Jataka: XXII. Mahanipata.
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. VI,
London : Pali Text Society 1896.
(Reprinted 1964)
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 24.3.2015]
NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.
ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse
2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number
EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]
Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"
NOTICE
- The running verse numbers jump from "XXII:1081" to "XXII:1083".
- "XXII:1177" appears twice.
- Running verse number of Ja_XXII.10(=547).415 added: Ja_XXII:2098*.
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
Jātaka with Commentary Vol. VI
[page 001]
1
XXII. MAHĀNIPĀTA. *
1. Mūgapakkhajātaka. **
Mā paṇḍicciyan1 ti. Idaṃ S. J. v. mahānekkhammaṃ ā. k.
Ekadivasaṃ hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā Bhagavato mahā-
bhinikkhamanassa vaṇṇaṃ kathayiṃsu. S. āgantvā "k. n. bh. e. k. s."
ti p. "i. n." 'ti v. "na bhi. i. mama pūritapāramissa r. chaḍḍetvā
abhinikkhamanaṃ nāma anacchariyaṃ, ahaṃ hi aparipakke ñāṇe
pāramiyo pūrento pi r. chaḍḍetvā nikkhanto yevā" 'ti vatvā tehi
yācito a. ā.:
A. B. Kāsirājā nāma dhammena r. kāresi. Tassa soḷasa-
sahassā2 itthiyo ahesuṃ, tāsu ekāpi puttaṃ vā dhītaraṃ vā na
labhi3. Nāgarā "amhākaṃ rañño vaṃsānurakkhako putto n'
atthīti" Kusajātake āgatanayena sannipatitvā rājānaṃ "puttaṃ
patthehīti" āhaṃsu. Rājā soḷasasahassā4 itthiyo "putte patthe-
thā" 'ti āṇāpesi. Tā Candādīnaṃ upaṭṭhānāni katvā patthentiyo
pi na labhiṃsu. Aggamahesī pan'; assa Maddarājadhītā Candādevī
nāma sīlasampannā ahosi, nam pi "puttaṃ patthehīti" ā. Sā
puṇṇamadivase uposathaṃ samādiyitvā cullasayanake nipannā
attano sīlaṃ āvajjitvā "sac'; āhaṃ akhaṇḍasīlā iminā me sac-
--------------------------------------------------------------------------
* This Nipāta has no name in C, but see Feer in Journal Asiatique 1871.
T. 18. p. 269. Schiefner, Tib. Tales by Ralston p. 247. Alwis, Attanag.
p.47, ** B Temiyajātaka, cfr. Morris, B. & C. p. 96; Feer in
Journal Asiatique 1871 T. 18 p. 320. J. Am. Or. Soc. p. XXXI.
J. R. A. S. 1893 p. 357.
1 Cs pañcicciyan, Bdsh paṇḍiccayan.
2 Bsh -a, Bd -aṃ corr. to -a.
3 Ck labhinasu, Cs labhiṃsu.
4 Bdsh -a.
[page 002]
2 XXII. Mahānipata.
cena putto uppajjatū" 'ti saccakiriyaṃ akāsi. Tassā sīlatejena
Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjitvā taṃ
kāraṇaṃ ñatvā "C-devī puttaṃ pattheti, dassāmi 'ssā puttan"
ti tassā anucchavikaṃ puttaṃ upadhārento Bodhisattaṃ ad-
dasa. Bo. hi tadā vīsativassāni Bārāṇasiyaṃ r. kāretvā tato
cuto Ussadaniraye nibbatto asītivassasahassāni tattha paccitvā
Tāvatiṃsabhavane nibbatti, tattha pi yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato
cavitvā Uparidevalokaṃ gantukāmo ahosi. Sakko tassa santi-
kaṃ gantvā "samma tayi Manussaloke uppanne pāramiyo ca te
pūrissanti mahājanassa ca vaḍḍhi bhavissati, ayaṃ Kāsirañño
Candā nāma aggamahesī puttaṃ pattheti, tassā kucchiyaṃ up-
pajjā" 'ti ā. So "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā pañcahi devaputta-
satehi saddhiṃ cavitvā sayaṃ tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ
gaṇhi, itare devaputtā amaccabhariyānaṃ kucchīsu p. gaṇ-
hiṃsu. Deviyā kucchi vajirapuṇṇā1 viya ahosi, sā gabbhassa
patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā rañño ārocesi, rājā gabbhaparihāraṃ
dāpesi, sā paripuṇṇagabbhā puññalakkhaṇasampannaputtaṃ
vijāyi. Taṃ divasam eva amaccagehesu pañcakumārasatāni
vijāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā amaccagaṇaparivuto mahātale
nisinno hoti, ath'; assa "putto te deva jāto" ti ārocayiṃsu, tassa
taṃ vacanaṃ sutvā va puttapemaṃ uppajjitvā2 chaviādīni
chinditvā aṭṭhimiñjaṃ āhacca aṭṭhāsi, abbhantare pīti uppajji,
hadayaṃ3 sītalaṃ jātaṃ. So amacce pucchi: "tuṭṭhā nu kho
tumhe mama putte jāte" ti. "Kiṃ kathetha, deva mayaṃ
pubbe anāthā idāni sanāthā jātā, sāmiko no laddho" ti. Rājā
mahāsenaguttaṃ āṇāpesi: "mama puttassa parivāro4 laddhuṃ
vaṭṭati5, amaccakulesu ajja jātadārakā ettakā nāmā 'ti oloke-
hīti". So6 pañcadārakasatāni disvā āgantvā rañño ārocesi.
Rājā pañcannaṃ dārakasatānaṃ kumārapasādhanāni pesetvā
pañca dhātisatāni pesesi7, Mahāsattassa pana atidīghādidosa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -aṃ.
2 Bdsh uppajji.
3 Cks -ya.
4 Bdsh -raṃ.
5 Ck vaṭṭatīti, Bdh add gaccha tvaṃ.
6 Bdh so sādhū ti sampaṭicchitvā amaccagehāni gantvā olokento
7 Bdsh dāpesi.
[page 003]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 3
vajjitā alambatthaniyo madhurakathaññā catusaṭṭhidhātiyo ca
adāsi, atidīghāya passe nisīditvā thaññaṃ pivato dārakassa
gīvā dīghā hoti, atirassāya passe nisīditvā pivanto nippīḷita-
khandhaṭṭhiko hoti, atikisāya passe nisīditvā pivantānaṃ ūrū
rujanti, atithūlāya passe nisīditvā pivantānaṃ khalaṃkapādā1
honti, atikāḷiyā sarīraṃ2 atisītalaṃ hoti accodātāya atiuṇhaṃ,
lambatthanāya khīraṃ pivantānaṃ uppīḷitanāsaggā honti, kāsañci
pana khīraṃ ambilaṃ hoti kāsañci kaṭukādibhedan ti, tasmā
sabbe p'; ete dose vajjetvā atidīghādidosarahitā alambatthaniyo
madhurathaññā catusaṭṭhidhātiyo datvā mahantaṃ sakkāraṃ
katvā C-deviyāpi varaṃ adāsi. Sā gahitakaṃ katvā ṭhapesi.
Nāmagahaṇadivase pi 'ssa lakkhaṇapāṭhakānaṃ brāhmaṇānaṃ
mahāsakkāraṃ katvā antarāyabhāvaṃ3 pucchi. Te tassa lak-
khaṇasampattiṃ disvā "mahārāja dhaññapuññalakkhaṇo kumāro,
tiṭṭhat'; eko4 dīpo catunnam pi mahādīpānaṃ r. kāretuṃ sa-
mattho, nāssa koci antarāyo paññāyatīti" vadiṃsu. Rājā tesaṃ
tussitvā kumārassa nāmaṃ5 karonto yasmā kumārassa jāta-
divase sakala-Kāsiraṭṭhe devo vassi yasmā ca so6 temiyamāno
jāto tasmā Temiyakumāro t'; eva nāmaṃ akāsi. Atha naṃ
ekamāsikaṃ alaṃkaritvā rañño santikaṃ nayiṃsu, rājā piya-
puttaṃ oloketvā āliṅgitvā aṃke nisīdāpetvā ramayamāno nisīdi.
Tasmiṃ khaṇe cattāro corā ānītā, tesu ekassa sakaṇṭakāhi
kasāhi pahārasahassaṃ āṇāpesi ekassa saṃkhalikabandhanā-
gārassa pavesanaṃ ekassa sarīre sattipahāradānaṃ ekassa sūlā-
ropanaṃ. M. pitu kathaṃ sutvā bhītatasito hutvā "aho mama
pitā r. nissāya bhāriyaṃ nirayagāmikammaṃ karotīti" cintesi.
Punadivase pana naṃ setacchattassa heṭṭhā alaṃkatasirisayane
nippajjāpesuṃ, so thokaṃ niddāyitvā pabuddho akkhīni ummī-
letvā setacchattaṃ olokento mahantaṃ siribhavaṃ passi, ath'
assa pakatiyāpi bhītassa atirekataraṃ bhayaṃ uppajji, so "kuto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pakkhapādo.
2 so Cks; Bdsh atikālikāya khīraṃ.
3 Bd -yā-.
4 Bd -tiṭṭhatu eko.
5 Cks nāma.
6 Cks add raññoceva amaccādīnañca hadayaṃ.
[page 004]
4 XXII. Mahānipāta.
nu kho ahaṃ imaṃ rājagehaṃ1 āgato" ti upadhārento jātissa-
rañāṇena devalokato āgatabhāvaṃ ñatvā tatoparaṃ olokento
niraye pakkabhāvaṃ passi, tatoparaṃ o. tasmiṃ yeva nagare
rājabhāvaṃ aññāsi, ath'; assa "ahaṃ vīsativassāni r. kāretvā
asītivassasahassāni Ussadaniraye pacciṃ, idāni puna pi imas-
miṃ coragehe nibbatto 'smi, pitāpi me hiyyo catūsu coresu
ānītesu tathārūpaṃ2 pharusaṃ {nirayasaṃvattanikaṃ} kathaṃ
kathesi, sac'; āhaṃ r. kāressāmi puna niraye nibbattitvā mahā-
dukkhaṃ anubhavissāmīti" āvajjantassa mahantaṃ bhayaṃ
uppajji, tassa3 kañcanavaṇṇasarīraṃ4 hatthaparimadditaṃ viya
padumaṃ milātaṃ dubbaṇṇaṃ ahosi, so "kathan nu kho imamhā
coragehā muñceyyan5" ti cintento nipajji. Atha naṃ ekasmiṃ
attabhāve mātubhūtapubbā chatte adhivatthā devatā assāsetvā
"tāta Temiya, mā bhāyi, sace pi ito muñcitukāmo apīṭhasappī
yeva pīṭhasappī viya hohi, abadhiro badhiro viya hohi, amūgo
va mūgo viya hohi, imāni tīṇi aṅgāni adhiṭṭhāya paṇḍitabhāvaṃ
mā pakāsayīti" vatvā paṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).1: Mā paṇḍicciyaṃ6 vibhāvaya, bālamato bhava sabbapāṇinaṃ.
sabbo taṃ jano ocināyatu7, evaṃ tava attho bhavissatīti. || Ja_XXII:1 ||
Ta. paṇḍicciyan6 ti paṇḍiccaṃ8, ayam eva vā pāṭho, bālamato ti
bālasammato, sabbo ti sakalo antojano c'; eva bahijano ca, ocināyatū7 'ti
nīharath'; etaṃ, Kāḷakaṇṇīti avajānātu9.
So tassā10 vacanena assāsaṃ paṭilabhitvā
Ja_XXII.1(=538).2: Karomi te taṃ vacanaṃ yaṃ maṃ bhaṇasi devate,
atthakāmāsi me11 amma hitakāmāsi devate ti imaṃ g. vatvā || Ja_XXII:2 ||
tāni tīṇi aṅgāni adhiṭṭhahi. Rājā puttassa anukkaṇṭhanatthāya12
tāni pañca kumārasatāni tassa santike yeva kāresi, te dārakā
thaññatthāya rodanti, M. Nirayabhayatajjito "rajjato13 me sus-
sitvā maraṇam eva seyyo" ti na rodati. Dhātiyo taṃ pavattiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd coragehaṃ.
2 Cks -piṃ.
3 Bd bodhisattassa.
4 Ck -nnā-, Bd -ṇṇaṃ-.
5 Bd mucce-.
6 Bd -ccayaṃ.
7 Bd oji-.
8 Cks -cci.
9 Bd ti avamaññatu avajānātū ti attho.
10 Ck tassa.
11 Ck taṃ, Cs maṃ.
12 Bds anurakkhana-.
13 so Cks; Bds idha.
[page 005]
1. Mūgapakkhajātaka. (538) 5
Candādeviṃ ārocesuṃ, sā rañño ārocesi. Rājā nemittika-
brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchi. Brāhmaṇā "deva kumā-
rassa pakativelaṃ atikkamāpetvā1 thaññaṃ dātuṃ vaṭṭati,
evaṃ so rodamāno thanaṃ daḷhaṃ gahetvā sayaṃ eva pivissa-
tīti" vadiṃsu. Te tato paṭṭhāy'; assa2 pakativelaṃ atikka-
mitvā thaññaṃ denti dadamānā ca kadāci ekavāraṃ atikka-
mitvā kadāci sakalam pi divasaṃ na denti. So Nirayabha-
yena tajjito sussanto pi thaññatthāya na rodati. Atha taṃ
arodantam3 pi "putto me chāto" ti mātā vā thaññaṃ pāyeti
dhātiyo vā, sesadārakā thaññaṃ aladdhavelāyam eva rodanti,
so na rodati na niddāyati, na hatthapāde sammiñjati4, na sad-
daṃ suṇāti5. Ath'; assa dhātiyo "pīṭhasappinaṃ hatthapādā
nāma evarūpā na honti, mūgānaṃ hanupariyosānaṃ nāma na
evarūpaṃ6 hoti, badhirānaṃ kaṇṇasotaṃ7 nāma na evarūpaṃ8
hoti, bhavitabbaṃ ettha kāraṇena, vīmaṃsissāma nan" ti cin-
tetvā "khīrena naṃ vīmaṃsissāmā" 'ti sakaladivasaṃ khīraṃ
na denti. So sussanto pi khīratthāya saddaṃ na karoti.
Ath'; assa mātā "putto me chāto, khīram assa dethā" 'ti dā-
pesi. Evam antarantarā khīraṃ datvā ekaṃ saṃvaccharaṃ
vīmaṃsantā antaraṃ na passiṃsu. Tato "kumārakā nāma
pūvakhajjakaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā" 'ti pañca-
kumārakasatāni tassa santike nisīdāpetvā nānākhajjakāni upa-
nāmetvā9 avidūre ṭhapetvā "yathāruci tāni khajjakāni gaṇhathā"
'ti vatvā paṭicchannā tiṭṭhanti, sesadārakā kalahaṃ katva añña-
maññaṃ paharantā taṃ gahetvā khādanti, M. 10 "Temiya Nirayaṃ
icchanto pūvakhajjakaṃ icchā" 'ti11 Nirayabhayabhīto khajjakaṃ
na oloketi12, evaṃ pūvakhajjakenāpi saṃvaccharaṃ vīmaṃsitvā
n'; eva antaraṃ passiṃsu. Tato "dārakānaṃ13 nāma phalā-
phalaṃ14 piyaṃ hotīti15" nānāphalāni āharitvā vīmaṃsiṃsu, tato
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atikkamitvā.
2 Bd adds kumārassa.
3 Bd adds disvā.
4 Bd samajjati.
5 Bd karoti.
6 Cks -pā.
7 Bds -tāni.
8 Bds -pāni.
9 Bd adds bodhisattassa.
10 Bd adds pana attānaṃ ovāditvā tāta.
11 Ck icchāhi, Bd icchātīti.
12 Cs -enti, Bd -esi.
13 Bd dvivassikadārakā.
14 Cs -lāti, -lāni.
15 Bd piyāyantīti.
[page 006]
6 XXII. Mahānipāta.
sesadārakā yujjhantā khādiṃsu, so na olokesi, evaṃ phalā-
phalena pi saṃvaccharaṃ vīmaṃsiṃsu. Atha "dārakānaṃ
nāma kīḷābhaṇḍakaṃ piyaṃ hotīti" suvaṇṇādimayāni hatthirū-
pakādīni avidūre ṭhapesuṃ, sesadārakā vilumpantā viya gaṇ-
hanti, M. na olokesi, evaṃ kīḷābhaṇḍakenāpi saṃvaccharaṃ
vīmaṃsiṃsu. Tato "catuvassadārakānaṃ nāma bhojanaṃ hoti,
tena vīmaṃsissāmā" 'ti nānābhojanaṃ1 upaṭṭhāpesuṃ, sesa-
dārakā piṇḍe piṇḍe katvā bhuñjanti, M. pana "Temiya aladdha-
bhojanānaṃ2 te attabhāvānaṃ gaṇanā n'; atthīti" Nirayabhaya-
bhīto na olokesi, sayam eva pana naṃ hadayena avahantena
na bhojesuṃ3. Tato "pañcavassikā dārakā nāma aggino bhā-
yanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā" 'ti anekadvāraṃ mahantaṃ
gehaṃ kāretvā tālapaṇṇehi chādetvā taṃ sesadārakaparivutaṃ
tassa majjhe nisīdāpetvā aggiṃ denti, sesadārakā vira-
vantā palāyanti, M. "Niraye paccanato idam eva vara-
taran" ti nirodhasamāpanno4 viya niccalo hoti, atha naṃ
aggimhi āgacchante gahetvā apanenti. Tato "chabbassadārakā
nāma madahatthino bhāyantīti" hatthiṃ susikkhitaṃ sikkhā-
petvā Bodhisattaṃ5 sesadārakaparivāraṃ rājaṅgaṇe nisīdā-
petvā hatthiṃ muñcanti, so koñcanādaṃ nadanto soṇḍāya bhū-
miyaṃ potthento bhayaṃ dassento āgacchati, sesadārakā ma-
raṇabhayabhītā disāvidisāsu palāyanti, M. Nirayabhayatajjito
tatth'; eva nisīdati, susikkhito hatthi taṃ gahetvā aparāparaṃ
katvā akilametvā va gacchati. Sattavassikakāle pan'; assa
dārakehi parivāretvā nisinnakāle uddhaṭadāṭhe katamukhabandhe
sappe vissajjesuṃ, sesadārakā viravantā palāyiṃsu, M. Niraya-
bhayaṃ āvajjitvā "caṇḍasappamukhe vināsappatti yeva6 vara-
taran" ti niccalo va ahosi, ath'; assa sappā sakalasarīraṃ
veṭhetvā matthake phaṇaṃ katvā acchiṃsu, tadāpi so niccalo
va ahosi. evaṃ antarantare vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nāni.
2 Cksh bhojanaṃ.
3 so Cks; Bd -kesi athassa mātā sayameva hadayena bhijjamānā viya
asahantena sahatthena bhojanaṃ bhojesi.
4 Cks omit nirodha.
5 Ck -tte.
6 Cks add te, Bd vināsam eva, omitting te.
[page 007]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 7
passiṃsu. Tato "dārakā1 nāma samajjatthikā hontīti" taṃ pañcahi
dārakasatehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpetvā naṭasamajjaṃ kā-
resuṃ, sesadārakā samajjaṃ disvā sādhū 'ti2 vadanti3 mahāha-
sitam hasanti, M. "Niraye nibbattakāle tava4 khaṇamattam pi
hāso vā somanassaṃ vā5 n'; atthīti" Nirayabhayaṃ āvajjitvā
niccalo va hoti6 na oloketi, evaṃ antarantare vīmaṃsantāpi 'ssa
antaraṃ na passiṃsu. Atha naṃ "khaggena vīmaṃsissāmā" 'ti
dārakehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpesuṃ7, dārakānaṃ kīḷana-
kāle eko puriso phalikavaṇṇaṃ asiṃ paribbhamanto nadanto
vagganto "Kāsirājassa kira kālakaṇṇiekaputto atthi kahaṃ so,
sīsam assa chindissāmīti" abhidhāvi, taṃ disvā sesā bhītata-
sitā viravantā palāyiṃsu, B. Nirayabhayaṃ āvajjitvā ajānanto
viya nisīdi, atha naṃ so puriso khaggaṃ sīse parāmasitvā
"sīsaṃ te chindissāmīti" tāsento pi tāsetuṃ asakkonto apa-
gañchi8, evaṃ9 antarantarā vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na
passiṃsu. Dasavassakāle pan'; assa badhirabhāvaṃ vīmaṃsa-
natthaṃ sayanaṃ sāṇiyā parikkhipitvā catūsu passesu chiddāni
katvā tassa adassetvā va heṭṭhā sayane saṃkhadhamake nisīdā-
petvā ekappakāren'; eva saṃkhe dhamāpenti, ekaninādaṃ hoti,
amaccā catūsu passesu ṭhatvā sāṇicchiddena hi olokentā M-assa
ekadivasam pi satisammohaṃ vā hatthapādavikāraṃ vā phan-
danamattam vā na passiṃsu, evaṃ saṃvacchare atīte punā-
paraṃ saṃvaccharaṃ tath'; eva bherisaddena vīmaṃsantā an-
taraṃ na passiṃsu. Tato "dīpena vīmaṃsissāmā" 'ti rattibhāge
"andhakāre hatthaṃ vā pādaṃ vā phandāpeti nu kho no" ti10
ghaṭesu dīpe jāletvā sesadīpe nibbāpetvā thokaṃ andhakāre
nisīdāpetvā ghaṭehi dīpe ukkhipitvā ekappahāren'; eva ālokaṃ
katvā iriyāpathaṃ upadhārenti, evaṃ saṃvaccharaṃ vīmaṃ-
santāpi 'ssa kiñci phanditamattaṃ11 na passiṃsu. Tato "naṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṭhavassikadā-.
2 Ck sādhu, omitting ti, Bd sādhu sādhū ti.
3 Bd -tā.
4 Bd -kālato paṭhāya.
5 Cks omit vā.
6 Bds add taṃ.
7 Bds -petvā.
8 Bd -gacchi.
9 Bds add khajjenāpi ekasaṃvaccharaṃ.
10 Bd taṃ.
11 Bd phandana-.
[page 008]
8 XXII. Mahānipāta.
phāṇitena vīmaṃsissāmā" 'ti sakalasarīraṃ phāṇitena makkhe-
tvā bahumakkhike ṭhāne nipajjāpetvā makkhikā uṭṭhāpenti1,
tā tassa sakalasarīraṃ parivāretvā sūcīhi vijjhamānā viya khā-
danti, so nirodhasamāpanno viya niccalo va hoti, evaṃ saṃ-
vaccharaṃ vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na passiṃsu. Ath'
assa cuddasavassakāle "idān'; esa mahallako sucikāmo asuciji-
gucchako, asucinā vīmaṃsissāmā" 'ti tato paṭṭhāya taṃ n'
eva nahāpenti na ācamāpenti, so uccāraṃ passāvaṃ katvā
tatth'; eva palipanno seti, duggandhagandhen'; assa antaruddhī-
naṃ2 nikkhamanakālo viya hoti, makkhikā khādanti, atha naṃ
parivāretvā "Temiya, idāni si mahallako, ko taṃ sabbadā
paṭijaggissati, kiṃ na lajjasi, kasmā nipanno si, uṭṭhāya sarī-
raṃ paṭijaggāhīti" akkosanti paribhāsanti, so tathā3 paṭikkūle
gūtharāsimhi nimuggo pi duggandhagandhena yojanasatamat-
thake ṭhitānaṃ hadayaṃ ubbattanasamatthassa Gūthanirayassa
duggandhaṃ āvajjitvā majjhatto ahosi, evaṃ ekaṃ saṃvaccha-
raṃ antarantarā vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na passiṃsu. Ath'
assa heṭṭhā mañce aggikapallāni4 kariṃsu, "app-eva nāma
uṇhapīḷito vedanaṃ asahamāno vipphanditaṃ5 dasseyyā" 'ti,
sarīre phoṭā6 viya uṭṭhahanti, M. "Avīcinirayasantāpo7 yojana-
sataṃ pharati, tamhā dukkhā idaṃ dukkhaṃ sataguṇena sa-
hassaguṇena varataran" ti adhivāsetvā niccalo ahosi, ath'; assa
mātāpitaro bhijjamānena viya hadayena manusse paṭikkamāpetvā
taṃ tato aggisantāpato apanetvā "tāta Temiya kumāra mayaṃ
tava apīṭhasappiādibhāvaṃ jānāma, na hi tesaṃ evarūpāni
pādamukhakaṇṇasotāni8 honti, tvaṃ amhehi patthetvā laddha-
puttako, mā no nāsehi, sakala-Jambudīpe rājūnaṃ santikā
garahato no mocehīti" yāciṃsu, so tehi evaṃ yācito asuṇanto
viya hutvā niccalo nipajji, ath'; assa mātāpitaro rodamānā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds uṭṭhahanti.
2 so Cs; Ck -inaṃ, Bd antaruṭhīnaṃ, Bh antarucinaṃ.
3 Bds tathārūpe.
4 Ck -kapalāni, Bd -kaphalāni.
5 Bd viphandanākāraṃ.
6 Ck poṭhā, Bd poṭāni, omitting viya.
7 Cks -yesantāpe.
8 Bd hatthapāda-.
[page 009]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 9
paṭikkamitvā1 ekadā pitā vā ekako upasaṃkamitvā yācati ekadā
mātā vā, evaṃ saṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpi 'ssa
antaraṃ na passiṃsu. Atha soḷasavassakāle cintayiṃsu: "pīṭha-
sappī2 vā hotu mūgabadhiro3 vā hotu vaye pariṇate rajanīye
arajjantā4 dussanīye adussantā nāma n'; atthi, samaye puppha-
vikasanaṃ viya dhammatā esā5, nāṭakāni 'ssa6 paccupaṭṭhā-
petvā vīmaṃsissāmā" 'ti tato uttamarūpadharā devakaññā viya
vilāsasampannā itthiyo pakkosāpetvā "yā kumāraṃ hasāpetum
vā kilesena vā bandhituṃ sakkoti sā v'; assa7 aggamahesī
bhavissatīti" vatvā kumāraṃ gandhodake8 nahāpetvā deva-
puttaṃ viya alaṃkaritvā devavimānakappesu9 sirigabbhesu pañ-
ñatte sirisayane āropetvā gandhadāmapupphadāmadhūpavāsama-
dirāsavādīhi10 antogabbhaṃ ekagandhasammodaṃ katvā paṭikka-
miṃsu, atha naṃ tā itthiyo parivāretvā naccagītehi c'; eva
madhuravacanādīhi ca nānākārehi11 abhiramāpetuṃ vāyamiṃsu,
so buddhisampannatāya tā itthiyo oloketvā12 "imā me sarīra-
samphassaṃ mā vindiṃsū" 'ti assāsapassāse sannirumbhi13,
ath'; assa sarīraṃ thaddham ahosi, tā taṃ sarīrasamphassaṃ
avindantiyo "thaddhasarīro esa, nāyaṃ14 manusso yakkho bha-
vissatīti" mātāpitunnaṃ ārocayiṃsu, evaṃ antarantarā vīmaṃ-
samānā mātāpitaro tassa antaraṃ na passiṃsu. Evaṃ soḷasa-
saṃvaccharāni soḷasahi mahāvīmaṃsāhi15 anekāhi ca khudda-
kavīmaṃsāhi15 vīmaṃsamānāpi taṃ16 parigaṇhituṃ nāsakkhiṃ-
su17. Tato rājā vippaṭisārī hutvā lakkhaṇapāṭhake pakkosāpetvā
"tumhe kūmarassa jātakāle ‘dhaññapuññalakkhaṇo esa, n'; atth'
assa antarāyo'; ti kathayittha, ayaṃ so pīṭhasappī mūgabadhiro
jāto, kathā vo na sametīti". "Mahārāja, ācariyehi adiṭṭhakan
nāma n'; atthi, api ca kho rājakulehi patthetvā laddhaputto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -etvā.
2 Bd -ppi, Cks -ino.
3 Bd mūgo vā badhiro.
4 Bd -rajjaṃniye arajjantā nāma natthi.
5 Bd adds ti.
6 Bds -naṃ pissa.
7 Ck sācassa, Bd sātassa.
8 Bd -ena.
9 Cks -ppe, Bds -vimānaṃviya.
10 so Cs; Ck -rāsvādihi, Bdh -dhūmavāsacuṇṇādīhi.
11 Bd nānappakārehi.
12 Bd anolo-.
13 Ck -rubbhi, Bd -rujjhi.
14 Cks e tāyaṃ.
15 Bd -sehi.
16 Bd tassa cittaṃ.
17 Bd adds vimaṃsanakhaṇḍaṃ niṭhitaṃ.
[page 010]
10 XXII. Mahānipāta.
kālakaṇṇīti vutte tumhākaṃ domanassaṃ siyā ti na katha-
yimhā" ti. "Idāni kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti". "Mahārāja imasmiṃ
kumāre imasmiṃ gehe vasante tayo antarāyā paññāyanti jīvi-
tassa vā chattassa vā mahesiyā vā, tasmā avamaṅgale rathe
avamaṅgale asse ca yojetvā tattha naṃ nipajjāpetvā pacchima-
dvārena nīharāpetvā āmakasusāne taṃ nikhanituṃ vaṭṭatīti".
Rājā antarāyasavane1 bhīto "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Canda-
devī taṃ pavattiṃ sutvā rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva tum-
hehi mayhaṃ varo dinno, mayā ca gahitakaṃ2 katvā ṭhapito.
taṃ me dāni dethā" 'ti. "Gaṇha devīti". "Puttassa me
rajjam dethā" 'ti. "Na sakkā devi, putto te kālakaṇṇīti"
"Tena hi deva yāvajīvaṃ adento sattavassāni dethā" 'ti. "Na
sakkā devīti". "Tena hi chabbasāni pañca cattāri tīṇi dve
ekaṃ vassaṃ, sattamāse cha pañca cattāro tayo dve māse
ekaṃ māsaṃ addhamāsaṃ dethā" 'ti. "Na sakkā devīti".
"Tena hi satta divasāni dethā" 'ti. "Sādhu gaṇhāhīti" vutte
sā puttaṃ alaṃkārāpetvā "Temiyakumārassa rajjan" ti nagare
bheriṃ carāpetvā nagaraṃ alaṃkārāpetvā puttaṃ hatthikkhan-
dhaṃ āropetvā setacchattaṃ matthake kāretvā nagaraṃ pa-
dakkhiṇaṃ katvā āgataṃ sirisayane nipajjāpetvā sabbarattiṃ
yāci: "tāta Temiya kumāra, taṃ nissāya soḷasavassāni nid-
daṃ alabhitvā rodamānāya me akkhīni uppakkāni3 sokena
hadayaṃ bhijjamānaṃ4 viya5, tava apīṭhasappiādibhāvaṃ
jānāmi6, mā maṃ anāthaṃ karīti" iminā niyāmena punadivase
pi punadivase pīti pañca divasāni yāci. Chaṭṭhe divase rājā
Sunandaṃ nāma sārathiṃ pakkosāpetvā "tāta suve pāto va
avamaṅgalarathe avamaṅgalasse yojetvā kunāraṃ ta. nipajjā-
petvā pacchimadvārena nīharitvā āmakasusāne catubhittikaṃ
āvāṭaṃ khaṇitvā ta. naṃ khipitvā kuddālapiṭṭhena matthakaṃ
bhinditvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā upari paṃsuṃ datvā paṭhavi-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks for -ena? Bd -yabhayena.
2 Cks -ke.
3 so Cks; Bd upakkāni.
4 Ck bhijjanti, Cs bhijjantī.
5 Bd adds ahosi.
6 Cks janāmi.
[page 011]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 11
vaḍḍhanakakammaṃ katvā nahāpetvā ehīti". Chaṭṭham pi
rattiṃ devī kumāraṃ yācitvā "tāta Kāsirājā taṃ sve āmaka-
susāne nikhanituṃ āṇāpesi, sve maraṇaṃ pāpuṇissasi puttā"
'ti ā. Taṃ sutvā Mahāsattassa "Temiya soḷasavassāni kata-
vāyāmo te matthakaṃ patto" ti cintentassa abbhantare pīti
uppajji, mātu pan'; assa hadayaṃ bhijjanappamāṇaṃ ahosi.
Evaṃ sante pi "mā me1 manoratho2 matthakaṃ na pāpuṇīti" taṃ
nālapi. Ath'; assā rattiyā accayena pāto va Sunando sārathi
rathaṃ yojetvā dvāre ṭhapetvā sirigabbhaṃ pavisitvā "devi,
mā mayhaṃ kujjhi, rañño āṇā" ti vatvā puttaṃ āliṅgitvā ni-
pannadeviṃ piṭṭhihatthena apanetvā pupphakalāpaṃ viya ku-
māraṃ ukkhipitvā pāsādā otari. Candādevī uraṃ paharitvā
mahāsaddena paridevitvā mahātale ohīyi. Atha nam M. olo-
ketvā "mayi akathente hadayena phalitena marissatīti" kathe-
tukāmo hutvāpi "sace kathessāmi soḷasavassāni kato vāyāmo
mama mogho bhavissati, akathento panāhaṃ attano ca mātā-
pitunnañ ca paccayo bhavissāmīti" adhivāsesi. Atha naṃ
sārathi rathaṃ āropetvā "pacchimadvārābhimukhaṃ rathaṃ
pesessāmīti" pācīnadvārābhimukhaṃ pesesi, rathacakkaṃ um-
māre paṭihaññi. M. tassa saddaṃ sutvā "manoratho2 me mat-
thakaṃ patto" ti suṭṭhutaraṃ tuṭṭhacitto ahosi. Ratho nagarā
nikkhamitvā devatānubhāvena tiyojanaṭṭhānaṃ gato, ta. vanā-
ghaṭo3 sārathissa āmakasusānaṃ viya upaṭṭhahi, so "idaṃ
ṭhānaṃ phāsukan" ti rathaṃ ukkāmetvā4 maggapasse ṭhapetvā
rathā oruyha M-ssa ābharaṇabhaṇḍaṃ omuñcitvā bhaṇḍikaṃ
katvā ṭhapetvā5 kuddālaṃ ādāya avidūre āvāṭaṃ khanituṃ
ārabhi. Tato B. "ayaṃ me vāyāmakālo6, ahaṃ hi soḷasavas-
sāni hatthapādena cālesiṃ, kin nu kho me vase vattanti udāhu
no" ti uṭṭhāya vāmahatthena dakkhiṇahatthaṃ d-hatthena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits mā.
2 Cks mano.
3 so Ck; Cs vanasatho, Bd pana ghaṭaṃ, Bs bhaṭaṃ.
4 Bd rathaṃ maggā okkamāpetvā.
5 Bd ekamantaṃ dhapetvā.
6 Cks add ti.
[page 012]
12 XXII. Mahānipāta.
v-hatthaṃ ubhohi hatthehi pāde sambāhetvā rathā otarituṃ cittaṃ
uppādesi, tāvad ev'; assa pādapatitaṭṭhāne1 vātapuṇṇabhasta-
cammaṃ2 viya mahāpathavī3 uggantvā rathassa pacchimantaṃ
āhacca aṭṭhāsi, so otaritvā katipaye vāre aparāparaṃ caṃkamitvā
"iminā nīhārena ekadivasam yojanasatam pi me gantubalaṃ at-
thīti" ñatvā "sace sārathi mayā saddhiṃ virujjheyya atthi nu
kho me tena saha paṭivirujjhituṃ balan" ti upadhāretuṃ4 rathaṃ
pacchimantaṃ5 gahetvā kumārānaṃ kīḷanayānakaṃ viya ukkhi-
pitvā aṭṭhāsi, ath'; assa "atthi me paṭivirujjhituṃ balan" ti
sallakkhetvā pasādhanatthāya cittaṃ uppajji. Taṃ khaṇaṃ yeva
Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dasseti, Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā
"Temiyakumārassa manoratho matthakaṃ patto, pasādhanatthāya
cittaṃ uppannaṃ, kim etassa mānusakena pasādhanenā" 'ti
dibbapasādhanaṃ gāhāpetvā Vissakammaṃ pesesi "gaccha,
Kāsirājaputtaṃ alaṃkarohīti", so sādhū 'ti gantvā dasahi dus-
sasahassehi veṭhanaṃ katvā dibbehi ca mānusakehi ca alaṃ-
kārehi Sakkaṃ viya alaṃkari. So devarājalīḷhāya sārathissa
khaṇato kāsuṃ6 gantvā āvāṭatīre ṭhatvā tatiyaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).3: Kin nu santaramāno va kāsuṃ khaṇasi sārathi,
puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ kāsuyā karissasīti. || Ja_XXII:3 ||
Ta. kāsun ti āvāṭaṃ.
Taṃ sutvā sārathi āvāṭaṃ khaṇanto uddhaṃ anoloketvā
va catutthaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).4: Rañño mūgo ca pakkho ca putto jāto acetaso,
so 'mhi raññā samijjhiṭṭho puttaṃ me nikhaṇaṃ7 vane ti. || Ja_XXII:4 ||
Ta. pakkho ti pīṭhasappī, mūgo ti vacanen'; eva pan'; assa badhirabhāvo
siddho8, acetaso ti acittako soḷasavassāni akathitattā evam ā., samijjhiṭṭho
ti āṇatto, nikhaṇaṃ vane nikhaṇanto.
Atha naṃ Mahāsatto āha:
Ja_XXII.1(=538).5: Na badhiro na mūgo 'smi na pakkho na pi paṅgulo9,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane. || Ja_XXII:5 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pādapatiṭṭhānaṭṭhānaṃ.
2 Ck vātapuṇṇo-, Bd -phassacammaṃ.
3 Cks omit mahāpathavi.
4 Bd -ento.
5 Bd rathassa pacchimante.
6 Ck khaṇano kāsaṃ, Cs khanatokāsaṃ, Bds khaṇokāsaṃ, Bh khanokāsu.
7 so all four MSS. throughout.
8 Bd samijjhati.
9 Bd piṅgalo.
[page 013]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 13
Ja_XXII.1(=538).6: Ūruṃ bāhuñ ca me passa, bhāsitañ ca suṇohi me,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane ti. || Ja_XXII:6 ||
Ta. na badhiro ti samma sārathi sace te1 rājā evarūpaṃ puttaṃ māre-
tuṃ āṇāpesi ahaṃ evarūpo na bhavāmīti dīpetuṃ evam ā., mañce -- vane
ti sace badhirabhāvādirahitaṃ evarūpaṃ maṃ vane nikhaneyyāsi adhammaṃ
kareyyāsīti, ūrun ti idaṃ so purimagāthaṃ sutvāpi2 anolokentam eva disvā
alaṃkatasarīram assa dassessāmīti cintetvā ā., t. a: ime me kañcanakadalik-
khandhasadise ūrū ca kanakacchavibāhuñ ca passa madhuravacanañ ca suṇohīti.
Tato sārathi "ko nu kho esa, āgatakālato paṭṭhāya attā-
nam eva vaṇṇetīti" āvāṭakhaṇanaṃ pahāya uddhaṃ olokento
tassa rūpasampattiṃ disvā "manusso vā devo vā" ti ajānanto
imaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).7: Devatā nu si gandhabbo adu Sakko purindado,
ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayan ti. || Ja_XXII:7 ||
Atha naṃ M. attānaṃ āvikatvā dhammaṃ desento āha:
Ja_XXII.1(=538).8: N'; amhi devo na gandhabbo
na pi Sakko purindado, (Petavatthu p. 24.)
Kāsirañño ahaṃ putto yaṃ kāsuyā nighaññasi3. || Ja_XXII:8 ||
Ja_XXII.1(=538).9: Tassa rañño ahaṃ putto yaṃ tvaṃ samupajīvasi,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane. || Ja_XXII:9 ||
Ja_XXII.1(=538).10: Yassa rukkhassa chāyāya
nisīdeyya sayeyya vā (= J. vol. V. 340|21, Petavatthu p. 23.)
na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadūbho hi pāpako. || Ja_XXII:10 ||
Ja_XXII.1(=538).11: Yathā rukkho tathā rājā, yathā sākhā tathā ahaṃ,
yathā chāyūpago poso evaṃ tvam asi sārathi,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane ti. || Ja_XXII:11 ||
Ta nighaññasīti4 nikhaṇissasi5, yaṃ maṃ6 ettha nihanissāmīti saññāya
kāsuṃ nikhaṇasi7 so ahan ti8 dīpeti, so rājaputto ahan ti vutte pi na sadda-
hati, madhurakathāya pan'; assa bajjhitvā dhammaṃ suṇanto aṭṭhāsi, mitta-
dūbho ti9 paribhuttachāyassa rukkhassāpi10 sākhaṃ bhañjanto mittaghātako
hoti lāmakapuriso, kimaṅga pana sāmiputtassa ghātako, chāyūpago ti pari-
bhogatthāya chāyaṃ upagatapuriso viya rājānaṃ nissāya jīvamāno tvan ti vadati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds taṃ.
2 Cks adds tvaṃ.
3 Bd nikkhaññasi, Bs nikhaññasi.
4 Bd nikkhañña-, Bs nikha-.
5 Bd nikkhaṇissasi, Cks nihanissasi.
6 so Cks Bd; Bds add tvaṃ.
7 Bd khaṇ-.
8 Bds add attānaṃ.
9 Bd adds mittaparādhiko.
10 Bd -ssāti, Ck adds tāca, Cs tā.
[page 014]
14 XXII. Mahānipāta.
Evaṃ kathente1 pi Bodhisatte2 na saddahat'; eva. Atha
M. "saddahāpessāmi nan" ti devatānaṃ sādhukārena c'; eva
attano ca ghosena vanaghaṭaṃ unnādento dasa mittapūjaka-
gāthā nāma ārabhi:
Ja_XXII.1(=538).12: Pahūtabhakkho3 bhavati vippavuttho sakā gharā, (Cfr. Feer in Journal Asiatique 1871 Tome 18 p. 248.)
bahū naṃ upajīvanti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:12 ||
Ja_XXII.1(=538).13: Yaṃ yaṃ janapadaṃ yāti nigame rājadhāniyo
sabbattha pūjito hoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:13 ||
Ja_XXII.1(=538).14: Nāssa corā pasahanti nātimaññeti khattiyo
sabbe amitte tarati yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:14 ||
Ja_XXII.1(=538).15: Akuddho sagharaṃ eti sabhāya paṭinandito
ñātīnaṃ uttamo hoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:15 ||
Ja_XXII.1(=538).16: Sakkatvā sakkato hoti garu hoti sagāravo
vaṇṇakittibhato4 hoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:16 ||
Ja_XXII.1(=538).17: Pūjako labhate pūjaṃ vandako paṭivandanaṃ
yaso kittiñ ca pappoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:17 ||
Ja_XXII.1(=538).18: Aggi yathā pajjalati devatā va virocati
siriyā ajahito hoti yo mittānam na dūbhati. || Ja_XXII:18 ||
Ja_XXII.1(=538).19: Gāvo tassa pajāyanti khette vuttaṃ virūhati
vuttānaṃ5 phalam asanāti6 yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:19 ||
Ja_XXII.1(=538).20: Darito7 pabbatāto8 vā rukkhato9 patito naro
cuto patiṭṭhaṃ labhati yo mittānaṃ na {dūbhati}. || Ja_XXII:20 ||
Ja_XXII.1(=538).21: Virūḷhamūlasantānaṃ nigrodham iva māḷuto
amittā na-ppasahanti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:21 ||
Ta sakā gharā ti sakagharā, ayam eva vā pāṭho, na dūbhatīti na
dussati, sabbattha pūjito hotīti idaṃ Sīvalivatthunā vaṇṇetabbaṃ, nappa-
sahantīti pasayhakāraṃ kātuṃ na sakkonti, idaṃ Saṃkiccasāmaṇeravatthunā
dīpetabbaṃ, nātimaññetikhattiyo ti idaṃ Jotipālavatthunā10 dīpetabbaṃ,
taratīti atikkamati, sagharan ti mittadūbhī hi attano gharaṃ āgacchanto pi
ghaṭṭitacitto kuddho va āgacchati, ayaṃ akuddho sakaṃ gharaṃ eti, paṭi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o.
2 Bd -ttaṃ.
3 Ck -pakkho.
4 Bd -ṭo.
5 Cks puttānaṃ.
6 read asnāti, Bd anasāti.
7 Bd du-.
8 Bd -ato.
9 Cs -āto.
10 Ck jā-, Bd jotikaseṭhi-
[page 015]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 15
nandito ti bahunnaṃ sannipātaṭṭhāne amittadūbhino guṇakathaṃ1 kathenti,
tāya so nandito hoti pamudito, sakkatvā ti so hi paraṃ sakkatvā sayam pi
parehi sakkato hoti, paresu ca sagāravo sayam pi tesaṃ garuko hoti, vaṇṇa-
kittibhato ti bhatavaṇṇakitti, guṇavaṇṇañ c'; eva2 kittisaddañ ca ukkhipitvā
caranto nāma3 hotīti a., pūjako ti mittānaṃ pūjako hutvā sayaṃ pi pūjaṃ
labhati, vandako ti Buddhādīnaṃ kalyāṇamittānaṃ vandako punabbhave paṭi-
vandanaṃ labbati, yasokittin ti issariyaparivārañ ca guṇakittiñ ca, imāya
gāthāya Cittassa gahapatino vatthuṃ kathetabbaṃ, pajjalatīti issariyapari-
vārena pajjalati, siriyā ajahito ti ettha Anāthapiṇḍikassa vatthuṃ kathe-
tabbaṃ, asanātīti4 paribhuñjati, patiṭṭhaṃ labhatīti Cullapadumajātakena
dīpetabbaṃ, virūḷhamūlasantānan ti vaddhitamūlapārohaṃ, amittā nap-
pasahantīti ettha Kuraraghariya5 -Soṇattherassa mātu gehaṃ paviṭṭhacora-
vatthuṃ kathetabbaṃ.
Sunando ettikāhi gāthāhi dh. desentam pi taṃ asañjānitvā
"kin nu kho6" ti rathasamīpaṃ gantvā ta. rathañ7 ca pasā-
dhanabhaṇḍañ ca ubhayam pi adisvā punāgantvā8 olokento sañ-
jānitvā pādesu patitvā añjalim paggayha yācanto i. g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).22: Ehi taṃ paṭinessāmi rājaputta sakaṃ gharaṃ,
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kiṃ araññe karissasīti. || Ja_XXII:22 ||
M. āha:
Ja_XXII.1(=538).23: Alam me tena rajjena ñātakehi dhanena vā
yam me adhammacariyāya rajjaṃ labbhetha sārathīti. || Ja_XXII:23 ||
Ta. alan ti paṭikkhepavacanaṃ.
Sārathi āha:
Ja_XXII.1(=538).24: Puṇṇapattaṃ palabbhehi rājaputta ito gato,
pitā mātā ca me dajjuṃ rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:24 ||
Ja_XXII.1(=538).25: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
te pi attamanā dajjuṃ rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:25 ||
Ja_XXII.1(=538).26: Hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
te pi dajjuṃ patītā me rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:26 ||
Ja_XXII.1(=538).27: Bahū janapadā c'; aññe negamā ca samagatā
upāyanāni9 me dajjuṃ rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:27 ||
Ta. puṇṇapattan ti tuṭṭhidāyaṃ, dajjun ti sattaratanavassaṃ vas-
santā viya mama ajjhāsayapūraṇaṃ10 tuṭṭhidānaṃ dadeyyun ti, idaṃ so11
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds parehi.
2 Bd -bhaṭo ti guṇasaddañca.
3 Cks add na.
4 Bd anasā-.
5 so Cks; Bd kulaghare-.
6 Bd ko nu kho ayan.
7 Cs Bd tañ.
8 Ck disvā puna gantvā.
9 Bds upayā-.
10 Cs -puṇṇaṃ, Bd -yaṃ pūrento.
11 Cks kho.
[page 016]
16 XXII. Mahānipāta.
app-eva nāma mayi anukampāya gaccheyyā 'ti cintetvā ā., vesiyānā ti vessā,
upāyanānīti paṇṇākāre.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.1(=538).28: Pitu mātuc c'; ahaṃ catto rathassa nigamassa ca
atho sabbakumārānaṃ, n'; atthi mayhaṃ sakaṃ gharaṃ. || Ja_XXII:28 ||
Ja_XXII.1(=538).29: Anuññāto ahaṃ matyā, saṃcatto pitarā ahaṃ,
eko araññe pabbajito, na kāme abhipatthaye ti. || Ja_XXII:29 ||
Ta. pitumātuccā 'ti pitarā ca mātarā ca, itaresu pi es'; eva nayo,
matyā ti samma sārathi ahaṃ sattāhaṃ paricchinditvā varaṃ gaṇhantiyā
mātarā anuññāto nāma, saṃcatto ti suṭṭhu catto, pabbajito ti araññe
vasanatthāya nikkhanto ti a.
Evaṃ M-ssa attano guṇe anussarantassa pīti uppajji, tato
pītivegena udānaṃ udānento ā.:
Ja_XXII.1(=538).30: Api ataramānānaṃ phalāsā1 va samijjhati, (J. vol. I p. 136)
vipakkabrahmacariyo 'smi, evaṃ jānāhi sārathi. || Ja_XXII:30 ||
Ja_XXII.1(=538).31: Api ataramānānaṃ sammadattho vipaccati,
vipakkabrahmacariyo 'smi nikkhanto akutobhayo ti. || Ja_XXII:31 ||
Ta. phalāsā ti ataramānassa soḷasavassehi samiddhaṃ ajjhāsayaphalaṃ
dassetuṃ evam ā., vipakkabrahmacariyo ti niṭṭhapattamanoratho2. sam-
madattho vipaccatīti upāyena kāraṇena kattabbaṃ kiccaṃ sampajjati.
Sārathi āha:
Ja_XXII.1(=538).32: Evaṃ vaggukatho santo3 vissatthavacano c'; asi4,
kasmā pituc ca mātuc ca santike na bhaṇī tadā ti. || Ja_XXII:32 ||
Ta. vaggukatho ti salīḷhakatho5 ti.
Tato M. āha:
Ja_XXII.1(=538).33: Nāham asandhitā6 pakkho na badhiro asotatā,
nāhaṃ ajivhatā mūgo, mā maṃ mūgam7. adhārayi. || Ja_XXII:33 ||
Ja_XXII.1(=538).34: Purimaṃ sarām'; ahaṃ jātiṃ yattha rajjam akārayiṃ,
kārayitvā tahiṃ rajjaṃ pāpatthaṃ8 nirayaṃ bhusaṃ. || Ja_XXII:34 ||
Ja_XXII.1(=538).35: Vīsatiṃ c'; eva vassāni tahiṃ rajjam akārayiṃ,
{asītivassasahassāni} nirayamhi apaccayiṃ. || Ja_XXII:35 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck palāsa.
2 Cks nitthaṃ-, Bd niṭha-.
3 Cs satto.
4 Bd caso.
5 Bd sakhila-.
6 Cks asatthitā, Bd asandhikā.
7 Ck mugo.
8 so Cs; Ck -ttha. Bds -ttaṃ.
[page 017]
1. Mūgapakkhajātaka. (538) 17
Ja_XXII.1(=538).36: Tassa rajjass'; aham bhīto1 mā maṃ rajj'; abhisecayuṃ2,
tasmā pituc ca mātuc ca santike na bhaṇiṃ tadā. || Ja_XXII:36 ||
Ja_XXII.1(=538).37: Ucchaṅge maṃ nisīdetvā pitā atth'; ānusāsati:
ekaṃ hanatha, bandhatha ekaṃ khārāpatacchikaṃ3
ekaṃ sūlasmiṃ accetha4, icc-assa-m-anusāsati. || Ja_XXII:37 ||
Ja_XXII.1(=538).38: Tassāhaṃ5 pharusaṃ sutvā vācāyo6 samudīritā
amūgo mūgavaṇṇena apakkho pakkhasammato
sake muttakarīsasmiṃ acch'; āhaṃ samparipluto. || Ja_XXII:38 ||
Ja_XXII.1(=538).39: Kasirañ ca parittañ ca tañ ca dukkhena saṃyutaṃ
ko taṃ jīvitam āgamma veraṃ kayirātha kenaci. || Ja_XXII:39 ||
Ja_XXII.1(=538).40: Paññāya ca alābhena dhammassa ca adassanā8
ko taṃ jīvitam āgamma veraṃ kayirātha kenaci. || Ja_XXII:40 ||
Ja_XXII.1(=538).41: Api ataramānānaṃ phalāsā va samijjhati,
vipakkabrahmacariyo smi, evaṃ jānāhi sārathi. || Ja_XXII:41 ||
Ja_XXII.1(=538).42: Api ataramānānaṃ sammadattho vipaccati,
vipakkabrahmacariyo 'smi nikkhanto akutobhayo ti. || Ja_XXII:42 ||
Ta. asandhitā9 ti sandhīnaṃ10 abhāvena, asotatā ti sotābhāvena,
ajivhatā ti samparivattanajivhāya abhāvena mūgo p'; ahaṃ na bhavāmi,
yatthā 'ti yāya jātiyā Bārāṇasinagare r. kāresiṃ, pāpatthan ti pāpataṃ
patito smīti11 dīpeti, rajjābhisecayun ti rajje abhisecayuṃ, nisīdetvā
nisīdāpetvā, atthānusāsatīti atthaṃ anu-, khārāpatacchikan12 ti sattīhi
paharitvā kharaṃ āpatacchikaṃ13 karotha, accethā14 'ti āvuṇetha, iccassa-
manusāsatīti evaṃ anusāsati, tassāhan15 ti tassa ahaṃ16, pakkhasam-
mato ti pakkho iti sammato ahosiṃ, acchāhan ti acchiṃ ahaṃ, avasin ti a.,
samparipluto ti samparikiṇṇo, nimuggo hutvā ti a., kasiran ti dukkhaṃ,
i. v. h.: samma sārathi sace hi17 sattānaṃ jīvitaṃ dukkham pi samānaṃ bahuṃ
ciraṭṭhitikaṃ bhaveyya vaṭṭeyya parittaṃ vā samānaṃ sace18 sukham eva bhaveyya
vaṭṭeyya idaṃ pana kasirañ ca parittañ ca sakalena vaṭṭadukkhena sampayuttaṃ
sannihitaṃ19 omadditaṃ, veran ti pāṇātipātādipañcavidhaṃ, kenaciti kenaci
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hito, Cs hīto, Bd bhito.
2 Bd rajje bhi-.
3 Bds -ṭiccha-.
4 Ck abbaccetha, Cs accatha, Bds upetha.
5 Bds tayāhaṃ Ck tassā māhaṃ, Cs tasmāhaṃ.
6 Cks add na.
7 Bd maṃ.
8 Cks -naṃ.
9 Cks asatthitā.
10 Cks satthinaṃ.
11 Cks parito-, Bds pāpattan ti--.
12 Bd kharāpaṭicchakan.
13 Bd kharāhi paṭicchakaṃ.
14 Cs abbethā, Ck abbetā, Bds upethā.
15 Bd tāyāhan.
16 Bd tāyo ahaṃ.
17 Bd pi.
18 Cks add mu.
19 Ck santitaṃ, Cs sannitaṃ.
[page 018]
18 XXII. Mahānipāta.
pi kāraṇena, paññāya cā 'ti vipassanāpaññāya, dhammassā 'ti sotāpatti-
maggassa, puna udānagāthāyo20 āgantukāmatāya thirabhāvadīpanatthaṃ kathesi.
Taṃ sutvā Sunando "ayaṃ kumāro evarūpaṃ rajjasiriṃ
kuṇapaṃ viya chaḍḍetvā attano adhiṭṭhānaṃ abhinditvā ‘pab-
bajissāmīti'; araññe paviṭṭho, mama iminā dujjīvitena ko attho,
aham pi tena saddhiṃ pabbajissāmīti" cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).43: Aham pi pabbajissāmi rājaputta tav'; antike,
avhayassu maṃ, bhaddan te, pabbajjā mama ruccatīti. || Ja_XXII:43 ||
Ta. tavantike ti tava santike, avhayassū ti ehi pabbajā1 ti pakkosassu.
Evaṃ tena yācito M. "sac'; āhaṃ idān'; ev'; etaṃ pabbā-
jessāmi mātāpitaro me idha nāgacchissanti, atha nesam pari-
hāni bhavissati ime assā ca ratho ca pasādhanabhaṇḍaṃ ca
nassissanti, ‘yakkho2 so, khādito nu kho tena sārathīti'; gara-
hāpi me uppajjissatīti" cintetvā attano ca garahāmocanatthaṃ
mātāpitunnañ ca vaḍḍhiṃ sampassanto asse ca rathañ ca pasā-
dhanabhaṇḍakañ ca tassa iṇaṃ katvā dassento g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).44: Rathaṃ niyyādayitvāna anaṇo ehi sārathi,
anaṇassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇitan ti. || Ja_XXII:44 ||
Ta. etan ti etaṃ kāraṇaṃ Buddhādīhi isīhi supasatthaṃ.
Taṃ sutvā sārathi: "sace mayi nagaraṃ gate esa aññattha
gaccheyya pitā c'; assa imaṃ pavattiṃ sutvā ‘puttaṃ me
dassehīti'; āgato imaṃ na passeyya rājāṇaṃ8 pi me kareyya,
tasmā ahaṃ4 attano guṇaṃ kathetvā agamanatthāya5 paṭiññaṃ
gaṇhāmīti" cintetvā gāthadvāyam ā.:
Ja_XXII.1(=538).45: Yad eva ty-āhaṃ vacanaṃ akaraṃ, bhaddam atthu te,
tad eva me tvaṃ vacanaṃ yācito kattum arahasi. || Ja_XXII:45 ||
Ja_XXII.1(=538).46: Idh'; eva tāva acchassu yāva rājānam ānaye,
app-eva te pitā disvā patīto sumano siyā ti. || Ja_XXII:46 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pabbajjā, Bd pabbajjāhi.
2 Bd tena yakkhena khādito nu kho so sārathi taṃ.
3 Ck rājānaṃ, Bd rājadaṇḍam.
4 Cks tasmāssa.
5 Ck āgamanatthāya, Cs agamatthāya, Bds aññatthāgamana-.
[page 019]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 19
Tato M. āha:
Ja_XXII.1(=538).47: Karomi te taṃ vacanaṃ yaṃ maṃ bhaṇasi sārathi,
aham pi daṭṭhukāmo 'smi pitaraṃ me idhāgataṃ. || Ja_XXII:47 ||
Ja_XXII.1(=538).48: Ehi samma nivattassu, kusalaṃ vajjāsi ñātinaṃ,
mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ vutto vajjāsi vandanan ti. || Ja_XXII:48 ||
Ta. karomi te ti karomi te etaṃ vacanaṃ1, ehi s. nivattassū 'ti
samma ta. gantvā ehi etto ca khippam eva nivattassu, vutto vajjāsīti mayā
vutto hutvā putto vo Temiyo vandatīti vandanaṃ vadeyyāsīti suvaṇṇakadalī
viya onamitvā pañcapatiṭṭhitena Bārāṇasinagarābhimukho mātāpitaro vanditvā
sārathissa sāsanaṃ adāsi.
So sāsanaṃ gahetvā
Ja_XXII.1(=538).49: Tassa pāde gahetvāna katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ
sārathi ratham āruyha rājadvāraṃ upāgamīti. || Ja_XXII:49 ||
Tass'; attho2: bhi. evaṃ vutte so sārathi tassa kumārassa pāde gahetvā
taṃ p. katvā r. āruyha rāja-upāgami.
Tasmiṃ khaṇe Candādevī sīhapañjaraṃ vivaritvā "ko nu
kho me puttassa pavattīti" sārathissa āgamanamaggaṃ olokentī
tam ekakaṃ āgacchantaṃ disvā paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.1(=538).50: Suññaṃ mātā rathaṃ disvā ekaṃ sārathim āgataṃ
assupuṇṇehi nettehi rodantī naṃ udikkhati. || Ja_XXII:50 ||
Ja_XXII.1(=538).51: Ayaṃ so sārathi eti nihantvāna mam'; atrajaṃ,
nihato nūna me putto pathavyā bhūmivaddhano. || Ja_XXII:51 ||
Ja_XXII.1(=538).52: Amittā nūna nandanti patītā nūna verino
āgataṃ sārathiṃ disvā nihantvāna mam'; atrajaṃ. || Ja_XXII:52 ||
Ja_XXII.1(=538).53: Suññaṃ mātā rathaṃ disvā ekam sārathim āgataṃ
assupuṇṇehi nettehi rodantī paripucchati: || Ja_XXII:53 ||
Ja_XXII.1(=538).54: Kin nu mūgo kin nu pakkho kin nu so vilapi tadā
nihaññamāno bhūmiyā, tam me akkhāhi sārathi. || Ja_XXII:54 ||
Ja_XXII.1(=538).55: Kathaṃ hatthehi pādehi mūgapakkho vivajjayi
nihaññamāno bhūmiyā, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XXII:55 ||
Ta. mātā ti Temiyassa mātā, pathavyā -- no ti so mama putto bhū -- no
pathavyā nūna nihato, rodantī paripucchatīti rathaṃ ekamante ṭhapetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit etaṃ v-.
2 Cks tassāti.
[page 020]
20 XXII. Mahānipāta.
mahātalaṃ āruyha vanditvā ekamantaṃ ṭhitaṃ paripucchati, kinnū 'ti kin nu
so mama putto mūgo ti yeva pakkho yeva ca, tadā ti yadā naṃ tvaṃ kāsuyaṃ
khipitvā kuddālena matthake pahari tadā, nihaññamāno bhūmiyā ti bh. ni.
kin nu vilapi, taṃ me ti taṃ me sabbaṃ aparihāpetvā akkhāhi, vivajjayīti
apehi mā maṃ mārehīti kathaṃ hatthehi1 pādehi1 phandanto taṃ apaneti2.
Sārathi āha:
Ja_XXII.1(=538).56: Akkhissan te ahaṃ ayye dajjāsi abhayaṃ mama
yam me sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā rājaputtassa santike ti. || Ja_XXII:56 ||
Ta. dajjāsīti sace dadeyyāsi, idaṃ so3 sac'; āhaṃ tava putto n'; eva
mūgo na pakkho madhurakatho dhammakathiko ti vakkhāmi atha kasmā naṃ
gaṇhitvā nāgato sīti me rājā kuddho rājāṇam4 pi kareyya abhayaṃ tāva yācā-
mīti5 cintetvā āha.
Atha naṃ Candādevī āha:
Ja_XXII.1(=538).57: Abhayaṃ samma te dammi abhīto bhaṇa sārathi
yan te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā rājaputtassa santike ti. || Ja_XXII:57 ||
Tato sārathi ā.:
Ja_XXII.1(=538).58: Na so mūgo na so pakkho vissaṭṭhavacano ca so,
rajjassa kira so bhīto akarī ālaye bahū. || Ja_XXII:58 ||
Ja_XXII.1(=538).59: Purimaṃ so sarati jātiṃ yattha rajjam akārayi
kārayitvā tahiṃ rajjaṃ pāpattha6 nirayaṃ bhusaṃ. || Ja_XXII:59 ||
Ja_XXII.1(=538).60: Vīsatiñ c'; eva vassāni tahiṃ rajjam akārayi,
asītivassasahassāni nirayamhi apacci so. || Ja_XXII:60 ||
Ja_XXII.1(=538).61: Tassa rajjassa so bhīto mā maṃ rajj'; abhisecayuṃ7,
tasmā pituc ca mātuc ca santike na bhaṇi tadā. || Ja_XXII:61 ||
Ja_XXII.1(=538).62: Aṅgapaccaṅgasampanno ārohapariṇāhavā
vissaṭṭhavacano pañño magge saggassa tiṭṭhati. || Ja_XXII:62 ||
Ja_XXII.1(=538).63: Sace tvaṃ daṭṭhukāmāsi rājaputtaṃ8 tav'; atrajaṃ
ehi taṃ {pāpayissāmi} yattha sammati Temiyo ti. || Ja_XXII:63 ||
Ta. viss -- no ti apalibuddhakatho, ālayebahū ti tumhākaṃ vacanāni
bahūni akāsi, pañño ti paññāvā, sace tvan ti rājānaṃ dhuraṃ katvā ubho
pi te evam ā., yattha sammatīti yattha vo putto mayā gahitapaṭiñño hutvā
acchati ta. pāpayissāmi, papañcaṃ akatvā lahuṃ gantuṃ vaṭṭatīti ā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pāde.
2 Cks apanupadati.
3 Bd so idaṃ.
4 Cks -nam, Bd rājadaṇḍam.
5 Bds yācissāmīti.
6 so Ck; Bd pāpattaṃ, Cs pāpa.
7 Bd rajje bhi-.
8 Cks -tti.
[page 021]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 21
Kumāro pana sārathiṃ pesetvā pabbajitukāmo jāto. Tassa
manaṃ ñatvā Sakko Vissakammaṃ pesesi: "tāta T-kumāro
pabbajitukāmo, tassa paṇṇasālañ ca pabbajitaparikkhāre ca
māpetvā ehīti". So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā vegena1 gantvā
tiyojanike vanasaṇḍe assamaṃ māpetvā rattiṭṭhānadivaṭṭhāna-
pokkharaṇiāvāṭaphalarukkhasampannaṃ katvā sabbe pabbajita-
parikkhāre māpetvā sakaṭṭhānam eva gato. M. taṃ disvā
Sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā paṇṇasālaṃ pavisitvā vatthāni apa-
netvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca ajinaṃ ekaṃ-
saṃ katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā kācaṃ aṃse katvā kattara-
daṇḍaṃ ādāya paṇṇasālato nikkhamitvā pabbajitasiriṃ samubba-
hanto2 aparāparaṃ caṃkamitvā "aho sukhaṃ aho sukhan" ti
udānaṃ udānento paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharake3 ni-
sinno pañcābhiññā nibbattetvā sāyaṇhasamaye nikkhamitvā4 ṭhi-
takārarukkhato paṇṇāni gahetvā Sakkadattiye bhājane aloṇake
atakkake niddhūpane udake sedetvā amataṃ5 viya pari-
bhuñjitvā cattāro Brahmavihāre bhāvento tattha vāsaṃ kappesi.
Kāsirājāpi Sunandassa vacanaṃ sutvā mahāsenaguttaṃ {pak-
kosāpetvā} gamanaparivacchaṃ kātuṃ āha:
Ja_XXII.1(=538).64: Yojayantu rathe asse, kacchaṃ nāgāna bandhatha,
udīrayantu6 saṃkhapaṇavā vadataṃ7 ekapokkharā. || Ja_XXII:64 ||
Ja_XXII.1(=538).65: Nadantu bherī sannaddhā vaggū8 vadatu9 dundubhi,
negamā ca maṃ anventu, gacchaṃ puttanivedako10. || Ja_XXII:65 ||
Ja_XXII.1(=538).66: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako. || Ja_XXII:66 ||
Ja_XXII.1(=538).67: Hatthārohā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako. || Ja_XXII:67 ||
Ja_XXII.1(=538).68: Samāgatā janapadā negamā ca samāgatā,
khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako ti. || Ja_XXII:68 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nā.
2 so Cks; Cs -ento, Bd samuṭhahanto.
3 Bd -ṇe.
4 Cks add ekaṃ.
5 Cks add paribhuñjanto
6 Ck udirayantu, Cs udīyantu, Bds udīriyantu.
7 so Cks; Bds nadantu.
8 Ck Bd vaggu, Cs vagguṃ.
9 Bd nadantu.
10 Bd -nivā-.
[page 022]
22 XXII. Mahānipāta.
Ta. udīrayantū1 'ti nādaṃ muñcantu, vadatan2 ti vajjantu, eka-
pokkharā ti ekakkhibheriyo3, sannaddhā ti suṭṭhu sannaddhā, vaggū ti
madhurassarā, gacchan ti gamissāmi, p-ko ti puttassa nivedako4 ovādako
hutvā gacchāmi, taṃ ovaditvā mama vacanaṃ gāhāpetvā tatth'; eva taṃ ratanarā-
simhi ṭhapetvā abhisiñcitvā ānetuṃ gacchāmīti adhippāyen'; evam ā., samā-
gatā ti sannipatitā hutvā.
Evaṃ raññā āṇattā5 sārathino asse yojetvā rathaṃ6 rāja-
dvāre ṭhapetvā rañño ārocesuṃ.
T. a. p. S. ā.:
Ja_XXII.1(=538).69: Asse ca sārathī yutte sindhave sīghavāhane
rājadvāraṃ upagañchuṃ: yuttā deva ime hayā ti. || Ja_XXII:69 ||
Ta. asse ti sindhavajātike asse sīgha-asse ādāya, sārathīti sārathino,
yutte ti rathesu yojite, upagañchun ti te rathesu yutte asse ādāya āgamiṃsu
āgantvā ca pana yuttā deva ime hayā ti ārocesuṃ.
Tato rājā āha:
Ja_XXII.1(=538).70a: Thūlā javena hāyanti kisā hāyanti thāmunā ti
"Evarūpe asse mā gaṇhathā" 'ti sārathiṃ vadiṃsu. || Ja_XXII:70a ||
Ja_XXII.1(=538).70b: Kise thūle vivajjetvā saṃsaṭṭhā yojitā hayā ti
Deva javena vaṇṇena balena ca sādisā hayā yojitā ti ā. || Ja_XXII:70b ||
Rājā puttassa santikaṃ gacchanto cattāro vaṇṇe aṭṭhārasa
seṇiyo sabbaṃ7 ca balakāyaṃ sannipātesi, sabbaṃ7 ca balakā-
yaṃ sannipātentassa tassa tayo divasā atikkantā, atha catut-
the divase nikkhamitvā gahetabbayuttakaṃ gahetvā taṃ assa-
maṃ gantvā puttena paṭinandito paṭisanthāram akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.1(=538).71: Tato8 rājā taramāno {yuttamāruyha} sandanaṃ.
itthāgāraṃ ajjhabhāsi9: sabbā va anuyātha maṃ. || Ja_XXII:71 ||
Ja_XXII.1(=538).72: Vāḷavījanim uṇhīsaṃ khaggaṃ chattañ ca paṇḍaraṃ
upādhiratham āruyha suvaṇṇena10 alaṃkato. || Ja_XXII:72 ||
Ja_XXII.1(=538).73: Tato ca11 rājā pāyāsi purakkhatvāna sārathiṃ,
khippam eva upāgacchi yattha sammati Temiyo. || Ja_XXII:73 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd udiri-.
2 Bd nadantū.
3 Bds ekamukha-.
4 Bd nivā-.
5 so Bds; Ck raṃña ānantā, Cs raññā attā.
6 Cks -e.
7 Cks sabbe.
8 Cks add ca.
9 Cks -ittha.
10 Cks -ehi.
11 Bds sa.
[page 023]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 23
Ja_XXII.1(=538).74: Tañ ca disvāna āyantaṃ jalantam iva tejasā
khattasaṃghaparibbūḷhaṃ1 Temiyo etad abravi: || Ja_XXII:74 ||
Ja_XXII.1(=538).75: Kaccin nu tāta kusalaṃ, kacci tāta anāmayaṃ,
kaccin nu rājakaññāyo ārogā mayha mātaro. || Ja_XXII:75 ||
Ja_XXII.1(=538).76: Kusalaṃ c'; eva me putta, atho putta anāmayaṃ,
sabbā va rājakaññāyo ārogā tuyha mātaro. || Ja_XXII:76 ||
Ja_XXII.1(=538).77: Kacci-ss-amajjapo2 tāta, kacci te suram appiyaṃ,
kacci sacce ca dhamme ca dāne te ramatī mano. || Ja_XXII:77 ||
Ja_XXII.1(=538).78: Amajjapo ahaṃ putta, atho me suram appiyaṃ,
atho sacce ca dhamme ca dāne me ramatī mano. || Ja_XXII:78 ||
Ja_XXII.1(=538).79: Kacci ārogaṃ3 yoggan te, kacci vahati vāhanaṃ,
kacci te vyādhiyo n'; atthi, sarīrass'; upatāpanā4. || Ja_XXII:79 ||
Ja_XXII.1(=538).80: Atho ārogaṃ yoggam me, atho vahati vāhanaṃ,
atho vyādhiyo n'; atthi, sarīrass'; upatāpanā4. || Ja_XXII:80 ||
Ja_XXII.1(=538).81: Kacci antā ca te phītā majjhe va5 bahalā tava,
koṭṭhāgārañ ca kosañ ca kacci te paṭisanthataṃ. || Ja_XXII:81 ||
Ja_XXII.1(=538).82: Svāgatan te mahārāja, atho te adurāgataṃ,
patiṭṭhāpentu pallaṃkaṃ yattha rājā nisakkatīti. || Ja_XXII:82 ||
Ta. upādhi -- ti suvaṇṇapādukārathaṃ6 āruyhantu, ime tayo pāde put-
tassa tatth'; eva abhisekakaraṇatthāya pañca rājakakudhabhaṇḍāni gaṇhathā 'ti
āṇāpento rājā ā., suvaṇṇena -- ti padaṃ S. ā., upāgacchīti upāgato, kāya
velāyā 'ti Mahāsattassa kārapaṇṇāni pacitvā nibbāpentassa nisinnavelāya, ja-
lantamivā 'ti rājatejena jalantaṃ viya, khatta -- han7 ti kathāphāsukena
amaccasaṃghena parivutaṃ, etadabravīti bahi khandhāvāraṃ nivesetvā padasā
va āgantvā vanditvā nisinnaṃ paṭisanthāraṃ karonto etaṃ vacanaṃ abravi,
kusalaṃanāmayan ti ubhayena pi ārogyam eva pucchati, kaccissamaj-
japo8 ti kacci si amajjapo, majjaṃ na pivasīti pucchati, amajjapo ti pi pāṭho,
kusalakammesu9 na-ppamajjasi10, na-ppamajjasīti a., suram appiyan ti
surāpānaṃ appiyaṃ, suramappiyā ti pi pāṭho surā appiyā ti pi attho, dhamme
ti dasavidharājadhamme, yoggan ti yuge yuñjitabbakaṃ assagaṇādiṃ11, kacci-
vahatīti kacci ārogaṃ hutvā vattati, vāhanan ti hatthiādisabbavāhanaṃ, sa-
-tāpanā12 ti sarīrassa upatāpanā{13}, antā ti paccantajanapadā, phītā ti iddhā
subhikkhā gāḷhavāsā, majjhe vā14 ti raṭṭhassa majjhe, bahalā ti gāmaniga-
maghanāvāsā, paṭisanthatan ti paṭicchāditaṃ guttaṃ paripuṇṇaṃ vā, ni-
sakkatīti yasmiṃ pallaṃke rājā nisīdissati taṃ paññāpetun ti vadati, rājā
Mahāsatte15 gāravena pallaṃkena nisīdi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khagga-.
2 Bds kacciam-.
3 Bd ārogyaṃ, Cks arogaṃ.
4 Bds -tāpiyā.
5 Bd ca.
6 Cs -dukā ca-, Bd -dukañca-.
7 Bds khagga-.
8 Bd kicci am-.
9 Bds -dhammesu.
10 Bd omits nappamajjasi.
11 Ck -ṇāti, Cs -ṇādi, Bd -ṇādikaṃ.
12 Bd -piyā.
13 Bd upatāpakarā.
14 Bd cā.
15 Bds -ttassa.
[page 024]
24 XXII. Mahānipāta.
Atha M. "sace pallaṃkena nisīdati paṇṇasanthāraṃ paññā.
petha" 'ti vatvā tasmiṃ paññatte g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).83: Idh'; eva te nisinnassa niyate paṇṇasanthate
etto udakam ādāya pāde pakkhālayanti1 te ti. || Ja_XXII:83 ||
Ta. niyate ti susanthate, etto ti paribhogaudakaṃ dassento ā.
Rājā gāravena paṇṇasanthare pi anisīditvā bhūmiyaṃ nisīdi.
M. pi paṇṇasālaṃ pavisitvā taṃ kārapaṇṇakaṃ nīharitvā rājā-
naṃ tena nimantento g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).84: Idam pi paṇṇakaṃ mayhaṃ randham rāja aloṇikaṃ
paribhuñja mahārāja, pāhuno me si āgato2 ti. || Ja_XXII:84 ||
Atha naṃ rājā āha:
Ja_XXII.1(=538).85: Na cāhaṃ paṇṇakaṃ bhuñje3, na h'; etaṃ mayha bhojanaṃ,
sālīnaṃ odanaṃ bhuñje suciṃ maṃsūpasecanan ti. || Ja_XXII:85 ||
Ta. na cāhan ti paṭikkhipitvā attano bhojanaṃ vaṇṇetvā tasmiṃ gāra-
vena thokaṃ paṇṇakaṃ hatthatalena gahetvā tāta tvaṃ evarūpaṃ bhojanaṃ
bhuñjasīti puttena saddhiṃ piyakathaṃ kathento nisīdi.
Tasmiṃ khaṇe C-devī orodhaparivutā āgantvā piyaputtaṃ
pādesu gahetvā va vanditvā assupuṇṇehi akkhīhi ekamantaṃ
nisīdi. Atha naṃ rājā "bhadde puttassa bhojanaṃ passā" 'ti
vatvā thokaṃ paṇṇaṃ tassā hatthe ṭhapesi, sesitthīnaṃ pi
thokaṃ thokaṃ adāsi, tā sabbāpi "sāmi evarūpaṃ nāma bho-
janaṃ bhuñjasīti" vatvā gahetvā "atidukkaraṃ karosi sāmīti"
vatvā nisīdiṃsu. Rājā4 puna "tāta idaṃ mayhaṃ acchariyaṃ
hutvā upaṭṭhātīti" g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).86: Accherakammaṃ paṭibhāti ekakam pi rahogataṃ,
edisaṃ bhuñjamānānaṃ kena vaṇṇo5 pasīdatīti. || Ja_XXII:86 ||
Ta. ekakan ti tāta taṃ ekakaṃ rahogataṃ iminā bhojanena yāpentaṃ
disvā mama acchariyaṃ upaṭṭhāti6, edisan ti evarūpaṃ aloṇambilaṃ adhū-
panaṃ randhaṃ pattaṃ bhuñjantānaṃ kena kāraṇena vaṇṇo5 pasīḍatīti
taṃ pucchi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kkhalayassu.
2 Bds me idhāgato.
3 Cks -āmi.
4 Ck Bd rāja.
5 Cks -e.
6 Bd -āsi.
[page 025]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 25
Ath'; assa so ācikkhanto āha:
Ja_XXII.1(=538).87: Eko rāja nipajjāmi niyate paṇṇasanthate1,
tāya me ekaseyyāya rāja vaṇṇo2 pasīdati. || Ja_XXII:87 ||
Ja_XXII.1(=538).88: Na ve3 nettiṃsabaddhā me rājarakkhā upaṭṭhitā,
tāya me sukhaseyyāya rāja vaṇṇo2 pasīdati. || Ja_XXII:88 ||
Ja_XXII.1(=538).89: Atītaṃ nānusocāmi, na-ppajappām'; anāgataṃ,
paccuppannena yāpemi, tena vaṇṇo2 pasīdati. || Ja_XXII:89 ||
Ja_XXII.1(=538).90: Anāgatappajappāya atītassānusocanā
etena bālā sussanti nalo va harito luto ti. || Ja_XXII:90 ||
Ta. nettiṃsabaddhā ti khaggabaddhā rājarakkhā ti rājarakkhikā,
nappajappāmīti na patthemi, harito ti haritavaṇṇo, luñcitvā ātape khitta-
nalo viya.
Rājā "idh'; eva naṃ abhisiñcitvā ādāya gamissāmīti" cin-
tetvā rajjena nimantento ā.:
Ja_XXII.1(=538).91: Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ asse pattī ca vammino
nivesanāni rammāni ahaṃ putta dadāmi te. || Ja_XXII:91 ||
Ja_XXII.1(=538).92: Itthāgāram pi te dammi sabbālaṃkārabhūsitaṃ,
tā putta paṭipajjassu, tvaṃ no rājā bhavissasi. || Ja_XXII:92 ||
Ja_XXII.1(=538).93: Kusalā naccagītassa sikkhitā caturitthiyo
kāme taṃ ramayissanti, kiṃ araññe karissasi. || Ja_XXII:93 ||
Ja_XXII.1(=538).94: Paṭirājūhi te kaññā ānayissaṃ alaṃkatā,
tāsu putte janetvāna atha pacchā pabbajissasi. || Ja_XXII:94 ||
Ja_XXII.1(=538).95: Yuvā ca daharo cāsi paṭhamuppattito susu,
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kiṃ araññe karissasīti. || Ja_XXII:95 ||
Ta. hatthānīkan ti dasahatthito paṭṭhāya hatthānīkaṃ nāma tathā rathā-
nīkaṃ, vammino4 vammabaddhasūrāyodhe, kusalā ti chekā, sikkhitā ti
aññesu pi itthikiccesu sikkhitā, caturitthiyo ti caturā nāgarakitthiyo, paṭi-
-kaññā1 ti puna aññāpi tava rājakaññā ānayissaṃ, yuvā ti {yobbanappatto}, da-
haro ti taruṇo, pa -- to ti paṭhamavayena uppattito samuggato, susū 'ti ati-
taruṇo: ito paṭṭhāya Bodhisattassa dhammakathā:
Ja_XXII.1(=538).96: Yuvā care brahmacariyaṃ, brahmacārī yuvā siyā,
daharassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇitaṃ. || Ja_XXII:96 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sandhāre.
2 Cks -e.
3 Bd ca.
4 Cks -ne.
[page 026]
26 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.1(=538).97: Yuvā care brahmacariyaṃ, brahmacārī yuvā siyā,
brahmacariyaṃ carissāmi, nāhaṃ rajjena-m-atthiko. || Ja_XXII:97 ||
Ja_XXII.1(=538).98: Passāmi vo 'haṃ daharaṃ ‘amma tāta'; vadantaraṃ1
kicchā laddhaṃ piyaṃ puttaṃ appatvā va jaraṃ mataṃ. || Ja_XXII:98 ||
Ja_XXII.1(=538).99: Passāmi vo 'haṃ dahariṃ kumāriṃ cārudassaniṃ
naḷavaṃsakaḷīraṃ2 va paluggaṃ jīvitakkhaye3. || Ja_XXII:99 ||
Ja_XXII.1(=538).100: Daharāpi hi4 mīyanti narā5 ca atha nāriyo,
tattha ko vissase poso daharo 'mhīti jīvite. || Ja_XXII:100 ||
Ja_XXII.1(=538).101: Yassa ratyā vivasane āyuṃ appataraṃ siyā
appodake va6 macchānaṃ kin nu komārakaṃ tahiṃ. || Ja_XXII:101 ||
Ja_XXII.1(=538).102: Niccam abbhāhato loko niccañ ca parivārito,
amoghāsu vajantīsu kiṃ maṃ rajjena siñcasi7. || Ja_XXII:102 ||
Ja_XXII.1(=538).103: {Kena-m-abbhāhato} loko kena ca8 parivārito,
kāyo amoghā gacchanti9, tam me akkhāhi pucchito. || Ja_XXII:103 ||
Ja_XXII.1(=538).104: Maccun'; abbhāhato10 loko jarāya parivārito.
ratyā amoghā gacchanti, evaṃ jānāhi khattiya. || Ja_XXII:104 ||
Ja_XXII.1(=538).105: Yathāpi tante vitate yaṃ yaṃ dev'; ūpavīyati
appakaṃ hoti vetabbaṃ evaṃ maccāna jīvitaṃ. || Ja_XXII:105 ||
Ja_XXII.1(=538).106: Yathā vārivaho pūro gacchan n'; ūpanivattati11
evam āyu manussānaṃ gacchan n'; ūpanivattati. || Ja_XXII:106 ||
Ja_XXII.1(=538).107: Yathā vārivaho pūro vahe rukkh'; ūpakūlaje
evaṃ jarāya12 maraṇena vuyhante vata pāṇino ti. || Ja_XXII:107 ||
Ta. brahma -- siyā ti brahmacārī bhonto yuvā siyā, isīhī ti Buddhā-
dīhi, rajjenamatthiko ti rajjena atthiko, amma -- vadantaran13 ti
amma tātā 'ti vadantaṃ, paluggan ti maccunā luñcitvā gahitaṃ, yassa -- ne
ti mahārāja yassa mātukucchimhi paṭisandhigahaṇato14 paṭṭhāya rattindivātikka-
maṇe appataraṃ āyu hoti, komārakan ti tasmiṃ nagare taruṇabhāve15 kiṃ
karissati, kenamabbhāhato ti kena abbhāhato, idaṃ rājā saṃkhittena bhāsi-
tassa atthaṃ ajānanto pucchi, ratyā ti rattiyo, tā hi imesaṃ sattānaṃ āyuñ
ca vaṇṇañ ca balañ ca khepentiyo va16, gacchantīti amoghā gacchanti nāma,
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd nava-.
3 Bd -yaṃ.
4 Bd va
5 Cks carā.
6 Cks na.
7 Bd rajjetisecasi.
8 Cks ci.
9 Bd -to.
10 Bds maccumabbhā-.
11 Bd nupariv-.
12 so all three MSS. for jarā?
13 Cks vadan.
14 Ck -gahanatato, Cs gahato, Bd -nakālato.
15 Ck tarunābhavo.
16 Cks ca, Bd eva.
[page 027]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 27
vetabban ti1 yaṃ yaṃ devūpavīyatīti2 tasmiṃ vīyate3 sesaṃ vetabbaṃ yathā
appakaṃ hoti evaṃ jīvitaṃ, nūpanivattatīti4 tasmiṃ tasmiṃ khaṇe gataṃ
gatam5 eva hoti na upari vattati6, vaherukkhūpakūlaje7 ti upakūlaje
rukkhe vaheyya.
Rājā M-ttassa dhammakathaṃ sutvā gharāvāse {ukkaṇṭhito}
pabbajitukāmo hutvā "ahaṃ tāva puna nagaraṃ na gamissāmi,
idh'; eva pabbajissāmi, sace pana me putto nagaraṃ gaccheyya
setacchattam assa dadeyyan" ti taṃ vīmaṃsituṃ puna rajjena
nimantento ā.:
Ja_XXII.1(=538).108: Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ asse pattī ca vammino
nivesanāni rammāni ahaṃ putta dadāmi te. || Ja_XXII:108 ||
Ja_XXII.1(=538).109: Itthāgāram pi te dammi sabbālaṃkārabhūsitaṃ.
tā putta8 paṭipajjassu, tvaṃ no rājā bhavissasi. || Ja_XXII:109 ||
Ja_XXII.1(=538).110: {Kusalā} naccagītassa sikkhitā caturitthiyo
kāme taṃ ramayissanti, kiṃ araññe karissasi. || Ja_XXII:110 ||
Ja_XXII.1(=538).111: Paṭirājūhi te kaññā ānayissaṃ alaṃkatā,
tāsu putte janetvāna atha pacchā pabbajissasi. || Ja_XXII:111 ||
Ja_XXII.1(=538).112: Koṭṭhāgārañ ca kosañ ca vāhanāni balāni ca
nivesanāni rammāni ahaṃ putta dadāmi te. || Ja_XXII:112 ||
Ja_XXII.1(=538).113: Gomaṇḍalaparibbūḷho dāsasaṃghapurakkhato
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kim araññe karissasīti. || Ja_XXII:113 ||
Ta. go -- ho ti subhāsitarājakaññānaṃ maṇḍalena parikkhitto
Atha M. rajjena anatthikabhāvaṃ pakāsento āha:
Ja_XXII.1(=538).114: Kiṃ dhanena yaṃ jiyyetha9, kiṃ bhariyāya marissati,
kiṃ yobbanena ciṇṇena10 yaṃ jarā abhihessati11. || Ja_XXII:114 ||
Ja_XXII.1(=538).115: Tattha kā nandi kā khiḍḍā kā rati kā dhanesanā,
kim me puttehi dārehi, rāja mutto 'smi bandhanā. || Ja_XXII:115 ||
Ja_XXII.1(=538).116: So 'haṃ evaṃ pajānāmi: maccu me na-ppamajjati,
antakenādhipannassa kā rati kā dhanesanā. || Ja_XXII:116 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds nāmā ti veditabbaṃ.
2 Bds adds yaṃ yaṃ tantaṃ upaviyyati vetabbanti tan.
3 Bd vitate.
4 Bd nūparivattatīti.
5 Cs gatagataṃ.
6 Ck uparittati.
7 Bd rukkhe pa-.
8 Bds tāsu putte.
9 Bd khiyetha.
10 Bd vaṇṇena.
11 Bd jarāya abhibhuyyati.
[page 028]
28 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.1(=538).117: Phalānam iva pakkānaṃ
niccaṃ papatanā bhayaṃ (vol. IV p. 127.)
evaṃ jātānaṃ maccānaṃ niccaṃ maraṇato bhayaṃ. || Ja_XXII:117 ||
Ja_XXII.1(=538).118: Sāyam eke na dissanti, pāto diṭṭhā bahujjanā,
pāto eke na dissanti, sāyaṃ diṭṭhā bahujjanā. || Ja_XXII:118 ||
Ja_XXII.1(=538).119: Ajj'; eva kiccaṃ ātappaṃ1, ko jaññā maraṇaṃ suve,
na hi no saṃgaran2 tena mahāsenena maccunā. || Ja_XXII:119 ||
Ja_XXII.1(=538).120: Corā dhanassa patthenti, rāja mutto smi bandhanā,
ehi rāja nivattassu, nāhaṃ rajjena-m-atthiko ti. || Ja_XXII:120 ||
Ta. yaṃ jiyyethā3 'ti mahārāja kiṃ maṃ tvaṃ dhanena nimantesi
yaṃ4 jiyyetha3 khayaṃ gaccheyya dhanaṃ vā purisaṃ cajati puriso vā taṃ
cajitvā gacchatīti sabbathā khayagāmim eva hoti kiṃ maṃ tena nimantesi,
kiṃ bhariyāyā5 'ti bhariyāpi6 kiṃ karissati sā7 mayi ṭhite yeva marissati,
ciṇṇenā8 'ti caritena anubhūtena, tatthā 'ti tasmiṃ evaṃ jarāmaraṇa-
dhamme lokasannivāse, kā nandīti kā nāma tuṭṭhi, khiḍḍā ti kīḷā, ratīti
pañcakāmaguṇarati, bandhanā ti kāmabandhanā taṇhābandhanā mutto 'smi
mahārājā 'ti jhānena vikkhambhitattā evam ā., maccu me ti mama maccu9
na-ppamajjati niccaṃ mama vadhāya appamatto yevā 'ti yo10 aham evaṃ
jānāmi tassa mama antakena adhipannassa avatthavassa11 kā nāma rati kā
dhanesanā ti, niccan ti jātakālato12 paṭṭhāya sadā maraṇato bhayam eva,
ātappan13 ti viriyaṃ, kiccan ti kattabbaṃ, ko -- suve ti sve maraṇaṃ jī-
vitaṃ vā ko jānāti, saṃgaran14 ti saṃketaṃ, mahāsenenā 'ti pañcavīsati-
bhayadvattiṃsakammakaraṇāṭṭhanavutirogamukhādivasena puthusenena, corā
dhanassā 'ti dhanass'; atthāya jīvitaṃ cajantā corā dhanassa patthenti nāma
ahaṃ pana dhanapatthanāsaṃkhātabandhanā mutto na me dhanen'; attho, ni-
vattassū 'ti mama vacanena sammā15 vattassu16, rajjaṃ pahāya nekkhammaṃ17
paṭisaraṇaṃ katvā pabbajassu, yaṃ pana tvaṃ cintesi imaṃ18 rajje patiṭṭha-
pessāmīti taṃ mā cintayi, nāhaṃ rajjena-m-atthiko.
Iti Mahāsattassa desanā sahānusandhinā19 matthakaṃ pattā,
taṃ sutvā rājānañ ca C-deviñ ca ādiṃ katvā soḷasasahassāni
orodhā ca pabbajitukāmā ahesuṃ. Rājā nagare bheriñ carā-
pesi: "ye mama puttassa santike pabbajituṃ icchanti te pabba-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd ātapaṃ.
2 Bd saṃkaran.
3 Bd khiye-.
4 Bd taṃ.
5 Cks bhariyā.
6 Bd bhariyāya.
7 Bd karissāmiyā.
8 Bd vaṇṇenā.
9 Cks add mayi.
10 Cks so.
11 so Cks; Bds avadhitassa for avaṭṭhitassa?
12 Ck kalalato, Cs kalato.
13 Bd ātapan.
14 Bd saṅkaran.
15 Bd samā.
16 Bd niv-.
17 Bd nikkhamma.
18 Ck idaṃ maṃ.
19 Cks yathānusandhinā for yathanusandhiṃ.
[page 029]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 29
jantū" 'ti sabbesañ ca suvaṇṇakoṭṭhāgārādīnaṃ dvārāni vivarā-
petvā "asukaṭṭhāne ca asukaṭṭhāne ca mahānidhikumbhiyo1
atthi tā gaṇhantū" ti suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā mahānale2 tham-
bhe bandhāpesi. Nāgarāpi yathā pasārite va āpaṇe vivaṭa-
dvārān'; eva gehāni pahāya rañño santikaṃ agamaṃsu. Rājā
mahājanena saddhiṃ M-assa santike pabbaji. Sakkadattiyaṃ
tiyojanikaṃ assamapadaṃ ahosi. M. paṇṇasālāyo vicāresi,
majjhaṭṭhāne paṇṇasālāyo itthīnaṃ dāpesi bhīrujātikā etā ti3,
purisānaṃ bahipaṇṇasālāyo adāsi4, sabbe pi Vissakammena māpi-
tesu phaladhararukkhesu uposathikakāle bhūmiyaṃ ṭhitā va phalāni
gahetvā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karonti, yo kāmavitakkaṃ
vā vyāpādavi-vā vihiṃsāvi-vā vitakketi tassa manaṃ jānitvā
M. ākāse nisīditvā dh. desesīti, taṃ sutvā khippam eva abhiññā
ca samāpattiyo ca nibbattenti, eko sāmantarājā "Kāsirājā pab-
bajito" ti sutvā "Bārāṇasiyaṃ r. gahessāmīti" nagaraṃ pavi-
sitvā alaṃkatanagaraṃ disvā rājanivesanaṃ āruyha sattavidhaṃ
vararatanaṃ oloketvā5 "imaṃ dhanaṃ nissāya ekena bhayena
bhavitabban" ti cintetvā surāsoṇḍe pakkosāpetvā "rājā katara-
dvārena nikkhanto" ti pucchitvā "pācīnadvārenā" 'ti vutte ten'
eva dvārena nikkhamitvā naditīrena pāyāsi. Tassāgamanaṃ
ñatvā M. ca tattha6 āgantvā ākāse nisīditvā dh. d., so saddhiṃ
parisāya tassa santike pabbaji, evaṃ aparo pīti tīṇi rajjāni
chaḍḍitāni, hatthī araññahatthī jātā assāpi araññāssā jātā,
rathā araññasmiṃ yeva vinaṭṭhā, bhaṇḍāgāresu kahāpaṇe assa-
mapade vālukā katvā vikiriṃsu, sabbe va aṭṭha samāpattiyo
nibbattetvā jīvitapariyosāne Brahmaloka-parāyanā ahesuṃ, ti-
racchānagatā hatthiassāpi isigaṇe cittaṃ pasādetvā chasu
kāmasaggesu nibbattiṃsu.
S. i. d. ā. "na hi bhi. idān'; eva pubbe p'; āhaṃ r. pahāya nik-
khanto yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā chatte adhivatthā devatā Uppala-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nidhānāni.
2 Ck -tale, Bd omits nale.
3 Cks add avijjhitvā.
4 Cks omit bahi -- adāsi.
5 Bd adds Kāsikarañño.
6 Ck catatthaṃ, Cs vanantaṃ, Bd vanantaraṃ
[page 030]
30 XXII. Mahānipāta.
vaṇṇā ahosi, sārathi Sāriputto, mātāpitaro mahārājakulāni, parisā
Buddhaparisā, Mūgapakkhapaṇḍito pana aham evā 'ti1.
Sīhaladīpaṃ2 patvā Maṃgaṇavāsī Khuddakatissatthero
Mahāvaṃsakatthero Kaṭakandhakāravāsī Phussadevatthero Upari-
maṇḍakamālavāsī Mahārakkhitatthero Bhaggarivāsī Mahātis-
satthero Vāmattapabbhāravāsī Mahāsivatthero Kāḷavelavāsī
Mahāmaliyadevatthero ti ime therā Kuddālakasamāgame Mūga-
pakkhasamāgame Ayogharasamāgame Hatthipālasamāgame ca3 pacchā-
gatakā4 ti vadanti, Maddhavāsī5 Mahānāgatthero pana Maliya-
mahādevatthero ca parinibbānadivase "āvuso Mūgapakkhajātake
parisā ajja pacchinnā" ti vadiṃsu "kiṃkāraṇā bhante" ti, "āvuso ahaṃ
tadā eko surāsoṇḍako aññe mayā saddhiṃ suram pivante alabhitvā
sabbapacchā nikkhamitvā pabbajito" ti. Mūgapakkhajātakaṃ5.
2. Mahājanakajātaka.
Koyaṃ majjhe samuddasmin ti. Idaṃ S. J. v. mahānek-
khammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ hi bhikkhū dhammasabhā-
yaṃ Tathāgatassa mahānekkhammaṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu, S. āgantvā
"k. n. bh. e. k. s." ti p. "i. n." ti v. "na bh. i. p. pi T. mahānek-
khammaṃ nikkhanto yevā" ti vatvā a. ā.:
(cfr. S. B. E. 1.800, Bigandet 412, Bastian 2.233)
A. Videharaṭṭhe Mithilāyaṃ Mahājanako nāma rājā
r. kāresi, Tassa dve puttā Ariṭṭhajanako ca Polajanako ca,
tesaṃ rājā jeṭṭhassa uparajjam adāsi kaniṭṭhassa senāpatiṭṭhānaṃ.
{Aparabhāge} Mahājanake kālakate A-janako rājā hutvā itarassa
uparajjaṃ adāsi, tass'; eko pādamūliko rañño santikaṃ gantvā
"deva uparājā tumhe ghātetukāmo" ti ā. Rājā tassa punappuna
kathaṃ sutvā6 bhijjitvā7 P-janakaṃ saṃkhalikāhi bandhāpetvā
rājanivesanato avidūre ekasmiṃ gehe vasāpetvā8 ārakkhaṃ
dāpesi. Kumāro "sac'; āhaṃ bhātu veriko saṃkhalikāpi me
mā muccantu dvāram pi mā vivariyatu, noce saṃkhalikāpi
muccantu dvāram pi vivariyatū9" 'ti saccakiriyaṃ akāsi, tāvad
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ahameva sammāsambuddho loke udapādi temiyajātakaṃ niṭhitaṃ.
2 cfr. vol. IV 490 | 20.
3 Cks su.
4 Cs -gatakakā.
5 Bd omits sīhaladīpaṃ -- jātakaṃ.
6 Bd adds kaniṭhassa bhinne haṃ.
7 Bd bhinditvā
8 Ck gahe tvā, Cs gahe katvā.
9 Cs -īyatu, Bd vivaratu.
[page 031]
2. Mahājanakajātaka. (539). 31
eva saṃkhalikāpi khaṇḍākhaṇḍaṃ chindiṃsu1 dvāram pi viva-
taṃ. So nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ gantvā vāsaṃ
kappesi, paccantavāsino taṃ sañjānitvā upaṭṭhahiṃsu. Rājā
gāhāpetuṃ nāsakkhi. So anupubbena paccantajanapadaṃ
hatthagataṃ katvā mahāparivāro hutvā "ahaṃ pubbe bhātu na
verī idāni pana veri-mhīti" mahājanaparivuto Mithilam patvā
bahinagare senaṃ nivāsesi. Nagaravāsino "P-janakakumāro
āgato" ti sutvā yebhuyyena hatthivāhanādīni gahetvā tass'; eva
santikaṃ āgamiṃsu2, aññe pi nāgarā āgamiṃsu3. So bhātu
sāsanaṃ pesesi: "nāhaṃ pubbe tumhākaṃ verī idāni pan'
amhi verīti chattaṃ vā me detha yuddhaṃ vā" ti. Rājā
yuddhaṃ dātuṃ gacchanto aggamahesiṃ āmantetvā "bhadde
yuddhe jayaparājayo {nāma} na sakkā {ñātuṃ,} sace mama an-
tarāyo hoti, tvaṃ gabbhaṃ rakkheyyāsīti" vatvā nikkhami.
Atha naṃ yuddhe P-janakassa yodhā jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ.
"Rājā mato" ti sakalanagare4 ekakolāhalaṃ jātaṃ. Devī
tassa matabhāvaṃ ñatvā sīghasīghaṃ suvaṇṇasārādīni pacchi-
yaṃ pakkhipitvā matthake pilotikaṃ attharitvā upari taṇḍule
okiritvā kiliṭṭhapilotikaṃ nivāsetvā sarīraṃ virūpaṃ katvā pac-
chiṃ sīse ṭhapetvā divādivass'; eva nikkhami, koci naṃ na
sañjāni. Sā uttaradvārena nikkhamitvā katthaci agatapubba-
tāya5 maggaṃ ajānantī disā vavatthapetuṃ asakkontī keva-
laṃ Kāḷacampānagaraṃ nāma atthīti sutattā "Kālacam-
pānagaraṃgamikā nāma atthīti" pucchamānā nisīdi. Kuc-
chiyaṃ pan'; assā na yo vā so vā satto, pūritapāramī pana
M. nibbatto, tassa tejena Sakkabhavanaṃ kampi. Sakko
āvajjanto taṃ kāraṇaṃ ñatvā "tassā kucchiyaṃ nibbattasatto
mahapuñño, mayā gantuṃ vaṭṭatīti" cintetvā paṭicchannaṃ
yoggaṃ māpetvā tattha mañcaṃ paññāpetvā mahallakapuriso
viya yoggaṃ pājento tāya nisinnasāladvāre ṭhatvā "Kālacam-
pānagaragāmikā atthīti" pucchi. "Ahaṃ tāta gamissāmīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhijjiṃsu.
2 Cs ag-.
3 Ck ag-.
4 Bd -raṃ.
5 Ck āgatapubbetāya, Bd agatapubbatā.
[page 032]
32 XXII. Mahānipāta.
"Tena hi yoggaṃ āruyha nisīda ammā" ti. "Tāta ahaṃ
paripuṇṇagabbhā, na sakkā mayā yoggaṃ abhirūhituṃ, pac-
chato āgamissāmi, imissā pana me pacchiyā okāsaṃ dehīti".
"Amma kiṃ vadesi, yoggaṃ pājetuṃ jānanasamattho nāma
mayā sadiso n'; atthi, mā bhāyi, āruyha nisīdā" 'ti. So tassā
ārohanakāle attano ānubhāvena paṭhaviṃ uṭṭhāpetvā yoggassa
pacchimante pahārāpesi1. Sā abhiruyha sayane nipajjitvā va
"devatā bhavissatīti" aññāsi. Sā dibbasayane nipannamattā
va niddaṃ okkami. Atha naṃ Sakko tiṃsayojanamatthake
ekaṃ nadiṃ patvā pabodhetvā "amma otaritvā nadiyā nahāhi,
ussīsake sāṭako atthi, taṃ nivāsehi, antoyogge pūvabhattaṃ1
atthi, taṃ bhuñjā" 'ti. Sā tathā katvā puna nipajjitvā sāyaṇ-
hasamaye Campaṃ patvā dvāraṭṭālakapākāre disvā "tāta kiṃ
nagaraṃ nām'; etan" ti pucchi. "C-nagaraṃ ammā" ti. "Kiṃ
vadesi tāta, nanu amhākaṃ nagarato C-nagaraṃ saṭṭhiyojana-
matthake hotīti". "Evaṃ amma, ahaṃ pana ujuṃ maggaṃ
jānāmīti". Atha naṃ {dakkhiṇadvārasamīpe} otāretvā "amma
amhākaṃ gāmo purato va2, tvaṃ nagaraṃ pavisā" 'ti vatvā
purato gantvā Sakko antaradhāya sakaṭṭhānam eva gato. Devī
pi ekissā sālāya nisīdi. Tasmiṃ khaṇe eko C-vāsī mantajjhā-
yako brāhmaṇo pañcahi māṇavakasatehi parivuto nahānatthāya
gacchanto dūrato oloketvā taṃ abhirūpaṃ sobhaggapattaṃ
tattha nisinnaṃ disvā kucchigatassānubhāvena saha dassanen'
eva kaniṭṭhabhaginisinehaṃ uppādetvā māṇave ṭhapetvā ekako
va sālaṃ pavisitvā "bhagini kataragāmavāsikā" ti pucchi.
"Mithilāyaṃ Ariṭṭhajanakarañño aggamahesi-mhīti". "Idha
kasmā āgatāsīti". "Polajanakena rājā mārito, athāhaṃ bhītā
‘gabbhaṃ anurakkhissāmīti'; āgatā" ti. "Imasmiṃ pana te na-
gare koci ñātako atthīti". "N'; atthi tātā" 'ti. "Tena hi mā
cintayi, ahaṃ udiccabrāhmaṇo mahāsālo disāpāmokkho ācariyo,
ahaṃ taṃ bhaginiṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggissāmi, bhātikā 'ti
maṃ vatvā pādesu gahetvā paridevā" 'ti. Sā mahāsaddaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āhajjāpesi.
2 Cks puva-, Bd puṭaka-.
3 Cks ca, Bd atthi.
[page 033]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 33
katvā tassa pādesu pati, te pi aññamaññaṃ parideviṃsu.
Antevāsikā upadhāvitvā "ācariya kiṃ vo hotīti" pucchiṃsu.
"Kaniṭṭhabhaginī me asukakāle nāma mayā vinā jātā" ti.
"Diṭṭhakālato1 paṭṭhāya mā cintayittha ācariyā" 'ti2. So chan-
naṃ mahāyoggaṃ āharāpetvā taṃ tattha nisīdāpetvā "tāta3
brāhmaṇiyā mama bhaginibhāvaṃ kathetvā sabbakiccāni kātuṃ
vadathā" 'ti vatvā gehaṃ pesesi. Atha naṃ brāhmaṇī uṇho-
dakena nahāpetvā sayanaṃ paññāpetvā nipajjāpesi. Atha
brāhmaṇo nahātvā āgato bhojanakāle "bhaginim me pakko-
sathā" ti tāya saddhiṃ ekato bhuñjitvā antonivesane yeva naṃ
paṭijaggi. Sā nacirass'; eva puttaṃ {vijāyi}, Mahājanakakumāro
ti 'ssa ayyakasantakanāmaṃ akaṃsu. So vaḍḍhamāno dāra-
kehi saddhiṃ kīḷanto ye naṃ rosenti tesaṃ asambhinnakhattiye
kule jātattā mahābalatāya c'; eva mānatthaddhatāya ca daḷhaṃ
paharati. Te mahāsaddena rodantā "kena pana pahaṭā" ti
vutte "vidhavāya puttenā" 'ti vadanti. Kumāro cintesi: "ime
maṃ ‘vidhavāputto'; ti abhiṇhaṃ vadanti, mama mātaraṃ puc-
chissāmīti" so ekadivasaṃ pucchi: "amma ko mayhaṃ pitā"
'ti. Atha naṃ "tāta brāhmaṇo te pitā" ti vañcesi4. So puna-
divase paharanto "vidhavāputto" ti vutte "nanu me brāhmaṇo
pitā" ti vatvā "brāhmaṇo tava kiṃ hotīti" vutte cintesi: "ime
‘brāhmaṇo tava kiṃ hotīti'; vadanti, mātā me idaṃ kāraṇaṃ
na katheti, na sā attano mānena5 kathessati, hotu kathāpessāmi
nan" ti so thaññaṃ pivanto thane naṃ ḍasitvā "pitaram me
kathehi, noce kathessasi thanan te chindissāmīti" ā. Sā vañ-
cetuṃ asakkontī "tāta tvaṃ Mithilāya A-janakarañño putto,
pitā te P-janakena mārito, ahaṃ taṃ anurakkhantī imaṃ na-
garaṃ āgatā, brāhmaṇo maṃ bhaginiṭṭhāne ṭhapetvā paṭijagga-
tīti" kathesi. So tato paṭṭhāya vidhavāputto ti vutte na kujjhi,
so soḷasavassabbhantare yeva tayo ca vede sabbasippāni ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atha māṇavā tava bhagīnidiṭha-.
2 Bd adds āhaṃsu.
3 so all three MSS
4 Ck vācesi.
5 Ck manena, Cs mane, Bd mātā me idaṃ kāraṇaṃ yathābhūtaṃ na
kathessati.
[page 034]
34 XXII. Mahānipata.
uggaṇhi, soḷasavassakāle pana uttamarūpadharo ahosi. Atha1
so "pitu santakaṃ r. gaṇhissāmīti" cintetvā mātaraṃ pucchi:
"amma kiñci te hatthe atthi, noce vohāraṃ katvā dhanaṃ
uppādetvā pitu santakaṃ r. gaṇhāmīti2". "Tāta nāhaṃ tuccha-
hatthā āgatā, ekeko muttasāro maṇisāro vajirasāro ca rajjagga-
haṇappamāṇaṃ3 atthi, taṃ gahetvā r. gaṇha, mā vohāraṃ
karīti". "Amma tam pi dhanaṃ mayh'; eva dehi4, upaḍḍhaṃ5
pana gahetvā Suvaṇṇabhūmiṃ gantvā bahuṃ dhanaṃ āharitvā
r. gaṇhissāmīti" so upaḍḍhaṃ āharāpetvā bhaṇḍaṃ gahetvā
Suvaṇṇabhūmi-gamikehi vāṇijehi saddhiṃ nāvāya bhaṇḍaṃ
āropetvā gantvā mātaraṃ vanditvā "amma ahaṃ Suvaṇṇa-
bhūmiṃ gamissāmīti" ā. "Tāta samuddo nāma appasiddhiko
bahuantarāyiko, mā gaccha, rajjaggahaṇāya te dhanaṃ bahun"
ti. So "gacchissām'; eva ammā" ti mātaraṃ vanditvā nik-
khamma nāvaṃ abhirūhi. Taṃ divasam eva P-janakassa sarīre
rogo uppajji, anuṭṭhānaseyyaṃ sayi. Sattajaṃghasatāni abhi-
rūḷhāni, nāvā sattahi divasehi sattayojanasatāni gatā, sā ati-
caṇḍaṃ gantvā vahituṃ6 nāsakkhi, phalakāni bhinnāni, tato
tato udakaṃ uggataṃ, nāvā majjhe samudde nimuggā, mahā-
jano rodati paridevati nānādevatā namassati, M. pana n'; eva
rodi na paridevi na devatā namassi, nāvāya pana nimujjana-
bhāvaṃ ñatvā sappinā sakkharaṃ madditvā kucchipūraṃ khā-
ditvā dve maṭṭasāṭake telena makkhetvā daḷhaṃ nivāsetvā
kūpakaṃ nissāya ṭhito, nāvānimujjanasamaye kūpakaṃ uṭṭhahi,
mahājano macchakacchapabhattaṃ jāto, samantā udakaṃ lo-
hitavaṇṇaṃ ahosi, M. kūpakamatthake ṭhito "imāya nāma
disāya Mithilā" ti disaṃ vavatthapetvā kūpakamatthakā uppa-
titvā macchakacchape atikkamma mahāthāmatāya usabhamat-
thake pati. Taṃ divasaṃ P-janako kālam akāsi. Tato paṭ-
ṭhāya M. maṇivaṇṇīsu ūmisu pavaṭṭento suvaṇṇakkhandho viya
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit atha.
2 Bd -issāmīti.
3 Bd -ṇo.
4 Cks omit dehi, Bd idaṃ pi dhanaṃ mayhameva upaḍḍhaṃ katvā dehi.
5 Bd taṃ.
6 Bd attānaṃ vāhituṃ.
[page 035]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 35
samuddaṃ tarati, so yathā ekadivasaṃ evaṃ sattāhaṃ tari,
velaṃ pana oloketvā {loṇodakena} mukhaṃ vikkhāletvā uposa-
thiko hoti. Tadā ca mātupaṭṭhānādiguṇayuttā samudde patituṃ1
ananucchavikā sattā, te {upadhārehīti} catūhi lokapālehi Maṇi-
mekhalā nāma devadhītā samuddarakkhikā2 ṭhapitā hoti, sā te
sattadivase samuddaṃ na olokesi, sampattiṃ3 anubhontiyā kir'
assā sati pamuṭṭhā, devasamāgamaṃ gatā ti pi vadanti, sā
"ajja me sattamo divaso samuddaṃ na olokentiyā, ko nu kho
pavattīti" olokentī M-aṃ disvā "sace Mahājanakakumāro sa-
mudde nassissa devasamāgame pavesanaṃ alabhissan3" ti cin-
tetvā M-assa avidūre alaṃkatena sarīrena ākāse ṭhatvā Mahā-
sattaṃ vīmaṃsamānā paṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).1: Ko 'yaṃ majjhe samuddasmiṃ apassan tīram āyuhe,
kaṃ4 tvaṃ atthavasaṃ ñatvā evaṃ vāyāmase5 bhusan ti. || Ja_XXII:121 ||
Ta. ap -- he ti tīraṃ apassanto tīraṃ āyūhati viriyaṃ karoti.
Atha M. āha: "ajja me sattamo divaso samuddaṃ taran-
tassa, na me dutiyo satto diṭṭhapubbo, ko nu kho maṃ vada-
tīti" ākāsaṃ olokento taṃ disvā dutiyaṃ g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).2: Nisamma vattaṃ lokassa vāyāmassa ca devate
tasmā majjhe samuddasmiṃ apassan tīram āyuhe ti. || Ja_XXII:122 ||
Ta. nis -- lokassā 'ti ahaṃ lokassa vattakiriyaṃ disvā upadhāretvā vi-
harāmīti a., vāyāmassa cā 'ti6 vāyāmassa ca ānisaṃsaṃ7 nisāmetvā ca viharā-
mīti dīpeti, tasmā ti yasmā nisamma viharāmi purisakāro nāma na nassati
sukhe patiṭṭhāpetīti jānāmi tasmā tīraṃ apassanto pi āyūhāmi na ukkaṇṭhāmīti.
Sā tassa dhammakathaṃ sotukāmā puna g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).3: Gambhīre appameyyasmiṃ tīraṃ yassa na dissati
mogho te purisavāyāmo appatvā va marissasīti. || Ja_XXII:123 ||
Ta. appatvā ti tīraṃ appatvā yeva.
Atha naṃ M. "kin nām'; etaṃ kathesi, vāyāmaṃ katvā
maranto pi garahato muccissāmīti8" vatvā g. ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd marituṃ.
2 Bd dibbasamp --.
3 Bd na labhissāmi.
4 Cks -kā.
5 so all three MSS. for vāya-.
6 Cks omit vāyāmassacāti.
7 Cks -sā.
8 Bd moci.
[page 036]
36 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).4: Anaṇo ñātinaṃ hoti devānaṃ pituno1 ca so
karaṃ purisakiccāni na ca pacchānutappatīti. || Ja_XXII:124 ||
Ta. anaṇo -- hotīti vāyāmaṃ karonto hi ñātīnañ ca devatānañ ca
Brahmuno ca antare anaṇo hoti agārayho ti a.
Atha devatā gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).5: Apāraṇeyyaṃ yaṃ kammaṃ aphalaṃ kilamathuddayaṃ
tattha ko vāyāmen'; attho2 maccu yassābhinippatan3 ti. || Ja_XXII:125 ||
Ta. apāraṇeyyan ti vāyāmena matthakaṃ apāpetabbaṃ, maccu yassā-
bhinippatan3 ti yassa aṭṭhāne vāyāmakaraṇakassa maraṇam eva nipphatti4
ta. ko vāyāmen'; attho.
Evaṃ vutte naṃ appaṭibhānaṃ karonto M. uparigāthā5
abhāsi:
Ja_XXII.2(=539).6: {Apāraṇeyyaṃ} accantaṃ yo viditvāna devate
na rakkhe attano pāṇaṃ jaññā so yadi hāpaye. || Ja_XXII:126 ||
Ja_XXII.2(=539).7: Adhippāyaphalaṃ eke asmiṃ lokasmi6 devate
payojayanti kammāni, tāni ijjhanti7 vā na vā. || Ja_XXII:127 ||
Ja_XXII.2(=539).8: Sandiṭṭhikaṃ kammaphalaṃ nanu passasi devate
sannā aññe tarām'; ahaṃ tañ ca passāmi santike. || Ja_XXII:128 ||
Ja_XXII.2(=539).9: So ahaṃ vāyamissāmi yathāsattiṃ yathābalaṃ
gacchaṃ pāraṃ samuddassa kāsaṃ8 purisakāriyan ti. || Ja_XXII:129 ||
Ta. accantan ti yo idaṃ kammaṃ viriyaṃ katvāpi nipphādetuṃ na
sakkā accantam eva apāraṇeyyan ti viditvā caṇḍahatthiādayo apariharanto attano
pāṇaṃ na rakkhati, jaññā -- hāpaye ti so yadi tādisesu ṭhānesu viriyaṃ
hāpeyya jāneyya tassa kusītabhāvassa phalaṃ, iti tvaṃ yaṃ vā taṃ vā ni-
ratthakaṃ vadasīti dīpeti, Pāliyaṃ (add: yaṃ?) pana jaññā so yadi hāpaye ti
likhitaṃ taṃ Aṭṭhakathāsu n'; atthi, adhippāyaphalan ti attano adhippā-
yassa phalaṃ sampassamānā ekacce purisā kasivaṇijjādīni kammāni payojenti,
tāni ijjhanti vā na vā ijjhanti, ettha gamissāmi idaṃ uggahessāmīti pana kāyi-
kacetasikaviriyaṃ karontassa taṃ ijjhat'; eva9, tasmā taṃ kātuṃ vaṭṭati yevā
'ti dasseti, sannā -- han ti aññe janā mahāsamudde sannā nimuggā viriyaṃ
akarontā macchakacchapabhattā10 jātā, ahaṃ pana ekako va tarāmi, tañca
passāmīti idaṃ pi me viriyaphalaṃ11 passa, mayā iminā attabhāvena devatā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nañ.
2 Cks vāya-.
3 so Cks; Bd -nippattaṃ.
4 Bd nippanaṃ.
5 Bd uttari.
6 all three MSS. -miṃ.
7 Bd icchanti.
8 Bd kassaṃ.
9 Cks ijjhanteva, Bd icchateva.
10 Bd -bhakkhā.
11 Cks -yaṃpha-.
[page 037]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 37
nāma na diṭṭhapubbā, so 'haṃ tañ ca1 iminā dibbena rūpena mama2 santike
ṭhitaṃ passāmi, yathāsattiṃ -- lan ti attano sattiyā ca balassa ca anurū-
paṃ, kāsan ti3 karissāmi.
Devatā tassa taṃ daḷhaṃ4 vacanaṃ sutvā thutiṃ ka-
rontī g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).10: Yo vaṃ evaṃgate oghe appameyye mahaṇṇave
dhammavāyāmasampanno kammanā nāvasīdasi
so tvaṃ tatth'; eva gacchāhi yattha te nirato mano ti. || Ja_XXII:130 ||
Ta. evaṃgate ti evarūpe gambhīre5 vitthate, dhamma -- nno ti
dhammavāyāmena samannāgato, kammanā ti attano purisakārakammena na6
sīdasi, yattha te ti yasmiṃ ṭhāne tava mano nirato tatth'; eva gacchā 'ti.
Evañ ca pana vatvā "paṇḍita mahāparakkama kuhiṃ taṃ
nemīti" pucchi, Mithilanagaran ti vutte7 sā M-aṃ mālākalāpaṃ
viya ukkhipitvā ubhohi bāhāhi pariggayha ure nippajjāpetvā piya-
puttakaṃ ādāya gacchantī viya ākāse pakkhandi. M. sattāhaṃ
loṇodakena upakkasarīro dibbaphassena phuṭṭho niddaṃ okkami.
Atha naṃ sā Mithilaṃ netvā ambavane maṅgalasilāpaṭṭe dak-
khiṇapassena nipajjāpetvā uyyānadevatāhi 'ssa ārakkhaṃ gāhā-
petvā sakaṭṭhānam eva gatā. Polajanakassa putto n'; atthi,
ekā pan'; assa dhītā ahosi, sā Sīvalidevī nāma paṇḍitā vyattā.
Taṃ enaṃ maraṇamañce nipannaṃ pucchiṃsu: "mahārāja
tumhesu devattaṃ8 gatesu r. kassa demā9" 'ti. "Mama dhī-
taraṃ S-deviṃ ārādhetuṃ samatthassa10 yo vā pana caturassa-
pallaṃkassa ussīsakaṃ jānāti yo vā sahassatthāmaṃ dhanuṃ
āropetuṃ sakkoti yo vā soḷasamahānidhiṃ nīharituṃ sakkoti
tassa dehīti". "Deva tesaṃ no nidhīnaṃ udānaṃ11 kathethā" 'ti.
Rājā:
Ja_XXII.2(=539).11: Suriyuggamane nidhi, atho okkamane12 nidhi,
anto nidhi bahi nidhi, na anto na bahi nidhi. || Ja_XXII:131 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tava.
2 Cks omit mama.
3 Ck kāyasantiṃ, Cs kāyasatti, Bd kassanti.
4 Cs Bd daḷha.
5 Cks -ra.
6 Bd nāva
7 Cks omit vutte.
8 Bd devaṅ.
9 Bd dassāmā.
10 Bd adds rajjaṃ detha.
11 Cks uddānaṃ.
12 Cks oggamane.
[page 038]
38 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).12: Ārohaṇe mahānidhi, atho orohaṇe nidhi,
caturo ca mahāsālā1 samantā yojane nidhi. || Ja_XXII:132 ||
Ja_XXII.2(=539).13: Dantaggesu mahānidhi vālaggesu ca kebuke
rukkhaggesu mahānidhi, soḷas'; ete mahānidhī,
sahassatthāmo pallaṃko Sīvalārādhanena cā 'ti || Ja_XXII:133 ||
Nidhīhi saddhiṃ itaresam pi udānaṃ kathesi. Amaccā
rañño accayena tassa matakiccaṃ katvā sattame divase sanni-
patitvā mantayiṃsu: "rañño attano dhītaraṃ ārādhetuṃ samat-
thassa r. dātabban ti vuttaṃ, ko taṃ ārādhetuṃ sakkhissatīti".
Te "senāpati vallabho" ti tassa sāsanaṃ pesesuṃ. So sādhū
'ti rajjatthāya rājadvāraṃ gantvā attano ṭhitabhāvaṃ2 rājadhī-
tāya ārocāpesi. Sā tassa āgatakāraṇaṃ ñatvā "atthi nu khv-
āssa chattasiriṃ dhāretuṃ dhitīti" vīmaṃsanatthāya "āgacchatū"
'ti ā. So taṃ sāsanaṃ sutvā taṃ ārādhetukāmo sopānapāda-
mūlato paṭṭhāya javena gantvā tassā santike aṭṭhāsi. Atha
naṃ vīmaṃsamānā "mahātale javena dhāvā" 'ti ā.-So
"rājadhītaraṃ tosemīti" vegena pakkhandi. Atha naṃ puna
"ehīti" ā. So puna javenāgato. Sā tassa dhitiyā abhā-
vaṃ ñatvā "ehi pāde me sambāhā" 'ti ā. So tassa ārā-
dhanatthaṃ nisīditvā pāde sambāhi. Atha naṃ ure pādena
paharitvā uttānakaṃ pātetvā "imaṃ andhabālapurisaṃ dhitira-
hitaṃ pothetvā gīvāya gahetvā nīharathā" 'ti dāsīnaṃ saññaṃ
adāsi. Tā tathā kariṃsu. So3 "kiṃ senāpatīti" puṭṭho "mā
kathetha, sā4 no manussitthīti5" ā. Tato bhaṇḍāgāriko gato, tam
pi tath'; eva lajjāpesi. Tathā seṭṭhiṃ chattagāhaṃ asiggāhan
ti sabbe lajjāpesi yeva. Atha mahājano mantetvā "rājadhī-
taraṃ tāva ārādhetuṃ samattho n'; atthi, sahassatthāmaṃ
dhanuṃ āropetuṃ samatthassa dethā" 'ti ā. Tam pi koci
āropetuṃ nāsakkhi. Tato "caturassapallaṃkassa ussīsakaṃ
jānantassa dethā" 'ti ā. Tam pi na koci jāni. Tato "soḷasa
mahānidhī6 nīharituṃ samatthassa dethā" 'ti. Api7 koci nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -le.
2 Bd āgata-.
3 Bd adds tehi.
4 Cks omit sā.
5 Bd -sitti yakkhiniti.
6 Cks -dhiṃ, Bd dhi.
7 so Ck; Cs topi, Bd tepi.
[page 039]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 39
harituṃ nāsakkhi. Tato "arājakaṃ nāma raṭṭhaṃ pāletuṃ na
sakkā, kiṃ nu kho kattabban" ti mantayiṃsu. Atha ne puro-
hito ā.: "mā cintayissatha, phussarathaṃ1 nāma vissajjetuṃ
vaṭṭati, phussarathena2 hi laddharājā sakala-Jambudīpe r.
kāretuṃ samattho hotīti". Te "sādhū" 'ti sampaticchitvā na-
garaṃ alaṃkārāpetvā maṅgalarathe cattāro kumudavaṇṇe asse
yojetvā uttarattharaṇaṃ attharitvā pañca rājakakudhabhaṇḍāni
āropetvā caturaṅginiyā senāya parivārāpesuṃ, sassāmikara-
thassa turiyāni purato vajjanti assāmikassa pacchato, tasmā
purohito "turiyāni pacchato vādethā" 'ti vatvā {suvaṇṇabhiṃ-}
kārena rathanandiñ ca3 patodañ ca abhisiñcitvā {"yassa} r. kāre-
tuṃ puññaṃ atthi tassa santikaṃ gacchā" 'ti ā. Ratho rāja-
gehaṃ padakkhiṇaṃ katvā bherivīthiṃ abhirūhi. Senāpatiādayo
"phussaratho2 mama santikaṃ etīti4" {cintayiṃsu.} So sabbesaṃ
gehāni atikkamitvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pācīnadvārena
nikkhamitvā uyyānābhimukho pāyāsi. Atha naṃ vegena gac-
chantaṃ disvā "nivattethā" 'ti āhaṃsu. Purohito "mā ni-
vattayittha, icchanto yojanasatam pi gacchatū" 'ti vāresi. Ratho
uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasilāpaṭṭaṃ padakkhiṇaṃ katvā āro-
haṇasajjo hutvā aṭṭhāsi. Purohito M-aṃ nipannakaṃ disvā
amacce āmantetvā "ambho eko silāpaṭṭe nipannako dissati,
setacchattānucchavikā pan'; assa dhiti atthi vā n'; atthi vā na
jānāma, sace puññavā bhavissati na olokessati, kālakaṇṇisatto
ce bhītatasito uṭṭhāya kampamāno olokessati, khippaṃ sabba-
turiyāni paggaṇhathā" 'ti ā. Tāvad eva anekasatāni turiyāni
paggaṇhiṃsu, sāgaraghoso viya ahosi. M. tena saddena pa-
bujjhitvā sīsaṃ vivaritvā olokento mahājanaṃ disvā "setacchat-
tena me āgatena bhavitabban" ti sutvā puna sīsaṃ pārupitvā
parivattitvā5 vāmapassena nipajji. Purohito pāde vivaritvā
lakkhaṇāni oloketvā "tiṭṭhatu, ayaṃ ekadīpo catunnam pi dī-
pānaṃ r. kāretuṃ samattho" ti puna turiyāni paggaṇhāpesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. pu-.
2 Cks pu-.
3 Bd rathadhūrañca.
4 Bd āgacchatūti.
5 Bd -etvā.
[page 040]
40 XXII. Mahānipāta.
M. mukhaṃ vivaritvā parivattetvā dakkhiṇapassena nipajjitvā
mahājanaṃ olokesi. Purohito parisaṃ assāsetvā añjalim pag-
gayha avakujjo hutvā "uṭṭhehi deva r. te pāpuṇātīti" ā. "Rājā
te kuhin" ti. "Kālakato" ti. "Putto vāssa bhātā vā n'
atthīti". "N'; atthi devā" 'ti. "Sādhu r. kāressāmīti" uṭṭhāya
silāpaṭṭe pallaṃkena nisīdi. Atha naṃ tatth'; eva abhisiñ-
ciṃsu. Mahājanakarājā nāma ahosi. So rathavaraṃ abhi-
ruyha mahantena sirivibhavena nagaraṃ pavisitvā nivesanaṃ1
abhirūhanto "senāpatiādīnaṃ tath'; eva2 ṭhānāni hontū" 'ti vicā-
retvā mahātalaṃ abhirūhi. Rājadhītā purimasaññāya eva tassa
vīmaṃsanatthaṃ ekaṃ purisaṃ āṇāpesi:, "gaccha rājānaṃ upa-
saṃkamitvā vadehi: Sīvalidevī taṃ pakkosati, khippaṃ kirā-
gacchathā" 'ti. Rājā paṇḍito tassa vacanaṃ asuṇanto viya "aho
sobhano" ti pāsādassa vaṇṇaṃ kathesi. So taṃ sāvetuṃ3 asak-
konto gantvā rājadhītāya ārocesi: "ayye so rājā tumhākaṃ va-
canaṃ suṇāti pāsādam eva vaṇṇeti tumhe tiṇāya pi na gaṇhāti4.
Sā "mahajjhāsayo puriso bhavissatīti" dutiyam pi tatiyam pi
pesesi. Rājāpi attano ruciyā pakatigamanena sīho viya jam-
bhamāno pāsādam abhirūhi. Tasmiṃ upasaṃkamante rājadhītā
tassa tejena sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī āgantvā hattho-
lambakaṃ5 ādāsi. So taṃ hatthe olubbha mahātalaṃ abhirū-
hitvā samussitasetacchatte rājapallaṃke nisīditvā amacce
āmantetvā "ambho atthi pana vo raññā kālaṃ karontena koci
ovādo dinno" ti pucchi. "Āma devā" ti. "Vadethā" 'ti.
"Sīvalideviṃ ārādhetuṃ samatthassa r. dātabban ti tena vuttan"
ti. "Sīvalideviyā āgantvā hattholambako dinno, ayaṃ tāva
ārādhitā nāma, aññaṃ vadethā" ti. "Deva caturassapallaṃ-
kassa ussīsakaṃ jānituṃ samatthassa r. dethā 'ti tena vuttan"
ti. Rājā "imaṃ6 dujjānaṃ, upāyena pana sakkā jānitun" ti7
sīsato {suvaṇṇasūciṃ} nīharitvā Sīvalideviyā hatthe adāsi, imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd rājani-.
2 Cs Bd tāneva.
3 Cks usā-.
4 Bd tumhākaṃ vacanaṃ tiṇaṃ viya na gaṇetīti.
5 Bd hatthālāmpakaṃ.
6 Bd idaṃ.
7 Bd adds cintetvā.
[page 041]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 41
ṭhapehīti". Sā taṃ gahetvā pallaṃkassa ussīsake ṭhapesi,
khaggaṃ adāsīti pi vadanti yeva, so tāya saññāya "idaṃ
ussīsakan" ti ñatvā kathaṃ asuṇanto viya "kiṃ kathethā" 'ti
vatvā puna tehi tathā vutte "na idaṃ jānituṃ acchariyaṃ,
etaṃ ussīsakan" ti vatvā "aññaṃ kin" ti pucchi. "Deva sa-
hassatthāmaṃ {dhanuṃ} āropetuṃ samatthassa r. dātuṃ āṇā-
pesi". "Tena hi āharathā" 'ti āharāpetvā dhanuṃ āropento
pallaṃke yathā nisinno va itthīnaṃ kappāsapothanadhanukaṃ
viya taṃ āropesi. "Aññaṃ vadethā" 'ti pucchi. "Soḷasa-
mahānidhī1 nīharituṃ samatthassa r. dethā 'ti tena vuttan" ti.
Tesaṃ "kiñci udānaṃ2 atthīti" "āma atthīti" suriyuggamane
nidhīti udānaṃ2 kathayiṃsu. Tassa taṃ suṇantass'; eva gaga-
natale cando viya so attho pākaṭo ahosi. Atha ne āha: "ajja
bhaṇe velā n'; atthi, sve nidhiṃ gaṇhissāmā" 'ti. So punadivase
amacce sannipātetvā pucchi: "tumhākaṃ rājā paccekabuddhe
bhojesīti". "Āma devā" 'ti. So cintesi: "suriyo ti nāyaṃ
suriyo, suriyasadisattā pana paccekabuddhā suriyā nāma, tesaṃ
paccuggamanaṭṭhāne nidhinā bhavitabban" ti. Tato rājā
"paccekabuddhesu āgacchantesu paccuggamanaṃ karonto kata-
raṭṭhānaṃ gacchatīti" pucchitvā "asukaṭṭhānaṃ nāmā" 'ti vutte
"taṃ ṭhānaṃ khanitvā3 nidhiṃ nīharathā" 'ti nīharāpesi, "ga-
manakāle anugacchanto kattha ṭhatvā uyyojesīti" pucchitvā
"asukaṭṭhāne nāmā" 'ti vutte "tato dhanaṃ nīharathā" 'ti nī-
harāpesi. Mahājano ukkuṭṭhisahassāni pavattento "suriyugga-
mane" ti vuttattā suriyuṭṭhānadisāya khanantā4 vicariṃsu,
"okkamane5" ti vuttatā suriyatthagamanadisaṃ6 khanantā4 vi-
cariṃsu. "Idaṃ pana dhanaṃ, idh'; eva aho acchariyan" ti pīti-
somanassaṃ pavedesi7, "anto nidhīti" rājagehe mahādvārassa
anto ummāranidhiṃ nīharāpesi, "bahi nidhīti" bahi ummāra-
nidhiṃ8 nīharāpesi, "na anto na bahīti" heṭṭhāummārato9 nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -dhiṃ, Bd -dhi.
2 Cks uddānaṃ.
3 Cs Bd khaṇi-.
4 Bd khaṇ-.
5 Cks ogga-.
6 Bd -tthaṅga-.
7 Bd pavattayiṃsu.
8 Cks ummārā, Bd ummārānidhi.
9 Bd adds nidhi.
[page 042]
42 XXII. Mahānipāta.
harāpesi, "ārohaṇe" ti maṅgalahatthiārohaṇakāle suvaṇṇanisseṇi-
attharaṇaṭṭhānato1 nīharāpesi, "atho orohaṇe" ti hatthikkhan-
dhato orohaṇaṭṭhānā2 nīharāpesi, "cattāro ca mahāsālā" ti
bhūmiyaṃ kataupaṭṭhānaṭṭhāne3 sirisayanassa cattāro pādā4 sāla-
mayā, tesaṃ heṭṭhā ca catasso nidhikumbhiyo nīharāpesi, "sa-
mantā yojane" ti yojanaṃ nāma rathayugaṃ5, sirisayanassa
samantā yugappamāṇato nidhikumbhiyo nīharāpesi, "dantaggesu
mahānidhīti" maṅgalahatthiṭṭhāne, tassa dinnaṃ6 dantānaṃ
abhimukhaṭṭhānato dve nidhī7 nīharāpesi, "vālaggesū" 'ti
maṅgalāssaṭṭhāne8, tassa vāladhisammukhaṭṭhānato1 nīharā-
pesi, "kebuke" ti kebukaṃ vuccati udakaṃ, maṅgalapokkhara-
ṇito udakaṃ nīharāpetvā nidhiṃ dassesi, "rukkhaggesu mahā-
nidhīti" tassa uyyāne va mahāsālarukkhamūle ṭhitamajjhan-
tikasamaye parimaṇḍalāya rukkhacchāyāya anto nidhikumbhiyo
nīharāpesi. Evaṃ soḷasa nidhī9 nīharāpetvā "aññaṃ kiñci
atthīti" ā. "N'; atthi devā" 'ti. Mahājano haṭṭhatuṭṭho ahosi.
Rājā "idaṃ dhanaṃ dānamukhe vikirissāmīti" nagaramajjhe
c'; eva catūsu dvāresu cā 'ti pañca dānasālā kāretvā mahādānaṃ
paṭṭhapesi. Kāḷacampānagarato mātarañ ca brāhmaṇañ ca
pakkosāpetvā mahantaṃ sakkāram akāsi. Tassa taruṇarajje
yeva sakalaṃ Videharaṭṭhaṃ10, Ariṭṭhajanakarañño kira putto
Mahājanakarājā nāma r. kāreti. "Paṇḍito kira rājā, passis-
sāma nan" ti dassanatthāya sakalanagaraṃ11 saṃkhubhitaṃ
ahosi, tato tato bahuṃ paṇṇākāraṃ gahetvā āgamiṃsu12, na-
gare mahāchaṇaṃ sajjayiṃsu, rājanivesanaṃ hatthattharā-
dīhi santharitvā gandhadāmamāladāmāni osāretvā vippakiṇṇa-
lājakusumavāsadhūpandhakāraṃ kāretvā nānappakārakaṃ pāna-
bhojanaṃ upaṭṭhapesuṃ, rañño paṇṇākāratthāya rajatasuvaṇṇa-
bhājanādīsu nānappakārāni khādaniyabhojaniyapānaphalāadīni
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds nidhi.
2 Bd -nato nidhiṃ.
3 Cks omit ṭṭhāna.
4 Bd mañcapādā-.
5 Bd rathayugappamāṇaṃ.
6 Bd dvinnaṃ.
7 Ck nidhi, Cs nidhiṃ, Bd nidhiṃ, omitting dve.
8 Ck maṅgalahassa-, Bd maṅgalahatthi-.
9 Cks nidhiṃ, Bd mahānidhiyo.
10 so Cks; Bd sakalavideharaṭhe.
11 so Bd; Cks omit sa-.
12 Cks ag-
[page 043]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 43
gahetvā tattha tattha samparivāretvā aṭṭhaṃsu, ekato amacca-
maṇḍalaṃ nisīdi ekato brāhmaṇagaṇo ekato seṭṭhiādayo ekato
uttamarūpadharā nāṭakitthiyo, brāhmaṇasotthikārā mukhamaṅ-
galikā maṅgalagītādīsu kusalā gītādīni pavattayiṃsu, anekasa-
tani turiyāni vajjiṃsu1, rājanivesanaṃ Yugandharasāgarakuc-
chiyaṃ viya ekaninnādaṃ, olokitolokitaṭṭhānaṃ kampati. M.
setacchattassa heṭṭhā rājāsane nisinno Sakkasirisadisaṃ ma-
hantaṃ sirivilāsaṃ oloketvā attano mahāsamudde katavāyāmaṃ
anussari, ath'; assa "viriyaṃ nāma kattabbayuttakaṃ, sac'
āhaṃ mahāsamudde viriyaṃ na karissaṃ imaṃ2 saṃpattiṃ3
alabhissan" ti taṃ vāyāmam anussarantassa pīti uppajji, so
pītivegena udānaṃ udānento āha:
Ja_XXII.2(=539).14: Āsiṃseth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito, (IV 269|21)
passāmi vo 'haṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu. || Ja_XXII:134 ||
Ja_XXII.2(=539).15: Āsiṃseth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito,
passāmi vo 'haṃ attānaṃ udakā thalam ubbhataṃ. || Ja_XXII:135 ||
Ja_XXII.2(=539).16: Vāyameth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito,
passāmi vo 'haṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu. || Ja_XXII:136 ||
Ja_XXII.2(=539).17: Vāyameth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito,
passāmi vo 'haṃ attānaṃ udakā thalam ubbhataṃ. || Ja_XXII:137 ||
Ja_XXII.2(=539).18: Dukkhūpanīto4 pi naro sapañño
āsaṃ na chindeyya sukhāgamāya,
bahū hi phassā ahitā hitā ca,
avitakkitā maccum upabbajanti. || Ja_XXII:138 ||
Ja_XXII.2(=539).19: Acintitam pi bhavati, cintitam pi vinassati,
na hi cintāmayā bhogā itthiyā purisassa vā ti. || Ja_XXII:139 ||
Ta. na nibbindeyyā 'ti viriyaṃ karonto na nibbindeyya, yathā icchin
ti rājabhāvaṃ icchiṃ, tath'; eva jāto 'mhi, ubbhatan ti nīhaṭaṃ, dukkhū-
panīto4 ti kāyikacetasikena dukkhena puṭṭho5 'smīti a., ahitā cā 'ti duk-
khaphassā ahitā sukhaphassā hitā, avitakkitā ti avitakkitāro acintetāro, i. v. h.:
tesu phassesu ahitaphassena phuṭṭhā6 sattāhitaphassāpi7 atthi8, viriyaṃ karontā9
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vajjayiṃsu, Bd pavajjiṃsū.
2 Cks imā, Bd na imaṃ.
3 Cks -tti.
4 Bd dukkhopaṇḍito.
5 so all three MSS.
6 Ck puṭṭha.
7 all three MSS. -sso.
8 Cs attha, Bd adds ti.
9 Bd -tānaṃ.
[page 044]
44 XXII. Mahānipāta.
tam pi (add: na?) pāpuṇantīti acintetvā viriyaṃ na karonti, te imass'; atthassa
avitakkitā1 acintitāro hitaphassaṃ alabhitvā va maccuṃ upabbajanti maraṇaṃ
pāpuṇanti, tasmā viriyaṃ kattabbam evā 'ti, acintītam pīti imesaṃ sattānaṃ
acintitam pi hoti cintitaṃ pi nassati, mayāpi hi ayujjhitvā va r. labhissāmīti
idam acintitaṃ Suvaṇṇabhūmito dhanaṃ āharitvā yujjhitvā2 gaṇhissāmīti pana
cintitaṃ, idāni pana me cintitaṃ naṭṭhaṃ acintitaṃ jātaṃ, na hi cintāmayā
ti sattānaṃ hi bhogā cintāya anippajjanato cintāmayā nāma na honti, tasmā
viriyam eva kattabbaṃ viriyavato hi acintitaṃ hotīti.
So tato dasa rājadhamme akopetvā dhammena3 r. kāresi
paccekabuddhe ca upaṭṭhāsi. Aparabhāge Sīvalidevī dhañña-
puññalakkhaṇaṃ puttaṃ vijāyi, Dīghāvukumāro ti 'ssa nāmaṃ
kariṃsu. Tassa vayappattassa rājā uparajjaṃ datvā4 ekadiva-
saṃ uyyānapālena phalāphalesu c'; eva nānāpupphesu cābha-
tesu5 tāni disvā tuṭṭho tassa sammānaṃ kāretvā "samma uy-
yānapāla uyyānaṃ passissāmi, alaṃkārāpehi tan" ti ā. So
"sādhū" 'ti tathā katvā rañño nivedesi. So hatthikkhandha-
varagato mahantena parivārena uyyānadvāraṃ pāpuṇi, tattha
ca dve ambā nīlobhāsā6, eko aphalo, eko phaladharo so pana
atimadhuro, raññā7 ambaphalassa8 na9 paribhuttattā tato koci
phalaṃ gahetuṃ na ussahati, rājā hatthikkhandhagato va tato
ekaṃ phalaṃ gahetvā paribhuñji, tassa taṃ jivhagge ṭhapita-
mattam eva dibbojā10 viya upaṭṭhāsi, so "nivattanakāle bahum
khādissāmīti" cintesi, "raññā aggaphalaṃ paribhuttan" ti ñatvā
uparājaṃ ādikatvā antamaso hatthimeṇḍāpi gahetvā paribhuñ-
jiṃsu, phalaṃ alabhantā daṇḍehi sākhā bhinditvā nippattaṃ
akaṃsu, rukkho obhaggavibhaggo aṭṭhāsi, itaro pana maṇi-
pabbato viya vilāsamāno11 ṭhito. Rājā uyyānā nikkhamanto
taṃ disvā "idaṃ kin" ti amacce pucchi. "Devena aggaphalaṃ
paribhuttan ti mahājanena vilutto devā" 'ti. "Imassa pana n'
eva pattaṃ na vaṇṇo khīṇo" ti. "Nipphalatāya na khīṇo
devā" 'ti. Rājā saṃvegaṃ paṭilabhitvā "ayaṃ rukkho nip-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tāro.
2 Bd adds pitu santakaṃ rajjaṃ.
3 Bd adds samena.
4 Bd adds sattavassasahassāni rajjaṃ kāresi so.
5 Ck mahātesu.
6 all three MSS. ni-.
7 Ck -o.
8 Cks -laṃ.
9 Bd a.
1O Cks -jo.
11 so all three MSS.
[page 045]
2. Mahājaṅkajātaka. (539.) 45
phalatāya nīlobhāso1 ṭhito, ayaṃ phalatāya obhaggavibhaggo
ṭhito, idam pi r. phalitarukkhasadisaṃ, pabbajjā nipphalaruk-
khasadisā, sakiñcanass'; eva bhayaṃ nākiñcanassa, ahaṃ
phalarukkho viya ahutvā nipphalarukkhasadiso bhavissāmi,
sampattiṃ chaḍḍetvā nikkhamma pabbajissāmīti" daḷhaṃ katvā
manaṃ adhiṭṭhahitvā nagaraṃ pavisitvā pāsādadvāre ṭhito va
senāpatiṃ pakkosāpetvā "mahāsenāpati ajjato2 paṭṭhāya bhatta-
hārakañ c'; eva mukhodakadantakaṭṭhadāyakañ c'; ekaṃ upaṭṭhā-
kaṃ ṭhapetvā aññe maṃ daṭṭhuṃ mā labhantu, porāṇakavi-
nicchayāmacce gahetvā r. anusāsatha, ahaṃ ito paṭṭhāya ma-
hātale3 samaṇadhammaṃ karissāmīti" vatvā pāsādaṃ āruyha
ekako va samaṇadhammaṃ akāsi. Evaṃ kāle gate mahājano
rājaṅgaṇe sannipatitvā M-aṃ adisvā "na no rājā porāṇako
viyā" 'ti vatvā gāthādvayam āha:
Ja_XXII.2(=539).20: Apurāṇaṃ vata bho rājā sabbabhummo disampati
nājja nacce nisāmeti na gīte kurute mano. || Ja_XXII:140 ||
Ja_XXII.2(=539).21: Na mige na4 pi uyyāne na4 pi haṃse udikkhati,
mūgo va tuṇhīm āsīno5 na attham anusāsatīti. || Ja_XXII:141 ||
Ta. mige ti sabbasaṅgāhikavacanaṃ, pubbe hatthiṃ yujjhāpeti meṇḍe
yujjhāpeti ajja te pi na oloketīti a., uyyāne ti uyyāne pi6 uyyānakīḷaṃ7 nā-
nubhoti, haṃse ti padumasañchannāsu uyyānapokkharaṇīsu haṃsagaṇaṃ na
oloketi mūgo vā 'ti.
Bhattahārakaṃ kira upaṭṭhākañ ca pucchiṃsu: "rājā
tumhehi saddhiṃ kiñci mantetīti". Te "na mantetīti" vadiṃsu.
Tasmā evam āhaṃsu: "rājā kāmesu analliyantena vivekanin-
nena cittena kulūpakapaccekabuddhe anussaritvā ‘ko nu kho
me tesaṃ sīlādiguṇayuttānaṃ akiñcanānaṃ vasanaṭṭhānaṃ
ācikkhissatīti'; tīhi gāthāhi udānaṃ udānesi":
Ja_XXII.2(=539).22: Sukhakāmā rahosīlā vadhabandhā upāratā
kesan nu ajja ārāme daharā vuddhā ca acchare. || Ja_XXII:142 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. ni-.
2 Cks ajjame
3 Bd upari pāsādatale.
4 Bd nā.
5 Bd tuṇbibhūto si.
6 Bd omits u-pi
7 Cks -naṃkī.
[page 046]
46 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).23: Atikkantavanathā1 dhīrā2 namo tesaṃ mahesinaṃ
ye ussukkamhi lokamhi viharanti anussukā. || Ja_XXII:143 ||
Ja_XXII.2(=539).24: Te chetvā maccuno jālaṃ tantaṃ māyāvino daḷhaṃ
chinnālayattā3 gacchanti, ko tesaṃ gatim āpaye4 ti. || Ja_XXII:144 ||
Ta. sukhakāmā ti nibbānasukhakāmā, rahosīlā ti paṭichannasīlā na
attano guṇapakāsanā, daharā vuddhā cā 'ti daharā c'; eva mahallakā ca,
acchare ti vasanti, tass'; eva tesaṃ guṇe anussarantassa mahāpīti uppajji, atha
pallaṃkato uṭṭhāya uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā uttaradisābhimukho sirasi añ-
jalim patiṭṭhāpetvā evarūpehi guṇehi samannāgatā paccekabuddhā ti namassa-
māno5 atikkantavanathā6 ti ādim ā.; ta. ati -- thā 'ti pahīnataṇhā, mahe-
sinan ti mahante sīlakkhandhādayo esitvā ṭhitānaṃ, ussukamhīti rāgādīhi
ussukkaṃ āpanne, maccuno jālan ti Kilesamārena pasāritaṃ taṇhājālaṃ,
tantaṃ māyāvino ti atimāyāvino, ko tesaṃ gatimāpaye7 ti ko maṃ
tesaṃ paccekabuddhānaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ pāpeyya, gahetvā gaccheyyā 'ti a.
Tassa pāsāde yeva samaṇadhammaṃ karontassa cattāro
māsā atītā, ath'; assa ativiya pabbajjāya cittaṃ nami, agāraṃ
Lokantarikanirayo viya khāyi, tayo bhavā ādittā viya upaṭṭha-
hiṃsu. So pabbajjābhimukhena cittena "kadā nu kho imaṃ
Sakkabhavanaṃ viya alaṃkatapaṭiyattaṃ Mithilaṃ pahāya
Himavantaṃ pavisitvā pabbagitavesagahaṇakālo mayhaṃ bha-
vissatīti" cintetvā Mithilavaṇṇanaṃ nāma ārabhi8:
Ja_XXII.2(=539).25: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ visālaṃ sabbatopabhaṃ9
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:145 ||
Ja_XXII.2(=539).26: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:146 ||
Ja_XXII.2(=539).27: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ bahupākāratoraṇaṃ10 etc. || Ja_XXII:147 ||
Ja_XXII.2(=539).28: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ daḷhamaṭṭālakotthakaṃ etc. || Ja_XXII:148 ||
Ja_XXII.2(=539).29: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ suvibhattaṃ mahāpathaṃ etc. || Ja_XXII:149 ||
Ja_XXII.2(=539).30: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ suvibattantarāpaṇaṃ etc. || Ja_XXII:150 ||
Ja_XXII.2(=539).31: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ gavāssarathapīḷitaṃ etc. || Ja_XXII:151 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tavattā, Bd -tavadhā.
2 Ck Bd dhirā.
3 Cks ji-, Bd santālayantā.
4 Bd pāpaye. All three MSS. divide these 6 half-stanzas
into 3 verses, they ought perhaps to be divided into 2 verses.
5 Cks -nā.
6 Bd -tavadhā.
7 Bd pāpaye.
8 Cks -īti.
9 Cks -pahaṃ.
10 Cks bahalapā-.
[page 047]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 47
Ja_XXII.2(=539).32: Kadāham Mithilaṃ phītaṃ ārāmavanamāliniṃ etc. || Ja_XXII:152 ||
Ja_XXII.2(=539).33: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ uyyānavanamāliniṃ etc. || Ja_XXII:153 ||
Ja_XXII.2(=539).34: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ pāsādavanamāliniṃ etc. || Ja_XXII:154 ||
Ja_XXII.2(=539).35: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ tipuraṃ1 rājabandhuniṃ
māpitaṃ Somanassena Vedehena yasassinā
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:155 ||
Ja_XXII.2(=539).36: Kadāhaṃ Vedehe phīte nicite dhammarakkhite
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:156 ||
Ja_XXII.2(=539).37: Kadāhaṃ Vedehe phīte ajeyye dhammarakkhite etc. || Ja_XXII:157 ||
Ja_XXII.2(=539).38: Kadā antepuraṃ rammaṃ vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ etc. || Ja_XXII:158 ||
Ja_XXII.2(=539).39: Kadā antepuraṃ rammaṃ sudhāmattikalepanaṃ etc. || Ja_XXII:159 ||
Ja_XXII.2(=539).40: Kadā antepuraṃ rammaṃ sucigandhaṃ manoramaṃ etc. || Ja_XXII:160 ||
Ja_XXII.2(=539).41: Kadāhaṃ2 kuṭāgāre3 vibhatte bhāgaso mite etc. || Ja_XXII:161 ||
Ja_XXII.2(=539).42: Kadāhaṃ kuṭāgāre3 sudhāmattikalepane etc. || Ja_XXII:162 ||
Ja_XXII.2(=539).43: Kadāhaṃ kuṭāgāre3 sucigandhe manorame etc. || Ja_XXII:163 ||
Ja_XXII.2(=539).44: Kadāhaṃ kuṭāgāre litte candanaphosite4 etc. || Ja_XXII:164 ||
Ja_XXII.2(=539).45: Kadāhaṃ suvaṇṇapallaṃke5 gonake6 cittasanthate etc. || Ja_XXII:165 ||
Ja_XXII.2(=539).46: Kadāhaṃ kappāsakoseyyaṃ7 khomakoṭumbarāni ca etc. || Ja_XXII:166 ||
Ja_XXII.2(=539).47: Kadāhaṃ pokkharaṇī8 rammā cakkavākūpakūjitā (IV. 359|1)
mandālakehi sañchannā padumuppalakehi ca etc. || Ja_XXII:167 ||
Ja_XXII.2(=539).48: Kadāhaṃ2 hatthigumbe3 sabbālaṃkārabhūsite
suvaṇṇakacche mātaṅge
hemakappanavāsase9 (Cfr. V. 258|27). || Ja_XXII:168 ||
Ja_XXII.2(=539).49: Ārūḷhe gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:169 ||
Ja_XXII.2(=539).50: Kadāhaṃ2 assagumbe3 sabbālaṃkārabhūsite
ājāniyye10 va jātiyā sindhave sīghavāhane (Cfr. V. 259|3). || Ja_XXII:170 ||
Ja_XXII.2(=539).51: Ārūḷhe gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi11
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:171 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ratipuraṃ, Bd tipūraṃ.
2 read: kadā ahaṃ.
3 Bd adds ca.
4 Bd -pusite.
5 so Bd for soṇṇa? Cks omit suvaṇṇa.
6 Bd goṇ-.
7 Ck -ā, Cs -a, Bd -saṃkoseyyaṃ
8 Bd -ṇi, Cks -ṇiyo.
9 Bd -kappanivāsase, Ck -kappamāsaye, Cs -kappanavāsaye.
10 all three MSS. -yyā.
11 Bd indiyācāpadhāribhi, Ck illiyo-, Cs illiso-.
[page 048]
48 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).52: Kadāhaṃ rathaseṇiyo sannaddhe ussitaddhaje (Cfr. V. 259|7)
dīpe atho pi veyyagghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:172 ||
Ja_XXII.2(=539).53: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:173 ||
Ja_XXII.2(=539).54: Kadāhaṃ sovaṇṇe1 rathe sannadhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyaghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:174 ||
Ja_XXII.2(=539).55: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:175 ||
Ja_XXII.2(=539).56: Kadāhaṃ sajjhurathe2 sannadhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyagghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:176 ||
Ja_XXII.2(=539).57: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:177 ||
Ja_XXII.2(=539).58: Kadāhaṃ assarathe2 sannaddhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyaghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:178 ||
Ja_XXII.2(=539).59: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:179 ||
Ja_XXII.2(=539).60: Kadāhaṃ oṭṭharathe2 sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:180 ||
Ja_XXII.2(=539).61: Ārūḷhe gāmaṇīgehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:181 ||
Ja_XXII.2(=539).62: Kadāhaṃ goṇarathe3 sannaddhe ussitaddhage etc. || Ja_XXII:182 ||
Ja_XXII.2(=539).63: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:183 ||
Ja_XXII.2(=539).64: Kadāhaṃ ajarathe sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:184 ||
Ja_XXII.2(=539).65: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:185 ||
Ja_XXII.2(=539).66: Kadāhaṃ meṇḍarathe sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:186 ||
Ja_XXII.2(=539).67: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:187 ||
Ja_XXII.2(=539).68: Kadāhaṃ migarathe sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:188 ||
Ja_XXII.2(=539).69: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:189 ||
Ja_XXII.2(=539).70: Kadāhaṃ hatthārūhe4 sabbālaṃkārabhūsite
nīlavammadhare sūre tomaraṃkusapāṇine5
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:190 ||
Ja_XXII.2(=539).71: Kadāhaṃ assārūhe6 sabbālaṃkārabhūsite
nīlavammadhare sūre illiyācāpadhārine7
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:191 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd suvaṇṇa.
2 Bd adds ca.
3 Cks gorathe, Bd adds ca.
4 Bd -ruḷhe.
5 Bd -no.
6 Bd -rūḷhe.
7 Cks illiyo-, Bd indriyā -- no.
[page 049]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 49
Ja_XXII.2(=539).72: Kadāhaṃ dhanuggahe sabbālaṃkārabhūsite
nīlavammadhare sūre cāpahatthe kalāpine1
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:192 ||
Ja_XXII.2(=539).73: Kadāhaṃ rājaputte sabbālaṃkārabhūsite
cittavammadhare sūre {kañcanāveḷadhārine}2 etc. || Ja_XXII:193 ||
Ja_XXII.2(=539).74: Kadāhaṃ ariyagaṇe vatthavante3 alaṃkate
haricandanalittaṅge Kāsi-kuttamadhārine4 etc. || Ja_XXII:194 ||
Ja_XXII.2(=539).75: Kadā sattasatā bhariyā sabbālaṃkārabhūsitā
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:195 ||
Ja_XXII.2(=539).76: Kadā sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā etc. || Ja_XXII:196 ||
Ja_XXII.2(=539).77: Kadā sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī5 etc. || Ja_XXII:197 ||
Ja_XXII.2(=539).78: Kadā sataphalaṃ6 kaṃsaṃ sovaṇṇaṃ satarājikaṃ7 etc. || Ja_XXII:198 ||
Ja_XXII.2(=539).79: Kadāssu maṃ hatthigumbā sabbālaṃkārabhūsitā
suvaṇṇakacchā mātaṅgā hemakappanavāsasā8 || Ja_XXII:199 ||
Ja_XXII.2(=539).80: Ārūḷhā gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:200 ||
Ja_XXII.2(=539).81: Kadāssu maṃ assagumbā sabbālaṃkārabhūsitā
ajāniyyā va9 jātiyā sindhavā sīghavāhanā10. || Ja_XXII:201 ||
Ja_XXII.2(=539).82: Ārūḷhā gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi11
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:202 ||
Ja_XXII.2(=539).83: Kadāssu maṃ rathaseṇī12 sannaddhā ussitaddhajā
dīpā atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XXII:203 ||
Ja_XXII.2(=539).84: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:204 ||
Ja_XXII.2(=539).85: Kadāssu maṃ sovaṇṇarathā13 sannaddhā ussitaddhajā
dīpā atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XXII:205 ||
Ja_XXII.2(=539).86: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:206 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -no.
2 Ck -meḷa-, Bd -velladhārino.
3 Bd vatthabandhe.
4 so Cs; Ck -tutthama-, Bd -vattapadhārino.
5 Bd -ni, Cks -ne.
6 Bd satabalaṃ, Cks sanaphalaṃ.
7 Cks kata-.
8 Cks -vāsavā, Bd -nivāsasā.
9 Cks ca.
10 Cks -hinā.
11 Cks illiyo, Bd indiyā-.
12 Bd -seniyo.
13 Bd suvaṇṇa-.
[page 050]
50 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).87: Kadāssu maṃ sajjhurathā sannaddhā ussitaddhajā
dīpā atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XXII:207 ||
Ja_XXII.2(=539).88: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
yantam maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:208 ||
Ja_XXII.2(=539).89: Kadāssu maṃ assarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:209 ||
Ja_XXII.2(=539).90: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:210 ||
Ja_XXII.2(=539).91: Kadāssu maṃ oṭṭharathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:211 ||
Ja_XXII.2(=539).92: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:212 ||
Ja_XXII.2(=539).93: Kadāssu maṃ goṇarathā1 sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:213 ||
Ja_XXII.2(=539).94: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:214 ||
Ja_XXII.2(=539).95: Kadāssu maṃ ajarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:215 ||
Ja_XXII.2(=539).96: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:216 ||
Ja_XXII.2(=539).97: Kadāssu maṃ meṇḍarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:217 ||
Ja_XXII.2(=539).98: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:218 ||
Ja_XXII.2(=539).99: Kadāssu maṃ migarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:219 ||
Ja_XXII.2(=539).100: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:220 ||
Ja_XXII.2(=539).101: Kadāssu maṃ {hatthārūhā} sabbālaṃkārabhūsitā
nīlavammadharā sūrā tomaraṃkusapāṇino
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:221 ||
Ja_XXII.2(=539).102: Kadāssu maṃ {assārūhā} sabbālaṃkārabhūsitā
nīlavammadharā sūrā illiyācāpadhārino2
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:222 ||
Ja_XXII.2(=539).103: Kadāssu maṃ dhanuggahā sabbālaṃkārabhūsitā
nīlavammadharā sūrā cāpahatthā kalāpino etc. || Ja_XXII:223 ||
Ja_XXII.2(=539).104: Kadāssu maṃ rājaputtā sabbālaṃkārabhūsitā
cittavammadharā sūrā kañcanāveḷadhārino3 etc. || Ja_XXII:224 ||
Ja_XXII.2(=539).105: Kadāssu {maṃ} ariyagaṇā vatthavantā4 alaṃkatā
haricandanalittaṅgā Kāsi-kuttamadhārino5 etc. || Ja_XXII:225 ||
Ja_XXII.2(=539).106: Kadāssu maṃ sattasatā bhariyā6 sabbālaṃkārabhūsitā
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:226 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks gorathā.
2 Cks illiyo-, Bd indiyā-.
3 Bd -velā-.
4 Bd vattabandhā.
5 Bd kāsivattapa-.
6 so all three MSS. for kadā sattasatā bhariyā.
[page 051]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 51
Ja_XXII.2(=539).107: Kadā1 sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:227 ||
Ja_XXII.2(=539).108: Kadā sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī2 etc. || Ja_XXII:228 ||
Ja_XXII.2(=539).109: Kadā pattaṃ gahetvāna muṇḍo saṃghāṭipāruto
piṇḍikāya carissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:229 ||
Ja_XXII.2(=539).110: Kadāhaṃ paṃsukūlānaṃ ujjhitānaṃ mahāpathe
saṃghāṭiṃ dhārayissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:230 ||
Ja_XXII.2(=539).111: Kadā sattāhasammeghe ovaṭṭe3 allacīvaro
piṇḍikāya carissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:231 ||
Ja_XXII.2(=539).112: Kadāhaṃ sabbāhaṃ4 ṭhānaṃ5 rukkhārukkhaṃ vanāvanaṃ
anapekho viharissāmi6, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:232 ||
Ja_XXII.2(=539).113: Kadāhaṃ giriduggesu pahīnabhayabheravo
adutiyo7 viharissāmi6, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:233 ||
Ja_XXII.2(=539).114: Kadā vīṇaṃ virujako8 sattatantimanoramaṃ
cittaṃ ujuṃ karissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:234 ||
Ja_XXII.2(=539).115: Kadāhaṃ rathakāro va parikantaṃ9 upāhanaṃ
kāmasaṃyojane checchaṃ10 ye dibbe ye ca mānuse ti. || Ja_XXII:235 ||
Ta. kadā ti kālaparivitakko, phītan ti vatthālaṃkārādīhi pupphitaṃ,
sabbatopabhan ti samantato alaṃkārobhāsayuttaṃ, taṃ kadāssu bhavis-
satīti taṃ evarūpaṃ nagaraṃ pahāya pabbajanaṃ kadā nāma bhavissati, vi-
bhattaṃ -- mitan ti chekehi nagaramāpakehi rājanivesanādīnaṃ vasena vi-
bhattaṃ dvāravīthīnaṃ vasena koṭṭhāsato mitaṃ, bahalapākāratoraṇan ti
bahalena puthulena pākārena c'; eva dvāratoraṇehi ca samannāgataṃ, daḷha-
maṭṭālakan ti daḷhehi aṭṭālakehi ca dvārakoṭṭhakehi ca samannāgataṃ, pīḷi-
tan ti samākiṇṇaṃ, tipuran ti tīhi purehi samannāgataṃ, tipākāran ti a.,
tipūraṃ vā tikkhattuṃ puṇṇan ti a., rājabandhunin ti rājañātakeh'; eva
tikkhattuṃ puṇṇaṃ, Somanassenā 'ti evaṃnāmakena Videharājena, nicite
ti dhaññanicayādisampanne, ajeyye ti paccāmittehi ajetabbe, candanaphosite
ti lohitacandanena paripphosite, koṭumbarānīti11 Koṭumbararaṭṭhe uṭṭhita-
vatthāni, hatthigumbā ti hatthighaṭāyo, hemakappanavāsase12 ti hema-
mayena sīsālaṃkārasaṃkhātena kappanena hemajālena ca samannāgate, gāmaṇī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kadāssumaṃ.
2 Cks -no, Bd -ni.
3 Ck ovaṭṭo, Bd ovaṭho.
4 Bd -tta.
5 Cs sabbahaṃ ṭhānaṃ, Bd gantvāna.
6 Bd gamissāmi.
7 Ck du-.
8 Ck vināvarujako, Cs vīṇāvarujako, Bd viṇaṃ virujjako.
9 Ck pariyanakaṃ, Cs pariyantaṃ.
10 Cs chejjaṃ, Ck chejjā, Bd chetvā.
11 Bd kodu-.
12 Cks -vāsaye, Bd -kappanivāsase.
[page 052]
52 XXII. Mahānipāta.
yehīti hatthācariyehi, ajāniyyā va jatiyā ti jātiyā kāraṇākāraṇajānanatāya
ajāniyyā va1 tādisānaṃ assānaṃ gumbe, gamaṇīyehīti assācariyehi, illiyā-
cāpadhārihīti2 illī ca ācāpañ ca3 dhārentehi, rathaseṇiyo ti rathaghaṭāyo,
sannaddhe ti suṭṭhusannaddhe, dīpe atho pi veyyagghe ti dīpivyaggha-
cammaparikkhitte, gāmaṇīyehīti rathācariyehi, sajjhurathe ti rajatarathe
ajarathameṇḍarathamigarathe sobhanatthāya yojenti, ariyagaṇe ti brāhmaṇa-
gaṇe, te kira tadā ariyācārā ahesuṃ, tena te evam āha, haricandanalit-
taṅge ti kañcanavaṇṇena candanena littasarīre, sattasatā bhariyā ti piya-
bhariyā yeva sandhāyāha, susaññā ti susaññātā, assavā ti vacanakārikā,
sataphalan ti phalasatena suvaṇṇassa4 kāritaṃ, kaṃsan ti pātiṃ, satarā-
jikan5 ti piṭṭhipasse rājisatena samannāgataṃ, yantaṃ man ti anitthigandhe
vanasaṇḍe ekakam eva gacchantaṃ maṃ kadā nu te nānugamissanti, sattāha-
sammeghe ti sattāhaṃ samuṭṭhite meghe, sattāhavaddalike6 ti a., sabbāhan
ti sabbaṃ divasaṃ7, rujako8 ti vīṇāvādako, kāmasaṃyojane ti kāmasaṃ-
yojanaṃ, dibbe ti dibbaṃ, mānuse ti manussaṃ.
So kira dasavassasahassāyukakāle nibbatto sattavassa-
sahassāni r. kāretvā tivassasahassāvasiṭṭhe āyukamhi pabbajito,
pabbajanto pan'; esa uyyānadvāre ambarukkhassa diṭṭhakālato
paṭṭhāya cattāro māse agāre vasitvā "imamhā vesā pabbajita-
veso ca varataro, pabbajissāmīti" cintetvā upaṭṭhākaṃ rahas-
sena āṇāpesi: "tāta kañci ajānāpetvā antarāpaṇato kāsāya-
vatthāni c'; eva mattikāpattañ ca āharā" 'ti. So tathā akāsi.
Rājā kappakaṃ pakkosāpetvā kesamassuṃ oharāpetvā kappa-
kaṃ uyyojetvā ekaṃ kāsāvaṃ nivāsesi ekaṃ pārupi ekaṃ
aṃse akāsi, mattikāpattam pi thavikāya osāretvā9 aṃse laggesi,
tato kattaradaṇḍaṃ gahetvā mahātale katipayavāre pacceka-
buddhalīḷhāya aparāparaṃ caṃkami, so taṃ divasaṃ tatth'; eva
vasitvā punadivase suriyuggamanavelāya pāsādā otarituṃ
ārabhi. Tadā Sīvalidevī tā sattasatā vallabhitthiyo pakkosā-
petvā "ciradiṭṭho no rājā, cattāro māsā atītā, ajja naṃ pas-
sissāma, sabbā alaṃkaritvā yathābalaṃ itthikuttabhāvavilāse10
dassetvā kilesabandhanena bandhituṃ vāyameyyāthā" 'ti vatvā
alaṃkatapaṭiyattāhi tāhi saddhiṃ "rājānaṃ passissāmīti11" pā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ca, Bd nāma.
2 Bd indiyā-.
3 so Cks; Bd indiyañca cāpeñca.
4 Bd -ṇṇena.
5 Cks satarāñjiyan.
6 Cks -vajjalike, Bd -vaḍḍale.
7 Cks sabbahan-- Bd sabbattā ti sabbadi-.
8 so Cs; Ck rajako, Bd virujako.
9 Cks osāpetvā.
10 Bd -kuttahāsavi-.
11 Bd -māti.
[page 053]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 53
sādaṃ abhirūhantī taṃ otarantaṃ disvāpi na sañjāni, "rañño
ovādaṃ dātuṃ āgato paccekabuddho bhavissatīti" saññāya van-
ditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. M. pi pāsādā otari. Itarā pāsādaṃ
abhirūhitvā sirisayanapiṭṭhe rañño bhamaravaññe1 kese ca pasā-
dhanabhaṇḍakañ ca disvā "na so paccekabuddho, amhākaṃ
piyasāmiko bhavissati, etha, naṃ yācitvā nivattessāmīti" ma-
hātalā otaritvā rājaṅgaṇe sampāpuṇitvā ca pana sabbāhi pi
tāhi saddhiṃ kese mocetvā piṭṭhiyaṃ vikiritvā hatthehi hada-
yaṃ saṃsumbhitvā2 "kasmā evarūpaṃ kammaṃ karotha mahā-
rājā" 'ti atikaruṇaṃ paridevamānā rājānaṃ anubandhi3. Sa-
kalanagaraṃ saṃkhubhitaṃ, te pi "rājā kira no pabbajito,
kuto4 puna evarūpaṃ dhammikaṃ rājānaṃ5 labhissāmā" 'ti
rodamānā rājānaṃ anubandhiṃsu.
Tatra tesaṃ itthīnaṃ paridevitañ c'; eva6 paridevantiyo pi tā
pahāya rañño ca gamanaṃ āvikaronto Satthā āha:
Ja_XXII.2(=539).116: Tā ca sattasatā bhariyā sabbālaṃkārabhūsitā
bāhā paggayha pakkanduṃ: kasmā no vijahissasi. || Ja_XXII:236 ||
Ja_XXII.2(=539).117: Tā ca sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā
bāhā paggayha pakkanduṃ: kasmā no vijahissasi. || Ja_XXII:237 ||
Ja_XXII.2(=539).118: Tā ca sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī7 etc. || Ja_XXII:238 ||
Ja_XXII.2(=539).119: Tā ca sattasatā bhariyā sabbālaṃkārabhūsitā
hitvā sampaddavī8 rājā pabbajjāya purakkhato. || Ja_XXII:239 ||
Ja_XXII.2(=539).120: Tā ca sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā
hitvā sampaddavī9 rājā pabbajjāya purakkhato. || Ja_XXII:240 ||
Ja_XXII.2(=539).121: Tā ca sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī7
hitvā sampaddavī9 rājā pabbajjāya purakkhato ti. || Ja_XXII:241 ||
Ta. paggayhā ti ukkhipitvā, sampaddavīti10 bhikkhave Mahājanaka-
rājā tā sattasatā bhariyā kiṃ no deva pahāya gacchasi ko amhākaṃ doso ti
vippalapantiyo chaḍḍetvā sampadduto11 pabbajjāya yāhiti codiyamāno viya pu-
rakkhato hutvā gato ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇṇa.
2 Ck sasumhitvā, Bd uraṃ sammāhitvā.
3 Bd -iṃsu.
4 Cks omit kuto.
5 Cks rājaṃna.
6 Cs -tameva, Bd -vanañceva.
7 Cks -no, Bd -ni.
8 Ck -yi, Cs -yī, Bd sappadapi.
9 Bd sappadavi, Cks -yī.
10 Bd sampadaviti, Cks -yīti.
11 Bd sampadavigato.
[page 054]
54 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).122: Hitvā sataphalaṃ kaṃsaṃ sovaṇṇaṃ satarājikaṃ
aggahi mattikāpattaṃ taṃ dutiyābhisecanaṃ. || Ja_XXII:242 ||
Bhikkhave taṃ mattikāpattagahaṇaṃ dutiyaṃ abhisecanaṃ katvā so rājā
nikkhanto ti.
Sīvalidevī paridevamānā rājānaṃ nivattetuṃ asakkontī
"atthi eso upāyo" ti mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā, "tāta
rañño purato gamanadisābhāge1 jiṇṇagharajiṇṇasālāsu aggiṃ
dehi2, tiṇapaṇṇāni saṃharitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne dhūmaṃ
kārehīti" āṇāpesi. So tathā kāresi. Sā rañño santikaṃ gantvā
pādesu patitvā Mithilāya ādittabhāvaṃ ārocentī gātha-
dvayaṃ āha:
Ja_XXII.2(=539).123: {Bhiṃsā}3 aggisamājālā, kosā ḍayhanti bhāgaso
rajataṃ jātarūpañ ca muttā veluriyā bahū. || Ja_XXII:243 ||
Ja_XXII.2(=539).124: Maṇayo saṃkhamuttā ca vatthikaṃ4 haricandanaṃ
ajinaṃ dantabhaṇḍañ ca lohaṃ kālāyasaṃ bahuṃ,
ehi rāja nivattassu, mā te taṃ vinasā5 dhanan ti. || Ja_XXII:244 ||
Ta. bhiṃsā6 ti bhayānakā, aggisamājālā ti7 tesaṃ tesaṃ manussā-
naṃ gehāni aggi8 gaṇhi, so esa mahājālo9 ti a., kosā ti rajatakoṭṭhāgārādīni,
bhāgaso ti koṭṭhāsato suvibhattā te10 pi, no ete ḍayhanti devā 'ti vadati,
lohan ti tambalohādikaṃ, mā te taṃ vinasā11 dhanan ti mā te etaṃ
dhanaṃ nassatu12, ehi taṃ nibbāpehi pacchāpi gamissasi, Mahājanako13 na-
garaṃ ḍayhamānaṃ anoloketvā va nikkhanto ti tumhākaṃ garahā bhavissati,
tāya vo lajjāya vippaṭisāro pi bhavissati, ehi amacce āṇāpetvā aggiṃ nibbā-
pehi devā 'ti.
Atha M. "devi kiṃ kathesi, yesaṃ kiñci atthi tesaṃ taṃ
ḍayhati, mayaṃ pana akiñcanaṃ14" ti dīpento g. ā.
Ja_XXII.2(=539).125: Susukhaṃ vata jīvāma
yesaṃ no n'; atthi kiñcanaṃ, (Dhp. v. 200. Mahābh. 12, 9917 529.6641. Bibl. Indica vol. 2, p. 3, p. 128)
Mithilāya ḍayhamānāya
na me kiñci aḍayhathā 'ti. || Ja_XXII:245 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nasabhāge.
2 Cks dehīti.
3 so Cs; Ck vesma.
4 so Cks; Bd vatta-.
5 Bd mā tesaṃ vinassa.
6 Cks vesmā.
7 Cks omit tibhayānakā--ti.
8 Ck agniṃ, Cs aggiṃ.
9 so Bd; Cks --esa vesmā jālājalito.
10 Cks ro.
11 Bd vinassa.
12 Bd vin-.
13 Cks omit mahā-.
14 Cks akiccanā, Bd akiñcano.
[page 055]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 55
Ta. kiñcanan ti yesaṃ amhākaṃ palibuddhanakilesasaṃkhātaṃ kiñcanaṃ
n'; atthi te mayaṃ tena akiñcanabhāvena susukhaṃ vata jīvāma, ten'; eva kāra-
nena Mithilāya ḍayhamānāya na me kiñci aḍayhatha, appamattakam pi attano
bhaṇḍakaṃ ḍayhamānaṃ na passāmīti vadati.
Evañ ca pana vatvā M.1 uttaradvārena nikkhami2, tāpi
'ssa bhariyāyo nikkhamiṃsu. Puna Sīvalidevī ekaṃ upāyaṃ
cintetvā "gāmaghātarṭṭhavilopakaraṇaṃ3 viya dassethā" 'ti
āṇāpesi, taṃ khaṇaṃ yeva āvudhahatthe4 purise4 tato tato
ādhāvante5 vilumpante6 sarīre lākhārasaṃ siñcitvā laddhapahāre
viya phalake nippajjāpetvā vuyhante mate viya ca rañño das-
sesuṃ. Mahājano upakkosi: "mahārāja tumhesu dharantesu
yeva raṭṭhaṃ vilumpanti janaṃ ghātentīti". Atha devī pi
rājānaṃ vanditvā nivattanatthāya g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).126: Aṭaviyo samuppannā, raṭṭhaṃ viddhaṃsayanti {taṃ,}
ehi rāja nivattassu, mā raṭṭhaṃ vinasā7 idan ti. || Ja_XXII:246 ||
Ta. aṭaviyo ti mahārāja tumhesu dharantesu yeva aṭavicorā samup-
pannā, tan ti tathā dhammarakkhiyaṃ8 tava raṭṭhaṃ viddhaṃsenti.
Rājā "mayi dharante yeva corā uṭṭhāya raṭṭhaviddhaṃ-
sentā nāma n'; atthi, Sīvalideviyā kiriyā esā bhavissatīti" cin-
tetvā taṃ appaṭibhānaṃ karonto ā.:
Ja_XXII.2(=539).127: Susukhaṃ vata jīvāma yesan no n'; atthi kiñcanaṃ,
raṭṭhe vilumpamānamhi na me kiñci ajīratha9. || Ja_XXII:247 ||
Ja_XXII.2(=539).128: Susukhaṃ vata jīvāma yesan no n'; atthi kiñcanaṃ,
pītibhakkhā bhavissāma devā Ābhassarā yathā ti. || Ja_XXII:248 ||
Ta. vilumpamānamhīti vilumpamāne, Ābhassarā ti yathā te Brah-
māno pītibhakkhā hutvā samāpattisukhena vītināmenti tathā vītināmessāmā 'ti.
Evaṃ vutte pi mahājano rājānaṃ anubandhat'; eva. Ath'
assa etad ahosi: "ayaṃ jano nivattituṃ na icchati, nivattes-
sāmi nan" ti addhagāvutamattaṃ gatakāle nivattitvā mahā-
magge ṭhito amacce pucchi: "kass'; etaṃ rajjan" ti. "Tum-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit mahāsatto.
2 Cks -mitvā.
3 Bd -ghātakaraṭhaviluppamānākāraṃ.
4 Bd -ā.
5 Cks -o, Bd -ā.
6 Cks -o.
7 Ck vināsā, Bd vinassa.
8 Bd taṃ tvayā dhammarakkhitaṃ.
9 Ck ajiratha, Cs abhī-, Bd ahāratha.
[page 056]
56 XXII. Mahānipāta.
hākaṃ devā" 'ti. "Tena hi imaṃ lekhaṃ antarakarontassa1
rājāṇaṃ2 karothā" 'ti kattaradaṇḍena3 tiriyaṃ lekhaṃ kaḍḍhi4.
Tejavatā raññā kataṃ lekhaṃ koci antaraṃ5 kātuṃ nāsakkhi.
Mahājano lekhaṃ ussīsake katvā balavaparidevaṃ paridevi.
Devī pi taṃ lekhaṃ antaraṃ5 kātuṃ avisahantī rājānaṃ piṭṭhi-
datvā gacchantaṃ disvā sokaṃ dhāretuṃ asakkontī uraṃ pa-
haritvā mahāmagge tiriyaṃ patitvā pavaṭṭamānā6 agamāsi.
Mahājano "lekhāsāmikehi lekhā bhinnā" ti deviyā gatamaggen'
eva gato. M. uttara-Himavantābhimukho agamāsi. Devī pi
sabbaṃ senāvāhanaṃ ādāya tena saddhiṃ yeva gatā. Rājā
mahājanaṃ nivattetuṃ asakkonto yeva saṭṭhiyojanamaggaṃ
gato. Tadā Nārado nāma tāpaso Himavati Suvaṇṇaguhāyaṃ
vasati pañcābhiñño7, jhānasukhena vītināmento sattāhaṃ
atikkamitvā jhānā uṭṭhāya "aho sukhaṃ aho sukhan" ti udā-
naṃ udānesi, so "atthi nu kho koci Jambudīpatale imaṃ
sukhaṃ pariyesanto" ti8 dibbacakkhunā olokento Mahājanaka-
buddhaṃkuraṃ disvā "rājā mahānekkhammaṃ nikkhanto Sīvali-
devīpamukhaṃ mahājanaṃ nivattetuṃ na sakkoti, antarāyam
pi 'ssa kareyyuṃ, bhiyyosomattāya daḷhasamādānatthaṃ ovādaṃ
dassāmīti" cintetvā iddhibalena gantvā rañño purato ākāse
ṭhito va tassa ussāhaṃ janetuṃ ā.:
Ja_XXII.2(=539).129: Kimh'; eso mahato ghoso, kā nu gāme va kīḷiyā9,
samaṇaṃ ñeva10 pucchāma: katth'; eso abhisaṭo jano ti. || Ja_XXII:249 ||
Rājā ā.:
Ja_XXII.2(=539).130: Mamaṃ ohāya gacchantaṃ etth'; eso {abhisaṭo} jano
sīmātikkamanaṃ yantaṃ munimonassa pattiyā
missaṃ nandīhi gacchantaṃ kiṃ jānam anupucchasīti. || Ja_XXII:250 ||
Ta. kimheso ti kimhi kena11 kāraṇena esa hatthikāyādivasena mahato
samūhassa ghoso, kānugāmevakiḷiyā12 ti kā nu esā tayā saddhiṃ āgac-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck antaraṃ-, Bd antarāyaṃkarontassa.
2 Cks rājānaṃ, Bd rājadaṇḍaṃ.
3 Bd katara-.
4 Bd kaḍḍhi tena, Ck kaḍḍhite.
5 Bd antarāyaṃ.
6 Bd pavivatta-.
7 Bd pañca abhiññā.
8 Ck -yesaṃtīti, Cs -yesatīti.
9 so Bd; Ck gāme kililiyā, Cs gāme kilīliyā.
10 Bd -ṇanteva.
11 Cks omit kena.
12 Ck -gāme kililāsā, Cs -gāme kilīliyā.
[page 057]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 57
chantānaṃ gāme viya kīḷi1, kattheso ti kimatthatthaṃ esa jano abhisaṭo
sannipatito taṃ parivāretvā āgacchatīti pucchati, maman ti aham2 etaṃ janaṃ
ohāya gacchāmi taṃ maṃ ohāya gacchantaṃ, etthā 'ti etasmiṃ ṭhāne esa jano
abhisaṭo anubandhanto āgato, sīmātikkamanaṃ yantan ti tvaṃ pana maṃ
kilesasīmaṃ atikkamma anāgāriyamuniñāṇasaṃkhātassa monassa sampattiyā yan-
taṃ pabbajito vat'; amhīti nandiṃ avijahitvā khaṇe khaṇe uppajjamānāhi nan-
dīhi missam evo gacchantaṃ kiṃ jānanto pucchasi udāhu ajānanto Mahājanako
kira Videharaṭṭhaṃ chaḍḍetvā pabbajito ti kiṃ na sutaṃ tayā ti.
Ath'; assa so daḷhasamādānatthāya puna gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).131: Māssu3 tiṇṇo amaññittho4 sarīraṃ dhārayaṃ imaṃ,
atīraṇeyyam5 idaṃ kammaṃ, bahū hi paripanthayo ti. || Ja_XXII:251 ||
Ta. māssu3 tiṇṇo amaññittho ti imaṃ bhaṇḍukāsāvavatthaṃ6 sarīraṃ
dhārento iminā pabbajitaliṅgagahaṇamatten'; eva kilesasīmaṃ tiṇṇo atikkanto
'smīti mā maññittho, atīraṇeyyamidan ti idaṃ kilesajātaṃ nāma na etta-
kena tīretabbam, bahū -- thayo ti saggaṃ7 āvaritvā ṭhitā hi tava bahū kilesa-
paripanthā.
Tato Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).132: Ko nu me paripanth'; assa mama evaṃvihārino,
so8 n'; eva diṭṭhe nādiṭṭhe kāmānam abhipatthaye ti. || Ja_XXII:252 ||
Ta. so8 neva diṭṭhe ti so ahaṃ n'; eva diṭṭhe manussaloke na adiṭṭhe
devaloke kāmānaṃ abhipatthemi, tassa mama evaṃ ekavihārino ko nu pari-
pantho assā 'ti vadati.
Ath'; assa so paripanthe dassento gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).133: Niddā tandī vijambhikā9
aratī bhattasammado (Saṃyutta by Feer I p. 7)
āvasanti sarīraṭṭhā, bahū hi paripanthayo ti. || Ja_XXII:253 ||
Ta. tandīti ālasiyaṃ, aratīti {ukkaṇṭhitā}10, bhatta -- do ti {bhattapari-}
ḷāho, i. v. h.: samaṇa tvaṃ pāsādiko suvaṇṇavaṇṇo r. pahāya pabbajito ti vutte11
tuyhaṃ paṇītaṃ ojavantaṃ piṇḍapātaṃ dassanti, so tvaṃ pattapūraṃ12 ādāya
yāvadatthaṃ bhuñjitvā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharikāya13 nipajjitvā kā-
kacchamāno niddaṃ okkamitvā antarā14 pabuddho aparāparaṃ parivattetvā
hatthapāde pasārento uṭṭhāya cīvaravaṃsaṃ gahetvā ālasiyo hutvā n'; eva sam-
muñjanaṃ15 ādāya sammajjissasi16 na pānīyaṃ āharissasi puna nipajjitvā niddā-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks kilikililā.
2 Bd yo ahaṃ.
3 Ck massu.
4 Bd -itta.
5 Bd abhiraṇeyyam, Ck ati-.
6 Bd paṇḍu--nivatthaṃ.
7 Bd saggamaggaṃ.
8 Bd yo.
9 Bd -itā.
10 so all three MSS. for -kā?
11 Cks -o.
12 Ck pattaṃ-.
13 Bd kattaraṇe.
14 Bd -raṃ.
15 Cs sammuñchanaṃ, Bd sammajjaniṃ.
16 Bd sampajjissasi.
[page 058]
58 XXII. Mahānipāta.
yissasi kāmavitakkaṃ vā vitakkessasi, tadā pabbajjāya ukkaṇṭhissasi bhatta-
pariḷāho te bhavissati, āvasanti sarīraṭṭhā ti ime ettakā paripanthā tāva
sarīraṭṭhakā hutvā hutvā nivasanti, sarīre yeva nibbattantīti dasseti.
Ath'; assa M. thutiṃ karonto gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).134: Kalyāṇaṃ vata maṃ bhavaṃ brāhmaṇa-m-anusāsati1,
brāhmaṇam eva pucchāmi: ko nu tvam asi mārisā 'ti. || Ja_XXII:254 ||
Ta. br. -- sāsatīti2 brāhmaṇa kalyānaṃ vata maṃ anusāsasi.
Tato naṃ Nārado āha:
Ja_XXII.2(=539).135: Nārado iti me nāmaṃ, Kassapo iti maṃ vidū,
bhoto sakāse āgañchiṃ, sādhu sabbhi samāgamo. || Ja_XXII:255 ||
Ja_XXII.2(=539).136: Tassa te sabbo ānando vihāro upavattatu,
yad3 ūnaṃ taṃ paripūrehi khantiyā upasamena ca. || Ja_XXII:256 ||
Ja_XXII.2(=539).137: Pasāraya sannatañ ca unnatañ ca pasāraya4,
kammaṃ vijjañ ca dhammañ ca sakkatvāna paribbajā 'ti. || Ja_XXII:257 ||
Ta. vidū ti gottena maṃ Kassapo ti jānanti, sabbhīti paṇḍitehi sad-
dhiṃ samāgamo nāma sādhu hotīti āgato 'mhi, ānando ti tassa tava imissā
pabbajjāya ānando tuṭṭhi somanassam eva hotu mā ukkaṇṭhi, vihāro ti ca-
tubbidho pi brahmavihāro, upavattatū 'ti pavattatu, yadūnan5 ti yan te
sīlena kasiṇaparikammena jhānena ca ūnan taṃ etehi sīlādīhi paripūraya,
khantiyā -- cā 'ti ahaṃ rājapabbajito ti mānaṃ akatvā adhivāsakhantiyā
kilesūpasamena6 ca samannāgato hohi, pasārayā 'ti mā ukkhipa mā patthara7,
pajahā 'ti a., sannatañca unnatañcā 'ti kiṃjātiko nām'; ahan ti ādinā na-
yena pavattaṃ omānañ ca aham asmi jātisampanno ti ādinayappavattaṃ ati-
mānañ ca, kamman ti dasakusalapathakammaṃ, vijjan ti pañcābhiññāaṭṭha-
samāpattiñāṇaṃ, dhamman ti kasiṇaparikammasaṃkhātaṃ samaṇadhammaṃ,
sakkatvāna -- jā 'ti ete guṇe sakkatvā vattassu, ime vā guṇe sakkatvā daḷhaṃ
samādāya paribbaja, pabbajjaṃ pālehi, mā ukkaṇṭhi.
Evaṃ so M-aṃ ovaditvā ākāsena sakaṭṭhānam eva gato.
Tasmiṃ gate aparo pi Migājino nāma tāpaso tath'; eva samā-
pattito uṭṭhāya olokento M-aṃ disvā "mahājanaṃ nivattanat-
thāy'; assa ovādaṃ dassāmīti" tath'; eva gantvā ākāse attānaṃ
dassetvā āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -sasi.
2 Cks -sāsīti.
3 Bd yaṃ.
4 Cks omit pa.
5 Bd yaṃ-.
6 Cks -samayena.
7 Cs panthara? Bd patta.
[page 059]
2. Mahājanakajātaka. (539). 59
Ja_XXII.2(=539).138: Bahū hatthī ca asse ca nagare1 janapadāni2 ca
hitvā Janaka pabbajito3 kapalle ratim ajjhagā. || Ja_XXII:258 ||
Ja_XXII.2(=539).139: Kacci nu te janapadā mittāmaccā ca ñātakā
dūbhiṃ akaṃsu Janaka, kasmā c'; etaṃ4 aruccathā 'ti. || Ja_XXII:259 ||
Ta. kapalle ti mattikāpattaṃ sandhāyāha, i. v. h: mahārāja tvaṃ eva-
rūpaṃ issariyaṃ chaḍḍetvā pabbajito imasmiṃ kapallake ratiṃ ajjhagā adhi-
gato ti5 pabbajjākāraṇaṃ pucchanto evam ā., dūbhin ti kin nu ete tava
antare kañci aparādhaṃ kariṃsu, kasmā tava evarūpaṃ issariyasukhaṃ pahāya
etaṃ kapallam eva aruccitthā 'ti.
Tato Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).140: Na Migājina jātucca6 ahaṃ kañci7 kudācanaṃ
adhammena jine ñātiṃ8 na cāpi ñātayo maman ti. || Ja_XXII:260 ||
Ta. na Migājinā 'ti ambho Migājina jātucca5 ekaṃsen'; eva ahaṃ kañci7
ñātiṃ9 kudācanaṃ kismiñci kāle na adhammena jināmi, te pi ca ñātayo maṃ
adhammena na10 jinant'; eva, iti na koci mama11 dūbhin nāma akāsīti a.
Evam assa pañhaṃ paṭikkhipitvā idāni yena kāraṇena
pabbajito taṃ dassento āha:
Ja_XXII.2(=539).141: Disvāna lokavattantaṃ khajjantaṃ kaddamīkataṃ
haññare bajjhare c'; ettha yattha sanno12 puthujjano
et'; āhaṃ upamaṃ katvā bhikkhako13 'smi Migājinā 'ti || Ja_XXII:261 ||
Ta. lokavattan14 ti vaṭṭānugatassa15 bālalokassa vattantan16 ti pave-
ṇiṃ aham addasaṃ, taṃ disvā pabbajito 'smīti dīpeti, khajjantaṃ -- ti kile-
sehi khajjantaṃ tehi ca kaddamīkataṃ lokaṃ disvā, yattha sanno12 ti yamhi
kilesavatthumhi sanno17 laggo puthujjano tattha laggā bahusattā haññanti c'; eva
andubandhanādīhi18 ca bajjhanti19, etāhan ti ahaṃ sace ettha bajjhissāmi
ime sattā viya haññissāmi c'; eva bajjhissāmi cā 'ti20, evam etad eva kāraṇaṃ
attano upamaṃ katvā bhikkhako13 jāto 'smīti a., Migājinā 'ti taṃ ālapati'
kathaṃ pana tena tassa nāmaṃ ñātan ti paṭisanthārakāle paṭhamam eva
pucchitattā.
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for nā-?
2 so all three MSS. for jā-?
3 so all three MSS. for -ji?
4 Bd tetaṃ.
5 Cks omit adhigato ti.
6 Bd jātucche.
7 Bd ki-.
8 all three MSS. -i.
9 Ck -ī, Cs -i.
10 Cks omit na.
11 Bd mayi.
12 Ck santo, Cs satto.
13 Bd -uko.
14 so all three MSS.
15 Bd vattā-.
16 Ck vattan, Cs Bd vattaṃtan.
17 Cks satto.
18 Cs anub-, Bd aṭṭanab-.
19 Bd byajhanti.
20 Cks -ssāmīti.
[page 060]
60 XXII. Mahānipāte.
Tāpaso taṃ kāraṇaṃ vitthārato sotukāmo hutvā g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).142: Ko nu te Bhagavā Satthā, kass'; etaṃ vacanaṃ suciṃ,
na hi kappaṃ vā vijjaṃ1 vā paccakkhāya rathesabha
samaṇaṃ āhu vattantaṃ yathā dukkhass'; atikkamo ti. || Ja_XXII:262 ||
Ta. kassetan ti etaṃ tayā vuttaṃ sucivacanaṃ kassa vacanaṃ nāma,
kappan ti kappetvā pavattitānaṃ abhiññāsamāpattinaṃ lābhino2 kamma-
vādiṃ tāpasaṃ3, vijjanti āsavakkhayañāṇavijjāya samannāgataṃ pacceka-
buddhaṃ, i. v. h.: rathesabha mahārāja na hi kappasamaṇaṃ4 vā vijjasamaṇaṃ
vā paccakkhāya tass'; ovādaṃ vinā5 yathā dukkhassa atikkamo hoti evaṃ vattan-
taṃ samaṇaṃ āhu, tesaṃ pana vacanaṃ sutvā sakkā evaṃ paṭipajjituṃ, tasmā
vadehi ko nu te Bhagavā Satthā ti.
Atha Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).143: Na Migājina jātucca6 ahaṃ kañci kudācanaṃ
samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi sakkatvā anupāvisin ti. || Ja_XXII:263 ||
Ta. sakkatvā ti pabbajjāya guṇaṃ pucchanatthāya pūjetvā, anupā-
visin ti na kiṇci7 {anupaviṭṭhapubbo}8 'smi, na mayā koci samaṇo pucchita-
pubbo ti vadati, iminā hi paccekabuddhānaṃ santike dhammaṃ suṇantena pi
kadāci odissakavasena pabbajjādiguṇo na puṭṭhapubbo, tasmā evam āha.
Evañ ca pana vatvā yena kāraṇena pabbajito taṃ ādito
paṭṭhāya dassetum ā.:
Ja_XXII.2(=539).144: Mahatā cānubhāvena9 gacchanto siriyā jalaṃ
gīyamānesu gītesu vajjamānesu vaggusu
turiyatāḷitasaṃghuṭṭhe sammatāḷasamāhite || Ja_XXII:264 ||
Ja_XXII.2(=539).145: Sa Migājina-m-addakkhiṃ phalaṃ amban tirochadaṃ
taddamānaṃ10 manussehi phalakāmehi jantuhi. || Ja_XXII:265 ||
Ja_XXII.2(=539).146: So kho 'haṃ taṃ sirim hitvā orohitvā Migājina
mūlaṃ ambass'; upagañchiṃ phalino nipphalassa11 ca. || Ja_XXII:266 ||
Ja_XXII.2(=539).147: Phalaṃ ambaṃ hataṃ disvā viddhastaṃ vinaḷīkataṃ
ath'; etaṃ12 itaraṃ ambaṃ nīlobhāsaṃ manoramaṃ. || Ja_XXII:267 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vijjā, Bd vijja.
2 so Cks; Bd lābhi.
3 Cks -ditāpasānasaṃ.
4 Ck kappassasa-.
5 Bd adds evaṃ paṭipajjituṃ sakkā.
6 Bd jātucche-.
7 so all three MSS. for kañci?
8 Bd -puppo.
9 Cks ca ānu--.
10 Bd hatamānaṃ.
11 Cks nipphalitassa.
12 Bd -kaṃ.
[page 061]
2. Mahājanakajātika. (539.) 61
Ja_XXII.2(=539).148: Evam eva nūna amhe issare bahukaṇṭake
amittā no vadhissanti yathā1 ambo phalī2 hato. || Ja_XXII:268 ||
Ja_XXII.2(=539).149: Ajinamhi haññate dīpī, nāgo dantehi haññati3,
dhanamhi dhanino4 hanti aniketam asanthavaṃ,
phalī ambo aphalo ca te satthāro ubho maman ti. || Ja_XXII:269 ||
Ta. vaggusū 'ti madhurassaresu turiyesu vajjamānesu, turiyatāḷita-
saṃghuṭṭhe ti turiyānaṃ tāḷitehi saṃghuṭṭhe uyyāne, sammatāḷasamāhite
ti sammehi ca tāḷehi ca samannāgate, sa Migājinā 'ti Migājina so ahaṃ,
addakkhiṃ phalaṃ amban ti phalitaṃ ambarukkhan ti a., tirochadan
ti tiropākāraṃ uyyānassa anto ṭhitaṃ5 ca bahipākāraṃ nissāya jātaṃ amba-
rukkhaṃ addasaṃ, taddamānan6 ti poṭhiyamānaṃ, orohitvā ti hatthik-
khandhā otaritvā, vinaḷīkatan nippattanaḷaṃ7 kataṃ, evamevā 'ti evam
eva, phalīti8 phalasampanno, ajinamhīti cammatthāya cammakāraṇā,
dantehīti attano dantehi haññati, dantanimittaṃ haññati ti a., hantīti
haññati, aniketamasanthavan ti yo pana niketaṃ pahāya pabbajitattā ani-
keto sattasaṃkhāravatthukassa taṇhāsanthavassa9 abhāvā asanthavo, taṃ anike-
tam asanthavaṃ ko hanissatīti adhippāyo, te satthāro ti te dve rukkhā
mama satthāro ahesun ti vadati.
Taṃ sutvā Migājino "appamatto hohīti10" rañño ovādaṃ
{datvā} sakaṭṭhānam eva gato. Tasmiṃ gate Sīvalidevī rañño
pādesu patitvā ā.:
Ja_XXII.2(=539).150: Sabbo jano pavyadhito11: rājā pabbajito iti,
hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā. || Ja_XXII:270 ||
Ja_XXII.2(=539).151: Assāsayitvā janataṃ ṭhapayitvā paṭicchadaṃ
puttaṃ rajje ṭhapetvāna atha pacchā pabbajissasīti. || Ja_XXII:271 ||
Ta. pavyadhito11 ti bhīto utrasto, paṭicchadan ti amhe ḍayhamāṇe
pi vilumpamāne pi rājā na oloketīti pavyadhitassa janassa āvaraṇaṃ rakkhaṃ
{ṭhapetvā} puttan te Dīghāvukumāraṃ rajje12 ṭhapetvā abhisiñcitvā pacchā pabba-
jissasīti a. 13
Tato Bodhisatto āha:
Ja_XXII.2(=539).152: Cattā mayā janapadā mittāmaccā ca ñātakā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yathāyaṃ.
2 Bd phalo.
3 so all three MSS.
4 so all three MSS. for dhanī, ko?
5 Cks ṭhito.
6 Bd hatamānan or phāta-?
7 Bd -nāḷi.
8 Bd phalo.
9 Cks taṇhāya-.
10 all three MSS. hotīti.
11 so Cks; read pavyathito? Bd pabyādito.
12 Cks rajjaṃ.
13 Cks omit pacchā pabbajissasīti attho.
[page 062]
62 XXII. Mahānipāta.
santi puttā1 Videhānaṃ, Dīghāvu raṭṭhavaddhano2,
te rajjaṃ kārayissanti Mithilāya pajāpatīti. || Ja_XXII:272 ||
Ta. santiputtā ti Sīvali, samaṇānaṃ puttā nāma n'; atthi Videharaṭṭha-
vāsinaṃ puna puttā, Dīghāvu atthi, te rajjaṃ kārayissanti, pajāpatīti
deviṃ ālapati.
Devī āhā: "Deva tumhe3 tāva pabbajitā4, ahaṃ kiṃ
karomīti". Atha so āha: "ahaṃ {anusāsāmi}5, vacanaṃ me
karohīti" vatvā āha:
Ja_XXII.2(=539).153a: Ehi6 taṃ anusikkhāmi yaṃ vākyaṃ mama ruccati
rajjaṃ tuvaṃ7 kārayantī8 pāpaduccaritaṃ bahuṃ
kāyena vācā manasā yena gañchisi duggatiṃ. || Ja_XXII:273a ||
Ja_XXII.2(=539).153b: Paradinnakena paraniṭṭhitena
piṇḍena yāpehi, sa dhīradhammo ti. || Ja_XXII:273b ||
Ta. tvan ti tvam puttassa chattaṃ ussāpetvā mama puttassa9 rājāti-
rajjaṃ10 anusāsamānā bahuṃ pāpaṃ karissasi, gañchisīti yena kāyādīhi
katena bahunā pāpena duggatiṃ gamissasi, sa dhīradhammo ti piṇḍiyālopena
yāpetabban ti esa dhīrānaṃ dhammo.
Evaṃ M. tassā ovādam adāsi. Tesaṃ aññamaññaṃ sallā-
pena gacchantānaṃ suriyo {atthaṅgato}. Devī patirūpaṭṭhāne
khandhāvāraṃ nivāsāpesi. M. pi ekaṃ rukkhamūlaṃ upagato
so tattha vasitvā punadivase sarīrapaṭijagganaṃ katvā mag-
gaṃ paṭipajji. Devī pi "senā pacchato āgacchatū" 'ti vatvā
tassa pacchato va ahosi. Te bhikkhācāravelāya Thūṇan11 nāma
nagaraṃ pāpuṇiṃsu. Tasmiṃ khaṇe antonagare eko puriso
sūṇato mahantaṃ maṃsakhaṇḍaṃ kiṇitvā sūlena12 aṅgāresu
pacāpetvā nibbāpanatthāya phalakakoṭiyaṃ ṭhapetvā aṭṭhāsi,
tassa aññavihitassa13 eko sunakho taṃ ādāya palāyi, so ñatvā
taṃ anubandhanto yāva bahidakkhiṇadvāraṃ gantvā nibbiṇṇo
nivatti. Rājā ca devī ca sunakhassa purato āgacchantā dvidhā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck satti putto, Cs santiputto.
2 Ck -vaddhana, Cs -naṃ, Bd -vaḍḍhano.
3 Bd -esu.
4 Bd -tesu.
5 so Cks; Bd ahaṃ taṃ anusikkhāmi.
6 Ck adds ca, Cs va.
7 Cks tvaṃ.
8 Bd kārayasi-.
9 Cks putto.
10 Ck rajāni-, Bd rajjanti taṃ rajjaṃ.
11 Cks thuṇan, Bd dhunnaṃ.
12 Cks supikena.
13 Ck aṃñaṃ, Bd aññā-.
[page 063]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 63
ahesuṃ, so bhayena maṃsaṃ chaḍḍetvā palāyi, M. taṃ disvā
cintesi: "ayaṃ chaḍḍetvā anapekho palāto, añño pi 'ssa sā-
miko na paññāyati, evarūpo anavajjo paṃsukūlapiṇḍapāto nāma
n'; atthi, paribhuñjissāma nan" ti so mattikāpattaṃ nīharitvā
taṃ maṃsakhaṇḍaṃ ādāya puñchitvā patte katvā udakaphā-
sukaṭṭhānaṃ gantvā paribhuñji1. Tato devī "sace esa rajjen'
atthiko bhaveyya evarūpaṃ jegucchaṃ paṃsumakkhitaṃ suna-
khucchiṭṭhakaṃ na khādeyya, na dān'; esa amhākan" ti2 cin-
tetvā "mahārāja evarūpaṃ jegucchaṃ khādasīti" ā. "Devi
tvaṃ andhabālatāya imassa piṇḍapātassa visesanaṃ3 na jānā-
sīti" tass'; eva4 patitaṭhānaṃ5 paccavekkhitvā amataṃ viya taṃ
paribhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthapāde dhovi. Tasmiṃ
khaṇe devī nindamānā6 ā.:
Ja_XXII.2(=539).154: Yo pi catutthe bhattakāle na bhuñje
ajaddhumāriva7 khudāya mīye,
na tv-eva8 piṇḍaṃ luḷitaṃ anariyaṃ
kulaputtarūpo sappuriso na seve,
ta-y-idaṃ na sādhu, ta-y-idaṃ na suṭṭhu,
sunakhucchiṭṭhakaṃ9 bhuñjase tvan ti. || Ja_XXII:274 ||
Ta. ajaddhumārivā10 'ti anāsakamaraṇam eva, luḷitan ti paṃsu-
makkhitaṃ, anariyan ti asundaraṃ, na seve ti nakāro paṭipucchanattho11,
i. v. h.: sace catutthe bhattakāle pi na bhuñjeyya khudāya12 mareyya, nanu
evaṃ sante pi kulaputtarūpo sappuriso evarūpaṃ piṇḍaṃ na tv-eva seveyyā 'ti,
na tayidan ti taṃ idaṃ13.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).155: Na cāpi me Sīvalī14 so15 abhakkho
yaṃ hoti cattaṃ gihino sunakhassa16 vā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -jituṃ ārabbhi.
2 Bd na khādeyya sace khādeyya sace khādeyya idānesa amhākaṃ sāmiko
na bhavissatīti.
3 Bd visesaṃ.
4 so Bd; Cks tassā.
5 so Bd; Cks patiṭṭhānaṭṭhānaṃ.
6 Bd nindhiyamānā.
7 so Cks; Bd anajuṭhamāriva; read: ajuṭṭhamā-r-iva?
8 so all three MSS.
9 Bd adds janaka; read: ucchiṭṭhakaṃ Janaka, omitting sunakh?
10 Bd ajuṭha-.
11 Bd -natte nipāto.
12 Cks add vā.
13 Bd adds tayā kataṃ.
14 Bd sivali.
15 Cks yo.
16 so all three MSS. for sunassa.
[page 064]
64 XXII. Mahānipāta.
ye keci bhogā idha dhammaladdhā
sabbo [so] bhakkho anavajjo1 ti vutto ti. || Ja_XXII:275 ||
Ta. abhakkho ti so piṇḍapāto mama abhakkho nāma na hoti, yaṃ
hotīti yaṃ gihino ca sunakhassa ca cattaṃ hoti taṃ paṃsukūlan nāma assā-
mikattā anavajjaṃ, ye kecīti tasmā aññe pi ye keci dhammaladdhā bhogā
sabbo so bhakkho anavajjo1 ti anu avayo2 punappuna olokiyamāno pi ana-
vayo3 paripuṇṇaguṇo anavajjo, adhammaladdhaṃ pana sahassagghaṇakam pi
jigucchanīyam eva.
Evan te aññamaññaṃ kathentā va nagaradvāraṃ pā-
puṇiṃsu. Tatra dārakesu kīḷantesu4 ekā kumārikā khuddaka-
kullakena5 vālikaṃ poṭheti6, tassā ekasmiṃ hatthe ekaṃ vala-
yaṃ ekasmiṃ dve, tāni aññamaññaṃ ghaṭṭenti, itaraṃ nissad-
daṃ. Rājā taṃ kāraṇaṃ ñatvā "Sīvali mama pacchato carati,
itthi7 nāma pabbajitassa malaṃ, ayaṃ pabbajitvāpi bhari-
yaṃ jahituṃ na sakkotīti garahanti pi maṃ, sac'; āyaṃ ku-
mārikā paṇḍitā bhavissati S-deviyā nivattanakāraṇaṃ kathes-
sati, imissā kathaṃ sutvā Sīvaliṃ uyyojessāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.2(=539).156: Kumāriye8 upaseniye niccaṃ9 nigaḷamaṇḍike10
[kasmā] te eko bhujo janati eko11 na janatī bhujo ti. || Ja_XXII:276 ||
Ta. upaseniye ti mātaraṃ upagantvā sayanike12, nigaḷamaṇḍike13
ti agaḷitamaṇḍanena14 maṇḍanasīlike ti vadati, janatīti sanati15 saddaṃ karoti.
Kumārikā āha:
Ja_XXII.2(=539).157: Imasmiṃ [me] samaṇa hatthe paṭimukkā dunīdhurā16,
saṃghātā17 jāyate saddo, dutiyass'; eva sā gati. || Ja_XXII:277 ||
Ja_XXII.2(=539).158: Imasmiṃ [me] samaṇa hatthe paṭimukko ekanīdhuro18,
so adutiyo na janati19, munibhūto va20 tiṭṭhati. || Ja_XXII:278 ||
Ja_XXII.2(=539).159: Vivādamanto21 dutiyo, ken'; eko vivadissati,
tassa te saggakāmassa ekattam uparocatan22 ti. || Ja_XXII:279 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anavayo.
2 Bd adds anu.
3 Cks anvayo.
4 Bd dārikāsu kīḷantisu.
5 Bd khuddakapālena.
6 Cks poṭhoti, Bd pappoṭeti.
7 Bd adds ca.
8 Ck -kāye, Bd -ke.
9 Cks omit niccaṃ.
10 Cks nihaḷa, Bd niggalamaṇḍite.
11 Bd adds te.
12 Bd sayanasile.
13 Bd niggalamaṇḍite.
14 Cks -ne.
15 Cks saṇati, Bd omits sa-.
16 Bd dunivarā.
17 Bd -ghaṭṭā.
18 Bd -nivaro.
19 Cks -eti
20 Bd ca.
21 so Cks for -matto? Bd -ppatto.
22 Bd -citu.
[page 065]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 65
Ta. dunīdhurā1 ti dve2 valayā3, saṃghātā4 ti saṃhananato saṃ-
ghaṭṭanato ti a., gatīti nipphatti, dutiyassa evarūpā nipphatti hotīti, so ti so
ekanidhuro5, muni bhūto vā6 'ti pahīnasabbakileso ariyapuggalo viya tiṭṭhati,
vivādamatto7 ti samaṇadutiyako nāma vivādasamaṇo8 hoti kalahaṃ karoti9
nānāgāhaṃ gaṇhāti, keneko ti ekako pana kena saddhiṃ vivadissati, ekatta-
muparocatan10 ti ekībhāvo te ruccatu, samaṇā nāma bhaginim pi ādāya na
caranti kim11 pana evaṃ uttamarūpadharaṃ bhariyaṃ12, ayan te antarāyaṃ
karissati, imaṃ nīharitvā ekako va samaṇadhammaṃ karohīti naṃ ovadi.
So tassā daharakumārikāya vacanaṃ sutvā paccayaṃ
labhitvā deviyā kathento āha:
Ja_XXII.2(=539).160: Suṇasī Sīvali gāthā kumāriyā paveditā,
pessikā maṃ garahittho, dutiyass'; eva sā gati. || Ja_XXII:280 ||
Ja_XXII.2(=539).161: Ayaṃ dvedhāpatho bhadde anuciṇṇo pathāvihi,
tesaṃ tvaṃ ekaṃ gaṇhāhi, aham ekaṃ punāparaṃ,
n'; eva13 maṃ tvaṃ pati me ti
māhaṃ bhariyā ti vā punā 'ti. || Ja_XXII:281 ||
Ta. kumāriyā ti kumārikāya kathitā, pessiyā ti sac'; āhaṃ r. kāreyyaṃ
esā me pessiyā vacanakārikā bhaveyya oloketum pi maṃ na visaheyya, idāni
pana attano pessaṃ14 viya dāsaṃ viya ca maṃñati15, dutiyasseva sā gatīti
maṃ ovadati16, anuciṇṇo ti anusaṃcarito, pathāvihīti pathikehi, ekan ti
tava ruccanakaṃ17 gaṇha ahaṃ pana tayā gahitāvasesaṃ aparaṃ gaṇhissāmi,
meva18 maṃ tvan ti Sīvali ito paṭṭhāya tvaṃ puna maṃ pati me ti mā
vada ahaṃ vā bhariyā me ti mā avacaṃ19.
Sā tassa vacanaṃ sutvā "deva tumhe uttamaṃ20 dak-
khiṇaṃ21 maggaṃ gaṇhatha ahaṃ vāman" ti vanditvā thokaṃ
gantvā sokaṃ sandhāretum asakkontī punāgantvā raññā saddhiṃ
ekato va nagaraṃ pāvisi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā upaḍḍhaṃ g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).162: Imam eva kathaṃ kathentā22
Thūṇan23 nagaraṃ upāgamun24 ti. || Ja_XXII:282 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dunivarā.
2 Cks omit dve.
3 Bd -ghaṭṭā.
4 Cks add ti.
5 Bd so nivaro.
6 Cks cā.
7 Bd -ppatto, Cks -manto, Bs -matto.
8 Bd vivādamāpanno.
9 Cks kareti.
10 Ck -itan, Bd itun.
11 Bd kimmaṅgam.
12 Bd adds ādāya gacchanto.
13 so Cks for m'; eva? Bd mā vaca.
14 Bd pessiyaṃ.
15 Ck ma maṃ, Cs ca maṃ.
16 Cks ti ovadīti.
17 Bd adds maggaṃ.
18 Bd mā ca.
19 Bd nāvacaṃ.
20 all three MSS. -mā.
21 Bd -ṇa.
22 Cks kathayantā.
23 Bd dhuna, Cks add nāma.
24 all three MSS. nagarūpa-.
[page 066]
66 XXII. Mahānipāta.
Ta nagarūpāgamun ti nagaraṃ paviṭṭhā.
Pavisitvā ca pana M. piṇḍāya caranto usukārassa geha-
dvāraṃ patto, Sīvalī pi ekamante aṭṭhāsi, tasmiṃ samaye
usukāro aṅgārakapalle usuṃ tāpetvā kañjikena temetvā ekaṃ
akkhiṃ nimīletvā1 eken'2 olokento ujuṃ karoti. Taṃ disvā
M. cintesi: "sac'; āyaṃ paṇḍito bhavissati mayhaṃ etaṃ kāra-
ṇaṃ kathessati, pucchissāmi nan" ti upasaṃkami.
Tam atthaṃ pakāsento S. ā.:
Ja_XXII.2(=539).163: Koṭṭhake usukārassa bhattakāle upaṭṭhite3
tatra ca so usukāro ekañ ca cakkhu niggayha
jimham ekena pekkhatīti. || Ja_XXII:283 ||
Ta. koṭṭhake ti bhikkhave so rājā attano bhattakāle upaṭṭhite4 usukā-
rassa koṭṭhake aṭṭhāsi, tatra cā 'ti tasmiñ ca koṭṭhake, niggayhā 'ti ni-
mīletvā, jimhamekenā 'ti eken'; akkhinā vaṃkaṃ pekkhati.
Atha naṃ Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).164: Evan no sādhu passasi5, usukāra suṇohi me,
yad ekaṃ cakkhuṃ niggayha jimham ekena pekkhasīti. || Ja_XXII:284 ||
T. a.: samma usukāra evan nu tvaṃ sādhu passasi yaṃ ekaṃ nimīletvā
eken'; akkhinā vaṃkaṃ pekkhasīti.
Ath'; assa so kathento āha:
Ja_XXII.2(=539).165: Dvīhi samaṇa cakkhūhi visālaṃ viya khāyati,
asampatvā paraṃ liṅgaṃ n'; ujjubhāvāya kappati. || Ja_XXII:285 ||
Ja_XXII.2(=539).166: Ekañ ca cakkhuṃ niggayha jimham ekena pekkhato6
sampatvā paramaṃ7 liṅgaṃ ujjubhāvāya kappati. || Ja_XXII:286 ||
Ja_XXII.2(=539).167: Vivādamatto8 dutiyo, ken'; eko vivadissati,
tassa te saggakāmassa ekattam uparocatan9 ti. || Ja_XXII:287 ||
Ta. visālaṃ viyā 'ti vitthiṇṇaṃ viya hutvā khāyati, as -- liṅgan ti
parato vaṃkaṭṭhānaṃ appatvā, nujjubhāvāyā 'ti na ujubhāvāya, i. v. h.: visāle
khāyamāne parato ujuṭṭhānaṃ10 na pāpuṇeyyā 'ti, tasmiṃ asampatte adissamāne
ujukabhāvāya kiccaṃ na kappati na sampajjatīti, sampatvā ti cakkhunā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nimmiletvā, Cks ummī-.
2 Bd ekena akkhinā.
3 so all three MSS.
4 Ck -ṭṭhake, Cs -ṭṭhate.
5 Ck Bd -ti, Cs passa.
6 Bs -ko.
7 Cks paraṃ.
8 Bd -ppatto.
9 Bd -rocitu.
10 Bd adds vā vaṅkaṭhāna vā.
[page 067]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 67
patvā disvā ti a., vivādamatto1 ti yathā dutiye akkhimhi ummīlite liṅgaṃ
na paññāyati vaṃkaṭṭhānaṃ ujuṃ ujukaṭṭhānam pi vaṃkaṃ paññāyatīti vivādo
hoti evaṃ samaṇassa pi dutiyo vivādamatto2.
Evam assa so ovādaṃ datvā tuṇhi ahosi. M. pi piṇḍāya
caritvā missakabhattaṃ saṃkaḍḍhitvā nagarā nikkhamma uda-
kaphāsukaṭṭhāne nisīditvā kattabbakicco pattaṃ thavikāya
osāretvā3 Sīvaliṃ āmantetvā āha:
Ja_XXII.2(=539).168: Suṇasī Sīvali gāthā usakārena paveditā,
pessiyā4 maṃ garahittho, dutiyass'; eva sā gati. || Ja_XXII:288 ||
Ja_XXII.2(=539).169: Ayaṃ dvedhāpatho bhadde anuciṇṇo pathāvihi,
tesaṃ tvaṃ ekaṃ gaṇhāhi, aham ekaṃ punāparaṃ,
n'; eva5 maṃ tvaṃ pati me ti
māhaṃ bhariyā ti vā punā 'ti. || Ja_XXII:289 ||
Ta. suṇasīti sutā te tā gāthā, pessiyā man ti idaṃ pana kumārikāya
ovādam eva sandhāyāha.
Sā kira "neva5 maṃ tvan" ti vuttāpi6 Mahāsattaṃ anu-
bandhi yeva, rājānaṃ nivattetuṃ na sakkoti, mahājano anu-
bandhati. Tato pana aṭavi na dūre hoti, M. nīlavanarājiṃ
disvā taṃ nivattetukāmo hutvā gacchanto yeva maggasamīpe
muñjatiṇaṃ addasa, tato isikaṃ7 luñcitvā "passa Sīvali, ayaṃ8
idha puna ghaṭetuṃ na sakkā, evam eva9 puna mayhaṃ tayā
saddhiṃ saṃvāso nāma ghaṭetuṃ na sakko" ti vatvā imaṃ
upaḍḍhagātham āha:
Ja_XXII.2(=539).170: Muñjā v'; isikā pavaḷhā10 ekā vihara Sīvalīti. || Ja_XXII:290 ||
Ta. ekā -- Sīvalīti ahaṃ ekībhāvena viharissāmi, tvam pi ekā va viharā
'ti tassā ovādam adāsi.
Sā taṃ sutvā "ito dāni paṭṭhāya n'; atthi mayhaṃ Mahā-
janakanarindena saddhiṃ saṃvāso" ti sokaṃ dhāretuṃ asak-
kontī ubhohi hatthehi uraṃ paharitvā asaññī hutvā mahā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ppatto.
2 Bd -ppatto vivādāpanno etc. vide supra p. 65,4
3 Cks osāpetvā.
4 Cks -yo.
5 Bd mā vaca.
6 Bd vutte.
7 Cks -kā.
8 Bd imaṃ.
9 Cks evamevaṃ.
10 so Cks; Bd pabyuḷha?
[page 068]
68 XXII. Mahānipāta.
magge pati. M. tassā asaññībhāvaṃ ñatvā padaṃ vikopetvā
araññaṃ pāvisi. Amaccā āgantvā tassā sarīraṃ1 udakena
siñcitvā hatthapāde parimajjitvā2 saññaṃ labhāpesuṃ. Sā
"tātā kuhiṃ rājā" ti pucchi. "Nanu tumhe va jānāthā" 'ti3.
"Upadhāretha tātā" ti4. Ito c'; ito ca dhāvitvā na passiṃsu.
Sā mahāparidevaṃ paridevitvā rañño ṭhitaṭṭhāne cetiyaṃ kā-
retvā gandhamālādīhi pūjetvā nivatti. M. pi Himavantaṃ
pavisitvā sattāhabbhantare yeva abhiññā ca samāpattiyo ca
nibbattetvā puna manussapathaṃ nāgami. Devī pi usukārena
saddhiṃ kathitaṭṭhāne kumārikāya saddhiṃ k-ṭṭhāne maṃsa-
paribhojanaṭṭhāne Migājinena saddhiṃ k-ṭṭhāne Nāradena sad-
dhiṃ k-ṭṭhāne ti sabbaṭṭhānesu cetiyāni kāretvā gandhamālā-
dīhi pūjetvā senaṅgaparivutā Mithilaṃ patvā ambuyyāne
puttassa abhisekaṃ kāretvā taṃ senaṅgaparivutaṃ nagaraṃ
pesetvā5 sayaṃ isipabbajjaṃ pabbajitvā tatth'; eva uyyāne
vasantī kasiṇaparikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattetvā Brahma-
loka-parāyanā ahosi.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahābhinikkha-
manaṃ nikkhanto yevā" 'ti vatvā j. s,: "Tadā samuddadevatā Uppala-
vaṇṇā ahosi, Nārado Sāriputto, Migājino Moggallāno, kumārikā Khemā
bhikkhunī, usukāro Ānando, Sīvalī Rāhulamātā, Dīghāvukumāro Rāhulo,
mātāpitaro mahārājakulāni, Mahājanakanarindo pana aham evā" 'ti.
Mahājanakajātakaṃ.
3. Sāmajātaka.
Ko nu maṃ usunā vijjhīti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ mātiposa-
kaṃ bhikkhuṃ ā. k. Sāvatthiyaṃ kira aṭṭhārasakoṭivibhavass'; ekassa
seṭṭhikulassa ekaputtako ahosi mātāpitunnaṃ piyo manāpo. So eka-
divasaṃ pāsādatalaṃ gato sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokento
gandhamālādihatthaṃ6 mahājanaṃ dhammasavanatthāya Jetavanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -re.
2 Cks -maddetvā.
3 Bd adds ahaṃsu sā.
4 Bd adds te.
5 Bd pavisetvā.
3. Cfr. Cariyā-P. p. 101. Alwis, Attanag. 167. Indian Antiq March 1875
p. 91. J.R.A. Soc. 1871. p.173 Rāmāyaṇa ed. Schlegol II. 63.
6 Cks -ā.
[page 069]
3. Sāmajātaka. (540.) 69
gacchantaṃ disvā "aham pi gamissāmīti1" gandhamālādīni gāhāpetvā
vihāraṃ gantvā vatthabhesajjapānakāni saṃghassa dāpetvā gandha-
mālādīhi ca2 Bhagavantaṃ pūjetvā ekamantaṃ nisinno. Dhammaṃ
sutvā kāmesu ādīnavaṃ3 pabbajjāya ca ānisaṃsaṃ sallakkhetvā parisāya
uṭṭhitāya Bh-taṃ pabbajjaṃ yācitvā "mātāpitūhi ananuññātaṃ Tathā-
gatā na pabbājentīti" {sutvā} gantvā sattāhaṃ nirāhāro mātāpitaro
anujānāpetvā āgantvā pabbajjaṃ yāci. So ekaṃ bhikkhuṃ āṇāpesi4,
so taṃ pabbājesi, tassa pabbajitassa mahālābhasakkāro nibbatti, so
ācariyupajjhāye ārādhetvā laddhupasampado pañca vassāni dhammaṃ
pariyāpuṇitvā "ahaṃ idhākiṇṇo viharāmi, na me taṃ patirūpan" ti
araññavāse vipassanadhuraṃ pūretukāmo upajjhāyassa santike kam-
maṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ paccantagāmaṃ gantvā araññe vihāsi, so
tattha vipassanaṃ paṭṭhapetvā dvādasa vassāni ghaṭento vāyamanto
visesaṃ nibbattetuṃ na sakkhi. Mātāpitaro pi 'ssa gacchante gac-
chante kāle duggatā ahesuṃ, ye pi nesaṃ khettaṃ vā vaṇijjaṃ vā
payojesuṃ te "imasmiṃ kule putto vā bhātā vā iṇaṃ codetvā gaṇhanto
nāma n'; atthīti" attano attano hatthagataṃ gahetvā yathāruciṃ palā-
yiṃsu, gehe dāsakammakarādayo pi hiraññasuvaṇṇādīnī gahetvā palā-
yiṃsu, aparabhāge dve janā kapaṇā5 hutvā hatthe udakasecanakam pi
alabhitvā gehaṃ vikkiṇitvā agharā hutvā kāruññabhāvappattā pilotika-
nivāsanā kapālahatthā bhikkhāya cariṃsu. Tasmiṃ kāle eko bhikkhu
Jetavanā nikkhamitvā tassa vasanaṭṭhānaṃ āgamāsi6, so taṃ āgantu-
kavattaṃ katvā sukhaṃ nisinno "kuto āgat'; atthā" 'ti pucchitvā
"J-vanā" ti vutte Satthu c'; eva mahāsāvakādīnañ ca ārogyaṃ puc-
chitvā mātāpitunnaṃ pavattiṃ pucchi: "bhante Sāvatthiyaṃ asu-
kassa nāma seṭṭhikulassa ārogyan" 'ti, "āvuso mā tassa kulassa pa-
vattiṃ pucchīti", "kiṃ bhante" ti, "āvuso tassa kira kulassa eko va
putto, so sāsane7 pabbajito, tassa pabbajitakālato paṭṭhāya etaṃ8
kulaṃ parikkhīṇaṃ, idāni dve janā paramakāruṇṇataṃ pattā bhikkhāya
carantīti". So tassa vacanaṃ suṇanto sabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi,
assupuṇṇehi akkhīhi rodituṃ ārabhi, "āvuso kiṃ rodasīti" ca vutte
"bhante te mayhaṃ mātāpitaro, ahaṃ tesaṃ putto" ti, "āvuso tava
m-ro taṃ nissāya vināsaṃ pattā9, gaccha te paṭijaggāhīti". So "ahaṃ
dvādasa vassāni ghaṭento vāyamanto maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammaṃ suṇissamiti mahāpitaro vanditvā.
2 Cks -lādīni.
3 all three MSS. ādi-.
4 Ck anā-, Cs ānā-.
5 Cks omit ka-.
6 Cs Bd a-.
7 Bd buddhasāsane.
8 Cks evañcevaṃ.
9 Cks add ti.
[page 070]
70 XXII. Mahānipāta.
nāsakkhiṃ, abhabbo bhavissāmi, kim me pabbajjāya, gihī hutvā m-ro
posetvā dānaṃ datvā saggaparāyano bhavissāmīti" cintetvā arañña-
vāsaṃ tassa therassa niyyādetvā punadivase1 nikkhamitvā anupubbena2
Sāvatthito avidūre Jetavanapiṭṭhivihāraṃ pāpuṇi. Tattha dve maggā3:
eko J-vanaṃ gacchati eko Sāvatthiṃ4. So tattha ṭhatvā "kin nu
kho paṭhamaṃ mātāpitaro passāmi5 udāhu Dasabalan" ti cintetvā "mayā
m-ro ciradiṭṭhapubbā, ito paṭṭhāya pana me Buddhadassanaṃ dulla-
bhaṃ bhavissati, ajja Sammāsambuddhaṃ disvā dh. sutvā sve pāto va
m-ro passissāmīti6" Sāvatthimaggaṃ pahāya sāyaṇhasamaye7 J-vanaṃ
pāvisi. Taṃ divasaṃ pana S. paccūsakāle lokaṃ volokento imassa
kulaputtassa upanissayaṃ8 addasa, so tassa āgamanakāle Mātiposaka-
suttena9 mātāpitunnaṃ guṇaṃ vaṇṇesi. So bhikkhuparisante ṭhatvā
dhammakathaṃ suṇanto cintesi: "ahaṃ ‘gihī hutvā m-ro paṭijag-
gituṃ sakkomīti10, S. pana ‘pabbajitaputto va upakārako nāma'; 'ti
vadati, sv-āhaṃ11 S-raṃ adisvā gato12, evarūpāya pabbajjāya pari-
hīno assaṃ13, idāni pana gihī ahutvā pabbajito va samāno m-ro
posessāmīti" so salākaṃ gahetvā salākabhattañ c'; eva salākayāguñ
ca gaṇhitvā dvādasa vassāni araññe vuttaṃ14 bhikkhupārājikaṃ patto
viya ahosi. So pāto va Sāvatthiṃ pāpetvā15 "kin nu kho paṭhamaṃ
yāguṃ gaṇhāmi udāhu16 m-ro passissāmīti" cintetvā "kapaṇānaṃ17
santikaṃ tucchahatthena gantuṃ ayuttan" ti yāguṃ gahetvā va etesaṃ
purāṇagehadvāraṃ gato, m-ro yāgubhikkhaṃ caritvā parabhittiṃ18 upa-
gantvā nisinnake disvā uppannasoko assupuṇṇehi nettehi tesaṃ avidūre
aṭṭhāsi. Te taṃ disvāpi na sañjāniṃsu, ath'; assa mātā "bhikkhat-
thāya ṭhito bhavissatīti" saññāya "bhante tumhākaṃ dātabbayuttakaṃ
n'; atthi, aticchathā" 'ti āha, so tassā kathaṃ sutvā hadayapūraṃ
sokaṃ gahetvā assupuṇṇehi nettehi tatth'; eva aṭṭhāsi, dutiyam pi
tatiyam pi vuccamāno pi aṭṭhāsi yeva, ath'; assa pitā mātaraṃ ā.:
"gaccha jātaputto19 nu ko te eso" ti, sā uṭṭhāya gantvā sañjānitvā
pādamūle patitvā paridevi, pitāpi 'ssa tath'; eva akāsi, mahantaṃ kā-
ruññaṃ ahosi. So pi m-ro disvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto
assūni pavattesi, so sokaṃ adhivāsetvā "mā cintayittha, ahaṃ vo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds araññā.
2 Bd adds gacchanto.
3 Bd adds ahesuṃ tesu.
4 Cks -iyaṃ.
5 Bd passisāmi.
6 Bd adds sallakkhetvā.
7 Cks sāyanha-.
8 Bd -yasampattiṃ.
9 Ck -puttena.
10 Cks add cintesi.
11 Bd sacāhaṃ.
12 Cks add assaṃ.
13 Bd bhaveyyaṃ.
14 so Cks; Bd vuttha.
15 so Cs; Ck pāpesitvā, Bd pāvīsitvā.
16 Cks omit udāhu.
17 Bd adds mātāpitūnaṃ.
18 Cks pari-.
19 Ck jāna-, Bd gaccha bhadde jānāhi putto.
[page 071]
3. Sāmajātaka. (540). 71
posessāmīti" m-ro assāsetvā yāguṃ pāyetvā ekamante nisīdā-
petvā puna bhikkhaṃ āharitvā te bhojetvā attano bhikkhaṃ pariye-
sitvā tesaṃ santikaṃ gantvā puna bhattena pucchitvā bhattakiccaṃ
katvā te ekamante nivāsaṃ akāsi. So tato paṭṭhāya iminā niyāmena
m-ro paṭijaggati, attanā laddhāni pakkhikabhattādīni pi tesaṃ datvā
sayaṃ piṇḍāya caritvā1 labhamāno bhuñjati, vassāvāsikam pi annaṃ2
yaṃ kiñci labhitvā tesaṃ yeva deti, tehi paribhuttajiṇṇapilotikaṃ3
aggaḷaṃ datvā4 rañjitvā5 sayaṃ paribhuñjati, bhikkhaṃ labhana-
divasaṃ6 pan'; assa appaṃ7 alabhanadivasāni8 bahūni9 ahesuṃ, nivā-
sanapārupanaṃ atilūkhaṃ hoti. So m-ro paṭijagganto va aparabhāge
kiso uppaṇḍuppaṇḍukajāto ahosi, atha naṃ sandiṭṭhasambhattā10 puc-
chiṃsu: "āvuso pubbe tava sarīravaṇṇo sobhati idāni pana uppaṇ-
ḍuppaṇḍukajāto si, vyādhi nu kho te uppanno" ti, so "n'; atthi me
āvuso vyādhi palibodho pana me atthīti" taṃ pavattiṃ ārocesi.
"Āvuso S. saddhādeyyaṃ vinipātetuṃ na deti, tvaṃ saddhādeyyaṃ
gahetvā gihīnaṃ dadamāno ayuttaṃ karosīti". So tesaṃ kathaṃ
sutvā lajjito oliyyi11. Te tattakenāpi atuṭṭhā gantvā "asuko nāma
bhante bhikkhu saddhādeyyam vinipātetvā gihī12 posetīti" Satthu
ārocesuṃ. S. taṃ kulaputtaṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ
bhikkhu saddhādeyyaṃ gahetvā gihī13 posesīti" pucchitvā "saccam
bhante" ti vutte S. tassa taṃ sukiriyaṃ vaṇṇetukāmo attano ca
pubbacariyaṃ pakāsetukāmo hutvā "gihī13 bhikkhu posento ke14
posesīti15" pucchi, "m-ro bhante" ti, tato S. tassa ussāhaṃ jane-
tukāmo hutvā "sādhu sādhū" 'ti tikkhattuṃ sādhukāraṃ datvā "tvaṃ
mayā gatamagge ṭhito, ahaṃ pubbe16 cariyaṃ caranto m-ro posesin"
ti ā. So bhikkhu ussāhaṃ paṭilabhi. S. tāya pubbacariyāya āvi-
karaṇatthaṃ bhikkhūhi yācito a. ā.:
Atīte Bārāṇasito avidūre nadiyā orimatīre eko nesādagāmo
ahosi paratīre eko, ekekasmiṃ pañca pañca kulasatāni vasanti,
dvīsu pi gāmesu dve nesādajeṭṭhakā sahāyā, te daharakāle yeva
katikaṃ kariṃsu: "sace amhesu ekassa dhītā hoti ekassa
putto17 tesaṃ āvāhavivāhaṃ hotū" 'ti. Atha orimatīragāma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add ya.
2 Cks add pi.
3 Bd adds gahetvā.
4 so Ck; Bd katvā, Cs anvā.
5 Bd raj-.
6 Bd labhamānadivasaṃ, Cks labhanadivasehi.
7 Cks omit appaṃ.
8 Cks alabhanadivasā, Bd appaṃ alabhamāna divasāni.
9 Cks bahū.
10 Bd adds bhikkhu.
11 Bd ohiyi.
12 Ck gihi, Bd gihinaṃ.
13 Ck -i, Bd -ino.
14 Cks ko.
15 Cks posehīti.
16 Bd pubba.
17 Cks -ā.
[page 072]
72 XXII. Mahānipāta.
vāsinesādajeṭṭhakassa gehe putto jāyi, jātakkhaṇe c'; assa du-
kūlena paṭiggahitattā Dukūlako t'; eva nāmaṃ kariṃsu, ita-
rassa gehe dhītā jāyi, tassā paratīre jātattā Pārikā ti nāmaṃ
kariṃsu, te ubho pi abhirūpā ahesuṃ suvaṇṇavaṇṇā, nesādakule
jātāpi pāṇātipātan nāma na kariṃsu. Aparabhāge solasavassa-
kaṃ Dukūlakumāraṃ mātāpitaro āhaṃsu: "putta kumārikan
te ānessāmā" 'ti, so pana1 Brahmalokā āgato suddhasatto
ubho kaṇṇe pidhāya "na me gharāvāsen'; attho, mā evarūpaṃ
avacutthā" 'ti vatvā yāvatatiyaṃ vuccamāno pi na icchi yeva.
Pārikakumārikāpi "amma amhākaṃ sahāyassa putto atthi abhi-
rūpo suvaṇṇavaṇṇo, tassa taṃ dassāmā" 'ti mātāpitūhi vuttā
tath'; eva vatvā kaṇṇe pidahi, sāpi Brahmalokato āgatā. Du-
kūlakumāro tassā rahassena sāsanaṃ pahiṇi "sace kira methu-
nadhammena atthikā aññassa gehaṃ gaccha2, mama methune
chando n'; atthīti", sāpi tassa tath'; eva sāsanaṃ pesesi. Tesaṃ
anicchamānānam yeva āvāhavivāhaṃ kariṃsu. Te ubho pi
kilesasamuddaṃ anotaritvā dve Mahābrahmāno viya ekato
vasiṃsu. D-kumāro macchaṃ vā migaṃ vā na māreti, anta-
maso āhaṭaṃ maṃsam pi na vikkiṇāti. Atha naṃ m-ro va-
diṃsu: "tāta tvaṃ nesādakule nibbattitvā n'; eva gharāvāsaṃ
icchasi na pāṇavadhaṃ karosi, kin nāma karissasīti". "Amma
tāta tumhesu anujānantesu ajj'; eva pabbajissāmā3" 'ti. "Tena
hi gacchathā4" 'ti dve pi jane uyyojesuṃ. Te m-ro vanditvā
nikkhamma Gaṅgātīre Himavantaṃ pavisitvā yasmiṃ ṭhāne
Migasammatā nāma nadī Himavantato otaritvā Gaṅgaṃ pattā
taṃ ṭhānaṃ gantvā Gaṅgaṃ pahāya Migasammatābhimukhā
abhirūhiṃsu. Tasmiṃ khaṇe {Sakkabhavanaṃ} uṇhākāraṃ das-
sesi, Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā Vissakammaṃ āmantetvā
"tāta Vissakamma dve mahāpurisā nikkhamitvā Himavantaṃ
paviṭṭhā, nivāsanaṭṭhānaṃ tesaṃ laddhuṃ vaṭṭati, Mi-nadiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit so pana.
2 Cks gacchatu, Bd gaccheyyāhi.
3 Cks -mīti.
4 Cks gacchāmā, Bd pabbājethā.
[page 073]
3. Sāmajātaka. (540) 73
aḍḍhakosantare1 etesaṃ paññasālañ ca pabbajitaparikkhāre ca
māpetvā ehīti" ā. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā Mūgapakkha-
jātake āgatanayen'; eva sabbaṃ saṃvidahitvā amanāpasadde
mige palāpetvā ekapadikajaṃghamaggaṃ māpetvā sakaṭṭhānam
eva gato. Te pi taṃ maggaṃ disvā tena assamapadaṃ pāpu-
ṇiṃsu. Dukūlapaṇḍito paṇṇasālaṃ pavisitvā {pabbajitaparikkhāre}
disvā "Sakkena mayaṃ dinnā2" ti Sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā
sāṭakaṃ omuñcitvā rattavākacīvaraṃ nivāsetvā pārupitvā ajinaṃ
aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā isivesaṃ gahetvā Pāri-
yāpi3 pabbajjaṃ datvā ubho kāmāvacaramettaṃ bhāventā4 tattha
paṭivasiṃsu. Tesaṃ mettānubhāvena sabbe migapakkhino añña-
maññaṃ mettacittam eva paṭilabhiṃsu, na koci kassaci5 vi-
heṭheti. Pārī6 pānīyaṃ paribhojaniyaṃ āharati assamapadaṃ
sammajjati sabbakiccāni karoti, ubho pi phalāphalam āharitvā
paribhuñjitvā attano attano paṇṇasālaṃ pavisitvā samaṇa-
dhammaṃ karontā7 vāsaṃ kappayiṃsu. Sakko tesaṃ upaṭṭhā-
naṃ āgacchati. So ekadivesaṃ olokento "imesaṃ cakkhūni
parihāyissantīti" antarāyaṃ disvā D-paṇḍitaṃ upasaṃkamitvā
vanditvā ekamantaṃ nisīditvā evam ā.: "bhante tumhākaṃ
antarāyo paññāyati, paṭijagganakaṃ puttaṃ laddhuṃ vaṭṭati,
lokadhammaṃ patisevathā8" 'ti ā. "Sakka kin nām'; etaṃ
kathesi, mayaṃ agāramajjhe pi etaṃ lokadhammaṃ pahāya
puḷavagūtharāsiṃ viya jigucchimha, idāni araññaṃ pavisitvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā9 kathaṃ evarūpaṃ karissāmā" 'ti.
"Bhante sace na evaṃ karotha Pāritāpasiyā10 utunikāle nā-
bhiṃ hatthena parāmaseyyāthā" 'ti. M. "idaṃ sakkā kātun"
ti sampaṭicchi. Sakko taṃ vanditvā sakaṭṭhānam eva gato.
M. pi taṃ kāraṇaṃ Pāriyā ācikkhitvā tassā utunikāle nābhiṃ
parāmasi. Tadā B. devalokā cavitvā tassā kucchimhi paṭi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ghosa-.
2 Cks diṭṭhā.
3 Bd pārikāyāpi.
4 Cks -to, Bd -etvā.
5 Bd kiñci.
6 Cks pāri, Bd pārikā.
7 Ck kārento, Cs Bd karonto.
8 Bd paṭisevethā.
9 Cks -itā.
10 Bd pārikāya tā-.
[page 074]
74 XXII. Mahānipata.
sandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāsaccayena suvaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi,
ten'; ev'; assa Suvaṇṇasāmo ti nāmaṃ kariṃsu. Pāriyāpi
pabbatantare kinnariyo dhātikiccaṃ kariṃsu. Te ubho pi
B-aṃ nahāpetvā paṇṇasālāya nipajjāpetvā phalāphalatthāya
gacchanti. Tasmiṃ khaṇe kinnarā kumāraṃ gahetvā kandarā-
disu nahāpetvā pabbatamatthakaṃ āruyha nānāpupphehi alaṃ-
karitvā haritālamanosilādīhi1 tilake katvā ānetvā paṇṇasālāya
nipajjāpenti. Pārī2 āgantvā puttaṃ thaññaṃ pāyeti. Taṃ
aparabhāge vaḍḍhitvā solasavassuddesikaṃ pi3 anurakkhantā
mātāpitaro paṇṇasālāya nisīdāpetvā sayam eva vanamūlaphalā-
phalatthāya gacchanti. M. "kadāci kocid eva antarāyo bha-
veyyā" 'ti tesaṃ gatamaggaṃ sallakkheti. Ath'; ekadivasaṃ
tesaṃ vanamūlaphalāphalaṃ ādāya sāyaṇhasamaye4 nivattan-
tānaṃ assamapadato avidūre mahāmegho uṭṭhahi, te ekaṃ
rukkhamūlaṃ pavisitvā vammikamatthake aṭṭhaṃsu, tassa
abbhantare āsīviso atthi, tesaṃ sarīrato sedagandhamissakaṃ
udakaṃ otaritvā tassa nāsāpuṭaṃ pāvisi, so kujjhitvā nāsā-
vātena pahari, dve pi andhā hutvā aññamaññaṃ na passiṃsu.
D-paṇḍito Pāriṃ āmantetvā "Pāri5 mama cakkhūni parihīnāni,
na taṃ passāmīti" ā., sāpi tath'; evāha, te "n'; atthi no dāni
jīvitan" ti maggaṃ apassantā paridevamānā vicariṃsu. "Kiṃ
pana tesaṃ pubbakamman" 'ti. Taṃ kira pubbe vejjakulaṃ
ahosi6, atha so vejjo ekassa mahaddhanassa purisassa akkhi-
rogaṃ paṭijaggi, so tassa kiñci na dāpesi, vejjo kujjhitvā bhari-
yāya ārocetvā "kiṃ karomā" 'ti ā., sāpi kujjhitvā "na no tassa
santike dhanen'; attho7, bhesajjaṃ tassa vatvā ekaṃ yogaṃ
datvā akkhīni kāṇāni karohīti" ā., so "sādhū" 'ti tassā va-
canaṃ sampaṭicchitvā tathā akāsi, tesaṃ ubhinnam pi iminā
kammena cakkhūni andhāni jāyiṃsu8. Atha M. cintesi "mama
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -lāhi.
2 Bd parikā.
3 Cks add taṃ.
4 Cks sāyanha-.
5 Bd pārike.
6 Bd te kira pubbe vajjakūle ahesuṃ.
7 Bd santakenattho.
8 so Bd; Cks te ubbho pi iminā kammena cakkhūni jīyiṃsu.
[page 075]
3. Sāmajātaka. (540). 75
m-ro aññesu divasesu imāya velāya āgacchanti, idāni tesaṃ
pavattiṃ na jānāmi, paṭimaggaṃ gamissāmīti" paṭimaggaṃ
gantvā saddam akāsi, te tassa saddaṃ sañjānitvā paṭisaddaṃ
katvā puttasinehena "tāta Sāma1 idha paripantho atthi, mā
āgamīti" vadiṃsu, atha nesaṃ "tena hi imaṃ gahetvā ethā"
'ti dīghalaṭṭhiṃ adāsi, te laṭṭhikoṭiyaṃ gahetvā tassa santikaṃ
āgamiṃsu, atha ne "kena vo kāraṇena cakkhūni vinaṭṭhānīti"
pucchi, "tāta mayaṃ deve vassante rukkhamūle vammika-
matthake ṭhitā, tena kāraṇenā" 'ti, so sutvā va aññāsi:
"tattha āsīvisena bhavitabbaṃ, tena kuddhena nāsāvāto vis-
saṭṭho bhavissatīti" so m-ro disvā rodi c'; eva hasi ca, atha
nan te pucchiṃsu: "kasmā tāta rodi kasmā hasīti", "amma
tāta tumhākaṃ daharakāle yeva cakkhūni vinaṭṭhānīti rodiṃ,
idāni paṭijaggissāmīti hasiṃ, mā cintayittha, ahaṃ vo paṭi-
jaggissāmīti" so m-ro assamapadaṃ ānetvā tesaṃ rattiṭ-
ṭhānadivaṭṭhānesu caṃkame paṇṇasālāya vaccaṭṭhāne passā-
vaṭṭhāne ti sabbaṭṭhānesu rajjuke bandhi, tato paṭṭhāya te
assame ṭhapetvā vanamūlaphalāni āharati, pāto va nesaṃ va-
sanaṭṭhānaṃ sammajjati, Mi-nadiṃ gantvā pānīyaṃ āharati,
paribhojanīyaṃ upaṭṭhapeti, dantakaṭṭhamukhodakādiṃ katvā
madhuraphalāphalaṃ deti, tehi mukhe vikkhālite sayaṃ pari-
bhuñjati, paribhuñjitvā m-ro vanditvā migagaṇaparivuto phalā-
phalatthāya araññaṃ pavisitvā pabbatantare kinnaraparivāro
phalāphalaṃ gahetvā sayaṇhavelāyaṃ2 āgantvā ghaṭe3 udakaṃ
āharitvā tāpetvā uṇhodakena nesaṃ yathāruciṃ nahāpanaṃ vā
pādadhovanaṃ vā katvā aṅgārakapallaṃ upanetvā gatte se-
detvā nisinnānaṃ phalāphalaṃ datvā pariyosāne sayam pi khā-
ditvā sesakaṃ ṭhapeti4, iminā niyāmena m-ro paṭijaggati.
Tasmiṃ samaye Bārāṇasiyaṃ Piliyakkho nāma rājā r. kāreti,
so migamaṃsalobhena mātaraṃ r. paṭicchāpetvā sannaddha-
pañcāvudho Himavantaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yāma.
2 Cks sāyanha-.
3 Cs Bd -ena.
4 Ck -siti? Bd dhapesi.
[page 076]
76 XXII. Mahānipāta.
khādanto Migasammataṃ nadiṃ patvā anupubbena Sāmassa
pānīyagahaṇatitthaṃ patto migavalañjaṃ disvā maṇivaṇṇāhi
sākhāhi koṭṭhakaṃ katvā dhanuṃ ādāya visapītaṃ saraṃ
sannahitvā tattha nilīno acchi. M. pi sāyaṇhasamaye1 phalā-
phalaṃ āharitvā assamapade ṭhapetvā m-ro vanditvā "{nahātvā}
pānīyaṃ ādāya āgamissāmīti" ghaṭaṃ gahetvā migagaṇaparivuto
dve mige ekato katvā tesaṃ piṭṭhe pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā
hatthena gahetvā nadītitthaṃ agamāsi. Rājā koṭṭhake ṭhito
tathā āgacchantaṃ disvā "mayā ettakaṃ kālaṃ vicarantena
manusso nāma na diṭṭhapubbo, devo nu kho esa, nāgo nu kho
ti, sace kho panāhaṃ etaṃ upasaṃkamitvā pucchissāmi devo
ce ākāse uppatissati nāgo ce bhūmiyaṃ pavekkhati, na kho
panāhaṃ sabbakālaṃ Himavante yeva vasissāmi, Bārāṇasim
pi gamissāmi, tatra maṃ amaccā pucchissanti: ‘api nu kho te
mahārāja Himavante vasantena na kiñci acchariyaṃ diṭṭhapubban'
ti, ‘tatrāhaṃ2 evarūpo me satto diṭṭho'; ti vatvā ‘ko nām'; eso'
ti vutte sace ‘na jānāmīti'; vakkhāmi garahissanti maṃ, tasmā
etaṃ vijjhitvā dubbalaṃ katvā pucchissāmīti" cintesi, atha
tesu migesu paṭhamam eva otaritvā pānīyaṃ pivitvā uttiṇṇesu
Bo. uggahitavatto viya mahāthero saṇikaṃ udakaṃ otaritvā
paṭippassaddharato3 paccuttaritvā vākacīvaraṃ4 nivāsetvā ajina-
cammaṃ ekaṃsaṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakaṃ puñ-
jitvā {vāmaṃsakūṭe} ṭhapesi, tasmiṃ kāle5 "idāni vijjhituṃ samayo"
ti rājā visapītasaraṃ khipitvā M-aṃ dakkhiṇapasse vijjhi, saro
vāmapassena nikkhami, tassa viddhabhāvaṃ ñatvā migagaṇo
bhīto palāyi, Suvaṇṇasāmapaṇḍito pana viddho pi pānīyaghaṭaṃ
yathā vā tathā vā anusumbhitvā6 satiṃ paccupaṭṭhāpetvā saṇi-
kaṃ otāretvā vālukaṃ viyūhitvā ṭhapetvā disā vavatthapetvā
mātāpitunnaṃ vasanaṭṭhānadisābhāgena7 sīsaṃ katvā rajata-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs sāyanha-.
2 Cks tatrahaṃ.
3 Cs -rathe, Bd -ratho.
4 Bd rattavākacīraṃ.
5 Cks ṭhapanakāle.
6 so Ck; Cs anusamhitvā, Bd anavasumbhitvā.
7 Ck -ṭṭhānaṃbhāge, Cs -ṭṭhānabhāge.
[page 077]
3. Sāmajātaka. (540.) 77
paṭṭavaṇṇavālukāya suvaṇṇapaṭimā viya nipajjitvā satiṃ upaṭ-
ṭhapetvā "imasmiṃ Himavantapadese mama verino nāma n'
atthi, mama pi aññasmiṃ veraṃ nāma n'; atthīti" vatvā mu-
khena lohitaṃ chaḍḍetvā rājānam adisvā va g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).1: Ko nu maṃ usunā vijjhi pamattaṃ udahārakaṃ,
khattiyo brāhmaṇo vesso ko maṃ viddhā nilīyasīti. || Ja_XXII:291 ||
Ta. pamattan ti mettābhāvanāya anupaṭṭhitasatiṃ, idaṃ hi so sandhāya
tasmiṃ khaṇe attānaṃ pamattaṃ nāma akāsi, viddhā ti vijjhitvā.
Evañ ca pana vatvā puna attano sarīramaṃsassa abhakkha-
sammatabhāvaṃ dassetuṃ g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).2: Na me maṃsāni khajjāni, cammen'; attho na vijjati,
atha kena nu vaṇṇena viddheyyaṃ maṃ amaññathā 'ti || Ja_XXII:292 ||
dutiyaṃ g. vatvā tam eva nāmādivasena pucchanto:
Ja_XXII.3(=540).3: Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ,
puṭṭho me samma akkhāhi,
kiṃ maṃ viddhā nilīyasīti āha. || Ja_XXII:293 ||
Ta. amaññathā 'ti ayaṃ puriso kena kāraṇena maṃ vijjhitabbaṃ
amaññitthā 'ti a.
Taṃ sutvā rājā "ayaṃ mayā visapītena kaṇḍena1 vijjhitvā
pātito pi n'; eva maṃ akkosati na paribhāsati, hadayaṃ sam-
bāhanto viya piyavacanena samudācarati, gacchissāmi 'ssa
santikan" ti cintetvā gantvā santike ṭhito ā.:
Ja_XXII.3(=540).4: Rājāhaṃ asmi Kāsīnaṃ, Piliyakkho ti maṃ vidū,
lobhā raṭṭhaṃ pahatvāna migam esañ carām'; ahaṃ. || Ja_XXII:294 ||
Ja_XXII.3(=540).5: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto,
nāgo pi me na muñceyya āgato usupātanan ti. || Ja_XXII:295 ||
Ta.2 rājāhamasmīti evaṃ kir'; assa3 ahosi, devāpi nāgāpi manussa-
bhāsam eva kathenti yeva, aham etaṃ devo vā nāgo vā manusso vā ti na
jānāmi, sace kujjheyya nāseyya cāpi maṃ rājā ti vutte kho pana abhāyanto
nāma n'; atthīti, tasmā attano tejaṃ4 jānāpetuṃ paṭhamaṃ rājāham asmīti ādim
ā., lobhā ti maṃsalobhena, migamesan ti mige esanto, dutiyagāthāya pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks khaṇ-, Bd sallena.
2 Cs tassa.
3 Bd adds vitakko.
4 Bd rājabhāvaṃ.
[page 078]
78 XXII. Mahānipata.
attano balaṃ dīpetukamo evam ā., ta. issatthe ti dhanusippe, daḷha-
dhammo ti daḷhadhanuṃ sahassatthāmaṃ dhanuṃ oropetuñ ca āropetuñ
ca samattho.
Iti attano balaṃ vaṇṇetvā tassa nāmagottaṃ pucchanto ā.:
Ja_XXII.3(=540).6: Tvañ ca kassa vā putto si, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ,
pituno attano cāpi nāmagottaṃ pavedayā 'ti. || Ja_XXII:296 ||
Ta. pavedayā 'ti kathaya.
Taṃ sutvā M. "sac'; āhaṃ ‘devanāgakinnarādisu khattiyā-
disu vā aññataro 'ham asmīti'; katheyyaṃ saddaheyy'; eva1 esa,
saccam eva kathetuṃ vaṭṭatīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).7: Nesādaputto, bhaddan te, Sāmo iti maṃ ñātayo
āmantayiṃsu jīvantaṃ, sv-ājj'; ev'; ahaṃ2 gato saye. || Ja_XXII:297 ||
Ja_XXII.3(=540).8: Viddho 'smi puthusallena savisena yathā migo,
sakamhi lohite rāja passa semi paripluto. || Ja_XXII:298 ||
Ja_XXII.3(=540).9: Paṭicamma gataṃ3 sallaṃ passa vihāmi4 lohitaṃ,
āturo ty-ānupucchāmi: kiṃ maṃ viddhā nilīyasi. || Ja_XXII:299 ||
Ja_XXII.3(=540).10: Ajinamhi haññate dīpī, nāgo dantehi haññati,
atha kena nu vaṇṇena viddheyyaṃ5 mam amaññathā 'ti. || Ja_XXII:300 ||
Ta. jīvantan ti maṃ ito pubbe jīvamānaṃ ehi Sāma yāhi Sāmā 'ti
voharanti ñātayo Sāmā 'ti āmantayiṃsu, svājjevahaṃ2 gato ti so ahaṃ ajja
evaṃ gato maraṇamukhe appito, saye ti sayāmi, paripluto ti nimuggo,
paṭicammā6 ti paṭicamitvā7 vāmapassena pavisitvā dakkhiṇapassena vinigga-
tan ti a., passā 'ti olokayassu maṃ, vihāmīti4 niṭṭhubhāmi, idaṃ so satiṃ
paccupaṭṭhapetvā avikampamāno va lohitaṃ mukhena chaḍḍetvā ā., āturo ti
gilāno hutvā ahaṃ taṃ anupucchāmi, nilīyasīti etasmiṃ gumbhe nilīno acchasi,
viddheyyan ti vijjhitabbaṃ, amaññathā 'ti amaññittha.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā yathābhūtaṃ anācikkhitvā
musāvādaṃ karonto ā.:
Ja_XXII.3(=540).11: Migo upaṭṭhito āsi āgato usupātanaṃ,
taṃ disvā ubbijji Sāma, na te8 kodho mam āvisīti. || Ja_XXII:301 ||
Ta. āvisīti ajjhotthari, tena me kāraṇena kodho uppanno ti dīpeti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saddahateva.
2 Cks svājjevaṃ, Bd svajjevahañ.
3 Bd -vamma-.
4 Ck vī-, Bd dhimhāmi.
5 Cks -yya.
6 Bd -vammā.
7 Bd -vami-.
8 Cs Bd te na.
[page 079]
3. Sāmajātaka. (540.) 79
Atha naṃ M. "kiṃ vadesi mahārāja, imasmiṃ Himavante
maṃ disvā palāyanamigo nāma n'; atthīti" vatvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).12: Yato sarāmi attānaṃ yato patto 'smi viññutaṃ
na maṃ migā uttasānti araññe sāpadāni pi. || Ja_XXII:302 ||
Ja_XXII.3(=540).13: Yato nidhiṃ parihariṃ yato patto 'smi yobbanaṃ
na maṃ migā uttasanti1 araññe sāpadāni pi. || Ja_XXII:303 ||
Ja_XXII.3(=540).14: Bhīrū kimpurisā rāja pabbate Gandhamādane
sammodamānā gacchāma pabbatāni vanāni ca,
atha kena nu vaṇṇena utrase so migo maman ti. || Ja_XXII:304 ||
Ta. na maṃ migā ti maṃ disvā migā nāma na uttasanti, sāpadānīti
vālamigādayo, yato nidhin ti yato paṭṭhāya ahaṃ vākacīranivāsanaṃ pari-
hariṃ, bhīrū kimpurisā ti mahārāja migā tāva tiṭṭhantu kimpurisā nāma
atibhīrukā nāma honti, G-ne ti te imasmiṃ gandhena madakare pabbate
Gandhamādane viharanti, te pi maṃ disvā na uttasanti, atha kho mayaṃ añña-
maññaṃ sammodamānā gacchāma, utrase ti mama migo utraseyyā 'ti kena
nu kāraṇena tvaṃ maṃ saddahāpessasīti dīpeti.
Taṃ sutvā rājā "mayā imaṃ niraparādhaṃ vijjhitvā mu-
sāvādo kato, saccam eva kathessāmīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).15: Na t'; addasā migo Sāma kin t'; āham alikaṃ bhaṇe,
kodhalobhābhibhūto 'haṃ, usuṃ te taṃ avissajīti. || Ja_XXII:305 ||
Ta. na taddasā ti na taṃ addasa2, kintāhan ti kin te evaṃ kalyāṇa-
dassanassa santike ahaṃ alikaṃ bhaṇissāmi, k-bhūto han ti kodhena ca
lobhena ca abhibhūto hutvā ahaṃ, so hi paṭhamam eva migesu kodhena mige
vijjhissāmīti dhanuṃ āropetvā ṭhito pacchā B-aṃ disvā tassa devatādisu añña-
tarabhāvaṃ ajānanto pucchissāmi nan ti lobhaṃ uppādesi, tasmā evam āha.
Evañ ca pana vatvā "nāyaṃ Suvaṇṇasāmo imasmiṃ araññe
ekako va vasissati, ñātakehi pi 'ssa bhavitabbaṃ, pucchissāmi
nan" ti cintetvā itaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).16: Kuto nu samma āgamma kassa vā pahito tuvaṃ
udahāro nadiṃ gaccha āgato Migasammatan ti. || Ja_XXII:306 ||
Ta. sammā 'ti M-aṃ ālapati, āgammā 'ti kuto desā imaṃ vanaṃ
āgamma amhākaṃ udakaṃ āharituṃ udahāro nadiṃ gacchā 'ti, kassa vā pa-
hito ti kena pahito hutvā tvaṃ imaṃ Migasammataṃ āgato ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck uttā-, Bd utrā-.
2 Bd na taṃ disvā migo athasa na bhito ti a.
[page 080]
80 XXII. Mahānipāta.
So tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ vedanaṃ adhivāsetvā
mukhena lohitam chaḍḍetvā g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).17: Andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharāmi brahāvane,
tes'; āham udahārako āgato Migasammatan ti. || Ja_XXII:307 ||
Ta. bharāmīti mūlaphalādīni āharitvā posemi.
Evañ ca pana vatvā m-ro ca ārabbha vilapanto āha:
Ja_XXII.3(=540).18: Atthi nesaṃ usāmattaṃ atha sāhassa jīvitaṃ,
udakassa cālābhena maññe andhā marissare. || Ja_XXII:308 ||
Ja_XXII.3(=540).19: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā pi pumunā idaṃ,
yañ ca ammaṃ na passāmi, tam me dukkhataraṃ ito. || Ja_XXII:309 ||
Ja_XXII.3(=540).20: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ,
yañ ca tātaṃ na passāmi, tam me dukkhataraṃ ito. || Ja_XXII:310 ||
Ja_XXII.3(=540).21: Sā nūna kapaṇā ammā cirarattāya rucchiti1
addharatte va ratte vā nadīva avasucchati2. || Ja_XXII:311 ||
Ja_XXII.3(=540).22: So nūna kapaṇo tāto cirarattāya rucchiti1
aḍḍharatte3 va ratte vā nadīva avasucchati4. || Ja_XXII:312 ||
Ja_XXII.3(=540).23: Uṭṭhānapāricariyāya pādasambāhanassa ca
Sāma tāta5 vilapantā hiṇḍissanti brahāvane. || Ja_XXII:313 ||
Ja_XXII.3(=540).24: Idaṃ dutiyakaṃ sallaṃ kampeti hadayaṃ mama
yañ ca andhe na passāmi yañ ca hessāmi jīvitan ti. || Ja_XXII:314 ||
Ta. usāmattan ti bhojanamattaṃ, usā ti kira bhojanassa nāmaṃ, tassa
ca atthitāya atha sāhassa jīvitan ti chadivasamattaṃ jīvitan ti a., idaṃ
āharitvā ṭhapitaṃ phalāphalaṃ sandhāyāha, athavā usā ti usmā6, ten'; etaṃ
dasseti: tesaṃ sarīre usmāmattaṃ atthi, atha mayā ābhatena phalāphalena sā-
hassa jīvitaṃ atthīti, marissare ti marissanti, pumuna ti purisena, evarū-
paṃ hi dukkhaṃ purisena laddhabbam evā 'ti a., cirarattāya rucchitīti7
cirarattaṃ8 rodissati, aḍḍharatte vā 'ti majjhimaratte vā ratte vā ti9 pac-
chimaratte vā, avasucchatīti10 kunnadī viya sussissatīti11 a., uṭṭhāna -- yā
'ti mahārāja yaṃ ahaṃ rattim pi divāpi dve tayo vāre uṭṭhāya attano uṭṭhāna-
viriyena tesaṃ pāricariyaṃ karomi hatthapāde sambāhāmi maṃ adisvā tesaṃ
atthāya te parihīnacakkhukā Sāma tātā 'ti vilapantā kaṇṭhakehi vijjhitamānā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd rujjati.
2 Cks -sicchati.
3 Cks -ratto.
4 Bd -sujjhati.
5 Cks tātā ti.
6 Cks usamā.
7 Bd rujjatīti.
8 Ck -ā, Cs -o.
9 Cks omit majjhima--vāti
10 Cks -sicchīti, Bd -sujjhatīti, Cks add avasicchissati.
11 Cks sukkhissatīti.
[page 081]
3. Sāmajātaka. (540.) 81
imasmiṃ mahante vane hiṇḍissantīti1 a., dutiyan ti paṭhamaṃ paviṭṭhavisa-
pītasallato pi sataguṇena daḷhataraṃ idaṃ dutiyaṃ nesaṃ adassanasokasallaṃ.
Rājā tassa vilāpaṃ sutvā "ayaṃ accantabrahmacārī
dhamme ṭhito m-ro bharati, idāni evaṃ dukkhappatto pi tesaṃ
yeva vilapati, evaṃ guṇasampanno nāma mayā aparādho kato,
kathaṃ nu kho imaṃ samassāseyyan" ti cintetvā "mama
nirayapaviṭṭhakāle r. kiṃ karissati, iminā paṭijaggitaniyāmen'
ev'; assa m-ro paṭijaggissāmi, icc-assa maraṇaṃ amaraṇaṃ bha-
vissatīti" sanniṭṭhānaṃ katvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).25: Mā bāḷhaṃ paridevesi Sāma kalyāṇadassana,
ahaṃ kammakaro hutvā bhariyassan te brahāvane. || Ja_XXII:315 ||
Ja_XXII.3(=540).26: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto
ahaṃ kammakaro hutvā bhariyassan te brahāvane. || Ja_XXII:316 ||
Ja_XXII.3(=540).27: Migānaṃ vighāsam2 anvesaṃ vanamūlaphalāni ca
ahaṃ kammakaro hutvā bhariyassan te brahāvane. || Ja_XXII:317 ||
Ja_XXII.3(=540).28: Kataman taṃ vanaṃ Sāma yattha mātāpitā tava,
ahan te tathā bharissaṃ yathā te abhari tuvan ti. || Ja_XXII:318 ||
Ta. bhavissante ti te tava mātāpitaro bharissāmi, migānan ti thūlā-
dinaṃ migānaṃ vighāsaṃ anvesanto idaṃ so issatthe casmi kusalo ti
thūlathūlamige vadhitvā madhuramaṃsena tava m-ro bharissāmīti vatvā mahā-
rāja amhe nissāya mā pāṇavadhaṃ karīti vutte evam ā., yathā te ti yathā
tvan te abhari tath'; eva ne aham pi bharissāmi.
Atha M. "sādhu mahārāja, tena hi m-ro bharassū" 'ti
vatvā maggaṃ ācikkhanto ā.:
Ja_XXII.3(=540).29: Ayaṃ ekapadī rāja yo 'yaṃ ussīsake mama,
ito gantvā aḍḍhakosaṃ3 tattha tesaṃ agārakaṃ,
tattha mātāpitā mayhaṃ, te bharassu ito gato ti. || Ja_XXII:319 ||
Ta. ekapadīti ekapadamaggo, ussīsake ti yo4 esa mama mattha-
kaṭṭhāne, aḍḍhakosan5 ti aḍḍhakosantaraṃ6.
Evaṃ so tassa maggaṃ ācikkhitvā matāpitusu balava-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hindissanti vicarissantīti.
2 read: ghāsam?
3 Cks -ghosaṃ.
4 Cks so.
5 Cks -ghosan.
6 Cks -ghosan-.
[page 082]
82 XXII. Mahānipāta.
sinehena tathārūpaṃ vedanaṃ adhivāsetvā tesaṃ bharaṇatthāya
añjaliṃ paggayha yācanto puna ā.:
Ja_XXII.3(=540).30: Namo te Kāsirāj'; atthu1, namo te Kāsivaddhana,
andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharassu brahāvane. || Ja_XXII:320 ||
Ja_XXII.3(=540).31: Añjalin te pagaṇhāmi2, Kāsirāja nam'; atthu te,
mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ vutto vajjāsi vandanan ti. || Ja_XXII:321 ||
Ta. vutto vajjāsīti putto vo Sāmo naditīre visapītasallena viddho
rajatapaṭṭasadise vālukapuline passena nipanno añjalim paggayha tumhākaṃ
pāde vandatīti evaṃ mahārāja mayā vutto hutvā mātāpitunnaṃ me vandanaṃ
vandeyyāsīti ā.
Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. M. mātāpitunnaṃ vanda-
naṃ pesetvā {visaññitaṃ} pāpuṇi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).32: Idaṃ vatvāna so Sāmo yuvā {kalyāṇadassano}
mucchito3 visavegena visaññī samapajjathā 'ti. || Ja_XXII:322 ||
Ta. samapajjathā 'ti jāto.
So hi heṭṭhā ettakaṃ kathento nirussāso viya kathesi,
idāni pan'; assa visavegena upaṭṭitā4 bhavaṅgacittasantatihada-
yarūpan5 nissāya pavattikathā6 pacchijji mukhaṃ pidahi ak-
khīni nimmīlitāni hatthapādā thaddhabhāvappattā, sakalasarīraṃ
lohitena tintaṃ7. Rājā "ayaṃ idān'; eva mayā saddhiṃ ka-
thesi, kin nu {kho"} ti 'ssa assāsapassāse upadhāresi, te pana
niruddhā, sarīraṃ thaddhaṃ jātaṃ, so {"niruddho} dāni Sāmo" ti
sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto ubho hatthe matthake ṭhapetvā
mahāsaddena paridevi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).33: Sa8 rājā parideyesi bahuṃ kāruññasaṃhitaṃ:
ajarāmaro 'haṃ9 āsiṃ, ajj'; etaṃ10 ñāmi11 no pure. || Ja_XXII:323 ||
Ja_XXII.3(=540).34: Sāmaṃ kālakataṃ disvā n'; atthi maccussa nāgamo,
y'; assu12 maṃ patimanteti sa visena samappito || Ja_XXII:324 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rāja, omitting atthu.
2 Bd paggayhāmi.
3 Bd puñjito.
4 so Bd; Ck pattame, Cs patthave.
5 Cks omit bhavaṅga.
6 Bd pavattā-.
7 Ck tinnaṃ, Bd makkhitaṃ.
8 Bd so.
9 Cks ahaṃ.
10 Cks ajjevataṃ.
11 Cks ñāsi.
12 Cks yassa.
[page 083]
3. Sāmajātaka. (540.) 83
Ja_XXII.3(=540).35: Sv-ājj'; evaṃ1 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsati,
nirayaṃ nūna gacchāmi, ettha me n'; atthi saṃsayo, || Ja_XXII:325 ||
Ja_XXII.3(=540).36: Tadā hi pakataṃ pāpaṃ cirarattāya kibbisaṃ
bhavanti tassa vattāro, gāme kibbisakarakaṃ2
araññe nimmanussamhi ko3 maṃ vattum arahati. || Ja_XXII:326 ||
Ja_XXII.3(=540).37: Sārayanti hi kammāni gāme saṃgaccha4 māṇavā,
araññe nimmanussamhi ko3 maṃ sārayissatīti. || Ja_XXII:327 ||
Ta. āsin ti ahaṃ ettakaṃ ajāramaro 'mhīti saññī ahosiṃ, ajj'; etan ti
ahaṃ ajja imaṃ Sāmaṃ kālakataṃ disvā mamañ c'; eva {aññesañ} ca n'; atthi
maccussa nāgamo taṃ maccuno āgamanaṃ ajja jānāmi5 ito pure na jānāmīti
vilapati, svājjevan6 ti yo7 savisena sallena samappito idān'; eva maṃ pati-
manteti so ajja8 evaṃ gate kāle ti evaṃ maraṇakāle pavatte kiñci appa-
mattakam pi na bhāsati, tadāhīti tasmiṃ khaṇe Sāmaṃ vijjhantena mayā
pāpaṃ kataṃ, cirarattāya kibbisan ti taṃ pana cirarattaṃ vipaccanasamatthaṃ
dāruṇaṃ pharusaṃ, tassā 'ti tassa evarūpaṃ pāpaṃ vicarantassa, vattāro ti
ninditāro bhavanti, kuhiṃ gāme kinti kibbisakārako ti imasmiṃ pana araññe
nimmanussamhi ko maṃ vattum arahati, sace hi9 bhaveyya vadeyyā 'ti vilapati,
sārayantihīti game vā nigamādisu, saṃgaccha māṇavā ti tattha tattha
purisā sannipatitvā ambho purisaghātaka dāruṇan te kammaṃ kataṃ asuka-
daṇḍappatto nāma tvan ti evaṃ kammāni sārenti codenti, imasmim pana nim-
manusse araññe imaṃ rājānaṃ ko sārayissatīti attānaṃ codento vilapati.
Tadā Bahusodarī10 nāma devadhītā Gandhamādana-vāsinī
Mahāsattassa sattame attabhāve mātubhūtapubbā11 puttasinehena
B-aṃ niccaṃ āvajjati, taṃ divasaṃ pana sā dibbasampattiṃ
anubhavamānā na taṃ āvajji12, devasamāgamaṃ gatā ti pi va-
dant'; eva13, sā tassa visaññībhūtakāle "kin nu kho me put-
tassā14" 'ti āvajjamānā addasa: "Piliyakkho rājā mama puttaṃ
savisena sallena vijjhitvā Migasammatātīre vālukapuline pātetvā
mahantena saddena paridevati, sac'; āhaṃ na gamissāmi mama
putto Suvaṇṇasāmo etth'; eva nassissati rañño pi hadayaṃ
phalissati Sāmassa m-ro pi nirāhārā pānīyam pi alabhitvā {sus-
sitvā} marissanti, mayi pana gatāya rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya
tassa mātāpitunnaṃ santikaṃ gamissati vacanañ ca nesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd svajjevāṃ.
2 Bd -ko.
3 add nu?
4 so all three MSS.
5 Ck jānitiṃ, Cs jāniṃ.
6 Bd svajjevaṅgate kāle.
7 Cks so.
8 Cks ahaṃ.
9 Bd pi.
10 Bd -sundari.
11 Bd mātā-.
12 Cs -jja, Bd -jjati.
13 Bd -tiyeva.
14 Bd -ssapavatti.
[page 084]
84 XXII. Mahānipāta.
sutvā te puttassa santikaṃ ānessati, atha te ca ahañ ca sacca-
kiriyaṃ karissāma, Sāmassa visaṃ nimmadissati1, evam me
putto jīvitaṃ labhissati, m-ro cakkhūni labhissanti, rājā Sā-
massa dhammadesanaṃ sutvā gantvā mahādānaṃ datvā sagga-
parāyano bhavissati, tasmā gacchām'; ahaṃ tatthā" 'ti sā
gantvā Migasammatānadītīre adissamānā ākāse ṭhatvā raññā2
saddhiṃ kathesi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).38: Sā devatā antarahitā pabbate Gandhamādane
rañño va anukampāya imā gāthā abhāsatha: || Ja_XXII:328 ||
Ja_XXII.3(=540).39: Āguṃ kari3 mahārāja akari4 kamma dukkaṭaṃ5,
adūsakā pitāputtā tayo ekūsunā hatā. || Ja_XXII:329 ||
Ja_XXII.3(=540).40: Ehi6 taṃ anusikkhāmi yathā te sugati siyā:
dhammen'; andhe vane posa7 maññe 'haṃ sugatiṃ tayā ti. || Ja_XXII:330 ||
Ta. rañño vā 'ti rañño yeva, āguṃ karīti mahārāja tvaṃ mahāparā-
dhaṃ mahāpāpaṃ kari, dukkaṭan8 ti yaṃ kataṃ dukkaṭaṃ8 hoti taṃ lāmaka-
kammaṃ akari9, adūsakā ti niddosā, pitāputtā ti mātā ca pitā ca putto ca
ime tayo ekūsunā10 hatā tasmiṃ gate11 tappaṭibaddhā tassa mātāpitaro pi
pi hatā va honti, anusikkhāmīti sikkhāpemi anusāsāmi, posā 'ti12 Sāmassa
ṭhāne ṭhatvā13 sinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā Sāmo viya te ubho andhe posehi,
maññe -- tayā ti evaṃ tayā sugati yeva14 gantabbā15 bhavissatīti maññāmi.
So devatāya vacanaṃ sutvā "ahaṃ kir'; etassa m-ro po-
setvā saggaṃ gamissāmīti" saddahitvā "kim me rajjena, te
yeva posessāmīti" daḷhaṃ adhiṭṭhāya balavaparidevaṃ pari-
devanto sokaṃ tanuṃ katvā "Suvaṇṇasāmo mato bhavissatīti"
nānāpupphehi tassa sarīraṃ pūjetvā udakena siñcitvā tikkhattuṃ
padakkhiṇaṃ katvā catusu ṭhānesu vanditvā tena pūjitaṃ udaka-
ghaṭaṃ ādāya domanassappatto dakkhiṇadisābhimukho pāyāsi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).41: Sa rājā paridevitvā bahuṃ kāruññasaṃhitaṃ
udakakumbham ādāya pakkāmi dakkhiṇāmukho ti. || Ja_XXII:331 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks for -ddissati? Bd vinassati.
2 Cks -o.
3 Bd kira.
4 Ck akārā, Cs akarā.
5 Cks -raṃ,
6 Cks add va.
7 Bd pose.
8 Cks dukkat-.
9 Cks akiri.
10 Bd ekus-.
11 Bd hate.
12 Bd pose ti.
13 Ck ṭhapetvā.
14 Cks -tīṃ ñeva.
15 Ck -bba, Cs -bbaṃ.
[page 085]
3. Sāmajātaka. (540.) 85
Pakatiyāpi ca mahāthāmo rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya assa-
mapadaṃ koṭṭento viya pavisitvā Dukūlapaṇḍitassa sāladvāraṃ
pāpuṇi. Paṇḍito antonisinno tassa padasaddaṃ sutvā "nāyaṃ
Sāmassa padasaddo, kassa nu kho" ti pucchanto gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.3(=540).42: Kassa1 [nu] eso padasaddo manussass'; eva āgato,
n'; eso Sāmassa nigghoso, ko nu tvam asi mārisa. || Ja_XXII:332 ||
Ja_XXII.3(=540).43: Santaṃ hi Sāmo vajati, santaṃ pādāni neyati2,
n'; eso Sāmassa nigghoso, ko nu tvam asi mārisā 'ti. || Ja_XXII:333 ||
Ta. manussassevā 'ti nāyaṃ sīhavyagghānaṃ na yakkhakinnarānaṃ
āgato3 pana manussass'; evāyaṃ padanigghoso na Sāmassā 'ti, santaṃ hīti
upasamayuttaṃ hi vajati caṃkamati, neyatīti4 patiṭṭhapeti.
Taṃ sutvā rājā "sac'; āhaṃ attano rājabhāvaṃ akathetvā
‘mayā tumhākaṃ putto mārito'; ti vakkhāmi ime kujjhitvā5 mayā
saddhiṃ pharusaṃ kathessanti, evaṃ mama etesu kodho up-
pajjissati, atha te viheṭhessaṃ6, taṃ mam'; assa7 akusalam, rājā
ti pana vutte abhāyanto8 nāma n'; atthi, tasmā rājabhāvaṃ
tāva kathessāmīti" cintetvā pānīyamāḷake pānīyaghaṭaṃ ṭha-
petvā paṇṇasāladvāre ṭhatvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).44: Rājāham asmi Kāsīnaṃ Piliyakkho ti maṃ vidū,
lobhā raṭṭhaṃ pahatvāna migam esaṃ carām'; ahaṃ. || Ja_XXII:334 ||
Ja_XXII.3(=540).45: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto,
nāgo pi me na muñceyya āgato usupātanan ti. || Ja_XXII:335 ||
Paṇḍito pi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.3(=540).46: Svāgatan te mahārāja atho te adurāgataṃ, (V 323|29)
issaro pi9 anuppatto yam idh'; atthi pavedaya. || Ja_XXII:336 ||
Ja_XXII.3(=540).47: Tiṇḍukāni10 piyālāni madhuke kāsumāriyo
phalāni khuddakappāni bhuñja rāja varaṃ11 varaṃ. || Ja_XXII:337 ||
Ja_XXII.3(=540).48: Idam pi pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā,
tato piva mahārāja sace tvaṃ abhikaṃkhasīti. || Ja_XXII:338 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck kasan, Cs kassan.
2 so Bd; Cks ñattati.
3 Ck āgacanto, Cs āgacchanto. for -tassa?
4 Ck ñattatīti.
5 santaṃ hīti---kujjhitvā wanting in Cs.
6 Bd vihedhessāmi.
7 Ck assatu, Bd mama, omitting assa.
8 Cks -tā.
9 Bd Cs si.
10 Cks tindu-.
11 Bd varā.
[page 086]
86 XXII. Mahānipata.
T. a. Sattigumbajātake kathito, idha pana girigabbharā ti Migasammataṃ
sandhāya vuttaṃ, sā hi girigabbharato nikkhantattā girigabbharā t'; eva jātā.
Evaṃ tena paṭisanthāre kate rājā "‘putto vo mayā mā-
rito'; ti paṭhamam eva vattuṃ ayuttaṃ, ajānanto viya kathaṃ
samuṭṭhāpetvā kathessāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.3(=540).49: Nālam andhā vane daṭṭhuṃ, ko nu vo1 phalam āhari,
anandhass'; evāyaṃ sammā nivāpo2 mayhaṃ khāyatīti. || Ja_XXII:339 ||
Ta. nālan ti tumhe andhā imasmiṃ vane kiñci daṭṭhuṃ na samatthā, ko
nu vo1 -- āharīti ko nu tumhākaṃ ime phale āhari, nivāpo2 ti ayaṃ
sammā nayena upāyena kato3 {khāditabbayuttakānaṃ} suparisuddhānaṃ phalā-
phalānaṃ nivāpo2 sannicayo anandhassa viya na andhassā 'ti mayhaṃ khāyati
upaṭṭhāti.
Taṃ sutvā paṇḍito "mahārāja, na mayaṃ phalāphalāni
āharāma, putto pana no āharatīti" dassetuṃ gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.3(=540).50: Daharo yuvā nātibrahā Sāmo kalyāṇadassano,
dīgh'; assa kesā asitā atho sunaggavellitā4, || Ja_XXII:340 ||
Ja_XXII.3(=540).51: So have phalam āhatvā5 ito ādā6 kamaṇḍaluṃ
nadiṃ gato udahāro, maññe na dūram āgato ti. || Ja_XXII:341 ||
Ta. nātibrahā ti nātidīgho nātirasso, sunaggavellitā4 ti suna-
saṃkhātāya maṃsakoṭṭhanapotthaniyā aggaṃ viya vinatā7, kamaṇḍalun ti
ghaṭaṃ, na dūramāgato ti na dūram āgato idāni na dūraṃ ito āsannaṭṭhānaṃ
āgato bhavissatīti maññāmīti a.
Taṃ sutvā rājā āha:
Ja_XXII.3(=540).52: Ahan taṃ avadhiṃ Sāmaṃ yo tuyhaṃ paricārako
yaṃ kumāraṃ pavedetha Sāmaṃ kalyāṇadassanaṃ. || Ja_XXII:342 ||
Ja_XXII.3(=540).53: Dīgh'; assa kesā asitā atho sunaggavellitā4,
tesu lohitalittesu seti Sāmo mayā hato ti. || Ja_XXII:343 ||
Ta. avadhin ti migassa khittena8 sarena vijjhitvā māresiṃ, pavedethā
'ti kathetha, setīti Mi-nadītīre vāḷikapuline seti.
Paṇḍitassa pana avidūre yeva Pārikāya paṇṇasālā hoti,
sā tattha nisinnā rañño vacanaṃ sutvā taṃ pavattiṃ ñātu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks me.
2 Bd nivāto.
3 Ck kate, Cs kathe, Bd ayaṃ sammā upayena tato.
4 Bd so-.
5 Bd āharitvā, Cks āhanatvā.
6 Bd ādāya.
7 Bd kiñci natā.
8 Bd visapitena instead of m. kh.
[page 087]
3. Sāmajātaka. (540.) 87
kāmā hutvā nikkhamitvā rajjusaññāya D-paṇḍitassa santikaṃ
gantvā āha:
Ja_XXII.3(=540).54: Kena Dukūla mantesi hato Sāmo ti vādinā,
hato Sāmo ti sutvāna hadayaṃ me pavedhati. || Ja_XXII:344 ||
Ja_XXII.3(=540).55: Assatthasseva taruṇaṃ pavālaṃ māluteritaṃ
hato Sāmo ti sutvāna hadayam me pavedhatīti. || Ja_XXII:345 ||
Ta. vādinā ti mayā Sāmo hato ti vadantena, pavālan ti pallavaṃ,
māluteritan ti vātena pahaṭaṃ.
Atha naṃ paṇḍito ovādaṃ dento āha:
Ja_XXII.3(=540).56: Pārike Kāsirājāyaṃ so Sāmaṃ Migasammate
kodhasā usunā vijjhi, tassa mā pāpam icchimhā 'ti. || Ja_XXII:346 ||
Ta. Migasammate ti M-tanadītīre, kodhasā ti mige uppannena kodhena,
mā -- mhā 'ti tassa mayaṃ ubho pi pāpaṃ mā icchimhā.
Pārī āha:
Ja_XXII.3(=540).57: Kicchā laddho piyo putto yo andhe abharī vane
taṃ ekaputtaṃ ghātimhi kathaṃ cittaṃ na kopaye ti. || Ja_XXII:347 ||
Ta. ghātimhīti ghātake.
D-paṇḍito āha:
Ja_XXII.3(=540).58: Kicchā laddho piyo putto yo andhe abharī vane
taṃ ekaputtaṃ ghātimhi akkodhaṃ1 āhu paṇḍitā ti. || Ja_XXII:348 ||
Ta. akkodhan ti kodho nāma nirayasaṃvattaniko, tasmā taṃ akatvā
puttaghātikamhi pi akkodho yeva kattabbo2 ti paṇḍitā āhu.
Evaṃ vatvā ubho pi te hatthehi ure patipiṃsantā M-assa
guṇe vaṇṇetvā bhusaṃ parideviṃsu. Atha ne rājā samassāsento ā.:
Ja_XXII.3(=540).59: Mā bālhaṃ paridevetha hato Sāmo ti vādinā,
ahaṃ kammakaro hutvā bharissāmi brahāvane. || Ja_XXII:349 ||
Ja_XXII.3(=540).60: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto,
ahaṃ kammakaro hutvā bharissāmi brahāvane. || Ja_XXII:350 ||
Ja_XXII.3(=540).61: Migānaṃ vighāsam anvesaṃ vanamūlaphalāni ca
ahaṃ kammakaro hutvā bharissāmi brahāvane ti. || Ja_XXII:351 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd ako-.
3 Cks akkodhe yeva kattabban, Cs akkode yeva kattabbo,
Bd kodho eva na kattabbo.
[page 088]
88 XXII. Mahānipāta.
Ta. vādinā ti tumhe hato Sāmo ti vadantena mayā saddhiṃ, tayā no1
evaṃ guṇasampanno putto mārito2 idāni ko amhe bharissatīti ādīni vatvā mā
bāḷhaṃ paridevetha ahaṃ tumhākaṃ kammakaro hutvā Sāmo viya tumhe bha-
rissāmīti evaṃ rājā tumhe mā cintayittha na mayaṃ rajjena attho ahaṃ vo
yāvajīvaṃ bharissāmīti te assāsesi.
Te tena saddhiṃ sallapantā3 āhaṃsu:
Ja_XXII.3(=540).62: N'; eso dhammo mahārāja, n'; etaṃ amhesu kappati,
rājā tvam asi amhākaṃ, pāde vandāma te mayan ti. || Ja_XXII:352 ||
Ta. dhammo ti sabhāvo kāraṇaṃ vā, kappatīti evaṃ tava kamma-
karaṇaṃ4 amhesu na kappati na sobhati, pāde -- mayan ti idaṃ pana te
pabbajjaliṅge5 ṭhitāpi puttasokassa mahantattāya6 c'; eva nihatamānatāya ca7
vadiṃsu, rañño vissāsaṃ uppādetum pi evam āhaṃsū 'ti vadanti.
Taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā "aho acchariyaṃ, evaṃ
dosakārake nāma mayi {pharusavacanamattam} pi n'; atthi8,
paggaṇhanti yeva man" ti9 cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).63: Dhammaṃ nesādā10 bhaṇatha, kato apacitī tayā,
pitā tvam asi asmākaṃ, mātā tvam asi Pārike ti. || Ja_XXII:353 ||
Ta. tayā ti ekekaṃ vadanto evam ā., pitā ti D-paṇḍita ajja paṭṭhāya
tvaṃ mayhaṃ pituṭṭhāne tiṭṭha, amma Pārike tvam pi mātiṭṭhāne tiṭṭha, ahaṃ
pana vo puttassa Sāmassa ṭhāne pādadhovanādīni sabbakiccāni karissāmi, maṃ
rājā ti asallakkhetvā Sāmo ti11 sallakkhethā 'ti.
Te añjalim paggayha "mahārāja tayā amhākaṃ kamma-
kārakakiccaṃ n'; atthi, {yaṭṭhikoṭiyaṃ} pana no gahetvā tattha
netvā Sāmaṃ dassehīti" yācantā gāthadvayam āhaṃsu:
Ja_XXII.3(=540).64: Namo te Kāsirāj'; atthu12, namo te Kāsivaddhana,
añjalin te paggaṇhāma yāva Sām'; ānupāpaya. || Ja_XXII:354 ||
Ja_XXII.3(=540).65: Tassa pāde pavaṭṭantā13 mukhañ ca bhujadassanaṃ
saṃsumbhamānā attānaṃ kālam āgamayāmase14 ti. || Ja_XXII:355 ||
Ta. Sāmānupāpayā 'ti yāva Sāmo yattha tattha15 amhe anupāpaya,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits no.
2 Ck adds ti.
3 Ck Bd to.
4 Cks kammaṃ karontaṃ.
5 Bd pabbajitaliṅge.
6 Bd -sokena samabbhahatāya.
7 Cks omit ca.
8 Ck natti, Cs tattha.
9 Cks matti, Bd mamanti.
10 Cks nesāda.
11 Cs neva, Ck te.
12 Cks -ja, omitting atthu.
13 so Cks; Bd sapajjantā.
14 Ck -yemase, Cs āgamase.
15 Bd sāmaṃ, omitting yattha tattha.
[page 089]
3. Sāmajātaka. (540). 89
bhujadassanan ti kalyāṇadassanaṃ abhirūpaṃ, saṃsumbhamānā ti vaṭ-
ṭentā1, kālamāgamayāmase2 ti kālakiriyaṃ āgamessāma3.
Tesaṃ evaṃ kathentānaṃ yeva Suriyo atthaṃ gato. Atha
rājā "sac'; āhaṃ idān'; eva ime tattha nessāmi taṃ disvā va
nesaṃ hadayaṃ phalissati, iti tiṇṇam pi etesaṃ matakāle
ahaṃ niraye nipanno yeva nāma, tasmā ne tattha gantuṃ na
dassāmīti" cintetvā catasso gāthā abhāsi:
Ja_XXII.3(=540).66: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti Cando va patito chamā. || Ja_XXII:356 ||
Ja_XXII.3(=540).67: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti Suriyo va patito chamā. || Ja_XXII:357 ||
Ja_XXII.3(=540).68: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti paṃsunā patikuṇṭhito. || Ja_XXII:358 ||
Ja_XXII.3(=540).69: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti idh'; eva vasath'; assame it. || Ja_XXII:359 ||
Ta. brahā4 ti accuggataṃ5, ākāsantan ti evaṃ6 taṃ vanaṃ ākāsassa
anto viya hutvā padissati, athavā ākāsantan7 ti ākāsasamānaṃ8 pakāsamānan9
ti a., chamā ti chamāya paṭhaviyan ti a., chaman ti pi pāṭho, paṭhaviṃ pati-
taṃ viyā 'ti a., paṃsunā -- to ti parikiṇṇo paliveṭhito.
Atha ne attano vāḷādīnaṃ nissāya bhayamabhāvaṃ10 das-
setuṃ g. āhaṃsu:
Ja_XXII.3(=540).70: Yadi tattha sahassāni satāni nahutāni ca
n'; ev'; amhākaṃ bhayaṃ koci vane vāḷesu vijjatīti. || Ja_XXII:360 ||
Ta. kocīti imasmiṃ vane katthaci ekapadese pi amhākaṃ vāḷesu bhayaṃ
nāma n'; atthi.
Rājā te paṭibāhituṃ asakkonto hatthesu gahetvā tattha nesi.
Taṃ atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).71: Tato andhānam ādāya Kāsirājā brahāvane
hatthe gahetvā pakkāmi yattha Sāmo hato ahū 'ti. || Ja_XXII:361 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pothentā parivaṭṭamānā.
2 Cks -yemase.
3 Bd -missāma.
4 Bd brahmā.
5 Bd -tā, Ck accaggataṃ.
6 Bd e.
7 Ck ākāsātan.
8 Ck ākāsasā-, Bd ākāsassa pamāṇaṃ.
9 Bd pakāsantan.
10 Bd vāḷamigabhayābhāvaṃ.
[page 090]
90 XXII. Mahānipāta.
Ta. tato ti tadā, andhānan ti mātāpitunnaṃ, ahū 'ti ahosi, yasmiṃ
ṭhāne so pi nipanno tattha nesīti a.
Netvā ca pana tassa santike ṭhapetvā "ayaṃ vo putto"
ti ācikkhi. Ath'; assa pitā sīsaṃ mātā pāde ūrūsu katvā nisī-
ditvā vilapiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).72: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
apaviddhaṃ2 brahāraññe Candaṃ va patitaṃ chamā || Ja_XXII:362 ||
Ja_XXII.3(=540).73: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
apaviddhaṃ2 brahāraññe Suriyaṃ va patitaṃ chamā || Ja_XXII:363 ||
Ja_XXII.3(=540).74: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
apaviddhaṃ2 brahāraññe karuṇaṃ3 paridevayuṃ. || Ja_XXII:364 ||
Ja_XXII.3(=540).75: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
bāhā paggayha pakkanduṃ: adhammo kira bho iti. || Ja_XXII:365 ||
Ja_XXII.3(=540).76: Bāḷhaṃ kho4 si sutto5 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:366 ||
Ja_XXII.3(=540).77: Bāḷhaṃ kho4 si matto7 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:367 ||
Ja_XXII.3(=540).78: Bāḷhaṃ kho8 si pamatto9 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:368 ||
Ja_XXII.3(=540).79: Bāḷhaṃ kho4 si kuddho10 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:369 ||
Ja_XXII.3(=540).80: Bāḷhaṃ kho4 si ditto Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi11. || Ja_XXII:370 ||
Ja_XXII.3(=540).81: Bāḷhaṃ kho8 si vimano Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:371 ||
Ja_XXII.3(=540).82: Jaṭaṃ vaḷīnaṃ paṃkagataṃ12 ko dāni saṇṭhapessati13,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako. || Ja_XXII:372 ||
Ja_XXII.3(=540).83: Ko ve14 sammajjan'; ādāya15 sammajjissati assamaṃ16,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako. || Ja_XXII:373 ||
Ja_XXII.3(=540).84: Ko dāni nahāpayissati sīten'; uṇhodakena ca,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako. || Ja_XXII:374 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd -viṭhaṃ.
3 Bd kalunaṃ.
4 add tuvaṃ?
5 Cs yutto, Bd kho tvaṃ pamatto si.
6 Bd svajjevaṅ, Cks yojjevaṃ.
7 Bd kho tvaṃ paditto si.
8 add tvaṃ?
9 Bd kho tvaṃ pasutto si, comp. v. 76.
10 Bd kho tvaṃ pakuddho si.
11 Bd omits this verse, but compare V. 77.
12 Bd paṃsugataṃ, read: malinaṃ paṃkagaṃ?
13 Bd -si.
14 Bd me.
15 Bd -jjamādāya.
16 Bd -me.
[page 091]
3. Sāmajātaka. (540.) 91
Ja_XXII.3(=540).85: Ko dāni bhuñjayissati1 vanamūlaphalāni ca,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako ti. || Ja_XXII:375 ||
Ta. apaviddhan ti niratthakaṃ chaḍḍitaṃ, adhammo kira bho itīti
ayuttaṃ kira bho ajja imasmiṃ loke vaṭṭati, matto2 ti khīṇasuraṃ pivitvā
matto sammatto3, ditto4 ti dappito5 dhuttako si jāto ti6 sabbaṃ vilāpavasena
bhaṇanti, jaṭan ti tāta amhākaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ, valinaṃ paṃkagatan ti
yadā ākulaṃ malaggahītaṃ bhavissati tadā naṃ idāni ko saṇṭhapessati, sodhetvā
ujuṃ karissati.
Ath'; assa mātā bahuṃ vilapitvā ure hatthaṃ ṭhapetvā
santāpaṃ upadhārentī "puttassa me santāpo pavattat'; eva,
visavegena visaññitaṃ7 āpanno bhavissati, nibbisabhāvatthāya
c'; assa saccakiriyaṃ karissāmīti" cintetvā saccakiriyam akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).86: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇṭhitaṃ8
aṭṭitā puttasokena mātā saccam abhāsatha: || Ja_XXII:376 ||
Ja_XXII.3(=540).87: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo dhammacārī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:377 ||
Ja_XXII.3(=540).88: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo brahmacārī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:378 ||
Ja_XXII.3(=540).89: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo saccavādī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:379 ||
Ja_XXII.3(=540).90: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo mātāpettibharo9 ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:380 ||
Ja_XXII.3(=540).91: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo kule jeṭṭhāpacāyiko
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:381 ||
Ja_XXII.3(=540).92: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo pāṇā piyataro mama
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:382 ||
Ja_XXII.3(=540).93: Yaṃ kiñc'; atthi kataṃ puññaṃ mayhañ c'; eva pitu-cca10 te
sabbena11 tena kusalena visaṃ Sāmassa haññatū 'ti. || Ja_XXII:383 ||
Ta. yena saccenā 'ti yena bhūtena sabhāvena, dhammacārīti kusala-
pathadhammacārī12, saccavādīti hassakena pi musā avutto13, mātāpetti-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ssanti, Cs Bd bhojayissati.
2 Bd pamatto.
3 Bd -tvā viya matto pamatto pamādaṃ āpanno.
4 Bd paditto.
5 Bd tabbito.
6 Bd pakuddho si vimano si ti.
7 Bd visañhitaṃ, Cks visañña-.
8 Bd -kuṇḍi-.
9 Bd -pitti-.
10 Bd ca.
11 Cks saccena?
12 Bd kusalakammapatha-.
13 so Cs; Ck attano, Bd hasitavasena pi musāvādaṃ na vadati.
[page 092]
92 XXII. Mahānipāta.
bharo1 ti analaso hutvā rattindivaṃ m-ro bhari, jeṭṭhā -- ti jeṭṭhānaṃ
mātāpitunnaṃ sakkārakārako.
Evaṃ mātarā sattahi gāthāhi saccakiriyāya2 katāya Sāmo
parivattitvā nipajji. Ath'; assa pitā "jīvati me putto, aham
pi 'ssa saccakiriyaṃ karissāmīti" tath'; eva s-yaṃ kari.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).94: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇṭhitaṃ3
aṭṭito puttasokena pitā saccam abhāsatha: || Ja_XXII:384 ||
Ja_XXII.3(=540).95: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo dhammacārī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:385 ||
Ja_XXII.3(=540).96-100: = 88-92 || [above] ||
Ja_XXII.3(=540).101: Yaṃ kiñc'; atthi kataṃ puññaṃ mayhañ ca mātuyā ca4 te
sabbena5 tena kusalena visaṃ Sāmassa haññatū 'ti. || Ja_XXII:386 ||
Tasmiṃ s-yaṃ karonte M. parivattitvā itarena passena
nipajji. Ath'; assa s-yaṃ sā devatā akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).102: Sā devatā antarahitā pabbate Gandhamādane
Sāmassa anukampāya imaṃ saccam abhāsatha: || Ja_XXII:387 ||
Ja_XXII.3(=540).103: Pabbaty-āhaṃ6 Gandhamādane cirarattanivāsinī,
na me piyataro koci añño Sāmā na vijjati,
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:388 ||
Ja_XXII.3(=540).104: Sabbe vanā gandhamayā pabbate Gandhamādane,
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:389 ||
Ja_XXII.3(=540).105: Tesaṃ lālappamānānaṃ bahuṃ kāruññasaṃhitaṃ
khippaṃ Sāmo samuṭṭhāsi yuvā kalyāṇadassano ti. || Ja_XXII:390 ||
Ta. pabbatyāhan ti pabbate ahaṃ, vanā gandhamayā ti rukkhā
gandhamayā, na hi tattha agandho nāma koci rukkho atthi, tesan ti bhi.
tesaṃ ubhinnaṃ lālappamānānaṃ yeva devatāya saccakiriyāya pariyosāne khippaṃ
Sāmo uṭṭhahi, padumapattato udakaṃ viy'; assa7 vinivaṭṭetvā {ābādho} vigato,
idha nu ko viddho ettha nu kho8 ti viddhaṭṭhānaṃ na paññāyi.
Iti Mahāsattassa nīrogatā mātāpitunnaṃ cakkhupaṭilābho
aruṇuggamanā devatānubhāvena tesaṃ catunnaṃ pi assame
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pitti-.
2 Cks -kiriyā.
3 Bd -kuṇḍi-.
4 Bd mayhañceva mātucca.
5 Cks saccena.
6 read: pabbate?
7 Bd viya visaṃ.
8 Bd adds viddho.
[page 093]
3. Sāmajātaka. (540.) 93
pākaṭabhāvo cā 'ti sabbaṃ ekakkhaṇe ahosi. M-ro "cakkhuñ
ca no laddhaṃ, Sāmo ca arogo jāto" ti atirekataraṃ tussiṃsu.
Atha ne Sāmo paṇḍito gāthā ajjhabhāsi:
Ja_XXII.3(=540).106: Sāmo 'ham asmi, bhaddaṃ vo, sotthin'; amhi1 samuṭṭhito,
mā bāḷhaṃ paridevetha, mañjunābhivadetha man ti2. || Ja_XXII:391 ||
Atha3 rājānaṃ disvā paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.3(=540).107: Svāgatan te mahārāja atho te {adurāgataṃ}, (V 323|29)
issaro si anuppatto, yaṃ idh'; atthi pavedaya: || Ja_XXII:392 ||
Ja_XXII.3(=540).108: Tiṇḍukāni piyālāni madhuke kāsumāriyo (= 85|26)
phalāni khuddakappāni bhuñja rāja varaṃ varaṃ. || Ja_XXII:393 ||
Ja_XXII.3(=540).109: Atthi me pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā
tato piva mahārāja sace tvaṃ {abhikaṃkhasīti}. || Ja_XXII:394 ||
Rājā tam pi acchariyaṃ disvā āha:
Ja_XXII.3(=540).110: Sammuyhāmi pamuyhāmi, sabbā4 muyhanti medisā,
petaṃ taṃ Sāma addakkhiṃ, ko nu tvaṃ Sāma jīvasīti. || Ja_XXII:395 ||
Ta. petan ti Sāma5, ahaṃ taṃ matakaṃ addasaṃ, ko nu tvan ti
kathan nu tvaṃ jīvitaṃ paṭilabhīti pucchati.
Sāmo "ayaṃ rājā maṃ mato ti sallakkhesi, amatabhāvam
assa pakāsessāmīti" ā.:
Ja_XXII.3(=540).111: Api jīvaṃ mahārāja purisaṃ gāḷhavedanaṃ
upanītamanasakappaṃ6 jīvantaṃ maññate mataṃ. || Ja_XXII:396 ||
Ja_XXII.3(=540).112: Api jīvaṃ maharāja purisaṃ gāḷhavedanaṃ
taṃ nirodhagataṃ santaṃ jīvantaṃ maññate matan ti. || Ja_XXII:397 ||
Ta. api jīvan ti jīvamānampi, upanītamanasakappan6 ti bhavaṅgaṃ
otiṇṇacittācāraṃ7, jīvan ti jīvamānam eva mato ti maññati, nirodhagatan
ti assāsapassāsanirodhaṃ pattaṃ8.
Evaṃ "loko maṃ jīvantam eva mataṃ maññatīti" vatvā
rājānaṃ atthe yojetukāmo dh. desento puna dve gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nampi, Bd sotthināmhi.
2 Bd adds: tattha sotthināmhi samuṭhito ti sotthinā sukhena uṭhito
amhi bhavāmi, mañcunā ti madhurasarena maṃ abhivadetha.
3 Bd adds so.
4 so all three MSS.
5 Cks -aṃ.
6 Cks -saṃkappaṃ.
7 Cks otiṇṇaṃ-.
8 Bd adds santaṃ saṃvijjamānaṃ.
[page 094]
94 XXII. Mahānipāto.
Ja_XXII.3(=540).113: Yo mātaraṃ1 pitaraṃ vā macco dhammena posati
devāpi naṃ tikicchanti mātāpettibharaṃ janaṃ. || Ja_XXII:398 ||
Ja_XXII.3(=540).114: Yo mātaraṃ1 pitaraṃ vā macco dhammena posati
idh'; eva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge ca modatīti. || Ja_XXII:399 ||
Taṃ sutvā rājā "acchariyaṃ vata bho, mātāpettibharassa
kira uppannarogaṃ devatāpi tikicchanti, ativiya ayaṃ Sāmo
sobhatīti" añjalim paggayha ā.:
Ja_XXII.3(=540).115: Esa bhiyyo pamuyhāmi, sabbā muyhanti medisā,
saraṇaṃ taṃ Sāma gacchāmi,
tvañ ca me saraṇaṃ bhavā 'ti. || Ja_XXII:400 ||
Ta. bhiyyo ti yasmā tādise parisuddhasīlaguṇasampanne aparajjhiṃ
tasmā atirekataraṃ muyhāmi, tvañca -- bhavā 'ti saraṇaṃ gacchantassa me
tvaṃ s. bhava patiṭṭhā hohi devalokagāminaṃ maṃ karohīti.
Atha naṃ M. "sace mahārāja devalokaṃ gantukāmo ma-
hantaṃ dibbasampattiṃ paribhuñjitukāmo imāsu dasasu dham-
macariyāsu2 vattassū" 'ti {dasadhammacariyagāthā} kathesi:
Ja_XXII.3(=540).116: Dhammaṃ cara mahārāja mātāpitusu khattiya3, (V. p. 123.)
idha dhammaṃ caritvāna rāja4 saggaṃ gamissasi. || Ja_XXII:401 ||
Ja_XXII.3(=540).117: Dhammaṃ cara mahārāja
puttadāresu khattiya3, (Sen. Mahāv. I p. 281)
idha dhammaṃ caritvāna rāja4 saggaṃ gamissasi. || Ja_XXII:402 ||
Ja_XXII.3(=540).118: Dhammaṃ cara mahārāja mittāmaccesu khattiya etc. || Ja_XXII:403 ||
Ja_XXII.3(=540).119: Dhammaṃ cara mahārāja vāhanesu balesu ca etc. || Ja_XXII:404 ||
Ja_XXII.3(=540).120: Dhammaṃ cara mahārāja gāmesu nigamesu ca etc. || Ja_XXII:405 ||
Ja_XXII.3(=540).121: Dhammaṃ cara mahārāja raṭṭhe janapadesu ca etc. || Ja_XXII:406 ||
Ja_XXII.3(=540).122: Dhammaṃ cara mahārāja samaṇabrāhmaṇesu ca etc. || Ja_XXII:407 ||
Ja_XXII.3(=540).123: Dhammaṃ cara mahārāja migapakkhisu khattiya etc. || Ja_XXII:408 ||
Ja_XXII.3(=540).124: Dhammaṃ cara {mahārāja,} {dhammo} ciṇṇo5 sukhāvaho etc. || Ja_XXII:409 ||
Ja_XXII.3(=540).125: Dhammaṃ cara mahārāja saindadevā6 sabrahmakā
suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pamādo7 ti. || Ja_XXII:410 ||
Tāsaṃ attho Tesakuṇajātake vitthārito va.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add vā.
2 Bd dasarājadhamma-.
3 Ck khantiyā.
4 Ck Bd rājā.
5 Ck -e.
6 Bd indādevā.
7 so all three MSS. for pāmado.
[page 095]
3. Sāmajātaka. (540.) 95
Evaṃ M. tassa dasarājadhamme desetvā uttarim pi ova-
ditvā pañcasīlāni adāsi. So tassa ovādaṃ sirasā sampaticchitvā
vanditvā Bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puññāni katvā sapariso
saggaparāyano ahosi. B. pi saddhiṃ mātāpitūhi abhiññā ca
samāpattiyo ca nibbattetvā Brahmalokūpago ahosi.
S. imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā "bhikkhave mātāpitunnaṃ po-
sanan nāma paṇḍitānaṃ esa vaṃso1" ti vatvā saccāni pakāsetvā j. s.
(Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphalaṃ pāpuṇi): "Tadā rājā
Ānando ahosi, devadhītā Uppalavaṇṇā, Sakko Anuruddho, pitā3 Kas-
sapo, mātā3 Bhaddakāpilānī4, Suvaṇṇasāmapaṇḍito aham evā" 'ti5.
Sāmajātakaṃ6.
4. Nimijātaka.
Accheraṃ vata7 lokasmin ti. Idaṃ S. Mithilaṃ upanissāya
Makhādevambavane8 v. sitapātukammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ
hi S. sāyaṇhasamaye9 sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ tasmiṃ am-
bavane cārikaṃ caramāno ekaṃ ramaṇīyaṃ bhūmippadesaṃ disvā
attano pubbacariyaṃ kathetukāmo sitaṃ pātukatvā āyasmatā Ānan-
dattherena {sitakāraṇaṃ} puṭṭho "Ānanda ayaṃ bhūmippadeso pubbe
mayā Makhādevarājakāle10 jhānakīḷaṃ kīḷantena ajjhāvutthapubbo11"
ti vatvā tena yācito paññattāsane nisīditvā a. ā.:
A. Videharaṭṭhe Mithilanagare Makhādevo12 nāma rājā
ahosi, so cāturāsītivassasahassāni kumārakīḷaṃ kīḷi, caturā-
sītivassasahassāni uparajjaṃ kāresi, caturāsītivassasahassāni
r. kārento "yadā me samma kappaka sirasmiṃ phalitāni pas-
seyyāsi tadā me āroceyyāsīti" vatvā aparabhāge kappakena
phalitāni disvā ārocite saṇḍāsena uddharāpetvā hatthe patiṭṭhā-
petvā phalitaṃ oloketvā13 āgantvā nalāṭe laggaṃ viya maraṇaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits esa.
2 Bd dukūlapaṇḍito.
3 Bd pārikā.
4 Bd adds bhikkhuni.
5 Bd aham eva sammāsambuddho loke udapādīti.
6 Bd suvaṇṇasāmapālito.
4. Cfr. Morris, B. & C. p. 76. Mā = Mātali.
7 Cks add bho.
8 Bd maggha-, Bs majjha-.
9 Cks sāyanha-.
10 Bd magghā, Bs majjha-.
11 Ck Bd -vutta-.
12 Bd magghā. Cfr. Morris in J. P. T. S. 1885 p. 62. Hultzsch
in Z. d. d m. Ges. 40 p. 60.
13 Bd adds maccurājānaṃ.
[page 096]
96 XXII. Mahānipāta.
passamāno "idāni me pabbajituṃ kālo" ti kappakassa gāma-
varaṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā "tāta r. paṭiccha,
ahaṃ pabbajissāmīti" vatvā "kiṃkāraṇā devā" 'ti vutte
"uttamaṅgarūhā mayhaṃ ime jātā vayoharā
pātubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo maman1" ti
vatvā taṃ rajje abhisiñcitvā "tvam pi evam evaṃ paṭipajjey-
yāsīti" vatvā ovaditvā nagarā nikkhamma2 bhikkhupabbajjāya
pabbajitvā caturāsītivassasahassāni cattāro Brahmavihāre bhā-
vetvā Brahmaloke nibbatto3. Putto pi 'ssa eten'; upāyena
pabbajitvā Brahmaloka-parāyano ahosi, tathā tassa putto4 ti,
evaṃ dvīhi ūnāni caturāsītikhattiyasahassāni sīse phalitaṃ
disvā va imasmiṃ ambavane pabbajitvā cattāro Brahmavihāre
bhāvetvā Brahmaloke nibbattā5. Tesaṃ sabbapaṭhamaṃ nib-
batto Makhādevarājā Brahmaloke ṭhito attano vaṃsaṃ olokento
dvīhi {ūnāni} caturāsītikhattiyasahassāni pabbajitāni disvā tuṭṭha-
mānaso hutvā "ito nu kho paraṃ pavattissati na-ppavattissa-
tīti" olokento appavattanabhāvaṃ ñatvā "mama vaṃsaṃ aham
eva ghaṭessāmīti" tato cavitvā Mithilanagare rañño aggamahe-
siyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa nāmagahaṇadivase
nemittakā lakkhaṇāni oloketvā "mahārāja ayaṃ kumāro tum-
hākaṃ vaṃsaṃ ghaṭento uppanno, tumhākaṃ vaṃso hi pabbaj-
janavaṃso6 imassa parato na gamissatīti7" vadiṃsu. Taṃ
sutvā rājā "ayaṃ rathacakkanemi viya mama vaṃsaṃ ghaṭento
jāto" ti Nemikumāro8 ti 'ssa nāmaṃ akāsi. So daharakālato
paṭṭhāya dāne sīle uposathakamme ca abhirato ahosi. Ath'
assa pitā purimanayen'; eva phalitaṃ disvā kappakassa gāma-
varaṃ datvā puttassa r. niyyādetvā ambavane pabbajitvā
Brahmaloka-parāyano ahosi. Nimirājā9 dānajjhāsayatāya catūsu
nagaradvāresu nagaramajjhe cā 'ti pañcadānasālāyo kāretvā
--------------------------------------------------------------------------
1 = vol. I p. 137.
2 Ck nikkhami, Bd nikkhamitvā.
3 Bd -i.
4 Cs repeats tathā tassa putto.
5 Bds nibbattiṃsu.
6 Bd pabbajita-.
7 Bd purato añño nāgamissatīti.
8 Ck nemiyaka-.
9 Bds nemi-.
[page 097]
4. Nimijātaka. (541.) 97
mahādānaṃ pavattesi, ekekāya dānasālāya satasahassaṃ katvā
devasikaṃ pañca pañca kahāpaṇasatasahassāni pariccaji, nic-
caṃ pañcasīlāni ca rakkhi, pakkhadivasesu uposathaṃ samā-
dayi, mahājanam pi dānādīsu puññesu samādapesi1, sagga-
maggaṃ ācikkhitvā nirayabhayena tajjetvā dh. d. Tassa ovāde
ṭhitā dānādīni puññāni katvā cutā cutā devaloke nibbattanti,
devaloko paripūri, nirayo tuccho viya ahosi. Tadā Tāvatiṃ-
sabhavane devasaṃghā Sudhammāya devasabhāya sannipatitā
"aho amhākaṃ ācariyo Nimirājā2, naṃ nissāya mayaṃ imaṃ
Buddhañāṇenāpi aparicchindiyaṃ dibbasampattiṃ anubhomā"
'ti vatvā M-assa guṇe vaṇṇayiṃsu. Manussaloke pi 'ssa mahā-
samuddapiṭṭhe āsittatelaṃ viya guṇakathā3 patthari.
S. tam atthaṃ āvibhūtaṃ katvā bhikkhusaṃghassa kathento āha:
Ja_XXII.4(=541).1: Accheraṃ vata lokasmiṃ uppajjanti vicakkhaṇā
yadā ahū Nimīrājā paṇḍito kusalatthiko. || Ja_XXII:411 ||
Ja_XXII.4(=541).2: Rājā sabba-Videhānaṃ adā dānaṃ arindamo,
tassa taṃ dadato dānaṃ saṃkappo udapajjatha:
dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā katamaṃ su mahapphalan ti. || Ja_XXII:412 ||
Ta. yadā ahū ti bhi. paṇḍito attano ca paresaṃ ca kusalatthiko Nimi-
rājā2 ahosi tadā devamanussānaṃ accheraṃ vata no evarūpāpi4 nāma anup-
panne Buddhañāṇe mahājanassa Buddhakiccaṃ sādhayamānā lokasmiṃ vicak-
khaṇā uppajjantīti evaṃ tassa guṇakathaṃ kathesun ti a., yathā ahū ti pi
pāṭho, tass'; attho: yathā ahu Nimirājā paṇḍito kusalatthiko yeva5 tathārūpā
mahājanassa Buddhakiccaṃ sādhayamānā uppajjanti vicakkhaṇā ti6 yaṃ tesaṃ
uppannaṃ7 taṃ accheraṃ vata lokasmin ti, iti S. sayam eva acchariyajāto evam
āha, sabbavidehānan ti sabbesaṃ Videhavāsīnaṃ, katamaṃ sū 'ti etesu
dvīsu kataman nu, so kira pannarasuposathiko omuttasabbābharaṇe sirisayana-
piṭṭhe nipanno dve yāme niddaṃ okkamitvā pacchimayāme pabuddho pallaṃkaṃ
ābhujitvā aham pi mahājanassa aparimāṇaṃ dānam pi demi sīlam pi rakkhāmi
dānassa nu kho phalaṃ mahantaṃ udāhu brahmacariyavāsassā ti cintetvā
attano kaṃkhaṃ chindituṃ nāsakkhi.
Tasmiṃ khaṇe Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi, Sakko
tassa kāraṇaṃ āvajjanto taṃ tathā vitakkentaṃ disvā "kaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -dā-.
2 Bd nemi-.
3 Cks -thaṃ.
4 Bd -pāni.
5 Cks ye.
6 Bd omits ti.
7 Ck uppajjan, Cs uppajjana.
[page 098]
98 XXII. Mahānipāta.
kham assa chindissāmīti" ekako va sīghaṃ āgantvā sakala-
nivesanaṃ ekobhāsaṃ katvā sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ
pharitvā ākāse ṭhatvā tena puṭṭho vyākāsi.
Tam atthaṃ pakāsento S. āha:
Ja_XXII.4(=541).3: Tassa saṃkappam aññāya Maghavā devakuñjaro
sahassanetto pātur ahu vaṇṇena nihanaṃ tamaṃ. || Ja_XXII:413 ||
Ja_XXII.4(=541).4: Salomahaṭṭho manujindo Vāsavaṃ avacā Nimi:
devatā nu si gandhabbo ādu Sakko purindado,
na ca me tādiso vaṇṇo diṭṭho vā yadivā suto1. || Ja_XXII:414 ||
Ja_XXII.4(=541).5: Salomahaṭṭhaṃ ñatvāna Vāsavo avacā Nimiṃ2:
Sakko 'ham asmi devindo, āgato 'smi tav'; antike,
alomahaṭṭho manujinda puccha pañhaṃ yad3 icchasi. || Ja_XXII:415 ||
Ja_XXII.4(=541).6: So ca tena katokāso Vāsavaṃ avacā Nimi:
pucchāmi taṃ mahābāhu sabbabhūtānam issara:
dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā katamaṃ su mahapphalaṃ. || Ja_XXII:416 ||
Ja_XXII.4(=541).7: So puṭṭho naradevena Vāsavo avacā Nimiṃ2,
vipākaṃ4 brahmacariyassa jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:417 ||
Ja_XXII.4(=541).8: Hīnena brahmacariyena khattiye upapajjati
majjhimena ca devattaṃ uttamena visujjhati. || Ja_XXII:418 ||
Ja_XXII.4(=541).9: Na h'; ete sulabhā kāyā yācayogena kenaci
ye kāye upapajjanti anāgārā tapassino ti. || Ja_XXII:419 ||
Ta. salomahaṭṭho ti bhi. so Nimirājā obhāsaṃ disvā ākāsaṃ olokento
taṃ dibbābharaṇapatimaṇḍitaṃ disvā bhayena haṭṭhalomahaṃso hutvā devatā
nu sīti pucchi, alomahaṭṭho ti nibbhayo ahaṭṭhalomo hutvā puccha mahārājā
'ti (add: vutte?), Vāsavaṃ5 avacā ti tuṭṭhamānaso hutvā avoca, jānaṃ -- ti
bhi. so Sakko atītabhave attanā paccakkhaṃ diṭṭhapubbaṃ brahmacariyassa
vipākaṃ jānanto tassa ajānato akkhāsi, hīnenā 'ti ādisu puthutitthāyatane6
methunaviratimattaṃ7 sīlaṃ hīnaṃ nāma, tena khattiyakule upapajjati8, jhā-
nassa upacāramattaṃ majjhimaṃ nāma, tena devattaṃ upapajjati8, aṭṭhasamā-
pattinibbattanaṃ pana uttamaṃ nāma, tena Brahmaloke upapajjati9, taṃ bāhi-
rakā nibbānan ti kathenti, tenāha visujjhatīti, imasmiṃ pana sāsane parisuddha-
sīlassa bhikkhuno aññataraṃ devanikāyaṃ patthentassa brahmacariyacetanā
hīnatāya hīnaṃ nāma, tena yathāpatthite10 devaloke nibbattati, parisuddha-
sīlassa pana aṭṭhasamāpattinibbattanaṃ majjhimaṃ nāma, tena Brahmaloke
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ācikkha me tvaṃ bhaddante kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ.
2 Cks nimi, Bd nemi.
3 Bd yam.
4 Cks -ka.
5 Cks -vo.
6 so Bd; Cks -na.
7 Cks -mattā, Bd -virahitamattaṃ.
8 Cks uppajjanti.
9 Bd nibbatti, Cks uppajjantīti.
10 Ck pattate, Cs pattite.
[page 099]
4. Nimijātaka. (541.) 99
nibbattati, parisuddhasīlassa vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattapatti1 uttamaṃ nāma,
tena visujjhati, iti Sakko mahārāja dānato sataguṇena sahassaguṇena brahma-
cariyavāso va mahapphalo ti vaṇṇesi, kāyā ti brahmaghaṭā, yācayogenā 'ti
yācanayuttakena yācayogena vā yaññayuttakena vā ti ubhayathāpi dāyakass'; ev'
etaṃ nāma, tapassino ti tapanissitakā.
Imāya pi gāthāya brahmacariyavāsass'; eva mahapphala-
bhāvaṃ dīpetvā idāni ye atīte mahādānaṃ datvā kāmāvacaram
pi atikkamituṃ nāsakkhiṃsu te rājāno dassento ā.:
Ja_XXII.4(=541).10: Dudīpo2 Sāgaro Selo Mucalindo Bhagīraso
Usīnaro Aṭṭhako ca Assako ca Puthujjano. || Ja_XXII:420 ||
Ja_XXII.4(=541).11: Ete c'; aññe ca rājāno khattiyā brāhmaṇā bahū
puthuyaññaṃ yajitvāna Petan te3 nātivattisun4 ti. || Ja_XXII:421 ||
T. a.: mahārāja pubbe Bārāṇasiyaṃ Dudīpo2 nāma rājā mahādānaṃ datvā
maraṇacakkena chinno kāmāvacarake yeva nibbatti tathā Sāgarādayo aṭṭhā 'ti
ete ca pana aññe ca bahurājāno c'; eva khattiyabrāhmaṇā ca puthuyaññaṃ ya-
jitvāna anekappakāraṃ dānaṃ datvā kāmāvacarabhūmisaṃkhātaṃ Petaṃ te nāti-
vattiṃsu, kāmāvacaradevatā hi rūpādino kilesavatthussa kāraṇā paraṃ paccāsiṃ-
sanato kapaṇatāya petā ti vuccanti, vuttam pi c'; etaṃ:
ye adutīyā5 na ramanti ekikā
vivekajaṃ ye na labhanti pītiṃ
kiñcāpi te indasamānabhogā
te ve parādhīnasukhāvarākā ti.
Evam pi dānaphalato brahmacariyaphalass'; eva mahanta-
bhāvaṃ dassetvā idāni brahmacariyavāsena Petabhavanaṃ
atikkamitvā Brahmaloke nibbattatāpase dassento ā.:
Ja_XXII.4(=541).12: Addhā6 ime7 avattiṃsu anāgārā tapassino
satt'; isayo Yāmahanu Somayāgo Manojavo. || Ja_XXII:422 ||
Ja_XXII.4(=541).13: Samuddo Māgho Bharato [ca8] isi Kālikarakkhiyo9
Aṅgīraso Kassapo ca Kisavaccho Akitti10 cā 'ti. || Ja_XXII:423 ||
Ta. avattiṃsū ti kāmāvacaraṃ atikkamiṃsu, tapassino ti sīlatapañ c'
eva samāpattitapañ ca nissitā, sattisayo ti Yāmahanuādayo satta bhātaro va11
sandhāyāha Aṅgīrasādīhi pana catūhi saddhiṃ ekādas'; ete.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ttuppatti.
2 Bd dutīpo, Ck dudipo.
3 Bds petatthaṃ.
4 Cs iyun, Bd -ttiṃsū.
5 Ck yeñce adutiyā, ye ve adutiyā, Bd ye adutiyā.
6 Ck aṇḍā, Bd ati.
7 Bd yime.
8 Bd cāpi.
9 Bd kālapurakkhito.
10 Bd akinti.
11 Cks ca.
[page 100]
100 XXII. Mahānipāta.
Evan tāva sutivasen'; eva brahmacariyavāsassa mahappha-
lataṃ vaṇṇetvā idāni attanā diṭṭhapubbaṃ āharanto ā.:
Ja_XXII.4(=541).14: Uttarena nadī Sīdā gambhīrā duratikkamā,
naḷaggivaṇṇā jotanti sadā kañcanapabbatā || Ja_XXII:424 ||
Ja_XXII.4(=541).15: Parūḷhakacchā tagarā rūḷhakacchā vanā nagā,
tatrāsuṃ dasasahassā porāṇaisayo pure. || Ja_XXII:425 ||
Ja_XXII.4(=541).16: Ahaṃ seṭṭho 'smi dānena saṃyamena damena ca
anuttaraṃ vataṃ katvā pakiracārī samāhite. || Ja_XXII:426 ||
Ja_XXII.4(=541).17: Jātivantaṃ ajaccañ ca aham ujjugataṃ naraṃ
ativelaṃ namassissaṃ kammabandhū hi mātiyā1. || Ja_XXII:427 ||
Ja_XXII.4(=541).18: Sabbe vaṇṇā adhammaṭṭhā patanti nirayaṃ adho,
sabbe vaṇṇā visujjhanti2 caritvā dhammam uttaman ti. || Ja_XXII:428 ||
Ta. uttarenā 'ti mahārāja atīte Uttarahimavante dvinnaṃ suvaṇṇapabba-
tānaṃ antarena pavattā Sīdā nāma nadī gambhīrā nāvāhi3 pi duratikkamā
ahosi, kiṃkāraṇā: sā hi atisukhumodakā, sukhumattā udakassa antamaso mora-
piñjam pi tattha patitaṃ na saṇṭhāti sīditvā heṭṭhātalam4 eva gacchati, ten'
ev'; assā Sīdā ti nāmaṃ ahosi, te pana tassā tīresu Kañcanapabbatā sadā naḷaggi-
vaṇṇā hutvā jotanti, parūḷhakacchā tagarā ti tassā pana nadiyā kacchā5
parūḷhatagarā ahesuṃ tagaragandhasugandhino, rūḷhakacchā vanā nagā ti
ye tattha aññe pi pabbatā tesam pi kacchā rūḷhavanā ahesuṃ, pupphaphala-
dhararukkhasañchannā ti a., tatrāsun ti tasmiṃ evaṃ ramaṇīye bhūmibhāge
dasasahassā isayo ahesuṃ sabbe pi pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhino va, tesu
bhikkhācāravelāya keci Uttarakuruṃ gacchanti keci mahājambupesiṃ āharanti
keci Himavante yeva madhuraphalāphalāni āharitvā khādanti keci Jumbudīpatale
taṃ taṃ nagaraṃ gacchanti, eko pi rasataṇhābhibhūto n'; atthi, jhānasukhen'
eva vītināmenti, tadā eko tāpaso ākāsena Bārāṇasiṃ gantvā supāruto sunivattho
piṇḍāya caranto purohitassa gehadvāraṃ pāpuṇi, so tassa upasame pasīditvā
antonivesanaṃ ānetvā bhojetvā katipāhaṃ patijagganto vissāse uppanne bhante
tumhe kuhiṃ vasathā 'ti pucchi, asukaṭṭhāne nāma āvuso ti, kiṃ pana
tumhe ekako va tattha viharatha udāhu aññe pi atthīti, āvuso kiṃ vadesi
tasmiṃ padese dasasahassā isayo vasanti sabbe va abhiññāsamāpattilābhino6 ti,
so7 tesaṃ guṇaṃ sutvā pabbajjāya cintaṃ nami, atha naṃ bhante mam pi
tattha netvā pabbājethā 'ti ā., āvuso tvaṃ rājapuriso na sakkā taṃ pabbājetun
ti, tena hi bhante ajjāhaṃ rājānaṃ āpucchissāmi tumhe sve3 pi idhāgacchethā9
'ti, so adhivāsesi, itaro pi bhuttapātarāso rājānaṃ upasaṃkamitvā icchām'; ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd māṇavā.
2 Ck nirujjhanti.
3 Cks nacāpihi.
4 Cks omit heṭṭhā, Bd osīditvā heṭhātalaṃ.
5 Bd gacchā.
6 Ck abhinnā ca samā-.
7 Cks tassa.
8 Ck yeva.
9 Cs gacchethā, Bd āgaccheyyāthā.
[page 101]
4. Nimijātaka. (541.) 101
deva pabbajitun ti ā., kiṃkāraṇā ācariya pabbajasīti, kāmesu dosaṃ nekkham-
mesu ānisaṃsaṃ disvā ti, tena hi pabbajāhi1 pabbajito pi maṃ dasseyyāsīti,
so sādhū 'ti sampaṭicchitvā gehaṃ āgantvā puttadāraṃ anusāsetvā sabbaṃ sāpa-
teyyaṃ dassetvā attano pabbajitaparikkhāraṃ gahetvā tāpasassa āgamanaṃ olo-
kento nisīdi, tāpaso pi tath'; evākāsenāgantvā antonagaraṃ pavisitvā tassa
gehaṃ pāvisi, so taṃ sakkaccaṃ parivisitvā bhante kataṃ mayā kātabban ti ā.,
so taṃ bahinagaraṃ netvā hatthe ādāya attano ānubhāvena tattha netvā pabbā-
jetvā punadivase2 taṃ tatth'; eva katvā3 bhattaṃ āharitvā datvā kasiṇapari-
kammaṃ ācikkhi, so katipāhass'; eva abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā sayam eva
piṇḍāya cari, so {aparabhāge} ahaṃ rañño attānaṃ dassetuṃ patiññaṃ adāsiṃ das-
sessām'; assa attānan ti cintetvā tāpase vanditvā ākāsena Bārāṇasiṃ gantvā bhikkhaṃ
caranto rājadvāraṃ pāpuṇi, rājā taṃ disvā sañjānitvā antonivesanaṃ pavesetvā
sakkāraṃ katvā bhante kuhiṃ vasathā 'ti pucchi, Uttarahimavantapasse Kañ-
canapabbatantarena4 pavattāya Sīdānadiyā tīre mahārājā 'ti, kiṃ ekako va udāhu
aññe pi tattha atthīti, kiṃ vadesi mahārāja dasasahassā isayo sabbe abhiññā-
samāpattilābhino{5} tattha vasantīti, rājā tesaṃ guṇaṃ sutvā sabbesaṃ bhikkhaṃ
dātukāmo ahosi, atha nam āha: bhante ahaṃ tesaṃ isīnaṃ dānaṃ dātukāmo
ahosiṃ kiṃ karomīti, mahārāja te isayo jivhāviññeyyarase agiddhā na sakkā
idhānetun ti, bhante tumhe nissāya te bhojessāmi upāyam me ācikkhathā 'ti,
tena hi mahārāja sace pi nesaṃ dānaṃ dātukāmo ito nikkhamitvā Sīdānadītīre
vasanto tesaṃ dānaṃ dehīti, so sādhū 'ti sampaticchitvā sabbupakaraṇāni gāhā-
petvā caturaṅginiyā senāya saddhiṃ nikkhamitvā attano rajjasīmaṃ sampāpuṇi,
atha naṃ tāpaso attano ānubhāvena saddhiṃ senāya Sīdānadītīraṃ netvā
nadītīre khandhāvāraṃ kārāpetvā6 ākāsena attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā puna-
divase paccāgami, atha naṃ rājā sakkaccaṃ bhojetvā sve bhante dasasahasse
isayo ādāya idh'; eva āgacchathā 'ti ā., so sādhū 'ti sampaṭicchitvā gantvā puna-
divase bhikkhācāravelāya isīnaṃ ārocesi: mārisā Bārāṇasirājā tumhākaṃ {bhik-
khaṃ} dassāmīti āgantvā Sīdānadītīre nisinno, so vo nimanteti, tassa kirānu-
kampāya khandhāvāraṃ gantvā bhikkhaṃ gaṇhathā7 'ti, te8 sādhū 'ti sampa-
ṭicchitvā ākāsenāgantvā khandhāvārassāvidūre otariṃsu, rājā paccuggamanaṃ
katvā kh-vāraṃ pavesetvā paññattāsane nisīdāpetvā isigaṇaṃ paṇītenāhārena
santappetvā tesaṃ iriyāpathe pasanno svātanāya pi nimantesi, ten'; upāyena
dasannaṃ tāpasasahassānaṃ dasavassasahassāni dānaṃ adāsi, dadanto ca tasmiṃ
yeva padese nagaraṃ māpetvā sassakammaṃ kāresi, na kho pana mahārāja tadā
so rājā añño ahosi, atha kho ahaṃ seṭṭho 'smi dānenā 'ti, aham eva9 hi tadā
dānena seṭṭho hutvā etaṃ mahādānaṃ datvā imaṃ petalokaṃ atikkamitvā
Brahmaloke nibbattituṃ nāsakkhiṃ, mayā dinnaṃ pana dānaṃ bhuñjitvā sabbe
va ne kāmāvacaraṃ atikkamitvā Brahmaloke nibbattā, imināp'; etaṃ veditabbaṃ
yathā brahmacariyavāso va mahapphalo ti, evaṃ dānena attano seṭṭhabhāvaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pabbajjāhi, Cks omit pa-.
2 Cks add brāhmaṇaṃ pabbaji.
3 Bd dhapetvā.
4 Bd -re.
5 Cks abhiññācasamā-.
6 Cks katvā.
7 Bd gaṇha- corr. to gaṇhā-.
8 Cks so.
9 Cs āhameva, Bd ayameva.
[page 102]
102 XXII. Mahānipāta.
pakāsetvā itarehi tīhi padehi tesaṃ isīnaṃ guṇaṃ pakāsesi: ta. saṃyamenā
'ti sīlena, damenā 'ti indriyadamena, anuttaran ti etehi guṇehi niruttaraṃ
uttamavatasamādānaṃ caritvā, pakiracārīti gaṇaṃ1 pakiritvā khipitvā pahāya
ekacārike ekībhāvaṃ gate2 ti a., samāhite ti upacārappaṇayasamādhīhi samā-
hitacitte evarūpe ahaṃ tapassino upaṭṭhahin ti dasseti, ahamujjugatan ti
ahaṃ mahārāja tesaṃ dasasahassānaṃ isīnaṃ antare kāyavaṃkādīnaṃ abhāvena
ujjugataṃ ekam pi naraṃ hīnajacco vā hotu jātisampanno vā jātiṃ avicāretvā
tesaṃ guṇesu pasannamānaso hutvā sabbe va te ativelaṃ namassissaṃ nicca-
kālam eva namassissan ti vadati, kiṃkāraṇā: kammabandhū hi mātiyā3 ti4
maccā5 hi nām'; ete kammabandhū kammapaṭisaraṇā6 ten'; eva kāraṇena sabbe
vaṇṇā ti veditabbaṃ.
Evañ ca pana vatvā "kiñcāpi mahārāja dānato brahma-
cariyam eva mahapphalaṃ dve pi pan'; ete mahāpurisavitakkā
va, tasmā dvīsu pi appamatto hutvā dānaṃ dehi sīlaṃ rakkhā"
'ti taṃ ovaditvā sakaṭṭhānam eva gato.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.4(=541).19: Idaṃ vatvāna Maghavā devarājā Sujampati
Vedehaṃ anusāsetvā saggakāyaṃ apakkamīti. || Ja_XXII:429 ||
Ta. apakkamīti pakkāmi, Sudhammādevasabhāya nisinnam eva attānaṃ
dassesīti a.
Atha naṃ devagaṇo āha: "mahārāja na nūna7 paññāyittha,
kuhiṃ gat'; atthā" 'ti. "Mārisā Mithilāya Nimirañño ekā kaṃ-
khā uppajji, pañhaṃ kathetvā taṃ rājānaṃ nikkaṃkhaṃ
kātuṃ gato8 'mhīti" evañ ca pana vatvā puna taṃ kāraṇaṃ
gāthāya kathetuṃ āha:
Ja_XXII.4(=541).20: Imaṃ bhonto nisāmetha yāvant'; ettha samāgatā
dhammikānaṃ manussānaṃ vaṇṇaṃ uccāvacaṃ bahuṃ. || Ja_XXII:430 ||
Ja_XXII.4(=541).21: Yathā ayaṃ {Nimirājā} paṇḍito kusalatthiko
rājā sabba-Videhānaṃ adā dānaṃ arindamo || Ja_XXII:431 ||
Ja_XXII.4(=541).22: Tassa taṃ dadato dānaṃ saṃkappo upapajjatha:
dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā katamaṃ su mahappalan ti. || Ja_XXII:432 ||
Ta. iman ti dhammikānaṃ kalyāṇadhammānaṃ manussānaṃ mayā
vuccamānaṃ sīlavasena uccaṃ dānavasena avacaṃ bahuṃ vaṇṇaṃ nisāmetha,
suṇāthā 'ti a., yathā ayan ti ayaṃ Nīmirājā yathā9 ativiya paṇḍito ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs guṇaṃ.
2 Bd -ve rate.
3 Bd mānavā.
4 Cks omit ti.
5 Bd sattā.
6 Cks add ti.
7 Cks nu, Bd nuna.
8 Bd katvā āgato.
9 Cks add paṇḍito.
[page 103]
4. Nimijātaka. (541.) 103
Ito so aparihāpetvā rañño vaṇṇaṃ kathesi. Taṃ sutvā
devatā1 rājānaṃ daṭṭhukāmā hutvā "mahārāja, amhākaṃ Nimi-
rājā ācariyo, tass'; ovāde ṭhatvā taṃ nissāya amhehi ayaṃ
dibbasampatti laddhā2, daṭṭhukām'; amha, taṃ pakkosāpetvā
amhe dassehi mahārājā" 'ti vadiṃsu. Sakko "sādhū" 'ti
sampaṭicchitvā Mātaliṃ pakkosāpetvā "samma Mā-Vejayan-
tarathaṃ yojetvā Mithilaṃ gantvā Nimirājānaṃ dibbayāne
āropetvā ānehīti" ā., so "sādhū" 'ti sampaticchitvā rathaṃ
yojetvā pāyāsi. Sakkassa pana devehi saddhiṃ kathentassa
Mātaliṃ āṇāpentassa ca rathaṃ yojentassa ca manussagaṇanāya
māso atikkanto. Iti Nimissa rañño puṇṇamāya uposathikassa
pācīnasīhapañjaraṃ vivaritvā mahātale nisīditvā amaccagaṇa-
parivutassa sīlaṃ paccavekkhantassa pācīnalokadhātuto ug-
gacchantena candamaṇḍalena saddhiṃ yeva so ratho paññāyi,
manussā bhuttasāyamāsā gharadvāre nisīditvā sukhakathaṃ
kathentā "ajja dve candā uggatā" ti āhaṃsu, atha nesaṃ
sallapantānaṃ ñeva ratho pākaṭo ahosi, māhājano,nāyaṃ
cando, ratho" ti vatvā kamena3 sindhavasahasse Mātalisaṃ-
gāhake Vejayantarathe ca pākaṭe jāte "kassa nu kho imaṃ
dibbayānaṃ āgacchatīti" cintetvā "kassa aññassa amhākaṃ
rājā dhammiko, tassa Sakkena Ve-ratho pesito bhavissati am-
hākaṃ rañño va anucchaviko" ti tuṭṭhahaṭṭhā g. āhaṃsu:
Ja_XXII.4(=541).23: Abbhuto vata lokasmiṃ uppajji lomahaṃsano,
dibbo ratho pātur ahu Vedehassa yasassino ti. || Ja_XXII:433 ||
Ta. abbhuto ti abhūtapubbo4 acchariyo ti vā5 vimhayen'; evam6 āhaṃsu.
Tassa pana janassa kathentassa kathentass'; eva Mā-vāta-
vegena āgantvā rathaṃ nivattetvā sīhapañjarummāre pacchā-
bhāgena7 ṭhapento ārohaṇasajjaṃ8 katvā ārohaṇatthāya8 rājā-
naṃ nimantesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd devasaṃghā.
2 Bds add ti mayaṃ.
3 Bd anuttamena.
4 Ck Bd abbhuta-.
5 Bd te.
6 Bd vimhayavaseneva.
7 Bd -gaṃ.
8 Ck -na-.
[page 104]
104 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).24: Devaputto mahiddhiko Mātali devasārathi
nimantayittha rājānaṃ Vedehaṃ Mithilaggahaṃ: || Ja_XXII:434 ||
Ja_XXII.4(=541).25: Eh'; imaṃ ratham āruyha rājaseṭṭha disampati,
devā dassanakāmā te Tāvatiṃsā saindakā,
saramānā hi te devā Sudhammāyaṃ samacchare ti. || Ja_XXII:435 ||
Ta. Mithilaggahan ti Mithilāya patiṭṭhitagehaṃ catūhi saṃgaha-
vatthūhi Mithilāya saṃgaṇhanakaṃ1, samacchare ti tath'; evaṃ2 guṇakathaṃ
kathentā nisinnā.
Rājā "adiṭṭhapubbaṃ devalokañ ca passissāmi, Mātalissa
ca me saṃgaho kato bhavissati, gacchissāmīti" cintetvā ante-
purañ ca mahājanañ ca āmantetvā "ahaṃ nacirenāgamissāmi,
tumhe appamattā dānādīni puññāni karothā" 'ti vatvā ratham
abhiruhi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).26: Tato [ca] rājā taramāno Vedeho Mithilaggaho
āsanā vuṭṭhahitvāna pamukho ratham āruhi. || Ja_XXII:436 ||
Ja_XXII.4(=541).27: Abhirūḷhaṃ3 rathaṃ dibbaṃ Mātali etad abravi:
kena taṃ nemi maggena rājaseṭṭha disampati
yena vā pāpakammantā puññakammā ca4 ye narā ti. || Ja_XXII:437 ||
Ta. pamukho ti uttamo abhimukho vā, janassa piṭṭhiṃ datva ārūḷho ti
a., yena vā ti yena maggena gantvā yattha pāpakammantā vasanti taṃ5 ṭhānaṃ
sakkā daṭṭhuṃ yena vā gantvā ye puññakammā narā te sakkā daṭṭhun ti, idaṃ
so Sakkena anāṇatto6 pi attano visesadassanatthaṃ7 āha.
Atha taṃ rājā "mayā dve pi ṭhānāni adiṭṭhapubbāni, dve
pi passissāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.4(=541).28: Ubhayen'; eva maṃ nehi Mātali devasārathi
yena vā pāpakammantā puññakammā ca ye narā ti. || Ja_XXII:438 ||
Tato Mā- "dve ekappahārena na sakkā dassetuṃ, pucchis-
sāmi nan" ti pucchanto puna gātham āha:
Ja_XXII.4(=541).29: Kena taṃ paṭhamaṃ nemi rājaseṭṭha disampati
yena vā pāpakammantā puññakammā ca ye narā ti. || Ja_XXII:439 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yaṃ saṅgāhakaṃ.
2 Bd tameva, read: tav'; evaṃ?
3 so all three MSS. for -ruyha?
4 so all three MSS.
5 Bd tesaṃ.
6 Ck aṇanatto.
7 Bd dūtavi-.
[page 105]
4. Nimijātaka. (541.) 105
Tato rājā "ahaṃ avassaṃ devalokaṃ gamissāmi, nirayaṃ
tāva passissāmīti" cintetvā anantaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.4(=541).30: Niraye1 tāva passāmi āvāse2 pāpakamminaṃ
ṭhānāni luddakammānaṃ dussīlānañ ca yā gatīti. || Ja_XXII:440 ||
Ta. yā gat ti yā etesaṃ nipphatti3 tañ ca passāmi.
Ath'; assa Vetaraṇiṃ tāva dassesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).31: Dassesi Mātali rañño duggaṃ4 Vetaraṇiṃ nadiṃ
kuthantiṃ5 khārasaṃyuttaṃ tattaṃ aggisikhūpaman ti. || Ja_XXII:441 ||
Ta. Vetaraṇin ti bhi. Mā-rañño kathaṃ sutvā nirayābhimukhaṃ rathaṃ
pesetvā paṭhamaṃ kammapaccayena utunā samuṭṭhitaṃ Vetaraṇiṃ dassesi, tattha
nirayapālā jalitāni asisattitomarabhindivālamuggarādīni āvudhāni gahetvā nera-
yikasatte paharanti vijjhanti pothenti6, te taṃ dukkhaṃ asahantā Vetaraṇiyā
patanti, sā upari bhindivālappamāṇāhi kaṇṭakāhi vettalatāhi sañchannā, te tattha
bahūni vassasahassāni pajjalitesu khuradhārātikhiṇesu kaṇṭakesu7 khaṇḍā-
khaṇḍikā honti, tesaṃ heṭṭhā tālappamāṇāni jalitāyasūlāni uṭṭhahanti, nera-
yikasattā bahuaddhānaṃ8 vītināmetvā vettalatāhi galitvā sūlesu patitvā vini-
viddhasarīrā9, sūlesu āvutamacchā viya ciraṃ paccanti, sūlāni pi jalanti, nera-
yikasattāpi pajalanti10, sūlānaṃ pana heṭṭhā udakapiṭṭhe pajjalitāni khuradhā-
rātikhiṇāni ayopokkharapattāni11, te sūlehi galitvā pokkharapattesu patitvā ciraṃ
chedanadukkhaṃ anubhavanti, tato khārodake patanti, udakaṃ jalati, sattā
jalanti, dhūmo uṭṭhahati12, udakassa pana heṭṭhā nadītalaṃ khuradhārāhi sañ-
channaṃ, te heṭṭhā nu kho kīdisan ti udake nimujjitvā khuradhārāsu khaṇḍā-
khaṇḍikā honti, te taṃ mahādukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā mahantaṃ bhera-
varavaṃ ravantā vicaranti, kadāci anusotaṃ vuyhanti kadāci paṭisotaṃ, atha ne
tīre ṭhitā nirayapālā ususattitomarādīni13 khipitvā macche viya vijjhanti, te
dukkhavedanāmattā mahāravaṃ ravanti, atha pajjalitehi ayabalisehi uddharitvā
parikaḍḍhantā jalitāyapaṭhaviyaṃ nipajjāpetvā mukhe tattaṃ ayoguḷaṃ pakkhipanti.
Iti rājā Vetaraṇiyaṃ mahādukkhapīḷite satte disvā bhīta-
tasito "kin nām'; ime sattā pāpam akaṃsū" 'ti Mātaliṃ pucchi,
so pi vyākāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).32: Nimi have Mātalim ajjhabhāsatha
disvā janaṃ patamānaṃ vidugge,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -yaṃ.
2 Bds -saṃ.
3 Bd nippatti, Ck nipati.
4 Bd dukkhaṃ.
5 so Cs, Ck ka-, Bd kudhitaṃ.
6 Bd vihedhenti.
7 Cks tekaṇ-.
8 Bd omits bahu.
9 Bd omits vini.
10 Cks omit pa-.
11 Bd adds honti.
12 Cks -hiti.
13 Cs -dīhi.
[page 106]
106 XXII. Mahānipāta.
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā Vetaraṇiṃ patanti. || Ja_XXII:442 ||
Ja_XXII.4(=541).33: Tassa puṭṭho vyākāsi1 Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:443 ||
Ja_XXII.4(=541).34: Ye dubbale balavanto jīvaloke2
hiṃsanti3 rosenti supāpadhammā
te luddakammā pasavetvā4 pāpaṃ
te 'me janā Vetaraṇiṃ patantīti. || Ja_XXII:444 ||
Ta. vindatīti ahaṃ attano anissaro hutvā bhayasantako5 viya jāto,
disvā ti patamānaṃ disvā, jānan ti bhi. so Mā-sayaṃ jānanto tassa ajānato
akkhāsi, dubbale ti sarīrabalabhogabalāaṇābalarahite, balavanto ti tehi
balehi samannāgatā, hiṃsantīti6 pāṇipahārādīhi kilamenti, rosentīti nā-
nappakārehi akkosanti ghaṭenti, pasavetvā ti janetvā katvā.
Evaṃ Mātali 'ssa pañhaṃ vyākaritvā raññā Vetaraṇiniraye
diṭṭhe taṃ padesaṃ antaradhāpetvā purato rathaṃ pesetvā
sunakhādīhi khādanaṭṭhānaṃ dassetvā taṃ disvā bhītena raññā
pañhe7 puṭṭho vyākāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).35: Sāmā ca soṇā sabalā ca gijjhā
kākolasaṃghā ca adenti bheravā,
bhayam hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpam
yay-ime jane kākolā8 adenti. || Ja_XXII:445 ||
Ja_XXII.4(=541).36: Tassa puṭṭho vyākāsi9 Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:446 ||
Ja_XXII.4(=541).37: Ye kec'; ime maccharino kadariyā
paribhāsakā samaṇabrāhmaṇānaṃ
hiṃsanti10 rosenti supāpadhammā
te luddakammā pasavetvā4 pāpaṃ
tay-ime jane kākolā11 adentīti. || Ja_XXII:447 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 read: viyā-.
2 so all three MSS. for va loke?
3 Cks -senti.
4 Bd pasavetvāna, read: -tva.
5 Cks bhassantako.
6 Cks -sent-.
7 Cs -ena, Bds -aṃ.
8 Cks yayimaṃ janaṃ kākolā, Bd ye me jane kākolasaṅghā.
9 read: viyākāsi.
10 Cks -senti.
11 Cks tayimaṃ janaṃ kākoḷā, Bd te me jane kākoḷasaṅghā.
[page 107]
4. Nimijātaka. (541.) 107
Tato paresu pi pañhesu vyākaraṇesu ca es'; eva nayo. Ta. sāmā ti ratta-
vaṇṇā, soṇā ti sunakhā, sabalā cā 'ti kabaravaṇṇā ca setakāḷapītavaṇṇā ti,
evaṃ pañcavaṇṇehi1 sunakhe dasseti, te kira mahāhatthippamāṇā jalitāya aya-
paṭhaviyā nerayikasatte mige viya anubandhitvā piṇḍikamaṃsesu ḍasitvā tesaṃ
tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ jalitapaṭhaviyaṃ pātetvā mahāravaṃ ravantānaṃ
dvīhi purimapādehi uraṃ akkamitvā aṭṭhim eva sesentā maṃsaṃ luñcitvā luñ-
citvā khādanti, gijjhā ti mahantā bhaṇḍasakaṭappamāṇā lohatuṇḍagijjhā, te
tesaṃ kaṇayasadisehi2 tuṇḍehi aṭṭhīni bhinditvā aṭṭhimiñjaṃ khādanti, kākolā-
saṃghā ti lohatuṇḍā3 kākagaṇā, te atibhayānakā diṭṭhadiṭṭhe khādanti, yayi
maṃ4 janan ti yaṃ5 imaṃ janaṃ6 kākolā khādanti ime nu kin nāma pāpa-
kammaṃ akaṃsū 'ti pucchati, maccharino ti aññesaṃ adāyakā, kadariyā-
ti pare dente7 paṭisedhakā thaddhamaccharino, samaṇabrāhmaṇānan tā
samitabāhitapāpānaṃ.
Ja_XXII.4(=541).38: Sajotibhūtā paṭhaviṃ kamanti,
tattehi khandhehi ca pothayanti,
bhayaṃ8 hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā khandhahatā sayanti. || Ja_XXII:448 ||
Ja_XXII.4(=541).39: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:449 ||
Ja_XXII.4(=541).40: Ye jīvalokasmiṃ supāpadhammino
narañ ca nāriñ ca apāpadhammaṃ
hiṃsanti rosenti supāpadhammā
te luddakammā pasavetvā pāpaṃ
te 'me janā khandhahatā sayantīti. || Ja_XXII:450 ||
Ta. sajotibhūtā ti pajjalitasarīrā, paṭhavin ti pajjalitanavayojana-
bahalaṃ ayapaṭhaviṃ, kamantīti akkamanti, khandhehi ca pothayantīti
nirayapālehi anubandhitvā tālappamāṇehi jalitāyakkhandhehi jaṃghāsu9 paha-
ritvā patitā10, teh'; eva khandhehi pothayanti cuṇṇavicuṇṇaṃ karonti, supāpa-
dhammino ti attanā suṭṭhu pāpadhammā hutvā, apāpadhamman ti sīlā-
cārādisampannaṃ niraparādhaṃ vā.
Ja_XXII.4(=541).41: Aṅgārakāsuṃ apare phunanti11
narā rudantā paridaḍḍhagattā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vaṇṇe.
2 Bd kattariyasadi-.
3 Cks -a.
4 so Cks; Bd yamimaṃ.
5 Cks yā.
6 Bd adds ye ime nerayikasatte.
7 so Cks; Bd paresaṃ dente pi.
8 Cks bhayā.
9 Bd -ādisu.
10 so Cks for pātitā? Bd pātetvā.
11 Ck tunanti, Cs thunanti.
[page 108]
108 XXII. Mahānipāte.
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā aṅgāraṃ phunanti1. || Ja_XXII:451 ||
Ja_XXII.4(=541).42: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:452 ||
Ja_XXII.4(=541).43: Ye keci pūgāyatanassa2 hetu
sakkhiṃ karitvā iṇaṃ3 jāpayanti
te jāpayitvā janataṃ janinda
te luddakammā pasavetva4 pāpaṃ
te 'me janā aṃgārakāsuṃ5 phunantīti6. || Ja_XXII:453 ||
Ta. aṃgārakāsun ti samma Mātali ke nām'; ete apare vajaṃ apavi-
santiyo gāvo viya samparivāretvā nirayapālehi jalitāvudhehi koṭṭhiyamānā aṃ-
gārakāsuṃ papatanti, tatra ca nesaṃ yāvakaṭippamāṇā7 nimuggānaṃ mahatīhi aya-
pacchīhi ādāya upari aṅgāre8 okiranti, atha te aṅgāre paṭicchituṃ asakkontā rodantā
daḍḍhagattā phunanti vidhunanti9, kammabalena vā attanā va10 attano sīse
aṃgāre phunanti11 okirantīti a., pūgāyatanassā12 'ti okāse sati dānaṃ vā
dassāma pūjaṃ vā pavattessāma vihāraṃ vā karissāma saṃkaḍḍhitvā ṭhapitassa
pūgasantakassa dhanassa hetu, jāpayantīti taṃ dhanaṃ yathāruciṃ khāditvā
gaṇajeṭṭhakānaṃ lañcaṃ datvā asukaṭṭhāne ettakaṃ vayakaraṇaṃ gataṃ13 asu-
kaṭṭhāne amhehi ettakaṃ dinnan ti kūṭasakkhiṃ datvā14 taṃ iṇaṃ jāpayanti15
vināsenti.
Ja_XXII.4(=541).44: Sajotibhūtā jalitā padittā
padissatī mahatī lohakumbhī,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā [avaṃsirā] lohakumbhiṃ patanti. || Ja_XXII:454 ||
Ja_XXII.4(=541).45: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:455 ||
Ja_XXII.4(=541).46: Ye sīlavaṃ16 samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vā
hiṃsanti17 rosenti supāpadhammino
te luddakammā pasavetvā pāpaṃ
te 'me janā [avaṃsirā] lohakumbhiṃ patantīti. || Ja_XXII:456 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck punanti.
2 Bd -dhanassa.
3 Cks iṇa.
4 Ck -tvā, Bd -tvana.
5 so Bd; Cks aṃgāraṃ.
6 Ck pu-.
7 so Bd; Ck kathito, Cs kaṭitā?
8 Cks -rehi.
9 Bd vithunanti.
10 Ck attānāma, Bd attano.
11 Ck pu-.
12 Bd -yadha-.
13 Bd etthakaṃ kassaci kassaṃ vā upakaranaṃ kataṃ.
14 Bd karitvā.
15 Ck chā-.
16 Bd -vantaṃ.
17 Cks -senti.
[page 109]
4. Nimijātika. (541.) 109
Ta. padittā ti ādittā, mahatīti pabbatappamāṇā kappena saṇṭhitalo-
harasapuṇṇā, avaṃsirā ti bhayānakehi nirayapālehi uddhapāde1 adhosire katvā
khipiyamānā2 taṃ kumbhiṃ patanti, sīlavan ti sīlavantaṃ ācāraguṇasampannaṃ.
Ja_XXII.4(=541).47: Luñcanti3 gīvaṃ atha veṭhayitvā4
uṇhodakasmiṃ pakiledayitvā,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali {devasārathi}:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā luttasirā sayanti. || Ja_XXII:457 ||
Ja_XXII.4(=541).48: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:458 ||
Ja_XXII.4(=541).49: Ye jīvalokasmiṃ supāpadhammino
pakkhī gahetvāna viheṭhayanti
te heṭhayitvā {janataṃ} janinda
te luddakammā {pasavetvā} pāpaṃ
te 'me janā luttasirā sayantīti. || Ja_XXII:459 ||
Ta. luñcantīti5 uppāṭenti, atha veṭhayitvā6 ti jalitalohayottehi
adhomukhaṃ veṭhetvā uṇhodakasmin ti kappena saṇṭhitalohaudakasmiṃ,
pakiledayitvā7 ti temetvā khipitvā, i. v. h.: samma Mātali yesaṃ ime nira-
yapālā jalitalohayottehi gīvaṃ veṭhetvā tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ oṇametvā8
taṃ gīvaṃ samparivattakaṃ luñcitvā jalitāyadaṇḍakehi ādāya etasmiṃ jalita-
lohakumbhiniraye pakkhipitvā tuṭṭhahaṭṭhā honti, tāya ca gīvāya luttāya itaresaṃ
puna sīsena saddhiṃ gīvaṃ uppajjati yeva kin nām'; ete kammaṃ kariṃsu, etehi
me disvā bhayaṃ uppajjatīti, pakkhī -- ṭhayantīti mahārāja ye lokasmiṃ
sakuṇe gahetvā pakkhe luñcitvā gīvaṃ luñcitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā khādanti
vā vikkiṇanti vā te ime luddā idha luttasirā sayantīti9.
Ja_XXII.4(=541).50: Pahūtatoyā anikhātakūlā
nadī ayaṃ sandati suppatitthā10,
ghammābhitattā manujā pivanti
pivatañ ca tesaṃ bhusaṃ11 hoti pāni12. || Ja_XXII:460 ||
Ja_XXII.4(=541).51: Bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
pivatañ ca tesaṃ bhusaṃ13 hoti pāni14. || Ja_XXII:461 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -dehi.
2 Cks khipa-.
3 Cks -enti.
4 Bd vihedhayitvā.
5 Cks luñce-.
6 Bd vihedha-.
7 Bd patilatayitvā.
8 Bd onāmetvā.
9 Cks pananti.
10 Cks sūpa-.
11 Bd bhūsaṃ, Cs bhusa.
12 Ck pānī, Bds pāṇi.
13 Cks bhusa, Bd bhūsaṃ.
14 Bd pāṇi.
[page 110]
110 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).52: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhāss'; ajānato: || Ja_XXII:462 ||
Ja_XXII.4(=541).53: Ye suddhadhaññaṃ palāpena missaṃ
asuddhakammā kayino dadanti
ghammābhitattānaṃ pipāsitānaṃ
pivatañ ca tesaṃ bhusaṃ1 hoti pānīti. || Ja_XXII:463 ||
Ta. anikhātakūlā ti agambhīratīrā, suppatitthā ti sobhanehi titthehi
upetā, bhusaṃhotīti vīhibhusaṃ sampajjati, pānīti pānīyaṃ tasmiṃ kira
padese pahūtasalilā ramaṇīyā nadī sandati, nerayikasattā aggisantāpena2 tattā
pipāsaṃ dhāretuṃ asakkontā bāhā paggayha jalitalohapaṭhaviṃ maddantā3 taṃ
nadiṃ otaranti, taṃ khaṇaṃ yeva tīrāni pajjalanti pānīyaṃ bhusapalāpabhāvaṃ
āpajjitvā pajjalati, te pipāsaṃ dhāretuṃ asakkontā taṃ jalitaṃ bhusapalāpaṃ
khādanti, taṃ tesaṃ sakalasarīraṃ jhāpentaṃ4 adhobhāgena nikkhamati5, te
dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā bāhā paggayha, dhaññan ti vīhiādisattavidha-
parisuddhadhaññaṃ, palāpena6 missan ti palāpena6 vā bhusena vā vāli-
kamattikādīhi vā missakaṃ katvā, asuddhakammā ti kiliṭṭhakāyavacīmano-
kammā, kayino ti suddhaṃ dassāmā 'ti kayikassa hatthato mūlaṃ gahetvā
tathārūpaṃ asuddhaṃ dadanti.
Ja_XXII.4(=541).54: Usūhi sattīhi ca tomarehi7
dubhayāni passāni tudanti kandataṃ8,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā sattihatā sayanti. || Ja_XXII:464 ||
Ja_XXII.4(=541).55: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:465 ||
Ja_XXII.4(=541).56: Ye jīvalokasmiṃ asādhukammino
adinnam ādāya karonti jīvikaṃ
dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ9
ajeḷakañ cāpi10 pasuṃ mahīsaṃ11
te luddakammā pasavetva12 pāpaṃ
te 'me janā sattihatā sayantīti. || Ja_XXII:466 ||
Ta. dubhayānīti ubhayāni, tudantīti vijjhanti, kandatan ti kandan-
tānaṃ, pharusā nirayapālā araññe luddā migaṃ viya samparivāretvā usuādīhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bhusa, Bd bhūsaṃ.
2 Cks -pe.
3 Bd akkamantā, Bs kāmaddantā, Cs meddantā.
4 Bd -etvā.
5 Cks -mīti.
6 Bds -sena.
7 Bd adds ca.
8 Bd kaṇḍakā.
9 Bd pañca.
10 Cks -kaṃ vāpi.
11 Bd pahisaṃ, Bs mahiṃsaṃ, Ck catussaṃ? Cs manussaṃ.
12 Bd -tvāna.
[page 111]
4. Nimijātaka. (541.) 111
nānāvudhehi dve passāni tudanti, sarīraṃ chiddāvachiddaṃ purāṇapaṇṇaṃ viya
khāyati, adinnamādāya 'ti parasantakaṃ saviññāṇakāviññāṇakaṃ sandhicchedā-
dīhi c'; eva vañcanāya ca gahetvā jīvikaṃ kappenti.
Ja_XXII.4(=541).57: Gīvāya baddhā kissa1 ime pun'; eke,
aññe vikattā bilakatā pun'; eke2,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā bilakatā3 sayanti. || Ja_XXII:467 ||
Ja_XXII.4(=541).58: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:468 ||
Ja_XXII.4(=541).59: Orabbhikā sūkarikā4 ca macchikā (V 270|3)
pasuṃ mahīsañ ca ajeḷakañ5 ca
hantvāna sūnesu pasārayiṃsu,
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā bilakatā2 sayantīti. || Ja_XXII:469 ||
Ta. gīvaya baddhā ti mahantehi jalitalohayottehi gīvāyaṃ bandhitvā
kaḍḍhitvā ayapaṭhaviyaṃ pātetvā {nānāvudhehi} koṭṭhiyamāne6 disvā pucchati,
aññe vikattā7 ti aññe pana te khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinnā, bilakatā3 ti aññe
jalitesu ayaphalakesu{8} ṭhapetvā maṃsaṃ viya potthaniyā koṭṭhetvā9 puñjakatā10
hutvā sayanti, macchikā ti macchaghātakā, pasun ti gāviṃ, sūnesu -- ti
maṃsaṃ vikkiṇitvā jīvikakappanatthaṃ11 sūnāpaṇesu ṭhapesuṃ.
Ja_XXII.4(=541).60: Rahado ayaṃ muttakarīsapūro
duggandharūpo asuciṃ pūti12 vāyati,
khudāparetā manujā adenti,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā muttakarīsabhakkhā. || Ja_XXII:470 ||
Ja_XXII.4(=541).61: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:471 ||
Ja_XXII.4(=541).62: Ye kec'; ime kāraṇikā13 virosakā
paresaṃ hiṃsāya sadā niviṭṭhā
--------------------------------------------------------------------------
1 read: kiss'.
2 Cks bīla-, Bd vikaṇḍāpilakatā sayanti.
3 Cks bī-.
4 Bd su-.
5 Cks -kā.
6 Bd koṭṭi-, Bs koṭi-.
7 Bd vikaṇḍā.
8 Ck saphali-, Bs ayabila.
9 Bds koṭṭe-.
10 Bd puñca-.
11 Cks jīvitaṃ-.
12 so Cs; Ck asuciṃputi, Bd asuciputi; read: asucim pi?
13 Cks kāru-.
[page 112]
112 XXII. Mahānipāta.
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
mittadduno mīḷham adenti bālā ti. || Ja_XXII:472 ||
Ta. khudā -- adentīti ete nerayikasattā chātakena phuṭṭhā1 khudaṃ
sahituṃ asakkontā pakkaṭṭhitaṃ dhūmayantaṃ jalantaṃ kappena saṇṭhitaṃ
purāṇamīḷhaṃ piṇḍaṃ piṇḍaṃ katvā khādanti, kāraṇikā2 ti kāraṇakārakā3,
virosakā ti mittasuhajjānam pi viheṭhakā, mittadduno ti etesaṃ yeva gehe
khāditvā bhuñjitvā mano trāsayitvā4 paññattāsane sayitvā puna vā pahāraka-
hāpaṇan5 nāma āharāpenti lañcaṃ gaṇhanti te mittadūbhikā bālā evarūpaṃ6
mīḷhaṃ khādanti mahārājā 'ti.
Ja_XXII.4(=541).63: Rahado ayaṃ lohitapubbapūro
duggandharūpo asuciṃ pūti7 vāyati,
ghammābhitattā manujā pivanti,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā lohitapubbabhakkhā. || Ja_XXII:473 ||
Ja_XXII.4(=541).64: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:474 ||
Ja_XXII.4(=541).65: Ye mātaraṃ vā pitaraṃ va loke9
pārājikā9 arahante10 hananti
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā lohitapubbabhakkhā ti. || Ja_XXII:475 ||
Ta. pārājikā11 ti jarājiṇṇe12 mātāpitaro ghātetvā13 gihibhāve yeva pārā-
jikaṃ14 pattā, arahante ti pūjāvisesassa anucchavike, hanantīti dukkara-
kārike mātāpitaro mārenti, api ca arahante ti padena Buddhasāvake pi saṃ-
gaṇhat'; eva, aparasmim pi Ussadaniraye nirayapālā nerayikānaṃ tālappamāṇena
jalitāyabalisena jivhā15 vijjhitvā ākaḍḍhitvā te satte jalitalohapaṭhaviyaṃ
pātetvā usabhacammaṃ viya pattharitvā saṃkusatena hananti, te thale khitta-
macchā viya phandanti tañ ca dukkhaṃ sahituṃ asakkontā mukhena kheḷaṃ
muñcanti16, tasmiṃ rājā Mātalinā dassite17 āha:
Ja_XXII.4(=541).66: Jivhañ ca passa balisena viddhaṃ
vihataṃ yathā saṃkusatena cammaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks puṭṭhā.
2 all three MSS. kāru-.
3 Bd ti paresaṃ dukkhakāraṇā.
4 so Cks; Bd omits m. tr.
5 so Ck; Cs -ṇun, Bd puna māsakahāpanaṃ.
6 Cks -pā.
7 Ck asucipūti, Bd asuciputi.
8 Cks pitaraṃ vā jīvaloke, Bd mātaraṃ pītaraṃ pi vā jivaloke,
Bs mātari pitari vā jīvaloke.
9 Cks parājikaṃ.
10 Cks add vā.
11 Cks parājikā.
12 Cks parājitā.
13 Bd ghāṭe.
14 Cks parājikaṃ, Bd pārājika.
15 Bd -aṃ.
16 Cks -enti.
17 read: tasmiṃ M. d. rājā? Bd has tasmā mātalino rājā dassento.
[page 113]
4. Nimijātaka. (541.) 113
phandanti macchā va thalamhi khittā
muñcanti kheḷaṃ rudamānā kim ete1. || Ja_XXII:476 ||
Ja_XXII.4(=541).67: Bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā vaṃkaghastā sayanti. || Ja_XXII:477 ||
Ja_XXII.4(=541).68: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:478 ||
Ja_XXII.4(=541).69: Ye keci {saṇṭhānagatā}2 manussā
agghena agghaṃ kayaṃ hāpayanti
kūṭena kūṭaṃ dhanalobhahetu
channaṃ yathā vāricaraṃ vadhāya. || Ja_XXII:479 ||
Ja_XXII.4(=541).70: Na hi kūṭakārissa bhavanti tāṇā
sakehi kammehi purakkhatassa
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā vaṃkaghastā sayantīti. || Ja_XXII:480 ||
Ta. kimete ti kiṃkāraṇā ete, vaṃkaghastā ti gilitabalisā, santhāna-
gatā3 ti santhānamariyādaṃ gatā, agghāṇakaṭṭhāne4 ṭhitā ti a., agghena
agghan ti taṃ taṃ agghaṃ lañcaṃ gahetvā hatthiassādīnaṃ vā jātarūpara-
jatādīnaṃ vā tesaṃ tesaṃ saviññāṇakānaṃ aviññāṇakānaṃ agghaṃ hāpenti
kayan ti5 taṃ hāpentā kayikānaṃ kayaṃ6 sate dātabbe paṇṇāsaṃ dāpenti
itaraṃ paṇṇāsaṃ tehi saddhiṃ vibhajitvā gaṇhanti, kūṭena kūṭan ti tulākūṭā-
dīsu taṃ taṃ kūṭaṃ, dhanalobhahetū 'ti dhanamhi lobhena etaṃ kūṭa-
kammaṃ karonti, channaṃ -- yā 'ti taṃ pana kammaṃ karontā madhura-
vācāya tathākatabhāvaṃ7 paṭicchannaṃ katvā taṃ vadhenti yathā vāricaraṃ
macchaṃ vadhāya upagacchantā balisaṃ āmisena paṭicchannaṃ katvā taṃ kam-
maṃ karonti, na hi kūṭakārikassā 'ti paṭicchannaṃ mama kammaṃ na
taṃ koci jānātīti maññamānassāpi hi kūṭakārissa tāṇā nāma na honti, na so
tehi kammehi purakkhato patiṭṭhaṃ8 labhati.
Ja_XXII.4(=541).71: Nariyo9 imā samparibhinnagattā
paggayha kandanti bhujo dujaccā10
sammakkhitā lohitapubbalittā
gāvo yathā āghātane vikattā11
tā bhūmibhāgasmiṃ sadā nikhātā
khandhātivattanti sajotibhūtā. || Ja_XXII:481 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Cks santāna-, Bds sandhāna-.
3 so Cks; Bd sandhā-.
4 Bd agghāpaniya-, Bs agghāpana-.
5 Cks omit kayanti.
6 Cks ayaṃ.
7 Bd tathāgata-.
8 Ck ṭṭhānaṃ.
9 Bd nā-.
10 Cks bhujorūjaccā, Bd bhujedujjaccā.
11 Bds vikantā.
[page 114]
114 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).72: Bhayaṃ hi maṃ vindati sūtā disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imā nu nariyo1 kim akaṃsu pāpaṃ
yā bhūmibhāgasmiṃ sadā nikhātā
khandhātivattanti sajotibhūtā. || Ja_XXII:482 ||
Ja_XXII.4(=541).73: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:483 ||
Ja_XXII.4(=541).74: Kolīniyāyo2 idha jīvaloke
asuddhakammā asataṃ acāruṃ,
tā dittarūpā3 pati4 vippahāya
aññaṃ acāruṃ ratikhiḍḍahetu,
tā jīvalokasmiṃ ramāpayitvā
khandhātivattanti sajotibhūtā ti. || Ja_XXII:484 ||
Ta. nariyo1 ti nāriyo, samparibhinnagattā ti suṭṭhu samantato
paribhinnagattā jiṇṇasarīrā5, dujaccā6 ti dujjātikā virūpā jegucchā, vikattā7
ti chinnasīsā gāvo viya pubbalohitalittā hutvā, sadā nikhātā ti niccaṃ jalita-
paṭhaviyaṃ kaṭimattaṃ pavisitvā nikhanitvā ṭhapitā viya ṭhitā, khandhāti-
vattantīti samma Mā-nāriyo ete pabbatakhandhā atikkamanti, tāsaṃ kira
evaṃ kaṭippamāṇaṃ pavisitvā ṭhapitakāle puratthimāya disāya jalito ayapabbato
samuṭṭhahitvā asani viya viravanto āgantvā sarīraṃ saṇhakaraṇiyaṃ8 viya piṃ-
santo gacchati, tasmiṃ ativattitvā pacchimapasse ṭhite puna tāsaṃ sarīraṃ
pātubhavati, tā dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontiyo bāhā paggayha kandanti,
sesadisāsu uṭṭhitapabbatesu pi es'; eva nayo, dve pabbatā samuṭṭhāya ucchugha-
ṭikaṃ9 viya pīḷenti, lohitaṃ pakkaṭṭhitaṃ10 sandati, kadāci tayo kadāci cattāro
pabbatā uṭṭhāya tāsaṃ sarīraṃ pīḷenti, tenāha khandhātivattantīti, kolīni-
yāyo11 ti kule patiṭṭhitā kuladhītaro, asataṃ acārun ti asaññatakammaṃ ka-
riṃsu, dittarūpā12 ti saṭharūpā13 dhuttajātikā hutvā, pati vippahāyā 'ti
attano patiṃ jahitvā, acārun ti14 agamaṃsu, ratikhiḍḍahetū 'ti kāmara-
tihetu c'; eva kīḷāhetu ca, ramāpayitvā ti parapurisehi saddhiṃ attano cittaṃ
ramāpetvā idha uppannā15. ath'; etāsaṃ sarīraṃ ime khandhātivattanti sajotibhūtā ti.
Ja_XXII.4(=541).75: Pāde gahetvā kissa16 ime pun'; eke
avaṃsirā Narake pātayanti,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nā-.
2 Cks koli-, Bd kolittiyāyo.
3 Bds titta-.
4 so all three MSS. for patiṃ?
5 Ck jinna-, Cs pinna-, Bd omits gattā jiṇṇa.
6 Ck ruja-, Cs rūja-.
7 Bd vikantā.
8 Bds -niyaṃ, Cks -ṇi.
9 so all three MSS. for -kā?
10 Bds pakkuṭhi-.
11 Cks koli-, Bd kolittiyo.
12 Bd tiṭha-.
13 Bd sāhassa-, Bs suṭṭhu-.
14 Bd adds aññapurisaṃ.
15 Bd upapannā.
16 read: kiss'.
[page 115]
4. Nimikajātaka. (541.) 115
ime nu maccā kiṃ akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā [avaṃsirā] Narake pātayanti. || Ja_XXII:485 ||
Ja_XXII.4(=541).76: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:486 ||
Ja_XXII.4(=541).77: Ye jīvalokasmiṃ asādhukammino
parassa dārāni atikkamanti
te tādisā uttamabhaṇḍathenā
te 'me janā [avaṃsirā] Narake pātayanti. || Ja_XXII:487 ||
Ja_XXII.4(=541).78: Te vassapūgāni bahūni tattha
Niraye dukkhaṃ vedanaṃ vediyanti1,
na hi pāpakārissa bhavanti tāṇā
sakehi kammehi purakkhatassa,
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā [avaṃsirā] Narake pātayantīti. || Ja_XXII:488 ||
Ta. Narake ti jalitaṃgārapuṇṇamahāāvāṭe, te kira vajaṃ apavisantiyo
gāvo viya nirayapālehi nānāvudhāni gahetvā vijjhiyamānā pothiyamānā yadā taṃ
nagaraṃ upagacchanti atha te nirayapālā uddhapāde katvā tattha khipanti, evaṃ
pātiyamāne disvā pucchanto evam ā., uttamabhaṇḍathenā ti manussehi
piyāyitassa varabhaṇḍassa thenakā.
Evañ ca pana vatvā Mātali saṃgāhako tam pi Nirayaṃ
{antaradhāpetvā} rathaṃ purato pesetvā micchādiṭṭhikānaṃ
paccananirayaṃ dassesi, puṭṭho c'; assa vyākāsi:
Ja_XXII.4(=541).79: Uccāvacā 'me vividhā upakkamā
nirayesu dissanti sughorarūpā,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā adhimattā dukkhā tibbā2
kharā kaṭukā3 vedanā vediyanti1. || Ja_XXII:489 ||
Ja_XXII.4(=541).80: Tassā puṭṭho vyākāsi {Mātali} devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:490 ||
Ja_XXII.4(=541).81: Ye jīvalokasmiṃ supāpadiṭṭhino
vissāsakammāni karonti mohā
parañ ca diṭṭhīsu samādapenti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd veda-.
2 read: mahā dukhā for d. t.?.
3 read: kaṭukā kharā?
[page 116]
116 XXII. Mahānipāta.
te pāpadiṭṭhīsu pasavetva pāpaṃ
te 'me janā adhimattā dukkhā tibbā
kharā kaṭukā vedanā vediyantīti. || Ja_XXII:491 ||
Ta uccāvacāme ti uccāvacā ime, khuddakā1 ca mahantā cā 'ti a.,
upakkamā ti kāraṇā payogā2, supāpadiṭṭhino ti n'; atthi dinnan ti ādi-
kāya3 dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā suṭṭhu pāpadiṭṭhino4, vissāsakammā-
nīti tāya diṭṭhiyā vissāsena taṃ nissitā hutvā nānāvidhāni pāpakammāni karonti,
te me ti te ime janā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantīti Mātali5 rañño micchā-
diṭṭhikānaṃ paccananirayaṃ6 ācikkhi.
Devaloke pi devatā7 rañño āgamanaṃ olokayamānā Su-
dhammāya sannisīdiṃsu yeva. Sakko "kin nu kho Mātali
cirāyatīti" upadhārento taṃ kāraṇaṃ ñatvā "Mā-dūtavisesaṃ
dassetuṃ ‘mahārāja asukakammaṃ katvā asukaniraye nāma
paccantīti'; niraye dassento carati, Nimirañño pana āyuṃ khī-
yetha, na nirayadassanassa pariyantaṃ gaccheyyā" 'ti ekaṃ
mahājavaṃ devaputtaṃ pesesi: "sīghaṃ rājānaṃ gahetvā āgac-
chatū 'ti Mātalissa vadehīti". So javena gantvā ārocesi.
Mā- tassa vacanaṃ sutvā "na sakkā cirāyitun" ti rañño
ekappahāren'; eva catūsu disāsu bahuniraye dassetvā g. ā.:
Ja_XXII.4(=541).82: Viditāni te mahārāja āvāsaṃ pāpakamminaṃ
ṭhānāni luddakammānaṃ dussīlānañ ca yā gati,
uyyāhi dāni rājīsi8 devarājassa santike ti. || Ja_XXII:492 ||
T. a.: mahārāja imaṃ9 pāpakammānaṃ sattānaṃ āvāsaṃ disvā ludda-
kammānaṃ ṭhānāni tayā viditāni dussīlānañ ca yā gati yā nipphatti sāpi te
viditā, idani devarājassa santike dibbasampattiṃ dassanatthaṃ uyyāhi gaccha
mahārājā 'ti āha. Nirayakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Evañ ca pana vatvā10 Mā- devalokābhimukhaṃ11 rathaṃ
pesesi. Rājā Devalokaṃ gacchanto dvādasayojanikaṃ maṇi-
mayakañcanathūpikaṃ12 sabbālaṃkārapatimaṇḍitam uyyāna-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ladda-, Cs ludda-.
2 Bd karaṇappa-.
3 Cks ādi.
4 Bd pāpadhammino.
5 Cks omit mātali.
6 Bd pacana-.
7 Bd devaparisā.
8 Bd rājasi, Cs rājisi.
9 Bd idaṃ.
10 Ck evaṃ vatvā pana, Cs evaṃ vatvā ca pana.
11 Bd -kho.
12 Bd -mayaṃ pañcathū-.
[page 117]
4. Nimijātaka. (541) 117
pokkharaṇisampannaṃ kapparukkhaparivutaṃ Bīraṇiyā deva-
dhītāya ākāsaṭṭhakavimānaṃ disvā tañ ca devadhītaraṃ anto-
kūṭāgāre sayanapiṭṭhe nisinnaṃ accharāsahassaparivutaṃ maṇi-
sīhapañjaraṃ vivaritvā olokentiṃ disvā Mātaliṃ pucchanto
g. ā., itaro pi 'ssa vyākāsi:
Ja_XXII.4(=541).83: Pañcaṭhūpaṃ dissat'; idaṃ vimānaṃ,
mālāpilandhā sayanassa majjhe
tatth'; acchatī1 nārī mahānubhāvā
uccāvacaṃ iddhiṃ2 vikubbamānā3. || Ja_XXII:493 ||
Ja_XXII.4(=541).84: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayaṃ nu nārī kim akāsi sādhuṃ,
sā modatī saggapattā vimāne. || Ja_XXII:494 ||
Ja_XXII.4(=541).85: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:495 ||
Ja_XXII.4(=541).86: Yadi te sutā Bīraṇī jīvaloke
āmāyadāsī ahu brāhmaṇassa,
sā pattakālaṃ atithiṃ viditvā
mātā va puttaṃ sakim ābhinandi
saṃyamā saṃvibhāgā ca sā vimānasmi modatīti. || Ja_XXII:496 ||
Ta. pañcathūpan ti pañcahi kūṭāgārehi samannāgataṃ, mālāpilandhā
ti pilandhamālādīhi sabbābharaṇehi patimaṇḍitā ti a., tatthacchatīti tasmiṃ
vimāne acchati nisīdati, uccā -- nā ti nānappakāraṃ deviddhiṃ dassayamānā,
disvā ti etaṃ disvā ṭhitaṃ maṃ vitti vindati paṭilabhati vittisantako viya
homi5 tuṭṭhiyā abhibhūtattā, āmāyadāsīti gehadāsiyā kucchismiṃ jātadāsī,
ahu brāhmaṇassā 'ti sā kira Kassapadasabalassa kāle ekassa brāhmaṇasa
dāsī ahosi, sā pattakālan ti tena brāhmaṇena aṭṭha salākabhattāni saṃghassa
pariccattāni ahesuṃ, so gehaṃ gantvā sve paṭṭhāya ekassa6 bhikkhussa kahā-
paṇagghaṇakaṃ7 katvā aṭṭha bhattāni sampādeyyāsīti8 brāhmaṇiṃ ā., sā bhikkhu
nāma dhutto nāhaṃ sakkhissāmīti paṭikkhipi, dhītaro pi 'ssa paṭikkhipiṃsu,
so dāsiṃ sakkhissasi ammā ti ā., sā sakkhissāmi ayyā 'ti sampaṭicchitvā tato
paṭṭhāya sakkaccaṃ yāgukhajjakabhattādīni sampādetvā salākaṃ9 labhitvā āgataṃ
pattakālaṃ atithiṃ vinditvā haritagomayalitte katapupphūpahāre supaññattāsana-
padese nisīdāpetvā yathā nāma pavāsā āgataṃ puttaṃ mātā sakim abhinandati
tathā niccakālaṃ10 abhinandi sakkaccaṃ parivisati attano santakam pi kiñci
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ti, Bd -si.
2 Cks -i.
3 Cks -nam.
4 all three MSS. -smiṃ.
5 Bds hoti.
6 Bd ekekassa.
7 all three MSS. -n-n.
8 Cks -yyā ti.
9 Bd salākabhattaṃ.
10 Bd vippa-.
[page 118]
118 XXII. Mahānipāta.
kiñci deti1, saṃyamā saṃvibhāgā ti sā sīlavatī ahosi cāgavatī ca2, tasmā
tena sīlena c'; eva cāgena ca sā imasmiṃ vimāne modati, athavā saṃyamā ti
indriyadamanā.
Evaṃ vatvā Mātali rathaṃ purato pesetvā Soṇadinna-
devaputtassa satta kanakavimānāni dassesi. So tāni ca tassa
ca sirisampattiṃ disvā tena katakammaṃ pucchi, itaro pi
'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).87: Daddallamānā ābhenti3 vimānā satta nimmitā,
tattha yakkho mahiddhiko sabbābharaṇabhūsito
samantā anupariyāti nārigaṇapurakkhato. || Ja_XXII:497 ||
Ja_XXII.4(=541).88: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ,
so4 modatī saggapatto vimāne. || Ja_XXII:498 ||
Ja_XXII.4(=541).89: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:499 ||
Ja_XXII.4(=541).90: Soṇadinno gahapati esa dānapatī ahu,
esa pabbajit'; uddissa vihāre satta kārayi. || Ja_XXII:500 ||
Ja_XXII.4(=541).91: Sakkaccaṃ ne upaṭṭhāsi bhikkhavo tatthavāsike,
acchādanañ ca bhattañ ca senāsanapadīpiyaṃ
adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā5. || Ja_XXII:501 ||
Ja_XXII.4(=541).92: Cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ (IV 320|19)
pāṭihāriyapakkhañ ca atthaṅgasusamāgataṃ || Ja_XXII:502 ||
Ja_XXII.4(=541).93: Uposathañ ca upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo6 ca so vimānasmi7 modatīti. || Ja_XXII:503 ||
Ta. daddallamānā ti jalamānā, ābhentīti8 taruṇasuriyo viya obhā-
sayanti9, tatthā 'ti tesu paṭipāṭiyā ṭhitesu sattavimānesu eko devaputto,
Soṇadinno ti mahārāja ayaṃ pubbe Kassapadasabalassa kāle Kāsiraṭṭhe añña-
tarasmiṃ nigame Soṇadinno nāma gahapati dānapati ahosi, so pabbajite uddissa
sattavihārakuṭiyo kāretvā tatthavāsike bhikkhū catūhi paccayehi sakkaccaṃ
upaṭṭhahi, uposathañca upavasi, niccaṃ sīlesu ca sadā saṃvuto ahosi, so tato
cavitvā idh'; uppanno modatīti a., ettha ca pāṭihāriyapakkhan ti idaṃ pana
aṭṭhamī uposathassa paccuggamanānugamanavasena sattaminavamiyo cātuddasī-
pannarasānaṃ10 paccuggamanānugamanavasena terasīcatuddasīpāṭipade11 ca
sandhāya vuttaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds adāsi.
2 Cks cāgavā.
3 Ck āhenti, Bds ābhanti.
4 Bds yo.
5 Bd tejasā.
6 so all three MSS.
7 all three MSS. -smiṃ.
8 Bds ābha-.
9 Cks obhāsanti.
10 Bds -sīnaṃ.
11 Cks omit catuddasī.
[page 119]
4. Nimijātaka. (541.) 119
Evaṃ Soṇadinnassa kammaṃ kathetvā purato rathaṃ pe-
setvā phalikavimānaṃ dassesi, taṃ ubbedhato pañcavīsatiyo-
janāni1 anekasatehi sattaratanamayathambhehi samannāgataṃ
{anekasatakūṭāgārapatimaṇḍitaṃ} kiṃkiṇikajālaparikkhittaṃ sa-
mussitasuvaṇṇarajatamayadhajaṃ nānāpupphavicittauyyānavana-
vibhūsitaṃ ramaṇīyapokkharanīsamannāgataṃ gītavāditādisu
chekāhi accharāhi samparikiṇṇaṃ, taṃ disvā rājā tāsaṃ accha-
rānaṃ pubbakammaṃ pucchi, itaro pi ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).94: Pabhāsati idaṃ2 vyamhaṃ phalikāsu sunimmitaṃ
nārivaragaṇākiṇṇaṃ kūṭāgāravarocitaṃ3
upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ. || Ja_XXII:504 ||
Ja_XXII.4(=541).95: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imā nu nariyo kim akaṃsu sādhuṃ
yā modare saggapattā vimāne. || Ja_XXII:505 ||
Ja_XXII.4(=541).96: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:506 ||
Ja_XXII.4(=541).97: Yā kāci nariyo idha jīvaloke
[sīlavatiyo4] upāsikā5 [dāne ratā]
niccapasannacittā6
sacce ṭhitā uposathe7 appamattā
saṃyamā saṃvibhāgā ca tā vimānasmi8 modare ti. || Ja_XXII:507 ||
Ta. vyamhan ti vimānaṃ, pāsādo ti vuttaṃ hoti, phaḷikāsū 'ti phaḷi-
kabhittisu, kūṭāgāravarocitan9 ti varakūṭāgārehi ocitaṃ, vaḍḍhitan ti a.,
ubhayan ti ubhayehi, yā kācīti idaṃ kiñcāpi aniyametvā vuttaṃ, tā pana
Kassapabuddhakāle Bārāṇasiyaṃ upāsikā hutvā gaṇabandhanena etāni vuttappa-
kārāni {puññāni} katvā taṃ sampattiṃ pattā ti veditabbā.
Ath'; assa so purato rathaṃ pesetvā ekaṃ maṇivimānaṃ
dassesi, taṃ same bhūmibhāge patiṭṭhitaṃ ubbedhasampannaṃ
maṇipabbato viya obhāsamānaṃ tiṭṭhati dibbagītavāditanāditaṃ
bahūhi devaputtehi samparikiṇṇaṃ, taṃ disvā rājā tesaṃ deva-
puttānaṃ katakammaṃ pucchi, itaro pi 'ssa akkhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd -naṃ.
2 Bd midaṃ.
3 Bd -virocitaṃ.
4 Bd -vantiyo.
5 Bd adds yeva.
6 Bd niccaṃ-.
7 read: -th'.
8 all three MSS. -iṃ.
9 Bd -viro-.
[page 120]
120 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).98: Pabhāsati idaṃ1 vyamhaṃ veḷuriyāsu nimmitaṃ
upetaṃ bhūmibhāgehi vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ. || Ja_XXII:508 ||
Ja_XXII.4(=541).99: Ālambarā mutiṅgā ca naccagītā suvāditā
dibbā saddā niccharanti savaneyyā2 manoramā. || Ja_XXII:509 ||
Ja_XXII.4(=541).100: Nāhaṃ evaṃgataṃ jātu3 evaṃsuruciraṃ pure
saddaṃ samabhijānāmi diṭṭhaṃ vā yadivā sutaṃ, || Ja_XXII:510 ||
Ja_XXII.4(=541).101: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu sādhuṃ
ye modare saggapattā vimāne. || Ja_XXII:511 ||
Ja_XXII.4(=541).102: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:512 ||
Ja_XXII.4(=541).103: Ye keci maccā idha jīvaloke
sīlavanto upāsakā ārāme udapāne ca
papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:513 ||
Ja_XXII.4(=541).104: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayuṃ
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:514 ||
Ja_XXII.4(=541).105: Adaṃsu ujubhūtesu vippasannena cetasā
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa4 aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:515 ||
Ja_XXII.4(=541).106: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ5
uposathañ ca upavasuṃ6 sadā sīlesu saṃvutā,
saññamā saṃvibhāgā ca te vimānasmi7 modare ti. || Ja_XXII:516 ||
Ta. veḷuriyāsū 'ti veḷuriyabhittisu, bhūmibhāgehīti ramaṇīyehi bhūmi-
bhāgehi upetaṃ, ālambarā -- cā 'ti ete ettha vajjanti, nacca -- tā ti nā-
nappakārāni naccāni c'; eva gītāni ca aparesam pi turiyānaṃ8 suvāditāni c'; ettha
pavattanti, evaṃgatan ti evaṃ manoramabhāvaṃ gataṃ, ye kecīti idam pi
kammaṃ aniyamato9 vuttaṃ, te pana Kassapadasabalassa kāle Bāraṇasivāsino
upāsakā gaṇabandhanena etāni puññāni katvā taṃ sampattiṃ pattā ti veditabbā,
ta. paṭipādayun ti pāpayiṃsu, tesaṃ adaṃsū 'ti a., paccayan ti gilānap-
paccayaṃ adaṃsū 'ti, evaṃ nānappakāraṃ dānaṃ dadiṃsu.
Iti 'ssa so tesaṃ kammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ pe-
setvā aparam pi phalikavimānaṃ dassesi, taṃ anekakūṭāgāra-
patimaṇḍitaṃ nānākusumasañchannaṃ taruvarapatimaṇḍitaṃ
tīrāya vividhavihaganinnāditāya nimmalasalilāya nadiyā parik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd midaṃ.
2 Bd -niyā.
3 Bds jātaṃ.
4 Bd yā ca.
5 Bd -āmāhitaṃ.
6 Ck -vasayuṃ, Cs -vassuṃ.
7 all three MSS. -smiṃ.
8 Bd aparāni turiyāni.
9 Bd -metvā.
[page 121]
4. Nimijātaka. (541). 121
khittaṃ accharāgaṇaparivutass'; ekassa puññavato nivāsabhūtaṃ,
taṃ disvā rājā tassa kammaṃ pucchi, itaro pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).107: Pabhāsati idaṃ1 vyamhaṃ phaḷikāsu sunimmitaṃ
nārivaragaṇākiṇṇaṃ kūṭāgāravarocitaṃ2 || Ja_XXII:517 ||
Ja_XXII.4(=541).108: Upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ,
najjo ca anupariyāti nānāpupphadumāyutā. || Ja_XXII:518 ||
Ja_XXII.4(=541).109: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto vimāne. || Ja_XXII:519 ||
Ja_XXII.4(=541).110: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:520 ||
Ja_XXII.4(=541).111: Kimbilāyaṃ3 gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:521 ||
Ja_XXII.4(=541).112: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:522 ||
Ja_XXII.4(=541).113: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ
pāṭihāriyapakkhañ ca atthaṅgasusamāgataṃ || Ja_XXII:523 ||
Ja_XXII.4(=541).114: Uposathañ c'; upavasi4 sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo ca so vimānasmi5 modatīti. || Ja_XXII:524 ||
Ta. najjo ti vacanavipallāso, ekā nadī taṃ vimānaṃ parikkhipitvā gatā
ti ā., dumāyutā ti sā nadī nānapupphehi dumehi āyutā, Kimbilāyan3 ti
esa mahārāja Kassapabuddhakāle Kimbilānagare6 eko gahapati dānapati ahosi,
so etāni ārāmaropanādīni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ patto ti.
Evam assa tena katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ
pesetvā aparam pi phaḷikavimānaṃ dassesi, taṃ purimavimānato
{atirekāya} nānāpupphaphalasañchannāya tarughaṭāya samannā-
gataṃ, taṃ disvā rājā tāya sampattiyā samannāgatassa deva-
puttassa kammaṃ pucchi, itaro pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).115: Pabhāsati idaṃ1 vyamhaṃ phalikāsu sunimmitaṃ
nārivaragaṇākiṇṇaṃ kūṭāgāravarocitaṃ7 || Ja_XXII:525 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd midaṃ.
2 Bd -vi-.
3 Bds mithilāyaṃ.
4 Cks -vasasi.
5 all three MSS. -smiṃ.
6 Cks -lāya-, Bd mithila-.
7 Bd -viro-.
[page 122]
122 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).116: Upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ
najjo ca anupariyāti nānāpupphadumāyutā, || Ja_XXII:526 ||
Ja_XXII.4(=541).117: Rājāyatanakapitthā [ca] ambasālā ca jambuyo
tindukā ca piyālā ca dumā niccaphalā bahū. || Ja_XXII:527 ||
Ja_XXII.4(=541).118: Vitti hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto vimāne. || Ja_XXII:528 ||
Ja_XXII.4(=541).119: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:529 ||
Ja_XXII.4(=541).120: Mithilāyaṃ gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:530 ||
Ja_XXII.4(=541).121: Arahante sītibhūte sakaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:531 ||
Ja_XXII.4(=541).122: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva1 pakkhassa aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:532 ||
Ja_XXII.4(=541).123: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
uposathañ c'; upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo ca so vimānasmi2 modatīti. || Ja_XXII:533 ||
Ta. Mithilāyan ti esa mahārāja Kassapabuddhakāle Videharaṭṭhe Mithi-
lanagare eko dānapati etāni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ patto ti.
Evam assa tenāpi katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ
pesetvā purimasadisam eva aparam pi veḷuriyavimānaṃ das-
setvā tattha {sampattiṃ} anubhavantassa devaputtassa kammaṃ
puṭṭho ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).124: Pabhāsati idaṃ vyamhaṃ veḷuriyāsu nimmitaṃ
upetaṃ bhūmibhāgehi vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ, || Ja_XXII:534 ||
Ja_XXII.4(=541).125: Ālambarā mutiṅgā ca naccagītā suvāditā
dibbā saddā niccharanti savaneyyā3 manoramā. || Ja_XXII:535 ||
Ja_XXII.4(=541).126: Nāhaṃ evaṃgataṃ jātuṃ4 evaṃsuruciraṃ pure
saddaṃ samabhijānāmi diṭṭhaṃ vā yadivā sutaṃ. || Ja_XXII:536 ||
Ja_XXII.4(=541).127: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs yā ca.
2 all three MSS. -smim.
3 Ck -niyyā, Bd -niyā.
4 Bd jātaṃ.
[page 123]
4. Nimijātaka. (541.) 123
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto {vimāne}. || Ja_XXII:537 ||
Ja_XXII.4(=541).128: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:538 ||
Ja_XXII.4(=541).129: Bārāṇasiyaṃ1 gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:539 ||
Ja_XXII.4(=541).130: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:540 ||
Ja_XXII.4(=541).131: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:541 ||
Ja_XXII.4(=541).132: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
uposathañ c'; upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo2 ca so vimānasmi3 modatīti. || Ja_XXII:542 ||
Ath'; assa purato rathaṃ pesetvā bālasuriyasannibhaṃ
kanakavimānaṃ dassetvā tatthanivāsino devaputtassa sam-
pattiṃ puṭṭho ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).133: Yathā udayam ādicco hoti lohitako mahā
tathūpamaṃ idaṃ vyamhaṃ jātarūpassa nimmitaṃ. || Ja_XXII:543 ||
Ja_XXII.4(=541).134: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto vimāne. || Ja_XXII:544 ||
Ja_XXII.4(=541).135: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:545 ||
Ja_XXII.4(=541).136: Sāvatthiyaṃ gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:546 ||
Ja_XXII.4(=541).137: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:547 ||
Ja_XXII.4(=541).138: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:548 ||
Ja_XXII.4(=541).139: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
uposathañ c'; upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo2 ca so vimānasmi3 modatīti. || Ja_XXII:549 ||
Ta. udayamādicco ti udento ādicco viya, Sāvatthiyan ti Kassapa-
buddhakāle Sāvatthinagare.
--------------------------------------------------------------------------
1 read: -ṇasyaṃ.
2 so all three MSS..
3 all three MSS. -smiṃ.
[page 124]
124 XXII. Mahānipāta.
Evaṃ tena imesaṃ aṭṭhannaṃ vimānānaṃ kathitakāle
Sakko devarājā "Mātali aticirāyatīti" aparam pi javanadeva-
puttaṃ pesesi, so tassa vacanaṃ sutvā "na sakkā idāni cirā-
yitun" ti ekappahāren'; eva bahuvimānāni dassesi, rañño ca
tattha sampattiṃ anubhavantānaṃ kammaṃ puṭṭho ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).140: Vehāyasā 'me bahukā1 jātarūpassa nimmitā
daddallamānā ābhenti2 vijju v'; abbhaghanantare3. || Ja_XXII:550 ||
Ja_XXII.4(=541).141: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu sādhuṃ
ye modare saggapattā vimāne. || Ja_XXII:551 ||
Ja_XXII.4(=541).142: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:552 ||
Ja_XXII.4(=541).143: Saddhāya suniviṭṭhāya saddhamme suppavedite
akaṃsu Satthu vacanaṃ Sammāsambuddhasāsanaṃ
tesaṃ etāni ṭhānāni yāni tvaṃ rāja passasīti. || Ja_XXII:553 ||
Ta. vehāyasāme ti vehāsayā ime ākāsen'; eva sandhāritā, ākasaṭṭhaka-
vimānā ime ti vadati, vijjuvabbhaghanantare ti ghanavalāhakantare cara-
mānā vijju viya, suniviṭṭhāyā 'ti maggena āgatattā supatiṭṭhāya, i. v. h.:
mahārāja ete pure niyyānikabuddhasāsane pabbajitvā parisuddhasīlā samaṇadham-
maṃ karontā sotāpattiphalaṃ sacchikatvā arahattaṃ nibbattetuṃ asakkontā tato
cutā imesu kanakavimānesu uppannā, etesaṃ Kassapabuddhasāvakānaṃ tāni
ṭhānāni yāni tvaṃ rāja passasi, pass'; etāni mahārājā 'ti.
Evam assa ākāsakavimānāni dassetvā Sakkassa santikaṃ
gamanatthāya ussāhaṃ karonto āha:
Ja_XXII.4(=541).144: Viditā te mahārāja āvāsā4 pāpakamminaṃ,
atho kalyāṇakammānaṃ5 ṭhānāni viditāni te,
uyyāhi dāni rājisi devarājassa santike ti. || Ja_XXII:554 ||
Ta. āvāsan6 ti mahārāja tayā paṭhamam eva nerāyikānaṃ āvāsaṃ disvā
pāpakammānaṃ ṭhānāni viditāni, imāni pana ākāsaṭṭhakavimānāni passantena
atha kalyāṇakammānaṃ ṭhānāni viditāni te, idāni devarājassa santike sampattiṃ
daṭṭhuṃ uyyāhīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add vimānā.
2 Bd ābhanti.
3 Bd vijjugabbha-.
4 all three MSS. viditāni--āvāsaṃ.
5 Ck -ni.
6 so all three MSS.
[page 125]
4. Nimijātaka. (541). 125
Evañ ca pana vatvā purato rathaṃ pesetvā Sineruṃ pari-
vāretvā ṭhite satta paribhaṇḍapabbate dassesi, te disvā rañño
Mātalissa puṭṭhabhāvaṃ āvikaronto Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).145: Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ dibbaṃ yānaṃ adhiṭṭhito
yāyamāno mahārājā addā sīdantare nage,
disvānāmantayī sūtaṃ: ime ke nāma pabbatā ti. || Ja_XXII:555 ||
Ta. hayavāhin ti hayehi vāhiyamānaṃ dibbayānaṃ, adhiṭṭhito ti
dibbayāne ṭhito hutvā, addā ti addasa, Sīdantare ti Sīdāmahāsamuddassa
antare, tasmiṃ kira samudde udakaṃ sukhumaṃ morapattam pi pakkhittaṃ
patiṭṭhātuṃ na sakkoti sīdat'; eva, tasmā so Sīdāmahāsamuddo ti vuccati, tass'
antare nage ti pabbate, ke nāmā 'ti ke nāma nāmena ime pabbatā ti.
Evaṃ Niminā puṭṭho Mātali devaputto āha:
Ja_XXII.4(=541).146: Sudassano Karavīko Īsadharo1 Yugandharo
Nemindharo Vinatako Assakaṇṇo {giri brahā} || Ja_XXII:556 ||
Ja_XXII.4(=541).147: Ete Sīdantare nagā anupubbasamuggatā
mahārājānam āvāsā yāni tvaṃ rāja passasīti. || Ja_XXII:557 ||
Ta. Sudassano ti ayaṃ mahārāja etesaṃ sabbabāhiro S-pabbato nāma, tada-
nantare Karavīko nāma, so Sudassanato uccataro, ubhinnaṃ pi pana tesaṃ antare
eko Sīdantarasamuddo2, Karavīkassa antare Īsadharo1 nāma, so kira Karavī-
kato uccataro, tesam pi antare eko Sīdantarasamuddo, Īsadharassa antare Yu-
gandharo nāma, so Īsadharato uccataro, tesaṃ pi antare eko Sīdantarasamuddo,
Yugandharassāntare Nemindharo nāma, so Yugandharato uccataro, tesam pi
antare eko Sīdantarasamuddo, Nemindharassa antare Vinatako nāma, so tato
uccataro tesam pi antare eko Sīdantarasamuddo, Vinatakassa antare Assakaṇṇo
nāma, so Vinatakato uccataro, tesam pi antare eko Sīdantarasamuddo3, anu-
pubbasamuggatā ti ete sīdantarasamudde sattapabbatā anupaṭipāṭiyā sa-
muggatā sopānasadisā hutvā ṭhitā, yānīti pabbatāni, tvaṃ mahārāja ime pab-
bate passasi, ete catunnaṃ mahārājānaṃ āvāsā ti.
Evam assa cātummahārājikadevalokaṃ dassetvā purato
rathaṃ pesetvā Tāvatiṃsabhavanassa Cittakūṭadvārakoṭṭhakaṃ
parivāretvā ṭhitā Indapaṭimā dassesi, taṃ4 disvā rājā pucchi,
itaro pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).148: Anekarūpaṃ ruciraṃ nānācitraṃ pakāsati
ākiṇṇaṃ Indasadisehi5 vyaggheh'; eva surakkhitaṃ, || Ja_XXII:558 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd isindharo.
2 Bd sidantare mahāsamuddo.
3 Bd adds ete nagā ete pabbatā.
4 read: tā?
5 read: -dise = disehi.
[page 126]
126 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).149: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imaṃ nu dvāraṃ kimabhiññam āhu. || Ja_XXII:559 ||
Ja_XXII.4(=541).150: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:560 ||
Ja_XXII.4(=541).151: Cittakūṭo ti yaṃ āhu devarājapavesanaṃ
Sudassanassa girino dvāraṃ h'; etaṃ pakāsati, || Ja_XXII:561 ||
Ja_XXII.4(=541).152: Anekarūpaṃ ruciraṃ nānācitraṃ pakāsati
ākiṇṇaṃ Indasadisehi vyaggheh'; eva surakkhitaṃ1,
pavis'; etena rājisi, arajaṃ bhūmiṃ akkamā 'ti. || Ja_XXII:562 ||
Ta. anekarūpan ti anekajātikaṃ, nānācitran ti nānāratanacittaṃ,
pakāsatīti kinnām'; etaṃ paññāyati, ākiṇṇan ti samparivāritaṃ, vyagghe-
heva surakkhitan1 ti yathā nāma vyagghehi vā sīhehi vā mahāvanaṃ
evaṃ taṃ indasadiseh'; eva surakkhitaṃ, tāsañ ca pana Indapaṭimānaṃ ārak-
khatthāya ṭhapitabhāvo Ekanipāte Kulāvakajātakena kathetabbo, kimabhiñña-
māhū2 ti kinnāma kannāma3 vadanti, pavesanan ti nikkhamanapavesanat-
thāya nimmitaṃ, Sudassanassā 'ti Sinerugirino, dvāraṃ hetan ti etaṃ
Sinerumatthake patiṭṭhitassa dasasahassayojanikassa devanagarassa dvāraṃ pa-
kāsati, dvārakoṭṭhako paññāyatīti a., pavisetenā4 'ti etena dvārena devana-
garaṃ pavisa, arajaṃ -- mā 'ti arajaṃ suvaṇṇarajatamaṇimayaṃ nānāpuppha-
samākiṇṇaṃ dibbabhūmiṃ dibbayānena akkama mahārājā 'ti.
Evañ ca {pana vatvā} Mātali rājānaṃ devanagaraṃ pavesesi,
tena vuttaṃ:
Ja_XXII.4(=541).153: Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ dibbaṃ yānam adhiṭṭhito
yāyamāno mahārājā addā devasabhaṃ idan5 ti. || Ja_XXII:563 ||
So dibbayāne ṭhito va gacchanto Sudhammadevasabhaṃ
disvā Mātaliṃ pucchi, so pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).154: Yathā sarade ākāso nīlo ca6 patidissati
tathūpamaṃ imaṃ vyamhaṃ veḷuriyāsu nimmitam. || Ja_XXII:564 ||
Ja_XXII.4(=541).155: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imaṃ hi vyamhaṃ kimabhiññam āhu. || Ja_XXII:565 ||
Ja_XXII.4(=541).156: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:566 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd purak-.
2 Bd kiṃmasaññamāhu.
3 so Cks; Bd kiṃnāmakaṃ.
4 Ck paṭisotenā, Cs pavisotenā.
5 so all three MSS. for imaṃ?
6 read: va?
[page 127]
4. Nimijātaka. (541.) 127
Ja_XXII.4(=541).157: Sudhammā iti yam āhu pass'; esā1 dissate sabhā,
veḷuriyārucirā citrā dhārayanti sunimmitā || Ja_XXII:567 ||
Ja_XXII.4(=541).158: Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā sabbe veḷuriyāmayā
yattha devā tāvatiṃsā sabbe Inda-purohitā || Ja_XXII:568 ||
Ja_XXII.4(=541).159: Atthaṃ devamanussānaṃ cintayantā samacchare,
pavis'; etena rājisi devānaṃ anumodanan ti. || Ja_XXII:569 ||
Ta. idan ti nipātamattaṃ, devasabhaṃ addasā ti a., passesā ti1 passa2 esā,
veḷuriyārucirā ti ruciraveḷuriyā, citrā ti nānāratanacitrā, dhārayantīti imaṃ
{sabbaṃ} ete aṭṭhaṃsādibhedā sukatā thambhā dhārayanti, Indapurohitā ti
Indaṃ purohitaṃ purecārikaṃ katvā parivāretvā devamanussānaṃ atthaṃ cin-
tentā acchanti, pavisetenā 'ti iminā maggena yattha devā aññamaññaṃ anu-
modantā acchanti taṃ ṭhānaṃ devānaṃ anumodanaṃ pavisa.
Devāpi kho tassāgamanaṃ olokentā nisinnā8, te "rājā
āgato" ti sutvā ca4 dibbagandhavāsapupphahatthā yāva Citta-
kūṭadvārakoṭṭhakā paṭimaggaṃ gantvā Mahāsattaṃ gandhādīhi
pūjentā Sudhammasabhaṃ ānayiṃsu, rājā rathā otaritvā de-
vasabhaṃ pāvisi, tattha naṃ devā āsanena nimantayiṃsu, Sakko
āsanena c'; eva kāmehi ca5.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).160: Taṃ devā paṭinandiṃsu disvā rājānam āgataṃ: (IV. p. 356)
svāgatan te mahārāja atho te adurāgataṃ,
nisīda dāni rājisi devarājassa santike. || Ja_XXII:570 ||
Ja_XXII.4(=541).161: Sakko pi paṭinandittha Vedehaṃ Mithilaggahaṃ
nimantayi ca kāmehi āsanena ca Vāsavo: || Ja_XXII:571 ||
Ja_XXII.4(=541).162: Sādhu kho si anuppatto āvāsaṃ vasavattinaṃ,
vasa devesu rājisi sabbakāmasamiddhisu,
tāvatiṃsesu devesu bhuñja kāme amānuse ti. || Ja_XXII:572 ||
Ta. paṭinandiṃsū 'ti sampiyāyiṃsu, haṭṭhatuṭṭhā hutvā sampaṭicchiṃsu,
sabbakāmasamiddhisū ti sabbesaṃ devakāmānaṃ samiddhiyuttesu.
Evaṃ Sakkena dibbakāmena nimantito rājā paṭikkhi-
panto āha:
Ja_XXII.4(=541).163: Yathā yācitakaṃ yānaṃ yathā yācitakaṃ dhanaṃ (IV. p. 358)
evaṃsampadam ev'; etaṃ yaṃ parato dānapaccayā. || Ja_XXII:573 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds esesā
2 Bd esa, Cks omit passa.
3 Bd nisīdiṃsu.
4 Bd omits ca.
5 Bd adds nimantesi.
6 Cks -te.
[page 128]
128 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).164: Na cāham etaṃ icchāmi yam parato dānapaccayā,
sayaṃkatāni puññāni tam me āveṇiyaṃ dhanaṃ. || Ja_XXII:574 ||
Ja_XXII.4(=541).165: So 'haṃ gantvā manussesu kāhāmi kusalaṃ bahuṃ (Cfr. II 257|1)
dānena samacariyāya saṃyamena damena ca
yaṃ katvā sukhito hoti na ca pacchānutappatīti. || Ja_XXII:575 ||
Ta.1 yamparato dānapaccayā ti yaṃ parato tassa parassa dānappac-
cayā2 tena dinnattā labbhati taṃ yācitasadisaṃ hoti, tasmā nāhaṃ etaṃ icchāmi,
sayaṃkatānīti yāni pana mayā attanā katāni puññāni tadeva3 mama parehi
asādhāraṇaṃ āveṇiyaṃ dhanan ti, samacariyāyā 'ti tīhi dvārehi samakiriyāya,
saṃyamenā 'ti sīlarakkhanena, damenā 'ti indriyadamanena.
Evaṃ M. devānaṃ madhurasaddena dh. d., dhammaṃ
desento yeva manussagaṇanāya sattadivasāni ṭhatvā devagaṇaṃ
tosetvā devagaṇamajjhe ṭhito va Mātalissa guṇaṃ kathento ā.:
Ja_XXII.4(=541).166: Bahūpakāro no bhavaṃ4 Mātali devasārathi
yo me kalyāṇakammānaṃ pāpāni paṭidaṃsayīti. || Ja_XXII:576 ||
Ta. yo me -- daṃsayīti yo esa mayhaṃ kalyāṇakammānaṃ devānañ
ca vasanaṭṭhānāni pāpakammānaṃ nerayikānañ ca pāpāni ṭhānāni dassesīti a.
Atha rājā Sakkaṃ āmantetvā "icchām'; ahaṃ mahārāja
manussalokaṃ gantun" ti ā., Sakko "tena hi samma Mā-Ni-
mirājānaṃ tatth'; eva Mithilaṃ nehīti" ā., so "sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā rathaṃ upaṭṭhapesi, rājā devagaṇena saddhiṃ
sammoditvā deve5 nivattetvā rathaṃ abhirūhi, Mā-rathaṃ
pesento pācīnabhāgena Mithilaṃ pāpuṇi, {mahājano} dibbarathaṃ
disvā "rājā no āgacchatīti" pamudito ahosi, Mā-Mithilaṃ
padakkhiṇaṃ katvā tasmiṃ yeva sīhapañjare Mahāsattaṃ
otāretvā "gacchāma mahārājā" 'ti āpucchitvā sakaṭṭhānam eva
gato. Mahājano pi rājānaṃ parivāretvā "kīdiso devaloko" ti
pucchi, rājā devānaṃ Sakkassa ca devarañño sampattiṃ vaṇ-
ṇetvā "tumhe dānādīni puññāni karotha, evaṃ tasmiṃ deva-
loke nibbattissathā" 'ti dh. d. So aparabhāge kappakena
phalitassa jātabhāve ārocite phalitaṃ gahetvā ṭhapāpetvā kappa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yattha.
2 Bd dānaṃpaccayā.
3 Bd tameva.
4 Cks bhayaṃ.
5 Bd adds āpucchetvā.
[page 129]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 129
kassa gāmavaraṃ datvā pabbajitukāmo puttaṃ r. paṭicchāpesi,
tena ca "kasmā deva pabbajasīti" vutte "uttamaṃgaruhā
mayhan" ti imaṃ gāthaṃ vatvā purimarājāno viya pabbajitvā
tasmiṃ yeva ambavane viharanto cattāro Brahmavihāre bhā-
vetvā Brahmalokūpago ahosi.
Tass'; eva pabbajitabhāvaṃ āvikaronto Satthā osānagātham āha:
Ja_XXII.4(=541).167: Idaṃ vatvā Nimirājā1 Vedeho Mithilaggaho
puthuyaññaṃ yajitvāna saṃyamaṃ ajjhupāgamīti. || Ja_XXII:577 ||
Ta. idaṃ vatvā ti uttamaṃgaruhā mayhan ti imaṃ gāthaṃ vatvā,
puthuyaññaṃ yajitvānā 'ti mahādānaṃ datvā, saṃyamaṃ ajjhupā
gamīti sīlasaṃyamaṃ upagato.
Putto pan'; assa Kaḷārajanako2 nāma taṃ vaṃsaṃ upac-
chinditvā3 apabbaji4.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahānek-
khammaṃ nikkhanto yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā Sakko Anuruddho
ahosi, Mātali Ānando, cāturāsītirājasahassāni Buddhaparisā, Nimirājā
aham evā" ti5. Nimijātakaṃ.
5. Khaṇḍahālajātaka.
Rājāsi luddakammo ti. Idaṃ S. Gijjhakūṭe v. Deva-
dattaṃ ā. k. Tassa vatthuṃ6 Saṃghabhedakakkhandhake āgatam
eva, taṃ tassa pabbajjato paṭṭhāya yāva Bimbisārarañño maraṇā
tatthāgatanayen'; eva7 veditabbaṃ. Tam pana mārāpetvā De-Ajāta-
sattuṃ upasaṃkamitvā ā.: "mahārāja tava manoratho matthakaṃ
patto, mama manoratho tāva na pāpuṇātīti". "Ko pana vo bhante
manoratho" ti. "Dasabalaṃ mārāpetvā Buddho bhavissāmīti".
"Amheh'; eva kiṃ kātabban" ti. "Dhanuggahe sannipātetuṃ vaṭṭa-
tīti". "Sādhu bhante" ti rājā akkhaṇavedhinaṃ dhanuggahānaṃ
pañcasatāni sannipātāpetvā tato pi ekatiṃsa jane uccinitvā "therassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ne-.
2 Cs kalāra-, Bd kāḷāra-.
3 Cs acch-, Bd upacchindi.
4 Bd omits ap-.
5 Bd nemirājā pana ahaṃ eva sammāsambuddho loke udapādīti
nemijātakaṃ niṭhitaṃ.
5. Is in Bd called Candakumārajātaka, Cfr. Bv & C. p. 77. De- = Devadatto.
6 Cs Bd -u.
7 Ck maraṇattagata-, Cs maraṇatathāgata-.
[page 130]
130 XXII. Mahānipāta.
vacanaṃ karothā" 'ti De-assa santikaṃ pāhesi. So tesaṃ jeṭṭha-
kaṃ āmantetvā "āvuso Samaṇo Gotamo Gijjhakūṭe viharati, asukavelāya
divaṭṭhāne caṃkamati, tvaṃ tattha gantvā taṃ visapītena sallena
vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā asukena nāma maggena ehīti" pesetvā
tasmiṃ magge dve dhanuggahe ṭhapesi. "Tumhākaṃ ṭhitamaggena
eko puriso āgacchissati, taṃ tumhe jīvitā voropetvā asukamaggena
nāma ethā" 'ti tasmiṃ magge cattāro1 ṭhapesi. "Tumhākaṃ ṭhita-
maggena dve2 purisā āgacchissanti, tumhe te jīvitā voropetvā asuka-
maggena nāma ethā" 'ti tasmiṃ magge aṭṭha jane ṭhapesi. "Tum-
hākaṃ ṭhitamaggena cattāro porisā āgamissanti, tumhe te jīvitā
voropetvā asukamaggena nāma ethā" 'ti tasmiṃ magge soḷasa
purise ṭhapesi. "Tumhākaṃ ṭhitamaggena aṭṭha purisā āgamissanti,
tumhe te jīvitā voropetvā asukamaggena ethā" 'ti. Kasmā pan'; esa
evam akāsīti attano kammassa paṭicchādanatthaṃ. Atha so jeṭṭha-
dhanuggaho vāmato khaggaṃ3 piṭṭhiyā tuṇhīraṃ4 bandhitvā meṇḍa-
kasiṅgamahādhanuṃ gahetvā Tathāgatassa santikaṃ gantvā "vijjhis-
sāmi nan" ti dhanuṃ āropetvā saraṃ sannahitvā kaḍḍhitvā vissajjetuṃ
nāsakkhi5, sakalasarīraṃ thaddhaṃ yante pīḷitākārappattaṃ viya ahosi,
so maraṇabhayatajjito aṭṭhāsi. Atha naṃ S. disvā madhurassaraṃ
nicchāretvā "mā bhāyi, ito ehīti" ā. So tasmiṃ khaṇe āvudhāni
chaḍḍetvā Bhagavato pādesu sirasā patitvā "accayo maṃ bhante acca-
gamā yathābālaṃ yathāmūḷhaṃ yathāakusalaṃ, sv-āhaṃ tumhākaṃ
guṇe ajānanto andhabālassa De-ssa vacanena tumhe jīvitā voro-
petuṃ āgato, khamatha me bhante" ti khamāpetvā ekamante nisīdi.
Atha naṃ S. saccāni pakāsetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā "āvuso
De-ena ācikkhitamaggaṃ apaṭipajjitvā aññena maggena yāhīti"
taṃ uyyojesi, taṃ uyyojetvā ca pana caṃkamā oruyha aññatarasmiṃ
rukkhamūle nisīdi. Atha tasmiṃ dhanuggahe anāgacchante itare dve
"kin nu kho so cirāyatīti" paṭimaggena6 gacchantā Dasabalaṃ disvā
upasaṃkamitvā vanditvā ekamante nisīdiṃsu. So tesam pi saccāni
pakāsetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā "āvuso De-ena kathitam
maggaṃ apaṭipajjitvā iminā maggena gacchathā" 'ti uyyojesi, iminā
nāma upāyena itare7 pi āgantvā nisinne8 sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā
aññena maggena uyyojesi. Atha so paṭhamam āgato dhanuggaho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds purise.
2 Bd aṭha.
3 Bd adds laggetvā.
4 Bd tuṇḍisaraṃ.
5 Bd adds so saraṃ oropetuṃ asakkonto pāsukā bhijjanti viya mukhato
kheḷena pagghirantena kiḷantarūpo ahosi.
6 Cks -nā.
7 Bds -resu.
8 Bds -esu.
[page 131]
5. Khaṇḍahālajātaka. (512). 131
De-aṃ upasaṃkamitvā "bhante De-a, ahaṃ Sammāsambuddhaṃ
jīvitā voropetuṃ nāsakkhiṃ, mahiddhiyo so Bhagavā mahḥäubhāvo"
ti ārocesi. Te sabbe pi1 "Sammāsambuddhaṃ nissāya amhehi jīvitaṃ
laddhan" ti Satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Ayaṃ
pavatti bhikkhusaṃghe pākaṭā ahosi, bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso De-kira ekasmiṃ Tathāgate veracittena
bahujane jīvitā voropetuṃ vāyāmaṃ akāsi, te sabbe pi Satthāran
nissāya jīvitaṃ labhiṃsū" 'ti. S. āgantvā "k. n. bh. e. k. s." ti p.
"i. n." ti v., "na bh. i. p. pi De-maṃ ekaṃ nissāya mayi veracittena
bahujane jīvitā voropetuṃ vāyami yevā" 'ti vatvā a. ā.:
Atīte ayaṃ Bārāṇasī Pupphavatī nāma ahosi. Ta. Vasa-
vattirañño putto ekarājā nāma r. kāresi. Tassa putto Canda-
kumāro nāma oparajjaṃ kāresi. Khaṇḍahālo nāma brāhmaṇo
purohito ahosi, so rañño atthañ ca dhammañ ca anusāsati, taṃ
kira rājā paṇḍito ti vinicchaye nisīdāpesi. So lañcavittako hutvā
lañcaṃ gahetvā assāmike sāmike karoti sāmike assāmike. Ath'
ekadivasaṃ eko aṭṭaparājito puriso vinicchayaṭṭhānā upakkosanto
nikkhamitvā rājupaṭṭhānaṃ gacchantaṃ Candakumāraṃ disvā
tassa pādesu pati. So "kiṃ bho purisā" 'ti ā. "Sāmi Khaṇḍa-
hālo vinicchaye vilopaṃ khādati, ahaṃ tena lañcaṃ gahetvā parā-
jayaṃ pāpito" ti. C-kumāro "mā {bhāyīti}" taṃ assāsetvā vi-
nicchayaṃ netvā sāmikam akāsi. Mahājano mahāsaddena
sādhukāraṃ adāsi. Rājā sutvā "kiṃsaddo eso" ti pucchitvā.
"C-kumārena kira Kh-lassa dubbinicchitaṃ aṭṭaṃ suvinicchitaṃ,
tatr'; eso sādhukārasaddo" ti. Rājā taṃ sutvā kumāraṃ āgantvā
vanditvā ṭhitaṃ "tāta eko kira te aṭṭo vinicchito" ti pucchi.
"Āma devā" 'ti. "Tena hi tāta ito paṭṭhāya tvam eva vi-
nicchayaṃ paṭṭhapehīti" vinicchayaṃ kumārassa adāsi. Kh-lassa
āyo pacchijji, so tato paṭṭhāya kumāre āghātaṃ bandhitvā
otārāpekkho acari. So pana rājā muddhappasanno2, so eka-
divasaṃ paccūsasamaye supinantena alaṃkatadvārakoṭṭhakaṃ
sattaratanamayapākāraṃ saṭṭhiyojanikaṃ suvaṇṇamahāvīthiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ti.
2 Bd mandapañño.
[page 132]
132 XXII. Mahānipāta.
yojanasahassubbedhaṃ Vejayantapāsādādipatimaṇḍitaṃ Nanda-
navanādivanarāmaṇeyyakaṃ {Nandāpokkharaniādipokkharaṇirāma-
ṇeyyakasamannāgataṃ} ākiṇṇadevagaṇaṃ Tāvatiṃsabhavanaṃ
disvā ta. gantukāmo hutvā cintesi: "ācariya-Kh-lassa āgatave-
lāya Devalokagāmimaggaṃ pucchitvā tena desitamaggena De-
valokaṃ gamissāmīti". Kh-lo pi pāto va rājanivesanaṃ pavi-
sitvā rañño sukhaseyyaṃ pucchi. Ath'; assa rājā āsanaṃ
dāpetvā pañhaṃ pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).1: Rājāsi luddakammo1 ekarājā2 Pupphavatiyā3,
so pucchi brahmabandhuṃ Khaṇḍahālaṃ purohitaṃ mūḷhaṃ. || Ja_XXII:578 ||
Ja_XXII.5(=542).2: Saggamaggam4 ācikkha, tvaṃ si5 brāhmaṇa dhammavinayakusalo,
yathā ito vajanti Sugatiṃ narā puññāni katvānā 'ti. || Ja_XXII:579 ||
Ta. rājāsīti rājā āsi, luddakammo6 ti kakkhaḷapharusakammo, sagga-
maggan ti saggānaṃ maggaṃ, dhammavinayakusalo ti sucaritadhamme
ca ācāravinaye ca kusalo, yathā ti yathā narā puññāni katvā ito Sugatiṃ
gacchanti taṃ Sugatimaggaṃ ācikkhāhīti pucchati.
Imaṃ pana pañhaṃ sabbaññū-Buddhaṃ vā tassa sāvake
vā alābhena7 Bodhisattaṃ vā pucchituṃ vaṭṭati, rājā pana
yathā nāma sattāhaṃ maggamūḷho puriso aññaṃ addhamāsa-
mattaṃ maggamūḷhaṃ maggaṃ puccheyya evaṃ Kh-laṃ
pucchi. So cintesi: "ayam me paccāmittassa piṭṭhiṃ passana-
kālo, idāni C-kumāraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā mama mano-
rathaṃ pūressāmīti". Atha rājānaṃ āmantetvā tatiyaṃ g. ā.:
Ja_XXII.5(=542).3: Atidānaṃ daditvāna avajjhe deva ghātetvā
evaṃ vajanti Sugatiṃ narā puññāni katvānā 'ti. || Ja_XXII:580 ||
T. a.: mahārāja Saggaṃ gacchantā nāma atidānaṃ dadanti avajjhe ghā-
tenti, sace Saggaṃ gantukāmo tvam pi tath'; eva karohīti.
Atha naṃ rājā pañhassa atthaṃ pucchi:
Ja_XXII.5(=542).4: Kiṃ pana taṃ atidānaṃ, ke ca avajjhā imasmiṃ lokasmiṃ,
etañ8 ca kho no akkhāhi, yajissāma dadāma dānānīti. || Ja_XXII:581 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck adds si.
2 Cks add ti.
3 Bd -yāyaṃ.
4 Bd saggānaṃmaggam.
5 Bd tvamasi.
6 Cks add si.
7 Ck -bhe, Cs -bho.
8 Ck ek-.
[page 133]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 133
So pi vyākāsi:
Ja_XXII.5(=542).5: Puttehi deva yajitabbaṃ mahesihi negamehi ca
usabhehi ājāniyehi catūhi
sabbacatukkena deva yajitabban ti || Ja_XXII:582 ||
vyākaronto ca Devalokamaggaṃ puṭṭho Nirayamaggaṃ vyākāsi.
Ta. puttehīti attano jātehi piyaputtehi c'; eva piyadhītāhi ca, mahesi-
hīti piyabhariyāhi, negamehīti seṭṭhīhi, usabhehīti sabbasetausabharājūhi,
ājāniyehīti maṅgalassehi, catūhīti etehi sabbeh'; eva aññehi ca hatthiādīhi
catūhi catūhīti evaṃ sabbacatukkena deva yajitabbaṃ, etesaṃ sabbesaṃ khaggena
sīsaṃ chinditvā suvaṇṇapātiyā galalohitaṃ gahetvā āvāṭe pakkhipitvā yaññassa
yajanakarājāno sarīren'; eva saha Devalokaṃ gacchanti mahārāja, samaṇabrāh-
maṇakapaṇiddhikavanibbakayācakānaṃ ghāsacchādanādisampādanaṃ1 dānam eva
pavattati, ime pana puttadhītādayo māretvā tesaṃ galalohitena2 yajanaṃ ati-
dānaṃ nāmā 'ti rājānaṃ saññāpesi.
Iti so "sace C-kumāraṃ ekaṃ ñeva gaṇhissāmi veracittena
kāraṇaṃ maññissantīti" taṃ mahājanassa antare pakkhipi.
Imaṃ pana tesaṃ kathentānaṃ kathaṃ sutvā antepurajano
bhītatasito ekappahārena mahāviravaṃ viravi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).6: Taṃ sutvā antepure: kumārā ca3 mahesiyo ca haññantu
eko ahosi nigghoso bhesmā accuggato saddo ti. || Ja_XXII:583 ||
Ta. tan ti taṃ kumārā ca mahesiyo ca haññantū 'ti saddaṃ sutvā, eko
ti sakalarājanivesane eko va nigghoso ahosi, bhesmā ti bhayānako, accug-
gato ti ati uggato ahosi.
Sakalarājakulaṃ yugantavātāhataṃ viya sālavanaṃ ahosi,
brāhmaṇo pi rājānaṃ ā.: "kiṃ mahārāja yaññaṃ yajituṃ sak-
kosi na sakkosīti". "Kiṃ kathesi ācariya, yaññaṃ yajitvā
Devalokaṃ gamissāmīti". "Mahārāja bhīruno4 dubbalajjhāsayā
yaññaṃ yajituṃ samatthā nāma na honti, tumhe idha sabbe
sannipātetha, ahaṃ yaññāvāṭe kammaṃ karissāmīti" attano
pahonakabalaṃ gahetvā nagarā nikkhamma yaññāvāṭaṃ sama-
talaṃ kārāpetvā vatiyā parikkhipi, kasmā5: dhammiko pi samaṇo vā
brāhmaṇo vā āgantvā vāreyyā6 'ti yaññāvāṭe vatiparikkhepanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sampadānaṃ.
2 Bd adds yaññassa.
3 Bd omits ca.
4 Bd bhirukā.
5 Cks omit kasmā.
6 Bds nivāreyyā.
[page 134]
134 XXII. Mahānipāta.
cārittan ti katvā porāṇakabrāhmaṇehi ṭhapitaṃ. Rājāpi purise
pakkosāpetvā "tāta ahaṃ attano puttadhītaro ca bhariyāyo
ca māretvā yaññaṃ yajitvā Devalokaṃ gamissāmīti, gacchatha
nesaṃ ācikkhitvā sabbe idhānethā" 'ti puttānaṃ tāva ānaya-
natthāya āha:
Ja_XXII.5(=542).7: Gacchatha vadetha kumāre Canda-Suriyaṃ Bhaddasenañ ca
Sūrañ ca Vāmagottañ ca:
pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:584 ||
Ta. C-kumāro ca Suriyakumāro ca dve Gotamādeviyā aggamahesiyā puttā,
Bhaddaseno ca pana Sūro ca Vāmagotto ca tesaṃ vemātikabhātaro, pasurā
kira hothā 'ti pasurā kira hotha, ekasmiṃ ṭhāne rāsi hothā 'ti kir'; ettha1 attho.
Te paṭhamaṃ C-kumārassa santikaṃ gantvā āhaṃsu:
"kumāra tumhe kira māretvā tumhākaṃ pitā D-lokaṃ gantu-
kāmo, tumhākaṃ gaṇhanatthāya amhe pesesīti". "Kassa va-
canena maṃ gaṇhāpetīti". "Kh-lassa devā" 'ti. "Kiṃ so
mañ ñeva gaṇhāpeti udāhu aññe pīti". "Aññe pi gaṇhāpeti,
catukkaṃ kira yaññaṃ yajāpetukāmo" ti. So cintesi: "tassa
aññehi saddhiṃ veran n'; atthi, ‘vinicchaye vilopaṃ kātuṃ na
labhāmīti'; pana mayi ekasmiṃ verena bahuṃ mārāpeti2, pitaraṃ
daṭṭhuṃ labhantassa sabbesaṃ mocāpanaṃ mama bhāro" ti.
Atha ne "tena hi me pitu vacanaṃ karothā" 'ti. Te taṃ
netvā rājaṅgaṇe ekamante ṭhapetvā itare pi tayo ānetvā tass'
eva santike katvā rañño ārocayiṃsu: "ānītā te deva puttā"
ti. So tesaṃ vacanaṃ sutvā "tātā idāni me dhītaro ānetvā
tesaṃ ñeva santike karotha" 'ti itaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).8: Kumāriyo pi vadetha Upaseṇiṃ Kokilaṃ Muditañ ca
Nandañ cāpi kumāriṃ: pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:585 ||
Te "evaṃ karissāmā" 'ti tāsaṃ santikaṃ gantvā tā roda-
mānā paridevamānā3 ānetvā bhātikānaṃ ñeva santike kariṃsu.
Tato rājā attano piyabhariyānaṃ gaṇhanatthāya itaraṃ g. aha:
Ja_XXII.5(=542).9: Vijayam pi mayhaṃ mahesiṃ ekapatiṃ Kesiniṃ Sunandañ ca
lakkhaṇavarūpapannā pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:586 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hothā ti ācikkhathā ti.
2 Ck -petvā.
3 Ck adds so, Cs yo.
[page 135]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 135
Ta. lakkhaṇa-ti uttamehi catusaṭṭhiyā itthilakkhaṇehi upapannā, ethā
'ti pi vadethā 'ti a.
Te tāpi paridevamānā ānetvā kumārānaṃ santike kariṃsu.
Atha rājā cattāro seṭṭhī ānāpento itaraṃ g. āha:
Ja_XXII.5(=542).10: Gahapatayo pi vadetha Puṇṇamukhaṃ Bhaddiyaṃ Siṅgālañ ca
Vaddhañ cāpi gahapatiṃ:
pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:587 ||
Rājapurisā gantvā te ānayiṃsu. Rañño puttadāre gayha-
māne sakalanagaraṃ na kiñci avoca, seṭṭhikulāni pana mahā-
sambandhāni, tasmā tesaṃ gahitakāle sakalanagaraṃ saṃ-
khubhitvā "rañño seṭṭhī māretvā yaññaṃ yajituṃ na dassāmā"
'ti seṭṭhī parivāretvā va tesaṃ ñātivaggena saddhiṃ rājakulaṃ
agamāsi. Atha te seṭṭhī ñātijanaparivutā rājānaṃ attano
jīvitaṃ yāciṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).11: Te tattha gahapatayo avociṃsu [samāgatā] puttadāraparikiṇṇā:
sabbasikhino deva karohi athavā no dāse sāvehīti. || Ja_XXII:588 ||
Ta. sabbasikhino ti sabbe amhe matthake cūḷaṃ ṭhapetvā attano
ceṭake karohi, mayan te ceṭakakiccaṃ karissāma, athavā no dāse sāvehīti
athavā asaddahanto sabbe seṇiye1 sannipātetvā tāsaṃ majjhe amhe dāse sāvehi.
mayan te dāsattaṃ paṭisuṇissāmā 'ti.
Te evaṃ yācantā jīvitaṃ laddhuṃ nāsakkhiṃsu. Rāja-
purisā sese paṭikkamāpetvā te gahetvā kumārānaṃ yeva san-
tike nisīdāpesuṃ. Tato rājā hatthiādīnaṃ ānayanatthāya2
āṇāpento3 āha:
Ja_XXII.5(=542).12: Abhayaṃkaram pi hatthiṃ Rājagiriṃ4 Accutavaruṇadantaṃ
ānetha kho te khippaṃ, yaññatthāya bhavissanti. || Ja_XXII:589 ||
Ja_XXII.5(=542).13: Assataram pi Kesiṃ Suraṃmukhaṃ Puṇṇakaṃ Vindakañ ca5
ānetha kho ne6 khippaṃ, yaññatthāya bhavissanti. || Ja_XXII:590 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cs; Ck seniye, Bd seniyo.
2 Cks -dīni atthāya.
3 Ck ānāpento.
4 Bd nālāgiriṃ.
5 Bd assaratanaṃ pi kesaniṃ surāmukhaṃ muṇṇakaṃ vinaṭakaṃ ca.
Bd ne.
[page 136]
136 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).14: Usabhe pi yūthapatine gavaṃpatine
mayhaṃ ānetha samupakarontu,
sabbaṃ yajissāma, dadāma dānāni. || Ja_XXII:591 ||
Ja_XXII.5(=542).15: Sabbaṃ paṭiyādetha yaññaṃ pana uggatamhi suriyamhi,
āṇāpetha ca kumāre: abhiramantu imaṃ rattiṃ. || Ja_XXII:592 ||
Ja_XXII.5(=542).16: Sabbaṃ upaṭṭhāpetha yaññaṃ pana uggatamhi suriyamhi,
vadetha ca dāni kumāre: ajja vo pacchimā rattīti. || Ja_XXII:593 ||
Ta. samupakarontu sabban ti na kevalaṃ ettakam eva avasesam pi,
sabbe catuppadagaṇam eva pakkhigaṇañ ca sabbaṃ catukkaṃ katvā rāsiṃ2 ka-
rontu, sabbacatukkaṃ yaññaṃ yajissāma, yācakabrāhmaṇānañ ca dānaṃ dassāmā
'ti, sabbaṃ paṭiyādethā 'ti etaṃ3 mayā vuttaṃ anavassesaṃ4 upaṭṭhāpetha,
uggatamhīti ahaṃ pana yaññaṃ uggate suriye sve pāto va yajissāmi, sab-
baṃ upaṭṭhāpethā 'ti sesam pi sabbaṃ yaññopakaraṇaṃ upaṭṭhapetha.
Rañño pana mātāpitaro dharanti5 yeva, ath'; assa gantvā
mātu ārocesuṃ: "ayye putto vo puttadāre māretvā yaññaṃ
yajitukāmo" ti. Sā "kiṃ kathetha tātā" ti hatthena hadayaṃ
dhāretvā6 rodamānā āgantvā "saccaṃ kira putta evarūpo te
yañño bhavissatīti" pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).17: Taṃ taṃ mātā avacā7 rodantī8 āgatā vimānato:
yañño kira te putta bhavissati catūhi puttehīti. || Ja_XXII:594 ||
Ta. tantan ti taṃ etaṃ rājānaṃ, vimānato ti attano vasanaṭṭhānato.
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).18: Sabbe mayhaṃ puttā cattā Candasmiṃ haññamānasmiṃ,
puttehi yaññaṃ yajitvāna sugatiṃ Saggaṃ gamissāmīti. || Ja_XXII:595 ||
Ta. cattā ti C-kumāre haññamāne yeva sabbe pi yaññatthāya mayā
paricattā.
Atha naṃ mātā āha:
Ja_XXII.5(=542).19: Mā putta saddahesi: sugatī9 kira hoti puttayaññena,
nirayān'; eso maggo, n'; eso maggo saggānaṃ. || Ja_XXII:596 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd usabhaṃ pi yudhapatiṃ anojaṃ nisabhaṃ gavampatiṃ te pi.
2 Cks rāsi.
3 Ck ekaṃ, Bd evaṃ.
4 Cks ava-.
5 Cks dhananti.
6 Bd paharitvā.
7 Ck -ca, Bd avocā.
8 all three MSS. -ti.
9 Bd -tiyā-, Cks -tiṃ.
[page 137]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542). 137
Ja_XXII.5(=542).20: Dānāni dehi Koṇḍañña, ahiṃsā [sabba] bhūtabhavyānaṃ
esa maggo sugatiyā, na ca maggo puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:597 ||
Ta. nirayāneso ti nirassādatthena catunnaṃ apāyānaṃ esa maggo,
Koṇḍaññā 'ti rājānaṃ gottenālapati, bhūtabhavyānan ti bhavitabbasattā-
naṃ1, yaññenā 'ti evarūpena puttadhītaro māretvā yajanakayaññena sagga-
maggo nāma n'; atthi.
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).21: Ācariyānaṃ vacanā ghātessaṃ Candañ2 ca Suriyañ ca,
puttehi yajitvā duccajehi sugatiṃ Saggaṃ gamissamīti. || Ja_XXII:598 ||
Ta. ācariyānaṃ vacanā ti amma n'; esā mama attano mati, ācāra-10
sikkhāpanakassa pana me3 Kh-lassa ācariyassa etaṃ vacanaṃ esā anusatthi,
tasmā ahaṃ ete ghātayissaṃ4, duccajehi puttehi yaññaṃ yajitvā saggaṃ ga-
missāmi.
Ath'; assa mātā attano vacanaṃ gāhāpetuṃ asakkontā
apagatā. Pitā taṃ pavattiṃ sutvā āgantvā pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).22: Taṃ taṃ pitāpi avaca Vasavattī orasaṃ sakaṃ puttaṃ:
yañño5 kira te putta bhavissati catūhi puttehīti. || Ja_XXII:599 ||
Ta. Vasavattīti tassa nāmaṃ.
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).23: Sabbe pi mayhaṃ puttā cattā Candasmiṃ haññamānasmiṃ,
puttehi yaññaṃ yajitvāna sugatiṃ Saggaṃ gamissāmīti. || Ja_XXII:600 ||
Atha naṃ pitā āha:
Ja_XXII.5(=542).24: Mā putta saddahesi: sugatī6 kira hoti puttayaññena,
nirayān'; eso maggo, n'; eso maggo saggānaṃ. || Ja_XXII:601 ||
Ja_XXII.5(=542).25: Dānāni dehi Koṇḍañña, ahiṃsā [sabba] bhūtabhavyānaṃ
esa maggo sugatiyā, na ca maggo puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:602 ||
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).26: Ācariyānaṃ vacanā7 ghātessaṃ Candañ2 ca Suriyañ ca,
puttehi yajitvā duccajehi sugatiṃ Saggaṃ gamissāmīti. || Ja_XXII:603 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bhavitasattānaṃ.
2 Cks candiyañ.
3 Bd omits me.
4 Bd ghātissaṃ.
5 Cks -e.
6 Cks -tiṃ, Bd -tiyā.
7 all three MSS. -naṃ.
[page 138]
138 XXII. Mahānipata.
Atha naṃ pitā āha:
Ja_XXII.5(=542).27: Dānāni dehi Koṇḍañña, ahiṃsā [sabba] bhūtabhavyānaṃ
puttaparivuto tuvaṃ raṭṭhaṃ janapadañ ca pālehīti. || Ja_XXII:604 ||
Ta. puttaparivuto ti puttehi parivuto, raṭṭhaṃ -- cā 'ti sakala-
Kāsiraṭṭhañ ca tass'; eva taṃ taṃ1 koṭṭhāsabhūtaṃ janapadañ ca.
So pi taṃ attano vacanaṃ gāhāpetuṃ nāsakkhi. Tato
C-kumāro cintesi: "imassa ettakassa janassa dukkhaṃ maṃ
ekakaṃ nissāya uppannaṃ2, mama pitaraṃ yācitvā3 ettakassa
janassa maraṇadukkhato mocessāmīti" so pitarā saddhiṃ salla-
panto aha:
Ja_XXII.5(=542).28: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthī asse ca pālema. || Ja_XXII:605 ||
Ja_XXII.5(=542).29: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthichakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:606 ||
Ja_XXII.5(=542).30: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi assachakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:607 ||
Ja_XXII.5(=542).31: Mā no deva avadhi, dāse no dehi4 yassa honti tava kāmā
api raṭṭhā pabbājitā5 bhikkhācariyaṃ carissāmā 'ti. || Ja_XXII:608 ||
Ta. nigaḷa -- pīti api nāma mayaṃ mahānigaḷehi bandhakāpi hutvā,
yassa -- kāmā ti sace pi Khaṇḍahālassa dātukāmo si tassa pi no dāse katvā
dehi karissām'; assa dāsakamman ti vadati, api raṭṭhā ti sace amhākaṃ koci
doso atthi raṭṭhā no pabbājehi api nāma raṭṭhā pabbājitāpi5 kapaṇā viya ka-
pālaṃ gahetvā bhikkhācariyaṃ carissāma, mā no avadhi dehi no jīvitan ti vilapi.
Tassa taṃ nānappakāraṃ vilāpaṃ sutvā rājā hadaya-
phalitaṃ6 patto viya assupuṇṇehi nettehi "na me koci putte
māretuṃ lacchati, na mam'; attho Devalokenā" 'ti sabbe te
mocetuṃ āha:
Ja_XXII.5(=542).32: Dukkhaṃ kho me janayatha7 vilapantā jīvitassa kāmāhi,
muñcatha dāni kumāre, alam pi me hotu puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:609 ||
Taṃ rañño kathaṃ sutvā rājaputte ādiṃ katvā sabbaṃ
taṃ pakkhipariyosānaṃ pāṇigaṇaṃ vissajjesuṃ. Kh-lo pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds santakaṃ in the place of taṃ taṃ.
2 Cks omit upp-.
3 Cks omit yā-.
4 Bd adds khaṇḍahālassa.
5 Cks pabba-.
6 Bd bālita.
7 Bd -yittha.
[page 139]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 139
yaññāvāṭe kammaṃ saṃvidahati, atha naṃ eko puriso "are
duṭṭha Kh-la raññā puttā vissajjitā, tvaṃ attano putte māretvā
tesaṃ gaḷalohitena yaññaṃ yajassū" 'ti āha. So "kiṃ nāma
raññā katan" ti vegena gantvā āha:
Ja_XXII.5(=542).33: Pubbe va kho si1 vutto: dukkaraṃ2
durabhisambhavaṃ c'; etaṃ,
atha no upakkhaṭassa
yaññassa kasmā3 karosi vikkhepaṃ. || Ja_XXII:610 ||
Ja_XXII.5(=542).34: Sabbe vajanti sugatim ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti. || Ja_XXII:611 ||
Ta. pubbe ti mayā tvaṃ pubbe va vutto na tumhādisena bhīrujātikena
sakkā yaññaṃ yajituṃ yaññayajanaṃ nām'; etaṃ dukkaraṃ durabhisambhavan
ti, atha no idāni upakkhaṭassa paṭiyattassa yaññassa vikkhepaṃ karosi vikkham-
bhantīti4 pi pāṭho paṭisedhentīti a., mahārāja kasmā evaṃ karosi, yattakā hi
yaññaṃ yajanti vā yājenti vā anumodanti vā sabbe Sugatim eva vajantīti dasseti.
So {andhabhūto} rājā tassa kodhavasikassa kathaṃ gahetvā
dhammasaññī hutvā puna putte gaṇhāpesi. Tato C-kumāro
pitaraṃ anubodhayamāno āha:
Ja_XXII.5(=542).35: Atha kissa ca5 no pubbe sotthānaṃ brāhmaṇo avācesi,
atha no akāraṇasmā yaññatthāya deva ghātesi. || Ja_XXII:612 ||
Ja_XXII.5(=542).36: Pubbe va6 no daharake ca samāne{7} na hanesi8 na ghātayesi9,
dahar'; amhā10 yobbanaṃ pattā adūsakā tāta haññāma. || Ja_XXII:613 ||
Ja_XXII.5(=542).37: Hatthigate assagate sannaddhe passa no mahārāja
yuddhe va yujjhamāne11
na hi mādisā sūrā honti yaññatthāya. || Ja_XXII:614 ||
Ja_XXII.5(=542).38: Paccante vā kupite aṭavīsu vā mādise niyojenti,
atha no akāraṇasmā abhūmiyaṃ tāta haññāma. || Ja_XXII:615 ||
Ja_XXII.5(=542).39: Yāpi hitā sakuṇiyo vasanti tiṇagharāni katvāna
tāsam pi piyā puttā, atha no tvaṃ deva ghātesi. || Ja_XXII:616 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds me.
2 Cks dukkha-.
3 Cks omit ka-.
4 Cks -mhantīti.
5 Bds ja.
6 Ck ca.
7 Cks -ko ca samāno, Bds daharakāle.
8 Bds māresi.
9 Bd -tesi.
10 Cks yuvādaharamha.
11 Bds yuddhehi yujjhamānehi.
[page 140]
140 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).40: Mā tassa1 saddahesi: na maṃ Khaṇḍahālo ghātaye,
mamaṃ hi so ghātetvāna anantaram pi taṃ deva ghāteyya. || Ja_XXII:617 ||
Ja_XXII.5(=542).41: Gāmavaraṃ nigamavaraṃ dadanti bhogaṃ pi 'ssa mahārāja,
ath'; aggapiṇḍikāpi kule kule h'; ete bhuñjanti. || Ja_XXII:618 ||
Ja_XXII.5(=542).42: Tesam pi tādisānaṃ icchanti dubbhituṃ mahārāja
yebhuyyena ete akataññuno brāhmaṇā deva. || Ja_XXII:619 ||
Ja_XXII.5(=542).43: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthī asse ca pālema. || Ja_XXII:620 ||
Ja_XXII.5(=542).44: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthicchakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:621 ||
Ja_XXII.5(=542).45: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi assachakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:622 ||
Ja_XXII.5(=542).46: Mā no deva avadhi, dāse no dehi yassa honti tava kāmā,
api raṭṭhā pabbājitā2 bhikkhācariyaṃ carissāmā 'ti. || Ja_XXII:623 ||
Ta. pubbe ti tāta yadi ahaṃ māretabbo atha kasmā amhākaṃ ñātijane
pubbe mama jātakāle brāhmaṇo sotthānaṃ avācesi tadā kira Kh-lo mama lak-
khaṇāni upadhāretvā imassa kumārassa na koci antarāyo bhavissati tumhākaṃ
accayena r. kāressatīti ā., icc-assa purimena pacchimaṃ na sameti musāvādī3
esa, atha no etassa vacanaṃ gahetvā akāraṇasmā ti nikkāraṇā yeva yaññat-
thāya deva ghātesi, mā amhe ghātayi, ayaṃ hi mayi ekasmiṃ verena mahājanaṃ
māretukāmo, sādhukaṃ sallakkhehi narindā 'ti, pubbe va no ti mahārāja sace
pi amhe māretukāmo pubbe va no daharake samāne4 kasmā sayaṃ vā na
hanesi5 aññehi vā na ghātāpesi, idāni pana mayaṃ daharā taruṇā paṭhamavaye
ṭhitā puttadhītāhi vaḍḍhāma, evaṃbhūtā tava6 adūsakā va kiṃkāraṇā haññāmā
'ti, passa no ti amhe cattāro pi bhātike, yujjhamāne ti paccatthikānaṃ
nagaraṃ parivāretvā ṭhitakāle amhādiso putte tehi saddhiṃ yujjhamāne passa,
aputtakā hi rājāno anāthā nāma honti, mādisā ti amhādisā, sūrā ti bala-
vantā7 na yaññatthāya māretabbā honti, niyojentīti nesaṃ paccāmittānaṃ
gaṇhanatthāya yojenti, atha no ti atha nu, akāraṇasmā ti akāraṇena, abhū-
miyaṃ anokāse yeva kasmā tāta haññāmā 'ti a., mā tassa8 saddahesīti
mahārāja tvaṃ maṃ Kh-lo na ghātaye ti mā tassa9 saddaheyyāsi, bhogaṃ
pissā 'ti bhogam pi assa brāhmaṇajanassa10 rājāno denti, aggapiṇḍikāpīti
atha te aggodakaṃ aggapiṇḍikaṃ labhantā aggapiṇḍikāpi honti, tesampīti
yesaṃ kule bhuñjanti tesam pi evarūpānaṃ piṇḍadāyakānaṃ11.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tvassa, Cks kassa.
2 Cks pabba-.
3 Cks -dā.
4 Bd daharakāle.
5 Cs hesi, Bd haññasi.
6 Bd omits tava.
7 all three MSS. -to.
8 Cks kassa.
9 Cks kassaci.
10 Bd brahmaṇassa.
11 Bd adds dubbhituṃ icchanti.
[page 141]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 141
Rājā kumārassa vilāpaṃ sutvā
Ja_XXII.5(=542).47: Dukkhaṃ kho me janayatha1 vilapantā jīvitassa kāmāhi,
muñcatha dāni kumāre, alam pi me hotu puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:624 ||
imaṃ g. vatvā puna pi mocesi. Kh-lo āgantvā puna pi
Ja_XXII.5(=542).48: Pubbe va kho si2 vutto: dukkaraṃ durabhisambhavaṃ c'; etaṃ,
atha no upakkhaṭassa
yaññassa kasmā3 karosi vikkhepaṃ. || Ja_XXII:625 ||
Ja_XXII.5(=542).49: Sabbe vajanti sugatiṃ ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti || Ja_XXII:626 ||
vatvā pana gaṇhāpesi. Ath'; assa anunayatthaṃ4 kumāro āha:
Ja_XXII.5(=542).50: Yadi kira yajitvā puttehi Devalokaṃ ito cutā yanti
brāhmaṇo tāva yajatu pacchāpi yajissate5 rājā || Ja_XXII:627 ||
Ja_XXII.5(=542).51: Yadi kira yajitvā puttehi Devalokaṃ ito cutā yanti
eso ca Khaṇḍahālo yajatu sakehi puttehi. || Ja_XXII:628 ||
Ja_XXII.5(=542).52: Evaṃ jānanto6 Khaṇḍahālo kiṃ puttake na ghātesi
sabbaṃ ca ñātijanaṃ attānañ ca na ghātesi. || Ja_XXII:629 ||
Ja_XXII.5(=542).53: Sabbe vajanti nirayaṃ ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti. || Ja_XXII:630 ||
Ta. brāhmaṇo tāvā 'ti paṭhamaṃ Kh-lo yajatu, puttakehīti sakehi
puttakehi, ath'; etasmiṃ evaṃ yajitvā Devalokaṃ gate pacchā tvaṃ yajissasi
deva, sādhurasabhojanaṃ pihitvā7 aññehi vīmaṃsituṃ8 bhuñjasi, puttamaraṇaṃ
yeva kasmā avīmaṃsitvā kathesīti dīpento evam āha, evaṃ jānanto9 putta-
dhitato māretvā D-lokaṃ gacchatīti evaṃ jānanto kiṃkāraṇā attano putte ca
ñāti ca attānañ ca na ghātesi, sace hi paraṃ māretvā D-lokaṃ gacchanti attānaṃ
māretvā Brahmalokaṃ gantabbaṃ bhavissati, evaṃ yaññaguṇaṃ jānantena param
amāretvā vā attā va māretabbo siyā, ayam pana tathā akatvā mam mārāpeti,
imināpi kāraṇena jāna10 mahārāja yathā esa vinicchaye vilopaṃ kātum alabhanto
evam karontīti, edisan ti evarūpam puttaghātayaññam.
Kumāro ettakaṃ kathento pitaraṃ attano vacanaṃ gāhā-
petuṃ asakkonto rājānaṃ parivāretvā ṭhitaṃ parisaṃ ārab-
bha āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yittha.
2 Bd adds me.
3 Cks omit kasmā.
4 Bd anudassanattham.
5 Bds yajasituvaṃ.
6 Cks jānaṃ vo.
7 so Cks; Bd pihitvam.
8 Bds vimamsāpetvā, Cs vīmamsitu.
9 Cks jānam.
10 Bd jānātha.
[page 142]
142 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).54: Kathañ ca kira puttakāmāyo
[gahapatayo] gharaṇiyo ca1 nagaramhi
na uparavanti2 rājānaṃ: mā ghātayi orasaṃ puttaṃ. || Ja_XXII:631 ||
Ja_XXII.5(=542).55: Kathañ ca kira puttakāmāyo
[gahapatayo] gharaṇiyo ca1 nagaramhi
na uparavanti3 rājānaṃ: mā ghātayi atrajaṃ puttaṃ. || Ja_XXII:632 ||
Ja_XXII.5(=542).56: Rañño c'; amhi atthakāmo hito ca sabbadā janapadassa,
na koci assa paṭighaṃ mayā janapado4 pavedetīti. || Ja_XXII:633 ||
Ta. puttakāmāyo ti gharaṇiyo sandhāya vuttaṃ, gahapatayo pana
puttakāmā nāma honti, na uparavantīti5 na upakkosanti na vadanti,
atrajan ti attano jātaṃ, evaṃ vutte pi koci raññā saddhiṃ kathetuṃ sa-
mattho nāma nāhosi, na koci assa paṭighaṃ mayā ti iminā no lañco va
gahito issariyamadena vā idaṃ nāma dukkhaṃ katan ti koci eko pi mayā
saddhiṃ paṭighaṃkattā6 nāma nāhosi, janapado7 pavedetīti evaṃ rañño
ca janassa ca atthakāmassāpi mama pitaraṃ ayaṃ janapado guṇasampanno te
putto ti na pavedeti na jānāpetīti a.
Evaṃ vutte pi koci kiñci na katheti. Tato rājakumāro
attano bhariyāyo taṃ yācanatthāya uyyojento āha:
Ja_XXII.5(=542).57: Gacchatha bho8 gharaṇiyo tātañ ca vadetha Khaṇḍahālañ ca:
mā ghātetha kumāre adūsake sīhasaṃkāse. || Ja_XXII:634 ||
Ja_XXII.5(=542).58: Gacchatha bho8 gharaṇiyo {tātañ} ca vadetha Khaṇḍahālañ ca:
mā ghātetha kumāre apekkhite sabbalokassā 'ti. || Ja_XXII:635 ||
Tā gantvā yāciṃsu. Rājā no olokesi pi. Tato kumāro
anātho hutvā vilapanto
Ja_XXII.5(=542).59: Yan nūnāhaṃ9 jāyeyyaṃ
rathakārakulesu10 vā pukkusakulesu10 vā
vesesu11 vā jāyeyyaṃ,
na hajja12 maṃ rājā yaññatthāya13 ghāteyyā 'ti || Ja_XXII:636 ||
vatvā puna tā uyyojento14 āha:
Ja_XXII.5(=542).60: Sabbā sīmantiniyo gacchatha, ayyassa Khaṇḍahālassa
pādesu nipatatha: aparādh'; āhaṃ na passāmi. || Ja_XXII:637 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 read: va?
2 Ck uparamanti, Bd upavadanti.
3 Bd upavadanti, Cs upavaranti.
4 Bd adds na.
5 Cs upavcrantīti, Bd upavadantīti.
6 Bd -ghakato.
7 Bd adds na.
8 Bd vo.
9 Bd handāhaṃ nunā.
10 Cks -kulaṃ.
11 Ck venesu, Cs venasu.
12 h'; ajja?
13 Bd raññe.
14 Cks tamuyyo-, Bd tātariyāyo uyyo-.
[page 143]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542) 143
Ja_XXII.5(=542).61: Sabbā sīmantiniyo gacchatha, ayyassa Khaṇḍahālassa
pādesu nipatatha: kin te bhante mayaṃ adūsemā1 'ti || Ja_XXII:638 ||
Ta. aparadh -- ti ahaṃ ācariya Kh-la attano aparādhaṃ na passāmi,
kinte bhante ti ayya Kh-la mayaṃ tuyhaṃ kiṃ dussit'; amha, atha C-kumā-
rassa doso atthi taṃ khamathā 'ti vadatha, atha C-kumārassa kaniṭṭhabhaginī
Selakumārī nāma sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī pitu pādamūle patitvā paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).62: Kapaṇaṃ2 vilapati Selā disvāna bhātaro upanītatte:
yañño kira me ukkhipito tātena3 saggakāmenā 'ti. || Ja_XXII:639 ||
Ta. upanītatte ti upanītasabhāve, ukkhipito ti ukkhitto, saggakā-
menā 'ti mama bhātaro māretvā Saggaṃ icchantena tāta ime māretvā kiṃ
Saggena karissasīti4 vilapi.
Rājā tassāpi kathaṃ na gaṇhi. Tato C-kumārassa putto
Vāsulo nāma pitaraṃ dukkhitaṃ disvā "ahaṃ ayyakaṃ {yācitvā}
mama pitu jīvitaṃ dāpessāmīti" rañño pādamūle paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).63: Āvattatī5 ca parivattati6 ca Vāsulo sammukhā rañño:
mā no pitaraṃ avadhi, dahar'; amhā ayobbanam pattā ti. || Ja_XXII:640 ||
Ta. daharamhā ayobbanappattā ti deva mayaṃ taruṇadārakā na
tāva yobbanappattā, amhesu pi tāva anukampāya amhākaṃ pitaraṃ mā avadhīti.
Rājā tassa paridevitaṃ sutvā bhijjamānahadayo viya hutvā
assupuṇṇehi nettehi kumāraṃ āliṅgitvā "tāta assāsaṃ paṭilabha,
vissajjemi te pitaran" ti vatvā g. āha:
Ja_XXII.5(=542).64: Eso te Vāsula pitā, [samehi pitaraṃ7,]
dukkhaṃ kho me janayasi [vilapanto antarapurasmiṃ8],
muñcatha dāni kumāre, alam pi me hotu puttayaññenā ti. || Ja_XXII:641 ||
Ta. antarapurasmin ti rājanivesanassa antare.
Puna Kh-lo āgantvā āha:
Ja_XXII.5(=542).65: Pubbe va kho si vutto: dukkaraṃ durabhisambhaṃ c'; etaṃ,
atha no upakkhaṭassa
yaññassa kasmā9 karosi vikkhepaṃ. || Ja_XXII:642 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cs; Ck adusemā, Bd adusamhā.
2 Cks -ṇā.
3 so all three MSS.
4 Cks -tīti.
5 Bd āvatti.
6 Bd -vatti.
7 Bd pitarā sahā.
8 Bd sate pūrasmiṃ.
9 Cks omit ka-.
[page 144]
144 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).66: Sabbe vajanti sugatiṃ ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti. || Ja_XXII:643 ||
Rājāpi andhabālo puna tassa vacanena putte gaṇhāpesi.
Tato Kh-lo cintesi: "ayaṃ rājā muducitto kālena gaṇhāti
kālena vissajjeti, puna pi dārakānaṃ vacanena putte vissaj-
jeyya, yaññāvāṭaṃ ñeva ñaṃ nemīti1". Ath'; assa tatthaga-
manatthāya gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).67: Sabbaratanassa yañño upakkhaṭo ekarāja tava pāsādato2
abhinikkhamassu deva, Saggaṃ gato tvaṃ pamodissasīti. || Ja_XXII:644 ||
T. a.: mahārāja tava yañño sabbaratanehi upakkhaṭo paṭiyatto, idāni te
abhinikkhamanakālo, tasmā abhinikkhama yaññaṃ yajitvā Saggaṃ gato pamo-
dissasīti.
Tato Bodhisattaṃ ādāya {yaññāvāṭagamanakāle} tassa orodhā
ekato va nikkhamiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).68: Daharā sattasatā etā pana Candakassa bhariyāyo
kese parikiritvāna3 rodantiyo maggaṃ anuyanti4. || Ja_XXII:645 ||
Ja_XXII.5(=542).69: Aparā pana sokena5 nikkhantā6 Nandane7 viya devā
kese parikiritvāna8 rodantiyo maggam anuyanti4. || Ja_XXII:646 ||
Ta. Nandane viya devā ti N-vane ca vanadhammaṃ devaputtaṃ pari-
vāretvā devadhītā viya.
Tatoparaṃ tāsaṃ vilāpo hoti:
Ja_XXII.5(=542).70: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā8
nīyanti Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:647 ||
Ja_XXII.5(=542).71: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā8
nīyanti Canda-Suriyā mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:648 ||
Ja_XXII.5(=542).72: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā8
nīyanti Canda-Suriyā janassa katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:649 ||
Ja_XXII.5(=542).73: [Maṃsarasabhojanā9]
nahāpakasunahātā10 kuṇḍalino akalucandanavilittā
nīyanti Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:650 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nemeti.
2 Bds paṭiyatto.
3 Bd vikiritvā.
4 Bd -yāyiṃsu.
5 Cks vacana sokena.
6 Bd -mantā.
7 Cks add vane.
8 Bd aggalu-.
9 Ck -jano, Cs -jine.
10 Bd nhāpikasunhāpitā.
[page 145]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542). 145
Ja_XXII.5(=542).74: Y'; assu pubbe hatthivaradhuragate1 pattikā2 anuvajanti
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yanti. || Ja_XXII:651 ||
Ja_XXII.5(=542).75: Y'; assu pubbe assavaradhuragate pattikā3 anuvajanti
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yanti. || Ja_XXII:652 ||
Ja_XXII.5(=542).76: Y'; assu pubbe rathavaradhuragate pattikā4 anuvajanti
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yanti. || Ja_XXII:653 ||
Ja_XXII.5(=542).77: Ye hi 'ssu5 pubbe niyyaṃsu6 tapanīyakappanehi7 turagehi
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yantīti. || Ja_XXII:654 ||
Ta. kāsika -- ti kāsiyāni sucīni vatthāni dhārayamānā, Canda -- ti
C-kumāro ca S-kumāro ca, nahāpaka -- ti kañcanacuṇṇena ubbaṭṭetvā nahā-
pakehi kataparikammatāya sunahāpitā, yassū 'ti8 assu ti nipātamattaṃ, ye
kumāre ti a., assavara -- ti assavarapiṭṭhigate, rathavara -- ti rathavaramaj-
jhagate, niyyaṃsū 'ti nikkhamiṃsu.
Evaṃ tāsu paridevantīsu yeva Bodhisattaṃ nagarā nī-
hariṃsu. Sakalanagaraṃ saṃkhubhitvā nikkhamituṃ ārabhi.
Mahājane nikkhamante dvārāni na-ppahonti. Brāhmaṇo ati-
bahujanaṃ disvā "ko jānāti kiṃ bhavissatīti" nagaradvārāni
thakāpesi. Mahājano nikkhamituṃ alabhanto -- antonagara-
dvārassa āsannaṭṭhāne uyyānaṃ atthi tassa santike -- mahāvira-
vaṃ viravi, tena ravena sakuṇasaṃgho saṃkhubhito ākāsaṃ
pakkhandi. Mahājano taṃ taṃ sakuṇiṃ9 āmantetvā vila-
panto āha:
Ja_XXII.5(=542).78: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu10 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi puttehi. || Ja_XXII:655 ||
Ja_XXII.5(=542).79: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu10 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi kaññāhi. || Ja_XXII:656 ||
Ja_XXII.5(=542).80: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu11 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi mahesīhi. || Ja_XXII:657 ||
Ja_XXII.5(=542).81: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu10 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi gahapatīhi. || Ja_XXII:658 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tā.
2 Bd hatthīhi.
3 Bds assehi.
4 Bd rathehi.
5 Bds yassu.
6 Bd niyayiṃsu.
7 Bds kappakehi.
8 Bd adds ye.
9 Bd -ṇaṃ.
10 Bd uyyassu.
11 Cks yajassu, Bd uyyassu.
[page 146]
146 XXII. Mahānipata.
Ja_XXII.5(=542).82: Yadi sakuṇi maṃsaṃ icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi hatthīhi. || Ja_XXII:659 ||
Ja_XXII.5(=542).83: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi assehi. || Ja_XXII:660 ||
Ja_XXII.5(=542).84: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi usabhehi. || Ja_XXII:661 ||
Ja_XXII.5(=542).85: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho sabbacatukkenā 'ti. || Ja_XXII:662 ||
Ta. maṃsamicchasīti ambho sakuṇi, sace maṃsam icchasi uyyassu2
Pupphavatiyā pubbena puratthimāya disāya yaññāvāṭo atthi tattha gaccha, ya-
jatetthā 'ti ettha Kh-lassa vacanaṃ gahetvā sayaṃ sammūḷho ekarājā catūhi
puttehi yajati, sesagāthāsu pi es'; eva nayo.
Evaṃ mahājano tasmiṃ ṭhāne paridevitvā Bodhisattassa
vasanaṭṭhānaṃ gantvā pāsādaṃ padakkhiṇaṃ karonto ante-
purakūṭāgārauyyānādīni ca passanto gāthāhi paridevi:
Ja_XXII.5(=542).86: Ayam assa pāsādo idaṃ antepuraṃ suramaṇīyaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:663 ||
Ja_XXII.5(=542).87: Idam assa kūṭāgāraṃ sovaṇṇaṃ pupphamalyavikiṇṇaṃ3,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:664 ||
Ja_XXII.5(=542).88: Idam assa uyyānaṃ supupphitaṃ4 sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:665 ||
Ja_XXII.5(=542).89: Idam assa asokavanaṃ supupphitaṃ5 sabbakālikaṃ rammaṃ.
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:666 ||
Ja_XXII.5(=542).90: Idam assa kaṇikāravanaṃ
supupphitaṃ4 sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:667 ||
Ja_XXII.5(=542).91: Idam assa pāṭalivanaṃ supupphitaṃ4 sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:668 ||
Ja_XXII.5(=542).92: Idam assa ambavanaṃ suppupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:669 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uyyassu.
2 Cks omit uy-.
3 Cks vītik-.
4 Cks omit su.
5 Cks -vaniyā pupphitā.
[page 147]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 147
Ja_XXII.5(=542).93: Ayam assa pokkharaṇī sañchannā padumapuṇḍarīkehi,
nāvā ca sovaṇṇavikatā pupphāvaliyā1 vicittā2 suramaṇīyā,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītāti. || Ja_XXII:670 ||
Ta. te dānīti idāni te Candakumārapamukhā amhākaṃ ayyaputtā eva-
rūpaṃ pāsādam chaḍḍetvā vadhāya nīyanti, sovaṇṇa -- ti suvaṇṇavikatā su-
vaṇṇakhacitā
Ettakesu ṭhānesu vilapitvā puna hatthisālādīni upasaṃ-
kamitvā āhaṃsu:
Ja_XXII.5(=542).94: Idam assa hatthiratanaṃ Erāvaṇo gajo balidantī,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:671 ||
Ja_XXII.5(=542).95: Idam assa assaratanaṃ ekakhuro asso,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:672 ||
Ja_XXII.5(=542).96: Ayam assa assaratho sālikanigghoso subho ratanacitto
yatth'; assu ayyaputtā sobhiṃsu Nandane viya devā,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:673 ||
Ja_XXII.5(=542).97: Kathan nāma sāmasamasundarehi candanamarakatagattehi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi puttehi. || Ja_XXII:674 ||
Ja_XXII.5(=542).98: Kathan nāma sāmasamasundarāhi candanamarakatagattāhi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi kaññāhi. || Ja_XXII:675 ||
Ja_XXII.5(=542).99: Kathan nāma sāmasamasundarāhi candanamarakatagattāhi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi mahesīhi. || Ja_XXII:676 ||
Ja_XXII.5(=542).100: Kathan nāma sāmasamasundarehi candanamarakatagattehi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi gahapatīhi. || Ja_XXII:677 ||
Ja_XXII.5(=542).101: Yathā honti gāmanigamā suññā amanussakā brahāraññā
tathā hessati Pupphavatiyā4 yiṭṭhesu Canda-Suriyesū 'ti. || Ja_XXII:678 ||
Ta. Erāvaṇo ti tassa hatthino nāmaṃ, ekakhuro ti abhinnakhuro,
sāḷiya -- ti gamanakāle sāliyānaṃ viya madhurena nigghosena samannāgato,
kathannāmā 'ti kathan nāma5, sāmasama -- ti suvaṇṇasāmehi6 jātiyā
samehi7 niddosatāya sundarehi, candana -- ti lohitacandanalittagattehi gaha-
pativarehi, sāmasamasundarehīti suvaṇṇasāmehi aññamaññaṃ jātiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -vaḷiyā, Bd puppavalliyā.
2 Cks vimānā.
3 Bds muduka in the place of marakata.
4 so all three MSS.
5 Bds kena nāma kāraṇena.
6 Bd adds ca aññamañña.
7 Bd adds ca.
[page 148]
148 XXII. Mahānipāta.
samehi sundarehi cā 'ti a., brahāraññā yathā te1 gāmanigamā suññā nimma-
nussā brahāraññā honti tathā Pupphavatiyāpi2 yaññayiṭṭhesu rājaputtesu suñña-
araññasadisā bhavissatīti.
Bahi nikkhamituṃ alabhantā antonagare yeva vicaritvā
parideviṃsu. Bo. pi yaññāvāṭaṃ nīto. Ath'; assa mātā Gotamī
nāma devī3 "puttānaṃ me jīvitaṃ dehi devā" 'ti rañño pāda-
mūle pavattitvā paridevamānā āha:
Ja_XXII.5(=542).102: Ummattikā bhavissāmi bhūnahatā paṃsunā ca parikiṇṇā
sace Candavaraṃ hanti pāṇā me deva nirujjhanti4. || Ja_XXII:679 ||
Ja_XXII.5(=542).103: Ummattikā bhavissāmi bhūnahatā paṃsunā ca parikiṇṇā
sace Suriyavaraṃ hanti pāṇā me deva nirujjhantīti4. || Ja_XXII:680 ||
Ta. bhūnahatā ti hatavaḍḍhi, paṃsunā -- ti paṃsuparikiṇṇasarīrā
ummattikā hutvā vicarissāmi.
Sā evaṃ paridevantī rañño santikā kiñci2 kathaṃ alabhitvā
"mama putto tumhākaṃ kujjhitvā gato bhavissati, kissa nan
na nivattethā" 'ti kumārassa catasso bhariyāyo āliṅgitvā pari-
devantī āha:
Ja_XXII.5(=542).104: Kin nu 'mā na ramāpeyyuṃ5 aññamaññaṃ piyaṃvadā6
Ghaṭṭiyā Oparakkhī7 ca Pokkharakkhī8 ca Gāyikā
Canda-Suriyesu naccantiyo, samo tāsaṃ na vijjatīti. || Ja_XXII:681 ||
Ta. kinnu mā na ramāpeyyun9 ti kena nu kāraṇena imā Ghaṭṭiyā
ti ādikā catasso aññamaññaṃ piyaṃvadā C-S-kumārānaṃ santike naccantiyo10
mama putte na2 ramāpayiṃsu11 ukkaṇṭhāpayiṃsu, sakala-Jambudīpasmiṃ hi
nacce vādite vā samo añño koci tāsaṃ na vijjatīti a.
Iti sā suṇhāhi saddhiṃ paridevitvā aññaṃ gahetabbaga-
haṇaṃ apassantī Kh-laṃ akkosamānā aṭṭha gāthā abhāsi:
Ja_XXII.5(=542).105: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu12 Khaṇḍahāla tava mātā (cfr. IV 285|12)
yo mayhaṃ hadayasoko Candasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:682 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds taṃ.
2 so all three MSS.
3 Cks gotamadevīnāma.
4 Bd rujja-.
5 Ck ramāye-, Cs ramaye-.
6 Bd -ikā.
7 Bd ova-.
8 Bd -raṇi.
9 Cks ramāye-.
10 Cks add gāyantiyo.
11 Cks ramāyiṃsu.
12 all three MSS. -muccatu.
[page 149]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 149
Ja_XXII.5(=542).106: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu1 Khaṇḍahāla tava mātā
yo mayhaṃ hadayasoko Suriyasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:683 ||
Ja_XXII.5(=542).107: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu1 Khaṇḍahāla tava jāyā
yo mayhaṃ hadayasoko Candasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:684 ||
Ja_XXII.5(=542).108: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu1 Khaṇḍahāla tava jāyā
yo mayhaṃ hadayasoko Suriyasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:685 ||
Ja_XXII.5(=542).109: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava mātā
yo ghātesi kumāre adūsake sīhasaṃkāse. || Ja_XXII:686 ||
Ja_XXII.5(=542).110: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava mātā
yo ghātesi kumāre apekkhite sabbalokassa. || Ja_XXII:687 ||
Ja_XXII.5(=542).111: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava jāyā
yo ghātesi kumāre adūsake sīhasaṃkāse. || Ja_XXII:688 ||
Ja_XXII.5(=542).112: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava jāyā
yo ghātesi kumāre apekkhite sabbalokassa. || Ja_XXII:689 ||
Ta. imaṃ mayhan ti imaṃ mayhaṃ2, paṭimuñcatū1 'ti paṭiyātu3
pāpuṇātu, yoghātesīti yo tvaṃ ghātesi, apekkhite ti sabbalokena olokite
dissamāne māresīti a.
Bo. yaññāvāṭe pitaraṃ āyācanto āha:
Ja_XXII.5(=542).113: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthī asse ca pālema. || Ja_XXII:690 ||
Ja_XXII.5(=542).114: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthichakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:691 ||
Ja_XXII.5(=542).115: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi assachakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:692 ||
Ja_XXII.5(=542).116: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
yassa honti tava kāmā, api raṭṭhā pabbājitā4
[bhikkhācariyaṃ carissāma]. || Ja_XXII:693 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -muccatu.
2 Bd mayhaṃ imaṃ.
3 Bd pavīsatu.
4 Cks pabba-.
[page 150]
150 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).117: Divyaṃ deva upayācanti puttatthikā daliddāpi1
paṭibhānāni pi hitvā putte na hi labhanti ekaccā2. || Ja_XXII:694 ||
Ja_XXII.5(=542).118: Assāsakāni karonti: puttā no jāyantu, tato puttā,
atha no akāraṇasmā yaññatthāya deva ghātesi. || Ja_XXII:695 ||
Ja_XXII.5(=542).119: Upayācitakena puttaṃ labhanti, mā tāta no aghātesi3,
mā kicchāladdhakehi puttehi yajittho imaṃ yaññaṃ. || Ja_XXII:696 ||
Ja_XXII.5(=542).120: Upayācitakena puttaṃ labhanti, mā tāta no aghātesi,
mā kapaṇaladdhakehi puttehi ammāya no vippavāsehīti. || Ja_XXII:697 ||
Ta. divyan ti deva aputtikā daliddāpi nāriyo puttatthikā hutvā bahuṃ
paṇṇākāraṃ haritvā puttaṃ vā dhītaraṃ vā labhāmā 'ti divyaṃ upayācanti,
paṭibhānāni pi hitvā ti dohaḷāni chaḍḍetvāpi, alabhitvāpīti a., i. v. h. ma-
hārāja nārīnaṃ hi uppannaṃ dohaḷaṃ alabhitvā gabbho sussitvā nassati, tattha
ekaccā putte alabhamānā kāci laddham pi dohaḷaṃ pahāya aparibhuñjitvā na
labhanti kāci dohaḷaṃ alabhamānā ca na labhanti, mayhaṃ pana mātā up-
pannaṃ dohaḷaṃ labhitvā paribhuñjitvā uppannaṃ gabbhaṃ anāsetvā putte
paṭilabhi, evaṃ paṭiladdhe mā no avadhīti yācati, assāsakānīti mahārāja ime
sattā āsaṃ4 karonti kinti puttā no jāyantū 'ti, tato puttā5 ti puttānaṃ pi
no puttā jāyantū 'ti, atha no akaraṇasmā ti atha tvaṃ amhe akāraṇena
yaññatthāya ghātesīti, upayācitakenā 'ti devatānaṃ āyācanena, kapaṇa -- ti
kapaṇā viya6 hutvā laddhakehi puttehīti, amhehi saddhiṃ amhākaṃ ammāya
mā vippavāsehi mā no mātarā saddhiṃ vippavāsaṃ karīti vadati.
So evaṃ vadanto pi pitu santikā kiñci vacanaṃ alabhitvā
mātu pādamūle nipajjitvā paridevamāno āha:
Ja_XXII.5(=542).121: Bahudukkhaposiyā7 Candaṃ amma tuvaṃ jiyyase puttaṃ,
vandāmi kho the pāde, labhataṃ8 tāto9 paralokaṃ. || Ja_XXII:698 ||
Ja_XXII.5(=542).122: Handa ca maṃ upagūha10, pāde11 te amma vandituṃ dehi,
gacchāmi dāni pavāsaṃ yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:699 ||
Ja_XXII.5(=542).123: Handa ca maṃ upagūha10, pāde te amma vandituṃ dehi,
gacchāmi dāni pavāsaṃ mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:700 ||
Ja_XXII.5(=542).124: Handa ca maṃ upagūha10, pāde te amma vandituṃ dehi,
gacchāmi dāni pavāsaṃ janassa katvā hadayasokan ti. || Ja_XXII:701 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add nāriyo.
2 Cks -cce.
3 Bd āghātesi.
4 Cks āsā, Bd āsāsaṃ.
5 Bd paputtā.
6 Cks kapaṇa ya.
7 Bd -dukkhā posiyā.
8 Bds -tu.
9 Ck tato
10 Bd -guyha.
11 Cks -dā.
[page 151]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 151
Ta. bahudukkhaposiyā1 'ti bahūhi dukkhehi posiyā2, Candan ti
maṃ3 C-kumāraṃ evaṃ positvā idāni amma tvaṃ jiyyase puttaṃ, labhataṃ4
tāto5 -- ti pitā me bhogasampannaṃ paralokaṃ labhatu, upagūhā6 'ti āliṅga7
parissaja, pavāsan ti puna anāgamanatāya accantavippavāsaṃ8.
Ath'; assa mātā paridevantī catasso gāthā abhāsi:
Ja_XXII.5(=542).125: Handa ca padumapattānaṃ moliṃ bandhassu Gotamiputta
campakadalivītimissāyo, esā te porāṇiyā9 pakati. || Ja_XXII:702 ||
Ja_XXII.5(=542).126: Handa ca vilepanan te10 pacchimakaṃ candanaṃ vilimpassu
yehi ca suvilitto sobhasi11 rājaparisāya. || Ja_XXII:703 ||
Ja_XXII.5(=542).127: Handa ca mudukāni vatthāni pacchimakaṃ Kāsikaṃ vāsehi
yehi ca sunivattho sobhasi11 rājaparisāya. || Ja_XXII:704 ||
Ja_XXII.5(=542).128: Muttāmaṇikanakavibhūsitāni gaṇhassu hatthābharaṇāni
yehi ca hatthābharaṇehi sobhasi rājaparisāya. || Ja_XXII:705 ||
Ta. padumapattānan ti padumapattaveṭhanan nām'; etaṃ pasādhanaṃ,
taṃ sandhāy'; evam ā., tava vippakiṇṇamoliṃ ukkhipitvā padumapattaveṭhanena
yojetvā bandhā 'ti a., Gotamiputtā 'ti C-kumāraṃ ālapati, campakadali -- ti
abbhantarimehi campakadalīhi missakā vaṇṇagandhasampannā nānāpupphamālā
pilandhassu12, esā te ti esā tava porāṇikā pakati, tam eva bhuñjassu13 puttā
'ti paridevati, yehi cā 'ti yehi lohitacandanavilepanehi vilitto rājaparisāya
sobhasi14 tāni vilimpassū 'ti a., Kāsikan ti satasahassagghaṇakaṃ Kāsika-
vatthaṃ, gaṇhassū 'ti piḷandhassu.
Idāni 'ssa Candā nāma aggamahesī15 pādamūle nipajjitvā
paridevamānā āha:
Ja_XXII.5(=542).129: Na ha16 nūnāyaṃ raṭṭhapālo, bhūmipati janapadassa dāyādo,
lokissaro mahanto17 putte18 sinehaṃ na janayatīti19. || Ja_XXII:706 ||
Taṃ sutvā rājā gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).130: Mayhaṃ piyā puttā attāpi piyo tumhe ca bhariyāyo,
Saggañ ca patthayāno tena-m-ahaṃ20 ghātayissāmīti. || Ja_XXII:707 ||
T. a.: kiṃkāraṇā puttasinehaṃ na janemi21 na kevalaṃ Gotamiyā22 eva
atha kho mayhaṃ piyā puttā tathā23 attā ca tumhe ca suṇhāyo ca bhariyāyo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dukkhā posīyā.
2 Bd posiyā, Cks positā.
3 Cks omit maṃ.
4 Bds -tu.
5 Bd tāto.
6 Bd -guyhā.
7 Bd āliṅgiya.
8 Bd adds gacchāmi.
9 Bd -ikā.
10 Cks vilimpante.
11 Bds -ti.
12 Cks -mālāhibandhassu.
13 Bds gaṇhassu.
14 Bd -ti.
15 all three MSS. -si.
16 Bd hi.
17 Cks -tā.
18 Bd putta.
19 Cks jin-.
20 Bd tenāhaṃ.
21 Ck jānemi, Bd janehi.
22 so all three MSS.
23 Bd atha kho.
[page 152]
152 XXII. Mahānipāta.
ca me piyā yeva, evaṃ sante pi Saggañ ca patthayāno ahaṃ Saggaṃ patthayāmi1
tena kāraṇena ete ghātessāmi, mā cintayittha sabbe p'; ete mayā saddhiṃ deva-
loke ekato vasissantīti.
Candā āha:
Ja_XXII.5(=542).131: Maṃ paṭhamaṃ ghātehi, mā me hadayaṃ dukkhaṃ aphālesi2,
alaṃkato sundarako putto tava3 deva sukhumālo. || Ja_XXII:708 ||
Ja_XXII.5(=542).132: Hand'; ayya maṃ4 hanassu, salokā5 Candiyena hessāmi,
puññaṃ karassu vipulaṃ: vicarāma ubho va paraloke ti. || Ja_XXII:709 ||
Ta. paṭhaman ti deva mama sāmikato paṭhamataraṃ maṃ ghātehi,
dukkhan ti Candassa maraṇadukkhaṃ mama hadayaṃ aphālesi2, alaṃkato6
ti ayaṃ mama eko va alaṃ7 paṭiyatto8 ti evaṃ9 alaṃkato10, evarūpan nāma
puttaṃ mā11 ghātayi12 mahārājā 'ti dīpeti, handayyā 'ti handa ayya rājānaṃ
ālapantī evam ā., salokā5 ti Candiyena saddhiṃ salokā gamissāmi13, vica-
rāma -- ti tayā ekato ghātitā ubho pi paraloke sukhaṃ anubhavantā vicarāma
mā no saggantarāyam akāsi.
Rāja āha:
Ja_XXII.5(=542).133: Mā tvaṃ Cande rucci maraṇaṃ14, bahukā tava devarā15,
visālakkhite taṃ ramayissanti yiṭṭhasmiṃ Gotamiputte ti. || Ja_XXII:710 ||
Ta. mā tvaṃ -- ti mā tvaṃ attano maraṇaṃ rocesi, mā rujiti16 pi pāṭho
mā rodīti a.. devarā17 ti patibhātukā.
Tatoparaṃ Satthā
Ja_XXII.5(=542).134a: Evaṃ vutte Candā attānaṃ hanti hatthatalakehīti18
upaḍḍhag. ā. || Ja_XXII:711 ||
Tatoparaṃ tassā yeva vilāpo hoti:
Ja_XXII.5(=542).134b: Alam atthu jīvitena, pāyāmi19 visaṃ marissāmi. || Ja_XXII:712 ||
Ja_XXII.5(=542).135: Na ha20 nūn'; imassa rañño mittāmaccā ca vijjare
suhadā yena vadanti rājānaṃ: mā ghātayi orase putte. || Ja_XXII:713 ||
Ja_XXII.5(=542).136: Na ha nūn'; imassa rañño ñātimittā ca vijjare
suhadā yena vadanti rājānaṃ: mā ghātayi orase putte. || Ja_XXII:714 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yemi, Bd -yanto, Bs patthento.
2 Ck apā, Bd abā-.
3 Bd tadeva, Ck omits deva.
4 Cks add paṭhamaṃ.
5 Bds paraloke.
6 Bd anal-.
7 Bd alaṅkatehina.
8 Cks pari-.
9 Bd adds na.
10 Bd adds analaṅkato.
11 Cks ma, Bd na.
12 Bd māreyyāsi.
13 Bd paraloke bhavissāmi.
14 Cks omit ma-.
15 Cks devacarā.
16 Bd ruddhīti.
17 Ck devamarā, Cs devacarā.
18 Cs -tālakehīti, Bd -talehīti.
19 Cks passāmi.
20 Bd hi.
[page 153]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 153
Ja_XXII.5(=542).137: Ime te pi mayhaṃ puttā guṇino kāyūradhārino,
rājā tehi pi yajassu yaññaṃ atha muccatu1 Gotamiputte. || Ja_XXII:715 ||
Ja_XXII.5(=542).138: Bilasataṃ maṃ katvā yajassu sattadhā mahārāja,
mā jeṭṭhaputtam avadhi adūsakaṃ sīhasaṃkāsaṃ. || Ja_XXII:716 ||
Ja_XXII.5(=542).139: Bilasataṃ maṃ katvā yajassu sattadhā mahārāja,
mā jeṭṭhaputtam avadhi apekkhitaṃ sabbalokassā 'ti. || Ja_XXII:717 ||
Ta. evan ti evaṃ andhabālena ekarājena vutte, hantīti deva kin nām'
etaṃ kathesīti vatvā hatthatalehi attānaṃ hanti, pāyāmīti2 pivissāmi, ime te
pīti ime pi Vāsulakumāraṃ ādiṃ katvā sesadārake hatthe gahetvā rañño pāda-
mūle ṭhitā evam āha, guṇino ti mālāguṇāabharaṇehi samannāgatā, kāyūra-
dhārino ti kāyūrapasādhanadharā, bilasatan ti mahārāja maṃ ghātetvā
koṭṭhāsakaṃ3 katvā, sattadhā ti sattasu ṭhānesu yaññaṃ yaja.
Iti sā rañño santike imāhi gāthāhi paridevitvā assāsaṃ
alabhamānā Bodhisattass'; eva santikaṃ gantvā4 paridevamānā
aṭṭhāsi, atha naṃ so āha: "Cande mayi jīvamāne tuyhaṃ tas-
miṃ tasmiṃ5 subhaṇitesu6 kathitesu uccāvacāni muttādīni7 ba-
hūni ābharaṇāni dinnāni, ajja pana te idaṃ pacchimaṃ dānan
ti sarīrārūḷhaṃ ābharaṇaṃ dammi, gaṇhāhi nan" 'ti.
Imam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).140: Bahukā tava8 dinnā ābharaṇā uccāvacā subhaṇitamhi
muttā maṇiveḷuriyā idan te pacchimakaṃ dānan ti. || Ja_XXII:718 ||
C-devī pi taṃ sutvā tatoparāhi navahi9 gāthāhi vilapi:
Ja_XXII.5(=542).141: Yesaṃ pubbe khandhesu phullamālāguṇā vivattiṃsu
tes'; ajja pītanisito10 nettiṃso vivattissati khandhesu. || Ja_XXII:719 ||
Ja_XXII.5(=542).142: Yesaṃ pubbe khandhesu citramālāguṇā vivattiṃsu
tes'; ajja pītanisito10 nettiṃso vivattissati khandhesu. || Ja_XXII:720 ||
Ja_XXII.5(=542).143: Acirā11 vata nettiṃso vivattissati rājaputtānaṃ khandhesu
atha mama hadayaṃ na phalati12
tāva daḷhabandhanañ ca me āsi. || Ja_XXII:721 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for muñcatu?
2 Cks passāmīti.
3 Bd koṭṭhāsasataṃ.
4 Cks omit ga-.
5 Bd adds vatthusmiṃ.
6 Ck -ni-.
7 Bd maṇimuttā-.
8 Cks va.
9 Ck -rānavahi, Cs -rānava.
10 so Cks; Bds pisunisado.
11 Bd -raṃ.
12 Bd phāleti.
[page 154]
154 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).144: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:722 ||
Ja_XXII.5(=542).145: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:723 ||
Ja_XXII.5(=542).146: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā janassa katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:724 ||
Ja_XXII.5(=542).147: [Maṃsarasabhojino2] nahāpakasunahātā
kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:725 ||
Ja_XXII.5(=542).148: [Maṃsarasabhojino2] nahāpakasunahātā
kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:726 ||
Ja_XXII.5(=542).149: [Maṃsarasabhojino2] nahāpakasunahātā
kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā janassa katvā hadayasokaṃ ti. || Ja_XXII:727 ||
Ta. mālāguṇā ti pupphadāmāni, tesajjā 'ti tesaṃ ajja, nettiṃso ti
asi, vivattissatīti patissati, acirā3 vatā 'ti acirena vata, na phalatīni na
bhijjati, tāva daḷhabandhanañca me āsīti ativiya thirabandhanaṃ me
hadayaṃ bhavissatīti a., niyyāthā 'ti gacchatha.
Evaṃ tassā paridevantiyā va yaññāvāṭe sabbakammaṃ
niṭṭhāsi4. Rājaputtaṃ netvā gīvaṃ nāmetvā5 nisīdāpesuṃ.
Kh-lo suvaṇṇapātiṃ upanāmetvā khaggaṃ ādāya "tassa gīvaṃ
kantissāmīti" aṭṭhāsi. Taṃ disvā C-devī "aññam me saraṇaṃ
n'; atthi, attano saccabalena sāmikassa sotthim karissāmīti"
añjalim paggayha parisāya antarena carantī saccakiriyaṃ akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).150: Sabbasmiṃ upakkhaṭasmiṃ nisīdite Candiyasmiṃ yaññatthāya
Pañcālarājadhītā pañjalikā sabbaparisam anupariyāsi: || Ja_XXII:728 ||
Ja_XXII.5(=542).151: Yena saccena Khaṇḍahālo pāpakammaṃ karoti dummedho
etena saccavajjena samaṅginī sāmikena homi. || Ja_XXII:729 ||
Ja_XXII.5(=542).152: Ye 'dh'; atthi amanussā yāni ca yakkhabhūtabhavyāni
karontu veyyāvaṭikaṃ, samaṅginī sāmikena homi. || Ja_XXII:730 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aggalu.
2 Bd -janā.
3 Bd -raṃ.
4 Bd niṭhāpesi.
5 Bds onā-.
[page 155]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 155
Ja_XXII.5(=542).153: Yā devatā idhāgatā yāni ca bhūtabhavyāni
saraṇesiniṃ1 anāthaṃ2 tāyatha maṃ, yācām'; ahaṃ
[pati māhaṃ ajeyyan3] ti. || Ja_XXII:731 ||
Ta. sabbasmiṃ upakkhaṭasmin ti sabbasmiṃ yaññasambhāre sajjite
paṭiyatte, samaṅginīti sampayuttā ekasaṃvāsā, yedhatthīti ye idha atthi,
yakkha -- ti devasaṃkhātā yakkhā ca vaḍḍhitvā ṭhitā sattasaṃkhātā bhūtā ca
idāni vaḍḍhanakasattasaṃkhātāni bhavyāni ca, veyyā -- ti mayhaṃ veyyā-
vaccaṃ karontu, tāyatha man ti rakkhatha maṃ, yācāmahan ti ahaṃ vo
yācāmi, patimāhan ti pati mā ahaṃ ajeyyaṃ4.
Sakko devarājā tassa paridevasaddaṃ sutvā taṃ pavattiṃ
ñatvā jalitaṃ ayakūṭaṃ ādāya {gantvā} rājānaṃ tāsento5 sabbe
vissajjāpesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).154: Taṃ sutvā amanusso ayokūṭaṃ paribbhametvāna
bhayam assa janayanto rājānaṃ idam avoca: || Ja_XXII:732 ||
Ja_XXII.5(=542).155: Bujjhassu kho rājakali mā t'; āhaṃ matthakaṃ nitāḷemi6,
mā jeṭṭhaputtam avadhi adūsakaṃ sīhasaṃkāsaṃ. || Ja_XXII:733 ||
Ja_XXII.5(=542).156: Ko te diṭṭho7 rājakali puttabhariyāyo haññamānāyo
seṭṭhā ca gahapatayo adūsakā saggakāmā hi8. || Ja_XXII:734 ||
Ja_XXII.5(=542).157: Taṃ sutvā Khaṇḍahālo ca rājā ca abbhutam idaṃ disvāna
sabbesaṃ bandhanāni mocesuṃ yathā taṃ apāpānaṃ9. || Ja_XXII:735 ||
Ja_XXII.5(=542).158: Sabbesu vippamuttesu ye tattha samāgatā tadā āsuṃ
sabbe ekekaleḍḍukaṃ10 adaṃsu, esa vadho Khaṇḍahālassā 'ti. || Ja_XXII:736 ||
Ta. amanusso ti Sakko devarājā, bujjhassū 'ti jāna sallakkhehi,
rājakalīti rāja-Kālakaṇṇi11 rājalāmaka, mā tāhan ti pāparāja bujjha12 mā te
ahaṃ matthaṃ nitāḷemi6, ko te diṭṭho ti kuhiṃ tayā diṭṭhapubbo, sagga-
kāmā hīti ettha hīti nipātamattaṃ, saggakāmā saggaṃ patthayamānā ti a., taṃ
sutvā ti bhikkhave taṃ Sakkassa vacanaṃ Kh-lo sutvā abbhutam idan ti rājā12
ca idaṃ Sakkadassanaṃ pubbe abhūtapubbaṃ disvā, yathā tan ti yathā apā-
pānaṃ14 mocenti evam eva mocesuṃ, sabbekekā -- 'ti bhi. yattakā tasmiṃ
yaññāvāṭe samāgatā sabbe ekakolāhalaṃ katvā Kh-lassa ekekaleḍḍupahāraṃ
adaṃsu, esa vadho ti esa Kh-lassa vadho ahosi, tatth'; eva taṃ jīvitakkha-
yaṃ pāpayiṃsū 'ti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -ni, Cs -nī.
2 Cks -ā.
3 so Bds; Cks ajiyyan.
4 so Bd; Cks avajiyyan.
5 Bd tāsetvā.
6 Bd nihalesi.
7 so all three MSS. for diṭṭhā?
8 so all three MSS. for -kāmehi?
9 so Cks = apāpmānaṃ? Bds anupaghātaṃ.
10 Cks omit eke.
11 Cks rāja muddhakāla-.
12 Cks muddha.
13 Cks rājānañ.
14 Bd anupaghātaṃ pāṇaṃ.
15 Cks eka-.
[page 156]
156 XXII. Mahānipāta.
Taṃ pana māretvā mahājano rājānaṃ māretuṃ ārabhi.
Bo. pitaraṃ parissañjitvā1 māretuṃ na adāsi. Mahājano
"jīvitaṃ tāva etassa pāparañño dema, chattaṃ pan'; assa na-
gare ca vāsaṃ na dassāma, caṇḍālaṃ katvā bahinagare vāsā-
pessāmā" 'ti vātvā rājavesaṃ haritvā kāsāvaṃ nivāsāpetvā
haliddapilotikāya sīsaṃ veṭhetvā caṇḍālaṃ katvā caṇḍālavāṭa-
kaṃ pahiṇiṃsu. Ye pan'; etaṃ2 pasughātakaṃ yaññaṃ {ya-
jiṃsu} c'; eva yajāpesuñ ca anumodiṃsu ca sabbe Niraya-parā-
yanā yeva ahesuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).159: Sabbe patitvā Nirayaṃ yathā taṃ pāpakaṃ karitvāna
na hi pāpakammaṃ katvā labbhā Sugatiṃ ito gantun ti. || Ja_XXII:737 ||
So pi kho mahājano dve pi kāḷakaṇṇiyo hāretvā tatth'
eva abhisekasambhāre āharitvā C-kumāraṃ abhisiñci.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).160: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā rājaparisā ca. || Ja_XXII:738 ||
Ja_XXII.5(=542).161: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā rājakaññāyo. || Ja_XXII:739 ||
Ja_XXII.5(=542).162: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā devaparisā ca. || Ja_XXII:740 ||
Ja_XXII.5(=542).163: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā devakaññāyo. || Ja_XXII:741 ||
Ja_XXII.5(=542).164: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā rājaparisā ca. || Ja_XXII:742 ||
Ja_XXII.5(=542).165: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā rājakaññāyo ca. || Ja_XXII:743 ||
Ja_XXII.5(=542).166: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā devaparisā ca. || Ja_XXII:744 ||
Ja_XXII.5(=542).167: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā devakaññāyo. || Ja_XXII:745 ||
Ja_XXII.5(=542).168: Sabbesu vippamuttesu bahu ānandito3 ahu4 vaṃso,
nandippavesi5 nagaraṃ, bandhanā mokkho aghositthā 'ti. || Ja_XXII:746 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -ssajitvā, Bd palisajjitvā.
2 Cks panatetaṃ.
3 Ck anandato, Bd ānandatā, Cs ānandino.
4 Ck Bd āhu.
5 so all three MSS. for nandim pavesi?
[page 157]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 157
Ta. rājaparisā cā 'ti rājaparisāpi tīhi saṃkhehi abhisiñci, rājakaññāyo
pi khattiyadhītaro pi taṃ abhisiñciṃsu, devaparisā cā 'ti Sakko devarājā
Vijayuttarasaṃkhaṃ gahetvā devaparisāya saddhiṃ abhisiñci, devakaññāyo ti
Sujāpi devadhītāhi saddhiṃ abhisiñci, celu -- ti nānāvaṇṇehi vatthehi dhaje
ussāpetvā uttariyāni1 ākāse bhamentā2 celukkhepaṃ kariṃsu, rājaparisā ti
itare ca tayo koṭṭhāsā ti abhisekakārakā3 cattāro pi koṭṭhāsā kariṃsu yeva,
ānandito ahu vaṃso ti āmoditapamoditā ahesuṃ, nandippavesi na-
garan ti Candakumārassa chattaṃ ussāpetvā nagaraṃpavitthakāle nagare ānan-
dibheriṃ ācariṃsu4 kiṃ vatvā ti yathā amhākaṃ C-kumāro bandhanā mutto
evam evaṃ sabbe bandhanāni muñcantū5 'ti, tena vuttaṃ: bandhanā -- ittha ti.
Bo. pitu vattaṃ6 paṭṭhapesi, antonagaraṃ pana pavisituṃ
na labhati, paribbayassa khīṇakāle Bodhisatte uyyānakīḷā-
dīnaṃ atthāya gacchante taṃ upasaṃkamitvā "pati 'mhīti7"
na vandati añjalim pana katvā "ciraṃ jīva sāmīti" vadati,
"ken'; attho" ti vutte ārocesi, so paribbayaṃ dāpesi. So
dhammena r. kāretvā āyupariyosāne Devalokaṃ pūrayamāno
agamāsi.
S. i. dhammadesanaṃ āharitvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe
pi Devadatto maṃ ekakaṃ nissāya bahū māretuṃ vāyāmaṃ akāsīti"
vatvā j. s.: "Tadā Kh-lo Devadatto ahosi, Gotamādevī Mahamāya,
Candā Rāhulamātā, Vāsulo Rāhulo, Selā Uppalavaṇṇā, Sūro Vāma-
gotto Kassapo, Candaseno8 Moggallāno, Suriyakumāro Sāriputto9,
Candarājā aham evā 'ti10. Khaṇḍahālajātakaṃ.
6. Bhūridattajātaka.
Yaṃ kiñci ratanaṃ atthīti. Idaṃ S. Sāvatthiyaṃ v. upo-
sathike upāsake ā. k. Te kira uposathadivase pāto va uposathaṃ
adhiṭṭhāya dānaṃ datvā pacchā bhattaṃ gandhamālādihatthā Jetavanaṃ
gantvā dhammasavanavelāya ekamantaṃ nisīdiṃsu. S. dhammasabhaṃ
āgantvā alaṃkatabuddhāsane nisīditvā bhikkhusaṃghaṃ olokesi. Bhik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uttarisāṭakāni.
2 Bd khipentā.
3 Bd -raṇā.
4 Cks cari.
5 so Bd; Cks muccantu, read: -nehi mucc-?
6 Bd vaṭṭaṃ.
7 Ck pītimhīti, Bds pitaromhīti.
8 Bd bhaddaseno.
9 Bd adds ahosi tadā sakko anuruddho ahosi.
10 candarājā pana ahameva sammāsambuddho loke udapādiṃ ti sakrāj 33
(55?). The title is wanting.
6. Cfr. J. R. A. Soc. 1892 p. 77. Bv. & C. p. 85. L'Institut II Section,
18 Annee Tome 18 p. 23, 1853. N = nāga. U = uposatha.
[page 158]
158 XXII. Mahānipāta.
khuādīsu pana ye ārabbha dhammakathā samuṭṭhāti tehi saddhiṃ
Tathāgatā sallapanti, tasmā ajja upāsake ārabbha pubbacariyapaṭi-
saṃyuttā1 dhammakathā samuṭṭhahissatīti ñatvā upāsakehi saddhiṃ
sallapanto "uposathik'; attha upāsakā" ti pucchitvā "āma bhante" ti
vutte "sādhu upāsakā, kalyāṇaṃ vo kataṃ, anacchariyaṃ kho pan'
etaṃ yaṃ tumhe mādisaṃ Buddhovādakaṃ2 labhantā uposathaṃ ka-
reyyātha, porāṇakapaṇḍitā anācariyakāpi mahantaṃ yasaṃ pahāya
uposathaṃ kariṃsu yevā" 'ti vatvā tehi yācito a. ā.:
A. B. Brahmadatto r. k-to puttassa oparajjaṃ datvā tassa
mahantaṃ yasaṃ disvā "r. pi me gaṇheyyā" 'ti uppannasaṃko
"tāta tvaṃ ito nikkhamitvā yattha te ruccati tattha vasitvā
mam'; accayena kulasantakaṃ r. gaṇha" 'ti ā. So "sadhū"
'ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā anukkamena Yamunaṃ gantvā
Yamunāya ca samuddassa ca antare paṇṇasālaṃ māpetvā vana-
mūlaphalāhāro paṭivasati. Tadā samuddaṭṭhakanāgabhavane3
ekā matapatikā nāgamāṇavikā aññesaṃ sapatikānaṃ yasaṃ
oloketvā kilesaṃ nissāya nāgabhavanā nikkhamitvā samuddatīre
carantī rājaputtassa padavaḷañjaṃ disvā padānusārena gantvā
taṃ paṇṇasālaṃ addasa. Tadā rājaputto phalāphalatthāya
gato hoti. Sā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharikañ4 ca sesa-
parikkhāre ca disvā cintesi: "idaṃ ekassa pabhajitassa va-
sanaṭṭhānaṃ, vīmaṃsissā minaṃ, saddhāpabbajito nu kho no" ti
"sace hi saddhapabbajito bhavissati nekkhammādhimutto5 na me
alaṃkatasayanaṃ sādiyissati, sace kāmābhirato bhavissati na
saddhāpabbajito mama sayanasmiṃ yeva nipajjissati, atha naṃ
gahetvā attano sāmikaṃ katvā idh'; eva vasissāmīti" sā nāga-
bhavanaṃ gantvā dibbapupphāni c'; eva dibbagandhe cāharitvā
pupphasayanaṃ sajjetvā paṇṇasālāya pupphupahāraṃ katvā
gandhacuṇṇaṃ vikiritvā paṇṇasālaṃ alaṃkaritvā nāgabhavanam
eva gatā. Rājaputto sāyaṇhasamaye āgantvā paṇṇasālaṃ pa-
viṭṭho taṃ kiriyaṃ disvā, kena nu kho imaṃ sayanaṃ saj-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ttaṃ.
2 Bd buddhaṃ ovādadāyakaṃ ācariyaṃ.
3 Bd samuddassa heṭhā nāga-.
4 Bd katthaṭhari-.
5 Cks -ābhimutto.
[page 159]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 159
jitan" ti phalāphalaṃ paribhuñjitvā "aho sugandhāni pupphāni,
manāpaṃ vata katvā sayanaṃ paññattan" ti1 na saddhāya
pabbajitabhāvena somanassajāto pupphasayane nipanno niddaṃ
okkamitvā punadivase suriyuggamane uṭṭhāya paṇṇasālaṃ
asammajjitvā va phalāphalatthāya agamāsi. N-māṇavikā tas-
miṃ khaṇe āgantvā milātāni pupphāni disvā "kāmādhimutto esa,
na saddhāya pabbajito, sakkā naṃ gaṇhitun" ti ñatvā purāṇapup-
phāni nīharitvā aññāni pupphādīni āharitvā navaṃ sayanaṃ sajjetvā
paṇṇasālaṃ alaṃkaritvā caṃkame pupphāni vikiritvā n-bhava-
nam eva gatā. So taṃ divasam pi pupphasayane sayitvā
punadivase cintesi: "ko nu kho imaṃ paṇṇasālaṃ alaṃkarotīti"
so phalāphalatthāya agantvā2 va paṇṇasālato avidūre paṭicchanno
aṭṭhāsi. Itarāpi bahugandhe c'; eva pupphāni cādāya assama-
padaṃ agamāsi. Rājaputto uttamarūpadharaṃ n-māṇavikaṃ
disvā va paṭibaddhacitto attānaṃ adassetvā va tassā paṇṇa-
sālaṃ pavisitvā sayanaṃ sajjanakāle pavisitvā "kāsi tvan" ti
pucchi. "N-māṇavikā sāmīti". "Sassāmikāsi assāmikāsīti".
"Sāmi ahaṃ assāmikā vidhavā" ti, "tvaṃ pana katthavāsiko
sīti". "Ahaṃ pana Bārāṇasirañño putto Brahmadattaku-
māro nāma, tvaṃ n-bhavanaṃ pahāya kasmā vicarasīti".
"Sāmi, ahaṃ tattha sassāmikānaṃ n-māṇavikānaṃ yasaṃ olo-
ketvā kilesaṃ nissāya ukkaṇṭhitā tato nikkhamitvā sāmikaṃ
pariyesantī carāmīti". "Ahaṃ pi na saddhāpabbajito, pitarā
pana nīharitattā3 idha āgantvā vasāmi, tvaṃ mā cintayi, ahan
te sāmiko bhavissāmi, ubho pi idha samaggavāsaṃ4 vasissāmā"
'ti. Sā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Tato paṭṭhāya te ubho pi
tatth'; eva samaggavāsaṃ vasiṃsu. Sā attano ānubhāvena
mahārahaṃ gehaṃ māpetvā mahārahaṃ pallaṃkaṃ āharitvā
sayanaṃ paññāpesi. Tato paṭṭhāya mūlaphalaṃ na khādi,
dibbannapānam eva ahosi. Aparabhāge n-māṇavikā gabbhaṃ
paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, tassa Sāgara-Brahmadatto ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds so.
2 Cks āg-.
3 Ck nihaṭattā corr. to -ṭatvā, Cs nīhavattā.
4 Ck -ggā.
[page 160]
160 XXII. Mahānipāta.
nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasāgamanakāle n-māṇavikā dhīta-
raṃ vijāyi, tassā samuddatīre jātattā Samuddajā ti nāmaṃ
kariṃsu. Ath'; eko Bārāṇasivāsi-vanacarako taṃ ṭhānaṃ patvā
katapaṭisanthāro1 rājaputtaṃ sañjānitvā katipāhaṃ tattha va-
sitvā "deva ahaṃ tumhākaṃ idha vasanabhāvam rājakulassa
ārocessāmīti" nikkhamitvā nagaraṃ agamāsi. Tadā rājā kālam
akāsi, amaccā tassa sarīrakiccaṃ katvā sattame divase sanni-
patitvā "arājakaraṭṭhaṃ na saṇṭhahati, rājaputtassa vasanaṭṭhā-
naṃ vā atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā na jānāma, phussa-
rathaṃ vissajjetvā rājānaṃ gaṇhissāmā" 'ti mantayiṃsu. Tas-
miṃ khaṇe vanacarako nagaraṃ patvā taṃ kathaṃ sutvā
amaccānaṃ santikaṃ gantvā "ahaṃ rājaputtassa santike tayo
cattāro divase vasitvā āgato" ti taṃ pavattiṃ ācikkhi. Taṃ
sutvā amaccā tassa sakkāraṃ katvā tena magganāyakena tattha
gantvā katapaṭisanthārā rañño kālakatabhāvam ārocetvā "deva
r. paṭipajjā" 'ti āhaṃsu. So "n-māṇavikāya cittaṃ jānissāmīti"
taṃ upasaṃkami: "bhadde pitā me kālakato, amaccā mayhaṃ
chattaṃ ussāpetuṃ āgatā, gacchāma bhadde, ubho pi dvā-
dasayojanikāya Bārāṇasiyaṃ r. kāressāma, tvaṃ soḷasannaṃ
itthisahassānaṃ jeṭṭhikā bhavissasīti". "Sāmi na sakkā mayā
gantun" ti. "Kiṃkāraṇā" ti. "Mayaṃ ghoravisā khippakopā
appamattake pi kujjhāma, sapattiroso2 nāma bhāriyo, sac'; āhaṃ
kiñci disvā vā sutvā vā kuddhā olokessāmi bhusamuṭṭhi viya
vippakirissati, iminā kāraṇena na sakkā mayā gantun" ti.
Rājaputto punadivase pi yācat'; eva. Atha naṃ evam āha:
"ahaṃ tāva kenaci pi pariyāyena na gamissāmi, ime puna me
puttā na3 nāgakumārā, tava sambhavena jātā manussajātikā,
sace te mayi sineho atthi imesu appamatto bhava, ime kho
pana udakabījakā sukhumālā, maggaṃ gacchantā vātātapena
kilamitvā mareyyum pi4, ekaṃ nāvaṃ khaṇāpetvā5 udakassa
pūretvā tāya ne udakakīḷaṃ kīḷāpento netvā6 nagare pi nesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -raṃ.
2 Bd sapativāso ca.
3 Bd omits na.
4 Bd adds tasmā.
5 so all three MSS.
6 Bd omits ne-.
[page 161]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 161
antovatthusmiṃ yeva pokkharaṇiṃ kāreyyāsi, evaṃ ete na
kilamissantīti" evañ ca pana vatvā rājaputtaṃ vanditvā pa-
dakkhiṇaṃ katvā puttake āliṅgitvā thanantare nipajjāpetvā sīse
cumbitvā rājaputtassa niyyādetvā roditvā kanditvā tatth'; ev'
antarahitā n-bhavanaṃ agamāsi. Rājaputto pi domanassappatto
assupuṇṇehi nettehi nivesanā nikkhamitvā akkhīhi assūni puñ-
chitvā amacce upasaṃkami, te tatth'; eva abhisiñcitvā "deva
amhākaṃ nagaraṃ gacchāmā" 'ti vadiṃsu, "tena hi sīghaṃ
nāvaṃ khaṇitvā1 sakaṭaṃ āropetvā udakassa pūretvā udaka-
piṭṭhe vaṇṇagandhasampannāni nānāpupphāni vikiratha, mama
puttā udakabījakā, te tattha kīḷantā sukhaṃ gamissantīti",
amaccā tathā kariṃsu. Rājā Bārāṇasiṃ patvā alaṃkatana-
garaṃ pavisitvā soḷasasahassāhi nāṭakitthīhi amaccādīhi ca
parivuto mahātale nisīditvā sattāhaṃ mahāpānaṃ pivitvā puttā-
naṃ atthāya pokkharaṇiṃ kāresi, te nibaddhaṃ tattha kīliṃsu.
Ath'; ekadivasaṃ pokkharaṇiyaṃ udake pavesiyamāne eko kac-
chapo pavisitvā nikkhamanaṭṭhānaṃ apassanto pokkharaṇitale
nipajjitvā dārakānaṃ kīḷanakāle udakato uṭṭhāya sīsaṃ nī-
haritvā te oloketvā puna udake nimujji, te taṃ disvā bhītā
pitu santikaṃ gantvā "tāta pokkharaṇiyaṃ eko yakkho amhe
tāsetīti" āhaṃsu, rājā "gacchatha naṃ gaṇhāthā" 'ti purise
āṇāpesi, te jālaṃ khipitvā kacchapaṃ ādāya rañño dassesuṃ,
kumārā taṃ disvā "esa tāta pisāco" ti viraviṃsu, rājā putta-
sinehena kacchapassa kujjhitvā "gaccha tassa kammakaraṇaṃ
karothā" 'ti āṇāpesi, tatth'; ekacce "ayaṃ rājaveriko, etaṃ
udukkhalamusalehi pakkhipitvā koṭṭetvā cuṇṇetuṃ vaṭṭatīti"
āhaṃsu, ekacce "tīhi pākehi pacitvā khādituṃ", ekacce "aṅgāresu
uttāpetuṃ2", ekacce "antokaṭāhe yeva naṃ pacituṃ vaṭṭatīti"
āhaṃsu, eko pana udakabhīruko amacco "imaṃ Yamunāya
āvaṭṭe pakkhipituṃ vaṭṭati, so tattha mahāvināsaṃ pāpuṇissati,
evarūpaṃ3 hi 'ssa karaṇan n'; atthīti" āha. Kacchapo tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khaṇāpetvā.
2 Cks uttāse.
3 Cks -pā
[page 162]
162 XXII. Mahānipāta.
kathaṃ sutvā sīsaṃ nīharitvā evam āha: "ambho, kiṃ te mayā
aparaddhaṃ yena maṃ evarūpaṃ kammakaraṇaṃ vicāresi,
mayā hi sakkā itarā kammakaraṇā sahituṃ, ayaṃ pana atikak-
khaḷā, mā evarūpaṃ avacā" 'ti, taṃ sutvā rājā "etad eva
kāretuṃ vaṭṭatīti" Yamunāya āvaṭṭe khipāpesi. So ekaṃ
nāgabhavanagāmiṃ udakavāhaṃ patvā nāgabhavanaṃ agamāsi,
atha naṃ tasmiṃ udakavāhe kīḷantā Dhataraṭṭhanāga-
rañño puttā n-māṇavakā disvā "gaṇhatha naṃ dāsan" ti
āhaṃsu, so cintesi: "ahaṃ Bārāṇasirañño hatthā muñcitvā
evaṃpharusānaṃ nāgānaṃ hatthaṃ patto, kena nu kho upā-
yena muñceyyan" ti cintetvā so "atth'; eso upāyo" ti musā-
vādaṃ katvā "tumhe Dhataraṭṭhassa n-rañño santikā hutvā
kasmā evaṃ vadetha, ahaṃ Cittacūḷo nāma kacchapo Bā-
rāṇasirañño dūto Dhataraṭṭhassa santikaṃ āgato, amhākaṃ
rājā Dh-assa dhītaraṃ dātukāmo maṃ pahiṇi, tassa maṃ das-
sethā" 'ti, te somanassajātā taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā
tam atthaṃ ārocesuṃ. Rājā "ānetha nan" ti pakkosāpetvā
disvā va anattamano hutvā "na evaṃlāmakasarīrā dūtakammaṃ
kātuṃ sakkontīti" ā., taṃ sutvā kacchapo "kiṃ rañño pana
rājadūtehi tālappamāṇehi bhavitabbaṃ, sarīraṃ hi khuddakaṃ
vā mahantaṃ vā appamāṇaṃ gataṭṭhāne1 kammanipphādanam
eva pamāṇaṃ, mahārāja amhākaṃ rañño bahū dūtā, thala-
kammaṃ manussā karonti, ākāse pakkhino, udake ahaṃ, ahaṃ
hi Cittacūḷo nāma ṭhānantaraṃ patto rājavallabho, mā maṃ
paribhāsathā" 'ti attano guṇaṃ vaṇṇesi, atha naṃ Dh-o
pucchi: "kena pan'; atthena rañño pesito sīti", "mahārāja rājā
me evam āha: ‘mayā sakala-Jambudīpe rājūhi saddhiṃ mitta-
dhammo kato, idāni Dh-nāgaraññā saddhiṃ2 kātuṃ mama
dhītaraṃ Samuddajaṃ dammīti'; vatvā maṃ pahiṇi, tumhe pa-
pañcaṃ akatvā mayā saddhiṃ yeva parisaṃ pesetvā divasaṃ
ṭhapetvā dārikaṃ gaṇhathā" 'ti. So tussitvā tassa sakkāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gatagataṭhāne.
2 Bd adds mittadhammaṃ.
[page 163]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 163
katvā tena saddhiṃ cattāro n-māṇavake pesesi, "gacchatha,
rañño vacanaṃ sutvā divasaṃ ṭhapetvā ethā" 'ti, te "sādhū" 'ti
vatvā kacchapaṃ gahetvā nāgabhavanā nikkhamiṃsu. Kacchapo
Yamunāya ca Bārāṇasiyā ca antare ekaṃ padumasaraṃ disvā
eken'; upāyena palāyitukāmo evaṃ āha: "bho n-māṇavakā,
amhākaṃ rājā ca puttadāro c'; assa maṃ udakato1 carantaṃ
rājanivesanaṃ gataṃ disvā ‘padumāni no dehi, bhisamuḷāle
dehīti'; yācanti, ahaṃ tesaṃ atthāya tāni gaṇhissāmi, ettha
maṃ vissajjetvā maṃ apassantāpi puretaraṃ rañño santikaṃ
gacchatha, ahaṃ vo tatth'; eva passāmīti", te tassa saddahitvā
taṃ vissajjesuṃ, so tattha ekamante nilīye, itare2 pi taṃ
adisvā "rañño santikaṃ gato bhavissatīti" gantvā māṇavaka-
vaṇṇena rājānaṃ upasaṃkamiṃsu. Rājā paṭisanthāraṃ katvā
"kuto āgat'; atthā" 'ti pucchi. "Dh-assa santikā mahārājā'; 'ti.
"Kiṃkāraṇā" ti. "Mahārāja, mayaṃ tassa dūtā, Dh-o vo
ārogyaṃ pucchati, yañ ca icchatha taṃ vo deti, tumhākaṃ
kira dhītaraṃ Samuddajaṃ amhākaṃ rañño pādaparicārikaṃ
katvā dethā" 'ti imaṃ atthaṃ pakāsentā3 paṭhamaṃ gātham
āhaṃsu:
Ja_XXII.6(=543).1: Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi Dhataraṭṭhassa nivesane
sabbāni te upāyanti, dhītaraṃ dehi rājino ti. || Ja_XXII:747 ||
Ta. sabbāni -- ti tassa nivesane sabbāni ratanāni tava nivesanaṃ upā-
yantu upagacchantū 'ti a.
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).2: Na no vivāho nāgehi katapubbo kudācanaṃ,
taṃ vivāhaṃ asaṃyuttaṃ kathaṃ amhe karomase ti. || Ja_XXII:748 ||
Ta. asaṃyuttan ti tiracchānehi saddhiṃ saṃsaggaṃ ananucchavikaṃ,
amhe ti manussajātikā samānā ti kathaṃ tiracchānānaṃ sambandhaṃ karoma.
Taṃ sutvā te māṇavakā "sace te Dh-ena saddhiṃ sam-
bandho ananucchaviko atha kasmā attano upaṭṭhākaṃ Citta-
cūḷakacchapaṃ ‘Samuddajaṃ nāma te dhītaraṃ dammīti'; am-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd -ke.
2 Cks -ro.
3 all three MSS. -to.
[page 164]
164 XXII. Mahānipāta.
hākaṃ rañño santikaṃ pesesi, evaṃ {pesetvā} idāni te amhākaṃ
rājānaṃ paribhavaṃ karontassa1 kattabbayuttakaṃ mayaṃ
jānissāma, mayaṃ hi nāgā nāmā" 'ti vatvā rājānaṃ tajjayantā
dve gāthā abhāsiṃsu:
Ja_XXII.6(=543).3: Jīvitaṃ nūna te cattaṃ2 raṭṭhaṃ vā manujādhipa,
na hi nāge3 kupitamhi ciraṃ jīvanti tādisā. || Ja_XXII:749 ||
Ja_XXII.6(=543).4: Yo4 tvaṃ deva manusso 'si5 iddhimantaṃ aniddhimā
Varuṇassa niyaṃ puttaṃ Yamunaṃ atimaññasīti. || Ja_XXII:750 ||
Ta. raṭṭhaṃ vā ti ekaṃsena tava jīvitaṃ vā raṭṭhaṃ vā paricattaṃ,
tādisā ti tumhādisā evaṃmahānubhāve nāge kupite ciraṃ jīvituṃ na sakkonti
antarā va6 antaradhāyanti, yo tvaṃ devā 'ti deva yo tvaṃ manusso samāno,
{Varuṇassā} 'ti Varuṇanāgarājassa, niyaṃ puttan ti ajjhattikaputtaṃ,
Yamunan7 ti Yamunāya heṭṭhā jātaṃ8.
Tato rājā dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).5: Nātimaññāmi rājānaṃ Dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ,
Dhataraṭṭho hi nāgānaṃ bahunnam api issaro. || Ja_XXII:751 ||
Ja_XXII.6(=543).6: Ahi mahānubhāvo pi na me dhītaram āraho,
khattiyo ca9 Videhānaṃ, abhijātā10 Samuddajā ti. || Ja_XXII:752 ||
Ta. bahunnaṃpīti pañcayojanasatikassa n-bhavanassa issarabhāvaṃ
sandhāy'; evaṃ ā., na me dhītaramāraho ti evaṃmahānubhāvo pi pan'; eso
abhijātikattā mama dhītaraṃ araho na hoti11, khattiyo ca -- ti idaṃ māti-
pakkhe ñātake12 dassento ā., Samuddajā ti yo ca Videharājaputto dhītā
Samuddajā ti (add: ca?) ubho pi abhijātā te aññamaññaṃ saṃvāsaṃ ara-
hanti, na h'; esā maṇḍūkabhakkhassa sappassa anucchavikā ti ā.
N-māṇavakā taṃ tatth'; eva nāsāvātena māretukāmā hutvāpi
"amhākaṃ divasaṃ ṭhapanatthāya pesitānaṃ imaṃ māretvā
gantuṃ na yuttaṃ, gantvā rañño ācikkhitvā jānissāmā" 'ti te
tatth'; eva antarahitā gantvā "kin tātā laddhā vo rājadhītā" ti
raññā pucchitā13 kujjhitvā "kiṃ deva amhe akāraṇena yattha vā
tattha vā pesesi, sace pi māretukāmo si idh'; eva no mārehi, so
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paribhāsantassa in the place of p. k.
2 Cks raṭṭhaṃ cattaṃ.
3 Cks nāgehi.
4 Cks so.
5 Cks manussesu.
6 Cks ca.
7 Cks -nā.
8 Cks jātā.
9 Ck va.
10 Cks -to.
11 Bd --pi so puna ahijātiko tasmā mama dhītaraṃ araho na hoti.
12 Cks ñātikā.
13 Bd so.
14 Bd adds te.
[page 165]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 165
tumhe akkosati paribhāsati attano dhītaraṃ jātimadena ukkhi-
patīti" tena vuttañ ca avuttañ ca vatvā rañño kodhaṃ uppā-
dayiṃsu. So attano parisaṃ sannipātetuṃ āṇāpento āha:
Ja_XXII.6(=543).7: Kambalassatarā uṭṭhentu, sabbe nāge nivedaya:
Bārāṇasiṃ pavajjantu1 mā ca kiñci1 viheṭhayun ti. || Ja_XXII:753 ||
Ta. kamb -- ti kambalassatarā nāma tassa mātipakkhikā Sinerupāde
vasanakā nāgā te ca uṭṭhahantu aññe ca catūsu disāsu catūsu anudisāsu yattakā
ca mayhaṃ vacanakārā te sabbe nāge nivedaya gantvā jānāpetha: khippaṃ kira
sannipatathā 'ti āṇāpento evam ā., tato sabbeh'; eva sīghaṃ sannipatitehi kiṃ
karoma devā 'ti vutte sabbe pi me nāgā Bārāṇasiṃ2 pavajjantū3 'ti ā., tattha
gantvā kiṃ kātabbaṃ deva kaṃ4 nāsāvātappahārena bhasmaṃ karomā 'ti ca
vutte5 rājadhītari paṭibaddhacittatāya tassā vināsaṃ anicchanto mā kiñci1
viheṭhayun ti ā., tumhesu keci kiñci (kañci?) mā viheṭhayun ti a., ayam
eva vā pāṭho.
Atha naṃ nāgā "sace koci manusso na viheṭhetabbo
tattha gantvā kiṃ karissāmā" 'ti. Atha ne "idañ ca karotha,
aham pi idan nāma karissāmīti" ācikkhanto gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.6(=543).8: Nivesanesu sobbhesu rathiyā caccaresu ca
rukkhaggesu ca lambantu vitatā toraṇesu ca. || Ja_XXII:754 ||
Ja_XXII.6(=543).9: Aham pi sabbasetena6 mahatā sumahaṃ puraṃ
parikkhipissaṃ bhogehi Kāsīnaṃ janayaṃ bhayan ti. || Ja_XXII:755 ||
Ta. sobbhesū 'ti pokkharaṇīsu, rathiyā ti rathikāya, vitatā ti vitata-
sarīrā hutvā, etesu c'; eva nivesanādīsu dvāratoranesu ca olambantu, ettakaṃ nāgā
karontu, karontā ca nivesane tāva7 mañcapīṭhānaṃ heṭṭhā ca upari ca antogabbhā-
dīsu ca bahigabbhādīsu ca pokkharaṇīnaṃ udakapiṭṭhe rathikādīnaṃ passesu c'; eva
thalesu ca mahantāni sarīrāni māpetvā mahante phaṇe katvā kammāragaggarī
viya dhamamānā susū 'ti saddaṃ karontā olambatha c'; eva nipajjatha ca, attānaṃ
pana taruṇadārakānaṃ jarājiṇṇānaṃ gabbhinitthīnaṃ Samuddajāya cā 'ti
imesaṃ catunnaṃ mā dassayittha, aham pi sabbasetena8 mahantena sarīrena
gantvā sumahantaṃ Kāsipuraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipissaṃ, mahan-
tena ca naṃ phaṇena chādetvā ekandhakāraṃ katvā Kāsīnaṃ {bhayaṃ} jānento
susū 'ti saddaṃ muñcissāmīti.
Nāgā tathā akaṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Ck -siyaṃ.
3 Ck pavajjen-.
4 Bd kiṃ.
5 Bd adds so.
6 Cks sabbe-.
7 Cks nivesanto.
8 Cks sabbe-.
[page 166]
166 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).10: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā uragā nekavaṇṇino
Bārāṇasiṃ pavajjiṃsu1 na ca kañci2 viheṭhayuṃ. || Ja_XXII:756 ||
Ja_XXII.6(=543).11: Nivesanesu sobbhesu rathiyā caccaresu ca
rukkhaggesu ca lambiṃsu vitatā toraṇesu ca. || Ja_XXII:757 ||
Ja_XXII.6(=543).12: Te su3 disvāna lambante puthu kandiṃsu nāriyo
nāge soṇḍikate disvā passasante muhuṃ muhuṃ. || Ja_XXII:758 ||
Ja_XXII.6(=543).13: Bārāṇasī4 pavyadhitā5 āturā samapajjatha,
bāhā paggayha pakkanduṃ: dhītaraṃ dehi rājino ti. || Ja_XXII:759 ||
Ta. nekavaṇṇino ti nīlādivasena anekavaṇṇā, evarūpāni hi6 rūpāni te
māpayiṃsu, pavajjiṃsū1 'ti addharattasamaye pavisiṃsu, lambiṃsū 'ti
Dh-ena vuttaniyāmen'; eva sabbe tesu tesu ṭhānesu manussānaṃ sañcāraṃ
pacchinditvā olambiṃsu, dūtā hutvā āgatā pana cattāro n-māṇavā rañño saya-
nassa cattāro pāde parikkhipitvā uparisīse mahante phaṇe katvā tuṇḍehi sīsaṃ
paharitvā dāṭhā vivaritvā passasantā aṭṭhaṃsu, Dh-o pi attanā vuttaniyāmen'
eva nagaraṃ paṭicchādesi, pabujjhamānā purisā yato hatthaṃ vā pādaṃ vā
pasārenti ta. ta. sappe chupitvā sappo sappo ti viraviṃsu7, puthu kan-
diṃsū 'ti yesu gehesu dīpā jalanti tesu itthiyo pabuddhā gopānasiyo oloketvā
olambante nāge disvā bahu ekappahārena kandiṃsu, evaṃ sakalanagaraṃ eka-
rāvam ahosi, soṇḍikate ti kataphaṇe, pakkandun ti vibhātāya rattiyā nā-
gānaṃ assāsavātena sakalanagare ca rājanivesane ca uppāṭiyamāne viya bhītā
manussā nāgarāje8 kissa no viheṭhethā 'ti vatvā tumhākaṃ rājā dhītaraṃ dassā-
mīti Dh-assa dūtaṃ pesetvā puna tassa dūtehi āgantvā dehīti vutto9 amhākaṃ
rājānaṃ akkosi paribhāsi sace amhākaṃ rañño dhītaraṃ na10 dassati11 sakala-
nagarassa jīvitaṃ n'; atthīti vutte tena hi no sāmi okāsaṃ detha mayaṃ gantvā
rājānaṃ yācissāmā 'ti yācantā okāsaṃ labhitvā rājadvāraṃ gantvā mahantena
ravena pakkanduṃ, bhariyāpi 'ssa attano attano gabbhesu nipannakā ca dhī-
taraṃ Dh-rañño dehīti ekappahāren'; eva kandiṃsu, te pi naṃ cattāro n-māṇa-
vakā dehi dehīti tuṇḍena sīse paharantā aṭṭhaṃsu.
So nipannako va nagaravāsikānañ ca attano ca bhariyānaṃ
paridevanaṃ sutvā catūhi ca n-māṇavehi tajjitattā maraṇa-
bhayabhīto "mama dhītaraṃ Samuddajaṃ Dh-assa dammīti"
tikkhattuṃ kathesi, taṃ sutvā sabbe pi n-rājāno gāvutamattaṃ
paṭikkamitvā devanagaraṃ viya ekaṃ nagaraṃ māpetvā ta.
ṭhitā "dhītaraṃ kira pesetū" ti paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Rājā
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd kiñci.
3 Bd ca.
4 Cks -siṃ, Bd -ai.
5 so Cks for pavyathitā? Bd pabyādhitā.
6 Bds ahi.
7 Bd -vanti.
8 Bd -jā.
9 Bd -e.
10 Cks omit na.
11 Cks add muñcemanadassati.
[page 167]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 167
tehi ābhatapaṇṇākāraṃ gahetvā "tumhe gacchatha, ahaṃ dhī-
taraṃ amaccānaṃ hatthe pahiṇissāmīti1" te uyyojetvā dhīta-
raṃ pakkosāpetvā uparipāsādaṃ āropetvā sīhapañjaraṃ viva-
ritvā "amma passas'; etaṃ2 alaṃkatanagaraṃ, tvaṃ kira
ettha ekassa rañño aggamahesī bhavissasi, na dūre nagaraṃ,
ukkaṇṭhitakāle yeva āgantuṃ3 sakkā, ettha te gantabban" ti
saññāpetvā sīsaṃ nahāpetvā sabbālaṃ kārehi alaṃkaritvā channa-
yogge nisīdāpetvā maccānaṃ hatthe datvā pesesi. N-rājāno
paccuggamanaṃ katvā mahāsakkāraṃ kariṃsu. Amaccā na-
garaṃ pavisitvā taṃ tassa datvā bahuṃ dhanaṃ ādāya ni-
vattiṃsu. Rājadhītaraṃ pāsādaṃ āropetvā alaṃkatadibba-
sayane nipajjāpesuṃ, taṃ khaṇaṃ ñeva taṃ māṇavikā khujja-
kādivesaṃ4 gahetvā manussaparicārikāyo viya parivārayiṃsu.
Sā dibbasayane nipannamattā va dibbaphassaṃ phusitvā nid-
daṃ okkami. Dh-o taṃ gahetvā saddhiṃ n-parisāya tatth'
ev'; antarahito n-bhavane yeva pātur ahosi. Rājadhītā pa-
bujjhitvā alaṃkatadibbasayanañ ca aññe ca suvaṇṇamaṇimaya-
pāsādādayo uyyānapokkharaṇiyo alaṃkatadevanagaraṃ viya
n-bhavanaṃ disvā khujjādikā paricārikāyo pucchi: "idaṃ na-
garaṃ ativiya alaṃkataṃ, na amhākaṃ nagaraṃ viya, kass'
etan" ti. "Sāmikassa santakan te devīti, na appapuññā
evarūpaṃ sampattiṃ labhanti, mahāpuññatāya te ayaṃ laddhā"
ti. Dh-o pi pañcayojanasatike n-bhavane bheriñ carāpesi: "yo
Samuddajāya sappavaṇṇaṃ dasseti tassa rājāṇā5 bhavissatīti",
tasmā eko pi tassā sappavaṇṇaṃ dassetuṃ samattho nāma
nāhosi. Sā manussalokasaññāya eva ta. tena saddhiṃ sammo-
damānā piyasaṃvāsaṃ vasi. Nagarakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Sā aparabhāge Dh-aṃ paṭicca gabbhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ
vijāyi, tassa piyadassanattā Sudassano ti nāmaṃ kariṃsu.
Puna aparaṃ puttaṃ vijāyi, tassa Datto ti nāmaṃ kariṃsu,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck parinissāmīti.
2 Bd passetaṃ.
3 Bd idhāg-.
4 Bd khujjavāmanakādi-.
5 Cks rājāno, Bd rājadaṇḍo.
[page 168]
168 XXII. Mahānipāta.
so pana Bo-. Pun'; ekaṃ puttaṃ vijāyi, tassa Subhago ti
nāmaṃ kariṃsu. Aparam pi vijāyi, tassa Ariṭṭho ti nāmaṃ
kariṃsu. Iti sā cattāro putte vijāyitvāpi nāgabhavanabhāvaṃ
na vijānāti. Ath'; ekadivasaṃ Ariṭṭhassa ācikkhiṃsu: "tava
mātā mānusī na nāginīti". Ariṭṭho "vīmaṃsissāmi nan" ti
ekadivasaṃ thanaṃ pivanto va sappasarīraṃ māpetvā naṅ-
guṭṭhena mātu piṭṭhipāde ghaṭṭesi, sā tassa sappasarīraṃ disvā
bhītatasitā mahāravaṃ ravitvā taṃ bhūmiyaṃ khipitvā nakhena
tassa akkhiṃ bhindi, tato lohitaṃ pagghari. Rājā tassā sad-
daṃ sutvā "kiss'; esā viravatīti" pucchitvā Ariṭṭhena katakiri-
yaṃ1 ti sutvā "gaṇhatha naṃ dāsaṃ, gahetvā jīvitakkhayaṃ
pāpethā" 'ti tajjento āgañchi2. Rājadhītā tassa kujjhana-
bhāvaṃ ñatvā puttasinehena "deva puttassa me akkhi bhin-
naṃ, khamath'; etassā" 'ti. Rājā etāya evaṃ vadantiyā "kiṃ
sakkā kātun" ti khami. Taṃ divasaṃ "idaṃ n-bhavanaṃ" ti
aññāsi, tato paṭṭhāya ca Ariṭṭho Kāṇāriṭṭho nāma jāto. Cat-
tāro pi puttā viññutaṃ pāpuṇiṃsu. Atha nesaṃ pitā yojana-
satikaṃ yojanasatikaṃ katvā r. adāsi, mahanto yaso ahosi,
soḷasa soḷasa n-kaññāsahassāni parivārayiṃsu. Pitu ekayo-
janasatikam eva r. ahosi, tayo puttā māse māse mātāpitaro
passituṃ āgacchanti. Bo. pana anvaddhamāsena āgacchati,
n-bhavane samuṭṭhitaṃ pañhaṃ Bo. va katheti, pitarā saddhiṃ
Virukkhamahārājassāpi upaṭṭhānaṃ gacchati, tassa santike sa-
muṭṭhitaṃ pañhaṃ pi so va kathesi. Ath'; ekadivasaṃ Vi-
rukkhe3 n-parisāya saddhiṃ Tidasapuraṃ gantvā Sakkaṃ pari-
vāretvā nisinne4 devānaṃ antare pañho5 samuṭṭhāsi, taṃ koci
kathetuṃ nāsakkhi, pallaṃkavaragato pana hutvā M. va ka-
thesi, atha naṃ devarājā dibbagandhapupphehi pūjetvā "Datta
tvaṃ paṭhavisamānāya vipulāya paññāya samannāgato ito
paṭṭhāya Bhūridatto hohīti6" Bhūridatto ti 'ssa nāmaṃ akāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add disvā.
2 so Cks; Bd āgacchi.
3 Bd -o.
4 Bd nisinnānaṃ.
5 Cks -aṃ.
6 Bd hotūti, Bs hotīti.
[page 169]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 169
So tato paṭṭhāya Sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanto alaṃkata-
Vejayantapāsādaṃ devaccharāhi parikiṇṇaṃ1 atimanoharaṃ
Sakkasampattiñ ca disvā devaloke pihaṃ2 katvā "kiṃ iminā
maṇḍūkabhakkhena attabhāvena, n-bhavanaṃ gantvā uposatha-
vāsaṃ vasitvā imasmiṃ devaloke uppattikāraṇaṃ karissāmīti"
cintetvā n-bhavanaṃ gantvā mātāpitaro āpucchi: "amma tāta
ahaṃ uposathakammaṃ karissāmīti". "Sādhu tāta karohi,
karonto pana bahi agantvā imasmiṃ yeva n-bhavane ekasmiṃ
suññavimāne karohi, bahigatānaṃ pana nāgānaṃ mahantaṃ
bhayan" ti. So "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā tatth'; eva suññavimāne
ārāmuyyānesu uposathavāsaṃ vasati, atha naṃ nānāturiya-
hatthā n-kaññā parivārenti, so "na mayhaṃ idha vasantassa
uposathakammaṃ3 matthakaṃ4 pāpuṇissati, manussapathaṃ
gantvā uposathakammaṃ karissāmīti" cintetvā nivāraṇabha-
yena mātāpitunnaṃ anārocetvā attano bhariyāyo āmantetvā
"bhadde, ahaṃ manussalokaṃ gantvā Yamunātīre mahani-
grodharukkho atthi, tassa avidūre vammikamatthake bhoge
ābhuñjitvā5 caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya ni-
pajjitvā u-kammaṃ karissāmi, mayā sabbarattiṃ nipajjitvā
u-kamme kate aruṇuggamanavelāyam eva tumhesu6 dasa dasa
janiyo7 vārena vārena turiyahatthā mama santikaṃ āgantvā
maṃ gandhehi pupphehi ca pūjetvā gāyitvā naccitvā maṃ
ādāya n-bhavanam eva āgacchantū8" 'ti vatvā ta. gantvā vam-
mikamatthake bhoge ābhuñjitvā5 "yo mama cammaṃ vā na-
hāruṃ vā atthiṃ vā ruhiraṃ vā icchati so haratū9" 'ti catu-
raṅgasamannagātaṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya naṅgalasīsamattam
eva sarīraṃ māpetvā nipanno u-kammam akāsi, aruṇe uṭṭha-
hante yeva n-māṇavikā gantvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā
n-bhavanaṃ ānenti, tassa iminā niyāmen'; eva u-kammaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rāni, omitting parikiṇṇaṃ.
2 Bds piyaṃ.
3 Bds -assa.
4 Bd Ck mattakaṃ.
5 Bd bhogehi ābhujitvā.
6 Bd tumhe.
7 Ck niyo, Bd itthiyo ādāya.
8 Bd gacchantū.
9 Bds āharatū.
[page 170]
170 XXII. Mahānipāta.
karontassa dīgho addhā vītivatto1. Uposathakhaṇḍaṃ
nitthitaṃ2.
Tadā eko Bārāṇasīdvāragāmavāsi-brāhmaṇo3 Somadat-
tena nāma puttena saddhiṃ araññaṃ gantvā sūlayantapāsa-
vāgurā oḍḍetvā mige vadhitvā maṃsaṃ kācena haritvā vikki-
ṇanto jīvikaṃ kappeti. So ekadivasaṃ antamaso godhapotaka-
mattam pi alabhitvā "tāta Somadatta, sace tucchahatthā ga-
missāma mātā te kujjhissati, yaṃ kiñci gahetvā va gamissāmā"
'ti Bo-assa nipannavammikaṭṭhānābhimukho gantvā pānīyaṃ
pātuṃ Yamunaṃ otarantānaṃ migānaṃ padavalañjaṃ disvā
"tāta migamaggo paññāyati, tvaṃ paṭikkamitvā tiṭṭha, ahaṃ
pānīyatthāya āgataṃ migaṃ vijjhissāmīti" dhanuṃ ādāya mige
olokento ekasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Ath'; eko migo sā-
yaṇhasamaye pānīyaṃ pātuṃ āgato, so taṃ vijjhi, migo ta.
apatitvā saravegena tajjito lohitena paggharantena palāyi,
pitāputtā naṃ anubandhitvā patitaṭṭhāne maṃsaṃ gahetvā
araññā nikkhamantā suriyatthagamanavelāyaṃ taṃ nigrodhaṃ
patvā "idāni akālo, na sakkā gantuṃ, idh'; eva vasissāmā" 'ti
maṃsaṃ ekamante ṭhapetvā rukkhaṃ āruyha viṭapantare ni-
pajjiṃsu, brāhmaṇo paccūsasamaye pabujjhitvā migasaddasa-
vanāya sotaṃ odahi, tasmiṃ khaṇe nāgamāṇavikāyo āgantvā
Bo-assa pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, so ahisarīraṃ antara-
dhāpetvā sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ dibbasarīraṃ māpetvā
Sakkalīḷhāya pupphāsane nisīdi, n-māṇavikāpi naṃ gandha-
mālādīhi pūjetvā dibbaturiyaṃ vādetvā naccagītaṃ paṭṭhapesuṃ,
brāhmaṇo taṃ saddam sutvā "ko nu kho esa, jānissāmi nan',
ti "ambho puttā" 'ti vatvāpi puttaṃ pabodhetuṃ asakkonto
"sayatu esa, kilanto bhavissati, aham eva gamissāmīti" rukkhā
oruyha tassa santikaṃ agamāsi, n-māṇavikā naṃ disvā saddhiṃ
turiyehi bhūmiyaṃ nimujjitvā n-bhavanam eva gatā. Bo. ekako
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck viati-, Cs vīati, Bd vitivattā.
2 upo--taṃ wanting in Cks.
3 Bd -nesādabrahmaṇo.
[page 171]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 171
va ahosi. Brāhmaṇo tassa santike ṭhatvā pucchanto gātha-
dvayaṃ abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).14: Pupphābhihārassa vanassa majjhe
ko lohitakkho vihatantaraṃso,
kā kambukāyūradharā suvatthā
tiṭṭhanti nariyo dasa vandamānā. || Ja_XXII:760 ||
Ja_XXII.6(=543).15: Ko tvaṃ brahābāhu vanassa majjhe
virocasi ghaṭasitto va aggi,
mahesakkho1 aññataro si yakkho,
udāhu nāgo si mahānubhāvo ti. || Ja_XXII:761 ||
Ta. pupph -- ti Bo-assa pūjatthāyābhatena dibbapupphabhihārena sa-
mannāgatassa, ko ti ko nāma tvaṃ, loh -- ti rattakkho, vih -- ti puthula-
antaraṃso, kā kambu -- ti suvaṇṇālaṃkāradharā, brahābāhū 'ti mahābāhu.
Taṃ sutvā M. "sace pi ‘Sakkādīsu annataro ahaṃ as-
mīti'; vakkhāmi saddahissat'; evāyaṃ brāhmaṇo, ajja pana mayā
saccam eva kathetuṃ vaṭṭatīti" cintetvā attano nāgarājabhāvaṃ
kathento āha:
Ja_XXII.6(=543).16: Nāgo 'ham asmi2 iddhimā tejasī3 duratikkamo
ḍaseyyaṃ tejasā kuddho phītaṃ janapadam api. || Ja_XXII:762 ||
Ja_XXII.6(=543).17: Samuddajā hi me mātā, Dhataraṭṭho ca me pitā,
Sudassanakaniṭṭho 'smi, Bhūridatto ti maṃ vidū ti. || Ja_XXII:763 ||
Ta. tejasīti visatejena tejavā, duratikkamo ti aññena atikkamituṃ
asakkuṇeyyo, ḍaseyyan ti sac'; āhaṃ kuddho phītaṃ janapadam pi ḍaseyyaṃ
paṭhaviyaṃ mama dāṭhāya patitamattāya saddhiṃ paṭhaviyā mama tejasā sabbo
janapado bhasmaṃ bhaveyyā 'ti4 vadati, Sudassana -- ti ahaṃ mama bhātu
Sudassanassa kaniṭṭho, vidū ti evaṃ maṃ pañcayojanakasatike nāgabhavane
jānanti.
Idañ ca pana vatvā M. cintesi: "ayaṃ brāhmaṇo caṇḍo
pharuso5 ahiguṇḍikassa6 ārocetvā7 u-kammassa me antarāyam
pi kareyya, yan nūnāhaṃ imaṃ n-bhavanaṃ netvā mahantaṃ
yasaṃ datvā u-kammaṃ addhaniyaṃ kareyyan" ti, atha naṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kkhā, Cs Bd -kho.
2 Ck Bd asmiṃ.
3 so all three MSS. for tejassī?
4 Ck -yyasiti, Cs -yyāsīti.
5 Bds add sace.
6 Bd ahiku-.
7 Bd āroceyya.
[page 172]
172 XXII. Mahānipāta.
āha: "brāhmaṇa mahantan te yasaṃ dassāmi, ramaṇīyaṃ
n-bhavanaṃ ehi, ta. gacchāmā" 'ti. "Sāmi, putto me atthi,
tasmiṃ āgacchante gamissāmīti". Atha taṃ Bo. "gaccha
brāhmaṇa, ānehi nan" ti vatvā attano āvāsaṃ ācikkhanto ā.:
Ja_XXII.6(=543).18: Yaṃ gambhīraṃ sadāvaṭṭaṃ rahadaṃ bhesmaṃ avekkhasi
esa divyo mamāvāso anekasataporiso. || Ja_XXII:764 ||
Ja_XXII.6(=543).19: Mayūrakoñcābhirudaṃ nīlodaṃ vanamajjhato
Yamunaṃ pavisa mābhīto khemaṃ vattavataṃ sivan ti. || Ja_XXII:765 ||
Ta. sadāvaṭṭan ti sadāpavattanāavaṭṭaṃ, bhesman ti bhayānakaṃ,
avekkhasīti yaṃ etaṃ evarūpaṃ rahadaṃ passasi, mayūra -- ti ubhosu
tīresu vanaghaṭāya vasantehi mayūrehi ca koñcehi ca abhirudaṃ upagītaṃ,
nīlodan ti nīlasalilaṃ, vanamajjhato ti vanamajjhena sandati, pavisa -- ti
evarūpaṃ Yamunaṃ abhīto hutvā pavisa, vattavatan ti vattasampannānaṃ1
ācāravantānaṃ vasanabhūmiṃ pavisa, gaccha brāhmaṇa puttaṃ ānehīti.
Brāhmaṇo gantvā puttassa tam atthaṃ ārocetvā taṃ
ānesi. M. te ubho pi ādāya Yamunāya tīraṃ gantvā tīre
ṭhito āha:
Ja_XXII.6(=543).20: Tattha patto sānucaro saha puttena brāhmaṇa
pūjito mayhaṃ kāmehi sukhaṃ brāhmaṇa vacchasīti. || Ja_XXII:766 ||
Ta. patto ti taṃ amhākaṃ bhavanaṃ patto hutvā, mayhan ti mama
santakehi{2} kāmehi pūjito, vacchasīti ta. n-bhavane sukhaṃ vasissasi.
Evaṃ vatvā M. ubho pi te pitāputte attano ānubhāvena
n-bhavanaṃ abhinesi, tesaṃ ta. dibbo attabhāvo pātubhavi,
atha nesaṃ M. dibbasampattiṃ datvā cattāri cattāri nāga-
kaññāsatāni adāsi, te mahāsampattiṃ anubhaviṃsu. Bo. pi
appamatto u-kammaṃ karoti, anvaddhamāsaṃ mātāpitunnaṃ
upaṭṭhānaṃ gantvā dhammakathaṃ kathetvā tato ca brāhma-
ṇassa santikaṃ gantvā ārogyaṃ pucchitvā "yena te attho taṃ
vadeyyāsi, anukkaṇṭhamāno abhiramā" 'ti vatvā Somadattena
pi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā attano nivesanaṃ gacchati,
brāhmaṇo saṃvaccharaṃ n-bhavane vasitvā mandapuññatāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pannaṃ.
2 Cks santi.
[page 173]
6. Bhūridattajātaka. (543). 173
ukkaṇṭhi, manussalokaṃ gantukāmo ahosi, n-bhavanam assa
Nirayo viya alaṃkatapāsādo bandhanāgāraṃ viya alaṃkata-
nāgakaññāyo yakkhiniyo viya upaṭṭhahiṃsu, so "ahaṃ tāva
ukkaṇṭhito, Somadattassa pi cittaṃ jānissāmīti" tassa santikaṃ
gantvā āha: "kiṃ tāta na ukkaṇṭhasīti". "Kasmā ukkaṇ-
ṭhissāmi, na ukkaṇṭhāma, tvaṃ pana ukkaṇṭhasi tāta" 'ti.
"Āma tātā" 'ti. "Kiṃkāraṇā" ti. "Tava mātu c'; eva bhātu-
bhaginīnañ ca adassanena, ehi tāta Somadatta, gacchāmā" 'ti.
So "na gacchāmīti" vatvā punappuna pitarā yāciyamāno sādhū
'ti sampaṭicchi. Brāhmaṇo "puttassa tāva me mano laddho,
sace panāhaṃ Bhūridattassa ‘ukkaṇṭhito 'mhīti'; vakkhāmi
atirekataram me yasaṃ dassati, evam me gamanaṃ na bha-
vissati, ekena upāyen'; ev'; assa sampattiṃ vaṇṇetvā ‘tvaṃ eva-
rūpaṃ sampattiṃ pahāya kiṃkāraṇā manussalokaṃ gantvā
u-kammaṃ karosīti'; pucchitvā ‘saggatthāya'; 'ti vutte ‘tvaṃ
tāva evarūpaṃ sampattiṃ pahāya saggatthāya u-kammaṃ
karosi, kimaṅga pana mayaṃ ye paravadhena1 jīvikaṃ kap-
pema, aham pi manussalokaṃ gantvā ñātake disvā pabba-
jitvā samaṇadhammaṃ karissāmīti'; naṃ saññāpessāmi, atha me
so gamanaṃ anujānissatīti" cintetvā ekadivasaṃ tenāgantvā2
"kiṃ brāhmaṇa3 ukkaṇṭhasīti" pucchito "tumhākaṃ santikā
amhākaṃ na4 kiñci parihāyatīti" kiñci gamanapaṭibaddhaṃ5
avatvā ādito tāva tassa sampattiṃ vaṇṇento āha.
Ja_XXII.6(=543).21: Samā samantā6 parito bahūtatagarā mahī7
indagopakasañchannā sobhati harituttamā. || Ja_XXII:767 ||
Ja_XXII.6(=543).22: Rammāni vanacetyāni rammā haṃsūpakūjitā
opupphapadumā tiṭṭhanti pokkharaññā sunimmitā. || Ja_XXII:768 ||
Ja_XXII.6(=543).23: Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā sabbe veluriyāmayā,
sahassathambhā pāsādā pūrā kaññāhi jotare. || Ja_XXII:769 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ye na paradānena vibhāvena.
2 Cks tena.
3 Cks add na.
4 Bd omits na.
5 Bd -bandhaṃ.
6 Bd -ta.
7 Ck bahuta--mahi, Bd bahukātaggarāmahi.
[page 174]
174 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).24: Vimānaṃ upapanno si dibbapuññehi attano
asambādhaṃ sivaṃ rammaṃ accantasukhasaṃhitaṃ. || Ja_XXII:770 ||
Ja_XXII.6(=543).25: Maññe Sahassanettassa vimānaṃ nābhikaṃkhasi,
iddhī hi t'; āyaṃ1 vipulā Sakkass'; eva jutīmato ti. || Ja_XXII:771 ||
Ta samāsamantā2 -- ti parisamantato sabbadisābhāgesu ayaṃ tava n-bha-
vane mahī suvaṇṇarajatamaṇimuttāvālukaparikiṇṇā samā ti samatalā3, bahute4
ti bahūtehi5 tagaragacchehi samannāgata suvaṇṇaindagopakehi sañchannā,
hari-ti haritavaṇṇadabbatiṇasañchannā sobhatīti a., vanacetyānīti vana-
ghaṭā6, opuppha -- ti pupphitvā patitehi padumapattehi sañchannā udaka-
piṭṭhā, sunimmitā ti tava puññasampattiyā suṭṭhu nimmitā, aṭṭhaṃsā ti
tava vasanapāsādesu aṭṭhaṃsā sukatā veḷuriyamayā thambhā, tehi thambhehi sa-
hassathambhā tava pāsādā nāgakaññāhi pūrā vijjotanti, upapanno sīti evarūpe
vimāne nibbatto sīti a., sahassanettassa -- ti Vejayantapāsādaṃ, iddhī
tāyaṃ7 vipulā ti yasmā ayaṃ vipulā iddhi tasmā tvan tena u-kammena
Sakkassāpi vimānaṃ patthesi aññaṃ tato uttariṃ mahantaṃ ṭhānaṃ patthesīti
maññāmi.
Taṃ sutvā M. "mā h'; evaṃ avaca brāhmaṇa, Sakkassa
yasaṃ paṭicca amhākaṃ yaso Sinerusantike sāsapo viya khā-
yati, mayaṃ tassa paricārake pi na agghāmā" 'ti vatvā g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).26: Manasāpi na pattabbo ānubhāvo jutīmato
paricārayamānānaṃ saindānaṃ8 vasavattinan ti. || Ja_XXII:772 ||
T. a.: brāhmaṇa Sakkassa yaso nāma ekaṃ dve tayo cattāro va divase9
ettako siyā ti10 manasā cittena11 pi na abhipattabbo, ye pi naṃ cattāro ma-
hārājāno parivārenti12 tesam pi Sakkaṃ devarājānaṃ parivārayamānānaṃ Indaṃ
nāyakaṃ katvā carantānaṃ saindānaṃ vasavattinaṃ catunnaṃ lokapālānaṃ
yasassa pi amhākaṃ tiracchānagatānaṃ yaso soḷasiṃ kalaṃ nāgghatīti,
Evañ ca pana vatvā "idan te Sahassanettassa vimānan"
ti vacanaṃ sutvā "ahaṃ taṃ anussariṃ, ahaṃ hi Vejayantaṃ
patthento u-kammaṃ karomīti" tassa attano patthanaṃ ācik-
khanto āha:
Ja_XXII.6(=543).27: Taṃ vimāṇaṃ abhijjhāya amarānaṃ sukhesinaṃ
uposathaṃ upavasanto semi vammikamuddhanīti. || Ja_XXII:773 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tyāyaṃ.
2 Bd -ta.
3 Cks omit ti samatalā.
4 so Cks; Bd bahukā taggarā.
5 Bd bahukehi.
6 Bd -āni.
7 Cks tāsaṃ, Bd tyāyaṃ.
8 Bd omits sa.
9 Cks -sena.
10 Cs si.
11 Cks cintentena, Bd manusā cittena.
12 Bds -caranti.
[page 175]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 175
Ta. abhijjhāyā 'ti taṃ patthetvā, sukhe -- ti esitasukhānaṃ sukhe
patiṭṭhitānaṃ.
Taṃ sutvā brāhmaṇo "idāni me okāso laddho" ti so-
manassappatto gantuṃ āpucchanto gāthadvayam āha:
Ja_XXII.6(=543).28: Ahañ ca migam esāno saputto pāvisiṃ vanaṃ,
taṃ maṃ mataṃ vā jīvaṃ vā nābhivedenti ñātakā. || Ja_XXII:774 ||
Ja_XXII.6(=543).29: Āmantaye Bhūridattaṃ Kāsiputtaṃ yasassinaṃ:
tayā vo samanuññātā api passemu ñātake ti. || Ja_XXII:775 ||
Ta. nābhivedentīti na jānanti, kathento pi nesaṃ n'; atthi, āmantaye
ti āmantayāmi, Kāsi-ti Kāsirājadhītāya puttaṃ.
Tato Bodhisatto āha:
Ja_XXII.6(=543).30: Eso hi1 vata me chando yaṃ va sesi mam'; antike,
na hi etādisā kāmā sulabhā honti mānuse. || Ja_XXII:776 ||
Ja_XXII.6(=543).31: Sace tvaṃ icchase vatthuṃ mama kāmehi pūjito
mayā tvaṃ samanuññāto sotthiṃ passāhi ñātake ti || Ja_XXII:777 ||
gāthadvayaṃ vatvā cintesi: "ayaṃ maṃ nissāya sukhaṃ jī-
vanto kassaci nācikkhissati, etassa sabbakāmadadaṃ maṇiṃ
dassāmīti"; atha tassa taṃ dadanto āha:
Ja_XXII.6(=543).32: Dhāray'; imaṃ maṇiṃ divyaṃ pasuṃ2 putte ca vindati
arogo sukhito hoti, gacch'; evādāya brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:778 ||
Ta. pasuṃ2 -- ti imaṃ maṇiṃ dhārayamāno imassānubhāvena pasuñ2
ca putte ca aññaṃ ca yaṃ3 icchati taṃ sabbaṃ labhati.
Tato brāhmaṇo gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).33: Kusalaṃ paṭinandāmi Bhūridatta vaco tava,
pabbajissāmi jiṇṇo 'smi, na kāme abhipatthaye ti. || Ja_XXII:779 ||
T. a.: Bhūridatta tava vacanaṃ kusalaṃ anavajjaṃ taṃ paṭinandāmi na
paṭikkhipāmi, ahaṃ pana jiṇṇo tasmā pabbajissāmi na kāme patthāmi, kim me
maṇinā 'ti.
Bodhisatto āha:
Ja_XXII.6(=543).34: Brahmacariyassa ce4 bhaṅgo5 hoti bhogehi kāriyaṃ,
avikampamāno eyyāsi bahuṃ dassāmi te dhanan ti. || Ja_XXII:780 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit hi.
2 Cks -u.
3 Cks yasaṃ.
4 Cks ve.
5 Cks -ā.
[page 176]
176 XXII. Mahānipāta.
Ta. bhaṅgo1 ti brāhmaṇa brahmacariyavāso nāma dukkaro, anabhira-
tassa brahmacariyabhaṅgo ce2 hoti tadā gihībhūtassa bhogehi kāriyaṃ hoti,
evarūpe kāle tvaṃ nirāsaṃko hutvā mama santikaṃ āgaccheyyāsi bahuṃ te
dhanaṃ dassāmīti.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).35: Kusalaṃ paṭinandāmi Bhūridatta vaco tava,
puna pi āgamissāmi sace attho bhavissatīti. || Ja_XXII:781 ||
Ta. punapīti puna api3 ayam eva vā pāṭho.
Ath'; assa ta. avasitukāmataṃ ñatvā M. nāgamāṇavake
āmantetvā brāhmaṇaṃ manussalokaṃ pāpesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).36: Idaṃ vatvā Bhūridatto pesesi caturo jane:
etha gacchatha uṭṭhetha khippaṃ pāpetha brāhmaṇaṃ. || Ja_XXII:782 ||
Ja_XXII.6(=543).37: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā uṭṭhāya caturo janā
pesitā Bhūridattena khippaṃ pāpesuṃ brāhmaṇan ti. || Ja_XXII:783 ||
Ta. pāpesun ti Yamunato uttāretvā Bārāṇasīmaggaṃ pāpayiṃsu, pāpa-
yitvā ca pana tumhe gacchathā 'ti vatvā n-bhavanam eva paccāgamiṃsu.
Brāhmaṇo pi "tāta Somadattā imasmiṃ ṭhāne migaṃ4
vijjhimha, imasmiṃ sūkaran" ti puttassa ācikkhanto antarā-
magge pokkharaṇiṃ disvā "tāta So-nahāyāmā" 'ti vatvā "sādhu
tātā" 'ti vutte ubho pi dibbābharaṇāni dibbavatthāni ca omuñ-
citvā bhaṇḍikaṃ katvā pokkharaṇītīre ṭhapetvā otaritvā nahā-
yiṃsu, tasmiṃ khaṇe tāni pasādhanāni5 antaradhāyitvā n-bha-
vanaṃ eva āgamiṃsu, paṭhamaṃ nivatthakāsāvapilotikā va
nesaṃ sarīre paṭimucciṃsu6, dhanusarasattiyo pi pākatikā va
ahesuṃ, Somadatto "nāsit'; amhā tāta tayā" ti paridevi, atha
naṃ pitā "mā cintayi, migesu santesu7 araññe mige vadhitvā
jīvikaṃ kappessāmā" 'ti assāsesi. Somadattamātā tesaṃ āga-
manaṃ sutvā paccuggantvā gharaṃ netvā annapānena santap-
pesi, brāhmaṇo bhuñjitvā niddaṃ okkami, itarā puttaṃ pucchi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ā.
2 Cks omit ce.
3 Cks puna pi.
4 Cks migā.
5 pa- wanting in Bd.
6 Ck -muñci, Cs -muci, Bd -muccisu.
7 Cks sati.
[page 177]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 177
"tāta ettakaṃ kālaṃ kuhiṃ gat'; atthā" 'ti. "Amma Bhūri-
dattanāgarājena mahānāgabhavanaṃ nītā, tato ukkaṇṭhitvā
idāni āgatā" ti. "Kiñci vo ratanaṃ ābhatan" ti. "Nābhataṃ
ammā" 'ti. "Kiṃ tumhākaṃ tena na kiñci dinnan" ti. "Amma
Bh-ena me pitu sabbakāmadado maṇi dinno āsi, iminā pana
na gahito" ti. "Kiṃkāraṇā" ti. "Pabbajissati kirā" 'ti. Sā
"ettakaṃ kālaṃ dārake mama bhāraṃ karonto n-bhavane va-
sitvā idāni kira pabbajissatīti" kujjhitvā vīhibhajjanadabbiyā1
piṭṭhiṃ pothentī "duṭṭha brāhmaṇa ‘pabbajissāmīti2'; kira ma-
ṇiratanaṃ na gaṇhi, atha kasmā apabbajitvā idhāgato si,
nikkhama mama gharā sīghan" ti santajjesi. Atha naṃ
"bhadde mā kujjhi, araññe migesu santesu ahaṃ tañ ca dārake
ca posissāmīti" vatvā punadivase puttena saddhiṃ araññaṃ
gantvā purimaniyāmen'; eva jīvikaṃ kappesi. Vanappave-
sanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ3.
Tadā dakkhiṇamahāsamuddassa disābhāge Himavante4 sim-
balivāsī eko garuḷo pakkhavātehi samudde udakaṃ viyūhitvā
n-bhavanaṃ otaritvā ekaṃ n-rājānaṃ sīse gaṇhi, -- tadā hi
supaṇṇānaṃ nāge5 gahetuṃ ajānanakālo, Paṇḍarajātake5 jā-
niṃsu -- so pana taṃ sīse gahetvāpi udake anottharante yeva
ukkhipitvā olambantaṃ6 ādāya Himavantamatthakena pāyāsi,
tadā c'; eko Kāsiraṭṭhavāsi-brāhmaṇo isipabbajjaṃ pabbajitvā
Himavantapadese paṇṇasālaṃ māpetvā paṭivasati, tassa caṃ-
kamanakoṭiyaṃ mahānigrodharukkho. so tassa mūle divāvihāraṃ
karoti, supaṇṇo nigrodhamatthakena nāgaṃ harati, nāgo olam-
bhanto mokkhatthāya naṅguṭṭhena nigrodhaviṭapaṃ7 hi8 veṭhesi9,
supaṇṇo taṃ ajānanto va mahabbalatāya ākāse10 pakkhandi
yeva, nigrodharukkho nimmūlo11 uppāṭito, supaṇṇo nāgaṃ sim-
balivanaṃ12 netvā tuṇḍena paharitvā kucchiṃ13 phāletvā nāga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vīhijjana-, Bd vihibhañcana-.
2 Cks -mi.
3 vana--wanting in Cks.
4 so Bd; Cks -samudde disā, omitting bhāge himavante.
5 Ck paṇḍarājātakena, Bd pacchā p-ke.
6 Cks -tā.
7 Cks -piṃ.
8 so Cks for pi? Bd omits hi.
9 Bd paveṭhesi.
10 Bd -ena.
11 Bd samūlo.
12 Cks disāsim-
13 Ck adds vā.
[page 178]
178 XXII. Mahānipāta.
medaṃ khāditvā sarīraṃ samuddakucchimhi chaḍḍesi, nigro-
dharukkho patanto mahantasaddam akāsi, supaṇṇo "kissa saddo
eso" ti adho olokento ni-rukkhaṃ disvā "kuto esa mayā up-
pāṭito" ti cintetvā "tāpasassa caṃkamanakoṭiyaṃ nigrodho
eso" ti tatvato1 ñatvā "ayaṃ tassa bahūpakāro, akusalaṃ nu
kho me pasutaṃ udāhu no" ti "tam eva pucchitvā jānissāmīti"
māṇavakavesena tassa santikaṃ agamāsi, tasmiṃ khaṇe tāpaso
taṃ ṭhānaṃ samaṃ karoti, supaṇṇarājā tāpasaṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisinno ajānanto viya "kissa ṭhānaṃ bhante idan" ti
pucchi. "Eko supaṇṇo gocaratthāya2 nāgaṃ haranto nāgena
mokkhatthāya nigrodhaviṭapiyā3 naṅguṭṭhena veṭhitāya attano
mahabbalatāya pakkhanditvā gato4, ath'; ettha rukkho uppāṭito,
idaṃ tassa uppāṭitaṭṭhānan" ti. "Kiṃ pana bhante tassa su-
paṇṇassa akusalaṃ hotīti". "Sace5 na jānāti acetanakan6 nāma,
akusalaṃ na hotīti". "Nāgassa pana kiṃ bhante" ti. "So imaṃ
nāsetuṃ na gaṇhi, tasmā tassāpi na hoti yevā" 'ti. Supaṇṇo tāpa-
sassa tussitvā "bhante ahaṃ so su-rājā, tumhākaṃ hi pañhaveyyā-
karaṇena tuṭṭho, tumhe araññe yeva vasatha, aham c'; ekaṃ
Ālambāyanamantaṃ7 jānāmi, anaggho manto, taṃ ahaṃ tum-
hākaṃ ācāriyabhāgaṃ katvā dammi, patigaṇhatha nan" ti.
"Alaṃ mayhaṃ mantena, gacchatha tumhe" ti. So taṃ pu-
nappuna yācitvā sampaṭicchāpetvā mantaṃ datvā ca osadhāni
ācikkhitvā pakkāmi. Tasmiṃ kāle Bārāṇasiyaṃ eko dalidda-
brāhmaṇo bahuṃ iṇaṃ gahetvā iṇāyikehi codiyamāno "kim
me idhavāsena, araññaṃ pavisitvā mataṃ seyyo" ti nikkha-
mitvā anupubbena taṃ assamapadaṃ pāvisitvā tāpasaṃ vatta-
sampadāya ārādhesi, tāpaso "ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ativiya
upakārako, su-rājena dinnaṃ dibbamantam assa dassāmīti"
cintetvā "brāhmaṇa ahaṃ Ālambāyanamantaṃ8 jānāmi, tan te
dammi, gaṇha nan" ti vatvā "alaṃ bhante na mayhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds tathato.
2 Bds bhojanatthāya.
3 Bd -piyaṃ.
4 Cks tato.
5 Bd adds so.
6 Bd -nakammaṃ.
7 Bd alampāyana-, Cks ālambana-.
8 Ck alambayana-, Cs ālambayana-, Bd ahaṃ analammāyena.
[page 179]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 179
manten'; attho" ti vutte pi punappuna nibandhitvā1 sampaṭicchā-
petvā adāsi yeva, tassa ca mantassa anucchavikāni osadhāni
c'; eva mantupacārañ ca sabbaṃ kathesi, brāhmaṇo "laddho
me jīvitupāyo" ti katipāhaṃ vasitvā "vātābādho me bhante
bādhatīti" apadesakaṃ katvā tāpasena vissajjito taṃ vanditvā
khamāpetvā araññā nikkhamitvā anupubbena Yamunātīraṃ
patvā taṃ mantaṃ sajjhāyanto mahāmaggena gacchati, tasmiṃ
kāle sahassamattā Bhūridattassa paricārikā n-māṇavikā taṃ
sabbakāmadadaṃ maṇiratanaṃ ādāya {n-bhavanā} nikkhamitvā
Ya-tīre vālukarāsimatthake ṭhapetvā tass'; obhāsena sabbarattiṃ
udakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane sabbālaṃkārena attānaṃ alaṃ-
karitvā maṇiratanaṃ parivāretvā siriṃ pavesayamānā nisī-
diṃsu, brāhmaṇo pi mantaṃ sajjhāyanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi,
tā mantasaddaṃ sutvā va "iminā supaṇṇena bhavitabban" ti
bhayatajjitā maṇiratanaṃ agahetvā2 va paṭhaviyaṃ nimujjitvā
n-bhavanaṃ agamaṃsu3, brāhmaṇo maṇiratanaṃ disvā "idān'; eva
me manto samiddho" ti tuṭṭhamānaso maṇiratanaṃ ādāya pāyāsi,
tasmiṃ khaṇe so nesādabr. Somadattena saddhiṃ migavadhāya
araññaṃ pavisanto tassa hatthe taṃ maṇiratanaṃ disvā puttaṃ
āha: "nanu esa so amhākaṃ Bh-ena dinnamaṇīti". "Āma tāta
eso so" ti. "Tena hi 'ssa aguṇaṃ kathetvā imaṃ brāhmaṇaṃ
vañcetvā gaṇhām'; etaṃ maṇiratanan" ti. "Tāta tvaṃ pubbe
Bh-ena diyyamānaṃ na gaṇhi, idāni pan'; esa br. taṃ ñeva
vañcessati, tuṇhī hohīti". Br. "hotu tāta, passissasi etassa
vā mama vā vañcanabhāvan4" ti Ālambāyanena5 saddhiṃ
sallapanto āha:
Ja_XXII.6(=543).38: Maṇiṃ paggayha maṅgalyaṃ sādhucittaṃ manoramaṃ
selaṃ vyañjanasampannaṃ ko imaṃ maṇiṃ ajjhagā ti. || Ja_XXII:784 ||
Ta. maṅgalyan ti maṅgalasammataṃ sabbakāmadadaṃ, ko iman ti
kuhiṃ imaṃ maṇiṃ adhigato si.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nippiletvā.
2 Ck agga-.
3 Ck āg-.
4 Cks vacana-.
5 Cs ālambāyantona, Bd alampāyanena.
[page 180]
180 XXII. Mahānipāta.
Tato Ālambāyano1 gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).39: Lohitakkhasahassāhi samantā parivāritaṃ
ajjakālaṃ padaṃ2 gacchaṃ ajjhagāhaṃ maṇiṃ iman ti. || Ja_XXII:785 ||
T. a.: ahaṃ ajjakālaṃ pāto va padaṃ2 mahāmaggaṃ gacchanto rattakkhi-
kāhi sahassamattāhi n-māṇavikāhi samantā parivāritaṃ imaṃ maṇiṃ ajjhagā,
maṃ disvā hi sabbā tā bhayatajjitā imaṃ pahāya palātā ti.
Nesādaputto taṃ vañcetukāmo maṇiratanassa aguṇaṃ
pakāsento attanā gaṇhitukāmo tisso gāthā āha:
Ja_XXII.6(=543).40: Sūpaciṇṇo ayaṃ selo accito mahito3 sadā
sudhārito sunikkhitto sabbattham abhisādhaye. || Ja_XXII:786 ||
Ja_XXII.6(=543).41: Upacāravipannassa nikkhepe dhāraṇāya vā
ayaṃ4 selo vināsāya pariciṇṇo ayoniso. || Ja_XXII:787 ||
Ja_XXII.6(=543).42: Na imaṃ akusalo5 divyaṃ maṇiṃ dhāretum āraho,
paṭipajja satan nikkhaṃ deh'; imaṃ ratanaṃ maman ti. || Ja_XXII:788 ||
Ta. sabbatthan ti yo imaṃ selaṃ suṭṭhu upacarituṃ accituṃ attano
jīvitaṃ viya mamāyituṃ suṭṭhu dhāretuṃ suṭṭhu ca nikkhipituṃ jānāti tass'
eva sūpaciṇṇo accito mahito6 sudhārito sunikkhitto va sabbaṃ atthaṃ sādhetīti
a., vipannassā 'ti yo pana upacāravipanno hoti tass'; eso anupāyena pari-
ciṇṇo vināsaṃ eva vahatīti vadati, dhāretumāraho ti dhāretuṃ araho, paṭi-
pajja -- ti amhākaṃ gehe bahū maṇī mayam etaṃ gahetuṃ jānāma ahan te
nikkhasataṃ dassāmi taṃ paṭipajja deh'; imaṃ ratanaṃ maman ti, tassa pi gehe
eko pi suvaṇṇanikkho n'; atthi, so pana tassa maṇino sabbakāmadadabhāvaṃ
jānāti ten'; assa etad ahosi: ahaṃ sasīsaṃ nahātvā7 maṇiṃ udakena parippho-
sitvā nikkhasataṃ me dehīti vakkhāmi atha me dassati7 tam ahaṃ etassa
dassāmīti tasmā sūro hutvā evam āha.
Tato Ālambāyano8 gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).43: Na vā9 m'; āyaṃ maṇī keyyo gohi vā ratanena vā,
selo vyañjanasampanno, n'; eva keyyo maṇī maman ti. || Ja_XXII:789 ||
Ta. na vā9 māyan ti ayaṃ maṇi mama santikā10 kenaci vikiṇitabbo
nāma na hoti n'; eva keyyo ti, ayaṃ mama maṇi lakkhaṇasampanno tasmā n'
eva keyyo kenaci vatthunā vikkiṇitabbo nāma na hotīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck al-, Bd alampāyano.
2 Bd pathaṃ.
3 Bd ajjito mānito
4 Cks alaṃ.
5 Bd nayimaṃ kusalaṃ, read: nemaṃ.
6 Bds ajjito mānito.
7 so Cks; Bd nhatvā.
8 Bd al-.
9 Bd ca.
10 Bd santako.
[page 181]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 181
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).44: No ce tayā maṇī keyyo gohi vā ratanena vā,
atha kena maṇī keyyo, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XXII:790 ||
Ālambāyano1 āha:
Ja_XXII.6(=543).45: Yo me saṃse mahānāgaṃ tejasiṃ duratikkamaṃ
tassa dajjaṃ imaṃ selaṃ jalanta-r-iva tejasā ti. || Ja_XXII:791 ||
Ta. jalantariva tejasā ti pabhāya jalantaṃ viya.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).46: Ko nu brāhmaṇavaṇṇena supaṇṇo patataṃ varo
nāgaṃ jigiṃsam anvesi2 anvesaṃ bhakkham attano ti. || Ja_XXII:792 ||
Ta. ko nū 'ti idaṃ nesādabrāhmaṇo attano bhakkhaṃ anvesantena
garuḷen'; etena bhavitabban ti cintetvā evam āha.
Ālambāyano āha:
Ja_XXII.6(=543).47: Nāhaṃ dijādhipo homi, na diṭṭho garuḷo mayā,
āsīvisena vitto ti3 vejjo4 maṃ brāhmaṇaṃ vidū ti. || Ja_XXII:793 ||
Ta. maṃ vidū ti mam esa āsīvisavittako5 Āl-o nāma vejjo ti jānanti.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).48: Kin nu tuyhaṃ balaṃ atthi, kiṃ sippaṃ vijjate tava,
kismiṃ6 vā tvaṃ paratthaddho uragaṃ nāpacāyasīti7. || Ja_XXII:794 ||
Ta. kismiṃ -- ti tvaṃ kismiṃ vā upatthaddho hutvā kiṃ nissayaṃ
katvā uragaṃ āsīvisaṃ nāpacāyasi7 jeṭṭhaṃ akatvā avajānāsīti taṃ pucchati.
So attano balaṃ dīpento āha:
Ja_XXII.6(=543).49: Araññakassa isino cirarattatapassino
supaṇṇo Kosiyass'; akkhā visavijjaṃ anuttaraṃ. || Ja_XXII:795 ||
Ja_XXII.6(=543).50: Taṃ bhāvitatt'; aññataraṃ sammantaṃ pabbatantare
sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhāsi rattindivam atandito. || Ja_XXII:796 ||
Ja_XXII.6(=543).51: So tadā pariciṇṇo me vatavā brahmacariyavā
dibbaṃ pātukarī mantaṃ kāmasā bhagavā mamaṃ. || Ja_XXII:797 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd al-.
2 Cks -ti.
3 Bd vitto smiṃ, Cks citto ti.
4 Cks vejja, Bds vajjo.
5 Cks -cittako.
6 Bd kiṃsi.
7 Bd napajāyas-.
[page 182]
182 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).52: -āhaṃ mante paratthaddho, nāhaṃ bhāyāmi bhoginaṃ,
ācariyo visaghātānaṃ Ālambāno1 ti maṃ vidū ti. || Ja_XXII:798 ||
Ta. Kosiyassakkhā ti Kosiyagottassa isino supaṇṇo ācikkhi, tena
akkhātaṃ kāraṇaṃ pana sabbaṃ vitthāretvā kathetabbaṃ, bhāvitattaññataran
ti bhāvitattānaṃ isīnaṃ aññataraṃ, sammantan ti vasantaṃ, kāmasā ti
attano icchāya, maman ti taṃ mantaṃ mayhaṃ pakāsesi, tyāhaṃ -- ti ahaṃ
te mante upatthaddho nissito, bhoginan ti nāgānaṃ, visa -- ti vāsaghāta-
kavejjānaṃ.
Taṃ sutvā nesādabrāhmaṇo cintesi: "ayaṃ Ālambāyano
yv-āssa2 nāgaṃ dasseti tassa maṇiratanaṃ deti, Bhūridattam
assa dassitvā maṇiṃ gaṇhissāmīti" tato puttena saddhiṃ man-
tento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).53: Gaṇhāmase maṇiṃ tāta, Somadatta vijānahi,
mā daṇḍena siriṃ pattaṃ kāmasā pajahimhase3 ti. || Ja_XXII:799 ||
Ta. gaṇhāmase ti gaṇhāma, kāmasā ti attano ruciyā, daṇḍena paharitvā
mā jahāma.
Somadatto āha:
Ja_XXII.6(=543).54: Sakaṃ nivesanaṃ pattaṃ yo taṃ brāhmaṇa pūjayi
evaṃkalyāṇakārissa kiṃ mohā4 dūbhim icchasi. || Ja_XXII:800 ||
Ja_XXII.6(=543).55: Sace hi5 dhanakāmo si6 Bhūridatto padassati7,
tam eva gantvā yācassu bahuṃ dassati te dhanan ti. || Ja_XXII:801 ||
Ta. pūjayīti dibbakāmehi pūjayittha8 dūbhimicchasīti kin nu tvaṃ
evarūpassa mittassa mittadūbhikammaṃ kātuṃ icchasi tātā 'ti.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).56: Hatthagataṃ pattagataṃ nikkiṇṇaṃ khādituṃ varaṃ,
mā no sandiṭṭhiko attho Somadatta upaccagā ti. || Ja_XXII:802 ||
Ta. hatthagatan ti tāta So. tvaṃ daharako lokapavattiṃ na hi jānāsi
yaṃ hi hatthagataṃ vā hoti pātigataṃ9 vā purato vā nikkiṇṇaṃ ṭhapitaṃ tad
eva khādituṃ varaṃ na dūre ṭhitaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd alampāyano
2 Bd yo me.
3 Bd vijahāmase.
4 Ck -aṃ, Cs -a.
5 Bd tvaṃ.
6 Bd -mesi, Cks -kāmehi.
7 Bd -dattaṃ padissasi.
8 Ck pūjayitattha.
9 so Cks, Bd patta-.
[page 183]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 183
Somadatto āha:
Ja_XXII.6(=543).57: Paccati Niraye ghore mahissam avadīyati1
mittadūbhī hitaccāgī jīvare cāpi sussare2. || Ja_XXII:803 ||
Ja_XXII.6(=543).58: Sace hi3 dhanakāmo si Bhūridatto padassati4,
maññe attakataṃ veraṃ naciraṃ vedayissasīti. || Ja_XXII:804 ||
Ta. mahissamavadīyatīti5 tāta mittadūbhino jīvantass'; eva paṭhavi6
bhijjitvā vivaraṃ deti, hitaccāgīti attano hitapariccāgī, jīvarecāpi sus-
sare ti jīvamāno va sussati manussapeto hoti, attakataṃ veran ti attanā
kataṃ pāpaṃ, naciran ti nacirass'; eva vedayissasīti maññāmi.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).59: Mahāyaññaṃ yajitvāna evaṃ sujjhanti brāhmaṇā,
mahāyaññaṃ yajissāma, evaṃ mokkhāma pāpakā ti. || Ja_XXII:805 ||
Ta. sujjhantīti tāta Somadatta tvaṃ daharo kiñci na jānāsi brāhmaṇā
nāma yaṃ kiñci pāpaṃ katvā yaññena sujjhantīti dassento evam āha.
Somadatto āha:
Ja_XXII.6(=543).60: Handa dāni apāyāmi nāhaṃ ajja tayā saha
padam p'; ekaṃ na gaccheyyaṃ evaṃkibbisakārinā ti. || Ja_XXII:806 ||
Ta. apāyāmīti apagacchāmi palāyāmīti ā.
Evaṃ vatvāna paṇḍitamāṇavo pitaraṃ attano vacanaṃ
gāhāpetuṃ asakkonto mahantena saddena devatā ujjhāpetvā7
"evarūpena pāpakārinā saddhiṃ na gamissāmīti" pitu passan-
tass'; eva palāyitvā Himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā abhiññā
ca samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno Brahmaloke
uppajji.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).61: Idaṃ vatvāna pitaraṃ Somadatto bahussuto
ujjhāpetvāna8 bhūtāni tamhā ṭhānā apakkamīti. || Ja_XXII:807 ||
Nesādabr. "Somadatto ṭhapetvā attano gehaṃ kuhiṃ ga-
missatīti" cintento Ālambāyanaṃ thokaṃ anattamanaṃ disvā
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd mahimayavinhiyati.
2 so Cks; Bd jīvarevāpi sussati.
3 Bd tvaṃ.
4 Cks -ssasi, Bd -dattaṃ padissasi.
5 Bd mahimayamapi vinhiyatīti.
6 Cks -viyaṃ.
7 Ck upajjhā-.
8 Ck ajjhāpetvāni, Cs ujjhāpetvāni.
[page 184]
184 XXII. Mahānipāta.
"Ālambāyana mā cintayi, dassessāmi te Bhūridattan" ti tam
ādāya n-rājassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā vammikamat-
thake bhoge1 ābhujitvā2 nipannaṃ n-rājānaṃ disvā avidūre
ṭhito hatthaṃ pasāretvā dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).62: Gaṇhāh'; etaṃ mahānāgaṃ āhar'; etaṃ maṇiṃ mama
indagopakavaṇṇābhā3 yassa lohitako siro. || Ja_XXII:808 ||
Ja_XXII.6(=543).63: Kappāsapicurāsīva4 eso kāy'; assa dissati,
vammikaggagato seti, taṃ tvaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:809 ||
Ta. vaṇṇābhā ti indagopakavaṇṇā5 viya ābhā6, kappāsapicurāsīvā7
'ti suvihitassa kappāsapicuno viya.
M. akkhīni ummīletvā nesādaṃ disvā "ayaṃ uposathassa
me antarāyaṃ kareyyā" 'ti "imaṃ n-bhavanaṃ netvā mahā-
sampattiyaṃ paṭiṭṭhāpesiṃ, mayā diyyamānaṃ maṇiṃ gaṇhituṃ
na icchi, idāni pana ahiguṇṭhikaṃ gahetvā āgacchati, sac'
āhaṃ imassa mittadūbhino kujjheyyaṃ sīlam me khaṇḍaṃ bha-
vissati, mayā kho pana paṭhamaṃ ñeva cāturaṅgasamannāgato
uposatho adhiṭṭhito, so yathāṭhito va hotu, Āl-no maṃ chin-
datu vā pacatu vā sūle vā bhindatu n'; ev'; assa kujjhissāmīti"
cintetvā "sace kho panāhaṃ imaṃ olokessāmi uposatham me
bhindissatīti" akkhīni nimīletvā8 adhiṭṭhānapāramiṃ purecāri-
kaṃ katvā bhogantare sīsaṃ pakkhipitvā niccalo hutvā nipajji.
Sīlakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ9.
Nesādabr. pi "bho Āl-a, imaṃ nāgaṃ gaṇha, dehi me maṇin"
ti ā. Āl-o nāgaṃ disvā va tuṭṭho maṇiṃ kismiñci10 agaṇetvā
"gaṇha brāhmaṇā" 'ti tassa hatthe maṇiṃ khipi, so tassa hatthato
gaḷitvā paṭhaviyaṃ patitamatto va paṭhaviṃ pavisitvā n-bhavanam
eva gato, brāhmaṇo maṇiratanato Bhūridattena saddhiṃ mittabhā-
vato puttato cā 'ti11 tīhi parihāyi, so "nippaccayo jāto 'mhi, put-
tassa no vacanaṃ na katan" ti paridevanto geham agamāsi, Āl-o
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ehi.
2 Cs ābhuñj-.
3 so Cks; Bd vaṇṇabhā.
4 Cks -rasseva = rāsyeva?
5 Cks -o.
6 Cks abhāsati.
7 Bd -rāsivā, Cks -rassā.
8 Cks ummī.
9 sīl-- wanting in Cks.
10 Ck ka-.
11 Cks omit cā ti.
[page 185]
6. Bhūridattajātaka. (543). 185
pi dibbosadhehi attano sarīraṃ makkhetvā thokaṃ khāditvā an-
tokāyam pi paribhāvetvā1 dibbamantaṃ japanto2 Bo-aṃ upa-
saṃkamitvā naṅguṭṭhe gahetvā ākaḍḍhitvā sīse daḷhaṃ gaṇ-
hanto mukham assa vivaritvā osadhaṃ saṃkhāditvā mukhe
kheḷaṃ opi3, sucijātiko4 nāgarājā sīlabhedabhayena akujjhitvā
akkhīni vivaritvāpi na ummīlesi, atha naṃ osadhamantaṃ katvā
naṅguṭṭhe gahetvā heṭṭhā sīsaṃ katvā sañcāletvā gahitagocaraṃ
chaḍḍāpetvā bhūmiyaṃ dīghato nipajjāpetvā masūrakaṃ mad-
danto viya hatthehi maddi, aṭṭhīni cuṇṇiyamānāni viya ahesuṃ,
puna naṅguṭṭhe gahetvā dussaṃ pothento viya pothesi5, M.
evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavanto pi n'; eva kujjhi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).64: Ath'; osadhehi dibbehi japaṃ2 mantapadāni ca
evan taṃ asakkhi saṭṭhuṃ6 katvā parittam attano ti. || Ja_XXII:810 ||
Ta. asakkhīti asakkhi7, saṭṭhun6 ti gaṇhituṃ.
Iti so M-aṃ dubbalaṃ katvā vallīhi peḷaṃ sajjetvā M-aṃ
ta. pakkhipi, sarīraṃ pana mahantaṃ ta. na pavisati, atha
naṃ paṇhīhi koṭṭento pavesetvā peḷaṃ ādāya ekaṃ gāmaṃ
gantvā gāmamajjhe otāretvā "nāgassa naccaṃ daṭṭhukāmā
āgacchantū" 'ti saddam akāsi, sakalagāmavāsino sannipatiṃsu,
tasmiṃ khaṇe Ālambāno "nikkhama mahānāgā" 'ti ā., M. cin-
tesi: "ajja mayā parisantosantena kīḷituṃ vaṭṭati, evaṃ Āl-o
bahuṃ dhanaṃ labhitvā tuṭṭho maṃ vissajjessati, yaṃ yaṃ esa
maṃ kāreti taṃ taṃ karissāmīti", atha naṃ so peḷato nīharitvā
"mahā hohīti" ā., mahā ahosi, "khuddako vaṭṭo vippito8 ekaphaṇo
dviphaṇo tiphaṇo catuphaṇo pañcachasattāṭṭhanavadasavīsati-
tiṃsacattālīsapaṇṇāsaphaṇo sataphaṇo ucco nīco dissamānakāyo
adissamānakāyo nīlo pīto lohito odāto mañjeṭṭhako hohi9, jā-
laṃ vissajjehi10, udakaṃ dhūmaṃ vissajjehīti" imesu pi ākāresu
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd attano kāyaṃ paribbhositvā.
2 Bd japp-.
3 Bd khelena pakkhipi.
4 Cks suvijātako.
5 Cks poṭhento-poṭhesi.
6 Bd satthuṃ.
7 Bs sakkhi, Bd samattho ahosi.
8 so Cks; Bd simpito, Bs vappito.
9 Bd hoti.
10 Cks -esi.
[page 186]
186 XXII. Mahānipāta.
tena1 vuttaniyāmena attabhāvaṃ2 nimminitvā naccaṃ dassesi,
taṃ disvā koci assūni sandhāretuṃ nāsakkhi, manussā bahuṃ
hiraññasuvaṇṇavatthālaṃkārādim adaṃsu, iti tasmiṃ gāme yeva
satasahassamattaṃ labhi, so kiñcāpi M-aṃ gaṇhanto "sa-
hassaṃ labhitvā etaṃ3 vissajjessāmīti" cintito4 ettakaṃ pana
dhanaṃ labhitvā "gāmake pi tāva mayā ettakaṃ dhanaṃ
laddhaṃ, nagare5 kīva bahuṃ dhanaṃ labhissāmīti" dhana-
lobhena taṃ na muñci, so tasmiṃ gāme kuṭumbaṃ saṇṭha-
petvā ratanamayaṃ peḷaṃ karitvā ta. M-aṃ pakkhipitvā su-
khayānakaṃ āruyha mahantena parivārena nikkhamitvā taṃ
gāmanigamādisu kīḷāpento Bārāṇasiṃ pāpuṇi, nāgarājassa
pana madhulāje deti maṇḍūke māretvā deti, so gocaraṃ na
gaṇhāti avissajjanabhayena, gocaraṃ agaṇhantam pi pana taṃ
cattāro dvāragāme ādiṃ katvā ta. ta. māsamattaṃ kīḷāpesi,
pannarasauposathadivase pana "ajja tumhākaṃ kīḷāpessāmīti"
rañño ārocāpesi, rājā bheriñ carāpetvā mahājanaṃ sannipātā-
pesi, rājaṅgaṇe mañcātimañce bandhiṃsu. Kīḷanakhaṇḍaṃ
niṭṭhitaṃ6.
Ālambānena pana Bo-assa gahitadivase yeva M-assa
mātā supinatena kāḷena rattakkhinā purisena asinā attano
bāhaṃ chinditvā lohitena paggharantena niyyamānaṃ addasa,
sā bhītātasitā uṭṭhāya dakkhiṇabāhuṃ parāmasitvā supina-
bhāvaṃ jāni, ath'; assā etad ahosi: "mayā kakkhaḷo pā-
pasupino diṭṭho, catunnaṃ vā me puttānaṃ Dhataraṭṭha-
rañño vā mama vā paripanthena bhavitabban" ti, api kho
pana M-am eva ārabbha adhikataraṃ cintesi: "kiṃkāraṇā
sesā attano n-bhavane vasanti. itaro pana sīlajjhāsayattā ma-
nussalokaṃ gantvā u-kammaṃ karoti, tasmā kacci nu kho me
puttaṃ ahiguṇḍiko vā supaṇṇo vā gaṇheyyā" 'ti tass'; eva
adhikataraṃ cintesi, tato addhamāse atikkante "mama putto
addhamāsātikkame7 maṃ vinā vattituṃ na sakkoti. addhāssa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nate, Cs te.
2 Cks vuttāvutte attabhāve.
3 Bd taṃ.
4 Bd āha.
5 Cks nā-
6 Bd kilāna-, Cks omit k. n.
7 Bd -ena.
[page 187]
6. Bhūridattajātaka. (543). 187
kiñci bhayaṃ uppanuaṃ bhavissatīti" domanassā ahosi, māsā-
tikkamen'; eva pan'; assā sokena assūnaṃ apaggharaṇakavelā
nāhosi hadayaṃ sussi akkhīni upacciṃsu, sā "idāni āgamissati
idāni āgamissatīti" tassāgamanamaggam eva olokentī nisīdi,
ath'; assā jeṭṭhaputto Sudassano māsaccayena mahatiyā pari-
sāya mātāpitunnaṃ dassanatthāya āgato parisaṃ bahi ṭhapetvā
pāsādaṃ āruyha mātaraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, sā
Bhūridattaṃ anusocantī tena saddhiṃ na kiñci sallapi, so cin-
tesi "mayhaṃ mātā mayi pubbe āgate tussati paṭisanthāraṃ
karoti, ajja pana domanassappattā, kin nu kāraṇan" ti, atha
naṃ pucchanto āha:
Ja_XXII.6(=543).65: Mamaṃ disvāna āyantaṃ sabbakāmasamiddhinaṃ
indriyāni ahaṭṭhāni sāmaṃ jātaṃ mukhan tava, || Ja_XXII:811 ||
Ja_XXII.6(=543).66: Padumaṃ yathā hatthagataṃ pāṇinā parimadditaṃ
sāmaṃ jātaṃ mukhaṃ tuyhaṃ mamaṃ disvāna edisan ti. || Ja_XXII:812 ||
Ta. ahaṭṭhānīti na vippasannāni, sāman ti kañcanādāsavaṇṇaṃ mukhaṃ
pi kāḷakaṃ jātaṃ, hatthagatan ti hatthena chinnakaṃ1, edisan ti evarūpaṃ
mahantena sirisobhaggena tumhākaṃ dassanatthāya āgatam pi maṃ disvā.
Sā evaṃ vutte pi n'; eva kathesi, Sudassano cintesi: "kin
nu kho kenaci akkuṭṭhā vā paribhaṭṭhā vā bhaveyyā" 'ti, atha
naṃ pucchanto itaraṃ gāthaṃ āha:
Ja_XXII.6(=543).67: Kaccin nu te nābhisasi2, kacci te n'; atthi3 vedanā,
yan te sāmaṃ4 mukhaṃ tuyhaṃ
mamaṃ disvāna āgatan ti. || Ja_XXII:813 ||
Ta. kaccinnu -- 2 ti kacci nu taṃ koci na abhisasi5 akkosena vā
paribhāsāya vā na vihiṃsīti pucchati, tuyhan ti tava pubbe mamaṃ disvāna
āgataṃ edisaṃ mukhaṃ na hoti, yena pana kāraṇen'; ajja tava mukhaṃ sāmaṃ6
jātaṃ tam me akkhāhīti7 pucchati.
Ath'; assa sā ācikkhantī āha:
Ja_XXII.6(=543).68: Supinan tāta addakkhiṃ ito māsaṃ adhogataṃ:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd chinditaṃ.
2 Cks -sayt.
3 Bd omits n.
4 Bd yena sāvaṃ.
5 Ck -sayi, Cs -ssi, Bds koci abhisavasi nu, Bs abhibhavasi.
6 Bd sāvaṃ.
7 Cks akkhāti, Bd ācikkhā ti.
[page 188]
188 XXII. Mahānipāta.
dakkhiṇaṃ viya me bāhaṃ chetvā ruhiramakkhitaṃ
puriso ādāya pakkāmi mamaṃ1 rodantiyā sati. || Ja_XXII:814 ||
Ja_XXII.6(=543).69: Yato2 supinam addakkhiṃ Sudassana vijānahi
tato divā vā rattiṃ vā sukham me nopalabbhatīti3. || Ja_XXII:815 ||
Ta. ito māsam -- ti ito heṭṭhā māsātikkantaṃ ajja me diṭṭhasupinassa
māso hotīti dasseti, puriso ti eko kāḷo rattakkhipuriso, rodantiyā satīti
rodamānāyā satiyā, nopalabbhatīti3 mama sukhaṃ nāma na vijjatīti.
Evañ ca pana vatvā "tāta piyaputtako me tava kaniṭṭho
na dissati, bhayen'; assa uppannena bhavitabban" ti paride-
vantī āha:
Ja_XXII.6(=543).70: Yaṃ pubbe paricāriṃsu4 kaññā ruciraviggahā
hemajālapaṭicchannā Bhūridatto na dissati. || Ja_XXII:816 ||
Ja_XXII.6(=543).71: Yaṃ pubbe paricāriṃsu4 nettiṃsavaradhārino
kaṇikārā va5 samphullā Bhūridatto na dissati. || Ja_XXII:817 ||
Ja_XXII.6(=543).72: Handa dāni gamissāmi Bhūridattanivesanaṃ,
dhammaṭṭhaṃ sīlasampannaṃ passāma tava bhātaran ti. || Ja_XXII:818 ||
Ta. samphullā ti suvaṇṇālaṃkāradhāritāya samphullakaṇikārā viya,
handā ti vavassaggatthe nipāto, ehi tāta Bh-assa nivesanaṃ gacchāmā 'ti vadati.
Evañ ca pana vatvā tassa c'; eva attano ca parisāya
saddhiṃ ta. agamāsi, Bhūridattabhariyāyo pana taṃ vammīka-
matthake adisvā "mātu nivesane bhavissatīti" avyāvaṭā ahe-
suṃ, tā "sassū kira attano6 puttaṃ apassantī āgacchatīti"
sutvā paccuggamanaṃ katvā "ayye puttassa7 te adissantassa8
ajja māso" ti mahāparidevaṃ paridevamānā9 pādamūle patiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).73: Tañ ca10 disvāna āyantiṃ11 Bhūridattassa mātaraṃ
bāhā paggayha pakkanduṃ Bhūridattassa nāriyo12. || Ja_XXII:819 ||
Ja_XXII.6(=543).74: Puttaṃ t'; ayye13 na jānāma ito māsaṃ adhogataṃ
mataṃ vā yadivā jīvaṃ Bhūridattaṃ yasassinan ti. || Ja_XXII:820 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mama.
2 Cks add taṃ, Bs haṃ.
3 Cks na upa.
4 Bd parivā-.
5 Cks viya.
6 Cks no.
7 Ck putta, Cs najanassa.
8 so Cks; Bd -tānaṃ.
9 Bd adds tassā.
10 Ck tam a.
11 Cks -ti, Bd -taṃ.
12 Ck bhārisā, Cs bhāriyā.
13 Bds teyye.
[page 189]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 189
Ta. puttaṃ tayye ti ayan nāsaṃ paridevamānagāthā.
Bhūridattamātā suṇhāhi saddhiṃ antaravīthiyaṃ paride-
vitvā tā ādāya nassa pāsādaṃ āruyha puttassa sayanañ ca
oloketvā paridevamānā āha:
Ja_XXII.6(=543).75: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:821 ||
Ja_XXII.6(=543).76: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
tena tena padhāvissaṃ piyaputtaṃ apassatī. || Ja_XXII:822 ||
Ja_XXII.6(=543).77: Kurarī hatachāpā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:823 ||
Ja_XXII.6(=543).78: Sā nūna cakkavākīva pallalasmiṃ anūdake
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:824 ||
Ja_XXII.6(=543).79: Kammārānaṃ yathā ukkā anto jhāyati no bahi
evaṃ jhāyāmi sokena Bhūridattaṃ appassatī. || Ja_XXII:825 ||
Ta. apassatīti apassantī, hatachāpā vā 'ti hatapotā.
Evaṃ Bh-mātari vilapamānāya Bh-nivesanaṃ aṇṇavakucchi
viya ekasaddaṃ ahosi, eko pi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi,
sakalanivesanaṃ yugantavātapahaṭaṃ viya sālavanaṃ ahosi.
Tam attham pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).80: Sālā va sampamathitā2 mālutena pamadditā
senti puttā ca dārā ca Bhūridattanivesane ti. || Ja_XXII:826 ||
Ariṭṭho pi Subhago pi bhātaro mātāpitunnaṃ upaṭṭhānaṃ
gacchantā taṃ saddaṃ sutvā Bh-nivesanaṃ pavisitvā mātaraṃ
assāsayiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).81: Idaṃ sutvāna nigghosaṃ Bhūridattanivesane
Ariṭṭho ca Subhago ca upadhāviṃsu anantarā3. || Ja_XXII:827 ||
Ja_XXII.6(=543).82: Amma assāsa mā soci, evaṃdhammā hi pāṇino
cavanti upapajjanti, es'; assa pariṇāmitā ti. || Ja_XXII:828 ||
Ta. esassa -- ti esā cutūpāpatti assa lokassa pariṇamitā, evaṃ hi loko
pariṇāmeti4, etehi dvīh'; atthehi5 mutto6 nāma n'; atthīti vadati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ano-.
2 Cs -majitā, Bd sampatitā, Bs -pamaddittha.
3 Cs antarā.
4 Cks -ṇāmati.
5 Ck dvīhattehi, Cs dvīhantehi, Bd dvihaṅgehi.
6 Cks -ā.
[page 190]
190 XXII. Mahānipāta.
Samuddajā āha:
Ja_XXII.6(=543).83: Aham pi tāta jānāmi: evaṃdhammā hi pāṇino,
Sokena ca paret'; asmi1 Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:829 ||
Ja_XXII.6(=543).84: Ajja ce me imaṃ rattiṃ -- Sudassana vijānahi --
Bhūridattaṃ apassantī maññe hessāmi jīvitan ti. || Ja_XXII:830 ||
Ta. ajja ce me ti tāta Sudassana sace ajja imaṃ rattiṃ Bh-o mama
dassanaṃ nāgamissati athāhan taṃ apassantī jīvitaṃ jahissāmīti maññāmi.
Puttā āhaṃsu:
Ja_XXII.6(=543).85: Amma assāsa mā soci, ānayissāma bhātaraṃ,
disodisaṃ gamissāma bhātu pariyesanañ caraṃ || Ja_XXII:831 ||
Ja_XXII.6(=543).86: Pabbate giriduggesu gāmesu nigamesu ca,
orena dasarattassa2 bhātaraṃ passa āgatan ti. || Ja_XXII:832 ||
Ta. caran ti amma tayo pi janā bhātupariyesanaṃ carantā, diso-
disaṃ -- ti naṃ assāsesuṃ.
Tato Sudassano cintesi: "sace tayo pi ekadisaṃ gamissāma
papañco bhavissati, tīhi tīṇi ṭhānāni gantuṃ vaṭṭati: ekena
Devalokaṃ ekena Himavantaṃ ekena Manussalokaṃ, sace kho
pana Kāṇāriṭṭho manussalokaṃ gamissati yatth'; eva Bh-aṃ
passati taṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā jhāpetvā essati, esa3
kakkhaḷo pharuso, na sakkā etaṃ tattha pesetun" ti cintetvā
"tāta Ariṭṭha, tvaṃ d-lokaṃ gaccha, sace devatāhi dhammaṃ
sotukāmāhi Bh-o4 d-lokan nīto5 tato nam ānehīti" Ariṭṭhaṃ
d-lokaṃ pahiṇi6, Subhagaṃ pana "tvaṃ tāta Himavantaṃ
gantvā pañcasu mahānadīsu Bh-aṃ upadhāretvā ehīti" Hi-aṃ
pahiṇi, sayaṃ pana in-lokaṃ gantukāmo cintesi: "sac'; āhaṃ
māṇavakavaṇṇena gamissāmi manussā osappissanti7, mayā tā-
pasavesena gantuṃ vaṭṭati, manussānaṃ hi pabbajitā piyā
manāpā" ti so tāpasavesaṃ gahetvā mātaraṃ vanditvā nik-
khami, Bo-assa pana Accimukhī nāma vemātikabhaginī atthi,
tassā Bo-e adhimatto sinehi, sā Su-aṃ gacchantaṃ disvā ā:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tasmiṃ, Bd -tāsmiṃ.
2 Bd satta-.
3 Cks omit esa.
4 Bds -ttaṃ.
5 Ck tino, Cs tīto, Bd nito.
6 Cks -niṃsu.
7 Bd apīyanti.
[page 191]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 191
"bhātiya, ativiya kilamāmi, aham pi tayā saddhiṃ gamissā-
mīti1". "Amma na sakkā tayā gantuṃ2, ahaṃ pabbajitavesena
gacchāmīti". "Ahaṃ khuddakamaṇḍūkī hutvā tava jaṭantare
nipajjitvā gamissāmīti". "Tena hi ehīti" sā maṇḍūkapotikā
hutvā tassa jaṭantare nipajji, Su-o "mūlato paṭṭhāya vicinanto
gamissāmīti" Bo-assa bhariyāyo tass'; uposathakaraṇaṭṭhānaṃ
pucchitvā paṭhamaṃ ta. gantvā Ālambānena M-assa gahitaṭ-
ṭhāne lohitañ ca vallīhi katapeḷaṭṭhānañ ca disvā "Bh-o ahi-
guṇḍikena gahito" ti ñatvā samuppannasoko assupuṇṇehi net-
tehi Ālambānassa gatamaggen'; eva paṭhamaṃ kīḷāpitagāmakaṃ
gantvā manusse pucchi: "evarūpo nāma nāgo kenaci ahi-
guṇḍikena kīḷāpito" ti. "Āma Ālambānena ito māsamatthake
kīḷāpito" ti. "Kiñci3 tena laddhan" ti. "Āma idh'; eva sata-
sahassamattaṃ laddhan" ti. "Idāni kuhiṃ gato" ti. "Asuka-
gāmaṃ nāmā" 'ti So tato paṭṭhāya pucchanto anupubbena
rājadvāraṃ agamāsi, tasmiṃ khaṇe Āl-o pi sunahāto suvilitto
paṭṭasāṭakaṃ nivāsetvā ratanapeḷaṃ gāhāpetvā rājadvāram eva
gato, mahājano sannipati, rañño āsanaṃ paññattaṃ, so antoni-
vesane ṭhito va āha: "āgacchāmi, nāgarājānaṃ kīḷāpetū" 'ti
pesesi, Āl-o citrattharake ratanapeḷaṃ ṭhapetvā vivaritvā "ehi
mahānāgarājā" 'ti saññam adāsi, tasmiṃ samaye Su-o pi pari-
sante4 ṭhito, M. sīsaṃ nīharitvā sabban taṃ parisaṃ olokesi,
nāgā dvīhi kāraṇehi parisaṃ olokenti: supaṇṇaparipanthaṃ5 vā
ñātake vā dassanatthāya, te supaṇṇe disvā bhītā na naccanti,
ñātake disvā lajjamānā, M. pana olokento parisantare bhātikaṃ
addasa, so akkhipūraṃ assuṃ6 niggahetvā7 peḷato nikkhamma
bhātarābhimukho8 pāyāsi, mahājano taṃ āgacchantaṃ disvā
bhīto paṭikkami, eko Sudassano va aṭṭhāsi, so gantvā tassa
pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ ṭhāpetvā rodi, Su-o pi rodi, M. roditvā
nivattitvā peḷam eva pāvisi, Āl-o "iminā nāgena tāpaso daṭṭho
bhavissatīti, assāsessāmi nan" ti upasaṃkamitvā āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck āg-, Cs ag-.
2 Cks āg-.
3 Bd adds dhanaṃ.
4 Bds -antare.
5 Bd -bandhaṃ.
6 Ck Bd -u, Cs -ū.
7 all three MSS. niga-.
8 so all three MSS.
[page 192]
192 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).87: Hatthā pamutto1 urago pāde te nipatī bhusaṃ,
kacci2 t'; ānuḍasī tāta3, mā bhāyi sukhito bhavā 'ti. || Ja_XXII:833 ||
Ta. mā bhāyīti tāta tāpasa ahaṃ Āl-o nāma mā bhāyi tava paṭijagganan
nāma mama bhāro ti.
Sudassano tena saddhiṃ kathetukāmo āha:
Ja_XXII.6(=543).88: N'; eva mayhaṃ ayaṃ nāgo alan dukkhāya kāyaci,
yāvat'; atthi ahiggāho4 mayā bhiyyo na vijjatīti. || Ja_XXII:834 ||
Ta. kāyacīti kassaci appamattakassāpi dukkhassa uppādane ayaṃ mama
asamattho, mayā hi sadiso ahiguṇḍiko nāma n'; atthīti.
Ālambāno "asuko nām'; eso" ti ajānanto kujjhitvā āha:
Ja_XXII.6(=543).89: Ko nu brāhmaṇavaṇṇena datto parisam āgamā5
avhayantu suyuddhena, suṇātu parisā maman ti. || Ja_XXII:835 ||
Ta. datto ti dandho lāḷako6, avhayantū 'ti avayhanto ayam eva vā
pātho, i. v. h.: ayan pi ko si7 bālo ummattako maṃ suyuddhena8 avhayanto
attanā saddhiṃ samaṃ karonto parisam āgato ti, parisā mama vacanaṃ
suṇātu9: mayhaṃ doso n'; atthi, mā kho me kujjhitthā 'ti.
Atha naṃ Su-o gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_XXII.6(=543).90: Tvaṃ maṃ nāgena ālamba ahaṃ maṇḍūkachāpiyā,
hotu no abbhutaṃ tattha ā. sahassehi pañcahīti. || Ja_XXII:836 ||
Ta. nāgenā 'ti tvaṃ nāgena mayā saddhiṃ yujjha, ahaṃ maṇḍūkachā-
piyā tayā saddhiṃ yujjhissāmi, ā. sahassehīti tasmiṃ no yuddhe yāva pañcahi
sahassehi paṇītako10 hotū 'ti.
Ālambāno āha:
Ja_XXII.6(=543).91: Ahaṃ hi vasumā aḍḍho, tvaṃ daliddo si māṇava,
ko nu te pāṭibhog'; atthi11, upajūtañ ca kiṃ siyā. || Ja_XXII:837 ||
Ja_XXII.6(=543).92: Upajūtañ ca me assa pāṭibhogo11 ca tādiso,
assa12 no abbhutaṃ tattha ā. sahassehi pañcahīti. || Ja_XXII:838 ||
Ta. ko nu te ti tava jitassa13 ko pāṭibhogo atthi, upajūtañcā 'ti
imasmiṃ vā jūte upanikkhepabhūtaṃ kin nāma tava dhanaṃ siyā, dassehi me
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd me mutto.
2 Bd kiñci.
3 Ck -sitāya, Bd taṃ ḍaṃsitotāta.
4 Bd yā vatātthi ahiggāho, Dks tāvatatthi ahiggāhā.
5 Bd āgato.
6 Bd dammito bālako.
7 Bd koci.
8 Bd omits su.
9 Bd -antu.
10 so Cs; Ck panītako, Bd abbhutaṃ.
11 Cks pa-.
12 Bd hotu.
13 Bd pabbajitassa.
[page 193]
6. Bhūridattajātaka. (543). 193
ti vadati, upajūtañca me ti mayhaṃ pana dātabbaṃ upanikkhepadhanaṃ
vā ṭhapetabbapāṭibhogo1 vā tādiso atthi, tasmā no ta. yāva pañcahi sahassehi
abbhutaṃ hotū 'ti.
Su-o tassa kathaṃ sutvā "pañcahi no sahassehi abbhutaṃ
hotū" 'ti abhīto rājanivesanaṃ āruyha mātularañño santike
ṭhito gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).93: Suṇohi me mahārāja vacanaṃ, bhaddam atthu te,
pañcannaṃ me sahassānaṃ pāṭibhogo2 hi kittimā ti. || Ja_XXII:839 ||
Ta. kittimā ti guṇakittisampannā.
Rājā "ayaṃ tāpaso maṃ atibahuṃ dhanaṃ yācati, kin nu
kho" ti cintetvā gāthaṃ āha:
Ja_XXII.6(=543).94: Pettikaṃ vā iṇaṃ hoti yaṃ vā hoti sayaṃkataṃ,
kiṃ tvaṃ evaṃ bahuṃ mayhaṃ
dhanaṃ yācasi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:840 ||
Ta. pettikaṃ vā ti pitarā vā gahetvā khāyitaṃ3 attanā vā kataṃ iṇaṃ
nāma hoti, kim mama pitarā vā tava hatthato gahitaṃ atthi udāhu mayā, kiṃ-
kāraṇā evaṃ bahuṃ dhanaṃ yācasīti.
Evaṃ vutte Sudassano dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).95: Ālambāno hi nāgena mamaṃ abhijigiṃsati,
ahaṃ maṇḍūkachāpiyā ḍaṃsayissāmi4 brāhmaṇaṃ. || Ja_XXII:841 ||
Ja_XXII.6(=543).96: Taṃ tvaṃ daṭṭhuṃ mahārāja ajja raṭṭhābhivaḍḍhana5
khattasaṃghaparibbūḷho niyyāhi abhidassanan ti. || Ja_XXII:842 ||
Ta. abhi -- ti yuddhe jinituṃ icchati, ta sace hi so jīyissati6 mayhaṃ pañ-
casahassāni dassati, sac'; āhaṃ jiyissāmi aham assa dassāmi, tasmā taṃ bahuṃ
dhanaṃ yācāmi, tan ti tasmā tvaṃ mahārāja ajja abhidassanaṃ daṭṭhuṃ
niyyāhīti.
Rājā "tena hi gacchāmā" 'ti tāpasena saddhiṃ yeva nik-
khami, taṃ disvā Āl-o "ayaṃ tāpaso gantvā va rājānaṃ gahetvā
āgato, rājakulūpako bhavissatīti" bhīto taṃ anuvattanto g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).97: N'; eva taṃ atimaññāmi sippavādena7 māṇava,
atimatt'; āsi sippena, uragaṃ nāpacāyasīti. || Ja_XXII:843 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -paṭi-.
2 Cks pa-.
3 Bd khāditaṃ.
4 Cks ḍassa-.
5 Cks raṭṭhāvivaddhana.
6 all three MSS. ji-.
7 Bd -pādena.
[page 194]
194 XXII. Mahānipāta.
Ta. sippavādenā 'ti māṇava ahaṃ attano sippena taṃ nātinaññāmi,
tvaṃ pana sippena atimatto imaṃ uragaṃ na pūjesi nāssa apacitiṃ karosīti.
Tato Sudassano dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).98: Mayam1 pi nātimaññāma sippavādena brāhmaṇaṃ,
avisena ca nāgena bhusaṃ vañcayase janaṃ. || Ja_XXII:844 ||
Ja_XXII.6(=543).99: Evaṃ ce taṃ jano2 jaññā yathā jānāmi taṃ ahaṃ
na tvaṃ labhasi Ālamba sattumuṭṭhiṃ3 kuto dhanan ti. || Ja_XXII:845 ||
Ath'; assa Ālambāno kujjhitvā āha:
Ja_XXII.6(=543).100: Kharājino jaṭī4 rummī5 datto parisam āgato,
so tvaṃ evaṃgataṃ nāgaṃ ‘aviso'; atimaññasi. || Ja_XXII:846 ||
Ja_XXII.6(=543).101: Āsajja kho naṃ jaññāsi puṇṇaṃ uggassa tejasā6,
maññe taṃ bhasmarāsiṃ va khippaṃ eso karissatīti. || Ja_XXII:847 ||
Ta. rummīti7 anañjitāmaṇḍito, aviso -- ti nibbiso ti avajānāsi, āsajjā
'ti upagantvā, jaññāsīti jāneyyāsi.
Atha tena saddhiṃ keḷiṃ karonto Sudassano gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).102: Siyā visaṃ siluttassa deḍḍubhassa silābhuno
n'; eva lohitasīsassa visaṃ nāgassa vijjatīti. || Ja_XXII:848 ||
Ta. siluttassā 'ti gharasappassa, deḍḍubhassā 'ti udakasappassa,
silābhuno ti nīlapaṇṇavaṇṇasappassa, iti nibbise sappe dassetvā etesaṃ visaṃ
siyā n'; eva lohitasīsassa sappassā 'ti āha.
Atha naṃ Ālambāno dvīhi gāthāhi ajjhabhāsi:
Ja_XXII.6(=543).103: Sutaṃ me taṃ arahataṃ saññatānaṃ tapassinaṃ:
idha dānāni datvāna saggaṃ gacchanti dāyakā,
jīvanto dehi dānāni yadi te atthi dātave. || Ja_XXII:849 ||
Ja_XXII.6(=543).104: Ayaṃ nāgo mahiddhiko tejasī duratikkamo,
tena taṃ ḍaṃsayissāmi8, so taṃ bhasmaṃ karissati. || Ja_XXII:850 ||
Ta. dātave ti yadi te kiñci dātabbam atthi taṃ ḍehi.
(Sudassano:)
Ja_XXII.6(=543).105: Mayāp'; etaṃ sutaṃ samma9 saññatānaṃ tapassinaṃ:
idha dānāni datvāna saggaṃ gacchanti dāyakā,
tvam eva dehi jīvanto yadi te atthi dātave. || Ja_XXII:851 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aham.
2 Cks janaṃ.
3 Bdk bhusa-.
4 Cks jaṭiṃ, Bd jaḍi.
5 Bd dummi.
6 so all three MSS.
7 Bd dumīti.
8 Bd ḍassa-.
9 Cks sammaṃ.
[page 195]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 195
Ja_XXII.6(=543).106: Ayaṃ Accimukhī nāma puṇṇā uggassa tejasā,
tāya taṃ ḍaṃsayissāmi, sā taṃ bhasmaṃ karissati. || Ja_XXII:852 ||
Ja_XXII.6(=543).107: Yā1 dhītā Dhataraṭṭhassa vemātābhaginī mama
sā dissatu2 Accīmukhī puṇṇī uggassa tejasā ti. || Ja_XXII:853 ||
Imā gāthā Sudassanassa vacanaṃ, ta. puṇṇā ti uggena visena puṇṇā.
Evañ ca pana vatvā "amma Accimukhi jaṭantarato me
nikkhamitvā pāṇimhi patiṭṭhahā" 'ti mahājanamajjhe yeva bha-
giniṃ pakkositvā hatthaṃ pasāresi, sā tassa saddaṃ sutvā
jaṭantare nipannā va tikkhattuṃ maṇḍūkavassitaṃ vassitvā3
nikkhamitvā aṃsakūṭe nisīditvā uppatitvā tassa hatthatale tīṇi
visabindūni pātetvā puna tassa jaṭantaram eva pāvisi, Su-o
visaṃ gahetvā ṭhito "nassissat'; āyaṃ janapado, vinassissat'
āyaṃ janapado" ti tikkhattuṃ abhāsi, tassa so saddo dvāda-
sayojanikaṃ Bārāṇasiṃ chādetvā aṭṭhāsi. Atha rājā "kim-
atthaṃ janapado nassissatīti" pucchi. "Mahārāja imassa vi-
sassa nisiñcanaṭṭhānaṃ na passāmīti". "Tāta mahantāyaṃ
paṭhavī4, paṭhaviyaṃ nisiñcā" 'ti. Atha naṃ "na sakkā ma-
hārājā" 'ti paṭikkhipanto gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).108: Chamāyaṃ ce nisiñcissaṃ -- Brahmadatta vijānahi --
tiṇalatāni osajjho5 ussusseyyuṃ asaṃsayan ti. || Ja_XXII:854 ||
Ta. tiṇa -- ti paṭhavinissitāni tiṇāni ca latāni ca sabbosadhiyo ca tasmā
na sakkā paṭhaviyaṃ siñcitun ti.
"Tena hi taṃ tāta uddhaṃ ākāse khipā" 'ti. "Tatthāpi na
sakkā" ti dassento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).109: Uddhañ ce pātayissāmi -- Brahmadatta vijānahi --
sattavassān'; ayaṃ devo na vasse na himaṃ pate ti. || Ja_XXII:855 ||
Ta. na himaṃ -- ti sattavassāni himabindumattam pi na patissati.
"Tena hi udake siñcāhīti". "Tatrāpi na sakkā" ti dasse-
tuṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sā.
2 so Cks; Bd sā ḍaṃsati, Bs taṃ ḍassati.
3 Cks -vassaṃ vasitvā, Bd vasitaṃ vasitvā
4 Cks omit yaṃ paṭhavī.
5 Cks osaddho? Bd osajho, or osadhyo?
[page 196]
196 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).110: Udakañ ce nisiñcissaṃ -- Brahmadatta vijānahi --
yāvatā udakajā pāṇā mareyyuṃ macchakacchapā ti. || Ja_XXII:856 ||
Atha naṃ rājā ā.: "tāta mayaṃ na kiñci jānāma, yathā
amhākaṃ raṭṭhaṃ na nassati taṃ upāyaṃ tvam eva jānāhīti".
"Tena hi mahārāja imasmiṃ ṭhāne paṭipāṭiyā tayo āvāṭe
khaṇāpethā" 'ti. Rājā khaṇāpesi. Su-o majjhimaṃ1 āvāṭaṃ
nānābhesajjānaṃ pūrāpesi, dutiyaṃ gomayassa, tatiyaṃ dibbo-
sadhānaṃ ñeva, tato majjhime1 āvāṭe visabindūni pātesi, taṃ
khaṇaṃ ñeva dhūmāyitvā jālā uṭṭhahi, sā gantvā gomayāavā-
ṭaṃ gaṇhi, tato pi jālā uṭṭhāya itaraṃ dibbosadhapuṇṇaṃ
gahetvā osadhāni jhāpetvā nibbāyi. Āl-o tassa āvāṭassa avi-
dūre aṭṭhāsi, atha naṃ visaṃusumā pahari, sarīracchavi up-
pāṭetvā gatā, setakuṭṭhī ahosi, so bhayatajjito "nāgarājānaṃ
vissajjemīti" tikkhattuṃ vācaṃ nicchāresi. Taṃ sutvā Bo.
ratanapeḷāya nikkhamitvā sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ attabhāvaṃ
māpetvā Sakkadevarājalīḷhāya ṭhito. Su-o pi Accimukhī pi
tath'; eva aṭṭhaṃsu. Tato Su-o rājānam āha: "sañjānāsi no2
mahārāja kass'; ete puttā" ti. "Na sañjānāmīti". "Amhe
tāva na sañjānāsi3, Kāsiraññā4 pana dhītu5 Samuddajāya Dha-
taraṭṭhassa dinnabhāvaṃ jānāsīti". "Āma jānāmi, mayhaṃ sā
kaniṭṭhabhaginīti". "Mayaṃ tassā puttā, tvaṃ no mātulo" ti.
Taṃ sutvā rājā te āliṅgitvā sīse cumbitvā roditvā pāsādaṃ
āropetvā mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā Bhūridattena saddhiṃ
paṭisanthāraṃ karonto pucchi: "tāta taṃ evaṃ uggatejaṃ
kathaṃ Ālambāno gaṇhīti". {So} sabbaṃ vitthārena kathetvā
"mahārāja raññā nāma iminā niyāmena r. kāretuṃ vaṭṭatīti"
mātulassa dh. d. Atha naṃ Su-o āha: "mātula mama mātā
Bhū-aṃ apassantī kilamati, na sakkā amhehi bahi papañcaṃ
kātun" ti. "Sādhu tāta, tumhe tāva gacchatha, ahaṃ pana
mama bhaginiṃ daṭṭhukāmo, kathaṃ taṃ passissāmīti". "Mā-
tula kahaṃ pana6 ayyako Kāsirājā ti. "Tāta mama bhaginiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭham-.
2 Ck nā for nāma?
3 Ck -jāni, Cs -jānāmīti.
4 Bd -o.
5 Bds dhītāya
6 Bd adds no.
[page 197]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 197
vinā vattituṃ asakkonto r. pahāya pabbajitvā asukavanasaṇḍe
nāma vasatīti". "Mātula mama mātā tumhe c'; eva ayyakañ ca
me daṭṭhukāmā, tumhe asukadivasaṃ mama ayyakassa santikaṃ
gacchatha, mayaṃ mātaraṃ ādāya ayyakassa assamapadaṃ
āgacchissāma, ta. naṃ tumhe pi passissathā" 'ti. Iti te mā-
tulassa divasaṃ ṭhapetvā1 rājanivesanā otariṃsu. Rājā bhāgi-
neyye uyyojetvā roditvā nivatti. Te pi paṭhaviyaṃ nimujjitvā
nāgabhavanaṃ gatā. Nagarapavesanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ2.
Mahāsatte sampatte sakalanagaraṃ3 ekaparidevasaddam
ahosi. So pi māsaṃ peḷāya kilanto gilānaseyyāya sayi, tassa
santikaṃ āgacchantānaṃ nāgānam pamāṇaṃ n'; atthi, so tehi
saddhiṃ kathento kilamati. Kāṇāriṭṭho devalokaṃ gantvā
M-aṃ adisvā paṭhamam eva āgato, atha naṃ "esa caṇḍo
pharuso sakkhissati nāgaparisaṃ vāretun" ti M-assa nipannaṭ-
ṭhāne dovārikaṃ kariṃsu. Subhago pi sakala-Himavantaṃ vi-
cinitvā tato mahāsamuddañ ca sesanadiyo ca upadhāretvā
Yamunaṃ upadhārento āgacchati. Nesādabrāhmaṇo pi Ālam-
bānaṃ kuṭṭhiṃ4 disvā cintesi: "ayaṃ Bhū-aṃ kilametvā kuṭṭhi-
jāto, ahaṃ pana taṃ mayhaṃ tathā bahūpakāraṃ maṇilobhena5
Ālambānassa dassesi, taṃ pāpaṃ maṃ āgamissati, yāva taṃ
nāgacchati tāvad eva Yamunaṃ gantvā pāpavāhatitthe6 pāpa-
vāhanaṃ karissāmīti" ta. gantvā "mayā Bhūridatte mittadūbhi-
kammaṃ kataṃ pāpaṃ pavāhessāmīti" udakorohaṇakammaṃ7
karoti. Tasmiṃ khaṇe Subhago taṃ ṭhānaṃ patto, tassa taṃ
vacanaṃ sutvā "iminā kira pāpakammena tāva mahantassa
yasassa dāyako mama bhātā maṇimantassa8 kāraṇā Ālam-
bānassa dassito9, nāssa jīvitaṃ dassāmīti" naṅguṭṭhena naṃ
pādesu veṭhetvā ākaḍḍhitvā udake osīdāpetvā nirussāsakāle
thokaṃ sithilaṃ akāsi, so sīsaṃ ukkhipi, atha naṃ punākaḍ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd divase vavatthāpetvā.
2 n. n. wanting in Cks.
3 Bd sakalanāgabhavanaṃ.
4 Bd kuṭhitaṃ.
5 Cks maṇinālābhena.
6 Bds payāgatitthe.
7 Cks udakā-.
8 Ck -mattassa, Bds -ratanassa.
9 Bd adds bhavissati.
[page 198]
198 XXII. Mahānipāta.
ḍhitvā osīdāpesi, evaṃ bahuvāre tena kilamiyamāno nesāda-
{brāhmaṇo} sīsaṃ ukkhipitvā g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).111: Lokyaṃ sajantaṃ1 udakaṃ Payāgasmim2 patiṭṭhitaṃ
ko maṃ ajjhoharī bhūto ogāḷhaṃ Yamunaṃ nadin ti. || Ja_XXII:857 ||
Ta. lokyan ti pāpapavāhanasamatthan ti lokasammataṃ, sajantan ti3
evarūpaṃ udakaṃ abhisiñcantaṃ, Payāgasmin4 ti Payāgatitthe5.
Atha naṃ Subhago gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_XXII.6(=543).112: Ya-d-esa lokādhipatī yasassī
Bārāṇasiṃ pakiraparī6 samantato
tassāhaṃ7 putto uragūsabhassa8,
Subhago ti maṃ brāhmaṇa vedayantīti. || Ja_XXII:858 ||
Ta. yadesā 'ti yo esa9, pakirapari10 samantato ti paccatthikānaṃ
upaharaṇasamatthatāya11 pari12 samantato pakiri13, sabbaṃ parikkhipitvā
upari phaṇena chādesi.
Atha brāhmaṇo "ayaṃ Bhū-assa bhātā na me jīvitaṃ
dassati, yan nūnāhaṃ etassa c'; eva mātāpitunnañ c'; assa
vaṇṇakittanena muducittataṃ14 katvā attano jīvitaṃ yāceyyan15"
ti cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).113: Sace hi putto uragūsabhassa8
Kaṃsassa16 rañño amarādhipassa17
mahesakkho aññataro pitā te
maccesu mātā pana te atulyā
na tādiso arahati brāhmaṇassa
dāsam pi ohātuṃ18 mahānubhāvo ti. || Ja_XXII:859 ||
Ta. Kaṃsassā19 'ti aparena nāmena evaṃnāmassa Kāsirañño20 ti pi
vadanti yeva, Kāsirājadhītāya gahitattā Kāsirajjam pi tass'; eva santakaṃ katvā
vaṇṇeti, amar -- ti dīghāyutāya21 amarasaṃkhātānaṃ nāgānaṃ adhipatissa,
mahesakkho ti mahānubhāvo, aññataro ti mahesakkhānaṃ aññataro, dā-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd sajjantaṃ, Bs sicantaṃ.
2 Ck payātasmiṃ, Cs payākasmiṃ.
3 Bd sajj-, Bs sic-.
4 Cks payākasmin.
5 Cks payāka-.
6 so Bd; Cks pakirahari.
7 read: -ha.
8 Bd -go-.
9 Cks yadā so esa.
10 so Bd; Cs pakirahāji, Ck pakirahāri, cfr. p. 100.8.
11 so Cs; Ck -atthāyāya, Bd -atthāya.
12 Cks pāri.
13 Bds pakira.
14 Bd -cittaṃ.
15 Cks yācessan.
16 Bd kāsissa.
17 Bd -dibbassa.
18 Bd ohārituṃ.
19 Bd kāsissa.
20 Bd kāsika--.
21 Bd -yukānaṃ.
[page 199]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 199
sampīti tādiso hi mahānubhāvo ānubhāvarahiṭaṃ brāhmaṇassa dāsampi udake
oharituṃ nārahati pageva mahānubhāvabrāhmaṇan ti vadati.
Atha naṃ Subhago "duṭṭhabrāhmaṇa tvaṃ maṃ vañcetvā
muñcissāmīti maññasi, na te jīvitaṃ dammīti" tena kata-
kammaṃ pakāsento āha:
Ja_XXII.6(=543).114: Rukkhaṃ nissāya vijjhittho eṇeyyaṃ pātum āgataṃ,
so viddho dūram asarā1 saravegena sekhavā2. || Ja_XXII:860 ||
Ja_XXII.6(=543).115: Taṃ tvaṃ patitam addakkhi araññasmiṃ brahāvane
sa maṃsakācam ādāya sāyaṃ nigrodh'; upāgami || Ja_XXII:861 ||
Ja_XXII.6(=543).116: Suvasāliyasaṃghuṭṭhaṃ piṅgiyaṃ3 santhatāyutaṃ
kokilābhirudaṃ rammaṃ dhuvaṃ haritasaddalaṃ. || Ja_XXII:862 ||
Ja_XXII.6(=543).117: Tattha te so pāturahu iddhiyā yasasā jalaṃ
mahānubhāvo bhātā me kaññāhi parivārito. || Ja_XXII:863 ||
Ja_XXII.6(=543).118: So tena pariciṇṇo tvaṃ sabbakāmehi tappito
adūbhassa4 tuvaṃ dūbhi, tan te veraṃ idhāgataṃ. || Ja_XXII:864 ||
Ja_XXII.6(=543).119: Khippaṃ gīvaṃ pasārehi, na te dassāmi jīvitaṃ,
bhātu parisaraṃ veraṃ chedayissāmi te siran ti. || Ja_XXII:865 ||
Ta. sāyaṃ -- ti vikāle nigrodhaṃ upagato si, piṅgiyan3 ti pakkānaṃ5
vaṇṇena piṅgalaṃ, santhatāyutan ti pārohaparikiṇṇaṃ, kokila -- ti koki-
lāhi abhirudaṃ, dhuvaṃ -- ti udakabhūmiyaṃ jātatthā niccaṃ haritasaddala-
bhūmibhāgaṃ, pāturahū 'ti tasmiṃ nigrodhe ṭhitassa tava6 so mama bhātā
pākaṭo ahosi7, iddhiyā ti puññatejena, so tenā 'ti so tuvaṃ tena attano
bhavanaṃ netvā pariciṇṇo. parisaran ti tayā mama bhātu kataveraṃ pāpa-
kammaṃ parisaranto anussaranto, chedayissāmīti chindissāmi.
Atha brāhmaṇo "na me esa jīvitaṃ dassati, yaṃ kiñci
pana katvā8 mokkhatthāya vāyamituṃ vaṭṭatīti" g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).120: Ajjhāyako yācayogo āhutaggi ca brāhmaṇo,
etehi tīhi ṭhānehi avajjho bhavati brāhmaṇo ti. || Ja_XXII:866 ||
Etehīti ajjhāyakattādīhi tīhi kāraṇehi br. avajjho, na labbhā brāhmaṇaṃ
vadhituṃ, kiṃ tvaṃ vadesi, yo hi br-aṃ vadheti so Niraye nibbattatīti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ācari.
2 so Cks: Bd sighavā.
3 Bd piṅgalaṃ.
4 Bd aduṭhassa.
5 Bd paṇṇapattānaṃ.
6 Cks omit tava.
7 Ck adds paṃñasi, Cs paṃñāti.
8 Bd vatvā.
[page 200]
200 XXII. Mahānipāta.
Taṃ sutvā Subhago saṃsayapatto1 hutvā "imaṃ n-bha-
vanaṃ netvā bhātaro paṭipucchitvā jānissāmīti" cintetvā dve
gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).121: Yaṃ puraṃ Dhataraṭṭhassa ogāḷhaṃ Yamunaṃ nadiṃ
jotate sabbasovaṇṇaṃ girim āhacca Yāmunaṃ2. || Ja_XXII:867 ||
Ja_XXII.6(=543).122: Tattha te purisavyagghā sodariyā3 mama bhātaro,
yathā te tattha vakkhanti tathā4 hessasi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:868 ||
Ta. puran ti nagaraṃ, ogāḷhan ti anupaviṭṭhaṃ, girim -- ti Yamu-
nato avidūre ṭhitaṃ Himavantaṃ āhacca jotati, tattha te ti tasmiṃ nagare te
mama bhātaro vasanti, ta. nīte tayi5 yathā te vakkhanti tathā bhavissasi, sace
hi saccaṃ kathesi jīvitaṃ te atthi no ce tatth'; eva sīsaṃ chindissāmīti.
Iti naṃ vatvā gīvāyaṃ gahetvā khipanto akkosanto pari-
bhāsanto M-assa pāsādadvāraṃ agamāsi. Mahāsattassa
pariyesanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ6.
Atha naṃ dovāriko hutvā nisinno Kāṇāriṭṭho tathā kila-
metvā āniyyamānaṃ disvā paṭimaggaṃ gantvā "Subhaga, mā
heṭhayi, brāhmaṇā nāma Mahābrahmuno puttā, sace hi Mahā-
brahmā jānissati ‘mama puttaṃ7 viheṭhayantīti'; kujjhitvā am-
hākaṃ sakalaṃ n-bhavanaṃ vināsessati, lokasmiṃ brāhmaṇā
nāma seṭṭhā mahānubhāvā, tvaṃ tesaṃ ānubhāvaṃ na jānāsi,
ahaṃ jānāmīti", Kāṇāriṭṭho kira atītānantare bhave yaññakāra-
brāhmaṇo8 ahosi, tasmā evaṃ ā., vatvā ca pana anubhūta-
pubbavasena yajanasīlo9 hutvā Subhagañ ca nāgaparisañ ca
āmantetvā "etha10, yaññakārakabrāhmaṇānaṃ vo guṇe vaṇ-
ṇessāmīti" vatvā yaññavaṇṇaṃ ārabhanto āha:
Ja_XXII.6(=543).123: Anittarā ittarasampayuttā
yaññā ca vedā11 ca subhoga loke,
tad aggarayhaṃ12 hi vinindamāno
jahāti vittañ ca satañ ca dhamman ti. || Ja_XXII:869 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck sassa pakkhanto corr. to tassa-, Cs saṃsaya pakkhanno.
2 Ck Bd ya-.
3 Cks sa-udar-, Bds sodriyā.
4 Cks kathā.
5 Bd netvā in the place of nīte tayi
6 m. p. n. wanting in Cks.
7 Cks -o.
8 Bds -kārako-.
9 Cks bhañjana-.
10 Bd adds bho.
11 Bd bhedā.
12 Bd aggā-.
[page 201]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 201
Ta. anittarā ti bhoga imasmiṃ loke yaññā ca vedā1 ca anittarā na
lāmakā mahānubhāvā, te ittarehi brāhmaṇehi sampayuttā, tasmā brāhmaṇāpi
anittarā va jātā, tad aggarayhan2 ti tasmā agārayhaṃ brāhmaṇaṃ vininda-
māno dhanañ ca paṇḍitadhammañ ca jahātīti, idaṃ kira so iminā Bhūridatte
mittadūbhikammaṃ katan ti vattuṃ mā labhatīti3 avoca.
Atha taṃ Kāṇāriṭṭho "Subhaga jānāsi pana ‘ayaṃ loko
kena vihito"'; ti pucchitvā5 "na jānāmīti" vutte "brāhmaṇānaṃ
pitāmahena Brahmunā" ti dassetuṃ itaraṃ g. ā.
Ja_XXII.6(=543).124: Ajjhenam ariyā paṭhaviṃ janindā
vessā kasiṃ pāricariyañ ca suddā
upāgu paccekaṃ yathā padesaṃ
katāhu ete Vasinā ti āhū ti. || Ja_XXII:870 ||
Ta. upāgū ti upagatā, Brahmā kira brāhmaṇādayo nimminitvā ariye6
tāva brāhmaṇe āha: tumhe ajjhenam eva upagacchatha, mā aññaṃ kiñci ka-
rittha, janinde7 ā.: tumhe paṭhaviṃ yeva vijinetha8, vesse ā.: tumhe kasiṃ
yeva upetha, sudde ā.: tumhe tiṇṇaṃ vaṇṇānaṃ pāricariyaṃ yeva upethā 'ti,
tato paṭṭhāya ariyā ajjhenaṃ janindā paṭhaviṃ vessā kasiṃ suddā pāricariyaṃ
upagatā ti vadati, paccekan -- ti upagacchantā ca pāṭiyekkaṃ attano kula-
padesānurūpena Brahmunā vuttaniyāmen'; eva upagatā, katāhu ete Vasinā ti
āhū ti evaṃ kira tena Vasinā Mahābrāhmaṇā katā9 ahesuṃ ti kathenti20
Evaṃ "mahāguṇā ete brāhmaṇā nāma, yo hi etesu cittaṃ
pasādetvā dānaṃ deti tassa aññattha paṭisandhi n'; atthi, deva-
lokam eva gacchatīti" vatvā āha:
Ja_XXII.6(=543).125: Dhātā11 Vidhātā12 Varuṇo Kuvero
Somo Yamo Candimā y'; āpi13 Suriyo
ete hi14 yaññaṃ puthuso yajitvā
ajjhāyakānaṃ atha sabbakāme. || Ja_XXII:871 ||
Ja_XXII.6(=543).126: Vikāsitā cāpasatāni pañca
yo Ajjuno balavā bhīmaseno
sahassabāhu asamo pathavyā
so pi tadā ādahi15 jātavedan ti. || Ja_XXII:872 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhedā.
2 Bd aggā-.
3 Bd -tūti.
4 Bd Cs subhoga.
5 Cks omit pu-.
6 Ck ācā-, Cs acā-.
7 Cks -do.
8 Bds -natha.
9 Cks kataṃ.
10 Bd -eti.
11 Cks dātā.
12 Cks vidātā.
13 Bds ca.
14 so Cks; Bd ete pi.
15 Ck adahi, Cs adahī.
[page 202]
202 XXII. Mahānipāta.
Ta. ete hīti1 ete hi2, Dhātā3 ti ādayo devarājāno, puthuso ti anekapa-
kāraṃ yaññaṃ yajitvā, atha sabbakāme ti atha ajjhāyakānaṃ brāhmaṇānaṃ
sabbakāme datvā etāni ṭhānāni pattā ti dasseti, vikāsitā ākaḍḍhitā, cāpa -- ti
na4 dhanupañcasatāni5 pañcacāpasatappamāṇaṃ pana mahādhanuṃ6, bhīma-
seno ti bhayānakaseno, sahassabāhū 'ti na tassa bāhūnaṃ sahassaṃ, pañ-
cannaṃ pana dhanuggahasatānaṃ bāhusahassena ākaḍḍhitabbassa dhanuno
ākaḍḍhanen'; eva evaṃ vutto7, ādahi8 jātavedan ti so pi rājā tasmiṃ kāle
brāhmaṇe sabbakāmehi santappetvā aggiṃ ādahi9 patiṭṭhahitvā10 paricari, ten'
eva kāraṇena devaloke nibbatto, tasmā brāhmaṇā nāma imasmiṃ loke jeṭṭhakā ti ā.
So uttarim pi brāhmaṇe yeva vaṇṇento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).127: Yo brāhmaṇe bhojayi dīgharattaṃ
annena pānena yathānubhāvaṃ
pasannacitto anumodamāno
subhoga devaññataro ahosīti. || Ja_XXII:873 ||
Ta. yo ti yo so porāṇako Bārāṇasirājā ti dasseti, yathānubhāvan ti
yathābalaṃ, yad assa atthi taṃ sabbaṃ pariccajitvā bhojesi, devaññataro ti
so aññataro mahesakkhadevarājā ahosīti.
Evaṃ brāhmaṇā nāma aggadakkhiṇeyyā ti. Ath'; assa
aparam pi kāraṇaṃ āharitvā dassento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).128: Mahāsanaṃ devam anomavaṇṇam11
yo sappinā asakkhi jetum12 Aggiṃ
so yaññatan taṃ varato yajitvā
dibbaṃ gatiṃ Mujalind'; ajjhagañchīti13. || Ja_XXII:874 ||
Ta. mahāsanan ti mahābhakkhaṃ, jetun12 ti santappetuṃ, yaññatan
ti yaññavidhānaṃ, varato ti varassa Aggidevassa yajitvā, Mujalindhajjha-
gañchīti13 Mujalindo13 adhigato, eko kira pubbe Bārāṇasiyaṃ Mujalindo13
nāma rājā brāhmaṇe pakkositvā saggamaggaṃ pucchi, atha naṃ te brāhmaṇānañ
ca brāhmaṇadevatāya ca sakkāraṃ karohīti vatvā kā nu brāhmaṇadevatā ti vutte
Aggidevo ti taṃ navasappinā santappehīti āhaṃsu, so tathā akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento esa imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).129: Mahānubhāvo vassasahassajīvī14
yo pabbaji dassaneyyo uḷāro
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ete pi.
2 Bd ete.
3 Cks dātā.
4 Cs omits na.
5 Bd adds pañcacāpasatāni.
6 Cks -nū.
7 Bd -am.
8 Cks adāhi.
9 Cks adahi.
10 so Cks; Bd patiṭhapetvā.
11 Cks -im.
12 Bd bhoje-.
13 Bds muñca-, cfr. supra 99|9.
14 read: va sahassa-?
[page 203]
6. Rhūridattajātaka. (543.) 203
hitvā apariyantarathaṃ1 sasenaṃ
rājā Dujīpo2 pi jagāma saggan ti. || Ja_XXII:875 ||
Ta. pabbajīti pañcavassasatāni r. kārento brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ kāretvā
apariyantarathaṃ sasenaṃ3 hitvā pabbaji, Dujīpo pīti so cāpi Dujīpo3 nāma
rājā brāhmaṇe pūjetvā va saggaṃ gato ti vadati, Dujipo5 ti pi pāṭho.
Aparāni pi 'ssa udāharaṇāni dassento āha:
Ja_XXII.6(=543).130: Yo sāgarantaṃ Sāgaro vijitvā
yūpaṃ subhaṃ soṇṇamayaṃ uḷāraṃ
ussesi Vessānaram ādahāno
subhoga devaññataro ahosi. || Ja_XXII:876 ||
Ja_XXII.6(=543).131: Yassānubhāvena subhoga Gaṅgā
pavattatha6 dadhisannam7 samuddaṃ
sa lomapādo paricariya-m-aggiṃ
Aṅgo sahassakkhapur'; ajjhagañchīti. || Ja_XXII:877 ||
Ta. sāgarantan ti sāgarapariyantaṃ paṭhaviṃ, ussesīti brāhmaṇe
saggamaggaṃ pucchitvā suvaṇṇayūpaṃ ussāpehīti vutto8 pasughātatthāya ussā-
pesi, vessānaramādahāno ti vessānaraṃ aggiṃ ādahanto, vesānaran ti pi9
pāṭho, devaññataro ti Subhaga10 so hi rājā aggiṃ juhitvā11 aññataro mahe-
sakkhadevo ahosīti vadati, yassānu -- ti bho Subhaga10 Gaṅgā ca samuddo
ca kena kato ti jānāsīti na jānāmi kiṃ jānissasi tvaṃ, brāhmaṇe yeva pothetuṃ
jānāsi, atītasmiṃ hi Aṅgo nāma lomapādo Bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ
pucchitvā tehi12 Himavantaṃ pavisitvā br-ānaṃ sakkāraṃ katvā aggiṃ paricarā
'ti vutto8 aparimāṇā gāviyo ca mahisiyo ca ādāya Hi-taṃ pavisitvā tathā akāsi,
brāhmaṇehi bhuttātirittaṃ khīradadhiṃ13 kiṃ kātabhan ti ca vutte chaḍḍethā
'ti āha, ta. thokassa khīrassa chaḍḍitaṭṭhāne kunnadiyo ahesuṃ, bahukassa
chaḍḍitaṭṭhāne Gaṅgā pavattatha14, taṃ pana khīraṃ yattha dadhi hutvā15
sannisinnaṃ ṭhitaṃ taṃ yeva samuddaṃ nāma jātaṃ, iti so evarūpaṃ sakkā-
raṃ katvā brāhmaṇehi vuttavidhānena aggiṃ paricariya sahassakkhassa puraṃ
ajjhagañchi.
Iti 'ssa idaṃ atītaṃ āharitvā i. g. āha:
Ja_XXII.6(=543).132: Mahiddhiko devavaro yasassī
senāpatī tidive Vāsavassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -raṭhaṃ.
2 Bd dūdipo, cfr. supra 99|9.
3 Bds -raṭhaṃ, Cks pariyantarathesanaṃ.
4 Bd dudipo.
5 so Ck for dudīpo, Cs dujīpo, Bd dutipo.
6 Bd -ti.
7 Cks -ā.
8 Bd -e.
9 Cks vessānaranto va vā.
10 Bd subhoga.
11 Cs jū-, Bd pūjetvā.
12 Cks te.
13 Cks khīraṃ.
14 Bds -tittha.
15 Cks omit hutvā.
[page 204]
204 XXII. Mahānipāta.
sa1 somayāgena malaṃ vihantvā
subhoga devaññataro ahosīti. || Ja_XXII:878 ||
Ta. somayāgena -- ti bho subhoga, yo idāni Sakkassa senāpati mahā-
yaso devaputto so pi pubbe Bārāṇasirājā va brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā
tehi somayāgena attano malaṃ pavāhetvā devalokaṃ gacchatīti vutto2 br-ānaṃ
mahantaṃ sakkāraṃ katvā tehi vuttavidhānena somayāgaṃ katvā tena attano
malaṃ vihantvā devaññataro jāto ti.
Imam atthaṃ pakāsento evam āha:
Ja_XXII.6(=543).133: Akāri yo3 lokam imaṃ parañ ca
Bhāgīrasiṃ Himavantañ ca Gijjhaṃ
yo iddhimā devavaro yasassī
so pi tadā ādahi jātavedaṃ. || Ja_XXII:879 ||
Ja_XXII.6(=543).134: Mālāgirī4 Himavā yo ca Gijjho
Sudassano Nisabho Kākaneru
ete ca aññe ca nagā mahantā
cityā katā yaññakarehi-m-āhū ti. || Ja_XXII:880 ||
Ta. so pi tadā -- ti bhātiya5 subhoga, yena Mahābrahmunā ayañ ca
loko paro ca loko Bhāgīrasīgaṅgā ca Himavanta-Gijjha-pabbatā ca katā so pi
yadā Brahmupapattito pubbe māṇavako ahosi tadā aggim eva ādahi, aggiṃ ju-
hitvā Mahābrahmā hutvā idaṃ sabbam akāsi, evaṃ mahiddhikā brāhmaṇā ti
dasseti, cityā katā ti pubbe kir'; eko Bārāṇasirājā br-ṇe s-maggaṃ pucchitvā
br-ānaṃ sakkāraṃ karohīti6 vutto tesaṃ mahādānaṃ paṭṭhapetvā mayhaṃ dāne
kiṃ n'; atthīti pucchitvā sabbaṃ ñeva atthi br-ānaṃ pana āsanāni na-ppahontīti.
vutte iṭṭhakāhi cināpetvā7 āsanāni kāresi, tadā cityāvayatapiṭṭhikā8 br-ānaṃ
ānubhāvena vaḍḍhitvā Mālāgiriādayo pabbatā jātā, evaṃ ete yaññakārehi brāh-
maṇehi katā ti kathentīti.
Atha naṃ punāha: "bhātika, jānāsi panāyaṃ samuddo
kena kāraṇena apeyyo loṇodako jāto" ti "na jānāmi Ariṭṭhā"
'ti, atha naṃ "tvaṃ brāhmaṇe yeva hiṃsituṃ jānāsi, suṇā-
hīti" vatvā gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).135: Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ
tapassinaṃ yācayogo ti cāha9,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yo.
2 Bd -e.
3 Bd akāsiyaṃ.
4 Cks -riṃ.
5 Bd -ikā.
6 Cks pūjehīti in the place of sakkāraṃ karohīti.
7 Cks vinā-.
8 so Cs; Ck vittyāvayanapiṭṭhika, Bd etā cityā katā ṭhapaniṭhakā.
9 Bd cāhu.
[page 205]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 205
tīre samuddass'; udakaṃ sajantaṃ
taṃ sāgar'; ajjhohari, ten'; apeyyo ti. || Ja_XXII:881 ||
Ta. yācayogo ti cāhā1 ti taṃ brāhmaṇaṃ yācayogo ti ca loko āha2,
udakaṃ -- ti so kir'; ekadivasaṃ pāpapavāhanakammaṃ karonto tīre ṭhatvā
samuddato udakaṃ gahetvā attano upari3 sajati abbhukkirati, atha naṃ evaṃ
karontaṃ vaḍḍhitvā4 sāgaro ajjhohari, taṃ kāraṇaṃ Mahābrahmā sutvā iminā
kira me putto hato5 ti samuddaṃ apeyyo loṇodako bhavatū 'ti abhisapi, tena
kāraṇen'; esa apeyyo.
"Evarūpā ete brāhmaṇā nāmā" 'ti vatvā puna pi āha:
Ja_XXII.6(=543).136: Āyāgavatthūni6 puthū pathavyā
saṃvijjanti brāhmaṇā Vāsavassa,
purimaṃ disaṃ pacchimaṃ dakkhiṇuttaraṃ
saṃvijjamānā janayanti vedan ti. || Ja_XXII:882 ||
Ta. Vāsavassā 'ti pubbe br-ānaṃ dānaṃ datvā Vāsavattaṃ pattassa
Vāsavassa7, āyāgavatthūnīti8 puññakkhettabhūtā aggadakkhiṇeyyā puthu-
brāhmaṇā saṃvijjanti, purimaṃ disan ti te idāni purimāsu catūsu disāsu
saṃvijjamānā tassa Vāsavassa mahantaṃ vedaṃ janayanti pītisomanassaṃ āvahanti.
Evaṃ Ariṭṭho cuddasahi gāthāhi brāhmaṇe ca yaññe ca
vede ca vaṇṇesi. Tassa taṃ kathaṃ sutvā M-assa gilānu-
paṭṭhānaṃ9 āgatā bahunāgā10 "bhūtam eva kathetīti" micchā-
gāhaṃ gaṇhanākārappattā jātā. M. gilānaseyyāya nipanno va
taṃ sabbaṃ assosi, nāgāpi 'ssa ārocesuṃ, tato Bo. cintesi:
"Ariṭṭho micchāmaggaṃ vaṇṇesi, vādam assa bhinditvā pari-
saṃ sammādiṭṭhikaṃ karissāmīti" so uṭṭhāya nahātvā11 sabbā-
laṃkārapatimaṇḍito dhammāsane nisīditvā sabbaṃ nāgaparisaṃ
sannipātetvā Ariṭṭhaṃ pakkosāpetvā "Ariṭṭha tvaṃ abhūtaṃ
vatvā12 vede ca yaññe ca brāhmaṇe ca vaṇṇesi, br-ānaṃ hi
vedavidhānena yaññayajanan nāma aniṭṭhasammataṃ13 na sag-
gāvahaṃ, tava vāde14 abhūtaṃ passā" 'ti yaññabhe davādan
nāma ārabhanto āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vāhā, Bd cāhū.
2 Bd loke āhu.
3 Bd adds sīse.
4 Cks vadhi-.
5 Cks bhavo.
6 Cks ayāga-.
7 Bd sakkassa.
8 Ck āyāsa-, Cs ayāga-.
9 Bd -nathānaṃ.
10 Bd adds ayaṃ.
11 Bd nhatvā.
12 Bd katvā.
13 Bd anariya-.
14 Bd vādaṃ.
[page 206]
206 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).137: Kalī1 hi dhīrānaṃ kaṭaṃ magānaṃ
bhavanti vedajjhagatān'; Ariṭṭha
marīcidhammaṃ asamekkhitattā,
māyāguṇā2 nātivahanti paññaṃ. || Ja_XXII:883 ||
Ja_XXII.6(=543).138: Vedā na tāṇāya bhavanti-r-assa3
mittadduno bhūnahuno4 narassa,
na tāyate pariciṇṇo ca5 aggi
dosantaraṃ maccaṃ anariyakammaṃ. || Ja_XXII:884 ||
Ja_XXII.6(=543).139: Sabbañ6 ca maccā sadhanā sabhogā
ādīpitaṃ dāru tiṇena missaṃ
dahan na tappe asamatthatejo7,
ko taṃ subhikkhaṃ dirasaññu8 kuriyā9. || Ja_XXII:885 ||
Ja_XXII.6(=543).140: Yathāpi khīraṃ viparināmadhammaṃ
dadhi bhavitvā navanītam pi hoti
evam pi aggi viparināmadhammo
tejo samorohatī yogayutto. || Ja_XXII:886 ||
Ja_XXII.6(=543).141: Na dissate aggi-m-anuppaviṭṭho
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi10,
nāmanthamāno11 araṇīnarena
nākammanā12 jāyati jātavedo. || Ja_XXII:887 ||
Ja_XXII.6(=543).142: Sace hi aggi antarato vaseyya
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi
sabbāni susseyyuṃ vanāni13 loke
sukkhāni kaṭṭhāni ca pajjaleyyuṃ. || Ja_XXII:888 ||
Ja_XXII.6(=543).143: Karoti ce dārutiṇena puññaṃ
bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ14
aṅgārikā loṇakarā ca sūdā15
sarīradāhāpi16 kareyyuṃ puññaṃ. || Ja_XXII:889 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kaliṃ.
2 Cks -ṇan.
3 Bd -tidassa.
4 Ck bhanahato, Cs bhūnahato.
5 Cks va.
6 Bd sappe.
7 Bd apatthatejo.
8 Cks -a.
9 Cks ki-, Bd kā-.
10 Ck vāpi.
11 Bd nāmaṭhamāno, Cks na ma-.
12 Bd -mmunā.
13 Bd navāni.
14 Ck -khī--vā, Cs -khi--vā, Bd -khi--vaṃ.
15 Ck sudhā, Cs Cd sudā.
16 Bd -ḍāhāpi.
[page 207]
6. Bhūridattajātaka. (543). 207
Ja_XXII.6(=543).144: Atha ce hi1 ete2 na karonti puññaṃ
ajjhenamaggiṃ idha tappayitvā
na koci lokasmiṃ karoti puññaṃ
bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ3. || Ja_XXII:890 ||
Ja_XXII.6(=543).145: Kathaṃ hi lokāpacito samāno
amanuññagandhaṃ bahunnaṃ akantaṃ
yad eva maccā parivajjayanti4
tad appasatthaṃ dirasaññu5 bhuñje. || Ja_XXII:891 ||
Ja_XXII.6(=543).146: Sikhiṃ hi6 devesu vadanti h'; eke,
āpaṃ milakkhā7 pana devam āhu,
sabbe va ete vitathaṃ bhaṇanti,
aggī na devaññataro na cāpo8. || Ja_XXII:892 ||
Ja_XXII.6(=543).147: Nirindriyaṃ santaṃ9 asaññakāyaṃ
vessānaraṃ kammakaraṃ pajānaṃ
paricariya-m-aggiṃ sugatiṃ kathaṃ vaje10
pāpāni kammāni pakubbamāno. || Ja_XXII:893 ||
Ja_XXII.6(=543).148: Sabbābhibhū t'; āhu 'dha jīvikatthā
aggissa Brahmā paricāriko ti,
sabbānubhāvī ca vasī kimatthaṃ
animmito nimmitaṃ vandit'; assa. || Ja_XXII:894 ||
Ja_XXII.6(=543).149: Hassaṃ11 anijjhānakhamaṃ atacchaṃ
sakkārahetu pakiriṃsu12 pubbe,
te lābhasakkāre apātubhonte13
santhambhitā14 jantuhi santidhammaṃ. || Ja_XXII:895 ||
Ja_XXII.6(=543).150: Ajjhenam ariyā paṭhaviṃ janindā
vessā kasiṃ pāricariyañ ca suddā
upāgu paccekaṃ yathā padesaṃ,
katāhu ete Vasinā ti āhu. || Ja_XXII:896 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pi.
2 Cks eke.
3 Cks -khī--vā.
4 Bd -ccajayanti.
5 Cks -a.
6 Ck sakhī-, Cs sikhi-, Bd pi.
7 Bd -u.
8 Cks vāpo.
9 Bd baddhaṃ.
10 Bd vajje.
11 Bd sāyaṃ.
12 Bd parikariṃsu.
13 Bds -bhūte, Cks -bhonto.
14 Cs sanna-, Bd sannābhitā.
[page 208]
208 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).151: Etañ ca saccaṃ vacanaṃ bhaveyya
yathā idaṃ bhāsitaṃ brāhmaṇehi
nākhattiyo jātu labhetha rajjaṃ
nābrāhmaṇo mantapadāni sikkhe
nāññatra vessehi kasiṃ kareyya
suddo na muñce1 parapessitāya2. || Ja_XXII:897 ||
Ja_XXII.6(=543).152: Yasmā ca etaṃ vacanaṃ abhūtaṃ
musā c'; ime odariyā bhaṇanti
tad appapaññā abhisaddahanti
passanti taṃ paṇḍitā attanā va3. || Ja_XXII:898 ||
Ja_XXII.6(=543).153: Khattā na4 vessā na baliṃ haranti,
ādāya satthāni caranti brāhmaṇā,
tan tādisaṃ saṃkhubhitaṃ vibhinnaṃ
kasmā Brahmā n'; ujjukaroti lokaṃ. || Ja_XXII:899 ||
Ja_XXII.6(=543).154: Sace hi so issaro sabbaloke
Brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ
kiṃ sabbaloke5 vidahī alakkhiṃ
kiṃ sabbalokaṃ na sukhiṃ6 akāsi. || Ja_XXII:900 ||
Ja_XXII.6(=543).155: Sace hi so issaro sabbaloke
Brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ
māyāmusāvajjamadena cāpi
lokaṃ adhammena kimatth'; akāsi7. || Ja_XXII:901 ||
Ja_XXII.6(=543).156: Sace hi so issaro sabbaloke
Brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ
adhammiyo8 bhūtapatī Ariṭṭha
dhamme satī yo vidahī adhammaṃ. || Ja_XXII:902 ||
Ja_XXII.6(=543).157: Kīṭā paṭaṅgā uragā ca bhekā9
hantvā kimiṃ sujjhati makkhikā ca,
ete hi10 dhammā anariyarūpā
Kambojakānaṃ vitathā bahunnan ti. || Ja_XXII:903 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mucce.
2 Bd -pesanāya.
3 Cks ca.
4 Bd khatyāhi.
5 Bd -kaṃ.
6 Cks -i, Bd -i.
7 Cs kimattvakāri, Ck kimannukāri.
8 Bd -ko.
9 Cks hekā, Bd bhiṅgā.
10 Bd pi.
[page 209]
6. Bhūridattajātaka. (543) 209
Ta. vedajjhagatānariṭṭhā 'ti Ariṭṭha idāni vedādhigamāni1 nāma dhīrā-
naṃ parājayasaṃkhāto kaliggaho2 magānaṃ bālānaṃ jayasaṃkhāto kaṭaggāho3,
marīcidhamman ti idaṃ hi vedattayaṃ marīcidhammaṃ, tayidaṃ4 asamekkhi-
tattā yuttāyuttaṃ ajānantā bālā udakasaññāya migā marīci viya bhūtasaññāya
anavajjasaññāya attano vināsaṃ5 upagacchanti, nātivah -- ti evarūpā pana
māyākoṭṭhāsā6 paññaṃ ñāṇasampannaṃ purisaṃ nātivahanti na vañcenti, bha-
vantirassā7 'ti rakāro8 vyañjanasandhimattaṃ, assa bhūnahuno ti9 vaḍḍhi-
ghātakassa mittadduno narassa vedā10 tāṇatthāya na bhavanti, patiṭṭhā hotuṃ11 na
sakkontīti a, pariciṇṇo ca12 aggīti aggi ca12 pariciṇṇo tividhena duccarita-
dosena sadosacittaṃ pāpakammaṃ purisaṃ na tāyati na rakkhati, sabbañ ca
maccā ti sace pi hi yattakaṃ14 loke dāru atthi taṃ sabbaṃ15 sadhanā sa-
bhogā attano dhanena ca bhogehi ca saddhiṃ tiṇena missaṃ katvā ādīpeyyuṃ
evaṃgatā16 sabbam pi tan tehi ādīpitaṃ dahanto ayaṃ asamattatejo17 asa-
disatejo tāva aggi na tappe, evaṃ atappanīyaṃ bhātika dirasaññu18 dvīhi
jivhāhi rasajānanasamattha ko taṃ sappiādīhi subhikkhaṃ19 suhitaṃ kuriyā20
sakkuṇeyya kātuṃ, evaṃ atittaṃ pana taṃ mahagghaṃ santappetvā ko nāma
d-lokaṃ gamissati, passa etañ21 ca te dukkathitan ti, yogayutto ti araṇima-
thanayogena yutto hutvā taṃ paccayaṃ labhitvā va samārohati nibbattati aggi22, evaṃ
paravāyamena uppajjamānaṃ acetanaṃ taṃ23 tvaṃ devo ti vadasi, idam pi abhūtam
eva kathesīti, aggimanuppaviṭṭho ti aggim anuppaviṭṭho, nāmattha-
māno24 ti nāpi araṇinarena araṇihatthena narena amanthiyamāno25 nibbattati
nāma, kammenā ti na jātavedatthikassa purisassa kiriyaṃ vinā attano dhamma-
tāya yeva jāyati, susseyyun ti antoagginā sosiyamānāni sukkheyyuṃ allān'; eva
na siyuṃ, bhojan ti bhojanto, dhūmasikhiṃ patāpavan26 ti dhūmasikhāya
yuttaṃ patāpavantaṃ, aṅgārikā ti aṅgārakammakarā, loṇakarā ti loṇodakaḥ
pacitvā loṇakārakā, sūdā ti bhattakārakā, sarīradāhā ti matasarīrajjhāpakā,
puññan ti ete pi sabbe puññam eva kareyyuṃ, ajjhenamaggin ti ajjhena-
aggiṃ27 mantajjhāyakā brāhmanāpi hontu28, kocīti koci naro dhūmasikhī-
patāpavantaṃ aggiṃ bhojento tappayityāpi puññaṃ na karoti nāma, lokāpa-
cito29 samāno ti tava vādo lokassa apacito pūjito samāno, yadevā 'ti yaṃ
ahikuṇapādiṃ paṭikkūlajegucchaṃ maccā dūrato parivajjenti30 tadappasathan
ti taṃ appasatthaṃ samma dirasaññu31 kathaṃ kena kāraṇena paribhuñjeyya,
devesū 'ti eke manussā sikhiṃ devesu aññataraṃ devan ti32 vandanti, mi-
lakkhā33 panā 'ti aññāṇā pana milakkhā33 udakaṃ devo ti32 vadanti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -manāni.
2 Bd adds hoti.
3 Cks kā-.
4 Bd bodhayituṃ.
5 Cks omit a. v.
6 Cks ma-.
7 Bd -dassā.
8 Bd da-.
9 Cks omit bh. ti.
10 Bds bhedā.
11 Bd patiṭhātuṃ.
12 Cks va.
13 Cks vā.
14 Bd -kā.
15 Bd te sabbe.
16 so Cks for -taṃ? Bd omits gatā.
17 Ck asmantitejo.
18 Cks -ñña, Bd dvārasaññu.
19 Cks add vā taṃ.
20 Bd kareyyako.
21 Cks yāva.
22 Cks omit aggi.
23 Cks omit taṃ.
24 Bd nāpaṭha-, Cks na ma-.
25 Cks amatthi-? Bd apaṭhaya-.
26 Ck -ī--vā, Cs -i--vā, Bd -i--van.
27 Cks -nāaggiṃ.
28 Bd omits hontu.
29 Cks loko-.
30 Bd -ccajenti.
31 Cks -a, Bd -dvirasaññu.
32 Cks omit ti.
33 Bd -u.
[page 210]
210 XXII. Mahānipāta.
asaññakāyan1 ti anindriyabaddhaṃ acittakāyañ2 ca samānam3 etaṃ4 aceta-
naṃ pajānaṃ pacanādikammakaraṃ vessānaraṃ aggiṃ paricaritvā pāpāni kam-
māni karonto loko kathaṃ sugatiṃ gamissati, idan te ativiya dukkathitaṃ,
sabbābhibhūtāhu dha jīvikatthā ti ime brāhmaṇā attano jīvikatthaṃ
Mahābrahmā sabbābhibhū ti āhaṃsu, sabbo loko ten'; eva nimmito ti vadanti,
puna aggissa Brahmā paricārako ti pi vadanti, so pi kira aggiṃ juhat'; eva,
sabbānubhāvī ca vasīti so pana yadi sabbānubhāvī ca vasī ca atha kimat-
thaṃ sayaṃ5 animmito hutvā attanā va nimmitaṃ vanditā6 bhaveyya, idam pi
te dukkathitam eva, hassan7 ti Ariṭṭha brāhmaṇānaṃ vacanan nāma hasi-
tabbayuttakaṃ, paṇḍitānaṃ nijjhānaṃ na khamati8, pakariṃsū9 'ti ime
brāhmaṇā evarūpaṃ musāvādaṃ attano lābhasakkārahetu pubbe patthariṃsu10,
sandambhitā11 -- ti te ettakena12 lābhasakkāre apātubhūte13 jantuhi saddhiṃ
yojetvā pāṇavadhapaṭisaṃyuttaṃ attano laddhiṃ dhammasaṃkhātaṃ santi-
dhammaṃ14 sandambhitā15 yaññasuttakaṃ nāma gandhayiṃsū16 'ti a., etañca
saccan ti yad etaṃ tayā ajjhenamariyā ti ādi vuttaṃ etañ ca saccaṃ bha-
veyya, nākhattiyo ti evaṃ sante akhattiyo r. nāma na labheyya abrāhmaṇāpi
mantapadāni na sikkheyyuṃ, musā cime ti musā ca ime, odariyā ti udara-
nissitajīvikā udarapūrahetu17 vā, tadappapaññā ti taṃ tesaṃ vacanaṃ appa-
paññā, attanā vā 'ti paṇḍitā pana tesaṃ vacanaṃ sadosan ti attanā va pas-
santi, taṃ tādisan ti taṃ tathārūpaṃ saṃkhubhitvā Brahmuṇā ṭhapitamari-
yādaṃ18 bhinditvā ṭhitaṃ saṃkhubhitaṃ bhinnaṃ lokaṃ so tava Brahmā kasmā
ujuṃ na karoti, alakkhin ti kiṃkāraṇā sabbaloke dukkhaṃ vidahi19, kin ti
kiṃ na ekantasukhim eva sabbalokam akāsi, lokavināsako coro maññe tava
Brahmā ti, māyā ti māyāya, adhammena kinnu kārīti20 iminā māyādinā
adhammena kiṃkāraṇā lokaṃ anvākiriyaṃ21 yojayatīti22 a., Ariṭṭhā 'ti A.
tava bhūtapati adhammiko yo dasavidhe kusaladhamme sati dhammam eva avi-
dahitvā adhammaṃ vidahi, kīṭā ti ādi23 upayogatthe paccattaṃ24, ete kīṭādayo
pāṇe hantvā macco sujjhatīti etesam pi Kambojaraṭṭhavāsīnaṃ bahunnaṃ
anariyānaṃ dhammā, te pana vitathā adhammā va dhammā ti vuttā, tehi pi25
tava Brahmunā va nimmitehi bhavitabbaṃ.
Idāni tesaṃ26 vitathābhāvaṃ dassento āha:
Ja_XXII.6(=543).158: Sace hi so sujjhati yo hanāti
hato pi so saggam upeti ṭhānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tāyan.
2 Bd avitta-.
3 Bd kammakaraṃ pajānanti in the place of ca samānaṃ.
4 Bd evaṃ.
5 Bd adds parehi.
6 Bd nimmitassa aggissa vandako.
7 Bd hasan.
8 Bd na nijjhānakkhamaṃ.
9 Bd parik-.
10 Bd bandhayiṃsu.
11 Bd sandhābhitā--suttadhamman.
12 Bd -ke.
13 Bd -bhonte.
14 Bd sutta-.
15 Bd sandhāpitā.
16 so all three MSS. for ganth-.
17 Bd -pūraṇa-.
18 Cks -dā.
19 all three MSS. -hiṃsu.
20 so Ck; Cs kinnukākārī ti, Bd kimatthaṃ makāriti.
21 Bd anattakārisaṃ?
22 Bd yocesīti.
23 Bd ādīsu.
24 Bd paccattavacanaṃ.
25 Cks te pi, Bd te pi hi.
26 Cks omit tesaṃ.
[page 211]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 211
bhovādi bhovādina1 mārayeyyuṃ
ye cāpi tesaṃ abhisaddaheyyuṃ. || Ja_XXII:904 ||
Ja_XXII.6(=543).159: N'; evā2 migā na-ppasu no pi gāvo
āyācanti attavadhāya keci
vipphandamānā3 idha jīvikatthā,
yaññesu pāṇe pasum āharanti. || Ja_XXII:905 ||
Ja_XXII.6(=543).160: Yūpassa ne pasubandhe ca bālā
cittehi vaṇṇehi mukhan nayanti:
ayan te yūpo4 kāmaduho parattha
bhavissati sassato samparāye5. || Ja_XXII:906 ||
Ja_XXII.6(=543).161: Sace ca yūpe maṇisaṃkhamuttaṃ
dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ6 jātarūpaṃ
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi
sace duhe7 tidive sabbakāme
tevijjasaṃghā ca puthū yajeyyuṃ
na brāhmaṇaṃ kañci taṃ yājayeyyuṃ8. || Ja_XXII:907 ||
Ja_XXII.6(=543).162: Kuto ca yūpe maṇisaṃkhamuttaṃ
dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi,
kuto duhe7 tidive sabbakāme. || Ja_XXII:908 ||
Ja_XXII.6(=543).163: Saṭhā ca luddā upaladdhabālā9
cittehi vaṇṇehi mukhan nayanti:
ādāya aggiṃ mama dehi vittaṃ10
tato sukhī hohisi11 sabbakāme. || Ja_XXII:909 ||
Ja_XXII.6(=543).164: Tam aggihuttaṃ saraṇaṃ pavissa
{cittehi} vaṇṇehi mukhan nayanti,
oropayitvā kesamassuṃ nakhañ ca
vedehi vittaṃ10 atigāḷayanti. || Ja_XXII:910 ||
Ja_XXII.6(=543).165: Kākā ulūkaṃ12 va raho labhitvā
ekaṃ samānaṃ bahukā samecca13
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd neva, Cs tavā.
3 so Bd, Cks -ṇo.
4 read yūpo ayaṃ, omitting te?
5 Cks -yaṃ.
6 Bd ratanaṃ.
7 Cks ju-.
8 Cks yācayeyyyuṃ, Bd nā brahmaṇaṃ kiñci na jayeyyuṃ.
9 Bd ca paluddhā-.
10 Cks ci-, Bs vu-.
11 Cs hobhisi, Bd hohipi.
12 Cks -kā, Bd -ka.
13 Bd samajja.
[page 212]
212 XXII. Mahānipāta.
annāni bhutvā1 kuhakā kuhitvā
muṇḍaṃ katvā2 yaññapath'; ossajanti3. || Ja_XXII:911 ||
Ja_XXII.6(=543).166: Evaṃ hi so vañcito brāhmaṇehi
eko samāno, bahukā4 samecca
te yogayogena vilumpamānā5
diṭṭhaṃ adiṭṭhena dhanaṃ haranti. || Ja_XXII:912 ||
Ja_XXII.6(=543).167: Akāsiyā rājuhi vānusiṭṭhā6
tad assa ādāya dhanaṃ haranti,
te tādisā corasamā asantā7
vajjhā na haññanti Ariṭṭha loke. || Ja_XXII:913 ||
Ja_XXII.6(=543).168: Indassa bāhā-r-asi dakkhiṇā ti
yaññesu chindanti palāsayaṭṭhiṃ,
taṃ ce pi8 saccaṃ Maghavā chinnabāhu9
ken'; assa Indo asure jināti. || Ja_XXII:914 ||
Ja_XXII.6(=543).169: Tañ c'; eva tucchaṃ, Maghavā samaṅgī
hantā10 avajjho paramo sa11 devo,
mantā ime brāhmaṇā tuccharūpā
sandiṭṭhiyā12 vañcanā esa loke. || Ja_XXII:915 ||
Ja_XXII.6(=543).170: Mālāgiri Himavā yo ca Gijjho (= p. 204,13)
Sudassano Nisabho Kākaneru
ete ca aññe ca nagā mahantā
cityā katā13 yaññakarehi-m-āhu. || Ja_XXII:916 ||
Ja_XXII.6(=543).171: Yathappakārāni hi iṭṭhakāni
cityā katā yaññakarehi-m-āhu
na pabbatā honti tathappakārā
aññādisā acalā tiṭṭhaselā14. || Ja_XXII:917 ||
Ja_XXII.6(=543).172: Na iṭṭhakā honti silā cirena pi15,
na tattha sañjāyati ayo na lohaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bho-.
2 Bd karitvā.
3 Bd oyayanti.
4 Cks bahuhi.
5 Cks -naṃ, Bd viluppamānaṃ.
6 Cks cānu-.
7 Cks -to.
8 Bd tañcapi, Cks ve hi.
9 so all three MSS. for abāhu?
10 Cks hattā, Bd hantvā.
11 Bd su.
12 Bd -kā.
13 Bd tathā.
14 Bd tittha, Cks diṭṭha.
15 Bd omits pi.
[page 213]
6. Bhūridattajātaka. (543) 213
yaññañ ca etaṃ parivaṇṇayantā1
cityā katā yaññakarehi-m-āhu. || Ja_XXII:918 ||
Ja_XXII.6(=543).173: Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ
tapassinaṃ yācayogo ti-m-āhu,
tīre samuddass'; udakaṃ sajantaṃ2
taṃ sāgar'; ajjhohari ten'; apeyyo. || Ja_XXII:919 ||
Ja_XXII.6(=543).174: Parosahassam pi samantavede
mantūpapanne nadiyo vahanti,
na tena vyāpannarasūdakā naṃ3,
kasmā samuddo atulo apeyyo. || Ja_XXII:920 ||
Ja_XXII.6(=543).175: Ye keci kūpā idha jīvaloke
loṇūdakā kūpakhaṇehi khātā
na brāhmaṇajjhoharanena4 tesu
āpo apeyyo dirasaññu-r-āhu5. || Ja_XXII:921 ||
Ja_XXII.6(=543).176: Pure puratthā kā kassa bhariyā,
mano manussam ajanesi6 pubbe,
tenāpi dhammena na koci hīno,
evam pi vossaggavibhaṅgam āhu. || Ja_XXII:922 ||
Ja_XXII.6(=543).177: Caṇḍālaputto pi adhicca7 vede
bhāseyya mante kusalo mutīmā,
na tassa muddhāpi8 phaleyya sattadhā,
mantā ime attavadhāya kattā9. || Ja_XXII:923 ||
Ja_XXII.6(=543).178: Vācā katā giddhikatā10 gahītā
dummocayā kavyāpathānupannā,
bālāna cittaṃ visame niviṭṭhaṃ
tad appapaññā abhisaddahanti. || Ja_XXII:924 ||
Ja_XXII.6(=543).179: Sīhassa vyagghassa ca dīpino ca
na vijjatī porisiyaṃ balena,
manussabhāvo ca11 gavaṃ va12 pekkho
jāti hi tesaṃ asamā samānā13. || Ja_XXII:925 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ti.
2 Ck sachattaṃ.
3 so Cks; Bd -ni.
4 Cs Bd brah-.
5 Bd -ññumāhu.
6 Cks -hi.
7 Cks ādicca.
8 Bd -vi.
9 Bd katā.
10 Bd -gatā.
11 Ck va.
12 Cs ca.
13 so Bd; Cks -naṃ.
[page 214]
214 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).180: Sace ca rājā paṭhaviṃ vijitvā
sajīvavā assavo1 pārisajjo
sayam eva so sattusaṃghaṃ vijeyya
tassa pajā niccasukhā bhaveyya. || Ja_XXII:926 ||
Ja_XXII.6(=543).181: Khattiyamantā ca tayo ca vedā
atthena ete samakā bhavanti,
tesañ ca atthaṃ avinicchinitvā
na bujjhatī oghapathaṃ va channaṃ2. || Ja_XXII:927 ||
Ja_XXII.6(=543).182: Khattiyamantā ca tayo ca vedā
atthena ete samakā bhavanti,
lābho alābho ayaso yaso ca
sabbe te sabbesaṃ catunna dhammā. || Ja_XXII:928 ||
Ja_XXII.6(=543).183: Yathāpi ibbhā dhanadhaññahetu
kammāni kārenti puthū pathavyā
tevijjasaṃghāpi3 tath'; eva ajja
kammāni kārenti puthū pathavyā. || Ja_XXII:929 ||
Ja_XXII.6(=543).184: Ibbhā hi ete samakā bhavanti,
niccossukā4 kāmaguṇesu yuttā
kammāni kārenti puthū pathavyā,
tad appapaññā dirasaññu ārā5 ti. || Ja_XXII:930 ||
Ta. bhovādīti brāhmaṇā, bhovādina6 mārayeyyun ti brāhmaṇam eva7
māreyyuṃ, ye cāpīti ye cāpi brāhmaṇānaṃ taṃ vacanaṃ saddaheyyuṃ te
attano upaṭṭhāke yeva ca brāhmaṇe ca māreyyuṃ, brāhmaṇā pana brāhmaṇe ca
upaṭṭhāke ca amāretvā nānappakāre tiracchāne yeva mārenti, iti tesaṃ vacanaṃ
micchā, kecīti yañ ca8 no māretha mayaṃ saggaṃ gamissāmā 'ti āgacchantā
keci n'; atthi, pāṇe pasumāharantīti3 migādayo pāṇe ca pasuñ ca10 vip-
phandamānaṃ jīvikatthāya11 mārenti, mukhan -- ti etesu yūpassa12 pasuban-
dhesu13 imasmiṃ te yūpe sabbaṃ14 maṇisaṃkhamuttaṃ15 dhaññadhanarajatajā-
tarūpaṃ sannihitaṃ16, ayan te yūpo parattha kāmaduho bhavissati sassata-
bhāvaṃ āvahissatīti citrehi kāraṇehi mukhaṃ pasārenti17, tan taṃ vatvā micchā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vā.
2 Ck janaṃ.
3 Bd -saṅkhāpi.
4 Bd niccussuṇṇā
5 Ck -ña rāte, Cs -ña rāne, Bd dvirasaññū ārakā.
6 so Cs Bd; Ck dīna.
7 Ck -ṇomeva, Cs -ṇaceva, Bd -ṇamevana.
8 so Ck; Cs ya ca, Bd yaññena.
9 Bd -ārabhantīti.
10 Cks pasunti.
11 Cks -tatthāya.
12 Bd yupussanesu.
13 Bd -dhe ca.
14 Cks -ā.
15 Cks -yuttā.
16 Cks -rūpa, Bds dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ--.
17 Bd -denti.
[page 215]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 215
gāhaṃ gahentīti a., sace cā 'ti sace ca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā etaṃ maṇiādi
bhaveyya tidive vā sabbakāmaduhaṃ assa tevijjagaṇā ca1 puthū hutvā yaññaṃ
yajeyyuṃ bahudhanatāya c'; eva saggakāmatāya ca aññaṃ brāhmaṇaṃ na yā-
jeyyuṃ yasmā pana attano va dhanaṃ paccāsiṃsantā aññam pi yājenti tasmā
abhūtavādino ti veditabbā, kuto cā 'ti etasmiñ ca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā
kuto etaṃ maṇiṃ ādiṃ katvā avijjamānam eva kuto tidive sabbakāme duhissati
sabbathāpi abhūtam eva tesaṃ vacanaṃ, saṭhā ca luddā ca upaladdha-
bālā2 ti Ariṭṭha ime brāhmaṇā nāma kerāṭikā c'; eva nikkaruṇā ca3 te bālā lokaṃ
palobhetvā upalāpetvā4 vicitrehi kāraṇehi mukhaṃ pasārenti5, sabbakāme ti
aggiṃ ādāya tañ6 ca duha7 amhākañ ca vittaṃ dehi tato sabbakāme labhitvā sukhī
hohisi8, tamaggihuttaṃ -- ti taṃ rājānaṃ rājamahāmattaṃ vā ādāya aggi-
huttaṭṭhānaṃ gehaṃ pavisitvā, oropayitvā ti vicitrāni kāraṇāni vadantā kesa-
massuṃ c'; assa nakhañ9 ca oropayitvā, atigāḷayantīti vuttatāya tayo vede
nissāya idaṃ dātabbaṃ idaṃ kātabban ti vadantā vedehi tassa santakaṃ dhanaṃ
atigālayanti vināsenti viddhaṃsenti, annāni bhutvā -- ti te kuhakā nānappa-
kāraṃ kuhakakammaṃ katvā yaññaṃ10 vaṇṇetvā vañcetvā tassa santakaṃ nā-
naggarasabhojanaṃ bhuñjitvā atha naṃ muṇḍaṃ katvā yaññapathe ossajanti
taṃ11 gahetvā bahi yaññavāṭaṃ gacchantīti a., yogayogenā 'ti brāhmaṇā
ekaṃ12 bahukā13 samecca14 tena tena yogena tāya tāya yuttiyā vilumpamānā15
diṭṭhaṃ paccakkhan tassa dhanaṃ adiṭṭhena devalokena adiṭṭhaṃ devalokaṃ
vaṇṇetvā amaraṭṭhānaṃ16 katvā haranti, akāsiyā rājūhi vānusiṭṭhā ti
idañ ca idañ ca baliṃ gaṇhathā 'ti rājūhi anusiṭṭhā akāsiyasaṃkhātā17 rāja-
purisā viya, tadassā 'ti tam assa dhanam ādāya haranti, corasamā ti abhūta-
baligāhakā sandhicchedacorasadisā, vajjhā ti vadhārahā evarūpā pāpadhammā
idāni loke na haññanti, bāhārasīti bāhāsi18, i. v. h.: idam pi Ariṭṭha brāh-
maṇānam pi musāvādaṃ passa te19 kira yaññesu mahatiṃ palāsayaṭṭhiṃ Indassa
bāhāsi18 dakkhiṇā ti vatvā chindanti, tav'; etesaṃ vacanaṃ saccaṃ atha chinna-
bāhu samāno ken'; assa bāhubalena Indo asure jināti, samaṅgīti bāhusamaṅgī
achinnabāhu arogo yeva20, paramo ti uttamo puññiddhisamannāgato aññesaṃ
avajjho, brāhmaṇā ti brāhmaṇānaṃ21, tuccharūpā ti tucchasabhāvā22 nip-
phalā, vañcanā ti ye te brāhmaṇānaṃ mantā23 nāma esā24 loke sandiṭṭhikā
vañcanā, yathāpakārānīti yādisāni iṭṭhakāni gahetvā yaññakarehi cityā katā25
ti vadanti, tiṭṭhaselā ti pabbatā hi acalā tiṭṭhā26 upacitā ekaghanā silāmayā
va27 iṭṭhakāni calāni na ca ekaghanāni na silāmayāni, parivaṇṇayantā28 ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd va.
2 Bd paluddhā ca bālā.
3 Bd ceva lohā ca.
4 Bd omits upa-.
5 Bd -dhenti.
6 Bd tvañ.
7 Ck duhaṃ, Bd juha.
8 Cks hosīti, Bd adds sabbakāmehi, sabbakāmehi palobhetvā pahadenti.
9 Cks nakhe.
10 Bd samajja samāgantvā paraṃ in the place of yaññaṃ.
11 Cks omit taṃ.
12 Bd adds dāyakaṃ.
13 Cks bahuṃ.
14 Bd samajja.
15 Bd viluppa-.
16 Bd arahaṇa-, Bs āharaṇa-.
17 Cks -khatā.
18 Bd bāhā asi.
19 Cks to, Bs -tehi.
20 Bd adds hantvā ti asūrānaṃ hantvā.
21 Bd brahmānānāma.
22 Cks -sabhāgā.
23 Bd bedā.
24 Cks esa.
25 Ck cittaṃkatā, Cs cittakatā.
26 Bd tiṭhānaṃ, Cks diṭṭhā.
27 Bd ca.
28 Bd -ti.
[page 216]
216 XXII. Mahānipāta.
evaṃ yaññaṃ vaṇṇentā1 brāhmaṇā2, samantavede ti paripuṇṇavede brāh-
maṇe3, vahantīti sotesu pi āvaṭṭesu patite vahanti, nimujjāpetvā jīvitakkha-
yaṃ pāpenti, na tena -- kānan4 ti ettha eko nakāro pucchanattho5 hoti, nanu
tena vyāpannarasūdakā nadiyo6 ti hi nam pucchanto evam āha, kasmā ti kena
kāraṇena tāva mahāsamuddo va apeyyo kato, kiṃ Mahābrahmā nadīsu udakaṃ
apeyyaṃ kattuṃ na sakkoti samudde yeva sakkotīti, dirasaññurāhū7 'ti dira-
saññu8 ahu jāto ti a., pure puratthā ti ito pure sabbapuratthā sabbapaṭhama-
kappikakāle, kā kassa bhariyā ti kā kassa bhariyā nāma, tādā hi itthiliṅgam
eva n'; atthi, pacchā methunadhammavasena mātāpitaro nāma jātā, mano ma-
nussan ti tadā hi mano yeva manussaṃ ajanesi9, manomayā sattā nibbattiṃsū
'ti a., tenāpi dhammenā 'ti tena pi kāraṇena tena sabhāvena na koci jātiyā10
hīno nāma, na hi tadā khattiyādibhedo atthi, tasmā yaṃ brāhmaṇā vadanti
brāhmaṇā va jātiyā seṭṭhā itare hīnā ti taṃ micchā, evampīti evaṃ vattamāne
loke porāṇakavattaṃ jahitvā pacchā attanā pakkhanditvā11 katānaṃ vasena
khattiyādayo cattāro koṭṭhāsā jātā, evaṃ vossaggavibhaṅgam āhu, attanā va
katehi kammavossaggehi12 tesaṃ sattānaṃ ekacce khattiyā jātā ekacce brāh-
maṇādayo ti imaṃ vibhaṅgaṃ kathenti, tasmā brāhmaṇā va seṭṭhā ti vacanaṃ
micchā, sattadhā ti yadi Mahābrahmunā brāhmaṇānaṃ ñeva tayo vedā dinnā
na aññesaṃ caṇḍālassa mante bhāsantassa muddhā sattadhā phaleyya na ca
phalati, tasmā imehi brāhmaṇehi attavadhāya mantā13 katā, attano yeva tesaṃ
musāvādāditaṃ14 pakāsentā guṇavadhaṃ15 karonti, vācā katā ti ete mantā
nāma musāvādena cintetvā katā, giddhikatā gahitā ti lābhagiddhikatāya
brāhmaṇehi gahitā, dummocayā ti macchena gilitabaliso viya dummocayā,
kavyāpathānupannā ti kavyakārabrāhmaṇānaṃ vacanapatham anupannā16
anugatā, tehi yathā icchanti tathā musā vatvā baddhā, bālānan ti tesaṃ hi
bālānaṃ cittaṃ visame niviṭṭhaṃ taṃ aññe appapaññā saddahanti, porisiyaṃ-
balenā 'ti porisiyasaṃkhātena balena, i. v. h: yaṃ etesaṃ sīhādīnaṃ purisa-
thāmasaṃkhātaṃ porisiyaṃ17 balaṃ tena porisiyabalena samannāgatā brāhmaṇā
nāma n'; atthi, sabbe18 imehi tiracchānehi pi hīnā yeva, manussabhāvo ca
gavaṃ va pekkho ti api ca yo19 etesaṃ manussabhāvo so gunnaṃ viya
pekkhitabbo, kiṃkāraṇā: jātī hi tesaṃ asamā samānaṃ20, tesaṃ hi brāhmaṇānaṃ
duppaññatāya gohi saddhiṃ samānajāti yeva asamā21, aññam eva hi gunnaṃ
saṇṭhānaṃ aññaṃ etesan ti etena brāhmaṇe tiracchānesu sīhādisame pi22 akatvā
gorūpasame karoti, sace ca rājā ti Ariṭṭha yadi Mahābrahmunā dinnabhāvena
khattiyo va paṭhaviṃ vijetvā, sajīvavā ti23 sahajīvīhi amaccehi samannāgato,
assavo pārisajjo ti23 attano ovādakaraparisāvacaro siyā ath'; assa parisāya24
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -etvā.
2 Bd adds va brahmaṇe parivaṇṇayanti.
3 Ck -ṇā.
4 Bds -kāni.
5 Ck samuccanatthe, Cs samucchahacceyatthe.
6 Bd adds honti.
7 Cks -saññaraho, Bd dvirasaññumāhu.
8 Cks -sañña, Bd dvirasaññukammā.
9 Cks ajā-.
10 Cks add na.
11 Bd samanitvā.
12 Bd adds vibhattā.
13 Bd adds na.
14 Bd -dīkaṃ.
15 Bd gaṇabhedaṃ.
16 all three MSS. anupp-.
17 Bd -ya.
18 Cks sace.
19 Cks so.
20 so Cks for -nā? Bd asamā pamāṇā ti.
21 so Cks; Bd asāmānaṃ.
22 Bd sāhādīsu samam eva.
23 Bd omits ti.
24 Bd pariyāya.
[page 217]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 217
yujjhitvā r. dātabbaṃ nāma na bhaveyya, sayam1 eva so ekako va sattusaṃ-
ghaṃ vijeyya, evaṃ sati yuddhadukkhābhāvena2 tassa pana pajā3 niccasukhī
bhaveyya, evañ ca n'; atthi tasmāpi tesaṃ vacanaṃ micchā, khattiyamantā
ti rājasatthañ ca tayo ca vedā attano āṇāya4 ruciyā idam eva kattabban ti
pavattantā atthena ete samakā bhavanti, avinicchinitvā ti tesaṃ khattiya-
mantānaṃ khattiyo pi vedānaṃ brāhmaṇo pi atthaṃ avinicchinitvā āṇāvasen'
eva gaṇhanto tam atthaṃ udakoghena channaṃ maggaṃ viya na bujjhati,
atthena ete ti vacanatthena ete samakā bhavanti, kiṃkāraṇā: brāhmaṇā va
seṭṭhā5 añño vaṇṇo hīno ti vadanti yeva, sabbe te ti te sabbe lābhādayo
lokadhammā sabbe te sabbesaṃ catunnam pi vaṇṇānaṃ dhammā ekasatto pi hi
etehi muttako nāma n'; atthīti, brāhmaṇā lokadhammehi aparimuttā vasamānā
seṭṭhā mayan ti musā kathenti, ibbhā ti gahapatikā, tevijjasaṃghāpīti
brāhmaṇā tath'; eva puthū na kasigorakkhādīni kammāni karonti, niccossukā6
ti7 niccaṃ ussukkajātā chandajātā, tad appapaññā dirasaññu ārā8 ti tasmā
bhātika dirasaññu9 nippaññā brāhmaṇā ārā te dhammato, porāṇakā hi brāhmaṇa-
dhammā etarahi sunakhesu sandissantīti.
Evam M. tesaṃ vādaṃ bhinditvā attano vādaṃ patiṭṭhā-
pesi, tassa dhammakathaṃ sutvā nāgaparisā somanassajātā
ahosi. M. nesādabrāhmaṇaṃ nāgabhavanā nīharāpesi, pari-
bhāsamattam pi pan'; assa nākāsi. Sāgarabrahmadatto pi
ṭhapitadivasaṃ anatikkamitvā caturaṅginiyā senāya parivuto
pituvasanaṭṭhānaṃ agamāsi. M. pi "mātulañ ca ayyakañ ca
passissāmīti" bheriñ carāpetvā mahantena sirisobhaggena Ya-
munato uttaritvā tam eva assamaṃ ārabbha pāyāsi, avasesa-
bhātaro ca tassa mātāpitaro ca pacchato pāyiṃsu. Tasmiṃ
khaṇe S-brahmadatto M-aṃ mahatiyā parisāya āgacchantaṃ
asañjānitvā pitaraṃ pucchanto āha:
Ja_XXII.6(=543).185: Kassa bherī10 mutiṅgā ca saṃkhā paṇavadeṇḍimā (V 322|4)
purato paṭipannāni hāsayantā rathesabhaṃ. || Ja_XXII:931 ||
Ja_XXII.6(=543).186: Kassa kañcanapaṭṭena puthunā vijjuvaṇṇinā
yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XXII:932 ||
Ja_XXII.6(=543).187: Ukkāmukhe pahaṭṭhaṃ va khadiraṅgārasannibhaṃ
mukhaṃ cāru-r-ivābhāti11, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XXII:933 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sā-.
2 Bd yuddhe-.
3 Cks padā.
4 Cks ānāya.
5 Cd adds vaṇṇā.
6 Cks -ukkā, Bd niccussukā.
7 Bd adds kāmaguṇesu.
8 Ck -ñāarāpe, Cs -ñāarāte, Bd -ñu ārakā.
9 Cks -a.
10 Cks ok-.
11 Cks -pivā-.
[page 218]
218 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).188: Kassa jambonadaṃ chattaṃ sasalākaṃ manoramaṃ
ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XXII:934 ||
Ja_XXII.6(=543).189: Kassa aṃkaṃ1 pariggayha vālavījanim uttamaṃ
carate varapaññassa muddhani uparūpari. || Ja_XXII:935 ||
Ja_XXII.6(=543).190: Kassa pekhuṇahatthāni vicitrāni mudūni ca
tapaññamaṇidaṇḍāni2 caranti ubhatomukhaṃ. || Ja_XXII:936 ||
Ja_XXII.6(=543).191: Khadiraṅgāravaṇṇābhā ukkāmukhapahaṃsitā3
kass'; ete kuṇḍalā vaggū sobhanti ubhatomukhaṃ. || Ja_XXII:937 ||
Ja_XXII.6(=543).192: Kassa vātena chupitā niddhantā mudukāḷakā
sobhayanti nalāṭantaṃ nabhā vijju-r-iv'; uggatā. || Ja_XXII:938 ||
Ja_XXII.6(=543).193: Kassa etāni akkhīni āyatāni puthūni ca,
ko sobhati visālakkho, kass'; etaṃ uṇṇajaṃ mukhaṃ. || Ja_XXII:939 ||
Ja_XXII.6(=543).194: Kassa te lapanajā suddhā4 suddhasaṃkhavarūpamā5
bhāsamānassa sobhanti dantā kuppilasādisā6. || Ja_XXII:940 ||
Ja_XXII.6(=543).195: Kassa lākhārasasamā hatthapādā sukhe ṭhitā,
ko so bimboṭṭhasampanno divā suriyo va bhāsati. || Ja_XXII:941 ||
Ja_XXII.6(=543).196: Himaccaye7 hemavato8 brahāsālo va pupphito
ko so odātapāvāro jayaṃ Indo va sobhati. || Ja_XXII:942 ||
Ja_XXII.6(=543).197: Suvaṇṇapilakākiṇṇaṃ maṇidaṇḍavicittitaṃ
ko so parisam ogayha9 īso khaggaṃ va muñcati10 || Ja_XXII:943 ||
Ja_XXII.6(=543).198: Suvaṇṇacitakā11 citrā sukatā citrasibbanā12
ko so omuñcate pādā namo katvā mahesino ti. || Ja_XXII:944 ||
Ta. paṭipannānīti kass'; etāni turiyāni purato paṭipannāni, hāsayantā
ti etaṃ rājānaṃ hāsayantā, kañcana -- 'ti kassa nalāṭante bandhena uṇhīsa-
paṭṭena vijjuyā meghamukhaṃ viya varamukhaṃ ujjotatīti pucchati, yuvā -- ti
taruṇo sannaddhadhanukalāpo, ukkā -- ti kammāruddhane pahaṭṭhasuvaṇṇaṃ
viya, khadiraṅgāra -- ti ādittakhadiraṅgārasannibbaṃ, jaṃbonadan ti ratta-
suvaṇṇamayaṃ, aṅkaṃ1 pariggayhā 'ti cāmarīgāhakena aṅkena13 pariggahītā
hutvā, vālavīja -- ti uttamaṃ vālavījaniṃ, pekhuṇa -- ti morapiñjahattha-
kāni, vicitrānīti sattaratanavicitrāni, tapañña14 -- ti tapanīyasuvaṇṇena ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṅgaṃ.
2 Bd suvaṇṇamaṇi-.
3 Cks ok-.
4 Bd kassete lapanajātā omitting suddhā.
5 Bd suddhā-.
6 Ck kucchila-, kujjila-.
7 Cks -ena.
8 Bd -ti.
9 Bd oggayha.
10 Cks iso-, Bd īsā--pamuṅcati.
11 Bd -vikatā.
12 Bd -sibbino, Cs -sippino.
13 Cs Bd aṅgena.
14 Bd suvaṇṇa-.
[page 219]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 219
maṇīhi ca khacitadaṇḍāni, ubhatomukhan ti mukhassa ubhatopassesu caranti,
vātena -- ti vātāhatā, niddhantā ti siniddharutā1, nalāṭantan ti kass'; ete
evarūpā kesā nalāṭantaṃ upasobhanti, nabhā ti nabhato uggatā vijju viya,
uṇṇajan ti kañcanadāso viya paripuṇṇaṃ, lapanajā2 ti mukhajā2, kuppila-
sādisā ti mantālakamakulasadisā3, sukhe ṭhitā ti sukhaparihatā, jayaṃ
Indo vā 'ti jayappatto Indo viya, suvaṇṇa-ti suvaṇṇapilakāhi ākiṇṇaṃ,
maṇi -- ti maṇitharūhi vicittaṃ, suvaṇṇacitakā4 ti suvaṇṇakhacitā, citrā
ti sattaratanavicitrā, sukatā ti suniṭṭhitā, citrasibbanā5 ti citrasibbaniyo6,
ko -- pādā ti ko esa pādato evarūpā pādukā omuñcatīti.
Evaṃ puttena S-brahmadattena puṭṭho iddhimā abhiññā-
lābhitāpaso "tāta ete Dhataraṭṭhassa rañño puttā tava bhāgi-
neyyā nāgā" ti ācikkhanto gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).199: Dhātaraṭṭhā7 hi te nāgā iddhimanto yasassino
Samuddajāya uppannā nāgā ete mahiddhikā ti. || Ja_XXII:945 ||
Evaṃ etesaṃ kathentānaṃ ñeva nāgaparisā patvā tāpa-
sassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Samuddajāpi pitaraṃ
vanditvā roditvā nāgaparisāya saddhiṃ n-bhavanam eva gatā.
S-brahmadatto tatth'; eva katipāhaṃ vasitvā Bārāṇasiṃ eva
gato. Samuddajā n-bhavane yeva kālam akāsi. Bo. yāvajīvaṃ
sīlaṃ rakkhitvā uposathakammaṃ katvā āyupariyosāne saddhiṃ
nāgaparisāya saggapadaṃ8 pūresi.
S. i. d. ā. "evaṃ upāsakā porāṇakapaṇḍitā anuppanne pi Buddhe
evarūpaṃ nāgasampattiṃ pahāya uposathakammaṃ kariṃsu yevā" 'ti
vatvā j. s.: "Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, nesādabrāh-
maṇo Devadatto, Somadatto Anando, Accimukhī Uppalavaṇṇā, Su-
dassano Sāriputto, Subhogo Moggallāno, Kāṇāriṭṭho Sunakkhatto,
Bhūridatto aham evā 'ti9. Bhūridattajātakaṃ.
7. Mahānāradakassapajātaka.
Ahu rājā Videhānan ti. Idaṃ S. Laṭṭhivanuyyāne viharanto
Uruvelakassapadamanaṃ ā. k. Yadā hi S. pavattavaradhammacakko10
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck siddha-, Cs siniddane antā, Bd sinidhāntā.
2 Bd -jātā.
3 so Bd; Ck maddālamakulīsadisā, Cs mantālokamakusadisā.
4 Bd Cs -vikaṭā.
5 Bd Cs -sippino.
6 Ck citrā-, Bd Cs -sippiniyo.
7 Cks dhataraṭṭhā, Bd -ṭhassa, omitting hi.
8 Bd Cs -pūraṃ.
9 Bd Cs aham eva saṃmāsambuddho loke udapādinti.
10 Bd pavattita-.
[page 220]
220 XXII. Mahānipāta.
Uruvelakassapādayo jaṭile dametvā Magadharājassa paṭissavaṃ muñ-
cetuṃ1 purāṇasahassajaṭilaparivuto Laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi. Tadā
dvādasanahutāya parisāya saddhiṃ āgantvā Dasabalaṃ vanditvā
nisinnassa Magadharañño parisantare brāhmaṇagahapatikānaṃ vitakko
uppajji: "kin nu kho Uruvelakassapo mahāsamaṇe brahmacariyaṃ ca-
rati udāhu mahāsamaṇo Uruvelakassape" ti. Atha Bh. "Kassapassa
mama santike pabbajitabhāvaṃ jānāpessāmīti" imaṃ gātham āha:
Kim eva disvā Uruvelavāsi (vol. I p. 83. Vin. I p. 36.)
pahāsi aggiṃ kisako vadāno,
pucchāmi taṃ Kassapa etam atthaṃ:
kathaṃ pahīnaṃ tava aggihuttan ti.
Thero pi Bhagavato adhippāyaṃ viditvā:
Rūpe ca sadde ca atho rase ca
kāmitthiyo cābhivadanti yaṃñā.
Etaṃ malan ti upadhīsu ñatvā
tasmā na yiṭṭhe na hute arañjin ti
imaṃ gāthaṃ vatvā attano sāvakabhāvaṃ pakāsanatthaṃ T-assa pāda-
piṭṭhe sīsaṃ ṭhapetvā "satthā me bhante Bh., sāvako 'ham asmīti"
vatvā ekatālaṃ dvitālaṃ titālan ti yāva sattatālappamāṇaṃ sattak-
khattuṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha T-aṃ vanditvā ekamantaṃ
nisīdi. Taṃ pāṭihāriyam disvā mahājano "aho mahānubhāvo Buddho,
evaṃthāmagatadiṭṭhiko nāma attānaṃ arahā ti maṃñamāno U-kassapo
diṭṭhijālaṃ bhinditvā T-ena damito" ti2 Satthu guṇakathaṃ ñeva
kathesi. S. "anacchariyaṃ idāni sabbaṃñutaṃ pattena mayā imassa
damanaṃ, sv-āhaṃ pubbe sarāgakāle pi Nārado nāma Brahmā hutvā
imassa diṭṭhijālaṃ bhinditvā imaṃ nibbisevanaṃ akāsin" ti vatvā tāya
parisāya yācito a. ā.
Atīte Videharaṭṭhe Mithilāyaṃ Aṃgati3 nāma rājā
r. kāresi dhammiko dhammarājā. Rujā nāma dhītā ahosi
abhirūpā pāsādikā kappasatasahassaṃ patthitapatthanā mahā-
puññā aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattā. Sesā pan'; assa
soḷasasahassā itthiyo vañjhā ahesuṃ. Tassa sā dhītā piyā
ahosi manāpā. So tassā nānāpupphapūre pañcavīsatipuppha-
samugge sukhumāni ca vatthāni "imehi attānaṃ alaṃkarotū"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mocetuṃ.
2 Ck dumīti.
3 Cks añgāti.
[page 221]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544. 221
'ti devasikaṃ pahīṇati1 "khadaniyabhojaniyassa pamāṇaṃ n'
atthi, anvaddhamāsaṃ dānaṃ detū" 'ti sahassaṃ peseti. Tassa
kho pana Vijayo Sunāmo Alāto ti tayo amaccā ahesuṃ.
So komudiyā cātumāsiniyā chaṇe vattamāne devanagare2 viya
nagare c'; eva antepure ca alaṃkate sunahāto suvilitto sabbā-
laṃkārapatimaṇḍito3 vivaṭasīhapañjare mahātale amaccagaṇa-
parivuto visuddhagaganatalaṃ abhilaṃghamānaṃ candamaṇḍa-
laṃ disvā "ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kāya nu kho ajja
ratiyā abhirameyyāmā 'ti amacce pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).1: Ahu rājā Videhānaṃ Aṃgati4 nāma khattiyo
pahūtayoggo dhanimā anantabalaporiso. || Ja_XXII:946 ||
Ja_XXII.7(=544).2: So ca pannarasiṃ rattiṃ purime yāme anāgate
cātumassakomudiyā5 amacce sannipātayi: || Ja_XXII:947 ||
Ja_XXII.7(=544).3: Paṇḍite sutasampanne mihitapubbe vicakkhaṇe
Vijayañ ca Sunāmañ ca senāpatim Alātakaṃ. || Ja_XXII:948 ||
Ja_XXII.7(=544).4: Tam anupucchi Vedeho: paccekaṃ brūtha saṃ ruciṃ,
cātumassakomud'; ajja, juṇhaṃ, vyapagataṃ tamaṃ,
kāy'; ajja ratiyā rattiṃ viharemu imaṃ utun ti. || Ja_XXII:949 ||
Ta. pahūtayoggo ti pahūtena hatthiyoggādinā samannāgato, ananta-
balaporiso ti anantabalakāyo, anāgate ti pariyosānaṃ appatto anatikkamante
ti a., cātumassā 'ti catunnaṃ vassikamāsānaṃ pacchimadivasabhūtāya, komu-
diyā ti phullakumudāya, mihitapubbe ti paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā ka-
thanasīle, tamanupucchīti taṃ tesu amaccesu ekekaṃ amaccaṃ anupucchi,
paccekaṃ brūtha saṃ6 rucin 'ti sabbe va tumhe attano ruciṃ paccekaṃ
mayhaṃ kathetha, komudajjā 'ti komudī ajja, juṇhan ti nissayabhūtaṃ canda-
maṇḍalaṃ abbhuggataṃ, vyapagataṃ taman ti tena sabbāndhakātaṃ vi-
hataṃ, utun ti ajja rattiṃ imaṃ evarūpaṃ utuṃ kāya ratiyā vihareyyāmā 'ti
amacce pucchi.
Tena te pucchitā attano attano ajjhāsayānurūpaṃ kathaṃ
kathayiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).5: Tato senāpatī rañño Alāto etad abravī:
haṭṭhaṃ yoggaṃ balaṃ sabbaṃ senaṃ sannāhayāmase. || Ja_XXII:950 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pahiṇi.
2 Bd -raṃ.
3 Bd -paṭimaṇḍito.
4 Cks aṅgāti.
5 Bd cātumāsā-.
6 Bd yaṃ.
[page 222]
222 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).6: Niyyāma deva yuddhāya1 anantabalaporisā,
ye te vasaṃ na āyanti vasaṃ upanayāmase,
esā mayhaṃ sakā diṭṭhi: ajitaṃ ojināmase. || Ja_XXII:951 ||
Ja_XXII.7(=544).7: Alātassa vaco sutvā Sunāmo etad abravī:
sabbe tuyhaṃ mahārāja amittā va samāgatā, || Ja_XXII:952 ||
Ja_XXII.7(=544).8: Nikkhittasatthā paccattā nivātam anuvattare,
uttamo ussavo ajja, na yuddhaṃ mama ruccati. || Ja_XXII:953 ||
Ja_XXII.7(=544).9: Annaṃ pānañ ca khajjañ ca khippaṃ abhiharantu te,
ramassu deva kāmehi naccagītesu vādite. || Ja_XXII:954 ||
Ja_XXII.7(=544).10: Sunāmassa vaco sutvā Vijayo etad abravī:
sabbe kāmā mahārāja niccaṃ tava-m-upaṭṭhitā, || Ja_XXII:955 ||
Ja_XXII.7(=544).11: Na h'; ete dullabhā deva tava kāmehi modituṃ,
sadāpi kāmā labbhanti2 n'; etaṃ cittaṃ mataṃ3 mama. || Ja_XXII:956 ||
Ja_XXII.7(=544).12: Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi upāsemu bahussutaṃ
yo n'; ajja vinaye kaṃkhaṃ atthadhammavidū ise. || Ja_XXII:957 ||
Ja_XXII.7(=544).13: Vijayassa vaco sutvā rājā Aṃgati-m-abravī4:
yathā Vijayo bhaṇati mayham p'; et'; eva ruccati. || Ja_XXII:958 ||
Ja_XXII.7(=544).14: Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi upāsemu bahussutaṃ
yo n'; ajja vinaye kaṃkhaṃ atthadhammavidū ise. || Ja_XXII:959 ||
Ja_XXII.7(=544).15: Sabbe va [santā] karotha matiṃ: kaṃ upāsemu paṇḍitaṃ,
ko n'; ajja vinaye kaṃkhaṃ atthadhammavidū ise. || Ja_XXII:960 ||
Ja_XXII.7(=544).16: Vedehassa vaco sutvā Alāto etad abravī:
atth'; āyaṃ migadāyasmiṃ5 acelo dhīrasammato || Ja_XXII:961 ||
Ja_XXII.7(=544).17: Guṇo Kassapagott'; āyaṃ suto citrakathī gaṇī,
taṃ deva payirupāsaya, so no kaṃkhaṃ vinessati. || Ja_XXII:962 ||
Ja_XXII.7(=544).18: Alātassa vaco sutvā rājā codesi sārathiṃ:
migadāyaṃ gamissāma, yuttaṃ yānaṃ idhānayā 'ti. || Ja_XXII:963 ||
Ta. haṭṭhan ti tuṭṭhaṃ, ojināmase ti yam no ajitaṃ taṃ jināma, eso
mam'; ajjhāsayo ti, rājā tassa kathaṃ n'; eva paṭikkosi nābhinandi, Sunāmo
etad abravīti rājānaṃ Alātassa vacanaṃ nābhinandantaṃ appaṭikkosantaṃ
disvā nāyaṃ rājā yuddhājjhāsayo aham assa cittaṃ gaṇhanto kāmaguṇābhiratiṃ
vaṇṇayissāmīti cintetvā etaṃ sabbe tuyhan ti ādivacanaṃ abravī, Vijayo
etad abravīti rājā Sunāmassa vacanaṃ nābhinandi na paṭikkosi, tato Vijayo
ayaṃ imesaṃ dvinnam pi vacanaṃ sutvā tuṇhī yeva ṭhito, paṇḍitā nāma
dhammasavanasoṇḍā honti, dhammasavanam assa vaṇṇessāmīti cintetvā etaṃ
sabbe kāmā ti ādi vacanaṃ abravī, tattha tavamupaṭṭhitā ti tava upaṭṭhitā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yuddhā.
2 Bd sulabhā.
3 Bd mati.
4 Cks aṃgātiṃ.
5 Bd -dhāyasmiṃ.
[page 223]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 223
moditun ti tava kāmehi modituṃ abhiramituṃ icchāya sati na hi ete kāmā
dullabhā, n'; etaṃ cittaṃ mataṃ1 mamā 'ti etaṃ tava kāmehi abhiramanaṃ
nāma mama cittamataṃ2 na hoti, na ettha cittaṃ pakkhandati, yo n'; ajjā 'ti
yo no ajja, atthadhammavidū ti pāḷiatthañ c'; eva pāḷidhammañ ca jānante,
ise ti esitaguṇe, Aṃgatimabravīti3 Aṃgati3 abravī, mayhaṃ peteva
ruccatīti mayham pi etaṃ ñeva ruccati, sabbe va santā ti sabbe va tumhe
idha vijjamānā, matiṃ karotha cintetha, Alāto etad abravīti rañño kathaṃ
sutvā ayaṃ mama kulūpako Guṇo nāma ājīviko rājuyyāne vasati taṃ pasaṃ-
sitvā rājakulūpakaṃ karissāmīti cintetvā etaṃ atthāyan ti ādi vacanaṃ abravī,
tattha dhīrasammato ti paṇḍito sammato, Kassapagottāyan ti Kassapa-
gotto ayaṃ, suto ti bahussuto, gaṇīti gaṇasatthā, codesīti āṇāpesi.
Ja_XXII.7(=544).19: Tassa yānaṃ ayojesuṃ dantaṃ rūpiyapakkharaṃ
sukkamaṭṭhaparivāraṃ paṇḍaraṃ dosināmukhaṃ. || Ja_XXII:964 ||
Ja_XXII.7(=544).20: Tatrāsuṃ kumudā yuttā cattāro sindhavā hayā
anilūpamasamuppādā4 sudantā soṇṇamālino || Ja_XXII:965 ||
Ja_XXII.7(=544).21: Setacchattaṃ setaratho setassā setavījanī,
Vedeho sah'; amaccehi niyyaṃ Cando va sobhatha. || Ja_XXII:966 ||
Ja_XXII.7(=544).22: Tam annuyāyuṃ5 bahavo iṭṭhikhaggadharā6 balī
assapiṭṭhigatā dhīrā narā naravarādhipaṃ. || Ja_XXII:967 ||
Ja_XXII.7(=544).23: So muhuttaṃ va yāyitvā yānā oruyha khattiyo
Vedeho sah'; amaccehi patti Guṇam upāgami. || Ja_XXII:968 ||
Ja_XXII.7(=544).24: Ye pi tattha tadā āsuṃ brāhmaṇibbhā samāgatā
na te apanayī rājā akataṃ7 bhūmim āgate ti. || Ja_XXII:969 ||
Ta. tassa yānan ti tassa rañño rathaṃ yojayiṃsu, dantan ti danta-
mayaṃ, rūpiyapakkharan ti rajatapakkharaṃ, sukkamaṭṭhaparivāran
ti parisuddhāpharusarathaparivāraṃ, dosināmukhan ti vigatadosāya rattiyā
mukhaṃ viya, candasadisaṃ ti a., tatrāsun ti tatra ahesuṃ, kumudā ti
kumudavaṇṇā, sindhavā ti sindhavajātikā, anilūpamasamuppādā8 ti vāta-
sadisavegā, setacchattan ti tasmiṃ rathe samussāpitaṃ chattam pi setaṃ
ahosi, setaratho ti so pi ratho seto yeva, setassā ti assāpi setā, setavī-
janīti vījanī pi setā, niyyan ti tena rathena niyyanto amaccaparivuto Vede-
harājā Cando viya sobhi, naravarādhipan ti naravarānaṃ adhipatiṃ rājādhi-
rājaṃ, so muhuttaṃ va yāyitvā ti so rājā muhutten'; eva uyyānaṃ gantvā,
patti Guṇam upāgamīti pattiko va Guṇaṃ ājīvikaṃ upāgami, ye pi tattha
tadā āsun ti ye tasmiṃ uyyāne tadā puretaraṃ gantvā taṃ ājīvikaṃ payi-
rupāsamānā nisinnā ahesuṃ, na te apanayīti amhākam eva doso ye mayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mati.
2 Bs cittaṃ mati.
3 Cks aṅgā-.
4 Ck -pātā, Cs -patā, Bd anilupakumuppādā.
5 Bd anu-.
6 Bd indakhagga-.
7 Bd agataṃ.
8 Ck -patā, Cs -uppā, Bd anilupakumuppādā.
[page 224]
224 XXII. Mahānipāta.
pacchā āgamimhā tumhe mā calitthā 'ti te brāhmaṇe ca ibbhe ca rañño c'; eva
atthāya akataṃ akatobhāsaṃ1 bhūmim āgate na ussāraṇaṃ kāretvā apanayi.
Tāya2 pana omissakaparisāya parivuto va ekamantaṃ ni-
sīditvā paṭisanthāraṃ akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).25: Tato [so] mudukābhisiyā muducittakaḷandake
mudupaccatthate rājā ekamantaṃ upāvisi. || Ja_XXII:970 ||
Ja_XXII.7(=544).26: Nisajja rājā sammodi kathaṃ sārāṇiyaṃ tato:
kacci yāpanīyam bhante vātānam avisaggatā, || Ja_XXII:971 ||
Ja_XXII.7(=544).27: Kacci akasirā vutti, labbhati3 piṇḍayāpanaṃ,
appābādho v'; asī kacci cakkhuṃ na parihāyati. || Ja_XXII:972 ||
Ja_XXII.7(=544).28: Taṃ Guṇo paṭisammodi Vedehaṃ vinaye rataṃ:
yāpanīyaṃ mahārāja sabbam etaṃ tad ūbhayaṃ. || Ja_XXII:973 ||
Ja_XXII.7(=544).29: Kacci tuyham pi Vedeha paccantā na balīyare,
kacci ārogaṃ yoggan te, kacci vahati vāhanaṃ,
kacci te vyādhayo n'; atthi sarīrass'; upatāpikā4. || Ja_XXII:974 ||
Ja_XXII.7(=544).30: Paṭisammodito5 rājā tato pucchi anantarā
atthaṃ dhammaṃ ca ñāyañ ca dhammakāmo rathesabho. || Ja_XXII:975 ||
Ja_XXII.7(=544).31: Kathaṃ dhammaṃ care macco mātāpitūsu Kassapa,
kathaṃ care ācariye puttadāre kathaṃ care. || Ja_XXII:976 ||
Ja_XXII.7(=544).32: Kathaṃ careyya vaddhesu6 kathaṃ samaṇabrāhmaṇe,
kathañ ca balakāyasmiṃ kathaṃ jānapade7 care. || Ja_XXII:977 ||
Ja_XXII.7(=544).33: Kathaṃ dhammaṃ caritvāna pecca gacchati suggatiṃ,
kathaṃ c'; eke adhammaṭṭhā patanti nirayaṃ adho ti. || Ja_XXII:978 ||
Ta. mudukābhisiyā ti mudukāya sukhasamphassāya bhisiyā, mudu-
cittakaḷandake ti sukhasamphassacittattharake8, mudupaccatthate ti
mudunā paccattharaṇena paccatthate, sammodīti ājīvikena saddhiṃ sammo-
danīyakathaṃ akāsi9, tato ti nisajjanato10 ananteram eva sārānīyakathaṃ ka-
thesīti a., tattha kacci yāpanīyan ti kacci vo bhante sarīraṃ paccayehi
yāpetuṃ sakkā, vātānamavisaggatā ti kacci vo sarīre vāyodhātuyo sam-
mappavattā11, vātānaṃ vissaggatā12 n'; atthi, tattha tattha vaggavaggā13 hutvā
vātā na bādhayantīti14, akasirā ti niddukkhā, vuttīti jīvitavutti, appā-
bādho ti iriyāpathabhañjakena bādhena virahito, cakkhun ti kacci vo cakkhu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kāsaṃ.
2 Cks kāya.
3 Bd labhati.
4 Bd -yā.
5 Cks -te.
6 Cks ba-, Bd vu-.
7 Ck jānapadañ, Cs janapadañ, Bd janapade.
8 Bd -raṇe.
9 Bd kathesi.
10 Cks nisajjato.
11 Cks sama-, Bd sammappavattānaṃ.
12 Bd byaggatā.
13 Bd vaggā-.
14 Cks bādhantīti.
[page 225]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 225
ādīni indriyāni na parihāyantīti pucchati, paṭisammodīti sammodanīya-
kathāya paṭikathesi, tattha sabbam etan ti yaṃ yathāvuttaṃ vātānam avisag-
gatā ti sabbaṃ taṃ tath'; eva, tadubhayan ti yam pi tayā appābādho v'; asi
kacci cakkhuṃ na parihāyatīti vuttaṃ tam pi ubhayaṃ tath'; eva, na balī-
yare ti nābhibhavanti na kuppanti, anantarā ti paṭisanthārānantarā pañhaṃ
pucchi, tattha atthaṃ dhammañ ca ñāyañ cā 'ti pāḷiatthañ ca pāliñ ca
kāraṇayuttiñ ca1 so hi kathaṃ dhammaṃ care ti pucchanto mātāpituādīsu
paṭipattidīpakaṃ pāḷiñ ca pāḷiatthañ ca kāraṇayuttiñ ca me kathethā 'ti imaṃ
atthañ ca dhammañ ca ñāyañ ca pucchi, tattha kathaṃ ceke adhammaṭṭhā
ti ekacce adhamme ṭhitā kathaṃ nirayaṃ c'; eva adho sesāpāyesu ca patantīti.
Sabbaññubuddha-paccekabuddha-buddhasāvaka-mahābodhi-
sattesu purimassa purimassa alābhena2 pacchimaṃ pacchimaṃ
pucchitabbayuttakaṃ mahesakkhapañhaṃ rājā kiñci ajānantaṃ
naggabhoggaṃ nissirīkaṃ andhabālaṃ ājīvikaṃ pucchi, so evaṃ
pucchito pucchānurūpaṃ vyākaraṇaṃ adatvā carantaṃ goṇaṃ
paharanto viya bhattapātiyaṃ3 kacavaraṃ khipanto viya "suṇa
mahārājā" 'ti okāsaṃ kāretvā attano micchāvādaṃ paṭṭhapesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).34: Vedehassa vaco sutvā Kassapo etad abravī:
suṇohi me mahārāja saccaṃ avitathaṃ padaṃ, || Ja_XXII:979 ||
Ja_XXII.7(=544).35: N'; atthi dhammacaritassa4 phalaṃ kalyāṇapāpakaṃ,
n'; atthi deva paro5 loko, ko tato hi idhāgato, || Ja_XXII:980 ||
Ja_XXII.7(=544).36: N'; atthi deva pitaro vā, kuto mātā kuto pitā,
n'; atthi ācariyo nāma, adantaṃ ko damissati, || Ja_XXII:981 ||
Ja_XXII.7(=544).37: Samatulyāni bhūtāni, n'; atthi jeṭṭhāpacāyino,
n'; atthi balaṃ vā viriyaṃ vā, kuto uṭṭhānaporisaṃ6,
niyatāni hi bhūtāni, yathā goṭaviso7 tathā, || Ja_XXII:982 ||
Ja_XXII.7(=544).38: Laddheyyaṃ labhate macco, tattha dānaphalaṃ kuto,
n'; atthi dānaphalaṃ deva, avaso dev'; avīriyo, || Ja_XXII:983 ||
Ja_XXII.7(=544).39: Bālehi dānaṃ paññattaṃ paṇḍitehi paṭicchitaṃ,
avasā denti dhīrānaṃ bālā paṇḍitamānino ti. || Ja_XXII:984 ||
Ta. idhāgato ti tato paralokato idhāgato nāma n'; atthi, pitaro vā ti
deva ayyakādayo8 vā n'; atthi, tesu asantesu9 kuto mātā kuto pitā, yathā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yuttañ ca.
2 Cks -bhe.
3 Bd adisvā.
4 Bd bhattavuddhikāya.
5 Ck dhammassa-, Cs dhammaṃ corr. to -assa.
6 Bd para.
7 Cks -yo.
8 Ck ayyāyyikāyo, Cs ayyāyyakāyo, Bd ayyākapeyyakādayo.
9 Cks asati.
[page 226]
226 XXII. Mahānipāta.
goṭaviso1 ti goṭaviso1 vuccati pacchimabandho, yathā nāvāya pacchimabandho
nāvam eva anugacchati tathā ime sattā niyatam eva anugacchantīti vadati, avaso
devavīriyo ti evaṃ dānaphale asati yo koci bālo deti nāma so avaso aviriyo
na attano vasena2 balena deti dānaphalaṃ pana atthīti saññāya aññesaṃ andha-
bālānaṃ saddahitvā detīti dīpeti, bālehi dānaṃ paññattan ti dānaṃ dā-
tabban ti andhabālehi paññattaṃ anuññātaṃ, taṃ dānaṃ bālā yeva denti paṇḍitā
gaṇhanti.
Evaṃ dānassa nipphalataṃ vaṇṇetvā idāni pāpassa phalā-
bhāvaṃ3 vaṇṇetuṃ āha:
Ja_XXII.7(=544).40: Satt'; ime sassatā kāyā acchejjā avikopino:
tejo paṭhavī4 āpo ca vāyo sukhadukhañ c'; ime5
jīvo ca6, satt'; ime kāyā6 yesaṃ chettā na vijjati, || Ja_XXII:985 ||
Ja_XXII.7(=544).41: N'; atthi hantā vā chettā vā haññare vāpi7 koci naṃ,
antaren'; eva kāyānaṃ satthāni vītivattare. || Ja_XXII:986 ||
Ja_XXII.7(=544).42: Yo p'; āyaṃ8 siraṃ ādāya paresaṃ nisitāsinā
na so chindati te kāye, tattha pāpaphalaṃ kuto. || Ja_XXII:987 ||
Ja_XXII.7(=544).43: Cullāsītimahākappe sabbe sujjhanti saṃsaraṃ,
anāgate tamhi kāle saññato pi na sujjhati. || Ja_XXII:988 ||
Ja_XXII.7(=544).44: Caritvāpi bahuṃ bhadraṃ n'; eva sujjhanti nāgate,
pāpañ ce pi bahuṃ katvā taṃ khaṇaṃ nātivattare. || Ja_XXII:989 ||
Ja_XXII.7(=544).45: Anupubbena no suddhi kappānaṃ cullasītiyā,
niyatiṃ nātivattāma velantam iva sāgaro ti. || Ja_XXII:990 ||
Ta. kāyā ti samūhā, avikopino ti vikopetuṃ na sakkā, jīvo cā9 'ti10
jīve11 cā 'ti pi pāṭho, ayam ev'; attho: satt'; ime kāyā ti ime satta kāyā,
haññare vāpi kocinan ti yo haññeyya so pi n'; atth'; eva, vītivattareti
imesaṃ sattannaṃ kāyānaṃ antare yeva caranti chindituṃ na sakkonti, siraṃ
ādāyā 'ti paresaṃ sīsaṃ gahetvā nisitāsinā ti nisitena asinā chindatīti
vuccati, so pi te kāye na chindati paṭhavī paṭhavim eva upeti āpādayo āpā-
dike sukhadukkhajīva12 ākāsaṃ13 pakkhandatīti dasseti, saṃsaran ti mahā-
rāja ime sattā imaṃ paṭhaviṃ ekamaṃsakhalaṃ katvāpi ettake kappe saṃ-
sarantā sujjhanti aññatra hi saṃsārasatte sodhetuṃ samattho nāma n'; atthi,
sabbe saṃsāren'; eva sujjhanti, anāgate tamhi kāle ti yathāvutte pana
etasmiṃ kāle anāgate appatte antarā susaññato pi parisuddhasīlo pi na sujjhati,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks goṭaviyo.
2 Cks add na.
3 Cs -ssāphalā-, Bd -ssa niphala-.
4 Cks -vir, Bd -vi.
5 Bd sukhaṃ dukkhaṃ jīve.
6 Cks jīve va, Bd sattime sassatā kāyā.
7 Cks cāpi.
8 Bd cāpi.
9 Bd jīvi ca, Cks jīve vā.
10 Cks add jīvo va.
11 Cs Bd jīvo.
12 Cks -dukkhejīvo.
13 Ck ākāraṃ.
[page 227]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 227
taṃ khaṇan ti taṃ vuttappakāraṃ kālaṃ, anupubbena no ti amhākaṃ vāde
anupubbena suddhi, sabbesam pi amhākaṃ anupubbena suddhīti pi attho.
Iti so ucchedavādo attano thāmena sakavādaṃ nippade-
sato kathesīti.
Ja_XXII.7(=544).46: Kassapassa vaco sutvā Alāto etad abravī:
yathā bhadanto bhaṇati mayhaṃ p'; etaṃ ca1 ruccati. || Ja_XXII:991 ||
Ja_XXII.7(=544).47: Aham pi purimaṃ jātiṃ sare saṃsarit'; attano,
Piṅgalo nām'; ahaṃ āsiṃ luddo goghātako pure. || Ja_XXII:992 ||
Ja_XXII.7(=544).48: Bārāṇasiyaṃ phītāya1 bahuṃ pāpaṃ kataṃ mayā,
bahū mayhaṃ3 hatā pāṇā: mahisā sūkarā ajā. || Ja_XXII:993 ||
Ja_XXII.7(=544).49: Tato cuto idha jāto iddhe senāpatīkule
n'; atthi nūna phalaṃ pāpe4 so 'haṃ na nirayaṃ gato ti. || Ja_XXII:994 ||
Ta. Alāto etad abravīti so kira Kassapadasabalassa cetiye anoja-
pupphadāmena pūjaṃ katvā maraṇasamaye aññena kammena yathānubhāvaṃ
khitto saṃsāre saṃsaranto ekassa pāpakammassa nissandena goghātakule nib-
battitvā bahuṃ pāpam akāsi, ath'; assa maraṇakāle bhasmāpaṭicchanno viya
aggi ettakaṃ kālaṃ ṭhitaṃ taṃ puññakammaṃ okāsam akāsi, so tassānubhāvena
idha nibbattitvā taṃ vibhūtiṃ patto jātiṃ saranto5 pana atītānantarato paraṃ
sarituṃ asakkonto goghātakammaṃ katvā idha nibbatto 'smīti saññāya tassa
vādaṃ upatthambhento idaṃ yathā bhadanto ti ādivacanam abravi, tattha
sare saṃritattano ti attano saṃsaritaṃ sarāmi, senāpatikule ti senā-
patikulamhi.
Ja_XXII.7(=544).50: Ath'; ettha Bījako nāma dāso āsi paḷaccarī6,
uposathaṃ upavasanto Guṇasantikam upāgami. || Ja_XXII:995 ||
Ja_XXII.7(=544).51: Kassapassa vaco sutvā Alātassa ca bhāsitaṃ
passasanto muhuṃ uṇhaṃ7 rudaṃ assūni vattayīti. || Ja_XXII:996 ||
Ta. athetthā 'ti atha etissā8 Mithilāya paḷaccarīti9 daḷiddo kapaṇo,
Guṇasantikamupāgamīti Guṇassa santikaṃ kiñcid eva kāraṇaṃ sossāmīti10
upāgato ti veditabbo.
Ja_XXII.7(=544).52: Tam annupucchi11 Vedeho: kimatthaṃ samma rodasi,
kin te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, kiṃ maṃ vedesi vedanan ti. || Ja_XXII:997 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks peteva, Bd petaṃ va.
2 Cks pītāya, Bd phītāyaṃ.
3 Bd mayā.
4 Bd pāpaṃ.
5 Ck Bd jāti--, Cs jātissaranto.
6 Ck palaccari, Cs paḷaccari, Bd paṭicchari.
7 Bd ruṇṇaṃ.
8 Bd -ssāya.
9 Bd paṭiccariti.
10 Bd sosissāmiti.
11 Cs Bd anu-.
[page 228]
228 XXII. Mahānipāta.
Ta. kiṃ maṃ vedesi vedanan ti kiṃ nāma tvaṃ kāyikaṃ vā ceta-
sikaṃ vā vedanam patto yaṃ evaṃ rodanto maṃ vedesi jānāpesi uttānam eva
naṃ katvā mayhaṃ ācikkhāhīti.
Ja_XXII.7(=544).53: Vedehassa vaco sutvā Bījako etad abravī:
n'; atthi me vedanā dukkhā, mahārāja suṇohi me. || Ja_XXII:998 ||
Ja_XXII.7(=544).54: Aham pi purimaṃ jātiṃ sarāmi sukham attano:
Sāketāyaṃ pure āsiṃ Bhāvaseṭṭhi guṇe rato || Ja_XXII:999 ||
Ja_XXII.7(=544).55: Sammato brāhmaṇibbhānaṃ saṃvibhāgarato suci,
na cāpi pāpakaṃ kammaṃ sarāmi katam attano. || Ja_XXII:1000 ||
Ja_XXII.7(=544).56: Tato cut'; āhaṃ Vedeha idha jāto duritthiyā
gabbhamhi kumbhadāsiyā yato jāto suduggato. || Ja_XXII:1001 ||
Ja_XXII.7(=544).57: Evam pi duggato santo samacariyaṃ adhiṭṭhito
upaḍḍhabhāgaṃ bhattassa dadāmi yo me icchati. || Ja_XXII:1002 ||
Ja_XXII.7(=544).58: Cātuddasiṃ pañcadasiṃ sadā upavasām'; ahaṃ,
na cāpi bhūte hiṃsāmi theyyañ cāpi vivajjayiṃ. || Ja_XXII:1003 ||
Ja_XXII.7(=544).59: Sabbam eva hi nūn'; etaṃ suciṇṇaṃ bhavati nipphalaṃ,
niratthaṃ maññ'; idaṃ sīlaṃ Alāto bhāsatī1 yathā. || Ja_XXII:1004 ||
Ja_XXII.7(=544).60: Kalim eva nūna gaṇhāmi asippo dhuttako yathā,
kaṭaṃ Alāto gaṇhāti kitavā sikkhito yathā. || Ja_XXII:1005 ||
Ja_XXII.7(=544).61: Dvāraṃ na-ppatipassāmi yena gacchāmi suggatiṃ,
tasmā rāja parodāmi sutvā Kassapabhāsitan ti. || Ja_XXII:1006 ||
Ta. Bhāvaseṭṭhīti evaṃnāmako asītikoṭivibhavo seṭṭhi, guṇe rato ti
guṇamhi rato, sammato ti sambhāvito, sucīti sucikammo2, idha jāto du-
ritthiyā ti imasmiṃ Mithilanagare duritthiyā daḷiddiyā3 kapaṇāya kumbha-
dāsiyā kucchimhi jāto 'smi, so kira Kassapabuddhakāle araññe naṭṭhaṃ bali-
vaddaṃ gavesamāno ekena maggamūḷhena bhikkhunā maggaṃ puṭṭho tuṇhī
hutvā puna tena pucchito kujjhitvā samaṇadāsā nāma mukharā honti dāsena
tayā bhavitabbaṃ atimukharo sīti āha, taṃ kammaṃ tadā vipākaṃ adatvā
bhasmācchanno viya pāvako ṭhitaṃ maraṇasamaye aññaṃ kammaṃ upaṭṭhāpesi,
so yathākammaṃ saṃsāre saṃsaranto ekassa kusalakammassa phalena Sākete
vuttappakāro seṭṭhi hutvā dānādīni puññāni akāsi, taṃ pan'; assa kammaṃ
paṭhaviyā nihitanidhi4 viya ṭhitaṃ okāsaṃ labhitvā vipākaṃ dassati, yaṃ pana
tena taṃ bhikkhuṃ akkosantena katapāpakammaṃ tam assa tasmiṃ attabhāve
vipākaṃ adāsi, so ajānanto itarassa kalyāṇakammassa phalena kumbhadāsi-
kucchiyaṃ nibbatto ti saññāya evam āha, yato jāto suduggato ti sv-āhaṃ
jātakālato paṭṭhāya atiduggato ti dīpeti, samacariyamadhiṭṭhito ti sama-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yatha bhāsati, Bd bhāsati yathā.
2 Cks -mmena.
3 Bd -ddāya.
4 Cks -dhiṃ.
[page 229]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 229
cariyāyam eva patiṭṭhito 'mhi, nūnetan ti ekaṃsen'; etaṃ, maññidaṃ sīlan
ti deva idaṃ sīlaṃ nāma niratthakam maññe, Alāto ti yathā ayaṃ Alātasenā-
pati mayā purimabhave bahuṃ pāṇātipātakammaṃ katvā senāpatiṭṭhānaṃ lad-
dhan ti bhāsati1 tena kāraṇenāhaṃ niratthakaṃ sīlan ti maññāmi, kalim evā
'ti yathā asippo asikkhito akkhadhutto parājayabhāvaṃ gaṇhāti tathā nūna gaṇ-
hāmi, purimabhave attano sāpateyyaṃ nāsetvā idāni dukkhaṃ anubhavāmi,
Kassapabhāsitan ti Kassapagottassa acelakassa bhāsitaṃ sutvā ti vadati.
Ja_XXII.7(=544).62: Bījakassa vaco sutvā rājā Aṅgati-m-abravī2:
n'; atthi dvāraṃ sugatiyā niyatiṃ kaṃkha Bījaka. || Ja_XXII:1007 ||
Ja_XXII.7(=544).63: Sukhaṃ vā yadivā dukkhaṃ niyatiyā kira labbhati3
saṃsārasuddhi4 sabbesaṃ, mā turittho anāgate. || Ja_XXII:1008 ||
Ja_XXII.7(=544).64: Aham pi pubbe kalyāṇo5 brāhmaṇibbhesu vyāvaṭo
vohāraṃ anusāsanto ratihīno tadantarā ti. || Ja_XXII:1009 ||
Ta. Aṅgatimabravīti6 paṭhamam eva itaresaṃ dvinnaṃ pacchā Bīja-
kassā 'ti tiṇṇaṃ vacanaṃ sutvā daḷhamicchādiṭṭhiṃ7 gahetvā etaṃ n'; atthi
dvāran ti ādivacanam abravi, niyatiṃ kaṃkha Bījakā 'ti samma Bījaka
niyatim eva olokehi, cullāsītimahākappapamāṇo kālo yeva hi satte sodheti, tvaṃ
atiturito ti adhippāyen'; evam āha, anāgate ti tasmiṃ kāle appatte antarā va
devalokaṃ gacchāmīti mā turittho, vyāvaṭo ti brāhmaṇesu ca gahapatikesu ca
tesaṃ kāyaveyyāvaccadānādikammakāraṇena vyāvaṭo ahosi, vohāran ti viniccha
yaṭṭhāne nisīditvā rājakicce8 vohāraṃ anusāsanto va, ratihīno tadantarā ti
ettakaṃ kālaṃ kāmaguṇaratiyā parihīno ti.
Evañ ca pana vatvā "bhante Kassapa mayaṃ ettakaṃ
kālaṃ pamajjimha, idāni pan'; amhehi ācariyo laddho, ito paṭ-
ṭhāya kāmaratim eva anubhavissāma tumhākaṃ santike, ito
uttariṃ9 dhammasavanam pi no papañco bhavissati, tiṭṭhatha
tumhe mayaṃ gamissāmā" 'ti āpucchanto.
Ja_XXII.7(=544).65a: Puna pi bhante dakkhemu saṅgati ce bhavissatīti. || Ja_XXII:1010a ||
Ta. saṅgati ce ti ekaṭṭhāne ce no samāgamo bhavissati no ce asati puñña-
phale10 kim tayā diṭṭhenā 'ti.
Ja_XXII.7(=544).65b: Idaṃ vatvāna Vedeho paccagā sanivesanan ti. || Ja_XXII:1010b ||
Ta. sanivesanan ti bhikkhave idaṃ vacanaṃ Videharājā vatvā rathaṃ
abhiruyha attano nivesanañ Candakapāsādatalam eva paṭigato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit bhāsati.
2 Ck aṅgāti-.
3 Bd labhati.
4 Cks -iṃ.
5 Cks vaso.
6 here all three MSS. aṅga-.
7 Bd daḷhaṃ-.
8 Bd -ccaṃ.
9 Ck Bd -ri.
10 Cks -laṃ.
[page 230]
230 XXII. Mahānipāta.
Rājā paṭhamaṃ Guṇassa santikaṃ gantvā vanditvā pañ-
haṃ pucchi, gacchanto1 pana na2 vanditvā va gato3, Guṇo
attano aguṇatāya4 vandanam pi nālattha5, piṇḍādikaṃ sakkā-
raṃ kim eva lacchati, rājāpi taṃ rattiṃ vītināmetvā puna-
divase amacce sannipātetvā "kāmaguṇe me upaṭṭhāpetha, ahaṃ
ito paṭṭhāya kāmasukham evānubhavissāmi, na me aññāni kic-
cāni ārocetabbāni, vinicchayakiccaṃ asuko ca asuko ca karotū"
'ti vatvā kāmaratiparo6 va ahosi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).66: Tato ratyā vivasane upaṭṭhānamhi Aṅgati
amacce sannipātetvā idaṃ vacanam abravi: || Ja_XXII:1011 ||
Ja_XXII.7(=544).67: Candake me vimānasmiṃ sadā kāme vidhentu me,
mā m'; ūpagañchuṃ atthesu guyhappākāsiyesu3 ca. || Ja_XXII:1012 ||
Ja_XXII.7(=544).68: Vijayo ca Sunāmo ca senāpati Alātako
ete atthe nisīdantu vohārakusalā tayo. || Ja_XXII:1013 ||
Ja_XXII.7(=544).69: Idaṃ vatvāna Vedeho kāme ca bahumaññatha,
na cāpi brāhmaṇibbhesu atthe kismiñci vyāvaṭo ti. || Ja_XXII:1014 ||
Ta. upaṭṭhānamhīti attano upaṭṭhānaṭṭhāne, Candake ti mama san-
take Candakapāsāde, vidhentu me ti niccaṃ mayhaṃ kāme saṃvidahantu
upaṭṭhahantu, guyhappākāsiyesū8 'ti guyhesu pi pākāsikesu pi atthesu
uppannesu maṃ koci mā upagañchi9, atthe ti atthakāraṇe vinicchayaṭṭhāne
nisīdantū 'ti mayā kattabbakiccassa karaṇatthaṃ sesāmaccehi saddhiṃ nisī-
dantū 'ti.
Ja_XXII.7(=544).70: Tato dvesattarattassa Vedehass'; atrajā piyā
rājakaññā Rujā nāma dhātimātaram abravi: || Ja_XXII:1015 ||
Ja_XXII.7(=544).71: Alaṃkarotha maṃ khippaṃ, sakhiyo ca karontu me,
suve pannaraso dibbo, gacchaṃ issarasantike. || Ja_XXII:1016 ||
Ja_XXII.7(=544).72: Tassā malyaṃ10 abhihariṃsu candanañ ca mahārahaṃ
maṇisaṃkhamuttāratanaṃ nānāratte ca ambare. || Ja_XXII:1017 ||
Ja_XXII.7(=544).73: Tañ ca sovaṇṇaye pīṭhe nisinnaṃ bahukitthiyo
parikiriya asobhiṃsu Rujaṃ ruciravaṇṇinin ti. || Ja_XXII:1018 ||
Ta. tato ti rañño kāmapaṃke laggadivasato paṭṭhāya, dvesattarat-
tassā 'ti cuddasame divase, dhātimātaram abravīti pitusantikaṃ gantu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āg-.
2 Bd a.
3 Bd āgato.
4 Ck gu-.
5 Bd -laddhaṃ.
6 Bd -timaddo.
7 Bd -gaccha.
8 Cks guyhaṃpā-.
9 Ck -gañchuṃ, Cs -gachuṃ, Bd maṃ kenaci mā upagaccha.
10 read: maly'.
[page 231]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544). 231
kāmā hutvā dhātimātaraṃ āha; sā kira cātuddase cātuddase pañcasatāhi ku-
mārikāhi parivutā dhātigaṇaṃ ādāya mahantena sirivilāsena attano sattabhūmi-
Rativaddhanapāsādā1 oruyha pitu dassanatthaṃ Candakapāsādaṃ gacchati, atha
naṃ pitā disvā tuṭṭhamānaso mahāsakkāraṃ katvā uyyojento amma dānaṃ
dehīti sahassaṃ datvā uyyojeti, sā attano nivesanaṃ āgantvā punadivase uposa-
thikā hutvā kapaṇiddhikavanibbakayācakānaṃ mahādānaṃ deti, rañño kir'; assā2
eko janapado pi dinno, tato āyena sabbakiccāni kāreti3, tadā pana raññā kira
Guṇaṃ ājīvikaṃ nissāya micchādassanaṃ gahitan ti sakalanagare kolāhalam
ahosi, taṃ Rujādhātiyo sutvā rājadhītāya ārocayiṃsu: ayye pitarā kira te ājīvi-
kassa kathaṃ sutvā micchādassanaṃ gahitaṃ, so kira catūsu dvāresu dā-
nasālā viddhaṃsāpetvā parapaṭiggahītā4 itthiyo ca kumārikā ca pasayhākārena5
gaṇhituṃ6 āṇāpeti, r. na vicāreti kāmamatto yeva kira jāto ti, sā taṃ kathaṃ
sutvā anattamanā hutvā: me pitā tādisan nāma7 apagatasukkadhammaṃ nillajjaṃ
naggabhoggaṃ ājīvikaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchissati8, nanu dhammika-
samaṇabrāhmaṇo kammavādī upasaṃkamitvā pucchitabbo siyā, ṭhapetvā kho
pana maṃ añño mayhaṃ pitaraṃ micchādassanā apanetvā sammādassane pa-
tiṭṭhāpetuṃ samattho n'; atthi, ahaṃ hi atītā satta anāgatā sattā 'ti cuddasa-
jātiyo anussarāmi, tasmā pubbe mayā katapāpakammaṃ kathetvā pāpakammassa
phalaṃ dassentī9 mama pitaram bodhessāmi, sace pana ajj'; eva gamissāmi
atha maṃ amma tvaṃ pubbe addhamāse āgacchasi ajja kasmā evaṃ lahuṃ
āgatāsīti vakkhati, tatra ce ahaṃ tumhehi kira micchādassanaṃ gahitan ti sutvā
āgat'; amhīti vakkhāmi na me vacanaṃ garuṃ katvā gaṇhissati, tasmā ajja
agantvā ito cuddasame divase kālacatuddase yeva kiñci ajānantī viya pubbe-
gamanākāren'; eva gantvā āgamanakāle dānavaṭṭatthāya sahassaṃ yācissāmi, tadā
me pitā diṭṭhiyā gahitabhāvaṃ kathessati, atha naṃ ahaṃ attano balena micchā-
diṭṭhiṃ chaḍḍāpessāmīti cintesi, tasmā cuddasame divase pitu santikaṃ gantu-
kāmā hutvā evam āha, tattha sakhiyo cā 'ti sahāyikāyo pi me pañcasatā
kumārikā ekāy'; ekaṃ asadisaṃ katvā nānālaṃkārehi nānāvaṇṇehi pupphavatthā-
nulepanehi alaṃkarontu, dibbo ti dibbasadiso10 devatāsannipātapatimaṇḍito
ti pi dibbo, gacchan ti mama dānavaṭṭaṃ11 āharāpetuṃ Videhissarassa pitu
santikaṃ gamissāmi, abhihariṃsū 'ti soḷasahi gandhodakaghaṭehi nahāpetvā
maṇḍanatthāya abhihariṃsu, parikiriyā 'ti parivāretvā, asobhiṃsū 'ti Rujam12
parivāretvā ṭhitadevakaññā viya taṃ divasaṃ ativiya sobhiṃsu.
Ja_XXII.7(=544).74: Sā ca sakhīmajjhagatā sabbābharaṇabhūsitā
sateratā abbham iva Candakaṃ pāvisī Rujā. || Ja_XXII:1019 ||
Ja_XXII.7(=544).75: Upasaṃkamitvā Vedehaṃ vanditvā vinaye rataṃ
suvaṇṇavikate pīṭhe ekamantaṃ upāvisīti. || Ja_XXII:1020 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -bhūma-, Bd -bhumma-.
2 Bd rājā kirassa.
3 Bd karoti.
4 Bd sapariggahitā.
5 Cks -kāreca, Bd paseyhākārena.
6 Cks omit gaṇhituṃ.
7 Bd kathaṃ hināma me tāto.
8 Bd pucchati.
9 all three MSS. -i.
10 Cks dibbo tu divaso.
11 Bd adds videharaññā.
12 Cks sujaṃ, Bd rucaṃ.
[page 232]
232 XXII. Mahānipāta.
Ta. upāvisīti pitu vasanaṭṭhānaṃ Candakapāsādaṃ pāvisi, suvaṇṇa-
vikate ti sattaratanavicitte suvaṇṇakhacite.
Ja_XXII.7(=544).76: Tañ ca disvāna Vedeho accharānaṃ va saṅgamaṃ
Rujaṃ sakhīmajjhagataṃ idaṃ vacanam abravī: || Ja_XXII:1021 ||
Ja_XXII.7(=544).77: Kacci ramasi pāsāde antopokkharaṇiṃ pati,
kacci bahuvidhaṃ khajjaṃ sadā abhiharanti te. || Ja_XXII:1022 ||
Ja_XXII.7(=544).78: Kacci bahuvidhaṃ malyaṃ ocinitvā kumāriyo
gharake karotha paccekaṃ khiḍḍāratiratā1 muhuṃ2. || Ja_XXII:1023 ||
Ja_XXII.7(=544).79: Kena vā vikalaṃ tuyhaṃ khippaṃ abhiharantu te,
mano karassu kuḍḍamukhī api candasamamhi pīti3. || Ja_XXII:1024 ||
Ta. saṃgaman ti accharānaṃ samāgamaṃ viya taṃ samāgamaṃ disvā,
pāsāde ti amma mayā tuyhaṃ Vejayanta-sadiso Rativaddhanapāsādo kārito,
kacci tattha ramasi, antopokkharaṇiṃ patīti antovatthusmiṃ yeva te
mayā Nandāpokkharaṇi-patibhāgā pokkharaṇī kāritā, kacci taṃ pokkharaṇiṃ
paṭicca udakakīḷam kīḷantī ramasi, malyan ti amma ahaṃ tuyhaṃ devasikaṃ
pañcavīsatipupphasamugge pahiṇāmi, kacci tumhe sabbā kumāriyo taṃ malyaṃ
ocinitvā ganthitvā abhiṇhaṃ khiḍḍāratiratā hutvā kacci paccekaṃ gharake karotha
idaṃ sundaraṃ idaṃ sundarataran ti evaṃ pāṭiyekkaṃ sārambhe4 viya puppha-
gharakāni pupphagabbhe ca pupphāsanapupphasayanāni ca kacci karothā 'ti
pucchati, vikalan ti vekalyaṃ, mano karassū 'ti cittaṃ uppādehi, kuḍḍa-
mukhīti sāsapakuḍḍena5 pasāditamukhatāya taṃ evam āha, itthiyo hi mukha-
vaṇṇaṃ pasādentiyo duṭṭhalohitamukhadūsitapiḷakaharaṇatthaṃ paṭhamaṃ sāsapa-
kakkena mukhaṃ vilimpanti tato lohitassa samakaraṇatthaṃ mattikākakkena tato
chavipasādanatthaṃ tilakakkena, candasamamhi pīti candanā6 dullabhataro
nāma n'; atthi, tādise7 pi ruciṃ katvā mamācikkha sampādessāmi te ti.
Ja_XXII.7(=544).80: Vedehassa vaco sutvā Rujā pitaram abravi:
sabbam etaṃ mahārāja labbhat'; issarasantike. || Ja_XXII:1025 ||
Ja_XXII.7(=544).81: Suve pannaraso dibbo, sahassaṃ āharantu me,
yathā dinnañ ca dassāmi dānaṃ sabbavanīsu 'han8 ti. || Ja_XXII:1026 ||
Tattha sabbavanīsuhan ti sabbavanibbakesu ahaṃ.
Ja_XXII.7(=544).82: Rujāya vacanaṃ sutvā rājā Aṅgati-m-abravi:
bahuṃ vināsitaṃ vittaṃ niratthaṃ aphalan tayā. || Ja_XXII:1027 ||
Ja_XXII.7(=544).83: Uposathe vasaṃ niccaṃ annapānaṃ na bhuñjasi,
niyat'; etaṃ9 abhuttabbaṃ, n'; atthi puññaṃ abhuñjato ti. || Ja_XXII:1028 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tiṃ.
2 Bd ahu.
3 Bd candasamaṃ pi te ti.
4 Bd -ena.
5 Bd sāsapakakkehi.
6 Ck -ne, Cs -no, Bd candato.
7 Bd -saṃ.
8 Bd -ṇisvahaṃ.
9 Bd niyatitaṃ.
[page 233]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 233
Ta. Aṅgatimabravīti bhi. so Aṅgatirājā pubbe ayācito pi amma dā-
naṃ dehīti sahassaṃ datvā taṃ divasaṃ yācito pi micchādassanaṃ1 gahitattā
adatvā idaṃ bahuṃ vināsitan ti ādi abravī, niyatetaṃ abhuttabban ti
etaṃ niyativasena tayā abhuñjitabbaṃ bhavissati, bhuñjantānam pi abhuñjantā-
nam pi n'; atthi puññaṃ, sabbehi cullāsītimahākappe atikkamitvā visujjhitabban ti.
Ja_XXII.7(=544).84: Bījako pi hi sutvāna tadā Kassapabhāsitaṃ
passasanto muhuṃ uṇhaṃ rudaṃ assūni vattayi. || Ja_XXII:1029 ||
Ja_XXII.7(=544).85: Yāva Ruje jīvasi no2 mā3 bhattam apanāmayi4,
n'; atthi bhadde paro5 loko, kiṃ niratthaṃ vihaññasīti. || Ja_XXII:1030 ||
Ta. Bījako pīti Bījako pi pubbe kalyāṇakammaṃ katvā tassa nissan-
dena dāsikucchiyaṃ nibbatto ti Bījakavatthum pi 'ssā udāharaṇatthaṃ āhari
natthi bhadde ti bhadde Guṇācariyo evam āha: n'; atthi ayaṃ loko n'; atthi
paraloko n'; atthi mātāpitā, n'; atthi sattā opapātikā n'; atthi loke samaṇa-
brāhmaṇā sammaggatā6 sammāpaṭipannā ti, paraloke hi sati idhaloko nāma
bhaveyya so yeva ca n'; atthi, mātāpitūsu santesu7 puttadhītaro nāma bhaveyyuṃ
te yeva ca n'; atthi, dhamme sati dhammikasamaṇabrāhmaṇā bhaveyyuṃ te8
yeva ca n'; atthi, kiṃ dānaṃ dentī sīlaṃ rakkhantī9 niratthakaṃ10 vihaññasīti.
Ja_XXII.7(=544).86: Vedehassa vaco sutvā Rujā ruciravaṇṇinī
jānaṃ pubbāparaṃ dhammaṃ pitaraṃ etad abravi: || Ja_XXII:1031 ||
Ja_XXII.7(=544).87: Sutaṃ eva pure āsi sakkhi diṭṭham idaṃ mayā:
bālūpasevī11 yo hoti bālo va samapajjatha. || Ja_XXII:1032 ||
Ja_XXII.7(=544).88: Mūḷho hi mūḷham āgamma bhiyyo mohaṃ nigacchati,
patirūpaṃ Alātena Bījakena ca muyhitun12 ti. || Ja_XXII:1033 ||
Ta. pubbāparaṃ dhamman ti bhi., pitu vacanaṃ sutvā Rujā rājadhītā
atītasattajātivasena13 pubbadhammaṃ anāgatasattajātivasena14 anāgatadhammañ
ca jānantī pitaraṃ micchādiṭṭhito mocetukāmā etaṃ sutam eva me ti ādim
āha, tattha samapajjathā 'ti yo puggalo bālūpasevī hoti so bālo va sam-
pajjatīti etaṃ mayā pubbe sutam eva ajja pana paccakkhato diṭṭhan ti, mūḷho
ti maggamūḷhaṃ āgamma maggamūḷho viya diṭṭhimūḷhaṃ āgamma diṭṭhimūḷho
pi uttariṃ mohaṃ15 nigacchati mūḷhataro hoti, Alātenā 'ti deva tumhehi
jātigottakulapadesaissariyapaññāhi hīnena Alātasenāpatinā accantahīnena nip-
paññena Bījaka-dāsena ca gāmadārakasadisaṃ ahirikaṃ bāla-Guṇaṃ ājīvikaṃ
āgamma muyhituṃ12 patirūpam anucchavikaṃ, kiṃ tena muyhissatīti16 evaṃ te
ubho pi gaharitvā diṭṭhito mocetukāmatāya pitaraṃ vaṇṇentī āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd -nassa.
2 Cs jivasino, Bd jivamāna.
3 Cks na.
4 Bd upa-.
5 natthi amma para-.
6 Bd samuggatā.
7 Cks sapati.
8 Cks so.
9 Bd kiṃ dānaṃ desi kiṃ silaṃ rakkhasi.
10 Bd niratthaṃ kiṃ.
11 all three MSS. -i
12 Bd muḷhituṃ.
13 Bd atīte-.
14 Bd anāgate-.
15 Bd uttari muḷhaṃ.
16 Bd muḷhi-.
[page 234]
234 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).89: Tvañ ca devāsi1 sappañño dhīro atthassa kovido,
kathaṃ bālehi sadisaṃ hīnaṃ2 diṭṭhim3 upāgamī. || Ja_XXII:1034 ||
Ja_XXII.7(=544).90: Sace hi saṃsārapathena sujjhati
niratthiyā pabbajjā Guṇassa,
kīṭo va aggiṃ4 jalitaṃ apāpataṃ5
upapajjatī momuho6 naggabhāvaṃ. || Ja_XXII:1035 ||
Ja_XXII.7(=544).91: Saṃsārasuddhīti pure niviṭṭhā kammaṃ vidūsenti bahū ajānaṃ
pubbe kalī duggahito va atthā dummocayā balisā ambujo vā 'ti. || Ja_XXII:1036 ||
Ta. sappañño ti yasavayapuññatitthavāsayonisomanasikārasākacchāvasena
laddhāya paññāya sappañño, ten'; eva kāraṇena dhīro dhīratāya atthānatthassa
kāraṇākāraṇassa kovido, bālehi sadisan ti yathā te bālā upagatā kathaṃ
tathā tvaṃ hīnadiṭṭhiṃ upagato, apāpatan ti apa āpataṃ7, patanto ti
attho, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta saṃsārena suddhiyā sati yathā paṭaṅgakīṭo ratti-
bhāge jalitaṃ aggiṃ disvā tappaccayaṃ dukkhaṃ ajānitvā mohena tattha pa-
tanto mahādukkhaṃ āpajjati tathā Guṇo pi pañcakāmaguṇe pahāya momuho6
ti nirassādanaṃ naggabhāvaṃ upapajjati, pure niviṭṭhā ti tāta saṃsārena
suddhīti kassaci vacanaṃ asutvā8 paṭhamam eva niviṭṭhā n'; atthi, sukaṭa-
dukkaṭānaṃ kammānaṃ phalan ti gahitattā bahujanā ajānantā kammaṃ vidū-
senti taṃ dūsentā kammaphalam pi dūsenti yeva, evaṃ tesaṃ pubbe gahito
kali parājayagāho duggahito va hotīti attho, dummocayā balisā ambujo vā
'ti te pana evaṃ ajānantā micchādassanena atthaṃ gahetvā ṭhitā bālā yathā
nāma balisaṃ gilitvā ṭhito maccho balisā dummocayo hoti evaṃ tamhā atthā9
dummocayā honti10.
Ja_XXII.7(=544).92: Upaman te karissāmi mahārāja tav'; atthiyā11,
upamāya pi ekacce atthaṃ jānanti paṇḍitā. || Ja_XXII:1037 ||
Ja_XXII.7(=544).93: Vānijānaṃ yathā nāvā appamāṇaharā12 garu13
atibhāraṃ samādāya aṇṇave avasīdati || Ja_XXII:1038 ||
Ja_XXII.7(=544).94: Evam eva naro pāpaṃ thokathokaṃ pi ācinaṃ
atibhāraṃ samādāya niraye avasīdati. || Ja_XXII:1039 ||
Ja_XXII.7(=544).95: Na tāva bhāro paripūro14 Alātassa mahīpati
ācināti etaṃ pāpaṃ yena gacchati duggatiṃ. || Ja_XXII:1040 ||
Ja_XXII.7(=544).96: Pubbe c'; assa kataṃ puññaṃ Alātassa mahīpati,
tass'; eva deva nissando yañ c'; eso15 labhate sukhaṃ. || Ja_XXII:1041 ||
Ja_XXII.7(=544).97: Khiyyate c'; assa taṃ puññaṃ tathā hi aguṇe rato,
ujumaggaṃ avahāya16 kummaggam anudhāvati. || Ja_XXII:1042 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks deva.
2 Bd hina-.
3 all three MSS. -i.
4 all three MSS. aggi.
5 Ck -thaṃ.
6 Bd mohamuḷho.
7 so Ck; Cs apa apātaṃ, Bd api apataṃ.
8 Bd sutvā vā asutvā vā.
9 Bd anatthā.
10 Bd adds uttari pi udāharaṇaṃ āharanti āha.
11 so all three MSS. for -yaṃ?
12 Cs -hārā, Bd -bhārā.
13 Bd garuṃ.
14 Cks pati-.
15 Bd yañca so.
16 Cks apāhāya.
[page 235]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544). 235
Ja_XXII.7(=544).98: Tulā yathā paggahitā ohite tulamaṇḍale
unnameti tulāsīsaṃ bhāre oropite sati || Ja_XXII:1043 ||
Ja_XXII.7(=544).99: Evam eva naro puññaṃ thokathokam pi ācinaṃ
saggātimāno dāso va Bījako sātave rato ti. || Ja_XXII:1044 ||
Ta. nīraye ti aṭṭhavidhe mahāniraye soḷasavidhe ussadaniraye lokanta-
raniraye ca, bhāro ti tāta na tāv'; assa1 akusalabhāro pūrati, tassevā 'ti tassa
pubbe katassa puññass'; eva nissando yaṃ so Alāto senāpati ajja2 sukhaṃ
labhati, na hi tāta etaṃ goghātakakammassa phalaṃ pāpassa hi nāma vipāko
iṭṭho kanto bhavissatīti aṭṭhānam etaṃ, aguṇe rato ti tathā h'; esa idāni
akusalakamma rato, ujjumaggan ti dasakusalakammapathamaggaṃ, ohite
tulamaṇḍale ti bhaṇḍapaticchādanatthāya tulāmaṇḍale laggetvā ṭhapite, un-
nametīti uddhaṃ ukkhipati, ācinan ti thokathokam pi puññaṃ ācinanto pāpa-
bhāraṃ otāretvā naro kalyāṇakammassa sīsaṃ ukkhipitvā devalokaṃ gacchati,
saggātimāno ti sagge atimāno saggasampāpake sātaphale kalyāṇakamme abhi-
rato, saggādhimāno ti pi pāṭho saggaṃ adhikaraṇaṃ3 katvā ṭhitacitto ti attho,
sātave rato ti esa Bījakadāso sātave4 madhuravipāke kusalakamme yeva rato,
so imassa pāpakammassa khīṇakāle kalyāṇakammassa phalena devaloke nib-
battissati, yaṃ pan'; esa idāni dāsattaṃ upagato na taṃ kalyāṇassa phalena
tathāttasaṃvattanikaṃ hi 'ssa pubbe kataṃ pāpaṃ bhavissatīti niṭṭhaṃ ettha
gantabban ti.
Imam atthaṃ pakāsentī āha:
Ja_XXII.7(=544).100: Yam ajja5 Bījako dāso dukkhaṃ passati attani
pubbe tassa6 kataṃ pāpaṃ tam eso paṭisevati. || Ja_XXII:1045 ||
Ja_XXII.7(=544).101: Khīyate c'; assa7 taṃ pāpaṃ tathā hi vinaye rato
Kassapañ ca samāpajja mā h'; ev'; uppatham āgamā ti. || Ja_XXII:1046 ||
Ta. mā hevuppathamāgamā ti tāta tvaṃ pana imaṃ naggaṃ Kassa-
pājīvikaṃ upagantvā mā heva nirayagāmim uppathaṃ āgamma pāpam akāsīti
pitaraṃ ovadi.
Idāni 'ssa pāpūpasevanāya dosaṃ kalyāṇamittūpasevanāya ca
guṇaṃ dassentī āha:
Ja_XXII.7(=544).102: Yaṃ yaṃ hi rājā bhajati sataṃ vā yadivā asaṃ (IV 435|21)
sīlavantaṃ visīlaṃ vā vasaṃ tass'; eva gacchati. || Ja_XXII:1047 ||
Ja_XXII.7(=544).103: Yādisaṃ kurute mittaṃ yādisaṃ c'; ūpasevati8
so pi tādisako hoti sahavāso hi9 tādiso. || Ja_XXII:1048 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tāva ālatassa.
2 Cks pecca.
3 Bd adhikāraṃ.
4 Cks ete.
5 Ck yañcajja.
6 Bd vassaṃ.
7 Cks vassa.
8 Bd vūp-.
9 Bd pi.
[page 236]
236 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).104: Sevamāno sevamānaṃ samphuṭṭho1 samphusaṃ1 paraṃ
saro diddho2 kalāpaṃ va alittaṃ upalimpati,
upalepabhayā dhīro n'; eva pāpasakhā siyā. || Ja_XXII:1049 ||
Ja_XXII.7(=544).105: Pūtimacchaṃ kusaggena yo naro upanayhati
kusāpi pūtī3 vāyanti, evaṃ bālūpasevanā. || Ja_XXII:1050 ||
Ja_XXII.7(=544).106: Tagarañ ca palāsena yo naro upanayhati
pattāpi surabhī3 vāyanti, evaṃ dhīrūpasevanā. || Ja_XXII:1051 ||
Ja_XXII.7(=544).107: Tasmā phalapuṭasseva ñatvā sampākam attano
asante n'; ūpaseveyya sante seveyya paṇḍito,
asanto nirayaṃ nenti, santo pāpenti suggatin ti. || Ja_XXII:1052 ||
Ta. sataṃ vā ti sappurisaṃ vā, yadivā asan ti asappurisaṃ vā, saro
diddho4 kalāpaṃ vā 'ti mahārāja yathā nāma halāhalavisalitto saro sarakalāpe
khitto sabbaṃ taṃ visena alittam pi sarakalāpaṃ limpati visadiddham5 eva
karoti evam eva pāpamitto pāpaṃ6 sevamāno attānaṃ7 sevamānaṃ paraṃ tena
ca samphuṭṭho1 taṃ samphausante1 alittaṃ pāpena purisaṃ attanā ekajjhāsayaṃ
karonto upalimpati, vāyantīti tassa te kusāpi duggandhaṃ vāyantīti, taga-
rañ cā 'ti tagarañ ca aññañ ca gandhasampannañ ca gandhajātaṃ, evan ti
evarūpā dhīrūpasevanā, dhīro hi attānaṃ sevamānaṃ dhīram eva karoti, tasmā
phalapuṭass'; evā 'ti yasmā tagarādipaliveṭhanāni paṇṇāni pi sugandhāni
honti tasmā palāsapattapuṭasseva paṇḍitūpasevanena aham pi paṇḍito bhavissā-
mīti evaṃ ñatvā sampākaṃ attano ti attano paripākaṃ paṇḍitabhāvaṃ
pariṇāmaṃ ñatvā asante pahāya paṇḍite sante upaseveyya, nirayaṃ nentīti
ettha Devadattādihi ca nirayaṃ Sāriputtattherādīhi ca sugatiṃ nītānaṃ vasena
udāharaṇāni āharitabbāni.
Evaṃ rājadhītā chahi gāthāhi pitu dhammaṃ kathetvā idāni atīte
attanā anubhūtaṃ dukkhaṃ dassentī āha:
Ja_XXII.7(=544).108: Aham pi jātiyo satta sare saṃsarit'; attano
anāgatāpi8 satt'; eva yā gamissaṃ ito cutā. || Ja_XXII:1053 ||
Ja_XXII.7(=544).109: Yā me sā sattamī jāti ahu9 pubbe janādhipa
kammāraputto Magadhe [su] ahu10 Rājagahe pure. || Ja_XXII:1054 ||
Ja_XXII.7(=544).110: Pāpaṃ sahāyaṃ āgamma bahuṃ pāpaṃ kataṃ mayā
paradārassa heṭhento11 carimha12 amarā viya. || Ja_XXII:1055 ||
Ja_XXII.7(=544).111: Taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā bhasmācchanno va pāvako,
atha aññehi kammehi ajāyiṃ Vaṃsabhūmiyaṃ || Ja_XXII:1056 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pu-.
2 Cks diṭṭho, duṭho.
3 all three MSS. -i.
4 Cks diṭṭho, Bd diṭho.
5 Cks -disam, Bd -duṭham.
6 Bd para.
7 Bd taṃ.
8 Bd -tepi.
9 Cks āhu.
10 Ck ahū, Cs āhu, Bd asu.
11 Bd pothentā.
12 Bd caramhā.
[page 237]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 237
Ja_XXII.7(=544).112: Kosambiyaṃ seṭṭhikule iddhe phīte mahaddhane
ekaputto mahārāja niccaṃ sakkatapūjito. || Ja_XXII:1057 ||
Ja_XXII.7(=544).113: Tattha mittaṃ asevissaṃ sahāyaṃ sātave rataṃ
paṇḍitaṃ sutasampannaṃ, so maṃ atthe nivesayi1. || Ja_XXII:1058 ||
Ja_XXII.7(=544).114: Cātuddasiṃ pañcadasiṃ bahuṃ rattim upāvasiṃ,
taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā, nidhīva udakantike. || Ja_XXII:1059 ||
Ja_XXII.7(=544).115: Atha pāpānaṃ kammānaṃ yam etaṃ Magadhe kataṃ
phalaṃ pariyāgataṃ2 pacchā bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā || Ja_XXII:1060 ||
Ja_XXII.7(=544).116: Tato cut'; āhaṃ Vedeha3 Roruve niraye ciraṃ,
sakammanā apaccisaṃ, taṃ saraṃ na sukhaṃ labhe. || Ja_XXII:1061 ||
Ja_XXII.7(=544).117: Bahuvassagaṇe tattha khepayitvā bahuṃ dukhaṃ
Bheṇṇākaṭe4 ahuṃ5 rāja chakalo uddhitapphalo ti. || Ja_XXII:1062 ||
Ta. sattā 'ti mahārāja idhalokaparalokā nāma sukatadukkatānañ ca
phalaṃ atthi, na saṃsāro satte sodhetuṃ sakkoti, sakammanā eva hi sattā
sujjhanti, Alātasenāpati ca Bījako dāso ca ekam eva jātiṃ anussaranti, na ke-
valaṃ ete ca6 jātissarā aham pi atītā satta jātiyo attano saṃsaritaṃ sarāmi,
anāgate pi ito gantabbā7 satt'; eva8 jānāmi, yā me sā ti yā sā mama atīte
sattamī jāti āsi, kammāraputto ti tāya jātiyā ahaṃ Magadhesu Rajagahana-
gare suvaṇṇakāraputto ahosiṃ, paradārassa heṭhento9 ti paradāraṃ he-
ṭhento9 viheṭhento10 paresaṃ rakkhite11 gopite bhaṇḍe aparajjhanako12, aṭṭhā
ti taṃ tadā mayā katapāpakammaṃ okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ
hutvā bhasmācchanno aggi viya nihitaṃ aṭṭhāsi, Vaṃsabhūmiyan ti Vaṃ-
saraṭṭhe, ekaputto ti asītikoṭivibhave seṭṭhikule ahaṃ ekaputto va ahosiṃ,
sātave ratan ti kalyāṇakamme abhirataṃ, so man ti so sahāyako maṃ atthe
kusalakamme patiṭṭhāpesi, taṃ kamman ti tam pi me kalyāṇakammaṃ tadā
okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ hutvā udakantike nidhiṃ viya
nihitaṃ aṭṭhāsi, yametan ti atha mama santakesu13 pāpakammesu yaṃ etaṃ
mayā Magadhesu paradārikakammaṃ kataṃ tassa phalaṃ pacchā maṃ pariyāga14,
upagatan ti a., yathā kiṃ: bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā savisaṃ bhojanaṃ
bhutvā ṭhitassa taṃ duṭṭhaṃ kakkhaḷaṃ halāhalavisaṃ kuppati tathā maṃ pari-
yāgā15 'ti a., tato ti tato Kosambiyaṃ seṭṭhikulato, taṃ saran ti taṃ tasmiṃ
niraye anubhūtapubbaṃ dukkhaṃ sarantī cittasukhaṃ nāma na labhāmi bhayam
eva uppajjati, Bheṇṇākaṭe16 ti Peṇṇākaṭe17, uddhitapphalo ti uddhaṭa-
bījo. So pana chakalako balasampanno ahosi{18}, piṭṭhiyaṃ abhirūhitvāpi naṃ
vāhayiṃsu yānake pi yojayiṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nivedayi.
2 Bd -gamuṃ.
3 Cks -hā, Bd -hi.
4 Bd bhiṇṇāgate, Cs geṇṇā.
5 Cks āhu, Bd ahu.
6 Bd va.
7 Cks -e.
8 Cks ca.
9 Bd pothento.
10 Bd omits vih-.
11 Bd -ta.
12 Cks -kā, Bd -rajjhantā.
13 Ck santisu, Cs santikesu.
14 Bd adds maṃ.
15 Bd -gatan.
16 Bd bhiṇṇāgate.
17 Bd bhinnāgake?
18 Cks -siṃ.
[page 238]
238 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ dassentī gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).118: Sātaputtā mayā vūḷhā1 piṭṭhiyā ca rathena ca,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me ti. || Ja_XXII:1063 ||
Ta. sātaputtā ti amaccaputtā, tassa kammassā 'ti deva Roruve
mahāniraye paccanañ2 ca chakalakāle bījuppāṭanañ3 ca piṭṭhivāhanayānakayoja-
nāni ca sabbo p'; esa tassa kammassa nissando paradāragamanassa me ti.
Tato pana cavitvā araññe kapiyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi4,
atha naṃ jātadivase yūthapatino dassesuṃ, so "ānetha me puttan" ti
daḷhaṃ gahetvā tassa viravantassa dantehi phalāni uppāṭesi. Tam
atthaṃ pakāsentī āha:
Ja_XXII.7(=544).119: Tato cut'; āhaṃ Vedeha kapi āsiṃ brahāvane
nilicchitaphalo5 yeva yūthapena pagabbhinā,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me ti. || Ja_XXII:1064 ||
Ta. nilicchitaphalo5 yevā 'ti tattha p'; ahaṃ6 pagabbhena yūtha-
patinā luñcitvā7 uppāṭitaphalo yeva ahosin ti.
Ath'; aparāpi jātiyo dassentī āha:
Ja_XXII.7(=544).120: Tato cut'; āhaṃ Vedeha Dasaṇṇesu8 pasū ahuṃ9
nilicchito10 javo11 bhadro, yoggaṃ vūḷhaṃ ciraṃ mayā,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me. || Ja_XXII:1065 ||
Ja_XXII.7(=544).121: Tato cut'; āhaṃ Vedeha Vajjīsu kulam āgamaṃ12,
n'; ev'; itthī na pumā13 āsiṃ manussatte sudullabhe,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me. || Ja_XXII:1066 ||
Ja_XXII.7(=544).122: Tato cut'; āhaṃ Vedeha ajāyiṃ Nandane vane,
bhavane Tāvatiṃs'; ahaṃ accharā kāmavaṇṇinī14 || Ja_XXII:1067 ||
Ja_XXII.7(=544).123: Vicittavatthābharaṇā āmuttamaṇikuṇḍalā
kusalā naccagītassa Sakkassa paricārikā. || Ja_XXII:1068 ||
Ja_XXII.7(=544).124: Tattha ṭhitāhaṃ Vedeha sarāmi jātiyo imā
anāgatāpi15 satt'; eva yā gamissaṃ ito cutā. || Ja_XXII:1069 ||
Ja_XXII.7(=544).125: Pariyāgatan taṃ kusalaṃ yam me Kosambiyaṃ kataṃ
deve c'; eva manusse ca sandhāvissaṃ ito cutā. || Ja_XXII:1070 ||
Ja_XXII.7(=544).126: Sattajaccā16 mahārāja niccaṃ sakkatapūjitā17,
thībhāvāpi na muccissaṃ chaṭṭhā18 nigatiyo imā. || Ja_XXII:1071 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks mūḷhā, Bd vuḷhā.
2 Bd paca-.
3 Bd bijuppāda-.
4 Ck -ī, Cs Bd -i.
5 Bd niluñji-.
6 Bd pāhaṃ.
7 Bd luñj-.
8 Bd dassanesu.
9 Bd ahu, Ck ahaṃ, Cs āhuṃ.
10 Bd niluñc-.
11 Cks -e.
12 Cks -mā, Bd āgatā.
13 Cks -mo.
14 Bd varavaṇ-.
15 Bd -tepi.
16 Cks -cco.
17 Cks -o.
18 so Cks; Bd chaḷā.
[page 239]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 239
Ja_XXII.7(=544).127: Sattamī ca gati deva: devaputto mahiddhiko
pumadevo1 bhavissāmi devakāyasmim uttamo. || Ja_XXII:1072 ||
Ja_XXII.7(=544).128: Ajjāpi santānamayaṃ mālaṃ ganthenti Nandane
devaputto Javo nāma yo me mālaṃ paṭicchati. || Ja_XXII:1073 ||
Ja_XXII.7(=544).129: Muhutto viya so dibbo imāni vassāni soḷasa,
rattindivo ca so dibbo mānusī2 sarado sataṃ. || Ja_XXII:1074 ||
Ja_XXII.7(=544).130: Iti kammāni anventi asaṃkheyyāpi jātiyo
kalyāṇaṃ yadivā pāpaṃ, na hi kammaṃ panassatīti3. || Ja_XXII:1075 ||
Ta. Dasaṇṇesū4 'ti Dasaṇṇaraṭṭhe5, pasū ti goṇo ahosiṃ, nilic-
chito6 ti vacchakakāle yeva maṃ evaṃ manāpo bhavissatīti nibbījakaṃ akaṃsu,
so 'haṃ nilicchako6 uddhaṭabījo javo bhadro ahosiṃ7, Vajjīsu kulam āga-
man{8} ti goyonito cavitvā Vajjiraṭṭhe ekasmiṃ mahābhogakule nibbattin ti das-
seti, nevitthi na pumā9 ti napuṃsakattaṃ sandhāyāha, bhavane tāvatiṃ-
sāhan ti Tāvattiṃsabhavane ahaṃ, tattha ṭhitāhaṃ Vedeha sarāmi
jātiyo imā ti sā kira tasmiṃ devaloke ṭhitā ahaṃ evarūpaṃ devalokaṃ āgac-
chantī kuto nu kho āgatā ti olokentī Vajjiraṭṭhe mahābhogakule napuṃsakatta-
bhāvato cavitvā tattha nibbattabhāvaṃ passi, tato kena nu kho kammena evarūpe
ramaṇīye ṭhāne nibbatto 'mhīti olokentī Kosambiyaṃ seṭṭhikule nibbattitvā
kataṃ dānādikusalakammaṃ disvā etassa phalena nibbatto 'mhīti ñatvā ananta-
rātīte napuṃsakattabhāve nibbattamānā kuto āgat'; amhīti olokentī Dasaṇṇesu
goyoniyaṃ mahādukkhassa anubhūtabhāvam aññāsī, tato anantaraṃ jātiṃ
anussaramānā vānarayoniyaṃ uddhaṭaphalabhāvaṃ addasa, tato anantaram
Bheṇṇākaṭe10 chakalayoniyaṃ uddhaṭabījabhāvaṃ anussari, tato anantaraṃ
anussaramānā Roruve nibbattabhāvaṃ anussari, ath'; assā niraye tiracchānayoni-
yañ ca anubhūtaṃ dukkhaṃ anussarantiyā bhayaṃ upajji, tato kena nu kho
kammena evarūpaṃ dukkhaṃ anubhūtaṃ mayā ti chaṭṭhaṃ jātiṃ olokentī
tāya jātiyā Kosambiyanagare kataṃ kalyāṇakammaṃ disvā sattamaṃ olokentī
Magadharaṭṭhe pāpasahāyaṃ nissāya kataṃ paradārikakammaṃ disvā etassa me
phalen'; etaṃ mahādukkhaṃ anubhūtan ti aññāsi, atha ito cavitvā anāgate kuhiṃ
nibbattissāmīti olokentī yāvatāyukaṃ ṭhatvā puna Sakkass'; eva paricārikā hutvā
nibbattissāmīti aññāsi, evaṃ punappunaṃ olokayamānā tatiye pi attabhāve
Sakkass'; eva paricārikā hutvā nibbattissāmīti tathā catutthe pañcame pana
tasmiṃ yeva devaloke Javanadevaputtassa aggamahesī hutvā nibbattissan ti
ñatvā anantaraṃ olokentī chaṭṭhe attabhāve ito Tāvatiṃsabhavanato cavitvā
Aṅgatirañño11 aggamahesiyā kucchimhi nibbattissāmi Rujā12 ti me nāmaṃ
bhavissatīti ñatvā tato anantaraṃ kuhiṃ nibbattissāmīti olokentī sattamāya
jātiyā tato cavitvā Tāvatiṃsabhavane mahiddhiko devaputto hutvā nibbattissāmi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pumā-.
2 Cks -siṃ, Bd -si.
3 Bd vin-.
4 Bd dassane-.
5 Bd dassana-.
6 Bd niluñcite.
7 all three MSS. -i.
8 Cks -mā, Bd -gatā.
9 Cks pumo.
10 Bd bhiṇṇāgate.
11 Cks aṅgā-.
12 Bd rucā.
[page 240]
240 XXII. Mahānipāta.
itthibhāvato muccissāmīti aññāsi, tasmā tattha ṭhitāhaṃ Vedeha sarāmi
satta jātiyo anāgatāpi1 satt'; eva yā gamissaṃ ito cutā ti āha, pa-
riyāgatan ti pariyāyena attano vārena āgataṃ, sattajaccā2 ti Vajjiraṭṭhe
napuṃsakajātiyā saddhiṃ devaloke pañca ayañ ca chaṭṭhā ti sattajātiyo nib-
battiṃ3, etā sattajātiyo niccaṃ sakkatapūjitā va ahosin ti dasseti, chaṭṭhā4
nigatiyo ti devaloke pana pañca ayañ ca ekā ti imā cha gatiyo itthibhāvā na
muccissan ti vadati, sattamī cā 'ti ito cavitvā anantarasantānamayan ti ekato-
vaṇṭakādivasena kataṃ santānaṃ, ganthentīti yathā santānamayā honti
evaṃ ajjāpi mama paricārikā Nandanavane mālaṃ ganthenti yeva, yo me
mālaṃ paṭicchatīti mahārāja anantarajātiyaṃ mama sāmiko Javo nāma
devaputto yo rukkhato patitaṃ5 mālaṃ paṭicchati, soḷasā ti mahārāja mama
jātāya idāni soḷasavassāni, ettako pana kālo devānaṃ eko muhutto, tena te6
mama cutabhāvam7 pi ajānantā mam'; atthāya māle ganthenti yeva, mānusīti8
manussānaṃ gaṇanaṃ āgamma esa sarado sataṃ hoti, evaṃ dīghāyukā devā,
imināpi kāraṇena paralokassa ca kalyāṇapāpakānañ ca atthitaṃ jānāhi9 devā
'ti, anventīti yathā maṃ anubandhiṃsu evaṃ anubandhanti, na hi kammaṃ
panassatīti{10} diṭṭhadhammavedanīyaṃ tasmiṃ ñeva attabhāve uppattivedanī-
yaṃ11 anantare bhave vipākaṃ deti, aparāparavedanīyaṃ pana vipākaṃ adatvā
na nassati, taṃ sandhāya na hi kammaṃ panassatīti10 vatvā deva ahaṃ para-
dārikakammassa nissandena niraye ca tiracchānayoniyañ ca mahantam dukkhaṃ
anubhaviṃ, sace tumhe pi idāni Guṇassa kathaṃ gahetvā evaṃ karissatha mayā
anubhūtasadisam eva dukkhaṃ anubhavissatha tasmā mā evam akatthā12 'ti
tam āha.
Ath'; assa uttaridhammaṃ desentī āha:
Ja_XXII.7(=544).131: Yo icche puriso hotuṃ jātijātiṃ punappunaṃ
paradāraṃ vivajjeyya dhotapādo va kaddamaṃ. || Ja_XXII:1076 ||
Ja_XXII.7(=544).132: Yo icche puriso hotuṃ jātijātiṃ punappunaṃ
sāmikaṃ apacāyeyya Indaṃ va paricārikā. || Ja_XXII:1077 ||
Ja_XXII.7(=544).133: Yo icche {dibbabhogañ} ca dibbaṃ āyu{13} yasaṃ sukhaṃ
pāpāni parivajjetvā tividhaṃ dhammam ācare. || Ja_XXII:1078 ||
Ja_XXII.7(=544).134: Kāyena vācā manasā appamatto vicakkhaṇo
attano hoti atthāya itthi vā yadivā pumā. || Ja_XXII:1079 ||
Ja_XXII.7(=544).135: Ye kec'; ime manujā jīvaloke yasassino sabbasamantabhogā
asaṃsayaṃ tehi pure suciṇṇaṃ
kammassakā ye14 puthu sabbasattā. || Ja_XXII:1080 ||
Ja_XXII.7(=544).136: Iṃghānucintesi sayam pi deva kutonidānā te imā janinda
yā te imā accharāsannikāsā alaṃkatā kañcanajālachannā ti. || Ja_XXII:1081 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -te pi.
2 Cks -o.
3 Bd vuccanti.
4 Bd chaḷā.
5 Cks pātipātitaṃ.
6 Bd tā.
7 Bd cuti-.
8 all three MSS. -sinti.
9 Bd jānāti.
10 Bd vin-.
11 Bd upapajjave-.
12 Bd karitthā.
13 Bd āyuṃ.
14 Bd -kāse.
[page 241]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 241
Ta. hotun ti bhavituṃ, sabbasamantabhogā ti paripuṇṇasabbabhogā,
suciṇṇan ti suṭṭhuciṇṇaṃ kalyāṇakammaṃ kataṃ, kammassakā ye1 ti
kammassakā attanā katakammass'; eva vipākapaṭisaṃvedino, na hi mātāpitūhi
katakammaṃ puttadhītānaṃ2 nāpi tehi3 kataṃ kammaṃ mātāpitunnaṃ vipākaṃ
deti, sesehi kataṃ sesānaṃ kim eva dassati, iṃghā 'ti codanatthe nipāto,
anucintesīti anucinteyyāsi4, yā te imā ti yā imā soḷasa sahassā itthiyo taṃ
upaṭṭhahanti imā te kutonidānā, kiṃ nipajjitvā niddāyantena laddhā udāhu
panthadūsanasandhicchedādīni5 pāpāni katvā6 ādu kalyāṇakammaṃ nissāya
laddhā ti idan tāva attanāpi cinteyyāsi devā 'ti.
Evaṃ sā pitaraṃ anusāsi. Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).137: Icc-evaṃ pitaraṃ kaññā Rujā tosesi Aṅgatiṃ,
mūḷhassa maggam ācikkhi, dhammam akkhāsi subbatā ti. || Ja_XXII:1083 ||
Ta. iccevan ti bhi. iti imehi evarūpehi madhuramadhurehi vacanehi sā
rājakaññā pitaraṃ tosesi, mūḷhassa maggaṃ viya tassa sugatimaggaṃ ācikkhi,
nānānayehi sucaritaṃ dhammaṃ akkhāsi, dhammaṃ kathentī yeva sā subbatā
sundaravatā attano atītajātiyo pi kathesi yeva.
Evaṃ pubbaṇhato paṭṭhāya sabbarattiṃ pitu dhammaṃ
desetvā "deva mā naggassa micchādiṭṭhikassa vacanaṃ gaṇhi,
‘atthi ayaṃ loko atthi paraloko atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kam-
mānaṃ phalan'; ti vadantassa mādisassa kalyāṇamittassa va-
canaṃ gaṇha, mā atitthena pakkhandīti" āha. Evaṃ sante pi
pitaraṃ micchādassanā vimocetuṃ nāsakkhi, so hi kevalaṃ
tassā madhuravacanaṃ sutvā tussi, mātāpitaro hi piyaputtānaṃ
vacanaṃ piyāyanti na pana taṃ dassanaṃ vissajjenti. Nagare
pi "Rujā kira rājadhītā pitu dhammaṃ desetvā micchādassa-
naṃ vissajjāpetīti" ekakolāhalaṃ ahosi, "paṇḍitā rājadhītā ajja
pitaraṃ micchādassanā mocetvā nagaravāsīnaṃ sotthibhāvaṃ
karissatīti" mahājano tussi. Sā pitaraṃ bodhetuṃ asakkontī viri-
yaṃ avissajjetvā va "yena kenaci upāyena pitu sotthibhāvaṃ
karissāmīti" sirasi añjaliṃ paṭṭhapetvā dasadisā namassitvā
"imasmiṃ loke lokasandhārakā dhammikā samaṇabrāhmaṇā
nāma lokapāladevatā nāma Mahābrahmāṇo nāma atthi, te
āgantvā attano balena mama pitaraṃ micchādassanaṃ vissajjā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd se.
2 Bd adds vipākaṃ deti.
3 so Cks; Bd tāhi.
4 Bd punappunnaṃ cinteyyāsi.
5 Cs -dusa-, Bd duhana-, omitting pantha.
6 Bd adds laddhā.
[page 242]
242 XXII. Mahānipāta.
pentu, etassa guṇe asati pi mama guṇena mama balena mama
saccena āgantvā imaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetvā sakala-
lokassa sotthiṃ karontū" 'ti namassi. Tadā Bodhisatto Nārado
nāma Mahābrahmā ahosi Bodhisattā1 ca nāma attano mettā-
bhāvanāya anuddayāya mahantabhāvena suppaṭipannaduppaṭi-
panne2 satte dassanatthaṃ kālānukālaṃ lokaṃ olokenti3. So
taṃ divasaṃ lokaṃ volokento taṃ rājadhītaraṃ pitu micchā-
diṭṭhivimocanatthaṃ lokasandhārakā devatā namassamānaṃ
disvā "ṭhapetvā maṃ añño etaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetuṃ
samattho nāma n'; atthi, ajja mayā rājadhītāya saṅgahaṃ rañño
ca saparijanassa sotthibhāvaṃ katvā āgantuṃ4 vaṭṭati, kena
nu vesena gamissāmīti" cintetvā "manussānaṃ pabbajitā piyā
c'; eva garuno5 ca ādeyyavacanā ca, tasmā pabbajitavesena
gamissāmīti" sanniṭṭhānaṃ katvā pāsādikaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ
manussattabhāvaṃ māpetvā manuññaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā
jaṭantare kañcanasūciṃ odahitvā antorattaṃ6 uparirattaṃ cīra-
kaṃ7 nivāsetvā ca suvaṇṇatārakacittaṃ8 rajatamayaṃ ajina-
cammaṃ ekaṃsagataṃ katvā muttāsikkāya pakkhittaṃ su-
vaṇṇamayaṃ bhikkhābhājanaṃ ādāya tīsu ṭhānesu vaṃka-
gataṃ9 suvaṇṇakācaṃ khandhe katvā muttāsikkāya eva pa-
vāḷakamaṇḍaluṃ ādāya iminā isivesena gaganatale Cando viya
virocamāno ākāsenāgantvā alaṃkata-Candapāsādamahātalaṃ
pavisitvā rañño purato ākāse aṭṭhāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).138: Athāgamā Brahmalokā Nārado mānusiṃ pajaṃ,
Jambudīpaṃ avekkhanto adda10 rājānam Aṅgatiṃ. || Ja_XXII:1084 ||
Ja_XXII.7(=544).139: Tato patiṭṭhā pāsāde Vedehassa puratthato
tañ ca disvā anuppattaṃ Rujā isim avandathā 'ti. || Ja_XXII:1085 ||
Ta. addā10 'ti Brahmaloke ṭhito va Jambudīpaṃ apekkhanto11 Gunājīva-
kassa santike gahitamicchādassanaṃ rājānaṃ Aṅgatiṃ addasa, tasmā āgato ti a,
tato patiṭṭhā ti tato so Brahmā tassa rañño amaccagaṇaparivutassa nisinnassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -o.
2 Cks -nnaṃ duppaṭipannaṃ.
3 Bd adds -to vicaranti.
4 so all three MSS.
5 Bd karuṇā.
6 Bd antosurattapaṭaṃ.
7 Bd -rattavākacīraṃ.
8 Bd -nakhacitaṃ.
9 Bd onataṃ.
10 Bd addasa.
11 Bd āve.
[page 243]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 243
purato tasmiṃ pāsāde apade padaṃ1 dassento ākāse paṭiṭṭhahi, anuppattan
ti pattaṃ āgataṃ, isin ti isivesenāgatattā S. isin ti āha, avandathā 'ti
mamānuggahena mama pitari kāruññaṃ katvā eko devarājā āgato bhavissatīti
tuṭṭhapahaṭṭhā vātābhihatasuvaṇṇakadalī viya onamitvā Nārada-Mahābrahmānaṃ
vandi.
Rājāpi taṃ disvā Brahmatejena tajjito attano āsane san-
thātuṃ asakkonto oruyha bhūmiyaṃ ṭhatvā āgataṭṭhānañ ca
nāmagottañ ca pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).140: Athāsanamhā oruyha rājā vyamhitamānaso
Nāradaṃ paripucchanto idaṃ vacanam abravi: || Ja_XXII:1086 ||
Ja_XXII.7(=544).141: Kuto nu āgacchasi devavaṇṇī
obhāsayaṃ saṃvariṃ Candimā va.
akkhāhi me pucchito nāmagottaṃ
kathaṃ taṃ jānanti manussaloke ti. || Ja_XXII:1087 ||
Ta. vyamhitamānaso ti bhītacitto, kuto nū 'ti kacci nu kho vijjā-
dharo bhaveyyā 'ti maññamāno avanditvā evaṃ pucchi.
Atha so "ayaṃ rājā ‘paraloko n'; atthīti'; maññati, para-
lokam eva tāv'; assa ācikkhissāmīti" cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).142: Ahaṃ hi devato idāni emi obhāsayaṃ saṃvariṃ Candimā va,
akkhāmi te pucchito nāmagottaṃ
jānanti maṃ Nārado Kassapo cā 'ti. || Ja_XXII:1088 ||
Ta. devato ti devalokato, Nārado Kassapo cā 'ti maṃ nāmena Nā-
rado gottena Kassapo ti jānanti.
Atha rājā "imaṃ pacchāpi paralokaṃ pucchissāmi, iddhiyā
laddhakāranaṃ tāva naṃ pucchāmīti" cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).143: Acchariyarūpaṃ vata yādisañ ca
vehāsayaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca,
pucchāmi taṃ Nārada etam atthaṃ:
atha kena vaṇṇena tavāyam iddhīti. || Ja_XXII:1089 ||
Ta. yādisan cā 'ti yādisan ca tava saṇṭhānaṃ yañ ca tvaṃ ākāse gac-
chasi ca tiṭṭhasi ca idaṃ acchariyajātikaṃ2.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ākāse aparāparaṃ in the place of apade p.
2 Bd -jātaṃ.
[page 244]
244 XXII. Mahānipāta.
Nārado āha:
Ja_XXII.7(=544).144: Saccañ ca dhammo ca damo ca cāgo
guṇā mam'; ete pakatā purāṇā,
teh'; eva dhammehi susevitehi
manojavo yenakāmaṃ gato 'smīti. || Ja_XXII:1090 ||
Ta. saccan ti vacīsaccaṃ, dhammo ti tividhasucaritadhammo c'; eva
kasiṇaparikammajjhānadhammo ca, damo ti indriyadamanaṃ, cāgo ti kilesa-
pariccāgo ca deyyadhammapariccāgo ca, pakatā purāṇā ti mayā purimabhave
katā ti dasseti, teheva dhammehi susevitehīti tehi sabbaguṇehi susevitehi
paricāritehi, manojavo ti manojavasadisajavo, yenakāmaṃ gato smīti
yena devaṭṭhāne ca manussaṭṭhāne ca gantuṃ icchanaṃ tena gato 'smi ti a.
Rājā tasmiṃ evaṃ kathente pi micchādassanassa suga-
hitattā paralokaṃ asaddahanto "atthi nu kho puññānaṃ vi-
pāko" ti vatvā gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).145: Acchariyam ācikkhasi puññasiddhiṃ,
sace hi ete tvaṃ2 yathā vadesi
pucchāmi taṃ3 Nārada etam atthaṃ,
puṭṭho ca me sādhu viyākarohīti. || Ja_XXII:1091 ||
Ta. puññasiddhin ti puññānaṃ siddhiṃ phaladāyakattaṃ ācikkhanto
acchariyaṃ ācikkhasi.
Nārado āha:
Ja_XXII.7(=544).146: Pucchassu maṃ rāja, tav'; esa attho,
yaṃ saṃsayaṃ kuruse4 bhūmipāla,
ahaṃ taṃ nissaṃsayataṃ gamemi
nayehi ñāyehi ca hetubhī cā 'ti. || Ja_XXII:1092 ||
Ta. tavesa attho ti pucchitabbaṃ5 nāma tava esa attho, yaṃ saṃ-
sayan ti yaṃ kismiñcid eva atthe saṃsayaṃ karosi taṃ maṃ puccha, nis-
saṃsayatan ti ahaṃ taṃ nissaṃsayabhāvaṃ gamemi, nayehīti kāraṇavacanehi,
ñāyehīti ñāṇehi, hetubhīti paccayehi paṭiññamatten'; eva avatvā ñāṇena
paṭicchinditvā6 kāraṇavacanena tesaṃ dhammānaṃ samuṭṭhāpakapaccayehi taṃ
nissaṃsayaṃ karissāmīti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 teheva--ti attho wanting in Cks.
2 Cks sace hi evehi, Bd sacehi etehi tuvaṃ.
3 Bd haṃ.
4 Bd -te.
5 so Cks; Bd -bbako.
6 Bd pari-.
[page 245]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 245
Rājā āha:
Ja_XXII.7(=544).147: Pucchāmi taṃ Nārada etam atthaṃ
puṭṭho ca me Nārada mā musā bhaṇi:
atthi nu1 devā pitaro nu atthi
loko paro atthi jano yam āhū 'ti. || Ja_XXII:1093 ||
Ta. jano yamāhū 'ti yam jano evam āha atthi devā atthi pitaro atthi
paraloko ti taṃ sabbaṃ atthi no kho ti pucchati.
Nārado āha:
Ja_XXII.7(=544).148: Atth'; eva devā pitaro ca atthi
loko paro atthi jano yam āhu,
kāmesu giddhā ca narā pamūḷhā
lokaṃ paraṃ na vidū mohayuttā ti. || Ja_XXII:1094 ||
Ta. atthevā 'ti mahārāja d. ca p. ca atthi yam pi jano paralokam āhu
so pi atth'; eva, na vidū ti kāmagiddhā pana mohamūḷhā janā paralokaṃ na
vidū na vindanti tam na jānanti.
Taṃ sutvā rājā parihāsaṃ karonto gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).149: Atthīti ce2 Nārada saddahāsi
nivesanaṃ paraloke matānaṃ
idh'; eva me pañca satāni dehi
dassāmi te paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1095 ||
Ta nivesanan ti nivāsanaṭṭhānaṃ, pañcasatānīti pañcakahāpaṇasatāni.
Atha naṃ M. parisamajjhe va garahanto āha:
Ja_XXII.7(=544).150: Dajjemu kho pañca satāni bhoto
jaññāma3 ce sīlavantaṃ vadaññuṃ4,
luddan taṃ bhontaṃ niraye vasantaṃ
ko codaye paraloke sahassaṃ. || Ja_XXII:1096 ||
Ja_XXII.7(=544).151: Idh'; eva yo hoti akammasīlo5
pāpācāro alaso luddakammo
na paṇḍitā tasmiṃ iṇaṃ dadanti,
na hi āgamo hoti tathāvidhamhā. || Ja_XXII:1097 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nanu.
2 Cks te.
3 Bd -mu.
4 Cks -ū.
5 Bd adhamma-.
[page 246]
246 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).152: Dakkhañ ca posaṃ manujā1 viditvā
uṭṭhānakaṃ sīlavantaṃ vadaññuṃ2
sayam bhogehi nimantayanti,
kammaṃ karitvā punam āharesīti. || Ja_XXII:1098 ||
Ta. jaññāma3 ce ti yadi mayaṃ bhavantaṃ4 sīlavā esa vadaññū ti5
dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ imasmiṃ kāle iminā nāma6 jānitvā tassa kiccassa
kārako vadaññū ti jāneyyāma atha te vaḍḍhiyā pañca satāni dadeyyāma, tvaṃ
pana luddo sāhasiko micchādassanaṃ gahetvā dānasālaṃ viddhaṃsetvā paradāresu
aparajjhasi, ito cuto niraye uppajjasi7, evaṃ luddan taṃ bhontaṃ niraye va-
santaṃ tattha gantvā ko sahassaṃ me dehīti codessati, tathāvidhamhā ti
tādisā purisā dinnassa iṇassa puna āgamo nāma na hoti, dakkhan ti dha-
nuppādanakusalaṃ, punamāharesīti attano kammaṃ karitvā dhanaṃ uppā-
detvā puna amhākaṃ santakaṃ āhareyyāsi, mā nikkhame mā vasīti sayam eva
nimantenti.
Iti rājā tena niggayhamāno appaṭibhāno ahosi. Mahājano
haṭṭhatuṭṭho hutvā "mahiddhiko devīsi8, ajja rājānaṃ micchā-
dassanaṃ vissajjāpessatīti" sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi.
Mahāsattassānubhāvena tadā sattayojanikāya Mithilāya tassa
dhammadesanaṃ asuṇanto nāma nāhosi. Atha M. "ayaṃ rājā
ativiya daḷhaṃ katvā micchādassanaṃ gaṇhi, nirayabhayena
taṃ tajjetvā micchadiṭṭhiṃ vissajjāpetvā puna devalokena
assāsessāmīti" cintetvā "mahārāja sace diṭṭhiṃ na vissajjes-
sasi evaṃ anantadukkhaṃ nirayaṃ gamissasīti" vatvā niraya-
kathaṃ paṭṭhapesi:
Ja_XXII.7(=544).153: Ito gato9 dakkhasi tattha rājā
kākolasaṅghehi pi kaḍḍhamānaṃ10
taṃ khajjamānaṃ niraye vasantaṃ,
kākehi gijjhehi ca senakehi11
saṃchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ,
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1099 ||
Ta. kākolasaṅghehīti lohatuṇḍehi kākasaṅghehi pi, kaḍḍhamānan10
ti attānaṃ ākaḍḍhiyamānaṃ tattha niraye passissasi, tan ti taṃ bhavantaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -jaṃ.
2 Cks -ū.
3 Bd -u.
4 so Ck; Bd bhante, Cs bhavantiṃ.
5 Cks omit ti.
6 so Cks; Bd nāmattho ti.
7 Bd upapa-.
8 Cs -isi, Bd devo pi.
9 Bd cuto.
10 Bd kaḍḍha-.
11 Bd soṇa-.
[page 247]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544). 247
Taṃ pana Kākolanirayaṃ vaṇṇetvā "sace pi ettha na
nibbattissasi Lokantaraniraye nibbattissasīti" vatvāna taṃ nira-
yaṃ dassetuṃ gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).154: Andhaṃ tamaṃ tattha na Canda-Suriyā,
nirayo sadā tumulo ghorarūpo,
sā n'; eva rattī na divā1 ti2 paññāyati3,
tathāvidhe ko vicare dhanatthiko ti. || Ja_XXII:1100 ||
Ta. andhantaman ti mahārāja yamhi Lokantaraniraye micchādiṭṭhikā
nibbattanti tattha cakkhuviññāṇassa4 uppattinivāraṇaṃ andhatamaṃ, sadā tu-
mulo ti so nirayo niccabahalandhakāro, ghorarūpo ti bhiṃsanajātiyo5, sā
neva rattī ti yā idha ratti vā divaso vā sā n'; eva tattha paññāyati, ko
vicare ti ko uddhāraṃ sodhento6 vicarissati.
Tam pi 'ssa Lokantaranirayaṃ vitthārena vaṇṇetvā "ma-
hārāja micchādiṭṭhiṃ avissajjanto na kevalaṃ etad eva aññam
pi dukkhaṃ anubhavissasīti" dassento imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).155: Sabalo ca Sāmo ca duve suvānā7
pavaddhakāyā8 balino mahantā
khādanti dantehi ayomayehi
ito panuṇṇaṃ paralokapattan ti. || Ja_XXII:1101 ||
Tattha ito panuṇṇan ti imamhā manussalokā cutaṃ.
Paratonirayesu pi es'; eva nayo, tasmā sabbāni tāni ṭhā-
nāni nirayapālānaṃ upakkamehi saddhiṃ heṭṭhāvuttanayen'
eva vitthāretvā tāsaṃ tāsaṃ gāthānaṃ anuttānāni padāni
vaṇṇetabbāni.
Ja_XXII.7(=544).156: Taṃ khajjamānaṃ niraye vasantaṃ
luddehi vālehi aghammigehi9 ca
saṃchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ
ko codaye paroloke sahassan ti. || Ja_XXII:1102 ||
Ta. luddehīti dāruṇehi, vālehīti duṭṭhehi, aghammihīti9 aghāva-
hehi migehi dukkhāvahehi, sunakhehīti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck rattindivā.
2 Bd omits ti.
3 so all three MSS. for dissati?
4 Ck cakkhuṃ-.
5 Bd -ko.
6 Ck sā-, Cs sādento.
7 Ck supānā, Cs -ṇa.
8 Bd pavaḍḍha-.
9 Bd aghamhikehi.
[page 248]
248 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).157: Usūhi sattīhi sunissitāhi
hananti vijjhanti ca paccamittā1
Kāḷūpakāḷā nirayamhi ghore
pubbe naraṃ dukkaṭakammakārin ti. || Ja_XXII:1103 ||
Ta. hananti vijjhanti cā 'ti jalitāya ayapaṭhaviyā pātetvā sakalasarīraṃ
chiddāvachiddaṃ karontā paharanti c'; eva vijjhanti ca, Kāḷūpakāḷā ti evaṃ-
nāmakā2, nirayamhīti tasmiṃ tesaṃ ñeva vasena Kāḷūpakāḷasaṃkhāte niraye,
dukkaṭakammakārin ti micchādiṭṭhivasena dukkaṭānaṃ kammānaṃ kārakaṃ.
Ja_XXII.7(=544).158: Taṃ haññamānaṃ niraye vajantaṃ
kucchismiṃ passasmiṃ viphālitūdaraṃ
saṃchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1104 ||
Ta. tan ti taṃ bhavantaṃ tattha niraye tathā haññamānaṃ, vajantan
ti ito c'; ito ca dhāvantaṃ, kucchismin ti kucchiyañ ca, passasmin ti passe
ca, haññamānan ti vijjhiyamānan ti attho.
Ja_XXII.7(=544).159: Sattīusūtomarabhindivālā3
vividhāvudhā4 vassati tattha devo5
patanti aṅgāra-m-iv'; accimanto6,
silāsanī vassati luddakamme ti. || Ja_XXII:1105 ||
Ta. aṅgāramivaccimanto6 ti jalitaṅgārā viya accimanto āvudhavisesā
patanti, silāsanīti jalitasilāghaṭā, vassati luddakamme ti yathā nāma
deve vassante asani patati evam eva ākāse samuṭṭhāya cicciṭayamānaṃ jalita-
silāvassaṃ tesaṃ luddakammānaṃ upari patati.
Ja_XXII.7(=544).160: Uṇho ca vāto nirayamhi dussaho,
na tahiṃ7 sukhaṃ labbhati ittaram pi,
taṃ taṃ vidhāvantam alenam āturaṃ
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1106 ||
Ta. ittarampīti parittakam pi, vidhāvantan ti vidhāvantaṃ.
Ja_XXII.7(=544).161: Sandhāvamānaṃ8 taṃ rathesu yuttaṃ
sajotibhūtaṃ paṭhaviṃ kamantaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pothayanti.
2 Bd adds nirayapālā.
3 Cks bheṇḍi-, Bd bhiṇḍivālā.
4 Cks -dhaṃ.
5 so Cks for deve? Bd vassanti tattha devā.
6 so all three MSS.
7 Bd tamhi.
8 Ck sandhov-, Bd sandhāvajānaṃ.
[page 249]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 249
patodalaṭṭhīhi su codiyantaṃ
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1107 ||
Ta. rathesu yuttan ti vārena vāraṃ tesu jalitaloharathesu yuttaṃ,
kamantan ti akkamānaṃ, sucodiyantan ti suṭṭhu codiyantaṃ.
Ja_XXII.7(=544).162: Tam āruhantaṃ khurasaṃcitaṃ giriṃ
vibhiṃsanaṃ1 pajjalitaṃ bhayānakaṃ
sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1108 ||
Ta. tamāruhantan ti taṃ bhavantaṃ jalitāyudhapahāre asahitvā jalita-
khurehi sañcitaṃ jalitalohapabbataṃ āruhantaṃ.
Ja_XXII.7(=544).163: Tam āruhantaṃ pabbatasannikāsaṃ
aṅgārarāsiṃ jalitaṃ bhayānakaṃ
sandaḍḍhagattaṃ2 kapaṇaṃ rudantaṃ
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1109 ||
Tattha sandaḍḍhagattan ti suṭṭhu daḍḍhasarīraṃ.
Ja_XXII.7(=544).164: Abbhakūṭasamā uccā kaṇṭakāpacitā3 dumā
ayomayehi tikkhehi naralohitapāyihīti. || Ja_XXII:1110 ||
Ta. kaṇṭakāpacitā3 ti jalitakaṇṭakanicitā, ayomayehīti idaṃ yehi
kaṇṭakehi4 ācitā te dassetuṃ vuttaṃ.
Ja_XXII.7(=544).165: Tam āruhanti nāriyo5 narā ca paradāragū
coditā sattihatthehi Yamaniddesakārihīti. || Ja_XXII:1111 ||
Ta. tamāruhantīti taṃ evarūpaṃ simbalirukkhaṃ ārohanti, Yamanid-
desakārihīti Yamassa vacanakārehi, nirayapālehīti attho.
Ja_XXII.7(=544).166: Tam āruhantaṃ nirayaṃ simbaliṃ ruhiramakkhitaṃ
viduṭṭhakāyaṃ6 vitacaṃ7 āturaṃ gāḷhavedanaṃ || Ja_XXII:1112 ||
Ja_XXII.7(=544).167: Passasantaṃ muhuṃ uṇhaṃ pubbakammāparādhikaṃ
dumagge vitacagattaṃ8 ko taṃ yāceyya taṃ dhanan ti. || Ja_XXII:1113 ||
Ta. viduṭṭhakāyan9 ti vihiṃsitakāyaṃ, vitacan7 ti cammamaṃsānaṃ
chinnāvachinnatāya pacchitaṃ viya10.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vibhisa-.
2 Bd sudaḍḍha-.
3 Bd -nicitā.
4 Cks add te.
5 Cks na-.
6 Bd vidaṇḍa-.
7 Cks vikacaṃ.
8 so Bd; Cs dummaggaviṭapaggagataṃ, Ck -hataṃ.
9 Bd vidaḍḍha-.
10 so Cks; Bd -sānaṃ chiddāvachiddaṃ chinnatāya koviḷārapupphitam
viya kisukapupphaṃ viya.
[page 250]
250 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).168: Abbhakūṭasamā uccā asipattācitā1 dumā
ayomayehi tikkhehi naralohitapāyihīti. || Ja_XXII:1114 ||
Ta. asipattācitā1 ti asimayehi pattehi nicitā.
Ja_XXII.7(=544).169: Tam ānupattaṃ2 asipattapādapaṃ
asīhi tikkhehi ca chijjamānaṃ
sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ
ko codaye paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1115 ||
Ta. tamānupattan2 ti taṃ bhavantaṃ nirayapālānaṃ āvudhappahāre
asahitvā anuppattaṃ3.
Ja_XXII.7(=544).170: Tato nikkhantamattan taṃ asipattanirayā dukhā4
sampatitaṃ Vetaraṇiṃ ko taṃ yāceyya taṃ dhanan ti. || Ja_XXII:1116 ||
Ta. sampatitan ti patitaṃ.
Ja_XXII.7(=544).171: Kharā kharodikā tattā duggā Vetaraṇī nadī
ayopokkharasañchannā tikkhapattehi5 sandatīti. || Ja_XXII:1117 ||
Ta. kharā ti pharusā, ayopokkharasañchannā ti ayomayehi tikhiṇa-
pariyantehi pokkharapattehi sañchannā, pattehīti tehi pattehi sā nadī tikkhā
hutvā sandati.
Ja_XXII.7(=544).172: Tattha sañchinnagattaṃ taṃ vuyhantaṃ ruhiramakkhitaṃ
Vetaraññe anālambe ko taṃ yāceyya taṃ dhanan ti. || Ja_XXII:1118 ||
Ta. Vetaraññe ti Vetaraṇīudake. Nirayakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ6.
Imaṃ pana M-assa Nirayakathaṃ sutvā rājā saṃvigga-
hadayo M-aṃ ñeva tāṇagavesī hutvā āha:
Ja_XXII.7(=544).173: Vedhāmi rukkho viya chijjamāno,
disaṃ na jānāmi pamūḷhasaññī7,
bhayasānutappāmi8 mahā ca me bhayā9
sutvāna gāthā tava bhāsitā ise. || Ja_XXII:1119 ||
Ja_XXII.7(=544).174: Āditte vārimajjhaṃ va dīpaṃ v'; oghe-r-iv'; aṇṇave
andhakāre va pajjoto tvaṃ no si saraṇaṃ ise. || Ja_XXII:1120 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pattanicitā.
2 Bd tamāruhantaṃ.
3 Bd āruhantaṃ.
4 Bd asipattanicitādumā.
5 Cks tikkhā-.
6 Cks omit nirayakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
7 Bd -o.
8 Bd bhayānu-.
9 so all three MSS.
[page 251]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 251
Ja_XXII.7(=544).175: Atthañ ca dhammañ ca anusāsa maṃ ise,
atītam addhā aparādhitaṃ mayā,
ācikkha me Nārada suddhimaggaṃ
yathā ahaṃ no niraye pateyyan ti. || Ja_XXII:1121 ||
Ta. bhayasānutappāmīti1 attanā katassa pāpassa bhayena anutappāmi,
mahā ca me bhayā ti mahantañ ca me nirayabhayaṃ uppannaṃ, dīpaṃ
voghe ti dīpaṃ vā oghe, idaṃ vuttaṃ hoti: āditte kāye vārimajjhaṃ viya
bhinnanāvānaṃ oghe vā aṇṇave vā patiṭṭhaṃ alabhamānānaṃ dīpaṃ viya
andhakāragatānaṃ pajjoto viya ca tvaṃ no ise saraṇaṃ, atītamaddhā apa-
rādhitaṃ mayā ti ekaṃsena mayā atītakammaṃ2 aparādhitaṃ virādhitaṃ,
kusalaṃ atikkamitvā akusalam eva katan ti.
Ath'; assa M. suddhimaggaṃ ācikkhituṃ2 sammāpaṭipanne
porāṇakarājāno udāharaṇavasena dassento āha:
Ja_XXII.7(=544).176: Yathā ahū Dhataraṭṭho Vessāmitto ca Aṭṭhako
Yāmataggi4 . . .5
Usinnaro6 cāpi Sivī ca rājā
parivārakā7 samaṇabrāhmaṇānaṃ || Ja_XXII:1122 ||
Ja_XXII.7(=544).177: Ete c'; aññe ca rājāno ye Sakkavisayaṃ8 gatā
adhammaṃ parivajjetvā dhammaṃ cara mahīpati. || Ja_XXII:1123 ||
Ja_XXII.7(=544).178: Annahatthā ca te vyamhe ghosayantu pure tava:
ko chāto ko ca tasito ko mālaṃ ko vilepanaṃ
nānārattānaṃ vatthānaṃ ko naggo paridahessati, || Ja_XXII:1124 ||
Ja_XXII.7(=544).179: Ko panthe chattam ādeti9 pādukā10 ca mudū subhā,
iti sāyañ ca pāto ca ghosayantu pure tava. || Ja_XXII:1125 ||
Ja_XXII.7(=544).180: Jiṇṇaṃ posaṃ gavassañ ca mā-ssu yuñji11 yathā pure,
parihārañ ca dajjāsi, adhikārakato balīti. || Ja_XXII:1126 ||
Ta. ete cā 'ti yathā ete ca Dhataraṭṭho Vessāmitto Aṭṭhako Yāmataggi
Usinnaro12 Sivīti cha rājāno aññe ca dhammaṃ caritvā Sakkavisa yaṃ8
evaṃ tvam pi adhammaṃ parivajjetvā dhammaṃ care, ko chāto ti mahārāja
tava vyamhe ca pure ca rājanivesane ca nagare ca annabatthā purisā ko chāto
ko tasito ti tesaṃ dātukāmatāya ghosayantu, ko mālaṃ ti ko mālaṃ icchati
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhayānu-.
2 Bd atītaṃ-.
3 Cks -i taṃ.
4 Bd yamadaggi.
5 something wanting?
6 Bd usindharo.
7 Bd -cārikā.
8 Bd sagga-.
9 Bd pante--dhāreti.
10 Cks pānado.
11 Bd mū su yuñja.
12 Bd yamadaggi usindharo.
[page 252]
252 XXII. Mahānipāta.
ko vilepanaṃ icchati nānārattānaṃ vatthānaṃ yaṃ yaṃ icchati taṃ taṃ ko
naggo paridahissatīti ghosentu, ko panthe chattam ādiyatīti ko panthe
chattaṃ dhārayissati, pādukā1 cā 'ti upāhanā ca mudū subhā ko icchati, jiṇ-
ṇaṃ posan ti yo te upaṭṭhākesu amacco vā añño vā pubbe katupakāro jarā-
jiṇṇakāle yathā porāṇaṃ kammaṃ kātuṃ na sakkoti ye pi te gavassādayo
jiṇṇatāya kammaṃ kātuṃ na sakkonti tesu ekam pubbe viya kammesu mā
yojayi, jiṇṇakālasmiṃ hi te tāni kammāni kātuṃ na sakkonti, parihārañ cā
'ti idha parivāro parihāro ti vutto, idaṃ vuttaṃ hoti: yo ca te balī hutvā
adhikārakato va pubbe katupakāro hoti tassa jarājiṇṇakāle yathā porānaṃ pari-
vāraṃ dadeyyāsi, asappurisā hi attano upakarakānaṃ upakāraṃ kātuṃ samattha-
kāle yeva sammānaṃ karonti asamatthakāle na olokenti, sappurisā pana asa-
matthakāle pi tesaṃ tath'; eva sakkāraṃ karonti, tasmā tvam pi evaṃ kareyyāsīti.
Iti M. rañño dānakathañ ca sīlakathañ ca kathetvā idāni
yasmā ayaṃ rājā attano atta hāve rathena upametvā2 vaṇṇi-
yamāne tussati tasmāssa sabbakāmaduharathopamāya dham-
maṃ desento āha:
Ja_XXII.7(=544).181: Kāyo te rathasaññāto manosārathiko lahu
avihiṃsāsāritakkho saṃvibhāgapaṭicchado3 || Ja_XXII:1127 ||
Ja_XXII.7(=544).182: Pādasaññamanemiyo hatthasaññamapakkharo
kucchisaññamanabbhanto vācāsaññamakūjano || Ja_XXII:1128 ||
Ja_XXII.7(=544).183: Saccavākyasamattaṅgo apesuññasusaññato
girāsakhilanelaṅgo mitabhāṇisilāsito4 || Ja_XXII:1129 ||
Ja_XXII.7(=544).184: Saddhālobhasusaṃkhāro nivātañjalikubbaro5
atthaddhatānatīsāko sīlasaṃvaranandhano || Ja_XXII:1130 ||
Ja_XXII.7(=544).185: Akkodhanamanugghātī dhammapaṇḍarachattako
bāhusaccamapālambo6 ṭhitacittamupādhiyo || Ja_XXII:1131 ||
Ja_XXII.7(=544).186: Kālaññutācittasāro vesārajjatidaṇḍako
nivātavuttiyottako7 anatimānayugo lahu || Ja_XXII:1132 ||
Ja_XXII.7(=544).187: Alīnacittasanthāro vaddhasevī8 rajohato,
sati patodo dhīrassa, dhiti yogo9 ca rasmiyo, || Ja_XXII:1133 ||
Ja_XXII.7(=544).188: Mano dantaṃ path'; anveti10 samadantehi vāhihi
icchā lobho ca kummaggo, ujumaggo ca saññamo. || Ja_XXII:1134 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pānado.
2 Cks upanetvā.
3 Bd -to.
4 Bd silesito.
5 Bd -kuvaro.
6 Bd -mupā-.
7 Bd -yottaṅgo.
8 Bd buddhisevi.
9 Cks yogā.
10 Bd dantapathaṃ neti.
[page 253]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544). 253
Ja_XXII.7(=544).189: Rūpe sadde rase gandhe vāhanassa padhāvato
paññā ākoṭanī rāja tattha attā va sārathi. || Ja_XXII:1135 ||
Ja_XXII.7(=544).190: Sace etena yānena samacariyā daḷhā dhiti
sabbakāmaduho rāja na jātu nirayaṃ vaje ti. || Ja_XXII:1136 ||
Ta. rathasaṃñāto ti mahārāja tava kāyo ratho ti saṃñāto hotu, mano
sārathiko ti manasaṃkhātena kusalacittena sārathinā samannāgato, lahū 'ti
vigatathīnamiddhatāya sallahuko, avihiṃsāsāritakkho ti avihiṃsāmayena
sāritena supariniṭṭhitena akkhena samannāgato, saṃvibhāgapaṭicchado1
ti dānasaṃvibhāgamayena paṭicchadena2 samannāgato, pādasaṃñamanemiyo
ti pādasaṃñamamayāya nemiyā samannāgato, hattha -- pakkharo ti hattha-
saṃñamamayena pakkharena samannāgato, kucchi -- nabbhanto3 ti kucchi-
saṃñamasaṃkhātena mitabhojanamayena telena abbhanto3, vācā -- kūjano4
ti vācāsaṃñamena akūjano4, saccavākyasamattaṅgo ti saccavākyena pari-
puṇṇāṅgo akhaṇḍarathaṅgo, apesuññasusaññato ti {apesuṃñena} suṭṭhu-
saṃñato suphassito5, girāsakhilanelaṅgo ti sakhilāya saṇhavācāya niddo-
saṅgo maṭṭharathaṅgo, mitabhāṇisilāsito6 ti mitabhaṃñasaṃkhātena silā-
sena7 suṭṭhusambandho, saddhālobhasusaṃkhāro ti kammaphalasaddahana-
saddhāmayena ca alobhamayena ca sundarena alaṃkārena samannāgato, nivā-
tañjalikubbaro8 ti sīlavantānaṃ nivātavuttimayena c'; eva añjalikammamayena
ca kubbarena8 samannāgato, atthaddhatānatīsāko ti sakhilasammodabhāva-
saṃkhātāya atthaddhatāya anataīso, thokanataīso ti a., sīlasaṃvaranandhano
ti akhaṇḍapañcasīlacakkhundriyādisaṃvarasaṃkhātāya nandhanarajjuyā sa-
mannāgato, akkodhamanugghātīti akkodhanabhāvasaṃkhātena anugghātena
samannāgato, dhammapaṇḍarachattako ti dasakusalakammapathasaṃ-
khātena paṇḍarachattena samannāgato, bāhusaccamapālambo9 ti atthasan-
nissitabahussutabhāvamayena apālambena10 samannāgato, ṭhitacittamupā-
dhiyo ti lokadhammehi avikampanabhāvena suṭṭhuṭhitaekaggabhāvacittasaṃ-
khātena upādhinā uttarattharaṇena vā rājāsanena vā samannāgato, kālaññutā-
cittasāro ti ayaṃ dānassa dānakālo11 ayaṃ sīlassa rakkhanakālo ti evaṃ
kālaṃñutāsaṃkhātena kālaṃ jānitvā katena cittena kusalacittasārena samannāgato,
i. v. h.: yathā mahārāja rathassa nāma āṇiṃ ādiṃ katvā sabbasambhārajātaṃ12
parisuddhaṃ sāramayaṃ vā13 icchitabbaṃ evaṃ hi so thiro14 addhānakhamo
hoti evaṃ tava pi kāyaratho kālaṃ jānitvā katena cittena parisuddhena dānā-
dikusalasārena samannāgato hotū 'ti, vesārajjatidaṇḍako ti parisamajjhe
kathentassa pi visāradavācāsaṃkhātena15 tidaṇḍena samannāgato, nivāta-
vuttiyottako16 ti ovāde vattanabhāvasaṃkhātena17 mudunā dhurayottena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -to.
2 Bd -tena.
3 Bd adds abbhañcitabbo nābhito ti pi pāṭho.
4 Bd -kujjano.
5 Bd samussito.
6 so Cks; Bd silesito.
7 so Cks; Bd silesena.
8 Bd -kūva-.
9 Bd -mupa-.
10 Bd upa-.
11 Bd dinnakālo.
12 Bd dabba-.
13 Bd -mayañca.
14 Bd ratho
15 Bd visāradabhāvasaṃ-.
16 Bd -yottaṅgo.
17 Bd pavattana-.
[page 254]
254 XXII. Mahānipāta.
samannāgato, mudunā hi dhurayottena baddharathaṃ sindhavā sukhaṃ vahanti,
evaṃ tavāpi kāyaratho paṇḍitānaṃ ovādavattitāya ābaddho sukhaṃ yātū 'ti a.,
anatimānayugo lahū 'ti anatimānasaṃkhātena lahukena yugena samannā-
gato, alīnacittasanthāro ti yathā ratho nāma dantamayena uḷārena santhā-
rena sobhati evaṃ tava kāyaratho pi1 alīnāsaṃkuṭitacittasanthāro hotu,
vaddhasevī rajohato2 ti yathā ratho nāma visamena rajuṭṭhānamaggena
gacchanto rajokiṇṇo na sobhati samena virajena maggena gacchanto sobhati
evaṃ tava kāyaratho pi paññāvuddhisevitāya3 samatalaṃ ujumaggaṃ paṭi-
pajjitvā hatarajo pi hotu, sati patodo dhīrassā 'ti dhīrassa tava tasmiṃ
kāyarathe suppatiṭṭhitā sati patodo hotu, dhiti yogo4 ca rasmiyo ti ab-
bhocchinnaviriyasaṃkhātā dhiti hitapaṭipattiyaṃ yuñjanabhāvasaṃkhāto yogo ca
tava tasmiṃ rathe suvaṭṭitā thirā rasmiyo hontu, manodantaṃ pathan-
veti5 samadantehi vāhihīti yathā nāma ratho visamadantehi sindhavehi
uppathaṃ bhajati6 samadantehi samasikkhitehi yutto ujupatham eva anveti
evaṃ mano pi dantaṃ nibbisevanaṃ kummaggaṃ pahāya ujumaggaṃ gaṇhāti,
tasmā sudantaṃ7 ācārasampannacittaṃ tava kāyarathassa sindhavakiccaṃ sā-
dhetu, icchā lobho cā 'ti tattha appattesu vatthusu icchā pattesu lobho ti
ayaṃ icchā ca lobho ca kummaggo nāma kuṭilo anujjumaggo apāyam eva neti
dasakusalakammapathavasena pana aṭṭhaṅgikamaggavasena vā pavatto sīlasaṃ-
yamo ujumaggo nāma so te kāyarathassa maggo hotu, rūpe ti etesu manāpi-
yesu rūpādisu kāmaguṇesu nimittaṃ gahetvā dhāvantassa tava kāyarathassa
uppathapaṭipannassa rājarathassa sindhave ākoṭetvā nivāraṇapatodalaṭṭhi viya
paññā koṭinī hotu, sā hi taṃ uppathagamanato nivāretvā ujuṃ sucaritamaggaṃ
āropessati, tattha attā vā ti tasmiṃ pana te kāyarathe añño sārathi nāma
n'; atthi tava attā va sārathi hotu, sace etena yānenā 'ti mahārāja yassa
etaṃ evarūpaṃ yānaṃ, sace etena yānena samacariyā daḷhā dhitīti
yassa samacariyā ca dhiti ca daḷhā hoti thirā so etena yānena yasmā esa ratho
sabbakāmaduho rāja yathāpatthite sabbe kāme deti tasmā na jātu nira-
yaṃ vaje ti ekaṃsen'; etaṃ vārehi8, evarūpena yānena nirayaṃ na
gacchati9.
"Iti kho mahārāja yaṃ maṃ avaca ‘ācikkha me Nārada
suddhimaggaṃ yathā ahaṃ no nirayaṃ pateyyan'; ti ayan te
so10 mayā anekapariyāyena akkhāto" ti. Evam assa dhammaṃ
desetvā micchādiṭṭhiṃ hāretvā sīle patiṭṭhāpetvā "ito paṭṭhāya
pāpamitte pahāya kalyāṇamitte upasaṃkama, niccaṃ appa-
matto hohīti" naṃ ovaditvā rājadhītu guṇe vaṇṇetvā rāja-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds dānādinā.
2 Bd buddhisevi-.
3 Bd -buddhi-.
4 Cks -gā.
5 Bd pathaṃ neti.
6 Bd yāti.
7 Bd sundaraṃ.
8 Bd dhāreti.
9 Bd gacchasīti.
10 Bd omits so.
[page 255]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 255
parisāya ca rājorodhānañ ca ovādaṃ datvā mahantenānubhā-
vena tesaṃ passantānaṃ ñeva Brahmalokaṃ gato.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi mayā diṭṭhijālaṃ
bhinditvā Uruvelakassapo damito yevā" 'ti vatvā jātakaṃ samodhā-
nento osāne imā gāthā abhāsi:
Ja_XXII.7(=544).191: Alāto Devadatto 'si, Sunāmo āsi Bhaddaji,
Vijayo Sāriputto 'si, Mogallāno 'si Bījako. || Ja_XXII:1137 ||
Ja_XXII.7(=544).192: Sunakkhatto Licchavīputto Guṇo āsi acelako,
Ānando ca Rujā āsi yā rājānaṃ pasādayi. || Ja_XXII:1138 ||
Ja_XXII.7(=544).193: Uruvelakassapo rājā pāpadiṭṭhi tadā ahu,
Mahābrahmā Bodhisatto, evaṃ dhāretha jātakan ti. || Ja_XXII:1139 ||
Mahānāradakassapajātakaṃ1.
8. Vidhurapaṇḍitajātaka.
Paṇḍū kisiyāsi dubbalā ti. Idaṃ S. J. v. paññāpāramiṃ
ā. k. Ekadivasaṃ hi bhikkhū dh. k. s.: "āvuso S. mahāpañño
puthupañño2 hāsup. javanap. tikkhap. nibbedhikap. paravādappamad-
dano attano paññānubhāvena khattiyapaṇḍitādīhi abhisaṃkhaṭe sukhu-
mapañhe3 bhinditvā nibbisevane katvā saraṇesu c'; eva sīlesu ca pa-
tiṭṭhāpetvā amatagāmimaggaṃ paṭipādetīti". S. āgantvā "k. n. bh.
e. k. s." ti p. "i. n." ti v. "anacchariyaṃ bhi. yaṃ T. paramā-
bhisambodhippatto parappavāde bhinditvā khattiyādayo vineyya4, pu-
rimabhavasmiṃ hi bodhiñāṇaṃ pariyesanto pi T. paññavā parappa-
vādamathano5 yeva, tathā hi ahaṃ Vidhurakumārakāle saṭṭhiyojanub-
bedhe Kāḷapabbatamuddhani6 Puṇṇakaṃ nāma yakkhaṃ7 senāpatiṃ
ñāṇabalen'; eva dametvā nibbisevanaṃ katvā attano jīvitadānaṃ dā-
pesin" ti vatvā a. ā.:
A. Kururaṭṭhe Indapattanagare Dhanañjayakorabbo r. kā-
resi8. Vidhurapaṇḍito9 nāma amacco tassa atthadhammā-
nusāsako ahosi, so madhurakatho mahādhammakathiko sakala-
Jumbudīpe rājāno hatthikantavīṇāsarena10 paluddhahatthino11
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nāradajātakaṃ niṭhitaṃ.
8. Vi. = Vidhuro. Sa. = Sakko. N. = nāgo. Pu. = Puṇṇako.
2 Bd adds gambhīrap-.
3 Cks -paññe.
4 Bd dameyya.
5 Bd -maddano.
6 Bd kāḷāgiripabbata-.
7 Cs Bd yakkha.
8 Cks kārento.
9 as often written vidhūra in the MSS, cfr. IV 361 | 10.
10 Cks -re.
11 Cks -ddho hatthi.
[page 256]
256 XXII. Mahānipāta.
viya attano madhuradhammadesanāya palobhetvā tesaṃ saka-
sakarajjāni1 gantuṃ adadamāno Buddhalīḷhāya mahājanassa
dh. desento mahantena yasena tasmiṃ nagare paṭivasi. Bā-
rāṇasiyam pi kho gihī sahāyakā cattāro brāhmaṇamahāsālā
kāmesu ādīnavaṃ disvā Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā vanamūla-
phalāhārā tatth'; eva ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya cāri-
kaṃ caramānā Aṅgaraṭṭhe Kālacampānagaraṃ bhikkhāya pa-
visiṃsu, tattha cattāro sahāyakā kuṭimbikā tesaṃ iriyapathe
pasīditvā vanditvā bhikkhābhājanaṃ gahetvā ekekaṃ attano
attano nivesane paṇītenāhārena parivisitvā paṭiññaṃ gahetvā
uyyāne yeva2 vāsesuṃ, cattāro tāpasā catunnam pi kuṭimbi-
kānaṃ gehe bhuñjitvā divāvihāratthāya eko Tāvatiṃsabhava-
naṃ gacchati eko Nāgabhavanaṃ eko Supaṇṇabhavanaṃ eko
Koravyassa rañño Migāciruyyānaṃ3, tesu yo Devalokaṃ gantvā
divāvihāraṃ karoti so Sakkassa yasaṃ oloketvā attano upaṭ-
ṭhākassa tam eva vaṇṇeti, yo Nāgabh. gantvā divāvihāraṃ k.
so nāgarājassa4 sampattiṃ oloketvā attano up. tam eva v., yo
Supaṇṇabh. gantvā di. karoti so supaṇṇarājassa vibhūtiṃ o.
attano up. tam eva v., yo Koravyassa uyyāne divāvihāraṃ k.
so Dhanañjayarañño sirisobhaggaṃ o. a. u. tam eva v., te
cattāro pi janā taṃ devaṭṭhānaṃ patthetvā dānādīni puññāni
katvā āyupariyosāne eko Sakko hutvā nibbatti eko saputta-
dāro Nāgabhavane nibbatti eko simbalidahavimāne5 supaṇṇa-
rājā hutvā nibbatti eko Dhanañjayarañño aggamahesiyā kuc-
chimhi nibbatti, te pi tāpasā Brahmaloke nibbattiṃsu. Kora-
vyakumāro vuddhim anvāya pitu accayena rajje patiṭṭhahitvā
dhammena r. kāresi, jūtavittako6 pana ahosi, so Vidhura-
paṇḍitassa ovāde ṭhatvā dānaṃ deti sīlaṃ rakkhati uposathaṃ
upavasati, so ekadivasaṃ samādinnuposatho "vivekaṃ anu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sakalarajjāni.
2 Cks eva.
3 Bd migājinaṃ nāma uyyānaṃ.
4 Cks -raññassa.
5 Bd omits daha.
6 Ck dūtacittako, Cs dūtacittuko corr. to -vittako.
[page 257]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 257
brūhissāmīti" uyyānaṃ gantvā manuññaṭṭhāne nisīditvā sa-
maṇadhammaṃ akāsi, Sa-pi samādinnuposatho "Devaloke
palibodho hotīti" manussaloke tatth'; eva1 uyyānaṃ gantvā
manuññaṭṭhāne nisīditvā samaṇadhammaṃ akāsi, Varuṇo nā-
garājāpi samādinnuposatho "Nāgabhavane palibodho" ti tatth'
eva gantvā ekasmiṃ manuññatthāne ni. s. akāsi, Supaṇṇarājāpi
samādinnuposatho "Supaṇṇabhavane palibodho" ti tatth'; eva
gantvā ekasmiṃ m. nisīditvā s. akāsi. Te cattāro pi sāyaṇ-
hasamaye sakaṭṭhānehi nikkhamitvā maṅgalapokkharaṇītīre
samāgatā aññamaññaṃ oloketvā pubbasinehavasena samaggā
sammodamānā hutvā aññamaññaṃ mettiṃ paccupaṭṭhāpetvā
madhurapaṭisanthāraṃ katvā nisīdiṃsu2, Sakko maṅgalasilā-
paṭṭe nisīdi, itare attano yuttam okāsaṃ3 ñatvā nisīdiṃsu.
Atha ne Sa-ā.: "mayaṃ cattāro pi rājāno va, amhesu pana
kassa sīlaṃ mahantan" ti. Atha naṃ Varuṇo nāgarājā ā.:
"tumhākaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ sīlato mayhaṃ sīlaṃ mahantan"
ti, "kim ettha kāraṇan" ti: "ayaṃ tāva Supaṇṇarājā amhākaṃ
jātānam pi4 ajātānam pi paccāmitto, ahaṃ evarūpaṃ amhākaṃ
jīvitakkhayakāraṃ paccāmittaṃ disvāpi kodhaṃ na karomi,
iminā kāraṇena mama sīlaṃ mahantan" ti vatvā
1. Yo kopaneyye na karoti kopaṃ (IV p. 14)
na kujjhati sappuriso kadāci
kuddho pi so5 nāvikaroti kopaṃ
taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke ti
imaṃ Dasanipāte Catuposathajātakassa paṭhamaṃ g. ā.
Ta. yo ti khattiyādīsu yo koci, kopa-ti kujjhitabbayuttake puggale Khanti-
vādatāpaso viya kopaṃ na karoti, kadācīti yo ca kismici kāle na kujjhat'
eva, kuddhopīti sace pi pana so sappuriso kujjhati atha kuddho pi taṃ
kopaṃ nāvikaroti Cūḷabodhitāpaso viya, taṃ ve naran ti mahārāja taṃ
purisaṃ samitapāpatāya loke paṇḍitā samaṇan ti kathenti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck tadeva, Bd tameva.
2 Cks omit ni.
3 Bd yuttāsanaṃ.
4 Cks omit pi.
5 read: yo?
[page 258]
258 XXII. Mahānipāta.
"Ime pana guṇā mayi santi, tasmā mam'; eva1 sīlam
mahantan" ti. Taṃ sutvā Supaṇṇarājā "ayaṃ nāgo mama
aggabhakkho, yasmā panāhaṃ evarūpaṃ aggabhakkhaṃ disvāpi
khudaṃ adhivāsetvā āhārahetu pāpaṃ na karomi tasmā mama
sīlaṃ mahantan" ti vatvā
2. Ūnūdaro yo2 sahate jighacchaṃ
danto tapassī mitapānabhojano
āhārahetu na karoti pāpaṃ
taṃ ve naraṃ samanaṃ āhu loke ti imaṃ g. ā.
Ta. danto ti indriyadamanena samannāgato, tapassīti tapanissitako,
āhārahetū 'ti atijighacchito pi yo lāmakaṃ kammaṃ na karoti dhamma-
senāpati Sāriputtatthero viya, ahaṃ pana ajja āhārahetu pāpakammaṃ na karomi,
tasmā mama sīlaṃ mahantan ti.
Tato Sa-devarājā "ahaṃ nānappakāraṃ sukhapadaṭṭhā-
naṃ devalokasampattiṃ pahāya sīlaṃ rakkhatthāya manussa-
lokaṃ āgato, tasmā mama sīlaṃ mahantan" ti vatvā
3. Khiḍḍaṃ ratiṃ vippajahetvā sabbaṃ
na cālikaṃ bhāsati kiñci3 loke
vibhūsanaṭṭhānā virato methunasmā4
taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke ti imaṃ g. ā.
Ta. khiḍḍan ti kāyikacetasikaṃ5 kīḷaṃ, ratin ti dibbakāmaguṇaratiṃ,
kiñcīti appamattakam pi, vibhūsanaṭṭhānā ti maṃsavibhūsā chavivibhūsā
ti dve vibhūsā, tattha ajjhoharaṇiyāhāro maṃsavibhūsā nāma mālāgandhādīni
chavivibhūsā nāma, yena akusalacittena sā6 kariyati7 taṃ tassa8 ṭhānaṃ, tato
paṭivirato, methunasmā ti methunasevanato ca yo paṭivirato, taṃ ve
naraṃ samaṇaṃ āhu loke ti, ahaṃ ajja devaccharā pahāya idhāgantvā samaṇa-
dhammaṃ karomi, tasmā mama sīlaṃ mahantan ti.
Evaṃ Sa-pi attano sīlam eva vaṇṇesi. Taṃ sutvā
Dhanañjayarājā "ahaṃ ajja mahantaṃ pariggahaṃ soḷasa-
sahassanāṭakitthiparipuṇṇaṃ antepuraṃ cajitvā uyyāne samaṇa-
dhammaṃ karomi, tasmā mama sīlaṃ mahantan" ti vatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add guṇaṃ.
2 Bd anudaro yo, Ck unūdareso, Cs anūdaresā.
3 Cks ka-.
4 so all three MSS., read: vibhūsanā vi--?
5 Cks kāyikavācasikaṃ.
6 Cks yā, Bd taṃ.
7 Ck karirati, Cs kayirati, Bd dhārayati.
8 Cks tassā.
[page 259]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 259
4. Pariggahaṃ lobhadhammañ ca sabbaṃ
ye ve pariññāya pariccajanti
dantaṃ ṭhitattaṃ amamaṃ nirāsaṃ
taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke ti imaṃ g. ā.
Ta. pariggahan ti nānappakārakaṃ vatthukāmaṃ, lobhadhamman ti
tasmiṃ uppajjanataṇhaṃ, pariññāyā 'ti ñāṇapariññā tīraṇapariññā pahāna-
pariññā ti imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā, tattha khandhādīnaṃ sabhāvajāna-
naṃ ñāṇapariññā, tesu aguṇaṃ upadhāretvā tīraṇaṃ tīraṇapariññā, tesu dosaṃ
disvā chandarāgassa apakaḍḍhanaṃ pahānapariññā, ye imāhi tīhi pariññāhi
parijānitvā vatthukāmakilesakāme pariccajanti chaḍḍetvā gacchanti, dantan ti
nibbisevanaṃ, ṭhitattan ti micchāvitakkābhāvena1 ṭhitasabhāvaṃ, amaman
ti mamāyanataṇhārahitaṃ, nirāsan ti puttadārādīsu nirāsaṃ2, taṃ ve ti eva-
rūpaṃ puggalaṃ samaṇo3 ti vadanti.
Iti te sabbe pi attano sīlam eva mahantan ti vaṇṇetvā
Sakkādayo4 Dhanañjayaṃ pucchiṃsu: "mahārāja atthi pana
koci tumhākaṃ santike paṇḍito yo no imaṃ kaṃkhaṃ vino-
deyyā5" 'ti, "āma mahārājāno mama atthadhammānusāsako asa-
madhuro Vidhurapaṇḍito nāma atthi, so no kaṃkhaṃ vino-
dessati, tassa santikaṃ gacchāmā" 'ti, "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchiṃsu. Atha sabbe pi uyyānā nikkhamitvā dhammasabhaṃ
gantvā alaṃkārāpetvā Bodhisattaṃ pallaṃkamajjhe nisīdāpetvā
paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisinnā "paṇḍita, amhākaṃ
kaṃkhā uppannā, taṃ no vinodehīti" vatvā
5. Pucchāma kattāraṃ6 anomapaññaṃ,
gāthāsu7 no viggaho atthi jāto,
chind'; ajja kaṃkhaṃ vicikicchitāni,
tay'; ajja kaṃkhaṃ vitaremu sabbe ti imaṃ g. āhaṃsu8.
Ta. kattāran9 ti kattabbayuttakānaṃ kārakaṃ10, atthi jāto ti eko
sīlaviggaho sīlavivādo uppanno atthi, chindajjā 'ti amhākaṃ taṃ kaṃkhaṃ
tāni ca vicikicchitāni vajirena Sineruṃ paharanto viya ajja chinda, vitaremū
'ti vitareyyāma nitthareyyāma.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -kkabhā-.
2 Cks -dīhi nirāsaṃ, Bds -dārādīsu nicchandarāgaṃ.
3 Bd -ṇan.
4 Cks omit sak-.
5 Cks vineyyā.
6 Bd -ra.
7 Bd kathāsu.
8 Cks āha.
9 Bd -rā.
10 Bd -yuttakaṃ kāraṇe.
[page 260]
260 XXII. Mahānipāta.
Paṇḍito tesaṃ kathaṃ sutvā "mahārājāno1 tumhākaṃ
sīlaṃ nissāya uppannavivādagāthānaṃ2 katham sukathitaduk-
kathitaṃ jānissāmīti" vatvā
6. Ye paṇḍitā atthadassā bhavanti
bhāsanti te yoniso tattha kāle,
kathan nu gāthānaṃ3 abhāsitānaṃ
atthaṃ nayeyyuṃ kusalā janindā ti i. g. ā.
Ta. atthadassā ti atthadassanasamatthā, tattha kāle ti tasmiṃ vig-
gahe ārocite yuttapayuttakāle paṇḍitā tam atthaṃ ācikkhantā yoniso bhāsanti,
atthaṃ nayeyyuṃ kusalā ti kusalā chekāpi samānā abhāsitānaṃ gāthānaṃ3
kathan nu atthaṃ ñāṇena nayeyyuṃ, janindā ti rājāno ālapati, tasmā idaṃ
tāva me vadetha.
7. Kathaṃ have bhāsati Nāgarājā,
kathaṃ pana Garuḷo venateyyo,
Gandhabbarājā pana kiṃ vadeti4,
kathaṃ Kurūnaṃ pana5 rājaseṭṭho ti.
Ta. Gandhabbarājā ti Sakkaṃ sandhāyāha.
Ath'; assa te imaṃ gātham āhaṃsu:
8. Khantiṃ have bhāsati Nāgarājā
appāhāraṃ Garuḷo venateyyo
Gandhabbarājā rativippahānaṃ
ākiñcanaṃ Kurunaṃ6 rājaseṭṭho ti.
T. a.: paṇḍita nāgarājā tāva7 kopaneyye pi puggale akuppasaṃkhātaṃ8
adhivāsanakhantiṃ vaṇṇeti Garuḷo appāhāratāsaṃkhātaṃ āhārahetu pāpassa
akaraṇaṃ Sa-pañcakāmaguṇaratīnaṃ pahānaṃ Kururājā nippalibodhabhāvaṃ9
vaṇṇetīti.
Tesaṃ kathaṃ sutvā Mahāsatto imaṃ gātham āha:
9. Sabbāni etāni subhāsitāni,
na h'; ettha dubbhāsitam atthi kiñci,
yasmiñ ca etāni patiṭṭhitāni
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rāja.
2 Cks -gāthā, Bd -dakathaṃ.
3 Bd kathānaṃ.
4 Bd -si.
5 Ck Bd pana kurunaṃ, Cs pana kurūnaṃ.
6 Cks kurū-.
7 Ck tañca, Cs taca.
8 Bd akodhasaṃ-.
9 Ck nippha-.
[page 261]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 261
arā va nabhyā1 susamohitāni
catubbhi dhammehi samaṅgibhūtaṃ
taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke ti.
Ta. etānīti etāni cattāri pi guṇajātāni yasmiṃ puggale sakaṭanābhiyaṃ
suṭṭhusamohitā2 arā viya patiṭṭhitāni catūhi p'; etehi dhammehi samannāgataṃ
puggalaṃ paṇḍitā samaṇaṃ āhu loke.
Evaṃ M. catunnam pi sīlaṃ3 ekasamam eva akāsi. Taṃ
sutvā cattāro pi janā4 tassa tuṭṭhā thutiṃ karontā imaṃ
gātham {āhaṃsu}:
10. Tuvan5 nu seṭṭho tvam anuttaro si,
tvaṃ dhammagū dhammavidū sumedho,
paññāya pañhaṃ samadhiggahetvā
acchecchi6 dhīro vicikicchitāni,
acchecchi6 kaṃkhaṃ vicikicchitāni
cundo yathā nāgadantaṃ kharenā 'ti.
Ta. tvamanuttarosīti7 tuvaṃ8 anuttaro asi9, n'; atthi tayā uttaritaro
nāma, dh-gū ti dhammassa gopako c'; eva dhammaññū ca, dh-vidū ti pākaṭa-
dhammo, sumedho ti sundarapañño, paññāyā 'ti attano paññāya amhākaṃ
pañhaṃ suṭṭhu adhigaṇhitvā idam ettha kāraṇan ti yathābhūtaṃ ñatvā, ac-
checchīti tvaṃ dhīro amhākaṃ vicikicchitāni chindi, evaṃ chindanto ca chind'
ajja kaṃkhaṃ vicikicchitānīti imaṃ amhākaṃ yācanaṃ sampādento acchecchi
kaṃkhaṃ vicikicchitāni, cundo -- kharenā 'ti yathā dantakāro kakacena
hatthidantaṃ chindeyya evaṃ chindīti a.
Evaṃ te cattāro pi janā tassa pañhavyākaraṇena tuṭṭha-
mānasā ahesuṃ. Atha naṃ Sa-dibbadukūlena pūjeti Garuḷo
suvaṇṇamālāya Varuṇo n-rājā maṇinā Dhanañjayarājā gavasa-
hassādīhīti, ten'; evam āha:
11. Gavaṃ sahassaṃ usabhañ ca nāgaṃ
ājaññayutte ca rathe dasā ime
pañhassa veyyākaraṇena tuṭṭho
dadāmi te gāmavarāni soḷasā 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ārā--, Bd arā va nābhyāṃ.
2 Cks -tāni.
3 Cks sīlānaṃ.
4 Bd rājāno.
5 Cks tvan.
6 Cks acchejji, Bd acchijji.
7 Cks tvannu-.
8 Cks tvaṃ.
9 Cks si.
[page 262]
262 XXII. Mahānipāta.
Sakkādayo M-aṃ pūjetvā sakaṭṭhānam eva gamiṃsu. Catu-
posathakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ1.
Tesu nāgarājassa bhariyā Vimalā devī nāma, sā tassa
gīvāya pilandhanamaṇiṃ apassantī pucchi: "deva kahaṃ pana
te maṇīti", "bhadde Candabrāhmaṇaputtassa2 Vi-paṇḍitassa
dhammakathaṃ sutvā pasannacitto ahaṃ tena maṇinā taṃ
pūjesiṃ, na kevalaṃ aham eva Sa-pi taṃ dibbadukūlena pū-
jesi Supaṇṇarājā suvaṇṇamālāya Dh-rājā gavasahassādīhīti",
"dhammakathiko so devā" 'ti, "bhadde kiṃ vadesi Jambudī-
patale Buddhuppādo viya vattati, sakala-Jambudīpe ekasata-
rājāno tassa madhurakathāya bajjhitvā hatthikantavīṇāsarena3
paluddhā mattavāraṇā viya attano rajjāni na gacchanti, evarūpo
so madhuradhammakathiko" ti, sā Vi-paṇḍitassa guṇakathaṃ
sutvā tassa dhammakathaṃ sotukāmā hutvā cintesi: "sac'
āhaṃ vakkhāmi ‘deva, ahaṃ tassa dh-kathaṃ sotukāmā, idh'
eva taṃ ānehīti'; na me taṃ ānessati, yan nūnāhaṃ tassa ‘me
hadaye dohaḷo uppanno'; ti gilānālayam kareyyan" ti, sā tathā
katvā paricārikānaṃ saññaṃ datvā nipajji, nāgarājā upaṭṭhā-
navelāya naṃ apassanto "kahaṃ Vimalā" ti paricārikāyo
pucchitvā "gilānā devā" 'ti vutte tassā santikaṃ gantvā sa-
yanapasse nisīditvā sarīraṃ omaddanto paṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).1: Paṇḍu kisiyāsi dubbalā,
vaṇṇarūpaṃ4 na tav'; edisaṃ5 pure,
Vimale akkhāhi pucchitā:
kīdisī tuyhaṃ sarīravedanā ti. || Ja_XXII:1140 ||
Ta. paṇḍū 'ti paṇḍupalāsavaṇṇā, kisiyā ti kisā, dubbalā ti appat-
thāmā, vaṇṇarūpaṃ4 na tavedisaṃ6 pure ti tava vaṇṇasaṃkhātaṃ rūpaṃ
pure edisaṃ na hoti niddosaṃ anavajjaṃ taṃ idāni parivattitvā amanuññasa-
bhāvaṃ jātaṃ, Vimale ti taṃ ālapari.
Ath'; assa sā ācikkhantī dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit catu--niṭṭhitaṃ. Cfr. IV p. 14.
2 Cks candra-.
3 Cks -re.
4 Bds -pe.
5 Cks -sī, Bd -si.
6 Ck -sa, Cs Bd -si.
[page 263]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 263
Ja_XXII.8(=545).2: Dhammo manujesu mātinaṃ
dohaḷo nāma janinda vuccati,
dhammāhaṭaṃ nāgakuñjara
Vidhurassa haday'; ābhipatthaye ti. || Ja_XXII:1141 ||
Ta. dhammo ti sabhāvo, mātinan ti itthīnaṃ, janindā 'ti nāgaja-
nassa inda, dhammāhaṭaṃ -- haday'; ābhipatthaye ti ā., nāgaseṭṭha1
ahaṃ dhammena samena asāhasiyakammena āhaṭaṃ V-assa hadayaṃ abhi-
patthayāmi, taṃ me labhamānāya jīvitaṃ atthi alabhamānāya idh'; eva maraṇan
ti tassa pañhaṃ sandhāy'; evam āha.
Taṃ sutvā nāgarājā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).3: Candaṃ kho tvaṃ dohaḷāyasi2
Suriyaṃ vā athavāpi Mālutaṃ
dullabhe3 hi Vidhūrassa dassane3
ko Vidhūraṃ idha-m-ānayissatīti. || Ja_XXII:1142 ||
Ta. dullabhe3 hi -- ne ti asamadhurassa Vidhurassa dassanam eva
dullabhaṃ, tassa hi sakala-Jambudīpe rājāno dhammikarakkhāvaraṇaguttiṃ4
paccupaṭṭhapetvā vicaranti passitum pi na koci labhati, idha ko ānayissa-
tīti vadati.
Sā tassa vacanaṃ sutvā "alabhamānāya me idh'; eva ma-
raṇan" ti parivattetvā piṭṭhiṃ dassetvā sāṭakakaṇṇena mukhaṃ
pidahitvā nipajji, n-rājā attano sirigabbhaṃ gantvā sayanapiṭṭhe
nisinno "Vimalā Vidhurassa hadayamaṃsaṃ āharāpetīti" saññī5
hutvā "paṇḍitassa hadayaṃ alabhantiyā Vimalāya jīvitaṃ n'
atthi, kathan nu kho tassa hadayamaṃsaṃ labhissāmīti" cin-
tesi, ath'; assa dhītā Irandatī nāma nāgakaññā sabbālaṃkāra-
patimaṇḍitā mahantena sirivilāsena upaṭṭhānaṃ āgatā pitaraṃ
vanditvā ekamantaṃ ṭhitā, sā tassa indriyavikāraṃ disvā
"tāta ativiya domanassapatto si, kin nu kho kāraṇan" ti puc-
chantī gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).4: Kin nu tāta tuvaṃ pajhāyasi6,
padumaṃ hatthagataṃ va te mukhaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -aṃ.
2 Ck -ḷāsasī, Cs ḷassi.
3 so Cks; Bd -aṃ.
4 Bd -ttaṃ, Bd dhammikaṃ-.
5 Bd visaññī.
6 Ck kinnu tvaṃ pajjhāyasi, Cs -pajjhayāyasi.
[page 264]
264 XXII. Mahānipāta.
kiṃ dummanarūpo si1 issara,
mā tvaṃ soci amittatāpanā 'ti. || Ja_XXII:1143 ||
Ta. pajjhāyasīti2 pajjhāyasi cintesi, hatthagatan ti hatthena pari-
madditapadumaṃ viya te mukhaṃ jātaṃ, issarā 'ti pañcayojanasatikassa Mañ-
jerikanāgabhavanassa sāmi.
Dhītu vacanaṃ sutvā nāgarājā tam atthaṃ ārocento āha:
Ja_XXII.8(=545).5: Mātā hi tava3 Irandati
Vidhurassa hadayaṃ vanīyati4,
dullabhe5 hi Vidhurassa dassane5
ko6 Vidhūraṃ idha-m-ānayissati. || Ja_XXII:1144 ||
Ta. vanīyatīti7 pattheti.
Atha naṃ "amma, mama santike Vi-raṃ ānetuṃ samattho
n'; atthi, tvaṃ mātu jīvitaṃ dehi, Vi-aṃ ānetuṃ samatthaṃ
bhattāraṃ pariyesāhīti" uyyojento upaḍḍhagātham ā.:
Ja_XXII.8(=545).6a: Bhattu pariyesanañ cara
yo Vidhūraṃ idha-m-ānayissatīti. || Ja_XXII:1145a ||
Ta. carā 'ti vicara.
Iti so kilesāratibhāvena8 dhītu ananucchavikam pi ka-
thaṃ kathesi.
Ja_XXII.8(=545).6b: Pituno ca sā sutvāna9 vākyaṃ
rattiṃ10 nikkhamma avassutiṃ carīti11. || Ja_XXII:1145b ||
Ta. avassutinti12 bhi. sā nāgamāṇavikā pitu vacanaṃ sutvā pitaraṃ
assāsetvā mātu santikaṃ gantvā tam pi assāsetvā attano sirigabbhaṃ gantvā
sabbālaṃkārehi attānaṃ alaṃkaritvā ekaṃ kusumbharattavatthaṃ13 nivāsetvā
ekaṃ ekaṃsaṃ katvā tam eva rattiṃ udakaṃ dvidhā katvā nāgabhavanato nik-
khamitvā Himavantapadese samuddatīre ṭhitaṃ saṭṭhiyojanubbedhaṃ ekaghanaṃ
Kāḷapabbataṃ nāma añjanagiriṃ gantvā avassutiṃ14 cari kilesāvassutiṃ15 bhattu
pariyesanaṃ caratīti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd kiṃ nu tuvaṃ dummano si.
2 Cks pajjhayāyasīti.
3 read tavā.
4 Ck vatīyatī, Cs vanīyati? Bds dhaniyyati.
5 Cks -aṃ.
6 Cks koci.
7 Cks canī, Bds dhani-.
8 so Cks; Bd -sābhiratabhāvena.
9 Cks sutvā.
10 Bd -i.
11 Cs avassutī cari, Ck avassūti cariti, Bd avasuti cariti.
12 Ck avassūtinti, Cs avassukinti, Bd avasutīti.
13 Ck kumbharattim, Cs kusumbharattam, both omitting vattham.
14 Bd avassutī, Ck avassatim, Cs avassunī?
15 Bd -vassutī, Cks -ssūti.
[page 265]
8. {Vidhurapaṇḍitajātaka}. (545.) 265
Carantī ca1 yāni Himavante vaṇṇagandharasasampannāni
pupphāni tāni āharitvā sakalapabbataṃ maṇiṃ agghiyaṃ viya
alaṃkaritvā uparitale pupphasantharaṃ katvā manoramenā-
kārena naccitvā madhuraṃ gītaṃ gāyantī sattamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).7: Ke2 gandhabbe2 ca rakkhase2
nāge2 kiṃpurise2 ca mānuse2
ke2 paṇḍite2 sabbakāmade2
dīgharattaṃ bhattā3 bhavissatīti. || Ja_XXII:1146 ||
Ta. ke -- se ti ko gandhabbo vā rakkhaso vā, ke paṇḍite -- de ti ko
etesu gandhabbādisu paṇḍito sabbakāmaṃ dātuṃ samattho so4 Vi-assa hadaya-
maṃsadohaḷiniyā mama mātu manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā mayhaṃ dīgha-
rattaṃ bhattā bhavissati.
Tasmiṃ khaṇe Vessavaṇamahārājassa bhāgineyyo Puṇ-
ṇako nāma Yakkhasenāpati tigāvutappamāṇaṃ manomayaṃ
sindhavaṃ abhiruyha Kāḷapabbatamatthakena manosilātale
yakkhasamāgamaṃ gacchanto taṃ tassā gītasaddaṃ assosi,
anantare attabhāve anubhūtapubbāya itthiyā gītasaddo5 chavi-
ādīni chinditvā aṭṭhiṃ6 āhacca aṭṭhāsi, so paṭibaddhacitto hutvā
nivattitvā sindhavapiṭṭhe nisinno va "bhadde, ahaṃ mama pañ-
ñāya dhammena samena Vi-assa hadayaṃ ānetuṃ samattho,
mā cintayīti" taṃ assāsento aṭṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).8: Assāsa hessāmi te pati,
bhattā te [hessāmi] anindilocane,
paññā hi mama7 tathāvidhā,
assāsa hessasi bhariyā8 maman ti. || Ja_XXII:1147 ||
Ta. anindilocane ti aninditabbalocane, tathāvidhā ti Vi-assa hadaya-
maṃsaṃ āharaṇasamatthā.
Ja_XXII.8(=545).9: Atha naṃ avacāsi9 Irandatī
pubbapathānugatena cetasā:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds omit avassutī--carantī ca.
2 so all three MSS.
3 Bd adds me.
4 so all three MSS.
5 Bd adds tassa.
6 Bd athimiñcaṃ.
7 read mamā.
8 read bhāriyā?
9 read -s'.
[page 266]
266 XXII. Mahānipāta.
ehi gacchāma pitu1 mam'; antike,
eso2 ca te etam atthaṃ pavakkhatīti. || Ja_XXII:1148 ||
Ehi gacchāmā 'ti bhi. so Yakkhasenāpati evaṃ vatvā imaṃ assapiṭṭhiṃ
āropetvā nessāmīti pabbatamatthake3 otaritvā tassā gahaṇatthaṃ hatthaṃ pasā-
resi, sā attano hatthaṃ gaṇhituṃ adatvā tena pasāritahatthaṃ sayaṃ gahetvā
pubbapathānugatena anantare attabhāve bhūtapubbasāmike tasmiṃ pubba-
pathen'; eva anugatena cetasā: sāmi nāhaṃ anāthā, mayhaṃ pitā Varuṇo
n-rājā, mātā Vimalā devī, ehi mama pitu santikaṃ gacchāma, eso ca te yathā
amhākaṃ maṅgaḷakiriyāya bhavitabbaṃ evaṃ tam atthaṃ pavakkhatīti avacāsi.
Ja_XXII.8(=545).10: Alaṃkatā suvasanā mālinī candanussadā
yakkhaṃ hatthe gahetvāna pitu santikaṃ4 upāgamīti. || Ja_XXII:1149 ||
Ta. pitu -- mīti pitu santikaṃ upāgami.
Puṇṇako pi kho yakkho paṭihāretvā nāgarājassa santikaṃ
gantvā Irandatiṃ vārento āha:
Ja_XXII.8(=545).11: Nāgavara vaco suṇohi me:
patirūpaṃ paṭipajja suṃkiyaṃ,
patthemi5 ahaṃ Irandatiṃ,
tāya samaṅgikarohi me tuvaṃ. || Ja_XXII:1150 ||
Ja_XXII.8(=545).12: Sataṃ hatthī sataṃ assā sataṃ assatarī rathā
sataṃ vaḷabhiyo puṇṇā nānāratanassa kevalā --
te nāga paṭipajjassu, dhītaraṃ dehi6 Irandatin ti. || Ja_XXII:1151 ||
Ta. suṃkiyan ti attano kulapadesānurūpaṃ dhītu suṃkaṃ dhanaṃ
paṭipajja gaṇha, samaṅgikarohīti maṃ tāya saddhiṃ samaṅgibhūtaṃ karohi,
vaḷabhiyo ti bhaṇḍasakaṭiyo, nānāratanassa kevalā ti nānāratanassa
sakalaparipuṇṇā.
Atha naṃ nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).13: Yāva āmantaye ñātī mitte ca suhadaṃ janaṃ,
anāmanta kataṃ kammaṃ taṃ pacchā-m-anutappatīti. || Ja_XXII:1152 ||
Ta. yāva -- ti bho Yakkhasenāpati ahaṃ tuyhaṃ dhītaraṃ demi nona
demi, thokaṃ pana āgamehi, yāva-ñātīti ñātake pi7 tāva jānāpemi, taṃ
pacchā -- ti itthiyo hi gataṭṭhāne abhiramanti pi, anabhiratikāle ñātakādayo
--------------------------------------------------------------------------
1 read pitū.
2 read so.
3 Bd -kā.
4 read santik'.
5 Cs patthe.
6 read deh'.
7 Cks hi.
[page 267]
7. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 267
amhehi saddhiṃ anāmantetvā katakammaṃ nāma evarūpaṃ hotīti ussukkaṃ
na karonti, evaṃ taṃ kammaṃ pacchā anutāpaṃ āvahatīti.
Ja_XXII.8(=545).14: Tato so Varuṇo nāgo pavisitvā nivesanaṃ
bhariyaṃ āmantayitvāna idaṃ vacanaṃ abravi: || Ja_XXII:1153 ||
Ja_XXII.8(=545).15: Ayaṃ so Puṇṇako yakkho yācatī maṃ Irandatiṃ,
bahunā vittalābhena tassa dema piyaṃ maman ti. || Ja_XXII:1154 ||
Pavisitvā ti Puṇṇakaṃ tatth'; eva ṭhapetvā sayaṃ uṭṭhāya yatth'; assa
bhariyā nipannā taṃ nivesanaṃ pavisitvā, piyaṃ maman ti mama piyadhī-
taraṃ tassa bahunā vittalābhena demā 'ti pucchati.
Vimalā āha:
Ja_XXII.8(=545).16: Na dhanena na vittena labbhā amhaṃ Irandatī,
sace hi kho1 hadayaṃ paṇḍitassa
dhammena laddhā idha-m-āhareyya2
etena vittena kumāri labbhā,
n'; aññaṃ dhanaṃ uttari patthayāmā 'ti. || Ja_XXII:1155 ||
Ta. amhaṃ Irandhatīti amhākaṃ dhītā I., etena vittenā 'ti etena
tuṭṭhikāraṇena.
Ja_XXII.8(=545).17: Tato so Varuṇo nāgo nikkhamitvā nivesanā
Puṇṇak'; āmantayitvāna idaṃ vacanaṃ abravi: || Ja_XXII:1156 ||
Ja_XXII.8(=545).18: Na dhanena na vittena labbhā amhaṃ Irandatī,
sace tuvaṃ hadayaṃ paṇḍitassa
dhammena laddhā idha-m-āharesi
etena vittena kumāri labbhā,
n'; aññaṃ dhanaṃ uttari patthayāmā 'ti. || Ja_XXII:1157 ||
Puṇṇakāmantayitvānā 'ti Puṇṇakaṃ āmantayitvā.
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).19: Yaṃ paṇḍito ty-eke3 vadanti4 loke
tam eva bālo ti punāhu aññe,
akkhāhi me, vippavadanti ettha,
kaṃ paṇḍitaṃ nāga tuvaṃ vadesīti. || Ja_XXII:1158 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vo, Bd sace ca kho.
2 Bd -yyaṃ.
3 Cks teke.
4 Cks bhavanti.
[page 268]
268 XXII. Mahānipāta.
Yaṃ paṇḍito ti so kira hadayaṃ paṇḍitassā 'ti sutvā cintesi: yam
eke paṇḍito ti vadanti tam ev'; aññe bālo ti kathenti, kiñcāpi me Irandatiyā
Vidhuro ti akkhātaṃ tathāpi tatvato jānituṃ pucchissāmi nan ti tasmā evam ā.
Nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).20: Koravyarājassa Dhanañjayassa
yadi te suto Vidhuro nāma kattā
ānehi taṃ paṇḍitaṃ, dhammaladdhā
Irandatī paddhacarā te hotū 'ti. || Ja_XXII:1159 ||
Ta. dhammaladdhā ti dhammena labhitvā, paddhacarā ti pāda-
paricārikā.
Ja_XXII.8(=545).21: Idañ ca sutvā Varuṇassa vākyaṃ
uṭṭhāya yakkho paramappatīto
tatth'; eva santo1 purisaṃ asaṃsi:
ānehi ājaññam idh'; eva yuttan ti. || Ja_XXII:1160 ||
Ta. asaṃsīti attano upaṭṭhākaṃ āṇāpesi, ājaññan ti kāraṇākāraṇajā-
nanakasindhavaṃ, yuttan ti kappitaṃ.
Ja_XXII.8(=545).22: Jātarūpamayā kaṇṇā, kācambhamayā2 khurā,
jambonadassa pākassa suvaṇṇassa uracchado ti. || Ja_XXII:1161 ||
Ta. jātarūpamayā ti tam eva sindhavaṃ vaṇṇento āha, tassa hi mano-
mayasindhavassa jātarūpamayā kaṇṇā kācambhamayā2 khurā rattamaṇimayā ti a.,
jambonadapākapakkhassa3 rattasuvaṇṇassa uracchado ti.
So puriso tāvad eva taṃ sindhavaṃ ānesi, Puṇṇako taṃ
abhiruyha ākāsena Vessavaṇassa santikaṃ gantvā nāgabhavanaṃ
vaṇṇetvā taṃ pavattiṃ ārocesi, tass'; atthassa pakāsanatthaṃ
idaṃ vuttaṃ:
Ja_XXII.8(=545).23: Devavāhavahaṃ yānaṃ assaṃ4 āruyha Puṇṇako
alaṃkato kappitakesamassu
pakkāmi vehāsayam antalikkhe5. || Ja_XXII:1162 ||
Ja_XXII.8(=545).24: Sa6 Puṇṇako kāmavegena7 giddho
Irandatiṃ nāgakaññaṃ jigiṃsaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS., cfr. v. 33.
2 so Cks; Bd kācampicamayā.
3 Bd jambonadassa pakkassa.
4 Cks assak.
5 Bd -aṃ.
6 Bd so.
7 Bd -rāgena.
[page 269]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 269
gantvāna taṃ bhūtapatiṃ yasassiṃ
icc-abravī Vessavaṇaṃ Kuveraṃ. || Ja_XXII:1163 ||
Ja_XXII.8(=545).25: Bhogavatī nāma mandire1
vāsā Hiraññavatīti vuccati,
nagare1 nimmite1 kañcanamaye2
maṇḍalassa uragassa niṭṭhitaṃ. || Ja_XXII:1164 ||
Ja_XXII.8(=545).26: Aṭṭālakā oṭṭhagīviyo
lohitaṃkamasāragallino3,
pāsād'; ettha silāmayā (add: suvaṇṇā?)
sovaṇṇaratanena chāditā. || Ja_XXII:1165 ||
Ja_XXII.8(=545).27: Ambā tilakā ca jambuyo
sattapaṇṇā mucalindaketakā
piyakā4 uddālakā sahā5
uparibhaddakā sinduvāritā || Ja_XXII:1166 ||
Ja_XXII.8(=545).28: Campeyyakā nāgamālikā
bhaginīmālā atha-m-ettha koliyā
ete dumā parināmitā (add: va?)
sobhayanti uragassa mandiraṃ. || Ja_XXII:1167 ||
Ja_XXII.8(=545).29: Khajjur'; ettha silāmayā sovaṇṇadhuvapupphitā
bahu yattha vasat'; opapātiko
nāgarājā Varuṇo mahiddhiko. || Ja_XXII:1168 ||
Ja_XXII.8(=545).30: Tassa komārikā bhariyā
Vimalā kañcanavelliviggahā
kālā taruṇā va uggatā
pucimandathanī6 cārudassanā || Ja_XXII:1169 ||
Ja_XXII.8(=545).31: Lākhārasarattasucchavi
kaṇikāro va7 nivātapupphito8
tidivokacarā va accharā
vijjut'; abbhaghanā9 va nissaṭā10. || Ja_XXII:1170 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 read: kañcanā-.
3 Cks lohitaṃkassamasāragalluno, Bd -taṅkamasārakallino.
4 Bd piyuṅgu.
5 Cks saha.
6 Cks -datha.
7 Bd -rā va, Cks -ro ca.
8 Bd -tā.
9 Bd vijjugabbha-.
10 Ck nisasva, Bd nisatā.
[page 270]
270 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).32: Sā dohaḷinī suvimhitā
Vidhurassa hadayaṃ vanīyati1,
taṃ tesaṃ dadāmi issara
tena te denti Irandatiṃ2 maman ti. || Ja_XXII:1171 ||
Ta. vahitabbo ti vāho, devasaṃkhātaṃ vāhaṃ vahatīti devavāhavahaṃ,
yanti etenā 'ti yānaṃ, kappita -- ti maṇḍanavasena susaṃvihitakesamassu,
devānaṃ pana kesamassukaraṇaṃ nāma n'; atthi, jigiṃsan ti patthayanto3,
Vessavaṇan ti Visānarājadhāniyā4 rājānaṃ, Kuveran ti evaṃnāmakaṃ,
Bhogavatī nāmā 'ti sampannabhogatāya5 evaṃladdhanāmā6, mandire ti
mandiraṃ bhavanan ti a., vāsā Hiraññavatīti n-rājassa vasanaṭṭhānattā vāsā
ti ca, kañcanavatiyā suvaṇṇapākārena parikkhittattā Hiraññavatīti ca vuccati,
nagare -- ti nagaraṃ nimmitaṃ, kañcanamaye ti suvaṇṇamayaṃ, maṇḍa-
lassā 'ti bhogamaṇḍalena samannāgatassa, niṭṭhitan ti karaṇapariniṭṭhitaṃ7,
oṭṭhagīviyo ti oṭṭhagīvasaṇṭhānena katā rattamaṇimasāragallamayā aṭṭālakā
pāsādetthā 'ti ettha nāgabhavane pāsādā, silāmayā ti maṇimayā, sovaṇṇa-
ratanenā 'ti suvaṇṇasaṃkhātena ratanena suvaṇṇiṭṭhikāhi8 chāditā ti a., sahā
ti sahakārā, uparibhaddakā ti uddālakajātikā yeva rukkhā campeyyakā nā-
gamālikā ti campakā ca nāgā ca bhaginimālā ca, athamettha koḷiyā ti
bhaginimālā c'; eva atha ettha n-bhavane9 koḷiyā nāma ca rukkhā, ete sumā
parināmitā ti ete pupphūpagā phalūpagā rukkhā aññamaññaṃ saṃsattā sā-
khāya parināmitā ākulasamākulā, khajjuretthā 'ti khajjurarukkhā ettha,
silāmayā ti indanīlamaṇimayā, sovaṇṇadhuvapupphitā ti te pana su-
vaṇṇapupphehi niccapupphitā, yattha -- ti yattha n-bhavane opapātiko n-rājā
vasati, kañcanavelliviggahā ti suvaṇṇarāsisassirīkasarīrā10, kālā taruṇā
va uggatā ti vilāsayuttatāya mandavāteritakālavallipallavā11 viya uggatā, puci-
mandathanīti nimbaphalasaṇṭhānathanayuggalā12, lākharasarattasuc-
chavīti13 hatthapādatalachaviṃ sandhāya vuttaṃ, tidivokacarā ti tidasa-
bhavanacarā, vijjutabbhagghanā14 ti abbhaghanato15 ghanavalāhakantarato
nissaṭā16 vijjullatā viya, taṃ tesaṃ dadāmīti taṃ tassa hadayaṃ ahaṃ tesaṃ
demi evaṃ jānassu, issarā 'ti mātulaṃ ālapati.
Iti so Vessavaṇena ananuññāto17 gantuṃ avisahitvā taṃ
jānāpetuṃ etā ettikā gāthā kathesi. Vessavaṇo pana tassa
kathaṃ na suṇāti18, dvinnaṃ devaputtānaṃ vimānaṭṭaṃ paric-
chindati19. Puṇṇako attano vacanassa assutabhāvaṃ ñatvā va
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhani-.
2 Cks -tī.
3 Ck yatthayanto, Cs yapatthayanto, Bd paṭhayanto.
4 so Cks; Bd visālāyarājaṭhāniyā.
5 Cks -bhogāya.
6 Bd -maṃ.
7 Bd kaṇakapari-.
8 Ck suvaṇṇaniṭṭhikāti tehi, Cs -kānl tehi.
9 Cks -no.
10 Cks -kā-.
11 Cks -pavālaṃ.
12 Cks -thana.
13 Ck cucukāratta-, Cs cchukāratta-.
14 Bd vijjuvabbha-.
15 Bd omits ghanato.
16 Bd niccharitā.
17 Ck Bd -te.
18 Bd adds kiṃkāraṇā.
19 Cks pacch-.
[page 271]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 271
jinakadevaputtassa1 santike aṭṭhāsi. Vessavaṇo aṭṭaṃ vi-
nicchinitvā parājitaṃ apaṭṭhapetvā2 itaraṃ "gaccha tvaṃ, tava
vimāne vasāhīti" ā. Puṇṇako "gaccha tvan" ti vuttakkhaṇe
yeva "mayhaṃ mātulena mama pesitabhāvaṃ jānāthā" 'ti
katici3 devaputte sakkhiṃkatvā heṭṭhāvuttanayen'; eva sin-
dhavaṃ āṇāpetvā4 abhirūhitvā pakkāmi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).33: Sa Puṇṇako bhūtapatiṃ yasassiṃ
āmantaya5 Vessavaṇaṃ Kuveraṃ
tatth'; eva santaṃ6 purisaṃ asaṃsi:
ānehi ājaññaṃ idh'; eva yuttaṃ. || Ja_XXII:1172 ||
Ja_XXII.8(=545).34: Jātarūpamayā kaṇṇā, kācambhamayā7 khurā,
jambonadassa pākassa suvaṇṇassa uracchado. || Ja_XXII:1173 ||
Ja_XXII.8(=545).35: Devavāhavahaṃ yānaṃ assam āruyha Puṇṇako
alaṃkato kappitakesamassu
pakkāmi vehāsayaṃ antalikhe ti. || Ja_XXII:1174 ||
Ta. āmantayā 'ti āmantetvā.
So ākāsena gacchanto yeva cintesi: Vidhurapaṇḍito mahā-
parivāro, na sakkā taṃ gaṇhituṃ, Dhanañjayakoravyo pana
jūtavittako8, taṃ jūtena8 jinitvā V-aṃ gaṇhissāmi, ghare pan'
assa bahūni ratanāni, appagghena lakkhena jūtaṃ na kīḷissati,
mahaggharatanaṃ harituṃ vaṭṭati, aññaṃ ratanaṃ rājā na
gaṇhissati, Rājagahanagarasāmanta9-Vepullapabbatabbhantare
cakkavattirañño paribhogamaṇiratanaṃ atthi mahānubhāvaṃ,
taṃ gahetvā tena rājānaṃ palobhetvā rājānaṃ jinissāmīti".
So tathā akāsi.
Tam atthaṃ Satthā dassetuṃ10 āha:
Ja_XXII.8(=545).36: So agamā Rājagahaṃ surammaṃ
Aṅgassa rañño nagaraṃ durāyutaṃ
pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ
Masakkasāraṃ viya Vāsavassa || Ja_XXII:1175 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jinnaka-.
2 Bds anu-.
3 Bd katipaya.
4 Bd āharāpetvā.
5 Ck -yiṃ, Cs -yi.
6 Bd -to.
7 so Cks; Bd kācampicamayā.
8 Cks dūta-.
9 Bd -tā.
10 Bd tamatthaṃ pakāsento satthā.
[page 272]
272 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).37: Mayūrakoñcagaṇasampaghuṭṭhaṃ
dijābhighuṭṭhaṃ dijasaṃghasevitaṃ
nānāsakuntābhirudaṃ subhaṃgaṇaṃ1
pupphābhikiṇṇaṃ Himavaṃ va pabbataṃ2. || Ja_XXII:1176 ||
Ja_XXII.8(=545).38: Sa Puṇṇako Vepullam ābhirucchi3
siluccayaṃ kimpurisānuciṇṇaṃ
anvesamāno [maṇi] ratanaṃ uḷāraṃ,
tam addasā pabbatakūṭamajjhe ti. || Ja_XXII:1177 ||
Ta. A. rañño ti tadā Aṅgarañño va Magadharajjaṃ ahosi, ten'; evaṃ
vuttaṃ, durāyutan ti paccatthikehi durāsadaṃ, Masakka -- ti Masakkasāra-
saṃkhāte Sinerumatthake māpitattā Masakkasāran ti laddhanāmaṃ Vāsavassa
bhavanaṃ viya, dijābhi -- ti aññehi pakkhīhi abhighuṭṭhaṃ, nānā -- ti ma-
dhurassarena gāyantehi viya nānāvidhehi sakuntehi abhirudaṃ, abhigītan ti a.,
subhaṃganan1 ti sundaraṃ aṃgaṇaṃ manuññatalam4, Himavaṃvapab-
batan2 ti Himavantapabbataṃ viya, Vepullamābirucchīti5 bhi. so Pu-
evarūpaṃ Vepullapabbataṃ abhirūhi, pabbatakūṭa -- ti pabbatakūṭabbhantare
maṇiṃ addasa.
Ja_XXII.8(=545).39: Disvā maṇiṃ pabhassaraṃ jātimantaṃ dhanāharaṃ
[maniratanaṃ uḷāraṃ] daddallamānaṃ yasasā yasassinaṃ
obhāsatī vijju-r-iv'; antalikkhe. || Ja_XXII:1177* ||
Ja_XXII.8(=545).40: Tam aggahī veḷuriyaṃ mahagghaṃ
manoharaṃ nāma mahānubhāvaṃ,
ājaññam āruyha anomavaṇṇo
pakkāmi vehāsayam antalikkhe ti. || Ja_XXII:1178 ||
Ta. dhanā -- ti manasā patthitassa dhanassa āharaṇasamatthaṃ, dadd -- ti
jalamānaṃ, yasāsā ti parivāramaṇigaṇena, obhāsatīti taṃ maṇiratanaṃ
ākāse vijju-r-iva obhāsati, tamaggahīti taṃ maṇiratanaṃ Kumbhīro nāma
yakkho kumbhaṇḍasatasahassaparivāro, so6 pana tena7 kujjhitvā olokitamatten'
eva bhītatasito palāyitvā cakkavālapabbatamatthakaṃ patvā kampamāno olokento
aṭṭhāsi, iti taṃ palāpetvā Puṇṇako maṇiratanaṃ aggahi, manoharannāmā
'ti manasā cintitaṃ8 āharituṃ sakkotīti evaṃladdhanāmaṃ9.
Ja_XXII.8(=545).41: So agamā nagaraṃ Indapattaṃ
oruyha cāgañchi10 sabhaṃ Kurūnaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd suvaṅgaṇaṃ.
2 Bd Himavantapab-.
3 Bd -rūhi, Cks abhirucchi.
4 Cks -naṃ talaṃ.
5 Bd -ruhiti, Cks -abhirucchiti.
6 Cks yo.
7 Cks te.
8 Cks -tuṃ, Bd adds dhanaṃ.
9 Cks add maṇi.
10 Bd pāg-.
[page 273]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 273
samāgame ekasataṃ samagge
avhettha yakkho avikampamāno: || Ja_XXII:1179 ||
Ja_XXII.8(=545).42: Ko n'; īdha raññaṃ1 varam ābhijeti,
kam ābhijeyyāma2 varaṃdhanena
kam anuttaraṃ ratanavaraṃ jināma
ko vāpi no jeti varaṃ dhanānaṃ3. || Ja_XXII:1180 ||
Ta. oruyha cāgañchi4 -- ti bhi. so Pu. yakkho assapiṭṭhito oruyha
assaṃ adissamānarūpaṃ5 ṭhapetvā māṇavakavaṇṇena Kurūnaṃ sabhaṃ upagato,
ekasatan ti ekasatarājāno asambhīto hutvā ko nīdhā 'ti vadanto dūtena
avhettha, ko nīdhā 'ti ko nu imasmiṃ rājasamāgame, raññan ti rājānaṃ
antare, varamābhijetīti amhākaṃ santakaṃ seṭṭharatanaṃ abhijeti ahaṃ
jināmīti vattuṃ ussahati, kamābhijeyyāmā 'ti kaṃ vā mayaṃ jineyyāma,
varaṃ dhanenā 'ti uttamadhanena, kamanuttaran ti jinanto ca kataraṃ6
rājānaṃ anuttaraṃ ratanavaraṃ jināma, ko vāpi no ti atha vā ko rājā amhe7
varadhanena jeti.
Iti so catūhi padehi Koravyam evaṃ ghaṭṭesi. Atha
rājā "mayā ito pubbe evaṃ8 sūro hutvā kathento nāma na
diṭṭhapubbo, ko nu kho eso" ti cintetvā pucchanto g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).43: Kuhin nu raṭṭhe tava jātabhūmi,
na Koravyass'; eva vaco tav'; etaṃ9,
abhibhosi10 no vaṇṇanibhāya sabbe,
akkhāhi me nāmañ11 ca bandhave cā12 'ti. || Ja_XXII:1181 ||
Ta. na ko -- ti Kururaṭṭhavāsikass'; eva tava vacanaṃ na hoti.
Taṃ sutvā itaro "ayaṃ rājā mama nāmaṃ pucchati,
puṇṇako ca dāso hoti, sac'; āhaṃ ‘Puṇṇako 'smīti'; vakkhāmi
‘esa eko dāso, kasmā maṃ pagabbhatāya evaṃ vadetīti'13
avamaññissati anantarātīte attabhāve nāmam assa kathessā-
mīti" cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).44: Kaccāyano māṇavako 'smi rāja,
Anūnanāmo iti m'; avhayanti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks raññā.
2 Cks kamāvaje-.
3 Bd varadhanenā.
4 Bd pāg-.
5 Cks -naṃrūpaṃ.
6 Ck jinnāvarataraṃ, Cs jinantā ca kataraṃ.
7 Cks ambho.
8 Bd evarūpo.
9 Ck tave, Cs tavevaṃ, Bs tavedaṃ.
10 Bd -tosi.
11 Cs nāma.
12 Cks nā.
13 so Cks; Bd tasmā maṃ--vadesīti.
[page 274]
274 XXII. Mahānipāta.
Aṅgesu me ñātayo bandhavā ca,
akkhena dev'; asmi1 idhānupatto ti. || Ja_XXII:1182 ||
Ta. anūnanāmo ti no ūnanāmo, iminā attano puṇṇanāmam2 eva pa-
ṭicchannaṃ katvā katheti, iti mavhayantīti iti maṃ avhayanti pakkosanti,
Aṅgesū 'ti Aṅgaraṭṭhe Kālacampānagare vasanti, akkhena -- 1 ti deva jūte3
kīḷanatthena idh'; eva anuppatto 'smi.
Atha naṃ rājā "māṇava tvaṃ jūte jito kiṃ dassasi, kin
te atthīti" pucchanto gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).45: Kiṃ māṇavassa ratanāni atthi
ye4 taṃ jinanto hare akkhadhutto,
bahūni5 rañño ratanāni atthi,
te6 tvaṃ daliddo katham avhayesīti. || Ja_XXII:1183 ||
T. a.: kittakāni7 bhoto māṇavassa taruṇassa ratanāni atthi, yetaṃ -- ti
yāni taṃ jinanto akkhadhutto āharā 'ti vatvā hareyya, rañño pana nivesane
bahūni ratanāni atthi, te rājāno evaṃ8 bahudhane tvaṃ daliddo samāno
kathaṃ jūtena avhayesi.
Tato Puṇṇako:
Ja_XXII.8(=545).46: Manoharo9 nāma maṇī mamāyaṃ,
dhanāharaṃ10 maṇiratanaṃ uḷāraṃ
imañ ca ājaññaṃ amittatāpanaṃ
etaṃ me jetvā11 hare akkhadhutto ti g. ā. || Ja_XXII:1184 ||
Pāḷipotthakesu pana maṇi mama12 vijjati lohitaṃko ti likhitaṃ, so
pana maṇi veḷuriyo, tasmā idha me vasam eti. Ta. ājaññan ti imaṃ ājāni-
yassañ ca maṇiñ cā 'ti etaṃ me ubhayaṃ13 hareyya akkhadhutto ti assaṃ
dassetvā evam āha.
Taṃ sutvā rājā gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).47: Eko maṇī māṇava kiṃ karissati,
ājāniy'; eko pana kiṃ karissati,
bahūni rañño maṇiratanāni
ājāniyā vātajavā anappakā ti. Dohaḷakhaṇḍaṃ. || Ja_XXII:1185 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd akkhena devasmiṃ, Cks atthena devosmi.
2 Bd puṇṇakanāmam, Bs puṇṇakoti nāmam.
3 Bd devajuta.
4 Cks yo.
5 Ck -hi.
6 Bd so.
7 Cks kīkānici.
8 Bd eva.
9 Bd -raṃ.
10 Cks -ro
11 Cks ma jetvā, Bd me jinitvā.
12 read: maṇī mamā.
13 Ck upāyaṃ.
[page 275]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 275
So rañño kathaṃ sutvā "mahāraja kin nām'; etaṃ vadetha,
eko asso assasahassam1 pi lakkhaṃ hoti, eko maṇi maṇisa-
hassam2 pi, na hi sabbe assā ekasadisā, imassa tāva javaṃ
passathā" 'ti vatvā assaṃ abhirūhitvā pākāramatthakena pesesi,
sattayojanikaṃ nagaraṃ assehi gīvāya gīvaṃ paharantehi
parikkhittaṃ viya ahosi, athānukkamena asso na paññāyi
yakkho na paññāyi, udare baddharattapaṭṭo va ekaparikkhittaṃ
viya ahosi, so assato oruyha "diṭṭho te mahārāja assassa
vego" ti vatvā "āma diṭṭho" ti vutte "idāni passa mahārājā"
'ti vatvā assaṃ antonagaruyyāne3 udakapiṭṭhe pesesi, khu-
raggāni atemento va pakkhandi, atha naṃ paduminipaṇṇesu
vicarāpetvā pāṇiṃ paharitvā hatthaṃ pasāreti, asso āgantvā
pāṇitale patiṭṭhāsi, tato4 "vaṭṭat'; eva evarūpaṃ5 assaratanaṃ
narindā" 'ti vatvā "vaṭṭati māṇavā" 'ti vutte "mahārāja,
assaratanaṃ tāva tiṭṭhatu, maṇiratanassānubhāvaṃ passā" 'ti
vatvā tassānubhāvaṃ pakāsento āha:
Ja_XXII.8(=545).48: Idañ ca me maṇiratanaṃ passa tvaṃ dipaduttama:
itthīnaṃ viggahā c'; ettha purisānañ ca viggahā6, || Ja_XXII:1186 ||
Ja_XXII.8(=545).49: Migānaṃ viggahā6 c'; ettha sakuṇānañ ca viggahā,
nāgarāje7 supaṇṇe8 ca maṇimhi passa nimmitan ti. || Ja_XXII:1187 ||
Itthīnan ti tasmiṃ hi maṇiratane alaṃkatapaṭiyattā anekaitthiviggahā
purisaviggahā nānappakārā migapakkhisaṃghā senaṅgādīni ca paññāyanti, tāni
dassento evaṃ āha, nimmitan ti idaṃ evarūpaṃ accherakaṃ maṇimhi passa;
aparam pi:
Ja_XXII.8(=545).50: Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ asse pattī dhajāni ca9
caturaṅginiṃ imaṃ senaṃ maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1188 ||
Ja_XXII.8(=545).51: Hatthāruhe anīkaṭṭhe rathike pattikārike
balaggāni10 viyūḷhāni maṇimhi passa nimmitan ti. || Ja_XXII:1189 ||
Balaggānīti10 balāni ca, viyūḷhānīti pabbūḷhavasena ṭhitā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ssā.
2 Cks -hassassā.
3 Bd adds pokkharaniyaṃ.
4 Bd adds naṃ.
5 Cks assarūpaṃ.
6 Cks -aṃ.
7 Bd -jā.
8 Ck -o, Bd -ā.
9 Bd kāvammike.
10 Bd balakāni.
[page 276]
276 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).52: Puraṃ uddāpasampannaṃ1 bahupākāratoraṇaṃ
siṃghāṭakesu bhūmiyo maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1190 ||
Ja_XXII.8(=545).53: Esikā parikhāyo ca palikhaṃ aggalāni ca
aṭṭālake ca dvāre ca maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1191 ||
Puran ti nagaraṃ, uddāpa -- 1 ti pākāravatthunā sampannaṃ, bahu-
pā -- ti uccapākāranagaradvāraṃ, siṃghāṭakesū 'ti catukkādisu2, bhūmiyo ti
nagarūpacāre vicittā ramaṇīyabhūmiyo, esikā ti nagaradvāresu uṭṭhāpite esi-
katthambhe, palikhan ti palighaṃ, ayam eva vā pāṭho, aggalānīti nagara-
dvārakavāṭāni, dvāre cā 'ti gopurāni ca.
Ja_XXII.8(=545).54: Passa: toraṇamaggesu nānādijagaṇā bahū
haṃsā koñcā mayūrā ca cakkavākā ca kukkuhā (V 406|2). || Ja_XXII:1192 ||
Ja_XXII.8(=545).55: Kuṇālakā bahucitrā sikhaṇḍī jīvajīvakā,
nānādijaganākiṇṇaṃ maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1193 ||
Toraṇamaggesū 'ti imasmiṃ nagare toraṇaggesu, kuṇā -- ti kāḷakokilā,
citrā3 ti citrapattakokilā.
Ja_XXII.8(=545).56: Passa nagaraṃ supākāraṃ4 abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ
samussitadhajaṃ rammaṃ suvaṇṇavālukasanthataṃ. || Ja_XXII:1194 ||
Ja_XXII.8(=545).57: Passa tvaṃ5 paṇṇasālāyo vibhattā bhāgaso mitā
nivesane nivese ca sandhibbūhe6 patatthiyo7 || Ja_XXII:1195 ||
Supākāran4 ti kañcanapākāraparikkhittaṃ, paṇṇa -- ti nānāpaṇiya-
puṇṇe āpaṇe8, nivesane -- ti gehāni c'; eva gehavatthūni ca, sandhibbūhe6
ti gharasandhiyo ca anibbiddharacchā ca, patatthiyo7 ti nibbiddhavīthiyo.
Ja_XXII.8(=545).58: Pānāgāre ca soṇḍe ca sūṇā9 odaniyāgharā10
vesī ca gaṇikāyo ca maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1196 ||
Ja_XXII.8(=545).59: Mālākāre ca rajake ganthike atha dussike
suvaṇṇakāre maṇikāre maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1197 ||
Ja_XXII.8(=545).60: Ālāriye ca sūde ca naṭanaṭṭakagāyane
pāṇissare kumbhathūnike maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1198 ||
Soṇḍecā 'ti attano anurūpehi katakaṇṇapilandhanehi samannāgate āpāna-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uṭṭāla-.
2 Bd vidhicatukkānisu.
3 Cks omit citrā.
4 Cks sa-.
5 Bd passettha.
6 Bd -byūhe.
7 so Cks for pathaddhiyo? see Abhidh. by Subhūti v. 202; Bd pathathiyo.
8 Ck -pāniyapuṇṇā, Bd nānābhaṇḍapuṇṇe.
9 Ck suṇo, Cs suno, Bd suddā.
10 Cks -sāgharā.
[page 277]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 277
bhūmiṃ1 sajjetvā nisinne surāsoṇḍe ca, āḷārike ti sūpike, pāṇissare ti
pāṇippahārena gāyante, kumbha -- ti ghaṭadaddaravādake2.
Ja_XXII.8(=545).61: Passa: bherī mutiṅgā ca saṃkhāpaṇavadeṇḍimā,
sabbañ ca tālāvacaraṃ maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1199 ||
Ja_XXII.8(=545).62: Sammatālañ3 ca vīṇañ ca naccagītaṃ suvāditaṃ
turiyatāḷitasaṃghuṭṭhaṃ maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1200 ||
Ja_XXII.8(=545).63: Laṃghikā muṭṭhikā c'; ettha māyākārā ca sobhiyā,
vetālike ca jalle ca maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1201 ||
Sammatālan ti khadirādisammañ c'; eva kaṃsatālañ ca, turiya -- ti
nānāturiyānaṃ paṭhamatāḷitañ c'; eva saṃghuṭṭhañ ca, muṭṭhikā ti mallā, so-
bhiyā ti nagarasobhanā sampannarūpā purisā, vetālike ti vetālā4 uṭṭhā-
pake5, jalle ti massūni karonte nahāpite.
Ja_XXII.8(=545).64: Samajjā c'; ettha vattanti ākiṇṇā naranāribhi,
mañcātimañce6 bhūmiyo maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1202 ||
Mañcātimañce7 ti mañcānaṃ upari baddhamañce8, bhūmiyo ti ra-
maṇīyasamajjabhūmiyo.
Ja_XXII.8(=545).65: Passa malle samajjasmiṃ poṭhente9 digunaṃ bhujaṃ
nihate nihatamāne10 ca maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1203 ||
Samajjasmin ti mallaraṅge, nihare ti nihanitvā11 ṭhite, nihata-
māne10 ti parājite12.
Ja_XXII.8(=545).66: Passa: pabbatapādesu nānāmigagaṇā bahū
sīhavyagghavarāhā ca acchakokataracchayo13 (V 406|5) || Ja_XXII:1204 ||
Ja_XXII.8(=545).67: Palasatā ca gavajā ca mahisā rohitā rurū
eṇeyyā ca varāhā ca14 gaṇino niṃkasūkarā || Ja_XXII:1205 ||
Ja_XXII.8(=545).68: Kadalīmigā bahucitrā biḷārā sasakaṇṇakā,
nānāmigagaṇākiṇṇaṃ15 maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1206 ||
Palasatā16 ti khaggamigā, balasatā ti pi pāṭho, gavajā cā 'ti gavayā,
varāhā ti ekā migajāti, tathā gaṇino c'; eva niṃkasūkarā ca, bahu -- ti nā-
nappakārā citramigā, biḷārā ti araññe biḷārā, sasa-ti sasā ca kaṇṇakā ca.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck apāṇa-, Cs apāna-, Bd āpāṇa-.
2 Bd -dudrabhivā-.
3 Bd sammā-.
4 Ck -la, Cs -laṃ, Bd vettāya.
5 Bd upaṭhā-.
6 Cks -ca.
7 Cks -can.
8 Cs -co.
9 Bd poṭente.
10 so all three MSS.
11 so Cks; Bd niharitvā jinitvā.
12 so all three MSS.
13 Cks -ye.
14 Cks eva.
15 Cks -o.
16 Cks pha-.
[page 278]
278 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).69: Najjāyo supatiṭṭhāyo1 soṇṇavālukasanthatā
acchā savanti ambūni macchagumbanisevitā2. || Ja_XXII:1207 ||
Ja_XXII.8(=545).70: Kumbhīlā makarā c'; ettha suṃsumārā ca kacchapā
pāṭhīnā3 pāvusā4 macchā vālajā5 muñjarohitā. || Ja_XXII:1208 ||
Najjāyo ti nadiyo, soṇṇa -- ti suvaṇṇavālukāya santhatatalā, kum-
bhīlā ti ime evarūpā jalacarā antonadiyaṃ vicaranti, te pi maṇimhi passā 'ti
Ja_XXII.8(=545).71: Nānādumagaṇākiṇṇā nānādijagaṇāyutā
veḷuriyakaro dāyo6, maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1209 ||
Veḷuriyakarodāyo6 ti veḷuriyapāsāṇe paharitvā7 saddaṃ karontiyo.
Ja_XXII.8(=545).72: Pass'; ettha pokkharaṇiyo suvibhattā catuddisā
nānādijagaṇākiṇṇā puthulomanisevitā. || Ja_XXII:1210 ||
Ja_XXII.8(=545).73: Samantūdakasampannaṃ mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ
upetaṃ vanarājehi maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1211 ||
Puthu -- ti macchasevitā, vana -- ti vanarājīhi, ayam eva vā pāṭho.
Ja_XXII.8(=545).74: Purato Videhe passa Goyāniye ca pacchato
Kuruyo8 Jambudīpañ ca maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1212 ||
Ja_XXII.8(=545).75: Passa Candañ ca Suriyañ ca obhāsante catuddisā
Sineruṃ9 anupariyante, maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1213 ||
Ja_XXII.8(=545).76: Sineruṃ Himavantañ ca sāgarañ ca mahiddhikaṃ10
cattāro ca mahārāje maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1214 ||
Ja_XXII.8(=545).77: Ārāme vanagumbe ca pāṭiye11 ca siluccaye
ramme kimpurisākiṇṇe maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1215 ||
Ja_XXII.8(=545).78: Phārusakaṃ cittalataṃ missakaṃ Nandanaṃ vanaṃ
Vejayantañ ca pāsādaṃ maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1216 ||
Ja_XXII.8(=545).79: Sudhammaṃ Tāvatiṃsañ ca Pāricchattañ ca pupphitaṃ
Erāvaṇaṃ nāgarājaṃ maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1217 ||
Ja_XXII.8(=545).80: Pass'; ettha devakaññāyo nabhā vijju-r-iv'; uggatā
Nandane vicarantiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1218 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Ck sūpatiṭṭhātthāyo, Cs sūpatinthāyo, read: supatitthāyo?
2 Cks -ṭaṃ, Bd -kumbha-.
3 Ck Bd pāṭinā.
4 Bd bahusā.
5 Bd bala.
6 so Bd; Cks veḷuriyaphalaka-.
7 Bd adds tassa saddena rukkhasakuṇādayo
8 Ck turiyo, Cs kuriyo.
9 Cks -ru.
10 Bd mahitalaṃ.
11 Bd piṭhiye.
[page 279]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 279
Ja_XXII.8(=545).81: Pass'; ettha devakaññāyo devaputtapalobhinī
devaputte caramāne1, maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1219 ||
Videhe ti Pubbavidehadīpaṃ, Goyāniye ti Aparagoyānadīpaṃ, Ku-
ruyo ti Uttarakurū ca dakkhiṇato Jambudīpañ ca2, anupariyante ti ete
Canda-Suriye Sineruṃ anupariyāyante, pāṭiye3 ti pattharitvā ṭhapite viya
piṭṭhipāsāṇe.
Ja_XXII.8(=545).82: Parosahassapāsāde veluriyaphalasanthate4
pajjalantena5 vaṇṇena maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1220 ||
Ja_XXII.8(=545).83: Tāvatiṃse ca Yāme ca Tusite cāpi nimmite
Paranimmitābhiratino6 maṇimhi passa nimmitaṃ. || Ja_XXII:1221 ||
Ja_XXII.8(=545).84: Pass'; ettha pokkharaṇiyo vippasannodikā sucī
mandālakehi sañchannā padumuppalakehi ca. || Ja_XXII:1222 ||
Parosahassan ti Tāvatiṃsanagare atirekasahassaṃ pāsāde.
Ja_XXII.8(=545).85: Das'; ettha rājiyo setā dasa nīlā manoramā
cha piṅgalā pannarasā haliddā ca catuddasā. || Ja_XXII:1223 ||
Ja_XXII.8(=545).86: Vīsatī tattha sovaṇṇā vīsatī rajatāmayā
indagopakavaṇṇābhā tāva dissanti tiṃsati. || Ja_XXII:1224 ||
Ja_XXII.8(=545).87: Das'; ettha kāḷiyo chā ca7 mañjeṭṭhā paṇṇavīsati
missā bandhukapupphehi nīluppalavicittitā. || Ja_XXII:1225 ||
Ja_XXII.8(=545).88: Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ accimantaṃ pabhassaraṃ
odhisuṃkaṃ mahārāja passa tvaṃ dipaduttama. || Ja_XXII:1226 ||
Dasettha -- ti etasmiṃ maṇikkhandhe dasa setarājiyo, chapiṅgalā -- ti
cha ca pannarasa cā 'ti ekavīsati piṅgalarājiyo, haliddā ti haliddivaṇṇā ca-
tuddasā, tiṃsatīti indagopakavaṇṇā tiṃsarājiyo, cha cā 'ti dasa ca cha ca
soḷasa kāḷarājiyo, paṇṇavīsatīti pañcavīsati mañjeṭṭhavaṇṇā passa, missā--
hīti tā kāḷamañjeṭṭhavaṇṇarājiyo etehi pupphehi missā vicittitā passa, ettha hi
kāḷarājiyo bandhujīvakapupphehi missā mañjeṭṭharājiyo nīluppalehi vicittitā,
odhisuṃkan ti suṃkakoṭṭhāsaṃ, yo maṃ jūte jinissati tass'; imaṃ suṃka-
koṭṭhāsaṃ passā 'ti vadati, Aṭṭhakathāyam pana hotu8 suṃkaṃ mahārājā 'ti
pāṭho, tass'; attho: dipaduttama passa tvaṃ imaṃ evarūpaṃ maṇiṃ idam eva
mahārāja suṃkaṃ hotu9, yo maṃ jūte jinissati tass'; idaṃ bhavissatīti.
Maṇikhaṇḍaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ramma.
2 Cks omit kuruyo--dīpañca.
3 Bd piṭhiye.
4 Cks -katthate, Bd -santate.
5 Bd -te ca.
6 Bd -tavasavattino.
7 Bd chacca, Cks jāca.
8 Cks hetu.
9 Cks hoti.
[page 280]
280 XXII. Mahānipāta.
Evaṃ vatvā Puṇṇako "mahārāja, ahaṃ tāva jūte jito
imam maṇiratanaṃ dassāmi, tvaṃ pana kiṃ dassasīti1" ā.,
"tāta mama sarīrañ ca2 setacchattañ ca ṭhapetvā mama santa-
kaṃ suṃkaṃ hotū" 'ti, "tena hi deva mā cirāyi, ahaṃ dūrā-
gato3, jūtamaṇḍalaṃ sajjāpehīti", rājā amacce āṇāpesi, te
khippaṃ jūtasālaṃ sajjetvā rañño varapotthakattharaṇaṃ4 sesa-
rājānañ cāpi āsanāni paññāpetvā Puṇṇakassāpi patirūpaṃ
āsanaṃ ñatvā5 rañño kālaṃ ārocayiṃsu. Tato Pu-rājānaṃ
gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_XXII.8(=545).89: Upāgataṃ rāja upehi lakkhaṃ6,
n'; etādisaṃ maṇiratanaṃ7 tav'; atthi,
dhammena jiyyāma8 asāhasena,
jito ca no khippam avākarohīti. || Ja_XXII:1227 ||
T. a. mahārāja jūtasālāya kammaṃ upagataṃ niṭṭhitaṃ, etādisaṃ maṇira-
tanaṃ tava n'; atthi, mā papañcaṃ karohi upehi lakkhaṃ, akkhehi kīḷanaṭṭhānaṃ
upagaccha, kīḷantā ca mayaṃ dhammena jīyissāma9, no asāhasena jayo hotu,
sace pana tvaṃ jito bhavissasi atha no khippam avākarohi, papañcam akatvā
va jito dhanaṃ dadeyyāsīti vuttaṃ hoti.
Atha naṃ rājā "māṇava10 tvaṃ mama11 ‘rājā'; ti mā bhāyi
dhammen'; eva no asāhasena jayaparājayo bhavissatīti" ā. Taṃ
sutvā Pu-"amhākaṃ dhammen'; eva12 jayaparājayabhāvaṃ jā-
nāthā" 'ti13 rājāno sakkhiṃkaronto gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).90: Pañcāla paccuggata Sūrasena
Macchā ca14 Maddā saha Kekakehi
passantu no te asaṭhena yuddhaṃ
na no sabhāyaṃ na karoti kiñcīti. || Ja_XXII:1228 ||
Ta. paccuggatā ti uggatattā paññātattā pākaṭattā Pañcālarājānaṃ evāla-
pati, Macchā cā 'ti tvañ ca samma Maccharaṭṭhe rāja, Maddā ti M-raṭṭhe
rāja, saha -- ti Kekakehi nāma janapadena saha vattamāna Kekarāja tvañ ca
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -tīti.
2 Bd adds deviñca.
3 Bd dūrā āg-.
4 Ck -kantharaṃ? Cs -potakattharaṃ, Bd -poṭhaka-.
5 Bd paññāpetvā.
6 Bks lakkha, Bd upeti lakkhaṃ.
7 read: maṇiratnaṃ.
8 so Cs; Ck jīyāma, Bds jissāma.
9 Bd jinissāma, Ck adds dhammeneva.
10 Ck rājamānāva.
11 Bd maṃ.
12 no asāhasena jago hotu---dhammeneva wanting in Cs.
13 Bd adds te pi.
14 Bd va.
[page 281]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 281
athavā sahasaddaṃ Kekakehīti padassa pacchato ṭhapetvā paccuggatan ti yeva
saddañ ca Sūrasenavisesanaṃ katvā Pañcāla paccuggata Sūrasena Macchā ca
Madda-Kekakehi saha sesarājāno cā 'ti evam p'; ettha attho daṭṭhabbo, passantu
no te ti amhākaṃ dvinnaṃ ete rājāno asaṭhena akkayuddhaṃ, na no sabhā-
yaṃ na karonti kiñcīti ettha no ti nipātamattaṃ, sabhāyaṃ kiñci sakkhin
na karonti khattiye pi brāhmaṇe pi karonti yeva, tasmā sace kiñci akāraṇaṃ
uppajjati na no sutaṃ diṭṭhan ti vattuṃ na labhissatha, appamattā hothā 'ti
yakkhasenāpatirājāno sakkhino akāsi.
Atha rājā ekasatarājaparivuto Pu-aṃ gahetvā jūtasālaṃ
pāvisi, sabbe patirūpāsanesu nisīdiṃsu, rajataphalake suvaṇṇa-
pāsake ṭhapayiṃsu. Pu-turito "mahārāja pāsakesu āyā nāma,
mālikaṃ1 sāvaṭaṃ2 bahulaṃ, santi bhadrādayo catuvīsati tesu
tumhe attano ruccanakaṃ3 āyaṃ gaṇhathā" 'ti ā., rājā "sādhū"
'ti bahulaṃ gaṇhi Pu-sāvaṭaṃ2, atha naṃ rājā ā.:,tena hi tāta
māṇava pāsake pājehīti4", "mahārāja5 paṭhamaṃ mama vāro
na pāpuṇāti, tumhe pājethā4" 'ti, rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi.
Tassa pana tatiye attabhāve mātā va6 ārakkhadevatā, tassā
anubhāvena rājā jūte jināti, sā avidūre ṭhitā ahosi, rājā deva-
taṃ anussaritvā jūtagītaṃ7 gāyitvā pāsake hatthe vaṭṭetvā
ākāse khipi, Puṇṇakassānubhāvena pāsakā rājānaṃ parājinantā
bhassanti, rājā jūtasippamhi sukusalatāya pāsake attano parā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks māli.
2 so Cks; Bd -ṭṭaṃ.
3 Cks -ruccana.
4 Bds pāte.
5 Bd adds pāsakesu.
6 Bd mātābhūtapubbā.
7 Bd adds after jūtagītaṃ the following verses which I am unable to
correct: gāyanto imaṃ gātham āha:
1. Sabbā nadī vaṃkanadī sabbe kaṭhā vanāmayā
sabbitthiyo kare pāpaṃ labbhamānenivādake
2. Devate tvajju rakkhadevī passa mā maṃ vibhāveyya
anukampakā patiṭhā ca passa bhadrāni rakkhitaṃ
3. Jambonadamayaṃ pāsaṃ caturaṃ samaṭhaṅguli
vibhāti parisamajhe sabbakāmadado bhava
4. Devate me jayaṃ dehi passa maṃ appabhāginaṃ
mātānukampiko poso sadā bhadrāni passati
5. Aṭhakaṃ mālikaṃ vuttaṃ sāvaṭṭañ ca chakaṃ mataṃ
catukkaṃ bahulaṃ ñeyyaṃ dvibandhusandhikabhadrakaṃ
6. Catuvīsati āyā ca munindena pakāsitā ti
māliko ca duve kākā sāvaṭṭo maṇḍakā ravi
bahulo nemi saṃghaṭṭo santi bhadrā ca titthirā ti
Rajā evaṃ jūtagītaṃ gāyitvā pāsake hatthena parivattetvā ākāse etc.
[page 282]
282 XXII. Mahānipāta.
jayāya bhassante ñatvā ākāse yeva saṃkaḍḍhanto gahetvā
punākāse khipi, dutiyam pi attano parājayāya bhassante ñatvā
tath'; eva aggahesi. Tato Pu-cintesi: "ayaṃ rājā mādisena
yakkhena saddhiṃ jūtaṃ kīḷanto bhassamāne pāsake saṃ-
kaḍḍhitvā gaṇhati, kin nu kho kāraṇan" ti, so tassa ārakkha-
devatāya ānubhāvaṃ ñatvā akkhīni ummīletvā kuddho viya
naṃ olokesi, sā bhītā palāyitvā Cakkavāḷapabbatamatthakaṃ1
patvā kampamānā aṭṭhāsi. Rājā tatiyam pi pāsake khipitvā
attano parājayāya bhassante ñatvāpi Puṇṇakassānubhāvena
hatthaṃ pasāretvā gaṇhituṃ nāsakkhi, te rañño parājayāya
patiṃsu. Tato Pu-pāsake khipi, te attano jinantā patiṃsu2,
ath'; assa parājitabhāvaṃ ñatvā3 appoṭhetvā mahantena sad-
dena "jitam me, jitam me" ti tikkhattuṃ nadi, so saddo,
sakala-Jambudīpaṃ phari. Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).91: Te pāvisuṃ akkhamadena mattā
rājā Kurūnaṃ Puṇṇako [ca] pi yakkho,
rājā kaliṃ vicinaṃ aggahesi,
kaṭam aggahī Puṇṇako pi yakkho. || Ja_XXII:1229 ||
Ja_XXII.8(=545).92: Te tattha jūte ubhayo samāgate4
raññaṃ sakāse sakhinañ ca majjhe,
ajesi yakkho naraviriyaseṭṭhaṃ,
tattha-ppanādo tumulo babhūvā 'ti*. || Ja_XXII:1230 ||
Ta. pāvisun ti jūtasālaṃ pavisiṃsu, vicinan ti rājā catuvīsatiyā āyesu
vicinanto kaliṃ parājayagāhaṃ aggahesi, kaṭamaggahīti Pu-nāma yakkho
jayagāhaṃ gaṇhi, te tattha jūte -- ti te tattha jūtasālāya jūte samupāgate
ubho jūtaṃ kīḷiṃsū 'ti a., raññan ti atha tesaṃ ekasatānaṃ rājūnaṃ sakāse
avasesānañ ca sakhīnaṃ majjhe so yakkho naraviriyaseṭṭhaṃ rājānaṃ ajesi,
tatthappanādo -- ti tasmiṃ jūtamaṇḍale rañño parājitabhāvaṃ jānātha jitaṃ
me jitam me ti mahanto saddo ahosi.
Rājā parājito anattamano ahosi, atha naṃ samassāsento
Pu-gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit pabbata.
2 tato puṇṇako--patiṃsu wanting in Cks, Bd jinantan.
3 Bd adds puṇṇako.
4 so all three MSS. for -tā? * vv. 91 and 92 ought to have been
printed in smaller type.
[page 283]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 283
Ja_XXII.8(=545).93: Jayo mahārāja parājayo ca
āyūhataṃ aññatarassa hoti,
janinda jito si1 varaṃdhanena
jito ca me khippam avākarohīti. || Ja_XXII:1231 ||
Ta. āyūhatan ti dvinnaṃ vāyamānānaṃ aññatarass'; eva hoti, tasmā parā-
jito 'mhīti mā cintayi, jito sīti2 parihīno si3, varaṃdhanenā 'ti vara-
dhanena4, khippam avākarohīti khippaṃ me jayaṃ dehi.
Atha "naṃ gaṇhathā" ti vadanto gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).94: Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca
yaṃ cāpi mayhaṃ5 ratanaṃ pathavyā
gaṇhāhi Kaccāna6 varaṃ dhanānaṃ,
ādāya yen'; icchasi tena gacchā 'ti. || Ja_XXII:1232 ||
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).95: Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca
yañ cāpi tuyhaṃ5 ratanaṃ pathavyā
tesaṃ varo Vidhuro nāma kattā,
so me jito, tam me avākarohīti. || Ja_XXII:1233 ||
Ta. so me jito ti mayā hi tava vijite uttamaratanaṃ jitaṃ, so7 ca
sabbaratanānaṃ varo tasmā so maya jito nāma hoti, tam me dehīti.
Rājā āha:
Ja_XXII.8(=545).96: Attā ca me so saraṇaṃ gatī ca
dīpo ca leṇo ca parāyano ca,
asantuleyyo mama so dhanena,
pāṇena me sadiso esa kattā ti. || Ja_XXII:1234 ||
Ta. attā ca me so ti so hi mayhaṃ attā ca8 mayā ca attānaṃ ṭhapetvā25
sesaṃ dassamīti9 vuttaṃ, taṃ mā gaṇhi, na kevalañ ca attā va atha kho me
saraṇañ ca gati ca dīpo ca leṇo ca parāyano ca, asantulyo -- ti na satta-
vidhena ratanadhanena saddhiṃ tuletabbo.
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).97: Ciraṃ vivādo mama tuyham assa,
kāmañ ca pucchāma tam eva gantvā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jinosi, Bd jinosmi.
2 Bd jinosmiti.
3 Bd ahaṃ jino amhi.
4 Bd paramadha-.
5 Bd aññaṃ.
6 Ck Bd -yana.
7 Cks yo.
8 Ck ra, Cs omits ca.
9 read: mayaṃ ca--dassāmā ti?
[page 284]
284 XXII. Mahānipāta.
eso va1 no vivaratu2 etam atthaṃ,
yaṃ vakkhatī hotu kathā3 ubhinnan ti. || Ja_XXII:1235 ||
Ta. vivaratu2 -- ti yo tava attā vā na vā ti etam atthaṃ eso va pa-
kāsetu, hotu kathā -- ti yaṃ so vakkhati sā eva no ubhinnaṃ kathā hotu
taṃ pamāṇaṃ hotū 'ti a.
Rājā āha:
Ja_XXII.8(=545).98: Addhā hi saccaṃ bhaṇasi na ca māṇava sāhasaṃ,
tam eva gantvā pucchāma, tena tussām'; ubho janā ti4. || Ja_XXII:1236 ||
Ta. na ca -- ti pasayha sāhasiyaṃ vacanañ ca na bhaṇasi.
Evaṃ vatvā rājā ekasatañ ca rājāno Puṇṇakañ ca ga-
hetvā tuṭṭhamānaso vegena dhammasabhaṃ agamāsi, paṇḍito
āsanā oruyha rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, atha Pu-
Mahāsattaṃ āmantetvā "paṇḍita tvam dhamme ṭhito, jīvita-
hetu pi musā na bhāsasīti kittisaddo te5 sakalaloke pharito6,
ahaṃ pana te ajja dhamme ṭhitabhāvaṃ jānissāmīti" vatvā g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).99: Saccaṃ nu devā vidahū Kurūnaṃ
dhamme ṭhitaṃ Vidhuraṃ nām'; amaccaṃ,
dāso si rañño uda vāsi ñāti
Vidhuro ti saṃkhā katamāsi loke ti. || Ja_XXII:1237 ||
Ta. saccannu -- maccan ti Kurūnaṃ raṭṭhe Vi-nām'; amacco7 dhamme
ṭhito jīvitahetu pi musā na bhaṇasīti8 evaṃ devā vidahu vidahanti kathenti
pakāsenti, evaṃ vidahamānā te devā saccan nu vidahanti udāhu abhūtavādā
yeva te ti9, Vi -- katamāsi10 loke ti yā esā Vidhuro ti loke saṃkhā
paññatti sā katamā āsi11 tvaṃ pakāsehi12, kiṃ13 rañño dāso nīcatarajūtiko
udāhu samo14 vā uttaritaro vā ñātīti idan tāva me ācikkha dāso si rañño
uda vāsi ñātīti.
Atha M. "ayaṃ maṃ evaṃ pucchati, ahaṃ kho pan'; etaṃ
‘rañño ñātīti'; pi ‘rañño uttaritaro'; ti pi ‘rañño na kiñci homīti'
pi saññapetuṃ sakkomi15, imasmiṃ pana loke saccasamo
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ca.
2 Cks vica-.
3 Ck pathā, Bd tathā.
4 Cks jananti.
5 Ck natena, Cs nate.
6 Cks puṭṭhā, Bs pākaṭo.
7 Bd nāma amacco.
8 so all three MSS. for bhaṇatīti.
9 Bs -vādā yevā ti, Cks -vādo yeva so.
10 Cks -mosi.
11 so Bd for āsīti? Ck si, Cs ti.
12 Cks pakāseti, omitting tvaṃ.
13 Bd kinnu.
14 Cks samesamo.
15 Bd adds evaṃ sante pi.
[page 285]
8. {Vidhurapaṇḍitajātaka}. (545.) 285
avassayo nāma n'; atthi, saccam eva kathetuṃ vaṭṭatīti" cin-
tetvā "māṇava n'; evāhaṃ rañño ñāti na uttaritaro, catunnaṃ
pana dāsānaṃ aññataro" ti dassetuṃ gāthadvāyam āha:
Ja_XXII.8(=545).100: Āmāyadāsāpi bhavanti h'; eke,
dhanena kītāpi bhavanti dāsā,
sayam pi h'; eke upayanti dāsā,
bhayā paṇunnāpi bhavanti dāsā. || Ja_XXII:1238 ||
Ja_XXII.8(=545).101: Ete narānaṃ caturo va dāsā,
addhā hi yonito aham pi jāto,
bhavo ca rañño abhavo ca rañño,
dās'; āhaṃ1 devassa param pi gantvā
dhammena maṃ māṇava tuyhaṃ dajjā ti. || Ja_XXII:1239 ||
Ta. āmāyadāsā ti dāsassa2 dāsiyā kucchimhi jātadāsā sayam pi dāsā ti,
ye keci upaṭṭhākajātikā sabbe te sayaṃ dāsabhāvaṃ upagatā dāsā nāma, bhayā
paṇunnā ti rājabhayena vā corabhayena vā attano vasanaṭṭhānato paṇunna-
karamarā hutvā paravisayaṃ gatāpi dāsā yeva nāma, addhā hi3 yonito
aham pi jāto4 ti māṇava ekaṃsen'; eva aham pi catusu dāsayonisu ekato
sayaṃ dāsayonito nibbattadāso5, bhavo ca rañño ti rañño vaḍḍhi vā hotu
avaḍḍhi vā na sakkā mayā musā bhaṇituṃ, parampīti dūram gantvāpi ahaṃ
devassa dāso yeva, dajjā ti maṃ rājā jayadhanena khaṇḍetvā tuyhaṃ dento
dhammena samena sabhāven'; eva dadeyya.
Taṃ sutvā Pu-haṭṭhatuṭṭho pana appoṭhetvā6:
Ja_XXII.8(=545).102: Ayaṃ dutīyo vijayo mam'; ajja
puṭṭho hi kattā vivar'; ettha7 pañhaṃ,
adhammarūpo vata rājaseṭṭho,
subhāsitaṃ n'; anujānāsi8 mayhan ti. || Ja_XXII:1240 ||
Ta. rājaseṭṭho ti ayaṃ rājaseṭṭho adhammarūpo vata, subhāsitan ti
Vi-paṇḍitena sukathitaṃ suvinicchitaṃ, nanu -- 8 ti idān'; etaṃ Vidhurapaṇḍitaṃ
mayham kasmā nānujānāsi kimatthaṃ na desīti vadati.
Taṃ sutvā rājā "mādisaṃ yasadāyikaṃ anoloketvā idāni
diṭṭhamāṇavakaṃ olokesīti" M-assa kujjhitvā "sace dāso9 ga-
hetvā gacchā" 'ti gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dāsohaṃ; read: dās'; āha?
2 Bs adds putto pi, Bd omits dāsassa.
3 Cks bahi.
4 Cks dāso.
5 Cks -ttādāso ca.
6 Bd -ṭetvā.
7 Bd viparettha, Ck viparitthaṃ, Cs viparittha.
8 Bd nānu-.
9 Bd māṇava sace so dāso me bhaveyya.
[page 286]
286 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).103: Evañ ce no so vivar'; ettha pañhaṃ
‘dāso 'ham asmi, na ca kho 'smi ñāti'
gaṇhāhi Kaccāna varaṃ dhanānaṃ,
ādāya yen'; icchasi tena gacchā 'ti. || Ja_XXII:1241 ||
Ta. evañce no -- ti sace so amhākaṃ pañhaṃ dāso ham asmi na ca
kho smi ñātīti evaṃ vivari ettha parisamaṇḍale atha kiṃ acchasi sakalaloke
dhanānaṃ varadhanaṃ etam gaṇha gahetvā ca yen'; icchasi tena gacchā 'ti.
Akkhakhaṇḍaṃ1.
Evañ ca pana vatvā rājā cintesi2: "paṇḍitaṃ gahetvā
māṇavo yathāruciṃ gamissati, tassa gatakālato paṭṭhāya mayhaṃ
madhuradhammakathā dullabhā bhavissati, yan nūn'; imaṃ3
ṭhāne ṭhapetvā4 gharāvāsapañhaṃ puccheyyan" ti, atha naṃ
evam āha: "paṇḍita tumhākaṃ gatakāle mama madhura-
dhammakathā dullabhā bhavissati, alaṃkatadhammāsane ni-
sīditvā attano ṭhāne ṭhatvā mayhaṃ gharāvāsapañhaṃ kathethā"
'ti, so "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā alaṃkatadhammāsane nisī-
ditvā raññā pañhaṃ puṭṭho vissajjesi, tatrāyaṃ pañho:
Ja_XXII.8(=545).104: Vidhura vasamānassa gahaṭṭhassa sakaṃ gharaṃ
khemā vatti5 kathaṃ assa, kathan nu assa saṃgaho. || Ja_XXII:1242 ||
Ja_XXII.8(=545).105: Avyāpajjhaṃ kathaṃ assa, saccavādī ca māṇavo
asmā lokā paraṃ lokaṃ kathaṃ pecca na socatīti. || Ja_XXII:1243 ||
Ta. khemā -- ti kathaṃ gharāvāsaṃ vasantassa khemā nibbhayā vutti
bhaveyya, kathaṃ assa saṃgaho ti catubbidho ca saṃgahavatthusaṃkhāto
saṃgaho tassa kathaṃ bhaveyya, avyāpajjhan ti niddukkhatā, saccavādī cā
'ti kathañ ca māṇavo saccavādī nāma bhaveyya, peccā 'ti paralokaṃ gantvā{6}.
Ja_XXII.8(=545).106: [Taṃ] tattha gatimā dhitimā mutimā atthadassimā
saṃkhātā7 sabbadhammānaṃ Vidhuro etad abravi: || Ja_XXII:1244 ||
Ja_XXII.8(=545).107: Na sādhāraṇadār'; assa, na bhuñje sādum ekato,
na seve lokāyatikaṃ, n'; etaṃ paññāya vaddhanaṃ. || Ja_XXII:1245 ||
Ja_XXII.8(=545).108: Sīlavā vattasampanno appamatto vicakkhaṇo
nivātavutti atthaddho surato sakhilo mudu || Ja_XXII:1246 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit akkha-.
2 Bd adds mayā paṇḍito māṇavassa dinno.
3 Bd maṃ.
4 Bd adds alaṃkatadhammāsane nisīdāpetvā.
5 Bd vutti.
6 Bd -to.
7 Bd adds: taṃ sutvā paṇḍito rañño pañhaṃ kathesi taṃ atthaṃ
pakāsento satthā āha.
[page 287]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 287
Ja_XXII.8(=545).109: Saṃgahe tāva mittānaṃ saṃvibhāgī vidhānavā
tappeyya annapānena sadā samaṇabrāhmaṇe. || Ja_XXII:1247 ||
Ja_XXII.8(=545).110: Dhammakāmo sutādhāro bhaveyya paripucchako
sakkacca payirupāseyya sīlavante hahussute. || Ja_XXII:1248 ||
Ja_XXII.8(=545).111: Gharam āvasamānassa gahaṭṭhassa sakaṃ gharaṃ5
khemā vatti siyā evaṃ, evan nu assa saṃgaho. || Ja_XXII:1249 ||
Ja_XXII.8(=545).112: Avyāpajjho siyā evaṃ saccavādī ca māṇavo
asmā lokā paraṃ lokaṃ evaṃ pecca na socatīti. || Ja_XXII:1250 ||
Ta. taṃ tatthā 'ti bhi so taṃ rājānaṃ tattha dhammasabhāyaṃ
ñāṇagatiyā gatimā abbocchinnaviriyena dhitimā matimā mutimā saṇhasu-
khumapañño atthadassimā ñāṇena atthadassimā paricchinditvā jānanañāṇa-
saṃkhātāya paññāya sabbadhammānaṃ saṃkhātā1 Vi-paṇḍito, etaṃ na sādhā-
raṇadārassā 'ti ādivacanaṃ abravi, tattha yo paresaṃ dāresu aparajjhati so
sādhāraṇadāro nāma tādiso nāssa bhaveyya, sādumekato ti sādurasapaṇīta-
bhojanaṃ aññesaṃ adatvā ekako va na bhuñjeyya, lokāyatikan ti anattha-
nissitaṃ saggamaggānaṃ adāyakaṃ aniyyānikaṃ vitaṇḍasallāpaṃ lokāyatikavādaṃ
na seveyya, netaṃ -- ti na hi etaṃ lokāyatikaṃ2 paññāya vaddhanaṃ, sīlavā
ti akhaṇḍehi pañcahi sīlehi samannāgato, vattasampanno ti gharāvāsavattena
vā rājavattena vā samannāgato, appamatto ti kusaladhammesu appamatto,
nivātavuttīti atimānaṃ akatvā nīcavutti ovādānusāsanipaṭicchako3, atthad-
dho ti thaddhamacchariyarahito, surato ti soraccena s-gato, sakhilo ti pe-
maṇīyavacano, mudū 'ti kāyavacīcittehi apharuso, saṃgahe -- ti mittasaṃ-
gahakaro dānādīsu yo yena saṃgahaṃ gacchati tassa ten'; eva saṃgahako,
saṃvibhāgīti dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ c'; eva kapaṇādīnañ ca saṃvi-
bhāgakaro, vidhānavā ti etasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati imasmiṃ vapitun ti
evaṃ sabbakiccesu vidhānasampanno, tappeyyā 'ti gahitagahitabhājanāni
pūretvā dadamāno tappeyya, dhammakāmo ti paveṇidhammam pi sucarita-
dhammam pi kāmayamāno patthayamāno, sutādhāro ti sutassa ādhārabhūto,
paripucchako ti dhammikasamaṇabrāhmaṇe upasaṃkamitvā kiṃ bhante kusalan
ti ādivacanehi pucchanasīlo, sakkaccan ti gāravena, evannu assa saṃgaho
ti saṃgaho pi 'ssa evaṃ kato nāma bhaveyya, saccavādīti evaṃ paṭipanno
yeva saccavādī nāma siyā.
Evaṃ M. rañño gharāvāsapañhaṃ kathetvā pallaṃkā
oruyha rājānaṃ vandi. Rājāpi 'ssa mahāsakkāraṃ katvā eka-
satarājaparivuto attano nivesanam eva gato. Gharāvāsa-
pañhaṃ4.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -to.
2 Cks -yatanaṃ.
3 Bd -niyassa sampaṭicchako.
4 Cks omit gharā-.
[page 288]
288 XXII. Mahānipāta.
M. pana nivatto, atha naṃ Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).113: Ehi dāni gamissāmi, dinno no issarena me,
tam ev'; atthaṃ paṭipajja esa dhammo sanantano ti. || Ja_XXII:1251 ||
Ta. no ti nipātamattaṃ, issarena mayhaṃ dinno ti a., sanantano ti
mama atthaṃ paṭipajjantena hi tayā attano sāmikassa attho paṭipanno hoti,
yañ c'; etaṃ sāmikasa atthakaraṇaṃ nāma esa dhammo sanantano porāṇaka-
paṇḍitānaṃ sabhāvo.
Vidhurapaṇḍito āha:
Ja_XXII.8(=545).114: Jānāmi māṇava: tayāham asmi,
dinno 'ham asmi tava issarena,
tīhañ ca taṃ vāsayemu1 agāre
yen'; addhunā anusāsemu putte ti. || Ja_XXII:1252 ||
Ta. tayāhamasmīti tayā laddho 'ham asmīti jānāmi labhantena ca na
aññathā laddho, dinno 'ham asmi tava issarenā 'ti mama issarena raññā
ahaṃ tava dinno, tīhañ cā 'ti māṇavaka ahaṃ tava bahūpakāro, rājānaṃ
anoloketvā saccam eva kathesiṃ2, tenāhaṃ tayā laddho, tvaṃ mama mahan-
tabhāvaṃ3 jānāsi, mayaṃ tīṇi divasāni taṃ4 attano agāre vāsema, tasmā5 tvaṃ
yen'; addhunā yattakena kālena mayaṃ puttadāre anusāsemu taṃ kālaṃ adhivāsehīti.
Taṃ sutvā Pu-"saccaṃ paṇḍito āha, bahūpakāro esa mama,
‘sattāham pi addhamāsam pi nisīdāpehīti6'; vutte adhivāsetabbam
eva" 'ti cintetvā
Ja_XXII.8(=545).115: Tam me tathā hotu vasemu tīhaṃ,
kurutaṃ bhav'; ajja gharesu kiccaṃ,
anusāsataṃ puttadāre bhav'; ajja
yathā tayī pacchā7 sukhī bhaveyyā 'ti. || Ja_XXII:1253 ||
Ta. tamme ti yaṃ tvaṃ vadesi sabbaṃ taṃ mama tathā hotu, bha-
vajjā 'ti bhavaṃ ajja paṭṭhāya tīhaṃ anusāsatu, tayi pacchā7 'ti yathā tayi
gate pacchā tava puttadāro sukhī bhaveyya evaṃ tvaṃ anusāsā 'ti.
Evaṃ vatvā Pu-Mahāsattena saddhiṃ ñeva tassa nive-
sanaṃ pāvisi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs vāsayomu, Ck vāyayomu, Bs sasayemu: read: -mū or agāre vāsayemu?
2 Cks -si, Bd kathemi.
3 Bd mahantaguṇabhāvaṃ.
4 Bd omits taṃ.
5 Bd kasmā.
6 Cks omit ni-.
7 Cks pecca.
[page 289]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 289
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).116: Sādhū 'ti vatvāna pahūtakāmo
pakkhāmi yakkho Vidhurena saddhiṃ,
taṃ kuñjarājaññahayānuciṇṇaṃ
pāvekkhi antopuram ariyaseṭṭho ti. || Ja_XXII:1254 ||
Ta. pahūta -- ti mahābhogo, kuñjarā -- ti kuñjarehi ca ājaññahayehi
ca anuciṇṇaṃ, ariya -- ti ācārāriyesu uttamo, Pu-yakkho ca tassa anto-
puraṃ pāvisi.
Mahāsattassa pana tiṇṇaṃ utūnaṃ atthāya tayo pāsādā,
tesu eko Koñco nāma eko Mayūro nāma eko Piyaketo nāma,
te sandhāya ayaṃ gāthā vuttā:
Ja_XXII.8(=545).117: Koñcaṃ Mayūrañ ca Piyañ ca Ketaṃ
upāgami tattha surammarūpaṃ
pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ
Masakkasāraṃ viya Vāsavassā 'ti. || Ja_XXII:1255 ||
Ta. tatthā 'ti tesu tīsu pāsādesu yattha tasmiṃ1 samaye attanā vasati
taṃ surammarūpaṃ pāsādaṃ Puṇṇakaṃ ādāya upāgami.
Upagantvā ca alaṃkatapāsādassa sattamāya bhūmiyā sa-
yanagabbhañ c'; eva mahātalañ ca sajjāpetvā sirisayanaṃ paññā-
petvā sabbaṃ2 annapānādividhiṃ3 upaṭṭhapetvā devakaññā viya
pañcasatā itthiyo "imā te pādaparicārikā hontu, anukkaṇṭha-
citto4 idha vasāhīti" tassa nīyādetvā attano vasanaṭṭhānaṃ
gato, tassa gatakāle tā itthiyo nānāturiyāni gahetvā Puṇṇa-
kassa paricariyāya naccādīni paṭṭhapesuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).118: Tattha naccanti gāyanti avhayanti varāvaraṃ
accharā viya devesu nāriyo samalaṃkatā ti. || Ja_XXII:1256 ||
Ta. avhayanti -- varato varaṃ naccañ ca5 gītañ ca karontiyo.
Ja_XXII.8(=545).119: Samaṅgikatvā pamadāhi yakkhaṃ
annena pānena ca Dhammapālo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yasmiṃ.
2 Cks -a.
3 Cks -dhaṃ.
4 Ck -ṭhahanto, Cs -ṭhaganto.
5 Cks naccanti.
[page 290]
290 XXII. Mahānipāta.
atthattham evānuvicintayanto
pāvekkhi bhariyāya tadā sakāse ti. || Ja_XXII:1257 ||
Ta. pamadāhīti pamadāhi c'; eva annapānena ca samaṅgikatvā, dham-
mapālo ti dhammassa pālako gopāyiko, atthatthamevā 'ti atthabhūtam eva
atthaṃ, bhariyāyā ti sabbajeṭṭhikāya bhariyāya.
Ja_XXII.8(=545).120: Taṃ candanagandharasānulittaṃ
suvaṇṇajambonadanikkhasādisaṃ
bhariyaṃ vacā1: ehi sunohi bhoti,
puttāni2 āmantaya tambanette. || Ja_XXII:1258 ||
Ta. bhariyaṃ vacā ti jeṭṭhabhariyaṃ avaca, āmantayā 'ti pakkosa3.
Ja_XXII.8(=545).121: Sutvāna vākyaṃ patino Anujjā4
suṇisaṃ vaca tambanakhīsunettaṃ:
āmantaya vammadharāni Cete
puttāni indīvarapupphasāme. || Ja_XXII:1259 ||
Anujjā4 ti evaṃnāmikā, suṇisaṃ5 vaca tamba -- ti sā tassa vaca-
naṃ sutvā assumukhī rudamānā sayaṃ gantvā putte pakkosituṃ ayuttaṃ
suṇisaṃ pesessāmīti tassā nivesanaṭṭhānaṃ gantvā sā tambanakhīsunettaṃ
suṇisaṃ avaca, āmantayā 'ti pakkosa, vammadharānīti vammadhare sūre
samatthe ti a., ābharanabhaṇḍam eva idha vamman ti adhippetaṃ, tasmā
ābharaṇadhare ti pi a., Cete ti taṃ nāmenālapati, puttānīti mama putte ca
dhītaro ca, indīvara-ti taṃ ālapati.
Sā "sādhū" 'ti pāsādaṃ anuvicaritvā "pitā vo ovādaṃ
dātukāmo pakkosati, idaṃ kira vo tassa pacchimadassanan"
ti sabbam ev'; assa suhajjanañ ca puttadhītaro ca sannipātesi,
Dhammapālakumāro pana taṃ vacanaṃ sutvā va rodanto ka-
niṭṭhabhātiparivuto pitu santikaṃ agamāsi, p. te disvā va saka-
bhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi āliṅgitvā sīse
cumbitvā jeṭṭhaputtaṃ muhuttaṃ hadaye nipajjāpetvā hadayā
otāretvā sirigabbhato nikkhamma mahātale pallaṃkamajjhe
nisīditvā puttasahassassa ovādaṃ adāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. vaca.
2 Cks puttāti.
3 Bd -saya.
4 Bd anojā.
5 all three MSS. sunisā.
[page 291]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 291
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).122: Te āgate muddhani Dhammapālo
cumbitvā putte avikampamāno
āmantayitvā ca avoca vākyaṃ:
dinn'; āhaṃ raññā idha māṇavassa. || Ja_XXII:1260 ||
Ja_XXII.8(=545).123: Tass'; ajj'; ahaṃ attasukhī vidheyyo,
ādāya yen'; icchati tena gacchati,
ahañ ca vo sasituṃ1 āgato 'smi:
kathaṃ ahaṃ aparittāya2 gacche. || Ja_XXII:1261 ||
Ja_XXII.8(=545).124: Sace vo rājā Kurukhettavāsī
Janasandho puccheyya pahūtakāmo
kim ābhijānātha pure purāṇaṃ
kiṃ vo pitā anusāse puratthā || Ja_XXII:1262 ||
Ja_XXII.8(=545).125: Samāsanā hotha mayā va sabbe
ko n'; īdha rañño abbhatiko manusso
tam añjaliṃ kariya3 vadetha evaṃ:
mā h'; eva4 deva, na hi esa dhammo,
viyaggharājassa nihīnajacco
samāsano deva kathaṃ bhaveyyā 'ti. || Ja_XXII:1263 ||
Ta. Dhammapālo ti Mahāsatto, dinnāhan ti ahaṃ jayadhane6 khaṇ-
ḍetvā raññā dinno, tassajjahaṃ -- ti ajja paṭṭhāya tīhamattaṃ ahaṃ iminā
attano sukhena attanā7 sukhī tatoparaṃ pana tassa māṇavassāhaṃ vidheyyo
homi, so hi ito catutthe divase ekaṃsena maṃ ādāya yatth'; icchati tattha
gacchati, aparittāyā8 'ti tumhākaṃ parittāṇaṃ9 akatvā kathaṃ gaccheyyan
ti10 anusāsituṃ āgato 'smi, Janasandho ti mittaganthanena11 mittajanassa
santhānakāro12, pure purāṇan ti ito pubbe tumhe kiṃ purāṇaṃ13 abhijānātha,
anusāse ti anusāsi, evaṃ tumhe raññā puṭṭhā amhākaṃ pitā imañ c'; imañ
ca ovādaṃ adāsīti katheyyātha, samāsanā -- 'ti sace pana vo rājā mayā din-
nassa ovādassa kathitakāle etha tumhe ajja mayā saddhiṃ samāsanā hotha, ko
nīdha -- ti idha rājakule tumhehi14 añño ko nu rañño abbhatiko manusso
ti attano āsane nisīdāpeyya, tamañjalin ti atha tumhe añjaliṃ karitvā taṃ
rājānaṃ evaṃ vadeyyātha: deva evaṃ mā avaca na hi amhākaṃ esa paveṇi-
dhammo, viyaggha -- 'ti kesarisīhassa hīnajacco jarasigālo deva kathaṃ sa-
māsano bhaveyya, yathā sigālo sīhassa samāsano na hoti tath'; eva mayaṃ
tumhākan ti15.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anusāsituṃ.
2 Cks aparitāṇā ca, Bd parittāya.
3 Cks kayira.
4 Bd hevaṃ.
5 Cks so.
6 Bd jeyya dhanena.
7 Bd atta.
8 Cks aparitāyā, Bd ahaṃ parittāyā.
9 Bd parittaṃ.
10 Bd iti.
11 Bd -bandhanena.
12 Bd sandhāna-.
13 Bd -ṇakāraṇaṃ.
14 Cks -he.
15 Bd adds katheyyātha.
[page 292]
292 XXII. Mahānipāta.
Imaṃ pan'; assa kathaṃ sutvā puttadhītaro ca ñātisu-
hajjadāsaporisā ca sabbe sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā
mahāviravaṃ viraviṃsu, te M. saññapesīti. Lakkhakhaṇḍaṃ.
Atha te ñātayo upasaṃkamitvā tuṇhibhūte disvā "tātā
mā cintayittha, sabbe saṃkhārā aniccā, yaso nāma vipatti-
pariyosāno, api ca tuṃhākaṃ rājavasatiṃ nāma yasapaṭilābha-
kāraṇaṃ kathessāmi, taṃ ekaggacittā suṇāthā" 'ti Buddha-
līḷhāya rājavasatiṃ nāma paṭṭhapesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).126: So ca mitte amitte ca ñātayo suhadajjane1
alīnamanasaṃkappo Vidhuro etad abravi: || Ja_XXII:1264 ||
Ja_XXII.8(=545).127: Eth'; ayyo rājavasatiṃ nisīditvā suṇotha me
yathā rājakulaṃ patto yasaṃ2 poso nigacchatītī. || Ja_XXII:1265 ||
Ta. suhadajjane1 ti suhajjajane3, ethayyo ti etha ayyo piyasamudā-
cārena putte ālapati, rājavasatin ti mayā vuccamānaṃ rājaparicariyaṃ su-
ṇāthe, yathā ti yena kāraṇena rājakulaṃ upasaṃkamanto rañño santike
caranto poso yasaṃ nigacchati taṃ kāraṇaṃ suṇāthā 'ti a.
Ja_XXII.8(=545).128: Na hi rājakulaṃ patto aññāto labhate yasaṃ
nāsūro na pi dummedho na-ppamatto kudācanaṃ. || Ja_XXII:1266 ||
Ja_XXII.8(=545).129: Yadāssa4 sīlaṃ paññañ ca soceyyañ cādhigacchati
atha vissasate5 tyamhi6 guyhañ c'; assa na rakkhati. || Ja_XXII:1267 ||
Aññāto apākaṭaguṇo aviditakammāpadāno7, nā sūro ti na asūro bhīru-
jātiko, yadāssa-ti yadā assa sevakassa rājasīlañ ca paññañ ca soceyyañ ca
adhigacchati ācārasampattiñ ca ñāṇabalañ ca sukhībhāvañ8 ca jānāti, atha
vissasate6 tyamhīti9 atha rājā tamhi vissasati10 vissāsaṃ karoti attano ca
guyhaṃ assa na rakkhati na gūhati katheti.
Ja_XXII.8(=545).130: Tulā yathā paggahitā samadaṇḍā sudhāritā
ajjhiṭṭho na vikampeyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1268 ||
Ja_XXII.8(=545).131: Tulā yathā paggahitā samadaṇḍā sudhāritā
sabbāni abhisambhonto sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1269 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bds; Cks suhadaṃjane.
2 Cks caraṃ.
3 Bd suhadayajane.
4 Cks yadassa.
5 Cks vissā-, Bd visā-.
6 Bd tamhi, Cks nyamhi?
7 Bd -mavidhāno.
8 Bds suci-.
9 Ck nya-, Bds tamhiti.
10 Bd visā-.
[page 293]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 293
Tulā -- ti yathā esā vuttappakārā tulā na oṇamati na uṇṇamati evaṃ eva1
rājasevako kismicid eva kamme raññā idaṃ nāma karohīti ajjhiṭṭho āṇatto
chandādiagativasena na kampeyya sabbakiccesu paggahitatulā viya samo bha-
veyya, sa rājavasatin ti so evarūpo sevako rājakule vāsaṃ vaseyya rājānaṃ
paricareyya evaṃ paricaranto ca pana yasaṃ labheyyā 'ti a., sabbāni abhi-
sambhonto ti sabbāni rājakiccāni karonto.
Ja_XXII.8(=545).132: Divā vā yadi vā rattiṃ rājakiccesu paṇḍito
ajjhiṭṭho na vikampeyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1270 ||
Ja_XXII.8(=545).133: Divā vā yadi vā rattiṃ rājakiccesu paṇḍito
sabbāni abhisambhonto sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1271 ||
Ja_XXII.8(=545).134: Yo2 c'; assa sukato maggo rañño suppaṭiyādito
na tena vutto gaccheyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1272 ||
Na vikampeyyā 'ti akampamāno tāni kiccāni kareyya, yo2 cassā 'ti
yo ca rañño gamanamaggo sukato assa rañño suppaṭiyādito sumaṇḍito iminā
maggena gacchā 'ti vutto pi tena na gaccheyya3.
Ja_XXII.8(=545).135: Na rañño samakaṃ4 bhuñje kāmabhoge kudācanaṃ
sabbattha pacchato gacche sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1273 ||
Ja_XXII.8(=545).136: Na rañño sadisaṃ vatthaṃ na mālā na vilepanaṃ
ākappaṃ sarakuttiṃ vā na rañño sadisam ācare
aññaṃ kareyya ākappaṃ sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1274 ||
Na rañño ti rañño kāmabhogena samaṃ kāmabhogaṃ na bhuñjeyya,
tādisassa hi rājā kujjhati, sabbatthā 'ti sabbesu rūpādīsu kāmaguṇesu rañño
pacchato va gaccheyya, hīnataram5 eva seveyyā6 'ti a., aññaṃ kareyyā 'ti
rañño ākappato aññam eva ākappaṃ kareyya, sa rāja -- ti so puggalo rañño
upagantvā vāsaṃ vaseyya.
Ja_XXII.8(=545).137: Kīḷe rājā7 amaccehi bhariyāhi parivārito,
nāmacco rājabhariyāsu bhāvaṃ kubbetha paṇḍito. || Ja_XXII:1275 ||
Ja_XXII.8(=545).138: Anuddhato acapalo nipako saṃvutindriyo
manopaṇidhisampanno sa rājavasatiṃ vase ti. || Ja_XXII:1276 ||
Ta. bhāvan ti vissāsavasena adhippāyaṃ, acapalo ti amaṇḍanasīlo,
nipako ti paripakkañāṇo, saṃvut -- ti pihitachaḷindriyo rañño vā aṅga-
paccaṅgāni orodhe c'; assa8 na olokeyya, maṇo -- ti acañcalena suṭṭhu ṭhapi-
tena cittena samannāgato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -vaṃ.
2 Cks so.
3 Cks maggena na gacchā ti vutte pi tena gaccheyya.
4 Bd sadisaṃ.
5 so Ck; Cs Bd hi-.
6 Cks soceyyā.
7 Bd rāja.
8 Bd -dhe vā na tassa visāse.
[page 294]
294 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).139: Nāssa bhariyāhi kīḷeyya na manteyya rahogato
nāssa kosādhanaṃ gaṇhe sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1277 ||
Ja_XXII.8(=545).140: Na niddannaṃ1 bahuṃ maññe2 na madāya suraṃ pive
nāssa dāye migaṃ haññe sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1278 ||
Ja_XXII.8(=545).141: Nāssa pīṭhaṃ na pallaṃkaṃ na kocchaṃ na nāgaṃ3 rathaṃ
sammato 'mhīti ārūhe sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1279 ||
Ja_XXII.8(=545).142: Nātidūre bhave4 rañño nāccāsanne vicakkhaṇo,
sammukhe5 c'; assa tiṭṭheyya sandissanto sabhattuno. || Ja_XXII:1280 ||
Ja_XXII.8(=545).143: Na ve6 rājā saṃkhā hoti na rājā hoti methuno,
khippaṃ kujjhanti rājāno sūken'; akkhiṃ7 va ghaṭṭitaṃ. || Ja_XXII:1281 ||
Ja_XXII.8(=545).144: Na pūjito maññamāno medhāvī paṇḍito naro
pharusaṃ patimanteyya rājānaṃ parisaṃkitaṃ8. || Ja_XXII:1282 ||
Na manteyyā 'ti tassa rañño bhariyāhi saddhiṃ n'; eva kīḷeyya na raho
manteyya, kosādhanaṃ na thenetvā gaṇheyya, na madāyā 'ti tātā rājase-
vako nāma madatthāya suraṃ na piveyya, dāye ti dinnābhaye migadāye, koc-
chan ti baddhapīṭhaṃ, sammatomhīti ahaṃ kammiko8 hutvā evaṃ karomīti
na ārūheyya, sammukhe5 -- ti assa rañño purato khuddakamahantaṃ kathaṃ
savanaṭṭhāne9 tiṭṭheyya, sandissanto -- ti so sevako tassa bhattuno dassa-
naṭṭhāne tiṭṭheyya, sūkenā 'ti akkhimhi patitūna vīhisūkādinā10 ghaṭṭitaṃ
akkhi pakatibhāvaṃ jahantaṃ11 yathā kujjhati nāma evaṃ kujjhanti, na tesu
vissāso kātabbo, pūjito maññamāno ti ahaṃ rājapūjito 'mhīti maññamāno,
pharusan ti yena so kujjhati tathārūpaṃ na manteyya.
Ja_XXII.8(=545).145: Laddhavāro12 labhe vāraṃ13 n'; eva rājūsu vissase
aggīva yato14 tiṭṭheyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1283 ||
Ja_XXII.8(=545).146: Puttaṃ15 vā bhātaraṃ16 saṃ17 vā sampaggaṇhāti khattiyo
gāmehi nigamehi vā18 raṭṭhe19 janapadehi vā18
tuṇhībhūto upekkheyya20, na bhaṇe chekapāpakaṃ. || Ja_XXII:1284 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cs; Ck didditaṃ, Bd niddhaṃ.
2 Bd maññeyya.
3 Bd nāvaṃ.
4 Ck bhavo, Bd bhaje.
5 Bd samukhe, Cks samekkhaṃ.
6 Bd me, Bs ce.
7 Cs sukesakkhiṃ, Bd sukenākkhiva, Bs -nakkhidha.
8 Bd sammato.
9 Ck samenaṭṭhāne, Cs samana-.
10 Ck vihiṃsakā-, Cs vīhisukā-, Bd vihisukā-.
11 Bd jahāti.
12 Bd -dvāro.
13 Ck Bd dvāraṃ, Cs cāraṃ.
14 Cks va sato, Bd aggi vā saṃyato.
15 Bd saputtaṃ.
16 Cks -rā
17 Bd omits saṃ.
18 Bd ca.
19 Bd -ehi.
20 Bd uddikkh-.
[page 295]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 295
Laddhavāro1 labhe vāran2 ti ahaṃ nippaṭihāro laddhavāro1 ti
appaṭihāretvā na pavise puna pi vāraṃ3 labheyya paṭihāretvā va paviseyyā 'ti
a., yato4 ti appamatto hutvā, bhātaraṃ5 saṃ6 vā ti sakabhātaraṃ vā,
sampaggaṇhātīti asukagāmaṃ vā asukanigamaṃ vā assa demā 'ti sadā se-
vakehi saddhiṃ katheti, na bhaṇe -- ti tadā guṇaṃ vā aguṇaṃ vā na bhaṇeyya.
Ja_XXII.8(=545).147: Hatthārūhe7 anīkaṭṭhe rathike pattikārike
tesaṃ kammāvadānena8 rājā vaḍḍheti vetanaṃ
na tesaṃ antarā gacche sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1285 ||
Ja_XXII.8(=545).148: Cāpo v'; ūnudaro9 dhīro vaṃso vāpi10 pakampaye11
paṭilomaṃ na vatteyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1286 ||
Ja_XXII.8(=545).149: Cāpo v'; ūnudaro12 assa maccho v'; assa ajivhavā13
appāsī nipako sūro sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1287 ||
Tesaṃ antarā-ti tesaṃ lābhassa antarā na gacche antarāyaṃ na ka-
reyya, vaṃso ti yathā vaṃsagumbato uggatavaṃso vātena pahaṭakāle kampati
evaṃ kampeyya, cāpo vūnudaro14 ti yathā cāpo15 mahodaro16 na hoti
evaṃ na mahodaro siyā, ajivhavā13 ti yathā maccho ajivhatāya na katheti
tathā mandakathatāya17 ajivhatā bhaveyya, appāsīti bhojane mattaññū.
Ja_XXII.8(=545).150: Na bāḷhaṃ itthiṃ gaccheyya sampassaṃ tejasaṃkhayaṃ,
kāsaṃ sāsaṃ daraṃ balyaṃ khīṇamedho nigacchati. || Ja_XXII:1288 ||
Ja_XXII.8(=545).151: Nātivelaṃ pabhāseyya, na tuṇhī sabbadā siyā,
avikiṇṇaṃ mitaṃ vācaṃ patte kāle udīraye. || Ja_XXII:1289 ||
Ja_XXII.8(=545).152: Akkodhano asaṃghaṭṭo sacco saṇho apesuṇo
samphaṃ18 giraṃ na bhāseyya sa rājavasatim vase19. || Ja_XXII:1290 ||
Na bāḷhan ti punappunaṃ gaccheyya, teja-ti evaṃ gacchanto hi puriso
tejasaṃkhayaṃ pāpuṇāti, taṃ sampassanto bāḷhaṃ na gaccheyya, daran ti
kāyadarathaṃ, bālyan ti dubbalabhāvaṃ, khīṇa-ti punappunakilesarativasena
khīṇapañño puriso ete kāsādayo nigacchati, velan ti tāta rājūnaṃ santike
pamāṇātikkantaṃ na bhāseyya, patte-ti attano vacanakāle sampatte, asaṃ-
ghaṭṭo ti paraṃ asaṃghaṭṭento, samphan18 ti niratthakaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dvāro.
2 Bd dvāran.
3 all three MSS. dvāraṃ.
4 Ck yatho, Cs sato'; Bds saṃyato.
5 Cks -rā.
6 Bd omits saṃ.
7 Bds -rohe.
8 Ck sammāvadāṇena, Cs kammādānena, Bd kammavatānena.
9 Ck cāpevānunape, Cs cāponuname, Bs cāpodhanudharo.
10 Cks cāpi.
11 Ck -piye, Cs -pi.
12 Ck cūnudaro, Bs danudharo.
13 Bds -hatā.
14 Ck cunū-, Cs cūnu, Bd vunu-.
15 Ck cāpadhanu.
16 Cks -raṃ.
17 Ck -kathaṃtāyaṃ, Bd sevako mandakathitāya.
18 Ck Bd sampaṃ.
19 Bd adds: mātā bhittibharo assa kule jeṭhāpacāyiko hiriottappasampanno
s. r. v, Bs inserts this verse after udīraye.
[page 296]
296 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).153: Vinīto sippavā danto katatto1 niyato mudu
appamatto suci dakkho sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1291 ||
Ja_XXII.8(=545).154: Nivātavutti vuḍḍhesu sappatisso sagāravo
surato sukhasaṃvāso2 sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1292 ||
Ja_XXII.8(=545).155: Ārakā parivajjeyya sahituṃ3 pahitaṃ janaṃ,
bhattārañ ñev'; udikkheyya anaññassa ca4 rājino. || Ja_XXII:1293 ||
Vinīto ti ācārasampanno, sippavā ti attano kule sikkhitabbasippena
samannāgato, danto ti chasu dvāresu nibbisevano, katatto4 ti sampāditatto,
niyato ti yasādīni nissāya acalasabhāvo, mudū 'ti anatimānī, appamatto
ti kattabbakiccesu pamādarahito, dakkho ti upaṭṭhāne cheko, nivātavuttīti
nīcavutti, sukhasaṃvāso ti garusaṃvāsaṃ vasanasīlo, sahituṃ4 pahitan
ti pararājūhi rañño6 santikaṃ guyharakkhāvasena vā paṭicchannapākaṭakaraṇa-
vasena vā pesitaṃ, tathārūpena hi saddhiṃ kathento rañño sammukhā va ka-
theyya, bhattāraṃ ñevudikkheyyā 'ti attano sāmikam eva olokeyya,
anaññassa ca5 rājino ti aññassa rañño santike7 na bhaveyya.
Ja_XXII.8(=545).156: Samaṇe brāhmaṇe cāpi sīlavante bahussute
sakkaccaṃ payirupāseyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1294 ||
Ja_XXII.8(=545).157: Samaṇe brāhmaṇe cāpi sīlavante bahussute
sakkaccaṃ anuvāseyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1295 ||
Ja_XXII.8(=545).158: Samaṇe brāhmaṇe cāpi sīlavante bahussute
tappeyya annapānena sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1296 ||
Ja_XXII.8(=545).159: Samaṇe brāhmaṇe cāpi sīlavante bahussute
āsajja paññe sevetha ākaṃkha vuddhim attano. || Ja_XXII:1297 ||
Sakkaccam payirupāseyyā 'ti gāravena punappuna upasaṃkameyya,
anuvāseyyā 'ti uposathavāsaṃ vasanto anuvatteyya, tappeyyā 'ti yāvadatthaṃ
dānena tappeyya, āsajjā 'ti upagantvā, paññe ti paṇḍite, āsajjapaññe vā
āsajjamānapaññe ti a.
Ja_XXII.8(=545).160: Dinnapubbaṃ na hāpeyya dānaṃ samaṇabrāhmaṇe,
na ca kiñci nivāreyya dānakāle vanibbake. || Ja_XXII:1298 ||
Ja_XXII.8(=545).161: Puññavā buddhisampanno vidhānavidhikovido
kālaññū samayaññū ca sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1299 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yatatto.
2 Cks -sambhāso.
3 Bd sañhituṃ.
4 Bd na ca aññassa.
5 Bd yatatto.
6 Bd sakarañño.
7 Cks santake.
[page 297]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka (545) 297
Ja_XXII.8(=545).162: Uṭṭhātā kammadheyyesu appamatto vicakkhaṇo
susaṃvihitakammanto sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1300 ||
Dinnapubban ti pakatipatiyattadānavaṭṭaṃ, samaṇabrāhmaṇe ti
samaṇe vā brāhmaṇe vā, vanibbake ti dānakāle vanibbake āgate disvā kiñci
na nivāreyya, paññavā ti vicāraṇapaññāya yutto, buddhi-ti avekallabuddhi-
sampanno, vidhānavidhikovido ti nānāpakāresu dāraporisādīnaṃ saṃvida-
hanakoṭṭhāsesu cheko, kālaññū ti ayaṃ dānaṃ dātuṃ ayaṃ sīlaṃ rakkhituṃ
ayaṃ uposathakammaṃ kātuṃ kālo ti jāneyya, samayaññū ti ayaṃ kasana-
samayo ayaṃ vapanas. ayaṃ vohāras. ayaṃ upaṭṭhānas. ti jāneyya, kamma-
dheyyesū 'ti attano kattabbakammesu.
Ja_XXII.8(=545).163: Khalaṃ sālaṃ pasuṃ khettaṃ gantā1 c'; assa2 abhikkhaṇaṃ
mitaṃ dhaññaṃ nidhāpeyya mitañ ca pācayā ghare. || Ja_XXII:1301 ||
Ja_XXII.8(=545).164: Puttaṃ vā bhātaraṃ3 saṃ vā sīlesu asamāhitaṃ
anaṅgavā hi4 te bālā yathā petā tath'; eva te
coḷañ ca nesaṃ piṇḍañ ca āsīnānaṃ va5 dāpaye. || Ja_XXII:1302 ||
Ja_XXII.8(=545).165: Dāse kammakare pesse6 sīlesu susamāhite
dakkhe uṭṭhānasampanne ādhipaccasmi ṭhāpaye. || Ja_XXII:1303 ||
Pasuṃ khettan ti gokulañ c'; eva sassaṭṭhānañ ca, gantā7 ti gamanasīlo,
mitan ti8 minitvā ettakan ti ñatvā koṭṭhesu nidhāpeyya, ghare ti ghare pi
parijanaṃ gaṇetvā mitam eva pacāpeyya, sīlesu -- ti evarūpaṃ dussīlaṃ anā-
cāraṃ kismici adhipaccaṭṭhāne9 na ṭhapeyyā 'ti a, anaṃgavā hi te10 bālā
ti aṅgam ekaṃ11 manussānaṃ bhātā loke pavuccatīti12 kiñcāpi jeṭṭhakaniṭṭha-
bhātaro aṅgasamatāya13 aṅgan ti vuttā, ime pana dussīlā tasmā aṅgasamā na
honti yathā pana susāne chaḍḍitā petā matā tath'; eva te, tasmā tādisā ādhi-
paccaṭṭhāne9 na ṭhapetabbā, kuṭumbaṃ hi te vināsenti, vinaṭṭhakuṭumbassa ca
daliddassa ca rājasevanaṃ nāma na sampajjati, āsīnānan ti āgantvā nisinnā-
naṃ jūtakabhattaṃ14 viya dento ghāsacchādanamattaṃ dāpeyya, uṭṭhāna -- ti
uṭṭhānaviriyena samannāgate.
Ja_XXII.8(=545).166: Sīlavā ca alolo ca anuratto15 ca16 rājino
avīraho hito tassa17 sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1304 ||
Ja_XXII.8(=545).167: Chandaññū rājino assa cittaṭṭho c'; assa rājino
asaṃkusakavatti 'ssa sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1305 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. gantvā.
2 Bd vassa.
3 Cks -rā.
4 Bd ti.
5 Bd āsanāni pa.
6 Bd pose.
7 Bd gantvā.
8 Bd adds dhaññaṃ.
9 Cks adhipaccana-, Bd adhipacca-.
10 Ck anaṃgācānite, Cs anaṃgācātite.
11 so Bd; Cks ahametaṃ.
12 Bd -antīti.
13 Cks -tā.
14 Bd nisinnānaṃ puttabhātānaṃ matasattānaṃ matakabhattaṃ.
15 Bd -rakkho.
16 Cks cassa.
17 Bd cassa.
[page 298]
298 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).168: Ucchādaye1 ca nahāpaye dhove pāde adhosiraṃ
āhato pi na kuppeyya sa rājavasatiṃ vase. || Ja_XXII:1306 ||
Alolo ti aluddho, cittaṭṭho ti citte ṭhito, rājacittavasiko ti a., asaṃ-
kusakavattissā 'ti appaṭilomavattī assa, adhosiran ti pāde dhovanto pi
siraṃ adhokatvā heṭṭhāmukho va dhoveyya, na rañño mukhaṃ ullokeyyā 'ti a.
Ja_XXII.8(=545).169: Kumbhaṃ pañjaliṃ kariyā2 vāyasaṃ vā3 padakkhiṇaṃ
kim eva sabbakāmānaṃ dātāraṃ dhīram uttamaṃ || Ja_XXII:1307 ||
Ja_XXII.8(=545).170: Yo deti sayanaṃ vatthaṃ yānaṃ āvasathaṃ gharaṃ
pajjunno-r-iva bhūtāni bhogehi-m-abhivassati. || Ja_XXII:1308 ||
Ja_XXII.8(=545).171: Es'; ayyo rājavasati vattamāno yathā naro
ārādhayati rājānaṃ pūjaṃ labhati bhattusū 'ti. || Ja_XXII:1309 ||
Kumbhaṃ pañjaliṃ kariyā4 vāyasaṃ vāpi3 padakkhiṇan ti
vuddhiṃ paccāsiṃsanto hi puriso udakabharitaṃ kumbhaṃ disvā tassa añjaliṃ
kareyya vāyasaṃ vāpi5 sakuṇañ ca padakkhiṇaṃ kareyya añjaliṃ katvā padak-
khiṇaṃ karontassa kiñci dātuṃ na sakkonti, kimevā 'ti yo pana sabbakāmānaṃ
dātā dhīro6 ca taṃ rājānaṃ kiṃkāraṇā na namasseyya, rājā yeva hi namassi-
tabbo ca ārādhetabbo cā 'ti, pajjunnorivā 'ti megho viya, esayyo -- t
ayyo yā7 ayaṃ mayā kathitā esā rājavasati nāma rājasevakānaṃ anusatthi, yathā
ti yāya rājavasatiyā vattamāno naro rājānaṃ ārādheti rājūnañ ca santikā pūjaṃ
labhati pasaṃsan ti.
Evaṃ asamadhuro Vidhuro Buddhalīḷhāya rājavasatiṃ
kathesīti. Rājavasatikhaṇḍaṃ.
Evaṃ puttadārasuhajjādayo anusāsantass'; eva tassa tayo
divasā8 jātā8, so divasassa9 pāripūriṃ ñatvā pāto va nānagga-
rasabhojanaṃ bhuñjitvā, rājānaṃ apaloketvā māṇavena sad-
dhiṃ gamissāmīti" ñātigaṇaparivuto rājanivesanaṃ gantvā
rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito vattabbayuttakaṃ va-
canaṃ avoca.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).172: Evaṃ samanusāsitvā ñātisaṃghaṃ vicakkhaṇo
parikiṇṇo suhadehi rājānaṃ upasaṃkami. || Ja_XXII:1310 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd acch-.
2 Bd kumbham pancalikariyā, Ck kumbhamhi pancasaṃkuriyā.
3 Bd cātancāpi.
4 Bd kumbham pancaliṃkariyā, Cks kumbhamhi pancasaṃ kuriyā.
5 Bd cātañ ca.
6 Cks dhītaro, Bd dhiro.
7 Cks omit yā.
8 Cks -o.
9 Cks -saṃ.
[page 299]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 299
Ja_XXII.8(=545).173: Vanditvā sirasā pāde katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ
Vidhuro avaca rājānaṃ paggahetvāna añjaliṃ: || Ja_XXII:1311 ||
Ja_XXII.8(=545).174: Ayaṃ maṃ māṇavo neti kattukāmo1 yathāmatiṃ,
ñātīn'; atthaṃ pavakkhāmi, taṃ suṇohi arindama. || Ja_XXII:1312 ||
Ja_XXII.8(=545).175: Putte ca me udikkhesi yañ ca m'; aññaṃ ghare dhanaṃ
yathā pecca2 na hāyetha ñātisaṃgho mayī gate. || Ja_XXII:1313 ||
Ja_XXII.8(=545).176: Yath'; eva khalatī bhumyā bhumyā va patitiṭṭhati3
ev'; etaṃ khalitaṃ mayhaṃ etaṃ passāmi accayan ti. || Ja_XXII:1314 ||
Ta. suhadehīti suhadayehi ñātimittādīhi, yañcamaññan ti yañ ca
me aññaṃ tayā c'; eva aññarājūhi ca dinnaṃ ghare aparimāṇaṃ dhanaṃ taṃ
sabbaṃ tvam eva olokeyyāsi, peccā4 'ti pacchā5, khalatīti pakkhalati, eve-
tan ti evam etaṃ ahaṃ hi bhūmiyaṃ khalitvā tatth'; eva patiṭṭhitapuriso viya
tumhesu khalitvā tumhesu yeva patiṭṭhahāmi6, etaṃ passāmīti yo esa mama7
kin te rājā hotīti māṇavena puṭṭhassa8 tumhe anoloketvā saccaṃ patthetvā9
dāso 'ham asmīti vadantassa accayo etaṃ accayaṃ passāmi, añño10 pana me
doso n'; atthi, taṃ me accayaṃ khamatha, mā me taṃ11 hadaye katvā pacchā
mama puttadāre12 aparajjhittha.
Taṃ sutvā rājā "paṇḍita tava gamanaṃ mayham na
ruccati, mā tvaṃ agamā, māṇavaṃ nayen'; eva13 pakkositvā
ghātetvā paticchādemā 'ti14 mayhaṃ taṃ ruccatīti" dīpento g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).177: Sakkā na gantuṃ iti mayhaṃ hoti,
jhatvā vadhitvā idha Kātiyānaṃ
idh'; eva hohi15 iti mayha ruccati,
mā tvaṃ agā uttamabhūripaññā 'ti. || Ja_XXII:1315 ||
Ta. jhatvā ti idha rājagehe yeva taṃ pothetvā.
Taṃ sutvā M. "deva tumhākaṃ evarūpo ajjhāsayo ayutto"
ti vatvā āha:
Ja_XXII.8(=545).178: Mā h'; ev'; adhammesu16 manaṃ paṇīdahi17,
atthe ca dhamme ca yutto bhavassu,
dhi-r-atthu kammaṃ18 akusalaṃ anariyaṃ19
yaṃ katvā20 pacchā nirayaṃ vajeyya. || Ja_XXII:1316 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gantu-.
2 Bd pacchā.
3 Bds bkumyāyeva patiṭhati.
4 Bd pacchā.
5 Bd adds kāle.
6 Bd patiṭhaṃhomi.
7 Bd omits mama.
8 Bd adds mama.
9 Bd apekkhitvā.
10 Bd rañño.
11 Cs mā etaṃ, Bd etaṃ, omitting mā me.
12 Bd -resu.
13 Bd upāyena.
14 so Cks, Bd -detuṃ, Bs -dessāmā ti.
15 Bds hoti.
16 Bd hevādh-.
17 Cks -ha.
18 read: kamm'.
19 read: anaryaṃ or anāriyaṃ.
20 read: katva?
[page 300]
300 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).179: N'; ev'; esa1 dhammo, na pun'; etaṃ kiccaṃ,
ayiro hi dāsassa janinda issaro
ghātetuṃ jhāpetuṃ atho pi hantuṃ,
na ca mayha kodh'; atthi vajāmi cāhan ti. || Ja_XXII:1317 ||
Ta. mā hevadhammesu2 'ti mā h'; eva adhammesu anatthesu apuññesu
tava cittaṃ paṇidahīti a, pacchā ti yaṃ kammaṃ katvāpi ajarāmaro na hoti
atha kho pacchā nirayam eva upapajjeyya dhi-r-atthu taṃ kamman ti, nevesā
'ti n'; eva esa, ayiro ti ayiro sāmi3, ghātetun ti etāni ghātādīni kātuṃ
ayiro dāsassa issaro sabbān'; etāni kātuṃ labhati, mayhaṃ māṇave appāmattako
pi kodho n'; atthi, dinnakālato paṭṭhāya cittaṃ sandhāretuṃ vaṭṭati, vajām'
narindā 'ti āha.
Evaṃ vatvā M. rājānaṃ vanditvā rājorodhe ca rājaporisañ
ca ovaditvā tesu sakabhāvena asaṇṭhahitvā māhāviravaṃ vira-
vantesu pi rājanivesanā nikkhami, sakalanagaravāsino "p. kira
māṇavena saddhiṃ gacchati, etha passissāma nan" ti rājaṅ-
gaṇe yeva naṃ passiṃsu, te pi "mā cintayittha, sabbe saṃ-
khārā aniccā, dānādīsu yeva appamattā hothā" 'ti ovaditvā
nivattetvā attano gehābhimukho pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe Dham-
mapālakumāro bhātigaṇaparivuto "pitu paccuggamanaṃ karissā-
mīti" nikkhanto nivesanadvāre yeva pitu sammukho ahosi, M.
taṃ disvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto taṃ upaguyha ure
nipajjāpetvā nivesanaṃ pāvisi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).180: Jeṭṭhaputtaṃ upaguyha vineyya hadaye daraṃ
assapuṇṇehi nettehi pāvisi so mahāgharan ti. || Ja_XXII:1318 ||
Gharesu pan'; assa sahassaputtā sahassadhītaro sahassa-
bhariyā sattavaṇṇadāsisatāni, tehi c'; eva avasesadāsakamma-
karañātimittehi ca sakalanivesanaṃ yugantavātābhighātapatitehi
sālehi sālavanaṃ viya nirantaraṃ ahosi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).181: Sālā va sampamathitā mālutena pamadditā
senti puttā ca dārā ca Vidhurassa nivesane. || Ja_XXII:1319 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds navesa.
2 Bd hevādh-.
3 so Cs; Ck omits ayiro, Bd has sāmiko in the place of ayiro sāmi.
[page 301]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 301
Ja_XXII.8(=545).182: Itthīsahassaṃ bhariyānaṃ dāsīsattasatāni ca
bāhā paggayha pakkanduṃ Vidhurassa nivesane. || Ja_XXII:1320 ||
Ja_XXII.8(=545).183: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
bāhā paggayha pakkanduṃ Vidhurassa nivesane. || Ja_XXII:1321 ||
Ja_XXII.8(=545).184: Hatthāruhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā bāhā etc. || Ja_XXII:1322 ||
Ja_XXII.8(=545).185: Samāgatā jānapadā negamā ca samāgatā bāhā etc. || Ja_XXII:1323 ||
Ja_XXII.8(=545).186: Itthīsahassaṃ bhariyānaṃ dāsā1 sattasatāni ca
bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahessasi. || Ja_XXII:1324 ||
Ja_XXII.8(=545).187: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahessasi. || Ja_XXII:1325 ||
Ja_XXII.8(=545).188: Hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā bāhā etc. || Ja_XXII:1326 ||
Ja_XXII.8(=545).189: Samāgatā jānapadā negamā ca samāgatā etc. || Ja_XXII:1327 ||
Ta. sentīti mahātale chinnapādā viya2 patitā āvaṭṭantā sayanti, bhari-
yānan ti bhariyānam eva itthīnaṃ sahassaṃ, kasmā no ti kena kāraṇena
amhe vijahessasīti parideviṃsu.
M. sabban taṃ mahājanaṃ assāsetvā avasesāni kiccāni
katvā antojanaṃ3 ovaditvā ācikkhitabbayuttakaṃ sabbaṃ
ācikkhitvā Puṇṇakassa santikaṃ gantvā attano niṭṭhitakiccaṃ
taṃ4 ārocesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).190: Katvā gharesu kiccāni anusāsitvā sakaṃ janaṃ
mittāmacce ca suhajje puttadāre ca bandhave || Ja_XXII:1328 ||
Ja_XXII.8(=545).191: Kammantaṃ saṃvidhetvāna5 ācikkhitvā ghare dhanaṃ
nidhiñ ca iṇadānañ ca Puṇṇakaṃ etad abravi: || Ja_XXII:1329 ||
Ja_XXII.8(=545).192: Avasī tuvaṃ mayha tīhaṃ agāre,
katāni kiccāni gharesu mayhaṃ,
anusāsitā puttadārā mayā ca,
karoma Kaccāna6 yathāmatiṃ te ti. || Ja_XXII:1330 ||
Ta. kammantaṃ saṃvidhetvānā 'ti evam evañ ca kātuṃ vaṭṭatīti
ghare kattabbakammaṃ saṃvidahitvā, nidhin ti tattha tattha nihitadhanaṃ,
yathāmatin te ti idāni tava ajjhāsayānurūpaṃ karomā 't.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks dāso, Bd -si.
2 Cks chinnapātaṃ, omitting viya.
3 Bd adds bahijanañ.
4 Bd tassa.
5 Bd -dahitvā.
6 Bd kiccāni.
[page 302]
302 XXII. Mahānipāta.
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).193: Sace hi katte1 anusāsitā te
puttā ca dārā ca anujīvino ca
hand'; esa hīdāni taramānarūpo
dīgho hi addhāpi ayaṃ puratthā. || Ja_XXII:1331 ||
Ja_XXII.8(=545).194: Asambhīto va gaṇhāhi ajānīyassa vāladhiṃ,
idaṃ pacchimakaṃ tuyhaṃ jīvalokassa dassanan ti. || Ja_XXII:1332 ||
Ta. katte ti somanassappatto yakkho Mahāsattaṃ ālapati, addhāpiti
gantabbamaggo2 pi dīgho, asambhīto vā 'ti3 idaṃ so heṭṭhāpāsādaṃ anota-
ritvā tato gantukāmo avaca.
Atha naṃ Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).195: So 'haṃ kissānubhāyissaṃ4 yassa me n'; atthi dukkataṃ
kāyena vācā manasā yena gaccheyya duggatin ti. || Ja_XXII:1333 ||
Ta. sohaṃ kissānubhāyissan5 ti idaṃ M. asambhīto va gaṇhāhīti
vuttattā evam āha.
Evaṃ M. sīhanādaṃ naditvā asambhītakesarī viya nib-
bhayo hutvā "ayaṃ sāṭako mama aruciyā mā muccīti6" adhiṭ-
ṭhānapāramiṃ purecārikaṃ katvā daḷhaṃ nivāsetvā assassa
vāladhiṃ viyūhitvā ubhohi hatthehi daḷhaṃ vāladhiṃ gahetvā
dvīhi pādehi assaṃ7 ūrūsu paliveṭhetvā "māṇavaka, gahito me
vāladhi, yathāruciyā yāhīti" ā., tasmiṃ khaṇe Puṇṇako
manomayasindhavassa saññam adāsi, so paṇḍitaṃ ādāya
ākāse8 pakkhandi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).196: So assarājā Vidhuraṃ vahanto
pakkāmi vehāsayaṃ antalikkhe,
sākhāsu selesu asajjamāno
Kālāgiriṃ khippam upāgamāsīti. || Ja_XXII:1334 ||
Ta. sākhāsu -- ti Pu-kira cintesi: dūraṃ āgantvā va imaṃ Hima-
vantapadese rukkhapabbatesu pothento māretvā hadayamaṃsaṃ ādāya kaḷebaraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd katthe.
2 Bd gandhabba-.
3 Ck vāpi, Cs cāpi.
4 Ck kissannābhāsissaṃ, Cs kissantābhāsissaṃ.
5 Cks kissannubhāsissan.
6 Bd muñcatūti.
7 Cs assa, Bd assassa.
8 Bd -ena.
[page 303]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 303
pabbatantare chaḍḍetvā n-bhavanaṃ gamissāmīti so rukkhe ca pabbate ca apari-
haritvā1 tesaṃ majjhen'; eva assaṃ pesesi, Mahāsattassānubhāvena rukkhāni pi
pabbatāni pi tassa sarīrato ubhosu passesu ratanamattaṃ paṭikkamanti, so
mato vā no vā ti parivattitvā M-assa mukhaṃ olokento kañcanādāsam iva
vippasannaṃ disvā ayaṃ evaṃ na marati idāni vātakkhandhesu cuṇṇavicuṇṇaṃ
karissāmīti kodhābhibhūto cintetvā sattamaṃ vātakkhandhaṃ pakkhandi, tato
verambhavātehi pi tassa antarāyābhāvaṃ passanto taṃ ādāya Kālapabbataṃ
agamāsi, tena vuttaṃ: sākhāsu -- , tattha asajjamāno ti alaggamāno apaṭi-
haññamāno Vi-paṇḍitaṃ vahanto Kālapabbatamatthakaṃ upāgato.
Evaṃ Puṇṇakena M-aṃ gahetvā gatakāle paṇḍitassa puttā-
dayo P-kassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā M-aṃ adisvā chinnapādā
viya patitvā2 aparāparaṃ pavaṭṭamānā mahāsaddena parideviṃsu
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).197: Itthīsahassaṃ bhariyānaṃ dāsā3 sattasatāni ca
bāhā paggayha pakkanduṃ, [yakkho brāhmaṇavaṇṇena]
Vidhuraṃ ādāya gacchati. || Ja_XXII:1335 ||
Ja_XXII.8(=545).198: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
b. p. p., [yakkho br.] Vidhuraṃ ādāya gacchati. || Ja_XXII:1336 ||
Ja_XXII.8(=545).199: Hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
b. p. p, [yakkho br.] Vidhuraṃ ādāya gacchati. || Ja_XXII:1337 ||
Ja_XXII.8(=545).200: Samāgatā jānapadā negamā ca samāgatā
b. p. p., [yakkho br.] Vidhuraṃ ādāya gacchati. || Ja_XXII:1338 ||
Ja_XXII.8(=545).201: Itthīsahassaṃ bhariyānaṃ dāsī3 sattasatāni ca
bāhā paggayha pakkanduṃ: paṇḍito so kuhiṃ gato. || Ja_XXII:1339 ||
Ja_XXII.8(=545).202: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
b. p. p.: paṇḍito so kuhiṃ gato. || Ja_XXII:1340 ||
Ja_XXII.8(=545).203: Hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā bāhā etc. || Ja_XXII:1341 ||
Ja_XXII.8(=545).204: Samāgatā jānapadā negamā ca samāgatā etc. ti. || Ja_XXII:1342 ||
Mahāsattaṃ ahetvā ākāsena gacchantaṃ disvā ca sutvā
ca evam pi kanditvā te sabbe pana sakalanagaravāsīhi sad-
dhiṃ kandantā rājadvāraṃ agamaṃsu. Rājā mahantaṃ pari-
devasaddaṃ sutvā sīhapañjaraṃ vivaritvā "kasmā paridevathā"
'ti pucchi, ath'; assa te "deva so kira māṇavo na brāhmaṇo
yakkho brāhmaṇarūpena āgantvā paṇḍitaṃ ādāya gato, tena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd apaṭi-.
2 Ck -pātaṃ apatitvā, Cs -pānaṃ apatitvā.
3 Cks dāso, Bd dāsi.
[page 304]
304 XXII. Mahānipāta.
vinā amhākaṃ jīvitaṃ n'; atthi, sace ito sattame divase nā-
gamissati sakaṭasatehi sakaṭasahassehi dārūni saṃkaḍḍhitvā
sabbe aggiṃ pavisissāmā" 'ti.
Imam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).205: Sace so1 sattarattena paṇḍito nāgamissati
sabbe aggiṃ pavekkhāma, n'; atth'; attho jīvitena no ti. || Ja_XXII:1343 ||
Sammāsambuddhassa parinibbutakāle2 pi "mayaṃ aggiṃ pavisitvā maris-
sāmā" 'ti vattāro nāhesuṃ, aho suvasitaṃ3 Mahāsattena nagaramhīti4.
Rājā tesaṃ kathaṃ sutvā "madhurakatho p. māṇavaṃ
dhammakathāya palobhetvā attano pādesu pātetvā na cirass'
ev'; esa assumukhāni5 hāsento āgamissati, mā socitthā" 'ti g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).206: Paṇḍito ca viyatto ca vibhāvī ca vicakkhaṇo
khippaṃ mocessat'; attānaṃ, mā bhātha āgamissatīti. || Ja_XXII:1344 ||
Ta. viyatto ti veyyattiyā vicāraṇapaññāya samannāgato, vibhāvīti
atthānatthakāraṇākāraṇaṃ bhāvetvā dassetvā kathetuṃ samattho, vicakkhaṇo
ti taṃkhaṇen'; eva ṭhānuppattikāya kāraṇavindanapaññāya6 yutto, mā bhāthā
'ti mā bhāyatha, khippaṃ attānaṃ mocetvā āgamissatīti assāsesi, nāgarāpi
paṇḍito rañño kathetvā gato bhavissatīti assāsaṃ paṭilabhiṃsū 'ti. Anan-
arapeyyālo7.
Puṇṇako pi M-aṃ Kālāgirimatthake ṭhapetvā "imasmiṃ
jīvamāne mayhaṃ vaḍḍhi nāma n'; atthi, imaṃ māretvā hada-
yamaṃsaṃ gahetvā n-bhavanaṃ gantvā Vimalāya datvā Iranda-
tiṃ gahetvā devalokaṃ gamissāmīti" cintesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).207: So tattha gantvāna vicintayanto
uccāvacā cetanakā8 bhavanti
imassa jīvena na h'; atthi9 kiñci
hantvān'; imaṃ hadayaṃ ādiyissan10 ti. || Ja_XXII:1345 ||
Ta. so ti so Puṇṇako, tattha -- ti gantvā tattha Kāḷāgirimatthake ṭhito,
cetanā11 ti khaṇe khaṇe uppajjamānā cetanā uccāpi avacāpi uppajjanti, ṭhānaṃ
kho pan'; etaṃ vijjati yaṃ mam'; etassa jīvitadānacetanāpi12 uppajjeyyā 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vo.
2 Bd -tikāle.
3 Bd ato subhā-.
4 Bd nāgarehiti.
5 Cks assūnimu-.
6 Bd -ṇacintana-.
7 Bd antarapeyyālo niṭhito.
8 Bd cetanatā.
9 Bd nayimassa jivena mamatthi.
10 Bd ānayissan.
11 Bd cetanātā.
12 Cks -dāne-.
[page 305]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 305
imassa pana jīvena1 tahiṃ n-bhavane mama2 appamattakam pi kiñci kiccaṃ
n'; atthi, idh'; ev'; imaṃ hantvā assa hadayaṃ ādiyissāmīti3 sanniṭṭhānam akāsīti a.
Tato pana cintesi: "yan nūnāhaṃ imaṃ sahatthena amā-
retvā bheravarūpadassanena jīvitakkhayaṃ pāpeyyan" ti bhera-
varakkhasarūpaṃ nimminitvā gacchanto āgantvā taṃ pātetvā
antare katvā khāditukāmo viya ahosi, M-assa lomahaṃsamattam
pi nāhosi, tato sīharūpena mattamahāhatthirūpena ca āgantvā
dāṭhāhi c'; eva dantehi ca ovijjhitukāmo viya ahosi4, tathāpi
abhāyantassa ekadoṇikanāvappamāṇaṃ mahantaṃ sappavaṇṇaṃ
nimminitvā assasanto5 āgantvā sakasarīraṃ6 veṭhetvā matthake
phaṇaṃ dhāresi, tassa sārajjamattam pi nāhosi, atha "naṃ
pabbatamatthake ṭhatvā patitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ karissāmīti"
mahāvātaṃ samuṭṭhāpesi, so tassa kesaggamattam pi n'; eva
cālesi, atha naṃ tatth'; eva pabbatamatthake ṭhapetvā hatthī
viya khajjūrirukkhaṃ pabbataṃ aparāparaṃ cālesi, tathāpi
naṃ ṭhitaṭṭhānato kesaggamattam pi cāletuṃ nāsakkhi, tato
"saddasantāsen'; assa7 hadayaphālanaṃ katvā māressāmīti"
antopabbataṃ pavisitvā paṭhaviñ ca nabhañ ca ekaninnādaṃ
karonto mahānādaṃ nadi, evam pi 'ssa sārajjamattam pi nā-
hosi, jānāti hi M. "yakkhasīhahatthināgarājavesena hi āgato
pi vātavuṭṭhipabbatacalanānaṃ kārako pi antopabbataṃ pavi-
sitvā nādaṃ vissajjanto pi māṇavo yeva8 na añño" ti, tato
yakkho cintesi: "nāhaṃ imaṃ bāhirupakkamehi māretuṃ sak-
komi, sahatthen'; eva taṃ māressāmīti" so M-aṃ pabbata-
muddhani ṭhapetvā pabbatapādaṃ gantvā maṇikkhandhe9 paṇ-
ḍusuttaṃ10 pavesento viya nadanto antopabbatena uggantvā
M-aṃ daḷhaṃ gahetvā parivattetvā adhosiraṃ11 anālambe
ākāse vissajjesi, tena vuttaṃ:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd jivitena.
2 Cks maṃ.
3 Bd ānayis-.
4 Cks hutvā.
5 Cs assayanto, Bd assāsento passāsento susu ti saddaṃ karonto.
6 Bd mahāsattassa sakalasariyaṃ.
7 Cks saddahantāsenassa.
8 Cks yena.
9 Bd -khaṇḍe.
10 Bd paṇḍarasuttaṃ.
11 Bd adds katvā.
[page 306]
306 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).208: So tattha gantvā pabbatantarasmiṃ1
anto pavisitvā paduṭṭhacitto
asaṃvutasmiṃ jagatippadese
adhosiraṃ dhārayi Kātiyāno ti. || Ja_XXII:1346 ||
Ta. gantvā ti pabbatamatthakā pabbatapādaṃ gantvā tattha pabba-
tantare ṭhatvā tassa2 anto apavisitvā3 p-matthake ṭhitassa heṭṭhā paññāyamāno
asaṃvute bhūmippadese dhāresīti; na ādito va dhāresi, tattha pana taṃ khipitvā
pannarasayojanamattaṃ bhaṭṭhakāle p-muddhani ṭhito va hatthaṃ vaḍḍhetvā
adhosiraṃ bhassantaṃ pāde gahetvā adhosiram eva ukkhipitvā mukhaṃ oloketvā
maratīti ñatvā dutiyaṃ khipitvā tiṃsayojanamattaṃ bhaṭṭhakālena tath'; eva
ukkhipitvā mukhaṃ olokento jīvantaṃ eva disvā cintesi: sace idāni saṭṭhiyo-
janamattam pi bhassitvā na marissati pādesu naṃ gahetvā p-muddhani po-
thetvā māressāmīti, atha naṃ tatiyam pi khipitvā saṭṭhiyojanaṃ bhaṭṭhakāle
hatthaṃ vaḍḍhetvā pādesu gahetvā ukkhipi, M. pi cintesi: ayaṃ maṃ paṭha-
maṃ pannarasayojanaṃ khipi dutiyaṃ tiṃsayojanaṃ tatiyaṃ saṭṭhiyojanaṃ,
idāni puna na khipissati, ukkhipanto yeva pana p-muddhani paharitvā mā-
ressati, yāva maṃ ukkhipitvā p-matthake na potheti tāva naṃ adhosiro olam-
banto va māraṇakāraṇaṃ pucchissāmīti so abhīto asantasanto tathā akāsi, tena
vuttaṃ: dhārayi Kātiyāno ti tikkhattuṃ khipitvā dhārayīti a.
Ja_XXII.8(=545).209: So lambamāno narake papāte
mahabbhaye lomahaṃse vidugge
asantasaṃ Kurunaṃ kattuseṭṭho4
icc-abravī Puṇṇakaṃ nāma yakkhaṃ: || Ja_XXII:1347 ||
Ja_XXII.8(=545).210: Ariyāvakāso si anariyarūpo5
asaññato saññatasannikāso,
accāhitaṃ kammaṃ karosi ludraṃ6,
bhāve ca te kusalaṃ n'; atthi kiñci. || Ja_XXII:1348 ||
Ja_XXII.8(=545).211: Yaṃ maṃ papātasmiṃ pamuttam icchasi
ko nu tav'; attho maraṇena mayhaṃ,
amānusass'; eva te ajja vaṇṇo,
ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā. || Ja_XXII:1349 ||
So lamb-ti so Kurūnaṃ kattuseṭṭho7 tatiyavāre lambamāno, ariyā-
vakāso ti rūpena ariyasadiso devavaṇṇī hutvā carasi, asaññato ti kāyādīhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pabbatamantarasmiṃ, Bd pabbatapādasmiṃ.
2 Bd tattha.
3 Bd pa-.
4 Cks katta-.
5 Cks anariyo casi.
6 Bd luddhaṃ.
7 Cks katta-.
[page 307]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 307
asaññato dussīlo, accāhitan ti hitātikkantaṃ ati ahitam vā, bhāve ca te ti
tava citte appamattakam pi n'; atthi kusalaṃ, vaṇṇo ti ajja tavedaṃ kāraṇaṃ
amanussass'; eva, devatā ti yakkhānaṃ antare katarayakkho nāma tvaṃ.
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).212: Yadi te suto Puṇṇako nāma yakkho,
rañño Kuverassa hi so sajīvo,
bhūmindharo Varuṇo nāma nāgo
brahā sucī vaṇṇabalūpapanno. || Ja_XXII:1350 ||
Ja_XXII.8(=545).213: Tassānujaṃ dhītaraṃ kāmayāmi,
Irandatī1 nāma sā nāgakaññā,
tassā sumajjhāya piyāya hetu
patārayiṃ2 tuyha3 vadhāya dhīrā 'ti. || Ja_XXII:1351 ||
Ta. sajīvo ti sajīvo amacco, brahā ti ārohasampanno uṭṭhāpitakañcana-
rūpasadiso, vaṇṇa -- ti sarīravaṇṇena kāyabalena ca upagato, tassānujan ti
tassa anujātam, patārayin2 ti cittaṃ pavattesiṃ, sanniṭṭhānaṃ akāsin ti a.
Taṃ sutvā M. "ayaṃ loko duggahītena nassati, nāgamā-
ṇavikaṃ patthentassa mama maraṇena kiṃ payojanaṃ, tatvato
jānissāmīti" cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).214: Mā h'; eva tvaṃ4 yakkha ahosi mūḷho5,
naṭṭhā bahū6 duggahītena loko7,
kiṃ te sumajjhāya piyāya kiccaṃ
maraṇena me, iṃgha suṇoma sabban ti. || Ja_XXII:1352 ||
Ath'; assa Puṇṇako ācikkhanto āha:
Ja_XXII.8(=545).215: Mahānubhāvassa mahoragassa
dhītukkamo ñātigato8 'ham asmi,
taṃ yācamānaṃ sasuro avoca
yathā maṃ aññiṃsu sukāmanītaṃ, || Ja_XXII:1353 ||
Ja_XXII.8(=545).216: Dajjemu kho te sutanuṃ sunettaṃ
sucimhitaṃ candanalittagattiṃ
sace tuvaṃ hadayaṃ paṇḍitassa
dhammena laddhā idha-m-āharesi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -tiṃ, Bd -ti.
2 Bd pakā-.
3 Cs -ha.
4 Bd mā he va te, Cks mā he tvaṃ.
5 Bd moho.
6 Bd naṭho, all three MSS. bahu.
7 so all three MSS. for loke?
8 Bd dhitukāmo ñātibhaṭo.
[page 308]
308 XXII. Mahānipāta.
etena vittena1 kumāri labbhā,
nāññaṃ dhanaṃ uttariṃ patthayāma. || Ja_XXII:1354 ||
Ja_XXII.8(=545).217: Evaṃ na mūḷho 'smi, suṇohi katte,
na cāpi me duggahit'; atthi kiñci,
hadayena te dhammaladdhena nāgā
Irandatiṃ nāgakaññaṃ dadanti. || Ja_XXII:1355 ||
Ja_XXII.8(=545).218: Tasmā ahaṃ tuyhaṃ vadhāya yutto2,
evaṃ mam'; attho maraṇena tuyhaṃ,
idh'; eva taṃ narake pātayitvā
hantvāna taṃ hadayaṃ ādiyissan3 ti. || Ja_XXII:1356 ||
Ta. dhītukkamo4 ti dhītu atthāya vicarāmi, ñātigato5 ti ñātigatako
nāma ahaṃ6, tan ti taṃ nāgakaññaṃ yācamānaṃ, yathā man ti yasmā maṃ
suṭṭhu esa kāmena nīto ti sukāmanītaṃ aññaṃsu sasuro dajjemu kho te ti ādi
avoca, tattha dajjemū 'ti dadeyyāma, sutanun ti sundarasarīraṃ, idhamā-
haresīti idha āhareyyāsi.
Tassa taṃ kathaṃ sutvā M. cintesi: "Vimalāya mama
hadayena kiccaṃ n'; atthi, Varuṇena pana dhammakathaṃ
sutvā maṇinā maṃ pūjetvā tattha gatena mama dhamma-
kathikabhāvo vaṇṇito bhavissati, tato Vimalāya mama dhamma-
kathāya dohaḷo uppanno bhavissati, Varuṇena duggahītaṃ
gahetvā Pu-āṇatto bhavissati, sv-āyaṃ7 attanā duggahītena
maṃ māretuṃ evarūpaṃ dukkhaṃ pāpesi, mama paṇḍitabhāvo
ṭhānuppattikāraṇavindanasamatthatā8, imasmiṃ maṃ mārente
kiṃ karissati, handa naṃ ‘māṇava, sādhunaradhammaṃ nāma
jānāmi, yāvāhaṃ na marāmi tāva maṃ p-muddhani nisīdāpetvā
sādhunaradhammaṃ suṇa, pacchā yaṃ icchasi taṃ kareyyā-
sīti'; vatvā sādhunaradhammaṃ vaṇṇento attano jīvitaṃ āharā-
peyyan" ti so adhosiraṃ olambanto yeva g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).219: Khippaṃ mamaṃ uddhara Kātiyāna
hadayena me yadi te atthi kiccaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cittena.
2 Bd vadhāyussuko.
3 Bd ānayi-.
4 Bd dhitukāmo.
5 Bd ñātibhaṭo.
6 Bd ti tasmā tassa ñātibhaṭako nāma ahaṃ amhi.
7 Bd yvāyaṃ.
8 Bd -cintana-.
[page 309]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 309
ye kec'; ime sādhunarassa dhammā
sabbe va te pātukaromi ajjā 'ti. || Ja_XXII:1357 ||
Taṃ sutvā Pu-"ayaṃ paṇḍitena devamanussānaṃ aka-
thitapubbo dhammo bhavissati, khippam eva naṃ uddharitvā
sādhunaradhammaṃ sossāmīti1" cintetvā M-aṃ ukkhipitvā
pabbatamuddhani nisīdāpesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).220: Sa2 Puṇṇako Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ3
nagamuddhanī khippaṃ patiṭṭhapetvā
assattham āsīnaṃ4 samekkhiyānaṃ5
paripucchi kattāram anomapaññaṃ: || Ja_XXII:1358 ||
Ja_XXII.8(=545).221: Samuddhato me si tuvaṃ papātā,
hadayena te ajja mam'; atthi kiccaṃ,
ye kec'; ime sādhunarassa dhammā
sabbe va me pātukarohi ajjā 'ti. || Ja_XXII:1359 ||
Ta. assatthan ti laddhassāsaṃ hutvā nisinnaṃ, samekkhiyānaṃ6 ti
divā, sādhunarassa dhammā narassa sādhudhammā sundaradhammā.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).222: Samuddhato ty-asmi{7} ahaṃ papātā,
hadayena me yadi te atthi kiccaṃ
ye kec'; ime sādhunarassa dhammā
sabbe va te pātukaromi ajjā 'ti || Ja_XXII:1360 ||
Ta. tyasmīti8 tayā asmi
Atha naṃ M. "kiliṭṭhasarīro 'smi, nahāyāmi tāvā" 'ti ā.,
yakkho "sādhū" 'ti nahānodakaṃ āharitvā nahātakāle M-assa
dibbadussadibbagandhamālādīni datvā alaṃkatapaṭiyattakāle
dibbabhojanaṃ adāsi, M. bhuttabhojano Kāḷāgirimatthakaṃ
alaṃkārāpetvā āsanaṃ paññapāpetvā alaṃkatāsane nisīditvā
Buddhalīḷhāya sādhunaradhammaṃ desento g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).223: Yātānuyāyī9 ca bhavāhi10 māṇava,
addañ ca11 pāṇiṃ12 parivajjayassu,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd suṇissāmīti.
2 Bd so.
3 Cks katta-.
4 Ck Bd āsi-.
5 Cs -kkhiyā, Bd -yāna.
6 Bd -nā.
7 Bd -miṃ.
8 all three MSS. tyasminti.
9 Cks yānā-.
10 Bd -vāmi.
11 Bd allañca.
12 Ck pāṇī ca, Cs pāniṃ ma, Bd pāṇi.
[page 310]
310 XXII. Mahānipāta.
mā c'; assu1 mittesu kadāci dūbhī2,
mā ca vasaṃ asatīnaṃ nigacche. || Ja_XXII:1361 ||
Ta. addañca3 -- ti allaṃ tintaṃ4 pāṇiṃ mā dahi mā jhāpayi.
Yakkho saṃkhittena kathite cattāro sādhunaradhamme
bujjhituṃ asakkonto vitthārena pucchi:
Ja_XXII.8(=545).224: Kathan nu yātaṃ5 anuyāyi hoti
addañ ca pāṇiṃ dahate kathaṃ so
asatī ca kā ko6 pana mittadūbho7,
akkhāhi me pucchito etam atthan ti. || Ja_XXII:1362 ||
Mahāsatto pi 'ssa kathesi:
Ja_XXII.8(=545).225: Asanthutaṃ8 no pi ca diṭṭhapubbaṃ
yo āsanenāpi nimantayeyya
tass'; eva atthaṃ puriso kareyya9,
yātānuyāyīti tam āhu paṇḍitā. || Ja_XXII:1363 ||
Ja_XXII.8(=545).226: Yass'; ekarattim pi ghare vaseyya
yatth'; annapānaṃ puriso labhetha
na tassa pāpaṃ manasābhicetaye10,
adubbhapāṇiṃ dahate mittadūbho. || Ja_XXII:1364 ||
Ja_XXII.8(=545).227: Yassa rukkhassa chāyāya nisīdeyya sayeyya vā (= V.240|21)
na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadūbho hi pāpako. || Ja_XXII:1365 ||
Ja_XXII.8(=545).228: Puṇṇam pi c'; etaṃ paṭhaviṃ dhanena
dajj'; itthiyā puriso sammatāya
laddhā khaṇaṃ atimaññeyya tam pi,
tāsaṃ vasaṃ asatīnaṃ na gacche. || Ja_XXII:1366 ||
Ja_XXII.8(=545).229: Evaṃ kho yātaṃ11 anuyāyi hoti
addañ ca3 pāṇiṃ dahate pun'; evaṃ
asatī ca sā so12 pana mittadūbho,
so dhammiyo hoti13, jahassu adhamman14 ti. || Ja_XXII:1367 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cassa.
2 Cks dubhiṃ, Bd dubbhi.
3 Bd allañca.
4 Ck Bd tiṇṇaṃ.
5 Cs yūthaṃ.
6 so Ck Bd; Cs asanī ca kāle.
7 Bd -dubbhi.
8 Bd asandhavaṃ, i. e. asanthavaṃ.
9 Cks karotha.
10 Bd manāpi cinteyya.
11 Ck yānaṃ.
12 so all three MSS.
13 so all three MSS.
14 Cks dhamman, read: --hohi, jahassvadh-.
[page 311]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545). 311
Ta. asanthutan1 ti ekāhadvīham pi ekato avutthapubbaṃ2, āsanenā-
pīti yo3 evarūpaṃ āsanamattenāpi nimanteyya pag eva annapānādīhi, tassevā
'ti tassa pubbakārissa atthaṃ karot'; eva4, yātānuyāyīti pubbakārinā5 yā-
tassa puggalassa6 anuyāyī, paṭhamaṃ karonto yāti7 nāma pacchā karonto anu-
yāyati8 nāmā 'ti evam paṇḍitā kathenti, ayaṃ devarāja paṭhamo sādhunara-
dhammo, adubbhapāṇin ti adrūbhakaṃ9, attano bhuñjanahattham10 eva
dahanto hi mittadūbhī11 nāma hoti, iti allahatthassa ajjhāpanaṃ nāma, ayaṃ
dutiyo sādhunaradhammo, na tassā 'ti tassa sākhaṃ vā pattaṃ vā na bhin-
deyya12, kiṃkāraṇā: mittadūbho hi pāpako iti paribhuttachāyassa aceta-
nassa rukkhassāpi pāpako honto mittadūbhī nāma hoti kimaṅga pana manussa-
bhūtassa, evaṃ mittesu adubbhanan nāma, ayaṃ tatiyo sādhunaradhammo,
dajjitthiyā ti dadeyya itthiyā, sammatāyā 'ti aham ev'; assā piyo na aññe
c'; esā13 icchatīti evaṃ suṭṭhu matāya, laddhā khaṇan ti aticārassa okāsaṃ
labhitvā14, asatīnan ti asaddhammasamannāgatānaṃ itthīnaṃ, iti mātugāmaṃ
nissāya pāpassa akaraṇaṃ nāma, ayaṃ catuttho sādhunaradhammo, so dham-
miyo hotīti15 so tvaṃ16 devarāja imehi catūhi naradhammasammatehi yutto
dhammiko hoti17.
Evaṃ M. yakkhassa cattāro sādhunaradhamme Buddhalīḷ-
hāya kathesi, te suṇanto yeva Pu-sallakkhesi: "catūsu pi
ṭhānesu paṇḍito attano jīvitam eva yācati, ayaṃ kho pana
mayhaṃ pubbe asanthutass'; eva18 sakkāraṃ akāsi, aham assa
nivesane tīhaṃ mahantaṃ yasaṃ anubhavanto vasiṃ19, ahañ
ca imaṃ pāpakaṃ karonto mātugāmaṃ nissāya karomi, sabba-
thāpi aham eva mittadūbhī, sace paṇḍite aparajjhissāmi na sādhu-
naradhamme vattissāmi nāma, kiṃ me nāgamāṇavikāya, Inda-
pattavāsīnaṃ sāssūni mukhāni hasāpento imaṃ vegena tattha20
netvā dhammasabhāya otāressāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.8(=545).230: Avasiṃ ahaṃ tuyha tīhaṃ agāre,
annena pānena upaṭṭhito 'smi,
mitto mamāsī, visajām'; ahan taṃ21,
kāmaṃ gharaṃ uttamapañña gacche22. || Ja_XXII:1368 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd asandhavaṃ, i. e. asanthavaṃ.
2 Bd avutta-.
3 Cks so.
4 Cks karotheva, Bd atthaṃ puriso karoteva.
5 so Cks; Bd -karītāya.
6 Cks mahagghassa.
7 Bd pupphayāyi.
8 Cks -yāyāti, Bd anuyāyi.
9 Cks adrabha-, Bd adrubbhitaṃ.
10 Bs -bhattam.
11 Bd -dubbhi, Ck -dūbhi, Cs -dubhi.
12 Bd bhiñjeyya.
13 Bd na añño mamaññevasā.
14 Bd al-.
15 Bd hohīti.
16 so all three MSS.
17 Bd hohi.
18 Bd asandhavasseva.
19 Cks -iṃsu.
20 Ck omit ta-.
21 Bd visajjā, Cks visajaṃmahantaṃ.
22 Bd -a.
[page 312]
312 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).231: Api hāyatu1 nāgakulassa attho,
alam pi me nāgakaññāya hotu,
so tvaṃ saken'; eva subhāsitena
mutto si me ajja vadhāya paññā ti. || Ja_XXII:1369 ||
Ta. upaṭṭhito smīti tayā upaṭṭhito asmi, visajāmahantan2 ti vis-
sajjemi ahaṃ taṃ3, kāman ti ekaṃsena, vadhāyā 'ti vadhato, paññā2 ti
paññāvanta4.
Atha naṃ M. "māṇava tvaṃ5 maṃ tāva5 attano gharaṃ
mā5 pesehi6 n-bhavanam eva maṃ nehīti" vadanto g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).232: Handa tuvaṃ yakkha mamam pi nehi
sasuran nu7 te, atthaṃ mayī carassu,
aham pi nāgādhipatīvimānaṃ8
dakkhemu nāgassa adiṭṭhapubban ti. || Ja_XXII:1370 ||
Ta. handā 'ti vavassaggatthe nipāto, sasurannu7 -- ti tava sasurassa
santikaṃ9, atthaṃ mayi cara10, mā nāsayi11, nāgādhipatīvimānan12 ti
nāgādhipatiñ ca vimānañ c'; assa nāgassa adiṭṭhapubbaṃ passeyyaṃ13.
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).233: Yaṃ ve narassa ahitāya assa
na taṃ pañño14 arahati dassanāya,
atha kena vaṇṇena amittagāmaṃ
tuvam icchasī uttamapañña gantun ti. || Ja_XXII:1371 ||
Ta. amitta -- ti amittassa vasanaṭṭhānaṃ, amittasamāgaman ti a.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).234: Addhā pajānāmi aham pi etaṃ
na taṃ pañño arahati dassanāya,
pāpañ ca me n'; atthi kataṃ kuhiñci
tasmā na saṃke maraṇāgamāyā 'ti. || Ja_XXII:1372 ||
Ta. maraṇāgamāyā 'ti maraṇassa āgamāya.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs bhāyatu
2 Ck visajākaman, Cs visajāhamahan, Bd vissajjāmahantan.
3 Cks omit taṃ.
4 Ck -taṃ.
5 omitted in Cks.
6 Cks pesesi.
7 so Cks; Bd omits nu.
8 Cs -tiṃ, Bd -ti.
9 Bd santa-.
10 Bd carassu.
11 Bd -sehi.
12 Cks -tiṃ, Bd -ti.
13 Cks -eyya.
14 Ck -aṃ; read: pañño na taṃ?
[page 313]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka (545.) 313
"Api ca devarāja mayā tādiso kakkhaḷo dhammakathāya
palobhetvā mudukato, idān'; eva maṃ ‘alam me n-māṇavikāya,
attano gharaṃ yāhīti'; vadesi, n-rājassa mudukaraṇe1 mamako
bhāro, nehi yeva maṃ tatthā" 'ti. Taṃ sutvā Pu-tassa va-
canaṃ "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā ā.:
Ja_XXII.8(=545).235: Handa ca2 ṭhānaṃ atulānubhāvaṃ
mayā sahā3 dakkhisi, ehi katte
yatth'; acchati{4} naccagītehi nāgo
rājā yathā Vessavaṇo Naḷiññaṃ. || Ja_XXII:1373 ||
Ja_XXII.8(=545).236: Taṃ nāgakaññā5 caritaṃ gaṇena
nikīḷitaṃ niccam aho va rattiṃ6
pahūtamalyaṃ bahupupphachannaṃ
obhāsatī vijju-r-iv'; antalikkhe. || Ja_XXII:1374 ||
Ja_XXII.8(=545).237: Annena pānena upetarūpaṃ
naccehi gītehi ca vāditehi
paripūra7 kaññāhi alaṃkatāhi
upasobhatī vatthapilandhanenā 'ti. || Ja_XXII:1375 ||
Ta. handā cā8 'ti nipātamattam eva, ṭhānan ti n-rājassa vasanaṭṭhā-
naṃ9, Naḷiññan ti Naḷiniyaṃ nāma rājadhāniyaṃ, caritaṃ gaṇenā 'ti
taṃ n-kaññānaṃ gaṇena caritaṃ, nikīḷitan ti niccaṃ aho ca rattiṃ ca n-kañ-
ñāhi kīḷitānukīḷitaṃ.
Ja_XXII.8(=545).238: So Puṇṇako Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ10
nisīdayī pacchato āsanasmiṃ,
ādāya kattāram anomapaññaṃ
upānayī bhavanaṃ nāgarañño. || Ja_XXII:1376 ||
Ja_XXII.8(=545).239: Patvāna ṭhānaṃ atulānubhāvaṃ
aṭṭhā11 kattā pacchato Puṇṇakassa,
sāmaggipekkhī pana12 nāgarājā
pubbe va jāmātaram ajjhabhāsatha. || Ja_XXII:1377 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇaṃ.
2 Cks cara.
3 all three MSS saha.
4 Ck yatta-, Cs tattha-, Bd yatthicchasi.
5 so Cks; Bd -ānaṃ.
6 Bd ahorattiṃ.
7 Bd -puṇṇaṃ.
8 Cks carā.
9 Cks add pacchato.
10 Cks katta-.
11 Bd aṭhāsi.
12 Bd māni
[page 314]
314 XXII. Mahānipāta.
So Pu-ti bhi. so Pu-evaṃ n-bhavanaṃ vaṇṇetvā paṇḍitaṃ attano
ājaññaṃ āropetvā n-bhavanaṃ nesi, ṭhānan ti n-rājassa vasanaṭṭhānaṃ, pac-
chato -- ti Puṇṇakassa kira etad ahosi: sace n-rājā paṇḍitaṃ disvā mudu-
citto bhavissati icc-etaṃ kusalaṃ noce tassa taṃ apassantass'; eva sindhavaṃ
āropetvā ādāya gamissāmīti, atha1 naṃ pacchato ṭhapesi, tena vuttaṃ: p.
P-kassā 'ti, sāmaggi -- 2 sāmaggiṃ pekkhamāno, sāmaṃ avekkhīti pi pāṭho,
attano jāmātaraṃ passitvā paṭhamataraṃ sayam eva ajjhabhāsathā 'ti a.
Nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).240: Yan nu tuvaṃ agamā maccalokaṃ
anvesamāno hadayaṃ3 paṇḍitassa,
kacci samiddhena idhānupatto
ādāya kattāraṃ anomapaññan ti. || Ja_XXII:1378 ||
Kacci -- ti tena manorathena samiddhena nipphannena4 idhāgato
sīti pucchi.
Puṇṇako āha:
Ja_XXII.8(=545).241: Ayaṃ hi so āgato yan tvam icchasi,
dhammena laddho mama dhammapālo,
taṃ passathā5 sammukhā bhāsamānaṃ,
sukho bhave sappurisehi saṃgamo ti. || Ja_XXII:1379 ||
Ta. yantvamicchasīti yaṃ tvaṃ icchasi, yantum icchasīti vā pāṭho,
bhās -- ti taṃ lokapāṭakaṃ dhammapālaṃ idāni madhurena sarena dhammaṃ
bhāsamānaṃ sammukhā va passatha, sappurisehi ekaṭṭhāne samāgamo hi nāma
sukho hotīti. Kāḷāgirikhaṇḍaṃ.
Nāgarājā Mahāsattaṃ disvā gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).242: Adiṭṭhapubbaṃ disvāna macco maccubhayaddito6
vyamhito nābhivādeti, na ida7 paññavatām iva. || Ja_XXII:1380 ||
Ta. vyamhito ti bhīto, i. v. h.: paṇḍita tvaṃ adiṭṭhapubbaṃ n-bha-
vanaṃ disvā maraṇabhayena ca aṭṭito bhīto hutvā yaṃ maṃ na abhivādesi idaṃ
kāraṇaṃ {paññavantānaṃ} na hoti.
Evaṃ n-rājānaṃ paccāsiṃsantaṃ M. "na tvaṃ mayā van-
ditabbo" ti avatvā va attano ñāṇatāya upāyakosallena "ahaṃ
vajjhappattabhāvena taṃ na vandāmīti" vadanto g-dvayam āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tasmā.
2 Bd pekkhimāni.
3 read: hadaṃ?
4 Cks nippa-.
5 Cks -tha, Bd passa dhammaṃ.
6 Bds -yaṭṭito.
7 Bd nayi-; read: nedaṃ.
[page 315]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 315
Ja_XXII.8(=545).243: Na c'; amhi vyamhito nāga na ca maccubhayaddito1
na vajjho abhivādeyya vajjhaṃ vā nābhivādaye. || Ja_XXII:1381 ||
Ja_XXII.8(=545).244: Kathaṃ no2 abhivādeyya abhivādāpayetha3 ve
yaṃ naro4 hantum iccheyya
taṃ kammaṃ na upapajjatīti5. || Ja_XXII:1382 ||
T. a.: n'; evāhaṃ {n-rājā} adiṭṭhapubbaṃ n-bhavanaṃ disvā bhīto maraṇa-
bhayena tajjito, mādisassa hi maraṇabhayan nāma n'; atthi, vajjho pana abhi-
vādetuṃ vajjhaṃ vā avajjho pi abhivādetuṃ6 na labhati, yaṃ hi naro hantuṃ
iccheyya taṃ kathan nu abhivādeyya kathaṃ vā tena attānaṃ abhivādāpayetha
ve7, tassa hi taṃ kammaṃ na upapajjati, tvaṃ ca kira maṃ mārāpetuṃ idha
ānāpesi8, kathaṃ ahaṃ taṃ vandāmīti.
Taṃ sutvā nāgarājā Mahāsattassa thutiṃ karonto dve
gāthā abhāsi:
Ja_XXII.8(=545).245: Evam etaṃ yathā brūsi saccaṃ bhāsasi paṇḍita:
na vajjho abhivādeyya vajjhaṃ vā nābhivādaye. || Ja_XXII:1383 ||
Ja_XXII.8(=545).246: Kathan no2 abhivādeyya abhivādāpayetha9 ve
yaṃ naro4 hantum iccheyya
taṃ kammaṃ na upapajjatīti. || Ja_XXII:1384 ||
Idāni M. nāgarājena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.8(=545).247: Asassataṃ sassatan no tavedaṃ10
iddhī jutī balaviriyūpapatti,
pucchāmi taṃ nāgarāj'; etam atthaṃ:
kathan nu te laddham idaṃ vimānaṃ. || Ja_XXII:1385 ||
Ja_XXII.8(=545).248: Adhicca laddhaṃ pariṇāmajan11 te (V 171|9)
sayaṃkataṃ udāhu12 devehi dinnaṃ,
akkhāhi me nāgarāj'; etam atthaṃ
yath'; eva te laddham idaṃ vimānan ti. || Ja_XXII:1386 ||
Ta. tava idan13 ti idaṃ tava yasajātaṃ vimānaṃ vā asassataṃ sassata-
sadisaṃ mā kho yasaṃ14 nissāya pāpam akāsīti iminā padena attano jīvitaṃ yāci,
iddhīti nāgiddhī ca nāgajutī kāyabalaṃ cetasikaviriyan ca n-bhavane upapattī
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -yaṭṭito.
2 Bd nu.
3 Ck -pavetha, Cs -pacetha, Bd -payeta.
4 Bd nayo.
5 Bd sampajj-.
6 Bd -dāpetuṃ.
7 Cks ce.
8 Bd imaṃ āṇā-.
9 Bd -ta.
10 Cks nu tava idaṃ, Bd nu tavayidaṃ.
11 Bd vipari-.
12 read: ādu.
13 Bd tavayidan.
14 Cks yaṃ.
[page 316]
316 XXII. Mahānipāta.
ca yan ca te idaṃ vimānaṃ, pucchāmi taṃ n-rāja etam atthaṃ: kathan nu te
etaṃ sabbaṃ laddhan ti, adhicca laddhan ti kin na tayā idaṃ vimānaṃ
evaṃ sampannaṃ n-bhavanaṃ adhicca akāraṇena laddhaṃ udāhu utupariṇāma-
jaṃ te idaṃ udāhu sayaṃ sahatthen'; eva katam udāhu devehi te dinnaṃ yath'
eva te idaṃ laddhaṃ etam me attham akkhāhīti.
Nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).249: Nādhicca laddhaṃ na pariṇāmajaṃ me (V 171|22)
na sayaṃkataṃ na pi devehi dinnaṃ,
sakehi kammehi apāpakehi
puññehi me laddhaṃ idaṃ vimānan ti. || Ja_XXII:1387 ||
Ta. apāpakehīti alāmakehi.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).250: Kin te vataṃ kim pana brahmacariyaṃ
kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko
iddhī jutī balaviriyūpapatti
idañ ca te nāga mahāvimānan ti. || Ja_XXII:1388 ||
(V 171|26, Sumaṅgala V. 1. p. 177)
Ta. kinte vatan ti n-rāja purimabhave kiṃ dānaṃ kiṃ vataṃ ahosi ko
brahmacariyavāso katarasucaritass'; ev'; esa iddhi-ādiko vipāko ti.
Nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).251: Ahañ ca bhariyā ca manussaloke
saddhā ubho dānapatī ahumhā,
opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi,
santappitā samaṇabrāhmaṇā ca. || Ja_XXII:1389 ||
(Sumaṅgala I p. 177 V.172|5))
Ja_XXII.8(=545).252: Mālañ ca gandhañ ca vilepanañ ca
padīpiyaṃ seyyam upassayañ ca
acchādanaṃ sayanaṃ annapānaṃ
sakkacca dānāni adamha tattha. || Ja_XXII:1390 ||
Ja_XXII.8(=545).253: Taṃ me vataṃ tam pana brahmacariyaṃ, (V 172|7)
tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko
iddhī jutī balaviriyūpapatti
idañ ca dhīra mahāvimānan ti. || Ja_XXII:1391 ||
--------------------------------------------------------------------------
[page 317]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 317
Ta. manussaloke ti Aṃgaraṭṭhe Kālacampānagare, tamme vatan ti
taṃ sakkaccaṃ dinnadānaṃ eva mayhaṃ vatasamādānan ca brahmacariyan ca
ahosi, tass'; eva sucaritassa ayaṃ iddhādiko vipāko.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).254: Evañ ce1 te laddham idaṃ vimānaṃ
jānāsi puññānaṃ phalūpapattiṃ1,
tasmā hi dhammañ cara appamatto
yathā vimānaṃ punam āvasesīti. || Ja_XXII:1392 ||
Ta. jānāsīti sace tayā dānānubhāven'; etaṃ laddhaṃ evaṃ sante jānāsi
nāma puññānaṃ phalañ ca puññaphalena nibbattaṃ2 upapattiñ ca, tasmā ti
yasmā puññehi tayā idaṃ laddhaṃ tasmā punamāvasesīti yathā puna pi
imaṃ n-bhavanaṃ ajjhāvasasi evaṃ dhammaṃ cara.
Nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).255: Na idha santi3 samaṇabrāhmaṇā va4
yes'; annapānāni dademu katte,
akkhāhi me pucchito etam atthaṃ
yathā vimānaṃ punam āvasemā 'ti5. || Ja_XXII:1393 ||
Māhāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).256: Bhogī hi te santi idh'; ūpapannā
puttā ca dārā anujīvino ca,
tesu tuvaṃ vacasā kammanā ca
asampaduṭṭho va bhavāhi niccaṃ. || Ja_XXII:1394 ||
Ja_XXII.8(=545).257: Evaṃ tuvaṃ nāga asampadosaṃ
anupālayā6 vacasā kammanā ca,
ṭhatvā idhā6 yāvatāyuṃ vimāne
uddhaṃ ito gacchasi devalokan ti. || Ja_XXII:1395 ||
Ta. bhogīti bhogino, nāgā ti a., tesū 'ti tesu puttādīsu bhogisu vā-
cāya ca kammena ca niccaṃ asampaduṭṭho bhava, anupālayā 'ti evaṃ puttā-
dīsu c'; eva sesasattesu ca mettacittasaṃkhātaṃ asampadosaṃ anurakkha, ud-
dhaṃ ito ti n-bhavanato uparidevalokaṃ gamissasi, mettacittaṃ hi dānato
atirekataraṃ puññan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -i.
2 Cks -ttiṃ.
3 Bd nayidha; read: nedha santī.
4 Bd ca, Cks vā.
5 Cks -vaseti.
6 all three MSS. -ya.
[page 318]
318 XXII. Mahānipāta.
Nāgarājā M-assa dhammakathaṃ sutvā "na sakkā paṇḍi-
tena bahi papañcaṃ kātuṃ, Vimalāya1 dassetvā subhāsitaṃ
sāvetvā dohaḷaṃ paṭippassambhetvā Dhanañjayarājānaṃ tosetvā
paṇḍitaṃ pesetuṃ2 vaṭṭatīti" cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).258: Addhā hi so socati3 rājaseṭṭho
tayā vinā yassa tuvaṃ sajīvo,
dukkhūpanīto pi tayā samecca
vindeyya poso sukham āturo pīti. || Ja_XXII:1396 ||
Ta. sajīvo ti sajīvo va4 amacco, sameccā 'ti tayā saha samāgantvā,
āturopīti bāḷhagilāno pi samāno.
Taṃ sutvā M. nāgassa thutiṃ karonto itaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.8(=545).259: Addhā sataṃ bhāsasi nāga dhammaṃ
anuttaraṃ atthapadaṃ suciṇṇaṃ,
etādisīyāsu5 hi6 āpadāsu
paññāyate mādisānaṃ viseso ti. || Ja_XXII:1397 ||
Ta. addhā satan ti addhā7 santānaṃ paṇḍitānaṃ dhammaṃ bhāsasi,
atthapadan ti nihitakoṭṭhāsaṃ8, etādisīyāsū5 'ti evarūpāsu āpadāsu edise
bhaye upaṭṭhite mādisānaṃ paññāvantānaṃ viseso paññāyati.
Taṃ sutvā nāgarājā atirekataraṃ tuṭṭho gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).260: Akkhehi9 no t'; āyaṃ mudhā nu laddho,
akkhehi no t'; āyaṃ ajesi jūte10,
dhammena laddho iti t'; āyam āha,
kathaṃ11 tuvaṃ12 hattham imassa-m-āgato ti. || Ja_XXII:1398 ||
Ta. akkhehi9 no ti ācikkha amhākaṃ, tāyan ti taṃ ayaṃ, mudhā -- ti
kin nu mudhā amūlen'; eva labhi udāhu jūte ajesi, iti tāyamāhā 'ti ayaṃ
Puṇṇako dhammena me paṇḍito laddho ti vadati, imassamāgato ti tvaṃ
kathaṃ imassa hatthatthaṃ13 āgato.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).261: Yo m'; issaro tattha ahosi rājā
tam ayam14 akkhehi ajesi jūte,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -lassa.
2 Cks pesi-.
3 Cks -si.
4 Ck ca, Cs ma, Bd omits va.
5 all three MSS. -si-.
6 Cs bhi, Ck ti.
7 Bd ekaṃsena.
8 Bd hita-.
9 Bd akkhāhi, Cks akkhesi.
10 Bd jute, Cks dūte.
11 Bd adds nu.
12 all three MSS. tvaṃ.
13 Bd hatthaṃ.
14 so Bd; Ck āyam, Cs āma.
[page 319]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 319
so maṃ jito rājā imass'; adāsi,
dhammena laddho 'smi asāhasenā 'ti. || Ja_XXII:1399 ||
Ta. yo missaro ti yo me issaro, imassadāsīti imassa adāsi.
Ja_XXII.8(=545).262: Mahorago attamano udaggo
sutvāna dhīrassa subhāsitāni
hatthe gahetvā anomapaññaṃ
pāvekkhi bhariyāya tadā sakāse. || Ja_XXII:1400 ||
Ja_XXII.8(=545).263: Yena tvaṃ Vimale paṇḍu yena bhattaṃ na ruccatī
na ca-m-etādiso vaṇṇo ayam eso tamonudo. || Ja_XXII:1401 ||
Ja_XXII.8(=545).264: Yassa te hadayen'; attho āgat'; āyaṃ pabhaṃkaro,
tassa vākyaṃ nisāmehi, dullabhaṃ dassanaṃ puna. || Ja_XXII:1402 ||
Pāvekkhīti paviṭṭho, yenā 'ti bhadde Vimale yena kāraṇena tvaṃ paṇḍu
c'; eva1 na ca te bhattaṃ2 ruccati, nacametādiso3 vaṇṇo ti paṭhavitale
vā devaloke vā na ca etādiso vaṇṇo aññassa kassaci atthi yādiso etassa guṇa-
vaṇṇo patthaṭo, ayam eva so tamonudo ti yaṃ nissāya tava dohaḷo up-
panno ayaṃ so sabbalokassa tamonudo, punā4 ti puna etassa dassanaṃ nāma
dullabhan ti vadati.
Ja_XXII.8(=545).265: Disvāna taṃ Vimalā bhūripaññaṃ
dasaṅguliṃ pañjaliṃ paggahetvā
haṭṭhena bhāvena patītarūpā
icc-abravī Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ5. || Ja_XXII:1403 ||
Haṭṭhena -- ti tuṭṭhena cittena, patītarūpā ti somanassajātā, itoparaṃ6:
Ja_XXII.8(=545).266: Adiṭṭhapubbaṃ disvāna macco maccubhayaddito
vyamhito nābhivādeti7, na idaṃ8 {paññavatām'} iva. || Ja_XXII:1404 ||
Ja_XXII.8(=545).267: Na c'; amhi vyamhito nāgi9 na ca maccubhayaddito,
na vajjho abhivādeyya vajjhaṃ vā nābhivādaye. || Ja_XXII:1405 ||
Ja_XXII.8(=545).268: Kathaṃ no10 abhivādeyya abhivādāpayetha ve
yaṃ naro hantum iccheyya taṃ kammaṃ na upapajjati. || Ja_XXII:1406 ||
Ja_XXII.8(=545).269: Evam etaṃ yathā brūsi saccaṃ bhāsasi paṇḍita:
na vajjho abhivādeyya vajjhaṃ vā nābhivādaye. || Ja_XXII:1407 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck teva, Cs neva.
2 Cks cittaṃ.
3 Cks nacate tādiso.
4 Cks punan.
5 Cks katta-.
6 Bd adds: vimalāya ca mahāsattassa ca vacanapaṭivacanagāthā.
7 Cks -tenābhi-, Bd -tānābhivādesi.
8 Bd yi-; read: nedaṃ.
9 Ck -tenāhi, Cs -tenābhī.
10 Bd nu.
[page 320]
320 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).270: Kathaṃ no1 abhivādeyya abhivādāpayetha ve
yaṃ naro hantum iccheyya taṃ kammaṃ na upapajjati. || Ja_XXII:1408 ||
Ja_XXII.8(=545).271: Asassataṃ sassataṃ nū tava-y-idaṃ2
iddhī jutī balaviriyūpapatti3,
pucchāmi taṃ nāgakaññe tam atthaṃ:
kathan nu te laddham idaṃ vimānan ti --pe--4. || Ja_XXII:1409 ||
Ja_XXII.8(=545).272: Adhicca laddhaṃ pariṇāmajan te (V 171|9 etc.)
sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ,
akkhāhi me nāgakaññe tam atthaṃ
yathā ca te laddham idaṃ vimānaṃ. || Ja_XXII:1410 ||
Ja_XXII.8(=545).273: Nādhicca laddhaṃ na pariṇāmajaṃ me
na sayaṃkataṃ nāpi devehi dinnaṃ,
sakehi kammehi apāpakehi
puññehi me laddham idaṃ vimānaṃ5. || Ja_XXII:1411 ||
Ja_XXII.8(=545).274: Kin te vataṃ kim pana brahmacariyaṃ (Sumaṅgalā-V. I p. 177)
kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko:
iddhī jutī balaviriyūpapatti
idañ ca te nāgi mahāvimānaṃ. || Ja_XXII:1412 ||
Ja_XXII.8(=545).275: Ahañ ca kho sāmiko cāpi mayhaṃ
saddhā ubho dānapatī ahumhā,
opānabhūtam me gharaṃ tadāsi,
santappitā samaṇabrāhmaṇā ca. || Ja_XXII:1413 ||
Ja_XXII.8(=545).276: Mālañ ca gandhañ ca vilepanañ ca
padīpiyaṃ seyyam upassayañ ca
acchādanaṃ sayanaṃ annapānaṃ
sakkacca dānāni adamha tattha. || Ja_XXII:1414 ||
Ja_XXII.8(=545).277: Tam me vataṃ tam pana brahmacariyaṃ
tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko:
iddhī jutī balaviriyūpapatti,
idañ ca me dhīra6 mahāvimānaṃ. || Ja_XXII:1415 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nu.
2 read: tavedaṃ.
3 read: -viryū-.
4 Cs -nanti, Bd -naṃ.
5 Cks omit v. 273-74.
6 Bd dhira, Cks vīra; cfr. Sumaṅgala I p. 178.
[page 321]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 321
Ja_XXII.8(=545).278: Evañ ca te laddham idaṃ vimānaṃ,
jānāsi puññāna phalūpapattiṃ1,
tasmā hi dhammañ cara appamatto
yathā vimānaṃ punam āvasesi. || Ja_XXII:1416 ||
Ja_XXII.8(=545).279: Na-y-idha-m-atthī2 {samaṇabrāhmaṇā} vā3
yes'; annapānāni dademu katte,
akkhāhi me pucchito etam atthaṃ
yathā vimānaṃ punam āvasema. || Ja_XXII:1417 ||
Ja_XXII.8(=545).280: Bhogī hi ye4 santi idh'; ūpapannā
puttā ca dārā anujīvino ca
tesaṃ tuvaṃ vacasā kammanā ca
asampaduṭṭhā hi bhavāhi niccaṃ. || Ja_XXII:1418 ||
Ja_XXII.8(=545).281: Evaṃ tuvaṃ nāgi asampadosaṃ
anupālayā5 vacasā kammanā ca,
ṭhatvā idhā6 yāvatāyuṃ vimāne
uddhaṃ ito gacchasi devalokaṃ. || Ja_XXII:1419 ||
Ja_XXII.8(=545).282: Addhā hi so socati rājaseṭṭho
tayā vinā yassa tuvaṃ sajīvo,
dukkhūpanīto pi tayā samecca
vindeyya poso sukham āturo pi. || Ja_XXII:1420 ||
Ja_XXII.8(=545).283: Addhā sataṃ bhāsasi7 nāgi dhammaṃ
anuttaraṃ atthapadaṃ suciṇṇaṃ,
etādisīyāsu hi āpadāsu
paññāyatī mādisānaṃ viseso. || Ja_XXII:1421 ||
Ja_XXII.8(=545).284: Akkhehi8 no t'; āyaṃ9 mudhā nu laddho,
akkhehi no t'; āyaṃ9 ajesi jūte
dhammena laddho iti t'; āyam āha,
kathaṃ tuvaṃ hattham imassa-m-āgato. || Ja_XXII:1422 ||
Ja_XXII.8(=545).285: Yo m'; issaro tattha ahosi rājā
tam āyam10 akkhehi ajesi jūte,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd -thi, Ck -ttī.
2 Cks atthi, Bd nayidha santi.
3 Bd omits vā.
4 Cks te.
5 all three MSS. -ya.
6 all three MSS. idha.
7 Cks -ti.
8 Bd akkhāhi.
9 Cks tāya.
10 Bd ayam.
[page 322]
322 XXII. Mahānipāta.
so maṃ jito rājā imass'; adāsi,
dhammena laddho 'smi asāhasenā 'ti. || Ja_XXII:1423 ||
Imāsaṃ gāthānaṃ heṭṭhāvuttanayen'; ev'; attho veditabbo.
Ja_XXII.8(=545).286: Yad1 eva Varuṇo nāgo pañhaṃ pucchittha paṇḍitaṃ
tad2 eva nāgakaññāpi pañhaṃ pucchittha paṇḍitaṃ. || Ja_XXII:1424 ||
Ja_XXII.8(=545).287: Yath'; eva Varuṇaṃ nāgaṃ dhīro tosesi pucchito
tath'; eva nāgakaññaṃ pi dhīro tosesi pucchito. || Ja_XXII:1425 ||
Evaṃ tositā pana.
Ja_XXII.8(=545).288: Ubho pi te attamane viditvā
mahoragaṃ nāgakaññañ ca dhīro
acchambhi abhīto alomahaṭṭho3
icc-abravī Varuṇaṃ nāgarājaṃ: || Ja_XXII:1426 ||
Ja_XXII.8(=545).289: Mā heṭhayī4 nāga, ay'; āham asmi5,
yena tava attho idaṃ sarīraṃ
hadayena maṃsena karoti6 kiccaṃ,
sayaṃ karissāmi yathāmatin te ti. || Ja_XXII:1427 ||
Acchambhīti nikkampo, alomahaṭṭho ti bhayena ahaṭṭhalomo, icca-
bravīti vīmaṃsanavasena iti abravi, mā heṭhayīti7 mittadūbhikammaṃ karo-
mīti mā bhāyi, kathan nu kho imaṃ idāni hanissāmīti mā cintayi, nāgā 'ti
Varuṇaṃ ālapati, ayāhamasmīti8 ayam9 aham asmi, ayam10 eva vā pāṭho,
sayaṃ karissāmīti sace tvaṃ imassa11 santike dhammo suto ti maṃ māre-
tuṃ na visahasi aham12 eva yathā tava ajjhāsayo tathā sayaṃ karissāmīti.
Nāgarājā āha:
Ja_XXII.8(=545).290: Paññā bhave13 hadayaṃ paṇḍitānaṃ,
te ty-amha paññāya mayaṃ sutuṭṭhā14,
Anūnanāmo labhat'; ajja dāraṃ,
ajj'; eva taṃ Kuruyo pāpayātū 'ti. || Ja_XXII:1428 ||
Ta. tyamhā 'ti te mayaṃ tava paññāya santuṭṭhā, anūna -- ti sampuṇṇa-
nāmo Pu-yakkhasenāpati, labhatajja -- ti labhatu ajja dāraṃ, dadām'; assa
dhītaraṃ Irandatiṃ, pāpayātū 'ti ajj'; eva taṃ Kururaṭṭhaṃ Pu-pāpetu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yath.
2 Bd tath.
3 read: alomahaṭṭho abhīto achambhī?
4 Bd rodhayi, Cks heṭhasī.
5 Bd āyāyamasmi.
6 Cks -si; read: karohi?
7 Bd rodhayiti.
8 Cks ayaṃ hamasminti, Bd āyāhamasmiṃti.
9 Bd ayo.
10 Bd ayem.
11 Cks add me.
12 Cks ayam.
13 Bd have.
14 Cks satu-.
[page 323]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 323
Evaṃ vatvā Varuṇo Irandatiṃ Puṇṇakassa adāsi, so taṃ
labhitvā tuṭṭhacitto Mahāsattena saddhiṃ sallapi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).291: Sa Puṇṇako attamano udaggo
Irandatiṃ nāgakaññaṃ labhitvā
haṭṭhena bhāvena patītarūpo
icc-abravī Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ1: || Ja_XXII:1429 ||
Ja_XXII.8(=545).292: Bhariyāya maṃ tvaṃ akarī samaṅgiṃ2,
ahañ ca te Vidhura3 karomi kiccaṃ,
imañ ca te maṇiratanaṃ4 dadāmi,
ajj'; eva taṃ Kuruyo pāpayāmīti. || Ja_XXII:1430 ||
Ta. maṇi -- ti paṇḍita ahaṃ te guṇesu pasanno arahāmī5 tavānuccha-
vikaṃ6 kātuṃ, tasmā imañ ca te cakkavattiparibhogaṃ maṇiratanaṃ demi, ajj'
eva ca taṃ Indapattaṃ pāpemi.
Atha M. thutiṃ karonto itaram gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).293: Ajeyyam7 esā tava hotu mettī8
bhariyāya Kaccāna piyāya saddhiṃ,
ānandacitto9 sumano patīto
datvā maṇiṃ mañ ca nay'10 Indapattan ti. || Ja_XXII:1431 ||
Ta. ajjeyyamesā ti esā tava bhariyāya saddhiṃ piyasaṃvāsamettī ajeyyā
hotu, ānandacitto11 ti ādīhi pi samaṅgibhāvam ev'; assa vadati, nayinda-
pattan ti naya Indapattaṃ.
Ja_XXII.8(=545).294: Sa Puṇṇako Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ12
nisīdayī purato āsanasmiṃ,
ādāya kattāram anomapaññaṃ
upānayī nagaraṃ Indapattaṃ. || Ja_XXII:1432 ||
Ja_XXII.8(=545).295: Mano manussassa yathāpi gacche
tato pi saṃkhippataraṃ13 ahosi,
sa Puṇṇako Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ12
upānayī nagaraṃ Indapattaṃ. || Ja_XXII:1433 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks katta-.
2 Bd samaṃgī, Ck samaggī, Cs samaggi.
3 so all three MSS. for dhīra?
4 read: -ratnaṃ.
5 Bd ahosi.
6 Bd adds kiccaṃ.
7 so all three MSS.
8 Cks mittiṃ, Bd metti.
9 Cks -vitto.
10 Ck na.
11 Cks ānandito.
12 Cks katta-.
13 so Cks; Bd pissakhippataraṃ.
[page 324]
324 XXII. Mahānipāta.
Atha nam āha:
Ja_XXII.8(=545).296: Et'1 Indāpattaṃ nagaraṃ padissati
rammāni ca ambavanāni bhāgaso,
ahañ ca bhariyāya samaṅgibhūto,
tuvañ2 ca patto si sakaṃ niketaṃ. || Ja_XXII:1434 ||
Yathāpi gacche ti mano nāma3 na gacchati, dūre ārammanaṃ gaṇhanto
pana gato ti vuccati, tasmā manassa ārammaṇagahaṇato4 pi khippataraṃ tassa
manomayasindhavassa gamanaṃ ahosīti evaṃ ettha attho daṭṭhabbo, etinda-
pattan5 ti assapiṭṭhe nisinnass'; eva6 dassento7 evam ā., sakaṃ -- ti tvañ ca
attano nivesanaṃ sampatto ti ā.
Tasmiṃ pana divase paccūsakāle rājā supinaṃ addasa,
evarūpo supino ahosi: rañño nivesanadvāre paññakkhandho
sīlasākhappasākho8 pañcagorasaphalo alaṃkatahatthiassapaṭic-
channo mahārukkho ṭhito, mahājano tassa mahāsakkāraṃ katvā
añjaliṃ paggayha namassati, atha kho kaṇhapuriso rattasāṭa-
kanivattho rattapupphakaṇṇapūro9 āvudhahattho āgantvā mahā-
janassa paridevantass'; eva taṃ rukkhaṃ mūle10 chinditvā kaḍ-
ḍhanto ādāya gantvā11 puna āharitvā pakatiṭṭhāne yeva ṭhapetvā
pakkāmi, rājā taṃ supinaṃ parigaṇhanto "mahārukkho viya na
añño koci Vi-paṇḍito, mahājanassa paridevantass'; eva mūlaṃ
chinditvā ādāya gatapuriso viya na añño koci, p-aṃ gahetvā
gatamāṇavo, puna taṃ rukkhaṃ āharitvā pakatiṭṭhāne ṭhapetvā
gato viya so12 māṇavo p-aṃ ānetvā dhammasabhādvāre ṭhapetvā
pakamissati, addhā mayaṃ ajja p-aṃ passissāmā" 'ti saniṭṭhā-
naṃ katvā somanassappatto sakalanagaraṃ alaṃkārāpetvā
dhammasabhaṃ sajjāpetvā alaṃkataratanamaṇḍape dhammā-
sanaṃ paññāpāpetvā ekasatarājāmaccagaṇanagaravāsijanapada-
parivuto "ajja tumhe p-aṃ passissatha, mā bhāyitthā13" 'ti
mahājanaṃ14 assāsento p-assa āgamanaṃ olokento dhammasa-
bhāyaṃ nisīdi, Pu-pi p-aṃ otāretvā dh-sabhādvāre parisa-
majjhe ṭhapetvā Irandatiṃ ādāya attano devanagaram eva gato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd eh.
2 all three MSS. tvañ.
3 Bd adds kiñcāpi.
4 Bd -gaṇhanato.
5 Bd ehin-.
6 Bd -nno yeva.
7 Ck Bd dassanto
8 Bd sīlamayasākho.
9 Bd -dharo.
10 Bd -aṃ.
11 Bd gato.
12 Cks sve.
13 Bd socitthā.
14 Ck -no, Cs -ne.
[page 325]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 325
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.8(=545).297: Sa1 Puṇṇako Kurunaṃ kattuseṭṭhaṃ2
oropaya3 dhammasabhāya majjhe
ājaññam āruyha anomavaṇṇo
pakkāmi vehāsayam antalikkhe. || Ja_XXII:1435 ||
Ja_XXII.8(=545).298: Taṃ disvā rājā paramappatīto
uṭṭhāya bāhāhi palissajitvā
avikampayaṃ dhammasabhāya majjhe
nisīdayī pamukhaṃ āsanasmin ti. || Ja_XXII:1436 ||
Ta. anoma -- ti ahīnavaṇṇo uttamavaṇṇo, avikampayan ti bhi. so
rājā paṇḍitaṃ palissajitvā mahājanamajjhe akampanto anolīyanto yeva hatthe
gahetvā attano abhimukhaṃ katvā alaṃkatadhammāsane nisīdāpesi.
Atha tena saddhiṃ sammoditvā madhurapaṭisanthāraṃ
karonto gātham āha:
Ja_XXII.8(=545).299: Tvaṃ no vinetāsi4 rathaṃ va naddhaṃ5,
nandanti taṃ Kuruyo6 dassanena,
akkhāhi me pucchito etam atthaṃ:
kathaṃ pamokkho ahu māṇavassā 'ti. || Ja_XXII:1437 ||
Ta. naddhan5 ti yathā naddhaṃ5 rathaṃ sārathi vineti4 evaṃ tvaṃ
amhākaṃ kāraṇena nayena hitakiriyāsu7 vinetā4, nandanti tan ti taṃ disvā
ime kururaṭṭhavāsino tava dassanena nandanti, māṇavassā 'ti māṇavassa san-
tikā kathaṃ tampamokkho8 ahosi yo vā naṃ muñcantassa maṇavassa pamokkho
so kena kāraṇena ahosīti a.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.8(=545).300: Yaṃ māṇavo ty-ābhivadī janinda
na so manusso naraviriyaseṭṭha,
yadi te suto Puṇṇako nāma yakkho
rañño Kuverassa hi so sajīvo. || Ja_XXII:1438 ||
Ja_XXII.8(=545).301: Bhūmindharo Varuṇo nāma nāgo
brahā sucīvaṇṇabalūpapanno9,
tassānujaṃ dhītaraṃ kāmayāno
Irandatiṃ10 nāma sa11 nāgakaññaṃ12. || Ja_XXII:1439 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd so.
2 Cks katta-.
3 so Cks for -yī? Bd -yitvā.
4 Bd punanetāsi.
5 Bd naṭhaṃ.
6 Cks kurayo.
7 Bd -yāya.
8 Ck taṃpa-, Bd tavapa-.
9 Cks suciṇṇa-.
10 Bd -ti.
11 Cs Bd sā.
12 Bd -ā.
[page 326]
326 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).302: Tassā sumajjhāya piyāya hetu
patārayitthā1 maraṇāya mayhaṃ,
so c'; eva bhariyāya samaṅgibhūto
ahañ c'; anuññāto2 maṇī ca laddho ti. || Ja_XXII:1440 ||
Ta. yaṃ mā -- ti janinda yaṃ tvaṃ māṇavo ti abhivadasi, bhūmindharo
ti bhūmindharabhavanavāsī, yā3 nāgakaññā ti yaṃ so kāmayamāno mama
maraṇāya patārayi4 sā n-kaññā, Irandatināmapiyāya5 hetū 'ti.
"Mahārāja, so hi n-rājā catuposathikapañhavissajjane6 pa-
sanno maṃ maṇinā pūjetvā n-lokaṃ gato Vimalāya nāma de-
viyā ‘kahaṃ te maṇīti'; pucchito mama dhammakathikabhāvaṃ7
vaṇṇesi, sā dhammakathaṃ sotukāmā hutvā mama hadaye do-
haḷaṃ uppādesi, n-rājā duggahītena dhītaraṃ Irandatiṃ āha:
‘mātā te Vidhurassa hadayamaṃse8 dohaḷinī, tassa hadaya-
maṃsaṃ āharituṃ samattham sāmikaṃ pariyesā'; 'ti, sā pari-
yesantī Vessavaṇassa bhāgineyyaṃ Puṇṇakaṃ nāma yakkhaṃ
disvā taṃ attani paṭibaddhacittaṃ ñatvā pitu santikaṃ nesi,
atha naṃ so ‘Vi-paṇḍitassa hadayamaṃsaṃ āharituṃ sakkonto
Irandatiṃ labhissasīti'; ā., so Vepullapabbatato cakkavattipari-
bhogaṃ maṇiṃ āharitvā tumhehi saddhiṃ jūtaṃ kīḷitvā maṃ
labhitvā tīhaṃ mama nivesane vasitvā maṃ assassa vāladhiṃ
gāhāpetvā Himavante rukkhesu ca pabbatesu ca pothetvā māre-
tuṃ asakkonto sattame vātakkhandhe verambamukhe pakkhanditvā
saṭṭhiyojanubbedhe Kāḷāgirimatthake ṭhapetvā sīhavesādivasena
idañ c'; idañ ca9 katvā māretuṃ asakkonto mayā attano mā-
raṇakāraṇaṃ10 puṭṭho sabbaṃ pavattiṃ11 ācikkhi, ath'; assāhaṃ
sādhunaradhamme kathesiṃ, taṃ sutvā pasannacitto maṃ12
idha netukāmo ahosi, athāhaṃ taṃ ādāya n-bhavanaṃ gantvā
n-rañño ca Vimalāya ca dhammaṃ kathesiṃ, sabbā ca n-parisā
pasādi, n-rājā tattha mayā chāhaṃ vutthakāle13 Irandatiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -ttha, Bd makārayittha.
2 Ck manuṃñāto.
3 Bd sā.
4 Bd adds cittaṃ pavattesi.
5 so all three MSS.
6 Bd -nena.
7 Bd -kathita-.
8 Ck -saṃ, Cs -sa.
9 Bd adds rūpaṃ.
10 Ck ma-.
11 Cks omit sabbaṃ pavattiṃ.
12 Cks imaṃ.
13 all three MSS. vutta-.
[page 327]
8. Vidhurapaṇḍitajātaka. (545.) 327
Puṇṇakassa adāsi, so taṃ labhitvā pasannacitto maṃ maṇi-
ratanena pūjetvā nāgarājenāṇatto maṃ manomayasindhavaṃ
āropetvā sayaṃ majjhimāsane nisīditvā Irandatiṃ pacchimāsane
nisīdāpetvā idhānetvā maṃ parisamajjhe otāretvā Irandatiṃ
ādāya attano nagaram eva gato, evaṃ mahārāja so Pu-tassā
sumajjhāya piyāya1 hetu patārayi2 maraṇāya mayhaṃ, ath'
evaṃ maṃ nissāya so c'; eva bhariyāya samaṅgibhūto, mama
dhammadesanaṃ sutvā pasannena n-rājena ahañ ca anuññāto,
tassa3 Puṇṇakassa santikā ayaṃ sabbakāmadado cakkavatti-
paribhogamaṇi ca4 laddho, gaṇhatha deva maṇin" ti maṇiṃ
rañño adāsi. Tato rājā paccūsakāle attanā diṭṭhasupinaṃ
nagaravāsīnaṃ kathetukāmo5 "bho6 nagaravāsī7 ajja mayā diṭ-
ṭhasupinaṃ suṇāthā" 'ti vatvā āha:
Ja_XXII.8(=545).303: Rukkho hi mayhaṃ padvāresu8 jāto,
paññā khandho sīlamay'; assa sākhā,
atthe ca dhamme ca ṭhito nipāko
gavapphalo9 hatthigavāssachanno. || Ja_XXII:1441 ||
Ja_XXII.8(=545).304: Naccagītaturiyābhinādite10
ucchijjam enam11 puriso ahāsi12,
so no ayaṃ āgato sanniketaṃ,
rukkhass'; imassāpacitiṃ13 karotha. || Ja_XXII:1442 ||
Ja_XXII.8(=545).305: Ye keci vittā mama paccayena
sabbe va14 te pātukarontu ajja,
tibbāni katvāna15 upāyanāni
rukkhass'; imassāpacitiṃ13 karotha. || Ja_XXII:1443 ||
Ja_XXII.8(=545).306: Ye keci baddhā mama atthi raṭṭhe
sabbe va te bandhanā mocayantu,
yath'; ev'; ayaṃ bandhanasmāpi16 mutto
ime ca te muñcare bandhanasmā. || Ja_XXII:1444 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks parisāya.
2 Bd pakārayi, Cks patārayitvā for -yittha.
3 Bd adds me.
4 Cks maṇiñca.
5 Cks kathetvā.
6 Bd bhonto.
7 Bd -vāsino.
8 Cks -re, Bd dvāresu.
9 Bd gavi-.
10 Ck -nadito, Cs -nādito; read: atha nacca-?
11 Bd ucchijja naṃ senaṃ, Ck ucchijjametaṃ.
12 Cks abhāsi, Bd ahosi.
13 all three MSS. imassa ap-.
14 Cks ca.
15 Cks katvā.
16 Bd -pa.
[page 328]
328 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.8(=545).307: Unnaṅgalā māsam imaṃ karontu,
maṃsodanaṃ brāhmaṇā bhakkhayantu,
amajjapā majjarahā1 pipantu
puṇṇāhi thālāhi palissutāhi. || Ja_XXII:1445 ||
Ja_XXII.8(=545).308: Mahāpathaṃ nicca samavhayantu,
tibbañ ca rakkhaṃ vidahantu2 raṭṭhe
yath'; aññamaññaṃ na viheṭhayeyyuṃ,
rukkhass'; imassāpacitiṃ3 karothā 'ti. || Ja_XXII:1446 ||
Ta. sīlamayassā 'ti etassa rukkhassa sīlamayā sākhā, atthe ca -- ti
vaḍḍhiyañ ca sabhāve ca ṭhito, nipāko ti so paññāmayarukkho patiṭṭhito,
gavapphalo4 ti pañcavidhagorasaphalo, hatthi -- ti alaṃkatehi hatthiga-
vāssehi sañchanno, naccagītaturiyābhinādite ti ath'; assa rukkhassa pū-
jaṃ karontena mahājanena tasmiṃ rukkhe etehi naccādīhi abhinādite5 eko
kaṇhapuriso āgantvā taṃ rukkhaṃ ucchinditvā parivāretvā ṭhitaṃ senaṃ palā-
petvā ahāsi6, so7 puna rukkho āgantvā amhākaṃ nivesanadvāre yeva ṭhito, so
ayaṃ mahārukkhasadiso pandito sanniketaṃ āgato, idāni sabbe va tumhe rukkhass'
imassa apacitiṃ karotha mahāsakkāraṃ pavattetha, mama paccayenā 'ti
ambho amaccā ye keci maṃ nissāya laddhena yasena vittā tuṭṭhacittā te sabbe
attano vittiṃ pātukarontu, tibbānīti bahalāni mahantāni, upāyanānīti
paṇṇākāre, ye kecīti antamaso kīḷatthāya8 baddhe migapakkhī upādāya, muñ-
care ti muñcantu, unnaṅgalā -- ti imaṃ māsaṃ kasananaṅgalāni ussāpetvā
ekamante ṭhapetvā nagare bheriñ carāpetvā sabbe manussā mahāchaṇaṃ ka-
rontu, bhakkhayantū 'ti bhuñjayantu, amajjapā ti akāro nipātamattaṃ,
majjapā purisā majjaraha9 ti attano attano āpanaṭṭhāne nisinnā pivantū 'ti
a., puṇṇāhi -- ti puṇṇehi thālehi, palissutāhīti atipuṇṇattā pagharamānāhi,
mahāpathaṃ -- ti alaṃkatamahārathaṃ rājamaggaṃ nissāya ṭhitā vesiyā
niccakilesavasena kilesatthikaṃ janaṃ avhayantū 'ti a., tibban ti gāḷhaṃ,
yathā ti yathā ārakkhāya10 susaṃvihitattā unnaṅgalā hutvā rukkhass'; imassa
apacitiṃ karontā aññamaññaṃ na viheṭheyyuṃ evaṃ rakkhaṃ saṃvidahantū 'ti a.
Evaṃ11 vutte
Ja_XXII.8(=545).309: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
bahuṃ annañ ca pānañ ca paṇḍitassābhihārayuṃ. || Ja_XXII:1447 ||
Ja_XXII.8(=545).310: Hatthāruhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
bahuṃ annañ ca pānañ ca paṇḍitassābhihārayuṃ. || Ja_XXII:1448 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd for majjārahā? Cks majjaraho
2 Cks -entu.
3 all three MSS. -ssa apa-.
4 Bd gavi-.
5 Bd adds ucchijja naṃ senaṃ puriso ahosīti.
6 Cks abhā, Bd gahetvā gato ahosi in the place of abhā.
7 Cks omit so.
8 Bd kiḷanatthāya.
9 Cks majjaṃaraho.
10 Cks rukkhāya.
11 Bd adds raññā.
[page 329]
9. Mahāummaggajātaka. (546). 329
Ja_XXII.8(=545).311: Samāgatā jānapadā negamā ca samāgatā bahuṃ etc. || Ja_XXII:1449 ||
Ja_XXII.8(=545).312: Bahujjano pasanno 'si disvā paṇḍitam āgate,
paṇḍitamhi anuppatte celukkhepo avattathā1 'ti. || Ja_XXII:1450 ||
Abhihārayun ti evaṃ rañño āṇatte mahāchaṇam paṭiyādetvā sabba-
bandhanāni mocetvā ete orodhādayo nāmappakāraṃ paṇṇākāraṃ sajjetvā tena
saddhiṃ annañ ca pānañ ca paṇḍitassa pesesuṃ, paṇḍitamāgate ti paṇḍite
āgate taṃ paṇḍitaṃ disvā bahujano pasanno ahosi.
Chaṇo māsena osānaṃ agamāsi, M. Buddhakiccaṃ sādhento
viya mahājanassa dh. desento rājānaṃ anusāsanto yāvatāyukaṃ
ṭhatvā saggaparāyano ahosi, tassa ovāde ṭhatvā rājānaṃ ādiṃ
katvā sabbe pi Kururaṭṭhavāsino dānādīni puññāni karitvā2
āyupariyosāne saggapadam eva3 pūrayiṃsu.
S. i. dhammadesanaṃ āharitvā "na bhi. idān'; eva pubbe pi T. paññāya
sampanno upāyakusalo yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā paṇḍitassa mātā-
pitaro mahārājakulāni ahesuṃ, jeṭṭhabhariyā Rāhulamātā, jeṭṭhaputto
Rāhulo, Varuṇo nāgarājā Sāriputto, supaṇṇarājā Moggallāno, Sakko
Anuruddho, Dhanañjayarājā Ānando4, Vidhurapaṇḍito pana aham evā"
'ti5. Vidhurapaṇḍitajātakaṃ.
9. Mahāummaggajātaka.
Pañcālo sabbasenāyā 'ti. Idaṃ S. J. v. paññāpāramiṃ ā. k.
Ekadivasaṃ hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ T-assa paññāpāramiṃ vaṇ-
ṇentā "mahāpañño āvuso T. puthupañño hāsupañño javanapañño tik-
khapañño paravādappamaddano attano paññānubhāven'; eva Kūṭadantā-
dayo brāhmaṇe Sabhiyādayo6 paribbājake Aṃgulimālādayo core Aḷava-
kādayo yakkhe Sakkādayo deve Bakādayo brahmāno7 ca demetvā
nibbisevane akāsi, bahū c'; anena jānatā8 pabbajjaṃ datvā magga-
phalesu patiṭṭhāpitā, evaṃ mahāpañño āvuso S." ti Satthu guṇa-
kathaṃ pakāsentā nisīdiṃsu. S. āgantvā "k. n. bh. e. k. s." ti "i. n."
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pav-.
2 Bd katvā.
3 Bd saggapūraṃ.
4 Bd adds puṇṇako channo ahosi parisā buddhaparisā ahesuṃ.
5 Bd eva sammāsambuddho loke udapadīti.
9. B Mahosadhajātaka. P. = paṇḍito.
6 Ck sabhidayo, Bd sabbhiādayo.
7 Bd mahābrahme.
8 Ck janatā, Cs jananā, Bd bahujanakāya tena damitā,
Bs bahujanakāye ca.
[page 330]
330 XXII. Mahānipāta.
ti v. "n. bh. T. idān'; eva paññavā atīte pi aparipakkañāṇo1 bodhiñā-
ṇātthāya cariyaṃ caranto pi paññavā yevā" 'ti vatvā a. ā.:
A. Mithilāyaṃ Vedehe nāma raññe r. kārente tassa
dhammānusāsakā cattāro paṇḍitā ahesuṃ: Senako Pukkuso
Kāvindo Devindo ti. Tadā rājā Bodhisattassa paṭisandhigga-
haṇadivase paccūsakāle evarūpaṃ supinaṃ addasa: rājaṅgaṇe
catūsu kaṇṇesu cattāro aggikkhandhā mahāpākārappamāṇen'2
uṭṭhāya jalanti, tesaṃ majjhe khajjopanakappamāṇo3 aggi
uṭṭhahitvā taṃkhaṇe yeva cattāro aggikkhandhe atikkamitvā
Brahmalokappamāṇen'4 uṭṭhāya sakalacakkavāḷaṃ obhāsetvā
ṭhito, bhūmiyaṃ patitaṃ5 sāsapabījam pi paññāyati, sadevako6
loko mālāgandhādīhi pūjeti, mahājano jālantaren'; eva carati,
lomakūpamattam pi7 uṇhaṃ na gaṇhāti. Rājā imaṃ su-
pinaṃ disvā bhītatasito uṭṭhāya "kin nu kho bhavissatīti"
cintento nisinnako8 va aruṇaṃ uṭṭhāpesi. Cattāro pi paṇḍitā
pāto va āgantvā "kacci deva sukham asayitthā" 'ti sukha-
seyyaṃ pucchiṃsu. So "kuto me sukhaṃ, evarupo me supino
diṭṭho" ti kathesi. Atha naṃ S-paṇḍito "mā bhāyi mahārāja,
maṅgalasupino esa, vaḍḍhi te bhavissatīti" vatvā "kiṃkāraṇā"
ti vutte āha: "mahārāja, amhe cattāro p-te abhibhavitvā nippabhe
katvā añño vo pañcamo p. uppajjissati, mayaṃ hi cattāro janā
cattāro aggikkhandhā viya homa9, majjhe uppannāggikkhandho
viya pañcamo p. uppajjissati sadevake loke asamadhuro asa-
diso" ti, "idāni pan'; esa kuhin" ti, "mahārāja ajja tassa paṭi-
sandhiggahaṇena vā mātukucchito nikkhamanena vā bhavitabban"
ti attano sippabalena10 dibbacakkhunā disvā viya11 vyākāsi,
rājā tato paṭṭhāya taṃ vacanaṃ sari. Mithilāya pana catūsu
dvāresu pācīnayavamajjhako dakkiṇayavamajjhako pacchimaya-
vamajjhako uttarayavamajjhako ti cattāro nigamā12, tesu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -ñāṇena.
2 Bd -māṇā.
3 Cks khajju-.
4 Bd yāva brahmalokā.
5 Bd -to.
6 Bd taṃ sade-.
7 Bd adds aggi.
8 Cks -ke.
9 Bd tesa, Bs tam.
10 Bds sikkhā-.
11 Cks diṭṭho, Bd disvā viya passanto.
12 Bd mahāgāmā ahesuṃ.
[page 331]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 331
{pācīnayavamajjhake} Sirivaḍḍhako1 nāma seṭṭhi ahosi Sumanā-
devī nām'; assa bhariyā, atha2 M. taṃ divasaṃ raññā supina-
diṭṭhavelāyam eva Tāvatiṃsabhavanato cavitvā tassā kucchimhi
paṭisandhiṃ gaṇhi, aparam pi devaputtasahassaṃ Tāvatiṃsa-
bhavanato cavitvā tasmiṃ yeva gāme seṭṭhānuseṭṭhīnaṃ kulesu
paṭisandhiṃ gaṇhiṃsu, Sumanādevī dasamāsaccayena suvaṇṇa-
vaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi. Tasmiṃ khaṇe Sakko manussalokaṃ
olokento M-assa mātu kucchito nikkhamanabhāvaṃ ñatvā "idaṃ
Buddhaṃkuraṃ sadevake loke pākaṭaṃ kātuṃ vaṭṭatīti" M-assa
mātu kucchito nikkhantakkhaṇe adissamānakāyo āgantvā tassa
hatthe ekaṃ osadhighaṭikaṃ ṭhapetvā sakaṭṭhānam eva gato.
M. taṃ muṭṭhīkatvā3 gaṇhi, tasmiṃ pana mātukucchito nik-
khante mātu appamattakam pi dukkhaṃ nāhosi, dhammakara-
kato udakam iva sukhena nikkhami, mātā tassa hatthe osa-
dhighaṭikaṃ disvā "tāta kin te laddhan" ti āha, "osadhaṃ
ammā" 'ti dibbosadhaṃ mātuhatthe ṭhapesi, "amma imaṃ
osadhaṃ gahetvā yena kenaci ābādhena ābādhikānaṃ detha"
'ti ā., sā tuṭṭhapahaṭṭhā Sirivaḍḍhakaseṭṭhino ārocesi, tassa
pana sattavassiko sīsābādho atthi, so tuṭṭhapahaṭṭho hutvā
"ayaṃ mātukucchito jāyamāno osadham gahetvā āgato jātak-
khaṇe yeva mātarā saddhiṃ kathesi, evarūpena4 puññavatā
dinnaṃ osadhaṃ mahānubhāvaṃ bhavissatīti" taṃ osadhaṃ
gahetvā nisadāya ghaṃsitvā thokaṃ nalāṭante5 makkhesi, satta-
vassiko sīsābādho padumapattato udakam iva vinivaṭṭetvā gato,
so "mahānubhāvaṃ osadhan" ti somanassappatto ahosi, M-assa
osadhaṃ gahetvā āgatabhāvo sabbattha pākaṭo ahosi, ye keci
ābadhikā sabbe seṭṭhissa gehaṃ āgantvā osadhaṃ yācanti,
sabbesaṃ nisadāya ghaṃsitvā thokaṃ gahetvā udakena āloḷetvā
denti6, dibbosadhena sarīre makkhitamatte yeva sabbābādhā
vūpasammanti, te sukhitā manussā "Sirivaḍḍhaseṭṭhino gehe
osadhassa mahanto ānubhāvo" ti vaṇṇentā pakkamanti, M-assa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -no.
2 Cks omit atha.
3 Cks muṭṭhiṃ-, Bds -ikatvā.
4 Bd so eva-.
5 Bd -ṭe.
6 Bd deti.
[page 332]
332 XXII. Mahānipāta.
nāmagahaṇadivase mahāseṭṭhi "mama puttassa ayyakādīnaṃ
nāmen'; attho n'; atthi, osadhanāmako va hotū" 'ti vatvā Osa-
dhakumāro t'; ev'; assa nāmaṃ akāsi, idañ c'; assa ahosi: "mama
putto mahāpuñño1, na ekako va nibbattissati, iminā saddhiṃ
jātadārakehi bhavitabban" ti so olokāpento dārakasahassānaṃ2
diṭṭhabhāvaṃ sutvā3 sabbesam pi kumārakānaṃ4 pilandhanāni
datvā dhātiyo pesesi, "puttassa me upaṭṭhākā bhavissantīti"
Bodhisattena saddhiṃ yeva tesaṃ maṅgalaṃ kāresi, dārake
alaṃkaritvā divase divase M-assa upaṭṭhānaṃ5 ānenti. B. tehi
saddhiṃ kīḷanto vaḍḍhitvā sattavassikakāle suvaṇṇapaṭimā viya
abhirūpo ahosi, ath'; assa gāmamajjhe tehi saddhiṃ kīḷantassa
hatthiādīsu āgacchantesu kīḷamaṇḍalaṃ bhijjati, vātātapakāle
dārakā kilamanti, ekadivasaṃ tesaṃ kīḷantānaṃ6 akālamegho
uṭṭhahi, taṃ disvā nāgabalo M. dhāvitvā ekaṃ sālaṃ pāvisi,
itare dārakā pacchato dhāvantā aññamaññassa pādesu pakkha-
litvā patitvā jaṇṇukabhedādīni pāpuṇiṃsu, B. "imasmiṃ ṭhāne
kīḷasālaṃ kātuṃ vaṭṭati, evaṃ na kilamissāmā" 'ti cintetvā te
dārake āha: "imasmiṃ ṭhāne vāte vā ātape vā vasse vā ṭhā-
nanisajjanasayanakkhamaṃ ekaṃ sālaṃ kareyyāma7, ekekaṃ
kahāpaṇaṃ āharathā" 'ti ā., te sahassadārakā tathā akaṃsu,
M. mahāvaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā "imasmiṃ ṭhāne sālaṃ karo-
hīti" sahassaṃ adāsi, sa "sādhū" 'ti sahassaṃ gahetvā bhūmiṃ
samaṃ kārāpetvā khāṇuke koṭṭetvā suttaṃ pasāresi, taṃ Mahā-
sattacittaṃ8 na gaṇhi9, M. tassa suttapasāraṇavidhānaṃ ācik-
khanto10 "evaṃ pasāretvā11 sādhukaṃ pasārehīti" ā., "sāmi
ahaṃ12 attano sippānurūpena pasāresiṃ, ito aññathā na jānā-
mīti", "tvaṃ ettakam pi ajānanto amhākaṃ dhanaṃ13 gahetvā
sālaṃ kathaṃ karissasi, āhara suttaṃ pasāretvā te dassāmīti"
suttaṃ āharāpetvā sayaṃ pasāresi, Vissakammena pasāritaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -paṃño.
2 Cks -ssaṃ.
3 Bd ñatvā.
4 Cks kumāra.
5 Bd upaṭhātuṃ
6 Cks kiḷamantānaṃ.
7 Cs kāressāma, Bd karissāma.
8 Ck mahāsattaṃ.
9 Bd omits taṃ--gaṇhi.
10 Bd ārācento.
11 Bd apasā-.
12 Bd adds suttaṃ.
13 Cks manaṃ.
[page 333]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 333
viya ahosi, tato vaḍḍhakiṃ āha: "evaṃ suttaṃ pasāretuṃ
sakkhissasīti", "na sakkhissāmi sāmīti", mama vicāraṇāya1
pana kātuṃ sakkhissasīti", "sakkhissāmi sāmīti" ā., M. tassā
sālāya yathā ekasmiṃ sesāagantukamanussānaṃ ekasmiṃ
padese anāthānaṃ vasanaṭṭhānaṃ hoti ekasmiṃ padese anā-
thānaṃ2 itthīnaṃ vijāyanaṭṭhānaṃ ekasmiṃ āgantukasamaṇa-
brāhmaṇānaṃ vasanaṭṭhānaṃ ekasmiṃ sesāagantukamanussānaṃ
ekasmiṃ āgantukavāṇijānaṃ bhaṇḍakaṭṭhapanaṭṭhānaṃ hoti,
tathā sabbāni tāni ṭhānāni bahimukhāni katvā sālaṃ vicāresi,
tatth'; eva kīḷamaṇḍalaṃ tatth'; eva vinicchayaṃ3 tatth'; eva
dhammasabhaṃ kāresi, katipāhen'; eva niṭṭhitāya sālāya citta-
kāre pakkosāpetvā sayaṃ vicāretvā ramaṇīyaṃ cittakammaṃ
kāresi, sālā Sudhammadevasabhāpaṭibhāgā ahosi, tato "na
ettāvatā sālā sobhati, pokkharaṇiṃ pana kāretuṃ vaṭṭatīti"
pokkharaṇiṃ khaṇāpetvā iṭṭhakavaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā sayaṃ
vicāretvā mūlaṃ datvā sahassavaṃkaṃ satatitthaṃ pokkhara-
ṇiṃ kāresi, sā pañcavidhapadumasañchannā Nandanavanapok-
kharaṇī viya sobhati, tassā tīre pupphaphaladhare nānārukkhe
ropāpetvā Nandanavanasadisaṃ uyyānaṃ kāresi, tam eva ca
sālaṃ nissāya dhammikasamaṇabrāhmaṇānañ c'; eva āgantuka-
gamikādīnañ ca dānavaṭṭaṃ4 paṭṭhapesi, sā tassa kiriyā sab-
battha pākaṭā ahosi, bahumanussā osaranti, M. sālāyaṃ nisī-
ditvā sampattasampattānaṃ kāraṇākāraṇaṃ yuttāyuttaṃ kathesi,
vinicchayaṃ paṭṭhapesi, Buddhuppādakālo viya ahosi. Tasmiṃ
kāle Vedeharājā sattavassaccayena5 "cattāro p. ‘amhe abhi-
bhavitvā pañcamo p. uppajjissatīti'; me kathayiṃsu, kattha so
etarahīti" saritvā "tassa vasanaṭṭhānaṃ jānāthā" 'ti catūhi
dvārehi cattāro amacce pesesi, sesadvārehi nikkhantā M-aṃ
na passiṃsu, pācīnadvārena nikkhanto sālādīni disvā "paṇḍitena
nāma imissā sālāya kārakena vā kārāpakena vā bhavitabban"
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vica-.
2 Cks anāthā.
3 Bd omits tattheva vi-.
4 Bd -vattaṃ.
5 Bd adds cintesi.
[page 334]
334 XXII. Mahānipāta.
ti cintetvā manusse pucchi: "ayaṃ sālā kataravaḍḍhakinā katā"
ti, manussā "nāyaṃ vaḍḍhakinā attano balena katā, Sirivaḍ-
ḍhakiseṭṭhissa pana puttassa Mahosadhapaṇḍitassa vicāraṇāya
esā sālā katā" ti vadiṃsu, "kativasso pana p." ti, "pari-
puṇṇasattavasso" ti amacco raññā diṭṭhasupinadivasato paṭ-
ṭhāya gaṇetvā "rañño supinadassanaṃ sameti, ayam eva so
p." ti rañño dūtaṃ pāhesi: "deva pācīnayavamajjhakagāme
Sirivaḍḍhaseṭṭhiputto Ma-paṇḍito nāma sattavassiko va samāno
evarūpan nāma sālaṃ kāresi, pokkharaṇim pi uyyānam pi kāresi,
imaṃ p-aṃ gahetvā ānemi mā1 ānemīti" rañño sāsanaṃ pesesi,
rājā taṃ sutvā va tuṭṭhacitto Senakaṃ pakkosāpetvā tam
atthaṃ ārocetvā "kiṃ Senaka ānema p-an" ti pucchi, so vaṇṇaṃ
maccharāyanto2 "mahārāja sālādīnaṃ kārāpitamattaken'; eva p.
nāma na hoti, yo koci etāni kāreti, appakaṃ etan" ti ā., so
tassa kathaṃ sutvā "bhavitabbam ettha kāraṇenā" 'ti tuṇhī
hutvā "tatth'; eva vasanto tāva3 p-aṃ vīmaṃsatū" 'ti amaccassa
dūtaṃ paṭipesesi, taṃ sutvā amacco tatth'; eva vasanto p-aṃ
vīmaṃsi, tatr'; idaṃ vīmaṃsanuddānaṃ:
1. Maṃsaṃ goṇo gaṇṭhi suttaṃ putto4 goḷarathena ca
daṇḍo sīsaṃ ahī c'; eva kukkuṭo maṇi vijāyanaṃ5
odanaṃ vālukā6 cāpi talākuyyānaṃ gadrabho maṇīti7.
Ta. maṃsaṃ ti ekadivasaṃ Bodhisatte8 kīḷamaṇḍalaṃ gacchante9 eko
seno sūnāphalakato10 maṃsapesiṃ gahetvā ākāsaṃ pakkhandi, taṃ disvā dārakā
maṃsapesiṃ chaḍḍāpessāmā 'ti senaṃ anubandhiṃsu, seno ito c'; ito ca dhā-
vati, te uddhaṃ oloketvā tassa pacchato pacchato gacchantā pāsāṇādīsu upak-
khalitvā kilamanti, atha tesaṃ p. āha: chaḍḍāpemi nan11 ti, chaḍḍāpehi sāmīti,
tena hi passathā 'ti so uddhaṃ anoloketvā va vātavegena dhāvitvā senassa
chāyaṃ akkamitvā pāṇiṃ paharitvā mahāravaṃ ravi, tassa tejena so saddo sa-
nassa kucchiyaṃ vinivijjhitvā12 nicchārito13 viya ahosi, so bhīto maṃsaṃ
chaḍḍesi, M. maṃsassa14 chaḍḍitabhāvaṃ ñatvā chāyaṃ olokento bhūmiyaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd udāhuna.
2 Cks vaṇṇama-, Bd lābhamach-.
3 Ck tava, Bd omits tāva.
4 all three MSS. puttaṃ.
5 Ck paṇijāyanaṃ, Cs manivijāyanaṃ, Bd maṇijāyanaṃ.
6 all three MSS. -kañ.
7 Cks atha g. m.
8 all three MSS. -tto.
9 Bd -to, adding tadā.
10 Bd suna-.
11 Ck san, Bd -pessatha nan.
12 Bd nisīditvā.
13 Bds niccharanto.
14 Cks maṃsaṃ.
[page 335]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 335
patituṃ adatvā ākāse yeva sampaṭicchi, taṃ acchariyaṃ disvā mahājano nadanto
appoṭhento mahāsaddam akāsi, amacco taṃ pavattiṃ ñatvā rañño sāsanaṃ pe-
sesi: p. iminā nāma upāyena maṃsapesiṃ chaḍḍāpesi idaṃ devo jānātū 'ti, rājā
taṃ sutvā Senakaṃ pucchi: kiṃ Senaka ānema p-an ti, so cintesi: tassa idhā-
gatakālato paṭṭhāya mayaṃ nippabhā bhavissāma atthibhāvam pi no1 rājā na
jānissati na taṃ ānetuṃ dātuṃ vaṭṭatīti so vaṇṇamaccharatāya2 na mahārāja
ettakena p. nāma hoti appamattakaṃ kiñci etan ti ā., rājā majjhatto hutvā
tatth'; eva naṃ vīmaṃsatū 'ti puna sāsanaṃ pesesi; goṇo ti eko yavamajjhaka-
gāmavāsipuriso3 vasse patite kasissāmīti gāmantarato goṇe kiṇitvā ānetvā gehe
vasāpetvā punadivase gocaraṇatthāya tinabhūmiṃ netvā goṇapiṭṭhe nisinno kilan-
tarūpo otaritvā nisinno niddaṃ okkami, tasmiṃ khaṇe eko coro goṇe gahetvā
palāyi, so pabujjhitvā goṇe adisvā ito c'; ito ca oloketvā palāyantaṃ coraṃ disvā
vegena pakkhanditvā kuhiṃ me goṇe nesīti ā., mama goṇe attano icchitaṭṭhānaṃ
nemiti, tesaṃ vivādaṃ sutvā mahājano sannipati, p. tesaṃ sālādvārena gacchan-
tānaṃ saddaṃ sutvā ubho pi te pakkosāpetvā va tesaṃ kiriyaṃ disvā va ayaṃ
coro ayaṃ sāmiko ti jānāti, jānanto pi pana kasmā vivadatthā 'ti pucchi, goṇa-
sāmiko āha: ime ahaṃ asukagāmato asukassa nāma hatthato kiṇitvā ānetvā gehe
vasāpetvā tiṇabhūmiṃ nesiṃ, tattha me pamādaṃ disvā ayaṃ goṇe gahetvā
palāyi, sv-āhaṃ ito c'; ito ca olokento imaṃ disvā anubandhitvā gaṇhiṃ, asu-
kagāmavāsino mayā etesaṃ kiṇitvā gahitabhāvaṃ jānantīti ā., coro mam'; ete
ghare jātā ayaṃ musā bhaṇatīti ā., atha te p.: ahaṃ vo aṭṭaṃ dhammena vi-
nicchinissāmi, ṭhassatha me vinicchaye ti pucchitvā ṭhassāma 'ti vutte mahā-
janassa hadayaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatīti paṭhamaṃ coraṃ pucchi: tayā ime goṇā4
kiṃ khādāpitā5 kiṃ pāyitā ti, yāguṃ pāyitā6 tilapiṭṭhiñ ca māse ca7 khādāpitā
ti, tato goṇasāmikaṃ pucchi, so āha: kuto me sāmi duggatassa yāguādīni,
tiṇaṃ khādāpitā ti, p. tesaṃ kathaṃ parisaṃ gāhāpetvā piyaṅgupattāni āharāpetvā
udukkhale koṭṭhāpetvā udake maddāpetvā goṇe pāyesi, goṇā tiṇam eva chaḍḍa-
yiṃsu, p. passath'; idan ti mahājanassa dassetvā coraṃ pucchi: coro si tvaṃ
na coro sīti, coro 'mhīti ā., tena hi ito paṭṭhāya mā evarūpam akāsīti, B-assa
purisā pana taṃ apanetvā hatthapādehi koṭṭhetvā dubbalam akaṃsu, atha p.
āmantetvā ovaditvā diṭṭhadhamme yeva tāva te idaṃ dukkhaṃ samparāye pana
nirayādīsu mahādukkhaṃ anubhavissasi, ito paṭṭhāya pajahe taṃ kamman ti
pañcasīlāni adāsi, amacco taṃ pavattiṃ yathābhūtaṃ rañño ārocāpesi, rājā
Senakaṃ pucchitvā goṇaṭṭaṃ nāma mahārāja yena kenaci8 vinicchitan ti āga-
mehi tāvā 'ti vutte rājā majjhatto hutvā puna tath'; eva sāsanaṃ pesesi, evaṃ
sabbavādesu pi veditabbam, itoparaṃ pana uddānamattam eva vibhajitvā das-
sessāma; gaṇṭhīti ekā duggatitthi nānāvaṇṇehi suttehi gaṇṭhike bandhitvā
katasuttagaṇṭhikapilandhanaṃ gīvato mocetvā sāṭakassa upari ṭhapetvā paṇḍitena
kāritapokkharaṇiṃ nahāyituṃ otari, aparā taruṇitthi taṃ disvā lobhaṃ uppādetvā
ukkhipitvā amma ativiya sobhanaṃ idaṃ kittakena kataṃ aham pi attano eva-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck te, Cs ne.
2 Bd balavalābhamacch-.
3 Bd pācinayava-.
4 Cks goṇe.
5 Cks -dāpetvā.
6 Cks pāyitvā.
7 Bd -piṭhañca māsañca.
8 Cks ye keci.
[page 336]
336 XXII. Mahānipāta.
rūpaṃ karissāmīti gīvāya piḷandhitvā pamāṇaṃ tāv'; assa upadhāremīti pucchitvā
tāya ujucittatāya upadhārehīti vuttā gīvāya piḷandhitvā pakkāmi, itarā disvā
sīghaṃ uttaritvā sāṭakaṃ nivāsetvā upadhāvitvā kataṃ me piḷandhanaṃ gahetvā
palāyasīti sāṭake gaṇhi, itarā nāhaṃ tava santakaṃ gaṇhāmi, mama gīvāyam
eva1 pilandhanan ti ā., taṃ sutvā mahājano sannipati, p. dārakehi saddhiṃ
kīḷanto tāsaṃ kalaham katvā sālādvārena gacchantīnaṃ saddaṃ sutvā kiṃsaddo
eso ti pucchitvā ubhinnam kalahakāraṇaṃ sutvā pakkosāpetvā ākāren'; eva ayaṃ
corīti ñatvā tam atthaṃ pucchitvā mama vinicchaye ṭhassathā 'ti vatvā āma
sāmīti vutte paṭhamaṃ corim pucchi: tvaṃ imaṃ piḷandhanaṃ kataragandhaṃ
vilimpasīti, ahaṃ niccaṃ sabbasaṃhārakaṃ2 vilimpāmīti, sabbasaṃhārako2 nāma
sabbagandhehi yojetvā kataragandho, tato itaraṃ pucchi, sā āha: kuto mayhaṃ
duggatāya sabbasaṃhārako2, ahaṃ niccaṃ piyaṅgupupphagandham eva vilimpā-
miti ā, p. udakapātiṃ āharāpetvā naṃ piḷandhanaṃ tattha pakkhipāpetvā gan-
dhikaṃ pakkosāpetvā etaṃ pātiṃ3 upasiṃghitvā asukagandhabhāvaṃ nāma jānā-
hīti ā., so upasiṃghanto piyaṅgupupphabhāvaṃ ñatvā imaṃ Ekanipāte g. ā.:
2. Sabbasaṃhārako n'; atthi suddhaṃ kaṅgu pavāyati (vol. I p. 424)
alikaṃ bhāsati 'yaṃ4 dhuttī saccam āhu mahallikā ti.
Ta. dhuttīti dhuttikā, āhū 'ti āha katheti, ayam eva vā pāṭho.
M. taṃ kāraṇaṃ mahājanaṃ jānāpetvā corī si tvaṃ na corī sīti pucchitvā
corībhāvaṃ paṭijānāpesi, tato paṭṭhāya M-assa paṇḍitabhāvo mahājanassa pākato
jāto; suttan ti ekā kappāsakkhettarakkhikā itthi khettaṃ rakkhantī tatth'; eva
parisuddhaṃ kappāsaṃ gahetvā sukhumasuttaṃ kantitvā guḷaṃ katvā {ucchaṅge}
ṭhapetvā gāmaṃ āgacchantī paṇḍitassa pokkharaṇiyaṃ nahāyissāmīti sāṭakassa
upari suttaguḷaṃ ṭhapetvā nahāyituṃ otari, aparā itthi taṃ disvā luddhacittā
taṃ gahetvā aho manāpaṃ suttaṃ tayā amma katan ti accharaṃ paharitvā olo-
kentī viya ucchaṅge katvā pakkāmi, taṃ purimanayen'; eva vitthāretabbaṃ, p.
coriṃ pucchitvā tvaṃ guḷaṃ karontī kiṃ anto pakkhipitvā akāsīti kappāsapha-
laṭṭhiṃ5 sāmīti, itaraṃ pucchi sā timbaruaṭṭhiṃ6 ti ā., so ubhinnaṃ kathaṃ
parisaṃ gāhāpetvā suttaguḷaṃ nibbeṭhāpetvā timbaruaṭṭhiṃ6 disvā taṃ cori-
bhāvaṃ sampaṭicchāpesi, mahājano haṭṭhatuṭṭho suvinicchito aṭṭo ti sādhukāra-
sahassāni pavattesi; putto7 ti ekā itthi puttaṃ ādāya mukhadhovanatthāya paṇ-
ḍitassa pokkharaṇiṃ gantvā puttaṃ nahāpetvā attano sāṭake nisīdāpetvā mukhaṃ
dhovitvā nahāyituṃ otari, tasmiṃ khaṇe ekā yakkhinī naṃ dārakaṃ disvā
khāditukāmā hutvā itthivesaṃ gahetvā sahāyike sobhati vatāyaṃ dārako tav'; eso
putto ti pucchitvā āma ammā 'ti vutte pāyemi8 nan ti vatvā pāyehīti vuttā
taṃ gahetvā thokaṃ kīḷāpetvā taṃ ādāya palāyituṃ ārabhi, itarā taṃ disvā
dhāvitvā kuhiṃ me puttaṃ nesīti gaṇhi, yakkhinī kuto tayā putto laddho mam'
eso putto ti ā., tā kalahaṃ karontiyo sāladvārena gacchanti, p. kalahasaddaṃ
sutvā tā9 pakkositvā kim etan ti pucchitvā aṭṭaṃ sutvā akkhīnaṃ animisatāya10
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks gīvāyame.
2 Bd -sāhār-.
3 Bd gandhaṃ.
4 Ck bhāsatha yā, Cs bhāsata yā.
5 Bd -labījaṃ.
6 Bd -rusaṭhin.
7 Bds puttan.
8 Cks pesemi.
9 Cks taṃ, Bd omits tā.
10 Cks animmi-, Bd animmiss-.
[page 337]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 337
c'; eva rattatāya ca yakkhiniṃ yakkhinīti ñatvāpi mama vinicchaye ṭhassathā 'ti
vatvā āma ṭhassāmā 'ti vutte lekhaṃ kaḍḍhitvā lekhāmajjhe dārakaṃ nipajjāpetvā
yakkhiniyā hatthesu mātarā pādesu gāhāpetvā dve pi ākaḍḍhitvā gaṇhatha, kaḍ-
ḍhituṃ sakkontiyā eva putto ti ā., tā ubho pi kaḍḍhiṃsu, dārako kaḍḍhiya-
māno1 dukkhappatto hutvā viravi, mātā hadayena phalitena viya puttaṃ mocetvā
rodamānā aṭṭhāsi, p. mahājanaṃ pucchi: dārake2 mātu hadayaṃ mudukaṃ hoti
udāhu amātu hadayan ti, mātu hadayaṃ paṇḍitā 'ti, idāni kim etaṃ dārakaṃ ga-
hetvā ṭhitā mātā hoti vissajjetvā ṭhitā ti, vissajjetvā ṭhitā paṇḍitā 'ti, imaṃ pana
dārakacoriṃ tumhe jānāthā 'ti, na jānāma paṇḍitā 'ti, yakkhinī esā, dārakaṃ
khādituṃ gaṇhīti, kathaṃ jānāsi paṇḍitā 'ti, akkhīnaṃ animisatāya c'; eva ratta-
tāya ca chāyāya abhāvena ca nirāsaṃkatāya ca nikkaruṇatāya cā 'ti, atha naṃ
pucchi: kāsi tvan ti, yakkhini-mhi sāmīti, kasmā imaṃ dārakaṃ gaṇhīti, khā-
dituṃ sāmīti, andhabāle pubbe pi pāpakaṃ katvā yakkhinī jātāsi, idāni puna
pi pāpaṃ karosi aho andhabālāsīti ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā uyyo-
jesi, dārakamātā ciraṃ jīva sāmīti p-aṃ thometvā puttaṃ ādāya pakkāmi;
goḷarathena cā 'ti goḷena ca rathena ca, eko kira lakuṇṭakattā goḷo kāḷa-
vaṇṇattā ca kāḷo ti Goḷakāḷo nāma puriso satta saṃvaccharāni ghare kammaṃ
katvā bhariyaṃ labhi, sā nāmena Dīghatālā nāma, so ekadivasaṃ taṃ āman-
tetvā bhadde pūvakhādaniyaṃ paca mātāpitaro3 daṭṭhuṃ gacchissāmā 'ti vatvā
kin te mātāpitūhīti tāya paṭikkhitte4 pi yāvatatiyaṃ vatvā pūvaṃ pacāpetvā
pātheyyañ ca paṇṇākārañ ca ādāya tāya saddhiṃ maggaṃ paṭipanno antarāmagge
uttānavāhiniṃ nadiṃ addasa, te pana dve pi udakabhīrukā va, tasmā tam
nadiṃ uttarituṃ avisahantā nadītīre aṭṭhaṃsu, tadā Dīghapiṭṭhi nāma eko
duggatamanusso taṃ nadim anuvicaranto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi, atha naṃ te disvā
pucchiṃsu: samma ayaṃ nadī gambhīrā uttānā ti, so tesaṃ udakabhīruka-
bhāvaṃ ñatvā atigambhīrā caṇḍamacchā ti ā., samma tvaṃ kathaṃ gamissasīti,
idha suṃsumāramakarānaṃ amhehi saddhiṃ paricayo atthi, tena amhe na vihe-
ṭhentīti, tena amhe nehīti āhaṃsu, sādhū 'ti sampaṭicchi, ath'; assa khajja-
bhojjam adaṃsu, so katabhattakicco samma paṭhamaṃ kaṃ nemīti pucchi, tava5
sahāyikaṃ paṭhamaṃ nehi, maṃ pacchā nessasīti vutte so sādhū 'ti taṃ khandhe
katvā pātheyyañ ca paṇṇākārañ ca sabbaṃ gahetvā nadiṃ otaritvā thokaṃ gantvā
ukkuṭiko nisīditvā pakkāmi, Goḷakāḷo tīre ṭhito va yāva gambhīrā vatāyam nadī
evaṃ dīghapiṭṭhissāpi6 nāma evarūpā mayhaṃ pana asayhā bhavissatīti cintesi,
itaro pi taṃ nadīmajjhaṃ netvā bhadde ahaṃ taṃ posessāmi sampannavatthā-
laṃkāradāsadāsīparivutā vicarissasi, kin te ayaṃ lakuṇṭakavāmanako karissati,
mama vacanaṃ karohīti ā, sā tassa vacanaṃ sutvā attano sāmike7 sinehaṃ
bhinditvā taṃ khaṇaṃ yeva tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā sāmi sace maṃ na
chaḍḍessasi karissāmi te vacanan ti sampaṭicchi, te paratīraṃ gantvā ubho pi
sammodamānā Goḷakāḷaṃ pahāya tiṭṭha tvan ti vatvā tassa passantass'; eva
khādaniyaṃ khādantā pakkamiṃsu, so disvā ime ekato hutvā maṃ chaḍḍetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs vaḍḍhiya-, Ck vaḍḍhiṃsuyamāno.
2 Bd -kesu.
3 Cks -ram.
4 Bd -ttā.
5 so all three MSS. for mama?
6 Cks dīghassāpi.
7 Cks -kā.
[page 338]
338 XXII. Mahānipāta.
palāyanti maññe ti aparāparaṃ dhāvanto thokaṃ otaritvā bhayena nivattitvā puna
tesu kopena jīvāmi vā marāmi vā ti laṃghitvā1 nadiyaṃ patito2 uttānabhāvaṃ
ñatvā nadiṃ uttaritvā vegena anubandhitvā3 taṃ pāpuṇitvā are duṭṭhacora kuhiṃ
me bhariyaṃ nesīti4 āha5, itaro pi taṃ are duṭṭhavāmanaka kuto tava bhariyā
mam'; esā bhariyā ti vatvā gīvāya gahetvā parivattetvā khipi, so Dīghatālaṃ hatthe-
gahetvā tiṭṭha kuhiṃ gacchasi sattasaṃvaccharāni ghare6 katvā laddhabhariyā me
sīti7 vatvā tena saddhiṃ kalahaṃ karonto sālāya santikaṃ pāpuṇi, mahājano
sannipati, M. kiṃsaddo nām'; eso ti pucchitvā ubho pi te pakkosāpetvā va-
canapaṭivacanaṃ sutvā mama vinicchaye ṭhassathā 'ti vatvā ṭhassāmā 'ti vutte
paṭhamaṃ Dīghapiṭṭhiṃ pakkosāpetvā tvaṃ konāmo sīti pucchi, ahaṃ Dīgha-
piṭṭhiko nāma sāmīti, bhariyā te kānāmā ti, so tassā nāmaṃ ajānanto aññaṃ
nāmaṃ kathesi, mātāpitaro te kiṃnāmā ti, asukanāmā ti, bhariyāya te mātā-
pitaro kiṃnāmā ti, so ajānitvā aññaṃ nāmaṃ kathesi, ath'; assa kathaṃ pari-
saṃgāhāpetvā apanetvā itaraṃ pakkosāpetvā purimanayen'; eva sabbesaṃ nāmāni
pucchi, so yathābhūtaṃ jānanto avirajjhitvā kathesi, tam pi apanetvā Dīghatālaṃ
pakkosāpetvā tvaṃ kānāmā ti pucchi, ahaṃ Dīghatālā nāma sāmīti, sāmiko te
konāmo ti, ajānantī aññaṃ kathesi, mātāpitaro pi te konāmā ti, sā yathābhūtaṃ
kathesi, sāmikassa te mātāpitaro konāmā ti, sā vippalapantī aññaṃ kathesi, p.
itare dve pakkosāpetvā mahājanaṃ pucchi: imissā kathā Dīghapiṭṭhissa vacanena
sameti8 Goḷakāḷassā 'ti, Goḷassa paṇḍitā 'ti, ayaṃ imissā sāmiko itaro coro ti
vatvā atha naṃ pucchitvā corabhāvaṃ sampaṭicchāpesi; rathe9 ti eko pana
puriso rathe nisīditvā mukhadhovanatthāya nikkhami, tasmiṃ khaṇe Sakko
āvajjanto p-aṃ disvā Mahosadhabuddhaṃkurassa paññānubhāvaṃ pākaṭaṃ ka-
rissāmīti cintetvā manussavesenāgantvā rathassa pacchābhāgaṃ gahetvā pāyāsi-
rathe nisinnapuriso tāta ken'; atthena āgato sīti pucchitvā tumhe upaṭṭhātun ti
vutte sādhū 'ti sampaṭicchitvā yānā oruyha sarīrakiccatthāya gato, tasmiṃ khaṇe
Sakko rathaṃ abhirūhitvā vegena pājesi, rathasāmiko sarīrakiccaṃ katvā nik-
khanto Sakkaṃ rathaṃ gahetvā palāyantaṃ disvā vegena gantvā tiṭṭha
tiṭṭha kuhiṃ me rathaṃ nesīti vatvā tava ratho añño bhavissati ayaṃ pana
mama ratho ti vutte tena saddhiṃ kalahaṃ karonto sālādvāraṃ pāpuṇi, p. kim
etan ti taṃ {pakkosāpetvā} āgacchantaṃ disvā va nibbhayatāya c'; eva akkhīnañ ca
animisatāya10 ca ayaṃ Sakko ayaṃ rathasāmīti aññāsi, evaṃ sante pi vivāda-
kāraṇaṃ pucchitvā mama vinicchaye ṭhassathā 'ti vatvā āma ṭhassāma 'ti vutte
ahaṃ rathaṃ pājessāmi tumhe dve pi rathaṃ pacchato gahetvā gacchatha ratha-
sāmiko na vissajjeti itaro vissajjessatīti vatvā purisaṃ āṇāpesi: rathaṃ pājā-
pehīti, so tathā akāsi, itare pacchato gahetvā gacchanti, rathasāmike thokaṃ
gantvā dhāvituṃ asayhamāno vissajjetvā ṭhito, Sakko rathena saddhiṃ dhāvat'
eva, p. rathaṃ nivattāpetvā manussānaṃ ācikkhi: ayaṃ puriso thokaṃ gantvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ullaṅgh-.
2 Ck panito, Cs panino?
3 Cks omit anu-.
4 Cks nehīti, Bd nemīti.
5 Bd gaṇhi.
6 Cs Bd add kammaṃ.
7 Bd ahaṃ s. s. gh. k. k. laddhā bh. me ti.
8 Bd adds udāhu.
9 so Cks; Bd ratho.
10 all three MSS. animmi-.
[page 339]
9. Mahāummaggajātaka. (546). 339
rathaṃ vissajjetvā ṭhito, ayam pana rathena saddhiṃ dhāvitvā rathen'; eva sad-
dhiṃ nivatti, n'; ev'; assa sarīre pi sedabindumattam pi atthi, na assāsapassāso,
abhīto animisanetto eso Sakko devarājā ti, atha naṃ devarājāsīti pucchitvā āmā
'ti vutte kasmā āgato sīti, tav'; eva paññāpakāsanatthaṃ paṇḍitā 'ti, tena hi mā
puna evarūpam akāsīti ovadi, Sakko Sakkānubhāvaṃ dassento ākāse ṭhatvā
suvinicchito aṭṭo ti p-assa thutiṃ katvā sakaṭṭhānam eva gato, tadā so amacco
sayam eva rañño santikaṃ gantvā mahārāja p-ena evaṃ rathāṭṭo vinicchito1,
Sakko pi tena parājito, kasmā purisavisesaṃ na jānāsi devā ti ā., rājā Sena-
kaṃ pucchi: Senaka ānema p-an ti, so mahārāja na ettakena paṇḍitā nāma
honti āgametha tāva vīmaṃsitvā jānissāmīti. Sattadārakapañho niṭṭhito.
Daṇḍo ti ath'; ekadivasaṃ p-aṃ vīmaṃsissāmā 'ti khadiradaṇḍakaṃ āharāpetvā
tato vidatthimattaṃ gahetvā cundakārena suṭṭhu likhāpetvā pācīnayavamajjhaka-
gāmaṃ pesayiṃsu, yavamajjhakagāmavāsino kira paṇḍitā, imassa khadiradaṇḍa-
kassa idaṃ aggaṃ idaṃ mūlan ti jānantu, sace na jānanti sahassaṃ2 daṇḍo ti,
gāmavāsino sannipatitvā jānituṃ asakkontā seṭṭhino kathayiṃsu: kadāci Maho-
sadhap. jāneyya pakkosāpetvā taṃ pucchathā 'ti, seṭṭhi naṃ p-aṃ kīḷamaṇḍalā3
pakkosāpetvā tam atthaṃ ārocetvā tāta mayaṃ jānituṃ na sakkoma api nu tvaṃ,
sakkhissasi tātā 'ti pucchi, taṃ sutvā p. rañño imassa aggena vā mūlena vā
payojanaṃ n'; atthi mama vīmaṃsanatthāya pesitaṃ bhavissatīti cintetvā āha-
ratha tāta jānissāmīti hatthena gahetvā idaṃ aggaṃ idaṃ mūlan ti ñatvāpi
mahājanassa hadayaṃ gaṇhanatthaṃ4 udakapātiṃ āharāpetvā khadiradaṇḍakaṃ
majjhe suttena bandhitvā suttakoṭiyaṃ gahetvā kh-kaṃ udakapiṭṭhe ṭhapesi,
mūlaṃ bhārikatāya paṭhamaṃ udake nimujji, tato mahājanaṃ pucchi: rukkhassa
nāma mūlaṃ bhāriyaṃ hoti udāhu aggan ti mūlaṃ paṇḍītā 'ti tena hi imassa
paṭhamaṃ nimuggaṃ passath'; etaṃ mūlan ti imāya saññāya aggañ ca mūlañ ca
ācikkhi, gāmavāsino pi idaṃ aggaṃ idaṃ mūlan ti rañño pahiṇiṃsu, rājā tus-
sitvā ko imaṃ jānīti5 pucchitvā Sirivaḍḍhiseṭṭhiputto Mahosadhap. ti sutvā
kiṃ Senaka ānema nan ti pucchi, adhivāsehi deva aññena pi upāyena naṃ
vīmaṃsissāmā 't6; sīsan ti ath'; ekadivasaṃ itthiyā ca purisassa cā 'ti dve
sīsāni {āharāpetvā} idaṃ itthiyā sīsaṃ idaṃ purisassa sīsan ti jānantu7 ajānan-
tānaṃ sahassaṃ8 daṇḍo ti pahiṇiṃsu, gāmavāsino ajānantā M-aṃ pucchiṃsu,
so disvā va aññāsi purisasīse kira sibbāni ujukāni honti itthisīse vaṃkāni honti
parivattetvā gacchanti, so iminā abhiññāṇena idaṃ sīsaṃ itthiyā idaṃ sīsaṃ
purisassā 'ti, gāmavāsino rañño pahiṇiṃsu, sesaṃ purimasadisam eva; ahīti
ath'; ekadivasaṃ sappañ ca sappiniñ ca āharāpetvā ayaṃ sappo ayaṃ sappinīti
jānantū 'ti pesesuṃ, gāmavāsino p-aṃ pucchiṃsu, so disvā va jāni: sappassa
hi naṃguṭṭhaṃ thūlaṃ hoti sappiniyā tanukaṃ sappassa sīsaṃ thūlaṃ hoti
sappiniyā dīghaṃ sappassa akkhīni mahantāni sappiniyā khuddakāni sappassa
sovatthiko paribhaṇḍo9 hoti sappiniyā vicchinnāko10, so imehi abhiññāṇehi11
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd suvi-.
2 Bd -ssi.
3 Cks -laṃ.
4 Bd gahakatthaṃ.
5 Bd jānātīti.
6 Bd adds sādhu senakā ti.
7 Ck -ti.
8 Bd -ssa.
9 Cs paribaddho? Bd paṭibaddho.
10 so Cks; Bd vicchindikā.
11 Cks -ṇena.
[page 340]
340 XXII. Mahānipāta.
ayaṃ sappo ayaṃ sappinīti ācikkhi, sesaṃ vuttanayam eva; kukkuṭo ti ath'
ekadivasaṃ pācīnayavamajjhagāmavāsino amhākaṃ sabbasetaṃ pādavisāṇaṃ sīsa-
kakudhaṃ1 tayo kāle anatikkamitvā nadantaṃ usabhaṃ pesentu noce pesenti
sahassaṃ2 daṇḍo ti pahiṇiṃsu, ajānantā p-aṃ pucchiṃsu, so āha: rājā vo
sabbasetaṃ kukkuṭaṃ āharāpeti3, so hi pādanakhatāya4 pādavisāṇo nāma sīse
cūḷāya5 sīsakakudho6 nāma tikkhattuṃ vassanto tayo kāle a. nadati nāma,
tasmā evarūpaṃ kukkuṭaṃ pesethā 'ti ā., te pesayiṃsu; maṇīti Sakkena
Kusarañño dinno maṇikkhandho aṭṭhasu ṭhānesu vaṃko ahosi, tassa suttaṃ
chinnaṃ, koci purāṇasuttaṃ nīharitvā navasuttaṃ pavesetuṃ na sakkoti, eka-
divasaṃ imamhā maṇikkhandhā purāṇas. nīharitvā navaṃ pavesentū 'ti7 pesa-
yiṃsu, gāmavāsino n'; eva purāṇaṃ nīharituṃ na navaṃ pavesetuṃ sakkhiṃsu,
asakkontā p-assa ācikkhiṃsu, so mā cintayitthā 'ti madhubinduṃ āharāpethā 'ti
āharāpetvā maṇino dvīsu passesu chiddaṃ madhunā8 makkhetvā kambalasuttaṃ
vaṭṭetvā koṭiyaṃ madhunā makkhetvā thokaṃ chidde pavesetvā kipillikānaṃ
nikkhamanaṭṭhāne ṭhapesi, kipillikā madhugandhena bilā9 nikkhamitvā maṇimhi
purāṇasuttaṃ khādamānā gantvā10 kambalasuttakoṭiyaṃ gahetvā ḍasitvā11 kaḍ-
ḍhantā ekena passena nīhariṃsu, p. pavesitabhāvaṃ ñatvā rañño dethā 'ti
gāmavāsīnaṃ adāsi, te rañño pesayiṃsu, so pavesitaupāyaṃ sutvā tussi; vijā-
yanan12 ti ekadivasaṃ kira rañño maṃgalausabhaṃ bahumāse khādāpetvā
mahodaraṃ katvā visāṇāni dhovitvā telena makkhetvā haliddiyā nahāpetvā pā-
cīnayavamajjhakagāmavāsīnaṃ pahiṇiṃsu, tumhe kira paṇḍitā ayañ ca rañño
maṅgalausabho patiṭṭhitagabbho etam vijāyāpetvā savaccham pesetha apesentānaṃ
sahassaṃ13 daṇḍo ti, gāmavāsino na sakkā idaṃ kātuṃ kin nu kho karissāmā
'ti p-aṃ pucchiṃsu, so iminā pañhapaṭibhāgena bhavitabban ti cintetvā sak-
khissatha pan'; ekaṃ raññā saddhiṃ kathanasamathaṃ visāradaṃ purisaṃ laddhun
ti pucchi14, na garukaṃ etaṃ paṇḍitā 'ti, tena hi naṃ pakkosāpethā 'ti, te
pakkosāpayiṃsu, atha naṃ M. āha: ehi tvaṃ bho purisa tava kese piṭṭhiyaṃ15
vikiritvā nānappakārakaṃ balavaparidevanaṃ paridevanto rājadvāraṃ gaccha
aññehi pucchito kiñci avatvā parideva raññā pana pakkosāpetvā paridevakāraṇaṃ
pucchito samāno pitā me deva vijāyituṃ na sakkoti ajja sattamo divaso paṭi-
saraṇaṃ me hohi vijāyanūpāyam assa kathehīti vatvā rañño kiṃ vippalapasi
aṭṭhānaṃ etaṃ purisā nāma vijāyantā n'; atthīti vutte sace deva evaṃ saccaṃ
atha pācīnayavamajjhakagāmavāsino kathaṃ maṅgalausabhaṃ vijāyāpessantīti va-
deyyāsīti, so sādhū 'ti sampaṭicchitvā tathā akāsi, rājā ken'; idaṃ pañhapaṭi-
bhāgaṃ cintitan ti pucchitvā Mahosadhapaṇḍitenā 'ti sutvā tussi; odanan ti
aparasmiṃ divase p-aṃ vimaṃsissāmā 'ti pācīnayavamajjhakagāmavāsino am-
hākaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ ambilodanaṃ pacitvā pesentu tatr'; imāni aṭṭhaṅ-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bds -kukkuṭam.
2 Bd -ssa.
3 Bd -si.
4 Bd -nakhasikhatāya.
5 Bd sīsacūḷatāya.
6 Bd -kukkuṭo.
7 Bd adds apavesentānaṃ sahassadaṇḍo ti.
8 Cks chijjamukhe madhubindum.
9 Ck bilāya, Bd omits bilā.
10 Bd āg-
11 Bd ḍamsi-.
12 Ck vijāyan.
13 Bd -ssa.
14 Bd -itvā.
15 Bd viṭhi-.
[page 341]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 341
gāni na taṇḍulehi na udakena na ukkhaliyā na uddhane na agginā1 na dārūhi
na itthiyā na purisena na maggena apesentānaṃ sahassaṃ2 daṇḍo ti, gāmavāsino
taṃ kāranaṃ ajānantā p-aṃ pucchiṃsu, so mā cintayitthā 'ti vatvā na taṇḍu-
lehi3 nāmā 'ti kaṇike4 gāhāpetvā na udakena5 nāmā 'ti himaṃ gāhāpetvā na
ukkhaliyā6 nāmā 'ti aññaṃ mattikabhājanaṃ g. na uddhane7 nāmā 'ti khāṇuke
koṭṭhāpetvā8 na agginā9 nāmā 'ti pakatiaggiṃ pahāya araṇiaggiṃ gāhāpetvā na
dārūhi10 nāmā 'ti pattāni g. ambilodanaṃ pacāpetvā navabhājane pakkhipitvā
lājetvā11 na itthiyā na purisenā 'ti paṇḍakena ukkhipāpetvā na maggenā 'ti
mahāmaggaṃ pahāya jaṃghamaggena rañño pesethā 'ti āha, te tathā kariṃsu,
rājā ken'; esa pañho ñāto ti pucchitvā M-paṇḍitenā 'ti sutvā tussi; vālukā12
ti aparadivase paṇḍitass'; eva vīmaṃsanatthaṃ gāmavāsīnaṃ sāsanaṃ pahiṇiṃsu:
rājā dolāya kīḷitukāmo rājakule ca purāṇavālukayottaṃ chinnaṃ13 ekaṃ vāluka-
yottaṃ vaṭṭetvā14 pesento apesentānaṃ sahassaṃ2 daṇḍo ti, te ajānitvā p-aṃ
pu-, p. pi iminā pañhapaṭibhāgen'; eva bhavitabban ti cintetvā gāmavāsino assāsetvā
vacanakusale dve tayo purise pakkosāpetvā gacchatha rājānaṃ vadetha: deva
gāmavāsino tassa yottassa tanuṃ vā thūlaṃ vā ti pamāṇaṃ na jānanti porāna-
kavālukayottato vidatthimattaṃ vā15 caturaṅgulamattaṃ vā16 khaṇḍaṃ pesetha
taṃ kira oloketvā tena pamāṇena vaṭṭessantīti sace vo rājā amhākaṃ ghare
vālukayottaṃ nāma na kadāci bhūtapubban ti vadati atha naṃ sace mahārāja
taṃ na sakkā kātuṃ yavamajjhakavāsino kathaṃ vālukayottaṃ karissantīti va-
deyyāthā 'ti pesesi, te tathā kariṃsu, rājā sutvā kena cintitaṃ idaṃ pañhapaṭi-
bhāgan ti pucchitvā paṇḍitena 'ti sutvā tussi; ṭaḷākan ti aparadivasaṃ rājā
udakakīḷaṃ kīḷitukāmo pañcavidhapadumasañchannaṃ navaṃ pokkharaṇiṃ pesentu
apesentānaṃ s. d. ti gāmavāsīnaṃ pahiṇiṃsu, te p-assa ārocesuṃ, so iminā
pañhapaṭibhāgen'; eva bh. ti cintetvā vacanakusale katipayamanusse pakkosathā
'ti pakkosāpetvā etha tumhe udake kīḷitvā akkhīni rattāni katvā allakesā alla-
vatthā kalalamakkhitasarīrā yottadaṇḍaleḍḍuhatthā hutvā rājadvāraṃ gantvā
dvāre ṭhitabhāvaṃ rañño ārocāpetvā katokāsā pavisitvā mahārāja tumhehi kira
pācīna -- vāsino pokkharaṇiṃ pesentū 'ti pahitattā17 mayaṃ tumhākaṃ anuc-
chavikaṃ mahantaṃ pokkharaṇiṃ ādāya āgatā, sā pana araññavāsikattā18 na-
garaṃ disvā pākāraparikhāṭṭālakādīni oloketvā bhītatasitā yottāni chinditvā
palāyitvā araññam eva ṭaviṭṭha mayam leḍḍudaṇḍādīhi pothetvā19 nivattituṃ
nāsakkhimhā tumhākaṃ kira araññā ānītaṃ purāṇapokkharaṇiṃ detha20 tāya21
saddhiṃ yojetvā āharissāmā 'ti vatvā raññā na kadāci mama araññato pokkharaṇī
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs na uddhanena agginā, Bd na uddhanena na agginā, Ck uddhane na
agginā, omitting na before uddhane; this is, in spite of the
Comment, perhaps the right reading.
2 Bd -ssa.
3 Cks -lā.
4 Cks -kā.
5 Cks -kaṃ.
6 Cks -liya.
7 Cks -naṃ.
8 Bd koṭṭā-.
9 all three MSS. aggi.
10 Bd dāruhi, Cks dāru.
11 Bd lañcitvā, Cs lañjenti.
12 Bd -kan.
13 Cks jinnaṃ.
14 Ck vatte-, Bd paṭṭe-.
15 Cks vivadittha, omitting vā.
16 Cks omit vā.
17 Cs pahinannā, Bd pahiṇatha.
18 Bds -ññe vāsitattā.
19 Cks poṭh-, Bd podhentāpi.
20 Bd pesetha.
21 Cks add naṃ.
[page 342]
342 XXII. Mahānipāta.
nāma āgatapubbā1 na ca mayā kassaci yojetvā āharaṇatthāya pokkharaṇī2 pesita-
pubbā ti vutte sace evaṃ yavamajjhakavāsino kathaṃ pokkharaṇiṃ pesessantīti
vadeyyāthā 'ti vatvā pesesi, te tathā kariṃsu, rājā p-ena ñātabhāvaṃ sutvā
tussi; uyyānan ti pun'; ekadivasaṃ mayaṃ uyyānakīḷaṃ kīḷitukāmā amhākañ
ca uyyānaṃ purāṇaṃ yavamajjhavāsino supupphitatarusañchannaṃ navaṃ uyyā-
naṃ pesentū 'ti pahiṇiṃsu, p. iminā p-n'; eva bh. ti te samassāsetvā manusse
pesetvā purimanayen'; eva kathāpesi, tadā rājā tussitvā Senakaṃ pucchi: kiṃ
Senaka ānema p-an ti, so lābhamaccharena na ettakena p. hoti āgamehīti ā.,
tassa vacanaṃ sutvā rājā cintesi: Mahosadhap. dārakapañño3 pi mama manaṃ
gaṇhi evarūpesu pi ssa gūḷhavīmaṃsanesu c'; eva pañhapaṭibhāgesu ca Bud-
dhassa vyākaraṇaṃ viya vissajjesi Senako evaṃvidhaṃ4 p-aṃ ānetuṃ na deti
kim me Senakena ānessāmi nan ti so mahantena parivārena gāmaṃ pāyāsi,
tassa maṅgalassaṃ abhirūhitvā gacchantassa assassa pādo phālitaṃ5 bhūmiyā
antaraṃ pavisitvā bhijji, rājā tato va nivattitvā nagaraṃ pāvisi, atha naṃ Senako
upasaṃkamitvā pucchi: mahārāja p-aṃ kira ānetuṃ yavamajjhakagāmaṃ gamit'
atthā6 'ti, āma p-tā 'ti, mahārāja tumhe maṃ anatthakāmaṃ katvā passatha7
āgametha tāvā 'ti vutte pi atituritā nikkhamittha8 paṭhamagamanen'; eva maṅ-
galassassa pādo bhinno ti, so tassa vacanaṃ sutvā tuṇhī hutvā pun'; ekadivasaṃ
tena saddhiṃ mantesi: kiṃ Senaka Ma-paṇḍitaṃ ānemā 'ti tena hi deva sayaṃ
agantvā dūtaṃ pesetha: p-a amhākaṃ tava santikaṃ āgacchantānaṃ assassa
pādo bhinno assataran9 no pesetu seṭṭhatarañ cā10 'ti yadi assataraṃ pesessati
sayaṃ āgamissati seṭṭhataraṃ pesento pitaraṃ11 pesessati ayam eko no pañho
bhavissatīti, rājā sādhū 'ti sampaṭicchitvā tathā vatvā12 dūtaṃ pesesi, p. dūtava-
canaṃ sutvā rājā mamañ c'; eva13 pitaran ca me passitukāmo ti cintetvā pitu-
santikaṃ gantvā vanditvā tāta rājā tumhe ca mamañ14 ca daṭṭhukāmo tumhe
paṭhamataraṃ seṭṭhisahassaparivutā gacchatha gacchantā ca tucchahatthā agantvā
navasappipūraṃ candanakaraṇḍakaṃ ādāya gacchatha rājā tumhehi saddhiṃ paṭi-
santhāraṃ katvā gahapatirūpaṃ āsanaṃ ñatvā15 nisīdathā 'ti vakkhati tumhe tathā-
rūpaṃ āsanaṃ ñatvā15 nisīdeyyātha tumhākaṃ nisinnakāle ahaṃ āgamissāmi rājā
mayāpi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā p-a tavānurūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdā 'ti
vakkhati athāhaṃ tumhe olokessāmi16 tumhe tāya saññāya āsanā vuṭṭhāya tāta
Ma-paṇḍita imasmiṃ āsane nisīdā 'ti vadeyyātha ajj'; eko17 pañho matthakaṃ
pāpuṇissatīti, so sādhū 'ti sampaṭicchitvā vuttanayen'; eva gantvā attano dvāre
ṭhitabhāvaṃ rañño ārocāpetvā pavisatū 'ti pesite pavisitvā rājānaṃ vanditvā
ekamantaṃ aṭṭhāsi, rājā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā gahapati tava putto
Ma-to kuhin ti pucchi, pacchato āgacchati devā 'ti, rājā āgacchatīti sutvā
tuṭṭhamānaso hutvā attano yuttāsanaṃ ñatvā nisīdā 'ti ā., so attano yuttāsanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhūtap-.
2 all three MSS. -ṇiṃ.
3 Ck dārakasaṃpañño, Bd sattadārakapañhe.
4 Bd evarūpaṃ.
5 Bd phalita?
6 Cks āga-.
7 so Cks; Bd tumhe mayā imaṃ anatthaṅgamaṃ gantvā passathetaṃ.
8 Bd atiturito va nikkhamitvā passata.
9 Bd adds vā.
10 Bd vā.
11 Cks naraṃ?
12 Bd katvā.
13 Cks mameva.
14 Cks mayhañ.
15 Ck katvā, Cks omit gahapatipatirūpaṃ.
16 Cks -mīti.
17 Bd atheko.
[page 343]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 343
ñatvā ekamantaṃ nisīdi, M. pi alaṃkatapaṭiyatto dārakasahassaparivuto alaṃ-
katarathe nisīditvā nagaraṃ pavisanto parikhāpiṭṭhe ekaṃ gadrabhaṃ disvā
thāmasampanne māṇave āṇāpesi: etaṃ gadrabhaṃ anubandhitvā gahetvā yathā
saddaṃ na karoti evam assa mukhabandhanaṃ katvā ekasmiṃ attharake vaṭṭetvā
aṃsenādāya gacchathā1 'ti, te tathā kariṃsu, Bo-pi mahantena parivārena na-
garaṃ pāvisi, mahājano esa kira Sirivaḍḍhakaseṭṭhino putto Mahosadho p.
nāma esa kira jāyamāno osadhaghaṭikaṃ hatthena gahetvā jāto iminā kira te
ettakānaṃ vimaṃsanapañhānaṃ paṭibhāgā2 ñātā2 ti M-aṃ abhitthavanto olo-
kento ca tittiṃ na gacchati, so rājadvāraṃ gantvā attano āgatasāsanaṃ paṭi-
hāresi, rājā sutvā va tuṭṭhahaṭṭho mama putto Ma -- to khippaṃ āgacchatū 'ti ā,
so dārakasahassaparivuto pāsādaṃ abhirūhitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ
aṭṭhāsi, rājā taṃ disvā va somanassappatto hutvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā
paṇḍita patirūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdā 'ti ā, so pitaraṃ olokesi, ath'; assa
pitā olokitasaññāya uṭṭhāya p-a imasmiṃ āsane nisīda 'ti ā., so tasmiṃ nisīdi,
taṃ tattha nisinnaṃ disvā va Senaka-Pukkusa-Kāvinda-Devindā c'; eva aññe
ca andhabālā ti pāṇiṃ paharitvā mahāhasitam hasitvā imam andhabālam p. ti
vadanti so pitaram āsanā uṭṭhāpetvā sayaṃ nisīdati imaṃ p. ti vattuṃ ayuttan
ti parihāsaṃ kariṃsu, rājāpi dummukho ahosi, atha naṃ M. pucchi: kiṃ
mahārāja dummukh'; atthā 'ti, āma p-a dummukho 'mhi savanaṃ eva te manā-
paṃ dassanaṃ amanāpaṃ jātan ti, kiṃkāraṇā ti, pitaraṃ āsanā vuṭṭhāpetvā
nisinnattā3 ti, kiṃ pana tvaṃ mahārāja sabbaṭṭhānesu puttehi pitā4 va uttamo
ti maññasīti, āma paṇḍitā 'ti, atha naṃ M. nanu mahārāja tumhehi amhākaṃ
assataraṃ vā5 pesetu seṭṭhataraṃ vā5 ti sāsanaṃ pahitan ti vatvā āsanā vuṭṭhāya
te māṇave oloketvā tumhehi gahitagadrabhaṃ ānethā 'ti āṇāpetvā rañño pāda-
mūle nipajjāpetvā mahārāja ayaṃ gadrabho kiṃ agghatīti pucchi, sace upakā-
rako aṭṭhakahāpaṇe agghatīti, imaṃ pana gadrabhaṃ paṭicca ajānīyavalavāya
kucchimhi vutthassataro6 kiṃ agghatīti, anaggho p-a 'ti, deva kasmā evaṃ
kathetha nanu tumhehi idān'; eva vuttaṃ sabbaṭṭhānesu puttehi pitā4 va uttamo
ti sace taṃ saccaṃ tumhākaṃ vāde7 assatarato gadrabho uttamo hoti kiṃ
mahārāja tumhākaṃ p-ā ettakaṃ pi jānituṃ asakkontā pāṇiṃ paharitvā hasanti
aho tumhākaṃ p-ānaṃ paññāsampatti kuto vo ete laddhā ti cattāro pi p-e
paribhāsitvā8 rājānaṃ imāya Ekanipāte gāthāya ajjhabhāsi:
3. Haṃsi9 tuvaṃ evaṃ maññesi10 seyyo (Cfr. I, 424)
puttena pitā ti11 rājaseṭṭha
hand'; assatarassa te ayam (add pi?)
assatarassa hi gadrabho pitā ti.
T. a.: yadi tvaṃ rājaseṭṭha sabbaṭṭhānesu seyyo puttena pitā11 evaṃ
maññasi, hand'; assatarassa te ayan ti tava assatarato pi ayaṃ seyyo hotū
'ti a., kiṃkāraṇā: assatarassa hi gadhrabho pitā ti. Evañ ca pana vatvā āma
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āga-.
2 Bd -o.
3 Bd sayaṃnis-.
4 Cks pitaro.
5 so all three MSS.
6 Bd nippatto assataro.
7 Bd pāde.
8 Ck Bd -hāsitvā.
9 so Cks; Bd hasi.
10 Bd maññāsi.
11 Bd hi.
[page 344]
344 XXII. Mahānipāta.
mahārāja sace puttato pitā seyyo mama pitaraṃ gaṇhatha sace pitito putto
seyyo maṃ gaṇhatha tumhākaṃ atthāyā1 'ti, rājā somanassappatto ahosi, sabba-
rājaparisā sukathito p-ena pañho ti unnādādīni sādhukārasahassāni2 adāsi3,
aṅgulipoṭhā ca celukkhepasahassāni ca pavattiṃsu4, cattāro p-ā dummukhā
ahesuṃ, mātāpitunnaṃ guṇaṃ jānanto Bodhisattena sadiso n'; atthi, so kasmā
evam akāsīti na ca pitu avamānatthāya raññā5 pana assataraṃ vā pesetu
seṭṭhataraṃ vā ti6 pesitaṃ tasmā tassa pañhassa āvibhāvanatthaṃ attano ca
paṇḍitabhāvassa ñāpanatthaṃ catunnaṃ p-tānaṃ nippabhākaraṇatthaṃ evam
akāsīti. Gadrabhapañho niṭṭhito.
Rājā tussitvā gandhodakapuṇṇaṃ suvaṇṇabhiṃkāraṃ ādāya
"pācīna -- gāmaṃ rājabhogena bhuñjā" 'ti seṭṭhissa hatthe
udakaṃ pātetvā "sesaseṭṭhino etass'; eva upaṭṭhākā hontū" 'ti
vatvā Bo-assa mātuyā sabbālaṃkāre pesetvā gadrabhapañhe
pasanno B-aṃ puttaṃ katvā gaṇhituṃ seṭṭhiṃ avoca: "gaha-
pati Ma-taṃ mama puttaṃ katvā dehīti", "deva, taruṇo ayaṃ
tāva, ajjāpi 'ssa mukhaṃ khīragandhaṃ vāyati, mahallakakāle
tumhākaṃ santike bhavissatīti", "gahapati, tvaṃ ito paṭṭhāya
etasmiṃ nirālayo hohi, ayaṃ ajjatagge mama putto, ahaṃ mama
puttaṃ posetuṃ sakkhissāmi, gaccha tvan" ti taṃ uyyojesi, so
rājānaṃ vanditvā p-aṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā sīse cum-
bitvā ovādam assa adāsi, so pi pitaraṃ vanditvā "tāta mā
cintayitthā" 'ti uyyojesi, rājā p-aṃ pucchi: "tāta antobhattiko
bhavissasi udāhu bahibhattiko" ti, so "mahā me parivāro, ba-
hibhattikena mayā bhavituṃ vaṭṭatīti" cintetvā "bahibhat-
tiko bhavissāmīti" ā. ‘ath'; assa rājā anurūpagehaṃ dāpetvā
dārakasahassaṃ ādiṃ katvā paribbayaṃ dāpetvā sabbapari-
bhoge dāpesi, so tato paṭṭhāya rājānaṃ upaṭṭhahi, rā-
jāpi naṃ vīmaṃsitukāmo va ahosi. Tadā ca nagarassa dak-
khiṇadvārato avidūre pokkharaṇītīre ekasmiṃ tāle kākakulā-
vake maṇiratanaṃ ahosi, tassa chāyā pokkharaṇiyaṃ paññāyi,
"po-ṇiyaṃ maṇīti" rañño ārocesuṃ, so Senakaṃ āmantetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd matthāyā.
2 Cks -kāraṃ.
3 Bd adaṃsu.
4 Bd -ttayiṃsu.
5 Cks -o.
6 Bd adds sāsanaṃ.
[page 345]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 345
"po-yaṃ kira maṇiratanaṃ paññāyati, kathaṃ taṃ gaṇhāpemā"
'ti pucchitvā "udakaṃ harāpetvā1 gaṇhituṃ vaṭṭatīti" vutte
"tena hi evaṃ karohīti" tass'; eva bhāram akāsi, so bahu-
manusse sannipātāpetvā udakañ ca kaddamañ ca harāpetvā2
bhūmiṃ3 bhinditvāpi maṇiṃ na addasa, puna puṇṇāyaṃ pok-
kharaṇiyā maṇicchāyā paññāyi, so puna pi tathā katvā n'; eva
addasa, tato rājā p-aṃ āmantetvā "po-yaṃ eko maṇi paññā-
yati, Senako udakakaddamaṃ harāpetvā bhūmiṃ4 bhindāpetvāpi
na addasa, puṇṇāya po-yā puna paññāyati, sakhissasi taṃ
maṇiṃ gaṇhāpetun" ti, so "n'; etaṃ mahārāja garu5, etha
dassessāmīti", rājā tussitvā "passissāmi6 ajja p-assa ñāṇa-
balan" ti mahājanaparivuto pokkharaṇītīraṃ gato, M. tīre
ṭhatvā maṇiṃ olokento va "nāyaṃ maṇi po-yaṃ, tālarukkhe
iminā bhavitabban" ti ñatvā "n'; atthi deva po-yaṃ maṇīti"
vatvā "nanu udake paññāyatīti" vutte udakapātiṃ āharāpetvā
"passa7 deva, nāyaṃ maṇi po-yaṃ yeva paññāyati pātiyaṃ pi
paññāyatīti" vatvā "p-a kattha pana maṇinā bhavitabban" ti
vutte "deva po-yam pi pātiyam pi chāyā va paññāyati na
maṇi, māṇi pana etasmiṃ tālarukkhe kākakulāvake, purisaṃ
āropetvā otarāpehīti" ā., rājā tathā maṇiṃ āharāpesi, p. taṃ
gahetvā rañño hatthe ṭhapesi, mahājano p-assa sādhukāraṃ
datvā Senakaṃ paribhāsanto "maṇiratanaṃ tālarukkhe kāka-
kulāvake atthi8, Senako balavapurisehi pokkharaṇiṃ9 yeva
bhindāpeti10, p-ena nāma Mahosadhasadisena (add na?) bhavi-
tabban" ti M-assa thutiṃ akāsi, rājāpi tassa tuṭṭho attano
gīvāya piḷandhanaṃ muttāhāraṃ datvā dārakasahassassa muttā-
valiyo dāpesi, Bo-assa ca parivārassa ca vinā11 patihārena12
upaṭṭhānaṃ anujāni. Ekūnavīsatipañho niṭṭhito.
Pun'; ekadivasaṃ rājā p-ena saddhiṃ uyyānaṃ agamāsi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd niharitvā.
2 Bd niha-.
3 Bd bhūmi, Cks -miyaṃ.
4 Cks -iyaṃ, Bd bhūmaṃ.
5 Bd garuṃ.
6 Cks -mīti.
7 Ck tassa, Bd passatha.
8 Cks ṭhapetvā in the place of kāka- atthi.
9 Cks -ṇiyaṃ.
10 Bd senaka bālo bahumanussehi po-ṇiṃ yeva bhindāpesiti.
11 so Cks; Bd iminā.
12 so Ck Bd; Cs paṭihā-.
[page 346]
346 XXII. Mahānipāta.
tadā eko kakaṇṭako toraṇagge vasati, so rājānaṃ āgacchantaṃ
disvā otaritvā bhūmiyaṃ nipajji, rājā tassa kiriyaṃ disvā "p-a
ayaṃ k. kiṃ karotīti" pucchi, "mahārāja tumhe sevatīti",
"sace evaṃ mā amhākaṃ sevā nipphalā hotu, bhogam assa
dāpehīti", "deva, nāssa bhogena kiccam atthi, khādaniyamattaṃ
alam etassā" 'ti, "kiṃ pan'; esa khādatīti", "maṃsaṃ devā"
'ti, "kittakaṃ laddhuṃ vaṭṭatīti", "kākaṇikagghanakaṃ devā"
'ti, rājā ekaṃ purisaṃ āṇāpesi, "rājadāyo1 nāma kākaṇikamatto
na vaṭṭatīti imassa nibaddhaṃ aḍḍhamāsakassa maṃsaṃ āha-
ritvā dehīti", so "sādhū" 'ti tato paṭṭhāya tathā akāsi, so
ekadivasaṃ uposathamāghāte2 maṃsaṃ alabhitvā tam eva
aḍḍhamāsakam vijjhitvā suttakena āvuṇitvā tassa gīvāya pi-
ḷandhi, ath'; assa taṃ nissāya māno uppajji, taṃ divasam eva
rājā puna uyyānaṃ agamāsi, so rājānaṃ āgacchantaṃ disvā
dhanaṃ nissāya uppannamānavasena "Vedeha, tvam nanu3 kho
mahaddhano, ahan nu kho" ti raññā saddhiṃ attānaṃ samaṃ
karonto anotaritvā toraṇagge yeva sīsaṃ cālento nipajji, rājā
tassa kiriyaṃ oloketvā "p-a, esa pubbe viya ajja na otarati,
kin nu kho kāraṇan" ti pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
4. Nāyaṃ pure uṇṇamati4 toraṇagge kakaṇṭako,
Mahosadha vijānāhi kena thaddho kakaṇṭako ti.
Ta. uṇṇamatīti5 yathā ajja anotaritvā toraṇagge yeva sīsaṃ cālento
uṇṇamati6 evaṃ pure (add na) uṇṇamati7, kena thaddho k. ti kena kā-
raṇena thaddhabhāvaṃ āpanno.
Paṇḍito "uposathamāghāte8 maṃsaṃ alabhantena rāja-
purisena gīvāya baddhāḍḍhamāsakaṃ nissāya tassa mānena9
bhavitabban" ti ñatvā imaṃ gātham āha:
5. Aladdhapubbaṃ laddhāna aḍḍhamāsaṃ kakaṇṭako
atimaññati rājanaṃ Vedehaṃ Mithilaggahan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd rājādāyo.
2 Bd -the māghāte.
3 Bd nu.
4 Ck unu-, Bd oṇa-, Bs oram-?
5 Bd oṇa-, Bs ora-?
6 Bs na oramati.
7 Cks omit evaṃ--ti, Bd has evaṃ pūre oṇamati.
8 Bd -the mā-.
9 Cks add uppanno.
[page 347]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 347
Rājā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā pucchi, so yathābhūtaṃ
ārocesi, rājā "kañci1 apucchitvā va sabbaññūbuddhena viya
paṇḍitena kakaṇṭakassa ajjhāsayo ñāto" ti ativiya pasīditvā
p-assa catūsu dvāresu suṃkaṃ dāpesi, kakaṇṭakassa pana rājā
kujjhitvā vaṭṭaṃ haretuṃ2 ārabhi, p. pana "ayuttan" ti ni-
vāresi. Kakaṇṭakapañho niṭṭhito.
Ath'; eko Mithilavāsī Piṅguttaro nāma māṇavo Takkasilaṃ
gantvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ sikkhanto khip-
pam eva sikkhi, so anuyogaṃ datvā "gacchām'; ahan" ti āca-
riyaṃ āpucchi, tasmiṃ pana kule sace pi vayappattā dhītā
hoti jeṭṭhantevāsikassa dātabbā ti vattañ ca3, tassācariyassa
ekā dhītā atthi abhirūpā devaccharapaṭibhāgā, atha naṃ "dhī-
taraṃ te tāta dassāmi, taṃ ādāya gamissasīti" ā., so pana
māṇavo dubbhago kālakaṇṇi, kumārikā mahāpuññā, tassa
taṃ disvā cittaṃ nāllīyati, so taṃ ārocento4 pi "ācariyassa
vacanaṃ na bhindissāmīti" sampaṭicchi, brāhmaṇo dhītaraṃ
tassa adāsi, so rattibhāge alaṃkatasirisayane nipanno tāya
āgantvā sayanaṃ abhirūḷhamattāya tintināyamāno5 sayanā ota-
ritvā bhūmiyaṃ nipajji, sāpi otaritvā tassa santikaṃ gatā,
so uṭṭhāya puna sayanaṃ abhirūhi, sāpi puna sayanaṃ abhi-
rūhi, so pana sayanā otari, kālakaṇṇi nāma siriyā saddhiṃ na
sameti, kumārikā sayane yeva nipajji, so bhūmiyaṃ yeva sayi,
evaṃ sattāhaṃ vītināmetvā taṃ ādāya ācariyaṃ vanditvā nik-
khami, antarāmagge allāpasallāpamattam pi n'; atthi, aniccha-
mānā va ubho pi Mithilaṃ pattā, Piṅguttaro nagarā avidūre
ekaṃ phalasampannaṃ udumbaraṃ disvā khudāya pīḷito abhi-
rūhitvā udumbarāni khādi, sāpi chātajjhattā6 rukkhamūlaṃ
gantvā "mayhaṃ pi phalāni pātethā" 'ti ā., "kiṃ tava hattha-
pādā n'; atthi, sayam pi abhirūhitvā khādā" 'ti, sā abhirūhitvā
khādi, so tassā abhirūḷhabhāvaṃ ñatvā sīghaṃ otaritvā ruk-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiñci
2 Bd vattaṃ hā-.
3 Bd vuttaṃ idaṃ vuttaṃ in the place of vattañca.
4 so all three MSS. for arocento?
5 Ck tiṇāyamāno, Bd aṭṭiyamāno harāyamāno.
6 Bd chātattāya.
[page 348]
348 XXII. Mahānipāta.
khaṃ kaṇṭakehi parikkhipitvā "mutto 'mhi kālakaṇṇiyā" ti
vatvā palāyi, sā otaritvā gantuṃ asakkontī tatth'; nisīdi. Atha
rājā uyyāne kīḷitvā hatthikkhandhe nisinno sayaṇhasamaye na-
garaṃ pavisanto taṃ tattha disvā paṭibaddhacitto hutvā "sa-
pariggahā apariggahā" ti pucchāpesi, sā "atthi me sāmi kula-
dattiko pati, so pana maṃ idha nisīdāpetvā chaḍḍetvā palāto"
ti ā., amacco taṃ kāraṇaṃ rañño ārocesi, rājā "assāmikabhaṇ-
ḍaṃ nāma rañño pāpuṇātīti" taṃ otarāpetvā hatthiṃ āropetvā
nivesanaṃ netvā abhisiñcitvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi, sā
tassa piyā ahosi manāpā, udumbhararukkhe diṭṭhattā Udum-
barādevīt'; eva nāmaṃ sañjāniṃsu, ath'; ekadivasaṃ rañño
uyyānagamanatthāya dvāragāmavāsikehi maggaṃ paṭijaggā-
pesuṃ1, Piṅguttaro pi bhatiṃ karonto kacchaṃ bandhitvā
kuddālena maggaṃ tacchati, magge aniṭṭhite yeva rājā U-deviyā
saddhiṃ rathe ṭhatvā nikkhami, U-devī pi taṃ kāḷakaṇṇiṃ
maggaṃ tacchantaṃ disvā evarūpaṃ siriṃ dhāretuṃ nāsakkhi,
"ayaṃ kāḷakaṇṇīti" taṃ olokentī hasi, rājā taṃ hasamānaṃ disvā
kujjhitvā "kasmā hasīti" pucchi, "deva ayaṃ maggatacchako
puriso mayhaṃ porāṇakasāmiko, esa maṃ udumbarukkhaṃ
āropetvā kaṇṭakehi parikkhipitvā gato, im'; āhaṃ oloketvā eva-
rūpaṃ siriṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃ2, ‘ayaṃ kāḷakāṇṇīti'; cintetvā
hasin" ti, rājā "tvaṃ musā kathesi, aññaṃ kañci3 disvā
hasitaṃ tayā, māressāmi tan4" ti asiṃ aggahesi, sā bhayappattā
"deva paṇḍite tāva pucchā" 'ti ā., rājā Senakaṃ pucchi:
"tvaṃ imissā vacanaṃ saddahasīti", "na saddahāmi deva, ko
nāma evarūpaṃ itthiṃ pahāya gamissatīti" ā., sā tassa kathaṃ
sutvā atirekataraṃ5 bhītā ahosi, atha rājā "Senako kiṃ jānāti6,
p-aṃ pucchissāmīti" cintetvā taṃ pucchanto i. g. ā.:
6. Itthī siyā rūpavatī sā ca sīlavatī siyā, (vol. II p. 115)
puriso taṃ na iccheyya saddahāsi Mahosadhā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -pentesu, Cs paṭijaggantesu
2 all three MSS. -i.
3 Bd ki-.
4 Cks nan.
5 Ck atirekakatā, Cs atirekatarā.
6 Cks jānāsīti.
[page 349]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 349
Ta. sīlavatīti ācārasampannā.
Taṃ sutvā paṇḍito gātham āha:
7. Saddahāmi mahārāja: puriso dubbhago siyā1,
sirī ca kāḷakaṇṇī ca na samenti kudācanaṃ.
Ta, na samentīti samuddassa oratīrapāratīrāni viya nabhatalapaṭhavitalā
viya ca na samāgacchanti.
Rājā tassa vacanena taṃkāraṇā na kujjhi1, hadayam assa
nibbāyi, so tassa tussitvā "p-a sace tvaṃ idha na bhavissasi
ajjāhaṃ bāla-Senakassa kathāya ṭhatvā evarūpaṃ itthiratanaṃ
na labhissaṃ, idāni taṃ nissāya mayā esā laddhā" ti p-assa
satasahassena pūjaṃ kāresi, tato devī pi rājānaṃ vanditvā
"deva, p-aṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, im'; āhaṃ kaniṭṭha-
bhātikaṭṭhāne ṭhapetuṃ varaṃ varemīti2", "sādhu devi gaṇ-
hāsi3, dammi te varan" ti, "devāhaṃ ajja4 paṭṭhāya mama
kaniṭṭhaṃ vinā na kiñci madhurarasaṃ khādissāmi, ito paṭṭhāya
velāya va avelāya vā dvāraṃ vivarāpetvā imassa madhura-
rasaṃ pesetuṃ labhanakavaraṃ5 gaṇhāmīti", "sādhu bhadde
imaṃ varaṃ gaṇhāhīti". Sirikāḷakaṇṇipañho niṭṭhito.
Aparasmiṃ divase rājā katapātarāsabhatto dīghantare6
caṃkamanto dvārapānantarena7 ekaṃ eḷakañ ca sunakhañ ca
mittasanthavaṃ karonte addasa, so kira eḷako hatthisālāya
hatthissa purato khittaṃ anāmaṭṭhatiṇaṃ8 khādi, atha naṃ
hatthigopakā poṭhetvā9 nīhariṃsu, viravitvā palāyamānañ ca
eko vegena gantvā piṭṭhiyaṃ daṇḍena pahari, so piṭṭhiṃ nā-
metvā vedanāmatto gantvā rājagehe mahābhittiṃ nissāya pīṭhi-
kāya nipajji, taṃ divasam eva rañño mahānase aṭṭhicammā-
dīni khāditvā vaḍḍhitasunakho bhattakārake bhattiṃ sampādetvā
bahi ṭhatvā sarīre sedaṃ nibbāpente macchamaṃsagandhaṃ
adhivāsetuṃ asakkonto mahānasaṃ pavisitvā pidhānaṃ pātetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs taṃ kāraṇaṃ bujjhi, Bd taṃ kāraṇaṃ sutvā tassā akujjhitvā.
2 Bd yācāmīti.
3 Bd gaṇhāti.
4 Bd ajjato.
5 Bd labhikabbavaraṃ.
6 Bd pāsādadīgh-.
7 Bd vātavān-.
8 Cks aṇāmatta-, Bd anāmaṭha-.
9 Bd poth-.
[page 350]
350 XXII. Mahānipāta.
maṃsaṃ khādi, bhattakārako bhājanasaddena pavisitvā taṃ
sunakhaṃ disvā dvāraṃ pidahitvā taṃ leḍḍudaṇḍādīhi poṭhesi,
so khāditamaṃsaṃ mukhen'; eva chaḍḍetvā viravitvā nikkhami,
bhattakārako pi 'ssa nikkhantabhāvaṃ ñatvā anubandhitvā
piṭṭhiyaṃ tiriyaṃ daṇḍena pahari, so piṭṭhiṃ nāmetvā ekaṃ
pādaṃ ukkhipitvā eḷakassa nipannaṭṭhānam eva pāvisi, atha
naṃ eḷako "samma kiṃ tvaṃ piṭṭhiṃ nāmetvā āgacchasi, kin
te vāto vijjhatīti" pucchi, sunakho "tvam pi piṭṭhiṃ nāmetvā
nipanno, kiṃ tava sarīre1 vāto vijjhatīti" pucchi, so attano
pavattiṃ ārocesi, atha naṃ eḷako pucchi: "kiṃ pana tvaṃ puna
bhattagehaṃ gantuṃ sakkhissasīti", "na sakkhissāmi, gatassa
me jīvitaṃ n'; atthīti", "tvaṃ pana hatthisālaṃ gantuṃ sak-
khissasīti", "mayāpi tattha gantuṃ na sakkā, gatassa me
jīvitaṃ n'; atthīti", te "kathan nu kho mayaṃ idāni jīvissāmā",
'ti upāyaṃ cintesuṃ, ath'; eḷako āha: "sace mayaṃ samaggā2
vāsaṃ vasituṃ sakkoma atth'; eso upāyo" ti, "tena hi kathe-
hīti", "samma tvaṃ ito paṭṭhāya hatthisālaṃ yāhi, ‘nāyaṃ
tiṇaṃ khādatīti'; tayi hatthigopakā āsaṃkaṃ na karissanti, tvaṃ
mama tiṇaṃ āhareyyāsi, aham pi bhattagehaṃ pavisissāmi,
‘nāyaṃ maṃsakhādako'; ti bhattakārako mayi āsaṃkaṃ na
karissati, aham pi te maṃsaṃ āharissāmīti", te "atth'; eso
upāyo" ti ubho sampaṭicchitvā sunakho hatthisālaṃ gantvā
tiṇakalāpaṃ3 ḍasitvā ānetvā mahābhittipiṭṭhikāyaṃ ṭhapesi,
itaro pi bhattagehaṃ gantvā maṃsakhaṇḍaṃ mukhapūraṃ
ḍasitvā ānetvā tatth'; eva ṭhapesi, sunakho maṃsaṃ khādati
eḷako tiṇaṃ khādati, te iminā upāyena samaggā sammodamānā
mahābhittipiṭṭhikāya vasanti, rājā tesaṃ mittadhammaṃ disvā
cintesi: "aḍiṭṭhapubbaṃ vata me kāraṇaṃ4 diṭṭhaṃ, ime
paccāmittā hutvāpi5 samaggavāsaṃ vasanti, idaṃ kāraṇaṃ
gahetvā pañhaṃ katvā paṇḍite pucchissāmi, imañ ca pañhaṃ
ajānante raṭṭhā pabbājessāmi, taṃ jānantassa ‘evarūpo paṇḍito
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kinte, omitting sarīre.
2 Bd -a.
3 Cs tiṇakaralaṃ, Ck tinakaraḷaṃ.
4 Bd adds ajja.
5 Cks omit pi.
[page 351]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 351
n'; atthīti'; sakkāraṃ karissāmi, ajja tāva avelā sve upaṭṭhāna-
kāle āgate pucchissāmīti" so punadivase paṇḍitesu upaṭṭhānaṃ
āgantvā nisinnesu pañhaṃ pucchanto i. g. ā.:
8. Yesaṃ na kadāci bhūtapubbaṃ
sakkhiṃ sattapadam pi1 imasmi loke
jātā amittā dve2 sahāyā3
paṭisanthāya caranti kissa hetū 'ti.
Ta. paṭisanthāyā 'ti saddahitvā ghaṭitā4 hutvā.
Idañ ca pana vatvā puna āha:
9. Yadi me ajja pātarāsakale
pañhaṃ na sakkuṇetha vattum etaṃ
pabbājayissāmi5 vo sabbe6,
na hi m'; attho duppaññajātikehīti.
Senako aggāsane nisinno p. āsanapariyante, so taṃ pañ-
haṃ upadhārento atthaṃ adisvā cintesi: "ayaṃ rājā dandha-
dhātuko imaṃ pañhaṃ cintetvā saṃkaḍḍhituṃ asamattho,
kiñci tena diṭṭhaṃ bhavissati, ekadivasaṃ okāsaṃ labhanto
imaṃ pañhaṃ nīharissāmi7", Se-"kenaci upāyena ajja eka-
divasamattaṃ adhivāsāpetuṃ vaṭṭatīti8", itare pi cattāro
andhakāragabbhaṃ paviṭṭhā viya na kiñci passiṃsu, Se-"kin
nu kho Mahosadhassa pavattīti" Bo-aṃ olokesi, so pi taṃ
olokesi, Se-Bodhisattassa olokitākāren'; eva9 tassādhippāyaṃ
ñatvā tassa paṇḍitassāpi na upaṭṭhātīti sallakkheti ayaṃ ajja
etaṃ kathetuṃ asakkonto ten'; ekadivasaṃ okāsaṃ icchati, pū-
ressāmi 'ssa manorathan ti raññā saddhiṃ vissāsena mahāhasitaṃ
hasitvā "kiṃ mahārāja sabbe va10 amhe pañhaṃ kathetuṃ asak-
konte pabbājessasīti" ā., "āma paṇḍitā" 'ti "etam pi eko gaṇṭhi-
pañho ti tvaṃ sallakkhesi, na mayaṃ etaṃ pañhaṃ kathetuṃ
sakkoma, api ca thokaṃ adhivāsehi, gaṇṭhipañho esa na sakkā
mahājanamajjhe kathetuṃ, ekamante cintetvā pacchā tumhākaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 read: -daṃ, omitting pi.
2 read: duve.
3 Bd sahāyakā.
4 Bd ghaṭikā.
5 Bd raṭhā pabb-.
6 read: sabbe vo? or vo va sabbe?
7 read: -mīti?
8 Cks -setū ti.
9 Bd sebodhisattassa olokitasaññāya.
10 Bds saccameva.
[page 352]
352 XXII. Mahānipāta.
yeva kathessāma, okāsan no dehīti" M-aṃ takketvā1 imaṃ
gāthadvayam āha:
10. Mahājanasamāgamamhi ghore
janakolāhalasamāgamamhi jāte
vikkhittamanā anekacittā
pañhaṃ na sakkuṇoma vattum etaṃ.
11. Ekaggacittā (add pi?) ekamekā
rahasi gatā atthaṃ nicintayitvā
paviveke sammasitvāna dhīrā
atha vakkhanti janinda attham etan ti.
Ta. sammasitvānā 'ti kāyacittaviveke ṭhitā ime dhīrā imaṃ pañhaṃ
sammasitvā atha te etaṃ atthaṃ vakkhanti.
Rājā tassa kathaṃ sutvā anattamano hutvāpi "sādhu
cintetvā kathetha, akathente pabbājessāmīti" tajjesi yeva, cat-
tāro pi p-ā pāsādā otariṃsu, Se-itare "tātā, rājā sukhuma-
pañhaṃ pucchi, akathite mahantaṃ bhayaṃ bhaveyya, tumhe
sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā sammā upadhārethā" 'ti2, p. pi
uṭṭhāya U-deviyā santikaṃ gantvā "devi ajja vā hiyyo vā rājā
kattha ciraṃ aṭṭhāsīti" pucchi, "tāta dīghantare vātapānena
olokento caṃkamatīti", tato B. cintesi: "raññā iminā passena
kiñci diṭṭhaṃ bhavissatīti", so tato gantvā bahi olokento
"eḷakasunakhānaṃ kiriyaṃ disvā rañño3 pañho abhisaṃkhato"
ti sanniṭṭhānaṃ katvā gehaṃ gato, itare tayo pi cintetvā
kiñci adisvā Senakassa santikaṃ agamiṃsu, so te pucchi:
"diṭṭho vo4 pañho" ti, "na diṭṭho ācariyā" it, "yadi evaṃ
rājā vo pabbājessati5, kiṃ karissathā" ti, "tumhehi pana
diṭṭho" ti, "aham pi na passāmīti", "tumhesu apassantesu
mayaṃ kiṃ passissāmā 'ti6 rañño pana santike cintetvā
kathessāmā 'ti sīhanādaṃ naditvā āgat'; amha, akathite rājā
kujjhissati, kiṃ karomā" ti7 "ayaṃ pañho no sakkā amhehi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd oloketvā.
2 Cks adds vatvā (Ck avatvā) attano attano gehaṃ gatā.
3 Bd -ā.
4 Cks te.
5 Cks -tīti.
6 Bd -ssāma hiyyo.
7 Bd karissāma, omitting ti.
[page 353]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 353
daṭṭhuṃ, p-ena sataguṇaṃ katvā cintito bhavissatīti1", "etha
tassa santikaṃ gacchāmā" 'ti te cattāro pi B-assa ghara-
dvāraṃ gantvā ṭhitabhāvaṃ ārocāpetvā gehaṃ pavisitvā paṭi-
santhāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhitā M-aṃ pucchiṃsu: "kiṃ
p-a cintito te pañho" ti, "mayi acintite añño ko cintessati, āma
cintito" ti, "tena hi amhākaṃ pi kathethā" 'ti, p. "sac'; āhaṃ
etesaṃ na kathessāmi rājā te2 raṭṭhā pabbājessati maṃ sattahi
ratanehi pūjessati, ime bālā mā nassantu kathessāmi tesan" ti
cintetvā te cattāro pi nīcāsane nisīdāpetvā añjalim paggaṇhā-
petvā rañño diṭṭhakaṃ ajānāpetvā "rañño pucchitakāle evaṃ
katheyyāthā" 'ti catunnam pi catasso gāthā bandhitvā Pālim
eva uggaṇhāpetvā uyyojesi, te dutiyadivase rājūpaṭṭhānaṃ
gantvā paññattāsane nisīdiṃsu, rājā Senakaṃ pucchi: "ñāto
te S-a pañho" ti, "mahārāja mayi ajānante añño ko jānissatīti",
"tena hi kathehīti", "suṇātha devā" 'ti uggahitaniyāmen'; eva
gātham āha:
12. Uggaputtarājaputtiyānaṃ
urabbhamaṃsaṃ3 piyaṃ manāpaṃ,
na te sunakhassa4 adenti maṃsaṃ,
atha meṇḍassa suṇena sakhyam5 assā 'ti.
Ta. ugga -- ti uggatānaṃ amaccaputtānañ c'; eva rājaputtānañ ca.
Gāthaṃ vatvāpi S-o atthaṃ na jānāti, rājā pana attano
pākaṭatthatāya6 jānāti, tasmā "Senakena tāva ñāto" ti "Pukku-
saṃ tāva pucchissāmīti" P-aṃ pucchi, so pi 'ssa "kiṃ aham
eva apaṇḍito" ti vatvā uggahitaniyāmen'; eva g. ā.:
13. Cammaṃ vihananti eḷakassa
assapiṭṭhattharaṇassa7 hetu,
na te sunakhassa attharanti,
atha meṇḍassa suṇena sakhyam8 assā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssati.
2 Cks vo.
3 read: urabbhassa maṃsaṃ?
4 read: -khass'.
5 Cks sakkham, Bd saṅkhyaṃ.
6 Bd attano diṭhattā pa.
7 Bd assassapiṭha-, Cks assapiṭṭhattharaṇasukhassa.
8 Bd saṅkhaṃ.
[page 354]
354 XXII. Mahānipāta.
Tassāpi attho apākaṭo yeva, rājā pana attano pākaṭattā
"imināpi ñāto" ti Kāvindaṃ pucchi, so pi gātham āha:
14 Āvelitasiṅgiko1 hi meṇḍo,
na sunakhassa visāṇāni2 atthi,
tiṇabhakkho maṃsabhojano ca,
atha meṇḍassa suṇena sakhyam3 assā 'ti.
Rājā "imināpi ñāto" ti Devindaṃ pucchi, so pi uggahita-
niyāmen'; eva gātham āha:
15. Tiṇamāsi palāsamāsi meṇḍo,
na sunakho tiṇamāsi no palāsaṃ,
gaṇheyya suṇo sasaṃ biḷāraṃ,
atha meṇḍassa suṇena sakhyam3 assā 'ti.
Ta. tiṇamāsi -- ti tiṇakhādako c'; eva paṇṇakhādako ca, no palāsan
ti tiṇam pi paṇṇam pi na khādati.
Atha rājā p-am pucchi: "tāta tvaṃ imaṃ pañhaṃ jānā-
sīti", "mahārāja Avīcito yāva Bhavaggā maṃ ṭhapetvā ko
añño etaṃ jānissatīti", "tena hi kathehīti", "suṇa mahārājā"
'ti tassa kiccassa4 attano pākaṭabhāvaṃ pakāsento imam gātha-
dvayam āha:
16. Aḍḍhaṭṭhapādo5 catuppadassa
meṇḍo aṭṭhanakho adissamāno
chādiyaṃ āharatī6 ayaṃ imassa,
maṃsaṃ āharatī6 yaṃ amussa.
17. Pāsādagato Videhaseṭṭho7
vītihāraṃ aññamaññabhojanānaṃ8
addakkhi kira sakkhi taṃ janindo
bhobhukkassa9 ca puṇṇamukhassa c'; etan ti.
Ta. aḍḍhaṭṭhapādo3 tī vyañjanakusalatāya eḷakassa catuppādaṃ san-
dhāyāha, meṇḍo ti eḷako, aṭṭhanakho ti eḷakassa ekekasmiṃ pāde dvinnaṃ
dvinnaṃ khurānaṃ vasen'; etaṃ sandhāya vuttaṃ, adissamāno ti maṃsaṃ
haraṇakāle appaññāyamāno, chādiyan ti gehacchādanatiṇan ti a., ayaṃ imassā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks āvelli-.
2 read: visāṇāni sūnakhassa?
3 Bd saṅkham.
4 Cks kiccaṃ.
5 Bd aṭhaḍḍha-.
6 all three MSS. -ti.
7 Bd ve-.
8 Cks -aṃbho-.
9 Bd bhubh-.
[page 355]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 355
'ti eḷako sunakhassa, vītihāran ti vītiharaṇaṃ, aññamaññabhojanānan
ti aññamaññassa bhojanānaṃ vītiharaṇaṃ, meṇḍo hi sunakhassa bhojanaṃ
harati so tassa vītiharati, sunakho pi tassa harati itaro vītiharati, addakkhīti
taṃ tesaṃ aññamaññaṃ bhojanānaṃ vītiharaṇaṃ, sakkhīti attapaccakkhaṃ
katvā addasa, bhobhukkassā1 'ti bhuṃkaraṇasunakhassa2 puṇṇamukhassa
meṇḍassa, etaṃ imesaṃ mittadhammaṃ rājā sayaṃ passīti.
Rājā itarehi B-aṃ nissāya ñātabhāvaṃ ajānanto "pañca
p'; ete attano attano paññābalen'; eva jāniṃsū" 'ti maññamāno
somanassappatto hutvā imaṃ gātham āha:
18. Lābhā vata me anapparūpā
yassa me edisā3 paṇḍitā kulamhi,
gambhīragataṃ nipuṇam4 atthaṃ
paṭivijjhanti subhāsitena dhīrā ti.
Ta. paṭivijjhantīti subhāsitena viditvā kathenti.
Atha nesaṃ "santuṭṭhena nāma tuṭṭhākāro kattabbo" ti
taṃ karonto gātham āha:
19. Assatarīrathañ5 ca ekamekaṃ
phītaṃ6 gāmavarañ ca ekamekaṃ
sabbesaṃ vo dammi paṇḍitānaṃ
parappatītamano7 subhāsitenā 'ti
vatvā sabbaṃ dāpesi. Dvādasanipāte Meṇḍakapañho niṭ-
ṭhito. (IV p. 186.)
Udumbaradevī pana itarehi p-aṃ nissāya pañhassa ñāta-
bhāvaṃ ñatvā "raññā muggamāse nibbisese8 karontena viya
pañcannaṃ samako va sakkāro kato, nanu mayhaṃ kaniṭṭhassa
visesaṃ sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭatīti" rañño santikaṃ gantvā
pucchi: "deva kena te pañho kathito" ti, "pañcahi paṇḍitehi
bhadde" ti, "deva cattāro janā taṃ pañhaṃ kan nissāya jā-
niṃsū" 'ti9, "na jānāmi bhadde" ti, "mahārāja te kiṃ jānanti,
p. pana ‘mā nassantu ime bālā'; ti pañhaṃ uggaṇhāpesi, tumhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhubh-.
2 Bd bhubhukkasaddakarṇassa su-.
3 Bd omits edisā.
4 read: nipū-?
5 Cks -ratañ.
6 Ck pītaṃ, Bd ṭhitaṃ, Cs omis this pāda.
7 Ck paramatīta-, Cs paramatita-, Bd paramappatita-.
8 Bd -sesakaṃ.
9 Cks add maññāsi.
[page 356]
356 XXII. Mahānipāta.
sabbesaṃ samaṃ sakkāraṃ karotha, ayuttaṃ c'; etaṃ, p-assa
visesaṃ kātuṃ vaṭṭatīti", rājā "attānaṃ nissāya ñātabhāvaṃ na
kathesīti" p-assa tussitvā atirekaṃ sakkāraṃ kātukāmo cintesi:
"hotu mama puttaṃ ekaṃ pañhaṃ pucchitvā kathitakāle ma-
hāsakkāraṃ karissāmīti" so pañhaṃ cintento Sirimandapañhaṃ
cintesi, cintetvā ekadivasaṃ pañcannaṃ paṇḍitānaṃ upaṭṭhānaṃ
āgantvā sukhanisinnakāle "Senaka pañham pucchissāmīti",
"puccha devā" 'ti, rājā Sirimandapañhe paṭhamaṃ g. ā.:
20. Paññāy'; upetaṃ siriyā vihīnaṃ
yasassinaṃ vāpi apetapaññaṃ
pucchāmi taṃ Senaka etam atthaṃ:
kam ettha seyyo kusalā vadanti.
Ta. kam -- ti imesu dvīsu kataraṃ paṇḍitā seyyo ti vadanti.
Ayañ ca kira pañho Senakassa vaṃsānugato, tena taṃ
khippam eva kathesi:
21. Dhīrā ca bālā ca have janinda
sippūpapannā1 ca asippino ca
sujātimanto pi ajātimassa
yasassino pessakarā bhavanti,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. pañño nihīno ti paññavā nihīno issaro uttamo ti attho.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā itare tayo apucchitvā nisinnaṃ
Mahosadhapaṇḍitaṃ āha:
22. Tuvam pi pucchāmi anomapaññaṃ
Mahosadha2 kevaladhammadassi:
bālaṃ yasassiṃ paṇḍitaṃ3 appabhogaṃ
kam ettha seyyo kusalā vadantīti.
Ta. kevaladhammadassīti sabbadhammadassi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sippasampanno.
2 so all three MSS. for -dhā?
3 read: paṇḍit'
[page 357]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 357
Ath'; assa Mahāsatto "suṇa mahārājā" 'ti kathesi:
23. Pāpāni kammāni karoti bālo
idham eva seyyo iti maññamāno,
idhalokadassī paralokaṃ1 adassi,
ubhayattha bālo kalim aggahesi,
evam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño2 va seyyo na yasassibālo ti.
Ta. idhamevā 'ti idhaloke idaṃ issariyam eva mayhaṃ seṭṭhan ti mañña-
māno, kalimaggahesīti bālo issariyamadena pāpakammaṃ katvā nirayādīsu
uppajjanto paraloke, puna tato āgantvā nīcakule dukkhabhojano3 hutvā nib-
battamāno idhaloke cā4 'ti, ubhayattha parājayam eva gaṇhāti, etam pi ahaṃ
kāraṇaṃ disvā paññasampañño va uttamo, issaro pi pana bālo na uttamo5
ti vadāmi.
Evaṃ vutte rājā S-kaṃ oloketvā "nanu Mahosadho pañña-
vantam eva uttamo ti vadatīti" ā., S-ko "mahārāja, M-dho
daharo, ajjāpi 'ssa mukhaṃ khīragandhaṃ vāyati, kiṃ esa
jānātīti" vatvā imaṃ gātham āha:
24. Na sippam etaṃ vidadhāti bhogaṃ
na bandhuvā6 na sarīrāvakāso7,
pass'; eḷamūgaṃ sukham edhamānaṃ
sirīhīnaṃ8 bhajate Gorimandaṃ,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. eḷamūgan ti paggharitalālamukhaṃ, Gorimandan9 ti so kira
tasmiṃ ñeva nagare āsītikoṭivibhavo seṭṭhi virūpo, nāssa putto na dhītā, na
kiñci sippaṃ jānāti, kathentassāpi 'ssa hanukassa ubhohi passehi lālādhārā
paggharanti, devaccharā viya dve itthiyo sabbālaṃkārehi vibhūsitā supupphita-
nīluppalāni gahetvā ubhosu passesu ṭhitā taṃ lālaṃ nīluppālehi paṭicchitvā
uppalāni chaḍḍanti, surāsoṇḍā pānāgāraṃ pavisantā nīluppalehi atthe sati tassa
gehadvāraṃ gantvā sāmi Gorimanda seṭṭhīti vadanti, so tesaṃ saddaṃ sutvā
vātapāne ṭhatvā kiṃ tātā 'ti vadati, ath'; assa lālā paggharanti, tā itthiyo taṃ
nīluppalehi paṭicchitvā nīluppalāni antaravīthiyaṃ khipanti, surādhuttā tāni10
--------------------------------------------------------------------------
1 read: -lok'.
2 Cks -ā.
3 Cks -bhā-.
4 Cks vā.
5 Cks vu-.
6 Cks bandhavā.
7 Bd sariravaṇṇo.
8 Ck sirīhinaṃ, Cs sirīhina, Bd sirivihinaṃ.
9 Bds goravindan.
10 Cks taṃ.
[page 358]
358 XXII. Mahānipāta.
gahetvā udake vikkhāletvā pilandhitvā pānāgāraṃ pavisanti, evaṃ sirisampanno
ahosi, Senako taṃ udāharaṇaṃ āharitvā dassento evam āha.
Taṃ sutvā rājā "kīdisaṃ tāta Mahosadhapaṇḍitā" 'ti, p.
"deva kiṃ S-ko jānāti, odanasitthaṭṭhāne1 kāko viya dadhiṃ2
pātuṃ āraddhasunakho viya ca sayam eva passati, sīse patana-
kaṃ mahāmuggaraṃ na passati, suṇohi devā" 'ti imaṃ g. ā.:
25. Laddhā sukhaṃ majjati appapañño3
dukhena puṭṭho pi pamoham eti,
āgantunā sukhadukkhena puṭṭho
pavedhati vāricaro va ghamme,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño va seyyo na yasassibālo ti.
Ta. sukhan ti issariyasukhaṃ labhitvā bālo majjati pamajjati, pamatto
pāpaṃ karoti, dukkhenā 'ti kāyikacetasikadukkhena, āgantunā ti na ajjhat-
tikena, sattānaṃ hi sukham pi dukkham pi āgantukam eva na niccappavattaṃ,
ghamme ti udakā uddharitvā ātape khittamaccho viya vihaññatīti a.
Taṃ sutvā rājā "kīdisaṃ ācariyā" 'ti ā., S-ko "deva
kim esa jānāti, tiṭṭhantu tāva manussā4 araññe sañjātarukkham
pi phalasampannam eva pakkhī bhajantīti" imaṃ g. ā.:
26. Dumaṃ yathā sāduphalaṃ5 araññe
samantato samabhicaranti6 pakkhī7
evam pi aḍḍhaṃ sadhanaṃ sabhogaṃ
bahujjano bhajati atthahetu,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. bahujjano ti bahujano.
Taṃ sutvā rājā "kīdisaṃ tātā" 'ti āha, p. kim esa maho-
daro jānāti, suṇa devā" 'ti imaṃ gātham āha:
27. Na sādhu balavā bālo sāhasaṃ vindate dhanaṃ,
kandantam eva dummedhaṃ kaḍḍhenti niraye bhusaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sattha-, Bd -siñcana-.
2 Ck Bd dadhi, Cs adhi.
3 Cks -puñño.
4 Bd -e.
5 Bd sādhu-.
6 Bd -bhajanti.
7 Bd -ino.
8 Bd bahuko jano.
[page 359]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 359
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño va seyyo na yasassibālo ti.
Ta. sāhasan ti sāhasena sāhasikaṃ kammaṃ katvā janaṃ pīḷetvā dha-
naṃ vindati, atha naṃ nirayapālā kandantam eva dummedhaṃ balavavedanaṃ
nirayaṃ kaḍḍhanti.
Puna S-ko raññā "kiṃ Senakā" 'ti vutte imaṃ g. ā.:
28. Yā kāci najjo Gaṅgam abhisavanti1
sabbā va tā nāmagottaṃ jahanti,
Gaṅgā samuddaṃ paṭipajjamānā
na khāyate, iddhiparo hi loko,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. najjo ti ninnā hutvā sandamānā antamaso kandariyo pi upādāya2,
jahantīti Gaṅgā t'; eva3 saṃkhaṃ gacchanti attano nāmagottaṃ jahanti, na
khāyate ti sāpi puna Gaṅgā samuddam paṭipajjamānā na paññāyati samuddo
t'; eva3 nāmaṃ labhati, evam evaṃ mahāpañño pi issaraṃ patvā4 na khāyati
na paññāyati samuddaṃ paviṭṭha-Gaṅgā viya hotīti a. 5
Puna rājā "kiṃ paṇḍitā" 'ti ā., so "suṇa mahārāja" 'ti
vatvā imaṃ gāthādvayam āha:
29. Yam etam akkhā udadhiṃ mahantaṃ
savanti najjo sabbakālaṃ6 asaṃkhaṃ7,
so sāgaro niccam uḷāravego
velaṃ na acceti mahāsamuddo.
30. Evam pi bālassa pajappitāni
paññaṃ na acceti sirī kadāci,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño va seyyo na yasassibālo ti.
Ta. yametamakkhā ti yam etaṃ tvaṃ akkhāsi vadesi, asaṃkhan8 ti
agaṇanaṃ kālaṃ, velaṃ nāccetīti9 uḷāravego pi hutvā ūmisahassaṃ ukkhi-
pitvāpi velaṃ atikkamituṃ na sakkoti velaṃ patvā avassaṃ10 sabbaūmiyo bhij-30
janti, evampīti bālassa pajappitāni pi evam evaṃ paññāvantaṃ atikkamituṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 read: āsavanti?
2 Bd -so kunnadīyo pi gaṅgaṃ abhisavanti.
3 Bd tveva.
4 Bd issariyappatto.
5 Bd hoti, Cks hohīti.
6 read: -kāl'.
7 Bd -khya.
8 Bd -khyan.
9 Bd nacc-.
10 Cks vassa.
[page 360]
360 XXII. Mahānipāta.
na sakkonti taṃ patvā va bhijjanti, paññaṃ nāccetīti paññavantaṃ siri
nāma nātikkamati, na hi koci atthānatthe uppannakaṃkho paññavantaṃ atikka-
mitvā bālassa issarassa pādamūlaṃ1 gacchati2, paññāvato yeva pādamūle vi-
nicchayo nāma labbhatīti a.
Taṃ sutvā rājā "kiṃ Senakā" 'ti ā., so "suṇa devā" 'ti
imaṃ gātham āha:
31. Asaññato ce va3 paresam atthaṃ
bhaṇati saṇṭhānagato4 yasassī
tass'; eva taṃ rūhati ñātimajjhe
sirīhīnaṃ5 kārayate na paññā6,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño7 nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. asaññato ce vā 'ti issaro hi sace pi kāyādīhi asaññato dussīlo
saṇṭhānagato8 vinicchaye ṭhito hutvā paresaṃ atthaṃ bhaṇati tasmiṃ viniccha-
yamaṇḍale mahāparivāraparivutassa musā vatvā sāmikam pi asāmikaṃ karontassa
tass'; eva taṃ vacanaṃ rūhati sirīhīnaṃ tathā9 kārayate10 na paññā11, tasmā
pañño nihīno issaro12 va seyyo ti vadati.
Puna raññā "kiṃ tātā" 'ti vutte p. "suṇa deva, kiṃ jānāti
lāla-Senako13" ti vatvā imaṃ gātham āha:
32. Parassa vā attano vāpi hetu
bālo musā bhāsati appapañño,
so14 nindito hoti sabhāya majjhe
peccam pi15 so duggatigāmi hoti,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño va seyyo na yasassibālo ti.
Tato Senako gāthaṃ āha:
33. Attham pi ce bhāsati bhūripañño
anālayo appadhano daliddo
na tassa taṃ rūhati ñātimajjhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add na.
2 Cks -anti.
3 Bd pi.
4 Ck satthāna-, Cs santhānā-.
5 Cks -hinaṃ, Bd sirivihinaṃ.
6 Bd kāriyate na paññaṃ.
7 Cks paññā-.
8 Cks sandhāna-.
9 Bd tathaṃ.
10 Bd kāriyate.
11 Bd -o, adding apaññassa vacanaṃ.
12 Bd sirimā.
13 Bd bālasenako idhalokamattameva oloketi na paralokaṃ.
14 Cks yo.
15 Bd pacchāpi.
[page 361]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 361
sirī ca paññāṇavato na hoti,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño1 nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. atthampīti kāraṇam pi ce bhāsati, ñātimajjhe ti parisamajjhe,
paññāṇavato ti mahārāja ñāṇavantassa ca sirisobhaggappattaṃ patvā paka-
tiyā vijjamānāpi siri nāma na3 hoti, so hi tassa santike suriyuggamane khajjo-
panako viya khāyatīti dasseti.
Puna raññā "kīdisaṃ tātā" 'ti vutte p. "kiṃ jānāti S-ko,
idhalokamattam eva olokoti na paralokan" ti vatvā imaṃ g. ā.:
34. Parassa vā attano vāpi hetu
na bhāsatī4 alikaṃ bhūripañño,
so pūjito hoti sabhāya majjhe
peccaṃ va so suggatigāmi hoti,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño va seyyo na yasassibālo ti.
Ta. peccan ti paralokaṃ gacchantassa kali5 na hotīti attho6.
Tato Senako gātham āha:
35. Hatthī gavāssā maṇikuṇḍalā ca
nariyo ca iddhesu kulesu jātā
sabbā va tā upabhogā bhavanti
iddhassa posassa aniddhimanto,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño nihīno sirimā va seyyo ti.
Ta. iddhassā 'ti issarassa, aniddhimanto ti na kevalaṃ tā nariyo
va atha kho sabbe aniddhimanto sattā tassa upabhogā bhavanti.
Tato p. "kiṃ esa jānātīti" ekaṃ kāraṇaṃ āharitvā das-
sento imaṃ gātham āha:
36. Asaṃvihitakammantaṃ bālaṃ dummantamantinaṃ
sirī jahati dummedhaṃ jiṇṇaṃ va urago tacaṃ,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño1 va seyyo na yasassibālo ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ā.
2 Bd -ppattassa santikaṃ gantvā.
3 Cks omit na.
4 all three MSS. -ti.
5 Cks kaliṃ.
6 tattha--attho wanting in Bd.
[page 362]
362 XXII. Mahānipāta.
Ta. sirī jahatīti padassa Cetiyajātakena attho vaṇṇetabbo.
Atha S-ko raññā "kīdisan" ti vutte "deva kiṃ esa taruṇo
dārako jānāti, suṇāthā" 'ti "paṇḍitaṃ appaṭibhānam karissā-
mīti" cintetvā imaṃ gātham āha:
37. Pañca paṇḍitā mayaṃ bhadante
sabbe pañjalikā upaṭṭhitā,
tvan no abhibhuyya issaro 'si1
Sakko bhūtapatīva devarājā,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño nihīno sirimā va seyyo ti.
Idaṃ sutvā rājā "sādhurūpaṃ S-kena kāraṇaṃ āharitaṃ2,
sakkhissati nu kho me putto imassa vādaṃ bhinditvā aññaṃ
kāraṇaṃ āharitun" ti cintetvā "kīdisaṃ paṇḍitā" 'ti ā., S-kena
kira imasmiṃ kāraṇe āhaṭe3 ṭhapetvā B-aṃ añño taṃ vādaṃ
bhindituṃ samattho n'; atthi, tasmā M. attano ñāṇabalena
tassa vādaṃ bhindanto "mahārāja, kiṃ esa bālo jānāti, sayam
eva oloketi paññāya visesaṃ na jānāti, suṇa mahārāja" 'ti
vatvā imaṃ gātham āha:
38. Dāso va paññassa yasassibālo
atthesu jātesu tathāvidhesu,
yaṃ paṇḍito nipuṇaṃ saṃvidheti
sammoham āpajjati tattha bālo,
etam pi disvāna ahaṃ vadāmi:
pañño va seyyo na yasassibālo ti.
Ta. atthesū 'ti kiccesu, saṃvidhetīti saṃvidahati.
Sinerupādato suvaṇṇavālukaṃ uddharanto viya gaganatale
puṇṇacandaṃ uṭṭhapento viya nayaṃ4 kāraṇaṃ dassesi, evaṃ
M-ena5 paññānubhāvaṃ dassetvā6 kathite7 rājā S-kaṃ āha:
"kīdisaṃ Senaka sakkonto uttariṃ kathehīti", so koṭṭhe ṭha-
pitadhanaṃ viya uggahitaṃ8 khepetvā appaṭibhāno maṃkubhūto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks iriyasi.
2 Bd ābhataṃ.
3 Bd ābhate.
4 Bd naya.
5 Ck -tto taṃ, Cs -tto na.
6 Cks omit da-.
7 Cks -takāle, adding tato.
8 Bd -hitakaṃ.
[page 363]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 363
pajjhāyanto nisīdi, sace pi1 so aññaṃ kāraṇaṃ āhareyya
gāthāsahassena pi imaṃ jātakaṃ niṭṭhapeyya2, tassa pana
appaṭibhānassa ṭhitakāle gambhīraṃ3 oghaṃ ānento viya M.
uttarim pi paññam eva vaṇṇento imaṃ gātham āha:
39. Addhā hi paññā va sataṃ pasatthā,
kantā sirī bhogaratā manussā,
ñāṇañ ca buddhānam atulyarūpaṃ,
paññaṃ4 nācceti5 sirī kadācīti.
Ta. satan ti Buddhādīnaṃ sappurisānaṃ, bhogaratā ti mahārāja yasmā
andhabālā manussā bhogaratā va tasmā tesaṃ siri kantā, yaso nām'; eso p-ehi
garahito bālakanto pi, ayaṃ6 attho Bhisajātakena vaṇṇetabbo, buddhānan7
ti ñāṇaṃ{8} vuddhānaṃ9, kadācīti kismici kāle ñāṇavantaṃ10 siri nāma nā-
tikkamati devā 'ti.
Taṃ sutvā rājā M-assa pañhavyākaraṇena tuṭṭho11 ghana-
vassaṃ vassanto viya M-aṃ dhanena pūjento gātham ā.:
40. Yaṃ tam apucchimha akittayī12 no
Mahosadhaṃ13 kevaladhammadassi14.
gavaṃ sahassaṃ usabhañ ca nāgaṃ
ājaññayutte ca rathe dasā ime
pañhassa veyyākaraṇena tuṭṭho
dadāmi te gāmavarāni soḷasā 'ti.
Ta. usabhañca nāgan ti tassa gavasahassassa15 usabhaṃ katvā alaṃ-
katapatiyattaṃ ārohanīyaṃ nāgaṃ dammīti ā. 16 Vīsatinipāte Sirimanda
pañho17 niṭṭhito.
Tato paṭṭhāya Bo-assa yaso mahā ahosi, taṃ sabbaṃ
U-devī yeva vicāreti18, sā tassa soḷasavassakāle cintesi:.,mama
kaniṭṭho mahallako jāto, yaso pi 'ssa mahā, āvāham assa
kātuṃ vaṭṭatīti", sā rañño tam atthaṃ ārocesi, rājā taṃ sutvā
somanassappatto hutvā "sādhu jānāpehi nan" ti ā., sā taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hi.
2 Cks nitthāyetha.
3 Cks -ra.
4 Cks -ā.
5 Cs Bd na-.
6 Cks ti cāyaṃ.
7 Cks vud-.
8 Cks ñāṇa.
9 Bd sabbaññu buddhānañ ca ñāṇaṃ.
10 Cks ñāṇavataṃ.
11 Bd adds mahāmegho.
12 Cks atikkayī.
13 so Cks for -dhā? Bd -saṭha.
14 Cks -ī, cfr. supra v. 22.
15 Bd -hassaṃ.
16 Cks add sabbaṃ dāpesi.
17 Bd -meṇḍa-, cfr. IV p. 412.
18 Bd -si.
[page 364]
364 XXII. Mahānipāta.
jānāpetvā tena sampaṭicchite "tena hi tāta kumārikaṃ ānemā1"
'ti ā., M. "kadāci imehi ānītā mama na rucceyya, sayam eva
tāva upadhāremīti" cintetvā evam āha: "devi, katipāhaṃ mā
kiñci rañño vadetha, ahaṃ ekaṃ dārikaṃ sayaṃ pariyesitvā
mama cittarucitaṃ tumhākaṃ ācikkhissāmīti", "evaṃ karohi
tātā" 'ti, so deviṃ vanditvā attano gharaṃ gantvā sahāyakā-
naṃ saññaṃ datvā aññataravesena tunnavāyaupakaraṇāni2 ga-
hetvā ekako va uttaradāverena nikkhamitvā uttaradvārayeva-
majjhakaṃ3 pāyāsi, tadā pana tattha purāṇaseṭṭhikulaṃ pari-
jiṇṇaṃ ahosi, tassa kulassa dhītā Amarādevī nāma abhirūpā
sabbalakkhaṇasampannā puññavatī, sā taṃ divasaṃ pāto va
yāguṃ pacitvā ādāya "pitu kasanaṭṭhānaṃ gamissāmīti" nik-
khamitvā tam eva maggaṃ paṭipajji, M. taṃ āgacchantiṃ4
disvā "lakkhaṇasampannā itthi, sace apariggahā imāya me
pādaparicārikāya bhavituṃ vaṭṭatīti" cintesi, sāpi taṃ disvā
va "sace evarūpassa purisassa gehe bhaveyyaṃ sakkā mayā5
kuṭumbaṃ saṇṭhapetun" ti cintesi, atha M. "imissā sapariggaha-
apariggahabhāvaṃ na6 jānāmi, hatthamuddāya naṃ7 pucchissāmi,
sace paṇḍitā bhavissati jānissatīti" cintetvā dūre ṭhito va muṭṭhiṃ
akāsi, sā "ayaṃ me sassāmikabhāvaṃ pucchatīti" ñatvā hat-
thaṃ vikāsesi8, so9 ñatvā samīpaṃ gantvā "bhadde kā nāma
tvan" ti pucchi, "sāmi ahaṃ atītānāgate vā etarahi vā yaṃ
n'; atthi taṃnāmikā" ti, "bhadde, loke amaran nāma n'; atthi,
tvaṃ Amarā nāma bhavissasīti", "evaṃ sāmīti", "bhadde kassa
yāguṃ harasīti10", "sāmi pubbadevatāyā" 'ti, "pubbadevatā11
nāma mātāpitaro, tava pitu harissasi maññe12" ti, "evaṃ bha-
vissati13 sāmīti", "tava pitā kiṃ karotīti", "ekaṃ dve14 karo-
tīti", ekassa dvidhākaraṇaṃ nāma kasanaṃ, "kasati bhadde"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ānessāmi.
2 Cks tuntamāya-, Bd tuṇṇavāya-.
3 Bd uttarayavamajjhakagāmaṃ.
4 Bd -taṃ.
5 Cks siyā.
6 Cks omit na.
7 so Cks; Bd -muṭhavayānaṃ.
8 Bd pasāresi.
9 Bd adds apariggahabhāvaṃ.
10 Cks haratīti, Bd harissasīti.
11 Bd bhadde pubba-.
12 Bd adds vane.
13 Bd omits bha-.
14 Bd dvidhā.
[page 365]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 365
ti, "evaṃ sāmīti", "kasmiṃ pana ṭhāne te pitā kasatīti",
"yattha sakiṃ1 gatā2 na entīti3", "sakiṃ gatānaṃ napaccā-
gamanaṭṭhānaṃ4 nāma susānaṃ, susānasantike kasati bhadde"
ti, "evaṃ sāmīti", "bhadde ajj'; eva essatīti5", "sace essati
na essāmi, noce essati essāmīti", "bhadde pitā te maññe na-
dītīre kasati6, udake ente na essasi anente essasīti", "evaṃ
sāmīti", ettakaṃ allāpasallāpaṃ katvā Amarādevī "yāguṃ
pivissasi sāmīti" nimantesi, M. "paṭikkhipanan nāma amaṅ-
galan7" ti cintetvā "āma pivissāmīti" ā., sā yāgughaṭaṃ otāresi,
M. "sace pātiṃ adhovitvā hatthadhovanaṃ adatvā va dassati
etth'; eva naṃ pahāya gamissāmīti" cintesi, sā pana pātiyā
udakaṃ āharitvā hatthadhovanaṃ datvā tucchapātiṃ hatthe
aṭhapetvā bhūmiyaṃ katvā ghaṭaṃ āloletvā8 yāguyā pūresi,
tattha pana sitthāni mandāni, atha naṃ M. ā.: "kiṃ bhadde
atibahalā yāgū" ti, "udakaṃ no9 laddhaṃ sāmīti", "kedārehi
udakaṃ na laddhaṃ bhavissati maññe" ti, sā "evaṃ sāmīti",
sā pitu yāguṃ ṭhapetvā B-assa adāsi, so pivitvā mukhaṃ vik-
khāletvā "bhadde mayaṃ tumhākaṃ gehaṃ gamissāma, mag-
gaṃ no ācikkhā" 'ti ā., sā "sādhū" ti vatvā ācikkhantī Eka-
nipāte gātham āha:
41. Yena sattu bilaṅgā ca10
dviguṇapalāso ca pupphito
yenādāmi11 tena12 vadāmi
yena nādāmi13 na tena vadāmi14
esa maggo Yavamajjhakassa
etaṃ channapathaṃ vijānāhīti.
T. a.: sāmi antogāmaṃ pavisitvā ekaṃ sattuāpaṇaṃ passissasi tato kañjiya-
āpaṇaṃ, tesaṃ parato dviguṇapaṇṇo koviḷaro pupphito, tasmā tvaṃ yena sattu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd patiṃ.
2 Bd adds macchā.
3 Bd enti tasmiṃ thāne sāmiti.
4 Cks na pacchā-, Bd panapaccā-.
5 Bd -sīti, Cks essathā ti.
6 Cks -tīti, Bd dīpāre kasati.
7 Bd avam-.
8 so Cs; Ck āloketvā, Bd āluḷetvā.
9 Bd na.
10 so all three MSS.
11 Bd yena dadāmi,
12 read: tenā?
13 Bd yena na dadāmi, Ck ye nā dāmi.
14 Bd tena na vadāmi, wanting in Ck.
[page 366]
366 XXII. Mahānipāta.
bilaṅgā ca koviḷāro ca pupphito tena gantvā koviḷāramūle ṭhatvādak khiṇaṃ1 gaṇha
vāmaṃ muñca esa maggo Yavamajjhakassa, Yavamajjhagāme patiṭṭhitassa amhākaṃ
gehassa etam eva paṭicchāditaṃ mayā vuttaṃ channapathaṃ channapadaṃ vā
paṭicchannakāraṇaṃ vijānāhīti, ettha hi yenādāmīti2 yena hatthena ādāmīti3
dakkhiṇahatthaṃ sandhāya vuttaṃ itaraṃ vāmahatthaṃ, evaṃ sā tassa maggaṃ
ācikkhitvā pitu yāguṃ gahetvā agamāsi. Channapathapañho niṭṭhito.
So tāya kathitamaggena taṃ gehaṃ gato, atha naṃ
Amarādeviyā mātā disvā va āsanaṃ datvā "yāguṃ vaḍḍhemi4
sāmīti" ā., "amma kaniṭṭhabhaginiyā me A-deviyā thokā5 yāgu
dinnā" ti, "dhītu me atthāya āgatena bhavitabban" ti aññāsi,
M. tesaṃ duggatabhāvaṃ jānanto pi "amma ahaṃ tunnavāyo,
atthi kiñci sibbitabban" ti, "sāmi atthi, mūlaṃ pana n'; atthīti",
"amma mūlena kammaṃ n'; atthi, ānetha sibbissāmīti", sā
jiṇṇakāni pilotikāni āharitvā adāsi, Bo. āhaṭāhaṭaṃ niṭṭha-
pesi yeva, paññavantānaṃ kiriyā nāma ijjhati, atha naṃ
"amma vīthisabhāgānaṃ6 ārocehīti" ā., sā sakalagāme āro-
cesi, M. tunnakammaṃ katvā ekāhen'; eva sahassaṃ7 up-
pādesi, mahallikāpi 'ssa pātarāsabhattaṃ pacitvā datvā sā-
yaṃ "tāta kittakaṃ pacāmīti" ā., "amma yattakā imas-
miṃ gehe bhujanti tesaṃ pamāṇenā" 'ti, sā anekasūpa-
vyañjanaṃ bahubhattaṃ paci, A-devī pi sāyaṃ sīsena dāru-
kalāpaṃ ucchaṅgena paṇṇaṃ ādāya araññato āgantvā pure-
dvāre8 dārūni nikkhipitvā pacchimadvārena gehaṃ pāvisi, pitā
pan'; assā sāyataraṃ9 āgami, M. nānaggarasehi bhuñji, itarā
mātāpitaro bhojetvā pacchā bhuñjitvā mātāpitunnaṃ pāde dho-
vitvā M-assa pāde dhovi, so taṃ parigaṇhanto katipāhaṃ tatth'
eva vasi, atha naṃ vīmaṃsanto ekadivasaṃ ā.: "bhadde A-devi
aḍḍhanāḷikamattaṃ taṇḍulaṃ gahetvā tato mayhaṃ yūguñ ca
pūvañ ca bhattañ ca pacāhīti", sā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
te taṇḍule koṭṭetvā mūlataṇḍulehi yāguṃ majjhimataṇḍulehi
bhattaṃ kaṇikāhi pūvaṃ pacitvā tadanurūpaṃ vyañjanaṃ
sampādetvā M-assa savyañjanaṃ yāguṃ10 adāsi, yāgu mukhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇamaggaṃ.
2 Bd yana dadāmīti.
3 Bd dadāmi.
4 Bd pivissasi.
5 Bd -kaṃ.
6 Cks -gena.
7 Bd adds kahāpaṇaṃ.
8 Bd pūragehadvāre, Bd pubbageha-
9 so Cks; Bd sāyaṇhasamaye.
10 Ck savuvyañj-, Bd sasūpavy-.
[page 367]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 367
thapitamattā va rasaharaṇiyo1 pharitvā aṭṭhāsi, so tassā vi-
maṃsanattham eva2 "bhadde pacituṃ ajānantī kimatthaṃ
mama taṇḍule nāsesīti" yāguṃ saha kheḷena niṭṭhubhitvā bhū-
miyaṃ pātesi, sā akujjhitvā va "sace yāgu na sundarā pūvaṃ
khāda sāmīti" pūvaṃ adāsi, tam pi tatth'; eva akāsi, bhatte
pi tatth'; eva paṭipajjitvā "tvaṃ pacituṃ ajānantī mama santa-
kaṃ kimatthaṃ nāsesīti" kuddho viya tīṇi pi ekato madditvā tassā
sīsato paṭṭhāya sakalasarīraṃ vilimpitvā3 "dvāre nisīdā" 'ti ā.,
sā akujjhitvā va "sādhu sāmīti" tathā akāsi, so tassā nihata-
mānabhāvaṃ ñatvā "bhadde ehīti" ā., sā ekavacanen'; eva
āgatā, M. pana āgacchanto kahāpaṇasahassena saddhiṃ ekaṃ
sāṭakaṃ tambulapasibbake ṭhapetvā āgato, atha so taṃ sāṭakaṃ
nīharitvā tassā hatthe ṭhapetvā "bhadde tava sahāyikāhi sad-
dhiṃ nahāyitvā imaṃ sāṭakaṃ nivāsetvā ehīti" ā., sā tathā
akāsi, p. uppāditadhanañ ca āhaṭadhanañ4 ca sabbaṃ tassā5
mātāpitunnaṃ datvā te samassāsetvā taṃ6 ādāya nagaram eva
gantvā vīmaṃsanatthāya taṃ dovārikassa gehe nisīdāpetvā
dovārikabhariyāya ācikkhitvā attano nivesanaṃ gantvā purise
āmantetvā "asukagehe itthiṃ ṭhapetvā āgato 'mhi, imaṃ sa-
hassaṃ ādāya gantvā taṃ vīmaṃsathā" 'ti sahassaṃ datvā
pesesi, te tathā kariṃsu, sā "imaṃ mama sāmikassa pāda-
rajaṃ na agghatīti" na icchi, te gantvā paṇḍitassa ārocesuṃ,
puna pi yāvatatiyaṃ pesetvā catutthe vāre "tena hi taṃ hatthe
gahetvā kaḍḍhantā ānethā7" 'ti ā., te tathā kariṃsu, sā M-aṃ
mahāsampattiyaṃ ṭhitaṃ na sañjāni oloketvā ca pana hasi c'
eva rodi ca, so ubhinnam pi kāraṇaṃ pucchi, atha naṃ sā
evam ā.: "sāmi ahaṃ hasamānā tava sampattiṃ oloketvā ‘ayaṃ
sampatti na akāraṇena8 laddhā purimabhave pana kusalaṃ katvā
laddhā bhavissati, aho puññānaṃ phalaṃ nāmā'; 'ti hasiṃ9
rodamānā pana ‘idāni parassa rakkhitagopitavatthumhi apa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sattarasaharaṇiyasahassāni.
2 Ck -tthame, Cs -tthāmeva, Bd -tthāyameva.
3 Cks viḷumpitvā, Bd limpitvā.
4 Bd ābhata.
5 Cks tassa.
6 Cks tā.
7 Cks an-.
8 Cks nakā-.
9 all three MSS. hasi.
[page 368]
368 XXII. Mahānipāta.
rajjhitvā Nirayaṃ gamissatīti1'; tayi kāruññena rodin" ti2, so
taṃ vīmaṃsitvā suddhabhāvaṃ ñatvā "gacchatha, naṃ tatth'
eva nethā" 'ti vatvā pesetvā puna tunnavāyavesaṃ gahetvā
gantvā tāya saddhiṃ taṃrattiyaṃ sayitvā punadivase pāto
va rājakulaṃ pavisitvā Udumbarādeviyā ārocesi, sā rañño āro-
cetvā A-deviṃ3 sabbālaṃkārehi alaṃkaritvā mahāyogge nisīdā-
petvā mahantena sakkārena M-assa gehaṃ ānetvā maṅgalaṃ
kāresi, rājā B-assa sahassamūlaṃ paṇṇākāraṃ pesesi, dovārike
ādiṃkatvā sakalanagaravasino paṇṇākāre pahiṇiṃsu, A-devī
raññā pahitaṃ paṇṇākāraṃ dvidhā bhinditvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ
rañño pesesi, eten'; upāyena sakalanagaravāsīnam pi paṇṇā-
kāraṃ pesetvā nagaraṃ saṃgaṇhi, tato paṭṭhāya M. tāya sad-
dhiṃ samaggavāsaṃ vasanto rañño atthañ ca dhammañ ca
anusāsi, ath'; ekadivasaṃ Senako itare tayo attano santikaṃ
āgate āmantetvā "ambho mayaṃ gahapatiputtassa Mahosa-
dhass'; eva na-ppahoma, idāni pana tena attano vyattatarā
bhariyā ānītā4 ti, kinti naṃ rañño antare paribhindeyyāmā"
'ti ā., "ācāriya, mayaṃ kiṃ jānāma, tvam eva jānāsīti5", "hotu,
mā cintayittha, atthi upāyo ti6, ahaṃ rañño cūḷāmaṇiṃ the-
netvā āharissāmi, Pukkusa tvaṃ suvaṇṇamālaṃ āhara, Kāvinda
tvaṃ kambalaṃ āhara, Devinda tvaṃ suvaṇṇapādukan" ti, te
cattāro pi upāyena tāni āhariṃsu, tato "ajānikaṃ7 katvā gaha-
patiputtassa gehaṃ pesessāmā" 'ti Se-tāva maṇiṃ takka-
ghaṭe pakkhipitvā dāsiyā hatthe pesesi, "imaṃ takkaghaṭaṃ
aññesaṃ gaṇhantānaṃ adatvā sace Mahosadhassa gehe gaṇ-
hanti8 ghaṭen'; eva saddhiṃ dehīti", sā p-assa gharadvāraṃ
gantvā "takkaṃ gaṇhathā" 'ti aparāparaṃ sañcarati, A-devī
dvāre ṭhitā tassā kiriyaṃ disvā "ayaṃ aññattha na gacchati,
bhavitabbam ettha kāraṇenā" 'ti iṅgitasaññāya9 dāsiyo paṭik-
kamāpetvā sayam eva taṃ dāsiṃ "amma ehi, takkaṃ gaṇhis-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sīti.
2 Ck rodanti, Bd rodāmīti.
3 Cks -vi, Bd -viyā.
4 Ck anītā, Cs atītā, Bd ānitā.
5 Bd jānāhiti.
6 Bd omits ti.
7 so Cks; not in Bd.
8 Bd gaṇhati.
9 Bd iṅghata-.
[page 369]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 369
sāmā" 'ti pakkositvā tassā āgatakāle dāsīnaṃ saddaṃ1 datvā
anāgacchantīsu "gaccha dāsiyo pakkosā" 'ti tam eva pesetvā
ghaṭe hatthaṃ otāretvā maṇiṃ disvā taṃ āgataṃ pucchi:
"amma tvaṃ kassa santakā" ti, "Senakapaṇḍitassa dāsi-mhīti",
tato tassā ca mātu c'; assā nāmaṃ pucchitvā "tena hi takkaṃ
dehīti" vatvā "ayye tumhesu gaṇhantīsu mūlena me ko attho,
ghaṭen'; eva saddhiṃ gaṇhathā" 'ti vutte "tena hi yāhīti" taṃ
uyyojetvā "asukamāse asukadivase Senakācariyo asukadāsīdhī-
tāya asukāya nāma hatthe rañño cūḷāmaṇiṃ paheṇakatthāya2
pahiṇīti" paṇṇe likhitvā3 gaṇhi, Pukkuso suvaṇṇamālaṃ sumana-
pupphacaṃgoṭake ṭhapetvā pesesi, Kāvindo kambalaṃ paṇṇa-
pacchiyaṃ ṭhapetvā pesesi, Devindo svaṇṇapādukaṃ yavakalā-
pantare bandhitvā pesesi, sā sabbāni pi tāni gahetvā paṇṇe
nāmarūpaṃ āropetvā M-assa ācikkhitvā ṭhapesi, te pi cattāro
janā rājakulaṃ gantvā "kiṃ deva tumhākaṃ cūḷāmaṇiṃ na
pilandhathā" 'ti āhaṃsu, rājā "pilandhissāmi, āharissathā4" 'ti
ā., maṇiṃ na passiṃsu, itarāni5 pi na passiṃsu yeva, atha te
cattāro pi "deva tumhākaṃ ābharaṇāni Mahosadhassa gehe,
so tāni sayaṃ valañjeti, paṭisattu te mahārāja gahapatiputto"
ti taṃ paribhindiṃsu, ath'; assa atthacarakā6 gantvā p-assa
ārociṃsu, so "rājānaṃ disvā jānissāmīti" rājūpaṭṭhānaṃ aga-
māsi, rājāpi kujjhitvā "na jānāmi idha āgantvā kiṃ karissatīti"
attānaṃ passituṃ nādāsi, p. pana rañño kuddhabhāvaṃ jānitvā
attano nivesanam eva gato, rājā "gaṇhathā nan" ti āṇāpesi,
p. atthacarakānaṃ sutvā "apagantuṃ vaṭṭatīti" A-deviyā saññaṃ
datvā aññātakavesena nagarā nikkhamitvā dakkhiṇayavamaj-
jhakaṃ gantvā kumbhakāragehe kumbhakārakammaṃ akāsi,
nagare pi "p. palāto" ti ekakolāhalaṃ jātaṃ, Senakādayo
cattāro pi tassa palātabhāvaṃ ñatvā "mā cintetu7, mayaṃ kiṃ
apaṇḍitā" ti aññamaññaṃ ajānāpetvā va A-deviya paṇṇākāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saññaṃ.
2 Bd gahaṇatthāya.
3 Bd adds takkaṃ.
4 Bd āharathā.
5 Bd itare.
6 Bd adds manussā.
7 Bd -tayittha.
[page 370]
370 XXII. Mahānipāta.
pahiṇiṃsu, sā catūhi pi pesitaṃ gahetvā1 "asukavelāya āgac-
chantū" 'ti vatvā te āgate khuramuṇḍe kāretvā gūthakūpe
khipāpetvā mahādukkhaṃ pāpetvā kilañjapacchīsu2 nipajjāpetvā
rañño ārocetvā tehi saddhiṃ cattāri pi ratanāni gāhāpetvā
rājanivesanaṃ gantvā rañño vanditvā ṭhitā: "deva Ma-paṇḍito
na coro, ime corā, etesu hi Se-maṇicoro, Pu-svaṇṇamālac.,
De-suvaṇṇapādukac., asukamāse a-divase a-dāsīdhītāya nāma
hatthe imeh'; etāni paheṇakatthaya pesitāni, imaṃ paṇṇaṃ
passatha, attano santakaṃ gaṇhatha, core ca paṭicchatha3
devā" ti cattāro pi jane mahāvippakāraṃ pāpetvā rājānaṃ van-
ditvā geham eva gatā, rājā Bo-assa palātabhāvena tasmiṃ4
āsaṃkāya aññesaṃ paṇḍitamantīnaṃ abhāvena tesaṃ kiñci
avatvā "nahatvā attano gehāni gacchathā" 'ti pesesi5. Ath'
assa chatte adhivutthadevatā Bo-assa dhammadesanāya saddam
asuṇantī "kin nu kho" ti āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā
"paṇḍitassa ānayanakāraṇaṃ karissāmīti" rattibhāge chatta-
piṇḍikavivare ṭhatvā rājānaṃ Catukkanipāte Devatāpañhe (III
p. 152) āgate hanti hatthehi pādehīti ādike cattāro pañhe
pucchi, rājā ajānanto "ahaṃ na jānāmi, aññe p-e pucchissā-
mīti" ekadivasaṃ parihāraṃ6 yācitvā punadivase "āgacchantu
kirā" 'ti p-tānaṃ sāsanaṃ pesetvā tehi "mayaṃ khuramuṇḍā,
vīthiṃ otarantā lajjāmā" 'ti vutte cattāro nāḷipaṭṭe7 pesesi
"ime sīsesu katvā āgacchantū" 'ti, tadā kira te paṭṭā8 up-
pannā, te āgantvā paññattāsāne nisīdiṃsu, atha rājā "Se-a
ajja rattibhāge chatte adhivutthadevatā maṃ cattāro pañhe
pucchi, ahaṃ ajānanto ‘p-te pucchissāmīti'; avacaṃ, kathehi
me te pañhe" ti paṭhamaṃ gātham āha:
42. Hanti hatthehi pādehi mukhañ ca parisumbhati
sa ve rājā9 piyo hoti, kan tena-m-abhipassati.
Senako kiṃ hanti kaṃ hantīti taṃ taṃ vippalapitvā n'; ev'
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add asukañca.
2 Cks -iṃsu, not in Bd.
3 Bd saṃpa-.
4 so Ck Bd; Cs kasmiṃ.
5 Bd adds sabbaratanathenā niṭhitā.
6 Bd okāsaṃ.
7 Bd -patte.
8 Bd pattā.
9 Cs rāja.
[page 371]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 371
antaṃ na koṭiṃ passi, sesāpi appaṭibhānā va ahesuṃ, rājā
vippaṭisārī ahosi, puna rattibhāge devatāya "pañho te ñāto"
ti puṭṭho "cattāro me p-ā puṭṭhā, te pi na jāniṃsū" 'ti ā.,
devatā "kin te jānissanti, ṭhapetvā M-paṇḍitaṃ añño ete ka-
thetuṃ samattho nāma n'; atthi, sace taṃ pakkosāpetvā ete
pañhe na kathāpessasi1 iminā te jalitena ayakūṭena sīsaṃ
bhindissāmīti" rājānaṃ tajjetvā "mahārāja agginā atthe sati
khajjopanakaṃ dhamituṃ khīrena vā atthe sati visāṇaṃ du-
hituṃ na vaṭṭatīti" vatvā imaṃ Pañcanipāte Khajjopanaka-
pañhaṃ udāhari:
43. Ko nu santamhi pajjote aggipariyesanaṃ caraṃ (III p. 197)
addakkhi rattiṃ khajjotaṃ jātavedaṃ amaññatha2.
44. Sv-āssa gomayacuṇṇāni abhimatthaṃ tiṇāni ca
viparītāya saññāya nāsakkhi sañjaletave.
45. Evam pi anupāyena atthaṃ na labhate mago3
visāṇato gavaṃ dohaṃ4 yattha khīraṃ na vindati.
46. Vividhehi upāyehi atthaṃ papponti māṇavā
niggahena amittānaṃ mittānaṃ paggahena ca.
47. Seṇimokkhapalābhena5 vallabhānaṃ nayena ca
jagatiṃ jagatīpālā āvasanti vasundharan ti.
Ta. pajjote ti aggimhi sante, caran ti caranto, add-ti passi, disvā ca
pana vaṇṇasāmaññatāya6 taṃ jātavedo ayaṃ bhavissatīti atha evaṃ amañ-
ñittha7, svāssā 'ti so etassa khajjopanakassa upari sukhumāni gomayacuṇṇāni
c'; eva tiṇāni ca, abhimatthan ti hatthehi ghaṃsitvā okiranto8 jaṇṇukehi
bhūmiyaṃ patiṭṭhāya mukhena dhamento jalissāmi9 nan ti viparītāya saññāya10
dhamanto pi sañjaletuṃ11 nāsakkhi, ko nām'; eso ti magasadiso andhabālo,
evaṃ anupāyena pariyesanto atthaṃ na labhati, yatthā 'ti yasmiṃ visāṇe
khīram eva n'; atthi tato gāviṃ12 duhanto viya ca atthaṃ na vindati, seṇi-
mokkhapalābhenā13 'ti seṇipamukhānaṃ amaccānaṃ14, vallabhānan ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kathessasi.
2 Bd -ittha.
3 Bd migo.
4 Bd du-, Bs dū-.
5 Cs seṇīmokkho-, Cs senimokkho-, Bd senimokkhapalobhena.
6 Ck Bd add ca, Bd has khajjopanakaṃ in the place of taṃ.
7 Cs amaradevīṃ ñissati, Ck amaññissati, Bs amaññatthaṃ.
8 Bd āk-.
9 Bd jāle-.
10 Cks add vā.
11 Bd -jā-.
12 Ck Bd gāvi.
13 Cs seṇimokkho-, Cs senimokkhopalo-, Bd senimokkhapalo-.
14 Bd palobhena.
[page 372]
372 XXII. Mahānipāta.
piyamanāpānaṃ vissāsikāmaccānaṃ nayena ca, imañ ca susaṃkhātānaṃ ratanā-
naṃ dhāraṇato vasundharan ti laddhanāmaṃ jagatiṃ jagatīpālā rājāno āvasanti.
"Na tayā sadisā1 hutvā aggimhi vijjamāne2 yeva khajjo-
panakaṃ dhamenti, tvaṃ pana aggimhi sati khajjopanakaṃ
dhamento viya tulaṃ chaḍḍetvā hatthena tulento viya3 khīren'
atthe jāte vīsāṇato duhanto viya Senakādayo gambhīrapañhaṃ
pucchasi, ete kiṃ jānanti, khājjopanakasadisā ete, mahāaggik-
khandhasadiso Mahosadho paññāya jalati, taṃ pakkosāpetvā
puccha, imaṃ hi te pañhaṃ ajānantassa jīvitaṃ n'; atthīti"
rājānaṃ tajjetvā antaradhāyi. Khajjopanakapañho niṭṭhito.
Atha rājā maraṇabhayatajjito punadivase amacce pakko-
sāpetvā: "tātā cattāro pi tumhe catūsu rathesu ṭhatvā catūhi
nagaradvārehi nikkhamitvā yatth'; eva me puttaṃ Ma-paṇḍitaṃ
passatha tatth'; ev'; assa sakkāraṃ katvā khippaṃ ānethā" 'ti
pesesi, tesu tayo janā p-taṃ na passiṃsu, dakkhiṇadvārena
nikkhanto pana dakkhiṇayavamajjhagāmake M-aṃ mattikaṃ
āharitvā ācariyassa cakkaṃ vaṭṭetvā mattikāmakkhitasarīraṃ4
palālapīṭhake nisīditvā muṭṭhiṃ muṭṭhiṃ katvā appasūpaṃ
yavabhattaṃ bhuñjamānaṃ passi. Kasmā pan'; esa taṃ5 kam-
maṃ akāsīti "rājā kira ‘paṇḍito Ma-dho nissaṃsayaṃ rajjaṃ
gaṇhissatīti'; āsaṃkito ‘so kumbhakārakammena jīvatīti'; sutvā
nirāsaṃko bhavissatīti" cintetvā evam akāsi. So amaccaṃ disvā
attano santikaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā "mayhaṃ yaso paṭipāka-
tiko bhavissati, Amarādeviyā sampāditaṃ nānaggarasabhattam
eva bhuñjissāmīti" gahitabhattapiṇḍaṃ chaḍḍetvā uṭṭhāya
mukhaṃ vikkhālesi. Tasmiṃ khaṇe so amacco upasaṃkami, so
pana Senakapakkhiko. Tasmā taṃ ghaṭanto "paṇḍita ācariya
Senakass'; eva vacanaṃ niyyānikaṃ, tava nāma yase parihīne6
tathārūpā paññā patiṭṭhā hotuṃ7 nāsakkhi, idāni mattika-
makkhito palālapīṭhake nisīditvā evarūpaṃ bhattaṃ bhuñjasīti"
vatvā imaṃ Dasanipāte Bhūripañhe gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tayādisā.
2 Cks -nā.
3 Cks omit viya.
4 Bd -re.
5 Bd so kāsma evarūpaṃ.
6 Cks -no.
7 Bd patiṭhāpetuṃ.
[page 373]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 373
48. Saccaṃ kira tvaṃ api bhūripañño1, (IV p. 72)
yā tādisī sirī dhitī mutī ca
na tāyate 'bhāvavas'; ūpanītaṃ2
yo yāvakaṃ bhuñjasi3 appasūpaṃ.
Ta. saccaṃ kirā 'ti ācariya Se-yam āha taṃ kira saccam eva, sirīti
issariyaṃ dhitīti abbhocchinnaviriyaṃ, na tāyate bhāvavasūpanītan2 ti
abhāvassa avaḍḍhiyā vasaṃ upanītaṃ taṃ na rakkhati patiṭṭhā hotuṃ4 na sak-
koti, yāvakan ti yavataṇḍulabhattaṃ.
Atha naṃ M. "andhabāla ahaṃ attano paññābalena puna
taṃ yasaṃ pākatikaṃ kātukāmo evaṃ karomīti" vatvā idaṃ
gāthadvayam āha:
49. Sukhaṃ dukkhena5 paripācayanto
kālākālaṃ vicinaṃ chandachanno
atthassa dvārāni avāpuranto
tenāhaṃ tussāmi yavodanena.
50. Kālañ ca ñatvā abhijīhanāya
mantehi atthaṃ paripācayitvā
vijambhissaṃ sīhavijambhitāni
tāy'; iddhiyā dakkhasi maṃ punāpīti.
Ta. dukkhenā 'ti iminā kāyikacetasikadukkhena attano porāṇakasukhaṃ
paṭipākatikakāraṇena paripācento vaḍḍhento, kālākālan ti ayaṃ paṭicchannassa
hutvā caraṇakālo ayaṃ napaṭicchannassā 'ti evaṃ kālañ ca akālan ca vicinanto
rañño kuddhakāle channena6 caritabban ti ñatvā chandena attano ruciyā channo
paṭicchanno hutvā kumbhakārakammena jīvanto attano atthassa kāraṇasaṃkhātāni
dvārāni avāpuranto viharāmi, tena kāraṇenāhaṃ7 yavodanena tussāmīti a.,
abhijīhanāyā 'ti viriyakaraṇassa mantehi atthaṃ paripācayitvā attano ñāṇena
mama yasaṃ vaḍḍhetvā manosilātale sīho viya vijambhissaṃ tāya iddhiyā maṃ8
puna pi tvaṃ passissasīti.
Atha naṃ amacco āha: "paṇḍita, chatte nibbattadevatā
rājānaṃ pañhaṃ pucchi, rājā cattāro p-e pucchi, eko pi pañ-
haṃ kathetuṃ nāsakkhi, tasmā rājā tava santikaṃ maṃ pahiṇīti",
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -pañhe, Bd tavamapi bhūripaññā, Bs tavamasi bhūripañña.
2 Cks bhāvacasū-.
3 Cks -ti.
4 Bd patithāpetuṃ.
5 read: dukhena.
6 Bds chandena.
7 Cks -nāyaṃ.
8 Cks maṃ iddhiyā.
[page 374]
374 XXII. Mahānipāta.
"evaṃ sante paññāya ānubhāvaṃ1 na passasi, evarūpe kāle na
issariyaṃ patiṭṭhā hoti, paññāsampanno va patiṭṭhā hotīti"
M. paññānubhāvaṃ vaṇṇesi, atha amacco raññā2 "paṇḍitaṃ
diṭṭhaṭṭhāne yeva nahāpetvā acchādetvā ānethā" 'ti vutto3
dinnasahassañ ca dussayugañ ca M-assa hatthe ṭhapesi, kum-
bhakāro "Ma-paṇḍito kira mayā pessakammaṃ kārāpito" ti
bhayaṃ āpajji, taṃ M. "mā bhāyi ācariya, bahūpakāro tvaṃ am-
hākan" ti assāsetvā tassa sahassaṃ datvā mattikamakkhiten'
eva sarīrena rathe nisīditvā nagaraṃ pāvisi, amacco rañño
ārocetvā "kuhin te tāta p. diṭṭho" ti vutte "deva dakkhiṇa-
yavamajjhake kumbhakārakammaṃ katvā jīvati, tumhehi ‘pakko-
sathā'; 'ti4 vutte anahāyitvā va mattikamakkhiten'; eva sarīrena
āgato" ti āha, rājā "sace mayhaṃ paccatthiko assa issariyavidhinā
careyya, nāyaṃ mama paccatthiko" ti cintetvā "mama puttassa
attano gharaṃ gantvā nahāyitvā alaṃkaritvā mayā dinnavi-
dhānen'; eva āgantuṃ vadathā" 'ti ā., taṃ sutvā p. tathā katvā
āgantvā "pavisatū" 'ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā eka-
mantaṃ aṭṭhāsi, rājā tena saha paṭisanthāraṃ katvā p-aṃ
vīmaṃsanto imaṃ g. ā.:
51. Sukhī hi eke na karonti pāpaṃ
avaṇṇasaṃsaggabhayā pan'; eke,
pahū5 samāno vipulatthacintī
kiṃkāraṇā me na karosi dukkhan ti.
Ta. sukhīti p-a ekacce hi mayaṃ sukhino sampattissariyā6 alaṃ no etta-
kenā 'ti uttariṃ7 issariyakāraṇā pāpaṃ na karonti, ekacce evarūpassa no yassa-
dāyakassa sāmikassa aparajjhantānaṃ avaṇṇo bhavissatīti avaṇṇasaṃsaggabhayā
na karonti, eko asamattho hoti, eko mandapañño tvaṃ pana samattho ca vi-
pulatthacintī ca8, icchanto sakala-Jambudīpe rajjaṃ pi kareyyāsi, kiṃkāraṇā
mama rajjaṃ gahetvā dukkhaṃ na karosīti.
Bodhisatto āha:
52. Na paṇḍitā attasukhassa hetu
pāpāni kammāni samācaranti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds kasmā.
2 Bd -o.
3 Cks omit vutto.
4 Cks -satīti.
5 Cs pabu, Bd bahu.
6 Ck -ya, Cs yaṃ.
7 Bd -ri.
8 Bd adds sace pana.
[page 375]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 375
dukkhena puṭṭhā khalitāpi1 santā
chandā ca dosā ca na jahanti dhammaṃ ti.
Ta. khalitattā2 ti sampattito khalitvā vipattiyaṃ ṭhitasabhāvā hutvāpi,
dhamman ti paveṇidhammaṃ sucaritadhammaṃ na jahant'; eva.
Puna rājā tassa vīmaṃsanatthaṃ khattiyamāyaṃ kathento
imaṃ gātham āha:
53. Yena kenaci vaṇṇena mudunā dāruṇena vā
uddhare dīnam attānaṃ, pacchā dhammaṃ samācare ti.
Ta. dīnan ti duggataṃ attānaṃ uddharitvā sampattiyaṃ yeva ṭhapeyya.
Ath'; assa M. rukkhūpamaṃ dassento imaṃ gātham āha:
54. Yassa rukkhassa chāyāya nisīdeyya sayeyya vā (= 310|20)
na tassa sākhā bhañjeyya, mittadūbhī hi pāpako ti
evañ ca pana vatvā "mahārāja yadi paribhuttarukkhassa sā-
khaṃ bhañjanto pi mittadūbhī hoti kimaṅga puna manussaghā-
tako3, yehi tumhehi mama pitā uḷāre issariye patiṭṭhāpito ahañ
ca mahantena anuggahena anuggahito tesu tumhesu aparajjhanto
ahaṃ kathaṃ nāma mittadūbhī bhaveyyan" ti sabbathāpi4 at-
tano amittadūbhibhāvaṃ kathetvā rañño apacāraṃ5 codento:
55. Yassā6 hi dhammaṃ manujo vijaññā
ye c'; assa kaṃkhaṃ vinayanti santo
taṃ hi 'ssa dīpañ ca parāyanañ ca
na tena mittaṃ jarayetha7 pañño ti.
T. a.: mahārāja yassa purisassa santikā puriso appamattakam pi dham-
maṃ kāraṇaṃ jāneyya ye c'; assa uppannaṃ kaṃkhaṃ vinayanti taṃ tassa
patiṭṭhaṭṭhena8 dīpam eva parāyanan ca, tādisena saddhiṃ p. mittabhāvaṃ nāma
na jīreyya9 na nāseyyā 'ti a.
Idāni naṃ ovadanto imaṃ gāthadvayam āha:
56. Alaso gihī kāmabhogī na sādhu, (= III 154|23)
asaññato pabbajito na sādhu,
rājā na sādhu anisammakārī,
yo paṇḍito kodhano so10 na sādhu.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks -tattāpi.
2 so all three MSS.
3 kimaṅga--tako not in Cks.
4 Bd -tthāpi.
5 Bd cittācāraṃ.
6 so all three MSS.
7 Bds janayetda.
8 Bd patiṭhānaṭhena.
9 Bd vinayetha.
10 Cks taṃ.
[page 376]
376 XXII. Mahānipāta.
57. Nisamma khattiyo kayirā nānisamma disampati,
nisammakārino rāja yaso kittī ca vaḍḍhatīti.
Ta. na sādhū 'ti na laṭṭhako1, anisammakārīti yaṃ kiñci sutvā
anupadhāretvā attano paccakkhaṃ akatvā kārako, yaso kittī cā 'ti issariya
parivāro ca guṇabhāvan ca ekanten'; eva vaḍḍhatīti. Bhūripañho niṭṭhito.
Evaṃ vutte rājā M-aṃ samussitasetacchatte rājapallaṃke
nisīdāpetvā sayaṃ nīcāsane nisīditvā ā.: "p-a setacchatte nib-
battadevatā maṃ cattāro pañhe pucchi, ten'; evāhaṃ p-e puc-
'chiṃ, na cattāro p-ā jāniṃsu, kathehi me tāta pañhe" ti,
, mahārāja chatte nibbattadevatā vā hotu cātummahārājādayo
vā hontu yena kenaci puṭṭhapañhaṃ kathessāmi, vada ma-
hārāja devatāya pucchitapañhe" ti ā., rājā devatāya pucchi-
taniyāmen'; eva kathento paṭhamaṃ gātham āha:
58. Hanti hatthehi pādehi mukhañ ca parisumbhati,
sa ve rājā2 piyo hoti kan tena-m-abhipassasīti.
M-assa gāthaṃ sutvā va gaganatale cando viya attho pā-
kaṭo ahosi.
Atha M. suṇa mahārājā 'ti vatvā hantīti paharati parisumbhatīti
paharati yeva, sa ve ti so evaṃ karonto piyo hoti, kantenamabhipassa-
sīti tena kāraṇena piyaṃ3 hontaṃ4 katarapuggalaṃ5 tvam rājā6 abhipassa-
sīti evaṃ taṃ devatā pañhaṃ pucchi, tassāyaṃ attho: yadā hi mātu aṃke ni-
panno daharo haṭṭhatuṭṭho kīḷanto mātaraṃ hatthapādehi paharati kese luñcati
muṭṭhinā mukhaṃ paharati tadā naṃ sā coraputta kathaṃ no evaṃ paharasīti
ādīni pemavasen'; eva vatvā pemaṃ dhāretuṃ asakkontī āliṅgitvā thanantare
nipajjāpetvā paricumbati7, iti so tassā evarūpe kāle piyataro hoti tathā pituno ti
Evaṃ gaganamajjhe suriyaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā
pañhaṃ kathesi, taṃ sutvā devatā chattapiṇḍikavivarato nikkha-
mitvā upaḍḍhasarīraṃ dassentī "sukathito pañho" ti madhurassa-
rena sādhukāraṃ datvā ratanacaṃgoṭakaṃ pūretvā dibbapuppha-
gandhavāsehi M-aṃ pūjetvā antaradhāyi, rājā M-aṃ pupphādīhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sundaro.
2 Ck rāja.
3 Cks piyā, Bd pi.
4 Bd honti.
5 Bd katamaṃ-, Cs kara-.
6 Cs rañjam, Bd rājā, Ck rājam.
7 Bd sīsaṃ paricumpaṭi, Ck parisambhati.
[page 377]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 377
pūjetvā itaraṃ pañhaṃ āyācitvā "vada mahārāja" 'ti vutte
dutiyaṃ gātham āha:
59. Akkosati yathākāmaṃ āgamañ c'; assa icchati1
sa ve rājā2 piyo hoti kan tena-m-abhipassasīti.
Atha M. "mahārāja, mātā vacanapesanaṃ kātuṃ samat-
thaṃ sattavassikaṃ puttaṃ ‘khettaṃ gaccha, antarāpaṇaṃ
gacchā" 'ti ādīni vatvā ‘sace me idañ c'; idañ ca khādaniyaṃ
bhojaniyaṃ dassasi gamissāmīti'; vatvā ‘handa puttā'; 'ti vatvā
datvā taṃ khāditvā ‘tvaṃ sītāya gharacchāyāya nisīdasi, ahaṃ
tava bahipessakammaṃ karissāmīti'; ādīni hatthavikāramukha-
vikāraṃ katvā3 agacchantaṃ kupitā daṇḍakaṃ gahetvā ‘tvaṃ
mama santakaṃ khāditvā khette kiñci kātuṃ na icchasīti'
tajjentī naṃ vegena palāyantaṃ anubandhitvā gaṇhituṃ asak-
kontī4 ‘gaccha, corā taṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindantū'; 'ti ādīni
vatvā yathākāmaṃ yathājjhāsayaṃ akkosati, yaṃ pana mukhena
bhaṇati5 tato6 appamattakaṃ7 sāpi na icchati8 āgamanañ c'
assa9 icchati, so divasabhāgaṃ kīḷitvā sāyaṃ gehe pavisituṃ
avisahanto ñātakānaṃ santikaṃ gacchati, mātāpi tassa āga-
manamaggaṃ olokentī anāgacchantaṃ disvā ‘pavisituṃ na visa-
hati, maññe'; ti sokassa hadayaṃ pūretvā assupuṇṇehi nettehi
ñātighare upadhārentī puttaṃ disvā āliṅgitvā cumbitvā ubhohi
hatthehi daḷhaṃ gahetvā ‘putta mama pi nāma vacanaṃ hadaye
ṭhapesīti'; atirekataraṃ pemaṃ uppādeti10, evaṃ mahārāja mātu
putto kuddhakāle11 piyataro nāma hotīti" dutiyam pi pañhaṃ
kathesi, devatā tath'; eva pūjeti, rājāpi pūjetvā tatiyaṃ pañhaṃ
āyācitvā "vada mahārājā" ti vutte itaraṃ gātham āha:
60. Abbhakkhāti12 abhūtena alikena-m-abhisāraye,
sa ve rājā2 piyo hoti, kan tena-m-abhipassasīti.
Ath'; assa M. "mahārāja yadā jayampatikā rahogatā lo-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks na icch-.
2 Cks rājā.
3 Bd adds gato.
4 Cks add dhanaṃ.
5 Cks bhaṇa.
6 Ck to.
7 Ck -kassāti, Cs -kassāri.
8 Bd has yāpi-, Cks omit sāpi--.
9 Bd adds na.
10 Bd -desi.
11 Bd mātuyā kuddhakāle putto.
12 Bd acchā abbhikkhi.
[page 378]
378 XXII. Mahānipāta.
kassādaratiyā kīḷantā ‘tava mayi pemaṃ n'; atthi, bahigataṃ
kira te hadayan" ti evaṃ aññamaññaṃ abhūtena abbhācikkhanti
alikena sārenti codenti tadā te atirekataraṃ aññamaññaṃ pi-
yāyanti, evam assa pañhass'; atthaṃ jānāhīti" kathesi, devatā
tath'; eva pūjesi, rājāpi pūjetvā itaraṃ pañhaṃ āyācitvā "vada
mahārājā" 'ti vutte catutthaṃ gātham āha:
61. Haraṃ annañ ca pānañ ca vatthasenāsanāni ca
[aññadatthu harā1 santā]
te ve rājā piyā honti2, kan tena-m-abhipassasīti.
Ath'; assa "mahārāja, ayaṃ pañho dhammikasamaṇabrāh-
maṇe sandhāya vutto, saddhādīni hi kulāni idhalokaparalokaṃ
saddahitvā denti c'; eva dātukāmāni ca honti, tāni tathārūpe3
samaṇabrāhmaṇe yācante pi laddhaṃ haritvā paribhuñjante pi
disvā ‘amhe yeva yācanti, amhākaṃ yeva santakāni annādīni
paribhuñjantīti'; tesu atirekataraṃ pemaṃ karonti, evan te
aññadatthu harā ekaṃsen'; eva yācakam eva4 laddhaṃ harantā
vasamānā piyā hontīti", imasmiṃ pana pañhe kathite devatā
tath'; eva pūjetvā sādhukāraṃ datvā sattaratanapūraṃ ratana-
caṃgoṭakaṃ "gaṇha paṇḍitā" 'ti M-assa pādamūle khipi, rājāpi
pasīditvā senāpatiṭṭhānaṃ adāsi, tato paṭṭhāya M-assa yaso
mahā ahosi. Devatāpucchitapañho niṭṭhito.
Puna te cattāro janā "gahapatiputto idāni mahantataro
jāto, kiṃ karomā" 'ti mantayiṃsu, atha ne Se-āha: "hotu,
diṭṭho me upāyo, g-puttaṃ upasaṃkamitvā ‘rahassaṃ nāma
kassa kathetuṃ vaṭṭatīti'; pucchissāma, so ‘na kassacīti'
vakkhati, atha naṃ ‘g-putto deva tuyhaṃ paccatthiko jāto'
ti paribhindissāmā" 'ti vatvā te cattāro p-assa gharaṃ
gantvā paṭisanthāraṃ katvā "p-a pañhaṃ pucchitukām'; amhā"
'ti vatvā "pucchathā" 'ti vutte Se-pucchi: "p-a purisena
nāma kattha patiṭṭhātabban" ti, "sacce" ti, "sacce pa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs bhārā.
2 Cks rāja--, Bd sa ve rājā piyo hoti.
3 Bd adds kāle.
4 Bd yācantā ceva.
5 Cks -taṃ.
[page 379]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 379
tiṭṭhitena kiṃ kātabban" ti, "dhanaṃ uppādetabban" ti,
"dhanaṃ uppādetvā k. k." ti, "manto1 gahetabbo" ti, "taṃ
gahetvā k. k." ti, "attano rahassaṃ parassa na kathetabban"
ti ā., te "sādhu p-ā" 'ti tuṭṭhamānasā hutvā "idāni g-puttassa
piṭṭhiṃ passissāmā" 'ti rañño santikaṃ gantvā "mahārāja
g-putto te paccatthiko jāto" ti vadiṃsu, rājā "nāhaṃ tumhākaṃ
saddahāmi, na so mayhaṃ paccatthiko bhavissatīti" paṭikkhipi,
"saccaṃ2 mahārāja saddahatha asaddahanto3 pana tam eva
pucchatha: ‘p-a attano rahassaṃ4 kassa kathetabban'; ti, sace
pana paccatthiko na bhavissati ‘asukassa nāma kathetabban'; ti
vakkhati, sace bhavissati ‘kassaci na kathetabbaṃ, manorathe
pana paripuṇṇe kathetabban'; ti vakkhati, tadā amhākaṃ sadda-
hitvā nikkaṃkhā bhaveyyāthā" 'ti, so "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
ekadivasaṃ sabbesu samāgantvā nisinnesu Vīsatinipāte Paṇḍita-
pañhassa (IV p. 473) paṭhamaṃ gātham āha:
62. Pañca paṇḍitā samāgatā5,
pañho me paṭibhāti, taṃ suṇātha:
nindiyam atthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
kass'; evāvikareyya6 guyhaṃ atthan ti.
Evaṃ vutte Se-"rājānam pi amhākaṃ ñev'; antare paṭik-
khipissāmā" 'ti cintetvā imaṃ gātham āha:
63. Tvam pi7 āvikarohi bhūmipāla,
bhattā bhārasaho tuvaṃ vad'; etaṃ8,
tava chandañ ca ruciñ ca sammasitvā
atha vakkhanti janinda pañca dhīrā ti.
Ta. bhattā ti tvaṃ amhākaṃ bhattā c'; eva uppannassa ca bhārassa saho
paṭhamaṃ tāva tvam eva etaṃ vadehi, tava chandañca ruciñcā 'ti pacchā
tava chandañ c'; eva ruccanakāraṇāni ca sammasitvā ime paṇḍitā vakkhanti.
Atha rājā attano kilesavasikatāya imaṃ gātham āha:
64. Yā sīlavatī anaññadheyyā
bhattucchandavasānugā manāpā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck mitto.
2 so Bd; Cks sace.
3 Cks saddahante.
4 Bd adds na.
5 Bd adds dāni.
6 Bd kassavā-.
7 Cks tvanto.
8 Bd vadetha.
[page 380]
380 XXII. Mahānipāta.
nindiyam atthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
bhariyāyāvikareyya guyham atthan ti.
Ta. anañña-ti kilesavasena aññena agahetabbā ti a.
Tato Se-"pakkhitto dāni me attano antare rājā" ti tus-
sitvā sayaṃkatakāraṇam eva dīpento gātham āha:
65. Yo1 kicchagatassa āturassa
saraṇaṃ2 hoti gatī parāyanañ ca
nindiyam atthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
sakhino vāvikareyya guyham atthan ti.
Atha rājā Pukkusaṃ pucchi: "kathaṃ Pu-a tvaṃ3 pas-
sasi, kassa rahassaṃ kathetabban" ti, so imaṃ g. ā.:
66. Jeṭṭho atha majjhimo kaniṭṭho
so ce4 sīlasamāhito ṭhitatto --
nindiyam atthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
bhātu vāvikareyya guyham atthan ti.
Ta. ṭhitatto ti patiṭṭhitasabhāvo nibbisevano.
Tato rājā Kāvindaṃ pucchi, so imaṃ gātham āha:
67. Yo ve{5} hadayassa paddhagū
anujāto pitaraṃ anomapañño
nindiyam atthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
puttassāvikareyya6 guyhaṃ atthan ti.
Ta. paddhagū ti pesanakārako, yo pitussa pesanaṃ karoti, pitu cittassa
vase vattati, ovādakkhamo hotīti a., anujāto ti tayo puttā, anuppannaṃ yasaṃ
uppādento atijāto nāma, kulaṃguro7 kulapacchimako dhanavināsako avajāto nāma,
kulatantikulapaveṇirakkhako pana anujāto nāma, taṃ sandhāy'; evam āha.
Tato rājā Devindaṃ pucchi, so imaṃ gātham āha:
68 Mātā dipadājanindaseṭṭha
yo naṃ poseti chandasā piyena
nindiyam atthaṃ pasaṃsiyaṃ vā
mātu vāvikareyya8 guyham atthan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yo ce, Bs ye ve, Cs ye.
2 Cks -ṇā.
3 Cks omit tvaṃ.
4 Bd yo ce.
5 Bds add pitu.
6 Cks puttassavi-, Bd puttassa vāvi-.
7 Cks -gāro.
8 Bds mātugāvi-.
[page 381]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 381
Ta. dipadājanindaseṭṭhā 'ti dipadānaṃ seṭṭha janinda, chandasā
piyenā 'ti chadena c'; eva pemena ca.
Te pucchitvā rājā p-aṃ pucchi: "kathaṃ passasi p-ā" 'ti
vutte so imaṃ gātham āha:
69. Guyhassa hi guyham eva sādhu,
na hi guyhassa pasattham āvikammaṃ,
anippādāya1 saheyya dhīro
nippannattho2 yathāsukhaṃ bhaṇeyyā 'ti.
Ta. anippādāyā3 'ti mahārāja yāva attano icchitaṃ na nippajjissati
tāva p-o adhivāseyya na kassaci katheyyā 'ti a.
Paṇḍitena evaṃ vutte rājā anattamano ahosi, tato Se-
rājānaṃ rājāpi Se-assa mukhaṃ olokesi, Bo. tesaṃ kiriyaṃ
disvā va jāni: "ime cattāro paṭhamam eva maṃ rañño pari-
bhindiṃsu, vīmaṃsanavasena pañho pucchito bhavissatīti",
tesaṃ pana kathentānaṃ ñeva suriyo atthaṃ gato dīpā jalitā,
p-o "rājakammāni nāma bhāriyāni, na ñāyati4 kiṃ bhavissati,
khippam eva gantuṃ vaṭṭatīti" uṭṭhāyāsanā rājānaṃ vanditvā
nikkhamanto cintesi: "imesu eko ‘sahāyassa kathetuṃ vaṭṭatīti'
ā., eko ‘bhātu'; eko ‘puttassa'; eko ‘mātuyā k. vaṭṭatīti'; ā.,
imehi katam etaṃ bhavissati, diṭṭhakam ev'; etam bhavissatīti
diṭṭhakañ c'; eva kathentīti maññāmi, hotu ajj'; ev'; etaṃ jānissā-
mīti" sanniṭṭhānam akāsi, te pana cattāro pi aññesu divasesu
rājakulā nikkhamitvā rājanivesanadvāre ekassa bhattammaṇassa
piṭṭhe nisīditvā kiccakaraṇīyāni mantetvā gharāni gacchanti,
tasmā p. "ahañ ca tesaṃ rahassaṃ5 ammaṇassa heṭṭhā ni-
pajjitvā jānituṃ sakkuṇeyyan" ti cintetvā taṃ ammaṇaṃ ukkhi-
pāpetvā ta. attharakaṃ attharāpetvā a. heṭṭhā pavisitvā puri-
sānaṃ saññaṃ6 adāsi: "tumhe catūsu p-esu mantetvā gatesu
āgantvā maṃ nethā7" ti, te "sādhū" 'ti paṭikkamiṃsu8, Se-
pi rājānaṃ ā.: "mahārāja tumhe amhākaṃ na saddahatha,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anippannatāya, Bs anippannāya.
2 Bd nippannāvattova.
3 Bd anippannatāyā.
4 Bd paññāyanti ko jānāti.
5 Cks add jānanto.
6 Bd asa-.
7 Bds āneyyāthā.
8 Bd pakka-.
[page 382]
382 XXII. Mahānipāta.
idāni kīdisan1" ti, so bhedakānaṃ vacanaṃ gahetvā anisāmetvā
va bhītatasito "idāni kiṃ karoma Senaka p-ā" 'ti pucchi, "ma-
hārāja papañcaṃ akatvā kañci ajānāpetvā g-puttaṃ māretuṃ
vaṭṭatīti", "Senaka2 ṭhapetvā tumhe3 añño mama atthakāmo
nāma n'; atthi, tumhe va attano suhade gahetvā dvārantare
ṭhatvā g-puttassa pāto vā upaṭṭhānaṃ āgacchantassa khaggena
sīsaṃ chindathā" 'ti attano khaggaratanaṃ adāsi, te "sādhu
deva, mā bhāyi, mayaṃ naṃ māressāmā" 'ti vatvā nikkhamitvā
"diṭṭhā no paccāmittassa piṭṭhīti" gantvā bhattammaṇapiṭṭhe
nisīdiṃsu, tato Se-ā.: "ambho ko g-puttaṃ paharissatīti",
itare "tumhe yeva ācariyā" 'ti tass'; eva bhāraṃ akaṃsu, atha
te Se-pucchi: "tumhe rahassaṃ nāma asukassa ca asukassa
ca kathetabban ti vadittha4, kiṃ vo etaṃ kataṃ udāhu diṭṭhaṃ
ādu sutan" ti, "tiṭṭhat'; etaṃ ācariya, yaṃ tumhe rahassaṃ nāma
sahāyakassa kathetabban ti vadittha etaṃ katan" ti, "kiṃ vo
etenā" 'ti5, "kathetha ācariyā" 'ti, "imasmiṃ rahasse rañño
ñāte mayaṃ jīvitaṃ n'; atthīti", "mā bhāyathācariya, idha
tumhākaṃ rahassaṃ bhedako nāma n'; atthi, kathethācariyā"
'ti. So nakhena ammaṇaṃ koṭṭetvā "n'; atthi nu kho imassa6
heṭṭhā g-putto" ti ā., "ācariya g-putto attano issariyena eva-
rūpaṃ ṭhānaṃ na pavisati, idāni yasena pamatto bhavissati,
kathetha tumhe" ti. Se-attano rahassaṃ kathento ā.:
"imasmiṃ yeva nagare asukaṃ nāma vesiyaṃ jānāthā" ti,
"āma ācariyā" ti, "idāni sā paññāyatīti", "na paññāyati
ācariyā" 'ti, "ahaṃ sālavanuyyāne tāya saddhiṃ purisa-
kiccaṃ katvā tassā pilandhanesu lobhena taṃ māretvā tassā
yeva sāṭakena bhaṇḍikaṃ katvā āharitvā amhākaṃ ghare asu-
kabhūmikāya asukagabbhe nāgadante olaṃbesiṃ, valañjetuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiṃ karissathā in the place of kīdisan.
2 Bd -kaṃ.
3 Bd -ehi.
4 Bd vadatha.
5 Bd kathaṃ udāhu diṭhaṃ sutan ti kathaṃ etaṃ ācariyā ti udāhu diṭham
atan ti diṭham eva no sutaṃ ācariyā ti yaṃ tumhe rahassaṃ nāma
sahāyakassa kathetabban ti vadatha kiṃ va etaṃ kataṃ udāhu diṭhaṃ
sutan ti kataṃ etaṃ mayā ti.
6 Cks imasmiṃ.
[page 383]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 383
na visahāmi, purāṇabhāvam assa olokemi, evarūpam pi rājā-
parādhakammaṃ katvā mayā ekassa sahāyakassa kathitaṃ,
tena na kassaci kathitapubbaṃ, iminā kāraṇena ‘sahāyakassa
guyhaṃ kathetabban'; ti mayā kathitan" ti ā., p. tassa ra-
hassaṃ sādhukaṃ vavatthāpetvā sallakkhesi. Pukkuso pi
attano r. kathento "mama ūruyā kuṭṭhaṃ atthi, kaniṭṭho me
pāto va kañci ajānāpetvā taṃ dhovitvā bhessajjena makkhetvā
upari pilotikaṃ datvā bandhati, rājā mayi muducitto ‘ehi Puk-
kusā'; 'ti maṃ pakkositvā yebhuyyena mama ūruyaṃ yeva
sayati, sace pana jāneyya1 mārāpeyya, taṃ kammaṃ mama
kaniṭṭhaṃ ṭhapetvā añño jānanto nāma n'; atthi, tena kāraṇena
‘r. nāma bhātu2 kathetabban'; ti mayā vuttan" ti ā. Kāvindo
pi attano r. kathento: "maṃ kāḷapakkhe uposathadivase Nara-
devo nāma yakkho gaṇhati, ahaṃ ummattakasunakho viya
viravāmi, sv-āhaṃ tam atthaṃ puttassa kathesiṃ, so mama
yakkhena gahitabhāvaṃ ñatvā maṃ antogehe bandhitvā ni-
pajjāpetvā dvāraṃ pidahitvā nikkhamitvā mama saddaṃ patic-
chādanatthaṃ dvāre samajjaṃ kāreti, iminā kāraṇena ‘r. nāma
puttassa kathetabban'; ti mayā vuttan" ti ā. Tato tayo pi
Devindaṃ pucchiṃsu, so pi attano r. kathento: "mayā maṇi-
pabhaṃsanaṃ3 kammaṃ karontena rañño santakaṃ Sakkena
Kusarājassa dinnaṃ siripavesanaṃ maṅgalamaṇiratanaṃ thenetvā
mama mātuyā dinnaṃ, sā kañci ajānāpetvā mama rājakulaṃ
pavisanakāle taṃ mayhaṃ deti, ahaṃ tena maṇinā siriṃ pave-
setvā rājanivesanaṃ gacchāmi, rājā tumhehi saddhiṃ akathetvā
paṭhamataraṃ mayā saddhiṃ katheti, devasikaṃ aṭṭhasoḷasa-
dvattiṃsacatusaṭṭhiṃ4 kahāpaṇe paribbayatthāya mayhaṃ deti,
sace tassa maṇiratanassa channabhāvaṃ5 rājā jāneyya mayhaṃ
jīvitaṃ n'; atthi, iminā kāraṇena ‘r. nāma mātuyā kathetabban'
ti mayā vuttan" ti ā. M. sabbesam pi guyhaṃ paccakkham
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sace pana etaṃ rājā na jāneyya maṃ.
2 Bd kaniṭhabhātu
3 Bd maṇiratanapavisana.
4 Cks add vā.
5 Bd ānubhāvaṃ.
[page 384]
384 XXII. Mahānipāta.
akāsi, te pana attano udaraṃ phāletvā1 antaṃ bāhiraṃ karon-
tā2 viya r. aññamaññaṃ kathetvā3 appamattā "pāto va āgac-
chatha, g-puttaṃ māressāmā" ti vatvā uṭṭhāyāsanā pakka-
miṃsu. Tesaṃ gatakāle paṇḍitassa purisā āgantvā ammaṇaṃ
ukkhipitvā M-aṃ ādāya gamiṃsu. So nahāyitvā alaṃkaritvā
subhojanaṃ bhuñjitvā "ajja me bhaginī Udumbarādevī rājage-
hato me sāsanaṃ pessessatīti" ñatvā dvāre paccāyikaṃ purisaṃ
ṭhapesi: "rājagehato āgataṃ sīghaṃ pavesetvā mama das-
seyyāsīti", evañ ca pana vatvā sayanapiṭṭhe nipajji, tasmiṃ
khaṇe rājāpi sayanapiṭṭhe nipanno p-assa guṇaṃ saritvā "Ma-
hosadhapaṇḍito sattavassikakālato paṭṭhāya maṃ upaṭṭhahanto
na kiñci mayhaṃ anatthaṃ akāsi, devatāpucchāya4 paṇḍite asati
jīvitam pi me na siyā, veripaccāmittānaṃ vacanaṃ gahetvā
‘asamadhuraṃ paṇḍitaṃ mārethā'; ti khaggaṃ dentena5 ayuttaṃ
mayā kataṃ, sve dāni naṃ passituṃ na labhissāmīti" sokaṃ
uppādesi, sarīrato sedā mucciṃsu6, sokasamappito cittāssādaṃ
na labhi, U-devī tena saddhiṃ ekasayanagatā taṃ ākāraṃ disvā
"kin nu kho mayhaṃ koci aparādho atthi udāhu aññaṃ devassa
kiñci sokakāraṇaṃ uppannan" ti pucchantī i. g. ā.:
70. Kin nu tvaṃ vimano7 si rāja,
dipadindavacanaṃ suṇoma n'; etaṃ8,
kiṃ cintayamāno dummano si,
na hi deva aparādho atthi mayhan ti.
Atha rājā gātham āha:
71. Pañño vajjho Mahosadho ti,
āṇatto me vadhāya bhūripañño,
taṃ cintayamāno dummano 'smi,
na hi devi aparādho atthi tuyhan ti.
Ta. āṇatto ti bhadde cattāro p-ā Ma-paṇḍitaṃ mama paccatthiko ti
kathayiṃsu, mayā tatvato avicinitvā vadhetha nan ti bhūripañño vadhāya āṇatto,
taṃ kāraṇaṃ cintayamāno varaṃ mama maraṇaṃ na paṇḍitassā 'ti dummano
'smīti ā.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Ck; Cs udāraṃ phaḷetvā viya, Bd uraṃ dālaññate viya.
2 Cks karontaṃ.
3 Bd katvā tumhe in the place of antaṃ--kathetvā.
4 Bd devatāya pucchitapañhe pi.
5 Cks dinnena.
6 Bd muñciṃsu.
7 Cks dummano.
8 Bd metaṃ.
[page 385]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 385
Tassā taṃ sutvā va Mahāsatte1 pabbatamatto soko uppajji,
sā cintesi: "eken'; upāyena rājānaṃ assāsetvā rañño niddokka-
manakāle mama kaniṭṭhassa sāsanaṃ pahiṇissāmīti", atha naṃ
sā āha: "mahārāja tayā v'; etaṃ kataṃ gahapatiputtaṃ2 ma-
hante issariye patiṭṭhāpentena, tumhehi3 so senāpatiṭṭhāne ṭha-
pito, idāni kira tumhākaṃ yeva paccatthiko jāto, na kho pana
paccāmitto khuddako nāma atthi, hāretabbo4 va so, tumhe mā
cintayitthā" 'ti rājānaṃ assāsesi, so tanubhūtasoko niddaṃ
okkami, devī uṭṭhāya gabbhaṃ pavisitvā "Mahosadha, cattāro
p-ā taṃ paribhindiṃsu, rājā kuddho sve dvārantare tava va-
dhaṃ āṇāpesi, sve rājakulaṃ na āgacceyyāsi, āgacchanto5
pana nagaraṃ hatthagataṃ katvā samattho hutvā āgaccheyyā-
sīti" paṇṇaṃ likhitvā modakassa anto pakkhipitvā modakaṃ
suttakena veṭhetvā navabhājane katvā vāsetvā6 lañchetvā7
atthacarikāya itthiyā adāsi: "imaṃ modakaṃ āharitvā mama
kaniṭṭhassa dehīti", sā tathā akāsi, "rattiṃ kathaṃ nikkhantā"
ti na8 cintetabbaṃ, raññā paṭhamam eva deviyā varo dinno,
tena taṃ na koci vāresi, Bo. paṇṇākāraṃ gahetvā uyyojesi,
sā gantvā dinnabhāvaṃ ārocesi, tasmiṃ khaṇe devī gantvā
raññā saddhiṃ nipajji, Bo. pi modakaṃ bhinditvā paṇṇaṃ vā-
cetvā tam atthaṃ ñatvā kātabbaṃ kiccaṃ vicāretvā sayane
nipajji. Itare cattāro janā pāto va khaggahatthā dvārantare
ṭhatvā p-aṃ apassantā dummanā hutvā rañño santikaṃ gantvā
"kiṃ paṇḍitā9 hato vo g-putto" ti vutte "na passāma devā"
ti āhaṃsu. M. pi aruṇuggamane yeva nagaraṃ attano hattha-
gataṃ ñatvā10 ta. ta. ārakkhaṃ datvā11 mahājanaparivuto rathaṃ
āruyha mahantena parivārena rājadvāraṃ agamāsi, rājā sīha-
pañjaraṃ ugghāṭetvā olokento aṭṭhāsi, atha naṃ M. rathā
otaritvā vandi, rājā cintesi: "sac'; āyaṃ mama paccatthiko
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sā tassa vacanaṃ sutvā va mahāsattassa atthāya.
2 so Cks; Bd mahārāja tumhehi eso g-putto.
3 Bd puna tumhehi.
4 Bd māretabbo.
5 Bd -te.
6 Bd chādetvā.
7 Ck lañje-, Bd lañci-.
8 Ck naṃ.
9 Cks -ta.
10 Bd katvā.
11 Bd dhapetvā.
[page 386]
386 XXII. Mahānipāta.
bhaveyya na maṃ vandeyyā" 'ti, atha naṃ pakkosāpetvā rājā
sayane nisīdi, M. pi gantvā ekamantaṃ nisīdi, cattāro pi p-ā
tatth'; eva nisīdiṃsu, atha naṃ rājā kiñci ajānanto viya "tāta
tvaṃ hiyyo gato1 idāni2 āgacchasi, kiṃ maṃ evaṃ paricca-
jasīti" vatvā imaṃ gātham āha:
72. Abhidosagato idāni esi3,
kiṃ sutvā kim āsaṃkate mano te,
ko te kim avoca bhūripañña,
iṃgha taṃ vacanaṃ suṇoma, brūhi me tan ti.
Ta. abhi -- ti hiyyo paṭhamayāme gato, kimāsaṃkate ti kiṃ āsaṃkate,
kimavocā 'ti kiṃ rañño santikaṃ māgamīti taṃ koci avoca.
Atha naṃ M.: "mahārāja tayā me catunnaṃ p-tānaṃ va-
canaṃ gahetvā vadho āṇatto, tenāhaṃ na emīti" codento i. g. ā.:
73. Pañño vajjho Mahosadho ti
yadi te mantayitaṃ janinda dosaṃ
bhariyāya rahogato asaṃsi
guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mam'; etan ti.
Ta. yadite ti yasmā tayā, mantayitan ti kathitaṃ, dosan ti abhi-
dosaṃ, rattibhāge ti a., kassa kathitan ti bhariyāya, tvaṃ hi tassā imaṃ atthaṃ
rahogato asaṃsi, guyhaṃ -- ti yathā evarūpaṃ attano rahassaṃ pākaṭaṃ kataṃ,
sutaṃ mametan ti mayā pan'; etaṃ tasmiṃ yeva khaṇe sutaṃ devā 'ti vadati.
Rājā taṃ sutvā va "imāya taṃ khaṇaṃ yeva sāsanaṃ
pahitaṃ4 bhavissatīti" kuddho deviṃ olokesi, taṃ ñatvā M.
"kiṃ deva deviyā kujjhatha, ahaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ
sabbaṃ jānāmi, deva tumhākaṃ rahassaṃ tava5 deviyā kathi-
taṃ hotu, ācariya-Senakassa Pukkusādīnaṃ vā6 rahassaṃ
mama kena7 kathitaṃ, ahaṃ etesaṃ pi rahassaṃ jānāmi yevā"
'ti Senakassa tāva rahassaṃ kathento imaṃ gātham āha:
74. Yaṃ sālavanasmiṃ8 Senako
pāpakammam akāsi9 asabbhirūpaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gantvā.
2 Cks repeat idāni.
3 Ck ekisi, Bds ehisi.
4 Cks pahiṇitaṃ.
5 Bd tumhākaṃ tāva rahassaṃ mama, Ck t. r. tava mama, Cs t. r. tava ma.
6 Cks omit vā.
7 Cks tena.
8 read: -smi.
9 read: akās'.
[page 387]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 387
sakhino va rahogato asaṃsi,
guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mam'; etan ti.
Ta. asabbhi -- ti asādhujātikaṃ1 lāmakaṃ akusalakammaṃ akāsi, imas-
miṃ yeva nagare asukaṃ nāma vesiṃ sālavanuyyāne māretvā alaṃkāraṃ gahetvā
tassā yeva sāṭakena bhaṇḍikaṃ katvā attano ghare asukaṭṭhāne ṭhapesi, sa-
khino vā 'ti atha naṃ mahārāja ekassa sahāyakassa rahogato hutvā akkhāsi,
tam pi mayā sutaṃ, nāhaṃ devassa paccatthiko jāto Senako paccatthiko, yadi
te paccatthikena kammaṃ atthi2 Senakaṃ gaṇhāpehīti.
Rājā Senakaṃ oloketvā "saccan" ti pucchitvā "saccaṃ
devā" 'ti vutte tassa bandhanāgāraṃ pavesanaṃ3 āṇāpesi.
Paṇḍito pi Pukkusassa rahassaṃ kathento i. g. ā.:
75. Pukkusa-purisassa te janinda
uppanno rogo arājayutto4,
bhātuc ca rahogato asaṃsi,
guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mam'; etan ti.
Ta. arājayutto5 ti mahārāja ekassa kuṭṭharogo uppanno, so rājūnaṃ
pattuṃ6 ayutto, chupanānucchaviko na hoti, tumhe ca Pukkusassa ūru muduko
ti yebhuyyena tass'; eva ūrumhi nipajjatha, so pan'; esa vaṇabandhanapilotikāya
phasso7 devā 'ti.
Rājā nam pi oloketvā "saccan" ti pucchitvā "āma devā"
'ti vutte tam pi bandhanāgāraṃ pavesāpesi. Paṇḍito Kāvin-
dassa pi rahassaṃ kathento āha:
76. Ābādho 'yaṃ8 asabbhirūpo,
Kāvindo Naradevena9 puṭṭho
puttassa rahogato asaṃsi,
guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mam'; etan ti.
Ta. asabbhi -- ti yena so ābādhena puṭṭho ummattakasunakho viya
viravati so naradevayakkhābādho10 asabbhijātiko lāmako, tena11 puṭṭho rāja-
kulaṃ pavisituṃ ayutto mahārājā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -jānitaṃ.
2 Cks sati.
3 Cks omit pa-.
4 Cks arājaputto.
5 Cs arājappa, Ck arājappatto,
6 Bd omits pattuṃ.
7 -ppatto ti---phasso wanting in Cs.
8 so Bd; Ck ābādhaṃ naṃ, Cs ābādhanaṃ.
9 so all three MSS. for -deveneva?
10 Ck naradevayakkho bādho, Bd so naradevena yakkhena gahito ābādho.
11 Ck natena, Cs ntena.
[page 388]
388 XXII. Mahānipāta.
Rājā tam pi "saccaṃ Kāvindā" 'ti pucchitvā "saccan"
ti vutte tam pi bandhanāgāraṃ pavesāpesi. P. Devindassa
rahassaṃ kathento i. g. ā.:
77. Aṭṭhavaṃkaṃ1 maṇiratanaṃ2 uḷāraṃ
Sakko te addā pitāmahassa,
Devindassa gataṃ tad ajja hatthaṃ,
mātuc ca3 rahogato asaṃsi,
guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mam'; etan ti
Ta. pitāmahassā 'ti tava pitāmahassa Kusarājassa, tadajja-ti taṃ
maṅgalasammataṃ maṇiratanaṃ ajja Devindassa hatthagataṃ mahārājā 'ti.
Rājā tam pi "saccaṃ kirā" 'ti pucchitvā "saccan" ti
vutte tam pi bandhanāgāraṃ pavesāpesi. Evan te "Bodhi-
sattaṃ vadhessāmā" 'ti sabbe sambandhanaṃ paviṭṭhā. Bo.
pi "iminā kāraṇenāhaṃ ‘attano guynaṃ parassa na kathe-
tabban'; ti vadāmi, kathetuṃ vaṭṭatīti vadantā pana mahāvinā-
saṃ pattā" ti vatvā uparidhammaṃ desento imā gāthā abhāsi:
78. Guyhassa hi guyham eva sādhu,
na hi4 guyhassa pasattham āvikammaṃ,
anipphādāya5 saheyya dhīro,
nipphannattho6 yathāsukhaṃ bhaṇeyya.
79. Na guyham atthaṃ vivareyya, rakkheyya naṃ yathā nidhiṃ,
na hi pātukato sādhu guyho attho pajānatā
80. Thiyā guyhaṃ na saṃseyya amittassa ca paṇḍito (V. p. 81)
yo cāmisena saṃhīro hadayatthe7 no ca yo naro.
81. Guyham attham asambuddhaṃ sambodhayati yo naro
mantabhedabhayā tassa dāsabhūto titikkhati.
82. Yāvanto purisass'; atthaṃ guyhaṃ jānanti mantinaṃ
tāvanto tassa ubbegā8, tasmā guyhaṃ na vissaje.
83. Vivicca bhāseyya9 divā rahassaṃ
rattiṃ giraṃ nātivelaṃ pamuñce,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atha-.
2 so all three MSS.
3 Bd mātuva.
4 Cks omit hi.
5 so Ck; Cs anippādāya, Bd anipphannatāyāva.
6 Bd nippannattho, Ck nippattho, Cs nippattattho?
7 Cks -ttho.
8 Bd ubbhiggā.
9 Cks bhāveyya.
[page 389]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 389
upassutikā hi suṇanti mantaṃ,
tasmā manto khippaṃ upeti bhedan ti.
Ta. amittassa cā 'ti itthiyā ca paccatthikassa ca na katheyya, saṃ-
hīro ti yo ca yena kenaci āmisena saṃhīrati1 upalāpanasaṃgahaṃ gacchati
tassa pi na saṃseyya, hadayatthe no ti yo amitto mittapatirūpako mukhena
aññaṃ katheti hadayena aññaṃ cinteti tassāpi na saṃseyya, asambuddhan ti
parehi aññātaṃ, asambodhanan ti pi pāṭho, pare sambodhetuṃ ayuttan ti a.,
titikkhatīti tassa akkosam pi paharam pi dāso viya hutvā titikkhati adhi-
vāseti, mantinan ti mantīnaṃ vā antare, yāvanto ti mantino jānantīti a.,
tāvanto ti te guyhajānanake paṭicca tattakā2 tassa ubbegā santāsā uppaj-
jantīti, na vissaje ti na vissajjeyya paraṃ na jānāpeyya, viviccā 'ti sace
divā rahassaṃ mantetukāmo hoti viviccaṃ3 okāsaṃ kāretvā supaṭicchannaṭṭhāne4
manteyya, nātivelan ti rattiṃ rahassaṃ kathento pana ativelaṃ mariyādā-
tikkamantaṃ mahāsaddaṃ karonto giraṃ na-ppamuñceyya, upassutikā ti
mantaṭṭhānaṃ upagantvā tirokuḍḍādisu ṭhatvā sotāro bhavanti, tasmā ti ma-
hārāja tena kāraṇena so manto khippaṃ bhedam upetīti ā.
Rājā M-assa kathaṃ sutvā: "ete sayaṃ rājaverino hutvā
p-aṃ mama veriṃ karontīti" kujjhitvā "gacchatha te nagarā
nikkhamāpetvā sūlesu tāva uttāsetha sīsāni vā chindathā" 'ti
āṇāpesi, tesu pacchābāhaṃ bandhitvā catukke ṭhatvā pahāra-
sataṃ datvā nīyamānesu p., deva ime tumhākaṃ porāṇakā-
maccā, khamatha tesaṃ aparādhan" ti rañño kathesi, rājā
"sādhū" 'ti pakkosāpetvā tass'; eva dāse katvā adāsi, so pana
te tatth'; eva bhujisse akāsi, rājā "tena hi mama vijite mā
vasantū" 'ti pabbājaniyakammaṃ āṇāpesi, p. "khamatha deva
etesaṃ andhabālānan" ti khamāpetvā tesaṃ ṭhānantarāni paṭi-
pākatikāni kārāpesi, rājā "paccāmittesu pi tāv'; assa evarūpā
mettābhāvanā5, aññesu kathaṃrūpā bhavissatīti" paṇḍitassa
ativiya pasanno. Tato paṭṭhāya cattāro p-ā uddhaṭadāṭhā viya
sappā nibbisā hutvā kiñci kathetuṃ nāsakkhiṃsū 'ti. Pañca-
paṇḍitapañho niṭṭhito. Niṭṭhito ca Paribhindanakathā6 ti.
Tato paṭṭhāya p. va rañño atthañ ca dhammañ ca anu-
sāsati, so cintesi: "rañño setacchattam eva, rajjaṃ pana ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saṃgahīrati, Bd saṃhirati.
2 Cks kaṃ, Bd tatthake paṭicca.
3 Bd vivittaṃ.
4 Cks apaṭi-.
5 Bd omits bhāvanā.
6 Cks paribhaṇḍakathā.
[page 390]
390 XXII. Mahānipāta.
vicāremi, mayā appamattena bhavituṃ vaṭṭatīti" so nagare
mahāpākāraṃ nāma kāresi, tathā anupākāradvāraṭṭālake an-
taraṭṭālake1 udakaparikhaṃ kaddamaparikhaṃ sukkhaparikhan
ti tisso parikhā kāresi, antonagare pi jiṇṇagehāni paṭisaṃkhārā-
pesi, mahāpokkharaṇiyo kārāpetvā tāsu udakanidhānaṃ2 kāresi,
nagare sabbakoṭṭhāgārāni dhaññassa pūrāpesi, Himavantapade-
sato kulūpagatāpasehi kaddamakumudabījaṃ3 āharāpesi, uda-
kaniddhamanāni sodhāpetvā bahinagare pi jiṇṇapaṭisaṃkhāra-
kammaṃ kārāpesi, kiṃkāraṇā: anāgatabhayaṃ paṭibāhanatthaṃ,
tato tato āgatavāṇijake pi4 "kuto āgatā" ti pucchitvā "asu-
kaṭṭhānato nāmā" 'ti "tumhākaṃ rañño kiṃ piyan" ti "asu-
kaṃ nāmā" 'ti sutvā tesaṃ sammānaṃ kāretvā uyyojetvā
attano ekasatayodhe pakkositvā "sammā mayā dinnapaṇṇākāre
gahetvā ekasatarājadhāniyo gantvā im epaṇṇākāre attano pi-
yakāmatāya tesaṃ rājūnaṃ datvā te yeva upaṭṭhahantā tesaṃ
kiriyaṃ vā mantaṃ vā ñatvā mayhaṃ5 pesentā tatth'; eva
vasatha, ahaṃ vo puttadāraṃ posessāmīti" vatvā kesañci kuṇ-
ḍale kesañci suvaṇṇapādukāyo kesañci suvaṇṇamālā6 akkharāni
chinditvā "yadā mama kiccaṃ hoti tadā paññāyatū7" 'ti adhiṭ-
ṭhahitvā tesaṃ hatthe datvā8 pesesi, te ta. ta. gantvā tesaṃ
rājūnaṃ paṇṇākāraṃ datvā "tumhe upaṭṭhātuṃ9 āgat'; amhā"
'ti vatvā "kuto" ti puṭṭhā āgataṭṭhānato aññāni ṭhānāni ācik-
khitvā tehi10 "sādhū" 'ti sampaṭicchite upaṭṭhahantā tesaṃ ab-
bhantarikā ahesuṃ. Tadā Ekabalaraṭṭhe11 Saṃkhapālo nāma
rājā āvudhāni sajjāpeti senaṃ saṃkaḍḍhati, tassa santike upa-
nikkhittapuriso p-assa sāsanaṃ pesesi: "ayaṃ idha pavatti,
‘idan nāma karissatīti'; na jānāmi, pesetvā sayaṃ tatvato jānā-
thā12" 'ti. Atha M. suvapotakam āmantetvā: "samma gantvā
Ekabalaraṭṭhe8 Saṃkhapālarājā idan nāma karotīti ñatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits antara-, Bd anupakārañca dvārattālakaṃ antaraṭṭālakaṃ.
2 Bd -niddhamanaṃ.
3 Bd kudrusakumuda bijāni.
4 Cks -kehi.
5 Bd adds sāsanaṃ.
6 Bd -mālāyo ti so tattha tattha.
7 Bd -yantu.
8 Cks omit datvā.
9 Ck -ṭṭhānaṃ.
10 Bd tena hi.
11 Cks ekabala- or ekakhala-, Bd ekokampala.
12 Ck -tā, Cs -tu, Bd jānāsu.
[page 391]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 391
sakala-Jambudīpaṃ āhiṇḍitvā mayhaṃ pavattiṃ āharathā" 'ti
vatvā madhulājaṃ khādāpetvā madhupānīyaṃ pāyetvā sata-
pākasahassapākehi telehi pakkhantaraṃ makkhetvā pācīnasīha-
pañjare ṭhatvā vissajjesi, so ta. gantvā tassa purisassa santikā
tassa rañño pavattiṃ tatvato ñatvā Jambudīpaṃ parigaṇhanto
Kampillaraṭṭhe1 Uttarapañcālanagaraṃ pāpuṇi. Tadā tattha
Cūḷani-Brahmadatto nāma rājā r. kāresi, tassa Kevaṭṭo nāma
brāhmaṇo atthañ ca dhammañ ca anusāsati p. vyatto, so paccū-
sakāle pabujjhitvā dīpālokena alaṃkatasirigabhaṃ olokento2
mahantaṃ yasaṃ disvā "ayaṃ mama yaso kassa santako" ti
cintento "na aññassa Cūḷanī-Brahmadattassa santako, evarū-
passa pana yasassa dāyakaṃ rājānaṃ sakala-Jambudīpe ag-
garājānaṃ kātuṃ vaṭṭati, ahañ ca aggapurohito bhavissāmīti"
cintesi, so pāto va rañño santikaṃ gantvā sukhasayyaṃ puc-
chitvā "deva mantetabbaṃ atthīti", "vada ācariyā" 'ti, "deva
antonagare raho nāma na sakkā laddhuṃ, uyyānaṃ gacchāmā"
'ti, so "sādhu ācariyā" 'ti rājā tena saddhiṃ uyyānaṃ gantvā
balakāyaṃ bahi ṭhapetvā ārakkhaṃ kārāpetvā brāhmaṇena
saddhiṃ uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi, suvapotako
taṃ kiriyaṃ disvā "bhavitabbam ettha kāraṇena, ajja p-assa
ācikkhitabbayuttakaṃ kiñci suṇissāmīti" uyyānaṃ pavisitvā
maṅgalasālarukkhassa pattantare allīyitvā3 nisīdi, rājā "kathehi
ācariyā" 'ti ā., "mahārāja tava kaṇṇe ito karohi4, catukaṇṇo
yeva manto bhavissati, sace mahārāja mama vacanaṃ karohi5
sakala-Jambudīpe taṃ aggarājānaṃ karomīti", so mahātaṇhāya
tassa vacanaṃ sutvā somanassappatto hutvā "kathethācariya,
karissāmīti", "deva mayaṃ senaṃ saṃkaḍḍhitvā paṭhamaṃ
khuddakanagaraṃ rumhitvā6 gaṇhissāma, ahaṃ hi cūḷadvārena
nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ vakkhāmi: ‘mahārāja tava yuddhena
kiccaṃ n'; atthi, kevalaṃ amhākaṃ santako hohi, tava r. tav'
eva bhavissati, yujjhanto pana amhākaṃ balavāhanassa ma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kampala-.
2 Bd adds attano.
3 Bd niliyitvā.
4 Cks karehi.
5 Bd kareyyāsi.
6 Bd yujhitvā.
[page 392]
392 XXII. Mahānipāta.
hantatāya ekanten'; eva parajjhissasīti1', sace me vacanaṃ
karissasi saṃgahissāma taṃ noce yujjhitvā jīvitakkhayaṃ pā-
petvā dve2 senā gahetvā aññaṃ nagaraṃ tato aññan ti eten'
upāyena s-Jambudīpe r. gahetvā jayapānaṃ pivissāmā3" 'ti
vatvā "ekasatarājāno amhākaṃ nagaraṃ ānetvā uyyāne āpāna-
maṇḍapaṃ kāretvā ta. nisinne visamissakaṃ suraṃ pāyetvā
sabbe pi te jīvitakkhayaṃ pāpetvā Gaṅgāya khipitvā ekasata-
rājadhānisu r. amhākaṃ hatthagataṃ karissāma, evaṃ tvaṃ
s-Jambudīpe aggarājā bhavissasīti", so "sādhu ācariya, evaṃ
karissāmīti", "mahārāja, catukkaṇṇo manto nāma, ayaṃ hi na
sakkā aññena jānituṃ, tasmā papañcaṃ akatvā sīghaṃ nikkha-
mathā" 'ti, rājā tussitvā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Suvapotako
taṃ sutvā tesaṃ mantapariyosāne sākhāyaṃ4 olambakaṃ otā-
rento5 viya Kevaṭṭassa sīse chakaṇapiṇḍaṃ pātetvā "kim etan"
ti mukhaṃ vivaritvā uddhaṃ olokentassa aparaṃ mukhe pātetvā
kirīti vassanto sākhāto uppatitvā "Kevaṭṭa tvaṃ ‘catukaṇṇo me
manto'; ti maññasi, idān'; eva chakaṇṇo jāto, puna aṭṭhakaṇṇo
bhavitvā anekasatakaṇṇo bhavissatīti" vatvā "gaṇhatha gaṇha-
thā" 'ti vadantānaṃ ñeva vātavegena Mithilaṃ gantvā p-assa
nivesanaṃ pāvisi, tassa pana idaṃ vattaṃ: "sace pana kutoci
āgatasāsanaṃ paṇḍitass'; eva kathetabbaṃ hoti ath'; assa aṃ-
sakūṭe otarati, sace Amaradeviyāpi sotuṃ vaṭṭati ucchaṅge
otarati, sace mahājanena sotabbaṃ bhūmiyaṃ otarati, so p-assa
aṃsakūṭe otari, tāya saññāya "rahassena bhavitabban" ti ma-
hājano paṭikkami, p. taṃ gahetvā uparimatalaṃ abhiruyha "kin
te tāta diṭṭhaṃ kiṃ sutan ti pucchi, ath'; assa: "so ahaṃ deva
s-Jambudīpe aññassa rañño santike kiñci bhayaṃ6 na passāmi,
Uttarapañcālanagare pana C-Brahmadattassa purohito Kevaṭṭo
nāma rājānaṃ uyyānaṃ netvā catukaṇṇamantaṃ gaṇhi, ahaṃ
sākhantare nisīditvā tassa mukhe chakaṇapiṇḍaṃ pātetvā āgato
'mhīti" vatvā sabbaṃ diṭṭhaṃ sutaṃ p-assa kathesi, "raññā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ssasi.
2 Cks omit dve.
3 Cks -mī.
4 Cks omit sā-.
5 Bd otaranto.
6 Bd guyhaṃ.
[page 393]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 393
pana sampaṭicchitan" ti vutte ca "sampaṭicchitaṃ devā" 'ti
ā., p. tassa katabbayuttakaṃ sakkāraṃ kāretvā taṃ mudu-
paccattharaṇe suvaṇṇapañjare nipajjāpetvā "Kevaṭṭo mama
Mahosadhabhāvaṃ na jānāti maññe, na idāni 'ssa mantiman-
tassa matthakaṃ pāpuṇituṃ dassāmīti" cintetvā nagarato dug-
gatakulāni nīharāpetvā bahi vāsesi, raṭṭhajanapadadvāragāmesu
samiddhāni issarakulāni ānetvā nagare vāsesi, bahuṃ dhana-
dhaññaṃ sannicayaṃ kāresi. C-Brahmadatto pi Kevaṭṭassa
vacanaṃ gahetvā senaṅgaparivuto gantvā ekaṃ nagaraṃ pa-
rikkhipi, Kevaṭṭo vuttanayena ta. pavisitvā taṃ rājānaṃ saññā-
petvā attano santakaṃ katvā dve senā ekato katvā aññaṃ
rājānan ti evaṃ C-Brahmadatto Kevaṭṭassa ovāde ṭhito ṭha-
petvā Vedeharājānaṃ sese s-Jambudīpe rājāno attano santake
akāsi. Bodhisattassa upanikkhittakapurisā "Brahmadattena
ettakāni nagarāni gahitāni, appamatto hotū" 'ti niccaṃ sāsanaṃ
pesesun" ti, so pi nesaṃ "ahaṃ idha appamatto, tumhe
anukkaṇṭhantā appamattā hutvā vasathā" 'ti pesesi. Brahma-
datto sattadivasasattamāsādhikehi sattahi saṃvaccharehi Vede-
harajjaṃ ṭhapetvā1 sesa-Jambudīpe r. gahetvā Kevaṭṭaṃ āha:
"ācariya Mithilāyaṃ Vedeharajjaṃ gaṇhāmā" 'ti, "mahārāja
Mahosadhapaṇḍitassa vasananagare r. gaṇhituṃ na sakkhis-
sāma, so hi evaṃpaññāya sampanno upāyakusalo" ti, iti so
vitthāretvā candamaṇḍale pahārento2 viya Ma-assa guṇaṃ ka-
thesi, ayaṃ hi3 sayaṃ pi upāyakusalo va, tasmā "Mithila-
rajjaṃ nāma deva appamattakaṃ, s-Jambudīpe r. amhākaṃ
pahoti, kin no etenā" 'ti upāyen'; eva rājānaṃ sallakkhāpesi,
sesarājāno pi "mayaṃ Mithilāya r. gahetvā va jayapānaṃ pi-
vissāmā" 'ti vadanti, Kevaṭṭo te pi vāretvā "Videharajjaṃ
gahetvā kiṃ karissāma, so rājā amhākaṃ santako va, nivatta-
thā" 'ti upāyen'; eva bodhesi, te tassa vacanaṃ sutvā nivat-
tiṃsu, Mahāsattassa purisā sāsanaṃ pesayiṃsu: "Brahmadatto
ekasatarājaparivāro Mithilaṃ āgacchanto va nivattitvā attano
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vajjetvā.
2 Bd -laṃ uṭhapento.
3 Cks ahaṃhi, Bd ayañ hi brāhmano.
[page 394]
394 XXII. Mahānipāta.
nagaram eva gato" ti, so pi tesaṃ "ito paṭṭhāya tassa kiriyaṃ
jānantū" 'ti paṭipesesi. Brahmadatto pi Kevaṭṭena saddhiṃ
"idāni kiṃ4 kiccaṃ karissāmā" ti mantetvā "mayaṃ jaya-
pānaṃ pivissāmā" 'ti uyyānaṃ alaṃkaritvā "cāṭisahassesu
suraṃ ṭhapetha, nānāvidhāni ca macchamaṃsādīni upanethā"
'ti sevake āṇāpesi, tam pi pavattiṃ p-assa upanikkhittapurisā
pesayiṃsu, te pana "visaṃ yojetvā rājāno māretukāmo" ti na
jānanti, M. pana sukapotakassa santikā sutattā jānāti, so "ne-
saṃ surāpānadivasaṃ tatvato jānitvā mama pesethā" 'ti sā-
sanaṃ paṭipesesi, te tathā kariṃsu, taṃ sutvā p.: "na yuttaṃ
mādise paṇḍite dharamāne ettakānaṃ rājūnaṃ maraṇaṃ, avassa-
yo tesaṃ bhavissāmīti" cintetvā sahajātaṃ yodhasahassaṃ
pakkosāpetvā, samma2 C-Brahmadatto kira uyyānaṃ alaṃ-
karāpetvā ekasatarājaparivuto suraṃ pātukāmo, tumhe ta.
gantvā rājūnaṃ āsanesu paññattesu kismiñci anisinne3 yeva
‘C-Brahmadattassa anantaraṃ mahārahāsanaṃ amhākaṃ rañño'
ti gahetvā tesaṃ purisehi ‘tumhe kassa purisā'; ti vutte ‘Vide-
harājassā'; 'ti vadeyyātha, te4 ‘tumhehi saddhiṃ mayaṃ satta-
divasasattamāsādhikāni sattavassāni r. gaṇhantā ekadivasam pi
Videharājānaṃ na passāma, kiṃrājā nām'; esa, gacchath'; assa5
pariyante āsanaṃ gaṇhathā'; 'ti vadantā kalahaṃ karissanti,
tumhe ‘ṭhapetvā Brahmadattaṃ añño amhākaṃ rañño uttari-
taro va n'; atthīti'; kalahaṃ vaḍḍhetvā ‘amhākaṃ rañño āsana-
mattam pi alabhantā idāni vo (add: n'; eva) suraṃ pātuṃ na
macchamaṃsaṃ khādituṃ dassāmā'; 'ti nadantā vaggantā sadden'
eva tesaṃ tāsaṃ janetvā mahantehi laguḷehi sabbacāṭiyo bhin-
ditvā macchamaṃsaṃ vippakiritvā aparibhogaṃ katvā javena
senāya antaraṃ pavisitvā devanagaraṃ paviṭṭhā asurā viya
ulloḷaṃ uṭṭhāpetvā:, mayaṃ Mithilanagare Ma-paṇḍitassa purisā6,
sakkontā amhe gaṇhathā'; 'ti tumhākam gatabhāvaṃ7 jānāpetvā
āgacchathā" 'ti vatvā pesesi, te "sādhū" 'ti tassa vacanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks taṃ.
2 so all three MSS.
3 Ck -o.
4 Cks omit te.
5 Cks gacchatassa, Bd gacchatha?
6 Bd adds sace.
7 Bd āgata-.
[page 395]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 395
sampaṭicchitvā vanditvā sannaddhapañcāvudhā nikkhamitvā ta.
gantvā Nandanavanam iva alaṃkatauyyānaṃ pavisitvā sa-
mussitasetacchatte ekasatarājapallaṃke ādiṃ katvā paṭiyattaṃ
taṃ siribhāvaṃ disvā M-ena vuttaniyāmen'; eva sabbaṃ katvā
mahājanaṃ saṃkhobhetvā Mithilābhimukhā pakkamiṃsu, rāja-
purisāpi tesaṃ rājūnaṃ taṃ pavattiṃ ārocesuṃ, Brahmadatto
"evarūpassa nāma visayogassa antarāyo kato" ti kujjhi, rājāno
pi "amhākaṃ jayapānaṃ pātuṃ nādāsīti" kujjhiṃsu, balakāyo
pi "mayaṃ amūlakaṃ suraṃ pātuṃ na1 labhimhā" 'ti kuj-
jhiṃsu, Brahmadatto pi te rājāno āmantetvā "atha bho Mi-
thilaṃ gantvā Videharājassa sīsaṃ khaggena chinditvā pādehi
akkamitvā nisinnā jayapānaṃ pivissāmā" 'ti, "senaṃ gamana-
sajjaṃ karothā" 'ti vatvā puna rahogato Kevaṭṭassāpi tam
atthaṃ kathetvā "ambho2 evarūpassa vattassa3 antarāyakaraṃ
paccāmittaṃ gaṇhissāma, ekasatarājūnaṃ aṭṭhārasākkhohiṇi-
saṃkhāya senāya parivutā taṃ nagaraṃ gacchāma, etha āca-
riyā" ti ā., brāhmaṇo attano paṇḍitabhāvena cintesi: "Ma-paṇ-
ḍitaṃ jinituṃ nāma na sakkā, amhākaṃ yeva lajjitabbakaṃ4
bhavissati, nivattessāmi rājānan" ti, atha naṃ eva āha: "ma-
hārāja na esa Videharañño thāmo, Ma-paṇḍitassa saṃvidhānam
etaṃ, mahānubhāvo pan'; esa, tena rakkhitā Mithilā sīharak-
khitā guhā viya na sakkā kenaci gahetuṃ, kevalaṃ amhākaṃ
lajjanakaṃ bhavissati, alaṃ ettha gamanenā" 'ti, rājā pana
khattiyamānena issariyamadena ca matto hutvā "kiṃ so ka-
rissatīti" vatvā ekasatarājaparivuto aṭṭharasākkhohiṇisaṃkhāya
senāya5 nikkhami, Kevaṭṭo pi attano kathaṃ gaṇhāpetuṃ
asakkonto "rañño paccanīkavutti nāma ayuttā" ti tena saddhiṃ
yeva nikkhami. Te pi yodhā ekaratten'; eva Mithilaṃ patvā
attanā kataṃ kiccaṃ p-assa kathayiṃsu, paṭhamaṃ pahita-
upanikkhittapurisāpi 'ssa sāsanaṃ pahiṇiṃsu: "C-Brahmadatto
‘Videharājānaṃ gaṇhissāmīti'; ekasatarājaparivāro āgacchati,
paṇḍito6 appamatto hotū" 'ti7, "ajja asukaṭṭhānaṃ nama āgato,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd a.
2 Bd amhākaṃ.
3 Bd mantassa.
4 Bd -tabbaṃ.
5 Bd adds saddhiṃ.
6 Bd -ta.
7 Bd hotu, omitting ti.
[page 396]
396 XXII. Mahānipāta.
ajja asukaṭṭhānaṃ, ajja nagaraṃ pāpuṇissatīti" pi 'ssa ni-
baddhaṃ sāsanaṃ pesenti yeva, taṃ sutvā M. appamattataro
ahosi, Videharājā pana "Brahmadatto kira imaṃ nagaraṃ ga-
hetuṃ āgacchatīti" paramparāghosena assosi, atha Brahmadatto
aggapadose yeva ukkāsatasahassena dhāriyamānena1 āgantvā
sakalanagaraṃ parivāresi, atha naṃ hatthipākārarathapākāra-
assapākārehi parikkhipāpetvā tesu tesu ṭhānesu balagumbaṃ
ṭhapesi, manussā unnadantā appoṭhentā seḷentā naccantā gajjantā
aṭṭhaṃsu, dīpobhāsena c'; eva alaṃkārobhāsena ca sakalasatta-
yojanikā Mithilā ekobhāsā ahosi, hatthiassarathapattituriyādi-
saddehi paṭhaviyā bhijjanakālo viya ahosi, cattāro paṇḍitā ullola-
saddaṃ sutvā ajānantā rañño santikaṃ gantvā "mahārāja
mahā ullolasaddo2, na kho pana jānāma kin nām'; etaṃ, vī-
maṃsituṃ vaṭṭati mahārājā" 'ti, taṃ sutvā rājā "Brahma-
datto nu kho āgato bhaveyyā" 'ti sīhapañjaraṃ vivaritvā
olokento tassāgatabhāvaṃ ñatvā bhītatasito "n'; atth'; amhākaṃ
jīvitaṃ, sve dāni no sabbe jīvitakkhayaṃ pāpessatīti" tehi
saddhiṃ sallapanto nisīdi, M. pan'; assāgatabhāvaṃ ñatvā sīho
viya asambhīto sakalanagare3 ārakkhaṃ saṃvidahitvā "rājānaṃ
assāsessāmīti" rājanivesanaṃ abhirūhitvā vanditvā ekamantaṃ
aṭṭhāsi, rājā naṃ disvā paṭiladdhāssāso hutvā "ṭhapetvā
mama puttaṃ Ma-paṇḍitaṃ añño maṃ imamhā dukkhā moce-
tuṃ samattho nāma n'; atthīti" cintetvā tena saddhiṃ salla-
panto āha:
Ja_XXII.9(=546).1: Pañcālo sabbasenāya Brahmadatto samāgato,
sāyaṃ Pañcaliyā senā appameyyā Mahosadha || Ja_XXII:1451 ||
Ja_XXII.9(=546).2: Piṭṭhimatī pattīmatī sabbasaṃgāmakovidā
ohāriṇī saddavatī bherisaṃkhappabodhanā || Ja_XXII:1452 ||
Ja_XXII.9(=546).3: Lohavijjāalaṃkārā4 dhajanī vāmarohiṇī
sippiyehi susampannā sūrehi suppatiṭṭhitā. || Ja_XXII:1453 ||
Ja_XXII.9(=546).4: Das'; ettha paṇḍitā āhu bhūripaññā rahogamā
mātā ekādasī rañño Pañcāliyam pasaṃsati. || Ja_XXII:1454 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhārayamāno.
2 Bd adds jāto.
3 Cks -raṃ.
4 Cks -vijjālaṃkārābhā.
[page 397]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 397
Ja_XXII.9(=546).5: Ath'; etth'; ekasataṃ khatyā anuyuttā1 yasassino
acchinnaraṭṭhā vyathitā2 Pañcalīnaṃ vasaṃ gatā. || Ja_XXII:1455 ||
Ja_XXII.9(=546).6: Yaṃvadā takkarā rañño akāmā piyabhāṇino
Pañcālam anuyāyanti akāmā3 vasino gatā. || Ja_XXII:1456 ||
Ja_XXII.9(=546).7: Tāya senāya Mithilā tisandhiparivāritā
rājadhānī Videhānaṃ samantā parikhaññati. || Ja_XXII:1457 ||
Ja_XXII.9(=546).8: Uddhaṃ tārakajātā4 va samantā parivāritā,
Mahosadha vijānāhi: kathaṃ mokkho bhavissatīti. || Ja_XXII:1458 ||
Ta. sabbasenāyā 'ti sabbāya ekasatarājadhāniyā5 aṭṭhārasākkhohiṇisaṃ-
khāya saddhiṃ āgato kira tātā 'ti, Pañcāliyā ti Pañcālarañño santakā, piṭ-
ṭhimatīti piṭṭhiyā ānīte dabbasambhāre gahetvā vicarantena vaḍḍhakībalena
samannāgatā, sabbasaṃgāmakovidā ti sabbasaṃgāme6 kusalā, ohāriṇīti
antaraṃ paviṭṭhā7 apaññāyant'; eva harituṃ samatthā8, saddavatīti dasahi sad-
dehi avivittā, bheri -- nā ti etha yātah yujjhatha mā pajjathā ti ādīni ta.
vacībhedena jānāpetuṃ na sakkā tādisāni pan'; ettha kiccāni bherisaddasaṃkha-
saddasaññāṇen'; eva bodhentīti bherisaṃkhappabodhanā lohavijjā ti lohasip-
pāni, sattaratanapatimaṇḍitānaṃ kavacavammikajālikāsīsakaṇerikādīnaṃ8 etaṃ
nāmaṃ, alaṃkārā ti rājarājamahāmattādīnaṃ alaṃkārā, tasmā lohavijjāhi c'
eva alaṃkārehi ca bhāsatīti lohavijjāalaṃkārābhā ti ayam ettha attho, dhaja-
nīti suvaṇṇādipatimaṇḍitehi nānāvatthasamujjalehi rathādisusamussiteh'; eva
dhajehi samannāgatā, vāmarohiṇīti hatthī ca asse ca ārohantā vāmapassena
ārohantīti vāmarohiṇīti vuccanti, tehi samannāgatā, aparimitahatthiassasamākiṇṇā
ti a., sippiyehīti hatthisippāssasippādisu aṭṭhārasasu sippesu nipphattiṃ
pattehi suṭṭhusampannā susamākiṇṇā, sūrehīti tāta esā kira senā sīhasamāna-
parakkamehi sūrayodhehi suppatiṭṭhitā, āhū ti dasa kira ettha senāya paṇḍitā9
ti vadanti, rahogamā ti rahogamanasīlā raho nisīditvā mantanasīlā te kira
ekāhaṃ dvīhaṃ cintetuṃ labhantā paṭhaviṃ parivattetuṃ ākāse gaṇṭhiṃ kātuṃ
samatthā, ekādasīti tehi kira paṇḍitehi atirekatarapaññā9 rañño mātā, sā
tesaṃ ekādasī hutvā Pañcāliyaṃ senaṃ pasaṃsati anusāsati; ekadivasaṃ kir'
eko puriso ekaṃ taṇḍulanāliñ ca puṭabhattañ ca kahāpaṇasahassañ ca gahetvā
nadiṃ tarissāmīti otiṇṇo nadīmajjhaṃ patvā tarituṃ asakkonto tīre ṭhite ma-
nusse evam ā.: ambho mama hatthe ekataṇḍulanāli puṭabhattaṃ kahāpaṇasahassañ
ca atthi, ito me yaṃ ruccati taṃ dassāmi, yo sakkoti so maṃ uttāretū 'ti,
ath'; eko thāmasampanno puriso gāḷhaṃ10 nivāsetvā nadiṃ ogāhetvā11 taṃ hatthe
gahetvā uttāretvā dehi me dātabban ti ā., taṇḍulanāliṃ vā bhattapuṭaṃ vā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anuyantā.
2 Bd byāthitā, Cks vyadhitā.
3 Cks -ma.
4 Cks -kāraka-.
5 Bd -rājanāyikā.
6 Cks -ma.
7 Cks -o.
8 Bd paviṭhena apaññāyanteneva paresaṃ sīsaṃ āharituṃ samattho.
9 Bd tassā kirettha senāya dasa p., Ck -raṃpaṃñā, Bd -rāpañcāla.
10 Bd daḷhaṃ.
11 Ck ogāyitvā, Cs oghāhitvā.
[page 398]
398 XXII. Mahānipāta.
gaṇhā 'ti, ahaṃ mama jīvitaṃ agaṇetvā taṃ uttāresiṃ, na me etehi attho,
kahāpaṇe me dehīti, ahaṃ ito maya yaṃ ruccati taṃ dassāmīti avacaṃ, idāni
me yaṃ ruccati taṃ dammi, icchanto gaṇhāhīti, so samīpe ṭhitass'; ekassa
kathesi, so pi taṃ esa attano ruccanakaṃ tava deti1 evaṃ gaṇhā 'ti ā., so
nāhaṃ gaṇhissāmīti taṃ ādāya vinicchayaṃ gantvā vinicchayāmaccānaṃ ārocesi,
te pi sabbaṃ sutvā tath'; evāhaṃsu, so tesaṃ vinicchayena asantuṭṭho rañño
ārocesi, rājā vinicchayāmacce pakkosāpetvā tesaṃ santike ubhinnam pi vacanaṃ
sutvā tath'; eva vatvā vinicchituṃ ajānanto attano jīvitaṃ pahāya nadiṃ otiṇṇaṃ
parajjhāpesi2, tasmiṃ khaṇe rañño mātā Talatādevī3 nāma avidūre nisinnā
rañño dubbinicchitabhāvaṃ ñatvā tāta imaṃ aṭṭaṃ ñatvā vinicchitan4 ti ā., amma
ahaṃ ettakaṃ jānāmi sace tumhe uttaritaraṃ jānātha vinicchinathā5 'ti, sā evaṃ
karissāmīti vatvā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā: ehi tāta tava hatthagatāni tīṇi pi
bhūmiyaṃ ṭhapehīti paṭipātiyā ṭhapetvā tvaṃ udake vuyhamāno6 imassa kiṃ
kathesīti pucchitvā idan nāmā 'ti vutte tena hi idāni tava ruccanakaṃ gaṇhā
'ti ā., so sahassatthavikaṃ gaṇhi, atha naṃ sā thokaṃ gatakāle pakkosāpetvā
tāta sahassaṃ tava ruccatīti pucchitvā āma ruccatīti vutte tāta tayā ito me
yaṃ ruccati taṃ dassāmīti imassa vuttaṃ na vuttan ti vuttaṃ devīti tena hi
imaṃ sahassaṃ etassa dehīti, so rodanto paridevanto adāsi, tasmiṃ khaṇe rā-
jāpi amaccāpi tussitvā sādhukāraṃ pavattayiṃsu, tato paṭṭhāya tassā paṇḍita-
bhāvo sabbattha pākaṭo jāto, taṃ sandhāya Videharājā7 mātā ekādasīti ā., kha-
tyā ti khattiyā, acchinnaraṭṭhā ti Brahmadattena acchinditvā gahitaraṭṭhā,
vyādhitā8 ti maraṇabhayabhītā aññaṃ gahetabbagahaṇaṃ apassantā, Pañcā-
līnaṃ vasaṃ gatā ti etassa Pañcālarañño vasaṃ gatā ti a., sāmivacanatthe
hi etaṃ upayogavacanaṃ, yaṃvadā takkarā ti yaṃ mukhena vadanti9 taṃ
rañño kātuṃ sakkonto10 va, vasino gatā ti pubbe sayaṃvasino idāni pan'
assa vasaṃ gatā ti a., tisandhīti paṭhamaṃ hatthipākārena11 parikkhittā tato
rathap. tato assap. tato yodhapattip. ti imehi catūhi saṃkhepeti, tisandhi-
parivāritā ti hatthirathānaṃ antare eko sandhi, rathāssānaṃ antare eko
sandhi assapattīnaṃ a. eko ti, parikhaññatīti khaṇiyyati12 imaṃ idāni up-
pāṭetvā gaṇhitukāmā viya samantato khaṇanti, uddhaṃtārakajātā cā 'ti
tāta yāya senāya samantā parivāritā sā anekasatasahassāhi daṇḍadīpikāhi uddhaṃ-
tārakajātā viya khāyati, vijānāhīti tāta Mahosadha Avīcito yāva Bhavaggā
añño tayā sadiso upāyakusalo p. nāma n'; atthi paṇḍitabhāvo ca nāma eva-
rūpesu ṭhānesu paññāyati tasmā tvam eva jāna kathaṃ ito dukkhā mokkho
bhavissatīti a.
Imaṃ rañño kathaṃ sutvā M. cintesi: "ayaṃ rājā ativiya
maraṇabhayabhīto, gilānassa kho pana vejjo paṭisaraṇaṃ chā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kaṃ va deti, Cs ruccantaṃ ma deti.
2 Bd parāpesi.
3 Bd jalāka-.
4 Bd suṭhu vinicchathā.
5 Cks -nethā, Bd vinicchathā.
6 Bd tāta gaṇe tvaṃ udake vuyhamāne, Ck miyyāmāno, Cs vyamāno?
7 Bd pañcālarāja.
8 Bd byādhitā; read: vyathitā.
9 Bd vadati.
10 so all three MSS. for -tā?.
11 Cks yodhahatthi-.
12 Cks khiṇiyyāti, Bd khaṇiyati.
[page 399]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 399
tassa bhojanaṃ pipāsitassa pānīyaṃ, imassa pi ṭhapetvā mam
aññaṃ paṭisaraṇaṃ n'; atthi, assāsessāmi nan" ti, atha naṃ
M. manosilātale nadanto sīho viya "mā bhāyi mahārāja rajja-
sukham anubhava, ahaṃ leḍḍuṃ gahetvā kāko viya dhanuṃ
gahetvā makkaṭo viya ca imaṃ aṭṭhārasākkhohinīsenaṃ udare
baddhasāṭakānam pi assāmikaṃ katvā1 palāpessāmīti" vatvā
imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).9: Pāde deva pasārehi bhuñja kāme ramassu ca
hitvā Pañcāliyaṃ senaṃ Brahmadatto pamāyatīti2. || Ja_XXII:1459 ||
T. a.: tvaṃ deva yathāsukhaṃ attano rajjasukhasaṃkhāte pāde pasārehi
pasārento ca saṃgāmacittaṃ akatvā bhuñja kāme ramassu ca, eso Brahmadatto
imaṃ senaṃ chaḍḍetvā palāyissatīti.
P. rājānaṃ samassāsetvā nikkhamitvā nagare chaṇabheriñ
carāpetvā nāgare āha: "ambho tumhe mā cintayittha, sattāhaṃ
mālāgandhavilepanaṃ pānabhojanādīni3 sampādetvā chaṇakīlaṃ
paṭṭhapetvā4 ta. ta. manussā yathānurūpaṃ mahāpānaṃ pivantu
gandhabbaṃ karontu vādentu naccantu5 seḷentu nadantu6 ap-
poṭhentu, paribbayo vo mama7 santako hotu, ahaṃ Ma-paṇḍito
nāma, passatha8 me ānubhāvan" ti nāgare assāsesi, te tathā
kariṃsu, gītavāditādisaddaṃ bahinagare ṭhitā suṇanti, cūḷa-
dvārena manussā pavisanti, ṭhapetvā paṭisattuṃ9 diṭṭhadiṭṭhaṃ
na gaṇhanti, tasmā sañcāro na chijjati, nagaraṃ paviṭṭhā
chaṇakīḷānissitaṃ janaṃ10 passanti, Cūḷani-Brahmadatto pi na-
gare kolāhalaṃ sutvā amacce evam āha: "ambho amhesu
aṭṭhārasākkhohiṇiyā senāya nagaraṃ parivāretvā ṭhitesu na-
garavāsīnaṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā n'; atthi, ānanditā pīti-
somanassappattā appoṭhenti nandanti seḷenti gāyanti, kin nām'
etan" ti, atha naṃ upanikkhittakapurisā musāvādaṃ katvā
evam āhaṃsu: "deva mayaṃ ekena kammena cūḷadvārena
nagaraṃ pavisitvā chaṇanissitaṃ mahājanaṃ disvā pucchimha:
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd bandhasāṭakānaṃ pi sāmikaṃ akatvā.
2 Bd palāyititi.
3 Cks -naṃ.
4 Bd -tha.
5 Bd vaggantu.
6 Bd nadentu naccantu gāyantu.
7 Bd mo pama.
8 Bd passissatha.
9 Ck -satthaṃ, Cs -santaṃ.
10 Cks chaṇaṃ.
[page 400]
400 XXII. Mahānipāta.
ambho sakala-Jambudīpe rājāno āgantvā tumhākaṃ nagaraṃ
parikkhipitvā ṭhitā, tumhe pana atipamattā, kin nām'; etan"
ti, te evam āhaṃsu: "amhākaṃ rañño kumārakāle eko mano-
ratho ahosi: sakala-Jambudīpe1 rājūhi nagare parivārite chaṇaṃ
karissāmīti, tass'; ajja manoratho matthakaṃ patto, tasmā
chaṇabheriṃ carāpetvā sayaṃ mahātale mahāpānaṃ pivatīti",
rājā tesaṃ kathaṃ sutvā kujjhitvā senaṅgaṃ āṇāpesi: "khip-
paṃ ito c'; ito ca nagaraṃ avattharitvā parikhaṃ bhinditvā
pākāraṃ maddantā dvāraṭṭālake bhindantā nagaraṃ pavisitvā
sakaṭehi kumbhaṇḍāni viya mahājanassa sīsāni gaṇhatha, Vide-
harañño sīsaṃ ānethā" 'ti, taṃ sutvā sūrayodhā nānāvidha-
āvudhahatthā dvārasamīpaṃ gantvā paṇḍitassa purisehi pakka-
māḷakalalasiñcanapāsāṇapatanādīhi2 upaddutā paṭikkamanti,
"pākāraṃ bhindissāmā" 'ti parikhaṃ otiṇṇe3 pi antaraṭṭālesu
ṭhitā ususattitomarādīhi mahāvināsaṃ pāpenti, p-assa yodhā
Brahmadattassa yodhe hatthavikārādīni dassetvā nānappakārehi
akkosanti tajjenti: "tumhe pi alabhantā4 thokaṃ pivissatha
khādissathā" 'ti suravitthakāni5 c'; eva macchamaṃsasūlāni ca
pasāretvā sayam eva pivanti khādanti anupākāre caṃkamanti,
itare kiñci kātuṃ asakkontā C-Brahmadattassa santikaṃ gantvā:
"deva ṭhapetvā iddhimante aññehi nittharituṃ na sakkā" ti
vadiṃsu, rājā catupañcāhaṃ6 vasitvā gahetabbagahaṇaṃ7 apas-
santo Kevaṭṭaṃ pucchi: "ācariya nagaraṃ gaṇhituṃ na sakkā,
eko pi upasaṃkamituṃ samattho nāma n'; atthi, kiṃ kātabban"
ti, "hotu mahārāja, nagaraṃ nāma bahiudakaṃ hoti, udakak-
khayena gaṇhissāma, manussā udakena kilantā8 dvāraṃ vi-
varissantīti", so "atth'; eso upāyo" ti sampaṭicchi, tato paṭ-
ṭhāya udakaṃ pavisituṃ na denti, p-assa upanikkhittakapurisā
paṇṇaṃ likhitvā kaṇḍe bandhitvā taṃ pavattiṃ pesesuṃ,
"tena pi paṭhamam eva āṇattaṃ yo yo kaṇḍe paṇṇaṃ passati
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pa.
2 so Cks for -mala-? Cs pakkamākalala-, Bs sakkharakaddama-,
Bd kaddamavālukakalala-.
3 all three MSS. -o.
4 Bd kilamantā atha.
5 so Cks; Bd sūrapiṭhakāni.
6 Bd catuhapañcāhaṃ.
7 Bd -tabbayuttakaṃ.
8 Bd kilamantā.
[page 401]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 401
so so āharatū" 'ti, ath'; eko puriso taṃ disvā p-assa dassesi,
so taṃ pavattiṃ ñatvā "na me Ma-paṇḍitabhāvaṃ jānantīti"
saṭṭhihatthe veḷū dvidhā phāletvā suparisuddhaṃ sodhetvā puna
ekato katvā cammena bandhitvā upari kalalena makkhetvā
Himavantato iddhimantatāpasehi ānītakaddamakumudabījaṃ1
pokkharaṇītīre kalale ropetvā upari veḷuṃ ṭhapāpetvā2 udakassa
pūrāpesi, ekaratten'; eva vaḍḍhitvā pupphaṃ veḷumatthakato
uggantvā ratanamattaṃ aṭṭhāsi, atha naṃ uppāṭetvā "imaṃ
Brahmadattassa dethā" 'ti attano purisānaṃ dāpesi, te tassa
daṇḍakaṃ valayaṃ katvā "ambho3 Brahmadattassa pādamūlikā,
chātena mā marittha, gaṇhatha4 taṃ uppalaṃ, pilandhitvā daṇ-
ḍakaṃ kucchipūraṃ khādathā" 'ti vatvā khipiṃsu, tam eko
p-assa upanikkhittakapurisānaṃ upaṭṭhāko va gaṇhi, atha naṃ
rañño santikaṃ haritvā5 "passatha deva imassa pupphassa
daṇḍakaṃ, na no ito pubbe evaṃdīgho6 daṇḍako diṭṭhapubbo"
ti vatvā "minatha nan" ti vutte p-assa purisā saṭṭhihattha-
daṇḍakaṃ asītihatthaṃ katvā miniṃsu, puna raññā7 "katth'
etaṃ jātan" 'ti vutte eko musāvādaṃ katvā evam āha: "ahaṃ
deva ekadivasaṃ pipāsito hutvā ‘suram pivissāmīti'; cūḷadvārena
nagaraṃ paviṭṭho nāgarānaṃ udakakīḷanatthāya katā mahā-
pokkharaṇiyo passiṃ8, mahājano nāvāya nisīditvā pupphāni
gaṇhati, tatth'; idaṃ tīrappadese jātaṃ, gambhīraṭṭhāne jātassa
pana daṇḍako satahattho bhavissātīti", taṃ sutvā rājā Kevaṭṭaṃ
ā.: "ācariya na sakkā idaṃ udakakkhayena gaṇhituṃ, harath'
etaṃ9 mantaṃ10" ti, "tena hi deva dhaññakkhayena gaṇhissāma,
nagaraṃ nāma bahidhaññaṃ hotīti", "evaṃ hotu ācariyā" 'ti,
p. purimanayen'; eva taṃ pavattiṃ ñatvā "na me Ke-brāhmaṇo
paṇḍitabhāvaṃ jānātīti" anupākāramatthake kalalaṃ datvā11
vīhiṃ ta. ropāpesi, Bodhisattānaṃ adhippāyā nāma ijjhanti,
vīhi ekaratten'; eva uṭṭhāya pākāramatthaken'; eva paññāyi, tam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ānitaṃkudrusakumudabijaṃ.
2 Bd ropāpetvā.
3 Cks omit ambho.
4 Cks handa te.
5 Bd āh-.
6 Bd -digha.
7 Cks rañño.
8 Ck passitu, Bd passi.
9 Cks haretaṃ.
10 Bd phatan.
11 Bd katvā.
[page 402]
402 XXII. Mahānipāta.
pi disvā Brahmadatto "ambho kim etaṃ pākāramatthakena nīlaṃ
hutvā paññāyatīti", p-assa upanikkhittakapurisā rañño vacanaṃ
mukhato luñcitvā gaṇhantā1 viya "deva gahapatiputto kira Maho-
sadho anāgatabhayaṃ disvā raṭṭhato dhaññaṃ āharāpetvā koṭṭhā-
gārādīni pūrāpetvā sesaṃ dhaññaṃ pākārapasse nikkhipāpesi, te
kira2 vīhī ātape sukkhantā vasse tementā tatth'; eva sassaṃ jane-
suṃ3, aham pi ekadivasaṃ ekena kammena cūḷadvārena pavisitvā
pākārapasse vīhirāsito vīhiṃ hatthena gahetvā vīthiyaṃ chaḍ-
ḍesiṃ, atha maṃ paribhāsantā ‘chāto 'sīti maññe, vīhiṃ dasante
bandhitvā tava gehaṃ haritvā pacāpetvā bhuñjāhīti'; vadiṃsu",
rājā taṃ sutvā Ke-aṃ āha: "ācariya dhaññakkhayena p'; etaṃ
gahetuṃ na sakkā, ayam pi anupāyo" ti, "tena hi deva dā-
rukkhayena gaṇhissāma, nagaraṃ nāma bahidārukaṃ hotīti",
"evaṃ hotu ācariyā" 'ti, purimanayen'; eva taṃ pavattiṃ ñatvā
pākāramatthakena vīhiṃ atikkamitvā paññāyamānaṃ4 dārurāsiṃ
kāresi, manussā Brahmadattassa purisehi saddhiṃ parihāsaṃ
karontā "chāt'; attha yāgubhattaṃ pacitvā bhuñjathā" 'ti
mahantamahantāni dārūni khipanti, rājāpi "pākāramatthakena
dārūni paññāyante5, kim etan" ti pucchitvā "g-putto kira anā-
gatabhayaṃ disvā dārūni āharāpetvā kulānaṃ pacchāgehesu6
ṭhapāpetvā atirekāni pākāraṃ nissāya ṭhapāpesīti" upanikkhitta-
kānaṃ yeva santikā sutvā Ke-aṃ ā.: "ācariya dārukkhayenāpi
na sakkā gaṇhituṃ, haretha taṃ7 upāyan" ti, "mā cintayi
mahārāja, añño upāyo atthīti", "ācariya, kiṃupāyo nām'; esa,
nāhaṃ tava upāyassa antaṃ passāmi, na sakkā amhehi Videhaṃ
gaṇhituṃ, amhākaṃ nagaraṃ gamissāmā" 'ti, "deva ‘C-Brahma-
datto ekasatehi khattiyehi saddhiṃ Videhaṃ gaṇhituṃ na sak-
khīti'; amhākaṃ lajjanakaṃ bhavissati, na Mahosadho yeva p.,
aham pi p. yeva, ekaṃ lesaṃ karissāmā" 'ti, "kiṃ lesaṃ
nāma ācariyā" 'ti, "dhammayuddhan nāma karissāmā" 'ti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vacanaṃ sutvā mukhato vimhi luñcanto.
2 Cks kira te.
3 Bd sassāni sejjāyisu.
4 Cks paññāyanappamānaṃ.
5 Bd -tāni.
6 Bd pacchābhāgehesu.
7 Bd āharathekaṃ.
[page 403]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 403
"kim etaṃ dh-yuddhan nāma" 'ti, "mahārāja na senā yuj-
jhissati, dvinnam pi pana rājūnaṃ dve paṇḍitā ekaṭṭhāne bha-
vissanti1, tesu yo vandissati tassa parājayo bhavissati, Ma-dho
pana imaṃ mantaṃ na jānāti, ahaṃ mahallako so daharo, so
a disvā vandissati, tadā Vedeho parājito nāma bhavissati,
atha mayaṃ Vedehaṃ parājetvā attano nagaraṃ gamissāma,
evan no lajjanakaṃ na bhavissati, idaṃ dh-yuddhan nāmā" 'ti,
p. tam pi rahassaṃ purimanayen'; eva ñatvā "sace Kevaṭṭassa
parajjhissāmi2 nāma na paṇḍito 'smīti" cintesi, Brahmadatto pi
"sobhano ācariya upāyo" ti vatvā3 "sve dh-yuddhaṃ bhavissati
dvinnaṃ paṇḍitānaṃ, dhammena samena jayaparājayo bhavis-
sati4, yo dh-yuddhaṃ na karissati so parājito va nāma bha-
vissatīti" paṇṇaṃ likhāpetvā cūladvārena Vedehassa5 pesesi,
taṃ sutvā Vedeho p-aṃ pakkosāpetvā tam atthaṃ ācikkhi, p.
"sādhu deva, ‘sve pāto va pacchimadvāre dhammayuddha-
maṇḍalaṃ sajjessantu6 dh-yuddhamaṇḍalaṃ āgacchantū'; 'ti
pesetha devā" 'ti, taṃ sutvā āgatadūtass'; eva paṇṇaṃ dāpesi,
p. punadivase "Kevaṭṭass'; eva parājayo hotū" 'ti pacchima-
dvāre dh-yuddhamaṇḍalaṃ sajjāpesi, te pi kho ekasatapurisā
"ko jānāti kiṃ bhavissatīti" p-assa ārakkhatthāya7 Ke-aṃ pari-
vārayiṃsu, te pi ekasatarājāno dh-yuddhamaṇḍalaṃ gantvā
pācīnadisaṃ olokentā aṭṭhaṃsu, tathā Ke-brāhmaṇo, Bo. pana
pāto va gandhodakena nahāyitvā satasahassagghanakaṃ Kāsi-
vatthaṃ nivāsetvā sabbālaṃkārapatimaṇḍito nānaggarasabho-
janaṃ bhuñjitvā mahantena parivārena rājadvāraṃ gantvā
"pavisatu me putto" ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā eka-
mante ṭhatvā "kiṃ tāta Mahosadhā" 'ti vutte "dh-yuddha-
maṇḍalaṃ gamissāmīti" ā., "mayā kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti", "deva
Ke-brāhmaṇaṃ maṇinā vañcetukāmo 'mhi, aṭṭhavaṃkamaṇi-
ratanaṃ laddhuṃ vaṭṭatīti", "gaṇha tātā" 'ti, so taṃ gahetvā
rājānaṃ vanditvā8 otiṇṇo sahajātehi yodhasahassehi parivuto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasissanti.
2 Cks parajji-, Bd parajjhā, Bs parajjhāmi.
3 Cks omit ti vatvā.
4 Cks -ssatīti.
5 Cks vi-.
6 Bd sajjissanti.
7 Cks -ttāya.
8 Bd adds rājagehato.
[page 404]
404 XXII. Mahānipāta.
navutikahāpaṇasahassagghanakaṃ setasindhavayuttaṃ ratha-
varaṃ āruyha pātarāsavelāya dvārasamīpaṃ pāpuṇi, Kevaṭṭo
pi "idāni āgamissati idāni āgamissatīti" tassāgamanamaggaṃ
olokento aṭṭhāsi, olokanen'; eva dīghagīvataṃ patto viya suri-
yatejena sede muñcante1, M. pi mahāparivāratāya samuddo
viya ajjhottharanto kesarasīho viya asambhīto vigatalomahaṃso
dvāraṃ vivarāpetvā nagarā nikkhamma rathā oruyha sīho viya
vijambhanto2 pāyāsi, ekasatarājāno tassa rūpasiriṃ disvā "esa
kira Sirivaḍḍhaseṭṭhiputto Mahosadhapaṇḍito paññāya sakala-
Jambudīpe adutiyo" ti ukkuṭṭhisahassāni pavattayiṃsu, so pi
kho marugaṇaparivuto Sakko viya anopamena sirivibhavena
taṃ maṇiratanaṃ hatthena gahetvā Kevaṭṭābhimukho ahosi,
Ke-taṃ disvā va sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto paccugga-
manaṃ katvā evam ā.: "p-a Ma-dha, mayaṃ dve pi p-ā, am-
hākaṃ tumhe nissāya ettakaṃ kālaṃ vasantānaṃ tumhehi
paṇṇākāramattam pi na pesitapubbaṃ, kasmā evam akatthā3"
'ti, atha naṃ M.: "p-a, tumhākaṃ anucchavikaṃ paṇṇākāraṃ
olokento ajja imaṃ maṇiratanaṃ labhimha, handa naṃ gaṇ-
hatha, evarūpaṃ nāma aññaṃ maṇira-n'; atthīti", so tassa
hatthe jalamānaṃ maṇira-disvā "dātukāmo me bhavissatīti"
cintetvā "tena hi dehīti" hatthaṃ pasāresi, M. "gaṇhā" 'ti
khipitvā pasāritahatthassa aggaṅgulīsu pātesi, brāhmaṇo garu-
maṇiratanaṃ aṅgulīhi dhāretuṃ nāsakkhi, taṃ parigaḷitvā M-assa
pādamūle pati, brāhmaṇo lobhena "gaṇhissāmi nan" ti tassa
pādamūle onato ahosi, ath'; assa M. uṭṭhātuṃ adanto ekena
hatthena khandhaṭṭhike ekena piṭṭhikacchāyaṃ gahetvā "uṭṭhe-
tha ācariya uṭṭhetha āc-, ahaṃ daharo tumhākaṃ nattumatto4,
mā maṃ vandathā" 'ti vadanto aparāparaṃ katvā nalāṭaṃ
mukhena saddhiṃ bhūmiyaṃ ghaṃsitvā lohitamakkhitaṃ5 katvā
"andhabāla tvaṃ mama santikā vandanaṃ paccāsiṃsasīti6"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sedā muñcanti.
2 Bd -amāno.
3 Bd karitthā.
4 Bd natthu-, Ck nantu-, Cs nanamatto?
5 Cks -kkhittaṃ.
6 all three MSS. -satīti.
[page 405]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 405
gīvāyaṃ gahetvā khipi, so usabhamattaṭṭhāne patitvā uṭṭhāya
palāyi, maṇiratanaṃ pana M-assa manussā va gaṇhiṃsu, Bo-
assa pana "uṭṭhetha uṭṭhetha mā maṃ vandathā" 'ti vacīghoso
sakalaparisaṃ chādetvā aṭṭhāsi, "Ke-brāhmaṇena p-assa pādā
vanditā" ti parisāpi 'ssa ekappahāren'; eva unnādādīni akāsi,
Brahmadattaṃ ādiṃ katvā sabbe pi te rājāno K-aṃ M-assa
pādamūle onataṃ1 addasaṃsu yeva, te "amhākaṃ p-ena M-dho
vandito, idāni parājit'; amha, na no jīvitaṃ dassatīti" attano attano
asse āruyha Uttarapañcālābhimukhā palāyituṃ ārabhiṃsu, te
palāyante disvā Bo-assa parisā "C-Brahmadatto ekasatakhattiye
gahetvā palāyatīti" puna ukkuṭṭhim akāsi, taṃ sutvā te rājāno
maraṇabhayabhītā bhiyyosomattāya palāyantā senaṅgaṃ bhin-
diṃsu, Bo-assa parisāpi nadantī vaggantī suṭṭhutaraṃ kolā-
halam akāsi, M. senaṅgaparivuto nagaram eva pāvisi, Brahma-
dattassa senā tīṇi mattāni yojanāni pakkhandi, Ke-assaṃ
āruyha nalāṭe lohitaṃ puñchamāno senaṃ patvā assapiṭṭhiyaṃ
nisinno "bho2 mā palāyatha, nāhaṃ g-puttaṃ vandāmi, tiṭṭhatha
tiṭṭhathā" 'ti ā., senā aṭhatvā gacchat'; eva Ke-aṃ akkosantā
paribhāsantā: "pāpadhamma duṭṭhabrāhmaṇa ‘dhammayuddhaṃ
nāma karissāmīti'; gantvā nattumattam3 pi appahontaṃ vandi4,
n'; atthi tava akattabban" ti tassa kathaṃ asuṇantā va gac-
chant'; eva, so vegena gantvā senaṃ sampāpuṇitvā "bho2 va-
canaṃ saddahatha mayhaṃ, nāhaṃ naṃ vandāmi, maṇiratanena
maṃ vañcesīti", sabbe pi te rājāno nānākāraṇehi bodhetvā5
attano kathaṃ gaṇhāpetvā tathā pabhinnasenaṃ paṭinivattesi,
sā pana tāva mahatī senā sace paṃsumuṭṭhiṃ vā ekekaṃ
leḍḍuṃ vā6 gahetvā7 khipeyya parikhaṃ pūretvā pākārappa-
māṇarāsi bhaveyya, Bodhisattānaṃ pana adhippāyā ijjhantīti
eko pi paṃsumuṭṭhiṃ vā leḍḍuṃ vā nagarābhimukhaṃ khipanto
nāma nāhosi, sabbe nivattetvā8 attano khandhāvāraṭṭhānam eva
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. oṇa-.
2 Bd bhonto.
3 Bd natta-.
4 Bd vandasi.
5 Bd sabbodhetvā.
6 Cks omit vā.
7 Bd adds nagarābhimukho.
8 so all three MSS. for -ttitvā?
[page 406]
406 XXII. Mahānipāta.
paccāgamiṃsu, rājā Ke-aṃ pucchi: "kiṃ karoma ācariyā" 'ti,
"deva kassaci cūḷadvārena nikkhamituṃ adantā1 sañcāraṃ
chindāma, manussā nikkhamituṃ alabhantā ukkaṇṭhitvā dvāraṃ
vivarissanti, atha mayaṃ paccāmitte gaṇhissāmā" 'ti, p. taṃ
pavattiṃ purimanayen'; eva sutvā cintesi: "imesu ciraṃ idha
vasantesu phāsukaṃ nāma n'; atthīti upāyen'; eva palāpetuṃ
vaṭṭatīti" so "mantena te palāpessāmīti" ekaṃ mantakusalaṃ
amaccaṃ upadhārento Anukevaṭṭaṃ nāma disvā pakkosāpetvā
"ācariya mahākaṃ ekaṃ kammaṃ nittharituṃ vaṭṭatīti" ā.,
"kiṃ karomi p-a, vadehīti", "tumhe anupākāre ṭhatvā amhā-
kaṃ manussānaṃ pamādaṃ oloketvā antarantarā Brahmadattassa
manussānaṃ pūvamacchamaṃsādīni khipitvā ‘ambho idañ c'
idañ ca khādatha mā ukkaṇṭhatha, aññaṃ katipāhaṃ vasituṃ
vāyamatha, nagaravāsino pañjare baddhakukkuṭā viya ukkaṇ-
ṭhitā nacirass'; eva vo dvāraṃ vivarissanti, atha tumhe Vedehañ
ca duṭṭhagahapatiputtañ ca gaṇhathā'; 'ti vadeyyātha, amhākaṃ
manussā taṃ kathaṃ sutvā tumhe akkositvā tajjetvā Brahma-
dattassa manussānaṃ passantānaṃ ñeva tumhe hatthapādesu3
gahetvā4 veḷupesikādīhi paharantā viya hutvā otāretvā pañca
cūḷā gāhāpetvā iṭṭhakacuṇṇāni5 okiritvā kaṇaveramālaṃ6 gahetvā7
katipayapahāre datvā piṭṭhiyaṃ rājiyo8 dassetvā pākāraṃ āro-
petvā sikkā9 pakkhipitvā yotten'; otāretvā ‘gaccha mantabhe-
dakacorā'; 'ti Brahmadattamanussānaṃ dassanti10, te taṃ rañño
santikaṃ nessanti, rājā ‘ko te aparādho'; ti pucchissati, ath'
assa evaṃ vadeyyāsi: ‘mahārāja, mayhaṃ pubbe yaso mahanto,
g-putto mantabhedo11 ti kujjhitvā rañño kathetvā sabbaṃ12
acchindi. ahaṃ mama yasavilopakassa13 gahapatiputtassa sīsaṃ
gaṇhāpessāmīti tumhākaṃ manussānaṃ ukkaṇṭhitasokena14
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -to, Bd adatvā.
2 Cks naṃ.
3 Bd tumhākaṃ hatthapādesu, Cks tumhe hatthapāde.
4 Bd omits ga-.
5 Bd -cuṇṇena
6 Cks -veru-, Bd kaṇṇeṭhattamālaṃ, Bs kaṇṇavilamālaṃ.
7 Ck galetvā, Bd katvā, Bs kaṇṇetvā?
8 Cks rājiyaṃ.
9 Bds sikkāya.
10 Bd -enti.
11 Bd maṃ na bhajatī, Bs macchariyena maṃ garahatīti.
12 Bd adds me vibhavaṃ.
13 Bd yasabhedakassa.
14 so Bd; Cks ukkaṇṭhāne-.
[page 407]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 407
bhīto1 etesaṃ khādanīyabhojanīyaṃ demi, ettakena maṃ porā-
ṇakaveraṃ hadaye katvā imaṃ vyasanaṃ pāpesi taṃ sabbaṃ
tumhākaṃ manussā jānanti mahārajā'; 'ti nānākāraṇehi2 taṃ
saddahāpetvā vissāse uppanne ‘mahārāja tumhe mama laddha-
kālato paṭṭhāya mā cintayittha, dāni Vedehassa ca g-puttassa
ca jīvitaṃ n'; atthi, ahaṃ imasmiṃ nagare pākārassa ca thi-
raṭṭhānañ ca dubbalaṭṭhānañ ca parikhāyaṃ kumbhīlādīnaṃ
atthiṭṭhānañ ca natthiṭṭhānañ ca jānāmi, naciren'; eva vo na-
garaṃ gahetvā dassāmīti'; vadeyyātha, atha so rājā saddahitvā
sakkāraṃ karissati senāvāhanaṃ paṭicchāpessati, ath'; assa
senaṃ vāḷakumbhīlaṭṭhānesu yeva otāreyyātha, tassa senā kum-
bhīlabhayena na otarissati, tadā tumhe ‘senā te deva g-puttena
bhinnā, sabbe rājāno ācariya-Kevattañ ca ādiṃ katvā (add:
na) kenaci lañco gahito n'; atthi3, kevalaṃ ete tumhe pari-
vāretvā caranti, sabbe pana g-puttass'; eva santakā, aham ev'
eko tumhākaṃ puriso, sace me na saddahatha sabbe rājāno
‘alaṃkaritvā maṃ dassanāya āgacchantū'; 'ti pesetha, atha tesaṃ
g-puttena attano nāmarūpaṃ likhitvā dinnesu vatthālaṃkāra-
khaggādīsu akkharāni disvā niṭṭhaṃ gaccheyyāthā'; 'ti vadey-
yāthā 'ti vutte so tathā katvā tāni disvā niṭṭhaṃ gantvā
bhītatasito te rājāno uyyojetvā ‘idāni kiṃ karoma p-ā'; 'ti
tumhe pucchissati, tam enaṃ evaṃ vadeyyātha: ‘mahārāja
g-putto bahumāyo, sace aññāni katipayadivasāni vasissatha
sabbaṃ vo senaṃ attano hatthe katvā tumhe gaṇhissati, pa-
pañcaṃ akatvā ajj'; eva majjhimayāmasamanantare assapiṭṭhi-
yaṃ nisīditvā palāyissāma, mā no parahatthe maraṇaṃ hotū'
'ti, so tumhākaṃ vacanaṃ sutvā tathā karissati, tumhe tassa
palāyanavelāya nivattitvā amhākaṃ manusse jānāpeyyāthā" 'ti,
taṃ sutvā Anukevaṭṭabrāhmaṇo "sādhu p-a, karissāmi te va-
canan" ti ā., "tena hi katici4 pahāre sahituṃ vaṭṭatīti" vatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits bhī-.
2 Bd nānappakārehi.
3 Bd na kenaci lañco agahito nāma natthi.
4 Cks katthaci.
[page 408]
408 XXII. Mahānipāta.
"p-a mama jīvitañ ca hatthapāde ca ṭhapetvā sesam attano
rucivasena karohīti", so tassa gehe manussānaṃ sakkāraṃ
kāretvā Anukevaṭṭaṃ vuttanayena vippakāraṃ pāpetvā yotten'
otāretvā Brahmadattamanussānaṃ dāpesi, rājā taṃ vīmaṃ-
sitvā1 saddahitvā sakkāram assa katvā senaṃ paṭicchāpesi, so
pi taṃ vāḷakumbhīlaṭṭhānesu yeva otāresi, manussā kumbhīlehi
khajjamānā aṭṭālake2 ṭhitehi ususattitomarehi3 vijjhiyamānā
vināsaṃ pāpuṇanti, tato paṭṭhāya bhayena upagantuṃ na sak-
konti, Anuke-rājānaṃ upasaṃkamitvā "mahārāja, tumhākaṃ
atthāya yujjhanakā nāma n'; atthi, sabbehi lañco gahito, sace
maṃ asaddahantā rājāno pakkosāpetvā nivatthavatthādīsu
akkharāni olokethā" 'ti ā., rājā tathā katvā sabbesaṃ vatthā-
dīsu akkharāni disvā "addhā imehi lañco gahito" ti niṭṭhaṃ
gantvā "ācariya idāni kiṃ kātabban" ti pucchitvā "deva aññaṃ
kātabbaṃ n'; atthi, sace papañcaṃ karissatha g-putto vo gaṇ-
hissati, mahārāja ācariya-Kevaṭṭo pi kevalaṃ nalāṭe vaṇaṃ
katvā vicarati, lañco pana etenāpi gahito va, ayaṃ maṇirata-
naṃ gahetvā tumhe tiyojanaṃ palāpetvā puna4 saddahāpetvā ni-
vattesi, ayam pi paribhindako5 va, ekarattivāso pi mayaṃ
na ruccati, ajj'; eva majjhimayāmasamanantare palāyituṃ vaṭṭati,
maṃ ṭhapetvā añño tava suhadayo nāma n'; atthīti" vutte "tena
hi ācariya tumhe yeva me assaṃ kappetvā yānaṃ sajjaṃ ka-
rotha" 'ti ā., brāhmaṇo tassa nicchayena6 palāyanabhāvaṃ
ñatvā "mā bhāyi māhārājā" 'ti assāsetvā bahi nikkhamitvā
upanikkhittakapurisānaṃ "ajja rājā palāyissati, mā niddāyitthā"
ti ovādaṃ datvā rañño assaṃ yathā ākaḍḍhito suṭṭhutaraṃ
palāyati7 evaṃ avakappanāya8 kappetvā majjhimayāmasama-
nantare "kappito te deva asso, velaṃ jānāhīti" ā., rājā assaṃ
abhirūhitvā palāyi, Anuke-pi assaṃ abhirūhitvā tena saddhiṃ
gacchanto viya thokaṃ gantvā nivatto, avakappanāya9 kappita-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -setvā.
2 Ck -ravassehi, Cs -ravasehi.
3 Bd -kesu.
4 Cks palāyane pi.
5 Cks -bhinnako.
6 Bd vini-.
7 Bd -yissati.
8 Bd -kappannāya, Cks -kampanāya.
9 Bd -kappanāya.
[page 409]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 409
asso ākaḍḍhiyamāno pi rājānaṃ gahetvā palāyi, Anukevaṭṭo
senāya antaraṃ pavisitvā "C-Brahmadatto palāto" ti ukkuṭṭhiṃ
akāsi, upanikkhittakamanussāpi attano manussehi saddhiṃ
upakkosiṃsu, sesarājāno taṃ saddaṃ sutvā "Ma-paṇḍito dvāraṃ
vivaritvā nikkhanto bhavissati, na idāni no jīvitaṃ dassatīti"
bhītatasitā upabhogaparibhogabhaṇḍāni pi anoloketvā tato palā-
yiṃsu, manussā "rājāno palāyantīti" suṭṭhutaraṃ upakkosiṃsu,
sesā taṃ saddaṃ sutvā dvāraṭṭālakādīsu ṭhitāpi unnadiṃsu
appoṭhayiṃsu, iti tasmiṃ khaṇe paṭhavī viya bhijjamānā sa-
muddo viya saṃkhubhito sakalanagaraṃ anto ca bahi ca eka-
ninnādaṃ ahosi, aṭṭhārasākkhohiṇīsaṃkhāmanussā "Maho-
sadhapaṇḍitena kira Brahmadatto ca ekasatarājāno ca gahitā"
ti maraṇabhayabhītā attānā asaraṇā udare baddhasāṭakam pi
chaḍḍetvā palāyiṃsu, khandhāvāraṭṭhānaṃ tucchaṃ ahosi,
C-Brahmadatto ekasatakhattiye gahetvā attano nagaram eva
gato, punadivase pāto va nagaradvārāni vivaritvā balakāyā
nagarā nikkhamitvā mahāvilopaṃ disvā "kiṃ karoma p-ā" 'ti
M-assa ārocayiṃsu, so āha: "etehi chaḍḍitadhanaṃ amhākaṃ
pāpuṇāti, sabbesam pi rājūnaṃ santakaṃ amhākaṃ rañño
detha, seṭṭhīnañ ca Kevaṭṭabrāhmaṇassa ca santakaṃ amhākaṃ
āharatha, avasesaṃ nagaravāsino gaṇhantū" 'ti, tesaṃ ma-
haggharatanabbhaṇḍam1 eva āharantānaṃ addhamāso vītivatto,
sesaṃ pana catūhi māsehi āhariṃsu, M. Anukevaṭṭassa ma-
hantaṃ sakkāram adāsi, tato paṭṭhāya ca kira Mithilavāsino
sahiraññā jātā, Brahmadattassāpi tehi rājūhi saddhiṃ Uttara-
pañcālanagare vasantassa ekaṃ vassaṃ atītaṃ. Ath'; ekadi-
vasaṃ Kevaṭṭo ādāsena mukhaṃ olokento nalāṭe vaṇaṃ disvā
"idaṃ g-puttassa kammaṃ, ten'; amhi ettakānaṃ rājūnaṃ antare
lajjāpito" ti cintetvā samuppannakodho hutvā "kadā nu kho
tassa piṭṭhiṃ passituṃ samattho bhavissāmīti" cintento "atth'
eso upāyo" ti, "amhākaṃ rañño dhītā Pañcālacaṇḍī nāma
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks samaggha-.
[page 410]
410 XXII. Mahānipāta.
uttamarūpadharā devaccharapaṭibhāgā, taṃ Vedeharañño das-
sāmā" 'ti vatvā "Vedehaṃ kāmena palobhetvā gilitabalisaṃ
viya macchaṃ saddhiṃ Mahosadhena ānetvā ubho pi te mā-
retvā jayapānaṃ pivissāmā" ti sanniṭṭhānaṃ katvā rājānaṃ
upasaṃkamitvā ā.: "deva eko manto atthīti", "ācariya tava
mantan nissāya uttarasāṭakassāpi sāmino na jāt'; amha, idāni
kiṃ karissasi, tuṇhī hohīti", "mahārāja iminā upāyena sadiso añño
upāyo nāma n'; atthīti", "tena hi bhaṇāhīti", "mahārāja amhehi
dvīhi yeva bhavituṃ vaṭṭatīti", "evaṃ hotū" 'ti, atha naṃ
brāhmaṇo uparipāsādatalaṃ āropetvā ā.: "mahārāja Vedeharā-
jānaṃ kilesena palobhetvā idhānetvā saddhiṃ g-puttena mā-
ressāmā" 'ti, "sundaro ācariya upāyo, kathaṃ pana naṃ palo-
bhetvā ānessāmā" 'ti, "mahārāja, dhītā vo Pañcālacaṇḍī uttama-,
tassā rūpasampattiñ ca cāturiyavilāse ca1 kavīhi gītabandhanena2
bandhāpetvā tāni kabbāni3 Mithilāyaṃ gāyāpetvā ‘evarūpaṃ
itthiratanaṃ alabhantassa Videhanarindassa kiṃ rajjenā'; 'ti
tassa savanasaṃsaggena baddhabhāvaṃ ñatvā ahaṃ gantvā diva-
saṃ ṭhapessāmi, so mayi divasaṃ ṭhapetvā āgate gilitabaliso
viya maccho g-puttaṃ gahetvā āgamissati, atha te māressāmā"
'ti, rājā tassa vacanaṃ sutvā tussitvā "sundaro upāyo ācariya,
evaṃ karissāmā" 'ti sampaṭicchi, taṃ pana mantaṃ C-Brahma-
dattassa sayanapālikā sāḷikasakuṇikā sutvā paccakkham akāsi,
rājā nipuṇe kabbakāre pakkosāpetvā bahuṃ dhanaṃ datvā
dhītaraṃ tesaṃ dassetvā "nānā etissā rūpasampattiṃ nissāya
kabbaṃ karothā" 'ti ā., ne atimanoharāni gītāni bandhitvā
rājānaṃ sāvayiṃsu, rājā bahuṃ dhanaṃ adāsi, kavīnaṃ santikā
naṭā4 sikkhitvā5 samajjamaṇḍale gāyiṃsu6, iti tāni viṭṭhāritāni
ahesuṃ, tesu manussānaṃ antare vitthāritattaṃ gatesu rājā
gāyake7 pakkosāpetvā ā.:, tātā tumhe mahāsakuṇe gahetvā
rattiṃ rukkhaṃ āruyha ta. nisinnā gāyitvā paccūsakāle tesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd cāturitthiyavilāso.
2 Bd kavihigitaṃ, omitting bandhanena.
3 Bd kabyāni.
4 Bd nāṭakitthiyo.
5 Bd sikkhāpetvā.
6 Bd gāyāpayiṃsu.
7 Cks -ne.
[page 411]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 411
gīvāsu kaṃsatāle bandhitvā te uṭṭhāpetvā1 otarathā" 'ti, so
kira "Pañcālarañño dhītu sarīravaṇṇaṃ devatāpi gāyantīti"
pākaṭabhāvakaraṇatthaṃ tathā kāresi, puna rājā te kavī pakko-
sāpetvā "tātā iti tumhe ‘evarūpā kumārikā Jambudīpatale
aññassa rañño nānucchavikā Mithilāyaṃ Videharañño anuccha-
vikā'; ti rañño issariyañ ca imāya ca rūpaṃ vaṇṇetvā gītāni
bandhathā" ti ā., tathā katvā rañño ārocayiṃsu, rājā tesaṃ
dhanaṃ datvā "tātā Mithilaṃ gantvā ta. iminā va upāyena
gāyathā" 'ti pesesi, te tāni gāyantā anupubbena Mithilaṃ gantvā
samajjamaṇḍale gāyiṃsu, tāni sutvā mahājano ukkuṭṭhisahas-
sāni pavattetvā tesaṃ bahuṃ dhanaṃ adāsi, te rattisamaye
rukkhesu pi gāyitvā paccūsakāle sakuṇānaṃ gīvāsu kaṃsatāle
bandhitvā otaranti, ākāse kaṃsatālasaddaṃ sutvā,Pañcāla-
rājadhītu sarīravaṇṇaṃ devatāpi gāyantīti" nagare ekakolāhalaṃ
ahosi, rājā sutvā kabbakāre pakkosāpetvā attano nivesane
samajjaṃ kāretvā "evarūpaṃ kira uttamarūpadaraṃ dhītaraṃ
Cūlanīrājā mayhaṃ dātukāmo" ti tussitvā tesaṃ bahuṃ dhanaṃ
adāsi, te pi āgantvā Brahmadattassa ārocayiṃsu, atha naṃ
Ke-ā.: "idān'; āhaṃ mahārāja divasaṃ vavatthāpanāya ga-
missāmīti", "sādhu ācariya, kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti", "thokaṃ
paṇṇākāran" ti, "gaṇhathā" 'ti dāpesi. so taṃ ādāya mahan-
tena parivārena Vedeharaṭṭhaṃ sampāpuṇi, tassāgamanaṃ
sutvā nagare ekakolāhalaṃ jātaṃ: "Cūḷanīrājā ca kira Vedeho
ca mittasanthavaṃ karissanti, Cūḷanī attano dhītaraṃ rañño
dassati, Ke-kira divasaṃ vavatthāpetuṃ etīti", Vedeharājāpi
taṃ suṇi, M. pi sutvā pan'; assa etad ahosi: "tassāgamanaṃ
mayhaṃ na ruccati, tatvato taṃ jānissāmīti" so Cūlanisantike
upanikkittapurisānaṃ sāsanaṃ pesesi, "imaṃ mantaṃ tatvato
na jānāma, rājā ca Ke-ca sayanagabbhe nisīditvā mantayiṃsu,
rañño pana sayanapālikā sāḷikasakuṇikā2 etaṃ mantaṃ jāneyyā"
'ti paṭipesayiṃsu, taṃ sutvā M. cintesi: "yathā paccāmittānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uppāḷetvā.
2 Cks add atthi.
[page 412]
412 XXII. Mahānipāta.
okāso na hoti evaṃ suvibhattaṃ katvā sajjitaṃ1 nagaraṃ
ahaṃ Kevaṭṭassa daṭṭhuṃ na dassāmīti" so nagaradvārato
yāva rājagehaṃ rājagehato yāva attano gehaṃ ubhosu passesu
kilañjehi parikkhipāpetvā matthake pi kilañjehi2 paṭicchādāpetvā
cittakammaṃ kāretvā bhūmiyaṃ pupphāni vikiritvā puṇṇaghaṭe
ṭhapetvā kadaliyo bandhāpetvā dhaje paggaṇhāpesi, Ke-taṃ
nagaraṃ pavisitvā suvibhattaṃ nagaraṃ apassanto raññā3 me
maggo alaṃkārāpito" ti cintesi, nagarassa adassanatthaṃ kata-
bhāvaṃ na jānāti, so gantvā rājānaṃ disvā paṇṇākāraṃ pa-
ṭicchāpetvā paṭisanthāraṃ katvā ekamante nisīditvā rañño kata-
sakkārasammāno attano āgatakāraṇaṃ ārocento dve g. abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).10: Rājā santhavakāmo te ratanāni pavecchati,
āgacchantu tato4 dūtā mañjukā piyabhāṇino, || Ja_XXII:1460 ||
Ja_XXII.9(=546).11: Bhāsantu mudukā vācā yā vācā paṭinanditā
Pañcālā ca Videhā ca ubho ekā bhavantu te ti. || Ja_XXII:1461 ||
Ta, santhavakāmo ti mahārāja amhākaṃ rājā tayā saddhiṃ mitta-
santhavakāmo, ratanānīti itthiratanaṃ attano dhītaraṃ ādiṃkatvā tumhākaṃ
sabbaratanāni deti, āgacchantū 'ti ito paṭṭhāya kira Uttarapañcālanagarato
paṇṇākāraṃ gahetvā madhuravacanā piyabhāṇino dūtā idhāgacchantu ito ca ta.
gacchantu, ekābhavantū 'ti Gaṅgodakaṃ viya Yamunodakena saddhiṃ saṃ-
sandantā ekasadisā va hontū 'ti.
Evañ ca pana naṃ vatvā "mahārāja amhākaṃ aññaṃ
mahāmaccaṃ pesetukāmo hutvāpi ‘añño4 manāpaṃ katvā sā-
sanaṃ ārocetuṃ na sakkhissatīti'; maṃ pesesi", "ācariya tumhe
rājānaṃ sādhukaṃ bodhetvā ādāya āgacchathā" 'ti5, "gaccha
mahārāja6 seṭṭhaṃ abhirūpañ ca kumārikaṃ labhissatha, am-
hākañ ca raññā7 saddhiṃ mettī ca vo patiṭṭhahissatīti", so
tassa vacanaṃ sutvā va tuṭṭhamānaso "uttamarūpadharaṃ kira
kumārikaṃ labhissāmīti" savanasaṃsaggena bandhitvā8 "ācariya
tumhākañ ca kira Mahosadhapaṇḍitassa ca dhammayuddhe
vivādo ahosi, gacchatha puttaṃ me passatha, ubho pi paṇḍitā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd susaj-.
2 Cks -je.
3 Cks rañño.
4 Bd ito.
5 Bd rañño.
6 Cks gacchathā ti.
7 so Cks; Bd gacchatha rājā.
8 Cks rañño.
9 Bd bajhitvā.
[page 413]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 413
aññamaññaṃ khamāpetvā mantetvā ethā" 'ti ā., taṃ sutvā Ke-
"passissāmi paṇḍitan" ti taṃ passituṃ agamāsi, M. pi taṃ
divasaṃ "tena me pāpadhammena saddhiṃ sallāpo mā hotū"
'ti pāto va thokaṃ sappiṃ pivi, geham pi 'ssa bahalena alla-
gomayena limpiṃsu1, thambhe telena makkhesuṃ, tassa nipaj-
janakaṃ ekaṃ paṭṭamañcanakaṃ2 ṭhapetvā sesāni mañcapīṭhāni
nīhariṃsu, so manussānaṃ saññaṃ adāsi: "brāhmaṇe kathetuṃ
āraddhe evaṃ vadeyyātha: ‘brāhmaṇa paṇḍitena saddhiṃ mā
kathaya, ajja tena3 sappi pītan'; ti mayi pi tena saddhiṃ katha-
nākāraṃ karonte4 pi ‘deva sappi vo pītaṃ, mā kathethā'; 'ti
vāreyyāthā" ti, evaṃ vicāretvā M. rattapaṭṭaṃ nivāsetvā sat-
tamesu dvārakoṭṭhakesu manusse ṭhapetvā5 paṭṭamañcake nipajji,
Ke-pi 'ssa paṭhamadvārakoṭṭhake ṭhatvā "kahaṃ paṇḍito" ti puc-
chi, atha naṃ te manussā "brāhmaṇa mā mahāsaddaṃ kari, sace
si6 āgantukāmo tuṇhī hutvā ehi, ajja paṇḍitena sappi7 pītaṃ, ma-
hāsaddaṃ kātuṃ na labbhatīti" āhaṃsu, sesadvārakoṭṭhakesu pi
naṃ evam evaṃ āhaṃsu, so sattamadvārakoṭṭhakaṃ atikkamitvā
p-assa santikaṃ agamāsi, p. kathanākāraṃ dassesi, atha naṃ
"deva, mā kathayittha, tikhiṇasappi vo pītaṃ, kiṃ vo iminā duṭṭha-
brāhmaṇena saddhiṃ kathitenā" 'ti vatvā vārayiṃsu, iti so
p-assa santikaṃ gantvā n'; eva nisīdituṃ na āsanaṃ nissāya
tiṭṭhanaṭṭhānaṃ labhi, allagomayaṃ atikkamitvā8 aṭṭhāsi, atha
taṃ oloketvā eko akkhīni khani9 eko bhamukaṃ ukkhipi, eko
kapparaṃ kaṇḍūyi, so tesaṃ kiriyaṃ disvā maṃkubhūto
"gacchām'; ahaṃ p-ā" 'ti vatvā aparena "are duṭṭhabrāhmaṇa
mā saddaṃ karīti" vutte "saddam eva karosi, aṭṭhīni te bhin-
dissāmīti" vutte bhītatasito hutvā nivattitvā olokesi, atha naṃ
añño veḷupesikāya piṭṭhiyaṃ tāḷesi, añño gīvāya gahetvā khipi,
añño piṭṭhiyaṃ hatthatalena pahari, so dīpimukhā muttamigo
viya bhītatasito nikkhamitvā rājagehaṃ gato, rājāpi cintesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd lepesuṃ.
2 Bd tassa nippannamañcakaṃ.
3 Bd te.
4 Cks -to.
5 Cks -me--ke, and omit manusse ṭhapetvā.
6 Bd pi.
7 Bd tīkhiṇasappi.
8 Bd akkamitvā.
9 Bd nimmili.
[page 414]
414 XXII. Mahānipāta.
"ajja mama putto imaṃ pavattiṃ sutvā tuṭṭho bhavissati, dvin-
naṃ p-ānaṃ mahatiyā dhammasākacchāya bhavitabbaṃ, ajja
ubho pi aññamaññaṃ khamāpessanti, lābhā vata me" ti, so
Ke-aṃ disvā p-ena saddhiṃ saṃsanditākāraṃ1 pucchanto g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).12: Kathan nu Kevaṭṭa Mahosadhena
samāgamo āsi, tad iṃgha brūhi,
kacci te paṭinijjhatto kacci tuṭṭho Mahosadho ti. || Ja_XXII:1462 ||
Ta. paṭinijjhatto ti dhammayuddhamaṇḍale pavattaviggahavūpasama-
natthaṃ kacci tvaṃ tena so ca tayā nijjhatto khamāpito, kacci tuṭṭho ti
kacci tumhākaṃ raññā pesitapavattiṃ sutvā tuṭṭho ti.
Evaṃ vutte Kevaṭṭo "mahārāja tumhe taṃ paṇḍito ti
gahetvā vicaratha, tato asappurisataro nāma n'; atthīti" g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).13: Anariyarūpo puriso janinda asamodako2
thaddho asabbhirūpo [yathā mūgo va badhiro va3]
na kiñc'; atthaṃ abhāsathā 'ti. || Ja_XXII:1463 ||
Ta. asabbhirūpo ti apaṇḍitajātiko, na kiñcatthañ ti mayā saha kiñci
atthaṃ na bhāsittha, ten'; eva naṃ apaṇḍito ti maññāmīti Bo-assa aguṇaṃ kathesi.
Rājā tassa vacanaṃ anabhinanditvā apaṭikkositvā tassa
ca tena saddhiṃ āgatānañ ca paribbayañ c'; eva nivāsagehañ
ca dāpetvā "gacchathācariya vissamathā" 'ti taṃ uyyojetvā
"mama putto p-o paṭisanthārakusalo iminā kira saddhiṃ n'; eva
paṭisanthāraṃ akāsi na tuṭṭhiṃ pavedesi, kiñci tena anāgata-
bhayaṃ diṭṭhaṃ bhavissatīti" sayam eva g. samuṭṭhāpesi:
Ja_XXII.9(=546).14: Addhā idaṃ mantapadaṃ sududdasaṃ,
attho suddho naraviriyena diṭṭho,
tathā hi kāyo mama sampavedhati,
hitvā sayaṃ ko parahattham essatīti. || Ja_XXII:1464 ||
Ta. idaṇ ti yaṃ yaṃ mama puttena diṭṭhaṃ addhā idaṃ mantapadaṃ
aññena ittarapurisena4 sududdasaṃ, nara-ti viriyavantena narena suddho attho
diṭṭho bhavissati, sayan ti sakaraṭṭhaṃ hitvā ko parahatthaṃ gamissati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saṃsandanā-.
2 so Bd; Cks asammodako.
3 so Cks; Bd ca bhadhiro ca read: --rūpo ca yathā mugo badhiro ca?
4 Bd itara-.
[page 415]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 415
"Mama puttena brāhmaṇassa āgamane doso diṭṭho bha-
vissati, ayaṃ hi āgacchanto na mittasanthavatthāya āgamissati,
maṃ pana kāmena palobhetvā nagaraṃ netvā gaṇhanatthāya
āgatena bhavitabban" ti, "taṃ anāgatabhayaṃ diṭṭhaṃ bha-
vissati paṇḍitenā" 'ti tassa taṃ atthaṃ āvajjetvā1 bhītatasitassa
nisinnakāle cattāro paṇḍitā āgamiṃsu, rājā Senakaṃ pucchi:
Senaka ruccati te Uttarapañcālanagaraṃ gantvā Cūḷanīrājassa
dhītu ānayanan" ti, "kiṃ kathetha mahārāja, na hi siriṃ āgac-
chantiṃ paharitvā palāpetuṃ vaṭṭati, sace tumhe ta. gantvā taṃ
gaṇhissatha ṭhapetvā C-Brahmadattaṃ añño tumhehi samo Jam-
budīpatale na bhavissati, kiṃkāraṇā: jeṭṭharājassa dhītāya gahi-
tattā, so hi ‘sesarājāno mama manussā, Vedeho eko2 mayā sadiso'
ti sakala-Jambudīpe uttamarūpadharaṃ dhītaraṃ tumhākaṃ dātu-
kāmo jāto, karoth'; assa vacanaṃ, mayam pi tumhe nissāya
vatthālaṃkāre labhissāmā" 'ti, rājā sese pucchi, te pi tath'; eva
kathesuṃ, tassa tehi saddhiṃ kathentass'; eva Kevaṭṭabrāhmaṇo
nivāsagehā nikkhamitvā "rājānaṃ āmantetvā gamissāmīti" āgantvā
"mahārāja, na sakkā amhehi papañcaṃ kātuṃ, gamissāma
mayaṃ narindā" 'ti, rājā tassa sakkāraṃ katvā taṃ uyyojesi,
M. tassa gatabhāvaṃ3 ñatvā nahāyitvā alaṃkaritvā rājupaṭṭhā-
naṃ āgantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi, rājā cintesi:
"putto me Ma-paṇḍito mahāmantī mantapāragato atītānāgata-
paccuppanne atthe jānāti, amhākaṃ ta. gantuṃ yuttabhāvaṃ
vā ayuttabhāvaṃ vā p. jānissatīti" so attano4 paṭhamaṃ cintite
aṭhatvā5 rāgaratto mohamūḷho hutvā taṃ pucchanto g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).15: Channaṃ hi ekā va matī sameti
ye paṇḍitā uttamabhūripattā,
yānaṃ ayānaṃ athavāpi ṭhānaṃ6
Mahosadha tvam pi matiṃ karohīti. || Ja_XXII:1465 ||
Ta. channan ti p-a Kevaṭṭabrāhmaṇassa ca mama ca imesaṃ catunnan
ti channaṃ amhākaṃ ekā va matī eko ajjhāsayo Gaṅgodakaṃ viya Yamunoda-
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Cks ceko.
3 Bd gamanabh-.
4 Cks attānaṃ.
5 Bd cintitaṃ avatvā.
6 Cks yānaṃ.
[page 416]
416 XXII. Mahānipāta.
kena saṃsandati sameti, ye mayaṃ cha pi janā p-a uttamabhūripattā tesam no
channam pi C-rājadhītu ānayanaṃ ruccatīti, ṭhānan1 ti idh'; eva vāso, matiṃ
karohīti amhākaṃ ruccanakaṃ nāma appamāṇaṃ tvam pi cintehi kiṃ amhā-
kaṃ āvāhatthāya ta. yānaṃ udāhu ayānaṃ ādu idh'; eva vāso ruccatīti.
Taṃ sutvā p. "ayaṃ rājā ativiya kāmagiddho, andhabāla-
bhāvena imesaṃ catunnaṃ vacanaṃ gaṇhāti, gamane dosaṃ
kathetvā nivattessāmi nan" ti cintetvā catasso g. abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).16: Jānāsi kho rāja: mahānubhāvo
mahabbalo Cūḷanibrahmadatto
rājā ca taṃ icchati kāraṇatthaṃ2
migaṃ yathā okacarena3 luddo. || Ja_XXII:1466 ||
Ja_XXII.9(=546).17: Yathāpi maccho balisaṃ vaṃkaṃ maṃsena chāditaṃ
āmagiddho na jānāti maccho va4 maraṇam attano || Ja_XXII:1467 ||
Ja_XXII.9(=546).18: Evam eva tuvaṃ rāja Cūlanīyassa5 dhītaraṃ
kāmagiddho na jānāsi maccho va4 maraṇam attano. || Ja_XXII:1468 ||
Ja_XXII.9(=546).19: Sace gacchasi Pañcālaṃ khippam attaṃ jahissasi
migaṃ pathānupannaṃ6 va mahantaṃ bhayam essatīti. || Ja_XXII:1469 ||
Ta. rājā 'ti Videhaṃ ālapati, mahānubhāvo ti mahāyaso, mahabbalo
ti aṭṭhārasākkhohiṇīsaṃkhātena balena samannāgato, kāraṇatthan7 ti {ma-
raṇakāraṇassa7} atthāya, okacarenā8 'ti okacarikāya10, luddo hi ekaṃ migiṃ
sikkhāpetvā rajjukena bandhitvā araññaṃ netvā migānaṃ gocaraṭṭhāne ṭha-
pessati11, sā bālamigaṃ attano santikaṃ ānetukāmā12 sakasaññāya13 saṃrāgaṃ
janentī viravati14, tassā saddaṃ sutvā bālamigo migagaṇaparivuto vanagumbe
nipanno sesamigīsu saññaṃ katvā15 tassā savanasaṃsagge16 baddho vuṭṭhāya
nikkhamitvā gīvaṃ ukkhipitvā kilesavasena taṃ migiṃ upagantvā luddassa
mahāpassaṃ datvā tiṭṭhati, tam enaṃ so tikhiṇāya sattiyā vijjhitvā jīvitakkha-
yaṃ pāpeti, ta. luddo viya C-rājā okacarikā viya tassa dhītā luddassa hatthe
āvudhaṃ viya Kevaṭṭabrāhmaṇo, iti yathā okacarena luddo migaṃ kāraṇatthāya7
icchati evaṃ so rājānaṃ icchatīti ā., āmagiddho ti vyāmasatagambhīre
udake vasanto pi tasmiṃ baḷise17 vaṃkaṭṭhānaṃ chādetvā ṭhite āmasaṃkhāte18
āmise giddho hutvā baḷisaṃ gilati, attano maraṇaṃ na jānāti, dhītaran ti
Cūḷanībāḷisikassa Ke-brāhmaṇabaḷisaṃ chādetvā ṭhitaṃ āmisasadisaṃ tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yānaṃ.
2 Bd māraṇa-.
3 Bd okka-, Cks ona-.
4 Bd omits va.
5 Bd -neyyassa.
6 Cks patth-, Bd mandhānubandhaṃ.
7 Bd mā-.
8 Bd maraṇassa.
9 Bd okka-.
10 Bd okka-, Cks -carināya.
11 Bd ṭhapesi.
12 Bd -mo.
13 Bd -bhāsāya.
14 Bd vidha-.
15 Bd akatvā.
16 Bd -ena.
17 Cks -sassa.
18 Cks āmisagate.
[page 417]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 417
rañño dhītaraṃ kāmagiddho hutvā maccho1 attano maraṇasaṃkhātaṃ āmisaṃ
viya na jānāsi, Pañcālan ti Uttarapañcālanagaraṃ, attan ti attānaṃ, pa-
thānupannan2 ti yathā gāmadvāramaggaṃ anuppattaṃ3 migaṃ mahantaṃ
bhayaṃ essati taṃ migaṃ maṃsatthāya4 āvudhāni gahetvā nikkhamantesu ma-
nussesu ye ye passanti te te mārenti evaṃ Uttara -- nagaraṃ gacchantaṃ tam
pi maraṇabhayaṃ essati upagamissatīti catūhi gāthāhi rājānaṃ niggaṇhitvā kathesi.
So atiniggaṇhanto5 kujjhitvā "ayaṃ maṃ attano dāsaṃ
viya maññati, rājā ti saññam pi na karoti, aggarājena6 ‘dhī-
taraṃ dassāmīti'; mama santikaṃ pesitaṃ ñatvā ekam pi
maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ7 na kathetvā maṃ ‘lāḷamigo8 viya gi-
ḷitabaḷisamaccho viya pathānupannamigo9 viya ca maraṇaṃ
pāpuṇissasīti10'; vadatīti" kujjhitvā anantaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).20: Mayam eva bāl'; amhase elamūgā
ye uttamatthāni tayī lapimha,
kim eva tvaṃ naṅgalakoṭivaddho
atthāni jānāsi yathāpi aññe ti. || Ja_XXII:1470 ||
Ta. bālamhase ti bālā amhe, elamūgā ti lāḷamukhā mayam eva, utta-
matthānīti uttamaitthiratanapaṭilābhakāraṇāni11, tayi lapimhā 'ti tava san-
tike kathayimha, kimevā 'ti garahanto āha, naṅgala-ti gahapatiputtā dahara-
kālato paṭṭhāya maṅgalakoṭiṃ gahetvā yeva vaḍḍhanti, tam atthaṃ sandhāya
tvaṃ gahapatikammam eva jānāsi na khattiyānaṃ maṅgalakamman ti iminā
adhippāyen'; evam āha, aññe ti yathā Ke-vā Senakādayo vā aññe paṇḍitā
imāni khattiyānaṃ maṅgalatthāni jānanti tāni kiṃ tathā tvaṃ jānāsi, gahapati-
kammajānanam eva tavānucchavikan ti.
Iti taṃ akkositvā paribhāsitvā "g-putto mama maṅgalan-
tarāyaṃ karoti, niddhamath'; etan" ti nīharāpetuṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).21: Imaṃ gale gahetvāna nāsetha vijitā mama
yo me ratanalābhassa antarāyāya bhāsatīti. || Ja_XXII:1471 ||
So rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā "sace kho pana maṃ koci
rañño vacanaṃ gahetvā hatthe vā gīvāya vā parāmaseyya tam
me alaṃ assa yāvajīvaṃ lajjituṃ, tasmā sayam eva nikkha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks macche.
2 Cks patth-, Bd pathānubandhan.
3 Bd anubandhaṃ, Cs anuppannaṃ.
4 so Cks; Bd māraṇatthāya.
5 so all three MSS. for -te?
6 Cks -rājānaṃ.
7 Bd adds kathaṃ.
8 Bd bāla-.
9 Cks patth-, Bd pathānubandha-.
10 Ck Bd -tīti.
11 Cks uttamaratanapaṭilābhe, omitting kāraṇāni.
[page 418]
418 XXII. Mahānipāta.
missāmīti" cintetvā rājānaṃ vanditvā attano gehaṃ gato, rājā
kevalaṃ kodhavasen'; eva vadati, Bodhisatte pana garucittatāya
na kiñci tathā1 kātuṃ āṇāpesi, atha M. cintesi: "ayaṃ rājā
bālo, attano hitāhitaṃ na jānāti, kāmagiddho hutvā ‘tassa dhī-
taraṃ labhissāmi yevā'; 'ti anāgatabhayaṃ ajānitvā gacchanto
mahāvināsaṃ pāpuṇissati, mayā nāssa kathaṃ hadaye kātuṃ
vaṭṭati2, bahūpakāro me esa mahato yasassa dāyako, imassa
mayā paccayena bhavitabbaṃ vaṭṭati, paṭhamaṃ kho pana su-
vapotakaṃ pesetvā tatvato ñatvā pacchā sayaṃ gamissāmīti"
cintetvā suvapotakaṃ pesesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).22: Tato ca so apakkamma3 Vedehassa upantikā
atha āmantayī dūtaṃ Māṭharaṃ4 suvapaṇḍitaṃ: || Ja_XXII:1472 ||
Ja_XXII.9(=546).23: Ehi samma harīpakkha, veyyāvaccaṃ karohi me,
atthi Pañcālarājassa sāḷikā sayanapālikā || Ja_XXII:1473 ||
Ja_XXII.9(=546).24: Taṃ pattharena5 pucchassu, sā hi sabbassa kovidā,
sā tesaṃ sabbaṃ jānāti6 rañño ca Kosiyassa ca. || Ja_XXII:1474 ||
Ja_XXII.9(=546).25: Āmoti7 so paṭissutvā Maṭṭharo4 suvapaṇḍito
agamāsi harīpakkho sāḷikāya upantikaṃ. || Ja_XXII:1475 ||
Ja_XXII.9(=546).26: Tato ca kho so gantvāna Māṭharo4 suvapaṇḍito
atha āmantayī sugharaṃ8 sāḷikaṃ mañjubhāṇikaṃ: || Ja_XXII:1476 ||
Ja_XXII.9(=546).27: Kacci te sughare khamanīyaṃ9, kacci vesse10 anāmayaṃ,
kacci te madhunā lājā11 labbhate sughare tava12. || Ja_XXII:1477 ||
Ja_XXII.9(=546).28: Kusalañ c'; eva me samma atho samma anāmayaṃ,
atho me madhunā lājā13 labbhate suvapaṇḍita14. || Ja_XXII:1478 ||
Ja_XXII.9(=546).29: Kuto nu samma āgamma15 kassa vā pahito tuvaṃ,
na ca me si ito pubbe diṭṭho vā yadi vā suto ti. || Ja_XXII:1479 ||
Ta. harīpakkho ti haritapattasamānapakkha, veyyāvaccan ti ehi
sammā 'ti vutte āgantvā aṃke nisinnaṃ samma aññena manussabhūtena16
kātuṃ asakkuṇeyyaṃ mam'; ekaṃ kāyaveyyāvaṭikaṃ karohīti ā, kiṃ karomi
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kathā.
2 Cks -tīti.
3 Bd -kkama.
4 Bd mādha-.
5 Cs paccharena, Bd bandhanena.
6 Cks sā ne sabbaṃ pajānāti.
7 so Cks for āmā ti? Bd āhedi?
8 Ck omits su.
9 so Bd; Cks kamaniyaṃ, read: khamā or kusalaṃ?
10 Bd kiñci vese, Cks kacce vesse.
11 Bd kiñci te m. lājaṃ, Cks lāja.
12 Bd tuvaṃ.
13 Bd lājaṃ.
14 Cks -taṃ.
15 so all three MSS. for āgama?
16 Cs -tūtena, Ck -dūtena.
[page 419]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 419
devā 'ti ca vutte samma Ke-brāhmaṇassa dūteyyenāgatakāraṇaṃ ṭhapetvā rājānañ
ca Kevaṭṭañ ca aññe na jānanti, ubho va rañño sayanagabbhe nisinnā manta-
yiṃsu, tassa pana atthi Pañcālassa sāḷikā sayanapālikā sā kira taṃ rahassaṃ jānāti,
tvaṃ ta. gantvā tāya saddhiṃ methunapaṭisaṃyuttaṃ vissāsaṃ katvā tesaṃ rahassaṃ
taṃ pattharena pucchassu, taṃ sāḷikaṃ paṭicchanne padese yathā taṃ koci na
jānāti evaṃ puccha, sace hi te koci saddaṃ suṇāti jīvitaṃ te n'; atthi, tasmā
paṭicchannaṭṭhāne saṇikaṃ pucchā 'ti, sā nesaṃ sabban ti sā nesaṃ rañño
Kosiyagottassa ca Kevaṭṭassā 'ti dvinnam pi janānaṃ sabbaṃ taṃ rahassaṃ
jānāti, āmā tīti1 bhi. so suvapotako paṇḍitena purimanayen'; eva sakkāraṃ
katvā vissaṭṭho, āmā ti2 tassa vacanaṃ paṭissutvā M-aṃ vanditvā padakkhiṇaṃ
katvā vivaṭasīhapañjarena nikkhamitvā vātavegena Siviraṭṭhe Ariṭṭhapuran tāva3
gantvā ta. pavattiṃ sallakkhetvā Uttarapañcālaṃ sāḷikāya santikaṃ gato, kathaṃ
hi: so rājanivesanassa kañcanathūpikāya nisīditvā rāganissitaṃ madhuraravaṃ ravi,
kiṃkāraṇā: imaṃ saddaṃ sutvā sāḷikā paṭiravaṃ ravissati, tāya saññāya assā
santikaṃ gamissāmīti, sāpi tassa saddaṃ sutvā rājasayanassa santike suvaṇṇa-
pañjare nisinnā sārattacittā hutvā tikkhattuṃ viravi, so thokaṃ gantvā punap-
puna saddaṃ katvā tāya katasaddānusārena kamena sīhapañjarummāre ṭhitvā
parissayābhāvaṃ oloketvā tassā santikaṃ gato, atha naṃ sā ehi samma suvaṇṇa-
pañjare nisīdā 'ti ā., so gantvā nisīdi, āmantayīti evaṃ so gantvā methuna-
paṭisaṃyuttaṃ vissāsaṃ kattukāmo hutvā taṃ āmantesi, sugharan ti kañcana-
pañjare vasantāya sundaragharaṃ, vesse ti vessike vessajātike iti, sāḷikā kira
sakuṇesu vessajātikā nāma, tena naṃ evaṃ ālapati, tavā4 'ti sughare tava
vadāmi5, kacci te madhunā saddhiṃ lājā6 labbhatīti pucchati, āgammā 'ti
samma kuto āgantvā tvaṃ7 idha paviṭṭho ti pucchati, kassa vā ti kena vā
pesito tvaṃ idhāgato ti.
So tassā vacanaṃ sutvā "sac'; āhaṃ ‘Mithilāto āgato 'mhīti'
vakkhāmi esā maramānāpi8 mayā saddhiṃ vissāsaṃ na9 karis-
sati, Siviraṭṭhe kho pan'; asmiṃ Ariṭṭhapuraṃ sallakkhetvā
āgato, tasmā musāvādaṃ katvā Sivirājena pesito hutvā tato
āgatabhāvaṃ kathessāmīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).30: Ahosiṃ Sivirājassa pāsāde sayanapālako10,
tato so dhammiko rājā baddhe mocesi bandhanā ti. || Ja_XXII:1480 ||
Ta. baddhe ti attano dhammikatāya sabbe baddhake bandhanā mocesi,
evaṃ mocento maṃ pi saddahitvā muñcatha nan ti ā., so 'haṃ vivaṭasuvaṇṇa-
pañjarā nikkhamitvā bahipāsāde yatth'; icchāmi ta gocaraṃ gahetvā suvaṇṇa-
pañjare yeva vasāmi, yathā tvaṃ na evaṃ niccakālaṃ pañjare yeva11 acchāmīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks āmoti, Bd āmāti.
2 Cks āmoti.
3 Bd nāmane.
4 Cks tavan, Bd tu-.
5 Ck nava vadāmi, wanting in Cs; Bd has taṃ pucchāmi.
6 Ck Bd lajaṃ.
7 āmantesi--tvaṃ wanting in Cs.
8 Bd maraṇamāpannāpi, Cs maramānampi.
9 Cks add kiñci.
10 read: sena-.
11 Cks eva.
[page 420]
420 XXII. Mahānipāta.
Ath'; assa sā attano atthāya suvaṇṇataṭṭake ṭhapite ma-
dhulāje ca madhūdakañ1 ca datvā "samma tvaṃ dūrato āgato,
ken'; atthena idhāgato sīti" pucchi, so tassā vacanaṃ sutvā
rahassaṃ sotukāmo musāvādaṃ katvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).31: Tassa mekā dutiyāsi sāḷikā mañjubhāṇikā
taṃ tattha avadhi seno pekkhato sughare2 maman ti. || Ja_XXII:1481 ||
Ta. tassa mekā ti tassa mayhaṃ ekā, dutiyāsīti purāṇadutiyikā ahosi.
Atha naṃ sā pucchi: "kathaṃ pana te bhariyaṃ seno
vadhīti", so tassā ācikkhanto "suṇa bhadde: ekadivasaṃ am-
hākaṃ rājā udakakīḷaṃ gacchanto mam pi pakkosi, ahaṃ bhari-
yaṃ ādāya tena saddhiṃ gantvā kīḷitvā sāyaṇhasamaye ten'; eva
saddhiṃ paccāgantvā raññā saddhiṃ yeva pāsādam āruyha sarī-
raṃ sukkhāpanatthāya bhariyaṃ ādāya sīhapañjarena nikkha-
mitvā kūṭāgārakucchiyaṃ nisīdiṃ, tasmiṃ khaṇe eko seno kūṭāgārā
nikkhamante3 amhe gaṇhituṃ pakkhandi, aham maraṇabhayabhīto
vegena palāyiṃ, sā pana tadā garubhārā ahosi, tasmā sā vegena
palāyituṃ nāsakkhi, atha so mayhaṃ passantass'; eva taṃ mā-
retvā ādāya gato, atha maṃ tassā sokena rodamānaṃ disvā
amhākaṃ rājā ‘kiṃ samma rodasīti'; pucchitvā tam atthaṃ
sutvā ‘alaṃ samma mā rodi, aññaṃ bhariyaṃ pariyesā'; 'ti
vatvā ‘kiṃ deva aññāya anācārāya dussīlāya ānītāya4 pi, varaṃ
ekaken'; eva caritun'; ti vutte ‘samma ahaṃ ekaṃ sakuṇikaṃ
sīlācārasampannaṃ passāmi tava bhariyāya sadisaṃ eva, C-rā-
jassa hi sayanapālikā sāḷikā evarūpā, tvaṃ ta. gantvā tassā
manaṃ pucchitvā okāsaṃ kāretvā sace te ruccati āgantvā am-
hākaṃ ācikkha, atha ahaṃ vā devī vā gantvā mahantena pari-
vārena taṃ ānessāmā'; ti vatvā maṃ idha pahiṇi, ten'; amhi
kāraṇenāgato" ti vatvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).32: Tassā kāmābhisammanto5 āgato 'smi tav'; antike,
sace kareyyāsi6 me okāsaṃ ubhayo va vasāmase7. || Ja_XXII:1482 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd madhurodaṇañ.
2 Ck sī-, Cs si-.
3 Cks -to.
4 all three MSS. āni-.
5 so Cks; Bd kāmehi samaḍḍo.
6 Bd kareyya.
7 Bd ubhayeva vase-.
[page 421]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 421
Sā tassa vacanaṃ sutvā somanassappattā ahosi, attano
pana bhāvaṃ ajānāpetvā anicchamānā1 viya āha:
Ja_XXII.9(=546).33: Suvo va2 suviṃ kāmeyya sāḷiko pana sāḷikaṃ,
suvassa sāḷikāya ca3 saṃvāso hoti kīdiso ti. || Ja_XXII:1483 ||
Ta. suvo vā4 ti samma {suvapaṇḍita} suvo va suviṃ kāmeyya, kīdiso ti
asamānajātikānaṃ saṃvāso nāma kīdiso hoti, suvo hi samānajātikaṃ suviṃ
disvā cirasanthutam5 pi sāḷikaṃ jahissati, so piyavippayogo mahato6 dukkhāya
bhavissatīti asamānajātikānaṃ saṃvāso nāma na sametīti.
Itaro taṃ sutvā "ayaṃ maṃ na paṭikkhipati, parihāram
eva karoti, addhā maṃ icchissati, nānāvidhāhi naṃ upamāhi
saddahāpessāmīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).34: Yaṃ yaṃ kāmī7 kāmayati api caṇḍālikām api
sabbehi8 sadiso hoti, n'; atthi kāme asadiso ti. || Ja_XXII:1484 ||
Ta. caṇḍālikāmapīti9 caṇḍālikam pi, sadiso ti cittasadisatāya sabbe-
saṃ14 saṃvāso sadiso va hoti, kāme ti kāmasmiṃ hi cittam eva pamāṇaṃ
na pana jāti11.
Evaṃ pana vatvā manussesu nānājātipamāṇabhāvadassa-
natthaṃ atthaṃ12 āharitvā dassento anantaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).35: Atthi Jambāvatī nāma mātā Sibbissa rājino
sā bhariyā Vāsudevassa Kaṇhassa mahesī piyā13 ti. || Ja_XXII:1485 ||
Ta. Jambāvatīti Sivirañño mātā J. nāma caṇḍālī ahosi, sā Kaṇhāyana-
gottassa dasabhātikānaṃ jeṭṭhassa Vāsudevassa piyā mahesī ahosi, so kir'
ekadivasaṃ Dvāravatito nikkhamitvā uyyānaṃ gacchanto Caṇḍālagāmato keṇacid
eva karaṇīyena nagaraṃ pavisantiṃ ekaṃ ekamante ṭhitaṃ abhirūpaṃ kumāri-
kaṃ disvā va paṭibaddhacitto hutvā kiṃjātikā ti pucchāpetvā caṇḍālajātikā ti25
sutvāpi paṭibaddhacittatāya vippaṭisārī hutvā sassāmikabhāvaṃ pucchāpetvā
assāmikā ti sutvā taṃ ādāya tato va nivattitvā nivesanaṃ netvā ratanarāsimhi
ṭhapāpetvā aggamahesiṃ akāsi, sā14 Siviṃ15 nāma puttaṃ vijāyi, so pitu acca-
yena Dvāravatiyaṃ r. kāresi, taṃ sandhāy'; etaṃ vuttaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anicchamā, Cks -cchayamānā.
2 Bd ca.
3 Bd -yeva, Cks -yāca.
4 Bd cā.
5 Cks -satthu-, Bd cirasandhavaṃ.
6 so Cks; Bd mahāto.
7 Bd yo yaṃ kāme.
8 Bd sabbohi.
9 Bd -kamapiti.
10 Bd sabbo.
11 Cs jātiyāti, Bd na nānājātikā ti.
12 Bds atītaṃ.
13 Bd kaṇhassa ca mahesiyā.
14 Cks omit sā.
15 Cks sivaṃ, Bd sivi.
[page 422]
422 XXII. Mahānipāta.
Iti so idaṃ udāharaṇaṃ āharitvā "evarūpo pi nāma khattiyo
caṇḍāliyā saddhiṃ vāsaṃ kappesi, amhesu tiracchānagatesu
kiṃ vattabbaṃ, aññamaññaṃ saṃvāsarocanaṃ ñeva1 pamāṇan"
ti vatvā aparam pi u. āharanto āha:
Ja_XXII.9(=546).36: Rathavatī kimpurisā sāpi Vacchaṃ akāmayi
manusso2 migiyā saddhiṃ, n'; atthi kāme asādiso ti. || Ja_XXII:1486 ||
Ta. Vacchan ti evannākaṃ tāpasaṃ, kathaṃ pana sā taṃ kāmayīti,
atītasmiṃ hi samaye eko brāhmaṇo kāme ādīnavaṃ disvā mahantaṃ yasaṃ
pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā Himavante paṇṇasālaṃ māpetvā vasi, tassa
paṇṇasālato avidūre ekissā guhāya bahukinnarā vasanti, tatth'; eko makkaṭako
vasati, so jālaṃ vinetvā tesaṃ sīsaṃ bhinditvā lohitaṃ pivati, kinnarā nāma
dubbalā honti bhīrujātikā, so pi makkaṭako mahā ativisālo, te tassa kiñci kātuṃ
asakkontā taṃ tāpasaṃ upasaṃkamitvā katapaṭisanthārā āgamanakāraṇaṃ puṭṭhā:
deva eko no m. jīvitaṃ harati aññaṃ paṭisaraṇaṃ na passāma, taṃ mārāpetvā
amhākaṃ sotthibhāvaṃ karohīti, tāpaso p'; etha na mādisā pāṇātipātaṃ karontīti
apasādesi, tesu Rathavatī nāma kinnarī assāmikā ahosi, te taṃ alaṃkaritvā
tāpasassa santikaṃ netvā deva ayan te pādaparicārikā hotu amhākaṃ paccā-
mittaṃ vadhehīti āhaṃsu, tāpaso taṃ disvā va paṭibaddhacitto hutvā tāya sad-
dhiṃ saṃvāsaṃ kappetvā guhādvāre ṭhatvā gocarāya nikkhamantaṃ muggarena
poṭhetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi, so tāya saddhiṃ samaggavāsaṃ vasanto puttadhī-
tāhi vaḍḍhitvā tatth'; eva kālam akāsi, evaṃ sā taṃ kāmesi, suvapotako idaṃ
u. āharitvā Vacchatāpaso tāva manusso hutvā tiracchānagatāya kinnariyā saddhiṃ
saṃvāsaṃ kappesi, kimaṅga pana mayam hi ubho pakkhino va tiracchānagatā
vā 'ti dīpento manusso2 migiyā saddhiṃ ti ā., evaṃ manussā tiracchānagatāya
saddhiṃ saṃvasantā saṃvijjanti, n'; atthi kāme asādiso, cittam ev'; ettha pa-
māṇan ti.
Sā tassa vacanaṃ sutvā "sāmi cittan tāva sabbakāle
ekasadisan na hoti, piyavippayogaṃ bhāyāmīti" ā., so paṇḍito3
itthimāyāsu kusalo tena4 vīmaṃsanto puna g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).37: Handa kho 'haṃ gamissāmi sāḷike mañjubhāṇike
paccakkhānupadaṃ h'; etaṃ5, atimaññasi nūna6 man ti. || Ja_XXII:1487 ||
Ta. paccakkh -- hetan6 ti yaṃ tvaṃ vadasi sabbam etaṃ paccakkhā-
nassa anupadaṃ, paccakkhānakāraṇaṃ paccakkhānakoṭṭhāso pan'; esa, ati-
maññasi nūna man ti maṃ7 icchati ayan ti tvaṃ8 atikkamitvā maññasi, na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saṃvāsena cittamevettha.
2 Cks -ā.
3 Bd suvapotako.
4 Bd adds taṃ.
5 Bd sotaṃ.
6 Bd nanu.
7 Bd atimaññasi nanu mantimaṃ, Cks atimaññasīti nūna maṃ.
8 Bd adds maṃ atimaññasi nuna mama.
[page 423]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 423
mayhaṃ sāraṃ jānāsi, ahaṃ rājapūjito, na mayhaṃ bhariyā dullabhā, aññaṃ
bhariyaṃ pariyesissāmīti.
Sā tassa vacanaṃ sutvā va bhijjamānahadayā viya tassa
saha dassanen'; eva uppannāya kāmaratiyā anuḍayhamānā viya
hutvā diyaḍḍhagātham ā.:
Ja_XXII.9(=546).38: Na sirī taramānassa Māṭhara suvapaṇḍita,
idh'; eva tāva acchassu yāva rājānaṃ dakkhisi,
sossi1 saddaṃ mutiṅgānaṃ ānubhāvañ ca rājino ti. || Ja_XXII:1488 ||
Ta. na sirīti samma suvaṇṇapaṇḍita ataramānassa sirī hoti taramānena
kataṃ kammaṃ na sobhati, gharavāso nām'; esa garuko, cintetvā kattabbo, idh'
eva tāva accha yāva mahantena yasena samannāgataṃ amhākaṃ rājānaṃ pas-
sissasi, sossīti sāyaṇhasamaye kinnarisamānalīḷhāhi uttamarūpadharāhi nārīhi
vajjamānānaṃ mutiṅgānaṃ aññesañ ca gītavāditānaṃ saddaṃ suṇissasi, rañño
ca ānubhāvaṃ mahantaṃ sirisobhaggaṃ passissasi, samma kiṃ tvaṃ turito,
kilesam pi na jānāsi, accha tāva pacchā jānissāmā 'ti.
Atha te sāyaṇhasamanantare methunasaṃvāsaṃ kariṃsu,
samaggā sammodamānā piyasaṃvāsā ahesuṃ, atha naṃ suva-
potako "na dān'; esā mayhaṃ rahassaṃ nigūhissati, idāni taṃ
pucchitvā gantuṃ vaṭṭatīti" cintetvā "sāḷiye" ti ā., "kiṃ sā-
mīti", "ahaṃ kiñci te vattukāmo 'mhi, vadāmi nan" ti, "vada
sāmīti", "hotu, amhākaṃ ajja maṅgaladivaso, aññasmiṃ divase
jānissāmīti", "sace maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ2 kathehi noce mā
kathehi sāmīti", "maṅgalakathā tāv'; esā" ti, "tena hi kathe-
hīti", "sace sotukāmā bhavissasi kathessāmi te" ti vatvā taṃ
rahassaṃ pucchanto diyaḍḍhaṃ gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).39: Yo nu kho 'yaṃ tibbo3 saddo tiro{4} janapadaṃ5 suto
dhītā Pañcālarājassa osadhī viya vaṇṇinī
taṃ dassati Videhānaṃ so vivāho bhavissatīti. || Ja_XXII:1489 ||
T. a.: yo nu kho ayaṃ saddo tibbo mahā6 tirojanapade7 suto para-
raṭṭhesu parajanapadesu vissuto paññāto patthaṭo kin nu dhītā P-rājassa osa-30
dhītārakā va virocamānā tāya8 eva samānavaṇṇinī atthi taṃ so Videhānaṃ
dassati so vivāho bhavissati so evaṃ patthaṭo saddo, ahaṃ taṃ sutvā cintesiṃ:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sosi.
2 Bd adds kathā bhavissati.
3 Cks tiro.
4 Cks tibbo.
5 Cks -do.
6 Bds bahalo.
7 Bd -daṃ.
8 Bd -natāya.
[page 424]
424 XXII. Mahānipāta.
ayaṃ kumārikā uttamarūpadharā, Videharājā C-rañño paṭisattu1, aññe2 bahu-
rājāno Brahmadattassa vasavattino santi tesaṃ adatvā kiṃkāraṇā Vedehassa
dhītaraṃ detīti.
Sā tassa vacanaṃ sutvā evam ā.: "sāmi kiṃkāraṇā maṅ-
galadivase avamaṅgalaṃ kathesīti", "ahaṃ maṅgalan ti kathemi
tvaṃ avamaṅgalan ti vadasi, kin nu kho etan" ti, "sāmi amit-
tānam pi tesaṃ3 evarūpā maṅgalakiriyā mā hotū" ti, "kathehi
tāva bhadde" ti, "sāmi na sakkā kathetun" ti, "bhadde tayā
viditarahassaṃ mama akathanakālato paṭṭhāya n'; atthi nāma
amhākaṃ samaggavāso" ti, sā tena nippīḷiyamānā "tena hi
sāmi suṇāhīti" vatvā
Ja_XXII.9(=546).40: Ediso mā4 amittānaṃ vivāho hotu Māṭhara
yathā5 Pañcālarājassa Vedehena bhavissatīti || Ja_XXII:1490 ||
imaṃ g. vatvā puna tena "bhadde kasmā evarūpaṃ kathaṃ
kathesīti" vutte "tena hi suṇa6, ettha dosaṃ kathessāmīti"
vatvā itaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).41: Ānayitvāna Vedehaṃ Pañcālānaṃ rathesabho
tato taṃ ghātayissati nāssa sakhi7 bhavissatīti. || Ja_XXII:1491 ||
Ta. tato taṃ -- ti yadā so imaṃ nagaraṃ āgato bhavissati tadā tena
saddhiṃ sakhibhāvaṃ8 mittadhammaṃ na karissati, daṭṭhum pi 'ssa dhītaraṃ
na dassati, eko kir'; assa pana atthadhammānusāsako Ma-paṇḍito nāma atthi,
tena saddhiṃ ghātessati, te ubho pi jane ghātetvā jayapānaṃ pivissāmā 'ti Ke-
raññā saddhiṃ mantetvā taṃ gaṇhitvā āgantuṃ9 gato ti.
Evaṃ sā guyhamantaṃ nissesaṃ katvā suvapaṇḍitassa
kathesi, so taṃ sutvā suvapaṇḍito "ācariyo10 upāyakusalo, ac-
chariyaṃ tassa rañño evarūpena upāyena ghātanan" ti Ke-aṃ
vaṇṇetvā "evarūpena avamaṅgalena amhākaṃ ko attho, tuṇhī-
bhūto seyyo11" ti12 āgammakammassa nipphattiṃ ñatvā taṃ
rattiṃ tāya saddhiṃ vasitvā "bhadde ahaṃ Siviraṭṭhaṃ gantvā
manāpāya bhariyāya laddhabhāvaṃ Sivirañño ārocessāmīti"
gamanaṃ anujānāpetuṃ13 āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ahosi.
2 Cks -o.
3 Cks te.
4 Cks te.
5 Bd sakhi.
6 Bd puna.
7 Cks sakkhī.
8 Cks sakkhi-.
9 Bd adds Mithilaṃ.
10 Bd ācariyakevaṭṭo.
11 so Bd; Cks -tā sayā.
12 Bd adds vatvā.
13 Cks anujānāhīti.
[page 425]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 425
Ja_XXII.9(=546).42: Handa [kho] maṃ anujānāhi rattiyo sattamattiyo
yāvāhaṃ Sivirājassa ārocemi mahesino
laddho ca1 me āvasatho sāḷikāya upantikaṃ2 ti. || Ja_XXII:1492 ||
Ta. mahesino ti mahesiyā3, āvasatho ti vasanaṭṭhānam, upantikan4
ti atha ne etassā5 santikaṃ gacchāmā 'ti vatvā aṭṭhame divase idhānetvā ma-
hantena parivārena taṃ gahetvā gamissāmi, yāva mamāgamanaṃ tāva mā uk-
kaṇṭhīti.
Taṃ sutvā sāḷikā tena saddhiṃ viyogaṃ anicchamānāpi
tassa vacanaṃ paṭikkhipituṃ asakkontī anantaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).43: Handa [kho] taṃ anujānāmi rattiyo sattamattiyo,
sace tvaṃ sattarattena nāgacchasi mam'; antike
maññe6 okkantasantaṃ7 maṃ matāya āgamissatīti8. || Ja_XXII:1493 ||
Ta. maññe okkantasantaṃ man ti evaṃ sante ahaṃ apagatajīvitaṃ
mataṃ sallakkhemi, so tvaṃ aṭṭhame divase anāgacchanto mayi matāya āga-
missasi, tasmā mā papañcam akāsīti.
Itaro pi "bhadde kiṃ vadesi, mayham pi aṭṭhame divase
taṃ apassantassa kuto jīvitan" ti vācāya vatvā "hadayena9 na
pana jīvavāma10, kiṃ tayā mayhan" ti cintetvā uṭṭhāya tho-
kaṃ siviraṭṭhābhimukhaṃ11 gantvā nivattitvā Mithilaṃ gantvā
paṇḍitassa aṃsakūṭe otaritvā M-ena uparipāsādaṃ āropetvā
puṭṭho sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi, so pi 'ssa purimanayen'
eva sabbaṃ sakkāram akāsi.
Satthā tam atthaṃ pakāsento āha:
Ja_XXII.9(=546).44: Tato ca kho so gantvāna Māṭharo suvapaṇḍito
Mahosadhassa akkhāsi: Sāḷiyā-vacanaṃ12 idan ti. || Ja_XXII:1494 ||
Idaṃ Sāḷiyāvacanan12 ti sabbaṃ vitthārena akkhāsi13.
Tam sutvā M. cintesi: "rājā mama anicchāyāpi14 gamis-
sati, gantvā mahāvināsaṃ pāpuṇissati, atha mayhaṃ evarū-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ca.
2 Bd -kā.
3 so Cks; Bd mahesiyā cassa.
4 Bd -kān.
5 so Cks; Bd atha ne etha tassā.
6 Cks aññe.
7 Cks -sattaṃ.
8 so all three MSS. for -sīti.
9 Bd -ye.
10 so Ck; Bd na pana jivitaṃ vā maraṇaṃ vā, Cs na pana jīvavāma mārā vā,
read: na pana jīvā vā marā vā?
11 Bd -kho.
12 Bd sāḷika-.
13 Bd adds Suvakhaṇḍaṃ niṭhitaṃ.
14 Bd anicchamānasseva.
[page 426]
426 XXII. Mahānipāta.
passa yasadāyakassa rañño vacanaṃ hadaye katvā tassa saṅ-
gahaṃ akarontassa1 garahā uppajjissati, mādise ca p-e vijja-
māne kiṃkāraṇā esa nassissati, rañño puretaraṃ gantvā Cūḷa-
niṃ disvā suvibhattaṃ katvā Videharañño nivesananagaraṃ
māpetvā gāvutamattaṃ jaṃghamaggaṃ aḍḍhayojanikaṃ mahā-
ummaggaṃ kāretvā C-rañño dhītaraṃ abhisiñcitvā amhākaṃ
rañño pādaparicārikaṃ katvā aṭṭhārasākkhohiṇībalesu ekasa-
tarājūsu parivāretvā ṭhitesv-eva2 amhākaṃ rājānaṃ Rāhu-
mukhato Candaṃ viya mocetvā ādāya āgamanan nāma mama
bhāro" ti, tass'; evaṃ cintentassa sarīre pīti uppajji, so pīti-
vegena udānaṃ udānento
Ja_XXII.9(=546).45: Yass'; eva ghare bhuñjeyya bhogaṃ
tass'; eva atthaṃ puriso careyyā 'ti imaṃ upaḍḍhag. ā. || Ja_XXII:1495 ||
T. a.: yassa rañño santikā puriso mahantaṃ issariyaṃ labhitvā bhogaṃ
bhuñjeyya akkosantassāpi paribhāsantassāpi gale gahetvā nikkaḍḍhantassāpi tass'
eva atthaṃ hitaṃ vaḍḍhiṃ p. kāyadvārādīhi tīhi pi dvārehi careyya na hi
mittadūbhikammaṃ nāma p-ena kātabban ti.
So nahāyitvā alaṃkaritvā mahantena yasena rājakulaṃ
gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito ā.: "kiṃ deva
gacchissath'; eva Uttarapañcālanagaran" 'ti, "āma tāta Pañ-
cālacaṇḍiṃ alabhantassa mama kiṃ rajjena3, mā maṃ pariccaja
mayā saddhiṃ yeva ehi, ta. no gatakāraṇā dve atthā nippajjis-
santi: itthiratanañ ca lacchāmi raññā ca me saddhiṃ mettī
patiṭṭhahissatīti", atha naṃ p. "tena hi deva ahaṃ puretaraṃ
gantvā tumhākaṃ nivesanāni māpemi, tumhe mayā pahita-
sāsanena āgaccheyyāthā" 'ti vadanto dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).46: Handāhaṃ gacchāmi pure janinda
Pañcālarājassa puraṃ surammaṃ
nivesanāni māpetuṃ Vedehassa yasassino ti. || Ja_XXII:1496 ||
Ja_XXII.9(=546).47: Nivesanāni māpetvā Vedehassa yasassino
yadā te pahiṇeyyāmi tadā eyyāsi khattiyā 'ti. || Ja_XXII:1497 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks na kāsīti.
2 Bd akkhohiṇisaṅkhehi ekasatarājūsu p. ṭhitesveva, Cks ṭhitasseva.
3 Cks -nāti.
[page 427]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 427
Ta. Vedehassā 'ti Videharājassa, eyyāsīti āgaccheyyāsi.
Taṃ sutvā rājā "na kira maṃ p. pariccajatīti1" haṭṭha-
tuṭṭho hutvā ā.: "tāta tava purato gacchantassa kiṃ laddhuṃ
vaṭṭatīti", "balavāhanaṃ devā" 'ti, "yattakaṃ icchasi tattakaṃ
gaṇha tātā" 'ti, p. "cattāri bandhanāgārāni vivarāpetvā corā-
naṃ saṃkhalikabandhanāni bhindāpetvā te pi mayā saddhiṃ
pesehi deva" 'ti, "yathāruciṃ karohi tātā" 'ti, M. bandhanā-
gārāni vivarāpetvā sūre mahāyodhe gatagataṭṭhāne kammaṃ
nipphādetuṃ samatthe nīharāpetvā "maṃ upaṭṭhahathā" 'ti
vatvā tesaṃ sakkāraṃ kāretvā vaḍḍhakikammāracammakāra-
cittakārādinānāsippakusalā2 aṭṭhārasa seṇiyo ādāya vāsipharasu-
kuddālakhaṇittiādīni bahūni upakaraṇāni gāhāpetvā mahābala-
parivuto nagarā nikkhami.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).48: Tato ca pāyāsi pure Mahosadho
Pañcālarājassa puraṃ surammaṃ
nivesanāni māpetuṃ Vedehassa yasassino ti. || Ja_XXII:1498 ||
M. gacchanto yojanayojanantare ekekaṃ gāmaṃ nivesetvā3
ekekaṃ amaccaṃ "tumhe rañño Pañcālacaṇḍiṃ gahetvā ni-
vattanakāle hatthiassarathe kappetvā rājānaṃ ādāya paccāmitte
paṭibāhantā khippaṃ Mithilaṃ pāpeyyāthā" 'ti vatvā ṭhapesi,
Gaṅgātīraṃ pana patvā Ānandakumāraṃ nāma pakkosāpetvā
"Ānanda tvaṃ tīṇi vaḍḍhakisatāni ādāya Uddhagaṅgaṃ gantvā
sāradārūni gāhāpetvā tisatamattā nāvā māpetvā nagarass'; atthāya
tatth'; eva daṇḍasambhāre tacchāpetvā sallahukānaṃ dārūnaṃ
nāvāyo pūrāpetvā khippaṃ gacchathā" 'ti pesesi, sayaṃ pana
nāvāya Pāragaṅgaṃ gantvā4 otiṇṇaṭṭhānato paṭṭhāya pada-
saññāya eva gaṇetvā "idaṃ aḍḍhayojanaṭṭhānaṃ5, ettha mahā-
ummaggo bhavissati, imasmiṃ ṭhāne amhākaṃ rañño nivesana-
nagaraṃ bhavissati, ito paṭṭhāya yāva rājagehā gāvutamatte
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -jīti.
2 Cks -kule.
3 Bd nivesanaṃ māpetvā.
4 Bd nāvāya Gaṅgaṃ taritvā.
5 Ck aṭṭha-.
[page 428]
428 XXII. Mahānipāta.
ṭhāne1 jaṃghummaggo bhavissatīti" paricchinditvā nagaraṃ pāvisi.
C-rājā Bo-assa āgamanaṃ sutvā "idāni me manoratho pūris-
sati2, paccamittānaṃ piṭṭhiṃ passissāmi3, imasmiṃ pana āgate
Vedeho pi nacirass'; eva āgamissati, atha ne ubho pi māretvā
Jambudīpe ekarajjaṃ karissāmīti" paramatuṭṭhippatto ahosi,
sakalanagaraṃ saṃkhubhi, "esa kira Ma-paṇḍito, iminā kira
ekasatarājāno leḍḍunā kāko viya palāpitā" ti, M. nāgaresu
attano rūpasampattiṃ sampassantesu yeva rājadvāraṃ gantvā
rathā oruyha rājānaṃ4 paṭivedetvā "etū5" ti vutte pavisitvā
rājānaṃ vanditvā ekamante aṭṭhāsi, atha naṃ rājā paṭisan-
thāraṃ katvā pucchi: "tāta rājā kadā āgamissatīti", "mayā
pesitakāle devā" 'ti, "tvaṃ pana kimatthāya āgato sīti", am-
hākaṃ rañño nivesanaṃ māpetuṃ devā" 'ti, "sādhu tātā" 'ti,
ath'; assa senāya paribbayaṃ dāpetvā M-assa mahantaṃ sak-
kāraṃ kārāpetvā nivāsageham dāpetvā: "tāta yāva te rājā
āgacchati6 tāva anukkaṇṭhamāno amhākam pi kattabbayuttakaṃ
karonto va vasa tātā" 'ti ā., so ca kira rājanivesanaṃ abhi-
rūhanto va sopānapādamūle ṭhatvā "idha jaṃghummaggadvāraṃ
bhavissatīti" sallakkhesi, ath'; assa etad ahosi: "rājā ‘amhākam
pi kattabbayuttakaṃ karohīti'; vadati, ummagge khaññamāne
yathā imaṃ sopānaṃ na osakkati tathā kātuṃ vaṭṭatīti" cintetvā
atha rājānaṃ evam āha: "deva, ahaṃ pavisanto va sopāna-
pādamūle ṭhatvā navakammaṃ olokento mahāsopāne dosaṃ
passiṃ, sace vo ruccati ahaṃ dārūni labhanto manāpaṃ katvā
atthareyyan" ti, "sādhu tāta attharā" 'ti, so "idha mā7 um-
maggadvāraṃ bhavissatīti" sādhukaṃ sallakkhetvā taṃ so-
pānaṃ haritvā yattha ummaggadvāraṃ bhavissati ta. paṃsuno
apatanatthāya phalakasanthāraṃ kāretvā yathā na okkamati8
evaṃ niccalaṃ katvā sopānaṃ atthari, rājā taṃ kāraṇaṃ9
ajānanto "mama sinehena karotīti" maññi, evaṃ taṃ divasaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ṭhane.
2 Bd matthakaṃ pāpuṇissatti.
3 Cks -mīti
4 Bd rañño.
5 Bd pavisatū.
6 Bd nāga-.
7 so Cks for mahā? Bd omits mā.
8 Bd osakkati.
9 Ck antaraṃ, Cs omits kā-.
[page 429]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 429
navakammen'; eva vītināmetvā punadivase rājānaṃ ā.: "deva
sace amhākaṃ rañño vasanaṭṭhānaṃ jāneyyāma manāpaṃ katvā
paṭijaggeyyāmā" 'ti, "sādhu p-a ṭhapetvā mama nivesanaṃ
sakalanagare yaṃ nivesanaṃ icchasi taṃ gaṇhā" 'ti, "mahā-
rāja, mayaṃ āgantukā tumhākaṃ bahuvallabhā yodhā te attano
gehesu gayhamānesu amhehi saddhiṃ kalahaṃ karissanti, ma-
yaṃ kiṃ karissāmā" 'ti, "p-a tesaṃ vacanaṃ mā gaṇhatha,
tava ruccanaṭṭhānam eva gaṇhāhīti", "deva, punappuna te
āgantvā tumhākaṃ kathessanti, tena tumhākaṃ cittasukhaṃ na
bhavissati, sace pana iccheyyātha yāva mayaṃ nivesanāni gaṇ-
hāma tāva amhākaṃ yeva manussā dovarikā assu, tato dvāraṃ
alabhitvā gamissanti1, evaṃ sante amhākam pi tumhākam pi
cittasukhaṃ bhavissatīti", rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi, M.
sopānapādamūle sopānasīse mahādvāre ti sabbattha attano
manusse yeva ṭhapesi, "kassaci pavisituṃ mā adatthā" 'ti,
atha rañño mātu nivesanaṃ gantvā bhinnākāraṃ2 dassethā 'ti
manusse āṇāpesi, te dvārakoṭṭhakāḷindato paṭṭhāya iṭṭhakā ca
mattikā ca apanetuṃ ārabhiṃsu, rājamātā taṃ pavattiṃ sutvā
āgantvā "kissa tāta mama gehaṃ bhindathā" 'ti ā., "Ma-paṇ-
ḍito bhindāpetvā attano rañño nivesanaṃ kāretukāmo" ti,
"yadi evaṃ idh'; eva vasathā" 'ti3, "amhākaṃ rañño mahantaṃ
balavāhanaṃ, idaṃ na-ppahoti aññaṃ mahantaṃ gehaṃ kā-
ressāmā" 'ti, "tumhe maṃ na jānātha, ahaṃ rājamātā, idāni
puttassa santikaṃ gantvā jānissāmīti", "mayaṃ rañño vacanen'
eva bhindāpema4, sakkontī nivārehīti5", sā kujjhitvā "idāni vo
kattabbaṃ jānissāmīti" rājadvāraṃ agamāsi, atha naṃ "mā
pavisīti" vārayiṃsu, "ahaṃ rājamātā tātā" ti, "mayaṃ taṃ
jānāma, mayaṃ raññā6 ‘kassaci pavesanaṃ mā daditthā7'; 'ti
āṇattā, gaccha tvan" ti, sā gahetabbagahaṇaṃ apassantī ni-
vattitvā attano nivesanaṃ olokentī aṭṭhāsi, atha naṃ eko "kiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nāga-.
2 Bd bhindanā-.
3 Cks vassasīti.
4 Bd bhindāma.
5 so Bs; Ck sakkonti vārehīti, Cs sakkonivārehīti, Bd sace sakkonti
gārehiti.
6 Cks -o.
7 Bd adatthā.
[page 430]
430 XXII. Mahānipāta.
idha karosi, gacchasīti1" uṭṭhāya gīvāya gahetvā bhūmiyaṃ
pātesi, sā cintesi: "addhā raññā āṇatto bhavissati ita-
rathā2 evaṃ kātuṃ na sakkhissanti, p-ass'; eva santikaṃ ga-
missāmīti" gantvā "tāta Ma-dha kasmā nivesanaṃ bhindāpe-
hīti3" ā., so tāya saddhiṃ na kathesi, santike ṭhitapuriso pan'
assā "devī kiṃ kathesīti" vatvā "tāta p. kasmā gehaṃ bhin-
dāpetīti", "Videharañño vasanaṭṭhānaṃ kātun" ti, "kiṃ tāta
‘evaṃ mahante nagare aññattha nivāsanaṭṭhānaṃ na labbha-
tīti4'; maññati, idaṃ satasahassaṃ lañcaṃ gahetvā aññattha
kāretū" 'ti, "sādhu devi tumhākaṃ gehaṃ vissajjāpessāma, lañ-
cassa gahitabhāvaṃ pana mā kassaci kathayittha mā no aññe
pi lañcaṃ datvā gehāni vissajjāpetukāmā assun" ti5, "tāta
‘rañño mātā lañcam adāsīti6'; mayham pi lajjanakam eva", "taṃ
na kassaci kathessāmīti", so "sādhū" 'ti tassā santikā satasa-
hassaṃ gahetvā gehaṃ vissajjetvā Kevaṭṭassa gehaṃ agamāsi,
so rājadvāraṃ gantvā veḷupesikāhi piṭṭhiyaṃ7 cammuppāṭanaṃ
labhitvā gahetabbagahaṇaṃ apassanto satasahassam eva adāsi,
eten'; upāyena sakalanagare gehaṭṭhānaṃ gaṇhantena lañcaṃ
katvā8 laddhakahāpaṇānaṃ ñeva navakoṭiyo jātā, M. sakala-
nagaraṃ vicaritvā rājakulaṃ agamāsi, atha naṃ rājā pucchi:
"kiṃ p-a laddhaṃ te vasanaṭṭhānan" ti, "mahārāja adentā9
nāma n'; atthi, api ca kho pana amhesu gayhamānesu10 kila-
manti, tesaṃ piyavippayogaṃ kātuṃ amhākam pi ayuttaṃ,
bahinagare ito11 gāvutamattaṭṭhāne gaṅgāya ca nagarassa ca
antare asukaṭṭhāne nāma amhākaṃ rañño vasananagaraṃ kā-
ressāmā" 'ti, rājā taṃ sutvā "antonagaresu yujjhitum pi duk-
khaṃ, n'; eva sakasenā na parasenā ñātuṃ sakkā, bahinagare
pana sukhaṃ yuddhaṃ kātuṃ, tasmā bahinagare yeva12 te
--------------------------------------------------------------------------
1 so Ck Bd; Cs gacchasi na gacchasīti.
2 Bd addhā ime r. ānattā bhavissanti itarethā.
3 Bd -sīti.
4 Cks omit na, Bd has na labhissathāti.
5 Ck asanti, Cs assanti, Bd assuti.
6 so all three MSS.
7 Bd -hi potito piṭhi.
8 so Cks; Bd gahetvā.
9 Bd -o.
10 so Cks for gaṇhamānesu? Bd gehesu gaṇhiyamānesu.
11 Cs kato, Ck omits ito .
12 Cks kātuṃ antonagare va.
[page 431]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 431
koṭṭetvā māressāmā" 'ti tussitvā "sādhu tāta tayā sallakkhi-
taṭṭhāne yeva kārehīti" ā., "mahārāja ahaṃ kāressāmi, tum-
hākaṃ pana manussehi dārupaṇṇādīnaṃ atthāya amhākaṃ nava-
kammaṭṭhānaṃ na gantabbaṃ, gacchantānaṃ1 hi2 kalahaṃ
karissanti, tena n'; eva tumhākam pi na amhākam pi citta-
sukhaṃ bhavissatīti", "sādhu p-a tena passena nissañcāraṃ3
karohīti", "deva amhākaṃ hatthī udakābhiratā udake yeva
kīḷanti, udake āvile jāte ‘Ma-dhassa āgatakālato paṭṭhāya pa-
sannodakaṃ pātuṃ na labhāmā'; ti sace nāgarā kujjhanti tam
pi sahitabban" ti, rājāpi 'ssa4 "tumhākaṃ hatthī kīḷantū" 'ti
vatvā nagare bheriñ carāpesi: "yo ito nikkhamitvā Ma-paṇḍi-
tassa nagaramāpitaṭṭhānaṃ gacchati sahassaṃ daṇḍo5" ti, M.
rājānaṃ vanditvā attano parisam ādāya nagarā nikkhamitvā
yathāparicchinnaṭṭhāne nagaraṃ māpetuṃ ārabhi6, Pāragaṅgāya
tāva7 Gaggaligāmaṃ8 nāma kāretvā hatthiassavāhanañ c'; eva
gobalivaddañ ca ta. ṭhapetvā nagarakaraṇaṃ vicārento "ettakā
idaṃ ettakā idaṃ karontū" 'ti sabbakammāni vibhajitvā ummagge
kammaṃ paṭṭhapesi, mahāummaggadvāraṃ Gaṅgatitthe ahosi,
saṭṭhimattāni yodhasatāni mahāummaggaṃ khaṇanti, mahatī-
cammamālukādīhi9 paṃsuṃ haritvā Gaṅgāya pātenti, pātita-
pātitaṃ paṃsuṃ hatthī maddanti, Gaṅgā āluḷā sandati, nagara-
vāsino "Ma-dhassa āgatakālato paṭṭhāya pasannaṃ udakaṃ
pātuṃ na labhāma, Gaṅgā āluḷā va vahati kin nu kho etan"
ti vadanti, atha nesaṃ p-assa upanikkhittakapurisā ārocenti:
"Ma-dhassa kira hatthī udakakīḷaṃ kīḷantā Gaṅgāya10 uddha-
kaddamaṃ karonti, ten'; esā āluḷitā sandatīti", Bodhisattānaṃ
adhippāyā nāma ijjhanti, tasmā ummagge mūlāni vā pāsāṇāni
vā sabbe bhūmiyaṃ pavisiṃsu, jaṃghummaggassa dvāraṃ tas-
miṃ nagare ahosi, sattamattāni purisasatāni jaṃghummaggaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āgacchā.
2 Bd adds amhākaṃ manussehi.
3 so Ck; Cs tissadvāraṃ, Bd te manusse nisañcāraṃ.
4 Bd rājā vissaṭhā.
5 Bd tassa sahassadaṇḍo.
6 Bd ārabbhi, Cks omit ārabhi.
7 Bd paragaṅgātīre.
8 Bd vaggali-.
9 so Cks; Bd mahatīhi cammapasibbakāhi vālukādīhi.
10 Cks gaṅgā.
[page 432]
432 XXII. Mahānipāta.
khaṇanti ca, cammamālukādīhi1 paṃsuṃ haritvā tasmiṃ nagare
pātenti, pātitapātitaṃ udakena sannetvā pākāraṃ cinanti,
aññāni vā kammāni karonti, mahāummaggassa pavisanadvāraṃ
nagare ahosi, aṭṭhārasahatthubbedhena yantayuttāavārena2 sa-
mannāgataṃ hi ekāya āṇiyā akkantāya pithīyanti, mahāum-
maggassa dvīsu passesu iṭṭhikāhi cinitvā sudhākammaṃ3 kāresi,
matthake padaracchannaṃ4 kāretvā ullokamattikāya lepetvā
setakammaṃ kāresi, sabbāni p'; ettha asītimahādvārāni catu-
saṭṭhicūḷadvārāni ahesuṃ, sabbāni yantayuttān'; eva ekāya
āṇiyā akkantāya pithīyanti, ekāya akkantāya vivariyyanti, dvīsu
passesu anekasatadīpālayā5 ahesuṃ, te pi yantayuttā va ekas-
miṃ vivariyyamāne sabbe vivariyyanti ekasmiṃ pithīyamāne
sabbe pithīyanti, dvīsu passesu ekasatānam khattiyānaṃ eka-
satasayanagabbhā ahesuṃ, ekekasmiṃ nānāvaṇṇapaccatthara-
ṇatthataṃ6, ekekaṃ mahāsayanaṃ7 samussitasetacchattaṃ,
ekekaṃ sīhāsanaṃ mahāsayanaṃ nissāya ṭhitaṃ ekekaṃ mā-
tugāmapotthakarūpakaṃ uttamarūpadharaṃ hatthena anāma-
sitvā na manussarūpakaṃ ti na sakkā ñātum8, api ca um-
maggassa gabbhe dvīsu passesu kusalā cittakārā nānappa-
kāracittakammaṃ kariṃsu: Sakkavilāsasineruparibhaṇḍasāgara-
mahāsāgaracatumahādīpahimavantānotattamanosilātalacanda-
suriyacātummahārājikādichakāmasaggādivibhattiyo sabbā um-
magge dassayiṃsu, bhūmiṃ rajatapaṭṭavaṇṇavālukaṃ okiritvā
upari ullokapadumāni dassesuṃ, ubhosu passesu nānappakāre
āpaṇe pi dassayiṃsu, tesu tesu ṭhānesu gandhadāmapuppha-
dāmāni olaṃbetvā Sudhammadevasabhaṃ viya ummaggaṃ alaṃ-
kariṃsu. Tāni pi kho tīṇi vaḍḍhakisatāni tīṇi nāvāsatāni
bandhitvā niṭṭhitaparikammānaṃ dabbasambhārānaṃ pūretvā
Gaṅgāya āharitvā p-assa ārocesuṃ, tāni so nagare upayogaṃ9
netvā "mayā āṇattadivase āhareyyāthā" 'ti nāvāpaṭicchannaṭ-
ṭhāne ṭhapāpesi, nagare udakaparikhā10 aṭṭhārasahattho pākāro
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd cammapasippakehi.
2 Cks yantavārena.
3 Bd suta-.
4 Bd phabalakena channaṃ.
5 Bd dipagabbhā.
6 Ck -ṇatthaṃnaṃ? Bd -ṇaṃ attharanti.
7 Bd ekekaṃ.
8 Cks ñā.
9 Bd upabhogaṃ.
10 Bd -khaṃ.
[page 433]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 433
gopuraṭṭālako rājanivesanādīni nivesanāni hatthisālādayo pok-
kharaṇiyo ti sabbam eva niṭṭham agamāsi, iti mahāummaggo
jaṃghummaggo nagaran ti sabbam etaṃ catūhi māsehi niṭṭhi-
taṃ. Atha M. catumāsaccayena rañño āgamanatthāya dūtaṃ
pāhesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).49: Nivesanāni māpetvā Vedehassa yasassino
ath'; assa pahiṇī dūtaṃ: [ehi dāni mahārāja],
māpitan te nivesanan ti. || Ja_XXII:1499 ||
Ta. pahiṇīti pesesi.
Rājā dūtassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacitto mahantena pari-
vārena nikkhami.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā itaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).50: Tato ca rājā pāyāsi senāya caturaṅgiyā
anantavāhanaṃ daṭṭhuṃ phītaṃ Kampilliyaṃ puran ti. || Ja_XXII:1500 ||
Ta. ananta -- ti aparimitāssādivāhanaṃ, Kampilliyaṃ -- ti Kam-
pillaraṭṭhe māpitaṃ nagaraṃ.
So anupubbena Gaṅgātīraṃ pāpuṇi, atha naṃ M. paccug-
gantvā attanā katanagaraṃ pavesesi, so ta. pāsādavaragato
nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā thokaṃ vissamitvā sāyaṇhasa-
maye attano āgatabhāvaṃ ñāpetuṃ1 Cūḷanīrañño dūtaṃ pesesi.
Taṃ atthaṃ āvikaronto Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).51: Tato ca kho so gantvāna Brahmadattassa pāhiṇi:
āgato 'smi mahārāja tava pādāni vandituṃ. || Ja_XXII:1501 ||
Ja_XXII.9(=546).52: Dadāhi dāni me bhariyaṃ nāriyaṃ sabbaṅgasobhaniṃ
suvaṇṇena paṭicchannaṃ dāsīgaṇapurakkhatan ti. || Ja_XXII:1502 ||
Ta. vanditun ti Vedeho mahallako C-rājā tassa puttamatto2 pi na
hoti3, kilesamucchito pana hutvā jāmātarā4 nāma sasuro vandiyo ti cintetvā
tassa cittaṃ anujānanto5 vandanasāsanaṃ pahiṇi, dadāhi dānīti ahaṃ tayā
dhītaraṃ dassāmīti pakkosāpito taṃ me dāni dehīti pahiṇi, suvaṇṇena -- ti
suvaṇṇālaṃkārapatimaṇḍitaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ñāpetuṃ.
2 Bd puttanattamatto.
3 so Cks; Bd nappahiti.
4 Bd jāmātarena.
5 Bd ajānanto.
[page 434]
434 XXII. Mahānipāta.
Cūḷani dūtassa kathaṃ sutvā somanassappatto "idāni me
paccāmitto kuhiṃ gamissati, ubhinnam pi tesaṃ sīsāni chin-
ditvā jayapānaṃ pivissāmā" 'ti kevalaṃ1 somanassaṃ dassento
dūtassa sakkāraṃ katvā anantaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).53: Svāgatan tena2 Vedeha atho te adurāgataṃ,
nakkhattaṃ ñeva paripuccha. ahaṃ kaññaṃ dadāmi te
suvaṇṇena paṭicchannaṃ dāsīgaṇapurakhatan ti. || Ja_XXII:1503 ||
Ta. Vedehā 'ti Vedehassa sāsanaṃ sutvā taṃ purato ṭhitaṃ viya ālapati,
athavā3 evaṃ Brahmadattena vuttan ti vadehīti4 dūtaṃ āṇāpento evam ā.
Taṃ sutvā dūto Vedehassa santikaṃ gantvā "deva maṅ-
galakiriyāya anucchavikaṃ nakkhattaṃ kira jānāhi, te dhītaraṃ
demīti vuttan" ti5 ā., so "ajj'; eva nakkhattaṃ sobhanan" ti puna
dūtaṃ pahiṇi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).54: Tato ca rājā Vedeho nakkhattaṃ paripucchatha,
nakkhattaṃ paripucchitvā Brahmadattassa pāhiṇi: || Ja_XXII:1504 ||
Ja_XXII.9(=546).55: Dadāhi dāni me bhariyaṃ nāriṃ sabbaṅgasobhanaṃ
suvaṇṇena paṭicchannaṃ dāsīgaṇapurakkhatan ti. || Ja_XXII:1505 ||
C-rājāpi:
Ja_XXII.9(=546).56: Dadāmi dāni te bhariyaṃ nāriṃ sabbaṅgasobhanaṃ
suvaṇṇena paṭicchannaṃ dāsīgaṇapurakkhatan ti. || Ja_XXII:1506 ||
Imaṃ g. vatvā "idāni pesemi, idāni pesemīti" musāvādaṃ
katvā ekasatarājūnaṃ saññam adāsi: "aṭṭhārasahi akkhohiṇīhi
saddhiṃ sabbe yuddhasajjā hutvā nikkhamantu, ubhinnam pi
paccatthikānaṃ sīsāni chinditvā sve jayapānaṃ pivissāmā" 'ti,
te sabbe pi nikkhamiṃsu, sayaṃ nikkhamanto pana mātaraṃ
Talatādeviñ ca6 aggamahesiṃ7 Nandadeviñ ca puttaṃ8 Pañcāla-
caṇḍañ ca9 dhītaraṃ Pañcālacaṇḍiñ ca10 ti cattāro jane orodhehi
saddhiṃ pāsāde nivāsāpetvā va11 nikkhami. Bo. Vedeharañño
c'; eva tena saddhiṃ āgatasenāya ca mahantaṃ sakkāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kodha.
2 so Bd; Cks ti; read: suāgatan te?
3 Cks atha.
4 Cks dehīti.
5 Cks dehīti.
6 Cks -viṃ, Bd mātarañca calākadeviñca.
7 Bd -siñca.
8 Cks nandavī puttaṃ.
9 Cks -ḍaṃ.
10 Bd -ḍiṃ.
11 Cks gehe nivattitvā va.
[page 435]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 435
kāresi, keci manussā suraṃ pivanti keci macchamaṃsādīni
khādanti keci dūramaggā1 āgatattā kilantā sayanti, Vedeharājā
pana Senakādayo paṇḍite gahetvā amaccagaṇaparivuto alam-
katamahātale nisīdi, C-rājāpi aṭṭhārasākkhohiṇisaṃkhāya
senāya nagaraṃ tisandhicatusaṃkhepaṃ parikkhipitvā aneka-
satasahassāhi ukkāhi dhāriyamānāhi aruṇe uggacchante yeva
gahaṇasajjo hutvā aṭṭhāsi, taṃ ñatvā M. attano yodhānaṃ tīṇi
satāni pesesi: "tumhe jaṃghummagge gantvā rañño mātarañ
ca aggamahesiñ ca puttañ ca dhītarañ ca jaṃghummaggena
ānetvā mahāummaggena netvā ummaggadvārato bahi akatvā
anto ummagge yeva yāva amhākaṃ āgamanā rakkhantā ṭhatvā
amhākaṃ āgamanakāle ummaggā nīharitvā ummaggadvāre ma-
hāvisālamāḷake ṭhāpethā" 'ti, te tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā
jaṃghummaggena gantvā sopānapādamūle padarattharaṃ2 ug-
ghāṭetvā sopānapādamūle sopānasīse mahātale ti ettake ṭhāne
ārakkhamanusse ca khujjādiparivārādayo ca hatthapādesu
bandhitvā mukhaṃ thaketvā3 ta. ta. paṭicchannaṭṭhāne ṭhapetvā
rañño paṭiyattakhādanīye4 kiñci khāditvā5 cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā6
upari pāsādaṃ abhirūhiṃsu, tadā Talatādevī Nandādeviñ ca
rājaputtañ ca rājadhītarañ ca "ko jānāti kiṃ bhavissatīti" mañña-
mānā attanā saddhiṃ ekasayane sayāpesi, te yodhā gabbha-
dvāre ṭhatvā pakkosiṃsu, sā nikkhamitvā "kiṃ tātā" ti ā.,
"devī amhākaṃ rājā Vedehañ ca Mahosadhañ ca jīvitakkha-
yaṃ pāpetvā sakala-Jambudīpe ekarajjaṃ katvā ekasatarāja-
parivuto mahantena yasena mahāpānaṃ pivanto tumhe cattāro
pi gahetvā ānetuṃ amhe pahiṇīti", te pāsādā otaritvā sopāna-
pādamūlaṃ agamiṃsu, atha ne gahetvā jaṃghummaggaṃ pavi-
siṃsu, te āhaṃsu: "mayaṃ ettakaṃ kālaṃ idha vasantā imaṃ
vīthiṃ na otiṇṇapubbā" ti, "imaṃ vīthiṃ na sabbadā otaranti,
maṅgalavīthi nām'; esā, ajja maṅgaladivasabhāvena rājā iminā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -gaṃ.
2 Bd phalakasandhāraṃ.
3 Ck kathetvā, Bd pidahitvā.
4 so Cks for -yesu? Bd -daniyabhojaniyaṃ.
5 Bd adds kiñci bhinditvā.
6 Bd adds apavibhogaṃ katvā chaḍḍetvā.
[page 436]
436 XXII. Mahānipāta.
maggena ānetuṃ āṇāpesīti", te tesaṃ saddahiṃsu, ath'; ekacce
te cattāro pi gahetvā gacchiṃsu, ekacce nivattitvā rājanive-
sane ratanagabbhaṃ vivaritvā yāvadicchakaṃ dhanasāraṃ ga-
hetvā āgamiṃsu, itare pi cattāro1 purato mahāummaggaṃ gan-
tvā2 alaṃkatadevasabhaṃ viya ummaggaṃ disvā "rañño atthāya
sajjitan" ti saññaṃ kariṃsu, atha ne Mahāgaṅgāya avidūraṭṭhā-
naṃ netvā anto ummagge alaṃkatagabbhe nisīdāpetvā ekacce
ārakkhaṃ gahetvā acchiṃsu, ekacce tesaṃ ānītabhāvaṃ gantvā
Bo-assa ārocesuṃ, so tesaṃ kathaṃ sutvā "idāni me mano-
ratho matthakaṃ pāpuṇissatīti" somanassajāto rañño santikaṃ
gantvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, rājāpi kilesāturatāya "idāni me
dhītaraṃ pesessati, idāni me pesessatīti" pallaṃkato vuṭṭhāya
vātapānena olokento anekehi ukkāsatasahassehi ekobhāsaṃ
jātaṃ nagaraṃ mahatiyā senāya parivutaṃ disvā āsaṃkitapari-
saṃkito "kin nu kho etan" ti paṇḍitehi saddhiṃ mantento g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).57: Hatthī assā rathā patti senā tiṭṭhati vammitā,
ukkā padittā jhāyanti, kin nu maññanti paṇḍitā ti. || Ja_XXII:1507 ||
Ta. kinnu maññantīti C-rājā amhākaṃ tuṭṭho udāhu ruṭṭho3 ti kin
nu p-ā maññantīti pucchi.
Taṃ sutvā Senako āha: "mā cintayi mahārāja, atibahū
ukkā paññāyanti, rājā tumhākaṃ dātuṃ dhītaraṃ gahetvā eti,
maññe" ti, Pukkuso pi "tumhākaṃ āgantukasakkāraṃ kātuṃ
ārakkhaṃ gahetvā ṭhito bhavissatīti" yaṃ yaṃ tesaṃ ruccati
taṃ taṃ kathayiṃsu, rājāpi "asukaṭṭhāne senā titthantu, asu-
kaṭṭhāne ārakkhaṃ gaṇhatha, appamattā hothā" 'ti vadantānaṃ
saddaṃ suṇanto sannaddhañ ca senaṃ passanto maraṇabhaya-
tajjito hutvā Mahāsattassa kathaṃ paccāsiṃsanto itaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).58: Hatthī assā rathā patti senā tiṭṭhanti vammitā,
ukkā padittā jhāyanti, kin nu kāhanti paṇḍitā 'ti. || Ja_XXII:1508 ||
Ta. kin -- ti p-a kiṃ cintesi imā senā4 amhākaṃ kiṃ karissantīti5.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds khattiyā.
2 Bd patvā.
3 Bd kuddho.
4 Bd imāya senāya.
5 Bd karissatīti.
[page 437]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 437
Taṃ sutvā M. "imaṃ andhabālaṃ thokaṃ santāsetvā
pacchā mama balaṃ1 dassetvā assāsessāmīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).59: Rakkhati taṃ mahārāja Cūḷanīyo mahabbalo,
paduṭṭho te Brahmadatto, pāto taṃ ghātayissatīti. || Ja_XXII:1509 ||
Taṃ sutvā sabbe maraṇabhayatajjitā, rañño kaṇṭho sussi,
mukhe kheḷo chijji2, sarīre ḍāho uppajji, so maraṇabhayabhīto
paridevanto dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).60: Ubbedhati me hadayaṃ mukhañ ca parisussati,
nibbutiṃ nādhigacchāmi aggidaḍḍho va ātape. || Ja_XXII:1510 ||
Ja_XXII.9(=546).61: Kammārānaṃ yathā ukkā anto jhāyati no bahiṃ3
evam pi hadayaṃ mayhaṃ anto jhāyati no bahīti. || Ja_XXII:1511 ||
Ta. ubbedhatīti tāta Ma-a hadayam me mahāvāteritaṃ viya pallavaṃ
kampati, anto jhāyatīti so ukkā viya mayhaṃ hadayamaṃsaṃ abbhantare
jhāyati bahi pana na paññāyatīti paridevati.
M. tassa paridevitaṃ sutvā "ayaṃ andhabālo aññesu di-
vasesu mama vacanaṃ na kareyya, bhiyyo naṃ niggaṇhissā-
mīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.9(=546).62: Pamatto mantanātīto bhinnamanto si khattiya,
idāni kho taṃ4 tāyantu paṇḍitā mantino janā. || Ja_XXII:1512 ||
Ja_XXII.9(=546).63: Akatvāmaccassa vacanaṃ atthakāmahitesino
attapītirato rājā migo kūṭe va ohito. || Ja_XXII:1513 ||
Ja_XXII.9(=546).64: Yathāpi maccho baḷisaṃ vaṃkamaṃsena chāditaṃ
āmagijjho5 na jānāti maccho maraṇam attano || Ja_XXII:1514 ||
Ja_XXII.9(=546).65: Evam eva tuvaṃ rāja Cūḷaneyyassa dhītaraṃ
kāmagiddho na jānāsi maccho maraṇam attano. || Ja_XXII:1515 ||
Ja_XXII.9(=546).66: Sace gacchasi Pañcālaṃ khippaṃ attaṃ jahessasi
migaṃ pathānupannaṃ6 va mahantaṃ bhayam essati. || Ja_XXII:1516 ||
Ja_XXII.9(=546).67: Anariyarūpo puriso janinda
ahīva ucchaṅgagato7 ḍaseyya,
na tena mettiṃ kayirātha pañño8,
dukkho bhave9 kāpurisena saṅgamo. || Ja_XXII:1517 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paññābalaṃ.
2 Bd paricchajji.
3 Cs Bd bahi.
4 Bd maṃtaṃ, Cks tā.
5 so Cks for -giddho? Bd kāmagiddho.
6 Ck patthānapattaṃ, Cs petthānapannaṃ, Bd bandhānubandhaṃ.
7 Cks -hato.
8 Cks omit pañño.
9 Bd have.
[page 438]
438 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.9(=546).68: Yan tv-eva1 jaññā purisaṃ2 janinda
[‘sīlavāyaṃ bahussuto']
ten'; eva mettiṃ kayirātha pañño3,
sukho bhave4 sappurisena saṅgamo ti. || Ja_XXII:1518 ||
Ta. pamatto ti mahārāja tvaṃ kāmena pamatto, mantanātīto ti mayā
anāgatabhayaṃ disvā paññāya paricchinditvā mantitamantaṇaṃ atikkanto, bhinna-
manto ti mantaṇātikkantattā yeva bhinnamanto5, Senakādīhi saddhiṃ manto6
gahito esa so7 bhinno ti pi bhinnamanto si jāto, paṇḍitā ti ime Senakādayo
cattāro janā8 idāni taṃ rakkhantu passāma nesaṃ balaṃ ti dīpeti, akatvā -- ti
mama uttamāmaccassa vacanaṃ akatvā, attapītirato ti attano kilesapītiyā
abhirato hutvā, kūṭe -- ti yathā nāma nivāpalobhenāgato migo kūṭapāse baj-
jhati evaṃ mama vacanaṃ agahetvā Pañcālacaṇḍiṃ labhissāmīti lobhenāgantvā
idāni kūṭapāse baddho migo viya jāto si, yathā maccho ti gāthāya9 tadā
mayā ayaṃ upamā āhaṭā10 ti dassetuṃ vuttaṃ, sace gacchasīti gāthāya pi
na11 kevalaṃ etam eva imam pi te upamam āharin ti dassetuṃ vuttaṃ12, anari-
yarūpo ti Kevaṭṭabrāhmaṇasadiso asappurisajātiko nillajjapuriso, na tena
mettin ti tādisena saddhiṃ mittadhammaṃ na kayirātha, tvaṃ pana Ke-ena
saddhiṃ katvā tassa vacanaṃ gaṇhi, dukkho ti evarūpena s. saṅgamo nāma
ekavāraṃ kato idhaloke pi paraloke pi mahādukkhāvahanato dukkho13 hoti,
yantvevā14 'ti yañ c'; eva15 ayam eva vā pāṭho, sukho ti idhaloke pi para-
loke pi sukho yeva.
Atha naṃ "puttaṃ evarūpaṃ na karissasīti" suṭṭhutaraṃ
niggaṇhanto pubbe raññā kathitakathaṃ nīharitvā dassento
Ja_XXII.9(=546).69: Bālo tuvaṃ elamūgo si rāja
yo uttamatthāni mayi lapittha16,
kim evāhaṃ naṅgalakoṭivaddho
atthāni jānissaṃ17 yathāpi añño. || Ja_XXII:1519 ||
Ja_XXII.9(=546).70: ‘Imaṃ gale gahetvāna nāsetha vijitā mama
yo me ratanalābhassa antarāyāya bhāsatī'; ti || Ja_XXII:1520 ||
ime dve gāthā vatvā "mahārāja ahaṃ gahapatiputto yathā
tava aññe Senakādayo p-ā atthāni jānanti tathā kim eva jā-
nissaṃ, agocaro esa mayhaṃ, gahapatisippam evāhaṃ jānāmi,
ayaṃ attho Senakādīnaṃ pākaṭo, te p-ā bhontā18 ajja te
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yadeva, Cks yatveva, Bs yanteva?
2 Bd -so.
3 Cks omit pañño.
4 Bd vahe.
5 Bd adds tayā.
6 Cks omit manto.
7 so Cks; Bd eso.
8 Cks omit janā.
9 Bd gāthādvayaṃ.
10 Bd ābhatā.
11 Cks omit na, Bd gāthāpi na.
12 Cks -ā.
13 Cks -ā.
14 Cks yatvevā, Bd yadevā.
15 Bd yaṃ eva.
16 Cks yeittho.
17 Bd jānanti.
18 Bd hotu, omitting te paṇḍitā.
[page 439]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 439
aṭṭhārasahi akkhohiṇīhi parivāritassa avassayā hontu, maṃ
pana gīvāya gahetvā nikkaḍḍhituṃ āṇāpehi, idāni maṃ kasmā
pucchasīti" evaṃ suniggahītaṃ niggahi1, taṃ sutvā rājā cin-
tesi: "p-o mayā katadosam eva katheti, pubbe h'; idaṃ anā-
gatabhayaṃ jāni2, tena maṃ ativiya niggaṇhati3, na kho pana
ettakaṃ kālaṃ nikkammako4 acchissati, avassaṃ iminā mayhaṃ
sotthibhāvo5 kato bhavissatīti", atha naṃ parigaṇhanto dve
gāthā abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).71: Mahosadha atītena nānuvijjhanti paṇḍitā,
kiṃ maṃ assaṃ va sambandhaṃ6 patoden'; eva vijjhasi. || Ja_XXII:1521 ||
Ja_XXII.9(=546).72: Sace ca7 passasi mokkhaṃ8 khemaṃ vā pana passasi
ten'; eva maṃ anusāsa, kiṃ atitena vijjhasīti. || Ja_XXII:1522 ||
Ta. nānuvijjhantīti atītadosaṃ gahetvā mukhasattīhi9 na10 vijjhanti,
sambandhan6 ti sattusenāya parivutattā suṭṭhu bandhitvā ṭhapitaṃ assaṃ viya
kiṃ maṃ vijjhasi, teneva man ti evan te mokkho bhavissati evaṃ kheman
ti tena sotthibhāven'; eva maṃ anusāsa assāsehi, taṃ hi ṭhapetvā aññaṃ me
paṭisaraṇaṃ n'; atthi.
Atha M. "ayaṃ rājā ativiya andhabālo, purisavisesaṃ na
jānāti, thokaṃ kilametvā pacchāssa avassayo bhavissāmīti"
cintetvā āha:
Ja_XXII.9(=546).73: Atītaṃ mānusaṃ11 kammaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ,
na taṃ sakkomi mocetuṃ, tvam pi12 jānassu khattiya. || Ja_XXII:1523 ||
Ja_XXII.9(=546).74: Santi vehāsayā nāgā iddhimanto yasassino,
te pi ādāya gaccheyyuṃ yassa honti tathāvidhā. || Ja_XXII:1524 ||
Ja_XXII.9(=546).75: Santi vehāsayā assā iddhimanto yasassino,
te pi ādāya gaccheyyuṃ yassa honti tathāvidhā. || Ja_XXII:1525 ||
Ja_XXII.9(=546).76: Santi vehāsayā pakkhī13 iddhimanto yasassino, te etc. || Ja_XXII:1526 ||
Ja_XXII.9(=546).77: Santi vehāsayā yakkhā iddhimanto yasassino, te etc. || Ja_XXII:1527 ||
Ja_XXII.9(=546).78: Atītaṃ mānusam11 kammaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ,
na taṃ sakkomi mocetuṃ antalikkhena khattiyā 'ti. || Ja_XXII:1528 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd miggaṇhi.
2 Bd jānāti.
3 Bd -hāti.
4 Cks nikkh-.
5 Cks -vaṃ.
6 so all three MSS. for -baddhaṃ?
7 Bd omits ca.
8 Bd adds vā.
9 Cks -sāntīhi.
10 Cks omit na.
11 Cks mānusakaṃ, Bd mānussaṃ.
12 Bd pa.
13 all three MSS, -i.
[page 440]
440 XXII. Mahānipāta.
Ta. kamman ti mahārāja idaṃ ito mocanaṃ nāma atītaṃ mānusehi
kattabbaṃ kammaṃ atītaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ n'; eva kātuṃ na sa-
hituṃ sakkomīti1 ahaṃ taṃ ito mocetuṃ na sakkomi, tvam pi2 jānassu
khattiyā 'ti mahārāja tvam ev'; ettha kattabbaṃ jānassu, vehāsayā ti ākā-
sena gamanasamatthā hatthino, yassā 'ti yassa rañño tathāvidhā chaddanta-
kule vā uposathakule vā jātā nāgā honti taṃ rājānaṃ te ādāya gaccheyyuṃ,
assā ti valāhakassa rājakule jātā assā, pakkhīti Garuḷaṃ sandhāyāha, yakkhā
ti Sātāgirādayo, antalikkhenā 'ti ahaṃ antalikkhena mocetuṃ na sakkomi,
taṃ ādāya ākāsena Mithilaṃ netuṃ na sakkomīti a.
Rājā taṃ sutvā appaṭibhāno nisīdi, atha Senako cintesi:
"idāni rañño ca amhākañ ca ṭhapetvā p-aṃ aññaṃ paṭisa-
raṇaṃ n'; atthi, rājā pan'; assa kathaṃ sutvā bhayatajjito kiñci
vattuṃ na sakkoti, ahaṃ p-aṃ yācissāmīti" yācanto dve
gāthā abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).79: Atīradassī puriso mahante udakaṇṇave
yattha so labhate gādhaṃ4 tattha so vindate sukhaṃ. || Ja_XXII:1529 ||
Ja_XXII.9(=546).80: Evaṃ amhañ5 ca raññañ6 ca tvaṃ patiṭṭhā7 Mahosadha,
tvaṃ no si mantinaṃ seṭṭho, amhe dukkhā pamocayā 'ti. || Ja_XXII:1530 ||
Ta. atīradassīti samudde bhinnanāvo tīraṃ apassanto, yatthā 'ti
ūmivegabbhāhato vicaranto yasmiṃ padese patiṭṭhaṃ labhati, pamocayā 'ti
pubbe pi Mithilaṃ parivāretvā ṭhitakāle tayā va mocit'; amhā idāni pi tvam
eva amhe dukkhā mocehīti yāci.
Atha naṃ niggaṇhanto M. gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_XXII.9(=546).81: Atītaṃ mānusakaṃ kammaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ,
na naṃ sakkomi mocetuṃ, tvaṃ pajānassu8 Senakā 'ti. || Ja_XXII:1531 ||
Ta. tvaṃ pajānassu -- ti Senaka ahaṃ na sakkomi tvaṃ imaṃ rājā-
naṃ ākāsena Mithilaṃ nehīti.
Rājā gahetabbagahaṇaṃ apassanto maraṇabhayatajjito
M-ena saddhiṃ kathetuṃ asakkonto "kadāci Senako pi kiñci
upāyaṃ jāneyya, pucchāmi tāva nan" ti pucchanto g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).82: Suṇohi metaṃ vacanaṃ: passas'; etaṃ mahabbhayaṃ,
Senakaṃ dāni pucchāmi: kiṃ kiccaṃ idha maññasīti. || Ja_XXII:1532 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kātuṃ na sambhavituṃ sakkā na taṃ sakkomīti.
2 Bd pa.
3 Cks add vā, Bd yakkhā.
4 Bd nāvaṃ.
5 Bd amhākañ.
6 Bd rañño.
7 Bd adds si.
8 Cks pijā-.
[page 441]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 441
Ta. kiṃ kiccan ti kiṃ kātabbayuttakaṃ idha maññasi Ma -- en'; amhi
pariccatto yadi tvaṃ jānāsi vadehīti.
Taṃ sutvā Se-"rājā upāyaṃ pucchati, sobhano vā hotu
mā vā kathessāmi 'ssa etaṃ upāyan" ti cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).83: Aggiṃ1 dvārato2 dema, gaṇhāmase vikattanaṃ3,
aññamaññaṃ vadhitvāna khippaṃ hessāma4 jīvitaṃ,
mā no rājā Brahmadatto ciraṃ dukkhena mārayīti5. || Ja_XXII:1533 ||
Ta. dvārato ti dvāraṃ pidahitvā ta. aggiṃ dema, vikattanan3 ti
aññamaññaṃ vikattanaṃ6 satthaṃ gaṇhāma, hessāma4, ti jīvitaṃ khippaṃ
jahissāma, alaṃkatapāsādo yeva no dārucitako bhavissati.
Taṃ sutvā rājā anattamano ahosi, attano puttadārassa eva-
rūpaṃ citakaṃ7 karohīti8 cintetvā Pukkusādayo pucchi, te pi
attano anurūpaṃ bālakathaṃ kathayiṃsu, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.9(=546).84: Suṇohi etaṃ vacanaṃ: passas'; etaṃ mahabbhayaṃ,
Pukkusaṃ dāni pucchāmi: kiṃ kiccaṃ idha maññasi. || Ja_XXII:1534 ||
Ja_XXII.9(=546).85: Visaṃ khāditvā miyyāma, khippaṃ hessāma4 jīvitaṃ,
mā no rājā Brahmadatto ciraṃ dukkhena mārayi. || Ja_XXII:1535 ||
Ja_XXII.9(=546).86: Suṇohi etaṃ vacanaṃ: passas'; etaṃ mahabbhayaṃ,
Kāvindaṃ dāni pucchāmi: kiṃ kiccaṃ idha maññasi. || Ja_XXII:1536 ||
Ja_XXII.9(=546).87: Rajjuyā bajjha miyyāma, papātā9 papatemase,
mā no rājā Brahmadatto ciraṃ dukkhena mārayi. || Ja_XXII:1537 ||
Ja_XXII.9(=546).88: Suṇohi etaṃ vacanam: passas'; etaṃ mahabbhayaṃ,
Devindaṃ dāni pucchāmi: kiṃ kiccaṃ idha maññasi. || Ja_XXII:1538 ||
Ja_XXII.9(=546).89: Aggiṃ1 dvārato dema, gaṇhāmase vikattanaṃ10,
aññamaññaṃ vadhitvāna khippaṃ hessāma4 jīvitaṃ,
na no sakkomi11 mocetuṃ, sukhen'; eva Mahosadho ti. || Ja_XXII:1539 ||
Api ca tesu Devindo, ayaṃ rājā kiṃ karoti, aggimhi
sante khajjopanakaṃ dhamati, ṭhapetvā Ma-aṃ añño12 idha
sottibhāvaṃ kātuṃ samattho nāma n'; atthi, ayaṃ13 taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds vā.
2 read: duvārato.
3 Bd vikandanaṃ.
4 Bd hi-.
5 Bd hadayiti or mādayiti.
6 Bd vikaudana.
7 so Bd; Ck cittaṃ, Bs cittadukkhaṃ.
8 so Cks; Bs hotīti.
9 Bd pabbatā.
10 Bd vikandanaṃ.
11 Bd sakkoti.
12 Cks aññe.
13 Bd adds rājā.
[page 442]
442 XXII. Mahānipāta.
apucchitvā amhe pucchati, mayaṃ kiṃ jānāmā" 'ti cintetvā
aññaṃ upāyaṃ apassanto Senakena kathitam eva kathetvā
M-aṃ vaṇṇento dve pāde ā.:
Ja_XXII.9(=546).90: Tatrāyaṃ adhippāyo mahārāja:
mayaṃ sabbe pi paṇḍitam eva yācāma,
sace pana yāciyamāno1 pi
na no sakkoti mocetuṃ2 sukhen'; eva Mahosadho
atha Senakassa vacanaṃ karissāmā 'ti. || Ja_XXII:1540 ||
Taṃ sutvā rājā pubbe Bo-assa kathitadosaṃ3 saritvā tena
saddhiṃ kathetuṃ asakkonto tassa suṇantassa paridevanto ā.:
Ja_XXII.9(=546).91: Yathā kadalino sāraṃ anvesaṃ nādhigacchati
evaṃ anvesamānā naṃ pañhaṃ4 nājjhagamāmase5. || Ja_XXII:1541 ||
Ja_XXII.9(=546).92: Yathā simbalino sāraṃ anvesaṃ nādhigacchati
evaṃ anvesamānā naṃ pañhaṃ4 nājjhagamāmase5. || Ja_XXII:1542 ||
Ja_XXII.9(=546).93: Adese vata no vutthaṃ kuñjarānaṃ v'; anodake
sakāse dummanussānaṃ bālānaṃ avijānataṃ. || Ja_XXII:1543 ||
Ja_XXII.9(=546).94: Ubbedhate me hadayaṃ, mukhañ ca parisussati,
nibbutiṃ nādhigacchāmi aggidaḍḍho va ātape. || Ja_XXII:1544 ||
Ja_XXII.9(=546).95: Kammārānaṃ yathā ukkā anto jhāyati no bahi
evam pi hadayaṃ mayhaṃ anto jhāyati no bahīti. || Ja_XXII:1545 ||
Ta. kadalino ti yathā kadalikkhandhassa nissārattā sāratthiko puriso
anvesanto pi tato sāraṃ nādhigacchati evaṃ mayaṃ imamhā dukkhā muccanu-
pāyaṃ6 pañhaṃ pañca paṇḍite pucchitvā anvesamānāpi pañhaṃ nājjhagamā-
mase, amhehi pucchitaṃ upāyaṃ asuṇantā mayaṃ pañhaṃ7 nādhigacchāma,
dutiyagāthāya pi es'; eva nayo, kuñjarānaṃ -- ti yathā kuñjarānaṃ anūda-
kaṭṭhāne vutthaṃ8 nāma hoti te hi tathārūpe nirūdake vanagahane dese vasantā
khippam eva paccāmittānaṃ vasaṃ gacchanti evaṃ amhehi pi imesaṃ dumma-
nussānaṃ bālānaṃ santike vasantehi adese vutthaṃ8, ettakesu hi paṇḍitesu
eko pi me idāni paṭisaranaṃ n'; atthīti9 nānāvidhena vilapati.
Taṃ sutvā p. "ayaṃ rājā ativiya kilamati, sace taṃ na
assāsessāmi hadayena phalitena marissatīti" cintetvā assāsesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yācamāno.
2 Bd adds ayaṃ.
3 Cks kataṃ dosaṃ.
4 Cks paññā.
5 so Cks; Bd najhaga-.
6 Bd muñc-.
7 Cks paṃñaṃ.
8 Bd vuttaṃ.
9 Bd adds cintetvā.
[page 443]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 443
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).96: Tato so paṇḍito dhīro atthadassī Mahosadho
Vedehaṃ dukkhitaṃ disvā idaṃ vacanaṃ abravī: || Ja_XXII:1546 ||
Ja_XXII.9(=546).97: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha.
ahaṃ taṃ mocayissāmi Rāhu-gahitaṃ va Candimaṃ. || Ja_XXII:1547 ||
Ja_XXII.9(=546).98: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha,
ahan taṃ mocayissāmi Rāhu-gahitaṃ va Sūriyaṃ. || Ja_XXII:1548 ||
Ja_XXII.9(=546).99: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha,
ahan taṃ mocayissāmi paṃke sannaṃ1 va kuñjaraṃ. || Ja_XXII:1549 ||
Ja_XXII.9(=546).100: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha,
ahan taṃ mocayissāmi peḷābaddhaṃ va pannagaṃ || Ja_XXII:1550 ||
Ja_XXII.9(=546).101: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha,
ahan taṃ mocayissāmi macche jalagate-r-iva. || Ja_XXII:1551 ||
Ja_XXII.9(=546).102: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha,
ahan taṃ mocayissāmi sayoggaṃ balavāhanaṃ. || Ja_XXII:1552 ||
Ja_XXII.9(=546).103: Mā tvaṃ bhāyi mahārāja mā tvaṃ bhāyi rathesabha,
Pañcālaṃ vāhayissāmi kākasenaṃ va leḍḍunā. || Ja_XXII:1553 ||
Ja_XXII.9(=546).104: Adu paññā kimatthiyā2 amacco vāpi tādiso
yo taṃ3 sambādhapakkhantaṃ4 dukkhā na parimocaye5 ti. || Ja_XXII:1554 ||
Ta. idan ti davadāhadaḍḍhe araññe ghanavassaṃ vassāpento viya taṃ
assāsento imaṃ6 mā tvaṃ bhāyi mahārājā 'ti ādikaṃ vacanam abravi, ta.
sannan ti laggaṃ, peḷābaddhan ti peḷāya abbhantaragataṃ, Pañcālan ti
etaṃ evaṃ mahantam pi Pañcālarañño senaṃ, vāhayissamīti palāpessāmi,
ādū ti anāmatthe nipāto, paññā nāma kimatthiyā ti attho, amacco vāpi
tādiso ti paññāya samannāgato tādiso paññāsampanno amacco vāpi kimatthiya
yo taṃ evaṃ maraṇasambādhappattaṃ dukkhā na mocaye, mahārāja ahaṃ pa-
ṭhamataraṃ āgacchanto nāma kimatthaṃ āgato ti maññasi, mā bhāyi ahan taṃ
imamhā dukkhā mocessāmīti assāsesi.
So pi tassa vacanaṃ sutvā "idāni me jīvitaṃ laddhan" ti
assāsi7, Bodhisattena sīhanāde kate sabbe va tussiṃsu, atha
Se-pucchi: "paṇḍita tvaṃ sabbe amhe gahetvā gacchanto ken'
upāyena gamissasīti", "alaṃkataummaggenā ti8, tumhe sajjā hothā"
'ti vatvā ummaggadvāraṃ vivaraṇatthaṃ yodhe āṇāpento g. ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks santaṃ.
2 so Bd; Ck timaṭthikā, Cs nimatthikā.
3 Cks tā, Bd tvaṃ.
4 Bd -pakkhaṇdhaṃ.
5 Cs -yā, Bs -yī.
6 Bd idaṃ.
7 Bd assāsesi, Bs assāpaṭilabhi.
8 Bd -na nessāmi.
[page 444]
444 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.9(=546).105: Etha māṇavā1 uṭṭhetha, mukhaṃ sodhetha sandhino,
Vedeho sah'; amaccehi ummaggena gamissatīti. || Ja_XXII:1555 ||
Ta. māṇavā2 ti taruṇādhivacanaṃ, mukhaṃ sodhethā 'ti ummagga-
dvāraṃ vivaratha, sandhino ti gharasandhino3 sodhetvā ekasatānam sayana-
gabbhānaṃ dvāraṃ vivaratha anekasatānaṃ dīpālayānaṃ dvāraṃ vivarathā 'ti.
Te uṭṭhāya ummaggassa dvāraṃ vivariṃsu, sakalaum-
maggo ekobhāso alaṃkatadevasabhā viya viroci.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).106: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā paṇḍitassānusārino
ummaggadvāraṃ vivariṃsu yantayutte ca aggaḷe ti. || Ja_XXII:1556 ||
Ta. anusārino4 ti veyyāvaccakarā, yantayutte5 ca aggaḷe ti sūcighaṭi-
kasampannāni dvārakavāṭāni.
Te ummaggadvāraṃ vivaritvā M-assa ārocesuṃ, so rañño
saññaṃ adāsi: "kālo deva, pāsādā otarathā" 'ti, rājā otari,
Se-sīsato nāḷivattaṃ apaneti, sāṭakaṃ omuñcati, atha naṃ
M. disvā "kiṃ karosīti" pucchi "p-a ummaggena gacchantehi
nāma veṭhanaṃ mocetvā kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā gantabban"
ti, "Senaka ‘ummaggaṃ pavisanto onamitvā onamitvā jaṇṇukehi
patiṭṭhāya pavisissāmīti6'; mā saññaṃ akāsi, sace hatthinā
gantukāmo si hatthiṃ abhirūha, ucco ummaggo aṭṭhārasa-
hatthubbedho visāladvāro, tvaṃ yathāruciyā alaṃkatapaṭiyatto
rañño purato gacchā" 'ti ā., Bo-pana Senakassa gamanaṃ
purato vicāretvā rājānaṃ majjhe katvā sayaṃ pacchato ahosi,
kiṃkāraṇā7: "alaṃkataummaggaṃ olokento mā saṇikaṃ aga-
māsīti", ummagge mahājanassa yāgubhattakhādanīyādīni8 ap-
pamāṇāni ahesuṃ, te manussā khādantā pivantā ummaggaṃ
olokentā gacchanti, M. pi,yātha9 mahārājā" 'ti codento pac-
chato yāti, rājā alaṃkatadevasabhaṃ viya ummaggaṃ olo-
kento yāti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck mānava, Bd māṇava.
2 Ck mānavā.
3 Bd adds va dvāraṃ.
4 Bd -cārino.
5 Cks -ttā.
6 Ck pavissā-, Bd pavisā-.
7 Bd adds rājā.
8 Ck -dinaṃ.
9 Cks yathā mahārāja yathā.
[page 445]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 445
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).107: Purato Senako yāti pacchato ca Mahosadho
majjhe ca rājā Vedeho amaccaparivārito ti. || Ja_XXII:1557 ||
Rañño āgatabhāvaṃ ñatvā te māṇavā rañño mātarañ ca
deviñ ca puttañ ca dhītarañ ca ummaggā nīharitvā mahāvisāla-
māḷake ṭhapesuṃ, rājāpi Bo-ena saddhiṃ ummaggā nikkhami,
te rājānañ ca p-añ ca disvā "nissaṃsayaṃ parahatthagat'; amha,
amhe gahetvā āgatehi p-assa purisehi bhavitabban" ti maraṇa-
bhayatajjitā bhītaravaṃ raviṃsu. Cūlanīrājāpi kira Vedeha-
rañño palāyanabhayena -- yena Gaṅgā tena1 gāvutamattaṭṭhāne
ahosi2 so -- sannisinnāya rattiyā tesaṃ ravaṃ sutvā3 "Nandā-
deviyā viya saddo" ti vattukāmo ahosi, "kuhiṃ N-deviṃ passa-
sīti4" paribhāsabhayena na kiñci ā., M. tasmiṃ ṭhāne Pañcāla-
caṇḍikumārikaṃ{5} ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā "mahārāja
tvaṃ imissā kāraṇā āgato, ayan te aggamahesī hotū" 'ti ā.,
tīṇi nāvāsatāni uṭṭhāpesuṃ, rājā visālamālakā otaritvā alaṃ-
katanāvaṃ abhirūhi, te pi cattāro khattiyā nāvaṃ abhirūhiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).108: Ummaggā nikkhamitvāna Vedeho nāvaṃ āruhi
abhirūḷhañ ca taṃ ñatvā anusāsi Mahosadho: || Ja_XXII:1558 ||
Ja_XXII.9(=546).109: Ayan te sasuro deva ayaṃ sassū janādhipa,
yathā mātu paṭipatti evan te hotu sassuyā. || Ja_XXII:1559 ||
Ja_XXII.9(=546).110: Yathāpi niyako bhātā saudariyo ekamātuko
evaṃ Pañcālacaṇḍo te dayitabbo rathesabha. || Ja_XXII:1560 ||
Ja_XXII.9(=546).111: Ayaṃ Pañcālacaṇḍī te rājaputtī abhijjhitā,
kāmaṃ karohi te tāya, bhariyā te rathesabhā 'ti. || Ja_XXII:1561 ||
Ta. anusāsīti evaṃ kir'; assa ahosi: kadāci tesaṃ6 kujjhitvā Cūḷāni-
rañño mātaraṃ māreyya abhirūpāya Nandādeviyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya
rājakumārañ ca māreyya, paṭiññam assa gahessāmīti, tasmā ayan te ti ādīni
vadanto anusāsi, ta. ayan te sasuro ti ayan tava sasurassa Cūḷanirañño putto
Pañcālacaṇḍiyā kaniṭṭhabhātiko ayan te idāni sasuro, ayaṃ sassū ti ayaṃ
imissā mātā N-devī nāma tava sassū yathā mātu puttā vattapaṭivattaṃ karonti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gaṅgāto in the place of yena-tena.
2 Bd aṭhāsi.
3 Cks omit sutvā.
4 Bd passissasiti.
5 Cks -kā.
6 Bd eso.
[page 446]
446 XXII. Mahānipāta.
evan te etissā hotu balavamātu saññaṃ upaṭṭhapetvā mā nam kadāci lobha-
cittena olokayi, niyako ti ajjhattiko ekapitaro1, ekamātuko ti, ekamātuyā
jāto, dayitabbo ti piyāyitabbo, bhariyā ti ayan te bhariyā mā etissā ava-
mānaṃ akāsīti rañño paṭiññaṃ gaṇhi.
Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. M. 2 rājamātaraṃ pana
ārabbha na kiñci kathesi, kiṃkāraṇā: tassā mahallikābhāven'
eva, idaṃ pana sabbaṃ Bo-tīre ṭhatvā kathesi. Atha naṃ
rājā mahādukkhato mutto nāvāya gantukāmo hutvā "tāta tvaṃ
tīre ṭhito va kathesīti" vatvā g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).112: Āruyha nāvaṃ taramāno kin nu tīramhi tiṭṭhasi,
kicchā mutt'; amha dukkhāto{3}, yāma dāni Mahosadhā 'ti. || Ja_XXII:1562 ||
M. "deva tumhehi saddhiṃ gamanaṃ nāma mayhaṃ ayuttan"
ti vatvā āha:
Ja_XXII.9(=546).113: N'; esa dhammo mahārāja yo 'haṃ senāya nāyako
senaṅgaṃ parihāpetvā attānaṃ parimocaye. || Ja_XXII:1563 ||
Ja_XXII.9(=546).114: Nivesanamhi te deva senaṅgaṃ parihāpitaṃ
taṃ4 dinnaṃ Brahmadattena ānayissaṃ rathesabhā 'ti. || Ja_XXII:1564 ||
Ta. dhammo ti sabhāvo, nivesanamhi te ti taṃ nagaraṃ sandhāyāha,
parimocaye ti parimoceyya, parihāpitan ti chaḍḍitaṃ.
Tesu hi manussesu5 sudūramaggaṃ6 āgatattā keci kilantā
niddaṃ okkantā keci khādantā pivantā amhākaṃ nikkhanta-
bhāvaṃ na jānanti keci gilānā mayā saddhiṃ cattāro māse
kammaṃ katvā mama upakāramanussā c'; ettha7 bahū, na
sakkā mayā ekamanussam pi chaḍḍetvā gantuṃ, ahaṃ pana
nivattitvā sabbam pi taṃ tava senaṃ Brahmadattena dinnaṃ
appaṭividdhaṃ ānessāmi, tumhe mahārāja katthaci avilambantā
sīghaṃ gacchatha, mayā vo antarāmagge hatthivāhanādīni ṭha-
pitāni, kilantāni kilantāni pahāya samatthasamatthehi sīghaṃ
Mithilam eva pavisathā" 'ti. Tato rājā gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).115: Appaseno mahāsenaṃ kathaṃ viggayha{8} ṭhassasi,
dubbalo balavantena vihaññissasi paṇḍitā 'ti. || Ja_XXII:1565 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ekavasitthiko.
2 Cks omit M.
3 Bd -ato.
4 Cks omit taṃ.
5 Cks -ehi
6 Bd -ggā.
7 Bd pettha.
8 Bd nigg-.
[page 447]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 447
Ta. viggayhā1 'ti paṭippharitvā2, vihaññissasīti haññissasi.
Tato Bodhisatto gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).116: Appaseno pi ce mantī mahāsenaṃ amantinaṃ
jināti rājā rājāno ādicco v'; udayan3 taman ti. || Ja_XXII:1566 ||
Ta. mantīti mantāya samannāgato paññavā upāyakusalo, amantinan ti
anupāyakusalaṃ jināti paññavā duppaññaṃ jināti, rājā rājāno ti eko pi ca
evarūpo rājā bahū pi duppaññarājāno jināti yeva, yathā kin ti: ādicco -- vu-3
ti ādicco udento tamaṃ vidhamitvā ālokaṃ dasseti evaṃ jināti c'; eva suriyo
viya virocati.
Idaṃ vatvā M. rājānaṃ vanditvā "gacchatha tumhe" ti
vatvā uyyojesi, so "mutto vat'; amhi amittahatthato imissā ca
laddhattā manoratho pi me matthakaṃ patto" ti Bo-assa
guṇaṃ āvajjitvā uppannapītipāmojjo p-assa guṇe Senakassa
kathento gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).117: Susukhaṃ vata saṃvāso paṇḍitehīti Senaka,
pakkhīva pañjare baddhe macche jālagate-r-iva
amittahatthatthagate4 mocayi no Mahosadho ti. || Ja_XXII:1567 ||
Ta. susukhaṃ vatā 'ti atisukhaṃ vata idaṃ, kataraṃ: so5 saṃvāso
p-hi, itīti kāraṇatthe ti nipāto, i. v. h.: yasmā amittahatthagate mocayi no
Ma-tasmā Se-a vadāmi susukhaṃ vata idaṃ so5 esa p-ehi saṃvāso ti.
Taṃ sutvā Se-pi p-assa guṇaṃ kathento āha:
Ja_XXII.9(=546).118: Evam etaṃ6 mahārāja paṇḍitehi sukhāvahaṃ7,
pakkhīva pañjare baddhe macche jālagate-r-iva
amittahatthatthagate mocayi no Mahosadho ti. || Ja_XXII:1568 ||
Atha Videharājā nadiṃ8 uttaritvā yojanantare M-ena
kāritagāmaṃ sampatto, tatr'; assa Bo-ena ṭhapitamanussā
hatthivāhanādīni c'; eva annapānādīni ca adaṃsu, so9 kīlante
hatthiassarathe nivattetvā10 itare ādāya tehi saddhiṃ aññaṃ
gāmaṃ pāpuṇi, eten'; upāyena yojanasatamaggaṃ atikkamitvā
punadivase pāto va Mithilaṃ pāvisi, Bo-pi ummaggadvāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nigg-.
2 Bd niggahetvā.
3 Cks cu-.
4 Bs -hatthatta-, Bd amittassa hatthagate.
5 Bd yo.
6 Bd eva.
7 Cks -ho, Bd -hā.
8 Ck dinaṃ.
9 Bd adds rājā.
10 Cks -ttitvā, Bd dhapetvā.
[page 448]
448 XXII. Mahānipāta.
gantvā attanā sannaddhakhaggaṃ omuñcitvā ummaggadvāre
vālukaṃ viyūhitvā ṭhapesi, ṭhapetvā ummaggam pavisitvā
ummaggena gantvā taṃ nagaraṃ pavisitvā gandhodakena nahā-
yitvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sayanavaragato, "mano-
ratho me matthakaṃ patto" ti āvajjanto nipajji, atha tassā
rattiyā accayena C-rājā senaṅgaṃ vicārayamāno taṃ nagaraṃ
upāgami.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).119: Rakkhitvā kasiṇaṃ rattiṃ Cūlanīyo mahabbalo
udentaṃ aruṇuggamhi Upakāriṃ upāgami. || Ja_XXII:1569 ||
Ja_XXII.9(=546).120: Āruyha pavaraṃ nāgaṃ balavantaṃ saṭṭhihāyanaṃ
rājā avoca Pañcālo Cūlanīyo mahabbalo || Ja_XXII:1570 ||
Ja_XXII.9(=546).121: Sannaddho maṇivammesu gharam ādāya pāṇinaṃ
pessiye ajjhabhāsittha puthugumbe samāgate ti. || Ja_XXII:1571 ||
Ta. kasiṇan ti sakalaṃ, udentan ti udente, Upakārin ti Pañcāla-
nagaraṃ upādāya M-ena kāritattā Upakārīti laddhanāmaṃ taṃ nagaraṃ upā-
gami, avocā 'ti attano senaṃ avaca, pessiye ti attano pesanakārake1, ajjha-
bhāsitthā ti adhiabhāsittha puretaram eva abhāsittha, puthugumbe ti
bahūsu sippesu patiṭṭhite anekasippaññū.
Idāni te sarūpato dassetuṃ
Ja_XXII.9(=546).122: Hatthāruhe2 anīkaṭṭhe rathike pattikārike
upāsanamhi katahatthe vālavedhe samāgate ti vuttaṃ. || Ja_XXII:1572 ||
Ta. upāsanamhīti dhanusippe, katahatthe ti avirujjhanaveḍhitāya
sampannahatthe.
Idāni rājā Vedehaṃ jīvagāhaṃ gaṇhāpetuṃ āṇāpento ā.:
Ja_XXII.9(=546).123: Pesetha kuñjare dantī balavante saṭṭhihāyane,
maddantu kuñjarā nagaraṃ Vedehena sumāpitaṃ. || Ja_XXII:1573 ||
Ja_XXII.9(=546).124: Vacchadantamukhā senā tikhiṇaggā3 aṭṭhivedhino
paṇunnā4 dhanuvegena sampatantu 'tarītaraṃ. || Ja_XXII:1574 ||
Ja_XXII.9(=546).125: Māṇavā vammino sūrā citradaṇḍayutāvudhā
pakkhandino mahānāgā hatthīnaṃ hontu sammukhā. || Ja_XXII:1575 ||
Ja_XXII.9(=546).126: Sattiyo teladhotāyo accimantā5 pabhassarā
vijjotamānā tiṭṭhanti sataraṃsīva6 tārakā. || Ja_XXII:1576 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pesaṇa-.
2 Bd -rohe.
3 Bd tikkhaggā.
4 Ck panunnā, Bd panunā.
5 Cks -nti.
6 Cks -sā viya
[page 449]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 449
Ja_XXII.9(=546).127: Āvudhabalavantānaṃ guṇikāyūradhārinaṃ
etādisānaṃ yodhānaṃ saṅgāme apalāyinaṃ
Vedeho kuto muccissati sace pakkhīva kāhati. || Ja_XXII:1577 ||
Ja_XXII.9(=546).128: Tiṃsā me purisā1 nāvutyo2 sabbe v'; ekekanicchitā
yesaṃ samaṃ na passāmi kevalaṃ mahimaṃ caraṃ. || Ja_XXII:1578 ||
Ja_XXII.9(=546).129: Nāgā ca kappitā dantī balavantā saṭṭhihāyanā
yesaṃ khandhesu sobhanti kumārā cārudassanā. || Ja_XXII:1579 ||
Ja_XXII.9(=546).130: Pītālaṃkārā pītavasanā pītuttaranivāsanā3
nāgakkhandhesu sobhanti devaputtā va Nandane. || Ja_XXII:1580 ||
Ja_XXII.9(=546).131: Pāṭhīnavaṇṇā nettiṃsā teladhotā pabhassarā
niṭṭhitā naravīrehi samadhārā sunissitā || Ja_XXII:1581 ||
Ja_XXII.9(=546).132: Vellāḷino4 vītamalā sikāyasamayā5 daḷhā
gahitā balavantehi suppahārappahārihi6. || Ja_XXII:1582 ||
Ja_XXII.9(=546).133: Suvaṇṇacārusampannā lohitakacchūpavāditā7
vivattamānā8 sobhanti vijju v'; abbhaghanantare. || Ja_XXII:1583 ||
Ja_XXII.9(=546).134: Patākāvammino9 sūrā asicammassa kovidā
tharuggahā10 sikkhitāro nāgakkhandhātipātino11 || Ja_XXII:1584 ||
Ja_XXII.9(=546).135: Edisehi parikkhitto n'; atthi mokkho ito tava,
pabhāvan te na passāmi yena tvaṃ Mithilaṃ vaje ti || Ja_XXII:1585 ||
Ta. dantīti sampannadante, vaccha -- ti nikhādanasadisamukhā, pa-
ṇunnā12 ti vissaṭṭhā, sampatantū 'ti evarūpasarā itarītaraṃ13 sampatantu
samāgacchantu, ghanameghavassaṃ viya saravassaṃ vassathā 'ti āṇāpeti, māṇavā
ti taruṇayodhā, vammino ti vammahatthā, citradaṇḍa -- ti citradaṇḍayuttehi
āvudhehi samannāgatā, pakkhandino ti saṃgāmapakkhandakā, mahānāgā ti
mahānāgesu koñcanādaṃ katvā āgacchantesu niccalā ṭhatvā tesaṃ dante gahetvā
luñcituṃ samatthayodhā viya, sataraṃsīva14 -- ti sataraṃsā osadhitārakā viya,
āvudha -- ti āvudhabalena yuttānaṃ, guṇi -- ti guṇī vuccati kavacaṃ, kava-
cāni c'; eva kāyūrabharaṇāni ca dhārentānaṃ kavacasaṃkhātāni vā kāyūrāni
dhārentānaṃ, sace pakkh -- ti sace pakkhī viya ākāse pakkhandanaṃ kāhati
tathāpi kiṃ15 muccissatīti vadati, tiṃsa me purisā16 nāvutyo ti puri-
sānaṃ tiṃsasahassāni navuti ca satāni17 tiṃsanāvutyo ti vuccati18, sabbe-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sa; read: posa?
2 so all three MSS.
3 Cks -ravāsasā.
4 Bd -lino.
5 so Cks; Bd sikkāyasaṃ mayā.
6 Bd -rībhi, Ck yugārūghappahārihi, Cs suppahārihi.
7 so Cks for -pāditā? Bd -padhāritā.
8 Bd vivitta-.
9 Cs paṭakā, Bd pathakā.
10 Bd dhanuggahā.
11 Bd -dhe nipātino.
12 Bd panunā, Ck panuṇṇā, Cs paṇuṇṇā.
13 Bd -rā.
14 Cks -sā viya.
15 Cks kiñci.
16 Bd -sa.
17 Bd navutisahassāni.
18 Bd vuccanti.
[page 450]
450 XXII. Mahānipāta.
vekekanicchitā ti ettakā1 mayhaṃ2 paresaṃ hatthato āvudhaṃ gahetvā
paccāmittānaṃ3 sīsapātanasamatthā ekekaṃ vicinitvā gahitā anivattino yodhā ti
dasseti, kevalaṃ mahimaṃ caran ti sakalam pi imaṃ mahimaṃ caranto4
yesaṃ5 sadisaṃ na passāmi te yeva me yodhā ettakā ti dasseti, cārudassanā
ti cāru vuccati suvaṇṇaṃ, suvaṇṇavaṇṇā ti a., pītālaṃkārā ti pītavaṇṇālaṃ-
kārā, pītavasanā ti suvaṇṇavaṇṇavatthā, pītuttaranivāsanā ti pītuttarā-
saṅgā, pāṭhīna -- ti pāsāṇamacchakasadisā, nettiṃsā ti khaggā, nara -- ti
viriyavantehi7 paṇḍitapurisehi, sunissitā ti sunisitā atitikhiṇā, vellāḷino8 ti
ṭhitamajjhantike suriyo viya vijjotamānā, sikāyasamayā9 ti sattavāre koñcasakuṇe
khādāpetvā gahitena sikāyasena9 katā, suppahārappahārihīti daḷhappahārehi
yodhehi, lohitakacchūpavāditā10 ti lohitavaṇṇāya kosiyā samannāgatā,
patākā11 ti ākāse parivattanasamatthā, asicammassa -- ti etesaṃ gahaṇe
kusalā, tharugahā12 ti tharuggahakā12, sikkhitāro ti tasmiṃ tharugahaṇe12
ativiya sikkhitā, nāgakkhandhātipātino13 ti hatthikkhandhe14 khaggena
chinditvā pātanasamatthā, natthi mokkho ti ambho Vedeha ceṭaka15 paṭha-
maṃ gahapatiputtassānubhāvena mutto si dāni pana n'; atthi tava mokkho ti
vadati, pabhāvante ti idāni rājānubhāvaṃ na16 passāma yena tvaṃ Mithilaṃ
gamissasi kūpe17 paviṭṭhamaccho viya hi ajja jāto sīti.
Vedehaṃ tajjento "idāni naṃ gaṇhissāmīti" vajiraṃkusena
nāgaṃ codento "gaṇhatha bhindatha vijjhathā" 'ti senaṃ āṇā-
pento Cūḷanirājā Upakārinagaraṃ avattharanto viya upāgami.
Atha naṃ M-assa upanikkhittakapurisā "ko mānāti kiṃ bha-
vissatīti" attano upaṭṭhāke gahetvā parivārayiṃsu. Tasmiṃ
khaṇe Bo-sirisayanā vuṭṭhāya katasarīrapaṭijaggano bhutta-
pātarāso alaṃkatapaṭiyatto satasahassagghaṇakaṃ Kāsikaṃ19
nivāsetvā rattakambalaṃ ekaṃsaṃ katvā sattaratanacittaṃ
lañcadaṇḍakaṃ20 ādāya suvaṇṇapādukā21 abhiruyha devaccharā
viya alaṃkataitthiyo22 vālavījaniyā vījamāno alaṃkatapāsāde
sīhapañjaraṃ vivaritvā Cūḷanirañño attānaṃ dassento Sakka-
devarājalīḷhāya aparāparaṃ caṃkami. C-rājā pan'; assa rūpa-
siriṃ oloketvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi, "idāni naṃ gaṇ-
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. etthakā.
2 Bd adds yodhā.
3 Cks -ttaṃ.
4 so Cs; Bd mahiṃ ca-, Ck mahimadvāranto?
5 Bd adds maṃ.
6 Cks -ravāsasā
7 Cks omit viri-.
8 Bd -lino.
9 Bd sikkā-.
10 Bd -padhāritā.
11 Cks paṭākā, Bd pathakā.
12 Bd dhanu-.
13 Bd -dhe nipātino.
14 Cks -dha.
15 Bd tvaṃ.
16 Cks omit na.
17 Bd jāle.
18 Cks ti only, Bd adds cūḷanirājā.
19 Bds kāsikavatthaṃ.
20 Bd valañcakadaṇḍakaṃ, Bs valañjanaka-.
21 Bd -kaṃ.
22 Bd -yo.
[page 451]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 451
hissāmīti" turitāturito hatthim eva pesesi. P. cintesi: "ayaṃ1
‘Vedeho me laddho'; ti saññāya turito āgacchati2, na jānāti
attano dārake gahetvā amhākaṃ rañño gatabhāvam3, suvaṇṇā-
dāsasadisaṃ mama mukhaṃ dassetvā kathessāmi tena saddhin"
ti so vātapāne ṭhito va madhurassaraṃ nicchāretvā tena sad-
dhiṃ kathento āha:
Ja_XXII.9(=546).136: Kin nu santaramāno va nāgaṃ pesesi kuñjaraṃ,
pahaṭṭharūpo āpatasi4, laddhattho 'smīti5 maññasi. || Ja_XXII:1586 ||
Ja_XXII.9(=546).137: Ohar'; etaṃ dhanuṃ cāpaṃ, khurappaṃ paṭisaṃhara,
ohar'; etaṃ subhaṃ vammaṃ6 veḷuriyamaṇisanthatan ti. || Ja_XXII:1587 ||
Ta. kuñjaran ti seṭṭhaṃ, āpatasīti āgacchasi, laddhatthosmīti nip-
phannattho 'smi manoratho me matthakaṃ patto ti maññasi, oharetan ti imaṃ
nipasaṃkhātaṃ dhanuṃ hara chaḍḍehi ko nu eten'; attho, paṭisaṃharā 'ti
apanetvā aññassa vā dehi paṭicchanne vā ṭhāne ṭhapehi kiṃ khurappena karis-
sasi, vamman6 ti etaṃ vammaṃ6 pi apanehi idaṃ tayā hiyyo paṭimukkaṃ
bhavissati chaḍḍehi naṃ mā te sarīraṃ uppaṇḍukaṃ ahosi akilametvā gato7 va
tava nagaraṃ pavisā 'ti rañña saddhiṃ keḷiṃ akāsi.
So tassa vacanaṃ sutvā "gahapatiputto mayā saddhiṃ
keḷiṃ karoti, ajja te kattabbaṃ jānissāmīti" tajjetvā g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).138: Pasannamukhavaṇṇo si, mihitapubbañ8 ca bhāsasi,
hoti kho maraṇakāle9 tādisī vaṇṇasampadā ti. || Ja_XXII:1588 ||
Ta. mihita7 -- ti paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā bhāsanto mihitapubbam
eva bhāsasi maṃ kismici10 na gaṇesi, hoti kho ti maraṇakāle nāma vaṇṇa-
sampadā hoti yeva tasmā tvaṃ virocasi ajja te sīsaṃ chinditvā jayapānaṃ
pivissāmā 'ti.
Evaṃ tassa tena saddhiṃ kathanakāle mahābalakāyo
M-assa rūpasiriṃ disvā "amhākaṃ rājā Ma-paṇḍitena saddhiṃ
manteti11, kin nu kho kathenti12, etesaṃ kathaṃ suṇissāmā" 'ti rañño
santikam eva agamāsi. P. pi tassa kathaṃ sutvā "na maṃ
Ma-paṇḍito ti jānāsi13, nāhaṃ attānaṃ māretuṃ dassāmi, manto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ahaṃ.
2 Cks -tova for teva?
3 Bd adds maññeti.
4 Bd ātapasi.
5 Bd mhiti.
6 Bd ca-.
7 Bds pāto.
8 Bd mita-.
9 Cks -ṇe-.
10 Cks repeat ki-, Bd has kismiñci.
11 Bd -si.
12 Bd -si.
13 Bd -ti.
[page 452]
452 XXII. Mahānipāta.
te bhinno, Kevaṭṭena ca tayā ca hadayena cintitaṃ na jātaṃ
mukhena kathitam eva pana jātan" ti pakāsento ā.:
Ja_XXII.9(=546).139: Moghan te gajjitaṃ rāja, bhinnamanto si khattiya,
duggaṇho hi1 tayā rājā2 khaḷuṃkeneva sindhavo. || Ja_XXII:1589 ||
Ja_XXII.9(=546).140: Tiṇṇo hiyyo rājā Gaṅgaṃ sāmacco saparijjano,
haṃsarājaṃ yathā dhaṃko3 anujavaṃ4 patissasīti5. || Ja_XXII:1590 ||
Ta. bhinna -- ti yo tayā Kevaṭṭena saddhiṃ sayanagabbhe manto gahito
taṃ mama6 na jānātīti mā saññaṃ kari pag'; eva so mayā ñāto, bhinnamanto
si jāto, duggaṇho hi1 tayā ti mahārāja amhākaṃ rājā assakhaḷuṃkena sin-
dhavo viya duggaṇho7, ghoṭakaṃ8 āruḷhena javasampannaṃ ājānīyaṃ āruyha9
gacchanto viya gahetuṃ na sakkotīti a., khaḷuṃko viya hi Ke-, taṃ ārūḷha-
puriso viya tvaṃ, jātisampannasindhavo viya ahaṃ, taṃ ārūḷhapuriso viya am-
hākaṃ rājā ti dasseti, tiṇṇo ti hiyyo va uttiṇṇo, so ca kho saparijano ekako
va palāyitvā gato, anujavan10 ti sace pana tvaṃ11 anujavissasi anuban-
dhissasi12 atha13 yathā suvaṇṇahaṃsarājaṃ anujavanto dhaṃko14 antarā pa-
patati15 evaṃ papatissasi16 antarā va vināsaṃ pāpuṇissasīti vadati.
Idāni asambhītakesarī viya udāharaṇaṃ āharanto ā.:
Ja_XXII.9(=546).141: Sigālā rattibhāgena phullaṃ disvāna kiṃsukaṃ
maṃsapesīti maññantā paribbūḷhā migādhamā || Ja_XXII:1591 ||
Ja_XXII.9(=546).142: Vītivattāsu rattīsu uggatasmiṃ divākare
kiṃsukaṃ phullitaṃ disvā17 āsāchinnā18 migādhamā || Ja_XXII:1592 ||
Ja_XXII.9(=546).143: Evam eva tuvaṃ rāja Vedehaṃ parivāraya19
āsāchinno18 gamissasi sigālā kiṃsukaṃ yathā ti. || Ja_XXII:1593 ||
Ta. disvā20 ti candālokena oloketvā, paribbūḷhā ti pāto va maṃsa-
pesiṃ khāditvā gamissāmā 'ti parivāretvā aṭṭhaṃsu, vītivattāsū 'ti te yāsu
yāsu rattīsu evaṃ aṭṭhaṃsu tāsu tāsu atītāsu, disvā20 ti suriyālokena kiṃ-
sukaṃ disvā na idaṃ maṃsan ti ñatvā chinnāsā hutvā palāyiṃsu, sigālā ti
yathā sigālā kiṃsukaṃ parivāretvā āsāchinnā18 gatā evaṃ tvam pi idha Videha-
rañño natthibhāvaṃ ñatvā gamissasi senaṃ gahetvā palāyissasīti dīpeti.
Rājā tassa taṃ asambhītavacanaṃ sutvā cintesi: "ayaṃ
gahapatiputto atisāro hutvā katheti21, nissaṃsayaṃ Vedeho
palāto22 bhavissatīti" ativiya kujjhitvā "pubbe mayaṃ gaha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd si.
2 all three MSS. rāja.
3 Cks vaṃko.
4 Cks anujja-.
5 so Bd; Cks papatissati.
6 Bd maṃ.
7 Bd adds si.
8 Bd khaluṅgaṃ.
9 Cks ārūḷha.
10 Cks anujja-.
11 Bd adds tāṃ.
12 Cks anujavissa.
13 Bd adds naṃ.
14 Cks vaṅko.
15 Bd antarā va saṃpatissati.
16 Bd saṃpa-.
17 Cks -āna.
18 Cks āsaṃch-, Bd āsacch-.
19 so Cks; Bd -yi, read: -vāriya.
20 Bd āsācch-.
21 Bd -si.
22 Bd palāpito.
[page 453]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 453
patiputtaṃ nissāya uttarasāṭakassāpi assāmikā1 jāta, idāni tena
amhākaṃ hatthapathaṃ āgato paccāmitto palāyito, bahussa2
vata no anatthassa kārako, ubhinnaṃ kattabbakāraṇaṃ imass'
eva karissāmīti" tassa kāraṇaṃ kātuṃ āṇāpento ā.:
Ja_XXII.9(=546).144: Imassa hatthe3 pāde ca kaṇṇanāsañ ca chindatha
yo me amittaṃ hatthagataṃ Vedehaṃ parimocayi. || Ja_XXII:1594 ||
Ja_XXII.9(=546).145: Imassa4 maṃsañ ca pātabbaṃ sūle katvā pacantu naṃ
yo me amittaṃ hatthagataṃ Vedehaṃ parimocayi. || Ja_XXII:1595 ||
Ja_XXII.9(=546).146: Yathāpi āsabhaṃ5 cammaṃ pathavyā vitaniyyati6
sīhassa atho7 vyagghassa hoti saṃkusamāhataṃ8 || Ja_XXII:1596 ||
Ja_XXII.9(=546).147: Evaṃ taṃ vitanitvāna6 vedhayissāmi sattiyā
yo me amittaṃ hatthagataṃ Vedehaṃ parimocayīti. || Ja_XXII:1597 ||
Ta. pātabban ti pacitabbayuttakaṃ migādīnaṃ maṃsaṃ viya imaṃ ga-
hapatiputtaṃ sūlesu āvuṇitvā pacantu, sīhassa atho9 vyagghassā 'ti etesañ
ca yathā cammaṃ saṃkusamāhataṃ8 hoti, vedhayissāmīti vijjhāpessāmi.
Taṃ sutvā M. sitaṃ10 katvā "ayaṃ rājā na jānāti attano
deviyā ca bandhavānañ ca mayā Mithilaṃ pahitabhāvaṃ, tena
me idaṃ kammakāraṇaṃ vicāreti, kodhavasena pana maṃ
usunā vijjheyya aññaṃ vā attano ruccanakaṃ kareyya, sokā-
turaṃ vedanāmattaṃ katvā hatthipiṭṭhe yeva naṃ visaññaṃ
nipajjāpetuṃ taṃ kāraṇaṃ ārocessāmīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).148: Sace me hatthe [ca] pāde ca kaṇṇanāsañ ca checchasi11
evaṃ Pañcālacaṇḍassa Vedeho chedayissati. || Ja_XXII:1598 ||
Ja_XXII.9(=546).149: Sace me hatthe [ca] pāde ca kaṇṇanāsañ ca checchasi
evaṃ Pañcālacaṇḍiyā Vedeho chedayissati. || Ja_XXII:1599 ||
Ja_XXII.9(=546).150: Sace me hatthe [ca] pāde ca kaṇṇanāsañ ca checchasi
evaṃ Nandāya deviyā Vedeho chedayissati. || Ja_XXII:1600 ||
Ja_XXII.9(=546).151: Sace me hatthe [ca] pāde ca kaṇṇānasañ ca checchasi
evan te puttadārassa Vedeho chedayissati. || Ja_XXII:1601 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd asāpitā.
2 Bd bahu.
3 Cks hattha, Bd hatthe ca.
4 Cks imaṃ.
5 Bd usabha.
6 Bd viha-.
7 Cks add pi.
8 Cks -gataṃ.
9 Cks yathā.
10 Bd hasitaṃ.
11 Bd chīndasi, Cks chejjasi, throughout.
[page 454]
454 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.9(=546).152: Sace1 maṃsañ ca pātabbaṃ sūle katvā pacissasi
evaṃ Pañcālacaṇḍassa Vedeho pācayissati. || Ja_XXII:1602 ||
Ja_XXII.9(=546).153: Sace1 maṃsañ ca pātabbaṃ sūle katvā pacissasi
evaṃ Pañcālacaṇḍiyā Vedeho pācayissati. || Ja_XXII:1603 ||
Ja_XXII.9(=546).154: Sace1 maṃsañ ca pātabbaṃ sūle katvā pacissasi
evaṃ Nandāya deviyā Vedeho pācayissati. || Ja_XXII:1604 ||
Ja_XXII.9(=546).155: Sace1 maṃsañ ca pātabbaṃ sūle katvā pacissasi
evaṃ te puttadārassa Vedeho pācayissati. || Ja_XXII:1605 ||
Ja_XXII.9(=546).156: Sace maṃ vitanitvāna2 vedhayissasi sattiyā
evaṃ Pañcālacaṇḍassa Vedeho vedhayissati. || Ja_XXII:1606 ||
Ja_XXII.9(=546).157: Sace maṃ vitanitvāna vedhayissasi sattiyā
evaṃ Pañcālacaṇḍiyā Vedeho vedhayissati. || Ja_XXII:1607 ||
Ja_XXII.9(=546).158: Sace maṃ vitanitvāna vedhayissasi sattiyā
evaṃ Nandāya deviyā Vedeho vedhayissati. || Ja_XXII:1608 ||
Ja_XXII.9(=546).159: Sace maṃ vitanitvāna vedhayissasi sattiyā
evan te puttadārassa Vedeho vedhayissati,
evan no mantitaṃ raho, Vedehena mayā saha3. || Ja_XXII:1609 ||
Ja_XXII.9(=546).160: Yathā phalasataṃ cammaṃ kontīmantīsuniṭṭhitaṃ4
upeti tanutāṇāya sarānaṃ paṭihantave || Ja_XXII:1610 ||
Ja_XXII.9(=546).161: Sukhāvaho dukkhanudo5 Vedehassa yasassino
matiṃ6 te paṭihaññāmi usuṃ phalasatena vā 'ti. || Ja_XXII:1611 ||
Ta. chedayissatīti paṇḍitassa kira Cūḷaninā hatthapādā chinnā7 'ti
sutvā va chedayissati puttadārassā 'ti mama ekassa chinnapaccayā8 tava dvin-
naṃ puttānaṃ yeva aggamahesiyā cā 'ti tiṇṇaṃ pi janānaṃ amhākaṃ rājā
chedayissati, evan no mantitaṃ raho ti mahārāja mayā ca Videharājena ca
evaṃ rahasi mantitaṃ, yaṃ yaṃ idha mayhaṃ C-rājā karoti taṃ taṃ ta. tassa
puttadārānaṃ kātabban ti, phalasatan ti phalasatappamāṇaṃ bahukhāre khā-
dāpetvā mudubhāvaṃ upanītacammaṃ, kontimantīsuniṭṭhitan9 ti konti-
mantā vuccati10 cammakārā, satthitāya kontāya likhattā11 katattā12 suṭṭhu niṭ-
ṭhitaṃ, tanutāṇāyā 'ti yathā taṃ cammaṃ sarānaṃ paṭihantave sarīratāṇam
upeti sare paṭihanitvā sarīraṃ rakkhati, sukhāvaho ti mahārāja aham pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds me.
2 Bd viha-.
3 vedehena m. s. wanting in Cks.
4 Bd kontimantā-.
5 Bd dukkhā-.
6 Bd manti.
7 Cks -pāde chinnan, Bd -pādā chindathā.
8 Bd chindana-.
9 Bd -mantā-.
10 so all three MSS.
11 so Bd; Cks -antā.
12 Bd -kārā kāyakantanalekhikānaṃ vasena katattā.
[page 455]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 455
amhākaṃ rañño paccāmittaṃ1 vāraṇaṭṭhena taṃ saraparittāṇacammaṃ viya
sukhāvaho, dukkhanudo2 ti kāyīkacetasikasukhaṃ āvahāmi dukkhan nudemi,
matin3 te ti tasmā tava matiṃ4 paññaṃ usuṃ tena phalasatacammena viya
attano matiyā paṭihanissāmi.
Taṃ sutvā rājā cintesi: "g-putto kiṃ katheti, yathā kira
ahaṃ etassa evaṃ Videharājā mama puttadārassa kammakā-
raṇaṃ karissati5, na jānāti mama puttadārakānaṃ ārakkhassa
susaṃvihitabhāvaṃ, idāni māressatīti6 maraṇabhayena vilapati7,
nāssa vacanaṃ saddahāmīti8". Mahāsatto "ayaṃ ‘mama bha-
yena9 kathetīti'; maññati, jānāpessāmi tan" ti cintetvā ā.:
Ja_XXII.9(=546).162: Iṃgha passa10 mahārāja suññaṃ antepuraṃ tava
orodhā ca kumārā ca tava mātā ca khattiya
ummaggā nīgaritvāna Vedehass'; upanāmitā ti. || Ja_XXII:1612 ||
Ta. ummaggā ti mayā attano māṇave pesetvā pāsādā otarāpetvā um-
maggen'; eva13 āharāpetvā mahāummaggā nīharitvā bhandhavā te Vedehassa
upanāmitā.
Taṃ sutvā rājā cintesi: "p. ativiya daḷhaṃ katvā katheti,
mayā ca rattibhāge Gaṅgāya passe12 Nandādeviyā saddo pi13
suto, mahāpañño p. kadāci saccaṃ bhaveyyā14" 'ti uppanna-
balavasoko dhitiṃ upaṭṭhāpetvā asocanto viya ekaṃ amaccaṃ
pakkosāpetvā jānanatthāya pesento itaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).163: Iṃgha antepuraṃ mayhaṃ gantvāna vicinātha naṃ
yathā imassa vacanaṃ saccaṃ vā yadi vā musā ti. || Ja_XXII:1613 ||
So saparivāro rājanivesanaṃ gantvā dvāraṃ vivaritvā anto
pavisitvā hatthapāde bandhitvā mukhaṃ pidahitvā nāgadantesu
olambino15 antepurapālake ca khujjavāmanakādayo16 ca bhā-
janāni ca bhinditvā ta. ta. vippakiṇṇaṃ17 khādanīyabhojanīyaṃ
ratanagharadvārāni vivaritvā kataratanavilopaṃ18 vivaṭadvāraṃ
sirigabbaṃ yathāvivaṭeh'; eva vātapānehi pavisitvā caramānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tta.
2 Bd dukkhā-.
3 Bd manti.
4 Bd mati.
5 Bd adds ti vadati.
6 Cks marissatīti.
7 Cks -tīti.
8 Bd -hāmiti, Cks -hi.
9 Bd maṃ maraṇabhayena.
10 Cks ssa.
11 Bd jaṅgumaṅgena.
12 Bd gaṅgāpassena.
13 Bd viya.
14 so all three MSS. for bhaṇeyyā?
15 Bd olaggite.
16 Cks khudda-.
17 Ck Bd -ṇṇa.
18 Ck kataṃ.
[page 456]
456 XXII. Mahānipāta.
kākagaṇañ cā 'ti chaḍḍitagāmasadisaṃ susānabhūmiṃ viya nis-
sirīkaṃ rājabhavanaṃ disvā rañño ārocento ā.:
Ja_XXII.9(=546).164: Evam etaṃ mahārāja yathā āha Mahosadho
suññaṃ antepuraṃ1 sabbaṃ kākapaṭṭanakaṃ yathā ti. || Ja_XXII:1614 ||
Ta. kāka -- ti macchānaṃ gandhehi āgatehi kākehi samākiṇṇo samudda-
tīre chaḍḍitagāmako viya.
Rājā catunnaṃ janānaṃ vippayogasambhavena sokena
kampamāno "idaṃ dukkhaṃ mama gahapatiputtaṃ nissāya
uppannan" ti daṇḍena ghaṭṭitāsīviso viya Bo-assa ativiya kujjhi.
M. tassākāraṃ disvā "ayaṃ rājā mahāyaso kadāci kodha-
vasena ‘kiṃ me etehīti2'; khattiyamānena maṃ viheṭheyya, yan
nūnāhaṃ N-deviṃ iminā adiṭṭhapubbaṃ viya karonto tassā
sarīravaṇṇaṃ vaṇṇeyyaṃ, ath'; esa3 taṃ anussaritvā ‘sac'; āhaṃ
Mahosadhaṃ māressāmi evarūpaṃ itthiratanaṃ na labhissāmīti4"
attano bhariyāya sinehena5 na kiñci mayhaṃ karissatīti" cin-
tetvā attarakkhanatthaṃ pāsāde ṭhito va rattakambalantarena
suvaṇṇavaṇṇabāhaṃ nīharitvā tassā gatamaggācikkhanavasena
vaṇṇaṃ kathento ā.:
Ja_XXII.9(=546).165: Ito gatā6 mahārāja nārī sabbaṅgasobhanā7
kosumbhaphalakasussoṇī haṃsagaggarabhāṇinī. || Ja_XXII:1615 ||
Ja_XXII.9(=546).166: Ito nītā8 mahārāja nārī sabbaṅgasobhanā7
koseyyavasanā sāmā jātarūpasumekhalā || Ja_XXII:1616 ||
Ja_XXII.9(=546).167: Surattapādā kalyānī suvaṇṇamaṇimekhalā
pārevaṭakkhi9 sutanū bimboṭṭhā tanumajjhimā || Ja_XXII:1617 ||
Ja_XXII.9(=546).168: Sujātā bhujalaṭṭhīva10 vellīva11 tanumajjhimā12
dīghassakesā13 asitā14 īsakaggapavellitā15 || Ja_XXII:1618 ||
Ja_XXII.9(=546).169: Sujātā migachāpā va16 hemantaggisikhā-r-iva
nadīva giriduggesu sañchannā khuddaveḷuhi17 || Ja_XXII:1619 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks anto-.
2 Cks te-.
3 Bd atha so.
4 Bd adds asārento pana taṃ labhissāmiti.
5 Bd sinnehana, Ck pitehete.
6 Ck -taṃ, Cs -ta.
7 Bd -ṇā.
8 Cks mahārāja ito nītā.
9 Bd -ta-.
10 Bd -laṭhiva, Cks bhujagalaṭṭhī ca.
11 Bd vedivā.
12 Cks anu-.
13 Bd -assā-.
14 Ck asatā, Cs asītā.
15 Bds īsā-.
16 Cks migajājīva.
17 Bd -bhi.
[page 457]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 457
Ja_XXII.9(=546).170: Nāganāsūrukalyāṇī paṭhamā timbarutthanī
nātidīghā nātirassā nālomā nātilom'; assā 'ti. || Ja_XXII:1620 ||
Ta. ito ti ummaggam dasseti, kosumbhaphalakasussoṇīti visāla-
kañcanaphalakaṃ viya sundarasoṇī, haṃsa -- ti gocaratthāya vicaratānaṃ
haṃsapotakānaṃ viya gaggarena madhurena bhaññena1 samannāgatā, koseyya -- ti
kañcanakhacitakoseyyavatthavasanā2, sāmā ti suvaṇṇasāmā3, pārevaṭakkhīti
pañcasu pāsādesu4 rattaṭṭhāne pārevaṭasakuṇasadisakkhī, sutanū ti sobhana-
sarīrā, bimboṭṭhā ti bimbaphalāni viya sumaṭṭhoṭṭhapariyosānā, tanumaj-
jhimā ti karamitamajjhā5, sujātā bhujalaṭṭhīvā6 'ti vijambhanakāle vāte-
ritarattapallavavilāsinī sujātā bhujaṅgalatā7 viya virocati, vellīvā8 ti kañcana-
vedi viya tanumajjhā9, īsakaggapavellitā ti īsakaṃ aggesu onatā10 īsa-
kaggapavellitā vā11 rathiyāya12 aggaṃ viya vinatā, migachāpā vā13 'ti
pabbatapādamhi14 sujātā vyagghapotikā va15 vilāsakuttayuttā16, hemantag-
gi -- ti obhāsavantatāya hemantaggisikhā viya sobhati, khuddaveḷuhīti17
yathā khuddakehi udakaveḷuhi sañchannā sā nadī sobhati evaṃ tanulomāya
rājiyā sobhati, kalyāṇīti chavimaṃsakesanahāruaṭṭhīnaṃ vasena pañcāvidhena
kalyāṇena samannāgatā, paṭhama -- ti timbarutthanīnaṃ paṭhamā uttamā
suvaṇṇaphalake ṭhapitasuvaṇṇatimbarudvayam iv'; assa18 saṇṭhānasampannaṃ19
nirantaraṃ thanayuggalaṃ.
Evaṃ M-e tassā rūpasiriṃ vaṇṇente tassa sā pubbe adiṭṭha-
pubbā viya ahosi, balavasinehaṃ uppādesi, ath'; assa sin-
ehuppattiṃ ñatvā M. anantaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).171: Nandāya nūna maraṇe20 nandasi sirivāhana:
ahañ ca nūna Nandā ca gacchāma Yamasādhanan ti. || Ja_XXII:1621 ||
Ta. siri -- ti sirisampannavāhana mahārāja nūna tvaṃ evaṃ uttamarūpa-
dharāya Nandāya maraṇena nandasīti vadati, gacchāmā 'ti sace hi tvaṃ maṃ
māressasi ekaṃsena mhākaṃ rājā Nandaṃ māressati, iti Nandā ca ahañ ca
Yamassa santikaṃ gamissāma, yamo amhe ubho disvā Nandaṃ mayham eva
dassati, tassa mayhaṃ māretvāpi21 tādisaṃ itthiratanaṃ labhantassa22 kiṃ
chijjati23, nāhaṃ attano maraṇena hāniṃ passāmi devā 'ti evaṃ kira naṃ24 āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd madhurasarena.
2 Bd -khapita-.
3 Bd suvaṇṇasarirā.
4 Cks ṭhānesu.
5 Bd hatthatalamigatanumajjhimā.
6 Cks bhujagalaṭṭhīvā.
7 Cks bhujagalatā.
8 Cks vellitāvā, Bd dedivā.
9 Cks anumajjhā, Bd tanumajjhimā.
10 Cks tambanatā?
11 Bd ti.
12 Bd nettiṃsāya vā in the place of rathiyāya.
13 Cks migajājivā.
14 Bd -sānamhi.
15 Bd viya.
16 Bd -kutti-.
17 Bd -bhiti.
18 Bd assā.
19 Bd susaṇ-.
20 Cks -nena.
21 Cks maretvā.
22 Bd ala-.
23 Bd rajjena.
24 Bd Bd kāraṇam in the place of kiranaṃ.
[page 458]
458 XXII. Mahānipāta.
Iti M. ettakena ṭhānena Nandam eva vaṇṇesi na itare1,
kiṃkāraṇā: sattā hi piyabhariyāsu2 viya sesesu ālayaṃ na ka-
ronti, mātaraṃ vā saranto puttadhītaro pi sarissatīti tam eva
vaṇṇesi, rājā3 mātaraṃ pana mahallakabhāven'; eva4 vaṇṇesi,
ñāṇasampanne Mahāsatte madhurassarena vaṇṇente yeva
Nandā devī āgantvā rañño purato ṭhitā viya ahosi, tato rājā
cintesi: "ṭhapetvā Ma-aṃ añño mama bhariyaṃ ānetvā dātuṃ
samattho n'; atthīti", ath'; assa taṃ sarantassa soko uppajji,
atha naṃ M. "mā cintayi mahārāja, devī ca te putto ca mātā
ca tayo pi āgacchissanti, mama gamanam ev'; ettha pamāṇaṃ,
tvaṃ assāsaṃ paṭilabha narindā" 'ti rājānaṃ assāsesi, atha
rājā cintesi: "ahaṃ attano nagaraṃ surakkhitaṃ sugopitaṃ kā-
retvā imaṃ Upakārīnagaraṃ ettakena balavāhanena parikkhi-
pitvā ṭhito, ayaṃ pana paṇḍito5 evaṃ sugopitāpi mama nagarā
deviñ ca me puttañ ca mātarañ ca ānetvā Vedehassa dāpesi,
amhesu ca evaṃ parivāretvā ṭhitesv-eva ekassāpi ajānantassa
Vedehaṃ sasenāvāhanaṃ yāpesi6, kin nu kho dibbamāyaṃ
jānāti udāhu cakkhumohanan" ti, atha naṃ pucchanto ā.:
Ja_XXII.9(=546).172: Dibbaṃ adhīyase māyaṃ akāsi cakkhumohanaṃ
yo7 me amittaṃ hatthagataṃ Vedehaṃ parimocayīti. || Ja_XXII:1622 ||
Taṃ sutvā M. "mahārāja, ahaṃ dibbamāyaṃ jānāmi, paṇ-
ḍitā hi dibbamāyaṃ uggaṇhitvā bhaye sampatte attānam pi
param pi dukkhato mocenti yevā" 'ti ā.:
Ja_XXII.9(=546).173: Adhīyanti8 mahārāja dibbamāy'; idha paṇḍitā
te mocayanti attānaṃ paṇḍitā mantino janā. || Ja_XXII:1623 ||
Ja_XXII.9(=546).174: Santi māṇavaputtā me kusalā sandhichedakā
yesaṃ katena maggena Vedeho Mithilaṃ gato ti. || Ja_XXII:1624 ||
Ta. dibbamāyidhā 'ti dibbamāyaṃ idha9, māṇavaputtā ti upaṭṭhā-
kataruṇayodhā, yesaṃ katenā 'ti yehi katena, maggenā 'ti alaṃkata-
ummaggena.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tayo jane.
2 Bd -yā.
3 Cs rājā.
4 Cks omit na.
5 Cks omit paṇḍito.
6 Bd palāpesi.
7 Bd so.
8 Ck adds me, Cs ce.
9 Cks tattha māyidhā 'ti mā idha.
[page 459]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 459
Idaṃ pana sutvā "alaṃkataummaggena kira gato" "kīdiso
nu kho ummaggo" ti rājā ummaggaṃ daṭṭhukāmo ahosi, ath'
assa iṃgitaṃ ñatvā M. "rājā ummaggaṃ daṭṭhukāmo, dasses-
sāmi 'ssa ummaggan" ti dassento ā.:
Ja_XXII.9(=546).175: Iṃgha passa mahārāja ummaggaṃ sādhu māpitaṃ,
hatthīnaṃ atha assānaṃ rathānaṃ atha pattinaṃ
ālokabhūtaṃ tiṭṭhantaṃ ummaggaṃ sādhu niṭṭhitan ti. || Ja_XXII:1625 ||
Ta. hatthīnan ti potthakammacittakammavasena2 katānaṃ etesaṃ hatthi-
ādīnaṃ pattīhi3 upasobhitaṃ alaṃkatadevasabhāsadisaṃ ekobhāsaṃ hutvā
tiṭṭhantaṃ ummaggaṃ passa devā 'ti.
Evañ ca pana vatvā "mahārāja mama paññāya māpite
Candassa ca Suriyassa ca4 uṭṭhitaṭṭhāne viya pākaṭe5 alaṃ-
kataummagge asītimahādvārāni catusaṭṭhicūḷadvārāni ekasata-
sayanagabbhe anekasatadīpagabbhake6 ca passa, mayā saddhiṃ
samaggo sammodamāno hutvā attano balena saddhiṃ Upakāri-
nagaraṃ pavisa devā" 'ti nagaradvāraṃ vivarāpesi, rājā eka-
satarājaparicāro nagaraṃ pāvisi, M. pāsādā oruyha rājānaṃ
vanditvā saparivāraṃ ādāya ummaggaṃ pāvisi, rājā alaṃkata-
devanagaraṃ viya ummaggaṃ disvā Bo-assa guṇaṃ vaṇṇento ā.:
Ja_XXII.9(=546).176: Lābhā vata Videhānaṃ yassa [me] edisā7 paṇḍitā (Cfr. V. 18 p. 355)
ghare vasanti vijite8 yathā tvaṃ si Mahosadhā 'ti. || Ja_XXII:1626 ||
Ta. Videhānan ti evarūpanaṃ paṇḍitānaṃ ākarassa uṭṭhānaṭṭhānabhū-
tassa9 Videhānaṃ janapadassa lābhā vata, yassa me edisā ti yassa ime eva-
rūpā paṇḍitā upāyakusalā ekaghare vā ekajanapade vā ekaraṭṭhe vā vasanti
tassāpi lābhā, yathā tvaṃ sīti yathā tvaṃ si tādisena paṇḍitena saddhiṃ ye
va ekaraṭṭhe ekajanapade ekanagare ekagehe vasituṃ labhanti10 tesaṃ Videha-
raṭṭhavāsīnañ c'; eva Mithilanagaravāsīnañ ca tayā saddhiṃ ekato vasituṃ
labhantānaṃ lābhā ti vadati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd icchitaṃ.
2 Cs potta-, Bd po iṭhakakamma-.
3 Bd mantihi, Bs pantīhi.
4 Ck paṃñā ca nandassa ñāṇā suriyassa ca, Cs paṃñā candassa ñāṇa
suriyassa ca.
5 Cks omit viya pā-.
6 Cks -tedīpa-, Bd -gabbhe.
7 Bd yassimedisā, read: medisa?
8 Cks add raṭṭhe.
9 Bd -naṃ ārakkhassa upaṭhānabhūtassa.
10 Cks labhati.
[page 460]
460 XXII. Mahānipāta.
Ath'; assa M. ekasatasayanagabbhe dassesi: ekassa dvāre
vivaṭe sabbesaṃ1 vivarīyati2 ekassa pihite sabbesaṃ3 pithiyyati4,
rājā ummaggaṃ olokento purato gacchati p. pacchato, sabbā
senā ummaggam eva pāvisi, rājā ummaggato nikkhami, p. tassa
nikkhantabhāvaṃ ñatvā sayaṃ nikkhamitvā aññesaṃ nikkha-
mituṃ adatvā ummaggadvāraṃ pidahanto āṇiṃ akkami, asīti-
mahādvārāni catusaṭṭhicūḷadvārāni ekasatasayanagabbhadvārāni
anekasatadīpagabbhadvārāni ca ekappahārāni pidahiṃsu, sakalo
ummaggo lokantariko5 viya andhakāro ahosi, mahājano bhīta-
tasito ahosi, M. bhiyyo ummaggaṃ pavisanto yaṃ6 khaggaṃ7
ṭhapesi taṃ gahetvā bhūmito aṭṭhārasahatthaṭṭhānaṃ8 ākāse
laṃghitvā9 oruyha rājānaṃ hatthe gahetvā asiṃ uggiritvā tāsetvā
"mahārāja sakala-Jambudīpe rajjaṃ kassa rajjan10" ti pucchi,
so bhīto "tuyhaṃ p-tā" 'ti vatvā "abhayaṃ me dehīti" ā.,
"mā bhāyi mahārāja, nāhaṃ taṃ māretukāmatāya khaggaṃ
parāmasiṃ, mama pana paññānubhāvaṃ dassetuṃ parāmasin"
ti khaggaṃ rañño adāsi, atha naṃ khaggaṃ gahetvā ṭhitaṃ11
āha: "sace si mahārāja maṃ māretukāmo idān'; eva maṃ iminā
khaggena mārehi, atha abhayaṃ dātukāmo abhayam me dehīti"
ā., "paṇḍita mayā tuyhaṃ abhayaṃ dinnam eva, tvaṃ mā
cintayīti" asiṃ gahetvā ubho pi aññamaññaṃ adūbhāya sa-
pathaṃ kariṃsu, atha rājā Bo-aṃ ā.: "p-a evarūpapaññābala-
sampanno hutvā r. kasmā na gaṇhasīti", "mahārāja, ahaṃ
icchamāno ajja sakala-Jambudīpe rājāno māretvā r. gaṇheyyaṃ,
paraṃ māretvā yasagahaṇaṃ pana paṇḍitehi na-ppasatthan"
ti13, "p-a mahājano dvāraṃ alabhamāno paridevati, ummagga-
dvāraṃ vivaritvā mahājanassa jīvitadānaṃ dehīti", so dvāraṃ
vivari, sakalaummaggo ekobhāso ahosi, mahājano assāsaṃ paṭi-
labhi, sabbe rājāno attano senāya saddhiṃ nikkhamitvā p-assa
santikaṃ agamaṃsu14, so raññā saddhiṃ visālamālake aṭṭhāsi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds dvārāni.
2 Bd -yanti.
3 Cks sabbe, Bd adds dvārāni.
4 Bd pidahanti.
5 Cks -kā, Bd lokantanirayo.
6 Bd sayaṃ.
7 Bd adds vālake.
8 Bd aṭhārahatthubbedhaṃ.
9 Bd ākāsaṃ ullaṅghitvā.
10 so Bd; Cks r. karissā.
11 Bd adds na so.
12 so Bd; Cs athābha, Ck atha bha-.
13 Bd adds atha naṃ rājā āha.
14 Bd āgamiṃsu.
[page 461]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 461
atha naṃ te rājāno āhaṃsu: "p-a, taṃ nissāya no jīvitaṃ
laddhaṃ, sace muhuttaṃ ummaggadvāraṃ na vivarittha sabbe-
saṃ tatth'; eva maraṇaṃ abhavissā 'ti1, "na mahārājāno2 idān'
eva pubbe pi tumhe maṃ ñeva nissāya jīvitaṃ labhitthā" 'ti,
"kadā p-ā" 'ti, "ṭhapetvā amhākaṃ nagaraṃ sakala-Jambudīpe
r. gahetvā Uttarapañcālanagaraṃ gantvā uyyāne jayapānaṃ
pātuṃ surāya paṭiyattakālaṃ sarathā" 'ti, "āma p-ā" 'ti, "tadā
esa rājā Kevaṭṭena saddhiṃ dummantitena visayojitāya surāya
c'; eva macchamaṃsehi ca tumhe māretuṃ kiccam akāsi,
athāhaṃ ‘mā ime mayi passante anāthamaraṇaṃ marantū'; 'ti
attano purise pesetvā sabbabhājanāni bhindāpetvā etesaṃ man-
taṃ bhinditvā tumhākaṃ jīvitadānaṃ adāsin" ti, te sabbe pi
ubbiggamānasā hutvā Cūḷaniṃ pucchiṃsu: "saccaṃ kira ma-
hārājā" 'ti, "āma mayā Ke-assa kathaṃ gahetvā kataṃ, saccam
eva p-o kathetīti", te sabbe pi M-aṃ āliṃgitvā "p-a, tvaṃ
sabbesaṃ no patiṭṭhā jāto, taṃ nissāya mayaṃ jīvitaṃ labhimhā"
'ti sabbe pāsādhanehi Bo-assa pūjaṃ kariṃsu, p. rājānaṃ āha:
"mahārāja, tumhe mā cintayittha, pāpamittasaṃsaggass'; esa
doso, ime rājāno khamāpethā" 'ti, rājā "mayā duppurisaṃ
nissāya tumhākaṃ evarūpaṃ kataṃ, esa mayhaṃ doso, kha-
matha me, na puna evarūpaṃ karissāmīti" khamāpesi, te añña-
maññaṃ accayaṃ4 desetvā samaggā ahesuṃ. Atha rājā ba-
huṃ khādaniyabhojaniyagandhamālādiṃ āharāpetvā sabbehi tehi
saddhiṃ sattāhaṃ ummagge yeva kīḷitvā nagaraṃ pavisitvā
M-assa mahāsakkāraṃ kāretvā ekasatarājaparivuto mahātale
nisīditvā p-aṃ attano santike vasāpetukāmatāya ā.:
Ja_XXII.9(=546).177: Vuttiñ ca parihārañ ca diguṇaṃ bhattavetanaṃ
dadāmi vipule5 bhoge5, bhuñja kāme ramassu ca,
mā Videhaṃ paccāgami, kiṃ Videho karissatīti. || Ja_XXII:1627 ||
Ta. vuttin ti yasanissitaṃ jīvitavuttiṃ, parihāran ti gāmanigamadānaṃ,
bhattan ti nivāpaṃ, vetanan ti paribbayaṃ, bhoge ti aññe pi te vipule
bhoge dadāmi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhavissatīti.
2 Bd -rāja,
3 Cs Bd bahu.
4 Bd ajjayaṃ.
5 Cks -laṃ bhogaṃ.
[page 462]
462 XXII. Mahānipāta.
Paṇḍito pana taṃ paṭikkhipanto āha:
Ja_XXII.9(=546).178: Yo cajetha mahārāja bhattāraṃ dhanakāraṇā
ubhinnaṃ hoti gārayho attano ca parassa ca,
yāva jīveyya Vedeho nāññassa1 puriso2 siyā3. || Ja_XXII:1628 ||
Ja_XXII.9(=546).179: Yo cajetha mahārāja bhattāraṃ dhanakāraṇā
ubhinnaṃ hoti gārayho attano ca parassa ca,
yāva tiṭṭheyya Vedeho nāññassa vijite vase ti. || Ja_XXII:1629 ||
Ta. attano -- ti evarūpaṃ hi dhanakāraṇā tam eva4 attano bhattāraṃ
pariccajantena pāpaṃ katan ti attā5 garahati iminā dhanakāraṇā attano
bhattā pariccatto pāpadhammo ayan ti paro pi garahati, tasmā na sakkā tasmiṃ
dharante mayā aññassa vijite vasitun ti.
Atha naṃ rājā ā.: "tena hi p-a tava rañño devattaṃ6
gatakāle idhāgantuṃ paṭiññaṃ dehīti", "jīvanto āgamissāmi
mahārājā" 'ti, ath'; assa rājā sattāhaṃ mahāsakkāraṃ katvā
sattāhaccayena puna āpucchanakāle7 "ahan te p-a idañ c'; idañ
ca dammīti" vadanto gātham āha:
Ja_XXII.9(=546).180: Dammi nikkhasahassan te gāmāsīti ca Kāsisu
dāsīsatāni cattāri dammi bhariyāsatañ ca te,
sabbasenaṅgam ādāya sotthiṃ gaccha Mahosadhā 'ti. || Ja_XXII:1630 ||
Ta. nikkha -- ti pañcasuvaṇṇanikkhena nikkhānaṃ sahassaṃ, gāmā ti
ye gāmā saṃvaccharena8 satasahassuṭṭhānakā9 te dammi, Kasīsū 'ti Kāsiraṭṭhe,
taṃ Vedeharaṭṭhassa āsannaṃ, tasmā tatth'; assa asīti gāme adāsi.
So pi rājānaṃ āha: "mahārāja tumhe bandhavānaṃ mā cin-
tayittha, ahaṃ mama rañño gamanakāle yeva ‘mahārāja Nandā-
deviṃ mātiṭṭhāne ṭhapeyyāsi Pañcālacaṇḍaṃ kaniṭṭhaṭṭhāne'; ti
vatvā dhītāya vo abhisekaṃ dāpetvā rājānaṃ uyyojesiṃ, mātarañ
ca deviñ ca vo puttañ ca sīgham eva pesessāmīti", rājā "sādhu
p-ā" 'ti attano dhītu dātabbāni dāsidāsavatthālaṃkārahiraññasu-
vaṇṇālaṃkatahatthiassarathādīni "imāni tassā dadeyyasīti"
M-aṃ10 paṭicchāpetvā senāvāhanassa kattabbakiccaṃ vicārento ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks na añ-.
2 Bd purato.
3 so all three MSS.
4 Cks vatame in the place of tam eva.
5 Bd attanā mi attānaṃ.
6 Bd devaṅ.
7 Cks apu-.
8 Bd saṃvacchare saṃvacchare.
9 Cks -kaṃ.
10 Bd -assa.
[page 463]
9. Mahāummaggajātakā, (546.) 463
Ja_XXII.9(=546).181: Yāvaṃ dadantu hatthīnaṃ assānaṃ dviguṇaṃvidhaṃ,
tappentu annapānena rathike pattikārike1 ti. || Ja_XXII:1631 ||
Ta. yāvan ti na kevalaṃ diguṇam eva yāva pahoti tāva hatthīnañ ca assā-
nañ ca yavagodhūmādividhaṃ dethā 'ti vadati, tappentū 'ti yattakena2 antarā-
magge akilamantā gacchanti tattakaṃ dadantā tappentu.
Evañ ca pana vatvā paṇḍitaṃ uyyojento āha:
Ja_XXII.9(=546).182: Hatthī assā rathā pattī gacch'; evādāya3 paṇḍita,
passatu taṃ mahārāja Vedeho Mithilaṃ gatan4 ti. || Ja_XXII:1632 ||
Ta. Mithilaṃ gatan4 ti sotthinā taṃ Mithilanagaraṃ sampattaṃ passatu.
Iti so p-assa mahantaṃ sakkāraṃ katvā uyyojesi, te pi10
ekasatarājāno Mahāsattassa sakkāraṃ5 katvā bahuṃ paṇṇākāram
adaṃsu, tesaṃ santike upanikkhittapurisā p-am-eva parivāra-
yiṃsu, so mahantena parivārena maggaṃ paṭipajjitvā antarā-
magge yeva Cūḷanīraññā dinnagāmehi6 āyaṃ āharāpetuṃ purise
pesetvā Videharaṭṭhaṃ sampāpuṇi, Senako pi kira antarā-15
magge7 purisaṃ thapesi, "C-rañño puna āgamanaṃ vā anā-
gamanaṃ vā jāna8, yassa kassaci āgamanakāle9 ca mayhaṃ
ārocehīti10", so tiyojanamatthake yeva M-aṃ disvā āgantvā
"p. mahantena parivārena āgacchatīti" ārocesi, taṃ sutvā rāja-
kulaṃ agamāsi, rājāpi pāsāde11 ṭhito vātapānena12 olokento20
mahatiṃ senaṃ disvā "Ma-assa senā mandā, āyaṃ ativiya
mahatī, kacci13 nu khu Cūḷanī āgato siyā" ti bhītatasito tam
atthaṃ pucchanto ā.:
Ja_XXII.9(=546).183: hatthī assā rathā pattī sena padissate14 mahā
caturaṅginī bhiṃsarūpā, kin nu maññanti paṇḍitā ti. || Ja_XXII:1633 ||
Ath'; assa Senako tam atthaṃ ārocento āha:
Ja_XXII.9(=546).184: Ānando te mahārāja uttamo patidissati:
sabbasenaṅgam ādāya sotthiṃ patto Mahosadho ti. || Ja_XXII:1634 ||
Taṃ sutvā rājā āha: "Se-a, paṇḍitassa mandā senā, ayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rake.
2 Bd adds te.
3 Bd gacchapādāya.
4 Bd midhilaggahaṃ.
5 Cks mahāsakkāraṃ.
6 Bd -mato.
7 Bd adds attano.
8 Bd jānitvā.
9 Bd āgamanañ.
10 Bd āroceyyāsīti.
11 Bd -datale.
12 Bd adds bahi.
13 Bd kiṃ.
14 Cks dissate, Bd padissante.
[page 464]
464 XXII. Mahānipāta.
pana atimahatīti", "mahārāja, C-rājā1 tena pasādito bhavissati,
ten'; assa pasannena dinnā bhavissatīti", rājā nagare bheriñ
carāpesi: "nagaraṃ alaṃkaritvā p-assa paccuggamanaṃ ka-
rontū" 'ti, nāgarā tathā kariṃsu, p. nagaraṃ pavisitvā rāja-
kulaṃ gantvā rājānam vandi2, atha naṃ rājā uṭṭhāya āliṃgitvā
pallaṃkavaragato paṭisanthāraṃ karonto ā.:
Ja_XXII.9(=546).185: Yathā petaṃ susānasmiṃ chaḍḍetvā caturo janā
evaṃ Kampilliyaraṭṭhe3 chaḍḍayitvā idhāgatā4. || Ja_XXII:1635 ||
Ja_XXII.9(=546).186: Atha tvaṃ kena vaṇṇena kena vā pana hetunā
kena vā atthajātenā attānaṃ parimocayīti. || Ja_XXII:1636 ||
Ta. caturo janā ti p-a yathā nāma kālakataṃ caturo janā mañcakena
susānaṃ netvā chaḍḍetvā anapekkhā gacchanti evaṃ Kampilliyaraṭṭhe5 taṃ
chaḍḍetvā mayaṃ idhāgatā ti a., vaṇṇenā 'ti kāraṇena, hetunā ti paccayena,
atthajātenā 'ti atthena jātena, a-parimocayīti amittahatthagato kena
paccayena ken'; atthena tvaṃ attānaṃ mocayīti.
Tato Mahāsatto āha:
Ja_XXII.9(=546).187: Attham atthena Vedeha mantaṃ mantena khattiya
parivarayissaṃ6 rājānaṃ Jambudīpaṃ va sāgaro ti. || Ja_XXII:1637 ||
T. a.: ahaṃ mahārāja tehi7 cintitaṃ attham attanā cintitena atthena tehi7
mantitaṃ mantaṃ attano mantena parivaresiṃ, na kevalañ ca ettakaṃ ekasata-
rājaparivāraṃ pana tam pi rājānaṃ Jambudīpaṃ sāgaro viya parivārayissan ti
sabbaṃ attano katakammaṃ vitthāretvā kathesi.
Taṃ sutvā rājā tussi, ath'; assa p. C-rañño attano dinna-
paṇṇākāraṃ ācikkhanto ā.:
Ja_XXII.9(=546).188: Dinnaṃ nikkhasahassam me gāmāsīti ca Kāsisu
dāsīsatāni cattāri dinnaṃ bhariyāsatañ ca me
sabbaṃ8 senaṅgam ādāya sotthin'; amhi idhāgato ti. || Ja_XXII:1638 ||
Tato rājā atituṭṭhapahaṭṭho M-assa guṇaṃ vaṇṇento tam
eva udānaṃ udānesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks rāja.
2 Ck vanditvā, Bd vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
3 Ck kampillayetthamhā, Cs kampilliyetthamhā, Bd kampilaye tyamhā,
Bs kampilliye tumhā.
4 Cs -to.
5 Bd kampilasse raṭhe.
6 Bd -yi.
7 Bd tena.
8 Cks sabbe.
[page 465]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 465
Ja_XXII.9(=546).189: Susukhaṃ vata saṃvāso paṇḍitehīti Senaka,
pakkhīva pañjare baddhe macche jālagate-r-iva
amittahatthatthagate1 mocayi no Mahosadho ti. || Ja_XXII:1639 ||
Senako pi 'ssa vacanaṃ sampaṭicchanto tam eva g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).190: Evam eva mahārāja paṇḍitaṃhi2 sukhāvahā,
pakkhīva pañjare baddhe macche jālagate-r-iva
amittahatthatthagate1 mocayi no Mahosadho ti. || Ja_XXII:1640 ||
Atha rājā nagare chaṇabheriñ3 carāpetvā "sattāhaṃ chaṇaṃ
karontu, yesaṃ mayi sineho atthi sabbe p-assa sakkārasammā-
naṃ karontū" 'ti.
Imam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).191: Āhaññantu sabbavīṇā bheriyo deṇḍimāni ca
nadantu4 māgadhā saṃkhā, vaggu vadatu5 dundubhīti. || Ja_XXII:1641 ||
Ta. āhaññantū 'ti vādiyantu6, māgadhā saṃkhā ti Magadharaṭṭhe
sañjātā saṃkhā, dundubhīti mahābheriyo.
Nāgarā ca jānapadā7 ca pakatiyā p-assa sakkāraṃ kātu-
kāmā va bheriṃ sutvā atirekaṃ8 akaṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.9(=546).192: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā (cfr. p. 21, 24)
bahuṃ annañ ca pānañ ca paṇḍitassābhihārayuṃ. || Ja_XXII:1642 ||
Ja_XXII.9(=546).193: Hatthāruhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
bahuṃ annañ ca pānañ ca paṇḍitassābhihārayuṃ. || Ja_XXII:1643 ||
Ja_XXII.9(=546).194: Samāgatā jānapadā7 negamā ca samāgatā
bahuṃ annañ ca pānañ ca paṇḍitassābhihārayuṃ. || Ja_XXII:1644 ||
Ja_XXII.9(=546).195: Bahujjano pasanno 'si disvā paṇḍitamāgate9,
paṇḍitamhi anuppatte celukkhepo pavattathā10 'ti. || Ja_XXII:1645 ||
Ta. orodhā ti Udumbarādeviṃ ādiṃ katvā antepurikā, abhihārayun
ti abhihārāpesuṃ pahiṇiṃsū 'ti a., bahujjano ti bhikkhave nagaravāsino ca
catudvāragāmavāsino ca janapadavāsino ca bahujjano pasanno āsi, disvā
paṇḍitamāgate9 ti paṇḍite Mithilaṃ āgate disvā, pavattathā11 ti paṇḍi-
tamhi Mithilaṃ anuppatte ayaṃ no paṭhamam eva paccāmittavasaṃ gataṃ rājā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd amittassa hatthagate.
2 so Cks for -tā hi? Bd -tehi.
3 Ck chano-, Cs chaṇo-.
4 Bd dhamentu.
5 Bd madentu.
6 Bd udiriyantu.
7 Bd ja-.
8 Bd -kataraṃ.
9 Bd -taṃ.
10 Cks avatthaṭā, Bd pavatthittā.
11 Bd pavattitthā, Cks avatthaṭe.
[page 466]
466 XXII. Mahānipāta.
naṃ mocetvā pesetvā pacchā ekasatarājāno aññamaññaṃ khamāpetvā samagge
katvā Cūḷaniṃ pasādetvā tena dinnaṃ mahantaṃ yasaṃ ādāya āgato ti vatvā
tuṭṭhacittena janena1 pavattito celukkhepo pavattatha2.
Atha M. chaṇāvasāne rājakulaṃ gantvā "mahārāja C-rañño
mātarañ ca deviñ ca puttañ ca sīghaṃ pesetuṃ vaṭṭatīti" ā.,
"sādhu tāta pesehīti" so tesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ mahantaṃ
sakkāraṃ katvā attanā saddhiṃ āgatasenāya pi sakkārasammā-
naṃ kāretvā te tayo mahantena parivārena attano purisehi
saddhiṃ pesesi, raññā attano dinnasatabhariyāyo ca cattāri
dāsisatāni ca Nandadeviyā saddhiṃ pesesi, attanā saddhiṃ
āgatasenam pi tehi saddhiṃ pesesi, te mahantena parivārena
Uttarapañcālanagaraṃ pāpuṇiṃsu, atha rājā mātaraṃ pucchi:
"kiṃ amma Vedeharājena vo saṅgaho kato" ti, "tāta, kiṃ
kathesi, maṃ devatāṭhāne ṭhapetvā sakkāraṃ akāsīti" Nandā-
devim pi mātiṭṭhāne ṭhitabhāvaṃ kathesi Pañcālacaṇḍaṃ ka-
niṭṭhabhātikaṭṭhāne ti, taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā bahuṃ
paṇṇākāraṃ pesesi, tato paṭṭhāya ubho samaggā sammodamānā
vasiṃsū 'ti. Mahāummaggakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Pañcālacaṇḍī rañño piyā ahosi manāpā, sā dutiye saṃ-
vacchare puttaṃ vijāyi, tassa dasame saṃvacchare Vedeharājā
kālam akāsi, Bo-tassa chattaṃ ussāpetvā "deva ahaṃ tava
ayyakassa Cūḷanirañño santikaṃ gamissāmīti" āpucchi, "paṇḍita,
mā maṃ daharaṃ chaḍḍetvā gamittha, ahaṃ taṃ pitiṭṭhāne
ṭhapetvā sakkāraṃ karissāmi", Pañcālacaṇḍī pana "p-a tumhākaṃ
gatakāle aññaṃ paṭisaraṇaṃ n'; atthi, mā gamitthā" 'ti yāci,
so pi "mayā rañño patiññā dinnā, na sakkā na3 gantun" ti
mahājanassa karuṇā4 paridevantass'; eva attano upaṭṭhāke ga-
hetvā nikkhamitvā Uttarapañcālanagaraṃ gato, rājā tassā-
gamanaṃ sutvā paccuggantvā mahantena sakkārena nagaram
pavesetvā mahantaṃ gehaṃ tassa datvā ṭhapetvā paṭhama-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahajanena.
2 Bd pavittittha, Bs adds avatthaṭā ti pi pāṭho so yev'; attho.
3 Bd a.
4 Bd kalunaṃ.
[page 467]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 467
dinne1 asītigāme2 aññaṃ bhogam adāsi, so taṃ rājānaṃ
upaṭṭhāsi. Tadā Bherī nāma paribbājikā niccaṃ rājagehe
bhuñjati sā paṇḍitā vyattā, tāya M. na diṭṭhapubbo, "Maho-
sadhapaṇḍito kira rājānaṃ upaṭṭhātīti" saddam eva suṇāti, te-
nāpi sā na diṭṭhapubbā, "Bherī nāma p-kā rājagehe bhuñjatīti"
saddam eva suṇāti, Nandādevī pana "piyavippayogaṃ katvā
amhe kilamesīti" Bodhisatte3 anattamanā ahosi, sā pañca4 valla-
bhitthiyo āṇāpesi: "Ma-assa ekam dosaṃ upadhāretvā rañño
antare bhindituṃ5 vāyamathā" 'ti, "tā tassa antaraṃ olokentiyo
vicaranti, ath'; ekadivasaṃ sā paribbājikā bhuñjitvā nikkha-
mantī Bo-aṃ rājupaṭṭhānaṃ āgacchantaṃ rājaṅgaṇe passi, so
vanditvā aṭṭhāsi, sā cintesi: "ayaṃ kira p., jānissāmi tāv'
assa paṇḍitabhāvaṃ vā apaṇḍitabhāvaṃ vā" ti hatthamuddāya6
pañhaṃ pucchantī Bo-aṃ oloketvā hatthaṃ vikāsesi7, sā kira
"kīdisaṃ p-aṃ rājā paradesato ānetvā idāni paṭijaggati na
paṭijaggatīti" manasā pañhaṃ pucchi, Bo-"hatthamud-
dāya8 pañhaṃ pucchatīti" ñatvā pañhaṃ vissajjento muṭ-
ṭhim akāsi, so kira "ayyo9 mama paṭiññaṃ gahetvā pakkosā-
petvā idāni rājā gāḷhamuṭṭhijāto na me pubbaṃ kiñci detīti10"
manasā pañhaṃ vissajjesi, sā tassa kathaṃ ñatvā hatthaṃ
ukkhipitvā attano sīsaṃ parāmasi, ten'; idaṃ dasseti: "p-a
sace kilamasi mayaṃ viya kasmā na pabbajasīti", taṃ ñatvā
M. attano kucchiṃ parāmasi, ten'; idaṃ dasseti "ayyo, mama
posetabbayuttā bahū, tena na pabbajāmīti", iti sā hatthamud-
dāya11 pañhaṃ pucchitvā attano āvāsam eva agamāsi, M. pi
taṃ vanditvā rājupaṭṭhānaṃ gato, Nandadeviyā payuttā valla-
bhitthiyo sīhapañjare ṭhitā taṃ kiriyaṃ disvā C-rañño santi-
kaṃ gantvā, "deva Ma-dho Bheriparibbājikāya saddhiṃ ekato
hutvā tumhākaṃ r. gaṇhitukāmo te paccatthiko hotīti" pari-
bhindiṃsu, rājā ā.: "kiṃ vo diṭṭhaṃ va sutaṃ vā" 'ti "mahā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nnena, Bd pathamaṃ dinne asītigāme?
2 Cks -gāmena.
3 Bd -assa.
4 Bd pañcasata.
5 Bd paribhi-.
6 Bd -muṭhāya.
7 Bd pasāresi.
8 Bd haṭhamuṭhāya maṃ.
9 Bd ayye.
10 Cks apubbaṃ, Bd daḷhamuṭhiva jāto me kiñci dinnaṃ pubbanti.
11 Bd -muṭhāya.
[page 468]
468 XXII. Mahānipāta.
rāja paribbājikā bhuñjitvā otarantī Ma-aṃ disvā rājānaṃ
hatthatalaṃ viya khalamaṇḍalaṃ viya ca samaṃ katvā ‘r.
attano hatthagataṃ kātuṃ na1 sakkosīti2'; hatthaṃ vikāsesi,
Ma-dho pi khaggagahaṇākāraṃ dassento ‘katipāhaccayen'; assa
sīsaṃ chinditvā r. attano hatthagataṃ karissāmīti'; muṭṭhim
akāsi, sā ‘sīsam chindāhīti'; attano hatthaṃ ukkhipitvā sīsaṃ
parāmasi, Ma-o ‘majjhe va naṃ chindissāmīti'; udaraṃ parā-
masīti3, appamatto mahārāja hotha, Ma-am ghātetuṃ4 vaṭṭa-
tīti", so tāsaṃ kathaṃ sutvā cintesi: "na sakkā paṇḍitena
mayi5 dussituṃ, paribbājikaṃ pucchissāmīti" so punadivasena
paribbājikāya bhuttakāle taṃ upasaṃkamitvā pucchi: "ayye
kacci vo Ma-paṇḍito diṭṭho" ti "āma mahārāja hiyyo me ito
bhuñjitvā nikkhamantiyā diṭṭho" ti, "koci pana vo kathāsallāpo
ahosīti", "sallāpo n'; atthi, taṃ6 pana paṇḍito ti sutvā ‘sace
p. idaṃ jānissatīti'; hatthamuddāya naṃ pañhaṃ pucchiṃ ‘p-a
kacci te rājā pasāritahattho na saṃkucitahattho, kacci saṃ-
gaṇhati na saṃgaṇhatīti7'; hatthaṃ vikāsesim8 pi, ‘rājā mamaṃ9
paṭiññaṃ gahetvā pakkositvā idāni na kiñci detīti'; muṭṭhim akāsi,
athāhaṃ ‘sace kilamasi mayaṃ viya pabbajāhīti'; sīsaṃ parāma-
siṃ8, so ‘mama posetabbā bahū, udarāni pūretabbāni, tena na
pabbajāmīti'; attano kucchiṃ parāmasīti", "p. ayye Mahosadho"
ti, "āma mahārāja paṭhavītale paññāya tena sadiso n'; atthīti",
rājā tassā kathaṃ sutvā taṃ vanditvā uyyojesi, tassā gatakāle
p. rājupaṭṭhānaṃ pavittho, atha naṃ pucchi: "kacci te p-a
Bheriparibbājikā diṭṭhā" ti, "āma mahārāja hiyyo ito nikkha-
mantiṃ10 passiṃ, hatthamuddāya sā evaṃ pañhaṃ pucchi,
aham pi 'ssa6 tath'; eva vissajjesin" ti tāya kathitaniyāmen'
eva kathesi, rājā taṃ divasaṃ pasīditvā p-assa senāpatiṭṭhānaṃ
adāsi, sabbakiccāni tam eva paṭicchāpesi, tassa yaso mahā
ahosi, rañño yasānantaro va11. So cintesi: "raññā ekappahāren'
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits na.
2 Cks -tīti.
3 Bd -masi.
4 Bd ghaṭetuṃ.
5 Bd mayhaṃ.
6 Bd so.
7 Cks ma nugaṇh-.
8 all three MSS. -si.
9 Bd mama.
10 Ck -ti, Bd -tā.
11 Bd rañño dinnayasānantarameva.
[page 469]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 469
va mayhaṃ atimahantaṃ issariyaṃ dinnaṃ, rājāno kho pana
māretukāmāpi evaṃ karonti yeva, yan nūnāhaṃ ‘mama suha-
dayo vā na vā'; ti rājānaṃ vīmaṃseyyaṃ, na kho pana añño
jānituṃ sakkhissati, Bheriparibbājikā ñāṇasampannā, sā eken'
upāyena jānissatīti" bahūni gandhamālādīni gahetvā paribbāji-
kāya āvāsaṃ gantvā taṃ pūjetvā vanditvā "ayye tumhehi
rañño mama guṇakathāya kathitadivasato paṭṭhāya rājā ajjhot-
tharitvā mayhaṃ mahantaṃ yasaṃ deti, taṃ1 kho pana sabhā-
vena vā deti no vā ti na jānāmi, sādhu vat'; assa sace eken'
upāyena rañño mayi bhāvaṃ2 jāneyyāthā" 'ti ā., sā sādhū 'ti
paṭisuṇitvā punadivase rājagehaṃ gacchamānā va Dakarakkha-
sapañhaṃ cintesi, evaṃ kir'; assā ahosi: "carapuriso3 viya
ahutvā upāyena rājānaṃ pañhaṃ pucchitvā ‘p-assa suhadayo
vā na vā'; ti jānissāmīti4" sā gantvā katabhattakiccā nisīdi,
rājāpi naṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi, tassā etad ahosi: "sace
rājā p-assa upari5 duhadayo bhavissati pañhaṃ puṭṭho attano
duhadayabhāvaṃ mahājanamajjhe yeva kathessati, taṃ ayuttaṃ
ekamante naṃ pañhaṃ pucchissāmīti" sā "raho paccāsiṃsāmi
mahārājā" 'ti ā., rājā manusse paṭikkamāpesi, atha naṃ sā ā.:
"mahārāja taṃ pañhaṃ pucchissāmīti", "puccha ayye, jānanto
kathessāmīti", ath'; assa sā Dakarakkhasapañhe paṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).196: Sace vo vuyhamānānaṃ sattannaṃ udakaṇṇave (V. p. 75)
manussabalim esāno nāvaṃ gaṇheyya rakkhaso
anupubbaṃ kathaṃ datvā muñcesi dakarakkhato6 ti. || Ja_XXII:1646 ||
Ta. sattanan ti tumhākaṃ mātā ca Nandādevī ca Tikhiṇamantikumāro
ca Dhanusekhasahāyo7 ca purohito ca Mahosadho ca tumhe cā 'ti imesaṃ sat-
tannaṃ, udakaṇṇave ti gambhīre vitthate udake, manussa -- ti manussa-
baliṃ gavesanto, gaṇheyyā 'ti thāmasampanno dakarakkhaso udakaṃ dvidhā
katvā nikkhamitvā taṃ nāvaṃ gaṇheyya gahetvā ca pana mahārāja ime cha
jane mama8 anupaṭipāṭiyā dehi taṃ vissajjessāmīti vadeyya atha tvaṃ anu-
pubbaṃ kathaṃ datvā muñcesi9 dakarakkhato6 ti10 kaṃ paṭhamaṃ datvā
-pe-kaṃ11 chaṭṭhaṃ datvā dakarakkhato muñceyyāsīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks na.
2 Bd sinehabhā-.
3 Bd ahaṃ atthacaraṇapuriso.
4 Bd -ssāmīti.
5 Bd uttari.
6 Cks no? Bd -sā.
7 Cks -seka-.
8 Cks maṃ.
9 Cks -casi.
10 Cks omit ti.
11 Bd ka, Ck taṃ.
[page 470]
470 XXII. Mahānipāta.
Taṃ sutvā rājā attano yathājjhāsayaṃ kathento i. g. ā.:
Ja_XXII.9(=546).197: Mātaraṃ paṭhamaṃ dajjaṃ bhariyaṃ datvāna bhātaraṃ
tato sahāyaṃ datvāna pañcamaṃ dajjaṃ brāhmaṇaṃ
chatth'; āhaṃ dajjam attānaṃ,
n'; eva dajja Mahosadhan ti. || Ja_XXII:1647 ||
Ta. chaṭṭhāhan ti ayye pañcame khādite athāhaṃ bho dakarakkhasa
mukhaṃ vivarā 'ti vatvā tena mukhe vivaṭe daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā imaṃ
rajjasiriṃ aganetvā idāni maṃ khādā 'ti tassa mukhe pateyyaṃ na tv-eva jīva-
māno Ma-paṇḍitaṃ dadeyyaṃ ti, ettakena ayaṃ pañho niṭṭhito.
Nātaṃ paribbājikāya rañño Mahāsatte suhadayattaṃ, na
pana ettaken'; eva p-assa guṇo pākaṭo hoti, ten'; assā etad
ahosi: "ahaṃ1 mahājanamajjhe etesaṃ guṇam kathessāmi rājā
tesaṃ aguṇaṃ kathetvā p-assa guṇaṃ kathessati, evaṃ p-assa
guṇo nabhe cando viya pākaṭo bhavissatīti" sā sabbaṃ2 ante-
purāvacaraṃ janaṃ sannipātāpetvā ādito paṭṭhāya puna rājā-
naṃ tam eva pañhaṃ pucchitvā tena tath'; eva vutte "mahā-
rāja tvaṃ ‘paṭhamaṃ mātaraṃ dassāmīti'; vadasi3, mātā nāma
mahāguṇā tuyhañ ca mātā na aññesaṃ mātu sadisā, bahūpa-
kārā te esā" ti tassā guṇaṃ kathentī gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.9(=546).198: Posetā4 te janettī ca dīgharattānukampikā
Chambhī5 tayi paduṭṭhasmiṃ6 paṇḍitā atthadassinī
aññaṃ upanisaṃ katvā vadhā taṃ parimocayi. || Ja_XXII:1648 ||
Ja_XXII.9(=546).199: Taṃ tādisiṃ pāṇadadiṃ orasaṃ gabbhadhārinaṃ
mātaraṃ kena dosena dajjāsi dakarakkhato7 ti. || Ja_XXII:1649 ||
Ta. posetā4 ti daharakāle dve tayo vāre nahāpetvā pāyetvā posesi, di-
gha -- ti cirakālaṃ mudunā hitacittena anukampikā, Chambhī8 tayi pa-
duṭṭhasmin ti yadā tayi Chambhī9 nāma brāhmaṇo padussi tadā tasmiṃ tayi
paduṭṭhe sā paṇḍitā atthadassinī aññaṃ tava patirūpakaṃ katvā taṃ vadhā10
parimocayi11. Cūlanissa kira Mahācūlani nāma pitā ahosi, sā imassa daharakāle
purohitena saddhiṃ methunaṃ patisevitvā taṃ rājānaṃ visena māretvā brāh-
maṇassa chattaṃ ussāpetvā tassa aggamahesī hutvā tena12 ekadivasaṃ13 amma
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ayaṃ.
2 Cks sabbe.
3 Bd -esi.
4 Bd positā.
5 Cks jambhī, Bd chabbhi.
6 Bd padussasi.
7 Bd -ino, Cks -ano.
8 Ck jambhī, Bd chambhi.
9 Ck jambhī, Cs Bd chambhi.
10 Cks vadhāya.
11 Ck paṭimocesi, Cs parimocesi.
12 Cks omit tena.
13 Cks add cūlanikumāraṃ.
[page 471]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 471
chāto 'mhīti vutte puttassa phāṇitena1 khajjakaṃ dāpesi, atha naṃ makkhikā
parivārayiṃsu, so imaṃ nimmakkhikaṃ katvā khādissāmīti thokaṃ paṭikkamitvā
bhūmiyaṃ phāṇitabindūni pātetvā attano santike makkhikā poṭhetvā palāpesi,
tā gantvā itaraṃ phāṇitaṃ parivārayiṃsu, so nimmakkhikaṃ katvā khajjakaṃ
khāditvā hatthe dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā pakkāmi, brāhmaṇo tassa kiriyaṃ
disvā cintesi: ayaṃ idān'; eva iminā upāyena nimmakkhikaṃ phāṇitaṃ khādati
vuddhippatto mama r. na dassati idān'; eva naṃ māremīti2, so tam atthaṃ
Talatādeviyā ārocesi, sā sādhu deva ahaṃ tayi sinehena attano sāmikam pi
māresiṃ, iminā me ko attho, mahājanikaṃ pana akatvā3 rahassena naṃ mā-
ressāmā 'ti brāhmaṇaṃ vañcetvā atth'; eso upāyo ti paṇḍitā4 upāyakusalā4
bhattakārakaṃ pakkosāpetvā samma mama putto C-kumāro tava putto Dhanu-
sekhakumāro5 ca ekadivasaṃ jātā ekato va kumāraparihāren'; eva vaḍḍhitā piya-
sahāyakā, Chambhibr. mama puttaṃ māretukāmo, taṃ tassa jīvitadānaṃ dehīti
vatvā sādhu devi kiṃ karomīti vutte mama putto abhiṇhaṃ tava gehe hotu
tvañ ca so ca6 katipāhaṃ nirāsaṃkabhāvatthāya mahānase yeva supatha7 tato
nirāsaṃkabhāvaṃ ñatvā tumhākaṃ sayanaṭṭhāne eḷakaṭṭhīni ṭhapetvā manussā-
naṃ nipajjanavelāya mahānase aggiṃ datvā kañci8 ajānāpetvā mama ca tava ca
puttaṃ gahetvā aggadvāren'; eva nikkhamitvā tiroraṭṭhaṃ gantvā mama puttassa
rājaputtabhāvaṃ anāvikaritvā jīvitaṃ anurakkhā 'ti ā., so sādhū 'ti sampaṭicchi,
ath'; assa sā ratanasāraṃ adāsi, so tathā katvā kumāraṃ9 ādāya Maddaraṭṭhe
Sāgalanagaraṃ gantvā rājānaṃ upaṭṭhahi, so porāṇakabhattakārakaṃ apanetvā
tassa taṃ ṭhānantaraṃ10 adāsi, dve pi kumārā tena saddhiṃ yeva rājanivesanaṃ
gacchanti, rājā kass'; ete11 kumārā ti pucchi, bh-kārako mayhaṃ puttā ti ā.
nanu visadisā12 ti, dvinnaṃ itthīnaṃ puttā devā 'ti, te gacchante kāle vissāsikā
hutvā Maddarañño dhītāya saddhiṃ rājanivesane yeva kīḷanti, atha C-kumāro ca
rājadhītā ca abhiṇhadassanena aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ, kīḷanaṭṭhān
kumāro rājadhītaraṃ bheṇḍukaṃ13 pi pāsakam pi āharāpeti, anāharantiṃ14 sīse
paharati, sā rodati, ath'; assā saddaṃ sutvā rājā kena me dhītā pahaṭā ti
vadati, dhātiyo āgantvā pucchanti, kumārikā sac'; ahaṃ iminā pahaṭ'; amhīti
vakkhāmi pitā me etassa rājāṇaṃ karissatīti tasmiṃ sinehena na katheti, nāhaṃ
kenaci pahaṭā ti vadati, ath'; ekadivasaṃ rājā paharantaṃ addasa, disvā tassa
etad ahosi: ayaṃ kumāro na bhattakārakena sadiso abhirūpo pasādiko ativiya
asambhīto, na iminā tassa puttena bhavitabban ti so tato paṭṭhāya taṃ pari-
gaṇhati, dhātiyo kīḷanaṭṭhāne khādaniyaṃ āharitvā rājadhītāya denti, sā aññesaṃ
pi dārakānaṃ deti, te jāṇunā patiṭṭhāya oṇamitvā gaṇhanti, C-kumāro ṭhitako
va hatthato acchinditvā gaṇhati, rājā tam pi kiriyaṃ addasa, ath'; ekasmiṃ
divase C-kumārassa bheṇḍuko15 rañño cūḷasayanassa heṭṭhā pāvisi, kumāro taṃ
gaṇhanto attano issaramānena imassa paccantarañño na heṭṭhāsayane bha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds saddhiṃ.
2 Bd -essāmiti.
3 Bd mahārāja ekam pana ajānāpetvā.
4 Bd -aṃ.
5 Cks -khara.
6 Bd tañca pana teca.
7 Bd suppatha.
8 Bd ki-.
9 Bd -rañca puttañca.
10 Cs Bd ṭhānaṃ.
11 Cks ene.
12 Bd nanu dve asadisā.
13 Bd geṇḍu-.
14 all three MSS. -ti.
15 Bd ge-.
[page 472]
472 XXII. Mahānipāta.
vissāmīti1 daṇḍakena nīharitvā gaṇhi, rājā tam pi kiriyaṃ disvā nissaṃsayen'
eva2 na bhattakārakassa putto ti taṃ pakkosāpetvā kass'; ete puttā ti pucchi.
mayhaṃ devā 'ti, ahaṃ tava puttañ ca aputtañ ca jānāmi, sabhāvam me kathehi,
no ce kathesi jīvitan te n'; atthīti khaggaṃ uggiri, so maraṇabhayabhīto kathemi
deva raho pana paccāsiṃsāmīti vatvā raññā okāse kate abhayaṃ yācitvā yathā-
bhūtaṃ ārocesi, rājā tatvato ñatvā attano dhītaraṃ alaṃkaritvā tassa pādapari-
cārikaṃ katvā adāsi, iti tesaṃ pana palātadivase bhattakārako C-kumāro ca
bhattakārakaputto ca mahānase paditte yeva daḍḍhā ti sakalanagare kolāhalam
ahosi, Talatādevī3 taṃ pavattiṃ sutvā brāhmaṇassa ārocesi: deva amhākaṃ9
manoratho matthakaṃ patto, te kira tayo pi bhattagehe yeva daḍḍhā ti, so
tuṭṭhahaṭṭho ahosi, Talatādevī3 C-kumārassa aṭṭhīni5 eḷakaṭṭhīni āharāpetvā
brāhmaṇassa dassetvā daḍḍhāpesi. Imam atthaṃ sandhāya paribbājikā aññaṃ
upanisaṃ katvā vadhā taṃ parimocayīti ā., sā hi eḷakaṭṭhīni manussaṭṭhīni
dassetvā taṃ vadhā mocesi, orasan ti yāya tvaṃ ure katvā vaḍḍhito orasaṃ
piyaṃ manāpaṃ, gabbha -- ti yāya tvaṃ kucchinā dhārito evarūpaṃ mātaraṃ
kena dosena dakarakkhassa dassasi.
Taṃ sutvā rājā "ayye bahū6 mama mātu guṇā7, ahañ c'
assā mama upakārabhāvaṃ jānāmi, tato pi pana mam'; eva
guṇā8 bahutarā" ti mātu aguṇaṃ kathento gāthadvayam ā.'
Ja_XXII.9(=546).200: Daharā viya alaṃkāraṃ dhāreti apiḷandhanaṃ,
dovarike anīkaṭṭhe ativelaṃ pajagghati, || Ja_XXII:1650 ||
Ja_XXII.9(=546).201: Tato pi paṭirājānaṃ sayaṃ dūtāni sāsati,
mātaraṃ tena dosena dajj'; āhaṃ dakarakkhato9 ti. || Ja_XXII:1651 ||
Ta. daharā viyā 'ti mahallikāpi hutvā ṭaruṇī viya, dhāretīti pilandhati,
apilandhanan ti pilandhituṃ pi10 ayuttaṃ, sā kira vajirapūritaṃ kañcana-
mekhalaṃ pilandhitvā rañño amaccehi saddhiṃ mahātale nisinnakāle aparāparaṃ
caṃkamati, mekhalāsaddena rājanivesanaṃ ekanādaṃ hoti, pajagghatīti ete
dovārikaceṭake ca hatthiācariyādike anīkaṭṭhe ca ye etissā ucchiṭṭhakaṃ pi bhuñ-
jituṃ ayuttarūpā te pi āmantetvā tehi saddhiṃ ativelaṃ mahāhasitaṃ hasati11,
paṭirājānan ti paṭirājūnaṃ, sayaṃ dūtāni sāsatīti mama vacanena
sayaṃ paṇṇaṃ likhitvā dūte pesesi, mama mātā kāme paribhuñjanavayasmiṃ
yeva ṭhitā asukarājā kira āgantvā taṃ ānetū12 'ti, te mayaṃ rañño upatthākā
kasmā no evaṃ vadesīti paṭipaṇṇāni pesenti, tesu parisamajjhe vāciyamānesu
mama sīsaṃ chindanakālo viya hoti, tena naṃ dosena Dakarakkhassa dammīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd heṭhā sayanaṃ na pavisāmiti.
2 Cks nicchanesa.
3 Cs talātā-, Bd calāka-.
4 Bd tumhākaṃ.
5 Bd adds ti saññaya.
6 Cks bahuṃ.
7 Cks guṇaṃ.
8 Cks mamameva aguṇā, Bd mameva aguṇā.
9 Ck -ano, Bd -ino.
10 Cks omit pi.
11 Cks hasīti.
12 Cks netū.
[page 473]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 473
"Mahārāja1 mātaraṃ tāva iminā dosena dehi, bhariyā pana
te guṇavatīti2" tassā guṇaṃ kathentī
Ja_XXII.9(=546).202: Itthigumbassa pavarā accantapiyavādinī3
anuggatā4 sīlavatī chayā va anapāyinī || Ja_XXII:1652 ||
Ja_XXII.9(=546).203: Akkodhanā5 paññavatī paṇḍitā atthadassinī,
ubbariṃ kena dosena dajjāsi dakarakkhato6 ti āha. || Ja_XXII:1653 ||
Ta. itthigumbassā 'ti itthigaṇassa, anuggatā7 ti daharakālato paṭṭhāya
anugatā8, akkodhanā ti ādike pan'; assā guṇe kathentī9 Maddaraṭṭhe Sāgala-
nagare vasanakāle pahaṭā10 pi11 tava āṇākaraṇabhayena12 tayi sinehena mātā-
pitunnaṃ na kathesi, evam esā akkodhanā paññavatī p-ā atthadassinī, idaṃ
daharakāle akkodhanādibhāvaṃ sandhāyāha, ubbarin ti orodhaṃ, evaṃ guṇa-
sampannaṃ Nandādeviṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti vadati.
So tassā aguṇe kathento
Ja_XXII.9(=546).204: Khiḍḍāratisamāpannaṃ anatthavasam āgataṃ
sā maṃ sakānaṃ puttānaṃ ayācaṃ13 yācate dhanaṃ. || Ja_XXII:1654 ||
Ja_XXII.9(=546).205: So 'haṃ dadāmi sāratto bahuṃ uccāvacaṃ dhanaṃ,
suduccajaṃ cajitvāna pacchā socāmi dummano,
ubbariṃ tena dosena dajjāmi dakarakkhato14 ti āha. || Ja_XXII:1655 ||
Ta. anatthavasamāgatan ti15 khiḍḍāratiyā kāmakīḷāya anatthakārakā-
naṃ kilesānaṃ vasaṃ āgataṃ maṃ viditvā, sā man ti sā Nandādevī maṃ
sakānaṃ puttānan ti yaṃ mayā attano puttānañ ca dhītānañ ca bhariyānañ
ca dinnaṃ piḷandhanaṃ taṃ ayācitapubbarūpaṃ16 mayhaṃ dehīti yācanti17,
pacchā socāmīti sā dutiyadivase imāni pilandhanāni raññā mama dinnāni āha-
rathā etānīti18 tesaṃ rodantānaṃ omuñcitvā gaṇhati, athāhaṃ te rodamāne
mama santikaṃ āgate disvā pacchā socāmīti evaṃ dosakārikā esā, iminā naṃ
dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
Atha naṃ paribbājikā "imaṃ tāva iminā dosena dehi,
kaniṭṭho pana Tikhiṇamantikumāro upakārako, taṃ kena dosena
dassasīti" pucchantī
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atha paribbājikā mahārāja.
2 Bd bahupakārā.
3 Bd -bhāṇini.
4 Bd anubbatā.
5 Bd aññodhanā, Ck akkodhati, Cs akkodhetī.
6 Cks -ano, Bd ino.
7 Bd anubbatā.
8 so all three MSS.
9 Bd katheti.
10 Ck adds ti.
11 Bd pibitā, Bs pititā.
12 Cs āṇākāraṇā-, Bd ākāraṇa-.
13 Ck āy-.
14 Cks -ano, Bd -ino.
15 Bd adds tāya.
16 Bd ayācitabbarūpaṃ, Ck āyācitapubbarūpaṃ, Cs āyācitaṃ pubbaṃ rūpaṃ.
17 Bd -ati.
18 Bd āharāpesi.
[page 474]
474 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.9(=546).206: Yen'; ocitā jānapadā1 ānītā ca paṭiggahaṃ
ābhataṃ2 pararajjehi3 abhiṭṭhāya4 bahuṃ dhanaṃ || Ja_XXII:1656 ||
Ja_XXII.9(=546).207: Dhanuggahānaṃ pavaraṃ sūraṃ Tikhiṇamantinaṃ
bhātaraṃ kena dosena dajjāsi dakarakkhato5 ti āha. || Ja_XXII:1657 ||
Ta. ocitā ti vaḍḍhitā, paṭiggahan ti yena ca tumhe paradese vasantā
puna gehaṃ ānītā, abhiṭṭhāyā 'ti abhibhavitvā, Tikhiṇamantinan ti tikhiṇa-
paññaṃ, so kira mātu brāhmaṇena saddhiṃ6 vasanakāle jāto, ath'; assa vud-
dhippattassa brāhmaṇo khaggaṃ hatthe datvā imaṃ gahetvā maṃ upaṭṭhahā 'ti
ā., so brāhmaṇaṃ pitā me ti saññāya upaṭṭhāti, atha naṃ eko amacco kumāra
na tvaṃ etassa putto tava kucchigatakāle Talatādevī7 rājānaṃ māretvā etassa
chattaṃ ussāpesi tvaṃ Mahācūḷanīrañño putto ti ā., so kujjhitvā ekena naṃ
upāyena māressāmīti rājakulaṃ pavisanto taṃ khaggaṃ ekassa pādamūlikassa
datvā aparaṃ āha: tvaṃ rājadvāre mam'; esa khaggo ti iminā saddhiṃ vivādaṃ
kareyyāsīti vatvā pāvisi, te kalahaṃ akaṃsu, so kiṃ esa kalaho ti ekaṃ purisaṃ
pesesi, so āgantvā khaggatthāyā 'ti ā.8, brāhmaṇo sutvā kiṃ etan ti pucchi, so
kira tumhehi mama dinnakhaggo aññassa santako ti. kiṃ vadesi tātā 'ti9, tena
hi āharāpemi10 sañjānissatha tan ti āharāpesīti, so taṃ āharāpetvā11 kosato
nikkaḍḍhitvā passathā 'ti12 sañjānāpento viya upagantvā ekappahāren'; ev'; assa
sīsaṃ chinditvā attano pādamūle pātesi, tato rājagehaṃ paṭijaggitvā nagaraṃ
alaṃkaritvā tassa abhiseke upanīte mātā Cūḷanikumārassa Maddaraṭṭhe vasana-
bhāvaṃ ācikkhi, taṃ sutvā rājakumāro senaṅgaparivuto ta. gantvā bhātaraṃ
ānetvā r. paṭicchāpesi, tato paṭṭhāya taṃ Tikhiṇamantīti sañjāniṃsu, paribbājikā
taṃ evarūpaṃ bhātaraṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti pucchi.
Rājā tassa dosaṃ kathento
Ja_XXII.9(=546).208: Mayācitā13 jānapadā ānītā ca paṭiggahaṃ
ābhataṃ pararajjehi abhiṭṭhāya4 bahuṃ dhanaṃ, || Ja_XXII:1658 ||
Ja_XXII.9(=546).209: Dhanuggahānaṃ pavaro sūro tikhiṇamanti ca14
mayā so15 sukhito rājā atimaññati dārako, || Ja_XXII:1659 ||
Ja_XXII.9(=546).210: Upaṭṭhānam pi me ayye na so eti yathā pure,
bhātaraṃ tena dosena
dajj'; āhaṃ dakarakkhato5 ti āha. || Ja_XXII:1660 ||
Ta. pararajjehīti imassa mayā pararajjato16 bahuṃ dhanaṃ ābhataṃ,
ayañ17 ca pararajje vasanto puna imaṃ gehaṃ ānetvā esa mayā mahati yase
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -daṃ.
2 Bd āga-.
3 Ck Bd -ebhi.
4 Bd -tthāya.
5 Cks -ano, Bd -ino.
6 Ck -i.
7 Ck talāta-, Bd calāka-.
8 Bd tam atthaṃ ārocesi in the place of āha.
9 Bd tāta, omitting ti.
10 Bd -pehi.
11 Bd sañjānissāmi na āha so tam āharāpetvā:
12 Bd passate ti.
13 so Cs for may'; ocitā? Bd payojitā, Ck māyācitā.
14 so Bs; Cs Bd -mantino, Ck -mantagaṃ.
15 Bds yaṃ.
16 Cks uparajjato.
17 Cs sayañ, Bd ahañ.
[page 475]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 475
patiṭṭhāpito ti maṃ vadati, yathā pure ti pure pāto va āgacchati idāni pana
na tathā eti, imināhaṃ dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
Paribbājikā "bhātu tāva doso hotu, Dhanusekhakumāro
pana tayi sinehaguṇayutto bahūpakāro" ti tassa guṇaṃ kathentī
Ja_XXII.9(=546).211: Ekarattena ubhayo tuvañ ca1 Dhanusekhavā
ubhato jāt'; ettha Pañcālā sahāyā susamāvayā2, || Ja_XXII:1661 ||
Ja_XXII.9(=546).212: Cariyā taṃ anubandhittho ekadukkhasukho tava
ussukko te divārattiṃ sabbakiccesu vyāvaṭo,
sahāyaṃ kena dosena dajjāsi dakarakkhato3 ti. || Ja_XXII:1662 ||
Ta. Dhanusekhavā ti dhanusekhatāya Dhanusekhakumāro cā 'ti a.,
etthā 'ti idh'; eva nagare, Pañcālā ti Uttarapañcālanagare jātattā evaṃvohārā,
susamāvayā4 ti suṭṭhu samāvayā5, cariyā taṃ anubandhittho ti dahara-
kāle janapadacārikāya pakkantaṃ taṃ anubandhi chāyā va na vijahi, ussukko
ti tava kiccesu rattindivaṃ ussukko chandajāto niccavyāvaṭo, taṃ kena dosena
dakarakkhasassa dassasīti.
Ath'; assa rājā dosaṃ kathento
Ja_XXII.9(=546).213: Cariyāya6 ayaṃ ayye7 pajagghittho mayā saha,
ajjāpi tena vaṇṇena ativelaṃ pajagghati. || Ja_XXII:1663 ||
Ja_XXII.9(=546).214: Ubbariyāpi me ayye mantayāmi rahogato
anāmantā8 pavisati pubbe appaṭivedito. || Ja_XXII:1664 ||
Ja_XXII.9(=546).215: Laddhavāro9 katokāso ahirikaṃ anādaraṃ
sahāyaṃ tena dosena dajj'; āhaṃ dakarakkhato3 ti. || Ja_XXII:1665 ||
Ta. ajjāpi tena vaṇṇenā 'ti yathā cariyāya10 pubbe maṃ11 anu-
bandhanto mayā anāthena saddhiṃ ekato bhuñjanto sayanto hatthaṃ paharitvā
mahāhasitaṃ hasi ajjāpi tath'; eva hasati duggatakāle12 viya maṃ passati14,
anāmantā ti raho N-deviyā saddhiṃ mantente pi mayi ajānāpetvā sāhasā pa-
visati, iminā dosena taṃ ahirikaṃ anādaraṃ dakarakkhasassa dassāmīti.
Paribbājikā "etassa tāv'; esa doso hotu, purohito pana te
bahūpakāro" ti tassa guṇaṃ kathentī
Ja_XXII.9(=546).216: Kusalo sabbanimittānaṃ rudaññū āgatāgamo
uppāde supine yutto niyyāne ca pavesane || Ja_XXII:1666 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvañca, Bd tvañceva.
2 so Bds; Ck -cayā, Cs -ācasā.
3 Cks -ano, Bd -ino.
4 Cks -āvasā.
5 Ck -avasā, Cs sammasā.
6 Bds cariyāmaṃ.
7 Cks ayyo, Bd ayyaṃ ayye.
8 Cks -tāva, Bd -to.
9 Bd -dvāro.
10 Cks -tāya.
11 Bd saṃ.
12 Cks dutta-.
13 Bd sarati.
[page 476]
476 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.9(=546).217: Paddho1 bhummantalikkhasmiṃ nakkhattapadakovido,
brāhmaṇaṃ kena dosena dajjāsi dakarakkhato ti āha. || Ja_XXII:1667 ||
Ta. sabba -- ti iminā nimittena idaṃ bhavissati iminā idan ti sabbani-
mittesu kusalo, rudaññū ti sabbarāvaṃ jānāti, uppāde ti candaggāhaṃ suri-
yaggāhaṃ ukkāpātadisāḍāhādike{2} uppāde, supine yutto ti supine ca tassa
nipphattiṃ jānanavasena yutto, niyyāne ca pavesane ti iminā nakkhattena
niyyāyitabbaṃ iminā pavisitabban ti jānāti, paddho1 ti cheko paṭibalo bhū-
miyaṃ antalikkhe ca dosaguṇe jānituṃ samattho, nakkhatta -- ti aṭṭhavīsatiyā
n-koṭṭhāsesu cheko, taṃ kena dosena dakarakkhassa dassasīti.
Rājā dosaṃ kathento
Ja_XXII.9(=546).218: Parisāyam pi3 me ayye ummīletvā4 udikkhati,
tasmā ajja5 bhamuṃ luddaṃ
dajj'; āhaṃ dakarakkhato6 ti āha. || Ja_XXII:1668 ||
T. a.: ayye esa maṃ parisamajjhe olokento pi akkhīni ummīletvā kuddho
viya udikkhati, tasmā evaṃ atikkamitvā ṭhitabhamuṃ7 rosena8 ukkhittabha-
mukaṃ viya luddaṃ bhayānakaṃ ahaṃ taṃ dakarakkhasessa dassāmīti.
Tato paribbājikā "mahārāja tvaṃ mātaraṃ ādiṃ katvā
ime pañca dakarakkhasassa dammīti vadasi, evarūpañ ca siri-
vibhavaṃ agaṇetvā attano jīvitaṃ pi9 Mahosadhapaṇḍitassa
atthāya10 dammīti vadasi, kā tassa guṇaṃ passīti" pucchantī
imā gāthā abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).219: Sasamuddapariyāyaṃ mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ
vasundharaṃ āvasasi amaccaparivārito. || Ja_XXII:1669 ||
Ja_XXII.9(=546).220: Cāturanto mahāraṭṭho vijitāvī mahabbalo
pathavyā ekarājāsi, yaso te vipulaṃ gato11. || Ja_XXII:1670 ||
Ja_XXII.9(=546).221: Solasitthisahassāni āmuttamaṇikuṇḍalā
nānājanapadā nariyo12 devakaññūpamā subhā. || Ja_XXII:1671 ||
Ja_XXII.9(=546).222: Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ sabbakāmasamiddhinaṃ
sukhitānaṃ piyaṃ dīghaṃ jīvitaṃ āhu khattiya. || Ja_XXII:1672 ||
Ja_XXII.9(=546).223: Atha tvaṃ kena vaṇṇena kena vā pana hetunā
paṇḍitaṃ anurakkhanto pāṇaṃ cajasi duccajan ti. || Ja_XXII:1673 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd paṭho.
2 Cks -pātasadisā-.
3 Cks parisānampi.
4 Cks mīlayitvā, Bd ummilitvā.
5 Bd hīcca.
6 Cks -ano, Bd -ino.
7 Bd ṭhitaṃ-.
8 Bd amanāpena.
9 Cks omit pi.
10 Cks omit atthāya.
11 Cks -laggato.
12 Bd nāriṃ.
[page 477]
9. Mahāummaggajātaka. (546.) 477
Ta. sasamudda -- ti samuddaparikkhepena samannāgataṃ, sāgara -- ti
parikkhipitvā ṭhitassa sāgarassa kuṇḍalabhūtaṃ, vijitāvīti vijitasaṃgāmo,
ekarājā ti aññassa attanā sadisassa rañño abhāvato eko va rājā, sabba-
kāma -- ti sabbesam pi vatthukāmakilesakāmānaṃ samiddhiyā samannāgatā-
naṃ, sukhitānan ti evarūpānaṃ sukhitānaṃ sattānaṃ evaṃ sabbaṅgasam-
pannaṃ jīvitaṃ dīgham eva piyaṃ na te appaṃ jīvitam icchantīti paṇḍitā
vadanti, pāṇan ti evarūpaṃ attano jīvitaṃ kasmā p-aṃ anurakkhanto cajasīti.
So tassā kathamasutvā p-assa guṇe kathento imā g. abhāsi:
Ja_XXII.9(=546).224: Yato pi1 āgato ayye mama hatthaṃ Mahosadho
nābhijānāmi dhīrassa aṇumattam pi dukkataṃ. || Ja_XXII:1674 ||
Ja_XXII.9(=546).225: Sace ca2 kismici3 kāle maraṇaṃ me pure siyā
putte ca me paputte ca sukhāpeyya Mahosadho. || Ja_XXII:1675 ||
Ja_XXII.9(=546).226: Anāgataṃ paccuppannaṃ sabbam atthaṃ vipassati
anāparādhakamman taṃ na dajjaṃ dakarakkhato4 ti. || Ja_XXII:1676 ||
Ta. kismicīti3 kismiñci5, sukhāpeyyā 'ti sukhasmiṃ yeva patiṭṭhā-
peyya, sabbam atthan ti etaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ c'; eva atītañ ca
sabbam atthaṃ sabbaññū Buddho viya jānāti, anāparādha -- ti kāyikakam-
mādīsu aparādharahitaṃ, na dajjan ti ayye evaṃ asamadhuraṃ p-aṃ nāhaṃ
dakarakkhasassa dassāmīti Mahāsattassa guṇe candamaṇḍale paharanto6 viya
ukkhipitvā kathesi.
Iti imaṃ jātakaṃ yathānusandhippattaṃ7. Atha paribbā-
jikā cintesi: "ettakenāpi na paṇḍitassa guṇā pākaṭā honti,
sakalanagaravāsīnaṃ majjhe sāgarapiṭṭhe vāsitatelaṃ8 vippa-
kirantī viya te9 pākaṭe karissāmīti" rājānaṃ10 gahetvā pāsādā
oruyha rājaṅgaṇe āsanaṃ paññāpetvā ta. nisīdāpetvā11 nāgare
sannipātāpetvā puna rājānaṃ ādito paṭṭhāya Dakarakkhasa-
pañham pucchitvā tena heṭṭhā kathitanayen'; eva kathitakāle
nāgare āmantetvā
Ja_XXII.9(=546).227: Idaṃ suṇotha Pañcālā Cūḷaniyassa bhāsitaṃ
paṇḍitaṃ anurakkhanto pāṇaṃ cajati duccajaṃ. || Ja_XXII:1677 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yathāpi.
2 Bd va.
3 Bd kimhica.
4 Cks -ano, Bd -ino.
5 Ck kismici, Cs kismīci.
6 Bd evaṃ so mahāsattassa g. candamaṇḍalaṃ uddharanto.
7 Bd -dhinā matthakaṃ patta hoti.
8 Bd āsittatelaṃ.
9 Bd -kirantaṃ tassa guṇe.
10 Cks rājātaṃ.
11 Cks nisīditvā.
[page 478]
478 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.9(=546).228: Mātu bhariyā ca bhātuc ca sakhino brāhmaṇassa ca
attano cāpi Pañcālo channaṃ cajati jīvitaṃ. || Ja_XXII:1678 ||
Ja_XXII.9(=546).229: Evaṃ mahiddhikā paññā nipuṇā sādhucittanī
diṭṭhadhamme hitatthāya samparāye sukhāya cā 'ti. || Ja_XXII:1679 ||
Ta. mahiddhikā ti mahantaṃ atthaṃ gahetvā ṭhitā, diṭṭhadhamme -- ti
imasmiṃ yeva ca attabhāve hitatthāya paralokasukhatthāya ca hoti.
Iti ratanagharassa maṇikkhandhena kūṭaṃ gaṇhantī viya
Mahāsattassa guṇehi desanākūṭaṃ gaṇhi. Dakarakkhasa-
pañho niṭṭhito. Niṭṭhitā va1 sabbaso Mahāummaggassa
vaṇṇanā. Jātakasamodhān'; ettha2:
Ja_XXII.9(=546).230: Bheri Uppalavaṇṇāsi, pitā Suddhodano ahu,
mātā āsi Mahāmāyā, Amarā Bimbasundarī. || Ja_XXII:1680 ||
Ja_XXII.9(=546).231: Suvo ahosi Ānando, Sāriputto 'si1 Cūḷanī,
Mahosadho lokanātho, evaṃ dhāretha jātakan ti3. || Ja_XXII:1681 ||
Ja_XXII.9(=546).232: Kevaṭṭo Devadatto 'si4 Talatā5 Cullanandikā6,
Pañcālacaṇḍī sundarī7, devī cāsi yasassikā. || Ja_XXII:1682 ||
Ja_XXII.9(=546).233: Ambaṭṭho āsi Kāvindo, Poṭṭhapādo ca Pukkuso,
pilotiko ca Devindo, Senako cāpi saccako. || Ja_XXII:1683 ||
Ja_XXII.9(=546).234: Devī 'dumbarā diṭṭhamaṅgalikā Sāḷikā cāpi kuṇḍalī
Videho Lāḷudāyīti8. || Ja_XXII:1684 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ca.
2 Bd vaṇṇanā satthā imaṃ dhammadesanaṃ āhāritvā evaṃ na bhikkhave
tathāgato idāneva paññavā pubbe pi paññavā yevā ti vatvā jātakaṃ
samodhānento osānagāthaṃ āha.
3 Bd cūḷani brahmadatto anukevaṭṭo moggalāno.
4 Bd āsi devadatto.
5 Bd calākā.
6 Bd tūlanandā va nandadevi ca ampikā.
7 Cks -ra.
8 Bd ends thus: sundarī sālikā mallikā ahu|| udumparadevi gotamī,
ampattho āsi kāvindo| poṭhapādo ca pukkuso| anuruddho ca
pañcālacaṇḍo|| devindo soṇadantako, senako kassapo ahu, vedeho
lāḷudāyiko|| mahosadho lokanātho| evaṃ dhāretha jātakanti||
mahosadhajātakaṃ niṭhitaṃ| Cs after lāḷudāyīti adds: paṃñāvaraṃ
gatā mayhaṃ sañjātā manamandire tosayantī janaṃ sabbaṃ vuddhiṃ
gacchatu sabbadā|| paṭisandhimānusī bhogā vāsanāpiṭakattaye dānaṃ
sīlamayā paṃñā mama hotu bhave bhave||.
[page 479]
10. Vessantarajātaka. (547.) 479
10. Vessantarajātaka.
Phusati varavaṇṇabhe ti. Idaṃ S. Kapilavatthuṃ
upanissāya Nigrodhārāme v. pokkharavassaṃ ā. kathesi. Yadā hi S.
pavattavaradhammacakko anukkamena Rājagahaṃ gantvā ta. hemantaṃ
vītināmetvā Udāyittherena maggadesikena vīsatikhīṇāsavasahassapari-
vuto paṭhamagamanena K-vatthuṃ agamāsi tadā Sakyarājāno "am-
hākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā" 'ti sannipatitvā Bhagavato vasanaṭṭhā-
naṃ vimaṃsamānā "Nigrodhasakkassārāmo ramaṇīyo" ti sallakkhetvā
ta. sabbaṃ paṭijagganavidhiṃ katvā gandhapupphādihatthā paccugga-
manaṃ karontā sabbālaṃkārapatimaṇḍite daharadahare nāgaradārake
ca nāgaradārikāyo ca paṭhamaṃ pahiṇiṃsu tato rājakumāre ca r-ku-
māriyo ca, tesaṃ antarā sāmaṃ gandhapupphacuṇṇādīhi S-raṃ pūjaya-
mānā Bhagavantaṃ gahetvā N-ārāmam eva agamaṃsu, ta. Bh. vīsati-
sahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Sākiyā mā-
najātiyā1 mānatthaddhā, te "Siddhatthakumāro amhehi daharataro
amhākaṃ kaniṭṭho bhāgineyyo putto nattā2" ti cintetvā te dahara-
dahare rājakumāre āhaṃsu: "vandatha, mayaṃ tumhākaṃ piṭṭhito
nisīdissāmā" 'ti, tesu avanditvā nisinnesu Bh. tesaṃ ajjhāsayaṃ olo-
ketvā "na maṃ ñātayo vandanti, handa dāni vandāpessāmīti" abhiññā-
pādakaṃ jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ
sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya gaṇḍambarukkhamūle3 yamakapāṭi-
hāriyasadisaṃ pāṭihāriyaṃ akāsi. Rājā naṃ acchariyaṃ disvā āha:
"bhante tumhākaṃ jātadivase Kāḷadevalassa vandanatthaṃ4 upanītā-
naṃ vo pāde parivattetvā brāhmaṇassa matthake ṭhite disvā ahaṃ
tumhe vandiṃ, ayaṃ me paṭhamavandanā, vappamaṅgaladivase jam-
bucchāyāya sirisayane nisinnānaṃ vo jambucchāyāya aparivattanaṃ
disvāpi tumhākaṃ pāde vandiṃ, ayaṃ me dutiyavandanā, idāni mayā5
adiṭṭhapubbapāṭihāriyaṃ disvāpi tumhākaṃ pāde vandāmi, ayaṃ me
tatiyavandanā" ti, raññā6 pana vandite avanditvā ṭhātuṃ samattho
nāma eka-Sākiyo pi nāhosi, sabbe vandiṃsu yeva. Iti Bh. ñātayo
vandāpetvā ākāsato otaritvā paññattāsane nisīdi, nisinne ca7 Bhagavati
sikkhāpatto8 ñātisamāgamo ahosi, sabbe ekaggacittā hutvā nisīdiṃsu,
tato mahāmegho vuṭṭhahitvā pokkharavassaṃ vassi, tambavaṇṇaṃ9
udakaṃ heṭṭhā viravantaṃ gacchati, ye temetukāmā10 te tementi, atemetu-
--------------------------------------------------------------------------
10. Cfr. Bv. & Cp. p. 78. Bigandet, Gaudama p. 36 Beal, Catena p. 5.
J. R. A. Soc. 1870 p. 170. Ralston, Tibetan Tales p. 257.
1 Bd -tikā.
2 Bd -o.
3 Bd ka-.
4 Bd vandāpanatthaṃ.
5 Bd imaṃ.
6 Cks -o.
7 Cks va.
8 Ck sikhāppatto, Cs sivāppatto.
9 Cks -paṇṇaṃ.
10 Bd temi-.
[page 480]
480 XXII. Mahānipāta.
kāmassa sarīre bindumattam pi na patati, taṃ disvā sabbe acchari-
yabbhutacittā1 jātā ahesuṃ, "aho acchariyaṃ aho abbhutaṃ aho
Buddhānaṃ ānubhāvatā2 yesaṃ ñātisamāgame evarūpaṃ pokkhara-
vassaṃ vassīti" kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Taṃ sutvā S. "na bhi. i.
p. pi mama ñātisamāgame mahāmegho p-vassaṃ vassi yevā" 'ti vatvā
tehi3 yācito a. ā.:
Atīte Siviraṭṭhe Jetuttaranagare Sivimahārājā
nāma r. karonto4 Sañjayaṃ5 nāma puttaṃ paṭilabhi. So tassa
vayappattassa Maddarājadhītaraṃ Phusatiṃ nāma rājakaññaṃ
ānetvā r. niyyādetvā Phusatiṃ aggamahesiṃ akāsi. Tassāyaṃ
pubbayogo. Ito hi ekanavutikappe Vipassī nāma Satthā loke
udapādi, tasmiṃ Bandhumatīnagaraṃ upanissāya Kheme miga-
dāye viharante eko rājā rañño Bandhumassa anagghena can-
danasārena saddhiṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇamālaṃ pe-
sesi, rañño pana dve dhītaro ahesuṃ, so taṃ paṇṇākāraṃ
tāsaṃ dātukāmo hutvā c-sāraṃ jeṭṭhikāya adāsi su-mālaṃ
kaniṭṭhāya adāsi, tā ubho pi "na mayaṃ idaṃ attano sarīre
upanessāma6, Satthāram eva pūjessāmā" 'ti cintetvā rājānaṃ
āhaṃsu: "tāta c-sārena ca su-mālāya ca Dasabalaṃ pūjessāmā"
'ti, taṃ sutvā rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi, jeṭṭhā candana-
cuṇṇaṃ kāretvā-suvaṇṇasamuggaṃ pūretvā7 gaṇhāpesi, kaniṭṭha-
bhaginī pana su-mālaṃ uracchadamālaṃ kāretvā suvaṇṇa-
samuggena gaṇhāpesi, tā ubho pi migadāye vihāraṃ gantvā
jeṭṭhā candanacuṇṇena Dasabalassa suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ
pūjetvā sesacuṇṇāni gandhakuṭiyaṃ vikiritvā, bhante anāgate
tumhādisassa Buddhassa mātā bhaveyyan" ti patthanaṃ akāsi,
kaniṭṭhā Tathāgatassa suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ su-mālāya ka-
tena8 uracchadena9 pūjetvā10 "bhante yāva arahattappatti tāva
idaṃ pasādhanaṃ mama sarīrā mā vigataṃ hotū" 'ti pattha-
naṃ akāsi, S. tāsaṃ anumodanaṃ akāsi. Tā ubho pi yāvatā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -bbhūta-, Bd -yabhūta.
2 so Ck; Cs -nā, Bd mahānubhāvo.
3 Ck tena.
4 Cks kārente.
5 Bd siñcayaṃ.
6 Bd pilandhissāma.
7 Bd adds dāsīyā.
8 Cks omit katena.
9 Ck -cchādane, Cs -cchadane.
10 Bd adds bhagavantaṃ vanditvā.
[page 481]
10. Vessantarajātaka. (547.) 481
yukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattiṃsu, tāsu jeṭṭhabhaginī deva-
lokato manussalokaṃ m-lokato d-lokaṃ saṃsarantī ekana-
vutikappāvasāne Buddhamātā Māyā devī ahosi, kaniṭṭhabha-
ginī tath'; eva saṃsarantī Kassapadasabalassa kāle Kikissa
rañño dhītā hutvā nibbatti, cittakammena1 katāya viya uraccha-
damālāya alaṃkatena urena jātattā Uracchadā nāma kumārikā
hutvā soḷasavassakāle Satthu bhattānumodanaṃ sutvā sotā-
pattiphale patiṭṭhāya aparabhāge bhattānumodanaṃ suṇanten'
eva pitarā sotāpattiphalaṃ pattadivase yeva arahattaṃ patvā
pabbajitvā parinibbāyi, Kikirājāpi aññā satta dhītaro labhi,
tāsaṃ nāmāni:
Samaṇī Samaṇā2 Guttā ca bhikkhunī Bhikkhudāsikā3
Dhammā c'; eva Sudhammā ca Saṃghadāsī4 ca sattamā ti.
Tā imasmiṃ Buddhuppāde
Khemā Uppalavaṇṇā ca Paṭācārā ca Gotamā
Dhammadinnā Mahāmāyā Visākhā cā 'ti sattamā ti,
tāsu Phusatī Sudhammā nāma hutvā dānādīni puññāni katvā
Vipassināmabuddhassa katāya candacuṇṇapūjāya phalena ratta-
candanarasasamupphositena5 viya sarīrena devesu ca manussesu
saṃsarantī aparabhāge Sakkassa devarañño aggamahesī hutvā
nibbatti, ath'; assā yāvatāyukaṃ ṭhatvā pañcasu pubbanimittesu
uppannesu Sakko devar. tassā parikkhīṇāyukataṃ6 ñatvā ma-
hantena yasena taṃ ādāya Nandanavanuyyānaṃ gantvā ta. taṃ
alaṃkatasayanapiṭṭhe nipannaṃ sayaṃ sayanapasse nisīditvā
etad avoca: "bhadde Phusati dasa te vare demi, gaṇhāsū7"
'ti vadanto imasmiṃ gāthāsahassapatimaṇḍite Mahāvessantara-
jātake paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).1: Phusati8 varavaṇṇābhe varassu dasadhā vare
pathavyā cārupubbaṅgi yaṃ tuyhaṃ manaso piyan ti. || Ja_XXII:1685 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kamma.
2 Bd sama.
3 Bd -dāyikā.
4 Bd saṅghadāyi.
5 Bd -candanasāraparippositena.
6 Bd -yukaṃ.
7 so Cs Bd for -assū? Ck gaṇhasū.
8 all three MSS. -tī.
[page 482]
482 XXII. Mahānipāta.
Evam esā Mahāvessantaradhammadesanā devaloke patiṭṭhāpitā
nāma hoti.
Ta. Phusatīti tan nāmenālapati, vara -- ti varāya vaṇṇābhāya sa-
mannāgate, dasadhā ti dasavidhe koṭṭhāse, pathavyā ti pathaviyaṃ, gahe-
tabbe katvā varassu gaṇhassū1 'ti vadati, cārupubbaṅgīti cārupubbaṅgena
samannāgate, yaṃ tuyhaṃ -- ti yaṃ yaṃ tava manaso piyaṃ taṃ taṃ dasahi
koṭṭhāsehi gaṇhāhīti vadati.
Sā attano cavanadhammataṃ ajānantī pamattā hutvā du-
tiyaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).2: Devarāja namo ty-atthu, kim pāpaṃ pakataṃ mayā,
rammā cāvesi maṃ ṭhānā vāto va dharaṇīruhan ti. || Ja_XXII:1686 ||
Ta. namo -- ti namo te atthu, kimpāpan ti kiṃ mayā tav'; antare2
pāpaṃ katan ti pucchati, dharaṇī -- ti rukkhaṃ viya3.
Ath'; assā pamattabhāvaṃ ñatvā Sakko dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.10(=547).3: Na c'; eva te kataṃ pāpaṃ, na ca me tvaṃ asi appiyā,
puññañ ca te parikkhīnaṃ yena t'; evaṃ vadām'; ahaṃ. || Ja_XXII:1687 ||
Ja_XXII.10(=547).4: Santike maraṇaṃ tuyhaṃ, vinābhāvo bhavissati,
patigaṇhāhi me ete vare dasa pavecchato4 ti. || Ja_XXII:1688 ||
Ta. yena tevan ti yena taṃ evaṃ vadāmi, tuyhaṃ vinābhāvo ti
tava amhehi saddhiṃ viyogo bhavissati, pavecchato5 ti dadamānassa.
Sā Sakkassa vacanaṃ sutvā nicchayena attano maraṇaṃ
ñatvā varaṃ gaṇhantī āha:
Ja_XXII.10(=547).5: Varañ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
Sivirājassa bhaddan te tattha assaṃ nivesane. || Ja_XXII:1689 ||
Ja_XXII.10(=547).6: Nīlanettā nīlabhamu nīlakkhī ca6 yathā migī
Phusatī nāma nāmena tattha p'; assaṃ Purindada. || Ja_XXII:1690 ||
Ja_XXII.10(=547).7: Puttaṃ labhetha7 varadaṃ yācayogaṃ amaccharaṃ8
pūjitaṃ patirājehi9 kittimantaṃ yasassinaṃ. || Ja_XXII:1691 ||
Ja_XXII.10(=547).8: Gabbham me dhārayantiyā majjhimaṅgaṃ anunnataṃ
kucchi anunnato assa cāpaṃ va likhitaṃ samaṃ. || Ja_XXII:1692 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ga-.
2 Bd tava santike.
3 Bd omit viya.
4 Bd papacchato.
5 Bd pavacchato.
6 Bds va.
7 so all three MSS. for labheyyaṃ?
8 Ck -riṃ.
9 Bd paṭirājuhi.
[page 483]
10. Vessantarajātaka. (547.) 483
Ja_XXII.10(=547).9: Thanā me na-ppapateyyuṃ, palitā nassantu1 Vāsava,
kāye rāgo2 na lippetha, vajjhañ cāpi pamocaye. || Ja_XXII:1693 ||
Ja_XXII.10(=547).10: Mayūrakoñcābhirude nārīvaragaṇāyute
khujjatecalākkhakākiṇṇe3 sūdamāghatavaṇṇite4 || Ja_XXII:1694 ||
Ja_XXII.10(=547).11: Citraggalerughusite surāmaṃsappabodhane
Sivirājassa bhaddan te tattha assaṃ mahesiyā ti. || Ja_XXII:1695 ||
Ta. Sivirājassā 'ti Jambudīpatalaṃ. olokentī attano anucchavikaṃ Sivi-
rañño nivesanaṃ disvā ta. aggamahesibhāvaṃ patthentī evam āha, yathā
migīti ekavassikā ti migapotikā nimmalanīlanettā5 hoti, ten'; evam ā, ta.
assan ti ṭattha pi iminā va nāmena assaṃ, labheyyaṃ puttaṃ varadan
ti6 alaṃkatasīsākkhiyugalahadayamaṃsasetacchattadāresu yācitayācitassa vara-
bhaṇḍassa dāyakaṃ, kucchīti majjhimaṅgan ti vuttaṃ sarūpato dasseti, likhi-
tan ti yathā chekena dhanukārena sammā likhitadhanu anunnatamajjhaṃ gulā-
vattaṃ7 samaṃ hoti evarūpo me kucchi bhaveyya, nappapateyyun ti patitvā
lambā na bhaveyyuṃ, palitā -- ti Vāsava devaseṭṭha palitāni pi me sirasmiṃ
nassantu mā paññāyiṃsu, palitāni siroruhā ti pi pāṭho, vajjhañcāpīti kib-
bisakārakaṃ rājāparādhikaṃ vajjhappattaṃ coraṃ attano balena pamocetuṃ sa-
matthā assaṃ, iminā attano issariyabhāvaṃ dīpeti, sūdamāghatavaṇṇite8
ti bhojanakālādīsu thutivasena9 kālaṃ ārocentehi10 sūdehi11 c'; eva māghata-
kehi12 ca vaṇṇite, citraggaḷerughusite ti pañcaṅgikaturiyasaddasadisaṃ ma-
noramaṃ ravaṃ ravantehi sattaratanacittehi dvārakavāṭehi ugghosite, surāmaṃ-
sappabodhane13 ti pivatha khādathā 'ti surāmaṃsehi13 pabodhiyamānajane
evarūpe Sivirājassa nivesane tassa aggamahesiṭṭhāne bhaveyyan ti, ime dasa
vare gaṇhi, tattha S-rājassa aggamahesibhāvo paṭhamo varo, nīlanettatā dutiyo,
nīlabhamukatā tatiyo, Phusatīti nāmaṃ catuttho, puttapaṭilābho pañcamo, anun-
natakucchitā chaṭṭho, alambatthanatā sattamo, apalitabhāvo aṭṭhamo, sukhumac-
chavibhāvo navamo, vajjhapamocanasamatthatā dasamo ti.
Sakko āha:
Ja_XXII.10(=547).12: Ye te dasa varā dinnā mayā sabbaṅgasobhane
Sivirājassa vijite sabbe te lacchasī vare14. || Ja_XXII:1696 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd na santa.
2 Cks raje, Bd raje corr. to rajo.
3 so Cks; Bd khujjādicelāpakātiṇṇe; read: khujjādicelakākiṇṇe?
4 so Cks, Bd suddamāghātavaṇṇite, Bs suṇḍa- or suddha-; read:
sūtamāgadhavaṇṇite?
5 Bd omits ni.
6 Cs labhethā ti labheyya puttaṃ varadanti, Bd labhethā ti labheyyaṃ
varadanti.
7 Bd tulā-.
8 Ck sutvā-, Cs suta-, Bd suddamāghāta-.
9 Ck pūti-, Bd suti-.
10 Bd -citehi.
11 Cks su-, Bd suddehi.
12 Bd māgavikehi.
13 Bd sūra-.
14 Bd adds: athassā sakko d. r. passatiyā dasa vare adāsi| datvā ca
pana evamāha| bhadde phussati tava sabbete| samijhatū ti vatvā
anumodi| tamatthaṃ pakāsanto satthā āha||.
[page 484]
484 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).13: Idaṃ vatvāna Maghavā devarājā Sujampati
Phusatiyā varaṃ datvā anumodittha Vāsavo ti. || Ja_XXII:1697 ||
Ta. anumoditthā 'ti sabbe te lacchasi vare ti evaṃ vare datvā pamu-
dito tuṭṭhamānaso ahosīti. Dasavaragāthā1 niṭṭhitā.
Iti sā vare gahetvā tato cutā Maddarañño aggamahesiyā
kucchimhi nibbatti, jāyamānāya ca candanacuṇṇaparikiṇṇena
viya sarīrena jātattā tassā nāmagahaṇaḍivase Phusatī tv-eva
nāmaṃ kariṃsu, sā mahantena parivārena vaḍḍhitvā soḷasa-
vassakāle uttamarūpadharā ahosi, atha naṃ Sivimāhārājā put-
tassa Sañjayakumārass'; atthāya ānetvā tassa chattaṃ ussā-
petvā taṃ soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhakaṃ katvā aggama-
hesiṭṭhāna ṭhapesi, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).14: Tato cutā sā Phusatī khattiye upapajjatha,
Jetuttaramhi nagare Sañjayena samāgamīti. || Ja_XXII:1698 ||
Sā Sañjayassa piyā manāpā ahosi, atha Sakko āvajjamāno
"mayā Phusatiyā dinnavaresu nava varā samiddhā" ti disvā
"eko pana puttavaro tāva na samijjhati, tam pi 'ssā samijjhā-
pessāmīti" cintesi. Tadā M. Tāvatiṃsadevaloke vasati āyuñ
c'; assa parikkhīṇaṃ ahosi, taṃ ñatvā Sakko tassa santikaṃ
gantvā "mārisa tayā manussalokaṃ gantuṃ vaṭṭati, tatth'; eva
S-rañño aggamahesiyā Phusatiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇ-
hituṃ vaṭṭatīti" tassa c'; eva aññesañ ca cavanadhammānaṃ
saṭṭhisahassānaṃ devaputtānaṃ paṭiññaṃ gahetvā sakaṭṭhānam
eva gato. M. pi tato cavitvā tatth'; upapanno, sesadevaputtāpi
saṭṭhisahassānaṃ amaccānaṃ gehesu nibbattiṃsu, M-e kucchi-
gate Phusatī dohaḷinī hutvā catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe
nivesanadvāre ti cha dānasālāyo kārāpetvā devasikaṃ cha
satasahassāni vissajjetvā dānaṃ dātukāmā ahosi, rājā tassā
dohaḷaṃ sutvā nemittake pucchitvā "mahārāja, deviyā kuc-
chimhi dānābhirato satto uppanno2 dānena tittiṃ na gamissa-
tīti" sutvā tuṭṭhamānaso vuttappakāraṃ dānaṃ paṭṭhapesi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kathā.
2 Bd upapanno.
[page 485]
10. Vessantarajātaka. (547.) 485
Bodhisatassa paṭisandhigahaṇakālato paṭṭhāya rañño āyassa
pamāṇaṃ nāma nāhosi, tassa puññānubhāvena sakala-Jambudīpe
rājāno paṇṇākāraṃ pahiṇanti, devī mahantena parivārena gab-
bhaṃ dhārentī1 dasamāse paripuṇṇe nagaraṃ daṭṭhukāmā
hutvā rañño ārocesi, rājā nagaraṃ devanagaraṃ viya alaṃ-
kārāpetvā deviṃ rathavaraṃ āropetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ
kāresi, tassā vessānaṃ vīthiyā vemajjhaṃ pattakāle kammaja-
vātā caliṃsu, rañño ārocayiṃsu, so vessavīthiyā2 yeva tassā
sūtigharaṃ katvā gaṇhāpesi, sā ta. puttaṃ vijāyi, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).15: Dasamāse dhārayitvāna karonti puraṃ padakkhiṇaṃ
vessānaṃ vīthiyā majjhe janesi Phusatī maman ti. || Ja_XXII:1699 ||
M. mātu kucchito nikkhamanto3 visado4 hutvā akkhīni
ummīletvā nikkhami, nikkhamanto yeva mātu hatthaṃ pasāretvā
"amma dānaṃ dassāmi, atthi kiñcīti" ā., ath'; assa5 "tāta
yathājjhāsayena dānaṃ dehīti" pasāritahatthe sahassatthavikaṃ
ṭhapesi. M. 6 Ummaggajātake imasmiṃ jātake pacchimattabhāve
ti tīsu ṭhānesu jātamatte yeva7 kathesi. Ath'; assa nāmaga-
haṇadivase vessavīthiyaṃ jātattā Vessantaro ti nāmaṃ
kariṃsu, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).16: Na mayhaṃ mattikaṃ8 nāmaṃ, na pi pettikasambhavaṃ9,
jāto 'mhi vessavīthiyaṃ, tasmā Vessantaro ahun ti. || Ja_XXII:1700 ||
Jātadivase yeva pan'; assa ekā ākāsacārinī kaṇerukā abhi-
maṅgalasammataṃ sabbasetaṃ hatthipotakaṃ ānetvā maṅgala-
hatthiṭṭhāne ṭhapetvā pakkāmi, tassa M-assa10 paccayaṃ katvā
uppannattā Paccayo tv-eva nāmaṃ kariṃsu. Rājā M-assa
atidīghādidose vajjetvā madhurakhīrā catusaṭṭhidhātiyo upaṭṭha-
pesi, tena saddhiṃ jātānaṃ saṭṭhiyā11 dārakasahassānam pi12
dhātiyo {dāpesi}, so saṭṭhisahassehi dārakehi saddhiṃ mahan-
tena parivārena vaḍḍhati, ath'; assa rājā satasahassagghanikaṃ
kumārapiḷandhanaṃ kārāpetvā adāsi, so catupañcavassikakāle
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add sā.
2 Bd -yaṃ.
3 Ck nikkhanto.
4 Bd visuddho, Bs visato.
5 Bd adds mātā.
6 Bd adds ti.
7 Bd adds mātarā saddhiṃ.
8 Cks -kā.
9 Bd nāpi pittaka.
10 Bds mahāsattaṃ.
11 Bd saṭhi.
12 Bd adds ekekā.
[page 486]
486 XXII. Mahānipāta.
taṃ muñcitvā1 dhātīnaṃ datvā puna tāhi diyyamānaṃ na
gaṇhi, tā naṃ pavattiṃ rañño ārocayiṃsu, rājā "mama puttena
dinnaṃ sudinnaṃ Brahmadeyyam eva hotū" 'ti aparaṃ pilan-
dhanaṃ kārāpesi, kumāro tam pi dārakakāle yeva dhātīnaṃ
navavāre piḷandhanaṃ adāsi, aṭṭhavassikakāle pana sayanapiṭṭhe
nisinno cintesi: "ahaṃ bāhiradānam eva demi, taṃ maṃ na
paritoseti, ajjhattikadānaṃ dātukāmo 'mhi, sace maṃ koci
hadayaṃ yāceyya uraṃ bhinditvā hadayaṃ nīharitvā dadeyyaṃ,
sace akkhīni yāceyya akkhīni uppāṭetvā dadeyyaṃ, sace sarī-
ramaṃsaṃ yāceyya sakalasarīrato maṃsaṃ chetvā dadeyyan"
ti. Tass'; evaṃ sabhāvaṃ sarasacittaṃ2 cintentassa catunahu-
tādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ pathavī mattavara-
vāraṇo viya gajjamānā pakampi, Sineru pabbatarājā susedita-
vettaṃkuro viya oṇamitvā naccamāno viya ca Jetuttarana-
garābhimukho aṭṭhāsi, paṭhavisaddena devo gajjanto khaṇika-
vassaṃ3 vassi, vijjullatā nicchariṃsu, sāgaro ubbatti4, Sakko
devarājā appoṭhesi5, Mahābrahmā sādhukāram adāsi, yāva
Brahmalokā ekakolāhalam ahosi, vuttam pi c'; etaṃ:
Ja_XXII.10(=547).17: Yadāhaṃ dārako homi jātiyā aṭṭhavassiko
tadā nisajja pāsāde dānaṃ dātuṃ vicintayiṃ: || Ja_XXII:1701 ||
Ja_XXII.10(=547).18: Hadayaṃ dadeyyaṃ cakkhum pi maṃsam pi rudhiram pi ca
dadeyyaṃ kāyaṃ sāvetvā6 yadi koci yācaye mamaṃ7. || Ja_XXII:1702 ||
Ja_XXII.10(=547).19: Sabhāvaṃ cintayantassa akampitam asaṇṭhitaṃ
akampi tattha paṭhavī Sineru-vanavaṭaṃsakā ti. || Ja_XXII:1703 ||
Bo. soḷasavassakāle yeva sabbasippe nipphattiṃ pāpuṇi,
atha pitā r. dātukāmo mātarā saddhiṃ mantetvā Maddarāja-
kulato mātuladhītaraṃ Maddiṃ nāma ānetvā solasannaṃ itthi-
sahassānaṃ jeṭṭhikaṃ aggamahesiṃ katvā M-aṃ rajje abhisiñci,
M. rajje patiṭṭhitakālato paṭṭhāya devasikaṃ cha satasahassāni
vissajjento mahādānaṃ pavattesi. Aparabhāge Maddī devī
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omu-.
2 Bd omits sara-.
3 Bd ghanika-.
4 Bd saṅkhubbhi.
5 Bd -ṭesi.
6 Cks kāyasāvadhitvāna.
7 Cks yācako mamaṃ, Bd yācase maṃ.
[page 487]
10. Vessantarajātaka. (547.) 487
puttaṃ vijāyi taṃ kañcanajālena paṭicchiṃsu, ten'; assa Jāli-
kumāro tv-eva nāmaṃ kariṃsu, tassa padasā gamanakāle
dhītaraṃ vijāyi, taṃ kaṇhājinena paṭicchiṃsu, ten'; assā Kaṇ-
hājinā tv-eva1 n. k., M. ekamāsassa2 chakkhattuṃ alaṃkata-
hatthikkhandhavaragato chadānasālā oloketi. Tadā Kāliṅga-
raṭṭhe dubbuṭṭhikā ahosi, sassāni na sampajjiṃsu, mahantaṃ
chātakaṃ pavatti, manussā jīvituṃ asakkontā corakammaṃ
karonti, dubbhikkhapīḷitā jānapadā rājaṅgaṇe sannipatitvā upak-
kosiṃsu, taṃ sutvā raññā "kiṃ tātā" 'ti vutte tam atthaṃ
ārocayiṃsu, rājā "sādhu tātā, devaṃ vassāpessāmīti" te uyyo-
jetvā samādinnasīlo uposathavāsaṃ vasanto devaṃ vassāpetuṃ
nāsakkhi, so nāgare sannipātāpetvā "ahaṃ samādinnasīlo
sattāhaṃ upavasitvāpi devaṃ vassāpetuṃ nāsakkhiṃ, kin nu
kho kātabban" ti pucchitvā "sace deva devaṃ v. na sakkosi
esa Jetuttaranagare Sañjayarājaputto Vessantaro dānābhirato,
tassa sabbaseto maṅgalahatthi atthi, tassa gatagataṭṭhāne devo
vassati3, brāhmaṇe pesetvā taṃ hatthiṃ yācāpetvā ānethā" 'ti,
so "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā brāhmaṇe sannipātetvā tesu
aṭṭha jane vicinitvā tesaṃ paribbayaṃ datvā "gacchatha, Ves-
santaraṃ4 hatthiṃ yācitvā ānethā" 'ti pesesi, brāhmaṇā anu-
pubbena Jetuttaranagaraṃ gantvā dānagge dānaṃ5 bhuñjitvā
attano sarīraṃ rajaparikiṇṇaṃ paṃsumakkhitaṃ katvā puṇṇa-
madivase rājānaṃ hatthiṃ yācitukāmā hutvā rañño dānaggaṃ
āgamanakāle pācīnadvāraṃ agamaṃsu, rājāpi "dānaggaṃ olo-
kessamīti" pāto va soḷasagandhodakaghaṭehi nahātvā6 bhuñjitvā
alaṃkaritvā alaṃkatahatthikkhandhavaragato pācīnadvāraṃ
agamāsi, brāhmaṇā tatth'; okāsaṃ alabhitvā dakkhiṇadvāraṃ
gantvā unnatappadese ṭhatvā rañño pācīnadvāre dānaṃ7 olo-
ketvā d-dvāraṃ āgamanakāle hatthe pasāretvā "jāyatu bhavaṃ
Vessantaro" ti āhaṃsu, M. brāhmaṇe disvā hatthiṃ tesaṃ
ṭhitaṭṭhānaṃ pesetvā hatthikkhandhe nisinno va paṭhamaṃ g. ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks teva.
2 Bd omits eka.
3 Ck vassiti, Cs vassi.
4 Bd -rassa.
5 Bd bhattaṃ.
6 Cs nahatvā, Bd nhatvā.
7 Bd dānaggaṃ.
[page 488]
488 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).20: Parūḷhakacchanakhalomā1 paṃkadantā rajassirā
paggayha dakkhiṇabāhuṃ kiṃ maṃ yācanti brāhmaṇā ti. || Ja_XXII:1704 ||
Taṃ sutvā brāhmaṇā āhaṃsu:
Ja_XXII.10(=547).21: Ratanaṃ deva yācāma Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhana2,
dadāhi pavaraṃ nāgaṃ īsādantaṃ urūḷhavan ti. || Ja_XXII:1705 ||
Ta. urūḷhavan ti ubbāhanasamatthaṃ.
Taṃ sutvā M. "ahaṃ sīsaṃ ādiṃ katvā ajjhattikadānaṃ
dātukāmo, ime bāhiram eva yācanti, pūressāmi tesaṃ mano-
rathan" ti cintetvā hatthikkhandhavaragato ā.:
Ja_XXII.10(=547).22: Dadāmi na vikampāmi yaṃ maṃ yācanti brāhmaṇā
pabhinnaṃ kuñjaraṃ dantiṃ opavuyhaṃ3 gajuttamaṃ, || Ja_XXII:1706 ||
paṭijānitvā ca
Ja_XXII.10(=547).23: Hatthikkhandhato oruyha rājā cāgādhimānaso
brāhmaṇānaṃ adā dānaṃ Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano ti. || Ja_XXII:1707 ||
Ta. opavuyhan4 ti opavuyhaṃ rājavāhanaṃ, cāgā -- ti cāgena adhi-
kamānaso, adā ti vāraṇassa anaḷaṃkataṭṭhānaṃ olokanatthaṃ tikkhattuṃ pa-
dakkhiṇaṃ katvā analaṃkataṭṭhānaṃ adisvā kusumamissakaṃ5 gandhodaka-
bharitaṃ suvaṇṇabhiṃkāraṃ gahetvā ito ethā 'ti alaṃkatarajatadāmasadisaṃ
hatthisoṇḍaṃ tesaṃ hatthe ṭhapetvā udakaṃ pātetvā alaṃkatavāraṇaṃ adāsi.
Tassa catūsu pādesu alaṃkāro cattāri satasahassāni ag-
ghati, ubhosu passesu dve satasahassāni agghati, heṭṭhā udare
kambalaṃ satasahassaṃ, piṭṭhiyaṃ muttājālaṃ kañcanajālaṃ
maṇijālan ti tīṇi jālāni tīṇi satasahassāni, ubhosu kaṇṇesu6 dve
satasahassāni6, piṭṭhiyaṃ attharaṇakambalaṃ satasahassaṃ,
kumbhālaṃkāro satasahassaṃ, tayo vaṭaṃsakā8 tīṇi satasa-
hassāni, kaṇṇacūḷālaṃkāro dve satasahassāni, dvinnaṃ dantā-
naṃ alaṃkāro dve satasahassāni, soṇḍāya sovatthikālaṃkāro
satasahassaṃ, {naṅguṭṭhālaṃkāro} satasahassaṃ, ṭhapetvā anag-
ghaṃ bhaṇḍaṃ kāyārūḷhapasādhanaṃ dvāvīsatisatasahassāni,
ārohaṇanisseṇi satasahassaṃ, bhuñjanakaṭāhaṃ satasahassan
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kacchā-.
2 Bd -naṃ.
3 Bds opagu-.
4 Bd opagu-.
5 Bd kisumbhamissaṃ.
6 Cs ghaṇṭā.
7 Ck omit u. k. dve s.
8 Cks -kāni.
[page 489]
10. Vessantarajātaka. (547.) 489
ti, idaṃ tāva ettakaṃ1 catuvīsatisatasahassāni agghati, chatta-
piṭṭhiyaṃ2 pana maṇi cūḷāmaṇi3 muttāhāre maṇi aṃkuse maṇi
hatthino kaṇṭhaveṭhanamuttāhāre maṇi hatthikumbhe maṇīti
imāni cha anagghāni, hatthi anaggho yevā 'ti hatthinā saddhiṃ
satta anagghāni, tāni sabbāni brāhmaṇānaṃ adāsi, tathā hat-
thino paricārakāni pañcakulasatāni hatthimeṇḍahatthigopakehi4
saha, dānen'; eva pan'; assa heṭṭhāvuttanayen'; eva paṭhavikam-
pādayo ahesuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).24: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ
hatthināge padinnamhi medinī samakampatha5. || Ja_XXII:1708 ||
Ja_XXII.10(=547).25: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ
hatthināge padinnamhi khubbhittha nagaran tadā. || Ja_XXII:1709 ||
Ja_XXII.10(=547).26: Samākulaṃ puraṃ āsi ghoso ca vipulo mahā
hatthināge padinnamhi Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane6 ti. || Ja_XXII:1710 ||
Ta. tadāsīti tadā āsi7, hatthi -- ti hatthisaṃkhāte nāge, khubbhit-
tha -- ti Jetuttaranagaraṃ saṃkhubhitaṃ ahosi8, brāhmaṇā kira dakkhiṇa-
dvārena hatthiṃ labhitvā hatthipiṭṭhe nisīditvā mahājanaparivārā nagaramajjhena
pāyiṃsu, mahājano disvā ambho brāhmaṇā amhākaṃ hatthiṃ abhirūḷhā kuto
netha no hatthin ti āha, brāhmaṇā Vessantaramahārājena no hatthi dinno ke
tumhe ti mahājanaṃ hatthavikārādīhi ghaṭṭetvā nagaramajjhena gantvā uttara-
dvārena nikkhamiṃsu, nāgarā devatāvattanena Bodhisattassa kuddhā rājadvāre
sannipatitvā mahantaṃ upakkosam akaṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).27: Ath'; ettha vattati saddo tumulo bheravo mahā
hatthināge padinnamhi medinī samakampatha. || Ja_XXII:1711 ||
Ja_XXII.10(=547).28: Ath'; ettha vattati saddo tumulo bheravo mahā
hatthināge padinnamhi9 khubbhittha nagaran tadā. || Ja_XXII:1712 ||
Ja_XXII.10(=547).29: Ath'; ettha vattati saddo tumulo bheravo mahā
hatthināge padinnamhi Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane ti. || Ja_XXII:1713 ||
Ta. khubbhittha nagaraṃ tadā ti evaṃ khubbhittha nagaraṃ tadā,
ghoso ti upakkosasaddo patthaṭattā tumulo uddhaṃgatattā mahā, Sivīnaṃ
raṭṭhavaḍḍhane ti Siviraṭṭhassa vuddhikāre.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds dhanaṃ.
2 Bd -piṇḍiyaṃ.
3 Ck -cūḷāṇi-, Cs -cūḷāni-.
4 Bd adds saddhiṃ adāsi.
5 Bd sampa-.
6 so Cks Bd; Bs -no.
7 Bds add yanti yadā.
8 Cks omit jetuttaranagaraṃ saṃkhubbhitaṃ ahosi.
9 Cks omit medinī---padinnamhi.
[page 490]
490 XXII. Mahānipāta.
Ath'; assa dānena saṃkhubhitacittā hutvā nagaravāsino
rañño ārocesuṃ, tena vuttaṃ1:
Ja_XXII.10(=547).30: Uggā ca rājaputtā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā || Ja_XXII:1714 ||
Ja_XXII.10(=547).31: Kevalo cāpi nigamo Sivayo2 cāpi samāgatā
disvā nāgaṃ niyyamānaṃ te rañño paṭivedayuṃ: || Ja_XXII:1715 ||
Ja_XXII.10(=547).32: Vidhamaṃ deva te raṭṭhaṃ, putto Vessantaro tava
kathan no hatthinaṃ dajjā nāgaṃ raṭṭhassa pūjitaṃ. || Ja_XXII:1716 ||
Ja_XXII.10(=547).33: Kathan no kuñjaraṃ dajjā īsādantaṃ urūḷhavaṃ
khettaññuṃ sabbayuddhānaṃ sabbasetaṃ gajuttamaṃ. || Ja_XXII:1717 ||
Ja_XXII.10(=547).34: Paṇḍukambalasañchannaṃ pabhinnaṃ sattumaddanaṃ
dantiṃ savāḷavījaniṃ setaṃ Kelāsa-sādisaṃ || Ja_XXII:1718 ||
Ja_XXII.10(=547).35: Sasetacchattaṃ saupatheyyaṃ3 sāthabbaṇaṃ4 sahatthipaṃ
aggayānaṃ rājavāhiṃ brāhmaṇānaṃ adā dhanan5 ti. || Ja_XXII:1719 ||
Ta. uggā ti uggatā paññātā, nigamo ti negamakuṭumbikajano, vidha-
maṃ -- ti deva tava raṭṭhaṃ vidhamaṃ6, katham no -- ti kena kāraṇena
amhākaṃ hatthinaṃ abhimaṅgalasammataṃ Kaliṅgaraṭṭhavāsīnaṃ brāhmaṇānaṃ
dadeyya7, khettaññuṃ sabbayuddhānan ti sabbayuddhānaṃ khettabhū-
misīsaṃ jānanasamatthaṃ, dantin ti manoramadantayuttaṃ, savāḷa -- ti sa-
vāḷavījaniṃ8, saupatheyyan3 ti sahattharaṇabhaṇḍaṃ9, sāthabbaṇan4 ti
sahatthivejjaṃ, sahatthipan ti paricārakānaṃ10 pañcannaṃ kulasatānaṃ hatthi-
meṇḍahatthigopakānañ ca vasena sahatthipaṃ.
Evañ ca pana vatvā puna āhaṃsu:
Ja_XXII.10(=547).36: Annapānañ ca yo11 dajjā vatthasenāsanāni ca
etaṃ kho dānapatirūpaṃ etaṃ kho brāhmaṇārahaṃ || Ja_XXII:1720 ||
Ja_XXII.10(=547).37: Ayaṃ te vaṃsarājā no Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhana12,
kathaṃ Vessantaro putto gajaṃ bhājeti Sañjaya. || Ja_XXII:1721 ||
Ja_XXII.10(=547).38: Sace tvaṃ na karissasi Sivīnaṃ vacanaṃ idaṃ
maññe taṃ saha puttena Sivī hatthe karissare ti. || Ja_XXII:1722 ||
Ta. vaṃsa -- ti paveṇiyā āgato mahārājā, bhājetīti deti, Sivī -- ti
Siviraṭṭhavasino saha puttena taṃ attano hatthe karissanti.
--------------------------------------------------------------------------
1 nagara--not in Cks.
2 Bd siviyo.
3 Bd surupādheyaṃ.
4 Bd sādhappanaṃ.
5 Bd dānan.
6 Bs vidhaṃsitaṃ.
7 adā dhananti---dadeyya wanting in Ck.
8 Bds sahavā-.
9 Bd sa attharaṇaṃ.
10 Bd hatthipari-.
11 Bd so.
12 Ck -naṃ, Bd -no.
[page 491]
10. Vessantarajātaka. (547.) 491
Taṃ sutvā rājā "ete Ve-raṃ māretuṃ icchantīti" saññāya ā.:
Ja_XXII.10(=547).39: Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañ cāpi vinassatu,
nāhaṃ Sivīnaṃ vacanā rājaputtaṃ adūsakaṃ
pabbājeyyaṃ sakā raṭṭhā, putto hi mama oraso. || Ja_XXII:1723 ||
Ja_XXII.10(=547).40: Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañ cāpi vinassatu,
nāhaṃ Sivīnaṃ vacanā rājaputtaṃ adūsakaṃ
pabbājeyyaṃ sakā raṭṭhā, putto hi mama atrajo. || Ja_XXII:1724 ||
Ja_XXII.10(=547).41: Na cāhaṃ tassa dubbheyyaṃ, ariyasīlavato hi so,
asiloko pi me assa, pāpañ ca pasave bahuṃ,
kathaṃ Vessantaraṃ puttaṃ satthena ghātayāmase ti. || Ja_XXII:1725 ||
Ta. māsīti mā āsi2, mā hotū 'ti a., ariyasīlavato ti ariyena sīlavatena
ariyāya ca ācārasampattiyā samannāgato, ghātayāmase ti ghātessāmi2.
Sivayo avocuṃ:
Ja_XXII.10(=547).42: Mā naṃ daṇḍena satthena, na hi so bandhanāraho,
pabbājehi ca naṃ raṭṭhā, Vaṃke vasatu pabbate ti. || Ja_XXII:1726 ||
Ta. mā naṃ -- ti deva tumhe taṃ daṇḍena vā satthena vā mā ghāta-
yittha, na hi so -- ti raṭṭhā pabbājehi nan ti3.
Rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).43: Eso ce Sivīnaṃ chando chandaṃ na panudāmase,
imaṃ so vasatu rattiṃ kāme ca paribhuñjatu. || Ja_XXII:1727 ||
Ja_XXII.10(=547).44: Tato ratyā vivasane4 suriyass'; uggamanam pati
samaggā Sivayo hutvā raṭṭhā pabbājayantu tan ti. || Ja_XXII:1728 ||
Ta. vasatū 'ti puttadārassa ovādaṃ dadamāno vasatu ekarattiñ c'; assa
okāsaṃ dethā 'ti vadati.
Te "ekarattimattaṃ vasatū" ti rañño vacanaṃ sampaṭic-
chiṃsu. Atha ne uyyojetvā puttassa sāsanaṃ pesento kattā-
raṃ āmantetvā tassa santikaṃ pesesi, so "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchitvā Vessantaranivesanaṃ gantvā taṃ pavattiṃ ārocesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ahosi.
2 Cks -mi, Bd ghātayissāma.
3 Bd so bandhanāraho pi na hoti yeva, Bs so bandhanaṃ na araho yeva
in the place of raṭṭhā--.
4 Bds -sāne.
[page 492]
492 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ pakāsetuṃ imā gāthā vuttā:
Ja_XXII.10(=547).45: Uṭṭhehi katte, taramāno gantvā Vessantaram vada:
Sivayo deva te kuddhā negamā ca samāgatā || Ja_XXII:1729 ||
Ja_XXII.10(=547).46: Uggā ca rājaputtā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
hatthārūhā1 anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
kevalo cāpi nigamo Sivayo2 cāpi samāgatā, || Ja_XXII:1730 ||
Ja_XXII.10(=547).47: Asmā ratyā vivasane suriyass'; uggamanam pati
samaggā Sivayo hutvā raṭṭhā pabbājayanti3 taṃ. || Ja_XXII:1731 ||
Ja_XXII.10(=547).48: Sa kattā taramāno va Sivirājena pesito
āmuttahatthābharaṇo suvattho candanabhūsito || Ja_XXII:1732 ||
Ja_XXII.10(=547).49: Sīsaṃ nahāto udake so āmuttamaṇikuṇḍalo
upāgami puraṃ rammaṃ Vessantaranivesanaṃ. || Ja_XXII:1733 ||
Ja_XXII.10(=547).50: Tatth'; addasa kumāraṃ so ramamānaṃ sake pure
parikiṇṇaṃ amaccehi tidasānaṃ va Vāsavaṃ. || Ja_XXII:1734 ||
Ja_XXII.10(=547).51: So tattha gantvā taramāno4 kattā Vessantaraṃ bravi:
dukkhan te vedayissāmi, mā me kujjhi rathesabha. || Ja_XXII:1735 ||
Ja_XXII.10(=547).52: Vanditvā rodamāno so kattā rājānam abravi:
bhattā me si mahārāja sabbakāmarasāharo,
dukkhan te vedayissāmi, tattha assāsayantu maṃ. || Ja_XXII:1736 ||
Ja_XXII.10(=547).53: Sivayo deva te kuddhā negamā ca samāgatā
uggā ca rājaputtā ca vesiyānā ca brāhmaṇā || Ja_XXII:1737 ||
Ja_XXII.10(=547).54: Hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
kevalo cāpi nigamo Sivayo2 cāpi samāgatā, || Ja_XXII:1738 ||
Ja_XXII.10(=547).55: Asmā ratyā vivasane suriyass'; uggamanam pati
samaggā Sivayo hutvā raṭṭhā pabbājayanti tan ti. || Ja_XXII:1739 ||
Ta. kumāran ti mātāpitunnaṃ atthitāya kumāro t'; eva5 saṃkhaṃ gataṃ
rājānaṃ. ramamānan ti attanā dinnadānassa vaṇṇaṃ kathayamānaṃ soma-
nassappattaṃ6 hutvā nisinnaṃ, amaccehīti attanā7 sahajātehi saddhiṃ sa-
hassehi amaccehi parivutaṃ samussitasetacchatte rājāsane nisinnaṃ, ved -- ti
kathayissāmi, ta. ass -- man ti tasmiṃ dukkhasāsanārocane kilantaṃ maṃ deva-
pādā assāsentu8 vissattho kathehīti maṃ vadethā9 'ti adhippāyen'; evam āha.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.10(=547).56: Kismiṃ me Sivayo kuddhā, nāhaṃ10 passāmi dukkaṭaṃ,
taṃ me katte viyācikkha kasmā pabbājayanti man ti. || Ja_XXII:1740 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rohā.
2 so all three MSS. for sivī.
3 Bd -tu.
4 Cks rammānaṃ
5 Bd tveva.
6 Bd -tto.
7 Cks omit attanā.
8 Bd -rocite kathetuṃ avisahantena kilamantaṃ maṃ devo assāsayantu.
9 Bd vadathā.
10 Bd yo na.
[page 493]
10. Vessantarajātaka. (547.) 493
Ta. kismin ti katarasmiṃ karaṇe1, viyā -- ti vitthārato kathehi.
Kattā āha:
Ja_XXII.10(=547).57: Uggā ca rājaputtā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
nāgadānena khīyanti, tasmā pabbājayanti tan ti. || Ja_XXII:1741 ||
Ta. khīyantīti kujjhanti2.
Taṃ sutvā Mahāsatto somanassappatto āha:
Ja_XXII.10(=547).58: Hadayaṃ cakkhuṃ p'; ahaṃ3 dajjaṃ,
kim me bāhirakaṃ dhanaṃ:
hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā muttā veḷuriyā maṇi. || Ja_XXII:1742 ||
Ja_XXII.10(=547).59: Adakkhiṇaṃ vāp'; ahaṃ4 bāhuṃ disvā yācakamāgate
dadeyyaṃ na vikampeyyaṃ, dāne me ramatī mano. || Ja_XXII:1743 ||
Ja_XXII.10(=547).60: Kāmaṃ maṃ Sivayo sabbe pabbājentu hanantu vā,
n'; eva dānā viramissaṃ, kāmaṃ chindantu sattadhā ti. || Ja_XXII:1744 ||
Ta. yāca -- ti yācake āgate yācakaṃ disvā, neva -- ti neva dānā vira-
missāmīti.
Taṃ sutvā kattā5 n'; eva raññā dinnaṃ na nāgarehi din-
naṃ attano matiyā evaṃ aparaṃ sāsanaṃ kāthento āha:
Ja_XXII.10(=547).61: Evaṃ taṃ Sivayo āhu negamā ca samāgatā:
Kontimārāya tīrena girim Ārañjaraṃ pati
yena pabbājitā yanti tena gacchatu subbato ti. || Ja_XXII:1745 ||
Ta. Konti -- ti Kontimārāya nāma nadiyā tīre, giri -- ti Ārañjaraṃ
nāma giriṃ abhimukho hutvā, yenā 'ti yena maggena raṭṭhā pabbājitā rājāno
gacchanti tena subbato Vessantaro pi gacchatū 'ti evaṃ Sivayo kathentīti āha.
Idaṃ kira so devatāya niggahīto6 hutvā kathesi. Taṃ
sutvā Bo. "sādhu dosakārakānaṃ gamanamaggena gamissāmi,
maṃ kho pana nāgarā na aññena dosena pabbājenti, mayā
hatthidānassa dinnattā pabbājenti, evaṃ sante ahaṃ sattasata-
kaṃ mahādānaṃ dassāmi, nāgarā me ekadivasaṃ dānaṃ dātuṃ
okāsaṃ dentu, sve7 dānaṃ datvā tatiyadivase gamissāmīti ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ṇena, Bd kāraṇe.
2 Cs omits kujjhanti, Bs has khiyyakujjhanti.
3 Bd sakkhumahaṃ.
4 so Cks; Bd dakkhiṇaṃ vāmahaṃ.
5 Bd adds devatāviggahitena.
6 Bd devatāviggahito.
7 Cks so.
[page 494]
494 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).62: So 'haṃ tena gamissāmi yena gacchanti dūsakā,
rattiṃdivaṃ me khamatha yāva dānaṃ dadām'; ahan ti. || Ja_XXII:1746 ||
Kattā "sādhu deva nāgarānaṃ vakkhāmīti" vatvā pakkāmi.
M. taṃ uyyojetvā senaguttaṃ pakkosāpetvā "ahaṃ sve satta-
satakaṃ nāma dānaṃ dassāmi, satta hatthisatāni satta assa-
satta ratha-satta itthi-satta dhenu-satta dāsi-satta dāsa-
satāni ca paṭiyādehi1, nānappakārāni ca annapānādīni anta-
maso suram pi sabbaṃ dātabbayuttakaṃ upaṭṭhāpehīti" satta-
satakaṃ mahādānaṃ vicāretvā amacce uyyojetvā ekako va
Maddiyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā sirisayanapiṭṭhe nisīditvā tāya
saddhiṃ kathaṃ pavattesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).63: Āmantayittha rājā naṃ Maddiṃ sabaṅgasobhanaṃ
yan te kiñci mayā dinnaṃ dhanam2 dhaññañ ca vijjati || Ja_XXII:1747 ||
Ja_XXII.10(=547).64: Hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā muttā veḷuriyā bahū
sabban taṃ nidaheyyāsi yañ ca te pettikaṃ dhanan ti. || Ja_XXII:1748 ||
Ta. nidaheyyāsīti nidhiṃ katvā ṭhapeyyāsi, pettikan ti pitito3
ābhataṃ4.
Ja_XXII.10(=547).65: Tam abravī rājaputtī Maddī sabbaṅgasobhanā:
kuhiṃ deva nidaheyyāmi5 tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XXII:1749 ||
Ta. tamabravīti mayhaṃ sāminā Ve-ena ettakaṃ kālaṃ dhanaṃ nidhe-
hīti6 na vuttapubbaṃ idān'; evaṃ vadati kuhin nu kho nidhetabbaṃ pucchis-
sāmi nan ti cintetvā taṃ abravi.
Vessantaro āha:
Ja_XXII.10(=547).66: Sīlavantesu dajjāsi dānaṃ Maddi yathārahaṃ,
na hi dānā7 paraṃ atthi patiṭṭhā sabbapāṇinan ti. || Ja_XXII:1750 ||
Ta. dajjāsīti bhadde Maddi8 koṭṭhāgārādīsu9 anidahitvā anugāmika-
nidhiṃ nidahamānā sīlavantesu dadeyyāsi, dānā paran ti dānato uttaritaraṃ
patiṭṭhā nāma na hi atthi, n'; atthi saṃsayo10.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -hīti.
2 Ck -na.
3 Ck patino, Cs pītito.
4 Bd āga-.
5 Bd -hāmi.
6 Bd niddhehīti, Cs naṭthehḷti.
7 Cks dānaṃ.
8 Cks bhaddi.
9 Bd koṭhādīsu, Bs koṭhāgārādisu, Cks koṭṭhāsādisu.
10 natthisaṃsayo not in Bds.
[page 495]
10. Vessantarajātaka. (547.) 495
Sā "sādhū" 'ti tassa vacanaṃ sampaṭicchi, atha naṃ
uttariṃ ovadanto ā.:
Ja_XXII.10(=547).67: Puttesu Maddi dayyāsi1 sassuyā sasuramhi ca,
yo ca taṃbhattā maññeyya sakkaccaṃ tam upaṭṭhahe. || Ja_XXII:1751 ||
Ja_XXII.10(=547).68: No ce taṃbhattā maññeyya mayā vippavasena te
aññaṃ bhattāraṃ pariyesa, mā kisittha2 mayā vinā ti. || Ja_XXII:1752 ||
Ta. dayyāsīti1 dayaṃ3 mettaṃ kareyyāsi, yo ca taṃ -- ti bhadde yo
ca mayi gate aham assā bhattā bhavissāmīti maññissati tam pi sakkaccaṃ
upaṭṭhaheyyāsi, mayā vippavasena te ti mayā saddhiṃ tava vippavasena
sace koci ahan te bhavissāmīti taṃ na maññeyya atha sayam eva4 aññaṃ bhat-10
tāraṃ pariyesa, mā kisitthā 'ti mayā vinā bhūtā5 mā kisā bhava, mā
kilamīti6 a.
Atha naṃ Maddī "kin nu kho esa V-ro evarūpaṃ vaca-
naṃ bhaṇatīti" cintetvā "kasmā deva imaṃ ayuttakathaṃ ka-
thesīti" pucchi, M. "bhadde mayā hatthissa dinnattā Sivayo
kuddhā maṃ raṭṭhā pabbājenti, sve 'haṃ7 sattasatakamahā-
dānaṃ datvā tatiyadivase nagarā nikkhamissāmīti" vatvā ā.:
Ja_XXII.10(=547).69: Ahaṃ hi vanaṃ gacchāmi ghoraṃ vālamigāyutaṃ,
saṃsayo jīvitaṃ mayhaṃ ekakassa brahāvane ti. || Ja_XXII:1753 ||
Ta. saṃsayo ti na ekantikaṃ8 sukhumālassa mama vane vasato kuto
jīvitaṃ nicchayena marissāmīti adhippāyen'; evam āha.
Ja_XXII.10(=547).70: Tam abravī rājaputtī Maddī sabbaṅgasobhanā:
abhumme9 kathaṃ10 bhaṇasi, pāpakaṃ vata bhāsasi. || Ja_XXII:1754 ||
Ja_XXII.10(=547).71: N'; esa dhammo mahārāja yaṃ tvaṃ gaccheyya ekako,
aham pi tena gacchāmi yena gacchasi khattiya. || Ja_XXII:1755 ||
Ja_XXII.10(=547).72: Maraṇaṃ vā tayā saddhiṃ jīvitaṃ vā tayā vinā,
tad eva maraṇaṃ seyyo yañ ce jīve tayā vinā. || Ja_XXII:1756 ||
Ja_XXII.10(=547).73: Aggiṃ nijjālayitvāna11 ekajālasamāhitaṃ,
tattha me maraṇaṃ seyyo yañ ce jīve tayā vinā. || Ja_XXII:1757 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds dayesi.
2 Cs sikisittha, Ck sakittha.
3 Ck dayiṃ, Cs dayi.
4 Cks athassameva.
5 Bd hutvā.
6 Bd bhavi mā kilamasiti, Cks omit the latter mā.
7 Bd sohaṃ svehaṃ.
8 Bd anekapaccatthike ekikassa.
9 Bd abhume.
10 Cks kathannu.
11 Bd ujja-.
[page 496]
496 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).74: Yathā āraññakaṃ nāgaṃ dantiṃ1 anveti hatthinī2 (Cfr. V. 250|21)
jessantaṃ3 giriduggesu samesu visamesu ca || Ja_XXII:1758 ||
Ja_XXII.10(=547).75: Evan taṃ anugacchāmi putte ādāya pacchato,
subharā te gamissāmi4, na te hessāmi dubbharā ti. || Ja_XXII:1759 ||
Ta. abhumme5 ti abhūtaṃ6 vata me katheyyāsi7 tvaṃ, nesa dhammo
ti na esa sabhāvo n'; etaṃ kāraṇaṃ, tadevā 'ti yaṃ tayā saddhiṃ maraṇaṃ
tad eva seyyo, tatthā 'ti tasmiṃ ekajālabhūte dārucitake, jessantan4 ti
vicarantaṃ8.
Evaṃ vatvā puna sā diṭṭhapubbaṃ viya Himavantappa-
desaṃ vaṇṇentī ā.:
Ja_XXII.10(=547).76: Ime kumāre passanto mañjuke piyabhāṇino
āsīne vanagumbasmiṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1760 ||
Ja_XXII.10(=547).77: Ime kumāre passanto mañjuke piyabhāṇine9
kilante vanagumbasmiṃ na {rajjassa} sarissasi. || Ja_XXII:1761 ||
Ja_XXII.10(=547).78: Ime kumāre passanto mañjuke piyabhāṇine9
assame ramaṇīyamhi na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1762 ||
Ja_XXII.10(=547).79: Ime kumāre passanto mañjuke piyabhāṇine
kilante assame ramme na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1763 ||
Ja_XXII.10(=547).80: Ime kumāre passanto mālādhārī alaṃkate
assame ramaṇīyamhi na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1764 ||
Ja_XXII.10(=547).81: Ime kumāre passanto māladhārī alaṃkate
kilante assame ramme na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1765 ||
Ja_XXII.10(=547).82: Yadā dakkhisi10 naccante kumāre māladhārine9
assame ramaṇīyamhi na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1766 ||
Ja_XXII.10(=547).83: Yadā dakkhisi naccante kumāre māladhārine9
kilante assame ramme na rajjassa sarissasi, || Ja_XXII:1767 ||
Ja_XXII.10(=547).84: Yadā dakkhisi mātaṅgaṃ kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ
ekaṃ araññe vicarantaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1768 ||
Ja_XXII.10(=547).85: Yadā dakkhisi mātaṅgaṃ kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ
sāyaṃ11 pāto vicarantaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1769 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -ti.
2 Bd -ni, Cks atthini.
3 Bd jayantaṃ.
4 Bd bhavi-.
5 Bd abhume.
6 Bd abbhūtaṃ.
7 Cks gaccheyyāsi.
8 Cks viva-.
9 Bd -no.
10 Bd dakkhasi throughout.
11 Cks sāyi.
[page 497]
10. Vessantarajātaka. (547.) 497
Ja_XXII.10(=547).86: Yadā kaṇerusaṃghassa yūthassa1 purato vajaṃ
koñcaṃ2 kāhiti3 mātaṅgo kuñjaro saṭṭhihāyano
tassa taṃ nadato sutvā na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1770 ||
Ja_XXII.10(=547).87: Dubhato vanavikāse yadā dakkhisi kāmadaṃ4
vane5 vālamigākiṇṇe na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1771 ||
Ja_XXII.10(=547).88: Migaṃ disvāna sāyaṇhaṃ6 pañcamālinaṃ7 āgataṃ
kimpurise ca naccante na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1772 ||
Ja_XXII.10(=547).89: Yadā sossasi8 nigghosaṃ sandamānāya sindhuyā
gītaṃ kimpurisānañ ca na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1773 ||
Ja_XXII.10(=547).90: Yadā sossasi nigghosaṃ girigabbharacārino
vassamānassa9 lūkassa10 na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1774 ||
Ja_XXII.10(=547).91: Yadā sīhassa vyagghassa khaggassa gavayassa ca
vane sossasi vāḷānaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1775 ||
Ja_XXII.10(=547).92: Yadā morīhi parikiṇṇaṃ barihinaṃ11 matthakāsinaṃ
moraṃ dakkhisi naccantaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1776 ||
Ja_XXII.10(=547).93: Yadā morīhi parikiṇṇaṃ aṇḍajaṃ citrapekkhunaṃ12
moraṃ dakkhisi naccantaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1777 ||
Ja_XXII.10(=547).94: Yadā morīhi parikiṇṇaṃ nīlagīvaṃ sikhaṇḍinaṃ
moraṃ dakkhisi naccantaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1778 ||
Ja_XXII.10(=547).95: Yadā dakkhisi hemante pupphite dharaṇīruhe
surabhisampavāyante na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1779 ||
Ja_XXII.10(=547).96: Yadā hemantike māse haritaṃ dakkhisi mediniṃ
indagopakasañchannaṃ na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1780 ||
Ja_XXII.10(=547).97: Yadā dakkhisi hemante pupphite dharaṇīruhe
kuṭajaṃ bimbajālañ ca pupphitaṃ lomapadmakaṃ13
{surabhisampavāyante} na rajjassa sarissasi. || Ja_XXII:1781 ||
Ja_XXII.10(=547).98: Yadā hemantike māse vanaṃ dakkhisi pupphitaṃ
opupphāni ca padmāni na rajjassa sarissasīti. || Ja_XXII:1782 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yutassa, Cs sutassa, Bd yudhassa.
2 Bd kuñjaṃ.
3 Bd kāhati, Ck gāhini, Cs gāhīti.
4 Bds -do.
5 Cks mano.
6 Cks sāyantaṃ, Bs sāyaṇhe.
7 Cks -niṃ.
8 Bd sussasi throughout.
9 Bd vasa-.
10 Ck Bd -lukassa, Bs -luṅgassa.
11 Cks barihīnaṃ, Bd parihinaṃ.
12 Bd -pakkhu-.
13 Bd loddapaddakaṃ.
[page 498]
498 XXII. Mahānipāta.
Ta. mañjuke ti madhurakathe, kaṇeru -- ti hatthinighaṭāya, yūthassā
'ti hatthiyūthassa purato gacchanto, dubhato ti ubhato, vanavikāse ti vana-
ghaṭāyo, kāmadan1 ti mayhaṃ sabbakāmadadaṃ2, sindhuyā ti nadiyā,
vassamānassa lūkassā3 'ti ulūkasakuṇassa vāsamānassa4, vāḷānan ti
vāḷamigāṇaṃ tesaṃ hi sāyaṇhasamaye so saddo pañcaṅgikaturiyasaddo viya
bhavissati, tasmā na rajjassa sarissasīti vadati, barihinan5 ti kalāpasañ-
channaṃ, matthakāsinan ti pabbatamatthake nisinnaṃ, mattakāsinan6 ti
pi pāṭho, kāmamadamattaṃ hutvā āsīnan7 ti a., bimbajālan ti rattaṃkura-
rukkhaṃ8, opupphānīti9.
Evaṃ Maddī Himavantavāsinī viya ettakāhi gāthāhi Hima-
vantavaṇṇanaṃ vaṇṇesi. Himavantavaṇṇanā niṭṭhitā.
Phusatī pi kho devī10 "puttassa me kaṭukasāsanaṃ gataṃ11,
kin nu kho karoti, gantvā jānissāmīti" sā paṭicchannayogena12
gantvā sirigabbhadvāre ṭhitā tesaṃ taṃ sallāpaṃ sutvā karu-
ṇaṃ paridevaṃ paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).99: Tesaṃ lālappitaṃ sutvā puttassa suṇisāya ca
karuṇaṃ paridevesi rājaputtī yasassinī: || Ja_XXII:1783 ||
Ja_XXII.10(=547).100: Seyyo visaṃ me khāyitaṃ papātā papateyy'; ahaṃ
[rajjuyā bajjha miyyāhaṃ], kasmā Vessantaraṃ puttaṃ
pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1784 ||
Ja_XXII.10(=547).101: Ajjhāyakaṃ dānapatiṃ yācayogaṃ amacchariṃ
pūjitaṃ patirājehi13 kittimantaṃ yasassinaṃ
kasmā Vessantaraṃ puttaṃ pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1785 ||
Ja_XXII.10(=547).102: Mātāpettibharaṃ jantuṃ kule jeṭṭhāpacāyikaṃ
kasmā Vessantaraṃ puttaṃ pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1786 ||
Ja_XXII.10(=547).103: Rañño hitaṃ devīhitaṃ14 ñātīnaṃ sakhinaṃ hitaṃ
[hitaṃ sabbassa raṭṭhassa], kasmā V. p. pabbājenti adūsakan ti. || Ja_XXII:1787 ||
Ta. rājaputtīti Phusatī Maddarājadhītā, papateyyāhan ti papa-
teyyaṃ ahaṃ, rajjuyā bajjha miyyāhan ti rajjuyā gīvaṃ bandhitvā ma-
reyyaṃ ahaṃ, kasmā ti evaṃ amatāyam eva mayi kena nāma kāraṇena mama
puttam adūsakaṃ pabbājenti, ajjhāyakan ti tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragataṃ nānā-
sippesu ca nipphattiṃ pattaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -dā, Bd -do.
2 Cs -dada, Bd kāmado.
3 Bd vasamānassuluka-, Ck -ssalukassā.
4 so Cs; Ck va-, Bd vasato.
5 Cd parihinan, Cks barihīnaṃ.
6 Ck mattasinan, Bd matthakāsinan.
7 all three MSS. āsi-.
8 Ck -kuravakaṃ, Cs rattakuravakaṃ, Bd rattaṅgurarukkhaṃ.
9 Ck -paṇṇāni, Cs -pattāni.
10 Cks devi Bd deva.
11 Bd kataṃ.
12 Bd -nnaṃyoggena.
13 Bd paṭirājūhi.
14 Ck deva-.
[page 499]
10. Vessantarajātaka. (547.) 499
Iti sā karuṇaṃ paridevitvā puttañ ca suṇisañ ca assāsetvā
rañño santikaṃ gantvā ā.:
Ja_XXII.10(=547).104: Madhūni va palātāni1 ambā ca patitā chamā2
evaṃ hessati te raṭṭhaṃ, pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1788 ||
Ja_XXII.10(=547).105: Haṃso nikhīṇapatto3 va pallalasmiṃ anūdake
apaviddho4 amaccehi eko rāja vihīyasi. || Ja_XXII:1789 ||
Ja_XXII.10(=547).106: Taṃ taṃ brūmi mahārāja attho te mā upaccagā,
mā naṃ Sivīnaṃ vacanā pabbājesi5 adūsakan ti. || Ja_XXII:1790 ||
Ta. palātānīti6 palātamakkhikāni madhūni viya, patitā chamā ti
bhūmiyaṃ patitāni ambapakkāni viya ca evaṃ mama putte pabbājite deva7
raṭṭhaṃ sabbasādhāraṇaṃ bhavissatīti dasseti, nikhīnapatto8 ti paggharita-
patto9, amaccehīti mama puttena sahajātehi saṭṭhisahassehi amaccehi chaḍ-
ḍito hutvā, vihīyasīti kilamissasi, Sivīnaṃ -- ti Sivīnaṃ vacanena mā naṃ
adūsakaṃ puttaṃ pabbājesīti.
Taṃ sutvā rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).107: Dhammass'10 apacitiṃ kummi Sivīnaṃ vinayaṃ dhajaṃ
pabbājemi sakaṃ puttaṃ, pāṇā piyataro hi me ti. || Ja_XXII:1791 ||
T. a.: bhadde ahaṃ Sivīnaṃ dhajaṃ Vessantarakumāraṃ vinayanto
pabbājento Siviraṭṭhe porāṇakarājūnaṃ paveṇiyadhammassa11 apacitiṃ kummi
karomī, tasmā sace pi me pāṇehi piyataro hi me so tathāpi naṃ pabbājemīti.
Taṃ sutvā devī paridevamānā āha:
Ja_XXII.10(=547).108: Yassa pubbe dhajaggāni kaṇikārā va12 pupphitā
yāyantam13 anuyāyanti sv-ājj'; eko14 va gamissati15. || Ja_XXII:1792 ||
Ja_XXII.10(=547).109: Yassa pubbe dhajaggāni kaṇikāravanāni va
yāyantam13 anuyāyanti sv-ājj'; eko va gamissati. || Ja_XXII:1793 ||
Ja_XXII.10(=547).110: Yassa pubbe anīkāni kaṇikārā va pupphitā
yāyantam13 anuyāyanti sv-ājj'; eko va gamissati. || Ja_XXII:1794 ||
Ja_XXII.10(=547).111: Yassa pubbe anīkāni kaṇikāravanāni va
yāyantam anuyāyanti sv-ajj'; eko va gamissati. || Ja_XXII:1795 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs ca phalitāni, Ck ca palitāni.
2 Cks -maṃ.
3 Cs tikhīṇa-, Ck tikhiṇa-.
4 Bd paviṭho.
5 Cks -jehi.
6 Ck palitānīti, Cs phalitānīti.
7 Bd tava.
8 Ck Bd nikhiṇa-.
9 Bd adds viya.
10 all three MSS. -ssa.
11 Ck pameniya-.
12 Cks ca.
13 Cks -tiṃ.
14 Bd svajjeko.
15 Cks repeat this verse.
[page 500]
500 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).112: Indagopakavaṇṇābhā Gandhārā paṇḍukambalā
yāyantam anuyāyanti, sv-ājj'; eko va gamissati. || Ja_XXII:1796 ||
Ja_XXII.10(=547).113: Yo pubbe hatthinā yāti sivikāya rathena ca
sv-ājja Vessantaro rājā kathaṃ gacchati pattiko. || Ja_XXII:1797 ||
Ja_XXII.10(=547).114: Kathaṃ candanalittaṅgo naccagītappabodhano
kharājinaṃ1 pharasuñ ca2 khārikājaṃ va hāhiti3. || Ja_XXII:1798 ||
Ja_XXII.10(=547).115: Kasmā nābhiharīyanti4 kāsāvā ajināni vā,
pavisantaṃ brahāraññaṃ kasmā cīraṃ na bajjhare. || Ja_XXII:1799 ||
Ja_XXII.10(=547).116: Kathan nu cīraṃ dhārenti rājapabbajitā janā,
kathaṃ kusamayaṃ cīraṃ Maddī paridahessati. || Ja_XXII:1800 ||
Ja_XXII.10(=547).117: Kāsiyāni ca dhāretvā khomakodumbarāni ca
kusacīrāni dhārentī5 kathaṃ Maddī5 karissati. || Ja_XXII:1801 ||
Ja_XXII.10(=547).118: Vayhāhi pariyāyitvā sivikāya rathena ca
sā kath'; ajja anuccaṅgī pathaṃ gacchati pattikā. || Ja_XXII:1802 ||
Ja_XXII.10(=547).119: Yassā mudutalā hatthā caraṇā ca sukhe ṭhitā
sā kath'; ajja anuccaṅgī vanaṃ gacchati bhīrukā. || Ja_XXII:1803 ||
Ja_XXII.10(=547).120: Yassā mudutalā pādā caraṇā ca sukhe ṭhitā
pādukāhi suvaṇṇāhi pīḷamānā6 va gacchati7
sā kath'; ajja anuccaṅgī pathaṃ gacchati pattikā. || Ja_XXII:1804 ||
Ja_XXII.10(=547).121: Yāssu8 itthisahassassa9 purato gacchati mālinī
sā kath'; ajja anuccaṅgī vanaṃ gacchati ekikā. || Ja_XXII:1805 ||
Ja_XXII.10(=547).122: Yāssu10 sivāya11 sutvāna muhuṃ uttasate pure
sā kath'; ajja anuccaṅgī vanaṃ gacchati bhīrukā. || Ja_XXII:1806 ||
Ja_XXII.10(=547).123: Yāssu12 Indassa gottassa ulūkassa pavassato
sutvāna nadato bhītā Vāruṇīva pavedhati
sā kath'; ajja anuccaṅgī vanaṃ gacchati bhīrukā. || Ja_XXII:1807 ||
Ja_XXII.10(=547).124: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ suññaṃ āgam'; imaṃ puraṃ. || Ja_XXII:1808 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nā.
2 Cks parasuva, Bd pharussañca.
3 Cks gāhiti, Bd -kājañña na hārisi.
4 Bd -nobhiharissanti.
5 all three MSS. -i.
6 Bd piḷi-.
7 Cks ca acchati.
8 Ck Bd yassu, Bs yassa.
9 Bd -ssānaṃ.
10 Cks yāsā.
11 Bd siṅgāya.
12 Ck yasā, Cs yāsā, Bd yassu.
[page 501]
10. Vessantarajātaka. (547.) 501
Ja_XXII.10(=547).125: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
kisā paṇḍu bhavissāmi piye putte apassatī1. || Ja_XXII:1809 ||
Ja_XXII.10(=547).126: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
tena tena padhāvissaṃ piye putte apassatī1. || Ja_XXII:1810 ||
Ja_XXII.10(=547).127: Kurarī2 hatachāpā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ suññaṃ āgam'2 imaṃ puraṃ. || Ja_XXII:1811 ||
Ja_XXII.10(=547).128: Kurarī3 hatachāpā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
kisā paṇḍu bhavissāmi piye putte apassatī1. || Ja_XXII:1812 ||
Ja_XXII.10(=547).129: Kurarī2 hatachāpā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
tena tena padhāvissaṃ piye putte apassatī1. || Ja_XXII:1813 ||
Ja_XXII.10(=547).130: Sā nūna cakkavākīva pallalasmiṃ anūdake
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ suññaṃ āgam'; imaṃ puraṃ. || Ja_XXII:1814 ||
Ja_XXII.10(=547).131: Sā nūna cakkavākīva pallalasmiṃ anūdake
kisā paṇḍu bhavissāmi piye putte apassatī1. || Ja_XXII:1815 ||
Ja_XXII.10(=547).132: Sā nūna cakkavākīva pallalasmiṃ anūdake
tena tena padhāvissaṃ piye putte apassatī1. || Ja_XXII:1816 ||
Ja_XXII.10(=547).133: Evaṃ ce4 me vilapantiyā rājaputtaṃ adūsakaṃ
pabbājesi5 vanaṃ6 raṭṭhā maññe hessāmi7 jīvitan ti. || Ja_XXII:1817 ||
Ta. kaṇikārā vā 'ti suvaṇṇābharaṇasuvaṇṇavatthapatimaṇḍitattā supup-
phitā kaṇikārā viya, yāyantam -- ti uyyānavanakīḷādīnaṃ atthāya gacchantaṃ
anugacchanti8, svājjeko ti so ajja eko hutvā gamissati, anīkānīti hatthānī-
kādīni, Gandhārā -- ti Gandhāraraṭṭhe uppannā satasahassagghanikā senāya
pārutā rattakambalā, hāhitīti9 khandhe katvā harissanti, pavisantan ti
pavisantassa, kasmā -- ti kasmā bandhituṃ jānantā vākacīraṃ na bandhanti,
rājapabbajitā ti rājāno hutvā pabbajitā, khoma -- ti10 Kodumbararaṭṭhe
uppannāni11, sā kathajjā 'ti sā kathaṃ ajja, anuccaṅgīti aninditāgara-
hitāṅgī, pīḷamānā12 vā13 'ti kampitvā kampitvā tiṭṭhantī14 viya15 gacchati,
yāssu itthi -- ti ādīsu padesu assū 'ti nipāto, yā ti attho, yā sā ti vā pāṭho,
sivāyā 'ti sigāliyā, pure ti pubbe16 nagare vasantī14, Indassa gottassā
'ti Kosiyagottassa, Vāruṇīvā 'ti devatābhūtadiṭṭhā17 yakkhadāsī viya gahitā18,
dukkhenā 'ti puttaviyogasokadukkhena, āgamimaṃ paran ti imaṃ putte
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -i.
2 so all three MSS. for āgamm?
3 Cs -vī, Bd kururī.
4 Bd omits ce.
5 Cks -jehi.
6 Ck ca na, Cs ca naṃ.
7 Bd hi-.
8 Cks add dhajaggānīti vatthā.
9 Bd hārisiti, Bs hārītīti.
10 Bd adds khomaraṭhe.
11 Bd -naṃ sāṭakāni.
12 Cks pīḷaya-, Bd piḷimānā.
13 Cks cā.
14 all three MSS. -i.
15 Cks add tāva.
16 Cks omit pubbe.
17 Bd devatāpaviṭhā.
18 Bd omits ga-.
[page 502]
502 XXII. Mahānipāta.
gate puttassa nivesanaṃ āgantvā1, piye putte ti Vessantarañ ca Maddiñ ca
sandhāyāha, hatacchāpā vā 'ti hatapotakā2, pabbājesi3 vanaṃ ti yadidaṃ
Ve-raṃ raṭṭhā pabbājesīti.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).134: Tassā lālappitaṃ sutvā sabbā antepure bahu4
bāhā paggayha pakkanduṃ Sivikaññā samāgatā. || Ja_XXII:1818 ||
Ja_XXII.10(=547).135: Sālā va sampamathitā mālutena pamadditā
senti puttā ca dārā ca Vessantaranivesane. || Ja_XXII:1819 ||
Ja_XXII.10(=547).136: Tato ratyā vivasane suriyass'; uggamanam pati
atha Vessantaro rājā dānaṃ dātum upāgami: || Ja_XXII:1820 ||
Ja_XXII.10(=547).137: Vatthāni vatthakāmānaṃ soṇḍānaṃ detha vāruṇiṃ
bhojanaṃ bhojanatthinaṃ sammā detha pavecchatha5. || Ja_XXII:1821 ||
Ja_XXII.10(=547).138: Mā ca kañci6 vanibbake heṭṭhāyittha idhāgate,
tappetha annapānena, gacchantu patipūjitā. || Ja_XXII:1822 ||
Ja_XXII.10(=547).139: Te su mattā kilantā ca7 sampatanti vanibbakā
nikkhamante mahārāje Sivīnaṃ raṭṭhavaddhane. || Ja_XXII:1823 ||
Ja_XXII.10(=547).140: Acchecchuṃ8 vata bho rukkhaṃ nānāphaladharaṃ dumaṃ
yathā Vessantaraṃ raṭṭhā pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1824 ||
Ja_XXII.10(=547).141: Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ sabbakāmadadaṃ dumaṃ
yathā Vessantaraṃ raṭṭhā pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1825 ||
Ja_XXII.10(=547).142: Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ sabbakāmarasāharaṃ
yathā Vessantaraṃ raṭṭhā pabbājenti adūsakaṃ. || Ja_XXII:1826 ||
Ja_XXII.10(=547).143: Ye vuddhā ye ca daharā ye ca majjhimaporisā
bāhā paggayha pakkanduṃ nikkhamante mahārāje9
Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:1827 ||
Ja_XXII.10(=547).144: Atiyakkhā vassavarā10 itthāgārañ ca rājino
bāhā paggayha pakkanduṃ nikkhamante mahārāje9
Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:1828 ||
Ja_XXII.10(=547).145: Thiyo pi tattha pakkanduṃ yā tamhi nagare ahu
nikkhamante mahārāje Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:1829 ||
Ja_XXII.10(=547).146: Ye brāhmaṇā ye ca samaṇā aññe cāpi vanibbakā
bāhā paggayha pakkanduṃ: adhammo kira bho iti || Ja_XXII:1830 ||
Ja_XXII.10(=547).147: Yathā Vessantaro rājā yajamāno sake pure
Sivīnaṃ vacanatthena samhā raṭṭhā nirajjati11. || Ja_XXII:1831 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gantvā.
2 Cks hatachāpā hi hatachāpā.
3 Cks -jehi.
4 Bd ahu.
5 Bd sammadeva pavacchatha.
6 so Cs; Ck kanti, Bd kiñci.
7 Bds va.
8 Bd acchejjaṃ.
9 so all three MSS.
10 Bd vessantavarā.
11 Bd nirajhati, Cs tirajjati.
[page 503]
10. Vesantarajātaka. (547.) 503
Ja_XXII.10(=547).148: Satta hatthisate datvā sabbālaṃkārabhūsite
suvaṇṇakacche mātaṅge hemakappanavāsase1 (Cfr. supra 47|22). || Ja_XXII:1832 ||
Ja_XXII.10(=547).149: Arūḷhe gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi (V 258|28)
esa Vessantaro rājā samhā raṭṭhā nirajjati2. || Ja_XXII:1833 ||
Ja_XXII.10(=547).150: Satta assasate datvā sabbālaṃkārabhūsite
ajānīye ca jātiyā3 sindhave sīghavāhine || Ja_XXII:1834 ||
Ja_XXII.10(=547).151: Ārūḷhe gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi4
esa Vessantaro rājā samhā raṭṭhā nirajjati2. || Ja_XXII:1835 ||
Ja_XXII.10(=547).152: Satta rathasate datvā sannaddhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyagghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:1836 ||
Ja_XXII.10(=547).153: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi esa etc. || Ja_XXII:1837 ||
Ja_XXII.10(=547).154: Satta itthisate datvā ekamekā rathe ṭhitā
sannaddhā nikkharajjūhi suvaṇṇena5 alaṃkatā || Ja_XXII:1838 ||
Ja_XXII.10(=547).155: Pītālaṃkārā pītavasanā pītābharaṇabhūsitā
aḷārapamukhā6 hasulā susaññā7 tanumajjhimā
esa Vessantaro rājā samhā raṭṭhā nirajjati2. || Ja_XXII:1839 ||
Ja_XXII.10(=547).156: Satta dhenusate datvā sabbā kaṃsupadhāraṇā esa etc. || Ja_XXII:1840 ||
Ja_XXII.10(=547).157: Satta dāsisate datvā satta dāsasatāni ca esa etc. || Ja_XXII:1841 ||
Ja_XXII.10(=547).158: Hatthiassarathe datvā nāriyo ca alaṃkatā esa etc. || Ja_XXII:1842 ||
Ja_XXII.10(=547).159: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ
mahādāne padinnamhi medinī samakampatha. || Ja_XXII:1843 ||
Ja_XXII.10(=547).160: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakam tadāsi lomahaṃsanaṃ
yaṃ pañjalikato rājā samhā raṭṭhā nirajjatīti2. || Ja_XXII:1844 ||
Ta. Sivīkaññā ti bhi-Phusatiyā paridevitasaddaṃ sutvā sabbāpi Sañ-
jayassa Sivirañño itthiyo samāgatā hutvā pakkanduṃ rodiṃsu, Vessantara-
nivesane ti ta. itthīnaṃ pakkanditasaddaṃ sutvā Ve-assa nivesane tath'; eva
pakkanditvā dvīsu pi rājakulesu keci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā vāta-
vegena sampamathitā sālā viya patitvā parivattamānā parideviṃsu, tato ratyā
ti bhi-tato tassā rattiyā accayena suriye uggate dānaveyyāvaṭiko9 dānaṃ paṭi-
yāditan ti rañño ārocesi10, atha Ve-rājā pāto va nahātvā sabbālaṃkārapati-
maṇḍito sādhurasabhojanaṃ bhuñjitvā mahājanaparivuto sattasatakamahādānaṃ
dātuṃ dānaggaṃ upāgami, dethā ti ta. gantvā saṭṭhisahassāmacce āṇāpento
evaṃ āha. vāruṇin ti majjadānan nāma nippahalan ti jānāti, evaṃ sante pi
surāsoṇḍā dānaggaṃ patvā Ve-assa dānagge suraṃ na labhimhā 'ti vattuṃ mā
labhantū 'ti dāpesi, vanibbake ti vanibbakajanesu kañci ekam pi yācakaṃ
mā viheṭṭhayittha, patipūjitā ti mayā pūjitā hutvā yathā maṃ thomayamānā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -navāsaye, Cs -tivāsaye, Bd -nivāsane.
2 Bd nirajhati.
3 Bd va jātiye.
4 Bd indriyā-, Ck illiyo-, Cs illiyecāpi.
5 Bd -ehi.
6 Ck āḷāramukha, Cs -rapamukha.
7 so all three MSS. for susoñño?
8 Cks dhāriṇā.
9 Bds -kānaṃ.
10 Bd -cayiṃsu.
[page 504]
504 XXII. Mahānipāta.
gacchanti tathā karothā 'ti vadati, iti so suvaṇṇālaṃkārānaṃ suvaṇṇadhajānaṃ
hemajālapaṭicchannānaṃ hatthīnaṃ sattasatāni tathārūpānaṃ ñeva assānaṃ satta-
satāni sīhacammādīhi parikkhittānaṃ nānāratanacittānaṃ suvaṇṇadhajānaṃ rathā-
naṃ sattasatāni sabbālaṃkārapatimaṇḍitānaṃ uttamarūpadharānaṃ khattiya-
kaññādīnaṃ itthīnaṃ sattasatāni suvinītānaṃ susikkhitānaṃ dāsīnaṃ sattasatāni
tathā dāsānaṃ sattasatāni varausabhe ṭhitānaṃ kuṇḍipadohanīnaṃ1 dhenūnaṃ
sattasatāni aparimāṇāni pānabhojanānī2 ti sattasatakamahādānaṃ adāsi, tasmiṃ
evaṃ dānaṃ dadamāne Jetuttaranagaravāsino khattiyabrāhmaṇavessasuddā: sāmi
Vessantara Siviraṭṭhavāsino taṃ dānaṃ detīti3 pabbājenti, tvaṃ puna dānam
eva desīti parideviṃsu, tena vuttaṃ:
Ath'; ettha vattati saddo tumulo bheravo mahā,
dānena taṃ nīharanti, puna dānaṃ adā4 tuvan ti,
dānapaṭiggāhakā pana dānaṃ gahetvā: idāni kira Ve-rājā amhe anāthe katvā
araññe5 pavisissati, ito paṭṭhāya kassa santikaṃ gamissāmā 'ti chinnapādā viya
patantā āvaṭṭantā parivaṭṭantā mahāsaddena parideviṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Te su mattā kilantā ca6 sampatanti vanibbakā
nikkhamante mahārāje Sivīnaṃ raṭṭhavaddhane ti ādi vuttaṃ.
Ta. tesumattā ti ettha sukāro nipātamatto, te vanibbakā ti a., mattā
kilantā cā 'ti mattā viya ca kilantā viya ca hutvā, sampatantīti parivattitvā
bhūmiyaṃ patanti, acchecchuṃ vatā 'ti chindiṃsu vata. yathā ti yena
kāraṇena, atiyakkhā ti bhūtavijjā ikkhaṇikāpi, vassavarā ti uddhaṭabījā
orodhapālakā, vacanatthenā 'ti vacanakāraṇena, samhā raṭṭhā nirajja-
tīti attano raṭṭhā nigacchati7, gāmaṇīyehīti hatthācariyehi, ajāniye8 ti jāti-
sampanne, gāmaṇīyehīti assācariyehi, illiyācāpadhārihīti9 illiyo ca
cāpe ca dhārentehi, dīpe atho pi veyyagghe ti dīpicammavyagghacamma-
parikkhitte, ekamekā rathe ṭhitā ti so kira ekekaṃ itthiratanaṃ rathe ṭha-
petvā aṭṭhaṭṭhavaṇṇadāsīhi parivutaṃ adāsi, nikkharajjūhīti suvaṇṇanikkha-
suttamayehi pāmaṅgehi, aḷārapamukhā ti visālakkhigaṇḍā, hasulā10 ti
mihitapubbaṅgamakathā, susaññā ti sussoṇiyo, kaṃsupadhāraṇā11 ti idha
kaṃsan ti rajatassa nāmaṃ, rajatamayena khīrapaṭicchannabhājanena12 saddhiṃ
ñeva adāsīti a., padinnamhīti diyyamāne, samakampathā 'ti dānavegena13
kampittha, yaṃ pañjalikato ti yaṃ Ve- rājā mahādānaṃ datvā añjaliṃ
paggayha attano dānaṃ namassamāno sabbaññūtañāṇassa me idaṃ paccayo hotū
'ti pañjalikato ahosi tadāpī14 bhiṃsanakam eva ahosi, tasmiṃ khaṇe paṭhavi
kampitthā 'ti a., nirajjatīti evaṃ katvāpi nigacchati yeva, na naṃ koci nivā-
reyyā15 ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -varausabhajeṭhakānaṃ kuṇḍopadohīnanaṃ.
2 Cks -ṇānaṃ, Bd -nānan.
3 Bd nissāya in the place of detīti.
4 Cks dadā.
5 Bd -aṃ.
6 Bd va.
7 so all three MSS.
8 Cks jātiye, Bd avajātiye.
9 Cks illiyocā-, Bd indriyācā-.
10 Ck suhalā, Cs bhasulā.
11 Cks -rinā.
12 so Cks; Bd khirapaṭichadabhājanena.
13 Bd -tejena.
14 Cks tasmimpi.
15 Cks -yyāsī, Bd nivāreti.
[page 505]
10. Vessantarajātaka. (547.) 505
Api ca kho devatā sakala-Jambudīpe rājūnaṃ "Ve-khat-
tiyakaññādīnaṃ mahādānaṃ detīti" ārocayiṃsu, tasmā khattiyā
devatānubhāvena rathenāgantvā khattiyakaññādayo tassa dānaṃ
gahetvā pakkamiṃsu, evaṃ khattiyabrāhmaṇavessasuddādayo
tassa dānaṃ gahetvā pakkamiṃsu1, tassa dānaṃ dentassa
eva sāyaṃ ahosi, so attano nivesanam eva gantvā "mātā-
pitaro vanditvā suve gamissāmīti" alaṃkatarathena mātāpitun-
naṃ vasanaṭṭhānaṃ gato, Maddidevī "aham pi iminā saddhiṃ
gantvā mātāpitaro anujānāpeyyan2" ti tena saddhiṃ gatā, M.
pitaraṃ vanditvā attano gamanabhāvaṃ kathesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).161: Āmantayittha rājānaṃ Sañjayaṃ dhamminaṃ3 varaṃ:
avaruddhasi maṃ deva, Vaṃkaṃ gacchāmi pabbataṃ. || Ja_XXII:1845 ||
Ja_XXII.10(=547).162: Ye hi keci mahārāja bhūtā ye ca bhavissare
atittā yeva kāmehi gacchanti Yamasādanaṃ4. || Ja_XXII:1846 ||
Ja_XXII.10(=547).163: So 'haṃ sake abhisasiṃ yajamāno sake pure,
Sivīnaṃ vacanatthena samhā raṭṭhā nirajj'; ahaṃ5. || Ja_XXII:1847 ||
Ja_XXII.10(=547).164: Aghaṃ taṃ patisevissaṃ vane [vālamigākiṇṇe6 khagga] dīpinisevite
ahaṃ puññāni karomi6,
tumhe paṃkamhi sīdathā 'ti. || Ja_XXII:1848 ||
Ta. dhamminaṃ3 -- ti dhammikarājūnaṃ antare varaṃ uttamam, ava-
ruddhasīti raṭṭhā nīharasi, bhūtā ti atītā bhavissare ti ye ca anāgate bhavis-
santi paccuppanne ca nibbattā, so haṃ sake abhisasin ti so ahaṃ attano
nagaravāsino yeva pīḷesiṃ4 kiṃ karonto yajamāno sake pure ti Pāḷiyam
pana so han ti likhitaṃ, nirajjahan3 ti nikkhanto ahaṃ, aghantan ti
yam araññe vasantena paṭisevitabbam dukkhaṃ taṃ patisevissāmīti, paṃkamhī
ti tumhe pana kāmapaṃke sīdathā 'ti.
Iti M. imāhi catūhi gāthāhi pitarā saddhim kathetvā mātu
santikaṃ gantvā pabbajjaṃ anujānāpento āha:
Ja_XXII.10(=547).165: Anujānāhi maṃ amma, pabbajjā mama ruccati,
so 'haṃ sake abhisasiṃ yajamāno sake pure,
Sivīnaṃ vacanatthena samhā raṭṭhā nirajj'; ahaṃ7. || Ja_XXII:1849 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd api ca kho pana devatānubhāvena brāhmaṇavessasuddādayo tassa
dānaṃ gahetvā pakkamiṃsu.
2 Bd -pessāmi.
3 Bd -kaṃ.
4 all three MSS. -sādha-.
5 Bd nirajhahaṃ.
6 so all those Mss.
7 all those Mss. -si.
8 Bd nirajhaham.
[page 506]
506 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).166: Aghaṃ taṃ patisevissaṃ
vane [valamigākiṇṇe khagga] dīpinisevite,
ahaṃ puññāni karomi,
tumhe paṃkamhi sīdathā1 'ti. || Ja_XXII:1850 ||
Taṃ sutvā Phusatī āha:
Ja_XXII.10(=547).167: Anujānāmi taṃ putta, pabbajjā te samijjhatu,
ayañ ca Maddī kalyāṇī susaññā tanumajjhimā
acchataṃ saha puttehi, kiṃ araññe karissatīti. || Ja_XXII:1851 ||
Ta. samijjhatū 'ti jhānena samijjhatu samiddhā hotu, acchatan ti
acchatu idh'; eva hotū 'ti vadati.
Vessantaro āha:
Ja_XXII.10(=547).168: Nāhaṃ akāmā dāsim pi araññaṃ netum ussahe,
sace icchati anvetu, sace n'; icchati acchatū 'ti. || Ja_XXII:1852 ||
Ta. akāmā ti amma kin nām'; etaṃ kathetha ahaṃ anicchāya dāsim pi
netuṃ na ussahāmi.
Tato puttassa kathaṃ sutvā rājā taṃ yācituṃ paṭipajji.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).169: Tato suṇhaṃ mahārājā yācituṃ paṭipajjatha:
mā candanasamācāre rajojallaṃ adhārayi, || Ja_XXII:1853 ||
Ja_XXII.10(=547).170: Mā kāsiyāni dhāretvā kusacīram adhārayi2,
dukkho vāso araññasmiṃ, mā hi tvaṃ lakkhaṇe gamīti3. || Ja_XXII:1854 ||
Ta. paṭipajjathā 'ti bhi- puttassa kathaṃ sutvā rājā suṇhaṃ yācituṃ
paṭipajji, atha mā candana -- ti lohitacandanena parikiṇṇasarīre, mā hi tvaṃ
lakkhaṇena samannāgate mā hi5 tvaṃ araññaṃ gamissasīti.
Ja_XXII.10(=547).171: Tam abravī rājaputtī Maddī sabbaṅgasobhanā:
nāhaṃ taṃ sukham iccheyyaṃ yaṃ me Vessantaraṃ vinā ti. || Ja_XXII:1855 ||
Ta. tamabravīti sasuraṃ abravi.
Ja_XXII.10(=547).172: Tam abravī mahārājā Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano:
iṃgha Maddi nisāmehi vane ye honti dussahā || Ja_XXII:1856 ||
Ja_XXII.10(=547).173: Bahū kīṭā paṭaṃgā ca makasā madhumakkhikā
te pi taṃ tattha hiṃseyyuṃ, tan te dukkhataraṃ siyā. || Ja_XXII:1857 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vaṅkaṃ gacchāmi pabbatan in the place of tumhe--.
2 Cks -rāparādhayi.
3 Cks bhamīti.
4 Cks ca.
[page 507]
10. Vessantarajātaka. (547.) 507
Ja_XXII.10(=547).174: Apare passa santāpe nadīn'; ūpa nisevite1:
sappā ajagarā nāma avisā te mahabbalā || Ja_XXII:1858 ||
Ja_XXII.10(=547).175: Te manussaṃ2 migaṃ vāpi api-m-āsannam3 āgataṃ
parikkhipitvā bhogehi vasam ānenti attano. || Ja_XXII:1859 ||
Ja_XXII.10(=547).176: Aññe pi kaṇhajaṭino4 acchā nāma aghammigā
na tehi puriso diṭṭho rukkham āruyha muccati. || Ja_XXII:1860 ||
Ja_XXII.10(=547).177: Saṃghaṭṭayantā siṃgāni tikkhaggā tippahārino
mahisā vicarant'; ettha nadiṃ Sotumbaraṃ5 pati. || Ja_XXII:1861 ||
Ja_XXII.10(=547).178: Disvā migānaṃ yūthāni6 gavaṃ sañcarataṃ7 vane
dhenu va vacchagiddhā va kathaṃ Maddi karissasi. || Ja_XXII:1862 ||
Ja_XXII.10(=547).179: Disvā sampatite ghore dumagge suplavaṃgame8
akhettaññāya te Maddi bhavitan te9 mahabbhayaṃ. || Ja_XXII:1863 ||
Ja_XXII.10(=547).180: Yā10 tvaṃ sivāya11 sutvāna muhuṃ uttasayī12 pure
sā tvaṃ Vaṃkaṃ anuppattā kathaṃ Maddi karissasi. || Ja_XXII:1864 ||
Ja_XXII.10(=547).181: Thite majjhantike kāle sannisinnesu pakkhisu
sanate va brahāraññaṃ13, tattha kiṃ gantuṃ icchasīti. || Ja_XXII:1865 ||
Ta. tamabravīti taṃ suṇhaṃ abravī, apare passa santāpe ti aññe
santāpe pekkha14, nadīnūpanisevite1 ti nadīnaṃ15 upa nisevite16 āsan-
naṭṭhāne nadīkūle vasante ti a., avisā ti nibbisā, apimāsannan17 ti āsannaṃ
attano sarīrasamphassaṃ āgatan ti18 a., aghammigā ti aghakarā migā19, duk-20
khāvahā ti a., nadiṃ Sotumbaraṃ5 patīti Sotumbarāya20 nāma nadiyā
tīre, yūthānan ti yūthāni, ayam eva vā pāṭho, dhenu va vacchagiddhā
vā 'ti tava dārake apassantī va21 vacchagiddhā dhenu viya kathaṃ karissasi,
vakāro pan'; ettha nipātamatto va, sampatite ti sampatante, ghore ti virūpe,
suplavaṅgame22 ti makkaṭe, akhettaññāyā23 'ti araññe abhūmikusalāya24,
bhavitante25 ti bhavissati te, sutvānā ti sivāya26 saddaṃ sutvā, muhun
ti nagare vasantī pi punappuna uttasasi, sanate vā 'ti sannatantaṃ27 viya
bhavissati.
Ja_XXII.10(=547).182: Tam abravī rājaputtī Maddī sabbaṅgasobhanā:
yāni etāni akkhāsi vane paṭibhayāni me
sabbāni abhisambhossaṃ, gacchaṃ ñeva rathesabha. || Ja_XXII:1866 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nadīnūpatise-, Bd nadīnupasevite.
2 Cks -a.
3 Ck apipāsannam, Cs apipāsantam.
4 Bd kaṇhājaṭilā.
5 Bd sodu-.
6 Bd -naṃ.
7 Ck -caritaṃ, Cs -cavitaṃ.
8 Bd dupla-.
9 Bd bhavissate.
10 Cks yaṃ.
11 Bd siṅgāya.
12 Bd -sate.
13 Cks -ññā.
14 Bd -pe bhayajanake pekkhasi.
15 Cks nadiyaṃ.
16 Cks upasevite.
17 Cks apipāsannan.
18 Ck āganti, Cs āghante.
19 Cs aghammigā, Cs omits aghakarā migā.
20 Cks -raṃ.
21 Bd yā.
22 Bd dupla-.
23 Cks -ññātāyā.
24 Cks -kusalāya, Bd araññābhūmi akusalatāya.
25 Bd bhavissate.
26 Bd siṅgāya.
27 so Bd; Cks nadati.
[page 508]
508 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).183: Kāsaṃ kusaṃ poṭakilaṃ1 usīraṃ muñjapabbajaṃ
urasā padahessāmi2, nāssa hessāmi dunnayā. || Ja_XXII:1867 ||
Ja_XXII.10(=547).184: Bahūhi vata cariyāhi kumārī vindate patiṃ
udarass'; uparodhena3 gohanubbeṭhanena ca. || Ja_XXII:1868 ||
Ja_XXII.10(=547).185: Aggissa paricariyāya udakummajjanena ca
vedhabbaṃ4 kaṭukaṃ loke gacchañ ñeva rathesabha. || Ja_XXII:1869 ||
Ja_XXII.10(=547).186: Api 'ssā hoti appatto ucchiṭṭham api bhuñjituṃ
yo5 naṃ hatthe gahetvāna akāmaṃ6 parikaḍḍhati,
vedhabbaṃ4 kaṭukaṃ loke gacchaṃ ñeva rathesabha. || Ja_XXII:1870 ||
Ja_XXII.10(=547).187: Kesaggahaṇamukkhepā bhumyā ca parisumbhanā
datvā ca nopakkamati bahuṃ dukkhaṃ anappakaṃ,
vedhabbaṃ etc. || Ja_XXII:1871 ||
Ja_XXII.10(=547).188: Sukkacchavivedhaverā7 datvā subhagamānino
akāmaṃ6 parikaḍḍhanti ulūkaṃ ñeva8 vāyasā, ve- etc. || Ja_XXII:1872 ||
Ja_XXII.10(=547).189: Api ñātikule phīte9 kaṃsapajjotane vasaṃ
n'; evātivākyaṃ na labhe bhātūhi sakhikāhi ca, ve- etc. || Ja_XXII:1873 ||
Ja_XXII.10(=547).190: Naggā nadī anodakā10 naggaṃ raṭṭhaṃ arājikaṃ
itthī pi vidhavā naggā yassāpi dasa bhātaro, ve- etc. || Ja_XXII:1874 ||
Ja_XXII.10(=547).191: Dhajo rathassa paññāṇaṃ11, dhūmo paññāṇam12 aggino,
rājā raṭṭhassa paññāṇaṃ12, bhattā paññāṇam12 itthiyā ve- etc. || Ja_XXII:1875 ||
Ja_XXII.10(=547).192: Yā daliddī daliddassa aḍḍhā aḍḍhassa kittimā
taṃ ve devā pasaṃsanti dukkaraṃ hi karoti sā. || Ja_XXII:1876 ||
Ja_XXII.10(=547).193: Sāmikaṃ anubandhissaṃ sadā kāsāyavāsinī,
pathavyāpi abhejjantyā13 n'; icche Vessantaraṃ vinā, ve- etc. || Ja_XXII:1877 ||
Ja_XXII.10(=547).194: Api sāgarapariyantaṃ bahuṃ vittadharaṃ mahiṃ
nānāratanaparipūraṃ n'; icche Vessantaraṃ vinā. || Ja_XXII:1878 ||
Ja_XXII.10(=547).195: Kathan nu tāsaṃ hadayaṃ, sukharā vata itthiyo
yā sāmike dukkhitamhi sukhaṃ icchanti attano. || Ja_XXII:1879 ||
Ja_XXII.10(=547).196: Nikkhamante mahārāje Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane
tam ahaṃ anubandhissaṃ, sabbakāmadado hi me 'ti. || Ja_XXII:1880 ||
Ta. tamabravīti bhi-Maddī rañño vacanaṃ sutvā taṃ rājānaṃ abravi,
abhisambhossan ti sahissāmi adhivāsessāmi, poṭakilan1 ti poṭakilati-
ṇaṃ1 nāma padahessāmīti dvedhā14 katvā purato gamissāmi, udarassu -- ti
upavāsena15, gohanubbe -- ti visālakaṭionatauttarapassāvaitthiyo16 sāmikam
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pota-.
2 all three MSS. panuda.
3 Cks uradassupa-.
4 Bd vedhavyaṃ.
5 Cks so.
6 Bd -mā.
7 Cks sukha-, Bd suka-.
8 so all three MSS.
9 Bd phīle? Cks pīte.
10 Bd anu-.
11 Cks paññāṇo, Bd -naṃ.
12 Bd -naṃ.
13 Bds abhi-.
14 Cks vidhā.
15 Bd adds khuddādhivāsena.
16 Cks -kaṭiyo uttarapassāva.
[page 509]
10. Vessantarajātaka. (547.) 509
labhantīti katvā gohanunā kaṭithālakaṃ koṭṭhāpetvā1 veṭhanena2 passāni upanā-
metvā kumārikā patiṃ paṭilabhanti, kaṭukan ti asādhukaṃ3, gacchaṃ ñevā
'ti gamissāmi yeva, appatto ti tassā vidhavāya ucchiṭṭhakaṃ paribhuñjituṃ
ananucchaviko yeva, yo nan ti yo nīcajacco taṃ vidhavaṃ anicchamānaṃ ñeva
hatthe gahetvā kaḍḍhati, kesaggahaṇamukkhepā bhumyā ca parisum-
bhanā ti assāmikaṃ itthiṃ pādena kesaggahaṇaṃ ukkhepā4 bhūmiyaṃ pātenti,
etā avamaññā nātikkamanti5, datvā cā 'ti assāmikāya itthiyā evarūpaṃ bahuṃ
anappakaṃ dukkhaṃ paro6 puriso datvā na ca pakkamati7 nirāsaṃko8 olo-
kento va tiṭṭhati, sukkacchavīti9 nahāniyacuṇṇena10 upaṭṭhāpitachavivaṇṇā,
vedhaverā ti vidhavitthakā11, datvā ti kiñcid eva appamattakaṃ dhanaṃ
datvā, subhagamānino ti mayaṃ subhagā ti maññamānā, akāman12 ti taṃ
vidhavaṃ assāmikaṃ akāmaṃ13 ulūkaṃ vāyasā viya parikaḍḍhanti, kaṃsa
pajjotane ti suvaṇṇabhāya jotante14 vasanti evarūpe pi ñātikule vasamānā,
nevātivākyaṃ na labhe ti ayaṃ nissāmikā yāvajīvaṃ amhākaṃ ñeva bhārā
jātā15 ti ādīni vacanāni vadantehi bhātūhi pi sakhikāhi pi ativākyaṃ garahā-
vacanaṃ n'; eva na labhati16, labhati yeva, paññāṇan ti pākaṭabhāvakāraṇaṃ, yā
daliddīti devakittisampannā yā itthī attano sāmikassa daliddassa dukkhappat-
tassa kāle sayam pi daliddī samānā dukkhā va hoti tassa aḍḍhasa kāle ten'
eva saddhiṃ aḍḍhā sukhappattā hoti tam pi devatā pasaṃsanti, abhejjantyā
ti abhejjantiyā, sace pi hi itthiyā sakalapaṭhavī na bhijjati sakalāya paṭhaviyā
sā va17 issarā hoti tathāpi vedhabbaṃ kaṭukam evā 'ti a., sukharā vata
itthiyo ti itthiyā hadayā, suṭṭhu kharā vata18 itthiyo.
Ja_XXII.10(=547).197: Tam abravī mahārājā Maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ:
ime te daharā puttā Jāli Kaṇhājinā vubho19
nikkhippa lakkhaṇe gaccha, mayan te posiyāmase19 ti. || Ja_XXII:1881 ||
Ta. Jāli -- vubho19 ti Jāli ca Kaṇhājinā cā 'ti ubho nikkhipitvā ṭhapetvā
gacchā 'ti.
Ja_XXII.10(=547).198: Tam abravī rājaputtī Maddī sabbaṅgasobhanā:
piyā me puttakā deva Jāli Kaṇhājinā vubho19,
ty-amhaṃ tattha ramessanti araññe jīvasokinan21 ti. || Ja_XXII:1882 ||
Ta. tyamhan ti te dārakā amhākaṃ ta. araññe, jīvasokinan21 ti avi-
gatasokānaṃ hadayaṃ ramessantīti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -thalakaṃ koṭṭā-.
2 Bd veṭhakena.
3 Bd asātaṃ, Ck asādukaṃ.
4 Bd -po.
5 so Cs; Ck etā avamaṃñatātikkamanti, Bd etāni avamaññamāni ati-.
6 Bd para.
7 Bd datvā ca pana no pakkamati.
8 Cks -ke.
9 Bd suka-, Cks sukha-.
10 Cks -ena.
11 Cs -vitthikā, Bd vidhavittikāmā purisā.
12 all three MSS. -mā.
13 Cks omit ak-.
14 Bd suvaṇṇabhājanābhāya pajjotante.
15 Bd -o -o.
16 Cks labhanti, Cs adds na.
17 Cks yā va.
18 Ck vantā, Cs vannā.
19 Bd cubho.
20 Bd posissāmase.
21 Bd jivi-.
[page 510]
510 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).199: Tam abravi mahārājā Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano:
sālinam odanaṃ bhutvā suciṃ maṃsūpasecanaṃ
rukkhaphalāni bhuñjantā kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1883 ||
Ja_XXII.10(=547).200: Bhutvā sataphale kaṃse sovaṇṇe satarājike
rukkhapattesu bhuñjantā kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1884 ||
Ja_XXII.10(=547).201: Kāsiyāni ca dhāretvā khomakodumbarāni ca
kusacīrāni dhārentā kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1885 ||
Ja_XXII.10(=547).202: Vayhāhi pariyāyitvā sivikāya rathena ca
pattikā paridhāvantā kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1886 ||
Ja_XXII.10(=547).203: Kūṭāgāre sayitvāna nivāse phussitaggaḷe
sayantā rukkhamūlasmiṃ kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1887 ||
Ja_XXII.10(=547).204: Pallaṃkesu sayitvāna gonake cittasanthate
sayantā tiṇasanthāre kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1888 ||
Ja_XXII.10(=547).205: Gandhikena1 vilimpitvā agarucandanena4 ca
rajojallāni dhārentā kathaṃ kāhanti dārakā. || Ja_XXII:1889 ||
Ja_XXII.10(=547).206: Cāmaramorahatthehi3 vijitaṅgā4 sukhe ṭhitā
daṭṭhā5 ḍaṃsehi makasehi kathaṃ kāhanti dārakā ti. || Ja_XXII:1890 ||
Ta. kaṃse ti phalasatena katāya kañcanapātiyā, gonake cittasanthate
ti mahāpiṭṭhiyaṃ kāḷakojave6 c'; eva vicittake santhare ca7, cāmara -- 3 ti
cāmarehi c'; eva morahatthehi ca vijitaṅgā4.
Evam pi tesaṃ sallapantānaṃ ñeva atha ratti vibhāyi,
vibhātāya rattiyā suriyo uggañchi. Mahāsattassa catusindhava-
yuttaṃ alaṃkatarathaṃ ānetvā rājadvāre ṭhapayiṃsu. Maddī
sassusasure vanditvā sesitthiyo āpucchitvā apaloketvā dve putte
ādāya Vessantarato paṭhamataraṃ gantvā rathe aṭṭhāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).207: Tam abravī rājaputtī Maddī sabbaṅgasobhanā:
mā deva paridevesi mā ca tvaṃ vimano ahu,
yathā mayaṃ bhavissāma tathā hessanti dārakā. || Ja_XXII:1891 ||
Ja_XXII.10(=547).208: Idaṃ vatvāna pakkāmi Maddī sabbaṅgasobhanā,
Sivimaggena anvesi putte ādāya lakkhaṇā ti. || Ja_XXII:1892 ||
Ta. Sivi -- ti Sivirañño gantabbamaggen'; eva, anvesīti, taṃ8 agamāsi,
pāsādā otaritvā rathaṃ abhiruyha ṭhitā ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gandha-.
2 Bd aggalu-
3 Bd cāmari-.
4 so Cks for vī-, Bd bijit-.
5 Bd phuṭhā.
6 Cks gonakojjava.
7 Bd adds santhate.
8 Bd omits taṃ.
[page 511]
10. Vessantarajātaka. (547.) 511
Ja_XXII.10(=547).209: Tato Vessantaro rājā dānaṃ datvāna khattiyo
pitu mātuc ca1 vanditvā katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ || Ja_XXII:1893 ||
Ja_XXII.10(=547).210: Catuvāhiṃ rathaṃ yuttaṃ sīgham āruyha sandanaṃ
ādāya puttadārañ ca Vaṃkaṃ pāyāsi pabbatan ti. || Ja_XXII:1894 ||
Ta. tato ti bhi- tassā Maddiyā rathaṃ abhirūhitvā ṭhitakāle, datvā ti
bhiyyo2 dānaṃ datvā, katvā ca -- ti padakkhiṇaṃ ca katvā, nan ti nipāta-
mattaṃ.
Ja_XXII.10(=547).211: Tato Vessantaro rājā yenāsi bahuko jano
āmanta kho taṃ gacchāma ārogā hontu ñātayo ti. || Ja_XXII:1895 ||
T. a.: bhi- kato Ve- rājā yamhi ṭhāne rājānaṃ passissāmā 'ti bahuko
jano ṭhito āsi ta. rathaṃ pesetvā mahājanaṃ āpucchanto āmanta kho taṃ gac-
chāma ārogā hontu ñātayo ti ā., ta. tan ti nipātamattaṃ, bhi- tato Ve- ñātake
ā.: tumhe āmantetvā mayaṃ gacchāma, tumhe sukhitā hotha niddukkhā ti.
Evaṃ Mahāsatte mahājane āmantetvā "appamattā dānā-
dīni puññāni karothā" 'ti tesaṃ ovādañ ca datvā gacchante
pana Bodhisattassa mātā3 "putto me dānavittako dānaṃ detū"
'ti ābharaṇehi saddhiṃ sattaratanapūrāni sakaṭāni ubhosu
passesu pesesi, so pi attano kāyārūḷham eva ābharaṇabhaṇḍaṃ
omuñcitvā sampattayācakānaṃ aṭṭhārasa vāre datvā avasesaṃ
sabbam adāsi, so nagarā nikkhamitvā ca parivattitvā{4} oloketu-
kāmo ahosi, ath'; assa manaṃ paṭicca{5} rathappamāṇe ṭhāne
paṭhavī bhijjitvā6 parivattitvā rathaṃ nagarābhimukhaṃ akāsi,
so mātāpitunnaṃ vasanaṭṭhānaṃ olokesi tena kāraṇena7 paṭha-
vikampādayo ahesuṃ, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).212: Nikkhamitvāna nagarā nivattitvā vilokite
tadāpi paṭhavī kampi Sineruvanavaṭaṃsakā ti || Ja_XXII:1896 ||
sayam pana oloketvā Maddim pi olokāpetuṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).213: Iṃgha Maddi nisāmehi rammarūpaṃ va dissati
āvāso Siviseṭṭhassa pettikaṃ bhavanaṃ maman ti. || Ja_XXII:1897 ||
Ta. nisāmehīti olokehi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pitumātucca, Bd pitumātuṃ ca.
2 Bd hi-.
3 Bd adds cintesi.
4 Bd -vattetvā, Cks omit pavivattitvā.
5 Cks paticcha.
6 Bd adds kulāla cakkaṃ viya.
7 Cks kāruññena.
[page 512]
512 XXII. Mahānipāta.
Atha M. sahajāte saṭṭhisahasse amacce ca sesajanañ ca
oloketvā nivattāpetvā rathaṃ pājento Maddim ā.: "bhadde
sace pacchato yācakā āgacchanti upadhāreyyāsīti", sāpi olo-
kentī nisīdi, ath'; assa sattasatakamahādānaṃ sampāpuṇituṃ
asakkontā cattāro brāhmaṇā nagaraṃ āgantvā "kuhiṃ rājā"
ti pucchitvā "dānaṃ datvā gato" ti vutte "kiñci gahetvā gato"
ti vatvā "rathena gato" ti sutvā "asse naṃ yācissāmā" 'ti
anubandhiṃsu, atha Maddī te āgacchante disvā "yācakā devā"
'ti ārocesi, M. rathaṃ ṭhapesi, te āgantvā asse yāciṃsu, M.
caturo haye tesaṃ adāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).214: Taṃ brāhmaṇā anvagamuṃ, te taṃ asse ayācisuṃ,
yācito paṭipādesi catunnaṃ caturo haye ti. || Ja_XXII:1898 ||
Assesu pana dinnesu rathadhuraṃ ākāse yeva aṭṭhāsi,
atha brāhmaṇesu gatamattesu yeva cattāro devaputtā rohitami-
gāvaṇṇena āgantvā sampaṭicchitvā āgamiṃsu1, M. tesaṃ deva-
puttabhāvaṃ ñatvā imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).215: Iṃgha Maddi nisāmehi: cittarūpaṃ va dissati,
migarohiccavaṇṇena2 dakkhiṇassā vahanti man ti, || Ja_XXII:1899 ||
Ta. dakkhiṇ -- ti susikkhitassā viya maṃ vahanti.
Atha naṃ evaṃ gacchantaṃ aparo brāhmaṇo āgantvā
rathaṃ yāci, M. puttadāraṃ otāretvā rathaṃ tassa adāsi,
rathe3 pana dinne3 devaputtā antaradhāyiṃsu.
Rathassa pana dinnabhāvaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).216: Ath'; ettha pañcamo āgā, so taṃ ratham ayācatha4,
tassa taṃ yācito dāsi, na c'; assu5 pahato mano. || Ja_XXII:1900 ||
Ja_XXII.10(=547).217: Tato Vessantaro rājā oropetvā6 sakaṃ janaṃ
assāsayi assa ratham brāhmaṇassa dhanesino ti. || Ja_XXII:1901 ||
Ta. athetthā 'ti ath'; etasmiṃ ṭhāne, na cassu -- ti na c'; assu olīno7,
assāsayīti paritosento8 niyyādesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ag-.
2 Cks migā-.
3 Cks -esu.
4 Bd āyācittha.
5 so all three MSS. for cassa?
6 Bd orohitvā.
7 Bd na cassa mano olino.
8 Cks parivutosento.
[page 513]
10. Vessantarajātaka. (547.) 513
Tato paṭṭhāya pana sabb'; ete pattikā va ahesuṃ, atha
M. Maddiṃ avoca:
Ja_XXII.10(=547).218: Tvaṃ Maddi Kaṇhājinaṃ gaṇha, lahukā esā kaniṭṭhikā,
ahaṃ Jāliṃ gaṇhissāmi, garuko bhātiko hi so ti. || Ja_XXII:1902 ||
Evañ ca pana vatvā ubho pi dve dārake aṃkenādāya
pakkamiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).219: Rājā kumāram ādāya rājaputtī ca dārikaṃ
sammodamānā pakkāmuṃ aññamaññaṃ piyaṃvadā ti. || Ja_XXII:1903 ||
Dānakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Te paṭipathe gacchante manusse disvā "kuhiṃ Vaṃkapab-
bato" ti pucchanti, manussā "dūre" ti vadanti, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).220: Yadi keci manujā enti1 anumagge paṭīpathe2
maggan te paṭipucchāma: kuhiṃ Vaṃkatapabbato. || Ja_XXII:1904 ||
Ja_XXII.10(=547).221: Te tattha amhe passitvā karuṇaṃ paridevayuṃ,
dukkhan te paṭivedenti: dūre Vaṃkatapabbato ti. || Ja_XXII:1905 ||
Maggassa ubhato passe3 vividhaphaladhārino rukkhe disvā
dārakā kandanti, M-assānubhāvena phaladhārino rukkhā ona-
mitvā hatthasamphassaṃ4 āgacchanti, tato supakkaphalāni ucci-
nitvā tesaṃ deti, taṃ disvā Maddī5 acchariyaṃ pavedesi,
tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).222: Yadi passanti pavane dārakā phalite dume
tesaṃ phalānaṃ hetūhi6 uparodanti dārakā. || Ja_XXII:1906 ||
Ja_XXII.10(=547).223: Rodante dārake disvā ubbiggā vipulā7 dumā
sayam ev'; onamitvāna upagacchanti dārake. || Ja_XXII:1907 ||
Ja_XXII.10(=547).224: Idaṃ accherakaṃ disvā abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ
sādhukāraṃ pavattesi Maddī sabbaṅgasobhanā: || Ja_XXII:1908 ||
Ja_XXII.10(=547).225: Accheraṃ vata lokasmiṃ abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ
Vessantarassa tejena sayam ev'; onatā dumā ti. || Ja_XXII:1909 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd koci manujo eti.
2 all three MSS. paṭi-.
3 Bd ubhosu passesu.
4 Ck -passaṃ, Cs pasaṃ.
5 Cks -i, Bd -iṃ.
6 Cs -uhi, Bd -umhi, Bs -ubbhi.
7 Bd ubbiddhā viputā, Cks ubbiggā vipphalā.
[page 514]
514 XXII. Mahānipātā.
Jetuttaranagarato Suvaṇṇagiritālo nāma pabbato pañcayo-
janāni, tato Kontimārā nāma nadī pañcayojanāni, tato c'
Arañjaragiri1 nāma pabbato pañca-, tato Dunniviṭṭha-brāhmaṇa-
gāmo2 nāma pañca-, tato mātulanagaraṃ dasayojanāni, iti taṃ
maggaṃ Jetuttaranagarato tiṃsayojanaṃ hoti3, devatā maggaṃ
saṃkhipiṃsu, ekadivasen'; eva te mātulanagaram sampāpu-
ṇiṃsu, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).226: Saṃkhipiṃsu pathaṃ yakkhā anukampāya dārake,
nikkhantadivasen'; eva Cetaraṭṭham4 upāgamun ti. || Ja_XXII:1910 ||
Upagacchantā pana Jetuttaranagarato pātarāsasamaye nik-
khamitvā sāyaṇhasamaye Cetaraṭṭhe4 mātulanagaraṃ sampattā.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).227: Te gantvā dīgham addhānaṃ Cetaraṭṭham4 upāgamuṃ,
iddhaṃ phītaṃ janapadaṃ bahumaṃsasurodananti5. || Ja_XXII:1911 ||
Tadā mātulanagare saṭṭhikhattiyasahassāni vasanti. M.
antonagaraṃ apavisitvā nagaradvāre sālāya nisīdi, ath'; assa
Maddī M-assa pādesu rajaṃ puñjitvā pāde sambāhetvā "Ve-assa
āgatabhāvaṃ jānāpessāmīti sā sālato nikkhamitvā tassa cak-
khupathesu6 aṭṭhāsi, tena nagaraṃ pavisantiyo ca nikkha-
mantiyo ca itthiyo naṃ disvā parivāresuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).228: Cetiyo7 parikiriṃsu8 disvā lakkhaṇam āgatam:
sukhumālī vata ayyā{9} pattikā paridhāvati. || Ja_XXII:1912 ||
Ja_XXII.10(=547).229: Vayhāhi pariyāyitvā sivikāya ca khattiyā10
sājja11 Maddī araññasmiṃ pattikā paridhāvatīti. || Ja_XXII:1913 ||
Ta. lakkhaṇan ti lakkhaṇasampannaṃ Maddiṃ āgataṃ, paridhāva-
tīti evaṃ sukhumālī hutvā pattikā va vicarati, pariyāyitvā ti Jetuttaranagare
vicaritvā, sivikāyā 'ti suvaṇṇasivikāya.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks marañjana-, Bs ārañjara-.
2 Ck -ṭṭhi-, Bd tuṇṇavinālidaṇḍabra-.
3 Bd -nāni honti.
4 Bd jeta-.
5 Ck māsasurodanti, Cs bahuṃmaṃsasurodananti.
6 Bd -the.
7 Bd je-.
8 Bd -vāriṃsu.
9 Ck vanāyaṃ ayyā, Cs vayaṃ ayya.
10 Ck vattiyā, Bd rathena ca.
11 Bd svajja.
[page 515]
10. Vessantarajātaka. (547.) 515
Mahājano taṃ Maddiñ ca Ve-rañ ca putte c'; assa anātha-
gamane1 āgate disvā gantvā rājānaṃ ārocesi, saṭṭhisahassarājāno
rodantā paridevantā tassa santikaṃ āgamiṃsu2.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).230: Taṃ disvā Cetapāmokkhā rodamānā upāgamuṃ:
kaccin nu deva kusalaṃ, kacci deva anāmayaṃ,
kacci pitā3 ārogo4 te Sivīnañ ca anāmayaṃ. || Ja_XXII:1914 ||
Ja_XXII.10(=547).231: Ko te balaṃ mahārāja, ko nu te rathamaṇḍalaṃ,
anassako arathako dīgham addhānam āgato,
kacc'; āmittehi pakato5 anuppatto s'; imaṃ disan ti. || Ja_XXII:1915 ||
Ta. disvā ti dūrato va passitvā, Cetapā -- ti Cetarājāno, upāgamun
ti upagamiṃsu, kusalan ti ārogyaṃ, anāmayan ti niddukkhabhāvaṃ, ko te
balan ti kuhiṃ tava balakāyo, ratha -- ti yenāsi alaṃkatarathenāgato so kuhin
ti pucchanti, anassako ti na assako6 ti yeva, arathako ti ayānako, dīgham -- ti
dīghamaggaṃ āgato, pakato ti abhibhūto.
Atha nesaṃ rājūnaṃ M. attano āgamanakāraṇaṃ kathento ā.:
Ja_XXII.10(=547).232: Kusalañ c'; eva me samma, atho samma anāmayaṃ,
atho pitā arogo7 me Sivīnañ ca anāmayaṃ. || Ja_XXII:1916 ||
Ja_XXII.10(=547).233: Ahaṃ hi kuñjaraṃ dajjaṃ īsādantaṃ urūḷhavaṃ (Cfr. supra V. 33)
khettaññuṃ sabbayuddhānaṃ sabbasetaṃ gajuttamaṃ || Ja_XXII:1917 ||
Ja_XXII.10(=547).234: Paṇḍukambalasañchannaṃ pabhinnaṃ sattumaddanaṃ
dantiṃ savālavījaniṃ setaṃ Kelāsa-sādisaṃ || Ja_XXII:1918 ||
Ja_XXII.10(=547).235: Sasetacchattaṃ saupatheyyaṃ8 sāthabbanaṃ9 sahatthipaṃ
aggayānaṃ rājavāhiṃ brāhmaṇānaṃ adās'; ahaṃ. || Ja_XXII:1919 ||
Ja_XXII.10(=547).236: Tasmiṃ me Sivayo kuddhā, pitā c'10 upahato11 mano,
avaruddhati12 maṃ rājā, Vaṃkaṃ gacchāmi pabbataṃ,
okāsaṃ sammā jānātha vane yattha vasāmase13 ti. || Ja_XXII:1920 ||
Ta. tasmiṃ me ti tasmiṃ kāraṇe mayhaṃ Sivayo kuddhā, upahato -- ti
upahatacitto kuddho va hutvā maṃ raṭṭhā pabbājesi, yatthā 'ti yasmiṃ vane
mayaṃ vaseyyāma ta. no vasanokāsaṃ jānāthā 'ti ā.
Te rājāno āhaṃsu:
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks, Bd anāthāgamanena.
2 Cs ag-, Bd āgamaṃsu.
3 Cks pītā.
4 Ck ārogā, Cs arogā, Bd arogo.
5 Cks kacci tāmittehi kato.
6 Cks anassako.
7 Cks -gā.
8 Bd saupājeyyaṃ, Bs saupātheyyaṃ.
9 Ck sāpabbanaṃ, Bd sādhappanaṃ.
10 Cks ca.
11 so all three MSS.
12 Bd -ddhāsi, Cks -ruddhasi.
13 Bd vase-.
[page 516]
516 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).237: Svāgatan te mahārāja atho te adurāgataṃ,
issaro si1 anuppatto yaṃ idh'; atthi pavedaya. || Ja_XXII:1921 ||
Ja_XXII.10(=547).238: Sākaṃ bhisaṃ madhuṃ maṃsaṃ suddhaṃ sālinam odanaṃ
paribhuñja mahārāja, pāhuno2 no si āgato ti. || Ja_XXII:1922 ||
Ta. pavedayā 'ti kathehi, sabbam patiyādetvā dassāma, bhisan ti bhi-
samūlaṃ yaṃ kiñci kandajātaṃ vā.
Vessantaro āha:
Ja_XXII.10(=547).239: Paṭiggahītaṃ yaṃ dinnaṃ sabbassa agghiyaṃ kataṃ,
avaruddhati3 maṃ rājā, Vaṃkaṃ gacchāmi pabbataṃ,
okāsaṃ samma jānātha vane yattha vasāmase ti, || Ja_XXII:1923 ||
Ta. paṭiggahītan ti sabbam etaṃ tumhehi dinnaṃ mayā ca paṭigga-
hītam eva hotu sabbassa tumhehi mayhaṃ agghiyan ti agghiyaṃ nivediyaṃ
kataṃ, rājā pana maṃ avaruddhatīti4 raṭṭhā pabbājeti5, tasmā Vaṃkam eva
gamissāmi, tasmiṃ me araññe vasanāṭṭhānaṃ jānāthā 'ti.
Te rājāno āhaṃsu:
Ja_XXII.10(=547).240: Idh'; eva tāva acchassu Cetaraṭṭhe rathesabha
yāva Cetā gamissanti rañño santikaṃ yācituṃ
nijjhāpetuṃ mahārājaṃ6 Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhanam. || Ja_XXII:1924 ||
Ja_XXII.10(=547).241: Taṃ taṃ Cetā purakkhatvā patītā laddhapaccayā
parivāretvāna gacchanti, evaṃ jānāhi khattiyā 'ti. || Ja_XXII:1925 ||
Ta. rañño -- ti rañño santikaṃ yācanatthāya gamissanti7, nijjhā-
petun ti tumhākaṃ niddosabhāvaṃ jānāpetuṃ, laddha -- ti laddhapatiṭṭhā,
gacchantīti gamissantīti.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.10(=547).242: Mā vo ruccittha gamanaṃ rañño santika8 yācitum
nijjhāpetuṃ mahārājaṃ, rājā tattha na issaro9. || Ja_XXII:1926 ||
Ja_XXII.10(=547).243: Accuggatā hi Sivayo balatthā10 negamā ca ye
te padhaṃsetum icchanti rājānaṃ mama kāraṇā ti. || Ja_XXII:1927 ||
Ta. tatthā 'ti tasmiṃ mama niddosabhāvaṃ nijjhāpane, rājāpi anissaro,
accuggatā ti atikuddhā, balatthā11 ti balakāyā12. padhaṃsetun te raj-
jato niharituṃ, rājānan ti rājānam pi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ti.
2 so all three MSS.
3 Bd -asi.
4 Bd -ruddhāsi.
5 Bd -si.
6 Cks -ja.
7 Cks gamanaṃ.
8 Bd -kaṃ.
9 Bd rājāpi tatthanissaro.
10 Bd baladaggā.
11 Bd balaggā.
12 Cks balakāyanāyanā.
[page 517]
10. Vessantarajātaka. (547.) 517
Te rājāno āhaṃsu:
Ja_XXII.10(=547).244: Sace esā pavatt'; ettha raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaddhana
idh'; eva rajjaṃ kārehi Cetehi parivārito. || Ja_XXII:1928 ||
Ja_XXII.10(=547).245: Iddham phītañ c'; idaṃ raṭṭhaṃ iddho janapado mahā,
matiṃ karohi tvaṃ deva rajjassa-m-anusāsitun ti. || Ja_XXII:1929 ||
Ta. sace esā -- ti sace etasmiṃ raṭṭhe esā pavatti, rajjassa -- ti
rajjaṃ anusāsituṃ, ayam eva vā pāṭho.
Vessantaro āha:
Ja_XXII.10(=547).246: Na me chando mati atthi rajjassa-m-anusāsituṃ
pabbājitassa raṭṭhasmā, Cetaputtā sunātha me. || Ja_XXII:1930 ||
Ja_XXII.10(=547).247: Atuṭṭhā Sivayo assu1 balatthā2 negamā ca ye
pabbājitassa raṭṭhasmā, Cetā rajje hi secayuṃ. || Ja_XXII:1931 ||
Ja_XXII.10(=547).248: Asammodiyam pi vo assa accantaṃ mama kāraṇā
Sivīnaṃ bhaṇḍanañ cāpi, viggaho me na ruccati. || Ja_XXII:1932 ||
Ja_XXII.10(=547).249: Ath'; assa bhaṇḍanaṃ ghoraṃ sampahāro anappako3,
ekassa kāraṇā mayhaṃ hiṃseyyuṃ bahuke jane4. || Ja_XXII:1933 ||
Ja_XXII.10(=547).250: Paṭiggahītaṃ yaṃ dinnaṃ sabbassa agghiyaṃ kataṃ,
avaruddhati5 maṃ rājā, Vaṃkaṃ gacchāmi pabbataṃ,
okāsaṃ sammā jānātha vane yattha vasāmase ti. || Ja_XXII:1934 ||
Ta. Cetā rajjehi -- ti Cetaraṭṭhavāsino kira Ve-raṃ rajje abhisiñciṃsū
'ti tumhākaṃ kupitā te atuṭṭhā assu6, asammodiyan ti asāmaggiyaṃ, assā 'ti
mayhaṃ ekassa kāraṇā tumhākaṃ bhaṇḍanaṃ bhavissati.
Evaṃ M. anekapariyāyena yācito pi r. na icchi, ath'; assa
te pana rājāno mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu, so nagaraṃ
pavisituṃ na icchati, atha naṃ sālam eva alaṃkaritvā sāṇiyā
parikkhepaṃ katvā mahāsayanaṃ paññāpetvā sabbe ārakkhaṃ
katvā parivārayiṃsu, so ekadivasaṃ7 ekarattiṃ vasitvā tehi
gahitārakkho sālāyaṃ vasitvā punadivase pāto va nānaggarasa-
bhojanaṃ paribhuñjitvā tehi rājūhi parivuto sālāya nikkhami,
saṭṭhisahassā khattiyā tena saddhiṃ pannarasayojanaṃ maggaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āsuṃ.
2 Bd balaggā.
3 Ck -rena campako, Cs -rena cappako.
4 Ck bhiṃseyyuṃ bahuṃ kopano, Cs hiṃseyyuṃ bahuko jano,
Bd hiṃseyya bahuko jano.
5 Bd -si.
6 Bd āsuṃ.
7 Bd omits ekadi-.
[page 518]
518 XXII. Mahānipāta.
gantvā vanadvāre ṭhatvā purato pannarasayojanaṃ maggaṃ
ācikkhantā āhaṃsu:
Ja_XXII.10(=547).251: Taggha te mayam akkhāma yathāpi kusalā tathā
rājisī yattha sammanti āhutaggī samāhitā. || Ja_XXII:1935 ||
Ja_XXII.10(=547).252: Esa selo mahārāja pabbato1 Gandhamādano
yattha tvaṃ saha puttehi saha bhariyāya c'; acchasi2. || Ja_XXII:1936 ||
Ja_XXII.10(=547).253: Taṃ Cetā3 anusāsiṃsu assunettā4 rudammukhā,
ito gaccha mahārāja ujju yen'; uttarāmukho. || Ja_XXII:1937 ||
Ja_XXII.10(=547).254: Atha dakkhasi bhaddan te Vipulaṃ5 nāma pabbataṃ
nānādumagaṇākiṇṇaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ. || Ja_XXII:1938 ||
Ja_XXII.10(=547).255: Tam atikkamma bhaddan te atha dakkhasi āpakaṃ6
nadiṃ Ketumatiṃ nāma gambhīraṃ girigabbharaṃ || Ja_XXII:1939 ||
Ja_XXII.10(=547).256: Puthulomamacchākiṇṇaṃ supatitthaṃ mahodakaṃ,
tattha nahātvā pivitvā ca assāsetvā saputtake || Ja_XXII:1940 ||
Ja_XXII.10(=547).257: Atha dakkhasi bhaddan te nigrodhaṃ maddhuvipphalaṃ
rammake sikhare jātaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ. || Ja_XXII:1941 ||
Ja_XXII.10(=547).258: Atha dakkhasi bhaddan te Nālikaṃ nāma pabbataṃ
nānādijagaṇākiṇṇaṃ selaṃ kimpurisāyutaṃ. || Ja_XXII:1942 ||
Ja_XXII.10(=547).259: Tassa uttarapubbena Mucalindo nāmaso saro
puṇḍarikehi sañchanno setasogandhiyehi ca. || Ja_XXII:1943 ||
Ja_XXII.10(=547).260: So vanaṃ meghasaṃkāsaṃ dhuvaṃ haritasaddalaṃ
sīho vāmisapekkhīva vanasaṇḍaṃ vigāhiya
puppharukkhehi sañchannaṃ phalarukkhehi c'; ūbhayaṃ. || Ja_XXII:1944 ||
Ja_XXII.10(=547).261: Tattha bindussarā vaggū nānāvaṇṇā bahū dijā
kujjantam8 upakujjanti utusampupphite dume. || Ja_XXII:1945 ||
Ja_XXII.10(=547).262: Gantvā girividuggānaṃ nadīnaṃ pabhavāni9 ca
so10 dakkhasi11 pokkharaṇiṃ karañjakakudhāyutaṃ || Ja_XXII:1946 ||
Ja_XXII.10(=547).263: Puthulomamacchākiṇṇaṃ supatitthaṃ mahodakaṃ
samañ ca caturassañ ca12 sāduṃ appaṭigandhiyaṃ. || Ja_XXII:1947 ||
Ja_XXII.10(=547).264: Tassā13 uttarapubbena paṇṇasālaṃ amāpaya
paṇṇasālaṃ amāpetvā uñchacariyāya īhathā 'ti. || Ja_XXII:1948 ||
Ta. rājisīti rājāno hutvā pabbajitā, samāhitā ti ekaggacittā, esā 'ti
dakkhiṇahatthaṃ ukkhipitvā iminā pabbatapādena gacchathā 'ti ācikkhantā14 vadanti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sabbato.
2 Bd vacchasi, Ck bhariyā ca acchasi, Cs gariyā ca a.,
Bs gariyo ca a.
3 Cks cetaṃ, Bd jetam.
4 Cks assa-.
5 Bd vepulaṃ.
6 Cks āvakaṃ, Bd āpagaṃ.
7 Cks -raṃ.
8 Cs Bd -tim.
9 Cks pahaṭāni.
10 Cks yo.
11 Bds addasa.
12 Bd caturaṃsañca.
13 Bd tasmā.
14 Bd āgacchantā.
[page 519]
10. Vessantarajātaka. (547) 519
acchasīti1 vasissasi, āpakan2 ti nadiṃ3 āpaṃ4, girigabbharan ti giri-
kucchito pavattaṃ, madhuvipphalan5 ti madhuraphalaṃ, rammake ti
ramaṇīye, kimpurisāyutan ti kimpurisehi āyutaṃ parikiṇṇaṃ, setaso-
gandhiyehīti nānappakārehi setapupphehi c'; eva sogandhiyehi ca samannā-
gataṃ, sīho vāmisapekkhīti āmisaṃ patthento siho viya, bindussarā ti
piṇḍitassara, vaggū ti madhurassarā, kujjantam -- ti6 pathamaṃ kujjamāmaṃ
pakkhiṃ pacchā upakujjanti, utu -- ti utukālasamaye pupphite dume nisīditvā
kujjantam anukujjanti, so dakkhasīti7 so tvaṃ passasīti8 a., karañja -- ti
karañjarukkhehi ca kakudharukkhehi ca samparikiṇṇaṃ, appaṭigandhiyan ti
paṭikkūlagandharahitaṃ madhurodakassa sampuṇṇaṃ nānappakārapadumuppalā-
dīhi sañchannaṃ paṇṇasālaṃ, amāpayā 'ti paṇṇasālaṃ māpessasi9, amā-
petvā ti māpetvā, uñchacariyāya īhathā 'ti atha tumhe deva uñchacariyāya
yāpento appamattā īhatha, āraddhaviriyā hutvā vihareyyātha 'ti a.
Evan te rājāno tassa pannarasayojanaṃ maggaṃ ācik-
khitvā taṃ uyyojetvā Vessantarassa antarāyabhayassa vinoda-
natthaṃ "mā kocid eva paccāmitto okāsaṃ labheyyā" 'ti cin-
tetvā ekaṃ vyattaṃ susikkhitaṃ Cetaputtaṃ "tvaṃ gacchante
ca āgacchante ca parigaṇhāhīti" vanadvāre ārakkhatthāya ṭha-
petvā sakalanagaram10 eva gamiṃsu, Ve-pi saputtadāro Gandha-
mādanaṃ gantvā taṃ divasaṃ ta. vasitvā tato uttarābhimukho
Vipulapabbatapādena11 gantvā Ketumatiyā nāma nadiyā tīre
nisīditvā vanacarakena dinnaṃ madhumaṃsaṃ khāditvā tassa
suvaṇṇasūciṃ datvā nahātvā pivitvā ca paṭippassaddhadaratho12
nadiṃ13 uttaritvā sānupabbatasikkhare ṭhitassa nigrodhassa
mūle thokaṃ nisīditvā nigrodhaphalāni khāditvā uṭṭhāyāsanā
gacchanto Nāḷikaṃ nāma pabbataṃ patvā pariharanto Muca-
lindasaratīrena pubbuttarakaṇṇaṃ patvā ekapadikamaggena
vanaghaṭaṃ pavisi tvātaṃ atikkamma giridugganadīpabhavānaṃ14
purato taṃ caturassapokkharaṇiṃ15 sampāpuṇi, tasmiṃ khaṇe
Sakko devarājā16 āvajjanto taṃ kāraṇaṃ ñatvā "M. Himavan-
taṃ paviṭṭho vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭatīti" cintetvā Vissa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs vacch-.
2 Cks āvakan.
3 Cks nadī.
4 Bd ti udakavāhanadī āvattaṃ, Bs āvaraṇaṃ in the place of nadim āpaṃ.
5 Bd -vippalan, Bs madhurapphalan.
6 Bd -tim-.
7 Bd addasā ti.
8 Bd passissasīti.
9 Bd māpeyyāsi.
10 so all three MSS. for sakalā-?
11 Bd vepulla-.
12 Cks -ā.
13 Bd nadīto.
14 Bd atikkama gīrividuggānaṃ nadīpabhavānaṃ?
15 Bd -raṃsapo-.
16 Ck add naṃ.
[page 520]
520 XXII. Mahānipāta.
kammaṃ pakkosāpetvā "gaccha tāta tvaṃ Vaṃkapabbata-
kucchimhi ramaṇīye ṭhāne assamapadaṃ māpetvā ehīti" Vissa-
kammaṃ pesesi, so ta. gantvā dve paṇṇasālāyo dve caṃkame
rattiṭṭhānadivaṭṭhānāni ca māpetvā caṃkammakoṭiyaṃ tesu
tesu ṭhānesu nānāpupphagacche kadalivanāni ca dassetvā sabbe
pabbajitaparikkhāre ca paṭiyādetvā "ye keci pabbajitukāmā
gaṇhantū" 'ti akkharāni likhitvā amanusse ca bheravasadde
migapakkhino ca paṭikkamāpetvā sakaṭṭhānaṃ eva gato, M. pi
ekapadikamaggaṃ disvā "pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānaṃ bha-
vissatīti Maddiñ ca dve putte ca assamapadadvāre ṭhapetvā
sayaṃ assamapadaṃ pavisitvā akkharāni oloketvā "Sakken'
amhi diṭṭho1" ti ñatvā paṇṇasāladvāraṃ vivaritvā pavisitvā
khaggañ ca dhanuñ ca apanetvā sāṭake omuñcitvā isivesaṃ
gahetvā kattaradaṇḍaṃ ādāya paṇṇasālato nikkhamitvā caṃ-
kamaṃ āruyha aparāparaṃ caṃkamitvā paccekabuddhena sadi-
sena upasamena2 puttadārānaṃ santikaṃ agamāsi, Maddī
M-assa pādesu patitvā roditvā ten'; eva saddhiṃ assampadaṃ
pavisitvā attano paṇṇasālaṃ gantvā tāpasavesaṃ gaṇhi, pacchā
putte pi tāpasakumārake kariṃsu, cattāro khattiyā Vaṃka-
pabbatakucchimhi vasiṃsu, atha Maddī m-aṃ varaṃ yāci:
"deva tumhe phalāphalaṭṭhāya agantvā putte gahetvā idh'; eva
hotha, ahaṃ phalāphalaṃ āharissāmīti", tato paṭṭhāya sā
araññato phalāphalāni āharitvā tayo jane paṭijaggati, Bo-pi
taṃ varaṃ yāci: "Maddi mayaṃ ito paṭṭhāya pabbajitā nāma
itthi ca nāma brahmacariyassa malaṃ, ito paṭṭhāya akāle
mama santikam mā āgacchāhīti", sā "sādhū" 'ti sampaṭicchi,
M-assa mettānubhāvena samantā tiyojane sabbe tiracchānāpi
aññamaññaṃ mettaṃ paṭilabhiṃsu, Maddī devī pi pāto va
uṭṭhāya pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetvā mukhodakaṃ
āharitvā dantakaṭṭhaṃ datvā assampadaṃ sammajjitvā dve
putte ca pitu santike ṭhapetvā pacchikhanittiaṃkusahatthā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakkena dinno smiṃ.
2 Cks upamena.
[page 521]
10. Vessantarajātaka. (547). 521
araññaṃ pavisitvā vanamūlaphalāphalāni ca ādāya pacchiṃ
pūretvā sāyanhasamaye āgantvā paṇṇasāle phalāphalaṃ ṭha-
petvā nahātū 'ti1 putte nahāpeti2, atha cattāro pi khattiyā
paṇṇasāladvāre nisīditvā phalāphalaṃ paribhuñjanti, tato Maddī
devaputte ādāya attano paṇṇasālaṃ gacchati, iminā niyāmena
pabbatakucchimhi sattamāse vasiṃsū 'ti. Vanappavesana-
khaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Tadā Kāliṅgaraṭṭhe Dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmavāsī Jūjako
nāma brāhmaṇo bhikkhācariyāya kahāpaṇasataṃ labhitvā ekas-
miṃ brāhmaṇakule ṭhapetvā puna dhanaṃ pariyesanatthāya
gato, tasmiṃ cirāyante brāhmaṇakulā kahāpaṇe3 vaḷañjetvā
pacchā itarena āgantvā codiyamānā4 kahāpaṇe3 dātuṃ asak-
kontā Amittatāpanaṃ nāma dhītaraṃ tassa adaṃsu, so taṃ
ādāya Kāliṅgaraṭṭhe Dun -- gāmaṃ gantvā vasi, Amittatāpanā
sammā brāhmaṇaṃ paricarati, ath'; aññe va taruṇabrāhmaṇā
tassā5 ācārasampattiṃ disvā "ayaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ paṭi-
jaggati. tumhe amhesu kiṃ pamajjathā" 'ti attano bhariyāyo
tajjenti, tā "imaṃ Amittatāpanaṃ imamhā gāmā palāpessāmā"
'ti nadītitthādīsu sannipatitvā taṃ paribhāsiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).265: Ahu vāsī6 Kaliṅgesu Jūjako nāma brāhmaṇo
tassāpi7 daharā bhariyā nāmen-Āmittatāpanā. || Ja_XXII:1949 ||
Ja_XXII.10(=547).266: Tā taṃ8 tattha gatā vocuṃ nadīudakahārikā
thiyo taṃ paribhāsiṃsu samāgantvā kutūhalā: || Ja_XXII:1950 ||
Ja_XXII.10(=547).267: Amittā nūna te mātā Amittā9 nūna te pitā
ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu evaṃ dahariyaṃ sati. || Ja_XXII:1951 ||
Ja_XXII.10(=547).268: Ahitaṃ vata te ñātī mantayiṃsu rahogatā
ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu evaṃ dahariyaṃ sati. || Ja_XXII:1952 ||
Ja_XXII.10(=547).269: Dukkaraṃ vata te ñātī mantayiṃsu rahogatā ye etc. || Ja_XXII:1953 ||
Ja_XXII.10(=547).270: Pāpakaṃ vata te ñātī mantayiṃsu rahogatā ye etc. || Ja_XXII:1954 ||
Ja_XXII.10(=547).271: Amanāpaṃ vata te ñātī mantayiṃsu rahogatā ye etc. || Ja_XXII:1955 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd natvā for nhatvā?
2 Bd nhāpesi.
3 Bd -ṇaṃ.
4 Cks bhediya-, Bs khodiya-.
5 Bd tassa.
6 Bd vāsi, Cks ahucāsi.
7 Ck tassāsi.
8 Cs taṃ naṃ, Ck tā taṃ.
9 so all three MSS.
[page 522]
522 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).272: Amanāpavāsaṃ vasasi evaṃ dahariyaṃ sati
yā tvaṃ vasasi jiṇṇassa, mataṃ te jīvitā varaṃ. || Ja_XXII:1956 ||
Ja_XXII.10(=547).273: Na hi nūna tuyhaṃ kalyāṇi pitā mātā ca sobhane
aññaṃ bhattāraṃ vindiṃsu [ye taṃ jiṇṇa pādaṃsu]
evaṃ dahariyaṃ sati. || Ja_XXII:1957 ||
Ja_XXII.10(=547).274: Duyyiṭṭhaṃ1 te navamiyaṃ2 akataṃ aggihuttakaṃ ye etc. || Ja_XXII:1958 ||
Ja_XXII.10(=547).275: Samaṇe brāhmaṇe nūna brahmacariyaparāyane
sā tvaṃ loke abhisasi sīlavante bahussute
yā tvaṃ vasasi jiṇṇassa evaṃ dahariyaṃ sati. || Ja_XXII:1959 ||
Ja_XXII.10(=547).276: Na dukkhaṃ ahinā daḍḍhaṃ na dukkhaṃ sattiyā hataṃ
tañ ca dukkhañ ca tippañ ca3 yaṃ passe jiṇṇakaṃ patiṃ. || Ja_XXII:1960 ||
Ja_XXII.10(=547).277: N'; atthi khiḍḍā n'; atthi rati jiṇṇena patinā saha,
n'; atthi allāpasallāpo, jagghitam pi na sobhati. || Ja_XXII:1961 ||
Ja_XXII.10(=547).278: Yadā daharo daharā ca mantayanti rahogatā
sabbāsaṃ sokā nassanti4 ye keci hadayanissitā. || Ja_XXII:1962 ||
Ja_XXII.10(=547).279: Daharā tvaṃ rūpavatī purisānaṃ abhipatthitā5,
gaccha ñātikule accha, kiṃ jiṇṇo ramayissatīti. || Ja_XXII:1963 ||
Ta. ahū 'ti ahosi, vāsī Kaliṅgesū 'ti Kāliṅgaraṭṭhe Dunniviṭṭhabrāh-
maṇagāmavāsī, tā naṃ tattha -- ti ta. gāme itthiyo nadīudakahārikā hutvā
gatā naṃ avocuṃ, thiyo naṃ -- ti tāyo itthiyo na aññaṃ kiñci avocuṃ atha
kho taṃ paribhāsiṃsu, kutūhalā ti katūhalajātā viya hutvā, samāgantvā ti
samantato parikkhipitvā, dahariyan ti dahariṃ taruṇiṃ sobhaggappattaṃ sa-
mānaṃ, jiṇṇassā 'ti jarājiṇṇassa gehe, duyyiṭṭhaṃ6 te navamiyan7 ti
tayā navamiyaṃ8 yāgaṃ9 duyyiṭṭhaṃ7 bhavissati, so te yāgapiṇḍo10 paṭhamaṃ
mahallakakākena gahito bhavissati, duyyiṭṭhā11 te navamiyā ti pi pāṭho nava-
miyā tayā duyyiṭṭhā12 bhavissatīti a., akatam -- ti aggijūhanam pi tayā aka-
taṃ bhavissatī, abhisasīti akkosi, tassa te pāpassa idaṃ phalan ti adhippāyen'
evam āhaṃsu, jagghitampi -- ti khaṇḍadante vivaritvā hasantassa mahalla-
kassa hasitam pi na sobhati, sabbāsaṃ sokā nassantīti3 sabbe etesaṃ
sokā vinassanti13, kiṃ jiṇṇo tī ayaṃ jiṇṇo taṃ pañcahi kāmaguṇehi kathaṃ
ramayissati.
Sā tāsaṃ santikā parihāsaṃ14 labhitvā udakaghaṭaṃ ādāya
rodamānā gharaṃ gantvā "bhoti kiṃ rodasīti" brāhmaṇena
puṭṭhā tassa ārocentī imaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck duyyaṭṭhaṃ, Cs duyaṭṭhaṃ, Bd duyiṭhaṃ.
2 Bd navamiyā, Cks nacamiyaṃ.
3 Cs nippañca.
4 so Cks; Bd sabbā sokā vinassanti.
5 Cks -tthikā, Bd purisā tvamabhipaṭhitā.
6 Ck duyyaṭṭhaṃ, Bd duyiṭhaṃ.
7 Bd navamiyā.
8 Cs miyan, Bd navamiyā.
9 Bd yāgu.
10 Bd yāgu-.
11 Ck duyyaṭṭhā, Bd duyiṭṭhā.
12 Ck duyyaṭṭhā, Bd duyiṭhā.
13 Cks omit sokā vi-.
14 Bd -bhāsaṃ.
[page 523]
10. Vessantarajātaka. (547.) 523
Ja_XXII.10(=547).280: Na te brāhmaṇa gacchāma nadiṃ udakabāriyā,
thiyo maṃ paribhāsanti tayā jiṇṇena brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:1964 ||
T. a.: brāhmaṇa tayā jiṇṇena maṃ itthiyo paribhāsanti, tasmā ito paṭ-
ṭhāya tava udakaharikā hutvā nadiṃ na gamissāmīti.
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).281: Mā me tvaṃ akarā kammaṃ, mā me udakam āhari,
ahaṃ udakaṃ āhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū 'ti. || Ja_XXII:1965 ||
Ta. udaka māhissan ti ahaṃ udakaṃ āharissāmīti.
Brāhmaṇī āha:
Ja_XXII.10(=547).282: Nāhaṃ tamhi kule jātā yaṃ tvaṃ udakam āhare,
evaṃ brāhmaṇa jānāhi na te vacchām'; ahaṃ ghare. || Ja_XXII:1966 ||
Ja_XXII.10(=547).283: Sace me dāsaṃ dāsiṃ vā nānayissasi brāhmaṇa
evaṃ brāhmaṇa jānāhi na te vacchāmi santike ti. || Ja_XXII:1967 ||
Ta. nāhan ti yamhi kule sāmikā kammaṃ karonti1 nāhaṃ ta. jātā, yaṃ
tvan ti yasmā9 yaṃ udakaṃ tvaṃ āharissasi na mayhaṃ ten'; attho.
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).284: N'; atthi me sippaṭṭhānaṃ3 vā dhanadhaññaṃ vā brāhmaṇi
kuto 'haṃ dāsaṃ dāsiṃ vā ānayissāmi bhotiyā,
ahaṃ bhotiṃ upaṭṭhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū 'ti. || Ja_XXII:1968 ||
Brāhmaṇī āha:
Ja_XXII.10(=547).285: Ehi te aham akkhissaṃ yathā me vacanaṃ sutaṃ:
esa Vessantaro rājā Vaṃke vasati pabbate, || Ja_XXII:1969 ||
Ja_XXII.10(=547).286: Taṃ tvaṃ gantvāna yācassu dāsaṃ dāsiñ ca4 brāhmaṇa,
so te dassati yācito dāsaṃ dāsiñ ca4 khattiyo ti. || Ja_XXII:1970 ||
Ta. ehi te -- ti ahan te ācikkhissāmi idaṃ sā devatādhiggahītā hutvā āha.
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).287: Jiṇṇo 'ham asmi abalo, dīgho c'; addhā suduggamo,
mā bhoti paridevesi, mā ca tvaṃ vimanā ahu,
ahaṃ bhotiṃ upaṭṭhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū ti. || Ja_XXII:1971 ||
Ta. jiṇṇo -- ti {bhadde} ahaṃ jiṇṇo kathaṃ gamissāmīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kārenti.
2 Bd tasmā.
3 Bd sippaṃṭhānaṃ.
4 so all three MSS.
[page 524]
524 XXII. Mahānipāta.
Brāhmaṇī āha:
Ja_XXII.10(=547).288: Yathā āgantvā1 saṃgāmaṃ2 ayuddho va3 parājito
evam eva tuvaṃ brahme āgantvā va parājito. || Ja_XXII:1972 ||
Ja_XXII.10(=547).289: Sace me dāsaṃ dāsiṃ vā nānayissasi brāhmaṇa
evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchām'; ahaṃ ghare,
amanāpaṃ te karissāmi, taṃ te dukkhaṃ bhavissati. || Ja_XXII:1973 ||
Ja_XXII.10(=547).290: Nakkhatte utupubbesu yadā maṃ dakkhasi 'laṃkataṃ4
aññehi saddhiṃ ramamānaṃ tan te dukkhaṃ bhavissati, || Ja_XXII:1974 ||
Ja_XXII.10(=547).291: Adassanena mayhaṃ te jiṇṇassa paridevato
bhiyyo Vaṃkā ca palitā5 bahū hessanti brāhmaṇā ti. || Ja_XXII:1975 ||
Ta. amanāpante ti Vessantarassa santikaṃ gantvā dāsaṃ vā dāsiṃ vā
anāharantassa tav'; aruccanakaṃ6 kammaṃ karissāmīti, nakkhatte -- ti nak-
khattayogavasena vā channaṃ utūnaṃ tassa tassa pubbavasena vā pavattesu chaṇesu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).292: Tato so brāhmaṇo bhīto brāhmaṇiyā vasānugo
aṭṭito kāmarāgena brāhmaṇiṃ etad abravī: || Ja_XXII:1976 ||
Ja_XXII.10(=547).293: Pātheyyaṃ me karohi tvaṃ saṃkulyā saguḷāni7 ca
madhupiṇḍikā ca sukatāyo sattubhattañ ca brāhmaṇi. || Ja_XXII:1977 ||
Ja_XXII.10(=547).294: Anayissaṃ methunake ubho dāsakumārake,
te taṃ paricarissanti rattindivaṃ atanditā ti, || Ja_XXII:1978 ||
Ta. aṭṭito ṭi upadduto upapīḷito, saguḷāni cā 'ti saguḷapūve, sattu-
bhattan ti baddhasattuñ c'; eva abaddhasattu puvabhattañ ca, methunake
ti jātigottakulapadesehi sadise, dāsakumārake ti tava dāsatthāya8 kumārake.
Sā khippaṃ pātheyyaṃ paṭiyādetvā brāhmaṇassārocesi,
so gehe dubbalaṭṭhānaṃ thiraṃ katvā dvāraṃ paṭisaṃkharitvā
araññā dārūni āharitvā ghaṭena udakaṃ āharitvā sabbabhā-
janāni pūretvā tatth'; eva tāpasavesaṃ gahetvā "bhadde ito
paṭṭhāya vikāle mā nikkhami, yāva mamāgamanā appamattā
hohīti" ovaditvā upāhanaṃ9 āruyha10 pātheyyapasibbakaṃ aṃse
laggetvā Amittatāpanaṃ padakkhiṇaṃ katvā assupuṇṇehi
nettehi pakkāmi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd ag-.
2 Ck agāmaṃ, Bs sagā-.
3 Cks ayuddhe cassa.
4 read: maṃ dakkhasi alaṃ kataṃ, omitting yadā?
5 Bd vaṅkāpatitā ca.
6 Bd taṃ ananucchavikaṃ.
7 Bd sakalāni.
8 Cks -tyāya.
9 Cks -nā.
10 Ck or-.
[page 525]
10. Vessantarajātaka. (547.) 525
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).295: Idaṃ katvā1 brahmabandhu paṭimuñci upāhanaṃ2,
tato so mantayitvāna3 bhariyaṃ katvā padakkhiṇaṃ || Ja_XXII:1979 ||
Ja_XXII.10(=547).296: Pakkāmi so ruṇṇamukho brāhmaṇo sahitabbato
Sivīnaṃ nagaraṃ phītaṃ4 dāsapariyesanaṃ caran ti. || Ja_XXII:1980 ||
Ta. ruṇṇamukho ti rudammukho, sahitabbato ti samādinnavato,
gahitatāpasaveso ti a., caran ti dāsadāsīpariyesanaṃ caranto Sivīnaṃ nagaraṃ
ārabbha pakkāmi.
So taṃ nagaraṃ gantvā sannipatitaṃ janaṃ "Ve-kuhin"
ti pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).297: So tattha5 gantvā avaca ye tatthāsuṃ samāgatā:
kuhiṃ Vessantaro rājā, kattha passemu khattiyaṃ. || Ja_XXII:1981 ||
Ja_XXII.10(=547).298: So jano taṃ avacāsi ye tatthāsuṃ samāgatā:
tumhehi brahme pakato atidānena khattiyo
pabbājito sakā raṭṭhā, Vaṃke vasati pabbate. || Ja_XXII:1982 ||
Ja_XXII.10(=547).299: Tumhehi brahme pakato atidānena khattiyo
ādāya puttadārañ ca Vaṃke vasati pabbate ti. || Ja_XXII:1983 ||
Ta. pakato ti upadduto pīḷito attano nagare vasituṃ alabhitvā idāni
V-pabbate vasati.
"Evaṃ amhākaṃ rājānaṃ nāsetvā puna pi āgato6, idha
ṭiṭṭhā7 'ti te8 leḍḍudaṇḍādihatthā brāhmaṇaṃ anubandhiṃsu,
so devatādhiggahīto hutvā V-pabbatamaggam eva gaṇhi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).300: So codito brāmaṇiyā brāhmaṇo kāmagiddhimā
aghan taṃ patisevittha{9} vane [vāḷamigākiṇṇe
khagga] dīpinisevite. || Ja_XXII:1984 ||
Ja_XXII.10(=547).301: Ādāya beluvaṃ daṇḍaṃ aggihuttaṃ kamaṇḍaluṃ
so pāvisi brahāraññaṃ yattha assosi kāmadaṃ. || Ja_XXII:1985 ||
Ja_XXII.10(=547).302: Taṃ paviṭṭhaṃ brahāraññaṃ kokā naṃ parivārayuṃ,
vikkandi so10 vippanaṭṭho dūre pathā11 apakkami. || Ja_XXII:1986 ||
Ja_XXII.10(=547).303: Tato so brāhmaṇo gantvā bhogaluddho12 asaññato
Vaṃkass'; oharaṇe naṭṭho13 imā gāthā abhāsathā 'ti. || Ja_XXII:1987 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vatvā.
2 Cks -nā.
3 Bd ām-.
4 Cks pītaṃ.
5 Ck teca, Cs neca.
6 Cks omit āgato.
7 Cks tiṭṭhathā.
8 Cks omit te.
9 Bd -vissaṃ.
10 Cks yo.
11 so Bd; Cks patthā.
12 Cks -luddo.
13 Bd -orohaṇe naṭhe
[page 526]
526 XXII. Mahānipāta.
Ta. aghantan ti taṃ mahājanena anubandhanadukkhañ c'; eva vanaṃ
pariyogāhanadukkhañ ca, aggihuttan ti aggijūhanakakaṭacchuṃ, kokā naṃ
parivārayun ti so araññaṃ pavisitvā V-pabbatagāmimaggaṃ ajānanto magga-
mūḷho hutvā vicarati, atha naṃ ārakkhatthāya nisinnassa Cetaputtassa sunakhā
parivārayiṃsū 'ti a, vikkandi so ti so rukkhaṃ āruyha mahantena ravena
kandi, vippanaṭṭho ti vinaṭṭhamaggo, dūre pathā1 ti V-pabbatagāmipa-
thato{2} dūre apakkami, bhogaluddho3 ti ativiya bhogaluddho4, asaññato
ti dussīlo, oharaṇe5 ti V-pabbatassa gamanamagge vippanaṭṭho6, so sunakhehi
parivārito rukkhe nisinno va imā gāthā abhāsatha:
Ja_XXII.10(=547).304: Ko rājaputtaṃ nisabhaṃ jayantam aparājitaṃ
bhaye khemassa dātāraṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1988 ||
Ja_XXII.10(=547).305: Yo yācataṃ patiṭṭhāsi bhūtānaṃ dharaṇī-r-iva
dharaṇūpamaṃ mahārājaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1989 ||
Ja_XXII.10(=547).306: Yo yācataṃ gatī āsi savantīnaṃ va7 sāgaro
udadhūpamaṃ7 mahārajaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1990 ||
Ja_XXII.10(=547).307: Kalyāṇatitthaṃ supipiṃ9 sītūdakaṃ10 manoramaṃ
puṇḍarīkehi sañchannaṃ yuttaṃ kiñjakkhareṇunā11
rahadūpamaṃ mahārājaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1991 ||
Ja_XXII.10(=547).308: Assatthaṃ va pathe jātaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ
santānaṃ vissametāraṃ12 kilantānaṃ paṭiggahaṃ
tathūpamaṃ mahārāyaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1992 ||
Ja_XXII.10(=547).309: Nigrodhaṃ va pathe jātaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ
santānaṃ vissametāraṃ12 kilantānaṃ paṭiggahaṃ
tathūpamaṃ mahārājaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1993 ||
Ja_XXII.10(=547).310: Ambaṃ iva pathe jātaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ
santānaṃ vissametāraṃ12 kilantānaṃ paṭiggahaṃ
tathūpamaṃ mahārājaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1994 ||
Ja_XXII.10(=547).311: Sālaṃ iva pathe jātaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ
tathūpamaṃ vissametāraṃ12 kilantānaṃ paṭiggahaṃ
tathūpamaṃ mahārājaṃ ko me Vessantaraṃ vidū. || Ja_XXII:1995 ||
Ja_XXII.10(=547).312: Dumaṃ iva etc. || Ja_XXII:1996 ||
Ja_XXII.10(=547).313: Evañ ca me vilapato paviṭṭhassa brahāvane
ahaṃ jānan ti yo vajjā nandiṃ so janaye mamaṃ. || Ja_XXII:1997 ||
Ja_XXII.10(=547).314: Yo me evaṃ vilapato13 paviṭṭhassa brahāvane
ahaṃ jānan ti yo vajjā tāya so ekavācāya
pasave puññaṃ anappakan ti. || Ja_XXII:1998 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks patthā.
2 Cks patthato, Bd -gāmi ca maggato.
3 Cks -luddo.
4 Cks omit ativiya bho-.
5 Cks oharaṇā, Bd oharaṇe naṭhe.
6 Bd -naṭhe.
7 Cks -nañ ca.
8 Bd sāgarupamaṃ.
9 so Cks; Bd sucimaṃ.
10 Bd situdakaṃ, Cks sītacchāyaṃ.
11 Bd kiñcikkha-.
12 Cks -tānaṃ.
13 Bd evañca me vi-.
[page 527]
10. Vessantarajātaka. (547.) 527
Ta. jayantan ti maccheracittaṃ vijayantaṃ1, ko me -- ti ko mayhaṃ
Vessantaraṃ ācikkheyyā 'ti vadati, patiṭṭhāsīti patiṭṭhā āsi, santānan ti
pariyantānaṃ2, kilantānan ti maggakilantānaṃ, paṭiggahan ti patiggāhaṇaṃ3
patiṭṭhābhūtaṃ, ahaṃ jānanti yo vajjā ti ahaṃ Ve-raṃ jānāmīti yo vadeyya 'ti.
Tassa taṃ paridevasaddaṃ sutvā4 ārakkhatthāya ṭhapito
Cetaputto migaluddako hutvā araññe vicaranto cintesi5 "ayaṃ
brāhmaṇo Ve-rassa vasanaṭṭhānatthāya paridevati, na kho pan'
esa dhamme sudhammatāya āgato, Maddiṃ vā dārake vā yā-
cissati, idh'; eva naṃ māressāmīti" tassa santikaṃ gantvā
"brāhmaṇa na6 te jīvitaṃ dassāmīti" so dhanuṃ ākaḍḍhitvā tajjesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).315: Tassa Ceto paṭissosi araññe luddako caraṃ:
tumhehi brahme pakato atidānena khattiyo,
pabbājito sakā raṭṭhā Vaṃke vasati pabbate. || Ja_XXII:1999 ||
Ja_XXII.10(=547).316: Tumhehi brahme pakato atidānena khattiyo
ādāya puttadārañ ca Vaṃke vasati pabbate. || Ja_XXII:2000 ||
Ja_XXII.10(=547).317: Akiccakārī dummedho7 raṭṭhā vivanam āgato
rājaputtaṃ gavesanto bako maccham ivodake. || Ja_XXII:2001 ||
Ja_XXII.10(=547).318: Tassa ty-āhaṃ na dassāmi jīvitaṃ idha brāhmaṇa,
ayaṃ hi te mayā nunno3 saro pāssati9 lohitaṃ. || Ja_XXII:2002 ||
Ja_XXII.10(=547).319: Siro te vajjhayitvāna hadayaṃ chetvā sabandhanaṃ
panthasakunaṃ10 yajissāmi tuyhaṃ maṃsena brāhmaṇa11. || Ja_XXII:2003 ||
Ja_XXII.10(=547).320: Tuyhaṃ maṃsena medena matthakena ca brāhmaṇa
ahutiṃ paggahessāmi chetvāna hadayaṃ tava. || Ja_XXII:2004 ||
Ja_XXII.10(=547).321: Tam me suyiṭṭhaṃ suhutaṃ tuyhaṃ maṃsena brāhmaṇa
na ca tvaṃ rājaputtassa bhariyaṃ putte ca nessasīti. || Ja_XXII:2005 ||
Ta. akiccakārīti tvaṃ akiccakāriko, dummedho ti nippañño,
raṭṭhā -- ti raṭṭhato mahāraññaṃ āgato, saro passatīti12 saro pivissati,
vajjhayitvānā 'ti13 māretvā rukkhā patitassa te sīsaṃ tāḷaphalaṃ viya
luñcitvā sabandhanaṃ hadayamaṃsaṃ chinditvā panthadevatāya14 panthasaku-
naṃ14 nāma yajissāmi, na ca tvan ti evaṃ sante tvaṃ rājaputtassa bhariyaṃ
vā putte vā na nessasīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bs; Bd maccheravijāhaṃ, Cks maccheravijitaṃ.
2 so Cks for parisantānaṃ? Bd pariḷāhasantānaṃ.
3 Cks -kaṃ.
4 Cks omit sutvā.
5 Cks sutvā for cintesi.
6 Cks omit na.
7 Cks -dha.
8 Cs nunno corr. to nuṇṇo, Bd asaṃhite mayā rūḷho.
9 so Ck = S. pāsyati, Cs passati, Bd pissati.
10 so Ck; Bd bandha-, Cs pattha-.
11 Cks -ṇaṃ.
12 Bd pissati.
13 Cks add maṃ.
14 Bd bandha-, Cs pattha-.
[page 528]
528 XXII. Mahānipāta.
So tassa vacanaṃ sutvā maraṇabhayatajjito musā kathento ā.:
Ja_XXII.10(=547).322: Avajjho brāhmaṇo dūto, Cetaputta suṇohi me,
tasmā dūtaṃ na hananti, esa dhammo sanantano. || Ja_XXII:2006 ||
Ja_XXII.10(=547).323: Nijjhattā Sivayo sabbe, pitā naṃ daṭṭhum icchati
mātā ca dubbalā tassa1, acirā cakkhūni jīyare2. || Ja_XXII:2007 ||
Ja_XXII.10(=547).324: Tes'; āhaṃ pahito dūto, Cetaputta suṇohi me,
rājaputtaṃ nayissāmi, yadi jānāsi saṃsa me ti. || Ja_XXII:2008 ||
Ta. nijjhattā ti saññattā3, acirā -- 2 ti niccaṃ4 rodanena nacirass'; eva
cakkhūni jīyissantīti.
Tadā Cetaputto "Ve-raṃ kira ānetuṃ gacchatīti5" soma-
nassappatto sunakhe bandhitvā ṭhapetvā brāhmaṇaṃ6 otāretvā
sākhāyantare nisīdāpetvā imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).325: Piyassa me piyo dūto, puṇṇapattaṃ dadāmi te
imañ ca madhuno tumbaṃ migasatthiñ ca brāhmaṇa,
tañ ca te desam akkhissaṃ yattha sammati kāmado ti. || Ja_XXII:2009 ||
Ta. piyassa me ti mama piyassa Vessantarassa tvam piyo dūto, tava
ajjhāsayapūraṇaṃ puṇṇapattaṃ dadāmīti. Jūjakakhaṇḍaṃ7 niṭṭhitaṃ.
Cetaputto brāhmaṇaṃ bhojetvā pātheyyatthāy'; assa madhu-
lābuñ c'; eva8 pakkamigasatthiñ ca9 datvā magge ṭhapetvā
dakkhiṇahatthaṃ ukkhipitvā Mahāsattassa vasanokāsaṃ ācik-
khanto āha:
Ja_XXII.10(=547).326: Esa selo mahābrahme pabbato Gandhamādano
yattha Vessantaro rājā saha puttehi sammati || Ja_XXII:2010 ||
Ja_XXII.10(=547).327: Dhārento brāhmaṇaṃ10 vaṇṇaṃ āsadañ ca masañ jaṭaṃ,
cammavāsī chamā seti jātavedaṃ namassati. || Ja_XXII:2011 ||
Ja_XXII.10(=547).328: Ete nīlā padissanti nānāphaladharā dumā
uggatā abbhakūṭā va nīlā añjanapabbatā. || Ja_XXII:2012 ||
Ja_XXII.10(=547).329: Dhavassakaṇṇā khadirā sālā phandanamāluvā
sampavedhenti vātena sakiṃ pītā va māṇavā. || Ja_XXII:2013 ||
Ja_XXII.10(=547).330: Upari dumapariyāyesu11 saṃgītiyo va sūyare,
najjuhā12 kokilā13 saṃghā sampatanti dumā dumaṃ. || Ja_XXII:2014 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cassa.
2 Cks jīyati.
3 Bd saṭhuñātā.
4 Cks nicca.
5 Bd āgato ti.
6 Bd adds rukkhato.
7 Cks jūjapabbaṃ.
8 Bd madhuno tumbañ ceva.
9 Bd paṇṇamigasandhiñca.
10 Bd brahmaṇa.
11 Cks -pariyāsu.
12 Cks -bhā.
13 so all three MSS.
[page 529]
10. Vessantarajātaka. (547.) 529
Ja_XXII.10(=547).331: Avhayant'; eva gacchantaṃ sākhāpattasameritā1
ramayant'; eva āgantuṃ modayanti nivāsinaṃ
yattha Vessantaro rājā saha puttehi sammati. || Ja_XXII:2015 ||
Ja_XXII.10(=547).332: Dhārento brāhmaṇaṃ2 vaṇṇaṃ āsadañ ca masañjaṭaṃ,
cammavāsī chamā seti jātavedaṃ namassatīti. || Ja_XXII:2016 ||
Ta. Gandhamādano ti esa G-pabbato, etassa pādena uttarābhimukho
gacchanto yattha Sakkadattiye assame Ve-ro rājā s. puttehi vasati taṃ pas-
sissasīti a., brāhmaṇaṃ2 vaṇṇan ti seṭṭhaṃ pabbajitavesam, āsadañca -- ti
ākaḍḍhitvā phalānaṃ gaṇhanatthaṃ aṃkusañ ca3 aggidahanañ ca4 jaṭañ ca
dhārento, cammavāsīti ajinacammadharo5, chamā setīti paṭhaviyaṃ paṇṇa-
santhare sayati, dhavassakaṇṇā khadirā ti dhavā ca assakaṇṇā ca khadirā
ca, sakim -- ti ekavāram eva pītā majjapānasoṇḍā viya, uparidumapari-
yāyesu6 'ti rukkhasākhāsu, saṃgītiyo -- ti nānāsakuṇānaṃ vasantānaṃ
dibbasaṃgītāni viya sūyanti, najjuhā7 ti najjuhasakuṇā, sampatantīti vikūjantā
vicaranti, sākhāpattasameritā ti sākhānaṃ pattehi saṃghaṭitā hutvā vikū-
jantā sakuṇā8, vātena sameritā paṇṇasākhā yeva vā9, āgantun ti āgantukajanaṃ,
yatthā 'ti yasmiṃ assamapade Ve-vasati ta gantvā imaṃ assamapadasam-
pattiṃ passissasi.
Tato uttarim pi assamapadaṃ vaṇṇento āha:
Ja_XXII.10(=547).333: Ambā kapitthā panasā sālā jambū vibhītakā10
harītakā āmalakā assatthā padarāni ca || Ja_XXII:2017 ||
Ja_XXII.10(=547).334: Cārū timbarukkhā c'; ettha nigrodhā ca kapitthanā
madhumadhukā11 thevanti nīce pakkā c'; udumbarā || Ja_XXII:2018 ||
Ja_XXII.10(=547).335: Pārevatā bhaveyyā ca muddikā ca madhutthikā12
madhuṃ anelakaṃ tattha sakam ādāya bhuñjare. || Ja_XXII:2019 ||
Ja_XXII.10(=547).336: Aññ'; ettha pupphitā ambā aññe tiṭṭhanti dovilā13
aññe āmā ca pakkā ca bhekavaṇṇā14 tadūbhayaṃ. || Ja_XXII:2020 ||
Ja_XXII.10(=547).337: Ath'; ettha heṭṭhā puriso ambapakkāni gaṇhati
āmāni c'; eva pakkāni vaṇṇagandharasuttame15. || Ja_XXII:2021 ||
Ja_XXII.10(=547).338: Ath'; eva me16 acchariyaṃ hiṃkāro17 paṭibhāti maṃ
devānam iva āvāso sobhati Nandanūpumo. || Ja_XXII:2022 ||
Ja_XXII.10(=547).339: Vibhedikā nāḷikerā khajjurīnaṃ brahāvane
mālā va ganthitā ṭhanti18 dhajaggān'; eva dissare
nānāvaṇṇehi pupphehi nabhaṃ tārācitām iva || Ja_XXII:2023 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -īritā.
2 Bd brahmaṇa.
3 Bd aṅkusakañca.
4 Bd aggijuhanakaṭacchusaṅkhātimasañca.
5 Cks añjana-.
6 Cks -pariyāsu.
7 Cks -bhā.
8 Bd -ṇānaṃ.
9 Bd samīritā pattasākhāyo vā.
10 Bd vibhedakā.
11 Cks madhuṃmadhukā.
12 so Ck; Cs Bd -ttikā.
13 Cks domilā.
14 Bd bhiñga-.
15 Bd -maṃ.
16 so Bd; Cks atemaṃ me.
17 Cks bhikkāro for bhiṃkāro?
18 Cks yanti.
[page 530]
530 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).340: Kuṭajī kuṭṭhatagarī pāṭaliyo ca pupphitā
punnāgā1 giripunnāgā1 koviḷārā ca pupphitā. || Ja_XXII:2024 ||
Ja_XXII.10(=547).341: Uddhālakā somarukkhā agarubhalliyo2 bahū
puttajīvā3 ca kakudhā asanā c'; ettha pupphitā || Ja_XXII:2025 ||
Ja_XXII.10(=547).342: Kuṭajā salaḷā nīpā kosambalabujā dhavā
sālā ca pupphitā tattha palālakhalasannibhā. || Ja_XXII:2026 ||
Ja_XXII.10(=547).343: Tassāvidūre pokkharaṇī bhūmibhāge manorame
padumuppalasañchannā devānaṃ iva Nandane. || Ja_XXII:2027 ||
Ja_XXII.10(=547).344: Ath'; ettha pupparasamattā kokilā nuñjubhāṇikā
abhinādenti pavanaṃ utusaṃpupphite dume. || Ja_XXII:2028 ||
Ja_XXII.10(=547).345: Bhassanti makarandehi pokkhare pokkhare madhū,
ath'; ettha vātā vāyanti dakkhiṇā atha pacchimā,
padumakiñjakkhareṇuhi okiṇṇo hoti assamo. || Ja_XXII:2029 ||
Ja_XXII.10(=547).346: Thūlā siṃghāṭakā c'; ettha saṃsādiyā4 pasādiyā5
macchakacchapavyāvidhā bahu c'; ettha-m-upayānakā
madhuṃ bhiṃsehi savati khīraṃ sappi6 muḷālihi. || Ja_XXII:2030 ||
Ja_XXII.10(=547).347: Surabhī taṃ vanaṃ vāti nānāgandhasameritaṃ.
sammaddat'; eva gandhena pupphasākhāhi taṃ vanaṃ. || Ja_XXII:2031 ||
Ja_XXII.10(=547).348: Bhamarā pupphagandhena samantā-m-abhināditā9
ath'; ettha sakuṇā santi nānāvaṇṇabahū dijā,
modanti saha bhariyāhi aññamaññaṃ pakūjino || Ja_XXII:2032 ||
Ja_XXII.10(=547).349: Nandikā jīvaputtā ca jīvaputtā piyā ca no10
piyā puttā piyā nandā dijā pokkharaṇīgharā. || Ja_XXII:2033 ||
Ja_XXII.10(=547).350: Mālā va ganthitā ṭhanti11 dhajaggān'; eva dissare
nānāvaṇṇehi pupphehi kusaleh'; eva sugandhikā
yattha Vessantaro rājā saha puttehi sammati,
dhārento brāhmaṇaṃ vaṇṇaṃ āsadañ ca masañjaṭaṃ
cammavāsī chamā seti jātavedaṃ namassatīti. || Ja_XXII:2034 ||
Ta. cārū {timbarukkhā} ti suvaṇṇatimbarukkhā12, madhumadhukā12
ti madhurasā madhukā, thevantīti virocanti, madhutthikā te madhum eva
paggharantiyo madhuratāsavā13 madhuttheva sadisā, sakamādāyā 'ti taṃ
sayam eva gahetvā bhuñjanti, dovilā ti sañjāyamānaphalā, tadūbhayan ti
ubho pi, āmā ca pakkā ca maṇḍukapiṭṭhivaṇṇā yeva, athettha heṭṭhā puriso
ti ath'; ettha assame tesaṃ ambānaṃ heṭṭhā ṭhitako va puriso ambāni gaṇhāti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd puṇṇavā.
2 Bd aggaluphalliyā.
3 Bd puṭajivā.
4 Bd -sāriyā.
5 Bd -sāriyā.
6 so all three MSS. for sappin?
7 so Cks; Bd -bhi.
8 so Cks; Bd samoditeva.
9 Bd samantā abhi-, Cks samantamabhi-.
10 Cks ca yā ca te.
11 Cks yanti.
12 Cks madhuṃmadhukā.
13 so Cks; Bd -yavā.
[page 531]
10. Vessantarajātaka. (547.) 531
ārohanakiccaṃ n'; atthi, vaṇṇa -- me ti etehi vaṇṇādīhi uttamāni, ateva me
acchariyan ti ativiya me acchariyaṃ, hiṃkāro1 ti hin ti kāraṇaṃ2, vi-
bhedikā ti tālā, mālāvaganthitā ti samphusitarukkhānaṃ upari ganthitā
mālā viya pupphāni viya tiṭṭhanti, dhajaggānevā 'ti tāni alaṃkatadhajaggāni
viya dissanti, kuṭajikuṭṭhatagarā ti kuṭaji nām'; ekā rukkhajāti kuṭṭhā ca
tagaragacchā ca, giripunnāgā3 ti mahāpunnāgā4, bhalliyo ti bhallirukkhā
nāma, palālakhalasannibhā ti tesaṃ heṭṭhā paggharitapupphalakhalasadisā5
ti vadati, pokkharaṇīti caturassapokkharaṇī, Nandane ti N-vane Nandā-
pokkharanī viya, puppharasamattā ti puppharasehi mattā calitā6, maka-
randehīti kiñjakkharato7 bhassandareṇūhi8, pokkhare pokkhare ti pa-
duminipaṇṇesu, tesu tesu hi kiñjakkhato reṇu bhassitvā pokkharamadhun nāma
hoti, atha pacchimā ti ettāvatā sabbā disā vidisāpi vātā dassitā honti,
thūlā siṃghātakā ti mahantā siṃghāṭakā ca, saṃsādiyā9 ti sayaṃjāta-
khuddikasāli, yaṃsūkarasāli10 pi vuccati, pasādiyā11 ti te yeva bhūmiyaṃ pa-
titā, vyāviddhā ti pasanne udake vyāviddhā paṭipātiyaṃ gacchantā dissanti,
upayānakā ti kakkaṭakā, madhun ti bhiṃsakoṭiyā bhinnāya paggharanakaraso
madhusadiso hoti, khīraṃ sappin ti muḷālakehi paggharanakaraso khīramissa-
kanavagorasasappi viya hoti, sammadayatevā12 'ti sampattajanaṃ madayati13
viya, samantā-m-abhināditā14 ti samantā abhinadantā15 vicaranti, nandikā
ti ādīni tesaṃ nāmāni, tesaṃ paṭhamā: sāmi Ve-ra imasmiṃ vane vasanto
nandā ti vadanti dutiyā: tvañ ca sukhena jīvaputtā ca te ti vadanti tatiyā: tvañ
ca jīvapiyaputtā ca te ti vadanti, catutthā ca: tvañ ca Nandapiyaputtā ca te ti
vadanti, tena tesaṃ etān'; eva nāmāni ahesuṃ, pokkharaṇīgharā ti pok-
kharaṇīvāsino.
Evaṃ Cetaputtena Ve-rassa vasanaṭṭhāne akkhāte Jūjako
tussitvā paṭisanthāraṃ karonto imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).351: Idañ ca me sattubhattaṃ madhunā paṭisaṃyutaṃ
madhupiṇḍikā ca sukatāyo sattubhattaṃ dadāmi te ti. || Ja_XXII:2035 ||
Ta. sattubhattan ti madhusannibhaṃ sattusaṃkhātaṃ bhattaṃ, i. v. h
idaṃ mama atthi, tan te dammi, gaṇhāhi tan ti.
Taṃ sutvā Cetaputto āha:
Ja_XXII.10(=547).352: Tuyh'; eva sambalaṃ hotu, nāhaṃ icchāmi sambalaṃ,
ito hi15 brahme gaṇhāhi, gaccha brahme yathāsukhaṃ. || Ja_XXII:2036 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks hikkāro.
2 Cks hihākāraṃ.
3 Bd puṇṇavā
4 Bd mahāpuṇṇavā.
5 so Cks; Bd -pupphapuñcāpalālakhalasannibhā.
6 Bd balitā.
7 so Cks; Bd kiñcikkharehi.
8 so Cks; wanting in Bd.
9 Bd saṃsāriyā.
10 so Cks; Bd sukasāli.
11 Bd pasāriyā.
12 Cks sammo-, Bd samoditevā.
13 Bd modayati.
14 Bd samantā abhi-.
15 Bd abhinādantā.
16 Bd pi.
[page 532]
532 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).353: Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ,
isi pi Accuto tattha paṃkadanto rajassiro. || Ja_XXII:2037 ||
Ja_XXII.10(=547).354: Dhārento brāhmaṇaṃ vaṇṇaṃ āsadañ ca masañjaṭaṃ,
cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati,
taṃ tvaṃ gantvāna pucchassu, so te maggaṃ pavakkhatīti. || Ja_XXII:2038 ||
Ta. sambalan ti pātheyyaṃ, etīti yo ekapadikamaggo amhākaṃ abhi-
mukho eti esa assamaṃ ujuṃ gacchati, Accuto ti evannāmako isi ta. vasatīti.
Ja_XXII.10(=547).355: Idaṃ sutvā brahmabandhu Cetaṃ katvā padakkhiṇaṃ
udaggacitto pakkāmi yenāsi Accuto isīti. || Ja_XXII:2039 ||
Ta. yenāsīti yasmiṃ ṭhāne A. isi ahosi ta. gato ti. Cullavana-
vaṇṇanā niṭṭhitā.
Ja_XXII.10(=547).356: Gacchanto Bhāradvājo so addasa Accutaṃ isiṃ,
disvāna taṃ Bhāradvājo sammodi isinā saha. || Ja_XXII:2040 ||
Ja_XXII.10(=547).357: Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ, (Cfr. V. p. 323)
kaccī uñchena yāpesi, kacci mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2041 ||
Ja_XXII.10(=547).358: Kacci ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vālamigākiṇṇe kacci hiṃsā na vijjatīti. || Ja_XXII:2042 ||
Ta. Bhāradvājo ti Jūjako, appamevā 'ti appā1 yeva, hiṃsā ti tesaṃ
vasena tumhākaṃ vihiṃsā.
Tāpaso āha:
Ja_XXII.10(=547).359: Kusalañ c'; eva me brahme atho brahme anāmayaṃ,
atho uñchena yāpemi, atho mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2043 ||
Ja_XXII.10(=547).360: Atha ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe hiṃsā mayhaṃ na vijjati. || Ja_XXII:2044 ||
Ja_XXII.10(=547).361: Bahūni vassapūgāni assame vasato mama,
nābhijānāmi uppannaṃ ābādhaṃ amanoramaṃ. || Ja_XXII:2045 ||
Ja_XXII.10(=547).362: Svāgatan te mahābrahme atho te adurāgataṃ,
anto pavisa bhaddan te, pāde pakkhālayassu te. || Ja_XXII:2046 ||
Ja_XXII.10(=547).363: Tiṇḍukāni piyālāni madhuke kāsumāriyo
phalāni khuddakappāni bhuñja brahme varaṃ varaṃ. || Ja_XXII:2047 ||
Ja_XXII.10(=547).364: Idam pi pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā,
tato piva mahābrame sace tvaṃ abhikaṃkhasi. || Ja_XXII:2048 ||
Jūjako āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck appaṃ, Cs appa.
[page 533]
10. Vessantarajātaka. (547.) 533
Ja_XXII.10(=547).365: Paṭiggahītaṃ yaṃ dinnaṃ sabbassa agghiyaṃ kataṃ,
Sañjayassa sakaṃ puttaṃ Sivīhi vippavāsitaṃ
tam ahaṃ dassanam āgato, yadi jānāsi saṃsa me ti. || Ja_XXII:2049 ||
Ta. taṃ ahaṃ -- ti ahaṃ taṃ dassanāya āgato.
Tāpaso āha:
Ja_XXII.10(=547).366: Na bhavaṃ eti puññatthaṃ Sivirājassa dassanaṃ,
maññe bhavaṃ patthayati rañño bhariyaṃ patibbataṃ. || Ja_XXII:2050 ||
Ja_XXII.10(=547).367: Maññe Kaṇhājinaṃ dāsiṃ Jāliṃ dāsañ ca icchasi,
athavā tayo mātāputte araññā netum āgato
na tassa bhogā vijjanti dhanadhaññañ ca brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:2051 ||
Ta. na tassa bhogā ti bho brahme tassa Ve-rassa araññe viharantassa
n'; eva bhogā vijjanti, dhanadhaññañ ca na vijjati, duggaro hutvā vasati, tassa
santikaṃ gantvā kiṃ karissasīti.
Taṃ sutvā Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).368: Akuddharūp'; āham bhotā1, nāhaṃ yācitum āgato,
sādhu dassanam ariyānaṃ, sannivāso sadā sukho. || Ja_XXII:2052 ||
Ja_XXII.10(=547).369: Adiṭṭhapubbo Sivirājā Sivīhi vippavāsito.
tam ahaṃ dassanam āgato, yadi jānāsi saṃsa me ti. || Ja_XXII:2053 ||
I. v. h.: ahaṃ bho tāpasa akuddharūpo, alaṃ ettāvatā, ahaṃ pana na
kiñci Ve-raṃ yācitum āgato, ariyānaṃ pana dassanaṃ sādhu, sannivāso pi
etehi saddhiṃ sukho, ahaṃ tassa ācariyabrāhmano, mayā ca so yato2 Sivīhi
vippavāsito tato paṭṭhāya adiṭṭhapubbo, tenāhaṃ naṃ dassanāya āgato, yadi
tassa vasanaṭṭhānaṃ jānāsi saṃsa me ti.
So tassa3 saddahitvā "hotu saṃsissāmi te, ajja tāva idh'
eva tāva vasā" 'ti taṃ phalāphalehi santappetvā punadivase
maggaṃ dassento hatthaṃ pasāretvā ā.:
Ja_XXII.10(=547).370: Esa selo mahābrahme pabbato Gandhamādano
yāttha Vessantaro rājā saha puttehi sammati. || Ja_XXII:2054 ||
Ja_XXII.10(=547).371: Dhārento brāhmaṇaṃ vaṇṇaṃ āsadañ ca masañjaṭaṃ.
cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati. || Ja_XXII:2055 ||
Ja_XXII.10(=547).372: Ete nīlā padissanti nānāphaladharā dumā
uggatā abbhakūṭā va nīlā añjanapabbatā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds bhoto.
2 Cks no.
3 Bd adds vacanaṃ.
[page 534]
534 XXII. Mahānipāta.
dhavassakaṇṇā khadirā sālā phandanamāluvā
sampavedhenti vātena sakiṃ pītā va māṇavā. || Ja_XXII:2056 ||
Ja_XXII.10(=547).373-375: = 330-332 || Ja_XXII:2057-2059 ||
Ja_XXII.10(=547).376: Karerimālā vitatā bhūmibhāge manorame
saddalā haritā bhūmi, na tatth'; uddhaṃsate rajo. || Ja_XXII:2060 ||
Ja_XXII.10(=547).377: Mayūragīvasaṃkāsā tūlaphassasamūpamā
tiṇāni nātivattanti samantā caturaṅgulā
ambā jambū kapitthā ca nīce pakkā c'; udumbarā
paribhogehi rukkhehi vanaṃ taṃ rativaḍḍhanaṃ || Ja_XXII:2061 ||
Ja_XXII.10(=547).378: Veḷuriyavaṇṇasannibhaṃ1 macchagumbanisevitaṃ2
suciṃ sugandhaṃ salilaṃ āpo tattha pi sandati3. || Ja_XXII:2062 ||
Ja_XXII.10(=547).379: Tassāvidūre pokkharaṇī bhūmibhāge manorame
padumuppalasañchannā devānam iva Nandane. || Ja_XXII:2063 ||
Ja_XXII.10(=547).380: Tīṇi uppalajātāni tasmiṃ sarasi brāhmaṇa
vicitraṃ4 nīlān'; ekāni setā lohitakām cā 'ti. || Ja_XXII:2064 ||
Tass'; attho heṭṭhāvattasadiso va, kareri -- ti kareripupphehi vitatā,
saddalā -- ti dhuvasaddalena haritā, na tatthu -- ti tasmiṃ ṭhāne appa-
mattako pi rajo na uddhaṃsati, tūlaphassasamūpamā ti muduphassatāya
tūlaphassasadisā, tiṇāni -- ti tāni tassā bhūmiyā mayūragīvāvaṇṇāni tiṇāni
samantato caturaṅgulān'; eva5 vattanti, tato pana uttari na vaḍḍhanti, amba
jambu -- ti ambā ca jambū ca kapitthā ca, paribhogehīti nānāvidhehi
pupphupagaphalupagehi paribhogarukkehi, āpo tattha pi sandatīti6 tasmiṃ
vanasaṇḍe Vaṃkapabbate kunnadīhi otarantaṃ udakaṃ sandati pavattatīti a.,
vicitraṃ nīlānekāni -- ti ekāni nīlāni ekāni setāni ekāni lohitānīti imehi
tīhi uppalajātikehi taṃ saraṃ vicitraṃ sajjitapupphacaṃgoṭakaṃ viya so-
bhatīti dasseti.
Evaṃ caturassapokkharaṇiṃ7 vaṇṇetvā puna Mucalind-
saraṃ vaṇṇento āha:
Ja_XXII.10(=547).381: Khomā va tattha padumā, setasogandhigehi ca
kalambakehi sañchanno Mucalindo nāma so saro. || Ja_XXII:2065 ||
Ja_XXII.10(=547).382: Ath'; ettha padumā phullā apariyantā va dissare
gimhā hemantikā phullā jannutagghā upattharā. || Ja_XXII:2066 ||
Ja_XXII.10(=547).383: Surabhī sampavāyanti vicittā pupphasanthatā
bhamarā pupphagandhena samantā-m-abhināditā ti. || Ja_XXII:2067 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vaṇṇūpaṇikaṃ, Cs -vaṇṇapaṇibhaṃ.
2 Bd -kumbha-.
3 Cks si kandati.
4 Cks -trā.
5 Bd -gulappamāṇāneva.
6 so Bds; Cks sikandati in the place of āpo--.
7 Bd -rassapok-.
[page 535]
10. Vessantarajātaka. (547.) 535
Ta. khomā vā 'ti khomamayā viya paṇḍarā, setasogandhiyehi cā 'ti
setuppalehi ca sogandhiyehi ca kalambakehi ca so saro sañchanno, apari-
yantā -- ti aparimāṇā1 viya dissanti, gimhā -- ti gimhehi ca hemantikehi ca
pupphitapadumā, jannutagghā -- ti jannupamāṇe udake upattharā phullā
honti santhatā viya khāyanti, vicittā -- ti vicitrā hutvā pupphehi santhatā
sadā2 surabhī sampavāyanti.
Ja_XXII.10(=547).384: Ath'; ettha udakantasmiṃ rukkhā tiṭṭhanti brāhmaṇa
kadambā pāṭalī phullā kovilārā ca pupphitā || Ja_XXII:2068 ||
Ja_XXII.10(=547).385: Aṃkolā kaccikārā ca pārijaññā ca pupphitā
vāraṇā sāyanā3 rukkhā Mucalindam abhito saraṃ4. || Ja_XXII:2069 ||
Ja_XXII.10(=547).386: Sirīsā setavārisā5 sādhu vāyanti padmakā6
nigguṇḍī sirinigguṇḍī7 asanā c'; ettha pupphitā || Ja_XXII:2070 ||
Ja_XXII.10(=547).387: Paṅgurā vakulā sālā sobhañjanakā ca pupphitā
ketakā kaṇikārā ca mahānāmā ca pupphitā || Ja_XXII:2071 ||
Ja_XXII.10(=547).388: Ajjunā ajjukannā ca mahānāmā ca pupphitā
sampupphitaggā tiṭṭhanti pajjalant'; eva kiṃsukā. || Ja_XXII:2072 ||
Ja_XXII.10(=547).389: Setapaṇṇi sattapaṇṇā kadaḷiyo kusumbharā
dhanutakkāri pupphehi siṃsapā varaṇehi8 ca || Ja_XXII:2073 ||
Ja_XXII.10(=547).390: Acchivā sibalā9 rukkhā sallakiyo ca pupphitā
setagerū ca tagarā10 maṃsikuṭṭhā kulāvarā || Ja_XXII:2074 ||
Ja_XXII.10(=547).391: Daharā ca rukkhā vuddhā ca akuṭilā c'; ettha pupphitā
assamaṃ ubhato ṭhanti11 agyāgāraṃ samantato ti. || Ja_XXII:2075 ||
Ta. tiṭṭhantīti saraṃ parikkhipitvā tiṭṭhanti kadambā ca kaccikārā ti
evaṃnāmarukkhā, pārijaññā ti katamālā12, vāraṇā sāyanā13 ti nāga-
rukkhā14, mu calind -- 15 ti mucalindassa ubhayapassesu, setapārisā ti
setaccharukkhā16, te kira setakkhandhā mahāpaṇṇā kaṇikārasadisapupphā honti,
nigguṇḍī siriniguṇḍīti17 pakatīnigguṇḍī c'; eva kāḷanigguṇḍī ca, paṅgurā
ti paṅgurarukkhā, kusumbharā ti eke gacchā, dhanutakkārī pupphehi sobhitā18,
acchivā ti ādayo rukkhā yeva, setagerutagarakā19 ti setagerū ca tagarakā
ca20, maṃsikuṭṭhā21 kulāvarā ti maṃsigacchā ca koṭṭhagacchā22 ca kulā-
varā ca, akuṭilā ti ujukā, agyāgāraṃ -- ti agyāgāraṃ parikkhipitvā ṭhitā ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ṇāni
2 Cks sarā.
3 Bd sa-.
4 Bd usatosaraṃ.
5 Bp -pārisā.
6 Bd paddakā.
7 Bd saranigg-.
8 Bd -ṇāni.
9 Cks acci-.
10 Ck setaṅgaru nagarakā, Cs setaheru, tagarakā, Bd setaggāru ca
taggarā, Bs takeru ca garākā.
11 Cks yanti.
12 Bd rattakamālā.
13 Cks vāyanā, Bd vhayanā?
14 Bd vāraṇarukkhā cavhayanā rukkhā ca.
15 Bd ubhatosaraṃ.
16 Bd setagaccharukkhā.
17 Bd saranigg-.
18 Cks -taṃ.
19 Ck -turakā, Cks tatatarakā, Bd setaggaru ca taggarā.
20 Bd setaggaru ca taggarā ca.
21 Cks -koṭṭhā.
22 Bd kuṭhu-.
[page 536]
536 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).392: Ath'; ettha udakantasmiṃ bahujāto phaṇijjako
muggatiyo karatiyo sevālasiṃsakaṃ bahu. || Ja_XXII:2076 ||
Ja_XXII.10(=547).393: Uddhā1 pavattaṃ ullulitaṃ makkhikā hiṅgujālaka
dāsimakañcako2 c'; ettha bahu nīcekalambakā. || Ja_XXII:2077 ||
Ja_XXII.10(=547).394: Elambarakasaṃchannā3 rukkhā tiṭṭhanti brāhmaṇa
sattāhaṃ dhārayamānānaṃ gandho tesaṃ na chijjati. || Ja_XXII:2078 ||
Ja_XXII.10(=547).395: ubhato saraṃ mucalindaṃ pupphā tiṭṭhanti sobhanā4,
indīvarehi sañchannaṃ vanan tam upasobhitaṃ5,
addhamāsaṃ dhārayamānānaṃ gandho tesaṃ na chijjati. || Ja_XXII:2079 ||
Ja_XXII.10(=547).396: Nīlapupphisekadhārī6 pupphitā girikaṇṇikā,
kaṭerukkhehi sañchannaṃ vanan taṃ tuḷasīhi ca || Ja_XXII:2080 ||
Ja_XXII.10(=547).397: Sammaddat'; eva7 gandhena pupphasākhāhi taṃ vanaṃ,
bhamarā pupphagandhena samantā-m-abhināditā. || Ja_XXII:2081 ||
Ja_XXII.10(=547).398: Tīṇi kakkarujātāni tasmiṃ sarasi brāhmaṇa
kumbhamattāni c'; ekāni murajamattāni tā8 ubho ti. || Ja_XXII:2082 ||
Ta. phaṇijjako9 ti bhūtanako, muggatiyo ti ekā muggajāti, karatiyo
ti rājamāso, sevālasiṃsakan ti ime pi10 gacchā yeva, api ca siṃsakan ti
rattacandanaṃ vuttaṃ, uddhā1 pavattaṃ -- ti taṃ upakaṃ tīramariyā daban-
dhanaṃ vātāhataṃ ullulitaṃ hutvā tiṭṭhati, makkhikā -- ti hiṅgujālakasaṃkhāte
pi vikasitapupphagacche pañcavaṇṇā madhumakkhikā madhurassarena viravantiyo
ta, vicarantīti a., dāsimakañcako11 c'; etthā 'ti, imāpi dve rukkhajātiyo ettha,
nīcekalambakā ti nīcakalambakā, elambarakasañchannā ti evaṃ nāmi-
kāya valliyā sañchannā, tesan ti tesaṃ tassā valliyā pupphānaṃ sabbesam pi
tesaṃ dāsimakādīnaṃ pupphānaṃ sattāhaṃ gandho na chijjati evaṃ gandha-
sampannāni pupphāni rajatapaṭṭasadisavālukapuṇṇabhūmibhāge, gandho tesan
ti tesaṃ indīvarapupphādīnaṃ gandho addhamāsaṃ na chijjatīti, nīlapupphīti
ādikā pupphavalliyo, tulasīhi cā 'ti tuḷasigacchehi ca, kakkarujātānīti
valliphalāni, ta. ekissā valliyā phalani mahāghaṭamattāni dvinnaṃ mutiṅga-
mattāni, tena vuttaṃ mutiṅgamattāni tā12 ubho ti.
Ja_XXII.10(=547).399: Ath'; ettha sāsapo bahuko nādiyo13 haritāyuto
asī tālā va tiṭṭhanti chejjā indīvarā bahū. || Ja_XXII:2083 ||
Ja_XXII.10(=547).400: Apphoṭā14 suriyavallī ca kāḷiyā15 madhugandhiyā
asokā mudayantī ca vallibho khuddapupphiyo || Ja_XXII:2084 ||
Ja_XXII.10(=547).401: Korandakā anojā ca pupphitā nāgavallikā16
rukkham āruyha tiṭṭhanti phullā kiṃsukavalliyo. || Ja_XXII:2085 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks uddā.
2 Cks -makacako.
3 Bd elampurukkha-.
4 Bd bhāgaso.
5 Bd varaṃ tamupasobhati.
6 Bd -setavāri.
7 Bd sammoditeva.
8 Bd vā.
9 Cks pa-.
10 Ck hi.
11 Cks -makasako.
12 Bd murajamattāni te.
13 Bd nāriyo.
14 Cks appo-.
15 Bd ko-.
16 Bd mallikā.
[page 537]
10. Vessantarajātaka. (547.) 537
Ja_XXII.10(=547).402: Kaṭeruhā ca vāsantī1 yūthikā madhugandhiyo
nīliyā2 sumanā bhaṇḍī sobhati padumuttaro. || Ja_XXII:2086 ||
Ja_XXII.10(=547).403: Pāṭalisamuddakappāsī kaṇikārā ca pupphitā
hemajālā va dissanti rucirā aggisikhūpamā. || Ja_XXII:2087 ||
Ja_XXII.10(=547).404: Yāni kāni ca pupphāni thalajān'; udakāni ca
sabbāni tattha dissanti, evaṃ rammo mahodadhīti. || Ja_XXII:2088 ||
Ta. sāsapo ti siddhatthako, bahuko3 ti bahu, nādiyo4 haritāyuto
ti haritena āyuto5 nādiyo4, ime dve lasunajātiyo, so pi lasuno ta. bahuko ti
a., asī -- ti asīti evannāmikā rukkhā sinidhāya bhūmiyaṃ ṭhitā tālā viya
tiṭṭhanti, chejjā -- ti udakapariyante bahū suvaṇṇaindīvarā muṭṭhinā chinditabbā
hutvā ṭhitā apphoṭā6 ti apphoṭavalli6, vallibho -- ti vallibho ca khudda-
pupphiyo ca nāgavallikā7 ti vallināgā8, kiṃsuka -- ti sugandhamattā valli-
jāti, kaṭeruhā ca vāsantīti9 ime ca dve pupphagacchā, madhugandhiyā
ti madhusamānagandhā, niliyā sumanā bhaṇḍīti vallisumanā ca10 bhaṇḍī
ca, padumuttaro ti eko rukkho, kaṇikārā ti vallikārāpi11 rukkhakaṇikā
rāpi, hemajālā vā ti pasāritahemajālā viya dissanti, mahodadhīti mahato
udakassa ādhārabhūto Mucalindasaro.
Ja_XXII.10(=547).405: Ath'; assā pokkharaṇiyā pahūtā12 vārigocarā
rohitā naḷapī siṅgū kumbhilā makarā susū || Ja_XXII:2089 ||
Ja_XXII.10(=547).406: Madhū ca madhulaṭṭhī ca tālisā ca piyaṅgukā
unnakā13 bhaddamuttā ca satapupphā14 ca lolupā || Ja_XXII:2090 ||
Ja_XXII.10(=547).407: Surabhī ca rukkhā tagarā pahūtā12 tuṅgavaṇṭakā15
padmakā naradā kuṭṭhā jhāmakā ca hareṇukā || Ja_XXII:2091 ||
Ja_XXII.10(=547).408: Haliddakā gandhasīlā hiriverā16 ca guggulā
vibhedikā corakā kuṭṭhā kappurā ca kaliṃgu cā17 'ti. || Ja_XXII:2092 ||
Ta. Athassā po -- ti idha pokkharaṇīsadisatāya saram eva pokkharaṇīti
vadati, rohitā ti ādīni tesaṃ vārigocarānaṃ nāmāni, madhū cā 'ti nimmak-
khikamadhuñ c'; eva, madhulaṭṭhī cā 'ti laṭṭhimadhuñ ca, tālisā ti ādikā
sabbagandhajātiyo.
Ja_XXII.10(=547).409: Ath'; ettha sīhavyagghā ca purisālū ca hatthiyo
eṇeyyā pasadā c'; eva rohiccasarabhā migā || Ja_XXII:2093 ||
Ja_XXII.10(=547).410: Koṭṭhusunā sulopī18 ca tuliyā naḷasannibhā
camarī calanī laṃghī jhāpitā makkaṭā picu13. || Ja_XXII:2094 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vāsanti, Cks vāsenti.
2 Bd nāliyā, Cs nilīyā, Ck nīlīyā.
3 Cks pahūto.
4 Bd nāriyo.
5 Bd ayu-.
6 Cks appo-.
7 Bd -mallikā.
8 Bd adds ca mallikā ca.
9 Cks vāsentīti, Bd vāsintīti.
10 Bd adds pakatisumanā ca.
11 so Cks for vallīkaṇikārāpi? Bd vaṇṇikaṇikārāpi.
12 Bd bahukā.
13 Bd kuṭantajā.
14 Bd seta-.
15 Bd tuṅkavallikā.
16 Bd hari-.
17 Bd -gukā.
18 Bd sunopi, Cks salopī.
19 Bd pica, Cs ca.
[page 538]
538 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).411: Kakkaṭā1 katamāyā2 ca ikkā goṇasirā bahū
khaggā varāhā nakulā kālak'; ettha bahūtaso3 || Ja_XXII:2095 ||
Ja_XXII.10(=547).412: Mahisā soṇā sigālā ca pampakā ca samantato
ākuccā pacalākā ca citrakā cāpi dīpiyo || Ja_XXII:2096 ||
Ja_XXII.10(=547).413: Pelakā ca vighāsādā sīhā kokanisātakā4
aṭṭhapādā ca romā5 ca bhassarā6 ca kukutthakā7. || Ja_XXII:2097 ||
Ja_XXII.10(=547).414: Caṃkorā kukkuṭā nāgā aññamaññaṃ pakūjino
bakā balākā najjuhā dindibhā koñcavādikā8. || Ja_XXII:2098 ||
Ja_XXII.10(=547).415: Vyaghīnasā lohapiṭṭhā pampakā jīvajīvakā
kapiñjarā9 tittirāyo kulāvā paṭikuttakā || [Ja_XXII:2098*] ||
Ja_XXII.10(=547).416: Maddālakā cetakedu10 bhaṇḍutittiranāmakā
celāvakā piṅgulāyo godhakā aṅgahetukā || Ja_XXII:2099 ||
Ja_XXII.10(=547).417: Karaviyā ca saggā ca uhuṃkārā ca kukkuhā
nānādijagaṇākiṇṇaṃ nānāsaranikujjitan ti. || Ja_XXII:2100 ||
Ta. parisālū 'ti vaḷavāmukhapekkhiyo11, rohicca -- ti rohitā c'; eva
sarabhamigā ca, koṭṭhasuṇā ṭi sigālasunakhā, katthusoṇā12 ti pi pāṭho, sulo-
picā13 'ti esāpi ekā khuddakamigajāti, tuliyā ti pakkhabiḷāḷa14, naḷa-
sannibhā ti naḷapupphavaṇṇā rukkhasunakhā ca, camarī calanīlaṃghīt
camarā migā ca calanī ca laṃghī ca calanti15 vātamigā ca16, jhāpitā -- ti
dve pi makkaṭajātiyo, picū ti sarapariyante gocaragāhikā ekā makkaṭajāti
kakkaṭā katamāya17, ti dve mahāmigā, ikkā ti acchā, goṇasirā ti arañña-
goṇakā, kāḷakettha bahūtaso18 ti kālakamigā nām'; ettha19, soṇā sigālā
ti rukkhasunakhā ca sigālā ca, pampakā ti assamapadaṃ parikkhipitvā ṭhitā
mahāveṇupampaṭikā20, ākuccā21 ti godhā, pacalākā ti gajakumbhamigā,
citrakāpi dīpiyo ti citramigā ca dāpimigā ca, pelakā cā 'ti sasā23, vighā-
sādā ti ete sakuṇā, sīhā ti kesarasīhā, kokanisātakā23 ti kokaṃ gahetvā
khādanasīlā duṭṭhamigā, bhassarā6 ti setahaṃsā, kakutthakā24 ti kakuttha-
sakuṇā25, caṃkorā ca vanakukkuṭā ca, dindibhā koñcavādikā26 ti
ime tayo pi sakuṇā yeva, vyagghinasā ti senā, lohapiṭṭhā ti lohitavaṇṇa-
sakuṇā, pampukā ti pampaṭakā, kapiñjarā -- ti kapiñjarā ca tittirā ca,
kulāvā -- ti ime dve pi sakuṇā, maddālakā cetakedū 'ti maddālakā ca
celakedu ca27, bhaṇḍutittiranāmakā ti bhaṇḍū ca tittirā ca nāmakā ca,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kakuṭā, Cks kaṇṭakā.
2 Bd kaḷa-.
3 so Bd; Cks -tayo.
4 Bd -nisādakā
5 Bd morā.
6 Cks ha-.
7 Cks kuka-, Bd kukuṭhakā.
8 Cks kuñja-, Bd koñcavājikā.
9 Bd kampicanā, Ck -jatā.
10 so Cks; Bd celaketu.
11 Bd -yakkhiniyo.
12 Bd kotthasoṇā.
13 Bd sunopicā.
14 Bd pakkhipilārā.
15 Cs canti, Bd omits calanti.
16 Cks omit ca.
17 Bd kakkuṭākaṭa-.
18 Cks tayo.
19 Bd ettha sare kaḷakā ca bahūtaso ca.
20 Bd -veḷukkā pampaṭhakā.
21 Bd amattākucchā.
22 Cks sāsā.
23 Bd -ṇisādakā.
24 Bd kukkuṭhatā.
25 Bd kukkuṭhakā-.
26 Bd -vājikā.
27 Bd mandālakā ca celaketu ca.
[page 539]
10. Vessantarajātaka. (547.) 539
celābakā piṅgulāyo ti dve sakuṇajātiyo ca, tathā godhakā aṅgahetukā ti
saggā ti vānakasakuṇā1, uhuṃkārā ti ulūkā.
Ja_XXII.10(=547).418: Ath'; ettha sakuṇā santi nīlakā2 mañjubhāṇakā
modanti saha bhariyāhi aññamaññaṃ pakūjino. || Ja_XXII:2101 ||
Ja_XXII.10(=547).419: Ath'; ettha sakuṇā santi dijā mañjussarā sitā3
setacchakūṭā bhadrakkhā aṇḍajā citrapekhunā4. || Ja_XXII:2102 ||
Ja_XXII.10(=547).420: Ath'; ettha sakuṇā santi dijā mañjussarā sitā
sikhandinīlagīvāhi aññamaññaṃ pakūjino || Ja_XXII:2103 ||
Ja_XXII.10(=547).421: Kukutthakā5 kuḷīrakā koṭṭhapokkharasātakā6
kāḷāmeyyā baḷīyakkhā kadambā suvasālikā || Ja_XXII:2104 ||
Ja_XXII.10(=547).422: Haliddā lohitā setā ath'; ettha naḷakā bahū
vāraṇā hiṅgurājā7 ca kadambā suvakokilā || Ja_XXII:2105 ||
Ja_XXII.10(=547).423: Kukkusā8 kurarā9 haṃsā āṭā10 parivadantikā11
pākahaṃsā atibalā najjuhā jīvajīvakā || Ja_XXII:2106 ||
Ja_XXII.10(=547).424: Pārepatā ravihaṃsā cakkavākā nadīcarā
vāraṇābhirudā rammā ubho kālūpakūjino. || Ja_XXII:2107 ||
Ja_XXII.10(=547).425: Ath'; ettha sakuṇā santi nānāvaṇṇā bahū dijā
modanti saha bhariyāhi aññamaññaṃ pakūjino. || Ja_XXII:2108 ||
Ja_XXII.10(=547).426: Atth'; ettha sakuṇā santi nānāvaṇṇā bahū dijā
sabbe mañjūni kūjanti12 Mucalindam abhito13 saraṃ. || Ja_XXII:2109 ||
Ja_XXII.10(=547).427: Ath'; ettha sakuṇā santi karavī nāma te dijā
modanti saha bhariyāhi aññamaññaṃ pakūjino. || Ja_XXII:2110 ||
Ja_XXII.10(=547).428: Ath'; ettha sakuṇā santi karavī nāma te dijā
sabbe mañjūni kūjanti14 Mucalindam abhito saraṃ. || Ja_XXII:2111 ||
Ja_XXII.10(=547).429: Eṇeyyapasadākiṇṇaṃ nāgasaṃsevitaṃ vanaṃ
nānālatāhi sañchannaṃ kadalimigasevitaṃ. || Ja_XXII:2112 ||
Ja_XXII.10(=547).430: Ath'; ettha sāsapo bahuko15 nivāro varako bahu
sāli akaṭṭhapāko va ucchu tattha anappako. || Ja_XXII:2113 ||
Ja_XXII.10(=547).431: Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ,
khudaṃ pipāsaṃ aratiṃ tattha patto na vindati
yattha Vessantaro rājā saha puttehi sammati, || Ja_XXII:2114 ||
Ja_XXII.10(=547).432: Dhārento brāhmaṇaṃ vaṇṇaṃ āsadañ ca masañjaṭaṃ
cammavāsī chamā seti jātavedaṃ namassatīti. || Ja_XXII:2115 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd jātasakuṇā, Bs cāta.
2 so Ck; Cs sīlakā, Bds sālikā.
3 Cs ṭhitā.
4 Cks -pekkhanā, Bd -pakkhanā
5 Bd kukkuṭhakā.
6 Bd -ṭakā.
7 Bd bhiṅga-.
8 Bd ukkusā.
9 Bd kururū.
10 Cks āvā.
11 Bd parivattantikā.
12 Ck kuñjanti.
13 Bd ubhato.
14 Cks kujjanti.
15 Bd sayā bahukā.
[page 540]
540 XXII. Mahānipāta.
Ta. nīlakā1 ti rājimattapattā2, mañjussarā sitā3 ti nibaddha-
madhurassarā, setacchakūṭā4 bhadrakkhā ti ubhapassesu setehi akkhi-
kūṭehi samannāgatā sundarakkhā, aṇḍajācittapekkhanā5 ti aṇḍena jātā,
citrachattā6, kuḷīrakā ti kakkaṭakā7, koṭṭhā ti ādayo sakuṇā va, vāraṇā ti
hatthisakuṇā8, kadambā ti mahākadambā9 gahitā, suvakokilā ti kokilāhi10
saddhiṃ vicaraṇasukā11 c'; eva kokilā ca, kukkusā12 ti kāḷakabarā13, kurarā14
ti setakurarā14, āṭā{15} ti dabbīmukhasakuṇā, parivadentikā16 ti ekā sakuṇa-
jāti, vāraṇā -- ti rammābhirudā vāraṇā, ubho -- ti sāyaṃ pāto17 pabbata-
pādaṃ ekaninnādaṃ karontā nikūjanti, eṇeyya -- ti eṇimigehi ca pasatamigehi
ca ākiṇṇaṃ, ta patto ti brāhmaṇa Vessantarassa assamaṃ patto puriso ta
assame chātakaṃ vā pānīyaṃ pipāsaṃ18 vā ukkaṇṭhitaṃ vā na paṭilabhatīti.
Ja_XXII.10(=547).433: Idaṃ sutvā brahmabandhu isiṃ katvā padakkhiṇaṃ
udaggacitto pakkāmi yattha Vessantaro ahū ti. || Ja_XXII:2116 ||
Ta. yattha -- ti yasmiṃ ṭhāne Ve-ahosi taṃ ṭhānaṃ gato ti. Mahā-
vanavaṇṇanā niṭṭhitā.
Jūjako pi Accutatāpasena kathitamaggena gantvā catu-
rassarapokkharaṇiṃ patvā "ajja atisāyaṇho, idāni Maddī arañ-
ñato āgamissati, mātugāmo hi nāma19 antarāyakaro hoti, sve
tassā araññagatakāle assamapadaṃ gantvā Ve-raṃ dārake yā-
citvā tāya anāgatāya te gahetvā pakkamissāmīti", ath'; assa
avidūre ekasmiṃ sānupabbataṃ āruyha phāsukaṭṭhāne nipajji,
taṃ rattiṃ paccūsakāle Maddī supinaṃ addasa, evarūpo su-
pino ahosi: eko puriso kaṇho dve kāsāyāni paridahitvā dvīsu
kaṇṇesu rattamālā20 pilandhitvā21 āvudhahattho tajjento22 āgan-
tvā paṇṇasālaṃ pavisitvā Maddiṃ jaṭāsu gahetvā ākaḍḍhitvā
bhūmiyaṃ uttānaṃ pātetvā viravantiyā tassā dve akkhīni up-
pāṭetvā dve bāhāni chinditvā uraṃ bhinditvā paggharantaṃ
lohitabinduṃ hadayamaṃsaṃ ādāya pakkāmi, sā pabujjhitvā
bhītatasitā "pāpako me supino diṭṭho, supinapāṭhako pana me
Vessantarena sadiso nāma n'; atthi, pucchissāmi nan" ti cin-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds sālikā.
2 so Cks; Bd citrarājisatapattā.
3 Bd jitā.
4 Bd setakkhi.
5 Bd citrapakkhino.
6 so Ck; Cs -jantā, Bd -pattā.
7 Bd kukkuṭā.
8 Bd hatthiliṅgasakuṇā.
9 Bd -basakuṇā.
10 Bd kolehi.
11 Bd -ṇakasuvakā.
12 Bd ukkusā
13 Bd kāḷakururā.
14 Cks Bd kurūrā.
15 Cks aṭā
16 Cks -devantikā.
17 Ck pāta, Cs pātaṃ.
18 so Cs; Ck pāniyaṃpāniyaṃ pipāsaṃ, Bd vā pāniyapipāsaṃtam.
19 Bd adds dānassa.
20 Bd -laṃ.
21 Bd pinalantitvā.
22 Bd tajjanto.
[page 541]
10. Vessantarajātaka. (547.) 541
tetvā paṇṇasālaṃ gantvā Mahāsattassa paṇṇasāladvāraṃ āko-
ṭesi, M. "ko eso" ti ā., "ahaṃ deva Maddīti", "bhadde am-
hākaṃ katikavattaṃ bhinditvā kasmā akāle āgatā" ti, "deva
na kilesavasenāgacchāmi, api ca kho me pāpako supino diṭṭho"
ti1, "tena hi2 kathehi Maddīti", sā attanā diṭṭhaniyāmen'; eva
kathesi, M. supinam parigaṇhitvā "mayhaṃ dānapāramī3 pū-
rissati, sve mayhaṃ yācako āgantvā putte yācissatīti, Maddiṃ
assāsetvā uyyojessāmīti" cintetvā "Maddi tava dussayana-
dubbhojanehi cittaṃ āluḷitaṃ bhavissati, mā bhāyīti" mohetvā
assāsetvā uyyojesi, sā vibhātāya rattiyā sabbaṃ kattabbayutta-
kaṃ katvā dve putte āliṅgitvā sīsaṃ cumbitvā "ajja me
dussupino diṭṭho, appamattā tātā bhaveyyāthā" ti ovaditvā
"deva dārakesu appamattā hothā" 'ti Mahāsattaṃ4 putte pa-
ṭicchāpetvā pacchiādīni ādāya assūni puñjantī mūlaphalatthāya
vanaṃ pāvisi, Jūjako pi "idāni gatā bhavissatīti" sānupabhatā
oruyha ekapadikamaggena assamābhimukho agamāsi. M. pi
paṇṇasālato nikkhamitvā pāsāṇaphale5 suvaṇṇapaṭimā viya
nisīditvā "idāni yācako āgamissatīti" pipāsito viya surāsoṇḍo
tassāgatamaggaṃ6 olokento va nisīdi, puttāpi 'ssa pādamūle
kīḷanti, so maggaṃ olokento brāhmaṇaṃ āgacchantaṃ disvā
sattamāse nikkhittadānadhuraṃ ukkhipanto viya "ehi tvaṃ
tāva brāhmaṇā" 'ti somanassappatto Jālikumāraṃ āmantento
imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).434: Uṭṭhehi Jāli patiṭṭha, porāṇaṃ viya dissati,
brāhmaṇaṃ viya passāmi, nandiyo7 m'; ābhikīrare ti. || Ja_XXII:2117 ||
Ta. porāṇaṃ -- ti pubbe Jetuttaranagare nānādisāhi8 yācakānaṃ āgama-
naṃ viya ajja yācakānaṃ āgamanaṃ dissati, nandiyo7 mābhikīrare ti
etassa brāhmaṇassa diṭṭhakālato paṭṭhāya maṃ somanassāni abhikīranti abhik-
kamanti, ghammābhitattassa sīte sītūdakassa ghaṭasatasahassehi abhisiñcanakālo
viya jāto ti.
Taṃ sutvā kumāro āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs si.
2 Cks yaṃ devaṃ in the place of tena hi.
3 Cks -im.
4 Ck -tta, Bd -ttassa.
5 Cks -palake.
6 Bd tassāgamana-.
7 Cks nandiso.
8 Bd -sāni.
[page 542]
542 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).435: Aham pi tāta passāmi, yo so brahmā va dissati,
atthiko1 viya āyāti, atithī no bhavissatīti. || Ja_XXII:2118 ||
vatvā ca pana kumāro tassa apacitiṃ karonto uṭṭhāyāsanā
brāhmaṇaṃ paccuggantvā parikkhāragahaṇatthaṃ āpucchi, brāh-
maṇo taṃ oloketvā "ayaṃ V-rassa putto Jālikumāro nāma
bhavissati, ādito paṭṭhāy'; eva ca pharusavacanaṃ kathessā-
mīti" cintetvā "apehi apehīti" accharaṃ pahari, kumāro āgantvā
"ayaṃ brāhmaṇo ativiya pharuso kin nu kho" ti tassa sarīraṃ
olokento aṭṭhārasa purisadose passi, brāhmaṇo pi Bo-aṃ upa-
saṃkamitvā paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.10(=547).436: Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ, (V 323|16, 377|21)
kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2119 ||
Ja_XXII.10(=547).437: Kacci ḍaṃsā ca makasā ca2 appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe kacci hiṃsā na vijjatīti. || Ja_XXII:2120 ||
Bo. tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.10(=547).438: Kusulañ c'; eva no brahme atho brahme anāmayaṃ,
atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2121 ||
Ja_XXII.10(=547).439: Atho ḍaṃsā ca makasā ca2 appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe hiṃsā amhaṃ na vijjati. || Ja_XXII:2122 ||
Ja_XXII.10(=547).440: Satta no māse vasataṃ araññe jīvasokinaṃ3
imam{4} pi paṭhamaṃ passāma brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ
ādāya beluvaṃ daṇḍaṃ aggihuttaṃ kamaṇḍalum. || Ja_XXII:2123 ||
Ja_XXII.10(=547).441: Svāgatan te mahābrahme atho te adurāgataṃ,
anto pavisa bhaddan te, pāde pakkhālayassu te. || Ja_XXII:2124 ||
Ja_XXII.10(=547).442: Tindukāni5 piyālāni madhuke kāsumāriyo
phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ. || Ja_XXII:2125 ||
Ja_XXII.10(=547).443: Idam pi pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā,
tato piva mahābrahme sace tvaṃ abhikaṃkhasīti || Ja_XXII:2126 ||
vatvā ca pana M. cintesi: "ayaṃ brāhmaṇo na akāraṇena imaṃ
brahāraññaṃ āgato, āgamanakāraṇaṃ ñatvā taṃ papañcaṃ
akatvā pucchissāmi nan" ti cintetvā imaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd addhiko.
2 Bd omits ca.
3 Bd jivi-.
4 Cs Bd idaṃ.
5 Bd tiṇḍu-.
[page 543]
10. Vessantarajātaka. (547.) 543
Ja_XXII.10(=547).444: Atha tvaṃ kena vaṇṇena kena vā pana hetunā
anuppatto brahāraññaṃ, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XXII:2127 ||
Ta. kena vaṇṇenā 'ti kena kāraṇena, hetunā ti paccayena.
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).445: Yathā vārivaho pūro sabbakāle1 na khīyati
evan taṃ yācit'; āgañchiṃ, putte me dehi yācito ti. || Ja_XXII:2128 ||
Ta. vārivaho ti pañcasu mahānadīsu udavaho, na khīyatīti pipāsitehi
āgantvā hatthehi pi bhājanehi pi ussiñcitvā khīyamāno2 pi na khīyati3 evaṃ taṃ
yācituṃ gacchanti4, tvam pi saddhāya pūritattā5 evarūpo yevā 'ti maññamāno
ahaṃ taṃ yācituṃ āgañchiṃ, putte me -- ti mayā yācito tava putte mayhaṃ
dāsatthāya dehīti.
Taṃ sutvā M. somanassajāto hutvā pasāritahatthe6 sa-
hassatthavikaṃ ṭhapento viya pabbatapādaṃ unnādento i. g. ā.:
Ja_XXII.10(=547).446: Dadāmi na vikampāmi, issaro naya brāhmaṇa,
pāto gatā7 rājaputtī8 sāyaṃ uñchāto ehiti. || Ja_XXII:2129 ||
Ja_XXII.10(=547).447: Ekarattiṃ vasitvāna pāto gacchasi brāhmaṇa
tassā nahāte upaghāte9 atha ne māladhārine || Ja_XXII:2130 ||
Ja_XXII.10(=547).448: Ekarattiṃ vasitvāna pāto gacchasi brāhmaṇa
nānāpupphehi sañchanne nānāgandhavibhūsite
nānāmūlaphalākiṇṇe gacchiss-ādāya10 brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:2131 ||
Ta. issaro ti tvaṃ mama puttānaṃ issaro sāmiko hutvā etto11 naya
nayāhi, api ca kho pan'; etaṃ12 kāraṇaṃ atthi: etesaṃ mātā rājaputtī phalā-
phalatthāya pāto gatā sāyaṃ araññato āgamissati tāya ānītāni madhuraphalā-
phalāni paribhuñjitvā idh'; eva ṭhāne13 ajj'; ekarattiṃ vasitvā pāto va dārake
gahetvā gamissasīti14, tassa nahāte ti tāya nahāpite, upaghāte15 ti sī-
samhi16 upasiṃghite17, atha te māladhārine18 ti atha vicitrāya mālāya
alaṃkate mālaṃ vahamāne, pālipotthakesu pana atha te māladhārino ti likhitaṃ,
tass'; attho na vicārito, mūlaphalākiṇṇe ti maggapātheyyass'; atthāya dinnehi
nānāphalāphalehi ākiṇṇe, gacchissā ti gamissasīti19.
Jūjako āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -laṃ.
2 Cks -ne, Bd pivamāno.
3 Bd adds na sussati.
4 Bd evaṃ taṃ yācitāgañchinti.
5 Cks add yeva.
6 Cks -taṃ hatthe.
7 Bd gato; gatā wanting in Cks.
8 all three MSS. -i.
9 Bd upagghāte.
10 Bd gaccha ādāya.
11 Bd ete.
12 Cks ekaṃ.
13 Bd vane.
14 Cks omit ga-.
15 Bd upagghāte.
16 Cks sīsaṃ.
17 Cks -siṅghāte.
18 Cks -no.
19 gacchissā--wanting in Bd.
[page 544]
544 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).449: Na vāsam abhirocāmi, gamanaṃ mayha ruccati,
antarāyo pi me assa, gacchañ ñeva rathesabha. || Ja_XXII:2132 ||
Ja_XXII.10(=547).450: Na h'; etā yācayogī naṃ, antarāyassa kāriyā,
itthiyo1 mantaṃ jānanti, sabbaṃ gaṇhanti vāmato. || Ja_XXII:2133 ||
Ja_XXII.10(=547).451: Saddhāya dānaṃ dadato māsaṃ addakkhi mātaraṃ,
antarāyam pi sā kayirā, gacchañ ñeva rathesabha. || Ja_XXII:2134 ||
Ja_XXII.10(=547).452: Amantayassu te putte, mā te mātaraṃ addasuṃ,
saddhāya dānaṃ dadato evaṃ puññaṃ pavaḍḍhati. || Ja_XXII:2135 ||
Ja_XXII.10(=547).453: Āmantayassu te putte, mā te mātaram addasuṃ,
mādisassa dhanaṃ datvā rāja saggaṃ gamissatīti. || Ja_XXII:2136 ||
Ta. na hetā yācayogī nan ti ettha nan ti nipātamattaṃ, i. v. h.:
mahārāja etā itthiyo nāma na hi yācayogī yācanāya2 anucchavīkā na honti
kevalaṃ antarāyassa kāriyā ti dāyakānaṃ puññantarāyaṃ yācakānañ ca lābhan-
tarāyaṃ karonti, mantan ti itthiyo3 māyaṃ nāma jānanti, vāmato ti sab-
baṃ4 vāmato gaṇhati na dakkhiṇato5, saddhāya -- ti kammañ ca phalañ ca
saddahitvā dānaṃ dadato, māsan ti mā āsaṃ6 mātaraṃ addakkhi, kayirā ti
kareyya, āmantayassute ti jānāpehi mayā saddhiṃ pesehīti vadati, dadato
ti dadantassa.
Vessantaro āha:
Ja_XXII.10(=547).454: Sace tvaṃ n'; icchase daṭṭhuṃ mama bhariyaṃ patibbataṃ
ayyakass'; api dassehi7 Jāliṃ Kaṇhājinaṃ ubho8. || Ja_XXII:2137 ||
Ja_XXII.10(=547).455: Ime kumāre disvāna mañjuke piyabhāṇine
patīto sumano vitto9 bahuṃ dassati10 te dhanan ti. || Ja_XXII:2138 ||
Ta. ayyakassā 'ti mayhaṃ pituno Sañjaya-mahārājassa dvinnaṃ ku-
mārānaṃ ayyakassa, dassatīti11 so rājā tuyhaṃ bahuṃ dhanaṃ dassati12.
Jūjako aha:
Ja_XXII.10(=547).456: Acchedanassa bhāyāmi, rājaputta suṇohi me,
rājā13 daṇḍāya maṃ dajjā vikkiṇeyya haneyya vā
jino dhanañ ca dāse14 ca gārayhassa brahmabandhuyā ti. || Ja_XXII:2139 ||
Ta. acchedanassā 'ti acchinditvā gahaṇassa bhāyāmi, rājā15 -- ti ayaṃ
brāhmaṇo dārakacoro16 daṇḍam assa upanethā17 ti evaṃ daṇḍatthāya maṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd itthikā.
2 Cks yācamānāya.
3 Cks itthi.
4 Cks sabbā.
5 Cks -te.
6 Cks etesaṃ.
7 so Cks; Bd ayyakassāmi me dehi; read: ayyakassāp'; ime dehi?
8 Bd jālikaṇhājinācubho.
9 Bd citto.
10 Cks dasseti.
11 Ck dassati no ti, Cs dassati to ti, Bs dassati ne dhananti.
12 Cks dassasīti.
13 Ck Bd rāja.
14 Bd dāsāñ.
15 Bd rāja.
16 Cks add ti.
17 Bd dethā.
[page 545]
10. Vessantarajātaka. (547.) 545
rājānaṃ1 dadeyya, gārayh'; assa -- ti kevalaṃ brāhmaṇiyā ca garahitabbā2
bhavissāmīti.
Vessantaro āha:
Ja_XXII.10(=547).457: Ime kumāre disvāna muñjuke piyabhāṇine
dhamme ṭhito mahārājā Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano
laddhā pītisomanassaṃ bahuṃ dassati te dhanan ti. || Ja_XXII:2140 ||
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).458: Nāhan tam pi karissāmi yaṃ maṃ tvaṃ anusāsasi,
dārake ca ahaṃ nessaṃ brāhmaṇiyā paricārake ti. || Ja_XXII:2141 ||
Ta. dārake cā 'ti alaṃ mayhaṃ aññena dhanena ahaṃ ime dārake ca
attano brāhmaṇiyā paricārike3 nessāmīti.
Taṃ tassa pharusavacanaṃ sutvā dārakā piṭṭhipaṇṇasālaṃ
gantvā tato piṭṭhipaṇṇasālato pi palāyitvā gumbagahane nilī-
yitvā4 tatrāpi Jūjakenāgantvā gahitaṃ5 viya attānaṃ sampassa-
mānā kampantā katthaci ṭhātuṃ6 asamatthā ito c'; ito ca dhā-
vitvā caturassapokkharaṇītīraṃ gantvā ḍalhaṃ vākacīraṃ nivā-
setvā udakaṃ oruyha pokkharapattaṃ sīse ṭhapetvā udakena
paṭicchannā hutvā aṭṭhaṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).459: Tato kumārā vyadhitā7 sutvā luddassa bhāsitaṃ
tena tena padhāviṃsu Jāli Kaṇhājinā ubho8 ti. || Ja_XXII:2142 ||
Jūjako pi kumāre adisvā Bo-aṃ apasādesi "bho Ve-ra
tvaṃ idān'; eva mayhaṃ dārake datvā mayā ‘nāhaṃ Jetuttara-
nagaraṃ gamissāmi dārake mama9 brāhmaṇiyā paricārike
nessāmīti'; vutte iṅgitasaññaṃ datvā putte palāpetvā ajānanto
viya nisinno, n'; atthi maññe lokasmiṃ tayā sadiso musāvādo"
ti10, taṃ sutvā M. kampito hutvā "te palātā bhavissantīti"
cintetvā "brāhmaṇa mā cintayi, ānemi11 te kumāre" ti uṭṭhāya
piṭṭhipaṇṇasālaṃ gantvā tesaṃ vanagahanaṃ12 paviṭṭhabhāvaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd amaccānaṃ.
2 so all three MSS. for -o?
3 Cks -rikā.
4 Bd niliyiṃsu.
5 Cks -tā.
6 Bd sandhāretuṃ.
7 so Cks for vyathitā? Bd byādhitā.
8 Bd cubho.
9 Cks maṃ.
10 Bd -dīti.
11 Bd ānessāmi.
12 Bd gumba-.
[page 546]
546 XXII. Mahānipāta.
ñatvā padavaḷañjānusārena p-tīraṃ gantvā udake otiṇṇapadaṃ
disvā "udakaṃ oruyha ṭhitā bhavissantīti" ñatvā "tāta1 Jālīti"
pakkositvā gāthādvayam āha:
Ja_XXII.10(=547).460: Ehi tāta piyaputta2, pūretha mama pāramiṃ,
hadayaṃ me 'bhisiñcetha, karotha vacanaṃ mama. || Ja_XXII:2143 ||
Ja_XXII.10(=547).461: Yānanāvā ca me hotha acalā bhavasāgare,
jātipāraṃ tarissāmi santāressaṃ sadevakan ti3. || Ja_XXII:2144 ||
Tāta Jālīti pakkosi4, kumāro pitu saddaṃ sutvā evaṃ
cintesi: "brāhmaṇo maṃ yathāruciṃ karotu pitarā saddhiṃ
dve kathā na kathessāmīti" sīsaṃ nīharitvā pokkharapattāni
viyūhanto udakā uttaritvā M-assa dakkhiṇapāde patitvā gop-
phakasandhiṃ daḷhaṃ gahetvā parodi, atha naṃ M. āha: "tāta
bhaginī te kuhin" ti, "tāta ime sattā nāma bhaye uppanne attā-
nam eva rakkhantīti", atha M. "puttehi me katikā kathā bha-
vissantīti" ñatvā "ehi amma Kaṇhe" ti pakkositvā gāthadvayaṃ ā.:
Ja_XXII.10(=547).462: Ehi amma piyadhīti5, pūretha mama pāramiṃ6,
hadayam me 'bhisiñcetha, karotha vacanaṃ mama. || Ja_XXII:2145 ||
Ja_XXII.10(=547).463: Yānanāvā7 ca me hotha acalā bhavasāgare,
jātipāraṃ tarissāmi uddharissaṃ8 sadevakan ti. || Ja_XXII:2146 ||
Sāpi "pitarā saddhiṃ dve kathā na kathessāmīti" tath'
eva uttaritvā M-assa vāmapāde patitvā gopphakasandhiṃ9 daḷ-
haṃ gahetvā parodi, tesaṃ assūni M-assa phullapadumavaṇṇe
pādapiṭṭhe patanti, tassa assūni tesaṃ suvaṇṇaphalakasadisāya
piṭṭhiyā patanti, atha M. kumāre uṭṭhāpetvā assāsetvā "tāta
Jāli, kiṃ tvaṃ mama dānavittabhāvaṃ na jānāsi, ajjhāsayam
me tāta matthakaṃ pāpehīti" vatvā goṇe agghāpento viya
tatth'; eva ṭhito kumāre agghāpesi, so kira puttaṃ āmantetvā
āha: "tāta Jāli, tvaṃ bhujisso hotukāmo brāhmaṇassa nikkha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ammatāta.
2 Bd piyāputtā.
3 Bd adds tattha hadayaṃ me bhisiñcethā ti brāhmaṇa akkosanena uṇhaṃ
mama hadayaṃ vupasametha bhavasāgare ti sāgarasadise bhave acalā
yānā ca nāvā ca me hotha ahaṃ sadevakaṃ lokaṃ jātipāraṃ tāressāmīti.
4 Bd omits tāta--.
5 Bd piyā dhitā.
6 Cks piyā me dānapārami.
7 Cks yanā-.
8 Cks -rissāmi
9 all three MSS. goppa-.
[page 547]
10. Vessantarajātaka. (547.) 547
sahassaṃ datvā bhujisso bhaveyyāsi, bhaginī pi kho pana te
uttamarūpadharā, koci nīcajātiko brāhmaṇassa kiñcid eva
dhanaṃ datvā tava bhaginiṃ bhujissaṃ katvā jātisambhedaṃ
kareyya, aññatra raññā sabbasatadāyako nāma n'; atthi, tasmā
bhaginī te bhujissā hotukāmā brāhmaṇassa dāsasataṃ dāsi-
sataṃ hatthis. assas. usabhas. nikkhasatan ti sabbasataṃ1 datvā
bhujissā hotū" 'ti evaṃ kumāre agghāpetvā samassāsetvā
assamapadaṃ netvā kamaṇḍalunā udakaṃ gahetvā "ehi vata
bho brāhmaṇā" 'ti2 sabbaññutañāṇassa3 patthanaṃ katvā uda-
kaṃ pātetvā "puttena me sataguṇena sahassaguṇena satasa-
hassaguṇena sabbañūtañāṇam eva piyataran" ti paṭhaviṃ unnā-
dento brāhmaṇassa piyaputtadānaṃ adāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).464: Tato kumāre ādāya Jāliṃ Kaṇhājinaṃ ubho4
brāhmaṇassa adā dānaṃ Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano. || Ja_XXII:2147 ||
Ja_XXII.10(=547).465: Tato kumāre ādāya Jāliṃ Kaṇhājinaṃ ubho4
brāhmaṇassa adā vitto5 puttake dānam uttamaṃ. || Ja_XXII:2148 ||
Ja_XXII.10(=547).466: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ,
yaṃ kumāre padinnamhi medinī samakampatha. || Ja_XXII:2149 ||
Ja_XXII.10(=547).467: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ,
yaṃ pañjalikato rājā kumāre sukhavacchite6
brāhmaṇassa adā dānaṃ Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano ti. || Ja_XXII:2150 ||
Ta. vitto5 ti pītisomanassajāto hutvā, tadāsi yaṃ bhiṃsanakan ti
tadā dānatejena unnadantī7 mahāpaṭhavī kampi, Sinerupabbatarājā onami, sabbe
devā sādhukāram adaṃsu, yāva Brahmalokā ekakolāhalam ahosi, khaṇikavassaṃ
vassi8, akālavijjulatā nicchariṃsu, Himavantavāsino sīhādayo sakala= Himavantaṃ
ekaninnādaṃ kariṃsu, evarūpaṃ bhiṃsanakaṃ ahosi, Pāliyaṃ pana medinī
samakampathā9 'ti ettakam eva vuttaṃ, yan ti yadā, sukhavacchite ti su-
khasaṃvaḍḍhite sukhavasite sukhaparipālite adāsīti, bho brāhmaṇa puttena me
sataguṇena sahassag. satasahassag. sabbaññūtañāṇam eva piyataran ti tass'
atthāya adāsīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tāni.
2 Bd adds āmantetvā.
3 Bd adds paccayo hotuti.
4 Cs -jinā ubho, Bd -jinaṃ cubho, Ck jālīkaṇhājināvubho.
5 Cks citto.
6 Cks -vajjite.
7 Cks -ti, Bd unnādenti.
8 Bd ghanika-, Cks vasi.
9 Bd sampakampathā.
[page 548]
548 XXII. Mahānipāta.
M. dānaṃ datvā "aho sudinnaṃ me dānan" ti pītiṃ up-
pādetvā kumāre olokento aṭṭhāsi. Jūjako pi vanagumbaṃ pavi-
sitvā valliṃ dantehi bhinditvā ādāya kumārassa dakkhiṇa-
hatthaṃ kumārikāya vāmahatthena saddhiṃ ekato bandhitvā
tam eva vallikoṭīhi poṭhayamāno gahetvā pāyāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).468: Tato so brāhmaṇo luddo lataṃ dantehi chindiya
latāya hatthe bandhitvā latāya anumajjatha. || Ja_XXII:2151 ||
Ja_XXII.10(=547).469: Tato so rajjum ādāya daṇḍam ādāya1 brāhmaṇo
ākoṭayanto te2 neti3 Sivirājassa pekkhato ti. || Ja_XXII:2152 ||
Ta. tesaṃ pahaṭaṭṭhāne chavi chijjati lohitaṃ paggharati,
paharaṇakāle aññamaññaṃ piṭṭhiṃ dadanti4, ath'; ekasmiṃ
visamaṭṭhāne brāhmaṇo pakkhalitvā pati, kumārānaṃ mudu-
hatthehi thaddhavalli gaḷitvā gatā, te rodamānā palāyitvā
M-assa santikaṃ āgamiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).470: Tato kumārā pakkāmuṃ brāhmaṇassa pamuñciya,
assupuṇṇehi nettehi pitaraṃ so udikkhati. || Ja_XXII:2153 ||
Ja_XXII.10(=547).471: Vedham assatthapattaṃ va pitu pād'; abhivandati,
pitu pādāni vanditvā idaṃ vacanam abravī: || Ja_XXII:2154 ||
Ja_XXII.10(=547).472: Ammā ca tāta nikkhantā, tvañ ca no tāta dassasi,
yāva ammam pi passemu atha no tāta dassasi. || Ja_XXII:2155 ||
Ja_XXII.10(=547).473: Ammā ca tāta nikkhantā, tvañ ca no tāta dassasi,
mā no tvaṃ tāta adadā yāva ammāpi eti5 no,
tadāyaṃ brāhmaṇo kāmaṃ vikkiṇātu hanātu vā: || Ja_XXII:2156 ||
Ja_XXII.10(=547).474: Balaṃkapādo addhanakho6 atha ovaḍḍhapiṇḍiko7
dīghuttaroṭṭho capalo kaḷāro bhagganāsako || Ja_XXII:2157 ||
Ja_XXII.10(=547).475: Kumbhūdaro bhaggapiṭṭhi atho visamacakkhulo8
lohamassu9 haritakeso valīnaṃ10 tilakāhato || Ja_XXII:2158 ||
Ja_XXII.10(=547).476: Piṅgalo ca vinato ca vikato11 ca brahā kharo12
ajināni ca sannaddho amanusso bhayānako. || Ja_XXII:2159 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd daṇḍañcādāya.
2 Cks so.
3 Cks nete.
4 Bd piṭhiyo namanti.
5 Bd etu.
6 so Cks; Bd andha-.
7 Bd obandha-.
8 Bd -uko.
9 Cks lomahassu.
10 Bd valinaṃ.
11 Bd -ṭo.
12 Cks karo.
[page 549]
10. Vessantarajātaka. (547.) 549
Ja_XXII.10(=547).477: Manusso udāhu yakkho maṃsalohitabhojano
gāmā araññaṃ āgamma dhanaṃ taṃ tāta1 yācati,
nīyamāne pisācena kin nu tāta udikkhasi, || Ja_XXII:2160 ||
Ja_XXII.10(=547).478: Asmā2 nūna te hadayaṃ āyasaṃ daḷhabandhanaṃ
yo no baddhe na jānāsi brāhmaṇena dhanesinā
accāyikena luddena yo no gāvo va sumbhati. || Ja_XXII:2161 ||
Ja_XXII.10(=547).479: Idh'; eva acchataṃ Kaṇhā na sā jānāti kismici
migīva khīrasammattā3 yūthā hīnā pakandatīti. || Ja_XXII:2162 ||
Ta. udikkhatīti pitu santikaṃ gantvā pakampamāno oloketi, vedhan
ti vedhamāno, tvañca no tāta dassasīti tāta tvañ ca amhe tāya anāgatāya
eva brāhmaṇassa adāsi, mā evaṃ kari, adhivāsehi tvaṃ kālaṃ tāta yāva ammam
pi passemu, atha no tāta ammāya diṭṭhakāle tvam pi dassasi, vikkiṇātu ha-
nātu vā ti tāta ammāya āgatakāle esa amhe vikkiṇātu vā hanātu vā yaṃ vā
icchati taṃ vā karotu, api ca kho pan'; esa kakkhaḷo pharuso aṭṭhārasahi purisa-
dosehi samannāgato ti aṭṭhārasapurisadose kathesi: tattha balaṃkapādo pat-
tharitapādo4, addhanakho5 ti pūtinakho ti a., atho ovaḍḍhapiṇḍiko6 ti
heṭṭhā galitapiṇḍikatamaṃ7, dīghuttaroṭṭho ti mukham pidahitvā ṭhitena8
uttaroṭṭhena samannāgato, capalo ti paggharitalālo, kaḷāro ti sūkaradāṭhehi
samannāgato, bhagganāsako ti bhaggāya nāsāya s., lohamassū9 ti tamba-
vaṇṇamassu, haritakeso ti suvaṇṇavaṇṇakeso virūḷhakeso, valinan ti sarīra-
cammassa valīnagahito10, tilakāhato ti kāḷatilakehi parikkhitto11, piṅgalo ti
bilālakkhisadisehi akkhīhi s., vinato ti kaṭiyañ ca piṭṭhiyañ ca khandhe cā 'ti
tīsu ṭhānesu vaṃko, vikato ti vikatapādo12 abaddhasandhīti pi vuttaṃ, katākato13
ti vivarantehi aṭṭhisandhīhi samannāgato, brahā ti dīgho, amanusso ti na
manusso manussavesena vicaranto pi yakkho esa, bhayānako ti ativiyā bhiṃ-
sanako, manusso vā udāhu yakkho ti tāta sace evaṃ koci puccheyya atha maṃ-
salohitabhojano ti vattuṃ yuttaṃ, dhanan taṃ tāta yācatīti tāta esa am-
hākaṃ maṃsaṃ khāditukāmo tumhe puttadhanaṃ yācati, udikkhasīti maj-
jhattaṃ14 pekkhasi, asmā15 nūna te hadayan ti tāta mātāpitunnaṃ hadayan
nāma puttesu mudukaṃ hoti puttānaṃ dukkhaṃ na sahati16, tava pana pāsāṇo17
viya maññe hadayaṃ athavā18 āyasaṃ daḷhabandhanaṃ, tena amhākaṃ evarūpe
dukkhe uppanne19 na jānāsīti ajānanto viya acchasi, accāyikena luddenā
'ti ativiya luddena pamāṇātikkantena, yo no ti brāhmaṇena no amhe kanittha-
bhātike baddhe bandhite yo tvaṃ na jānāsi20, sumbhatīti poṭheti21, idheva
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks dhanaṃ tātāva.
2 Cks add ha.
3 Bd khirasampattā, Cks sara-.
4 Bd patthaṭa-.
5 Bd anta-, Bs andha-.
6 Cks ovaḍḍhi, Bd obandha-.
7 so Ck; Cs -piṇḍitatamaṃ, Bd -piṇḍimaso.
8 Bds add dīghena.
9 Cks lomahaṃsū.
10 so Cks; Bd valigahitaṃ.
11 Bd -kiṇṇo.
12 Ck vinata-, Bd vikoṭo ti vikaṭa-.
13 Bd kaṭakatā.
14 Bd ajhu.
15 Cks amma.
16 Bd -anti.
17 Bd -ṇa.
18 Cks ti.
19 Bd adds na rujjati.
20 Cks omit yo no ti--.
21 Bd poth-.
[page 550]
550 XXII. Mahānipāta.
acchatan ti tāta ayaṃ Kaṇhājinā na kiñci dukkhaṃ jānāti, yathā nāma khīra-
sammattā1 migapotikā yūthaparihīnā mātaraṃ apassantī khīratthāya pakandati
evaṃ ammaṃ apassantī kanditvā sussitvā marissatīti, tasmā mañ ñeva brāhmaṇassa
dehi, ahaṃ gamissāmi, ayaṃ Kaṇhājinā idh'; eva hotū 'ti.
Evaṃ vutte2 M. na kiñci kathesi, tato kumāro mātāpi-
tunnaṃ ārabbha paridevanto āha:
Ja_XXII.10(=547).480: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ labbhā hi pumunā idaṃ (supra p. 80)
yañ ca ammaṃ na passāmi3 tam me dukkhataraṃ ito. || Ja_XXII:2163 ||
Ja_XXII.10(=547).481: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ labbhā hi pumunā idaṃ
yañ ca tātaṃ na passāmi3 tam me dukkhataram ito. || Ja_XXII:2164 ||
Ja_XXII.10(=547).482: Sā nūna kapaṇā ammā cirarattāya rucchiti4
Kaṇhājinaṃ apassantī kumāriṃ cārudassaniṃ. || Ja_XXII:2165 ||
Ja_XXII.10(=547).483: So nūna kapaṇo tāto cirarattāya rucchiti5
Kaṇhājinaṃ apassanto kumāriṃ cārudassaniṃ. || Ja_XXII:2166 ||
Ja_XXII.10(=547).484: Sā nūna kapaṇā ammā ciraṃ rucchiti assame
Kaṇhājinaṃ apassantī kumāriṃ cārudassaniṃ. || Ja_XXII:2167 ||
Ja_XXII.10(=547).485: So nūna kapaṇo tāto ciraṃ rucchiti assame
Kaṇhājinaṃ apassanto kumāriṃ cārudassaniṃ. || Ja_XXII:2168 ||
Ja_XXII.10(=547).486: Sā nūna kapaṇā ammā cirarattāya rucchiti6,
aḍḍharatte va7 ratte vā nadīva avasucchati8. || Ja_XXII:2169 ||
Ja_XXII.10(=547).487: So nūna kapaṇo tāto cirarattāya rucchiti6.
aḍḍharatte va7 ratte vā nadīva avasucchati8. || Ja_XXII:2170 ||
Ja_XXII.10(=547).488: Ime te jambukā rukkhā vedisā sindhuvāritā
vividhāni rukkhajātāni -- tāni ajja jahāmase. || Ja_XXII:2171 ||
Ja_XXII.10(=547).489: Assatthā panasā ceme9 nigrodhā ca kapitthanā
vividhāni phalajātāni -- tāni ajja jahāmase. || Ja_XXII:2172 ||
Ja_XXII.10(=547).490: Ime tiṭṭhanti ārāmā ayaṃ sītodakā nadī
yatth'; assu pubbe kīḷāma -- tāni ajja jahāmase. || Ja_XXII:2173 ||
Ja_XXII.10(=547).491: Vividhāni pupphajātāni asmiṃ upari pabbate
yān'; assu pubbe dhārema -- tāni ajja jahāmase. || Ja_XXII:2174 ||
Ja_XXII.10(=547).492: Vividhāni phalajātāni asmiṃ upari pabbate
yān'; assu pubbe bhuñjāma -- tāni ajja jahāmase. || Ja_XXII:2175 ||
Ja_XXII.10(=547).493: Ime no hatthikā assā balivaddā ca no ime
yehi-ssu pubbe kīḷāma -- tāni ajja jahāmase ti. || Ja_XXII:2176 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sammatā, Bd -samattā.
2 Ck -o.
3 Bd passissaṃ.
4 Bd rucchati, Bs rujjati.
5 Bd ciraṃ rucchati assame.
6 Bd rucchati.
7 Cks ca.
8 Cks -sujjhati, Bd -sussati.
9 Bds cime.
[page 551]
10. Vessantarajātaka. (547.) 551
Ta. pumunā ti bhave vicarantena1 pumunā purisena mādisena, labbhā
ti labhitabbam eva, tamme dukkhataraṃ ito ti tam me ammaṃ passituṃ
alabhantassa dukkhaṃ hoti ito2 poṭhena dukkhato sataguṇena dukkhataraṃ,
rucchitīti rodissati, aḍḍharatteva rattevā ti sakalaratte vā amhe saritvā
ciraṃ rodissati, avasucchatīti3 appodakā kunnadī viya avasucchissati4, yathā5
khippam eva sussati evaṃ aruṇe uggacchante yeva sussitvā marissatīti adhippā-
yen'; evam āha, vedisā ti olambanasākhā, tānīti yesan no mūlapupphaphalāni6
gaṇhantehi7 ciraṃ kīḷitaṃ tāni ajja ubho pi mayaṃ jahāma, hatthikā ti ten'
eva amhākaṃ kīḷanatthāya katahatthikā8.
Evaṃ paridevamānam eva saddhiṃ bhaginiyā Jūjako pi
āgantvā poṭhento9 gahetvā pakkāmi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).494: Niyyamānā kumārā te pitaraṃ etad abruvuṃ:
ammaṃ ārogyaṃ vajjāsi tvañ ca tāta sukhī bhava. || Ja_XXII:2177 ||
Ja_XXII.10(=547).495: Ime no hatthikā assā balivaddā ca no ime
tāni ammāya dajjāsi sokaṃ tehi vinessati. || Ja_XXII:2178 ||
Ja_XXII.10(=547).496: Ime no hatthikā assā balivaddā ca no ime
tāni ammā udikkhantī10 sokaṃ pativinessatīti. || Ja_XXII:2179 ||
Mahāsattassa putte arabbha balavasoko uppajji hadaya-
maṃsaṃ uṇhaṃ ahosi, so11 kesarasīhena gahitamattavāraṇo viya
Rāhumukhe paviṭṭhacando viya kampamāno sakabhāvena san-
dhāretuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi paṇṇasālaṃ pavisitvā
karuṇaṃ paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).497: Tato Vessantaro rājā dānaṃ datvāna khattiyo
paṇṇasālaṃ pavisitvā karuṇaṃ paridevayīti. || Ja_XXII:2180 ||
Tatoparaṃ Mahāsattassa vilāpagāthā honti:
Ja_XXII.10(=547).498: Ka nv'; ajja chātā tasitā uparucchanti dārakā,
sāyaṃ saṃvesanākāle ko ne dassati bhojanaṃ. || Ja_XXII:2181 ||
Ja_XXII.10(=547).499: Ka nv'; ajja chātā tasitā uparucchanti dārakā,
sāyaṃ saṃvesanākāle amma chāt'; amha detha no. || Ja_XXII:2182 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -to.
2 Ck imenā.
3 Cks -sujjhati, Bd -sussati.
4 Cks -sujjhissati, Bd -sussissati.
5 Cks tathā.
6 Cks mūle pupphaphalābhi.
7 Bd gaṇhitehi.
8 Bd hatthirūpakā.
9 Bd adds te.
10 Cks -ti, Bd udikkhati.
11 Cks sokena.
[page 552]
552 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).500: Kathan nu pathaṃ gacchanti pattikā anupāhanā
santāsunehi1 pādehi, ko ne hatthe gahessati. || Ja_XXII:2183 ||
Ja_XXII.10(=547).501: Kathan nu so na lajjeyya sammukhā paharam mama
adūsakānaṃ puttānaṃ alajjī vata brāhmaṇo. || Ja_XXII:2184 ||
Ja_XXII.10(=547).502: Yo hi me dāsidās'; assa añño vā pana pessiko
tassāpi suvihīnassa3 ko lajjī4 paharissati. || Ja_XXII:2185 ||
Ja_XXII.10(=547).503: Vārijasseva me sato5 baddhassa kumināmukhe
akkosati paharati piye putte apassato ti. || Ja_XXII:2186 ||
Ta. Kanvajjā 'ti kathan nu ajja6, uparucchantīti saṭṭhiyojanamaggaṃ
upagantvā rodissanti, saṃvesanākāle ti mahājanassa paribhuñjanakāle7, ko
ne dassatīti ko nesaṃ bhojanaṃ dassati, kathannu pathaṃ gacchantīti
kathan nu saṭṭhiyojanamaggaṃ gamissanti, pattikā ti hatthiyānādirahitā, anu-
pāhanā ti upāhanamattehi viyuttā sukhumālā vatapādā8, gahessatīti kila-
mathavinodanatthāya ko gaṇhissati, dāsidāsassā 'ti dāsidāso assa, añño
vā -- ti tassa pi dāso ti evaṃ paramparāyo mayhaṃ catuttho pesiyo pesana-
kārako assa, tassa evaṃ suvihīnassā9 'ti ayaṃ Vessantarassa dāsapatidāso ti
ñatvā ko ḷajjī paharissatīti lajjāsampanno ko pahareyya, yuttan nu kho
tassa nillajjassa mama putte paharitun ti, vārijassevā 'ti kumināmukhe bad-
dhassa macchasseva sato mama, apassato ti akāro nipātamattaṃ passantass'
eva piyaputte10 akkosati c'; eva garahati ca aho vata dāruṇo ti.
Atha M-assa kumāresu sinehena evaṃ parivitakko udapādi
"ayaṃ brāhmaṇo mama putte ativiya viheṭhetīti", sokaṃ san-
dhāretuṃ asakkonto "brāhmaṇaṃ anubandhitvā jīvitakkhayaṃ
pāpetvā ānessāmi te kumāre" ti, tato "aṭṭhānam etaṃ, kumā-
rānaṃ pīḷanaṃ atidukkhaṃ iti dānaṃ datvā anutappanaṃ
nāma sataṃ dhammo na hotīti" cintesi, tadatthajotanāya ime
dve parivitakkagāthā nāma honti:
Ja_XXII.10(=547).504: Ādu cāpaṃ gahetvāna khaggaṃ bandhitvā vāmato (III p. 340)
ānayāmi sake putte, puttānaṃ hi vadho dukho. || Ja_XXII:2187 ||
Ja_XXII.10(=547).505: Addhā hi me11 taṃ dukkharūpaṃ yaṃ kumārā vihaññare,
satañ ca dhammam aññāya ko datvā anutappatīti. || Ja_XXII:2188 ||
Ta. satan ti pubba-Bodhisattānaṃ paveṇiyaṃ dhammaṃ, so kira tasmiṃ
khaṇe Bodhisattapaveṇiṃ anussari, tato sabba-Bodhisattānaṃ dhanapariccāgaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cs Bd; Ck yan-.
2 Ck Bd -i, Cs ajjī.
3 Ck supihinassa, Cs supihīnassa, Bd suvihinassa.
4 Cks -i, Bd lajja.
5 Bd pemāto.
6 Bd kaṃ nu ajja.
7 Bd parivasanā-.
8 so Cs; Ck vana-, Bd sukhumālapādā, omitting vata.
9 Ck suvihitassā, Bd supihānassā.
10 Cks add koci.
11 Bd aṭhāna me.
[page 553]
10. Vessantarajātaka. (547.) 553
aṅgapariccāgaṃ jīvitap. puttap. bhariyapariccāgan ti ime pañca mahāpariccāge
apariccajitvā Buddha-bhūtapubbā nāma n'; atthi, ahaṃ tesaṃ abbhantaro1,
mayāpi puttadhītaro adatvā na sakkā Buddhena bhavitun ti cintetvā kiṃ tvaṃ
Vessantara paresaṃ dāsatthāya dinnaputtānaṃ dukkhabhāvaṃ na jānāsi yena2
brāhmaṇaṃ anubandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmīti saññaṃ uppādesi, dānaṃ
datvā pacchā anutāpo3 nāma tava ananurūpo ti evaṃ attānaṃ paribhāsitvā sace
pi so kumāre māressati4 dinnakālato paṭṭhāya mama na kiñci hotū 'ti evaṃ5
daḷhasamādānaṃ adhiṭṭhāya paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre pāsāṇa-
phalake kañcanapaṭimā viya nisīdi.
Jūjako pi6 kumāre poṭhetvā nesi. Tato kumāro vilapanto ā.:
Ja_XXII.10(=547).506: Saccaṃ kir'; evam āhaṃsu narā ekacciyā idha
yassa n'; atthi sakāmatā yathā n'; atthi7 tath'; eva so. || Ja_XXII:2189 ||
Ja_XXII.10(=547).507: Ehi Kaṇhe marissāma n'; atth'; attho jīvitena no
dinn'; amhā ti8 janindena brāhmaṇassa dhanesino
accāyikassa luddassa yo no gāvo va sumbhati. || Ja_XXII:2190 ||
Ja_XXII.10(=547).508: Ime te jambukā rukkhā vedisā sindhuvāritā (cfr. supra V. 488)
vividhāni rukkhajātāni tāni Kaṇhe jahāmase. || Ja_XXII:2191 ||
Ja_XXII.10(=547).509: Assatthā panasā ceme9 nigrodhā ca kapitthanā
vividhāni phalajātāni tāni Kaṇhe10 jahāmase. || Ja_XXII:2192 ||
Ja_XXII.10(=547).510: Ime tiṭṭhanti ārāmā ayaṃ sītodakā nadī
yatth'; assu pubbe kīḷāma tāni Kaṇhe10 jahāmase. || Ja_XXII:2193 ||
Ja_XXII.10(=547).511: Vividhāni pupphajātāni asmiṃ upari pabbate
yān'; assu pubbe dhārema tāni Kaṇhe10 jahāmase. || Ja_XXII:2194 ||
Ja_XXII.10(=547).512: Vividhāni phalajātāni asmiṃ upari pabbate
yān'; assu pubbe bhuñjāma tāni Kaṇhā10 jahāmase. || Ja_XXII:2195 ||
Ja_XXII.10(=547).513: Ime no hatthikā assā balivaddā ca no ime
yehi-ssu pubbe kīlāma tāni Kaṇhe10 jahāmase ti. || Ja_XXII:2196 ||
Ta. yassā 'ti yassa santike sakāmatā n'; atthi.
Puna brāhmaṇo ekasmiṃ visamaṭṭhāne pakkhalitvā patito,
tesaṃ hatthato bandhanaṃ11 muñcitvā gataṃ12, te pahaṭakukkuṭā
viya kampamānā palāyitvā ekavegen'; eva pitu santikaṃ gatā.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).514: Niyyamānā kumārā te brāhmaṇassa pamuñciya
tena tena padhāviṃsu Jāli Kaṇhājinā vubho13 ti. || Ja_XXII:2197 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds hoti.
2 Bd kena.
3 Cks -tappo.
4 Bd mārissati, Cks omit mā-.
5 Bd na kiñci kātabaṃ hotīti so.
6 Bd adds bodhisattassa mukhe.
7 Bd pitā atthi.
8 Cs Bd si.
9 Bd cime.
10 Cks -hā.
11 Bd bandhunavalli.
12 Bd gaḷitaṃ.
13 Bd cubho.
[page 554]
554 XXII. Mahānipāta.
Ta. tena tenā 'ti tena muttakhaṇena1 yena disābhāgena tesaṃ pitā atthi
tena padhāviṃsu, padhāvitvā pitu santikam eva gamiṃsū 'ti a.
Jūjako vegen'; uṭṭhāya vallidaṇḍahattho kappuṭṭhānaggi viya
uggiranto2 āgantvā "ativiya palāyituṃ chekā tumhe" ti hatthe
bandhitvā puna nesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).515: Tato so rajjum ādāya daṇḍam ādāya brāhmaṇo
ākoṭayanto te3 neti Sivirājassa pekkhato ti. || Ja_XXII:2198 ||
Evaṃ niyyamānesu Kaṇhājinā nivattitvā olokentī pitarā
sallapi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).516: Taṃ taṃ Kaṇhājinā voca ayaṃ maṃ tāta brāhmaṇo
laṭṭhiyā patikoṭeti ghare jātaṃ va dāsiyaṃ. || Ja_XXII:2199 ||
Ja_XXII.10(=547).517: Na cāyaṃ brāhmaṇo tāta, dhammikā honti brāhmaṇā,
yakkho brāhmaṇavaṇṇena khādituṃ tāta neti4 no,
niyyamāne pisācena kin nu tāta udikkhasīti. || Ja_XXII:2200 ||
Ta. tan ti taṃ passamānaṃ nisinnaṃ pitaraṃ Sivirājaṃ, dāsiyan ti
dāsikaṃ, khāditun ti khādanatthāya ayaṃ no giridvāraṃ asampatte yeva
ubhohi cakkhūhi surattalohitabindū5 paggharantehi khādissāmīti netīti, khādituṃ
pacituṃ6 vā neti, kiṃ amhe udikkhasi, sabbadā tvaṃ sukhito hohīti7.
Daharakumārikāya vilapantiyā kampamānāya gacchantiyā
M-assa balavasoko uppajji hadayavatthuṃ uṇham ahosi, nāsi-
kāya appahontiyā mukhena uṇhe assāsapassāse vissajjesi, assūni
lohitabindūni hutvā nettehi nikkhamiṃsu, so idaṃ evarūpaṃ
dukkhaṃ sinehadosen'; eva jāyati8 na aññena kāraṇena, sinehaṃ
akatvā majjhatten'; eva bhavitabban ti tathārūpaṃ sokasallaṃ
attano ñāṇabalena vinodetvā pakatinisinnākāren'; eva9 nisīdi.
Giridvāraṃ asampatte yeva kumārī vilapantī agamāsi:
Ja_XXII.10(=547).518: Ime no pādukā dukkhā, dīgho c'; addhā suduggamo,
nīce c'; olambate10 suriyo, brāhmaṇo ca tareti11 no. || Ja_XXII:2201 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kāraṇena, Cs vuttakāranena.
2 Bd avattharanto.
3 Cks so.
4 Cks netu.
5 Bd rattalohitehi.
6 Cks pacci-.
7 Cks hotīti.
8 Bd jātaṃ.
9 Cks -kāraṇeneva.
10 Ck nīcovo-, Cs nīcovā-, Bd niceco.
11 Ck va taroti, Cs va tarohi.
[page 555]
10. Vessantarajātaka. (547.) 555
Ja_XXII.10(=547).519: Okandāmasi1 bhūtāni pabbatāni vanāni ca,
sarassa sirasā vandāma supatitthe ca āpake2 || Ja_XXII:2202 ||
Ja_XXII.10(=547).520: Tiṇalatā ca3 osadhyo pabbatāni vanāni ca
ammaṃ ārogyaṃ vajjātha: ayan no neti brāhmaṇo. || Ja_XXII:2203 ||
Ja_XXII.10(=547).521: Vajjantu bhonto ammañ ca Maddiṃ amhāka mātaraṃ:
sace anupatitukāmāsi khippaṃ anupatiyāsi no, || Ja_XXII:2204 ||
Ja_XXII.10(=547).522: Ayaṃ ekapadī eti ujuṃ gacchati assamaṃ
tam eva anupatiyāsi4, api passesi no5 lahuṃ. || Ja_XXII:2205 ||
Ja_XXII.10(=547).523: Aho vata re jaṭini vanamūlaphalahārike
suññaṃ disvāna assamaṃ tan te dukkhaṃ bhavissati. || Ja_XXII:2206 ||
Ja_XXII.10(=547).524: Ativelaṃ nūna ammāya uñchāladdho6 anappako
yā no baddhe na jānāti brāhmaṇena dhanesinā
accāyikena luddena yo no gāvo va sambhati. || Ja_XXII:2207 ||
Ja_XXII.10(=547).525: Ah'; ajja7 ammaṃ passemu sāyaṃ uñchāto āgataṃ,
dajjā ammā brāhmaṇassa phalaṃ khuddena missitaṃ, || Ja_XXII:2208 ||
Ja_XXII.10(=547).526: Tadāyaṃ asito8 dhāto9 na bāḷhaṃ tarayeyya10 no,
sutā11 ca vata no pādā, bāḷhaṃ tāreti12 brāhmaṇo,
iti tattha vilapiṃsu kumārā mātugiddhino13 ti. || Ja_XXII:2209 ||
Ta. pādukā ti khuddapādā, okandāmasīti14 avankandāma15, apacitiṃ
nīcavuttiṃ dassentā jānāpema, sarassā 'ti imassa padumasarassa pariggāhikān'
eva16 nāgakulāni sirasā vandāma, supatitthe17 va āpake18 ti sobhanatit-
thāya19 nadiyā adhivatthadevatāpi vandāma, tiṇalatā cā 'ti20 tiṇāni ca olam-
banalatāyo ca, osadhyo ti osadhiyo sabbattha adhivatthā ca devatā sandhāy'
evam āha, anupatitukāmā ti sace pi sā amhākaṃ padānupadaṃ āgantukāmā,
api passesi no21 lahun ti api nāma etāya ekapadiyā anupatamānā puttake
te22 lahuṃ passeyyāsīti evaṃ taṃ vadeyyāthā 'ti, jaṭinīti baddhajaṭaṃ ārabbha
āha, mātaraṃ pamukhaṃ23 viya ālapanena ālapantī āha, ativelan ti pamāṇā-
tikkantaṃ katvā uñchācariyāya laddhaṃ vanamūlaphalāphalaṃ, khuddena
missitan ti tañ ca khuddakamadhunā missitaṃ, asito ti asitāsano24 pari-
bhuttaphalo, dhāto25 ti suhito, na bāḷhaṃ tarayeyyā26 'ti na thaddha-
vegena nayeyya27, mātugiddhino ti matari giddhena samannāgatā balava-
sinehā evaṃ vilapiṃsū 'ti. Kumārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks okanda-, Bd okkantāmasi.
2 Cks va āvake.
3 Bd tiṇalatāni.
4 Bd -patheyyāsi.
5 Cks ne.
6 so all three MSS.
7 Bd apijja.
8 Cks asino.
9 Ck dāto, Cs dāto corr. to dhāto.
10 Cks taraseyya, Bd dhārayeyya.
11 Bs punā.
12 Bd dhāreti.
13 Bd -gaddhino.
14 Bd okkantā-.
15 Bd -kantāma.
16 Cks pariggahaneva, Bd -ggāhikādeva.
17 Bd -tiṭhe.
18 Cks āvake.
19 Bd supatiṭhāya.
20 Bd tiṇalatāni.
21 Cks ne.
22 Bd amhe.
23 Bd paraṃmukhā.
24 so Bd; Cks āsito ti nisinno.
25 Bd tato.
26 Cks tareyyā, Bd dhārayeyya.
27 Bd dhārayeyya.
[page 556]
556 XXII. Mahānipāta.
Yaṃ pana taṃ raññā paṭhaviṃ unnādetvā brāhmaṇassa
piyaputtesu dinnesu yāva Brahmalokā ekakolāhalam ahosi tena
bhijjitahadayā Himavantavāsinīdevatāyo tesaṃ brāhmaṇena niy-
yamānānaṃ vilāpaṃ sutvā mantayiṃsu: "sace Maddī sakālass'
eva1 assamaṃ āgamissati tattha puttake adisvā Ve-raṃ puc-
chitvā brāhmaṇassa dinnabhāvaṃ sutvā balavasinehena padānu-
padaṃ dhāvitvā mahantaṃ dukkhaṃ anubhaveyyā" 'ti, atha
te2 devaputte "tumhe sīhavyagghadīpivesena3 nimmitvā deviyā
gamanamaggaṃ4 rumbhitvā5 yāciyamānāpi6 yāva suriyass'
atthaṃgamā maggaṃ adatvā yathā candālokena assamaṃ pa-
visati evam assā sīhādīhi aviheṭhanatthāya ārakkhaṃ kareyyā-
thā" 'ti āṇāpesuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).527: Tesaṃ lālappitaṃ sutvā tayo vāḷā vane migā
sīho vyaggho ca dīpī ca idaṃ vacanaṃ abravuṃ: || Ja_XXII:2210 ||
Ja_XXII.10(=547).528: Mā h'; eva no rājaputtī sāyaṃ uñchāto āgamā
mā h'; ev'; amhākaṃ nibbhoge heṭhayittha vane migā. || Ja_XXII:2211 ||
Ja_XXII.10(=547).529: Sīho ce7 naṃ viheṭheyya vyaggho dīpī ca lakkhaṇaṃ
n'; eva Jātikumār'; assa kuto Kaṇhājinā siyā,
ubhayen'; eva jīyetha patiṃ putte ca lakkhaṇā ti. || Ja_XXII:2212 ||
Ta. idaṃ vacanamabravun ti tumhe tayo janā sīho ca vyaggho ca
dīpī cā 'ti evaṃ tayo vāḷamigā hothā 'ti idan tāva devatā tayo devaputte abra-
vuṃ, māheva no ti Maddī rājaputtī uñchāto sāyaṃ mā no āgamā candālokena
sāyam eva gacchatū 'ti vadanti, mā hevamhākaṃ nibbhoge ti amhākaṃ
bhoge vijite amhākaṃ vanaghaṭāya mā naṃ koci migo heṭheti8, yathā na heṭ-
ṭheti9 evam assa ārakkhaṃ gaṇhathā ti vadanti, sīho ce7 nan ti sace hi nam
anārakkhaṃ sīhādīsu koci viheṭheyya ath'; assā jīvitakkhayaṃ pattāya n'; eva
Jāli assa kuto Kaṇhājinā siyā, evaṃ sā lakkhaṇasampannā, ubhayeneva -- ti
dvīhi koṭṭhāsehi jīyeth'; eva, tasmā susaṃvihitam assā ārakkhaṃ karotha 'ti.
Atha te devaputtā "sādhū" 'ti tāsaṃ devatānaṃ vacanaṃ
paṭisuṇitvā sīhavyagghadīpino hutvā gantvā tassā āgamana-
magge paṭipāṭiyā nipajjiṃsu. Maddī pi kho "ajja mayā dussu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kālasseva.
2 Bd tayo.
3 Cks -se.
4 Bd āga-.
5 Ck rūhahitvā.
6 Cks yācamānāpi,
7 Cks va.
8 Bd hedhayittha.
9 Bd vihedhesi.
[page 557]
10. Vessantarajātaka. (547.) 557
pino diṭṭho, sakālass'; eva mūlaphalaṃ gahetvā assamaṃ ga-
missāmīti" kampamānā mūlaphalāni upadhāresi, ath'; assa
hatthato khaṇitti1 patati, tathā aṃsato uggīvañ ca patati, dak-
khiṇakkhi ca phandati, phalino rukkhā aphalā viya aphalā ca
rukkhā phalino viya khāyiṃsu, dasa disā na paññāyiṃsu, sā
"kin nu kho idaṃ pubbe abhūtapubbaṃ ajja hotīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.10(=547).530: Khaṇittikam me patati dakkhiṇakkhi ca phandati
aphalā phalino rukkhā sabbā muyhanti me disā2. || Ja_XXII:2213 ||
Ja_XXII.10(=547).531: Tassā sāyaṇhakālamhi assamāgamanam pati
atthamitamhi suriyamhi vāḷā panthe upaṭṭhahuṃ. || Ja_XXII:2214 ||
Ja_XXII.10(=547).532: Nīce c'; olambate3 suriyo dūre ca vata assamo,
yañ ca tesaṃ ito hassaṃ4 tan te bhuñjeyyuṃ bhojanaṃ. || Ja_XXII:2215 ||
Ja_XXII.10(=547).533: So nūna khattiyo eko paṇṇasālāya acchati
tosento dārake chāte mamaṃ disvā anāyatiṃ. || Ja_XXII:2216 ||
Ja_XXII.10(=547).534: Te nūna puttakā mayhaṃ kapaṇāya varākiyā
sāyaṃ saṃvesanākāle khīrapītā va acchare. || Ja_XXII:2217 ||
Ja_XXII.10(=547).535: Te nūna puttakā mayhaṃ kapaṇāya varākiyā
sāyaṃ saṃvesanākāle vāripītā va acchare. || Ja_XXII:2218 ||
Ja_XXII.10(=547).536: Te nūna puttakā mayhaṃ kapaṇāya varākiyā
paccuggatā maṃ tiṭṭhanti vacchā bālā va mātaraṃ. || Ja_XXII:2219 ||
Ja_XXII.10(=547).537: Te nūna puttakā mayhaṃ kapaṇāya varākiyā
paccuggatā maṃ tiṭṭhanti haṃsā va upari pallale. || Ja_XXII:2220 ||
Ja_XXII.10(=547).538: Te nūna puttakā mayhaṃ kapaṇāya varākiyā
paccuggatā maṃ tiṭṭhanti assamassāvidūrato. || Ja_XXII:2221 ||
Ja_XXII.10(=547).539: Ekāyano ekapatho sarā sobbhā ca passato
aññaṃ maggaṃ na passāmi yena gaccheyya assamaṃ. || Ja_XXII:2222 ||
Ja_XXII.10(=547).540: Migā nam'; atthu rājāno kānanasmiṃ mahabbalā,
dhammena bhātaro hotha, maggaṃ me detha yācitā, || Ja_XXII:2223 ||
Ja_XXII.10(=547).541: Avaruddhass'; ahaṃ bhariyā rājaputtassa sirīmato
tañ cāhaṃ nātimaññāmi Rāmaṃ Sītā v'; anubbatā. || Ja_XXII:2224 ||
Ja_XXII.10(=547).542: Tumhe ca putte passatha5 sāyaṃ saṃvesanam pati
ahañ ca putte passeyyaṃ Jāliṃ6 Kaṇhājinaṃ c'; ubho7. || Ja_XXII:2225 ||
Ja_XXII.10(=547).543: Bahuñ c'; idaṃ mūlaphalaṃ bhakkho cāyaṃ anappako
tato upaḍḍhaṃ dassāmi maggaṃ me detha yācitā. || Ja_XXII:2226 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd adds: evaṃ sā paridevantī pakkāmi.
3 Cs ol-.
4 Ck bhassaṃ, Bd hāyaṃ for hāsaṃ?
5 Bd passatha.
6 Ck Bd jālī.
7 Bd -nāvubho c: -nāv'; ubho?
[page 558]
558 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).544: Rājaputtī ca no mātā rājaputto ca no pitā
dhammena bhātaro hotha maggaṃ me detha yācitā ti. || Ja_XXII:2227 ||
Ta. tassā ti tassā mama, assamāgamanampatīti assamaṃ paṭicca
sandhāya āgacchantiyā, upaṭṭhahun ti upaṭṭhāya ṭhitā, te kira paṭhamaṃ
paṭipāṭiyā nipajjitvā tāya āgamanakāle uṭṭhāya vijambhitvā maggaṃ rumbhantā1
paṭipāṭiyā tiriyaṃ aṭṭhaṃsu, yañca tesan ti ahañ ca yaṃ ito mūlaphalaṃ
tesaṃ harissan taṃ Ve-ro ca puttakā c'; assā 'ti te tayo pi janā bhuñjeyyuṃ,
aññaṃ tesaṃ bhojanaṃ n'; atthi, anāyatin ti anāgacchantiṃ maṃ ñatvā ekako
va nūna dārake tosento nisinno ti, saṃvesanākāle ti aññesu divasesu attano
khādāpanapivāpanakāle, khīrapītā vā 'ti yathā khīrapākā2 khīrass'; atthāya
kanditvā taṃ alabhitvā kandantā va niddaṃ okkamanti evaṃ phalāphalatthāya
kanditvā alabhitvā kandamānā va niddaṃ upagatā bhavissantīti vadati, vāripītā
vā 'ti pade yathā pipāsitā pānīyatthāya kanditvā alabhitvā kandantā va niddaṃ
okkamantīti iminā nayen'; attho daṭṭhabbo, acchare ti acchanti, paccug-
gatā -- ti maṃ paccuggatā hutvā tiṭṭhanti, paccuggantun ti pi pātho, paccug-
gantvā ti a., ekāyano ti ekass'; eva3 ayano ti ekapadimaggo ekapatho ti so ca
eko va dutiyo n'; atthi, okkamitvāpi gantuṃ na sakkā, kasmā yasmā: sarā sobbhā
ca passato, nam'; atthū 'ti sā aññaṃ maggaṃ adisvā ete yācitvā paṭikkamā-
pessāmīti phalapacchiṃ sīsato otāretvā añjalim paggayha namassamānā evam
āha, bhātaro ti mayaṃ hi manussarājaputtā tumhe migarājaputtā iti me
dhammena bhātaro hotha, avaruddhassā ti raṭṭhato pabbajitassa4, Rāmaṃ
Sītāvanubatā ti yathā Dasaratha-rājaputtaṃ Rāmaṃ tassa kaniṭṭhā bhaginī5
Sītā devī tass'; eva aggamahesī hutvā taṃ anubbatā patidevatā hutvā appamattā
upaṭṭhāsi tathā aham pi Vessantaraṃ upaṭṭhahāmi nātimaññāmīti vadati,
tumhe cā 'ti tumhe ca mayhaṃ maggaṃ datvā sayaṃ gocaragahaṇakāle putte
passetha ahañ ca passeyyaṃ, detha me maggan ti yācati.
Atha te devaputtā velaṃ oloketvā "idāni 'ssā maggaṃ
dātuṃ velā6" ti ñatvā uṭṭhāya7 apagacchiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).545: Tassā lālappamānāya bahukāruññasaṃhitaṃ8
sutvā nelapatiṃ9 vācaṃ vāḷā patthā10 apakkamun ti. || Ja_XXII:2228 ||
Ta. nelapatin ti11 na elapatiṃ12 elapātarahitaṃ13 visadaṃ madhuravācaṃ.
Sāpi kho vālesu apagatesu assamaṃ agamāsi, tadā ca
puṇṇamūposatho hoti, sā caṃkamanakoṭiyaṃ patvā yesu ṭhānesu
pubbe putte passati tesu apassantī āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck rumgantā, Cs ruyhantā, Bs rumbhitvā.
2 Bd khīrapitā.
3 Cks ekappasseva.
4 Bd pabbā-.
5 Cks omit bha-.
6 Cks velan.
7 Bd adds maggā.
8 Cks bahuṃ-.
9 Ck te-, Cs nelapanaṃ.
10 so Cks for panthā? Bd pantā.
11 Ck telapittanti, Cs telapitanti.
12 Ck Bd -ti.
13 Ck elā-, Cs elāpatā-.
[page 559]
10. Vessantarajātaka. (547.) 559
Ja_XXII.10(=547).546: Imamhi naṃ padesamhi puttakā paṃsukuṇṭhitā1
paccuggatā maṃ tiṭṭhanti vacchā bālā va mātaraṃ. || Ja_XXII:2229 ||
Ja_XXII.10(=547).547: Imamhi naṃ padesamhi puttakā paṃsukuṇṭhitā1
paccuggatā maṃ tiṭṭhanti haṃsā v'; upari pallale. || Ja_XXII:2230 ||
Ja_XXII.10(=547).548: Imamhi naṃ padesamhi puttakā paṃsukuṇṭhitā
paccuggatā maṃ tiṭṭhanti assamassāvidūrato. || Ja_XXII:2231 ||
Ja_XXII.10(=547).549: Te2 migā viya ukkaṇṇā3 samantā-m-abhidhāvino4
ānanditā5 pamuditā vaggamānā va6 kampare,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ7 Kaṇhājinañ c'; ubho8. || Ja_XXII:2232 ||
Ja_XXII.10(=547).550: Chakalīva9 migī chāpaṃ pakkhī muttā va10 pañjarā
ohāya putte nikkhamiṃ11 sīhī vāmisāgiddhinī12,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ13 Kaṇhājinañ c'; ubho14. || Ja_XXII:2233 ||
Ja_XXII.10(=547).551: Idaṃ tesaṃ parakkantaṃ nāgānam iva pabbate,
citakā parikiṇṇāyo15 assamassāvidūrato,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ7 Kaṇhājinañ c'; ubho14. || Ja_XXII:2234 ||
Ja_XXII.10(=547).552: Vālukāya pi okiṇṇā puttakā paṃsukuṇṭhitā
samantā-m-abhidhāvanti, te na passāmi dārake. || Ja_XXII:2235 ||
Ja_XXII.10(=547).553: Ye maṃ pure paccudenti araññā dūraṃ āyatiṃ
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ13 Kaṇhājinañ c'; ubho14. || Ja_XXII:2236 ||
Ja_XXII.10(=547).554: Chakalīva migī16 chāpā paccuggantvāna assamā
dūre maṃ pavilokenti, te na passāmi dārake. || Ja_XXII:2237 ||
Ja_XXII.10(=547).555: Idañ ca tesaṃ17 kīḷanakaṃ18 patitaṃ paṇḍubeḷuvaṃ,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ19 Kaṇhājinañ c'; ubho14. || Ja_XXII:2238 ||
Ja_XXII.10(=547).556: Thanā ca mayh'; ime pūrā uro ca sampadālati20,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ19 Kaṇhājinañ c'; ubho14. || Ja_XXII:2239 ||
Ja_XXII.10(=547).557: Ucchaṅge me vicinanti21 thanā ekā vilambati,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ22 Kaṇhājinañ c'; ubho14. || Ja_XXII:2240 ||
Ja_XXII.10(=547).558: Y'; assu23 sāyaṇhasamayaṃ puttakā paṃsukuṇṭhitā24
ucchaṅge me25 vivattanti te na passāmi dārake. || Ja_XXII:2241 ||
Ja_XXII.10(=547).559: Ayaṃ so assamo pubbe samajjo paṭibhāti maṃ,
ty-ajja putte apassantyā bhamate viya assamo. || Ja_XXII:2242 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kuṇḍitā.
2 Bd dve.
3 Cks okiṇṇā.
4 Cks abhiyācino.
5 Bd ānandino.
6 Cks ca.
7 Cks jālī, Bd jāli.
8 Ck -jināvubho, Cs -jinavubho, = Jāli-Kaṇhājināv ubho?
Bd -jinā cubho
9 all three MSS. ca.
10 Bd ca.
11 Bd nikkhami, Cks nikkhāmi.
12 Cks Bd cā-.
13 Ck jāli, Cs jalī.
14 Cks -jināvubho, Bd -jinācubho.
15 Bd upakaṇṇāyo.
16 read: chakaliṃ va nigiṃ?
17 Bd ne-.
18 Bd kīḷānakaṃ.
19 Cks jālī.
20 Cs -jālini, Ck -jālati.
21 Bd vicinati, Ck me kovicinanti, Cs he kovinanti.
22 all three MSS. jāli.
23 Bd yassu, Cks yassa.
24 Bd -kuṇḍitā.
25 Cks maṃ.
[page 560]
560 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).560: Kim idaṃ appasaddo va assamo paṭibhāti maṃ,
kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā. || Ja_XXII:2243 ||
Ja_XXII.10(=547).561: Kim idaṃ appasaddo va assamo paṭibhāti maṃ,
sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā ti. || Ja_XXII:2244 ||
Ta. nan ti nipātamattaṃ, paṃsu -- ti paṃsumakkhitā, paccuggatā-
man ti maṃ paccuggatā hutvā, paccuggantun ti pi pāṭho, paccuggantvān'; eva
attho, ukkaṇṇā1 ti yathā migapotikā mātaraṃ disvā kaṇṇe ukkhipitvā gīvaṃ
pasāretvā mātaraṃ upagantvā haṭṭhatuṭṭhā samantā abhidhāvino, vaggamānā -- ti
vaggamānā mātuhadayamaṃsaṃ kampenti2 viya evaṃ pubbe mama puttakā,
tyajjā 'ti te ajja na passāmi, chakalīva migī chāpan ti yathā chakalī
migī va3 pañjarasaṃkhātā kulāvakā muttapakkhī va3 āmisagiddhinī sīhi va3
attano chāpaṃ ohāya gocarāya pakkamanti tathāhaṃ ohāya putte gocarāya nik-
khamin ti vadati, idaṃ tesaṃ parakkantan4 ti vassāratte sānupabbate nā-
gānaṃ padavaḷañjaṃ viya idaṃ tesaṃ5 kīḷanaṭṭhāne ādhāvanaparidhāvanaparak-
kantaṃ6 paññāyati, citakā ti sañcitanicitā vālikapuñjā, parikiṇṇāyo ti vippa-
kiṇṇāyo, samantāmabhidhāvantīti aññesu divasesu samantā abhidhāvanti,
paccudentīti paccuggacchanti, dūramāyatin ti dūrato āgacchantiṃ. cha-
kalīva migī chāpā ti attano mātaraṃ chakalī va7 migī viya8 ca chāpā, idaṃ
tesan ti hatthirūpakādīhi kīḷantānaṃ idañ ca tesaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ kīḷana-
beḷuvaṃ parigaḷitvā patitaṃ, mayhime ti mayhaṃ ime thanā khīrassa pūrā,
uro ca sampadālatīti hadayañ ca phalati, ucchaṅge me vivattanitīti
mama ucchaṅge āvattanti vivattanti, samajjo9 -- ti samajjaṭṭhānaṃ9 viya
upaṭṭhāti, tyajjā 'ti te ajja, apassantyā ti apassantiyā mama, bhamate
viyā 'ti kulālacakkaṃ viya bhamati, kākoḷā ti vanakākā, matā nūnā 'ti
addhā hatā vā10 kenaci nītā bhavissanti, sakuṇā ti avasesasakuṇā, matā nūnā
'ti addhā matā bhavissanti.
Iti sā vilapantī M-assa santikaṃ gantvā phalapacchiṃ otā-
retvā M-aṃ tuṇhīm11 āsīnaṃ disvā dārake c'; assa santike
apassantī āha:
Ja_XXII.10(=547).562: Kim idaṃ tuṇhībhūto si, api ratte va me mano,
kākoḷāpi na vassanti, hatā12 me nūna dārakā. || Ja_XXII:2245 ||
Ja_XXII.10(=547).563: Kim idaṃ tuṇhībhūto si, api ratte va me mano,
sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā. || Ja_XXII:2246 ||
Ja_XXII.10(=547).564: Kacci nu me ayyaputta migā khādiṃsu dārake,
araññe īrine13 vivane kena nītā me dārakā. || Ja_XXII:2247 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks okiṇṇā.
2 Cks kampanti.
3 Bd ca.
4 Bd padakkantan.
5 Bd ne-.
6 Bd -nupadakkantaṃ.
7 Bd -lī vīya ca.
8 Cks vāya.
9 Cks sammajj-.
10 Bd addhā matā.
11 all three MSS. -im.
12 Bd matā.
13 Bd idīne, Cks irino.
[page 561]
10. Vessantarajātaka. (547.) 561
Ja_XXII.10(=547).565: Ādu te pahitā dūtā ādu suttā piyaṃvadā
ādu bahi nu1 nikkhantā khiḍḍāsu pasutā nu te. || Ja_XXII:2248 ||
Ja_XXII.10(=547).566: N'; ev'; assa kesā dissanti hatthapādā ca Jālino
sakuṇānañ ca2 opāto, kena nītā me dārakā ti. || Ja_XXII:2249 ||
Ta. apirattevame ti api balavapaccūse supinaṃ passantiyā viya me
mano, migā ti sīhādayo vāḷamigā, iriṇe3 ti niroje, vivane ti vivitte, dūtā
ti ādu Jetuttaranagare Sivirañño santikaṃ tayā dūtaṃ4 katvā pesitā, suttā ti
paṇṇasālaṃ pavisitvā sayitā, ādu bahi no5 ti ādu te dārakā khiḍḍāpasutā
hutvā bahi nikkhantā ti pucchati, nevassakesā dissantīti sāmi Ve-ra n'
eva tesaṃ5 kāḷañjanavaṇṇā kesā dissanti na jālino ti kañcanajālavicittā6
hatthapādā, sakuṇānañ ca7 opāto ti Himavantapadese hatthiliṅgasakuṇā
nāma atthi, te opatitvā ākāsen'; eva gacchanti, ten'; etaṃ8 pucchāmi: kin tehi
sakuṇehi nītā, ito aññesam pi kesañci tesaṃ sakuṇānaṃ viya opāto jāto,
akkhāhi me: kena nītā me dārakā ti.
Evaṃ vutte pi M. na kiñci āha, atha naṃ sā "deva kasmā
mayā saddhiṃ na kathesi ko mama doso" ti vatvā āha:
Ja_XXII.10(=547).567: Idaṃ tato dukkhataraṃ sallaviddho yathā vaṇo,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ Kaṇhājinañ c'; ubho. || Ja_XXII:2250 ||
Ja_XXII.10(=547).568: Idam pi dutiyaṃ sallaṃ kampeti hadayaṃ mama
ty-ajja9 putte na passāmi tvañ ca maṃ nābhibhāsasi. || Ja_XXII:2251 ||
Ja_XXII.10(=547).569: Ajj'; eva me imaṃ rattiṃ rājaputta na saṃsasi,
maññe10 ukkantasattaṃ11 maṃ pāto dakkhisi no matan ti. || Ja_XXII:2252 ||
Ta. idaṃ tato -- ti sāmi Ve-ra yaṃ mama raṭṭhā pabbājitāyā araññe
vasantiyā putte ca apassantiyā dukkhaṃ idaṃ tava12 mayā saddhiṃ akathanaṃ
mayhaṃ tato dukkhataraṃ, tvaṃ hi maṃ ajja daḍḍhaṃ13 patidahanto viya
tālā14 patitaṃ daṇḍena poṭhento viya15 tuṇhībhāvena kilamesi, idaṃ hi me
hadayaṃ sallaviddho yathā vaṇo tath'; eva kampati16 c'; eva rujati17 ca, saṃ-
viddho18 ti pi pātho, sampatividdho ti attho, ukkantasattaṃ19 man ti
apagatājīvitaṃ, dakkhisi no ti ettha nokāro nipātamatto, maṃ kālass'; eva
mataṃ passissasīti20 attho.
M. "kakkhaḷakathāya naṃ puttasokaṃ jahāpessāmīti"
cintetvā imaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd no.
2 Ck -naṃ va, Cs -naṃ ca.
3 Cks irine, Bd idine.
4 Bd dūte.
5 Cks te.
6 so Bd; Cks na jālino vivittā.
7 Cks -naṃ va.
8 Ck teneta, Bd tena taṃ.
9 Cks yañca.
10 Bd aññe.
11 Cs -santā? Ck -sattā, Bd okkantasantaṃ.
12 Cks tava idaṃ.
13 Bd hi mayhaṃ ajagaradaḍḍhaṃ.
14 Bd papātā.
15 Bds add sallena vaṇaṃ vijhanto viya.
16 Bd -peti.
17 Bd rujjati.
18 Bds sampaviddho.
19 Bd okkantasanta.
20 Cks passatīti.
[page 562]
562 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).570: Nanu Maddī varārohā rājaputtī yasassinī,
pāto gatāsi uñchāya, kim idaṃ sāyam āgatā ti. || Ja_XXII:2253 ||
Ta. kim -- ti Maddi tvaṃ abhirūpā pāsādikā, Himavante nāma bahuvana-
carakā tāpasavijjādharādayo vicaranti, ko jānāti kiñci tayā kataṃ, tvaṃ pāto va
gantvā kim idaṃ sāyaṃ āgacchasi, daharakumārake ohāya araññaṃ gatitthiyo
nāma sasāmikitthiyo evarūpā na honti, ko nu kho me dārakānaṃ pavatti kiṃ
vā me sāmi1 cintessatīti ettakam pi nāhosi, pāto va gantvā candālokena āgac-
chasi, mama duggatabhāvass'; eva doso ti tajjetvā vañcetvā kathesi, sā tassa
kathaṃ sutvā āha:
Ja_XXII.10(=547).571: Nanu tvaṃ saddam assosi ye saraṃ2 pātum āgatā
sīhassa vinadantassa vyagghassa ca nikujjitaṃ. || Ja_XXII:2254 ||
Ja_XXII.10(=547).572: Ahu pubbanimittam me vicarantyā brahāvane:
khaṇitto3 me hatthā patito uggīvañ cāpi aṃsato. || Ja_XXII:2255 ||
Ja_XXII.10(=547).573: Tadāhaṃ vyādhitā bhītā puthuṃ4 katvāna añjaliṃ
sabbā disā namassisaṃ api sotthi ito siyā. || Ja_XXII:2256 ||
Ja_XXII.10(=547).574: Mā h'; eva no rājaputto hato sīhena dīpinā
dārakā vā parāmaṭṭhā acchakokataracchihi. || Ja_XXII:2257 ||
Ja_XXII.10(=547).575: Sīho vyaggho ca dīpī ca tayo vāḷā vane migā
te maṃ pariyāvaruṃ5 maggaṃ, tena sāyamhi āgatā ti. || Ja_XXII:2258 ||
Ta. ye6 saraṃ pātun ti ye panīyaṃ pātuṃ imaṃ saraṃ āgatā, vyag-
ghassa cā 'ti vyagghassa aññesañ ca hatthiādīnañ c'; eva sakuṇasaṃghassa
nikujjitaṃ7 ekaninnādaṃ saddaṃ kiṃ tvaṃ na assosīti pucchati, so pana
M-ena puttānaṃ dinnavelāya saddo ahosi, ahu pubbanimittan ti deva
imassa me dukkhassa anubhavanatthāya pubbanimittaṃ ahosi, uggīvan ti
aṃsakūṭe pacchilagganakaṃ, puthun ti visuṃ visuṃ sabbā disā vidisā na-
massissaṃ, mā heva no ti amhākaṃ rājaputto sīhādīhi hato mā hotu dārakā
acchādīhi parāmaṭṭhā mā hontū 'ti patthayantī namassiṃ, te maṃ pariyāva-
ruṃ maggan ti sāmi ahaṃ hi imāni ca bhiṃsakāni mahantāni dussupino ca
me diṭṭho ajja sakālass'; eva gamissāmīti8 phalitarukkhe pi aphale viya aphale
ca phalite viya passantī kicchena phalāphalāni gahetvā giridvāraṃ sampāpuṇiṃ
atha te sīhādayo maṃ disvā maggaṃ paṭipāṭiyā rumhitvā9 aṭṭhaṃsu, tena sāyaṃ
āgat'; amhi, khamāhi me sāmīti.
M. tāya saddhiṃ ettakam eva kathaṃ10 vatvā yāva aru-
ṇuggamanā na kiñci kathesi, tato paṭṭhāya Maddī nānappa-
kāraṃ vilapantī āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiṃdiso me sāmiko.
2 Bs sayaṃ, Cks sāyaṃ.
3 Bd khaṇitti.
4 Cs Bd -u.
5 Cks Paṭiyāru.
6 Bd adds saraṃ.
7 Cks nikku-.
8 Bd āg-.
9 Bd rumpitvā.
10 Bd ettha--, Cks ekameva gāthaṃ.
[page 563]
10. Vessantarajātaka. (547.) 563
Ja_XXII.10(=547).576: Ahaṃ patiñ ca putte ca āceraṃ iva māṇavo
anuṭṭhitā divārattiṃ jaṭinī brahmacārinī. || Ja_XXII:2259 ||
Ja_XXII.10(=547).577: Ajināni paridahitvā vanamūlaphalabhāriyā
vicarāmi divārattiṃ tuyhaṃ1 kāmāhi puttakā, || Ja_XXII:2260 ||
Ja_XXII.10(=547).578: Ahaṃ2 suvaṇṇahāliddiṃ3 ābhataṃ paṇḍubeluvaṃ
rukkhapakkāni cāhāsiṃ, ime te4 puttā kīḷanā. || Ja_XXII:2261 ||
Ja_XXII.10(=547).579: Imaṃ muḷālavaṭakaṃ5 sālukaṃ piñjarodakaṃ6
bhuñja khuddehi saṃyuttaṃ saha puttehi khattiya. || Ja_XXII:2262 ||
Ja_XXII.10(=547).580: Padumaṃ Jālino dehi kumudaṃ pana kumāriyā,
māline passa naccante Sivi puttā ti c'; avhaya7. || Ja_XXII:2263 ||
Ja_XXII.10(=547).581: Tato Kaṇhājināyāpi nisāmehi rathesabha
mañjussarāya vagguyā assamaṃ upayantiyā8. || Ja_XXII:2264 ||
Ja_XXII.10(=547).582: Samānasukhadukkh'; amhā raṭṭhā pabbājitā ubho,
api Siviputte9 passesi Jāliṃ Kaṇhājinañ c'; ubho. || Ja_XXII:2265 ||
Ja_XXII.10(=547).583: Samaṇe brāhmaṇe nūna brahmacariyaparāyare
ahaṃ loke abhisasiṃ10 sīlavante bahussute,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ Kaṇhājinañ c'; ubho ti. || Ja_XXII:2266 ||
Ta. āceram -- ti vattasampanno antevāsī ācariyaṃ viya, anuṭṭhitā ti
pāricariyānuṭṭhānena anuṭṭhitā apamattā hutvā paṭijaggāmi, tuyhaṃ1 kāmā
ti tumhākaṃ kāmena tumhe patthayantī, puttakā ti kumāre ālapantī paride-
vati, suvaṇṇa -- 11 ti puttakā ahaṃ tumhākaṃ nahāpanatthāya suvaṇṇavaṇṇaṃ
hāliddiṃ ghaṃsitvā12 ādāya āgatā, beluvan ti kīḷanatthāya ca vo idaṃ su-
vaṇṇavaṇṇaṃ beluvapakkam pi mayā āgataṃ rukkhapakkānīti kīḷanatthāya
aññāni pi manāpāni rukkhaphalāni āhāsiṃ, ime te13 ti puttā ime vo kīḷanā
ti vadati, muḷālavaṭakan14 ti muḷālakaṇḍakaṃ15, sālukan ti idaṃ uppalā-
disālukam pi me bahuṃ ābhataṃ piñjarodakan16 ti siṃghāṭakaṃ, bhuñjā
'ti idaṃ sabbaṃ khuddakamadhunā saṃyuttaṃ puttehi saddhiṃ bhuñjā 'ti pari-
devati, Siviputtā ti c'; avhayā17 'ti sāmi Sivirāja paṇṇasālāya sayāpitaṭṭhā-
nato sīghaṃ putte pakkosa, api Sivīti18 sāmi Sivirāja api putte passesi19
sace passasi dassehi, kiṃ maṃ atikilamesi, abhisasin20 ti tumhākaṃ putta-
dhītaro mā passitthā 'ti evan nūna akkosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tumhaṃ.
2 Bd imaṃ.
3 Bd -ddhaṃ.
4 Bd vo.
5 so Cks; Bd -livaṭṭakaṃ.
6 Bd ciñca-.
7 Bd nicāvhaya, Cs nicavhaya, Ck nicavhayaṃ.
8 Bd -gantiyā.
9 Bd siviputte pi.
10 Cks abhissiṃ, Bd abhissasi.
11 Bd -ddan.
12 Cks ghasitvā, Bd -ddaṃ nissadāyaṃ ghaṃsitvā.
13 Bd vo.
14 Cks -vatakan, Bd -livaṭṭakan.
15 Bd -kuṇḍalikaṃ.
16 Bd jiñca-.
17 Bd -puttānicāvhayā.
18 Bd sivi putte pi passesīti.
19 Cks passasi.
20 Cs ahassin, Bd abhissasin.
[page 564]
564 XXII. Mahānipāta.
Evaṃ vilapamānāya M. na kiñci kathesi, sā tasmiṃ aka-
thente kampamānā candālokena putte vicinantī yesu yesu jam-
burukkhādīsu ṭhānesu te2 pubbe kīḷiṃsu tāni tāni patvā pari-
devantī āha:
Ja_XXII.10(=547).584: Ime te jambukā rukkhā vedisā sindhuvāritā
vividhāni rukkhajātāni, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2267 ||
Ja_XXII.10(=547).585: Assatthā panasā ceme nigrodhā ca kapitthanā
vividhāni phalajātāni, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2268 ||
Ja_XXII.10(=547).586: Ime tiṭṭhanti ārāmā ayaṃ sītodakā nadī
yatth'; assu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2269 ||
Ja_XXII.10(=547).587: Vividhāni pupphajātāni asmiṃ upari pabbate
yān'; assu pubbe dhāriṃsu, te kumārā na dissare, || Ja_XXII:2270 ||
Ja_XXII.10(=547).588: Vividhāni phalajātāni asmiṃ upari pabbate
yān'; assu pubbe bhuñjiṃsu, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2271 ||
Ja_XXII.10(=547).589: Ime te hatthikā assā balivaddā ca te2 ime
yehi-ssu3 pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare ti. || Ja_XXII:2272 ||
Ta. ime te hatthikā ti pabbatūpari dārake adisvā paridevamānā tato
oruyha puna assamapadaṃ āgantvā ta. te upadhārentī kīḷanabhaṇḍāni tesaṃ
disvā evam āha:
Ja_XXII.10(=547).590: Ime sāmā sasolūkā4 bahukā kadalimigā
yehi-ssu3 pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2273 ||
Ja_XXII.10(=547).591: Ime haṃsā ca koñcā ca mayūrā cittapekkhanā5
yehi-ssu3 pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2274 ||
Ta. sāmā ti khuddakā sāmā suvaṇṇamigā, sāsolūkā4 ti sasā ca ulūkā6 ca.
Sā assamapade piyaputte adisvā nikkhamitvā pupphitavana-
ghaṭaṃ pavisitvā taṃ taṃ ṭhānaṃ oloketvā7 āha:
Ja_XXII.10(=547).592: Imā tā vanagumbāyo pupphitā sabbakālikā8
yatth'; assu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2275 ||
Ja_XXII.10(=547).593: Imā [tā] pokkharaṇiyo rammā cakkavākūpakūjitā9 (VI 47|19)
mandālakehi10 sañchannā padumappalakehi ca
yatth'; assu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare. || Ja_XXII:2276 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tesu.
2 Cks no.
3 Cks yehiṃsu.
4 Bd sasollukā, Ck sasālukā, Cs sasālūkā.
5 so Cks for -pekhunā, see Subhūti Abhidh. 627; Bd citrapakkhino.
6 Bd ullukā.
7 Bd -kentī.
8 Ck -kāmikā, Cs -kāṭikā.
9 Ck -kuñjitā, Cs -kuñchitā.
10 Cks maddā.
[page 565]
10. Vessantarajātaka. (547.) 565
Ta. vanagumbāyo ti vanagumbā.
Sā katthaci putte adisvā puna M-assa santikaṃ gantvāna
dummukhaṃ disvā āha:
Ja_XXII.10(=547).594: Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakam ābhataṃ,
aggī pi te na hāpito, kin nu mando va jhāyasi. || Ja_XXII:2277 ||
Ja_XXII.10(=547).595: Piyo piyena saṃgamma samo me1 vyapahaññati,
ty-ajja putte na passāmi Jāliṃ Kaṇhājinañ c'; ubho ti. || Ja_XXII:2278 ||
Ta. na hāpito ti na jalito, i. v. h.: sāmi tvaṃ pubbe kaṭṭhāni bhindasi
udakaṃ āharitvā ṭhapesi aṅgārakapalle aggiṃ karosi ajja tesu ekaṃ pi akatvā
kin nu mando va jhāyasi tava kiriyaṃ mayhaṃ na ruccatīti, piyo -- ti Ve-ro
mayhaṃ piyo ito me piyataro nāma n'; atthi iminā piyena saṃgamma samā-
gantvā pubbe samo me1 vyapahaññati dukkhaṃ vigacchati ajja pana me imaṃ
passantiyāpi soko na vigacchati kin nu kho kāraṇan ti, ty ajjā 'ti hotu diṭṭham
me kāraṇaṃ: te ajja putte na passāmi tena me imaṃ passantiyāpi soko na
vigacchatīti.
Tāya evaṃ vutte M. tuṇhībhūto va nisīdi, sā tasmiṃ aka-
thente sokasamappitā pahaṭakukkuṭī viya kampamānā pana
paṭhamaṃ vicaritaṭṭhānāni vicaritvā paccāgantvā āha:
Ja_XXII.10(=547).596: Na kho no deva passāmi yena te nihitā2 matā,
kākolāpi na vassanti, hatā3 me nūna dārakā. || Ja_XXII:2279 ||
Ja_XXII.10(=547).597: Na kho no deva passāmi yena te nihitā2 matā,
sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā ti. || Ja_XXII:2280 ||
Ta. na kho no ti deva na kho amhākaṃ putte passāmi, yena te ni-
hitā2 matā ti kenaci tesaṃ nihitabhāvam4 pi na jānāmīti adhippāyen'; evam ā.
Evaṃ vutte pi M. na kiñci kathesi, sā puttasokena5 putte
upadhārentī tatiyam pi tāni ṭhānāni vātavegena vicari, ekarattiṃ
vicaritaṭṭhānaṃ parigaṇhantānaṃ6 pannarasayojanamattaṃ ahosi,
atha ratti vibhāyi7, aruṇodaye jāte sā punāgantvā M-assa san-
tike ṭhitā paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).598: Sā tattha paridevitvā pabbatāni vanāni ca
puna-d-ev'8 assamaṃ gantvā sāmikass'; anti rodati9. || Ja_XXII:2281 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd samohaṃ.
2 Bd te nihatā.
3 Bd matā.
4 Bd nihta-.
5 Bd adds phuṭhā.
6 so Cs; Ck -gaṇhāṇaṃ, Bd nipariggaṇhanaṃ.
7 Cks vihāyi, Bd vibhāsi.
8 Cks punadeva.
9 Bs antikerodi, Ck antiroti.
[page 566]
566 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).599: Na kho no deva passāmi yena te nihitā1 matā,
kākolāpi na vassanti, hatā3 me nūna dārakā. || Ja_XXII:2282 ||
Ja_XXII.10(=547).600: Na kho no deva passāmi yena te nihitā1 matā,
sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā. || Ja_XXII:2283 ||
Ja_XXII.10(=547).601: Na kho no deva passāmi yena te nihitā1 matā
vicarantī rukkhamūlesu3 pabbatesu guhāsu ca. || Ja_XXII:2284 ||
Ja_XXII.10(=547).602: Iti Maddī varārohā rājaputtī yasassinī
bāhā paggayha kanditvā tatth'; eva patitā4 chamā ti. || Ja_XXII:2285 ||
Ta. sāmikassantirodatīti5 bhi. sā Maddī ta. Vaṃkapabbatakucchiyaṃ
sānupabbatavanāni vicarantī paridevitvā punāgantvā sāmikaṃ nissāya tass'
antike ṭhitā puttānaṃ atthāya rodati2, na kho no ti ādīni vadantī parideva-
tīti a., iti Maddīti bhi. evaṃ sā uttamasarīrā varārohā Maddī rukkhamūlādīsu
vicarantī dārake adisvā nissaṃsayaṃ matā bhavissantīti, bāhā paggayha kan-
ditvā tass'; eva V-rassa pādamūle chinnasuvaṇṇakadalī viya chamāya pati.
M. "matā" ti saññāya kampamāno "aṭṭhāne videse matā
Maddī, sace hi-ssā Jetuttaranagare kālakiriyā abhavissa ma-
hanto parihāro7 abhavissa, dve raṭṭhāni caleyyuṃ, ahaṃ pana
araññe ekako, kin nu kho karissāmīti" uppannabalavasoko
satiṃ paccupaṭṭhāpetvā "jānissāmi pi tāvā" 'ti uṭṭhāya tassā
hadaye hatthaṃ ṭhapetvā santāpavattiṃ8 ñatvā kamaṇḍalunā
udakaṃ āharitvā sattamāse kāyasaṃsaggaṃ9 anāpannapubbo pi
balavasokena pabbajitabhāvaṃ sallakkhetuṃ asakkonto assu-
puṇṇehi nettehi tassā sīsaṃ ukkhipitvā urūsu ṭhapetvā udakena
paripphosetvā10 mukhañ ca hadayañ ca parimajjanto nisīdi,
Maddī pi kho thokaṃ vītināmetvā satiṃ paṭilabhitvā uṭṭhāya
hirottappam paccupaṭṭhāpetvā M-aṃ vanditvā "sāmi V-ra dārakā
te kuhiṃ gatā" ti ā. "Devi ekassa me brāhmaṇassa dā-
satthāya dinnā" ti.
Sam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).603: Tam ajjhapattaṃ11 rājaputtiṃ udakena abhisiñcatha,
assatthaṃ naṃ viditvāna atha naṃ etad abravīti. || Ja_XXII:2286 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nihatā.
2 Bd matā.
3 Ck -le.
4 Cks papatā.
5 Ck santirodantīti, Cs santirodatīti, Bs sāmikasantirodīti.
6 Bd rodantī, Bs rodi.
7 Bd -vāro.
8 Bd santāpapavattiṃ.
9 Bd omits saṃ.
10 Cks paṭipposetvā.
11 so all three MSS.
[page 567]
10. Vessantarajātaka. (547.) 567
Ta. ajjhapattan ti attano santikaṃ pattaṃ, pādamūle patitvā visaññī-
bhūtan ti a, naṃ etadabravīti etaṃ ekassa me brāhmaṇassa dāsatthāya
dinnā ti vacanaṃ abravi.
Tato tāya "deva putte brāhmaṇassa datvā mama sabbarattiṃ
paridevitvā vicarantiyā kin nācikkhīti" vutte M. āha:
Ja_XXII.10(=547).604: Ādiyen'; eva te Maddi dukkhaṃ na kātum icchisaṃ1,
daḷiddo yācako vuddho brāhmaṇo gharam āgato
tassa dinnā2 mayā puttā, Maddi mā bhāyi assasa. || Ja_XXII:2287 ||
Ja_XXII.10(=547).605: Maṃ passa Maddi mā putte mā bāḷhaṃ paridevasi,
lacchāma putte jīvantā ārogā ca bhavāmase. || Ja_XXII:2288 ||
Ja_XXII.10(=547).606: Putte pasuñ ca dhaññañ ca yañ ca-m-aññaṃ ghare dhanaṃ
dajjā sappuriso dānaṃ disvā yācakamāgate,
anumodāhi3 me Maddi, puttake dānam uttaman ti. || Ja_XXII:2289 ||
Ta. ādiyenevā 'ti ādikena, i. v. h. sace te ahaṃ ādito va tam atthaṃ
ācikkhissaṃ tava sokaṃ dhāretuṃ4 asakkontiyā hadayaṃ phaleyya tasmā ādiyen'
eva te Maddi dukkhaṃ n'; akkhātum icchisan ti, gharam āgato ti imaṃ am-
hākaṃ vasanaṭṭhānaṃ āgato, arogā ca bhavāmase ti yathā5 mayaṃ arogā
homa jīvamānā avassaṃ putte passissāma, yañcamaññan ti yañ ca aññaṃ6
ghare, dhanan ti saviññāṇakāviññāṇakaṃ dhanaṃ, dajjā -- ti sappuriso hi
uttamatthaṃ patthento uraṃ bhinditvā hadayamaṃsaṃ pi dānaṃ dadeyyā 'ti.
Maddī āha:
Ja_XXII.10(=547).607: Anumodāmi te deva, puttake dānam uttamaṃ,
datvā cittaṃ pasādehi, bhiyyo dānadado bhava7 || Ja_XXII:2290 ||
Ja_XXII.10(=547).608: Yo tvaṃ maccherabhūtesu manussesu janādhipa
brāhmaṇassa adā dānaṃ Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano ti. || Ja_XXII:2291 ||
Ta. anumodāmi te ti dasa māse kucchiyaṃ dhāretvā divasassa dvittik-
khattuṃ nahāpetvā pāyetvā bhojetvā ure nipajjāpetvā paṭijaggitaputtakesu Bo-ena
dinnesu sayaṃ patiṃ anumodantī evam ā., iminā kāraṇena jānitabbaṃ8 pitā
va dārakānaṃ sāmiko ti, bhiyyo -- ti mahārāja uttarim pi punappuna dāna-
dāyako hohi sudinnaṃ te dānan ti cittaṃ pasādehi yo tvaṃ maccherābhibhū-
tesu sattesu piyaputte adāsīti.
Evaṃ vutte M. "Maddi kin nām'; etaṃ kathesi, sace hi
mayā putte datvā cittaṃ pasādetuṃ nābhavissa9 imāni me
acchariyāni na pavatteyyun" ti vatvā sabbāni paṭhavininnādā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -issaṃ, Cks -iyaṃ.
2 Cks dinna.
3 Cks -modanā.
4 Bs dha-, Bd sandhā-.
5 Cks add tathā.
6 Cks -a.
7 Cks bhavaṃ.
8 Bd -ā.
9 Bd na bhavissaṃ.
[page 568]
568 XXII. Mahānipāta.
dīni kathesi, tato Maddī tāni acchariyāni kittetvā dānaṃ anu-
modantī1 āha:
Ja_XXII.10(=547).609: Ninnāditā te paṭhavi, saddo te tidivaṃ gato
samantā vijjutā āguṃ girīnaṃ va paṭissutā ti. || Ja_XXII:2292 ||
Ta. vijjūtā -- ti akālavijjutā Himavantappadese samantā vicariṃsu, girī-
naṃ -- ti girīnaṃ paṭissutasaddo viya viravā uṭṭhahiṃsu2.
Ja_XXII.10(=547).610: Tassa te anumodanti ubho Nārada-Pabbatā,
[Indo ca Brahmā ca Pajāpatī ca
Somo Yamo Vessavano ca rājā]
sabbe devā anumodanti Tāvatiṃsā sa-Indakā. || Ja_XXII:2293 ||
Ja_XXII.10(=547).611: Iti Maddī varārohā rājaputtī yasassinī
Vessantarassa anumodi: puttake dānam uttaman ti. || Ja_XXII:2294 ||
Ta. Nārada -- ti ime pi te dve devanikāyā attano attano vimānadvāre
ṭhitā va sudinnan te dānan ti anumodanti, tāvatiṃsā -- ti Inda-jeṭṭhakā
tāvatiṃsāpi te dānaṃ anumodantīti.
Evaṃ M-ena attano dāne vaṇṇite tam ev'; atthaṃ pari-
vattetvā "mahārāja Ve-ra sudinnaṃ nāma te dānan" ti Maddī
pi tad eva3 dānaṃ vaṇṇayitvā anumodamānā nisīdi, tena Satthā
iti Maddīti gātham āhā 'ti. Maddipabbaṃ niṭṭhitaṃ.
Evaṃ tesu aññamaññaṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathentesu
Sakko cintesi: "Ve-rājā hiyyo Jūjakassa paṭhaviṃ unnādetvā
dārake adāsi, idāni naṃ koci hīnapuriso upasaṃkamitvā sabba-
lakkhaṇasampannaṃ sīlavatiṃ Maddiṃ yācitvā rājānaṃ ekakaṃ
katvā Maddiṃ gahetvā gaccheyya, tato so anātho nippaccayo
bhaveyya4, brāhmaṇavaṇṇena naṃ upasaṃkamitvā Maddiṃ yā-
citvā pāramikūṭaṃ gāhāpetvā kassaci avissajjiyaṃ katvā puna
naṃ tass'; eva datvā āgamissāmīti" so suriyuggamanavelāya
tassa santikaṃ agamāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).612: Tato ratyā vivasane suriyass'; uggamanam pati
Sakko brāhmaṇavaṇṇena pāto tesaṃ adissathā 'ti. || Ja_XXII:2295 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -denti.
2 Bd upaṭṭha-.
3 Bd tatheva.
4 Bd adds nunāhaṃ.
[page 569]
10. Vessantarajātaka. (547.) 569
Ta. pāto -- ti pāto va tesaṃ dvinnaṃ janānaṃ paññāyamānarūpo purato
aṭṭhāsi ṭhitvā ca pana paṭisanthāraṃ karonto ā.:
Ja_XXII.10(=547).613: Kaccin nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ, (V 323|23)
kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2296 ||
Ja_XXII.10(=547).614: Kacci ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe kacci hiṃsā na vijjatīti. || Ja_XXII:2297 ||
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.10(=547).615: Kusalañ c'; eva no brahme, atho brahme anāmayaṃ,
atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2298 ||
Ja_XXII.10(=547).616: Atho ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe hiṃsā amhaṃ1 na vijjati. || Ja_XXII:2299 ||
Ja_XXII.10(=547).617: Satta no māse vasataṃ araññe jīvisokinaṃ
idaṃ pi dutiyaṃ passāma brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ
ādāya beluvaṃ daṇḍaṃ dhārentaṃ ajinakkhipaṃ. || Ja_XXII:2300 ||
Ja_XXII.10(=547).618: Svāgatan te mahābrahme atho te adurāgataṃ (85|24)
anto pavisa bhaddan te pāde pakkhālayassu te. || Ja_XXII:2301 ||
Ja_XXII.10(=547).619: Tindukāni2 piyālāni madhuke kāsumāriyo
phalāni khuddakappāni3 bhuñja brahme varaṃ varaṃ. || Ja_XXII:2302 ||
Ja_XXII.10(=547).620: Idam pi pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā,
tato piva mahābrahme sace tvaṃ abhikaṃkhasīti. || Ja_XXII:2303 ||
Evaṃ tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā
Ja_XXII.10(=547).621: Atha tvaṃ kena vaṇṇena kena vā pana hetunā
anuppatto brahāraññaṃ, tam me akkhāhi pucchito ti || Ja_XXII:2304 ||
āgamanakāraṇaṃ pucchi, atha naṃ Sakko: "mahārāja, ahaṃ
mahallako idhāgacchanto tava bhariyaṃ Maddiṃ yācituṃ āgato,
tam me dehīti" vatvā imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).622: Yathā vārivaho pūro sabbakālaṃ na khīyati
evam taṃ yācit'; āgañchim bhariyaṃ, me dehi yācito ti. || Ja_XXII:2305 ||
Evaṃ vutte M. "hiyyo brāhmaṇassa dārakā dinnā, araññe
ekako va hutvā kathaṃ te Maddiṃ dassāmīti" avatvā pasārita-
hatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya asajjetvā4 abajjhitvā
anolīnamanaso5 giriṃ unnādento imaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mayhaṃ.
2 Bd tiṇḍu-.
3 Cks -pakkāni.
4 Cks -itvā.
5 Cks anilīna-, Bd anolinamānoso hutvā.
[page 570]
570 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).623: Dadāmi na vikampāmi yaṃ maṃ yācasi brāhmaṇa,
santaṃ na-ppatigūhāmi1, dāne me ramatī mano ti. || Ja_XXII:2306 ||
Ta. santaṃ -- ti vijjamānaṃ na niguhāmi1.
Evañ ca pana vatvā sīgham eva kamaṇḍalunā udakaṃ
āharitvā udakaṃ hatthe pātetvā bhariyaṃ brāhmaṇassa adāsi,
taṃ khaṇaṃ ñeva heṭṭhāvuttappakārāni sabbāni paṭihāriyāni
pātur ahesuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).624: Maddiṃ hatthe gahetvāna udakassa ca kamaṇḍaluṃ
brāhmaṇassa adā dānaṃ Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano. || Ja_XXII:2307 ||
Ja_XXII.10(=547).625: Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ
Maddiṃ pariccajantassa medinī samakampatha. || Ja_XXII:2308 ||
Ja_XXII.10(=547).626: N'; ev'; assa Maddībhakuṭī2, na sandhīyati na rodati,
pekkhat'; ev'; assa tuṇhī sā3, eso jānāti yaṃ varan ti. || Ja_XXII:2309 ||
Ta. adā dānan ti ambho brāhmaṇa Maddito4 me sataguṇena sahassa-
guṇena satasahassaguṇena sabbaññūtañānam eva piyataraṃ, idaṃ me dānaṃ sab-
baññūtañāṇapaṭivedhassa paccayo hotū 'ti vatvā dānaṃ adāsi. Vuttam pi c'; etaṃ:
Ja_XXII.10(=547).627: Jāliṃ Kaṇhājinaṃ dhītaṃ5 Maddideviṃ patibbataṃ
cajamāno na cintesiṃ bodhiyā yeva kāraṇā. || Ja_XXII:2310 ||
Ja_XXII.10(=547).628: Na me dessā ubho puttā, Maddī devī na dessiyā,
sabbaññutam piyaṃ mayhaṃ, tasmā piye adās'; ahan ti. || Ja_XXII:2311 ||
Ta. samakampathā 'ti udakapariyantaṃ katvā kampittha, nevassa
Maddībhakuṭīti bhi. tasmiṃ khaṇe Maddīdeviyā mahallakabrāhmaṇassa maṃ
rājā detīti kodhavasena mukhe bhakuṭī nāhosi, na sandhīyati na rodatīti
n'; eva maṃku ahosi na akkhīni pūretvā rodi, atha kho tuṇhiyā hutvā mādisiṃ
itthiṃ dadamāno na nikkāraṇā dassatī, eso ca6 yaṃ varaṃ taṃ jānātīti7 phulla-
padumavaṇṇaṃ assa mukhaṃ pekhat'; eva olokayamānā va ṭhitā ti a.
Ath'; assā M. "kīdisā8 Maddīti" pucchitvā9 mukhaṃ olokesi,
sā "kiṃ maṃ deva olokesīti" vatvā sīhanādaṃ nadantī i. g. ā.:
Ja_XXII.10(=547).629: Komārī yassāhaṃ10 bhariyā sāmiko mama issaro,
yass'; icche tassa maṃ dajjā vikkiṇeyya haneyya vā ti. || Ja_XXII:2312 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -guyhāmi.
2 Cks -ṭī, Bd maddiṃbhakuṭi.
3 Bd yā.
4 Bd -iyā.
5 Bd dhītyaṃ.
6 Cks ma.
7 Bd yaṃ varaṃ jānāti taṃ samijjhatū 'ti.
8 Cks -saṃ.
9 Bd atha mahāsatto kidisā maddī taṃ tassā.
10 Bd komāriyāhsṃ.
[page 571]
10. Vessantarajātaka. (547.) 571
Ta. yassā 'ti yassa tavāhaṃ kumāriyā bhariyā so tvaṃ ñeva mama sāmī
tvaṃ pana issaro ca nāma, dāsiṃ yass'; icchati tassa vā dadeyya dhanena vā
atthe sati vikkiṇeyya maṃsena vā atthe sati haneyya, tasmā yaṃ vo ruccati
taṃ karotha, nāhaṃ kujjhāmīti.
Atha Sakko tesaṃ paṇītajjhāsayaṃ viditvā thutiṃ akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).630: Tesaṃ saṃkappam aññāya devindo etad abravī:
sabbe jitā te paccūhā ye dibbā ye ca mānusā. || Ja_XXII:2313 ||
Ja_XXII.10(=547).631: Ninnāditā te paṭhavi, saddo te tidivaṃ gato,
samantā vijjutā āguṃ2 girīnaṃ va patissutā. || Ja_XXII:2314 ||
Ja_XXII.10(=547).632: Tassa te anumodanti ubho Nārada-Pabbatā (cfr. V. 610)
[Indo ca Brahmā ca Pajāpatī ca
Somo Yamo Vessavaṇo ca rājā],
sabbe devā anumodanti dukkaram hi karoti so, || Ja_XXII:2315 ||
Ja_XXII.10(=547).633: Duddadam dadamānānaṃ dukkaraṃ kamma kubbataṃ (IV 65|7)
asanto nānukubbanti,
sataṃ dhammo durannayo. (Saṃyutta I 19|3 etc.) || Ja_XXII:2316 ||
Ja_XXII.10(=547).634: Tasmā satañ ca asatañ ca nānā hoti ito gati:
asanto nirayaṃ yanti santo saggaparāyanā. || Ja_XXII:2317 ||
Ja_XXII.10(=547).635: Yam etaṃ kumāre adadā bhariyaṃ adadā vane vasaṃ
brahmayānam anokkamma sagge te taṃ vipaccatū3 'ti. || Ja_XXII:2318 ||
Ta. paccūhā4 ti paccatthikā, dibbā ti dibbassa paṭibāhakā5, mānusā
ti mānusayasapaṭibāhakā, ke pana te ti macchariyadhammā te sabbe putta-
dāraṃ dadantena M-ena jitā, tenāha sabbe jitā te paccūhā4 ti, dukkaraṃ hi
karoti so ti V-ro rājā ekako va araññe vasanto bhariyaṃ brāhmaṇassa
dento dukkaraṃ karotīti evaṃ6 sabbe devā anumodantīti vadati, yametan ti
gāthaṃ anumodanaṃ karonto āha, vane vasan ti vane vasanto, brahma-
yānan ti seṭṭhayānaṃ tividho hi7 sucaritadhammo evarūpo dānadhammo ariya-
maggassa paccayo hotīti brahmayānan ti vuccati yasmā8 yantaṃ idaṃ ajja
dānaṃ dadato nippannaṃ brahmayānaṃ apāyabhūmiṃ anokkamitvā sagge te
etaṃ vipaccatu vipākapariyosāne ca sabbaññūtañāṇadāyakaṃ hotū 'ti.
Evaṃ assa Sakko anumodanaṃ katvā "idāni mayā idha
papañcaṃ akatvā imaṃ imass'; eva datvā gantuṃ vaṭṭatīti"
cintetvā āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -uhā, Cks -ubhā.
2 Cks āgu.
3 Cks -tan.
4 Cks -ubhā, Bd -uhā.
5 Bd dibbasampattipaṭi-.
6 Cks add sabbante.
7 Cks ti.
8 Bd tasmā.
[page 572]
572 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).636: Dadāmi bhoto bhariyaṃ Maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ
tvaṃ ñeva Maddiyā channo1 Maddī ca patinā saha. || Ja_XXII:2319 ||
Ja_XXII.10(=547).637: Yathā payo ca saṃkho ca ubho samānavaṇṇino
evaṃ tuvañ ca Maddī ca samānamanacetasā. || Ja_XXII:2320 ||
Ja_XXII.10(=547).638: Avaruddh'; ettha araññasmiṃ ubho sammatāssame2
khattiyā gottasampannā sajātā mātupettito
yathā puññāni kayirātha dadantā aparāparan ti. || Ja_XXII:2321 ||
Ta. channo3 ti anurūpo, samānavaṇṇino ti samānavaṇṇā ubho pi
parisuddhā yeva, samānamana -- ti ācārādīhi kammehi4, samānena mana-
saṃkhātena5 cetasā samannāgatā, avaruddhetthā 'ti raṭṭhato pabbājitā hutvā
ettha araññe vasatha, yathā puññānīti Jetuttaranagare vo bahūni puññāni
katāni hiyyo puttānaṃ ajja bhariyāya dānavasena pi katānīti ettaken'; eva
paritosaṃ akatvā ito uttarim pi aparāparaṃ dadantā yathānurūpāni puññāni
kareyyātha yevā 'ti.
Evaṃ vatvā varaṃ dātuṃ attānaṃ ācikkhanto āha:
Ja_XXII.10(=547).639: Sakko 'ham asmi devindo, āgato 'smi tav'; antike,
varaṃ varassu rājisi, vare aṭṭha dadāmi te ti. || Ja_XXII:2322 ||
Kathento yeva ca dibbabhāvena jalanto taruṇasuriyo viya
ākāse aṭṭhāsi. Tato Bo. varaṃ gaṇhanto āha:
Ja_XXII.10(=547).640: Varañ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
pitā maṃ anumodeyya ito pattaṃ sakaṃ gharaṃ,
āsanena nimanteyya, paṭhaman taṃ varaṃ vare. || Ja_XXII:2323 ||
Ja_XXII.10(=547).641: Purisassa vadhaṃ na roceyyaṃ, api kibbisakārikaṃ
vajjhaṃ vadhamhā moceyyaṃ, dutiy'; etaṃ varaṃ vare. || Ja_XXII:2324 ||
Ja_XXII.10(=547).642: Ye ca vuddhā ye ca daharā ye ca majjhimaporisā
mam eva upajīveyyuṃ, tatiy'; etaṃ varaṃ vare. || Ja_XXII:2325 ||
Ja_XXII.10(=547).643: Paradāraṃ na gaccheyyaṃ, sadārapasuto siyaṃ,
thīnaṃ vasaṃ na gaccheyyaṃ, catutth'; etaṃ varaṃ vare. || Ja_XXII:2326 ||
Ja_XXII.10(=547).644: Putto me Sakka jāyetha yo ca dīghāyuko siyā,
dhammena jine paṭhaviṃ, pañcam'; etaṃ varam vare. || Ja_XXII:2327 ||
Ja_XXII.10(=547).645: Tato ratyā vivasane suriyass'; uggamanam pati
dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, chaṭṭham etaṃ varaṃ vare. || Ja_XXII:2328 ||
Ja_XXII.10(=547).646: Dadato me na khīyetha, datvā nānutappeyy'; ahaṃ,
dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, sattam'; etaṃ varaṃ vare. || Ja_XXII:2329 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck jatto, Cs canto, Bd chando.
2 Bd samatha-, read: sammatha?
3 Ck janto, Cs janno, Bd chando.
4 Ck omit ka-.
5 Ck saṃtena.
[page 573]
10. Vessantarajātaka. (547.) 573
Ja_XXII.10(=547).647: Ito vimuccamān'; āhaṃ saggagāmī visesagū
anibbattī tato assaṃ, aṭṭham'; etaṃ varaṃ vare ti. || Ja_XXII:2330 ||
Ta. anumodeyyā 'ti sampaṭiccheyya na kujjheyya, ito pattan ti
imamhā araññā sakaṃ gharaṃ anuppattaṃ, āsanenā 'ti rājāsanena, rajjaṃ me
detū 'ti vadati, api kibbisa -- ti rājā hutvā rājāparādhikam1 pi vajjhaṃ va-
dhamhā2 moceyyaṃ, evarūpassa pi me vadho nāma mā ruccatu3, mameva
upajīveyyun ti sabbe te mañ ñeva nissāya4 upajīveyyuṃ, dhammena jine
ti dh. jinātu, samma rajjaṃ kāretū 'ti a., visesagū ti visesagamano hutvā
Tusitapure nibbatti hotū 'ti5 vadati, anibbattī tato assan ti tato Tusita-
bhavaṇato cavitvā manussattaṃ āgato va punabbhave anibbattī assaṃ, sabbaññū-
taṃ pāpuṇeyyan ti vadati.
Ja_XXII.10(=547).648: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā devindo etad abravī:
aciraṃ vata te tāto pitā taṃ daṭṭhum essatīti. || Ja_XXII:2331 ||
Ta. daṭṭhum -- li mahārāja tava tāto tava pitā aciren'; eva taṃ passitu-
kāmo hutvā idhāgamissati āgantvā ca pana setacchattaṃ datvā Jetuttaranagaram
eva nessati, sabbe te manorathā matthakaṃ pāpuṇissanti, mā cintayi, appa-
matto hoti mahārājā 'ti.
Evaṃ Mahāsattass'; ovādaṃ datvā Sakko sakaṭṭhānam
eva gato.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).649: Idaṃ vatvāna Maghavā devarājā {Sujampati}
Vessantare varaṃ datvā saggakāyaṃ apakkamīti. || Ja_XXII:2332 ||
Ta. Ve-re ti Ve rassa, apakkamīti gato anuppatto vā ti. Sakka-
pabbaṃ niṭṭhitaṃ.
Bo. ca Maddī ca sammodamānā Sakka-dattiye assame
vasiṃsu. Jūjako pi kumāre gahetvā saṭṭhiyojanaṃ paṭipajji,
devatā kumārānaṃ ārakkham akaṃsu, Jūjako pi suriye attha-
mite kumāre gacche6 bandhitvā bhūmiyaṃ nipajjāpetvā sayaṃ
caṇḍavāḷamigabhayena rukkhaṃ āruyha viṭapantare sayati, tas-
miṃ khaṇe eko devaputto Vessantaravaṇṇena ekā devadhītā
Maddīvaṇṇenāgantvā kumāre mocetvā hatthapāde sambāhetvā
nahāpetvā maṇḍetvā bhojanaṃ bhojetvā dibbasayane sayāpetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. rājapa-.
2 Cks vadha
3 Cks mā na rācci.
4 Cks omit ni-.
5 Bd homīti.
6 Bd kacche.
[page 574]
574 XXII. Mahānipāta.
aruṇuggamanakāle baddhākāren'1 eva sayāpetvā antaradhāyanti,
evaṃ te devatāsaṃgahena arogā hutvā gacchanti, Jūjako pi
devatādhiggahīto hutvā "Kaliṅgaraṭṭhaṃ gacchāmīti" aḍḍha-
māsena Jetuttaranagaraṃ patto. Taṃ divasaṃ paccūsakāle
Sañjayo pi Sivirājā supinaṃ passi, evarūpo supino ahosi:
rañño mahāvinicchaye nisinnassa eko puriso dve padumāni
āharitvā rañño hatthe ṭhapesi, rājā dvīsu kaṇṇesu pilandhi,
tesam reṇu bhassitvā rañño udare patati, so pabujjhitvā pāto
va brāhmaṇe pucchi, te "ciraṃ pavutthā te deva bandhavā
āgamissantīti" vyākariṃsu, so pāto va nānaggarasabhojanaṃ
bhuñjitvā vinicchaye nisīdi, devatā brāhmaṇaṃ ānetvā rājaṅ-
gaṇe ṭhapayiṃsu, tasmiṃ khaṇe rājā olokento kumāre disvā āha:
Ja_XXII.10(=547).650: Kass'; etaṃ mukham ābhāti hemaṃ vuttattam agginā2
nikkhaṃ va jātarūpassa ukkāmukhapahaṃsitaṃ3 || Ja_XXII:2333 ||
Ja_XXII.10(=547).651: Ubho sadisapaccaṅgā ubho sadisalakkhaṇā,
Jālissa sadiso eko, ekā Kaṇhājinā yathā. || Ja_XXII:2334 ||
Ja_XXII.10(=547).652: Sīhā bilā va nikkhantā ubho sampatirūpakā,
jātarūpamayā yeva ime dissanti dārakā ti. || Ja_XXII:2335 ||
Ta. vuttattamagginā4 ti uttattaṃ agginā, bilā -- ti guhato nik-
khantasīhā viya.
Evaṃ rājā tīhi5 gāthāhi kumāre vaṇṇetvā ekaṃ amaccaṃ
āṇāpesi: "gacch'; etaṃ brāhmaṇaṃ dārakehi saddhiṃ ānehīti",
so vegena gantvā ānesi, atha brāhmanaṃ rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).653: Kuto nu bhavaṃ Bhāradvāja ime ānesi dārake6 ti. || Ja_XXII:2336 ||
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).654: Mayhan te dārakā deva dinnā vittena Sañjaya7,
ajja pannarasā rattī yato dinnā8 me dārakā ti. || Ja_XXII:2337 ||
Ta. vittenā 'ti tuṭṭhena pasannena, ajja -- ti mayā imesaṃ laddhadiva-
sato ajja panarasa rattīti vadati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bandhanākāreneva.
2 Bd -ttamagginā.
3 Cks pabhaṃ-.
4 Cks uttatta ag-.
5 Cks add kāraṇehi.
6 Bd adds: ajja juṭhaṃ anuppatto kuto gacchasi brāhmaṇa.
7 Bd siñcaya.
8 Bd laddhā.
[page 575]
10. Vessantarajātaka. (547.) 575
Rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).655: Kena vā vācapeyyena sammāñāyena saddahe,
ko te taṃ dānam adadā puttake dānam uttaman ti. || Ja_XXII:2338 ||
Ta. kena vā -- ti brāhmaṇa kena piyavacanena te tayā laddhā, sammā
ñāyena -- ti musāvādaṃ akatvā sammāñāyena amhe saddahāpeyya, puttake
ti attano puttake uttamadānaṃ katvā ko te etaṃ adadā.
Jūjako āha:
Ja_XXII.10(=547).656: Yo yācataṃ patiṭṭhāsi bhūtānaṃ dharaṇī-r-iva
so me Vessantaro rājā putte dāsi1 vane vasaṃ. || Ja_XXII:2339 ||
Ja_XXII.10(=547).657: Yo yācataṃ gatī āsi savantīnaṃ va sāgaro
so me Vessantaro rājā putte dāsi1 vane vasan ti. || Ja_XXII:2340 ||
Ta. patiṭṭhāsīti patiṭṭhā āsi.
Taṃ sutvā amaccā Ve-raṃ garahamānā āhaṃsu:
Ja_XXII.10(=547).658: Dukkataṃ vata bho raññā saddhena gharamesinā,
kathan nu puttake dajjā araññe avaruddhake2. || Ja_XXII:2341 ||
Ja_XXII.10(=547).659: Idaṃ bhonto nisāmetha yāvant'; ettha samāgatā,
kathaṃ Vessantaro rājā putte dāsi1 vane vasaṃ. || Ja_XXII:2342 ||
Ja_XXII.10(=547).660: Dāsaṃ dāsiñ ca so3 dajjā assañ c'; assatarī4 rathaṃ,
hatthiñ ca kuñjaraṃ dajjā, kathaṃ so dajjā dārake ti. || Ja_XXII:2343 ||
Ta. saddhenā 'ti saddhāsampannenāpi satā gharam āvasantena raññā
idaṃ dukkataṃ vata ayuttaṃ vata kataṃ, avaruddhake2 ti raṭṭhā pabbājite5
araññe vasante2, idaṃ bhonto ti bho nagaravāsino yāvanto ettha samāgatā
sabbe imaṃ nisāmetha upadhāretha kathaṃ nāma so putte dāse katvā adāsi,
kena nām'; evarūpaṃ katapubban ti adhippāyen'; evam āhaṃsu, dajjā ti dāsidā-
sādīsu kiñci detu6, kathaṃ dajjā dārake ti ime pana dārake kena kā-
raṇena adāsīti.
Taṃ sutvā kumāro pitu garahaṃ asahanto vātābhihatassa
Sineruno bāhunā7 chaḍḍento8 viya imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).661: Yassa n'; atthi ghare dāso asso c'; assatarī ratho
hatthi ca kuñjaro nāgo kiṃ so dajjā pitāmahā 'ti. || Ja_XXII:2344 ||
Rājā āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks adāsi.
2 Bd -o
3 Cks yo.
4 so Cks for -riṃ? Bd -ri.
5 Cks pabbajite, Bd pabbājito.
6 Bd dāsādīsu yaṃ kiñci dhanaṃ detu.
7 Cks sineru bāhaṃ.
8 Bd oḍḍento.
[page 576]
576 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).662: Dānam assa pasaṃsāma nāvanindāma1 puttakā,
kathan nu hadayaṃ āsi tumhe datvā vanibbake2. || Ja_XXII:2345 ||
Ta. dānamassā 'ti puttaka mayaṃ tava pitu dānaṃ pasaṃsāmā na nindāmāti.
Kumāro āha:
Ja_XXII.10(=547).663: Dukkh'; assa hadayaṃ āsi atho uṇham pi passasi
Rohiṇī h'; eva3 tambakkhī pitā assūni vattayīti. || Ja_XXII:2346 ||
Ta. dukkhassā 'ti pitāmahā4 Kaṇhājināya vuttaṃ etaṃ5 vacanaṃ sutvā
tassa hadayaṃ dukkhaṃ6 āsi, Rohiṇī heva7 -- ti tambavaṇṇā ti Rohiṇī viya
tambakkhīhi mama pitā, tasmiṃ khaṇe assūni vattayi.
Idāni taṃ vacanaṃ dassento āha:
Ja_XXII.10(=547).664: Yan taṃ8 Kaṇhājinā voca: ayaṃ maṃ tāta brāhmaṇo
laṭṭhiyā patikoṭeti ghare jātaṃ va dāsiyaṃ || Ja_XXII:2347 ||
Ja_XXII.10(=547).665: Na cāyaṃ brāhmaṇo tāta, -- dhammikā honti brāhmaṇā --
yakkho brāhmaṇavaṇṇena khādituṃ tāta neti no,
niyyamāne pisācena kin nu tāta udikkhasīti. || Ja_XXII:2348 ||
Atha ne kumāre brāhmaṇaṃ amuñcantaṃ disvā rājā g. ā.:
Ja_XXII.10(=547).666: Rājaputtī ca vo mātā rājaputto ca vo pitā,
pubbe me aṃkam āruyha kiṃ nu tiṭṭhatha ārakā ti. || Ja_XXII:2349 ||
Ta. pubbe me ti tumhe ito pubbe maṃ disvā vegena āgantvā mama
aṃkaṃ āruyha idāni kin nu ārakā tiṭṭhatha.
Kumāro āha:
Ja_XXII.10(=547).667: Rājaputtī ca no mātā rājaputto ca no pitā,
dāsā mayaṃ brāhmaṇassa, tasmā tiṭṭhāma ārakā ti. || Ja_XXII:2350 ||
Ta. dāsā mayan ti idāni pana mayaṃ brāhmaṇassa dāsā bhavāmā 'ti.
Rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).668: Mā samm'; evaṃ avacuttha, dayhate9 hadayaṃ mama,
citakā viya me kāyo, āsane na sukhaṃ labhe. || Ja_XXII:2351 ||
Ja_XXII.10(=547).669: Mā samm'; evaṃ avacuttha, bhiyyo sokaṃ janetha maṃ,
nikkiṇissāma daṇḍena10, na vo dāsā bhavissatha. || Ja_XXII:2352 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd naci-, Bs naca-.
2 Bd balabbake.
3 so all three MSS.
4 so Cks; Bd sitāmasā.
5 Cks ekaṃ.
6 Cks omit du-.
7 Bd sova.
8 so Cks; Bd tantaṃ.
9 Bd ḍa-.
10 so Cks; Bd appena.
[page 577]
10. Vessantarajātaka. (547.) 577
Ja_XXII.10(=547).670: Kimagghiyaṃ hi vo tāta brāhmaṇassa pitā adā,
yathābhūtaṃ me akkhātha, paṭipādentu brāhmaṇan ti. || Ja_XXII:2353 ||
Ta. sammā 'ti piyavacanaṃ, citakā -- ti idāni mama kāyo aṃgāracita-
kāya āropito viya, janetha man ti janetha me, ayam eva vā pāṭho, nikki-
ṇissāma daṇḍenā1 'ti dhanaṃ datvā mocessāmi, kimagghiyan ti kim
agghaṃ katvā, paṭipādentū 'ti dhanaṃ paticchādentu.
Kumāro āha:
Ja_XXII.10(=547).671: Sahassagghaṃ hi maṃ tāta brāhmaṇassa pitā adā
atha2 Kaṇhājinaṃ kaññaṃ hatthinā ca3 satena cā4 'ti. || Ja_XXII:2354 ||
Ta. sahassagghaṃ hīti deva maṃ tāto nikkhasahassaṃ agghāpetvā adāsi
kaniṭṭhaṃ5 pana Kaṇhājinaṃ hatthinā satena assena ca rathena cā 'ti sabbesaṃ
tesaṃ satena antamaso mañ ca6 paṭipādake7 upādāya sabbasatena8 agghāpesīti.
Rājā kumārānaṃ nikkayaṃ dāpento āha:
Ja_XXII.10(=547).672: Uṭṭhehi katte taramāno, brāhmaṇassa avākara,
dāsisataṃ dāsasataṃ gavaṃ hatthūsabhaṃ sataṃ
jātarūpasahassañ ca puttānaṃ dehi nikkayan ti. || Ja_XXII:2355 ||
Ta. avākarā 'ti dehi.
Ja_XXII.10(=547).673: Tato kattā taramāno brāhmaṇassa avākari
dāsisataṃ dāsasataṃ gavaṃ hatthūsabhaṃ sataṃ
jātarūpasahassañ ca puttānaṃ dāsi nikkayan ti. || Ja_XXII:2356 ||
Ta. avākarīti adāsi, nikkayan ti brāhmaṇassa sabbasatañ ca nikkha-
sahassañ ca kumārānaṃ nikkayaṃ adāsi.
Tathā sattabhūmakañ ca pāsāsaṃ adāsi, brāhmaṇassa
parivāro mahā ahosi, so dhanaṃ paṭisāmetvā pāsādaṃ abhi-
ruyha sādhubhojanaṃ bhuñjitvā mahāsayane nipajji, kumāre
pi nahāpetvā bhojetvā alaṃkāretvā9 ekaṃ ayyako ekaṃ ayyakā
ti dve pi ucchaṅge upavesayuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).674: Nikkiṇitvā nahāpetvā bhojayitvāna dārake
samalaṃkaritvā bhaṇḍe10 ucchaṅge upavesayuṃ. || Ja_XXII:2357 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd dabbena.
2 Bd acchaṃ.
3 Bd di.
4 Cks vā.
5 Bd acchandikiniṭhaṃ.
6 Cs pañca.
7 Bd piṭhapādake.
8 Cks sabbassatena.
9 Cks -karitvā.
10 Bd -ḍe, Cks bhaṇḍena.
[page 578]
578 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).675: Sīsaṃnahāte sucivatthe sabbābharaṇabhūsite
rājā aṃke karitvāna ayyako paripucchatha. || Ja_XXII:2358 ||
Ja_XXII.10(=547).676: Kuṇḍale ghusite māle sabbālaṃkārabhūsite
rājā aṃke karitvāna idaṃ vacanam abravī: || Ja_XXII:2359 ||
Ja_XXII.10(=547).677: Kacci ubho ārogā te Jāli mātāpitā tava,
kacci uñchena yāpenti, kacci mūlaphalā bahū. (V 323|17). || Ja_XXII:2360 ||
Ja_XXII.10(=547).678: Kacci ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe hiṃsā tesaṃ na vijjatīti. || Ja_XXII:2361 ||
Ta. kuṇḍale ti kuṇḍalāni pilandhāpetvā, ghusite ti ugghosite mano-
ramaṃ ravaṃ ravante, māle ti pupphāni pilandhāpetvā. aṃke -- ti Jālikumā-
raṃ aṃke nisīdāpetvā.
Kumāro āha:
Ja_XXII.10(=547).679: Atho ubho arogā me deva mātāpitā mama,
atho uñchena yāpenti, atho mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2362 ||
Ja_XXII.10(=547).680: Atho ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe hiṃsā tesaṃ na vijjati. || Ja_XXII:2363 ||
Ja_XXII.10(=547).681: Khaṇant'; ālukalambāni biḷālitakkalāni ca (IV 371|23)
kolaṃ bhallāṭakaṃ bellaṃ sā no āhatva posati. || Ja_XXII:2364 ||
Ja_XXII.10(=547).682: Yañ c'; eva sā āharati vanamūlaphalahārikā
taṃ no sabbe samāgantvā rattiṃ bhuñjāma no divā. || Ja_XXII:2365 ||
Ja_XXII.10(=547).683: Ammā va no kisā paṇḍu āharantī dumapphalaṃ
vātātapena sukhumālapadumaṃ hatthagatām iva. || Ja_XXII:2366 ||
Ja_XXII.10(=547).684: Ammāya patanūkesā vicarantyā brahāvane
vane vāḷamigākiṇṇe khaggadīpinisevite. || Ja_XXII:2367 ||
Ja_XXII.10(=547).685: Kesesu jaṭaṃ bandhitvā kacche jallam adhārayi,
cammavāsī chamā seti jātavedaṃ namassatīti, || Ja_XXII:2368 ||
Ta. khaṇantā -- ti khaṇantī ālūni ca kalambāni ca, iminā mātāpitunnaṃ
kicchajīvikaṃ vaṇṇeti, ettha no ti nipātamattaṃ, padumaṃ -- ti hatthena
madditaṃ padumaṃ viya jātā, patanūkesā ti deva ammāya me brahāvane
vicarantiyā te bhamaravaṇṇā kāḷakesā rukkhasākhādīhi viluttā patanukesā jātā,
jallamadhārayīti ubhohi kacchehi jallikaṃ dhāreti kiliṭṭhavesena1 vicaratīti.
Evaṃ mātu dukkhitabhāvaṃ kathetvā ayyakaṃ codento
imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.10(=547).686: Puttā piyā manussānaṃ lokasmiṃ uḍapajjissuṃ,
na ha2 nūn'; amhākaṃ ayyassa putte3 sineho4 ajāyathā 'ti. || Ja_XXII:2369 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -vasena.
2 Bd hi.
3 Ck -ā, Cs -a.
4 Cks -haṃ.
[page 579]
10. Vessantarajātaka. (547.) 579
Ta. udapajjisun ti uppajjanti1.
Tato rājā attano dosaṃ āvikaronto āha:
Ja_XXII.10(=547).687: Dukkatañ ca hi no putta bhūnahaccaṃ katam mayā
yo 'haṃ Sivīnaṃ vacanā pabbājesiṃ adosakaṃ. || Ja_XXII:2370 ||
Ja_XXII.10(=547).688: Yam me kiñci idha atthi dhanadhaññañ ca vijjati
etu Vessantaro rājā Siviraṭṭhe pasāsatū 'ti. || Ja_XXII:2371 ||
Ta. puttā 'ti putta Jāli etaṃ amhākaṃ dukkataṃ, bhūna- ti vaḍḍhi-
ghātakammam, yamme- ti tāta yaṃ kiñci idha atthi sabban te pitu demi,
Siviraṭṭhe ti imasmiṃ nagare so rājā hutvā pasāsatu.
Kumāro āha:
Ja_XXII.10(=547).689: Na deva mayhaṃ vacanā ehiti Sivis'; uttamo,
sayam eva devo gantvā[na] siñca bhogehi atrajan ti. || Ja_XXII:2372 ||
Ta. Sivisuttamo ti Siviseṭṭho, siñcā 'ti mahāmegho viya vuṭṭhiyā
bhogehi abhisiñca.
Ja_XXII.10(=547).690: Tato senāpatiṃ rājā Sañjayo ajjhabhāsatha:
hatthī assā rathā patti senā sannāhayantu naṃ,
negamā ca maṃ anventu brāhmaṇā ca purohitā. || Ja_XXII:2373 ||
Ja_XXII.10(=547).691: Tato saṭṭhisahassāni yudhino cārudassanā
khippam āyantu sannaddhā nānāvaṇṇeh'; alaṃkatā2. || Ja_XXII:2374 ||
Ja_XXII.10(=547).692: Nīlavaṇṇadharā3 neke pītā neke nivāsitā
aññe lohitatuṇhīsā suddhā neke nivāsitā
khippam āyantu sannaddhā nānāvattheh'; alaṃkatā4. || Ja_XXII:2375 ||
Ja_XXII.10(=547).693: Himavā yathā Gandharo pabbato Gandhamādano
nānārukkhehi sañchanno mahābhūtagaṇālayo || Ja_XXII:2376 ||
Ja_XXII.10(=547).694: Osadhehi ca dibbehi disā bhāti pavāti ca5
khippam āyantu sannaddhā disā bhāti pavāti ca, || Ja_XXII:2377 ||
Ja_XXII.10(=547).695: Tato nāgasahassāni yojayantu catuddasa
suvaṇṇakacchā mātaṅgā hemakappanavāsasā. || Ja_XXII:2378 ||
Ja_XXII.10(=547).696: Ārūḷhā gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi
khippam āyantu sannaddhā hatthikkhandhehi dassitā. || Ja_XXII:2379 ||
Ja_XXII.10(=547).697: Tato assasahassāni yojayantu catuddasa
ājānīyā va jātiyā sindhavā sīghavāhanā. || Ja_XXII:2380 ||
Ja_XXII.10(=547).698: Arūḷhā gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi6 (V 259|4)
khippam āyantu sannaddhā assapiṭṭheh'; alaṃkatā7. || Ja_XXII:2381 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -iṃsu.
2 Cks -ehilaṃ-.
3 Bd nilavatta-.
4 all three MSS. -ehilaṃ-.
5 Bd disvā bhantu pavantu ca.
6 Cks illiyo-, Bd indivā-.
7 Cks -ehilaṃ-, Bd -ṭhe alaṅ-.
[page 580]
580 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).699: Tato rathasahassāni yojayantu catuddasa
ayosukatanemiyo suvaṇṇacitapakkhare1. || Ja_XXII:2382 ||
Ja_XXII.10(=547).700: Aropentu dhaje tattha cammāni kavacāni ca
vipphālentu ca cāpāni daḷhadhammā pahārino
khippam āyantu sannaddhā rathesu rathajīvino ti. || Ja_XXII:2383 ||
Ta. sannāhayantu nan ti sannayhantu2, saṭṭhi -- ti mama puttena
sahajātā saṭṭhisahassā amaccā, nīlavaṇṇa -- ti eke nīlavaṇṇadharā nīlavatthāni
nivāsitā hutvā, mahābhūta -- ti yakkhagaṇānaṃ ālayo, bhāti pavāti cā 'ti{3}
vuttappakāro Himavā viya ābharaṇavilepanādīhi obhāsayantu c'; eva pavāyantu
ca, hatthikkhandhehīti te hatthigāmaṇiyo{4} hatthikkhandhehi khippam
āyantu, dassitā ti dassitavibhūsanā, ayo -- ti ayena suṭṭhuparikkhitanemiyo5,
suvaṇṇa -- 6 ti suvaṇṇena khacitapakkhare evarūpe catuddasasahasse rathe yo-
jentū 'ti vadati, vipphālentū 'ti āropentu.
Evaṃ rājā senaṅgaṃ vicāretvā "puttassa me Jettutarana-
garato yāva Vaṃkapabbatā aṭṭhūsabhavitthāraṃ āgamanamag-
gaṃ samatalaṃ katvā maggālaṃkāratthāya idañ c'; idañ ca
karothā" 'ti āṇāpento āha:
Ja_XXII.10(=547).701: Lājā olopiyā7 pupphā mālagandhavilepanā
agghiyāni ca tiṭṭhantu yena maggena ehiti. || Ja_XXII:2384 ||
Ja_XXII.10(=547).702: Gāme gāme sataṃ kumbhā8 merayassa surāya ca
maggamhi patitiṭṭhantu yena maggena ehiti. || Ja_XXII:2385 ||
Ja_XXII.10(=547).703: Maṃsā pūvā saṃkuliyo kummāsā macchasaṃyutā
maggamhi patitiṭṭhantu yena maggena ehiti || Ja_XXII:2386 ||
Ja_XXII.10(=547).704: Sappi telaṃ dadhiṃ khīraṃ kaṅgu vīhi bahū surā
maggamhi patitiṭṭhantu yena maggena ehiti. || Ja_XXII:2387 ||
Ja_XXII.10(=547).705: Āḷārikā ca sūdā ca naṭanaṭṭakagāyanā
pāṇissarā kumbhathūniyo mandakā9 sokajjhāyikā10. || Ja_XXII:2388 ||
Ja_XXII.10(=547).706: Āhaññantu sabbavīṇā bheriyo deṇḍimāni ca,
kharamukhāni dhamantu11 vadataṃ12 ekapokkharā. || Ja_XXII:2389 ||
Ja_XXII.10(=547).707: Mutiṅgā paṇavā saṃkhā godhā parivadentikā13
dindimāni14 ca haññantu kuṭumbā tindimāni15 cā 'ti. || Ja_XXII:2390 ||
Ta. olopiyā ti lājehi saddhiṃ lājapañcamakāni pupphāni okirantānaṃ
okiraṇapupphāni paṭipādeyyāsīti āṇāpeti, mālāgandhavilepanāni maggavitāne olam-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pekkhare, Bd -cattirapekkhare.
2 Bd sannipātyantu.
3 Bd bhantū pavantu cā.
4 Bd -ṇino.
5 Bd -kkhitta-.
6 Bd cittarapakkhare.
7 Bd okirayā.
8 Cks -aṃ.
9 Bd mundakā? Cks maddakā.
10 Bd -cchāyikā.
11 Bd -entu.
12 Bd nadantu.
13 Bds -dantikā.
14 Cs da-, Bd nindi-.
15 Ck niddhimāni, Cs tiddhi-? Bd kudumba dindi-.
[page 581]
10. Vessantarajātaka. (547.) 581
bamālā c'; eva gandhavilepanāni ca, agghiyāni cā 'ti pupphāgghiyaratanāg-
ghiyāni cā 'ti, yena maggena mama putto ehiti tattha tattha tiṭṭhantu, gāme
gāme ti gāmadvāre gāmadvāre patitiṭṭhantū 'ti pipāsitānaṃ pivanatthāya paṭi-
yāditā hutvā surāmerayakumbhā tiṭṭhantu, {macchasaññutā} ti macchehi yuttā,
kaṅguvihīti kaṅgupiṭṭhamayā ca vīhipiṭṭhamayā ca, mandakā1 ti mundagā-
yino2 sokajjhāyikā3 ti māyākārā aññe pi vā ye keci uppannasokaṃ haraṇa-
samatthā, kharamukhānīti sāmuddikamahāsaṃkhā muṭṭhisaṃkhā nāḷisaṃkhā,
godhāparivadentikā dindimāni kuṭumbadindimānīti imāni cattāri turiyān'; eva.
Evaṃ rājā maggālaṃkāram vicāresi. Jūjako pi pamāṇā-
tikkantaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto tatth'; eva kālam akāsi,
rājā tassa sarīrakiccaṃ kārāpetvā nagare bheriñ carāpetvā
kañci 'ssa ñātakaṃ na passi, dhanaṃ puna rañño yeva ahosi.
Atha sattame divase sabbā senā sannipati, rājā mahantena
parivārena Jāliṃ {magganāyakaṃ} katvā nikkhami.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).708: Sā senā mahatī āsi uyyuttā Sivivāhinī,
Jālinā magganāyena Vaṃkaṃ payāsi pabbataṃ. || Ja_XXII:2391 ||
Ja_XXII.10(=547).709: Kuñcaṃ nadati mātaṅgo kuñjaro saṭṭhihāyano
kacchāya baddhamānāya kuñcaṃ nadati vāraṇo. || Ja_XXII:2392 ||
Ja_XXII.10(=547).710: Ajāniyā hasissiṃsu, nemighoso ajāyatha,
abbhaṃ rajo acchādesi uyyuttā Sivivāhinī. || Ja_XXII:2393 ||
Ja_XXII.10(=547).711: Sā senā mahatī āsi uyyuttā hārahārinī,
Jālinā magganāyena Vaṃkaṃ pāyāsi pabbataṃ. || Ja_XXII:2394 ||
Ja_XXII.10(=547).712: Te pāvisuṃ brahāraññaṃ bahusākhaṃ bahūdijaṃ8
puppharukkhehi saṃchannaṃ phalarukkhehi c'; ūbhayaṃ. || Ja_XXII:2395 ||
Ja_XXII.10(=547).713: Tattha bindussarā vaggū nānāvaṇṇā bahūdijā
kujjantam upakujjanti utusampupphite dume. || Ja_XXII:2396 ||
Ja_XXII.10(=547).714: Te gantvā dīgham addhānaṃ ahorattānaṃ accaye
padesan taṃ upāgañchuṃ yattha Vessantaro ahū 'ti. || Ja_XXII:2397 ||
Ta. mahatīti dvādasa akkhohinī saṃkhātā, uyyuttā ti payātā, kuñ-
caṃ nadatīti Kaliṅgaraṭṭhavāsino brāhmaṇā attano raṭṭhe deve vuṭṭhe9 taṃ
nāgaṃ āharitvā Sañjayassa adaṃsu, so hatthi sāmikaṃ vata passituṃ labhissāmīti
tuṭṭho kuñcanādam akāsi, taṃ sandhāy'; etaṃ vuttaṃ, kacchāyā 'ti suvaṇṇa-
kacchāya bajjhamānāya pi tussitvā koñcaṃ nadi, hasissiṃsū10 'ti hasiṃsu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mundakā? Cks moddrakā.
2 Cks maddakagāyanā.
3 Bd -jāyikā, Bd -vadantikā.
4 Bd koñcaṃ.
5 Bd bajha-.
6 Cks hasisiṃsu, Bd hasissanti
7 Ck -saṃkhaṃ, Cs -sākhā, Bd -sukhaṃ.
8 Bd mahodakaṃ.
9 Cks vaṭṭe, Bd vuṭhe.
10 Cks hahisiṃsūti, Bd hasissantīti.
[page 582]
582 XXII. Mahānipāta.
saddam akaṃsu, hārahārinīti haritabbaharaṇasamatthā, pāvisun si pavi-
siṃsu, bahusākhan ti bahurukkhasākhaṃ, dīgham-ti saṭṭhiyojanamaggaṃ,
upāgacchun ti yattha Ve- ahosi taṃ padesaṃ upagatā ti. Mahārāja-
pabbaṃ niṭṭhitaṃ.
Jālikumāro Sumucalindasaratīre khandhāvāraṃ nivāsāpetvā
catuddasarathasahassāni āgatamaggābhimukhān'; eva ṭhapāpetvā
tasmiṃ tasmiṃ padese sīhavyagghakhaggādisu1 ārakkhaṃ
saṃvidahi, hatthiādīnaṃ saddo mahā ahosi. M. taṃ sutvā
"kin nu kho me paccāmittā pitaraṃ ghātetvā mam'; atthāya
āgatā" ti maraṇabhayena bhīto Maddiṃ ādāya pabbataṃ
āruyha senaṃ olokesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).715: Tesaṃ sutvāna nigghosaṃ bhīto Vessantaro ahu,
pabbataṃ abhirūhitvā bhīto senaṃ udikkhati. || Ja_XXII:2398 ||
Ja_XXII.10(=547).716: Iṃgha Maddi nisāmehi nigghoso yādiso vane
ājāniyyā hasissanti2 dhajaggāni ca dissare. || Ja_XXII:2399 ||
Ja_XXII.10(=547).717: Ime ca3 nūna araññasmiṃ migasaṃghāni luddakā
vāgurāhi4 parikkhippa sobbhaṃ pātetvā tāvade5
vikkosamānā tippāhi hanti nesaṃ varaṃvaraṃ6. || Ja_XXII:2400 ||
Ja_XXII.10(=547).718: Yathā mayaṃ adūsakā araññe avaruddhakā
amittahatthatthagatā7, passa dubbalaghātakan ti. || Ja_XXII:2401 ||
Ta. iṃghā 'ti codanatthe nipāto, nisāmehīti sakasenā vā paras. vā ti
upadhārehi, ime ce3 nūna -- ti ādīnaṃ aḍḍhatiyagāthānaṃ evaṃ atthasam-
bandho veditabbo: Maddi yathā araññasmiṃ migasaṃghāni luddakā vigurāhi
parikkhippa athavā pana sobbhe pātetvā tāvad eva hanatha are duṭṭhamige ti
vikkosamānā tippāhi migamāraṇasattīhi nesaṃ migānaṃ varaṃvaraṃ8 hanti9
ime ce nūna tath'; eva amhe asabbhāhi vācāhi vikkosamānā tippāhi sattīhi ha-
nissanti mayañ ca10 adūsakā araññe avaruddhakā raṭṭhā pabbājitā vasāma, evaṃ
sante pi amittahatthatthagatā ti amittānaṃ hatthatthaṃ11 gatā, passa imaṃ
dubbalaghātakan ti maraṇabhayena paridevi.
Sā tassa vacanaṃ sutvā senaṃ oloketvā "sakasenāya bha-
vitabban" ti M-aṃ assāsentī imaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds maggādīsu.
2 Cks hasiṃsanti.
3 Cks ce, Bd omits ca.
4 Bd vāku-.
5 Ck pātetvā taṃvade, Bd pātiratāvade.
6 Bd varāva-.
7 Bd -tthaṃ-.
8 Bd adds thūlaṃthūlaṃ, Bs mūlaṃmūlaṃ.
9 Bds add hananti.
10 Cks yamañca.
11 Cks atthatthaṃ, Bd pattha, Bs hattha.
[page 583]
10. Vessantarajātaka. (547.) 583
Ja_XXII.10(=547).719: Amittā na-ppasaheyyuṃ aggīva udakaṇṇave
tad eva tvaṃ vicintehi api sotthi ito siyā ti. || Ja_XXII:2402 ||
Ta. aggīva -- ti yathā tiṇukkādivasena upanīto aggi aṇṇavasaṃkhātāni
puthulagambhīrāni udakāni na-ppasahati tāpetuṃ na sakkoti tathā taṃ amittā
na saheyyuṃ nābhibhavissanti, tadevā 'ti yaṃ Sakkena tuyhaṃ varaṃ datvā
mahārāja na cirass'; eva te pitā ehiti1 vuttaṃ tad eva tvaṃ vicintehi, api ca2
nāma ito balakāyato amhākaṃ sotthi siyā ti.
Atha M. sokaṃ apanuditvā tāya saddhiṃ pabbatā oruyha
paṇṇasāladvāre nisīdi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).720: Tato Vessantaro rājā orohitvāna pabbatā
nisīdi paṇṇasālāyaṃ daḷhaṃ katvāna mānasan ti. || Ja_XXII:2403 ||
Ta. daḷhaṃ -- ti mayaṃ pabbajitā nāma amhākaṃ ko3 kiṃ karissatīti4
thiraṃ daḷhaṃ katvā nisīdiṃsu.
Tasmiṃ khaṇe Sañjayo deviṃ āmantetvā "bhadde Phusati,
amhesu sabbesu ekato gatesu soko mahā bhavissati, paṭhamaṃ
tāva ahaṃ gacchāmi, tato ‘idāni sokaṃ vinodetvā nisinnā bha-
vissantīti'; sallakkhetvā tvaṃ mahantena parivārena gaccheyyā-
sīti" atha thokaṃ kālaṃ vītināmetvā Jāliñ ca Kaṇhājinañ ca
"āgacchantū5" ti vatvā rathaṃ nivattetvā āgatamaggābhimu-
khaṃ katvā tattha tattha ārakkhaṃ saṃvidahitvā alaṃkata-
hatthikkhandhagato6 puttassa santikaṃ agamāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).721: Vinivattayitvā rathaṃ votthāpetvāna seniyo
ekaṃ araññe viharantaṃ pitā puttaṃ upāgami. || Ja_XXII:2404 ||
Ja_XXII.10(=547).722: Hatthikkhandhato oruyha ekaṃso pañjalikato
parikkhitto amaccehi puttaṃ siñcitum āgami. || Ja_XXII:2405 ||
Ja_XXII.10(=547).723: Tatth'; addasa kumāraṃ so rammarūpaṃ samāhitaṃ
nisinnaṃ paṇṇasālāyaṃ jhāyantaṃ akutobhayan ti. || Ja_XXII:2406 ||
Ta. votthāpetvāna -- ti ārakkhanatthāya balakāye ca vavatthapetvā,
ekaṃso ti ekaṃsakatauttarāsaṅgo, siñcitum -- ti rajje7 abhisiñcituṃ upā-
gami, rammarūpan ti anañjitaṃ amaṇḍitaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd for ehitīti? Ck ehiṃti, Cs ehīti.
2 Bd omits ca.
3 Bd omits ko.
4 Cs -ssāmīti.
5 Bd jālī ca k-jinā ca pacchato āgacchatū.
6 Bd hatthikhandato oruyha.
7 Bd -ena.
[page 584]
584 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.10(=547).724: Tañ ca disvāna āyantaṃ pitaraṃ puttagiddhinaṃ
Vessantaro ca Maddī ca paccuggantvā avandisuṃ. || Ja_XXII:2407 ||
Ja_XXII.10(=547).725: Maddī ca sirasā pāde sasurassābhivādayi,
Maddī ahañ hi te deva pāde vandāmi te husā1,
te su tattha palissajja pāṇinā parimajjathā 'ti. || Ja_XXII:2408 ||
Ta. pāde -- ti ahaṃ te husā pāde vandāmīti evaṃ vatvā vandi, tesu
tatthā 'ti te ubho jane2 tasmiṃ Sakkadattiye assame palissajitvā hadaye ni-
pajjāpetvā paricumbitvā mudukena pāṇinā parimajjatha piṭṭhiyo tesaṃ parimajji.
Tato roditvā paridevitvā rājā soke nibbute tehi saddhiṃ
paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.10(=547).726: Kacci vo kusalaṃ putta, kacci putta anāmayaṃ,
kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū. || Ja_XXII:2409 ||
Ja_XXII.10(=547).727: Kacci ḍaṃsā ca makasā ca appam eva siriṃsapā,
vane vāḷamigākiṇṇe kacci hiṃsā na vijjatīti. || Ja_XXII:2410 ||
Pitu vacanaṃ sutvā Mahāsatto āha:
Ja_XXII.10(=547).728: Atthi no jīvikā deva yā ca yādisi kīdisā,
kasirā hi3 jīvikā homa, uñchācariyena jīvitaṃ4. || Ja_XXII:2411 ||
Ja_XXII.10(=547).729: Aniddhinaṃ mahārāja damet'; assaṃ va sārathi
ty-amhā aniddhikā dantā, asamiddhi dameti no. || Ja_XXII:2412 ||
Ja_XXII.10(=547).730: Api no kisāni maṃsāni pitu mātu adassanā
avaruddhānaṃ mahārāja araññe jīvisokinan5 ti. || Ja_XXII:2413 ||
Ta. yādisikī disā ti yā vā sā vā, lāmakā ti a., kasirā hi yīvikā
homā 'ti tāta amhākaṃ uñchācariyāya jīvitaṃ nāma kīdisaṃ, dukkhā no jīvikā
ahosi, aniddhinan ti mahārāja aniddhiṃ asamiddhiṃ daliddapurisaṃ nāma
dameti sā va6 aniddhi cheko7 sārathi assaṃ viya, dametīti nibbisevanaṃ karoti,
te mayaṃ idha vasantā aniddhikā dantā nibbisevanā katā, asamiddhi yeva no
dametīti, dametha no ti pi pāṭho damayittha no ti a., jīvisokinan8 ti avigata-
sokānaṃ kiṃ nāma amhākaṃ sukhan ti vadati.
Evañ ca pana vatvā puna puttānaṃ pavattiṃ pucchanto āha:
Ja_XXII.10(=547).731: Ye pi te Siviseṭṭhassa dāyādappattamānasā
Jāli Kaṇhājinā c'; ubho9 brāhmaṇassa vasānugā
accāyikassa luddassa yo ne gāvo va sumbhati || Ja_XXII:2414 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tusā.
2 Cks janā.
3 Cks kayirā hi, Bd kasirā, omitting hi, read: kasira-?
4 Cks -kaṃ.
5 Cks jīvasokatan.
6 Bd ca.
7 Cks ko.
8 Cks jīva-.
9 Cks vubho throughout.
[page 585]
10. Vessantarajātaka. (547.) 585
Ja_XXII.10(=547).732: Te rājaputtiyā putte yadi jānātha saṃsatha,
pariyāpuṇātha1 no khippaṃ sappadaṭṭhaṃ2 va māṇavan ti. || Ja_XXII:2415 ||
Ta. dāyādappattamānasā ti mahārāja ye te tava Siviseṭṭhassa dāyādā
appattamānasā asampuṇṇamanorathā hutvā brāhmaṇassa vasānugā jātā te dve
kumārā yo so3 brāhmaṇo gāvo va sumbhati4 te rājaputtiyā putte yadi diṭṭha-
vasena vā sutavasena vā jānātha saṃsatha, sappadaṭṭhaṃ vā 'ti visaṃ
nimmadanatthāya sappadaṭṭhaṃ māṇavan tikicchantā5 viya khippaṃ no pariyā-
puṇātha kathetā 'ti vadati.
Rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).733: Ubho kumārā nikkitā6 Jāli Kaṇhājinā c'; ubho
brāhmaṇassa dhanaṃ datvā putta mā bhāyi assasā 'ti. || Ja_XXII:2416 ||
Ta. nikkitā ti nikkayaṃ datvā gahitā.
Taṃ sutvā M. paṭiladdhassāso pitarā saddhiṃ paṭisan-
thāram akāsi:
Ja_XXII.10(=547).734: Kaccin nu tāta kusalaṃ kacci tāta anāmayaṃ,
kacci nu tāta me mātu cakkhuṃ na parihāyatīti. || Ja_XXII:2417 ||
Ta. cakkhun ti puttasokena rodantiyā cakkhuṃ na parihāyati.
Rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).735: Kusalañ c'; eva me putta, atho putta anāmayaṃ
atho pi putta te mātu cakkhuṃ na parihāyatīti. || Ja_XXII:2418 ||
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.10(=547).736: Kacci ārogaṃ yoggan te, kacci vahati vāhanaṃ,
kacci phītā janapadā, kacci vuṭṭhi na chijjatīti7. || Ja_XXII:2419 ||
Tattha vuṭṭhīti vuṭṭhidhārā8.
Rājā āha:
Ja_XXII.10(=547).737: Atho ārogaṃ yoggam me, atho vahati vāhanaṃ,
atho phītā janapadā, atho vuṭṭhi na chijjatīti9. || Ja_XXII:2420 ||
Evaṃ sallapantānaṃ10 ñeva Phusatī pi kho devī "idāni
sokaṃ tanuṃ katvā nisinnā bhavissantīti" sallakkhetvā10 mahā-
parivārena saddhiṃ puttassa santikaṃ agamāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -yāya; Ck pariyāyā.
2 Cs -daṭṭhu, Bd sabbadaḍḍhaṃ.
3 Cks yena yo.
4 Bd adds harati.
5 Bd -to.
6 so all three MSS. for nikkītā?
7 Ck vi-.
8 Cks omit dhārā.
9 Ck vijjatīti.
10 Cks add sā.
[page 586]
586 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).738: Icc-eva mantayantānaṃ mātā tesaṃ adissatha
rājaputtī giridvāre pattiyā1 anupāhanā. || Ja_XXII:2421 ||
Ja_XXII.10(=547).739: Tañ ca disvāna āyantiṃ2 mātaraṃ puttagiddhiniṃ
Vessantaro ca Maddī ca paccuggantvā avandayuṃ3. || Ja_XXII:2422 ||
Ja_XXII.10(=547).740: Maddī ca sirasā pāde sassuyā abhivādayi:
Maddī aham pi te ayye pāde vandāmi te husā. || Ja_XXII:2423 ||
Ja_XXII.10(=547).741: Maddiñ ca puttakā disvā dūrato sotthim āgatā
kandantā abhidhāviṃsu vacchā bālā va mātaraṃ. || Ja_XXII:2424 ||
Ja_XXII.10(=547).742: Maddī ca puttake disvā dūrato sotthim āgate
vāruṇīva pavedhentī thanadhārābhisiñcathā 'ti. || Ja_XXII:2425 ||
Ta. Maddī cā 'ti tesaṃ hi Phusatideviṃ vanditvā ṭhitakāle puttā ku-
mārakumārikāhi parivutā āgamiṃsu, Maddī tesaṃ āgamanamaggaṃ olokentī yeva
aṭṭhāsi, sā te soṭṭhim āgacchante disvā sakabhāvena sandhāretuṃ asakkontī
taruṇamacchā viya bhāvam pavedhamānā tato pāyāsi, te pi taṃ disvā paride-
vantā tadabhimukhā va pāyiṃsu, kandantā abhidāviṃsū 'ti kandantā abhi-
dhāviṃsu, vāruṇīvā 'ti yakkhāviṭṭhā ikkhaṇikā viya pavedhamānā, thana-
dhārā abhisiñcathā 'ti sā kira mahantena saddena paridevitvā kampamānā
visaññī hutvā dīghato paṭhaviyaṃ pati, kumārāpi vegenāgantvā visaññī4 hutvā
mātu upari yeva patitā, tasmiṃ khaṇe tassā dvīhi thanehi dve khīradhārā nik-
khamitvā tesaṃ mukhe yeva pavisiṃsu, sace kira ettako assāso nābhavissa dve
kumārā sukkhahadayā hutvā anassiṃsu, Ve-pi piyaputte disvā sokaṃ sandhā-
retuṃ asakkonto visaññī hutvā tatth'; eva papati, mātāpitaro pi visaññī hutvā
tatth'; eva papatiṃsu, tathā sahajātā saṭṭhisahassā amaccā, taṃ kāruññaṃ pas-
santo5 tesu eko pi sandhāretuṃ nāsakkhi, sakalāssamapadaṃ yugantavāta-
mathitaṃ viya sālavanaṃ ahosi.
Tasmiṃ khaṇe pabbatā nadiṃsu paṭhavī kampi mahāsa-
muddo saṃkhubhi Sineru girirājā onami, chakāmāvacaradeva-
lokā ekakolāhalā ahesuṃ, Sakko devarājā "cha khattiyā sapa-
risā visaññā jātā, tesu eko pi uṭṭhāya kassaci sarīre udakaṃ
siñcituṃ samattho n'; atthi, pokkharavassaṃ vassāpessāmīti"
cintetvā chakhattiyasamāgame p-vassaṃ vassāpesi, ye ta. temi-
tukāmā6 te7 tementi atemitukāmānam upari ekabindum pi na
saṇṭhāti, padumapattato udakaṃ viya vinivaṭṭetvā gacchati, iti
pokkharavane patitaṃ vassaṃ viya taṃ vassaṃ ahosi, cha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kā.
2 Bd -taṃ.
3 Bd -disuṃ.
4 Bd -ino.
5 Ck -tā, Bd -tesu.
6 so Bd; Cks temetukāmā tementi in the place of tattha---.
7 Cks omit te.
[page 587]
10. Vessantarajātaka. (547.) 587
khattiyā assāsaṃ paṭilabhiṃsu, mahājano "ñātisamāgame pok-
kharavassaṃ vassi, mahāpaṭhavī kampīti" acchariyaṃ pavadesi1.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).743: Samāgatānaṃ ñātīnaṃ mahāghoso ajāyatha,
pabbatā samanādiṃsu, mahī ākampitā ahu. || Ja_XXII:2426 ||
Ja_XXII.10(=547).744: Vuṭṭhidhāraṃ pavecchanto2 devo pāvassi tāvade,
atha Vessantaro rājā ñātīhi samapajjatha3. || Ja_XXII:2427 ||
Ja_XXII.10(=547).745: Nattāro suṇisā putto rājā devī ca ekato
yadā samāgatā āsuṃ tadāsi lomahaṃsanaṃ,
pañjalikā tassa yācanti rodantā bheravā vane. || Ja_XXII:2428 ||
Ja_XXII.10(=547).746: Vessantarañ ca Maddiñ ca sabbe raṭṭhā samāgatā:
tvan no si issaro rājā, rajjaṃ kāretha no ubho ti. || Ja_XXII:2429 ||
Ta ghoso ti kāruññaghoso, pañjalikā ti sabbe nāgarā c'; eva nega-
majānapadā ca paggahitañjalī hutvā, tassayācatīti tassa pādesu patitvā roditvā
kanditvā deva tvaṃ no sāmi issaro pitā te idh'; eva abhisiñcitvā nagaraṃ netu-
kāmo kulasantakaṃ setacchattaṃ paṭicchathā 'ti yācanti. Chakhattiya-
khaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ4.
Taṃ sutvā M. pitarā saddhiṃ sallapanto imaṃ g. ā.:
Ja_XXII.10(=547).747: Dhammena rajjaṃ5 kārentaṃ raṭṭhā pabbājayittha maṃ
tvañ ca jānapadā c'; eva negamā ca samāgatā ti. || Ja_XXII:2430 ||
Tato rājā puttaṃ khamāpento
Ja_XXII.10(=547).748: Dukkatañ ca hi no putta bhūnahaccaṃ katam mayā
yo 'haṃ Sivīnaṃ vacanā pabbājesiṃ adūsakan ti || Ja_XXII:2431 ||
imaṃ gāthaṃ vatvā attano dukkhaharaṇatthaṃ yācanto imaṃ6,
gātham āha25:
Ja_XXII.10(=547).749: Yena kenaci vaṇṇena pitu dukkhaṃ udabbahe
mātu bhaginiyā cāpi api pāṇehi attano ti. || Ja_XXII:2432 ||
Ta. udabbahe ti hareyya, api pāṇehīti tāta puttena nāma jīvitaṃ
pariccajitvā mātāpitunnaṃ sokadukkhaṃ haritabbaṃ, tasmā mama vacanaṃ karohi:
imaṃ isiliṅgaṃ haritvā rājavesaṃ gaṇha tātā 'ti iminā kira naṃ7 adhippāyen'
evam āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavattesi.
2 Bd pavattento.
3 Bd samāgacchatha.
4 Cks omit chakhatt-.
5 Cks khomaṃ.
6 Bd itaraṃ, Cs ṇaṃnaṃ, Bd omits naṃ.
[page 588]
588 XXII. Mahānipāta.
Bo-rajjaṃ kāretukāmo va1 ettake pana akathite "garu-
kaṃ nāma na hotīti" tattha rājānaṃ2 kathesi, M. "sādhū" 'ti
sampaṭicchi, ath'; adhivāsanaṃ viditvā sahajātā saṭṭhisahassā
amaccā
Ja_XXII.10(=547).750a: Nahānakāle3 mahārāja rajojallaṃ pavāhayā 'ti || Ja_XXII:2433a ||
vadiṃsu, atha ne M. "thokaṃ adhivāsethā" 'ti vatvā paṇṇa-
sālaṃ pavisitvā isibhaṇḍaṃ omuñcitvā paṭisāmetvā p-sālato
nikkhamitvā "idam mayā navamāse aḍḍhamāsañ ca samaṇa-
dhammassa kataṭṭhānaṃ, pāramīkūṭaṃ gaṇhantena dānaṃ datvā
paṭhaviyā kampitaṭṭhānan" ti p-sālaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ
katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā aṭṭhāsi5, ath'; assa kappakā-
dayo massukammādīni kariṃsu, tam enaṃ sabbābharaṇabhūsitaṃ
devarājam iva virājamānaṃ rajje abhisiñciṃsu, tena vuttaṃ:
Ja_XXII.10(=547).750b: tato Vessantaro rājā rajojallaṃ pavāhayīti6. || Ja_XXII:2433b ||
Ta. pavāhayīti hāresi, hāretvā ca pana rājavesaṃ gaṇhatīti a.
Ath'; assa yaso mahā ahosi, olokitolokitaṭṭhānaṃ kampati,
mukhamaṅgalikā maṅgalāni nigghosayiṃsu, sabbaturiyāni pag-
gaṇhiṃsu, mahāsamuddakucchiyaṃ meghatthanitanigghoso viya
ahosi, hatthiratanaṃ alaṃkaritvā upanayiṃsu, so khaggaratanaṃ
bandhitvā hatthiratanaṃ abhiruyhi7, tāvad eva naṃ sahajātā
saṭṭhisahassā amaccā sabbālaṃkārapatimaṇḍitā parivārayiṃsu8,
Maddim pi deviṃ nahāpetvā alaṃkaritvā abhisiñcitvā sīse pan'
assā abhisekaudakaṃ āsiñcamānā "Vessantaro taṃ pāletū" 'ti
ādīni maṅgalāni vadiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).751: Sīsaṃ nahāto sucivattho sabbābharaṇabhūsito
paccayaṃ nāgam āruyha khaggaṃ bandhi parantapaṃ. || Ja_XXII:2434 ||
Ja_XXII.10(=547).752: Tato saṭṭhisahassāni yudhino cārudassanā
sahajātā parikariṃsu9 nandayantā10 rathesabhaṃ. || Ja_XXII:2435 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pi.
2 so Bd; Cks rājā.
3 Bd -lo.
4 Cks -sāti, Bd pavāpahayāti.
5 Cks omit aṭṭhāsi.
6 Ck -hasīti.
7 Bd -rūhi.
8 Ck -bhārayiṃsu, Cs -hara-.
9 Bd paraṃkiriṃsu.
10 Bd nandā-.
[page 589]
10. Vessantarajātaka. (547.) 589
Ja_XXII.10(=547).753: Tato Maddim pi nahāpesuṃ Sivikaññā samāgatā:
Vessantaro taṃ pāletu Jāli-Kaṇhājinā c'; ubho,
atho pi taṃ1 mahārājā Sañjayo abhirakkhatū 'ti. || Ja_XXII:2436 ||
Ta. paccayam -- ti taṃ attanno jātadivase uppannaṃ hatthināgaṃ, paran-
tapan ti amittatāpanaṃ, parikariṃsū2 'ti parivārayiṃsū, nandayantā3 ti
tosentā, Sivi -- ti Sivirañño pajāpatiyo sannipatitvā gandhodakena nahāpesuṃ,
Jālikaṇhājinā cubho ti ime te4 puttā pitaram rakkhantū 'ti.
Ja_XXII.10(=547).754: Idañ ca paccayaṃ laddhā pubbe ca5 kilesam attano
ānandiyaṃ ācariṃsu ramaṇīye Giribbaje. || Ja_XXII:2437 ||
Ja_XXII.10(=547).755: Idañ ca paccayaṃ laddhā pubbe ca5 kilesam attano
ānandi vittā sumanā putte saṃgamma lakkhaṇā. || Ja_XXII:2438 ||
Ja_XXII.10(=547).756: Idañ ca paccayaṃ laddhā pubbe ca5 kilesam attano
ānandi vittā patītā saha puttehi lakkhaṇā ti. || Ja_XXII:2439 ||
Ta. idañca -- ti bhi. Ve- ca Maddī ca idaṃ paccayaṃ imaṃ patiṭṭhaṃ
labhitvā rajje patiṭṭhahitvā ti a, pubbe6 ti ito pubbe attano vanavāsakilesaṃ
anussaritvā, ānandiyaṃ ācariṃsu ramaṇīye -- ti ramaṇīye Vaṃkagiri-
kucchimhi Vessantarassa rañño āṇā ti kañcanalatāvinaddhaṃ7 ānandabheriñ
carāpetvā ānandachaṇaṃ ācariṃsu, ānandi vittā -- ti lakkhaṇasampannā Maddī
putte saṃgamma sampāpuṇitvā vittā sumanā hutvā ativiyā ānandi nandittha
'ti a., patītā ti pavattapītisomanassā hutvā.
Evaṃ patītā hutvā ca pana putte āha:
Ja_XXII.10(=547).757: Ekabhattā pure āsiṃ niccaṃ thaṇḍilasāyinī,
iti me taṃ vataṃ āsi tumhaṃ8 kāmāhi puttakā. || Ja_XXII:2440 ||
Ja_XXII.10(=547).758: Tam me taṃ vataṃ samiddh'; ajja tumhe saṃgamma puttakā,
mātujaṃ pi taṃ pāletu pitujam pi ca puttakā,
atho pi taṃ mahārājā Sañjayo abhirakkhatu. || Ja_XXII:2441 ||
Ja_XXII.10(=547).759: Yaṃ kiñc'; atthi kataṃ puññaṃ mayhañ c'; eva pitu ca te
saccena tena kusalena ajaro tvaṃ amaro bhavā 'ti. || Ja_XXII:2442 ||
Ta. tumhaṃ8 kāmāhi -- ti puttakā tumhākaṃ kāmā tumhe patthaya-
mānā pure tumhesu brāhmaṇena nītesu ekabhattaṃ bhuñjitvā bhūmiyaṃ sayiṃ,
iti me9 tumhākaṃ kāmā10 etaṃ vataṃ āsīti11 vadati, samiddhajjā 'ti tam
me vataṃ ajja samiddhaṃ, mātujam pi taṃ pāletu pitujam pi ca puttakā
ti puttakā22 mātu jātasomanassaṃ pitu jātasomanassam pi pāletu {mātāpitūnaṃ}
santakaṃ puññaṃ taṃ pāletū 'ti a. yeva, ten'; evāha: yaṃ kiñ c'; atthi kataṃ
puññan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks maṃ.
2 Bd pakiriṃsu.
3 Bd nandā-.
4 Bd dve.
5 Bd omits ca.
6 Cks add vā.
7 Bd vinandaṃ.
8 Cks -hā.
9 Cks ime.
10 Cks kāmāya.
11 Cks adāsīti.
12 Bd puttajālikaṃ.
[page 590]
590 XXII. Mahānipāta.
Phusatī pi devī "ito paṭṭhāya mama suṇhā imān'; eva
vatthāni nivāsetu, imāni ābharaṇāni dhāretū" 'ti samugge pū-
retvā pahiṇi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).760: Kappāsikañ ca koseyyaṃ khomakodumbarāni ca
sassū suṇhāya pāhesi yehi Maddī asobhatha. || Ja_XXII:2443 ||
Ja_XXII.10(=547).761: Tato khomañ ca1 kāyūraṃ aṃgadaṃ2 maṇimekhalaṃ
sassū suṇhāya pahesi yehi Maddī asobhatha. || Ja_XXII:2444 ||
Ja_XXII.10(=547).762: Tato khomañ ca kāyūraṃ gīveyyaṃ ratanāmayaṃ sassū-etc. || Ja_XXII:2445 ||
Ja_XXII.10(=547).763: Uṇṇataṃ mukhaphullañ ca3 nānāratte ca4 maṇiye5 sassū-etc. || Ja_XXII:2446 ||
Ja_XXII.10(=547).764: Uggatthanaṃ giṃgamakaṃ6 mekhalaṃ pālipādakaṃ7
sassū suṇhāya pahesi yehi Maddī asobhatha. || Ja_XXII:2447 ||
Ja_XXII.10(=547).765: Suttañ ca suttavajjañ ca upanijjhāya seyyasī
asobhatha rājaputtī devakaññā va Nandane. || Ja_XXII:2448 ||
Ja_XXII.10(=547).766: Sīsaṃ nahātvā sucivatthā sabbābharaṇabhūsitā
asobhatha rājaputtī tāvatiṃsā va accharā. || Ja_XXII:2449 ||
Ja_XXII.10(=547).767: Kadalīva vātacchupitā jātā cittalatāvane
dantāvaraṇasampannā rājaputtī asobhatha. || Ja_XXII:2450 ||
Ja_XXII.10(=547).768: Sakuṇī mānusinīva jātā cittapattā8 pati9
nigrodhapattabimboṭṭhī rājaputtī asobhatha. || Ja_XXII:2451 ||
Ta. khomañca10 -- ti suvaṇṇamayaṃ gīvapasādhanaṃ, aṅgadaṃ -- ti
aṅgadābharaṇañ ca maṇimayamekhalañ ca, dutiyagāthāya khomañ ca kāyūran ti
suvaṇṇamayaṃ vanakhajjūriphalasaṇṭhānaṃ gīvapasādhanam eva, ratana mayan
ti aparam pi ratanamayagīveyyaṃ, uṇṇatan ti ekaṃ pasādhanaṃ, mukha-
phullan ti naḷāṭante tilakamālābharaṇaṃ, nānāratte ti nānāvaṇṇe, maṇiye
ti maṇimaye11, uggatthanaṃ giṃgamakan12 ti etāni pi dve ābharaṇāni,
mekhalan ti suvaṇṇarajatamayaṃ mekhalaṃ, palipādakan13 ti pādapasā-
dhanaṃ, suttañca -- ti suttarūḷhañ ca pasādhanaṃ, Pāḷiyañ ca pana suppañ
ca suppavajjañ cā ti likhitaṃ, upanijjhāya seyyasīti etaṃ suttārūḷhañ ca
asuttārūḷhañ ca ābharaṇaṃ taṃ taṃ ūnaṭṭhānaṃ oloketvā alaṃkaritvā ṭhitā sey-
yasī uttamarūpadharā Maddī devakaññā va Nandane asobhatha, vātacchupitā
ti cittalatāvane jātā vātasampuṭṭhā14 suvaṇṇakadali viya taṃ divasaṃ15 sā
vijambhamānā asobhatha, dantāvaraṇasampannā ti bimbaphalasadisehi
d-varaṇehi samannāgatā, sakuṇī mānusinī vajātā cittakatā16 patīti yathā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hemañca.
2 Bd aṅgāraṃ.
3 Cks -llaṃ va.
4 Cks na.
5 Bd -ke.
6 Bd kiṃka-.
7 so Cks; Bd paṭi-.
8 Cks cittapatā, Bd -latā.
9 Bd patti.
10 Bd hemañca.
11 Cks maṇivade.
12 Bd kiṅkamakan.
13 Bd paṭipā-, Ck phāli-.
14 Bd -saṃphuṭhā.
15 Bd divaṃ, Ck omits di-.
16 so Bd; Cks cittalatā.
[page 591]
10. Vessantarajātaka. (547.) 591
manussasarīre jātā mānusinī nāma sakuṇī cittapattā ākāse patamānā pakkhe
pasāretvā gacchantī sobhati evaṃ sārattatāya nigrodhapakkabimbapakkasadisā-
oṭṭhi1 asobhatha.
Ja_XXII.10(=547).769: Tassā ca nāgam ānesuṃ nātivaddhañ ca kuñjaraṃ
sattikkhamaṃ sarakkhamaṃ īsādantaṃ urūḷhavaṃ2. || Ja_XXII:2452 ||
Ja_XXII.10(=547).770: Sā Maddī nāgam āruyhi3 nātivaddhañ ca kuñjaraṃ
sattikkhamaṃ sarakkhamaṃ īsādantaṃ4 urūḷhavan ti. || Ja_XXII:2453 ||
Ta. tassā cā 'ti bhi. tassāpi Maddiyā sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ katvā
nātivaddhaṃ sattisarapahārakkhamaṃ ekaṃ taruṇahatthiṃ upanesuṃ, nāga-
māruyhīti gandhahatthipiṭṭhiṃ abhiruyhi.
Iti te ubho pi mahantena yasena khandhāvāraṃ agamaṃsu5.
Sañjayarājā dvādasahi akkhohiṇīhi saddhiṃ māsamattaṃ pab-
batakīḷaṃ vanakīḷaṃ kīḷi. M-assa tejena tāva mahante araññe
koci vāḷamigo vā pakkhī vā kañci na heṭhesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).771: Sabbamhi tamhi araññamhi yāvant'; ettha migā ahū
Vessantarassa tejena nāññamaññaṃ6 aheṭhayuṃ7. || Ja_XXII:2454 ||
Ja_XXII.10(=547).772: Sabbamhi tamhi araññamhi yāvant'; ettha dijā ahū
Vessantarassa tejena nāññamaññaṃ6 aheṭhayuṃ7. || Ja_XXII:2455 ||
Ja_XXII.10(=547).773: Sabbamhi tamhi araññamhi yāvant'; ettha migā ahū
ekajjhaṃ sannipatiṃsu Vessantare payātamhi
Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:2456 ||
Ja_XXII.10(=547).774: Sabbamhi tamhi araññamhi yāvant'; ettha dijā ahū
ekajjhaṃ sannipatiṃsu Vessantare payātamhi
Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:2457 ||
Ja_XXII.10(=547).775: Sabbamhi tamhi araññamhi yāvant'; ettha migā ahū
nāssu8 mañjūni kujjiṃsu Vessantare payātamhi Si- etc. || Ja_XXII:2458 ||
Ja_XXII.10(=547).776: Sabbamhi tamhi araññamhi yāvant'; ettha dijā ahū
nāssu9 mañjūni kujjiṃsu Vessantare payātamhi etc. || Ja_XXII:2459 ||
Ta. yāvant -- ti yāvanto ettha, ekajjhaṃ -- ti ekasmiṃ ṭhāne sanni-
patiṃsu sannipatitvā ca pana ito paṭṭhāya idāni amhākaṃ aññamaññaṃ lajjā
vā saṃvaro vā na bhavissatīti domanassappattā ahesuṃ, nāssu mañjūni
kujjiṃsū 'ti M-assa viyogadukkhitā10 madhuraravaṃ na raviṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -patta-patta-.
2 Bd urūḷavaṃ, Cs urūḷhava, Ck uparūḷhavaṃ.
3 Bd ārūhi.
4 Cks -danti.
5 Bd āg-.
6 so Bd; Cks aññ-.
7 Bd vihe-.
8 Ck nāssa.
9 Cks nāssa.
10 Bd -itāya.
[page 592]
592 XXII. Mahānipāta.
Sañjayanarindo māsamattaṃ kīḷitvā senāpatiṃ pakkosā-
petvā "tāta ciraṃ no araññe vutthaṃ, kin te mama puttassa
gamanamaggo alaṃkato" ti pucchitvā "āma deva kālo vo ga-
manāyā" 'ti vutte Ve-rassa ārocāpetvā senaṃ ādāya nikkhami,
Vaṃkagirikucchito yāva Jetuttaranagarā saṭṭhiyojanaṃ alaṃ-
katamaggaṃ M. mahantena parivārena paṭipajji.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).777: Paṭiyatto rājamaggo vicitto pupphasanthato1
vasi Vessantaro yattha yāvatā va Jetuttarā. || Ja_XXII:2460 ||
Ja_XXII.10(=547).778: Tato saṭṭhisahassāni yudhino cārudassanā
samantā parikariṃsu2 Vessantare payātamhi Si- etc. || Ja_XXII:2461 ||
Ja_XXII.10(=547).779: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
samantā parikariṃsu Vessantare payātamhi Si- etc. || Ja_XXII:2462 ||
Ja_XXII.10(=547).780: Hatthārohā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
samantā parikariṃsu Vessantare payātamhi Si- etc. || Ja_XXII:2463 ||
Ja_XXII.10(=547).781: Karoṭiyā3 cammadharā khaggahatthā4 suvammino
purato paṭipajjiṃsu Vessantare payātamhi Si- etc. || Ja_XXII:2464 ||
Ta. paṭiyatto ti visākhapūjakāle5 viya alaṃkato, vicitto ti kadalipuṇṇa-
ghaṭadhajapaṭākādīhi vicitto, pupphasanthato ti lājapañcamakehi pupphehi
santhato, yatthā 'ti yattha Vaṃkapabbate Ve-vasi tato paṭṭhāya yāvatā6 Je-
tuttarā nirantaraṃ alaṃkato ca, karoṭiyā3 ti sīsakarotiko3 ti laddhanāmā sīse
paṭimukkakaroṭino yodhā, cammadharā ti kaṇḍavāraṇacammadharā, suvam-
mino ti citrāhi jālikāki suṭṭhu vammikā, purato paṭi -- ti evarūpā matta-
hatthīsu pi āgacchatesu anivattino sūragodhā rañño Ve-rassa purato paṭipajjiṃsu.
Rājā saṭṭhiyojanaṃ maggaṃ dvīhi māsehi atikkamma Je-
tuttaranagaraṃ patto alaṃkatapaṭiyattaṃ nagaraṃ pavisitvā
pāsādaṃ abhiruyhi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).782: Te pāvisuṃ7 puraṃ rammaṃ bahupākāratoraṇaṃ
upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ. || Ja_XXII:2465 ||
Ja_XXII.10(=547).783: Mittā jānapadā āsuṃ negamā ca samāgatā
anuppatte kumāramhi Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:2466 ||
Ja_XXII.10(=547).784: Celukkhepo avattittha8 āgate dhanadāyake
nandi-ppavesi nagare bandhanamokkho9 aghosathā 'ti. || Ja_XXII:2467 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sandhito.
2 Bd -kiriṃsu.
3 Cks karotiyā-.
4 Bd indihatthā.
5 Bd visākhapuṇṇamapūjanakālo.
6 Bd yāva.
7 Cks pāvisiṃsu.
8 Bd pavattittha.
9 Bd bandhanā-.
[page 593]
10. Vessantarajātaka. (547.) 593
Ta. bahupākāra -- ti bahukehi pākārehi toraṇehi ca samannāgataṃ,
naccagītehi -- ti naccagītehi ca ubhayehi s-gataṃ, vittā ti tuṭṭhā soma-
nassappattā, āgate dhana -- ti mahājanassa dhanadāyake Mahāsatte āgate
nandippavesīti Vessantarassa mahārājassa āṇā ti nagare bheriñ cari, ban-
dhana -- 1 ti sabbasattānaṃ bandhanamokkho ghosito.
Antamaso biḷāle upādāya Vessantaramahārājā sabbasatte2
vissajjāpesi, so nagaraṃ paviṭṭhadivase yeva paccūsakāle cin-
tesi: "sve vibhātāya rattiyā mamāgatabhāvaṃ sutvā yācakā
āgamissanti, tes'; āhaṃ kiṃ dassāmīti". Tasmiṃ khaṇe Sak-
kassa āsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi, so āvajjanto taṃ kāraṇaṃ
ñatvā rājanivesanassa pacchimavatthuñ ca purimavatthuñ ca
kaṭippamāṇaṃ pūrento ghanamegho viya sattaratanavassaṃ
vassāpesi, sakalanagare jaṇṇuppamāṇaṃ vassāpesi. Punadivase
M. tesaṃ tesaṃ kulānaṃ purimapacchimavatthusu "vaṭṭadha-
naṃ3 tesaṃ yeva hotū" 'ti dāpetvā avasesaṃ āharāpetvā attano
gehavatthusmiṃ dhanena saddhiṃ koṭṭhāgāresu okirāpetvā
dānaṃ paṭṭhapesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.10(=547).785: Jātarūpamayaṃ vassaṃ devo pāvassi tāvade
Vessantare paviṭṭhamhi Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane. || Ja_XXII:2468 ||
Ja_XXII.10(=547).786: Tato Vessantaro rājā dānaṃ datvāna khattiyo
kāyassa bhedā sappañño4 saggaṃ so upapajjathā 'ti. || Ja_XXII:2469 ||
Ta. saggaṃ so -- ti tato cuto dutīyacittena Tusitapure upapajjatīti5.
Satthā imaṃ gāthāsahassapatimaṇḍitaṃ Vessantaradhammadesa-
naṃ6 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "tadā Jūjako Devadatto ahosi,
Amittatāpanā Ciñcamānavikā, Cetaputto Channo, Accutatāpaso Sāri-
putto, Sakko Anuruddho, Sañjayanarindo Suddhodanamahārājā, Phusatī
devī Mahāmayā, Maddī devī Rāhulamātā, Jālikumāro Rāhulo, Kaṇhā-
jinā Uppalavaṇṇā, sesaparisā Buddhaparisā, Vessantararājā aham
evā" 'ti7 Vessantaravaṇṇanā samattā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bandhanā-.
2 Bd adds bandhanā.
3 Bd vuthitaṃ.
4 Cks -ā.
5 Ck uppajjatīti, Bd upapajjiti.
6 Bd mahāvess-.
7 Bd ahameva Sammāsambuddho loke udapādinti. Mahāvessantarajātakaṃ
niṭhitaṃ
[page 594]
594 XXII. Mahānipāta.
*Jātidukkhātivattassa sujātassa mahesino
jātiyo dīpayantassa Jātakass'; Atthavaṇṇanā
Āraddhā (add: va) mayā loke dhammālokassa bhūrino
paññācakkhupakārassa icchantena ciraṭṭhitiṃ |
Yā esā vīsati dvādasa bhāṇavārā santantiyā
vihāre suvihārānaṃ bhikkhūnaṃ rativaḍḍhanaṃ | (?)
Iminā puññakammena ito 'haṃ dutiye bhave
uppajjitvā1 surāvāse sundare Tusite pure |
Metteyyalokanāthassa suṇanto dhammadesanaṃ
tena saddhiṃ ciraṃ kālaṃ vindanto mahatiṃ siriṃ
Buddhe jāte Mahāsatte ramme Ketumatīpure
vippavaṃse janitvāna tihetupaṭisandhiko |
Cīvaraṃ piṇḍapātañ ca anagghaṃ vipulaṃ varaṃ
senāsanañ ca bhesajjaṃ datvā tassa mahesino |
Sāsane pabbajitvāna jotento tam anuttaraṃ
iddhimā satimā sammā dhārento Piṭakattayaṃ |
Vyākato tena ‘Buddho 'yaṃ hessatīti'; anāgate
uppannuppannabuddhānaṃ dānaṃ datvāna tehi pi |
Saṃsāre saṃsaranto va kapparukkho va pāṇinaṃ
icchiticchitam annādiṃ1 dadaṃ cittasamāhito |
Sīlanekkhammapaññādiṃ pūretvā sabbapāramiṃ
pāramīsikharaṃ patvā Buddho hutvā anuttaro |
Desetvā madhuraṃ dhammaṃ jantūnaṃ sivaṃ āvahaṃ
sabbaṃ sadevakaṃ lokaṃ brahā saṃsārabandhanā
mocayitvā varaṃ khemaṃ pāpuṇeyyaṃ sivaṃ padaṃ ||
Puññenānena pappomi nibbutiṃ yāvatā v'; ahaṃ
uppajjeyyaṃ kule suddhe saddhe aḍḍhe mahaddhane |
Asesadesabhāsāsu kalāsu sakalāsu ca
kusalo lokapaṇḍicco caṇḍanimmaddanesu3 ca |
Piṭakesu ca Vedesu nekavyākaraṇesu ca
takkādisu pan'; aññesu satthesu ca visārado |
Kavicāgamakovādo paravādappamaddano (?)
ekasutidharo nekasahassānam pi ganthato4 |
--------------------------------------------------------------------------
* The following verses are not to be found in Bd. The first one
seems be due to the author of the Nidānakathā, the others are
copyists'; verses. read: uppajjeyaṃ?
2 Ck -tamattādiṃ.
3 Cs -niccadda-.
4 Cs santhato.
[page 595]
10. Vessantarajātaka. (547.) 595
Ganthasatasahassam pi sutamattena dhāraye
atthavyañjanato cāpi sahassanayato pi ca |
Vasāsīhassa pakkhittaṃ yathā kañcanapātiyā
silālekhe va me niccaṃ sabbaṃ sutaṃ na nāsaye | (?)
Mahiddhiko mahātejo kataññū kusalo balī
dhitimā jātisampanno bhaveyyaṃ jātijātiyaṃ |
Paro pi maṃ na hiṃseyya1 na hiṃseyyaṃ param pi ca
adaṇḍena asatthena dameyyaṃ sabbapāṇinaṃ |
Kudiṭṭhiṃ pāpamittañ ca na seveyyaṃ kudācanaṃ
hitacittena sattānaṃ bhaṇeyyaṃ madhuraṃ giraṃ |
Nipuṇaṃ duddasaṃ pañhaṃ yena kenaci pucchito
muhuttena pakāseyyaṃ tosento sakalaṃ pajaṃ |
Atekicchāpi ye rogā te mayā pekkhitakkhaṇe
nissesā byapagacchantu udabindu va pokkharā |
Dasikasumattam pi2 yaṃ kiñci mama santakaṃ (?)
rājacorāppiyā3 sattā agginā udakena vā
na vinassantu me bhogā mā gayha-ḍayha-vuyhatu |
Rogavyādh'; antarāyantu4 na pappontu kadāci maṃ
devā manussā asurā gandhabbā yakkharakkhasā |
te pi maṃ anurakkhantu bhave saṃsarato mama
Adinnaṃ paradārañ ca surāpānaṃ vihiṃsanaṃ
asaccaṃ supinenāpi na bhaṇeyyaṃ kudācanaṃ |
Pañcānantariyaṃ kammaṃ pañca duccaritam pi ca
manasāpi na cinteyyaṃ sabbakālam itoparaṃ |
Na kareyyaṃ na kāreyyaṃ na cinteyyaṃ kudācanaṃ
pāpakaṃ aṇumattam pi tathā dukkhañ ca pāṇinaṃ |
Niraye ca Tiracchāne Pete Asurayoniyaṃ
yaṃ hi dukkhaṃ taṃ sabbaṃ na phuseyya maṃ5 kudācanaṃ |
Yāni sippāni lokasmiṃ aṇuṃthūlāni vijjare
tāni sabbāni sippāni sayaṃ siddhā bhavantu me |
Pūretvā bodhisambhāre Buddho hessaṃ anāgate
desetvā jantunaṃ dhammaṃ pūrayissaṃ sivaṃ padaṃ ||
Paṭisandhi mānusī bhogā vāsanā Piṭakattaye
dānasīlamayā paññā mama hotu bhavābhave |
Anena me sabbabhavā bhaveyyuṃ
jātissaro sabbaguṇūpapanno
--------------------------------------------------------------------------
1 both MSS. -yyaṃ.
2 so Cs; Ck dasikasuttampi.
3 Cs corapiyā.
4 so Both MSS. for antaradhāyantu?
5 both MSS. phuseyyaṃ, omitting maṃ.
[page 596]
596 XXII. Mahānipāta.
dhanena rūpena kulena cāyo
Buddho bhavissāmi anāgatesu ||
Imaṃ likhitapuññena Metteyyaṃ upasaṃkami
patiṭṭhahitvā saraṇe suppatiṭṭhāmi sāsane1 ||
Saddhāsīlādipaññā-
siridhitisatimā cāgamettādayālu
santo danto sucitto
sakalavigamako dassaneyyābhirūpo
tejāniddhī ca jāti-
ssaramati suvaco sussaro 'nantabhogo
saddhammo yeva tāṇo
bhavatu bhavabhave pāpuṇeyyā va bodhiṃ ||
Iminā puññakammena yāva Buddho bhavām'; ahaṃ
Vessantaro va dānena Jotiseṭṭhīva bhoginā
Mahosadho va ñāṇena hotu mayhaṃ bhavābhave 1|
Icchitaṃ patthitaṃ mayhaṃ khippam eva samijjhatu
pūrentu cittasaṃkappā Cando pannarasī yathā 1|
Sarvārtthasiddhir astu.
(22 June 1895. V. Fausboll.)
Idha nandati pecca nandati
katapuñño ubhayattha nandati,
‘puññam me katan'; ti nandati,
bhiyyo nandati suggatiṃ gato.
Dhammapada v. 18.
Lykken gxkker Store, Smā,
leger med Guldtxrning,
lykkeligst at hvile pā
er fuldendte Gxrning.
B. S. Ingemann.
--------------------------------------------------------------------------
1 this verse is not in Cs