Jataka, Nipatas XVI-XXI, annotated version

Jataka: XVI. Timsanipata; XVII. Cattalisanipata; XVIII. Pannasanipata;
XIX. Chatthinipata; XX. Sattatinipata; XXI. Asitinipata.
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. V,
London : Pali Text Society 1891.
(Reprinted 1963)

Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 18.3.2015]

NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.

ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT

STRUCTURE OF REFERENCES (added):

1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse

2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number

EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]

Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"

NOTICE
In Nipāta XVI the running verse numbers jump from 261 to 270.

THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)

description:	multibyte sequence:
long a	ā
long A	Ā
long i	ī
long I	Ī
long u	ū
long U	Ū
vocalic r	ṛ
vocalic R	Ṛ
long vocalic r	ṝ
vocalic l	ḷ
vocalic L	Ḷ
long vocalic l	ḹ
velar n	ṅ
velar N	Ṅ
palatal n	ñ
palatal N	Ñ
retroflex t	ṭ
retroflex T	Ṭ
retroflex d	ḍ
retroflex D	Ḍ
retroflex n	ṇ
retroflex N	Ṇ
palatal s	ś
palatal S	Ś
retroflex s	ṣ
retroflex S	Ṣ
anusvara	ṃ
visarga	ḥ
long e	ē
long o	ō
l underbar	ḻ
r underbar	ṟ
n underbar	ṉ
k underbar	ḵ
t underbar	ṯ

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

Jātaka with Commentary Vol. V

[page 001]
1
XVI. TIṂSANIPĀTA.

                      1. Kiṃchandajātaka.
     Kiṃchando kimadhippāyo ti. Idaṃ S. J. v. uposatha-
kammaṃ ā. k. Ekadivasaṃ hi S. bahū¹ upāsake ca upāsikāyo ca
uposathike dhammasavanatthāya āgantvā dhammasabhāyaṃ nisinne
"uposathik'; attha upāsakā" ti pucchitvā "āma bhante" ti vutte
"sādhu vo kataṃ uposathaṃ karontehi, porāṇakā upaḍḍhuposatha-
kammassa nissandena mahantaṃ yasaṃ paṭilabhiṃsū" 'ti vatvā tehi
yācito a. ā.:
     A. B. Brahmadatto dhammena r. kārento saddho²
ahosi dānasīlauposathakammesu appamatto. So sese pi
amaccādayo dānādīsu samādapesi³. Purohito pan'; assa para-
piṭṭhimaṃsiko⁴ lañcakhādako kūṭavinicchayiko⁵ ahosi. Rājā
uposathadivase amaccādayo pakkosāpetvā "uposathikā hothā"
'ti āha. Purohito uposathaṃ na samādiyi, atha naṃ divā
lañcaṃ gahetvā kūṭaṭṭaṃ⁵ katvā upaṭṭhānaṃ āgataṃ rājā
"tvaṃ⁶ uposathiko⁷" ti amacce pucchanto "tvam pi⁸ ācariya
uposathiko" ti pucchi. So "āmā" 'ti musāvādaṃ katvā
pāsādā otari. Atha naṃ eko amacco "nanu tumhe na uposa-
thikā" ti codesi⁹. So āha: "ahaṃ velāyam eva bhuñjiṃ,
gehaṃ pana gantvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathaṃ adhiṭṭhāya

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -u.
2 Bd su-.
3 Ck -dā-.
4 Bd adds viya.
5 Ck Bd ku-.
6 Bds tumhe.
7 Bds -kā.
8 Bds omit pi.
9 Ck ce-.

[page 002]
2 XVI. Tiṃsanipāta.
sāyaṃ na bhuñjissāmīti, rattiṃ sīlaṃ rakkhissāmi¹, evaṃ me
upaḍḍhuposathakammaṃ bhavissatīti". "Sādhu ācariyā" 'ti. So²
gehaṃ gantvā tathā akāsi. Pun'; ekadivasaṃ tasmiṃ vinicchaye
nisinne aññatarā sīlavatī itthi aṭṭaṃ karontī³ gharaṃ gantuṃ
alabhamānā "uposathakammaṃ nātikkamissāmīti" upakaṭṭha-
kāle⁴ mukhaṃ vikkhāletuṃ ārabhi. Tasmiṃ khaṇe brāhma-
ṇassa supakkānaṃ ambānaṃ⁵ ambapiṇḍī⁶ āhariyittha⁷. So
tassā uposathikabhāvaṃ ñatvā "imaṃ⁸ khāditvā uposathikā
hohīti" adāsi. Sā tathā akāsi. Ettakaṃ brāhmaṇassa kam-
maṃ. So aparabhāge kālaṃ katvā Himavantapadese Kosiki-
gaṅgāya⁹ tīre tiyojanike ambavane ramaṇīye bhūmibhāge so-
bhaggappatte kanakavimāne alaṃkatasirisayane suttappa-
buddho viya nibbatti alaṃkatapaṭiyatto uttamarūpadharo soḷasa-
sahassadevakaññāparivāro, so rattiṃ yeva taṃ sirisampattiṃ
anubhoti, vemānikapetabhāvena hi 'ssa kammassa sarikkhako¹⁰
vipāko ahosi, tasmā aruṇe uggacchante¹¹ ambavanaṃ pavisati,
paviṭṭhakkhaṇe yev'; assa dibbattabhāvo antaradhāyati, asīti-
tālahatthappamāṇo¹² attabhāvo nibbattati¹³, sakalasarīram
jhāyati, supupphitakiṃsuko viya hoti, dvīsu hatthesu ekekā va
aṅguli, tattha¹⁴ mahākuddālappamāṇā¹⁵ nakhā honti, tehi
nakhehi attano piṭṭhimaṃsaṃ phāletvā uddharitvā khādanto
vedanāmatto¹⁶ mahāravaṃ ravanto dukkhaṃ anubhoti. Suriye
atthamente¹⁷ sarīraṃ antaradhāyati, dibbasarīraṃ nibbattati,
alaṃkatapaṭiyattā dibbanāṭakiyo¹⁸ nānāturiyāni gahetvā pari-
vārenti, so mahāsampattiṃ anubhavanto ramaṇīye ambavane
dibbapāsādaṃ abhirūhati¹⁹. Iti so uposathikāya itthiyā amba-
phaladānassa²⁰ nissandena tiyojanikaṃ²¹ ambavanaṃ paṭilabhi,
lañcaṃ {gahetvā} kūṭaṭṭakaraṇanissandena pana {piṭṭhimaṃsaṃ}

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mā ti.
2 Cks omit so.
3 all three MSS. -i.
4 Bds -kaṭhe-.
5 Bd ambaphalānaṃ.
6 Cks -iṃ, Bd -i.
7 Ck -riyitta, Cs -rayittha, Bd -ra-.
8 Bd imāni.
9 Cks -sa-.
10 Cs kammasasarikkhako, Ck kammasari-, Bd -sarikkhiko.
11 Bd upaga-.
12 Bds asītihatthatālakkhandhappa-.
13 Bd nippatti.
14 Bd hatthā.
15 Bd -ṇa.
16 Bds -nappatto.
17 Cks -mante, Bds atthaṅgamite taṃ.
18 Bk -kitthiyo.
19 Bd -hi.
20 Ck -naṃ, Cs -na.
21 Cks -kā.

[page 003]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 3
uppāṭetvā khādati, upaḍḍhuposathassa nissandena¹ rattiṃ
rattiṃ² yasaṃ anubhoti³ soḷasasahassanāṭakiparivuto⁴ [pari-
vāreti⁵]. Tasmiṃ kāle Bārāṇasirājā kāmesu dosaṃ disvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā Adhogaṅgāya ramaṇīye bhūmippadese
paṇṇasālam kāretvā uñchācariyāya yāpento vihāsi. Ath'; eka-
divasaṃ tamhā ambavanā mahāghaṭappamāṇaṃ ambapakkaṃ
Gaṅgāya patitvā sotena vuyhamānaṃ tassa tāpasassa pari-
bhogatitthābhimukhaṃ āgami⁶, so mukhaṃ dhovanto taṃ
majjhe nadiyā āgacchantaṃ disvā udakaṃ taranto gantvā
ādāya assamapadaṃ āharitvā agyāgāre⁷ ṭhapetvā satthakena
phāletvā yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kadalipaṇṇehi paṭicchā-
detvā punappuna divase divase⁸ yāva parikkhayā khādi. Tasmiṃ
pana khīṇe aññaṃ⁹ phalāphalam khādituṃ nāsakkhi, rasa-
taṇhāya bajjhitvā "tam eva ambapakkaṃ khādissāmīti" nadī-
tīraṃ¹⁰ gantvā nadiṃ olokento "ambaṃ alabhitvā na uṭṭha-
hissāmīti¹¹" sanniṭṭhānaṃ katvā nisīdi. So tattha nirāhāro
ekam pi divasaṃ dve pi tīṇi catupañcachadivasāni¹² vātāta-
pena parisussanto olokento nisīdi, atha sattame divase nadī-
devatā āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā "ayaṃ tāpaso taṇhāva-
siko hutvā sattāhaṃ nirāhāro Gaṅgaṃ olokento pi nisīdi,
imassa ambapakkaṃ adātuṃ¹³ na yuttaṃ, alabhanto marissati,
dassāmi 'ssā¹⁴" 'ti āgantvā Gaṅgāya upari ākāse ṭhatvā tena
saddhiṃ sallapantī paṭhamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.1(=511).1: Kiṃchando kimadhippāyo eko sammasi ghammani,
                    kiṃ patthayāno kiṃ esaṃ kena atthena brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:1 ||

     Tattha chando ti ajjhāsayo, adhippāyo ti cittaṃ, sammasīti acchasi,
ghammanīti gimhe, esan ti esanto, brāhmaṇā 'ti pabbajitattā tāpasaṃ
ālapati, idaṃ vuttaṃ hoti: brāhmaṇa tvaṃ kiṃadhippāyo kiṃ cintento kiṃ
patthento kiṃ gavesanto ken'; atthena imasmiṃ Gaṅgātīre Gaṅgaṃ olokento
nisinno ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits pana--nissandena.
2 Bd only one ratti.
3 Cks -bhonti.
4 Cks -tā.
5 Bd -si, Cs parivāreti corr. to -cāreti.
6 Bd -māsi.
7 Ck agya-.
8 Ck only one di-.
9 Ck -a.
10 Bd -re.
11 Bd upaṭha-.
12 Ck dvepi niñja divasāni.
13 Cks ā-.
14 Bd tassā.

[page 004]
4 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā tāpaso nava gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).2: Yathā mahā vāridharo kumbho supariṇāmavā
                    tathūpamaṃ ambapakkam vaṇṇagandharasuttamaṃ. || Ja_XVI:2 ||

  Ja_XVI.1(=511).3: Taṃ vuyhamānaṃ sotena disvān'; amalamajjhime
                    pāṇīhi naṃ gahetvāna agyāyatanam āhariṃ. || Ja_XVI:3 ||

  Ja_XVI.1(=511).4: Tato kadalipattesu nikkhipitvā sayaṃ ahaṃ
                    satthena naṃ vikappetvā khuppipāsaṃ¹ ahāsi me. || Ja_XVI:4 ||

  Ja_XVI.1(=511).5: So² 'haṃ apetadaratho³ vyantibhūto dukhakkhamo
                    assādaṃ nādhigacchāmi phalesv-aññesu kesuci⁴. || Ja_XVI:5 ||

  Ja_XVI.1(=511).6: Sosetvā nūna⁵ maraṇaṃ taṃ mamaṃ āvahissati
                    ambaṃ y'; assa⁶ phalaṃ sāduṃ⁷ [yam uddhariṃ⁸] vuyhamānaṃ
                    [udadhismā⁹] mahaṇṇave. || Ja_XVI:6 ||

  Ja_XVI.1(=511).7: Akkhātan te mayā sabbaṃ yasmā upavasām'; aham,
                    rammaṃ pati nisinno 'smi, puthulomāyutā puthū¹⁰. || Ja_XVI:7 ||

  Ja_XVI.1(=511).8: Tvañ ca kho me va akkhāhi attānam apalāyini,
                    kā vā tvam asi kalyāni, kissa vā tvaṃ sumajjhime. || Ja_XVI:8 ||

  Ja_XVI.1(=511).9: Ruppapaṭṭapalimaṭṭhīva¹¹ vyagghīva girisānujā
                    yā santi¹² nariyo¹³ devesu devānaṃ paricārikā || Ja_XVI:9 ||

  Ja_XVI.1(=511).10: Yā ca manussalokasmiṃ rūpen'; anvāgatitthiyo¹⁴ --
                    rūpe te sadisī n'; atthi
                    devesu¹⁵ gandhabbamanussaloke¹⁶,
                    puṭṭhāsi me, cārupubbaṅgi brūhi,
                    akkhāhi me nāmañ ca bandhave cā 'ti. || Ja_XVI:10 ||

     Tattha vāridharo kumbho ti udakaghaṭo, supariṇāmavā ti susaṇ-
ṭhito¹⁷, vaṇṇagandharasuttaman ti vaṇṇagandharasehi uttamaṃ, disvānā
'ti disvā, amalamajjhime ti nimmalamajjhe, devataṃ ālapanto evam āha,
pāṇīhīti hatthehi, agyāyatanamāharin ti attano aggihuttasālaṃ āhariṃ,
vikappetvā ti vicchinditvā¹⁸, vikantetvā ti pi pāṭho, khādin ti pāṭhaseso,
ahāsi me ti taṃ jivhagge ṭhapitamattam eva sattarasaharaṇisatāni¹⁹ pharitvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sa.
2 Ck yo.
3 Ck -dharato.
4 Cks -pi.
5 Cks sositvā nūna, Bd sosetvā nanu.
6 Bd passa.
7 Ck -dhuṃ.
8 Ck sam-.
9 Ck -samā, Bd -sammā.
10 Bd -u.
11 Cs -palimaṭṭhima, Bd rūpapaṭṭaplamatti, Bs ruppamattaplamantīva.
12 Ck yassanti.
13 Bd nā-.
14 Bd rūpenānvā-.
15 Cks devesi.
16 Bd gandhabbesu-.
17 Bds -saṇṭhāno.
18 Ck chin-.
19 Bds -ṇisahassāni.

[page 005]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 5
mama khudañ ca pipāsañ ca hari, apetadaratho ti vigatakāyacittadaratho,
sudhābhojanaṃ bhuttassa viya hi tassa taṃ sabbadarathaṃ apāhari, vyanti-
bhūto ti tassa ambapakkassa vigatanto jāto, parikkhīṇāmbapakko hutvā ti
attho, dukkhakkhamo ti dukkhena asātena kāyakkhamena c'; eva cittakkha-
mena¹ ca samannāgato, aññesu² kadalipanasādīsu phalesu parittakam pi
assādaṃ³ nādhigacchāmi, sabbāni⁴ jivhāya ṭhapitamattāni tittān'; eva sampajjan-
tīti dīpeti, sosetvā⁵ ti nirāhāratāya sosetvā⁶ sukkhāpetvā, taṃ maman⁷ ti
taṃ mamaṃ⁸, yassā 'ti yaṃ assa, yaṃ⁹ ahosīti attho, idaṃ vuttaṃ hoti: yaṃ
phalaṃ mama sāduṃ ahosi yam ahaṃ gambhīre¹⁰ puthulaudakakkhandha-
saṃkhāte mahaṇṇave vuyhamānaṃ tato udadhismā uddhariṃ¹¹ ambaṃ mama
maraṇaṃ āvahissatīti maññāmi, mayhaṃ¹² taṃ alabhantassa jīvitaṃ na-ppa-
vattissatīti, upavasāmīti khuppipāsāhi upagato¹³ vasāmi¹⁴, rammaṃ pati
nisinno smīti ramaṇīyaṃ nadiṃ pati ahaṃ nisinno, puthulomāyutā
puthū ti ayaṃ nadī puthulomehi macchehi āyutā, puthū ti vipulā, api nāma
me ito sotthi¹⁵ bhaveyyā 'ti adhippāyo, apalāyinīti apalāyitvā mama sam-
mukhe¹⁶ thite ti devataṃ ālapati, apalāpinīti¹⁷ pi pāṭho, palāparahite¹⁸ ana-
vajjasarīre ti attho, kissa vā ti kissa vā kāraṇā idhāgato sīti pucchati,
ruppapaṭṭapalimaṭṭhīvā¹⁹ 'ti suṭṭhupalimaṭṭhakañcanapaṭṭasadisā²⁰, vy-
agghīvā 'ti līlāvilāsena taruṇavyagghapotikā viya, devānan ti channaṃ²¹
kāmāvacaradevānaṃ, yā ca manussalokasmin ti yā ca manussaloke, rū-
penanvāgatitthiyo²² ti rūpena anvāgatā²³ itthiyo, natthīti attano sam-
bhāvanāya evam āha, tava rūpasadisāya nāma na bhavitabban ti hi 'ssa adhip-
pāyo, gandhabbamanussaloke ti mūlagandhādinissitesu²⁴ gandhabbesu ca
manussaloke²⁵ ca, cārupubbaṅgīti cārunā pubbaṅgena varalakkhaṇena²⁶
samannāgato, nāmañ ca bandhave cā 'ti attano nāma gottañ ca bandhave
ca mayhaṃ akkhāhīti vadati.
     Tato²⁷ devatā aṭṭha gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).11: Yaṃ tvaṃ pati nisinno si rammaṃ brāhmaṇa Kosikiṃ
                    sāhaṃ²⁸ bhusālayā vutthā²⁹ varavārivahoghasā. || Ja_XVI:11 ||

  Ja_XVI.1(=511).12: Nānādumagaṇākiṇṇā bahukā³⁰ girikandarā
                    mam'; eva pamukhā honti, abhisandanti pāvuso³¹. || Ja_XVI:12 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cittakilamathena.
2 Bd adds pana.
3 Ck Bd -da
4 Bd adds me.
5 Cks sositvānā, Bd sositvā.
6 all three MSS. sosi-
7 Ck man.
8 Bd mama.
9 Ck omits yaṃ.
10 Bd -ra.
11 Bd -ritaṃ.
12 Bd mayhe.
13 Cks upā-.
14 Cks -mīti.
15 Bd sutthi.
16 Bd samukhaṃ.
17 so Bs; Bd apalāsinīti, Ck apalāyiti, Cs apalāyinīti.
18 Bd malāyarahite.
19 Bd rūpapaṭṭaplamaṭhivā, Bs ruppepattaplamattivā.
20 Cks -saṃ, Bd -si, Bs -sī.
21 Cks cha.
22 Bd -nānvā-.
23 Cks -ta.
24 Bd -khandhā-.
25 Bd -esu.
26 Bd urulak-.
27 Bds add sā.
28 Bd ahaṃ.
29 Bd vuṭhā, Bs vuttā.
30 Bd adds na.
31 Bds -se.

[page 006]
6 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.1(=511).13: Atho bahū vanato 'dā¹ nīlavārivahindharā
                    bahukā nāgavittodā abhisandanti vārinā. || Ja_XVI:13 ||

  Ja_XVI.1(=511).14: Tā ambajambulabujā nipā tālā c'; udumbarā²
                    bahūni phalajātāni āvahanti abhiṇhaso. || Ja_XVI:14 ||

  Ja_XVI.1(=511).15: Yaṃ kiñci ubhatotīre phalaṃ patati ambuhi
                    asaṃsayaṃ taṃ sotassa phalaṃ hoti vasānugaṃ. || Ja_XVI:15 ||

  Ja_XVI.1(=511).16: Etad aññāya medhavi puthupañña suṇohi me,
                    mā rocaya-m-abhisaṅgam paṭisedha janādhipa. || Ja_XVI:16 ||

  Ja_XVI.1(=511).17: Na vāhaṃ³ vaddhavaṃ maññe yaṃ tvaṃ raṭṭhābhivaddhana
                    āceyyamāno⁴ rājisi maraṇaṃ abhikaṃkhasi. || Ja_XVI:17 ||

  Ja_XVI.1(=511).18: Tassa⁵ jānanti pitaro gandhabbā ca sadevakā
                    ye cāpi isayo loke saññatattā yasassino,
                    asaṃsayan te⁶ jānanti vaddhabhūtā⁷ yasassino ti. || Ja_XVI:18 ||

     Tattha Kosikin ti yaṃ tvaṃ brāhmaṇa rammaṃ Kosikigaṅgaṃ patini-
sinno, bhusālayā vutthā⁸ ti bhuse⁹ caṇḍasote¹⁰ ālayo yassa vimānassa
tasmiṃ addhivatthā, Gaṅgaṭṭhakavimānavāsinīti attho, varavārivahoghasā ti
varavārivahena oghena samannāgatā, pamukhā ti tā vuttappakārā girikandarā
maṃ pamukhaṃ karonti, ahaṃ tāsaṃ pāmokkhā homīti dasseti, abhisandan-
tīti sandanti pavattanti, tato āgantvā maṃ Kosikigaṅgaṃ pavisantīti attho,
vanatodā¹¹ ti na kevalaṃ kandarā va atha kho bahū vanatodā tamhā tamhā
vanamhā¹² udakāni pi bahūni pavisanti¹³, nīlavārivahindharā ti maṇi-
vaṇṇena nīlena vārinā yutte udakakkhandhasaṃkhāte vahe dhārayantiyo, nāga-
vittodā ti nāgānaṃ vittakarena¹⁴ vanasaṃkhātena¹⁵ udakena samannāgatā,
vārinā ti evarūpā hi bahunadiyo maṃ vārinā va abhisandanti pūrentīti dasseti,
tā ti tā nadiyo, āvahantīti etāni ambādīni ākaḍḍhanti, sabbāni hi etāni
upayogatthe paccattavacanāni, atha vā tā ti upayogabahuvacanaṃ, āvahantīti
imāni ambādīni tā nadiyo āgacchanti¹⁶ upagacchantīti attho, evaṃ upagatāni
pana mama sotaṃ pavisantīti addhippāyo, sotassā 'ti yaṃ ubhatotīre jāta-
rukkhehi phalam mama ambuni patati sabban taṃ mama sotass'; eva vasānugaṃ
hoti, n'; atth'; ettha saṃsayo ti, evaṃ ambapakkassa nadīsotena āgamanakāraṇaṃ
kathesi, medhāvi puthupaññā 'ti ubhayaṃ ālapanam eva, mā rocayā 'ti
evaṃ taṇhābhisaṅgaṃ mā rocaya¹⁷, paṭisedhā 'ti paṭisedha¹⁸ nan ti rājānaṃ
ovadati, vaddhavan ti paññāvaddhabhāvaṃ paṇḍitabhāvaṃ, raṭṭhābhi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhanatodā, Cks vanātodā, read vanat'; odā or vanato 'dā?
2 Bd -talamudumparā.
3 Ck cāhaṃ.
4 Bd adds hutvā.
5 Cs tattha.
6 Bd adds pi, Ck vi.
7 Bd saṇhabhūtā.
8 Bd vuṭhā.
9 Ck bhūye, Bd bhūse.
10 Bd -tena.
11 Ck -jā.
12 Ck vanamānā.
13 Ck tīti.
14 Bd vittakaṃraṇena, Ck vittikarena.
15 Bd dhana-, Ck adds vā.
16 Bd ākaḍhanti.
17 Bd rocatha.
18 Bd -dhehi.

[page 007]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 7
vaddhanā 'ti raṭṭhassa abhivaddhana, āceyyamāno ti maṃsalohitehi
ācīyanto¹ vaḍḍhanto² taruṇo va hutvā ti attho, rājisīti taṃ ālapati, idaṃ
vuttaṃ hoti: yaṃ tvaṃ nirāhāratāya sussamāno taruṇo va samāno ambalobhena
maraṇaṃ abhikaṃkhasi na ve ahaṃ tava³ paṇḍitabhāvaṃ maññāmīti, tassā
'ti yo puggalo taṇhāvasiko hoti tassa taṇhāvasikabhāvaṃ, pitaro ti saṃkhā-
gatā brāhmaṇā ca saddhiṃ kāmāvacaradevehi gandhabbā ca vuttapakārā dibba-
cakkhukā isayo ca asaṃsayaṃ jānanti, anacchariyaṃ c'; etaṃ yan te iddhimanto⁴
jāneyyuṃ: asuko nāma taṇhāvasiko ti⁵, tesaṃ bhāsamānānaṃ vacanaṃ sutvā ye
pi tesaṃ vaddhabhūtā⁶ yasassino paricārikā⁷ te pi jānanti, pāpaṃ⁸ karontassa
hī raho nāma n'; atthīti tāpasassa saṃvegam uppādentī evam āha.
     Tato tāpaso catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).19: Evaṃ viditvā vidū sabbadhammaṃ
                    viddhaṃsanaṃ cavanaṃ⁹ jīvitassa
                    na cīyatī¹⁰ tassa narassa pāpam
                    sace na ceteti vadhāya tassa. || Ja_XVI:19 ||

  Ja_XVI.1(=511).20: Isipūgasamaññāte evaṃ lokyā¹¹ viditā sati¹²
                    anariyaparisaṃbhāse pāpakammaṃ jigiṃsasi¹³. || Ja_XVI:20 ||

  Ja_XVI.1(=511).21: Sace ahaṃ marissāmi tīre te puthusussoṇi
                    asaṃsayaṃ asiloko mayi pete¹⁴ āgamissati. || Ja_XVI:21 ||

  Ja_XVI.1(=511).22: Tasmā hi pāpakaṃ kammaṃ rakkhass'; eva sumajjhime
                    mā taṃ¹⁵ sabbo jano pacchā pakatthāsi¹⁶ mayi mate ti. || Ja_XVI:22 ||

     Tattha evaṃ viditvā ti yathā ahaṃ sīlañ ca aniccatañ ca jānāmi evaṃ
jānitvā ṭhitassa, vidū ti viduno, sabbadhamman ti sabbaṃ sucaritadhammaṃ,
tividhaṃ sucaritaṃ hi idha sabbadhammo ti adhippetaṃ, viddhaṃsanan
ti bhaṅgaṃ, cavanan ti cutiṃ, jīvitassā 'ti āyuno, idaṃ vuttaṃ hoti: evaṃ
viditvā ṭhitassa paṇḍitassa sabbasucaritadhammaṃ jīvitassa ca aniccataṃ jānan-
tassa evarūpassa narassa pāpaṃ na cīyati na vaḍḍhati, sace naceteti
vadhāya tassā 'ti¹⁷ saṃkhaṃ gatassa parapuggalassa vadhāya na ceteti na
kappeti, n'; eva parapuggalaṃ vadhāya ceteti nāpi parasantakaṃ nāseti¹⁸, ahañ
ca kassaci vadhāya {acetetvā} kevalam ambapakke āsaṃ¹⁹ katvā Gaṅgaṃ olokento
nisinno, tvaṃ²⁰ mayhaṃ kin nāma akusalaṃ passasīti, isipūgasamaññāte

--------------------------------------------------------------------------
1 ? Ck Bd ac-, Cs ajīyanto.
2 Cks vaṭṭanto.
3 Bd adds idaṃ.
4 Ck -te.
5 Bds hotīti puna.
6 Bd pasaṇhabhūtā.
7 Ck -vārakā.
8 Bd pāpakammaṃ.
9 all three MSS. vacanaṃ.
10 Ck nāciyati, Bd najiyyati.
11 Ck -a.
12 Bd viditā ti.
13 Cks jigiṃsati, Bd jigīsasi.
14 Bd mate.
15 Bd tvaṃ.
16 Cks -katvāsi, Bd pakvatthāsi.
17 Bd adds tassā.
18 Cks puggalānaṃ pissa santikaṃ vināseti.
19 Ck āsaṃgaṃ katvā.
20 Bds add olokenti.

[page 008]
8 XVI. Tiṃsanipāta.
ti isigaṇena suṭṭhu aññāte isīnaṃ sammate¹, evaṃ lokyā ti tvaṃ nāma
pāpapavāhanena lokassa hitā ti evaṃ viditvā, satīti² sati³ sobhane uttame
ti ālapanam etam, anariyaparisambhāse ti tassa jānanti pitaro ti ādikāya⁴
asundarāya paribhāsāya samannāgate⁵, jigiṃsasīti⁶ mayi pāpe avijjante pi
maṃ⁷ paribhāsantī maramānaṃ⁸ ajjhupekkhantī ca attano⁹ pāpakammaṃ
gavesasi uppādesi, tīre te ti tava tīre, puthusussoṇīti puthulāya sunda-
rāya soṇiyā samannāgate, pete¹⁰ ti ambapakkaṃ alabhitvā paralokaṃ gate,
mate ti attho, pakatthāsīti¹¹ akkosi garahi nindi, paccakkhāsīti¹² pi pāṭho.
     Taṃ sutvā devadhītā pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).23: Aññātam etaṃ avisayhasāhi,
                    attānaṃ ambañ ca dadāmi te taṃ
                    yo duccaje kāmaguṇe pahāya
                    santiñ ca dhammañ ca adhiṭṭhito si. || Ja_XVI:23 ||

  Ja_XVI.1(=511).24: Yo hitvā pubbasaṃyogaṃ pacchā saṃyojane ṭhito
                    adhammañ c'; eva carati pāpañ c'; assa pavaḍḍhati. || Ja_XVI:24 ||

  Ja_XVI.1(=511).25: Ehi, taṃ pāpayissāmi, kāmaṃ¹³ appossuko bhava,
                    upanayāmi¹⁴ sītasmiṃ, viharāhi anussuko. || Ja_XVI:25 ||

  Ja_XVI.1(=511).26: Taṃ puppharasamattehi vakkaṅgehi arindama,
                    koñcā mayūrā diviyā koyaṭṭhimadhusāliyā
                    kūjitā haṃsapūgehi kokil'; ettha pabodhare. || Ja_XVI:26 ||

  Ja_XVI.1(=511).27: Amb'; ettha vippasūnaggā palālakhalasannibhā
                    kosumbhasalaḷānīpā pakkatālavilambino ti. || Ja_XVI:27 ||

     Tattha aññātametan ti garahā te bhavissatīti vadanto ambapakkatthāya
vadasīti etaṃ kāraṇaṃ¹⁵ mayā ñātaṃ, avisayhasāhīti rājāno nāma dussahaṃ
sahantīti¹⁶ tena naṃ ālapantī evam āha, attānan ti taṃ {āliṅgitvā} ambavanaṃ
nayantī attānañ ca te dadāmi tañ ca ambaṃ, kāmaguṇe ti kañcanamāla-
setacchattapaṭimaṇḍite vatthukāme, santiñca dhammañcā 'ti dussīlyapasa-
mena¹⁷ santisaṃkhātaṃ sīlañ c'; eva sucaritadhammañ cā 'ti, adhiṭṭhitosīti
yo¹⁸ tvaṃ ime guṇe upagato etesu vā patiṭṭhito sīti attho, pubbasaṃyogan
ti purimabandhanaṃ, pacchāsaṃyojane ti pacchimabandhane, idaṃ vuttaṃ
hoti: ambho tvam tāpasa yo mahantaṃ rajjasirivibhavaṃ¹⁹ pahāya amba-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sammame.
2 Bd patīti.
3 Bd pati.
4 Bd adds kathā.
5 Bd -to.
6 Ck jihiṃsasīti, Bd jigīsatīti.
7 Bds add evaṃ
8 Bds caparamaraṇaṃ.
9 Cks -nā, Bd adds ca.
10 Bd mate.
11 Cks pakatvā-, Bd pakvatthā-.
12 Bd pakvatvā-
13 Bd komaṃ.
14 Bd upā-.
15 Bd adds mahāyanā.
16 Bds sahanti.
17 Bd dussilavūpasamena.
18 Cks so.
19 Ck rajjaṃ.

[page 009]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 9
pakkamatte rasataṇhāya bajjhitvā vātātapaṃ agaṇetvā nadītīre sussamāno
nisīdati so mahāsamuddaṃ taritvā velante saṃsīdanapuggalasadiso, yo puggalo
rasataṇhāvasiko adhammañ c'; eva carati rasataṇhāvasena kariyamānaṃ pāpañ¹ c'
assa pavaḍḍhatīti, iti sā tāpasaṃ garahantī evam āha, kāmaṃ appossukko
bhavā 'ti ekaṃsen'; eva ambapakke nirālayo hohi², sītale ambavane etan ti
evaṃ vadamānā devatā tāpasaṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā ākāse pakkhantā³,
tiyojanikaṃ dibbaṃ ambavanaṃ disvā sakuṇasaddañ ca sutvā tāpasassa
ācikkhantī ehi tan⁴ ti⁵ āha, puppharasamattehīti puppharasehi mattehi,
vakkaṅgehīti vakkaṅgīvehi sakuṇehi abhināditan ti attho, idāni te sakuṇe
ācikkhantī koñcā ti ādim āha, tattha diviyā ti dibbā⁶, koyaṭṭhimadhusā-
liyā⁷ ti koyaṭṭhisakuṇā⁸ ca nāma suvaṇṇasālikasakuṇā⁹ ca ete dibbasakuṇā
ettha vasantīti dasseti, kūjitā haṃsapūgehīti haṃsagaṇehi upakūjitā¹⁰
virāvasaṃghaṭitā¹¹, kokilettha pabodhare ti ettha ambavane kokilā
vassantiyo attānaṃ pabodhenti ñāpenti, ambetthā ti ambā ettha, vippa-
sūnaggā ti phalabhārena uddhumātasākhaggā¹², palālakhalasannibhā ti
pupphasannicayena sālipalālakhalasadisā¹³, pakkatālavilambinoti pakkatāla-
phalavilambino¹⁴, evarūpā rukkhā ca ettha atthīti ambavanaṃ vaṇṇeti.
     Vaṇṇayitvā ca pana tāpasaṃ tattha otaretvā "imasmiṃ
ambavane ambāni khādanto attano taṇhaṃ pūrehīti" vatvā
pakkāmi. Tāpaso ambāni khāditvā taṇhaṃ pūretvā vissamitvā
ambavane vicaranto taṃ petaṃ dukkhaṃ anubhontaṃ disvā
kiñci vattuṃ nāsakkhi, suriye pan'; atthamite¹⁵ taṃ nāṭaka-
parivāritaṃ dibbasampattiṃ anubhavamānaṃ disvā tisso
gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).28: Mālī tirīṭī kāyūrī aṅgadī candanussado
                    rattiṃ tvaṃ paricāresi divā vedesi vedanaṃ. || Ja_XVI:28 ||

  Ja_XVI.1(=511).29: Soḷas'; itthisahassāni yā te 'mā¹⁶ paricārikā,
                    evaṃ mahānubhāvo si abbhuto lomahaṃsano. || Ja_XVI:29 ||

  Ja_XVI.1(=511).30: Kiṃ kammaṃ akarī pubbe pāpaṃ attadukhāvahaṃ
                    yaṃ karitvā manussesu piṭṭhimaṃsāni khādasīti. || Ja_XVI:30 ||

     Tattha mālīti dibbamāladharo, tirīṭīti dibbaveṭhanadharo¹⁷, kāyūrīti
dibbābharaṇapatimaṇḍito, aṅgadīti dibbaṅgadasamannāgato, candanussado

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kayiramānaṃ-.
2 Bd hotīti.
3 Ck -tī, Bd -ti.
4 Ck etan, Bd tan.
5 Bd adds evam.
6 Ck divya.
7 Cks kosaṭṭhi-, Bd kopaṭhi-.
8 Cks kos-.
9 Bd -sāliyā-.
10 Cks pak-.
11 Ck -saṃghāṭika, Bds saṃghaṭṭitā.
12 Bds onamita sā-.
13 Bd omits khala.
14 Ck omits phala.
15 Bd aṭaṅgamite, Bs atthagamite.
16 Ck yāmāte.
17 Ck -vedhana-, Bd -vettana-.

[page 010]
10 XVI. Tiṃsanipāta.
ti dibbacandanavilitto, paricāresīti indriyāni dibbavisayesu cāresi¹, divā ti
divā pana mahādukkhaṃ anubhosi, yā te mā ti yā te ima, abbhuto ti
manussaloke abhūtapubbo, lomahaṃsano ti ye taṃ passanti tesaṃ lomāni
haṃsanti, pubbe ti purimabhave, attadukhāvahan ti attano dukkhāvahaṃ,
manussesū 'ti yaṃ² manussaloke katvā idāni attano piṭṭhimaṃsāni khāda-
sīti pucchati.
     Peto taṃ sañjānitvā "tumhe maṃ na³ sañjānātha, ahaṃ
pana tumhākaṃ purohito ahosiṃ, idam me rattiṃ sukhānu-
bhavanaṃ tumhe nissāya katassa upaḍḍhuposathassa nissan-
dena laddhaṃ, divā dukkhānubhavanaṃ pana mayā katapā-
pass'; eva nissando⁴, ahaṃ hi tumhehi vinicchaye ṭhapito
kūṭaṭṭaṃ karitvā lañcaṃ gahetvā parapiṭṭhimaṃsiko hutvā
tassa divā katassa kammassa nissandena idaṃ dukkhaṃ anu-
bhavāmīti" vatvā gāthadvayam āha:

  Ja_XVI.1(=511).31: Ajjhenāni patiggayha kāmesu gathito⁵ ahaṃ,
                    acariṃ dīgham addhānaṃ paresaṃ ahitāy'; ahaṃ. || Ja_XVI:31 ||

  Ja_XVI.1(=511).32: Yo piṭṭhimaṃsiyo⁶ hoti evaṃ ukkacca khādati
                    yathāham ajja khādāmi piṭṭhimaṃsāni attano ti. || Ja_XVI:32 ||

     Tattha ajjhenānīti vede, patiggayhā 'ti paṭiggahetvā adhīyitvā, acarin
ti paṭipajji, ahitāyahan ti⁷ attanāsanāya ahaṃ, yo piṭṭhimaṃsiko ti yo
puggalo paresaṃ piṭṭhimaṃsakhādako pisuno hoti, ukkaccā 'ti ukkantitvā⁸.
     Idañ ca pana vatvā tāpasaṃ pucchi: "tumhe kathaṃ
idhāgatā" ti. Tāpaso sabbaṃ vitthārena kathesi. "Idāni pana
bhante idh'; eva vasissatha gamissathā" 'ti. "Na vasissāmi,
assamapadaṃ yeva gamissāmīti". Peto "sādhu bhante, ahaṃ
vo⁹ nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahissāmīti" vatvā attano
ānubhāvena assamapade yeva otāretvā "anukkaṇṭhantā idh'
eva vasathā" 'ti patiññaṃ gahetvā gato¹⁰. Tato paṭṭhāya
nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahi. Tāpaso taṃ paribhuñjanto
kasiṇaparikammaṃ jhānābhiññaṃ¹¹ nibbattetvā Brahmaloka-
parāyano ahosi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds vicā-.
2 Bd omits yaṃ.
3 Ck maṃ nana, Bd ma na.
4 Bd -ena.
5 Bd giddhito.
6 Bd -iko.
7 Bd adds ahitāya.
8 Bd ukkanditvā.
9 Bds te.
10 Ck omits gato.
11 Bd -ā.

[page 011]
2. Kumbhajātaka. (512). 11
     S. upāsakānaṃ i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne keci sotāpannā
ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino: "Tadā devatā¹ Uppala-
vaṇṇā ahosi, tāpaso aham evā" 'ti. Kiṃchandajātakaṃ.

                      2. Kumbhajātaka.
     Ko pāturāsīti. Idaṃ S. J. v. Visākhāya sahāyikā surā-
pātikā² pañcasatā itthiyo ā. k. Sāvatthiyaṃ kira surāchaṇe ghuṭṭhe³
tā pañcasatā itthiyo sāmikānaṃ chaṇakīḷāvasāne tikkhasuram paṭi-
yādetvā⁴ "chaṇaṃ kīḷissāmā" 'ti sabbāpi Visākhāya santikaṃ gantvā
"sahāyike chaṇaṃ kīḷissāmā" 'ti vatvā⁵ "ayaṃ surācchaṇo, ahaṃ
suraṃ na pivissāmīti" vutte "tumhe Sammāsambuddhassa dānaṃ
detha, mayaṃ chaṇaṃ karissāmā" 'ti āhaṃsu. "Sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā tā⁶ uyyojetvā S-raṃ nimantāpetvā mahādānaṃ datvā
bahuṃ⁷ gandhamālaṃ ādāya sāyaṇhasamaye dhammakathaṃ sotuṃ tāhi
parivāritā⁸ Jetavanaṃ agamāsi. Tā pan'; itthiyo suraṃ⁹ pivanamanā¹⁰
va¹¹ tāya saddhiṃ gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvāpi¹² suraṃ pivitvā va
tāya saddhiṃ Satthu santikaṃ agamaṃsu. Visākhā S-raṃ vanditvā
ekamantaṃ nisīdi, itarāsu ekaccā Satthu santike yeva nacciṃsu
ekaccā gāyiṃsu ekaccā hatthakukkuccapādakukkuccāni¹³ ekaccā
kalahaṃ akaṃsu. S. tāsaṃ saṃvegaṃ¹⁴ jananatthāya¹⁵ bhamukalo-
mato raṃsim¹⁶ vissajjesi, andhakāratimisā¹⁷ ahosi. Tā bhītā¹⁸ ahesuṃ
maraṇabhayatajjitā, tena tāsaṃ surā jīri¹⁹. S. nisinnapallaṃke
antarahito²⁰ Sinerumuddhani ṭhatvā uṇṇalomato raṃsiṃ vissajjesi,
candasahassuggamanaṃ²¹ viya ahosi. S. tattha ṭhito va tāsaṃ saṃ-
vegajananatthāya
Ko nu hāso kim ānando niccaṃ pajjalite sati, (Dhp. p. 146.)
andhakārena onaddhā padīpaṃ na gavessathā 'ti
imaṃ gātham āha. Gāthāpariyosāne tā pañcasatāpi sotāpattiphale
patiṭṭhahiṃsu. S. āgantvā gandhakuṭicchāyāya Buddhāsane nisīdi.
Atha naṃ Visākhā vanditvā "bhante idaṃ hirottappabhedanaṃ surā-
pānaṃ nāma kadā²² uppannan" ti pucchi. So tassā ācikkhanto a. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd devadhītā.
2 Bd surāpitā.
3 Bd saṃghuṭhe.
4 Bd pati-.
5 Bd gatvā.
6 Cks taṃ.
7 Ck -u.
8 Bd -vutā.
9 Ck -raṃ.
10 Ck pivamānā, Cs pivamanā corr. to pivamānā, Bd pivanamānā.
11 Bd ca.
12 Bd omits pi.
13 Cks -ccāpāda-, Bd -ccāpādakukkuccā.
14 Cs -ga, Bd savega.
15 Bd janatthāya.
16 all three MSS. -i.
17 Bd -ssā.
18 Ck Bd bhi-, Cs si- corr. to bhi-.
19 Bd jiri.
20 Bd -hino.
21 Bds candasuriyasahassa-.
22 Bd adds kāle.

[page 012]
12 XVI. Tiṃsanipāta.
     A. B. Br. r. k. eko Kāsiraṭṭhavāsī¹ Suro nāma vanacarako
bhaṇḍapariyesanatthāya Himavantaṃ agamāsi. Tatth'; eko
rukkho uggantvā porisamatte ṭhāne tidhākappo ahosi, tassa
tiṇṇaṃ kappānaṃ antare surācāṭippamāṇo² āvāṭo ahosi, so
deve vassante udakena pūri³. Taṃ parivāretvā harīṭakī⁴
āmalakī maricagaccho ca ahosi, tesaṃ pakkāni phalāni⁵
chijjitvā⁶ patanti. Tassāvidūre sayañjāto⁷ va⁸ sāli. Tato
suvā⁹ sālisīsāni āharitvā¹⁰ tasmiṃ rukkhe nisīditvā khādanti,
tesaṃ khādamānānaṃ patito¹¹ sāli pi taṇḍulāpi tattha patanti,
iti taṃ¹² udakaṃ suriyātapena¹³ paccamānaṃ¹⁴ salohita-
vaṇṇaṃ¹⁵ ahosi. Nidāghasamaye pipāsitā sakuṇagaṇā¹⁶ taṃ
pivitvā mattā¹⁷ patitvā¹⁸ rukkhamūle thokaṃ niddāyitvā
vikūjamānā¹⁹ pakkamanti, rukkhasunakhamakkaṭādīsu pi es'
eva nayo. Vanacarako taṃ disvā "sace idaṃ visaṃ bhaveyya
ime mareyyuṃ²⁰, ime pana thokaṃ niddāyitvā yathāsukhaṃ
gacchanti²¹, na idaṃ²² visan" ti²³ sayaṃ pivitvā matto hutvā
maṃsaṃ²⁴ khāditukāmo ahosi, tato aggiṃ katvā²⁵ rukkhamūle
patite²⁶ tittirakukkuṭādayo²⁷ māretvā maṃsaṃ aṅgāresu pacitvā
ekena hatthena naccanto ekena maṃsaṃ²⁸ khādanto ekāha-
dvīhaṃ tatth'; eva ahosi. Tato pana avidūre eko Varuṇo
nāma tāpaso vasati. Vanacarako aññadāpi²⁹ tassa santikaṃ
gacchati. Ath'; assa etad ahosi: "idaṃ pānaṃ³⁰ tāpasena
saddhiṃ pivissāmīti" so ekaṃ veḷunāḷikaṃ³¹ pūretvā pakka-
maṃsena saddhiṃ haritvā³² paṇṇasālaṃ gantvā "bhante imaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. -i.
2 Bd sucāṭi-.
3 Bds pūrito.
4 Bd harittaki.
5 Cks vaṇṭā.
6 Bds add tattha.
7 Bds sayaṃ jāta.
8 Bd omits va.
9 Bd suvakā.
10 Bd haritvā.
11 Cks -tāya, Bd patita.
12 Cks tā, omiting iti.
13 Bd -yasantāpena.
14 Bs -na.
15 Cks sasalo-, Bd lo-, Bs rasaṃlo-.
16 Bd -gaṇāgantvā.
17 Bd adds upari, Bs uparisākhā.
18 Cks paṭipaṭitvā.
19 Cs viku-, Bd vikuñca-.
20 Bd mā-.
21 Bs kūjitvā uṭṭhāya pakkaman ti in the place of y.g.
22 Bd yidaṃ.
23 Bd adds tato thokaṃ gahetvā.
24 Bd maṃsādi, Bs maṃsāni.
25 Bd adds nippajji, Bs pajjalitvā.
26 Bd patita.
27 Cks tittura-, Bd titthira-.
28 Bd omits ma-.
29 Bd aññe divase.
30 Ck pana, Cs pana corr. to pānaṃ, Bd pipāṇaṃ.
31 Ck -nalakaṃ, Cs -nāḷikaṃ corr. to -nalakaṃ.
32 Bd gahetvā.

[page 013]
2. Kumbhajātaka. (512.) 13
pānaṃ¹ pivathā" 'ti vatvā ubho pi maṃsaṃ khādantā pi-
viṃsu. Iti Surena ca Varuṇena ca diṭṭhattā tassa pānassa
"surā" ti ca "vāruṇīti²" ca nāmaṃ jātaṃ. Te ubho pi "atth'
eso³ upāyo" ti veḷunāḷiyo pūretvā kācenādāya⁴ paccantana-
garaṃ gantvā "pānāgārikā⁵ nāma āgatā" ti rañño ārocāpesuṃ.
Rājā pakkosāpesi, te tassa pānaṃ upanesuṃ, rājā dve tayo
vāre pivitvā majji, tassa taṃ⁶ ekāhadvīhamattam eva ahosi.
Atha ne "aññam pi atthīti⁷" pucchi, "atthi devā" 'ti, "kuhin"
ti, "Himavante devā" 'ti, "tena hi ānethā" 'ti. Te gantvā⁸
ekadvevāre⁹ ānetvā "nibaddhaṃ¹⁰ gantuṃ na sakkhissāmā" 'ti
sambhāre sallakkhetvā tassa rukkhassa tacaṃ ādiṃ katvā
sabbasambhāre¹¹ parikkhipitvā¹² nagare suraṃ kariṃsu. Nāgarā
suraṃ pivitvā pamādam āpannā duggatā ahesuṃ, nagaraṃ
suññaṃ viya ahosi. Te pānāgārikā¹³ tato palāyitvā Bārāṇasiṃ
gantvā "pānāgārikā¹⁴ āgatā" ti rañño ārocāpesuṃ. Rājā
pakkosāpetvā paribbayaṃ adāsi, tatthāpi suraṃ akaṃsu, tam
pi nagaraṃ tath'; eva vinassi. Tato palāyitvā Sāketaṃ¹⁵ Sāke-
tato Sāvatthiṃ agamaṃsu¹⁶. Tadā Sāvatthiyaṃ Sabbamitto
nāma rājā ahosi¹⁷, so tesaṃ saṃgahaṃ katvā "kena vo
attho" ti pucchitvā "sambhāramūlena c'; eva sālipiṭṭhena¹⁸
pañcah'; eva ca¹⁹ cāṭisatehīti" vutte sabbaṃ dāpesi. Te pañ-
casu cāṭisatesu suraṃ saṇṭhāpetvā²⁰ cāṭirakkhanatthāya²¹ eke-
kāya cāṭiyā santike ekekaṃ biḷālaṃ²² bandhiṃsu, te²³ paccitvā²⁴
uttaraṇakāle²⁵ cāṭikucchisu paggharantaṃ suraṃ pivitvā mattā
niddāyiṃsu²⁶, mūsikā āgantvā tesaṃ²⁷ kaṇṇanāsikadāṭhikanaṃ-
guṭṭhe khāditvā agamiṃsu²⁸. "Biḷālā²⁹ suraṃ pivitvā matā"

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck naṃ, Cs naṃ corr. to pānaṃ.
2 Bd varuṇo ti.
3 Bd eko.
4 Bd kāje-.
5 Bd pāṇaṃkārikā.
6 Bd omits taṃ.
7 Bd atthinatthīti.
8 Cks āg-.
9 Bd ekaṃdvevāraṃ.
10 Bd nibandhaṃ.
11 Bd -raṃ.
12 Bd pakkhi-.
13 Bd pāṇakāguṇā.
14 Ck -ke, Cs -ko, Bd pāṇakārikā, Bs pānākārikā.
15 Ck -ta, Bd omits sāketaṃ.
16 Bd āg-.
17 Bd hoti.
18 Bds add ca.
19 Ck pañcameva, omitting ca, Cs pañcameva ca, Bd pañcahi,
omitting eva ca.
20 Cs Bd saṇṭha-, Bds add mūsikā bhayena.
21 Bd -ṇa-.
22 Ck bilā-, Cs bilā corr. to biḷā-, Bd bilāraṃ.
23 Bd bilārā te.
24 Ck paṇḍitvā, Bd pacitvā, Bs muñcitvā.
25 Bd uttārana-, Bs uttānakāye.
26 Bds nicātiyaṃ.
27 Bd ne-.
28 āg.
29 Bd rājā bilārā.

[page 014]
14 XVI. Tiṃsanipāta.
ti āyuttakapurisā rañño ārocesuṃ. Rājā "visakārakā ete
bhavissantīti" dvinnaṃ pi janānaṃ sīsāni chindāpesi, te "suraṃ
detha¹, madhuraṃ dethā²" 'ti vadentā³ va mariṃsu⁴. Rājā
te mārāpetvā "cāṭiyo bhindathā" 'ti āṇāpesi. Biḷālāpi⁵ surāya
jiṇṇāya uṭṭhahitvā kīḷantā vicariṃsu. Te disvā rañño āro-
cesuṃ⁶. Rājā "sace visaṃ assa ete mareyyuṃ, madhuren'
eva⁷ bhavitabbaṃ, pivissāma⁸ nan" ti nagaraṃ alaṃkārāpetvā⁹
rājaṅgaṇe maṇḍapaṃ kāretvā¹⁰ alaṃkatamaṇḍape samussita-
setacchatte¹¹ rājapallaṃke nisīditvā amaccagaṇaparivuto suraṃ
pātuṃ ārabhi. Tadā Sakko devarājā "ke nu kho mātu-
paṭṭhānādīsu appamattā tīṇi sucaritādīni pūrentīti" lokaṃ
volokento¹² taṃ rājānaṃ suraṃ pātuṃ nisinnaṃ disvā "sac'
āyaṃ suraṃ pivissati sakala-Jambudīpo nassissati, yathā na
pivati¹³ tathā naṃ karissāmīti" ekaṃ surāpuṇṇaṃ kumbhaṃ
hatthatale ṭhapetvā brāhmaṇavesenāgantvā rañño sammu-
khaṭṭhāne ākāse ṭhatvā "imaṃ kumbhaṃ kiṇatha imaṃ kum-
bhaṃ kiṇathā" 'ti āha. Sabbamittarājā taṃ tathā vadantaṃ
ākāse ṭhitaṃ disvā "kuto nu kho brāhmaṇo āgacchatīti" tena
saddhiṃ sallapanto¹⁴ tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.2(=512).1: Ko pātur āsī tidivā nabhamhi
                    obhāsayaṃ saṃvariṃ candimā va,
                    gattehi te rasmiyo niccharanti
                    sateratā¹⁵ vijju-r-iv'; antalikkhe. || Ja_XVI:33 ||

  Ja_XVI.2(=512).2: So chinnavātaṃ¹⁶ kamasī aghamhi¹⁷,
                    vehāsayaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca,
                    iddhī nu te vatthukatā¹⁸ subhāvitā
                    anaddhagūnām api¹⁹ devatānaṃ. || Ja_XVI:34 ||

  Ja_XVI.2(=512).3: Vehāsayaṃ saṃkammāgamma²⁰ tiṭṭhasi
                    ‘kumbham kiṇāthā'; 'ti yam etam atthaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds deva.
2 Bds devā.
3 Bd viravantā.
4 Bd mā-.
5 Bd bilār-.
6 Bd -cāpesuṃ.
7 Cks -renekena.
8 Bd -mi.
9 Bd -karetvā.
10 Bd kārāpetvā.
11 Bd omits seta.
12 Bd olo-.
13 Bds pivissati.
14 Bd -pento.
15 Bds -ri-.
16 Ck jiṇṇa-, Bd channa-.
17 Bd agghasmi.
18 Ck -thā.
19 Bd andhagnṇamasi.
20 Ck saṃtamamāg-, Cs saṃkamamāg-, Bds saṃgammamāg-.

[page 015]
2. Kumbhajātaka. (512.) 15
                    ko vā tuvaṃ¹ kissa vatāya² kumbho
                    akkhāhi me brāhmaṇa etam atthan ti. || Ja_XVI:35 ||

     Tattha ko pāturāsīti kuto pātubhūto kuto āgato sīti attho, tidivā
nabhamhīti kiṃ Tāvatiṃsabhavanā āgantvā idha nabhamhi ākāse pākaṭo jāto
sīti pucchati, saṃvarin ti rattiṃ, sateratā³ ti evaṃnāmikā⁴, so ti so tvaṃ,
chinnavātan ti valāhako pi tāva vātena kamati, tassa pana so pi vāto n'
atthi, ten'; evam āha, kamasīti pavattasi, aghamhīti⁵ appaṭighe ākāse,
vatthukatā⁶ ti vatthu viya patiṭṭhā viya katā, anaddhagūnāmapi⁷ deva-
tānan ti yā va padasā addhānaṃ agamanena⁸ anaddhagūnaṃ⁹ devānaṃ¹⁰ iddhi
yā api¹¹ tava subhāvitā ti pucchati, vehāsayaṃ saṃkammāgammā¹² 'ti
ākāse pavattapadavītihāraṃ¹³ paṭicca nissāya ca¹⁴ tiṭṭhasi¹⁵, imassa ko vā
tuvan¹⁶ ti iminā sambandho, evaṃ tiṭṭhamāno ko vā¹⁷ tvan ti attho, yam
etamatthan ti yam¹⁸ etaṃ¹⁹ vadasi imissa²⁰ kissa vatāyan ti iminā
sambandho, yaṃ etaṃ kumbhaṃ kiṇāthā 'ti vadasi²¹ kissa vā te ayaṃ kum-
bho ti attho.
     Tato Sakko "tena hi suṇāhīti" vatvā surāya dose das-
sento āha:

  Ja_XVI.2(=512).4: Na sappikumbho na pi telakumbho
                    na phāṇitassa na madhussa kumbho,
                    kumbhassa vajjāni anappakāni,
                    dose bahū kumbhagate²² suṇātha. || Ja_XVI:36 ||

  Ja_XVI.2(=512).5: Gaḷeyya yaṃ²³ pītvā²⁴ pate papātaṃ
                    sobbhaṃ guhaṃ candaniyoligallaṃ²⁵
                    bahum pi bhuñjeyya abhojaneyyaṃ
                    tassā puṇṇaṃ kumbham imaṃ kiṇātha. || Ja_XVI:37 ||

  Ja_XVI.2(=512).6: Yaṃ²⁶ pītvā²⁷ cittasmi²⁸ anesamāno
                    āhiṇḍatī go-r-iva bhakkhasārī²⁹

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ, Bd tuvā.
2 Ck tāya, Cs catāya, Bd vatāyaṃ.
3 Bds -ri-.
4 so Cks; Bd -mako.
5 Bd agghasmi.
6 Ck -thā.
7 Cks -bhūnāmapi, Bd anantaguṇamasi.
8 Bd yā padisā andhāna andhāgamanena, Bs addhāgamanena.
9 Ck anaṇḍabhūnaṃ, Cs anaddhabhūnaṃ corr. to anaddhagūnaṃ,
Bd anandhaguṇaṃ.
10 Ck devāna, Bd devatānaṃ.
11 read: sā api? Bd iddha va yā asi.
12 Cks saṃkamamāgammā, Bds saṃgammamāgammā.
13 Bds pavattaṃpa-.
14 Bd omits ca.
15 Bd -siti.
16 Cks tvan.
17 Bds nāma.
18 Bs paraṃ.
19 Bd evaṃ.
20 Bd imassa.
21 Bd -ti.
22 Bd -ghaṭe.
23 Ck gaḷeyyam, omitting yaṃ, Bd galeyyaṃ, omitting yaṃ.
24 Bds pivitvā.
25 Cks -nioli-.
26 Cks yam.
27 Bd pivitvā, Bs ve pivitvā.
28 Cks -smiṃ.
29 Cks -sāvī.

[page 016]
16 XVI. Tiṃsanipāta.
                    anāthamāno¹ upagāti² naccati³
                    tassā puṇṇaṃ kumbham imaṃ kiṇātha. || Ja_XVI:38 ||

  Ja_XVI.2(=512).7: Yaṃ ve⁴ pivitvā acelo va naggo
                    careyya gāme visikhantarāni
                    sammūḷharitto ativelasāyī⁵
                    tassā puṇṇaṃ kumbham imaṃ kiṇātha. || Ja_XVI:39 ||

  Ja_XVI.2(=512).8: Yaṃ⁶ pītvā⁷ uṭṭhāya pavedhamāno
                    sīsañ ca bāhañ⁸ ca pacālayanto
                    so naccatī dārukaṭallako va etc. || Ja_XVI:40 ||

  Ja_XVI.2(=512).9: Yaṃ ve⁴ pivitvā aggidaḍḍhā sayanti
                    atho sigālehi pi⁹ khāditāse
                    bandhaṃ vadhaṃ bhogajāniṃ c'; upenti etc. || Ja_XVI:41 ||

  Ja_XVI.2(=512).10: Yaṃ⁶ pītvā¹⁰ bhāseyya abhāsaneyyaṃ
                    sabhāyam āsīno¹¹ apetavattho
                    sammakkhito vantagato vyasanno etc. || Ja_XVI:42 ||

  Ja_XVI.2(=512).11: Yaṃ⁶ pītvā¹² ukkaṭṭho āvilakkho¹³
                    mam'; eva sabbā puthavīti¹⁴ maññe
                    na me samo cāturanto pi rājā etc. || Ja_XVI:43 ||

  Ja_XVI.2(=512).12: Mānātimānā¹⁵ kalahāni¹⁶ pesuṇāni¹⁷
                    dubbaṇṇinī naggayinī palāyinī
                    corāna¹⁸ dhuttānaṃ gatī niketo etc. || Ja_XVI:44 ||

  Ja_XVI.2(=512).13: Iddhāni phītāni kulāni assu
                    anekasāhassadhanāni¹⁹ loke
                    ucchinnadāyajjakatān'; imāya etc. || Ja_XVI:45 ||

  Ja_XVI.2(=512).14: Dhaññam dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ
                    khettaṃ gavaṃ yattha vināsayanti
                    ucchedanī vittavataṃ²⁰ kulānaṃ etc. || Ja_XVI:46 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds va.
2 Bd -gāyati.
3 Bd adds ca.
4 Cks yañce.
5 Cks -sāsi.
6 Cks yam.
7 Bd pivitvā, Bs ve pivitvā.
8 Bd bāhuñ.
9 Cks -lepihi, Bd atho pisiṅgalehi.
10 Bd yaṃ ve pivitvā.
11 Cks āsi-, Bd abhāsamāsino.
12 Bd ve pivitvā, adding bhāseyya.
13 Bd ava-.
14 Bd patha-.
15 Bd māṇātimāno.
16 Cks kalahā.
17 Bd paresuni, Bs pesuni.
18 all three MSS. -naṃ.
19 Ck -sasāhassahananāni, Cs -sāhassagaṇanāni, Bd -sahassāni dhanāni,
Bs -sāhassadhanāni.
20 Bd vattataṃ.

[page 017]
2. Kumbhajātaka. (512.) 17

  Ja_XVI.2(=512).15: Yañ ce pītvā¹ dittarūpo va² poso
                    akkosatī pitaraṃ mātarañ ca
                    sassum pi³ gaṇheyya atho pi suṇhaṃ etc. || Ja_XVI:47 ||

  Ja_XVI.2(=512).16: Yañ ce pītvā¹ dittarūpā va nārī
                    akkosatī sasuraṃ sāmikañ ca
                    dāsam pi gaṇhe paricārakam pi etc. || Ja_XVI:48 ||

  Ja_XVI.2(=512).17: Yañ ce pītvāna⁴ haneyya poso
                    dhamme ṭhitaṃ samaṇaṃ⁵ brāhmaṇaṃ vā
                    gacche apāyam pi⁶ tatonidānaṃ etc. || Ja_XVI:49 ||

  Ja_XVI.2(=512).18: Yañ ce pītvā⁴ duccaritaṃ caranti
                    kāyena vācāya ca cetasā ca
                    nirayaṃ vajanti⁷ duccaritaṃ caritvā etc. || Ja_XVI:50 ||

  Ja_XVI.2(=512).19: Yaṃ yācamānā⁸ na labhanti pubbe
                    bahuṃ hiraññam pi pariccajantā
                    so taṃ pivitvā alikaṃ bhaṇāti etc. || Ja_XVI:51 ||

  Ja_XVI.2(=512).20: Yaṃ pivitvā⁹ pesane pesiyanto¹⁰
                    accāyike karaṇīyamhi jāto¹¹
                    attham pi so na-ppajānāti vutto etc. || Ja_XVI:52 ||

  Ja_XVI.2(=512).21: Hirīmanāpi ahirīkabhāvaṃ
                    pātuṃkaronti¹² madirāya¹³ mattā,
                    dhīrāpi santā bahukaṃ bhaṇanti etc. || Ja_XVI:53 ||

  Ja_XVI.2(=512).22: Yañ ce¹⁴ pītvā¹⁵ ekathūpā¹⁶ sayanti
                    anāsakā¹⁷ thaṇḍiladukkhaseyyā¹⁸
                    dubbaṇṇiyaṃ āyasakkañ¹⁹ c'; upenti etc. || Ja_XVI:54 ||

  Ja_XVI.2(=512).23: Yañ ce pītvā²⁰ pattakkhandhā [sayanti]
                    gāvo kūṭahatā-r-iva²¹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yaṃ ve pivitvā.
2 Bd ca.
3 Bd sassurampi.
4 Bd yaṃ ve pivitvā.
5 Cks -ṇa.
6 Bd -yamhi.
7 so all three MSS.
8 Ck yā yañcamānā, Cs yā yācamānā, Bd yaṃ yoca-.
9 so Bd; Cks yampītvā.
10 Cks posi-, Bd pisi-, Bs pesa-.
11 Bds -te.
12 Cks pātuk-.
13 Bds madanāya.
14 Bd yaṃ ve.
15 all three MSS. pivitvā.
16 Bd -thupā.
17 Bs -sanā.
18 Ck -yya, Bd -yyaṃ.
19 Cks -kkā, Bd ayyasayyaṃ.
20 Bd yaṃ ve pivitvā.
21 Bd -ṭāriva.

[page 018]
18 XVI. Tiṃsanipāta.
                    na hi vāruṇiyā vego¹
                    narena susaho-r-iva². || Ja_XVI:55 ||

  Ja_XVI.2(=512).24: Yaṃ manussā vivajjenti³
                    sappaṃ ghoravisaṃ⁴ iva⁵
                    taṃ loke visasamānaṃ
                    ko naro pātum arahati. || Ja_XVI:56 ||

  Ja_XVI.2(=512).25: Yañ ce pivitvā⁶ Andhakaveṇhuputtā⁷
                    samuddatīre paricārayantā
                    upakkamuṃ musalehi⁸ aññamaññaṃ etc. || Ja_XVI:57 ||

  Ja_XVI.2(=512).26: Yañ ce pītvā⁶ pubbadevā pamattā
                    tidivā cutā sassatiyā samāyā
                    taṃ tādisaṃ majjam imaṃ niratthakaṃ
                    jānaṃ mahārāja kathaṃ pipeyya⁹. || Ja_XVI:58 ||

  Ja_XVI.2(=512).27: Na imasmi kumbhasmiṃ¹⁰ dadhi vā madhuṃ vā
                    evaṃ abhiññāya kiṇāhi rāja,
                    evaṃ hi maṃkumbhagatā mayā te,
                    akkhātarūpaṃ tava Sabbamittā 'ti. || Ja_XVI:59 ||

     Tattha vajjānīti ādīnavā, gaḷeyyā 'ti gacchanto pade pade pari-
vaṭṭeyya¹¹, yaṃ pītvā¹² pate ti yaṃ pivitvā pateyya, sobbhan ti āvāṭaṃ,
candaniyoḷigallan ti candanikañ¹³ ca oḷigallañ¹⁴ ca, abhojaneyyan ti
bhuñjituṃ ayuttaṃ, anesamāno ti anissaro, gorivā 'ti goṇo viya, bhakkha-
sārīti¹⁵ purāṇakasaṭakhādako¹⁶, yathā so tattha tattha bhakkhaṃ¹⁷ sampari-
yesanto āhiṇḍati¹⁸ evaṃ āhīṇḍatīti attho, anāthamāno ti niravassayo anātho
viya, upagāyatīti aññaṃ gāyantaṃ disvā upagantvā va¹⁹ gāyati, acelo vā 'ti
acelako viya, visikhantarānīti antaravīhiyā, ativelasāyīti²⁰ aticiram²¹
pi niddaṃ okkameyya, ativelacātīti pi pāṭho, ativelacārī hutvā careyyā 'ti attho,
dārukaṭallako vā 'ti dārumayayantarūpakaṃ viya, bbogajāniñcupentīti
bhogajāniñ ca upenti pāṇātipātādīni katvā daṇḍapīḷitā dhanajāniñ ca aññañ
c'; eva²² vadhabandhādidukkhaṃ pāpuṇantīti attho, vantagato ti attano²³

--------------------------------------------------------------------------
1 Bs saṃvego.
2 Bs narakesussābhoriva.
3 Bd -jjanti.
4 Bd ghoraṃvi-.
5 Ck civa, Cs miva, Bd -visamiva.
6 Bd yaṃ ve pivitvā.
7 Cs -kāveṇṇu-, Ck -kaveṇṇu-, Bd -kāveṇha-.
8 so all three MSS. for musale or -leh'?
9 Bds pive-.
10 Bd na himasmi kumbhamhi, Cks na imasmiṃ-, read n'; imasmi kumbhe.
11 Bd paripateyya.
12 Ck pivitvā, Bd pitvā.
13 Bds -yañ.
14 Ck oli-.
15 Cks -sāvīti.
16 Cks surākasaṭe-.
17 Bd -ā.
18 Bd omits āh-.
19 Bd omits va.
20 Ck -sāsiti.
21 Bd atirekataram.
22 Cks aññaṃ.
23 Ck -nā.

[page 019]
2. Kumbhajātaka. (512.) 19
vantasmiṃ gato, vyasanno¹ ti vyasanāpanno, visanno² ti pi pāṭho, tasmiṃ
vante osanno³ ti attho, ukkaṭṭho ti ayaṃ mahāyodhako⁴ mayā sadiso atthīti
evaṃ ukkaṃsagato hutvā, āvilakkho ti rattakkho, sabbā paṭhavīti sabbā
paṭhavi, sabbā puthavīti pi pāṭho, cāturanto ti catusamuddantāya⁵ paṭha-
viyā⁶ issaro, mānātimānā ti mānakārikā, sesapadesu pi es'; eva nayo, gatīti
nipphatti⁷, niketo ti nivāso, tassā puṇṇan ti yā evarūpā tassā puṇṇaṃ⁸
yattha vināsayantīti yaṃ nissāya yattha patiṭṭhitā evaṃ bahum pi dhaññā-
disāpateyyaṃ⁹ nāsenti kapaṇā¹⁰ honti, iddhānīti samiddhāni¹¹, phītānīti
vatthālaṃkārabhaṇḍehi¹² pupphitāni, ucchinnadāyajjakatānīti ucchinna-
dāyajjāni niddhanāni katāni¹³, dittarūpo ti gabbitarūpo¹⁴, gaṇheyyā 'ti
bhariyasaññāya¹⁵ kilesavasena hatthena gaṇheyya, dāsampi gaṇhe ti attano
dāsam pi kilesavasena sāmiko me ti gaṇheyya, pivitvānā ti pivitvā, duc-
caritaṃ caritvā ti evaṃ tīhi dvārehi dasavidham pi akusalaṃ katvā, yaṃ
yācamānā ti yaṃ purisaṃ pubbe suraṃ apivantaṃ, bahuṃ hiraññaṃ paricca-
jantāpi musāvādaṃ karohīti yācamānā na labhanti, pītvā¹⁶ ti pivitvā ṭhito
nappajānāti vutto ti ken'; atthena¹⁷ gatosīti vutto sāsanassa duggahitattā¹⁸
taṃ¹⁹ atthaṃ²⁰ na jānāti, hirimanāpīti hiriyuttacittāpi, ekathūpā²¹ ti
sūkarapotakā viya hīnjaccehi²² saddhim ekarāsī hutvā, anāsakā ti nirāhārā²³,
thaṇḍiladukkhaseyyan ti bhūmiyaṃ dukkhaseyyaṃ sayanti, āyasakkan²⁴
ti garahaṃ, pattakkhandhā ti patitakkhandhā, kūṭahatā²⁵ ti gīvāya bad-
dhena kūṭena hatā²⁶ gāvo viya²⁷, yathā tā²⁸ tiṇaṃ akādantiyo pānīyaṃ api-
vantiyo sayanti tathā sayantīti²⁹ attho, ghoravisammivā³⁰ 'ti ghoravisaṃ
viya, visasamānan ti visasadisaṃ, Andhakaveṇhuputtā³¹ ti dasabhātika-
rājāno, upakkamun ti pahariṃsu, pubbadevā ti Asurā, tidivā ti Tāva-
tiṃsadevalokā³², sassatiyā ti sassatā³³ dīghāyukabhāvena³⁴ niccasammatā³⁵
devalokā³⁶ ti attho, samāyā ti saddhiṃ asuramāyāhi³⁷, jānan ti evaṃ ni-
ratthakaṃ etan³⁸ ti jānanto tumhādiso paṇḍitapuriso kathaṃ pipeyya³⁹, kum-
bhagatā mayā⁴⁰ ti kumbhagataṃ mayi⁴¹ ayaṃ eva vā pāṭho, akkhāta-
rūpan ti sabhāvato akkhātaṃ.
     Taṃ sutvā rājā surāya ādīnavaṃ ñatvā⁴² tuṭṭho Sakkassa
thutiṃ karonto dve gāthā abhāsi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vyaccannā.
2 Bd viphanno, Ck visatto.
3 Cks osanto.
4 Bds -yodhoko.
5 Ck -tā, Bd cāturasamuddantā.
6 Ck sabbapa-.
7 Ck Bds nibbatti.
8 yā evarūpā tassā puṇṇaṃ wanting in Cks.
9 Cks yaṃñādi-.
10 all three MSS. -nā.
11 Cks -ddhā.
12 Bd -kārakappabhaṇḍehi.
13 Cks repeat katāni.
14 Bd dippata-, Bs dappita-.
15 Bd -yyā-.
16 Bd pivitvā vā.
17 Bd tenatthenā.
18 Ck -tthā.
19 Cks naṃ.
20 Ck omits atthaṃ.
21 Cks -thupo, Bd -thupā.
22 Bd -ena.
23 Cks nirabhārā.
24 Bk -saṇyan.
25 Ck ku-, Bd kuṭahaṭā.
26 Bd haṭā.
27 Bd omits viya.
28 Bd omits tā.
29 Bd omits tathā--ti.
30 Bd -visamivā.
31 Ck -vennu-, Cs -veṇhu-, Bs -veṇḍu-.
32 Cks -ke.
33 Bd -ti.
34 Bd -kābhavena.
35 Ck tiḍasamattā? Bd niccasamatā.
36 Cks -ko.
37 Cks -yābhi.
38 Cks patan.
39 Bd pive-.
40 Bd māyā.
41 Bd -gatā mayā.
42 Cks add disvā.

[page 020]
20 XVIṬiṃsanipāta.

  Ja_XVI.2(=512).28: Na me pitā vā athavāpi mātā
                    etādisā yādisako tuvaṃ si,
                    hitānukampī paramatthakāmo
                    So 'haṃ karissaṃ vacanaṃ tav'; ajja. || Ja_XVI:60 ||

  Ja_XVI.2(=512).29: Dadāmi te gāmavarāni pañca
                    dāsīsataṃ satta gavaṃ satāni
                    ājaññayutte ca rathe dasā ime,
                    ācariyo hosi mam'; atthakāmo ti. || Ja_XVI:61 ||

     Tattha gāmavarānīti brāhmaṇa ācariyassa nāma ācariyabhāgo icchi-
tabbo saṃvacchare satasahassaṭṭhānake tuyhaṃ pañce gāme dadāmīti vadati,
dasā ime ti dasa¹ ime purato ṭhite kañcanavicittarathe² dassento evam āha.
     Taṃ sutvā Sakko devadattabhāvaṃ dassetvā attānaṃ
jānāpento ākāse ṭhatvā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.2(=512).30: Tav'; eva dāsīsatam atthu rāja³,
                    gāmā ca gāvo ca tav'; eva hontu,
                    ājaññayuttā ca rathā tav'; eva,
                    Sakko 'ham asmī tidasānam indo. || Ja_XVI:62 ||

  Ja_XVI.2(=512).31: Maṃsodanaṃ sappipāyāsaṃ bhuñja,
                    khādassu⁴ ce⁵ tvaṃ madhunā apūpe⁶,
                    evaṃ tuvaṃ⁷ dhammarato janinda
                    anindito saggam upehi ṭhānan ti. || Ja_XVI:63 ||

     Tattha evaṃ tuvaṃ⁷ dhammarato ti evaṃ tvaṃ nānaggarassasu-
bhojanaṃ bhuñjanto surāpānavirato tīṇi duccaritāni pahāya tividhasucarita-
dhamme⁸ rato hutvā kenaci anindito saggaṭṭhānaṃ⁹ upehiti¹⁰.
     Iti Sakko tassa ovādaṃ datvā saggaṭṭhānam eva gato.
So pi suraṃ apivitvā surābhājanāni bhindāpetvā sīlaṃ samā-
dāya dānaṃ datvā saggaparāyano ahosi. Jambudīpe pi anukka-
mena surūpānaṃ vepullappattaṃ jātaṃ.
     S. i. d. ā. j. s.: "Tadā rājā Anando ahosi, Sakko aham evā" 'ti.
Kumbhajātakaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ime dasa.
2 Bd -tte rathe.
3 Cks rājā.
4 Cks -dassa.
5 so all three MSS. for ca?
6 Bd sapūve.
7 Cks tvaṃ
8 Bd -mma.
9 Cks -nā.
10 Cs -hīti, Bd upeti.

[page 021]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 21

                      3. Jayaddisajātaka
     Cirassaṃ¹ vata me ti. Idaṃ S. J. v. mātiposaka-
bhikkhuṃ² ā. k. Paccuppannavatthuṃ Sāmajātake vatthusadisaṃ.
Tadā pana S. "porāṇakapaṇḍitā kañcanamālaṃ setacchattaṃ pahāya
mātāpitaro posesun" ti vatvā a. ā.:
     Atīte³ Kampillaraṭṭhe Uttarapañcālanagare Pañcālo
nāma rājā ahosi. Tassa aggamahesī gabbhaṃ paṭilabhitvā
puttaṃ vijāyi. Tassā purimabhave ekā sapattikā⁴ kujjhitvā
"tuyhaṃ jātaṃ pajaṃ khādituṃ samatthā bhavissāmīti⁵" pat-
thanaṃ {ṭhapetvā} yakkhinī ahosi. Sā tadā okāsaṃ labhitvā
tassā passantiyā va⁶ taṃ allamaṃsapesivaṇṇaṃ kumārakaṃ⁷
gahetvā murumurā⁸ ti khāditvā pakkāmi. Punavāre⁹ pi tath'
eva akāsi. Tatiyavāre pana tassā sūtigharaṃ paviṭṭhakāle
gehaṃ parivāretvā gāḷhaṃ¹⁰ ārakkhaṃ akaṃsu. Vijātadivase
yakkhinī āgantvā puna ‘dārakaṃ gahesi¹¹. Devī "yakkhinīti"
mahāsaddam akāsi. Āvudhahatthā purisā āgantvā deviyā
dinnasaññāya¹² yakkhiniṃ anubandhiṃsu. Sā khādituṃ okā-
saṃ alabhantī palāyitvā udakaniddhamanaṃ pāvisi. Dārako
mātusaññāya¹³ tassā thanaṃ¹⁴ mukhena gaṇhi, sā puttasinehaṃ
uppādetvā susānaṃ gantvā dārakaṃ pāsāṇalene¹⁵ katvā¹⁶ paṭi-
jaggi. Ath'; assa anukkamena vaḍḍhamānassa manussamaṃ-
saṃ āharitvā adāsi, ubho pi manussamaṃsaṃ khāditvā vasiṃsu.
Dārako attano manussabhāvaṃ na jānāti. "yakkhinīputto
'smīti" saññāya¹⁷ attabhāvaṃ jahitvā antaradhāyituṃ na
sakkoti. Ath'; assa sā antaradhānatthāya ekaṃ mūlaṃ adāsi.
So mūlānubhāvena antaradhāyitvā¹⁸ manussamaṃsaṃ khādanto
vicarati. Yakkhinī Vessavaṇamahārajassa veyyāvaccatthāya
gatā¹⁹ tatth'; eva kālam akāsi. Devī pi catutthe²⁰ vāre aññaṃ

--------------------------------------------------------------------------
3. Cfr. Cariyāp. p. 90.
1 Ck -ssa.
2 Bds mātu-.
3 Bd adds kira.
4 Bd omits kā.
5 Bs bhaveyyanti.
6 Bd ga.
7 Bd -raṃ.
8 Bd muruṃmurā. Cs murū corr. to murūmurā.
9 Bd dutiyavāro.
10 Bd daḷham.
11 Bd agga-.
12 Bd dinnāya sa-, Ck diyādinnasañāya
13 Bd mātā ti saññāya.
14 Bd thaññaṃ.
15 Bd -leṇe.
16 Bd kapetvā, Bs ṭhapetvā.
17 Ck asaṃñāya.
18 Bd -yi.
19 Bs gantvā.
20 Bd -a.

[page 022]
22 XVI. Tiṃsanipāta.
puttaṃ vijāyi, so yakkhiniyā matattā¹ ārogo² ahosi³, tassa
paccāmittaṃ yakkhimiṃ jinitvā jātattā Jayaddisakumāro
ti⁴ nāmaṃ akaṃsu⁵. So vayappatto sabbasippe⁶ nipphattiṃ
patvā chattaṃ ussāpetvā rajjaṃ⁷ anusāsi. Tadā Bo. tassa
aggamahesiyā kucchismiṃ⁸ nibbatti, Alīnasattukumāro ti
'ssa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto uggahitasabbasippo
uparājā ahosi. So pi⁹ yakkhinīputto aparabhāge pamādena
taṃ mūlaṃ nāsetvā antaradhāyituṃ asakkonto dissamānarūpo
va susāne manussamaṃsaṃ khādati. Manussā taṃ disvā bhīta
āgantvā rañño upakkosiṃsu¹⁰ "deva eko yakkho dissamāna-
rūpo¹¹ susāne manussamaṃsaṃ khādati, so anukkamena na-
garaṃ pavisitvā manusse māretvā khādissati, taṃ gāhāpetuṃ¹²
vaṭṭatīti". Rājā "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā "gaṇhatha¹³ nan" ti
āṇāpesi. Balakāyo gantvā susānaṃ parivāretvā aṭṭhāsi.
Yakkhinīputto naggo uggarūpo¹⁴ maraṇabhayabhīto viravanto
manussānaṃ antaram¹⁵ pakkhandi. Manussā "yakkho" ti
maraṇabhayabhītā dvidhā bhijjiṃsu. So pi tato palāyitvā
araññaṃ pāvisi, na puna manussapathaṃ āgañchi¹⁶ So ekaṃ
mahāvattaniaṭaviṃ¹⁷ nissāya maggapaṭipannesu manussesu
ekekaṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā māretvā khādanto ekasmiṃ
nigrodharukkhamūle vāsaṃ kappesi. Ath'; eko satthavāha-
brāhmaṇo aṭavipālānaṃ sahassaṃ datvā pañcahi sakaṭasatehi
taṃ maggaṃ paṭipajji. Manussayakkho viravanto pakkhandī.
Bhītā manussā ure nipajjiṃsu. So brāhmaṇaṃ gahetvā palā-
Yanto khāṇunā¹⁸ viddho aṭavipālesu anubandhantesu brāhmaṇaṃ
chaḍḍetvā¹⁹ gantvā attano vasanarukkhamūle nipajji. Tassa
tattha nipannassa sattame divase Jayaddisarājā migavam²⁰
āṇāpetvā nagarā nikkhami. Taṃ²¹ nagarā nikkhantamattam

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mutattā, Bs vuttattā.
2 Bd a-.
3 Bd -sīti.
4 Bd tissa.
5 Bd kariṃsu.
6 Bd -āni.
7 Bd -am.
8 Bd -imhi.
9 Bd omits pi.
10 Bd ārocesi.
11 Cks -rūpena.
12 Bd ga-.
13 Bd -hā-.
14 Bd ubbhiggatarū-, Bs uggata-.
15 Bd re.
16 Cs āgañji, Bd āgacchi.
17 Cks -viyaṃ, Bd -vi, Bs mahāaṭaviṃ
18 Bds add pāde.
19 Ck ja-, Bd chaṭṭe-.
20 Bd adds vadhāya.
21 Ck naṃ.

[page 023]
3. jayaddisajātaka (513.) 23
eva¹ Takkasila-vāsī² Nando nāma mātiposakabrāhmaṇo³ catasso
satārahā gāthā ādāya āgantvā⁴ addasa. Rājā nivattitvā
"suṇissāmīti" tassa nivāsagehaṃ⁵ dāpetvā nigavaṃ gantvā
"yassa passena⁶ migo palāyati tass'; eva⁷ gīvā" ti āha. Ath'
eko pasadamigo uṭṭhahitvā rañño abhimukhaṃ gantvā palāyi. ⁵
Amaccā parihāsaṃ kariṃsu. Rājā khaggaṃ gahetvā taṃ
anubandhitvā tiyojanamatthake patvā⁸ khaggena paharitvā dve
khaṇḍāni kāce katvā⁹ āgacchanto manussayakkhassa nisin-
naṭṭhānaṃ¹⁰ patvā dabbatiṇesu nisīditvā thokaṃ vissamitvā
gantuṃ ārabhi. Atha naṃ so uṭṭhāya "tiṭṭha kuhiṃ gacchasi,
bhakkho me sī¹¹" ti¹² hatthe gahetvā paṭhamaṃ gāthaṃ āha:

  Ja_XVI.3(=513).1: Cirassaṃ vata me¹³ udapādi ajja
                    bhakkho mahā sattamibhattakāle¹⁴,
                    kuto si ko vāsi tad iṃgha brūhi,
                    ācikkha jātiṃ vidito¹⁵ yathāsīti. || Ja_XVI:64 ||

     Tattha bhakkho mahā ti mahābhakkho, sattamibhattakāle¹⁴ ti
pāṭipadato paṭṭhāya nirāhārassa sattamiyaṃ bhattakāle, kuto sīti kuto āgato si.
     Rājā yakkhaṃ disvā bhīto ūrukkhambhaṃ¹⁶ patvā¹⁷ palā-
yituṃ nāsākkhi, dhitiṃ pana paccupaṭṭhāpetvā dutiyaṃ
gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).2: Pañcālarājā migavaṃ pavuttho¹⁸
                    Jayaddiso nāma yadi-ssuto te
                    carāmi kacchāni¹⁹ vanāni cāhaṃ,
                    pasadaṃ²⁰ imaṃ khāda, mam ajja muñcā 'ti. || Ja_XVI:65 ||

     Tattha migavaṃ pavuttho¹⁸ ti migavadhatthāya²¹ raṭṭhā nikkhanto,
kacchānīti¹⁹ pabbatassā 'ti²²

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nikkantameva.
2 all three MSS. -i.
3 Bd mātu-.
4 Bd adds taṃ.
5 Bd nivesana-.
6 Ck passeva.
7 Cks add so.
8 Bds gantvā.
9 Bd kājenāadāya, Bs kājenādāya.
10 Bds nipanna-.
11 Bds si me.
12 Cks omit ti.
13 so all three MSS. for cirassa ve me?
14 Bd -me-.
15 Ck vidhito, Bd viditvā.
16 Ck ūrukamhaṃ, Bd urukammaṃ.
17 Bd katvā.
18 Bd paviṭho.
19 Bds ga-.
20 Cks visa-.
21 Bd migaṃvādhaya.
22 Bd pappatapassāni, adding pasadanti sarabhamigaṃ.

[page 024]
24 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā yakkho tatiyaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).3: Sen'; eva tvaṃ paṇasī¹ sassamāno²,
                    mam'; esa bhakkho pasad'; āyaṃ³ vadesi,
                    taṃ khādiyānaṃ⁴ pasadaṃ dighaññaṃ⁵
                    khādissaṃ⁶ pacchā, na vilāpakālo⁷ ti. || Ja_XVI:66 ||

     Tattha senevā 'ti mama santaken'; eva, paṇasīti⁸ voharasi⁹ attānaṃ
vikkiṇasi, sassamāno¹⁰ ti hiṃsamāno¹¹, taṃ khādiyānan¹² ti taṃ paṭha-
maṃ¹³ khāditvā, pasadan ti pasadamigaṃ, dighaññan⁵ ti ghasitukāmo
'smi¹⁴, khādissan⁶ ti tasmā etaṃ pacchā khādissāmi, na vilāpakālo ti
mā vilāpi¹⁵ nāyaṃ vilāpakālo ti vadati.
     Taṃ sutvā rājā Nandabrāhmanaṃ saritvā catutthaṃ
gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).4: Na c'; atthi mokkho mama nikkayena
                    gantvāna paccāgamanāya¹⁶ paṇhe¹⁷
                    taṃ saṃgaraṃ¹⁸ brāhmaṇassa-ppadāya¹⁹
                    saccānurakkhī punar āvajissan ti. || Ja_XVI:67 ||

     Tattha na catthīti na²⁰ ce mayhaṃ nikkayena vinimayena²¹ mokkho
atthi, gantvānā ti evaṃ sante ajja imaṃ migaṃ²² khāditvā mama nagaraṃ
gantvā paṇhe²³ ti²⁴ page²⁵ yeva sve tava pātarāsakāle paccāgamanatthāya¹⁶
paṭiññaṃ gaṇhā 'ti adhippāyo, tam saṃgaran¹⁸ ti mayā dhanan te dassamīti
brāhmaṇassa saṃgaro¹⁸ kato, taṃ tassa datvā imaṃ mayā vuttaṃ saccaṃ
anurakkhanto ahaṃ puna āgamissāmīti²⁶ attho.
     Taṃ sutvā yakkho pañcamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).5: Kiṃ kammajātaṃ anutappatī taṃ²⁷
                    pattaṃ samīpaṃ maraṇassa rāja²⁸,
                    ācikkha me taṃ, api sakkuṇemu
                    anujānituṃ āgamanāya paṇhe¹⁷ ti. || Ja_XVI:68 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd palassi.
2 Ck sasmāno, Bd sayamāno.
3 Ck pasadayaṃ, Bd pasadoyaṃ, read pasado, omitting yaṃ?
4 Bd -na.
5 Bd ji-; {C} tator jighacchaṃ?
6 Bd -disaṃ.
7 Bs -le.
8 Bd palāsiti.
9 Cs Bd -hā-.
10 Cs ssamāno, Bd sayamāno.
11 Bd vihisayamāno.
12 Bd -nā.
13 Bd pasadamaṃsaṃ.
14 Bd si.
15 Cs vilapa, Bd lapi.
16 Bds pacchā-.
17 Cks pañhe.
18 Bds saṅka-.
19 Bd -ṇassasampadāya.
20 Bds sa.
21 Bd pi na vi in the place of vi-.
22 Bds migamaṃsaṃ.
23 Ck pañhe, Cs paṃñhe.
24 Cs su, Ck omits ti.
25 Bd padose.
26 Bd punāga-.
27 Bd tvaṃ.
28 Ck Bd rājā.

[page 025]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 25
     Tattha kammameva kammajātaṃ, anutappatīti¹ anutappati, pattan
ti upagataṃ, api sakkuṇemū 'ti api nāma taṃ tava sokakāraṇaṃ sutvā pāto
vā āgamanāya taṃ anujānituṃ sakuṇeyyāmā 'ti attho.
     Rājā taṃ kāraṇaṃ kathento chaṭṭhaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).6: Katā mayā² brāhmaṇassa dhanāsā³,
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ paṭimokkhaṃ⁵ na muttaṃ,
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ brāhmaṇassa-ppadāya⁶
                    saccānurakkhī punar āvajissan⁷ ti. || Ja_XVI:69 ||

     Tattha paṭimokkhaṃ na muttan ti catasso satārahā gāthā sutvā
dhanan te dassāmīti paṭiññāya mayā attani paṭimuñcitvā ṭhapitaṃ na pana
muttaṃ dhanassa adinnattā.
     Taṃ sutvā yakkho sattamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).7: Yā te katā brāhmaṇassa dhanāsā⁸
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ paṭimokkhaṃ⁹ na muttaṃ,
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ brāhmaṇassa-ppadāya⁶
                    saccānurakkhī punar āvajassū¹⁰ 'ti. || Ja_XVI:70 ||

     Tattha punarāvajassū¹¹ 'ti puna āgacchassu¹².
     Evañ cā pana vatvā rājānaṃ vissajjesi. So tena vissaṭ-
ṭho "tvaṃ mā cintaya¹³, ahaṃ pāto va āgamissāmīti" vatvā
magganimittāni sallakkhanto attano balakāyaṃ upagantvā
balaparivuto nagaraṃ pavisitvā Nandabrāhmaṇaṃ pakkosā-
petvā mahārahe āsane nisīdāpetvā tā gāthā sutvā cattāri
sahassāni datvā yānaṃ āropetvā "imaṃ Takkasilam eva
nethā" 'ti manusse pesetvā¹⁴ brāhmaṇaṃ uyyojetvā¹⁵ dutiyadivase
paṭigantukāmo hutvā puttaṃ āmantetvā anusāsi.
     Tam atthaṃ dīpento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.3(=513).8: Mutto ca so purisādassa¹⁶ hatthā
                    gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tappatīti.
2 Bd mahā.
3 Cks -sa, read: -ṇassa-ddhanāsā?
4 Bd saṅka-.
5 Bd pati-.
6 Bd -ṇassasampadāya.
7 Cks -jissun.
8 Ck -sa.
9 Bd -mukkaṃ.
10 Cs -jissu, Ck āvapussu, Bd āvajassu.
11 Cks -jassu, Bd punarājavassu.
12 Ck āgacchessuṃ.
13 Bds -yi.
14 Cks datvā.
15 Ck uyyedetvā, Cs uyyodetvā, Bd uyotvā.
16 Cks purisodassa.

[page 026]
26 XVI. Tiṃsanipāta.
                    taṃ saṃgaraṃ¹ brāhmaṇassa-ppadāya²
                    āmantayī puttaṃ Alīnasattuṃ³: || Ja_XVI:71 ||

  Ja_XVI.3(=513).9: Ajj'; eva rajjaṃ abhisecayassu.
                    dhammañ cara⁴ sesu⁵ paresu cāpi.
                    adhammakāro te māhu raṭṭhe,
                    gacchām'; ahaṃ porisādassa ñatte⁶ ti. || Ja_XVI:72 ||

     Tattha Alīnasattun⁷ ti evaṃnāmakaṃ kumārakaṃ⁸ Pāḷiyaṃ⁹ pana
Adīnasattun¹⁰ tī likhitaṃ, ajjeva rajjan ti putta rajjaṃ te dammi tvaṃ ajj'
eva muddhanī abhisekaṃ abhisecayassu¹¹, ñatte¹² ti ty-ante¹³ santike ti attho.
     Taṃ sutvā kumāro dasamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).10: Kiṃ kamma kubbaṃ tava deva pāde
                    nārādhayim, tad icchāmi sotuṃ
                    yam ajja rajjamhi udassaye¹⁴ tuvaṃ¹⁵,
                    rajjam pi n'; iccheyyaṃ¹⁶ tayā vinā ahan ti. || Ja_XVI:73 ||

     Tattha kubban ti karonto, yamajjā 'ti yena anārādhanena¹⁷ kammena
ajja maṃ rajjamhi tvaṃ udassaye ussayāpesi¹⁸ tam me ācikkha, ahaṃ hi¹⁹
tayā vinā rajjaṃ pi na icchāmīti attho:
     Taṃ sutvā rājā anantaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).11: Na kammanā²⁰ vā²¹ vacasā va²² tāta
                    aparādh'; ito²³ 'haṃ tuyhaṃ²⁴ sarāmi,
                    sandhiñ ca²⁵ katvā purisādakena
                    saccānurakkhī pun'; ahaṃ²⁶ gamissan ti. || Ja_XVI:74 ||

     Tattha aparādhito²³ ti aparādhaṃ²³ ito, tuyhan ti²⁷ tava santakam²⁸
idaṃ vuttaṃ hoti: tāta ahaṃ ito tava kammato vā vacanato vā kiñci²⁹ mama
appiyaṃ aparādhaṃ²³ na sarāmīti, sandhiñca katvā ti maṃ pana mi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saṅka-.
2 Bd -ṇassa sampadāya.
3 Bd alinnasuttaṃ.
4 Bd care.
5 Bds sesa.
6 Cs ñatetta, Bd ñante, Bs dassu sante.
7 Bd alinna-.
8 Bd -raṃ.
9 Ck pāliyam, Cs pāḷiyam.
10 Cs ādīnasattan, Bd arindasattun, Bs adinnasattun.
11 Ck abhiseka abhisekaca, Cs abhisekaṃ abhisekañcayaṃ, Bd abhisekaṃ
abhisecassu, Bs abhiseceyyuṃ.
12 Bd ñante, Bs sante.
13 Cs ñante, Ck omits ti tyante.
14 Bs udi-.
15 Ck tvaṃ, Cs tvā.
16 Cks na iccheyya.
17 Cs -dhane, Bd -dhanaṃ.
18 Bd ussayyāpesi, Cks assasāpesi.
19 Bd ahañhi.
20 Bds -unā.
21 vā wanting in all three MSS.
22 Bds ca.
23 Cks ava-
24 Bd yantuviyaṃ in the place of haṃ tuyhaṃ.
25 Bd saddhiñca
26 Ck puṇāhaṃ, Bd punarā.
27 Bd hantuviyanti in the place of tuyhanti.
28 Bd -ti-.
29 Bd adds tava santikaṃ.

[page 027]
3. Jayaddisajātikā (513.) 27
gavaṃ¹ gataṃ eko yakkho khādisamīti gaṇhi athāhaṃ brāhmaṇassa dhamma-
kathaṃ sutvā tassa sakkāraṃ katvā sve tava pātarāsakāle āgamissāmīti tena
purisādakena sandhiṃ² katvā āgato tasmā taṃ saccaṃ anurakkhanto puna
tattha gamissāmīti³ tvaṃ rajjaṃ kārehīti vadati.
     Taṃ sutvā kumāro gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).12: Ahaṃ gamissāmi, idh'; eva hohi,
                    n'; atthi tato jīvato vippamokkho,
                    sace tuvaṃ⁴ gacchasi yeva rāja
                    aham pi gacchāmi, ubho na homā 'ti. || Ja_XVI:75 ||

     Tattha idhevā 'ti tvaṃ idh'; eva hohi, tato ti tassa santikā jīvantassa
mokkho nāma n'; atthi, ubho ti evaṃ sante⁵ ubho pi na bhavissāma.
     Taṃ sutvā rājā gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).13: Addhā hi tāta satān'; esa⁶ dhammo,
                    maraṇā ca me dukkhataraṃ tad assa⁷
                    kammāsapādo taṃ yadā pacitvā
                    pasayha⁸ khāde hitarukkhasūle⁹ ti. || Ja_XVI:76 ||

     Tass'; attho: addhā¹⁰ esa tāta satānaṃ paṇḍitānaṃ dhammo sabhāvo
yuttaṃ tvaṃ vadasi¹¹, api ca kho pana mayhaṃ maraṇato p'; etaṃ¹² dukkha-
taraṃ assa yadā taṃ so kammāsapādo hitarukkhasūle¹³ ti tikhiṇarukkha-
sūle¹⁴ hitvā¹⁵ pacitvā¹⁶ pasayha balakkārena khādeyyā 'ti.
     Taṃ sutvā kumāro gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).14: Pāṇena te pāṇam ahaṃ nimissaṃ,
                    mā tvaṃ agā porisādassa ñatte¹⁷,
                    evañ ca¹⁸ te pāṇam ahaṃ nimissaṃ,
                    tasmā mataṃ jīvitassa vaṇṇemīti. || Ja_XVI:77 ||

     Tattha nimissan ti aham idh'; eva tava pāṇena mama pāṇam pari-
vattessaṃ¹⁹, tasmā ti yasmā²⁰ etaṃ pāṇaṃ tava pāṇenāhaṃ nimissaṃ tasmā²¹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vadhaṃvanaṃ.
2 Ck saddhiṃ, Bds saddhiṃ saccaṃ.
3 Bd -ssāmi.
4 Cks tvaṃ.
5 Cks omit ubho ti evaṃ sante
6 Cks sutanesa.
7 Bd tavassa.
8 Bd paseyha.
9 so Ck; Cs hirutakkha-, Bd bhidārukkha-, Bs tidārukkha-.
10 Bds add ekaṃsena
11 Bd -desi.
12 Bd metaṃ
13 Cs hitarukkhamūle, Bd bhidārukkhamūle
14 Ck tinarukkha-, Bd tikkhaṇesukkharukkhasūle.
15 Bd bhitvā.
16 Bd omits pa-.
17 Bd ñante.
18 Bd etañca.
19 Bds -eyyaṃ.
20 Ck yatasmā, Bd omits ti yasmā
21 Cks omit tasmā.

[page 028]
28 XVI. Tiṃsanipāta.
tava jīvitass atthāya mama maraṇaṃ¹ vaṇṇemi, maraṇam eva vāremi²
icchāmīti attho.
     Taṃ sutvā rājā puttassa balaṃ³ jānanto "Sādhu tāta,
gacchā 'ti sampaṭicchi. So mātāpitaro vanditvā nagarā
nikkhami.
     Tam atthaṃ pakāsento S. upaḍḍhagāthaṃ āha:

  Ja_XVI.3(=513).15a: tato have⁴ dhitimā rājaputto
                    vandittha⁵ mātuc ca pituc ca pāde ti. || Ja_XVI:78a ||

     Tattha pāde ti pāde vanditvā nikkhanto ti attho.
     Ath'; assa mātāpitaro pi bhaginī pi bhariyāpi amacca-
janāpi⁶ saddhiṃ yeva⁷ nikkhamiṃsuṃ So nagarā nikkhamitvā
pitaraṃ maggaṃ pucchitvā suṭṭhu vavatthapetvā⁸ sesānaṃ
ovādaṃ datvā asambhīto kesarasīho viya maggaṃ āruyha
yakkhāvāsaṃ⁹ pāyāsi. Taṃ gacchantaṃ disvā mātā saka-
bhāvena saṇṭhātuṃ¹⁰ asakkontī paṭhaviyaṃ papati¹¹. Pitā
bāhā paggayha mahantena saddena kandati.
     Tam pi atthaṃ pakāsento S.

  Ja_XVI.3(=513).15b: Dukhini 'ssa mātā nipatī¹² pathavyā,
                    pit'; assa paggayha bhujāni kandatīti || Ja_XVI:78b ||

upaḍḍhagāthaṃ vatvā tassa pitarā payuttaṃ āsiṃsaṃ¹³ mātibhagi-
nibhariyāhi¹⁴ kataṃ¹⁵ saccakiriyaṃ pakāsento aparāpi catasso
gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.3(=513).16: Taṃ gacchataṃ¹⁶ tāva¹⁷ pitā viditvā
                    parammukho vandati pañjalī so:
                    Somo ca rājā Varuṇo ca rājā
                    Pajāpatī candimā sūriyo ca¹⁸ --
                    etehi gutto purisādakamhā
                    anuññāto¹⁹ sotthi paccehi²⁰ tāta. || Ja_XVI:79 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mataṃ.
2 Bd omits maraṇameva vāremi.
3 Bd phalaṃ.
4 Cks bha-.
5 Cks -tva, Bd -tvā.
6 Bd -parijanāpi.
7 Bd ñeva.
8 Ck Bd -tta-, Cs -tva- corr. to -ttha-?
9 Bd yakkha-.
10 Bd sandhāretuṃ.
11 Bd pati.
12 Cks -tā, Bd -ti.
13 Cks -sa, Bd tāsisavādaṃ, Bs āsiṃsavāda.
14 Bd mātā-, Cs -yāya, Ck matiyāya.
15 Ck katā, Cs katā corr. to kataṃ.
16 Cks -ti.
17 Cks teva.
18 Cks va.
19 so all three MSS.
20 Bds muñcehi.

[page 029]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 29

  Ja_XVI.3(=513).17: Yaṃ Daṇḍakāraññagatassa¹ mātā
                    Rāmass'; akā² sotthānaṃ sugattā³
                    tan te⁴ ahaṃ sotthānaṃ karomi,
                    etena saccena sarantu devā,
                    anuññāto⁵ sotthi paccehi⁶ putta⁷. || Ja_XVI:80 ||

  Ja_XVI.3(=513).18: Āvī raho pi manopadosaṃ
                    nāhaṃ sare jātum Ālīnasatte⁸,
                    etena saccena sarantu devā,
                    anuññato⁹ sotthi paccehi¹⁰ bhātā¹¹. || Ja_XVI:81 ||

  Ja_XVI.3(=513).19: Yasmā ca me anadhimano¹² si¹³ sāmi
                    na cāpi me manasā appiyo si,
                    etena saccena sarantu devā,
                    anuññāto sotthi paccehi¹⁴ sāmīti. || Ja_XVI:82 ||

     Tattha parammukho ti ayam me putto parammukho gacchatīti taṃ
viditvā¹⁵, pañjalīti tasmiṃ kāle sirasi añjaliṃ ṭhapetvā vandati devatā na-
massati, purisādakamhā 'ti purisādakassa santikā tena anuññāto sotthinā
paccehi¹⁶, Rāmassakā¹⁷ ti Rāmassa akāsi, eko kira Bārāṇasivāsi¹⁸ Rāmo
nāma mātiposako¹⁹ mātāpitaro paṭijagganto vohāratthāya gato Daṇḍakirañño
vijite Kumbhavatinagaraṃ gantvā navavidhena vassena sakalaraṭṭhe vināsiya-
māne mātāpitunnaṃ²⁰ guṇaṃ sari, atha naṃ mātupaṭṭhānadhammassa²¹ balena²²
devatā sotthinā ānayitvā mātu adaṃsu, taṃ kāraṇaṃ sutivasena²³ āharivā evam
āha, sotthānan ti sotthibhāvaṃ²⁴ pana kiñcāpi devatā kariṃsu mātupaṭṭhānan
nissāya nibbattattā pana mātā akāsīti vuttuṃ, taṃ te²⁵ ahan ti aham pi te
tath'; eva sotthānaṃ²⁶ karomi, maṃ nissāya tath'; eva²⁷ sotthibhāvo hotū 'ti
attho, atha vā karomīti icchāmi, etena saccenā 'ti sace devatāhi tassa
sotthinā ānītabhāvo sacco etena saccena mātāpitunnaṃ²⁸ sarantu devā, Rāmaṃ
viya tam pi ānetvā mama dassentū 'ti attho, auññāto ti porisādena gacchā
'ti anuññāto devatānaṃ ānubhāvena sotthiṃ²⁹ paṭiāgaccha puttā 'ti vadati,
jātumālīnasatte³⁰ ti jātu³¹ Ālīnasatte³² mama bhātike ahaṃ sammukhā
vā parammukhā vā manopadosaṃ na sarāmi, na mayā tamhi manopadoso kata-
pubbo pi³³, evam assa kaniṭṭhā saccam akasi, yasmā ca me anadhimano

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kirañño-.
2 Bd akosi, Bs akāsi.
3 Bd sugutto, Bs suguttā.
4 Bd bhante.
5 so all three MSS.
6 Bd muñcehi.
7 Ck puttaṃ.
8 Ck jāmadina, Bd jātumalinasatte.
9 Bd -āto.
10 Bd muccehi, Ck paṇḍehi.
11 Ck hoti.
12 Bd -māno.
13 Bd pi.
14 Bd mañceti.
15 Bd adds mātāpitaro vanditvā gacchatīti iti etaṃ taṃ puraṃmukkha
gacchantaṃ puttaṃ disvā in the place of taṃ viditvā.
16 Bd muñcehi.
17 Bd -kāsiti.
18 so all three MSS.
19 Bd mātu-.
20 Bd -tu.
21 Bd -kammassa.
22 Bd phalena.
23 Bd suta-.
24 Bds add taṃ.
25 Bd bhante.
26 Bd tameva sotthinaṃ.
27 Bd tattheva.
28 Bd mamapiputtaṃ.
29 all three MSS. -i.
30 Cks jātumādīna-, Bd jātumandalisatte.
31 Bds add ekaṃsena.
32 Cks ādī-, Bd {alindasatte}, Bs alina-.
33 Bds ti.

[page 030]
30 XVI. Tiṃsanipāta.
si sāmīti mama sāmi Alīnasattu¹ yasmā tvaṃ adhimano² maṃ³ adhibhavitvā⁴
atikkamitvā aññaṃ manena na patthesi⁵, na cāpi me manasā appiyo sīti
mayham pi ca⁶ manasā tvaṃ⁷ appiyo na hosi, aññamaññaṃ piyasaṃvāsā va
mayan ti evam assa aggamahesī saccam akāsi.
     Kumāro pi⁸ pitarā akkhātanayena yakkhāvāsamaggaṃ paṭi-
pajji. Yakkho pi⁹ "khattiyā nāma bahumāyā honti, ko jānāti
kiṃ bhavissatīti" rukkhaṃ abhirūhitvā rañño āgamanaṃ¹⁰
olokento nisīdi. So kumāraṃ āgacchantaṃ disvā "pitaraṃ
nivattetvā¹¹ putto āgato bhavissati¹², n'; atthi me bhayan" ti
otaritvā tassa piṭṭhiṃ dassento nisīdi. So āgantvā tassa purato
aṭṭhāsi. Atha¹³ yakkho g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).20: Brahā¹⁴ ujū cārumukho kuto si,
                    na maṃ pajānāsi vane vasantaṃ,
                    luddaṃ maṃ ñatvā purisādako ti
                    ko sotthim ājānam idhāvajeyyā 'ti. || Ja_XVI:83 ||

     Tattha ko sotthimājānami dhāvajeyyā 'ti kumārako nāma puriso
attano sotthibhāvaṃ jānanto icchanto¹⁵ idhāgaccheyya¹⁶, ajānanto āgato maññe ti.
     Taṃ sutvā kumāro gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).21: Jānāmi ludda: purisādako tvaṃ,
                    na taṃ na¹⁷ jānāmi vane vasantaṃ,
                    aham pi¹⁸ putto 'smi Jayaddisassa,
                    mam ajja khāda pituno pamokkhā¹⁹ ti. || Ja_XVI:84 ||

     Tattha pamokkhā ti pamokkhahetu²⁰, ahaṃ pitu jīvitaṃ datvā idha-
gato, tasmā taṃ²¹ muñca maṃ khādā 'ti attho.
     Tato yakkho gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).22: Jānāmi: putto ti²² Jayaddisassa,
                    tathā hi vo mukhavaṇṇo ubhinnaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd alinda-.
2 Bd anadhimāno.
3 Bd nāma.
4 Bds abhibha-.
5 Bd paṭhesi.
6 Bd omits ca.
7 Bd adds pi.
8 Cks omit pi.
9 Bs adds evaṃ cintesi.
10 Bd ga-, Bs āgamanamaggaṃ?
11 Bd -itvā.
12 Bd -tīti.
13 Bd athassa, Bs atha naṃ.
14 Ck brū-? Bd brahmā.
15 Bd omits ic-.
16 Bds add tvaṃ
17 Cks Bd omit na.
18 Bds ahañca.
19 Bd -o, Bs pamukhā.
20 Bd -kkhā-.
21 Cks tvaṃ.
22 Bd si.

[page 031]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 31
                    sudukkaraṃ c'; eva kataṃ tavedaṃ
                    yo maccum¹ icche pituno pamokkhā² ti. || Ja_XVI:85 ||

     Tattha tathā hi vo ti tādiso va³ vo tumhākaṃ ubhinnam pi sadiso va
mukhavaṇṇo ti attho, kataṃ tavedan ti idaṃ tava kammaṃ sudukkaraṃ.
     Tato kumāro g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).23: Na dukkaraṃ kiñci-m-ah'; ettha maññe
                    Yo maccum⁴ icche pituno pamokkhā
                    mātu⁵ ca hetū paraloka gamya⁶
                    sukhena saggena ca sampayutto ti. || Ja_XVI:86 ||

     Tattha kiñci mahettha maññe ti kiñci ahaṃ ettha na maññāmi, idaṃ
vuttaṃ hoti: yakkha yo puggalo pitu vā pamokkhatthāya⁷ mātu vā⁸ hetu⁹
paralokaṃ gantvā sukhena¹⁰ sagge nibbattanasukhena¹¹ sampayutto bhavituṃ
maccum icche¹² maritum icchati, tasmā ahaṃ ettha mātāpitunnaṃ atthāya
jīvitapariccāge kiñci dukkaraṃ na maññāmīti.
     Taṃ sutvā yakkho "kumāra maraṇassa abhayanakasatto¹³
nāma n'; atthi, tvaṃ kasmā na bhāyasīti" pucchi. So tassa
kathento dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.3(=513).24: Ahañ ca kho attano pāpakiriyaṃ
                    āvī¹⁴ raho vāpi¹⁵ sare na jātu,
                    saṃkhātajātīmaraṇo¹⁶ 'ham asmi,
                    yath'; eva me idha tathā parattha. || Ja_XVI:87 ||

  Ja_XVI.3(=513).25: Khād'; ajja man dāni mahānubhāva,
                    karassu kiccāni imaṃ sarīraṃ,
                    rukkhassa vā te papatāmi¹⁷ aggā,
                    chādayamāno¹⁸ me yan¹⁹ tvam adesi maṃsan ti. || Ja_XVI:88 ||

     Tattha sare na jātu 'ti ekaṃsen'; eva na²⁰ sarāmi, saṃkhātajātī-
maraṇohamasmīti²¹ ahaṃ ñānena suparicohinnajātimaraṇo jātasatto²² amara-
nadhammo nāma n'; atthīti jānāmi. yatheva me idhā 'ti yath'; eva²³ mama

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mattam.
2 Bs pamukhā.
3 Cks ca.
4 Bd matthum.
5 so all three MSS. for matuc-?
6 Bd -kaṃ gantvā.
7 Bd pamukkha-.
8 Bs adds pitu vā.
9 Bd atthāya.
10 Bd sukha saggenā ti.
11 Bd nippatita-.
12 Bd mattumicche ti.
13 Cks abhā-.
14 Ck Bd avi.
15 Cks cāpi.
16 all three MSS. -jāti-.
17 Cs pipatāmi, Bd omits pi.
18 so Cks; Bd chādamāno.
19 Cks me ya, Bd mayhaṃ.
20 Cks omit na.
21 Cks -jāti- asminti, Bd -jātimaraṇo, omitting hamasmīti.
22 Bd ti attho in the place of jā-.
23 Cks tatheva.

[page 032]
32 XVI. Tiṃsanipāta.
idha tathā paraloke tathā idhāpi maraṇato mutti¹ nāma n'; atthīti idam me²
ñāṇena suparicchinnaṃ, karassu kiccānīti iminā sarīrena kattabbakiccāni
kara³, iman te mayā nissaṭṭhaṃ sarīraṃ, chādayamāno⁴ me yantvama-
desimaṃsan⁵ ti mayi rukkhaggā patitvā mate mama sarīrato⁶ tvaṃ chāda-
yamāno⁷ rocayamāno yaṃ yaṃ icchasi taṃ taṃ maṃsaṃ adesi⁸ khādeyyā-
sīti attho.
     Yakkho tassa vacanaṃ sutvā bhīto hutvā "na sakkā imassa
maṃsāni khādituṃ, upāyena naṃ palāpessāmīti" cintetvā

  Ja_XVI.3(=513).26: Idañ ca⁹ te ruccati rājaputta:
                    cajāsi¹⁰ pāṇaṃ pituno pamokkhā¹¹,
                    tasmā hi so¹² tvaṃ taramānarūpo
                    sambhañja kaṭṭhāni jalehi¹³ aggin ti ā. || Ja_XVI:89 ||

Tattha jalehīti¹³ araññaṃ pavisitvā sāradārūni āharitvā aggiṃ jaletvā¹³
niddhūme¹⁴ aṅgāre kara tattha te maṃsaṃ pacitvā khādissāmīti dīpeti.
     So tathā katvā tassa santikaṃ agamāsi.
     Taṃ kāraṇaṃ pakāsento S. itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).27: Tato have¹⁵ dhitimā rājaputto
                    dārū samāhatva¹⁶ mahantam aggiṃ¹⁷
                    sandīpayitvā¹⁸ paṭivedayittha¹⁹:
                    ādīpito dāni mahāyam aggīti²⁰. || Ja_XVI:90 ||

     Yakkho aggiṃ katvā āgataṃ kumāraṃ oloketvā "ayaṃ
purisasīho²¹, maraṇena²² pi 'ssa bhayaṃ n'; atthi, mayā etta-
kaṃ kālaṃ evaṃ nibbhayo nāma na diṭṭhapubbo" ti loma-
haṃsajāto kumāraṃ punappuna²³ olokento nisīdi. Kumāro
tassa kiriyaṃ disvā g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).28: Khād'; ajja man dāni²⁴ pasayhakārī²⁵,
                    kiṃ maṃ muhuṃ pekkhasi haṭṭhalomo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mutto.
2 Bd mama.
3 Bd karaṇa.
4 Bd khādamāno.
5 Ck yantvaṃ mandesi-, Cs yantvaṃ madesi-, Bd mayhaṃ tvamadesi maṃsaṃ
in the place of me--.
6 Cks sarīro.
7 Bd khādayamāno.
8 Bd khādesi.
9 so all three MSS. for ce?
10 Ck carāsi, Cs cchāsi.
11 Bd -o.
12 Ck han, Cs bha.
13 Bd jā-,
14 Bd nanidhū-.
15 Cks bha-.
16 Ck -bhatva, Bd -hantvā.
17 all three MSS. -i.
18 Ck sandhī-, Bd sanni-.
19 Cks -ttho, Bd pati-.
20 Bd mahāyakkhamaggiti.
21 Bd -sosīho viya.
22 Bd haraṇā.
23 Bd -naṃ
24 Bd maddāni.
25 Ck Bd -ri.

[page 033]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 33
                    tathā tathā tuyham ahaṃ karomi
                    yathā yathā maṃ chādamāno¹ adesīti. || Ja_XVI:91 ||

     Tattha muhun ti punappuna, tathā tathā tuyhamahan ti ahaṃ
tuyhaṃ tathā tathā² vacanaṃ karomi, idāni³ karissāmi yathā yathā maṃ
chādayamāno⁴ adesi khādissasi, tasmā khād'; ajja man ti.
     Ath'; assa⁵ vacanaṃ sutvā yakkho g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).29: N'; etādisaṃ⁶ arahati khāditāye⁷
                    dhamme ṭhitaṃ saccavādiṃ vadaññuṃ,
                    muddhāpi tassa vipphaleyya⁸ sattadhā
                    yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyā 'ti. || Ja_XVI:92 ||

     Taṃ sutvā kumāro "sace maṃ na khāditukāmo si atha
kasmā dārūni⁹ bhañjāpetvā aggiṃ kāresīti¹⁰" vatvā "palā-
yissati nu kho no ti tava parigaṇhatthāyā" 'ti vutte "tvaṃ
idāni maṃ kathaṃ parigaṇhissasi, so¹¹ 'haṃ tiracchānayoniyaṃ
nibbatto Sakkassa¹² devarañño attānaṃ parigaṇhituṃ¹³ na¹⁴
adāsin" ti vatvā

  Ja_XVI.3(=513).30: Indaṃ¹⁵ hi so brāhmaṇaṃ¹⁶ maññamāno (vol. III p. 51.)
                    saso¹⁷ avāsesi¹⁸ sake sarīre,
                    ten'; eva so candimā devaputto
                    sasatthuto¹⁹ kāmaduh'; ajja²⁰ yakkho ti ā. || Ja_XVI:93 ||

     Tass'; attho: Indaṃ²¹ hi so sasapaṇḍito brāhmaṇo eso ti brāhmaṇaṃ
maññamāno ajja imaṃ sarīraṃ khāditvā idha vasā 'ti²² evaṃ sake sarīre attano
sarīraṃ dātuṃ avāsesi²³ vāsāpesīti²⁴ attho sarīrañ c'; assa bhakkhatthāya adāsi,
Sakko pabbatarasaṃ pīḷetvā ādāya candamaṇḍale sasalakkhaṇaṃ akāsi, tato
paṭṭhāya ten'; eva sasalakkhaṇena so candimā devaputto sasī sasīti evaṃ sa-
satthuto²⁵ lokassa kāmaduho²⁶ pemavaddhano²⁷ ajja²⁸ yakkho virocati,
kappaṭṭhiyaṃ h'; etaṃ²⁹ paṭihāriyan ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khāda-; read chādamān'?
2 Cks omit one tathā.
3 Bd adds kiṃ.
4 Ck cā-, Bd khā-, adding rocanamāno, Bs adds rocayamāno.
5 Bd kumārassa in the place of athassa
6 Bd ko tā-.
7 Bd -tāse.
8 Ck vipa-, Cs vipha-, Bd phaleyyuṃ.
9 all three MSS. -uni.
10 Bd kāresiti, Cks karohīti.
11 Bd yo.
12 Bd sakka.
13 Ck -tun.
14 Bd omits na.
15 so Cs; Bd idaṃ, Ck na idaṃ.
16 Bs -ṇo.
17 Bd yaso.
18 Ck Bd ā-, Cs ā- corr. to a-.
19 Bd sasatthako.
20 Bd -ruhajja.
21 Cs indaṃ corr. to idaṃ, Bd idaṃ Ck na idaṃ.
22 Bd hi.
23 Ck āva-, Cs āvā-.
24 Cs va.
25 Ck sasutthato, Bd sasatthuko.
26 Bd -ruho.
27 Bd -vaḍhano.
28 Bd ajjāpi.
29 Bd kappatthiyañhetaṃ, Cks kappaṭhitiyaṃ-.

[page 034]
34 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā yakkho kumāraṃ vissajjento

  Ja_XVI.3(=513).31: Cando yathā Rāhumukhā pamutto
                    virocate pannarase va bhānumā
                    evaṃ tuvaṃ¹ porisādā pamutto
                    viroca Kampilla mahānubhāva²
                    āmodavaṃ³ pitaraṃ mātarañ ca,
                    sabbo ca te nandatu ñātipakkho⁴ ti ā. || Ja_XVI:94 ||

     Tattha bhānumā ti suriyo. i. v. h.: yathā⁵ pannarase Rāhumukhā pa-
mutto cando vā bhānumā vā virocati evaṃ tvam pi mama santikā mutto
Kampillaraṭṭhe viroca mahānubhāvā 'ti, nandatū 'ti tussatu⁶
     "Gaccha mahāvīrā" 'ti M-aṃ uyyojesi. So pi taṃ
nibbisevanaṃ katvā pañcasīlāni⁷ datvā "yakkho nu kho eso
no" ti parigaṇhanto "yakkhānaṃ akkhīni rattāni honti animi-
sāni, chāyā na paññāyati, asaṃbhītā honti, nāyaṃ yakkho,
manusso esa, mayhaṃ kira pitu⁸ tayo bhātaro yakkhiniyā
gahitā, tesu tāya⁹ dve khāditā bhavissanti eko¹⁰ puttasinehena
paṭijaggito bhavissati¹¹, iminā tena bhavitabbaṃ, imaṃ netvā
mayhaṃ pitu⁸ ācikkhitvā rajje patiṭṭhāpessāmīti" cintetvā
"evam¹² bho, na tvaṃ yakkho, pitu me jeṭṭhabhātiko si, ehi
mayā saddhiṃ gantvā kulasantake rajje chattaṃ ussāpehīti"
vatvā itarena "nāhaṃ manusso" ti vutte "na tvaṃ mayhaṃ
saddahasi, atthi pana so yassa saddahasīti" pucchitvā "atthi
asukaṭṭhāne dibbacakkhutāpaso¹³" ti vutte taṃ ādāya tattha
agamāsi. Tāpaso tam disvā va "kiṃ karonto¹⁴ pitāputtā
araññe carathā" 'ti vatvā tesaṃ ñātibhāvaṃ kathesi. So¹⁵
porisādo tassa saddahitvā "tāta tvaṃ gaccha, ahaṃ ekasmiṃ
yeva¹⁶ attabhāve dvidhā¹⁷ jāto, na me rajjen'; attho, pabba-
jissām ahan" ti tāpasassa santike isipabbajjaṃ pabbaji. Atha
naṃ kumāro vanditvā nagaram agamāsi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 Cks -vā.
3 Bd amodaya.
4 Cks pamokkhā.
5 Bd tathā.
6 Bd adds vā.
7 Bd -lādi.
8 Bds -tuno.
9 Bd omits tāya.
10 Ck eke, Cs eke corr. to eko.
11 Bd -tīti.
12 Bd ehi.
13 Bd -kkhukatā-.
14 so all three MSS.
15 Bd omits so.
16 Bd -ññeva.
17 Cs duvidhā, Ck dvi- corr. to duvi-, Bd duvidho.

[page 035]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 35
     Tam atthaṃ pakāsento S. ¹

  Ja_XVI.3(=513).32: Tato have² dhitimā rājaputto
                    katañjalī paggayha³ porisādaṃ
                    anuññāto sotthi sukhī arogo
                    paccāga⁴ Kampillam Alīnasatto⁵ ti || Ja_XVI:95 ||

gāthaṃ vatvā tassa nagaraṃ gatassa negamādīhi katakiriyaṃ das-
sento osānagātham ā.:

  Ja_XVI.3(=513).33: Taṃ negamā jānapadā ca sabhe
                    hatthārohā rathikā pattikā ca
                    namassamānā pañjalikā-m-upāgamuṃ⁶:
                    nam'; atthu te, dukkarakārako sīti. || Ja_XVI:96 ||

     Rājā⁷ "kumāro kirāgato" ti sutvā paccuggamanaṃ akāsi.
Kumāro mahājanaparivāro gantvā rājānaṃ vandi. Atha naṃ
so pucchi: "tāta kathaṃ tādisā porisādā mutto sīti". "Tāta
nāyaṃ yakkho, tumhākaṃ jeṭṭhabhātā⁸ esa mayhaṃ petteyyo"
ti sabbapavattiṃ⁹ ārocetvā "tumhehi mama petteyyaṃ daṭṭhuṃ
vaṭṭatīti" āha. Rājā taṃ khaṇaṃ ñeva bheriṃ carāpetvā
mahantena parivārena tāpasānaṃ santikaṃ¹⁰ agamāsi. Mahātā-
paso tassa¹¹ yakkhiniyā ānetvā akhāditvā positakāraṇañ ca
yakkhabhāvakāraṇañ ca¹² tesaṃ ñātibhāvañ ca sabbaṃ vitthā-
rena kathesi. Rājā "ehi bhātika, rajjaṃ kārehīti" āha.
"Alaṃ mahārājā" 'ti. "Tena hi etha¹³, uyyāne vasissatha,
ahaṃ vo catupaccayehi¹⁴ upaṭṭhahissāmīti". "Nāgacchāmi¹⁵
mahārājā" 'ti. Rājā tesaṃ assamato¹⁶ avidūre ekaṃ pabba-
tantaraṃ¹⁷ khandhāvāram¹⁸ bandhitvā mahantaṃ taḷākaṃ
kāretvā kedāre sampādetvā mahādhanaṃ¹⁹ kulasahassaṃ ānetvā²⁰
mahāgāmaṃ²¹ nivesetvā²² tāpasānaṃ bhikkhāhāraṃ²³ paṭṭha-
pesi. So gāmo Cullakammāsadammanigamo²¹ jāto. Suta-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds āha.
2 Ck bha-.
3 Bd -hā, Cks pariyagā.
4 Bd paccāgamā.
5 Bd -linna-.
6 read: namassamān'; añj-? Bd pañjaligatā up-.
7 Cks rāja.
8 Bd -tiko.
9 Bd sabbaṃ-.
10 Bd -ke.
11 Bd tassā.
12 Ck omits yakkha-.
13 Bd ettha.
14 Bd catūhi-.
15 Bd na āg-, Cs na ga-.
16 Bd asamāpadato.
17 Cs pabbatattaraṃ? Bd pappantaraṃ.
18 Cks omit khan-.
19 Bd mahantaṃ.
20 Bd adds mahādhanaṃ kulasahassaṃ.
21 Bd omits mahā.
22 Bd nivāsetvā.
23 Bds -ācāraṃ
24 Bd khuddakak -- nāma.

[page 036]
36 XVI. Tiṃsanipāta
somamahāsattena porisādassa damitapadeso¹ Mahākammāsa-
dammaṃ² nāmā 'ti veditabbo.
     S. i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne mātiposakatthero⁸ sotā-
pattiphale patiṭṭhahi): "Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ,
tāpaso Sāriputto, porisādo Aṅgulimālo, kaniṭṭhā Uppalavaṇṇā, agga-
mahesī Rāhulamātā, Alīnasattukumāro⁴ aham evā" 'ti. Jayaddisa-
jātakaṃ.

                      4. Chaddantajātaka.
     Kinnu socasīti. Idam S. J. v. ekaṃ daharabhikkhuniṃ
ā. k. Sā kira Sāvatthiyaṃ ekā kuladhītā gharāvāse ādīnavaṃ disvā
pabbajitvā ekadivasaṃ bhikkhunīhi saddhiṃ dhammasavanāya gantvā
alaṃkatadhammāsane nisīditvā dhammaṃ desentassa Dasabalassa
aparimāṇapuññappabhāvanibbattaṃ uttamarūpasampattiyuttaṃ atta-
bhāvaṃ oloketvā "pariciṇṇapubbā⁵ nu kho me bhavamhi carantiyā⁶
imassa purisassa pādaparicārikā⁷" ti cintesi. Ath'; assā taṃ khaṇaṃ
ñeva jātissaraññāṇaṃ uppajji: "Chaddantavāraṇakāle ahaṃ imassa
purisassa pādaparicārikā bhūtapubbā" 'ti. Ath'; assā sarantiyā
mahantaṃ pītipāmojjaṃ uppajji. Sā pītivegena mahāhasitaṃ hasitvā
puna cintesi: "pādaparicārikā nāma sāmikānaṃ hitajjhāsayā hi⁸
appakā⁹ ahitajjhasayā va bahutara, hitajjhāsayā nu kho ahaṃ imassa
purisassa ahosiṃ ahitajjhāsayā" ti sā anussaramānā "ahaṃ appa-
mattakaṃ¹⁰ dosaṃ hadaye ṭhapetvā vīsaṃratanasatikaṃ Chaddanta-
mahāgajissaraṃ Sonuttaraṃ nāma nesādaṃ pesetvā visapītasallena¹¹
vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpesin¹²" ti addasa. Ath'; assā soko
udapādi, hadayaṃ uṇhaṃ ahosi, sā sokaṃ sandhāretuṃ asakkonti
assasitvā passasitvā¹³ mahāsaddena parodi. Taṃ disvā S. sitaṃ
pātukaritvā¹⁴ "ko nu kho bhante hetu¹⁵ sitassa pātukammāyā" 'ti
bhikkhusaṃghena puṭṭho "bhikkhave ayaṃ daharabhikkhunī pubbe
mayi kataṃ aparādhaṃ saritvā rodīti¹⁶" vatvā a. ā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bs adds pana.
2 Bds -dammanigamo
3 Bd mātu-.
4 Bd alina-.
5 Ck -ciṇṇā-, Cs pariminnā-, Bd pariciṇṇaṃ-, Bs paricchiṇṇa.
6 Bd vica-.
7 so all three MSS. for -cāriyā?
8 Bd omits hi.
9 Cks omit appakā.
10 Bd -kampi.
11 Bd visayantena sallena.
12 Ck -sen, Bd -sī.
13 Bd omits pa-.
14 Bd pātuṃ-.
15 Bd adds ko paccayo.
16 Bd rodatīti.

[page 037]
4. Chaddantajātaka. (514.) 37
     Atīte Himavati¹ Chaddanta-dahaṃ upanissāya aṭṭhasa-
hassā hatthināgā vasiṃsu iddhimanto vehasayaṃgamā². Tadā
Bo. jeṭṭhakavāraṇassa putto hutvā nibbatti, so sabbaseto ahosi
rattamukhapādo. So aparabhāge vuddhippatto³ aṭṭhāsīti-
hatthubbedho ahosi vīsaṃratanasatāyāmo⁴ aṭṭhapaṇṇāsahatthāya
rajatadāmasadisāya soṇḍāya samannāgato, dantā pan'; assa
parikkhepato paṇṇarasahatthā ahesuṃ dīghato tiṃsahatthā⁵
chabbaṇṇāhi rasmīhi⁶ samannāgatā. So aṭṭhannam nāgasa-
hassānaṃ jeṭṭhako ahosi, paccekabuddhe⁷ pūjesi. Tassa dve
aggamahesiyo ahesuṃ Cullasubhaddā Mahāsubbaddā cā 'ti.
Nāgarājā aṭṭhasahassanāgaparivāro Kañcanaguhāyaṃ vasati.
So pana Chaddantadaho āyāmato ca vitthārato ca paññāsa-
yojano hoti, tassa majjhe dvādasayojanappamāṇe ṭhāne sevālaṃ
vā paṇakaṃ⁸ vā n'; atthi, maṇikkandhavaṇṇaṃ udakam eva
santiṭṭhati. Tadanantaraṃ yojanavitthataṃ suddhaṃ kalla-
hāravanaṃ⁹ taṃ udakaṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tadanantaraṃ
yojanavitthatam eva suddhaṃ¹⁰ nīluppalavanaṃ taṃ parikkhi-
pitvā ṭhitaṃ, yojanayojanavitthatān'; eva rattuppalasetuppala
rattapadumasetapadumakumudavanāni purimaṃ purimaṃ pa-
rikkhipitvā ṭhitāni, imesaṃ pana sattannaṃ vanānaṃ anantaraṃ
sabbesam pi tesaṃ kallahārādivasena¹¹ omissakavanaṃ yojana-
vitthatam eva tāni parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tadanantaraṃ nā-
gānaṃ patiṭṭhappamāṇe¹² udake yojanavitthatam eva rattasāli-
vanaṃ. Tadanantaraṃ udakapariyante nīlapītalohitodātasura-
bhisukhumakusumasamākiṇṇaṃ khuddakagacchavanaṃ. Iti
imāni dasa vanāni yojanayojanavittharān'; eva. Tato khuddaka-
rājamahārājamāsamuggavanaṃ. Tadanantaraṃ tipusaelāḷukalā-
bukakumbhaṇḍavallivanāni¹³. Tato pūgarukkhappamāṇaṃ¹⁴
ucchuvanaṃ. Tato hatthidantappamāṇaṃ¹⁵ kadaliphalaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vante.
2 Bd vehāsaṃ-.
3 Bd vuḍhi-.
4 Bd visa ra-.
5 Bd casa-.
6 Bd raṃsihi.
7 Bd pañcasate pacceka-.
8 Ck pāna-, Cs panna-.
9 Bd kallā.
10 Cks suddha
11 Bd kallāhārādīnaṃ vasena.
12 Bds kaṭippa-.
13 Bd -vanaṃ.
14 Ck puga-, Bd pugga-.
15 -daṇḍa-, adding phalaṃ.

[page 038]
38 XVI. Tiṃsanīpāta
kadalivanaṃ. Tato sālivanaṃ. Tadanantaraṃ cāṭippamāṇa-
phalaṃ¹ panasavanaṃ. Tato madhuraphalaṃ ciñcavanaṃ.
Tato kaviṭṭhavanaṃ². Tato omissako mahāvanasaṇḍo³. Tato
veṇuvanaṃ. Ayam assa tasmiṃ kāle sampatti, Saṃyuttaṭṭha-
kathāya pana idāni vattamānasampatti yeva kathitā. Veṇu-
vanaṃ⁴ pana parikkhipitvā sattapabbatā ṭhitā, tesaṃ bāhiran-
tato⁵ paṭṭhāya paṭhamo Cullakālapabbato⁶ nāma, dutiyo
Mahākālapabbato⁷ nāma, tato Udakapabbato⁸ nāma, tato
Candapassapabbato nāma, tato Suriyapassapabbato nāma, tato
Maṇipassapabbato nāma, tato⁹ sattamo Suvaṇṇapassapabbato
nāma, so ubbedhato sattayojaniko Chaddantadahaṃ parikkhi-
pitvā pattassa mukhavaṭṭi viya ṭhito, tassa abbhantarimapassaṃ
suvaṇṇavaṇṇaṃ, tato nikkhantena obhāsena Chaddantadaho
samuggatabālasuriyo viya hoti, bāhirimapabbatesu¹⁰ pana eko
ubbedhato cha yojanāni eko pañca eko cattāri eko tīni eko
dve eko yojanaṃ. Evaṃ sattapabbataparikkhittassa pana
tassa dahassa pubbuttarakaṇṇe udakavātapaharaṇokāse mahā-
nigrodharukkho¹¹, tassa khandho parikkhepato pañcayojaniko
ubbedhato sattayojaniko, catūsu disāsu catasso sākhā chayo-
janikā, uddhaṃ uggatasākhāpi chayojanikā va, iti so mūlato
paṭṭhāya ubbedhena terasayojaniko sākhānaṃ orimantato yāva
pārimantā dvādasayojaniko¹² aṭṭhahi pārohasahassehi¹³ paṭi-
maṇḍito Muṇḍamaṇipabbato viya vilasamāno¹⁴ tiṭṭhati. Chad-
dantadahassa pana pacchimadisābhāgena¹⁵ Suvaṇṇapabbate
dvādasayojanikā Kañcanaguhā. Chaddanto¹⁶ nāgarājā vassā-
ratte aṭṭhasahassanāgaparivuto Kañcanaguhāyaṃ vasati, gimha-
kāle udakavātaṃ sampaṭicchamāno mahānigrodhamūle pāro-
hantare¹⁷ tiṭṭhati. Ath'; assa ekadivasaṃ "mahāsālavanaṃ
pupphitan" ti ārocayiṃsu, so saparivāro "sālakīlaṃ kīḷissāmīti"

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ṇaṃ-.
2 Bd kapiṭha-, Bs kapittha-.
3 Bd soṇḍo.
4 Bd tato veḷuvanam.
5 Bd -rantarato.
6 Cs -kāḷa-, Bd cuḷa-.
7 Cs -kāḷa-.
8 Cks udakapassapab-.
9 Cs Bd omit tato.
10 so Cks; Bd bāhīrapa-.
11 Bds add atthi.
12 Bd -kā.
13 Ck roha-, Bd poro-.
14 Ck Bd vilā-, Cs vila- corr. to vilā-.
15 Cs Bd -ge.
16 Bd adds nāma.
17 Bd poro-.

[page 039]
4. Chaddantajātaka. (514.) 39
taṃ sālavanaṃ gantvā ekaṃ supupphitaṃ sālarukkhaṃ kum-
bhena pahari. Tadā¹ Cullasubhaddā uparivātapasse ṭhitā,
tassā sarīre sukkhadaṇḍakamissāni² purāṇapaṇṇāni c'; eva
tambakipillikāni ca patiṃsu. Mahāsubhaddā pana³ adhovāta-
passe ṭhitā, tassā sarīre pupphareṇukiñjakkhapattāni patiṃsu.
Cullasubhaddā⁴ "attano piyabhariyāya upari pupphareṇukiñ-
jakkhapattāni pātesi, mama sarīre sukkhadaṇḍakamissāni
purāṇapaṇṇāni c'; eva tambakipillikāni ca⁵, hotu jānissāmīti"
Mahāsatte veraṃ bandhi. Aparam pi divasaṃ nāgarājā sa-
parivāro nahānatthāya Chaddantadahaṃ otari, atha dve taruṇa-
nāgā soṇḍehi usīrakalāpe gahetvā Kelāsakūṭaṃ majjantā viya
nahāpesuṃ, tasmiṃ nahātvā uttiṇṇe dve kaṇeruyo⁶ nahāpesuṃ,
tāpi uttaritvā M-assa santike aṭṭhaṃsu. Tato aṭṭhasahassa-
nāgā saraṃ otaritvā udakakīḷaṃ kīḷitvā sarato nānāpupphāni
āharitvā rajatathūpaṃ alaṃkarontā⁷ viya M-aṃ alaṃkaritvā
pacchā dve kaṇeruyo⁶ alaṃkariṃsu. Ath'; eko hatthi sare
vicaranto sattuddayamahāpadumaṃ⁸ labhitvā āharitvā M-assa
adāsi. So taṃ soṇḍāya gahetvā reṇuṃ kumbhe okiritvā
jeṭṭhikāya⁹ Mahāsubhaddāya adāsi. Taṃ disvā itarā "idam pi
sattuddayamahāpadumaṃ¹⁰ attano piyabhariyāya eva dadāti
na mayhan" ti puna pi tasmiṃ veraṃ bandhi. Ath'; eka-
divasaṃ B-tte madhuraphalāni c'; eva bhisamuḷālāni¹¹ ca
pokkharamadhunā yojetvā pañcasate paccekabuddhe bhojente¹²
Cullasubhaddā⁴ attanā laddhaphalāphalaṃ paccekabuddhānaṃ
datvā "ito dāni cavitvā Maddarājakule nibbattitvā Subhaddā nāma
rājakaññā hutvā vayappattā Bārāṇasirañño aggamahesibhāvaṃ
patvā tassa piyā manāpā taṃ attano ruciṃ kāretuṃ samatthā
hutvā tassa ācikkhitvā ekaṃ luddakaṃ¹³ pesetvā imaṃ hat-
thiṃ visapītena kaṇḍena vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ta-.
2 Bd rukkha--missakāni.
3 Cks omit pana.
4 Bd cūḷa-.
5 Bd adds pātesi.
6 Bd kareṇukāyo.
7 Bd -to, Cs -tā corr. to -to.
8 Bd -ddayaṃ nāma mahā-.
9 Ck jeṭṭhitā ti, Cs jeṭṭhitā ni.
10 Bd -yaṃmahā-.
11 Bd -mūlāni.
12 Cs -to corr. to -te. Bd -jante.
13 Bd luddaṃ.

[page 040]
40 XVI. Tiṃsamipāta.
chabbaṇṇaraṃsī vissajjente yamakadante āhārāpetuṃ samatthā
homīti" patthanaṃ ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya gocaraṃ aga-
hetvā sussitvā nacirass'; eva kālaṃ katvā Maddaraṭṭhe rāja-
mahesiyā kucchismiṃ nibbatti, Subhaddā ti 'ssā nāmaṃ
kariṃsu. Atha naṃ vayappattam Bārāṇasirañño adaṃsu, sā
tassa piyā ahosi manāpā soḷasannam itthisahassānaṃ jeṭṭhikā,
jātissaraññāṇaṃ patilabhi. Sā cintesi: "samiddhā me patthanā,
idāni tassa nāgassa yamakadante āhārāpessāmīti" Tato sarīraṃ
telena makkhetvā kiliṭṭhavatthaṃ nivāsetvā gilānākāraṃ das-
setvā¹ mañcake nipajji. Rājā "kuhiṃ Subhaddā²" ti vatvā
"gilānā" ti sutvā sirigabbhaṃ pavisitvā mañcake nisīditvā
tassā piṭṭhiṃ parimajjanto paṭhamam g. ā.:

  Ja_XVI.4(=514).1: Kin nu socasi anujjaṅgi³, paṇḍu sī varavaṇṇini,
                    milāyasi visālakkhi, mālā va parimadditā ti. || Ja_XVI:97 ||

     Tattha anujjaṅgīti⁴ kañcanasannibhasarīre, mālā va parimadditā
ti hatthehi parimadditapadumamālā viya.
     Taṃ sutvā sā itaraṃ gāthaṃ āha:

  Ja_XVI.4(=514).2: Dohaḷo me mahārāja supinanten'; upaccagā,
                    na so sulabharūpo va yādiso mama dohaḷo ti. || Ja_XVI:98 ||

     Tattha na so ti yādiso mama supinantena upaccagā supinaṃ passantiyā
mayā diṭṭho dohaḷo so sulabharūpo viya na hoti dullabho so. mayhaṃ pana
taṃ⁵ alabhantiyā jīvitaṃ n'; atthīti avoca⁶.
     Taṃ sutvā rājā gātham āha:

  Ja_XVI.4(=514).3: Ye keci mānusā kāmā idhalokasmiṃ nandane
                    sabbe te pacurā mayhaṃ, ahan te dammi dohaḷan ti. || Ja_XVI:99 ||

     Tattha pacurā ti bahū sulabhā⁷.
     Taṃ sutvā devī "mahārāja, dullabho mama dohaḷo, na
naṃ idāni kathemi, yāvatakā pana vo⁸ vijite luddā te sabbe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds sirigabbhaṃ pavisitvā.
2 Bd cūḷasu-.
3 Bd -caṅgī.
4 Bd -caṅgiti.
5 Bd tañca.
6 Bd -caṃ.
7 Bds add bhadde subhaddā idhalokasmi manussā kāmā manussehi
paṭhiyamānā ye keci sattaratanamandane manussehi ye keci
pañca kāmaguṇā atthi sabbe te vatthukāmakilesakāme ahaṃ te
tuyhaṃ dadāmi
8 Bd te.

[page 041]
4.Chaddantajātaka.(514) 41
sannipātāpetha¹, tesaṃ majjhe kathessāmāti" dīpentī anan-
taraṃ g. ā.

  Ja_XVI.4(=514).4: Luddā deva samāyantu ye keci vijite tava,
                    etesaṃ aham akkhissaṃ yādiso mama dohaḷo ti². || Ja_XVI:100 ||

     Rājā "sādhū" 'ti sirigabbhā nikkhamitvā "‘yāvatikā³
tiyojanasatike Kāsiraṭṭhe luddā te sabbe⁴ sannipātentū'; 'ti⁵
bheriñ carāpethā" 'ti amacce āṇāpesi, te tathā akaṃsu.
Nacirass'; eva Kāsiraṭṭhavāsino⁶ luddā yathābalaṃ paṇṇākāraṃ
gahetvā⁷ āgatabhāvaṃ rañño ārocāpesuṃ, te sabbe pi saṭṭhi-
sahassamattā ahesuṃ. Rājā tesaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā vāta-
pāne ṭhito hatthaṃ pasāretvā tesaṃ āgatabhāvaṃ deviyā
kathento

  Ja_XVI.4(=514).5: Ime te luddakā devi katahatthā visāradā
                    vanaññū ca migaññū ca, mama te⁸ cattajīvitā ti ā. || Ja_XVI:101 ||

     Tattha ime te ti ye tvaṃ sannipātāpesi ime te, katah atthā ti vijjhana-
chedane sukatahatthā kusalā susikkhitā, visāradā ti nibbhayā, vanaññū ca
migaññā cā 'ti vanāni ca mige ca jānanti, mama te⁹ ti sabbe pite mama¹⁰
cattajīvitā, yam ahaṃ¹¹ icchāmi tam karontīti.
     Taṃ sutvā devī te āmantetvā itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.4(=514).6: Luddaputtā nisāmetha yāvant'; ettha samāgatā:
                    chabbisāṇaṃ¹² gajaṃ setaṃ addasaṃ supinen'; ahaṃ¹³,
                    tassa dantehi me attho, alābhe n'; atthi jīvitan ti. || Ja_XVI:102 ||

     Tattha nisāmethā ti suṇātha, chabbisāṇan ti chabbaṇṇavisāṇaṃ.
     Taṃ sutvā luddaputtā

  Ja_XVI.4(=514).7: Na no pitunnaṃ na pitāmahānaṃ
                    dittho suto kuñjaro chabbisāṇo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pātetha.
2 Bds add tattha deva ye keci tava vijitā yattakā luddā atthi
sabbe te luddā samāyanti pakkosiṃsu ahaṃ yādiso mama dohaḷo
etesaṃ luddānaṃ akkhissaṃ akkhissāma taṃ.
3 Bd -vattakā.
4 Bd saṃ.
5 Bd sannipātatthāya in the place of san-.
6 Bd kāsikaraṭha-.
7 Bds add āgantvā.
8 Cs omits te, Bd has hatthe.
9 Cs mama te corr. to mamatthe, Bd mamatte.
10 Bd pi ca ete mamatte.
11 Bd -tā yam ayaṃ.
12 Ck Bd -naṃ.
13 Bd supine ahaṃ.

[page 042]
42 XVI. Tiṃsanīpāta
                    yam addasā¹ supine rājaputti,
                    akkāhi no yādiso hatthināgo² ti bhāsiṃsu. || Ja_XVI:103 ||

     Tattha pitunnan ti karaṇatthe sāmivacanaṃ, i. v. h.: n'; eva amhākaṃ
pitūhi na pitāmahehi evarūpo kuñjaro diṭṭhapubbo pageva amhehi, tasmā attanā
diṭṭhalakkhaṇavasena akkhāhi³ no yādiso tayā diṭṭho hatthināgo ti.
     Anantaraṃ gāthāpi tehi⁴ yeva vuttā:

  Ja_XVI.4(=514).8: Disā catasso vidisā catasso⁵ (vol. I p. 401)
                    uddhaṃ adho, dasa disā⁶ imāyo,
                    katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā
                    yam addasā¹ supine chabbisāṇan ti. || Ja_XVI:104 ||

     Tattha disā⁷ ti disā⁸, kataman ti etāsu disāsu katamāya disāya.
     Evaṃ vutte Subhaddā⁹ sabbe ludde oloketvā tesaṃ
antare patthaṭapādaṃ¹⁰ bhattapuṭasadisajaṃghaṃ¹¹ mahājānuṃ
mahāphāsukaṃ¹² bahalamassuṃ tambadāṭhikaṃ nibbiddha-
piṅgalaṃ¹³ dussaṇṭhānaṃ bhībhacchaṃ¹⁴ sabbesaṃ matthaka-
matthakena paññāyamānaṃ M-assa pubbe veriṃ Sonuttaraṃ¹⁵
nāma nesādaṃ disvā "esa mama vacanaṃ¹⁶ kātuṃ sakkhissa-
tīti" rājānaṃ anujānāpetvā taṃ ādāya sattabhūmakapāsādassa
uparimatalaṃ āruyha uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā Uttara-
himavantābhimukhaṃ hatthaṃ pasāretvā catasso gāthā āthāsi.

  Ja_XVI.4(=514).9: Ito ujuṃ¹⁷ uttariyaṃ¹⁸ disāyaṃ
                    atikamma¹⁹ so satta girī²⁰ brahante
                    Suvaṇṇapasso nāma²¹ girī²⁰ uḷāro
                    supupphito kimpurisānuciṇṇo. || Ja_XVI:105 ||

  Ja_XVI.4(=514).10: Āruyha selaṃ bhavanaṃ²² kinnarānaṃ
                    olokaya²³ pabbatapādamūlaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -sā corr. to -saṃ, Bd -sa.
2 Cks hatthināho.
3 Bd bhak-.
4 Cks gāthāhi te.
5 Ck omits vi-.
6 Cks desā tā.
7 Ck disatā, Cs disātā.
8 Bds disāsu.
9 Bd cūḷasu-.
10 Bd patthatha-.
11 Cks hattapuṭasādisaṃ-, Cs bha--saṃ-, Bd -sadīgha-.
12 Ck Bd -pā-
13 Bd nippaddhaṃ-.
14 Bd vibhajjaṃ
15 Cs soṇu-.
16 Ck esa camamaṃ, Cs esa mamamanaṃ?
17 Cks -ū.
18 Bd -rā-.
19 Cks atikka-.
20 all three MSS. -ri.
21 so all three MSS. for pi?
22 so all three MSS. for bhavaṃ?
23 so all three MSS. for -yā?

[page 043]
4. Chaddantajātaka (514.) 43
                    atha dakkhasī meghasamānavaṇṇaṃ
                    nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ¹. || Ja_XVI:106 ||

  Ja_XVI.4(=514).11: Tath'; acchatī kuñjaro chabbisāṇo
                    sabbaseto² duppasaho parehi³,
                    rakkhanti naṃ⁴ aṭṭhasahassanāgā
                    īsādantā⁵ vātajavappahārino. || Ja_XVI:107 ||

  Ja_XVI.4(=514).12: Tiṭṭhanti te bhimūla⁶ passasantā,
                    kuppanti vātassa pi eritassa,
                    manussabhūtaṃ pana tattha disvā
                    bhasmaṃ⁷ kareyyaṃ, nāssa⁸ rajo pi tassā 'ti. || Ja_XVI:108 ||

     Tattha⁹ ito ti imamhā ṭhānā, uttariyan¹⁰ ti uttarāyaṃ¹¹, uḷāro ti
mahā¹² itarehi chahi pabbatehi uccataro, olokayā 'ti¹³ olokeyyāsi, tatthac-
chatīti tasmiṃ nigrodharukkhamūle gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto¹⁴
tiṭṭhati, duppasaho ti aññe¹⁵ taṃ upagantvā pasayhakāraṃ kātuṃ samatthā
nāma n'; atthīti duppasaho parehi¹⁶, Isādantā ti rathīsāsamānadantā, vāta-
javappahārino ti vātajaveṇa gantvā paccāmitte paharaṇasīlā¹⁷, bhīmūlā¹⁸
ti bhiṃsanakamahāsaddā nibaddhaṃ¹⁹ assāsaṃ²⁰ muñcantā²¹, eritassā 'ti
vātassa yaṃ²² saddānubaddhaṃ eritaṃ calanaṃ kampanaṃ tassa²³ pi kuppanti²⁴
evaṃ pharusaṃ, nāssā²⁵ 'ti tassa nāsāvātena²⁶ viddhaṃsitvā bhasmaṃ ka-
tassa²⁷ tassa rajo²⁶ pi na²⁹ bhaveyya.
     Taṃ sutvā Sonuttaro³⁰; maraṇabhayabhīto³¹

  Ja_XVI.4(=514).13: Bahū h'; ime rājakulamhi santi
                    pilandhanā³² jātarūpassa devi

--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bds -poraṃ; read pi for aṭṭha?
2 so all three MSS.
3 Bd -bhi.
4 Cks taṃ.
5 Bd byāsanadantā.
6 so Bd for bhīmalā, Cks timūlaṃ.
7 Bd asmī.
8 so Cks for na? Bd nasā, Bs nāsā.
9 Bds add bho luddaputta so tvaṃ.
10 Bd -rā-.
11 Bd -rāya dīsāyaṃ, adding ujuṃ gaccha gacchāhi gaṃtvāna brahante
sattagīri atikkamma atikkantena tayā pathamameva chapabbate
atikkamitvā suvaṇṇapasso nāma gīri kidiso.
12 Bd mahanto.
13 Cks si
14 Bd adds acchatī.
15 Bds -ehi.
16 Bd parebhi, adding evarūpo kuñcaro tattha tasmi nigrodhamūle
gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto acchati tiṭṭhati ludda
aṭha sahassanāgā kiṃdisā.
17 Bd adds evarūpā aṭhassa nāgā naṃ rakkhanti.
18 Bd bhimūlan, Cks timūlā.
19 Bd nubandhaṃ.
20 Bd -sa passāsantā.
21 Cks muccantā, Bd muñcantā tiṭhanti.
22 Bd vātapaharitassa yaṃ.
23 Bd tassā.
24 Bd adds te nāgā tattha tasmi ṭhāne āgataṃ manussabhūtaṃ disvā.
25 Bd nassā.
26 Bd nāsavāteneva.
27 Bd katvā.
28 Bd adds rajaññabhāvaṃ bhasmaṃ pi kareyyuṃ.
29 Bd omits pina.
30 Cs Bd soṇu-.
31 Bd adds hutvā.
32 Bd piladdhanā.

[page 044]
44 XVI. Tiṃsanipāta.
                    muttā maṇī veluriyāmayā ca,
                    kiṃ kāhasī dantapilandhanena¹,
                    udāhu ghātessasi luddaputte ti āha. || Ja_XVI:109 ||

     Tattha pilandhanā² ti ābharaṇāni, veḷuriyāmayā ti veḷuriyāmayāni,
ghātessasīti udāhu pilandhanapadesena luddaputte ghātāpetukāmāsīti pucchati³.
     Tato devī gātham āha:

  Ja_XVI.4(=514).14: Sā issitā dukkhitā c'; asmi ludda,
                    uddhañ ca⁴ sussāmi anussarantī,
                    karohi me luddaka etam atthaṃ,
                    dassāmi te gāmavarāni pañcā 'ti. || Ja_XVI:110 ||

     Tattha sā ti sā ahaṃ, anussarantīti tena vāraṇena⁵ mayi kataṃ
varaṃ anussaramānā, dassāmi te ti etasmiṃ te atthe nipphādite⁶ saṃ-
vacchare satasahassuṭṭhānake pañca gāme⁷ dadāmīti.
     Evañ ca pana vatvā "samma luddaka ‘ahaṃ etaṃ⁶
chaddantahatthiṃ mārāpetvā⁹ yamakadante āharāpetuṃ¹⁰
samatthā homīti'; paccekabuddhānaṃ dānaṃ datvā patthanaṃ
ṭhapesiṃ, mayā supinantena diṭṭhan¹¹ nāma n'; atthi, sā pana
mayā patthitapatthanā samijjhissati, tvaṃ gacchanto mā bhā-
yīti" taṃ samassāsesi¹². So "sādhu ayyo¹³" ti tassā va-
canaṃ sampaticchitvā "tena hi me pākaṭaṃ katvā tassa
vasanaṭṭhānaṃ kathehīti" pucchanto

  Ja_XVI.4(=514).15: Katth'; acchatī¹⁴ kattha-m-upeti ṭhānaṃ,
                    vīthi 'ssa kā nahānagatassa hoti,
                    kathaṃ¹⁵ hi so nahāyati nāgarājā,
                    kathaṃ vijānemu gatiṃ gajassā 'ti ā. || Ja_XVI:111 ||

     Tattha katthacchatīti kattha vasati, katthamupeti ṭhānan ti
kattha ṭiṭṭhatīti attho, vīthissa kā ti tassa nahānagatassa kā vīthi hoti,
kataramaggena nāma¹⁶ gacchatīti¹⁷, kathaṃ vijānemū 'ti tayā akathite
mayaṃ kathaṃ tassa gajassa gatiṃ vijānissāma, tasmā kathehi no ti attho.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd piladdhanena, adding māretukāmā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ.
2 Cks -nānī, Bd piladdhanā.
3 Bd pucchi.
4 Bds uddhacca.
5 Bd adds pūre.
6 Ck Bd nippā-.
7 Bd varagāme te tuyhaṃ dassāmi.
8 Bd eka.
9 Bd māretvā.
10 Cs -tu.
11 Bd diṭhā.
12 Bd -ssāsiti.
13 Bd -e.
14 all three MSS. -ti.
15 Ck kattha, Cs kattha corr. to kathaṃ, Bd kathañ.
16 Bd adds so.
17 Bd -ati.

[page 045]
4. Chaddantajātaka. (514.) 45
     Tato sā jātissaraññāṇena paccakkhato diṭṭhaṭṭhānaṃ tassa
ācikkhantī dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.4(=514).16: Tatth'; eva sā pokkharaṇī adūre
                    rammā sutitthā ca mahodikā¹ ca
                    sampupphitā bhamaragaṇānuciṇṇā,
                    ettha hi so nahāyati nāgarājā. || Ja_XVI:112 ||

  Ja_XVI.4(=514).17: Sīsaṃ nahāto² uppalamālabhārī
                    sabbaseto puṇḍarīkattacaṃgī³
                    āmmodamāno⁴ gacchatī [san] niketaṃ
                    purakkhatvā mahesiṃ sabbabhaddan ti. || Ja_XVI:113 ||

     Tattha tatthevā 'ti tassa vasanaṭṭhāne yeva, pokkharaṇīti Chad-
dantadaham sandhāyāha, sampupphitā ti duvidhehi kumudehi tividhehi
uppalehi pañcavaṇṇehi ca padumehi samantato pupphitā, ettha hi so ti so
nāgarājā ettha Chaddantadahe nahāyati, uppalamālabhārīti uppalādīnaṃ
jalajathalajānaṃ pupphānaṃ mālaṃ bharanto⁵, puṇḍarīkattacaṃgīti⁶ puṇ-
ḍarīkasadisattacabhāvena⁷ odātena aṅgena samannāgato, āmodamāno⁸ ti
āmoditapamodito, sanniketan ti attano vasanaṭṭhānaṃ, purakkhatvā ti
sabbabhaddaṃ⁹ nāma mahesiṃ purato katvā aṭṭhahi nāgasahassehi parivuto
attano vasanaṭṭhānaṃ gacchati.
     Taṃ sutvā Sonuttaro "sādhu ayye, ahan taṃ vāraṇaṃ
māretvā dante āharissāmīti" sampaṭicchi. Ath'; assa sā
tuṭṭhā sahassaṃ datvā "gehaṃ tāva gaccha, ito sattāhacca-
yena tattha gamissasīti" taṃ uyyojetvā kammāre pakkosā-
petvā "tāta¹⁰ amhākaṃ vāsipharasukuddālanikhādanamuṭṭhika-
veḷugumbacchedanasatthitiṇalāyanāsilohadaṇḍakhānukāyasiṃ-
ghāṭakehi attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharā" 'ti āṇāpetvā
cammakāre pakkosāpetvā "tāta amhākaṃ kumbhakāragāhikaṃ¹¹
cammabhastaṃ¹² kātuṃ vaṭṭati¹³, cammayottavarattahatthipāda-
upāhanacammachattehi¹⁴ pi no attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā
āharā 'ti āṇāpesi. Te ubho pi sabbāni tāni sīghaṃ katvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dakā.
2 read nahāt'?
3 Ck -i, Bd puṇṇarikatthacaṅgi.
4 Ck Bd a-.
5 Bd dhārento.
6 Ck puṇḍarīkattha-, Bd puṇṇarikatthacaṅgiti.
7 Bd puṇṇarikasadisattabhāvena.
8 Ck a-.
9 Cks sabbaṃ-.
10 Ck tātā, Cs tātā corr. to tāta.
11 Bd -gāhakaṃ.
12 Cs cammaṃ bhastaṃ.
13 Cks vaṭṭatīti.
14 Cks yottañcaratta--, Cs -upāhanañca cam-, Bd -yottaṃ varattaṃ--
upāhanaṃ.

[page 046]
46 XVI. Tiṃsanipāta.
āharitvā adaṃsu. Sā tassa pātheyyaṃ saṃvidahitvā araṇīsa-
hitaṃ ādiṃ katvā¹ sabbaṃ upakaraṇañ ca baddhasattuādikaṃ³
pātheyyañ ca cammabhastāyaṃ pakkhipi, taṃ sabbam pi
kumbhabhāramattaṃ ahosi. Sonuttaro pi attano parivacchaṃ
katvā sattame divase āgantvā deviṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha
naṃ sā "niṭṭhitaṃ te samma³ panthūpakaraṇaṃ⁴, imaṃ⁵ tāva
pasibbakaṃ gaṇhā" 'ti āha. So pana mahāthāmo pañcannaṃ
hatthīnaṃ balaṃ dhāreti, tasmā taṃ pūpapasibbakaṃ⁶ viya
ukkhipitvā upakacchantare ṭhapetvā rittahattho viya aṭṭhāsi.
Cullasubhaddā⁷ luddassa dārakānaṃ paribbayaṃ datvā rañño
ācikkhitvā Sonuttaraṃ uyyojesi. So pi rājānañ ca deviñ ca
vanditvā rājanivesanā oruyha rathe ṭhapetvā mahantena pari-
vārena nagarā nikkhamitvā gāmanigamaparamparāya⁸ paccan-
taṃ patvā jānapade⁹ nivattetvā paccantavāsīhi saddhiṃ
araññaṃ pavisitvā manussapathaṃ atikkamma paccantavāsino
pi nivattetvā ekako va gacchanto tiṃsayojanikaṃ maggaṃ¹⁰
dabbagahanaṃ kāsagahanaṃ tiṇagahanaṃ¹¹ tulasigahanaṃ¹²
saragahanaṃ¹³ tirivacchagahanādīni¹⁴ chakaṇṭakagumbaka-
gahanānī vettagahanaṃ omissakagahanaṃ naḷavanasaravana-
gahanasadisaṃ¹⁵ uragena pi dubbinivijjhaṃ ghanavanagahanaṃ
rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ¹⁶ kalalagahanaṃ udakagahanaṃ
pabbatagahanan ti aṭṭhārasagahanāni paṭipāṭiyā patvā¹⁷ dabba-
gahanādīni asitena lāyitva¹⁸ tulasigahanādīni veṇugumbaccahe-
danasatthena chinditvā rukkhe pharasunā koṭṭetvā¹⁹ atimahante
nikhādanena vijjhitvā maggaṃ karonto veḷuvane nisseṇiṃ katvā
veḷugumbaṃ²⁰ āruyha veḷuṃ chinditvā aparassa veḷugumbassa
upari pātetvā veḷugumbamatthaken'; eva gantvā kalalagahane

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āharitvā.
2 Ck -sattuṃ-, Bd bandhasatthuādikaditvā.
3 Bd omits sa-.
4 Bd sabbūpa-.
5 Bd idaṃ.
6 Ck puppasimbakaṃ, Bd tampulapasippa-.
7 Bd omits culla.
8 Bd -nigama janapadaṃparamparāya.
9 Bd ja-.
10 Ck tiṃyojana, Cs tiṃsayojanikaṃ maggaṃ corr. to tiṃsayojanaṃ.
11 Bd adds saragahaṇaṃ
12 Bd tū-.
13 Cks sarasiga-.
14 Bd -dīnaṃ vasena.
15 Bd naḷagahaṇaṃ sara-.
16 Cs omits rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ.
17 Bd petvā upagantvā.
18 Bd palā-.
19 Cks koṭṭhe-, Bds koṭe-.
20 Bd veḷuvanagumbaṃ.

[page 047]
4.Chaddantajātaka (514.) 47
sukkhapadaraṃ¹ attharitvā tena gantvā aparaṃ attharitvā
itaraṃ khipitvā puna purato attharanto taṃ atikkamitvā
doṇiṃ katvā tāya udakagahanaṃ taritvā pabbatapāde ṭhatvā
ayasiṃghāṭakaṃ yottena bandhitvā uddhaṃ khipitvā pabbate
laggāpetvā yottenāruyha vajiraggena lohadaṇḍena pabbataṃ
vijjhitvā khāṇukam koṭṭetvā tattha ṭhatvā siṃghāṭakaṃ
ākaḍḍhitvā puna upari laggāpetvā tattha ṭhito cammayottaṃ
olambetvā taṃ ādāya otaritvā heṭṭhimakhāṇuke bandhitvā
vāmahatthena yottaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena muggaraṃ
ādāya yottaṃ paharitvā khāṇukaṃ nīharitvā puna abhirūhati,
eten'; upāyena pabbatamatthakaṃ āruyha parato² otaranto³
purimanayen'; eva paṭhamapabbatamatthake khāṇukaṃ koṭṭetvā
cammapasibbake yottaṃ⁴ bandhitvā khāṇuke⁵ veṭhetvā⁶ sayaṃ
antopasibbake nisīditvā makkaṭakānaṃ makkaṭasuttavissajjanā-
kārena yottaṃ viniveṭhento otari⁷, cammachattena vātaṃ gāhā-
petvā sakuṇo viya otaratīti⁸ pi vadanti yeva. Evaṃ tassā
Subhaddāya vacanaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā sattarasa-
gahanāni atikkamitvā pabbatagahanaṃ patvā tarāpi cha
pabbate atikkamitvā Suvaṇṇapassapabbatamatthakaṃ abhirūḷha-
bhāvaṃ⁹ ācikkhanto¹⁰ S. ā.:

  Ja_XVI.4(=514).18: Tatth'; eva so uggahetvāna vākyaṃ
                    ādāya tūṇiñ ca dhanuñ ca luddo
                    vitureyyati¹¹ satta girī¹² brahante
                    Suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ¹³ uḷāraṃ. || Ja_XVI:114 ||

  Ja_XVI.4(=514).19: Āruyha selaṃ bhavanaṃ¹¹ kinnarānaṃ
                    olokayī¹⁵ pabbatapādamūlaṃ.
                    tatth'; addasā meghasamānavaṇṇaṃ
                    nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ¹⁶. || Ja_XVI:115 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sukkharukkhapa-.
2 Bd pu-.
3 Bd adds itare.
4 Bd yottakaṃ.
5 Bd -kaṃ.
6 Bd pavedhitvā.
7 Bd -riti.
8 Bd otarantiti.
9 Bd abhirūyha.
10 Bds āvikaronto.
11 so Cks; Bd vitariyati.
12 all theee MSS. -i.
13 so all three MSS. for pi?
14 so all three MSS. for bhavaṃ?
15 all three MSS. -yi.
16 so Cks; Bds -poraṃ; read pi for aṭṭha

[page 048]
48 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.4(=514).20: Tatth'; addasā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ
                    sabbasetaṃ duppasahaṃ parehi¹,
                    rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāga
                    isādantā² vātajavappahārino. || Ja_XVI:116 ||

  Ja_XVI.4(=514).21: Tatth'; addasā pokkharaṇiṃ adūre
                    rammaṃ sutitthañ ca mahodikañ⁸ ca
                    sampupphitaṃ bhamaragaṇānuciṇṇaṃ
                    yattha hi so nahāyati nāgarājā. || Ja_XVI:117 ||

  Ja_XVI.4(=514).22: Disvāna nāgassa gatiṃ ṭhitiñ ca
                    vīthi 'ssa yā nahānagatassa hoti
                    opātam āgañchi anariyarūpo
                    payojito cittavasānugāyā 'ti. || Ja_XVI:118 ||

     Tattha so ti bhikkhave so luddo tatth'; eva sattabhūmikapāsādatale
ṭhitāya tassā⁴ vacanaṃ uggahetvā saratūṇīrañ⁵ ca mahādhanuñ ca ādāya
pabbatagahanaṃ patvā kataro nu kho Suvaṇṇapassapabbato nāmā 'ti satta
mahāpabbate vitureyyāti⁶ tasmiṃ kāle tuleti tīreti, so evaṃ tīrento Suvaṇṇa-
passaṃ nāma girivaraṃ⁷ disvā ayaṃ so bhavissatīti cintesi, olokayīti taṃ
kinnarānaṃ bhavanabhūtaṃ⁸ pabbataṃ āruyha Subhaddāya dinnasaññāvasena⁹
heṭṭhā¹⁰ olokesi, tatthā 'ti tasmim pabbatapādamūle avidūre yeva taṃ
nigrodhaṃ addasa, tatthā 'ti tasmiṃ nigrodhamūle ṭhitaṃ tatthā 'ti tatth'
eva antopabbate tassa nigrodhassa avidūre¹¹ yattha so nahāyati taṃ pokkha-
raṇiṃ addasa, disvānā 'ti gāthāyaṃ Suvaṇṇapassapabbatā oruyha hatthīnaṃ
gatakāle hatthipādakaupāhanaṃ āruyha tassa nāgarañño gataṭṭhānaṃ nibaddha-
vasanaṭṭhānāni¹² upadhārento iminā maggena gacchati idha nahāyati nahāyitvā¹³
uttiṇṇo idha tiṭṭhatīti sabbaṃ disvā ahirikabhāvena anariyarūpo tāya citta-
vasānugāya payojito tasmā opātaṃ āgañchi¹⁴ paṭipajji, āvāṭaṃ khanīti attho.
     Tatthāyaṃ¹⁵ anupubbikathā: so kira M-assa vasanokāsaṃ
sattamāsādhikehi sattehi saṃvaccharehi¹⁶ sattadivasehi patvā
vuttanayena tassa¹⁷ vasanokāsaṃ sallakkhetvā "idha āvāṭaṃ
khaṇitvā¹⁸ tasmiṃ ṭhito vāraṇādhipatiṃ¹⁹ vijjhitvā jīvitakkha-
yaṃ pāpessāmīti" vavatthapetvā araññaṃ pavisitvā thambhā-
dīnaṃ²⁰ atthāya rukkhe chinditvā dabbasambhāre sajjetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bhi.
2 Bd byāsā-.
3 Bd -da-.
4 Bd adds subhaddāya.
5 Cks -tuṇhīrañ, Bd -tuṇhiñ.
6 so Cks; Bd vitariyatīti.
7 Bd gīriuḷāraṃ.
8 Cks -naṃbhū-.
9 Bd -saññāyavasena.
10 Cks add na.
11 Bd adds patvā.
12 Bd nibandhaṃ vasanaṭhānaṃ.
13 Bd nhatvā.
14 Bd tasmā upātaṃ āgacchi, Cks tassā ovādaṃ āgañchi.
15 Bd tatrāyaṃ.
16 Bd adds ca.
17 Ck tassā, Cs tassā corr. to tassa.
18 Cs Bd -ṇi, Ck -ni-.
19 Bd adds visapitena kaṇḍena.
20 Bd sambhārādinam.

[page 049]
4. Chaddantajātaka. (514.) 49
hatthīsu nahānatthāya gatesu tassa ṭhānokāse¹ mahākuddālena
caturassaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā uddhaṭapaṃsuṃ² bījaṃ vapanto viya
udake vikiritvā udukkhalapāsāṇānaṃ upari thambhe patiṭṭhā-
petvā tulā ca kāce³ ca datvā padarāni attharitvā kaṇḍappa-
māṇaṃ chiddaṃ katvā upari paṃsuñ ca kacavarañ ca pakkhi-
pitvā ekena passena attano pavisanaṭṭhānaṃ katvā evaṃ
niṭṭhite āvāṭe paccūsakāle yeva paṭisīsakaṃ paṭimuñcitvā
kāsāvāni paridahitvā saddhiṃ visapītena⁴ sallena dhanuṃ
ādāya āvāṭaṃ otaritvā aṭṭhāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ⁵:

  Ja_XVI.4(=514).23: Katvāna⁶ kāsuṃ phalakehi chādayi
                    attānam odhāya dhanuñ ca luddo,
                    passāgataṃ puthusallena nāgaṃ
                    samappayī dukkatakammakārīti vatvā⁷ || Ja_XVI:119 ||

  Ja_XVI.4(=514).24: Viddho ca nāgo⁸ koñcam anādi ghoraṃ⁹,
                    sabbe va¹⁰ nāgā ninnaduṃ¹¹ ghorarūpaṃ.
                    tiṇañ ca kaṭṭhañ ca cuṇṇaṃ¹² karontā
                    dhāviṃsu te aṭṭhadisā samantato. || Ja_XVI:120 ||

  Ja_XVI.4(=514).25: Vadhissam etan ti¹³ parāmasanto
                    kāsāvam¹⁴ addakkhi dhajaṃ isīnaṃ,
                    dukkhena phuṭṭass'; udapādi¹⁵ saññā:
                    arahaddhajo¹⁶ sabbhi avajjharūpo¹⁷ ti ā. || Ja_XVI:121 ||

     Tattha odhāyā 'ti odahitvā pavesetvā, passāgatan ti attano¹⁸ āvāṭassa
passaṃ āgataṃ, so kira dutiyadivase āgantvā nahātvā¹⁹ uṭṭiṇṇo²⁰ tasmiṃ
mahāvisālamālake nāma padese aṭṭhāsi, ath'; assa sarīrato udakaṃ²¹ nābhippa-
desena ogaḷitvā²² tena chiddena²³ luddassa sarīre pati, tāya saññāya so M-assa
āgantvā ṭhitabhāvaṃ ñatvā taṃ²⁴ passāgataṃ puthunā sallena samappayi²⁵ vijjhi,
dukkatakammakārīti tassa M-assa²⁶ kāyikacetasikassa dukkhassa uppā-
danena dukkatassa kammassa kārakko, koñcamanādīti koñcanādaṃ kari, tassa
kira taṃ sallaṃ²⁷ nābhiyā pavisitvā pihakādīni saṃcuṇṇitvā antāni chinditvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasanokāsaṃ.
2 Cs -su, Bd uddhataṃpaṃsu.
3 Bd -je.
4 Bd adds ca.
5 Bd adds āha.
6 Bd khaṇitvā.
7 Cs Bd omit vatvā.
8 so all three MSS. for so?
9 Cks ku-.
10 Bd ca.
11 so all three MSS. for naduṃ?
12 Cks raṇaṃ.
13 Bd vadhissāminanti.
14 Cks -yaṃ.
15 Ck puṭṭh-, Bd puṭh-.
16 Bd aharaddhajo.
17 Ck avajja-, Bd apajha.
18 Bd add ca.
19 Bd nhatvā.
20 Ck -e.
21 Ck Bd -ka.
22 Bd ogaḷhitvā.
23 Cks omit chiddena.
24 Bd omits taṃ
25 Ck samapayi. Cs sampayi.
26 Bd omits m-assa.
27 Bd sallena.

[page 050]
50 XVI. Tiṃsanipāta.
piṭṭhibhāgaṃ pharasunā phālentaṃ¹ viya uggantvā ākāse pakkhandi, bhinna-
rajatakumbhato rajataṃ² viya pahāramukhena lohitaṃ pagghari, balavavedanā
uppajji, so vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto vedanāmatto sakalapabbataṃ eka
ninnādaṃ karonto tikkhattuṃ mahantaṃ koñcanādaṃ nadi, sabbevā³ 'ti te
pi sabbe aṭṭhasahassā nāgā taṃ saddaṃ sutvā maraṇabhayabhītā ghorarūpaṃ
ninaduṃ⁴, cuṇṇaṃ⁵ karontā ti tena saddenāgantvā⁶ chaddantavāraṇaṃ
vedanāmattaṃ disvā paccāmittaṃ gaṇhissāmā 'ti tiṇañca kaṭṭhañ ca cuṇṇavi-
cuṇṇaṃ karontā dhāviṃsu, vadhissametan ti⁷ bhikkhave so chaddanta-
vāraṇo disā pakkhantesu nāgesu Subhaddāya kaṇeruyā⁸ passe ṭhatvā sandhāretvā
samassāsayamānāya vedanaṃ adhivāsetvā kaṇḍassa āgataṭṭhānaṃ sallakkhento⁹
sace imaṃ¹⁰ puratthimadisādīhi āgataṃ bhavissa¹¹ kumbhādīhi pavisitvā pacchi-
makāyādīhi nikkhamissati imaṃ¹⁰ pana nābhiṃ¹² pavisitvā ākāsaṃ pakkhantaṃ
tasmā paṭhaviyaṃ ṭhitena vossaṭṭhaṃ¹³ bhavissatīti upadhāretvā ṭhitaṭṭhānaṃ
upaparikkhitukāmo ko jānāti kiṃ bhavissati Subhaddaṃ apanetuṃ {vaṭṭatīti¹⁴}
cintetvā bhadde aṭṭhasahassanāgā mama paccāmittaṃ pariyesantā disā pakkhantā
tvaṃ idha kiṃ karosīti vatvā deva ahaṃ tumhe sandhāretvā {samassāsentīti}
ṭhitā khamatha me ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā
tāya ākāsaṃ pakkhantāya bhūmiṃ pādaṅkhena pabari, padaraṃ uppatitvā
gataṃ, so¹⁵ chiddena olokento Sonuttaraṃ¹⁶ disvā vadhissaṃ etan ti⁷ cittaṃ
rajatadāmavaṇṇaṃ soṇḍaṃ pavesetvā parāmasanto Buddhādīnaṃ isīnaṃ dhajaṃ
kāsāvaṃ addakkhi, luddo kāsāvaṃ M-assa hatthe ṭhapesi, so tam ukkhipitvā
purato ṭhapesi, ath'; assa tena¹⁷ tatharūpenāpi dukkhena phuṭṭhassa¹⁸ ara-
haddhajo¹⁹ nāma sabbhi²⁰ paṇḍitehi avajjharūpo²¹ aññadatthu²² sakkātabbo
garukātabbo yevā ti ayaṃ saññā udapādi, so tena saddhiṃ sallapanto gātha-
dvayam ā.:

  Ja_XVI.4(=514).26: Anikkasāvo kāsāvaṃ yo vatthaṃ paridahessati²³
                    apeto damasaccena na so kāsāvam arahati. || Ja_XVI:122 ||

(Dhp. 9-10. Jāt. II. 198|8 Therag. v. 969.)

  Ja_XVI.4(=514).27: Yo ca vantakāsāv'; assa sīlesu susamāhito
                    upeto damasaccena sa ve kāsāvam arahahīti. || Ja_XVI:123 ||

     Tass'; attho: samma luddaputta yo puriso rāgādīhi kasāvehi anikkasāvo
indriyadamanena²⁴ c'; eva vacīsaccena ca²⁵ anupagato tehi guṇehi kāsāyarasa-
pītaṃ kāsāvavatthaṃ paridahati so²⁶ taṃ kāsāvaṃ nārahati, ananucchaviko²⁷ so

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck pāḷ-, Cs phāḷ-, Bd padāl-.
2 Ck Bd -naṃ.
3 Bd -cā.
4 Bd ninnādaṃ.
5 Bd cūṇṇaṃ, Cks raṇaṃ.
6 Bd -na-.
7 Bd vadhissāminanti.
8 Bd kareṇuyā.
9 Bd -etvā.
10 Bd idaṃ.
11 Bd abha-.
12 Bd -iyā.
13 Bd visaṭhaṃ
14 Cks -santī.
15 Bd adds taṃ
16 Cs soṇ-.
17 Bd omits tena.
18 Ck pu-.
19 Bd arahattadhajo.
20 Ck sabba
21 Bd abajha-.
22 Bd aññaṃdaṭhuṃ.
23 read paridhassati?
24 Bd -damena.
25 Bd adds apeto.
26 Bd yo.
27 Bd nānu-.

[page 051]
4. Chaddantajātaka. (514.) 51
tassa vatthassa, yo pana tesaṃ kāsāvānaṃ¹ vantattā² vantakasāvo³ assa sīlesu
susamāhito suppatiṭṭhito paripuṇṇasīlācāro so etaṃ kāsāvaṃ arahati nāmā 'ti.
     Evaṃ vatvā M. tasmiṃ cittaṃ nibbāpetvā "samma ki-
matthaṃ tvaṃ maṃ vijjhi⁴ attano atthena⁵ udāhu aññena
payojito sīti" pucchi.
     Tam attham āvikaronto S. ⁶

  Ja_XVI.4(=514).28: Samappito puthusallena nāgo
                    aduṭṭhacitto luddakaṃ ajjhabhāsi⁷:
                    kimatthiyaṃ kissa vā samma hetu
                    mamaṃ vadhī kassa vāyaṃ payogo ti. || Ja_XVI:124 ||

     Tattha kimatthiyan ti āyatiṃ kiṃ patthento, kissa va ti kissa hetu
kena kāraṇena, kiṃ nāma tava mayā saddhim veran ti adhippāyo, kassa vā
ti kassa vā aññassa ayaṃ payogo, kena payojito maṃ vadhīti attho.
     Ath'; assa ācikkhanto luddo gātham āha:

  Ja_XVI.4(=514).29: Kāsissa rañño mahesī⁸ bhadante,
                    sā pūjitā rājakule Subhaddā
                    [sā] taṃ addasā sā ca mamaṃ asaṃsi,
                    dantehi attho ti⁹ ca maṃ avocā 'ti. || Ja_XVI:125 ||

     Tattha pūjitā ti aggamahesiṭṭhānena¹⁰ pūjitā, addasā ti sā kira taṃ
supinena addasa, asaṃsīti sā ca mama sakkāraṃ kāretvā Himavantapadese
evarūpo nāma nāgo asukasmiṃ nāma ṭhāne vasīti ācikkhi, dantehīti tassa
nāgassa chabbaṇṇaraṃsī samujjaladantā¹¹ tehi mam'; attho¹² pilandhanaṃ
kātukāmo¹³ mhi te me āharā 'ti maṃ avoca.
     Taṃ sutvā "idaṃ¹⁴ Cullasubhaddāya kamman" ti ñatvā
M. vedanaṃ adhivāsetvā "tassā mama dantehi attho n'; atthi,
māretukāmatāya pana pahiṇīti" dīpento gāthadvayam ā.:

  Ja_XVI.4(=514).30: Bahū hi me dantayugā uḷārā
                    ye me pitunnam pi pitāmahānaṃ,
                    jānāti sā kodhanā rājaputtī,
                    vadhatthikā veram akāsi bālā. || Ja_XVI:126 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -vaṃ.
2 Cks vantatā
3 Bd -kā-.
4 Bd vijhasi, adding kiṃ
5 Bd omits atthena.
6 Bd adds āha.
7 so all three MSS. for ajjhabhāsi luddaṃ?
8 all three MSS. -i
9 Bd te.
10 Bd -ṭhāne ṭhapetvā.
11 Cks -lantā.
12 Bd adds atthi.
13 Bd kāretukāma.
14 Bd imaṃ.

[page 052]
52 XVI. Tiṃsampāta

  Ja_XVI.4(=514).31: Uṭṭhehi tvaṃ ludda, khuraṃ¹ gahetvā
                    dante ime chinda purā marāmi,
                    vajjāsi taṃ kodhanaṃ rājaputtiṃ:
                    nāgo hato, handa im'; assa dantā ti. || Ja_XVI:127 ||

     Tattha ime ti² tassa kira pitupitāmahānaṃ dantā mā vinassiṃsū 'ti
guhāya sannicitā, te sandhāya evam āha, jānātīti bahunnaṃ vāraṇānaṃ idha
sannicite dante jānāti, vadhatthikā ti kevalaṃ pana sā maṃ māretukāmā
appamattā³ dosaṃ hadaye ṭhapetvā attano veraṃ akāsi, evarūpena pharusa-
kammena matthakaṃ pāpesi, khuran¹ ti kakacaṃ, purā marāmīti yāva na
marāmi⁴, vajjāsīti⁵ vadeyyāsi, handa imassa dantā ti hato so mayā
nāgo manoratho te matthakaṃ patto, gaṇha ime tassa dantā ti.
     So tassa vacanaṃ sutvā nisinnaṭṭhānā uṭṭhāya⁶ kakacaṃ
ādāya "dante chindissāmīti" tassa santikaṃ upagato. So pana
ubbedhato aṭṭhāsītihattho pabbato viya⁷ apaviddho, ten'; assa
so dantaṭṭhānaṃ na pāpuṇi⁸. Atha M. kāyaṃ upanāmento
heṭṭhāsīsako⁹ nipajji, tadā nesādo M-assa rajatadāmasadisaṃ
soṇḍaṃ maddanto abhirūhitvā Kelāsakūte viya kumbhe ṭhatvā
mukhakoṭimaṃsaṃ jānunā¹⁰ paharitvā anto pakkhipitvā kum-
bhato oruyha kakacaṃ antomukhe pavesesi. M-assa balava-
vedanā uppajji, mukhaṃ lohitena pūri. Nesādo ito c'; ito ca
sañcārento¹¹ kakacena chindituṃ na¹² sakkhi. Atha naṃ M.
mukhato lohitaṃ chaḍḍetvā vedanaṃ adhivāsetvā "kiṃ samma
chindituṃ na sakkosīti¹³" pucchi. "Āma sāmīti" vutte¹⁴ M.
satiṃ paccupaṭṭhāpetvā "tena hi samma mama soṇḍaṃ ukkhi-
pitvā kakacakoṭiyaṃ¹⁵ gaṇhāpehi, mama sayaṃ soṇḍaṃ ukkhi-
pituṃ balaṃ n'; atthīti" āha. Nesādo tathā akāsi. M. soṇ-
dāya kakacaṃ gahetvā aparāparaṃ cālesi, dantā kaḷīra viya
chijjiṃsu. Atha ne āharāpetvā gaṇhitvā "samma luddaputta,
ahaṃ ime dante tuyhaṃ dadamāno n'; eva "mayhaṃ appiyā"

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kha-.
2 all three MSS. ime hi.
3 Bd appamattakaṃ.
4 Bd adds tāva ime dantā kacchaṃ kakacaṃ pūretvā chinda te gahetvā
kāsipuraṃ gaṃtvā devīyā datvā taṃ kodhanaṃ rājaputti.
5 Bd vajjāsiti, Cks vajjeyyāsīti.
6 Bd vuthāya.
7 Bd adds aṭhāsi
8 Bd -ṇāti.
9 Bd hatthā-.
10 Bd jaṇṇunā.
11 Cs sañcārente, Bd sañcaranto.
12 Cs Bd nā.
13 Bd nāsakkhiti.
14 Bd omits vu-.
15 Bd -ṭi.

[page 053]
4. Chaddantajātaka. (514.) 53
ti dammi na Sakkatta-Māratta-Brahmādiṃ¹ patthento, imehi
pana me dantehi satasahassaguṇena² sabbaññutañāṇadantā
va piyatarā³, sabbaññutañāṇapaṭivedhāya me idaṃ puññām
paccayo hotū" 'ti dante datvā "samma tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ
kittakena kālena āgato⁴" ti pucchitvā "sattamāsasattadivasā-
dhikehi sattasaṃvaccharehīti" vutte "gaccha imesaṃ dan-
tānaṃ ānubhāvena sattadivasabbhantare yeva Bārāṇasiyaṃ⁵
pāpuṇissasīti" vatvā tassa parittaṃ katvā⁶ uyyojesi, uyyo-
jetvā ca pana anāgatesu⁷ yeva tesu nāgesu c'; eva Subhad-
dāya ca⁸ kālam akāsi.
     Imam atthaṃ pakāsento S.⁹

  Ja_XVI.4(=514).32: Uṭṭhāya so luddo khuraṃ¹⁰ gahetvā
                    chetvāna dantāni gajuttamassa
                    vaggū subhe appaṭime pathavyā
                    ādāya pakkāmi tato hi khippan ti āha¹¹ || Ja_XVI:128 ||

     Tattha vaggū ti vilāsavante, subhe ti sundare, appaṭime ti imissā
puthuviyaṃ aññehi¹² asadise.
     Tasmiṃ pakkante nāgā paccāmittaṃ adisvā āgamiṃsu.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ¹³

  Ja_XVI.4(=514).33: Bhayadditā nāgavadhena aṭṭā
                    ye te nāgā aṭṭha¹⁴ disā vidhāvuṃ
                    adisva¹⁵ posaṃ gajapaccamittaṃ¹⁶
                    paccāgamuṃ yena so nāgarājā ti āha¹⁷. || Ja_XVI:129 ||

     Tattha bhayadditā ti maraṇabhayena upaddutā, aṭṭā ti dukkhitā,
gajapaccamittan¹⁶ ti gajassa paccāmittaṃ, yena so ti yattha mahāvisāla-
mālake¹⁸ so nāgarājā kālaṃ katvā Kelāsapabbato viya patito taṃ ṭhānaṃ
paccāgamun ti attho.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakkasampatti na mārasampatti na brahmasampatti.
2 Bd satagguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena
3 Ck omits sabba-- tarā, Bd omits tarā.
4 Ck ahato, Bd adds si.
5 Bd -sī, Cs -siṃ.
6 Bd adds taṃ.
7 Ck āgatesu.
8 Bd omits ceva and ca
9 Bd adds āha.
10 Bd kha-.
11 Bd omits āha.
12 Bds add dantehi.
13 Bd adds āha.
14 Ck -ā.
15 Cs adisvā, Bds adisvāna.
16 Bd paccā-
17 Bd omits āha.
18 Cks -māḷake, Bd omits mahā.

[page 054]
54 XVI. Tiṃsanipāta.
     Tehi¹ saddhiṃ Subbhaddāpi āgatā, te sabbe tattha roditvā
kanditvā M-assa kulūpakapaccekabuddhānaṃ² santikaṃ gantvā
"bhante tumhākaṃ paccayadāyako visasallena³ viddho kāla-
kato, sīvathikadassanam assa āgacchathā" 'ti vadiṃsu
Pañcasatāpi⁴ paccekabuddhā⁵ ākāsenāgantvā mālake.⁶ otariṃsu.
Tasmiṃ khaṇe dve taruṇanāgā nāgarañño sarīraṃ dantehi
ukkhipitvā paccekabuddhe vandāpetvā citakaṃ āropetvā⁷ jhā-
payiṃsu. Paccekabuddhā sabbarattiṃ āḷāhane⁸ sajjhāyam
akaṃsu. Aṭṭhasahassā⁹ nāgā āḷāhanaṃ¹⁰ nibbāpetvā nahātvā
Subhaddaṃ purato katvā attano vasanaṭṭhānaṃ gamiṃsu¹¹
     Etam atthaṃ pakāsento S.

  Ja_XVI.4(=514).34: Te tattha kanditvā roditva¹² nāgā
                    sīse sake¹³ paṃsukaṃ okiritvā
                    agamaṃsu¹⁴ te sabbe sakaṃ niketaṃ
                    purakkhatvā mahesiṃ sabbabhaddan¹⁵ ti ā. || Ja_XVI:130 ||

     Tattha paṃsukan ti āḷāhanapaṃsukaṃ.
     Sonuttaro¹⁶ pi appatte yeva sattame divase dante ādāya
Bāraṇasiṃ pāvisi¹⁷.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ¹⁸

  Ja_XVI.4(=514).35: Ādāya dantāni gajuttamassa
                    vaggū subhe appaṭime pathavyā
                    suvaṇṇarājāhi samantamodare
                    so luddako Kāsipuraṃ upāgami,
                    upanesi so rājakaññāya dante:
                    nāgo hato, handa im'; assa dantā ti. || Ja_XVI:131 ||

     Tattha suvaṇṇarājīhīti suvaṇṇaraṃsīhi¹⁹, samantamodare ti sa-
mantato obhāsente²⁰, sakalavanasaṇḍaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ viya karonte²¹,
upanesīti Chaddantavāraṇassa chabbaṇṇaraṃsī viya vissajjamāne yamakadante

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tena hi.
2 Bd -kānaṃpac-.
3 Bd visapitena sa-.
4 Bd omits pi.
5 Bd adds pi.
6 Cks māḷ-, Bd visālamālake
7 Ck citaṃ āpetvā, Bd cittakaṃ-.
8 Ck Bd ālā-, Bd adding dhammaṃ.
9 Bd -a.
10 Ck ālā-.
11 Bd āg-.
12 Cks -tvā, Bd tvāna.
13 Ck sisakena, Cs sīsakena.
14 Bd āgamiṃsu.
15 read: katvā pure sabbabhaddaṃ mahesiṃ?
16 Cs soṇ-
17 Bd -ṇasiyaṃ sampāpuṇi.
18 Bd adds āha.
19 Cks -rājīhi.
20 Bd -sante, Cks -sento
21 Cks -to.

[page 055]
4. Chaddantajātaka. (514.) 55
ādāya āgacchāmi¹ nagaraṃ alaṃkārāpetū 'ti deviyā sāsanaṃ pesetvā tāya rañño
ārocetvā² devanagare³ viya nagare alaṃkārāpite Sonuttaro⁴ pi nagaraṃ pavi-
sitvā pāsādaṃ āruyha⁵ dante upanesi.
     Upanetvā⁶ ca pana "ayye yassa kira tumhe appamattakaṃ⁷
dosaṃ hadaye karittha⁸ so nāgo mayā⁹ hato mato" ti¹⁰ "Mata-
bhāvam me āroceyyāsīti" āha. "Tassa matabhāvaṃ jānātha,
ime tassa¹¹ dantā" ti dante adāsi. Sā M-assa chabbaṇṇa-
raṃsivicitte dante maṇitālavaṇṭena¹² gahetvā ūrūsu ṭhapetvā
purimabhave¹³ attano piyasāmikassa dante olokentī "evarūpaṃ
nāma sobhaggappattaṃ vāraṇaṃ visapītena sallena jīvitakkha-
yaṃ pāpetvā¹⁴ dante chinditvā¹¹ āgato" ti M-aṃ¹⁶ anussarantī
sokaṃ uppādetvā adhivāsetuṃ nāsakkhi, ath'; assā tatth'; eva
hadayaṃ phali¹⁷, taṃ divasam eva kālam akāsi¹⁸.
     Tam atthaṃ-pakāsento S. ¹⁹

  Ja_XVI.4(=514).36: Disvāna dantāni gajuttamassa
                    bhattu-ppiyassa purimāya jātiyā
                    tatth'; eva tassā hadayaṃ aphāli,
                    ten'; eva sā kālam akāsi bālā ti āha. || Ja_XVI:132 ||

  Ja_XVI.4(=514).37: Sambodhipatto va²⁰ mahānubhāvo
                    sitaṃ akāsi parisāya majjhe,
                    pucchiṃsu bhikkhū suvimuttacittā,
                    nākāraṇe pātukaronti buddhā. || Ja_XVI:133 ||

  Ja_XVI.4(=514).38: Yam addasātha²¹ dahariṃ kumāriṃ
                    kāsāya vatthaṃ anagāriyañ²² carantiṃ
                    sā kho tadā rājakaññā ahosi,
                    ahaṃ tadā nāgarājā ahosiṃ. || Ja_XVI:134 ||

  Ja_XVI.4(=514).39: Ādāya dantāni gajuttamassa
                    vaggū subhe appaṭime pathavyā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ga-.
2 Bd -cāpetvā.
3 Bd -raṃ.
4 Cs soṇ-.
5 Cks oruyha, Bd āruyhitvā.
6 Bd upanāmesi upanāmetvā.
7 Bd -ka.
8 Bd -tthā ti vadati.
9 Cks omit mayā.
10 Cks omit matoti.
11 Bd jānāthā ti handa tassa ime.
12 so Cks, Bd maṇikālahatthavaṇṇe, Bs maṇitālahatthavaṇṇe
13 Bd porāṇaka, Bs porāṇakassa.
14 Bds add ime.
15 Bds add sonuttaro.
16 Bd mahāsuttaṃ.
17 Bds phalitvā.
18 Bd -siti.
19 Bd adds āha.
20 Bd ca.
21 Bd -ssatha
22 Bd anāgāriyaṃ.

[page 056]
56 XVI. Tiṃsanipāta
                    Yo¹ luddako kāsipuraṃ upāgami
                    so kho tadā Devadatto ahosi. || Ja_XVI:135 ||

  Ja_XVI.4(=514).40: Anāvasūraṃ cirarattasaṃsitaṃ²
                    uccāvacaṃ³ caritam idaṃ purāṇaṃ
                    vītaddaro vītasoko visallo
                    sayaṃ abhiññāya abhāsi Buddho. || Ja_XVI:136 ||

  Ja_XVI.4(=514).41: Ahaṃ vo tena kālena ahosiṃ tattha bhikkhavo
                    nāgarājā tadāhosiṃ, evaṃ dhāretha jātakan ti || Ja_XVI:137 ||

imā gāthā Dasabalassa guṇe vaṇṇentehi dhammasaṃgāyikattherehi
ṭhapitā.
     Tattha sitaṃ akāsīti āvuso⁴ sambodhippato S. mahānubhāvo⁵ alaṃ-
katadhammāsane parisamajjhe nisinno ekadivasaṃ sitaṃ akāsi, na akāraṇe ti
bhante buddhā nāma akāraṇe sitaṃ na karonti tumhehi⁶ ca sitaṃ kena nu
kho kāranena taṃ katan ti mahākhīṇāsavā bhikkhū pucchiṃsu, yamadda-
sāthā⁷ 'ti evaṃ puṭṭho āvuso S. attano sitakāraṇaṃ ācikkhanto ekaṃ danara-
bhikkhuniṃ dassetvā evam āha: bhikkhave yaṃ etaṃ⁸ daharaṃ yobbanap-
pattaṃ kumāriṃ kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ upetaṃ pabbajitvā imasmiṃ sāsane
carantiṃ addasātha⁹ passatha sā tadā visapītasallena¹⁰ nāgaṃ¹¹ gantvā¹²
vadhehīti Sonuttaraṃ¹³ pesetvā¹⁴ rājakaññā ahosi tena gantvā jīvitakkhayaṃ
pāpito ahaṃ tadā¹⁵ nāgarājā ahosin ti attho, Devadatto ti bhikkhave idāni
Devadatto tadā so luddo¹⁶ ahosi, anāvasūran ti na avasuraṃ anatthaṃ
gatasuriyan ti attho, cirarattasaṃsitan¹⁷ ti ito ciraratte anekavassakoṭi-
matthake saṃsitaṃ¹⁸ caritaṃ¹⁹ anuciṇṇaṃ, i. v. h: āvuso ito anekavassakoṭi-
matthake saṃsaritam²⁰ pi pubbaṇhe kataṃ taṃ divasam eva sāyaṇhe saranto
viya attano caritavasena uccaṃ tāya rājadhītāya ca²¹ Sonuttarassa²² ca carita
tavasena nīcattā uccānīcacaritaṃ²³ idaṃ purāṇaṃ rāgādīnaṃ darānaṃ²⁴ vigata-
tāya²⁵ vītaddaro ñātidhanasokādīnaṃ²⁷ abhāvena vītasoko rāgasallādīnaṃ
vigatattā²⁸ visallo attanā²⁹ jānitvā Buddho abhāsi³⁰, ahaṃ vo ti ettha vo ti
nipātamattaṃ, bhikkhave ahaṃ tena kālena tattha Chaddantadahe ahosin ti
attho, nāgarājā ti bhonto³¹ va³² na añño koci tadā homi, attha kho
nāgarājā homīti attho, evaṃ dhārethā 'ti tumhe etaṃ³³ jātakaṃ evaṃ dhā-
rethā³⁴ pariyāpuṇātha.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks so, Bd ya.
2 Bd -rattaṃ saṃsitaṃ.
3 Ck uccāni, Cs uccānīcaṃ.
4 Bd so.
5 Bd adds alaṃkatasabāyaṃ
6 Cks tumhe.
7 Bd -ssathā.
8 Bd ekaṃ, omitting yaṃ.
9 Bd adassatha.
10 Bd -pitena-
11 Bd nāgarājaṃ, adding vijhitvā.
12 Bd gaṃtvā, Cks hantvā.
13 Cs soṇ-, Bd sonuttarassa.
14 Cks pesitā.
15 Bd adds so.
16 Bd -ako.
17 Bd -rattiyaṃsitan.
18 Bd saṃsaritaṃ.
19 Bd omits ca
20 Bd sitaṃ.
21 Bd omits ca.
22 Ck Bd son-.
23 Bd -nicaṃca-.
24 Cks dā-, Bd purāṇa, Bs ariṇānaṃ.
25 Bd vigatāya, Cks vihatatāya.
26 Bds adds pana.
27 Bd omits dhana, Cks sokadhanasokā-.
28 Cs viha-.
29 Bd -no ca.
30 Bd -siti
31 Ck homto, Bd hontā,
32 Bd ca.
33 Bd taṃ
34 Bd upadhāretha, adding gaṇhātha.

[page 057]
5. Sambhavajātaka. (515). 57
     Imañ ca pana desanaṃ sutvā bahū sotāpannādayo ahesuṃ, sā
pana bhikkhunī pacchā vipassitvā arahattaṃ pattā ti. Chaddanta-
Jātakaṃ.

                      5. Sambhavajātaka.
     Rajjañca paṭipannasmā 'ti. Idaṃ S. J. v. paññāpāramiṃ
ā. k. Paccuppannavatthuṃ Mahāummaggajātake āvibhavissati.
     Atīte pana Kururaṭṭhe Indapattanagare Dhanañ-
jayakorabyo nāma¹ rajjaṃ kāreti². Tassa Sucīrato nāma
brāhmaṇo purohito atthadhammānusāsako ahosi. Rājā
dānādīni puññāni karonto dhammena rajjaṃ anusāsi. So ekā-
divasaṃ dhammayāgaṃ nāma pañhaṃ abhisaṃkharitvā Sucī-
rataṃ brāhmaṇaṃ āsane nisīdāpetvā sakkāraṃ katvā pañhaṃ
pucchanto catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).1: Rajjañ ca paṭipann'; asmā adhipacca. Sucīrata,
                    mahattaṃ³ pattum icchāmi vijetuṃ paṭhaviṃ imaṃ || Ja_XVI:138 ||

  Ja_XVI.5(=515).2: Dhammena no adhammena, adhammo me na ruccati,
                    kicco va⁴ dhammo carito rañño hoti Sucīrata, || Ja_XVI:139 ||

  Ja_XVI.5(=515).3: Idha c'; evāninditā⁵ yena pecca⁶ yena aninditā
                    Yasaṃ devamanussesu yena pappomu brāhmaṇa. || Ja_XVI:140 ||

  Ja_XVI.5(=515).4: Yo 'ham⁷ atthañ ca dhammañ ca kattum icchāmi brāhmaṇa
                    taṃ tvaṃ atthaṃ ca dhammañ ca
                    brāhmaṇ'; akkhāhi pucchito ti. || Ja_XVI:141 ||

     Tattha rajjan ti ācariya mayaṃ imasmiṃ sattayojanike Indapattanagare
rajjañ ca tiyojanasatike Kururaṭṭhe issariyabbāvasaṃkhātaṃ adhipaccañ ca
paṭipannā adhigatā, mahattan⁸ ti idāni mahantabhāvaṃ pattum icchāmi,
vijetun ti imaṃ paṭhaviṃ dhammena abhibhavituṃ ajjhottharituṃ icchāmi,
kicco⁹ vā¹⁰ 'ti avasesajanehi rañño va¹¹ dhammo kicco¹² karanīyataro, rājā-
nuvattako hi loko, so tasmiṃ dhammike sabbo¹³ dhammiko hoti, tasmā esa
dhammo¹⁴ rañño va kicco ti, idha cavaninditā ti yena mayaṃ idhaloke

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add rājā.
2 Bds -si.
3 Ck Bd mahantaṃ, Cs mahattaṃ?
4 Bd ca.
5 Ck idha vevā-.
6 Bd pacca.
7 Cks sohaṃ.
8 Bd mahantan
9 Cks kiso.
10 Bd cā
11 Bd carito.
12 Bd adds ca.
13 Bds add pi.
14 Bds add nāma.

[page 058]
58 XVI. Tiṃsanipāta.
ca¹ paraloke ca aninditā, yena pappomū² 'ti yena mayaṃ³ nirayādīsu
anibbattitvā devesu ca manussesu ca⁴ yasaṃ⁵ issariyaṃ sobhaggaṃ pāpuṇey-
yāma taṃ⁶ kāraṇaṃ kathehīti, yo han ti brāhmaṇo yo ahaṃ phalavipākasaṃ-
khātaṃ atthañ ca tassa⁷ atthassa hetubhūtaṃ dhammañ ca kattuṃ samādāya
vattituṃ uppādetuñ ca icchāmi, taṃ tvan ti⁸ taṃ⁹ tassa¹⁰ mayhaṃ tvaṃ
sukhen'; eva nibbānagāmimaggaṃ āruyha appaṭisandhikabhāvaṃ patthentassa taṃ
atthañ ca dhammañ ca pucchito akkhāhi me pākaṭaṃ katvā kathehiti brāh-
maṇaṃ dhammayāgapañhaṃ pucchi.
     Ayaṃ pana pañho gambhīro Buddhavisayo, sabbaññu-
buddham ev'; etam¹¹ pucchituṃ yuttaṃ, tasmiṃ asati sabbaññu-
tañāṇapariyesakaṃ Bodhisattaṃ. Sucīrato pana attano abodhi-
sattatāya pañhaṃ kathetuṃ nāsakkhi asakkonto ca paṇḍita-
mānaṃ akatvā attano asamatthabhāvaṃ kathento

  Ja_XVI.5(=515).5: Nāññatra¹² Vidhurā¹³ rāja etad akkhātum¹⁴ arahati
                    yaṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    kattum icchasi khattiyā 'ti g. ā. || Ja_XVI:142 ||

     Tass'; attho¹⁵: avisayo esa mahārāja pañho mādisānaṃ, ahaṃ hi n'; ev'
assa ādiṃ na pariyosānaṃ passāmi, andhakāram¹⁶ paviṭṭho viya homi, Bārāṇasi-
rañño pana purohito Vidhuro nāma brāhmaṇo atthi so etaṃ ācikkheyya,
taṃ ṭhapetvā yaṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca kātum icchasi etad¹⁷ akkhātuṃ
na añño arahatīti.
     Rājā tassa vacanaṃ sutvā "tena hi brāhmaṇa khippaṃ
tassa santikam gacchā" 'ti paṇṇākāraṃ datvā taṃ pesetukāmo
  Ja_XVI.5(=515).6: Ehi kho pahito gaccha Vidhurassa upantikaṃ,
                    nikkham imaṃ¹⁸ suvaṇṇassa haraṃ gaccha Sucīrata,
                    abhihāraṃ imaṃ dajjā atthadhammānusatthiyā ti g. ā. || Ja_XVI:143 ||

     Tattha upantikan ti santikaṃ, nikkhan ti pañcadasasuvaṇṇā¹⁹ eko
nikkho, ayaṃ pana rattasuvaṇṇassa nikkhasahassaṃ datvā evam āha, imaṃ
dajjā ti tena imasmiṃ dhammayāgapañhe kathite tassā²⁰ atthadhammānu-
satthiyā abhihāraṃ pūjaṃ karonto imaṃ nikkhasahassaṃ dadeyyāsīti²¹.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits ca
2 Bd pappe-.
3 Bd mayā
4 Bd ma.
5 Cks yaṃ.
6 Bds taṃ no.
7 Cks cassa.
8 Ck omits taṃ tvan ti
9 Bd omits taṃ.
10 Ck omits tassa.
11 Ck eveṇaṃ, Bd buddhametaṃ.
12 Cks nā-.
13 Bd vidhūrā.
14 Ck akko-, Cs akkho-.
15 Ck has etadakkhātuṃ na aṃño arahatīti in the place of
khattiyā--attho.
16 Bd -ra
17 Bd etaṃ.
18 Bd nikkhañci-.
19 Ck -e, Cs -o.
20 Bd tassa.
21 Cks dadeyyāti

[page 059]
5Sambhavajātaka. (515.) 59
     Evañ ca pana vatvā pañhavissajjanassa likhanatthāya
satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ¹ gamanatthāya yānaṃ
parivāraṭṭhāya² balakāyaṃ³ tañ ca paṇṇākāraṃ datvā taṃ
khaṇañ ñeva uyyojesi. So⁴ Indapattanagarā nikkhamitvā
ujukam eva Bārāṇasiṃ agantvā⁵ yattha yattha paṇḍitā vasanti
sabbāni tāni ṭhānāni upasaṃkamitvā sakala-Jambudīpe pañ-
haṃ⁶ vissajjetāraṃ⁷ alabhitvā anupubbena Bārāṇasiṃ patvā
ekasmiṃ ṭhāne nivāsaṃ gahetvā katipayehi⁸ saddhiṃ pātarā-
saṃ⁹ bhuñjanavelāya Vidhurassa¹⁰ nivesanaṃ gantvā āgata-
bhāvaṃ ārocāpetvā tena pakkosāpito taṃ sake ghare bhuñja-
mānaṃ addasa.
     Tam atthaṃ pakāsento S. sattamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.5(=515).7: Sv-ādhippāgā¹¹ Bhāradvājo Vidhurassa upantikaṃ.
                    tam addasa mahābrahmā asamānaṃ sake ghare ti. || Ja_XVI:144 ||

     Tattha svādhippāgā¹² ti so Bhāradvājagotto Sucīrato adhippāgato¹³
ti attho, mahābrahmā ti mahābrāhmaṇo, asamānan ti bhuñjamānaṃ.
     So pana tassa bālasahāyako ekācariyakule uggahitasippo,
tasmā tena saddhiṃ ekato bhuñjitvā bhattakiccapariyosāne
sukhanisinno "samma kimatthaṃ āgato sīti" puṭṭho āgamana-
kāraṇaṃ ācikkhanto aṭṭhamaṃ g. ā.

  Ja_XVI.5(=515).8: Rañño 'haṃ pahito dūto Korabyassa¹⁴ yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchesi'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    Vidhur'; akkhāhi¹⁵ pucchito ti. || Ja_XVI:145 ||

     Tattha rañño ti ahaṃ rañño Korabyassa¹⁶ yasassino dūto. pahito¹⁷ ti
tena pesito idhāgamiṃ, pucchesiti so Yudhiṭṭhilagotto Dhanañjayarājā maṃ
dhammayāgapañhaṃ nāma pucchi, ahaṃ kathetuṃ asakkonto tvaṃ¹⁵ sakkhissa-
sīti ñatvā tassāroccesiṃ¹⁹, so paṇṇākāraṃ datvā pañhaṃ pucchanatthāya maṃ
tava santikaṃ pesento Vidhurassa²⁰ santikaṃ gantvā imassa pañhassa atthañ {ca}
pāḷidhammañ ca puccheyyāsīti iti abravi. taṃ tvaṃ idāni mayā pucchito akkhāhīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -paṭṭañca.
2 Bd -raṇatthāya.
3 Bd -yañca.
4 Bd adds pana.
5 Ck Bd āg-.
6 Ck -a.
7 Bd panhassa visajjanākāraṃ.
8 Bd adds janehi.
9 Bd -a.
10 Bd -dhū-.
11 Ck svādhippākāgā, Cs -ppagākā.
12 Cks svādhippakā.
13 Cks adhippagāhato, Bs adhippagā āgato?
14 Bd korabbassa.
15 Bd vidūra-.
16 Cks -vyassa.
17 Cs pahī-, Bd pāhi-.
18 Cks taṃ.
19 Bd tassa ā-
20 Bd vidhūra.

[page 060]
60 XVI. Tiṃsanipāta.
     Tadā pana so brāhmaṇo "mahājanassa cittaṃ gaṇhissā-
mīti" Gaṅgaṃ pidahanto viya vinicchayaṃ vicāreti, nāssa
pañhavissajjane okāso atthi¹.
     So tam atthaṃ ācikkhanto navamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.5(=515).9: Gaṃgaṃ me pidahissanti, na naṃ² sakkomi brāhmaṇa
                    apidhetuṃ mahāsindhuṃ, taṃ kathaṃ so bhavissati,
                    na te sakkomi akkhātuṃ
                    atthaṃ dhammaṃ ca pucchito ti. || Ja_XVI:146 ||

     Tass'; attho: brāhmaṇa mayhaṃ³ mahājanassa nānācittagatisaṃkhātaṃ
gaṃgaṃ pidahisanti, vyāpāro uppanno, tam ahaṃ mahāsindhuṃ apidhetuṃ na
sakkomi⁴, tasmā kathaṃ so okāso bhavissati yasmiṃ⁵ te ahaṃ pañhe⁶ vissaj-
jeyyaṃ, iti cittekaggatañ c'; eva⁷ okāsañ ca alabhanto na te sakkomi akkhātuṃ
atthaṃ dhammañ ca pucchito ti.
     Evañ ca pana vatvā "putto me paṇḍito mayā ñāṇavanta-
taro, so te vyākarissati⁸, tassa santikaṃ gacchā" 'ti vatvā
dasamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.5(=515).10: Bhadrakāro ca me putto oraso mama atrajo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    gantvā pucchassu brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:147 ||

     Tattha oraso ti ure saṃvaddho, atrajo ti attano jāto.
     Taṃ sutvā Sucīrato Vidhurassa⁹ gharā nikkhamitvā Bha-
drakārassa bhuttapātarāsassa attano parisāya majjhe nisinna-
kāle nivesanaṃ agamāsi¹⁰.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ekādasamaṃ g. āha:

  Ja_XVI.5(=515).11: Sv-ādhippāgā¹¹ Bhāradvājo Bhadrakārass'; upantikaṃ,
                    tam addasa mahābrahmā nisinnaṃ samhi vesmanīti. || Ja_XVI:148 ||

     Tattha vesmanīti ghare.
     So tattha gantvā Bhadrakāramāṇavena katāsanābhihāra-
sakkāro nisīditvā āgamanakāraṇaṃ puṭṭho dvādasamaṃ g. āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassa pañhassa vi--natthi.
2 Bd taṃ.
3 Bd pañhaṃ.
4 Bd na taṃ sakkomi brahmaṇa apidhetuṃ mahāsindhuṃ.
5 Bd yasmā.
6 Bd -aṃ.
7 Bd tava.
8 Bd -titi.
9 Cks -nā.
10 Bd āg-.
11 Cks svādhippakā

[page 061]
5. Sambhavajātaka (515.) 61

  Ja_XVI.5(=515).12: Rañño 'haṃ pahito dūto Koravyassa¹ yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchesi'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    Bhadrakāra brāvīhi² me ti. || Ja_XVI:149 ||

     Atha naṃ Bhadrakāro "tāta ahaṃ imesu divasesu
paradārakakamme³ abhiniviṭṭho, cittaṃ me vyākulaṃ⁴, tena
ty-āhaṃ⁵ vissajjetuṃ na sakkhissāmi, mayhaṃ pana kaniṭṭho
Sañjayakumāro⁶ mayā. ⁷ visadañāṇataro⁸, taṃ puccha, so te
taṃ pañhaṃ vissajjessatīti" tassa santikaṃ pesetuṃ dve
gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).13: Maṃsakācaṃ⁹ avahāya godhaṃ anupatām'; ahaṃ,
                    na te sakkomi akkhātuṃ atthaṃ dhammañ ca pucchito. || Ja_XVI:150 ||

  Ja_XVI.5(=515).14: Sañjayo nāma me bhātā kaniṭṭho me Sucīrata,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    gantvā pucchassu brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:151 ||

     Tattha maṃsakācan⁹ ti yathā nāma puriso thūlamigamaṃsaṃ kācena-
dāya¹⁰ gacchanto antaramagge godhapotakaṃ disvā maṃsakācaṃ⁹ chaḍḍetvā taṃ
anubandheyya evam evaṃ¹¹ attano ghare vasantiṃ¹² bhariyaṃ chaḍḍetvā parassa
rakkhitagopitaṃ¹³ itthiṃ anubandhanto homīti dīpento evam āha.
     So tasmiṃ yeva khaṇe Sañjayassa nivesanaṃ gantvā tena
katasakkāro āgamanakāraṇaṃ puṭṭho ācikkhi.
     Taṃ atthaṃ pakāsento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).15: Sv-adhippāgā¹⁴ Bhāradvājo Sañjayassa upantikaṃ,
                    tam addassa mahābrāhmā nisinnaṃ sa [mhi] parīsati¹⁵. || Ja_XVI:152 ||

  Ja_XVI.5(=515).16: Rañño 'haṃ pahito dūto Koravyassa¹ yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchesi'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo.
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca Sañjay'; akkhāhi pucchito ti. || Ja_XVI:153 ||

     Sañjayakumāro pi pana tadā paradāram eva sevati, ath'
assa "so ahaṃ tāta paradāraṃ sevāmi, sevanto ca¹⁶ Gaṃgaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -byassa.
2 Bd pabrūhi.
3 Cks pā-.
4 Bd byā-.
5 Bd kyāhaṃ.
6 Bd sañceyya-.
7 Bd mahā.
8 Bd ativiyañāṇavantataro.
9 Bds -jaṃ.
10 Bds kāje-.
11 Bd eva.
12 Bds vasavattaniṃ.
13 Bd -taṃgo-.
14 Cks -ppakā.
15 Ck Bd parisati, Cs parisatiṃ.
16 Bd adds pana.

[page 062]
62 XVI. Tiṃsanipāta.
taritvā paratīraṃ gacchāmi, taṃ maṃ sāyañ ca pāto ca nadiṃ
tarantaṃ maccu gilati nāma, tena me cittaṃ vyākulaṃ, na
ty-āhaṃ ācikkhituṃ sakkhissāmi¹, kaniṭṭho pana me² Sam-
bhavakumāro nāma atthi jātiyā sattavassiko mayā sata-
guṇena sahassaguṇena³ adhikañāṇo⁴, so te ācikkhissati, gaccha
taṃ⁵ pucchā⁶" 'ti.
     Tam atthaṃ pakāsento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).17: Sadā maṃ gilati⁷ maccu sāyaṃ pāto Sucīrata,
                    na te sakkomi akkhātuṃ atthaṃ dhammañ ca pucchito. || Ja_XVI:154 ||

  Ja_XVI.5(=515).18: Sambhavo nāma me bhātā kaniṭṭho me Sucīrato.
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    gantvā pucchassu brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:155 ||

     Taṃ sutvā Sucīrato "ayaṃ pañho imasmiṃ loke abbhuto
bhavissati, imaṃ vissajjetuṃ samattho nāma n'; atthi, maññe"
ti cintetvā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).19: Abbhuto vata bho dhammo, nāyaṃ asmāka ruccati,
                    tayo janā pitā puttā te su paññāya no vidu. || Ja_XVI:156 ||

  Ja_XVI.5(=515).20: Na taṃ sakkotha akkhātuṃ atthaṃ dhammañ ca pucchitā,
                    kathan nu daharo jaññā atthaṃ dhammañ ca pucchito ti. || Ja_XVI:157 ||

     Tattha nāyan ti ayaṃ pañhadhammo⁸ abbhuto, imaṃ kathetuṃ sa-
mathena⁹ nāma na bhavitabbaṃ, tasmā yan tvaṃ kumāraṃ kathessatīti vadesi¹⁰
nāyaṃ amhākaṃ ruccati, te sū 'ti ettha sukāro nipātamattaṃ, pitā Vidhuro¹¹
putto Bhadrakāro ca Sañjayo cā 'ti te pi me tayo pitā puttā paññāya imaṃ
dhammaṃ no vidu na vijānanti¹²³, añño ko jānissatīti attho, na tan ti tumhe
tayo jānā pucchitā etaṃ akkhātuṃ na sakkotha daharo sattavassikakumāro puc-
chito nu jaññā, kena kāraṇena jānituṃ sakkhissatīti attho.
     Taṃ sutvā Sañjayakumāro "tāta Sambhavakumāraṃ
dharo ti mā maññāsi, sace pi pañhaṃ¹³ vissajjane n'; atthi
ko¹⁴ gaccha taṃ pucchā¹⁵" 'ti atthadīpanāhi upamāhi kumā-
rassa vaṇṇam pakāsento dvādasa gāthā abhāsi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -miti.
2 Cks omit me.
3 Bd adds satasahassaguṇena.
4 Bd -ñāṇataro.
5 Bd tvaṃ.
6 Bd pucchāhi.
7 Bd -te.
8 Bd -hā-.
9 Cks -ttho.
10 Bd vada-.
11 Bd -dhū-.
12 Cks viditanti, Bd vidu ti.
13 Bd pañhā.
14 so all three MSS. for koci?
15 Ck gacchā, omitting taṃ pucchā, Bd gaccha naṃ pucchā.

[page 063]
5. Sambhavajātaka. (515.) 63

  Ja_XVI.5(=515).21: Mā naṃ daharo [ti] uññāsi¹ apucchitvāna² Sambhavaṃ,
                    pucchitvā Sambhavaṃ jaññā
                    atthaṃ dhammañ ca brāhmaṇa. || Ja_XVI:158 ||

  Ja_XVI.5(=515).22: Yathāpi cando vimalo gacchaṃ {ākāsadhātuyā}
                    sabbe tārāgaṇe³ loke ābhāya atirocati || Ja_XVI:159 ||
  Ja_XVI.5(=515).23: Evam pi dahar'; ūpeto⁴ paññāyogena Sambhavo,
                    mā naṃ daharo [ti] uññāsi¹ apucchitvāna² Sambhavaṃ,
                    pucchitvā Sambhavaṃ jaññā
                    athaṃ dhammañ ca brāhmaṇa. || Ja_XVI:160 ||

  Ja_XVI.5(=515).24: Yathāpi rammako⁵ māso gimhānaṃ hoti brāhmaṇa
                    at'; ev'; aññehi māsehi dumapupphehi sobhati || Ja_XVI:161 ||

  Ja_XVI.5(=515).25: Evam pi dahar'; ūpeto --pe--. || Ja_XVI:162 ||

  Ja_XVI.5(=515).26: Yathāpi himavā brahme pabbato Gandhamādano
                    nānārukkhehi sañchanno⁶ mahābhūtagaṇālayo
                    osadhehi ca dibbehi disā bhāti pavāti ca || Ja_XVI:163 ||

  Ja_XVI.5(=515).27: Evam pi dahar' ūpeto --pe--. || Ja_XVI:164 ||

  Ja_XVI.5(=515).28: Yathāpi pāvako brahme accimālī yasassimā
                    jalamāno caraṃ kacchi⁷ analo⁸ kaṇhavattanī || Ja_XVI:165 ||

  Ja_XVI.5(=515).29: Ghatāsano⁹ dhumaketu uttamāhevanandaho¹⁰
                    nisīthe¹¹ pabbataggasmiṃ pahūtedho¹² virocati || Ja_XVI:166 ||

  Ja_XVI.5(=515).30: Evam pi dahar'; ūpeto --pe--. || Ja_XVI:167 ||

  Ja_XVI.5(=515).31: Javena bhadraṃ jānanti balivaddañ ca vāhiye¹³
                    dohena dhenuṃ jānanti bhāsamānañ ca paṇḍitaṃ, || Ja_XVI:168 ||

  Ja_XVI.5(=515).32: Evam pi dahar'; ūpeto paññāyogena Sambhavo,
                    mā naṃ daharo [ti] uññāsi apucchitvāna² Sambhavaṃ,
                    pucchitvā Sambhavaṃ jaññā
                    atthaṃ dhammañ ca brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:169 ||

     Tattha jaññā ti jānissasi¹⁴, cando ti puṇṇacando, vimalo ti abbhā-
dimalarahito, evampi daharūpeto ti evaṃ Sambhavakumāro daharabhāvena

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd maññāsi.
2 Bd āp-.
3 Ck tarāgāṇā, Bd tāragaṇe.
4 Cks upe-.
5 Ck raṃñako.
6 Ck sañjenno, Cs sañjatto, Bd sacchanno.
7 Ck varaṃ kacche, Cs varaṃ kaccho, Bs vane gacche
8 Cs atalo yathā pi pāvako --- analo wanting in Bd.
9 Ck -ne.
10 Ck -hemanañcaho, Cs -hevanaṇḍaho, Bd -hevandaneho.
11 Ck -te, Bds nisive.
12 Bd bahutejo.
13 Cks -se, Bds vāhaye.
14 Cks -ti.

[page 064]
64 XVI. Tiṃsanipāta.
upeto pi paññāyogena sakale pi¹ Jambudīpatale avasesapaṇḍitehi² atirocati³
bhāsati⁴, rammako ti cittamāso, atevaññehīti ativiya aññehi ekādasahi
māsehi, evan ti evaṃ Sambhavo pi paññāyogena sobhati, himavā ti hima-
pātasamaye himayutto ti himavā, gimhakāle himaṃ vamatīti⁵ himavā, sampatta-
janaṃ⁶ gandhena madayatīti⁷ Gandhamādano, mahābhūtagaṇālayo ti
devagaṇanivāso, disā bhātīti sabbadisā ekobhāso⁸ viya karoti, pavātīti
gandhena sabbadisā⁹ pharati¹⁰, evan ti Sambhavo pi ñāṇayogena¹¹ sabba-
disā¹² bhāti¹³ c'; eva pavāti ca, yasassimā ti tejasampattiyā yasassinīhi
accīhi¹⁴ yutto, jalamāno caraṃ¹⁵ kacche¹⁶ ti kacchasaṃkhāte¹⁶ mahāvane
jalanto carati, analo ti atitto gatamaggassa kaṇhabhāvena kaṇhavattanī yaññe
āhutivasena¹⁷ āhutaṃ¹⁸ ghataṃ asanātīti ghatāsano dhūmaketu kiccaṃ assa
sādhetīti dhūmaketu, uttamāhevanandaho¹⁹ ti ahevanaṃ vuccati
vanasaṇḍo, uttamavanasaṇḍadaho ti²⁰ attho, nisīthe²¹ ti rattibhāge, pabba-
taggasmin ti pabbatasikhare, pahūtedho²² ti bahuindhano²³, virocatīti
sabbadisāsu obhāsati²⁴, evan ti evaṃ mama kaniṭṭho Sambhavakumāro pi
paññāyogena virocati, bhadran ti bhadraṃ assājānīyaṃ javasampattiyā jānanti
na sarīrena, vāhiye²⁵ ti vahitabbe bhāre sati bhāravahanatāya²⁶ ayaṃ uttamo
ti²⁷ balivaddaṃ jānanti, dohenā ti dohasampattiyā dhenuṃ sakhīra ti jānanti,
bhāsamānan ti ettha pana²⁸ bhāsamānaṃ jānanti missaṃ bālehi paṇḍitan
ti suttaṃ āharitabbaṃ
     Sucīrato evaṃ etasmiṃ²⁹ Sambhavaṃ vaṇṇante "pañhaṃ
pucchitvā jānissāmīti" "kahaṃ pana te kumārakaniṭṭho" ti
pucchi. Ath'; assa so sīhapañjaraṃ vivaritvā hatthaṃ pasā-
retvā "so esa³⁰ pāsādadvāre antaravīthiyaṃ kumārakehi sad-
dhiṃ suvaṇṇavaṇṇo kīḷati ayaṃ mama kaniṭṭho, upasaṃkamitvā
naṃ puccha³¹, Buddhalīḷhāya te pañhaṃ kathessatīti" āha.
Sucīrato tassa vacanaṃ sutvā pāsādā oruyha kumārassa
santikaṃ agamāsi, kāya velāyā 'ti kumārasya³² nivatthasāṭakaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakala.
2 Bd -te.
3 Bd atikkamitvā pirocati, Cs atirocati atakkamitvā virocati.
4 Bd sobhati.
5 Ck himaṃ vatiti, Bd himañca vamati.
6 Bd -ttaṃja-.
7 Bds mo-.
8 so all three MSS.
9 Bds sabbā-.
10 Cks pa-, Bds vāyati.
11 Bd paññāyo-.
12 Bd sabbā-.
13 Bd bhāsati.
14 Bd -yā yasassimā acchimāhiti acchihi.
15 Bds vane
16 Bd ga-.
17 Cs āhū-.
18 Cs āhū-, Bd ahuti.
19 Cks -naṇḍaho.
20 Bd -saṇḍaṃ dahatīti.
21 Ck nisice, Bd nisive.
22 Ck bahu-, Cs bahū-, Bd bahūtejo, Bs pahūtejo.
23 Bd bahutaiddhino, Bs pahūtaindhano.
24 Cks obhāsāsati.
25 Bds vāhaye.
26 Ck -vahantāya, Bd -vahatāya.
27 Cks omit ti.
28 Bd nā.
29 Bd tasmiṃ.
30 Bd eso; all three MSS. so for yo
31 Bd taṃ pucchatha.
32 Cks -re.

[page 065]
5. Sambhavajātaka. (515.) 65
mocetvā khandhe¹ khipitvā ubhohi hatthehi paṃsuṃ gahetvā
ṭhitavelāya.
     Tam atthaṃ āvikaronto S.

  Ja_XVI.5(=515).33: Sv-ādhippāgā² Bhāradvājo Sambhavassa upantikaṃ,
                    tam addasa mahābrahmā kīḷamānaṃ bahī pure ti g. ā. || Ja_XVI:170 ||

     Tattha bahī pure ti bahi nivesane.
     M. pi brāhmaṇaṃ āgantvā purato ṭhitaṃ disvā "tāta
ken'; atthenāgato sīti" pucchitvā "tāta kumāra ahaṃ Jambudī-
patale āhiṇḍanto mayā pucchitaṃ pañhaṃ kathetuṃ samatthaṃ
alabhitvā tava santikaṃ³ āgato 'mhīti" vutte "sakala-Jam-
budīpe kira avinicchito pañho, mama santikaṃ āgato, ahaṃ
ñāṇena mahallako" ti hiriottappaṃ paṭilabhitvā hatthagataṃ
paṃsuṃ chaḍḍetvā khandhato sāṭakaṃ ādāya nivāsetvā "puc-
cha brāhmaṇa, Buddhalīḷhāya te kathessāmīti" sabbaññū pavā-
raṇaṃ pavāresi. Tato brāhmaṇo

  Ja_XVI.5(=515).34: Rañño 'haṃ pahito dūto Koravyassa yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchassu'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    Sambhav'; akkhāhi pucchito ti || Ja_XVI:171 ||

gāthāya pañhaṃ pucchi.
     Tass'; attho Sambhavapaṇḍitassa gaganamajjhe puṇṇa-
cando viya pākato ahosi. Atha naṃ "tena hi suṇāhīti" vatvā
dhammayāgapañhaṃ vissajjento

  Ja_XVI.5(=515).35: Taggha⁴ te aham akkhissaṃ yathāpi kusalo tathā,(=Sumaṅgala I 156,1)
                    rājā ca kho naṃ⁵ jānāti yadi kāhati vā na vā ti g. ā. || Ja_XVI:172 ||

     Tassa antaravīthiyaṃ ṭhatvā madhurassarena⁶ dhammaṃ
desentassa saddo dvādasayojanikaṃ sakala-Bārāṇasinagaraṃ⁷
avatthari⁸, atha rājā⁹ uparājādayo ca sabbe sannipatiṃsu, M.
mahājanamajjhe¹⁰ dhammadesanaṃ paṭṭhapesi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds kaṇṭhe.
2 Cks -ppakā.
3 Bd -ke.
4 Ck -ā.
5 Bd taṃ.
6 Bd -rena sarena.
7 Bd -lambārā-.
8 Bd atthari.
9 Bd adds ca.
10 Bd -nassamajhe.

[page 066]
66 XVI. Tiṃsanipāta.
     Tattha tagghā 'ti ekaṃsavacanaṃ, yathāpi kusalo ti yathā atikusalo
sabbaññū Buddho ācikkhati tathā ekaṃsen'; eva aham akkhissan ti attho. rājā
ca kho nan¹ ti ahaṃ etam² pañhaṃ yathā tumhākaṃ rājā jānituṃ sakkoti
tathā kathessāmi, tato uttariṃ rājā evaṃ taṃ jānāti yadi karissati vā na vā
karissati, karontassa hi vā akarontassa vā tass'; eva naṃ² bhavissati mayhaṃ
pana daso n'; atthīti dīpeti.
     Evaṃ imāya gāthāya pañhakathanaṃ paṭijānitvā idāni
dhammayāgapañhaṃ kathento

  Ja_XVI.5(=515).36: Ajja suve ti saṃseyya raññā puṭṭho Sucīrata
                    mā katvā avasī rājā atthe jāte Yudhiṭṭhilo. || Ja_XVI:173 ||

  Ja_XVI.5(=515).37: Ajjhattaṃ ñeva saṃseyya raññā puṭṭho Sucīrata,
                    kummaggaṃ na niveseyya³ yathā mūḷho acetaso. || Ja_XVI:174 ||

  Ja_XVI.5(=515).38: Attānaṃ⁴ nātivatteyya, adhammaṃ na samācare,
                    atitthe na-ppātareyya⁵, anatthe na yuto⁶ siyā. || Ja_XVI:175 ||

  Ja_XVI.5(=515).39: Yo ca etāni ṭhānāni kattuṃ jānāti khattiyo
                    sadā⁷ so vaḍḍhate rājā sukkapakkhe va candimā. || Ja_XVI:176 ||

  Ja_XVI.5(=515).40: Ñatīnañ ca piyo hoti mittesu ca virocati,
                    kāyassa bhedā sappañño saggaṃ so upapajjātīti āha. || Ja_XVI:177 ||

     Tattha saṃseyyā 'ti katheyya, i. v h: tāta Sucīrata sace tumhākaṃ
raññā ajja dānaṃ dema sīlaṃ rakkhāma uposathakammaṃ karomā⁸ 'ti koci
puṭṭho mahārāja ajja tāva pāṇaṃ hanāma⁹ kāme paribhuñjāma suraṃ pipāma¹⁰
kusalaṃ pana¹¹ karissāma sve ti rañño saṃseyya¹² tassa timahantassāpi
amaccassa vacanaṃ katvā tumhākaṃ rājā Yudhiṭṭhilagotto tathārūpe atthe jāte
taṃ divasaṃ pamādena vītināmento mā avasi tassa vacanaṃ akatvā uppannaṃ
kusalacittaṃ aparihāpetvā kusalapaṭisaṃyuttaṃ kammaṃ karotu yeva idam assa
katheyyāsīti, evaṃ M. imāya gāthāya ‘ajj'; eva kiccaṃ ātappaṃ ko jaññā mara-
naṃ suve'; ti Bhaddekarattasuttañ c'; eva ‘appamādo amatapadaṃ pamādo mac-
cuno padan'; ti Appamādovādañ ca kathesi, ajjhattaṃ yevā 'ti tāta Sucīrata
Sambhavapaṇḍito tayā dhammayāgapañhi pucchite kiṃ kathesīti raññā¹³ puṭṭho
samāno tumhākaṃ rañño¹³ ajjhattam eva saṃseyya niyakajjhattasaṃkhātaṃ¹⁴
khandhapañcakaṃ hutvā abhāvatāya¹⁵ aniccan ti katheyyāsi, ettāvatā M. ‘sabbe
saṃkhārā aniccā ti yadā paññāya passati'; ‘aniccā vata saṃkhārā uppādavaya-
dhammino'; ti evam pi bhāsitaṃ aniccataṃ kathesi, kummaggan ti brāhmaṇa

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tan
2 Bd taṃ.
3 Bd niseveyya.
4 ajja suve--- attānaṃ wanting in Cs
5 Bd pahāreyya.
6 Bd yutto.
7 Cks sataṃ.
8 Cks karissāmā.
9 Bd pākema
10 Cs Bd pivā-.
11 Cs patata corr. to pana, Ck pana na.
12 Bds add katheyya.
13 Cks -ā.
14 Ck niyakajjhattasaṃkhāta, Cs tikajjhatta-, Bd niyyakajha.
15 Bds abhāvato.

[page 067]
6. Mahākapijātaka. (516.) 67
Yathā mūḷho acetano andhabālaputhujjano dvāsaṭṭhidiṭṭhigatasaṃkhātaṃ kum-
maggaṃ sevati etaṃ tava rājā taṃ na seveyya niyyānikaṃ dasakusalakamma-
pathamaggaṃ eva sevatū 'ti evam assa vadeyyāsīti, attānan ti imaṃ sugatiyaṃ
ṭhitaṃ¹ attabhāvaṃ nātivatteyya, yena kammena tisso kusalasampattiyo sabba-
kāmamagge² atikkamitvā apāye nibbattati taṃ³ kammaṃ na kareyyā 'ti attho,
adhamman ti tividhaduccaritasaṃkhātaṃ adhammaṃ na samācareyya, atitthe
ti dvāsaṭṭhisaṃkhāte atithe nappatāreyya⁴, na otāreyyā 'ti pi pāṭho, attano
diṭṭhānugatiṃ āpajjantaṃ janaṃ na otāreyya, anatthe 'ti akāraṇe⁵, yuto⁶
ti yuttapayutto na siyā, brāhmaṇa yadi te rājā dhammayāgapañhe vattitu-
kāmo imasmiṃ ovāde vattatū 'ti tassa katheyyāsīti ayam ettha adhippāyo,
sadā ti satataṃ, i. v. h.: yo khattiyo etāni kāraṇāni kātuṃ jānāti so rājā
sukkapakkhe⁷ cando viya sadā vaḍḍhati, virocatīti⁸ mittāmaccamajjhe attano
sīlācārañāṇādiguṇehi⁹ sobhati virocatīti.
     Evaṃ M. gaganatale candaṃ uṭṭhāpento viya Buddhalīḷ-
hāya brāhmaṇassa pañhe¹⁰ kathesi. Mahājano nadanto selento¹¹
appoṭhento sādhukārasahassāni adāsi cellukkhepe ca aṅguli-
poṭhe ca pavattesi, hattapilandhanādīni khipi, evaṃ khitta-
dhanaṃ koṭimattaṃ ahosi. Rājāpi 'ssa tuṭṭho mahantaṃ yasaṃ
adāsi. Sucīrato pi nikkhasahassena pūjetvā¹² suvaṇṇapaṭṭe
jātihiṅgulakena pañhe¹³ vissajjanaṃ likhitvā Indapattanagaraṃ
gantvā rañño dhammayāgapañhaṃ kathesi. Rājā tasmiṃ
dhamme vattitvā saggapadaṃ¹⁴ pūresi.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahāpañho yevā"
'ti vatvā j. s.: "Tadā Dhanañjayarājā Ānando ahosi, Sucīrato Anu-
ruddho¹⁵, Vidhuro Kassapo¹⁵, Bhadrakāro Moggallāno¹⁵, Sañjaya-
māṇavo Sāriputto¹⁵, Sambhavapaṇḍito aham evā" 'ti. Sambhava-
jātakaṃ.

                      6. Mahākapijātaka.
     Bārāṇassaṃ¹⁶ ahū rājā ti. Idaṃ S. Veḷuvane v. Deva-
dattassa silāpavijjhanaṃ ā. k. Tena hi dhanuggahe payojetvā apara-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yaṭṭhitaṃ.
2 Cks -kāmagge, Bd -kāmasagge.
3 Ck saṃ, Cs yaṃ.
4 Bd nappakāreyya.
5 Bd -ṇena.
6 all three MSS. yutto.
7 Ck adds va.
8 Ck -cati.
9 Bd -dīhigu-
10 Bds -aṃ.
11 Bd omits se-.
12 Bd pūjaṃ katvā.
13 Bd -aṃ.
14 Bd -pūraṃ.
15 Bd adds ahosi.
16 Bd -syaṃ.

[page 068]
68 XVI. Tiṃsanipāta.
bhāge silāya paviddhāya¹ bhikkhūhi Devadattassa avaṇṇe kathite S.
"na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto mayhaṃ silaṃ² pa-
vijjhi yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Kāsigāmake³ eko kassakabrāhmaṇo khet-
taṃ kasitvā goṇe vissajjetvā kuddālakammaṃ kātuṃ ārabhi.
Goṇā ekasmiṃ gacche paṇṇāni⁴ khādantā anukkamena aṭaviṃ
pavisitvā palāyiṃsu. So velaṃ sallakkhetvā kuddālaṃ ṭha-
petvā goṇe olokento adisvā domanassappatto te pariyesanto
aṭaviṃ⁵ pavisitvā āhiṇḍanto anto⁶ Himavantaṃ pāvisi, so tattha
disāmūḷho⁷ sattāhaṃ nirāhāro vicaranto ekaṃ ṭiṇḍukarukkhaṃ
disvā abhiruyha phalāni khādanto⁸ parigalitvā⁹ saṭṭhihatthe
narakapapāte pati, tatr'; assa dasadivasā vītivattā. Tadā Bo.
kapiyoniyaṃ nibbattitvā phalāphalāni khādanto taṃ purisaṃ
disvā silāya yoggaṃ¹⁰ katvā taṃ purisaṃ uddhari. So tassa
niddāyantassa silāya matthakaṃ padālesi¹¹. M. tassa taṃ
kammaṃ ñatvā uppatitvā sākhāya nisīditvā "bho purisa, tvaṃ
bhūmiyaṃ¹² gaccha, ahaṃ sākhaggena tuyhaṃ maggaṃ ācik-
khanto gamissāmīti" taṃ purisaṃ araññato nīharitvā magge
ṭhapetvā pabbatapādam eva pāvisi. So¹³ puriso M-e aparaj-
jhitvā kuṭṭhī¹⁴ hutvā diṭṭhadhamme yeva manussapeto ahosi,
so sattavassāni dukkhapīḷito vicaranto Bārāṇasiyaṃ Miga-
ciraṃ¹⁵ uyyānaṃ pavisitvā pākārantare kadalipaṇṇaṃ attharitvā
vedanāmatto¹⁶ nipajji. Tadā Bārāṇasirājā uyyānaṃ gantvā
tattha vicaranto taṃ disvā "ko si tvaṃ, kiṃ vā katvā imaṃ
duddhaṃ patto" ti pucchi. So pi 'ssa sabbaṃ vitthārato
ācikkhi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. āha:

  Ja_XVI.6(=516).1: Bārāṇassaṃ¹⁷ ahū rājā Kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano,
                    mittāmaccaparibbūḷho agamāsi Migāciraṃ¹⁵. || Ja_XVI:178 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vijhāya-
2 Ck Bd sī-.
3 Bd -gāme.
4 Bd tiṇāni.
5 Bd anto aṭavi.
6 Bd omits anto.
7 Bd adds hutvā.
8 Bds tiṇḍukarukkhato.
9 Bd -ḷi-.
10 Ck bhoggaṃ.
11 Cks pā-.
12 Bd -yā.
13 Bd adds pi
14 Ck tuṭṭhi.
15 so Cks; Bds migājinaṃ.
16 Bds -patto.
17 Bd -ṇasyaṃ.

[page 069]
6. Mahākapijātaka. (516.) 69

  Ja_XVI.6(=516).2: Tattha brāhmaṇam addakkhi setaṃ citraṃ kilāsinaṃ
                    viddhastaṃ kuviḷāram¹ va kisaṃ dhamanisanthataṃ. || Ja_XVI:179 ||

  Ja_XVI.6(=516).3: Paramakāruññataṃ pattaṃ disvā kicchagataṃ naraṃ
                    avaca² vyamhito³ rājā: yakkhānaṃ katamo nu si, || Ja_XVI:180 ||

  Ja_XVI.6(=516).4: Hatthapādā ca te setā, tato setataro⁴ siro,
                    gattaṃ kammāsavaṇṇan te. kilāsabahulo c'; asi. || Ja_XVI:181 ||

  Ja_XVI.6(=516).5: Vaṭṭhanāvalisaṃkāsā⁵ piṭṭhi te ninnatunnatā,
                    kāḷā pabbā⁶ ca te aṅgā, nāññaṃ⁷ passāmi edisaṃ, || Ja_XVI:182 ||

  Ja_XVI.6(=516).6: Ugghaṭṭapādo⁸ tasito kiso dhamanisanthato
                    chāto ātattarūpo⁹ si, kuto nu tvaṃ¹⁰ agacchasi¹¹, || Ja_XVI:183 ||

  Ja_XVI.6(=516).7: Duddasī appakāro si dubbaṇṇo bhīmadassano¹²,
                    janetti yāpi te mātā na taṃ iccheyya passituṃ, || Ja_XVI:184 ||

  Ja_XVI.6(=516).8: Kiṃ kammaṃ akarā¹³ pubbe, kaṃ avajjhaṃ aghātayi¹⁴,
                    kibbisaṃ yaṃ karitvāna idaṃ dukkhaṃ upāgamīti. || Ja_XVI:185 ||

     Tattha Bārāṇassan¹⁵ ti Bārāṇasiyaṃ, mittāmaccaparibbūḷho ti
mittehi ca daḷhabhattīhi amaccehi parivuto, Migāciran¹⁶ ti evannāmakaṃ
uyyānaṃ, setan ti satakuṭṭhena setaṃ kabarakuṭṭhena citraṃ¹⁷ pabhinnena
kaṇḍūyanakilāsakuṭṭhena¹⁸ kilāsinaṃ vedanāmattaṃ¹⁹ kadalipaṇṇe nipannaṃ
addasa, viddhastaṃ kuviḷāraṃ vā 'ti vaṇamukhehi patantena²¹ maṃsena
viddhastaṃ supupphitakuviḷārasadisaṃ²², kisan ti ekaccesu padesesu aṭṭhi-
cammamattasarīraṃ²³ sirājālasantharaṃ²⁴, vyamhito²⁵ ti bhīto vimhaya-
puṇṇo²⁶ vā, yakkhānan ti yakkhānaṃ antare tvaṃ katarayakkho nāmā 'ti,
vaṭṭhanāvalisaṃkāsā²⁷ ti piṭṭhikaṭṭhāne²⁸ āvuṇitvā ṭhāpitā vaṭṭhanāvali-
sadisā²⁷, aṅgā ti kāḷapabbavallisadisāni²⁹ te aṅgāni, nāññan ti aññaṃ purisañ
ca³⁰ edisaṃ na passāmi, ugghaṭṭapādo⁸ ti rajokiṇṇapādo, ātattarūpo³¹
ti sukkhasarīro, duddasīti dukkhena passitabbo, appakāro sīti sarīrappa-
kārarahito, dussaṇṭhāno sīti attho, kiṃ kammaṃ akaran³² ti ito pubbe kiṃ
kammaṃ akara³³, akāsīti attho, kibbisan³² ti dāruṇakammaṃ.
     Tatoparaṃ brāhmaṇo āha:

  Ja_XVI.6(=516).9: Taggha te aham akkhissaṃ yathāpi kusalo tathā,
                    saccavādiṃ hi³⁴ lokasmiṃ pasaṃsant'; idha paṇḍitā. || Ja_XVI:186 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ko-.
2 Ck avañca.
3 Bd byamitto.
4 Bds -raṃ.
5 so Ck; Cs vaṭṭhatāvaḷi-, Bd vaṭṭanā-, Bd vaḍḍhana-.
6 Bd kālapubbā.
7 Bd naññaṃ.
8 Bd ugghaṭha-.
9 Ck ātattha-, Bds āditta-.
10 Cks Bd tvam.
11 Bd kuto si kattha gacchasi.
12 Ck hima-, Bd bhimm-.
13 Bd -raṃ.
14 Cks -si, Bd aghāṭayi.
15 Bd -syan.
16 Bds migājinan.
17 Bd vici-.
18 Bd kaṇḍupharaṇaki-.
19 Bd -nappattaṃ.
20 Cs tipa-, Bd nippa-.
21 Bds paggharan-.
22 Bd puppitaṃ ko-.
23 Cs Bd -mattaṃ-.
24 Ck -santhavaṃ, Cs -santhavaṃ corr. to -santhataṃ, Bd sīrajālasaṇataṃ.
25 Bd by-.
26 Bd vimhayamāpanno.
27 so Ck; Cs vaṇṭhatāvali-, Bd vaṭṭanāvaḷi-.
28 Bd piṭhikaṇḍukaṭhāne.
29 Ck kālāvalli-, Cs kaḷāpavalli-.
30 Bd -saṃ, omitting ca-.
31 Bd atitta-, Bs āditta-,
32 so all three MSS. for -rā?
33 Bd -raṃ.
34 Ck -dimhi, Bd -dī hi.

[page 070]
70 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.6(=516).10: Eko caraṃ gogaveso mūḷho¹ accasariṃ vane
                    araññe īriṇe² vane³ nānākuñjarasevite. || Ja_XVI:187 ||

  Ja_XVI.6(=516).11: Vāḷamigānucarite vippanaṭṭho 'smi kānane,
                    acariṃ tattha sattāhaṃ khuppipāsāsamappito. || Ja_XVI:188 ||

  Ja_XVI.6(=516).12: Tattha tindukaṃ addakkhiṃ visamatthabubhukkhito
                    papātam abhilambantaṃ sampannaphaladhārinaṃ. || Ja_XVI:189 ||

  Ja_XVI.6(=516).13: Vātasītāni bhakkhesiṃ, tāni rucciṃsu me bhusaṃ,
                    atitto⁴ rukkham āruhiṃ⁵, ‘tattha hessāmi āsito'. || Ja_XVI:190 ||

  Ja_XVI.6(=516).14: Ekaṃ me bhakkhitaṃ āsi dutiyaṃ abhipatthitaṃ,
                    tato sā bhañjatha⁶ sākhā chinnā pharasunā viya. || Ja_XVI:191 ||

  Ja_XVI.6(=516).15: So 'haṃ sahā va sākhāhi uddhapādo⁷ avaṃsiro
                    appatiṭṭhe anālambe giriduggasmi pāpataṃ. || Ja_XVI:192 ||

  Ja_XVI.6(=516).16: Yasmā ca vāri gambhīraṃ tasmā na samabhajjisaṃ⁸,
                    tattha sesiṃ nirānando anūnā dasa rattiyo. || Ja_XVI:193 ||

  Ja_XVI.6(=516).17: Ath'; ettha kapi-m-āgañchi⁹ gonāgulo¹⁰ darīcaro
                    sākhā [hi] sākhaṃ vicaranto¹¹ khādamāno dumapphalaṃ.
                    so maṃ disvā kisaṃ paṇḍuṃ kāruññam akaraṃ¹⁰ mayi: || Ja_XVI:194 ||

  Ja_XVI.6(=516).18: Ambho ko nāma so ettha evaṃ dukkhena aṭṭito,
                    manusso amanusso vā attānaṃ me pavedaya. || Ja_XVI:195 ||

  Ja_XVI.6(=516).19: Tass'; añjalim paṇāmetvā idaṃ vacanam abraviṃ:
                    manusso 'haṃ vasaṃ patto, sā me n'; atthi ito gati,
                    taṃ vo¹³ vadāmi: bhaddaṃ vo¹³ tvañ ca me saraṇaṃ bhava¹⁴. || Ja_XVI:196 ||

  Ja_XVI.6(=516).20: Garusilaṃ¹⁵ gahetvāna vicari pabbate kapi,
                    silāya yoggaṃ katvāna nisabho etad abravi: || Ja_XVI:197 ||

  Ja_XVI.6(=516).21: Ehi me piṭṭhim āruyha gīvaṃ gaṇhāhi bāhuhi¹⁶,
                    ahan taṃ uddharissāmi giriduggato vegasā. || Ja_XVI:198 ||

  Ja_XVI.6(=516).22: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā vānarindassa sirīmato
                    piṭṭhiṃ āruyha dhīrassa gīvaṃ bāhāhi aggahiṃ. || Ja_XVI:199 ||

  Ja_XVI.6(=516).23: So maṃ tato samuṭṭhāsi tejasī¹⁷ balavā kapi
                    vihaññamāno kicchena giriduggato vegasā. || Ja_XVI:200 ||

  Ja_XVI.6(=516).24: Uddharitvāna maṃ santo nisabho etad abravi:
                    iṃgha maṃ samma rakkhassu, passupissaṃ¹⁸ muhuttakaṃ¹⁹. || Ja_XVI:201 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -e, Cs -a.
2 Cks iriṇe, Bd iraṇe
3 Ck viciṇe, Cs vicine.
4 Bd atīto.
5 Bd āruyhi.
6 Cks bhajjitā.
7 Bd uddhaṃ-.
8 Bd sampapajjiyaṃ.
9 Ck gañji, Bd gacchi.
10 Bds -guṭṭho.
11 so all three MSS.
12 so all three MSS. for -rā?
13 Bd te.
14 Ck -vaṃ, Cs -ve.
15 Ck Bd sīlaṃ.
16 Cks -hāhi.
17 Ck terasī, Bd tejasi.
18 Cks passa-, Bd pasu-.
19 Bd -tti.

[page 071]
6. Mahākapijātaka. (516.) 71

  Ja_XVI.6(=516).25: Sīhavyagghā¹ ca dīpī² ca acchako kataracchayo
                    te maṃ pamattaṃ hiṃseyyuṃ, te tvaṃ disvānā³ vāraya. || Ja_XVI:202 ||

  Ja_XVI.6(=516).26: Evam me paritātūna⁴ passupi so muhuttakaṃ;
                    tadāhaṃ pāpikaṃ diṭṭhiṃ paṭilacchiṃ ayoniso: || Ja_XVI:203 ||

  Ja_XVI.6(=516).27: Bhakkho ayaṃ manussānaṃ yathā c'; aññe vane migā,
                    yan nūn'; imaṃ vadhitvāna chāto khādeyya vānaraṃ. || Ja_XVI:204 ||

  Ja_XVI.6(=516).28: Āsito⁵ ca gamissāmi maṃsam ādāya sambalaṃ,
                    kantāraṃ nittharissāmi, pātheyyam me bhavissati. || Ja_XVI:205 ||

  Ja_XVI.6(=516).29: Tato silaṃ⁶ gahetvāna matthakaṃ sannitāḷayiṃ⁷,
                    mama hatthakilantassa⁸ pahāro dubbalo ahu. || Ja_XVI:206 ||

  Ja_XVI.6(=516).30: So ca vegen'; udappatto⁹ kapi rubiramakkhito
                    assupuṇṇehi nettehi rodanto maṃ udikkhati: || Ja_XVI:207 ||

  Ja_XVI.6(=516).31: Māyyo¹⁰ maṃ kari¹¹, bhaddan te, tvaṃ ca nām'; edisaṃ kari,
                    tvaṃ ca kho nāma dīghāyu¹² aññaṃ¹³ vāretuṃ arahasi. || Ja_XVI:208 ||

  Ja_XVI.6(=516).32: Aho vata re purisa tāva dukkarakāraka¹⁴
                    edisā visamā duggā papātā uddhaṭo¹⁵ mayā. || Ja_XVI:209 ||

  Ja_XVI.6(=516).33: Anīto¹⁶ paralokā va dubbheyyaṃ¹⁷ maṃ amaññatha,
                    taṃ tena¹⁸ pāpadhammena¹⁹ pāpaṃ pāpena cintitaṃ. || Ja_XVI:210 ||

  Ja_XVI.6(=516).34: Mā²⁰ h'; eva tvaṃ adhammaṭṭha vedanaṃ kaṭukaṃ phusi,
                    mā h'; eva pāpaṃ kammantaṃ phalaṃ veḷuṃ va taṃ²¹ vadhi. || Ja_XVI:211 ||

  Ja_XVI.6(=516).35: Tayi me n'; atthi vissāso, pāpadhammaṃ amaññatha²²,
                    ehi me piṭṭhito gaccha dissamāno va santike. || Ja_XVI:212 ||

  Ja_XVI.6(=516).36: Mutto si hatthā vāḷānaṃ²³, patto si mānusiṃ padaṃ,
                    esa maggo adhammaṭṭha, tena gaccha²⁴ yathāsukhaṃ. || Ja_XVI:213 ||

  Ja_XVI.6(=516).37: Idaṃ vatvā giricaro rahade²⁵ pakkhalya matthakaṃ
                    assūni sampamajjitvā tato pabbatam āruhi. || Ja_XVI:214 ||

  Ja_XVI.6(=516).38: So 'haṃ tenābhisatto²⁶ '; smi pariḷāhena aṭṭito²⁷,
                    ḍayhamānena gattena vāriṃ²⁸ pātum upāgamiṃ. || Ja_XVI:215 ||

  Ja_XVI.6(=516).39: Agginā viya santatto rahado ruhiramakkhito
                    pubbalohitasaṃkāso sabbo²⁹ me samapajjatha³⁰. || Ja_XVI:216 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sīhā byagghā.
2 all three MSS. -i.
3 Bd -ni
4 Ck -tetuna, Cs -tātūna? Bd -ttātuna.
5 Ck āsino, Cs āsito? Bd asito
6 all three MSS. sī.
7 Cs -layim, Bd -layi.
8 Cs bhatta-, Bd -gatta-, Bs -gattaṃ-.
9 Bd -naduppatto.
10 Ck māyye.
11 Cks omit kari.
12 Bd dighāvu.
13 Bd -e.
14 Ck -kā, Bd -rikaṃ.
15 Bd -to.
16 Ck ānito, Bd anito.
17 Cks dumbheyya.
18 Cks tataṃ.
19 Bd -kammena.
20 Cks me.
21 Cks va kaṃ.
22 Cks asaññata.
23 Ck vālā-.
24 Ck -e.
25 Bds ruhiraṃ.
26 Cks tenāhisatto, Bd tenābhisitto.
27 Ck aṭṭhi-, Bd aṇḍito.
28 Bd -i.
29 Cks -e.
30 all three MSS. sammap-.

[page 072]
72 XVI. Tiṃsanipāta

  Ja_XVI.6(=516).40: Yāvanto udabindūni kāyasmiṃ nipatiṃsu me
                    tāvanto gaṇḍū¹ jāyetha addhabeluvasādisā². || Ja_XVI:217 ||

  Ja_XVI.6(=516).41: Pabhinnā pagghariṃsu me³ kuṇapā pubbalohitā,
                    yena yen'; eva⁴ gacchāmi gāmesu nigamesu ca || Ja_XVI:218 ||

  Ja_XVI.6(=516).42: Daṇḍahatthā nivārenti itthiyo purisā ca maṃ:
                    okkitā⁵ pūtigandhena māssu orena-m-āgamā⁶. || Ja_XVI:219 ||

  Ja_XVI.6(=516).43: Etādisaṃ idaṃ dukkhaṃ sattavassāni dāni me
                    anubhomi sakaṃ kammaṃ pubbe dukkatam attano. || Ja_XVI:220 ||

  Ja_XVI.6(=516).44: Taṃ vo vadami bhaddaṃ vo yāvant'; ettha samāgatā: (Dhp. v. 337.)
                    māssu mittānaṃ dubbhittho⁷, mittadubbho⁸ hi pāpako. || Ja_XVI:221 ||

  Ja_XVI.6(=516).45: Kuṭṭhī kilāsī bhavati yo mittānaṃ idha⁹ dubbhati.
                    kāyassa bhedā mittaddu¹⁰ nirayaṃ [so] upapajjatīti. || Ja_XVI:222 ||

     Tattha kusalo ti yathā cheko kusalo katheti¹¹ tathā¹² kathesāmi, go-
gaveso ti naṭṭhagoṇe¹³ gavesanto, accasarin ti manussapathaṃ atikkamitvā
Himavantaṃ pāvisiṃ, araññe ti arājake¹⁴ suññe, īriṇe¹⁵ ti sukkhakantāre,
vicine¹⁶ ti vivitte¹⁷, vippanaṭṭho ti maggamūḷho, bubhukkhito ti sañ-
jātabubhukkho chātajjhatto, papātamabhilambantan ti papātābhimukhaṃ¹⁸
olambantaṃ, sampannaphaladhārin ti madhuraphaladhārinaṃ, vātasītānīti
paṭhamaṃ tāva vātapatitāni khādiṃ¹⁹, tattha²⁰ hessāmīti tasmiṃ rukkhe
suhito bhavissāmiti ārūḷho 'mhi, tato sā²¹ ti tassa abhipatthitassa atthāya
hatthe pasārite sā mayā abhirūḷhasākhā²² pharasunā chinnā viya abhañjatha²³,
anālambe ti ālambitaṭṭhānarahite²⁴, giriduggasmin ti girivisame. sesin
ti sayito mhi, kapimāgañchīti²⁵ kapi āgacchi²⁶, gonaṅgulo²⁷ ti gunnaṃ²⁸
naṅguṭṭhasadisanaṅguṭṭho, gonaṅguṭṭho²⁹ ti pi pāṭho, gonaṅgulīti pi paṭhanti,
akaraṃ mayīti akari mayi, ambho ti maharāja so kapirājā tasmiṃ Nara-
kapapāte³⁰ mama udakapothanasaddaṃ sutvā maṃ ambho ti ālapitvā ko
nāma³¹ so ti pucchi, vasappatto ti vyasanaṃ patto³², papātassa vasam
patto³³ ti attho, bhaddaṃ³⁴ vo³⁵ ti tasmā tumhe vadāmi: bhaddaṃ tum-
hākaṃ hotu, garusilan ti mahārāja so kapirājā maya evaṃ vutte mā bhāyīti
maṃ assāsetvā paṭhamaṃ tāva garuṃ silaṃ³⁶ gahetvā yoggaṃ karonto pabbate

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds gaṇḍu, Cks anu.
2 Bd aḍha-
3 Cks omit me.
4 Bd yena ca.
5 Ck osakkhitā, Cs osakkitā
6 Ck oṇemāgamaṃ, Cs oreṇa-, Bd orena āmāha.
7 Bd dubbi-.
8 Cks -dubho.
9 so all three MSS.
10 Bd -dubbhi.
11 Bd -si.
12 Bds add vo.
13 Bds naṭṭhe-.
14 Bd araññe ti rājake, Cks āraññake ti arājake.
15 Ck irino, Cs irine, Bds iraṇe.
16 so Cs; Ck -ṇe, Bd vivane.
17 Cks vicitte.
18 Bd -tābhi-.
19 Bd omits khā-.
20 Cks omit tattha.
21 Bds sākhā.
22 Bd -hā sākhā.
23 Ck abhijja, Cs abhijjatha, Bd abhañcatha-.
24 Bds ālambitabba-.
25 Ck -gacchiti, Cs -gañjīti? Bd -gacchiti.
26 Ck āgachi, Cs āgañji?
27 Bd gonaṅguṭho.
28 Ck gunnā, Cs guṇṇa.
29 Bd omits go-.
30 Bd -ke-.
31 Cks -mo
32 Cks panno.
33 Bd omits va.
34 Cks bhadraṃ.
35 Bds bhaddante.
36 Ck Bd sī-.

[page 073]
6. Mahākapijātaka. (516.) 73
vicari, nisabho ti purisanisabho uttamavānarindo papātataṭe¹ ṭhatvā maṃ
etad² abravi, bāhuhīti³ dvīhi bāhāhi mama gīvaṃ sugahitaṃ gaṇhi⁴, vegasā
ti vegena, sirīmato ti paññāvantassa, aggahin, ti saṭṭhihatthaṃ Narakapa-
pātaṃ⁵ vātavegena otaritvā⁶ udakapiṭṭhe ṭhitassa ahaṃ vegena piṭṭhiṃ abhirū-
hitvā ubhohi bāhāhi gīvaṃ aggahesiṃ, vihaññāmāno ti kilanto, kicchenā
'ti dukkhena santo paṇḍito athavā parisanto kilamanto, rakkhassū 'ti ahaṃ
taṃ uddharanto va⁷ kilanto⁸ muhuttaṃ vissamanto passupissaṃ tasmā maṃ⁹
rakkhāhīti, yathā c'; aññe¹⁰ vane migā ti sīhādīhi¹¹ aññe pi ye imasmiṃ
ṭhāne¹² vāḷamigā, pāliyaṃ pana acchako¹³ kataracchayo ti likhanti, pari-
tātūnan¹⁴ ti mahārāja evaṃ¹⁵ so kapirājā maṃ attano parittāṇaṃ katvā
muhuttaṃ passupi ayonisomanasikārena, bhakkho ti khāditabbayuttako, āsito
ti dhāto¹⁶ suhito, sambalan ti⁶ pātheyyaṃ, matthakaṃ sannitāḷayin¹⁷
ti tassa vānarindassa matthakaṃ pahariṃ¹⁸, sannitālayin¹⁹ ti pi pāṭho, dub-
balo ahū 'ti na balavā āsi²⁰ yathādhippāyaṃ na agamāsi, vegenā 'ti mayā
pahaṭapāsāṇavegena²¹, udappatto²² ti uṭṭhito, māyyo²³ ti tena mittadūbhi-
purisena²⁴ silāya paviddhāya²⁵ mahācammaṃ chijjitvā²⁶ olambi, ruhiraṃ pag-
ghari, M. vedanamatto²⁷ cintesi: imasmiṃ ṭhāne añño²⁶ n'; atthi, idaṃ bhayaṃ
imaṃ²⁰ purisaṃ nissāya uppannan ti so maraṇabhayabhīto olambantaṃ camma-
vaṭṭiṃ³⁰ hatthena gahetvā uppatitvā sākhaṃ abhiruyha tena pāpena saddhiṃ
sallapanto māyyo²³ man ti ādim āha, tattha māyyo²³ maṃ bhaddante ti mā
ayyo³¹ maṃ bhaddante ti³² taṃ nivāreti, tvaṃ nāma evaṃ mayā papātā uddhato¹¹
edisaṃ pharusakammaṃ mayi kari aho te ayuttaṃ katan ti, aho vatā 'ti gara-
hanto evam āha, tāva dukkarakārakā³³ 'ti mayi aparajjhanena atidukkata-
kammakāraka}, paralokā vā 'ti paralokato viya ānīto, dūbheyyan³⁴ ti {dubbhi-
tabbaṃ vadhitabbaṃ, vedanaṃ kaṭukan ti evaṃ sante pi tvaṃ adhammaṭṭha
yādisaṃ³⁵ ahaṃ phusāmi edisaṃ³⁶ vedanaṃ kaṭukaṃ mā phusi, taṃ pāpā-
kammaṃ phalaṃ veluṃ va taṃ mā vadhīti maṃ mahārāja piyaputtakaṃ viya
anukampi, atha naṃ ahaṃ etad avocaṃ: ayya mayā kataṃ dosaṃ hadaye³⁷ mā
kari, mā maṃ asappurisaṃ evarūpe araññe mārayi³⁸, ahaṃ disāmūḷho maggaṃ
na jānāmi, attanā katakammaṃ³⁹ mā⁴⁰ nāsetha, jīvitadānaṃ me detha, araññā
nīharitvā manussapathe⁴¹ ṭhapethā 'ti evaṃ vutto so mayā saddhiṃ sallapanto
tayi me n'; atthi vissāso ti ādiṃ āha, tattha tayīti ito paṭṭhāya mayhaṃ tayi

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds pabbatapapāte.
2 Bd etaṃ.
3 all three MSS. bāhāhīti.
4 Cks -a.
5 Bd -te.
6 Cks notaritvā.
7 Bd omits va.
8 Bd kilamanto.
9 Bs naṃ.
10 Cks yo cevaññe.
11 so all three MSS.
12 Bd vane.
13 Cks acchā-.
14 Ck -tātun, Bd parittānā.
15 Bd omits e-.
16 Bd khādito.
17 Ck -tālayin, Bd -taḷayin.
18 all three MSS. ri-.
19 Cks -tāḷayin, Bd -tāḷan.
20 Bd asi.
21 Bd pahita-.
22 Cks udapa-.
23 Ck māyye.
24 Ck -dubhi-, Cs -dūbhī, Bd -dubbhi-.
25 Bd paviṭhāya
26 Bd bhijjitvā.
27 Bd -ppatto
28 Bd -e.
29 Bd omits i-.
30 Bds cammabandhaṃ.
31 Ck Bd -e.
32 Bd omits mā--ti.
33 Cks -rikā.
34 Bd dubbh-.
35 Bds adds vedanaṃ.
36 Bd id-.
37 Cks omit dosaṃ hadaye.
38 Bd mā nassa.
39 Bd kataṃ-.
40 so all three MSS. for mā maṃ?
41 Bd -aṃ.

[page 074]
74 XVI. Tiṃsanipāta.
vissāso n'; atthi, ehīti bho purisa ahaṃ tayā saddhiṃ magge na gamissāmi
tvaṃ pana ehi mama piṭṭhito avidūre dissamānasarīto va gaccha ahaṃ ruk-
khaggen'; eva¹ gamissāmīti, mutto sīti atha maṃ so mahārāja araññā nīharitvā
bho purisa mutto si vāḷamigānaṃ hatthā², patto si mānusiṃ padan ti
manussupacāraṃ³ āgato si, esa te maggo etena gacchā 'ti āha, giricaro ti
giricārivānaro, pakkhalyā 'ti dhovitvā, tenābhisatto ti so ahaṃ mahārāja
tena vānarena abhisatto pāpakamme pariṇate⁴ tenābhisatto⁵ smīti maññamāno
evam āha, aṭṭito⁶ ti upadduto, upāgamin ti ekaṃ rahadaṃ upagato 'smi,
samapajjathā⁷ 'ti jāto evarūpo hutvā upaṭṭhāsi, yāvanto ti yattakāni,
gaṇḍū⁸ jāyethā 'ti gaṇḍā jāyiṃsu, so kira pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto
udakañjaliṃ ukkhipitvā⁹ thokaṃ pivitvā sesaṃ sarīre siñci¹⁰, ath'; assa tāvad
eva udabindugaṇanāya addhabeluvapakkapamāṇā¹¹ gaṇḍā uṭṭhahiṃsu, tasmā
evaṃ āha, pabhinnā ti te gaṇḍā taṃ divasam eva bhijjitvā kuṇapā¹² pūti-
gandhikā hutvā pubbalohitāni pagghariṃsu, yenā 'ti yena¹³ maggena, okkitā¹⁴
ti¹⁵ pūtigandhena okiṇṇā parikkitā¹⁶ parivāritā. māssu orena āgamā ti¹⁷
duṭṭhasatta orena māssu āgamā, amhākaṃ santikaṃ mā agamāsi¹⁸, evaṃ vadantā
nivārentīti¹⁹ attho, dāni me ti mahārāja tato paṭṭhāya idāni sattavassāni mama
ettakaṃ kālaṃ sakakammaṃ anubhomi, iti so attano mittadūbhikammaṃ²⁰
vitthāretvā mahārāja maṃ yeva oloketvā evarūpaṃ kammaṃ na kenaci kattabban
ti vatvā taṃ vo ti ādiṃ āha, tattha tan ti tasmā yasmā evarūpaṃ kammaṃ
evaṃ dukkhavipākaṃ tasmā ti attho, kuṭṭhī kilāsī bhavati yo mittānaṃ idha
dubbhati kāyassa bhedā mittaddu²¹ nirayaṃ so upapajjatīti²² ayaṃ abhisam-
buddhagāthā, bhikkhave yo idha imasmiṃ²³ loke mittānaṃ dubbhati hiṃsati
so evarūpo hotīti²⁴ attho.
     Tassāpi purisassa raññā saddhiṃ kathentassa kathentass'
eva paṭhavi vivaram adāsi, taṃ khaṇaṃ ñeva cavitvā avīcimhi
nibbatto. Rājā tasmiṃ paṭhaviṃ paviṭṭhe uyyānā nikkhamitvā
nagaraṃ paviṭṭho:
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto mayhaṃ
silaṃ²⁵ pavijjhi²⁶ yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā mittadūbhipuriso Deva-
datto ahosi, kapirājā aham evā" 'ti. Mahākapijātakaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ggeheva.
2 Cks hattha.
3 Bd adds patto.
4 Bd -to.
5 Cks tena satto.
6 Cks aṭṭhi-, Bd aṇḍi-.
7 Cks sammap-.
8 Cks andu, Bd gaṇḍu.
9 Cks udakajaliṃ-, Bd udakañcalikkhipitvā.
10 Bd -cati.
11 Bd aḍhabelupakka-.
12 Cks -pa.
13 Bd repeats yena.
14 Ck okkhitā.
15 Cks add okkitā.
16 Ck -kkhata, Cs -kkhita, Bd -kkhitā.
17 māssu--ti wanting in Cks.
18 Bd -siti.
19 Cks -retīti.
20 Bd attanā dubbhi-.
21 Bd -dubbhi.
22 all three MSS. uppa-.
23 Bd omits im-.
24 Cks ahosīti.
25 all three MSS. sīlaṃ.
26 Bd pativijjhi, cfr Dhp. p. 279.

[page 075]
7. Dakarakkhasajātika. (517.) - 8. Paṇḍarajātaka.(518.) 75

                      7. Dakarakkhasajātaka.
     Sace vo vuyhamānānan ti. Dakarakkhasajātakaṃ. Taṃ
sabbaṃ Mahāummaggajātake āvibhavissati. Dakarakkhasa-
jātakaṃ.

                      8. Paṇḍarajātaka.
     Vikiṇṇavācan ti. Idaṃ S. J. v musāvādaṃ katvā Deva-
dattassa paṭhavipavesanaṃ ā. k. Tadā hi S. bhikkhūhi tassa
avaṇṇe kathite "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto musā-
vādaṃ katvā paṭhaviṃ paviṭṭho yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. pañcasatavāṇijā nāvāya samuddaṃ pakkhan-
ditvā sattame divase atīradassaniyāya nāvāya samuddapiṭṭhe
bhinnāya ṭhapetvā ekaṃ avasesā macchabhattā¹ ahesuṃ. Eko
pana vātavasena² Karambiyapaṭṭanaṃ nāma pāpuṇi, so sa-
muddato uttaritvā naggabhoggo tasmiṃ paṭṭane³ bhikkhāya
cari. Tam enaṃ manussā "ayaṃ samaṇo apiccho santuṭṭho"
ti sambhāvetvā sakkāraṃ kariṃsu. So "laddho me jīviko-
pāyo⁴" ti tesu nivāsanapāpuraṇaṃ⁵ dadantesu⁶ pi na icchi⁷.
Te "n'; atthi ito uttariṃ appiccho samaṇo" ti bhiyyo bhiyyo
pasīditvā tassa assamapadaṃ katvā tattha naṃ vāsesuṃ⁸.
So karambiyācelo⁹ ti paññayi. Tassa tattha vasantassa
mahālābhasakkāro udapādi, eko nāgarājāpi 'ssa supaṇṇarājā
ca upaṭṭhānaṃ āgacchanti, tesu nāgarājā nāmenā Paṇḍaro
nāma. Ath'; ekadivasaṃ supaṇṇarājā tassa santikaṃ gantvā
vanditvā ekamantaṃ nisinno evam āha: "bhante amhākaṃ
ñātakā nāge gaṇhantā bahu vinassanti, etesaṃ nāgānaṃ
gaṇhananiyāmaṃ¹⁰ mayaṃ na jānāma, guyhakāraṇaṃ¹¹ kira
nesaṃ atthi, sakkheyyātha¹² nu kho tumhe ete piyāyamānā¹³

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds macchakacchapabhakkhā.
2 Bd -vegena.
3 Bd adds neva.
4 Bd -topāyo.
5 Bd -pāruppanaṃ.
6 Bd dentesu; ahesuṃ eko --- tesu wanting in Ck.
7 Bd icchati.
8 Bd vāsāpesuṃ.
9 Bd -biyaṃ acelo, Cks -biyavelo.
10 Bd -taniyāmaṃ.
11 Cks guyhaṃ-.
12 Bds sakkuṇeyyātha.
13 Bd piyamānā.

[page 076]
76 XVI. Tiṃsanipāta.
viya taṃ kāraṇaṃ pucchitun" ti. So "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchitvā supaṇṇarāje vanditvā pakkante¹ nāgarājassa āgata-
kāle vanditvā nisinnaṃ nāgarājānaṃ pucchi: "nāgarāja su-
paṇṇā kira tumhe gaṇhantā bahu vinassanti, tumhe gaṇhantā
kathaṃ gaṇhitum sakkontīti". "Bhante, idaṃ amhākaṃ
guyhaṃ² rahassaṃ, mayā imaṃ kathentena ñātisaṃghassa mara-
ṇaṃ ābhataṃ³ hotīti". "Kiṃ pana tvaṃ āvuso ‘ayaṃ⁴
aññassa kathessatīti⁵'; evaṃsaññī hosi⁶, nāhaṃ aññassa⁷
kathessāmi, attanā⁸ pana jānitukāmatāya pucchāmi⁹, tvaṃ
mayhaṃ saddahitvā nibbhayo hutvā kathehīti". Nāgarājā
"kathemi bhante" ti vanditvā pakkāmi. Punadivasam¹⁰ pi
pucchi, tadāpi 'ssa na kathesi. Atha naṃ tatiyadivase
āgantvā nisinnaṃ nāgarājānaṃ "ajja tatiyo divaso, mama
pucchantassa kimatthaṃ na kathesīti". "Tumhe aññassa
ācikkhissathā 'ti bhayena bhante" ti. "Kassaci na kathessāmi,
nibbhayo kathehīti". "Tena hi bhante aññassa mā katha-
yitthā" 'ti paṭiññaṃ gahetvā "bhante mayaṃ mahante mahante
pāsāṇe gilitvā bhāriyā hutvā nipajjitvā supaṇṇānaṃ āgamana-
kāle mukhaṃ nibbāhetvā dante vivaritvā supaṇṇe ḍasituṃ
gacchama¹¹, te āgantvā amhākaṃ sīsaṃ gaṇhanti, tesaṃ
amhe garubhāre hutvā nipanne uddharituṃ vayamantānaṃ¹²
ñeva udakaṃ ottharati, te anto udake yeva maranti, iminā
kāraṇena bahū supaṇṇā vinassanti, tesaṃ amhe gaṇhantānaṃ
kiṃ sīsena gahitena, bālā naṅguṭṭhe¹³ gahetvā amhe heṭṭhā-
sīsake¹⁴ katvā gahitagocaraṃ¹⁵ mukhena chaḍḍāpetvā la-
huke katvā gantuṃ¹⁶ sakkontīti". Iti so attano rahassa-
kāraṇaṃ tassa dussīlassa kathesi. Atha tasmiṃ pakkante
supaṇṇarājā āgantvā karambiyācelakaṃ¹⁷ vanditvā "kiṃ
bhante pucchitaṃ te nāgarājassa guyhakāraṇan¹⁸ ti āha. So

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck pakkhante.
2 Bd guyha.
3 Bd ahataṃ, Cks āvāṭaṃ.
4 Bds ahaṃ.
5 Bd kathissāmi, Bs kathissanti.
6 Bds ahosīti.
7 Bd aññaṃ.
8 Bd -no.
9 Cks pucchi.
10 Bd -se.
11 Bd icchāma.
12 Bd vāyamāna.
13 Bd -ena.
14 Bd sīse.
15 Ck -ti, Bd gahitaṃ.
16 Cks add na.
17 Bd -laṃ.
18 Cks guyhaṃ-.

[page 077]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 77
"āma āvuso¹" ti vatvā sabbaṃ tena kathitaniyāmen'; eva
kathesi. Taṃ sutvā supaṇṇo "nāgarājena ayuttaṃ kataṃ²,
ñātīnaṃ nāma nassananiyāmo parassa na³ kathetabbo, hotu
ajja mayā supaṇṇavātaṃ⁴ katvā paṭhamaṃ evam⁵ eva gahe-
tuṃ vaṭṭatīti" so supaṇṇavātaṃ katvā Paṇḍaranāgarājānaṃ
naṅguṭṭhe⁶ gahetvā heṭṭhāsīsakaṃ⁷ katvā gahitagocaraṃ⁸
chaḍḍāpetvā uppatitvā ākāsaṃ pakkhandi. Paṇḍarakko⁹ ākāse
heṭṭhāsīsakaṃ olambanto "mayā va¹⁰ mama dukkhaṃ ābha-
tan" ti paridevanto āha

  Ja_XVI.8(=518).1: Vikiṇṇavācaṃ anigūḷhamantaṃ¹¹
                    asaññataṃ aparicakkhitāraṃ¹²
                    bhayaṃ tam anveti¹³ sayaṃ abodhaṃ¹⁴
                    nāgaṃ yathā Paṇḍarakaṃ supaṇṇo. || Ja_XVI:223 ||

  Ja_XVI.8(=518).2: Yo guyhamantaṃ parirakkhaneyyaṃ¹⁵
                    mohā naro saṃsati bhāsamāno¹⁶
                    taṃ bhinnamantaṃ bhayam¹⁷ anveti khippaṃ
                    nāgaṃ yathā Paṇḍarakaṃ supaṇṇo. || Ja_XVI:224 ||

  Ja_XVI.8(=518).3: Nānumitto garuṃ¹⁸ atthaṃ guyhaṃ vedetum arahati
                    sumitto ca asambuddhaṃ sambuddhaṃ vā¹⁹ anatthavā. || Ja_XVI:225 ||

  Ja_XVI.8(=518).4: Vissāsam āpajjim²⁰ ahaṃ: acelo
                    samaṇo ayaṃ sammato bhāvitatto,
                    tassāham akkhiṃ vivariṃ guyhaṃ atthaṃ²¹,
                    ātītamattho kapaṇo²² rudāmi. || Ja_XVI:226 ||

  Ja_XVI.8(=518).5: Tassāhaṃ paramaṃ brahme guyhaṃ²³
                    vācaṃ h'; imaṃ nāsakkhi saṃyametuṃ,
                    tappakkhato hi bhayam āgataṃ mama,
                    atītamattho kapaṇo³² rudāmi, || Ja_XVI:227 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kāraṇanti āmāvuso.
2 Bd ak-.
3 Bd omits na.
4 Bd -vākaṃ.
5 Bd etam.
6 ti vatvā---naṅguṭṭhe wanting in Ck.
7 Bd sīsaṃ.
8 Ck -te-.
9 Ck -ra, Bd -ro.
10 Bd omits va.
11 Bd -guyha-.
12 Bd aparirakkhi-.
13 Cks anve.
14 Ck akkho-, Cs akho-.
15 Bd -rakkheyyaṃ.
16 Bd hā-.
17 so all three MSS. for bhay'?
18 Bd guru.
19 Cks ca
20 Bd -i.
21 Ck Bd guyhamattaṃ, Cs guyhamatthaṃ for guyhatthaṃ?
22 Bds -ṇaṃ.
23 so all three MSS. for tassāha brahme paramaṃ guyhatthaṃ?

[page 078]
78 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.8(=518).6: Yo ve naro suhadaṃ maññamāno
                    guyhaṃ atthaṃ saṃsati dukkulīne¹
                    dosā bhayā athavā rāgaratto
                    pallittho² bālo asaṃsayaṃ so. || Ja_XVI:228 ||

  Ja_XVI.8(=518).7: Tirokkhavāco³ asataṃ paviṭṭho
                    yo saṃgatīsu⁴-m-udīreti⁵ vākyaṃ
                    āsīviso dummukho ty-āhu taṃ naraṃ,
                    ārā⁶ arā⁷ saṃyame tādisamhā. || Ja_XVI:229 ||

  Ja_XVI.8(=518).8: Annaṃ pānaṃ kāsikaṃ⁸ candanañ ca
                    manāpiṭṭhiyo mālamucchādanañ ca
                    ohāya gacchāmase sabbakāme,
                    supaṇṇa pāṇupagatā va ty-amhā 'ti. || Ja_XVI:230 ||

     Tattha vikiṇṇavācan ti patthaṭavacanaṃ, anigūḷhamantan⁹ apa-
ṭicchannamantaṃ, asaññatan ti kāyadvārādīni rakkhituṃ asakkontaṃ, apari-
cakkhitāran¹⁰ ti ayaṃ mayā kathitamantaṃ rakkhituṃ¹¹ na¹² sakkhissatīti
puggalaṃ oloketuṃ upaparikkhituṃ asakkontaṃ, bhayaṃ tan¹³ ti taṃ imehi
catūhi aṅgehi samannāgataṃ abodhaṃ¹⁴ nippaññaṃ puggalaṃ sayaṃkatam eva
bhayaṃ anveti¹⁵ yathā maṃ Paṇḍarakaṃ nāgaṃ supaṇṇo anvāgato ti, saṃ-
sati bhāsamāno ti rakkhituṃ asamatthassa pāpapurisassa bhāsamāno ka-
theti¹⁶, nānumitto ti na anumitto anuvattanamattena¹⁷ yo mitto na hadayena
so guyham¹⁸ atthaṃ jānituṃ nārahatīti¹⁹ paridevati, asambuddhan ti asam-
buddhaṃ ajānanto, appañño ti attho, sambuddhan ti sambuddhaṃ jānanto
ti attho, i. v. h.: yo pi suhadayo mitto apañño sapañño pi vā yo²⁰ anatthavā
anatthacaro so pi guyhaṃ vedituṃ nārahat'; eva 'ti, samaṇo ayan ti ayaṃ
samaṇo ti ca lokasammato ti ca bhāvitatto ti ca maññamāno ahaṃ etasmiṃ
vissāsaṃ āpajjiṃ, akkhin ti kathesiṃ, atītamattho ti atītattho atikkan-
tattho hutvā idāni kapaṇaṃ rudāmīti paridevati, tassā 'ti tassa acelassa
brahme ti supaṇṇaṃ ālapati, saṃyametun ti idaṃ²¹ guyhaṃ vācaṃ ra-
hassakāraṇaṃ²² rakkhituṃ guyhituṃ²³ na²¹ sakkhiṃ, tappakkhatohīti idāni
idaṃ bhayaṃ mama tassa acelassa pakkhato²⁵ koṭṭhāsato santikā āgataṃ iti
atītattho kapaṇaṃ rudāmīti. suhadan ti suhado me ayan ti maññamāno.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -no.
2 so Cs; Ck pallitto, Bds pallatthito.
3 Ck nirukkha-, Cs rikarukkha-.
4 Bd -tisu, Cks -tīsa.
5 Bs sumu-.
6 Bds arā.
7 Cs ārā.
8 Bd -ka.
9 Bd -guyha-.
10 Ck parimakkhi-, Cs paricakkhi-, Bd aparirakkhi-.
11 Cks add rakkhissati.
12 Bd nā.
13 Bd bhayamanvetī.
14 Ck akhodaṃ, Cs akhodaṃ corr. to abo-.
15 Cks ārocati.
16 Bd kathesi.
17 Cks -mantena.
18 Cs Bd -a.
19 Bd araha-.
20 Cks so.
21 Bd imaṃ.
22 Cks rahassaṃ-
23 Bds rahituṃ c: gu-.
24 Bd nā.
25 Ck ra-.

[page 079]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 79
dukkulīne ti akulīne¹ nīce, dosā ti etehi dosādīhi kāreṇehi yo evarūpe²
guyhaṃ saṃsati so bālo asaṃsayaṃ pallatthito³ parivattetvā patito⁴ hato yeva
nāmā 'ti attho, tirokkhavāco ti attano⁵ vācaṃ bhāsitukāmo⁶ tassa tirokkha-
kattā⁷ paṭicchannavāco⁸, asataṃ paviṭṭho ti asappurisānaṃ antaraṃ pa-
viṭṭho asappurisesu pariyāpanno, saṃgatisu mudīretīti⁹ saṃgatisu udīreti
yo evarūpo paresam rahassaṃ sutvā parisamajjhesu asukena asukaṃ nāma
kataṃ vā vuttaṃ vā ti vākyaṃ udīreti taṃ naraṃ āsīviso dummukho pūti-
mukho ti āhu, tādisamhā purisā ārā ārā¹⁰ saṃyame dūradūrato¹¹ virameyya,
parivajjeyyā¹² 'ti attho, mālamucchādanañcā¹³ 'ti mālā¹⁴ ca dibbaṃ catu-
jātigandhaucchādanañ ca¹⁵, ohāyā¹⁶ 'ti etehi¹⁷ dibbānnādayo sabbakāme ajja¹⁰
mayaṃ ohāya chaḍḍetvā gamissāma, supaṇṇapāṇupagatāvatyamhā 'ti bho
supaṇṇa pāṇehi upagatā va te amhe¹⁸ saraṇaṃ no hohīti.
     Evaṃ Paṇḍarako ākāse heṭṭhasīsako olambanto aṭṭhahi
gāthāhi paridevi¹⁹. Supaṇṇo tassa paridevanasaddaṃ sutvā
"nāgarāja attano rahassaṃ acelakassa kathetvā idāni ki-
matthaṃ paridevasīti" taṃ garahitvā

  Ja_XVI.8(=518).9: Ko n'; idha tiṇṇaṃ garahaṃ upeti
                    asmin dha loke pāṇabhū³ nāgarāja:
                    samaṇo supaṇṇo athavā tav'; eva,
                    kiṃkāraṇā Paṇḍaraka-ggahīto ti gātham āha. || Ja_XVI:231 ||

     Tattha konīdhā 'ti idha amhesu tīsu janesu ko nu, asmiṃ²⁰ dhā 'ti
ettha, idhā 'ti nipātamattaṃ, asmiṃ loke ti attho, pāṇabhū ti pāṇabhūto,
athavā tavevā 'ti udāhu tava yeva, tattha samaṇaṃ tāva mā garaha, so hi
upāyena taṃ rahassaṃ pucchi, supaṇṇam pi mā garaha aham, pi tava²¹ pac-
catthiko, Paṇḍarakaggahīto ti samma Paṇḍaraka ahaṃ kiṃkāraṇā supaṇṇena
gahito ti cintetvā pana attānam eva garaha tayā hi rahassaṃ kathentena attanā
va attano anattho kato ti ayam ettha adhippāyo.
     Taṃ sutvā Paṇḍarako itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.8(=518).10: Samaṇo ti²² me sammatatto ahosi
                    piyo ca me manasā bhāvitatto,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd akusalaje, Bs akulaje.
2 Bds -paṃ.
3 so all three MSS.
4 Bd pāpito.
5 Cks add yā.
6 Bd kathetu-.
7 Ck tirokatatthā, Cs tirokatattā.
8 Bds apaṭi-.
9 Ck saṃhatisa-, Cs saṃgatisa-.
10 Bds arā arā.
11 Bd omits dūra.
12 all three MSS. -yyan-.
13 Cks mālāucchā-.
14 Bd -laṃ.
15 Bds -jātiyagandhañca-.
16 Cks -ya.
17 Bds omit hi.
18 Bd amhaṃ.
19 Bd -viti.
20 all three MSS. asmi.
21 Bd tāva.
22 Cks hiyo.

[page 080]
80 XVI. Tiṃsanipāta.
                    tasmāham¹ akkhiṃ vivariṃ guyham atthaṃ²,
                    atītamattho kapaṇaṃ rudāmīti. || Ja_XVI:232 ||

     Tattha sammatatto ti so samaṇo mayhaṃ sappuriso ayan ti sammata-
bhāvo³ ahosi, bhāvitatto ti sambhāvitabhāvo³ ca me ahosi.
     Tato supaṇṇo catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).11: Na c'; atthi satto amaro pathavyā,
                    paññāvidhā n'; atthi na⁴ ninditabbā⁵,
                    saccena dhammena dhiyā⁶ damena
                    alabbham avyāharatī naro idha. || Ja_XVI:233 ||

  Ja_XVI.8(=518).12: Mātāpitā paramā bandhavānaṃ,
                    nāssa⁷ tatiyo⁸ anukampak'; atthi,
                    tesam pi guyhaṃ paramaṃ na saṃse
                    mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno. || Ja_XVI:234 ||

  Ja_XVI.8(=518).13: Mātāpitā bhaginī bhātaro ca
                    sabhāya vā⁹ yassa hontī¹⁰ sapakkhā
                    tesam pi guyhaṃ paramaṃ na saṃse
                    mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno. || Ja_XVI:235 ||

  Ja_XVI.8(=518).14: Bhariyā ce purisaṃ vajjā komārī piyabhāṇinī
                    puttarūpayasūpetā ñātisaṃghapurakkhatā
                    tassāpi guyhaṃ paramaṃ na saṃse
                    mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno ti. || Ja_XVI:236 ||

     Tattha amaro ti amaraṇasabhāvo satto nāma n'; atthi, paññāvidhā
natthīti nakāro padasandhikaro, paññāvidhā atthīti attho, i. v. h.: nāgarāja
loke amaro pi n'; atthi, paññāvidhāpi atthi, sā aññesaṃ paññākoṭṭhāsasaṃkhātā
paññāvidhā attano jīvitahetu na ninditabbā ti, athavā paññāvidhā ti
paññāsadisā na¹¹ ninditabbā¹² nāma, paññājātidhammā¹³ n'; atthi, taṃ
kasmā nindasīti, yesaṃ pana paññāvidhānam pi na ninditabban ti pi pāṭho
tesaṃ¹⁴ ujukam eva saccenā 'ti ādīsu vacīsaccena ca sucaritadhammena ca
paññāsaṃkhātāya dhiyā¹⁵ ca indriyadamanena¹⁶ alabbhaṃ dullabhaṃ aṭṭha-
samāpattiphalanibbānasaṃkhātam¹⁷ pi¹⁸ visesaṃ avyāharati¹⁹ āvahati taṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassā-.
2 so all three MSS. for guyhatthaṃ?
3 Cks -tasabhāvo.
4 Cks omit na.
5 Cks nandi-.
6 Cks viyā, Bd dhītiyā for dhiccā, Bs dhitiyā.
7 Bd nassa.
8 Bd tiyo; read na assa tacco?
9 Cs sabhāvā, Bd sahāyāvā.
10 all three MSS. -i.
11 Ck omits na.
12 Ck nandi-.
13 Ck aṃñāchātidhammā, Bds aññādhammajāti.
14 Cks tejasaṃ.
15 Cks viyā, Bd dhitiyā, Bs vīthiyāya.
16 Bd -dhammena.
17 Bd -pattimaggaphala-.
18 Cks hi.
19 Bd abyā-.

[page 081]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 81
nipphādeti¹ naro idha, tasmā nārahasi² acelaṃ nindituṃ, attānam eva garaha,
acelena hi attano paññāvantatāya³ upāyakusalatāya taṃ⁴ vañcetvā tvaṃ⁵ ra-
hassaṃ gūḷhamantaṃ⁶ pucchito ti attho, paramā ti ete ubho bandhavānaṃ
uttamabandhavā nāma, nāssa⁷ tatiyo ti assa puggalassa mātāpitūhi añño
tatiyo satto anukampako nāma n'; atthi mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno
paṇḍito, tesaṃ mātāpitunnam pi paramaguyhaṃ na saṃseyya, tvaṃ pana
mātāpitunam pi akathetabbaṃ acelassa kathesīti attho, sabhāyā⁸ vā ti suha-
dayamittā vā, sapakkhā⁹ ti petteyyamātulapitucchāmātucchādayo samāna-
pakkhā ñātayo¹⁰, tesampīti nesam¹¹ pi ñātimittānaṃ na katheyya, tvaṃ
pana¹² acelakassa kathesi, attano va kujjhassū 'ti dīpeti, bhariyā vā¹³ ti
komārī piyabhāṇinī¹⁴ puttehi ca rūpena ca yasena ca upetā evarūpā bhariyāpi
ce¹⁵ ācikkhāhi me tava guyhan ti vadeyya tassāpi na saṃseyya.
     Tatoparā¹⁶:

  Ja_XVI.8(=518).15: Na guyham atthaṃ vivareyya rakkheyya naṃ yathā nidhiṃ,
                    na hi pātukato sādhu guyho¹⁷ attho pajānatā¹⁸. || Ja_XVI:237 ||

  Ja_XVI.8(=518).16: Thiyā¹⁹ guyhaṃ na saṃseyya amittassa ca paṇḍito
                    yo cāmisena²⁰ saṃhīro²¹ hadayatthe no ca yo naro. || Ja_XVI:238 ||

  Ja_XVI.8(=518).17: Guyham attham asambuddhaṃ sambodhayati yo naro
                    mantabhedabhayā tassa dāsabhūto tikkhati. || Ja_XVI:239 ||

  Ja_XVI.8(=518).18: Yāvanto purisass'; atthaṃ guyhaṃ jānanti mantinaṃ
                    tāvanto tassa ubbegā, tasmā guyhaṃ na vissaje²². || Ja_XVI:240 ||

  Ja_XVI.8(=518).19: Vivicca bhāseyya divā rahassaṃ,
                    rattiṃ giraṃ nātivelaṃ pamuñce,
                    upassutikā hi suṇanti mantaṃ,
                    tasmā manto khippam upeti bhedan ti || Ja_XVI:241 ||

pañca gāthā Ummaggajātake Pañcapaṇḍitapañhe āvibhavissanti²³.
     Tatoparāsu:

  Ja_XVI.8(=518).20: Yathāpi assa²⁴ nagaraṃ mahantaṃ
                    āḷārakaṃ²⁵ āyasaṃ Bhaddasālaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd nippā-.
2 Bd nāharasi.
3 Bd paññavantāya.
4 Bd omits taṃ.
5 Cks omit tvaṃ.
6 Bd guyha-.
7 Bd nassa.
8 all three MSS. sahāya.
9 Cks saparikkhā.
10 Cs Bd ñāti-.
11 Bds ete-.
12 Cs adds mātapitunnampī akathetabbaṃ.
13 Bds ce.
14 Bd adds ti.
15 Cks me.
16 Bd adds āha.
17 Ck -aṃ.
18 Bds -to.
19 Cks piyā, Bd tiyā.
20 Cs -naṃ.
21 all three MSS. -hi-.
22 Bd vissajje.
23 Cks -ssati.
24 Bds aya.
25 Bds advār-.

[page 082]
82 XVI. Tiṃsanipāta.
                    samantakhātāparikhāupetaṃ
                    evam pi me te idha guyhamantā. || Ja_XVI:242 ||

  Ja_XVI.8(=518).21: Ye guyhamantā avikiṇṇavācā
                    deḷhā sadatthesu narā dujivhā¹
                    ārā amittā vyavajanti tehi
                    āsīvisā vā-r-iva sattusaṃghā² ti dvīsu gāthāsu. || Ja_XVI:243 ||

     Bhaddasālan ti āpaṇādīhi³ sālādīhi sampannaṃ, samantakhātā-
parikhāupetan ti samantakhātāhi⁴ parikhāhi upetaṃ⁵. evampi me ti
evam pi mayhaṃ te purisā khāyanti katare ye idha guyhamantā, i. v. h.: yathā
āḷādvārakassa⁶ ayomayanagarassa manussānaṃ upabhogo⁷ paribhogo anto hoti
na abbhantarimā bahi nikkhamanti na bāhirā anto pavisanti aparāparaṃ sañ-
cāro⁸ Chijjati gūḷhamantā⁹ purisā evarūpā honti attano gūḷhaṃ¹⁰ attano anto
yeva jīrāpenti¹¹ na aññassa kathentīti, daḷhā sadatthesū 'ti attano atthesu
thirā, dujivhā ti Paṇḍarakaṃ¹² nāgaṃ ālapati, vyavajantīti paṭikkamanti,
āsīvisā vāriva sattusaṃghā¹³ ti ettha vā 'ti nipātamattaṃ, āsīvisā sattu-
saṃghārivā¹⁴ 'ti attho, yathā āsīvisato sattusaṃghā¹⁵ jīvitukāmā manussā ārā
paṭikkamanti evaṃ tehi guyhamantehi narehi¹⁶ ārā amittā paṭikkamanti¹⁷
upagantuṃ otāraṃ¹⁸ na labhantīti vuttaṃ hoti.
     Evaṃ supaṇṇena dhamme kathite Paṇḍarako:

  Ja_XVI.8(=518).22: Hitvā¹⁹ gharaṃ pabbajito acelo
                    naggo muṇḍo carati²⁰ ghāsahetu,
                    tamhī nu kho vivariṃ²¹ guyham atthaṃ²²,
                    atthā ca dhammā ca avāgat'; amhā²³. || Ja_XVI:244 ||

  Ja_XVI.8(=518).23: Kathaṃkaro cā hi²⁴ supaṇṇarāja²⁵
                    kiṃsīlo kena²⁶ vatena vattaṃ
                    samaṇo caraṃ hitvā mamāyitāni
                    kathaṃkaro saggam upeti ṭhānan ti āha. || Ja_XVI:245 ||

     Tattha ghāsahetū 'ti nissiriko kucchipūraṇatthāya khādaniyabhojaniyaṃ²⁷
pariyesanto carati, avāgatamhā²³ ti apagatā parihīn'; amhā, kathaṃkaro

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dujīvā.
2 Ck satthu-, Bd satta saṅkhā.
3 Bd apanādīhi sālāhi.
4 Bds samantā-.
5 Bds upagataṃ.
6 so Ck for āla-? Cs āvarakassa, Bds advār-.
7 Bds -ga.
8 Bd -caro.
9 Bd guyha-.
10 Bd guyhaṃ-
11 Ck Bd ji-.
12 Bds -ka.
13 Bd satta-, Bs santa-.
14 Ck -gharivā, Cs -ttusaghārivā corr. to -gharivā, Bd sattasaṅkhārivā,
Bs santasaṃghā-.
15 Bd sattasaṅkhā.
16 Bd nagarehi.
17 Bd atikkamanti.
18 Bd okāsaṃ.
19 Bd hitvāna.
20 Cks vicarati.
21 Cks vicariṃ.
22 Ck Bd guyhamattaṃ.
23 Bd apagatamhā.
24 Cs ca hi, Bds hoti.
25 Ck -jā.
26 so all three MSS. for keneva?
27 Bds -ye.

[page 083]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 83
cā¹ ti idaṃ nāgarājā naggassa samaṇābhāvaṃ² ñatvā samaṇapaṭipattiṃ puc-
chanto āha, tattha kiṃsīlo ti katarena ācārena samannāgato, kena vatenā
'ti katarena³ vatasamādānena vattanto, samano caran ti⁴ pabbajjāya⁵ sañca-
ranto⁶ taṇhāmamāyitāni⁷ hitvā kathaṃ samitapāpasamaṇo nāma hoti, saggan
ti kathaṃkaronto ca suṭṭhu aggaṃ devanagaraṃ samaṇo upetīti.
     Supaṇṇo āha:

  Ja_XVI.8(=518).24: Hiriyā titikkhāya damena khantiyā
                    akkodhano pesuṇiyaṃ pahāya
                    samaṇo caraṃ hitvā mamāyitāni
                    evaṃkaro saggam upeti ṭhānan ti. || Ja_XVI:246 ||

     Tattha hiriyā ti samma nāgarāja ajjhattabahiddhāsamuṭṭhānehi hirottap-
pehi titikkhāsaṃkhātāya adhivāsanakhantiyā indriyadamena ca upeto akujjhana-
sīlo pisuṇavācaṃ pahāya taṇhāmamāyitāni ca hitvā pabbajjāya caranto samaṇo
nāma hoti, evaṃkaro yeva ca etāni hiriādīni ca kusalāni karonto saggam
upeti ṭhānan ti.
     Imaṃ supaṇṇarājassa dhammakathaṃ sutvā Paṇḍarako
jīvitaṃ yācanto

  Ja_XVI.8(=518).25: Mātā va⁸ puttaṃ taruṇaṃ tanujjaṃ⁹
                    sampassa taṃ¹⁰ sabbagattaṃ phareti¹¹
                    evam pi me tvaṃ pātur ahu dijinda¹²
                    mātā va puttaṃ anukampamāno ti gātham āha. || Ja_XVI:247 ||

     Tass attho: yathā mātā tanujaṃ¹³ attano sarīrajātaṃ taruṇaputtaṃ sam-
passaṃ disvā taṃ¹⁴ ure nipajjāpetvā thanaṃ¹⁵ pāyentī puttasamphassena¹⁶
sabbaṃ attano¹⁷ gattaṃ phareti na pi¹⁸ mātā puttato bhāyati na putto
mātite evam pi me¹⁹ tvaṃ pātur ahu pātubhūto dijinda²⁰ dijarāja, tasmā²¹
mātā va puttaṃ mudukena hadayena anukampamāno maṃ passa jīvitam me dehīti:
     Ath'; assa supaṇṇo jīvitaṃ dadanto itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.8(=518).26: Hand'; ajja tvaṃ muñca vadhā dujivha²²
                    tayo hi puttā na hi añño atthi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vā.
2 Cks assamaṇā-.
3 Bd adds saha.
4 Cks caratīti.
5 Cks -jjā.
6 Bd caranto.
7 Bds tamhā.
8 Cks ca.
9 Bds tanujaṃ.
10 Bds -tā.
11 Cks parehi.
12 Cks dichinda.
13 Cks -jjaṃ.
14 Cs samphassaṃ disvā taṃ, Bd sabbassatā, Bs sampassa tā,
omitting disvā.
15 Bds thaññaṃ.
16 Ck Bd -sampassena.
17 Bd adds va.
18 Bd hi.
19 Bd omits me.
20 Cks dichinda, Bd dījindā ti.
21 Bds tasmiṃ.
22 Cks di-

[page 084]
84 XVI. Tiṃsanipāta.
                    antevāsī dinnako atrajo¹ ca,
                    rajassu, putt'; aññataro me ahosīti. || Ja_XVI:248 ||

     Tattha {muñcā} 'ti muñcaṃ², ayam eva vā pāṭho, dujivhā 'ti taṃ ālapati,
añño ti añño catuttho putto nāma n'; atthi, antevāsīti³ sippaṃ vā uggaṇ-
hanto⁴ pañhaṃ vā suṇanto santike vuttho⁵, dinnako ti ayaṃ te putto hotū
'ti parehi dinno, rajassū 'ti abhiramassu, aññataro sīti tūsu puttesu añña-
taro⁶ antevāsiputto me tvaṃ jāto ti dīpeti.
     Evañ ca pana vatvā ākāsā otaritvā taṃ bhūmiyaṃ
patiṭṭhāpesi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).27: Icc-eva⁷ vākyaṃ visajī⁸ supaṇṇo
                    bhumyā patiṭṭhāya dijo dujivhaṃ⁹:
                    mutt'; ajja tvaṃ sabbabhayātivatto
                    thalūdake bohi mayābhigutto. || Ja_XVI:249 ||

  Ja_XVI.8(=518).28: Ātaṃkinaṃ yathā¹⁰ kusalo bhisakko
                    pipāsitānaṃ [udaka] rahado va sīto¹¹
                    vesmaṃ yathā himasisiraṭṭitānaṃ¹²
                    evam pi te saraṇam ahaṃ bhavāmīti. || Ja_XVI:250 ||

     Tattha icceva vākyan ti iti evaṃ¹³ vacanaṃ vatvā taṃ nāgarājānaṃ
vissajjesi¹⁴, bhumyā ti so sayam pi bhūmiyaṃ patiṭṭhāya dijo taṃ dujivhaṃ
samassāsento mutto ajjā tvaṃ ito paṭṭhāya sabbabhayātivatto thale ca udake ca
mayā abhigutto rakkhito hohīti āha, ātaṃkinan ti gilānānaṃ, evaṃpi te ti
evaṃ ahaṃ tava saraṇaṃ bhavāmīti
     "Gaccha tvan" ti taṃ uyyojesi. So¹⁵ nāgabhavanaṃ pāvisi.
Itaro pi supaṇṇabhavanaṃ gantvā "mayā Paṇḍarako¹⁶ nāgo
sapathaṃ katvā saddahāpetvā vissajjito, kīdisaṃ¹⁷ nu kho mayi
tassa hadayaṃ, vimaṃsissāmi nan" ti nāgabhavanaṃ gantvā
supaṇṇavātaṃ akāsi. Taṃ disvā nāgo "supaṇṇarājā maṃ
gahetuṇi āgato bhavissatīti" maññamāno vyāmasahassamattaṃ
attabhāvaṃ māpetvā pāsāṇe ca vālukañ ca gilitvā bhāriko¹⁸

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -je.
2 Ck muñca, Cs muñcā.
3 Bds -vāsi dinnako atrajo cā ti.
4 Bd -hamāno.
5 Ck Bd vutto.
6 tīsu---ro wanting in Cks.
7 Ck iccesu, Cs iccesuva.
8 Ck visajiṃ, Cs visapiṃ, Bds vissajji.
9 Cks dijuvhaṃ.
10 so all three MSS. for va?
11 Cks sīno, Bd sito.
12 Cks -ṭṭhitānaṃ, Bd himasitaṭṭitānaṃ; read: himasisiraṭṭitānaṃ or
himasītaṭṭitānaṃ?
13 Bd etaṃ.
14 Bd vissajji vissajjesi.
15 Bd adds nāgarājā.
16 Bd -ka.
17 Cks -so, Bd kiṃdisaṃ.
18 Bd -to.

[page 085]
8. Paṇḍarajātaka (518.) 85
hutvā naṅguṭṭhaṃ heṭṭhā katvā bhogamatthake phaṇaṃ dhāra-
yamāno¹ nipajjitvā supaṇṇarājānaṃ ḍasitukāmo viya ahosi.
Taṃ disvā supaṇṇo itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.8(=518).29: Sandhiṃ katvā amittena aṇḍajena jalābuja² (= II 53|15)
                    vivariya dāṭhaṃ³ sayasi⁴, kuto taṃ bhayaṃ āgatan ti. || Ja_XVI:251 ||

     Taṃ sutvā nāgarājā tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).30: Saṃketh eva⁵ amittasmiṃ, mittasmim pi na vissase, (II 53|22)
                    abhayā bhayam uppannaṃ api mūlāni kantati. || Ja_XVI:252 ||

  Ja_XVI.8(=518).31: Kathan nu vissase tyamhi yenāsi kalaho kato,
                    niccayattena⁶ ṭhātabbaṃ, so disamhi⁷ na rajjati || Ja_XVI:253 ||

  Ja_XVI.8(=518).32: Vissāsaye na ca naṃ⁸ vissaseyya,
                    asaṃkito⁹ ca¹⁰ saṃkito¹¹ bhaveyya,
                    tathā tathā viññū parakkameyya
                    yathā yathā bhāvaṃ¹² paro na jaññā ti. || Ja_XVI:254 ||

     Tattha abhayā ti abhayaṭṭhānabhūtā¹³ mittamhā bhayam uppannaṃ jīvita-
saṃkhātāni mūlān eva kantati, tyamhīti tasmiṃ, yenāsīti yena saddhiṃ
kalaho kato ahosi, niccayattenā¹⁴ 'ti niccaṃ paṭiyattena¹⁵, so disamhi
na¹⁶ rajjatīti so¹⁷ niccayatto tiṭṭhati¹⁸, so attano sattūhi saddhiṃ vissāsa-
vasena na rajjati, tato tesaṃ yathākāmakaraṇiyo¹⁹ na hotīti attho, vissāsaye
ti paraṃ attani vissāsaya, taṃ pana sayaṃ na vissaseyya, parena asaṃkito attā
va²⁰ taṃ saṃkito bhaveyya, bhāvaṃ paro ti yathā yathā paṇḍito parakka-
mati tathā tathā tassa²¹ paro bhāvaṃ na jānāti. tasmā paṇḍitena viriyaṃ kat-
tabbam evā 'ti dīpeti.
     Iti te aññamaññaṃ sallapitvā samaggā sammodamānā
udho pi acelassa assamaṃ gamiṃsu.
     Tam atthaṃ pakāsento S.:

  Ja_XVI.8(=518).33: Te devavaṇṇī²² sukhumālarūpā
                    ubho samā²³ sujayo²⁴ puññagandhā²⁵

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ri-.
2 Bd -jā.
3 Bd -dādhi.
4 Ck sasayi, Cs ḍasasi.
5 Ck yaṃ-, Bd saketeva.
6 Bd yatthena.
7 Bd risappi, Bs risabbhi.
8 Ck na, Bd taṃ.
9 Cks ās-.
10 Cks omit ca.
11 Cks add ca.
12 Cks -va.
13 Cks -nambhūtā, Bd abhatthānabhūtā.
14 Bd yatthenā.
15 niccapatiyatthena.
16 Bd so risabbhi ni.
17 Bd yo.
18 Bd niccayatthena abhitiṭhati.
19 Bd -kāmaṃ-.
20 Ck atthāva, Bds attanā ca.
21 Cks ssa.
22 Ck -i, Bd -ā.
23 Cks omit samā.
24 so Cks; Bd -yā.
25 Bd paññākhandhā.

[page 086]
86 XVI. Tiṃsanipāta.
                    apāgamuṃ kārambiyaṃ¹ acelaṃ
                    missībhūtā assavāhā va² nāgā ti āha. || Ja_XVI:255 ||

     Tattha samā ti samānarūpā sadisasaṇṭhānā hutvā, sujayo³ ti sucayo⁴
parisuddhā⁵ ayam eva vā pāṭho, puññagandhā⁶ ti katakusalatāya puñña-
gandhaṃ vissajjentā viya⁷, missībhūtā ti hatthena hatthaṃ gahetvā kāya-
missībhāvaṃ upagatā, assavāhā va⁸ nāgā ti dhurayuttakā⁹ rathavāhā¹⁰ dve
assā viya purisanāgā¹¹ tassa assamaṃ agamaṃsu, gantvā pana supaṇṇarājā
cintesi: ayaṃ nāgarājā acelassa jīvitaṃ na dassati, etaṃ¹² dussīlaṃ na van-
dissāmīti so bahi ṭhatvā nāgarājānam eva tassa santikaṃ pesesi.
     Taṃ sandhāya S. itaraṃ gātham āha;

  Ja_XVI.8(=518).34: Tato have Paṇḍarako acelaṃ
                    sayam [evaṃ] upāgamma¹³ idaṃ avoca:
                    mutt'; ajj'; ahaṃ sabbabhayātivatto,
                    na ha¹⁴ nūna tuyhaṃ manaso piy'; amhā ti. || Ja_XVI:256 ||

     Tattha piyamhā ti dussīlanaggabhoggamusāvādi nūna mayaṃ tava manaso
na-ppiyā ahumhā ti taṃ paribhāsi.
     Tato acelo itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.8(=518).35: Piyo hi¹⁵ me āsi supaṇṇarājā
                    asaṃsayaṃ Paṇḍarakena saccaṃ,
                    so rāgaratto¹⁶ va akāsim etaṃ¹⁷
                    pāpaṃ kammaṃ sampajāno na mohā ti. || Ja_XVI:257 ||

     Tattha Paṇḍarakenā 'ti tayā Paṇḍarakena so¹⁸ mama piyataro ahosi
saccam etaṃ, so ti so ahaṃ tasmiṃ supaṇṇe¹⁹ rāgena ratto hutvā etaṃ²⁰
pāpakammaṃ jānanto va akāsiṃ na mohena ajānanto ti.
     Taṃ sutvā nāgarājā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).36: Na me piyaṃ appiyaṃ vāpi hoti
                    sampassato lokam imaṃ parañ ca, (IV 127|17)
                    susaññatānaṃ hi viyañjanena²¹
                    asaññato lokam imaṃ carāsi. || Ja_XVI:258 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs kasambi-, Bd karampi, Bs karapi-.
2 Ck ca.
3 Bd -yā.
4 Cks suṃcayo, Bd sujayā.
5 Cks -o.
6 Bd -khandhā.
7 Bd puññakhandhā viya, Ck -vi.
8 Cks ca.
9 Bd dhure-.
10 Cks -ha.
11 Cks -sā-.
12 Cks evaṃ.
13 Bd sayamevupāgamaṃ.
14 Bd hi.
15 Cks omit hi.
16 Bd so na rāgatto.
17 Bd etaṃ in the place of metaṃ.
18 Bd nāgā in the place of so.
19 Bd -ena.
20 Bd adds pi.
21 Cks piyaṃjanena, Bd vibyañj-.

[page 087]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 87

  Ja_XVI.8(=518).37: Ariyāvakāso si anariyo cāsi
                    asaññato saññatasannikāso,
                    kaṇhābhijātiko¹ si anariyarūpo,
                    pāpaṃ bahuṃ duccaritaṃ acārīti. || Ja_XVI:259 ||

     Tattha na me ti ambho dussīlanaggamusāvādi pabbajitassa hi imañ ca
parañ ca lokaṃ² sampassato piyaṃ vā me appiyaṃ vāpi me ti na hoti, tvaṃ
pana susaññatānaṃ sīlavantānaṃ vyañjanena pabbajitaliṅgena asaññato hutvā
imaṃ lokaṃ vañcento carasi, ariyāvakāso sīti ariyapatirūpako³ asaññato
ti kāyādīhi asaññato si, kaṇhābhijātiko⁴ ti kālakasabhāvo, anariyarūpo
ti ahirikasabhāvo, acārīti akāsi.
     Iti naṃ⁵ garahitvā idāni abhisapanto imaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.8(=518).38: Aduṭṭhassa tuvaṃ⁶ dūbhi⁷ dūbhī⁸ ca pisuṇo c'; asi⁹,
                    etena saccavajjena muddhā [te] phalatu sattadhā ti. || Ja_XVI:260 ||

     Tass'; attho: ambho dūbhi¹⁰ tvaṃ aduṭṭhassa mittassa dūbhī¹⁰ ca pisuṇo
cāsi, etena saccena muddhā te sattadhā phalatū 'ti.
     Iti nāgarājassa passantass'; eva¹¹ acelassa sīsaṃ sattadhā
phali, nisinnaṭṭhāne yev'; assa bhūmi vivaraṃ adāsi. So
paṭhaviṃ¹² pavisitvā Avīcimhi nibbatti, nāgarājasupaṇṇarājāno
pi attano bhavanam eva agamaṃsu¹³.
     S. tassa paṭhaviṃ paviṭṭhabhāvam pakāsento osānag. ā.:

  Ja_XVI.8(=518).39: Tasmā hi mittānaṃ na dubbhitabbaṃ.
                    mittaddubhā¹⁴ pāpiyo¹⁵ n'; atthi añño,
                    āsittasatto¹⁶ nihato pathavyā,
                    {Indassa} vākyena hi {Saṃvaro} hato ti. || Ja_XVI:261 ||

     Tattha tasmā ti yasmā mittadūbhikammassa¹⁷ pharuso vipāko tasmā,
āsittasatto¹⁶ ti āsittavisena satto¹⁸, indassā 'ti nāgindassa vākyena
saṃvaro ti¹⁹ saṃvare ṭhito 'smīti paṭiññāya evaṃ²⁰ paññāto²¹ ājīviko hato.

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for -jacco?
2 Cks loka.
3 Bd paṭirūpako si.
4 Cks -yo.
5 Bd taṃ.
6 Cks tvaṃ.
7 Bd dubbhi, Cks omit dūbhi.
8 Bds dubbhi, Ck dūbhi, Cs dubhaṃ omitting ca.
9 Bs cāsi.
10 Cks -i, Bd dubbhi.
11 Bd sampas-.
12 Cs -viyaṃ.
13 Bd āgamiṃsu.
14 Bd mittadubbhā.
15 Cks -ko.
16 Bd -patto.
17 Bd -dubbhi-.
18 Bd patto.
19 Bd adds ahaṃ.
20 Cs eva.
21 Bd saññāto.

[page 088]
88 XVI. Tiṃsanipāta.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto musā-
vādaṃ katvā paṭhaviṃ paviṭṭho" ti vatvā j. s.: "Tadā acelo Devadatto
ahosi, nāgarājā Sāriputto. supaṇṇarājā¹ aham evā" 'ti. Paṇḍara-
jātakaṃ².

                      9. Sambulajātaka.
     Kā vedhamānā ti. Idaṃ S. J. v. Mallikaṃ deviṃ ā, k.
Vatthuṃ Kummāsapiṇḍajātake vitthāritam eva. Sā pana T-assa
tiṇṇaṃ kummāsapiṇḍakānaṃ³ dānānubhāvena taṃ divasaṃ ñeva rañño
aggamahesibhāvaṃ patvā pubbuṭṭhāyikādīhi⁴ pañcahi kalyāṇadhammehi
samannāgatā ñāṇasampannā Buddhūpaṭṭhāyikā paṭidevatā ahosi, tassā
patidevatābhāvo sakalanagare pākaṭo ahosi. Ath'; ekadivasaṃ dh.
k. s.: "āvuso Mallikā devī kira vattasampannā patidevatā" ti. s.
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave e. k. s." ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esā patidevatā
yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Brahmadattassa rañño Sotthiseno nāma putto
ahosi, taṃ⁵ rājā vayappattaṃ uparajje patiṭṭhāpesi, Sambulā
nāma aggamahesī ahosi uttamarūpadharā sarīrappabhāsam-
pannā, nivāte jalamānā⁶ dīpasikhā viya khāyati. Aparabhāge
Sotthisenassa sarīre kuṭṭhaṃ⁷ uppajji, vejjā tikicchituṃ nā-
sakkhiṃsu. So bhijjamāne kuṭṭhe paṭikkūlo hutvā vippaṭi-
sāraṃ⁸ patvā "ko me rajjen'; attho, araññe anāthamaraṇaṃ
marissāmīti" rañño ārocāpetvā itthāgāraṃ⁹ chaḍḍetvā nik-
khami. Sambulā bahūhi upāyehi nivattiyamānāpi anivattitvā
"ahaṃ taṃ sāmi¹⁰ araññe paṭijaggissāmīti" vatvā saddhiṃ
yeva nikkhami. So araññaṃ pavisitvā sulabhaphalāphale¹¹
{chāyūdakasampanne}¹² padese paṇṇasālaṃ katvā vāsaṃ kappesi.
Rājadhītā taṃ paṭijaggi, kathaṃ: sā hi pāto uṭṭhāya assama-
padaṃ sammajjitvā pānīyaṃ¹³ paribhojanīyaṃ¹⁴ upaṭṭhāpetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇṇo-
2 Bd paṇḍaranāgarājajā-.
3 Bds -piṇḍi-.
4 Bd pubbuṭhāyikādihi, Ck pubbuṭṭhakā-, Cs pubbuṭṭhukāyikā-.
5 Cks omit taṃ.
6 Ck jalamā, Cs jalamanā.
7 Bd kuṭhi.
8 Ck -ri, Cs -rī.
9 Cks iṭṭhā-.
10 Bd sāmikaṃ.
11 Bd sulabhamūlapha-.
12 Bd chāyo-.
13 Bd pāniya, Ck pāniyaṃ.
14 Ck Bd -niyaṃ.

[page 089]
9. Sambulajātaka. (519.) 89
dantakatthañ ca mukhadhovanañ ca upanāmetvā mukhe dhote
nānāosadhāni piṃsitvā tassa vaṇe¹ makkhetvā madhurāni
phalāphalāni khādāpetvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthesu dhotesu
"appamatto hohi devā" 'ti vatvā vanditvā² pacchikhanittiaṃ-
kuse³ ādāya phalāphalatthāya araññaṃ pavisitvā phalāphalāni
āharitvā ekamante ṭhapetvā ghaṭena udakaṃ āharitvā nānā-
cuṇṇehi ca mattikāhi ca Sotthisenaṃ nahāpetvā puna madhura-
phalāphalāni⁴ upanāmetvā⁵ paribhogāvasāne vāsitapānīyaṃ
upanāmetvā⁶ sayaṃ phalāphalāni paribhuñjitvā padaratthara-
kaṃ⁷ saṃvidahitvā tasmiṃ tattha nipanne tassa pāde dhovitvā
sīsaparikammapiṭṭhiparikammapādaparikammāni katvā sayana-
passaṃ upagantvā nipajji⁸, eten'; upāyena sāmikaṃ paṭijaggi.
Sā ekadivasaṃ araññā⁹ phalāphalāni¹⁰ āharantī¹¹ ekaṃ giri-
kandaraṃ disvā sīsato pacchiṃ otāretvā kandaratīre ṭhatvā¹²
"nahāyissāmīti" otaritvā haliddāya sarīraṃ ubbaṭṭetvā¹³ na-
hātvā¹⁴ sudhotasarīrā uttaritvā vākacīraṃ nivāsetvā kandara-
tīre aṭṭhāsi. Ath'; assā sarīrappabhāya vanaṃ ekobhāsaṃ
ahosi. Tasmiṃ khaṇe eko dānavo gocaratthāya caranto taṃ¹⁵
disvā paṭibaddhacitto hutvā gāthadvayam āha:

  Ja_XVI.9(=519).1: Kā vedhamānā girikandarāyaṃ
                    ekā tuvaṃ¹⁶ tiṭṭhasi saññatūru¹⁷,
                    puṭṭhāsi me pāṇipameyyamajjhe,
                    akkhāhi me nāmañ ca bandhave ca. || Ja_XVI:270 ||

  Ja_XVI.9(=519).2: Obhāsayaṃ vanaṃ rammaṃ sīhavyagghanisevitaṃ
                    kā vā tvam asi kalyāṇi, kassa vā tvaṃ sumajjhime,
                    abhivādemi taṃ bhadde, dānav'; āhaṃ, nam'; atthu te ti. || Ja_XVI:271 ||

     Tattha¹⁸ vedhamānā ti nahātamattatāya¹⁹ sītabhāvena kampamāna,
aññatūrū²⁰ 'ti sampiṇḍitūru²¹ uttamaūrulakkhaṇe²², pāṇipameyya-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vaṇṇo, Bd vaṇe?
2 Cs adds saṃkappesi.
3 Bd -kusake.
4 Bd omits phalā.
5 Bd -meti.
6 Bd upanetvā.
7 Bd padarasandharaṃ.
8 Bd -iti.
9 Ck -a, Bd -e.
10 Bd -laṃ.
11 all three MSS. -i.
12 Bd thapetvā.
13 Bd uppaṭṭetvā.
14 Cs nahatvā, Bd nhāyitvā.
15 Cks tā.
16 Cks ekaṃ tvaṃ.
17 Ck -turu, Cs Bd -turū.
18 Bd adds kā.
19 Bd nhāna-.
20 all three MSS. turū.
21 Cks -turu, Bd -turū.
22 Ck Bd -uru-.

[page 090]
90 XVI. Tiṃsanipāta.
majjhe ti hatthena minitabbamajjhe¹, kā vā tvan ti kā vā tvaṃ, abhi-
vādemīti vandāmi, dānavāhan ti ahaṃ eko dānavo, ayaṃ namakkāro tava
atthu, añjalin te paggaṇhāmīti² avaca.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.9(=519).3: Yo putto Kāsirājassa Sotthiseno ti taṃ vidū
                    tassāhaṃ Sambulā bhariyā, evaṃ jānāhi dānava,
                    [abhivādemi taṃ bhante, Sambulāhaṃ, nam'; atthu te ti]. || Ja_XVI:272 ||

  Ja_XVI.9(=519).4: Vedehaputto bhaddan te vane vasati āturo,
                    tam ahaṃ rogasammattaṃ³ ekā ekaṃ upaṭṭh'; ahaṃ. || Ja_XVI:273 ||

  Ja_XVI.9(=519).5: Ahañ ca⁴ vanam uñchāya⁵ madhumaṃsaṃ migābilaṃ.
                    yadā harāmi taṃ bhakkho, tassa nūn'; ajja nādhatīti⁶. || Ja_XVI:274 ||

     Tattha Vedeha putto ti Vedeharājadhītāya putto, rogasammattan⁷
ti rogapīḷitaṃ, upaṭṭhahan ti upaṭṭhāmi patijaggāmi, upaṭṭhitā⁸ ti pi pāṭho,
vanamuñchāyā⁹ 'ti vanaṃ uñchitvā¹⁰ cariyaṃ caritvā, madhumaṃsan ti
nimmakkhi kamadhuñ ca migābilamaṃsañ ca sīhavyagghamigehi khāditamaṃsato
atirittaṃ¹¹ koṭṭhāsaṃ, taṃ bhakkho ti yaṃ¹² āharāmi¹³ taṃ¹⁴ bhakkho vā,
so mama sāmiko, tassa nūnajjā 'ti tassa maññe ajja ahāraṃ alabhamānassa
sarīraṃ ātape¹⁵ pakkhittapadumaṃ viya nādhati¹⁶ upatappati milāyati¹⁷.
     Tatoparaṃ dānavassa ca tassā ca vacanapaṭivacana-
gāthā honti:

  Ja_XVI.9(=519).6: Kiṃ vane rājaputtena āturena karissasi
                    Sambule pariciṇṇena, ahaṃ bhattā bhavāmi te. || Ja_XVI:275 ||

  Ja_XVI.9(=519).7: Sokaṭṭāya¹⁸ durattāya¹⁹ kiṃ rūpaṃ vijjate mama,
                    aññaṃ pariyesa bhaddan te abhirūpataraṃ mayā. || Ja_XVI:276 ||

  Ja_XVI.9(=519).8: Ehi maṃgirim āruyha, bhariyā mayhaṃ catussatā²⁰,
                    tāsaṃ tvaṃ pavarā hohi²¹ sabbakāmasamiddhinī. || Ja_XVI:277 ||

  Ja_XVI.9(=519).9: Nanu hāṭakavaṇṇābhe²² yaṃ kiñci manas'; icchasi
                    sabban taṃ pacuraṃ mayhaṃ, ramasv-ajja²² mayā saha. || Ja_XVI:278 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd namitabba-.
2 Cks pagaṇh-.
3 Bd sampattaṃ?
4 Cks addhāma in the place of ahanca.
5 Cks uñjāya, Bd uñcāya.
6 Cks nāvatīti.
7 Bd -pattan.
8 Ck uṭṭhitā, Bd upaṭhihā.
9 Ck uñjāyā, Bd uñcāyā.
10 Bd uñchā.
11 Bd -a.
12 Bd adds ahaṃ.
13 Bd -miti.
14 Ck omits taṃ.
15 Bd ātappe.
16 Cks nāva-, Bd nādhatīti.
17 Bd adds āha.
18 Cks sokaṭṭhāya.
19 Ck duratthāya.
20 Ck matussatā, Cs caṭussatā?
21 Bd hoti.
22 Bd tārakāvaṇṇabhe, Bs bāritavaṇṇābhe.
23 Ck ramasajja? Cs ramassajja, Bd rammasvajja.

[page 091]
9. Sambulajātaka. (519.) 91

  Ja_XVI.9(=519).10: No ce tuvaṃ¹ maheseyyaṃ Sambule² kārayissasi
                    alaṃ tvaṃ³ pātarāsāya maññe bhakkhā bhavissasi. || Ja_XVI:279 ||

  Ja_XVI.9(=519).11: Tañ ca sattajaṭo luddo kaḷāro purisādako
                    vane nāthaṃ⁴ apassantiṃ⁵ Sambulaṃ aggahī bhuje. || Ja_XVI:280 ||

  Ja_XVI.9(=519).12: Adhipannā⁶ pisācena luddenāmisacakkhunā
                    sā ca sattuvasam pattā⁷ patim evānusocati. || Ja_XVI:281 ||

  Ja_XVI.9(=519).13: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ yaṃ maṃ khādeyya rakkhaso
                    yañ ce⁸ me ayyaputtassa mano hessati aññathā. || Ja_XVI:282 ||

  Ja_XVI.9(=519).14: Na santi devā, pavasanti nūna, (II 123|15)
                    na ha⁹ nūna santi idha lokapālā,
                    sahasā karontānaṃ asaññatānaṃ
                    na ha⁹ nūna santi paṭisedhitāro¹⁰ ti. || Ja_XVI:283 ||

     Tattha pariciṇṇenā 'ti tena āturena pariciṇṇena kiṃ karissasi, so-
kaṭṭāyā 'ti sokāturāya¹¹, sokaṭṭhāyā ti pi pāṭho soke ṭhitāyā 'ti attho, du-
rattāyā¹² 'ti duggatakapaṇabhāvappattāya¹³ attabhāvāyā¹⁴, ehi man ti mā
tvaṃ duratt'; amhīti¹⁵ cintayi¹⁶, etaṃ mama girimhi dibbavimānaṃ ehi. imaṃ
giriṃ abhiruyha, catussatā ti tasmiṃ me¹⁷ vimāne aparāpi catussatā bhari-
yāyo atthi, sabbantan ti yaṃ kiñci upabhogaparibhogāya¹⁸ vatthābharaṇādi-
kaṃ¹⁹ icchasi sabban taṃ nanu mayhaṃ pacuraṃ bahuṃ sulabhaṃ, tasmā
kapaṇ'; amhīti mā cintayi, ehi mayā saha ramassū 'ti vadati, maheseyyan ti
bhadde Sambule no ce me tvaṃ mahesibhāvaṃ kāressasi pariyatta tvaṃ mama
pātarāsāya, tena taṃ balakkārena vimānaṃ nessāmi, tatra maṃ asaṃgaṇhantī
mama sve pāto va bhakkhā²⁰ bhavissasīti, taṃ cā 'ti evaṃ vatvā so sattahi
jāṭāhi²¹ samannāgato²² dāruṇo nikkhantadanto tasmiṃ vane kiñci²³ attano
nāthaṃ apassantiṃ Sambulaṃ bhuje aggahesi, adhipannā²⁴ ti ajjhotthaṭā²⁵,
āmisacakkhunā ti kilesalolena, patimevā 'ti attano acintetvā patim eva
anusocati, mano hessatīti maṃ cirāyantiṃ viditvā aññathā cittaṃ bhavissati²⁶,
na santi devā ti idaṃ sā dānavena bhuje gahitā devatujjhāpanaṃ²⁷ karontī
āha, lokapālā ti evarūpānaṃ sīlavantīnaṃ patidevatānaṃ pālakā lokapālā
nūna idhaloke na santīti paridevati.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 Bd -lā.
3 Cks taṃ.
4 Cks -a.
5 Bd -i
6 Cks -aṃ.
7 Ck pannā, Bd satthā.
8 Cs Bd ca.
9 Cs Bd -ca.
10 Ck paṭime-, Cs paṭice-.
11 sokaṭṭāyā---turāya wanting in Cks.
12 Ck duratthāyā.
13 Cks -ppatta.
14 Ck -vā.
15 Bd durattimhīti.
16 Cks cittayi.
17 Bd omits me.
18 Bd -gaṃ.
19 Bd --kiṃ,
20 Cks -o.
21 Bd etāhi.
22 Bd adds luddako.
23 so all three MSS.
24 Bd -pattā.
25 Ck ajjhetthaṭā, Cs ajjhotthathā, Bd ajhottaṭā.
26 Bd -tīti.
27 Bd -kujjhā-.

[page 092]
92 XVI. iṃsanipāta.
     Ath'; assā sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampi, Paṇḍu-
kambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjanto taṃ
kāraṇaṃ ñatvā vajiraṃ ādāya vegenāgantvā dānavassa mat-
thake ṭhatvā itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.9(=519).15: Itthīnam esā pavarā yasassinī
                    santā samā aggi-r-iv'¹ uggatejā,
                    tañ ce² tuvaṃ³ rakkhasādesi kaññaṃ
                    muddhā va⁴ hi sattadhā te phaleyya,
                    mā tvaṃ jahī⁵ muñca patibbatā yā 'ti. || Ja_XVI:284 ||

     Tattha santā ti upasantā atha vā paṇḍitā ñāṇasampannā, samā ti kā-
yavisamādirahitā⁶, adesīti khādasi⁷, phaleyyā 'ti iminā⁸ Indavajirena pa-
haṭaṃ bhijjetha, mā tvaṃ jahīti⁹ tvaṃ imaṃ patibbataṃ mā vāraya.
     Taṃ sutvā dānavo Sambulaṃ vissajjesi. Sakko puna pi
"so esa¹⁰ evarūpaṃ kareyyā" 'ti cintetvā dānavaṃ devasaṃ-
khalikāya bandhitvā puna anāgamanāya tatiye pabbatantare
vissajjesi, rājadhītaraṃ appamādena ovaditvā sakaṭṭhānam eva
gato. Rājādhītāpi atthamite¹¹ suriye candālokena assamaṃ
pāpuṇi.
     T. a. p. S. aṭṭha gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.9(=519).16: Sā ca assamam āgañchi pamuttā purisādakā
                    nīḷaṃ¹³ phalinasakuṇīva¹¹ gatasiṃgaṃ¹⁵ va ālayaṃ. || Ja_XVI:285 ||

  Ja_XVI.9(=519).17: Sā tattha paridevesi¹⁶ rājaputtī yasassinī
                    Sambulā utumattakkhā vane nāthaṃ apassantī: || Ja_XVI:286 ||

  Ja_XVI.9(=519).18: Samaṇe brāhmaṇe vande sampannacaraṇe ise.
                    rājaputtaṃ apassantī tumhaṃ hi saraṇaṃ gatā. || Ja_XVI:287 ||

  Ja_XVI.9(=519).19: Vande sīhe ca vyagghe ca ye ca aññe¹⁷ vane migā
                    rājaputtaṃ etc. || Ja_XVI:288 ||

  Ja_XVI.9(=519).20: Tiṇalatāni¹⁸ osadhyo¹⁶ pabbatāni vanāni ca etc. || Ja_XVI:289 ||

  Ja_XVI.9(=519).21: Vande indīvarīsāmaṃ²⁰ rattiṃ nakkhattamāliniṃ²¹ etc. || Ja_XVI:290 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck aggi pi.
2 Ck tace, Bd bhance.
3 Cks tvaṃ.
4 Bd ca.
5 Cks -i, Bd dihi.
6 Bd -divira-.
7 Cks -ti.
8 Bd adds me.
9 Bd dahiti.
10 Bd omits so esa.
11 Bd atthaṅga-
12 Bd āgacchi.
13 Bd ninnaṃ.
14 Ck palinasakuṇīva, Cs palīnasakaṇīva, Bd paḷinaṃ sakuṇi ca.
15 so Cs; Bd gavāsiṅga, Ck gatasiṃhaṃ.
16 Ck Bd -vasi.
17 Cks canne.
18 Bd -tā ca.
19 Ck osaddhye, Cs -ddhyo, Bd osabyo.
20 Ck indavaraṃ-, Cs indisaraṃ-, Bd indipari.
21 Bd nikkhitta-.

[page 093]
9 Sambulajātaka (519.) 93

  Ja_XVI.9(=519).22: Vande Bhāgīrathiṃ gaṅgaṃ¹ savantīnaṃ paṭiggahaṃ etc. || Ja_XVI:291 ||

  Ja_XVI.9(=519).23: Vande ahaṃ² [pabbata]-rājaseṭṭhaṃ
                    Himavantaṃ siluccayaṃ etc, || Ja_XVI:292 ||

     Tattha nīḷaṃ³ phalinasakuṇīvā⁴ 'ti yathā sakuṇikā mukhatuṇḍa-
kena gocaraṃ gahetvā kenaci upaddavena sakuṇapotakānaṃ phalinattā⁵
phalinasakuṇī⁶ nīḷaṃ⁷ āgaccheyya yathā vā gatasiṃgan ti⁸ nikkhanta-
vacchakaṃ ālayaṃ suññaṃ⁹ vacchakasālaṃ vacchagiddhinī dhenu āgaccheyya
evaṃ suññaṃ assamaṃ |āgañchīti¹⁰ attho, tadā hi Sotthiseno Sambulāya
cirāyamānāya itthiyo nāma lolā paccāmittam pi me gahetvā āgaccheyyā 'ti
parisaṃkanto paṇṇasālato nikkhamitvā gacchantaraṃ pavisitvā nisīdi, tena
vuttaṃ utumattakkhā ti sokavegasaṃjātena¹¹ uṇhautunā¹² mattalocanā¹³,
apassantīti tasmiṃ vane nāthaṃ attano patiṭṭhaṃ apassantī ito c'; ito ca
sandhāvamānā paridevati, tattha samaṇe brāhmaṇe ti samitapāpabāhitapāpa-
samaṇabrāhmaṇena¹⁴ saha sīlānaṃ¹⁵ aṭṭhannaṃ samāpattinaṃ vasena¹⁶ sam-
pannacaraṇe ise vande ti, evaṃ vatvā rājaputtaṃ apassantī tumhākaṃ sara-
ṇaṃ gat'; amhi, sace me sāmikassa nisinnaṭṭhānaṃ jānātha ācikkhathā 'ti pari-
devesīti attho, sesagāthāsu pi es'; eva nayo, tiṇalatāni osadhyo¹⁷ ti anto-
pheggubāhisāratiṇāni ca latāni ca¹⁸ antosāraosadhiyo ca, imaṃ gāthaṃ tiṇādisu
nibbattadevatā¹⁹ sandhāyāha, indīvarīsāman ti indīvarīpupphasamānavaṇṇaṃ,
tumhaṃhīti ratiṃ sandhāya tam pi aham pīti²⁰ āha, Bhāgīrathin²¹ ti
evaṃpariyāyanāmikaṃ gañhaṃ, savantīnan ti aññāsaṃ²² bahunnaṃ nadīnaṃ
paṭiggāhikagaṅgāya nibbattadevataṃ²³ sandhāy'; evam āha, Himavante pi es'
eva nayo.
     Taṃ evaṃ {paridevamānaṃ} disvā Sotthiseno cintesi: "ayaṃ
ativiya paridevati, na kho pan'; assā bhāvaṃ jānāmi, sace mayi
sinehena etaṃ²⁴ karoti hadayam pi ‘ssā phaleyya, parigaṇhis-
sāmi tāva nan" ti gantvā paṇṇasāladvāre nisīdi. Sāpi pari-
devamānā paṇṇasāladvāraṃ gantvā uassa pāde vanditvā
"kuhiṃ gato si devā" 'ti āha. Atha naṃ 'so "bhadde tvaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck bhāgirasigaṃgā, Cs bhāgīrasīgaṃgā, Bd bhagirasiṅgaga.
2 Cks haṃ; read vande 'ham pabbataseṭṭhaṃ?
3 Ck līnaṃ, Cs ḷinaṃ? Bd niḍḍam.
4 Ck pāliṃna-, Bd paḷinna-.
5 Ck phaḷīnatthā, Cs phaḷīnattā, Bd paḷinattā?
6 Cks phaḷīnasakunaṃ, Bd paḷinasakuṇi, Cks add va gatasiṃgaṃ vā.
7 Bd ṇiḍḍaṃ.
8 so Cks; Bd yathā gavāsiṅgavanti.
9 Cks -ā.
10 Bd āgacchati.
11 Bd -vegenasañjatena.
12 Bd uṇhena-.
13 Bd maṇha- or maṇḍa-.
14 Bd -pāpe samaṇe brahmaṇe damnnacaraṇati.
15 Bd sīlena.
16 Bd adds ca.
17 Cks -ddhyo, Bd asabyo.
18 so Bd; Cks antepheggumhi sāratiṇāni.
19 Bd -ttā.
20 Cs tampi ahamabhīti, Bd tamhi amhiti.
21 Ck bhāgirasan, Cs bhāgīrasan, Bd bhagīrasan.
22 Cks aṃñesaṃ.
23 Bd -hitaṃ gaṅgāya nibbattaṃ-.
24 Ck ekaṃ, Bd evaṃ.

[page 094]
94 XVI. Tiṃsanipāta.
aññesu divasesu na imāya velāya āgacchasi, ajja atisāyaṃ
āgatāsīti" pucchanto gātham āha:

  Ja_XVI.9(=519).24: Atisāyaṃ vatāgañchi¹ rājaputti yasassini,
                    kena nu jja² samāgañchi¹, ko te piyataro mayā ti³. || Ja_XVI:293 ||

     Atha naṃ sā "ahaṃ⁴ ayyaputta phalāphalāni ādāya
āgacchantī⁵ ekaṃ dānavaṃ passiṃ, so mayi paṭibaddhacitto
hutvā maṃ hatthe gaṇhitvā ‘sace me vacanaṃ na karosi
khādissāmi tan'; ti āha, ahaṃ tāya velāya taṃ ñeva anusocantī⁶
evam paridevin" ti vatvā

  Ja_XVI.9(=519).25: Idaṃ kho 'haṃ tadāvocaṃ gahitā tena sattunā,
                    na me⁷ idaṃ tathā dukkhaṃ yaṃ maṃ khadeyya rakkhaso
                    yañ ce⁸ me ayyaputtassa mano hessati aññathā ti g. ā. || Ja_XVI:294 ||

     Ath'; assa sesam pi pavattiṃ ārocentī "tena panāhaṃ
deva dānavena gahitā attānaṃ vissajjāpetuṃ asakkontī deva-
tujjhāpanakammaṃ⁹ akāsiṃ, atha Sakko vajirahattho āgantvā
ākāse ṭhito dānavaṃ santajjetvā maṃ vissajjāpetvā taṃ¹⁰ deva-
saṃkhalikāya bandhitvā¹¹ tatiye pabbatantare khipitvā pak-
kāmi, ev'; āhaṃ Sakkaṃ nissāya jīvitaṃ labhin" ti āha. Taṃ
sutvā Sotthiseno "bhadde hotu, mātugāmassa antare saccaṃ
nāma dullabhaṃ, Himavante¹² bahū¹³ vanacarakatāpasavijjā-
dharādayo vasanti¹⁴, ko tuyhaṃ saddahissatīti" vatvā gā-
tham āha:

  Ja_XVI.9(=519).26: Corīnaṃ¹⁵ bahubuddhīnaṃ¹⁶ yāsu saccaṃ sudullabhaṃ
                    thīnaṃ bhāvo durājāno macchassevodake gatan ti. || Ja_XVI:295 ||

     Sā tassa vacanaṃ sutvā "ayyaputta¹⁷ ahaṃ taṃ¹⁸ asadda-
hantaṃ mama saccabalen'; eva¹⁹ tikicchissāmīti" udakalasaṃ
pūretvā saccakiriyaṃ katvā tassa sīse udakaṃ āsiñcantī

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -gacchi.
2 Cks nūnajja.
3 Cks omit ti.
4 Bd āha.
5 Cks -i, Bd gacchanti, Bd āgacchantiṃ.
6 all three MSS. -i.
7 Cks ime.
8 Bd ca.
9 Ck tujjāna-, Cs tujjhāna-, Bd devakujjhāpana.
10 Cks ta.
11 Bds add taṃ.
12 Bd adds hi.
13 Ck Bd -u.
14 Bd santi.
15 Ck Bd -inaṃ.
16 Ck -inaṃ, Bd -vuddhinaṃ.
17 Cks -aṃ.
18 Cks maṃ.
19 Bd saccaṃ phaleneva.

[page 095]
9. Sambulajātaka. (519.) 95

  Ja_XVI.9(=519).27: Tathā maṃ saccaṃ pāletu pālayissati ce mamaṃ
                    yathāhaṃ nābhijānāmi aññaṃ piyataraṃ tayā¹,
                    etena saccavajjena vyādhi te vūpasammatū 'ti g. ā. || Ja_XVI:296 ||

     Tattha tathāsaddo ce maman ti iminā saddhiṃ yojetabbo, i. v. h: yathā-
haṃ vadāmi tathā mama saccaṃ, atha maṃ idāni pi pāletu āyatim pi pālessati,
idāni me vacanaṃ suṇa²: yathāhaṃ nābhijānāmīti³, potthakesu pana tathā
maṃ saccaṃ pāletīti likhitaṃ taṃ⁴ Aṭṭhakathāyan n'; atthi
     Evaṃ tāya saccakiriyaṃ katvā udake āsittamatte yeva
Sotthisenassa kuṭṭhaṃ ambiladhotaṃ viya tambamalaṃ tāvad
eva apagañchi⁵. Te katipāhaṃ tattha vasitvā araññato⁶ nik-
khamma Bārāṇasiṃ patvā uyyānaṃ pavisiṃsu. Rājā tesaṃ
āgatabhāvaṃ ñatvā uyyānaṃ gantvā tatth'; eva Sotthisenassa
chattaṃ ussāpetvā Sambulaṃ aggamahesiṭṭhāne abhisiñcāpetvā
nagaraṃ pavesetvā sayaṃ isipabbajjaṃ pabbajitvā uyyāne
vāsaṃ kappesi, rājanivesane yeva nibaddhaṃ bhuñji. Sotthi-
seno pi Sambulāya aggamahesiṭṭhānamattaṃ⁷ eva adāsi, na
pana⁸ koci sakkāro ahosi, atthibhāvam pi 'ssā va na⁹ aññāsi,
aññah'; eva itthīhi saddhiṃ abhirami. Sambulā sapattirosena¹⁰
kisā ahosi uppaṇḍuppaṇḍukajātā dhamanisanthatagattā¹¹ Sā
ekadivasaṃ sokavinodanatthaṃ bhuñjituṃ āgatassa sasuratā-
pasassa santikaṃ gantvā taṃ katabhattakiccaṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisīdi. So taṃ milātindriyaṃ¹² disvā

  Ja_XVI.9(=519).28: Ye kuñjarā sattasatā uḷārā
                    rakkhanti rattindivam uyyutāvudhā¹³
                    dhanuggahānañ ca satāni soḷasa
                    kathaṃvidhe passati bhadde sattavo ti g. ā. || Ja_XVI:297 ||

     Tass'; attho: bhadde Sambule ye amhākaṃ sattasatā kuñjarā te va
khaggagatānaṃ¹⁴ yodhānaṃ ca vasena¹⁵ uyyutāvudhā¹⁶ aparāni ca soḷasa

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yathā.
2 Bd suṇātha.
3 Ck Bd -miti.
4 so Bs; Cks likhitāya, Bd likhitaṃ.
5 Bd -gacchi.
6 Bd araññā.
7 Bd -ṭhānaṃ.
8 Bd puna.
9 Bd pissā ni.
10 Bd yasapatidosena.
11 Ck dhamanasantagatagattā? Bd dhamanisaṇḍatagattā.
12 Bds milāyati-.
13 Ck uyyatā-, Bd uyyuttā-.
14 Bd tesañceva khandhagatānam, Bd tesañca gandha-.
15 Ck yodhānāvavasena, Bd yodhānavasena.
16 Bd uyyuttā-.

[page 096]
96 XVI. Tiṃsanipāta.
dhanuggahasatāni rattindivaṃ Bārāṇasiṃ rakkhanti, evaṃ surakkhite nagare
kathaṃvidhe tvaṃ sattavo passasi¹, yassā tava sāsaṃkā sappaṭibhayā araññā
āgatakāle² pabhāsampannaṃ sarīraṃ idāni pana milātapaṇḍupalāsavaṇṇā³ ati-
viya kilantindriyāsi, kassa nāma tvam bhāyasīti. ⁴
     Sā tassa vacanaṃ sutvā "putto te deva mayi na puri-
masadiso" ti vatvā pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.9(=519).29: Alaṃkatāyo padumuttarattacā
                    virāgitā passati haṃsagaggarā,
                    tāsaṃ suṇitvā mitagītavādinaṃ⁵
                    na 'dāni⁶ me tāta tathā yathā pure. || Ja_XVI:298 ||

  Ja_XVI.9(=519).30: Suvaṇṇasaṃkaccadharā⁷ suviggahā
                    alaṃkatā mānusiy'; accharūpamā
                    senūpiyā⁸ tāta aninditaṅgiyo
                    khattiyakaññā paṭilābhayanti⁹ naṃ¹⁰. || Ja_XVI:299 ||

  Ja_XVI.9(=519).31: Sace ahaṃ tāta tathā yathā pure
                    patīta uñchāya¹¹ punā vane bhare
                    sammānaye maṃ na ca maṃ vimānaye
                    ito pi me tāta tato varaṃ¹³ siyā. || Ja_XVI:300 ||

  Ja_XVI.9(=519).32: Yaṃ annapāne vipulasmi ohite
                    nārī vimaṭṭhābharaṇā alaṃkatā
                    sabbaṅgupetā patino va¹³ appiyā
                    ābajjha¹⁴ tassā maraṇaṃ tato varaṃ. || Ja_XVI:301 ||

  Ja_XVI.9(=519).33: Api ce daḷiddā¹⁵ kapaṇā anāḷhiyā¹⁶
                    kālādutīyā¹⁷ patino ca sā piyā
                    sabbaṅgupetāya pi appiyāya
                    ayam eva seyyā kapaṇāpi yā piyā¹⁸ ti. || Ja_XVI:302 ||

     Tattha padumuttarattacā ti padumagabbhasadisauttarattacā, sabbāsaṃ
sarīrato suvaṇṇābhā niccharantīti¹⁹ vā dīpeti, virāgitā ti vilaggasarīrā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add bhadde.
2 Bd adds pi.
3 Ck -paṇḍusālavaṇṇā.
4 Bd add pucchi.
5 Cks suṇitvamhita-, Bd suṇitvā mitagitivāditaṃ, Bs suṇitvāpita-.
6 Cks idāni.
7 Bds -saṅkañca-.
8 Bd seno-.
9 Bds -lo-.
10 Cs taṃ.
11 Ck patītā uñchāya, Bd patitaṃ uccāya.
12 Bd paraṃ.
13 Bd ca.
14 Ck ābajja, Bd abajha.
15 Bd dali-.
16 Ck anālbhiyā, Bd adināḷiyā.
17 Cks -tiyā, Bd kaṭādutiyā.
18 Ck piyā, Bd miyāyā, Bs piyāyā,
19 Ck Bd nicca-.

[page 097]
9. Sambulajātaka. (519.) 97
tanumajjhā ti attho, haṃsagaggarā ti evarūpā haṃsamadhurassarā¹ nāriyo
passati, tāsan ti so tava putto tāsaṃ nārīnaṃ gītādīnaṃ² sutvā³ idāni me
tāta yathā pure tathā na vattatīti⁴ vadati, suvaṇṇasaṃkaccadharā ti su-
vaṇṇamayā⁵ ekaccālaṃkāradharā, alaṃkatā ti nānālaṃkārapatimaṇḍitā, mānu-
siyaccharūpamā ti mānusiyo accharūpamā, senūpiyā⁶ ti sayanūpagatā⁷,
nan ti taṃ⁸ tava puttaṃ paṭilābhayanti⁹, sace ahan ti tāta yathā pure sace
ahaṃ puna pi taṃ patiṃ tath'; eva kuṭṭharogena vanaṃ paviṭṭhaṃ uñchāya
tasmiṃ vane bhare puna pi maṃ so¹⁰ sammāneyya na vimāneyya¹¹ tato me
ito pi Bārāṇasirajjato taṃ araññaṃ eva varaṃ siyā ti sapattirosena¹² sussantiyā
ti dīpeti, yamannapāne ti yaṃ annapāne, ohite ti ṭhapite paṭiyatte, iminā
{bhavannapānaṃ}¹³ gharaṃ dasseti, ayaṃ kir'; assa¹⁴ adhippāyo: yā nārī vipu-
lannapāne pi ghare ekikā va asampattisamānā vimaṭṭhābharaṇā nānāalaṃkārehi¹⁵
alaṃkatā sabbehi guṇehi upetā patino ca appiyā hoti ābajjha¹⁶ gīvāya valliṃ
vā rajjuṃ vā¹⁷ bandhitvā tassa¹⁸ tato gharāvāsato |maraṇam eva varataran ti,
anāḷhiyā ti nā āḷhikā¹⁹, kālādutiyā²⁰ ti nipajjanakakaṭasārakadutiyā,
seyyā ti kapaṇāpi samānā sā patino piyā ayam eva uttamā ti.
     Evaṃ tāya attano parisussanakāraṇe tāpasassa kathite
tāpaso rājānaṃ pakkosāpetvā "tāta Sotthisena tayi kuṭṭharo-
gābhibhūte²¹ araññaṃ pavisante tayā saddhiṃ pavisitvā taṃ
upaṭṭhahantī attano saccabalena tava rogaṃ |vūpasametvā yā
te rajjapatiṭṭhānakāraṇaṃ²² akāsi tassā nāma tvaṃ n'; eva
ṭhitaṭṭhānaṃ na nisinnaṭṭhānaṃ jānāsi, ayuttaṃ te kataṃ,
mittadūbhikammaṃ nām'; etaṃ pāpikan²³" ti vatvā puttaṃ
ovadanto

  Ja_XVI.9(=519).34: Sudullabh'; itthī purisassa yā hitā,
                    bhatt'; itthiyā dullabho yo hito ca²⁴,
                    hitā ca te sīlavatī ca bhāriyā,
                    janinda dhammañ cara Sambulāyā 'ti gātham āha. || Ja_XVI:303 ||

     Tass'; attho: tāta yā²⁵ purisassa hitā muducittā anukampikā itthi yo ca
bhattā itthiyā hito kataguṇaṃ jānāti ubho pi²⁶ te sudullabhā, ayañ ca Sambulā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bs haṃsā viya madhu-
2 Bd mihitādini, Bs mitagītā.
3 Bd suṇitvā.
4 Bd vaṭṭa-.
5 so all three MSS.
6 Bd seno-.
7 Bd sotthisenassa piyā paṭipalobhayanti in the place of sayanūpagatā.
8 Bd naṃ.
9 Bd -lo-.
10 Bd adds na.
11 Bd mānātimāneyyā, Bs nātimāneyya in the place of na vi-.
12 Bd sapatidosena, Bs apatidosena.
13 Bd bahunnaṃpāṇaṃ.
14 Cks tirassa.
15 Bd nānāla-.
16 Bd abajha.
17 Bd valliyā vajjuyā vā.
18 Bd tassā.
19 Bd na aḷhāka, Ck na anāḷhikā, Cs na anaḷhakā.
20 Bd kaṭadu-.
21 Cks -to.
22 Bd rajje-.
23 Bd pāpa.
24 Cks hitāya.
25 Cks tayā.
26 Bd pe.

[page 098]
98 XVI. Tiṃsanipāta.
tuyhaṃ hitā c'; eva sīlasampannā ca, tasmā etissā dhammañ cara, kataguṇaṃ
jānitvā muducitto hohi, cittam assā paritosehīti.
     Evaṃ so puttassa ovādaṃ datvā uṭṭhāya pakkāmi. Rājā
pitari gate Sambulaṃ pakkosāpetvā "bhadde ettakaṃ kālaṃ
mayā katadosaṃ khama¹, ito paṭṭhāya sabbissariyaṃ tuyham
eva dammīti" osānagātham āha:

  Ja_XVI.9(=519).35: Sace tuvaṃ² vipule³ laddhabhoge
                    issāvatiṇṇā⁴ maraṇaṃ upesi
                    ahañ ca te bhadde imā ca kaññā⁵
                    sabbe va te vacanakarā bhavāmā 'ti. || Ja_XVI:304 ||

     Tass'; attho: bhadde Sambule sace tvaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñ-
citvā⁶ aggamahesiṭṭhānavasena vipulabhoge⁷ labhitvāpi issāya otiṇṇā maraṇaṃ
upesi ahañ ca imā ca rājakaññāyo⁸ sabbe tava vacanakarā bhavāma tvaṃ
yathādhippāyaṃ imaṃ rajjaṃ vicārehīti sabbissariyam tassā adāsi.
     Tato paṭṭhāya ubho samaggāvāsaṃ vasantā dānādīni
puññānikatvā⁹ yathākammaṃ gamaṃsu Tāpaso jhānābhiññaṃ¹⁰
nibbattetvā Brahmalokūpago ahosi.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Mallikā patidevatā
yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā Sambulā Mallikā ahosi, Sotthiseno
Kosalarājā, pitā tāpaso aham evā" 'ti. Sambulajātakaṃ.

                      10. Gaṇḍatindujātaka.
     Appamādo ti. Idaṃ. S. J. v. rājovādaṃ ā. k. Rājovādo
heṭṭhā vitthārito.
     Atīte pana Kampillaraṭṭhe Uttarapañcālanagare
Pañcālo nāma rājā agatigamane ṭhito adhammena pamatto
rajjaṃ kāresi. Ath'; assa amaccādayo sabbe pi adhammikā
jātā. Balipīḷitā raṭṭhavāsino puttadāre ādāya araññe migā
viya cariṃsu. gāmaṭṭhāne gāmo nāma nāhosi, manussā rāja-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khamatha.
2 Cks tvaṃ.
3 Ck vipulama, Cs -lam?
4 Bd issācatiṇṇā.
5 Bd imā rājakaññā.
6 Bd -sittā.
7 Bd -le-.
8 Ck -kaṃñāso, Bd rājākaññā.
9 Bd karitvā.
10 Bd -āyo.

[page 099]
10. Gaṇḍatindajātaka. (520.) 99
purisabhayena divā gehe vasituṃ na sakkonti, gehāni kaṇṭha-
kasākhāhi parikkhipitvā aruṇe uggacchante yeva araññaṃ pavi-
santi, divā rājapurisā¹ vilumpanti rattiṃ corā² Tadā Bo.
bahinagare gaṇḍatindurukkhe³ devatā hutvā nibhatti, anusaṃ-
vaccharaṃ rañño santikā sahassagghaṇakaṃ⁴ balikammaṃ
labhati, so cintesi: "ayaṃ rājā pamatto rajjaṃ kāreti, sakala-
raṭṭhaṃ vinassati, ṭhapetvā maṃ añño⁵ rājānaṃ patirūpe
nivesetuṃ samattho nāma n'; atthi, upakārako cāpi me anu-
saṃvaccharaṃ sahassabalinā pūjesi⁶, ovadisāmi nan" ti so
rattibhāge rañño sirigabbhaṃ pavisitvā ussīsakapasse ṭhatvā
obhāsaṃ vissajjento⁷ ākāse aṭṭhāsi. Rājā taṃ bālasuriyaṃ viya
jalamānaṃ disvā "ko si tvaṃ, kena vā kāraṇenāgato⁸" ti pucchi.
So tassa vacanaṃ sutvā "mahārāja ahaṃ tindukadevatā,
tuyhaṃ ovādaṃ dassāmīti āgato mhīti". "kiṃ ovādam nāma
dassasīti" evaṃ vutte M. "mahārāja, tvaṃ pamatto hutvā
jajjaṃ kāresi, tena te sakalaraṭṭhaṃ bhataviluttaṃ⁹ viya vi-
naṭṭhaṃ, rājāno nāma pamādena rajjaṃ kārentā sakala-
raṭṭhassāpi¹⁰ sāmino na¹¹ honti, diṭṭhe va dhamme vināsaṃ
patvā samparāye pana mahānirāye nibbattanti, tesu ca
pamādaṃ āpannesu antojānā bahijanā pi 'ssa pamattā va
honti, tasmā raññā atirekena appamattena bhavitabban" ti
vatvā dhammadesanaṃ paṭṭhapento āha:

  Ja_XVI.10(=520).1: Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ, (Dhp. v. 21)
                    appamattā na mīyanti, ye pamattā yathāmatā. || Ja_XVI:305 ||

  Ja_XVI.10(=520).2: Madā pamādo jāyetha, pamādā¹² jāyate khayo,
                    khayā padosā¹³ jāyanti, mā mado¹⁴ bharatūsabha¹⁵. || Ja_XVI:306 ||

  Ja_XVI.10(=520).3: Bahū hi khattiyā jīnā¹⁶ atthaṃ raṭṭhaṃ pamādino
                    atho pi gāmino gāmā anāgārā agārino. || Ja_XVI:307 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd adds khādanti
3 Bd gaṇḍutiṇḍukarukkha.
4 Bd -nikaṃ.
5 Ck aṃñe maṃ, Cs añño maṃ.
6 Bd -ti.
7 Bd visajjetvā.
8 Bd -na idhāgato si.
9 Bds hataviluppantaṃ.
10 Bd -ssa.
11 Bd nāma.
12 Ck Bd -do.
13 Cks -de-.
14 Bds pamādo.
15 Ck -sabhaṃ.
16 Ck pītā? Bd jiṇṇā, Bs jānā.

[page 100]
100 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.10(=520).4: Khattiyassa pamattassa raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaddhana
                    sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ. || Ja_XVI:308 ||

  Ja_XVI.10(=520).5: N'; esa dhammo mahārāja, ativelaṃ pamajjasi,
                    iddhaṃ¹ phītaṃ² janapadaṃ corā viddhaṃsayanti taṃ³. || Ja_XVI:309 ||

  Ja_XVI.10(=520).6: Na te puttā bhavissanti na hiraññaṃ na dhāniyaṃ,
                    raṭṭhe vilumpamānamhi sabbabhogehi jīyasi⁴. || Ja_XVI:310 ||

  Ja_XVI.10(=520).7: Sabbabhogaparijiṇṇaṃ⁵ rājānaṃ cāpi⁶ khattiya
                    ñātimittā suhajjā ca na naṃ⁷ maññanti khattiyaṃ⁸, || Ja_XVI:311 ||

  Ja_XVI.10(=520).8: Hatthārūhā⁹ anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
                    tam evam upajīvantā na naṃ⁷ maññanti khattiyaṃ¹⁰. || Ja_XVI:312 ||

  Ja_XVI.10(=520).9: Asaṃvihitakammantaṃ bālaṃ dummantimantitaṃ¹¹
                    sirī jahati dummedhaṃ jiṇṇaṃ va urago tacaṃ. || Ja_XVI:313 ||

  Ja_XVI.10(=520).10: Susaṃvihitakammantaṃ kāluṭṭhāyiṃ atanditaṃ --
                    sabbe bhogābhivaḍḍhanti¹² gāvo sausabhā-m-iva. || Ja_XVI:314 ||

  Ja_XVI.10(=520).11: Upassutiṃ mahārāja raṭṭhe janapade cara,
                    tattha disvā ca sutvā ca tato taṃ paṭipajjasīti. || Ja_XVI:315 ||

     Tattha appamādo ti satiyā avippavāso, amatapadan ti amatassa
nibbānassa padaṃ adhigamakāraṇaṃ¹³, maccuno padan ti maraṇassa kāraṇaṃ,
pamatto hi vipassanaṃ avaḍḍhetvā¹⁴ appaṭisandhikabhāvaṃ pattuṃ asakkonto
punappuna saṃsāre jāyati c'; eva mīyati ca, tasmā pamādo maccuno padaṃ
nāma, na mīyantīti vipassanaṃ vaḍḍhetvā appaṭisandhikabhāvaṃ pattā puna
saṃsāre anibbattantā na mīyanti nāma, ye pamattā ti mahārāja ye puggalā
pamattā te yathāmatā¹⁵ tath'; eva daṭṭhabbā, tasmā¹⁶ aniccasādhanatāya tassāpi¹⁷
hi ahaṃ dānaṃ dassāmi sīlaṃ rakkhissāmi uposathakammaṃ karissāmi kalyāṇa-
kammaṃ karissāmīti ābhogo¹⁸ vā patthanā¹⁹ vā pariyuṭṭhānaṃ vā n'; atthi,
appattaviññāṇattā²⁰ pamattassāpi appamādābhāvā ti, tasmā ubho p'; ete ekadivasā
va²¹, madā ti mahārāja ārogyayobbanajīvitamadāsaṃkhātā tividhā madā²² pa-
mādo nāma jāyati, so pamatto pamādam āpanno pāṇātipātādīni pāpakammāni
karoti, atha naṃ rājāno chindāpenti vā hanāpenti vā sabbassa vā pan'; assa²³
haranti, evam assa pamādo²⁴ ñātidhanajīvitakkhayo jāyati, puna so²⁵ dhana-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd idaṃ.
2 Ck pītaṃ, Bd pitaṃ.
3 Bd naṃ.
4 Ck riyati, Cs jīyati, Bd jiyyasi.
5 Cks -junnaṃ, Bs -jinnaṃ.
6 Bd vāpi.
7 Bd taṃ.
8 Bd mandiyaṃ.
9 Bds -ro-.
10 Bd mantiyaṃ.
11 Ck -naṃ.
12 Bd bhogo pi vaḍhanti.
13 Bd -gamana-.
14 Cks vaḍḍhetvā, Bd avaḍhetvā.
15 Bd adds te.
16 Ck Bd kasmā.
17 so Cks Bd matassa pi.
18 Cs a-.
19 Ck pattanā, Cs pattatthanā? Bd paṭhanā.
20 Bds aparagata.
21 so Cks; Bd ekasadivasāva.
22 Ck dā, Bd omits madā.
23 so Cks; Bd sabbāsaṃ vā dhanassa.
24 so all three MSS. for -dā?
25 Cks yo.

[page 101]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 101
khayaṃ vā yasakkhayaṃ vā patto jīvituṃ asakkonto jīvitavuttatthāya kāya-
duccaritādīni karoti, icc-assa¹ khayā padosā jāyanti, tena taṃ vadāmi: mā
mado² bharatūsabha raṭṭhabharaṇakajeṭṭha³ Bharatūsabha mā pamajja⁴, mā
pamādīti⁵ attho, atthaṃ raṭṭhan ti janapadavāsīnaṃ vuddhiṃ c'; eva⁶ sakala-
raṭṭhañ ca bahū pamādino⁷ jīnā⁸, tesaṃ āvibhāvatthāya Khantivādijātaka-
Mātaṅgajātaka-Sarabhaṅgajātaka-Bharujātaka-Cetiyajātakādīni kathetabbāni, gā-
mino ti gāmabhojakāpi⁹ te te gāmino¹⁰ bahupamādadosena jīnā⁸ parihīnā
vinaṭṭhā, anāgārā agārino ti pabbajitāpi pabbajitapaṭipattito gihī pi gharā-
vāsato c'; eva dhanadhaññādīhi ca bahū jīnā⁸ parihīna ti vadati, taṃ vuccate
aghan ti mahārāja bhogaparihāni¹¹ nāma taṃ rañño dukkhaṃ vuccati, bhogā-
bhāvena hi niddhanassa yaso hāyati, hīnayaso mahantaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ
pāpuṇāti, nesa dhammo ti mahārāja esa porāṇakarājūnaṃ dhammo na hoti,
iddhaṃ phītan ti annapānādinā hiraññasuvaṇṇādinā phītaṃ pupphitaṃ, na
te puttā¹² ti mahārāja paveṇipālakā¹³ te puttā na bhavissanti, raṭṭhavāsino
hi adhammikarañño esa putto kim amhākaṃ vaḍḍhiṃ¹⁴ karissati nāssa chattaṃ
dassāmā 'ti chattaṃ na denti, evam evaṃ¹⁵ tesaṃ paveṇipālakā¹³ puttā na
honti nāma, parijiṇṇan¹⁶ ti paribīnaṃ rājānaṃ, cāpīti¹⁷ sace hi¹⁸ so rājā
hoti atha naṃ rājānaṃ samānam pi khattiyan¹⁹ ti ayaṃ rājā ti garucittena²⁰
mānetabbaṃ katvā na maññanti, upajīvantā ti upanissāya jīvantāpi ete
ettakā janā garucittena maññitabbaṃ na maññanti. kiṃkāraṇā: adhammika-
bhāvena, sirīti yasavibhāvo²¹, tacan²² ti yathā urago jiṇṇaṃ tacaṃ
jigucchamāno jahati²³ na puna oloketi evaṃ tādisaṃ rājānaṃ sirī jahati, su-
saṃvihitakamantan²⁴ ti kāyadvārādīhi pāpakammaṃ akarontaṃ²⁵, abhi-
vaḍḍhantīti abhimukhaṃ gacchantā²⁶ vaḍḍhanti, sausabhāmivā 'ti sa-
usabhā iva, {appamattassa} hi usabhajeṭṭhako²⁷ gogaṇo viya bhogā vaḍḍhanti,
upassutin ti janapadacārittasavanāya cārikaṃ attano sakalaraṭṭhe janapade ca
cara, tatthā 'ti tasmiṃ raṭṭhe caranto daṭṭhabbaṃ disvā sotabbaṃ sutvā
attano guṇāguṇaṃ paccakkhaṃ katvā tato attano hitapaṭipattiṃ paṭijaggissasi²⁸.
     Iti M. ekādasahi gāthāhi rājānaṃ ovaditvā "gaccha pa-
pañcaṃ akatvā parigaṇha raṭṭhaṃ, mā nāsayīti" vatvā sa-
kaṭṭhānam eva gato. Rājāpi tassa vacannaṃ sutvā saṃ-
vegappatto hutvā²⁹ punadivase rajjaṃ amacce paṭicchāpetvā³⁰
purohitena saddhiṃ kālass'; eva pācīnadvārena nagarā nikkha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd imassa.
2 Bds pamādo.
3 Cks raṭṭhaṃ-.
4 Cks pajja.
5 Bd mā pamādamāpajji.
6 Bd vuddhicceva, Cks vuddhameva.
7 Ck -ne, Bd padāmādino.
8 Bd jiṇṇā.
9 Bd -bhojanakāpi.
10 Bd gāmāpi.
11 Bds yasabhoga-.
12 Cks vuttā.
13 Cks pameṇi-
14 Bd vuddhi.
15 Bd eva.
16 Cks pārijunnan.
17 Bd vāpiti.
18 Bds pi.
19 Bd mantiyan.
20 Bd tigarukacittenasa.
21 Ck siriniyasavibhāvo, Cs siritīyasavibhāvo, Bd sīriti-.
22 Cks tan.
23 Bd hoti.
24 Bd -kamman.
25 Bd -to
26 Cks -taṃ.
27 Bd sa usabho jeṭhako.
28 Bds -pajjissasi.
29 Bd omits hutvā.
30 Bd -detvā.

[page 102]
102 XVI. Tiṃsanipāta.
mitvā yojanamattam gato. Tatth'; eko gāmavāsimahallako
aṭavito kaṇṭhakasākhā¹ āharitvā gehadvāraṃ parikkhipitvā
pidahitvā puttadāraṃ ādāya araññaṃ pavisitvā sāyaṃ rāja-
purisesu pakkantesu attano gharaṃ āgacchanto gehadvāre
pāde kaṇṭakena² viddho ukkuṭikaṃ nisīditvā kaṇṭakaṃ² nī-
haranto

  Ja_XVI.10(=520).12: Evaṃ vedetu Pañcālo saṃgāme sarasamappito³
                    yathāham ajja vedemi kaṇṭakena² samappito ti || Ja_XVI:316 ||

imāya gāthāya rājānaṃ akkosi, taṃ pan'; assa akkosanaṃ⁴
B-ssānubhāven'; eva ahosi, B-ttena adhiggahīto va so akkosīti
veditabbo. Tasmiṃ pana samaye rājā ca purohito ca aññā-
takavesena⁵ ṭassa santike va aṭṭhaṃsu. Ath'; assa vacanaṃ
sutvā purohito itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.10(=520).13: Jiṇṇo dubbalacakkhū sī, na rūpaṃ sādhu passasi,
                    kiṃ attha Brahmadattassa
                    yan taṃ maggheyya⁶ kaṇṭako² ti. || Ja_XVI:317 ||

     Tattha maggheyyā⁷ 'ti vijjheyya⁸, i. v. h: yadi tvaṃ attano avyatta-
tāya kaṇṭakena² viddho ko ettha rañño doso ti yena rājānaṃ akkosasi kiṃ te
raññā⁹ kaṇṭako² oloketvā ācikkhitabbo ti.
     Taṃ sutvā mahallakko tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).14: Pahottha¹⁰ Brahmadattassa yo¹¹ 'haṃ maggo¹² 'smi brāhmaṇa,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā¹³. || Ja_XVI:318 ||

  Ja_XVI.10(=520).15: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa¹⁴ bahu adhammiko jano. || Ja_XVI:319 ||

  Ja_XVI.10(=520).16: Etadise bhaye tāta bhayaṭṭhā tāva¹⁵ mānavā
                    nillenakāni kubbanti vane āhatvā¹⁶ kaṇṭakan² ti. || Ja_XVI:320 ||

     Tattha pahotthā¹⁷ 'ti brāhmaṇa yo¹⁸ kaṃsakaṇṭake magge¹⁹ patito
sannisinno bahū²⁰ ettha Brahmadattassa dosā²¹, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ rañño

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kaṇḍakasākhaṃ.
2 Bd kaṇḍa-.
3 Bd saramappito.
4 Cks -taṃ.
5 Bd -neva.
6 Bd yaṃ tvaṃ maggeyya.
7 Bd maggeyyā.
8 Ck Bd vijjeyya.
9 Bd -o.
10 so Cs; Ck bhotta, Bd pahettha.
11 Bd so.
12 so Cks for magge? Bd magga.
13 Bd matā.
14 Bd kuṭa-, Bs kūṭa-.
15 Ck nāna, Cs tāta.
16 Bd āhantā.
17 Bd pahvetthā.
18 Bd so.
19 Cks kaṇṭakena maggo.
20 Cks -u.
21 Bd -o.

[page 103]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 103
dosena mama sakaṇṭake magge vicaraṇabhāvaṃ na jānāsi¹, arakkhitā-pe-
kaṇṭakan ti, tattha khādantīti vilumpanti, tuṇḍiyā² 'ti vadhabandhanādīhi
pīḷetvā adhammabalisādhakā³, kuḍḍarājassā⁴ 'ti pāparañño. adhammiko ti
paṭicchannakammanto, tātā 'ti purohitaṃ ālapati, mānavā ti manussā⁵,
nillenakānīti nilīyanaṭṭhānāni, vane āhatva⁶ kaṇṭakan ti kaṇṭakaṃ
{āharitvā} dvārāni pidahitvā gharaṃ chaḍḍetvā puttadāraṃ ādāya vanaṃ pavi-
sitvā tasmiṃ vane attano nilīyanaṭṭhānāni karonti, athavā vane yo kaṇṭako taṃ
āharitvā gharāni parikkhipanti, iti rañño dosen'; ev'; amhi kaṇṭakena viddho mā
evarūpassa rañño upatthambho hohīti.
     Taṃ sutvā rājā purohitaṃ āmantetvā "ācariya mahallako
yuttaṃ bhaṇati, amhākam eva doso, ehi nivattāma, dhammena
rajjaṃ kāressāmā" 'ti āha. Bo. purohitassa sarīre adhi-
muccitvā⁷ purato ṭhatvā⁸ "parigaṇhāma tāva mahārājā" 'ti
āha. Te tamhā gāmā aññaṃ gāmaṃ gacchantā antarāmagge
ekissā mahallikāya saddaṃ assosuṃ, sā kir '; ekā daḷidditthi dve
dhītaro vayappattā rakkhamānā tāsaṃ araññaṃ gantuṃ na
deti, sayaṃ araññato dārūni c'; eva sākañ ca āharitvā dhītaro
paṭijaggi⁹. Sā taṃ divasaṃ ekaṃ gumbaṃ āruyha sakaṃ
gaṇhantī pavaṭṭamānā¹⁰ bhūmiyaṃ patitvā rājānaṃ maraṇena
akkosantī

  Ja_XVI.10(=520).17: Kadāssu nām'; ayaṃ rājā Brahmadatto marissati
                    yassa raṭṭhasmiṃ jīvanti¹¹ appatītā¹² kumārikā ti g. ā. || Ja_XVI:321 ||

     Tattha appatītā¹³ ti assāmikā, sace hi tā sassāmikā¹⁴ assu maṃ po-
seyyuṃ, pāparañño pana rajje ahaṃ dukkhaṃ anubhomi, kadā nu kho esa
marissatīti evaṃ Bodhisattānubhāvena¹⁵ akkosi.
     Atha naṃ purohito paṭisedhento

  Ja_XVI.10(=520).18: Dubbhāsitaṃ hi te jammi anatthapadakovide,
                    kuhiṃ rājā¹⁶ kumārīnaṃ
                    bhattāraṃ pariyesatīti g. ā. || Ja_XVI:322 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add tassa hi.
2 Bd ku-.
3 Cks -sāṭakā, Bd adhammena balisādhakā.
4 Bd kuṭa-, Bs kūṭa-.
5 Bd adds pi.
6 Cs āgatva, Bd āgantvā, Ck āhatvā.
7 Bd -muñci-.
8 Bd gaṃtvā.
9 Bd -ggati.
10 Bd pavatta-.
11 Bd raṭhamhi jiyanti.
12 Bd appatikā.
13 Ck Bd appatikā, Cs appatītikā corr. to appatīkā.
14 Bds tasamsāmikā.
15 Bd -neva.
16 Cs -a.

[page 104]
104 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā mahallikā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).19: Na me dubbhāsitaṃ brahme¹, kovid'; atthapadā ahaṃ,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:323 ||

  Ja_XVI.10(=520).20: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa² bahu adhammiko jano,
                    dujjīve dubbhare dāre kuto bhattā³ kumāriyo ti. || Ja_XVI:324 ||

     Tattha kovidatthapadā ti ahaṃ atthapade kāraṇapade⁴ kovidā chekā,
mā tvaṃ etaṃ pāparājānaṃ pasaṃsi, dujjīve ti dujjīve raṭṭhe⁵ dubbhare dāre
jate manussesu⁶ bhītatasitesu araññe vasantesu, kuto bhattā kumāriyo ti⁷
kuto kumāriyo bhattāraṃ labhissantīti attho.
     Te tassā vacanaṃ sutvā "yuttaṃ⁸ kathetīti" parato⁹ gac-
chantā ekassa kassakassa saddaṃ assosuṃ, tassa kira kassan-
tassa Sāliyo¹⁰ nāma balivaddo phālena pahaṭo¹¹ sayi, so rājā
naṃ akkosanto

  Ja_XVI.10(=520).21: Evaṃ sayatu Pañcālo saṅgāme sattiyā hato¹²
                    yathāyaṃ kapaṇo seti hato phālena Sāliyo ti g. ā. || Ja_XVI:325 ||

     Tattha yathā ti yathā ayaṃ vedanāmatto¹³ Sāliyabalivaddo seti evaṃ
sayatū 'ti attho.
     Atha naṃ purohito paṭisedhento

  Ja_XVI.10(=520).22: Adhammena tuvaṃ¹⁴ Jamma Brahmadattassa kujjhasi
                    yo tvaṃ sapasi¹⁵ rājānaṃ aparajjhitvāna attanā ti g. ā. || Ja_XVI:326 ||

     Tattha adhammenā 'ti akāraṇena asabhāvena.
     Taṃ sutvā so¹⁶ tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).23: Dhammena Brahmadattassa ahaṃ kujjhāmi brāhmaṇa,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:327 ||

  Ja_XVI.10(=520).24: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa¹⁷ bahu adhammiko jano. || Ja_XVI:328 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -a.
2 Bd kuṭa-, Bs kūṭa-
3 Ck hatthā, Bd tatthā.
4 Bd kāraṇe.
5 Cs adds raṭṭhaṃ.
6 Cs -sse.
7 Cs omits ti.
8 ti ahaṃ--- yuttaṃ wanting in Ck.
9 Bds pu-.
10 Ck sālittassayo.
11 Bd mahato.
12 Cks bhato.
13 Bd -nāppatto.
14 Cks tvaṃ.
15 Ck yapaṃsi, Cs pasaṃsi, Bd samasi or sapasi?
16 Cks omit so.
17 Bd kuṭa-

[page 105]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 105

  Ja_XVI.10(=520).25: Sā nūna puna re pakkā vikāle bhattam āhari,
                    bhattahāriṃ¹ apekkhanto hato phālena Sāliyo ti. || Ja_XVI:329 ||

     Tattha dhammenā 'ti kāraṇen'; eva na akāraṇena akkosatīti saññaṃ mā
kari, sā nūna puna re pakkā vikāle bhattamāharīti brāhmaṇa sā mama
bhattahārikā itthi pāto va mama bhattaṃ pacitvā āharantī adhammabalisādha-
kehi Brahmadattassa dāsehi palibuddhā bhavissati, te parivisitvā puna mayhaṃ
bhattaṃ pakkaṃ bhavissati, tena kāraṇena vikāle bhattaṃ āhari, ajja vikāle
bhattaṃ āharīti cintetvā chātajjhatto ahaṃ taṃ bhattahāriṃ olokento goṇaṃ
aṭṭhāne patodena vijjhiṃ, ten'; esa pādaṃ ukkhipitvā² phālena paharanto hato
phālena Sāliyo, tasmā esa mayā hato ti saññaṃ mā kari, pāparañño yeva hato
nām'; esa, mā narass'³ avaṇṇaṃ bhaṇīti.
     Te parato⁴ gantvā ekasmiṃ gāme vasiṃsu. Punadivase
pāto va ekā kūṭadhenu godohakaṃ pādena paharitvā saddhiṃ
khīrena⁵ pavaṭṭesi⁶, so Brahmadattaṃ akkosanto

  Ja_XVI.10(=520).26: Evaṃ haññatu Pañcālo saṃgāme asinā daḷhaṃ⁷
                    yathāham ajja pahato khīrañ ca me pavaṭṭitan⁸ ti g. ā. || Ja_XVI:330 ||

     Taṃ sutvā⁹

  Ja_XVI.10(=520).27: Yaṃ pasu khīraṃ chaḍḍeti¹⁰ pasu phālañ ca hiṃsati
                    kiṃ tattha Brahmadattassa yaṃ no garahato¹¹ bhavan ti || Ja_XVI:331 ||

brāhmaṇena gāthāya vuttāya puna¹² tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).28: Gārayho brahme Pañcālo, Brahmadattassa rājino
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:332 ||

  Ja_XVI.10(=520).29: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa¹³ bahu adhammiko jano. || Ja_XVI:333 ||

  Ja_XVI.10(=520).30: Caṇḍā aṭanakagāvī¹⁴ yaṃ pure na duhāmase
                    taṃ dāni ajja dohāma khīrakāmeh'; upaddutā ti. || Ja_XVI:334 ||

     Tattha caṇḍā ti pharusā, aṭanakagāvīti¹⁵ palāyanasīlā, khīrakā-
mehīti addhammikarañño purisehi bahuṃ khīraṃ āharāpentehi upaddutā
duhāma, sace hi so dhammena rajjaṃ kāreyya na no evarūpaṃ bhayaṃ
āgaccheyyā 'ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs bhattagāriṃ, Ck -bhāriṃ.
2 Bds add tena.
3 Bd Ck tarass.
4 Bd pu-.
5 Cks sakhīrena.
6 Bd -ttesi.
7 Bds hato.
8 Cks pavaṭṭhi-, Bd pavatti.
9 Bds add purohito.
10 Bd chaḍḍetvā.
11 so Cks for -te? Bd -hito.
12 Bd punaṃ so.
13 Bd kuṭa-.
14 Cs aṭakanāgāvī, Bd akatanā-, Bs akaṭanā-.
15 Cs aṭanakanāgāvīti, Bds akaṭanāti.

[page 106]
106 XVI. Tiṃsanipāta.
     Te "yuttaṃ kathetīti" tamhā gāmā nikkhamitvā mahā-
maggaṃ āruyha nagarābhimukhā gamiṃsu. Ekasmiñ ca
gāme balisādhakā¹ asikosatthāya ekaṃ taruṇaṃ kabara-
vacchaṃ² māretvā cammaṃ gaṇhiṃsu, vacchakamātā dhenu
puttasokena tiṇaṃ na khādati pānīyaṃ³ na pivati parideva-
mānā āhiṇḍati. Taṃ disvā gāmadārakā rājānaṃ akkosantā

  Ja_XVI.10(=520).31: Evaṃ kandatu Pañcālo viputto vippasukkhatu
                    yathāyaṃ kapaṇā gāvī viputtā paridhāvatīti g. ā. || Ja_XVI:335 ||

     Tattha paridhāvatīti paridevamānā dhāvatīti.
     Tato purohito itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.10(=520).32: Yaṃ pasu pasupālassa⁴ pabbhameyya⁵ raveyya vā
                    ko n'; īdha aparādh'; atthi Brahmadattassa rājino ti. || Ja_XVI:336 ||

     Tattha pabbhameyya⁵ raveyya vā ti bhameyya vā viraveyya vā,
i. v. h.: pasu nāma pasupālassa⁴ rakkhantass'; eva dhāvati pi viravati tiṇam
pi na khādati pānīyam pi na pivati, idha rañño ko nu aparādho ti.
     Tato gāmadārakā dve gāthā abhāsiṃsu⁶:

  Ja_XVI.10(=520).33: Aparādho mahābrahme Brahmadattassa rājino,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:337 ||

  Ja_XVI.10(=520).34: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa⁷ bahu adhammiko jano,
                    kathaṃ no⁸ asikosatthā khīrapā haññate pajā ti. || Ja_XVI:338 ||

     Tattha mahābrahme ti mahābrāhmaṇa, rājino ti rañño, kathaṃ no
ti kathaṃ nu kena nāma kāraṇena, khīrapā haññate pajā ti pāparājassa
sevakehi khīrapako vacchako haññati, idān'; eva sā dhenu puttasokena paridevati,
so pi rājā ayaṃ dhenu viya parīdevatū 'ti rājānaṃ akkosiṃsu yeva.
     Te⁹ "kāraṇaṃ vadathā" 'ti vatvā pakkamiṃsu. Ath'
antarāmagge ekissā sukkhapokkharaniyā kākā¹⁰ tuṇḍehi vij-
jhitvā maṇḍūke¹¹ khādanti. Boṭesu taṃ ṭhānaṃ sampattesu
attano ānubhāvena maṇḍukena

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks baliṃsādhako.
2 Bd -akaṃ.
3 Cks pāni-, Bd pāṇi-.
4 Bd -phā-.
5 Bd sambha-.
6 Ck abhāsuṃ.
7 Bd kuṭa-.
8 Bd nu.
9 Bds add sādhu vo.
10 Cks kāka.
11 Cks Bd -uke.

[page 107]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 107

  Ja_XVI.10(=520).35: Evaṃ khajjatu Pañcālo hato yuddhe saputtako
                    yathāham ajja khajjāmi gāmakehi¹ araññajo ti || Ja_XVI:339 ||

rājānaṃ akkosāpesi.
     Tattha gāmakehīti¹ gāmavāsīhi.
     Taṃ sutvā purohito maṇḍukena² saddhiṃ sallapanto:

  Ja_XVI.10(=520).36: Na sabbabhūtesu vidhenti rakkhaṃ
                    rājāno maṇḍūka manussaloke,
                    n'; ettāvatā rājā adhammacārī
                    yaṃ tādisaṃ jīvam adeyyu³ dhaṃkā ti g. ā. || Ja_XVI:340 ||

     Tattha jīvan ti jīvantaṃ, adeyyun⁴ ti khādeyyuṃ⁵, dhaṃkā kākā.
Ettāvatā rājā adhammiko nāma na hoti, kiṃ sakkā araññaṃ pavisitvā raññā
taṃ rakkhantena caritun ti.
     Taṃ sutvā maṇḍuko dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).37: Adhammarūpo vata brahmacārī
                    anuppiyaṃ bhāsati khattiyassa,
                    vilumpamānāya puthuppajāya
                    pūjesi rājā⁶ paramappavādiṃ⁷. || Ja_XVI:341 ||

  Ja_XVI.10(=520).38: Sace imaṃ brahme surajjakaṃ siyā
                    phītaṃ raṭṭhaṃ muditaṃ vippasannaṃ
                    bhutvā baliṃ aggapiṇḍañ ca kākā
                    na mādisaṃ jīvam adeyyu dhaṃkā ti. || Ja_XVI:342 ||

     Tattha brahmacārīti purohitaṃ garahantaṃ⁸ āha, khattiyassā 'ti
evarūpassa pāparañño, vilumpamānāyā⁹ ti viluppamānāya¹⁰, ayam eva vā
pāṭho, puthuppajāyā 'ti vipulāya pajāya vināsiyamānāya, pūjesīti pasaṃsi¹¹
surajjakan ti chandādivasena agantvā¹² dasa rājadhamme akopentena¹³
rakkhiyamānaṃ sace idaṃ surajjaṃ¹⁴ bhaveyya, phītan ti devesu¹⁵ sammā
dhāraṃ¹⁶ anuppavacchantesu¹⁷ sampannasassaṃ¹⁸, na mādisan ti¹⁹ evaṃ sante
mādisaṃ jīvamānaṃ yeva kākā na khādeyyuṃ, evaṃ chasu ṭhānesu akkosanaṃ
Bodhisattānubhāvena ahosi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -mi-.
2 Bd -ehi.
3 Cks adheyya, Bd adeyyuṃ.
4 Ck adheyyun.
5 Cks -dhe-.
6 Cks Bd rājaṃ.
7 Bd -daṃ.
8 Bds -to.
9 Bd viluppa-.
10 Cks vilumpa-.
11 Ck -sayaṃ, Cs -sayiṃ.
12 Bd āg-.
13 Bd adds raññā.
14 Bd -akaṃ.
15 Cks deve.
16 Cks samma-.
17 Bd -va-.
18 Bd -ssīsaṃ.
19 Ck khādiyan, Cs khādisan.

[page 108]
108 XVI. Tiṃsanipāta
     Tam sutvā rājā ca purohito ca araññe vāsitiracchāna-
maṇḍukaṃ¹ upādāya sabbe amhe yeva akkosantīti. Tato va
nagaraṃ gantvā dhammena rajjaṃ kāretvā M-assa ovāde ṭhitā
dānādīni puññāni kariṃsu.
     S. Kosalarañño i. d. ā. "mahārāja raññā nāma agatigamanaṃ
pahāya dhammena rajjaṃ kāretabban" ti vatvā j. s.: "Tadā gaṇḍa-
tindukadevatā² aham evā" 'ti. Gaṇḍatindukajātakaṃ³. Tiṃ-
sanipātavaṇṇanā niṭṭhitā⁴.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vāsaṃ-.
2 Bd gaṇḍutiṇḍuka-.
3 Bd gaṇḍutiṇḍukajātakaṃ niṭhitaṃ.
4 Bd omits tiṃsa--tā.

[page 109]
109
XVII. CATTĀLĪSANIPĀTA.

                      1. Tesakuṇajātaka. (cfr. Senart, Mahāvastu I p.282)
     Vessantarantaṃ pucchāmīti. Idaṃ S. J. Kosalarañño
ovādavasena¹ kathesi. Taṃ hi rājānaṃ dhammasavanatthāya āgataṃ
S. āmantetvā "mahārāja raññā nāma dhammena rajjaṃ kāretabbaṃ,
yasmiṃ hi samaye rājāno adhammikā honti rājayuttāpi tasmiṃ² samaye
adhammikā hontīti" Catukkanipāte āgatayuttanayena³ ovaditvā agati-
gamane ca agamane ca ādīnavañ ca ānisaṃsañ ca kathetvā supina-
kūpamā⁴ ti ādinā nayena kāmesu ādīnavaṃ vitthāretvā⁵ "mahā-
rāja imesaṃ⁶
Maccunā saṃgaro⁷ n'; atthi lañcaggāho na vijjati
yuddhaṃ n'; atthi jayo n'; atthi, sabbe maccuparāyanā,
tesaṃ paralokaṃ gacchantānaṃ ṭhapetvā attanā katakalyāṇakammaṃ⁸
aññā⁹ patiṭṭhā nāma n'; atthi, evaṃ ittarapaccupaṭṭhānaṃ avassaṃ
pahātabbaṃ, yasaṃ nissāya pamādaṃ kātuṃ na vaṭṭati¹⁰, appamat-
tena¹¹ hutvā dhammena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭati¹⁰, porāṇakarājāno¹²
anuppanne pi Buddhe paṇḍitānaṃ ovade ṭhatvā dhammena r. kāretvā
devanagaraṃ pūrayamānā gamiṃsū" 'ti vatvā tena yācito a. ā.:
     A. B. Br-o r. k-o aputtako ahosi, patthento puttaṃ vā
dhītaraṃ vā na labhi¹³. So ekadivasaṃ mahantena parivārena
uyyānaṃ gantvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā maṅgalasāla-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ārabbha.
2 Bd adds hi.
3 Ck -suttanayena, Bd -vuttanayeneva.
4 Ck -ku-, Bd -kupamā kāmā.
5 Bd vivaretvā.
6 Bd -sañhi.
7 Bd saṃka-.
8 Bd kataṃ-.
9 Cks aṃñaṃ.
10 Cks vaṭṭatīti.
11 Bd appamattena.
12 Ck pārānakā.
13 Bd -ati.

[page 110]
110 XVII. Cattālīsanipāta.
rukkhamūle sayanaṃ attharāpetvā¹ thokaṃ niddāyitvā pabuddho
sālarukkhaṃ olokento² tattha sakuṇakulāvakaṃ passi, saha
dassanen'; ev'; assa sineho³ uppajji, so ekaṃ purisaṃ pakkosā-
petvā "imaṃ rukkhaṃ abhirūhitvā⁴ etasmiṃ⁵ kulāvake kassaci
atthitaṃ vā natthitaṃ vā jānāhīti" āha. So abhirūhitvā⁴ tattha
tīṇi aṇḍakāni disvā rañño ārocesi. "Tena hi etesaṃ⁶ upari
nāsāvātaṃ⁷ mā vissajjesīti" vatvā caṃgoṭake⁸ kappāsapicuṃ
attharitvā "tatth'; etāni⁹ aṇḍakāni ṭhapetvā sanikaṃ otarā¹⁰" 'ti
otarāpetvā caṃgoṭakaṃ¹¹ hatthena gahetvā "katarasakuṇaṇḍa-
kāni¹² nām'; etānīti" amacce pucchi. Te "mayaṃ na jānāma,
nesādā jānissantīti" vadiṃsu. Rājā nesāde pakkosāpetvā
pucchi. Nesādā "mahārāja¹³, ekaṃ ulūkaṇḍaṃ¹⁴, ekaṃ sāli-
kāya aṇḍaṃ, ekaṃ sukaṇḍan¹⁵" ti kathayiṃsu. "Kiṃ pana
ekasmiṃ kulāvake tiṇṇaṃ sakuṇikānaṃ aṇḍāni hontīti".
"Āma deva paripanthe asati sunikkhittāni na nassantīti".
Rājā tussitvā "ime mama puttā bhavissantīti" tāni tīṇi aṇḍāni
tayo amacce paṭicchāpetvā¹⁶ "ime mayhaṃ puttā bhavissanti,
tumhe sādhukaṃ paṭijaggitvā aṇḍakosato nikkhantakāle mama
āroceyyāthā" 'ti āha. Te¹⁷ sādhukaṃ rakkhiṃsu. Paṭhamaṃ¹⁸
ulūkaṇḍaṃ bhijji, amacco ekaṃ nesādaṃ pakkosāpetvā "itthi-
bhāvaṃ vā purisabhāvaṃ vā jānāhīti" vatvā tena {vīmaṃsitvā}
"puriso" ti vutte rājānaṃ upasaṃkamitvā "putto te deva jāto"
ti āha. Rājā tuṭṭho tassa bahuṃ¹⁹ dhanaṃ datvā "putta-
kaṃ²⁰ sādhukaṃ paṭijagga, Vessantaro ti c'; assa nāmaṃ
karohīti" vatvā uyyojesi. So tathā akāsi. Tato katipāhacca-
yena sālikāya aṇḍaṃ bhijji, so pi amacco taṃ nesādena vī-
maṃsāpetvā "itthīti" sutvā rañño santikaṃ gantvā "dhītā
deva jātā" ti āha. Rājā tuṭṭho tassāpi dhanaṃ²¹ datvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd attharitvā.
2 Bd -etvā.
3 Cks sneho.
4 Bd -ruyhitvā.
5 Bd ekasmiṃ.
6 Bd tesaṃ.
7 Bd nāsa-.
8 Bd caṅkotake.
9 Bd eva.
10 Bd -āhi.
11 Bd caṅkoṭakaṃ
12 Cks -kā.
13 Bd adds tesu.
14 Bd -kāṇḍaṃ.
15 Bd suvakāṇḍan.
16 Bd -detvā.
17 Bd adds tāni.
18 Bd tesu pa-.
19 Cs Bd -u.
20 Bd adds me.
21 Bds bahudha-.

[page 111]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 111
"dhītaraṃ me sādhukaṃ paṭijagga, Kuṇḍalinīti c'; assā
nāmaṃ karohīti" vatvā uyyojesi. So¹ tathā akāsi. Puna
katipāhaccayena sukaṇḍaṃ² bhijji, so pi amacco taṃ ne-
sādena vīmaṃsāpetvā "puriso" ti vutte rañño santikaṃ gantvā
"putto te deva jāto" ti āha. Rājā tuṭṭho dhanaṃ³ datvā
"puttassa me mahantena parivārena maṃgalaṃ katvā Jam-
buko ti⁴ nāma karohīti" vatvā uyyojesi. So¹ tathā akāsi.
Te tayo pi sakuṇā tiṇṇaṃ amaccānaṃ gehesu rājakumāra-
parihārena vaḍḍhanti. Rājā "mama putto, mama dhītā" ti
voharati. Atha⁵ amaccā aññamaññaṃ avahasanti⁶: "passatha
rañño kiriyaṃ, tiracchānagate¹ ‘putto dhītā me'; ti vadanto
vicaratīti" Rājā cintesi: "ime amaccā etesaṃ pamāṇaṃ⁷
paññāsampadaṃ na jānanti, pākaṭaṃ nesaṃ karissāmīti".
Ath'; ekaṃ amaccaṃ Vessantarassa santikaṃ pesesi: "tumhe⁸
pitā pañhaṃ pucchitukāmo, kadā kira āgantvā pucchatīti⁹".
Amacco āgantvā¹³ Vessantaraṃ vanditvā taṃ sāsanaṃ ārocesi.
Vessantaro attano paṭijaggakaṃ¹¹ amaccaṃ pakkhositvā¹²
"mayhaṃ kira pitā maṃ¹³ pañhaṃ pucchitukāmo, tassa idhā-
gatassa sakkāro¹⁴ kātuṃ vaṭṭatīti¹⁵", "kadā āgacchatīti¹⁶"
pucchi. Amacco "ito sattame divase āgacchatū" 'ti āha. Taṃ
sutvā Vessantaro "pitā me ito sattame divase āgacchatū" ti vatvā
uyyojesi. So gantvā¹⁷ rañño ārocesi¹⁸. Rājā sattame divase
nagare bheriṃ carāpetvā puttassa vasananivesanaṃ¹⁹ agamāsi.
Vessantaro rañño mahantaṃ sakkāraṃ kāresi, antamaso dāsa-
kammakarādīnam²⁰ pi sakkāraṃ kārāpesi²¹. Rājā Vessantarasa-
kuṇassa gehe bhuñjitvā mahantaṃ yasaṃ anubhavitvā sakani-
vesanaṃ āgantvā rājaṃgane mahāmaṇḍapaṃ kāretvā²² nagare
bheriñ carāpetvā alaṃkatamaṇḍape mahājanaparivāro nisīditvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd suvāṇḍaṃ.
3 Bd bahudha-.
4 Bd adds cassa.
5 Bd athassa.
6 Cks abbhasanti.
7 Bd mama puttānaṃ in the place of pamāṇaṃ.
8 Bd -hākaṃ.
9 Bd -tūti.
10 Bd gantvā.
11 Bd -naṃ.
12 Bd pakkosāpetvā.
13 Bd omits maṃ
14 Bds -raṃ.
15 Cks vaṭṭati.
16 Bd rājā āgacchatūti.
17 Bd āg-.
18 Bds ācikkhi.
19 Bds omit vasana.
20 Bds -kārānaṃ.
21 Bd kāresi.
22 Bd kārāpetvā.

[page 112]
112 XVII.Cattālīsanipāta.
"Vessantaraṃ ānetū" 'ti amaccassa santikaṃ pesesi. Amacco
Vessantaraṃ suvaṇṇapīṭhe nisīdāpetvā ānesi. Sakuṇo pitu
aṃke nisīditvā pitarā saha kīḷitvā gantvā¹ tatth'; eva pīṭhe
nisīdi. Atha naṃ rājā mahājanamajjhe rājadhammaṃ puc-
chanto paṭhamaṃ gātham āha:

  Ja_XVII.1(=521).1: Vessantaran taṃ pucchāmi², sakuṇa³ bhaddam atthu te,
                    rajjaṃ kāretukāmena kiṃ su kiccaṃ kataṃ varan ti. || Ja_XVII:1 ||

     Tattha sakuṇā 'ti taṃ ālapati, kiṃsū 'ti katarakiccaṃ, kataṃ varan ti
uttamaṃ hoti, kathehi me tāta sakalaṃ rājadhammaṃ ti evaṃ kira naṃ⁴
so pucchi.
     Taṃ sutvā Vessantaro pañhaṃ akathetvā va rājānaṃ
tāva pamādena codento dutiyaṃ gātham āha:

  Ja_XVII.1(=521).2: Cirassaṃ vata maṃ⁵ tāto Kaṃso Bārāṇasiggaho
                    pamatto appamattaṃ maṃ pitā puttaṃ acodayīti. || Ja_XVII:2 ||

     Tattha tāto 'ti pitā, Kaṃso ti idaṃ tassa nāmaṃ, Bārāṇasiggaho
ti catūhi saṃgahavatthūhi Bārāṇasiṃ gahetvā vattanto, pamatto ti evarūpānaṃ
paṇḍitānaṃ santike vasanto pañhassa apucchanena pamatto, appamattan ti
sīlādiguṇayogena maṃ appamattaṃ, pitā ti posakapitā, acodayīti amaccehi
tiracchānagate putte katvā voharatīti avahasiyamāno pamādaṃ āpajjitvā cirassaṃ
ajja codesi pañhaṃ pucchīti vadati.
     Imāya gāthāya codetvā "mahārāja raññā nāma tīsu⁶
dhammesu ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāretabban" ti vatvā
rājadhammaṃ kathento āha:

  Ja_XVII.1(=521).3: Paṭhamen'; eva vitathaṃ kodhaṃ hāsaṃ⁷ nivāraye,
                    tato kiccāni kāreyya, taṃ vataṃ⁸ āhu khattiya. || Ja_XVII:3 ||

  Ja_XVII.1(=521).4: Yaṃ tvaṃ tāta tape kammaṃ pubbe katam asaṃsayaṃ
                    ratto duṭṭho ca yaṃ kayirā na taṃ kayirā tato punaṃ⁹. || Ja_XVII:4 ||

  Ja_XVII.1(=521).5: Khattiyassa pamattassa raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaddhana¹⁰
                    sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ. || Ja_XVII:5 ||

  Ja_XVII.1(=521).6: Sirī ca tāta Lakkhī ca pucchitā etad abravuṃ:
                    uṭṭhānaviriye¹¹ pose ram'; āhaṃ¹² anusuyyake. || Ja_XVII:6 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits ga-.
2 Cks -ma.
3 Cks -ṇaṃ.
4 Bd taṃ.
5 Bd me.
6 Ck nāmātisu.
7 Ck haṃsaṃ, Cs hasaṃ.
8 Bds vattaṃ.
9 Cs Bd puna.
10 Bd -vaḍḍhana.
11 Bd uṭhāne-.
12 Ck ramahaṃ, Bd ramāmahaṃ.

[page 113]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 113

  Ja_XVII.1(=521).7: Ussuyyake duhadaye purise kammadussake
                    kālakaṇṇī mahārāja ramati cakkabhañjanī. || Ja_XVII:7 ||

  Ja_XVII.1(=521).8: So [tvaṃ] sabbesaṃ¹ suhadayo sabbesaṃ rakkhito bhava,
                    alakkhiṃ² nuda mahārāja lakkhī³ bhava nivesanaṃ. || Ja_XVII:8 ||

  Ja_XVII.1(=521).9: Salakkhi dhitisampanno puriso hi⁴ mahaggato
                    amittānaṃ Kāsipati mūlaṃ aggañ ca chindati. || Ja_XVII:9 ||

  Ja_XVII.1(=521).10: Sakko pi hi bhūtapati uṭṭhāne⁵ na-ppamajjati
                    sa kalyāṇe dhitiṃ katvā uṭṭhāne kurute mano. || Ja_XVII:10 ||

  Ja_XVII.1(=521).11: Gandhabbā pitaro devā sañjīvā honti tādino,
                    uṭṭhahato appamajjato anutiṭṭhanti devatā. || Ja_XVII:11 ||

  Ja_XVII.1(=521).12: So appamatto akkuṭṭho tāta kiccāni kāraye
                    vāyamassu ca⁶ kiccesu, nālaso vindate sukhaṃ. || Ja_XVII:12 ||

  Ja_XVII.1(=521).13: Tatth'; eva te vattapadā esā ca⁷ anusāsanī
                    alaṃ mitte sukhāpetuṃ amittānaṃ dukkhāya cā⁸ 'ti. || Ja_XVII:13 ||

     Tattha paṭhameneva vitathan ti tāta rājā nāma ādito va musāvādaṃ
nivāraye, musāvādino hi rañño raṭṭhaṃ nirojaṃ hoti, paṭhaviyā ojā⁹ kamma-
karaṇaṭṭhānato sattaratanamattaṃ heṭṭhā bhassati¹⁰, tato āhāre¹¹ telamadhu-
phāṇitādisu vā osadhesu¹² ojā⁹ na hoti, nirojāhārabhojino¹³ manussā bavhā-
bādhā¹⁴ honti, raṭṭhe thalajalapathesu āyo n'; uppajjati, tasmiṃ anuppajjante
rājāno duggatā honti, te sevake saṃgaṇhituṃ na sakkonti, asaṃgahītā rājānaṃ
garucittena olokenti, evaṃ tāta musāvādo nām'; esa nirojo, so jīvitahetu pi
na¹⁵ kātabbo, saccaṃ pana sādhutaraṃ¹⁶ rasānan ti tad eva pariggahetabbaṃ,
api ca musāvādo nāma guṇaparidhaṃsako vipattipariyosāno dutiyakacittavāre
avīciparāyanaṃ karoti, imasmiṃ pan'; atthe ‘dhammo have hato hantīti Cetiya-
jātakaṃ kathetabbaṃ, kodhan ti tāta rājā nāma paṭhamam eva kujjhanalakkha-
ṇaṃ kodham pi nivāreyya, tāta aññesaṃ hi kodho khippaṃ matthakaṃ na
pāpuṇāti rājūnaṃ¹⁷ pāpuṇāti, rājāno nāma |vācāvudhā kujjhitvā olokitamatte-
nāpi paresaṃ vināsenti, tasmā raññā aññehi manussehi atirekataraṃ nikkodhena
bhavitabbaṃ khantimettānuddayasampannena attano piyaputtaṃ viya lokaṃ
volokentena, tāta atikodhano hi rājā uppannaṃ yasaṃ rakkhitum na sakkoti,
imassa pan'; atthassa dīpanatthaṃ Khantivādijātaka-Culladhammapālajātakāni
kathetabbāni. Culladhammapālajātakasmiṃ hi Mahāpatāpano¹⁸ rājā puttaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sabbe.
2 Cks -ī, Bd -i.
3 Bd -i, Bs -khyā.
4 Bd ca.
5 Cs -no.
6 Bds sa.
7 Bd va.
8 Cks vā.
9 Cks ojo.
10 so Cs; Ck hassati, Bd bhavissati.
11 Cs -ro, Bds -re vā.
12 Bd adds vā.
13 Bd -janā.
14 Cs bahmā, Bd bahvā.
15 Bd na so j. pi musāvādo.
16 Ck sādhurasa, Cs sādurasaṃ.
17 Bd rājānaṃ.
18 Bd mahātāpano, Jāt. III 178|19 mahāpatāpo.

[page 114]
114 XVII. Cattālīsanipāta.
ghātetvā¹ puttasokena hadaye² phalite matāya deviyā sayaṃ pi deviṃ anuso-
canto hadayaphālanen'; eva³ mari, atha ne tayo pi ekāaḷāhanen'; eva⁴ jhāpesuṃ,
tasmā raññā paṭhamam eva musāvādaṃ vajjetvā dutiyaṃ kodho vajjetabbo,
hāsan⁵ ti hassaṃ⁶, ayam eva vā pātho, tesu tesu kiccesu ubbillāvitacittatāya⁷
keḷisīlataṃ parihāsaṃ nivāreyya, tāta raññā nāma keḷisīlena na⁸ bhavitabbaṃ,
aparapattiyena⁹ hutvā sabbakiccāni¹⁰ attapaccakkhen'; eva kātabbāni, ubbilā-
vitacitto¹¹ hi rājā atuletvā kammāni karonto laddhaṃ yasaṃ vināseti, imasmiṃ
pan'; atthe Sarabhaṅgajātake purohitassa vacanaṃ gahetvā rañño¹² kisavacche
aparajjhitvā saha raṭṭhena ucchijjitvā¹³ Kukkulaniraye nibbattabhāvo¹⁴ Mā-
taṅgajātake Mejjharañño brāhmaṇānaṃ kathaṃ gahetvā Mātaṅgatāpase aparaj-
jhitvā saha¹⁵ raṭṭhena ucchijjitvā¹³ niraye nibbattabhāvo¹⁴ Ghatajātake dasa-
bhātikarājadārakānaṃ lobhamūḷhānam¹⁶ Kaṇhadīpāyane aparajjhitvā Vāsudeva-
kulassa nāsitabhāvo ca kathetabbo, tato kiccāni kāreyyā¹⁷ 'ti evaṃ tāta
paṭhamaṃ musāvādaṃ dutiyaṃ kodhaṃ tatiyaṃ adhammahāsaṃ vajjetvā tato
pacchā rājā raṭṭhavāsinaṃ katabbakiccāni kāreyya¹⁷, taṃ vataṃ¹⁸ āhu
khattiyā 'ti khattiya mahārāja yaṃ mayā vuttaṃ etaṃ rañño vatasamādānan
ti porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu, na taṃ kayirā ti yaṃ tayā rāgādivasena
pacchātāpakaraṃ kammaṃ kataṃ hoti tato pubbe kataṃ tato¹⁹ puna tādisaṃ
kammaṃ na kayirā²⁰ mā kareyyāsi²¹ tātā 'ti vuccate ti taṃ rañño aghan
ti vuccati, evaṃ porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsū 'ti, siri cā 'ti²² Vessantara-
sakuṇe²³ pubbe Bārāṇasiyaṃ pavattitaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento āha, tattha
abravun ti Suciparivāraseṭṭhinā pucchitā kathayiṃsu, uṭṭhānaviriye²⁴ ti
yo poso uṭṭhāne ca viriye ca patiṭṭhito na ca paresaṃ sampattiṃ disvā usuyyati²⁵
tasmiṃ ahaṃ abhiramāmīti²⁶ evaṃ²⁷ tāta Siri kathesi, usuyyake²⁸ ti Alakkhi
pana tāta pucchitā ahaṃ parasampattiusuyyake duccite²⁹ kalyānakammadussake,
yo³⁰ kalyāṇakammaṃ dussento³¹ appiyāyanto aṭṭiyanto³² na karoti tasmiṃ
abhiramāmīti āha, evaṃ sā kālakaṇṇī mahārāja ramati paṭirūpadesavāsādino
kusalacakkassa bhañjanī, suhadayo ti sundaracitto hitacittako, nudā³³ 'ti
nīhara³⁴, nivesanan ti lakkhyā³⁵ pana³⁶ nivesanaṃ bhava patiṭṭhā hohi.
salakkhī dhitisampanno ti mahārāja Kāsipati so puriso paññāya c'; eva
viriyena ca sampanno, mahaggato ti³⁷ mahajjhāsayo, corānaṃ paccayabhūte
gaṇhanto amittānam mūlaṃ³⁸ core gaṇhanto amittānaṃ³⁹ aggaṃ chindatīti vadati,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ghāṭe-.
2 Ck -ya, Cs -yaṃ.
3 Bd hadayena phaliteneva.
4 Bd ekālāhāne.
5 Bd ha-.
6 Bd hā-.
7 Bd uppilāya cittakāya.
8 Cks keḷisīlaṃ nāma.
9 Cks -patta-.
10 Bd sabbāni-.
11 Bd uppilāpita-.
12 Bds daṇḍakirañño.
13 Cks ucchinditvā.
14 Bds add ca.
15 Bd saka.
16 Bds moha muḷhānaṃ vacanaṃ gahetvā.
17 Bd ka-.
18 Bd vattaṃ.
19 so Bd; Cks kataro in the place of kataṃ tato.
20 Cks -ra.
21 Ck -rati, Cs -rāti.
22 Bd adds idaṃ, Bs imaṃ.
23 Bd -ṇo.
24 Bds -ne-.
25 Bd ussuyati.
26 Bd adds āha.
27 Bds add tāva.
28 Bd ussuya-.
29 Bds duhadaye.
30 Cks so.
31 Cs Bd dussanto.
32 Ck aṭṭhi-, Bd aṭi-.
33 Ck nudhā.
34 Cks add ti.
35 Ck -a, Cs lakhyā, Bd lakkhā.
36 Bd ṇanaṃ.
37 Cks omit ti.
38 Cks -le.
39 so Bd; Cks omit amittānaṃ.

[page 115]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 115
Sakko ti Indo, bhūtapatīti rājānaṃ ālapati, uṭṭhāne ti uṭṭhānaviriye na-
ppamajjati¹ sabbakiccāni karoti, sa² kalyāne ti so devarājā uṭṭhānaviriye
manaṃ karonto pāpakammaṃ akatvā kalyāṇe puññakammasmim ñeva dhitiṃ
katvā appamatto uṭṭhāne manaṃ karoti, tassa pana kalyāṇakamme viriyakaraṇa
bhāvadassanatthaṃ³ dvīsu devalokesu devatāhi saddhiṃ Kaviṭṭhārāmaṃ⁴
āgantvā pañhaṃ pucchitvā dhammassa sutabhāvo Mahākaṇhajātake attano ānu-
bhāvena janaṃ tāsetvā osakkantassa pavattitabhāvo ti evam ādīni vatthūni
kathetabbānīti, gandhabbā ti cātummahārājikānaṃ heṭṭhā catuyonikadevā
catuyonikattā yeva kir'; ete⁵ gandhabbā nāma jātā, pitaro ti brahmagaṇadevā⁶
ti uppattivasena⁷ chakāmāvacarā⁸, tādino ti tathāvidhassa kusalābhiratassa⁹
rañño¹⁰ te sejīvā honti samānajīvikā upajīvitabbā, tādisā hi rājāno dānādīni
puññāni karonto¹¹ devatānaṃ pattiṃ denti, tā¹² taṃ pattiṃ¹³ anumoditvā
sampaṭicchitvā dibbayasena vaḍḍhanti, anutiṭṭhantīti, tādissa¹⁴ rañño viriyaṃ
karontassa appamādaṃ āpajjantassa devatā anutiṭṭhanti anugacchanti¹⁵ dhammika-
rakkhaṃ saṃvidahanti, so ti so tvaṃ, vāyamassu cā¹⁶ 'ti tāni raṭṭha-
kiccāni karonto tulanavasena tīraṇavasena paccakkhakammavasena¹⁷ tesu¹⁸ kic-
cesu viriyaṃ karassu, tattheva te vattapadā ti tāta yaṃ maṃ tvaṃ¹⁹ kiṃ
su²⁰ kiccaṃ kataṃ varan ti pucchi tattha vata²¹ pañhe ye²² ete mayā paṭha-
men'; eva vitathan ti ādayo vuttā ete vattapadā vattakoṭṭhāsā ettha vattassu,
esā ti yā te mayā kathitā esā vata²³ anusāsanī, alan ti evaṃ vattamāno
hi rājā attano mitte sukhāpetuṃ amittānañ ca dukkhāya alaṃ pariyatto²⁴
samatto²⁴ ti.
     Evaṃ Vessantarasakuṇena ekāya²⁵ gāthāya rañño pa-
mādaṃ codetvā ekādasahi gāthāhi dhamme kathite Buddha-
līḷhāya pañho kathito ti. Mahājano acchariyabbhutacittajāto
sādhukārasatāni pavattesi. Rājā somanassappatto amacce
āmantetvā "bho²⁶ amaccā mama puttena Vessantarena evaṃ
kathentena kena²⁷ kattabbakiccaṃ" ti²⁸ "mahāsenaguttena²⁹ devā"
ti "tena hi 'ssa mahāsenaguttaṭṭhānaṃ²⁹ dammīti" Vessantaraṃ
ṭhānantare ṭhapesi. So³⁰ tato paṭṭhāya mahāsenaguttaṭṭhāne²⁹
ṭhito pitu kammaṃ akāsīti. Vessantarapañho niṭṭhito.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tīti.
2 Cks omit sa.
3 Bd adds sarabhaṅgajātake.
4 Bd kapiṭhā-.
5 Bd kira te.
6 Ck brā-, Bd brahmāno devā, Bs brāhmagaṇā-.
7 Bd upattidevavasena.
8 Bd adds deva.
9 Bd kusalavasenābhiratassa.
10 Bd adds tādisassa rañño viriyaṃ karontassa rañño.
11 so all three MSS.
12 Bd te.
13 Cks pavattiṃ.
14 Bd tādisassa.
15 Cks gacchanti.
16 Cks vā.
17 Ck paccakkhayadhammavasena, Cs paccakkayadh-.
18 Bds repeat tesu.
19 Bd omits tvaṃ.
20 Bd ki su, Ck omits kiṃ su.
21 Bds tava.
22 Bd yeva.
23 Bd vatava.
24 so Bd for samattho? Cks -anto.
25 Bd ettakāya.
26 Bd bhonto.
27 Bd kiṃ.
28 Cks omit mahāsenaguttena devā ti tena hissa.
29 Bd -senaṅgutta-.
30 Cks omit so.

[page 116]
116 XVII. Cattālīsanipāta.
     Puna rājā katipāhaccayena purimanayen'; eva Kuṇḍaliniyā
santikaṃ dūtaṃ pāhetvā¹ sattame divase tattha gantvā paccā-
gantvā tath'; eva² maṇḍapamajjhe nisīditvā Kuṇḍaliniṃ ānā-
petvā³ suvaṇṇapīṭhe nisinnaṃ rājadhammaṃ pucchanto

  Ja_XVII.1(=521).14: Sakkhī tuvaṃ Kuṇḍalini maññasi khattiyabandhunī:
                    rajjaṃ kāretukāmena kiṃ su kiccaṃ kataṃ varan ti g. ā. || Ja_XVII:14 ||

     Tattha sakkhīti mayā puṭṭhaṃ pañhaṃ kathetuṃ sakkhissasīti pucchati⁴,
Kuṇḍalinīti saliṅgato⁵ āgatanāmenālapati, tassā kira dvīsu kaṇṇapiṭṭhesu
kuṇḍalisaṇṭhānā⁶ dve lekhā ahesuṃ, tena tassā⁷ Kuṇḍalinīti nāmaṃ kāresi,
maññasīti jānissasi mayā puṭṭhapañhassa atthan ti, khattiyabandhunīti
khattiyassa mahāsenaguttassa⁸ bhaginībhāvena nam evaṃ ālapati, kasmā pan'
esa Vessantarasakuṇaṃ evaṃ apucchitvā imam eva pucchatīti itthibhāvena,
itthiyo hi⁹ parittapaññā, tasmā sace sakkoti pucchissāmi no ce na pucchissā-
mīti¹⁰ vīmaṃsanavasena evaṃ pucchitvā taṃ ñeva pañhaṃ pucchi.
     Sā evaṃ raññā rājadhamme pucchite "tāta maṃ ‘itthikā
nāma kiṃ kathessatīti 'vīmaṃsasi¹¹ maññe, sakalan te rāja-
dhammaṃ dvīsu yeva padesu pakkhipitvā kathessāmīti"
vatvā¹² āha:

  Ja_XVII.1(=521).15: Dve va tāta padakāni yesu¹³ sabbaṃ patiṭṭhitaṃ
                    aladhassa ca yo lābho laddhassa anurakkhanā¹⁴. || Ja_XVII:15 ||

  Ja_XVII.1(=521).16: Amacce tāta jānāhi dhīre atthassa kovide
                    anakkh'; ākitave tāta asoṇḍe avināsake. || Ja_XVII:16 ||

  Ja_XVII.1(=521).17: Yo ca taṃ tāta rakkheyya dhanaṃ yañ c'; eva te¹⁵ siyā
                    sūto¹⁶ va rathaṃ saṃgaṇhe so te {kiccāni} kāraye. || Ja_XVII:17 ||

  Ja_XVII.1(=521).18: Susaṃgahītantajano¹⁷ sayaṃ cittaṃ avekkhiya
                    nidhiñ ca iṇadānañ ca na kare parapattiyā¹⁸. || Ja_XVII:18 ||

  Ja_XVII.1(=521).19: Sayaṃ āyavayaṃ¹⁹ jaññā, sayaṃ jaññā katākataṃ,
                    niggaṇhe niggahārahaṃ, paggaṇhe paggahārahaṃ. || Ja_XVII:19 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pesetvā.
2 Bd tattheva.
3 Bds āharāpe-.
4 Bd pucchi.
5 Bds tassāliṅgato.
6 Cks -naṃ
7 Bd tenassā.
8 Bd -senaṅgutta-.
9 Cks pi.
10 Cks -mi.
11 Cks vimaṃsati.
12 Cks omit vatvā.
13 Bds yattha.
14 Bd -ṇā.
15 Cks vane.
16 all three MSS. su-.
17 Cs -antajano? Ck Bd -atthajano.
18 so all three MSS.
19 Bds āyaṃvayaṃ, Cks ayavayaṃ.

[page 117]
1. Tesakuṇajātaka (521.) 117

  Ja_XVII.1(=521).20: Sayaṃ jānapadaṃ atthaṃ¹ anusāsa rathesabha,
                    mā te adhammikā yuttā dhanaṃ raṭṭhañ ca nāsayuṃ. || Ja_XVII:20 ||

  Ja_XVII.1(=521).21: Mā ca vegena kiccāni kāresi kārayesi vā,
                    vegasā hi kataṃ kammaṃ mando pacchānutappati. || Ja_XVII:21 ||

  Ja_XVII.1(=521).22: Mā te avisare² muñca³ subāḷham adhikodhitaṃ,
                    kodhasā hi bahū pi tā kulā akulataṃ⁴ gatā. || Ja_XVII:22 ||

  Ja_XVII.1(=521).23: Mā tāta issaro 'mhīti anatthāya patārayi,
                    itthīnaṃ purisānañ ca mā te āsi dukhudrayo⁵. || Ja_XVII:23 ||

  Ja_XVII.1(=521).24: Apetalomahaṃsassa rañño kāmānusārino
                    sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ. || Ja_XVII:24 ||

  Ja_XVII.1(=521).25: Tatth'; eva te vattapadā esā ca⁶ anusāsanī,
                    dakkh'; assu dāni puññakaro asoṇḍo avināsako,
                    sīlav'; assu⁷ mahārāja, dussīlo vinipātako⁸ ti. || Ja_XVII:25 ||

     Tattha padakānīti kāraṇapadāni, yesū⁹ 'ti yesu dvīsu padesu sabbaṃ
atthaṃ jātaṃ¹⁰ hitasukhaṃ¹¹ patiṭṭhitaṃ, aladdhassā 'ti yo pubbe aladdhassa
lābhassa lābho yā ca¹² laddhassa anurakkhanā, tāta anuppannassa hi lābhassa
uppādanaṃ nāma na¹³ bhāro uppannassa pana anurakkhanam¹⁴ eva bhāro,
ekacco hi yasaṃ¹⁵ uppādetvāpi yase pamatto mānaṃ¹⁶ uppādetvā pāṇātipātā-
dīni karoti mahācoro hutvā raṭṭhaṃ vilumpamāno carati, atha naṃ rājāno
gāhāpetvā mahāvināsaṃ pāpenti, athavā pana¹⁷ rūpādīsu kāmaguṇesu pamatto
ayoniso dhanaṃ nāsento sabbasāpateye¹⁸ khīṇe kapaṇo hutvā cīrakavasano¹⁹
kapālam²⁰ ādāya carati, pabbajito vā²¹ pana gandhadhurādivasena lābhasakkāraṃ
nibbattetvā pamatto hīnāya vattati, aparo paṭhamajjhānādīni nibbattetvāpi
muṭṭhassatitāya²² tathārūpe ārammaṇe bajjhitvā jhānā parihāyati, evaṃ uppannassa
yasassa vā jhānādilābhassa vā rakkhanam²³ eva dukkaraṃ, tadatthadīpanatthaṃ
pana²⁴ Devadattassa vatthuṃ Mudulakkhaṇa-Lomasakassapa-Hāritajātaka-Saṃ-
kappajātakāni ca kathetabbāni, eko pana lābhasakkāraṃ uppādetvā appamāde
ṭhatvā kalyāṇakammaṃ karoti, tassa so yaso sukkapakkhe cando viya pavaḍḍhati,
tasmā mahārāja²⁵ appamatto payogasampattiyā ṭhatvā dhammena r. kārento tava
uppannaṃ yasaṃ²⁶ anurakkhāhīti, jānāhīti bhaṇḍāgārikakammādikāraṇatthaṃ
upadhārehi. anakkhākitave ti anakkhe akitave ajūtakare²⁷ c'; eva akerāṭike

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks raṭṭhaṃ, Bd janapade attaṃ, Bs atthaṃ.
2 Cks avisara, Bds adhisare.
3 Cks mucca
4 Bd kusalā akusalaṃ.
5 Bd asi dukkhindriyo.
6 Bd va.
7 Bd silavāssu, Cks sīlavassa.
8 Bd -tiko.
9 Bds yatthā.
10 Cs atthajātaṃ, Ck atthajāta
11 Bd hitaṃ-.
12 Cks va.
13 Bd omits na.
14 Bd -ṇam.
15 Bd sayaṃ.
16 Bd pamādaṃ.
17 Bd uppanna.
18 Cks -patiyye.
19 Bd pilotikavasano.
20 Bd kapalam?
21 Bd omits vā.
22 Bd muṭhassatitāya, Cks muṭṭhasatiyā.
23 Bd -ṇam.
24 Bd omits pana.
25 Bd adds tvaṃ.
26 Ck sayaṃ.
27 Bds ajuta-, Cks adūta.

[page 118]
118 XVII. Cattālīsanipāta.
ca, asoṇḍe ti pūvasurāgandhamālāsoṇḍabhāvarahite, avināsake ti tava
santakānaṃ dhanadhaññādīnaṃ anāsake¹, yo ti yo amacco taṃ c'; eva² yañ ca
te ghare dhanaṃ siyā taṃ rakkheyya, sūto³ vā 'ti rathasārathi viya yathā
sārathi visamamagganivāraṇatthaṃ⁴ asse⁵ saṃgaṇhanto rathaṃ saṃganheyya
evaṃ yo saha bhogehi taṃ rakkhituṃ sakkoti so te amacco nāma, tādisaṃ gahetvā
bhaṇḍāgārikakiccāni⁶ kāraye⁷, susaṃgahītantajano⁸ ti tāta yassa hi rañño
attano antojano antovaḷañjanakaparijano⁹ ca dānādīhi asaṃgahīto hoti tassa
antonivesane suvaṇṇahiraññādīni tesaṃ¹⁰ asaṃgahitamanussānaṃ vasena nassanti,
antomanto bahi gacchati¹¹, tasmā tvaṃ¹² suṭṭhugahitāntojano¹³ hutvā etta-
kaṃ hi¹⁴ nāma me vittan ti sayaṃ attano dhanaṃ avekkhitvā asukaṭṭhāne
nāma nidhiṃ nidhema asukassa iṇaṃ demā 'ti idaṃ ubhayam pi, na kare
parapattiyā¹⁵ ti¹⁶ parapattiyāyitvā¹⁷ mā kari, sabbaṃ¹⁸ attapaccakkhen'
eva¹⁹ kareyyāsīti vadati, āyavayan²⁰ ti tato uppajjanakaṃ²¹ āyañ ca²² tesaṃ
tesaṃ dātabbavayañ ca sayam eva jāneyyāsīti, katākatan ti saṃgāme vā
navakamme vā aññesu vā kiccesu iminā idaṃ nāma mayhaṃ kataṃ iminā na
katan ti evam²³ pi sayam eva vā²⁴ jāneyyāsi²⁵ mā parapattiyā²⁶ ahosi,
niggaṇhe ti tāta rājā nāma sandhicchedakārakaṃ niggahāraham ānetvā
dassitaṃ upaparikkhitvā sodhetvā porāṇakarājūhi ṭhapitadaṇḍaṃ oloketvā
dosānurūpaṃ niggaṇheyya, paggaṇhe ti yo pana paggahāraho hoti abhinnassa
vā parabalassa bhettā²⁷ bhinnassa vā sakabalassa ārādhako²⁸ aladdhassa vā
rajjassa āharako²⁹ laddhassa vā thāvarakārako yena vā pana jīvitaṃ dinnaṃ
hoti evarūpaṃ paggaṇheyya³⁰ mahantaṃ sakkārasammānaṃ kareyya, evaṃ hi
'ssa kiccesu aññesu³¹ pi uraṃ datvā kattabbaṃ karissanti, jānapadan ti
janapadavāsīnaṃ atthaṃ yasaṃ attapaccakkhen'; eva anusāsa, adhammikā
yuttā ti adhammikā tattha tattha niyuttā ayuttakālañ ca gahetvā vinicchayaṃ
bhindantā tava dhanañ ca raṭṭhañ ca mā nāsayuṃ, iminā kāraṇena appamatto
hutvā sayam eva anusāsa, vegenā 'ti sahasā atuletvā atiretvā, vegasā ti
atuletvā chandādivasena sahasā kataṃ kammaṃ³² na hi sādhukaṃ³³ na
sundaraṃ, kiṃkāraṇā: tādisaṃ hi katvā mando pacchā vippaṭisāravasena
idhaloke apāyadukkhāni³⁴ anubhonto³⁵ paraloke ca anutappati³⁶, ayaṃ pan'
attho³⁷ 'isīnam antaraṃ katvā Bharurājā³⁸ ti me sutan 'ti Bharujātakena³⁹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds avinā-.
2 Bd yañcevā.
3 all three MSS. su-.
4 Bds -maggagamanani-.
5 Cks asesu.
6 Bds -kādikiccāni.
7 Bds kāreyya, Cks kāraya.
8 Ck -atthajano, Cs -attajano? Bd -attajano.
9 Ck -antojana-, Cs rañño anne antovalañj-, Bd -antojano valañc-.
10 Cks tesu.
11 so Cks; Bd anto bahi ca gacchantā.
12 Bd taṃ.
13 Bd saṃga-.
14 Bd omits hi.
15 so all three MSS.
16 Cks omit ti.
17 Ck -patthiyāyitvā, Cs -patitiyādhitvā, Bd -pattiyāpitvaṃ.
18 Bd tabbaṃ.
19 Ck -paccavekkheneva, Cs antopaccavekkheneva, Bds attapaccakkhameva.
20 Cks āya-, Bd ayaṃ.
21 Cks -ka.
22 Bd ayañca.
23 Bd etaṃ.
24 Bd omits vā.
25 Cks -ti.
26 so Bd; Cks -yo.
27 Bd tinno.
28 Bd adhārako.
29 Cks āhā-.
30 Bds paggaṇhārakaṃ paggahetvā in the place of paggaṇheyya.
31 Cks añño.
32 Bd kappañhi.
33 Cs sādukaṃ.
34 Bd -aṃ.
35 Bd -bhavanto.
36 Bd -tapati.
37 Bd adds ti.
38 Bds garu-, Vol. II 172|18.
39 Bd garurājājāt-.

[page 119]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 119
dīpetabbo, mā te avisare muñca¹ subāḷhamadhikodhitaṇ ti tāta tava
hadayaṃ² kusalaṃ avisaritvā³ atikkamitvā⁴ pavatte paresaṃ akusaladhammesu⁵
subāḷham⁶ adhikodhitaṃ kujjhāpitaṃ⁷ hutvā mā muñca⁸ mā patitthayatū⁹ 'ti
attho, i. v. h.: tāta yadā te vinicchaye ṭhitassa iminā puriso¹⁰ vā hato sandhi
vā chinno¹¹ ti¹² coraṃ dassenti¹³ tadā te paresaṃ vacanehi suṭṭhu kodhitaṃ¹⁴
pi hadayaṃ kodhavasena mā muñca⁸ apariggahetvā mā daṇḍaṃ panesi¹⁵, kiṃ-
kāraṇā: acoram pi hi¹⁶ coro ti gahetvā ānenti, tasmā akujjhitvā¹⁷ ubhinnaṃ
attapaccakkhikānaṃ¹⁸ kathaṃ sutvā suṭṭhu sodhetvā attapaccakkhena tassa
corabhāvaṃ ñatvā paveṇiyā ṭhapitadaṇḍavasena kattabbaṃ karohi, raññā hi
uppanne pi koddhe hadayaṃ sītalaṃ akatvā kammaṃ na kātabbaṃ, yadā
pan'; assa hadayaṃ nibbutaṃ hoti mudukaṃ tadā vinicchayakammaṃ kā-
tabbaṃ, pharusehi cittehi¹⁹ pakkaṭṭhite²⁰ udake mukhanimittaṃ viya kāraṇaṃ
na paññāyati, kodhasāhīti²¹ tāta kodhane hi bahūni pi tāni²² rājakulāni
akulabhāvaṃ²³ gatāni mahāvināsam eva pattānīti, imassa pan'; atthassa dīpa-
natthaṃ Khantivādijātakaṃ²⁴ Nāḷikerarājassa vatthuṃ sahassabāhu-Ajjunavatthu-
ādīni²⁵ kathetabbāni, patārayiti tāta ahaṃ paṭhavissaro ti mā mahājanaṃ
kāyaduccaritādianatthāya patārayi²⁶ otārayi, yathā taṃ anatthaṃ samādāya
vattati mā evam akāsīti attho, mā te āsīti²⁷ tāta²⁸ tava vijite manussa-
jātikānaṃ vā tiracchānajatikānaṃ vā itthipurisānaṃ dukkhudrayo²⁹ dukkhuppatti
mā āsi³⁰, yathā hi adhammikarājūnaṃ vijite manussā kāyaduccaritādīni karitvā³¹
niraye uppajjanti tava raṭṭhavāsīnaṃ dukkhaṃ yathā na hoti tathā karohiti
attho, apetalomahaṃsassā 'ti attānuvādādibhayehi nibbhayassa, iminā
idaṃ dasseti: tāta yo rājā kismiñci āsaṃkaṃ akatvā attano kammam³² eva
anussarati chandavasena yaṃ yaṃ icchati taṃ taṃ karoti vissaṭṭhayaṭṭhi viya
andho niraṃkuso viya caṇḍahatthi hoti tassa sabbe bhogā vinassanti, tassa
taṃ bhogavyasanaṃ dukkhan ti vuccati³³, tatth'; eva te vattapadā ti³⁴
purimanayen'; eva veditabbaṃ³⁵, dakkhassu dānīti tāta tvaṃ imaṃ anusā-
saniṃ³⁶ sutvā idāni dakkho analaso puññānaṃ karaṇena puññakaro surādi-
pariharaṇena asoṇḍo diṭṭhadhammikasamparāyikassa atthassa avināsanena avinā-
sako bhaveyyāsi, sīlavassū³⁷ 'ti sīlavā³⁸ ācārasampanno bhava, dasasu rāja-
dhammesu patiṭṭhāya r. kārehi³⁹, dussīlo vinipātiko ti dussīlo hi mahā-
rāja⁴⁰ attānaṃ niraye vinipātento vinipātako⁴¹ nāma hotīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks mucca, all three MSS. avisare.
2 Bd adds dukkhaṃ.
3 Bd adhi-.
4 Bd aviti-.
5 Bds -kamme.
6 Bd suṭhu-.
7 Cks kujjha-, Bd kujhāmitaṃ.
8 Cks mucca.
9 so Cks; Bd patiṭha.
10 Bs -sena.
11 Bd chinnaṃ.
12 Bd iti.
13 Bd dassissanti.
14 Cks kotam.
15 Cs paṇe-.
16 Ck acoramhi.
17 Bds add va.
18 Bd -paccatthikānaṃ.
19 Cks ecitte.
20 Cs pakkaṭṭhate, Bd pakkutike, Bs pakkuthiti.
21 Cks hi, omitting ti.
22 Ck bahunīpītā ti, Cs bahūni, Bd bahūhi pi tāni.
23 Bd akusala-.
24 Cks -vādajātakaṃ, Bd -dijātake.
25 Bd -añcuna-
26 Cs adds mā, Bd ha.
27 Bd asiti.
28 Bs adds ahaṃ pathavissaro.
29 Cks dukkhadrayo? Bd dukkhindriyo.
30 Bd dukkhuppattamakāsi.
31 Bd -tāni katvā.
32 Bd kāmam.
33 Cks -anti.
34 Cks omit ti.
35 Bd yojetabbaṃ.
36 Bd -naṃ.
37 Cks -vassā.
38 Cks add ca.
39 Ck ka-.
40 Bd adds attā.
41 Bd -tiko.

[page 120]
120 XVII. Cattālīsanipāta.
     Evaṃ Kuṇḍalinī pi ekādasahi gāthāhi dh. desesi. Rājā
tuṭṭho amacce āmantetvā pucchi: "bho¹ amaccā mama dhītāya
Kuṇḍaliniyā evaṃ kathayamānāya kena kattabbakiccaṃ katan"
ti. "Bhaṇḍāgārikena devā" 'ti. "Tena hi 'ssā bhaṇḍāgāri-
kaṭṭhānaṃ dammīti" Kuṇḍaliniṃ² ṭhānantare ṭhapesi. Sā
tato paṭṭhāya bhaṇḍāgārikaṭṭhāne ṭhatvā pitu kammaṃ akāsīti.
Kuṇḍalinipañho niṭṭhito.
     Puna rājā katipāhaccayena purimanayen'; eva Jambuka-
paṇḍitassa santikaṃ dūtaṃ pesetvā sattame divase tattha
gantvā sampattiṃ anubhavitvā paccāgato² tath'; eva maṇḍapa-
majjhe nisīdi. Amacco Jambukapaṇḍitaṃ kañcanabaddha-
pīṭhe⁴ nisīdāpetvā pīṭhaṃ sīsenādāya āgañchi⁵. Paṇḍito pitu
aṃke⁶ nisīditvā kīḷitvā gantvā kañcanapīṭhe yeva nisīdi. Atha
naṃ rājā pañhaṃ pucchanto

  Ja_XVII.1(=521).26: Apucchamhāpi⁷ kosikaṃ⁸ Kuṇḍaliniñ ca tath'; eva⁹,
                    Jambuka tvaṃ dāni vadehi¹⁰ balānaṃ balam uttaman ti g. ā. || Ja_XVII:26 ||

     Tass'; attho: tāta Jambuka ahaṃ tava bhātaraṃ kosiyagottaṃ Vessantaraṃ
bhaginiñ ca te Kuṇḍaliniṃ rajadhammaṃ pucchiṃ¹¹, te attano balena kathe-
suṃ, yathā pana te¹² pucchiṃ¹³ tath'; eva idāni puttaṃ Jambukaṃ pucchāmi,
tvaṃ me rājadhammañ ca uttamabalañ ca kathehīti.
     Evaṃ rājā M-aṃ pañhaṃ pucchanto aññesaṃ pucchita-
niyāmena apucchitvā visesetvā pucchi. Ath'; assa paṇḍito "tena
hi mahārāja ohitasoto suṇa¹⁴, sabban te kathesāmīti" pasārita-
hatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya dhammadesanam ārabhi:

  Ja_XVII.1(=521).27: Balaṃ pañcavidhaṃ loke purisasmiṃ mahaggate,
                    tattha bāhābalaṃ¹⁵ nāma carimaṃ vuccate balaṃ,
                    bhogabalañ ca dīghāvu dutiyaṃ vuccate balaṃ, || Ja_XVII:27 ||

  Ja_XVII.1(=521).28: Amaccabalañ ca dīghāvu tatiyaṃ vuccate balaṃ,
                    abhijaccabalañ c'; eva¹⁶ taṃ catutthaṃ asaṃsayaṃ,
                    yāni¹⁷ c'; etāni sabbāni adhigaṇhāti paṇḍito || Ja_XVII:28 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhonto.
2 Bd -niyāva.
3 Bds pacchā-.
4 Bd -bandha-.
5 Bd āgacchi.
6 Bd aṅge.
7 Cks -hāsi, Bd āpucchimha.
8 Bd kosiyagottaṃ.
9 so all MSS. for tatheva ca?
10 so all three MSS. for vada?
11 Bd āpucchimhi, Ck pucchi, Cs pucchin.
12 Bds panete.
13 Bd pucchitā.
14 Bd suṇāhi.
15 Bd -hu-.
16 Ck ahimajjaccabalaṃ, Cs abhimajjabalaṃ, Bd abhijjañcaba-.
17 so all three MSS. for yena?

[page 121]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 121

  Ja_XVII.1(=521).29: Taṃ balānaṃ balaṃ seṭṭhaṃ aggaṃ paññābalaṃ balaṃ¹,
                    paññābalen'; upatthaddho atthaṃ vindati paṇḍito. || Ja_XVII:29 ||

  Ja_XVII.1(=521).30: Api ce labhati mando phītaṃ dharaṇim² uttamaṃ
                    akāmassa pasayhaṃ³ vā añño taṃ paṭipajjati. || Ja_XVII:30 ||

  Ja_XVII.1(=521).31: Abhijāto pi ce hoti rajjaṃ laddhāna khattiyo
                    duppañño hi Kāsipati sabbena pi na jīvati. || Ja_XVII:31 ||

  Ja_XVII.1(=521).32: Paññā sutavinicchinī paññā [kitti] silokavaddhanī,
                    paññāsahito naro idha [api] dukkhe⁴ sukhāni vindati. || Ja_XVII:32 ||

  Ja_XVII.1(=521).33: Paññañ ca kho asussūsaṃ na koci adhigacchati
                    bahussutaṃ anāgamma dhammaṭṭhaṃ avinibbhujaṃ⁵. || Ja_XVII:33 ||

  Ja_XVII.1(=521).34: Yo dhammañ ca vibhāgaññū kāluṭṭhāyī atandito
                    anuṭṭhahati kālena kammaphalaṃ tassa ijjhati. || Ja_XVII:34 ||

  Ja_XVII.1(=521).35: Nānāyatanasīlassa⁶ nānāyatanasevino⁶
                    na nibbindiyakārissa samma-d-attho vipaccati. || Ja_XVII:35 ||

  Ja_XVII.1(=521).36: Ajjhattañ ca payuttassa tathāyatanasevino
                    anibbindiyakārissa samma-d-attho vipaccati. || Ja_XVII:36 ||

  Ja_XVII.1(=521).37: Yogappayogasaṃkhātaṃ sambhatassānurakkhanaṃ⁷
                    tāni tvaṃ tāta sevassu, mā akammāya randhayi⁸,
                    akammanā⁹ hi dummedho naḷāgāraṃ va sīdatīti. || Ja_XVII:37 ||

     Tattha mahaggate ti mahārāja imasmiṃ sattaloke mahajjāsaye purise
pañcavidhaṃ balaṃ hoti, bāhābalan¹⁰ ti kāyabalaṃ, cariman ti taṃ ati-
mahantam pi samānaṃ lāmakam eva, kiṃkāraṇā: dandhabalabhāvena¹¹, sace hi
kāyabalaṃ mahantaṃ nāma bhaveyya vāraṇabalato laṭukikāya¹² balaṃ khudda-
kaṃ bhaveyya vāraṇabalaṃ pana andhabālabhāvena¹³ maraṇassa paccayo
jātaṃ, laṭukikā¹² attano ñāṇakusalatāya vāraṇaṃ jīvitakkhayaṃ pāpesīti¹⁴,
imasmiṃ pan'; atthe na h'; eva sabbattha balena kiccaṃ, ‘balaṃ hi bālassa
vadhāya hotīti'; suttaṃ āharitabbaṃ, bhogabalan ti upatthambhanavasena
sabbaṃ¹⁵ hiraññasuvaṇṇādiupabhogajātaṃ bhogabalaṃ nāma, taṃ kāyabalato
mahantataraṃ, amaccabalan ti abhejjamantassa sūrassa suhadassa¹⁶ amacca-
maṇḍalassa atthitā¹⁷, taṃ balaṃ saṃgāmasūratāya purimehi belehi mahanta-
taraṃ¹⁸, abhijaccabalan¹⁹ ti tīṇi kulāni atikkamitvā khattiyakulavasena

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -balabala, Cs -balaṃbala.
2 Bd dhā-.
3 Cks akāmasā-, Bd akāmapakāsayhaṃ, Bs akāmassa paseyhaṃ.
4 Cks add pi.
5 Bds -ijaṃ.
6 Bds anāya-
7 Ck sambhakassā-, Cs samhakassā-, Bd sambhūta-.
8 Bd raddhayi, Cks ru-
9 Bds -unā.
10 Bd -hu-.
11 Bd andabāla.
12 Bd le-.
13 Cs -ba-.
14 Bd -si.
15 Cks sabba.
16 Bds -dayassa.
17 Bds -tāya.
18 Bd Cs mahantaraṃ
19 Bd abhijja-.

[page 122]
122 XVII. Cattālīsanipāta.
jātisampatti, taṃ itarehi balehi mahantataraṃ¹, jātisampannā eva hi yujjhanti
na itare, yānicetānīti yāni ca etāni² cattāri pi balāni paṇḍito paññānu-
bhāvena³ adhigaṇhāti⁴ abhibhavati taṃ sabbabalānaṃ paññābalaṃ seṭṭhan ti ca
aggan ti ca⁵ vuccati, kiṃkāraṇā: tena hi balen'; upatthaddho paṇḍito atthaṃ
vindati vaḍḍhiṃ pāpuṇāti, tadatthajotanatthaṃ ‘puṇṇaṃ nadiṃ yena ca peyya-
māhū'; 'ti Puṇṇanadījātakaṃ Sirikāḷakaṇṇipañho⁶ Pañcapaṇḍitapañho⁶ Sattu-
bhastajātaka-Sambhavajātaka-Sarabhaṅgajātakādīni kathetabbāni, mando ti
mandapañño bālo, phītan⁷ ti tāta mandapañño puggalo sattaratanapuṇṇaṃ ce
pi⁸ uttamaṃ dharaṇiṃ labhi⁹ tassa anicchamānass'; eva pasayhakāraṃ¹⁰ vā
pana katvā añño paññāsampanno taṃ paṭipajjati mando¹¹ laddham pi¹² yasaṃ
rakkhituṃ kulasantakaṃ vā pana paveṇiāgatam pi r. adhigantuṃ na sakkoti,
tadatthajotanatthaṃ ‘addhā Pādañjalī sabbe paññāya atirocatīti'; Pādañjali-
jātakaṃ¹³ kathetabbaṃ, laddhānā 'ti jātisampattiṃ nissāya kulasantakaṃ
r. labhitvāpi, sabbena pīti¹⁴ sakalena pi rajjena (add: na) jīvati anupāya-
kusalatāya duggato va hotīti, evaṃ M. ettake ṭhāne apaṇḍitassa aguṇaṃ
kathetvā idāni paññaṃ¹⁵ pasaṃsanto paññā ti ādim āha, tattha sutan ti
sutapariyattakaṃ¹⁶, taṃ hi paññavā¹⁷ vinicchinati¹⁸, kittisilokavaddhanīti
kittighosassa ca lābhasakkārassa ca vaddhanī, sukhāni vindatīti dukkhe
uppanne pi nibbhayo hutvā upāyakusalatāya sukhaṃ paṭilabhati, tadatthadīpa-
natthaṃ ‘yass'; ete caturo dhammā vānarinda yathā tava¹⁹', ‘alam etehi jambūhi²⁰
ambehi²¹ panasehi cā²² 'ti ādīni jātakāni kathetabbāni, asussūsan ti
paṇḍitapuggale apayirupasanto asuṇanto, dhammaṭṭhan ti sabhāvakāraṇe
ṭhitaṃ, bahussutaṃ anāgamma tassa²³ asaddahanto, avinibbhujan²⁴ ti
atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ anogāhanto atīrento na koci paññaṃ²⁵ adhigacchati
tāta²⁶, dhammavibhāgaññū²⁷ ti dasakusalakammapathavibhāgakusalo, kā-
luṭṭhāyīti viriyaṃ kātuṃ yuttakāle viriyassa²⁸ kārako, anuṭṭhatīti tasmiṃ
tasmiṃ kāle taṃ taṃ kiccaṃ karoti, tassā 'ti²⁹ tassa puggalassa kammaphalaṃ
samijjhati nippajjati, anāyatanasīlassā 'ti anāyatanaṃ vuccati lābhayasa-
sukhānaṃ anākaro³⁰ dussīlyakammaṃ³¹ taṃsīlassa tena dussīlyakammena sa-
mannāgatassa anāyatanabhūtaṃ dussīlapuggalaṃ sevantassa, kusalassa kammassa
karaṇakāle nibbindiyakārissā 'ti³² nibbinditvā ukkaṇṭhitvā³³ karontassa,
evarūpassa³⁴ puggalassa kammānaṃ³⁵ attho sammā na vipaccati na sam-
pajjati³⁶, tīni³⁷ kulaggāni cha kāmaggāni na upetīti³⁸ attho, ajjhattañ cā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahantaraṃ
2 Cks add ca.
3 Bd paññānabhā-, Cks yassānu-.
4 Cks Cks asaṃgaṇhāti.
5 Cks omit ca.
6 Bd -aṃ.
7 Cks jīvitan.
8 Cks cetipi, Bd ce.
9 Bds labhati.
10 Bd paseyyākāraṃ.
11 Bd adds hi.
12 Bd omits pi.
13 Bd adds vā.
14 Bds add tena.
15 Cks paṃñā.
16 Ck -santakaṃ, Bds pariyatti.
17 Bd paññāva.
18 Bd -cchindati.
19 Cks add yassete tayo dhammā vānarinda yathā tava.
20 Bd appehi.
21 Ck jambehi, Bd jappuhi.
22 Ck vā.
23 Bds taṃ.
24 Bd -bbhajan.
25 Cs -ā.
26 Cs nāni or tāti.
27 so Cs Bd; asussusan ti --- ññū wanting in Ck.
28 Bd viya.
29 Cks omit tassāti.
30 Bs anācāro, Bd anācoro.
31 Cks -an.
32 Cks -rissa, omitting ti.
33 Ck ukkaṭṭhi-, Bd ukkanitvā corr. to ukkaṇḍi-.
34 Bds add tāta.
35 Bd -āni.
36 Ck -tī, Bd omits na sampajjati.
37 Ck tinī, Cs tini, Bd kini.
38 Bd upanevvatīti.

[page 123]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 123
'ti attano niyakajjhattaṃ aniccabhāvanādivasena payuttassa, tathāyatana-
sevino ti tath'; eva sīlavante puggale sevamānassa, vipaccatīti¹ sampajjati,
mahantaṃ yasaṃ deti, yogappayogasaṃkhātan ti yogayuñjitabbayuttake²
kāraṇe payogakoṭṭhāsabhūtaṃ paññam³, sambhatassā⁴ 'ti rāsikatassa anu-
rakkhanaṃ⁵, tāni tvan ti etāni ca dve purimāni ca mayā vuttakāraṇāni⁶
sabbāni tāta sevassu, mayā vuttaṃ ovādaṃ hadaye katvā attano ghare dhanaṃ
rakkha, mā⁷ akammāya randhayīti⁸ ayuttena akāraṇena mā randhayi,
taṃ dhanaṃ mā jhāpayi mā nāsayi, kiṃkāraṇā: akammanā⁹ hīti ayutta-
kammakāraṇena¹⁰ dummedho puggalo sabbaṃ¹¹ dhanaṃ nāsetvā pacchā dug-
gato naḷāgāraṃ va sīdatīti¹² yathā naḷāgāraṃ mūlato paṭṭhāya jīramānaṃ
appatiṭṭhaṃ patati evaṃ akāraṇena dhanaṃ nāsetvā apāyesu nibbattatīti.
     Evam pi Bo. ettakena ṭhānena pañca balāni vaṇṇetvā
paññābalaṃ ukkhipitvā candamaṇḍale¹³ paharanto¹⁴ viya ka-
thetvā idāni dasahi gāthāhi rañño ovādaṃ deti:

  Ja_XVII.1(=521).38: Dhammañ cara mahārāja mātāpitusu khattiya, (IV p. 421.)
                    (cfr. Mahāvastu I p.282)
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja saggaṃ gamissasi. || Ja_XVII:38 ||

  Ja_XVII.1(=521).39: Dhammañ cara mahārāja puttadāresu khattiya --pe--. || Ja_XVII:39 ||

  Ja_XVII.1(=521).40: Dhammañ cara mahārāja mittāmaccesu khattiya --pe--. || Ja_XVII:40 ||

  Ja_XVII.1(=521).41: Dhammañ cara mahārāja vahanesu balesu ca --pe--. || Ja_XVII:41 ||

  Ja_XVII.1(=521).42: Dhammañ cara mahārāja gāmesu nigamesu ca --pe--. || Ja_XVII:42 ||

  Ja_XVII.1(=521).43: Dhammañ cara mahārāja raṭṭhe¹⁵ janapadesu ca --pe--. || Ja_XVII:43 ||

  Ja_XVII.1(=521).44: Dhammañ cara mahārāja samaṇabrāhmaṇesu ca --pe--. || Ja_XVII:44 ||

  Ja_XVII.1(=521).45: Dhammañ cara mahāraja migapakkhisu khattiya --pe--. || Ja_XVII:45 ||

  Ja_XVII.1(=521).46: Dhammañ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo¹⁶ sukhāvaho¹⁷,
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja saggaṃ gamissasi. || Ja_XVII:46 ||

  Ja_XVII.1(=521).47: Dhammañ cara mahārāja Indo¹⁸ devā sabrahmakā
                    suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pamādo¹⁹ ti. || Ja_XVII:47 ||

     Tattha paṭhamagāthāya tāva dhamman ti mātupaṭṭhānaṃ pitupaṭṭhānaṃ,
dhammaṃ kālass'; eva vuṭṭhāya mātāpitunnaṃ mukhodakadantakaṭṭhadānaṃ
ādiṃ katvā sabbaṃ sarīrapariharaṇaṃ²⁰ karonto ca²¹ pūrehīti vadati, putta-
dāresū 'ti puttadhītaro tāva pāpā nivāretvā kalyāne nivesento²² sippaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vipajja-.
2 Cks yoga--ko, Bd yoga-- tabbake, omitting yutta, Bs yoge-.
3 Cks paṃñā.
4 Bs sambhū.
5 Bds -ṇaṃ.
6 Cks -kara-.
7 Bd adds naṃ.
8 Bd raddha-.
9 Bd -unā.
10 Cks -kara-.
11 Bds sakaṃ.
12 Cks sīdati.
13 Bds -laṃ.
14 Bds saṃha-.
15 Bd raṭhesu.
16 Bd suciṇṇo.
17 Bd sukhamāvahā.
18 Ck Bd indā.
19 read pāmado, cfr. IV. p.422.
20 Bd sabba sarirapaṭijaggaharaṇaṃ.
21 Bd va.
22 Bd nisevanto.

[page 124]
124 XVII Cattālīsanipāta.
uggaṇhāpento vayappattakāle patirūpakulavasena¹ āvāhavivāhaṃ karonto samaṃ-
vasena² dhanaṃ dento puttesu dhammaṃ carati nāma, bhariyaṃ samānento³
anaticaranto issariyaṃ⁴ vossajjanto alaṃkāraṃ anuppādento dāresu dhammaṃ
carati nāma, mittāmaccesū 'ti mittāmacce catūhi saṅgahavatthūhi saṃgaṇ-
hanto⁵ avisaṃvādento⁶ tesu⁷ dhammaṃ carati nāma, vāhanesu balesu
cā 'ti hatthiassādīnaṃ vāhanānaṃ balakāyassa⁸ dātabbayuttakaṃ dento sakkā-
raṃ karonto⁹ hatthiassādayo mahallakakāle kamme¹⁰ ayojento tesu dhammaṃ
carati nāma, gāmesu nigamesu cā 'ti gāmanigamavāsino daṇḍabalīhi apī-
ḷento va tesu dhammaṃ carati nāma, raṭṭhe¹¹ janapadesu cā 'ti raṭṭhañ
ca janapadañ ca akāraṇena kilamanto hitacittaṃ accupaṭṭhapento¹² tattha adham-
maṃ carati nāma apīḷento pana hitacittena pharanto¹³ tattha dhammaṃ carati
nāma, samaṇabrāhmaṇesu cā 'ti tesu cattāro paccaye dento va tesu
dhammaṃ carati nāma, migapakkhisū 'ti sabbacatuppadasakuṇānaṃ abhayaṃ
dento tesu dhammaṃ carati nāma, dhammo ciṇṇo¹⁴ ti samacariyadhammo
ciṇṇo nisammacariyadhammo ciṇṇo¹⁵, sukhāvaho¹⁶ ti tīsu kusalasampadāsu¹⁷
chasu kāmasaggesu sukhaṃ āvahati¹⁸, suciṇṇenā 'ti idha ciṇṇena kāyasu-
caritādinā suciṇṇena, divaṃ pattā ti devalokabrahmalokasaṃkhātaṃ divaṃ
gatā, tattha dibbayasapaṭilābhino jātā, mā dhammaṃ rāja pamādo ti
tasmā tvaṃ mahārāja jīvitaṃ jahanto pi dhammaṃ mā pamajjīti.
     Evaṃ dasa dhammacariyagāthā¹⁹ vatvā uttarim pi ova-
danto osānagātham āha:

  Ja_XVII.1(=521).48: Tatth'; ev'; ete²⁰ vattapadā esā ca anusāsanī
                    sappaññe²¹ sevi²² kalyāṇi²² samattaṃ sāmataṃ²³ vidū ti. || Ja_XVII:48 ||

     Tattha tatthevete²⁴ vattapadā ti idaṃ purimanayen'; eva {yojetabbaṃ,}
sappaññe sevi kalyāṇi²⁵ samattaṃ²⁶ sāmataṃ²⁷ vidū ti mahārāja
taṃ mayā vuttaṃ ovādaṃ tvaṃ niccakāle sappañño²⁸ puggalasevi kalyāṇaguṇa-
samannāgato hutvā samattaṃ paripuṇṇaṃ sāmaṃ vidū attapaccakkhato va
jānitvā yathānusiṭṭhaṃ²⁹ paṭipajjā 'ti.
     Evaṃ M. ākāsagaṃgaṃ otārento viya Buddhalīḷhāya dh.
d. Mahājano mahāsakkāraṃ akāsi sādhukārasahassāni adāsi.
Rājā tuṭṭho amacce āmantetvā pucchi: "bho amaccā mama

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kusala-.
2 so Cks for samena? Bds samaye.
3 Bd adds anavamānento.
4 Cks -rāyaṃ.
5 Bd omits saṃ.
6 Bd omits avi-.
7 Bd etesu.
8 Bd adds ca.
9 Bd omits s.k.
10 Bd -esu.
11 Bd -esu.
12 Cks apaccupa-.
13 Ck pa-, Bd ramanto.
14 Bds suc-.
15 Bd sucaritadhammo in the place of sama---ciṇṇo.
16 Cks sukhāvahatī, Bd sukhamāvahatī.
17 Bd adds ca.
18 Bd -tīti.
19 Bd -āyo.
20 Bds tattheva te, Cks tatthete.
21 so Cks for sappañña Bd sabbaññu?
22 so all three MSS.
23 Bd samaṃttaṃ corr. to sāmaṃ, Bs sāntaṃ.
24 Ck tatthete, Bd tatheva te.
25 Bd adds ti.
26 Bd sāmattaṃ.
27 Bd sāmaṃ taṃ.
28 so Cks for sappañña? Bd sappaññu-.
29 Bd -seṭhaṃ.

[page 125]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 125
puttena taruṇajambuphalasamānatuṇḍena¹ Jambukapaṇḍitena
evaṃ kathentena kena kattabbakiccaṃ katan" ti. "Senāpatinā
devā" ti. "Tena hi 'ssa senāpatiṭṭhānaṃ dammīti" Jambukaṃ
ṭhānantare ṭhapesi, so tato paṭṭhāya² senāpatiṭṭhāne ṭhatvā
pitukammāni akāsi. Tiṇṇaṃ sakuṇānaṃ mahanto sakkāro
ahosi, tayo pi janā³ atthañ ca dhammañ ca anusāsiṃsu.
Mahāsattass'; ovāde ṭhatvā rājā dānādīni puññāni katvā sagga-
parāyano ahosi. Amaccā rañño sarīrakiccaṃ kāretvā⁴ sakuṇā-
naṃ ārocetvā "sāmi Jambusakuṇa rājā tumhākaṃ chattaṃ
ussāpetabbaṃ akāsīti" vadiṃsu. M. "na mayhaṃ rajjen'
attho, tumhe appamattā r. kārethā" 'ti mahājanaṃ sīlesu
patiṭṭhāpetvā "evaṃ vinicchayaṃ pavatteyyāthā" 'ti viniccha-
yadhammaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā araññaṃ pāvisi. Tass'
ovādo cattālīsa vassasahassāni pavatti⁵.
     S. rañño ovādavasena imaṃ dh. desetvā j. s.: "Tadā rājā
Anando ahosi, Kuṇḍalinī Uppalavaṇṇā, Vessantaro Sāriputto, Jambu-
kasakuṇo aham evā" 'ti. Tesakuṇajātakaṃ.

                      2. Sarabhaṅgajātaka.
     Alaṃkatā kuṇḍalino suvatthā ti. Idaṃ S. Veḷuvane
v. Mahāmoggallānattherassa parinibbānaṃ ā. k. Sāriputtathero⁶
T-taṃ⁷ J. viharantaṃ⁷ parinibbānaṃ anujānāpetvā gantvā Nālagāmake
jātovarake⁸ parinibbāyi. Tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā S.Rāja-
gahaṃ gantvā Veḷuvane vihāsi. Tadā thero Isigilipasse Kāḷasilāyaṃ
viharati, So pana iddhibalena⁹ koṭippattabhāvena devacārikañ ca
ussadacārikañ ca gacchati, devaloke Buddhasāvakānaṃ mahantaṃ
issariyaṃ ussadanirayesu ca titthiyasāvakānaṃ mahantaṃ dukkhaṃ
anubhavantaṃ disvā manussalokaṃ āgantvā "asukaupāsako asuka-
upāsikā ca¹⁰ asukasmiṃ nāma devaloke nibbattitvā mahāsampattiṃ
anubhavanti¹¹ titthiyasāvakesu asuko ca asukā ca¹² nirayādisu

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -pala--tuccena, Cs -pala--tudhena.
2 Bd adds tuṭho.
3 Bd adds rañño.
4 Bd katvā.
5 Bd -ttayi.
6 Bd adds hi.
7 Bd -tena.
8 Cs.-vārake.
9 Cks -le.
10 Bd asukā va upasikā.
11 Cks -vati.
12 Ck -ko ca, Cs omits asukā ca.

[page 126]
126 XVII. Cattālīsanipāta.
asukāpāyesu¹ nāma nibbattā²" ti manussānaṃ katheti³. Manussā
sāsane pasīdanti titthiye parivajjenti⁴. Buddhasāvakānaṃ sakkāro
mahanto ahosi, titthiyānaṃ parihāyati. Te there āghātaṃ bandhitvā
"imasmiṃ jīvante amhākaṃ upaṭṭhākā bhijjanti, sakkāro parihāyati,
mārāpessāma nan" ti therassa māraṇatthaṃ samaṇaguttakassa⁵ nāma
corassa sahassaṃ adaṃsu. So "theram māressāmīti" mahantena pari-
vārena Kāḷasilaṃ agamāsi. Thero taṃ āgacchantaṃ disvā iddhiyā
uppatitvā pakkāmi. Coro taṃ divasaṃ theraṃ adisvā nivattitvā
punadivase pi punadivase pi ti cha divase agamāsi. Thero pi tath'
eva iddhiyā pakkāmi. Sattame divase therassa pubbe kataṃ aparā-
pariyavedaniyakammaṃ okāsam labhi⁶, so kira pubbe bhariyāya va-
canaṃ gahetvā mātapitaro māretukāmo yānakena araññaṃ netvā
corānam uṭṭhitākāraṃ katvā matāpitaro potheti paharati, te cakkhu-
dubbalatāya rūpadassanarahitā⁷ puttaṃ asañjānantā "corā evā⁸" 'ti
saññāya "tāta asukā⁹ nāma corā no mārenti, tvaṃ pakkamā¹⁰" 'ti
etass'; eva parideviṃsu, so cintesi: "ime mayā va¹¹ pothiyamānā¹²
mayhaṃ ñeva atthāya paridevanti, ayuttaṃ karomīti¹³", atha ne assā-
setvā corānaṃ palātākāraṃ katvā hatthapāde sambāhitvā¹⁴ "amma
tāta, mā bhāyittha, corā palātā" ti vatvā puna attano geham eva
ānesi. Taṃ kammaṃ ettakaṃ kālaṃ okāsaṃ alabhitvā bhasmā-
pāṭicchanno aggirāsi¹⁵ viya ṭhatvā¹⁶ imaṃ antimasarīraṃ upadhāvitvā
gaṇhi, thero tassa nissandena ākāse uppatituṃ nāsakkhi, Nando-
pananda-Damana-Vejayantassa¹⁷ kampanasamatthā¹⁸ pi 'ssa iddhi kamma-
balena dubbalattaṃ pattā¹⁹. Coro therassa aṭṭhīni sañcuṇṇetvā
palālapiṭṭhikakāraṇaṃ²⁰ nāma katvā "mato" ti saññāya saparivāro²¹
pakkāmi. Thero pi²² satiṃ labhitvā²³ jhānaveṭhanena²⁴ sarīraṃ
veṭhetvā²⁵ uppatitvā Satthu santikaṃ gantvā vanditvā "bhante āyu-
saṃkhāro me ossaṭṭho, parinibbāyissāmīti" parinibbānaṃ anujānāpetvā
tatth'; eva parinibbāyi. Taṃ khaṇaṃ ñeva chadevalokā ekakolāhalaṃ
ahesuṃ²⁶, "amhākaṃ kirācariyo²⁷ parinibbuto" ti dibbagandhamālā-
vāsadhūpe²⁸ c'; eva²⁹ nānādārūni³⁰ c'; eva gahetvā āgamiṃsu. ekūna-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -niraye.
2 Bd nippatto.
3 Bd -si.
4 Bd -vajjanti.
5 so Cks; Bd -rattassa.
6 Bd -ati.
7 Cks -tāya.
8 Bds etā.
9 Cks -ka.
10 Cks -mī, Bd pakkāmā corr. to pakkamā.
11 Cks ca, Bd omits va.
12 Bd adds ca.
13 Bd a. me katan ti.
14 Bd -etvā.
15 Bd aṅgārāsi.
16 Bd adds sinerurājaṃ vijhitvā pathavi nimmujjitvā.
17 Cs Bd -ta.
18 Ck -ttham.
19 Ck patta, Cs pattaṃ.
20 Bd -pitakaraṇaṃ.
21 Bd adds yasaparivāro.
22 Bd omits pi.
23 Bd patila-.
24 Bd -vedhanena.
25 Bd vedhitvā.
26 so all three MSS.
27 Bd kira ā-.
28 Bd gandha -- dhumehi, omitting dibba.
29 Bd adds manussā.
30 Ck -dāru, Bd -dāruṇi.

[page 127]
2. Sarabhaṅgajātaka (522.) 127
sataratanacandanacitakā ahosi. S. therassa santike ṭhatvā sarīra-
nikkhepaṃ kāresi. āḷāhanassa samantā yojanamatte pupphavassaṃ
vassi, devānaṃ antare manussā manussānaṃ antare devā aṭṭhaṃsu¹,
sattadivasāni sādhukīḷaṃ kīḷiṃsu. S. therassa dhātuṃ gāhāpetvā
Veḷuvanadvārakoṭṭhake cetiyaṃ kārāpesi. Tadā dh. k. s. "āvuso
Sāriputtathero T-assa santike aparinibbutattā Buddhānaṃ² santikā
mahantaṃ sammānaṃ na labbi, Mahāmoggallānatthero pana³ samīpe
parinibbutattā mahāsammānaṃ labhīti⁴". S. āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave e. k. s." ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave Moggallāno idān'; eva mama santikā sammānaṃ labhi⁵ pubbe
pi labhi yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi paṭi-
sandhiṃ gahetvā dasamāsaccayena paccūsasamaye mātu kuc-
chimhā nikkhami. Tasmiṃ khaṇe dvādasayojanike Bārāṇasi-
nagare sabbāvudhāni pajjaliṃsu. Purohito puttassa jātakkhaṇe
bahe nikkhamitvā ākāsaṃ olokento nakkhattayogaṃ disvā⁶
"iminā nakkhattena jātattā esa kumāro sakala-Jambudīpe dha-
nuggahānaṃ aggo bhavissatīti" ñatvā kālass'; eva rājakulaṃ
gantvā rājānaṃ sukhasayitabhāvaṃ pucchitvā "kuto me ācariya
sukhaṃ⁷, ajja sakalanivesane āvudhāni pajjalitānīti" vutte "mā
bhāyi deva, na tumhākaṃ nivesane yeva sakalanagare pi⁸
pajjaliṃsu yeva, ajja⁹ amhākaṃ gehe kumārassa jātattā etad
ahosīti" "Ācariya evaṃ jātakumārassa pana kiṃ bhavissa-
tīti". "Na kiñci mahārāja¹⁰, so pana sakala-Jambudīpe agga
dhanuggaho bhavissatīti." "Sādhu ācariya, tena hi naṃ¹¹
paṭijaggitvā vayappattakāle amhākaṃ dasseyyāsīti" vatvā
khīramūlaṃ¹² sahassaṃ dāpesi. Purohito taṃ gahetvā nive-
sanaṃ gantvā puttassa nāmagahaṇadivase jātakkhaṇe āvudhāni¹³
pajjalitattā Jotipālo ti nāmam akāsi. So¹⁴ mahantena pari-
vārena vaḍḍhamāno soḷasavassakāle uttamarūpadharo ahosi.
Ath'; assa pitā sarīrasampattiṃ olokento¹⁵ "tāta Takkasilaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ahesuṃ.
2 Bd -assa.
3 Bd omits pana.
4 Bd labhatīti.
5 Bd labhati.
6 Bd oloketvā.
7 Bd omits su-.
8 Bd omits pi.
9 Bd omits a-.
10 Bd -jāti.
11 Bd taṃ.
12 Bd adds tāva.
13 so all three MSS. for -naṃ?
14 Bd adds pana.
15 Bd -etvā.

[page 128]
128 XVII. Cattālīsanipāta.
gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uggaṇhā¹"
'ti āha. So "sādhū" 'ti ācariyabhāgaṃ gahetvā mātāpitaro
vanditvā tattha gantvā sahassaṃ datvā sippaṃ paṭṭhāpetvā²
sattāhen'; eva nipphattiṃ pāpuṇi. Ath'; assa ācariyo tussitvā
attano santakaṃ khaggaratanaṃ sandhiyuttameṇḍakasiṅga-
dhanuṃ³ sandhiyuttatuṇhīraṃ⁴ attano sannāhakañcukaṃ⁵
uṇhīsañ ca datvā "tāta Jotipāla, ahaṃ mahallako, idāni tvaṃ
ime māṇavake sikkhāpehīti" pañcasate māṇavake pi tass'; eva
niyyādesi. Boṣabbaṃ gahetvā ācariyaṃ vanditvā Bārāṇasim
eva āgantvā mātāpitaro passi. Atha naṃ vanditvā thitaṃ pitā
avoca: "uggahītaṃ te tāta sippan" 'ti. "Āma tātā" 'ti. So
tassa vacanaṃ sutvā rājakulaṃ gantvā "putto me deva sippaṃ
sikkhitvā⁶ āgato, kiṃ karotīti⁷" āha. "Ācariya amhākaṃ⁸
upaṭṭhahatū" 'ti. "Paribbayam assa jānātha⁹ devā" 'ti.
"Devasikaṃ¹⁰ sahassaṃ labhatū" 'ti. So "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchitvā gehaṃ gantvā kumāraṃ pakkosāpetvā "tāta rājānaṃ
upaṭṭhahā" 'ti āha. So tato paṭṭhāya devasikaṃ sahassaṃ
labhitvā rājānaṃ upaṭṭhahi¹¹. Rājapādamūlikā ujjhāyiṃsu¹²:
"mayaṃ Jotipālena katakammaṃ na passāma, devasikaṃ sa-
hassaṃ gaṇhati¹³, mayam assa sippaṃ passitukāmā¹⁴" 'ti.
{Rājā} tesaṃ vacanaṃ sutvā purohitassa kathesi. Purohito
"sādhu devā" 'ti puttassārocesi. So "sādhu tāta, ito sattame
divase dassessāmi, rājā attano vijite dhanuggahe sannipātāpetū"
'ti āha. Purohito gantvā tam atthaṃ rañño ārocesi. Rājā
nagare bheriñ carāpetvā dhanuggahe sannipātāpesi¹⁵. Saṭṭhi-
sahassā dhanuggahā sannipatiṃsu. Rājā tesaṃ sannipātita-
bhāvaṃ ñatvā va¹⁶ "nagaravāsino Jotipālassa sippaṃ passantū"
'ti¹⁷ bheriñ carāpetvā rājaṅgaṇaṃ sajjāpetvā mahājanaparivuto

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gaṇhāhi.
2 Cs -ap-, Bd upaṭha-.
3 Bd sandhimeṇḍika-.
4 Ck -tuṃhīraṃ, Bd -yuttaṃ tuṇḍilaṃ or tuṇhilaṃ.
5 Ck -hamukhaṃ, Bd -hakaccukaṃ.
6 Bd sikkhāpetvā.
7 Bd -tūti.
8 Bds amhe.
9 so Bd; Ck jānapa, Cs jāna.
10 Bd so de-.
11 Bd -ahati.
12 Ck upajjhā-, Bd ujjhiyisu.
13 Bd -āti.
14 Bd -mamhā.
15 Bd -pātesi.
16 Bd omits va.
17 Bds add nagare.

[page 129]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 129
pallaṃkavare nisīditvā dhanuggahe pakkositvā¹ "Jotipālo
āgacchatū" 'ti pesesi. So ācariyena dinnāni dhanutuṇhīra-
sannāhakañcukauṇhīsāni² nivāsanantare ṭhapetvā khaggaṃ gāhā-
petvā pakativesen'; eva³ rañño santikaṃ gantvā⁴ ekamantaṃ
aṭṭhāsi. Dhanuggahā "Jotipālo kira dhanusippaṃ dassetuṃ
āgato, dhanuṃ agahetvā⁵ pana āgatattā amhākaṃ hatthato
dhanuṃ gahetukāmo bhavissati, nāssa⁶ dassāmā" 'ti katikaṃ
kariṃsu. Rājā Jotipālaṃ āmantetvā "sippaṃ dassehīti" āha.
So sāṇiṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ ṭhito sāṭakaṃ apanetvā
sannāhaṃ sannayha kañcukaṃ pavisitvā⁷ uṇhīsaṃ sīse paṭi-
muñcitvā meṇḍakasiṅgadhanumhi pavālavaṇṇaṃ jiyaṃ āropetvā
tuṇhīraṃ⁸ piṭṭhe bandhitvā khaggaṃ vāmato katvā vajiraggaṃ
nārācaṃ nakhapiṭṭhe parivattento⁹ sāṇiṃ vivaritvā paṭhaviṃ
bhinditvā alaṃkatanāgakumāro viya nikkhamitvā¹⁰ rañño apa-
citiṃ dassetvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā mahājano vaggati nadati
appoṭheti¹¹. Rājā "dassehi Jotipāla sippan" ti āha. "Deva
tumhākaṃ dhanuggahesu akkhaṇavedhivālavedhisaddavedhisara-
vedhino, caturo dhanuggahe pakkosāpehīti" Rājā pakkosā-
pesi. M. rājaṅgaṇe caturassaparicchedabbhantare maṇḍapaṃ¹²
katvā catūsu kaṇṇesu cattāro dhanuggahe ṭhapetvā ekekassa
tiṃsa tiṃsa kaṇḍasahassāni dāpetvā ekekassa santike kaṇḍa-
dāyake ṭhapetvā sayaṃ vajiraggaṃ nārācaṃ gahetvā maṇḍala-
majjhe ṭhatvā "mahārāja, ime cattāro dhanuggahā ekappahārena¹³
sare khipitvā maṃ vijjhantu¹⁴, etehi khittakaṇḍāni vāressā-
mīti" āha. Rājā "evaṃ karothā" 'ti āṇāpesi. "Mahārāja, mayaṃ
akkhaṇavedhivālavedhisaddavedhisaravedhino, Jotipālo taruṇa-
dārako, na mayaṃ vijjhissāmā" 'ti. M. "sace sakkotha vijjhatha
man" ti āha. Te "sādhū" 'ti¹⁵ ekappahārena¹³ kaṇḍāni khi-
piṃsu. M.¹⁶ tāni nārācena paharitvā paharitvāna¹⁷ yathā vā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sāpetvā.
2 Bd -tuṇhisarasannāhakaccukauṇhissādini.
3 Bd -na.
4 Bd āg-.
5 Cs āg-.
6 Bd -tīti na.
7 Bd kaccukaṃ pavesetvā.
8 Bd tuṇhisaraṃ.
9 Bd parivatte galitvā.
10 Bds add āgaṃtvā.
11 Bd vagganti nadanti appoṭenti.
12 Bd maṇḍalaṃ.
13 Bd -neva.
14 Bds add ahaṃ.
15 Bd adds sampaṭicchitvā.
16 Bd bodhisatto.
17 so Cks; Bd omits paharitvā pa.

[page 130]
130 XVII. Cattālīsanipāta.
tathā vā pātesi, Bodhisatto koṭṭhakaṃ¹ parikkhipanto viya tālena²
tālaṃ³ daṇḍakena daṇḍakaṃ vājena vājaṃ anatikkamanto⁴
khipitvā⁵ saragabbhaṃ akāsi, dhanuggahānaṃ kaṇḍāni khīṇāni,
so tesaṃ khīṇabhāvaṃ ñatvā saragabbhaṃ avināsento va⁶
uppatitvā⁷ rañño santike aṭṭhāsi. Mahājano unnadanto vag-
ganto⁸ appoṭhento⁹ mahākolāhalaṃ katvā vatthābharaṇāni
khipi¹⁰, evam rāsibhūtaṃ aṭṭhārasakoṭisaṃkhaṃ dhanam ahosi.
Atha naṃ rājā pucchi: "kiṃ sippaṃ nām'; etaṃ Jotipālā" 'ti.
"Sarapaṭibāhanaṃ nāma devā" 'ti. "Aññe p'; etaṃ jānantā¹¹
atthīti" "Sakala-Jambudīpe mam ṭhapetvā n'; atthi devā"
'ti. "Aparaṃ dassehi tātā" 'ti¹². "Deva¹³, ete tāva catusu
kaṇṇesu ṭhatvā cattāro pi janā maṃ vijjhituṃ nāsakkhiṃsu,
ahaṃ pana te catūsu¹⁴ kaṇṇesu ṭhite¹⁵ eken'; eva sarena
vijjhissāmīti". Dhanuggahā ṭhātuṃ na ussahiṃsu¹⁶. M. catūsu
kaṇṇesu catasso kadaliyo ṭhapetvā¹⁷ nārācapuṃkhake¹⁸ ratta-
suttakaṃ¹⁹ bandhitvā ekaṃ kadaliṃ sandhāya²⁰ khipi, nārāco
taṃ²¹ vijjhi²² tato dutiyaṃ tato tatiyaṃ tato catutthaṃ, tato
paṭhamam²³ viddham²⁴ eva vijjhitvā puna hatthe yeva patiṭ-
ṭhahi²⁵, kadaliyo suttaparikkhittā²⁶ aṭṭhaṃsu. Mahājano
nādasahassāni²⁷ pavattesi. Rājā "kiṃ sippaṃ nām'; etaṃ²⁸
ṭātā" 'ti. "Cakkaviddhaṃ nāma devā" 'ti. "Aparam pi dasse-
hīti²⁹" M. saralaṭṭhiṃ nāma sararajjuṃ nāma saraveṇiṃ³⁰
nāma dassesi, sarapāsādaṃ nāma saramaṇḍapaṃ³¹ saraso-
pānaṃ nāma sarapokkharaṇiṃ nāma akāsi, sarapadumaṃ nāma
pupphāpesi, saravassaṃ nāma vassāpesi. Iti aññehi asādhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bodhi koṭṭhakaṃ.
2 Cks ta-.
3 Bd adds vālena vālaṃ.
4 Bd ati-
5 Bd repeats khi-.
6 Bd omits va.
7 Bd adds gaṃtvā.
8 Cks omit va-.
9 Bd -ṭento seḷento accharaṃ paharanto.
10 Bd khipisu.
11 Bd añño eva jānanto.
12 Bd adds vadati.
13 Bd so.
14 Ck pana te catusu, Cs pana te casu.
15 Bd panetesu catūsu kaṇṇesu ṭhitesu.
16 Bd -hanti.
17 Cs ṭhapāpetvā.
18 Bd narācapokhe.
19 Cks rattasuttaka.
20 Bd kadalikhandhaṃ.
21 Bd adds kadali.
22 Cks vijjhitvā.
23 Ck Bd patha-.
24 Bd vijham.
25 Bd patithati.
26 Bd suttaṃ parikkhipitvā.
27 Bd uṇṇāda-.
28 Bd nāmetaṃ sippaṃ.
29 Bd dassehi tātā ti.
30 so Cks; Bd sarapavedhani.
31 Bd adds sarapākāraṃ nāma.

[page 131]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 131
raṇāni imāni dvādasa sippāni dassetvā puna aññehi asādhā-
raṇe yeva satta mahākāye padālesi, aṭṭhaṅgulabahalaṃ udum-
barapadaraṃ vijjhi, caturaṅgulabahalaṃ asanapadaraṃ duvaṅ-
gulabahalaṃ tambapaṭṭaṃ¹ ekaṅgulabahalaṃ ayapaṭṭaṃ¹ ekā-
baddhaṃ phalakasataṃ vinivijjhitvā² palālasakaṭavālukasakaṭa-
padarasakaṭānaṃ purimabhāge saraṃ khipitvā pacchima-
bhāgena nikkhāmesi³, pacchābhāge⁴ khipitvā purimabhāgena⁵
nikkhāmesi³, udake catūsabhaṃ thale aṭṭhausabhaṃ ṭhānaṃ⁶
kaṇḍaṃ⁷ pesesi, vātiṅgaṇasaññāya usabhamatthake vālaṃ
vijjhi. Tassa ettakāni sippāni dassentass'; eva suriyo atthaṃ-
gato⁸. Ath'; assa rājā senāpatiṭṭhānaṃ paṭijānitvā "Jotipāla,
ajja vikālo, sve senāpatisakkāraṃ⁹ gaṇhissasi, massuṃ¹⁰ kāre-
tvā nahātvā ehīti" taṃ divasaṃ paribbayatthāya satasahassaṃ
adāsi. M. "iminā me¹¹ attho n'; atthīti" aṭṭhārasakoṭidhanaṃ¹²
sāmikānaṃ ñeva datvā mahantena parivārena nahāyituṃ
gantvā massuṃ¹⁰ kāretvā nahātvā sabbālaṃkārapatimaṇḍito
anopamāya siriyā nivesanaṃ pavisitvā nānaggarasabhojanaṃ
bhuñjitvā sirisayanaṃ abhiruyha nipanno, dve yāme sayitvā
pacchimayāme pabuddho¹³ pallaṃkaṃ ābhuñjitvā⁴ sayana-
piṭṭhe nisinno, attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento,
mama sippaṃ¹⁵ ādito¹⁶ param maraṇaṃ¹⁷ paññāyati, majjhe
kilesaparibhogo pariyosāne nirayamhi paṭisandhi¹⁸, pāṇātipāto
hi¹⁹ kilesaparibhogesu ca adhimattappamādo²⁰ niraye paṭi-
sandhiṃ deti, raññā mayhaṃ senāpatiṭṭhānam dinnaṃ, mahan-
taṃ me issariyaṃ bhavissati, bhariyā ca puttadhītaro ca bahū
bhavissanti, kilesavatthuṃ kho pana vepullagataṃ duccajaṃ
hoti, idān'; eva nikkhamitvā ekako va²¹ araññaṃ pavisitvā isi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -paṭṭanaṃ.
2 Bd -vijjhi.
3 Bd nikkhamāpesi.
4 Cks -gena, Bd adds saraṃ.
5 Bd -ge.
6 Cks -bhaṭṭhānaṃ.
7 Ck kaṇṭhaṃ, Bd omits ka-.
8 Bd aṅgamito.
9 Bd -tiṭhānaṃsakkāraṃ.
10 Bd kesamassuṃ.
11 Bd mayhaṃ.
12 Bd -koṭisaṇkhyadhanaṃ.
13 Bd adds uṭhāya.
14 Cs ābhuj-.
15 Cks -assa.
16 Bd adds va.
17 Cs paraṃma-, Bd paramā-.
18 Cks -dhiṃ, Bd adds paraṃparānaṃ, Bs paravaparā.
19 Bd omits hi.
20 Cks -dā, Bd adhimpattippamādo.
21 Cks ekena.

[page 132]
132 XVII. Cattālīsanipāta.
pabbajjaṃ pabbajituṃ yuttaṃ mayhan" ti M. sayanato¹ uṭ-
ṭhāya kañci² ajānāpetvā pāsādā oruyha aggadvārena nikkha-
mitvā ekako va araññaṃ pavisitvā Godhāvarītīre³ tiyojanikaṃ
Kaviṭṭhavanaṃ⁴ sandhāya pāyāsi⁵. Tassa nikkhantabhāvaṃ
ñatvā Sakko Vissakammaṃ⁶ pakkosāpetvā "tāta, Jotipālo
abhinikkhamanaṃ nikkhanto⁷, mahāsamāgamo bhavissati, Go-
dhāvarītīre Kaviṭṭhavane⁸ assamaṃ māpetvā pabbajitaparik-
khāre paṭiyādehīti" āha. So tathā akāsi. M. taṃ ṭhānaṃ
patvā ekapadikamaggaṃ disvā "pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānena
bhavitabban" ti tena maggena tattha gantvā kañci apassanto
paṇṇasālaṃ pavisitvā pabbajitaparikkhāre disvā "Sakko deva-
rājā mama nikkhamanabhāvaṃ⁹ aññāsi, maññe¹⁰" ti cintetvā
sāṭakaṃ apanetvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ca pārupitvā¹¹ ca
ajinacammaṃ ekaṃsagataṃ¹² akāsi, jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā
khārikājaṃ aṃse katvā kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato
nikkhamitvā caṃkamaṃ āruyha katipayavāre¹³ aparāparaṃ
caṃkami¹⁴. Pabbajjāsiriyā vanaṃ upasobhayamāno so kasiṇa-
parikammaṃ katvā pabbajjato¹⁵ sattame divase aṭṭha samā-
pattiyo pañca abhiññā ca¹⁶ nibbattetvā uñchacariyāya vana-
mūlaphalāhāro¹⁷ eko¹⁸ va vihāsi. Mātāpitumittasuhajjañāti-
vaggo¹⁹ pi 'ssa taṃ apassanto rodanto carati²⁰. Ath'; eko
vanacarako²¹ Kaviṭṭhaka-assamapade²² M-aṃ disvā sañjānitvā
tassa mātāpitunnaṃ ārocesi, te rañño ārocayiṃsu. Rājā "etha,
naṃ passissāmā" 'ti mātāpitaro tassa²³ gahetvā mahājana-
parivāro vanacarakadesitena maggena²⁴ Godhāvarītīraṃ pāpuṇi.
Bo. nadītīraṃ āgantvā ākāse nisinno dh. desetvā te sabbe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahāsattho sayanato, Cks mahāsayanapiṭṭhaṃ.
2 Bd kiñci.
3 Bd -rinaditire.
4 Ck kapittha-, Bd kapiṭhanavanaṃ.
5 Bd vāsivapāvisi, Bs pāvāsi.
6 Bd visu-.
7 Cks nikkhamanto.
8 Bd kapiṭha-, cfr. vol.III p.463.
9 Bd nikkhanta-.
10 Bd omits maññe.
11 Bd pārump-.
12 Bd ekaṃsaṃ.
13 Bd -pāye-.
14 Bds -itvā.
15 Bd pappaji tato.
16 Bd -āyo, omitting ca.
17 Bd omits vana.
18 Bd ekako.
19 Bd -jjā--vaggā.
20 Bd -tā rodantā paridevantā vivaranti.
21 Bd adds araññaṃ pavisitvā.
22 Bd kapiṭhaka-- de nisinnaṃ.
23 Bd omits ta-.
24 Bd vanacarikena maggadesakena.

[page 133]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 133
assamaṃ pavesesi¹, tatrāpi tesaṃ ākāse nisinno va kāmesu
ādīnavaṃ pakāsetvā dh. d. Rājānaṃ ādiṃ katvā sabbe va
pabbajiṃsu. Bo isigaṇaparivuto tatth'; eva vasi. Ath'; assa
tattha vasanabhāvo sakala-Jambudīpe pākaṭo ahosi. Rājāno²
raṭṭhavāsīhi saddhiṃ āgantvā tassa santike pabbajanti³, sam-
āgamo mahā ahosi, anupubbena anekasahassā⁴ parisā. Yo
kāmavitakkaṃ vā⁵ vyāpādavitakkaṃ vā⁵ vihiṃsāvitakkaṃ vā⁵
vitakketi M. gantvā tassa purato ākāse nisīditvā dhḍeseti⁶,
kasiṇaparikammaṃ ācikkhati. Tass'; ovāde ṭhatvā samāpattiṃ⁷
uppādetvā nipphattiṃ pattā Sālissaro Meṇḍissaro Pabbato
Kāḷadevalo Kisavaccho Anusisso Nārado ti satta jeṭṭhante-
vāsino ahesuṃ. Aparabhāge Kaviṭṭhassamo⁸ paripūri, isigaṇassa
vasanokāso n'; atthi⁹. Atha M. Sālissaraṃ āmantetvā "Sālissara,
ayaṃ assamo isigaṇassa na-ppahoti, tvaṃ imaṃ isigaṇaṃ¹⁰
gahetvāna¹¹ Caṇḍapajjotarañño¹² vijite Lambacūlakaṃ¹³ ni-
gamaṃ upanissāya vasā¹⁴" 'ti āha. So "sādhū" 'ti tassa
vacanaṃ sampaṭicchitvā anekasahassaṃ isigaṇaṃ gahetvā¹⁵
tattha gantvā vāsaṃ kappesi. Manussesu āgantvā pabba-
jantesu puna assamo pūri¹⁶. Bo. Meṇḍissaraṃ āmantetvā¹⁷
"imaṃ isiganaṃ ādāya Suraṭṭhajanapadassa¹⁸ sīmantare Sāto-
dikā¹⁹ nāma nadī atthi, tassā tīre vasā²⁰" 'ti uyyojesi²¹. Eten'
eva upāyena tatiyavāre Pabbataṃ "mahāaṭaviyaṃ²² Añjana-
pabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasā²⁰" 'ti pesesi. Ca-
tutthavāre Kāḷadevalaṃ "Dakkhiṇāpathe Avantiraṭṭhe Ghana-
selapabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasā²⁰" 'ti pesesi.
Puna Kaviṭṭhassamo pūri²³, pañcasu ṭhānesu anekasahasso²⁴
isigaṇo ahosi. Kisavaccho pana M-aṃ āpucchitvā Daṇḍakī-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -setvā.
2 Bd aññepi rā-.
3 Bds -jiṃsu.
4 Bd anekasatasahassa.
5 Bd omits vā.
6 Bd -si.
7 Bd -iyo.
8 Bd kapiṭhakassa ārāmo.
9 Bd nappahoti.
10 Bd omits isi.
11 Bd -tvā.
12 Bd tattha gaṃtvā Mejhakarañño.
13 Bd kalamba-.
14 Bd vasissāhi.
15 Cs -tvāna.
16 Bd paripūri.
17 Bd adds meṇḍissara tvaṃ.
18 Bd suratta-.
19 Cks se-, Bd sātodakā.
20 Bd vasāhi.
21 Bd adds puna kapiṭhāssamo paripuri.
22 Bd pappatamāha aṭṭa-, Bs pabbataṃ māha aṭa-.
23 Bd kapiṭha ka ārāmo paripūri.
24 Bd -a.

[page 134]
134 XVII. Cattālīsanipāta.
rañño vijite Kumbhavatīnagare senāpatiṃ upanissāya uyyāne
vihāsi, Nārado Majjhimadese¹ Arañjaragirināmake² pabbata-
jālantare vihāsi, Anusisso pana M-assa santike va³ ahosi. Tas-
miṃ kāle Daṇḍakirājā ekaṃ laddhasakkāraṃ gaṇikam ṭhānā
cāvesi, sā attano dhammatāya vicarantī uyyānaṃ gantvā Kisa-
vacchatāpasaṃ disvā "ayaṃ kālakaṇṇī bhavissati, imassa
sarīre⁴ kaliṃ pavāhetvā nahātvā gamissāmīti" dantakaṭṭhaṃ⁵
khāditvā sabbapaṭhamaṃ tassa⁶ bahalakheḷaṃ niṭṭhubhantī
Kisavacchatāpasassa jaṭantare niṭṭhubhitvā dantakaṭṭhaṃ⁵ pi
'ssa sīse yeva khipitvā sayaṃ sīsaṃ⁷ nahāyitvā gatā⁸, rājāpi
taṃ saritvā⁹ pākatikam eva akāsi, sā mohamūḷhā hutvā "kāḷa-
kaṇṇisarīre kaliṃ pavāhetvā mayā yaso laddho" ti saññam
akāsi. Tato nacirass'; eva rājā purohitaṃ ṭhānato cāvesi, so
tassā santikaṃ gantvā "tvaṃ kena kāraṇena puna ṭhānaṃ
labhīti¹⁰" pucchi. Ath'; assa sā "rājuyyāne kāḷakaṇṇisarīre
kalissa pavāhitattā" ti ārocesi. Purohito gantvā tath'; eva
tassa sarīre kaliṃ pavāhesi, tam pi rājā puna ṭhāne ṭhapesi.
Ath'; assa aparabhāge paccanto kuppi¹¹, so senaṅgaparivuto
yuddhāya nikkhami. Atha naṃ mohamūḷho purohito "mahā-
rāja tumhe jayaṃ icchatha parājayan" ti pucchitvā "jayan{"}
ti vutte "tena hi rājuyyāne kāḷakaṇṇī vasati, tassa sarīre
kaliṃ¹² pavāhetvā yāhīti". So tassa kathaṃ¹³ gahetvā "mayā
saddhiṃ gacchantā uyyāne kāḷakaṇṇisarīre kaliṃ pavāhentū"
'ti vatvā¹⁴ uyyānaṃ pavisitvā dantakaṭṭhaṃ⁸ khāditvā sabba-
paṭhamaṃ sayam eva tassa jaṭantare khelañ ca dantakaṭṭhañ
ca khipitvā sīsaṃ nahāyi, balakāyo pi 'ssa tathā akāsi. Tasmiṃ
pakkante senāpati¹⁵ gantvā tāpasaṃ disvā dantakaṭṭhāni nī-
haritvā sādhukaṃ nahāpetvā¹⁶ "rañño kiṃ¹⁷ bhavissatīti"
pucchi¹⁸. "Āvuso mayhaṃ manopadoso n'; atthi, devatā pana

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pacchima-.
2 Bd añcanagiri-.
3 Ck ca, Bd yeva.
4 Bd imassupari.
5 Bd daṇḍakoṭhaṃ.
6 Bds tassupari.
7 Bd omits sī-.
8 Bd gami.
9 Bd adds puna.
10 Bd labhasiti.
11 Bd kupito.
12 Cks -lim.
13 Bd adds sutvā.
14 Cks -hetū ti gantvā.
15 Cks -tiṃ.
16 Bd nhāyitvā bhante.
17 Bd ki rañño.
18 Cks pucchitvā.

[page 135]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 135
kupitā, ito sattame divase sakalaraṭṭhaṃ araṭṭhaṃ bhavissati,
tvaṃ sīghaṃ palāyitvā aññattha yāhīti¹". So bhītatasito
gantvā rañño ārocesi. Rājā tassa vacanaṃ agaṇhi². So
nivattitvā attano gehaṃ gantvā puttadāraṃ ādāya palāyitvā
aññaṃ raṭṭhaṃ agamāsi. Sarabhaṅgasatthā taṃ kāraṇaṃ
ñatvā dve taruṇatāpase pesetvā Kisavacchaṃ mañcasivikāya
ākāsena ānāpesi³. Rājā yujjhitvā core gahetvā nagaram eva
paccāgami. Tasmiṃ āgate devatā paṭhamaṃ devaṃ vassa-
pesuṃ, vassoghena sabbakuṇapesu avahaṭesu⁴ suddhavāluka-
matthake dibbapupphavassaṃ vassi, pupphamatthake māsaka-
vassaṃ, māsakamatthake kahāpaṇavassaṃ, kahāpaṇamatthake
dibbābharaṇavassaṃ vassi. Manussā somanassappattā hirañña-
suvaṇṇābharaṇāni gaṇhituṃ ārabhiṃsu. Atha nesaṃ sarīre
pajjalitaṃ⁵ nānappakāraṃ⁶ āvudhavassaṃ vassi, manussā
khaṇḍākhaṇḍikaṃ chijjiṃsu⁷. Atha nesaṃ upari mahantā
vītaccikaṅgārā patiṃsu, nesaṃ upari mahantāni pajjalita-
pabbatakūṭāni, tesaṃ upari saṭṭhihatthaṭṭhānaṃ pūrayantaṃ
sukhumavālukavassaṃ vassi. Evaṃ saṭṭhiyojanaṭṭhānaṃ araṭ-
ṭhaṃ ahosi, tassa⁸ evaṃ vinaṭṭhabhāvo⁹ sakala-Jambudīpe
paññāyi¹⁰. Ath'; assa raṭṭhassa antararaṭṭhādhipatino Kaliṅgo¹¹
Aṭṭhako Bhīmaratho¹² tayo rājāno cintayiṃsu: "pubbe Rārāṇa-
siyaṃ Kalābu¹³ Kāsirājā Khantivāditāpase aparajjhitvā paṭhaviṃ
paviṭṭho ti sūyati, tathā Nāḷikīro¹⁴ tāpase sunakhehi khādā-
petvā sahassabāhu Ajjuno ca Aṅgīrase aparajjhitvā idāni
Daṇḍakīrājā Kisavacche aparajjhitvā saha raṭṭhena vināsaṃ
patto ti sūyati, imesaṃ¹⁵ catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhānaṃ
mayaṃ na jānāma, taṃ no ṭhapetvā Sarabhaṅgasatthāraṃ
añño kathetuṃ samattho¹⁶ n'; atthi, taṃ upasaṃkamitvā¹⁷

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds āha.
2 so Cks; Bd nagaṇhi.
3 Bd ānehiti āṇāpesi.
4 Bd apaharantesu suddhavālukaṃ vassaṃ vassāpesuṃ.
5 Bd sampajjalikaṃ.
6 Bd -ṇaṃ.
7 Bd bhijjiṃsu.
8 Bd omits tassa.
9 Bd omits na.
10 Bd -yati.
11 Bd -ka-.
12 Bd bhimparaṭho.
13 Bd -pu.
14 Bd nāḷikerarājā.
15 Bd adds pana.
16 Bd adds nāma.
17 Bd adds ime pañhe.

[page 136]
136 XVII. Cattālīsanipāta.
pucchissāmā" 'ti tayo pi mahantena parivārena pañhaṃ
pucchanatthāya nikkhamiṃsu. Te¹ pana² "asuko pi nikkhanto"
ti³, "asuko pi nikkhanto" ti na jānanti⁴, ekeko "aham eva
gacchāmīti" maññati, tesaṃ Godhāvarīto avidūre samāgamo
ahosi, te rathehi otaritvā tayo pi ekam eva rathaṃ abhiruyha
Godhāvarītīraṃ sampāpuṇiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Sakko Paṇḍu-
kambalasilāsane nisinno satta pañhe cintetvā "ime pañhe
ṭhapetvā Sarabhaṅgasatthāraṃ añño sadevake loke kathetuṃ
samattho nāma n'; atthi, taṃ pañhaṃ⁵ pucchissāmi, ime pi
tayo rājāno Sarabhaṅgasatthāraṃ pañhaṃ pucchituṃ Godhā-
varītīram pattā, etesaṃ pañhe pi ahaṃ pucchissāmīti" dvīsu
devalokesu devatāhi parivuto devalokato otari. Taṃ divasam
eva Kisavaccho kālam akāsi, tassa sarīrakiccaṃ kātuṃ catūsu
ṭhānesu anekasahassā⁶ isigaṇā Kisavacchassa candanacitakaṃ
katvā sarīraṃ jhāpesuṃ, āḷāhanassa samantā addhayojanamatte
ṭhāne⁷ dibbakusumavassaṃ vassi. M. tassa sarīranikkhepaṃ
kāretvā⁸ assamaṃ pavisitvā tehi isigaṇehi parivuto nisīdi.
Tesam pi rājūnaṃ nadītīraṃ⁹ āgatakāle mahāsenāvāhanaturi-
yasaddo¹⁰ ahosi. M. taṃ sutvā Anusissatāpasaṃ āmantetvā
"tāta gantvā tāva jānāhi: kiṃsaddo nām'; eso¹¹" ti āha. So
pānīyaghaṭaṃ ādāya tattha gantvā te rājāno disvā pucchā-
vesena paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).1: Alaṃkatā kuṇḍalino suvatthā
                    veluriyamuttā tharukhaggabaddhā
                    rathesabhā tiṭṭhatha, ke¹² nu tumhe,
                    kathaṃ vo jānanti manussaloke ti. || Ja_XVII:49 ||

     Tattha veluriyamuttā tharukhaggabaddhā ti veluriyamaṇīhi c'; eva
muttolambakehi¹³ ca alaṃkatatharūhi khaggaratanehi samannāgatā, tiṭṭhathā
'ti ekasmiṃ rathe tiṭṭhatha, ke¹² nū 'ti ke¹² nu tumhe, kathaṃ vo sañjānantīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs tesaṃ.
2 Ck omits te pana.
3 Cks omit ti, but add tesaṃ pana.
4 Cks jānāti.
5 Bd taṃ ime pañhe
6 Bd adds issayo tattheva gaṃtvā pañcasu ṭhānesu maṇḍappaṃ kāretvā
anekasahassā.
7 Cks omit ṭhāne.
8 Bd -rāpetvā.
9 Bd -re.
10 Cks -aṃ, Bd adds mahā.
11 Bd kiṃ nāmeso saddo.
12 Cks ko.
13 Bds muttā.

[page 137]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 137
     Te tassa vacanaṃ sutvā rathā otaritvā vanditvā aṭṭhaṃsu.
Tesu Aṭṭhakarājā tena saddhiṃ sallapanto dutiyaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).2: Aham Aṭṭhako, Bhīmaratho panāyaṃ,
                    Kāliṅgarājā¹ pana uggato ayaṃ,
                    susaññatān'² isinaṃ³ dassanāya
                    idhāgatā pucchitāyemha pañhe ti. || Ja_XVII:50 ||

     Tattha uggato ti cando viya suriyo viya ca pākaṭo paññāto, susañña-
tānaṃ⁴ isinan⁵ ti bhante na mayaṃ⁶ idha vanakīḷādīnaṃ atthāya āgatā,
atha kho kāyādīhi susaññatānaṃ sīlasampannānaṃ isīnaṃ dassanatthāya idhā-
gatā, pucchitāyemha pañhe ti Sarabhaṅgasatthāraṃ pañhe pucchituṃ emha
āgat'; amhā 'ti attho, yakāro vyañjanasandhikaro ti veditabbo.
     Atha te⁷ tāpaso "sādhu mahārāja, āgantabbaṭṭhānaṃ ñeva
āgat'; attha, tena hi nahātvā vissamitvā assamapadaṃ pavisi-
tvā isigaṇaṃ vanditvā satthāraṃ⁸ pañhaṃ pucchathā" 'ti tehi
saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā uda-
kaccheve⁹ puñjanto¹⁰ ākāsaṃ oloketvā Sakkaṃ devarājānaṃ
devagaṇaparivāraṃ Erāvaṇakkhandhagataṃ otarantaṃ disvā
tena sallapanto tatiyaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).3: Vehāsayaṃ tiṭṭhati antalikkhe
                    pathaddhuno paṇṇarase va cando, (IV 384|20)
                    pucchāmi taṃ yakkha mahānubhāva:
                    kathaṃ naṃ jānanti manussaloke ti. || Ja_XVII:51 ||

     Tattha vehāsayan ti¹¹ antalikkhe¹², pathaddhuno ti pathaddhagato,
addhapathe gaganamajjhe ṭhito ti attho.
     Taṃ sutvā Sakko catutthaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).4: Yam āhu devesu Sujampatīti (IV 403|27)
                    Maghavā ti naṃ¹³ āhu manussaloke,
                    sa devarājā idam ajja¹⁴ patto
                    susaññatān'; isinaṃ¹⁵ dassanāyā 'ti. || Ja_XVII:52 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ka-.
2 Cks -te, Bds -tānaṃ.
3 Cs isīnaṃ.
4 Cks -te.
5 Ck isī-.
6 Bd adds idha.
7 Bd ne.
8 Bd sarabhaṅga-.
9 so Cks, Cs udaccheve, Bd udakatheve.
10 Bd muñcanto.
11 Bd adds abbhuggaṃtvā.
12 Bd adds ākāse tiṭhasi.
13 Bd taṃ.
14 Cks idhamajja.
15 Ck -te isinā, Cs -te isīnaṃ.

[page 138]
138 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha sa devarājā ti so ahaṃ Sakko devarājā, idamajja¹ patto ti
idaṃ ṭhānaṃ ajja āgato, dassanāyā 'ti dassanatthāya vandanatthāya Sara-
bhaṅgasatthārañ ca pañhaṃ pucchanatthāyā 'ti āha.
     Atha naṃ Anusisso "sādhu mahārāja tumhe pacchā-
gacchathā²" 'ti vatvā pānīyaghaṭaṃ ādāya assamaṃ pavisitvā
pānīyaghaṭaṃ paṭisāmetvā tiṇṇaṃ rājānaṃ devarājassa ca
pañhe³ pucchanatthāya āgatabhāvaṃ M-assa ārocesi. So isi-
gaṇaparivuto mahāvisālamāḷake⁴ nisīdi. Tayo rājāno gantvā⁵
isigaṇaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Sakko pi otaritvā
isigaṇaṃ upasaṃkamitvā añjaliṃ pagayha⁶ isigaṇaṃ vaṇṇetvā
vandamāno pañcamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).5: Dūre sutā no isayo samāgatā
                    mahiddhikā iddhiguṇūpapannā,
                    vandāmi te ayire⁷ pasannacitto
                    ye jīvalok'; ettha manussaseṭṭhā ti. || Ja_XVII:53 ||

     Tattha dūre sutā no ti bhante amhehi tumhe dūre devaloke ṭhitehi
yeva sutā⁸, mamāyanto evam āha, i. v. h.: ime idha samāgatā amhākaṃ isayo
dūre sutā yāva Brahmalokā vissutā pākaṭā ti, mahiddhikā ti⁹ mahānubhāvā,
iddhiguṇūpapannā¹⁰ ti pañcavidhena iddhiguṇena samannāgatā, ayire⁷ ti
ayye¹¹, ye ti¹² ye tumhe imasmiṃ jīvaloke manussaseṭṭhā.
     Evaṃ isigaṇaṃ vanditvā Sakko cha nisajjadose pariharanto
ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ isīnaṃ adhovāte nisinnaṃ disvā
Anusisso chaṭṭhaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).6: Gandho isīnaṃ ciradakkhitānaṃ
                    kāyā cuto gacchati mālutena,
                    ito parakkamma¹³ sahassanetta
                    gandho isīnaṃ asuci devarājā 'ti. || Ja_XVII:54 ||

     Tattha ciradakkhitānan ti cirapabbajitānaṃ, parakkammā¹⁴ 'ti
parakkama¹³ apehi, sahassanettā 'ti ālapanam etaṃ, Sakko hi amacca-
sahassehi¹⁵ cintitaṃ atthaṃ¹⁶ ekako¹⁷ va passati, tasmā sahassanetto ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs idhammajja.
2 Bd pacchā āg-.
3 Bd -aṃ.
4 Bd -lake.
5 Bd āg-.
6 Bd adds ṭhito.
7 Bd ayyare.
8 Cks sutam.
9 Ck omits ti.
10 Bd -guṇo-.
11 Cks ayyā, Bd ayyākā.
12 Cks yo, omitting ti.
13 Bd paṭikkamma.
14 Bd paṭikammā.
15 Bd -ssena.
16 Bd omits atthaṃ.
17 Bd ekameko.

[page 139]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 139
vuccati, asucīti sedamalādiparibhāvitattā duggandho, tumhe ca sucikāmā, tena
vo esa gandho khādatīti¹.
     Taṃ sutvā Sakko itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).7: Gandho isīnaṃ ciradakkhitānaṃ
                    kāyā cuto gacchatu mālutena,
                    vicitrapupphaṃ² surabhiṃ va mālaṃ
                    gandhaṃ etaṃ pāṭikaṃkhāma bhante,
                    na h'; ettha devā paṭikkūlasaññino ti. || Ja_XVII:55 ||

     Tattha gacchatū 'ti yathāsukhaṃ pavattatu, nāsāpuṭaṃ no paharatū 'ti
attho, pāṭikaṃkhāmā 'ti icchāma patthema, etthā 'ti etasmiṃ gandhe devā
jegucchasaññino³ na honti, dussīle⁴ yeva hi devā jigucchanti na sīlavante ti.
     Evañ ca pana vatvā "bhante Anusissa, ahaṃ mahantena
ussāhena pañhaṃ pucchituṃ āgato, okāsaṃ me karohīti" āha.
So tassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā isigaṇaṃ okāsaṃ karonto
gāthadvayaṃ āha:

  Ja_XVII.2(=522).8: Purindado bhūtapatī yasassī
                    devānaṃ indo Maghavā Sujampati
                    sa devarājā Asura[gaṇa]ppamaddano⁵
                    okāsam ākaṃkhati⁶ pañha⁷ pucchituṃ. || Ja_XVII:56 ||

  Ja_XVII.2(=522).9: Ko n'; ev'; imesaṃ⁸ idha paṇḍitānaṃ
                    pañhe puṭho⁹ nipuṇe vyākarissati,
                    tiṇṇaṃ ca raññaṃ manujādhipānaṃ
                    devānam indassa ca Vāsavassā 'ti. || Ja_XVII:57 ||

     Tattha purindado ti ādīni Sakkass'; eva gaṇanāmāni, so hi pure dānaṃ
dinnattā purindado, bhūtesu¹⁰ jeṭṭhakattā bhūpati, parivārasampadāya yasassī¹¹,
paramissaratāya devānam indo, sattannaṃ vatasamādānānaṃ suṭṭhukatattā Sakko,
purimajātivasena Maghavā, Sujāya¹² patibhāvena Sujampati, rañjanatāya¹³ rājā,
ko nevā 'ti ko nu eva, nipuṇe ti saṇhasukhumapañhe¹⁴, raññan ti rājū-
naṃ, imesaṃ catunnaṃ janānaṃ¹⁵ manaṃ gahetvā ko imesaṃ paṇḍitānaṃ isī-
naṃ pañhaṃ kathessati, pañhe¹⁶ nesaṃ kathetuṃ samatthaṃ jānāthā 'ti vadati.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs khādha-? Bd bādha-.
2 Bd vicittaṃ-.
3 Bd jigucchi-.
4 Bds -lino.
5 Bd asūrānappa-.
6 Cks -si.
7 Cs -he, Bd pañaṃ.
8 Cs novimesaṃ, Bds nevatesaṃ.
9 Cks puṭṭho.
10 Cks santesu.
11 Ck -dāya ssī, Cs -resampadāya sassī, Bd -rasampadāya yassi.
12 Bd sujātāya asukaññāya.
13 Ck rañjantāya.
14 Cks -haṃ.
15 Bd rājūnaṃ.
16 Bd -haṃ.

[page 140]
140 XVII.Cattālīsanipāta.
     Taṃ sutvā isigaṇo "mārisa Anusissa, tvaṃ paṭhaviyaṃ
ṭhatvā paṭhaviṃ apassanto viya kathesi, ṭhapetvā Sarabhaṅga-
satthāraṃ ko añño ete pañhe kathetuṃ samattho" ti vatvā

  Ja_XVII.2(=522).10: Ayaṃ isī Sarabhaṅgo tapassī
                    yato jāto¹ virato methunasmā
                    ācariyaputto suvinītarūpo
                    so nesaṃ pañhāni viyākarissatīti g. ā. || Ja_XVII:58 ||

     Tatha² Sarabhaṅgo ti sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni³ katvā puna
ekena sarena te sare pātento bhaggavibhagge⁴ akāsīti Sarabhaṅgo, methu-
nasmā ti methunadhammato, so kira methunaṃ asevitvā va pabbajito, ācari-
yaputto ti rañño ācariyassa purohitassa putto.
     Evañ ca pana vatvā isigaṇo Anusissaṃ āha: "mārisa
tvam eva satthāraṃ vanditvā isigaṇassa vacanena Sakkena
pucchitapañhaṃ kathanāya okāsaṃ karohīti⁵". So "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā satthāraṃ vanditvā okāsaṃ karonto anan-
taraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).11: Koṇḍañña pañhāni viyākarohi,(cfr. Sumaṅgala - I155|17)
                    yācanti taṃ isayo sādhurūpā,
                    Koṇḍañña eso manujesu dhammo
                    yaṃ vaddham⁶ āgacchati esa bhāro ti. || Ja_XVII:59 ||

     Tattha Koṇḍaññā 'ti taṃ gottenālapati, dhammo ti sabhāvo, yaṃ
vaddhan⁷ ti yaṃ paññāya vuddhaṃ⁸ purisaṃ esa pañhaṃ⁹ vissajjanabhāvo¹⁰
nāma āgacchati, esa¹¹ manujesu sabhāvo, tasmā candasuriyasahassaṃ¹² uṭṭhā-
pento viya pākaṭaṃ katvā devarañño pañhaṃ kathehīti.
     Tato Mahāpuriso okāsaṃ karonto anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).12: Katāvakāsā pucchantu bhonto
                    yaṃ kiñci pañhaṃ manasābhipatthitaṃ,
                    ahaṃ hi taṃ taṃ vo viyākarissaṃ
                    ñatvā sayaṃ lokaṃ imaṃ parañ cā 'ti. || Ja_XVII:60 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 read: jāto yato?
2 Bd adds bhante anusissa.
3 Cks -pāsādīni.
4 Cs -ggo, Bd bhaṅgavibhaṅgo.
5 Bd kāre-.
6 Bd buddham.
7 Bd buddhan.
8 Bd buddhaṃ.
9 Bd -hānam.
10 Bds -bhāro.
11 Bd eso.
12 Bd candima-.

[page 141]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 141
     Tattha yaṃ kiñcīti na kevalaṃ tumhākam eva sadevakassa lokassa yaṃ
manasābhipatthitaṃ taṃ maṃ bhavanto pucchantu ahaṃ hi¹ idhalokanissitaṃ
vā paralokanissitaṃ vā² sabbapañhaṃ³ imañ ca parañ ca⁴ lokaṃ sayaṃ
abhiññāya sacchikatvā kathessāmīti sabbaññū pavāraṇaṃ pavāresi⁵.
     Evaṃ tena okāse kate Sakko attano⁶ abhisaṃkaṭaṃ pañ-
haṃ pucchi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. āha:

  Ja_XVII.2(=522).13: Tato ca Maghavā Sakko atthaddassī purindado
                    apucchi paṭhamaṃ pañhaṃ yañcāsi abhipatthitaṃ: || Ja_XVII:61 ||

  Ja_XVII.2(=522).14: Kiṃ sū vadhitvā na kadāci socati,
                    kissa-ppahānaṃ⁷ isayo⁸ vaṇṇayanti,
                    kass'; īdha vuttaṃ pharusaṃ khametha,
                    akkhāhi me Koṇḍañña etam atthan ti. || Ja_XVII:62 ||

     Tattha yañcāsīti yaṃ tassa manasā abhipatthitaṃ āsi taṃ pucchīti
attho, etan ti etaṃ mayā pucchitam atthaṃ akkhāhi me ti ekagāthāya tayo
pañhe pucchi.
     Tato⁹ pañhaṃ vyākaronto

  Ja_XVII.2(=522).15: Kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati,
                    makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti,
                    sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha,
                    etaṃ khantiṃ uttamam āhu santo ti āha. || Ja_XVII:63 ||

     Tattha kodhaṃ vadhitvā ti socanto hi paṭighacitten'; eva socati, kodhā-
bhāvā kuto soko, tena vuttaṃ na kadāci socatīti, makkhappahānan ti
pucchi attano kataguṇamakkhanassa akataññūbhāvasaṃkhātassa makkhassa pa-
hānaṃ isayo vaṇṇayanti, sabbesan ti hīnamajjhimokkaṭṭhānaṃ¹⁰ sabbesaṃ
pharusavacanaṃ khametha, santo ti porāṇakapaṇḍitā evaṃ kathenti.

  Ja_XVII.2(=522).16: Sakkā hi dvinnaṃ¹¹ vacanaṃ titikkhituṃ
                    sadisassa vā seṭṭhanarassa vāpi,
                    kathan nu hīnassa vaco khametha,
                    akkhāhi me Koṇḍañña etam atthaṃ¹². || Ja_XVII:64 ||

  Ja_XVII.2(=522).17: Bhayā hi seṭṭhassa vaco khametha
                    sārambhahetu¹³ pana sādisassa¹⁴,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds vo.
2 Cks omit para- vā.
3 Bd sabbaṃ-.
4 Cks para.
5 Bd sampa-.
6 Bd -nā.
7 Bd kiṃsu-.
8 so all three MSS. for isī?
9 Bd tatoparaṃ.
10 Bds -mukka-.
11 Bd sakkā ubhinnaṃ.
12 Bd adds: sarabhaṅgo āha.
13 Cs Bd sārabbha-.
14 Bd sa-.

[page 142]
142 XVII. Cattālīsanipāta.
                    Yo c'; īdha hīnassa vaco kametha
                    etaṃ khantiṃ uttamam āhu santo ti || Ja_XVII:65 ||

evamādīnaṃ gāthānaṃ vacanapaṭivacanavasena sambandho
veditabbo.
     Tattha akkhāhīti bhante Koṇḍañña tumhehi¹ dve pañhā sukathitā, eko
cittaṃ me² na gaṇhāti kathaṃ sakkā attano³ hīnatarassa vacanaṃ adhivāsetuṃ tam
me akkhāhīti pucchanto evam āha, etaṃ khantin ti yam p'; etaṃ jātigottādīhi
hīnassa vacanaṃ khama naṃ, etaṃ khantiṃ uttaman ti porāṇakapaṇḍitā va-
danti, yaṃ pan'; etaṃ jātiādīhi seṭṭhassa bhayena sadisassa kāraṇuttariya-
lakkhaṇe sārambhe ādīnavadassanena khamanaṃ n'; esā adhivāsanakhanti nāmā
'ti attho.
     Evaṃ vutte Sakko M-aṃ āha⁴: "bhante paṭhamaṃ tumhe
‘sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha etaṃ khantiṃ uttamam
āhū⁵'; ti vatvā idāni ‘yo c'; īdha hīnassa vaco khametha etaṃ
khantiṃ uttamam āhū'; 'ti vadatha, na vo purimena pacchimaṃ
sametīti". Atha naṃ M. "Sakka, pacchimaṃ mayā ayaṃ
hīno ti ñatvā pharusavacanaṃ adhivāsentassa vasena vuttaṃ,
yasmā pana na sakkā rūpadassanamattena sattānaṃ seṭṭhādi-
bhāvo ñātuṃ tasmā purimaṃ vuttan" ti vatvā sattānaṃ aññatra
saṃvāsā rūpadassanamattena seṭṭhādibhāvassa duviññeyyataṃ
pakāsento

  Ja_XVII.2(=522).18: Kathaṃ vijaññā catumaṭṭharūpaṃ
                    seṭṭhaṃ sarikkhaṃ athavāpi hīnaṃ,
                    virūparūpena caranti santo,
                    tasmā hi sabbesaṃ vaco khamethā 'ti g. ā. || Ja_XVII:66 ||

     Tattha catumaṭṭharūpan ti catūhi iriyāpathehi paṭicchannasabhāvaṃ,
virūparūpenā 'ti virūpānaṃ lāmakapuggalānaṃ rūpena uttamaguṇā⁶ santo
pi caranti, imasmiṃ pan'; atthe Majjhantikatherassa vatthuṃ kathetabbaṃ.
     Taṃ sutvā Sakko nikkaṃkho hutvā "bhante etāya no
khantiyā ānisaṃsaṃ kathethā" 'ti yāci. Ath'; assa⁷ M.:

  Ja_XVII.2(=522).19: Na h'; etam atthaṃ mahatī hi senā
                    sarājikā yujjhamānā labhetha

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -he.
2 Cks omit ne.
3 Bd -nā.
4 Cks omit āha.
5 Bd adds santo.
6 Bd -ṇena.
7 Ck atha.

[page 143]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 143
                    yaṃ khantimā sappuriso labhetha,
                    khantībalass'; ūpasamanti¹ verā ti g. ā. || Ja_XVII:67 ||

     Tattha etamatthan ti etaṃ veravūpasamanaṃ nippaṭighabhāvasaṃ-
khātaṃ atthaṃ.
     Evaṃ M-ena khantiguṇe kathite te rājāno cintayiṃsu:
"Sakko attano pañhaṃ² pucchati, amhākaṃ pucchanokāsaṃ
na dassatīti". Atha nesaṃ ajjhāsayaṃ viditvā³ attanābhisaṃ-
khaṭe⁴ cattāro pañhe ṭhapetvā va tesaṃ kaṃkhā⁵ pucchanto

  Ja_XVII.2(=522).20: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    yathā ahū Daṇḍakī Nāḷikīro
                    ath'Ajjuno Kalābu cāpi⁶ rājā
                    tesaṃ gatiṃ brūhi supāpakamminaṃ
                    katth'; ūpapannā isinaṃ viheṭhakā ti g. ā. || Ja_XVII:68 ||

     Tattha anumodiyānan ti idaṃ mayā puṭṭhānaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ
vissajjanasaṃkhātaṃ tava subhāsitaṃ anumoditvā, yathā ahū ti yo nāma
ahosi⁷, Kalābu cā 'ti Kalābu ca rājā⁸.
     Ath'; assa vissajjento⁹ M. pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.2(=522).21: Kisam pi¹⁰ Vacchaṃ avakiriya Daṇḍakī
                    ucchinnamūlo sajano saraṭṭho
                    Kukkulanāme¹¹ nirayamhi paccati,
                    tassa pulliṅgāni¹² patanti kāye. || Ja_XVII:69 ||

  Ja_XVII.2(=522).22: Yo saññate pabbajite avañcasi¹³
                    dhammaṃ bhaṇante samaṇe adūsake
                    taṃ Nāḷikīraṃ sunakhā parattha
                    saṃgamma khādanti viphandamānaṃ. || Ja_XVII:70 ||

  Ja_XVII.2(=522).23: Ath'; Ajjuno niraye sattisūle¹⁴
                    avaṃsiro patito addhapādo

--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks for ūpasammanti? Bd upamanti.
2 Bd -e.
3 Bd adds sakko.
4 Bd attano abhisaṅkhāte.
5 Bd -aṃ.
6 read: cāpi kalābu?
7 Bd cattāro janā ca ahesuṃ in the place of yo - ahosi.
8 Cks omit rājā.
9 Bd visajja-.
10 Bd kissañhi? Cks kisaṃvi.
11 Cks -a.
12 Ck puli-, Bd phulli-.
13 so Cks; Bd acchedayi.
14 Bd satta-.

[page 144]
144 XVII. Cattālīsanipāta.
                    {Aṅgīrasaṃ} Gotamaṃ heṭhayitvā
                    khantiṃ tapassiṃ cirabrahmacāriṃ. || Ja_XVII:71 ||

  Ja_XVII.2(=522).24: Yo khaṇḍaso pabbajitaṃ achedayi
                    khantiṃ vadantaṃ samaṇaṃ adūsakaṃ
                    Kalābu vīcim upapajja paccati
                    mahābhitāpaṃ¹ kaṭukaṃ bhayānakaṃ. || Ja_XVII:72 ||

  Ja_XVII.2(=522).25: Etāni sutvā nirayāni paṇḍito
                    aññāni pāpiṭṭhatarāni² c'; ettha
                    dhammaṃ care samaṇabrāhmaṇesu,
                    evaṃkaro saggam upeti ṭhānan ti. || Ja_XVII:73 ||

     Tattha kisan ti appamaṃsalohitattā kisasarīraṃ, avakiriyā 'ti avakiritvā
nuṭṭhubhanadantakaṭṭhapātanena² tassa sarīre kalim pavāhetvā, ucchinna-
mūlo ti chinnamūlo hutvā, sajano ti sapariso, Kukkulanāme³ nira-
yamhīti yojanasatappamāṇe kappena saṇṭhite uṇhachārikaniraye, pulliṅgā-
nīti⁴ vītaccikaṃgārā⁵ tassa kira tattha uṇhakukkule nimuggassa navahi vaṇa-
mukhehi uṇhachārikā pavisanti⁶. sīse mahantamahantā aṃgārā patanti yesaṃ⁷
patanakāle sarīraṃ⁸ dīparukkho viya jalati, balavedanā vattanti, taṃ⁹ adhi-
vāsetuṃ asakkonto mahāravaṃ ravati, Sarabhaṅgasatthā paṭhaviṃ bhinditvā taṃ
tathā¹⁰ paccamānaṃ dassesi, mahājano bhayasantāsam āpajji, tassa atīta-
bhāvaṃ¹¹ ñatvā M. taṃ nirayaṃ antaradhāpesi, dhammaṃ bhaṇante ti
dasakusalakammapathadhammaṃ bhāsante. samaṇe ti samitapāpe, adūsake
niraparādhe, Nāḷikīran ti evaṃnāmakarājānaṃ, paratthā 'ti paraloke niraye
nibbattaṃ, saṃgammā 'ti ito c'; ito ca samāgantvā¹³ mahantā sunakhā khā-
danti, tasmiṃ kira Kāliṅgaraṭṭhe Dantapuranagare Nāḷikīre rajjaṃ kārayamāne
eko mahātāpaso pañcasatatāpasaparivuto Himavantā āgamma rājuyyāne vāsaṃ
kappetvā mahājanassa dhammaṃ desesi, dhammikatāpaso uyyāne vasatīti rañño
ārocayiṃsu, rājā pana adhammiko adhammena rajjaṃ kāreti, so amaccesu
pasaṃsantesu aham pi dhammaṃ suṇissāmīti uyyānaṃ gantvā tāpasaṃ vanditvā
nisīdi, tāpaso raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto kiṃ mahārāja dhammena
rajjaṃ kāresi janaṃ¹³ na¹⁴ pīḷesīti āha, so tassa kujjhitvā ayaṃ kūtajatilo
ettakaṃ kālaṃ nāgarānaṃ santike mamaṃ ñeva aguṇaṃ kathesi maññe hotu
jānissāmīti cintetvā sve amhākaṃ gharadvāraṃ āgaccheyyāthā 'ti nimantetvā
punadivase purāṇagūthassa cāṭiyo pūrāpetvā tāpasesu āgatesu tesaṃ bhikkhā-
bhājanāni gūthassa pūrāpetvā dvāraṃ pidahāpetvā musalāni ca lohadaṇḍe ca

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahāpa-.
2 Bd nuṭhabhitadanta-.
3 Cks -ma.
4 Cks puli-, Bd phulli-.
5 Bd vitacchitaṅgārā.
6 Cks -sati.
7 Bd tesaṃ.
8 Bd sakalasarire.
9 Bd so.
10 Bd tattha.
11 so Ck for atibhīta-? Bds ativiyabhitabhāvaṃ, Cs anibhītabhāvaṃ.
12 Bd adds chinditvā.
13 Cks jana.
14 Bds na raṭhaṃ in the place of janana.

[page 145]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 145
gāhāpetvāna isīnaṃ sīsāni bhindāpetvā jaṃghāsu¹ gahetvā kaḍḍhāpetvā suna-
khehi khādāpetvā bhinnaṃ paṭhaviṃ pavisitvā Sunakhamahāniraye nibbatti, tatr'
assa tigāvutikaṃ sarīraṃ ahosi, atha naṃ mahantā hatthikucchippamāṇā pañca-
vaṇṇasunakhā² anubandhitvā ḍasitvā navayojanāya jalitāyapaṭhaviyaṃ pātetvā
mukhapūraṃ³ luñcantā vipphandamānaṃ khādiṃsu, M. paṭhaviṃ dvidhā
bhetvā⁴ taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā puna antara-
dhāpesi; athajjuno ti sahassabāhurājā, Aṅgīrasan ti aṅgehi raṃsīnaṃ
niccharaṇato evaṃ laddhanāmaṃ, heṭhayitvā ti viheṭhetvā visapītakaṇḍena
vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā, so kira⁵ Mahiṃsakaraṭṭhe Kekarājadhāniyaṃ⁶
rajjaṃ kārento migavaṃ gantvā mige vadhitvā aṅgāramaṃsaṃ⁷ khādanto vicari,
ath'; ekadivasaṃ migānaṃ āgamanaṭṭhāne koṭṭhakaṃ katvā mige olokayamāno
aṭṭhāsi, tadā so tāpaso tassa rañño avidūre ekaṃ kārarukkhaṃ abhirūhitvā
phalāni ocinanto ocitaphalaṃ⁸ sākhaṃ muñci, tassā vissaṭṭhāya⁹ taṃ ṭhānaṃ
pattā migā palāyiṃsu, rājā kujjhitvā tāpasaṃ visena sallena vijjhi, so patitvā
gaḷanto¹⁰ matthakena khadirakhāṇuṃ¹¹ āsādetvā sūlagge yeva kālam akāsi, rājā
taṃ khaṇaṃ ñeva dvidhābhinnaṃ paṭhaviṃ pavisitvā Sattisūlaniraye nibbatti,
tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ ahosi, tatra taṃ¹² nirayapālā jalitehi āvudhehi
koṭṭetvā¹³ jalitaṃ ayapabbataṃ āropenti, pabbatamatthake ṭhitakāle¹⁴ vāto
paharati, so vātappahārena patitvā parigaḷati¹⁵, tasmiṃ khaṇe heṭṭhā nava-
yojanāya jalitāyapaṭhavito¹⁶ mahātālakkhandhappamāṇaṃ¹⁷ jalantaṃ¹⁸ aya-
sūlaṃ uṭṭhahati, so sūlaggaṃ matthaken'; eva āsādetvā sūlāvuto tiṭṭhati, tasmiṃ
khaṇe paṭhavi jalati, sūlaṃ jalati¹⁹, sarīraṃ²⁰ jalati, so tattha mahāravaṃ
ravanto paccati, M. paṭhaviṃ dvidhā katvā nirayaṃ²¹ dassetvā mahājanassa
bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi, khaṇḍaso ti cattāro²² cattāro hatthapāde
kaṇṇanāsañ ca khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā, adūsakan ti niraparādhaṃ, tathā che-
dāpetvā dvīhi kasāpahārasahassehi²³ tāḷāpetvā jaṭāsu gahitaṃ²⁴ ākaḍḍhāpetvā
paṭikujjaṃ nipajjāpetvā piṭṭhiyaṃ paṇhiyā paharitvā mahādukkhasamappitaṃ
akāsi, Kalābuvīcin ti Kalābuaviciṃ, kaṭukan ti tikhiṇavedanaṃ, evaṃ²⁵
nirayaṃ upapajjitvā channaṃ jālānaṃ antare paccati, vitthārato pana Kalābu-
rañño vatthuṃ Khantivādajātake kathitam eva, pāpiṭṭhatarāni cetthā 'ti
etehi nirayehi pāpiṭṭhatarāni ca aññāni nirayāni sutvā, dhammaṃ care ti
Sakka devarāja paṇḍito kulaputto na kevalaṃ ete²⁶ cattāro nirayā ete yeva ca
rājāno nerāyikā atha kho aññe pi nirayā aññe pi rājāno nirayesu upapannā ti
viditvā catupaccayadānadhammikarakkhāvaraṇasaṃvidhānasaṃkhātaṃ samaṇa-
brāhmaṇesu dhammaṃ careyya.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -ghādisu.
2 Bd -ṇṇā-.
3 Ck repeats mukha-, Cs mukhapuraṃmuka.
4 Ck hetvā, Bd bhinditvā.
5 Bd adds ajjuno nāma rājā.
6 Bd kevaka.
7 Bds aṅgārapakkamaṃsaṃ.
8 Cs ocati-, Bds ocinaphala.
9 Bd adds saddena.
10 Bd parig-.
11 Bds khadirakhāṇuke, Cks khārakhāṇuṃ.
12 Cks tatrāyaṃ.
13 Ck koṭṭhe-, Bd koṭe-.
14 Bd patitakāle.
15 Cks -ḷeti.
16 Bd -pathaviyā.
17 Ck -ṇā, Cs -ṇa.
18 Ck jaḷ-, Cs jalintaṃ, Bd jalitaṃ.
19 Bd sūlāni jalanti.
20 Bd tassa sa-.
21 Bd taṃ ni-.
22 Ck varo, Bd omits cattāro.
23 Bd kasāhi pa-.
24 Bd gahitvā corr. to gahetvā.
25 Bds evarūpaṃ.
26 Bd adds yeva.

[page 146]
146 XVII. Cattālisanipāta.
     Evaṃ M-ena catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhāne dassite
tayo rājāno nikkaṃkhā ahesuṃ. Tato Sakko avasese cattāro
pañhe pucchanto g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).26: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti,
                    kathaṃvidhaṃ paññāvantaṃ vadanti,
                    kathaṃvidhaṃ sappurisaṃ vadanti,
                    kathaṃvidhaṃ no¹ siri no jahātīti. || Ja_XVII:74 ||

     Tattha kathaṃvidhaṃ no¹ siri no jahātīti kathaṃvidhan nu
purisaṃ paṭiladdhasirī² na jahāti.
     Ath'; assa vissajjanto M. catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.2(=522).27: Kāyena vācāya ca yo³ ca⁴ saññato
                    manasā ca kiñci na karoti pāpaṃ
                    na attahetu⁵ alikaṃ bhaṇāti
                    tathāvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti. || Ja_XVII:75 ||

  Ja_XVII.2(=522).28: Gambhīrapañhaṃ manasābhicintayaṃ⁶
                    nāccāhitaṃ kamma⁷ karoti luddaṃ (IV 46|24)
                    kālābhataṃ⁸ atthapadaṃ na riñcati
                    tathāvidhaṃ paññavantaṃ vadanti. || Ja_XVII:76 ||

  Ja_XVII.2(=522).29: Yo ve kataññū⁹ katavedi dhīro
                    kalyāṇamitto daḷhabhatti¹⁰ ca hoti¹¹
                    dukhitassa¹² sakkacca karoti kiccaṃ
                    tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadanti. || Ja_XVII:77 ||

  Ja_XVII.2(=522).30: Etehi sabbehi guṇeh'; upeto¹³
                    saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū --
                    saṃgāhakaṃ sakhilaṃ¹⁴ saṇhavācaṃ (IV 110|19)
                    tathāvidhaṃ no siri no jahātīti. || Ja_XVII:78 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nu.
2 Bd -sīri, Cks -siriṃ.
3 Cs so.
4 Bds dha.
5 so all three MSS. for -tū?
6 Bd -tiyaṃ.
7 Bd -aṃ.
8 Bds -gataṃ.
9 all three MSS. -u.
10 Cks -bhanti, Bd -bhitti.
11 so all three MSS. for hoti ca?
12 Bd dukkhi-, Ck dukkhī- corr. to dukhī-:
13 Ck -hipeto.
14 Ck sakhī-.

[page 147]
2. Sarabhaṅgajātaka (522.) 147
     Tattha kāyenā 'ti ādīni tividhasucaritadvāravasena vuttāni, na attahetū
ti¹ desanāsīsam, etaṃ attahetu vā parahetu vā yasahetu vā dhanahetu vā lābha-
hetu vā alikaṃ na kathetīti attho, kāmañ c'; esa² attho vācāsaññato ti iminā va
siddho, musāvādino pana akattabbaṃ pāpakammaṃ nāma n'; atthīti garuka-
bhāvadīpanatthaṃ puna evam āhā 'ti veditabbo³, gambhīrapañhan ti⁴
atthato ca pālito ca gambhīraṃ gūḷhaṃ paṭicchannaṃ Sattubhastajātaka-
Ummaggajātakesu āgatasadisaṃ pañhaṃ, manasābhicintayan ti manasābhi-
cintento atthapadaṃ⁵ paṭivijjhitvā candasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ
katvā yo kathetuṃ sakkotīti attho, nāccāhitan ti na atiahitaṃ⁶ hitātikkantaṃ
luddaṃ pharusaṃ sāhasikakammañ ca yo na karotīti attho, imassa ca pan'
atthassa vibhāvanatthaṃ
Na paṇḍitā attasukhassa hetu
pāpāni kammāni samācaranti⁷,
dukkhena phuṭṭhā khalitāpi santā⁸
chandā ca dosā na jahanti dhamman ti
Bhūripañho kathetabbo, kālābhatan⁹ ti tattha dānaṃ dātabbakāle sīlaṃ
rakkhanakāle¹⁰ uposathavāsakāle saraṇesu patiṭṭhāpabbajjākāle¹¹ samaṇa-
dhammakaraṇakāle vipassanācārasmiṃ yuñjanakāle¹² ca imāni¹³ dānādīni sam-
pādento¹⁴ kālābhataṃ⁹ atthapadaṃ na riñcati na gaḷāpeti nāma, tathā-
vidhan ti sabbaññū Buddhā ca Paccekabuddhā ca Bodhisattā ca paññavantaṃ
kathentā evarūpaṃ puggalaṃ kathenti, yo ve ti gāthāya parena attano kata-
guṇaṃ jānātīti kataññū evaṃ ñatvā pana yen'; assa guṇo kato tassa guṇaṃ
paṭikaronto katavedi nāma, dukhitassā¹⁵ 'ti attano sahāyassa dukkhappattassa
dukkhaṃ attani āropetvā yo tassa uppannaṃ kiccaṃ sahatthā sakkacaṃ karoti
Buddhādayo evarūpaṃ sappurisaṃ kathenti, api ca sappurisā nāma kataññū
katavedino hontīti Satapattajātaka-Cullahaṃsa-Mahāhaṃsajātakādīni¹⁶ kathe-
tabbāni¹⁷, etehi sabbehīti Sakka yo etehi heṭṭhāvuttehi sīlādīhi sabbehi pi
guṇehi upeto okappanasaddhāya samannāgato mudu¹⁸ piyabhānī¹⁹ saṃvibhāgā-
bhiratattā saṃvibhāgī yācakānaṃ vacanaṃ ñatvā²⁰ dānavasena vadaññā catūhi
saṃgahavatthūhi tesaṃ tesaṃ saṃgaṇhanato²¹ saṃgāhakaṃ madhuravacanatāya
sakhilaṃ maṭṭavacanatāya saṇhavācaṃ tathāvidhaṃ no puggalaṃ²² adhigata-
yasasobhaggasaṃkhātā siri no jahāti, nāssa siri vinassatīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 mitto daḷha--- na attahetū ti wanting in Cs.
2 Bd ceva.
3 Bd adds taṃ puggalaṃ silavantaṃ vadanti.
4 Bd adds bho sakka yo gambhirapañhaṃ.
5 Bd atthaṃ.
6 Cks atihitaṃ.
7 Ck samāha-, Bd sammāca-.
8 Bd pilitāpi-, Ck khaḷinantānisannā? Cs balitatattānisantā?
9 Bds kālāga-.
10 Ck Bd -ṇa-.
11 Bds patiṭhānakāle pabbajitakāle.
12 Ck puñjana-, Bd yujjana-.
13 Cks idāni.
14 Bd samādento.
15 Ck Bd dukkhi-.
16 Cks -dīhi.
17 Cks -bbaṃ.
18 Bd mudu ti.
19 Bd adds saṃvibhāgi ti silasaṃvibhāgadāna.
20 Bd sutvā.
21 Bd -gaṇhato.
22 Bd tathāvidhanti tathāvidhaṃ mudupuggalaṃ.

[page 148]
148 XVII. Cattālīsanipāta.
     Evaṃ M. gaganatale candaṃ uṭṭhāpento viya cattāro
pañhe vissajjesi. Tatoparaṃ sesapañhānaṃ pucchā ca¹ vissaj-
janañ ca hoti:

  Ja_XVII.2(=522).31: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    sīlaṃ sirī² cāpi satañ ca dhammā³
                    paññā ca⁴ -- kaṃ seṭṭhataraṃ vadanti. || Ja_XVII:79 ||

  Ja_XVII.2(=522).32: Paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti (III 348|18)
                    nakkhattarājā-r-iva tārakānaṃ,
                    sīlaṃ sirī⁵ cāpi satañ ca dhammā⁶
                    anvāyikā paññavato bhavanti. || Ja_XVII:80 ||

  Ja_XVII.2(=522).33: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    kathaṃkaro kintikaro kiṃ ācaraṃ (IV 339|25)
                    kiṃ sevamāno labhatīdha paññaṃ,
                    paññayā dāni paṭipadaṃ vadehi,
                    kathaṃkaro paññavā hoti macco. || Ja_XVII:81 ||
  Ja_XVII.2(=522).34: Sevetha vaddhe⁷ nipuṇe bahussute,
                    uggāhako vā⁸ paripucchako siyā,
                    suṇeyya sakkacca sabhāsitāni,
                    evaṃkaro paññavā hoti macco. || Ja_XVII:82 ||

  Ja_XVII.2(=522).35: Sa paññavā kāmaguṇe avekkhati
                    aniccato dukkhato rogato ca,
                    evaṃvipassī pajahāti chandaṃ
                    dukkhesu kāmesu mahabbhayesu. || Ja_XVII:83 ||

  Ja_XVII.2(=522).36: Sa vītarāgo pavineyya⁹ dosaṃ,
                    mettaṃ¹⁰ cittaṃ bhāvaye¹¹ appamāṇaṃ,
                    sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ (IV 452|23)
                    anindito Brahmam upeti ṭhānan ti. || Ja_XVII:84 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ca.
2 Ck siriṃ, Cs Bd siriñ.
3 Bd -aṃ.
4 Cks paṃñā vā, Bd paññañca.
5 Cks -riṃ, Bd -riñ.
6 Bd -o.
7 Bd buddhe.
8 Bd -hato ca.
9 Bd savineyya.
10 Bd -a.
11 Bd -veyya.

[page 149]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 149
     Tattha sīlan ti ācārasīlaṃ vā issariyasīlaṃ¹ vā sappurisadhammaṃ vā
paññaṃ vā ti imesaṃ dhammānaṃ kataradhammaṃ seṭṭhataraṃ vadantīti pucchati,
paññā hīti Sakka etesu catūsu dhammesu yā esā paññā nāma sā² va seṭṭhā
iti Buddhādayo kusalā vadanti, yathā³ hi tārakā candaṃ parivārenti cando va⁴
tnesaṃ⁵ uttamo evaṃ sīlaṃ sirī⁶ cāpi satañ ca dhammo ti ete tayo pi anvā-
yikā⁷ paññavato bhavanti paññāvantam eva anugacchanti⁸, paññāya eva parivārā
hontīti attho, kathaṃkaro ti ādīni aññamaññavevacanān'; eva⁹, kathaṃ
karonto¹⁰ kiṃ nāma kammaṃ karonto kim ācaranto kiṃ sevamāno bhajamāno¹¹
idhaloke paññaṃ¹² labhati, paññāyam eva paṭipadaṃ vadehi, jānitukāmo 'mhi,
kathaṃkaro macco paññavā nāma hotīti pucchati, vaddhe¹³ ti paññāya vud-
dhippatte paṇḍite nipuṇe sukhumakāraṇajānanasamatthe, evaṃkaro ti¹⁴ yo
puggalo evaṃvuttappakāre puggale sevati bhajati payirupāsati pāḷiṃ uggaṇhāti
punappuna atthaṃ pucchati pāsāṇe lekhaṃ khaṇanto viya kañcananāḷiyā sīha-
vasaṃ paṭicchanto¹⁵ viya ohitasoto sakkaccaṃ subhāsitāni suṇāti ayaṃ evaṃ-
karo macco paññavā hotīti evaṃ M. pācīnalokadhātuto suriyaṃ uṭṭhāpento viya
paññāya paṭipadaṃ kathetvā idāni tassā paññāya guṇaṃ kathento sa paññavā
ti ādim āha, tattha kāmaguṇe ti kāmakoṭṭhāse hutvā abhāvaṭṭhena¹⁶ aniccato
diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhato aṭṭha-
navutiyā rogamukhānaṃ kāme nissāya uppattisambhavena rogato avekkhati¹⁷
oloketi, so evaṃvipassī¹⁸ etehi kāraṇehi kāmānaṃ aniccāditaṃ passanto kāme
nissāya uppajjanakadukkhānaṃ¹⁹ anto n'; atthi kāmānaṃ pahānam eva sukhan
ti viditvā dukkhesu kāmesu mahabbhayesu chandaṃ pajahati, sa vītarāgo ti
Sakka so puggalo evaṃ vītarāgo navāaghātavatthuvasena uppajjanakabhāvaṃ²⁰
dosaṃ vinetvā²¹ mettacittaṃ bhāveyya, appamāṇasattā rammaṇattā appamāṇan
taṃ²² bhāvetvā aparihīnajjhāno agarahito Brahmaloke uppajjatīti.
     Evaṃ M-e kāmānaṃ dose²³ kathente yeva tesaṃ tiṇṇam
pi rājūnaṃ²⁴ sabalakāyānaṃ tadaṅgappahānena kāmaguṇarāgo²⁵
pahīno. Taṃ ñatvā M. tesaṃ pahaṃsanavasena

  Ja_XVII.2(=522).37: Mahiddhiyaṃ āgamanaṃ ahosi
                    tava-m-Aṭṭhakā²⁶ Bhīmarathassa cāpi
                    Kāliṅgarājassa ca uggatassa,
                    sabbesaṃ vo kāmarāgo pahīno ti g. ā. || Ja_XVII:85 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yasīri.
2 Bd nāmesā.
3 Cks tathā.
4 Bd ca.
5 Bd te-
6 all three MSS. siriñ.
7 Cks -ko.
8 Bd omits paññā--- gacchanti.
9 Ck aññamaññamevamānāneva.
10 Bd -karoti.
11 Bd omits bha-.
12 Cks -ā.
13 Bd vuddhe
14 Cks omit ti.
15 Ck -channo, Cs vaṭicchanto, Bds sampaṭicchanto
16 Bd -tthena
17 Ck ape-, Cs āve-, Bd avekkhatīti.
18 Bd -ssati.
19 Cs uppajjanadu-, Bd uppajjamānaka-.
20 Bds -kasabhāvaṃ.
21 Bd viditvā.
22 Bd -naṃ, omitting taṃ.
23 Bd -aṃ.
24 Cks -nampi.
25 Bd pancakā-.
26 all three MSS. -ka.

[page 150]
150 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha mahiddhiyan ti mahatthaṃ mahāvipphāram mahājutikaṃ, tava
maṭṭhakā ti tava Aṭṭhakā¹, pahīno ti tadaṅgappahānena pahīno.
     Taṃ sutvā mahārājāno M-assa thutiṃ karontā²

  Ja_XVII.2(=522).38: Evam etaṃ³ paracittavedi:
                    sabbesaṃ no kāmarāgo pahīno,
                    karohi okāsam anuggahāya
                    yathā gatiṃ te abhisambhavemā 'ti g. āhaṃsu. || Ja_XVII:86 ||

     Tattha anuggahāyā 'ti pabbajjatthāya no okāsaṃ karohi yathā mayaṃ
pabbajitvā tava gatiṃ nipphattiṃ abhisambhavema pāpuṇeyyāma tayā paṭi-
laddhaṃ⁴ guṇaṃ paṭivijjheyyāmā⁵ 'ti vadiṃsu.
     Atha nesaṃ okāsaṃ karonto M. itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).39: Karohi okāsam anuggahāya
                    tathā hi vo kāmarāgo pahīno,
                    pharātha⁶ kāyaṃ vipulāya pītiyā
                    yathā gatiṃ me⁷ abhisambhavethā 'ti. || Ja_XVII:87 ||

     Tattha pharāthā⁶ 'ti jhānapītiyā vipulāya kāyaṃ pharathā 'ti.
     Taṃ sutvā te⁸ saṃpaṭicchantā⁹.

  Ja_XVII.2(=522).40: Sabbaṃ karissāma tavānusāsaniṃ
                    yaṃ yaṃ tuvaṃ¹⁰ vakkhasi bhūripañña,
                    pharāma kāyaṃ vipulāyā pītiyā
                    yathā gatiṃ te abhisambhavemā 'ti g. āhaṃsu. || Ja_XVII:88 ||

     Atha nesaṃ balakāyānaṃ¹¹ M. pabbajjaṃ dāpetvā isi-
gaṇaṃ uyyojento

  Ja_XVII.2(=522).41: Katāyaṃ Vacchassa Kisassa pūjā,
                    gacchantu bhonto isayo¹² sādhurūpā,
                    jhāne ratā bhotha sadā samāhitā,
                    esā ratī¹³ pabbajitassa seṭṭhā ti g. ā. || Ja_XVII:89 ||

     Tattha gacchantū 'ti attano attano vasanaṭṭhānāni gacchantu.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ka.
2 all three MSS. -to.
3 so all three MSS. for evam pi etaṃ?
4 Bd paṭividdha.
5 Bd -viddhe-.
6 Bd phara-.
7 Ck gatimeva, Bd gati me.
8 Bd omits te.
9 Bd taṃ- corr. to saṃ-.
10 Cks yaṃ tvaṃ.
11 Bd sabbaba-.
12 so all three MSS. for isī?
13 Ck -tiṃ, Cs Bd -ti.

[page 151]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 151
     Isayo tassa¹ vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā² vanditvā
ākāsaṃ uppatitvā sakaṭṭhānāni³ gamiṃsu. Sakko pi uṭṭhā-
yāsanā M-assa thutiṃ katvā añjalim paggayha suriyaṃ na-
massanto viya M-aṃ namassamāno sapariso pakkāmi.
     Etam atthaṃ viditvā S. imā gāthā āha⁴:

  Ja_XVII.2(=522).42: Sutvāna gāthā paramatthasaṃhitā⁵
                    subhāsitā isinā paṇḍitena
                    te vedajātā anumodamānā
                    pakkāmu devā⁶ devapuraṃ yasassino. || Ja_XVII:90 ||

  Ja_XVII.2(=522).43: Gāthā imā atthavatī suvyañjanā
                    subhāsitā isinā paṇḍitena,
                    yo koc'; imā aṭṭhikatvā suṇeyya
                    labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ,
                    laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ
                    adassanaṃ maccurājassa gacche ti. || Ja_XVII:91 ||

     Tattha paramatthasaṃhitā⁷ ti⁸ aniccādīni dīpanena nibbānanissitā,
gāthā imā ti idaṃ S. Sarabhaṅgasatthuno nibbānadāyakaṃ subhāsitaṃ
vaṇṇento āha, tattha atthavatīti nibbānadāyakatthena paramatthanissitā, su-
vyañjanā ti suparisuddhavyañjanā⁹, subhāsitā ti sukathitā, aṭṭhikatvā ti
attano atthikabhāvaṃ katvā atthiko hutvā sakkaccaṃ suṇeyya, pubbāpariyan
ti paṭhamajjhānaṃ pubbaviseso dutiyajjhānaṃ aparaviseso tatiyajjhānaṃ apara-
viseso ti evam aṭṭhasamāpatticatumaggavasena pubbāparabhāvena ṭhitaṃ¹⁰
visesaṃ, adassanan ti pariyosāne aparavisesaṃ arahattaṃ labhitvā nibbānaṃ
pāpuṇeyya, nibbānappatto hi puggalo maccurājassa adassanaṃ gato nāma hotīti.
     Evaṃ S. arahattena desanākūṭaṃ gaṇhitvā "na bhikkhave idān'
eva pubbe pi Moggallānassa āḷāhane pupphavassaṃ vassīti" vatvā
s. p. j. samodhānento

  Ja_XVII.2(=522).44: Sālissaro Sāriputto Meṇḍissaro ca Kassapo
                    Pabbato Anuruddho ca Kaccāyano ca Devalo
                    Anusisso ca Anando Kisavaccho ca¹¹ Kolito¹²
                    Sarabhaṅgo Bodhisatto, evaṃ dhāretha jātakan ti āha. || Ja_XVII:92 ||

Sarabhaṅgajātakaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds sarabhaṅgasatthuno.
2 Cks paṭicch-.
3 Bd sakāni vasanaṭhānāni.
4 Bd gāthāyo abhāsi.
5 Bd -saññitā.
6 so Ck Bd for te?
7 Ck -matthaṃ-, Bd -saññitā.
8 subhāsitā --- ti wanting in Cs.
9 Bd omits su.
10 Bd taṃ.
11 Cks pana
12 Bds add nārado udāyitthero.

[page 152]
152 XVII. Cattālīsanipāta.

                      3. Alambusajātaka.
     Atha bravīti. Idaṃ S. J. v. purāṇadūtiyikapalobha-
naṃ¹ ā. k. Vatthuṃ Indriyajātake vitthāritam eva. S. pana taṃ
bhikkhuṃ "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti² pucchitvā
"saccaṃ bhante" ti "kena ukkaṇṭhāpito sīti³" purāṇadutiyikāyā 'ti
vutte "bhikkhu esā itthi tuyhaṃ anatthakārikā, tvaṃ etaṃ nissāya
jhānaṃ nāsetvā tīṇi saṃvaccharāni mūḷho visaññī⁴ nipajjitvā uppan-
nāya saññāya mahāparidevaṃ paridevīti" vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. Kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbat-
titvā vayappatto sabbasippesu⁵ nipphattiṃ patvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā araññāyatane vanamūlaphalāhāro yāpesi. Ath'; ekā
migī⁶ tassa passāvaṭṭhāne sambhavamissakaṃ tiṇaṃ khādi⁷
udakaṃ pivi, ettaken'; eva tasmiṃ paṭibaddhacittā gabbhaṃ
paṭilabhitvā tato paṭṭhāya tattha āgantvā⁸ assamasāmante⁹
yeva carati. M. parigaṇhanto taṃ kāraṇaṃ aññāsi. Sā apara-
bhāge manussadārakaṃ vijāyi, M. taṃ puttasinehena paṭijaggi,
Isisiṅgo ti 'ssa nāmaṃ ahosi. Atha naṃ viññūbhāvaṃ pattaṃ¹⁰
{pabbājetvā} attano mahallakakāle taṃ ādāya Nārivanaṃ nāma
gantvā "tāta imasmiṃ Himavante imehi pupphehi sadisā itthiyo
nāma honti, tā¹¹ attano vasagate mahāvināsaṃ pāpenti, tāsaṃ
vasaṃ nāma gantuṃ na vaṭṭatīti" ovaditvā aparabhāge Brahma-
lokaparāyano ahosi. Isisiṅgo pi jhānakīḷaṃ kīḷanto Himavanta-
padese vāsaṃ kappesi ghoratapo, parimāritindriyo ahosi. Ath'
assa sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampi. Sakko āvajjanto taṃ
kāraṇaṃ ñatvā "ayaṃ maṃ Sakkattā cāveyyā¹²" 'ti "ekaṃ
accharaṃ pesetvā sīlam assa bhindāpessāmīti" sakaladevalokaṃ
upaparikkhanto attano aḍḍhateyyakoṭisaṃkhānaṃ¹³ paricārikā-
naṃ majjhe ekaṃ Alambusaṃ nāma accharaṃ ṭhapetvā aññaṃ
tassa sīlaṃ bhindituṃ samatthaṃ adisvā taṃ pakkosāpetvā
tassa sīlabhedaṃ kātuṃ āṇāpesi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ukkaṇṭhitabhikkhum.
2 Bds sīti.
3 Cks si.
4 Bd -o.
5 Cks -e.
6 Bd -ā.
7 Bd -itvā.
8 Bd katthaci agantvā, adding tattheva tiṇaṃ khādi.
9 Bd assamassa-.
10 Bd vññiūtappattaṃ.
11 Cks taṃ.
12 Cks cāpe-.
13 Ck -saṃkhātātaṃ, Cs -saṃkānaṃ, Bd -saṅkhātānaṃ.

[page 153]
3. Alambusajātaka. (523.) 153
     Etam¹ atthaṃ āvikaronto S. imaṃ² g. ā.:

  Ja_XVII.3(=523).1: Ath'; abravī brahā Indo Vatrabhū³ jayatam pitā
                    devakaññaṃ parābhetvā Sudhammāyaṃ Alambusan: ti. || Ja_XVII:93 ||

     Tattha brahā ti mahā, Vatrabhū ti Vatrassa nāma asurassa abhi
bhavitā, jayatampitā ti jayantānam sesānaṃ tettiṃsāya devaputtānaṃ piti-
kiccasādhanena⁴ pitā, parābhetvā ti hadayaṃ bhinditvā olokento viya taṃ
paṭibalā ayan ti natvā ti attho, Sudhammāyan ti Sudhammāya devasabhāya
Paṇḍukambalasilāsane nisinno taṃ Alambusaṃ pakkosāpetvā idam āha:

  Ja_XVII.3(=523).2: Misse devā taṃ⁵ yācanti Tāvatiṃsā saindakā:
                    isiṃ palobhike gaccha Isisiṅgaṃ Alambuse ti. || Ja_XVII:94 ||

     Tattha Misse ti taṃ ālapati, idan⁶ tassā nāmaṃ, sabbāpi pana itthiyo
purise⁷ kilesamissanena⁸ missanato missā ti vuccanti, tena sādhāraṇena nāme-
nālapanto⁹ evam āha, isiṃ palobhike ti isīnaṃ palobhanasamatthe,
Isisiṅgan ti tassa kira matthake migasiṅgākārena dve cūḷā uṭṭhahiṃsu, tasmā
evaṃ vuccati.
     Sakko¹⁰ "gaccha Isisiṅgaṃ upasaṃkamitvā attano vasaṃ
ānetvā sīlam assa bhindā" ti Alambusaṃ āṇāpesi.

  Ja_XVII.3(=523).3: Purāyaṃ amhe acceti¹¹ vatavā brahmacariyavā
                    nibbānābhirato vaddho¹²
                    tassa maggāni ācara¹³ iti vacanaṃ ā. || Ja_XVII:95 ||

     Tattha purāyan ti ayaṃ tāpaso vattasampanno ca brahmacariyavā ca, so
kho pan'; esa dīghāyukatāya nibbānasaṃkhāte magge abhirato guṇavuddhiyā ca
vaddho¹⁴, tasmā yāva esa amhe nātikkamati na abhibhavitvā imamhā ṭhānā
cāveti¹⁵ tāvad eva tvaṃ gantvā tassa devalokagamanāni maggāni ācara¹⁶, yathā
idhā nāgacchati evaṃ karohīti attho.
     Taṃ sutvā Alambusā gāthadvayam āha:

  Ja_XVII.3(=523).4: Devarāja kim eva tvam, mam'; eva tuvaṃ¹⁷ s'; ikkhasi¹⁸:
                    ‘isiṃ palobhike¹⁹ gaccha', santi aññāpi accharā || Ja_XVII:96 ||

  Ja_XVII.3(=523).5: Mādisiyo pavarā c'; eva asoke Nandane vane,
                    tāsam pi hotu pariyāyo, tāpi yantu palobhikā ti. || Ja_XVII:97 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tam.
2 Bds pathamaṃ.
3 so all three MSS. and Abhidhānappadīpikā for -hū = hā?
4 Cks pīti-, Bd pitukiccaṃsā-.
5 Cks naṃ.
6 Bd idañca.
7 Bd -sena.
8 Bd -missena.
9 Bd guṇanāmenā-.
10 Bd iti sakko.
11 Bd nācceti.
12 Bd buddho.
13 Bds āvara.
14 Bd vu-.
15 Ck cāpesi, Bd cāvesi.
16 Bd ava.
17 Cks tvaṃ.
18 so all three MSS. for yikkhasi
19 Bd -bhake, Bs -bhane.

[page 154]
154 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha kimeva tvan ti kiṃ nām'; etaṃ tvaṃ karosīti dīpeti, mameva
tuvaṃ¹ sikkhasīti² imasmiṃ sakaladevaloke mam eva tuvaṃ ikkhasi³ aññaṃ
na passasīti adhippāyena vadati, sakāro⁴ pan'; ettha {vyañjanasandhikaro}, isiṃ
palobhike gacchā 'ti kiṃkāraṇā mañ ñeva evaṃ vadasīti adhippāyo, pavarā
cevā 'ti mayā uttaritarā c'; eva, asoke ti sokarahite, nandane ti nandi-
janake, pariyāyo ti vāro.
     Tato Sakko tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).6: Addhā hi saccaṃ bhaṇasi, santi aññāpi accharā,
                    tādisiyo pavarā c'; eva asoke Nandane vane. || Ja_XVII:98 ||

  Ja_XVII.3(=523).7: Na tā evaṃ pajānanti pāricariyaṃ pumaṃ gatā
                    yādisaṃ tvaṃ pajānāsi nāri sabbaṅgasobhane⁵. || Ja_XVII:99 ||

  Ja_XVII.3(=523).8: Tvam eva gaccha kalyāṇi, itthīnaṃ pavarā c'; asi,
                    tam eva vaṇṇarūpena vasam ānāmayissasīti⁶. || Ja_XVII:100 ||

     Tattha pumaṃ gatā ti purisaṃ upasaṃkantā samānā purisapalobhanī-
pāricariyaṃ na jānanti, vaṇṇarūpenā 'ti sarīravaṇṇen'; eva ca rūpasampattiyā
ca, ānāmayissasīti⁷ taṃ tāpasaṃ attano vasaṃ ānessasi.
     Taṃ sutvā Alambusā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).9: Na v'āhaṃ na gamissāmi devarājena pesitā,
                    vihemi⁸ c'; etaṃ āsāduṃ, uggatejo hi brāhmaṇo. || Ja_XVII:101 ||

  Ja_XVII.3(=523).10: Aneke nirayaṃ pattā isiṃ āsādiyā⁹ janā
                    āpannā¹⁰ mohasaṃsāraṃ, tasmā lomāni haṃsaye ti. || Ja_XVII:102 ||

     Tattha na vāhan ti na ve ahaṃ, vihemīti¹¹ bhāyāmi, āsādun ti āsā-
ditum, i. v. h.: nāhaṃ deva tayā pesitā na gamissāmi, na v'āhaṃ taṃ isiṃ
sīlabhedanatthāya allīyituṃ¹³ bhāyāmi, uggatejo hi so ti, āsādiyā ti āsādetvā
mohasaṃsāran ti mohena¹⁴ saṃsāraṃ, mohena isiṃ palobhetvā saṃsāraṃ
āpannā¹⁵ vaṭṭadukkhe patiṭṭhitā sattā gaṇanapathaṃ atikkantā, tasmā ti tena
kāraṇenāhaṃ lomāni haṃsaye ti lomāni uṭṭhāpemi, tassa kirāhaṃ sīlaṃ
bhindissāmīti cintayamānāya me lomāni haṃsantīti vadati.

  Ja_XVII.3(=523).11: Idaṃ vatvāna pakkāmi accharā nāma vaṇṇinī
                    missā missetum icchantī Isisiṅgaṃ Alambusā. || Ja_XVII:103 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 so all three MSS. for yikkha-?
3 Cks sikkhasi.
4 Cks yakāro.
5 Bd -ṇe.
6 Bd ānayissasiti.
7 Cks anā-.
8 so Cks for bibhemi? Bd viromi.
9 Bd -ya
10 Cks -a.
11 Bd viromiti.
12 Bd api cāhan in the place of na vāhaṃ.
13 Ck illī-.
14 Cks moha.
15 Ck Bd -a, Cs -a corr. to -ā.

[page 155]
3. Alambusajātaka. (523.) 155

  Ja_XVII.3(=523).12: Sā ca naṃ¹ vanam ogayha Isisiṅgena rakkhitaṃ
                    bimbijālakasañchannaṃ samantā aḍḍhayojanaṃ || Ja_XVII:104 ||

  Ja_XVII.3(=523).13: Pāto va pātarāsamhi udaṇhasamayaṃ² pati.
                    aggiṭṭhaṃ parimajjantaṃ Isisiṅgaṃ upāgamīti || Ja_XVII:105 ||

imā abhisambuddhagāthā.
     Tattha pakkāmīti tena hi devarājā āvajjeyyāsi man ti attano sayana-
gabbhaṃ pavisitvā alaṃkaritvā Isisiṅgaṃ kilesena missetuṃ icchantī pakkāmi,
bhikkhave sā accharā tassa assamaṃ gatā ti³, bimbijālakasañchannan ti
rattakuravakavanena⁴ sañchannaṃ, pāto va pātarāsamhīti bhikkhave pātarā-
savelāya pāto va page yeva kīvapage ⁵ ti udaṇhasamayaṃ⁶ patīti⁷ suri-
yuggamanavelāyam eva, aggiṭṭhan ti aggisālaṃ rattipadhānaṃ⁸ anuyuñjitvā
pāto va nahātvā udakakiccaṃ katvā paṇṇasālāya thokaṃ jhānasukhena vītinā-
metvā nikkhamitvā aggisālaṃ sammajjantaṃ⁹ isiṃ sā upāgami, itthivilāsaṃ
dassentī¹⁰ tassa purato aṭṭhāsi.
     Atha naṃ tāpaso pucchamāno āha:

  Ja_XVII.3(=523).14: Kā nu vijju-r-ivābhāsi osadhī viya tārakā
                    vicitrahatthābharaṇā¹¹ āmuttamaṇikuṇḍalā || Ja_XVII:106 ||

  Ja_XVII.3(=523).15: Ādiccavaṇṇasaṃkāsā hemacandanagandhanī
                    saññatūrū mahāmāyā kumārī cārudassanā || Ja_XVII:107 ||

  Ja_XVII.3(=523).16: Vilākā mudukā suddhā, pādā te suppatiṭṭhitā,
                    kamanā¹² kamanīyā te harantī¹³ ñeva me mano. || Ja_XVII:108 ||

  Ja_XVII.3(=523).17: Anupubbā va¹⁴ te ūrū nāganāsasamūpamā,
                    vimaṭṭhā tuyhaṃ sussoṇī akkhassa phalakaṃ yathā¹⁵. || Ja_XVII:109 ||

  Ja_XVII.3(=523).18: Uppalasseva kiñjakkhā nābhi te sādhusaṇṭhitā
                    purā kaṇhañjanasseva dūrato patidissati. || Ja_XVII:110 ||

  Ja_XVII.3(=523).19: Duvidhā jātā urajā avaṇṭā¹⁶ sādhupaccudā¹⁷
                    payodharā appatītā addhalābusamā¹⁸ thanā. || Ja_XVII:111 ||

  Ja_XVII.3(=523).20: Dīghā kambutalābhāsā¹⁹ gīvā eṇeyyakā yathā
                    paṇḍarāvaraṇā vaggu catutthamanasannibhā. || Ja_XVII:112 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd taṃ.
2 Bd uṇhesa-.
3 Bd omits ti.
4 Bd -vaṇṇena.
5 Bd atipage.
6 Bd udaṇhe-.
7 Cks pati.
8 Cs rattiṃ-, Bd rattipatanam.
9 Bd adds taṃ.
10 all three MSS.-i.
11 Bd vicitta-.
12 Bd gamanā.
13 Bd -ti, Cks -tiṃ.
14 Bd ca.
15 Bd adds atha naṃ tāpaso pucchamāno.
16 Bd avaṇḍā?
17 Cks paṇḍu-.
18 Bd aḍaphālu-.
19 Bd kappukalā.

[page 156]
156 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.3(=523).21: Uddhaggā ca adhaggā ca dumaggaparimajjitā
                    duvijā nelasambhūtā dantā tava sudassanā. || Ja_XVII:113 ||

  Ja_XVII.3(=523).22: Apaṇḍarā lohitantā jiñjukaphalasannibhā¹
                    āyatā ca visālā ca nettā tava sudassanā. || Ja_XVII:114 ||

  Ja_XVII.3(=523).23: Nātidīghā susammaṭṭhā² kanakaggāsamocitā³
                    uttamaṅgaruhā tuyhaṃ kesā candanagandhikā⁴. || Ja_XVII:115 ||

  Ja_XVII.3(=523).24: Yāvatā kasigorakkhā vaṇijānañ ca yā gati
                    isīnañ ca parakkantaṃ saññatānaṃ tapassinaṃ -- || Ja_XVII:116 ||

  Ja_XVII.3(=523).25: Na te samasamaṃ passe asmiṃ puthuvimaṇḍale⁵,
                    ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānenu taṃ mayan ti. || Ja_XVII:117 ||

     Tattha vicitrahatthābharaṇā⁶ ti vicirehi⁶ hatthābharaṇehi samannā-
gatā, hemacandanagandhinīti suvaṇṇavaṇṇacandanagandhavilepanā, sañña-
tūrū ti suvaṭṭitaghanaūru sampannaūrulakkhaṇā⁷, vilākā ti saṃkhittamajjhā⁸,
mudukā ti mudusukhumālā⁹, suddhā ti nimmalā, suppatiṭṭhitā ti samaṃ
paṭhaviṃ phussantā suṭṭhu patiṭṭhitā, Kamanā¹⁰ ti gacchamānā¹¹, kamanīyā
ti kantā kāmetabbayuttakā, haranti¹² ñeva me mano ti ete evarūpā¹³
paramena itthivilāsena caṃkamantiyā tava pādā mama cittaṃ haranti yeva,
vimaṭṭhā ti visālā, sussoṇīti sundarasonī, akkhassā 'ti suvaṇṇaphalakaṃ¹⁴
viya visālā te soṇīti vadati, uppalasseva kiñjakkhā¹⁵ 'ti nīluppalakaṇṇikā
viya, kaṇhañjanassevā¹⁶ 'ti sukhumakaṇhalomācitattā evam āha, duvidhā
ti gāthā thane vaṇṇaṃ vadanto¹⁷ āha, te hi dve hutvā ure jātā vaṇṭassa abhāvā
avaṇṭā ure laggā eva hutvā suṭṭhu nikkhantattā sādhupaccudā¹⁸ payassādhā-
ranato¹⁹ payodharā, appatītā ti na-ppatītā amilātatāya²⁰ vā anabbhuṇṇatatāya²¹
vā na anto²² paviṭṭhā ti appatītā, suvaṇṇaphalake ṭhapitasuvaṇṇamayavaṭṭā-
lābuno²³ addhena sadisatāya addhalābusamānā thanā eṇeyyakā yathā ti
enimigassa hi²⁴ dīghā ca vaṭṭā ca gīvā sobhati evam ṭava gīvā²⁵ thokaṃ dīghā
kambutalābhāsā²⁶ suvaṇṇāliṅgatalasannibhā gīvā ti attho, paṇḍarāvaraṇā
ti dantāvaraṇā, catutthamanasannibhā ti catutthamano vuccati catuttha-
vatthubhūtā²⁷ jivhā, abhirattabhāvena jivhāsadisan te oṭṭhapariyosānan ti vadati,
uddhaggā ti heṭṭhimadantā, addhaggā ti uparimadantā, dumaggapari-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck jiṃjūka-, Cs jīndhuka-.
2 Cks susama-, Bd susampaṭhā.
3 Bds -kabyā?
4 Bd -itā.
5 Bd pathavī-.
6 Bd vicitt-.
7 Cks -ṇe
8 Cks -majjhe, Bd -majhā.
9 Cks -e.
10 Cs kāmānā, Bds gamanā.
11 so all three MSS.
12 Cks garahantiṃ.
13 Bd -pena.
14 Bd sundaravaṇṇassasuvaṇṇassapalakaṃ.
15 Bd kiñcikkhā.
16 Ck kaṇhāja-, Cs kaṇṭabhaja-.
17 Ck gāthā ne vaṇṇaṃ-, Bd kathaṃ thane vaṇṇayanto.
18 Cks paṇḍudā.
19 Bd -ssa-.
20 Cks amiyāmānatāya.
21 Cs -tatayā, Bd anubbhannatatāya.
22 Cks add na.
23 Cks -mayācabundo.
24 Cks omit hi.
25 Cks omit givā.
26 Bd adds ti.
27 Cs catutthabhūtā, Bd catutthamanavatthubhūtā.

[page 157]
3. Alambusajātaka. (523.) 157
majjitā ti dantakaṭṭhaparimajjitā¹ parisuddhā, duvijā ti dvijā, nelasam-
bhūtā ti niddosesu hanumaṃsapariyosānesu sambhūtā, apaṇḍarā ti kaṇhā,
lohitantā² ti rattapariyantā, jiñjukaphalasannibhā ti rattaṭṭhāne jiñjuka-
phalasadisā, sudassanā ti passantānaṃ atittakarā³ pañcappasādasamannāgatā,
nātidīghā ti pamāṇayuttā, susammaṭṭhā ti suṭṭhu sammaṭṭhā, kana-
kaggā⁴ samocitā ti kanakaggā⁴ vuccati suvaṇṇaphaṇikā tāya⁵ gandhatelaṃ⁶
ādāya paharitā⁷ suracitā⁸, kasigorakkhā ti iminā kasiñ⁹ ca gorakkhañ ca
nissāya jīvanasatte¹⁰ dasseti, yā gatīti¹¹ yattikā¹² nipphatti, parakkantan
ti yattakaṃ isīnaṃ parakkantaṃ¹³, vitthārikatā¹⁴ imasmiṃ Himavante yattakā
isayo vasantīti attho, na te samasaman ti tesu sabbesu ekam pi rūpalīlā-
vilāsādisamatāya¹⁵ tayā¹⁶ samaṃ na passāmi, ko vā tvan ti idaṃ tassā itthi-
bhāvaṃ na jānanto pi purisavohāravasena pucchi.
     Evaṃ pādato paṭṭhāya yāva kesā attano vaṇṇaṃ bhāsante
tāpase Alambusā tuṇhī hutvā tassa kathāya yathānusandhiṃ
gatāya tassa sammūḷhabhāvaṃ ñatvā

  Ja_XVII.3(=523).26: Na pañhakālo bhaddan te Kassap'; evaṃ gate sati,
                    ehi samma ramissāma ubho amhākaṃ assame,
                    ehi¹⁷ taṃ upagūhissaṃ ratīnaṃ kusalo bhavā 'ti g. ā. || Ja_XVII:118 ||

     Tattha Kassapevaṃ gate satīti Kassapagotta evaṃ¹⁸ tava citte
pavatte sati pañhakālo na hoti, sammā 'ti vayassa¹⁹, ratīnan ti pañca-
kāmaguṇaratīnaṃ.
     Evaṃ vatvā Alambusā cintesi: "nāyaṃ mama ṭhitāya²⁰
hatthapassaṃ²¹ āgamissati, gacchantī viya bhavissāmīti²²" sā
itthimāyāya kusalatāya tāpasaṃ kampetvā āgatamaggābhi-
mukhī²³ pāyāsi.
     Taṃ atthaṃ pakāsento Satthā:

  Ja_XVII.3(=523).27: Idaṃ vatvāna pakkāmi accharā kāmavaṇṇinī
                    missā missetum icchantī Isisiṅgaṃ Alambusā ti g. ā. || Ja_XVII:119 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dantaoṭhapari-.
2 Bd lohitan
3 Bd atitti-.
4 Bds -kabyā.
5 Cks -phaṇikāya, Bds -palikātāya.
6 Ck -tela, Cs -kelaṃ, Bd -tesaṃ.
7 Bd -kā.
8 Bd sucaritā.
9 Ck -i, Cs -ī.
10 Bds jivanakasatte.
11 Ck gati, Cs gaṇī.
12 Bd yattha.
13 Ck -ta.
14 Bd -ritakatvā?
15 Bds -līḷhā-.
16 Bd tassa.
17 Cs adds ca, Ck ma.
18 ehi samma--- evaṃ wanting in Bd.
19 Cks cayassa, Bd piyavacanaṃ mā lapanametaṃ.
20 Cks ṭhitassa, Bd mayi ṭhitāya.
21 Bd -pāsaṃ.
22 Bds gamissāmiti.
23 Bd -khaṃ.

[page 158]
158 XVII. Cattālīsanipāta.
     Atha naṃ tāpaso gacchantiṃ disvā "ayaṃ gacchatīti"
attano dandhaparakkamaṃ¹ mandagamanaṃ chinditvā vegena
dhāvitvā kesesu hatthena parāmasi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XVII.3(=523).28: So ca vegena nikkhamma chetvā dandhaparakkamaṃ²
                    tam uttamāsu veṇīsu ajjhāpatto parāmasi. || Ja_XVII:120 ||

  Ja_XVII.3(=523).29: Tam udāvattaṃ kalyāṇī palissaji³ susobhanā⁴
                    cavi tamhi⁵ brahmacariyā⁶ yathā taṃ atha tositā. || Ja_XVII:121 ||

  Ja_XVII.3(=523).30: Manasā⁷ āgamā Indaṃ vasantaṃ Nandane vane,
                    tassā saṃkappam aññāya Maghavā devakuñjaro
                    pallaṃkaṃ pahiṇī khippaṃ sovaṇṇaṃ sopavāhanaṃ || Ja_XVII:122 ||

  Ja_XVII.3(=523).31: Sauttaracchadapaññāsaṃ⁸ sahassapaṭiyatthataṃ⁹,
                    taṃ enaṃ tattha dhāresi ure katvāna sobhanā. || Ja_XVII:123 ||

  Ja_XVII.3(=523).32: Yathā ekamuhuttaṃ va tīṇi vassāni dhārayi
                    vimado tīhi vassehi paṭibujjhitvāna¹⁰ brāhmaṇo. || Ja_XVII:124 ||

  Ja_XVII.3(=523).33: Addasāsi harīrukkhe¹¹ samantā¹² aggiyāyanaṃ
                    navapattavanaṃ phullaṃ kokilagaṇaghositaṃ¹³. || Ja_XVII:125 ||

  Ja_XVII.3(=523).34: Samantā paviloketvā¹⁴ rudaṃ assūni vattayi,
                    na juhe na jape mante, aggihuttaṃ {pahāpitaṃ}. || Ja_XVII:126 ||

  Ja_XVII.3(=523).35: Ko nu me pāricariyāya pubbe cittaṃ palobhayi
                    araññe me viharato yo me tejā ha sambhataṃ¹⁵
                    nānāratanaparipūraṃ nāvaṃ va gaṇhi aṇṇave ti. || Ja_XVII:127 ||

     Tattha ajjhāpatto ti sampatto, tamudāvattaṃ¹⁶ kalyāṇīti taṃ
kese parāmasitvā ṭhitaṃ isiṃ udāvattitvā nivattitvā kalyāṇadassanā sā suṭṭhu
sobhanā, palissajīti āliṅgi, cavi tamhi¹⁷ brahmacariyā yathā taṃ
atha tositā ti bhikkhave tassa isino tāvad eva jhānaṃ antaradhāyi, tasmiṃ
tamhā jhānā brahmacariyā cavite yathā taṃ Sakkena patthitaṃ¹⁸ tath'; eva
ahosi, atha Sakkassa patthanāsamiddhabhāvaṃ¹⁹ viditvā sā devakaññā tositā,
tassa tena brahmacariyāvināsena²⁰ sañjanitapīti pāmojjakatā²¹ ti attho, manasā
āgamā ti sā taṃ āliṅgitvā ṭhitā aho vata Sakko pallaṃkaṃ peseyyā 'ti evaṃ²⁴
pavattena manasā Indaṃ āgamā, Nandane ti nandijananasamatthatāya
Nandanavanasaṃkhāte Tāvatiṃsabhavane vasantaṃ, devakuñjaro ti Deva-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd daddhu-.
2 Bd daddha-.
3 Ck palissapī, Bd palisajji.
4 Bd ssusobhaṇi.
5 Bd tehi.
6 Cks -yāya.
7 Cks sā ma-.
8 Bd -sa.
9 Ck -sattataṃ, Cs -yattataṃ, Bd yatthakaṃ.
10 Bd parivijhitvāna.
11 Bd haritaru-.
12 Bd samannā.
13 Cks -lā-.
14 Cks paṭi-.
15 so Ck; Cs tejābhasam-, Bds tejāhasambhū-.
16 all three MSS. -tta.
17 Bd tehi.
18 so all three MSS.
19 Bds -nāyasami-.
20 Bd -yāvanāsane.
21 Bd -mejjā, omitting katā.
22 Cks eva.

[page 159]
3. Alambusajātaka. (523.) 159
seṭṭho, pahiṇīti¹ pesesi, pāhiṇīti² pi pāṭho, sopavāhanan ti sapari-
vāraṃ, sauttaracchadapaññāsan ti paññāsāya uttaracchadehi paṭicchāditaṃ,
sahassapaṭiyatthatan ti sahassadibbakojavatthataṃ³, tamenaṃ tatthā 'ti
taṃ Isisiṅgaṃ tattha dibbapallaṃke nisinnā sā ure⁴ katvā dhāresi, tīṇi
vassānīti⁵ ekaṃ⁶ muhuttaṃ viya manussagaṇanāya tīṇi vassāni taṃ ure
nipajjāpetvā tattha nisinnaṃ⁷ dhāresi, vimado ti nimmado vigatavisaññabhāvo,
so hi tīṇi saṃvaccharāni visañño sayitvā pacchā paṭiladdhasañño pabujjhi⁸,
tasmiṃ pabujjhamāne hatthādiphandanaṃ disvā va Alambusā tassa pabujjhana-
bhāvaṃ ñatvā pallaṃkaṃ antaradhāpetvā sayam pi antarahitā⁹ aṭṭhāsi,
addasāsīti¹⁰ assamapadaṃ olokento kena nu kho 'mhi sīlavināsanaṃ¹¹
pāpito ti cintetvā mahantena saddena paridevamāno addasa¹², harīrukkhe¹³
ti aggiyāyatanasaṃkhātaṃ¹⁴ aggisālaṃ samantā parivāretvā ṭhite haritapatte¹⁵
rukkhe, navapattavanan ti taruṇehi navapattehi saṃchannaṃ vanaṃ,
rudan ti paridevanto, na juhe na jape¹⁶ mante¹⁷ ti ayam assa pari-
devanagāthā, ahāpitan ti hāpitaṃ, akāro¹⁸ upasaggamattaṃ, pāricariyāyā
'ti ko nu kilesapāricariyāya ito pubbe mama cittaṃ palobhayīti paridevati,
yo¹⁹ me tejāhasambhatan²⁰ ti hakāro²¹ nipātamattaṃ yo mama samaṇa-
tejena sambhataṃ²² jhānaguṇaṃ nānāratanapuṇṇaṃ²³ mahaṇṇave nāvaṃ viya
gaṇhi vināsaṃ pāpesi ko nām'; eso ti paridevi²⁴.
     Taṃ sutvā Alambusā cintesi: "sac'; āhaṃ na kathessāmi
ayaṃ me abhisapissati, hand'; assa kathessāmīti" sā dissa-
mānena²⁵ kāyena ṭhatvā

  Ja_XVII.3(=523).36: Ahan te pāricariyāya devarājena pesitā
                    avadhī²⁶ cittaṃ cittena, pamādā tvaṃ na bujjhasīti g. ā. || Ja_XVII:128 ||

     So tassā kathaṃ sutvā pitarā dinnaovādaṃ²⁷ saritvā
"pitu vacanaṃ akatvā mahāvināsaṃ patto 'mhīti" paridevanto
catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).37: Imāni kira maṃ tāto Kassapo anusāsate²⁸:
                    kamalāsaris'; itthiyo²⁹, tāyo bujjhesi māṇava, || Ja_XVII:129 ||

  Ja_XVII.3(=523).38: Ure gaṇḍāyo bujjhesi, tāyo bujjhesi māṇava,
                    icc-ānusāsi man tāto yathā maṃ anukampako. || Ja_XVII:130 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pā-, Cks pahinīti.
2 Ck pahiṇīti, Cs pahīnīti. Bd pahiṇiti.
3 Bd -kaṃ.
4 Bd uttare.
5 Cks omit vassānīti.
6 Bd eka.
7 Bd -nnā.
8 Bd -itvā addasāsiti.
9 Bd -itvā.
10 Bd adds so.
11 Bd -nāsaṃ.
12 Bd -sāsi.
13 Bd haritaru-.
14 Cks aggiyāyana-.
15 Bd -tta.
16 Bd jappe.
17 Cks -to.
18 Bd ā-.
19 Cks ye.
20 Cks -bhasamahatan, Bd -hasambhutan.
21 Cs bhākāro
22 Bd -bhūtaṃ.
23 Bd -pāri puṇṇaṃ mahantaṃ.
24 Bd -vati.
25 Ck disasa-, mānena, Ck disassamānena, Bd disamānena.
26 so Cs for -dhiṃ? Ck Bd -dhi.
27 Bd dinnaṃ-.
28 Bd -ti.
29 Cks kamma-, Bd kamalāsiripittiso.

[page 160]
160 XVII. Cattālisanipāta.

  Ja_XVII.3(=523).39: Tassāhaṃ vacanaṃ nākaṃ pitu vaddhassa¹ sāsanaṃ,
                    araññe nimmanussamhi sv-ājja-jjhāyāmi² ekako. || Ja_XVII:131 ||

  Ja_XVII.3(=523).40: So 'haṃ tathā karissāmi, dhi-r-atthu jīvitena me,
                    puna vā tādiso hessaṃ, maraṇaṃ³ me bhavissatīti. || Ja_XVII:132 ||

     Tattha imānīti imāni vacanāni, kamalāsarisitthiyo⁴ ti kamalā⁵
vuccati nārī phullatāya⁶, pupphasadisā itthiyo, tāyo bujjhesiti⁷ māṇava
tāyo jāneyyāsi, ñatvā dassanapathaṃ agantvā⁸ palāyeyyāsi⁹, yāni evarūpāni
vacanāni tadā maṃ tāto anusāsati imāni kira tānīti¹⁰, ure gaṇḍāyo ti
uramhi dvīhi dvīhi¹¹ gaṇḍehi camannāgatāyo, tāyo bujjhesīti¹² tāyo attano
vasagate¹³ vināsaṃ pāpentīti jāneyyāsi¹⁴, nākan ti nākariṃ, jhāyāmīti
pajjhāyāmi¹⁵ paridevāmi, dhiratthu jīvitena me ti dhi-r-atthu garahitaṃ
mama jīvitaṃ¹⁶, jīvitena me ko attho, puna vā ti tathā karissāmi yathā puna
tādiso¹⁷ na bhavissāmi, naṭṭhajjhānaṃ¹⁸ uppādetvā vītarāgo bhavissāmi,
maraṇaṃ¹⁹ me bhavissatīti.
     So kāmarāgaṃ²⁰ pahāya²¹ jhānaṃ uppādesi. Ath'; assa
samaṇatejaṃ disvā jhānassa ca uppāditabhāvaṃ ñatvā Alam-
busā bhītā khamāpesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā dve gāthā²² abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).41: Tassa tejañ ca viriyañ ca dhitiñ ca ñatvā avatthitaṃ
                    sirasā aggahi pāde Isisiṅgaṃ Alambusā. || Ja_XVII:133 ||

  Ja_XVII.3(=523).42: Mā me kujjhi²³ mahāvīra, mā me kujjhi²³ mahāisi²⁴,
                    mahā attho mayā ciṇṇo tidasānaṃ yasassinaṃ,
                    tayā pakampitaṃ āsi sabbaṃ devapuraṃ tadā ti. || Ja_XVII:134 ||

     Atha naṃ so "khamāmi te bhadde, yathāsukhaṃ gacchā"
'ti vissajjento

  Ja_XVII.3(=523).43: Tāvatiṃsā ca ye devā tidasānañ ca Vāsavo
                    tvañ ca bhadde sukhī hohi,
                    gaccha kaññe yathāsukhan ti g. ā. || Ja_XVII:135 ||

     Sā taṃ vanditvā ten'; eva suvaṇṇapallaṅkena deva-
puraṃ gatā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vuḍh-.
2 Bd svajjajhā-.
3 Cks add vā.
4 Cks kamma-, Bd kamalāsiripittiyo.
5 Cks kammalā.
6 Ck phalla, Bd phullatātāsaṃ.
7 Bd bujjha-.
8 Bd ā-.
9 Bd malāpeyyāsiti.
10 Bd tāni.
11 Bd omits one dvihi.
12 Bd bujhasiti māṇava.
13 Bds vasaṃ-.
14 Bd omits jā-.
15 Ck omits pa-, Bd has sajhā-.
16 Cks omit jī-.
17 Bd adds vā.
18 Bd naṭhaṃjhā-.
19 Bd adds vā.
20 Cks -gaṃ.
21 Bd adds puna.
22 Bd -āyo.
23 Bd -a.
24 Bd -e.

[page 161]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 161
     Tam attham pakāsento S. tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).44: Tassa pāde gahetvāna katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ
                    añjaliṃ¹ paggahetvāna tamhā ṭhānā apakkami. || Ja_XVII:136 ||

  Ja_XVII.3(=523).45: Yo ca tassāsi² pallaṃko sovaṇṇasopavāhano³
                    sauttaracchadapaññāso⁴ sahassapaṭiyatthato⁵
                    taṃ eva pallaṃkam āruyha agā devāna santike. || Ja_XVII:137 ||

  Ja_XVII.3(=523).46: Tam okkam iva āyantiṃ⁶ jalantaṃ vijjutaṃ yathā
                    patīto sumano vitto devindo⁷ adadā varan ti. || Ja_XVII:138 ||

     Tattha okkamivā 'ti dīpaṃ⁸ viya, patīto ti ādīhi pi tuṭṭhākāro va
dassito⁹, adadā varan ti āgantvā vanditvā ṭhitāya tuṭṭho varaṃ adāsi.
     Sā tassa santikā¹⁰ varaṃ gaṇhantī osānagātham ā.:

  Ja_XVII.3(=523).47: Varañ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
                    na isipalobhiyaṃ¹¹ gacche, etaṃ¹² Sakka varaṃ vare ti. || Ja_XVII:139 ||

     Tass'; attho: Sakka devarāja sace me tvaṃ varaṃ ado puna isipalobhikāya
na gaccheyyaṃ mā maṃ etadatthāya pahiṇeyyāsi etaṃ varaṃ varemīti.
     S. tassa bhikkhuno i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne so bhikkhu
sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā Alambusā purāṇadutiyikā ahosi,
Isisiṅgo ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā mahāisi aham evā" 'ti. Alam-
busajātakaṃ.

                      4. Saṃkhapālajātaka.
     Ariyāvakāso sīti. Idaṃ S. J. v. uposathakammaṃ ā. k.
Tadā hi S. "uposathike upāsake sampahaṃsetvā porāṇakapaṇḍitā
mahatiṃ¹³ nāgasampattiṃ¹⁴ pahāya uposathaṃ upavasiṃsu yevā" 'ti
vatvā tehi yācito a. ā.:
     A. Rājagahe Magadharājā r. kāresi. Tadā B. tassa rañño
aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, Duyyodhano ti 'ssa nāmaṃ
kariṃsu. So vayappatto Takkasilāya¹⁵ sippaṃ¹⁶ uggaṇhitvā
āgantvā pitaraṃ addasa. Atha naṃ pitā rajje abhisiñcitvā isi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ī.
2 Bd tassābhi.
3 Cs -ṇṇāso-, Bd -ṇṇoso-.
4 Bd saṃ-.
5 Bd -ko.
6 Cs Bd -ti.
7 Ck cino, Cs citto.
8 Bds dipakaṃ.
9 Cks va ssito.
10 Bd -ke.
11 Bds -itaṃ.
12 Cks evaṃ.
4. Cfr. B.& Cariyāp. by. R. Morris p. 91.
13 Cks -tī, Bd -ti.
14 Ck -ī, Bd -i.
15 Bd -yaṃ.
16 Bds sabbasippāni.

[page 162]
162 XVII.Cattālīsanipāta.
pabbajjaṃ pabbajitvā uyyāne vasi, B. divasassa¹ tikkhattuṃ
pitu santikaṃ agamāsi², mahālābhasakkāro udapādi. So tena³
palibodhena kasiṇaparikammamattam pi kātuṃ asakkonto cin-
tesi "mahā me lābhasakkāro, na sakkā mayā idha vasantena
imaṃ jaṭaṃ bhindituṃ, puttassa anārocetvā va aññattha ga-
missāmīti" so kañci⁴ ajānāpetvā uyyānā nikkhamma Magadha-
raṭṭham atikkamitvā Mahiṃsakaraṭṭhe⁵ Saṃkhapāladahato
nāma nikkhantāya Kaṇṇapeṇṇāya⁶ nadiyā nivattane Candaka-
pabbataṃ nissāya⁷ paṇṇasālaṃ katvā tattha⁸ vasanto kasiṇa-
parikammaṃ katvā jhānābhiññaṃ⁹ nibbattetvā uñchācariyāya
yāpesi. Tam enaṃ Saṃkhapālo nāma nāgarājā mahantena
parivārena Kaṇṇapeṇṇanadito¹⁰ nikkhamitvā antarantarā upa-
saṃkamati, so tassa dhammaṃ deseti¹¹. Ath'; assa putto
pitaraṃ daṭṭhukāmo gataṭṭhānaṃ ajānanto anuvijjāpetvā¹²
"asukaṭṭhāne nāma vasatīti" ñatvā tassa dassanatthāya
mahantena parivārena tattha gantvā ekamante¹³ khandhāvāraṃ
nivesetvā¹⁴ katipayehi amaccehi saddhiṃ assamapadābhimukho
pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe Saṃkhapālo mahantena parivārena dh.
suṇanto nisīdi, so taṃ rājānaṃ āgacchantaṃ disvā isiṃ van-
ditvā uṭṭhāya¹⁵ pakkāmi. Rājā pitaraṃ vanditvā paṭisanthāraṃ
katvā nisīditvā pucchi: "bhante katararājā nām'; esa tumhākaṃ
santikaṃ āgato" ti. "Tāta Saṃkhapālanāgarājā nam'; eso"
ti. So tassa sampattiṃ nissāya nāgabhavane lobhaṃ
katvā katipāham vasitvā pitu bhikkhāhāraṃ nibaddhaṃ dā-
petvā¹⁶ attano nagaram eva gantvā catūsu dvāresu dānasālaṃ¹⁷
kāretvā¹⁸ sakala-Jambudīpaṃ khobhento²⁰ dānaṃ datvā sīlaṃ
rakkhitvā uposathakammaṃ²⁰ katvā nāgabhavanaṃ patthetvā
āyupariyosāne nāgabhavane nibbattitvā Saṃkhapālanāgarājā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd divase divase.
2 Bd ā-.
3 Bd teneva.
4 Bd kiñci.
5 Cks mahiseka-.
6 Bd kaṇṇavaṇṇāya.
7 Cs Bd upani-.
8 Cks omit tattha.
9 Bd -ññā.
10 Bd kaṇṇavaṇṇa-.
11 Bd -si.
12 Cks -vijjhā-, Bds anuvicārāpetvā.
13 Bd -taṃ.
14 Bd nivā-.
15 Bd uṭhāyāsanā.
16 Ck nibaddhāpetvā, Cs nioddhāpetvā, Bd nibandhaṃ dā-.
17 Bd -lāyo.
18 Bd kārāpetvā.
19 Bd saṅkhobbhanto.
20 Bd -thavāsaka-.

[page 163]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 163
ahosi. So gacchante¹ kāle tāya sampattiyā vippaṭisārī hutvā
tato paṭṭhāya manussayoniṃ patthento uposathavāsaṃ vasi,
ath'; assa nāgabhavane vasantassa uposathavāso na sampajjati,
sīlavināsaṃ pāpuṇāti, so tato paṭṭhāya nāgabhavanā nikkha-
mitvā Kaṇṇapeṇṇāya² avidūre mahāmaggassa ca ekapadika-
maggassa ca antare ekaṃ vammīkaṃ parikkhipitvā uposathaṃ
adhiṭṭhāya samādinnasīlo "mama cammena atthikā³ camma-
maṃsādīhi⁴ atthikā maṃsādīni⁵ harantū" 'ti attānaṃ dāna-
mukhe vissajjetvā vammīkamatthake nipanno samaṇadhammaṃ
karonto cātuddase⁶ pannarase vasitvā pāṭipade⁷ nāgabhāvanaṃ
gacchati. Tasmiṃ ekadivasaṃ evaṃ sīlaṃ samādiyitvā ni-
panne⁸ paccantagāmavāsino soḷasa janā "maṃsaṃ āharissāmā"
'ti āvudhahatthā araññe carantā⁹ kiñci alabhitvā nivattā¹⁰ taṃ
vammīkamatthake nipannaṃ disvā "mayaṃ ajja godhapotakaṃ
pi na labhimha, imaṃ nāgārājānaṃ vadhitvā khādissāmā" 'ti
cintetvā "mahā kho pan'; esa, gayhamāno palāyeyyāpi¹¹, yathā
nipannam eva taṃ¹² bhogesu sūlehi vijjhitvā dubbalaṃ katvā
gaṇhissāmā" 'ti sūlāni ādāya upasaṃkamiṃsu. B-assāpi
sarīraṃ mahantaṃ ekadoṇikanāvappamāṇaṃ vattetvā¹³ ṭhapita-
sumanapupphadāmaṃ viya jiñjukaphalasannibhehi akkhīhi
jayasumanapupphasadisena sīsena samannāgataṃ¹⁴ ativiya so-
bhati, so tesaṃ soḷasannaṃ janānaṃ padasaddena bhoganta-
rato sīsaṃ nīharitvā rattakkhīni ummīletvā te sūlahatthe
āgacchante disvā cintesi: "ajja mayhaṃ manoratho matthakaṃ
pāpuṇissati, ahaṃ attānaṃ dānamukhe niyyādetvā viriyaṃ
adhiṭṭhahitvā nipanno, ime me sarīraṃ sattīhi koṭṭetvā¹⁵
chiddavichiddaṃ karonte kodhavasena akkhīni ummīletvā na
olokessāmīti¹⁶" attano sīlabhedabhayena daḷhaṃ adhiṭṭhānaṃ¹⁷

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd repeat ga-.
2 Ck -pinnāya, Bd -vaṇṇāya.
3 Bd omits cammena atthikā.
4 Cks cammaṃ-.
5 Bd cammamaṃsā-.
6 Cks -sī.
7 Cs -pāde, Bd paṭipade.
8 Cks -o.
9 Bd vicaranto.
10 Bds nikkhamantā.
11 Bd -ti, Bs palāpeyyāte.
12 Ck evaṃ naṃ
13 Cs vaṭṭe-.
14 Bds -to.
15 Cs Bd koṭe-.
16 Bd -eyyāmiti.
17 Bd omits adhi-.

[page 164]
164 XVII. Cattālīsanipāta.
adhiṭṭhāya sīsaṃ bhogantare yeva pavesetvā nipajji. Atha
naṃ te upagantvā naṅguṭṭhe gahetvā kaḍḍhantā bhūmiyaṃ
pātetvā tikhiṇasūlehi¹ aṭṭhasu ṭhānesu vijjhitvā sakaṇṭakā²
kāḷavettayaṭṭhiyo pahāramukhehi pavesetvā aṭṭhasu ṭhānesu
kāceh'; ādāya³ maggaṃ paṭipajjiṃsu. M.⁴ sūlehi vijjhanato
paṭṭhāya ekaṭṭhāne pi kodhavasena akkhīni ummīletvā te na
olokesi, tassa aṭṭhahi kāceh'ādāya⁵ niyyamānassa sīsaṃ olam-
bitvā bhūmiyaṃ pahari. Atha naṃ "sīsaṃ assa olambatīti"
mahāmagge nipajjāpetvā taruṇasūlena nāsāpuṭe⁶ vijjhitvā
rajjukaṃ pavesetvā sīsaṃ ukkhipitvā ca koṭiyaṃ⁷ laggetvā
puna⁸ ukkhipitvā maggaṃ paṭipajjiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Vide-
haraṭṭhe Mithilanagaravāsī Āḷāro nāma kuṭumbiko pañca sa-
kaṭasatāni ādāya sukhayānake nisīditvā gacchanto te bhoja-
putte B-aṃ tathā gaṇhitvā gacchante disvā tesaṃ soḷasannam
pi soḷasahi vāhagoṇehi saddhiṃ pasataṃ pasataṃ suvaṇṇa-
māsake sabbesaṃ nivāsanapārupaṇāni bhariyānaṃ pi tesaṃ
vatthābharaṇāni datvā vissajjāpesi. So nāgabhavanaṃ gantvā
tattha papañcaṃ akatvā mahantena parivārena nikkhamitvā
Āḷāraṃ upasaṃkamitvā nāgabhavanassa vaṇṇaṃ kathetvā taṃ
ādāya nāgabhavanaṃ gantvā tīhi⁹ nāgakaññāsatehi saddhiṃ
mahantam assa yasaṃ datvā dibbehi kāmehi santappesi.
Āḷāro nāgabhavane ekaṃ¹⁰ vassaṃ vasitvā dibbe¹¹ kāme
paribhuñjitvā "icchām'; ahaṃ samma pabbajitun" ti nāgarā-
jassa kathetvā pabbajitaparikkhāre gahetvā nāgabhavanato
Himavantapadesaṃ gantvā pabbajitvā tattha ciraṃ vasitvā
aparabhāge cārikaṃ caranto Bāraṇasiṃ patvā¹² rājuyyāne va-
sitvā punadivase bhikkhāya nagaraṃ pavisitvā rājadvāraṃ aga-
māsi¹³. Atha naṃ Bārāṇasirājā disvā iriyāpathe pasīditvā
pakkosāpetvā paññattāsane nisīdāpetvā nānaggarasabhojanaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tikkhi.
2 Bd -ka.
3 Cs kācehā ādāya, Bds kājenādaya.
4 Cks -e.
5 Bd kājehi ā-.
6 Bd nāsapuṭaṃ.
7 Bd kājako.
8 Bd adds pi.
9 Cks tīṇi.
10 Bd -a.
11 Bd dippa.
12 Bds gantvā.
13 Bd -ā.

[page 165]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 165
bhojetvā aññatarasmiṃ nīce āsane nisinno vanditvā tena sad-
dhiṃ sallapanto paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.4(=524).1: Ariyāvakāso si pasannanetto
                    maññe bhavaṃ pabbajito kulamhā,
                    kathan nu vittāni¹ pahāya bhoge
                    pabbaji² nikkhamma gharā sapaññā² 'ti. || Ja_XVII:140 ||

     Tattha ariyāvakāsosīti niddosasundarasarīrāvakāso abhirūpo sīti attho,
pasannanetto ti pañcahi pasādehi yuttanetto, kulamhā ti khattiyabrāh-
maṇakulā vā seṭṭhikulā vā pabbajito sīti maññāmi, kathan nū 'ti kena nu
kāraṇena kiṃ ārammaṇaṃ katvā dhanañ ca upabhoge ca pahāya gharā nikkha-
mitvā pabbajito si sapañña⁴ paṇḍitapurisā³ 'ti pucchati.
     Tatoparaṃ tāpasassa ca rañño ca vacanapaṭivacanavasena
gāthānaṃ sambandho veditabbo:

  Ja_XVII.4(=524).2: Sayaṃ vimānaṃ naradeva disvā
                    mahānubhāvassa mahoragassa
                    disvāna puññānaṃ mahāvipākaṃ
                    saddhāyāhaṃ pabbajito 'mhi rāja. || Ja_XVII:141 ||

  Ja_XVII.4(=524).3: Na kāmakāmā na bhayā na dosā
                    vācaṃ musā pabbajitā bhaṇanti,
                    akkhāhi me pucchito etam atthaṃ,
                    sutvāna me jāyihiti-ppasādo⁵. || Ja_XVII:142 ||

  Ja_XVII.4(=524).4: Vaṇijja⁶ raṭṭhādhipa gacchamāno
                    pathe addasāsim hi milācaputte⁷
                    pavaṭṭakāyaṃ⁸ uragaṃ mahantaṃ
                    ādāya gacchante pamodamāne⁹. || Ja_XVII:143 ||

  Ja_XVII.4(=524).5: So 'haṃ samāgamma janinda tehi
                    saṃhaṭṭhalomo¹⁰ avacasmi¹¹ bhīto:
                    kuhiṃ ayaṃ nīyati bhīmakāyo,
                    nāgena kiṃ kāhathā bhojaputtā. || Ja_XVII:144 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ci-.
2 Cks pabbajja
3 Bd -o.
4 Bd -o ti.
5 Ck mehi jāyihiti-, Bd me jāyiti.
6 Bd vāṇijjaṃ.
7 Cs bhīlāca- corr. to calāca, Bd bhojana pu-.
8 Bd pavaḍha-.
9 Bd -o.
10 Bds pah-.
11 Bd avacasi, Cks avacasmiṃ.

[page 166]
166 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.4(=524).6: Nāgo ayaṃ nīyati bhojanatthaṃ
                    pavaṭṭakāyo¹ urago mahanto,
                    sāduñ ca thūlañ ca muduñ ca maṃsaṃ
                    na tvaṃ ras'; {aññāsi} Videhaputta. || Ja_XVII:145 ||

  Ja_XVII.4(=524).7: Ito mayaṃ gantvā sakaṃ niketanaṃ²
                    ādāya satthāni vikopayitvā
                    maṃsaṃ thokkhāma pamodamānā,
                    mayaṃ hi vo sattavo pannagānaṃ. || Ja_XVII:146 ||

  Ja_XVII.4(=524).8: Sace ayaṃ nīyati bhojanatthaṃ
                    pavaṭṭakāyo¹ urago mahanto
                    dadāmi vo balivaddāni soḷasa,
                    nāgaṃ imaṃ muñcatha bandhanasmā. || Ja_XVII:147 ||

  Ja_XVII.4(=524).9: Addhā hi no bhakkho ayaṃ manāpo
                    bahū³ ca no uragā⁴ bhuttapubbā⁴,
                    karoma te taṃ vacanaṃ Aḷāra,
                    mittañ ca no hohi Videhaputta. || Ja_XVII:148 ||

  Ja_XVII.4(=524).10: Tad assu⁵ te bandhanā mocayiṃsu
                    yaṃ natthuto paṭimokkh'; assa pāse,
                    mutto ca so bandhanā nāgarājā
                    pakkāmi pācīnamukho muhuttaṃ. || Ja_XVII:149 ||

  Ja_XVII.4(=524).11: Gantvāna pācīnamukho muhuttaṃ
                    puṇṇehi nettehi palokayī maṃ,
                    tad ass'; ahaṃ piṭṭhito anvagañchiṃ
                    dasaṅguliṃ añjaliṃ paggahetvā. || Ja_XVII:150 ||

  Ja_XVII.4(=524).12: Gacch'; eva⁶ kho tvaṃ taramānarūpo,
                    mā taṃ amittā punar aggahesuṃ,
                    dukkho hi luddehi punā samāgamo,
                    adassanaṃ bhojaputtāna⁷ gaccha. || Ja_XVII:151 ||

  Ja_XVII.4(=524).13: Agamāsi so rahadaṃ vippasannaṃ
                    nīlobhāsaṃ ramaṇīyaṃ sutitthaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavaḍha-
2 Bd niketaṃ.
3 Cks -uñ.
4 Bd -o.
5 so all three MSS.
6 Cks gaccheca.
7 Cs Bd -naṃ , Ck -naṃna.

[page 167]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 167
                    samotataṃ¹ jambuhi vetasāhi²,
                    pāvekkhi niṭṭiṇṇabhayo³ paṭīto. || Ja_XVII:152 ||

  Ja_XVII.4(=524).14: So taṃ pavissa⁴ nacirassa nāgo
                    dibbena⁵ me pātur ahū janinda,
                    upaṭṭhahī maṃ pitaraṃ va putto
                    hadayaṅgamaṃ kaṇṇasukhaṃ bhaṇanto. || Ja_XVII:153 ||

  Ja_XVII.4(=524).15: Tvaṃ me si mātā ca pitā ca Aḷāra⁶
                    abbhantaro pāṇadado sahāyo,
                    sakañ ca iddhiṃ paṭilābhito smi,
                    Aḷāra passa me nivesanāni
                    pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ
                    Masakkasāraṃ⁷ viya Vāsavassā 'ti. || Ja_XVII:154 ||

     Tattha vimānan ti Saṃkhapālanāgarañño anekasatanāṭakasampatisam-
pannaṃ kañcanamaṇivimānaṃ, puññānan ti tena katānaṃ puññānaṃ ma-
hantaṃ vipākaṃ disvā kammañ ca phalañ ca paralokañ ca saddahitvā pavattāya
saddhāya ahaṃ pabbajito, na kāmakāmā ti na vatthukāmena na pi bhaya-
dosehi⁹ musā bhaṇanti, jāyihitīti¹⁰ bhante tumhākaṃ vacanaṃ sutvā mayham
pi pasādo somanassaṃ jāyissati, vaṇijjan ti vaṇijjakammaṃ karissāmīti gac-
chanto, pathe addasāsin ti pañcannaṃ sakaṭasatānaṃ purato sukhayānake
nisīditvā gacchanto mahāmagge janapadamanusse addasaṃ, pavaṭṭakāyan¹¹
ti vaḍḍhitakāyaṃ, ādāyā 'ti aṭṭhahi kācehi¹² gahetvā, avacasmin¹³ ti abhāsiṃ,
bhīmakāyo ti bhayajanakakāyo, bhojaputtā ti luddake piyasamudācārenāla-
pati, Vedehaputtā¹⁴ 'ti Videharaṭṭhavāsitāya¹⁵ Aḷāraṃ¹⁶ ālapiṃsu, vikopa-
yitvā ti chinditvā, mayaṃ hi vo sattavo ti mayaṃ pannagānaṃ verino
nāma, bhojanatthā ti¹⁷ khādanatthāya, mittañca no hohīti tvaṃ amhākaṃ
mitto hohi, kataguṇaṃ jāna, tadassu te ti mahārāja tehi bhojaputtehi evaṃ
vutte ahaṃ tesaṃ soḷasavāhagoṇe¹⁸ nivāsanapārupanāni pasatam pasataṃ su-
vaṇṇamāsake bhariyānañ ca tesaṃ¹⁹ {vatthālaṃkāraṃ} adāsiṃ, atha Saṃkhapāla-
nāgarājānaṃ bhūmiyaṃ nippajjāpetvā attano kakkhaḷatāya kaṇṭakācitā kāḷavetta-
latā¹⁸ koṭiyaṃ gahetvā ākaḍḍhituṃ ārabhiṃsu, athāhaṃ nāgarājānaṃ kilamantaṃ
disvā akilamanto va asinā tā latā chinditvā dārakānaṃ kaṇṇavedhato vaṭṭinī-
haraṇaniyāmena²⁰ adukkhāpento saṇikaṃ nīhariṃ, tasmiṃ kāle te bhojaputtā
yaṃ bandhanaṃ assa natthuto pavesetvā pāse paṭimokkhaṃ tasmā bandhanā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sammonataṃ.
2 Cks ceta-, Bd vedisāhi.
3 Ck -yā, Cs -ye.
4 Cks -issaṃ, Bd -issati.
5 Cks -ehi.
6 so all three MSS. for c'; Aḷāra?
7 Bd pasakkāraṃsāraṃ.
8 Bd -a.
9 Bd bhayena pi dasena pi.
10 Bd jāyihiti, Cks jāyīhīti, Cs jāyihīti.
11 Bd pavaḍha--.
12 Bd kājehi.
13 so all three MSS. = avacaṃ asmin?
14 so all three MSS.
15 Bd ve.
16 Bd ā-.
17 Bd adds bhojanatthāya.
18 Cks -goṇena.
19 Bd ne-.
20 So Cks; Bd sakaṇḍakacitakālavettalatāya.
21 Bd atthihāra.

[page 168]
168 XVII. Cattālīsanipāta
taṃ uragaṃ mocayiṃsu, tassa nāsato saha pāsena naṃ rajjukaṃ nīhariṃsū 'ti
dīpeti, iti te uragaṃ vissajjetvā thokaṃ gantvā ayaṃ urago bubbalo matakāle
naṃ¹ gahetvā va gacchissāmā² 'ti nilīyiṃsu, puṇṇehīti so pi muhuttaṃ pā-
cīnamukho³ gantvā assupuṇṇehi nettehi maṃ palokayi, tadassahan⁴ ti tadā
assa ahaṃ, gacchevā 'ti evaṃ taṃ avacan ti vadati, rahadan ti Kaṇṇa-
peṇṇadahaṃ⁵, samotatan⁶ ti ubhayatīresu jamburukkhavetasarukkhehi⁷ ota-
taṃ⁸ vitataṃ⁹, nittiṇṇabhayo patīto ti so kira taṃ rahadaṃ¹⁰ pavisanto
Aḷārassa¹¹ nipaccākāraṃ dassetvā yāva naṅguṭṭhā otari, udake paviṭṭhapa-
viṭṭhaṭṭhānam¹² ev'; assa nibbaṇaṃ¹³ ahosi, tasmā nittiṇṇabhayo patīto haṭṭha-
tuṭṭho pāvekkhi¹⁴, pavissā 'ti pavisitvā, dibbena me ti nāgabhavane pa-
mādaṃ anāpajjitvā mayi Kaṇṇapeṇṇatīraṃ¹⁵ anatikkamante¹⁶ yeva dibbena
parivārena mama purato pātur ahosi, upaṭṭhahīti upāgami, abbhantaro ti
hadayamaṃsasadiso, passa me ti tvaṃ mama bahūpakāro sakkāraṃ te karis-
sāmi passa me nivesanāni¹⁷ mama nāgabhavanaṃ passa, Masakkasāraṃ
viyā 'ti Masakkasāro vuccati osakkanaparisakkanābhāvena ghanasāratāya¹⁸ ca
Sinerupabbatarājā, ayaṃ pana tattha māpitaṃ Tāvatiṃsabhavanaṃ sandhāy'
evam āha.
     Mahārāja evaṃ vatvā so nāgarājā uttariṃ attano bha-
vanaṃ vaṇṇento gāthadvayam āha:

  Ja_XVII.4(=524).16: Taṃ bhūmibhāgehi upetarūpaṃ,
                    asakkharā¹⁹ c'; eva mudū subhā ca
                    nīcātiṇā²⁰ apparajā²¹ ca²² bhūmi
                    pāsādikā yattha jahanti sokaṃ || Ja_XVII:155 ||

  Ja_XVII.4(=524).17: Anāvakulā²³ veḷuriyūpanīlā,
                    catuddisaṃ ambavanaṃ surammaṃ,
                    pakkā ca pesī²⁴ ca phalā suphullā²⁵,
                    niccotukā dhārayantī phalānīti. || Ja_XVII:156 ||

     Tattha asakkharā ti²⁶ yā tattha bhūmi pāsāṇasakkhararahitā²⁷, mudu
subhā kañcanarajatamaṇimayā sattaratanavālikākiṇṇā, nīcātiṇā²⁸ ti indago-
pakapiṭṭhisadisavaṇṇehi nīcatiṇehi²⁸ samannāgatā, apparajā ti paṃsurahitā,
yattha jahanti sokan ti yattha paviṭṭhamattā va nissokā honti, anāva-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd phaṃsaṃ.
2 Bd gami-.
3 Bd pācinābhi-.
4 Cks tassahan, Bd tadassāhan.
5 Bd -veṇṇudahaṃ.
6 Bds -natan.
7 Ck -rukkheve-, Cs -rukkhece-, Bd jambuka -rukkhavedisā-.
8 Cks -ta, Bds onataṃ.
9 Bd vinataṃ.
10 Bd dahaṃ.
11 Bd a-.
12 Bd omits one paviṭṭha.
13 Bd nippaṇṇaṃ.
14 Cks pa-.
15 Bd -vaṇṇa-.
16 Bd -kknte
17 Bd -nanti.
18 Cks -tā.
19 Cks -ārā.
20 Cks -ṇaṃ, Bds nicca-.
21 Cks -jaṃ.
22 Cks va.
23 so all three MSS. for anukkulā?
24 Cks kesī, Bd pesi.
25 Cks du-.
26 Bd adds paṃsurahitā.
27 Bd omits sakkhara.
28 Bd nicca-.

[page 169]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 169
kulā ti na avakulā¹ akhanimā² ukkulabhāvarahitā³ va⁴ samasaṇṭhitā, veḷuri-
yūpanīlā ti veḷuriyena upanīlā, tasmiṃ nāgabhavane veḷuriyamayā pasanna-
salilā nīlobhāsā anekavaṇṇakamaluppalasañchannā pokkharaṇīti attho, catuddi-
san ti tassā pokkharaṇiyā catūsu disāsu, pakkā cā 'ti tasmiṃ ambavane am-
barukkhe⁵ pakkaphalā ca addhapakkaphalā⁶ ca taruṇaphalā ca phullitā yevā
'ti attho, niccotukā⁷ ti channam pi utūnaṃ anurūpehi pupphaphalehi
samannāgatā ti.

  Ja_XVII.4(=524).18: Tesaṃ vanānaṃ naradeva majjhe
                    nivesanaṃ bhassarasannikāsaṃ
                    rajataggaḷaṃ sovaṇṇamayaṃ uḷāraṃ
                    obhāsatī vijjur iv'; antalikkhe || Ja_XVII:157 ||

  Ja_XVII.4(=524).19: Maṇimayā⁸ sovaṇṇamayā⁸ uḷārā⁸
                    anekacittā⁸ satataṃ sunimmitā⁸
                    paripūra⁹ kaññāhi alaṃkatāhi
                    suvaṇṇakāyūradharāhi rāja. || Ja_XVII:158 ||

  Ja_XVII.4(=524).20: So Saṃkhapālo taramānarūpo
                    pāsādam āruyha¹⁰ anomavaṇṇo
                    sahassathambhaṃ atulānubhāvaṃ
                    yatth'; assa bhariyā mahesī ahosi. || Ja_XVII:159 ||

  Ja_XVII.4(=524).21: Ekā ca nārī taramānarūpā
                    ādāya veḷuriyamayaṃ mahagghaṃ
                    subhaṃ maṇiṃ jātimantūpapannaṃ
                    acoditā āsanam abbhihāsi. || Ja_XVII:160 ||

  Ja_XVII.4(=524).22: Tato maṃ urago hatthe gahetvā¹¹
                    nisīdayī pamukhamāsanasmiṃ¹²:
                    idam¹³ āsanaṃ atrabhavaṃ nisīdatu,
                    bhavaṃ hi me¹⁴ aññataro garūnaṃ. || Ja_XVII:161 ||

  Ja_XVII.4(=524).23: Aññā ca nārī taramānarūpā
                    ādāya vāriṃ upasaṃkamitvā
                    pādāni pakkhālayi¹⁵ me janinda
                    bhariyā ca¹⁶ bhattū patino piyassa. || Ja_XVII:162 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ā-.
2 so Cs; Ck akkhamā, Bd akhāṇuni.
3 Bds ukkulavikkula-.
4 Bds vā.
5 Bd apparukkhā.
6 Bd aḍha-.
7 Cks -dukā.
8 so all three MSS. for -aṃ?
9 Bd -ā.
10 so all three MSS.
11 Cks -tvāna.
12 Bd -namhi.
13 Bd imam.
14 Bd ve.
15 Cks -si.
16 Bd va.

[page 170]
170 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.4(=524).24: Aparā ca nārī taramānarūpā
                    paggayha sovaṇṇamayā¹ pātiyā
                    anekasūpaṃ vividhaṃ viyañjanaṃ
                    upanāmayī bhatta manuññarūpaṃ. || Ja_XVII:163 ||

  Ja_XVII.4(=524).25: Turiyehi maṃ Bhārata² bhuttavantaṃ
                    upaṭṭhahuṃ bhattu mano viditvā
                    tatuttariṃ maṃ nipati mahantaṃ
                    dibbehi kāmehi anappakehīti. || Ja_XVII:164 ||

     Tattha nivesanan ti pāsādo, bhassarasannikāsan ti pabhassara-
dassanaṃ, rajataggaḷan ti rajatadvārakavāṭaṃ, maṇimayā ti evarūpā tattha
kūṭāgārā ca gabbhā ca, paripūrā ti sampuṇṇaṃ³, so Saṃkhapālo ti mahā-
rāja ahaṃ evaṃ tasmiṃ nāgabhavanaṃ vaṇṇente taṃ daṭṭhukāmo ahosiṃ, atha
maṃ⁴ tattha netvā so Saṃkhapālo hatthe gahetvā taramāno veluriyathambhehi
sahassathambhaṃ pāsādaṃ āruyha⁵ yasmiṃ ṭhāne assa mahesī ahosi taṃ ṭhānaṃ
isīti⁶ dīpeti, ekā cā 'ti mayi pāsādaṃ abhirūḷhe ekā itthi aññehi pi⁷ maṇīhi
jātimantehi upetaṃ sabbaṃ veḷuriyāsanaṃ tena nāgarājena avuttā va, abbhihā-
siti⁸ abhihari, attharīti vuttaṃ hoti, pamukhamāsanasmin ti pamukhā-
sanasmiṃ, uttamāsane nisīdāpesīti attho. garūnan ti mātāpitunnaṃ me tvaṃ
aññataro ti vatvā nisīdāpeti, vividhaṃ viyañjanan ti vividhavyañjanaṃ,
bhattamanuññarūpan ti bhattaṃ manuññarūpaṃ, Bhāratā⁹ 'ti rājānaṃ
ālapati, bhuttavantan ti bhuttāviṃ¹⁰ katabhattakiccaṃ upaṭṭhahanti, anekasa-
tehi turiyehi gandhabbaṃ kurumānā upaṭṭhahiṃsu, bhattumano viditvā ti
attano patino cittaṃ jānitvā, tatuttarin ti tato gandhabbakaraṇato uttariṃ,
maṃ nipatīti so nāgarājā maṃ¹¹ upasaṃkami, mahantaṃ dibbehīti¹²
mahantehi uḷārehi dibbehi kāmehi tehi ca pana na appehi na appakehi¹³.
     Evaṃ upasaṃkamitvā ca pana

  Ja_XVII.4(=524).26: Bhariyā mam'; etā tisatā Aḷāra
                    sabb'; atthamajjhā padumuttarābhā,
                    Aḷāra etā su te kāmakāro¹⁴
                    dadāmi te tā paricārayassū¹⁵ 'ti gātham āha. || Ja_XVII:165 ||

     Tattha sabb'; atthamajjhā ti sabbā atthamajjhā¹⁶, pāṇinā gahitappa-
māṇamajjhā ti attho, aṭṭhakathāyaṃ pana sumajjhā ti pāṭho, padumutta-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd su-.
2 Bds -tha.
3 Bd sappannā.
4 Cks omit maṃ.
5 Bd abhirūyha.
6 so Cks; Bd netīti.
7 Bd omits pi.
8 Cks abhibhāsīti, Bd mabbhiyāsiti.
9 Bds -thā.
10 Bd gantabbaṃ
11 Bd naṃ.
12 Cks add mahantaṃ dibbehi.
13 Bd anappakehi in the place of na appehi.
14 so Bd for -rā? Cks -karo.
15 Bd -cāri-, Cks -vāra-.
16 Bd atta-.

[page 171]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 171
rābhā ti padumavaṇṇauttarābhā, padumavaṇṇacchaviyo¹ ti attho, paricāra-
yassū 'ti² pādaparicārikā karohīti vatvā tīhi itthisatehi saddhiṃ mahāsam-
pattiṃ³ mayhaṃ adāsi.
     So āha⁴:

  Ja_XVII.4(=524).27: Saṃvaccharaṃ dibbaras'; ānubhutvā
                    tadass'; ahaṃ⁵ uttariṃ paccabhāsiṃ⁶:
                    nāgass'; idaṃ kinti⁷ kathañ ca laddhaṃ
                    kath'; ajjhagamāsi vimānaseṭṭhaṃ. || Ja_XVII:166 ||

  Ja_XVII.4(=524).28: Adhicca⁸ laddhaṃ pariṇāmajan te
                    sayaṃkataṃ udāhu⁹ devehi dinnaṃ,
                    pucchāmi te¹⁰ nāgarāja¹¹ tam atthaṃ,
                    kath'; ajjhagamāsi¹² vimānaseṭṭhan ti. || Ja_XVII:167 ||

     Tattha dibbarasānubhutvā ti dibbakāmaguṇarase¹³ anubhavitvā, ta-
dassahan¹⁴ ti tadāssa¹⁵ ahaṃ, nāgassidan ti bhadramukhassa Saṃkha-
pālanāgassa idaṃ sampattijātaṃ, kin ti kiṃ nāma kammaṃ katvā laddhaṃ,
katham etaṃ vimānaseṭṭhaṃ tvaṃ¹⁶ ajjhagamāsīti¹⁷, iti naṃ ahaṃ pucchiṃ
adhicca laddhan ti ahetunā laddhaṃ, pariṇāmajante ti kenaci tava
atthāya paniṇāmiṭattā pariṇāmato jātaṃ, sayaṃkatan ti kārake pakkositvā
ratanāni datvā kāritan ti.
     Tatoparā dvinnam pi vacanapaṭivacanagāthā ca

  Ja_XVII.4(=524).29: Nādhicca laddhaṃ na pariṇāmajam me
                    na sayaṃkataṃ na pi devehi dinnaṃ,
                    sakehi kammehi apāpakehi
                    puññehi me laddham idaṃ vimānaṃ. || Ja_XVII:168 ||

  Ja_XVII.4(=524).30: Kin te vataṃ¹⁸ kiṃ pana brahmacariyaṃ
                    kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko,
                    akkhāhi me nāgarāje tam atthaṃ:
                    kathan nu te laddhaṃ idaṃ vimānaṃ. || Ja_XVII:169 ||

  Ja_XVII.4(=524).31: Rājā ahosiṃ Magadhānam issaro
                    Duyyodhano nāma mahānubhāvo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -iko.
2 Bds add tā attano.
3 all three MSS. -i
4 Cks ahaṃ.
5 Bd tadāsutehaṃ.
6 Cks paccahāsiṃ, Bd pajhabhāsi.
7 Cks kiñci.
8 Bd avicca.
9 so all three MSS. for ādu?
10 Bd taṃ.
11 Bd -je.
12 Cks tadajjha-.
13 Bd dibbe-guṇe-.
14 Bd tadāsuhan, Bs tadassuhan.
15 Bd tadāsu, Bs tadāssu.
16 Cks taṃ.
17 Bd pajha-.
18 Bd vattaṃ.

[page 172]
172 XVII. Cattālīsanipāta.
                    so¹ ittaraṃ jīvitaṃ saṃviditvā
                    asassataṃ vipariṇāmadhammaṃ || Ja_XVII:170 ||

  Ja_XVII.4(=524).32: Annañ ca pānañ ca pasannacitto
                    sakkacca dānaṃ vipulaṃ adāsi¹,
                    opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi,
                    santappitā samaṇabrāhmaṇā² ca³. || Ja_XVII:171 ||

  Ja_XVII.4(=524).33: Tam me vataṃ⁴ taṃ pana brahmacariyaṃ
                    tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko,
                    ten'; eva me laddham idaṃ vimānaṃ
                    pahūtabhakkhaṃ⁸ bahuannapānaṃ || Ja_XVII:172 ||

  Ja_XVII.4(=524).34: Naccehi gītehi upetarūpaṃ
                    ciraṭṭhitikaṃ⁶, na ca⁷ sassat'āyaṃ,
                    appānubhāvā taṃ mahānubhāvaṃ
                    tejassinaṃ hanti atejavanto,
                    kim eva dāṭhāvudha⁸ kiṃ paṭicca
                    hatthattham āgañchi⁹ vanibbakānaṃ. || Ja_XVII:173 ||

  Ja_XVII.4(=524).35: Bhayan nu te anvagataṃ mahantaṃ
                    tejo nu te nānvagaṃ dantamūlam,
                    kim eva¹⁰ dāṭhāvudha¹¹ kiṃ paṭicca
                    kilesam āpajji vanibbakānaṃ. || Ja_XVII:174 ||

  Ja_XVII.4(=524).36: Na me bhayaṃ anvagataṃ¹² mahantaṃ
                    tejo na sakkā mama tehi hantuṃ,
                    satañ ca dhammāni sukittitāni
                    samuddavelā va duraccayāni. || Ja_XVII:175 ||

  Ja_XVII.4(=524).37: Cātuddasiṃ pannarasiñ c'; Aḷāra¹³
                    uposathaṃ niccam upāvasāmi,
                    athāgamuṃ soḷasa bhojaputtā
                    rajjuṃ gahetvāna daḷhañ ca pāsaṃ. || Ja_XVII:176 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 so all three MSS. for -ṇā brā-?
3 Bds add mālañca gandhañca vilepanañca pacipayaṃ yānamupassayañca
acchādanaṃ sayanamathannapāṇaṃ sakkacca dānāni adamma tattha
4 Bd vattaṃ
5 Bd bahūta.
6 so Bds; Cs -tiṃkā, Ck -tikā.
7 Cks va.
8 Cks kimmeva-, Bd kimeva dhāvudha.
9 Bd āgacchi.
10 Cs kameva, Bd kiṃ meva.
11 Bd dhāvudha.
12 Cks anvagamaṃ
13 Ck ca ulāra, Cs calāra, Bd cāḷāra.

[page 173]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 173

  Ja_XVII.4(=524).38: Bhetvāna nāsaṃ atikassa¹ rajjuṃ
                    nayiṃsu maṃ sampaṭiggayha² luddā,
                    etādisaṃ³ dukkham ahan titikkhiṃ
                    uposathaṃ appaṭikopayanto. || Ja_XVII:177 ||

  Ja_XVII.4(=524).39: Ekāyane taṃ pathe addasāsiṃ⁴
                    balena vaṇṇena upetarūpaṃ,
                    siriyā ca⁵ paññāya ca bhāvito si,
                    kimatthiyaṃ nāga tapo karosi. || Ja_XVII:178 ||

  Ja_XVII.4(=524).40: Na puttahetu na dhanassa hetu (= IV 466|11)
                    na āyuno cāpi Aḷāra hetu,
                    manussayoniṃ abhipatthayāno
                    tasmā parakkamma tato karomi. || Ja_XVII:179 ||

  Ja_XVII.4(=524).41: Tvaṃ lohitakkho vihatantaraṃso
                    alaṃkato kappitakesamassu
                    surosito⁶ lohitacandanena
                    gandhabbarājā va disā pabhāsasi⁷. || Ja_XVII:180 ||

  Ja_XVII.4(=524).42: Deviddhipatto si mahānubhāvo
                    sabbehi kāmehi samaṅgibhūto,
                    pucchāmi taṃ nāgarāje tam atthaṃ:
                    seyyo ito kena manussaloko. || Ja_XVII:181 ||

  Ja_XVII.4(=524).43: Aḷāra nāññatra⁸ manussalokā
                    suddhī ca⁹ saṃvijjati saññamo vā,
                    ahañ ca laddhāna manussayoniṃ
                    kāhāmi jātīmaraṇassa antaṃ. || Ja_XVII:182 ||

  Ja_XVII.4(=524).44: Saṃvaccharo me vusito¹⁰ tav'; antike,
                    annena pānena upaṭṭhito 'smi,
                    āmantayitvāna palemi¹¹ nāga,
                    cirappavuttho 'smi ahaṃ janinda. || Ja_XVII:183 ||

  Ja_XVII.4(=524).45: Puttā ca dārā c'; anujīvino¹² ca
                    niccānusiṭṭhā upatiṭṭhate taṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anti-.
2 Bd samparipaggayha.
3 Cks -iṃ.
4 Bd addasaṃsu.
5 Cks -yāya, Bd siriyā, omitting ca.
6 Ck sure-, Bd surohi-.
7 Ck -sasiṃ, Cs pabhassi, Bd -āsi.
8 Cks na añ-.
9 Ck -iñca, Cs -iṃñca, Bd suddhivā.
10 Bd -ro va me vasato.
11 Cks pha-, Bd paḷe-,
12 Cks ca anu-, Bd ca manu-.

[page 174]
174 XVII. Cattālisanipāta.
                    kaccin¹ nu te nābhisaṃsittha² koci,
                    piyaṃ hi me dassanaṃ tuyh'; Aḷāra. || Ja_XVII:184 ||

  Ja_XVII.4(=524).46: Yathā ca mātā ca pitā c'; agāre³
                    putto piyo paṭivihito va seyyo
                    tato pi mayhaṃ idha-m-eva seyyo
                    cittaṃ hi te nāga mayī pasannaṃ. || Ja_XVII:185 ||

  Ja_XVII.4(=524).47: Maṇī mama⁴ vijjati lohitaṃko⁵
                    dhanāhāro⁶ maṇiratanaṃ uḷāraṃ,
                    ādāya taṃ gaccha sakaṃ niketaṃ
                    laddhā dhanaṃ taṃ maṇim ussajassū⁷ 'ti. || Ja_XVII:186 ||

     Tattha kinte vatan ti kiṃ tava vatasamādānaṃ, brahmacariyan ti
seṭṭhacariyaṃ, opānabhūtan ti catumahāpathe khatapokkharaṇī⁸ viya dham-
mikasamaṇabrāhmaṇānaṃ yathāsukhaṃ paribhuñjitabbavibhavaṃ, na ca sassa-
tāyan ti ciraṭṭhitikaṃ samānam pi kataṃ⁹ mayhaṃ sassataṃ na hotīti me
kathesi, appānubhāvā ti bhojaputte sandhāyāha, hantīti aṭṭhasu ṭhānesu
sūlehi vijjhantā kiṃkāraṇā haniṃsu, kiṃ paṭiccā 'ti kiṃ sandhāya tvaṃ tadā
tesaṃ hatthatthaṃ¹⁰ āgañchi¹¹ vasaṃ upagato, vanibbakānan ti bhojaputtā
idha vanibbakā ti vuttā, tejo nu te nānvagaṃ dantamūlan ti kin nu tava
te¹² bhojaputte disvā tadā bhayaṃ mahantaṃ anvāgataṃ¹³ udāhu visaṃ danta-
mūlaṃ na anvāgataṃ¹³, kilesan ti dukkhaṃ, vanibbakānan ti bhoja-
puttānaṃ santike, bhojaputte nissāyā 'ti attho, tejo na sakkā mama tehi
hantun ti mama visatejo aññassa tejena abhihantum pi na sakkā, satan ti
Buddhādīnaṃ dhammānīti sīlasamādhipaññākhantianuddayamettābhāvanāsaṃ-
khātadhammā¹⁴, sukittitānīti suvaṇṇitāni sukathitāni, kin ti katvā ti samudda-
velā va¹⁵, tāni hi¹⁶ tehi samuddavelā viya¹⁷ sappurisehi jīvikattham¹⁸ pi duracca-
yānīti vaṇṇitāni, tasmā ahaṃ sīlabhedabhayena khantimettāsamannāgato hutvā
mama kopassa¹⁹ sīlavelaṃ²⁰ atikkamituṃ nādāsin ti āha, imissā pana Saṃkha-
pāladhammadesanāya dasa pāramiyo labbhanti, tadā hi M-ena sarīrassa paric-
cattabhāvo dānapāramī nāma hoti, tathārūpena pi visatejena sīlassa abhinnattā
sīlapāramī, nāgabhavanato nikkhamitvā samaṇadhammakaraṇaṃ²¹ nekkhamma-
pāramī²², idañ c'; idañ ca kātuṃ vaṭṭatīti saṃvidahanaṃ paññāpāramī, adhivā-
sanaviriyaṃ viriyāpāramī, adhivāsanakhanti khantipāramī, saccasamādānaṃ
saccapāramī, mama sīlaṃ na bhindissāmīti adhiṭṭhānaṃ²³ adhiṭṭhānapāramī,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiñci.
2 Cks -sidha, Bd -saṃbhittha.
3 Bd ca agāre.
4 Bd mayhaṃ, Cks mama.
5 Bd -taṅgo.
6 so all three MSS. for -haro?
7 Cs maṇimusa-, Bd maṇimāssa-,
8 Ck Bd khaṇa-.
9 Bds cetaṃ.
10 Bd -ttaṃ?
11 Bd -acchi.
12 Bd tejo.
13 Bd anva-.
14 Bd -tāni dhammāni.
15 so Bd; Ck kintikatvā samuddavelaṃ, Cs -- velava.
16 Bd duraccayā ti in the place of tāni hi.
17 Cks samuddena velāya-.
18 so Bd; Cks jivitam.
19 Bd kopathassa, Bs gopayasa?
20 Bd -lantaṃ.
21 Cks -dhammaṃ-.
22 Bd nikkhama-.
23 Bd omits adhi.

[page 175]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 175
anuddayabhāvo mettāpāramī, vedanāya majjhattabhāvo upekkhāpāramī, athā-
gamun ti ath'; ekadivasaṃ vammikamatthake nipannaṃ disvā soḷasa bhojaputtā
khararajjuñ ca daḷhapāsañ ca sūlāni ca gahetvā mama santikaṃ āgatā, bhet-
vānā 'ti mama sarīraṃ aṭṭhasu thānesu bhinditvā kaṇṭakalatā pavesetvā, nā-
saṃ atikassa¹ rajjun ti thokaṃ gantvā sīsaṃ² olambantaṃ disvā mahā-
magge nipajjāpetvā puna nāsam pi me bhinditvā rajjuṃ³ atikassa¹ kācakoṭi-
yaṃ⁴ laggetvā samantato pariggahetvā maṃ nayiṃsu, addasaṃsū 'ti samma
Saṃkhapāla te bhojaputtā ekāyane ekagamane⁵ jaṃghapadikamagge taṃ balena⁶
vaṇṇena⁶ upetarūpaṃ passiṃsu, tvaṃ pana issariyasobhaggasiriyā ca paññāya ca
bhāvito vaḍḍhito, so tvaṃ evarūpo samāno⁷ kimatthaṃ tapaṃ karosi⁸, kiṃ icchanto
uposathāvāsaṃ vasasi⁹, sīlaṃ rakkhasīti¹⁰ pi pāṭho ahaṃ ekāyane mahāmagge
taṃ addasan ti attho, abhipatthayāno ti patthento, tasmā ti yasmā
manussayoniṃ patthemi tasmā viriyena parakkamitvā tapokammaṃ karomīti,
surosito ti suanulitto¹¹, ito ti imamhā nāgabhavanā mama manussaloko
kena uttaritaro ti¹², suddhīti maggaphalanibbānasaṃkhātā¹³ visuddhi, saṃ-
yamo ti sīlaṃ, idaṃ so manussaloke va¹⁴ Buddhapaccekabuddhānaṃ uppattiṃ
sandhāyāha, kāhāmīti attano appaṭisandhikabhāvaṃ¹⁵ karonto jātimaraṇassa
antaṃ¹⁶ karissāmīti¹⁷, evaṃ-mahārāja so Saṃkhapālo manussalokaṃ vaṇṇe-
sīti¹⁸, saṃvaccharo me ti evaṃ mahārāja tasmiṃ manussalokaṃ vaṇṇente
ahaṃ pabbajjāya sinehaṃ katvā etad avocaṃ, tattha upaṭṭhito 'smīti¹⁹
annapānehi²⁰ c'; eva dibbehi ca kāmaguṇehi pariciṇṇo mānito²¹, paḷemīti²²
paremi gacchāmi, cirappavuttho 'smīti²³ ahaṃ manussalokato cirappavuttho.
nābhisaṃsitthā²⁴ 'ti kacci²⁵ nu²⁶ mama puṭṭādīsu koci taṃ nu akkosi
paribhāsīti pucchati²⁷, nābhisajjethā²⁶ 'ti pāṭho, na kopesīti attho, paṭivi-
hito ti paṭijaggito, maṇi maman ti sace samma²⁹ Aḷāra³⁰ gacchasi yeva
evaṃ sante mama lohitaṃko³¹ dhanāharaṇo³² sabbakāmadado maṇi saṃvijjati,
taṃ uḷāraṃ maṇiratanaṃ ādāya tava gehaṃ gaccha, tattha imassānubhāvena
yāvadicchakaṃ laddhā dhanaṃ puna imaṃ maṇiṃ ossajassu³³ ossajanto³³ ca
aññattha anussajitvā³⁴ attano udakacāṭiyaṃ ossajeyyāsīti³³ vatvā mayhaṃ
maṇiratanaṃ upanesīti vadati.
     Evaṃ vatvā Aḷāro³⁰ "athāhaṃ mahārāja taṃ³⁵ nāgarā-
jānaṃ³⁶ ‘samma nāhaṃ dhanen'; atthiko, pabbajituṃ pana

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd antikassa.
2 Bd siramme.
3 Bds vaṭṭarajjuṃ.
4 Bd kāja-.
5 Bd omits eka-.
6 Bd adds ca.
7 Bd adds si.
8 Bd adds ti.
9 Cks vassī, Bd vasi.
10 Bd -asi addasāsinti.
11 Bd suṭhu-.
12 Bd omits ti.
13 Ck -laṃnibbānana-, Cs -laṃ nibbānaṃ-.
14 Bd yeva.
15 Cks -ṭikasan-.
16 Bds jātijarāmaraṇassantaṃ.
17 Cks -māti.
18 Bd -esi.
19 Ck -smiṃtī, Bd -sminti.
20 Bd -ṇena.
21 Ck māṇato, Bd hanito.
22 Cks phale-.
23 -sminti.
24 Cks nāhisaṃsībha, Cs nābhisaṃsīcā.
25 Bd kañci.
26 Bd adds kho.
27 Bd pucchi.
28 Ck abhiyajethā, Cs -tā, Bd nābhisajjetā.
29 Ck mama.
30 Bd ā-.
31 Bds -taṅgo.
32 Bd -ko.
33 Bd uss-.
34 Bd manussajjetvā.
35 Bd omits taṃ.
36 Bd adds etadavoca.

[page 176]
176 XVII. Cattālīsanipāta.
icchāmīti'; pabbajitaparikkhāre yācitvā ten'; eva saddhiṃ nāga-
bhavanā nikkhamitvā taṃ¹ nivattetvā Himavantaṃ pavisitvā
pabbajito" ti vatvā rañño dhammakathaṃ kathento gātha-
dvayaṃ ā.:

  Ja_XVII.4(=524).48: Diṭṭhā mayā mānusikāpi kāmā
                    asassatā vipariṇāmadhammā,
                    ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā
                    saddhāy'; ahaṃ pabbajito 'mhi rāja. || Ja_XVII:187 ||

  Ja_XVII.4(=524).49: Dumapphalān'; eva² patanti mānavā³
                    daharā ca vuddhā⁴ ca sarīrabhedā,
                    etam pi disvā⁵ pabbajito 'mhi rāja
                    apaṇṇakaṃ sāmaññam eva seyyo. || Ja_XVII:188 ||

     Tattha saddhāyā 'ti kammañ ca phalañ ca nibbānañ ca saddahitvā, du-
mapphalānevā 'ti yathā rukkhaphalāni pakkāni pi apakkāni pi patanti tathā
daharā ca vuddhā ca patanti, apaṇṇakan ti aviruddhaṃ niyyānikaṃ, sā-
maññameva seyyo ti pabbajjā va uttamā ti pabbajjāya guṇaṃ disvā pab-
{bajito} 'mhi mahārājā 'ti.
     Taṃ sutvā rājā anantaraṃ gātham āha:

  Ja_XVII.4(=524).50: Addhā have sevitabbā sapaññā
                    bahussutā ye bahuṭhānacintino,
                    nāgañ ca sutvāna tavañ c'; Aḷāra
                    karomi⁶ puññāni anappakānīti. || Ja_XVII:189 ||

     Tattha ye bahuṭhānacintino ti ye ca⁷ bahūni kāraṇāni⁸ jānanti,
nāgan⁹ ti tathā appamādavihāriṃ¹⁰ nāgarājānañ ca tava ca¹¹ vacanaṃ sutvā.
     Ath'; assa ussāhaṃ janento tāpaso osānagātham ā.:

  Ja_XVII.4(=524).51: Addhā have sevitabbā sapaññā
                    bahussutā ye bahuṭhānacintino,
                    nāgañ ca sutvāna mamañ ca rāja
                    karohi puññāni anappakānīti. || Ja_XVII:190 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit taṃ
2 so all three MSS. for -nīva?
3 Cks -ṇa-
4 Bd vuḍhā.
5 so all three MSS. for disvāpi taṃ?
6 Bds kāhāmi.
7 Ck va, Bd omits ca.
8 Ck kāraṇakāraṃṇāni, Cs karaṇākāraṇāni.
9 Bd nāgañcā.
10 Bd -rinaṃ.
11 Cks tava, Bd taṃ, all three MSS. omitting ca.

[page 177]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 177
     Evaṃ so rañño dh. desetvā tatth'; eva cattāro vassāna-
māse vasitvā¹ puna Himavantaṃ gantvā yāvajīvaṃ cattāro
brahmavihāre bhāvetvā Brahmalokūpago ahosi. Saṃkhapālo
pi yāvajīvaṃ uposathavāsaṃ vasi², rājā ca dānādīni puññāni
karitvā yathākammaṃ gato.
     S. i. d. ā. j. s.: "Tadā pitā tāpaso Kassapo ahosi, Bārāṇasirājā
Ānando, Aḷāro Sāriputto, Saṃkhapālo aham evā" 'ti. Saṃkhā-
pālajātakaṃ.

                      5. Cullasutasomajātaka.
     Āmantayāmi nigaman ti. Idaṃ S. J. v. nekkhammapāramiṃ
ā. k. Paccuppannavatthuṃ Mahānāradakassapajātakasadisam eva.
     A. pana Bārāṇasī³ Sudassanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, taṃ
Brahmadatto nāma rājā ca⁴ ajjhāvasi. B. tassa aggamahesiyā
kucchimhi nibbatti, tassa⁵ puṇṇacandasassirikaṃ⁶ mukhaṃ
ahosi, ten'; assa Somakumāro ti nāmaṃ kariṃsu. So viññū-
taṃ patto⁷ sutavitto⁸ savanasīlo ahosi, tena naṃ Sutasomo
ti sañjāniṃsu. So vayappatto Takkasilāya⁹ sippaṃ¹⁰ uggahetvā
āgato pitu santikā setacchattaṃ labhitvā dhammena r. kāresi,
mahantaṃ issariyaṃ ahosi, tassa Candadevi-pamukhāni soḷasa
itthisahassāni ahesuṃ. So aparabhāge puttadhītāhi vaḍḍhento
gharāvāse anabhirato araññaṃ pavisitvā pabbajitukāmo ahosi.
'So ekadivasaṃ kappakaṃ āmantetvā "yadā me samma siras-
miṃ phalitaṃ¹¹ passeyyāsi atha me āroceyyāsīti" āha. Kap-
pako tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā aparabhāge phalitaṃ¹¹
disvā ārocetvā "tena hi naṃ samma kappaka uddharitvā
mama hatthe patiṭṭhāpehīti" vutto¹² suvaṇṇasaṇḍāsena ud-
dharitvā hatthe ṭhapesi. Taṃ disvā M. "jarāya me sarīraṃ
abhibhūtan" ti bhīto tam phalitaṃ gahetvā va¹³ pāsādā otaritvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavīsetvā.
2 Bd -itvā.
3 Cks -siyaṃ.
4 Bd omits ca.
5 Bd adds pana.
6 so all three MSS.
7 Bd -tappatto.
8 Ck -citto?
9 Bd -yaṃ.
10 Bd sabbasippāni.
11 Bd pa-.
12 Bd -e.
13 Bd pi.

[page 178]
178 XVII. Cattālīsanipāta.
mahājanassa dassanaṭṭhāne paññattarājapallaṃke¹ nīsīditvā
senāpatipamukhāni asītiamaccasahassāni purohitapamukhāni
saṭṭhibrāhmaṇasahassāni aññe ca² raṭṭhikanegamādayo bahū
pakkosāpetvā "sirasmiṃ me phalitaṃ jātaṃ³, mahallako 'smi,
mama pabbajjabhāvaṃ⁴ jānāthā" 'ti paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.5(=525).1: Āmantayāmi nigamaṃ mittāmacce parīsaje⁵:
                    sirasmiṃ phalitaṃ jātaṃ, pabbajjaṃ dāni roc'; ahan⁶ ti. || Ja_XVII:191 ||

     Tattha āmantayāmīti jānāpemi, rocahan⁶ ti rocemi ahaṃ, tassa me
bhonto pabbajanabhāvaṃ⁴ jānāthā 'ti.
     Taṃ sutvā tesu ekeko visādappatto⁷ hutvā

  Ja_XVII.5(=525).2: Abhumme kathan nu bhaṇasi
                    sallam me deva urasi kampesi,
                    sattasatā te bhariyā
                    kathan nu te tā bhavissantīti g. ā. || Ja_XVII:192 ||

     Tattha abhumme ti avaḍḍhiṃ⁸, urasikampesīti urasmiṃ nisitaṃ⁹
sattiṃ cāresi¹⁰, sattasatā ti samajātikā khattiyakaññā sandhāy'; etaṃ vuttaṃ,
kathannu te tā bhavissantīti tāta tava bhariyāyo¹¹ tayi pabbajite anāthā
nippaccayā kathaṃ bhavissanti¹², etā anāthā katvā tumhākaṃ pabbajjā nāma
yuttā¹³ ti.
     Tato M. tatiyaṃ gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).3: Paññāyihinti etā,
                    daharā, aññam pi tā gamissanti,
                    saggañ ca¹⁴ patthayāno¹⁵
                    tena-m-ahaṃ¹⁶ pabbajissāmīti. || Ja_XVII:193 ||

     Tattha paññāyihintīti attano kammena paññāyissanti, ahaṃ etāsaṃ kiṃ
homi, sabbā p'; etā daharāyo, añño¹⁷ rājā bhavissati, taṃ etā gamissantīti.
     Amaccā¹⁸ B-assa paṭivacanaṃ dātuṃ asakkontā¹⁹ tassa
mātu santikaṃ gantvā tam atthaṃ ārocesuṃ. Sā turitaturitā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -ttaṃ-, Bd -tte-
2 Cks añña, omitting ca.
3 Bd adds ahaṃ.
4 Bd pappajita-.
5 Cks pārisajje ca, Bd parisajje
6 Bd rocāhan.
7 Bd visārappatto.
8 Cks -ī, Bd avuḍhi.
9 Bd sunissitatetaṃ.
10 Ck vā-.
11 Bd -riyā.
12 Bd -tīti.
13 Bd nayuttā.
14 Bd cassa.
15 Bd payaṭhayamāno.
16 Bd tena ahaṃ.
17 Cks Bd -e.
18 Bd -ccādayo.
19 all three MSS. -to.

[page 179]
5. Cullasutasomajātaka (525.) 179
āgantvā "saccaṃ kira tvaṃ tāta pabbajitukāmo" ti vatvā dve
gāthā¹ abhāsi:

  Ja_XVII.5(=525).4: Dulladdham me āsi²
                    Sutasoma yassa te ahaṃ³ mātā
                    yaṃ me vilapantiyā
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:194 ||

  Ja_XVII.5(=525).5: Dulladdham me āsi⁴
                    Sutasoma yaṃ taṃ ahaṃ vijāyissam
                    yaṃ me vilapantiyā
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:195 ||

     Tattha dulladdhan ti yaṃ etaṃ mayā⁵ labhantiyā puttaṃ jammaṃ
laddhan ti dulladdhaṃ, yaṃ me ti yena kāraṇena mayi nānappakāraṃ⁶ vila-
pantiyā tvaṃ pabbajituṃ icchasi tena kāraṇena tādisassa puttassa labhanaṃ
mama⁷ dulladdhaṃ nāma.
     B. evaṃ paridevamānāya pi mātarā⁸ saddhiṃ kiñci na
kathesi. Sā roditvā sayam eva ekamantaṃ ahosi. Ath'; assa
pitu ārocesuṃ. So āgantvā⁹ ekaṃ tāva g. ā.:

  Ja_XVII.5(=525).6: Ko nām'; eso dhammo
                    Sutasoma kā¹⁰ nāma pabbajjā
                    yaṃ no amhe jiṇṇe¹¹
                    anapekho pabbajasi devā 'ti. || Ja_XVII:196 ||

     Tattha yaṃ no amhe ti yaṃ tvaṃ amhākaṃ putto samāno amhe¹²
jiṇṇe paṭijaggitabbakāle apaṭijaggitvā papāte silaṃ¹³ pavaṭṭento viya chaḍḍetvā
anapekho pabbajasi, tena taṃ vadāmi: ko nām'; eso tava dhammo ti adhippāyo.
     Taṃ sutvā M. tuṇhī ahosi. Atha naṃ pitā "tāta Suta-
soma sace pi te mātāpitusineho¹⁴ n'; atthi puttadhītaro te bahū
taruṇā, ne¹⁵ tayā vinā vattituṃ na sakkhissanti, tesaṃ vuddhip-
pattakāle¹⁶ pabbajissasīti" sattamaṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -āyo.
2 Cs Bd asi.
3 Bd homahaṃ.
4 Bd asi. Cs ādī.
5 Cks adds taṃ etaṃ.
6 Bd -raṇaṃ.
7 Bd omits mama.
8 Cks -rāya.
9 Bd ga-.
10 Bd adds ca.
11 Cs -o.
12 Cks add hi.
13 all three MSS. sī-.
14 Bd -tūsu si-
15 Bd omits ne.
16 Bd vuḍhi.

[page 180]
180 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.5(=525).7: Puttāpi tuyhaṃ bahavo
                    daharā appattayobbanā,
                    mañjū te¹ taṃ apassantā
                    maññe dukkhaṃ nigacchantīti². || Ja_XVII:197 ||

     Tattha mañjū ti madhuravacanā nigacchantīti nigacchissanti kāyika-
cetasikadukkhaṃ paṭilabhissantīti maññāmi.
     Taṃ sutvā M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).8: Puttehi ca me etehi
                    daharehi appattayobbanehi
                    mañjūhi sabbehi pi tumhehi
                    ciram pi katvā vinābhāvo³ ti. || Ja_XVII:198 ||

     Tattha sabbehi pi tumhehīti tāta na kevalaṃ⁴ putteh'; eva atha kho
tumhehi pi⁵ sabbasaṃkhārehi ciram pi katvā⁶ dīgham addhānaṃ ṭhatvāpi vinā-
bhāvo⁷ va niyato, sakalasmim pi⁸ lokasannivāse ekasaṃkhāro pi nicco nāma
n'; atthīti.
     Evaṃ M. pitu dh.⁹ kathesi. So tassa dhammakathaṃ¹⁰
sutvā tuṇhī ahosi. Ath'; assa sattasatānaṃ bhariyānaṃ āroca-
yiṃsu, tā pāsādā oruyha tassa santikam āgantvā gopphakesu¹¹
gahetvā paridevamānā

  Ja_XVII.5(=525).9: Chinnaṃ nu tuyhaṃ hadayaṃ
                    ādu {karuṇā} ca n'; atthi amhesu
                    yaṃ no pi¹² kandantiyo
                    anapekho pabbajasi devā 'ti g. ā. || Ja_XVII:199 ||

     Tass'; attho: sāmi Sutasoma amhe hi¹³ vidhavā katvā gacchantassa appa-
mattakassa pi sinehassa abhāvena chinnan nu tava amhesu hadayaṃ udāhu
karuṇāya abhāvena kāruññaṃ vā n'; atthi yaṃ no evam kandantiyo¹⁴ pahāya
pabbajasīti.
     M. tāsaṃ pādamūle pavaṭṭetvā paridevamānānaṃ taṃ¹⁵
paridevaṃ¹⁶ sutvā anantaraṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add pi.
2 Cks dukkhānigacch-.
3 Bds ṭhatvā vināsabhāvo.
4 Cks -lañca.
5 Bds add aññehi pi.
6 Bd omits cirampi katvā.
7 Bd vināsa-.
8 Cks add hive.
9 Bds dhammakathaṃ.
10 Bd omits dhamma.
11 all three MSS. goppa-.
12 Cs Bd vi.
13 Bd omits hi.
14 Bd vik-.
15 Bd omits taṃ.
16 Bd -vasaddaṃ.

[page 181]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 181

  Ja_XVII.5(=525).10: Na ca mayhaṃ chinnaṃ hadayaṃ
                    atthi karuṇāpi mayhaṃ tumhesu,
                    saggañ ca patthayāno¹
                    tena-m-ahaṃ² pabbajissāmīti. || Ja_XVII:200 ||

     Tattha saggañcā 'ti ahaṃ saggañ ca patthayāno³ yasmā cāyaṃ⁴ pab-
bajjā nāma Buddhādīhi vaṇṇitā tasmā pabbajissāmi tumhe mā cintayitthā 'ti
tā assāsesi.
     Ath'; assa aggamahesiyā ārocesuṃ, sā garubhārā pari-
puṇṇagabbhāpi samānā āgantvā M-aṃ vanditvā ekamante
ṭhitā tisso gāthā⁵ abhāsi:

  Ja_XVII.5(=525).11: Dulladdham me āsi⁶
                    Sutasoma yassa⁷ te ahaṃ bhariyā
                    yam me vilapantiyā
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:201 ||

  Ja_XVII.5(=525).12: Dulladdham me āsi⁶
                    Sutasoma yassa te ahaṃ bhariyā
                    yam maṃ kucchimatiṃ santiṃ⁸
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:202 ||

  Ja_XVII.5(=525).13: Paripakko me gabbho
                    kucchigato, yāva naṃ vijāyāmi
                    māhaṃ ekā vidhavā
                    pacchā dukkhāni addakkhin ti. || Ja_XVII:203 ||

     Tattha yamme ti yasmā mama vilapantiyā tvam anapekho pabbajasi
tasmā yaṃ mayā tava santikā aggamahesiṭṭhānaṃ laddhaṃ taṃ dulladdhaṃ me
dutiyagāthāya⁹ yasmā maṃ tvaṃ kucchimatiṃ santiṃ¹⁰ pahāya anapekko pabba-
jasi tasmā yaṃ mayā tava bhariyattaṃ taṃ dulladdham me ti attho, yāva nan
ti yāva ahaṃ¹¹ taṃ gabbhaṃ vijāyāmi tāva adhivāsehīti
     Tato M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).14: Paripakko te gabbho
                    kucchigato, iṃgha naṃ vijāyassu

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭhayamāno.
2 Ck tena mayhaṃ, Bd tena ahaṃ.
3 Bd paṭhayanto.
4 Bd ayaṃ.
5 Bd -āyo.
6 Bd asi.
7 Ck sassa, Bd passa.
8 Bds me kucchipaṭisandhi.
9 so Cks; Bd -kathāya?
10 Bd kucchipaṭisandhi.
11 Bd yāvāhan.

[page 182]
182 XVII Cattālīsanipāta.
                    puttaṃ anomavaṇṇaṃ,
                    taṃ hitvā pabbajissāmīti. || Ja_XVII:204 ||

     Tattha puttan ti bhadde tava gabbho paripakko ti jānāmi, tvaṃ pana
vijāyamānā puttaṃ vijāyissasi na dhītaraṃ, sā tvaṃ sotthinā vijāyassu puttaṃ,
ahaṃ pana saddhiṃ tayā taṃ puttaṃ hitvā pabbajissāmi yevā 'ti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī
"ito dāni paṭṭhāya deva amhākaṃ siri nāma n'; atthīti" ubhohi
hatthehi hadayaṃ dhārayamānā¹ assūni puñjantī mahasaddena
paridevi. Atha naṃ samassāsento M.:

  Ja_XVII.5(=525).15: Mā tvaṃ Cande rudi²
                    mā soci vanatimiramattakkhi, (IV 285|24)
                    āroha³ ca pāsādaṃ,
                    anapekho ahaṃ gamissāmīti g. ā. || Ja_XVII:205 ||

     Tattha mā tvaṃ Cande rudīti⁴ bhadde Candā devī tvaṃ mā rodi
mā soci, vanatimiramattakkhīti⁵ girikaṇṇikasamānanette⁶, Pāḷiyaṃ pana
koviḷāratambakkhīti likhitaṃ, tassa⁷ koviḷārapupphaṃ⁸ viya tambanette ti attho.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā ṭhātuṃ asakkontī pāsādaṃ āruyha
rodamānā nisīdi. Atha naṃ B-assa jeṭṭhaputto disvā "kin
nu kho me mātā rodantī nisinnā" 'ti taṃ pucchanto:

  Ja_XVII.5(=525).16: Ko taṃ amma kopesi,
                    kim rodasi pekkhasi⁹ ca maṃ bāḷhaṃ,
                    ghātemi kaṃ avajjhaṃ
                    ñātīnaṃ udikkhamānānan ti g. ā. || Ja_XVII:206 ||

     Tattha kopesīti amma ko nāma taṃ kopesi, ko te appiyaṃ akāsi,
pekkhasi⁸ cā 'ti maṃ bāḷhaṃ pekkhantī¹⁰ kiṃkāranā rodasīti adhippāyo,
ghātemi kaṃ avajjhan¹¹ ti aghātetabbaṃ pi kaṃ attano ñātīnaṃ udikkha-
mānānam¹² ñeva akkhāhi me ti pucchati.
     Tato devī gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).17: Na hi so sakkā hantuṃ
                    Jīvitāvī yo¹³ maṃ [tātā¹⁴] kopesi,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vāra-.
2 Cks rucci.
3 Cks -hañ, Bs -hiṃ.
4 Cks ruccīti.
5 Cks -netta, Bd -ṇṇakapuppasa-.
6 Bd -rarattakkhiti.
7 so Cks; Bd -ā.
8 Cks -ā.
9 Ck -siṃ, Cs -sī.
10 Bd -taṃ.
11 Bds taṃ avajjhaṃ ghātemi.
12 Cks ude-.
13 Cks so.
14 Bd tāta.

[page 183]
5.Cullasutasomajātaka.(525.) 183
                    pitā te maṃ tāta avaca:
                    anapekkho ahaṃ gamissāmiti. || Ja_XVII:207 ||

     Tattha vijitāviti tāta yo maṃ imissā paṭhaviyā vijitāvī kopesi appiya-
samudācārena me hadaye kopañ ca sokañ ca pavesesi so tāyā hantuṃ na sakkā,
maṃ hi tāta tava pitā ahaṃ rajjasiriñ ca tañ ca pahāya araññaṃ pavisitvā
pabbajissāmīti avaca, idaṃ me rodanakāraṇan ti.
     So tassā vacanaṃ sutvā va¹, amma, kin nāma tvaṃ
kathesi, nanu evaṃ sante mayaṃ anāthā² bhavissāmā" 'ti
paridevanto

  Ja_XVII.5(=525).18: Yo 'haṃ pubbe niyyāmi
                    uyyānaṃ mattakuñjare³ ca yodhemi
                    Sutasome pabbajite
                    kathan nu dāni karissāmīti g. ā. || Ja_XVII:208 ||

     Tass'; attho: yo ahaṃ pubbe caturājaññayuttaṃ⁴ sabbālaṃkārapatimaṇḍi-
taṃ rathaṃ abhiruyha uyyānaṃ gacchāmi mattakuñjare yodhemi aññehi ca
assakīḷādīhi kīḷāmi sv-āhaṃ idāni Sutasome pabbajite kathaṃ karissāmīti.
     Ath'; assa kaniṭṭhabhātā sattavassiko te ubho pi⁵ rodante
disvā mātaraṃ upasaṃkamitvā "amme⁶ kiṃkārāṇā⁷ rodathā"
'ti pucchitvā tam atthaṃ sutvā "tena hi mā rodatha, ahaṃ
tāt'; assa⁸ pabbajituṃ na dassāmīti" ubho pi te assāsetvā
dhātiyā saddhiṃ pāsādā oruyha pitu santikaṃ gantvā "tāta
tvaṃ kira amhe akāmake pahāya ‘pabbajāmīti'; vadasi, ahan te
pabbajituṃ na dassāmīti" pitaraṃ gīvāya daḷhaṃ gahetvā

  Ja_XVII.5(=525).19: Mātucca⁹ me rudatyā¹⁰
                    jeṭṭhassa ca bhātuno akāmassa
                    hatthe pi te gahessaṃ,
                    na hi gañchisi¹¹ no akāmānan ti g. ā. || Ja_XVII:209 ||

     M. cintesi: "ayam me paripanthakaro ti, kena nu kho
naṃ upāyena paṭikkamāpeyyan" ti, tato dhātiṃ oloketvā "amma
dhāti hand'; imaṃ maṇikkhandhapilandhanaṃ¹² tav'; eso

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ca, Bd omits va.
2 Bd adds nāma.
3 Cks omit matta.
4 Cks -ā, Bds catuāj-.
5 Cks mi.
6 Cs -a, Bd amhe.
7 Bds add tumhe.
8 Bd tāpassa, Bs tāvassa
9 Bd -tuñca.
10 Ck rudaṃtyā, Bd rudatyāsi.
11 Bd gacchasi, Cks gañjisi.
12 Cks -aṃpil-.

[page 184]
184 XVII. Cattālīsanipāta.
hoti¹, puttaṃ apanehi, mā me antarāyaṃ karīti" sayaṃ puttaṃ
hatthe gahetvā apanetuṃ asakkonto tassā lañcaṃ paṭījānitvā

  Ja_XVII.5(=525).20: Uṭṭhehi tvaṃ dhāti,
                    imaṃ kumāraṃ ramehi aññattha,
                    mā me paripantham akā
                    saggaṃ mama patthayānassā 'ti g. ā. || Ja_XVII:210 ||

     Tattha imaṃ kumāran ti amma dhāti tvaṃ uṭṭhehi, imaṃ kumāraṃ
apanetvā āgantvā imaṃ maṇiṃ gahetvā aññattha naṃ abhiramehi.
     Sā lañcaṃ labhitvā² kumāraṃ saññapetvā ādāya aññattha
gantvā paridevamānā

  Ja_XVII.5(=525).21: Yan nūn'; imaṃ jaheyyaṃ³
                    pabhaṃkaraṃ, ko nu me n'; attho⁴,
                    Sutasome pabbajite
                    kin nu me naṃ karissāmīti g. ā. || Ja_XVII:211 ||

     Tass'; attho: yan nūna ahaṃ imaṃ lañcatthāya gahiṃ taṃ pabhaṃkaraṃ
suppabhāsaṃ maṇiṃ jaheyyaṃ³, ko nu mayhaṃ Sutasomanarinde⁵ pabbajite
iminā attho, kin nu me taṃ⁶ karissāmi⁷, ahaṃ tasmiṃ pabbajite imaṃ⁸
labhissāmi, labhantī pi ca kin nu etaṃ karissāmi, passatha me kamman ti.
     Tato mahāsenagutto cintesi: "ayaṃ rājā ‘gehe me dhanaṃ⁹
mandan'; ti saññaṃ karoti maññe, bahubhāvam assa¹⁰ kathessā-
mīti" so uṭṭhāya vanditvā

  Ja_XVII.5(=525).22: Koso ca tuyhaṃ vipulo,
                    koṭṭhāgārañ ca tuyhaṃ paripūraṃ¹¹,
                    paṭhavī ca tuyhaṃ vijitā¹²,
                    ramassu mā pabbaja¹³ devā 'ti g. ā. || Ja_XVII:212 ||

     Taṃ sutvā M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).23: Koso mayhaṃ vipulo,
                    koṭṭhāgārañ ca mayhaṃ paripūraṃ,
                    paṭhavī ca mayhaṃ vijitā,
                    naṃ¹⁴ hitvā pabbajissāmīti. || Ja_XVII:213 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tu.
2 Bd gahetvā.
3 Bd dadeyyaṃ.
4 so Cks for me ten'; attho? Bd me iminā attho, Bs -iminattho.
5 Bd -me-.
6 Cs naṃ, Bd na.
7 Bd -miti.
8 Cks add na.
9 Bd vana? Cs danaṃ.
10 Bd bahutāpassa.
11 Cks add saṃ.
12 Cks -ta, Bd -tāvi.
13 Bds -ji.
14 Cs Bd taṃ.

[page 185]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 185
     Taṃ sutvā tasmiṃ apagate Kulavaddhanaseṭṭhi nāma
uṭṭhāya vanditvā g. ā.

  Ja_XVII.5(=525).24: Mayham pi dhanaṃ pahūtaṃ
                    saṃkhātuṃ no pi deva sakkomi,
                    tan te dadāmi sabbaṃ¹,
                    ramassu mā pabbaja² devā 'ti. || Ja_XVII:214 ||

     Taṃ sutvā M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).25: Jānāmi dhanaṃ pahūtaṃ
                    Kulavaddhana pūjito tayā c'; asmi,
                    saggañ ca patthayāno
                    tena ahaṃ³ pabbajissāmīti. || Ja_XVII:215 ||

     Taṃ {sutvā} Kulavaddhane apagate⁴ Somadattaṃ nāma
kaniṭṭhabhātaraṃ āmantetvā "tāta ahaṃ pañjaraparikkhitto⁵
vanakukkuṭo viya ukkaṇṭhito, maṃ gharāvāse arati⁶ abhi-
bhavati, ajj'; eva pabbajissāmi⁷, tvaṃ imaṃ r. paṭipajjā" 'ti⁸
r. niyyādento

  Ja_XVII.5(=525).26: Ukkaṇṭhito smi bāḷhaṃ,
                    arati maṃ Somadatta āvisati⁹,
                    bahukāpi¹⁰ antarāyā¹¹,
                    ajj'; ev'; ahaṃ¹² pabbajissāmīti g. ā. || Ja_XVII:216 ||

     Taṃ sutvā so pi pabbajitukāmo taṃ¹³ dīpento itaraṃ g. ā.

  Ja_XVII.5(=525).27: Idañ ca tuyhaṃ rucitaṃ
                    Sutasoma ajj'; evā dāni tvaṃ¹⁴ pabbaja¹⁵,
                    aham pi pabbajissāmi,
                    na ussahe tayā vinā ahaṃ ṭhātun¹⁶ ti. || Ja_XVII:217 ||

     Atha naṃ so paṭikkhipitvā upaḍḍhag. ā.

  Ja_XVII.5(=525).28a: Na hi sakkā pabbajituṃ,
                    nagare na hi paccati janapade vā¹⁷ ti. || Ja_XVII:218a ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mpi.
2 Bd -ji.
3 Cks mayhaṃ.
4 Bd adds mahāsatto.
5 Bds -pakkhitto.
6 Bd anabhirati.
7 Cks -mīti.
8 Bd paṭiccādihi.
9 Bd āgissati, Bs vissati.
10 Bds add me.
11 Cks -ya.
12 Bds āhaṃ.
13 Cks -kāmaṃ.
14 Cks omit tvaṃ
15 Cks pabbajjaṃ, Bds pabbajja
16 Bd kātun.
17 Bds cā.

[page 186]
186 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha na hi paccatīti idaṃ n'; eva tāva¹ mama pabbajjādhippāyaṃ
{sutvā} va imasmiṃ dasayojanike² Sudassananagare ca sakalajanapade ca na
paccati, koci uddhane aggiṃ na jāleti³, amhesu pana dvīsu pabbajitesu anāthā
ca raṭṭhavāsino bhavissanti, tasmā na hi sakkā tayā pabbajituṃ, aham eva
pabbajissāmīti.
     Taṃ sutvā mahājano M-assa pādamūle pavaṭṭitvā⁴ pari-
devanto

  Ja_XVII.5(=525).28b: Sutasome pabbajite
                    kathan nu dāni karissāmā 'ti āha. || Ja_XVII:218b ||

     Tato M. "alaṃ, mā socittha, ahaṃ ciram pi ṭhatvā tum-
hehi vinā bhavissāmi, uppannasaṃkhāro hi nicco nāma n'
atthīti" mahājanassa dh. desento⁵

  Ja_XVII.5(=525).29: Upanīyat'; idaṃ maññe (IV 284|9)
                    parittaṃ udakaṃ va caṃgavāramhi⁶,
                    evaṃ suparittake jīvite
                    na-ppamajjitukālo⁷. || Ja_XVII:219 ||

  Ja_XVII.5(=525).30: Upanīyat'; idaṃ maññe
                    parittaṃ udakaṃ va caṃgavāramhi⁶,
                    evaṃ suparittake jīvite
                    atha bālā pamajjanti. || Ja_XVII:220 ||

  Ja_XVII.5(=525).31: Te vaḍḍhayanti⁸ nirayaṃ
                    tiracchānayoniñ ca pettivisayañ ca,
                    taṇhābandhanabaddhā⁹
                    vaḍḍhenti asurakāyan ti āha. || Ja_XVII:221 ||

     Tattha upanīyatidaṃ maññe ti tāta idaṃ jīvitaṃ upanīyatīti ahaṃ
maññāmi, aññesu suttesu upasaṃharaṇattho upanayanattho¹⁰ idha pana pari-
yādānattho, tasmā yathā parittaṃ udakaṃ rajakānaṃ khāracaṅgavāre¹¹ pak-
khittaṃ sīghaṃ pariyādiyati tathā jīvitam pi, evaṃ suparittake jīvite taṃ
parittakaṃ āyusaṃkhāraṃ gahetvā vicarantānaṃ sattānaṃ na puññakiriyāya
pamajjitum¹² kālo, appamādo va¹³ kātuṃ vaṭṭatīti ayam ettha attho, atha
bālā pamajjantīti ajarāmarā viya hutvā gūthakalale sūkarā viya kāmapaṃke

--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks idaṃ nevatava.
2 Bd dvādasa-.
3 Bd jālehi, Cks jaleti.
4 Bd pavattetvā.
5 Bd kathento.
6 Bd caṃka-.
7 Bd na ca papajjitu-.
8 Bd vaḍhanti.
9 Bd taṇhāyabandhanaṃ-.
10 Bd -niyya-.
11 Bd -caṃka-.
12 Bd papajj-.
13 Bd ca.

[page 187]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 187
nimujjantā¹ pamajjanti, asurakāyan ti² kālakañjakāsurayoniñ ca³ vaḍḍhen-
tīti⁴ attho.
     Evaṃ M. mahājanassa dh. desetvā Pupphakaṃ nāma
pāsādaṃ āruyha sattamāya bhūmiyā ṭhito khaggena cūḷaṃ
chinditvā "ahaṃ tumhākaṃ kiñci na homi, attano rājānaṃ
gaṇhathā" 'ti saveṭhanacūḷaṃ mahājanassa antare khipi. Taṃ
gahetvā mahājano bhūmiyaṃ pavaṭṭento⁵ vippavaṭṭento⁶ pari-
devi, tasmiṃ ṭhāne mahantaṃ rajaggaṃ uṭṭhahi, paṭikkamitvā
ṭhitajano taṃ oloketvā "raññā⁷ cūḷaṃ chinditvā saveṭhanacūḷā⁸
mahājanantare khittā bhavissati, tenāyaṃ pāsādassa avidūre
rajavaṭṭi uggatā" ti paridevanto

  Ja_XVII.5(=525).32: Ūhaññate rajaggaṃ
                    avidūre Pupphakamhi⁸ pāsāde,
                    maññe no kesā¹⁰ chinnā
                    yasassino dhammarājassā 'ti g. ā. || Ja_XVII:222 ||

     Tattha ūhaññate ti uṭṭhahati, rajaggan ti rajakkhandho, avidūre
ti ito amhākaṃ ṭhitaṭṭhānato avidūre, Pupphakamhīti Pupphakapāsādassa
samīpe, maññe no ti amhākaṃ dhammarājassa kesā chinnā bhavissantīti
maññe.
     M. pi paricārakaṃ¹¹ pesetvā pabbajitaparikkhāre āharā-
petvā kappakena kesamassuṃ oharāpetvā alaṃkāraṃ sayana-
piṭṭhe pātetvā rattapaṭṭānaṃ¹² dasāni chinditvā tāni kāsāyāni
nivāsetvā mattikāpattaṃ¹³ vāmaṃsakūṭe¹⁴ laggetvā kattara-
daṇḍaṃ ādāya mahātale aparāparaṃ caṃkamitvā pāsādā ota-
ritvā antaravīthiṃ paṭipajji, gacchantaṃ pana taṃ¹⁵ na koci
sañjāni. Ath'; assa sattasatā khattiyakaññā pāsādaṃ abhirū-
hitvā taṃ adisvā ābharaṇabhaṇḍam eva disvā otaritvā avase-
sānaṃ soḷasasahassānaṃ itthīnaṃ santikaṃ gantvā "tumhā-
kaṃ piyasāmiko Sutasomo mahissaro pabbajito" ti mahā-
saddena paridevamānā¹⁶ bahi nikkhamiṃsu. Tasmiṃ khaṇe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds viya.
2 Cks omit asu-.
3 Bd -kañcika-.
4 Cks vaḍḍhantī-, Bd vadhantī-.
5 Bd -tt-.
6 Bd omits vi-.
7 Bd -o.
8 Bd -nā-.
9 Bd adds ca.
10 Cks -e.
11 Bd -ikaṃ.
12 Ck -ṭṭha, Bd -paṭā-.
13 Bd -ka-.
14 Bd vāmāṃsa-.
15 Bd omits taṃ.
16 Bd adds va.

[page 188]
188 XVII. Cattālīsanipāta.
mahājano tassa pabbajitabhāvaṃ aññāsi, sakalanagaraṃ saṃ-
khubhitvā "rājā kira no pabbajito" ti¹ rājadvāre sannipati,
mahājano "rājā idha bhavissati, ettha bhavissatīti" pāsādā-
dīni² paribhogaṭṭhānāni gantvā rājānaṃ adisvā

  Ja_XVII.5(=525).33: Ayam assa pāsādo
                    suvaṇṇo² pupphamalyavītikiṇṇo
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:223 ||

  Ja_XVII.5(=525).34: Ayam assa pāsādo
                    sovaṇṇo³ pupphamalyavītikiṇṇo
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:224 ||

  Ja_XVII.5(=525).35: Idam assa kūṭāgāraṃ
                    sovaṇṇaṃ pupphamalyavītikiṇṇaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:225 ||

  Ja_XVII.5(=525).36: Idam assa kūṭāgāraṃ
                    sovaṇṇaṃ pupphamalyavītikiṇṇaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:226 ||

  Ja_XVII.5(=525).37: Ayam assa asokavanikā
                    supupphitā sabbakālikā rammā
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:227 ||

  Ja_XVII.5(=525).38: Ayam assa asokavanikā
                    supupphitā sabbakālikā rammā
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:228 ||

  Ja_XVII.5(=525).39: Idam assa uyyānaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tadā
2 Ck -e, Bd -a.
3 Cs -e, Bd -a.

[page 189]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 189
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:229 ||

  Ja_XVII.5(=525).40: Idam assa uyyānaṃ
                    supphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:230 ||

  Ja_XVII.5(=525).41: Idam assa kaṇikāravanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:231 ||

  Ja_XVII.5(=525).42: Idaṃ assa kaṇikāravanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:232 ||

  Ja_XVII.5(=525).43: Idam assa pāṭalivanaṃ
                    supupphitaṃ {sabbakālikaṃ} rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:233 ||

  Ja_XVII.5(=525).44: Idam assa pāṭalivanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:234 ||

  Ja_XVII.5(=525).45: Idam assa ambavanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:235 ||

  Ja_XVII.5(=525).46: Idam assa ambavanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:236 ||

  Ja_XVII.5(=525).47: Ayam assa pokkharaṇī
                    sañchannā aṇḍajehi vītikiṇṇā

--------------------------------------------------------------------------

[page 190]
190 XVII. Cattālīsanipāta.
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:237 ||

  Ja_XVII.5(=525).48: Ayam assa pokkharaṇī
                    sañchannā aṇḍajehi vītikiṇṇā
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghenā 'ti || Ja_XVII:238 ||

imāhi gāthāhi paridevanto vicari.
     Tattha vītikiṇṇo ti sovaṇṇapupphehi ca nānāmalyehi ca samokiṇṇo,
parikiṇṇo ti parivārito, itthāgārehīti¹ dāsiyo upādāya itthiyo itthāgāro
nāma, ñātisaṃghenā 'ti amaccāpi idha ñātiyo eva, kūṭāgāran ti sattara-
tanavicitto sayanakūtāgāragabbho, asokavanikā ti asokavanabhūmi, sabba-
kālikā ti sabbakālaparibhogakkhamā niccapupphitā vā, uyyānan ti Nandana-
vana-Cittalatāvana-sadisaṃ uyyānaṃ, sabbakālikan ti tīsu² pi utūsu up-
pajjanakapupphaphalasampannaṃ kaṇikāravanādisu sabbakālikan ti sabbakāle
pupphitaphalitam eva, sañchannā ti nānāvidhehi jalajakusumehi³ suṭṭhu
sañchannā, aṇḍajehi vītikiṇṇā ti sakuṇasaṃghehi okiṇṇā.
     Evaṃ tesu tesu ṭhānesu paridevitvā mahājano puna rājaṅ-
gaṇaṃ āgantvā

  Ja_XVII.5(=525).49: Rājā kho pabbajito
                    Sutasomo rajjaṃ imaṃ pahatvāna
                    kāsāyavatthavasano
                    nāgo va ekako caratīti || Ja_XVII:239 ||

gāthaṃ vatvā attano gharavibhavaṃ pahāya puttadhītaro
hatthesu gahetvā nikkhamitvā B-ttass'; eva santikaṃ aga-
māsi, tathā mātāpitaro puttadaharā⁴ soḷasasahassā ca nāṭa-
kitthiyo ti sakalanagaraṃ tucchaṃ viya ahosi, janapadavāsino
pi tesaṃ pacchato⁵ agamaṃsu. B. dvādasayojanikaṃ⁶ parisaṃ
gahetvā himavantābhimukho pāyāsi. Ath'; assa abhinikkha-
manaṃ ñatvā Sakko Vissakammaṃ⁷ āmantetvā "tāta Vissa-
kamma⁷, Sutasomarājā abhinikkhamanaṃ nikkhanto⁸, vasa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -enā ti.
2 Bds chasu.
3 Bd jalajathalajaku-.
4 Bd -dārā, Cks -daharo.
5 Bd repeats pa-.
6 Ck -ke, Bd -niyaṃ.
7 Bd visu-.
8 Bd adds ca.

[page 191]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 191
naṭṭhānaṃ laddhuṃ¹ vaṭṭati, samāgamo mahā bhavissati,
gaccha Himavantapadese Gaṅgātīre tiṃsayojanāyāmaṃ pañca-
yojanavitthataṃ assamapadaṃ māpehīti" pesesi, so tathā
katvā tasmiṃ assamapade pabbajitaparikkhāre paṭiyādetvā
ekapadikamaggaṃ nīharitvā devalokam eva gato. M. tena
maggena² taṃ assamaṃ³ pavisitvā paṭhamaṃ sayaṃ pabha-
jitvā pacchā sese pabbājesi, aparabhāge bahū pabbajiṃsu,
tiṃsayojanikāṭṭhānaṃ⁴ paripūri. Vissakammena⁵ pan'; assa
assamaṃ māpitaniyāmo ca bahunnaṃ pabbajitaniyāmo ca
B-assa assamapadaṃ saṃvidahananiyāmo⁶ ca Hatthipāla-
jātake āgatanayen'; eva veditabbo. Tattha M. yassa yass'
eva kāmavitakkādimicchāvitakko uppajjati taṃ taṃ ākāsena
upasaṃkamitvā ākāse pallaṃkena nisīditvā ovadanto⁷ gātha-
dvayaṃ abhāsi:

  Ja_XVII.5(=525).50: Māssu⁸ pubbe ratikīḷitāni
                    hasitāni anussarittho⁹,
                    mā vo kāmā haniṃsu
                    rammaṃ hi Sudassanaṃ nagaraṃ. || Ja_XVII:240 ||

  Ja_XVII.5(=525).51: Mettañ ca cittañ ca bhāvetha
                    appamāṇaṃ divā ca ratto ca,
                    atha gañchittha¹⁰ devaṃ puraṃ
                    āvāsaṃ puññakammānan¹¹ ti. || Ja_XVII:241 ||

     Tattha ratikīḷitānīti kāmaratiyo ca kāyavācākīḷāvasena¹² pavatta-
kīḷitāni ca, mā vo kāmā haniṃsū 'ti mā tumhe vatthukāmakilesakāmā
haniṃsu, rammaṃ hīti Sudassananagaraṃ nāma ramaṇīyaṃ, taṃ mā anussa-
rittha, mettan ti idaṃ desanāmattam eva, so pana cattāro pi brahmavihāre
ācikkhi, appamāṇan ti appamāṇasattārammaṇaṃ, gacchitthā 'ti gamissa-
tha¹³, devapuran ti Brahmalokaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ca.
2 Bd adds gaṃtvā.
3 Bd -mapadaṃ.
4 Bd -kaṃ ṭhā-, Ck -kaṭhā-.
5 Bd visu-.
6 Bd -dahita-.
7 Bd ovāde-.
8 Bd māsu.
9 Bd -ittha.
10 Ck gañji-, Bd gacchi-.
11 Bd -minan.
12 Bd -khiḍā-.
13 Cks -issaṃ.

[page 192]
192 XVII. Cattālīsanipāta.
     So pi isigaṇo tassa ovāde ṭhatvā Brahmaloka-parāyano
ahosīti sabbaṃ Hatthipālajātakanayen'; eva kathetabbaṃ.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahānekkham-
maṃ nikkhami yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā mātāpitaro mahārāja-
kulāni ahesuṃ. Candā Rāhulamātā, jeṭṭhaputto Sāriputto, kaniṭṭha-
putto Rāhulo, dhātī Khujjuttarā, Kulavaddhanaseṭṭhi Kassapo, mahā-
senagutto Moggallāno, Somadattakumāro Ānando, Sutasomarājā aham
evā" 'ti Cullasutasomajātakaṃ. Cattālīsanipātavaṇṇanā
niṭṭhitā.

--------------------------------------------------------------------------

[page 193]
193
XVIII. PAṆṆĀSANIPĀTA.

                      1. Naḷinikājātaka.
     Uḍḍayhate janapado ti. Idaṃ S. j. v. purāṇadutiyika-
palobhanaṃ ā. k., kathento ca taṃ bhikkhuṃ "kena ukkaṇṭhā-
pito sīti" pucchitvā "purāṇadutiyikāyā" 'ti vutte "esā kho bhikkhu tava
anatthakārikā, pubbe tvaṃ etaṃ nissāya jhānā parihāyitvā mahāvi-
nāsaṃ patto" ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. udiccabrāhmaṇamahāsālakule nib-
battitvā vayappatto uggahitasippo isipabbajjaṃ pabbajitvā
jhānābhiññaṃ¹ nibbattetvā Himavantapadese vāsaṃ kappesi.
Alambusājātake vuttanayen'; eva taṃ paṭicca ekā migā gab-
bhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, Isisiṅgo t'; ev'; assa nāmaṃ
ahosi. Atha naṃ pitā vayappattaṃ pabbājetvā kasiṇapari-
kammaṃ² uggaṇhāpesi. So nacirass'; eva jhānābhiññaṃ nib-
battetvā³ Himavantapadese⁴ jhānasukhena kīḷi⁵, ghoratapo
parimāritindriyo ahosi, tassa sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampi.
Sakko āvajjanto taṃ kāraṇaṃ ñatvā "upāyen'; assa sīlaṃ
bhindissāmīti" tīṇi saṃvaccharāni sakala-Kāsiraṭṭhe vuṭṭhiṃ
vāresi, raṭṭhaṃ aggidaḍḍhaṃ viya ahosi, sasse asampajjamāne
dubbhikkhapīḷitā manussā sannipatitvā rājaṅgaṇe upakkosiṃsu.
Atha ne rājā vātapāne ṭhito "kim etan" ti pucchi. "Mahārāja

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ā.
2 Bd adds vatvā.
3 Bd -ā uppādetvā.
4 Bd omits hi.
5 Bd adds so.

[page 194]
194 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
tīṇi saṃvaccharāni devassa avassantassa sakalaraṭṭhaṃ¹ uḍ-
ḍayhati, manussā dukkhitā, devaṃ² vassāpehi devā" 'ti. Rājā
sīlaṃ samādiyitvā uposathaṃ upavasanto vassāpetuṃ nāsakkhi.
Tasmiṃ kāle Sakko aḍḍharattasamaye tassa sirigabbhaṃ pavi-
sitvā ekobhāsaṃ katvā vehāsaṃ aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā "ko
si tvan" ti pucchi. "Sakko 'ham asmīti" "Ken'; atthenā-
gato sīti". "Vassati te mahārāja rajje³ devo" ti. "Na vassa-
tīti". "Jānāsi pan'; assa avassanakāraṇan" ti. "Na jānā-
mīti". "Mahārāja Himavantapadese Isisiṅgo nāma tāpaso
vasati ghoratapo parimāritindriyo, so nibaddhaṃ deve vassante
kujjhitvā ākāsaṃ olokesi, tasmā devo na vassatīti". "Idān'
ettha kiṃ kātabban" ti. "Tassa tape bhinne devo vassatīti".
"Ko pan'; assa tapaṃ bhindituṃ samattho" ti. "Dhītā te
mahārāja Naḷinikā⁴ samatthā, taṃ pakkositvā⁵ ‘asukaṭṭhānaṃ
nāma gantvā tāpasassa tapaṃ bhindā'; 'ti pesehīti". Evaṃ so
rājānaṃ anusāsitvā sakaṭṭhānam eva agamāsi. Rājā puna-
divase amaccehi saddhiṃ mantetvā dhītaraṃ pakkosāpetvā
paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).1: Uḍḍayhate janapado raṭṭhañ cāpi vinassati,
                    ehi Naḷinike gaccha, tam me brāhmaṇam ānayā 'ti. || Ja_XVIII:1 ||

     Tattha tamme ti taṃ mama anatthakāriṃ brāhmaṇaṃ attano vasaṃ
ānehi, kilesarativasen'; assa sīlaṃ bhindā 'ti.
     Taṃ sutvā sā dutiyaṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).2: Nāhaṃ dukkhakkhamā rāja, nāhaṃ addhānakovidā,
                    kathaṃ ahaṃ gamissāmi vanaṃ kuñjarasevitan ti. || Ja_XVIII:2 ||

     Tattha dukkhakkhamā ti ahaṃ mahārāja dukkhassa khamā na homi,
addhānam pi na jānāmi, sāhaṃ kathaṃ gamissāmīti.
     Tato rājā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).3: Phītaṃ janapadaṃ gantvā hatthinā ca rathena ca
                    dārusaṃghāṭayānena evaṃ gaccha Naḷīniye. || Ja_XVIII:3 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd vassaṃ.
3 Bd raṭhe.
4 Bd milikā.
5 Bd pakkosāpetvā.

[page 195]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 195

  Ja_XVIII.1(=526).4: Hatthī assarathā patti -- gacch'; evādāya khattiye
                    tav'; eva¹ vaṇṇarūpena vasaṃ taṃ ānayissasīti. || Ja_XVIII:4 ||

     Tattha dārusaṃghāṭayānenā 'ti amma Naḷinike tvaṃ padasā na
gamissasi, phītaṃ pana subhikkhaṃ khemaṃ attano janapadaṃ hatthivāhanehi²
gantvā tatoparam pi ajjhokāse paṭicchannena vayhādinā udakaṭṭhāne nāvāsaṃ-
ghāṭena³ dārusaṃghāṭayānena gaccha, vaṇṇarūpenā 'ti evaṃ akilamamānā⁴
gantvā tava⁵ vaṇṇena c'; eva rūpasampadāyā ca taṃ⁶ brāhmaṇaṃ attano vasaṃ
ānayissasīti.
     Evaṃ so dhītarā saddhiṃ akathetabbam pi raṭṭhapari-
pālanaṃ nissāya kathesi. Sāpi "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Ath'
assā sabbaṃ dātabbayuttakaṃ datvā amaccehi saddhiṃ uyyo-
jesi. Amaccā paccantaṃ gantvā tattha khandhāvāraṃ nivā-
setvā rājadhītaraṃ ukkhipāpetvā vanacarakadesitena maggena
Himavantaṃ pavisitvā pubbaṇhasamaye tassa assamasamīpaṃ⁷
pāpuṇiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Bo.puttaṃ assamapade nivattetvā
sayaṃ phalāphalatthāya araññaṃ paviṭṭho hoti. Vanacarakā
sayaṃ assamaṃ āgantvā tassa pana dassanaṭṭhāne ṭhatvā
Naḷinikāya taṃ dassetvā⁸ dve gāthā vadiṃsu:

  Ja_XVIII.1(=526).5: Kadalidhajapaññāṇo ābhujīparivāraṇo⁹
                    eso padissati rammo Isisiṅgassa assamo¹⁰. || Ja_XVIII:5 ||

  Ja_XVIII.1(=526).6: Eso aggi 'ssa saṃkhāto, eso dhūmo padissati,
                    maññe no aggiṃ hāpeti Isisiṅgo mahiddhiko ti. || Ja_XVIII:6 ||

     Tattha kadalisaṃkhātā dhajā paññāṇaṃ¹¹ assā 'ti kadalidhajapaññāṇo,
ābhujīparivāraṇo¹² ti bhūjapattavanaparikkhitto, saṃkhāto ti eso aggi
assa Isisiṅgassa ñāṇena¹³ saṃkhāto paccakkhato jalati, maññe no aggin ti
na aggiṃ hāpeti juhati¹⁴ paricaratīti¹⁵ maññe¹⁶.
     Amaccāpi¹⁷ B-assa araññaṃ paviṭṭhavelāyam eva assa-
maṃ parivāretvā ārakkhaṃ ṭhapetvā rājadhītaraṃ isivesaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck tadveva.
2 Bd adds ca raṭhavāhanehi ca.
3 Cks -nā.
4 Bd akiḷimānā.
5 Ck tañca.
6 Ck tu, Cs ta.
7 Bd assamāpadassasa-.
8 Bd dassanto.
9 Cks -jiṃ-, Bd -javārito.
10 Cks -e.
11 Ck -ṇā.
12 Bd ābhūjaparivārito, Cks abhūjiṃpariharaṇo.
13 Bd jhānena.
14 so Bd; Cks duggatiṃ.
15 Cks -hara-.
16 Bd -āmi.
17 Bd adds kho.

[page 196]
196 XVIII. Pāṇṇāsanipāta.
gāhāpetvā suvaṇṇacīrakaṃ¹ nivāsanapārupanaṃ² katvā sab-
bālaṃkārehi alaṃkaritvā tantubaddhaṃ³ cittabheṇḍukaṃ⁴ gāhā-
petvā assamapadaṃ pavesetvā sayaṃ bahi rakkantā aṭṭhaṃsu.
Sā tena bheṇḍukena⁵ kīḷantī caṃkamanakoṭiṃ⁶ otari. Tasmiṃ
khaṇe Isisiṅgo paṇṇasāladvāre paṇṇasālaphalake⁷ nisinno hoti,
so taṃ āgacchantiṃ disvā bhītatasito uṭṭhāya paṇṇasālaṃ
pavisitvā aṭṭhāsi. Sāpi 'ssa paṇṇasāladvāraṃ gantvā kīḷi yeva.
     S. tañ ca tato ca uttariṃ atthaṃ pakāsento tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).7: Tañ ca disvāna āyantiṃ āmuttamaṇikuṇḍalaṃ⁸
                    Isisiṅgo pāvisi bhīto assamaṃ paṇṇachādanaṃ. || Ja_XVIII:7 ||

  Ja_XVIII.1(=526).8: Assamassa ca sā dvāre bheṇḍuken'; assa kīḷati
                    vidaṃsayantī aṅgāni guyhaṃ pakāsitāni⁹ ca. || Ja_XVIII:8 ||

  Ja_XVIII.1(=526).9: Tañ ca disvāna kīḷantiṃ paṇṇasālaṃ gato jaṭī,
                    assamā nikkhamitvāna idaṃ vacanam abravīti. || Ja_XVIII:9 ||

     Tattha bheṇḍukenassā 'ti assa Isisiṅgassa assamadvāre bheṇḍukena
kīḷati, vidaṃsayantīti dassentī, guyhaṃ pakāsitāni⁹ cā 'ti guyhañ ca
rahassaṅgaṃ pakāsitāni⁹ ca pākaṭāni mukhahatthādīni, abravīti¹⁰ so kira
paṇṇasālāya ṭhatvā cintesi: sac'; āyaṃ yakkho bhaveyya paṇṇasālaṃ pavisitvā
maṃ¹¹ murumurāpetvā khādeyya, nāyaṃ¹² yakkho tāpaso bhavissatīti, tasmā¹³
nikkhamitvā pucchissāmi nan ti vatvā gātham¹⁴ āha.

  Ja_XVIII.1(=526).10: Ambho ko nāma so rukkho yassa tevaṃgataṃ phalaṃ,
                    dūre pi khittaṃ pacceti, na taṃ ohāya gacchatīti kathesi. || Ja_XVIII:10 ||

     Tattha yassa tevaṃgatan ti yassa tava rukkhassa evaṃgatikaṃ
manoramaṃ phalaṃ ko nāma so rukkho ti citrabheṇḍukena adiṭṭhapubbattā
rukkhaphalen'; etena bhavitabban ti maññamāno evaṃ pucchi.
     Ath'; assa sā rukkhaṃ ācikkhantī:

  Ja_XVIII.1(=526).11: Assamassa mama¹⁵ brahme samīpe Gandhamādane
                    bahavo¹⁶ tādisā rukkhā yassa tevaṃgataṃ phalaṃ,
                    dūre pi khittaṃ pacceti, na maṃ¹⁷ ohāya gacchatīti g. ā. || Ja_XVIII:11 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kena
2 Ck -ṇaṃ, Cs -pāpuranaṃ, Bd nivāsena pāruppanaṃ.
3 Bd -bandhaṃ.
4 Bd citrage-.
5 Bds ge- throughout.
6 Bds -ṭiyaṃ.
7 Bd pāsāṇapha-.
8 Bds -liṃ.
9 Cks -kāni.
10 Bd adds pucchissāmi nanti, Bs pucchissāmi nanti gāthamāha.
11 Cks taṃ.
12 Cks nacāyaṃ.
13 Bd tasmā corr. to assamā.
14 Cks omit pucchissāmi nanti vatvā gātham.
15 Cs ca maṃ, Ck ca, omitting maṃ.
16 Cks -ve.
17 Bd vanaṃ in the place of na maṃ.

[page 197]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 197
     Tattha samīpe Gandhamādane ti Gandhamādanapabbate mama assa-
masamīpe, yassa tevaṃgatan ti yassa evaṃgataṃ, takāro sandhikaro¹
     Iti sā musā² abhāsi, itaro pana saddahitvā "tāpaso eso"
ti saññāya paṭisanthāraṃ karonto:

  Ja_XVIII.1(=526).12: Etū bhavaṃ assam'; imaṃ adetu,
                    pajjañ ca bhakkhañ ca paṭiccha dammi,
                    idam āsanaṃ atrabhavaṃ nisīdatu,
                    ito bhavaṃ mūlaphalāni bhuñjatū 'ti g. ā. || Ja_XVIII:12 ||

     Tattha assamiman ti assamaṃ imaṃ bhavaṃ pavisatu, adetū 'ti yathā-
sannihitaṃ āhāraṃ bhuñjatu. pajjan ti pādabbhañjanaṃ. bhakkhan ti
madhuraphalāphalaṃ, paṭicchā 'ti patigaṇha. idam āsanan ti paviṭṭhakāle
evam āha.
     "Kin te idan" ti tassā³ paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhatthare⁴
nisīdantiyā suvaṇṇacīrake dvidhāgate⁵ sarīraṃ appaṭicchannaṃ
ahosi, tāpaso mātugāmasarīrassa adiṭṭhapubbattā disvā "vaṇo
eso" ti saññāya evaṃ āha:

  Ja_XVIII.1(=526).13: Kin te idaṃ ūrunam antarasmiṃ
                    supicchitaṃ kaṇha-r-iva-ppakāsati,
                    akkhāhi me pucchito etam atthaṃ,
                    kose⁸ nu te uttamaṅgam paviṭṭhan⁷ ti. || Ja_XVIII:13 ||

     Tattha supicchitan ti dvinnaṃ ūrūnaṃ samāgamakāle⁸ suphassitaṃ⁹
sippimukhasaṇṭhānaṃ¹⁰ subhalakkhaṇena hi¹¹ asamannāgatāya taṃ ṭhānaṃ
āvāṭadhātukaṃ hoti samannāgatāya abbhunnataṃ¹² sippipuṭamukhasaṇṭhānaṃ.
kaṇharivappakāsatīti¹³ ubhosu passesu kāḷakaṃ¹⁴ viya khāyati, kose⁶
nu te uttamaṅgaṃ paviṭṭhan ti tava uttamaṅgaṃ liṅgasaṇṭhānaṃ na
paññāyati, kin nu taṃ tava sarīrasaṃkhāte kose paviṭṭhan ti pucchi.
     Atha naṃ sā vañcayantī gāthadvayam āha:

  Ja_XVIII.1(=526).14: Ahaṃ vane mūlaphalesanam caraṃ
                    āsādayiṃ acchaṃ sughorarūpaṃ¹⁵,

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -karena, Cs -karona, Bd byañjanasandhikāro.
2 Bd musāvādaṃ.
3 Ck Bd tassa.
4 Bd kaṭhantare.
5 Bd -kate.
6 Cks -so.
7 Cks -ṭṭho.
8 Bd -gamana-.
9 Bd -phu-.
10 Bd sippipuṭamukha-, Bs sippibalamukha-.
11 Bd -ṇe ti.
12 so Cks; Bd abbhantaraṃ.
13 Cks -kāsīti, Bd -kāsaniti.
14 Ck kālamkaṃ.
15 Cks omit su.

[page 198]
198 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    so maṃ patitvā sahas'; ajjhapatto
                    panujja maṃ abbahi¹ uttamaṅgaṃ. || Ja_XVIII:14 ||

  Ja_XVIII.1(=526).15: Sv-āyaṃ vaṇo khajjati kaṇḍuvāyati,
                    sabbañ ca kālaṃ na labhāmi sātaṃ,
                    paho bhavaṃ kaṇḍum imaṃ vinetuṃ,
                    kurute² bhavaṃ yācito brāhmaṇatthan ti. || Ja_XVIII:15 ||

     Tattha āsādayin ti ghaṭṭesiṃ³, āgacchantaṃ disvā leḍḍunā paharin⁴ ti
attho, patitvā ti upadhāvitvā, sahasajjhapatto ti⁵ sahasā ajjhapatto
sampatto, panujjā 'ti atha maṃ pātetvā, abbahīti⁶ mukhena mama utta-
maṅgaṃ luñcitvā pakkāmi, tato paṭṭhāya imasmiṃ ṭhāne vaṇo jāto, svāyan ti
so ayaṃ tato paṭṭhāya mayhaṃ vaṇo khajjati c'; eva kaṇḍuñ ca karoti, tappac-
cayā cāhaṃ⁷ sabbakālaṃ kāyikacetasikasukhaṃ na labhāmi, paho⁸ ti pahū⁹
samattho, brāhmaṇatthan ti bhavaṃ mayā yācito idaṃ¹⁰ brāhmaṇassa
atthaṃ karotu idam me dukkhaṃ harā¹¹ 'ti vadati.
     So tassā musāvādaṃ sabhāvo ti saddahitvā "sace vo¹²
evaṃ sukhaṃ hoti karissāmīti" taṃ padesaṃ oloketvā anan-
taraṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).16: Gambhīrarūpo te vaṇo salohito
                    apūtiko pannagandho¹³ mahā ca,
                    karomi te kiñci kasāyayogaṃ¹⁴
                    yathā bhavaṃ paramasukhī bhaveyyā¹⁵ 'ti. || Ja_XVIII:16 ||

     Tattha salohito ti rattobhāso, apūtiko ti pūtimaṃsarahito, panna-
gandho¹⁶ ti thokaṃ duggandho, kasāyayogan¹⁷ ti ahaṃ kecikecirukkha-
kasāye¹⁸ gahetvā tava ekaṃ kasāyayogaṃ¹⁷ karomīti.
     Tato Naḷinikā gātham āha:

  Ja_XVIII.1(=526).17: Na mantayogā na kasāvayogā
                    na osadhā brahmacārī kamanti,
                    yam te mudū tena¹⁹ vinehi kaṇḍukaṃ
                    yathā ahaṃ paramasukhī bhaveyyan ti. || Ja_XVIII:17 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bu-.
2 Bds karutaṃ.
3 Bd ghāte-.
4 Cks -ran.
5 Bd adds mamaṃ.
6 Cks avyahīti, Bds abbuhīti.
7 Bd khohaṃ.
8 Cks -ū.
9 Bd -o.
10 Bd imaṃ.
11 Bd -āhi, Bs -rāpehi.
12 Bd te.
13 so Cks; Bd vaṇṇa- corr. to vaṇa-.
14 Cks kā-.
15 Cks -yyan.
16 Bd vaṇṇa corr. to vaṇa-.
17 Cks kā-.
18 so Cks; Bd keciruk.
19 Bd ghaṭṭena mudukena.

[page 199]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 199
     Tattha kamantīti bho brahmacāri imasmiṃ mama vaṇe n'; eva manta-
yogā na kasāvayogā na pupphaphalādīni osadhāni kamanti, anekavāraṃ katehi
pi tehi etassa phāsubhāvo na bhūtapubbo, yaṃ pana te etaṃ mudu aṅgajātaṃ
tena ghaṭṭiyamānass'; eva¹ tassa kaṇḍu na hoti, tasmāssa tena vinehi²
kaṇḍun ti.
     So "saccaṃ esā bhaṇatīti" sallakkhetvā "methunasaṃ-
saggena sīlaṃ bhijjāti jhānaṃ antaradhāyatīti" ajānanto mātu-
gāmassa adiṭṭhapubbattā methunadhammassa ca ajānanabhāvena
bhesajjan ti vadantiyā tāya methunaṃ patisevi³, tāvad ev'
assa sīlaṃ bhijji⁴ jhānaṃ parihāyi, so dve tayo vāre saṃ-
saggaṃ katvā kilanto hutvā nikkhamitvā saraṃ oruyha nahātvā
paṭippassaddhadaratho āgantvā paṇṇasālāya nisīditvā puna pi
taṃ tāpaso ti maññamāno vasanaṭṭhānaṃ pucchanto:

  Ja_XVIII.1(=526).18: Ito nu bhoto katamena assamo,
                    kacci⁵ bhavaṃ abhiramasī⁶ araññe,
                    kacci⁷ te mūlaphalaṃ pahūtaṃ,
                    kacci⁷ bhavantaṃ na vihiṃsanti vāḷā ti g. ā. || Ja_XVIII:18 ||

     Tattha katamenā 'ti ito katamena disābhāgena bhoto assamo, bhavan
ti ālapanam etaṃ
     Tato Naḷinikā catasso gāthā āha:

  Ja_XVIII.1(=526).19: Ito ujuṃ uttarāyaṃ⁸ disāyaṃ
                    Khemā nadī Himavantā pabhāti,
                    tassā tīre assamo mayha⁹ rammo,
                    aho bhavaṃ assamaṃ mayhaṃ⁹ passe. || Ja_XVIII:19 ||

  Ja_XVIII.1(=526).20: Ambā ca sālā tilakā ca jambuyo (IV 466|6)
                    uddālakā pāṭaliyo ca phullā,
                    samantato kimpurisābhigītaṃ
                    aho bhavaṃ assamaṃ mayha¹⁰ passe. || Ja_XVIII:20 ||

  Ja_XVIII.1(=526).21: Tālā ca mūlā ca phalā ca mettha,
                    vaṇṇena gandhena upetarūpaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ghaṭṭay-.
2 Bd tasmā vi-
3 Bd paṭisevati.
4 Cks -itvā.
5 Bd kiñci.
6 Bd -misaṃ.
7 Bd -kicci.
8 Cks ujuttarāyaṃ.
9 all three MSS. mayhaṃ.
10 Cs Bd -aṃ.

[page 200]
200 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    taṃ bhūmibhāgehi upetarūpaṃ
                    aho bhavaṃ assamaṃ mayha¹ passe. || Ja_XVIII:21 ||

  Ja_XVIII.1(=526).22: Phalā ca mūlā ca pahūta mettha²
                    vaṇṇena gandhena rasen'; upetā,
                    āyanti³ ca luddakā taṃ padesaṃ,
                    mā me tato mūlaphalaṃ ahaṃsū³ 'ti. || Ja_XVIII:22 ||

     Tattha uttarāyan ti uttarāya, Khemā ti evaṃnāmikā nadī, Himavantā
pabhātīti Himavantato pavattati, aho ti patthanatthe nipāto, uddālakā ti
vātaghātakā, kimpurisābhigītan ti sabbadā⁴ parivāretvā madhurasaddena
gāyantehi kimpurisehi abhigītaṃ, tālā ca mūlā ca phalā ca metthā 'ti
ettha mama assame pāsādikā tālarukkhā ca tesam yeva vaṇṇādīhi⁵ sampannā
kandasaṃkhātā tālamūlā ca tālā ca mūlā ca⁶ pahūtametthā 'ti nānārukkha-
phalāphalā⁷ ca rukkhavallimūlā ca pahūtā ettha, mā me tato ti taṃ mama
assamapadesaṃ pahūtaluddakā āgacchanti, mayā c'; ettha āharitvā ṭhapitaṃ
bahuṃ madhurarasaṃ mūlaphalaṃ⁸ atthi, te mayi cirāyante mūlaphalāphalaṃ
hareyyuṃ, te tato mama mūlaphalāphalaṃ mā āhariṃsu, tasmā sace mayā
saddhiṃ āgantukāmo ehi noce ahaṃ gamissāmīti āha.
     Taṃ sutvā tāpaso yāva pitu āgamanā⁹ adhivāsāpetuṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).23: Pitā mamaṃ mūlaphalesanaṃ gato
                    idāni āgacchati sāyakāle,
                    ubho va gacchāmase assamaṃ taṃ
                    yāva pitā mūlaphalato¹⁰ etū 'ti. || Ja_XVIII:23 ||

     Tattha ubho va gacchāmase ti mamaṃ¹¹ pitu ārocetvā ubho va
gamissāma.
     Tato sā cintesi: "ayaṃ tāva araññe vaḍḍhitabhāvena
mama itthibhāvaṃ na jānāti, pitā pan'; assa maṃ¹² disvā va
jānitvā ‘tvaṃ idha kiṃ karosīti'; kājakoṭiyā¹³ paharitvā sīsam
pi me bhindeyya, tasmiṃ anāgate yeva mayā gantuṃ vaṭṭati,
āgamanakammam pi me niṭṭhitan" ti sā tassa āgamanūpāyaṃ
ācikkhanti itaraṃ g. ā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -aṃ.
2 Ck -tamattha, Cs Bd -tamatthe corr. to -tāmetha.
3 so all three MSS. for cā.
4 Bds samantato.
5 Bd vaṇṇagandhādi.
6 Bs phalā ca, Bd mūlā caphalā ca in the place of tālamūlā ---.
7 Bd only one phalā.
8 Bd bahū madhū rasaphalāphalaṃ.
9 Bd adds tāva.
10 so all three MSS. for -lāto?
11 Cks maṃ.
12 Cks mama.
13 Cks -yāya.

[page 201]
1. Naḷinikājātaka. (526) 201

  Ja_XVIII.1(=526).24: Aññe bahū isayo sādhurūpā
                    rājīsayo anumagge vasanti,
                    te yeva pucchesi mam'; assaman taṃ
                    te taṃ nayissanti mamaṃ sakāse ti. || Ja_XVIII:24 ||

     Tattha rājīsayo ti samma na sakkā mayā cirāyituṃ, aññe pana sādhusa-
bhāvā brāhmaṇīsayo ca rājīsayo ca anumagge mama assamamaggapasse vasanti
ahaṃ te taṃ¹ ācikkhitvā gamissāmi, tvaṃ te puccheyyāsi, te taṃ mama
santikaṃ nayissantīti.
     Evaṃ sā attano palāyanūpāyaṃ katvā paṇṇasālāto nikkha-
mitvā olokantam² eva "tvaṃ invattā" 'ti vatvā āgamana-
maggen'; eva amaccānaṃ santikaṃ agamāsi, te taṃ gahetvā
khandhāvāraṃ gantvā anupubbena Bārāṇasiṃ saṃpāpuṇiṃsu.
Sakko pi taṃ divasam eva tussitvā sakalaraṭṭhe devaṃ
vassāpesi³. Isisiṅgatāpasassāpi⁴ tāya pakkantamattāya sarīre⁵
ḍāho uppajji, so kampanto paṇṇasālaṃ pavisitvā vākacīraṃ
pārupitvā socanto nipajji. Bo. sāyaṃ āgantvā puttaṃ apas-
santo "kuhin un kho gato" ti kācaṃ otāretvā paṇṇasālaṃ
pavisitvā⁶ nipannakaṃ disvā "tāta kiṃ karosīti" piṭṭhiṃ pari-
majjanto tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).25: Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakam ābhataṃ, (IV 221|19)
                    aggi pi te na hāpito, kin nu mando va jhāyasi. || Ja_XVIII:25 ||

  Ja_XVIII.1(=526).26: Bhinnāni kaṭṭhāni huto ca⁷ aggi
                    tapanī pi te samitā brahmacārī
                    pīṭhañ ca mayhaṃ udakañ ca hoti
                    ramasi tuvaṃ brahmabhūto puratthā. || Ja_XVIII:26 ||

  Ja_XVIII.1(=526).27: Abhinnakaṭṭho si anābhatodako
                    ahāpitaggī si⁸ asiddhabhojano⁹
                    na me tuvaṃ ālapasī mam'; ajja,
                    naṭṭhan nu kiṃ cetasikañci¹⁰ dukkhan ti. || Ja_XVIII:27 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd te saṃ .
2 Bds taṃ olokentaṃ.
3 Bd -ti.
4 Cks -so-.
5 Bds evaṃkāye.
6 Bd adds taṃ.
7 Bd va.
8 Bd ahositaggi pi.
9 Cs asiṭṭha-, Bd āsiṭha.
10 so Cks for -kañ ca? Bd -ka.

[page 202]
202 XVIII. Paṇṇasanipāta.
     Tattha bhinnānīti araññato uddhaṭāni, na hāpito ti na jalito, bhin-
nānīti pubbe tayā mamāgamanavelāya kaṭṭhāni uddhata n'; eva honti, huto
ca aggīti aggi ca huto¹ hoti², tapanīti³ visīvanāggiṭṭhasaṃkhātā⁴ tapanī
pi te samitā va⁵ saṃvidahitā va hoti, pīṭhan ti mama āsanatthāya pīṭhan ca
paññattam eva hoti, udakañ cā 'ti pādadhovanodakañ ca upaṭṭhitam⁶ eva
hoti, brahmabhūto ti tvaṃ hi⁷ ito puratthā seṭṭhabhūto imasmiṃ araññe
abhiramasi, abhinnakaṭṭho sīti so dāni ajja anuddhaṭakaṭṭho⁸, asiddha-
bhojano⁹ ti na te kiñci amhākaṃ kandamūlaṃ vā paṇṇaṃ vā seditaṃ,
mamajjā 'ti mama putta ajja na me tvaṃ ālapasi, naṭṭhannu kin ti kin
te naṭṭhaṃ, kiṃ cetasikadukkhaṃ, akkhāhi me nipannakāraṇan ti pucchati.
     So pitu vacanaṃ sutvā taṃ kāraṇaṃ kathento ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).28: Idhāgamā jaṭilo brahmacārī
                    sudassaneyyo sutanū vineti
                    n'; evātidīgho na punātirasso
                    sukaṇhakaṇhacchadanehi¹⁰ bhoto. || Ja_XVIII:28 ||

  Ja_XVIII.1(=526).29: Amassu jāto apurāṇavaṇṇī,
                    ādhārarūpañ ca pan'; assa kaṇṭhe¹¹,
                    dv'; āssa gaṇḍā ure¹² sujātā
                    sovaṇṇapiṇḍūpanibhā¹³ pabhassarā¹⁴. || Ja_XVIII:29 ||

  Ja_XVIII.1(=526).30: Mukhañ ca tassa bhusadassaneyyaṃ¹⁵,
                    kaṇṇesu¹⁶ lambanti ca kuñcitaggā,
                    te jotare carato māṇavassa
                    suttañ ca yaṃ saṃyamanaṃ jaṭānaṃ. || Ja_XVIII:30 ||

  Ja_XVIII.1(=526).31: Aññā ca tassa¹⁷ saññamanī catasso
                    nīlāpi tā lohitakā ca satā
                    tā piṃsare¹⁸ carato māṇavassa
                    cirīṭisaṃghā-r-iva¹⁹ pāvusamhi. || Ja_XVIII:31 ||

  Ja_XVIII.1(=526).32: Na mekhalaṃ muñjamayaṃ dhareti,
                    na santacaṃ²⁰ no²¹ pana pabbaj'; assa²²,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add ca.
2 Bs jahāti.
3 Cks -nīyā ti.
4 Bd visibbana aggi saṅkhātā.
5 Bd adds sayameva.
6 Bds upaṭhāpi-.
7 Bd tuvampi.
8 Ck anuṭṭhava-, Cs anuddhava-.
9 Bd asiṭha-.
10 Cs Bd omit one kaṇha.
11 Cs -o, Bd -kaṇhe.
12 read: duv'; āssa gaṇḍā urato? Bd dveyamāgandhā-.
13 Bd suvaṇṇatiṇḍu-.
14 Cks -bhāsare.
15 Bd bhūsaṃ-, Cks bhuja-.
16 Cks -osu, Bd -āsu.
17 sa all three MSS.
18 Cks siṃsare, Bds pisare.
19 Ck virīṭi-, Cs cipīṭi, Bd tiriṭi-.
20 so Cs; Ck santamaṃ, Bs saṇhare, Bd saṇhare corr. to santare.
21 Cks vo.
22 Cks -ssu.

[page 203]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 203
                    tā¹ jotare jaghanavare² vilaggā
                    sateratā vijjur-iv'; antalikkhe. || Ja_XVIII:32 ||

  Ja_XVIII.1(=526).33: Akhīlakāni³ ca avaṇṭakāni
                    heṭṭhā nabhyā kaṭisamohitāni
                    avighaṭṭitā niccaṃ kiliṃ⁴ karonti,
                    han tāta kiṃ rukkhaphalāni tāni. || Ja_XVIII:33 ||

  Ja_XVIII.1(=526).34: Jaṭā ca tassa bhusadassaneyyā⁵
                    parosataṃ vellitaggā sugandhā,
                    dvedhāsiro sādhuvibhattarūpo,
                    aho nu kho mayha tathā jaṭāssu. || Ja_XVIII:34 ||

  Ja_XVIII.1(=526).35: Yadā ca so parikati tā⁶ jaṭāyo
                    vaṇṇena gandhena upetarūpā
                    nīluppalaṃ vātasameritam va
                    tath eva saṃkhāti⁷ vanassamo ayaṃ. || Ja_XVIII:35 ||

  Ja_XVIII.1(=526).36: Paṃko ca tassa bhusadassaneyyo⁵
                    n'; etādiso yādiso mayha kāyo,
                    so vāyatī erito mālutena
                    vanaṃ yathā aggagimhesu phullaṃ. || Ja_XVIII:36 ||

  Ja_XVIII.1(=526).37: Nihanti so rukkhaphalaṃ pathavyā
                    sucittarūpaṃ ruciraṃ⁸ dassaneyyaṃ
                    khittañ ca nassa⁹ punar eti hatthaṃ,
                    han tāta kiṃ rukkhaphalan nu kho taṃ. || Ja_XVIII:37 ||

  Ja_XVIII.1(=526).38: Dantā ca tassa bhusadassaneyyā⁵
                    suddhā samā saṃkhavarūpapannā
                    mano pasādenti vivariyamānā,
                    na ha¹⁰ nūna so sākam akhādi tehi¹¹. || Ja_XVIII:38 ||

  Ja_XVIII.1(=526).39: Akakkasaṃ agaḷitaṃ¹² muhuṃ muduṃ¹³
                    (ujuṃ) anuddhataṃ¹⁴ acapalam assa bhāsitaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sā.
2 Bd jaṅghatane corr. to jaṅghanantare?
3 Cks abīla-, Bd akhila-.
4 Bd kiḷaṃ.
5 Bd bhusaṃ-, Cks bhuja-.
6 Bd pakirati tā.
7 Bd saṃvāyati corr. to -vāti, Bs -vāti.
8 so Bds; Cks suci-.
9 Bd ta-.
10 Cs bha, Bd hi.
11 Ck kehi.
12 Ck agala, Cs agaḷa, Bd aggaṭitaṃ.
13 Cks muhuṃ.
14 Bd -ṭaṃ.

[page 204]
204 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    rudaṃ manuññaṃ karavīkasussaraṃ
                    hadayaṅgamaṃ rañjayat'; eva me mano. || Ja_XVIII:39 ||

  Ja_XVIII.1(=526).40: Bindussaro nātivissaṭṭhavākyo
                    na nūna sajjhāyamatippayutto,
                    icchāmi kho taṃ punar eva daṭṭhuṃ
                    mittaṃ¹ hi me māṇav'; āhū puratthā. || Ja_XVIII:40 ||

  Ja_XVIII.1(=526).41: Susandhi sabbattha vimaṭṭh'; imaṃ vaṇaṃ
                    puthuṃ² sujātaṃ kharapattasannibhaṃ --
                    ten'; eva maṃ uttariyāna³ māṇavo
                    vivariya ūruṃ⁴ jaghanena pīḷayi. || Ja_XVIII:41 ||

  Ja_XVIII.1(=526).42: Tapanti ābhanti⁵ virocare va
                    sateratā⁶ vijjur-iv'; antalikkhe
                    bāhā mudū añjanalomasādisā
                    vicitravaṭṭaṅgulikāssa sobhare. || Ja_XVIII:42 ||

  Ja_XVIII.1(=526).43: Akakkasaṅgo na ca⁷ dīghalomo
                    nakhāssa⁸ dūghā api lohitaggā,
                    mudūhi bāhāhi palissajanto⁹
                    kalyāṇarūpo ramayaṃ¹⁰ upaṭṭhahi. || Ja_XVIII:43 ||

  Ja_XVIII.1(=526).44: Dumassa tūlūpanibhā⁹ pabhassarā¹¹
                    suvaṇṇakambūtalavaṭṭasucchavī
                    hatthā mudū, tehi maṃ saṃphusitvā¹²
                    ito gato, te maṃ dahanti tāta. || Ja_XVIII:44 ||

  Ja_XVIII.1(=526).45: Na ha¹³ nūna so khārividhaṃ ahāsi¹⁴,
                    na nūna¹⁵ kaṭṭhāni sayaṃ abhañji¹⁶,
                    na nūna so hanti dume kuṭhāriyā¹⁷,
                    na pi 'ssa¹⁸ hatthesu khīḷāni¹⁹ atthi. || Ja_XVIII:45 ||

  Ja_XVIII.1(=526).46: Accho ca²⁰ kho tassa vaṇaṃ akāsi,
                    so maṃ bravi: sukhitaṃ maṃ karohi,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o, Bs -ā.
2 Cks -ū, Bd -u.
3 Cks -yāya.
4 Cks ūru.
5 Cks āhanti.
6 Bds -ri-.
7 Cks va.
8 Cks nagh-, Bds nakhassa.
9 Bd palissajjanto, Cks pajalissajanto.
10 Cs marayaṃ, Bd ramayhaṃ, Bs ramayaṃ?
11 Cks pabhāsarā.
12 Cks mamaṃphu-.
13 Bd omits ha.
14 Cks abhāsi, Bd ahosi.
15 Bd adds so.
16 Bd abhu-.
17 Bd kumā-.
18 Bd hissa.
19 Bs khilāni, Cks khiṇāni.
20 Cks ajjeva.

[page 205]
1. Naḷinikājātaka. (526) 205
                    t'; āhaṃ¹ kariṃ², tena mamāpi³ sokhyaṃ.
                    so ca bravī sukhito smīti brahme. || Ja_XVIII:46 ||

  Ja_XVIII.1(=526).47: Ayañ ca te māluvapaṇṇasanthatā
                    vikiṇṇarūpā va mayā ca tena ca,
                    kilantarūpā udake ramitvā
                    punappunaṃ c'; assa kuṭiṃ vajāma. || Ja_XVIII:47 ||

  Ja_XVIII.1(=526).48: Na m'; ajja mantā paṭibhanti⁴ tāta
                    na aggihuttaṃ na pi {yañña} tatra,
                    na cāpi te mūlaphalāni bhuñje
                    yāva na passāmi taṃ brahmacāriṃ. || Ja_XVIII:48 ||

  Ja_XVIII.1(=526).49: Addhā pajānāsi tuvam pi tāta
                    yassaṃ disāyaṃ⁵ vasate brahmacārī,
                    taṃ maṃ disaṃ pāpaya tāta khippaṃ
                    mā te ahaṃ amariṃ assamamhi. || Ja_XVIII:49 ||

  Ja_XVIII.1(=526).50: Vicitrapupphaṃ hi vanaṃ sutaṃ mayā
                    dijābhighuṭṭhaṃ⁶ dijasaṃghasevitaṃ,
                    taṃ maṃ disaṃ⁷ pāpaya tāta khippaṃ
                    purā te pāṇaṃ vijahāmi assame ti. || Ja_XVIII:50 ||

     Tattha idhāgamā ti tāta imaṃ⁸ assamapadaṃ āgato, sudassaneyyo
ti suṭṭhu dassaneyyo, sutanū ti suṭṭhu tanuko nātikiso nātithūlo, vinetīti
attano sarīrappabhāya assamapadaṃ ekobhāsaṃ viya pūreti, sukaṇhakaṇ-
hacchadanehi bhoto ti tāta tassa bhoto kaṇhehi kaṇhacchadanehi bha-
maravaṇṇehi kesehi sukaṇhasīsaṃ sumajjitamaṇimayaṃ viya khāyati, amassu-
jāto ti na tāv'; assa massu jāyati, taruṇo jeva, apurāṇavaṇṇīti acirapabba-
jito, ādhārarūpañca panassa kaṇṭhe ti kaṇṭhe ca pan'; assa amhākaṃ
bhikkhābhājanaṭhapanapaṇṇadhārasadisaṃ⁹ pilandhanaṃ atthīti muttābharaṇaṃ¹⁰
sandhāya vadati, gaṇḍā¹¹ ti thane sandhāyāha, uresujātā ti uramhi sujātā,
urato ti pi pāṭho, pabhassarā ti pabhāsampannā, pabhāsare ti pi pāṭho,
obhāsayantīti attho, bhusadassaneyyan¹² ti ativiya dassaneyyaṃ, kuñci-
taggā¹³ ti sihakuṇḍale¹⁴ sandhāya vadati, suttañcā 'ti yaṃ tassa jaṭā-
bandhanasuttaṃ¹⁵ tam pi jotati¹⁶ pabhañ ca muñcati, saññāmanī¹⁷
catasso ti iminā maṇisuvaṇṇapavāḷarajatamayāni pi cattāri pilandhanāni

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nāham, Bd tāmahaṃ.
2 all three MSS. kari.
3 Bd -si.
4 Cks -hanti.
5 read: disā?
6 Cks -ghuṭṭā, Bd -ghuṭhaṃ.
7 Bds vanaṃ.
8 Bd idaṃ.
9 Bds -pattādhāra-.
10 Bds muttāhāraṃ.
11 Bd kaṇhā.
12 Cks bhuja-, Bd bhusaṃ-.
13 Bd kiñci-.
14 Bd -laṃ.
15 Cks -aṃsu-.
16 Bd -teti-.
17 Bd ayamāni.

[page 206]
206 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
dasseti, tā piṃsare¹ ti tāni pilandhanāni pāvusena va vaṭṭe² deve cirīṭi-
saṃghā³ viya viravanti⁴, mekhale⁵ ti mekhalaṃ, ayam eva vā pāṭho,:
idaṃ⁶ nivatthakañcanacīraṃ⁷ sandhāyāha, na santace⁸ ti na vāke⁹, i. v. h.
tāta yathā mayaṃ tiṇamayaṃ vā vākamayaṃ vā vākacīraṃ¹⁰ katvā¹¹ dhārema
na tathā so¹² so pana suvaṇṇacīraṃ dhāretīti, akhīlakānīti¹³ akācāni¹⁴ nik-
kaṇṭakāni¹⁵, kaṭisamohitānīti kaṭiyaṃ nibaddhāni¹⁶, niccaṃ kiliṃ¹⁷
karontīti aghaṭṭitāni pi niccaṃ kilikilāyanti¹⁸, ahantātā¹⁹ ti ambho²⁰ tāta,
kiṃ rukkhaphalāni²¹ tānīti tāni tassa²² māṇavassa²³ suttārūḷhāni kaṭiyaṃ
baddhāni katararukkhaphalāni nāmā 'ti maṇisaṃghāni²⁴ sandhāyāha, jaṭā ti
jaṭāmaṇḍalākārena baddhā ratanamissakakesavaṭṭiyo sandhāyāha, vellitaggā ti
kuñcitaggā²⁵, dvedhāsiro ti tassa sīsaṃ dvedhā katvā baddhānaṃ jaṭānaṃ
vasena²⁶ suṭṭhu vibhattarūpaṃ, tathā ti yathā tassa māṇavassa jaṭā tathā
tumhehi mama na baddhā²⁷, aho vata mamāpi tathā assū 'ti patthento²⁸,
upetarūpā ti upetasabhāvā, vātasameritaṃ vā ti yathā nāma nīluppalaṃ
vātena samīritaṃ tath'; eva ayaṃ imasmiṃ vanasaṇḍe assamo saṃvāti, netā-
diso ti na etādiso, mama²⁹ kāye paṃko n'; etādiso tassa, so hi dassanīyo c'
eva sugandho ca, aggagimhesū 'ti vasantasamaye, nihantīti paharati, kiṃ
rukkhaphalaṃ nu kho tan ti katararukkhassa nu kho taṃ phalaṃ, saṃ-
khavarūpapannā³⁰ ti sudhotasaṃkhapaṭibhāgā, sākamakhādīti³¹ nūna so
māṇavo mayaṃ viya tehi dantehi rukkhapaṇṇāni c'; eva mūlaphalāni ca na
khādi, amhākaṃ hi tāni khādantānaṃ³² sākapaṇṇavaṇṇadantā³³ ti dīpeti,
akakkasan ti tāta tassa bhāsitaṃ apharusaṃ agaḷitaṃ, punappuna vadan-
tassāpi madhuratāya muhuṃ muduṃ³⁴ amammanatāya³⁵ ujuṃ ācikkhittatāya³⁶
anuddhataṃ³⁷ patiṭṭhitatāya acapalaṃ³⁸, rudan ti bhāsamānassa pan'; assa³⁹
sarasaṃkhātaṃ rudam pi manoharaṃ karavīkassa viya sussaraṃ sumadhuraṃ,
rañjayatevā 'ti mama mano rañjeti⁴⁰ yeva, bindussaro ti piṇḍitassaro,
māṇavāhū ti so hi māṇavo puratthāya mama mittaṃ⁴¹ ahū, susandhi sab-
battha vimaṭṭhimaṃ vaṇan ti tāta tassa māṇavassa ūrūnam antare ekaṃ
vaṇaṃ atthi, taṃ susandhiṃ suphussitaṃ⁴² sippipuṭamukhasadisaṃ sabbattha vi-
maṭṭhaṃ samantato maṭṭhaṃ, puthun⁴³ ti mahantaṃ, sujātan ti susaṇṭhitaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tā siṃsare, Bd tā pi sare.
2 Bd pavuṭhe.
3 Ck ciri-, Bd tiritisaṅkhāghā, Bs tirati-, Cks -ghāti.
4 Bd vadanti.
5 Bd mikhalan, Bs makhalan.
6 Cks idanti.
7 Bd vattha-.
8 Bd saṇhare? Bs sandhare.
9 Bd nivāte.
10 Cs ciraṃ.
11 Bd omits ka-.
12 Cks omit so.
13 Cks abīla-, Bd akhi-.
14 Ck akāmāni, Bd akāni.
15 Ck nikkhaṇṭhakāni, Bd nippannāni, Cs nibanṭa-.
16 Bd bandhāni.
17 Bd kiḷaṃ.
18 Bds nicca kālaṃ kiḷā-.
19 Cks ahantā.
20 Cks amhe.
21 Cks -kkhe-.
22 Cks ssa.
23 Ck pamāṇamassa, Cs -ṇacassa.
24 so Ck; Cs -ṇi, Bds -ṭi.
25 Ck kuṇḍinaggā.
26 Bd bandhānaṃ vasena, omitting jaṭānaṃ.
27 Bd maṇibandhā in the place of mama-.
28 Bd assuti paṭhento.
29 Bd to tādiso ti tāta yādiso maṃma.
30 Bd saṅkhā-.
31 Bd -maṅkhāditehitina.
32 Bd -tā.
33 Bd sapaṅkāpaṇṇavaṇṇādantā.
34 Cks muhuṃ.
35 so Cks; Bd apamussatāya, Bs āpapussatāya.
36 so Cks; Bs āvi-, Bd omits utāya.
37 Bd -ṭaṃ.
38 all three MSS. -phalaṃ
39 Bd omits panassa.
40 Bd -ja-.
41 Bd -o.
42 Bd -phuppasitaṃ, Cks -passitaṃ.
43 Cks -ū, Bd -u.

[page 207]
1. Niḷinikājātaka. (526.) 207
kharapattasanniban¹ ti padumamakuḷasannibhaṃ, uttariyānā 'ti utta-
ritvā avattharitvā, pīḷayīti pīḷesi², tapantīti tassa māṇavassa sarīrato
niccharantā suvaṇṇavaṇṇā³ raṃsiyo jalanti⁴ obhāsenti⁵ virocenti⁵ ca, bāhā ti
bāhā pi 'ssa mudū, añjanalomasadisā ti añjanasadisehi romehi⁶ samannā-
gatā, vicitravaṭṭaṅgulikāssa⁷ sobhare⁸ ti hatthāpi 'ssa dhuvalakkhaṇa-
vicitrāhi⁹ pavāḷaṃkurasadisāhi¹⁰ vaṭṭaṅgulīhi samannāgatā sobhanti, akakka-
saṅgo ti kacchupiḷakādirahitaṅgapaccaṅgo, ramayaṃ upaṭṭhahīti maṃ
ramayanto¹¹ upaṭṭhāsi paricari, tūlūpanibhā ti mudubhāvassa upamā, su-
vaṇṇakambutalavaṭṭasucchavīti suvaṇṇamayaṃ ādāsatalaṃ viya vaṭṭā ca succhavī
ca parimaṇḍalā c'; eva sundaracchavī cā 'ti attho, samphussitvā ti suṭṭhu
phussitvā attano hatthasaṃphassaṃ mama sarīre pharāpetvā¹², ito gato ti
mama olokentass'; eva ito gato, te maṃ ḍahantīti te tassa hatthasamphassā
idāni maṃ dahanti, tathā hi tassa gatakālato paṭṭhāya mama sarīre ḍāho
uṭṭhito, ten'; amhi domanassappatto nipanno¹³ ti, khārividhan ti tāta nūna
so māṇavo na khāribhāraṃ ukkhipitvā vicari, khīḷānīti¹⁴ khiṇāni¹⁵, ayam
eva vā pātho, sokhyan ti sukhaṃ, santhatā ti santhāro, vikiṇṇarūpāvā
'ti tāta ayaṃ tava māluvapaṇṇasanthāro ajja mayā ca tena ca aññamaññaṃ
parāmasanāliṅganavasena sammā parivattantehi vikiṇṇā viya ākulavyākulā jātā,
punappunaṃcassā¹⁶ 'ti tāta ahañ ca so ca abhiramitvā kilantarūpā paṇṇa-
sālato nikkhamitvā udakaṃ pavisitvā ramitvā vinītadarathā¹⁷ punappuna imam
eva kuṭiyaṃ¹⁸ pavisāmā 'ti vadati, mantā¹⁹ ti ajja mama tassa gatakālato
paṭṭhāya n'; eva mantā paṭibhanti²⁰ na²¹ upaṭṭhahantīti²¹ na ruccanti, na
aggihuttaṃ na pi {yaññaṃ} tatrā 'ti²³ mahābrahmuno ārādhanatthāya
kattabbaṃ havyadhūmādiyaññakiriyāpi²⁴ me na paṭibhāti²⁵ na ruccati, na
cāpi te ti tayā ābhatamūlaphalāni pi na bhuñjissāmi, yassaṃ²⁶ disāyan²⁷
yassan²⁸ disāyaṃ, vanan ti tassa māṇavassa assamaṃ parivāretvā ṭhitavanaṃ.
     Tass'; evaṃ vilapantassa taṃ vippalāpaṃ sutvā M. "ekāya
itthiyā imassa sīlaṃ bhinnaṃ bhavissatīti" ñatvā taṃ ovadanto
cha gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).51: Imasmā²⁹ haṃ jotirase vanamhi
                    gandhabbadevaccharasaṃghasevite

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks khura-.
2 Bds paṭipī-.
3 Cs Bd -a.
4 Bd -tā.
5 Bd -anti.
6 Bd lo-.
7 Ck -kassa, Bd -tassa.
8 Bd -ṇe.
9 Cks -ṇaṃvicitrahi.
10 Cs -sehi.
11 Cks add maṃ.
12 Bd parāmasitvā.
13 Bd omits ni-.
14 Cks khīṇā-, Bd khiṇā-.
15 so Cs; Bd kiṇāni, Ck omits khiṇāni.
16 Cs vassā.
17 Bds vigata-.
18 Bd -i.
19 Bd namajjamantā.
20 Cks -hanti.
21 Cks naṃ.
22 Bd -anti.
23 Cks piyaṃñatantranti.
24 Cks bhavyā-, Bd kattabbahopividhumanādi-.
25 Bd adds na upaṭhahati.
26 Cks yassa, Bd yassā.
27 Cks disan for disa?
28 Bd yassa.
29 so all three MSS. for imasmi?

[page 208]
208 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    isīnaṃ āvāse sanantanamhi
                    n'; etādisaṃ aratiṃ pāpuṇetha. || Ja_XVIII:51 ||

  Ja_XVIII.1(=526).52: Bhavanti mittāni atha na honti,
                    ñātīsu mittesu karonti pemaṃ,
                    ayañ ca jammo kissa vā niviṭṭho¹
                    yo n'; eva jānāti; kuto 'mhi āgato. || Ja_XVIII:52 ||

  Ja_XVIII.1(=526).53: Saṃvāsena hi mittāni sandhīyanti punappunaṃ,
                    sā ca metti asaṅgantu² asaṃvāsena jīrati. || Ja_XVIII:53 ||

  Ja_XVIII.1(=526).54: Sace tuvaṃ dakkhasi brahmacāriṃ
                    sace tuvaṃ sallape brahmacārinā
                    sampannasassaṃ va mahodakena
                    tapoguṇaṃ khippam imaṃ pahassasi³. || Ja_XVIII:54 ||

  Ja_XVIII.1(=526).55: Punap-pi⁴ ce dakkhasi brahmacāriṃ
                    punap-pi ce sallape brahmacārinā
                    sampannasassaṃ va mahodakena
                    usmāgataṃ khippam imaṃ pahassasi⁵. || Ja_XVIII:55 ||

  Ja_XVIII.1(=526).56: Bhūtāni etāni caranti tāta
                    virūparūpena manussaloke.
                    na tāni sevetha⁶ naro sapañño,
                    āsajjanaṃ⁷ tassati⁸ brahmacārīti. || Ja_XVIII:56 ||

     Tattha imasmā⁹ ti imasmiṃ, han ti nipātamattaṃ, jotirase ti hūya-
mānassa jotino raṃsiobhāsite¹⁰, sanantanamhīti¹¹ porāṇake, pāpuṇethā¹²
'ti pāpuṇeyya, i. v. h.: tāta evarūpe vane vasanto yaṃ aratiṃ¹³ tvaṃ patto
etādisaṃ na pāpuṇeyya paṇḍito kulaputto, pattuṃ¹⁴ na arahatīti attho, bha-
vantīti imaṃ g. M. antagatam eva bhāsati, ayaṃ h'; ettha¹⁵ adhippayo: loke
sattānaṃ mittāni nāma honti pi na honti pi, tattha yesaṃ honti te attano
ñātīsu ca mittesu ca pemaṃ karonti, ayañ ca jammo migasiṅgo kissavāni-
viṭṭho¹⁶ ti¹⁷ kena nāma kāraṇena tasmiṃ mātugāme mittasaññāya niviṭṭho,
so migiyā kucchimhi nibbattitvā araññe vaḍḍhitattā kutomhi āgato ti āgataṭṭhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kissavāniniviṭho, Cks kissarivāniviṭṭho.
2 Ck yā ca menti asaggantuṃ, Bd sveva mitto asaṅgantu.
3 Cks pabha-, Bd hessasi? Bs pahissasi.
4 Bds puna pi.
5 Bd pahissasi, Cks pabha-.
6 Cks na tādiso cetha.
7 Bd āsajja naṃ corr. to āpa-.
8 Bds na-.
9 so all three MSS. for imasmi?
10 Cks -tena.
11 Cks sanantamhīti, Bd sanantaramhiti corr. to -tanamhiti.
12 Bd -ṇitthā.
13 Bd anabhiratiṃ.
14 Bd puttuṃ corr. to pattuṃ, Cks vattuṃ.
15 Bd ayaññettha.
16 Cks kissarini-.
17 Cks omit ti.

[page 209]
2. Ummadantījātaka (527.) 209
nam¹ eva na jānāti pag eva ñātimitte ti², punappunan ti tāni³ mittāni
nāma punappuna saṃvāsena saṃsevanena sandhīyanti⁴, sā ca mettīti⁵ sā
eva metti⁶ asaṅgantu⁷ asamāgacchantassa purisassa tena asamāgamanasaṃ-
khātena asaṃvāsena jīrati vinassati, sace ti⁸ tasmā tāta sace tvaṃ puna pi
taṃ dakkhasi tena vā sallapissasi atha yathā nāma sunipphannaṃ sassaṃ maho-
ghena harīyati evaṃ imaṃ attano tapoguṇaṃ pahassasi⁹ pahāressasīti attho,
usmāgatan ti samaṇatejaṃ, virūparūpenā 'ti vividharūpena. i. v. h.: tāta
manussalokasmiṃ hi etāni yakkhinisaṃkhātāni bhūtāni vividharūpapaṭicchan-
nena¹⁰ attano rūpena attano vasaṃgate khādituṃ caranti, tāni sapañño naro na
sevetha, tādisaṃ hi bhūtaṃ āsajjanaṃ¹¹ patvā nassati brahmacārī, diṭṭho si
tāya¹² yakkhiniyā na khādito ti evaṃ puttaṃ ovadi¹³.
     So pitu kathaṃ sutvā "yakkhinī kira sā" ti bhīto cittaṃ
nivattetvā "tāta, etto na gamissāmi, khamatha me" ti khamā-
pesi. So pi naṃ samassāsetvā "ehi tvaṃ māṇava, mettaṃ
bhāvehi karuṇaṃ¹⁴ muditaṃ¹⁵ upekkhan" ti brahmavihārabhāva-
naṃ ācikkhi. So tathā paṭipajjitvā puna jhānaṃ nibbattesi¹⁶.
     S. i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotā-
pattiphale patiṭṭhahi): "Tadā Naḷinikā purāṇadutiyikā¹⁷ ahosi, Isisiṅgo
ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā aham evā" 'ti. Naḷinijātakaṃ¹⁸.

                      2. Ummadantījātaka.
     Nivesanaṃ kassa nudaṃ Sunandā 'ti. Idam S. J. v. uk-
kaṇṭhitabhikkhuṃ ā. k. So kir'; ekadivasaṃ Sāvatthiyaṃ piṇ-
ḍāya caranto ekaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ uttamarūpadharaṃ itthiṃ olo-
ketvā paṭibaddhacitto hutvā cittaṃ nivattetuṃ asakkonto vihāram eva
āgantvā tato paṭṭhāya sallaviddho viya rāgāturo bhantamigapaṭi-
bhāgo¹⁹ kiso dhamanisanthatagatto uppaṇḍuppaṇḍukajāto anabhirato
ekiriyāpathe cittassādaṃ alabhanto ācariyavattādīni pahāya uddesapari-
pucchākammaṭṭhānānuyogavirahito vihāsi. So sahāyabhikkhūhi²⁰ "pubbe
tvaṃ āvuso pasannindriyo²¹, vippasannamukhavaṇṇo idāni, na²⁷ tathā,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd attano gatathā-.
2 Bd hi.
3 Bds tāta.
4 Bds add ghaṭṭīyanti.
5 Bd sveva mitto ti.
6 Bd sova mitto.
7 Bd asagantu, Cks asaṅgantuṃ.
8 Cks omit ti.
9 Cks pabha-, Bs pahi-.
10 Cks add ca.
11 Bds āsajjasam.
12 Cks Bd tā.
13 Bd -diti.
14 Bd kāruññaṃ corr. to kāruṇam, Cks karuṇā.
15 Cks -tā.
16 Bd jhānābhiññā-, Cks jhānaṃ pabha-.
17 Cks -tī-.
18 so all three MSS.
2. cfr. Th. Zachariae: Die 16te Erzahl der Vetālap.
in Beitrage z. Kunde d. ig. Sprachen IV.
19 Bd bhanda-.
20 Bd -yobhikkhuhi.
21 Bs santindr-.
22 Bd no-.

[page 210]
210 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
kin nu kho kāraṇan¹" ti puṭṭho "āvuso anabhirato 'smīti" āha. Atha
naṃ te "abhirama āvuso, Buddhuppādo nāma dullabho, tathā sad-
dhammasavanaṃ manussapaṭilābho ca, so tvaṃ manussapaṭilābhaṃ
labhitvā dukkhassa antakiriyaṃ patthayamāno assumukhaṃ ñātijanaṃ
pahāya saddhāya² pabbajitvā kiṃkāraṇā kilesavasaṃ yāsi, kilesā nām'
ete gaṇḍuppādapāṇaṃ³ upādāya sabbabālajanasādhāranā, ye tesaṃ
vatthubhūtā te pi appassādā, kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo
ettha bhiyyo, aṭṭhikaṃkalūpamā kāmā, maṃsapesūpamā kāmā⁴, tiṇukkū-
pamā kāmā⁴, aṅgārakāsūpamā kāmā, supinakūpamā kāmā, yācitakū-
pamā⁵ rukkhaphalūpamā⁵ sattisūlūpamā⁵ sappasirūpamā⁶ kāmā, tvaṃ
nāma evarūpe sāsane pabbajitvā evaṃ anatthakārakānaṃ⁷ kilesānaṃ
vasaṃ gato" ti⁸ ovaditvā attano kathaṃ⁹ gāhāpetuṃ asakkontā Satthu
santikaṃ dhammasabhaṃ netvā "kiṃ bhikkhave anicchamānakaṃ bhik-
khuṃ ānayitthā" 'ti vutte "ayaṃ kira ukkaṇṭhito" ti āhaṃsu. S. "sac-
caṃ kirā" 'ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "bhikkhu porāṇaka-
paṇḍitā rajjaṃ anusāsantāpi kilese kilese uppanne tassa vasaṃ āgantvā
cittaṃ nivāretvā na ayuttaṃ kariṃsū" 'ti vatvā a. ā.:
     A. Siviraṭṭhe Ariṭṭhapuranagare Sivi nāma rājā r. kāresi.
Bo. tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbati, Sivikumāro t'
ev'; assa nāmaṃ kariṃsu. Senāpatissāpi putto¹⁰ vijāyi, Ahi-
pārako¹¹ ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. Te ubho pi sahāyakā hutvā
abhivaḍḍhantā soḷasavassikā hutvā Takkasilaṃ gantvā sippaṃ
uggaṇhitvā āgamiṃsu. Rājā tassa r. adāsi, so pi Ahipārakaṃ
senāpatiṭṭhāne ṭhapetvā dhammena r. kāresi. Tasmiṃ yeva
nagare Tirīṭavacchassa¹² nāma¹³ asītikoṭidhanavibhavassa seṭ-
ṭhino dhītāpi nibbatti uttamarūpadharā sobhaggappattā su-
bhalakkhaṇena samannāgatā, tassā nāmagahaṇadivase Umma-
dantīti nāmaṃ kariṃsu. Sā soḷasavassakāle atikkanta-
mānusakavaṇṇā devaccharā viya abhirūpā¹⁴ ahosi, ye ye
puthujjanā taṃ passanti te te sakabhāvena¹⁵ saṇṭhātuṃ¹⁶ na

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ṇenā.
2 Cks saddhā, Bd omits sa-.
3 Ck -ṇa, Bds -ṇakaṃ.
4 Bd tiṇikkupamā kāmā, cfr. M. N. 1,130; Cks omit tiṇu-.
5 Bd adds kāmā.
6 Bd visasappabhirū-.
7 Cks -raṃkānaṃ, Bd -raṇānaṃ.
8 Bd siti.
9 Bd gātaṃ.
10 Cks -aṃ.
11 Bd abhi- throughout.
12 Bd tiriva-.
13 all three MSS. nāmaṃ.
14 Bd abhirūpadassaniyā pāsādikā paramāya vaṇṇāya samannāgatā.
15 Cks sakabhā-.
16 Bd sandhāretuṃ.

[page 211]
2. Ummadantījātaka. (527.) 211
sakkonti, surāpānamadena¹ viya kilesamadena mattā hutva
satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ samatthā nāhesuṃ. Ath'; assā pitā
Tirīṭavaccho² rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva mama gehe
itthiratanaṃ uppannaṃ rañño va anucchavikaṃ, lakkhaṇa-
pāṭhake³ pesetvā taṃ vīmaṃsāpetvā yathāruciṃ karohīti" āha.
Rājā "sādhū" 'ti vatvā brāhmaṇe peseti, te seṭṭhigehaṃ
gantvā katasakkārasammānā pāyāsaṃ paribhuñjiṃsu. Tasmiṃ
khaṇe Ummadantī sabbālaṃkārapaṭimaṇḍitā tesaṃ santikaṃ
agamāsi. Te taṃ disvā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā
kilesamadamattā hutvā attano vippakatabhojanabhāvaṃ na
jāniṃsu, ekacce ālopaṃ gahetvā bhuñjāmā⁴ 'ti saññāya sīse
ṭhapesuṃ, ekacce upakacchantare⁵ khipiṃsu, ekacce bhittiṃ⁶
pahariṃsu, sabbe ummattakā ahesuṃ. Sā te disvā "ime kira
mama lakkhaṇaṃ vīmaṃsantīti⁷, gīvāya ne gahetvā nīharathā"
'ti nīharāpesi. Te maṃkubhūtā rājanivesanaṃ gantvā Umma-
dantiyā ruṭṭhā⁸, "deva sā itthi kāḷakaṇṇī, na tumhākaṃ anuc-
chavikā" ti vadiṃsu. Rājā "kāḷakaṇṇī kirā" 'ti taṃ na ānā-
pesi⁹. Sā taṃ pavattiṃ sutvā "ahaṃ kira {kālakaṇṇīti} raññā
na gahitā, kāḷakaṇṇiyo nāma evarūpā¹⁰ hontīti" vatvā "hotu,
sace pi taṃ rājānaṃ passissāmi jānissāmīti" tasmiṃ āghātaṃ
bandhi. Atha naṃ pitā Ahipārakassa adāsi, sā tassa piyā
ahosi manāpā. -- Kassa pana kammassa phalena¹¹ evaṃ abhi-
rūpā ahosīti rattavatthadānassa¹²: sā kira atīte Bārāṇasiyaṃ
daliddakule nibbattitvā ussavadivase puññasampannā itthiyo
kusumbharattavatthaṃ nivāsetvā alaṃkatā kīḷantiyo disvā
tādisaṃ vatthaṃ nivāsetvā kīḷitukāmā hutvā mātāpitunnaṃ
ārocetvā tehi "amma mayaṃ daḷiddā, kuto no evarūpaṃ
vatthan" ti vutte "tena hi maṃ ekasmiṃ aḍḍhakule bhatiṃ
kātuṃ anujānātha, te mama guṇaṃ ñatvā dassantīti" vatvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit surā.
2 Bd titiṭi-.
3 Bd adds brahmaṇe.
4 Cs -jamā, Bd bhuñjaha, Bs bhuñjamānā.
5 Bd adds bhattaṃ.
6 Ck -i, Bd bhittiyādisu.
7 Bd -sissanti, Bs -sissantikim.
8 Bds kuddhā.
9 Bd āṇā-.
10 Bds add na.
11 Bd adds sā.
12 Bds add nissandena.

[page 212]
212 XVIII. Paṇṇāsanipāta
tehi anuññātā ekaṃ kulaṃ upasaṃkamitvā "kusumbharatta-
vatthena bhatiṃ karomīti" āha. Atha naṃ te "tīni saṃ-
vaccharāni kamme kate tava guṇāguṇaṃ¹ ñatvā dassāmā" 'ti
vadiṃsu. Sā "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā kammaṃ paṭipajji. Te
tassā guṇaṃ ñatvā aparipuṇṇesu yeva tīsu saṃvaccharesu
tassā ghanakusumbharattavatthena² saddhiṃ aññam pi vatthaṃ
datvā "tava sahāyikāhi saddhiṃ gantvā nahāyitvā nivāsehīti"
taṃ pesayiṃsu. Sā sahāyikā ādāya gantvā rattavatthaṃ tīre
ṭhapetvā nahāyi. Tasmiṃ khaṇe eko Kassapadasabalassa
sāvako acchinnacīvaro sākhābhaṅgaṃ nivāsetvā ca pārupitvā
ca taṃ padesaṃ pāpuṇi. Sā taṃ disvā "ayaṃ bhadanto
acchinnacīvaro bhavati³, pubbe pi adinnabhāvena mama nivā-
sanaṃ dullabhaṃ jātan 'ti⁴ vatthaṃ dvidhā phāletvā ekaṃ
koṭṭhāsaṃ ayyassa dassāmīti" cintetvā uttaritvā attano nivā-
sanaṃ nivāsetvā "tiṭṭhatha bhante" ti vatvā theraṃ vanditvā
vatthaṃ phāletvā tass'; ekakoṭṭhāsam⁵ adāsi. So ekamante
paṭicchannaṭṭhāne ṭhatvā sākhabhaṅgaṃ chaḍḍetvā tass'; ekaṃ
kaṇṇaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā nikkhami, ath'; assa vattho-
bhāsena sakalasarīraṃ taruṇasuriyo viya ekobhāsaṃ ahosi.
Sā taṃ disvā "ayaṃ⁶ ayyo paṭhamaṃ na sobhi⁷ idāni taruṇa-
suriyo viya virocati, idam pi tass'; eva⁸ dassāmīti" dutiyaṃ pi
koṭṭhāsaṃ datvā "bhante ahaṃ bhave carantī uttamarūpa-
dharā bhaveyyaṃ, maṃ disvā koci puriso sakabhāvena saṇṭhā-
tuṃ⁹ mā asakkhi¹⁰, mayā abhirūpatarā nāma aññā mā hotū"
'ti patthanaṃ ṭhapesi. Thero anumodanaṃ katvā pakkāmi.
Sā devaloke sañcarantī¹¹ tasmiṃ kāle Ariṭṭhapure nibbattitvā
tathārūpā ahosi.--Atha tasmiṃ nagare kattikachaṇaṃ gho-
sayiṃsu, kattikapuṇṇamāya nagaraṃ sajjayiṃsu. Ahipārako
attano ārakkhaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ āmantetvā "bhadde

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds omit guṇā.
2 Bd ghaṭanaku-.
3 Bds bhavissatiṃ.
4 Bds adds taṃ.
5 Bd sā taṃ koṭhāsaṃ.
6 Bds mayhaṃ.
7 Bd -ati.
8 Bd etasseva.
9 Bds sandhāretuṃ.
10 Cks -īti.
11 Bds saṃsaranti.

[page 213]
2. Ummadantījātaka. (527.) 213
Ummadanti, ajja kattikacchaṇo¹, rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ
karonto paṭhamaṃ imaṃ gehadvāraṃ āgamissati, mā kho tassa
attānaṃ dassesi, so hi taṃ disvā satiṃ upaṭṭhāpetuṃ na
sakkhissatīti" āha. Sā gacchantaṃ² "ahaṃ jānissāmīti".
Tasmiṃ gate dāsiṃ³ āṇāpesi: "rañño imaṃ gehadvāraṃ āgata-
kāle mayhaṃ āroceyyāsīti". Atha suriye atthaṃgate uggate
puṇṇacande⁴ devanagare⁵ viya alaṃkate nagare sabbadisāsu
dīpesu jālantesu⁶ rājā sabbālaṃkārapatimaṇḍito ājaññaratha-
varagato amaccagaṇaparivuto mahantena yasena nagaraṃ
padakkhiṇaṃ karonto paṭhamam eva Ahipārakassa gehadvāraṃ
agamāsi, taṃ pana gehaṃ manosilāvaṇṇapākāraparikkhittaṃ
alaṃkataṃ dvāraṭṭālakaṃ sobhaggappattaṃ pāsādikaṃ. Tas-
miṃ khaṇe dāsī Ummadantiyā ārocesi, sā pupphasamuggaṃ
gāhāpetvā kinnarīlīḷhāya⁷ vātapānaṃ nissāya ṭhitā rañño
pupphāni khipi. So taṃ ulloketvā⁸ kilesamadamatto satiṃ
paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto "Ahipārakass'; etaṃ gehan" ti
sañjānitum pi nāsakkhi. Atha sārathiṃ āmantetvā pucchanto
dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.2(=527).1: Nivesanaṃ kassa nu 'daṃ Sunanda
                    pākārena paṇḍumayena guttaṃ,
                    kā dissati aggisikhā va dūre
                    vehāsayaṃ pabbatagge va acci. || Ja_XVIII:57 ||

  Ja_XVIII.2(=527).2: Dhītā n'; ayaṃ kassa Sunanda hoti,
                    suṇisā n'; ayaṃ kassa atho pi bhariyā,
                    akkhāhi me khippam id'; eva⁹ puṭṭho:
                    avāvaṭā, yadivā atthi bhattā ti. || Ja_XVIII:58 ||

     Tattha kassa nudan ti kassa nu¹⁰ idaṃ, paṇḍumayenā 'ti rattiṭṭhi-
kāmayena¹¹, dissatīti vātapāne ṭhitā paññāyati, aggīti¹² analajālakkhandho¹³.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs kattikarattikacchaṇo, Bd -ratti gāro chaṇo.
2 Bds gaccha tvaṃ sāmi.
3 Cks -aṃ.
4 Cks -o.
5 Bds -raṃ.
6 Bd jalitesu.
7 Bd liḷāya.
8 Bd disvā olo-.
9 Ck idheva, Bd imeva.
10 Cks omit nu.
11 Bds rattiṭhakapākāramayena.
12 Ck aggati, Bd acchiti.
13 Cks naḷajā-.

[page 214]
214 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
dhītā nayan ti dhītā¹ nu ayaṃ, avāvaṭā ti apetābharaṇā² apariggahitā³,
bhattā ti yadivā assā sāmiko atthi, idaṃ akkhāhīti.
     Ath'; assa so ācikkhanto dve gāthā⁴ abhāsi:

  Ja_XVIII.2(=527).3: Ahaṃ hi jānāmi janinda etaṃ
                    matyā ca petyā ca atho pi assā⁵,
                    tath'; eva⁶ so puriso bhūmipāla
                    rattiṃdivaṃ appamatto tav'; atthe. || Ja_XVIII:59 ||

  Ja_XVIII.2(=527).4: Iddho ca phīto⁷ ca subāḷhiko⁸ ca
                    amacco te aññataro janinda,
                    tass'; esā bhariyā Ahipārakassa
                    Ummadantī⁹ nāmadheyyena rājā 'ti. || Ja_XVIII:60 ||

     Tattha matyā ca petyā cā 'ti mātito ca pitito ca taṃ jānāmīti vadati,
atho pi assā ti atha sāmikam pi 'ssā jānāmīti vadati, iddho ti samiddho,
phīto⁷ ti vatthālaṃkārehi phullito¹⁰, subāḷhiko¹¹ ti suṭṭhu aḍḍho, nāma-
dheyyenā 'ti nāmena, ayaṃ hi¹³ yo naṃ passati taṃ ummādeti satim assa
paccupaṭṭhāpetuṃ na deti tasmā Ummadantīti vuccati.
     Taṃ sutvā rājā nāmam assā thomento anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.2(=527).5: Ambho ambho¹³ nāmam idaṃ imissā
                    matyā ca petyā ca kataṃ susādhu,
                    tathā¹⁴ hi mayhaṃ apalokayantī
                    ummattakaṃ Ummadantī akāsīti. || Ja_XVIII:61 ||

     Tattha matyā ca petyā cā 'ti mātarā ca pitarā ca, mayhan ti upa-
yogatthe sampadānaṃ, apalokayantīti mayā apalokitā sayaṃ maṃ apaloka-
yantī maṃ ummattakaṃ akāsīti attho.
     Sā tassa kampitabhāvaṃ {ñatvā} vātapānaṃ thaketvā siri-
gabbham eva agamāsi. Rañño pi 'ssā¹⁵ diṭṭhakālato paṭṭhāya
nagarapadakkhiṇakaraṇe¹⁶ cittam eva nāhosi. So sārathiṃ
āmantetvā "samma Sunanda rathaṃ nivattehīti" vatvā "ayaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds kā.
2 Bds -varaṇā.
3 Bd -ggahā.
4 Bd -āyo.
5 Cks tassā.
6 Bds taveva.
7 Ck pī-, Cs thī-, Bd phi-.
8 Bd suvaḍhito, Bs suvaddhito.
9 Bd umaddantīti, read: ummādinī? cfr. Zachariae supra.
10 Bd puppito.
11 Bd suvaḍhito.
12 Bd ayañhi, Cks ahaṃhi.
13 so all three MSS. for aho?
14 Bd tadā.
15 Bd tassā.
16 Cks -ṇaṃka-, Bd -ṇakā-.

[page 215]
2. Ummadantījātaka. (527.) 215
chaṇo amhākaṃ nānucchaviko, Ahipārakasenāpatiss'; evānuccha-
viko, r. pi tass'; evānucchavikan" ti rathaṃ nivattāpetvā pāsā-
daṃ abhiruyha sirisayane nipajjitvā vippalapanto āha:

  Ja_XVIII.2(=527).6: Sā¹ puṇṇamāse migamandalocanā
                    upāvisī puṇḍarīkattacaṅgī,
                    dve puṇṇamāyo tadahū amaññaṃ²
                    disvāna pārāpatarattavāsiniṃ. || Ja_XVIII:62 ||

  Ja_XVIII.2(=527).7: Aḷārapamhehi subhehi vagguhi
                    palobhayantī⁴ maṃ yadā udikkhati
                    vijambhamānā harat'; eva me mano
                    jātā vane kimpurisīva pabbate. || Ja_XVIII:63 ||

  Ja_XVIII.2(=527).8: Tadā hi brahatī⁵ sāmā⁶ āmuttamaṇikuṇḍalā
                    ekaccavasanā nārī migī bhantā⁷ v'; udikkhati. || Ja_XVIII:64 ||

  Ja_XVIII.2(=527).9: Kadāssu maṃ tambanakhā sulomā
                    bāhāmudū candanasāralittā
                    vaṭṭaṅgulī sannatavīrakuttiyā⁸
                    nārī upaññissati sīsato subhā. || Ja_XVIII:65 ||

  Ja_XVIII.2(=527).10: Kadāssu maṃ kañcanamāluracchadā⁹
                    dhītā Tirīṭissa vilākamajjhā
                    mudūhi bāhāhi palissajissati¹⁰
                    brahāvane jātadumaṃ va māluvā. || Ja_XVIII:66 ||

  Ja_XVIII.2(=527).11: Kadāssu lākhārasarattasucchavī
                    bindutthanī puṇḍarīkattacaṅgī
                    mukhaṃ mukhena upanāmayissati
                    soṇḍo va soṇḍassa surāya¹¹ thālaṃ¹². || Ja_XVIII:67 ||

  Ja_XVIII.2(=527).12: Yathāddasaṃ naṃ¹³ tiṭṭhantiṃ sabbagattaṃ manoramaṃ
                    tato sakassa cittassa nāvabodhāmi kiñcanaṃ. || Ja_XVIII:68 ||

  Ja_XVIII.2(=527).13: Ummadantī¹⁴ mayā diṭṭhā āmuttamaṇikuṇḍalā¹⁵,
                    na supāmi divārattiṃ sahassaṃ va parājito. || Ja_XVIII:69 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck so, Bd yā
2 Bd tadahumaññāhaṃ, Bs akhaññātaṃ.
4 Ck sa-, Cs sā-.
5 Bd brahmāhi.
6 Cs samāsemigamandā.
7 Bd phandā.
8 Bd -dhira-.
9 Bd -jālura-.
10 Cks -dissati
11 Ck phu-, Cs pu-.
12 Ck phā-.
13 Bd yadaddasantaṃ.
14 Cks -tiṃ, Bd -ti.
15 Bs -laṃ.

[page 216]
216 XVIII. Paṇṇāsanipāta.

  Ja_XVIII.2(=527).14: Sakko ca¹ me varaṃ dajjā, so ca labbhetha me varo:
                    ekarattiṃ² dirattiṃ³ vā bhaveyyaṃ Ahipārako
                    Ummadantyā ramitvāna, Sivirājā tato siyā ti. || Ja_XVIII:70 ||

     Tattha puṇṇamāse ti puṇṇacandāya rattiyā, migamandalocanā ti
kaṇḍasantāsena palāyitvā vanantare ṭhatvā luddaṃ olokentiyā migiyā viya man-
dāni locanāni assā ti migamandalocanā, upāvisīti padumavaṇṇena karata-
lena pupphāni khipitvā maṃ olokentī vātapāne nisīdi, puṇḍarīkattacaṅgīti
rattapadumapattavaṇṇasarīrā, dve puṇṇamāyo ti ahaṃ tadā tasmiṃ chaṇa-
divase taṃ pārāpatapādasamānavaṇṇaṃ rattavatthanivatthaṃ disvā tassā mu-
khaṃ⁴ olokento ekassa pācīnalokadhātuto ekassa Ahipārakasenāpatino nive-
sane ti dvinnaṃ puṇṇacandānaṃ uggatattā dve puṇṇamāyo amaññiṃ, aḷāra-
pamhehīti visālapakhumehi⁵, subhehīti parisuddhehi, vagguhīti madhurā-
kārehi, udikkhatīti evarūpehi nettehi yasmiṃ khaṇe oloketi, pabbate ti
yathā Himavantapabbate suphullitavane⁶ vīṇaṃ ādāya tantissarena attano saraṃ
saṃsandentī⁷ kimpurisā kimpurisassa manaṃ harati⁶ evaṃ harateva me
mano ti vippalapati, brahatīti⁹ ulārā, sāmā ti suvaṇasāmā, ekacca-
vasanā ti ekaccikavasanā, ekapaṭṭanivatthā ti attho, bhantā vudikkhatīti
saṇhakesā¹⁰ puthunalāṭā āyatabhamū visālakkhī tuṅganāsā rattoṭṭhī¹¹ setadantā
tikhiṇadāṭhā suvaṭṭagīvā tanubāhu susaṇṭhitapayodharā karamitamajjhā visāla-
soṇī¹² suvaṇṇakadalisamānarūpā¹³ sā¹⁴ uttamitthi tasmiṃ khaṇe maṃ udik-
khantī bhayena vanaṃ pavisitvā puna nivattitvā luddaṃ udikkhantī bhanta-
migīva¹⁵ maṃ udikkhatīti vadati, bāhāmudū ti mudubāhā, sannatavīra-
kuttiyā¹⁶ ti suphassitachekakaraṇā¹⁷ upaññissati man ti sā subhā nārī
kadā nu maṃ tehi tambhanakhehi sīsato paṭṭhāya sannatena vīrena¹⁸ karaṇena
paritosessatīti patthento vilapati, kañcanamāluracchadā¹⁹ ti kañcanamaya-
uracchadālaṃkārā, vilākamajjhā ti vilaggasarīrā sā, brahāvane ti mahā-
vane, rattasucchavīti hatthapādatalāgganakhaoṭṭhamaṃsesu lākhārasaratta-
samānavaṇṇā, bindutthanīti udakabubbuḷaparimaṇḍalatthanī, tato ti yadā
taṃ tiṭṭhantiṃ addasaṃ tato patthāya, sakassa {cittassā} 'ti attano cittassa
anissaro jāto 'mhīti adhippāyo, kiñcanan²⁰ ti kiñci, ayam²¹ asukā nāmā
'ti na jānāmi, ummattako jāto 'mhīti vadati, diṭṭhā ti disvāna²², supāmīti
n'; eva rattiṃdivaṃ²³ niddaṃ labhāmi, so ca labbhethā 'ti yam me Sakko
varaṃ dadeyya so ca me varo labheyya²⁴, labheyyañ c'; āhaṃ varan ti attho.
     Atha te amaccā²⁵ Ahipārakassāpi ārocayaṃsu: "sāmi rājā
nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto tumhākaṃ gharadvāraṃ gantvā²⁶

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ce.
2 Bd -aṃ.
3 Bd dvirattaṃ.
4 Bd mukhassa sukhaṃ.
5 Cks -pamukhehi.
6 Bd supuppita-.
7 Bd -dati.
8 Cks haranti.
9 Bd brahāti.
10 Bd kaṇha-.
11 Ck ratto, Bd rattāti.
12 Ck -soṇi, Cs -yoṇi, Bd -yoni.
13 Cks -noruyā.
14 Cks omit sā.
15 Bd bhanda-.
16 Bds -dhīra-.
17 Cks supa-, Bd suphuyita-.
18 Bd dhirena.
19 Bd -jālura-.
20 Bd kañci-.
21 Bd aññaṃ.
22 so Cks; ditthāti disvāna wanting in Bd.
23 so Cks; Bd rattidivā.
24 so all three MSS.
25 Cks omit atha-.
26 Bd patvā.

[page 217]
2. Ummadantījātaka. (527.) 217
nivattitvā pāsādaṃ abhirūḷho" ti¹. So attano gehaṃ gantvā
Ummadantiṃ {āmantetvā} "bhadde kacci² rañño attānaṃ dasse-
sīti" pucchi. "Sāmi, eko mahodaro mahādāṭhiko rathe ṭhatvā
āgato puriso atthi, ahan taṃ rājā³ vā rājako⁴ vā ti na jānāmi,
eko issaro ti pana⁵ vutto⁶, vātapāne ṭhatvā pupphāni khipiṃ⁷,
so tāvad eva nivattitvā gato" ti. So taṃ sutvā "nāsito 'mhi
tayā" ti punadivase pāto va rājanivesanaṃ āruyha siri-
gabbhadvāre ṭhatvā rañño Ummadantiṃ nissāya vippalāpaṃ
sutvā "ayaṃ Ummadantiyā paṭibaddhacitto jāto, taṃ alabhanto
marissati, rañño ca mamañ ca aguṇaṃ mocetvā imassa mayā
jīvitaṃ dātuṃ vaṭṭatīti" attano nivesanaṃ gantvā ekaṃ daḷha-
mantaṃ⁸ upaṭṭhākaṃ pakkosāpetvā "tāta asukaṭṭhāne susira-
cetiyarukkho atthi, tvaṃ kañci⁹ ajānāpetvā atthaṅgate suriye
tattha gantvā anto rukkhe nisīda, ahaṃ tattha balikammaṃ
karonto taṃ ṭhānaṃ patvā devatā namassanto yācāmi: ‘deva-
rāja, amhākaṃ rājā nagare chaṇe vattamāne akīḷitvā va siri-
gabbhaṃ pavisitvā vippalapanto nipanno, mayaṃ tattha kāra-
ṇaṃ na jānāma, rājā¹⁰ devatānaṃ bahūpakāro anusaṃvaccharaṃ
sahassaṃ vissajjetvā balikammaṃ karoti¹¹, idaṃ¹² nāma nis-
sāya rājā vippalapatīti ācikkha¹³, rañño no jīvitadānaṃ dethā'
'ti yācissāmi, tvaṃ tasmiṃ khaṇe saraṃ parivattetvā¹⁴ ‘senā-
pati, tumhākaṃ rañño vyādhi nāma n'; atthi, so pana tava
bhariyāya Ummadantiyā paṭibaddhacitto, sace taṃ¹⁵ labhissati
jīvissati noce marissati, sace tassa jīvitaṃ icchasi Ummadantiṃ
assa dehīti'; katheyyāsīti¹⁶" evaṃ taṃ uggaṇhāpetvā uyyojesi.
So gantvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā punadivase senāpatinā taṃ
ṭhānaṃ gantvā āyācite¹⁷ tathā abhāsi, senāpati "sādhū" 'ti
vatvā devataṃ vanditvā amacce jānāpetvā nagaraṃ pavisitvā
rājanivesanaṃ {abhiruyha} sirigabbhadvāraṃ ākoṭesi. Rājā satiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rūyhatīti.
2 Bd kiñci.
3 Bd adds ti.
4 Bds rājapurisoti, Cks rajako.
5 Cks omit pana.
6 Cks -e.
7 Bd -i.
8 Bd -mittaṃ, Bs duṭṭhaṃmantaṃ.
9 Bd ki-.
10 Cks omit rājā.
11 Bds kāreti.
12 Cs Bd imaṃ.
13 Bd -atha.
14 Bd paṭivattitvātāta.
15 Bd naṃ.
16 Bd vadeyyāsīti.
17 Bd -to.

[page 218]
218 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
upaṭṭhapetvā¹ "ko eso" ti pucchi. "Ahaṃ deva Ahipārako"
ti. Ath'; assa rājadvāraṃ² vivari. So pavisitvā rājānaṃ
vanditvā g. ā.:

  Ja_XVIII.2(=527).15: Bhūtāni me bhūtapatī namassato
                    āgamma yakkho idam evam³ abravi:
                    rañño mano Ummadantyā niviṭṭho,
                    dadāmi te taṃ, parivārayassū⁴ 'ti. || Ja_XVIII:71 ||

     Tattha namassato ti tumhākaṃ vilāpakāraṇaṃ jānanatthaṃ balikammaṃ
katvā namassantassa, tan ti ahaṃ taṃ Ummadantiṃ tumhākaṃ paricārikaṃ
katvā dadāmīti.
     Atha naṃ rājā "samma Ahipāraka mama Ummadantiyā
paṭibaddhacittatāya vilapitabhāvaṃ yakkhāpi jānantīti" pucchi.
"Āma devā" 'ti. So "sabbalokena kira me lāmakabhāvo ñāto"
ti lajji, dhamme patiṭṭhāya anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.2(=527).16: Puññā⁵ ca dhaṃse amaro na c'; amhi,
                    jano ca no⁶ pāpam idan ti jaññā,
                    bhuso ca ty-āssa manaso vighāto
                    datvā piyaṃ Ummadantiṃ adiṭṭhā⁷ ti. || Ja_XVIII:72 ||

     Tattha dhaṃse ti samma Ahipāraka ahaṃ tāya saddhiṃ kilesavasena
paricārayanto puññato ca dhaṃseyyaṃ, tāya saddhiṃ paricāritamattena amaro
ca na homi, mahājano ca me idaṃ⁸ lāmakabhāvaṃ jāneyya, tato ayuttaṃ raññā
katan ti garaheyya, tañ ca mama datvā pacchā piyabhariyaṃ adiṭṭhā⁹ tava
manaso vighāto c'; assā 'ti attho.
     Sesā ubhinnam pi vacanapaṭivacanagāthā:

  Ja_XVIII.2(=527).17: Janinda nāññatra tayā mayā vā
                    sabb'; āpi kammassa katassa jaññā
                    yan te mayā Ummadantī padinnā,
                    bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi¹⁰. || Ja_XVIII:73 ||

  Ja_XVIII.2(=527).18: Yo pāpakaṃ kamma¹¹ karaṃ manusso
                    so maññatī: mā-y-idha maññiṃsu aññe¹²,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ahetvā.
2 so all three MSS. for rājā dvāraṃ?
3 Bd idametad.
4 Bds -cāra-
5 Cks puññañ.
6 Bd me.
7 Ck adhiṭṭhā.
8 Bd imaṃ.
9 Ck adhiṭṭā, Cs adiṭṭhe, Bd adiṭhā.
10 Bd adds rājā āha.
11 Bd kammaṃ.
12 so all three MSS. for jāni añño?

[page 219]
2. Ummadantījātaka. (527.) 219
                    passanti bhūtāni karontam etaṃ
                    yuttā ca ye honti narā pathavyā. || Ja_XVIII:74 ||

  Ja_XVIII.2(=527).19: Añño nu te ko 'dha¹ naro pathavyā
                    saddheyya lokasmi: na sā² piyā ti,
                    bhuso ca ty-āssa manaso vighāto
                    datvā piyaṃ Ummadantiṃ adiṭṭhā³. || Ja_XVIII:75 ||

  Ja_XVIII.2(=527).20: Addhā piyā mayha janinda esā,
                    na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla,
                    gacch'; eva tvaṃ Ummadantiṃ bhadante
                    sīho va selassa guhaṃ upeti⁴. || Ja_XVIII:76 ||

  Ja_XVIII.2(=527).21: Na pīḷitā attadukkhena dhīrā
                    sukhapphalaṃ kamma pariccajanti,
                    sammohitā cāpi sukhena mattā
                    na pāpakaṃ kamma samācaranti. || Ja_XVIII:77 ||

  Ja_XVIII.2(=527).22: Tuvaṃ hi mātā ca pitā ca mayhaṃ
                    bhattā patī posako devatā ca,
                    dāso ahaṃ tuyha saputtadāro,
                    yathāsukhaṃ Sibba⁵ karohi kāmaṃ. || Ja_XVIII:78 ||

  Ja_XVIII.2(=527).23: Yo issaro 'mhīti karoti pāpaṃ
                    katvā ca⁶ so n'; uttapate paresaṃ
                    na tena so jīvati dīgham āyu⁷,
                    devāpi pāpena samekkhare na⁸. || Ja_XVIII:79 ||

  Ja_XVIII.2(=527).24: Aññātakaṃ⁹ sāmikehi padinnaṃ
                    dhamme ṭhitā ye paṭicchanti dānaṃ
                    paṭicchakā dāyakā cāpi¹⁰ tattha
                    sukhapphalaṃ ñeva karonti kammaṃ¹¹. || Ja_XVIII:80 ||

  Ja_XVIII.2(=527).25: Añño nu te ko 'dha¹² naro pathavyā
                    saddheyya lokasmi: na sā piyā ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṃñe te koci.
2 Bd name sā.
3 Ck adhi-.
4 Cks upehi.
5 Bd siva, Bs sivi.
6 Bd na.
7 Bd -uṃ.
8 Bd adds athassa abhipārakassa āha.
9 Cks aññākataṃ.
10 Bd vāpi, Cks cāpi.
11 Bd adds rājā āha.
12 Bd koci.

[page 220]
220 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    bhuso ca ty-āssa manaso vighāto
                    datvā piyaṃ Ummadantiṃ adiṭṭhā¹. || Ja_XVIII:81 ||

  Ja_XVIII.2(=527).26: Addhā piyā mayha janinda esā,
                    na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla
                    yan te mayā Ummadantī padinnā,
                    bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi². || Ja_XVIII:82 ||

  Ja_XVIII.2(=527).27: Yo attadukkhena parassa dukkhaṃ
                    sukhena vā attasukhaṃ dahāti
                    yath'; ev'; idaṃ³ mayha tathā paresaṃ
                    so⁴ evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ. || Ja_XVIII:83 ||

  Ja_XVIII.2(=527).28: Añño⁵ nu te ko dha⁶ naro pathavyā
                    saddheyya etc. || Ja_XVIII:84 ||

  Ja_XVIII.2(=527).29: Janinda jānāsi piyā mam'; esā,
                    na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla,
                    piyena te dammi piyaṃ janinda,
                    piyadāyino deva piyaṃ labhanti. || Ja_XVIII:85 ||

  Ja_XVIII.2(=527).30: So nūn'; ahaṃ⁷ vadhissāmi attānaṃ kāmahetukaṃ,
                    na hi dhammaṃ adhammena ahaṃ vadhituṃ⁸ ussahe. || Ja_XVIII:86 ||

  Ja_XVIII.2(=527).31: Sace tuvaṃ mayha satiṃ janinda
                    na kāmayāsi naraviriyaseṭṭha
                    cajāmi naṃ sabbajanassa Sibba⁹,
                    mayā pamuttaṃ¹⁰ tato nam avhayesi. || Ja_XVIII:87 ||

  Ja_XVIII.2(=527).32: Adūsiyañ ce Ahipāraka tvaṃ
                    cajāsi katte ahitāya ty-āssa
                    mahā ca te upavādo pi assa
                    na cāpi ty-āssa nagaramhi pakkho. || Ja_XVIII:88 ||

  Ja_XVIII.2(=527).33: Ahaṃ sahissaṃ upavādam etaṃ
                    nindaṃ pasaṃsaṃ garaham pi¹¹ sabbaṃ,
                    mam etam āgacchatu bhūmipāla,
                    yathāsukhaṃ Sibba¹² karohi kāmaṃ. || Ja_XVIII:89 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck adhi-, adding abhipārako āha.
2 Cks -āti.
3 Cks idā, Bd idhaṃ.
4 Bd yo.
5 Cks -ā.
6 Bd koci.
7 Bd so nunāhaṃ.
8 Cks vyādhi.
9 Bd asibyā, Bs sibyā.
10 Cs pavuttaṃ.
11 Bd -hañ ca.
12 Bd sivi.

[page 221]
2. Ummadantījātaka. (527.) 221

  Ja_XVIII.2(=527).34: Yo n'; eva nindaṃ na puna-ppasaṃsaṃ
                    ādiyatī garahaṃ no pi pūjaṃ
                    sirī ca lakkhī ca apeti tamhā
                    āpo suvuṭṭhī va¹ yathā thalamhā. || Ja_XVIII:90 ||

  Ja_XVIII.2(=527).35: Yaṃ kiñci dukkhaṃ ca sukhañ ca etto²
                    dhammātisāraṃ va³ manovighātaṃ
                    urasā ahaṃ paccupadissāmi⁴ sabbaṃ
                    pathavī yathā thāvarānaṃ tasānaṃ. || Ja_XVIII:91 ||

  Ja_XVIII.2(=527).36: Dhammātisāraṃ va³ manovighātaṃ
                    dukkhañ ca n'; icchāmi ahaṃ paresaṃ,
                    eko p'; imaṃ hārayissāmi⁵ bhāraṃ
                    dhamme ṭhito kañci na tāpayanto⁶. || Ja_XVIII:92 ||

  Ja_XVIII.2(=527).37: Saggūpagaṃ puññakammaṃ janinda,
                    mā me tuvaṃ antarāyaṃ akāsi,
                    dadāmi te Ummadantiṃ pasanno
                    rājā va yaññe dhanaṃ brāhmaṇānaṃ. || Ja_XVIII:93 ||

  Ja_XVIII.2(=527).38: Addhā tuvaṃ katte hitesi mayhaṃ,
                    sakhā mamaṃ Ummadantī tuvañ ca,
                    nindeyyuṃ devā pitaro ca sabbe,
                    pāpañ ca passa⁷ abhisamparāyaṃ. || Ja_XVIII:94 ||

  Ja_XVIII.2(=527).39: Na h'; et'; adhammaṃ⁸ Sivirāja vajjuṃ⁹
                    sanegamā jānapadā ca sabbe
                    yan te mayā Ummadantī padinnā,
                    bhusehi rāja vanathaṃ sajāhi. || Ja_XVIII:95 ||

  Ja_XVIII.2(=527).40: Addhā tuvaṃ katte hitesi mayhaṃ
                    sakhā mamaṃ Ummadantī tuvañ ca,
                    satañ ca dhammāni sukittitāni
                    samuddavelā va duraccayāni. || Ja_XVIII:96 ||

  Ja_XVIII.2(=527).41: Āhūniyo¹⁰ me si hitānukampī
                    dhātā vidhātā c'; asi kāmapālo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ṭṭhi va, Bd -ṭhivi.
2 Bd ettho.
3 Bd -rañ ca.
4 so Cks for upa-? Bd accuttarissāmi.
5 Cks kāra-.
6 Bds kiñci ahāpayanto.
7 Cks māssa.
8 Ck na henadh-, Bds na hetaṃdh-.
9 Bds vajje.
10 Ck āhu-, Cs ahū-, Bd āhuṇeyyo.

[page 222]
222 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    tayī hutā deva mahapphalā hi me,
                    kāmena me Ummadantiṃ paṭiccha. || Ja_XVIII:97 ||

  Ja_XVIII.2(=527).42: Addhā hi sabbaṃ¹ Ahipārakā² tuvaṃ
                    dhammaṃ acārī mama kattaputta,
                    añño nu te ko idha sotthikattā
                    dipado naro aruṇe³ jīvaloke. || Ja_XVIII:98 ||

  Ja_XVIII.2(=527).43: Tuvan nu seṭṭho, tvam⁴ anuttaro si,
                    tvaṃ dhammagū dhammavidū sumedho,
                    so dhammagutto ciram eva jīva,
                    dhammañ ca me desaya dhammapāla. || Ja_XVIII:99 ||

  Ja_XVIII.2(=527).44: Tad iṃgha Ahipāraka suṇohi vacanam mama,
                    dhammaṃ te desayissāmi sataṃ āsevitaṃ ahaṃ. || Ja_XVIII:100 ||

  Ja_XVIII.2(=527).45: Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā⁵ naro,
                    sādhu mittānaṃ adubbho⁶, pāpass'⁷ akaraṇaṃ sukhaṃ. || Ja_XVIII:101 ||

  Ja_XVIII.2(=527).46: Akkodhanassa vijite ṭhitadhammassa rājino
                    sukhaṃ manussā āsetha sītacchāyāya saṃghare. || Ja_XVIII:102 ||

  Ja_XVIII.2(=527).47: Na vāham etaṃ abhirocayāmi
                    kammaṃ asamekkha kataṃ asādhuṃ⁸,
                    ye vāpi⁹ ñatvā na sayaṃ karonti,
                    upamā imā mayhaṃ tuvaṃ suṇohi: || Ja_XVIII:103 ||

  Ja_XVIII.2(=527).48: Gavañ ce taramānānaṃ jimhaṃ gacchati puṅgavo (III 111|17)
                    sabbā tā jimhaṃ gacchanti nette jimhagate¹⁰ sati. || Ja_XVIII:104 ||

  Ja_XVIII.2(=527).49: Evam evaṃ manussesu yo hoti seṭṭhasammato
                    so ce adhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
                    sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti rājā ce hoti¹¹ adhammiko. || Ja_XVIII:105 ||

  Ja_XVIII.2(=527).50: Gavañ ce taramānānaṃ ujuṃ gacchati puṅgavo
                    sabbā tā ujuṃ gacchanti nette ujugate¹² sati. || Ja_XVIII:106 ||

  Ja_XVIII.2(=527).51: Evam eva manussesu yo hoti seṭṭhasammato
                    so ce pi dhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
                    sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti rājā ce hoti dhammiko. || Ja_XVIII:107 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saccaṃ.
2 all three MSS. -ka.
3 Cks -o.
4 Cks tav.
5 Bd -navā.
6 Bd ā-.
7 all three MSS. -ssa.
8 read: kataṃ asādhuṃ asamekkha kammaṃ?
9 Ck yoyavāpi, Cs yo vāpi.
10 Bd -aṃgate.
11 read hot'.
12 Bd ujuṃ-.

[page 223]
2. Ummadantījātaka. (527.) 223

  Ja_XVIII.2(=527).52: Na cāp'; ahaṃ adhammena amarattam pi patthaye
                    imaṃ vā paṭhaviṃ sabbaṃ vijetuṃ¹ Ahipāraka. || Ja_XVIII:108 ||

  Ja_XVIII.2(=527).53: Yaṃ hi kiñci manussesu ratanaṃ idha vijjati
                    gāvo dāso hiraññañ ca vatthiyaṃ² haricandanaṃ || Ja_XVIII:109 ||

  Ja_XVIII.2(=527).54: [Assitthiyo ratanaṃ maṇikañca
                    yañ cāp'; ime candimasuriyā abhipālayanti]
                    na tassa hetu visamaṃ careyya,
                    majjhe Sivīnaṃ usabho 'mhi jāto. || Ja_XVIII:110 ||

  Ja_XVIII.2(=527).55: Netā pitā uggato raṭṭhapālo
                    dhammaṃ Sivīnaṃ apacāyamāno
                    so dhammam evānuvicintayanto
                    tasmā sake cittavase na vatto. || Ja_XVIII:111 ||

  Ja_XVIII.2(=527).56: Addhā tuvaṃ mahārāja niccaṃ avyasanaṃ³ sivaṃ
                    karissasi ciraṃ rajjaṃ, paññā hi tava tādisī. || Ja_XVIII:112 ||

  Ja_XVIII.2(=527).57: Etaṃ te⁴ anumodāma yaṃ dhammaṃ na-ppamajjasi,
                    dhammaṃ pamajja khattiyo raṭṭhā cavati issaro. || Ja_XVIII:113 ||

  Ja_XVIII.2(=527).58: Dhammañ cara mahārāja mātāpitusu khattiya (supra p. 123)
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja⁵ saggaṃ gamissasi⁶. || Ja_XVIII:114 ||

  Ja_XVIII.2(=527).59: Dhammañ cara mahārāja puttadāresu khattiya, etc. || Ja_XVIII:115 ||

  Ja_XVIII.2(=527).60: Dhammañ cara mahārāja mittāmaccesu khattiya, etc. || Ja_XVIII:116 ||

  Ja_XVIII.2(=527).61: Dhammañ cara mahārāja vāhanesu balesu ca, etc. || Ja_XVIII:117 ||

  Ja_XVIII.2(=527).62: Dhammañ cara mahārāja gāmesu nigamesu ca, etc. || Ja_XVIII:118 ||

  Ja_XVIII.2(=527).63: Dhammañ cara mahārāja raṭṭhe janapadesu ca, etc. || Ja_XVIII:119 ||

  Ja_XVIII.2(=527).64: Dhammañ cara mahārāja samaṇe brāhmaṇesu ca, etc. || Ja_XVIII:120 ||

  Ja_XVIII.2(=527).65: Dhammañ cara mahārāja migapakkhīsu khattiya, etc. || Ja_XVIII:121 ||

  Ja_XVIII.2(=527).66: Dhammañ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo sukhāvaho,
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja saggaṃ gamissasi. || Ja_XVIII:122 ||

  Ja_XVIII.2(=527).67: Idha dhammaṃ caritvāna saindadevā sabrahmakā⁷
                    suciṇṇena divam pattā, mā dhammaṃ rāja pamādo ti. || Ja_XVIII:123 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tu.
2 Bd vattiya.
3 Cks avyasaniṃ, Bd abyāsannaṃ.
4 Cks me.
5 Bd rājā.
6 Cks -ti.
7 Bd dhammañ cara mahārāja indo devā sabrahmakā.

[page 224]
224 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
     Tattha sabbāpīti janinda aham p'; etaṃ ekako va paṭicchādetvā ānessāmi
tasmā ṭhapetvā tañ ca mamañ ca añño sabbo pi jano¹ imassa kammassa katassa
ākāramattam pi na jaññā na jānissanti², bhusehīti tāya saddhiṃ abhiramanto
attano taṇhāvanathaṃ bhusaṃ karohi vaḍḍhehi, manorathaṃ pūrehīti, sajāhīti
manorathaṃ pana pūretvā sace te na ruccati atha naṃ sajāhi, mayham eva
paṭicchāpehi³, kamma⁴ karan ti samma Ahipāraka yo manusso pāpakammaṃ
karonto so pacchā mā idha aññe idaṃ pāpakammaṃ maññiṃsu mā jānantū 'ti
maññe ti cinteti, duccintitam⁵ etaṃ tassa, kiṃkāraṇā: karontam eva hi naṃ
passanti bhūtāni ye ca⁶ Buddhā Paccekabuddhā Buddhaputtā iddhiyogena yuttā
te ca naṃ passanti yeva, na me piyā ti samma Ahipāraka añño nu te koci⁷
idha imasmiṃ sakalāya pi paṭhaviyā na me Ummadantī piyā⁸ ti evaṃ⁹ sadda-
heyya¹⁰, sīho va selassa guhan ti mahārāja sace taṃ tvaṃ idha na ānesi
atha yathā sīho kilesapariḷāhe uppanne sīhapotikāya vasanaṭṭhānaṃ maṇiguhaṃ
upeti evaṃ tassā vasanaṭṭhānaṃ gaccha, gantvā tattha attano patthanaṃ¹¹
pūrehīti, sukhapphalan ti samma Ahipāraka, paṇḍitā attano dukkhena
puṭṭhā¹² samānā na sukhavipākadāyakakammaṃ pariccajanti, sammohitā vāpi
hutvā mohena mūḷhā sukhena mattā pāpakammaṃ nāma¹³ na samācaranti,
yathāsukhaṃ Sibba¹⁴ karohi kāman ti sāmi Sivirāja, attano dāsiṃ pari-
vārentassa¹⁵ garahā nāma n'; atthi, tvaṃ yathāsukhaṃ yathājjhāsayaṃ kāmaṃ
karohi, attano icchaṃ pūrehīti, na tena so jīvatīti samma Ahipāraka, yo
issaro 'mhīti pāpaṃ karoti katvā ca kiṃ¹⁶ maṃ devamanussā vakkhantīti¹⁷ na
uttasati na ottapati na so tena kammena dīghaṃ kālaṃ jīvati khippam eva
marati, devatāpi ca naṃ kiṃ imassa pāparañño rajjena varam assa vālukāghaṭaṃ
gale bandhitvā maraṇan ti lāmakena cakkhunā olokenti, aññātakan ti mahārāja
aññesaṃ santakaṃ tehi sāmikehi padinnadānaṃ ye attano dhamma ṭhitā paṭic-
chanti te tattha¹⁸ paṭicchakā ca dāyakā ca sabbe pi sukhapphalam eva kammaṃ
karonti, paṭiggāhake hi paṭigaṇhante taṃ dānaṃ dāyakassa mahantaṃ vipākaṃ¹⁹
detīti añño nu te --pe-- addhā piyā --pe--, yo attadukkhenā 'ti samma Ahi-
pāraka yo attano dukkhena pīḷito taṃ dukkhaṃ parassa dahati attano sarīrato
parasarīre khipati parassa vā²⁰ sukhena attano sukhaṃ dahati taṃ parassa
sukhaṃ gahetvā attani pakkhipati attano dukkhaṃ harissāmīti paraṃ dukkhitaṃ
karoti attānaṃ sukhessāmīti parasukhaṃ nāseti na so dhammaṃ jānāti, yo
pana evaṃ jānāti yath'; ev'; idaṃ mayhaṃ sukhadukkhaṃ tathā paresan ti sa vedi
dhammaṃ so dhammaṃ jānāti nāma, ayam etissā gāthāya attho, piyena te
dammīti piyena kāraṇabhūtena piyaṃ phalaṃ patthento dammīti attho, piyaṃ
labhantīti saṃsāre saṃsarantā piyam eva labhanti, kāmahetukan ti samma

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd añña sabbāpi janā, Cks aññe sabbo pi jano.
2 so all three MSS. for -issati?
3 Cks -cchādehi, Bd paṭidehi.
4 all three MSS. -iṃ.
5 Bds duci-. Cks duccaritaṃ.
6 Cks va.
7 Cks konu.
8 Ck yā, Cs viyā.
9 Cks etaṃ.
10 Cks -hessati.
11 Bd manaṃ.
12 so all three MSS.
13 Bd adds manasā.
14 Bd sīvi.
15 Cs Bd -cā-.
16 Bds kam.
17 Bd ra-, Bd da-.
18 Bd nattha.
19 Bds vipphāraṃ.
20 Cks omit vā.

[page 225]
2. Ummadantījātaka. (527.) 225
Ahipāraka kāmahetukaṃ ayuttakaṃ katvā¹ attānaṃ² vadhissāmīti³ me pari-
vitakko uppajjissati⁴, mayhaṃ satin ti mama santakaṃ, mama santi⁵ pi
pāṭho, mama santikāyā⁶ ti evaṃ maññamāno, sace tvaṃ taṃ na kāmesīti attho,
sabbajanassā 'ti sabbe⁷ seniye⁸ sannipātetvā tassa sabbajanassā 'ti⁹ ayaṃ
mayhaṃ ahitā ti pariccajissāmi, tato avhayesīti tato naṃ aparigghattā¹⁰
ānāpeyyāsi¹¹, adūsiyan ti anaparādhaṃ, katte ti tam eva aparena nāmena
ālapati, so hi rañño hitaṃ karoti tasmā kattā¹² ti vuccati, na cāpi tyāssā
'ti evaṃ akiccakārīti nagare tava koci pakkho pi na bhaveyya, nindan ti na
kevalaṃ upavādam eva sace pi maṃ koci sammukhā nindissati pasaṃsissati vā
dosaṃ vā pana āropento garahissati tan p'; ahaṃ nindaṃ pasaṃsaṃ garahañ
ca sabbaṃ sahissāmi, sabbam etaṃ mamāgacchatū 'ti vadati, tamhā ti yo ete
nindādayo na gaṇhāti tamhā purisā issariyasaṃkhātā sirī ca paññāsaṃkhātā
lakkhī ca thalaṭṭhānato suvuṭṭhisaṃkhātā āpo viya apeti na patiṭṭhāti, etto ti
ito mama tassā pariccattakāraṇato, dhammātisāram vā ti dhammaṃ atikka-
mitvā pavattaṃ¹³ akusalaṃ vā yaṃ kiñci hoti, paccupadissāmīti sam-
paṭicchissāmi¹⁴, thāvarānaṃ tasānan ti yathā mahāpaṭhavī khīnāsavānañ ca
puthujjanānañ ca na kiñci na paṭicchati sabbaṃ adhivāseti tath'; evāham pi
sabbam etaṃ paṭicchissāmi adhivāsessāmīti dīpeti, eko pi man ti ahaṃ eko¹⁵
va imaṃ attano dukkhabhāraṃ hārayissāmi¹⁶ vahissāmi¹⁷, dhamme ṭhito ti
vinicchayadhamme paveṇidhamme¹⁸ tividhasucaritadhamme ṭhito hutvā, saggū-
pagan ti devapuññakammaṃ nām'; etaṃ saggūpagaṃ hoti, yaññe¹⁹ dhanan
ti yaññadhanaṃ, ayam eva vā pāṭho, Ummadantīti Ummadantī pi mama
sahāyikā tvam pi sahāyako, pitaro ti brahmāno²⁰, sabbe ti na kevalaṃ
devabrahmuno²¹ sabbe raṭṭhavāsino maṃ passatha bho sahāyakassa bhariyā
sahāyikā iminā gehe katā ti nindeyyuṃ, na hetadhamman²² ti na hi etaṃ
adhammikaṃ, yaṃ te mayā ti yasmā mayā sā²³ tuyhaṃ dinnā²⁴ tasmā etaṃ
adhammo ti na vadissanti²⁵, satan ti satānaṃ Buddhādīnaṃ khantimettā-
bhāvanāsīlācārasaṃkhātāni dhammāni suvaṇṇitāni, tāni²⁶ samuddavelā va durac-
cayāni, tasmā yathā samuddo velaṃ nātikkamati evaṃ aham pi sīlavelaṃ²⁷
nātikkamāmīti²⁸ vadati, āhuneyyo me sīti mahārāja tvaṃ mama āhuna-
pāhunasakkārassa²⁹ anucchaviko, dhātā vidhātā casi³⁰ kāmapālo ti tvaṃ
deva mama dhāraṇato dhātā issariyamukhassāpi³¹ dahanato vidhātā icchita-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks akatvā, Bd ayuttaṃ katvā.
2 Bs adds na.
3 Bd pavissāmiti.
4 Bds uppajati.
5 so Cks for santiṃ? Bd mayhaṃ pasinti, Bs mayhaṃ seti.
6 so Cks; Bd santakāsāyā.
7 Bds -ā.
8 Ck Bd -yo, Cs seṇiyo.
9 Bds -nassa, omitting ti.
10 Bd -hitattā.
11 Bd āneyyāsi, Ck anāpeyyāsi, Bs aneyyāsi.
12 Cks kaccā.
13 Cks -ā.
14 Cs sampaṭissacchisāmi, Bd paccuttarissāmiti sampaṭicchissami
dhārayissāni, Bs paccuparissāmīti sampaṭicchā dhāressāmi.
15 Bd ekako.
16 Cks kār-, Bs tār-?
17 Cks ehiss-, Bd vah or gah-, Bs pah-.
18 Bds -ṇiyadh-.
19 Cks -ā.
20 Ck brahmaṇo, Cs brāhmano.
21 so Cks for -māno; Bd brahmaṇo, omitting deva.
22 all three MSS. hetaṃdh.
23 Cks omit sā.
24 Cks -aṃ.
25 Bd nevadissati.
26 Bd omits tāni.
27 Cks sīlaṃ-.
28 Bks -missāmīti.
29 Bd omits pāhuna.
30 Bds vasi.
31 Bds -sukhassāpi.

[page 226]
226 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
patthitānaṃ kāmānaṃ pālanato kāmapālo, tayi¹ hutā ti tuyhaṃ dinnā²,
kāmena me ti mama patthanāya³ Ummadantiṃ paṭicchā⁴ 'ti; evaṃ Ahipārako
rañño deti, rājā na mayhaṃ attho ti paṭikkhipati, gūthapatitaṃ⁵ sākuṇikaṃ⁶
pacchiṃ piṭṭhipādena paharitvā aṭaviyaṃ khipantā viya ubho pi naṃ jahant'
eva, idāni rājā punākathanatthāya taṃ santajjento addhā hīti g. ā., tattha
kattaputtā⁷ 'ti pitā⁸ pi 'ssa kattā va⁹ teṇa taṃ evaṃ ālapati, i. v. h.: addhā
tvaṃ ito pubbe mayhaṃ sabbaṃ dhammaṃ acari hitam eva¹⁰ akāsi, ajja¹¹ pana
paṭipakkho hutvā bahuṃ¹² kathesi, mā evaṃ vippalapi, añño nu te dipado
naro ko idha jīvaloke aruṇe yeva sotthiṃ kattā¹³, sace hi ahaṃ viya añño
rājā tava bhariyāya paṭibaddhacitto abhavissa anto aruṇe yeva tava sīsaṃ chindā-
petvā taṃ attano ghare kareyya, ahaṃ pana akusalabhayen 'eva na karomi,
tuṇhī hohi, na me tāya¹⁴ attho ti santajjesi; so taṃ sutvā puna pi kiñci
vattuṃ asakkonto rañño thutivasena tvaṃ nū¹⁵ 'ti g. ā., tass 'attho mahārāja
tvaṃ ñeva sakala-Jambudīpe sabbesaṃ narindānaṃ seṭṭho tvaṃ anuttaro tvaṃ
vinicchayadhammapaveṇidhammasucaritadhammānaṃ¹⁶ gopāya tena dhammagū
tesaṃ¹⁷ vidahitattā dhammavidū tvaṃ sumedho¹⁸ tvam yaṃ dhammaṃ gopesi
ten 'eva gutto, ciraṃ jīva dhammañ ca me desehi dhammapāla dhammagopaka
rāja pavarā¹⁹ 'ti; atha rājā dh. desento tadiṃghā, ti ādim ā., tattha iṃghā
'ti codanatthe nipāto, yasmā maṃ tvaṃ codesi tasmā ti attho, satan ti Bud-
dhādīhi sappurisehi āsevitaṃ, sādhū ti sundaro²⁰ pasattho vinicchayapaveṇi-
sucaritadhammo rocesīti dhammaruci, tādiso hi jīvitaṃ jahanto pi akiccaṃ na
karoti tasmā sādhu, paññāṇavā ti ñāṇasampanno, mittānaṃ adubbho ti
mittassa adubbhanabhāvo²¹, ṭhitadhammassā 'ti patiṭṭhitatividhadhammassa,
āsethā 'ti āseyyum nisīdeyyuṃ, desanāsīsam ev'; etaṃ²², cattāro iriyāpathe su-
khaṃ kappeyyun ti ayaṃ pan 'ettha attho, sītacchāyāyā 'ti puttadārañāti-
mittānaṃ sītacchāyāya, saṃghare ti saṃghare attano gehe adhammabalidaṇḍā-
dīhi anupaddutasukhaṃ passeyyun²³ ti dasseti, na vāhametan ti samma Ahi-
pāraka yaṃ etaṃ²⁴ asamekkhitvā kataṃ asādhukammaṃ etaṃ ahaṃ na roca-
yāmi, ye vāpi ñatvāna ti ye vā pana rājāno ñatvā tulayitvā tīretvāosayaṃ
karonti tes'; āhaṃ kammaṃ rocemīti adhippāyo, imā upamā ti imasmiṃ pan'
atthe tvaṃ mayhaṃ imā dve upamā suṇohi, jimhan ti vaṃkaṃ, nette ti yo
tā gāviyo neti²⁵ tasmiṃ jeṭṭhakausabhe, pagevā 'ti tasmiṃ adhammaṃ
carante itarā pajā pag eva carati ativiya karotīti attho, dhammiko ti
cattāri agatigamanāni pahāya dhammena r. kāreti²⁶, amarattan ti devattaṃ,
ratanan ti saviññāṇakaratanaṃ²⁷, vatthiyan ti kāsikavattham eva, as-
sitthiyo ti vātasamagatiasse pi uttamarūpadharā itthiyo pi, ratanaṃ
maṇikañcā 'ti sattavidharatanañ ca māṇikkamayabhaṇḍañ ca²⁸, abhipāla-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tayā.
2 Cks -a.
3 Bs kāmena.
4 Cks -a.
5 Bds bhūmiyaṃ pa-.
6 Cks -ka, Bd -ṇinaṃ.
7 all three MSS. kattha-.
8 so all three MSS.
9 Ck katthā va, Bd kattā ca.
10 Bd adds vaḍhimeva.
11 Bd idāni.
12 Cks -u.
13 Cks katvā.
14 Bd ettāya.
15 Cks nūnā.
16 Bd -paveṇiya-.
17 Cks -guttosaṃ.
18 Bd adds so.
19 Ck carā, Cs pacarā, Bds javarā.
20 Cks add ti.
21 Cks -bhāge.
22 Bd eva cetaṃ.
23 Cks vase-.
24 Bd yathā taṃ.
25 Cks neneti.
26 Bd -ento.
27 Bds saviññāṇakāviññāṇakaratanaṃ.
28 Ck māni-, Bds mahagghabhaṇḍakañca.

[page 227]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 227
yantīti alaṃkarontā¹ rakkhanti, na. tassā 'ti tassa cakkavattirajjassāpi hetu
na visamaṃ careyya², usabho 'smīti yasmā ahaṃ Sivīnaṃ majjhe jeṭṭhakarājā
hutvā jāto tasmā cakkavattirajjakaraṇam³ pi visamaṃ na carāmīti attho, netā
ti mahārājānaṃ⁴ kusalesu patiṭṭhapetvā devanagaraṃ netā hitakāraṇena tassa
pitā⁵ Sivirājā kira dhammarājā⁶ ti sakala-Jambudīpe ñātattā uggato samena
raṭṭhaṃ pālanato⁷ raṭṭhapālo, apacāyamāno ti Sivīnaṃ porāṇakarājūnaṃ
paveṇidhammaṃ apacāyamāno, so ti so ahaṃ tam eva dhammaṃ cintemi⁸
manasikaromi, na vatte ti⁹ tena kāraṇena attano cittassa vase na vattāmi;
evaṃ M-assa dhammakathaṃ sutvā Ahipārako thutiṃ karonto addhā hīti
ādim ā., na pamajjasīti attanā¹⁰ kathitadhammaṃ¹¹ na-ppamajjasi tatth'
eva vattesi, dhammaṃ pamajjā 'ti¹² dhammaṃ pammussitvā¹³ agativasena
gantvā¹⁴; evaṃ so tattha¹⁵ thutiṃ katvā dhammacariyāya niyojento¹⁶ uttariṃ
dasagāthā¹⁷ abhāsi, tā¹⁸ heṭṭhā Tesakuṇajātake vaṇṇitā va.
     Evaṃ Ahipārakasenāpatinā rañño dhamme desite rājā
Ummadantiyā paṭibaddhacittaṃ vinodesi.
     S. i. d. ā. s. j. s. (Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale
patiṭṭhahi): "Tadā Sunandasārathi Ānando ahosi, Ahipārako Sāriputto,
Ummadantī Uppalavaṇṇā, sesaparisā Buddhaparisā, Sivirājā aham evā"
'ti. Ummadantījātakaṃ.

                      3. Mahābodhijātaka.
     Kinnu daṇḍaṃ kimājinan ti. Idaṃ S. J. v. paññāpāra-
miṃ ā. k. Vatthuṃ Mahāummagge āvibhavissati. Tadā pana S.
"na bhikkhave idān'; eva pubbo pi T. paññavā parappavādamaddano
yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. Kāsiraṭṭhe asītikoṭivibhavassa udicca-
brāhmaṇamahāsālassa¹⁹ kule nibbatti²⁰, Bodhikumāro ti
'ssa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto Takkasilāya²¹ uggahita-
sippo paccāgantvā agāramajjhe vasanto aparabhāge kāme
pahāya Himavantapadesaṃ pavisitvā paribbājakapabbajjaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ālokaṃkarontā.
2 Cks mareyyuṃ.
3 Bd -kār-.
4 Bds mahājanaṃ.
5 Bds hitā.
6 Bds dhammacārī.
7 Bd raṭhapālayanatāya.
8 Bd anucintayanto.
9 Bds yasmā in the place of manasi--ti.
10 Bds -no.
11 Bd -e.
12 Cks parimajjasīti.
13 Bd samussitvā.
14 Bds ag-.
15 Bds tassa.
16 Bs dhammañcarā ti uyyojento, Bs -uojento.
17 Bds uttari tassa osānagāthā.
18 Cks te.
19 Cks -la.
20 Cks -itva.
21 Bd -yaṃ.

[page 228]
228 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
pabbajitvā tattha vanamūlaphalāhāro ciraṃ vasitvā vassāratta-
samaye Himavantā oruyha cārikaṃ caranto anupubbena
Bārāṇasiṃ¹ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase paribbāja-
kasāruppena nagare bhikkhāya caranto rājadvāraṃ pāpuṇi.
Tam enaṃ sīhapañjare ṭhito rājā disvā tassa upasame pasī-
ditvā taṃ attano bhavanaṃ pavesetvā rājapallaṃke nisīdā-
petvā katapaṭisanthāro thokaṃ dhammakathaṃ sutvā nānagga-
rasabhojanaṃ dāpesi. M. bhattaṃ gahetvā cintesi: "idaṃ
rājakulaṃ nāma bahudosaṃ bahupaccāmittaṃ hoti², ko nu kho
mama uppannaṃ bhayaṃ nittharissatīti³" so avidūre ṭhitaṃ
rājavallabhaṃ ekaṃ piṅgalasunakhaṃ⁴ disvā mahantaṃ⁵ bhatta-
piṇḍaṃ gahetvā tassa dātukāmatākāraṃ⁶ dassesi. Rājā ñatvā
sunakhassa bhājanaṃ āhārāpetvā bhattaṃ gāhāpetvā dāpesi,
M. pi tassa datvā bhattakiccaṃ niṭṭhāpesi. Rājāpi tassa⁷
paṭiññaṃ gahetvā antonagare⁸ rājuyyāne paṇṇasālaṃ kāretvā
pabbajitaparikkhāre datvā taṃ tattha vāsesi⁹, devasikañ c'
assa dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ agamāsi, bhojanakāle pana M.
niccaṃ rājapallaṃke yeva nisīdati, rājabhojanam eva bhuñjati,
evaṃ dvādasa saṃvaccharāni atītāni. Tassa pana rañño pañca
amaccā atthañ ca dhammañ ca anusāsanti, tesu eko ahetu-
vādi¹⁰ eko issarakāraṇavādi¹¹ eko pubbekatavādi eko uccheda-
vādi eko khattavijjavādi¹². Tesu ahetukavādi "ime sattā
saṃsārasuddhikā" ti mahājanaṃ uggaṇhāpesi, issarakāraṇa-
vādi "ayaṃ loko issaranimmito" ti uggaṇhāpesi, pubbekatavādi
"imesaṃ sattānaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā uppajjamānaṃ¹³
pubbekaten'; eva uppajjatīti" gaṇhāpesi, ucchedavādi "ito
paralokagatā¹⁴ nāma n'; atthi, ayaṃ loko ucchijjatīti" gaṇhā-
pesi, khattavijjavādi¹² "mātāpitaro pi māretvā attano va attho
kāmetabbo¹⁵" ti gaṇhāpesi. Te rañño vinicchaye niyuttā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks iyaṃ.
2 Cks -mittā honti.
3 Ck nitta-.
4 Bd siṅgāla-.
5 Bd mahāsatto.
6 Cks -makākāraṃ.
7 Bd ssa.
8 Cks attano nagare.
9 Bd tasmiṃ vāsāpesi.
10 Ck he-, Bd ahetukavādi.
11 Cks -ṇamittavādi.
12 Bd khetta-.
13 Bd -nānaṃ.
14 Cs -kaṃgatā, Bd -kaṃgato.
15 Bd kātabbo.

[page 229]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 229
lañcakhādakā hutvā assāmikaṃ sāmikaṃ¹ karonti. Ath'; eka-
divasaṃ eko puriso kūṭaṭṭaparājito M-aṃ bhikkhāya rājagehaṃ
pavisantaṃ disvā vanditvā "bhante, tumhe rājagehe bhuñja-
mānā vinicchayāmacce lañcaṃ gahetvā lokaṃ vināsente kasmā
ajjhūpekkhatha, idāni 'mhi pañcahi amaccehi kūṭaṭṭakārassa
hatthato lañcaṃ gahetvā sāmiko va samāno assāmiko kato"
ti paridevi. So tasmiṃ kāruññavasena vinicchayaṃ gantvā
dhammena vinicchinitvā sāmikaṃ ñeva sāmikaṃ akāsi, mahā-
jano ekappahāren'; eva mahāsaddena sādhukāraṃ adāsi. Rājā
taṃ saddaṃ sutvā "kiṃsaddo nāmāyan" ti pucchitvā tam
atthaṃ sutvā katabhattakiccaṃ M-aṃ upanisīditvā pucchi:
"bhante ajja kira vo² aṭṭo vinicchito" ti. "Āma mahārājā"
'ti. "Bhante tumhesu vinicchinantesu mahājanassa vaḍḍhi³
bhavissatīti⁴ ito paṭṭhāya tumhe va vinicchinathā" 'ti. "Mahā-
rāja, mayaṃ pabbajitā nāma, n'; etaṃ amhākaṃ kamman" ti.
"Bhante mahājane kāruññena kātum vaṭṭati, tumhe sakala-
divasaṃ mā vinicchinatha, uyyānato pana idhāgacchantā⁵
vinicchayaṭṭhānaṃ gantvā pāto va cattāro aṭṭe vinicchinatha,
bhutvā uyyānaṃ gacchantā cattāro, evaṃ mahājanassa vaḍḍhi³
bhavissatīti". So tena punappuna yāciyamāno "sādhū" 'ti
sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya tathā akāsi. Kūṭaṭṭakārakā
okāsaṃ⁶ na⁷ labhiṃsu, te pi amaccā lañcaṃ alabhantā dug-
gatā hutvā cintayiṃsu: "Bodhiparibbājakassa vinicchinana-
kālato⁸ paṭṭhāya mayaṃ kiñci na labhāma, handa naṃ rāja-
veriko ti vatvā rañño antare paribhinditvā mārāpemā⁹" 'ti te
rājānaṃ upasaṃkamitvā "mahārāja Bodhiparibbājako tumhākaṃ
anatthakāmo" ti asaddhahantena raññā¹⁰ "sīlavā esa ñāṇa-
sampanno, na evaṃ karissatīti" vutte "mahārāja, tena¹¹ sa-
kalanagaravāsino attano hatthe katā¹², kevalaṃ amhe yeva

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds sāmikaṃ assāmikaṃ.
2 Bds te.
3 Bd vuḍhi.
4 Bd -ssati.
5 Bd -o.
6 Cks lañcaṃ.
7 Cks alabh- in the place of na labh-.
8 Ck -cchinakā-, Bd -cchanakā-.
9 Bds -pessāmā.
10 Cks -tenaṃ rañño.
11 Bd adds hi.
12 Cs kathā, Bd katvā.

[page 230]
230 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
pañca jane kātuṃ na sakkoti¹, sace amhākaṃ na saddahatha
tassa idhāgatakāle parisaṃ olokethā" 'ti āhaṃsu. Rājā
"sādhū" 'ti sīhapañjare ṭhito taṃ āgacchantaṃ olokento
parivāraṃ disvā attano aññāṇena aṭṭakārakamanusse tassa
parivāro ti maññamāno bhijjitvā te amacce pakkosāpetvā
"kin ti karomā" 'ti pucchi. "Gaṇhāpetha naṃ devā" 'ti.
"Oḷārikaṃ aparādhaṃ apassantā naṃ² kathaṃ gaṇhāpessāmā³"
'ti. "Tena hi mahārāja pakatiparihāram assa hāpetha, taṃ
parihāyantaṃ disvā paṇḍito paribbājako kassaci anārocetvā
sayam eva palāyissatīti". Rājā "sādhū" 'ti vatvā anupubbena
tassa parihāraṃ hāpesi. Paṭhamadivasaṃ tāva taṃ tuccha-
pallaṃke yeva nisīdāpesuṃ, so pallaṃkaṃ disvā va rañño pari-
bhinnabhāvaṃ ñatvā uyyānaṃ gantvā taṃ divasam eva
pakkamitukāmo hutvā "ekantena⁴ ñatvā pakkamissāmīti⁵" na
pakkāmi, ath'; assa punadivase tucchapallaṃke nisinnassa
rañño pakkabhattañ ca aññañ ca gahetvā missakabhattaṃ
adaṃsu, tatiyadivase mahātalaṃ pavisituṃ adatvā sopānasīse
yeva ṭhapetvā missakabhattaṃ adaṃsu, so taṃ ādāya uyyā-
naṃ gantvā bhattakiccaṃ akāsi, catutthadivase heṭṭhāpāsāde
ṭhapetvā kaṇājakabhattaṃ adaṃsu⁶, tam pi gahetvā uyyānaṃ
gantvā bhattakiccaṃ akāsi. Rājā amacce pucchi: "mahā-
Bodhiparibbājako sakkāre parihāpite⁷ pi na pakkamati, kin
ti⁸ karomā" 'ti. "Deva, na so bhattatthāya carati chattatthāya
pana carati, sace bhattatthāya careyya paṭhamadivase⁹ yeva
palāyeyyā" 'ti "Idāni kiṃ karomā" 'ti. "Sve ghātāpetha
naṃ mahārājā" 'ti. So "sādhū" 'ti tesaṃ yeva hatthe khagge
ṭhapetvā "sve antaradvāre {ṭhatvā} pavisantass'; eva sīsaṃ
chinditvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā kañci¹⁰ ajānāpetvā vacca-
kuṭiyaṃ pakkhipitvā nahātvā āgaccheyyāthā" 'ti āha. Te
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā "sve āgantvā evaṃ karissāmā" ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakkā.
2 Bd omits naṃ.
3 Bd -hāmā.
4 so Cks for ekaṃsena? Bd pikantena.
5 Cks -missatīti.
6 Bd adds so.
7 Cks -to.
8 Bds add naṃ.
9 Bd -saṃ.
10 Bd ki-.

[page 231]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 231
aññamaññaṃ vicāretvā attano attano nivesanāni āgamiṃsu¹.
Rājāpi sāyaṃ bhuttabhojano sirisayane nipajjitvā M-assa guṇe
anussari, ath'; assa tāvad eva soko uppajji, sarīrato sedā
mucciṃsu², sayane assādam alabhanto aparāparaṃ parivatti.
Atha naṃ aggamahesī upanipajji, so tāya saddhiṃ sallā-
pamattam pi na kari, atha naṃ sā "mahārāja, kin nu
kho sallāpamattam pi na karotha, api nu³ me koci aparādho
atthīti" pucchi. "N'; atthi devīti, api ca kho Bodhiparibbā-
jako kira amhākaṃ paccatthiko jāto ti, tassa sve ghāta-
natthāya pañca amacce āṇāpesiṃ, te taṃ hanitvā⁴ khaṇḍā-
khaṇḍikaṃ katvā vaccakūpe khipissanti, so pana amhākaṃ
dvādasa saṃvaccharāni bahuṃ dh. d., ekāparādho pi 'ssa mayā
paccakkhato na diṭṭhapubbo, parapattiyena pana hutvā tassa
mayā vadho āṇatto, tena kāraṇena socāmīti". Atha naṃ sā⁵ "sace
te deva so paccatthiko jāto taṃ ghātento kiṃ socasi, paccat-
thikaṃ nāma puttam pi ghātetvā attano va sotthibhāvo
kātabbo, mā cintayitthā⁶" 'ti assāsesi. So tassā vacanena
paṭiladdhassāso niddaṃ okkami. Tasmiṃ khaṇe koleyyako
piṅgalasunakho⁷ taṃ kathaṃ sutvā "sve mayā attano balena
tassa jīvitadānaṃ dātuṃ vaṭṭatīti" cintetvā punadivase pāto
va pāsādā oruyha mahādvāraṃ āgantvā ummāre sīsaṃ katvā
M-assa āgamanamaggaṃ⁸ olokento nipajji. Te khaggahatthāpi
amaccā pāto va āgantvā anantaradvāre⁹ aṭṭhaṃsu. Bo. pi
velaṃ sallakkhetvā uyyānā nikkhamma rājadvāraṃ āgacchi¹⁰,
atha naṃ sunakho disvā mukhaṃ vivaritvā catasso dāṭhā
dassetvā "kiṃ bhante Jambudīpatale aññattha bhikkhaṃ na
labhasi, amhākaṃ rājā tava māraṇatthāya pañcāmacce khagga-
hatthe antaradvāre¹¹ ṭhapesi, mā tvaṃ nalāṭena maccuṃ
gahetvā āgami¹², sīghaṃ¹³ pakkamā" 'ti mahāsaddena viravi.
So sabbarudaññutāya tam atthaṃ ñatvā tato nivattitvā uyyānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -aṃsu.
2 Bd muñc-.
3 Bds add kho.
4 Bds te pana naṃ māritvā.
5 Bd adds āha.
6 Bd socittā.
7 Bd siṅgāla-.
8 Ck -mattaṃ.
9 so Cks for antaradvāre? Bds ānantare.
10 Cs āgañchi, Bds agamāsi.
11 Bd dvārantare.
12 Bds āgamāsi.
13 Bd siṅgaṃ.

[page 232]
232 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
gantvā pakkamanatthāya parikkhāre ādiyi. Rājāpi sīhapañjare
ṭhito taṃ āgacchantañ c'; adisvā "sace ayaṃ mama paccat-
thiko¹ uyyānaṃ gantvā balaṃ sannipātetvā kammasajjo bha-
vissati no ce attano parikkhāre gahetvā gamanasajjo bhavissati,
jānissāmi tāv'; assa kiriyan" ti uyyānaṃ gantvā M-aṃ attano
parikkhāre ādāya "gamissāmīti" paṇṇasālato nikkhamantaṃ
caṃkamanakoṭiyaṃ disvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito paṭha-
maṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).1: Kin nu daṇḍaṃ kim ajinaṃ kiṃ chattaṃ kiṃ upāhanaṃ
                    kiṃ aṃkusañ ca pattañ ca saṃghāṭiñ cāpi brāhmaṇa
                    taramānarūpo gaṇhāsi kin nu patthayase disan ti. || Ja_XVIII:124 ||

     Tass'; attho: bhante, pubbe tvaṃ amhākaṃ gharaṃ āgacchanto daṇḍādīni
gaṇhāsi, ajja pana kena kāraṇena daṇḍañ ca ajinañ ca chattupāhanañ ca
mattikapasibbakolambanaṃ² aṃkusañ ca mattikapattañ ca saṃghāṭiñ cā 'ti sabbe
p'; ime parikkhāre taramāno gaṇhāsi, kataran nu disaṃ patthesi, kattha gantu-
kāmo sīti pucchi.
     Taṃ sutvā M. "ayaṃ attanā katakammaṃ na jānātīti
maññe ti, jānāpessāmi nan" ti dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.3(=528).2: Dvādas'; etāni vassāni vusitāni tav'; antike,
                    nābhijānāmi sonena piṅgalena³ abhinikūjitaṃ⁴. || Ja_XVIII:125 ||

  Ja_XVIII.3(=528).3: Sv-āyaṃ ditto⁵ va nadati sukkadāṭhaṃ vidaṃsayaṃ⁶
                    tava sutvā sabhariyassa vītasaddhassa⁷ mam patīti. || Ja_XVIII:126 ||

     Tattha abhinikūjitan⁸ ti etena⁹ tava sunakhena evaṃ mahāviravena
viravitaṃ na jānāmi, ditto⁵ vā 'ti dappito¹⁰ viya, sabhāriyassā 'ti tava
sabhariyassa mama māraṇatthāya pañcannaṃ¹¹ amaccānaṃ āṇattabhāvaṃ kathen-
tassa sutvā tvaṃ kiṃ¹² aññattha bhikkhaṃ na labhasi rañño¹³ te vadho āṇatto
idha māgacchīti¹⁴ ditto⁵ va nadatīti, vītasaddhassa¹⁵ mampatīti mam'
antare vigatasaddhassa¹⁶ tava vacanaṃ sutvā evam nadatīti ā.
     Tato rājā attano dosaṃ sampaṭicchitvā¹⁷ khamāpento
catutthaṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add bhaveyya.
2 Bd -na, Bs -ka.
3 Bd siṅgā-.
4 Cks abhinikujjitaṃ for nikūjitam? Bd -nābhinikujitaṃ.
5 Bd diṭho.
6 Bd vidh-.
7 Ck -sabbassa, Cs bhītasaṇḍassa? Bd vigatisaddassa.
8 Cks -kujji-.
9 Bs evaṃ.
10 Bd dippa-, Bs dammi-.
11 Cks -ānam.
12 Bds kiṃ tvaṃ.
13 Bds -ā.
14 Cs -gañchīti.
15 Ck viyasaddhasaddhassa, Cs vīnasaddhassa, Bd vigatasaddassa.
16 Bd -saddassa.
17 Bds add taṃ.

[page 233]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 233

  Ja_XVIII.3(=528).4: Ahu esa kato doso yathā bhāsasi brāhmaṇa,
                    esa bhiyyo pasīdāmi, vasa brāhmaṇa mā gamā 'ti. || Ja_XVIII:127 ||

     Tattha bhiyyo ti sabbaṃ etaṃ mayā¹ āṇattaṃ ayaṃ me doso esa panā-
haṃ idāni adhikataraṃ tava² pasīdāmi idh'; eva vasa mā aññattha gamā³ ti.
     Taṃ sutvā M. "mahārāja paṇḍitā nāma tādisena para-
pattiyena apaccakkhakārinā saddhiṃ na vasantīti" vatvā tassa
anācāraṃ pakāsento ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).5: Sabbaseto pure āsi, tato pi⁴ sabalo ahu,
                    sabbalohitako dāni, kālo pakkamituṃ mama. || Ja_XVIII:128 ||

  Ja_XVIII.3(=528).6: Abbhantaraṃ pure āsi tato majjhe tato bahi,
                    purā niddhamanā hoti sayam eva cajām'; ahaṃ. || Ja_XVIII:129 ||

  Ja_XVIII.3(=528).7: Vītasaddhaṃ na seveyya udapānaṃ v'; anodakaṃ,
                    sace pi naṃ anukhaṇe vāri kaddamagandhikaṃ. || Ja_XVIII:130 ||

  Ja_XVIII.3(=528).8: Pasannam eva seveyya appasannaṃ vivajjaye,
                    pasannaṃ payirupāseyya rahadaṃ⁵ va udakatthiko. || Ja_XVIII:131 ||

  Ja_XVIII.3(=528).9: Bhaje bhajantaṃ purisaṃ abhajantaṃ na bhājaye,
                    asappurisadhammo so yo bhajantaṃ na bhājati. || Ja_XVIII:132 ||

  Ja_XVIII.3(=528).10: Yo bhajantaṃ na bhajati sevamānaṃ na sevati
                    sa ve manussapāpiṭṭho⁶ migo sākhassito yathā. || Ja_XVIII:133 ||

  Ja_XVIII.3(=528).11: Accābhikkhaṇasaṃsaggā asamosaraṇena ca
                    etena mittā jīranti akāle yācanāya ca. || Ja_XVIII:134 ||

  Ja_XVIII.3(=528).12: Tasmā nābhikkhaṇaṃ gacche na ca gacche cirāciraṃ
                    kālena yācaṃ yāceyya evaṃ mittā na jīrare⁷. || Ja_XVIII:135 ||

  Ja_XVIII.3(=528).13: Aticiraṃnivāsena piyo bhavati appiyo, (IV 217|18)
                    āmanta kho taṃ gacchāma purā te homa appiyā ti. || Ja_XVIII:136 ||

     Tattha sabbaseto ti mahārāja paṭhamaṃ eva tava nivesane mama
odano⁸ sabbaseto ahosi, yaṃ tvaṃ bhuñjasi tam eva maṃ dāpesīti attho, tato
ti tato pacchā paribhedakānaṃ vacanaṃ gahetvā tava mayi virattakāle⁹ missako-
dano jāto, idānīti idāni sabbalohitako jāto, kālo ti aññāṇassa kho¹⁰ tava
santikā idāni mama pakkamituṃ kālo, abbhantaran ti paṭhamaṃ mama.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saccaṃ mayā evaṃ.
2 Cks va.
3 Bd -ī.
4 Cks vi.
5 Bd dahadaṃ.
6 Cks -ssā-.
7 Bds jiyyare.
8 Cks -ne.
9 Bd adds pi sabalo.
10 Bds aguṇaññussa for aññ-.

[page 234]
234 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
abbhantaraṃ āsi¹ alaṃkatamahātalaṃ² ussitasetacchatte rājapallaṃke yeva
maṃ nisīdāpesuṃ, majjhe ti sopānamatthake, purā niddhamanā hotīti
yāva gīvāya gahetvā nikkaḍḍhanā³ na hoti, anukhaṇe ti sace pi anūdakaṃ
udapānaṃ patto puriso udakaṃ apassanto kalalaṃ viyūhitvā anukhaṇeyya tathāpi
taṃ vāri kaddamagandhiyaṃ bhaveyya amanuññatāya na piveyya, tath'; eva
vītasaddhaṃ payirupāsantena⁴ laddhapaccayāpi⁵ parittā c'; eva lūkhā ca ama-
nuññā aparibhogārahā ti attho, pasannan ti patiṭṭhitasaddhaṃ, rahadan⁶
ti gambhīraṃ mahārahadaṃ, bhajantan ti attānaṃ bhajantam eva bhajeyya⁷,
abhajantan 'ti paccatthikaṃ, na bhājaye ti na bhajeyya, na bhājatīti
yo puriso attānaṃ bhajantaṃ hitacittaṃ puggalaṃ na bhajati so asappurisa-
dhammo nāmā 'ti, manussapāpiṭṭho ti manussalāmako patikiṭṭho⁸ sabba-
pacchimako, sākhassito ti makkaṭo, accābikkhaṇasaṃsaggā ti ativiya
abhiṇhasaṃsaggena, akāle ti ayuttāppattakāle parassa piyabhaṇḍaṃ yācanāya
mittā jīranti nāma, tvam pi aticiranivāsena mayi mettiṃ bhindi, tasmā ti
yasmā accābhikkhaṇasaṃsaggena asamosaraṇena ca mittā jīranti tasmā, cirā-
ciran ti cirakālaṃ vītināmetvā ciraṃ⁹ na gaccheyya na upasaṃkameyya¹⁰,
yācan ti yācitabbabhaṇḍakaṃ yuttakālena yāceyya, na jīrare¹¹ ti evaṃ mittā
na jīranti, purā te homā ti yāva tava appiyā na homa tāva¹² āmantetvā
evaṃ gacchāmā 'ti.
     Rājā āha:

  Ja_XVIII.3(=528).14: Evañ ce¹³ yācamānānaṃ añjaliṃ nāvabujjhasi
                    parivārakānaṃ sattānaṃ vacanaṃ na karosi no
                    evan taṃ abhiyācāma puna kayirāsi pariyāyan ti. || Ja_XVIII:137 ||

     Tattha nāvabujjhasīti sace bhante imaṃ¹⁴ yācantena mayā kata-
añjaliṃ na jānāsi, na patigaṇhāsīti attho, pariyāyan ti puna idhāgamanāya
ekaṃ vāraṃ kāreyyāsīti yācati.
     Bodhisatto āha:

  Ja_XVIII.3(=528).15: Evañ ce no viharataṃ antarāyo na hessati
                    tuyhaṃ cāpi¹⁵ mahārāja mayhañ ca¹⁶ raṭṭhavaddhana¹⁷
                    app-eva nāma passema¹⁸ ahorattānam accaye ti. || Ja_XVIII:138 ||

     Tattha evañce no ti sace mahārāja evaṃ nānā hutvā viharantānaṃ am-
hākaṃ antarāyo¹⁹ na hessati, tuyhañcā²⁰ 'ti sace tuyhaṃ vā mayhaṃ vā²¹
jīvitaṃ pavattissatīti dīpeti, passemā 'ti api nāma passeyyāma.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck asi, Bd āsanaṃ.
2 Ck -thalaṃ, Bds -talamhi.
3 Bd nikaḍhamāno.
4 Ck -pāsa, Cs -pāsanto.
5 Ck laddhāyapipaccayā.
6 Bd dahadan.
7 Cks add na.
8 Bd -kuṭho.
9 Cks cirā.
10 Cks -me.
11 Bds jiyyare.
12 Cks tava.
13 Bds evaṃ te.
14 Bds evaṃ.
15 Bds vāpi.
16 Bds mayhaṃ vā.
17 Bd -ḍhana.
18 Cks -āma.
19 Cks -yaṃ.
20 Bds -ṃvā.
21 Cks omit vā, Bd omits mayhaṃ vā

[page 235]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 235
     Evaṃ vatvā M. rañño dh. desetvā "appamatto hohi ma-
hārājā" 'ti vatvā uyyānā nikkhamitvā ekasmiṃ sabhāgaṭṭhāne
bhikkhāya caritvā Bārāṇasito nikkhamma anupubbena Hima-
vantokāsam eva gantvā kiñci kālaṃ vasitvā puna otaritvā
ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññe vihāsi¹. Tassa pana
{gatakālato} paṭṭhāya te amaccā puna vinicchaye nisīditvā vilo-
paṃ karontā cintayiṃsu: "sace Mahābodhiparibbājako punā-
gamissati jīvitaṃ no n'; atthi, kin nu khv-assa² anāgamana-
kāraṇaṃ kareyyāmā" 'ti. Atha nesaṃ etad ahosi: "ime sattā
paṭibaddhaṭṭhānaṃ nāma jahituṃ na sakkonti, kin nu khv-
assa² idha paṭibaddhaṭṭhānan" ti, tato "rañño aggamahesīti"
ñatvā "ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ vijjati yaṃ so imaṃ nissāya
āgaccheyya, paṭigacc'; eva³ naṃ mārāpessāmā" 'ti te rājānaṃ
etad avocuṃ: "deva ime divase nagare ekā⁴ kathā suyyatīti".
"Kiṃkathā nāmā" 'ti. "Mahābodhiparibbājako ca⁵ devī ca
aññamaññaṃ sāsanapaṭisāsanaṃ pesessantīti⁶". "Kin ti
katvā" 'ti. "Tena kira deviyā pesitaṃ: ‘sakkhasi⁹ nu kho
attano balena rājānaṃ mārāpetvā mama setacchattaṃ dātun'
ti, tāya pi 'ssa pesitaṃ: ‘rañño māraṇan nāma mama bhāro,
khippaṃ āgacchatū'; 'ti". Rājā tesaṃ punappuna kathentānaṃ
saddahitvā "idāni kiṃ kātabban" ti pucchitvā "deviṃ māre-
tuṃ vaṭṭatīti" vutte anupaparikkhitvā⁸ va "tena hi taṃ tumhe
māretvā khaṇḍākhaṇḍiyaṃ⁹ chinditvā vaccakūpe khipathā"
'ti ā. Te tathā kariṃsu, tassā māritabhāvo sakalanagare pā-
kaṭo ahosi. Ath'; assā cattāro puttā "iminā no niraparādhā
mātā māritā" ti rañño paccatthikā ahesuṃ. Rājā mahā-
bhayappatto ahosi. M. Paramparāya taṃ pavattiṃ sutvā
cintesi: "ṭhāpetvā maṃ añño kumāre saññāpetvā pitaraṃ
khamāpetuṃ samattho nāma n'; atthi, rañño ca jīvitaṃ das-
sāmi kumāre ca pāpato mocessamīti" so punadivase paccanta-
gāmaṃ pavisitvā manussehi dinnaṃ makkaṭamaṃsaṃ khāditvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasi.
2 Bd khassa.
3 Bds -kacceva.
4 Cks -aṃ.
5 Bd adds kira.
6 Bds pesentīti.
7 Bd sakkā.
8 Cks -ttā.
9 Bd -kaṃ.

[page 236]
236 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
tassa cammaṃ yācitvā¹ assamapāde sukkhāpetvā niggandhaṃ
katvā nivāsesi pi pārupīti² pi aṃse ṭhapesi, kiṃkāraṇā³: "ba-
hūpakāro⁴ me" ti vacanatthāya. So taṃ cammaṃ ādāya anu-
pubbena Bārāṇasiṃ gantvā kumāre upasaṃkamitvā "pitu
ghātakammam nāma dāruṇaṃ, taṃ vo na kātabban ti,
ajarāmaro satto nāma n'; atthi, ahaṃ tumhe aññamaññaṃ
samagge karissāmīti c'; eva āgato, tumhe mayā⁵ pahita-
sāsanena āgaccheyyāthā" 'ti kumāre ovaditvā antonagare
uyyānaṃ pavisitvā makkaṭacammaṃ attharitvā silāpaṭṭe nisīdi.
Atha naṃ uyyānapālo disvā vegena gantvā rañño ārocesi.
Rājā sutvā va sañjātasomanasso⁶ te amacce ādāya tattha
gantvā M-aṃ vanditvā nisīditvā paṭisanthāraṃ kātuṃ ārabhi.
M. tena saddhiṃ asammoditvā makkaṭacammam eva parimajji.
Atha naṃ evam āha: "bhante, tumhe maṃ apaṭṭhapetvā⁷
makkaṭacammam eva parimajjatha, kiṃ vo idaṃ mayā⁸ bahū-
pakārataran" ti. "Āma mahārāja, bahūpakāro me esa vānaro,
ahaṃ imassa piṭṭhe nisīditvā vicariṃ, ayaṃ me pānīyaghaṭaṃ
āhari vasanaṭṭhānam sammajji abhisamācārikavattapaṭivattaṃ
me akāsi, ahaṃ pana attano dubbalacittatāya assa maṃsaṃ
khāditvā cammaṃ sukkhāpetvā attharitvā nisīdāmi c'; eva
nipajjāmi ca, evaṃ bahūpakāro esa mayhan" ti. Iti so tesaṃ
vādabhindanatthāya vānaracamme vānaravohāraṃ āropetvā
taṃ pariyāyaṃ sandhāya imaṃ kathaṃ kathesi. So hi tattha⁹
nivatthapubbattā¹⁰ "piṭṭhe nisīditvā vicarin¹¹" ti ā., taṃ aṃse
katvā pānīyaghaṭaṃ¹² āhaṭapubbattā "pānīyaghaṭaṃ āharatīti" ā.,
tena cammena bhūmiyā sammaṭṭhapubbattā¹³ "vasanaṭṭhānaṃ
sammajjatīti" ā., nipannakāle tena cammena piṭṭhiyā akkanta-
kāle pādānaṃ puṭṭhapubbattā "vattapaṭivattakkam¹⁴ me akāsīti"
ā., chātakāle pana tassa maṃsaṃ labhitvā khāditattā "ahaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds gahetvā.
2 Bd -pesiti.
3 Bds add cammaṃ.
4 Bd -raṃ.
5 Cks mayaṃ.
6 Bd adds hutvā.
7 Bds akathetvā.
8 Cks mahā.
9 Cs Bd tasca.
10 Ck nivatta-, Bd nivuṭha-.
11 Bd -ran.
12 Bd -ṭassa.
13 Bd sampajja-.
14 Ck vattāvattapaṭi-.

[page 237]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 237
pana attano dubbalacittatāy'; assa maṃsaṃ khādin¹" ti ā.
Taṃ sutvā te amaccā "pāṇātipāto tena kato" ti saññāya
"passatha bho pabbajitassa kammaṃ: makkaṭaṃ kira māretvā
maṃsaṃ khāditvā cammaṃ gahetvā vicaratīti" pāṇiṃ paharitvā
parihāsam² akaṃsu. M. te tathā karonte disvā "ime attano
vādabhedanatthāya mama cammaṃ gahetvā³ āgatabhāvaṃ na
jānanti, na jānāpessāmi te" ti ahetukavādiṃ tāva āman-
tetvā pucchi: "āvuso tvaṃ kasmā paribhāsasīti⁴". "Mitta-
dūbhikammassa c'; eva pāṇātipātassa ca katattā" ti. Tato
M. "yo pana tava c'; eva diṭṭhiyā ca te saddahitvā evaṃ
kareyya tena⁵ kiṃ dukkatan" ti tassa vādaṃ bhindanto ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).16: Udīraṇā ce⁶ saṃgatyā⁷ bhāvāya-m-anuvattati
                    akāmā akaraṇīyaṃ vā karaṇīyaṃ vāpi kubbati
                    akāmakaraṇīyasmiṃ kuv-idha⁸ pāpena lippati. || Ja_XVIII:139 ||

  Ja_XVIII.3(=528).17: So ce attho ca dhammo ca kalyāṇo⁹ na pāpako
                    bhoto ce¹⁰ vacanaṃ saccaṃ suhato vānaro mayā. || Ja_XVIII:140 ||

  Ja_XVIII.3(=528).18: Attano ce hi vādassa aparādhaṃ vijāniya
                    na maṃ tvaṃ garakeyyāsi, bhoto vādo hi tādiso ti. || Ja_XVIII:141 ||

     Tattha udīraṇā ti kathā, saṃgatyā 'ti saṃgatiyā, channaṃ abhijā-
tīnaṃ taṃ taṃ abhijātiṃ upagamanena, bhāvāyamanuvattatīti bhāvena anu-
vattatīti karaṇatthe sampadānaṃ, akāmā ti akāmena anicchāya, akaraṇīyaṃ
vā karaṇīyaṃ vā ti akattabbaṃ pāpaṃ vā kattabbaṃ kusalaṃ vā, kubbatīti
karoti, kuvidhā⁸ 'ti ko idha, i. v. h.: tvaṃ ahetukavādi n'; atthi hetu n'; atthi
paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā 'ti ādi diṭṭhiko: ayaṃ loko saṃgatiyā c'; eva
sabhāvena ca anuvattati pariṇamati tattha sukhaṃ dukkhaṃ paṭisaṃvedeti
akāmako pāpakaṃ vā puññaṃ vā karotīti vadasi, ayaṃ tava udīraṇā sace¹¹
tathā evaṃ sante akāmakaraṇīyasmiṃ attano va dhammatāya pavattamāne¹²
pāpe ko¹³ idha satto pāpena lippati, sace hi attanā¹⁴ akatena pi lippati¹⁵ na
koci na lippeyyā 'ti, so ce ti so ahetukavādasaṃkhāto tava bhāsitattho¹⁶ ca
atthajotako dhammo ca kalyāṇo ce¹⁷ na pāpako ahetuappaccayā¹⁸ sattā saṃ-
kilissantīti¹⁹ vodayantīti²⁰ sukhadukkhaṃ paṭisaṃvediyantīti idaṃ bhoto vaca-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dan.
2 so all three MSS. for paribhā-?
3 Bd ādāya.
4 Ck parihā-, Bd -hāsatīti.
5 Bd adds saddhiṃ.
6 Bd te.
7 Cks -gacca.
8 Bd kvacidha?
9 Cks -e for -eva?
10 Cks ve.
11 Ck sāṭe, Cs sāce.
12 Bd -no.
13 Cks papako.
14 Bd -no.
15 Bds akate pāpe na limpati.
16 Ck hā-.
17 Bds ca.
18 Bd ahetuka-.
19 Bd -ti.
20 so Bs; Cks codayantīti, Bd omits vo-.

[page 238]
238 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
naṃ saccaṃ ce suhato vānaro mayā, ko ettha mama doso ti attho, vijāniyā
'ti sace hi tvaṃ attano vādassa aparādhaṃ jāneyyāsi na maṃ garaheyyāsi, kiṃ-
kāraṇā: bhoto vādo hi tādiso, tasmā¹ ayaṃ mama vādaṃ karotīti maṃ pa-
saṃseyyāsi, attano pana vādaṃ ajānanto maṃ garahatīti².
     Evaṃ M. taṃ niggaṇhitvā appaṭibhānaṃ³ akāsi. So pi
rājā parisati⁴ maṃkubhūto pattakkhandho nisīdi. M. pi tassa
vādaṃ bhinditvā issarakāraṇavādiṃ āmantetvā⁵ "tvaṃ
āvuso maṃ kasmā paribhāsasi yadi issaranimmānavādaṃ⁶
sārato paccesīti" vatvā ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).19: Issaro sabbalokassa sace kappeti jīvitaṃ
                    iddhivyasanabhāvañ ca kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ
                    niddesakārī puriso issaro tena lippati. || Ja_XVIII:142 ||

  Ja_XVIII.3(=528).20: So ce attho ca dhammo ca kalyāṇo⁷ na ca pāpako
                    bhoto ce vacanaṃ saccaṃ suhato vānaro mayā. || Ja_XVIII:143 ||

  Ja_XVIII.3(=528).21: Attano ce hi vādassa aparādhaṃ vijāniya
                    na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso ti. || Ja_XVIII:144 ||

     Tattha kappeti jīvitan ti sace Brahmā vā añño vā koci issaro tvaṃ ka-
siyā jīva tvaṃ gorakkhenā 'ti evaṃ sabbalokassa jīvitaṃ⁸ saṃvidahati⁹ vicāreti¹⁰
iddhivyasanabhāyañcā 'ti issariyādibhedā iddhiyo ca ñātivināsādikaṃ
vyasanabhāvañ ca sesañ ca kalyāṇapāpaṃ¹¹ kammaṃ yadi¹² issaro va¹³
kappeti¹⁴ karoti, niddesakārīti yadi tassa niddesaṃ āṇattim eva¹⁵ yo koci
puriso karoti evaṃ sante yo koci pāpakaṃ karoti tassa issarena katattā issaro
va tena pāpena lippati, sesaṃ purimanayen'; eva veditabbaṃ, yathā ca idha
evaṃ sabbattha.
     Iti so ambato va¹⁶ muggaraṃ gahetvā ambaṃ pātento
viya issarakāraṇen'; eva issarakāraṇavādaṃ¹⁷ bhinditvā pubbe-
katavādiṃ āmantetvā "tvaṃ āvuso maṃ kiṃ {paribhāsasi}
yadi pubbekatavādaṃ saccaṃ maññasīti" vatvā ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).22: Sace pubbekatahetu¹⁸ sukhadukkhaṃ nigacchati
                    porāṇakaṃ kataṃ pāpaṃ tam eso muccate iṇaṃ,
                    porāṇakam iṇamokkho, kuvidha¹⁹ pāpena lippati. || Ja_XVIII:145 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kasmā.
2 Ck -sīti.
3 Bd -ṇaṃ.
4 Bd paribhāsati.
5 Cks omit āmantetvā.
6 Cks -nimmitavādaṃ.
7 Cks -e.
8 Cks omit jīvitaṃ.
9 Cks -hāti.
10 Bd vitar-.
11 Cks -ṇaṃ.
12 Bds add sabbaṃ.
13 Cks ca.
14 Cks -ati.
15 Bd adds seso.
16 Bd ca.
17 Cks -ṇaṃ-.
18 Cks -taṃhetu.
19 Bd kvaṃciva, Bs kocidha.

[page 239]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 239

  Ja_XVIII.3(=528).23: So ce attho ca dhammo ca kalyāṇo¹ na ca pāpako
                    bhoto ce vacanaṃ saccaṃ suhato vānaro mayā. || Ja_XVIII:146 ||

  Ja_XVIII.3(=528).24: Attano ce hi vādassa aparādhaṃ vijāniya
                    na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso ti. || Ja_XVIII:147 ||

     Tattha pubbekatahetū 'ti pubbakatahetu purimabhave katakammaṃ²
kāraṇen'; eva, tameso muccate iṇan ti yo vadhabandhanādīhi dukkhaṃ pā-
puṇāti yadi so yaṃ tena porāṇakaṃ kataṃ pāpaṃ taṃ idāni iṇaṃ muccati
evaṃ sante mamāpi esa porāṇakaiṇamokkho³, anena hi makkaṭena pubbe paribbā-
jakena hutvā ahaṃ makkaṭo samāno hutvā⁴ khādito bhavissāmi, sv-āyaṃ idha
makkaṭattaṃ patto mayā⁵ paribbājakattaṃ pattena māretvā khādito bhavissati,
ko idha pāpena lippatīti.
     Iti so tassāpi vādaṃ bhinditvā ucchedavādiṃ abhi-
mukhaṃ katvā⁶ "tvaṃ āvuso n'; atthi dinnan ti ādīni vatvā
idh'; eva sattā ucchijjanti paralokaṃ gacchantā⁷ nāma n'; atthīti
maññamāno kasmā maṃ paribhāsasīti⁸" santajjetvā ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).25: Catunnaṃ yev'; upādāya⁹ rūpaṃ sambhoti pāṇinam
                    yato ca rūpaṃ sambhoti tatth'; eva anupagacchati. || Ja_XVIII:148 ||

  Ja_XVIII.3(=528).26: Idh'; eva jīvati jīvo pecca pecca¹⁰ vinassati,
                    ucchijjati ayaṃ¹¹ loko ye bālā ye ca paṇḍitā,
                    ucchijjamāne lokasmiṃ kuvidha¹² pāpena lippati. || Ja_XVIII:149 ||

  Ja_XVIII.3(=528).27: So ce attho ca dhammo ca kalyāṇo¹³ na ca pāpako
                    bhoto ce¹⁴ vacanaṃ saccam suhato vānaro mayā. || Ja_XVIII:150 ||

  Ja_XVIII.3(=528).28: Attano ce hi vādassa aparādhaṃ vijāniya
                    na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso ti. || Ja_XVIII:151 ||

     Tattha catunnan ti paṭhaviādīnaṃ bhūtānaṃ, rūpan ti rūpakkhandho,
tatthevā 'ti yato taṃ rūpaṃ sambhoti nirujjhanakāle tatth'; eva gacchati¹⁵,
imināssa¹⁶ catumahābhūtiko hi ayaṃ puriso yadā kālaṃ karoti¹⁷ paṭhavi¹⁸
paṭhavikāyaṃ anupeti¹⁹ anupagacchati āpo tejo vāyo²⁰ vāyokāyaṃ anupeti
anupagacchati ākāsaṃ indriyāni saṃkamanti āsandipañcamā purisā mataṃ
ādāya gacchanti yāva āḷāhanā pādāni paññāyanti kāpotakāni aṭṭhīni bhavanti

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -e.
2 Bd -e.
3 Bd esa porāṇakaṃ evaṃ sabbattha iṇato mokkho.
4 Bds add māretvā.
5 Cks mayaṃ.
6 Bd ṭhatvā.
7 Bd katā for gatā?
8 Bd -hāsiti.
9 Ck ye up-.
10 Cks -aṃ.
11 Cks -tāyaṃ.
12 Bd kvacidha, Bs kocidha.
13 Ck -ṇe.
14 Ck te.
15 Bd anupag-.
16 Bds -nātassa.
17 Bd adds tadā.
18 Bd omits pa-.
19 Cks -ehi.
20 Bd omits vā.

[page 240]
240 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
bhasmantāhūtiyo¹ dattupaññattaṃ² yadidaṃ dānaṃ tesaṃ tucchā musāvilāpo³
ye keci atthikavādaṃ vadanti bālā⁴ ca paṇḍitā⁴ ca kāyassa bhedā ucchijjanti
vinassanti na honti⁵ param maraṇā ti imaṃ diṭṭhiṃ patiṭṭhapeti, idhevā 'ti
imasmiṃ yeva loke jīvo jīvati, pecca pecca⁶ vinassatīti paraloke nibbatta-
satto gativasena idha anāgantvā tatth'; eva paraloke vinassati ucchijjati, evaṃ
ucchijjamāne lokasmiṃ ko idha pāpena lippati.
     Iti so tassa pi vādaṃ bhinditvā khattavijjavādiṃ
āmantetvā "tvaṃ āvuso ‘mātāpitaro māretvā attano attho kā-
tabbo'; ti imaṃ laddhiṃ ukkhipitvā caranto⁷ kasmā maṃ pari-
bhāsasīti" vatvā ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).29: Āhu khattavidhā loke bālā paṇḍitamānino:
                    mātaraṃ pitaraṃ haññe atho⁸ jeṭṭham pi bhātaraṃ
                    haneyya putte ca dāre ca attho ce⁹ tādiso siyā ti. || Ja_XVIII:152 ||

     Tattha khattavidhā ti khattavijjā¹⁰, ayam eva vā pāṭho, khattavijjā-
cariyānaṃ¹¹ etaṃ nāmaṃ¹², bālā paṇḍitamānino ti bālā samānāpi paṇḍitā
mayaṃ attano paṇḍitabhāvaṃ pakāsemā 'ti maññamānā paṇḍitamānino hutvā
evam āhu, attho ce ti sace attano tathārūpo¹³ koci attho siyā na kiñci pari-
vajjeyya sabbaṃ haneyya vā¹⁴ 'ti vadanti, tvam pi tesaṃ aññataro ti.
     Evam tassa pi laddhiṃ patiṭṭhāpetvā attano laddhiṃ
pakāsento ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).30: Yassa rukkhassa chāyāya nisīdeyya sayeyya vā
                    na tassa sākhaṃ bhañjeyya¹⁵, mittadūbhī hi pāpako. || Ja_XVIII:153 ||

  Ja_XVIII.3(=528).31: Atha atthe samuppanne samūlam api abbahe,
                    attho me sambalenā 'ti¹⁶ suhato vānaro mayā. || Ja_XVIII:154 ||

  Ja_XVIII.3(=528).32: So ce attho ca dhammo ca kalyāṇo¹⁷ na ca pāpako
                    bhoto ce¹⁸ vacanaṃ saccaṃ suhato vānaro mayā. || Ja_XVIII:155 ||

  Ja_XVIII.3(=528).33: Attano ce hi vādassa aparādhaṃ vijāniya
                    na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso ti. || Ja_XVIII:156 ||

     Tattha, ambho khattavidha¹⁹, amhākaṃ pana ācariyā evaṃ vaṇṇayanti:
attanā paribhuttachāyassa rukkhassa pi sākhaṃ vā paṇṇaṃ vā na bhañjeyya²⁰,

--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd assantābhū-.
2 Bd rattu-.
3 Ck tuccha-, Bd bhilāpā, Cks vilāpo.
4 Cks -e.
5 Bd adds ucchajjati.
6 Cks -aṃ.
7 Bd vic-.
8 Cks attho.
9 Cks me.
10 Bd -vijā, Cks -vidhā.
11 Cks khatti-.
12 Ck Bd -a.
13 Cks -e.
14 Cks haneyyathā.
15 Bd bhindeyya.
16 Bd -si, Bd -pi.
17 Ck -e.
18 Ck me, Cs ve.
19 Bs -pidha? Cks -vādi.
20 Bd bhijjeyya.

[page 241]
3. Mahābodhijātako. (528.) 241
kiṃkāraṇā: mittadūbho hi pāpako, tvaṃ pana evaṃ vadesi: atha atthe sam-
uppanne samūlam api abbahe ti, mama ca¹ pātheyyena attho ahosi, tasmā sace
p'; esa mayā hato tathāpi attho me sambalenā 'ti 'ti suhato vānaro mayā ti.
     Evaṃ so tassāpi vādaṃ bhinditvā pañcasu pi tesu nippa-
bhesu² nippaṭibhānesu³ rājānaṃ āmantetvā "mahārāja, tvaṃ
ime pañca raṭṭhavilopake mahācore gahetvā vicarasi, aho si⁴
bālo⁵, evarūpānaṃ pi⁶ saṃsaggena puriso diṭṭhadhammikam pi
samparāyikam pi mahādukkhaṃ pāpuṇeyya" 'ti vatvā rañño
dh. desento ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).34: Ahetuvādo puriso yo ca issarakuttiko
                    pubbekatī⁷ ca ucchedī yo ca khattavidho naro. || Ja_XVIII:157 ||

  Ja_XVIII.3(=528).35: Ete asappurisā loke bālā paṇḍitamānino,
                    kareyya tādiso pāpaṃ atho aññam pi kāraye,
                    asappurisasaṃsaggo dukkhanto⁸ kaṭukudrayo ti. || Ja_XVIII:158 ||

     Tattha tādiso ti mahārāja yādisā ete pañca diṭṭhigatikā tādiso puriso
sayam pi pāpaṃ kareyya yo c'; assa⁹ vacanaṃ suṇāti taṃ aññaṃ pi kāraye,
dukkhanto⁸ ti evarūpehi asappurisehi saddhiṃ saṃsaggo idhaloke pi¹⁰ para-
loke pi dukkhanto⁸ kaṭukudrayo va hoti, imassa pan'; atthassa pakāsanatthaṃ
‘yāni kānici bhikkhave bhayāni uppajjanti sabbāni tāni bālato'; ti suttaṃ āhari-
tabbaṃ, Godhajātaka-Sañjīvajātaka-Akittijātakādīhi¹¹ pi cāyam attho dīpetabbo.
     Idāni opammadassanavasena dhammadesanaṃ vaḍḍhento ā.:

  Ja_XVIII.3(=528).36: Urabbharūpena vak'; āsu pubbe
                    asaṃkito ajayūthaṃ upeti,
                    hantvā urāṇiṃ¹² ajiyaṃ ajañ ca
                    citrāsayitvā¹³ yenakāmaṃ paleti. || Ja_XVIII:159 ||

  Ja_XVIII.3(=528).37: Tathāvidh'; eke samaṇabrāhmaṇāse¹⁴
                    chadanaṃ katvā¹³ vañcayantī¹⁵ manusse
                    anāsakā thaṇḍilaseyyakā ca,
                    rajojallaṃ ukkuṭikappadhānam

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck cā.
2 Bd omits ca.
3 Bd omits ni-.
4 Bds nisinnesu.
5 Bd omits si.
5 Cks -ā.
6 Cks hi.
7 Ck -i, Bd katavi, Bs katti.
8 Bds dukkhandho.
9 Bd yvāyaṃ, omitting cassa.
10 Cks -loka, omitting pi.
11 Cks -kaṃ-kaṃ-, Bd -ākatti-.
12 Bd urani, Bs uraṇī.
13 so all three MSS.
14 Cks -ye.
15 all three MSS. -i.

[page 242]
242 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    pariyāyabhattañ ca apānakattaṃ
                    pāpācarā¹ arahanto vadānā. || Ja_XVIII:160 ||

  Ja_XVIII.3(=528).38: Ete asappurisā loke bālā paṇḍitamānino,
                    kareyya tādiso pāpaṃ atho aññam² pi kāraye,
                    asappurisasaṃsaggo dukkhanto³ kaṭukudrayo. || Ja_XVIII:161 ||

  Ja_XVIII.3(=528).39: Y'; āhu⁴ n'; atthi viriyan ti hetuñ ca apavadanti⁵
                    [ye] parakāraṃ⁶ attakārañ [ca]
                    ye tucchaṃ samavaṇṇayuṃ, || Ja_XVIII:162 ||

  Ja_XVIII.3(=528).40: Ete asappurisā loke bālā paṇḍitamānino,
                    {kareyya} tādiso pāpaṃ atho aññam² pi kāraye,
                    asappurisasaṃsaggo dukkhanto³ kaṭukudrayo. || Ja_XVIII:163 ||

  Ja_XVIII.3(=528).41: Sace hi viriyaṃ nāssa⁷ kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ
                    na bhare vaḍḍhakiṃ rājā na pi yantāni kāraye. || Ja_XVIII:164 ||

  Ja_XVIII.3(=528).42: Yasmā ca viriyaṃ atthi kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ
                    tasmā yantāni kārenti rājā bharati⁸ vaḍḍhakiṃ. || Ja_XVIII:165 ||

  Ja_XVIII.3(=528).43: Yadi vassasataṃ devo na vasse na himaṃ pate
                    ucchijjeyya ayaṃ loko vinasseyya ayaṃ pajā. || Ja_XVIII:166 ||

  Ja_XVIII.3(=528).44: Yasmā ca vassatī devo himaṃ cānuphusīyati⁹
                    tasmā sassāni paccanti raṭṭhañ ca pallate ciraṃ¹⁰. || Ja_XVIII:167 ||

  Ja_XVIII.3(=528).45: Gavañ ce taramānānaṃ jimhaṃ gacchati puṅgavo (supra 222|21)
                    sabbā tā jimhaṃ gacchanti nette jimhagate sati. || Ja_XVIII:168 ||

  Ja_XVIII.3(=528).46: Evam evaṃ manussesu yo hoti seṭṭhasammato
                    so ce adhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
                    sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti rājā ce hoti adhammako. || Ja_XVIII:169 ||

  Ja_XVIII.3(=528).47: Gavañ ce taramānānaṃ ujuṃ gacchati puṅgavo
                    sabbā tā ujuṃ gacchanti nette ujugate sati. || Ja_XVIII:170 ||

  Ja_XVIII.3(=528).48: Evam evaṃ manussesu yo hoti seṭṭhasammato
                    so ce pi¹¹ dhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
                    sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti rājā ce hoti dhammiko. || Ja_XVIII:171 ||

  Ja_XVIII.3(=528).49: Mahārukkhassa phalino āmaṃ chindati yo phalaṃ
                    rasaṃ c'; assa na jānāti bījaṃ c'; assa vinassati. || Ja_XVIII:172 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -cārā.
2 Cks -e
3 Bd dukkhandho.
4 Bds yamāhu.
5 so Cks; Bd ahetuñca avindiye.
6 Cks pakā-.
7 Bds nassa.
8 Bd labhati.
9 Ck -seyyasi, Cs -siyyasi, Bd cānuphusiyati.
10 Bd pāleti cīraṃ.
11 Cks omit pi.

[page 243]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 243

  Ja_XVIII.3(=528).50: Mahārukkhūpamaṃ raṭṭhaṃ adhammena yo pasāsati
                    rasañ c'; assa na jānāti raṭṭhañ c'; assa vinassati. || Ja_XVIII:173 ||

  Ja_XVIII.3(=528).51: Mahārukkhassa phalino pakkaṃ chindati yo phalaṃ
                    rasañ c'; assa vijānāti bījaṃ c'; assa na nassati. || Ja_XVIII:174 ||

  Ja_XVIII.3(=528).52: Mahārukkhūpamaṃ raṭṭhaṃ dhammena yo pasāsati
                    rasañ c'; assa vijānāti raṭṭhañ c'; assa na nassati. || Ja_XVIII:175 ||

  Ja_XVIII.3(=528).53: Yo ca rājā janapadaṃ adhammena pasāsati
                    sabbosadhīhi so rājā viruddho hoti khattiyo. || Ja_XVIII:176 ||

  Ja_XVIII.3(=528).54: Tath'; eva negame hiṃsaṃ¹ ye yuttā kayavikkaye
                    ojadānabalīkare² sa kosena virujjhati. || Ja_XVIII:177 ||

  Ja_XVIII.3(=528).55: Pahāravarakhettaññū saṃgāme katanissame³
                    ussite hiṃsayaṃ⁴ rājā sa balena virujjhati. || Ja_XVIII:178 ||

  Ja_XVIII.3(=528).56: Tath'; eva isayo hiṃsaṃ⁵ saññate⁶ brahmacārayo⁷
                    adhammacārī khattiyo so saggena virujjhati. || Ja_XVIII:179 ||

  Ja_XVIII.3(=528).57: Yo ca rājā adhammaṭṭho bhariyaṃ hanti adūsikaṃ
                    luddaṃ pasavate⁸ ṭhānaṃ puttehi ca virujjhati. || Ja_XVIII:180 ||

  Ja_XVIII.3(=528).58: Dhammaṃ care janapade negamesu balesu ca
                    isayo ca na hiṃseyya puttadāre samañ care. || Ja_XVIII:181 ||

  Ja_XVIII.3(=528).59: Sa tādiso bhūmipati raṭṭhapālo akodhano
                    sāmante sampakampeti Indo va asurādhipo ti. || Ja_XVIII:182 ||

     Tattha vakāsu⁹ pubbe ti vako āsu¹⁰ pubbe, āsu¹⁰ 'ti nipātamattaṃ,
i. v. h.: mahārāja, pubbe eko urabbharūpo vako ahosi, tassa naṅguṭṭhamattam
eva dīghaṃ, taṃ pana so antarasatthimhi¹¹ pakkhipitvā urabbharūpena asaṃ-
kito ajayūthaṃ upeti, tattha urāṇikañ¹² ca ajikañ ca ajañ ca hantvā yena-
kāmaṃ paleti, tathāvidheke ti¹³ tathāvidhā eke samaṇabrāhmaṇā pabbajjā-
liṅgena chadanaṃ katvā attānaṃ chādetvā madhuravacanā¹⁴ hitakāmā viya
hutvā lokaṃ vañcenti¹⁵, anāsakā ti ādi tesaṃ chādanaṃ dassanatthaṃ vuttaṃ,
ekacce hi mayaṃ anāsakā na kiñci¹⁶ āharemā 'ti manusse vañcenti¹⁵, apare
mayaṃ thaṇḍilaseyyakā ti, aññesaṃ rajojallaṃ chādanaṃ, aññesaṃ ukkuṭi-
kappadhānaṃ, te gacchantāpi uppatitvā ukkuṭikā gacchanti, aññesaṃ sattāha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck bhisaṃ, Cs bhiṃsaṃ.
2 Cks -ne-.
3 Bds -niyame.
4 all three MSS. hisayaṃ.
5 Cs Bd hisaṃ.
6 Bd saṃyame.
7 Bd -riyo.
8 Ck pavane, Cs pavasate.
9 Bd -āssu.
10 Bd assu.
11 Ck -sakkhimhi.
12 Bd ura-.
13 Cks omit ta-.
14 Bd -nādīhi.
15 Bd -anti.
16 Cks kañci.

[page 244]
244 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
dasāhādivārabhojanasaṃkhātaṃ¹ pariyāyabhattaṃ chadanaṃ, apare apānakattā
honti, mayaṃ pānīyaṃ na pivāmā 'ti vadanti, arahanto vadānā ti pāpa-
carā² hutvāpi mayaṃ arahanto ti vadantā vicaranti, ete³ ti mahārāja ime vā
pañca janā hontu aññe vā yāvanto⁴ diṭṭhigatikā nāma sabbe pi ete asappurisā,
yāhū⁵ ti ye āhu ye vadanti, sace hi viriyaṃ nāssā⁶ 'ti mahārāja sace
ñāṇasampannaṃ⁷ kāyikacetasikaṃ viriyaṃ na bhaveyya, nabhare ti evaṃ
sante vaḍḍhakiṃ vā aññe vā kārake rājā na poseyya, na pi yantānīti na pi
tehi sattabhūmikapāsādādīni yantāni kareyya⁸, kiṃkāraṇā: viriyassa c'; eva
kammassa ca abhāvā, ucchijjeyyā 'ti mahārāja yadi ettakaṃ kālaṃ n'; eva⁹
devo vasseyya na himaṃ pateyya atha kappuṭṭhānakālo viya ayaṃ loko ucchij-
jeyya, ucchedavādinā kathitaniyāmena pana ucchedo nāma n'; atthi, pallate¹⁰
ti pālayati¹¹, gavañce ti catasso gāthā rañño dhammadesanatthaṃ eva vuttā,
tathā mahārukkhassā 'ti ādikā, tattha mahārukkhassā 'ti madhurāmbaruk-
khassa, adhammenā 'ti agatigamanena, rasañ ca na jānātīti adhammiko
rājā raṭṭhassa rasaṃ ojaṃ na jānāti āyasampattiṃ na labhati, vinassatīti
suññaṃ hoti, manussā gāmanigame chaḍḍetvā paccantaṃ pabbatavisamaṃ
bhajanti, sabbāni āyamukhāni pacchijjanti, sabbosadhīhīti sabbehi mūlata-
capaṇṇapupphaphalādīhi¹² c'; eva sappinavanītādīhi ca osadhehi virujjhati,
nāssa¹³ tāni sampajjanti, adhammikarañño hi paṭhavi nirojā hoti, tassā
nirojatāya osadhānaṃ viriyaṃ¹⁴ na hoti, tāni rogaṃ vūpasametuṃ na sakkonti,
iti so tehi viruddho nāma hoti, negame ti¹⁵ nigamavāsikuṭimbike, hiṃsan¹⁶
ti hiṃsanto¹⁷ pīḷanto¹⁸, ye yuttā ti ye kayavikkaye yuttā āpaṇamukhathala-
pathavāṇijā¹⁹ te hiṃsanto, ojadānabalīkare²⁰ ti tato tato²¹ bhaṇḍāharaṇa-
suṃkadānavasena ojadānaṃ c'; eva²² chabbhāgadasabhāgādibhedaṃ baliṃ ca
karonte, sa kosenā 'ti so ete hiṃsanto adhammikarājā dhanadhaññā parihā-
yanto kosena virujjhati nāma, pahāravarakhettaññū ti imasmiṃ imasmiṃ²³
ṭhāne vijjhituṃ vaṭṭatīti evaṃ pahāravarānaṃ khettaṃ jānante²⁴ dhanuggahe,
saṃgāme katanissame²⁵ ti yuddhesu katakamme mahāyodhe, ussite ti
uggate paññāte²⁶ mahāmatte, hiṃsan²⁷ ti evarūpe sayaṃ vā hiṃsanto parehi
vā hiṃsāpento²⁸, balenā 'ti balakāyena²⁹, tathāvidhaṃ hi rājānaṃ ayaṃ
bahūpakāre attano rajjadāyake pi hiṃsati kimaṅga pana amhe ti avasesāpi
yodhā jahanti yeva, iti so balena viruddho nāma hoti, tatheva isayo hiṃ-
san ti yathā ca negamādayo tath'; eva esitaguṇe³⁰ pabbajite akkosanapaharaṇā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck sattāhaṃ- -tā, Bd sattāhadayāhaphāṇitabho-.
2 Bds pāpācārā.
3 Cks yepine.
4 Cks yāc-.
5 Bds yamāhu.
6 Bd nassā.
7 Bd sampayuttaṃ
8 Bds kā-.
9 Cks na.
10 Cks pallato, Bd pālite, Bs pālayate.
11 Cks palāyati.
12 Cks mūlenaca-, Bd mūlakacapatta-.
13 Bds nassa.
14 Bds ojā.
15 Cks omit ti, Bd reads negamehīti
16 Ck Bd hisan.
17 Cs Bd his-.
18 Bds piḷento.
19 Bds ayānaṃ mukhānaṃthalajala-.
20 Bds -kāre.
21 Cks only one tato.
22 Bds ojānameva.
23 Bd omits one im-.
24 Cks -to.
25 Bds -niyame.
26 Ck omits te.
27 Ck hisan, Bd hisayan.
28 Ck hiṃsapanto, Cs hiṃsanto.
29 Bds add taṃ.
30 Ck isita-.

[page 245]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 245
dīhi hiṃsanto¹ adhammacāriko rājā kāyassa bhedā apāyam eva upeti, sagge
nibbattituṃ na sakkotīti saggena viruddho nāma hoti, bhariyaṃ hanti
adūsikan ti attano bāhuchāyāya vaḍḍhitaṃ puttadhītāhi ca² saṃvaḍḍhaṃ³
sīlavatībhariyaṃ mittapatirūpakānaṃ corānaṃ vacanaṃ gahetvā māreti, luddaṃ
pasavate ṭhānan ti so attano nirayūpapattiṃ pasavati nipphādeti, puttehi
cā 'ti imasmiṃ yeva attabhāve attano puttehi saddhiṃ virujjhatīti; evaṃ
assa so tesaṃ pañcannaṃ janānaṃ kathaṃ gahetvā deviyā māritabhāvaṃ puttā-
naṃ viruddhabhāvaṃ⁴ sandhimukhe⁵ coraṃ cūlāya gaṇhanto viya kathesi,
M-assa hi tesaṃ amaccānaṃ niggaṇhanañ ca dhammadesanañ ca deviyā tehi⁶
māritabhāvassa ca⁷ āvikaraṇatthañ ca tattha⁸ anupubbena kathaṃ āharitvā
okāsaṃ katvā etaṃ atthaṃ kathesi; rājā tassa vacanaṃ sutvā attano apa-
rādhaṃ jāni, atha naṃ M. ito paṭṭhāya mahārāja evarūpānaṃ pāpakānaṃ
kathaṃ gahetvā mā puna evarūpam akāsīti vatvā ovadanto dhammañcare ti ā.
tattha dhammañcare ti mahārāja rājā nāma janapadaṃ adhammikena balinā
apīḷento janapade dh. careyya, sāmike assāmike akaronto negamesu dh. careyya,
aṭṭhāne akilamento balesu dh. careyya, vadhabandhanākkosaparibhāse⁹ pari-
haranto¹⁰ paccaye ca tesaṃ dento¹¹ isayo na vihiṃseyya. dhītaro yuttaṭṭhāne¹²
patiṭṭhapento putte sippāni sikkhāpetvā sammā pariharanto bhariyaṃ issariya-
vossaggālaṃkāradānasammānanādīhi anuggaṇhanto¹³ puttadāre samañ¹⁴
careyyā 'ti. sa tādiso ti so tādiso rājā paveṇiṃ abhinditvā dhammena
samena r. kārento rājāṇāya rājatejena sāmante¹⁵ sampakampeti tāseti caleti¹⁶,
Indo vā 'ti idaṃ opammatthaṃ vuttaṃ, yathā asure jetvā abhigaṇhitvā¹⁷
ṭhitakālato paṭṭhāya asurādhipo ti saṃkhaṃ gato Indo te¹⁸ attano sapatta-
bhūte¹⁹ asure kampesi²⁰ tathā kampetīti.
     Evaṃ M. rañño dh. desetvā cattaro pi kumāre pakko-
sāpetvā ovaditvā raññā katakammaṃ pakāsetvā "rājānaṃ
khamāpethā" 'ti khamāpetvā "mahārāja, ito paṭṭhāya atuletvā
paribhedakānaṃ kathaṃ gahetvā mā evarūpaṃ sāhasika-
kammaṃ akāsi, tumhe pi kumārā mā rañño dubbhitthā" 'ti
sabbesaṃ ovādaṃ adāsi. Atha naṃ rājā ā.: "ahaṃ bhante
tumhesu²¹ ca deviyā ca aparajjhanto ime²² nissāya etesaṃ²³
kathaṃ gahetvā etaṃ pāpakammaṃ kariṃ²⁴, ime pañcāpi

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Bd hisanto
2 Cks va, Bd omits ca.
3 Bd saṃvaḍhaṃ, Cks savaddhaṃ.
4 Cks virujjha-.
5 Ck -o.
6 Ck teme, Cs te.
7 Bd omits ca.
8 Cs tasmā, C tassamā.
9 Cks -sā.
10 Bd paṭi-.
11 Bd dadanto.
12 Cks putta-.
13 Cks anuga-.
14 Bd dhammam.
15 Ck samanasamante.
16 Bds jā-.
17 Bd abhibhavi-.
18 Bd va.
19 Ck sampatibhūto, Cs sammatibhūto, Bs sampattabhūte sineruto.
20 Cks -ti.
21 Cks -he.
22 Cks -esaṃ.
23 Bd omits e-.
24 all three MSS. kari, Bd adds ito.

[page 246]
246 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
māremīti". "Na labbhā mahārāja evaṃ kātun" ti. "Tena hi
tesaṃ¹ hatthapāde chedāpemīti". "Idam pi kātuṃ na labbhā"
ti. Rājā "sādhu bhante" ti sampaticchitvā te sabbaharaṇe²
katvā pañcacūlākaraṇagaddūlabandhanagomayasiñcanehi³ ava-
mānetvā raṭṭhā pabbājesi. Bo. pi tattha katipāhaṃ vasitvā
"appamatto hohīti" rājānaṃ ovaditvā Himavantam eva gantvā
jhānābhiññaṃ⁴ nibbattetvā yāvajīvaṃ Brahmavihāre bhāvetvā
Brahmalokūpago ahosi.
     S. iḍ.ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. paññavā yeva
paravādappamaddano yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā pañca diṭṭhigatikā
Purāṇakassapa⁵-Makkhaligosāla-Pakudhakaccāna⁶-Ajitakesakambali-
Nigaṇṭhanāthaputtā ahesuṃ, piṅgalasunakho⁷ Ānando, Mahābodhi-
paribbājako aham evā" 'ti. Mahābodhijātakaṃ. Paṇṇāsani-
pātavaṇṇanā niṭṭhitā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks naṃ.
2 so Ck; Cs Bd sabbassaharaṇe.
3 so Cks; Bd -gomayāsitañcanehi.
4 Bd -ā.
5 so all three MSS. for pūraṇa-, see E. Muller, Pali Proper Names in
J.PṬṢ. 1888, cfr. Sp. Hardy, Manual p. 290.
6 Ck kakudha-, cfr. Sp. Hardy, Manual p. 291 and Alwis, Buddhism p.11.
7 Bd siṅgāla-.

[page 247]
247
XIX. CHAṬṬHINIPĀTA.

                      1. Sonakajātaka.
     Kassa¹ sutvā sataṃ dammīti. Idaṃ S.J.v. nekkhamma-
pāramiṃ² ā. k. Tadā hi Bh. dhammasabhāyaṃ nekkhammapāramiṃ²
vaṇṇetānaṃ³ bhikkhūnaṃ majjhe nisīditvā "na bhikkhave idān'; eva
pubbe pi T. mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. Rājagahe Magadharājā r. kāresi. Bo. tassa aggama-
hesiyā kucchismiṃ nibbatti, nāmagahaṇadivase c'; assa Arin-
damakumāro ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa jātadivase yeva
purohitassa pi putto jāyi⁴, Sonakumāro ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu.
Te ubho pi ekato vaḍḍhitvā vayappattā uttamarūpadharā,
rūpena nibbisesā hutvā Takkasilaṃ gantvā uggahitasippā, tato
nikkhamitvā "sabbasamayasippañ ca desacārittañ ca jānissāmā"
'ti anupubbena cārikaṃ carantā Bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne
vasitvā punadivase nagaraṃ pavisiṃsu. Taṃ divasañ ca
ekacce manussā "brāhmaṇavācanakaṃ karissāmā" 'ti pāyāsaṃ
paṭiyādetvā āsanāni paññāpetvā⁵ gacchantā⁶ te kumāre disvā
gharaṃ pavesetvā paññattāsane nisīdāpesuṃ. Tattha B-assa
paññattāsane suddhavatthaṃ atthaṭam ahosi Sonakassa ratta-
kambalaṃ. So taṃ nimittaṃ disvā "ajja⁷ piyasahāyo Arinda-

--------------------------------------------------------------------------
1. Cfr. IV p.37. III p. 238.
1 Bd ta-.
2 Bd nikkhama-.
3 Bd vaṇṇayan-.
4 Bd vij-.
5 Bd paññāpetvā.
6 Bd -e.
7 Bds add me.

[page 248]
248 XIX. Chaṭṭhinipāta.
makumāro Bārāṇasiyaṃ¹ rājā bhavissati, mayhaṃ pana senā-
patiṭṭhānaṃ dassatīti aññāsi. Te ubho pi katabhattakiccā
uyyānam eva āgamaṃsu. Tadā Bārāṇasirañño kālakatassa
sattamo divaso hoti, aputtakaṃ rājakulaṃ, amaccādayo sasī-
saṃ² nahātā sannipatitvā "rājārahassa santikam gamissasīti³"
phussarathaṃ vissajjesuṃ, so nagarā nikkhamitvā anupubbena
uyyānaṃ gantvā uyyānadvāre nivattitvā ārohanasajjo hutvā
aṭṭhāsi. Bo. maṅgalasilāpaṭṭe sasīsaṃ pārupitvā nipajji, Sona-
kakumāro tassa santike nisīdi, so turiyasaddaṃ sutvā "Arinda-
massa phussarathaṃ⁴ āgacchati, ajja ayaṃ⁵ rājā hutvā mama
senāpatiṭṭhānaṃ dassati, na kho pana mayhaṃ issariyen'; attho,
etasmiṃ gate nikkhamitvā {pabbajissāmīti}" cintetvā ekamante
paṭicchanne aṭṭhāsi. Purohito uyyānaṃ pavisitvā M-aṃ ni-
pannakaṃ disvā turiyāni paggaṇhāpesi⁶, M. pabujjhitvā pari-
vattitvā thokaṃ nipajjitvā uṭṭhāya silāpaṭṭe pallaṃkena nisīdi,
atha naṃ purohito añjalim paggaṇhitvā ā.: "rajjan te deva
pāpuṇātīti". "Kiṃ aputtakaṃ rājakulan" ti. "Evaṃ devā"
ti. "Tena hi sādhū" 'ti. Atha naṃ te⁷ tatth'; eva abhisiñ-
citvā rathaṃ āropetvā⁸ mahantena parivārena nagaraṃ pave-
sesuṃ, so nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pāsādaṃ abhiruyha⁹
yasamahantatāya pana Sonakakumāraṃ na sari. So pi tasmiṃ
nagaraṃ paviṭṭhe¹⁰ āgantvā silāpaṭṭe nisīdi, ath'; assa purato
bandhanā¹¹ pamuttasālarukkhato paṇḍupalāsaṃ pati, so taṃ
disvā va "yath'; ev'; etaṃ tathā mama pi sarīraṃ jaraṃ patvā
patissatīti" aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā pacceka-
bodhiṃ pāpuṇi, taṃ khaṇaṃ ñev'; assa gihiliṅgaṃ antaradhāyi,
pabbajitaliṅgaṃ pātur ahosi, so "n'; atthi dāni punabbhavo"
ti udānaṃ udānento Nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi. M. pi
cattālīsamattānaṃ saṃvaccharānaṃ accayena saritvā "kahan
nu kho me sahāyo Sonako" ti¹² punappuna saranto pi "mayā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sī.
2 Bd casī-.
3 Bd -tīti.
4 Bd -tho.
5 Bd ajjesa.
6 Ck turiyaṃ nigg-.
7 Bd omits te.
8 Bd abhirūhi-.
9 Bd -rūyiso.
10 Bd adds pacchā.
11 Bd vaṇḍā for vaṇṭā.
12 Bds add soṇakaṃ.

[page 249]
1. Sonakajātaka. (529.) 249
suto vā diṭṭho vā" ti vattāraṃ alabhitvā alaṃkatamahātale
rājapallaṃke nisinno gandhabbanaṭanaccakādiparivuto¹ sam-
pattiṃ anubhonto² "yo me kassaci santike sutvā ‘asukaṭṭhāne
nāma Sonako vasatīti'; ācikkhissati tassa sataṃ dammi³, yo
sāmaṃ disvā ārocessati tassa sahassan" ti ekaṃ udānaṃ
abhisaṃkharitvā gītavasena udānento paṭhamaṃ g. ā.:
Kassa⁴ sutvā sataṃ dammi sahassaṃ daṭṭhu⁵ Sonakaṃ,
ko me Sonakam akkhāti⁶ sahāyaṃ paṃsukīḷitan ti⁷.
Ath'; assa mukhato luñcantī viya gahetvā ekā nāṭakitthi taṃ
gāyi, atha aññā atha aññā ti "amhākaṃ rañño piyagītan" ti
sabbā orodhā gāyiṃsu, anukkamena nagaravāsino pi janapada-
vāsino⁸ pi tam eva gītaṃ gāyiṃsu, rājāpi punappuna tam eva
gītaṃ⁹ gāyati. Paṇṇāsamattānaṃ saṃvaccharānaṃ accayena
tassa¹⁰ bahū¹¹ puttadhītaro ahesuṃ, jeṭṭhaputto Dīghāvuku-
māro¹² nāma ahosi. Tadā¹³ Sonakapaccekabuddho "Arinda-
mārajā maṃ daṭṭhukāmo, gacchāmi 'ssa kāmesv-ādīnavaṃ¹⁴
nekkhamme cānisaṃsaṃ kathetvā pabbajjanākāraṃ karomīti"
cintetvā iddhiyāgantvā¹⁵ uyyāne nisīdi. Tadā¹⁶ eko va satta-
vassiko pañcacūḷakumāro mātarā pahito gantvā uyyānu-
pavane¹⁷ dārūni uddharanto punappuna¹⁸ gītaṃ gāyi. Atha
naṃ so pakkositvā "kumāra tvaṃ¹⁹ aññaṃ agāyitvā ekam
eva gītaṃ gāyasi, kiṃ aññaṃ jānāsīti" pucchi. "Jānāmi
bhante ti²⁰, amhākaṃ pana rañño idam eva piyaṃ, tena²¹
punappuna gāyāmīti". "Etassa pana te gītassa paṭigītaṃ gā-
yanto koci diṭṭhapubbo" ti²². "Na {diṭṭhapubbo} bhante" ti.
"Ahaṃ taṃ sikkhāpessāmi, sakkhissasi rañño santikaṃ gantvā
paṭigītaṃ gāyitun" ti. "Āma bhante" ti. Ath'; assa so paṭi-
gītaṃ ācikkhanto "mayhaṃ sutvā" ti ādim ā., uggaṇhāpetvā ca

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nāṭakanaccagītādīhi pa-.
2 Bd -bhavanto.
3 Bd dassāmi.
4 Bd ta-.
5 Bd diṭhi.
6 Bd -kkhāsi.
7 kassa sutvā -- ti wanting in Cks.
8 Bd -dā.
9 Bd omits gī-.
10 Bd panassa.
11 Ck -u.
12 Ck -yu-.
13 Bd tato.
14 Bd kāmesu ād.
15 Bds -yā ākāsenāgantvā.
16 Ck adds rājā, Cs rāja.
17 Bd -nap-.
18 Bd adds taṃ.
19 Bd adds kathaṃ.
20 Bd omits ti.
21 Bd add naṃ.
22 Cks omit ti.

[page 250]
250 XIX. Chaṭṭhinipāta.
pana taṃ uyyojesi: "gaccha kumāra, imaṃ paṭigītaṃ raññā
saddhiṃ gāhi¹, rājā te mahantaṃ issariyaṃ dassati, kin te
dārūhi, vegena yāhīti". So "sādhū" 'ti taṃ paṭigītaṃ uggaṇ-
hitvā vanditvā "bhante yāvāhaṃ rājānaṃ ānemi tāva idh'; eva
hothā" 'ti vatvā vegena mātu santikaṃ gantvā "amma khip-
paṃ maṃ nahāpetvā alaṃkarohi², ajja taṃ daḷiddabhāvato mo-
cessāmīti" vatvā nahātamaṇḍito rājadvāraṃ gantvā "ayyado-
vārika, ‘eko dārako tumhehi saddhiṃ gītaṃ³ gāyissāmīti
āgantvā rājadvāre ṭhito'; ti rañño ārocehīti" ā. So vegena
gantvā ārocesi, rājā "āgacchatū" 'ti pakkosāpetvā "tāta tvaṃ
mayā saddhiṃ gītaṃ³ gāyissasīti" ā. "Āma devā" ti. "Tena
hi gāyassū" 'ti. "Deva na imasmiṃ ṭhāne gāyāmi, nagare⁴
pana bheriñ carāpetvā mahājanaṃ sannipātāpetha, mahājana-
majjhe gāyissāmīti". Rājā tathā kāretvā alaṃkatamaṇḍape
pallaṃkamajjhe nisīditvā tassa anurūpaṃ āsanaṃ dāpetvā
"idāni tava gītaṃ gāyassū" 'ti ā. "Deva, tumhe tāva gā-
yatha, athāhaṃ paṭigītaṃ gāyissāmīti". Tato rājā paṭhamaṃ
gāyanto

  Ja_XIX.1(=529).1: Kassa⁵ sutvā sataṃ dammi sabassaṃ daṭṭhu⁶ Sonakaṃ,
                    ko me Sonakam akkhāti sahāyaṃ paṃsukīlitan ti g. ā. || Ja_XIX:1 ||

     Tattha sutvā ti asukaṭṭhāne nāma te piyasahāyo Sonako vasatīti tassa
vasanaṭṭhānaṃ sutvā ārocentassa kassa⁷ sataṃ dammi⁸, daṭṭhū 'ti⁹ asu-
kaṭṭhāne nāma mayā diṭṭho ti disvā ārocentassa kassa⁷ sahassaṃ dammīti.
     Evaṃ raññā paṭhamaṃ udānagāthāya gītāya pañcacūḷakadārakena
paṭigītabhāvaṃ pakāsento S. abhisambuddho hutvā dve pade abhāsi:

  Ja_XIX.1(=529).2: Atha bravī māṇavako daharo pañcacūḷako¹⁰:
                    mayhaṃ sutvā sataṃ dehi sahassaṃ daṭṭhu⁶ Sonakaṃ.
                    ahaṃ¹¹ Sonakam akkhissaṃ sahāyaṃ paṃsukīḷitan ti. || Ja_XIX:2 ||

     Tena vuttagāthāya pana ayam attho: mahārāja, tvaṃ¹² sutvā ārocentassa
sataṃ dammīti vadasi¹³, tam pi mayham eva dehi, yaṃ disvā ārocentassa

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gāyāhi.
2 Cks -kara, Bd -rotu.
3 Bd gītapaṭigītaṃ.
4 Bd -ramajhe.
5 Bd ta-.
6 Bds diṭṭha.
7 Bds ta-.
8 Bd -īti.
9 Bd diṭhanti.
10 Cks add ti.
11 Bd ahante.
12 Cks naṃ.
13 Bd -ti.

[page 251]
1. Sonakajātaka. (529). 251
sahassaṃ dammīti vadasi¹ tam pi mayham eva dehi, ahaṃ te taṃ piyasahāyaṃ
idān'; eva paccakkhato va ayaṃ so ti ācikkhissan ti, itoparaṃ suviññeyyaṃ,
sambandhagāthā pālinayen'; eva veditabbā.

  Ja_XIX.1(=529).3: Katarasmiṃ [so²] janapade raṭṭhesu nigamesu ca
                    kattha te³ Sonako diṭṭho tam me akkhāhi pucchito. || Ja_XIX:3 ||

  Ja_XIX.1(=529).4: Tav'⁴ eva deva vijite tav'; ev'; uyyānabhūmiyā
                    ujuvaṃsā⁵ mahāsālā nīlobhāsā manoramā || Ja_XIX:4 ||

  Ja_XIX.1(=529).5: Tiṭṭhanti meghasamonā rammā aññoññanissitā,
                    tesaṃ mūlasmiṃ Sonako jhāyati anupādāno⁶
                    upādānesu lokesu⁷ ḍayhamānesu nibbuto. || Ja_XIX:5 ||

  Ja_XIX.1(=529).6: Tato ca rājā pāyāsi senāya caturaṅgiyā,
                    kārāpetvā samaṃ maggaṃ agamā yena Sonako. || Ja_XIX:6 ||

  Ja_XIX.1(=529).7: Uyyānabhūmiṃ gantvāna vicaranto brahāvane
                    āsīnaṃ Sonakaṃ dakkhi ḍayhamānesu nibbutan ti. || Ja_XIX:7 ||

     Tattha ujuvaṃsā⁵ ti ujukhandhā, mahāsālā ti mahārukkhā, megha-
samānā ti nīlameghasadisā, rammā ti ramaṇīyā, aññoññanissitā ti
sākhāhi sākham mūlehi ca mūlaṃ saṃsibbitvā⁸ ṭhitā, tesan ti evarūpānaṃ tava
uyyānavane sālānaṃ heṭṭhā⁹, jhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānāarammaṇūpanijjhāna-
saṃkhātehi jhānehi jhāyati, anupādāno ti kāmūpādānarahito¹⁰, ḍayhamā-
nesū 'ti ekādasahi aggīhi ḍayhamānesu sattesu, nibbuto ti te aggī nibbā-
petvā sītalena hadayena jhāyamāno tava uyyāne maṅgalarukkhamūle silāpaṭṭe
nisinno esa te sahāyo kañcanapaṭimā viya sobhamāno patimānetīti, tato cā
'ti bhikkhave tato so Arindamo rājā tassa vacanaṃ sutvā Sonakapacceka-
buddhaṃ pasissāmīti caturaṅginiyā senāya pāyāsi nikkhami, vicaranto ti
ujukam eva āgantvā tasmiṃ mahante vanasaṇḍe vicaranto tassa santikaṃ
gantvā taṃ āsīnaṃ addakkhi, so taṃ avanditvā¹¹ ekamantaṃ nisīditvā attano¹²
kilesābhiratattā¹³ taṃ kapaṇo ti maññamāno imaṃ g. ā.:

  Ja_XIX.1(=529).8: Kapaṇo vatāyaṃ bhikkhu muṇḍo saṃghāṭipāruto
                    amātiko apītiko rukkhamūlasmiṃ jhāyatīti. || Ja_XIX:8 ||

     Tattha jhāyatīti nimmātāpītiko kāruññappatto jhāyatīti¹⁴.

  Ja_XIX.1(=529).9: Imaṃ vākyaṃ nisāmetvā Sonako etad abravi:
                    na rāja¹⁵ kapaṇo hoti dhammaṃ¹⁶ kāyena phassayaṃ¹⁷. || Ja_XIX:9 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ti.
2 Ck yo.
3 Cks tattha so.
4 Cks tam.
5 Cks ujuṃvasā.
6 so all three MSS.
7 upādānesu lokesu is wanting in Cks; and has been added in Bd.
8 Ck simbitvā, Cs sibbitvā, Bd saṃsibbetvā.
9 Bd adds sandhāya.
10 Bds nādivira-.
11 Bd va-.
12 Bds -nā.
13 Ck -rattā, Cs -ratta.
14 Cks -sīti.
15 Bd -je.
16 Ck -a.
17 Cks pa-, Bd pu-, Bs phu-.

[page 252]
252 XIX. Chaṭṭhinipāta.

  Ja_XIX.1(=529).10: Yo ca dhammaṃ niraṃkatvā adhammaṃ anuvattati
                    sa rājā kapaṇo hoti pāpo pāpaparāyano ti. || Ja_XIX:10 ||

     Tattha iman ti tassa kilesābhiratassa pabbajjaṃ arocentassa¹ imaṃ
pabbajjāgarahanavacanaṃ² sutvā, etadabravīti pabbajjāyā guṇaṃ pakāsento
etaṃ abravi phassayan³ ti phassayanto⁴, yena ariyamaggadhammo nāma kāyena
phassito³ so kapaṇo nāma na hotīti dassento evam ā., niraṃkatvā ti attabhāvato
nīharitvā, pāpo pāpaparāyano ti sayaṃ pāpānaṃ karaṇena pāpo⁵ aññesam
pi akarontānaṃ⁶ patiṭṭhābhāvena pāpaparāyano.
     Evaṃ so B-aṃ garahi, so attano garahitabhāvaṃ ajānanto
viya hutvā nāmagottaṃ kathetvā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ
karonto

  Ja_XIX.1(=529).11: Arindamo ti me nāmaṃ, Kāsirājā ti maṃ vidū,
                    kacci⁷ bhoto sukhā seyyā idha pattassa Sonakā 'ti g. ā. || Ja_XIX:11 ||

     Tattha kaccīti⁷ amhākaṃ tāva na kiñci aphāsukaṃ, bhoto pana kacci⁷
idha pattassa imasmiṃ uyyāne vasato sukhavihāro ti pucchi.
     Atha naṃ so paccekabuddho "mahārāja na kevalaṃ
dha aññatrāpi vasantassa mama aphāsukaṃ nāma n'; atthīti"
vatvā tassa samaṇabhadragāthā nāma ārabhi:

  Ja_XIX.1(=529).12: Sadāpi⁸ bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    na tesaṃ koṭṭhe upenti⁹ na kumbhe na kaḷopiyā¹⁰,
                    paraniṭṭhitam esānā tena yāpenti subbatā. || Ja_XIX:12 ||

  Ja_XIX.1(=529).13: Dutiyam pi bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    anavajjo¹¹ piṇḍo bhottabbo na ca koc'; ūparodhati. || Ja_XIX:13 ||

  Ja_XIX.1(=529).14: Tatiyam pi bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    nibbuto piṇḍo bhottabbo¹² na ca koc'; ūparodhati. || Ja_XIX:14 ||

  Ja_XIX.1(=529).15: Catuttham¹³ bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    muttassa raṭṭhe carato saṅgo yassa na vijjati. || Ja_XIX:15 ||

  Ja_XIX.1(=529).16: Pañcamaṃ¹⁴ bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    nagaramhi ḍayhamānamhi nāssa kiñci aḍayhatha. || Ja_XIX:16 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ār-, Bd ār- corr. to ar-.
2 Bd -jjaṃgarahava-.
3 Cks pa-, Bd phu-.
4 Bds phussayanto, Cks passanto.
5 Bds add pāpa parāyano ti.
6 Bd ka-.
7 Bds kiñci.
8 Ck bhadra pi, read bhadram api adhanassa throughout?
9 Bd Cs op-.
10 Ck natumhenekālo-, Cs natumhenakaḷo-, Bds -kumbhi-.
11 Bd -a.
12 Cks bhutt-.
13 Cs Bd -ampi.
14 Bd adds pi.

[page 253]
1. Sonakajātaka. (529). 253

  Ja_XIX.1(=529).17: Chaṭṭhaṃ¹ bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    raṭṭhe vilumpamānamhi nāssa kiñci ahīratha². || Ja_XIX:17 ||

  Ja_XIX.1(=529).18: Sattamaṃ¹ bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    corehi rakkhitaṃ maggaṃ ye c'; aññe pāripanthikā³
                    pattacīvaram ādāya sotthiṃ gacchanti subbatā. || Ja_XIX:18 ||

  Ja_XIX.1(=529).19: Aṭṭhamaṃ¹ bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno:
                    yaṃ yaṃ disaṃ pakkamati anapekho va gacchatīti. || Ja_XIX:19 ||

     Tattha anāgārassā 'ti mahārāja gharāvāsaṃ pahāya anāgāriyabhāvaṃ
pattassa adhanassa akiñcanassa bhikkhuno sabbakālaṃ bhadram eva, na tesan
ti {mahārājā} tesaṃ adhanānaṃ bhikkhūnaṃ na koṭṭhāgāre dhanadhaññāni upenti⁴
na kumbhiyaṃ na pacchiyaṃ, te pana subbatā pariniṭṭhitaṃ paresaṃ ghare
pakkaṃ āhāraṃ saṃghāṭipārutā kapālam ādāya gharapaṭipāṭiyā esantā⁵ pari-
yesantā⁶ tena tato laddhena⁷ taṃ āhāraṃ navannaṃ pāṭikulyānaṃ vasena
paccavekkhitvā paribhuñjitvā jīvitavuttiyā⁸ yāpenti, anavajjo⁹ piṇḍo¹⁰ bhot-
tabbo¹¹ ti vejjakammādikāya anesanāya vā kuhanālapanānemittikatānippesi-
katālābhena lābhaṃ nijigiṃsanatā¹² ti evarūpena micchājīvena vā¹³ uppāditā-
pi¹⁴ cattāro paccayā dhammena samena uppāditāpi apaccavekkhitvā paribhuttā¹⁵
vā¹⁶ sāvajjapiṇḍo nāma, anesanaṃ pahāya micchajīvaṃ vajjetvā dhammena
samena uppāditā paṭisaṃkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevāmīti vutte nayena pacca-
vekkhitvā¹⁷ anavajjo¹⁸ piṇḍo nāma, yena evarūpo anavajjapiṇḍo bhuttabbo
paribhuñjitabbo yañ ca evarūpaṃ anavajjaṃ¹⁸ piṇḍaṃ bhuñjamānaṃ paccaye
nissāya koci appamattako pi kileso na uparodhati na pīḷeti tassa dutiyam pi
bhadram adhanassa anāgārassa bhikkhuno, nibbuto ti puthujjanabhikkhuno
dhammena uppannapiṇḍo pi paccavekkhitvā paribhuñjamāno nibbutapiṇḍo
nāma, ekantato pana khīṇāsavassa piṇḍo nibbutapiṇḍo nāma, kiṃkāraṇā: so hi
theyyaparibhogo iṇaparibhogo dāyajjaparibhogo sāmiparibhogo ti imesu ca-
tūsu paribhogesu sāmiparibhogavasena¹⁹ bhuñjati taṇhādāsavyataṃ²⁰ atīto
sāmi hutvā paribhuñjati na taṃ tappaccayā koci appamattako pi
kileso uparodhatīti, muttassa raṭṭhe carato ti upaṭṭhākakulādisu alagga-
mānassa²¹ chinnavalāhakassa viya Rāhumukhā muttavimalacandamaṇḍalassa
viya ca yassa gāmanigamādisu carantassa rāgasaṅgādisu eko pi saṅgo n'; atthi,
ekacco hi kulehi²² saṃsaṭṭho viharati sahasokī sahanandi²³ ekacco mātāpitusu
alaggamānaso vicarati eko nagaravāsidaharo²⁴ viya. evarūpassa puthujjanassāpi

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Cks abhī-, Bd ahi-.
3 Bd parigaṇhikā.
4 Cks op-.
5 Ck etassa, Bd esanā.
6 Bd -sanā.
7 Bds add piṇḍena.
8 Cks -iṃ.
9 Bds -a.
10 Ck pa, Cs pi.
11 Bd bhettabbo, Cks bhuttabbo.
12 so Cs; Ck -nakatā, Bd jigisanatā.
13 Cks omit vā.
14 Cks -tāhi, Bd -tāya pi.
15 Bds -tto
16 Bd omits vā.
17 Bds add paribhutto va.
18 Bd -a.
19 Bd adds taṃ.
20 Bd taṇhāyadāsabyaṃ.
21 Bds -nasassa.
22 Bd -esu.
23 Ck -ki nandi, Cs -sokī saṃganandi, Bd sahasoki sahanandi,
Bs -sokiṃ honandi.
24 Bd nagaragāmavāsi.

[page 254]
254 XIX. Chaṭṭhinipāta.
bhadram eva, nāssa kiñcīti yo¹ hi bahuparikkhāro hoti so mā me² ha-
riṃsū 'ti atirekatarāni³ cīvarādīni antonagare upaṭṭhākakule nikkhipati, atha
nagaramhi ḍayhamāne asukakule nāma aggi uṭṭhito ti sutvā socati kilamati,
evarūpassa bhadraṃ nāma n'; atthi, yo pana mahārāja sakuṇavattaṃ pūreti
kāyapaṭibaddhaparikkhāro va hoti tassa mādisassa na kiñci aḍayhatha, ten'
assa pañcamaṃ hi⁴ bhadram eva, vilumpamānamhīti viluppamānamhi ayam
eva vā pāṭho, ahīrathā⁵ 'ti yathā pabbatagahanādīhi nikkhamitvā raṭṭhaṃ
vilumpamānesu⁶ coresu bahuparikkhārassa antogāme ṭhapitaṃ vilumpati⁶
hīrati⁷ tathā yassa adhanassa kāyapaṭibaddhaparikkhārassa na kiñci ahīratha
tassa⁸ chaṭṭham pi bhadram eva, ye caññe pāripanthikā⁹ ti ye pi aññe
tesu tesu ṭhānesu suṃkagahaṇaṭṭhāya ṭhapitā pāripanthikā⁹ tehi ca rakkhitaṃ
pattacīvaran ti corānaṃ anupakāraṃ suṃkikānaṃ asuṃkārahaṃ mattikapattaṃ
c'; eva katadaḷhīkammaparibhaṇḍaṃ¹⁰ paṃsukūlacīvarañ ca appagghāni kāya-
bandhanaparissāvanasūcivāsisatthakāni cā 'ti sabbe pi aṭṭha parikkhāre¹¹ kāya
paṭibaddhe katvā maggaṃ paṭipanno kenaci aviheṭhiyamāno¹² sotthiṃ gacchati,
subbato ti¹³ lobhanīyāni hi cīvarādīni disvā corāpi haranti suṃkikāpi kin
nu kho etassa hatthe ti pattatthavikādīni sodhenti, subbato pana sullahukavutti
tesaṃ passantānaṃ yeva sotthiṃ gacchati, ten'; assa sattamam pi bhadram eva,
anapekkho va gacchatīti kāyapaṭibaddhato¹⁴ atirekassa vihāre paṭisāmitassa
kassaci parikkhārassa abhāvā vasanaṭṭhānaṃ nivattitvāpi na oloketi, yaṃ disaṃ
gantukāmo hoti taṃ gacchanto anapekkho va gacchati¹⁵. Anurādhapurā nikkha-
mitvā thūpārāme pabbajitānaṃ dvinnaṃ kulaputtānaṃ vuḍḍhataro¹⁶ viya. (--? )
     Iti Sonakapaccekabuddho aṭṭha samaṇabhadrakāni¹⁷ ka-
thesi, tato uttariṃ pana satam pi sahassam pi aparimāṇāni
samaṇabhadrakāni¹⁸ esa kathetuṃ samattho yeva, rājā pana
kāmābhiratattā taṃ¹⁹ kathaṃ paṭicchinditvā²⁰ "mayhaṃ sa-
maṇabhadrakehi attho n'; atthīti" attano kāmādhivimuttitaṃ²¹
pakāsento āha:

  Ja_XIX.1(=529).20: Bahū pi bhadrakā ete yo²² tvaṃ bhikkhu pasaṃsasi,
                    ahañ ca giddho kāmesu kathaṃ kāhāmi²³ Sonaka. || Ja_XIX:20 ||

  Ja_XIX.1(=529).21: Piyā me mānusā kāmā atho divyāpi me piyā,
                    atha kena nu vaṇṇena ubho loke labhāmase ti. || Ja_XIX:21 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks so.
2 Bd adds coro.
3 Bd adhikāni.
4 Bds pi.
5 Bd ahinda-.
6 Bd viluppa-.
7 Ck virati, Bds harati.
8 Cks hīrathassa, Bds ahir-.
9 Bd parigaṅhikā.
10 Bs -daḷha-, Ck -daḷhīcevabhaṇḍaṃ, Bd -daḷhikammaparidaṇḍaṃ.
11 Cks -ra, Cs -rā.
12 Bd -hedha-.
13 Ck pubbako, Cks omit ti.
14 so Cks; Bd -bandhato.
15 Bd -tīti.
16 Cks bu-.
17 Bds -bhadragāthāyo.
18 Bd -bhadragāthani.
19 Bd tassa.
20 Cs Bd pacchi.
21 Bds -muttataṃ.
22 Bds bahūni samaṇabhadrāni yo.
23 Bd gāhā.

[page 255]
1. Sonakajātaka. (529) 255
     Tattha vaṇṇenā 'ti kāraṇena.
     Ath naṃ paccekabuddho āha:

  Ja_XIX.1(=529).22: Kāme [su] giddhā kāmaratā kāmesu adhimucchitā¹
                    narā pāpāni katvāna upapajjanti duggatiṃ. || Ja_XIX:22 ||

  Ja_XIX.1(=529).23: Ye ca kāme pahatvāna² nikkhantā akutobhayā
                    ekodibhāvādhigatā na te gacchanti duggatiṃ. || Ja_XIX:23 ||

  Ja_XIX.1(=529).24: Upaman te karissāmi, taṃ suṇohi Arindama,
                    upamāya p'; idh'; ekacce³ atthaṃ jānanti paṇḍitā: || Ja_XIX:24 ||

  Ja_XIX.1(=529).25: Gaṅgāya kuṇapaṃ disvā vuyhamānaṃ mahaṇṇave
                    vāyaso samacintesi appapañño acetaso: || Ja_XIX:25 ||

  Ja_XIX.1(=529).26: Yānañ ca vat'; idaṃ laddhaṃ bhakkho cāyaṃ anappako,
                    tattha rattiṃ tattha divā tatth'; eva nirato mano. || Ja_XIX:26 ||

  Ja_XIX.1(=529).27: Khādaṃ nāgassa maṃsāni pipaṃ Bhāgīrasodakaṃ⁴
                    sampassaṃ vanacetyāni⁵ na palittha⁶ vihaṅgamo. || Ja_XIX:27 ||

  Ja_XIX.1(=529).28: Taṃ va otaraṇī⁷ Gaṅgā pamattaṃ kuṇape rataṃ
                    samuddaṃ ajjhagāhayi⁸ agati⁹ yattha pakkhinaṃ. || Ja_XIX:28 ||

  Ja_XIX.1(=529).29: So ca bhakkhaparikkhīṇo udāpatvā¹⁰ vihaṅgamo
                    na pacchato na purato n'; uttaraṃ no¹¹ pi dakkhiṇaṃ¹² || Ja_XIX:29 ||

  Ja_XIX.1(=529).30: Dīpaṃ so na ajjhagacchi¹³ agati⁹ yattha pakkhinaṃ,
                    so ca tatth'; eva pāpattha yathā dubbalako tathā. || Ja_XIX:30 ||

  Ja_XIX.1(=529).31: Tañ ca sāmuddikā macchā kumbhīlā¹⁴ makarā susū
                    pasayhakārā khādiṃsu phandamānaṃ vipakkhinaṃ¹⁵. || Ja_XIX:31 ||

  Ja_XIX.1(=529).32: Evam eva tuvaṃ rāja¹⁶ ye c'; aññe kāmabhogino
                    giddhā¹⁷ ce¹⁸ na vamissanti¹⁹ kākapaññāya te vidū. || Ja_XIX:32 ||

  Ja_XIX.1(=529).33: Esā te upamā rāja atthasandassanī katā,
                    tvañ ca paññāyase tena yadi kāhasi vā na vā ti. || Ja_XIX:33 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ccitā.
2 Ck pahi-, Bd -hantvāna.
3 Cks pi idhe-, Bd midhe-.
4 Ck pipasāhāgirayodakaṃ, Bd pivaṅgikarasodakaṃ, Bs pivaṃ gaṅgira-,
read: -thodakaṃ?
5 Cks -vettāni.
6 Bd palettha corr. to paletvā?
7 Bds tañca-, Cks ohāriṇī.
8 Bd ajjagāhasi, Cks ajjhagāhāsi.
9 Cks -tiṃ.
10 so Ck; Cs udapatvā, Bds udaṃ patvā; read udapattha?
11 Cks -ranto.
12 Cks -ṇā.
13 Bd najjhāgāgacchi, Bs najjhagāgacchi.
14 Cks -la.
15 Cks -itaṃ, Bd -iṇaṃ, Bs -ikaṃ.
16 Ck Bd -jā.
17 Bd gicchā.
18 Cks ve.
19 Cks ga-.

[page 256]
256 XIX. Chaṭṭhinipāta
     Tattha pāpānīti mahārāja tvaṃ kāmagiddho narā ca¹ kāme nissāya
kāyaduccaritādīni pāpāni katvā yattha supinake pi dibbā ca mānusakā ca kāmā
na labhanti² taṃ duggatiṃ upapajjantīti attho, pahatvānā 'ti khelapiṇḍaṃ
viya pahāya, akutobhayā ti rāgādīsu kutoci anāgatabhayā, ekodibhāvādhi-
gatā ti ekodibhāvaṃ ekavihārikaṃ adhigatā, na te ti te evarūpā pabbajitā
duggatiṃ na gacchanti, upamante ti mahārāja dibbamānusake kāme patthen-
tassa hatthikuṇape paṭibaddhakākasadisassa tava ekaṃ upamaṃ karissāmi, taṃ
suṇohīti attho, kuṇapan ti hatthikaḷebaraṃ³, mahaṇṇave ti gambhīra-
puthule⁴ udake eko kira mahāvāraṇo Gaṅgātīre caranto Gaṅgāya patitvā utta-
rituṃ asakkonto tatth'; eva mato Gaṅgāya vuyhi. taṃ sandhāy'; etaṃ vuttaṃ,
vāyaso ti ākāsena gacchanto eko kāko, yānañca vatidan ti so evaṃ cintetvā
tattha nilīyitvā idaṃ mayā hatthiyānaṃ laddhaṃ ettha nilīno sukhaṃ carissāmi
ayam eva ca me anappako bhakkho bhavissati idāni mayā aññattha gantum na
vaṭṭatīti sanniṭṭhānam akāsi, tattha rattin ti tassa⁵ rattiñ ca divā ca tatth'
eva mano abhirato ahosi, na paḷitthā⁶ 'ti na uḍḍetva⁷ pakkāmi, otaraṇīti⁸
samuddābhimukhī otaramānā, ohāraṇīti pi pāṭho, sā samuddābhimukhī ava-
haramānā⁹ ti attho, agati yatthā 'ti samuddamajjhe sandhāyāha, bhak-
khaparikkhīṇo ti parikkhīṇabhakkho, udapatvā¹⁰ ti khīṇe camme ca maṃse
ca aṭṭhisaṃghāṭe ūmivegena bhinno udake nimujji, atha so kāko udake patiṭṭhā-
tuṃ asakkonto uppati, evaṃ uppatitvā ti attho, agati yattha pakkhinan
ti yasmiṃ samuddamajjhe pakkhinaṃ agati tattha so evaṃ uppatito, pacchimaṃ
disaṃ gantvā tattha patiṭṭhaṃ alabhitvā tato puratthimaṃ tato uttaraṃ tato
dakkhiṇan ti catasso pi disā gantvā attano patiṭṭhānaṃ na ajjhagacchīti¹¹
adhigañchīti¹², attho, atha vāyaso evaṃ uppatitvā pacchimādisu¹³ ekekaṃ
disaṃ agañchi, dīpaṃ pana na ajjhagāmā ti evaṃ p'; ettha attho daṭṭhabbo,
pāpatthā 'ti patito, yathā dubbalako ti yathā dubbalako pateyya tath'; eva
patito, susū ti susunāmakā¹⁴ caṇḍamacchā, pasayhakārā ti anicchamānakaṃ
yeva balakkārena, vipakkhinan¹⁵ ti viddhaṃsitapakkhakaṃ¹⁶, giddhā ce
vamissantīti¹⁷ yadi gijjhā hutvā kāme na vamissanti¹⁷ na chaḍḍessanti
kākapaññāya te samānapaññā¹⁸ ti⁹, iti te Buddhādayo paṇḍitā vidū vadanti
jānantīti attho²⁰, atthasandassanīti atthapakāsikā²¹, tvañca paññāyase 'ti
paññāyissasi, i. v. h.: mahārāja mayā hitakāmena tava ovādo dinno, taṃ pana
tvaṃ yadi kāhasi devaloke nibbattissasi, yadi na kāhasi kāmapaṃke nimuggo
jīvitapariyosāne niraye nibbattissasīti, evaṃ tvam eva tena kāraṇena vā akāra-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add me.
2 so all three MSS. for labbhanti?
3 Bd -varaṃ.
4 Ck reputhulodake.
5 Cks tassā.
6 Ck palittā, Cs paḷitvā, Bd paḷetvā, Bs phaletthā.
7 Bd uppatetvā, Bs uppadhotvā.
8 Ck ohārāni, Cs ohāraṇīti.
9 Bd avaharaṇī.
10 so Cks; Bd udakaṃ patvā corr. to udaṃ-?
11 Ck ajjhabhāgacchatīti, Cs ajjhabhāgañchīti, Bd ajjhagāgacchiti
altered to -gānāgacchiti.
12 Bd nādhigacchati.
13 Bd mādisāsu.
14 Ck susukānāmeka, Cs -kā.
15 Cks pakkhan, Bd vipakkhakan.
16 Bd viddhaṃsatapakkhataṃ.
17 Cks ga-.
18 Bds -te ti kākassamāna-.
19 Bd omits ti.
20 Cks omit a-.
21 Cks -itā.

[page 257]
1. Sonakajātaka. (529.) 257
ṇena vā sagge¹ vā niraye¹ vā paññāyissasi, ahaṃ pana bhavehi² mutto appaṭi-
sandhiko ti; imaṃ³ pana ovādaṃ dentena paccekabuddhena nadī dassitā, tāya
vuyhamānaṃ hatthikuṇapaṃ dassitaṃ, kuṇapakhādako kāko dassito, tassa⁴ kuṇa-
paṃ khāditvā pānīyam pivanakālo⁵ dassito, ramaṇīyavanasaṇḍadassanakālo das-
sito, kuṇapassa nadiyā vuyhamānassa samuddappaveso dassito, samuddamajjhe
kākassa hatthikuṇape patiṭṭhaṃ alabhitvā vināsaṃ pattakālo dassito, tattha nadī
viya anamataggo saṃsāro daṭṭhabbo, nadiyā vuyhamānaṃ hatthikuṇapaṃ viya
saṃsāre pañcakāmaguṇaṃ, kāko viya bālaputhujjano, kākassa kuṇapaṃ khāditvā
pānīyaṃ pivanakālo viya puthujjanassa kāmaguṇaṃ⁶ paribhuñjitvā somanassika-
kālo⁷, kākassa kuṇape laggass'; eva ramaṇīyavanasaṇḍadassanaṃ⁸ viya puthuj-
janassa kāmaguṇe laggass'; eva savanavasena aṭṭhatiṃsāarammaṇadassanaṃ, ku-
ṇape samuddaṃ paviṭṭhe⁹ kākassa patiṭṭhaṃ¹⁰ labhituṃ asakkontassa vināsaṃ
pattakālo viya bālaputhujjanassa kāmaguṇagiddhassa pāpaparāyanassa kusala-
dhamme patiṭṭhaṃ alabhitvā mahāniraye mahāvināsaṃ pattan ti¹¹.
     Evam assa so imāya upamāya ovādaṃ datvā idāni tam
eva ovādaṃ thiraṃ katvā patiṭṭhapetuṃ g. ā.:

  Ja_XIX.1(=529).34: Ekavācam pi dvevācaṃ bhaṇeyya anukampako
                    taduttariṃ¹² na bhāseyya dāso ayirassa¹³ santike ti. || Ja_XIX:34 ||

     Tattha na bhāseyyā 'ti vacanaṃ agaṇhantassa hi tato¹⁴ uttariṃ bhā-
samāno hi sāmikassa santike dāso viya hoti, dāso hi sāmike kathaṃ gaṇhante
pi agaṇhante pi katheti yeva, tena vuttaṃ taduttariṃ¹² na bhāseyyā 'ti.

  Ja_XIX.1(=529).35: Idaṃ vatvāna pakkāmi Sonako amitabuddhimā
                    vehāse antalikkhasmiṃ anusāsitvāna khattiyan ti || Ja_XIX:35 ||

abhisambuddhagāthāyaṃ.
     Tattha idaṃ {vatvānā} 'ti bhikkhave so paccekabuddho amitāya lokuttara-
buddhiyā amitabuddhimā idaṃ vatvā iddhiyā uppatitvā sace pabbajissasi tav'
eva noce pabbajissasi tav'; eva dino te mayā ovādo appamatto hohīti evaṃ
anusāsitvāna khattiyaṃ pakkāmi.
     Bo. pi taṃ ākāsena gacchantaṃ yāva dassanapathā¹⁵
olokento ṭhatvā tasmiṃ cakkhupathe atīte¹⁶ saṃvegaṃ paṭi-
labhitvā cintesi: "ayaṃ brāhmaṇo hīnajacco¹⁷ samāno asam-
bhinnakhattiyavaṃse¹⁸ jātassa mama matthake attano pāda-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ena.
2 Bds sabbabh-.
3 Cks idaṃ.
4 Ck tathassa.
5 Ck picana-, Cs pi pana-.
6 Bd -ṇe.
7 Cks -itakālo.
8 Ck -i, Cs -nī.
9 Cks -o.
10 Cks patiṭṭhita.
11 so Cks for pattakālo? Bds pattitidaṭṭhabba.
12 Bd tat-.
13 Bd ayyassa.
14 Bd adds ce.
15 Bd dissana-.
16 Bds atikkamante.
17 Cks brāhmaṇajacco.
18 Ck -nno -so, Cs -nne--se.

[page 258]
258 XIX. Saṭṭhinipāta.
rajaṃ okiranto ākāsaṃ uppatitvā gato, mayāpi ajj'; eva nik-
khamitvā pabbajituṃ vaṭṭatīti" so r. niyyādetvā pabbajitukāmo
gāthadvayam ā.:

  Ja_XIX.1(=529).36: Ko nu 'me rājakattāro sūtā veyyattim āgatā¹,
                    rajjaṃ niyyādayissāmi, nāhaṃ rajjena-m-atthiko. || Ja_XIX:36 ||

  Ja_XIX.1(=529).37: Ajj'; eva pabbajissāmi, ko jaññā maraṇaṃ suve,
                    māhaṃ² kāko va dummedho kāmānaṃ vasam annagā³ ti. || Ja_XIX:37 ||

     Tattha ko nu me ti kuhin nu ime, rājakattāro ti ye rajjārahaṃ⁴ abhi-
siñcitvā rājānaṃ karonti, sūtā veyyattimāgatā⁵ ti sūtā ca ye ca aññe⁶
veyyattabhāvaṃ⁷ āgatā mukhamaṅgalikā, rajjenamatthiko ti rajjena atthiko,
ko jaññā maraṇaṃ suve ti maranaṃ ajja⁸ suve vā ti idaṃ ko⁹ jānituṃ
samattho.
     Evaṃ r. niyyādentassa sutvā amaccā āhaṃsu:

  Ja_XIX.1(=529).38: Atthi te daharo putto Dīghāvu raṭṭhavaddhano¹⁰,
                    Taṃ rajje abhisiñcassu, so no rājā bhavissatīti. || Ja_XIX:38 ||

     Tatoparaṃ raññā vuttagātham ādiṃ katvā uttānasam-
bandhagāthā¹¹ pāḷinayen'; eva veditabbā.

  Ja_XIX.1(=529).39: Khippaṃ kumāraṃ ānetha Dīghāvuṃ raṭṭhavaddhanaṃ,
                    taṃ rajje abhisiñcassu, so vo¹² rājā bhavissati. || Ja_XIX:39 ||

  Ja_XIX.1(=529).40: Tato kumāraṃ ānesuṃ Dīghāvuṃ raṭṭhavaddhanaṃ,
                    taṃ disvā ālapi rājā ekaputtaṃ manoramaṃ: || Ja_XIX:40 ||

  Ja_XIX.1(=529).41: Saṭṭhi¹³ gāmasahassāni paripuññāni sabbaso --
                    te putta paṭipajjassu, rajjaṃ niyyādayāmi¹⁴ te. || Ja_XIX:41 ||

  Ja_XIX.1(=529).42: Ajj'; eva pabbajissāmi, ko jaññā maraṇaṃ suve,
                    māhaṃ kāko va dummedho kāmānaṃ vasam annagā. || Ja_XIX:42 ||

  Ja_XIX.1(=529).43: Saṭṭhi nāgasahassāni sabbālaṃkārabhūsitā
                    suvaṇṇakacchā mātaṅgā hemakappanavāsasā || Ja_XIX:43 ||

  Ja_XIX.1(=529).44: Ārūḷhā gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi --
                    te putta paṭipajjassu, rajjaṃ niyyādayāmi te. || Ja_XIX:44 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sudā-, Bd sutāveyatta-.
2 Ck mahaṃ, Bds nāhaṃ.
3 Bd anvagā.
4 Bd rājā-.
5 Cks sudā-, Bd sutāveyatta- corr. to suddhāve-.
6 Bds sudā-, Cks sutā va aññe ca.
7 Bds byatta-.
8 Bds add vā.
9 Bd adds na.
10 Bd -vaḍhano.
11 Bd uttānatthasam-.
12 Ck ce.
13 Cks saṭṭhiṃ throughout.
14 Cks -tayāmi.

[page 259]
1. Sonakajātaka. ( 529.) 259

  Ja_XIX.1(=529).45: Ajj'; eva etc. || Ja_XIX:45 ||

  Ja_XIX.1(=529).46: Saṭṭhi assasahassāni sabbālaṃkārabhūsitā
                    ajānīyā va jātiyā sindhavā sīghavāhino¹ || Ja_XIX:46 ||

  Ja_XIX.1(=529).47: Ārūḷhā gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi² --
                    te putta {paṭipajjassu}, rajjaṃ niyyādayāmi te. || Ja_XIX:47 ||

  Ja_XIX.1(=529).48: Ajj'; eva etc. || Ja_XIX:48 ||

  Ja_XIX.1(=529).49: Saṭṭhi rathasahassāni sannaddhā ussitaddhajā
                    dīpā³ atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XIX:49 ||

  Ja_XIX.1(=529).50: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi --
                    te putta paṭipajjassu, rajjaṃ niyyādayāmi te. || Ja_XIX:50 ||

  Ja_XIX.1(=529).51: Ajj'; eva etc. || Ja_XIX:51 ||

  Ja_XIX.1(=529).52: Saṭṭhi dhenusahassāni rohaññā⁴ puṅgavūsabhā --
                    tā putta paṭipajjassu, rajjaṃ niyyādayāmi te. || Ja_XIX:52 ||

  Ja_XIX.1(=529).53: Ajj'; eva etc. || Ja_XIX:53 ||

  Ja_XIX.1(=529).54: Soḷasitthisahassāni sabbālaṃkārabhūsitā
                    vicitrahatthābharaṇā⁵ āmuttamaṇikuṇḍalā --
                    tā putta paṭipajjassu, rajjaṃ niyyādayāmi te. || Ja_XIX:54 ||

  Ja_XIX.1(=529).55: Ajj'; eva etc. || Ja_XIX:55 ||

  Ja_XIX.1(=529).56: Daharass'; eva me tāta mātā matā⁶ ti me sutaṃ,
                    tayā vinā ahaṃ tāta jīvitum hi na ussahe. || Ja_XIX:56 ||

  Ja_XIX.1(=529).57: Yathā āraññakaṃ nāgaṃ poto anveti pacchato
                    jessantaṃ giriduggesu samesu visamesu ca || Ja_XIX:57 ||

  Ja_XIX.1(=529).58: Evaṃ taṃ anugacchāmi pattam⁷ ādāya pacchato,
                    subharo te bhavissāmi, na te hessāmi dubbharo. || Ja_XIX:58 ||

  Ja_XIX.1(=529).59: Yathā sāmuddikaṃ nāvaṃ vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
                    vohāro tattha gaṇheyya vāṇijā vyasanī⁸ siyā⁹ || Ja_XIX:59 ||

  Ja_XIX.1(=529).60: Evam evāyaṃ puttakali¹⁰ antarāyakaro mamaṃ¹¹,
                    imaṃ kumāraṃ pāpetha pāsādaṃ rativaddhanaṃ. || Ja_XIX:60 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck dīghavāyano, Cs sīghavāhito, Bd siṅgavāhaṇā, Bs sīghavāhaṇā.
2 Bds indriyācāpa-, Cks illiyocāpa-.
3 Bd -e.
4 Cks -hañña.
5 Bd vicittavatthā-.
6 Ck Bd mātā.
7 Bds pu-.
8 Bd byasanam.
9 so all three MSS. for siyuṃ.
10 Cks -liṃ.
11 Bd mama.

[page 260]
260 XIX. Saṭṭhinipāta

  Ja_XIX.1(=529).61: Tattha kambussahatthāyo¹ yathā Sakkaṃ va accharā
                    tā naṃ tattha ramessanti², tāhi-m-eso³ ramissati. || Ja_XIX:61 ||

  Ja_XIX.1(=529).62: Tato kumāraṃ pāpesuṃ pāsādaṃ rativaddhanaṃ,
                    taṃ disvā avacuṃ⁴ kaññā Dīghāvuṃ raṭṭhaddhanaṃ: || Ja_XIX:62 ||

  Ja_XIX.1(=529).63: Devatā nu si gandhabbo ādu Sakko purindado,
                    ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ⁵. || Ja_XIX:63 ||

  Ja_XIX.1(=529).64: N'; amhi devo na gandhabbo na pi Sakko purindado,
                    Kāsirañño ahaṃ putto Dīghāvu raṭṭhavaddhano. || Ja_XIX:64 ||

  Ja_XIX.1(=529).65: Mama⁶ bharatha, bhaddaṃ vo, ahaṃ bhattā bhavāmi vo.
                    Taṃ tattha avacuṃ kaññā Dīghāvuṃ raṭṭhavaddhanaṃ:
                    kuhiṃ rājā anuppatto, ito rājā kuhiṃ gato. || Ja_XIX:65 ||

  Ja_XIX.1(=529).66: Paṃkaṃ rājā atikkanto thale rājā patiṭṭhito
                    akaṇṭakaṃ agahanaṃ paṭipanno mahāpathaṃ. || Ja_XIX:66 ||

  Ja_XIX.1(=529).67: Ahañ ca paṭipanno 'smi maggaṃ duggatigāminaṃ
                    sakaṇṭakaṃ sagahanaṃ yena gacchāmi duggatiṃ. || Ja_XIX:67 ||

  Ja_XIX.1(=529).68: Tassa⁷ te sāgataṃ⁸ rāja sīhasseva giribbajaṃ,
                    anusāsa mahārāja, tvaṃ no⁹ sabbāsaṃ issaro ti. || Ja_XIX:68 ||

     Tattha khippan ti tena hi taṃ sīghaṃ ānetha, ālapīti saṭṭhi gāmasa-
hassānīti ādīni vadanto ālapi, sabbālaṃkārabhūsitā ti te nāgā sabbehi
sīsupagādīhi alaṃkārehi bhūsitā, hemakappanavāsasā ti suvaṇṇakhacitena
kappanena paṭicchannasarīrā, gāmaṇīyehīti hatthācariyehi, ajānīyā vā 'ti
kāraṇākāranā¹⁰ jānanakā vā¹¹, jātiyā sindhavā ti sindhavaraṭṭhena¹² Sindhu-
nadītire jātā, gāmaṇīyehīti assācariyehi, illiyācāpadhārīhīti¹³ illiāvudhañ
ca¹⁴ cāpāvudhañ ca dhārentehi, dīpā atho pi veyyagghā ti dīpicamma-
vyagghacammaparivārā¹⁵, gāmaṇīyehīti rathikehi, vammīhīti¹⁶ sannaddha-
vammehi¹⁷, rohaññā ti rattavaṇṇā, puṅgavūsabhā ti usabhasaṃ-
khātena jeṭṭhakapuṅgavena samannāgatā, daharasseva me ti atha naṃ ku-
māro tāta mama¹⁸ daharasseva¹⁹ sato mātā matā²⁰ iti mayā sutaṃ so 'haṃ
tayā vinā jīvituṃ na sakkhissāmīti ā., poto ti taruṇapotako, jessantan ti
vicarantaṃ, sāmuddikan ti samudde vicarantaṃ, dhanesinan ti dhanaṃ
pariyesantānaṃ, vohāro ti tasmiṃ ohārento²¹ heṭṭhā kaḍḍhanako vāḷamaccho

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kammusa-, Bs kammussa-.
2 Bds -issanti.
3 Cs Bd ceso.
4 Cks ālapuṃ.
5 Bd adds kumāroāha.
6 Bd maṃ maṃ, Bs mamaṃ.
7 Bd tattha.
8 Bd svā-.
9 Cks so.
10 Bd -ṇaṃ.
11 Bd vijānanakā ca, Cks -ko va.
12 Bd jātiyā sindhuraṭṭhe.
13 Bds indriyā-.
14 Bds indriyāvu-.
15 Cks -pārā.
16 Bd cariyehi vammibhiti, Cks cammīhīti.
17 Cks -cammehi.
18 Bd adds tāta mama.
19 Bd adds me.
20 Bd mātā.
21 Bd vicitravohāro in the place of tasmiṃ --.

[page 261]
2. Saṃkiccajātaka. (530.) 261
vā udakarakkhaso vā āvaṭṭo vā, tatthā 'ti tasmiṃ samudde, vāṇijā vya-
sanī siyā ti atha te vāṇijā vyasanasampattā bhaveyyuṃ, siyun¹ ti vā pāṭho,
puttakalīti puttalāmako puttakālakaṇṇī, kumāro puna kiñci vattuṃ na visahi²,
atha rājā amacce āṇāpento iman ti ādim ā., tattha kambussahatthāyo ti
kambussaṃ vuccati suvaṇṇaṃ, suvaṇṇābharaṇabhūsitahatthāyo ti attho, yathā
ti yathā icchanti tathā³, evaṃ vatvā M. tatth'; eva taṃ abhisiñcāpetvā nagaraṃ
pāhesi, sayaṃ pana ekako va uyyānā nikkhamitvā Himavantaṃ pavisitvā rama-
ṇīye bhūmibhāge paṇṇasālaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā vanamūlaphalā-
hāro yāpesi, mahājano pi kumāraṃ Bārāṇasiṃ pavesesi, so nagaraṃ padakkhi-
ṇaṃ katvā pāsādaṃ abhirūhi⁴, tam atthaṃ pakāsento S. tato ti ādim ā., taṃ
disvā avacuṃ kaññā ti taṃ mahantena sirisobhaggena āgataṃ disvā asuko
nam'; eso ti ajānantiyo va tā nāṭakitthiyo avocuṃ, mama⁵ bharathā 'ti maṃ
icchatha, paṃkan ti rāgādikilesapaṃkaṃ, thale ti pabbajjāya, akaṇṭakan ti
rāgakaṇṭakādirahitaṃ, teh'; eva gabanehi agahanaṃ, mahāpathan ti sagga-
mokkhagāminaṃ mahāmaggaṃ paṭipanno, yenā 'ti yena micchāmaggena dugga-
tiṃ gacchanti tam ahaṃ paṭipanno ti vadati, tato tā cintesuṃ: rājā tāva amhe
pahāya pabbajito, ayam pi kāmesu viharantarūpo⁶, sace naṃ nābhiramessāma
nikkhamitvā pabbajeyya, abhiramanākāram assa karissāmā 'ti, atha naṃ abhi-
nandantiyo osānagātham āhaṃsu, tattha giribbajan ti sīhapotikānaṃ⁷ vasa-
naṭṭhānaṃ kañcanaguhaṃ, kesarasīhassa āgataṃ viya tassa tava āgataṃ suā-
gataṃ⁸, tvanno ti tvam sabbāsam pi amhākam issaro sāmīti.
     Evañ ca pana vatvā sabbe turiyāni paggaṇhiṃsu, nānap-
pakārāni naccagītāni vattayiṃsu⁹, yaso mahā ahosi, so yasa-
matto¹⁰ pitaraṃ na sari, dhammena pana¹¹ r. kāretvā yathā-
kammaṃ gato, Bo. pi jhānābhiññaṃ¹² nibbattetvā¹³ Brahmalo-
kūpago ahosi.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahābhinikkha-
manaṃ nikkhanto yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā paccekabuddho pari-
nibbāyi, putto Rāhulakumāro ahosi, Arindamarājā aham evā" 'ti.
Sonakajātakaṃ.

                      2. Saṃkiccajātaka.
     Disvā nisinnaṃ rājānan ti. Idaṃ S. Jīvakambavane v.
Ajātasattussa pitughātakammaṃ ā. k. So hi Devadattaṃ nissāya

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sighan.
2 Bd -hati.
3 Bds add karonti.
4 Bds -ruyhi.
5 Bds mamaṃ.
6 so Cks; Bds virattacittarūpo.
7 Cks -ikaṃ.
8 Cks omit su-.
9 Bds pavattiṃsu.
10 Bd yasasampatto.
11 Bds omit pana.
12 Bds ā-.
13 all three MSS. -ttitvā.

[page 262]
262 XIX. Saṭṭhinipāta.
tassa vacanena pitaraṃ ghātāpetvā Devadattassa saṃghabhedāvasāne
bhinnaparisassa roge uppanne "T-aṃ khamāpessāmīti¹" mañcasīvikāya
Sāvatthiṃ² gacchantassa Jetavanadvāre paṭhaviṃ paviṭṭhabhāvaṃ
sutvā "Devadatto Sammāsambuddhassa paṭipakkho hutvā paṭhaviṃ
pavisitvā avīciparāyano jāto, mayāpi taṃ nissāya pitā dhammiko
dhammarājā ghātito, aham pi nu kho paṭhaviṃ pavisissāmīti" bhīto
rajjasiriyā cittassādaṃ alabhi³, "thokaṃ niddāyissāmīti" niddaṃ upa-
gatamatto navayojanabahalāya⁴ ayapaṭhaviyaṃ⁵ pātetvā ayasūlehi
koṭṭiyamāno⁶ viya sunakhehi luñcitvā khajjamāno viya bheravaravena
viravanto⁷ uṭṭhāsi, ath'; ekadivasaṃ komudiyā cātumāsiniyā amacca-
gaṇaparivuto attano yasaṃ oloketvā "mama pitu yaso ito⁸ mahanta-
taro, tathārūpaṃ⁹ nāmāhaṃ dhammarājaṃ¹⁰ Devadattaṃ nissāya
ghātesin" ti cintesi, tass'; evaṃ cintentass'; eva kāye ḍāho uppajji,
sakalasarīraṃ sedatintaṃ ahosi, tato "ko nu kho mama imaṃ bhayaṃ
vinodetīti" cintetvā "ṭhapetvā Dasabalaṃ añño n'; atthīti" cintetvā¹¹
"ahaṃ T-assa mahāparādhiko, ko nu kho maṃ¹² netvā dassessatīti"
cintento "na añño koci aññatra Jīvakā" ti sallakkhetvā tassa gahetvā
gamanūpāyaṃ karonto "ramaṇīyā vata bho dosinā rattīti" udānaṃ
udānetvā "kin nu khv-ajja samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā payirupā-
seyyāmā" 'ti vatvā purāṇasāvakādīhi purāṇādīnaṃ guṇe kathite tesaṃ
vacanaṃ anādiyitvā Jīvakaṃ paṭipucchitvā tena T-assa guṇaṃ kathetvā
"taṃ devo¹³ Bhagavantaṃ¹⁴ payirupāsatū" 'ti vutte hatthiyānāni kappā-
petvā¹⁵ Jīvakambavanaṃ gantvā T-aṃ upasaṃkamitvā vanditvā T-ena
katapaṭisanthāro sandiṭṭhikaṃ sāmaññaphalaṃ pucchitvā T-assa ma-
dhurasāmaññaphaladhammadesanaṃ¹⁶ sutvā suttapariyosāne upāsa-
kattaṃ paṭivedetvā T-aṃ khamāpetvā pakkāmi. So tato paṭṭhāya
dānaṃ dento sīlaṃ rakkhanto T-ena saddhiṃ saṃsaggaṃ katvā
madhuradhammakathaṃ suṇanto kalyāṇamittasaṃsaggena pahīnabhayo
vigatalomahaṃso hutvā cittassādaṃ paṭilabhi¹⁷, sukhena¹⁸ cattāro
iriyāpathe kappesi. Ath'; ekadivasaṃ dh. k. s.: "āvuso, Ajātasattu
pitughātakammaṃ katvā bhayappatto ahosi, rajjasiriṃ nissāya cittassā-
daṃ alabhanto sabbiriyāpathesu dukkhaṃ anubhosi, so dāni T-aṃ
āgamma kalyāṇamittasaṃsaggena vigatabhayo issariyasukhaṃ anu-
bhotīti". S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave e. k. s." ti pucchitvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mati.
2 Ck -iyaṃ.
3 so Cks; Bd na labhi.
4 Bd -yaṃ.
5 Bd ayamahāpaṭhavīyaṃ, Cks paṭhaviṃ
6 Bd koṭi-.
7 Bd vihar-.
8 Cks add ca.
9 Cks -pā.
10 Bd -jānaṃ.
11 Bd ñatvā.
12 Cks me in the place of kho maṃ.
13 Cks vo.
14 Cks bhavantaṃ.
15 Ck sampā-, Cs kampā-.
16 Bd madhuraṃ-.
17 Bds -itva.
18 Ck sumukhena.

[page 263]
2. Saṃkiccajātaka. (530.) 263
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa pitu-
ghātakammaṃ katvā maṃ nissāya sukhaṃ sayīti" vatvā a. ā.:
     A. B. Brahmadatto¹ Brahmadattakumāraṃ nāma puttaṃ
paṭilabhi. Tadā Bo. purohitassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi,
jātassa c'; assa Saṃkiccakumāro ti nāmaṃ kariṃsu. Te
ubho pi rājanivesane ekato va vaḍḍhiṃsu, aññamaññasahāyakā²
hutvā vayappattā Takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā
paccāgamiṃsu. Atha rājā puttassa uparajjaṃ adāsi, Bo. pi
uparājass'; eva santike ahosi. Ath'; ekadivasaṃ uparājā pitu
uyyānakīḷaṃ gacchantassa mahantaṃ yasaṃ disvā tasmiṃ
lobhaṃ uppādetvā "mayhaṃ pitā mama bhātisadiso³, sace
etassa maraṇaṃ olokessāmi mama mahallakakāle r. labhissāmi,
tadā laddhena pi rajjena ko attho⁴, pitaraṃ māretvā r. kāressā-
mīti⁵" cintetvā B-assa tam atthaṃ ārocesi. Bo. "samma,
pitughātakammaṃ nāma bhāriyaṃ nirayamaggo, na sakkā
etaṃ kātuṃ, mā karīti" paṭibāhi. So punappuna pi kathetvā
yāvatatiyaṃ tena paṭibāhito pādamūlikehi saddhiṃ mantesi, te
sampaṭicchitvā rañño⁶ maraṇūpāyaṃ vīmaṃsiṃsu. Bo. taṃ
pavattiṃ ñatvā "nāhaṃ etehi saddhiṃ ekato⁷ bhavissāmīti"
mātāpitaro anāpucchitvā aggadvārena nikkhamitvā Himavantaṃ
pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ⁸ nibbattetvā
vanamūlaphalāhāro vihāsi. Rājakumāro pi tasmiṃ gate pitaraṃ
māretvā mahantaṃ yasaṃ anubhavi. "Saṃkiccakumāro kira
isipabbajjaṃ pabbajito" ti sutvā bahū kulaputtā nikkhamitvā
tassa santike pabbajiṃsu, so mahatā isigaṇena parivuto tattha
vasi sabbehi samāpattilābhīhi⁹ yeva. Rājā pitaraṃ māretvā
appamattakaṃ yeva kālaṃ rajjasukhaṃ anubhavitvā¹⁰ tato
paṭṭhāya bhīto cittassādaṃ alabhanto niraye kammakaraṇappatto
viya ahosi. So B-aṃ anussaritvā "sahāyo me ‘pitughāta-
kammaṃ bhāriyan'; ti paṭisedhetvā mam attano kathaṃ gāha-
petuṃ asakkonto attānaṃ niddosaṃ katvā palāyi, sace so idha

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add r. kārento.
2 Bd -ññaṃsa-.
3 Bds bhātikasa-.
4 Cks add ti.
5 Bd gaṇhissāmiti.
6 Cks omit rañño.
7 Bd -ko.
8 Bd -ā.
9 Ck -ihi, Bds -ino.
10 Cks anuvibh-.

[page 264]
264 XIX. Saṭṭhinipāta.
abhavissa na me pitughātakammaṃ kātuṃ adassa, idam pi me
bhayaṃ hareyya, kahan nu kho¹ etarahi viharati, sac'; assa² va-
sanaṭṭhānaṃ jāneyyaṃ pakkosāpeyyaṃ, ko nu kho me tassa vasa-
naṭṭhānaṃ āroceyyā" 'ti cintesi. So tato paṭṭhāya antopure ca
rājasabhāyañ ca B-ass'; eva vaṇṇaṃ bhāsati. Evaṃ addhāne gate
B. "rājā maṃ saratīti, mayā tattha gantvā³ dh. desetvā taṃ⁴
nibbhayaṃ katvā āgantuṃ vaṭṭatīti" paṇṇāsa vassāni Himavante
vasitvā pañcasatatāpasaparivuto ākāsena gantvā Dāyapasse
nām'; uyyāne otaritvā isigaṇaparivuto silāpaṭṭe nisīdi. Uyyāna-
pālo taṃ disvā "bhante gaṇasatthā ko nāmā" 'ti pucchi,
"Saṃkiccapaṇḍito nāmā" 'ti ca⁵ sutvā sayam pi sañjānitvā
"bhante yāvāhaṃ rājānaṃ ānemi tāva idh'; eva hotha, amhākaṃ
rājā tumhe daṭṭhukāmo" ti vatvā vanditvā vegena rājakulaṃ
gantvā tassa āgatabhāvaṃ rañño ārocesi. Rājā tassa santikaṃ
gantvā⁶ kattabbayuttakaṃ upacāraṃ katvā pañhaṃ pucchi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ā.:

  Ja_XIX.2(=530).1: Disvā nisinnaṃ rājānaṃ Brahmadattaṃ rathesabhaṃ
                    ath'; assa paṭivedesi yassāsi anukampako: || Ja_XIX:69 ||

  Ja_XIX.2(=530).2: Saṃkicc'; āyaṃ anuppatto isīnaṃ sādhusammato,
                    taramānarūpo niyyāhi⁷, khippaṃ passa mahesinaṃ. || Ja_XIX:70 ||

  Ja_XIX.2(=530).3: Tato (ca) rājā taramāno yuttam āruyha sandanaṃ
                    mittāmaccaparibbūḷho agamāsi rathesabho. || Ja_XIX:71 ||

  Ja_XIX.2(=530).4: Nikkhippa pañca kakudhāni Kāsīnaṃ ratthavaḍḍhano
                    vāḷavījaniṃ uṇhīsaṃ khaggaṃ⁸ chattaṃ upāhanaṃ⁹ || Ja_XIX:72 ||

  Ja_XIX.2(=530).5: Oruyha rājā yānamhā ṭhapayitvā paṭicchadaṃ
                    āsīnaṃ Dāyapassasmiṃ Saṃkiccam upasaṃkami. || Ja_XIX:73 ||

  Ja_XIX.2(=530).6: Upasaṃkamitvā (so) rājā sammodi isinā saha,
                    taṃ kathaṃ vītisāretvā ekamantaṃ upāvisi. || Ja_XIX:74 ||

  Ja_XIX.2(=530).7: Ekamantaṃ nisinno va yathā¹⁰ kālaṃ amaññatha
                    tato pāpāni kammāni pucchituṃ paccapajjatha. || Ja_XIX:75 ||

  Ja_XIX.2(=530).8: Isiṃ pucchāmi Saṃkiccaṃ isīnaṃ sādhusammataṃ
                    āsīnaṃ Dāyapassasmiṃ isisaṃghapurakkhataṃ: || Ja_XIX:76 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add so.
2 Bd sacetassa.
3 Bd adds tassa.
4 Bd omits taṃ.
5 Bd omits ca.
6 Ck āg-, Cs ag-.
7 Bd niyyāti.
8 Bd -a.
9 Bds chattañcup-.
10 Bd atha.

[page 265]
2. Saṃkiccajātaka. (530.) 265

  Ja_XIX.2(=530).9: Kaṃ gatiṃ¹ pecca gacchanti narā dhammāticārino,
                    aticiṇṇo mayā dhammo, tam me akkhāhi pucchito. || Ja_XIX:77 ||

     Ta. disvā ti bhikkhave so uyyānapālo rājānaṃ rājasabhāya² nisinnaṃ
disvā, athassā 'ti evaṃ nisinnaṃ disvā atha tassa paṭivedesi yassāsīti vadanto,
ārocesīti attho, yassāsīti mahārāja yassa tvaṃ anukampako muducitto āsi³
yassa abhiṇhaṃ vaṇṇaṃ payirudāhāsi so ayaṃ Saṃkicco isīnaṃ antare sādhu
laṭṭhako⁴ ti sammato anuppatto tava uyyāne silāpaṭṭe isigaṇaparivuto kañcana-
paṭimā viya nisinno, taramānarūpo ti mahārāja pabbajitā nāma kule vā gaṇe vā
alaggā tumhākaṃ anāgacchantānam eva⁵ pakkameyyuṃ⁶ tasmā taramānarūpo khip-
paṃ niyyāhi mahantānaṃ sīlādiguṇānaṃ esitattā⁷ gavesitattā⁸ mahesinaṃ, tato
ti bhikkhave so rājā tassa vacanaṃ sutvā tato tassa vacanato anantaram eva,
nikkhippā 'ti nikkhipitvā, tassa kira uyyānadvāraṃ patvā va etad ahosi: pabba-
jitā nāma garuṭṭhāniyā Saṃkiccatāpasassa santikaṃ uddhatavesena gantuṃ ayuttan
ti so maṇicittasuvaṇṇadaṇḍaṃ vāḷavījaniṃ kañcanamayaṃ uṇhīsapaṭṭaṃ supari-
khittaṃ maṅgalakhaggaṃ setacchattaṃ sovaṇṇapādukā ti imāni pañca rājaka-
kudhabhaṇḍāni apanesi tena vuttaṃ nikkhippā 'ti, paṭicchadanti tad⁹ eva
rājakakudhabhaṇḍaṃ ṭhapayitvā bhaṇḍāgārikassa hatthe datvā, Dāyapassasmin
ti evaṃnāmake uyyāne, atha kālaṃ amaññathā 'ti atha so idāni me pañ-
haṃ pucchituṃ kālo ti jāni¹⁰, Pāḷiyaṃ pana yathā¹² kālan ti āgataṃ, tassa
kālānurūpena pañhapucchanaṃ¹² amaññathā 'ti attho, paccapajjathā 'ti
paṭipajji, peccā 'ti paṭigantvā, paralokassa vā nāmam etaṃ¹³, tasmā paraloke¹⁴
ti attho, mayā ti bhante mayā sucaritadhammo¹⁵ atikkanto pitughātakammaṃ
kataṃ, tamme¹⁶ akkhāhīti tasmā me¹⁷ akkhāhi¹⁸: kaṃ gatiṃ¹⁹ pitughātakā
gacchanti katarasmiṃ niraye paccantīti pucchati, so taṃ sutvā tena hi mahārāja
suṇohīti vatvā ovādaṃ tāva adāsi.
     S. tam atthaṃ āvikaronto āha:

  Ja_XIX.2(=530).10: Isi avaca Saṃkicco Kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhanaṃ
                    āsīnaṃ Dāyapassasmiṃ, mahārāja suṇohi me: || Ja_XIX:78 ||

  Ja_XIX.2(=530).11: Uppathena vajantassa yo maggam anusāsati
                    tassa ve vacanaṃ kayirā nāssa²⁰ maggeyya kaṇṭako. || Ja_XIX:79 ||

  Ja_XIX.2(=530).12: Adhammaṃ paṭipannassa yo dhammam anusāsati
                    tassa ve vacanaṃ kayirā na so gaccheyya duggatin ti²¹. || Ja_XIX:80 ||

     Ta. uppathenā 'ti corehi pariyuṭṭhitamaggena, maggamanusāsatīti
khemaṃ maggaṃ akkhāti, nāssa maggeyya kaṇṭako ti tassa ovādakārassa

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -i.
2 Bds -yaṃ.
3 Bd ahosi.
4 Bd laddhako.
5 Bds anāgacchantānaññeva, Cks gac-.
6 Cks -eyya.
7 Cks mahamtaṃ -- guṇaṃ esitattaṃ.
8 Cks passa in the place of gavesitattā.
9 Bd tam
10 Bds jānāti.
11 Cks tathā.
12 Cks pañhaṃ-.
13 Cs nāmatametaṃ, Bd nāmetaṃ.
14 Cks -ko.
15 Cks add ti.
16 Cks kammaṃ, Bs yamme.
17 Ck ce.
18 Bds omit tasmā me a-.
19 all three MSS. -i.
20 Bd na-.
21 Cks -tiṃ, omitting ti.

[page 266]
266 XIX. Saṭṭhinipāta.
purisassa mukhaṃ corakaṇṭako na passeyya, yo dhamman ti yo sucarita-
dhammaṃ ācikkhati, na so ti so puriso nirayādibhedaṃ duggatiṃ na gaccheyya,
uppathasadiso hi mahārāja adhammo maggasadiso sucaritadhammo, tvaṃ pana
pubbe pitaraṃ ghātetvā rājā homīti mayhaṃ kathetvā mayā paṭibāhito, mama
vacanaṃ akatvā pitaraṃ māretvā¹ idāni socasi, paṇḍitānaṃ ovādaṃ akarontā
nāma coramaggaṃ² paṭipannā viya mahāvyasanaṃ pāpuṇantīti.
     Evam assa ovādaṃ datvā upari dhammaṃ desento ā.:

  Ja_XIX.2(=530).13: Dhammo patho³ mahārāja adhammo pana uppatho,
                    adhammo nirayaṃ neti
                    dhammo pāpeti suggatiṃ. (IV 496|18). || Ja_XIX:81 ||

  Ja_XIX.2(=530).14: Adhammacārino rāja narā visamajīvino
                    yaṃ gatiṃ pecca gacchanti niraye te suṇohi me: || Ja_XIX:82 ||

  Ja_XIX.2(=530).15: Sañjīvo Kāḷasutto ca Saṃghāto dve ca Roruvā
                    athāparo Mahāvīci Tapano ca Patāpano. || Ja_XIX:83 ||

  Ja_XIX.2(=530).16: Icc-ete aṭṭha nirayā akkhātā duratikkamā
                    ākiṇṇā luddakammehi paccekā soḷas'; ussadā || Ja_XIX:84 ||

  Ja_XIX.2(=530).17: Kadariyātapanā ghorā accimantā mahabbhayā
                    lomahaṃsanarūpā ca bhesmā⁴ paṭibhayā dukhā || Ja_XIX:85 ||

  Ja_XIX.2(=530).18: Catukkaṇṇā catudvārā vibhattā bhāgaso mitā
                    ayopākārapariyantā ayasā paṭikujjitā. || Ja_XIX:86 ||

  Ja_XIX.2(=530).19: Tesaṃ ayomayā bhūmi jalitā tejasā yutā,
                    samantā yojanasataṃ phuṭā tiṭṭhanti sabbadā. || Ja_XIX:87 ||

  Ja_XIX.2(=530).20: Ete patanti niraye uddhapādā avaṃsirā
                    isīnaṃ ativattāro⁵ saññatānaṃ tapassinaṃ. || Ja_XIX:88 ||

  Ja_XIX.2(=530).21: Te bhūnahuno⁶ paccanti⁷ macchābhīlā⁸ katā yathā
                    saṃvacchare asaṃkheyye narā kibbisakārino. || Ja_XIX:89 ||

  Ja_XIX.2(=530).22: Dayhamānena gattena niccaṃ santarabāhiraṃ
                    nirayā nādhigacchanti dvāraṃ nikkhamanesino. || Ja_XIX:90 ||

  Ja_XIX.2(=530).23: Puratthimena⁹ dhāvanti tato dhāvanti pacchato,
                    uttarena pi dhāvanti tato dhāvanti dakkhiṇaṃ,
                    yaṃ yaṃ dvāraṃ gacchanti taṃ taṃ devā pithīyare¹⁰. || Ja_XIX:91 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ghāṭetvā.
2 Bd -a.
3 Cs Bd pantho.
4 Bds bhasmā.
5 Cks -cattāro.
6 Ck guṇāhuno.
7 Bd paccenti.
8 Bd macchābhila, Cks -bila.
9 Cks add pi.
10 Bd pidhiyyare.

[page 267]
2. Saṃkiccajātaka. (530.) 267

  Ja_XIX.2(=530).24: Bahūni vassasahassāni¹ janā nirayavāsino²
                    bāhā paggayha kandanti patvā dukkhaṃ anappakaṃ. || Ja_XIX:92 ||

  Ja_XIX.2(=530).25: Āsīvisaṃ va kupitaṃ tejasiṃ³ duratikkamaṃ
                    na sādhurūpe⁴ āsīde⁵ na saññatānaṃ tapassinaṃ. || Ja_XIX:93 ||

  Ja_XIX.2(=530).26: Atikāyo mahissāso Ajjuno Kekakādhipo
                    sahassabāhu ucchinno isim āsajja Gotamaṃ. || Ja_XIX:94 ||

  Ja_XIX.2(=530).27: Arajaṃ⁶ rajasā Vacchaṃ Kisam avakiriya Daṇḍakī
                    tālo va mūlato⁷ chinno, sa rājā vibhavaṃ gato. || Ja_XIX:95 ||

  Ja_XIX.2(=530).28: Upahacca⁸ manaṃ⁹ Mejjho¹⁰
                    Mātaṅgasmiṃ yasassine¹¹ (IV 389|27)
                    sapārisajjo ucchinno, Mejjhāraññaṃ¹⁰ tadā ahu. || Ja_XIX:96 ||

  Ja_XIX.2(=530).29: Kaṇhadīpāyan'; āsajja isiṃ Andhakaveṇhuyo¹²
                    aññaññaṃ¹³ musale hantvā sampattā Yamasādanaṃ¹⁴. || Ja_XIX:97 ||

  Ja_XIX.2(=530).30: Athāyaṃ isinā satto¹⁵ antalikkhacaro¹⁶ pure (III 460|1)
                    pāvekkhi paṭhaviṃ Cecco hīnatto patta pariyāyaṃ¹⁷. || Ja_XIX:98 ||

  Ja_XIX.2(=530).31: Tasmā hi chandāgamanaṃ nā-ppasaṃsanti paṇḍitā,
                    aduṭṭhacitto bhāseyya giraṃ saccupasaṃhitaṃ, (III 460|3) || Ja_XIX:99 ||

  Ja_XIX.2(=530).32: Manasā ce paduṭṭhena yo naro pekkhate¹⁸ muniṃ
                    vijjācaraṇasampannaṃ gantā¹⁹ so nirayaṃ adho. || Ja_XIX:100 ||

  Ja_XIX.2(=530).33: Ye vaddhe²⁰ paribhāsenti²¹ pharusūpakkamā janā
                    anapaccā adāyādā tālāvatthu²² bhavanti te. || Ja_XIX:101 ||

  Ja_XIX.2(=530).34: Yo ca pabbajitaṃ hanti katakiccaṃ mahesinaṃ
                    sa Kāḷasutte niraye cirarattāya paccati. || Ja_XIX:102 ||

  Ja_XIX.2(=530).35: Yo ca rājā adhammaṭṭho raṭṭhaviddhaṃsano mago
                    tāpayitvā janapadaṃ Tapane²³ pecca paccati. || Ja_XIX:103 ||

  Ja_XIX.2(=530).36: So²⁴ ca vassasahassāni sataṃ divyāni paccati²⁵
                    accisaṃghapareto so dukkhaṃ vedeti vedanaṃ. || Ja_XIX:104 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks satasahassāni.
2 Bds -gāmino.
3 Bd -si.
4 Cks -po.
5 Cks āside, Bd nāside.
6 Cks -jā.
7 Bd samūlo.
8 Ck -gaccha, Cs -gacca.
9 Bd mā-.
10 Bd ma-.
11 Ck Bd -no.
12 Bds -vindayo, Cs -venāhuyo, Ck -venhuso.
13 Ck aṃñañña, Bds aññamañña.
14 all three MSS. -sādhanaṃ.
15 Cks santo.
16 Cks -kkhe-.
17 so all three MSS. for patva paryayaṃ.
18 Cks -to.
19 Cks hantā, Bd gantvā.
20 Bd vuḍhe, Bs buddhe.
21 Bd -santi.
22 Bd tāla-.
23 Bd tā-.
24 Cks yo.
25 Bd pucati.

[page 268]
268 XIX. Saṭṭhinipāts.

  Ja_XIX.2(=530).37: Tassa aggisikhā kāyā niccharanti pabhassarā
                    tejobhakkhassa gattāni lomaggehi¹ nakhehi ca. || Ja_XIX:105 ||

  Ja_XIX.2(=530).38: Dayhamānena gattena niccaṃ santarabāhiraṃ
                    dukkhābhitunno nadati nāgo tuttaddito² yathā. || Ja_XIX:106 ||

  Ja_XIX.2(=530).39: Yo lobhā pitaraṃ hanti dosā vā purisādhamo
                    sa Kāḷasutte niraye cirarattāni³ paccati. || Ja_XIX:107 ||

  Ja_XIX.2(=530).40: Sa tādiso paccati lohakumbhiyā⁴,
                    pakkañ ca sattīhi hananti nittacaṃ
                    andhaṃ karitvā muttakarīsabhakkhaṃ,
                    khāre nimujjanti⁵ tathāvidhaṃ naraṃ. || Ja_XIX:108 ||

  Ja_XIX.2(=530).41: Tattaṃ pakaṭṭhitaṃ⁶ ayogulañ ca
                    dīghe ca phāle⁷ cirarattatāpite
                    vikkhambham ādāya vibhajjā rajjuhi⁸
                    vatte⁹ mukhe saṃsavayanti rakkhasā. || Ja_XIX:109 ||

  Ja_XIX.2(=530).42: Sāmā ca soṇā ca balā ca gijjhā¹⁰
                    kākolasaṃghā ca dijā ayomukhā
                    saṃgamma khādanti vipphandamānaṃ
                    jivhaṃ vibhajja vighāsaṃ¹¹ salohitaṃ¹². || Ja_XIX:110 ||

  Ja_XIX.2(=530).43: Taṃ daḍḍhakoḷaṃ¹³ paribhinnagattaṃ
                    nippothayantā¹⁴ (anu)vicaranti rakkhasā,
                    ratī hi nesaṃ¹⁵, dukhino pan'; ītare,
                    etādisasmiṃ niraye vasanti
                    ye keci¹⁶ loke idha pettighātino¹⁷. || Ja_XIX:111 ||

  Ja_XIX.2(=530).44: Putto ca mātaraṃ hantvā¹⁸ ito gantvā Yamakkhayaṃ
                    bhusam āpajjate¹⁹ dukkhaṃ attakammaphalūpago. || Ja_XIX:112 ||

  Ja_XIX.2(=530).45: Amanussā atibalā hantāraṃ janayantiyā
                    ayomayehi phālehi²⁰ pīḷayanti punappunaṃ. || Ja_XIX:113 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd lomehi ca.
2 Bd tuṇḍaṭṭito.
3 Bd -āya.
4 Bd -yaṃ.
5 Ck na --, Bd nisi- corr. to nisu-.
6 Bds pakkatthitam, Cks jakaṃkāṭhim.
7 Ck phalo, Bd pāle.
8 Bd rajjati.
9 so Cks; Bd vivate, Bs vivaṭe.
10 Bd cabalā corr. to sabalā? Cks giddhā.
11 Cks vigha-.
12 Cks vilobhi-.
13 so Cs; Bd vaḍhakālaṃ, Ck daṇḍakolaṃ.
14 Cks nippoṭa-.
15 Bd te-.
16 Cks yo koci.
17 Bd pitti-.
18 Bd hatvā.
19 Cks āsajjate.
20 Cks pā-, Bd vā-.

[page 269]
2. Saṃkiccajātaka. (530.) 269

  Ja_XIX.2(=530).46: Taṃ passutaṃ sakā gattā¹ ruhiraṃ attasambhavaṃ
                    tambalohavilīnaṃ va tattaṃ pāyenti² mattighaṃ. || Ja_XIX:114 ||

  Ja_XIX.2(=530).47: Jighaññaṃ³ kuṇapaṃ pūti⁴ duggandhaṃ gūthakaddamaṃ
                    pubbalohitasaṃkāsaṃ rahadaṃ ogayha tiṭṭhati. || Ja_XIX:115 ||

  Ja_XIX.2(=530).48: Tam enaṃ kimayo⁵ tattha atikāyā ayomukhā⁶
                    chaviṃ chetvāna⁷ khādanti pagiddhā⁸ maṃsalohite. || Ja_XIX:116 ||

  Ja_XIX.2(=530).49: So ca taṃ nirayaṃ patto nimuggo Sataporisaṃ
                    pūtīnaṃ⁹ kuṇapaṃ vāti¹⁰ samantā satayojanaṃ. || Ja_XIX:117 ||

  Ja_XIX.2(=530).50: Cakkhumāpī hi¹¹ cakkhūhi¹² tena gandhena jīyati,
                    etādisaṃ Brahmadatta mattigho¹³ labhate dukhaṃ. || Ja_XIX:118 ||

  Ja_XIX.2(=530).51: Khuradhāram anukkamma tikkhaṃ durabhisambhavaṃ
                    patanti gabbhapātiniyo¹⁴ duggaṃ Vetaraṇīnadiṃ. || Ja_XIX:119 ||

  Ja_XIX.2(=530).52: Ayomayā simbaliyo soḷasaṃgulakaṇṭakā
                    dubhato-m-abhilambanti¹⁵ duggaṃ Vetaraṇiṃ nadiṃ. || Ja_XIX:120 ||

  Ja_XIX.2(=530).53: Te accimanto tiṭṭhanti aggikkhandhā va ārakā,
                    ādittā jātavedena uddhaṃ yojanam uggatā. || Ja_XIX:121 ||

  Ja_XIX.2(=530).54: Ete¹⁶ sajanti niraye tatte tikhiṇakaṇṭake
                    nāriyo ca aticāriniyo¹⁷ narā ca paradāragū. || Ja_XIX:122 ||

  Ja_XIX.2(=530).55: Te patanti adhakkhandhā vivattā vihatā¹⁸ puthū,
                    sayanti vinividdhaṅgā, dīghaṃ jagganti saṃvariṃ¹⁹. || Ja_XIX:123 ||

  Ja_XIX.2(=530).56: Tato ratyā vivasane mahatiṃ pabbatūpamaṃ
                    lohakumbhiṃ pavajjanti²⁰ tattaṃ aggisamūdakaṃ. || Ja_XIX:124 ||

  Ja_XIX.2(=530).57: Evaṃ divā ca ratto ca dussīlā mohapārutā
                    anubhonti²¹ sakaṃ kammaṃ pubbe dukkatam attano. || Ja_XIX:125 ||

  Ja_XIX.2(=530).58: Yā ca bhariyā dhanakkītā sāmikaṃ atimaññati
                    sassuṃ vā sasuraṃ vāpi jeṭṭhaṃ²² vāpi nanandaraṃ²³
                    tassā vaṃkena jivhaggaṃ nibbahanti sabandhanaṃ. || Ja_XIX:126 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd taṃ passavaṃ pakkā gattā.
2 Bd pāyanti.
3 Bd jighacchaṃ.
4 so Cks; Bd puti.
5 Bd -iyo.
6 Cks adho-.
7 Bd tetvāna.
8 Bd saṃgiddhā, Bs saṃviddhā.
9 Bds putikaṃ.
10 Cks pāti.
11 so Ck; Cs Bd pi hi.
12 Cks -ūti.
13 Bd mātugho.
14 Bd gabbhapātayo, Cks gabbhāpātiniyo.
15 Ck duhatomhilambanti, Bd ubhato abhilampanti.
16 Bd etaṃ te.
17 Bd -cāriyo.
18 Cks vigatā.
19 Bds sabbadā.
20 so all three MSS. for pabbajanti?
21 Cks -oti.
22 Cks seṭṭhaṃ.
23 Bd nandanaṃ.

[page 270]
270 XIX. Saṭṭhinipāta.

  Ja_XIX.2(=530).59: Sā¹ vyāmamattaṃ kiminaṃ jivhaṃ passati attani,
                    viññāpetuṃ na sakkoti, Tapane pecca paccati. || Ja_XIX:127 ||

  Ja_XIX.2(=530).60: Orabbhikā sūkarikā macchikā migabandhikā
                    corā goghātakā ḷuddā avaṇṇe vaṇṇakārakā² || Ja_XIX:128 ||

  Ja_XIX.2(=530).61: Sattīhi lohakūṭehi nettiṃsehi usūhi ca
                    haññamānā khāranadiṃ³ papatanti avaṃsirā. || Ja_XIX:129 ||

  Ja_XIX.2(=530).62: Sāyaṃ pāto kūṭakārī ayokūṭehi haññati,
                    tato vantaṃ durattānaṃ paresaṃ bhuñjate sadā. || Ja_XIX:130 ||

  Ja_XIX.2(=530).63: Dhaṃkā⁴ bheraṇḍakā gijjhā kākoḷā ca⁵ ayomukhā
                    vipphandamānaṃ⁶ khādanti naraṃ kibbisakārinaṃ⁷. || Ja_XIX:131 ||

  Ja_XIX.2(=530).64: Ye migena migaṃ hanti pakkhiṃ vā pana pakkhinā
                    asanto rajasā⁸ channā⁹ gantā¹⁰ te nirayaṃ adho¹¹ ti. || Ja_XIX:132 ||

     Ta. patho¹² ti dasakusalakammapatho¹³ dhammo, khemo ti¹⁴ appaṭi-
bhayo sugatimaggo, visamajīvino ti adhammena kappitajīvikā¹⁵, niraye
te ti te etesaṃ nibbattaniraye kathemi, suṇohi me ti M. raññā pitughātakā-
naṃ nibbattananirayaṃ¹⁶ pucchito pi paṭhamaṃ taṃ adassetvā¹⁷ aṭṭha mahāni-
raye soḷasa ca ussadaniraye¹⁸ dassetuṃ evam ā., kiṃkāraṇā: paṭhamamhi tas-
miṃ dassiyamāne rājā phalitena hadayena tatth'; eva mareyya imesu pana nira-
yesu paccanasatte disvā diṭṭhānugatiko hutvā ahaṃ viya aññe pi bahupāpa-
kammino atthi ahaṃ etesaṃ antare paccissāmīti sañjātupatthambho ārogo¹⁹
bhavissatīti, te pana niraye dassento M. paṭhamaṃ iddhibalena paṭhaviṃ dvidhā
katvā pacchā dassesi, tesaṃ vacanattho: nirayapālehi²⁰ pajjalitāni nānāyudhāni
gahetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chiṇṇā²¹ nerayikasattā punappuna sañjīvanti etthā 'ti
Sañjīvo, nirayapālā pana nadantā vaggantā jalitāni nānāyudhāni gahetvā jali-
tāya lohapaṭhaviyaṃ nerayike²² aparāparaṃ anubandhitvā paharitvā jalitapaṭha-
viyaṃ patite jalitaṃ kāḷasuttaṃ pātetvā jalitapharasuṃ gahetvā sayaṃ unnā-
dantā mahantena aṭṭassarena²³ viravante aṭṭhaṃse soḷasaṃse karontā²⁴ ettha
tacchantīti Kāḷasutto, mahantā jalitā²⁵ ayapabbatā saṃghātenti²⁶ etthā
'ti Saṃghāto, tattha kira satte²⁷ navayojanāya jalitāyapaṭhaviyā yāva

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Ck apanevanakārakā, Cs apaṇevaṇa-.
3 Ck khārā-.
4 Cks ṭaṃkā.
5 Cks omit ca.
6 Ck -na, Cs -nā.
7 Bd -kārakaṃ.
8 Bds rajjuyā.
9 Bds chandā.
10 Bd gatā.
11 Cks ayo, Bds nirayussadan.
12 Bd paṇho, Cs pattho.
13 Bd -tha.
14 Cks omit ti.
15 Cks kappika-.
16 Cks -ye, Bd nippatta nirayaṃ.
17 Cks apassetvā.
18 Bd mahāni-.
19 Cs Bd a-.
20 Cks -lohi.
21 Bd chindāchindaṃ.
22 Bd adds satte.
23 Ck aṭṭha-.
24 Cks -to, Bd -to corr. to -tā.
25 Bd -a.
26 Cks ghātenti, Bd saṃghāṭenti.
27 Cks sante.

[page 271]
2. Saṃkiccajātaka. (530.) 271
kaṭito pavesetvā niccale¹ karonti, atha puratthimato² ayapabbato samuṭṭhāya
asani viya viravanto³ āgantvā te satte saṇhakaraṇīyaṃ⁴ tilaṃ⁵ piṃsanto viya
gantvā pacchimadisāya tiṭṭhati, pacchimadisato samuṭṭhite pi tath'; eva gantvā
puratthimadisāya tiṭṭhati, dve pana ekato samāgantvā ucchuyante⁶ ucchukhaṇ-
ḍāni⁷ viya pīḷenti, evaṃ ta. bahūni vassasatasahassāni dukkhaṃ anubhonti, dve
ca Roruvā ti Jālaroruvo Dhūmaroruvo cā⁸ 'ti dve, ta. Jālaroruvo kappena
saṇṭhitāhi rattalohitajālāhi⁹ puṇṇo Dhūmaroruvo khāradhūmena¹⁰, nesu¹¹ Jāla-
roruve¹² paccantānaṃ¹³ navahi vaṇamukhehi jālā pavisitvā sarīraṃ dahanti¹⁴,
Dhūmaroruve¹² navahi¹⁵ vaṇamukhehi khāradhūmo pavisitvā pīṭhaṃ viya sarī-
raṃ sedeti, ubhayathāpi¹⁶ paccantā sattā mahāviravaṃ viravantīti dve pi¹⁷
Roruvā ti vuttā, jālānaṃ vā¹⁸ pana sattānaṃ vā¹⁸ tesaṃ dukkhassa vā¹⁸ vici-
antaraṃ n'; atthi etthā 'ti Avīci, mahanto Avīcīti Mahāavīci, ta. ¹⁹ hi pu-
ratthimādīhi bhittīhi jālā uṭṭhahitvā pacchimādīsu paṭihaññati tā ca bhittiyo
vinivijjhitvā²⁰ parato²¹ yojanasataṃ gaṇhāti, heṭṭhā uṭṭhitāpi²² upari paṭihaññati
upari uṭṭhitā heṭṭhā paṭihaññati, evaṃ tāv'; ettha jālānaṃ vīci nāma n'; atthi,
tassa pana anto yojanasataṃ ṭhānaṃ khīravallipiṭṭhassa pūritanāli viya sattehi
nirantaraṃ pūritaṃ, catūhi iriyāpathehi paccantānaṃ pamāṇaṃ n'; atthi, na ca
aññamaññaṃ²³ bādhenti²⁴ sakasakaṭṭhāne²⁵ yeva paccanti²⁶, evam ettha sattā-
naṃ vīci nāma n'; atthi, yathā pana jivhagge cha madhubindūni sattamassa tam-
balohabinduno anuḍahanabalavatāya¹⁷ abbohārikāni honti tathā ta. anuḍahana-
balavatāya²⁷ sesā cha akusalavipākupekhā abbohārikā²⁸ honti, dukkham eva
nirantaraṃ paññāyati, evam ettha dukkhassa vīci nāma n'; atthi, sv-āyaṃ saha
vibhattīhi²⁹ vikkhambhato³⁰ aṭṭhārasādhikayojanasato³¹ āvaṭṭato catupaṇṇā-
sādhikayojanasato³² saha ussadehi dasayojanasahasso ti³³ evam assa mahantatā
veditabbā, niccalasatte tapatīti Tapano³⁴, ativiya tāpetīti Patāpano³⁵, ta
Tapanasmiṃ³⁶ tāva satte³⁷ tālakkhandhappamāṇe³⁸ jalitāyasūle nisīdāpenti,
tato heṭṭhā paṭhavī jalati sūlaṃ³⁹ jalati, evaṃ So nirayo⁴⁰ niccale⁴¹ satte tapati,
itarasmiṃ pana sabbasatte⁴² jalantehi āvudhehi paharitvā jalitaṃ ayapabbataṃ
āropenti, tesaṃ pabbatamatthake ṭhitakāle kammapaccayo vāto paharati, te ta.
saṇṭhātuṃ asakkontā uddhapādā adhosirā papatanti, atha heṭṭhā paṭhaviyā⁴³
jalitāni ayasūlāni uṭṭhahanti, te tāni matthaken'; eva āsādetvā tesu vinividdhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -lo, Bd -laṃ.
2 Bd adds jalito.
3 Bd vivaranto.
4 Cks -ya, Bd saṇṭhā-?
5 Ck -tilo, Cs tile.
6 Cks -to, Bd ucchayante.
7 Bd uccha-.
8 Cks omit cā.
9 Cks -rohirajālehi.
10 Ck -dhūpena, Cs -dūpena.
11 Bd tesu.
12 Cks -o.
13 Cks -nañca.
14 Cks ḍayh-.
15 Bd paccantānaṃ navahi
16 Ck -tāpi, Bd -ttāpi.
17 Cks add ca.
18 Cks pā.
19 Bd tatra.
20 Bd vavajhi-, Bs pavijjhi-.
21 Bds purato.
22 Bd omits pi.
23 Cks -ññehi.
24 Bd byāpādhenti.
25 Bd only one saka.
26 Cks -enti.
27 Bd -da-.
28 Cks -kāni.
29 Bd -bhittihi.
30 Bds -bhanato.
31 Bd -katiyo-.
32 Bs kanavayo-, Bd -kanevayo-.
33 Bds -hassāni.
34 all three MSS. tā-.
35 Bd mahātā-.
36 Bd tā-.
37 Bd tāpente satte, Bs only tāpente for tāva satte.
38 Ck -ṇo.
39 Bd sulāni.
40 Cks -e.
41 Cks -o.
42 Bds nibbattasatta.
43 Bd ayapathavīto pappataṃ.

[page 272]
272 XIX. Saṭṭhipāta.
sarīrā jalantā paccanti, evam esa¹ ativiya tāpetīti, B. pana ete niraye dassento
paṭhamaṃ Sañjīvaṃ dassetvā ta. paccante nerayikasatte disvā mahājanassa
mahābhaye uppanne taṃ antaradhāpetvā puna paṭhaviṃ dvidhā katvā Kāḷa-
suttaṃ dassesi, ta. pi paccamāne satte disvā mahājanassa mahābhaye uppanne
tam pi antaradhāpesīti, evaṃ paṭipāṭiyā dassesi, tato rājānaṃ āmantetvā mahā-
rāja tayā imesu aṭṭhasu mahānirayesu paccamāne satte disvā appamādaṃ kātuṃ
vaṭṭatīti vatvā puna tesaṃ yeva mahānirayānaṃ kiccaṃ kathetuṃ iccete ti
ādiṃ ā, ta. akkhātā ti mayā² tuyhaṃ kathitā porāṇakehi ca kathitā yeva,
ākiṇṇā ti paripuṇṇā³, paccekā soḷasussadā ti etesaṃ nirayānaṃ ekekassa
catūsu dvāresu ekekasmiṃ cattāro cattāro katvā soḷasa soḷasa ussadanirayā ti
sabbe pi sataṃ⁴ aṭṭhavīsati⁵ ussadanirayā aṭṭha ca mahānirayā ti chattiṃsa-
nirayasataṃ, kadariyātapanā⁶ ti sabbe p'; ete kadariyānaṃ tapanā⁷, balava-
dukkhatāya ghorā, kappanibbattānaṃ⁸ accīnaṃ atthitāya accimanto, bha-
yassa mahantatāya⁹ mahabbhayā, diṭṭhamattā vā¹⁰ sutamattā vā¹¹ lomāni
haṃsentīti¹² lomahaṃsanarūpā va¹³, bhiṃsanatāya bhesmā¹⁴, bhayajanana-
tāya paṭibhayā, sukhābhāvena dukkhā, catukkaṇṇā ti sabbe pi caturassā¹⁵
mañjūsasadisā, vibhattā ti catudvāravasena vibhattā, bhāgaso mitā ti dvāra-
vīthīnaṃ vasena koṭṭhāse¹⁶ ṭhapetvā mitā, ayasā paṭikujjitā¹⁷ ti sabbe¹⁸
pi navayojanikena ayakapālena paṭicchannā hutvā¹⁹, tiṭṭhantīti sabbe pi
ettakaṃ ṭhānaṃ anupharitvā tiṭṭhanti, ete ti²⁰ tesu nirayesu samparivattitvā
punappuna patamāne sandhāyāha, ativattāro ti pharusavācāhi atikkamitvā
vattāro²¹, mahānirayesu kira yebhuyyena dhammikasamaṇabrāhmaṇesu katā-
parādhā²² paccanti, tasmā evam āha, te bhūnahuno ti te isīnaṃ ativattāro
attano vaḍḍhiyā hatattā bhūnahuno koṭṭhāsakatattā²³ macchā viya²⁴ paccanti
asaṃkheyye²⁵ ti gaṇetuṃ asakkuṇeyye, kibbisakārino ti dāruṇakamma-
kārino, nikkhamanesino ti nirayā nikkhamanaṃ esantāpi gavesantāpi nikkha-
manadvāraṃ nādhigacchanti, puratthimenā 'ti yadā taṃ dvāraṃ apārutaṃ
hoti atha tadabhimukhā dhāvanti²⁶, tesaṃ ta. {chaviādīni} jhāyanti, dvārasamīpaṃ²⁷
pattānam pi²⁸ etesaṃ²⁹ taṃ pithīyati³⁰, pacchimaṃ apārutaṃ viya khāyati,
esa nayo sabbattha, na sādhurūpe ti vuttappakāraṃ sappaṃ viya sādhu-
rūpe isayo nāsīde³¹ na pharusavacanehi³² kāyakammena vā ghaṭṭento upa-
gaccheyya, kiṃkāraṇā: saññatānaṃ tapassīnaṃ āsāditattā³³ aṭṭhasu mahānirayesu
mahādukkhassa anubhavitabbattā³⁴, idāni ye rājāno tathārūpe āsādetvā taṃ dukkhaṃ
pattā te dassetuṃ atikāyo ti ādim ā., ta. atikāyo ti balasampannamahākāyo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks etaṃ.
2 Bd adds ca.
3 Bd parikiṇṇā.
4 Cks yaṃtaṃ.
5 Bd adds ca.
6 Bd -tā-.
7 Bd tā.
8 Bd kammani-.
9 Cks mahantāya.
10 Cks omit vā.
11 Cks pā.
12 Bd haṃsanti.
13 Bd ca.
14 Bd bhasmā.
15 Bd -raṃ.
16 Bd adds gahetvā.
17 Cks omit pā-.
18 Cks -ā.
19 Bd puṭā, Bs phuṭā.
20 Bds uddhaṃpādā avaṃsirā ti evaṃ for ete ti.
21 Cks catt-.
22 Cks -rāyā, Bds -parādhāva.
23 Bds -katā.
24 Bd adds ca.
25 Cks Bd -yyā.
26 Cks yā.
27 Bd -pe.
28 Bd -nañca.
29 Bds te-.
30 Cks -yanti.
31 Cks nasīde, Bd nāside.
32 Bd -nena.
33 all three MSS. asā-.
34 Cks -vitattā.

[page 273]
2. Saṃkiccijātaka. (530.) 273
mahissāso ti mahādhanuggaho, sahassabāhū 'ti pañcahi dhanuggahasatehi
bāhusahassena¹ āropetabbaṃ dhanuṃ āropanasamatthabāhu, Kekādhipo² ti
Kekaraṭṭhādhipati², vibhavaṃ gato ti vināsappatto, vatthūni Sarabhaṅgajātake
vitthāritāni, upahacca manan³ ti attano cittaṃ padūsetvā, Mātaṅgasmin ti
Mātaṅgapaṇḍite, vatthuṃ Mātaṅgajātake vaṇṇitaṃ, Kaṇhadīpāyanāsajjā 'ti
Kaṇhadīpāyanaṃ āsajja, Yamasādhanan ti nirayaṃ⁴, vatthuṃ Ghaṭajātake⁵
vitthāritam, isinā ti Kapilatāpasena, pāvekkhīti paviṭṭho, Cecco ti Cetiya-
rājā, hīnatto ti parihīnattabhāvo antarahitaiddhi, pattapariyāyan ti pari-
yāyaṃ maraṇakālaṃ patvā, vatthuṃ Cetiyajātake kathitaṃ, tasmā ti yasmā
cittavasiko hutvā isīsu aparajjhitvā aṭṭhasu mahānirayesu paccati tasmā, chan-
dāgamanan ti chandādicatubbidham pi agatigamanaṃ, paduṭṭhenā 'ti kud-
dhena, gantā⁶ so nirayaṃ adho ti so tena adhogamaniyena kammena adho
nirayam eva gacchati, Pāḷiyaṃ pana nirayassudan ti likhitaṃ, taṃ tassa ussa-
danirayaṃ gacchatīti a., vaddhe⁷ ti vayovaddhe ca guṇavaddhe ca, anapaccā
ti bhavantare pi apaccaṃ vā dāyādaṃ vā na labhantīti a., tālāvatthū⁸ ti diṭṭha-
dhamme pi chinnamūlatālo viya mahāvināsaṃ patvā niraye nibbattanti, hantīti
māreti, cirarattāyā 'ti ciraṃ, evaṃ M. isiviheṭhakānaṃ paccananiraye dassetvā
upari adhammikarājūnaṃ paccananiraye dassento yo cā 'ti ādim ā., ta. raṭṭha-
viddhaṃsano ti chandādivasena gantvā raṭṭhassa viddhaṃsano, accisaṃgha-
pareto ti accisamūhaparikkhitto, tejobhakkhassā 'ti aggim eva khādan-
tassa, gattānīti tigāvute¹⁰ sarīre sabbaṅgapaccaṅgāni lomehi ca nakhehi cā 'ti
etehi saddhiṃ sabbāni ekajālān'; eva honti, tuttaddito¹⁰ ti ānañjakāraṇaṃ¹¹
kāriyamāno tuttehi¹² viddho nāgo yathā nadati, idāni pitughātikādīnaṃ paccana-
niraye dassetuṃ yo¹³ lobhā ti ādim ā., ta. lobhā ti yasadhanalobhena, dosā
ti duṭṭhacittatāya, nittacan ti lohakumbhiyaṃ bahūni vassasahassāni pakkaṃ
nīharitvā tigāvutam assa sarīraṃ nittacaṃ katvā jalitāya lohapaṭhaviya¹⁴ {pātetvā}
tikhiṇehi¹⁵ ayasūlehi koṭṭetvā¹⁶ cuṇṇavicuṇṇaṃ karonti, andhaṃ karitvā ti
mahārāja taṃ pitughātakaṃ nirayapālā lohapaṭhaviyaṃ uttānaṃ pātetvā jalitehi
ayasūlehi akkhīni bhinditva¹⁷ andhaṃ karitvā mukhe uṇhaṃ muttakarīsaṃ
pakkhipitvā palālapīṭhaṃ viya¹⁸ saṃvaṭṭetvā kappena saṇṭhite khāralohaudake
nimujjāpenti, tattaṃ pakkaṭṭhitaṃ¹⁹ ayogulañ cā 'ti puna pakkaṭṭhita-
gūthakalalañ²⁰ c'; eva jalitāyogulañ ca khādāpenti, so pana taṃ āhariyamānaṃ
disvā mukhaṃ pidheti²¹, ath'; assa dīghe ciratāpite²² jalamāne phāle²³ ādāya
mukhaṃ vikkhambhetvā²⁴ vivaritvā rajjubaddhaṃ ayabalisaṃ khipitvā jivhaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ehi.
2 Bd ketak-.
3 Ck upāhacca manan, Bd upahacca mānan.
4 Bd nirayapālakarājānaṃ.
5 Cks ghata-.
6 all three MSS. gantvā.
7 Bd vuḍhe.
8 Cks nālā-, Bd tālavatthun.
9 Ck gāvasarire, Cs gāvute-, Bd tigāvutte.
10 Bd tuṇḍattito, Bs tuṇḍaḍḍito?
11 Bd ānañcanakā-.
12 Bd tuṇḍ-.
13 Cks ye.
14 Bd -yaṃ.
15 Bd tikkhehi.
16 Bd -entā.
17 Cks -dantā.
18 Bd add naṃ.
19 Bd pakkudhitam, Cks chakaṃkathim.
20 Cks pakkaṭṭhigūthakalalā, Bd pakkadhitaṃ gudhakalalañ,
Bs pakkuṭṭhitaṃgūthakalalaṃ.
21 Ck pideti.
22 Cks cirarattāpite.
23 Bd hale, Cks thāle.
24 Bd -itva.

[page 274]
274 XIX. Saṭṭhinipāta.
nīharitvā tasmiṃ vatte¹ vivaṭṭe mukhe taṃ ayogulaṃ saṃsavayanti pakkhipanti,
rakkhasā ti nirayapālā, sāmā cā 'ti mahārāja tassa pitughātakassa taṃ² ba-
lisena nikkaḍḍhitvā ayasaṃkūhi³ paṭhaviyaṃ vitataṃ⁴ jivhaṃ sāmasoṇā sabala-
vaṇṇā sunakhā ca lohatuṇḍā⁵ gijjhā ca kākasaṃghā ca aññe ca nānappakārā
sakuṇā samāgantvā āvudhehi chindantā viya vibhajja kākapadākārena koṭṭhāse
katvā vipphandamānaṃ vissandamānaṃ⁶ salohitaṃ⁷ vighāsaṃ⁸ khādanti⁹ vigha-
santā¹⁰ bhakkhayantīti attho, taṃ daḍḍhakoḷan¹¹ ti taṃ pitughātakaṃ jhā-
yamānaṃ tālaṃ¹² viya jalitasarīraṃ, paribhinnagattan ti ta. ta. bhinna-
gattaṃ¹³, nippothayantā ti jalitehi ayamuggarehi paharantā, ratī hi nesan
ti tesaṃ nirayapālānaṃ sā rati kīḷā hoti, dukhino panītare ti itare pana
nerayikasattā dukkhitā honti, pettighātino ti pitughātikā¹⁴, iti imaṃ pitu-
ghātikānaṃ paccananirayaṃ disvā rājā bhītatasito ahosi, atha nam M. samassā-
setvā mātughātikānaṃ paccananirayaṃ dassesi, Yamakkhayan ti Yamanive-
sanaṃ, nirayan ti a., attakammaphalūpago ti attano kammaphalena upa-
gato, amanussā ti nirayapālā, hantāraṃ janayantiyā ti mātughātikaṃ,
vālehīti¹⁵ ayamakacivālehi¹⁶ veṭhetvā ayayantena pīḷenti, tan ti taṃ mātu-
ghātikaṃ pāyentīti¹⁷ tassa pīḷiyamānassa ruhiraṃ gaḷitvā ayakapallaṃ pūreti,
atha naṃ yantato niharanti, tāvad ev'; assa sarīraṃ pākatikaṃ hoti, taṃ paṭha-
viyaṃ uttānaṃ nipajjāpetvā vilīnaṃ tambalohaṃ viya pakkaṭṭhitaṃ¹⁸ lohitaṃ
pāyenti¹⁹, ogayha tiṭṭhatīti bahūni vassasahassāni ayayantena²⁰ pīḷetvā je-
gucchaduggandhapaṭikkūle mahante gūthakaddamāavāṭe khipanti, so taṃ rahadaṃ
ogayha ogayhitvā tiṭṭhati, atikāyā ti ekadonikanāvappamāṇasarīra²¹, ayomukhā
ti ayasūcimukhā, chaviṃ chetvānā²² ti chaviṃ ādiṃ katvā yāvaṭṭhim pi
bhetvā²³ aṭṭhimiñjaṃ khādanti, pagiddhā²⁴ ti gadhitā²⁵ mucchitā, na kevalañ
ca khādant'; eva adhomaggādīhi²⁶ pana pavisitvā mukhādīhi nikkhamanti, vāma-
passādīhi pavisitvā dakkhiṇapassādīhi nikkhamanti, sakalasarīraṃ²⁷ chiddā-
vacchiddaṃ karonti, so ta. atidukkhapareto viravanto paccati socati, so mātu-
ghātako taṃ Sataporisaṃ nirayaṃ patto sasīsako nimuggo va hoti, tañ ca kuṇa-
paṃ²⁸ samantā yojanasataṃ pūti²⁹ hutvā vāyati, mattigho ti mātighātiko,
Khuradhāramanukkammā 'ti Khuradhāranirayaṃ atikkamitvā ta.³⁰ niraya-
pālā mahantamahante khure uparidhāre katvā³¹ santharanti³², tato yā hi gab-ḥ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits vatte
2 Bd jivhaṃ.
3 Ck ayaṃ saṃkuhi, Cs ayaṃ saṃñahi.
4 Ck vi, Bd vivaṭa.
5 Ck -taṇḍi, Cs -tuṇḍa, Bd -kuṇḍā.
6 Bd omits vis-.
7 Cks omit sa.
8 Cks vighaṃsaṃ
9 Bds -tā.
10 Bds viyasatte.
11 Bd -tālan.
12 so Cks; Bd kālaṃ.
13 Bds paribhi-.
14 Ck adds viya.
15 so Bds; Cks vālabhīti.
16 so Ck Bd; Cs avama-?
17 Bd pāya-.
18 Cks pakkaṇṭhantaṃ, Bds pakkudhitaṃ.
19 Bd -anti.
20 Bds -ehi.
21 Cks -ṇikaṃ nā-.
22 Bds bhetvāna.
23 Ck yāvā vaṭṭhimhi hetvā, Cs yāvaṭṭhimahetvā, Bd yāva aṭhi vibhetvā,
Bs yāva aṭṭhi pi bhetvā.
24 Bds saṃgi-.
25 Cs gathitā, Ck gamitā.
26 Bd -mukhādīhi.
27 Cks -rā.
28 Ck kūpaṃ, Bs vaccakūpaṃ in the place of tañca --.
29 Bd putikaṃ.
30 Bds add kira.
31 Ck urasārekatvā, Bd upadhāritvā, Bs uparidhāretvā?
32 Bd saṇṭha-, Ck tattharatti.

[page 275]
2. Saṃkiccajātaka. (530) 275
bhapātanāni¹ khārabhesajjāni² pivitvā gabbhapātitā³ gabbhapātiniyo itthiyo
jalitehi āvudhehi pothentā anubandhanti tā tikhiṇakhuradhārā sukhaṇḍākhaṇḍikā
hutvā punappuna uṭṭhāya taṃ durabhisambhavaṃ Khuradhāranirayaṃ atikka
mantiyo atikkamitvā nirayapālehi anubaddhā⁴ duggaṃ duggamaṃ⁵ visamaṃ
Vetaraṇiṃ patanti, ta. kammakāraṇaṃ Nimijātake āvibhavissati, evaṃ gabbha-
pātinīnaṃ nirayaṃ dassetvā yattha paradārakā ca aticāriniyo ca paccanti taṃ
Koṭisimbalinirayaṃ⁶ dassento ayomayā ti ādiṃ ā., ta. dubhato-m-abhi-
lambhantīti⁷ Vetaraṇiyā ubhosu tīresu tāsaṃ simbalīnaṃ sākhā {olambanti},
te accimanto ti te pajjalitasarīrā sattā accimanto hutvā tiṭṭhanti, yojanan
ti tigāvutaṃ tesaṃ⁸ sarīrato uṭṭhitajālāya pana saddhiṃ te⁹ yojanaubbedhā
honti, ete sajantīti te paradārikā sattā nānāvidhehi āvudhehi koṭṭhiyamānā¹⁰
ete Simbaliniraye abhirūhanti, te patantīti te bahūni vassasahassāni rukkha-
viṭapesu laggā jhāyitvā puna nirayapālehi āvudhehi¹¹ vihatā vivattā hutvā pari-
vattitvā adhosīsakā patanti, puthū ti bahū, vinividhaṅga ti tesaṃ tato
patanakāle heṭṭhā ayapaṭhavito sūlāni uṭṭhahitvā tesaṃ matthakaṃ paṭicchanti,
tāni tesaṃ adhomaggena¹² nikkhamanti, te evaṃ sūlesu viddhā viravantā¹³
sayanti, dīghan ti supine pi niddaṃ alabhantā digharattaṃ jaggantīti, tato¹⁴
ratyā vivasane ti rattīnaṃ accayena, cirakālātikkamenā 'ti a., pavajjantīti
saṭṭhiyojanikaṃ jalitaṃ lohakumbhiṃ kappena saṇṭhitaṃ jalitatambaloharasa-
puṇṇaṃ lohakumbhiṃ nirayapālehi khittā¹⁵ pavisanti¹⁶, dussīlā ti paradārikā,
itoparaṃ¹⁷ sāmikavattasassuvattādīni¹⁸ apūrentīnaṃ¹⁹ paccanaṭṭhānaṃ pakā-
sento yā cā²⁰ 'ti ādiṃ ā., ta. atimaññatīti Bhisajātake kathitaṃ²¹ sāmika-
vattaṃ akarontī atikkamitvā maññati, jeṭṭhan ti sāmikassa jeṭṭhabhātaraṃ,
nanandaran²² ti sāmikassa bhaginiṃ, etesam pi aññatarassa hatthapāda-
piṭṭhiparikammanahāpanabhojanādibhedaṃ vattaṃ apūrentī tesu hirottappaṃ
anupaṭṭhapentī te atimaññati nāma, sāpi niraye nibbattati, vaṃkenā 'ti
tassā sāmikavattādīnam aparipūrikāya sāmikādayo: akkositvā paribhāsitvā
niraye nibbattāya lohapaṭhaviyaṃ nipajjāpetvā ayasaṃkunā mukhaṃ vi-
varitvā balisena jivhaggaṃ nibbahanti rajjubandhanena saṃbandhanaṃ²³
ākaḍḍhanti, kiminan ti kimibharitaṃ, i. v. h. mahārāja so nerayikasatto
evaṃ nikkaḍḍhitaṃ attano vyāmena vyāmamattaṃ²⁴ jivhaṃ āvudhehi koṭ-
ṭhitakoṭṭhitaṭṭhāne²⁵ sañjātehi mahādoṇippamāṇehi²⁶ kimīhi²⁷ bharitaṃ
passati viññāpetuṃ na sakkotīti nirayapāle yācitukāmo pi kiñci vattuṃ
na sakkoti. Tapane²⁸ ti evaṃ sā ta. bahūni vassasahassāni paccitvā puna
Tapanamahāniraye²⁸ paccati, idāni sūkarikādīnaṃ paccananiraye dassento

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -nāhi.
2 Bd kha-.
3 Ck -pa-, Bd adds kā.
4 Ck -bandhā, Bd -bandhantā.
5 Bd dukkhamaṃ.
6 Cs koṭa-, Bd kaṇhakaṃsippali-.
7 Ck -tomhila-, Cs tomahila-.
8 Cks add sarīraṃ.
9 Bd omits te
10 Bds koṭi-.
11 Bd -dhe gahetvā.
12 Cks -e.
13 Bd cirarattā.
14 Bds attho.
15 Cks khittaṃ.
16 Bd paccanti.
17 Bd tatopa-.
18 Ck -vantassuravantā-, Cs -vattassuravattā-.
19 Ck -tīti.
20 Cks vā.
21 Bd vutta.
22 Bds -dan.
23 so Cks; Bd sab-.
24 Ck -mettā, Cs -mattā.
25 Bd koṭi-.
26 Bd -ṇika-.
27 Bd omits ki-.
28 Bd tā-.

[page 276]
276 XIX. Saṭṭhinipāta.
orabbhikā ti ādiṃ ā., ta avaṇṇe vaṇṇakārikā¹ ti pesuññakārakā, khāra-
nadin ti ete orabbhikādayo etehi sattiādīhi haññamānā Vetaraṇiṃ patantīti a.,
sesāni orabbhikādīnaṃ paccanaṭṭhānāni Nimijātake āvibhavissanti, kūṭakārīti
kūṭavinicchayassa c'; eva tulākuṭādīnañ ca kārake² sandhāy'; etaṃ vuttam, ta.
kūṭavinicchavakūṭaṭṭakārakakūṭa agghāpanikānaṃ paccananirayāni Nimijātake āvi-
bhavissanti, vantan ti vamitakaṃ, durattānan ti duggatattabhāvānaṃ, i. v. h.:
mahārāja, te durattabhāvā sattā ayakūṭehi matthake bhijjamāne vamanti⁴, tato
taṃ vantaṃ jalitakapālehi tesu ekaccānaṃ mukhe pakkhipanti, iti te paresaṃ
vantaṃ bhuñjanti nāma, bheraṇḍakā ti sigālā, vipphandamānan ti, ayo-
mukhaṃ⁵ nipajjāpitaṃ nikkaḍḍhitajivhaṃ⁶ ito c'; ito ca phandamānaṃ⁷, mi-
genā 'ti okacaramigena⁸, pakkhinā 'ti tathārūpen'; eva, gantā⁹ te ti gan-
tāro¹⁰ te, nirayussadan ti ussadanirayaṃ, Pāḷiyaṃ pana nirayaṃ adho
ti likhitaṃ, ayaṃ pana nirayo Nimijātake āvibhavissati.
     Iti M. ettake niraye dassetvā idāni lokavivaraṇaṃ¹¹ katvā
rañño devaloke dassento ā.:

  Ja_XIX.2(=530).65: Santo ca¹² uddhaṃ gacchanti suciṇṇen'; idha kammanā¹³,
                    suciṇṇassa phalaṃ passa: saindadevā¹⁴ sabrahmakā. || Ja_XIX:133 ||

  Ja_XIX.2(=530).66: Taṃ taṃ brūmi mahārāja: dhammaṃ raṭṭhapatī cara,
                    tathā tathā rāja carāhi dhammaṃ
                    yathā taṃ suciṇṇaṃ¹⁵ nānutappeyya peccā¹⁶ 'ti. || Ja_XIX:134 ||

     Ta. santo ti kāyādīhi upasantā, uddhan ti devalokaṃ, saindā¹⁷ ti ta.
ta. indehi saddhiṃ, M. ¹⁸ hi 'ssa cātummahārājike deve ca dassento mahārāja
cātummahārājādike hi deve passa cattāro mahārāje passa tāvatiṃse passa
Sakkaṃ passā 'ti evaṃ sabbe pi indake¹⁹ deve dassetvā idaṃ pi suciṇṇassa
phalan ti dassesi, taṃ taṃ brūmīti tasmā taṃ bhaṇāmi, dhamman ti ito
paṭṭhāya pāṇātipātādīni pañca verāni pahāya dānādīni puññāni karohi²⁰, yathā
taṃ suciṇṇaṃ nānutappeyyā 'ti yathā taṃ dānādipuññakammaṃ suciṇṇaṃ
pitughātakammapaccayaṃ²¹ vippaṭisāraṃ paṭicchādetuṃ samatthatāya taṃ nānu-
tappeyya tathā taṃ suciṇṇaṃ cara, bahuṃ puññaṃ karohīti a.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck avanne vaṇa-, Cs avaṇevaṇa-.
2 Cks omit kā-.
3 Cks -ve.
4 Ck vamatanti, Cs vamananti, Bd vapanti.
5 so Cks for -khā? Bds adhomukhaṃ.
6 Ck Bd -hā.
7 Bd vippa-.
8 Bd otacāra-, Ck okatara-.
9 Bd gatā.
10 Bds gantvā.
11 Bds devaloka-.
12 va.
13 Bds -unā.
14 Bd sahindā-.
15 Cks omit su.
16 Cks gacchā, Bd pecchā, read: yathā na taṃ anutappeyya pecca?
17 Bds sahindā.
18 Cks -e.
19 Bds sahindake sabrahmake ca.
20 Bd karothā ti.
21 Cks -kammaṃpa-.

[page 277]
2. Saṃkiccajātaka. (530) 277
     So M-ssa dhammakathaṃ sutvā tato paṭṭhāya assāsaṃ
paṭilabhi. B. pi kiñci kālaṃ ta. vasitvā attano vasanaṭṭhānaṃ
yevā gato.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa mayā assāsito
yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā rājā Ajātasattu ahosi, isigaṇo Buddha-
parisā, Saṃkiccapaṇḍito aham evā" 'ti. Saṃkiccajātakaṃ.
Saṭṭhinipāta vaṇṇanā niṭṭhitā.

--------------------------------------------------------------------------

[page 278]
278
XX. SATTATINIPĀTA.

                      1. Kusajātaka.
     Idante raṭṭhan ti. Idaṃ S. J. v. ukkaṇṭhitabikkhuṃ
ā. k. So kira Sāvatthivāsi-kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajito,
ekadivasaṃ Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṃkataitthiṃ su-
bhanimittaggāhavasena oloketvā kilesābhibhūto anabhirato vihāsi
dīghakesanakho kisasarīro kiliṭṭhacīvaro uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhama-
nisanthatagatto, yathā hi devaloke cavanadhammānaṃ devaputtānaṃ
pañca pubbanimittāni puññāyanti mālā milāyanti vatthāni kilissanti
sarīre dubbaṇṇiyaṃ okkamati ubhohi kacchehi sedā muccanti¹ devo
devāsane nābhiramati evam evaṃ sāsanā cavanadhammānaṃ ukkaṇṭhi-
tabhikkhūnaṃ pañca pubbanimittāni² paññāyanti saddhāpupphāni
milāyanti sīlavaṭṭhāni kilissanti maṃkubhāvatāya c'; eva ayasavasena
ca dubbaṇṇiyaṃ okkamati kilesasedā muccanti¹ araññarukkhamūla-
suññāgāresu nābhiramanti, tassa pi tāni³ paññāyiṃsu. Atha naṃ
Satthu santikaṃ netvā "ayaṃ bhante ukkaṇṭhito" ti dassesuṃ. S.
saccaṃ "kirā" 'ti pucchitvā "saccaṃ bhanti" ti vutte "mā bhikkhu
kilesavasiko ahosi, mātugāmo nām'; esa⁴ pāpo, tasmiṃ paṭibaddha-
cittataṃ vinehi⁵, sāsane abhirama, mātugāme pāṭibaddhacittatāya hi
tejavanto pi porāṇakapaṇḍitā nittejā hutvā anayavyasanaṃ pāpuṇiṃsū"
'ti vatvā a. ā.:
     A. Mallaraṭṭhe Kusāvatīrājadhāniyaṃ⁶ Okkāko nāma rājā
dhammena r. kāresi. Tassa soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭ-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd muñc-.
2 Bd omits pubba.
3 Bd tassapitānimittāni.
4 Cks -esā.
5 Bd vinodehi.
6 Bd -yā.

[page 279]
1. Kusajātaka. (531) 279
ṭhikā Sīlavatī nāma aggamahesī ahosi, sā n'; eva puttaṃ na
dhītaraṃ labhati, nāgarā c'; eva raṭṭhavāsino ca rājanive-
sanadvāre¹ sannipatitvā "raṭṭhaṃ² nassissati vinassissatīti"
upakkosiṃsu. Rājā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā "mayi r. kārente
adhammakāro nāma n'; atthi, kasmā upakkosathā" 'ti pucchi.
"Saccaṃ deva adhammakāro³ n'; atthi⁴, vaṃsānurakkhako pana⁵
vo putto na vijjati, añño r. gahetvā raṭṭhaṃ nāsessati, tasmā
dhammena r. kāretuṃ samatthaṃ puttaṃ patthethā" 'ti. "Put-
taṃ patthento kiṃ karomīti". "Paṭhamaṃ tāva ekaṃ⁵ sattā-
haṃ cullanāṭakaṃ dhammanāṭakaṃ katvā visajjetha, sace
taṃ⁶ puttaṃ labhissati⁷ sādhu, noce atha majjhimanāṭakaṃ
vissajjetha, tato jeṭṭhanāṭakaṃ vissajjetha, avassaṃ ettikāsu
itthisu ekā puññavatī puttaṃ labhissatīti". Rājā tesaṃ va-
canena⁸ tathā {katvā} sattame sattame divase yathāsukhaṃ
abhiramitvā āgatāgatā⁹ pucchi: "kacci¹⁰ vo putto laddho" ti.
Sabbā "na labhāma devā" 'ti āhaṃsu. Rājā "na me putto
uppajjissatīti" anattamano ahosi. Nāgarā puna tath'; eva
upakkosiṃsu. Rājā "kiṃ upakkosatha, mayā tumhākaṃ va-
canena nāṭakāni vissaṭṭhāni, ekāpi puttaṃ na labhi, idāni kiṃ
karomīti" ā. "Deva etā dussīlā bhavissanti nippuññā, n'; atthi
etāsaṃ¹¹ puttalābhāya puññaṃ¹², tumhe etāsu puttaṃ alabhan-
tīsu mā appossukkataṃ āpajjatha, aggamahesī vo¹³ Sīlavatī
devī sīlasampannā, taṃ vissajjetha, tassā putto uppajjissatīti".
So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā "ito kira sattame divase rājā
Sīlavatiṃ deviṃ dhammanāṭakaṃ katvā vissajjessati, purisā
sannipatantū" 'ti bheriñ carāpetvā sattame divase deviṃ alaṃ-
kārāpetvā rājanivesanā otāretvā vissajjesi. Tassā sīlatejena
Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko "kin nu kho" ti
āvajjanto¹⁴ deviyā puttapatthanabhāvaṃ¹⁵ ñatvā "etissā mayā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit rāja.
2 Bds add te.
3 Bd adds nāma.
4 Bd adds api ca.
5 Ck etaṃ.
6 Ck tā sace naṃ, Cs sace tha, Bd sacetā.
7 all three MSS. -nti.
8 Bd vacanaṃ sutvā.
9 Bd -tānaṃ.
10 Bd kiñci
11 Bd -su.
12 Cks -ā.
13 Bd te.
14 Cks -ento.
15 Cks puttaṃ-.

[page 280]
280 XX. Sattatinipāta.
puttaṃ dātuṃ vaṭṭatīti¹, atthi nu kho devaloke etessānuccha-
viko² putto" ti upadhārento B-aṃ addasa, so kira tadā Tā-
vatiṃsabhavane āyaṃ khepetvā uparidvaloke nibbattitukāmo³
ahosi. Sakko tassa vimānadavāraṃ gantvā taṃ pakkosāpetvā
"mārisa⁴ tayā manussalokaṃ gantvā Okkākarañño⁵ aggama-
hesiyā kucchismiṃ⁶ paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatīti" saṃ-
paṭicchāpetvā aparam pi devaputtaṃ "tvam pi tassā yeva⁷
putto bhavissasīti⁸" vatvā "mā kho pan'; assā⁹ koci sīlaṃ
bhindīti¹⁰" mahallakabrāhmaṇavesena rañño nivesanadvāraṃ
agamāsi. Mahājano pi nahātālaṃkato "ahaṃ deviṃ gaṇhissā-
mīti" rājadvāre sannipati Sakkañ ca pana disvā "tvaṃ kasmā
āgato sīti" parihāsaṃ akāsi. Sakko pi "kiṃ maṃ¹¹ garahatha,
sace pi me sarīraṃ jiṇṇaṃ rāgo pana na jīrati, sace Sīlavatiṃ
labhissāmi ādāya naṃ gamissāmīti āgato 'mhīti" vatvā attano
ānubhāvena sabbesaṃ purato aṭṭhāsi, añño tassa tejena putato
bhavituṃ nāsakkhi, so taṃ sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ¹² nive-
sanā nikkhamantiṃ yeva hatthe gahetvā pakkāmi. Atha naṃ
ta. ta. ṭhitā garahiṃsu: "passatha bho, mahallakabrāhmaṇo
evaṃ uttamarūpadharaṃ deviṃ ādāya gacchati, attano yattaṃ na
jānātīti". Devī pi "mahallako maṃ gahetvā gacchatīti" aṭṭī-
yati¹³ harāyati jigucchati¹⁴. Rājāpi vātapāne ṭhatvā "ko nu
kho deviṃ gahetvā gacchatīti" olokento taṃ disvā anattamano
ahosi. Sakko taṃ ādāya nagaradārena nikkhamitvā dvāra-
samīpe ekaṃ gharaṃ māpesi¹⁵ vivaṭṭadvāram paññattakaṭṭhat-
tharikaṃ¹⁶. Atha naṃ sā "idaṃ vo¹⁷ nivesanan" ti pucchi.
So "āma bhadde, pubbe pana ahaṃ eko, idāni 'mhā dve janā,
ahaṃ bhikkhāya caritvā taṇḍulādīni āharissāmi, tvaṃ imissā
kaṭṭhattharikāya nipajjā¹⁸" 'ti vatvā¹⁹ naṃ mudunā hatthena

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vaṭṭati.
2 Bd etissā anu-.
3 Cks nibbattidhammo.
4 Cks -sā.
5 Bd uk-.
6 Bd -imhi.
7 Bd etissā eva.
8 all three MSS. -tīti.
9 Cks -a.
10 Bd -datuhi.
11 Bds adds tumhe.
12 Cks -kāraṃ-.
13 Bd na aṭṭiyati na.
14 Bd omits ji-.
15 Ck mānesi, Cs manesi.
16 Bd adds katvā.
17 Bd te.
18 Bd -āhi.
19 Bd adds so.

[page 281]
1. Kusajātaka. (531) 281
parāmasi¹, dibbasamphassaṃ pharāpetvā² ta. nipajjāpesi, sā
dibbasamphassapharanena saññaṃ vissajjesi. Atha naṃ attano
ānubhāvena Tāvatiṃsabhavanaṃ netvā alaṃkatavimāne dibba-
sayane nipajjāpesi. Sā sattame divase pabujjhitvā taṃ sam-
pattiṃ disvā "na so brāhmaṇo³ manusso, Sakko bhavissatīti"
aññāsi. Sakko pi tasmiṃ samaye pāricchattakamūle dibbanā-
ṭakaparivuto nisinno hoti. Sā sayanā uṭṭhāya tassa santikaṃ
gantvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ Sakko "varaṃ
te devi demi⁴, gaṇhāhīti" ā. "Tena hi me deva puttam de-
hīti". "Devi, tiṭṭhatu eko⁵, ahaṃ te dve putte dassāmi, tesu
pana eko paññavā bhavissati na⁶ rūpavā eko rūpavā na
paññavā, tesu⁷ paṭhamaṃ kataraṃ icchatīti". "Paññavantaṃ
devā" 'ti. So "sādhū" 'ti vatvā tassā kusatiṇaṃ dibbañ ca
vatthaṃ dibbacandanaṃ pāricchattakapupphaṃ Kokanadañ ca
nāma vīṇaṃ datvā taṃ ādāya rañño sayanagharaṃ pavisitvā
raññā saddhiṃ ekasayane nipajjāpetvā aṅguṭṭhaken'⁸ assā
nābhiṃ parāmasi, tasmiṃ khaṇe B. tassā kucchimhi paṭisan-
dhiṃ gaṇhi. Sakko pi sakaṭṭhānam eva gato. Paṇḍitā devī
gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ jāni. Atha naṃ pabuddho rājā
disvā "kena nītāsīti" pucchi. "Sakkena devā" 'ti. Ahaṃ
paccakkhato ekaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ taṃ ādāya gacchan-
taṃ addasaṃ, kasmā maṃ vañcesīti⁹" "Saddaha deva, Sakko
maṃ gahetvā devalokaṃ nesīti". "Na saddahāmi devīti¹⁰".
Ath'; assa sā Sakka-dattiyaṃ kusatiṇaṃ dassetvā "saddahā"
'ti ā. Rājā, kusatiṇaṃ nāma yato kutoci labbhatīti" na sad-
dahi. Ath'; assa sā dibbavatthāni dassesi¹¹. Rājā tāni disvā
saddahitvā "bhadde, Sakko tāva taṃ netu, putto pana te
laddho" ti pucchi. "Laddho mahāraja, gabbho me patiṭṭhito"
ti. So tuṭṭho tassā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā dasamā-
saccayena puttaṃ vijāyi, tassa aññaṃ nāmam akatvā kusa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -santo.
2 Ck phā-.
3 taṇḍulādini- - - brāhmaṇo wanting in Cs.
4 Bd dadāmi.
5 Bd adds putto.
6 Bd vi.
7 Bd tesaṃ.
8 Bd pādaṅg-.
9 Bd adds na saddahi.
10 Bd omits na suddahāmi - -.
11 Bd -ti.

[page 282]
282 XX. Sattatinipāta.
tiṇanāmam eva akaṃsu. Kusakumārassa padasāgamanakāle
itaro devaputto tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa
Jayampatīti nāmaṃ kariṃsu. Te mahantena yasena vaḍḍhiṃsu.
B. paññavā ācariyassa santike kiñci¹ anuggahetvā attano pañ-
ñāya sabbasippesu nipphattiṃ pāpuni. Ath'; assa soḷasavassa-
kāle rājā r. dātukāmo deviṃ āmantetvā "bhadde puttassa te
r. datvā nāṭakāni upaṭṭhapessāma², jīvantā yeva naṃ rajje
patiṭṭhitaṃ passissāma, sakala-Jambudipe kho pana yassa
rañño dhītaraṃ icchasi tam assa³ ānetvā aggamahesiṃ karissāma,
cittam assa jānāhi kataraṃ rājadhītaraṃ rocetīti". Sā "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā "kumārassa ca imaṃ pavattiṃ ārocetvā cit-
taṃ jānāhīti" ekaṃ paricārikaṃ pesesi. Sā gantvā tassa taṃ
pavattiṃ ārocesi. Taṃ sutvā M. cintesi: "ahaṃ na rūpavā,
rūpasampannā rājadhītā ānītāpi maṃ disvā ‘kim me iminā
virūpenā'; 'ti palāyissati, iti no lajjitabbakaṃ bhavissati, kim
me gharāvāsena, dharamāne⁴ mātāpitaro upaṭṭhahitvā tesaṃ
accayena nikkhamitvā pabbajissāmīti" so "mayhaṃ n'; eva
rajjen'; attho na nāṭakehi, ahaṃ mātāpitunnaṃ accayena pabba-
jissāmīti" ā. Sā gantvā tassa kathaṃ deviyā ārocesi. Rājā
anattamano hutvā puna katipāhaccayena sāsanaṃ pesesi, so pi
paṭibāhi yeva. Evaṃ yāvatatiyaṃ paṭibāhitvā catutthavāre
cintesi: "mātāpitūhi saddhiṃ ekantena paṭipakkhabhāvo⁵ na
yutto, ekaṃ upāyaṃ karissāmīti" so kammārajeṭṭhakaṃ pak-
kosāpetvā bahuṃ suvaṇṇaṃ datvā "ekaṃ itthirūpakaṃ⁶ karo-
hīti" uyyojetvā tasmiṃ pakkante aññaṃ {suvaṇṇaṃ} gahetvā
sayaṃ itthirupakaṃ⁶ akāsi. B-ttānaṃ adhippāyā⁷ nāma ijjhanti⁸.
Taṃ rūpaṃ jivhāya avaṇṇanīyasobhaṃ ahosi. Atha naṃ M.
khomaṃ nivāsāpetvā sirigabbhe ṭhapāpesi⁹. So kammāra-
jeṭṭhakena ābhatarūpaṃ disvā¹⁰ taṃ garahitvā "gaccha am-
hākaṃ sirigabbhe¹¹ ṭhapitarūpakaṃ āharā" 'ti ā. So gabbhaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd has added sippaṃ.
2 Bd has added mayaṃ.
3 Bd tassetaṃ.
4 Bd -no.
5 Bd adds nāma.
6 Ck -rūpaṃ.
7 Bd -yo.
8 Bd samijhasi.
9 Cs ṭa-, Ck pāpesi.
10 Cs ābhate rūpake, Ck ahaṃte rūpake, both omitting disvā.
11 Bd adds gaṃtvā.

[page 283]
1. Kusajātaka. (531) 283
paviṭṭho taṃ disvā "kumārena saddhiṃ abhiramituṃ ekā de-
vaccharā āgatā bhavissatīti" hatthaṃ pasāretuṃ avisahanto nikkha-
mitvā "deva sirigabbhe ayyā ekikā devadhītā ṭhitā¹, upagantuṃ
na sakkomīti" ā. "Tāta gaccha suvaṇṇarūpaṃ etaṃ āharā"
'ti puna pesito āhari. Kumāro kammārena kataṃ rūpakaṃ²
suvaṇṇagabbhe khipāpetvā³ attanā⁴ kataṃ alaṃkārāpetvā rathe
ṭhapāpetvā "evarūpaṃ labhanto gaṇhāmīti" mātu santikaṃ
pahiṇi. Sā amacce pakkosāpetvā "tāta mayhaṃ putto mahā-
puñño sakkadattiyo, anucchavikaṃ kumārikaṃ⁵ labhissati,
tumhe⁶ imaṃ rūpakaṃ¹ paṭicchannayāne ṭhapāpetvā⁷ sakala-
Jambudīpaṃ carantā yassa rañño evarūpaṃ dhītaraṃ passatha
tass'; etaṃ datvā ‘Okkākarājā tumhehi saddhiṃ āvāhaṃ ka-
rissatīti'; divasaṃ vavatthapetvā⁸ āgacchathā" 'ti ā. Te "sādhū"
'ti taṃ ādāya mahantena parivārena nikkhamitvā vicarantā
yaṃ yaṃ⁹ rājadhāniṃ pāpuṇanti ta. sāyaṇhasamaye mahā-
janassa samosaraṇaṭṭhāne taṃ rūpakaṃ vatthapupphālaṃkārehi¹⁰
alaṃkaritvā suvaṇṇasivikaṃ āropetvā titthamagge ṭhapetvā¹¹
sayaṃ paṭikkamitvā āgatāgatānaṃ kathāsavanatthaṃ ekamante
tiṭṭhanti. Mahājano taṃ oloketvā "suvaṇṇarūpan" ti saññaṃ¹²
akatvā "ayaṃ manussitthisamānā devaccharapaṭibhāgā ativiya
sobhati, kin nu kho ettha ṭhitā kuto vā āgatā, amhākaṃ na-
gare everūpā n'; atthīti" vaṇṇentā¹³ pakkamanti¹⁴. Taṃ sutvā
amaccā "sace idha evarūpā dārikā bhaveyya ‘asukā¹⁵ rājadhītā
viya asukā¹⁶ amaccadhītā¹⁶ viyā'; ti vadeyyuṃ¹⁷ addhā idha
evarūpā n'; atthīti" taṃ ādāya aññaṃ nagaraṃ gacchanti.
Te¹⁸ evaṃ vicarantā Maddaraṭṭhe Sāgalanagaraṃ¹⁹ sampāpu-
ṇiṃsu, ta. Maddarañño satta dhītaro uttamarūpadharā de-
vaccharapaṭibhāgā, tāsaṃ sabbajeṭṭhikā Pabhāvatī nāma, tassā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ekikā devadhitā, Cks ekikā va ṭhitā.
2 Ck rūpaṃ.
3 Bd nikhi- corr. to nikkhī-.
4 Bd -no.
5 Bd omits ku-.
6 Bd adds evarūpaṃ labhantā gaṇhissatha.
7 Bd ṭhape-.
8 Cks ṭha-.
9 Bd only one yaṃ.
10 Ck vanta-, Cs vatta-, Bd vatthjālañk-.
11 Bd adds āmaccā.
12 Cks saṃñāya.
13 Bd -to.
14 Bd -ti.
15 Cks -a.
16 Ck Bd -kā-.
17 Cks -yya.
18 Bd ete.
19 Ck sāgalaṃ.

[page 284]
284 XX. Sattatinipāta.
sarīrato bālasuriyassa viya pabhā va niccharanti, kālandhakāre
pi catuhatthagabbhe¹ padīpakiccaṃ nāma n'; atthi, sabbo gab-
bho ekobhāso va hoti. Dhātī pan'; assā khujjā, sā Pabhāvatiṃ
bhojetvā tassā sīsaṃ nahāpanatthaṃ aṭṭhahi vaṇṇadāsīhī aṭṭha-
ghaṭe gāhāpetvā sāyaṇhasamaye udakatthāya gacchantī tittha-
magge ṭhitaṃ taṃ rūpakaṃ disvā "Pabhāvatīti" saññāya
"ayaṃ dubbinītā ‘sīsaṃ nahāyissāmīti'; amhe udakatthāya pe-
setvā paṭhamataraṃ āgantvā titthamagge ṭhitā" ti kujihitvā
"are kulalajjāpanike², purimataraṃ āgantvā idhā ṭhitāsi, sace
rājā jānissati nāsessati no" ti vatvā³ hatthena gaṇḍapasse⁴
pahari, hatthatalaṃ bhijjanappamāṇaṃ⁵ jātaṃ, tato "suvaṇṇa-
rūpakan" ti ñatvā hasamānā⁶ vaṇṇadāsīnaṃ santikaṃ gacchantī
"passatha⁷ me kammaṃ, ‘mama dhītā'; ti⁸ saññāya⁹ pahāraṃ
adāsiṃ, ayaṃ mama dhītu santike kiṃ agghati, kevalaṃ mama
hattho dukkhāpito" ti ā. Atha naṃ rājadūtā gahetvā "tvaṃ
‘mama dhītā ito abhirūpatarā'; ti vadantī kaṃ¹⁰ nāma kathe-
sīti". "Maddarañño dhītaraṃ Pabhāvatiṃ¹¹, idaṃ rūpaṃ¹²
tassā soḷasam pi kalaṃ nāgghatiti¹³". Te tuṭṭhamānasā rāja-
dvāraṃ gantvā "Okkākarañño dūtā dvāre ṭhitā" ti rañño
paṭihāresuṃ. Rājā āsanā vuṭṭhāya ṭhitako va "pakkosathā¹⁴"
'ti ā. Te pavisitvā rājānaṃ vanditvā "mahārājā amhākaṃ rājā
tumhākaṃ ārogyaṃ pucchatīti" vatvā katasakkārasammānā
"kimatthaṃ āgatā¹⁵" ti vutte "amhākaṃ rañño putto sīhas-
saro Kusakumāro nāma, rājā tassa r. dātukāmo tumhākaṃ
santikaṃ pahiṇi, tumhākaṃ kira dhītaraṃ Pabhāvatiṃ tassa
detha, imañ ca¹⁶ suvaṇṇarūpakaṃ¹⁷ deyyadhammaṃ gaṇ-
hathā" 'ti taṃ rūpakaṃ tassa adaṃsu. So pi "evarūpena
mahārājena saddhiṃ vivāhamaṅgalaṃ bhavissatīti" tuṭṭhacitto

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds anto gabbhe.
2 Bd adds amhehi.
3 Bd gaṃtvā.
4 Ck gaddha-, Bd gaṇḍa- corr. to kaṇṇa.
5 Bd -ṇaṃ corr. to -naṃ viya.
6 Bd adds tāsaṃ.
7 Bd -thetaṃ.
8 Bd ya.
9 Bd saññāti.
10 Ck kiṃ.
11 Bd -tīti.
12 Bd -pakaṃ.
13 Bd na ag-
14 Bd -sāpethā.
15 Bd -tatthā.
16 Cks idañca.
17 Cks -rūpaṃ.

[page 285]
1. Kusajātaka (531) 285
sampaṭicchi. Atha naṃ dūtā āhaṃsu: "mahārāja amhehi na
sakkā papañcetuṃ¹, kumārikāya laddhabhāvaṃ gantvā rañño
ārocessāma, atha² so āgantvā ādāya gamissatīti". So "sādhū"
'ti vatvā tesaṃ sakkāraṃ katvā vissajjesi. Te gantvā rañño
ca deviyā ca ārocesuṃ. Rājā mahantena parivārena Kusā-
vatito nikkhamitvā anupubbena Sāgalanagaraṃ sampāpuṇi³.
Maddarājā paccuggantvā nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ sakkā-
raṃ akāsi. Sīlavatī devī paṇḍitattā⁴ "ko jānāti kim bhavissa-
tīti" ekāhadvīhaccayen'; eva Maddarājānaṃ ā.: "mahārāja
suṇisaṃ daṭṭhukām'; amhā⁵" 'ti. So "sādhū" 'ti sampaticchitvā
pakkosāpesi, Pabhāvatī sabbālaṃkārapatimaṇḍitā dhātigaṇa-
parivutā āgantvā sassuṃ⁶ vandi. Sā taṃ disvā va cintesi:
"ayaṃ kumārikā abhirūpā, mayhaṃ putto virūpo, sace esā
taṃ passissati ekāham pi avasitvā palāyissati, upāyaṃ karissā-
mīti" sā Maddarājānaṃ āmantetvā "mahārāja, sunisā me
puttassa anucchavikā, api ca kho pan'; amhākaṃ kule paveṇiyā⁷
āgatacārittaṃ atthi, sace ayaṃ tasmiṃ cāritte vattissati nes-
sāma nan" ti ā. "Kim pana vo cārittan" ti. "Amhākaṃ
vaṃse yāva ekassa gabbhassa patiṭṭhānā diva sāmikaṃ pas-
situm na labhanti⁸, sace esā tathā karissasi nessāma nan" ti.
Rājā "kiṃ amma sakkhissasi evaṃ vattitun" ti dhītaraṃ puc-
chi. Sā "āma tātā" 'ti ā. Tato Okkākarājā Maddarañño
bahuṃ vibhavaṃ⁹ datvā taṃ¹⁰ ādāya pakkāmi. Maddarājāpi
mahantena parivārena dhītaraṃ uyyojesi. Okkāko Kusāvatiṃ
gantvā nagaraṃ alaṃkarāpetvā sabbabandhanāni mocāpetvā
puttassa abhisekaṃ datvā¹¹ Pabhāvatiṃ aggamahesiṃ kāretvā¹²
"Kusarājassa āṇā" ti bheriñ carāpesi. Jambudīpatate rājāno
yesaṃ dhītaro atthi te Kusarañño dhītaro pahiṇiṃsu yesaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs ppañcetuṃ, Bd papañcaṃ kātuṃ, Ck vañcetuṃ.
2 Bd adds naṃ.
3 Bd pāpuṇi.
4 Ck -ḍittā, Bd panḍipattā.
5 Bd -hi.
6 Bd sassuraṃ.
7 Ck pame-, Cs pavame-, Bd kulapave-.
8 Bd patiṭhānaṃ hoti tāva divā taṃ sāmikaṃ p. na labbhati.
9 Bd dhanaṃ.
10 Cks omits datvā taṃ, Cs omits taṃ.
11 Bd -kaṃ abhisañci rajjaṃ datvā.
12 Bd adds nagare.

[page 286]
286 XX. Sattatinipāta.
puttā¹ atthi te ten'; eva saddhiṃ mittabhāvaṃ akaṃkhantā
putte upaṭṭhāke katvā pahiṇiṃsu. B-assa nāṭakaparivāro
mahā ahosi, mahantena yasena r. kāresi. Pabhāvatiṃ² pana divā
passituṃ na labhati, sāpi taṃ divā passitum na labhati, ubhin-
naṃ pi rattiṃ dassanam eva hoti. Tattha Pabhāvatiyā sarīrap-
pabhā abbohārikā ahosi. B. pi sirigabbhato rattiṃ yeva
nikkhamati. So katipāhaccayena Pabhāvatiṃ divā daṭṭhukāmo
mātu ārocesi. Sā "mā te³ rucci, yāv'; ekaṃ puttaṃ labhi⁴
tāva āgamehīti⁵" paṭikkhipi. So punappuna yāci yeva. Atha
naṃ⁶ ā.: tena hi hatthisālaṃ gantvā hatthimeṇḍavesena tiṭṭha,
ahaṃ taṃ ta. āṇessāmi, atha naṃ akkhīni pūretvā olokeyyāsi,
mā ca attānaṃ jānāpesiti⁷. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
hatthisālaṃ agamāsi. Rājamātā hatthimaṅgalaṃ kāretvā
Pabhāvatiṃ "ehi sāmikassa te hatthino passissāmā⁸" ti tattha
netvā "ayaṃ hatthi asuko nāma ayaṃ asuko nāmā" 'ti das-
sesi. Ta. naṃ rājā mātu pacchato gacchantiṃ⁹ hatthiccha-
kanapiṇḍena piṭṭhiyaṃ pahari, sā kuddhā "raññā¹⁰ te hatthaṃ
chindāpessāmīti" vatvā deviṃ ujjhāpesi, sā naṃ saññāpetvā
piṭṭhiṃ parimajji. Puna pi rājā daṭṭhukāmo hutvā assasālāya
assagopakavesena disvā tath'; eva assacchakanapiṇḍena pahari,
tadāpi naṃ kuddhaṃ sassū saññāpesi. Pun'; ekadivasaṃ
Pabhāvatī M-aṃ passitukāmā hutvā sassuyā ārocetvā "alaṃ
te mā¹¹ ruccīti" paṭikkhittāpi¹² punappuna yāci, atha naṃ
sā ā.: "tena hi sve mama putto nagaraṃ padakkhiṇaṃ ka-
rissati¹³, tvaṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā passeyyāsīti", evañ ca
pana vatvā punadivase nagaraṃ alaṃkārāpetvā Jayampati-
kumāraṃ rājavesaṃ gāhāpetvā hatthipasse nisīdāpetvā nagaraṃ
padakkhiṇaṃ kārāpesi. Pabhāvatiṃ¹⁴ ādāya sīhapañjare ṭhatvā
"passa¹⁵ tava sāmikassa sirisobhaggan¹⁶" ti ā. Sā "anuccha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o.
2 Bd so pa-.
3 Bd adds tāta.
4 Cks -ati.
5 Bd -māhiti.
6 Bd adds sā.
7 Bd -hiti.
8 Bd passāmā.
9 Bd adds disvā.
10 Bd rañño kathetvā.
11 Bd mā te.
12 Bd paṭikkhipetvāpi.
13 Ck Bd -ssāti.
14 Bd sā pa.
15 Bd passatha.
16 Bd -ggappatten.

[page 287]
1. Kusajātaka. (531.) 287
viko me sāmiko laddho" ti attamanā ahosi. Taṃ divasaṃ
pana M. hatthimeṇḍavesen'; eva Jayampatissa pacchimāsane
nisīditvā yathādhippāyena Pabhāvatiṃ oloketvā¹ hatthavikārādi-
vasena cittaruciyaṃ kīḷaṃ² dassesi. Hatthimhi atikkante rāja-
mātā Pabhāvatiṃ pucchi: "diṭṭho te amma sāmiko" ti. "Āma
ayye, pacchimāsane³ pan'; assa nisinno hatthimeṇḍo ativiya
dubbinīto mayhaṃ hatthavikārādīni dassesi, kasmā evarūpaṃ
alakkhikaṃ rañño pacchimāsane³ nisīdāpesun⁴" ti. "Amma
rañño pacchāsane rakkhā nāma icchitabbā" ti. Sā cintesi:
"ayaṃ hatthimeṇḍo ativiya nibbhayo rājānaṃ rājā ti pi na
maññati, kacci⁵ nu kho eso va⁶ Kusarājā, addhā hi so virūpo
bhavissati, ten'; eva maṃ na dassentīti" sā khujjaṃ kaṇṇa-
mūle ā.: "amma gaccha tāva, jānāhi kiṃ purimāsane nisinnako
rājā udāhu pacchimāsane" ti. "Kathaṃ panāhaṃ jānissāmīti".
"Sace hi so rājā bhavissati paṭhamataraṃ hatthipiṭṭhito ota-
rissati, imāya saññāya jānāhīti". Sā gantvā ekamante ṭhitā
paṭhamaṃ M-aṃ otarantaṃ addasa pacchā Jayampatikumāraṃ.
M. pi ito c'; ito ca olokento khujjaṃ disvā "iminā⁷ kāraṇena
esā āgatā bhavissatīti" ñatvā⁸ pakkosāpetvā "imaṃ antaraṃ⁹
mā kathehīti" daḷhaṃ vatvā¹⁰ uyyojesi. Sā gantvā "purimā-
sane nisinno paṭhamaṃ otarīti" ā. Pabhāvatī tassā vacanaṃ¹¹
saddahi. Puna rājā¹² daṭṭhukāmo hutvā mātaraṃ yāci. Sā
paṭikkhipituṃ asakkontī "tena hi aññātakavesena uyyānaṃ
gacchāhīti" ā. So uyyānaṃ gantvā pokkharaṇiyaṃ galappa-
māṇaṃ udakaṃ pavisitvā paduminipaṇṇena¹³ sīsam chādetvā
pupphitapadumena mukhaṃ avattharitvā¹⁴ aṭṭhāsi. Mātāpi
'ssa Pabhāvatiṃ uyyānaṃ netvā sāyaṇhasamaye "ime rukkhe
passa, sakuṇe passa, mige passā" 'ti palobhayamānā pokkharaṇī-
tīraṃ pesesi¹⁵. Sā pañcavidhapadumasañchannaṃ pokkha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ento.
2 Bd keḷiṃ.
3 Bd pacchāsane.
4 Bd -pesuṃ niharāpehinaṃ.
5 Ck pacca, Bd kiṃ.
6 Cks ca.
7 Bd adds nāma.
8 Bd adds taṃ.
9 Bd adds pabhāvatiyā.
10 Bd katvā.
11 Bds adds sutvā.
12 Bd saddahi M. pi naṃ puna.
13 Bd -ppattena.
14 Bd avāritvā.
15 Bd pāyāsi.

[page 288]
288 XX. Sattatinipāta.
raṇiṃ disvā nahāyitukāmā paricārikāhi saddhiṃ pokkharaṇiṃ
otaritvā kīḷantī taṃ padumaṃ disvā gahetukāmā¹ hatthaṃ pa-
sāreti², atha naṃ rājā paduminipaṇṇaṃ apanetvā "ahaṃ Kusa-
rājā" ti hatthe gaṇhi. Sā tassa mukhaṃ disvā "yakkho maṃ
gaṇhatīti³" viravitvā tatth'; eva visaññitaṃ pattā, ath'; assā
rājā hatthaṃ muñci. Sā saññaṃ paṭilabhitvā "Kusarājā kira
maṃ hatthe gaṇhi, iminā c'; ahaṃ⁴ hatthisālāyaṃ hatthiccha-
kaṇena assasālāyañ ca assacchakaṇakena pahaṭā, ayañ c'; eva
maṃ⁵ hatthissa pacchāsane nisīditvā uppaṇḍesi, kim me evaṃ-
virūpena⁶ dummukhena patinā, ahaṃ jīvantī aññaṃ patiṃ la-
bhissāmīti" cintetvā attanā saddhiṃ āgate amacce pakkosā-
petvā "mama yānavāhanaṃ sajjaṃ karotha, ajj'; eva gamissā-
mīti" ā. Te rañño ārocesuṃ. Rājā cintesi: "sace gantuṃ na
labhissati hadayam assā⁷ phalissati, gacchatu, puna taṃ attano
balena ānessāmīti⁸". Ath'; assā gamanaṃ anujāni. Sā pitu
nagaram eva agamāsi. M. pi uyyānato nagaraṃ pavisitvā
alaṃkatapāsādaṃ abhirūhi. B-aṃ hi sā pubbepatthanāvasena
na icchi, so pubbakammavasen'; eva⁹ virūpo ahosi. -- A. kira
Bārāṇasidvāragāme uparimavīthiyā ca heṭṭhimavīthiyā ca dve
kulāni vasiṃsu, ekassa kulassa dve puttā ekass'; ekā va dhītā
ahosi, dvīsu puttesu B. kaniṭṭho, naṃ kumārikaṃ jeṭṭhassa
ānesuṃ¹⁰, kaniṭṭho ādārāharaṇe¹¹ bhātu santike yeva vasi.
Ath'; ekadivasaṃ tasmiṃ ghare atirasakapūve paciṃsu, B.
araññaṃ gato hoti, tassa pūvaṃ ṭhapetvā avasesā¹² bhājetvā
khādiṃsu. Tasmiṃ khaṇe paccekabuddho bhikkhāya ghara-
dvāraṃ agami¹³, B-assa bhātujāyā¹⁴ "cūḷapatino aññaṃ pūvaṃ
pacissāmīti" taṃ gahetvā paccekabuddhassa adāsi, so pi taṃ
khaṇaṃ ñeva araññato āgacchi¹⁵, atha naṃ sā ā.: "sāmi
cittaṃ pasādehi, tava koṭṭhāso paccekabuddhassa dinno" ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vicinitu-.
2 Cs Bd -resi.
3 Bd gaṇhiti.
4 Bd vāhaṃ.
5 Bd ayameva ca mayhaṃ.
6 Bd evarūpena.
7 Cks assa.
8 Bd adds cintetvā.
9 Cks pubbe-.
10 Bd jeṭhakassa adaṃsu.
11 so Ck; Bd dārakabhāvena.
12 Bd -se.
13 Bd agamāsi.
14 Ck jāyatu.
15 Ck ag-.

[page 289]
1. Kusajātaka. (531.) 289
So "tava koṭṭhāsaṃ khāditvā mama koṭṭhāsaṃ desi, aññaṃ
kiṃ karissasīti¹" kuddho gantvā pattato pūvaṃ gaṇhi. Sā
mātu gharaṃ gantvā navavilīnaṃ campakapupphavaṇṇaṃ sap-
piṃ āharitvā pattaṃ pūresi², taṃ obhāsaṃ muñci³. Sā taṃ
disvā patthanaṃ ṭhapesi: "bhante⁴, nibbattanibbattaṭṭhāne me
sarīraṃ obhāsajātaṃ⁵ hotu, uttamarūpadharā bhaveyyaṃ⁶,
iminā ca me asappurisena saddhiṃ ekaṭṭhāne vāso mā ahosīti".
Iti sā imissā pubbapatthanāya vasena⁷ taṃ na icchi. B. pi
taṃ pūvaṃ tasmiṃ patte⁸ osīdāpetvā patthanaṃ⁹ ṭhapesi:
"bhante imaṃ yojanasataṃ¹⁰ vasantim pi ānetvā mama pāda-
paricārikaṃ kātuṃ samattho bhaveyyan" ti. Ta. yaṃ¹⁶ so
kuddho hutvā¹² pūvaṃ gaṇhi tassa pubbakammassa vasena
virūpo ahosi¹³. -- So Pabhāvatiyā gatāya sokappatto ahosi,
nānākārehi paricaramānāpi naṃ sesitthiyo¹⁴ oloketum¹⁵ pi na
sakkhiṃsu, Pabhāvatirahitam assa sakalam pi nivesanaṃ tuc-
chaṃ viya khāyi. So "idāni Sāgalanagaraṃ pattā bhavissa-
tīti" paccūsamaye mātu santikaṃ gantvā "amma, ahaṃ Pa-
bhāvatiṃ ānessāmi, tumhe r. anusāsathā" 'ti¹⁶ paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).1: Idan te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ
                    sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ
                    idan te rajjaṃ¹⁷ anusāsa amma,
                    gacchām'; ahaṃ yattha piyā Pabhāvatīti. || Ja_XX:1 ||

     Ta. sayoggan ti hatthiyoggādisahitaṃ, sakāyuran ti sapañcarājakaku-
dhabhaṇḍaṃ, anusāsa ammā 'ti so kira purisassa r. datvā puna gaṇhanaṃ
nāma me ayuttan ti pitu vā bhātu vā aniyyādetvā mātu niyyādento evam ā.
     Sā tassa kathaṃ sutvā "tena hi tāta appamatto bha-
veyyāsi, mātugāmo nāma asuddhāsayo¹⁸" ti vatvā nānaggara-
sabhojanassa¹⁹ suvaṇṇakaroṭiṃ pūretvā "idaṃ antarāmagge

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssāmiti.
2 Bd -ritvā patte paccekabuddhassa pūresi.
3 Bd mucci.
4 Bd adds iminā dānapalena.
5 Ck Bd -saṃjātaṃ.
6 Bd -yyuṃ, Ck -yya.
7 Bd adds na.
8 Bd sappipa-.
9 Ck -nañca.
10 Ck -te.
11 Bd adds kāraṇaṃ.
12 Bd gaṃtvā.
13 Bd adds sā ca taṃ na icchiti.
14 Bd -cāriyamānā nisinnasesitthiyo.
15 Bd -kāpetum.
16 Bd adds vadanto.
17 Bd raṭhaṃ.
18 Bd aparisuddhahadayo.
19 Bd -rasaggassa bho-.

[page 290]
290 XX. Sattatinipāta.
bhuñjeyyāsīti" vatvā uyyojesi. So taṃ ādāya mātaraṃ van-
ditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā "jīvanto puna passissā-
mīti¹" sirigabbhaṃ pavisitvā pañcāvudhaṃ sannayhithā bhatta-
karoṭiyā saddhiṃ kahāpaṇasahassaṃ pasibbake katvā² Kokana-
daṃ³ vīṇaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajjitvā
mahābalo mahāthāmo yāva majjhantikā paṇṇāsayojanāni gantvā
bhattaṃ bhuñjitvā sesena divasabhāgena puna paṇṇāsayojanāni
gantvā ekāhen'; eva yojanasatikaṃ maggaṃ khepetvā sāyaṇha-
samaye nahātvā⁴ Sāgalanagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ paviṭṭha-
matte yeva tassa tejena Pabhāvatī sayanapiṭṭhe saṇṭhātuṃ
asakkontī otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. B-am pi kilantindriyaṃ
vīthiyaṃ gacchantaṃ aññatarā itthī⁵ disvā pakkosāpetvā nisī-
dāpetvā pāde dhovāpetvā sayanaṃ dāpesi⁶, tasmiṃ niddū-
pagate bhattaṃ sampādetvā pabhodhetvā bhattaṃ bhojesi, so
tuṭṭho tassa saddhiṃ karoṭiyā kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So
pañcāvudhaṃ tatth'; eva ṭhapetvā "gantabbaṭṭhānaṃ⁷ no atthīti"
vatvā vīṇaṃ ādāya hatthisālaṃ gantvā "ajja me idha vasituṃ
detha, gandhabbaṃ vo⁸ karissāmīti" vatvā hatthigopakehi
anuññāto ekamante nipajjitvā⁹ paṭippassaddhadaratho uṭṭhāya
vīṇaṃ muñcitvā "sakalanagaravāsino imaṃ saddaṃ suṇantū"
'ti vīṇaṃ vādento gāyi. Pabhāvatī bhūmiyaṃ nipannā taṃ
saddaṃ sutvā¹⁰ "ayaṃ na aññassa vīṇāya¹¹ saddho, nissaṃ-
sayaṃ Kusarājā mam'; atthāya āgato" 'ti aññāsi. Maddarājāpi
taṃ saddaṃ sutvā "ativiya madhuraṃ vādeti, sve etaṃ pakko-
sāpetvā mama gandhabbaṃ kāressāmīti" cintesi. B. "na sakkā
idha vasamānena Pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ, aṭṭhānam etan" ti pāto
va nikkhamitvā sāyaṃ¹² bhuttagehe yeva pātarāsaṃ bhuñjitvā
viṇaṃ ṭhapetvā rājakumbhakārassa santikaṃ gantvā tassa
antevāsikabhāvaṃ upagantvā ekadivasen'; evaṃ gharaṃ mattikāya

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck passe-.
2 hadayamassaphalissati----katvā wanting in Cs.
3 Bd mudañca.
4 Bd patvā.
5 Ck itti, Cs Bd itthiṃ.
6 Bd adds so kilantatāya nippajjitvā niddaṃ okkami athassā.
7 Bd gandhappa-.
8 Bd te gītaṃ.
9 Bd adds sokaṃ niddāyitvā.
10 Bd adds va cintesi.
11 Bd viṇā.
12 Bd sayaṃ.

[page 291]
1. Kusajātaka. (531.) 291
pūretvā "bhājanāni karomi ācariyā" 'ti vatvā "āma karohīti"
vutte ekaṃ mattikāpiṇḍam cakke ṭhapetvā cakkaṃ āvijjhi¹,
sakiṃ āviddhaṃ² eva yāva majjhantikā tikkam āgami³ yeva.
So nānāvaṇṇāni khuddakamahantāni bhājanāni katvā Pabhā-
vatiyā atthāya bhājanaṃ karonto nānārūpāni samuṭṭhapesi.
B-ttānaṃ hi adhippāyā ijjhanti⁴. "Tāni pana rūpāni Pabhā-
vatī yeva passatū" 'ti⁵ adhiṭṭhāsi. So sabbabhājanāni sukkhā-
petvā pacitvā gehaṃ pūresi. Kumbhakāro nānābhājanāni ga-
hetvā rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā "ken'; imani katānīti"
pucchi. "Mayā devā" ti. "Ahaṃ tayā akatāni jānāmi, ka-
thehi kena katānīti". "Antevāsinā me devā" 'ti. "Na te
antevāsī, ācariyo te so, tassa santike sippaṃ sikkha, ito paṭ-
ṭhāya ca mama dhītānaṃ bhājanāni karotu, imaṃ c'; assa
sahassaṃ dehīti" sahassaṃ dāpetvā "imāni khuddakabhājanāni
mama dhītānaṃ dehīti" ā. So tāni tāsaṃ santikaṃ haritvā⁶
"imāni kīḷanatthāya khuddakabhājanānīti" ā. Tā sabbā āga-
miṃsu. Kumbhakāro M-ena Pabhāvatiyā atthāya katabhājanam
eva tassā adāsi. Sā bhājanaṃ gahetvā tattha attano ca
ca khujjāya ca rūpaṃ passitvā "imaṃ na aññena kataṃ,
Kusarājen'; eva katan" ti ñatvā kujjhitvā "iminā mayhaṃ
attho n'; atthi, icchantānaṃ dehīti" ā. Ath'; assa bhaginiyo
kuddhabhāvaṃ⁷ ñatvā "Kusaraññā katan ti maññasi, na idaṃ
tena kataṃ, kumbhakārena kataṃ, gaṇhāhi nan" ti avaha-
siṃsu. Sā tena katabhāvaṃ tassa ca āgatabhāvaṃ tāsaṃ na
kathesi. Kumbhakāro sahassaṃ B-assa datvā "tāta rājā te
tuṭṭho, ito kira paṭṭhāya rājadhītānaṃ bhājanāni kareyyāsi,
tātāhaṃ tāsaṃ harissāmīti" ā. So "idhāpi vasantena na sakkā
Pabhāvatiṃ daṭṭhun" ti taṃ sahassaṃ tass'; eva datvā rāju-
paṭṭhākassa naḷakārassa santikaṃ gantvā tass'; antevāsiko
hutvā Pabhāvatiyā⁸ tālavaṇṭaṃ katvā tatth'; eva setacchattaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks av-.
2 Bd āvijhi yeva.
3 so Cks; Bd ābhami.
4 Bd -yo nāma samijjhati.
5 Bd -tīti.
6 Bd netvā.
7 Cks kujjha- for kujjhana-?
8 Bd adds atthāya.

[page 292]
292 XX. Sattatinipāta.
āpānabhūmiñ ca vatthaṃ¹ gahetvā ṭhitaṃ Pabhāvatiṃ cā 'ti
nānārūpāni dasseti². Naḷakāro tañ ca aññañ ca tena kata-
bhaṇḍaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā "ken'; imāni
katānīti" pucchitvā purimanayen'; eva sahassaṃ datvā "imāni³,
naḷakārabhaṇḍāni mama dhītānaṃ dehīti" ā. so pi B-ena
Pabhāvatiyā atthāya katatālavaṇṭaṃ tassā yeva⁴ adāsi, tatrāpi
rūpāni añño jano na passati, Pabhāvatī pana disvā raññā
katabhāvaṃ ñatvā "gaṇhitukāmā gaṇhantū" 'ti kuddhā bhūmi-
yaṃ khipi. Atha naṃ sesā hasiṃsu. Naḷakāro sahassaṃ
āharitvā B-assa adāsi. So "idam pi mayhaṃ avasanaṭṭhānan"
ti sahassaṃ tass'; eva datvā rājamālakārassa santikaṃ gantvā
antevāsikabhāvaṃ upagantvā nānāvidhaṃ mālāvikatiṃ bandhitvā
Pabhāvatiyā atthāya nānārūpacitraṃ ekaṃ cumbaṭakaṃ akāsi.
Mālākāro taṃ sabbaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā
"ken'; imāni ganthitānīti" pucchi. "Mayā devā" 'ti. "Ahaṃ
tayāganthitāni jānāmi, kathehi kena ganthitānīti". "Antevā-
sinā me devā" 'ti. "Na so antevāsī, ācariyo te so, tassa
santike sippaṃ sikkha, ito paṭṭhāya mama dhītānaṃ pupphāni
ganthatu, imañ c'; assa sahassaṃ dehīti" sahassaṃ datvā
"imāni pupphāni mama dhītānaṃ dehīti" ā. B-ena Pabhāva-
tiyā atthāya kataṃ mālācumbaṭakaṃ tassā yeva adāsi. Sā
tatth eva attano ca rañño ca rūpehi saddhiṃ nānārūpāni
disvā tena katabhāvaṃ ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipi.
Sesā bhaginiyo taṃ tath'; eva avahasiṃsu⁵. Mālākāro pi sa-
hassaṃ haritvā⁶ B-assa datvā taṃ pavattiṃ ārocesi. So
"idam pi mayhaṃ avasanaṭṭhānan" ti sahassaṃ tass'; eva
datvā rañño sūdassa santikam gantvā antevāsibhāvaṃ⁷ upa-
gacchi. Ath'; ekadivasaṃ sūdo rañño bhojanavikatiṃ haranto
attano atthāya pacituṃ B-assa aṭṭhimaṃsaṃ adāsi. So taṃ
tathā sampādesi yathāssa⁸ gandho sakalanagaraṃ avatthari.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vatthuṃ.
2 Bd -si.
3 Cks iminā.
4 Cks eva.
5 Cks apa-, Bd avasahiṃsu.
6 Bd āha-.
7 Bd -sika-.
8 Bd athassu.

[page 293]
1. Kusajātaka. (531.) 293
Rājā naṃ ghāyitvā "kiṃ no¹ mahānase aññam pi maṃsaṃ
pacasīti²" pucchi. "N'; atthi deva, api³ kho pana me antevāsi-
kassa aṭṭhimaṃsaṃ pacanatthāya dinnaṃ, tass'; eso⁴ gandho
bhavissatīti". Rājā taṃ⁵ āharāpetvā tato thokaṃ jivhagge
ṭhapesi, tāvad eva sattarasaharaṇisahassāni khobhetvā⁶ phari.
Rājā rasataṇhāya bajjhitvā⁷ sahassaṃ datvā "ito paṭṭhāya tava
antevāsinā mamañ ca⁸ dhītānañ ca me bhattaṃ pacāpetvā tvaṃ
mayhaṃ āhara, so mama dhītānaṃ haratū⁹" 'ti ā. Sūdo
gantvā tassārocesi. So taṃ sutvā "idāni me manoratho mat-
thahaṃ patto, idān'; āhaṃ Pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ labhissāmīti"
tuṭṭho taṃ sahassaṃ tass'; eva datvā punadivase bhattaṃ saṃ-
pādetvā rañño bhattabhājanāni pesetvā rājadhītānañ ca bhatta-
kācaṃ¹⁰ sayaṃ gahetvā Pabhāvatiyā vasanapāsādaṃ abhirūhi.
Sā taṃ kācaṃ ādāya pāsādaṃ abhirūhantaṃ disvā cintesi:
"ayaṃ attano ananucchavikaṃ dāsakammakarehi kattabbaṃ
karoti¹¹, sace panāhaṃ¹² tuṇhi bhavissāmi ‘idāni maṃ esā
rocetīti'; saññī hutvā katthaci agantvā¹³ maṃ olokento idh'
eva vasissati, idān'; eva naṃ akkositvā paribhāsitvā muhuttam
pi idha vasituṃ adatvā palāpessāmīti" sā dvāraṃ addhavi-
vaṭaṃ katvā ekaṃ hatthaṃ kavāṭe laggetvā ekena aggalaṃ
uppīḷetvā dutiyaṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).2: Anujjubhūtena haraṃ mahantaṃ
                    divā ca ratto ca nisīthakāle
                    paṭigaccha tvaṃ khipaṃ¹⁴ Kusāvatiṃ Kusa¹⁵
                    na icchāmi¹⁶ dubbaṇṇaṃ ahaṃ vasantan ti. || Ja_XX:2 ||

     T. a.: mahārāja tvaṃ bhattakāro hutvā ujukena cittena yo pi te sīsaṃ
bhindeyya tassa p'; etaṃ kammaṃ na karosi, anujjukena¹⁷ pana cittena¹⁸ mam'
atthāya evaṃ¹⁹ taṃ mahantaṃ kācaṃ haranto²⁰ divā ca ratto ca nisīthakāle

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ko, Bd te.
2 Cks -tīti.
3 Bd adds ca.
4 Bd tassevaso.
5 Bd omit taṃ.
6 Bd khobhantaṃ.
7 Cks bandhitvā.
8 Bd mama.
9 Bd māha-.
10 Cs -kāvaṃ, Bd -kājaṃ.
11 Bd dāsakammaṃ karoti akattabbaṃ kammameva karoti.
12 Bd adds katipāhaṃ.
13 Ck Bd āg-.
14 read: khippaṃ tvaṃ?
15 Bd kuse, Cs -saṃ, Ck -san.
16 Ck -ma; read n'.
17 Ck -ke, Bd anujjabhūtena.
18 Ck citte.
19 Cs evaṃkaṃ, Bd etaṃ.
20 Bd āha-.

[page 294]
294 XX. Sattatinipāta.
mahantaṃ dukkhaṃ anubhavissasi, kiṃ tena anujjubhūtena¹, tvaṃ attano na-
garaṃ Kusāvatim eva paṭigaccha, aññam attanā sadisiṃ² atirasapūvasaṇṭhāna-
mukhiṃ yakkhiniṃ aggamahesiṃ katvā r. kārehi, na icchāmi dubbaṇṇam
ahaṃ vasantan ti ahaṃ pana taṃ dubbaṇṇaṃ dussaṇṭhitaṃ idha vasantaṃ na
icchāmīti.
     So "Pabhāvatiyā me santikā kathā laddhā" ti tuṭṭhacitto
tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XX.1(=531).3: Nāhaṃ gamissāmi ito Kusāvatiṃ,
                    Pabhāvatī³ vaṇṇapalobhito tava
                    ramāmi Maddassa niketaramme
                    hitvāna raṭṭhaṃ tava dassane rato. || Ja_XX:3 ||

  Ja_XX.1(=531).4: Pabhāvatī⁴ vaṇṇapalobhito tava
                    sammūḷharūpo vicarāmi mediniṃ,
                    disaṃ jānāmi kuto 'mhi āgato,
                    tay'; amhi matto migamandalocane. || Ja_XX:4 ||

  Ja_XX.1(=531).5: Suvaṇṇacīravasane jātarūpasumekhale
                    sussoṇi tava kāmāhi⁵ nāhaṃ rajjena-m-atthiko ti. || Ja_XX:5 ||

     Ta ramāmīti abhiramāmi na ukkaṇṭhāmi, sammūḷharūpo ti kilesa-
sammūḷho hutvā, tayamhi matto ti tayi matto 'mhi tayā vā matto 'mhi
suvaṇṇacīravasane ti suvaṇṇakhacitavatthavasane, rajjenamatthiko
rajjena atthiko.
     Evaṃ vutte sā cintesi: "ahaṃ etaṃ ‘vippaṭisārī bhavissa-
tīti'; paribhāsāmi, ayaṃ pana rañjitvā va kathesi, sace kho pana
maṃ ‘ahaṃ Kusurājā'; ti vatvā hatthe gaṇheyya ko naṃ vāreyya
koci⁶ no imaṃ kathaṃ suṇeyyā" 'ti dvāraṃ thaketvā suciṃ
datvā⁷ anto⁸ aṭṭhāsi. So pi bhattakācaṃ āharitvā rājadhītaro
bhojesi. Pabhāvatī "gaccha Kusarājena pakkabhattaṃ āharā"
'ti khujjaṃ pesesi. Sā āharitvā "bhuñjā" 'ti ā. "Nāhaṃ tena
pakkabhattaṃ bhuñjāmi, tvaṃ bhuñjitvā attano laddhanivāpaṃ
gahetvā bhattaṃ pacitvā āhara, Kusarañño pana āgatabhāvaṃ
mā kassaci ārocesīti" ā. Khujjā tato paṭṭhāya tassā koṭṭhā-
saṃ āharitvā sayaṃ bhuñjati, attano koṭṭhāsaṃ tassā upaneti⁹.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck anubhutena, Cs anububhūtena.
2 Ck -saṃ.
3 Cks -tiṃ, Bd -ti.
4 Cks -ti, Bd -tī?
5 Bd kāmena.
6 Cks kovi.
7 Cs danto.
8 Bd adds gabbhe.
9 Bd -si.

[page 295]
1. Kusajātaka. (531.) 295
Kusarājāpi tato paṭṭhāya taṃ passituṃ alabhanto cintesi:
"atthi nu kho Pabhāvatiyā mayi sineho udāhu n'; atthīti, vī-
maṃsissāmi nan" ti so rājadhītaro bhojetvā bhattakācaṃ ādāya
nikkhamanto tassā gabbhadvāre pāsādatalaṃ pādehi paharitvā
bhājanāni ghaṭṭetvā¹ nitthanitvā² visaññī hutvā avakujjo pati.
Sā tassa nitthanitasaddena³ dvāraṃ vivaritvā taṃ bhattakācena
otthaṭaṃ disvā cintesi: "ayaṃ rājā sakala-Jambudīpe agga-
rājā maṃ nissāya rattindivaṃ dukkhaṃ anubhoti, sukhumāla-
tāya bhattakācena avatthaṭo pati⁴, jīvati nu kho" ti sā gab-
bhato nikkhamitvā tassa nāsāvātaṃ upadhāretuṃ gīvaṃ pasā-
retvā mukhaṃ olokesi. So mukhapūraṃ⁵ kheḷaṃ gahetvā⁶
tassā sarīre pātesi. Sā taṃ paribhāsitvā gabbhaṃ pavisitvā
dvāraṃ addhavivaṭaṃ katvā ṭhitā:

  Ja_XX.1(=531).6: Abbhu hi tassa bho hoti yo anicchantam icchati,
                    akāmaṃ rāja kāmehi akanto kantam⁷ icchasīti g. ā. || Ja_XX:6 ||

     Tattha abbhū ti abhūti avaḍḍhīti⁸ attho.
     So paṭibaddhacittatāya akkosiyamāno pi paribhāsiyamāno
pi vippaṭisāraṃ anuppādetvā va anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).7: Akāmaṃ vā sakāmaṃ vā yo naro labhate piyaṃ
                    lābham ettha pasaṃsāma alābho tattha pāpako ti. || Ja_XX:7 ||

     Sāpi tasmiṃ evaṃ kathente pi anosakkitvā thaddhava-
canaṃ⁹ vatvā palāpetukāmā itaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).8: Pāsāṇasāraṃ khaṇasi kaṇikārassa dārunā
                    vātaṃ jālena bādhesi¹⁰ yo anicchantam icchasīti¹¹. || Ja_XX:8 ||

     Ta kaṇikārassa dārunā ti kaṇikārakaṭṭhena, bādhesīti¹² bandhasi.
     Taṃ sutvā rājā tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XX.1(=531).9: Pāsāṇo nūna te hadaye ohito mudulakkhaṇe,
                    yo te sātaṃ na vindāmi tiro janapadaṃ¹³ gato. || Ja_XX:9 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vaṭṭe-.
2 Bd nitthu-.
3 Bd nikkhunitassa sa-.
4 Bd seti.
5 Ck Bd mukhaṃ-.
6 Bd adds khunanti corr. to niṭhunanti.
7 Bd akantaṃ kantuṃ.
8 Ck avaḍḍhati, Cs aḍḍhīti, Bd abbhutiti avuḍhiti.
9 Ck thaddhataraṃ na, Cs thaṇḍataraṃ naṃ.
10 Cks bhādheti, Bd pādhesi.
11 Cks -tīti.
12 Cs bhā-, Bd phā-.
13 Bd -dā.

[page 296]
296 XX. Sattatinipāta.

  Ja_XX.1(=531).10: Yadā maṃ bhūkuṭiṃ katvā rājaputti udikkhasi
                    āḷāriko tadā homi rañño Maddassa thīpure. || Ja_XX:10 ||

  Ja_XX.1(=531).11: Yadā umhayamānā¹ maṃ rājaputti udikkhasi
                    nāḷāriko tadā homi rājā homi tadā Kuso ti. || Ja_XX:11 ||

     Ta. mudulakkhaṇe ti mukunā itthilakkaṇena samannāgate, yo ti yo
ahaṃ tiro raṭṭhaṃ² āgato tava santike vasanto paṭisanthāramattam pi sātaṃ³ na
labhāmi so⁴ evaṃ maññāmi: mayi sinehuppattinivāraṇāya⁵ nūna tava hadaye
pāsāṇo ṭhapito, bhūkuṭiṃ katvā ti kodhena valivisamaṃ⁶ nalāṭaṃ katvā,
āḷāriko ti bhattakārako, tasmiṃ khaṇe ahaṃ Muddarañño antepure bhattakāra-
dāso viya homīti vadati, umhayamānā⁷ ti pahaṭṭhākāraṃ dassetvā hasamānā,
rājā homīti tasmiṃ khaṇe ahaṃ Kusāvatinagare r. kārento rājā viya homi,
kasmāsi evaṃ pharusā, ito paṭṭhāya mā evarūpaṃ kari bhadde ti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā cintesi: "ayaṃ ativiya allīyitvā
katheti⁸, musāvādaṃ katvā upāyena taṃ ito palāpessāmīti" g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).12: Sace hi vacanaṃ saccaṃ nemittānaṃ bhavissati
                    n'; eva me tvaṃ pati assa kāmaṃ chindantu sattadhā ti. || Ja_XX:12 ||

     T. a.: mahārāja mayhā Kusarājā mayhaṃ pati bhavissati na bhavissatīti⁹
bahunimittapāṭhakā pucchitā te kāmaṃ kira maṃ sattadhā chindantu n'; eva
me tvaṃ pati bhavissasīti vadiṃsū 'ti.
     Taṃ sutvā rājā taṃ paṭibāhanto "bhadde mayāpi attano
raṭṭhe nemittikā¹⁰ pucchitā te ‘aññatra sīhassara-Kusarājato
tava pati nāma n'; atthīti'; vyākariṃsu, aham pi attano ñāṇa-
mimittena evam evaṃ¹¹ kathemīti" vatvā anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).13: Sace hi vacanaṃ saccaṃ aññesaṃ yadi vā mamaṃ¹²
                    na c'; eva te¹³ pati atthi añño sīhassarā Kusā ti. || Ja_XX:13 ||

     T. a.: yadi hi¹⁴ aññesaṃ nemittānaṃ vacanaṃ yadi vā mama vacanaṃ
saccaṃ tava añño pati nāma n'; atthīti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā "na sakkā imaṃ lajjāpetuṃ, pa-
lāyatu vā mā vā kim me iminā" 'ti dvāraṃ pidhāya attānaṃ
na dassesi. So pi kācaṃ gahetvā otari. Tato paṭṭhāya taṃ
daṭṭhuṃ na labhi¹⁵, bhattakārakakammaṃ karonto ativiya kila-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -naṃ.
2 Bd raṭhā.
3 Bd kātuṃ.
4 Cks yo.
5 Bd -ṇā.
6 Cks valici-.
7 Cks -nan.
8 Bd -si.
9 Cks -ati.
10 Bd -akā.
11 Bd eva.
12 Bd mama.
13 Cks nevamete, Bd na cevatve.
14 Ck omits hi.
15 Bd labhati.

[page 297]
1. Kusajātaka. (531.) 297
mati, bhuttapātarāso dārūni phāleti bhājanāni dhovati kācena
udakaṃ āharati, sayanto ammaṇapiṭṭhiyaṃ sayati, pāto vuṭṭhāya
yāguādīni pacati harati bhojeti, nandirāgaṃ nissāya atidukkhaṃ
anubhoti. So ekadivasaṃ bhattagehadvārena gacchantiṃ¹
khujjaṃ disvā pakkosi. Sā Pabhāvatiyā bhayena tassa san-
tikam gantuṃ na visahantī² turitā³ viya gacchati. Atha naṃ
javena⁴ upagantvā "khujje" ti ā. Sā nivattitvā ṭhitā "ko
eso" ti vatvā "tumhākaṃ saddaṃ na suṇāmīti" ā. Atha naṃ
"khujje tvam pi sāminī⁵ pi te⁶ ativiya thaddhā, ettakaṃ kālaṃ
tumhākaṃ santike vasantā ārogyasāsanamattam⁷ pi na labhāma⁸,
deyyadhammaṃ pana kiṃ dassatha⁹, tiṭṭhatu tāv'; etaṃ api
me Pabhāvatiṃ muduṃ katvā dassetuṃ sakkhissasīti" ā. Sā
"sādhū" 'ti sampaṭicchi. Atha naṃ "sace me taṃ dassetuṃ
sakkhissasi khujjabhāvaṃ te ujukaṃ katvā gīveyyakaṃ dassā-
mīti" palobhanto pañca gāthā ā.:

  Ja_XX.1(=531).14: Nekkhaṃ gīvan te kāressaṃ patvā khujje Kusāvatiṃ
                    sace maṃ nāganāsūru olokeyya Pabhāvatī. || Ja_XX:14 ||

  Ja_XX.1(=531).15: Nekkhaṃ gīvan te kāressaṃ --pe-- ālapeyya Pabhāvatī. || Ja_XX:15 ||

  Ja_XX.1(=531).16: Nekkhaṃ gīvan te kāressaṃ --pe-- umhāpeyya¹⁰ Pabhāvatī. || Ja_XX:16 ||

  Ja_XX.1(=531).17: Nekkhaṃ gīvan te kāressaṃ --pe-- pamhāpeyya Pabhāvatī. || Ja_XX:17 ||

  Ja_XX.1(=531).18: Nekkhaṃ gīvan te kāressaṃ patvā khujje Kusāvatiṃ
                    sace maṃ nāganāsūru pāṇihi¹¹ upasamphase ti. || Ja_XX:18 ||

     Ta. nekkhaṃ gīvante ti tava gīvaṃ sabbasuvaṇṇamayam¹² eva kāressā-
mīti attho, nekkhaṃ gīvan te karissāmīti¹³ pi pāṭho, tava gīvāya nekkhassa
piḷandhanaṃ bandhessāmīti¹⁴ a., olokeyyā 'ti sace tava vacanena maṃ Pabhā-
vatī olokeyya sace maṃ tāya¹⁵ olokāpetuṃ sakkhissasīti a., ālapeyyā 'ti ādisu
pi eso va nayo, ettha pana umhāpeyyā¹⁶ 'ti hasitavasena¹⁷ parihāseyya¹⁸,
pamhāpeyyā 'ti mahāhasitavasena parihāseyya¹⁹.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -taṃ.
2 Bd visahati.
3 Bd turitaturitā.
4 Bd vegena.
5 Bd -ni, Ck sāmīti.
6 Bd adds ubho pi.
7 Cks -yaṃ sā-.
8 so all three MSS. for -mā ti?
9 so all three MSS. for -thā ti vutte?
10 Bd ummā-.
11 Bd pāṇinā.
12 Bd sabbaṃ-.
13 Cks kāressāmīti.
14 Bd piladdhissāmiti.
15 Bd tassā.
16 Bd ummā- corr. to umhā-.
17 Bd mandaha-.
18 Cks -ha-.
19 Cs -bhā-.

[page 298]
298 XX. Sattatinipāta.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā "gacchatha tumhe deva, kati-
pāhena¹ taṃ tumhākaṃ vase karissāmi, passatha me parakka-
man" ti vatvā taṃ karaṇīyaṃ tīretvā Pabhāvatiyā santi-
kaṃ gantvā tassā vasanagabbhaṃ sodhentī viya paharaṇa-
yoggaṃ leddukhaṇḍaṃ pi asesetvā antamaso pādukāpi nīharitvā
sakalaṃ² gabbhaṃ sammajjitvā gabbhadvāre ummāraṃ antaraṃ
katvā uccāsanaṃ³ paññāpetvā Pabhāvatiyā ekaṃ nīcāpīṭha-
kaṃ attharitvā "ehi amma, sīse te ūkā vicinissāmīti" taṃ
tattha nisīdāpetvā attano ūruantare tassā sīsaṃ ṭhapetvā tho-
kaṃ kaṇḍuyitvā "aho imissā sīse ūkā bahū" ti sakasīsato ūkā
gahetvā tassā ṭhapetvā "passa kittikā te sīse ūkā" ti piya-
kathaṃ kathetvā M-assa guṇakathaṃ kathentī

  Ja_XX.1(=531).19: Na hi nūnāyaṃ rājaputtī Kuse sātam pi vindati
                    āḷārike bhate⁴ pose vetanena⁵ anatthike⁶ ti g. ā. || Ja_XX:19 ||

     T. a.: ekaṃsenāyaṃ⁷ rājaputtī pubbe Kusāvatinagare Kusanarindassa
santike mālāgandhavilepanavatthālaṃkāravasena⁸ appamattakam pi sātaṃ na
vindati na labhati⁹, tambūlamattam pi¹⁰ etissā¹¹ dinnapubbaṃ na bhavissati,
kiṃkāraṇā: itthiyo nāma ekaṃ divasam pi aṃkaṃ¹² avattharitvā nipannasāmi-
kamhi¹³ hadayaṃ bhindituṃ na sakkonti, ayaṃ pana āḷārike bhate¹⁴ pose āḷāri-
kattañ ca bhatakattañ¹⁵ ca upagate etasmiṃ¹⁶ purise mūlena anatthike¹⁷ ke-
valaṃ imaṃ¹⁸ yeva nissāya r. pahāya āgantvā evaṃ dukkhaṃ anubhavante
paṭisanthāramattam pi na karoti¹⁹, sace pi te²⁰ amma tasmiṃ sineho n'; atthi
sakala-Jambudīpe aggarājā maṃ nissāya kilamatīti²¹ tassa kiñcid eva dātuṃ
arahasīti.
     Sā khujjāya kujjhi²². Atha naṃ khujjā gīvāya gahetvā
anto gabbhe khipitvā²³ bahi hutvā dvāraṃ pidhāya āviñjana-
rajjumhi²⁴ olambantī aṭṭhāsi. Pabhāvatī naṃ gahetuṃ asakkontī
dvāramūle ṭhatvā akkosantī itaraṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -haccayena.
2 Bd -a.
3 Cks uccāsayanaṃ.
4 Cks gate.
5 Ck vevatanena, Bd vettanena.
6 Ck atthike, Bd anatthiko.
7 Ck ekāye-, Cs ekāse-.
8 Bd -radivasena.
9 Cks omit nal-.
10 Bd adds tena.
11 Bd etassā.
12 so Cks; Bd agāre.
13 Cks -kaṃhi, Bd -kampi.
14 Cks gato.
15 Bd bhattañ.
16 Cks ekasmiṃ.
17 Cs -ko.
18 Bd taṃ.
19 Bd karosi.
20 Bd omits te.
21 Cks -ati.
22 Ck -itvā, Cs kujjitvā.
23 Bd adds sayaṃ.
24 Ck āvijana-, Bd āvicchana-.

[page 299]
1. Kusajātaka. (531.) 299

  Ja_XX.1(=531).20: Na hi nūnāyaṃ sā¹ khujjā labhati jivhāya chedanaṃ
                    sunisitena satthena evaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇan ti. || Ja_XX:20 ||

     Ta. sunisitenā 'ti suṭṭhu nisitena tikhiṇena satthena, evaṃ dubbhā-
sitan ti evaṃ asotabbayuttakaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇan ti.
     Atha khujjā āviñjanarajjuṃ² gahetvā ṭhitā va "nippuññe⁴
dubbinīte tava rūpaṃ kassa⁴ kiṃ karissati, kiṃ⁵ mayaṃ tava
rūpaṃ khāditvā yāpessāmā" 'ti vatvā terasahi gāthāhi B-assa
guṇaṃ pakāsentī khujjāgajjitaṃ nāma gajji:

  Ja_XX.1(=531).21: Mā naṃ rūpena pāmesi⁶ ārohena Pabhāvati,
                    mahāyaso ti katvāna karassu rucire piyaṃ. || Ja_XX:21 ||

  Ja_XX.1(=531).22: Mā naṃ rūpena pāmesi⁶ ārohena Pabhāvati,
                    mahaddhano ti katvāna --pe-- || Ja_XX:22 ||

  Ja_XX.1(=531).23: Mā -- mahabbalo ti katvāna --pe-- || Ja_XX:23 ||

  Ja_XX.1(=531).24: Mā -- mahāraṭṭho ti katvāna --pe-- || Ja_XX:24 ||

  Ja_XX.1(=531).25: Mā -- mahārājā ti katvāna --pe-- || Ja_XX:25 ||

  Ja_XX.1(=531).26: Mā -- sīhassaro ti katvāna --pe-- || Ja_XX:26 ||

  Ja_XX.1(=531).27: Mā -- vaggussaro ti katvāna --pe-- || Ja_XX:27 ||

  Ja_XX.1(=531).28: Mā -- bindussaro ti katvāna --pe-- || Ja_XX:28 ||

  Ja_XX.1(=531).29: Mā -- mañjussaro ti katvāna --pe-- || Ja_XX:29 ||

  Ja_XX.1(=531).30: Mā -- madhussaro ti katvāna --pe-- || Ja_XX:30 ||

  Ja_XX.1(=531).31: Mā -- satasippo ti katvāna --pe-- || Ja_XX:31 ||

  Ja_XX.1(=531).32: Mā -- khattiyo⁷ ti pi⁸ katvāna --pe-- || Ja_XX:32 ||

  Ja_XX.1(=531).33: Mā naṃ rūpena pāmesi ārohena Pabhāvati,
                    Kusarājā ti katvāna⁹ karassu rucire piyan ti. || Ja_XX:33 ||

     Ta. mā naṃ rūpena pāmesi ārohena Pabhāvatīti are Pabhāvati
mā tvaṃ etaṃ Kusanarindaṃ attano rūpena ārohapariṇāhena¹⁰ pamiṇi¹¹,
māssu¹² evaṃ pamāṇaṃ gaṇhi, mahāyaso ti mahānubhāvo so ti evaṃ hadaye
katvā rucire piyadassane karassu tassa¹³ piyaṃ, ānubhāvo yeva hi 'ssa¹⁴ rūpan
ti vadati, esa nayo sabbattha, api ca¹⁵ mahādhano ti mahābhogo, mahab-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit sā.
2 Bd āvicchana-.
3 Bd nippaññe.
4 Bd omit kassa.
5 Bd omits kiṃ.
6 Bd pāpesi.
7 Ck -yāyo.
8 Cks omit pi.
9 Ck vatvāna.
10 Ck -parināha mahā thāmo mahārahena, Bd āropena pariṇāhena.
11 Cks pameṇi.
12 Bd passa.
13 Cks -ssa.
14 Bd yenamahisā.
15 Bd adds mahāyaso ti mahāparivāro.

[page 300]
300 XX. Sattatinipāta.
balo ti mahāthāmo¹, mahāraṭṭho ti vipularaṭṭho, mahārājā ti sakala-
Jambudīpe aggarājā, sīhassaro ti sīhasaddasamānāsaddo, vaggussaro ti
līlāyuttasaro², bindussaro ti sampiṇḍitaghanassaro, mañjussaro ti sun-
darassaro, madhussaro ti madhu viya³ yuttassaro⁴, satasippo ti paresaṃ
santike asikkhitvā attano balen'; eva nipphannānekasatasippo, khattiyo ti
Okkākapaveṇiyaṃ⁵ jātāsambhinnakhattiyo, Kusarājā ti Sakkadattiyakusatiṇa-
samānanāmo rājā, evarūpo hi añño rājā nāma n'; atthīti jānitvā etassa piyaṃ
karohīti, ettikāhi gāthāhi tassa guṇaṃ kathesi.
     Sā tassā vacanaṃ sutvā "khujje ativiya gajjasi, hatthena
pāpuṇantī⁶ sassāmikabhāvaṃ te⁷ jānāpessāmīti⁸" khujjaṃ taj-
jesi. Sāpi naṃ "ahaṃ taṃ rakkhamānā pituno te Kusarājassa
āgatabhāvaṃ nārocemi⁹, hotu ajja rañño ārocessāmīti" mahan-
tena saddena taṃ bhāyāpesi. Sā "kocid eva na suṇeyyā" 'ti
khujjaṃ saññāpesi. B. pi naṃ passituṃ alabhanto sattamāse
dubbhojanena dukkhaseyyāya kilamanto cintesi: "ko me etāya
attho, sattamāse pi vasanto etaṃ passitum pi na labhāmi,
ativiya kakkhaḷā sāhasikā¹¹, gantvā mātāpitaro passissāmīti".
Tasmiṃ khaṇe Sakko āvajjanto tassa ukkaṇṭhitabhāvaṃ ñatvā
‘rājā sattamāse Pabhāvatiṃ daṭṭhum pi na labhati, labhana-
kāraṇam assa karissāmīti" Maddarañño dūte katvā sattannaṃ
rājūnaṃ dūte¹² pāhento¹³, "Pabhāvatī Kusarājānaṃ¹⁴ chaḍḍetvā
āgatā, āgacchantu Pabhāvatiṃ¹⁵ gaṇhantū" 'ti ekekassa visuṃ
visuṃ sāsanāni pahiṇi. Te mahāparivārena gantvā nagaraṃ
pattā aññamaññassa āgatakāraṇaṃ na jānanti¹⁶, te "tvaṃ
kasmā āgato" ti pucchitvā tam atthaṃ ñatvā kujjhitvā "ekaṃ¹⁷
kira dhītaraṃ sattannaṃ dassati, passath'; assa anācāraṃ,
uppaṇḍeti no, gaṇhatha nan" ti "sabbesam¹⁸ pi amhākaṃ
Pabhāvatiṃ vā detu yuddhaṃ vā" ti sāsanāni pahiṇitvā na-
garaṃ parivārayiṃsu. Maddarājā sāsanaṃ sutvā bhītatasito
amacce āmantetvā "kiṃ karomā" 'ti pucchi. Atha nam amaccā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits mahabbalo---.
2 Bd -ssaro corr. to -saro.
3 Ck mādhuriya.
4 madhu---wanting in Cs.
5 Cks -me-.
6 so Cs; Ck -nanti, Bd hatthe mā ve guṇanti.
7 Bd taṃ.
8 Bd jānissāmiti.
9 Ck narocemi, Bd nārocesi.
10 Bd omits na.
11 Bd adds ti.
12 Bd -aṃ.
13 Ck -tā, Cs -te.
14 Ck -jā, Cs -jā corr. to -jaṃ.
15 Bd omits pa-.
16 Cks -tā.
17 Cks etaṃ.
18 Cks sabbe.

[page 301]
1. Kusajātaka. (531.) 301
"deva satta p'; ime¹ Pabhāvatiṃ nissāya āgatā, ‘sace na das-
sasi pākāram bhinditvā nagaraṃ pavisitvā jīvitakkhayaṃ pā-
petvā r. gaṇhissāmā'; 'ti vadanti, pākāre abhinne yeva tesaṃ
Pabhāvatiṃ pesemā²" 'ti vatvā

  Ja_XX.1(=531).34: Ete nāgā upatthaddhā sabbe tiṭṭhanti vammitā³,
                    purā maddanti pākāraṃ ānent'; etaṃ Pabhāvatin ti || Ja_XX:34 ||

g. āhaṃsu.
     Ta. upatthaddhā ti atitthaddhā dappitā⁴, ānentetan ti ānentu etaṃ
Pabhāvatin ti sāsanāni pahiṇiṃsu, tasmā yāva⁵ ete nāgā pākāraṃ na maddanti
tāva nesaṃ Pabhāvatiṃ pesehi mahārājā 'ti.
     Rājā taṃ sutvā "sac'; āhaṃ ekassa Pabhāvatiṃ pesessāmi
sesā yuddhaṃ karissanti, na sakkā ekassa dātuṃ, sakala-
jambudīpe aggarājānaṃ chaḍḍetvā⁶ āgamanassa phalaṃ la-
bhatu⁷, vadhitvā naṃ sattakhaṇḍāni katvā sattannaṃ pesessā-
mīti" vadanto anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).35: Satta khaṇḍe karitvāna aham etaṃ Pabhāvatiṃ
                    khattiyānaṃ padassāmi ye maṃ hantum idhāgatā ti. || Ja_XX:35 ||

     Tassa sā kathā sakalanivesane pākaṭa ahosi, paricārikā
gantvā "rājā kira taṃ satta khaṇḍāni katvā sattannaṃ rājū-
naṃ pesessatīti" Pabhāvatiyā ārocesuṃ. Sā maraṇabhaya-
bhītā āsanā vuṭṭhāya bhaginīhi parivutā mātu sirigabbhaṃ
agamāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XX.1(=531).36: Apuṭṭhahi⁹ rājaputtī sāmā koseyyavāsinī
                    assupuṇṇehi nettehi dāsigaṇapurakkhatā ti. || Ja_XX:36 ||

     Ta. sāmā ti suvaṇṇavaṇṇā. koseyyavāsinīti suvaṇṇakhacitakoseyya-
nivāsanā.
     Sā mātu santikaṃ gantvā mātaraṃ vanditvā parideva-
mānā ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd satta rājāno pi.
2 Bd pesissāmā.
3 Bd -ikā.
4 Bd dappitā corr. to gabbitā?
5 Bd adds yāva.
6 Bd adds āgatā.
7 so all three MSS. for labhantu?
8 Bd adds khattiyānaṃ.
9 Bd āvuṭhahi corr. to av-.

[page 302]
302 XX. Sattatinipāta.

  Ja_XX.1(=531).37: Tan nūna kakkūpanisevitaṃ mukhaṃ
                    ādāsadantātharupaccavekkhitaṃ
                    subhaṃ sunettaṃ virajaṃ anaṅgaṇaṃ
                    chuddhaṃ vane ṭhassati khattiyehi. || Ja_XX:37 ||

  Ja_XX.1(=531).38: Te nūna me asite vellitagge
                    kese mudū candanasāralitte
                    samākule sīvathikāya majjhe
                    pādehi gijjhā parikaḍḍhayanti. || Ja_XX:38 ||

  Ja_XX.1(=531).39: Tā¹ nūna me² tambanakhā sulomā
                    bāhā mudū candanasāralittā
                    chinnā vane ujjhitā khattiyehi
                    gayha vako³ gacchati yenakāmaṃ || Ja_XX:39 ||

  Ja_XX.1(=531).40: Te nūna tālūpanibhe alambe
                    nisevite kāsikacandanena
                    thanesu me lambahīti⁴ sigālo
                    mātū va putto taruṇo tanūjo. || Ja_XX:40 ||

  Ja_XX.1(=531).41: Tan nūna soṇiṃ puthulaṃ sukoṭṭhitaṃ⁵
                    nisevitaṃ kañcanamekhalāhi⁶
                    chinnaṃ vane khattiyehi avatthaṃ
                    gayhā vako⁷ gacchati yenakāmaṃ || Ja_XX:41 ||

  Ja_XX.1(=531).42: Soṇā vakā sigālā ca ye c'; aññe santi dāṭhino
                    ajarā nūna hessanti bhakkhayitvā Pabhāvatiṃ. || Ja_XX:42 ||

  Ja_XX.1(=531).43: Sace maṃsā⁸ harīyiṃsu⁹ khattiyā dūragāmino
                    aṭṭhīni amma yācitvā anupathe¹⁰ dahātha naṃ¹¹ || Ja_XX:43 ||

  Ja_XX.1(=531).44: Khettāni amma kāretvā kaṇikār'; ettha ropaya¹²,
                    yadā te pupphitā assu¹³ hemantānaṃ himaccaye
                    sareyyātha mama amma: evaṃvaṇṇā Pabhāvatīti. || Ja_XX:44 ||

     Ta. kakkupanisevitan ti sāsapakakkuloṇakakkumattikakakkutilakakku-
haliddikakkū mukhacuṇṇako¹⁴ ti imehi pañcahi kakkūhi upanisevitaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tā.
2 Cks maṃ.
3 Bd vaṅko.
4 so Cks for lambihitī, Bd lambissati?
5 Bd -kotitaṃ.
6 Bd -lehi.
7 Bd dhaṅko.
8 Cs Bd -āni.
9 Ck hari-, Bd harisu.
10 Cks -patthe.
11 so Cks for nā = nāni? Bd maṃ.
12 Bd -ye.
13 Bd āsuṃ.
14 Bd -ke, Cks omit kakku after loṇa.

[page 303]
1. Kusajātaka. (531.) 303
ādāsadantātharupaccavekkhitan ti dantamayatharumhi ādāse pacca-
vekkhitaṃ katvā¹ oloketvā maṇḍitaṃ, subhan ti subhamukhaṃ, virajan ti
vigatarajaṃ nimmalaṃ, anaṅgaṇan ti vaṅgapilakādidosarahitaṃ², chuddhan³
ti amma evarūpaṃ mama mukhaṃ addhā idāni khattiyehi chaḍḍitaṃ araññe
vane ṭhassatīti paridevi, asite ti kāḷake, vellitagge ti natagge, sīvathi-
kāyā 'ti susānamhi, parikaḍḍhayantīti⁴ evarūpe mam kese manussamaṃ-
sakhādakagijjhā pādehi paharitvā nūna parikaḍḍhissanti⁵, gayhā vako⁶ gac-
chati yenakāman ti amma mama evarūpaṃ bāhaṃ nūna vako⁶ gahetvā luñ-
citvā khādanto yenakāmaṃ gacchati, tālūpanibhe ti suvaṇṇatālaphalassadise,
kāsikacandanenā 'ti sukhumacandanena sevite⁷ nisevite, thanesu me ti
amma mama susāne patitāya evarūpe thane disvā mukhena ḍasitvā tesu me
thanesu attano tanujo mātu taruṇaputto viya nūna sigālo lambissati, soṇin
ti kaṭiputhulakaṃ⁸, sukoṭṭhitan⁹ ti gohanukena paharitvā sukoṭṭhitaṃ¹⁰,
avatthan ti chaḍḍitaṃ, bhakkhayitvā ti amma ete ettakā nūna mama
maṃsaṃ khāditvā ajarāmarā bhavissantīti¹¹, harīyiṃsū 'ti¹² amma sace
khattiyā mayi paṭibaddhacittā mama maṃsāni hareyyuṃ atha tumhe aṭṭhīni
yācitvā anupathe¹³ dahātha nam¹⁴ jaṃghamaggamahāmaggānaṃ¹⁵ antare da-
heyyāthā 'ti vadati, khettānīti amma mama jhāpitaṭṭhāne mālāvatthūni
kāretvā ettha etesu khettesu kanikārarukkhe ropaya, himaccaye ti hima-
pātātikkame phaggumāse¹⁶, sareyyāthā 'ti tesaṃ pupphānaṃ caṅgo-
ṭakaṃ¹⁷ pūretvā urūsu ṭhapetvā mama dhītā Pabhāvatī evaṃvaṇṇā ti sarey-
yāthā 'ti.
     Iti sā maraṇabhayatajjitā mātu santike vilapi. Madda-
rājāpi pharasuñ ca gaṇṭhikañ¹⁸ ca gahetvā "coraghāto¹⁹ idh'
eva āgacchatū" 'ti āṇāpesi. Tassa āgamanaṃ sakalarājagehe
pākaṭaṃ²⁰ ahosi. Ath'; assa²¹ āgatabhāvaṃ sutvā Pabhāvatiyā
mātā²² uṭṭhāyāsanā sokasamappitā rañño santikaṃ agamāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XX.1(=531).45: Tassā mātā udaṭṭhāsi²³ khattiyā devavaṇṇinī
                    disvā asiñ²⁴ ca sūṇañ²⁵ ca rañño Maddassa thīpure ti. || Ja_XX:45 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tattha.
2 Bd kaṇḍapi-.
3 Bd su-.
4 Bd -kaḍhissantīti.
5 Bd ākaḍhi-.
6 Bd dhaṅko.
7 Cks -taṃ, Bd -ta.
8 Ck kaṭiphalakaṃ.
9 Bd -ṭi-.
10 Bd suvaḍhi-.
11 Bd -issanti.
12 Ck hariyiṃsuci, Cs harīyiṃsuciti, Bd harisuti.
13 Cks -patthe.
14 Bd mā.
15 Bd jaṃghamagge jaṃghamagga-.
16 Bd pagguṇa-.
17 Bd suvaṇṇacaṅko-.
18 Ck -tañ, Bd bhaṇḍikañ.
19 Bd -ghāṭako.
20 Cks -ṭo.
21 Bd sā tassa.
22 Cks -tu.
23 Cks uṭṭhāsi.
24 Cks ā-.
25 Cks sutañ, Bd suṇiñ.

[page 304]
304 XX. Sattatinipāta.
     Ta. udaṭṭhāsīti¹ āsanā vutthāya rañño santikaṃ gantvā aṭṭhāsi, asiñcā²
'ti antepuramhi alaṃkatamahātale rañño parato nikkhittaṃ pharasuñ ca gaṇ-
ṭhikañ⁴ ca disvā vilapantī.

  Ja_XX.1(=531).46: Iminā nūna asinā⁵ susaññaṃ tanumajjhimaṃ
                    dhītaraṃ Maddo hantvāna khattiyānaṃ padassatīti g. ā. || Ja_XX:46 ||

     Ta. asinā ti pharasuṃ sandhāyāha, so hi imasmiṃ ṭhāne asi nāma jāto,
susaññaṃ tanumajjhiman ti suṭṭhu saññātaṃ tanumajjhimaṃ.
     Atha naṃ rājā saññapento āha: "devi, kiṃ kathesi, tava
dhītā sakala-Jambudīpe aggarājānaṃ virūpo ti chaḍḍetvā gata-
magge padavalañje avinaṭṭhe yeva {maccuṃ}⁶ nalāṭenādāya āgatā,
idāni attano rūpan nissāya issāsaphalaṃ⁷ labhatū" 'ti. Sā tassa
vacanaṃ sutvā dhītu santikaṃ gantvā vilapantī ā.:

  Ja_XX.1(=531).47: Na me akāsi vacanaṃ atthakāmāya puttaki⁸,
                    sājja⁹ lohitasañchannā gañchisi¹⁰ Yamasādanaṃ¹¹. || Ja_XX:47 ||

  Ja_XX.1(=531).48: Evam āpajjatī poso pāpiyañ ca nigacchati (III 323|24)
                    yo ve¹² hitānaṃ vacanaṃ na karoti atthadassinaṃ. || Ja_XX:48 ||

  Ja_XX.1(=531).49: Sace tvaṃ ajja vāresi kumāraṃ cārudassanaṃ
                    Kusena jātaṃ khattiyaṃ suvaṇṇamaṇimekhalaṃ
                    pūjitā ñātisaṃghehi na gañchisi¹³ Yamakkhayaṃ. || Ja_XX:49 ||

  Ja_XX.1(=531).50: Yatth'; assu bheri nadati kuñjaro ca¹⁴ nikuñjati¹⁵
                    khattiyānaṃ kule bhadde, kin nu sukhataraṃ tato. || Ja_XX:50 ||

  Ja_XX.1(=531).51: Asso ca siṃsati¹⁶ dvāre kumāro c'; uparodati
                    khattiyānaṃ kule bhadde, kin nu sukhataraṃ tato. || Ja_XX:51 ||

  Ja_XX.1(=531).52: Mayūrakoñcābhirude kokilābhinikuñjite¹⁷ etc. || Ja_XX:52 ||

     Ta. puttakīti¹⁸ naṃ ālapati, i. v. h.: amma kiṃ idha karissasi¹⁹ sāmi-
kassa santikaṃ gaccha mā rūpamadena gajjīti²⁰ evaṃ yācantiyāpi me vacanaṃ
na²¹ akāsi sā²² ajja lohitasañchannā²³ gañchisi²⁴ Yamasādanaṃ²⁵ maccu-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck uṭṭh-, Cs vuṭṭh-.
2 Cks omit a-.
3 Cks sut-, Cs sun-, Bd su-.
4 Bd gaṇḍi-.
5 Ck mayinā, Cs masinā.
6 Ck -u, Cs macca.
7 Bd ādisaṃ-.
8 Bd puttike.
9 Bd svājja.
10 Cs gañjisi, Bd gacchasi.
11 all three MSS. -sādhanaṃ.
12 Bd ge.
13 Ck gacchisi, Cs gañjisi, Bd gacchasi.
14 Cks va.
15 Bd nikuj-.
16 so Ck; Cs siṃsatī, Bd sisati; read hiṃsati?
17 Bd -kujjite.
18 Bd -iketi.
19 Ck -ssāti, Cs -ssati.
20 Bd majjiti.
21 Ck naṃ, Cs tam.
22 Cks omit sā.
23 Cks -aṃ.
24 Cs gañjisi, Bd gacchasi.
25 all three MSS. -dha-.

[page 305]
1. Kusajātaka. (531.) 305
bhavanaṃ¹ gamissasīti, pāpiyañcā 'ti ito pāpatarañ ca nigacchati, sace ca
ajja vāresīti amma sace tvaṃ cittavasaṃ āgantvā Kusanarindaṃ paṭiccalad-
dhaṃ attano rūpena sadisaṃ cārudassanaṃ kumāraṃ ārādhayissa², Yamak-
khayan ti evaṃ sante Yamanivesanaṃ na gaccheyyāsi, tato ti yamhi khatti-
yakule ayaṃ vibhūti tamhā nānābherisaddena c'; eva mattavāraṇakuñcanādena ca
ninnāditā Kusāvatīrājakulā kin nu kho sukhataraṃ disvā idhāgatāsīti a.,
hiṃsatīti³ hessati⁴, kumāro ti susikkhito so gandhabbakumāro⁵, uparo-
datīti nānāturiyāni gahetvā⁶ upahāraṃ karoti, kokilābhinikuñjite⁷ ti
Kusarājakule sāyapātaṃ⁸ pavattaṃ gītavāditūpahāraṃ paṭippharanti⁹ viya ko-
kilāhi abhinikūjite¹⁰.
     Iti sā ettikāhi gāthāhi¹¹ tāya saddhiṃ sallapitvā "sace ajja
Kusanarindo idha assa ime satta rājāno palāpetvā mama dhī-
taraṃ dukkhā mocetvā ādāya gaccheyyā" 'ti cintetvā

  Ja_XX.1(=531).53: Kahan nu sattudamano¹² pararaṭṭhappamaddano
                    Kuso soḷārapaññāṇo¹³, so¹⁴ no dukkhā pamocaye ti g. ā. || Ja_XX:53 ||

     Tattha soḷārapaññāṇo¹⁵ ti uḷārapañño.
     Tato Pabhāvatī "mama mātu Kusassa vaṇṇaṃ bhaṇantiyā
mukhaṃ na-ppahoti, ācikkhissāmi tāv'; assā¹⁶ tassa idh'; eva
ālārikakammaṃ katvā vasanabhāvan" ti cintetvā

  Ja_XX.1(=531).54: Idh'; eva no¹⁷ sattudamano¹⁸ pararaṭṭhappamaddano
                    Kuso soḷārapaññāṇo¹⁹, so no²⁰ sabbe vadhissatīti g. ā. || Ja_XX:54 ||

     Ath'; assā mātā "ayaṃ maraṇabhayabhītā vilapatīti²¹"
cintetvā

  Ja_XX.1(=531).55: Ummattikā nu bhaṇasi ādu²² bālā va bhāsasi,
                    Kuso ce²³ āgato assa kiṃ na jānemu taṃ mayan ti g. ā. || Ja_XX:55 ||

     Ta. bālā ti mūḷhā aññāṇā hutvā, kiṃ na jānemū 'ti kena kāraṇena na
jāneyyāma, so hi antarāmagge ṭhito va amhākaṃ sāsanaṃ peseyya samussita-
dhajassa caturaṅginī senā paññāyetha²⁴ tvaṃ pana maraṇabhayena kathesīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -nā, Cs macca-, Bd maccurājānaṃ bhavanaṃ
2 Bd atarayissasi.
3 so Cks; Bd sīsatiti corr. to hasīsa-.
4 so all three MSS. for hesati?
5 Cks -amba-, Bd -appa-.
6 Cks add tā.
7 Cks -lāhi-, all three MSS. -kujite.
8 Ck sāyanapānaṃ, Bd sāyaṃpātaṃ.
9 Cs -tī; read -tīhi?
10 Ck Bd -kujite.
11 Cks omit gā-.
12 Bd sattumaddano.
13 Bd so uḷā-, Cs sālūra-.
14 Bd yo.
15 Ck sālūra-, Cs sālura-.
16 Ck tāvassa, Cs sāvassa, Bd tassā.
17 Bd so.
18 Bd -maddano.
19 Cks sālā-.
20 Bd yo te.
21 Ck vilapanti, Cs vilapantīti.
22 Bd andha.
23 Cks ca.
24 Cks -petha.

[page 306]
306 XX. Sattatinipāta.
     Sā evaṃ vutte "na me mātā saddahati, tassa idhāgantvā
sattamāse vasanabhāvaṃ na jānāti¹, dassessāmi nan" ti cin-
tetvā mātaraṃ hatthe gahetvā sīhapañjaraṃ vivaritvā hatthaṃ
pasāretvā dassentī:

  Ja_XX.1(=531).56: Eso āḷāriko poso kumārīpuramantare
                    daḷhaṃ katvāna saṃvelliṃ² kumbhī³ dhovati onato ti g. || Ja_XX:56 ||

     Ta. kumāripuramantare ti tava dhītānaṃ kumārīnaṃ vasanaṭṭhā-
nantare⁴ olokehi, saṃvellin⁵ ti kacchaṃ bandhitvā⁶ kumbhaṃ⁷ dhovatīti.
     So kira tadā "ajja mama macoratho matthakaṃ pā-
puṇissati, addhā maraṇabhayatajjitā Pabhāvatī mamāgata-
bhāvaṃ⁸ kathessati, bhājanāni dhovitvā paṭisāmessāmīti" uda-
kaṃ āharitvā bhājanāni dhovituṃ ārabhi. Atha⁹ naṃ mātā
paribhāsantī:

  Ja_XX.1(=531).57: Veṇī¹⁰ tvam asi caṇḍālī adū si kulagatthinī¹¹,
                    kathaṃ Maddakule jātā dāsaṃ kayirāsi¹² kāmukan ti g. ā. || Ja_XX:57 ||

     Ta. veṇīti¹² tacchikā¹⁴, adū si kulagatthinīti¹⁵ udāhu tvaṃ kula-
dūsikā, kāmukan ti kathaṃ nāma tvaṃ evarūpe kule jātā attano sāmikaṃ
dāsaṃ¹⁶ kareyyāsīti.
     Tato Pabhāvatī¹⁷ "mama mātā imassa maṃ nissāya evaṃ-
vasanabhāvaṃ na jānāti, maññe" ti cintetvā itaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).58: N'; amhi veṇī¹⁸ na caṇḍālī, na c'; amhi kulagatthinī¹⁹,
                    Okkākaputto bhaddan te tvaṃ nu dāso ti maññasīti. || Ja_XX:58 ||

     Ta. okkākaputto ti amma esa Okkākaputto tvaṃ pana dāso ti maññasi
kasmā naṃ ahaṃ dāso ti kathessāmiti.
     Idāni 'ssa yasaṃ²⁰ vaṇṇentī āha:
  Ja_XX.1(=531).59: Yo brāhmaṇasahassāni sadā bhojeti vīsatiṃ
                    Okkākaputto bhaddan te tvaṃ nu dāso ti maññasi. || Ja_XX:59 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd jānāmi.
2 Bd -aṃ.
3 all three MSS. -i.
4 Bd -ena.
5 Bd -an.
6 Cks taccham, omitting bandhitvā.
7 Bd -bhi.
8 Bd maṃ āg-.
9 Ck adds ca.
10 Ck venu, Cs venī, Bd veṇi.
11 Bd -vaddhini.
12 Cks -asi.
13 Cks venīti, Bd veṇiti.
14 Ck -ukā.
15 Bd -viddhiniti.
16 Ck dāsikaṃ, Bd dāsaṃ katvā.
17 Ck -tīti, Cs pabhātī, Bd pabhāvati.
18 Cks venī, Bd veṇi.
19 Bd -viddhini.
20 Bd saṃ.

[page 307]
1. Kusajātaka. (531.) 307

  Ja_XX.1(=531).60: Yassa nāgasahassāni sadā yojenti vīsatiṃ
                    Okkākaputto bhaddan te tvaṃ nu dāso ti maññasi. || Ja_XX:60 ||

  Ja_XX.1(=531).61: Yassa assasahassāni sadā yojenti vīsatiṃ etc. || Ja_XX:61 ||

  Ja_XX.1(=531).62: Yassa rathasahassāni sadā yojenti vīsatiṃ etc. || Ja_XX:62 ||

  Ja_XX.1(=531).63: Yassa usabhasahassāni sadā yojenti vīsatiṃ etc.¹ || Ja_XX:63 ||

  Ja_XX.1(=531).64: Yassa dhenusahassāni sadā duyhanti² vīsati³ etc. || Ja_XX:64 ||

     Evaṃ tāya chahi⁴ gāthāhi M-assa yaso vaṇṇito. Ath'
assā⁵ mātā "ayaṃ asambhītā katheti⁶, addhā evam etan" ti
saddahitvā rañño santikaṃ gantvā tam atthaṃ ārocesi. So
vegena Pabhāvatiyā santikaṃ āgantvā⁷ "sacaṃ kira amma
Kusarājā idhāgato" ti. "Āma tāta⁸, ajja⁹ sattamāsā¹⁰ tava
dhītānaṃ āḷārikattaṃ karontassā" 'ti. So tassa asaddahanto
khujjaṃ pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā dhītaraṃ garahanto:

  Ja_XX.1(=531).65: Taggha te dukkataṃ¹¹ bāle yaṃ khattiyaṃ mahabbalaṃ
                    nāgaṃ¹² maṇḍūkavaṇṇena
                    na taṃ akkhās'; idhāgatan¹³ ti g. ā. || Ja_XX:65 ||

     Tattha tagghā 'ti ekaṃse nipāto va¹⁴.
     Evaṃ dhītaraṃ garahitvā vegena tassa santikaṃ gantvā
katapaṭisanthāro añjalim paggayha attano accayaṃ dassento:

  Ja_XX.1(=531).66: Aparādhaṃ mahārāja tvaṃ no khama rathesabha
                    yaṃ taṃ aññātavesena na ñāsimhā¹⁵ idhāgatan ti g. ā. || Ja_XX:66 ||

     Taṃ sutvā M. "sac'; āhaṃ pharusaṃ vakkhāmi idh'; ev'
assa hadayaṃ phalissati, assāsessāmi nan" ti cintetvā bhā-
janantare ṭhito itaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).67: Mādisassa na taṃ channaṃ yo 'haṃ āḷāriko bhave,
                    tvañ ñeva me pasīdassu, n'; atthi te deva dukkatan ti g. ā. || Ja_XX:67 ||

     Rājā tassa santikā paṭisanthāraṃ labhitvā pāsādaṃ āru-
yha¹⁶ Pabhāvatiṃ pakkositvā khamāpanatthāya pesetuṃ:

--------------------------------------------------------------------------
1 this verse is wanting in Bd.
2 Bd duhanti.
3 Cks -tiṃ.
4 Bd pañcahi.
5 Cks assa.
6 Bd -si.
7 Bd gantvā.
8 Bd tātāti.
9 Bd ajjassa.
10 Bd -so.
11 Bd -ṭaṃ
12 Ck -a, Bd -o.
13 Bd -siāg-.
14 Bd -seneva.
15 Cs -ha.
16 Bd abhirūyhitvā.

[page 308]
308 XX. Sattatinipāta.

  Ja_XX.1(=531).68: Gaccha bāle khamāpehi Kusarājaṃ mahabbalaṃ,
                    khamāpito Kusarājā so te dassati jīvitan ti g. ā. || Ja_XX:68 ||

     Sā pitu vacanaṃ sutvā bhaginīhi c'; eva paricārikāhi ca
parivutā tassa santikaṃ agamāsi. So pi kammakāravesena¹
ṭhito va tassā attano santikaṃ āgamanaṃ ñatvā "ajja Pabhā-
vatiyā mānaṃ bhinditvā pādamūle naṃ kalale nipajjāpessāmīti"
sabbaṃ attanā² ābhataudakaṃ³ chaḍḍetvā khalamaṇḍalamattaṃ
ṭhānaṃ madditvā ekakalalaṃ akāsi. Sā tassa santikaṃ gantvā
tassa pādesu patitvā kalalapiṭṭhe nipannā taṃ khamāpesi.
     Tam atthaṃ āvikaronto⁴ Satthā:

  Ja_XX.1(=531).69: Pitussa vacanaṃ sutvā devavaṇṇī Pabhāvatī
                    sirasā aggahi pāde Kusarājaṃ mahabbalan ti g. ā. || Ja_XX:69 ||

     Ta. sirasā ti sirasā nipativā. Kusarājan ti kusarājaṃ⁵ pāde aggahesi,
gahetvā ca pana khamāpentī tisso gāthā ā.:

  Ja_XX.1(=531).70: Yā imā⁶ ratyā atikkantā imā⁷ deva tayā vinā,
                    vande te sirasā pāde, mā me⁸ kujjhi rathesabha. || Ja_XX:70 ||

  Ja_XX.1(=531).71: Saccaṃ te paṭijānāmi, mahārāja suṇohi me,
                    na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ kareyyāmi ahaṃ puna. || Ja_XX:71 ||

  Ja_XX.1(=531).72: Evañ ca yācamānāya vacanaṃ me na kāhasi
                    idāni maṃ tato hantvā khattiyānaṃ padassatīti. || Ja_XX:72 ||

     Ta. ratyā ti rattiyo, tā imā ti⁹ tā¹⁰ imā sabbāpi tayā vinā va atikkantā,
saccaṃ¹¹ te paṭijānāmīti mahārāja ettakaṃ kālaṃ mayā tava appiyam eva
kataṃ idaṃ te ahaṃ saccaṃ¹¹ paṭijānāmi, aparam pi suṇohi me¹² ito paṭṭhā-
yāhaṃ pana tuyhaṃ appiyaṃ na karissāmi, evañce¹³ ti sace evaṃ yācananāya
mama tvaṃ vacanaṃ na karissasīti¹⁴.
     Taṃ sutvā rājā "sac'; āhaṃ imaṃ ‘tvaṃ ñeva jānissasīti'
vakkhāmi hadayam assā phalissati assāsessāmi nan" ti
cintetvā ā.:

  Ja_XX.1(=531).73: Evaṃ te yācamānāya kiṃ na kāhāmi te vaco,
                    vikuddho ty-asmi¹⁵ kalyāṇi, mā tvaṃ bhāyi Pabhāvati. || Ja_XX:73 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vasena, Ck kammavegena, Cs kammavesena.
2 Bd -no.
3 Bd -taṃ-.
4 Bd pakāsento.
5 Bd -jaṃ corr. to -jassa.
6 Bd mā.
7 Bd kāmā.
8 Bd maṃ.
9 Ck nī, Cs ti? Bd kāmā ti in the place of tā imā ti.
10 Cks ti.
11 Cks sabbaṃ.
12 Bd adds ti.
13 Cs evaṃ me.
14 Cks -si.
15 Ck Bd -smiṃ.

[page 309]
1. Kusajātaka. (531.) 309

  Ja_XX.1(=531).74: Saccaṃ te paṭijānāmi rājaputti suṇohi me:
                    na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ kareyyāmi ahaṃ puna. || Ja_XX:74 ||

  Ja_XX.1(=531).75: Tava kāmāhi¹ sussoṇi bahuṃ dukkhaṃ titikkhissaṃ²
                    bahū Maddakule³ hantvā nayituṃ taṃ Pabhāvatīti. || Ja_XX:75 ||

     Ta. kiṃ na kāhāmīti kiṃkāraṇā tava vacanaṃ na karissāmīti, vi-
kuddho tyasmīti⁴ vikuddho nikkopo te asmi, saccaṃ te ti⁵ vikuddhabhāvañ
ca idāni appiyakaraṇañ ca ubhayaṃ te idaṃ saccam eva patijānāmi, tava
kāmā ti tava kāmena taṃ icchamāno, titikkhissan ti adhivāsemi, bahūni⁶
Maddarājakulāni⁷ hantvā balakkārena tam netuṃ samattho pi⁸.
     So Sakkassa⁹ devarañño paricārikaṃ¹⁰ viya taṃ attano
parivāraṃ disvā khattiyamānaṃ uppādetvā "mayi kira dhara-
māne yeva mama bhariyaṃ aññe¹¹ gahetvā gamissantīti" sīho
viya rājaṅgaṇe vijambhamāno "sakalanagaravāsino me āgata-
bhāvaṃ jānantū" 'ti vagganto nadanto appoṭhento¹² "idāni te
jīvagāhaṃ gahessāmi, rathādayo yojentū" ti anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).76: Yojayantu rathe asse nānācitre samāhite,
                    atha dakkhatha me vegaṃ vidhamentassa sattavo ti. || Ja_XX:76 ||

     Ta. nānācitre ti nānālaṃkāracitre, samāhite ti asse sandhāya vuttaṃ,
susikkhite nibbisevane ti attho, atha dakkhatha me vegan ti atha me
parakkamaṃ passissatha.
     "Sattūnaṃ gaṇhanaṃ nāma mayhaṃ bhāro, gaccha tvaṃ
nahātvā alaṃkaritvā pāsādaṃ abhirūha" 'ti taṃ uyyojesi.
Maddarājāpi 'ssa parihārakaraṇatthaṃ amacce pahiṇi. Te tassa
mahānasadvāre yeva sāṇiṃ parikkhipitvā kappake upaṭṭha-
pesuṃ. So katamassukammo sīsaṃ nahāto sabbālaṃkārapati-
maṇḍito amaccādiparivuto "pāsādaṃ abhirūhissāmīti" disā
viloketvā appoṭhesi¹³, olokitolokitaṭṭhānaṃ¹⁴ pakampittha¹⁵.
So "idāni me parakkamaṃ passathā" 'ti ā.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XX.1(=531).77: Tañ ca tattha udikkhiṃsu rañño Maddassa thīpure¹⁶
                    vijambhamānaṃ sīhaṃ va pothentaṃ¹⁷ diguṇaṃ¹⁸ bhūjan ti. || Ja_XX:77 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs kāmāma, Ck kāhāmi.
2 Cs titikkhiyaṃ, Ck tidukkhiyaṃ.
3 Bd -laṃ.
4 Ck -inti, Bd iṃti.
5 Bd adds ti.
6 Bd bahunti.
7 Bd -kulaṃ.
8 Bd ti.
9 Bd atha so sakka.
10 Bd -vā-.
11 Cks -o.
12 Bd -ṭento.
13 Bd -ṭesi.
14 Cks sabbalokitaṭṭhāne.
15 Bd kampitvā.
16 Bd maddassantepure.
17 Bd appoṭe-.
18 Bd dvi-.

[page 310]
310 XX. Sattatinipāta.
     T. a.: tañ ca ta. vijambhantaṃ appoṭhentaṃ¹ rañño antepure² vāta-
pānāni vivaritvā itthiyo udikkhiṃsū 'ti.
     Ath'; assa Maddarājā katāanañjakāraṇaṃ alaṃkatavāraṇaṃ
pesesi. So³ samussitasetacchattaṃ hatthikkhandhaṃ āruyha
"Pabhāvatiṃ ānethā" 'ti tam pi pacchato nisīdāpetvā catu-
raṅginiyā senāya parivuto pācīnadvārena nikkhamitvā parase-
naṃ oloketvā "ahaṃ Kusarājā, jīvitatthikā⁴ udarena nipajjantū"
'ti tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattumathanaṃ⁵ akāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XX.1(=531).78: Hatthikkhandhañ ca āruyha āropetvā Pabhāvatiṃ
                    saṅgāmaṃ otaritvāna sīhanādaṃ nadī Kuso. || Ja_XX:78 ||

  Ja_XX.1(=531).79: Tassa taṃ nadato sutvā sīhassev'; itare migā
                    khattiyāpi palāyiṃsu Kusasaddabhayaṭṭhitā⁶. || Ja_XX:79 ||

  Ja_XX.1(=531).80: Hatthāruhā⁷ anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
                    aññamaññassa khundanti⁸ Kusasaddabhayaṭṭhitā⁶. || Ja_XX:80 ||

  Ja_XX.1(=531).81: Tasmiṃ saṅgāmasīsasmiṃ passitvā haṭṭhamānaso⁹
                    Kusassa rañño devindo adā Verocanaṃ maṇiṃ || Ja_XX:81 ||

  Ja_XX.1(=531).82: So taṃ vijitvā¹⁰ saṅgāmaṃ laddhā verocannaṃ maṇiṃ
                    hatthikkhandhagato rājā pāvekkhi Nagaraṃ puraṃ. || Ja_XX:82 ||

  Ja_XX.1(=531).83: Jīvagāhaṃ gahetvāna bandhitvā sattukhattiye¹¹
                    sasurass'¹² upanāmesi: ime te deva sattavo. || Ja_XX:83 ||

  Ja_XX.1(=531).84: Sabbe va te vasaṃ gatā¹³ amittā vihatā¹⁴ tava,
                    kāmaṃ karohi te tayā, muñca vā te¹⁵ hanassu vā ti. || Ja_XX:84 ||

     Ta palāyiṃsū¹⁶ 'ti satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā vipallatthacittā
bhijjiṃsu, Kusasaddabhayaṭṭhitā⁶ ti Kusarañño saddaṃ nissāya jātena
bhayena upaddutā mūḷhacittā, aññamaññassa khundantīti⁸ aññamaññaṃ
chindanti, Chindiṃsū¹⁷ 'ti pi pāṭho, tasmin ti evaṃ B-assa saddasavanen'; eva¹⁸
bhinne tasmiṃ saṅgāmasīse taṃ M-assa parakkamaṃ passitvā passitvā tuṭṭhahadayo
Sakko¹⁹ Verocanaṃ nāma maṇikkhandhaṃ tassa adāsi, Nagaraṃ puran ti
Nagarasaṃkhātaṃ puraṃ, bandhitvā ti tesaṃ yeva uttarisāṭakena pacchā-
bāhaṃ bandhitvā, kāmaṃ karohi te tayā ti tvaṃ attano kāmaṃ icchaṃ
ruciṃ karohi, ete hi tayā dāsakatāpi sukatā yevā²⁰ 'ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd appoṭe-.
2 Bd anto-.
3 Cks omit so.
4 Cks jīvika-.
5 Bd -maddanaṃ.
6 Bd -yaṭṭitā, Ck -yaṃṭhitā.
7 Bd -rohā.
8 Ck bundan-, Bd chindan-.
9 Ck paṭṭha-, Bd tuṭha-.
10 Ck viditvā, Bd jitvāna.
11 Cks satta.
12 Cks -ssa.
13 Cks vasagataṃ, Bd vasaṃ katvā corr. to vasaṃ gantvā?
14 Cs vihātā, Bd vigatā.
15 Cks ne.
16 Bd vippa-.
17 Bd bhindisu.
18 Ck saddaṃvan-, Bd -ṇeneva saṃgāme.
19 Cks omit sakko.
20 Bd dāsākatā yevā.

[page 311]
1. Kusajātaka. (531.) 311
     Rājā āha:

  Ja_XX.1(=531).85: Tuyh'; eva¹ sattavo ete, na h'; ete² mayhaṃ sattavo,
                    tvañ ñeva no mahārājā³, muñca vā te⁴ hannasu vā ti. || Ja_XX:85 ||

     Tattha tvaññeva no ti mahārāja tvaṃ yeva amhākaṃ issaro.
     Evaṃ vutte M. "kiṃ imehi māritehi, mā nesaṃ āgamanaṃ
niratthakaṃ botu⁵, Pabhāvatiyā kaniṭṭhā satta Maddarañño
dhītaro atthi tā nesaṃ dāpessāmīti" cintetvā:

  Ja_XX.1(=531).86: Imā⁶ te dhītaro satta devakaññāsmā subhā,
                    dadāhi tesaṃ ekekaṃ, hontu jāmātaro tavan⁷ ti g. ā. || Ja_XX:86 ||

     Atha naṃ rājā āha:

  Ja_XX.1(=531).87: Amhākañ c'; eva tāsañ ca tvaṃ no sabbesam issaro,
                    tvañ ñeva no mahārājā⁸, dehi nesaṃ yad icchasīti. || Ja_XX:87 ||

     Ta. tvanno sabbesan ti mahārāja Kusanarinda kiṃ vadasi tvaṃ etesañ
ca sattannaṃ rājūnaṃ mama ca imāsañ ca sabbesaṃ no issaro, yadicchasīti
yadi icchasi yassa vā yaṃ⁹ icchasi tassa taṃ dehīti.
     So¹⁰ tā sabbāpi alaṃkārāpetvā ekekassa rañño ekekaṃ adāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XX.1(=531).88: Ekamekassa ekekaṃ adā sīhassaro Kuso
                    khattiyānaṃ tadā tesaṃ rañño Maddassa dhītaro. || Ja_XX:88 ||

  Ja_XX.1(=531).89: Pīṇitā¹¹ tena lābhena tuṭṭhā sīhassare Kuse
                    sakaraṭṭhāni¹¹ pāyiṃsu khattiyā satta tāvade. || Ja_XX:89 ||

  Ja_XX.1(=531).90: Pabhāvatiñ ca ādāya maniṃ Verocanaṃ tadā
                    Kusāvatiṃ Kuso rājā agamāsi mahabbalo. || Ja_XX:90 ||

  Ja_XX.1(=531).91: Ty-assu ekarathe yantā pavisantā Kusāvatiṃ
                    samānavaṇṇarūpena n'; aññamaññātirocisuṃ¹³. || Ja_XX:91 ||

  Ja_XX.1(=531).92: Mātā puttena saṃgañchi¹⁴, ubhayo ca jayampatī
                    samaggā te tadā āsuṃ, phītaṃ dharaṇim āvasun ti. || Ja_XX:92 ||

     Ta. pīṇitā¹⁵ ti santappitā, pāyiṃsū 'ti idāni appamattā bhaveyyāthā
'ti Kusanarindena ovaditā¹⁶ agamaṃsu, agamāsīti katipāhaṃ vasitvā amhākaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck tuyhevaṭṭha.
2 Bd hite.
3 Cs Bd -ja.
4 Cks no.
5 Bd hotūti.
6 Cks ime.
7 Bd tavā.
8 all three MSS. -ja.
9 Ck yasvāyaṃ, Cs sassavāyaṃ, Bd yasa yaṃ dātuṃ tava.
10 Bd evaṃ vutte so.
11 Bd paṇitā.
12 Cks sakā-.
13 Cs na añ-, Ck Bd omit n, Bd aññamaññaṃ paṭirocisu.
14 Cs -ñji, Bd -cchi.
15 Ck pīṇita, Cs pīṇā, Bd paṇitā.
16 Cks -itvā.

[page 312]
312 XX. Sattatinipāta.
raṭṭhaṃ gamissāmīti sasuraṃ āpucchitvā gato, ekarathe yantā ti dve pi
ekarathaṃ abhiruyha gacchantā, samānavaṇṇarūpenā 'ti vaṇṇena ca rūpena
ca samānā hutvā na¹ aññamaññātirocisun ti eko ekaṃ nātikkami², maṇi-
ratanānubhāvena kira M. abhirūpo ahosi suvaṇṇavaṇṇo sabhaggappatto, saṃ-
gañchīti³ M-assa āgamanaṃ sutvā bahuṃ paṇṇākāraṃ ādāya paccuggamanaṃ
katvā samāgañchi⁴, so pi mātarā saddhiṃ yeva nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā
alaṃkatapāsādatalaṃ abhirūhi, jayampatīti te pi ubho⁵ jayampatikā samaggā
ahesuṃ, tato paṭṭhāya ca pana yāvajīvaṃ samaggā sammodamānā phītaṃ
dharaṇiṃ ajjhāvasiṃsū 'ti.
     S. iḍ.āṣ.p.jṣ. (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpatti-
phale patiṭṭhahi): "Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, kaniṭṭho
Ānando, khujjā Khujjuttarā, Pabhāvatī Rāhulamātā, parisā Buddha-
parisā, Kusarājā aham evā" 'ti. Kusajātakaṃ.

                      2. Sona-Nanda-jātaka.
     Devatā nu sīti. Idaṃ S.j.v. mātiposakabhikkhuṃ ā. k.
Vatthuṃ Sāmajātake vatthusadisaṃ. Tadā pana S. "mā bhikkhave
imaṃ bhikkhuṃ ujjhāyatha⁶, porāṇakapaṇḍitā sakala-Jambudīpe r.
labhamānāpi agabetvā mātāpitaro posiṃsū⁷" 'ti vatvā a, ā.:
     A. Bārāṇasī Brahmavaddhanaṃ nāma nagaraṃ ahosi. Ta.
Manojo nāma rājā r. kāresi. Ta. aññataro asītikoṭivibhavo
brāhmaṇamahāsālo aputtako ahosi, tassa brāhmaṇī ten'; eva
"bhoti puttaṃ patthehīti" vuttā⁸ patthesi. Atha B. Brahma-
lokā cavitvā tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, jātassa c'
assa Sonakumāro ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasāgamana-
kāle añño pi satto Brahmalokā cavitvā tassā yeva kucchismiṃ⁹
paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa jātassa¹⁰ Nandakumāro ti nāmaṃ
kariṃsu. Tesaṃ uggahitavedānaṃ sabbasippe nipphattiṃ pattā-
naṃ¹¹ rūpasampadaṃ disvā brāhmaṇo brāhmaṇiṃ āmantetvā
"bhoti puttaṃ Sonakumāraṃ gharabandhanena bandhissāmā"
'ti ā. Sā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā puttassa tam atthaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits na.
2 Bd -isu.
3 Cs -ñjīti, Ck Bd -cchiti.
4 Cs -ñji, Bd -cchi.
5 Ck ubhayo.
2. N-to = Nandapaṇḍito, S-to = Sonapaṇḍito.
6 Bd -yittha.
7 Bd adds yevā.
8 Bd -e.
9 Bd -imhi.
10 Bd omits jā-.
11 Bd adds vayapattānaṃ.

[page 313]
2. Sona-Nanda-jātaka. (532.) 313
ācikkhi. So "alaṃ amma mayhaṃ gharāvāsena, ahaṃ hi
yāvajīvaṃ tumhe paṭijaggitvā tumhākaṃ accayena Himavantaṃ
pavisitvā pabbajissāmīti". Sā brāhmaṇassa tam¹ atthaṃ āro-
cesi. Te punappuna khathentāpi² tassa cittaṃ alabhitvā
Nandakumāraṃ āmantetvā "tāta tena hi tvaṃ kuṭumbaṃ pati-
pajjā³" 'ti vatvā "nāhaṃ bhātarā chaḍḍitakilesaṃ⁴ sīsena
ukkhipāmi, aham pi tumhākaṃ accayena bhātarā va saddhiṃ
pabbajissāmīti" vutte "ime evaṃ taruṇāpi⁵ kāme jahanti, ki-
maṅga⁶ pana mayaṃ sabbe va⁷ pabbajissāmā" 'ti cintetvā
"tātā⁸, kiṃ vo amhākaṃ accayena pabbajjāya⁹, sabbe yeva¹⁰
pabbajissāmā" 'ti rañño ārocetvā sabbaṃ dhanaṃ dānamukhe
vissajjetvā dāsajanaṃ bhujissaṃ katvā ñātīnaṃ dātabbayuttakaṃ
datvā cattāro pi janā Brahmavaddhananagarā nikkhamitvā
Himavantapadese pañcapadumasañchannaṃ saraṃ nissāya ra-
maṇīye vanasaṇḍe assamaṃ māpetvā pabbajitvā ta. vasiṃsu.
Ubho pi bhātaro mātāpitaro paṭijaggiṃsu, pāto va tesaṃ danta-
kaṭṭhañ ca mukhadhovanañ ca datvā paṇṇasālañ ca pariveṇañ
ca sammajjitvā pānīyaṃ upaṭṭhāpetvā araññato madhura-
phalāni āharitvā mātāpitaro khādāpenti uṇhena vā sītena vā
vārinā¹¹ nahāpenti, jaṭā sodhenti, pādaparikammādīni tesaṃ
karonti. Evaṃ addhāne gate Nandapaṇḍito "mayā ābhata-
phalāphalān'; eva mātāpitaro khādāpessāmīti¹²" hiyyo ca para-
maho¹³ ca gahitaṭṭhānato yāni vā tāni vā pāto va āharitvā
mātāpitaro khādāpeti, te tāni khāditvā mukhaṃ vikkhāletvā
uposathikā bhavanti. Sonapaṇḍito pana dūraṃ gantvā ma-
dhurāni supakkāni āharitvā upanāmeti. Atha naṃ te¹⁴ "tāta"
kaṇiṭṭhena te ābhatāni mayhaṃ pāto va khāditvā uposathikā
jātā, idāni no attho n'; atthīti" vadanti, iti tassa phalāphalāni
paribhogaṃ na labhanti vinassanti, punadivasādīsu¹⁵ pi tath'

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd etam.
2 Bd kathetvāpi.
3 Bd -āhi.
4 Ck -kileṃ, Bd -kheḷaṃ.
5 Bd -vi, Cks omit pi.
6 Bd -aṃ.
7 Bd yeva.
8 Bd -a.
9 Bd adds idāneva
10 Ck saheva, Cs saheca.
11 Bd pāṇiyena.
12 Ck -mi, Bd -miti pūrato gantvā.
13 so Ck; Bd parahito, Cs bhīyyo ca paramato?
14 Bd omits te.
15 Bd -sesu.

[page 314]
314 XX. Sattatinipāta.
evā 'ti, evaṃ so pañcābhiññatāya¹ dūraṃ gantvāpi² āharati,
te puna³ na khādanti. Atha M. cintesi: "mātāpitaro me su-
khumālā, Nando ca yāni vā⁴ tāni va apakkaduppakkāni⁵ phalā-
phālāni āharitvā khādāpeti, evaṃ sante ime na⁶ ciraṃ pa-
vattissanti, vāremi⁷ nan" ti, atha naṃ āmantetvā "Nanda ito
paṭṭhāya phalāphalaṃ āharitvā mamāgamanaṃ patimānehi,
ubho ekato va khādāpessāmā" 'ti ā. So evaṃ vutte pi attano
va puññaṃ⁸ paccāsiṃsanto na tassa vacanam akāsi. M.
"Nando mama vacanaṃ akaranto ayuttaṃ karoti, paṇapessāmi⁹
nan" ti, tato "ekato va mātāpitaro paṭijaggissāmīti¹⁰" cin-
tetvā "Nanda, tvaṃ anovādako, paṇḍitānaṃ vacanaṃ na ka-
rosi, ahaṃ jeṭṭho, mātāpitaro mamam eva¹¹ bhārā¹², aham eva
ne paṭijaggissāmi, tvaṃ idha vasituṃ na lacchasi, aññattha
yahīti" tassa accharaṃ pahari. So tena paṇāmito¹³ tassa
santike ṭhātuṃ asakkonto taṃ vanditvā mātāpitaro upasaṃ-
kamitvā tam atthaṃ ārocetvā attano paṇṇasālaṃ pavisitvā
kasiṇaṃ oloketvā taṃ divasam eva pañcābhiññā¹⁴ aṭṭha samā-
pattiyo nibbattetvā cintesi: "ahaṃ Sinerupādato ratanavālikaṃ
āharitvā mama bhātu paṇṇasālapariveṇe okiritvā bhātaraṃ
Khamāpetuṃ pahomi, evam pana na sobhissati Anotattodakaṃ¹⁵
āharitvā khamāpessāmi, evam pi na sobhissati sace me
bhātā¹⁶ devatānaṃ vasena (add na?) khameyya¹⁷ cattāro ma-
hārājāno Sakkañ ca ānetvā¹⁸ khamāpeyyaṃ, evam pi me¹⁹
na sobhissati sakala-Jambudīpe Manojaṃ aggarājānaṃ ādiṃ
katvā rājāno ānetvā khamāpessāmi, evaṃ sante mama bhātu
guṇo sakala-Jambudīpaṃ²⁰ avattharitvā gamissati, candasuriyo
viya paññāyissatīti" so tāvad eva iddhiyā gantvā Brahma-
vaddhananagare tassa rañño nivesanadvāre otaritvā²¹ "eko

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ātāya.
2 Bd gantvā patitā.
3 Cks pana.
4 Bd omits vā.
5 Ck Bd -dupa-, Cs omits aduppakk.
6 Ck va.
7 Bd vāressāmi.
8 Cks -ā.
9 so Ck; Cs paṇā-, Bd palā-, read paṇāmessāmi?
10 Cks -ssanti.
11 Bd me va.
12 Bd -o.
13 so Cs; Ck panāmite, Bd palāpito.
14 Bd -āyo.
15 Bd anotattato uda-.
16 Bd bhātaraṃ.
17 Bd khamāpeyyaṃ.
18 Bd āharitvā.
19 so Cks for ce? Bd omits me.
20 Bd -pe.
21 Bd adds ṭhito.

[page 315]
2. Sona-Nanda-jātaka. (532.) 315
kira vo tāpaso datthukāmo" ti rañño ārocāpesi. Rājā "kiṃ
pabbajitassa mayā diṭṭhena, āhāratthāya āgato bhavissatīti"
bhattaṃ¹ pahiṇi, bhattaṃ na icchi, taṇḍulaṃ pahiṇi³, vatthāni
pahiṇi³, mūle⁴ pahiṇi, mūlaṃ⁴ na icchi, atha tassa santike
dūtaṃ pesesi⁵, "kimatthaṃ kirāgato sīti⁶" so dūtena puṭṭho
"rājānaṃ upāṭṭhāhituṃ āgato 'mhīti" ā., rājā⁷ sutvā "bahū
mama upaṭṭhākā, attano tāpasadhammaṃ⁸ karotū" 'ti pāhesi⁹,
so taṃ sutvā "ahaṃ tumhākaṃ rañño attano balena sakala-
Jambudīpe r. gahetvā dassāmīti" ā., taṃ sutvā rājā cintesi:
"pabbajitā nama paṇḍitā, kañci¹⁰ upāyaṃ jānissantīti" taṃ
pakkosāpetvā āsanaṃ dāpetvā vanditvā "bhante tumhe kira
mayhaṃ sakala-Jambudīpe r. gahetvā dassathā" 'ti pucchi¹¹.
"Āma mahārājā" 'ti. "Kathaṃ gaṇhissathā" 'ti. "Mahā-
rāja antamaso khuddamakkhihāya pivanamattam pi lohitaṃ
kassaci anuppādetvā tava dhanacchedanaṃ¹² akatvā attano
iddhiyā va gahetvā dassāmi¹³, kevalaṃ papañcaṃ akatvā ajj'
eva nikkhamituṃ vaṭṭatīti". So tassa¹⁴ saddahitvā senaṅga-
parivuto nikkhami, sace senāya uṇhaṃ hoti N-to attano iddhiyā
chāyaṃ katvā sītaṃ karoti, deve vassante senāya upari vassi-
tuṃ na deti, uṇhaṃ vātaṃ¹⁵ nivāreti¹⁶, magge khāṇukaṇṭa-
kādayo sabbaparissaye antaradhāpeti, maggaṃ kasiṇamaṇḍalaṃ
viya samaṃ¹⁷ katvā sayaṃ ākāse cammaṃ¹⁸ pattharitvā pallaṃ-
kena nisinno senāya purato¹⁹ gacchati. Evaṃ senaṃ ādāya
paṭhamaṃ Kosalaraṭṭhaṃ gantvā nagarassa avidūre khandhā-
vāraṃ nivesetvā²⁰ "yuddhaṃ vā no detu vase vā vattatū"
'ti²¹ Kosalarañño dūtaṃ pāhesi, so kujjhitvā²² "kiṃ ahaṃ na
rājā ti, yuddhaṃ dammīti" senaṃ purakkhatvā²³ nikkhami²⁴,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd so bha-.
2 Bd adds t. na icchi.
3 Bd adds v. na icchi.
4 Bd tampulaṃ.
5 Bd pahiṇi
6 Cks omit sī.
7 Bd adds taṃ
8 Bd tāpasassa kammaṃ.
9 Bd pesesi.
10 Bd ki-.
11 Bd pucchanti.
12 Bd -cchedaṃ.
13 Bd adds api ca.
14 Bd adds vacanaṃ.
15 Cs vā na, Bd sitaṃ vā uṇhaṃ vā.
16 Bd vāreti.
17 Cks visamasamaṃ
18 Bd campakhaṇḍaṃ.
19 Bd parivuto.
20 Bd nivā-.
21 Bd detuṃ setacchattaṃ vā no detuṃ ki.
22 Bd adds āha.
23 Bd rūpakkhitvā.
24 Bd -itvā.

[page 316]
316 XX. Sattatinipāta.
dve senā yujjhituṃ¹ ārabhiṃsu, N-to dvinnam pi antare attanā²
nisinnaṃ ajinacammaṃ³ mahantaṃ katvā pasāretvā dvīhi pi
senāhi khittasare cammen'; eva sampaṭicchi, ekasenāya pi koci
kaṇḍena viddho nāma n'; atthi, hatthagatānaṃ pana kaṇḍānaṃ
khayena dve pi senā nirupāyā⁴ aṭṭhaṃsu. N-to pi⁵ "mā bhāyi
mahārājā" 'ti assāsetvā Kosalassa santikaṃ gantvā "mahārāja
mā bhāyi, n'; atthi te paripantho, tava r. tav'; eva bhavissati,
kevalaṃ Manojarañño vasavattī⁶ hohīti" ā. So tassa va-
canaṃ⁷ saddahitvā "sādhū" 'ti sampaṭicchi, atha naṃ Mano-
jassa santikaṃ netvā⁸ "mahārāja, Kosalarājā te vase vattati,
imassa r. imass'; eva hotū" 'ti, so⁹ "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
taṃ attano vase vattetvā dve senā ādāya Aṅgaraṭṭhaṃ gantvā
Aṅgañ¹⁰ ca gahetvā Magadharaṭṭhe Magadhan ti eten'; upāyena
sakala-Jambudīpe rājāno attano vase vattetvā tehi parivuto
Brahmavaddhananagaram eva gato, r. gaṇhanto pan'; esaṃ¹¹
sattannaṃ saṃvaccharānaṃ upari sattadivasādhikehi sattamā-
sehi gaṇhi, so ekekarājadhānito nānappakāraṃ kahajjabhojjaṃ
āharāpetvā ekasataṃ rājāno gahetvā tehi saddhiṃ sattāhaṃ
mahāpānaṃ pivi. N-to "yāva rājā sattāhaṃ issariyasukhaṃ anu-
bhoti tāv'; assa attānaṃ na dassessāmīti¹²" Uttarakurumhi
piṇḍāya caritvā Himavati¹³ Kañcanaguhadvāre sattāhaṃ vasi.
Manojo pi sattame divase¹⁴ attano mahantaṃ sirivibhavaṃ
oloketvā "ayaṃ yaso na¹⁵ mayhaṃ mātāpitūhi na¹⁶ aññehi
dinno, Nandatāpasaṃ¹⁷ nissāya uppanno, taṃ kho pana me
apassantassa ajja sattamo divaso, kahaṃ nu kho me yasadā-
yako sahāyo" 'ti N-taṃ sari. So tassa anussaraṇabhāvaṃ
ñatvā āgantvā purato ākāse aṭṭhāsi. So cintesi: "ahaṃ imassa
tāpasassa devabhāvaṃ vā manussabhāvaṃ vā na jānāmi, sace

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yujhi-, Cks yuddhi-.
2 Bd -no.
3 Ck asina-, Bd ajinna-.
4 Cs nirupānāyā corr. to -pāyā, Bd nirūpassāhā, Ck nirupāya.
5 Cs adds manojaṃ, Bd manojassa santike gantvā.
6 Cks -i, Bd vasevatti.
7 Bd omits va-.
8 Bd -ke ānetvā.
9 Ck te, Cs omits so.
10 Ck ahañ, Cs agañ, Bd aṅgaraṭhaṃ, omitting ca.
11 Bd panase.
12 Bd dassāmiti.
13 Bd -vante.
14 Bd -ena, Cs -ena corr. to -e.
15 Bd omits na.
16 Cs naṃ.
17 Bd nanda tassa puññaṃ.

[page 317]
2. Sona-Nanda-jātaka. (532.) 317
hi esa manusso sakala-Jambudīpe r. etass'; eva dassāmi, atha
devo ce hoti¹ devatāsakkāram assa² karissāmīti" so taṃ vī-
maṃsanto paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XX.2(=532).1: Devatā nu si gandhabbo adu Sakko purindado
                    manussabhūto iddhimā, kathaṃ jānemu taṃ mayan ti. || Ja_XX:93 ||

     So tassa vacanaṃ sutvā sabhāvam eva kathento duti-
yam g. ā.:

  Ja_XX.2(=532).2: N'; amhi devo na gandhabbo na pi Sakko purindado,
                    manussabhūto idhimā, evaṃ jānāhi Bhāratā³ 'ti. || Ja_XX:94 ||

     Tattha Bhāratā⁴ 'ti raṭṭhabhāradhāritāya naṃ⁵ evaṃ ālapi.
     Taṃ sutvā {rājā} "manussabhūto kirāyaṃ, mayhaṃ evaṃ
bahūpakāro, mahantena yasena taṃ santappessāmīti" cin-
tetvā ā.

  Ja_XX.2(=532).3: Katarūpam idaṃ bhotā⁶ veyyāvaccaṃ anappakaṃ:
                    devamhi vassamānamhi anvāvassaṃ⁷ bhavaṃ akā. || Ja_XX:95 ||

  Ja_XX.2(=532).4: Tato vātātāpe ghore sītacchāyaṃ bhavaṃ akā,
                    tato amittamajjhesu suratānaṃ⁸ bhavaṃ akā. || Ja_XX:96 ||

  Ja_XX.2(=532).5: Tato phītāni⁹ raṭṭhāni vasino te bhavaṃ akā,
                    tato ekasataṃ khatte anuyutte¹⁰ bhavaṃ akā. || Ja_XX:97 ||

  Ja_XX.2(=532).6: Patīt'; assu mayaṃ bhoto, vara taṃ¹¹ bhañ ñam¹⁹ icchasi,
                    hatthiyānaṃ assarathaṃ nāriyo ca alaṃkatā
                    nivesanāni rammāni mayaṃ bhoto dadāmase. || Ja_XX:98 ||

  Ja_XX.2(=532).7: Atha [vā] Aṅge vā Magadhe [vā]¹³ mayaṃ bhoto dadāmase,
                    atha vā Assakāvantiṃ¹⁴ sumanā damma te mayaṃ. || Ja_XX:99 ||

  Ja_XX.2(=532).8: Upaḍḍhaṃ vāpi rajjassa mayaṃ bhoto dadāmase
                    sace te attho rajjena, anusāsa yad icchasīti. || Ja_XX:100 ||

     Ta. katarūpamidan ti katajāniyaṃ¹⁵ katasabhāvaṃ, veyyāvaccan
ti kāyaveyyāvaṭikakammaṃ¹⁶, anvāvassan¹⁷ ti anuavassaṃ, yathā devo na

--------------------------------------------------------------------------
1 ce hoti wanting in Cks.
2 Cks -ā.
3 Ck Bd -thā, Cs -tā corr. to -thā.
4 all three MSS. -thā.
5 Bd -radhāratāyanaṃ.
6 Bd -to.
7 Bd anovassaṃ.
8 so Bd; Cks -majjhesaratānaṃ.
9 Ck pi-, Cs Bd phi-.
10 Bd -yante.
11 Cks cara tā.
12 Cks haṃñaṃ, Bd bhuñjaṃ.
13 in Bd corr. to atha aṅge vā magadhe.
14 Cs -vanti, Bd kassakāvanti.
15 Bd omits ka-.
16 Cs kāyyāvaṭika-, Bd kāyaveyyāvaṭikammaṃ.
17 Bd anovassan.

[page 318]
318 XX. Sattatinipāta.
vassati tathā katan ti a., sītacchāyan ti sātalacchāyaṃ, vasino te ti te
raṭṭhavasino amhākaṃ vasavattino¹, khatte² ti khattiye, aṭṭhakathāyaṃ pana
ayam eva vā pāṭho, patītassu mayan ti tuṭṭhā mayaṃ, vara taṃ bhañña-
micchasīti³ bhā ti⁴ ratanass'; etaṃ nāmaṃ, varan te dadāmi yaṃ ratanaṃ
icchasi taṃ varehīti⁵ a., hatthiyānan ti ādīhi sarūpato taṃ ratanaṃ dasseti,
Assakāvantin⁶ ti Assakaraṭṭhaṃ vā⁷ Avantiraṭṭhaṃ vā⁸, rajjenā 'ti sace
hi sakalena Jambudīparajjena attho tam pi te datvā ahaṃ phalakāyudhahattho⁹
tumhākaṃ rathassa purato dhāvissāmīti dīpeti, yadicchasīti etesu mayā
vuttappakāresu yaṃ icchasi taṃ anusāsa āṇāpehi.
     Taṃ sutvā N-to attano adhippāyaṃ āvikaronto ā.:

  Ja_XX.2(=532).9: Na me attho hi¹⁰ rajjena nagarena dhanena vā,
                    atho pi janapadena attho mayhaṃ na vijjatīti. || Ja_XX:101 ||

     "Sace tava mayi sineho atthi¹¹ ekaṃ me vacanaṃ karo-
hīti" vatvā:

  Ja_XX.2(=532).10: Bhoto ca¹² raṭṭhe vijite araññe atthi assamo,
                    pitā mayhaṃ janettī ca ubho sammanti assame. || Ja_XX:102 ||

  Ja_XX.2(=532).11: Tes'; āhaṃ pubbacariyesu puññaṃ na labhāmi kātave,
                    bhavantaṃ ajjhācāraṃ¹³ katvā
                    Sonaṃ yācāmu¹⁴ saṃvaran ti. || Ja_XX:103 ||

     Ta. raṭṭhe ti rajje, vijite ti āṇāpavattiṭṭhāne, assamo ti Himavantā-
raññe eko assamo atthi, sammantīti tasmiṃ assame vasanti, tesāhan ti
tesu ahaṃ, kātave ti vattapaṭivattaphalāharaṇasaṃkhātaṃ puññaṃ kātuṃ na
labhāmi, bhātā me S-to nāma mam'; ekasmiṃ aparādhe mā idha vasīti maṃ
paṇāmesi¹⁵, ajjhācāran¹³ ti¹⁶ te mayaṃ bhavantaṃ adhiācāraṃ parisaṃ¹⁷
parivāraṃ katvā S-taṃ saṃvaraṃ yācemu, āyatiṃ¹⁸ yācāmā 'ti a., yācamu saṃ-
varan¹⁹ ti pi pāṭho, mayaṃ tayā saddhiṃ Sonaṃ yāceyyāma khamāpeyyāma,
imaṃ varaṃ tava santikā gaṇhāmīti a.
     Atha naṃ rājā āha:

  Ja_XX.2(=532).12: Karomi te taṃ vacanaṃ yaṃ maṃ bhaṇasi brāhmaṇa,
                    etañ ca kho no akkhāhi kīvanto bhontu yācakā ti. || Ja_XX:104 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tti, Cs -tta.
2 Cks kkhette, Bd khatye.
3 Bd bhuñjam-.
4 Ck bhātitībhā, Cs bhāsītibhā corr. to bhātītibhā, Bd omits bhāti.
5 Bd vade
6 Ck -vantītan, Bd -vantī.
7 Ck va.
8 Ck omits avanti-.
9 Cks -tthehi.
10 Cs bhi, Bd pi.
11 Cks attho.
12 Bd tava.
13 Bd ajhāvar-.
14 Bd yācemu.
15 Bd palāpesi.
16 Bd adds avivaraṃ.
17 Ck pharisa, Bd sa.
18 Bd -tisaṃvaraṃ.
19 Ck yevaraṃ.

[page 319]
2. Sona-Nanda-jātaka.(532.) 319
     Ta. karomīti ahaṃ sakala-Jambudīpe r. dadamāno ettakaṃ kiṃ na
karissāmi, karomūti vadati, kīvanto ti kittakā.
     Nandapaṇḍito āha:

  Ja_XX.2(=532).13: Parosataṃ jānapadā mahāsālā ca brāhmaṇā
                    ime ca khattiyā sabbe abhijātā yasassino
                    bhavañ ca rājā Manojo alaṃ hessanti yācakā ti. || Ja_XX:105 ||

     Ta. jānapadā ti gahapatī¹, mahāsālā ca brāhmaṇā ti sārappattā
brāhmaṇā ca parosatā yeva, alaṃ hessantīti antāpariyantā³ bhavissanti,
yācakā ti mam'; atthāya S-tassa khamāpakā.
     Atha rājā āha:

  Ja_XX.2(=532).14: Hatthī asse ca yojentu rathaṃ sannayha naṃ rathi³,
                    ābandhanāni gaṇhātha pādās'; ussārayaṃ dhaje,
                    assaman taṃ gamissāmi yattha sammati Kosiyo ti. || Ja_XX:106 ||

     Ta. yojentū 'ti hatthārohā hatthī assārohā ca asse kappentu, rathaṃ
sannayhanaṃ rathīti⁴ samma rathika⁵ tram pi rathaṃ sannayha⁶,
ābandhanānīti hatthiassarathesu ābandhitabbāni bhaṇḍakāni gaṇhatha, pādā-
sussārayaṃ dhaje ti rathe ṭhapitadhaje⁷ ussārayantu ussāpentu, Kosiyo
ti yasmiṃ assame Kosiyagotto vasatīti vadati.

  Ja_XX.2(=532).15: Tato ca rājā pāyāsi senāya caturaṅginī,
                    agamā⁸ assamaṃ rammaṃ yattha sammati Kosiyo ti || Ja_XX:107 ||

ayaṃ abhisambuddhagāthā.
     Ta. tato cā 'ti bhikkhave evaṃ vatvā tato so rājā ekasataṃ⁹ khattiye
gahetvā mahatiyā senāya parivuto N-taṃ purato katvā nagarā nikkhami, ca-
turaṅginīti caturaṅginiyā¹⁰ agamāsi¹¹, antarāmagge vattamāno pi avassa-
gāmitāya evaṃ vutto, catuvīsatiakkhohiṇisaṃkhena¹² balakāyena saddhiṃ
maggapaṭipannassa tassa N-to¹³ iddhānubhāvena aṭṭhusabhavitthataṃ maggaṃ
samaṃ māpetvā ākāse cammaṃ pattharitvā ta. pallaṃkena nisīditvā senāya pari-
vuto alaṃkatahatthikkhandhe nisīditvā gacchantena¹⁴ raññā saddhiṃ dhamma-
yuttakaṃ kathento sītuṇhādiparissaye¹⁵ haranto¹⁶ agamāsi.
     Ath'; assa assamaṃ pāpuṇanadivase S-to "mama kaniṭ-
ṭhassa atirekasattadivasādhikāni¹⁷ sattamāsādhikāni¹⁸ satta-

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -i.
2 so Cks; Bd pariyattā, omitting antā.
3 Cks rathī, Bd rathaṃ saṇhaṃyasārathi.
4 Bd ratthaṃ saṇhaya sārathiti.
5 Cks rathikā, Bd sārathi.
6 Bd saṇhayittha.
7 Cks ṭhapitadhajapādesudhaje.
8 Ck aggamā, Bd āgamā.
9 Bd -te, Ck -ta.
10 Bd -giyā senāya.
11 Bd āgamāti.
12 Bd -saṅkhātena.
13 Bd -tassa.
14 Cks -te.
15 Bd situṇ-.
16 Bd vārento.
17 Cks -sattamāsādhi-.
18 Cks satta ca divasāni.

[page 320]
320 XX. Sattatinipāta.
vassāni nikkhantassā" 'ti āvajjitvā "kahan nu kho so etara-
hīti" dibbena cakkhunā olokento "catuvīsatiakkhohiṇipari-
vārena¹ ekasataṃ rājāno gahetvā maṃ yeva khamāpetuṃ
āhacchatīti" disvā cintesi: "imehi rājūhi c'; eva parisāhi² ca
mama kaniṭṭhassa bahūni pāṭihāriyāni diṭṭhāni, mamānubhāvaṃ
ajānitvā ayaṃ kūṭajaṭilo attano pamāṇaṃ na jānāti, amhākaṃ
ayyena saddhiṃ payojetīti maṃ vambhetvā³ kathento avīci-
parāyanā bhaveyyuṃ, iddhipāṭihāriyaṃ nesaṃ dassessāmīti"
so caturaṅgulamattena aṃsaṃ⁴ asamphusantaṃ ākāse kācaṃ
ṭhapetvā Anotattodakaṃ⁵ āharituṃ rañño avidūre ākāsena
pāyāsi. N-to pana taṃ āgacchantaṃ disvā attānaṃ dassetuṃ
avisahanto nisinnaṭṭhāne yeva antarādhāya⁶ palāyitvā Hima-
vantaṃ pāvisi. Manojarājā pana naṃ ramaṇīyena isivesena⁷
tathā āgacchantaṃ disvā:

  Ja_XX.2(=532).16: Kassa kādambayo⁸ kāco vehāsaṃ caturaṅgulaṃ
                    aṃsaṃ asamphusaṃ eti udahārassa gacchato ti g. ā. || Ja_XX:108 ||

     Ta. kādambako⁸ ti kadambarukkhamayo, asamphusaṃ⁹ etīti aṃ-
saṃ¹⁰ asamphusanto sayam eva gacchati, udahārassā 'ti udakaṃ āharituṃ
gacchantassa esa¹¹ kāco evaṃ eti, ko nāma tvaṃ kuto vāgacchasi.
     Evaṃ vutte Mahāsatto gāthadvayam āha:

  Ja_XX.2(=532).17: Ahaṃ Sono mahārāja tāpaso sahitaṃvato¹²,
                    bharāmi mātāpitaro rattindivam atandito. || Ja_XX:109 ||
  Ja_XX.2(=532).18: Vane¹³ phalañ ca mūlañ ca āharitvā disampati
                    posemi mātāpitaro pubbekatam anussaran ti. || Ja_XX:110 ||

     Ta. sahitaṃvato¹² ti sahitavato¹³ sīlācārasampanno, eko tāpaso ahan
ti vadati, bharāmīti posemi, atandito ti analaso hutvā, pubbekatan ti
tehi pubbe kataṃ mayhaṃ guṇaṃ anussaranto.
     Taṃ sutvā rājā tena saddhiṃ vissāsaṃ kattukāmo anan-
taraṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds saddhi.
2 Cks -sāsu.
3 Cs vamhe-, Bd -bhento.
4 Cks antaraṃ Bd asaṃ.
5 Bd anotatthato ud-.
6 Bd -yi.
7 Bd issariyena.
8 Bd kadampāmayo.
9 Cks e asam-, Bd asam-, Bd asaṃ asaṃpusaṃ.
10 Bd asakuṭam.
11 Bd kassa eka.
12 Bd sahipappato.
13 Cks etaṃ.

[page 321]
2. Sona-Nanda-jātaka.(532.) 321

  Ja_XX.2(=532).19: Icchāma assamaṃ gantuṃ yattha sammati Kosiyo,
                    maggaṃ no Sona akkhāhi yena gacchemu assaman ti. || Ja_XX:111 ||

     Tattha assaman ti tumhākaṃ assamapadaṃ.
     Atha M. attano ānubhāvena assamapadagāmimaggaṃ
māpetvā:

  Ja_XX.2(=532).20: Ayaṃ ekapadī rāja yen'; etaṃ meghasannibhaṃ
                    koviḷārehi sañchannaṃ, ettha sammati Kosiyo ti. g. ā. || Ja_XX:112 ||

     T. a.: mahārāja ayaṃ ekapadiko jaṃghamaggo iminā gacchatha yena disā-
bhāgena taṃ meghavaṇṇaṃ supupphitakoviḷārasaṃchannaṃ kānanaṃ dissati
ettha mama pitā Kosiyagotto vasati esa so assamo ti.

  Ja_XX.2(=532).21: Idaṃ vatvāna pakkāmi taramāno mahāisi
                    vehāsi antalikkhasmiṃ anusāsitvāna khattiye. || Ja_XX:113 ||

  Ja_XX.2(=532).22: Assamaṃ parimajjitvā¹ paññāpetvāna āsanaṃ
                    paṇṇasālaṃ pavisitvā pitaraṃ paṭibodhayi: || Ja_XX:114 ||

  Ja_XX.2(=532).23: Ime āyanti rājāno abhijātā yasassino,
                    assamā nikkhamitvāna nisīda tvaṃ mahāise. || Ja_XX:115 ||

  Ja_XX.2(=532).24: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā taramāno mahāisi
                    assamā nikkhamitvāna paṇṇadvāramhi² upāvisīti. || Ja_XX:116 ||

imā abhisambuddhagāthā.
     Ta pakkāmīti Anotattaṃ³ agamāsi, parimajjitvā⁴ ti bhikkhave so
isi vegena Anotattaṃ gantvā⁵ pānīyaṃ ādāya tesu rājesu⁶ assamaṃ asampattesu
yeva āgantvā pānīyaghaṭe pānīyamālake ṭhapetvā mahājano pivissatīti vana-
kusumehi⁷ vāsetvā⁸ sammujjaniṃ⁹ ādāya assamapadaṃ sammajjitvā paṇṇa-
sāladvāre pitu āsanaṃ paññāpetvā pavisitvā pitaraṃ jānāpesīti a., upāvisīti
uccāsane nisīdi, B-ssa mātā pana tassa pacchato nīcatare¹⁰ āsane nisīdi, B.
nīcāsane ekamante nisīdi.
     N-to pi B-ssa Anotattato pānīyaṃ ādāya assamaṃ āgata-
kāle¹¹ rañño santikaṃ āgantvā assamassa avidūre khandhā-
vāraṃ nivesāpesi¹². Atha rājā nahātvā sabbālaṃkārapati-
maṇḍito ekasatarājaparivuto N-taṃ gahetvā mahantena siri-
sobhaggena B-ttaṃ khamāpetuṃ assamaṃ pāvisi. Atha naṃ
tathā āgacchantaṃ B-assa pitā disvā B-aṃ pucchi, so pi 'ssa ācikkhi.

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -jjetvā.
2 Cks padvāraṃhi.
3 Bd anotatthato.
4 Bd -jjetvā.
5 Bd -tthaṃ āg-.
6 Bd -āsu.
7 Bd nava-.
8 Cks māse-.
9 Cs sammañj-, Bd samajja-.
10 Bd nice.
11 Bd -magata-.
12 -re nivāsesi.

[page 322]
322 XX. Sattatinipāta.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ā.:

  Ja_XX.2(=532).25: Tañ ca disvāna āyantaṃ jalanta-r-iva¹ tejasā
                    khattasaṃghaparibbūḷhaṃ Kosiyo etad abravi: || Ja_XX:117 ||

  Ja_XX.2(=532).26: Kassa bherī mutiṅgā ca saṃkhā paṇavadeṇḍimā
                    purato paṭipannāni hāsayantā² rathesabhaṃ. || Ja_XX:118 ||

  Ja_XX.2(=532).27: Kassa kañcanapaṭṭena puthunā vijjuvaṇṇinā
                    yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XX:119 ||

  Ja_XX.2(=532).28: Ukkāmukhe³ pahaṭṭhaṃ va khadiraṅgārasannibhaṃ
                    mukhaṃ cāru r-ivābhāti⁴, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XX:120 ||

  Ja_XX.2(=532).29: Kassa paggahitaṃ chattam sasalākaṃ manoramaṃ
                    ādiccaraṃsāvaraṇaṃ. ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XX:121 ||

  Ja_XX.2(=532).30: Kassa aṃkaṃ pariggayha vālavījaniṃ uttamaṃ
                    carati varapaññassa hatthikkhandhena āyato. || Ja_XX:122 ||

  Ja_XX.2(=532).31: Kassa setāni chattāni ājānīyā ca vammitā
                    samantā parikiranti⁵, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XX:123 ||

  Ja_XX.2(=532).32: Kassa ekasataṃ khatyā anuyuttā⁶ yasassino
                    samantā anupariyanti⁷, ko ceti siriyā jalaṃ. || Ja_XX:124 ||

  Ja_XX.2(=532).33: Hatthiassarathapattisenāya⁸ caturaṅginī⁹
                    samantā anupariyāti¹⁰, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XX:125 ||

  Ja_XX.2(=532).34: Kass'; esā mahatī senā, piṭṭhito anuvattati
                    akkhobhaṇī¹¹ apariyantā sāgarasseva ūmiyo. || Ja_XX:126 ||

  Ja_XX.2(=532).35: Rājābhirājā Manojo¹² Indo va jayataṃ pati
                    Nandass'; ajjhāvaraṃ eti assamaṃ brahmacārinaṃ. || Ja_XX:127 ||

  Ja_XX.2(=532).36: Tass'; esā mahatī senā piṭṭhito anuvattati
                    akkhobhaṇī¹³ apariyantā sāgarasseva ūmiyo ti. || Ja_XX:128 ||

     Ta. jalantarivā 'ti jalantaṃ viya paṭipannānīti etāni turiyāni kassa
purato āgacchantīti a., hāsayantā 'ti tosentā, kañcanapaṭṭenā 'ti tāta
kass'; eso kañcanamayena vijjuvaṇṇinā uṇhīsapaṭṭena nalāṭante¹⁴ parikkhitto ti
pucchati, yuvā ti taruṇo kalāpasannaddho ti sannaddhasaratuṇhīro, ukkā-
mukhe pahaṭṭhaṃ vā 'ti kammārānaṃ uddhane pahaṭṭhasuvaṇṇaṃ viya,
khadiraṅgārasannibhan ti vītaccikakadiraṅgāravaṇṇaṃ¹⁵, ādiccaraṃsā-
varaṇan ti ādicaraṃsīnaṃ āvaraṇam, aṃkaṃ pariggayhā 'ti aṃkaṃ pa-
riggahetvā¹⁶ parikkhipitvā ti a., vālavījanimuttaman¹⁷ ti vālavījaniṃ¹⁸

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -taṃriva.
2 Bd -o.
3 Bd -aṃ.
4 Cs vā-, Bd mukhañcarucirā-.
5 Cks -renti.
6 Bd -yantā.
7 Bd -parīkiranti.
8 Bd -rathā-, Ck -assārathāpattī-, Cs -assārathāpatthī-.
9 Ck -ṇiṃ, Bd -ni.
10 Bd -yāyanti.
11 Cks -bbhani, Bd -bhaṇi.
12 Cks -rājamānojo, Bd -rājamanujo.
13 Ck -bbhaniṃ, Cs -bbhaṇi.
14 so Cks; Bd nalātante.
15 Bd vitacchita-.
16 Cs adds passaṃ, Bd parisaṃ.
17 all three MSS. -mā.
18 Bd maṇivālavījani.

[page 323]
2. Sona-Nanda-jātaka.(532.) 323
uttamaṃ¹, caratīti sañcarati, chattānīti ājānīyapiṭṭhe nisinnānaṃ dhārita-
chattādhichattāni, parikirantīti² kassa samantā sabbadisābhāgesu parikiri-
yanti³, caturaṅginīti etehi hatthiādīhi catūhi aṅgehi samannāgatā⁴,
akkhobhanīti khobhetuṃ na sakkā, sāgarassevā 'ti sāgarassa ūmiyo viya
apariyantā, rājābhirājā ti ekasatānaṃ rājūnaṃ pūjito⁵ tesaṃ vā adhiko
rājābhirājā⁶, jayataṃ patīti jayappattānaṃ tāvatiṃsānaṃ jeṭṭhako, ajjhā-
varan ti mama khamāpanatthāya Nandassa parisabhāvaṃ upagantvā eti.
     Satthā āha:

  Ja_XX.2(=532).37: Anulittā candanena kāsikavatthadhārino
                    sabbe pañjalikā hutvā isīnam ajjhupāgamun ti. || Ja_XX:129 ||

     Ta. isīnaṃ ajjhupāgamun ti bhikkhave sabbe pi te rājāno surabhi-
candanena anulittā uttamakāsikavatthadhārino sirasi patiṭṭhāpitañjalī hutvā
isīnaṃ santikaṃ upagatā.
     Tato Manojarājā vanditvā ekamantaṃ nisinno paṭisanthāraṃ
karonto:

  Ja_XX.2(=532).38: Kacci⁷ nu bhoto kusalaṃ, kacci⁷ bhoto anāmayaṃ,
                    Kacci⁷ uñchena⁸ yāpetha, kacci⁷ mūlaphalā bahū. || Ja_XX:130 ||

  Ja_XX.2(=532).39: Kacci ḍaṃsā ca⁹ makasā ca appam eva siriṃsapā¹⁰,
                    vane vāḷamigākiṇṇe kacci hiṃsā na vijjatīti || Ja_XX:131 ||

gāthadvayaṃ ā.
     Tatoparaṃ tesaṃ vacanapaṭivacanavasena kathitagāthā¹¹
honti.

  Ja_XX.2(=532).40: Kusalaṃ c'; eva no rāja atho rāja anāmayaṃ,
                    atho uñchena⁸ yāpema, atho mūlaphalā bahū, || Ja_XX:132 ||

  Ja_XX.2(=532).41: Atho ḍaṃsā ca⁹ makasā ca appam eva siriṃsapā¹⁰,
                    vane vīḷamigākiṇṇe biṃsā amhaṃ na vijjati. || Ja_XX:133 ||

  Ja_XX.2(=532).42: Bahūni c'; assa¹² pūgāni assame sammataṃ idha¹³,
                    nābhijānāmi uppannaṃ ābādhaṃ amanoramaṃ. || Ja_XX:134 ||

  Ja_XX.2(=532).43: Svāgatan te mahāraja atho te adurāgataṃ, (IV 434|5)
                    issaro si anuppatto, yaṃ idh'; atthi¹⁴ pavedaya: || Ja_XX:135 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -mā.
2 Cks -kīrentīti.
3 Bd -kiranti.
4 so all three MSS.
5 Bd pūrato.
6 Bd rājādhi-.
7 Bd kiñci.
8 Cks uñj-, Bd ucch-.
9 Bd omits ca.
10 Bd sarisapā.
11 Bd saṃgītigāthā.
12 so Ck for cassu? Cs Bd vassa.
13 Bd sampato mama.
14 Bd idhatti, Cks idhanti.

[page 324]
324 XX. Sattatinipāta.

  Ja_XX.2(=532).44: Tiṇḍukāni piyālāni madhuke kāsumāriyo
                    phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ¹. || Ja_XX:136 ||

  Ja_XX.2(=532).45: Idam pi pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā,
                    tato piva mahārāja sace tvaṃ abhikaṃkhasi. || Ja_XX:137 ||

  Ja_XX.2(=532).46: Paṭiggahītaṃ yaṃ dinnañ ca² sabbassa agghiyaṃ kataṃ,
                    Nandassāpi nisāmetha vacanaṃ yaṃ so pavakkhati. || Ja_XX:138 ||

  Ja_XX.2(=532).47: Ajjhāvar'; amha Nandassa bhoto santikam āgatā,
                    suṇātu bhavaṃ vacanaṃ Nandassa parisāya cā 'ti || Ja_XX:139 ||

     Imā³ yebhuyyena pākaṭā⁴ sambandhā⁵ yeva, yaṃ pan'; ettha apākaṭaṃ
tad eva vakkhāma, pavedayā 'ti yaṃ imasmiṃ ṭhāne tava abhirucitaṃ atthi
taṃ no kathehīti vadati, khuddakappānīti etāni nānārukkhaphalāni⁶ khudda-
madhupaṭibhāgāni⁷ madhurāni. varaṃvaran⁸ ti ito uttamuttamaṃ⁹ gahetvā
bhuñja, girigabbharā ti Anotattato, sabbassa agghiyan ti yena mayaṃ
āpucchitā taṃ amhehi paṭiggahītaṃ nāma tumhehi ca dinnam eva nāma ettāvatā
imassa janassa sabbassa agghiyaṃ tumhehi kataṃ, Nandassāpīti amhākaṃ
tāva sabbaṃ kataṃ idāni N-to kiñci vattukāmo tassāpi¹⁰ tāva¹¹ vacanaṃ suṇotha,
ajjhāvaramhā 'ti mayaṃ hi na aññena kammena āgatā, Nandassa pana parisā
hutvā tumhākaṃ khamāpanatthāya āgatā ti vadati, bhavan ti bhavaṃ S-to suṇātu.
     Evaṃ vutto N-to uṭṭhāyāsanā mātāpitaro ca bhātarañ ca
vanditvā parisāya¹-saddhiṃ sallapanto ā.:

  Ja_XX.2(=532).48: Parosataṃ janapadā mahāsālā ca brāhmaṇā
                    ime ca khattiyā sabbe abhijātā yasassino
                    bhavañ ca rājā Manojo anumaññantu¹³ me vaco. || Ja_XX:140 ||

  Ja_XX.2(=532).49: Ye hi santi samītāro¹⁴ yakkhāni¹⁵ idha assame
                    araññe bhūtabhavyāni suṇantu vacanaṃ mama. || Ja_XX:141 ||

  Ja_XX.2(=532).50: Namo katvāna bhūtānaṃ isiṃ vakkhāmi subbataṃ:
                    so ty-āhaṃ dakkhiṇo¹⁶ bāhu¹⁷ tava Kosiya sammato. || Ja_XX:142 ||

  Ja_XX.2(=532).51: Pitaram me janettiñ¹⁸ ca bhattukāmassa me sato
                    vīra puññam idaṃ ṭhānaṃ¹⁹, mā maṃ Kosiya vāraya. || Ja_XX:143 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd varāvaraṃ.
2 Bd omits ca.
3 Cks omit imā.
4 Cks -ṭa.
5 Bd sampandhā, Cks -dhi.
6 Cks na in the place of etāni nānā.
7 so Cks; Bd khuddakkhamadhu-.
8 Bd varaṃvaren.
9 Bd uttamaṃ u-
10 Bd tassa pi.
11 all three MSS. tā.
12 Bd sakapa-.
13 Cks amanuññantu.
14 so Cks = samitāro? Bd yevasantisamittāro.
15 Ck yakkharānī, Cs yakkhārāni.
16 Bd -ṇā, Ck -ṇe, Cs -ṇo corr. to -ṇe.
17 Cs bahu, Bd bāhuṃ.
18 Ck janentī, Cs janenetti, Bd janetti.
19 Bd dhiramapuñña pidaṃ ṭhānaṃ, Cks cara puññamidaṃ ṭhānā.

[page 325]
2. Sona-Nanda-jātaka.(532.) 325

  Ja_XX.2(=532).52: Sabbhi h'; etaṃ upaññātaṃ, mam'; etaṃ upanissaja¹,
                    uṭṭhānapāricariyāya dīgharattaṃ tayā kataṃ,
                    mātāpitusu puññāni mama lokadado bhava. || Ja_XX:144 ||

  Ja_XX.2(=532).53: Tath'; eva santi manujā dhamme dhammapadaṃ vidū
                    maggo² saggassa lokassa yathā jānāsi tvaṃ ise. || Ja_XX:145 ||

  Ja_XX.2(=532).54: Uṭṭhānapāricariyāya mātāpitusukhāvahaṃ
                    taṃ maṃ puññ'ābhivāreti³ ariyamaggavaro naro ti. || Ja_XX:146 ||

     Ta anumaññantū⁴ 'ti anubujjhantu, sādhukaṃ katvā paccakkhaṃ ka-
rontū 'ti a., samītāro⁵ ti samāgatā, araññe bhūtabhavyānīti asmiṃ
Himavantāraññe yāni bhūtāni c'; eva buddhimariyādā⁶ pattāni bhavyāni ca taruṇa-
devatāni, tāni pi⁷ sabbāni mama vacanaṃ suṇantū 'ti a., namo katvānā 'ti
idaṃ so parisāya saññaṃ datvā tasmiṃ vanasaṇḍe nibbattadevatā namakkāraṃ
katvā va ā., t. a.: ajja bahūhi devatāhi mama bhātikassa dhammakathāsavanatthaṃ
āgatāhi bhavitabbaṃ, ayaṃ vo namakkāro, tumhe pi mayaṃ sahāyā hothā 'ti
so devatānaṃ añjaliṃ paggaṇhitvā parisaṃ sañjānāpetvā isiṃ vakkhāmīti ādiṃ
ā., ta.isin ti S-taṃ sundhāya vadati, sammato ti bhātaro nāma aṅgasamā
honti tasmā so te ahaṃ dakkhino⁸ bāhū ti sammato tena⁹ khamituṃ arahathā
'ti dīpeti, vīrā 'ti viriyavanta mahāparakkama, puññamidaṃ ṭhānan ti
idaṃ mātāpitūpaṭṭhānaṃ nāma puññaṃ saggasaṃvattanikakāraṇaṃ taṃ karon-
taṃ maṃ mā vārayā 'ti vadati, sabbhihetan ti etaṃ mātāpitūpaṭṭhānaṃ
nāma paṇḍitehi upaññātaṃ upagantvā ñātañ c'; eva vaṇṇitan ca, upanissajā
'ti idaṃ mayhaṃ nissaja vissajehi dehi, uṭṭhānapāricariyāyā¹⁰ 'ti uṭṭhānena
c'; eva pāricariyāya¹¹ ca katan ti, dīgharattaṃ tayā kusalaṃ kataṃ, puññānīti
idāni ahaṃ mātāpitusu puññāni kattukāmo. lokadado¹² hohi¹³, ahaṃ hi tesaṃ
vattaṃ upaṭṭhānaṃ katvā devaloke aparimāṇaṃ yasaṃ labhissāmi, tassa me
tvaṃ dāyako hohīti vadati, tathevā 'ti yathā tvaṃ jānāsi tath'; eva aññe pi
manujā imissā parisāya santi ye¹⁴ nānappakāre dhamme idaṃ jeṭṭhāpacāyibhā-
vasaṃkhātaṃ dhammakoṭṭhāsaṃ vidanti¹⁵ kin ti maggo saggassa¹⁶ lokasā 'ti,
sukhāvahan ti uṭṭhānena ca pāricariyāya¹⁷ ca mātāpitunnaṃ sukhāvahaṃ,
taṃ man ti taṃ maṃ evaṃ sammāpaṭipannam pi bhātā S-to tamhā puññā
abhivāreti nivāreti, ariyamaggavaro¹⁸ ti¹⁹ so evaṃ vārento ayaṃ naro
mama piyadassanatāya ariyasaṃkhātassa devalokassa maggāvaraṇo²⁰ nāma
hotīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sajju.
2 so all three MSS.
3 Bd puññānivāreti.
4 Cks amanuññantū.
5 Bd sapitāro.
6 Bd vuddhipari-.
7 Ck -devatātānipi, Bd -tāni ca tāni pi.
8 Bd adds me.
9 Bd -ṇa.
10 Bd -pādacari-.
11 Bd pāda-.
12 Bd -do ti tassa mama tvaṃ saggaṃ lokaṃ dado.
13 all three MSS. hoti.
14 Bd yeva.
15 Bd va-
16 Bd sadevakassa.
17 Bd pādaca-.
18 Bd -āvaro.
19 Bd adds ariyamaggassa āvaro
20 Ck -vāraṇo, Bd -varaṇaṃ.

[page 326]
326 XX. Sattatinipāta.
     Evaṃ N-ena vutte M. "imassa tāva tumhehi vacanaṃ
sutaṃ, idāni mama pi suṇāthā" 'ti sāvento ā.

  Ja_XX.2(=532).55: Suṇantu bhonto vacanaṃ bhātur¹ ajjhāvarā mama:
                    kulavaṃsaṃ mahārāja porāṇaṃ parihāpayaṃ
                    adhammacāri jeṭṭhesu² nirayaṃ so upapajjati. || Ja_XX:147 ||

  Ja_XX.2(=532).56: Ye ca dhammassa kusalā poraṇassa disampati
                    cārittena ca sampannā na te gacchanti duggatiṃ. || Ja_XX:148 ||

  Ja_XX.2(=532).57: Mātāpitā ca bhātā ca bhaginī ñātibandhavā
                    sabbe jeṭṭhassa te bhārā, evaṃ jānāhi Bhārata³. || Ja_XX:149 ||

  Ja_XX.2(=532).58: Ādiyitvā garuṃ bhāraṃ nāviko viya ussahe,
                    dhammañ ca⁴ na-ppamajjāmi,
                    jeṭṭho c'; asmi rathesabhā 'ti. || Ja_XX:150 ||

     Ta. bhāturajjhāvarā⁵ ti mama bhātu parisā hutvā āgatā bhavanto
sabbe pi rājāno mama pi tā⁶ vacanaṃ suṇantu, parihāpayan ti parihāpento.
dhammassā 'ti jeṭṭhāpacāyadhammapaveṇidhammassa, kusalā ti chekā, cā-
rittena cā 'ti ācārasīlena sampannā, bhārā ti sabbe ete jeṭṭhena vahitabbā paṭi-
jaggitabbā ti tassa bhātarā nāma, nāviko viyā 'ti yathā nāvāgarubhāraṃ⁷
ādiyitvā samuddamajjhe nāvaṃ sotthinā netuṃ nāviko ussahe ti vāyamati saha
nāvāya sabbabhaṇḍaṃ jano ca tass'; eva bhāro hoti tathā mam'; eva sabbe
ñātakā bhāro ahañ c'; ete ussahāmi paṭijaggituṃ sakkomi, rañ ca jeṭṭhāpacāya-
nadhammaṃ na-ppamajjāmi, na kevalañ ca etesañ ñeva sakalassa pi lokassa
jeṭṭho c'; asmi, tasmā aham eva saddhiṃ Nandena paṭijaggituṃ yutto ti.
     Taṃ sutvā sabbe pi rājāno attamanā hutvā "jeṭṭhabhā-
tikassa kira avasesā bhārā⁸ ti ajja amhehi ñātan" ti N-taṃ
Pahāya M-assa nissitā⁹ hutvā tassa thutiṃ karontā¹⁰ dve gāthā
abhāsiṃsu:

  Ja_XX.2(=532).59: Adhigat'; amha¹¹ tame ñāṇaṃ jālaṃ va jātavedato¹²
                    evam eva no bhavaṃ dhammaṃ Kosiyo pavidaṃsayi. || Ja_XX:151 ||

  Ja_XX.2(=532).60: Yathā udadhim ādicco vāsudevo pabhaṃkaro
                    pāṇinaṃ pavidaṃseti rūpaṃ kalyāṇapāpakaṃ
                    evaṃ eva no bhavaṃ dhammaṃ Kosiyo pavidaṃsayīti. || Ja_XX:152 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tar.
2 Cks jeṭṭho.
3 Bk -tha.
4 Bd dhammassa.
5 Ck -tar-.
6 read tāva?
7 Bd nāvāya.
8 Bd -o.
9 Bd -ttaṃ sannisitā.
10 Ck Bd -o.
11 so Ck; Bd adhigamā.
12 Bd jātadevato.

[page 327]
2. Sona- Nanda-jātaka. (532.) 327
     Ta. adhigatamhā¹ 'ti mayaṃ ito pubbe jeṭṭhāpacāyanadhammapa-
ṭicchādake tame vattamānā² ajja jātavedato³ jālaṃ va ñāṇaṃ⁴ adhigatā, evam-
eva no ti yathā mahandhakāre pabbatamatthako jalito jātavedo samantā ālokaṃ
pharanto rūpāni dasseti tathā no bhavaṃ Kosiyagotto dhammaṃ pavidaṃsayīti
a., vāsudevo ti vasudevo⁵ vasujotano⁶ dhammappakāsanno ti a.
     Iti M. ettakaṃ kālaṃ N-tassa pāṭihāriyāni disvā tasmiṃ
pasannacitte te rājāno ñāṇabalena tasmiṃ pasādaṃ bhinditvā
attano kathaṃ gāhāpetvā sabbe attano va mukhullokite akāsi.
Atha naṃ N-to "bhātā me paṇḍito vyatto dhammakathiko,
sabbe p'; ime rājāno bhinditvā attano pakkhe kari⁷, ṭhapetvā
imaṃ añño⁸ mayhaṃ paṭisaraṇaṃ n'; atthi, imam eva yācissā-
mīti" cintetvā g. ā.:

  Ja_XX.2(=532).61: Evaṃ me yācamānassa añjaliṃ nāvabujjhasi⁹,
                    tava baddhañcaro¹⁰ hessaṃ vuṭṭhito paricārako ti. || Ja_XX:153 ||

     T. a.: sace tumhe mama evaṃ yācamānassa khamāpanatthāya paggahitaṃ
añjaliṃ nāvabujjhatha na patigaṇhatha tumhe va mātāpitaro upaṭṭhahatha ahaṃ
pana tumhākaṃ baddhañcaro¹⁰ veyyāvaccakaro hessaṃ rattiṃdivaṃ analasa-
bhāvena vuṭṭhito¹¹ aham tumhe paṭijaggissāmīti.
     M-assa pakatiyāpi N-te¹² roso¹³ vā reraṃ vā n'; atthi
atithaddhaṃ¹⁴ kathentassa pan'; assa mānahāpanatthaṃ¹⁵ nig-
gahavasena¹⁶ tathā katvā idāni 'ssa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacitto
tasmiṃ pasādaṃ uppādetvā "idāni te khamāmi, mātāpitaro ca
paṭijaggituṃ labhissasīti¹⁷" tassa guṇaṃ pakāsento ā.:

  Ja_XX.2(=532).62: Addhā Nanda vijānāsi saddhammaṃ sabbhi desitaṃ,
                    ariyo ariyasamācāro, bāḷhaṃ tvaṃ mama ruccasi. || Ja_XX:154 ||

  Ja_XX.2(=532).63: Bhavantaṃ vadāmi bhotiñ ca¹⁸ suṇotha vacanaṃ mama:
                    nāyaṃ bhāro bhāramato ahu¹⁹ mayhaṃ kudācanaṃ. || Ja_XX:155 ||

  Ja_XX.2(=532).64: Taṃ maṃ upaṭṭhitaṃ santaṃ mātāpitusukhāvahaṃ
                    Nando ajjhāvaraṃ²⁰ katvā upaṭṭhānāya yācati. || Ja_XX:156 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adhigamā.
2 Bd -ne.
3 Bd jātadevato.
4 Bd jātaṃ laṃ paññāṇaṃ.
5 Ck vā-.
6 Ck sujātano.
7 Bd karavaṭha.
8 Bd rañño.
9 Bd -bujhatha.
10 Bd paṭhacaro.
11 Bd adds paricāriko.
12 bhaginī ñātibandhanā v. 57----- nandapaṇḍite wanting in Cs.
13 Bd doso.
14 Ck anitabbaṃ?
15 Bd -pahānatthaṃ.
16 Bd adds vā.
17 Bd -tīti.
18 Cs va.
19 Ck āhu.
20 Cks -caraṃ.

[page 328]
328 XX. Sattatinipāta.

  Ja_XX.2(=532).65: Yo ve icchati kāmena¹ santānaṃ brahmacārinaṃ
                    Nandaṃ² vo³ vadatha⁴ eke kam Nando⁵ upatiṭṭhatū⁶ ti. || Ja_XX:157 ||

     Ta. ariyo ti sundaro, ariyasamācāro sundarācāro si jāto, bāḷhan ti
idāni tvaṃ mama ativiya ruccasi, suṇothā 'ti amma tāta tumhe mama vacanaṃ
suṇotha, nāyaṃ bhāro ti ayaṃ tumhākaṃ paṭijjagganabhāro na kadāci mama
bhāramato ahu, tamman ti taṃ bhāro ti amaññitvā va maṃ tumhe upaṭṭhi-
taṃ samānaṃ, upaṭṭhānāyā 'ti tumhe upaṭṭhātuṃ maṃ yācati, yo ve ic-
chatīti mayhaṃ hi tvaṃ me mātaraṃ vā pitaraṃ vā upaṭṭhahā 'ti vattuṃ na
yuttaṃ, tumhākaṃ pana santānaṃ brahmacārinaṃ⁸ yo⁹ eko icchati taṃ vadāmi
kāmaṃ¹⁰ Nandaṃ vo vadatha¹¹ taṃ¹² mama Kaniṭṭhaṃ Nandaṃ rocatha¹³
tumhesu kaṃ esa upatiṭṭhati¹⁴ ubho pi hi mayaṃ tumhākaṃ puttā yevā 'ti.
     Ath'; assa mātā āsanā vuṭṭhāya "tāta S-ta ciravippavuttho
te kaniṭṭho, evaṃ cirāgataṃ pi taṃ yācituṃ na visahāmi,
mayaṃ hi tan nissitā idāni pana tayā anuññātā, ahaṃ etaṃ
brahmacārinaṃ bāhāhi upagūhitvā sīse upagghāyituṃ¹⁴ la-
bheyyan" ti imam atthaṃ pakāsentī:

  Ja_XX.2(=532).66: Tayā tāta anuññātā Sona taṃ nissitā mayaṃ,
                    upaghātuṃ labhe Nandaṃ
                    muddhani brahmacārinan ti g. ā. || Ja_XX:158 ||

     Atha nam M. "tena hi amma anujānāmi, tvaṃ¹⁵ gaccha
puttaṃ Nandaṃ āliṅgitvā sīsaṃ¹⁶ ghāyitvā cumbitvā tava
hadaye sokaṃ nibbāpehīti" ā. Sā tassa santikaṃ gantvā
N-taṃ parisamajjhe yeva āliṅgitvā sīsaṃ ghāyitvā cumbitvā
badaye sokaṃ nibbāpetvā M-ena saddhim sallapantī ā.:

  Ja_XX.2(=532).67: Assatthasseva taruṇaṃ pavāḷaṃ māluteritaṃ
                    cirassaṃ Nandaṃ disvāna hadayaṃ me pavedhati. || Ja_XX:159 ||

  Ja_XX.2(=532).68: Yadā suttāpi¹⁷ suppante Nandaṃ passāmi āgataṃ
                    udaggā sumadā homi: Nando no āgato ayaṃ. || Ja_XX:160 ||

  Ja_XX.2(=532).69: Yadā ca paṭibujjhitvā Nandaṃ passāmi nāgataṃ
                    bhiyyo āvisatī soko domanassañ cānappakaṃ. || Ja_XX:161 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kāmanaṃ.
2 Ck -do, Cs -da.
3 Cs ve.
4 Cks caratha.
5 Bd -dā maṃ.
6 Cks omit maṃ.
7 Ck upaṭṭhitū.
8 Ck -rīṇaṃ, Bd -ri.
9 Cks so.
10 Bd -ena.
11 Cks ratha
12 Cks omit taṃ.
13 Bd rodetha, Cs nanda rocetha.
14 Bd upaṭhātuṃ.
15 Bd upasaṃghāyituṃ.
16 Cks taṃ.
17 Bd -e.
18 Bd suttāmhi.

[page 329]
2. Sona- Nanda-jātaka. (532.) 329

  Ja_XX.2(=532).70: Sāhaṃ ajja cirassam¹ pi Nandaṃ passāmi āgataṃ,
                    bhattuc-ca² mayhañ ca piyo Nando no pāvisī gharaṃ. || Ja_XX:162 ||

  Ja_XX.2(=532).71: Pitu pi Nando suppiyo, Yaṃ³ Nando pāvisī gharaṃ
                    labhatu tāta Nando taṃ: maṃ Nando upatiṭṭhatū 'ti. || Ja_XX:163 ||

     Ta. māluteritan ti yathā vātāhataṃ assatthapallavaṃ kampati evaṃ ci-
rassaṃ Nandaṃ disvāna ajja mama hadayaṃ kampatīti, soppante⁴ ti tāta
Sona yadāhaṃ suttā⁵ supinena Nandaṃ āgataṃ passāmi tadāpi udaggā homīti,
bhattuccā² 'ti sāmikassa ca mayhañ ca piyo, Nando no pāvisī gharan
ti tāta putto no Nando paṇṇasālaṃ pavisatu⁶, yan ti yasmā pitu⁷ suṭṭhu piyo
tasmā puna imamhā gharā na vippavaseyya⁸ Nando tan ti Nando yaṃ icchati
taṃ labhatu, maṃ Nando ti tāta Sona tava pitaraṃ tvaṃ upaṭṭhaha Nando
maṃ upatiṭṭhatu.
     M. "evaṃ hotū" 'ti mātu vacanaṃ sampaṭicchitvā "Nanda
tayā jeṭṭhakakoṭṭhāso laddho, mātā nāma atiguṇakārikā, appa-
matto hutvā paṭijaggeyyāsīti" ovaditvā mātu guṇaṃ hakāsento
dve gāthā abhāsi:

  Ja_XX.2(=532).72: Anukampakā patiṭṭhā ca pubbe rasadadī ca no⁹
                    maggo saggassa lokassa mātā taṃ varate ise. || Ja_XX:164 ||

  Ja_XX.2(=532).73: Pubbe rasadadī gottī mātā puññūpasaṃhitā
                    maggo saggassa lokassa mātā taṃ varate¹⁰ ise ti. || Ja_XX:165 ||

     Ta. anukampakā ti muduhadayā, pubbe rasadadīti paṭhamam eva
attano khīrasaṃkhātassa rasassa dāyikā, mātā tan ti mama mātā maṃ na¹¹
icchati taṃ varati¹², gottīti gopāyikā, puññūpassaṃhitā ti puññanissitā
puññadāyikā.
     Evaṃ M. dvīhi gāthāhi mātu guṇaṃ kathetvā punāgantvā
tassā āsane nisinnakāle "Nanda tvaṃ dukkarakārikaṃ māta-
raṃ labhi, ubho pi mayaṃ mātarā dukkhena saṃvaddhitā,
taṃ dāni tvaṃ appamatto paṭijaggāhi¹³, amadhurāni phalā-
phalāni mā khādāpesīti¹³" vatvā parisamajjhe yeva mātu duk-
karakārikattaṃ pakāsento ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ssā.
2 Bd -uñca.
3 Ck saṃ
4 Bd suttā.
5 Cks sottā.
6 so all three MSS.
7 Cks omit yanti yasmā pitu.
8 Ck Bd vippaseyya.
9 Bd ja no.
10 Bd vadate.
11 Bds yaṃ.
12 Bd vadati, Cks add icchati.
13 Ck -ggo, Cs -ggi.

[page 330]
330 XX. Sattatinipāta.

  Ja_XX.2(=532).74: Ākaṃkhamānā puttaphalaṃ devatāya namassati
                    nakkhattāni ca pucchati utusaṃvaccharāni ca. || Ja_XX:166 ||

  Ja_XX.2(=532).75: Tassā utusinātāya hoti gabbhass'; avakkamo,
                    tena dohaḷinī hoti, suhadā tena vuccati. || Ja_XX:167 ||

  Ja_XX.2(=532).76: Saṃvaccharaṃ vā ūnaṃ vā pariharitvā vijāyati,
                    tena sā janayantī (add ti), janettī tena vuccati. || Ja_XX:168 ||

  Ja_XX.2(=532).77: Thanakhīrena gitena¹ aṅgapāpuraṇena ca
                    rodantaṃ (add: eva) toseti, tosentī tena vuccati. || Ja_XX:169 ||

  Ja_XX.2(=532).78: Tato vātātape ghore mamiṃkatvā (add: va- dārakaṃ
                    appajānantaṃ (add: poseti), posentī tena vuccati. || Ja_XX:170 ||

  Ja_XX.2(=532).79: Yañ ca mātu dhanaṃ hoti yañ ca hoti pitū dhanaṃ
                    ubhayam etassa gopeti, api puttassa no siyā. || Ja_XX:171 ||

  Ja_XX.2(=532).80: Evaṃ putta adū putta iti mātā vihaññati,
                    pamattaṃ paradāresu nisīthe pattayobbane
                    sāyaṃ puttaṃ anāyantaṃ iti mātā vihaññati. || Ja_XX:172 ||

  Ja_XX.2(=532).81: Evaṃ kicchā bhato poso mātu aparicārako
                    mātari micchā caritvāna nirayaṃ so upapajjati. || Ja_XX:173 ||

  Ja_XX.2(=532).82: Evaṃ kicchā bhato poso pitu aparicārako
                    pitari micchā caritvāna nirayaṃ so upapajjati. || Ja_XX:174 ||

  Ja_XX.2(=532).83: Dhan'; āpi² dhanakāmānaṃ nassati, iti me sutaṃ,
                    mātaraṃ aparicaritvāna kicchaṃ vā so nigacchati. || Ja_XX:175 ||

  Ja_XX.2(=532).84: Dhanam pi dhanakāmānaṃ nassati, iti me sutaṃ,
                    pitaraṃ aparicaritvāna kicchaṃ vā so nigacchati. || Ja_XX:176 ||

  Ja_XX.2(=532).85: Ānando ca pamādo ca sadā hasitakīḷitaṃ
                    mātaraṃ paricaritvāna labbham etaṃ vijānato. || Ja_XX:177 ||

  Ja_XX.2(=532).86: Ānando ca pamādo ca sadā hasitākīḷitaṃ
                    pitaraṃ paricaritvāna labbham etaṃ vijānato. || Ja_XX:178 ||

  Ja_XX.2(=532).87: Dānañ ca peyyavāsañ³ ca atthacariyā ca yā idha
                    samānattā⁴ ca dhammesu tattha tattha yathārahaṃ, || Ja_XX:179 ||

  Ja_XX.2(=532).88: Ete kho saṅghā loke rathassāṇīva yāyato,
                    ete va⁵ saṅgahā nāssu na mātā puttakāraṇā. || Ja_XX:180 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 so both MSS. for gītena?
2 so both MSS.
3 so both MSS. for -vajjañ?
4 so both MSS. for -ttaṃ?
5 so both MSS. for ca, read ce?

[page 331]
2. Sona- Nanda-jātaka. (532.) 331

  Ja_XX.2(=532).89: Labhetha mānaṃ pūjañ ca pitā va puttakāraṇā,
                    yasmā ca saṅgahā ete samavekkhanti paṇḍitā || Ja_XX:181 ||

  Ja_XX.2(=532).90: Tasmā mahattaṃ papponti pāsaṃsā ca bhavanti te,
                    Brahmā hi nātāpitaro pubbācariyā ti vuccare. || Ja_XX:182 ||

  Ja_XX.2(=532).91: Āhuneyyā ca puttānaṃ pajāya anukampakā¹,
                    tasmā hi te namasseyya sakkareyyātha paṇḍito. || Ja_XX:183 ||

  Ja_XX.2(=532).92: Annena-m-atho² pānena vatthena sayanena ca
                    ucchādanena nahāpanena pādānaṃ³ dhovanena ca, || Ja_XX:184 ||

  Ja_XX.2(=532).93: Tāya naṃ paricariyāya mātāpitusu paṇḍitā⁴
                    idha c'; eva [naṃ⁵] pasaṃsanti pecca sagge ca modatīti. || Ja_XX:185 ||

     Ta. puttaphalan ti puttasaṃkhātaṃ phalaṃ, devatāya⁶ namassatīti
putto me upapajjatū 'ti devatāya namakkāraṃ karoti āyāti⁷, pucchatīti kata-
rena nakkhattena jāto putto dīghāyuko hoti katarena appāyuko ti evaṃ nak-
khattāni ca pucchati, utusaṃvaccharāni cā 'ti channaṃ utūnaṃ kata-
rasmiṃ⁸ utumhi jāto dīghāyuko hoti katarasmiṃ⁸ utumhi appāyuko kativassāya
vā mātu jāto putto dīghāyuko hoti kativassāya appāyuko ti evaṃ utusaṃ-
vaccharāni ca pucchatīti, utusinātāyā⁹ ti pupphe uppanne utumhi nahātāya,
avakkamo ti tiṇṇaṃ sannipātā¹⁰ gabbhāvakkaman ti hoti kucchiyaṃ gabbho
paṭṭhāti, tenā 'ti tena gabbhena sā dohaḷinī hoti, tenā; ti tadā tassā kucchimhi
nibbattapajāya¹¹ sneho uppajjati¹² tena kāraṇena suhadā ti vuccati, tenā 'ti
tena kāraṇena sā janayantīti janettī ca vuccati, aṅgapāpuraṇena¹³ cā 'ti
thanantare¹⁴ nipajjāpetvā sarīrasamphassaṃ pharāpentī aṅgasaṃkhāten'; eva
pāpuraṇena¹³, tosetīti saññāpeti hāseti, mamiṃ¹⁵ katvā ti agaṇḍuputtassa
me¹⁶ upari vāto paharati ātapo¹⁷ pharatīti evaṃ mamaṃkāranaṃ¹⁸ katvā si-
niddhena hadayena udikkhati, ubhayametassā 'ti ubhayam pi taṃ dhanaṃ
etassa puttassa atthāya aññesaṃ adassetvā sāragabbhādisu mātā gopeti, evaṃ
putta adu puttā 'ti andhabāla putta evaṃ rājakulādisu appamatto hohi¹⁹
aduñ c'; aduñ ca²⁰ kammaṃ karohīti sikkhāpentī iti mātā vihaññati kilamati.
pattayobbane ti putte pattayobbane taṃ puttaṃ nisīthe²¹ paradāresu pamattaṃ
sāyaṃ anāgacchantaṃ ñatvā assupuṇṇehi netthi maggaṃ olokentī vihaññati
kilamati, kicchā bhato ti kicchena bhato paṭijaggito, micchā caritvānā
'ti mātaraṃ apaṭijaggitvā, dhanāpīti²² dhanampi²³, ayam eva vā pāṭho, i. v. h.:

--------------------------------------------------------------------------
1 tassā utu (v.75)--- anukampakā wanting in Bd.
2 Bd omits m.
3 Ck -na.
4 Cks -tā.
5 so all three MSS.
6 Bd -yaṃ
7 Bd āyācati.
8 Cks katamaṃ.
9 Bd -sanhātāyā?
10 so Cks; Bd -tāya.
11 Cks -ttaṃpa-.
12 Bd jāyati.
13 Bd -vu-.
14 Bd tadanantare.
15 Bd mapa.
16? Ck agaddhiputtasame, Cs agaṇḍiputtasame, Bd adhituputtassa me.
17 Bd ātā-.
18 Bd dhammakā-.
19 Bd hotīti.
20 Ck duduñcaduñca, Bd aduṃ ca aduṃ ca.
21 Cks nisītha, Bd nisive.
22 Bd -nāsiti.
23 Bd adds adāsi.

[page 332]
332 XX. Sattatinipāta.
dhanakāmānaṃ uppannadhanam pi mātaraṃ apaṭijaggantānaṃ nassatīti me sutan
ti, kicchaṃ vā so ti iti dhanaṃ vāssa nassati dukkhaṃ vā so¹ nigacchati,
labbhametan ti taṃ idhaloke ca devaloke ca ānandādisukhaṃ mātaraṃ pari-
caritvā vijānato paṇḍitassa labbhā², sakkā laddhuṃ tādisenā 'ti a., dānañcā
'ti mātāpitunnaṃ dānaṃ dātabbaṃ piyavacanaṃ bhaṇitabbaṃ uppannakicca-
sādhanavasena attho caritabbo jeṭṭhāpacāyanadhammesu ta. ta. parisamajjhe vā
rahogatānaṃ vā abhivādanādivasena samānattatā³ kātabbā na raho abhivādanādīni
katvā parisatiṃ na kātabbāni⁴ sabbattha samānen'; eva bhavitabbaṃ, ete ca
saṅgahā nassū 'ti sace ete cattāro saṃgahā na bhaveyyuṃ, samavekkhan-
tīti sammānayena kāraṇena pekkhanti, mahattan ti seṭṭhattaṃ, brahmā ti
puttānaṃ⁵ brahmasamā uttamā seṭṭhā, pubbācariyā ti paṭhamācariyā, āhu-
neyyā ti āhunapaṭiggāhakā yassa kassaci sakkārassa anucchavikā, annena-
matho ti annena atho pānena, peccā 'ti kālakiriyāya pariyosāne ito gantvā
sagge ca modati pamodatīti.
     Evaṃ M. Sineruṃ pavaṭṭento viya desanaṃ niṭṭhāpesi.
Taṃ sutvā sabbe pi te rājāno sabbabalakāyā pasīdiṃsu. Atha
ne pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā "dānādīsu appamattā hothā"
'ti ovaditvā uyyojesi, te sabbe pi dhammena r. kāretvā āyu-
pariyosāne devanagaraṃ pūrayiṃsu. S-to N-to pi yāvatā-
yukaṃ mātāpitaro paricaritvā Brahmaloka-parāyanā ahesuṃ.
     S. i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosane mātiposakabhikkhu sotā-
pattiphale paṭṭhāsi): "Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesu, N-to
Ānando, Banojarājā Sāriputto, ekasatarājā⁶ asīti mahātherā ca añña-
taratherā ca, catuvīsati akkhohiṇiyo Buddhaparisā. Sonapaṇḍito pana
aham evā 'ti. Sona-Nanda-jātakaṃ. Sattatinipāta-
vaṇṇanā niṭṭhitā⁷.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds puriso
2 Bd labbham.
3 so all three MSS. for samānatā?
4 Cks -ti?
5 Ck na.
6 Cs -ja.
7 Bd -pātajātakaṃ niṭhitaṃ-Kusajātakaṃ Soṇa ca dve jātakāni
Sattatinipātamhi therehi saṅgahakārehi saṅgitā.

[page 333]
333
XXI. ASĪTINIPĀTA.

                      1. Cullahaṃsajātaka.
     Sumukhā ti. Idaṃ S. Veḷuvane¹ v.āyasmato Ānandassa² jī-
vitapariccāgaṃ ā. k. Devadattena hi Tassa jīvitā voropetum payojitesu
dhanuggahesu paṭhamaṃ³ pesitena āgantvā "nāhaṃ bhante sakkomi⁴
Bhagavantaṃ jīvitā voropetuṃ, mahiddhiko so Bhagavā mahānu-
bhāvo" ti vutte Devadatto⁵ "alaṃ āvuso, mā tvaṃ samaṇaṃ Gotamaṃ
jīvitā voropehi⁶, aham eva s-aṃ G-aṃ jīvitā voropessāmīti" vatvā
T-e⁷ Gijjhakūṭassa pabbatassa pacchāchāyāya⁸ caṃkamante⁹ Gijjha-
kūṭam¹⁰ pabbataṃ abhirūhitvā¹¹ yantavegena mahatiṃ¹² silaṃ pavijjhi,
"imāya silāya s-aṃ G-aṃ jīvitā voropessāmīti¹³" dve pabbatakūṭāni¹⁴
samāgantvā taṃ silaṃ paṭicchiṃsu¹⁵, tato papaṭikā¹⁶ uppatitvā Bha-
gavato pādaṃ paharitvā ruhiraṃ¹⁷ uppādesi. Balāvavedanā pavat-
tiṃsu. Jīvako T-assa pādaṃ satthakena phāletvā duṭṭhalohitaṃ
vāmetvā¹⁸ pūtimaṃsaṃ apanetvā¹⁹ bhesajjaṃ ālimpitvā²⁰ nīrogaṃ²¹
akāsi. S.purimadivasam²² eva bhikkhasaṃghaparivuto²³ mahatiyā²⁴
Buddhalīḷhāya²⁵ vicari²⁶. Atha naṃ disvā Devadatto cintesi: "s-assa
G-assa rūpaggappattaṃ²⁷ sarīraṃ disvā koci manussabhūto upasaṃ-
kamituṃ na sakkoti, rañño kho pana Nālāgiri nāma hatthi²⁸ Caṇḍo

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jetavane.
2 Sdr -dattberassa.
3 Bd Sdr sabbapatha-.
4 Sdr adds taṃ.
5 Bds add āha, Sdr has so d. āha.
6 Bds -esi.
7 Cks -tassa.
8 Sdr pacchima-.
9 Sdr adds sayaṃ.
10 Sdr -a.
11 Sdr -ruyhi-.
12 all three MSS. -ti.
13 Bds add vatvā, Sdr tathā.
14 Bd -ṭā, Sdr -ṭādhā.
15 so Cks; Bds Sdr sampaṭi-.
16 Bd pabbatikā.
17 Sdr rudhi-.
18 Sdr -ta mopetvā.
19 Sdr adds chovitvā?
20 Bd -etvā, Sdr -ppetvā.
21 all four MSS. ni-.
22 Cks purimasadisaṃ, Bs puna divasam, Sdr purisadiso.
23 Sdr mahābhi-.
24 Sdr adds va.
25 Bd Sdr -liḷāya.
26 Sdr nagaraṃ pāvisi.
27 Bds rūpasobhagga-, Sdr rupaṃsobhaga-.
28 Bd Sdr mahāha-.

[page 334]
334 XXI. Asītinipāta.
pharuso¹ Buddha-Dhamma-Saṃgha-guṇe na jānāti², so naṃ jīvi-
takkhayaṃ pāpessatīti" so gantvā tam atthaṃ rañño ārocesi. Rājā
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā hatthācariyaṃ pakkosāpetvā "samma sve
Nālāgiriṃ mattaṃ katvā pāto va s-ena G-ena paṭipannavīthiyaṃ
vissajjehīti" ā. Devadatto pi naṃ³ "aññesu divasesu hatthi kittakaṃ
suraṃ pivatīti" pucchitvā "aṭṭha ghaṭe⁴" 'ti vutte "sve⁵ soḷasa ghaṭe
pāyetvā s-ena G-ena paṭipannavīthiṃ⁶ abhimukhaṃ kareyyāsīti" ā,
So "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Rājā nagare bheriñ carāpessi⁷: "sve
Nāḷāgiriṃ mattakaṃ katvā nagare vissajjessanti, nāgarā pāto va
sabbakiccāni katvā antaravīthiṃ mā paṭipajjiṃsū" 'ti. Devadatto pi
rājanivesanā⁸ oruyha hatthisālaṃ gantvā hatthigopake āmantetvā
"mayaṃ bhaṇe uccaṭṭhānīyaṃ⁹ nīcaṭṭhāne¹⁰ kātuṃ samatthā¹¹, sace vo
yasena attho sve pāto va Nāḷāgiriṃ tikhiṇasurāya soḷasa ghaṭe pā-
yetvā s-assa G-assa āgamanavelāya tuttatomarehi¹² vijjhitvā¹³ kujjhā-
petvā hatthisālaṃ bhindāpetvā s-ena G-ena paṭipannavīthiṃ abhi-
mukhaṃ¹⁴ katvā s-aṃ G-aṃ jīvitakkhayaṃ pāpethā" 'ti ā. Te
"sādhū" 'ti sampaṭicchiṃsu. Sā pavatti sakalanagare vitthārikā¹⁵
ahosi. Budha-Dhamma-Saṃgha-māmakā upāsakā taṃ sutvā S-raṃ
upasaṃkamitvā "bhante. Devadatto raññā saddhiṃ ekato hutvā sve
tumhehi paṭipannavīthiyaṃ Nāḷāgiriṃ vissajjāpessati, sve piṇḍāya
apavisitvā idh'; eva hotha. mayaṃ vihāre yeva Buddhapamukhassa
saṃghassa¹⁶ bhikkhaṃ dassāmā" 'ti vadiṃsu. S. "sve piṇḍāya¹⁷
pavisissāmīti" avatvā "ahaṃ sve Nāḷāgiriṃ dametvā pāṭihāriyaṃ
katvā¹⁸ titthiye madditvā Rājagahe piṇḍāya acaritvā¹⁹ va bhikkhu-
saṃghaparivuto nagarā nikkhamitvā Veḷuvanam eva gamissāmi²⁰, Rāja-
gahavāsino pi bahūni²¹ bhattabhājanāni gahetvā Veḷuvanam eva āga-
missanti, sve vihāre bhattaggaṃ bhavissatīti" iminā kāraṇena tesaṃ
adhivāsesi. Te T-assa adhivāsanaṃ viditvā bhattabhājanāni āharitvā²²
"vihāre yeva dānaṃ dassāmā" 'ti pakkamiṃsu. S-āpi paṭhamayāme
dh. desetvā majjhimayāme²³ pañhe²⁴ vissajjetvā pacchimayāmassa
paṭhamakoṭṭhāse²⁵ sīhaseyyaṃ kappetvā dutiyakoṭṭhāse phalasamā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Sdr add manussaghāṭako
2 Sdr ajānanto, omitting so.
3 Cks na.
4 Bd Sdr add bhante.
5 Bd adds tvaṃ, Sdr taṃ.
6 Bd Sdr -iyaṃ.
7 Sdr -petvā.
8 Sdr -nato.
9 Bd Sdr -nato.
10 Sdr adds pi nicaṭṭhānato uccaṭṭhāne.
11 Bd adds nicaṭhānato vā uccaṭhāne kātuṃ samatthā.
12 Bd kuṭato-, Sdr tuṭṭhato-.
13 Bd vijjhantā vijjhantā, Sdr vijjhanto vijjhantā.
14 Bd Sdr -iyaṃ.
15 Bd Sdr -itā.
16 Bd Sdr bhikkhusa-.
17 Bd Sdr add na.
18 Sdr pāṭihāriyaka.
19 Sdr caritvā.
20 Bd āgamissāmiti.
21 Ck -u, Cs -ū.
22 Bs -rāpetvā.
23 Sdr adds devadatāya
24 Bd Sdr -aṃ.
25 Sdr path-.

[page 335]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 335
pattiyā vītināmetvā¹ tatiyakoṭṭhāse mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjitvā
bodhaneyyabandhave² olokento Nāḷāgiridamane³ caturāsītiyā pāṇasahassā-
naṃ dhammābhisamayaṃ disvā pabhātāya rattiyā katasarīrapaṭijaggano⁴
āyasmantaṃ Anandaṃ āmantetvā "Ānanda ajja Rājagahaparivattakesu⁵
aṭṭharasasu vihāresu⁶ sabbesaṃ⁷ bhikkhūnaṃ mayā saddhiṃ Rāja-
gahaṃ pavisituṃ ārocehīti" ā. Thero tathā akāsi. Sabbe bhikkhū
Veḷuvane sannipatiṃsu. S. mahābhikkhusaṃghaparivāro⁸ Rājagahaṃ⁹
pāvisi, hatthimeṇḍā¹⁰ yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjiṃsu¹¹, mahanto samā-
gamo ahosi. Saddhāpasannā¹² manussā "ajja kira Buddhanāgassa¹³
tiracchānanāgena¹⁴ saṅgāmo bhavissati. anopamāya¹⁵ Buddhalīḷhāya
Nāḷāgiridamanaṃ passissāmā" 'ti pāsādahammiyagehacchadanāni abhi-
ruyha aṭṭhaṃsu. Assaddhā pana micchādiṭṭhikā¹⁶ "Nāḷāgiri caṇḍo
pharuso¹⁷, Buddhādīnaṃ guṇaṃ na jānāti¹⁸, so ajja s-assa G-assa
suvaṇṇavaṇṇaṃ rūpaṃ¹⁹ viddhaṃsetvā²⁰ jīvitakkhayaṃ pāpessati. ajja²¹
paccāmittassa piṭṭhiṃ passissāmā" 'ti pāsādādisu²² aṭṭhaṃsu. Hatthi
pi Bhagavantaṃ āgacchantaṃ disvā manusse tāsento gehāni viddhaṃ-
sento sakaṭāni saṃcuṇṇento soṇḍaṃ ussāpetvā pahaṭṭhakaṇṇavālo
pabbato viya ajjhottharanto yena Bh. tenābhidhāvi, taṃ disvā bhikkhū
Bh-aṃ etad avocuṃ: "ayaṃ bhante Nāḷāgiri caṇḍo pharuso manussa-
ghātako²³ imaṃ racchaṃ paṭipanno, na kho panāyaṃ Buddhādīnaṃ
guṇaṃ jānāti, paṭikkamatu bhante Bh "paṭikkamatu Sugato" 'ti.
"Mā bhikkhave bhāyatha²⁴, paṭibalo²⁵ ahaṃ Nāḷāgiriṃ dametun" ti.
Athāyasmā Sāriputto S-raṃ yāci: "bhante pitu uppannakiccaṃ²⁶
nāma jeṭṭhaputtassa bhāro, ahaṃ etaṃ²⁷ damemīti" Atha naṃ S.
"Sāriputta, Buddhabalaṃ nāma aññaṃ, sāvakabalaṃ aññaṃ tiṭṭha
tvan" ti paṭibāhi. Evaṃ²⁸ yebhuyyena asītimahātherā yāciṃsu. S.
sabbe pi paṭibāhi. Athāyasmā Ānando S-ri balavasinehena addhi-
vāsetuṃ asakkonto "ayaṃ hatthi paṭhammaṃ maṃ māretū" 'ti T-tass'
atthāya jīvitaṃ pariccajitvā²⁹ Satthu purato aṭṭhāsi. Atha naṃ S.
"apehi Ānanda, mā me purato aṭṭhāsīti" ā. "Bhante, ayaṃ hatthi

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yo vīti-, Sdr -yo samāpajjitvā.
2 Bds -dhujane.
3 Bd Sdr -nena, Bs damena.
4 Bd Sdr adds hutvā.
5 Cks -ke.
6 Bd Sdr mahāvi-.
7 Bd Sdr add pi.
8 Bd Sdr -parivutto.
9 Sdr adds piṇḍāya.
10 Cks -ḍo, Sdr atha ha-.
11 Cks paṭijaggiṃ
12 Sdr -sampannā
13 Sdr buddhamahānā-.
14 Sdr adds saddhiṃ.
15 Bd anu-.
16 Sdr adds ayaṃ.
17 Bd Sdr adds manussaghāṭako.
18 Cks -tīti.
19 Bd Sdr sariraṃ.
20 Cks -itvā.
21 Sdr ajjeva.
22 Sdr rukkhapā-.
23 Bd Sdr -ṭako
24 Bds Sdr -ittha.
25 Ck Sdr -le.
26 so Bds; Cks pitunnaṃ kiccā, Sdr uppannakiccaṃ omitting pitu.
27 Bds aham eva taṃ, Sdr ahaṃ meva.
28 Cks e.
29 Bd Sdr add gantvā.

[page 336]
336 XXI Asītinipāta.
caṇḍo pharuso manussaghātako¹ kappuṭṭhānaggisadiso, paṭhamaṃ maṃ
māretvā pacchā tumhākaṃ santikaṃ āgacchatū" 'ti thero avaca,
yāvatatiyaṃ vuccamāno pi ca tath'; eva aṭṭhāsi² na paṭikkamati³.
Atha naṃ Bh. ⁴ iddhibalena paṭikkamāpetvā bhikkhūnaṃ antare ṭha-
pesi⁵. Tasmiṃ khaṇe ekā itthi Nāḷāgiriṃ disvā maraṇabhayabhītā
pālāyamānā⁶ aṃkena gahitadārakaṃ hatthino ca T-tassa ca antare
chaḍḍetvā palāyi, hatthi taṃ anubandhitvā⁷ dārakassa santikaṃ āgami⁸.
dārako mahāravaṃ ravi. S. Nāḷāgiriṃ odissakamettāya⁹ pharitvā
sumadhuraṃ brahmassaraṃ nicchāretvā "ambho Nāḷāgiri, taṃ soḷasa-
surāghaṭe¹⁰ pāyetvā mattaṃ karontā¹¹ na aññaṃ gaṇhissatīti ka-
riṃsu, maṃ gaṇhissatīti¹² kariṃsu, mā akāraṇena jaṃghāyo kilamento¹³
vicari. ito chīti" pakkosi. So Satthu vacanaṃ sutvā akkhīni ummī-
letvā Bh-to rūpasiriṃ oloketvā paṭiladdhasaṃvego Buddhatejena
pacchinnasurāmado¹⁴ soṇḍaṃ olambetvā¹⁵ kaṇṇe cālento¹⁵ gantvā
T-tassa pādesu pati. Atha naṃ S. "Nāḷāgiri, tvaṃ tiracchānahatthi,
ahaṃ Buddhavāraṇo, ito paṭṭhāya mā caṇḍo mā¹⁶ pharuso mā ma-
nussaghātako¹⁷ bhava, mettacittaṃ paṭilabhā" 'ti vatvā dakkhiṇa-
hatthaṃ pasāretvā kumbhaṃ¹⁸ parāmasitvā¹⁹
Mā kuñjara nāgam āsado,
dukkho hi kuñjara nāgamāsado.
na²⁰ hi nāgahatassa²¹ kuñjara
sugatī hoti itoparāyano²².
Mā ca mado mā ca pamādo²³,
na hi pamattā sugatiṃ vajanti,
tena tvañ ñeva tathā karissasi
yena tvaṃ sugatiṃ gamissasīti²⁴ dh. d.
     Tassa sakalasarīraṃ pītiyā nirantararaṃ phuṭaṃ²⁵ ahosi, sace²⁶
tiracchānagato na²⁷ bhavissa sotāpannaphalaṃ adhigamissa²⁵. Manussā
taṃ pāṭihāriyaṃ disvā unnadiṃsu appoṭhesuṃ²⁹, sañjātasomanassā
nānābharaṇāni khipiṃsu, tāni hatthissa sarīraṃ paṭicchādayiṃsu, tato

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Sdr -ṭako.
2 Bd akāsi, Sdr thito.
3 Bd Sdr -mi.
4 Sdr satthā.
5 Bd Sdr tha-.
6 Cks -naṃ.
7 Bd Sdr add nivattitvā.
8 Bd Sdr agamāsi.
9 Bd udissataṃ me-, Sdr uddassa me-.
10 Cks -ṭesu.
11 Bd -te
12 Cks -ssati, Bd Sdr add pana.
13 Bd Sdr -manto
14 Cks paṭicchanna-.
15 Sdr olabanto.
16 Cks omit mā.
17 Bd Sdr -ṭako.
18 Bd -e, Sdr -bhambhe.
19 Sdr adds imaṃ gāthamāha.
20 Ck ti, Sdr ni.
21 so Cs Bd; Ck -hattassa.
22 Cks paraṃyato.
23 read pāmado.
24 Sdr adds evaṃ.
25 Sdr phuṭṭhaṃ.
26 Bds add kira.
27 Bd nā.
28 Bd Sdr -ssati.
29 Ck appoṭheṃsu, Bd appoṭesu, Sdr apphotayiṃsu.

[page 337]
1. {Cullahaṃsajātaka}. (533.) 337
paṭṭhāya Nālāgiri Dhanapālako nāma jāto. Tasmiṃ kho pana Dhana-
pālakasamāgame caturāsītipāṇasahassāni amataṃ piviṃsu¹ S. Dhana-
pālakaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Soṇḍāya Bh-to pādapaṃsūni
gahetvā upari muddhani ākiritvā paṭikuṭito² paṭikkamitvā dassanūpacāre
ṭhito Dasabalaṃ vanditvā nivattitvā hatthisālaṃ pāvisi, tato paṭṭhāya
ca danto³ sudanto hutvā na kiñci viheṭheti⁴. S. nipannamanoratho
"yehi yaṃ dhanaṃ khittaṃ tesaṃ yeva⁵ tam hotū" 'ti adhiṭṭhāya "ajja
mayā mahantaṃ pāṭihāriyaṃ kataṃ⁶, imasmiṃ nagare piṇḍāya ca-
raṇaṃ appatirūpan" ti titthiye madditvā bhikkhusaṃghaparivuto ja-
yappatto khattiyo viya nagarā nikkhamitvā Veḷuvanam eva gato.
Nagaravāsino bahuannapānakhādaniyaṃ ādāya vihāraṃ gantvā mahā-
dānaṃ pavattayiṃsu. Taṃ divasaṃ sāyaṇhāsamaye dhammasabhaṃ
pūretvā nisinnā bhikkhū kathaṃsamuṭṭhāpesuṃ: "āvuso āyasmatā
Anandena⁸ T-tass'; atthāya attano Jīvitaṃ pariccajantena dukkaraṃ
kataṃ, Nāḷāgiriṃ disvā S-rā tikkhattuṃ paṭibāhiyamāno pi nāpagato⁹,
aho dukkarakārako āvuso thero¹⁰" 'ti. S. "Ānandassa guṇakathā pa-
vattati, gantabbaṃ mayā etthā" 'ti Gandhakuṭito nikkhamitvā āgantvā
"k. n. bh. e. k. s. ti p. i. n. ti v. na bh. i. p. p'; Ānando tiracchāna-
yoniyaṃ nibbatto pi mam'; atthāya jīvitaṃ pariccajīti" vatvā¹² a. ā.:
     A. ¹³ Mahiṃsakaraṭṭhe¹⁴ Sakuḷanagare¹⁵ Sakuḷo¹⁶ nāma
rājā dhammena r. kāresi. Tadā nagarato avidūre ekasmiṃ
nesādagāmake aññataro nesādo pāsehi sakuṇe bandhitvā nagare
vikkiṇanto¹⁷ jīvikaṃ¹⁸ kappesi. Nagarato ca avidūre āvaṭṭato
dvādasayojano¹⁹ Mānusiyo²⁰ nāma padumasaro ahosi pañca-
vaṇṇapadumasañchanno, ta. nānappakāro sakuṇasaṃgho osari²¹,
so nesādo ta. aniyāmena pāse oḍḍeti²². Tasmiṃ kāle dha-
taraṭṭhahaṃsarājā channavutihaṃsasahassaparivuto²³ Citta-
kūṭapabbate Suvaṇṇaguhāyaṃ vasati²⁴, Sumukho²⁵ nām'; assa
senāpati ahosi. Ath'; ekadivasam²⁶ tato haṃsayūthā kati-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pāyiṃsu.
2 so Cks; Bs Sdr -iko, Bd paṭikuto.
3 Bs Sdr danta.
4 Bds Sdr -dhesi.
5 Bds ñeva, Cks va.
6 Cks -tā.
7 Bd sannisinnā, Sdr sannipattitvā.
8 Cks āyasmā ānando.
9 Sdr anapagato.
10 Sdr āyasmā ānando.
11 Sdr ti atha naṃ satthā dibbasotadhātuyā sutvā.
12 Sdr adds tuṇhi ahosi tehi yācito.
13 Sdr adds bhikkhave.
14 Cks mahisara-, Sdr mahisaka-.
15 Bds Sdr sāgala-.
16 Bd Sdr sāgalo.
17 Ck Bd Sdr viki-.
18 Bd Sdr -taṃ.
19 Sdr -niko.
20 Bd Sdr -ssiyo.
21 Sdr otari, Bd -ā otariṃsu.
22 Bds Sdr -si.
23 Bd Cs -parivāro.
24 Sdr pariva-.
25 Ck sukhumo.
26 Bds Sdr ekadā.

[page 338]
338 XXI Asītinipāta.
payā suvaṇṇahaṃsā Mānusiyasaraṃ¹ āgantvā² pahūtagocare
tasmiṃ yathāsukhaṃ caritvā⁸ sucitra-Cittakūṭaṃ⁴ gantvā dhata-
raṭṭhassa ārocesuṃ: "mahārāja manussapathe Mānusiyo⁵ nāma
padumasaro sampannagocaro, ta. gocaraṃ gaṇhituṃ gacchāmā"
'ti. So "manussapatho nāma sāsaṃko⁶, mā vo ruccīti⁷" pa-
ṭikkhipitvāpi⁸ punappuna vuccamāno "sace tumhākaṃ ruccati
gacchāmā" 'ti saparivāro taṃ saraṃ agamāsi. So ākāsā⁹
otaranto pādaṃ pāse pavesento¹⁰ yeva otari, ath'; assa pāso
pādaṃ ayasatthakena¹¹ bandhanto¹² viya ābandhitvā gaṇhi,
ath'; assa "chindissāmi nan" ti ākaḍḍhantassa paṭhamavāre
cammaṃ chijji¹³ dutiyavāre maṃsaṃ¹⁴ tatiyavāre nahāruṃ¹⁵,
pāso aṭṭhim āhacca aṭṭhāsi, lohitaṃ pagghari¹⁶, balavavedanā
pavattiṃsu¹⁷. So cintesi: "sac'; ahaṃ baddharāvaṃ¹⁸ ravissāmi
ñātakā me utrastā¹⁹ hutvā gocaraṃ agaṇhitvā chātajjhattā va
palāyantā²⁰ dubbalatāya samudde patissantīti" so vedanaṃ
adhivāsetvā²¹ ñātīnaṃ yāvadatthaṃ caritvā²² haṃsakīḷaṃ²³ kī-
ḷanakāle mahantena saddena²⁴ baddharāvaṃ²⁵ ravi, taṃ sutvā
va te haṃsā maraṇabhayatajjitā²⁶ Citrakūṭābhimukhā²⁷ pakka-
miṃsu²⁸. Tesu²⁹ pakkantesu Sumukho haṃsasenāpati "kacci
nu kho idaṃ bhayaṃ mahārājassa uppannaṃ, jānissāmi nan"
ti vegena pakkhanditvā purato gacchantassa haṃsagaṇassa
antare M-aṃ adisvā majjhimahaṃsagaṇaṃ vicini³⁰, ta. pi³¹
adisvā "nissaṃsayaṃ tass'; ev'; etaṃ³² bhayaṃ uppannan" ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssiyaṃ-.
2 Sdr gantvā.
3 Bd Sdr vica-.
4 Ck sucitrucitrakūtaṃ, Bd suhitaṃ citta-, Sdr cittaṃkuṭaṃ,
omitting sucitra.
5 Bd manussi-.
6 Sdr sapaṭibhayo.
7 Sdr ruccatīti, Bd ruccitthāti.
8 Bds Sdr add tehi.
9 Sdr -sato.
10 Cks Bd Sdr -santo.
11 Bd Sdr -mattakena, Bs -patta-. cfr 359|3
12 Bd kaḍha-, Bs kaḍḍhe-, Sdr ghaṭe-.
13 Cks chindi.
14 Bd Sdr add chijji
15 Cks omit mahāruṃ, Bds add chijji, Sdr has ṇhāru chijji, adding
catutthavāre so.
16 Sdr -rati.
17 Bd Sdr omit pa.
18 Bd bandharavaṃ, Sdr bandhanaravaṃ.
19 Bd uttarāsā, Sdr cittutrāsā.
20 Cks -ti.
21 Sdr adds yāva.
22 Bd khāditvā, Sdr gocaraṃ gaṇhitvā.
23 Bd Sdr haṃsānaṃ.
24 Cks omit sa-.
25 Bd bandhanaravaṃ, Sdr bandharavaṃ.
26 Bds Sdr add hutvā.
27 Bd Sdr citta-.
28 Sdr pakkhaṇḍiṃsu.
29 Cks pi.
30 Sdr -ṇassa vicinitvā.
31 Sdr adds taṃ.
32 Sdr tassevataṃ.

[page 339]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 339
nivattitvā āgacchanto M-aṃ pāse baddhaṃ¹ lohitamakkhitaṃ
dukkhāturaṃ paṃkapiṭṭhe nipannaṃ disvā "mā bhāyi mahārāja²,
ahaṃ mama jīvitaṃ pariccajitvā tumhe pāsato mocessāmīti"
vadanto otaritvā M-aṃ assāsento paṃkapiṭṭhe nisīdi. Atha
naṃ vīmaṃsanto M. paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XXI.1(=533).1: Sumukha anupacinantā³ pakkamanti vihaṅgamā,
                    gaccha tuvam pi, mā kaṃkhi, n'; atthi baddhe¹⁵ sahāyatā ti. || Ja_XXI:1 ||

     Ta. anupacinantā⁴ ti sinehena ālayavasena⁵ anolokento⁶, pakka-
mantīti ete channavutihaṃsasahassā ñātivihaṅgamā maṃ⁷ chaḍḍetvā gacchanti
tvam pi gaccha mā idha ṭhānaṃ⁸ ādaṃkhi evaṃ hi pāsena baddhe mayi sa-
hāyatā nāma n'; atthi na hi te ahaṃ idāni kiñci sahāyakiccaṃ kātuṃ sakkhis-
sāmi kin te mayā nirupakārena papañcaṃ akatvā gacch'; evā 'ti vadati.
     Tatoparaṃ⁹:

  Ja_XXI.1(=533).2: Gacch'; evāhaṃ na vā gacche na tena amaro siyaṃ,
                    sukhitaṃ taṃ upāsitvā dukkhitaṃ¹⁰ taṃ kathaṃ jahe. || Ja_XXI:2 ||

  Ja_XXI.1(=533).3: Maraṇaṃ vā tayā saddhiṃ jīvitaṃ vā tayā vinā
                    tath'; eva¹¹ maraṇaṃ seyyo yañce jīve tayā vinā. || Ja_XXI:3 ||

  Ja_XXI.1(=533).4: N'; esa dhammo mahārāja yaṃ taṃ¹² evaṃgataṃ jahe,
                    yā gati tuyhaṃ sā mayhaṃ ruccate vihaṅgādhipa¹³. || Ja_XXI:4 ||

  Ja_XXI.1(=533).5: Kā¹⁴ nu pāsena baddhassa¹⁵ gati aññā mahānasā,
                    sā kathaṃ cetayānassa¹⁶ muttassa tava¹⁷ ruccati. || Ja_XXI:5 ||

  Ja_XXI.1(=533).6: Kaṃ vā tvaṃ passase¹⁸ atthaṃ mama tuyhañ ca pakkhima
                    ñātīnaṃ vāvasiṭṭhānaṃ ubhinnaṃ jīvitakkhaye. || Ja_XXI:6 ||

  Ja_XXI.1(=533).7: Yan na kañcanadepiccha¹⁹ andhena tamasā gataṃ²⁰
                    tādise sañcajaṃ²¹ pāṇaṃ kam attham abhijotaye²². || Ja_XXI:7 ||

  Ja_XXI.1(=533).8: Kathan nu patataṃ seṭṭha dhamme atthaṃ na bujjhasi,
                    dhammo apacito santo atthaṃ dasseti²³ pāṇinaṃ. || Ja_XXI:8 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Sdr bandhaṃ disvā.
2 Sdr -jā ti vatvā.
3 Ck anapaviṇantā, Cs anapavīṇantā, Sdr anuvi-.
4 Ck napaviṇantā, Cs napavīṇ-, Sdr anuvi-.
5 Cks ālapanava-.
6 all four MSS. -to.
7 Cks omit maṃ.
8 Bds Sdr vāsaṃ.
9 Sdr adds sumukho āha.
10 Cks omit dukkhi.
11 Bds Sdr tadeva.
12 Cks etaṃ.
13 Sdr -pā ti tato M. āha.
14 Bds kiṃ.
15 all four MSS. bandh-.
16 Cks cetasā-.
17 Cks ava.
18 Sdr -si.
19 Sdr dve piccha, Cks -de viñca.
20 Sdr kataṃ, Bd kathaṃ.
21 Sdr sañcaja, Bd sañcacajaṃ.
22 Sdr adds ti sumukho āha
23 Cks dassati, Bd dassetaṃ.

[page 340]
340 XXI Asītinipāta.

  Ja_XXI.1(=533).9: So 'haṃ dhammaṃ apekkhāno¹
                    dhammā c'; atthaṃ samuṭṭhitaṃ
                    bhattiñ ca tayi sampassaṃ² nāvakaṃkhāmi³ jīvitaṃ. || Ja_XXI:9 ||

  Ja_XXI.1(=533).10: Addhā eso sataṃ dhammo yo mitto⁴ mittam āpade
                    na-ccaje jīvitassāpi hetu dhammam anussaraṃ⁵. || Ja_XXI:10 ||

  Ja_XXI.1(=533).11: Sv-āyaṃ dhammo ca⁶ te ciṇṇo bhattī ca viditā mayi,
                    kāmaṃ⁷ karassu mayh'; etaṃ, gacch'; evānumato⁸ mayā. || Ja_XXI:11 ||

  Ja_XXI.1(=533).12: Api tv-evaṃ⁹ gate kāle yaṃ bandhaṃ¹⁰ ñātinaṃ mayā
                    tayā taṃ buddhisampannam¹¹ assa paramasaṃvutaṃ. || Ja_XXI:12 ||

  Ja_XXI.1(=533).13: Icc-eva¹² mantayantānaṃ ariyānaṃ ariyavuttinaṃ
                    paccadissatha¹³ nesādo āturānaṃ iv'; antako. || Ja_XXI:13 ||

  Ja_XXI.1(=533).14: Te sattum abhisamikkha¹⁴ dīgharattaṃ hitā dijā
                    tuṇhīm āsittha ubhayo na ca sañcesum¹⁵ āsanā. || Ja_XXI:14 ||

  Ja_XXI.1(=533).15: Dhataraṭṭhe ca disvāna samuḍḍente¹⁶ tato tato
                    abhikkamatha vegena dijasattu dijādhipe. || Ja_XXI:15 ||

  Ja_XXI.1(=533).16: So ca vegen'; abhikkamma āsajja parame dije
                    paccakampittha¹⁷ nesādo¹⁸ baddhā iti vicintayaṃ || Ja_XXI:16 ||

  Ja_XXI.1(=533).17: Ekañ ca baddhaṃ āsīnaṃ abaddhañ ca punāparaṃ
                    āsajja baddham āsīnaṃ pekkhamānam adīnavaṃ. || Ja_XXI:17 ||

  Ja_XXI.1(=533).18: Tato so vimato yeva paṇḍare ajjhabhāsatha
                    pavaddhakāye¹⁹ āsīne dijasaṃghagaṇādhipe: || Ja_XXI:18 ||

  Ja_XXI.1(=533).19: Yan nu pāsena mahatā baddho na kurute desaṃ --
                    atha kasmā abaddho tvaṃ balī pakkhī na gacchasi. || Ja_XXI:19 ||

  Ja_XXI.1(=533).20: Kin nu t'āyaṃ dijo hoti, mutto baddham upāsasi, (IV 426|10)
                    ohāya sakuṇā yanti, kiṃ eko avahīyasi²⁰. || Ja_XXI:20 ||

  Ja_XXI.1(=533).21: Rājā me so dijāmitta²¹ sakhā pāṇasamo ca me,
                    n'; eva naṃ vijahissāmi yāva kālassa pariyāyaṃ²². || Ja_XXI:21 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ave-, Cs avakkhāto, Bd apekkhanto.
2 Cs Sdr samphassaṃ.
3 Cks -khāva, Bd -khāpi.
4 Cks -e.
5 Sdr -ranti tato M. āha.
6 Cks kha.
7 Sdr kāyaṃ.
8 Cks gaccheva a-.
9 Ck -va.
10 so Ck; Cs khandhaṃ, Bds Sdr khaṇḍaṃ.
11 Bd vuddhi-.
12 Bds -vaṃ.
13 Cks pabbadi-, Bds Sdr paccudi-.
14 Bd ābhisaṃcikkhi, Cks abhisaṃcikkha.
15 Cks navasañcopa, Bd sañcalesuṃ, Bs sañcasuṃ, Sdr sañcesu.
16 Cks -ddante, Sdr -ddente.
17 Cks paṇḍa-, Bd pañca, Bs pacchā-, Sdr mañca-.
18 Cks -de.
19 Ck pavatthikāse, Cs pavattakāye, Bd pavaḍha-.
20 Sdr -sīti sumukho āha.
21 Bd dijamitto, Cks dijomitto, Cfr.IV426|15.
22 Sdr -yanti nesādo āha.

[page 341]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 341

  Ja_XXI.1(=533).22: Kathaṃ panāyaṃ vihago¹ nāddasa² pāsam oḍḍitaṃ,
                    padaṃ h'; etaṃ mahantānaṃ, bodhum³ arahanti⁴ āpadaṃ⁵. || Ja_XXI:22 ||

  Ja_XXI.1(=533).23: Yadā parābhavo hoti poso jīvitasaṃkhaye (IV 425|27)
                    atha jālañ ca pāsañ ca āsajjāpi na bujjhati⁶. || Ja_XXI:23 ||

  Ja_XXI.1(=533).24: Api tv-eva mahāpuñña⁷ pāsā bahuvidhā tatā⁸
                    gūḷham āsajja bajjhanti⁹ ath'; evaṃ jīvitakkhaye ti. || Ja_XXI:24 ||

     Imāsaṃ gāthānaṃ sambandho Pāḷivasen'; eva¹⁰ veditabbo; ta. gacchevā
'ti mahārāja ahaṃ ito gaccheyyaṃ vā na vā nāhaṃ¹¹ tena gamanena¹² vā
agamanena vā amaro siyaṃ, ahaṃ ito gato pi agato pi maraṇato¹³ amutto va,
ito pubbe pana sukhitaṃ taṃ upāsitvā idāni dukkhitaṃ kathaṃ jaheyyan ti
vadati, maraṇaṃ vā ti mamaṃ hi āgacchantassa¹⁴ vā tayā saddhiṃ maraṇaṃ
bhaveyya gacchantassa vā tayā¹⁵ vinā jīvitaṃ, tesu dvīsu¹⁶ yaṃ tayā sad-
dhiṃ maraṇaṃ tad eva me varaṃ yaṃ pana tayā vinā jīveyyaṃ na me taṃ
varan ti a., ruccate ti yā va tava gati nipphatti¹⁷ sā va¹⁸ mayhaṃ ruccati,
sā kathan ti samma Sumukha mama¹⁹ tāva daḷhena vālapāsena²⁰ baddhassa
parahatthagatassa sa gati ruccatu tava pana cetayānassa²¹ sacetanassa paññā-
vato muttassa²² kathaṃ ruccati, pakkhimā 'ti pakkhasampanna²³, ubhinnan
ti amhākaṃ dvinnaṃ jīvitakkhaye sati tvaṃ mama vā tava vā avasiṭṭhañātī-
naṃ²⁴ vā kam atthaṃ passasi²⁵, yaṃ nā 'ti ettha nakāro upamāne, kañ-
canadepicchā²⁶ 'ti kañcanadvepiccha²⁷, ayam eva vā pāṭho kañcanasadisa-
ubhayapakkhā 'ti a., tamasā ti tamasi, gatan ti kataṃ²⁸, ayam eva vā pāṭho,
purimassa nakārassa iminā sambandho, na katan ti kataṃ viyā 'ti a., i. v. h.:
tayi pāṇaṃ cajante pi²⁹ acajante pi²⁹ mama jīvitassa abhāvā yaṃ tava pāṇa-
sañcajanam taṃ³⁰ andhena tamasi katam viya kiñcid evarūpakammaṃ apaccak-
khaguṇaṃ, tādise tava apaccakkhaguṇe pāṇasañcajane³¹ tvaṃ pāṇaṃ sañcajanto
kaṃ atthaṃ joteyyāsīti³², dhammo apacito santo ti kin nu dhammo pūjito
mānito³³ samāno, atthaṃ dassetīti³⁴ vuddhiṃ³⁵ dasseti, apekkhāno ti
apekkhanto, dhammā catthan³⁶ ti dhammato ca³⁷ atthaṃ samuṭṭhitaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Sdr vihaṅgo.
2 Cks -sā.
3 Cks buddhum.
4 Bds -hati.
5 Sdr -danti s. ā.
6 Sdr -tīti nesādo ā.
7 Ck apitvevamahaṃ maññe, Cs apitthevamahaṃ maññe, Bd apitvaṃ vaṃ
mahāpuñña.
8 Ck tathā, Bd katā, Sdr gatā?
9 Sdr va-, Bd bu-.
10 Bd Sdr -nayeneva.
11 Cks haṃ.
12 Cks maggena.
13 Cks -ṇa.
14 Sdr ag-.
15 Cks add vā.
16 Cks omit dvī-.
17 Sdr omits tava gati.
18 Cks yā ca.
19 Cks khama, Bd omits mama.
20 Sdr vāḷamayapāsana.
21 Sdr metayānassa, Ck metanāyassa, Cs cetanāyassa.
22 Cks yu-.
23 Bds -aṃ.
24 Bd Sdr -tthānaṃ ñā-.
25 Cks passi.
26 Cks depipicchā.
27 Cks -dopiccha.
28 Cks katā.
29 Cks -tenāpi.
30 Cks omit taṃ.
31 Bds Sdr sañcajanto, omitting pāṇa.
32 Bd kimatthaṃ jāneyyāsiti, Sdr kimatthaṃ mabhijoteyyositi.
33 Bds Sdr add sammānito.
34 Cks dassa-.
35 Bd buddhi, Sdr vuḍhi.
36 Cks Bd vatthan.
37 Ck va.

[page 342]
342 XXI. Asītinipāta.
passanto, bhattin ti sinehaṃ, sataṃ dhammo ti paṇḍitānaṃ sabhāvo, yo
mitto ti yo mitto āpadāsu mittaṃ na¹ caje, tassa acajantassa² esa sabhāvo
nāma addhā sataṃ dhammo vidito³ pākaṭo jāto, kāmaṃ karassū 'ti etaṃ
kāmaṃ mayā icchitaṃ mama karassu, api tvevaṃ gate kāle ti api tu evaṃ
gate kāle mayi imasmiṃ ṭhāne pāsena baddho⁴, paramasaṃvutan ti parama-
paripuṇṇaṃ, icceva⁵ mantayantānan ti gaccha na gacchāmīti evaṃ ka-
thentānaṃ, ariyānan ti ācārāriyānaṃ, paccadissathā 'ti kāsāvāni vāsetvā
rattamāle⁶ pilandhitvā muggaraṃ ādāya gacchanto⁷ va⁸ adissatha. āturānan
ti gilānānaṃ maccu viya, abhisamikkhā⁹ 'ti bhikkhave ti ubho pi sattuṃ
āyantaṃ passitvā, hitā ti dīgharattaṃ aññamaññassa hitā muducittā, na ca
sañcesu āsanā¹⁰ ti āsanato na caliṃsu yathā nisinnā va ahesuṃ, Sumukho
pana ayaṃ nesādo āgantvā paharanto¹¹ maṃ paṭhamaṃ¹¹ paharatū 'ti cintetvā
M-aṃ pacchato katvā nisīdi, dhataraṭṭhe ti haṃse, samuḍḍente¹² ti maraṇa-
bhayena ito c'; ito ca uppatante disvā, āsajjā 'ti itare dve jane upagantvā,
paccakampitthā 'ti baddhā na baddhā ti cintento upadhārento akampittha,
vegaṃ hāpetvā saṇikaṃ agamāsi, āsajja baddhan ti nibaddhaṃ M-aṃ
upagantvā nisinnaṃ Sumukhaṃ, ādīnavan ti ādīnavam eva hutvā M-aṃ
olokentaṃ disvā, vimato 'ti kin nu kho abaddho baddhassa santike nisinno
kāranaṃ pucchissāmīti vimatijāto¹³ hutvā ti a., paṇḍare ti haṃse athavā pari-
suddhe nimmale sampahaṭṭhe kañcanavaṇṇe ti a., pavaddhakāye ti vaḍ-
ḍhitakāye mahāsarīre, yannū 'ti yan tāva eso mahāpāse baddho pi na kurute
disan ti palāyanatthāya ekaṃ disaṃ na vajati¹⁴ taṃ yuttan ti adhippāyo, balīti
balasampanno hutvāpi, pakkhīti taṃ ālapati, ohāyā 'ti chaḍḍetvā, yantīti
sesasakuṇā gacchanti, avahīyasīti ohiyyasi, dijāmittā 'ti dijānaṃ amittā
yāva kālassa pariyāyan ti yāva maraṇassa vāro āgacchati, kathaṃ panāyan
ti tvaṃ rājā me so ti vadasi rājāno ca nāma paṇḍitā honti, iti¹⁵ paṇḍito sa-
māno kena kāraṇena oḍḍitaṃ pāsaṃ na¹⁶ addasa¹⁷, padaṃ hetan ti yasama-
hattaṃ vā ñānamahattaṃ vā pattānaṃ attano āpadabujjhanaṃ¹⁸ nāma padaṃ
kāraṇaṃ, tasmā te āpadaṃ¹⁹ bodhuṃ arahanti, parābhavo ti avaḍḍhi,
āsajjāpīti upagantvāpi na bujjhati, tatā ti vitatā oḍḍitā, gūḷhamāsajjā²⁰
'ti tesu pāsesu yo²¹ gūḷho²⁰ paṭicchanno pāso taṃ²² āsajja bajjhanti, athevan
ti atha evaṃ jīvitakkhaye bajjhant'; evā 'ti a.
     Iti so taṃ²³ kathāsallāpena muduhadayaṃ katvā M-assa
jīvitaṃ yācanto:

--------------------------------------------------------------------------
1 Sdr a.
2 Bds Sdr add mittassa.
3 Cks vijitāti, Bds tihividito.
4 so Cs; Ck Bd Sdr bandho.
5 Bd Sdr -vaṃ.
6 Bs Sdr -laṃ.
7 Sdr āg-
8 Cks ca.
9 Bd abhiciñcakkhā, Bs Sdr abhisañcikkhā.
10 Cks nañcasañcopā, Bd nasaccelesu-, Bs naca saṃcetuṃ-,
Sdr nacalañcesunti.
11 Sdr omits pa-.
12 Cks haṃsasamudente.
13 so Cks Bd; Sdr mati-.
14 Bds Sdr bhajati.
15 Bd Sdr add pi.
16 Bd pāsanaṃ, Cks omit na.
17 Bd adassa, Sdr addasaṃ.
18 so Cs; Ck ap-, Bd apadaṃ-.
19 Bds ap-.
20 Sdr guyh-.
21 Cks so.
22 Cks pā naṃ, Bs pācā taṃ.
23 Ck saṃtaṃso, Cs sanaṃ so, Bd so omitting taṃ.

[page 343]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 343

  Ja_XXI.1(=533).25: Api n'; āyaṃ tayā saddhiṃ sambhāsassa¹ sukhudrayo,
                    api no anumaññasi², api no jīvitaṃ dade ti g. ā. || Ja_XXI:25 ||

     Ta. api nāyan ti api nu ayaṃ, sukhudrayo ti sukhaphalo, anu-
maññasīti³ Cittakūṭaṃ⁴ gantvā ñātake passituṃ api no⁵ anujāneyyāsi, jīvi-
taṃ dade ti api no imāya kathāya⁶ uppannavissāso na māreyyāsīti.
     So tassa madhurakathāya bajjhitvā

  Ja_XXI.1(=533).26: Na c'; eva me tvaṃ baddho si, na pi icchāmi te vadhaṃ,
                    kāmaṃ khippam ito gantvā jīva tvaṃ anigho ciran ti g. ā. || Ja_XXI:26 ||

     Tato Sumukho catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XXI.1(=533).27: N'; evāham⁷ etaṃ icchāmi aññatr'; etassa jīvitā,
                    sace ekena tuṭṭho⁸ si muñc'; etaṃ⁹ mañ ca bhakkhaya¹⁰. || Ja_XXI:27 ||

  Ja_XXI.1(=533).28: Ārohapariṇāhena¹¹ tuly'; asmā vayasā ubho,
                    na te lābhena jīn'; atthi¹², etena¹³ niminā tuvaṃ. || Ja_XXI:28 ||

  Ja_XXI.1(=533).29: Tad iṃgha samavekkhassu¹⁴, hotu giddhi tavāsmasu,
                    maṃ pubbe bandha pāsena pacchā muñca dijādhipaṃ. || Ja_XXI:29 ||

  Ja_XXI.1(=533).30: Tāvad eva ca te lābho katassā¹⁵ yācanāya ca
                    mettī ca dhataraṭṭhehi yāvajīvāya te siyā ti. || Ja_XXI:30 ||

     Ta. etan ti yaṃ aññatra etassa jīvitā mama jīvitaṃ etaṃ ahaṃ n'; icchāmi,
tulyasmā ti samānā homa, niminā tuvan ti parivattehi tvaṃ, tavāsmasū
ti tava amhesu giddhi hotu, kin te etena, mayi lobham uppādehīti vadati,
tāvadevā 'ti tattako yeva, yācanāya cā 'ti yā mama yācanā sā katā assā 'ti a.
     Iti so tāya dhammadesanāya tele pakkhittakappāsapicu
viya mudukatahadayo M-aṃ tassa dāsaṃ katvā dadanto āha:

  Ja_XXI.1(=533).31: Passantu no mahāsaṃghā tayā muttam ito gataṃ
                    mittāmaccā ca bhaccā¹⁶ ca puttadārā ca bandhavā. || Ja_XXI:31 ||

  Ja_XXI.1(=533).32: Na ca¹⁷ te tādisā mittā bahunnaṃ idha vijjati
                    yathā tvaṃ dhataraṭṭhassa pāṇasādhāraṇo sakhā. || Ja_XXI:32 ||

  Ja_XXI.1(=533).33: So¹⁸ te sahāyaṃ muñcāmi, hotu rājā tavānugo,
                    kāmaṃ khippam ito gantvā ñātimajjhe virocathā 'ti. || Ja_XXI:33 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds Sdr saṃvā-.
2 Cks -esi, Bd Sdr -āsi.
3 Bd Sdr -āsiti.
4 Cks citra-.
5 Bds Sdr tvaṃ in the place of api no.
6 Bds Sdr gāthāya.
7 Sdr namevā-, Cks navā-.
8 Ck ku-.
9 Cks mañ-.
10 Cs -yaṃ.
11 Ck Sdr -nā.
12 so Cks Bds jiratthi, Sdr onatā.
13 Cks add maṃ.
14 Bds Sdr -pe-.
15 Bd Sdr katassa
16 Cks bhattā.
17 Cks nā va.
18 Cks se.

[page 344]
344 XXI. Asītinipāta.
     Ta. no ti nipātamattaṃ, tayā muttan ti imaṃ hi tvaṃ ñeva muñcasi
nāma tasmā imaṃ tayā muttaṃ ito Citrakūṭapabbata-gataṃ¹ mahantā ñātisaṃghā
ca² ete ca mittādayo passantu ettha, bandhavā ti ekalohitasambandhā³,
vijjatīti vijjanti, pāṇasādhāraṇo ti sādhāraṇapāṇo avibhattajīvito⁴, yathā
tvaṃ etassa sakhā etādisā aññesaṃ bahunnaṃ mittā⁵ nāma na vijjanti, tavā-
nugo ti etaṃ⁶ dukkhitaṃ ādāya purato gacchantassa tava ayaṃ anugo hotu.
     Evaṃ vatvā pana nesādaputto pemacittena M-aṃ upasaṃ-
kamitvā bandhanaṃ chinditvā āliṅgitvā sarato nikkhāpetvā⁷ sara-
tīre taruṇadabbapiṭṭhe⁸ nisīdāpetvā pāde baddhapāsaṃ mudu-
cittena saṇikaṃ mocetvā⁹ dūre khipitvā M-e balavasinehaṃ
paccupaṭṭhāpetvā mettacittena udakaṃ ādāya lohitaṃ dhovitvā
punappuna parimajji, tassa mettacittānubhāvena B-assa pāde
sirā sirāhi¹⁰ maṃsaṃ maṃsena cammaṃ cammena ghaṭṭitaṃ¹¹,
tāvad eva pādo saṃrūḷho¹² sañjātachavi¹³ sañjātalomo ahosi,
abaddhapādena nibbiseso B. sukhito pakatibhāven'; eva nisīdi.
Atha Sumukho attānaṃ nissāya M-assa sukhitabhāvaṃ disvā¹⁴
jātasomanasso¹⁵ nesādassa thutim akāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.1(=533).34: So patīto pamuttena bhattunā bhattugāravo
                    ajjhabhāsatha vakkaṅgo vācaṃ kaṇṇasukhaṃ bhaṇaṃ: || Ja_XXI:34 ||

  Ja_XXI.1(=533).35: Evaṃ luddaka nandassu saha sabbehi ñātibhi
                    yathāham ajja nandāmi muttaṃ disvā dijādhipan ti. || Ja_XXI:35 ||

     Tattha vakkaṅgo ti vaṃkagīvo.
     Evaṃ luddakā 'ti imaṃ¹⁶ thutiṃ katvā Sumukho B-aṃ ā.:
"mahārāja, iminā amhākaṃ mahāupakāro kato, ayaṃ hi am-
hākaṃ vacanaṃ akatvā kīḷāhaṃse no¹⁷ katvā issarānaṃ dento
bahuṃ dhanaṃ labheyya, māretvā¹⁸ maṃsaṃ vikkiṇanto pi
labhetha¹⁹, attano pana jīvitaṃ anoloketvā amhākaṃ vacanaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -taṃ gaṃtvā.
2 Bd yeva, Sdr yeca.
3 Cks -taṃ-.
4 Bd -vako, Sdr -viko.
5 Cks -ānaṃ.
6 Cks ettha.
7 so Cks for -metvā? Bds Sdr nikkhami-.
8 Bds -dabbatiṇapiṭṭhe, Sdr -dabbhatiṇa-.
9 Cks temetvā, Bds mocitvā.
10 so Cks; Bds -rehi, Sdr sirāsirā.
11 so Sdr; Bds -kaṃ, Ck sanikaṃ, Cs saṇikaṃ.
12 Bd sammāruḷho.
13 Bd Sdr succhavi.
14 Sdr viditvā.
15 Bd Sdr sañjāta-.
16 Bs Sdr omit imaṃ, Bd has imaṃ pana.
17 Bd -so nā.
18 Sdr adds vā.
19 Ck labheta, Bd mūlaṃ pilāaheta, Sdr bahūdhanaṃ labheteva.

[page 345]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 345
kari, imaṃ rañño santikaṃ netvā sukhajīvikaṃ karomā" 'ti.
M. sampaṭicchi. Sumukho attano bhāsāya M-ena saddhiṃ
kathento puna manussabhāsāya luddaputtaṃ āmantetvā "samma
tvaṃ kimatthaṃ pāse¹ oḍḍesīti" pucchitvā "dhanatthan" ti
vutte "evaṃ sante tuvaṃ² amhe ādāya nagaraṃ pavisitvā rañño
dassehi, bahuṃ² te dhanaṃ dāpessāmīti⁴" ā.

  Ja_XXI.1(=533).36: Ehi⁵ taṃ anusikkhāmi yathā tvam api⁶ lacchase
                    lābhaṃ yathāyaṃ⁷ dhataraṭṭho pāpaṃ kiñci na dakkhati⁸. || Ja_XXI:36 ||

  Ja_XXI.1(=533).37: Khippam antepuraṃ netvā rañño dassehi no ubho
                    abaddhe pakatibhūte kāce⁹ ubhayato ṭhite || Ja_XXI:37 ||

  Ja_XXI.1(=533).38: Dhataraṭṭhā¹⁰ mahārāja haṃsādhipatino ime,
                    ayaṃ hi rājā haṃsānaṃ, ayaṃ senāpatītaro. || Ja_XXI:38 ||

  Ja_XXI.1(=533).39: Asaṃsayaṃ imaṃ disvā haṃsarājaṃ narādhipo
                    patīto sumano vitto¹¹ bahuṃ dassati te dhanan ti. || Ja_XXI:39 ||

     Ta. anusikkhāmīti anusāsāmi, pāpan ti lāmakaṃ, rañño dassehi
no ti amhe ubho pi rañño dassehi, B-assa pañhapabhāvadassanatthaṃ¹² attano
mittadhammassa āvibhāvanatthaṃ luddassa dhanalābhatthaṃ rañño sīle patiṭṭhā-
panatthaṃ cā 'ti catūhi kāraṇehi evaṃ ā., dhataraṭṭhā¹³ ti netvā ca pana
rañño evaṃ ācikkheyyāsi¹⁴: mahārāja ime dhataraṭṭhakule jātā dve haṃsādhi-
patino¹⁵, etesu ayaṃ rājā itaro senāpatīti, iti naṃ sikkhāpesi, patīto ti ādīni
tīṇi pi tuṭṭhākāravevacanān'; eva¹⁶
     Evaṃ vutte luddo "sāmi, mā vo rājadassanaṃ¹⁷ ruccatu¹⁸,
rājāno nāma calacittā, keḷihaṃse¹⁹ vā vo²⁰ kareyyuṃ māra-
peyyuṃ vā" ti vatvā "samma mā bhāyi, ahaṃ tādisaṃ kak-
khalaṃ luddaṃ lohitapāṇiṃ dhammakathāya mudukaṃ katvā
mama pādesu pātesiṃ²¹, rājāno nāma puññavantā ca pañña-
vantā ca subhāsitadubbhāsitaññū²² ca. khippaṃ amhe rañño
dassehīti" vutte "tena hi mā mayhaṃ kujjhittha, ahaṃ āvuso²³

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Sdr -saṃ.
2 Bd Sdr omit tuvaṃ.
3 Bd bahūnaṃ.
4 Bd pessāmiti.
5 Cks add ca.
6 Cks tuvam hi.
7 Bds Sdr tavāyaṃ.
8 Sdr rakkhati.
9 Ck kāve, Bd koje, Sdr kāje.
10 Cks Sdr -a, Bd -o.
11 Bd Sdr citto, Ck vinto.
12 Bds paññābhāva-, Sdr paññānubhāvaṃ-.
13 Cks -o.
14 Cks -sīti.
15 Cks jāto vehāsādhi-.
16 Bd tuṭha-.
17 Cks rājā-, Sdr rañño evaṃ dassanaṃ.
18 Bd -ti, Sdr rucci.
19 Bd kiḷa- altered to kiḷā-, Sdr kila-.
20 Cks omit vo.
21 Sdr pādesi, Bd pātemi.
22 Sdr -taṃ dubbhāsitaṃ jānanti.
23 Bd Sdr avassaṃ.

[page 346]
346 XXI. Asītinipāta.
tumhākaṃ ruciyā¹ nemīti" ubho pi kācaṃ² āropetvā rājakulaṃ
gantvā rañño dassetvā raññā puṭṭho yathābhūtaṃ ārocesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.1(=533).40: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā kammanā upapādayi,
                    khippam antepuraṃ gantvā rañño haṃse adassayi
                    abaddhe pakatibhūte kāce³ ubhayato ṭhite. || Ja_XXI:40 ||

  Ja_XXI.1(=533).41: Dhataraṭṭhā⁴ mahārāja haṃsādhipatino ime,
                    ayaṃ hi rājā haṃsānaṃ, ayaṃ senāpatītaro⁴ || Ja_XXI:41 ||

  Ja_XXI.1(=533).42: Kathaṃ pan'; ime vihagā⁶ tava hatthattham⁷ āgatā,
                    kathaṃ luddo mahantānaṃ issare-m-idha-m-ajjhagā⁸. || Ja_XXI:42 ||

  Ja_XXI.1(=533).43: Vihitā sant'; ime pāsā⁹ pallalesu janādhipa
                    yaṃ yadā yatanaṃ maññe dijānaṃ pāṇarodhanaṃ. || Ja_XXI:43 ||

  Ja_XXI.1(=533).44: Tādisaṃ pāsam āsajja haṃsarājā abajjhatha,
                    taṃ abaddho upāsīno mamāyaṃ ajjhabhāsatha: || Ja_XXI:44 ||

  Ja_XXI.1(=533).45: Sudukkaraṃ anariyehi dahate bhāvam uttamaṃ
                    bhattur atthe¹⁰ parakkanto dhamme yutto vihaṅgamo. || Ja_XXI:45 ||

  Ja_XXI.1(=533).46: Attan'; āyaṃ cajitvāna jīvitaṃ jīvitāraho
                    anutthunanto āsīno bhattu yācittha jīvitaṃ. || Ja_XXI:46 ||

  Ja_XXI.1(=533).47: Tassa taṃ. vacanaṃ sutvā pasādam¹¹ aham ajjhagaṃ.
                    tato taṃ pāmuñciṃ pāsā anuññāsiṃ sukhena ca. || Ja_XXI:47 ||

  Ja_XXI.1(=533).48: So patīto pamuttena bhattunā bhattugāravo
                    ajjhabhāsatha vakkaṅgo vācaṃ kaṇṇasukkhaṃ bhaṇaṃ. || Ja_XXI:48 ||

  Ja_XXI.1(=533).49: Evaṃ luddaka nandassu saha sabbehi ñātibhi
                    yathāham ajja nandāmi muttaṃ disvā dijādhipaṃ. || Ja_XXI:49 ||

  Ja_XXI.1(=533).50: Ehi¹² taṃ anusikkhāmi yathā tvam api lacchase
                    lābhaṃ yathāyaṃ dhataraṭṭho pāpaṃ kiñci na dakkhati¹³. || Ja_XXI:50 ||

  Ja_XXI.1(=533).51: Khippam antepuraṃ gantvā rañño dassehi no ubho
                    abaddhe pakatibhūte kāce¹⁴ ubhayato ṭhite. || Ja_XXI:51 ||

  Ja_XXI.1(=533).52: Dhataraṭṭhā¹⁵ mahārāja haṃsādhipatino ime,
                    ayaṃ hi rājā {haṃsānaṃ}, ayaṃ senāpatītaro. || Ja_XXI:52 ||

  Ja_XXI.1(=533).53: Asaṃsayaṃ imaṃ disvā haṃsarājaṃ narādhipo
                    patīto sumano vitto¹⁶ bahuṃ dassati te dhanaṃ. || Ja_XXI:53 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ruccayā.
2 Bds Sdr kājaṃ.
3 Bds kāje, Sdr kājaṃ.
4 Bd -o, Sdr -a.
5 Sdr adds taṃ sutvā rājā āha.
6 Bd Sdr vihaṅgā.
7 Sdr hatthaṭṭham.
8 Bd Sdr -re idha a-.
9 Sdr haṃsā.
10 Bd Sdr aṭṭhe
11 Cks pā-.
12 Cks add ca.
13 Sdr rakkhati.
14 Bds Sdr kāje.
15 Cks Sdr -o.
16 Cks citto

[page 347]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 347

  Ja_XXI.1(=533).54: Evam etassa vacanā ānītā 'me ubho mayā,
                    etth'; eva hi ime assu ubho anumatā mayā. || Ja_XXI:54 ||

  Ja_XXI.1(=533).55: So 'yaṃ evaṃgato pakkhī dijo paramadhammiko.
                    mādisassa hi luddassa janayeyyātha maddavaṃ. || Ja_XXI:55 ||

  Ja_XXI.1(=533).56: Upāyanaṃ hi¹ te deva nāññaṃ passāmi edisaṃ
                    sabbasākuṇikagāme², taṃ passa manujādhipā 'ti. || Ja_XXI:56 ||

     Ta. kammanā³ upapādayīti yaṃ so avaca taṃ karonto kāyakammena
sampādesi, gantvā ti haṃsarājena nisinnakācakoṭiṃ⁴ uccataraṃ senāpatinā⁵
nisinnakoṭiṃ⁴ thokaṃ nīcaṃ katvā ubho pi⁶ ukkhipitvā⁷ haṃsarājā ca senā-
pati ca rājānaṃ passituṃ gacchanti ussaratha ussarathā 'ti janaṃ ussārento
evarūpā⁸ sobhaggappattā suvaṇṇavaṇṇahaṃsarājāno⁹ na diṭṭhapubbā ti¹⁰ ma-
nussesu pasaṃsantesu¹¹ khippam antepuraṃ gantvā, adassayīti haṃsa-
rājāno tumhe daṭṭhum āgatā ti rañño ārocāpetvā tena tuṭṭhacittena āgacchantū¹²
'ti pakkosāpite¹³ atiharitvā dassayi¹⁴, hatthatthan¹⁵ ti hatthe atthaṃ¹⁶
pattan ti vuttaṃ hoti, mahantānan ti yasamahantaṃ pattānaṃ suvaṇṇa-
vaṇṇānaṃ dhataraṭṭhahaṃsānaṃ issare¹⁷ sāmino kathaṃ tvaṃ luddo hutvā
adhigato ti pucchati, isseramidhamajjhagatā¹⁸ ti pi pāṭho, etesaṃ issariyaṃ
tvaṃ¹⁹ kathaṃ ajjhagā ti a., vihitā ti yojitā, yaṃ yadā yatanaṃ maññe
ti mahārāja yaṃ yaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ dijānaṃ pāṇarodhanaṃ jīvitakkha-
yakaraṃ maññāmi ta. ta. mayā pallalesu pāsā vihitā, tādisan ti mānusiyā²⁰
sare tathāvidhaṃ pāṇarodhanaṃ mayā vihitaṃ pāsaṃ, tan ti taṃ etaṃ ta.
baddhaṃ, upāsīno ti attano jīvitaṃ agaṇetvā upagantvā nisinno, mamāyan
ti maṃ ayaṃ senāpati abhāsathā²¹, mayā saddhiṃ kathesi, sudukkaran ti
tasmiṃ khaṇe esa amhādisehi anariyehi sudukkaraṃ akāsi, kiṃ²² tan ti dahate
bhāvamuttaman ti attano uttamam ajjhāsayaṃ dahati vidahi pakāsayi²³,
attanāyan ti attano ayaṃ, anutthunanto ti bhattu guṇe vaṇṇento tassa
jīvitaṃ²⁴ maṃ yāci, tassā 'ti tassa tathā²⁵ yācantassa, sukhena cā 'ti yathā-
sukhaṃ Citrakūṭaṃ²⁶ gantvā ñātisaṃghaṃ passathā 'ti ca anujāniṃ, etthevā
'ti mayā pana ime dve ettha²⁷ Mānusiyaṃ sare yeva Cittakūṭagamanāya anu-
matā ahesuṃ, evaṃgato ti sattuhatthagato, janayeyyātha maddavan ti
attani mettacittaṃ janesi, upāyanan²⁸ ti paṇṇākāraṃ sabbasākuṇika-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd upayānañca, Sdr upayanañca, Cks upāsanaṃ hi.
2 Cks sabbe --kāgāme.
3 Bd Sdr -unā.
4 Bd -kājā-, Sdr -kāpaṅkoṭiṃ.
5 Bd Sdr -ti.
6 Bd Sdr pi te.
7 Sdr pa-.
8 Bd Sdr add nāma.
9 Sdr -ṇāh-.
10 Bd Sdr add muduhadayena.
11 Bd Sdr hisampattesu.
12 Bd Sdr -atū.
13 Bd Sdr -to.
14 Ck dassasi, Bd Sdr dassesi.
15 Cks hatthapatthan, Bd hatthattan, Sdr hatthaṭṭhan.
16 Bd Sdr hatthesu āgataṃ.
17 Bd Sdr -ra.
18 Bds Sdr issara--gā.
19 Cks omit tvaṃ.
20 Bd mānussiya, Sdr manussiya.
21 Bd Sdr ajjhabh-.
22 Sdr ka, Bd omits kiṃtanti.
23 Bd -hati--seti.
24 Bds Sdr add muñcā ti.
25 Cks tassetassa yathā.
26 Bd Sdr citta-.
27 Cks ete in the place of dve ettha.
28 Ck upāyan, Bd Sdr upayānan.

[page 348]
348 XXI. Asītinipāta.
gāme ti sabbasmim pi sākuṇikagāme ahaṃ aññaṃ tava evarūpaṃ kenaci
sākuṇikena ābhatapubbaṃ upāyanaṃ¹ na passāmi, taṃ passā 'ti taṃ mayā
ābhataṃ upāyanaṃ¹ passa manujādhipā 'ti.
     Evaṃ so ṭhitako va Sumukhassa guṇe kathesi. Tato
rājā haṃsarañño mahārahaṃ āsanam Sumukhassa ca suvaṇṇa-
bhaddapīṭhakaṃ dāpetvā tesaṃ ta. nisinnānaṃ suvaṇṇabhā-
janehi lājamadhuphāṇitādīni² dāpetvā niṭṭhite pana³ bhojanakicce
añjalim paggayha M-aṃ dhammakathaṃ yācitvā suvaṇṇapīṭhe
nisīdi. So tena yācito paṭisanthāraṃ tāva akāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.1(=533).57: Disvā nisinnaṃ rājānaṃ pīṭhe sovaṇṇaye subhe
                    ajjhabhāsatha vakkaṅgo vācaṃ kaṇṇasukhaṃ bhaṇaṃ: || Ja_XXI:57 ||

  Ja_XXI.1(=533).58: Kacci⁴ nu bhoto kusalaṃ, kacci⁴ bhoto anāmayaṃ,
                    kacci⁴ raṭṭham idaṃ phītaṃ dhammena-m-anusissati⁵. || Ja_XXI:58 ||

  Ja_XXI.1(=533).59: Kusalañ c'; eva me haṃsa, atho haṃsa anāmayaṃ,
                    atho raṭṭham idaṃ phītaṃ dhammena-m-anusissati⁶. || Ja_XXI:59 ||

  Ja_XXI.1(=533).60: Kacci⁴ bhoto amaccesu doso koci na vijjati,
                    kaccin⁴ nu te tav'; atthesu nāvakaṃkhanti jīvitaṃ⁷. || Ja_XXI:60 ||

  Ja_XXI.1(=533).61: Atho pi me amaccesu doso koci na vijjati,
                    atho p'; ime mam'; atthesu nāvakaṃkhanti jīvitaṃ⁸. || Ja_XXI:61 ||

  Ja_XXI.1(=533).62: Kacci te sādisī bhariyā assavā piyabhāṇinī
                    puttarūpayasūpetā tava-cchandavasānugā⁹. || Ja_XXI:62 ||

  Ja_XXI.1(=533).63: Atho pi me sādisī bhariyā assavā piyabhāṇinī
                    puttarūpayasūpetā mama-cchandavasānugā ti. || Ja_XXI:63 ||

     Ta. rājānan ti Sakuḷarājānaṃ¹⁰ vakkaṅgo ti haṃsarājā, dhammena-
manusissatīti¹¹ dhammena anusissati¹², doso ti aparādho, tavatthesū
'ti uppannesu tava yuddhādīsu atthesu, nāvakaṃkhantīti uraṃ¹³ datvā
pariccajantā kacci⁴ attano jīvitaṃ na patthenti jīvitaṃ cajitvā tav'; ev'; atthaṃ karonti,
sādisīti samajātikā, assavā ti vacanaṃ¹⁴ sampaṭicchikā, puttarūpayasū-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Sdr upayānaṃ.
2 Ck -pāniyādini, Cs -pānīyādīni, Bd -pāṇitādīni, Sdr -pāniṇitādini,
Bs -phānitā-.
3 Cks pāna.
4 Bd kiñci.
5 Bd -ssāsisi, Sdr -ssasīti, adding rājā āha.
6 Bd -sāsahanti, Sdr -ssissahanti, adding m. āha.
7 Sdr jiviteti, adding rājā āha.
8 Sdr -tanti, adding m. āha.
9 Sdr -gāti rājāha.
10 Cks sakuṇa-, Bds Sdr sāgalarā-.
11 Cks -sīti, Bd -ssāsasīti, Sdr -sāsasīti.
12 Cks -sāsissati, Bds -sāsati, wanting in Sdr
13 Ck udaraṃ, Cs upadaraṃ.
14 Bd Sdr -na.

[page 349]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 349
petā ti puttehi ca rūpena ca yasena ca upetā, tavacchandavasānugā ti
kacci¹ tav'; ev'; ajjhāsayaṃ tava vasaṃ anuvattati na attano cittavasenāvattatīti²
pucchati.
     Evaṃ B-ena paṭisanthāre kate puna rājā tena saddhiṃ
kathento ā.:

  Ja_XXI.1(=533).64: Bhavan tu kacci³ nu mahāsattuhatthatthataṃ⁴ gato⁵
                    dukkham āpajji vipulaṃ tasmiṃ paṭhamamāpade. || Ja_XXI:64 ||

  Ja_XXI.1(=533).65: Kacci¹ yan n'; āpatitvāna daṇḍena samapothayi⁶,
                    evam etesaṃ jammānaṃ pākatikaṃ bhavati tāvade⁷. || Ja_XXI:65 ||

  Ja_XXI.1(=533).66: Khemam āsi mahārāja evam āpadi saṃsati⁸
                    na cāyaṃ kiñci-r-asmāsu sattū va samapajjatha. || Ja_XXI:66 ||

  Ja_XXI.1(=533).67: Paccakampittha nesādo, pubbe va ajjhabhāsatha,
                    tadāyaṃ Sumukho yeva paṇḍito paccabhāsatha⁹. || Ja_XXI:67 ||

  Ja_XXI.1(=533).68: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā pasādam ayam ajjhagā,
                    tato maṃ pāmuñci pāsā anuññāsi sukhena ca. || Ja_XXI:68 ||

  Ja_XXI.1(=533).69: Idam pi¹⁰ Sumukhen'; eva etadatthāya cintitaṃ
                    bhoto sakāse āgamanaṃ etassa dhanaṃ¹¹ icchatā¹² || Ja_XXI:69 ||

  Ja_XXI.1(=533).70: Svāgatañ c'; ev'; idaṃ bhavataṃ patīto¹³ c'; asmi dassanā,
                    eso api¹⁴ bahuṃ vittaṃ¹⁵ labhataṃ yāvat'; icchīti¹⁶. || Ja_XXI:70 ||

     Ta mahāsattuhatthatthataṃ gato¹⁷ ti mahantassa sattuno hat-
thatthataṃ¹⁸ gato, āpatitvānā 'ti upadhāvitvā, pākatikan ti pakatikaṃ,
ayam eva vā pāṭho, i. v. h. etesaṃ hi jammānaṃ tāvad eva evaṃ pakatikaṃ
hoti sakuṇe daṇḍena pothetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā¹⁹ va dhanaṃ²⁰ labhantīti²¹,
kiñcirasmāsū 'ti kiñci amhesu²², sattu vā 'ti sattu viya, paccakampitthā
'ti mahārāja esa amhe disvā baddhā²³ ti saññāya thokaṃ osakkittha²⁴, pubbe
vā 'ti ayam eva paṭhamaṃ²⁵ ajjhabhāsi, tadā ti tasmiṃ kāle, etadatthāyā
'ti etassa nesādaputtassa atthāya cintitaṃ, dhanamicchatā ti etassa dhanaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiñci.
2 Bd Sdr -na-.
3 Ck bhavannu-, Bd bhavantaṃ kiñci, Bs bhagavantaṃ-, Sdr bhavanto-.
4 Cks -kaṃ, Sdr habhaṭṭha.
5 Cks -ā.
6 Cks -ṭhayi.
7 read: pakatī hoti--? Sdr -evā ti haṃsarājā āha.
8 so Cks; Bds evamāpariyāsati, Sdr evamāriyāseti.
9 Sdr ajjha-.
10 Bds Sdr idañca.
11 Cks vitt-.
12 Cks -akā, Sdr -tāti rājā āha.
13 Ck panito, Cs piṇito, Bd Sdr patito.
14 Bds Sdr cāpi.
15 Bs Sdr cittaṃ.
16 Bds Sdr yāvadi-.
17 Bd -kaṃgato, Sdr hatthaṭṭhagatā.
18 Bd hattattha, Bs hatthatthaṃ, Sdr hattaṭṭha.
19 Bd Sdr pāpento.
20 Bd vettanaṃ, Bs Sdr vetanaṃ.
21 Bd labhati, Sdr labhissati.
22 Sdr adds idaṃ vuttaṃ hoti ete saha.
23 Bd bandhanā, Sdr bandhā.
24 Bd osakkatha, Sdr usakkittha.
25 Cks vā pāṭho maṃ.

[page 350]
350 XXI. Asītinipāta.
icchantena tena tava santikaṃ amhākaṃ āgamanaṃ¹ cintitaṃ, svāgataṃ
cevidan² ti mā bhonto cintayantu bhavataṃ idaṃ idhāgamanaṃ svāgatam eva,
labhatan ti labhatu.
     Evañ ca pana vatvā rājā aññataraṃ amaccaṃ oloketvā
"kiṃ karomi devā" 'ti vutte "imaṃ nesādaṃ kappitakesa-
massuṃ nahātānulittaṃ sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ kāretvā
ānehīti" vatvā tena tathā katvā ānītassa tassa saṃvacchare³
satasahassuṭṭhānakaṃ⁴ gāmaṃ dve vīthiyo⁵ gahetvā ṭhitaṃ⁶
gehaṃ rathavaraṃ⁷ aññañ ca bahuṃ hiraññasuvaṇṇaṃ adāsi.
     Tam atthaṃ āvikaronto Satthā:

  Ja_XXI.1(=533).71: Santappayitvā nesādaṃ bhogehi manujādhipo
                    ajjhabhāsatha vakkaṅgaṃ vācaṃ kaṇṇasukhaṃ bhaṇan ti g. ā. || Ja_XXI:71 ||

     Atha M. rañño dh. d. So dhammakathaṃ sutvā tuṭṭha-
hadayo "dhammakathikassa sakkāraṃ karissāmīti" setacchattaṃ
datvā r. paṭicchāpento ā.:

  Ja_XXI.1(=533).72: Yaṃ khalu dhammam ādhīnaṃ⁸ vaso⁹ vattati kiñcanaṃ¹⁰
                    sabb'; atth'; issariyaṃ bhavataṃ pasāsatha yad icchatha. || Ja_XXI:72 ||

  Ja_XXI.1(=533).73: Dānatthaṃ upabhotthuṃ vā yaṃ c'; aññaṃ upakappati
                    etaṃ dadāmi vo vittaṃ issaraṃ issajāmi vo ti āha. || Ja_XXI:73 ||

     Ta. vaso vattatīti yattha ca mama vaso¹¹ vattati, kiñcanan¹² ti
appamattakam pi, sabbatthissariyan ti sabbaṃ bhavataṃ yeva issariyaṃ
atthu, yaṃ caññamupakappatīti puññakammatāya¹³ dānatthaṃ vā chattaṃ
ussāpetvā r. eva upabhottuṃ vā yaṃ vā aññaṃ tumhākaṃ ruccati taṃ karotha,
etaṃ¹⁴ dadāmi vo vittaṃ, saddhiṃ setacchattena mama santakaissariyaṃ
vissajjāmīti.
     Atha M. raññā dinnaṃ setacchattaṃ puna¹⁵ tass'; eva
adāsi. Rājāpi cintesi: "haṃsaraññā tāva me dhammakathā
sutā, luddaputtena pana ayaṃ Sumukho madhurakatho ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Sdr ga-.
2 Sdr -tantevi-.
3 Bd repeats saṃ-.
4 Bd Sdr add katvā.
5 Bds itthiyo.
6 so Cks; Bds taṃmahantaṃ, Sdr mahantaṃ.
7 Bd Sdr -rañca.
8 so Cs; Ck -dīnaṃ, Bd -dhinaṃ, Sdr -pākinaṃ.
9 so all four MSS. for vase?
10 Bd Sdr kiñci-.
11 Cks vā-.
12 all three MSS. kiñci-.
13 Bd Sdr -kāmatāya.
14 Cks evaṃ.
15 Sdr pana.

[page 351]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 351
ativiya vaṇṇito, imassāpi dhammakathaṃ sossāmīti" so tena
saddhiṃ sallapanto anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XXI.1(=533).74: Yathā ca my-āyaṃ Sumukho ajjhabhāseyya¹ paṇḍito
                    kāmasā² buddhisampanno tam my-āssa paramappiyan ti. || Ja_XXI:74 ||

     Ta. yathā ti yadi³ i. v. h.: yadi ca me ayaṃ Sumukho paṇḍito buddhi-
sampanno kāmasā¹ attano ruciyā ajjhabbāseyya tam me paramappiyaṃ assā 'ti.
     Tato Sumukho āha:

  Ja_XXI.1(=533).75: Ahaṃ khalu mahārāja nāgarājā-r-iv'; antaraṃ
                    pativattuṃ na sakkomi, na me so vinayo siyā. || Ja_XXI:75 ||

  Ja_XXI.1(=533).76: Amhākam eva⁴ yo seṭṭho tvañ ca uttamasattavo
                    bhūmipālo manussindo pūjā⁵ bahūhi hetubhi. || Ja_XXI:76 ||
  Ja_XXI.1(=533).77: Tesaṃ ubhinnaṃ bhaṇataṃ vattamāne vinicchaye
                    nāntaraṃ pativattabbaṃ pessena manujādhipā 'ti. || Ja_XXI:77 ||

     Ta nāgarājārivantaran ti selāyabbhantaraṃ paviṭṭho nāgarājā viya,
pativattun ti tumhākaṃ dvinnaṃ antare vattuṃ na sakkomi, na meso ti
sace vadeyyaṃ¹ na me so vinayo bhaveyya, amhākañ cevā 'ti⁶ channavutiyā⁷
haṃsasahassānaṃ, uttamo sattavā ti uttamasatto, pūjā⁵ ti ubho tumhe
mayhaṃ bahūhi kāraṇehi pūjārahā c'; eva pasaṃsārahā ca. pessenā⁸ 'ti pessa-
vacanakarena⁹ sevakena.
     Rājā tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhahadayo jāto¹⁰, nesāda-
putto vaṇṇesi¹¹ "aññena tumhādisena madhuradhammakathi-
kena nāma na bhavitabban" ti vatvā ā.:

  Ja_XXI.1(=533).78: Dhammena kira nesādo¹²: paṇḍito aṇḍajo iti,
                    na h'; eva akatattassa nayo¹³ etādiso siyā ti. || Ja_XXI:78 ||

  Ja_XXI.1(=533).79: Evaṃ aggapakatimā evaṃ uttamasattavo
                    yāvat'; atthi mayā diṭṭhā nāññaṃ passāmi edisaṃ¹⁴ || Ja_XXI:79 ||

  Ja_XXI.1(=533).80: Tuṭṭho 'smi vo pakatiyā vākyena madhurena ca,
                    eso cāpi mama chando: ciraṃ passeyya vo ubho ti. || Ja_XXI:80 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 so all four MSS.
2 Cks -yā.
3 Cks yad, Sdr omits yadi.
4 Cs Bd Sdr -kañceva.
5 so all four MSS. for pujjā?
6 Bd Sdr add amhākañceva.
7 Bd Sdr -ti.
8 Bd peyenā.
9 Bd veyyāvaccakarena, Sdr veyyāvaccakāraṇena, Ck pessanavacanakarena.
10 Ck ṭhānetuṃ, Cs ṭhātuṃ.
11 Bd Sdr -ti.
12 Cks te saddo
13 Cks naso.
14 Sdr i-.

[page 352]
352 XXI. Asītinipāta.
     Ta dhammenā 'ti sabhāvena kāraṇena, akatattassā 'ti asampādita-
attabhāvassa mittadubbhissa¹, nayo ti paññā, aggapakatimā ti aggasabhāvo,
uttamattavo ti uttamasatto, yāvatatthīti yavatā mayā diṭṭhā nāma atthi,
nāññan ti tasmiṃ mayā diṭṭhatthāne aññaṃ evarūpaṃ na passāmi, tuṭṭho
smi² vo pakatiyā ti samma haṃsarāja ahaṃ pakatiyā paṭhamam eva tum-
hākaṃ dassanena tuṭṭho, vākyenā 'ti idāni³ vo madhuravacanena tuṭṭho smi,
ciraṃ passeyya vo ti icc-eva vasāpetvā muhuttam pi avippavasanto ciraṃ
tumhe passeyyan ti esa me chando ti vadati.
     Tato M. rājānaṃ pasaṃsanto āha:

  Ja_XXI.1(=533).81: Yaṃ kiñci⁴ parame mitte katar⁵ asmāsu taṃ tayā,
                    pattā nissaṃsayaṃ ty-āmhā bhattir asmāsu yā tava. || Ja_XXI:81 ||

  Ja_XXI.1(=533).82: Aduñ ca nūna sumahā ñātisaṃghassa-m-antaraṃ,
                    adassanena amhākaṃ dukkhaṃ bahūsu pakkhisu. || Ja_XXI:82 ||

  Ja_XXI.1(=533).83: Tesaṃ sokavighātāya tayā anumatā mayaṃ
                    taṃ padakkhiṇato katvā ñātī passem'; arindama⁶. || Ja_XXI:83 ||

  Ja_XXI.1(=533).84: Addhāhaṃ vipulaṃ pītiṃ bhavataṃ vindāmi dassanā,
                    eso cāpi⁷ mahā attho ñātivissāsanā siyā ti. || Ja_XXI:84 ||

     Ta. {katarasmāsū} 'ti kataṃ⁸ amhesu, pattā nissaṃsayaṃ tyamhā
ti mayaṃ nissaṃsayena tayā pattā yeva. bhattirasmāsu yā tavā 'ti yā tava
amhesu bhatti tāya bhattiyā mayaṃ tayā asaṃsayena pattā yeva, na ca vippa-
yuttā vippavutthāpi sahavāsino yeva nāma mayan ti dīpeti, aduñ ca nūna
sumahā ti etañ ca ekaṃsen eva sumahantaṃ, ñātisaṃghassamantaran
ti amhehi dvīhi janehi rahitassa mama ñātisaṃghassa antaraṃ chiddaṃ, asmā-
kan ti amhākaṃ dvinnaṃ adassanena bahūsu pakkhisu dukkhaṃ uppannaṃ,
passemarindamā 'ti⁹ passeyyāma arindama, bhavatan ti bhoto dassanena,
eso cāpi¹⁰ mahā attho ti yā esā¹¹ ñātisaṃghasaṃkhātā¹² ñātivissāsanā
siyā eso cāpi¹⁰ mahanto attho.
     Evaṃ vutte rājā tesaṃ gamanaṃ anujāni¹³. M. pi rañño
pañcavidhe dussīle ādīnavaṃ sīle ca ānisaṃsaṃ kathetvā¹⁴
"imaṃ sīlaṃ rakkha¹⁵, dhammena r. kārehi¹⁶, catūhi saṃ-
gahavatthūhi janaṃ¹⁷ saṃgaṇhā" ti ovaditvā Cittakūṭaṃ agamāsi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Sdr -assa.
2 all three MSS. smiṃ.
3 Bd Sdr add pana.
4 Cks kicca.
5 so all four MSS.
6 all four MSS. ñāti, Bd Sdr -murin-.
7 Bd vāhi, Sdr vāpi.
8 Sdr kataraṃ.
9 Bd Sdr -murin-.
10 Bd Sdr vāpi.
11 Cks pi yampisāsaṃ.
12 Cks ñātisaṃgahasaṃ-.
13 Sdr -nāti.
14 Sdr -esi.
15 Bd Sdr rakkhatha.
16 Sdr -etha, Bds -esi.
17 Sdr mahārājanaṃ

[page 353]
1. Cullahaṃsajātaka. (533.) 353
     Taṃ atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.1(=533).85: Idaṃ vatvā dhataraṭṭho haṃsarājā narādhipaṃ
                    uttamajavamattāya¹ ñātisaṃgham upāgamuṃ. || Ja_XXI:85 ||

  Ja_XXI.1(=533).86: Te aroge anuppatte disvāna parame dije
                    kekā ti-m-akaruṃ² haṃsā, puthusaddo ajāyatha. || Ja_XXI:86 ||

  Ja_XXI.1(=533).87: Te patītā pamuttena bhattunā bhattugāravā
                    samantā parikariṃsu aṇḍajā laddhapaccayā ti. || Ja_XXI:87 ||

     Ta. upāgamun ti aruṇuggamanavelāyam eva madhupānādīni³ pari-
bhuñjitvā raññā ca deviyā ca dvīhi suvaṇṇatālavaṇṭehi⁴ ukkhipitvā gandhamā-
lādīhi katasakkārā tālavaṇṭehi⁴ otaritvā rājānaṃ padakkhiṇaṃ katvā vehāsam
uppatitvā raññā {añjaliṃ} paggayha gacchatha sāmino ti vutte {sīhapañjarena}
nikkhamitvā⁵, uttamena javena gantvā ñātigaṇaṃ upāgamiṃsu⁶, parame ti
uttame, kekā ti attano sabhāvaravena kekā⁷ ti saddam akaṃsu, bhattugāravā ti
bhattari sagāravā, parikariṃsū 'ti bhattuno muttabhāvena tuṭṭhā taṃ bhattā-
raṃ samantā parivārayiṃsu, laddhapaccayā ti laddhapatiṭṭhā.
     Evaṃ parivāretvā pana te haṃsā "kathaṃ mutto si ma-
hārājā" 'ti pucchiṃsu. M. Sumukhaṃ nissāya muttabhāvaṃ
Sakuḷarājaluddaputtehi⁸ katakammañ ca kathesi. Taṃ sutvā
tuṭṭho⁹ haṃsagaṇo⁹ "Sumukho senāpati ca rājā ca luddaputto
ca sukhitā niddukkhā ciraṃ jīvantū" 'ti thutiṃ akāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā osānagātham ā.:

  Ja_XXI.1(=533).88: Evam mittavataṃ atthā sabbe honti padakkhiṇā
                    haṃsā yathā¹⁰ dhataraṭṭhā ñātisaṃgham upāgamun ti. || Ja_XXI:88 ||

     Ta. mittavatan ti kalyāṇamittasampannānaṃ, padakkhiṇā ti sukha-
nipphattino vuddhiyuttā, dhataraṭṭhā ti haṃsarājā¹¹ Sumukho raññā c'; eva
luddaputtena cā 'ti dvīhi evaṃ ubho-pi te dhataraṭṭhā kalyāṇamittasampannā,
yathā ñātisaṃgham upāgamuṃ ñātisaṃghūpagamanasaṃkhāto nesaṃ attho pa-
dakkhiṇo jāto evaṃ aññesam pi mittavataṃ atthā padakkhiṇā hontīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -manvāya, Sdr -mandāya, Bs -maṇāya.
2 Cks -nim-
3 Bd jālāmadhupāṇitādini, Sdr madhulājapāṇitādini.
4 Bd -tālapaṇṇehi, Sdr -pattehi.
5 Bd Sdr nikkhantā.
6 Sdr upasaṅkamiṃsu.
7 Bds Sdr keke.
8 Ck sakularājā-, Bd sāgalarājā-, Sdr sāgalarañña ca luddakena ca
9 Sdr -ā.
10 Cks add pi.
11 so Bd; Cks add sumukhādīhi.

[page 354]
354 XXI. Asītinipāta.
     S. iḍ.ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Anando mam'
atthāya jīvitaṃ pariccajīti" vatvā j. s.: "Tadā nesādo¹ Channo²
ahosi, rājā³ Sāriputto. Sumukho Ānando⁴, navutihaṃsasahassā⁵ Buddha-
parisā, haṃsarājā aham evā" 'ti. Cullahaṃsajātakaṃ⁶.

                      2. Mahāhaṃsajātaka.
     Ete haṃsā pakkamantīti. Idaṃ S. Veḷuvane v. therassa⁷
jīvitapariccāgam eva ā. k. Vatthuṃ vuttasadisam eva. idha pana S.
atītaṃ āharanto idaṃ āhari:
     A. Bārāṇasiyaṃ {Saṃyamassa}⁸ nāma Bārāṇasirañño Khemā
nāma aggamahesī ahosi. Tadā Bṇavutihaṃsasahassaparivuto
Cittakūṭe vihāsi. Ath'; ekadivasaṃ Khemā devī paccūsa-
samaye supinakaṃ⁹ addasa: suvaṇṇavaṇṇahaṃsā āgantvā rāja-
pallaṃke nisīditvā madhurassarena¹⁰ dhammakathaṃ kathe-
suṃ, deviyā¹¹ sādhukāraṃ datvā dh. suṇantiyā¹² dhamma-
savanena atittāya eva ratti vibhāyi¹³, haṃsā dhammakathaṃ
kathetvā sīhapañjarena nikkhamitvā agamaṃsu, sā vegen'
uṭṭhāya "palāyamāne haṃse gaṇhatha gaṇhathā" 'ti vatvā
hatthaṃ pasārentī yeva pabujjhi. Tassā kathaṃ sutvā pari-
cārikāyo "kuhiṃ haṃsā" ti thokaṃ avahasiṃsu, sā tasmiṃ
khaṇe supinakabhāvaṃ¹⁴ ñatvā cintesi: "ahaṃ abhūtaṃ na
passāmi, addhā imasmiṃ loke suvaṇṇahaṃsā bhavissanti, sace
kho pana ‘suvaṇṇahaṃsānaṃ dh. sotukām'; amhīti'; rājānaṃ
vakkhāmi ‘amhehi suvaṇṇahaṃsā nāma na diṭṭhapubbā, haṃ-
sānaṃ ca kathā nāma abhūtā yevā'; 'ti vatvā nirussukko¹⁵
bhavissati ‘dohaḷo'; ti vutte pana kenaci¹⁶ upāyena pariyesissati,
evaṃ me manoratho ijjhissatīti" sā gilānālayaṃ dassetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Sdr suddho.
2 Sdr channatthero.
3 Sdr sāgalo rājā.
4 Sdr sumukhasenāpati ca ānandatthero ahosi ca.
5 Bds Sdr chana-.
6 Sdr -sā dhataraṭṭho pana lokapātho evaṃ haretha jātakan ti iti
jātakaṭṭhakathā asitini.
2 Su. = Sumukho.
7 Bds anandattherassa.
8 Bds saṃyamassa.
9 Bds -naṃ.
10 Bd -saddena.
11 Ck -viṃ, Cs -vīyaṃ, Bd -vīyā.
12 Cks -tisā.
13 Cks vihāyi.
14 Bd supinabh-.
15 Cks nirussako.
16 Bd yena ke-.

[page 355]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 355
paricārikānaṃ saññaṃ katvā nipajji. Rājā rājāsane nisinno
tassā dassanavelāya taṃ adisvā "kahaṃ Khemā devīti" puc-
chitvā¹ "gilānā" ti sutvā tassā santikaṃ gantvā sayanekadese
nisīditvā piṭṭhiyaṃ parimajjanto "aphāsukan" ti pucchi. "Deva,
aphāsukaṃ n'; atthi, dohaḷo pana me uppanno" ti. "Bhaṇa²
devi yaṃ icchasi, sīghaṃ te upanāmessāmīti". "Mahārāja
aham ekassa suvaṇṇahaṃsassa setacchatte³ rājapallaṃke ni-
sinnassa gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sādhukāraṃ dadamānā⁴
dhammakathaṃ sotuṃ icchāmi, sace labhāmi icc-etaṃ kusalaṃ
noce jīvitaṃ me n'; atthīti". Atha naṃ rāja "sace manussa-
loke atthi labhissasi, mā cintayīti" assāsetvā sirigabbhā⁵ nik-
khamma amaccehi saddhiṃ mantesi: "hambho⁶, Khemā devī
‘suvaṇṇahaṃsassa dhammakathaṃ sotuṃ labhantī jīvissāmi,
alabhantiyā me jīvitaṃ n'; atthīti'; vadati, atthi nu kho su-
vaṇṇavaṇṇahaṃsā" ti. "Deva amhehi n'; eva diṭṭhapubbā na
sutapubbā" ti. "Ke pana jāneyyun" ti. "Brāhmaṇā devā"
ti. Rājā brāhmaṇe pakkosāpetvā⁷ pucchi: "honti nu kho
ācariyasuvaṇṇahaṃsā⁸" ti. "Āma mahārāja amhākaṃ ‘macchā
kakkaṭakā kacchapā migā morā haṃsā ti ete tiracchānagatā
suvaṇṇavaṇṇā⁹ hontīti'; āgataṃ¹⁰, ‘ta. dhataraṭṭhakulahaṃsā¹¹
nāma paṇḍitā ñāṇasampannā'; iti manussehi saddhiṃ satta su-
vaṇṇavaṇṇā hontīti". Rājā attamano hutvā "kahan nu kho
ācariyadhataraṭṭhahaṃsā vasantīti" pucchitvā "na jānāma
mahārājā" 'ti. Atha "ke jānissantīti" "luddaputtā" ti vutte
sabbe attano vijite luddake sannipātetvā¹² pucchi: "tātā¹³ su-
vaṇṇavaṇṇā dhataraṭṭhakule¹³ haṃsā nāma kahaṃ vasantīti"
Ath'; eko luddo "Himavante kira deva Cittakūṭapabbate ti¹⁴
kulaparamparāya kathentīti" ā. "Jānāsi pana tesaṃ gahaṇū-
pāyan" ti. "Na jānāmi devā" 'ti. So brāhmaṇapaṇḍite

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds pucchi.
2 Bd tena bi bha-.
3 Bds samussitase-.
4 Bd -naṃ
5 Bd -ato.
6 Bd am-.
7 Bd adds sakkāraṃ katvā
8 Bd -yā-.
9 Cks suvaṇṇā.
10 Ck āha-, Bd āgatā.
11 Cks dhataraṭṭhahaṃsakulā.
12 Bd -tāpetvā.
13 Bd -a.
14 Bd adds no.

[page 356]
356 XXI. Asītinipāta.
pakkosāpetvā Cittakūṭe suvaṇṇahaṃsānaṃ atthibhāvaṃ āro-
cetvā "jānātha nu kho tesaṃ gahaṇūpāyan" ti pucchi. "Mahā-
rājā, kin tehi gantvā gahitehi, upāyena nagarasamīpaṃ ānetvā
gahessāmā" 'ti. "Ko pana upāyo" ti. "Mahārāja nagarato
uttarena¹ tigāvutappamāṇaṃ khemaṃ² nāma saraṃ khanāpetvā³
udakassa pūretvā nānādhaññāni ropetvā pañcavaṇṇapadumasañ-
channaṃ⁴ kāretvā ekaṃ paṇḍitaṃ⁵ nesādaṃ paṭicchāpetvā
manussānaṃ upagantuṃ adatvā catūsu kaṇṇesu ṭhitehi⁶ abhayaṃ
vatvā ghosāpetha, taṃ sutvā⁷ nānāsakuṇā⁸ otarissantīti, te pi
haṃsā paramparāya tassa sarassa khemabhāvaṃ sutvā āgac-
chissanti, atha ne vālapāsehi bandhāpetvā gaṇhāpeyyāthā" ti.
Taṃ sutvā rājā tehi vuttappadesehi⁹ vuttappakāraṃ saraṃ kā-
retvā¹⁰ chekaṃ nesādaṃ pakkosāpetvā tassa sahassaṃ dāpetvā
"tvaṃ ito paṭṭhāya attano kammaṃ mā kari, puttadāraṃ te ahaṃ
posessāmi, tvaṃ appamatto khemaṃ saraṃ rakkhanto manusse
paṭikkamāpetvā catūsu kaṇṇesu abhayaṃ ghosāpetvā āgatā-
gatasakuṇe¹¹ mama ācikkheyyāsi, suvaṇṇahaṃsesu āgatesu
mahantaṃ sakkāraṃ labhissasīti" taṃ samassāsetvā khemaṃ
saraṃ paticchāpesi. So tato paṭṭhāya raññā vuttanayen'; eva
ta. paṭipajji¹², "khemaṃ saraṃ rakkhatīti" c'; assa Khemane-
sādo tv-eva¹³ nāmaṃ udapādi. Tato paṭṭhāya nānappakārā
sakuṇā otariṃsu, "khemaṃ nibbhayaṃ saran" ti paramparā-
ghosena nānāhaṃsā āgamiṃsu: paṭhamaṃ tāva tiṇahaṃsā
āgamiṃsu¹⁴, tesaṃ ghosena paṇḍuhaṃsā¹⁵, tesaṃ gh. mano-
silāhaṃsā¹⁶, tesaṃ gh. setahaṃsā¹⁵, tesaṃ gh. pākahaṃsā¹⁵.
Tesu āgatesu Khemako rañño ārocesi: "deva pañcavaṇṇa-
haṃsā āgantvā sare gocaraṃ gocaraṃ gaṇhanti, pākahaṃ-
sānaṃ āgatattā idāni katipāhena suvaṇṇahaṃsā āgamissanti,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds avidūrena.
2 Ck tigāvutamatte tigāvutappamāna-, Bd tigāvuttamattetigā-
vuttappamāṇaṃ-.
3 Bd kārāpetvā.
4 Cks -ā.
5 Bd -a.
6 Cks hi.
7 Cks omit taṃ sutvā.
8 Bd adds dasadisā.
9 Bd -se.
10 Bd kārāpetvā.
11 Bd -tesa-.
12 Bd paṭijaggi.
13 Bd tevassa.
14 Bd -aṃsu.
15 Bd adds āgamiṃsu.
16 Cks -lā vaṇṇā, Bd adds āgamiṃsu.

[page 357]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 357
mā cintayittha devā" 'ti. Taṃ sutvā rājā¹ "aññena ta. na
gantabbaṃ, yo gacchissati² hatthapādacchedañ ca gharavilopañ
ca pāpuṇissatīti" nagare bheriñ carāpesi. tato paṭṭhāya ta.
koci na gacchati. Cittakūṭassa pana avidūre Kañcanaguhāya
pākahaṃsā vasanti, te mahabbalā, dhataraṭṭhakulena saddhiṃ
tesaṃ³ sarīravaṇṇo ca viseso, pākahaṃsarañño pana dhītā
suvaṇṇavaṇṇā ahosi, so taṃ "dhataraṭṭhamahissarassa anu-
rūpā" ti tassa pādaparicārikaṃ katvā pesesi, sā tassa piyā
ahosi manāpā, ten'; eva kāraṇena tāni dve haṃsakulāni añña-
maññaṃ vissāsikāni jātāni. Ath'; ekadivasaṃ B-assa parivāra-
haṃsā pākahaṃse pucchiṃsu: "tumhe ime divase⁴ kahaṃ
gocaraṃ gaṇhathā" 'ti. "Mayaṃ Bā-ito avidūre khemasare
g. gaṇhāma, tumhe pana kuhiṃ āhiṇḍathā", "asukaṃ nāmā"
'ti vutte "kasmā khemaṃ saraṃ na gacchatha⁵, so hi saro
ramanīyo nānāsakuṇasamākiṇṇo pañcavaṇṇapadumasañchanno
nānādhaññaphalasampanno nānappakārabhamaragaṇanikūjito⁶
catūsu kaṇṇesu niccappavattābhayaghosano, koci naṃ⁷ upa-
saṃkamituṃ samattho nāma n'; atthi pag eva aññaṃ upadda-
vaṃ kātuṃ, evarūpo so saro" ti khemaṃ saraṃ vaṇṇayiṃsu.
Te tesaṃ⁸ vacanaṃ sutvā "Bārāṇasisamīpe kira evarūpo khemo
nāma saro atthi, pākahaṃsā ta. gantvā g. gaṇhanti, tumhe pi
dhataraṭṭhamahissarassa ārocetha, sace⁹ anujānāti mayam pi
ta. gantvā g. gaṇheyyāmā" 'ti Sumukhassa kathesuṃ, Su.
rañño ārocesi, so cintesi: "manussā nāma bahumāyā¹⁰ upāya-
kusalā, bhavitabbam ettha kāraṇena, ettakaṃ kālam esa¹¹ saro
n'; atthi, idāni amhākaṃ gahaṇatthāya kato bhavissatīti" so
Su-aṃ ā.: "mā te ta. gamanaṃ ruccatu¹², na so saro tehi
sudhammatāya kato, amhākaṃ gahaṇatthaṃ kato, manussā
nāma¹³ kharamantā upāyakusalā, tumhe sake¹⁴ yeva gocare

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit rā-.
2 Bd adds tattha
3 Cks tesaṃ saddhiṃ.
4 Bd -esu divasesu.
5 asukaṃ -- wanting in Cks
6 Cks -rarudatikujito.
7 Bd omits naṃ.
8 Cks te.
9 Cks omit sace
10 Bd adds kharamanto, Bs kharamantā.
11 Bd eso.
12 Bds -tha.
13 Bds add bahumāyā.
14 Cks omit sake.

[page 358]
358 XXI. Asītinipāta.
carathā" 'ti. Suvaṇṇahaṃsā "khemaṃ saraṃ gantukām'
amhā" 'ti dutiyam pi Su-assa ārocesuṃ, so tesaṃ ta. gantu-
kāmataṃ M-assa ārocesi. Atha M. "mama ñātakā maṃ¹
nissāya mā kilamantu, tena hi gacchāmā" 'ti navutisahassa-
haṃsaparivuto ta. gantvā g. gahetvā haṃsakīḷaṃ kīḷitvā Citta-
kūṭam eva paccāgami. Khemako tesaṃ caritvā gatakāle gantvā
tesaṃ āgatabhāvaṃ rañño ārocesi. Rājā tuṭṭhacitto hutvā
"samma Khemaka ekaṃ vā dve vā haṃso gaṇhituṃ vāyama²,
mahantaṃ te yasaṃ dassāmīti" vatvā paribbayaṃ datvā taṃ³
uyyojesi. So ta. gantvā cāṭipañjare nisīditvā haṃsānaṃ ca-
raṇaṭṭhānaṃ vīmaṃsi. B-ā nāma nilloluppacārino honti, tasmā
M. otiṇṇaṭṭhānato paṭṭhāya sapadānaṃ⁴ sāliṃ khādanto āga-
māsi, sesā ito c'; ito ca khādantā vicariṃsu. Atha luddaputto
"ayaṃ haṃso nilloluppacārī, imaṃ bandhituṃ vaṭṭatīti" cin-
tetvā punadivase haṃsesu saraṃ anotiṇṇesu yeva cāṭipañjare
nisinno taṃ ṭhānaṃ gantvā avidūre pañjare⁵ attānaṃ paṭicchā-
detvā chiddena olokento acchi. Tasmiṃ khaṇe M. navuti-
haṃsasahassaparivuto⁶ hiyyo otiṇṇaṭṭhāne yeva otaritvā odhi-
yaṃ nisīditvā khādanto pāyāsi, nesādo pañjarachiddena⁷ olo-
kento tassa rūpaggappattaṃ⁸ attabhāvaṃ disvā "ayaṃ haṃso
sakaṭappamāṇasarīro⁹ suvaṇṇavaṇṇo tīhi rattarājīhi gīvāya
parikkhitto, tisso rājiyo galena otaritvā udarantarena gatā,
tisso pacchābhāgena nibbijjhitvā¹⁰ gatā, rattakambalasutta-
sikkāya ṭhapitakañcanakkhandho viya atirocati, iminā etesaṃ
raññā bhavitabbaṃ, imam eva gaṇhissāmīti" cintesi. Haṃsarā-
jāpi bahuṃ gocaraṃ caritvā jalakīḷaṃ kīḷitvā haṃsagaṇapari-
vuto Cittakūṭam eva agamāsi, iminā niyāmena chadivase¹¹ g. gaṇhi.
Sattame¹² divase Khemako kāḷāssavālamayaṃ¹³ daḷhaṃ mahā-
rajjuṃ vaṭṭetvā yaṭṭhiyā pāsaṃ katvā "sve haṃsarājā imasmiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ñātakānaṃ.
2 Bds -atha.
3 Cks omit taṃ.
4 Bd sampadānacāri.
5 Bd pañcarena.
6 Bd parikkhitto.
7 Cks -re-
8 Bds rūpasobhagga-.
9 Bds sakaṭanābhi-.
10 so Cks; Bd nippajji-.
11 Bd pañca.
12 Bds chaṭhe.
13 Cks -vāla daḷhaṃ.

[page 359]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 359
okāse otarissatīti" tatvāto¹ ñatvā anto udake yaṭṭhipāsaṃ
oḍḍi. Punadivase haṃsarājā otaranto pādaṃ pāse pavesento yeva
otari, ath'; assa pāso pādaṃ ayapaṭṭakena bandhanto² viya
ābandhitvā gaṇhi, so "chindissāmi nan" ti vegaṃ janetvā kaḍ-
ḍhitvā poṭhesi³, paṭhamavāre⁴ suvaṇṇavaṇṇaṃ cammaṃ chijji⁵,
dutiyavāre kambalavaṇṇamaṃsaṃ⁶ chijji, tatiyavāre nahāruṃ
chijji, catutthavāre pan'; assa pādā chindeyyuṃ⁷, rañño pana
hīnaṅgatā⁸ nāma ananucchavikā ti na vāyāmaṃ akāsi, balave-
danā pavattiṃsu, so cintesi: "sac'; āhaṃ baddharavaṃ ra-
vissāmi ñātakā me utrastā⁹ hutvā g. agahetvā chātajjhattā va
palāyantā samudde patissantīti" so vedanaṃ adhivāsetvā
pāsavase¹⁰ vattetvā sāliṃ caranto¹¹ viya hutvā tesaṃ yāvad-
atthaṃ caritvā haṃsakīḷaṃ kīḷanakāle mahantena saddena
baddharāvaṃ ravi, taṃ sutvā haṃsā purimanayen'; eva pakka-
miṃsu. Su. pi heṭṭhavuttanayen'; eva cintetvā vicinitvā tīsu
koṭṭhāsesu M-aṃ adisvā "addhā tass'; eva taṃ bhayaṃ uppan-
nan" ti nivattitvā "mā bhāyi mahārāja, ahaṃ mama jīvitaṃ
pariccajitvā tumhe mocessāmīti" vadanto otaritvā M-aṃ assā-
sento paṃkapiṭṭhe nisīdi. M. "navutiyā¹² haṃsasahassesu
maṃ chaḍḍetvā palātesu¹³ ayaṃ¹⁴ ekako va āgato, kin nu kho
luddaputtassa āgatakāle maṃ chaḍḍetvā palāyissati udāhu no"
ti vīmaṃsanavasena lohitamakkhito pāsalaṭṭhiyaṃ olambanto¹⁵
yeva tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XXI.2(=534).1: Ete haṃsā pakkamanti vakkaṅgā bhayameritā, (IV 424|16)
                    harittaca¹⁶ hemavaṇṇa¹⁷ kāmaṃ Sumukha pakkama. || Ja_XXI:89 ||

  Ja_XXI.2(=534).2: Ohāya maṃ ñātigaṇā ekaṃ pāsavasaṃ gataṃ
                    anapekkhamānā gacchanti, kiṃ eko avahiyyasi. || Ja_XXI:90 ||

  Ja_XXI.2(=534).3: Pat'; eva patataṃ seṭṭha, n'; atthi baddhe sahāyatā,
                    mā anīghāya hāpesi, kāmaṃ Sumukha pakkamā 'ti. || Ja_XXI:91 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd tatthato, Bs tattato.
2 Bds kaḍḍhanto.
3 Cs peṭhesi, Bd pādesi, Bs pāṭesi.
4 Cks omit pa-.
5 Cs chiddi.
6 Bd -vaṇṇaṃ-.
7 so Cks for chijjeyyuṃ? Bds pādo chijjeyya.
8 Bs hināṅgaṃ.
9 cittutrastā.
10 Cks pāsaṃ-.
11 Bds khād-.
12 Bd -ti.
13 Bds palāyantesu.
14 Bd adds sumukho.
15 Bd -ento
16 Cks -ā.
17 Bd --e.

[page 360]
360 XXI. Asītinipāta.
     Ta. bhayameritā ti bhayena eritā bhayaṭṭitā bhayacālitā¹, tatiyapade
harīti pi heman ti pi suvaṇṇass'; eva nāmaṃ, so pi harittacatāya hemavaṇṇo,
tena taṃ evaṃ ālapi, Sumukhā 'ti sundaramukha, anapekkhamānā ti tava²
ñātayo³ anolokentā⁴ nirālayā hutvā, patevā 'ti uppatāhi yeva, mā anīghāyā
'ti ito gantvā pattabbāya niddukkhabhāvāya viriyaṃ mā hāpesi.
     Taṃ sutvā Su. "ayaṃ haṃsarājā mama bhāvaṃ⁵ na jānāti,
anuppiyabhāṇimitto⁶ tī maṃ sallakkheti, sassinehabhāvam⁷ assa
dassessāmīti⁸" catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XXI.2(=534).4: Nāhaṃ dukkhapareto pi⁹ dhataraṭṭha tavaṃ¹⁰ jahe,
                    jīvitaṃ maraṇaṃ vā me tayā saddhiṃ bhavissati. || Ja_XXI:92 ||

  Ja_XXI.2(=534).5: Nāhaṃ dukkhapareto pi⁹ dhataraṭṭha tavaṃ¹⁰ jahe.
                    na maṃ anariyasaṃyutte¹¹ kamme yojetum arahasi. || Ja_XXI:93 ||

  Ja_XXI.2(=534).6: Sakumāro sakhā ty-asmi sacitte samite ṭhito,
                    ñāto senāpati ty-āhaṃ haṃsānaṃ pavaruttama. || Ja_XXI:94 ||

  Ja_XXI.2(=534).7: Kathaṃ ahaṃ vikattissaṃ¹² ñātimajjhe ito gato,
                    taṃ hitvā patataṃ seṭṭha kin te vakkhām'; ito gato.
                    idha pāṇaṃ cajissāmi, na anariyaṃ kattum ussahe ti. || Ja_XXI:95 ||

     Ta. nāhan ti ahaṃ mahārāja kāyikacetasikena dukkhena puṭṭho pi taṃ
na jahāmi, anariyasaṃyutte ti mittadūbhikehi ahirikehi kattabbatāya anariya-
bhāvena saṃyutte, kamme ti taṃ jahitvā pakkamanakamme, sakumāro ti¹³
ekadivase yeva paṭisandhiṃ gahetvā ekadivase aṇḍakosaṃ padāletvā ekato
vaḍḍhitakumāro ti a., sakhā tyasmīti ahaṃ te dakkhiṇakkhisamo¹⁴ piyasa-
hāyo, sacitte ti tava sake citte ahaṃ ṭhito¹⁵ tava vase vattāmi tayi jīvante
jīvāmīti¹⁶ a., saṃcitte¹⁷ ti pi pāṭho, tava citte ahaṃ saṇṭhito suṭṭhito ti a.,
ñāto ti sabbahaṃsānaṃ antare saññāto. vikattissan¹⁸ ti kuhiṃ haṃsarājā ti
pucchito ahaṃ kin ti kathessāmi, kinte vakkhāmīti tava pavattiṃ pucchante
haṃsagaṇe kiṃ vakkhāmi.
     Evaṃ Su-ena catūhi gāthāhi sīhanāde nadite tassa
guṇaṃ pakāsento M. ā.:

  Ja_XXI.2(=534).8: Eso hi dhammo Sumukha yaṃ tvaṃ ariyapathe ṭhito
                    yo bhattāraṃ sakhāram maṃ na paricattum ussahe. || Ja_XXI:96 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd ca-.
2 Cks tena.
3 Bd ñātakāyo.
4 Bd -o.
5 Bds mittabhāvaṃ.
6 Cks -e. Bd anukampiyabhāvamitto.
7 Bd sineha-.
8 Bd adds cintento.
9 Cks ti.
10 Bds tuvaṃ.
11 all three MSS. -yaṃsaṃ-.
12 so Cks for vikatthi-? Bd vikitti-.
13 Bd adds samānakumāro.
14 Ck -nakkhi-, Bd -ṇasmiṃ-.
15 Bd hito.
16 Bd -mi na jīvante na jīvāmīti.
17 Cks sac-.
18 so all three MSS.

[page 361]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 361

  Ja_XXI.2(=534).9: Taṃ hi me pekkhamānassa bhayaṃ na tv-eva¹ jāyati,
                    adhigacchasi tvaṃ mayhaṃ evaṃbhūtassa jīvitan ti. || Ja_XXI:97 ||

     Ta. dhammo ti esa porānapaṇḍitānaṃ sabhāvo, bhattāraṃ sa-
khāran² ti sāmikañ ca sahāyañ ca samānaṃ, bhayan ti cittutrāso mayhaṃ
na jāyati. Cittakūṭapabbate haṃsagaṇamajjhe ṭhito viya homi, mayhan ti mama
jīvitaṃ maṃ labhāpessasi.
     Evaṃ tesaṃ kathentānaṃ³ luddaputto sarapariyante ṭhito
haṃse tīhi khaṇḍehi palāyante disvā "kin nu kho" ti pā-
saṭṭhānaṃ olokento B-aṃ pāsalaṭṭhiyaṃ olambantaṃ disvā
sañjātasomanasso kacchaṃ⁴ bandhitvā muggaraṃ gahetvā
kappuṭṭhānaggi viya avattharamāno paṇhiyā akkantakalale⁵
upari sīsena gantvā purato patante vegena⁶ upasaṃkami.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).10: Icc-eva⁷ mantayantānaṃ ariyānaṃ ariyavattinaṃ⁸
                    daṇḍam ādāya nesādo āpadī⁹ turito¹⁰ bhusaṃ. || Ja_XXI:98 ||

  Ja_XXI.2(=534).11: Tam āpatantaṃ disvāna Sumukho aparibrūhayi¹¹,
                    aṭṭhāsi purato rañño haṃso vissāsayaṃ vyathaṃ. || Ja_XXI:99 ||

  Ja_XXI.2(=534).12: Mā bhāyi patataṃ seṭṭha, na hi bhāyanti tādisā.
                    ahaṃ yogaṃ payuñjissaṃ yuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ
                    tena pariyāpadānena khippaṃ pāsā pamokkhasīti. || Ja_XXI:100 ||

     Ta. ariyavattinan¹² ti ariyācāre vattamānānaṃ, bhusan ti daḷhaṃ bala-
vaṃ, aparibrūhayīti¹³ anantaragāthāyaṃ āgataṃ¹⁴ mā bhāyīti vacanaṃ bhan-
anto¹⁵ atibrūhesi¹⁶ mahāsaddaṃ nicchāresi, aṭṭhāsīti sace nesādo rājānaṃ
paharissati ahaṃ pahāraṃ paṭicchissāmīti¹⁷ jīvitaṃ pariccajitvā purato aṭṭhāsi,
vissāsayan ti vissāsento, vyathan ti vyathitaṃ bhītaṃ¹⁸ rājānaṃ, mā
bhāyīti iminā vacanena vissāsento, tādisā ti tumhādisā ñāṇaviriyasampannā,
yogan ti viriyayogaṃ¹⁹ yuttan ti anucchavikaṃ, dhammūpasaṃhitan ti
kāraṇanissitaṃ, tena pariyāpadānenā 'ti tena mayā payuttena²⁰ yogena
parisuddhena, pamokkhasīti muccissasi.
     Evaṃ Su. M-aṃ assāsetvā luddaputtassa santikaṃ gantvā
madhuraṃ mānusiṃ vācaṃ nicchārento.. samma tvaṃ konāmo"

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd teva.
2 Bds -raṃman.
3 Cks omit evaṃ--.
4 Bds add daḷhaṃ.
5 Bds -laṃ.
6 so Cks; Bd omits gantvā -- na.
7 Bd evaṃ.
8 Bds -vu-.
9 Bds āpatī.
10 Cks -tu.
11 Cks -si.
12 Bd -vu-.
13 Cks -sīti.
14 Cks āhata.
15 Bds vadanto.
16 Bd -isi.
17 Bds sampa-.
18 Bd bhi-, Cks hi-.
19 Cks -ga, Bds ñāṇaviriya-.
20 Bds vuttena.

[page 362]
362 XXI. Asītinipāta.
ti pucchitvā "suvaṇṇavaṇṇahaṃsarāja ahaṃ Khemako nāmā"
'ti vutte "samma Khema tayā oḍḍitavālapāse yo vā so vā haṃso
baddho ti saññaṃ mā kari, navutiyā¹ haṃsasahassānaṃ pavaro
dhataraṭṭhahaṃsarājā te pāse baddho ñāṇavā² sīlācārasampanno
saṃgāhakapakkhe³ ṭhito, nāyaṃ māretuṃ yutto, ahaṃ tava
iminā⁴ kattabbakiccaṃ karissāmi, ayam pi suvaṇṇavaṇṇo ahaṃ
pi⁵ etass'; atthāya attano jīvitaṃ pariccajāmi⁶, sace tvaṃ
etassa pattāni gaṇhitukāmo⁷ mama pattāni gaṇha, atho pi
cammamaṃsanahāruaṭṭhīnaṃ aññataraṃ gaṇhitukāmo mam'
eva sarīrato gaṇha, atha naṃ kīḷāhaṃsaṃ kātukāmo si mañ
ñeva kara⁸ jīvantam eva vikkiṇitvā, sace⁹ dhanaṃ uppādetu-
kāmo maṃ¹⁰ vikkiṇitvā uppādehi, mā etaṃ ñāṇādiguṇayuttaṃ¹¹
avadhi, sace hi vadhissasi nirayādīhi na muccissasīti" taṃ
nirayabhayena santajjetvā attano madhurakathaṃ gaṇhāpetvā
puna B-assa santikaṃ gantvā taṃ assāsento aṭṭhāsi. Nesādo
tassa kathaṃ sutvā "ayaṃ tiracchānagato samāno manussehi
pi kātuṃ asakkarūpaṃ¹² karoti, manussāpi hi evaṃ mitta-
dhamme ṭhātuṃ¹³ na sakkonti, aho esa ñāṇasampanno ma-
dhurakatho dhammiko" ti sakalasarīraṃ pītisomanassapuṇṇaṃ
katvā pahaṭṭhalomo daṇḍaṃ chaḍḍetvā sirasi añjaliṃ patiṭṭhā-
petvā suriyaṃ namassanto yiya Su-assa guṇaṃ kittento
aṭṭhāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).13: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā Sumukhassa subhāsitaṃ
                    pahaṭṭhalomo nesādo añjali 'ssa paṇāmayi¹⁴. || Ja_XXI:101 ||

  Ja_XXI.2(=534).14: Na me sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā bhāsanto¹⁵ mānusiṃ dijo
                    ariyaṃ bruvāno¹⁶ vakkaṅgo cajanto mānusiṃ giraṃ. || Ja_XXI:102 ||

  Ja_XXI.2(=534).15: Kin nu t'; āyaṃ dijo hoti. mutto baddhaṃ upāsayi,
                    ohāya sakuṇā yanti, kiṃ eko avahiyyasīti. || Ja_XXI:103 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ti.
2 Bds omit vā.
3 Bd sambhavapekkhe, Bs saṃbhāvapakkhe.
4 Bds add sarīrena.
5 Bds add thatheva ahaṃ.
6 Bds -jissāmi.
7 Bd adds sime.
8 Bd kiḷa.
9 Cks omit sace.
10 Bds add jīvantaṃ.
11 Bds add haṃsarājānaṃ.
12 Bds asakkuṇeyyaṃ evarūpaṃ.
13 Bd kātuṃ.
14 Ck ranāmayi, Cs raṇ-.
15 Cks -taṃ.
16 Bd brūhanto.

[page 363]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 363
     Ta. añjalissā 'ti añjalim assa, na me ti¹ gāthāy'; assa thutiṃ karoti, ta.
mānusin ti manussavācaṃ, ariyan ti sundaraṃ niddosaṃ, cajanto ti
vissajjento, i. v. h.: samma tvaṃ dijo samāno ajja mayā² mānusiṃ vācaṃ bhā-
santo niddosaṃ bruvāno³ mānusiṃ giraṃ cojanto paccakkhato diṭṭho, ito pubbe
pana idaṃ acchariyaṃ mayā n'; eva sutaṃ na diṭṭhan ti, kinnu tāyan
ti yaṃ etaṃ⁴ tvaṃ upāsayi kin nu te ayaṃ hoti.
     Evaṃ duṭṭhacittena⁵ puṭṭho Su. "ayaṃ muduko jāto, idā-
nim assa bhiyyosomattāya mudubhāvatthaṃ mama guṇaṃ
dassessāmīti" cintetvā ā.:

  Ja_XXI.2(=534).16: Rājā me so dijāmittā⁶, sanāpacc'; assa kārayiṃ,
                    tam āpade pariccattuṃ n'; ussahe vihagādhipaṃ⁷. || Ja_XXI:104 ||

  Ja_XXI.2(=534).17: Mahāgaṇāya⁸ bhattā me mā eko vyasanaṃ agā,
                    tathā taṃ samma nesāda: bhattāyaṃ⁹, abhito¹⁰ rame ti. || Ja_XXI:105 ||

     Ta. nussahe ti na samattho 'mi, mahāgaṇāyā¹¹ 'ti mahato haṃsa-
gaṇassa¹², mā eko ti¹³ mādise sevake vijjamāne mā ekako¹⁴ vyasanaṃ agā,
tathā tan ti yathāhaṃ vadāmi tath'; eva taṃ, sammā 'ti vayassa, bhattā-
yaṃ¹⁵ abhito rame ti bhattā ayaṃ mama, aham assa ca abhito rame santike
ramāmi na ukkaṇṭhāmi.
     Taṃ¹⁶ tassa dhammanissitaṃ madhurakathaṃ sutvā so-
manassappatto pahaṭṭhalomo "sac'; āhaṃ etaṃ sīlādiguṇa-
yuttaṃ haṃsarājānaṃ vadhissāmi catūhi apāyehi na muñ-
cissāmi, rājā maṃ yad icchati taṃ karotu, ahaṃ etaṃ Su-
assa dāyaṃ katvā vissajjessāmīti" cintetvā g. ā.:

  Ja_XXI.2(=534).18: Ariyavatt'; asi¹⁷ vakkaṅga yo piṇḍam apacāyasi,
                    cajāmite taṃ bhattāraṃ, gacchatu¹⁹ bho yathāsukhan ti. || Ja_XXI:106 ||

     Ta. ariyavattasīti mittadhammarakkhanasaṃkhātena ācārāriyānaṃ
vattena samannāgato, piṇḍamapacayasīti bhattu santikā laddhaṃ piṇḍaṃ¹⁹
pūjesi, gacchatu¹⁸ bho ti dve pi janā assumukhe ñātisaṃghe²⁰ sahāyamānā²¹
yathāsukhaṃ gacchatha.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds namassati.
2 Bd adds saddhiṃ.
3 Bd brūhanto.
4 Cks omit yaṃ.
5 so Cks; Bd ekaṃ tuṭhacittena so.
6 Cks dijom-.
7 Cks -pa, Bd vihaṅgādhipaṃ.
8 Bd -yaṃ
9 Bs -raṃ, Cks bhattāhaṃ.
10 Ck atihito, Cs ahito.
11 Bd -yan.
12 Bds add sāmi.
13 Cks ki.
14 Bd -to.
15 Cks bhattāhaṃ.
16 Bds nesādo taṃ.
17 Bd -ttaṃsi.
18 Bds -antu.
19 Bds add senāpati.
20 Cks ñāti.
21 so Ck bhāyamānā, Bd sahāsayamānā.

[page 364]
364 XXI. Asītinipāta.
     Evaṃ vatvā nesādo muducittena M-aṃ upasaṃkamitvā
yaṭṭhiṃ nāmetvā paṃkapiṭṭhe nisidāpetvā pāsayaṭṭhiṃ¹ mocetvā
ukkhipitvā sarato nīharitvā taruṇadabbatiṇapiṭṭhe nisīdāpetvā
pāde baddhapāsaṃ saṇikaṃ mocetvā M-tte balavasinehaṃ
paccupaṭṭhāpetvā mettena² cittena udakaṃ ādāya lohitaṃ puñ-
jitvā³ punappuna parimajji, ath'; assa mettānubhāvena sirāya
siraṃ⁴ maṃsena maṃsaṃ cammena cammaṃ ghaṭitaṃ, pādo
pākatiko ahosi, itarena bibbiseso B. sukhappatto hutvā pakati-
bhāvena nisīdi. Su. attānaṃ nissāya rañño sukhitabhāvaṃ
disvā sañjātasomanasso cintesi: "iminā amhākaṃ mahāupakāro
kato, amhehi etassa kataṃ⁵ nāma n'; atthi, sace h'; esa⁶ rāja-
mahāmattānaṃ⁷ atthāya amhe gaṇhi⁸ tesaṃ santikaṃ netvā
bahudhanaṃ labhissati, sace attano atthāya gaṇhi amhe
vikkiṇitvā dhanaṃ labhissat'; eva, pucchissāmi tāva nan" ti,
atha naṃ upakāraṃ kātukāmatāya pucchanto ā.:

  Ja_XXI.2(=534).19: Sace attappayogena ohito haṃsapakkhinaṃ
                    patigaṇhāma te samma etaṃ abhayadakkhiṇaṃ. || Ja_XXI:107 ||

  Ja_XXI.2(=534).20: Noce attappayogena ohito haṃsapakkhinaṃ
                    anissaro muñcaṃ amhe theyyaṃ kayirāsi luddakā 'ti. || Ja_XXI:108 ||

     Ta. sace ti samma nesāda sace tayā attano payogena attano atthāya
haṃsānañ⁹ c'; eva sesapakkhinañ ca pāso oḍḍito¹⁰, anissaro ti anissaro
hutvā amhe muñcanto yenāsi āṇatto¹¹ tassa santakaṃ gaṇhanto theyyaṃ kayirāsi.
     Tam sutvā nesādo "nāhaṃ tumhe attano atthāya gaṇhiṃ,
{Bā-raññā}¹² pana saṃyamena gaṇhāpito 'mhīti" vatvā deviyā
diṭṭhasupinato¹³ paṭṭhāya yāva raññā¹¹ tesaṃ āgatabhāvaṃ
sutvā "samma Khemaka ekaṃ vā dve vā haṃse gaṇhituṃ
vāyama, mahantaṃ te yasaṃ dassāmīti" vatvā paribbayaṃ
datvā uyyojitabhāvo tāva sabbaṃ pavattiṃ ārocesi. Taṃ
sutvā Su. "iminā nesādena attano jīvitaṃ agaṇetvā amhe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -iyā.
2 Bd metta.
3 Bd dhovitvā.
4 Cks siraṃ sirā.
5 Bd upakāraṃ, Bs upakāro.
6 Bd pesa.
7 Cs rājārāja-, Ck rājarāja-.
8 Cks -hinti.
9 Ck na.
10 Bds ohito.
11 Ck ananto, Cs ānanto.
12 Bd -ā.
13 Ck -tā, Bd diṭṭhasisupinakālato.
14 Cks -o.

[page 365]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 365
vissajjentena dukkaraṃ kataṃ, sace mayaṃ ito va Cittakūṭaṃ
gamissāma n'; eva dhataraṭṭharañño paññānubhāvo na¹ mayhaṃ
mittadhammo pākaṭo bhavissati na luddaputto mahantaṃ yasaṃ
lacchati na rājā pañcasu sīlesu patiṭṭhahissati² na deviyā mano-
ratho matthakaṃ pāpuṇissatīti" cintetvā "samma, evaṃ sante
amhe vissajjetuṃ na labhasi, rañño no³ dassehi, so amhe
yathāruciṃ⁴ karissatīti⁵".ḥ
     Imam atthaṃ pakāsento:

  Ja_XXI.2(=534).21: Yassa tvaṃ bhatako rañño kāmaṃ tass'; eva pāpaya.
                    tattha saṃyamāno⁶ rājā yathābhiññaṃ karissatīti g. ā. || Ja_XXI:109 ||

     Ta. tassevā 'ti tass'; eva santikaṃ nehi, tatthā 'ti tasmiṃ nivesane,
yathābhiññan ti yathādhippāyaṃ yathāruciṃ.
     Taṃ sutvā nesādo "mā vo bhante⁷ rājadassanaṃ rucci⁸,
rājāno nāma sappaṭibhayā, keḷihaṃse vā vo kareyyuṃ mareyyuṃ
vā" ti ā. Atha naṃ Su "samma ludda, mā amhākaṃ cintayi,
ahaṃ tādisassas kakkhaḷassa dhammakathāya maddavaṃ janesiṃ,
rañño kin nu na janessāmi, rājāno hi paṇḍitā subhāsitaññū⁹,
khippaṃ no rañño santikaṃ nehi, nayanto ca mā baddho¹⁰
nayi, pupphapañjare nisīdāpetvā nehi, pupphapañjarañ ca ka-
ronto dhataraṭṭhassa mahantaṃ setapadumasañchannaṃ mama
khuddakaṃ rattapadumasañchannaṃ katvā dhataraṭṭhaṃ¹¹ pu-
rato maṃ pacchato nīcataraṃ katvā ādāya khippam netvā
rañño dassehīti" ā. So¹² tassa vacanaṃ sutvā "Samukho rājā-
naṃ disvā mama mahantaṃ yasaṃ dātukāmo bhavissatīti" sañ
jātasomanasso mudūhi latāhi¹³ pañjare katvā padumehi chā-
detvā vuttanayena te gahetvā agamāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).22: Icc-eva¹⁴ vutto¹⁵ nesādo¹⁵ hemavaṇṇe harittace
                    ubhohatthehi saṃgayha pañjare ajjhavodahi. || Ja_XXI:110 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit na.
2 Cks patiṭṭhāti.
3 Cks add na.
4 Cks rucim
5 Cks -sīti.
6 Cks -mano.
7 Bd bhaddante
8 Bd -itta.
9 Bd -tadubbhasitaññū.
10 so Cks for -e; Bds banddhanena.
11 Cks add maṃ
12 so Cs Bd; Ck to sā corr. to sā for sāto?
13 Bd labhāhi.
14 Bds -vaṃ.
15 Cks -e.

[page 366]
366 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.2(=534).23: Te pañjaragate¹ pakkhī ubho bhassaravaṇṇine
                    Sumukhaṃ dhataratthañ ca luddo ādāya pakkamīti. || Ja_XXI:111 ||

     Ta. ajjhavodahīti odahi ṭhapesi, bhassaravaṇṇine ti pabhāsam-
pannavaṇṇe.
     Evaṃ luddassa te² ādāya pakkamanakāle dhataraṭṭha-
haṃso pākarājahaṃsadhītaraṃ³ attano bhariyaṃ saritvā Su-aṃ
āmantetvā kilesavasena vilapi.
     Tam atthaṃ āvikaronto Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).24: Hariyyamāno dhataraṭṭho Sumukhaṃ etad abravi:
                    bāḷhaṃ bhāyāmi Sumukha sāmāya lakkhaṇūruyā
                    asmākaṃ vadham aññāya ath'; attānaṃ vadhissati. || Ja_XXI:112 ||

  Ja_XXI.2(=534).25: Pākahaṃsā ca Sumukha Suhemā hemasuttacā⁴
                    koñcī⁵ samuddatīre va⁶ kapaṇā nūna rucchatīti⁷. || Ja_XXI:113 ||

     Ta. bhāyāmīti maraṇaṃ⁶ bhāyāmi, sāmāyā 'ti suvaṇṇavaṇṇāya, lak-
khaṇūruyā ti lakkhaṇasampannaūruyā, vadhamaññāyā 'ti vadhaṃ jānitvā
māritā ti saññī⁹ hutvā, vadhissatīti kim me piyasāmike¹⁰ mate jīvitenā 'ti
marissati¹¹ pākahaṃsarājadhītā, Suhemā ti evaṃnāmikā, hemasuttacā¹² ti
hemasadisasundaratacā¹³, rucchatīti¹⁴ yathā loṇisaṃkhātaṃ¹⁵ samuddaṃ
{otaritvā} mate patimhi koñcisakuṇikā¹⁶ kapaṇā rodati evaṃ nūna sā rodissati.
     Taṃ sutvā Su. "ayaṃ haṃso aññe¹⁷ ovadituṃ yutto mātu-
gāmaṃ nissāya kilesavasena vilapati, udakassa ādittakālo viya
vatiyā uṭṭhāya kedārakhādanakālo viya ca jāto, yan nūnāhaṃ
attano balena mātugāmassa dosaṃ pakāsetvā etaṃ sañña-
peyyan" 'ti cintetvā āha¹⁸:

  Ja_XXI.2(=534).26: Evaṃmahanto¹⁹ lokassa appameyyo mahāgaṇī
                    ekitthim anusoceyya, na idaṃ paññavato-m-iva. || Ja_XXI:114 ||

  Ja_XXI.2(=534).27: Vāto va²⁰ gandham ādeti²¹ ubhayaṃ chekapāpakaṃ
                    bālo āmakapakkaṃ va lolo andho va āmisaṃ. || Ja_XXI:115 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -re-.
2 Cks taṃ.
3 Bd pākahaṃsarājā-.
4 Cks suvomā hemasuttavā.
5 Ck koci, Cs kocī, Bd koñci.
6 Cks ca.
7 Bds rucca-.
8 Ck -ā corr. to -aṃ, Bd -ato.
9 Cks -ā.
10 Cks -iye.
11 Bds add pākahaṃsā ti.
12 Cks -yuttavā
13 Cks -rakattacā.
14 Cks rucchiti, Bd rucca-.
15 Bd loṇa-.
16 Cks kuñca-.
17 Bd -aṃ.
18 Cks omit āha.
19 Bd mahāsatto.
20 Cks ca.
21 Cks -hi.

[page 367]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 367

  Ja_XXI.2(=534).28: Avinicchayaññū atthesu mando va paṭibhāsi¹ maṃ,
                    kiccākiccaṃ na jānāsi sampatto kālapariyāyaṃ² || Ja_XXI:116 ||

  Ja_XXI.2(=534).29: Aḍḍhummatto udīresi yo seyyā³ maññas'; itthiyo,
                    bahū sādhāraṇā h'; etā soṇḍānaṃ va surāgharaṃ. || Ja_XXI:117 ||

  Ja_XXI.2(=534).30: Māyā c'; esā marīci ca⁴ soko rogo c'; upaddavo, (II 330|19)
                    kharā ca bandhanā c'; etā maccupāso⁵ guhāsayo⁵,
                    tāsu⁶ yo vissase poso so naresu narādhamo ti. || Ja_XXI:118 ||

     Ta. mahanto ti mahanto⁷ samāno, lokassā 'ti haṃsalokassa, appa-
meyyo ti guṇehi metuṃ⁸ asakkuneyyo, mahāgaṇīti mahantena gaṇena
samannāgato gaṇasatthā, ekitthin ti yaṃ evarūpo bhavaṃ ekaṃ itthiṃ anuso-
ceyya idaṃ anusocanaṃ na paññāvato-m-iva, tenāhaṃ ajja taṃ bālo ti
maññāmīti adhippāyen'; evam ā., ādetīti gaṇhāti, chekapāpakan ti sundarā-
sundaraṃ āmakapakkan ti āmakañ ca pakkañ ca, lolo ti rasalolo, i. vḥ:
mahārāja yathā nāma vāto padumasarādīni paharitvā sugandham pi saṃkāraṭṭhā-
nādīni paharitvā duggandham pīti ubhayaṃ chekapāpakaṃ gandhaṃ ādiyati
yathā ca bālo kumārako ambajambūnaṃ heṭṭhā nisinno hatthaṃ pasāretvā patita-
patitaṃ āmam pi pakkam pi phalaṃ gahetvā khādati yathā ca rasalolo andho
bhatte upanīte yaṃ kiñcī samakkhikam pi nimmakkhikam pi āmisaṃ ādiyati
evaṃ itthiyo nāma kilesavasena aḍḍham pi duggatam pi kulīnam pi akulīnam
pi abhirūpam pi virūpam pi gaṇhanti bhajanti⁹, tādisānaṃ pāpadhammānaṃ
itthīnaṃ kāraṇā¹⁰ vippalapasi mahārājā 'ti, atthesū 'ti kāraṇākāraṇesu,
mando ti andhabālo, paṭibhāsi¹¹ man ti mama upaṭṭhāsi, kālapariyā-
yan¹² ti evarūpaṃ maraṇakālaṃ patto imasmiṃ kāle idaṃ kattabbaṃ idaṃ
na kattabbaṃ idaṃ vattabbaṃ idaṃ na vattabban ti na jānāsi devā 'ti, aḍ-
ḍhummatto ti aḍḍhamattako¹³ maññe hutvā, udīresīti yathā suraṃ pivi-
tvānā 'ti matto puriso yaṃ vā taṃ vā lapati evaṃ lapasīti a., seyyā¹⁴ ti
varā¹⁴ uttamā¹⁴, māyā cesā ti ādīsu deva itthiyo nām'; etā vañcanaṭṭhena
māyā agayhūpagaṭṭhena marīci sokādīnaṃ paccayattā soko, rogo cupaddavo
ti rogādi¹⁵ anekappakāro upaddavo, kodhādīhi thaddhabhāvena kharā, tā hi¹⁶
nissāya andubandhanādīhi bandhanato¹⁷ bandhanā cetā, itthiyo¹⁸ nāma
sarīraguhāyaṃ puna vasanakamaccu¹⁹ nāma etā devā ti²⁰ kāmahetu kāmani-
dānaṃ kāmādhikaraṇaṃ eva rājāno coraṃ gahetvā ti suttena p'; esa attho
dīpetabbo (--?).

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ti.
2 so all three MSS. for -paryayaṃ.
3 Bd -o.
4 Bd Cs va.
5 Bds -ā.
6 Bd tyāsu.
7 Cks mahantattā.
8 Bds pame.
9 Cks add kāsānaṃ vā.
10 Cks kiṃkārāṇā.
11 Bds -ti.
12 Cks -kiriyāyan.
13 Bd aḍhuma-.
14 Bd -o.
15 Bd omits cupaddavo--.
16 so Bd; Cs tā, Ck ti
17 Bds bajhanato.
18 Ck -i, Cs -ī.
19 Cks casanakaṃ.
20 Cks etadevāti.

[page 368]
368 XXI. Asītinipāta.
     Tato dhataraṭṭho mātugāme paṭibaddhacittatāya "tvaṃ
mātugamassa guṇaṃ na jānāsi, paṇḍitā etaṃ¹ jānanti, na etā²
garahitabhā" ti dīpento ā.:

  Ja_XXI.2(=534).31: Yaṃ vuddhehi upaññātaṃ³ ko taṃ ninditum arahati,
                    mahābhūt'; itthiyo nāma lokasmiṃ upapajjisuṃ. || Ja_XXI:119 ||

  Ja_XXI.2(=534).32: Khiḍḍā paṇihitā tyāsu, ratī tyāsu patiṭṭhitā,
                    bījāni tyāsu rūhanti yadidaṃ sattā pajāyare,
                    tāsu ko nibbide⁴ poso pāṇaṃ āsajja pāṇibhi. || Ja_XXI:120 ||

  Ja_XXI.2(=534).33: Tvam eva n'; añño Sumukha thīnaṃ atthesu yuñjasi,
                    tassa ty-ajja bhaye jāte bhītena jāyate mati. || Ja_XXI:121 ||

  Ja_XXI.2(=534).34: Sabbo hi saṃsayaṃ patto bhayaṃ⁵ bhīru titikkhati,
                    paṇḍitā ca mahantā no⁶ atthe yuñjanti duyyuje. || Ja_XXI:122 ||

  Ja_XXI.2(=534).35: Etadatthāya rājāno sūram icchanti mantinaṃ
                    paṭibāhati yaṃ sūro āpadaṃ attapariyāyaṃ⁷. || Ja_XXI:123 ||

  Ja_XXI.2(=534).36: Mā no ajja vikantiṃsu⁸ rañño sūdā mahānase,
                    tathā hi vaṇṇo paṭṭānaṃ phalaṃ veḷuṃ va taṃ vadhi. || Ja_XXI:124 ||

  Ja_XXI.2(=534).37: Mutto pi⁹ na icchi¹⁰ uḍḍetuṃ¹¹, sayaṃ bandhaṃ¹² upāgami,
                    so p'; ajja¹² saṃsayaṃ patto
                    atthaṃ gaṇhāhi mā mukhan ti. || Ja_XXI:125 ||

     Ta yan ti yaṃ mātugāmasaṃkhātaṃ vatthuṃ paññāvuddhehi¹⁴ ñātaṃ
tesam eva pākaṭaṃ na bālānaṃ, mahābhūtā ti mahāguṇā mahānisaṃsā, upa-
pajjiṃsū 'ti paṭhamakappikakāle itthiliṅgassa paṭhamaṃ pātubhūtattā paṭha-
maṃ nibbattā ti a., tyāsū 'ti Su-a tāsu itthīsu kāyavacīkhiḍḍā ca paṇihitā
ohitā ṭhapitā kāmaguṇarati ca patiṭṭhitā, bījānīti Buddhapaccekabuddhāriya-
sāvakacakkavattiādibījāni tāsu rūhanti, yadidan ti ye ete sabbe pi sattā pajā-
yare ti sabbe tāsaṃ yeva kucchimhi saṃvaddhā ti dīpeti, nibbide¹⁵ ti nib-
bindeyya, pāṇamāsajja pāṇibhīti attano pāṇehi pi tāsaṃ pāṇaṃ āsādetvā
attano jīvitaṃ cajanto pi tā labhitvā ko nibbindeyyā 'ti a., nañño¹⁶ ti na
añño, Su-a mayā Cittakūṭatale haṃsagaṇamajjhe nisinena¹⁷ taṃ adisvā
kahaṃ Su. ti vutte esa mātugāmaṃ gahetvā Kañcanaguhāyaṃ uttamaratiṃ¹⁸
anubhotīti vadanti, evaṃ tvam eva thīnaṃ atthesu yuñjasi yuttapayutto ahosi

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd eva.
2 Cks netaṃ, Bd na hi tā, Bs na hetā.
3 Ck saṃ vaddhehuṃ tva paṃñātaṃ, Cs saṃ vaddhehupaṃñātaṃ, Bd yaṃ bu-.
4 Bd nibbije.
5 Bd sayaṃ.
6 Bd camahatāno, Cks mabhattāno.
7 Bd attha-.
8 Cks -katti-.
9 Cks si.
10 Bds icchasi.
11 Cks oḍḍ-.
12 Cks baddhaṃ.
13 Cks sajja.
14 Cs -vudhehi.
15 Bd -je.
16 Cks nā-.
17 Cks -nne.
18 all three MSS. -ti.

[page 369]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 369
na añño ti a, tassa tyajjā 'ti tassa te ajja maraṇabhaye jāte iminā bhītena
maraṇabhayena¹ maññe ayaṃ mātugāmassa dosadassane nipuṇā mati jāyate
ti adhippāyen'; evam āha, sabbo hīti yo koci, saṃsayappatto ti jīvitasaṃ-
sayappatto, bhīrū 'ti bhīru hutvāpi bhayaṃ adhivāseti², mahantā no ti ye
pana paṇḍitā ca honti mahante³ ca ṭhāne⁴ ṭhitā mahantā no⁵ te duyyuñje
atthe yuñjanti ghaṭanti⁶ vāyamanti, tasmā mā bhāyi dhiro hohīti taṃ ussāhento
evam ā, āpadan ti sāmino āgataṃ⁷ āpadaṃ esa sūro paṭibāhati etadatthāya
sūramantinaṃ icchanti, attapariyāyan ti attaparittāṇam pi ca kātuṃ sakko-
sīti⁸ pi adhippāyo, vikantiṃsū 'ti⁹ chindiṃsu i. v. h.: {Sumukha} tvaṃ mayā
attano anantare ṭhāne ṭhapito tasmā ajja yathā rañño sūdā amhe maṃsatthāya
na kantanti¹⁰ tathā karohīti, tādiso hi amhākaṃ pattavaṇṇo taṃ avadhīti
sv-āyaṃ vaṇṇo yathā nāma veḷuṃ nissāya jātaṃ phalaṃ veḷum eva vadhati
tathā mā¹¹ taṃ vadhi tañ ca mamañ ca mā vadhīti adhippāyen'; evam ā.,
mutto pīti¹² yathāsukhaṃ Cittakūṭapabbataṃ gacchā 'ti evaṃ luddaputtena
mayā saddhiṃ mutto vissajjito samāno pi uḍḍituṃ¹³ na icchi, sayan ti rājā-
naṃ daṭṭhukāmo hutvā sayam eva bandhaṃ¹⁴ upagato ti evam idaṃ amhākaṃ
bhayaṃ taṃ¹⁵ nissāya āgataṃ, so pajjā¹⁶ 'ti so pi¹⁷ ajja jīvitasaṃsayaṃ
patto, atthaṃ gaṇhāhi mā mukhan ti idāni amhākaṃ muccanakāraṇaṃ¹⁸
gaṇha yathā muccāma¹⁸ tathā vāyāma, vāto va¹⁹ gandhamādetīti²⁰ ādīni vadanto
itthigarahatthāya²¹ mā mukhaṃ pasārayi.
     Evaṃ M. mātugāmaṃ vaṇṇetvā Su-aṃ appaṭibhānaṃ
katvā tassa anattamanabhāvaṃ viditvā idāni naṃ paggaṇ-
hanto g. ā.:

  Ja_XXI.2(=534).38: So tvaṃ²² yogaṃ payuñjassu yuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ,
                    tava pariyāpadānena mama pāṇesanaṃ carā²³ 'ti. || Ja_XXI:126 ||

     Ta. So ti samma Su-a so tvaṃ, taṃ yogan ti yaṃ pubbe ahaṃ yogaṃ
payuñjissaṃ yuttaṃ dhammūpasaṃhitan ti avacāsi taṃ idāni payuñjassu,
tava-nenā 'ti tava tena payogena parisuddhena, pariyodātenā²⁴ 'ti pi pāṭho
parittānenā 'ti a., tayā katattā tava santakena²⁵ parittānena mama jīvitapari-
yasanaṃ²⁶ carā 'ti adhippāyo.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add bhīto.
2 Bd -si.
3 Cks -tā.
4 Cks add ca.
5 Bd adds atthe yuñjanti duyūje ti.
6 Bd -enti.
7 Cks -ta.
8 Bd -tīti.
9 Cks vikatt-.
10 Cks katt-, Bds vikantiṃsu.
11 Bd omits mā.
12 Cks sīti.
13 Cks oḍ-.
14 Bd dhaṃ, Ck baddhaṃ, Cs vaddhaṃ corr. to baddhaṃ or baṃdhaṃ.
15 Bd kaṃ.
16 Cks sajja.
17 Cks si.
18 Bd muñc-.
19 Cks ca.
20 Ck -dediti, Bd -dehiti.
21 Bd -garahanat-
22 Cks taṃ.
23 Cks caran.
24 Ck -dhātenā.
25 Bd santi-.
26 Bd -yosānaṃ

[page 370]
370 XXI. Asītinipāta.
     Atha¹ Su. ² "ativiya maraṇabhayabhīto, mama balaṃ na
jānāti, rājānaṃ disvā thokaṃ kathaṃ labhitvā jānissāmi, assā-
sessāmi tāva nan" ti cintetvā g. ā.:

  Ja_XXI.2(=534).39: Mā bhāyi³ patataṃ seṭṭha, na hi bhāyanti tādisā,
                    ahaṃ yogaṃ payuñjissaṃ yuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ,
                    mama pariyāpapadānena khippaṃ pāsā⁴ pamokkhasīti. || Ja_XXI:127 ||

     Ta. pāsā ti dukkhapāsato.
     Iti tesaṃ sakuṇabhāsāya kathentānaṃ luddaputto na kiñci
aññāsi, kevalaṃ pana te kācenādāya Bā-iṃ pāvisi accha-
riyabbhutajātena pañjalinā mahājanena anugammamāno⁵, so
rājadvāraṃ patvā attano āgatabhāvaṃ rañño ārocāpesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).40: So luddo haṃsakācena rājadvāraṃ upāgami,
                    paṭivedetha maṃ rañño: dhataraṭṭh'; āyam āgato ti. || Ja_XXI:128 ||

     Ta. paṭi--man ti Khemako āgato ti evaṃ rañño maṃ vadetha⁶, dha-
taraṭṭhāyan ti ayaṃ dh-o āgato ti ca paṭivedetha.
     Dovāriko gantvā paṭivedesi, rājā sañjātasomanasso "khip-
paṃ āgacchatū" 'ti vatvā amaccagaṇaparivuto samussitase-
tacchatte rājapallaṃke nisinno Khemakaṃ haṃsakācakaṃ
ādāya mahātalaṃ abhirūḷhaṃ disvā suvaṇṇavaṇṇe haṃse olo-
ketvā "sampuṇṇo me manoratho" ti tassa⁷ kattabbakiccaṃ
amacce āṇāpesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).41: Te disvā puññasaṃkāse ubho lakkhaññasammate⁸
                    khalu saññamāno⁹ rājā amacce ajjhabhāsatha: || Ja_XXI:129 ||

  Ja_XXI.2(=534).42: Dettha luddassa vatthāni annapānañ ca bhojanaṃ,
                    kāmaṃkaro hiraññ'; assa¹⁰ yāvanto eva¹¹ icchatīti¹². || Ja_XXI:130 ||

     Ta. puññasaṃkāse ti attano puññasadise, lakkhaññasammate⁸ ti
seṭṭhasammate abhiññāte, khalū 'ti nipāto, tassa te khalu disvā ti purimapadena
sambandho, dethā 'ti ādi rājā pasannākāraṃ karonto ā., ta. kāmaṃkaro

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add naṃ.
2 Bd adds ayaṃ.
3 Cks -a.
4 Cks -se.
5 Ck -gammāno, Bd -gacchamāno.
6 Bds nivedetha.
7 Bd adds detha luddassā ti tassa.
8 Bds lakkhaṇa-.
9 Cks saṃñamano, Bd saṃyamano.
10 read: kāmaṃ karohi yam assa?
11 Cks esa.
12 Cks -sīti.

[page 371]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 371
hiraññassā 'ti hiraññaṃ¹ assa kāmakiriyā² atthu, yāvanto ti yattakaṃ
eva icchati tattakaṃ hiraññam assa dethā 'ti a.
     Evaṃ pasannākāraṃ kāretvā pītisomanassasamussāhito³
"gacchatha, naṃ alaṃkaritvā ānethā" 'ti ā. Atha naṃ
amaccā rājanivesanā otāretvā kappitakesamassuṃ nahātānu-
littaṃ sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ katvā rañño dassesuṃ. Ath'
assa rājā saṃvacchare satasahassuṭṭhānake dvādasagāme
ājaññayuttaṃ⁴ rathaṃ alaṃkatamahāgehañ cā 'ti mahantaṃ
yasaṃ dāpesi. So mahantaṃ yasaṃ labhitvā attano kammaṃ⁵
pakāsetuṃ "na te⁶ deva mayā yo vā so vā haṃso ānīto,
ayaṃ pana navutihaṃsasatasahassānaṃ rājā dhataraṭṭho nāma,
ayaṃ pana senāpati Su. nāmā" 'ti ā. Atha naṃ rājā "kathaṃ
te samma ete gahitā" ti pucchi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).43: Disvā luddaṃ pasannattaṃ⁷ Kāsirājā tadābravī⁸:
                    yad'āyaṃ⁹ samma Khemaka puṇṇā haṃsehi tiṭṭhati || Ja_XXI:131 ||

  Ja_XXI.2(=534).44: Kathaṃ ruciṃ majjhagataṃ pāsahattho upāgami.
                    okiṇṇaṃ ñātisaṃghehi nimajjhimaṃ¹⁰ kathaṃ gahīti. || Ja_XXI:132 ||

     Ta. pasannattan ti pasannabhāvaṃ somanassappattaṃ, yadāyan¹¹ ti
vayassa¹² Khemaka yadi ayaṃ amhākaṃ pokkharaṇī navutihaṃsasahassehi puṇṇā
tiṭṭhati, kathaṃ ruciṃ majjhagatan ti evaṃ sante tvaṃ tesaṃ rucīnaṃ
piyadassanānaṃ baṃsānaṃ majjhagataṃ etaṃ¹³ ñātisaṃghena okiṇṇaṃ, ni-
majjhiman ti n'; eva majjhimaṃ n'; eva¹⁴ kaniṭṭhaṃ uttamaṃ haṃsarājānaṃ
kathaṃ pāsahattho upāgami kathaṃ gaṇhīti.
     So tassa kathento āha:

  Ja_XXI.2(=534).45: Ajja me sattamā ratti ādānāni upāsato¹⁵,
                    padam etassa anvesaṃ appamatto bhavassito¹⁶. || Ja_XXI:133 ||

  Ja_XXI.2(=534).46: Ath'; assa padaṃ addakkhiṃ carato ādanesanaṃ¹⁷,
                    tatthāhaṃ odahiṃ pāsaṃ, ev'; etaṃ dijam aggahin ti. || Ja_XXI:134 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -o.
2 so Bd; Cks kāmaṃ.
3 Bd piti-, Cks pisom-.
4 Bd -a.
5 Cks kāmaṃ.
6 Bd kho.
7 Cks -antaṃ.
8 Bd tadabravi.
9 Bd yadyāyaṃ.
10 so all three MSS. for nimm-?
11 Cks yantvāyan, Bs yadvāyan? Bd yadyāyan.
12 Cks cayassa, Bds samma.
13 Bds evaṃ.
14 Cks omit neva.
15 Bds upāga-.
16 Bds ghaṭa-.
17 Bd ādāṇesaraṃ.

[page 372]
372 XXI. Asītinipāta.
     Ta. ādānānīti ādānāni gocaragahaṇaṭṭhānānīti a., ayam eva vā pāṭho,
upāsato¹ ti upagacchantassa, padan ti gocarabhūmiyaṃ akkantapadaṃ, bha-
vassito² ti cāṭipañjaranissito³, athassā 'ti atha chaṭṭhe divase⁴ ādanesanaṃ⁵
carantassa padam addakkhiṃ, evetan ti evaṃ etaṃ, dijaṃ aggahin ti sab-
baṃ gahitopāyaṃ ācikkhi.
     Taṃ sutvā rājā "ayaṃ dvāre ṭhatvā paṭivedento pi dhata-
raṭṭhass'; evāgamanaṃ paṭivedesi, idāni pi ‘etaṃ ekam eva
gaṇhin'; ti vadati, kinnu kho ettha kāraṇan" ti cintetvā g. ā.:

  Ja_XXI.2(=534).47: Ludda dve ime⁶ sakuṇā, atha eko ti bhāsasi,
                    cittan nu te vipariyatthaṃ⁷ ādu kin nu jigiṃsasīti⁸. || Ja_XXI:135 ||

     Ta. vipariyatthan⁹ ti vipallatthaṃ, ādu kinnu jigiṃsasīti¹⁰ udāhu
kin nu cintesi, kiṃ itaraṃ gahetvā aññassa dātukāmo hutvā cintesīti pucchati.
     Tato luddo "na me deva cittaṃ vipallatthaṃ nāpi ahaṃ
itaraṃ aññassa dātukāmo, api¹¹ kho pana mayā ohite pāse eko
baddho" ti āvikaronto āha:

  Ja_XXI.2(=534).48: Yassa lohitakā tālā¹² tapaneyyanibhā¹³ subhā
                    uraṃ saṃhacca¹⁴ tiṭṭhanti so me bandhaṃ¹⁵ upāgami. || Ja_XXI:136 ||

  Ja_XXI.2(=534).49: Athāyaṃ bhassaro pakkhī abaddho baddham āturaṃ
                    ariyaṃ bruvāno¹⁶ aṭṭhāsi cajanto¹⁷ mānusiṃ giran ti. || Ja_XXI:137 ||

     Ta. lohitakā ti rattavaṇṇā, tālā ti rājiyo,uraṃsaṃhaccā¹⁸ 'ti uraṃ
āhacca, i. v. h.: mahārāja yass'; etā rattasuvaṇṇasappaṭibhāgā tisso lohitakā
rājiyo gīvaṃ parikkhipitvā uraṃ āhacca tiṭṭhanti so eko va mama¹⁹ pāse ban-
dhaṃ upagato²⁰ ti, bhassaro ti parisuddho pabhāsampanno, āturan ti gilā-
naṃ dukkhitaṃ aṭṭhāsīti
     "Dhataraṭṭhassa {baddhabhāvaṃ} ñatvā nivattitvā etaṃ sa-
massāsetvā mamāgamanakāle paccuggamanaṃ katvā ākāse yeva
mayā saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā manussabhāsāya
dhataraṭṭhassa guṇe kathento aṭṭhāsi, mama hadayaṃ mudu-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks upāhatoso, Bd upāgato.
2 Bds bhavi-, Bds ghaṭa-.
3 Ck cādvi-, Bd cāti-.
4 Bd adds etassa.
5 Bd ādānesaraṃ, Cks -nesaṃ.
6 Cks me.
7 Bd -yattaṃ, Ck -yathaṃ, Cs -yataṃ.
8 Ck jihissiti, Cs chigiṃsa-, Bd jigisa-.
9 Cks -yatan, Bd -yattan.
10 Ck jihiṃ-, Cs chig-, Bd jigis-.
11 Bd api ca.
12 Cks kālaṃ.
13 Bds -nīyā.
14 Ck urasammā, Cs urasaṃvācca, Bd uraṃsaṃhañca, Bs urasaṃhañca.
15 Cks baddhaṃ.
16 Ck brumāno, Bd brahmano.
17 Bds vadanto.
18 Ck urasaṃbhaḍā, Cs urasaṃ-.
19 Cks maṃ.
20 Bd upā-.

[page 373]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 373
kaṃ katvā puna etass'; eva purato aṭṭhāsi, athāhaṃ deva
Su-assa subhāsitaṃ sutvā pasannacitto dhataraṭṭhaṃ vis-
sajjesiṃ, iti dhataraṭṭhassa pāsato mokkho, ime haṃse ādāya
mama idhāgamanañ ca Sumukhen'; eva katan" ti evaṃ so
Su-assa guṇaṃ kathesi. Taṃ sutvā rājā Su-assa dhamma-
kathaṃ sotukāmo ahosi, luddaputtassa sakkāraṃ karantass'
eva suriyo atthagamito, dīpā pajjalitā, bahū khattiyādayo
sannipatitā, Khemā devī pi vividhanāṭakaparivārā¹ rañño
dakkhiṇapasse nisīdi, tasmiṃ khaṇe rājā Su-am kathāpetu-
kāmo g. ā.:

  Ja_XXI.2(=534).50: Atha kin nu dāni Sumukha hanū saṃhacca tiṭṭhasi
                    adu² me parisaṃ patto bhayā bhīto no bhāsasīti. || Ja_XXI:138 ||

     Ta. saṃhaccā 'ti madhurakatho kira tvaṃ atha kasmā idāni mukhaṃ
pidhāya tiṭṭhasi, ādū ti kacci³, bhayā bihīto ti parisasārajjabhayena bhīto hutvā
     Taṃ sutvā Sumukho abhītabhāvaṃ dassento ā.:

  Ja_XXI.2(=534).51: Nāhaṃ Kāsipati bhīto ogayha parisan tava,
                    nāhaṃ bhayā na bhāsissaṃ vākyaṃ atthasmiṃ tādise ti. || Ja_XXI:139 ||

     Ta. tādise ti api ca kho pana tathārūpe atthe uppanne vākyaṃ bhā-
sissāmīti vacanokāsaṃ olokento nisinno 'mhīti a.
     Taṃ sutvā rājā kathaṃ vaḍḍhetukāmatāya paribhāsaṃ
karonto ā.:

  Ja_XXI.2(=534).52: Na te abhisaraṃ passe na rathe nāpi⁴ pattike
                    nāssa cammaṃ vā kīṭaṃ vā vammine ca dhanuggahe || Ja_XXI:140 ||

  Ja_XXI.2(=534).53: Na hiraññaṃ suvaṇṇaṃ vā nagaraṃ⁵ vā sumāpitaṃ
                    otiṇṇaṃ⁶ parikhaṃ duggaṃ daḷham aṭṭālakkoṭṭhakaṃ
                    yattha paviṭṭho Sumukha bhāyitabbaṃ⁷ na bhāyasīti⁸. || Ja_XXI:141 ||

     Ta. abhisaran ti rakkhanatthāya⁹ parivāretvā ṭhitaṃ āvudhahatthaṃ
parisan te na passāmi, nāssā 'ti ettha assā 'ti nipātamattaṃ, camman ti sara-
parittānacammaṃ¹⁰, kīṭan ti kīṭakaṃ cāṭipālaṃ vuccati, cāṭikapālahatthāpi te
santike¹¹ n'; atthīti dīpeti, vammine ti vammasannaddhe, na hiraññan ti.
yaṃ nissāya na bhāyasi¹² taṃ hiraññam pi te na passāmi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks devī tividhā nāṭaka-.
2 Cks adā.
3 Bd adu ti kiñci.
4 Bd nā.
5 Cks Cks nabharaṃ.
6 so Cks; Bd okiṇṇaṃ.
7 Cks bhāsi-.
8 Cks bhāsa-.
9 Ck -ṇa-.
10 Cs -ṇa-
11 Cks santi.
12 Cks bhāseyyāsīti.

[page 374]
374 XXI. Asītinipāta.
     Evaṃ raññā "kiṃ te abhāyanakāraṇan" ti vutte taṃ
kathento ā.:

  Ja_XXI.2(=534).54: Na me abhisaren'; attho nagarena dhanena vā,
                    apathena pathaṃ yāma antalikkhecarā mayaṃ. || Ja_XXI:142 ||

  Ja_XXI.2(=534).55: Sutā ca paṇḍitā ty-amhā nipuṇā atthacintakā¹,
                    bhāsem'; atthavatiṃ vācaṃ sacce² c'; assa patiṭṭhito. || Ja_XXI:143 ||

  Ja_XXI.2(=534).56: Kiñ ca tuyhaṃ asaccassa anariyassa karissati
                    musāvadissa luddassa bhaṇitam pi subhāsitan ti. || Ja_XXI:144 ||

     Ta. abhisarenā 'ti ārakkhaparivārena, attho ti etena mama kiccaṃ n'
atthi, kasmā yasmā aparena³ tumhādisānaṃ amaggena maggaṃ⁴ māpetvā yāma
ākāsacārino mayan⁵ ti, paṇḍitā tyamhā ti tayā sut'; amhā, ten'; eva kāraṇena
amhākaṃ santikā dhammasotukāmo kira no gāhāpesi, saccecassā 'ti sace⁶
pana tvaṃ sacce patiṭṭhito assa atthavatiṃ kāraṇanissitaṃ vācaṃ bhāseyyāma,
asaccassā 'ti vacīsaccarahitassa tava subhāsitaṃ muṇḍassa dantasucī⁷ viya
kiṃ karissati.
     Taṃ sutvā rājā "kasmā maṃ musāvādī anariyo ti vadasi,
kiṃ mayā katan" ti āha. Atha naṃ Sumukho tena hi suṇā-
hīti vatvā ā.:

  Ja_XXI.2(=534).57: Taṃ⁷ brāhmaṇānaṃ vācanā⁸ imaṃ Khemiṃ⁹ akārayi,
                    abhayañ ca tayā ghuṭṭhaṃ imāyo dasadhā disā. || Ja_XXI:145 ||

  Ja_XXI.2(=534).58: Ogayha te pokkharaṇiṃ vippasannodakaṃ suciṃ
                    pahūtaṃ cādanam¹⁰ tattha ahiṃsā c'; ettha pakkhinaṃ. || Ja_XXI:146 ||

  Ja_XXI.2(=534).59: Idaṃ sutvāna nigghosaṃ āgat'; asmā¹¹ tav'; antike,
                    te te baddh'; asmā¹² pāsena, etaṃ¹³ te bhāsitaṃ musā. || Ja_XXI:147 ||

  Ja_XXI.2(=534).60: Musāvādaṃ purakkhatvā icchālobhañ ca pāpakaṃ
                    ubho sandhiṃ atikkamma asātaṃ upapajjatīti. || Ja_XXI:148 ||

     Ta. tan ti tvaṃ, Khemin¹⁴ ti evaṃnāmikaṃ pokkharaṇiṃ, ghuṭṭhan
ti catūsu kaṇṇesu ṭhatvā ghosāpitaṃ, dasadhā ti imā tā dasadhā ṭhitā ti¹⁵
disāsu tayā abhayaṃ ghuṭṭhaṃ, ogayhā 'ti ogahitvā āgatānaṃ santikā, pahū-
tañcādanan¹⁶ ti pahūtañ ca padumuppalasāliādikaṃ adanaṃ¹⁷, idaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck atta-, Bd catta-.
2 Cks sabbe.
3 Bds apathena.
4 Bds pathaṃ.
5 Cks vayan.
6 Ck save, Cs sacce.
7 so all three MSS.
8 Cks -naṃ.
9 Bd -aṃ.
10 Ck modanaṃ, Bd khā-.
11 Bd -tamhā.
12 Bd bandhanasmā.
13 Bd ekan.
14 Bds -an.
15 so Cks; Bds dasadhā disā taṃ taṃ.
16 Cks -cādan-, Bds -khādanan.
17 Bds khādanaṃ.

[page 375]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 375
sutvānā ti tesaṃ tava pokkharaṇiṃ ogahitvā āgatānaṃ santikā idaṃ abhayaṃ
sutvā tava santike tava samīpe tayā kāritapokkharaniṃ āgat'; amhā ti a., te te
ti te mayaṃ tava pāsena baddhā, purakkhatvā ti purato katvā, icchā-
lobhan ti icchāsaṃkhātaṃ pāpakaṃ lobham, ubho sandhin ti ubhayam
devaloke ca manussaloke ca paṭisandhiṃ, imam eva pāpadhamme¹ purato katvā
caranto puggalo sugatipaṭisandhim atikkamitvā, asātan ti nirayam upapajjatīti.
     Evaṃ parisamajjhe yeva rājānaṃ lajjāpesi. Atha naṃ
rājā "nāhaṃ Sumukha tumhe māretvā maṃsakhāditukāmo²
gaṇhāpesiṃ, paṇḍitabhāvaṃ pana vo sutvā subhāsitaṃ sotukāmo
gaṇhāpesin ti" pakāsento ā.:

  Ja_XXI.2(=534).61: Nāparajjhāma³ Sumukha, na pi lobhā vam aggahiṃ,
                    sutā ca paṇḍitā ty-attha nipuṇā atthacintakā⁴. || Ja_XXI:149 ||

  Ja_XXI.2(=534).62: Appev'; atthavatiṃ vācaṃ vyākareyyuṃ⁵ idhāgatā,
                    tathā taṃ samma nesādo vutto Sumukha-m-aggahīti. || Ja_XXI:150 ||

     Ta. nāparajjhāmā³ ti mārento avarajjhati⁶ nāma mayaṃ na mārema,
lobhāvamaggahin ti maṃsaṃ khāditukāmo hutvā lobhā vaṃ⁷ tumhe na pi⁸
aggahiṃ, paṇḍitā tyatthā ti paṇḍitā ti sut'; attha⁹, atthacintakā ti pa-
ṭicchannānam atthānaṃ cintakā, atthavatin ti kāraṇanissitaṃ, tathā ti tena
kāraṇena, vutto ti mayā vutto hutvā, Sumukhamaggahīti ālapati, makāro
sandhikaro, aggahīti dhammaṃ desessatīti¹⁰ tumhe gaṇhi.
     Taṃ sutvā Sumukho¹¹ "ayuttaṃ te kataṃ mahārājā" 'ti
vatvā ā.:

  Ja_XXI.2(=534).63: N'; eva bhītā¹² Kāsipati upanītasmiṃ jīvite,
                    bhāsem'; atthavatiṃ vācaṃ sampattā kālapariyāyaṃ¹³. || Ja_XXI:151 ||

  Ja_XXI.2(=534).64: Yo¹⁴ migena migaṃ hanti pakkhiṃ vā pana pakkhinā
                    sutena vā sutaṃ kiṇe¹⁵ ki anariyataraṃ tato. || Ja_XXI:152 ||

  Ja_XXI.2(=534).65: Yo ca ariyarudaṃ bhāse anariyadhamm'; avassito
                    ubho so dhaṃsate lokā idha c'; eva parattha ca. || Ja_XXI:153 ||

  Ja_XXI.2(=534).66: Na majjetha yasaṃ patto, na vyathe¹⁶ pattasaṃsayaṃ,
                    vāyameth'; eva kiccesu, saṃvare vivarāni ca. || Ja_XXI:154 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd imeva dhamme.
2 Cs Bd maṃsaṃ-.
3 Cks nāva-.
4 Bd tyattha-
5 so Cks Bd byāhareyyuṃ.
6 so Cks; Bd avirajhati, Bs avirujjhati.
7 Cs -vā, Bs -va.
8 Bd nāhaṃ.
9 Bd sutā atthaṃ.
10 Bds desetuṃ
11 Bds add subhāsitaṃ sotukāmena.
12 Bd bhū-.
13 read -paryayaṃ.
14 Cks ye.
15 Bd kilyā, Bs kiṇyā.
16 Bds byādhe.

[page 376]
376 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.2(=534).67: Ye vaddhā abbhatikkantā¹ sampattā kālapariyāyan²
                    idha dhammaṃ caritvāna ev'; ete tidivaṃ gatā. || Ja_XXI:155 ||

  Ja_XXI.2(=534).68: Idaṃ sutvā Kāsipati dhammam attani pālaya
                    dhataraṭṭhañ ca muñcāhi haṃsānaṃ pavaruttaman ti. || Ja_XXI:156 ||

     Ta. upanītasmin ti maraṇasantikaṃ³ upanīte, kālapariyāyan ti
maraṇakālavāraṃ pattā samānā⁴ bhāsissāma⁵ na hi dhammakathikaṃ bandhitvā
maraṇabhayena tajjetvā dhammaṃ suṇanti, ayuttan te kataṃ, migenā 'ti
suṭṭhusikkhāpitena dīpakamigena, hantīti hanti pakkhinā ti dīpakapakkhinā
ca, sutenā 'ti khemaṃ nibbhayan ti vissutena dīpakamigapakkhisadisena padu-
masarena, sutan ti paṇḍito cittakathīti eva sutaṃ dhammakathikaṃ, kiṇe⁶
ti dhammaṃ sossāmīti⁷ pāsabandhanena vā yo⁸ kiṇeyya bādheyya, tato ti
tesaṃ kiriyato uttariṃ aññaṃ anariyataraṃ nāma kim atthi, ariyarudan ti
mukhena ariyavacanaṃ sundaravacanaṃ bhāsati, dhammavassito ti kammena⁹
anariyadhammaṃ¹⁰ avassito, ubho ti devalokā ca manussalokā cā 'ti ubha-
yamhā, idha cevā 'ti idha upapanno¹¹ pi parattha upapanno¹¹ pi evarūpo
dvīhi sugatilokehi dhaṃsitvā nirayam eva upapajjati, pattasaṃ sayan ti jīvi-
tasaṃsayapamāṇaṃ¹² pi dukkhaṃ patvā na killameyya, saṃvare cā 'ti attano
chiddāni randhāni¹³ saṃvareyya pidaheyya, vaddhā ti guṇavaddhā paṇḍitā,
abbhatikkantā ti imaṃ manussalokaṃ¹⁴ atikkantā, pariyāyan ti maraṇa-
kālapariyāyapattā hutvā, evete ti evaṃ ete, idan ti idaṃ mayā vuttaṃ attha-
nissitaṃ vacanaṃ, dhamman ti paveṇidhammam¹⁵ pi sucaritadhammam pi.
     Taṃ sutvā rājā āha:

  Ja_XXI.2(=534).69: Āharant'; udakaṃ pajjaṃ¹⁶ āsanañ ca mahārahaṃ
                    pañjarato pamokkhāmi dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ || Ja_XXI:157 ||

  Ja_XXI.2(=534).70: Tañ ca senāpatiṃ dhiraṃ nipuṇaṃ atthacintakaṃ
                    yo sukhe sukhito¹⁷ rañño dukkhite hoti dukkhito. || Ja_XXI:158 ||

  Ja_XXI.2(=534).71: Etādiso¹⁸ kho arahati¹⁹ piṇḍam asnātu²⁰ bhattuno
                    yathāyaṃ Sumukho rañño pāṇasādhāraṇo sakhā ti. || Ja_XXI:159 ||

     Ta. udakan ti pādadhovanaṃ, pajjan ti pādabbhañjanaṃ, sukhe ti
sukhamhi sati.
     Rañño vacanaṃ sutvā tesaṃ āsanāni hatitvā ta. nisinnā-
naṃ gandhodakena pāde dhovitvā satapākatelena abbhañjayiṃsu.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks abbhā-.
2 read -paryayaṃ.
3 Cks -kā.
4 Bds add na.
5 Cks -mi.
6 Bd kilyā, Bs kiṇyā.
7 Bds desessā-.
8 Cks so.
9 Cks kammanaṃ.
10 Bds -yaṃdhamma.
11 Cks uppa-.
12 Bds -sayamāpannaṃ.
13 Bd dvārānāni.
14 Cks omit abbha--.
15 Bds -ṇiya-.
16 Bds majjaṃ.
17 Cks -tā.
18 Cks -ā.
19 Cks -anti.
20 Ck asanātu, Bd bhasmātu, Cs asmātu.

[page 377]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 377
     Satthā tam atthaṃ pakāsento āha:

  Ja_XXI.2(=534).72: Piṭṭhañ ca sabbasovaṇṇaṃ aṭṭhapādaṃ manoramaṃ
                    maṭṭhaṃ¹ kāsikavatthinaṃ² dhataraṭṭho upāvisi. || Ja_XXI:160 ||

  Ja_XXI.2(=534).73: Kocchañ ca sabbasovaṇṇaṃ veyyagghaparisibbitaṃ³
                    Sumukho ajja pāvekkhi dhataraṭṭhass'; anantarā. || Ja_XXI:161 ||

  Ja_XXI.2(=534).74: Tesaṃ kañcanapattehi¹ puthū ādāya Kāsiyo
                    haṃsānaṃ abhihāreyyuṃ aggarañño pavāsitan ti. || Ja_XXI:162 ||

     Ta. maṭṭhan ti karaṇapariniṭṭhitaṃ, kāsikavatthinan⁵ ti kāsika-
vatthena atthaṭaṃ, kocchan ti majjhe saṃkhittavyagghacammaparisibbitaṃ⁶
maṅgaladivase aggamahesiyā nisīdenapīṭhakaṃ, kañcanapattehīti suvaṇṇa-
bhājanehi, puthū ti bahujanā, Kāsiyo ti Kāsiraṭṭhavāsino, abhihāreyyun
ti upanāmesuṃ, aggarañño pavāsitan ti aṭṭhasatasuvaṇṇapātiṃ⁷ pakkhittaṃ
haṃsarañño paṇṇākāratthāya Kāsirañño pesitaṃ nānaggarasabhojanaṃ.
     Evaṃ upanīte pana tasmiṃ Kāsirājā tesaṃ saṅgahatthaṃ
sayaṃ suvaṇṇapātiṃ gahetvā upanāmesi, te tato ca madhulāje
khāditvā madhurodakaṃ⁸ piviṃsu, atha M. rañño abhihārañ ca
pasādañ ca⁹ disvā paṭisanthāraṃ akāsi.
     Taṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).75: Disvā abhihaṭaṃ aggaṃ Kāsirājena pesitaṃ
                    kusalo khattadhammānaṃ tato pucchi anantarā: || Ja_XXI:163 ||

  Ja_XXI.2(=534).76: Kaccin¹⁰ nu bhoto kusalaṃ kacci¹⁰ bhoto anāmayaṃ, (IV 427|269 V 348|13)
                    kacci raṭṭham idaṃ phītaṃ dhammena-m-anusissati¹¹. || Ja_XXI:164 ||

  Ja_XXI.2(=534).77: Kusalaṃ c'; eva me haṃsa atho haṃsa anāmayaṃ.
                    atho raṭṭham idaṃ phītaṃ dhammena-m-anusissati¹². || Ja_XXI:165 ||

  Ja_XXI.2(=534).78: Kacci bhoto amaccesu doso koci na vijjati,
                    kaccin nu te tav'; atthesu nāvakaṃkhanti jīvitaṃ. || Ja_XXI:166 ||

  Ja_XXI.2(=534).79: Atho pi me amaccesu doso koci na vijjati,
                    atho pi te mam'; atthesu nāvakaṃkhanti jīvitaṃ. || Ja_XXI:167 ||

  Ja_XXI.2(=534).80: Kacci te sādisī bhariyā assavā piyabhāṇinī
                    puttarūpayasūpetā tava chandavasānugā. || Ja_XXI:168 ||

  Ja_XXI.2(=534).81: Atho me sādisī bhariyā assavā piyabhāṇinī
                    puttarūpayasūpetā mama chandavāsānugā. || Ja_XXI:169 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks maṭṭha, Bd paṭha, Bs matthaṃ.
2 Bd -vattinaṃ, Bs -vatthiṇṇaṃ Cks patthiṇṇaṃ for paṭṭinaṃ?
3 Bd -parisuppitaṃ, Cks -sibbitā.
4 Bd -mattehi.
5 Ck -pattinnan, Cs -patthiṇṇan, Bd vattinnan.
6 Ck -ta.
7 Bd -satapalasu-, Bs -vaṇṇapalapātiṃ.
8 Cks madhukaṃ.
9 Cks abhikārapasā.
10 Bd kiñci throughout.
11 Bd -sāsati, Bs -sāsasi.
12 Bds -sāsāmi.

[page 378]
378 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.2(=534).82: Kacci raṭṭhaṃ anuppīḷaṃ¹ akutociupaddavaṃ
                    asāhasena dhammena samena-m-anusissati². || Ja_XXI:170 ||

  Ja_XXI.2(=534).83: Atho raṭṭhaṃ anuppīḷaṃ akutociupaddavaṃ
                    asāhasena dhammena samena-m-anusissati³. || Ja_XXI:171 ||

  Ja_XXI.2(=534).84: Kacci santo apacitā asanto parivajjitā,
                    noce dhammaṃ niraṃkatvā adhammam anuvattasi⁴. || Ja_XXI:172 ||

  Ja_XXI.2(=534).85: Santo ca me apacitā asanto parivajjitā
                    dhamme c'; evānuvattāmi⁵, adhammo me niraṃkato. || Ja_XXI:173 ||

  Ja_XXI.2(=534).86: Kacci nānāgataṃ⁶ dīghaṃ samavekkhasi khattiya,
                    kacci matto madanīye paralokaṃ⁷ na santasi⁸. || Ja_XXI:174 ||

  Ja_XXI.2(=534).87: N'; ahaṃ⁹ anāgataṃ dīghaṃ samavekkhāmi pakkhima¹⁰.
                    ṭhito dasasu dhammesu paralokaṃ na santase¹¹: || Ja_XXI:175 ||

  Ja_XXI.2(=534).88: Dānaṃ sīlaṃ pariccāgaṃ ajjavaṃ maddavaṃ tapaṃ
                    akkodhaṃ avihiṃsañ ca khantiñ ca avirodhanaṃ || Ja_XXI:176 ||

  Ja_XXI.2(=534).89: Icc-ete kusale dhamme ṭhite passāmi attani.
                    tato me jāyate pīti somanassañ c'; anappakaṃ. || Ja_XXI:177 ||

  Ja_XXI.2(=534).90: Sumukho ca acintetvā vissaji pharusaṃ giraṃ
                    bhāvadosam anaññāya asmāk'āyaṃ vihaṅgamo. || Ja_XXI:178 ||

  Ja_XXI.2(=534).91: So kuddho pharusaṃ vācaṃ nicchāresi ayoniso
                    yān'; asmāsu na vijjanti, na idaṃ¹² paññavatām ivā 'ti. || Ja_XXI:179 ||

     Ta disvā ti taṃ bahuaggapānabhojanam disvā, pesitan ti āharāpetvā
upanītam, khattadhammānan ti paṭhamakārakesu paṭisanthāradhammānam,
tato pucchi anantarā ti tasmim kāle kacci nu bhoto ti anupaṭipāṭiyā puc-
chi, tā pana cha gāthā heṭṭhāvuttatthā yeva, anuppīḷan¹³ ti kacci raṭṭhavāsino
yante ucchum viya na pīḷesīti pucchati, akutociupaddavan ti kutoci
anupaddavaṃ, samenamanusissatīti¹⁴ kacci tayā¹⁵ raṭṭhaṃ dhammena
samena anusāsīyati¹⁶, santo ti sīlādiguṇayuttā sappurisā, niraṃkatvā ti
chaḍḍetvā, nānāgataṃ¹⁷ dīghan ti anāgataṃ attano jīvitapavattiṃ kacci
dīghan ti na samavekkhasi āyusaṃkhārānaṃ parittabhāvaṃ jānāsīti pucchati,
nadanīye ti madāvahe¹⁸ rūpādiārammaṇe, na santasīti¹⁹ na bhāyasi²⁰,
i. v. h.: kacci rūpādīsu kāraṇesu amatto²¹ appamatto hutvā dānādīnaṃ
kusalānaṃ katattā paralokaṃ na bhāyasīti, dasasū 'ti dasasu rāja-
dhammesu dānādīsu dasavatthukācetanādānaṃ pañcasīladesasīlādisilaṃ deyya-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anupi-.
2 Bd -sāsati.
3 Bds -sāsāmi.
4 Bds -ti.
5 Cks mevā-, Bds dhammenevamanu-.
6 Bd nunā.
7 Bds -ke.
8 so all three MSS.
9 Ck nāgam, Bd aham.
10 Bds -mā.
11 Bds santasi, Ck naccintase.
12 Bd yidam.
13 all three MSS. anupī.
14 Bd -sasatiti.
15 Bds tava.
16 Bd -sāsasi.
17 Cks nāgatam, Bds anāgataṃ.
18 Bds madāra-.
19 Cks -taseti.
20 so all three MSS.
21 Bd omits am-.

[page 379]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 379
dhammaṃ cāgo pariccāgo ujubhāvo ajjavaṃ mudubhāvo maddavaṃ uposatha-
kammaṃ tapo mettāpubbabhāgo akkodho¹ daruṇāpubbabhāgo avihiṃsā adhi-
vāsanā khanti avirodho avirodhanaṃ, acintetvā ti mama imaṃ guṇasampattiṃ²
acintetvā, bhāvadosan ti cittadosaṃ, anaññāyā 'ti ajānitvā, asmākam pi
cittadoso nāma n'; atthi, yam esa jāneyya taṃ ajānitvā pharusaṃ kakkhalaṃ
giraṃ vissajjesi, ayoniso ti anupāyena, yānasmāsū 'ti yāni vajjāni amhesu
na santi³ tāni vadati, na idan ti tasmāssa⁴ idaṃ vacanaṃ paññavatāmiva
na hoti ten'; eva samma na paṇḍito viya upaṭṭhāti.
     Taṃ sutvā Sumukho "mayā guṇasampanno va⁵ rājā apa-
sādito, so me⁶ kuddho, khamāpessāmi nan" ti cintetvā ā.:

  Ja_XXI.2(=534).92: Atthi me taṃ atisāraṃ vegena manujādhipa
                    dhataraṭṭhe ca baddhasmiṃ dukkham me vipulaṃ ahu. || Ja_XXI:180 ||

  Ja_XXI.2(=534).93: Tvam pitā viya⁷ puttānaṃ bhūtānaṃ dharaṇī-r-iva⁸
                    asmākaṃ adhipannānaṃ khamassu rājakuñjarā 'ti. || Ja_XXI:181 ||

     Ta. atisāran ti pakkhalitam⁹, vegenā 'ti ahaṃ etaṃ kathaṃ kathento
vegena sahasā kathesiṃ dukkhan ti cetasikadukkhaṃ mama vipulaṃ ahosi,
tasmā kodhavasena yaṃ¹⁰ mayā vuttaṃ tam me khama¹¹ mahārājā 'ti, puttānan
ti tvaṃ amhākaṃ puttānaṃ pitā viya, dharaṇīrivā 'ti pāṇabhūtānaṃ paṭhavi
viya ca tvaṃ amhākaṃ avassayo, adhipannānan ti dosena aparādhena {ajjho-
thaṭānaṃ}, khamassū 'ti idaṃ so āsanā oruyha pakkhehi añjaliṃ katvā ā.
     Atha naṃ rājā āliṅgitvā ādāya suvaṇṇapīṭhe¹² nisīdāpetvā
accayena¹³ desanaṃ patigaṇhanto ā.:

  Ja_XXI.2(=534).94: Etan te anumodāma yaṃ bhāvaṃ na nigūhasi,
                    khilaṃ pabhindasi pakkhi, ujuko si vihaṅgamā 'ti. || Ja_XXI:182 ||

     Ta. anumodāmā 'ti etaṃ te dosaṃ khamāma, yan ti yasmā tvaṃ attano
cittaṃ paṭicchannabhāvaṃ na gūhasi, khilan ti cittakhāṇukaṃ.
     Idaṃ vatvā pana rājā M-assa dhammakathāya Sumukhassa
ca ujubhāve pasīditvā "pasannena nāma pasannākāro kātabbo"
ti ubhinnam pi tesaṃ attano rajjasiriṃ niyyādento ā.:

  Ja_XXI.2(=534).95: Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi Kāsirājanivesane
                    rajataṃ jātarūpañ ca muttā veḷuriyā bahū || Ja_XXI:183 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds akodho, Cks adhikkodho.
2 Cks guṇaṃ-.
3 Bd vijjanti.
4 Bd tasmā mama.
5 Cks himayā.
6 Ck semeke, Cs seme.
7 Cks va.
8 Bd -ṇi viya.
9 Bd adds kathaṃ.
10 Cks taṃ.
11 Bd khamatha, Cks tasmā khama.
12 Ck puttapiṭhe, Cs puṇṇapīthe.
13 Bds -ya.

[page 380]
380 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.2(=534).96: Maṇayo¹ saṃkhamuttañ ca vatthakaṃ² haricandanaṃ
                    ajinaṃ³ dantabhaṇḍañ ca lohaṃ kāḷāyasaṃ⁴ bahuṃ⁵,
                    etaṃ dadāmi vo vittaṃ, issaraṃ vissajāmi vo ti. || Ja_XXI:184 ||

     Ta. atthīti nidahitaṃ, muttā ti viddhāviddhamuttā, maṇayo⁵ ti
maṇibhaṇḍakāni, saṃkhamuttañcā 'ti dakkhiṇavaṭṭasaṃkharatanañ⁶ ca
āmalavaṭṭamuttaratanañ⁷ ca, vatthakan⁸ ti sukhumakāsiyavatthāni, ajinan ti
ajinamigacammaṃ, lohaṃ kāḷāyasan⁹ ti tambalohañ ca kāḷalohañ ca, issaran
ti kañcanamālena setacchattena saddhiṃ dvādasayojanike Bārāṇasinagare rajjaṃ.
     Evañ ca pana vatvā ubho pi te setacchattena pūjetvā r.
paṭicchāpesi. Atha M.raññā saddhiṃ sallapanto ā.:

  Ja_XXI.2(=534).97: Addhā apacitā ty-amhā sakkatā ca rathesabha,
                    dhammesu vattamānānaṃ¹⁹ tvaṃ no ācariyo bhava. || Ja_XXI:185 ||

  Ja_XXI.2(=534).98: Ācariya samanuññātā tayā anumatā mayaṃ,
                    taṃ padakkhiṇato katvā ñātī passem'; Arindamā¹¹ 'ti. || Ja_XXI:186 ||

     Ta. dhammesū 'ti kusalakammapathadhammesu, ācariyo ti tvaṃ amhehi
vyattataro tasmā no¹² ācariyo hohi, api ca dasannaṃ rājadhammānaṃ aka-
thitattā¹³ Sumukhassa dosaṃ dassetvā accayapaṭiggahaṇassa¹⁴ katattāpi tvaṃ
amhākaṃ ācariyo va¹⁵, tasmā idāni pi no ācārasikkhāpadena¹⁶ ācariyo bhavā 'ti a.,
passemarindamā¹¹ 'ti passemu Arindama.
     So tesaṃ saṃgamanaṃ anujāni. B-ttassāpi dh. kathen-
tass'; eva aruṇaṃ uṭṭhahi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).99: Sabbarattiṃ cintayitvā mantayitvā yathātathaṃ
                    Kāsirājā anuññāsi haṃsānaṃ pavaruttaman¹⁷ ti g. ā. || Ja_XXI:187 ||

     Ta yathātathan ti yaṃ kiñci attham¹⁸ tehi saddhiṃ cintetabbañ ca
mantetabbañ ca sabbaṃ taṃ cintetvā ca mantetvā cā 'ti a., anuññāsīti
gacchathā 'ti anuññāsi.
     Evaṃ tena anuññāto B. rājānaṃ "appamatto dhammena
r. kārehīti" vatvā¹⁹ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Rājāpi tesaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd iyo.
2 Cks -ikaṃ
3 Ck apitaṃ, Bd ajinnaṃ.
4 Cks kāḷaṃ-, Bd kāḷa-.
5 Ck Bd -u.
5 Bd -iyo.
6 Bd dakkhiṇāvattaṃ-
7 Bd āmalakavattaṃ-.
8 Cks -iyan Bd ikan.
9 Ck kāla-, Bd kālāyan.
10 Bd vu-.
11 Bds -murind-.
12 Cks samāno tattha in the place of tasmā no.
13 Cks -mmākathi-.
14 Cks parigg-, Cs periggaṇhassa, Bd paṭiggahaṇassa.
15 Cks ca.
16 Cks -patena, Bd ācariyasi-.
17 Cks -mo.
18 Cks atthi.
19 Bd ovaditvā.

[page 381]
2. Mahāhaṃsajātaka. (534.) 381
kañcanabhājanehi madhulāje madhurodakañ¹ ca upanetvā²
niṭṭhitāhārakicce gandhamālādīhi pūjetvā B-aṃ suvaṇṇa-
caṅgoṭakena sayaṃ ukkhipi³, Khemā devī Sumukhaṃ ukkhipi,
atha ne sīhapañjaraṃ ugghāṭāpetvā suriyuggamanavelāya "gac-
chatha sāmino" ti vissajjesuṃ
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).100: Tato ratyā vivasane suriyuggamanam pati
                    pekkhato Kāsirājassa bhavanā te² vigāhisun ti g. ā. || Ja_XXI:188 ||

     Tattha vigāhisun ti ākāsaṃ pakkhandiṃsu.
     Tesu M. suvaṇṇacaṅgoṭakā⁵ uppatitvā ākāse ṭhatvā "mā
cintayi mahārāja, appamatto amhākaṃ ovāde vatteyyāsīti"
rājānaṃ samassāsetvā Sumukhaṃ ādāya Cittakūṭam eva gato,
tāni pi kho navutihaṃsasahassāni Kañcanaguhato nikkhamitvā
pabbatatale nisinnāni⁶ te āgacchante disvā paccuggantvā pari-
vāresuṃ, te ñātigaṇaparivutā Cittakūṭatalaṃ pavisiṃsu.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.2(=534).101: Te aroge anuppatte disvāna parame dije
                    keke ti-m-akaruṃ⁷ haṃsā, puthusaddo ajāyatha. || Ja_XXI:189 ||

  Ja_XXI.2(=534).102: Te patītā pamuttena bhattunā bhattugāravā
                    samantā parikariṃsu⁸ aṇḍajā laddhapaccayā. || Ja_XXI:190 ||

     Ta. parame ti uttame, akarun ti mahāsaddaṃ nicchāresuṃ, keke ti
attano sabhāvena keke ti saddam akaṃsu, bhattugāravā parikariṃsū 'ti
bhattuno pamuttabhāvena gantvā attānaṃ (bhattāraṃ?) samantā parivārayiṃsu,
laddhapaccayā ti laddhapatiṭṭhā.
     Evaṃ parivāretvā ca pana te haṃsā "kathaṃ mutto si
mahārājā" 'ti pucchiṃsu. M. Sumukhaṃ nissāya muttabhāvaṃ
Saṃyamarājaputtehi katakammañ ca kathesi, taṃ sutvā tuṭṭhā
haṃsagaṇā "Sumukho pana senāpati ca rājā ca luddo ca
sukhitā niddukkhā naciraṃ jīvantū" 'ti āhaṃsu.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks madhudakañ.
2 Bs -nāmetvā.
3 Bd ukkhipetvā.
4 Bds bhavanato.
5 Bd -kato.
6 Bd -nnā, Bs nipannā.
7 Ck -ti samakaruṃ.
8 Cks -kīresuṃ

[page 382]
382 XXI. Asītinipāta.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha¹:

  Ja_XXI.2(=534).103: Evaṃ mittavataṃ atthā sabbe honti padakkhiṇā
                    haṃsā yathā² dhataraṭṭhā ñātisaṃgham upāgamun ti. || Ja_XXI:191 ||

     Taṃ Cullahaṃsajātake vitthāritam³ eva.
     S. i. d. ā. j. s.: "Tadā luddo Channo ahosi. Khemā devī
Khemā bhikkhunī. rājā Sāriputto, parisā Buddhaparisā, Sumukho
Anando, dhataraṭṭho aham evā" 'ti. Mahāhaṃsajātakaṃ.

                      3. Sudhābhojanajātaka.
     Naguttame⁴ ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ dānajjhāsayam bhik-
khuṃ ā. k. So kira Sāvatthiyaṃ eko kulaputto Satthu dhamma-
kathaṃ sutvā pasannacitto pabbajitvā sīlesu paripūrakārī⁵ dhutaṅga-
guṇasamannāgato sabrahmacārīsu pavattamettacitto divasassa tikkhat-
tuṃ Buddhadhammasaṃghupaṭṭhāne appamatto ācārasampanno dānaj-
jhāsayo ahosi, sārāṇīyadhammapūrako attanā laddhaṃ paṭiggāhakesu
vijjamānesu chinnabhatto hutvā deti yeva, tassa⁶ so dānajjhāsayo
dānābhiratabhāvo bhikkhusaṃghe pākaṭo ahosi. Ath'; ekadivasaṃ dh.
k. s. "āvuso asuko nāma bhikkhu dānajjhāsayo dānābhirato attanā
laddhaṃ pasatamattaṃ⁷ pānīyam pi lobhaṃ chinditvā sabrahmacārīnaṃ
deti, Bodhisattass'; ev'; assa ajjhāsayo" ti. S. taṃ kathaṃ dibbāya
sotadhātuyā sutvā Gandhakuṭito nikkhamitvā āgantvā "k. n. bh. e.
k. s" ti p. "i. n." ti v. "ayaṃ bhikkhave bhikkhu pubbe adānasīlo
maccharī tiṇaggena telabindum pi adātā ahosi, atha taṃ ahaṃ dametvā
nibbisevanam katvā dānaphalaṃ vaṇṇetvā dāne patiṭṭhāpesiṃ, so
pasatamattaṃ udakam pi labhitvā ‘adatvā na pivissāmīti'; mama santike
varaṃ aggahesi, tassa phalena dānajjhāsayo dānābhirato" ti vatvā⁸ a. ā.:
     A. B. Br. r. k. eko gahapati aḍḍho ahosi asītikoṭivibhavo
Ath'; assa rājā seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi. So rājapūjito nagara-
janapadapūjito hutvā ekadivasaṃ attano sampattiṃ oloketvā
cintesi: "ayaṃ yaso mayā atītabhaven'; eva⁹ niddāyantena
kāyaduccaritādīni karontena¹⁰ (add: na) laddho sucaritāni pana

--------------------------------------------------------------------------
1 tattha parame-----āha wanting in Cks.
2 Bds add pi.
3 Bds vuttattham.
4 so Cks; Bd neva ṇiṇami c: neva kiṇāmi, Bs na guttame girivare.
5 Bd paripūri-, Cks pāripūra-.
6 Bd tasmā
7 Bd pasaṭa-.
8 Bds add tuṇhi ahosi tehi yācito.
9 Ck atibhāveneva, Bd atitaveneva.
10 Cks -to na.

[page 383]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 383
pūretvā laddho¹, anāgate pi mayā mama patiṭṭhaṃ kātuṃ
vaṭṭatīti" so rañño santikaṃ gantvā "deva mama ghare asīti-
koṭidhanaṃ atthi, taṃ gaṇhā" 'ti vatvā "na mayhaṃ tava
dhanena attho, bahum me dhanaṃ, tato² pi yad icchasi gaṇhā"
'ti vutte "kin nu deva mama dhanaṃ dānaṃ⁸ dātuṃ labhā-
mīti" ā. Atha raññā "yathāruciṃ karohīti" vutte catūsu
nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre cā 'ti cha dāna-
sālā⁴ kāretvā devasikaṃ chasatasahassapariccāgaṃ karonto
mahādānaṃ pavattesi. So yāvajīvaṃ dānaṃ datvā "imaṃ
mama dānavaṃsaṃ mā ucchinditthā⁵" 'ti putte anusāsitvā⁶
jīvitapariyosāne Sakko hutvā nibbatti. Putto pi 'ssa tath'; eva
dānaṃ datvā Cando hutvā nibbatti, tassa putto Suriyo hutvā⁷
tassa putto Mātali hutvā⁷ tassa putto Pañcasikho hutvā nib-
batti. Tassa pana putto Chaṭṭho seṭṭhi⁸ Maccharikosiyo nāma
ahosi asītikoṭivibhavo yeva, so "mama pitupitāmahā bālā
ahesuṃ, dukkhena sambhataṃ dhanaṃ chaḍḍesuṃ, ahaṃ pana
dhanaṃ rakkhissāmi, kassaci kiñci na dassāmīti" cintetvā
dānasālaṃ viddhaṃsetvā agginā jhāpetvā thaddhamaccharī
ahosi. Ath'; assa gehadvāre yācakā sannipatitvā bāhā pag-
gayha "mahāseṭṭhi mā attano pitipitāmahānaṃ vaṃsaṃ nāsayi,
dānaṃ dehīti" mahāsaddena parideviṃsu. Taṃ sutvā mahā-
jano "Maccharikosiyena attano vaṃso⁹ ucchinno" ti naṃ
garahi. So lajjito vivesanadvāre yācakānaṃ¹⁰ ṭhānaṃ nivāre
tuṃ ārakkhaṃ ṭhapesi, te nippaccayā hutvā puna tassa geha-
dvāraṃ na olokesuṃ, so tato paṭṭhāya dhanam eva saṃ-
gharati¹¹, n'; ev'; attanā paribhuñjati na puttadārādīnaṃ deti,
kañjikadutiyaṃ¹² sakuṇḍakabhattaṃ bhuñjati, mūlaphalamatta-
tantāni¹³ thullavatthāni nivāseti, paṇṇachattaṃ matthake kāretvā
jaragoṇāyuttajajjararathakena¹⁴ yāti, iti tassa asappurisassa

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ā.
2 Bd ito.
3 Bd omits dā-.
4 Bd -āyo.
5 Bd -dathā.
6 Cks -sāritvā.
7 Bd adds nibbatti.
8 Bds laddho seṭhiṭhānaṃ in the place of seṭṭhi.
9 Cks -e, Bd dānavaṃso.
10 Bds add āgatānaṃ.
11 Bd saṃhari.
12 Bd kiñciyaṃ bilaṅgadutiyaṃ.
13 so Cks; Bd dhūlakapamatta-.
14 Bd jaraggena yuttena jajjara-.

[page 384]
384 XXI. Asītinipāta.
tattakaṃ dhanaṃ sunakhena laddhanāḷikeraṃ viya ahosi. So
ekadivasaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto "anuseṭṭhiṃ ādāya ga-
missāmīti" tassa gehaṃ agamāsi, tasmiñ ca khaṇe anuseṭṭhi
puttadhītāhi parivuto navasappipakkamadhurasakkharacuṇṇehi
saṃkhataṃ pāyāsaṃ bhuñjamāno nisinno ahosi¹, so Maccha-
riyakosiyaṃ disvā āsanā vuṭṭhāya "ehi mahāseṭṭhi imasmiṃ
pallaṃke nisīda² pāyāsaṃ bhuñjissāmā" 'ti³ ā. So⁴ tassa pā-
yāsaṃ disvā va mukhe kheḷo uppajji, bhuñjitukāmo ahosi, evaṃ
pana cintesi: "sac'; āhaṃ bhuñjissāmi seṭṭhino⁵ mama gehaṃ
āgatakāle paṭisakkāro kātabbo bhavissati, evaṃ me dhanaṃ
nassissati, na bhuñjissāmīti" ā., atha⁶ punappuna yāciyamāno
pi "idāni me bhuttaṃ, suhito smīti" na icchi, anuseṭṭhimhi⁷
bhuñjante pana⁸ olokento mukhe sañjāyamānena⁹ kheḷena nisī-
ditvā tassa bhattakiccāvasāne tena saddhiṃ rājanivesanaṃ
gantvā¹⁰ puna¹¹ attano gehaṃ anuppatto pāyāsataṇhāya pīḷi-
yamāno cintesi: "sac'; āhaṃ ‘pāyāsaṃ bhuñjitukāmo 'mhīti'
vakkhāmi mahājano bhuñjitukāmo bhavissati bahutaṇḍulādayo
nassissanti, na kassaci kathessāmīti" so rattindivaṃ pāyāsam
eva cintento vītināmetvāpi dhananāsanabhayena kassaci aka-
thetvā va pipāsaṃ adhivāsesi, anukkamena adhivāsetuṃ asak-
konto uppaṇḍuppaṇḍukajāto ahosi, evaṃ sante pi dhananāsa-
bhayena akathento aparabhāge dubbalo hutvā seyyaṃ¹² upa-
gūhitvā nipajji. Atha naṃ bhariyā upasaṃkamitvā¹³ hatthena
piṭṭhiṃ parimajjānā "kin te sāmi aphāsukan" ti pucchi, "tav'
eva sarīre aphāsukaṃ karohi" "Mama aphāsukaṃ n'; atthīti".
"Sami, {paṇḍuvaṇṇo} si {jāto}, kin nu te {kāci} cintā atthi, udāhu {rājā}
kupito, ādu¹⁴ puttehi avamāno kato, atha vāpi kāci {taṇhā} {uppannā"}
ti. "Āma¹⁵ {taṇhā}¹⁶ uppannā" ti, "kathehi sāmi¹⁷, sakkhissasi {naṃ}
rakkhitun" ti. "Rakkhitabbayuttakāme rakkhissāmīti." Evam

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hoti.
2 Cks -di.
3 Bd -mīti.
4 Cks omit so.
5 Bds anuse-.
6 Bd adds naṃ.
7 Cks omit an-.
8 Bd puna.
9 Bd sajja-.
10 Bd adds rājanaṃ rājanivesanato otaritvā.
11 Bds omit puna.
12 Bd sayanaṃ.
13 Bds -gantvā.
14 Bds a-
15 Bd kāma.
16 Bd add me.
17 Cks omit ti kathehi sāmi.

[page 385]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 385
pi dhananāsabhayena kathetuṃ na ussahi, tāya pana punap-
puna pīḷiyamāno kathesi: "bhadde ahaṃ ekadivasaṃ anu-
seṭṭhiṃ sappimadhusakkharacuṇṇehi saṃkhataṃ pāyāsaṃ bhuñ-
jantaṃ disvā tato paṭṭhāya tādisaṃ pāyāsaṃ bhuñjitukāmo
jāto" ti. "Asappurisa, kiṃ tvaṃ duggato, sakala-Bārāṇasi-
vāsīnaṃ pahonakaṃ pāyāsaṃ pacissāmīti." Ath'; assa sīse
daṇḍena paharaṇakālo viya ahosi. So tassā kujjhitvā "jānām'
ahaṃ tava mahaddhanabhāvaṃ, sace te kulagharā ābhataṃ¹
atthi pāyāsaṃ pacitvā nāgarānaṃ dehīti" ā. "Tena hi eka-
vīthivāsīnaṃ pahonakaṃ katvā pacāmīti". "Kin te tehi²,
attano santakaṃ khādantū" 'ti. "Tena hi ito c'; ito ca satta-
gharavāsīnaṃ³ pahonakaṃ katvā⁴" ti. "Kin te tehīti⁵. "Tena
hi imasmiṃ gehe parijanassā" 'ti. "Kin te tenā⁶" 'ti.
"Tena hi bandhujanass'; eva⁷ pacāmīti" "kin te etenā" 'ti.
"Tena hi tuyhañ ca mayhañ ca pacāmi sāmīti" "Kāsi tvaṃ,
tuyhaṃ na vaṭṭatīti" "Ekakass'; eva⁸ te pacāmi sāmīti⁹"
"Mayhañ ca mā paci, gehe¹⁰ pacante bahū paccāsiṃsanti,
mayhaṃ pana patthaṃ¹¹ taṇḍulānañ ca catubhāgaṃ khīrassa
accharaṃ sakkharāya karaṇḍakaṃ¹² madhussa ekañ ca pacana-
bhājanaṃ¹³ dehi, araññaṃ pavisitvā tattha pacitvā bhuñjissāmīti".
Sā tathā akāsi. So taṃ sabbaṃ ceṭakena¹⁴ gāhāpetvā gaccha¹⁵
"asukaṭṭhāne tiṭṭhā" 'ti¹⁶ taṃ purato pesetvā ekako va
oguṇṭhikaṃ katvā aññātakavesena¹⁷ tattha gantvā nadītīre
ekasmiṃ gacchamūle uddhanaṃ kāretvā dārudakaṃ āharāpetvā
"tvaṃ gantvā ekasmiṃ¹⁸ magge ṭhatvā kañcid¹⁹ eva disvā
mama saññaṃ dadeyyāsi, mayā pakkositakāle āgaccheyyāsīti"
taṃ pesetvā aggiṃ katvā pāyāsaṃ paci. Tasmiṃ khaṇe Sakko
devarājā dasasahassayojanaṃ alaṃkatadevanagaraṃ²⁰ saṭṭhi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd āha-.
2 Bd kinte etehi.
3 Cks sattasatta-.
4 Bd adds pacāmi.
5 Bd ete-.
6 Bd et-.
7 Bds add pahonakaṃ katvā.
8 Bd tena hi ekasseva pahonakaṃ katvā.
9 Bd adds vutte.
10 Bd adds pana.
11 Bd piṭhaṃ.
12 Bds add sappissa karaṇḍikaṃ.
13 Cks panabhā-.
14 Cks -ke.
15 Cks omit gaccha.
16 Bd -naṃ tiṭṭhāhiti.
17 Cks aññatara-.
18 so all three MSS. for etasmiṃ?
19 Bd ki-.
20 Cks -taṃdeva-.

[page 386]
386 XXI. Asītinipāta.
yojanaṃ Suvaṇṇavīthiṃ¹ yojanasahassussitaṃ² Vejayantaṃ
pañcayojanasatikaṃ Sudhammaṃ³ saṭṭhiyojanaṃ Paṇḍukambala-
silāsanaṃ pañcayojanāvaṭṭaṃ⁴ Kañcanamālasetacchattaṃ aḍḍha-
teyyakoṭisaṃkhādevaccharāalaṃkatapaṭiyattaṃ⁵ attabhāvan ti
imaṃ attaṇo siriṃ oloketvā "kin nu kho katvā mayā ayaṃ
yaso laddho" ti cintetvā Bārāṇasiyaṃ seṭṭhibhūtena pavattita-
dānaṃ addasa, tato "mama puttādayo kuhiṃ nibbattā" ti
olokento⁶ "putto me Cando devaputto hutvā nibbatti tassa
putto Suriyo" ti⁷ sabbesaṃ nibbattiṃ disvā "Pañcasikhassa
putto kīdiso" ti olokento attano vaṃsassa ucchinnabhāvaṃ
passi, ath'; assa etad ahosi: "ayaṃ asappuriso maccharī hutvā
n'; ev'; attanā paribhuñjati na paresaṃ deti, mama tena vaṃso
ucchinno, kālaṃ katvā niraye nibbattissati, ovādam assa datvā
mama vaṃsaṃ patiṭṭhāpetvā etassa imasmiṃ devanagare nib-
battanākāraṃ karissāmīti" so Candādayo pakkosāpetvā "etha
manussapathaṃ gacchissāma⁸, Maccharikosikena⁹ amhākaṃ
vaṃso ucchinno: dānasālā jhāpitā n'; ev'; attanā paribhuñjati na
paresaṃ deti, idāni pana pāyāsaṃ paribhuñjitukāmo¹⁰ hutvā
ghare paccante aññassāpi pāyāso¹¹ dātabbo bhavissatīti araññaṃ
pavisitvā ekako va pacati, etaṃ dametvā dānaphalaṃ jānāpetvā
āgamissāma, api¹² kho pana amhehi sabbehi¹³ ekato yāciya-
māno tatth'; eva mareyya¹⁴, mama paṭhamaṃ gantvā pāyāsaṃ
yācitvā nisinnakāle tumhe brāhmaṇavaṇṇena paṭipāṭiyā āgantvā
yāceyyāthā" 'ti vatvā sayaṃ tāva brāhmaṇavesena¹⁵ taṃ upa-
saṃkamitvā "bho kataro Bārāṇasigamamaggo" ti pucchi. Atha
naṃ Maccharikosiyo "kiṃ ummatto si¹⁶, Bā-maggaṃ pi na
jānāsi, kiṃ¹⁷ ito esi etto yāhīti" ā. Sakko tassa vacanaṃ¹⁸
asuṇanto viya "kiṃ kathesīti" taṃ upagacchat'; eva. So pi

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vitiṃ, Cs -vīthī, Bd vittiṇṇaṃ.
2 Bd -ssubbedhaṃ.
3 Bd -asabhaṃ.
4 Bd -ttaṃ.
5 Bd -khātā-.
6 Bd -etvā.
7 Bd adds tassa putto mātali tassa putto pañcasikho ti.
8 Bd gami-.
9 Bd -yena.
10 Bd omits pari.
11 Cks omit pāyāso.
12 Bd api ca.
13 Ck savehi, Bd omits sabbehi.
14 so Cks; Bd pareyya, read: vāreyya?
15 Bds -vaṇṇena.
16 Cks ti, Bd omits si.
17 Bd ti.
18 Bd adds sutvā.

[page 387]
3. {Sudhābhojanajātaka}. (535.) 387
"are badhirabrāhmaṇa kiṃ ito esi parato yāhīti" viravi. Atha
naṃ Sakko "bho kasmā viravasi, dhūmo paññāyati, aggi
paññāyati, pāyāso paccati, brāhmaṇanimantanaṭṭhānena¹ bha-
vitabbaṃ², aham pi brāhmaṇānaṃ bhojanakāle thokaṃ labhis-
sāmi³, kiṃ mam nicchubhasīti⁴" vatvā "n'; atth'; ettha brāh-
maṇanimantanaṃ, parato⁵ yāhīti" vutte "tena hi kasmā kujjhasi,
tava bhojanakāle thokaṃ labhissāmīti" ā. Atha naṃ so.
"ahaṃ te ekasittham⁶ pi na dassāmi, thokaṃ idaṃ⁷ mama
yāpanamattam eva, mayāpi c'; etaṃ⁸ yācitvā va laddhakaṃ⁹,
tvaṃ aññato¹⁰ tavāhāraṃ pariyesā" 'ti¹¹ bhariyaṃ¹² yācitvā
laddhabhāvaṃ sandhāy'; evaṃ vatvā:

  Ja_XXI.3(=535).1: N'; eva kiṇāmi na pi vikkiṇāmi,(cfr. Mahāvastu II p.49 sq)
                    na cāpi me sannicayo ca atthi,
                    sukiccharūpaṃ vat'; idaṃ parittaṃ,
                    patthodano nālam ayaṃ duvindan¹³ ti g. ā. || Ja_XXI:192 ||

     Taṃ sutvā Sakko "aham pi te madhurasaddena ekaṃ
silokam kathessāmi¹⁴, suṇāhīti" vatvā "na me tava silokena
attho" ti tassa¹⁵ vārentassa vārentassa

  Ja_XXI.3(=535).2: Appamhā appakaṃ dajjā anumajjhato majjhakaṃ,
                    bahumhā bahukaṃ dajjā, adānaṃ na upapajjati. || Ja_XXI:193 ||

  Ja_XXI.3(=535).3: Taṃ taṃ vadāmi Kosiya: dehi dānāni bhuñja ca¹⁶
                    ariyaṃ¹⁷ maggaṃ samāruha¹⁸,
                    n'; ekāsī¹⁹ labhate sukhan ti || Ja_XXI:194 ||

gāthadvayam āha.
     Ta. anumajjhato majjhakan ti appakam pi majjhe chetvā dve koṭ-
ṭhāse karitvā ekakoṭṭhāsaṃ datvā tato avasesato anumajjhato pi puna majjhe
chetvā eko koṭṭhāso dātabbo yeva, adānaṃ na-- ti appaṃ vā bahuṃ vā din-
naṃ hotu²⁰, adānaṃ nāma na hoti, tam pi dānaṃ eva mahapphalam evā 'ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇānaṃ-.
2 Bd -anti.
3 Bd -miti.
4 Bd niccharāyasīti.
5 Bd pū-.
6 Bd -siṭhaṃ.
7 Bd imaṃ.
8 Bds mayāpacitaṃ.
9 so Cks; Bd va me laddhaṃ kiṃ.
10 Bd aññaṃ.
11 Bd adds vatvā.
12 Cks yā.
13 so Bd for duvinnan? Cks vidunnaṃ.
14 Bd adds taṃ.
15 Cks omit tassa.
16 Bd tha.
17 Ck -yā, Cs -ya.
18 Bds -yha.
19 Cks -si, Bd nekālapī.
20 Bds hoti.

[page 388]
388 XXI. Asītinipāta.
     So tassa vacanaṃ sutvā "manāpan te brāhmaṇa kathitaṃ,
pāyāse pakke thokaṃ labhissasi, nisīdā" 'ti ā. Sakko eka-
mante nisīdi. Tasmiṃ nisinne Cando ten'; eva nayena¹ upasaṃ-
kamitvā tath'; eva kathaṃ pavattetvā tassa vārentassa vāren-
tass'; eva

  Ja_XXI.3(=535).4: Moghañ c'; assa hutaṃ hoti moghañ cāpi samīhitaṃ
                    atithismiṃ yo nisinnasmiṃ² eko bhuñjati bhojanaṃ. || Ja_XXI:195 ||

  Ja_XXI.3(=535).5: Taṃ taṃ vadāmi Kosiya: dehi dānāni bhuñja ca³,
                    ariyamaggaṃ samārūha⁴,
                    n'; ekāsī⁵ labhate sukhan ti g. ā. || Ja_XXI:196 ||

     Tattha samīhitan ti dhanuppādanaviriyaṃ.
     So tassa vacanaṃ sutvā⁶ kicchena kasirena "tena hi ni-
sīda, thokaṃ labhissasīti" ā. So gantvā Sakkassa santike
nisīdi. Tato Suriyo ten'; eva nayena upasaṃkamitvā tath'; eva
kathaṃ pavattetvā⁷ tassa⁸ vārentassa vārentass'; eva

  Ja_XXI.3(=535).6: Saccaṃ tassa hutaṃ hoti saccañ cāpi samīhitaṃ
                    atithismiṃ yo nisinnasmiṃ
                    n'; eko bhuñjati bhojanaṃ. || Ja_XXI:197 ||

  Ja_XXI.3(=535).7: Taṃ taṃ vadāmi etc. gāthadvayam⁹ āha. || Ja_XXI:198 ||

     Tassa pi vacanaṃ sutvā kicchena kasirena "tena hi ni-
sīda, thokaṃ labhissasīti" ā. So gantvā Candassa santike
nisīdi. Atha naṃ Mātali ten'; eva nayen'; upasaṃkamitvā tath'
eva kathaṃ pavattetvā tassa vārentassa vārentass'; eva

  Ja_XXI.3(=535).8: Sarasañ ca yo juhati¹⁰ bahukāya Gayāya ca
                    Doṇe Timbarutitthasmiṃ sīghasote mahāvahe || Ja_XXI:199 ||

  Ja_XXI.3(=535).9-10: Atra c'; assa hutaṃ hoti atra c'; assa samīhitaṃ
                    atithismiṃ yo-- sukhan ti imā gāthā abhāsi. || Ja_XXI:200-201 ||

     Tāsaṃ attho: yo puriso nāgayakkhādīnaṃ baliṃ¹¹ karomiti samuddaloṇi-
pokkharaṇiādisu¹² yaṃ kiñci saraṃ upagantvā juhati¹³ tattha balikammaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd niyāmena.
2 Cks -amhi
3 Bd tha.
4 Bds -rūyha.
5 Cks -si, Bs -pi.
6 Bds add tatheva kathaṃ pavattetvā.
7 Cks kathetvā.
8 Cks omit tassa.
9 Bd gātham.
10 Bds add poso.
11 Bd phalikammaṃ.
12 Bd -ṇādisu.
13 Bd -tīti.

[page 389]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 389
karoti tathā bahukāya nadiyā Gayāya¹ pokkharaniyā Doṇanāmake ca Tim-
barūnāmake ca titthe, sīghasote mahante vārivahe², atra cassā 'ti yadi atrāpi
etesu³ sarādīsu assa purisassa hutañ c'; eva samīhitañ ca hoti saphalaṃ sukhu-
drayaṃ⁴ sampajjati, atithismiṃ yo nisinnasmiṃ neko bhuñjati bhojanaṃ ettha
vattabbam eva n'; atthi, tena taṃ vadāmi Kosiya dānāni ca dehi sayañ ca
bhuñja ariyānaṃ dānābhiratānaṃ Buddhādīnaṃ maggaṃ abhirūha na hi⁵
ekāsīti⁶ eko va bhuñjamāno sukhan nāma⁷ labhatīti⁸
     So tassāpi⁹ vacanaṃ sutvā pabbatakūṭena otthaṭo¹⁰ viya
kicchena¹¹ "tena hi nisīda, thokaṃ labhissasīti" ā. Mātali
gantvā Suriyassa santike nisīdi. Tato Pañcasikho ten'; eva
nayena upasaṃkamitvā tath'; eva kathaṃ pavattetvā tassa
vārentassa vārentass'; eva

  Ja_XXI.3(=535).11-12: Balisaṃ hi so niggilati¹² dīghasuttaṃ sabandhanaṃ
                    atithismiṃ yo nisinnasmiṃ eko¹³-- sukhan ti || Ja_XXI:202-203 ||

gāthadvayam āha.
     Maccharikosiyo taṃ sutvā dukkhayogena nitthunanto
"tena hi nisīda, thokaṃ labhissasīti" ā. Pañcasikho gantvā
Mātalissa santike nisīdi. Iti tesu pañcasu brāhmaṇesu ni-
sinnamattesv-eva¹⁴ pāyāso pacci¹⁵. Atha naṃ Kosiyo ud-
dhanā otāretvā "tumhākaṃ pattāni āharathā" 'ti ā. Te
yathānisinnā¹⁶ va hatthe¹⁷ pasāretvā Himavantato māluva-
pattāni āhariṃsu. Kosiyo tāni disvā "tumhākaṃ etesu pattesu
dātabbapāyāso n'; atthi, khadirādīnaṃ pattāni āharathā" 'ti.
Te tāni āhariṃsu, ekekapattaṃ yodhaphalakappamānaṃ¹⁸ ahosi.
So sabbesam dabbiyā pāyāsaṃ adāsi, sabbantimassa dānakkāle
pi ukkhaliyā ūnaṃ¹⁹ na paññāyi²⁰. Pañcannam pi datvā
sayaṃ ukkhaliṃ gahetvā nisīdi. Tasmiṃ khaṇe Pañcasikho
uṭṭhāya attabhāvaṃ jahitvā sunakho hutvā tesaṃ purato pas-
sāvaṃ karonto āgamāsi²¹, brāhmaṇā attano pāyāsaṃ pattena
pidahiṃsu, Kosiyassa hatthapiṭṭhe passāvabindu²² pati, brāh-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gatāya.
2 Cks najīvahe, Bs vārasahe.
3 Bd ekesu.
4 Bd sukhindriyaṃ.
5 Bd -rūhanti.
6 Bd ekāpīti, Cks ekāsi.
7 Bds add na.
8 Cks -sīti.
9 Bds tassa.
10 Cs ottharo, Bd ottako.
11 Bds add kasirena.
12 Cks yo, Bds nigi-.
13 Cks neko.
14 Cks -tteyeva.
15 Bd paci.
16 Cks tathā-.
17 Bds -aṃ.
18 Bd yāvapha-.
19 Bds talaṃ.
20 Bd paññāpiyi, Cks paññāsi-.
21 Ck ag-.
22 Cks -uṃ.

[page 390]
390 XXI. Asītinipāta.
maṇā kuṇḍikāhi udakaṃ gahetvā pāyāsaṃ abbhukkiritvā bhuñ-
jamānā viya ahesuṃ. Kosiyo "mayham pi udakaṃ detha,
hatthaṃ dhovitvā bhuñjissāmīti" ā. "Tava udakaṃ āha-
ritvā hatthaṃ dhovā" 'ti. "Mayā tumhākaṃ pāyāso dinno,
mayhaṃ thokaṃ udakaṃ dethā" 'ti. "Mayaṃ piṇḍapatipiṇḍa-
kammaṃ nāma na karomā" 'ti "Tena hi imaṃ ukkhaliṃ
oloketha, hatthaṃ dhovitvā āgamissāmīti" nadiṃ otari, Tasmiṃ
khaṇe sunakho ukkhaliṃ passāvena¹ pūresi, so taṃ passāvaṃ
karontaṃ disvā mahantaṃ daṇḍam ādāya tajjento āgacchi, so
assājāniyamatto hutvā taṃ anubandhanto² nānāvaṇṇo ahosi,
kāḷo pi hoti seto pi suvaṇṇavaṇṇo pi kabaro pi ucco pi nīco
pi, evaṃ nānāvaṇṇo hutvā Maccharikosiyaṃ anubandhi, so
maraṇabhayabhīto brāhmaṇe upasaṃkami, te pi uppatitvā ākāse
ṭhitā. So tesaṃ tam iddhiṃ disvā:

  Ja_XXI.3(=535).13: Uḷāravaṇṇā vata brāhmaṇā ime,
                    ayaṃ ca vo sunakho kissa hetu
                    uccāavacaṃ vaṇṇanibhaṃ vikubbati,
                    akkhātha no brāhmaṇā: ko nu tumhe ti. || Ja_XXI:204 ||

     Taṃ sutvā Sakko devarājā:

  Ja_XXI.3(=535).14: Cando ca Suriyo ca ubho idhāgatā,
                    ayaṃ pana Mātali devasārathi,
                    Sakko 'ham asmi tidasānam indo,
                    eso ca kho³ Pañcasikho ti vuccatīti g. vatvā || Ja_XXI:205 ||

     tassa yasaṃ vaṇṇento:

  Ja_XXI.3(=535).15: Pāṇissarā mutiṅgā ca murajālambarāni ca
                    suttam etaṃ pabodhenti, paṭibuddho ca⁴ nandatīti g. ā. || Ja_XXI:206 ||

     So tassa vacanaṃ sutvā⁵ "evarūpaṃ dibbasampattiṃ kinti
katvā labhantīti" pucchi⁶. "Adānasīlā tāva pāpadhammā mac-
charino devalokaṃ na gacchanti, niraye nibbattantīti" das-
sento:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vassa.
2 Ck ambandhato.
3 Cks so.
4 Cks va.
5 Bds add sakka.
6 Bd adds sakko

[page 391]
3. Sudhābhojanajātaka. (536.) 391

  Ja_XXI.3(=535).16: Ye kec'; ime maccharino kadariyā
                    paribhāsakā samaṇabrāhmaṇānaṃ
                    idh'; eva¹ nikkhippa sarīradehaṃ
                    kāyassa bhedā nirayaṃ vajantīti || Ja_XXI:207 ||

imaṃ gāthaṃ vatvā dhamme ṭhitānaṃ devalokapaṭilābhaṃ
dassetuṃ:

  Ja_XXI.3(=535).17: Ye kic'; ime suggatim āsasānā²
                    dhamme ṭhitā saṃyame saṃvibhāge
                    idh'; eva nikkhippa sarīradehaṃ
                    kāyassa bhedā sugatiṃ vajantīti g. ā. || Ja_XXI:208 ||

     Ta. āsasānā³ ti āsiṃsantā, ye keci sugatiṃ āsiṃsanti sabbe te saṃ-
yamasaṃkhāte dasasīladhamme saṃvibhāgasaṃkhāte dānadhamme ca ṭhitā
hutvā idha sarīrasaṃkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā tassa kāyassa bhedā sugatiṃ
vajantīti a.
     Evaṃ vatvā ca "Kosiya, no mayaṃ tava santike pāyā-
satthāya āgatā, kāruññena pana taṃ anukampamānā āgat'
amhā" 'ti tassa pakāsetuṃ:

  Ja_XXI.3(=535).18: Tvaṃ no si⁴ ñātī purimāsu jātisu
                    so maccharī rosako⁵ pāpadhammo,
                    tav'; eva atthāya idhāgat'; amhā
                    mā pāpadhammo nirayaṃ apatthā 'ti āha. || Ja_XXI:209 ||

     Ta. so ti so tvaṃ mā pāpadhammo ti ayaṃ amhākaṃ ñāti pāpadhammo
mā nirayaṃ agamā ti etadatthaṃ āgāt'; amhā 'ti a.
     Tam sutvā Kosiyo "atthakāmā kira me ete, maṃ nirayā
uddharitvā sagge patiṭṭhāpetukāmā" ti tuṭṭhacitto:

  Ja_XXI.3(=535).19: Addhā [hi] maṃ vo⁶ hitakāmā yaṃ maṃ samanusāsatha⁷,
                    so 'haṃ tathā karissāmi sabbaṃ vuttaṃ⁸ hitesihi. || Ja_XXI:210 ||

  Ja_XXI.3(=535).20: Esāham⁹ ajj'; eva upāramāmi¹⁰,
                    na cāp'; ahaṃ¹¹ kiñci kareyya¹² pāpam

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add te.
2 Ck assānā, Bds āsiyamānā.
3 Ck assānā, Cs āssānā, Bd āsisamānā, Bs āsiṃsamānā.
4 Cks omit si.
5 Bd kosiyo.
6 Cks te.
7 Bds samanubhāsatha.
8 Ck utto, Cs vutto.
9 Bd eso-.
10 Bd upa-.
11 Bds cāpā-.
12 Bds -yyaṃ.

[page 392]
392 XXI. Asītinipāta.
                    na cāpi me kiñci-m-adeyyam atthi
                    na cāpi datvā udakaṃ p'; ahaṃ piye¹. || Ja_XXI:211 ||

  Ja_XXI.3(=535).21: Evañ ca me dadato sabbakālaṃ²
                    bhogā ime Vāsava khīyissanti³,
                    tato ahaṃ pabbajissāmi Sakka
                    hitvāna kāmāni yathodhikānīti āha. || Ja_XXI:212 ||

     Ta. man ti mama, vo⁴ ti tumhe. yaṃ man ti yena maṃ samanusāsatha
tena me tumhe hitakāmā, tathā ti⁵ yathā vadatha tath'; eva karissāmi, upāra-
māmīti⁶ maccharibhāvato upāramāmi⁶, adeyyamatthīti ito paṭṭhāya mama
ālopato upaḍḍham pi adeyyaṃ nāma n'; atthi, na cāpi datvā ti udakapasatam
pi cahaṃ labhitvā {adatvā} na pivissānni, khīyissantīti vikhīyissanti⁷, yatho-
dhikānīti vatthukāmakilesakāmavasena yathāṭhitakoṭṭhāsāni yeva.
     Sakko Maccharikosiyaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā
dānaphalaṃ jānāpetvā dhammadesanāya pañcasu sīlesu pa-
tiṭṭhāpetvā saddhiṃ tehi devanagaram eva gato. Macchari-
kosiko pi nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ anujānāpetvā gahita-
gahitabhājānāni pūretvā gaṇhantū ti yācakānaṃ dhanaṃ datvā
tasmiṃ khaṇe nikkhamma Himavato⁸ dakkhiṇapasse Gaṅgāya
C'; eva⁹ ekassa jātassarassa (add ca?) antare paṇṇasālaṃ katvā
pabbajitvā vanamūlaphalāhāro tattha ciraṃ vihāsi jaraṃ pāpuṇi.
Tadā Sakkassa Āsā Saddhā Siri Hirīti catasso dhītaro honti, tā
bahudibbagandhamālaṃ¹⁰ ādāya udakakīḷanatthāya Anotatta-
dahaṃ gantvā tattha kīḷitvā Manosilātale nisīdiṃsu. Tasmiṃ
khaṇe Nārado nāma brāhmaṇatāpaso Tāvatiṃsabhavanaṃ
divāvihāratthāya gantvā Nandavana-Cittakūṭalatāvanesu¹¹ dīvā-
vihāraṃ katvā pāricchattakapupphaṃ chattaṃ viya chā-
yatthāya dhārayamāno Manosilātalamatthake¹² attano vasa-
naṭṭhānaṃ¹³ Kañcanaguhaṃ gacchati. Atha tā tassa hatthe
taṃ pupphaṃ disvā yāciṃsu.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds pivāmi in the place of pahaṃpiye, Cs pahaṃpipe.
2 Bd -le
3 so all three MSS. for -yisanti.
4 Cks te.
5 Cks -kāmatthā ti.
6 Bds upa-.
7 Cks omit vi.
8 Bds -vantato.
9 Cks -yameva.
10 Bds bahuṃ-.
11 Bds omit kūṭa.
12 Bd -kena.
13 Cks omit ṭhānaṃ

[page 393]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 393
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.3(=535).22: Naguttame girivare¹ Gandhamādane
                    modanti tā devavarābhipālitā²,
                    athāgamā isivaro sabbalokagū³
                    supupphitaṃ dumavarasākham ādiya || Ja_XXI:213 ||

  Ja_XXI.3(=535).23: Suciṃ sugandhaṃ tidasehi sakkataṃ
                    pupphuttamaṃ amaravarehi sevitaṃ
                    aladdha maccehi⁴ vā dānavehi vā
                    aññatra devehi tadārahaṃ h'; idaṃ. || Ja_XXI:214 ||

  Ja_XXI.3(=535).24: Tato catasso kanakattacūpamā
                    uṭṭhāya nariyo⁵ pamadādhipā⁶ muniṃ
                    Asā ca Saddhā ca tato Sirī Hirī
                    icc-abravuṃ⁷ Nāradadevabrāhmaṇaṃ⁸: || Ja_XXI:215 ||

  Ja_XXI.3(=535).25: Sace anuddiṭṭhaṃ tayā mahāmuni
                    pupphaṃ imaṃ pāricchattassa brahme
                    dadāhi no, sabbagatī te ijjhantu⁹,
                    tvam pi no hohi¹⁰ yath'; eva Vāsavo. || Ja_XXI:216 ||

  Ja_XXI.3(=535).26: Taṃ yācamānābhisamekkha¹¹ Nārado
                    icc-abravī saṃkalahaṃ udīrayi:
                    na mayham atth'; atthi imehi koci naṃ.
                    yā yeva vo seyyasi sā piḷayhathā¹² 'ti. || Ja_XXI:217 ||

     Ta. girivare ti purimassa vevacanaṃ, devavarābhipālitā¹³ ti Sakkena
rakkhitā, sabbalokagū ti devaloke ca manussaloke ca sabbattha gamana-
samattho, dumavarasākhamādiyā 'ti sākhāya jātattā dumavarassa Sākhan ti
laddhanāmapupphaṃ¹⁴ gahetvā, sakkatan ti katasakkāraṃ, amaravarehīti
Sakkaṃ sandhāya vuttaṃ, aññatra devehīti ṭhapetvā deve ca iddhimante ca
aññehi manussehi vā yakkhādīhi vā aladdhaṃ, tadārahaṃ hidan ti tesaṃ
yeva hidaṃ¹⁵ arahaṃ anucchavikaṃ, kanakattacūpamā ti kanakūpamattacā,
uṭṭhāyā 'ti ayyo mālāgandhavilepanādipaṭivirato¹⁶ pupphaṃ na piḷandhissati
ekasmiṃ padese chaḍḍessati, etaṃ yācitvā pupphaṃ piḷandhissāmā 'ti hatthe¹⁷
pasāretvā yācamānā ekappahāren'; eva uṭṭhahitvā, pamadādhipā¹⁸ ti pama-
dānaṃ uttamā, munin ti isiṃ, anuddiṭṭhan ti asukassa nāma dassāmīti an-
uddiṭṭhaṃ¹⁹, sabbagatī te ijjhantū 'ti sabbā te cittagati ijjhatu patthita-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hirivāre.
2 Cks varāhi-.
3 Bd omits sabba-.
4 Bds maññehi.
5 Bd nā-.
6 Bd pamudādhipā, Bs pamadāyipā, Cks -paṃ.
7 Ck -vaṃ, Bd -vu.
8 Bds -daṃde-.
9 Cks ijjha.
10 Ck Bds hoti, Cs hosi.
11 Cks -nāhisam-
12 Bd piladdheyathā, Bs yā piḷandhetha.
13 Cks -rāhi-
14 Bd -nāmaṃ-.
15 Ck hitaṃ.
16 Ck -panāchavivirato.
17 vāyakkhā--- hatthe wanting in Cs.
18 Bds pamu-.
19 Bd -ā.

[page 394]
394 XXI. Asītinipāta.
patthitassa lābhī hohīti¹ assa² maṅgalaṃ vadanti, yatheva vāsavo ti yathā
amhākaṃ pitā Vāsavo icchiticchitaṃ deti tath'; eva no tvam pi hohīti, tan ti
taṃ pupphaṃ, abhisamekkhā 'ti disvā, saṃkalahan ti nānāgāhaṃ kalaha-
vaddhanaṃ kathaṃ udīresi, imehīti imehi pupphehi nāma mayhaṃ attho n'
atthi, paṭivirato ahaṃ mālādhāraṇato ti dīpeti, yā yeva vo seyyasīti yā tumhākaṃ
antare jeṭṭhikā, sā piḷayhathā³ 'ti sā etaṃ pilandhatū 'ti a.
     Tā catasso pi tass vacanaṃ sutvā gātham āhaṃsu⁴:

  Ja_XXI.3(=535).27: Tvaṃ no 'ttamo vābhisamekkha⁵ Nārada
                    yass'; icchasi tassam anuppavecchasu,
                    yassā hi no Nāradā tvaṃ padassasi
                    sā yeva no hohiti seṭṭhasammatā ti⁶. || Ja_XXI:218 ||

     Ta. tvaṃ nottamo⁷ ti uttamamahāmuni tvam eva no upadhārehiti.
     Tāsaṃ vacanaṃ sutvā Nārado tā ālapanto:

  Ja_XXI.3(=535).28: Akallam etaṃ vacanaṃ sugatte,
                    ko brāhmaṇo ko⁸ kalahaṃ udīraye,
                    gantvāna bhūtādhipam eva pucchatha
                    sace na jānātha idh'; uttamādhaman ti g. a. || Ja_XXI:219 ||

     T. a.: bhadde⁹ sugatte, idaṃ tumhehi vuttaṃ vacanaṃ mama ayuttam,
evaṃ hi sati mayā tumhesu ekaṃ seṭṭhaṃ sesā hīnā¹⁰ karontena¹¹ kalaho vaḍ-
ḍhito bhavissati, ko ca bāhitapāpo brāhmano kalahaṃ udīreyya¹² vaḍḍheyya,
evarūpassa hi kalahavaḍḍhanaṃ nāma ayuttaṃ, tasmā ito gantvā attano pitaraṃ
bhūtādhipaṃ Sakkam eva pucchatha sace attano uttamaṃ vā adhamaṃ vā na
jānāthā 'ti.
     Tato Satthā:

  Ja_XXI.3(=535).29: Tā Nāradena paramappakopitā
                    udīritā vaṇṇamadena mattā¹³
                    sakāse¹⁴ gantvāna Sahassacakkhuno
                    pucchiṃsu bhūtādhipaṃ: kā nu seyyasīti g. ā. || Ja_XXI:220 ||

     Ta. paramappakopitā ti pupphaṃ adentena ativiya kopitā tassa kupitā
hutvā, udīritā ti bhūtādhipam eva pucchathā 'ti vuttā, sahassa -- ti Sakkassa
santikaṃ gantvā, kā nū 'ti amhākaṃ antare katarā uttamā ti pucchiṃsu.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks labhī hohī.
2 Bds tassa thuti.
3 Bd piladdheyyatā, Bs piḷandeyyathā.
4 Cks omit g. ā.
5 Bds -mevā-.
6 Cks add g.ā.
7 Bds -mevā.
8 Bds omit ko.
9 Bd sadde
10 Ck hinā, Cs bhina, Bd hināti, Bs bhītā.
11 Bd kathentena.
12 Bd uddiseyya, Bs udisseyya.
13 Bd pattā
14 Bds -saṃ.

[page 395]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 395
     Evaṃ pucchitvā ṭhitā:

  Ja_XXI.3(=535).30: Tā disvā¹ āyattamanā Purindado
                    icc-abravī devavaro katañjali:
                    sabbā va vo² hotha sugatte³ sādisī,
                    ko n'; eva⁴ bhadde kalahaṃ udīrayīti. || Ja_XXI:221 ||

     Ta. tādisvā ti bhikkhave catasso pi attano santikaṃ āgatā disvā, āyat-
tamanā ti ussukkamanā⁵ vyāvaṭacittā, katañjalīti namassamānāhi devatāhi
paggahitañjali, sādisīti sabbā va⁶ tumhe sādisiyo, konevā⁷ 'ti ko nu eva
kalaham udīrayīti imaṃ nānāgāhaṃ viggahaṃ kathesi vaḍḍhesi.
     Ath'; assa tā kathayamānā:

  Ja_XXI.3(=535).31: Yo sabbalokaṃ carako⁸ mahāmuni
                    dhamme ṭhito Nārado saccanikkamo⁹
                    so no bravī girivare Gandhamādane:
                    gantvāna bhūtādhipam eva pucchatha
                    sace na jānātha idh'; uttamādhaman ti g. āhaṃsu. || Ja_XXI:222 ||

     Tatha saccanikkamo¹⁰ ti tathaparakkamo.
     Taṃ sutvā Sakko "imā catasso pi mayhaṃ dhītaro, sac'
āhaṃ etāsu ekā guṇasampannā uttamā ti vakkhāmi sesā kujjhis-
santi, na sakkā ayaṃ aṭṭo vinicchinituṃ, imā Himavante
Kosiyatāpasassa santikaṃ pesessāmi, so etāsaṃ aṭṭaṃ vinicchi-
nissatīti" cintetvā "ahaṃ tumhākaṃ aṭṭaṃ na vinicchināmi,
Himavante Kosiyatāpaso nāma atthi, tassāhaṃ attano sudhā-
bhojanaṃ pesessāmi, so parassa adatvā na bhuñjati dadanto¹¹
ca vicinitvā guṇavantānaṃ deti, yā tumhesu tatth'; assa hatthato
bhattaṃ labhissati sā uttamā bhavissatīti" ācikkhanto:

  Ja_XXI.3(=535).32: Asu brahāraññacaro mahāmuni
                    nādatvā¹² bhattaṃ varagatte bhuñjati,
                    viceyya dānāni dadāti Kosiyo,
                    vassā hi so dassati sā va seyyasīti¹³ g. ā. || Ja_XXI:223 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for disva.
2 Cks va co, Bd ca vo.
3 Cks -ena.
4 Bds nedha.
5 Ck ussukkamānā, Cs ussukkamānā.
6 Ck ca.
7 Bds nedhā.
8 Bds -lokacarato.
9 Ck -tikka-.
10 Cks -tikka-.
11 Cks bhuñjanto.
12 so all three MSS. for -tva.
13 Cks sā nu-.

[page 396]
396 XXI. Asītinipāta.
     Ta. brahāraññacaro ti mahāaraññavāsī.
     Iti so tāpasassa santikaṃ pesetvā Mātaliṃ pakkosāpetvā
tassa santikaṃ pesento anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XXI.3(=535).33: Asū hi yo¹ sammati dakkhiṇaṃ disaṃ
                    Gaṅgāya tīre Himavantapasmani²
                    sa³ Kosiyo dullabhapānabhojano,
                    tassa sudham⁴ pāpaya devasārathīti. || Ja_XXI:224 ||

     Ta. sammatī ti vasati, dakkhiṇan ti Himavantassa dakkhiṇāya disāya,
pasmanīti⁵ passe.
     Tato Satthā āha:

  Ja_XXI.3(=535).34: Sa Mātali devavarena pesito
                    sahassayuttaṃ abhirūyha sandanaṃ
                    sa khippam eva upagamma assamaṃ
                    adissamāno munino sudhaṃ adā⁶ ti. || Ja_XXI:225 ||

     Ta. adissamāno ti bhikkhave so Mātali devarājassa vacanaṃ sampaṭic-
chitvā taṃ assamaṃ gantvā adissamānakāyo hutvā tassa sudhaṃ adā, dadamāno
ca rattiṃ padhānam anuyuñjitvā paccūsasamaye aggiṃ paricaritvā vibhātāya rattiyā
udentaṃ suriyaṃ namassamānassa ṭhitassa tassa hatthe sudhābhojanam patiṭṭhāpesi.
     Kosiko taṃ gahetvā ṭhitako va gāthadvayam ā.:

  Ja_XXI.3(=535).35: Udaggihuttam upatiṭṭhato⁷ hi me
                    pabhaṃkaraṃ lokatamonud'; uttamaṃ
                    sabbāni bhūtāni aticca⁸ Vāsavo,
                    ko n'; eva me pāṇisu kiṃsudh'; odahi. || Ja_XXI:226 ||

  Ja_XXI.3(=535).36: Saṃkhūpamaṃ setam atulyadassanaṃ
                    suciṃ sugandhaṃ piyarūpaṃ abbhutaṃ
                    adiṭṭhapubbaṃ mama jātacakkhuhi
                    kā devatā pāṇisu kiṃsudh'; odahīti. || Ja_XXI:227 ||

     Ta. udaggihuttan ti udāggihuttaṃ paricaritvā udāggisālato nik-
khamma paṇṇasāladvāre ṭhatvā pabhaṃkaraṃ lokatamonudaṃ uttamaṃ ādiccaṃ
upatiṭṭhato mama sabbāni bhūtāni aticca⁹ atikkamitvā vattamāno Vāsavo nu
kho evaṃ mama pāṇisu kiṃsudhaṃ¹⁰ kiṃ nām'; etaṃ odahi, saṃkhūpaman
ti ādihi ṭhitako sudhaṃ vaṇṇeti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds so.
2 Bd -tupasmini, Bs -tapasmini.
3 Bd so.
4 Bd sukhaṃ, Cks sudaṃ.
5 Bds pasmi-.
6 Cks padā.
7 Cks -ṭṭhito, Bd upaṭhato.
8 so Cks; Bds adhicca.
9 Bds adhicca.
10 Cks sudhāvā.

[page 397]
1. Sudhābhojanajātaka. (535.) 397
     Tato Mātali āha:

  Ja_XXI.3(=535).37: Ahaṃ Mahindena mahesi pesito
                    sudh'ābhihāsim¹ turito mahāmuni,
                    jānāsi maṃ Mātali² devasārathi²,
                    bhuñjassu bhattuttamaṃ, mā vicārayi³. || Ja_XXI:228 ||

  Ja_XXI.3(=535).38: Bhuttā ca sā dvādasa hanti pāpake:
                    khudaṃ pipāsaṃ aratiṃ duraklamaṃ⁴
                    kodhūpanāhañ ca vivādapesuṇaṃ
                    sītuṇhatandiñ ca rasuttamaṃ idan ti. || Ja_XXI:229 ||

     Ta. sudhābhihāsin⁵ ti idam sudhābhojanaṃ tuyhaṃ abhihariṃ, jānā-
sīti jānāsi maṃ tvaṃ, ahaṃ Mātali nāma devasārathīti a., mā vicārayīti⁶
na {bhuñjāmī} {appaṭikkhipitvā} bhuñja, mā papañcaṃ kara⁷, pāpāke ti ayam
sudhā bhuttā dvādasa pāpadhamme hanti⁸, khudan ti paṭhamaṃ tāva chāta-
bhāvaṃ hanti⁸ dutiyaṃ pānīyapipāsaṃ tatiyaṃ ukkaṇṭhitaṃ catutthaṃ kāya-
darathaṃ pañcamaṃ klamaṃ⁹ kilantabhāvaṃ chaṭṭhaṃ kodhaṃ sattamaṃ upa-
nāhaṃ aṭṭhamaṃ vivādaṃ pesuṇaṃ¹⁰ dasamaṃ sītaṃ ekādasamaṃ uṇhaṃ dvā-
dasamaṃ tandiṃ ālasiyabhāvaṃ, idaṃ rasuttamaṃ uttamarasaṃ sudhābhojanaṃ
ime dvādasa pāpadhamme hanti.
     Taṃ sutvā Kosiyo attano vatasamādānaṃ āvikaronto:

  Ja_XXI.3(=535).39: Na kappatī¹¹ Mātali mayha bhuñjitum
                    pubbe adatvā iti me vatuttamaṃ,
                    na cāpi ekāsanam ariyapūjitaṃ,
                    asaṃvibhāgī ca sukhaṃ na vindatīti g. vatvā || Ja_XXI:230 ||

"bhante tumhehi parassa adatvā bhojane kaṃ dosaṃ disvā
idaṃ vataṃ samādinnan" ti Mātalinā puṭṭho āha:

  Ja_XXI.3(=535).40: Thīghātakā ye c'; ime¹² pāradārikā¹³
                    mittadduno ye ca sapanti¹⁴ subbate
                    sabbe ca¹⁵ te maccharipañcamādhamā¹⁶,
                    tasmā adatvā udakam pi nāsmiye¹⁷. || Ja_XXI:231 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -bhāsiṃ.
2 so all three MSS. for -iṃ?
3 Bd mābhivārayi.
4 Bd darathakkhamaṃ, Bs darathakkamaṃ.
5 Cks -bhāsin.
6 Ck picā-, Bd habhivārayiti.
7 Bds -ri.
8 Bd hanati.
9 Bds omit klamaṃ.
10 Ck -naṃ.
11 all three MSS. -ti.
12 Cks came.
13 all three MSS. pa-.
14 Cks savanti.
15 Bd va.
16 Bd -māgamā.
17 Bds nasmi.

[page 398]
398 XXI. Asītinipato.

  Ja_XXI.3(=535).41: So¹ 'h'; itthiyā vā purisassa vā pana
                    dassāmi dānaṃ vidusam pavaṇṇitaṃ,
                    sabbā vadaññū idha vītamaccharā
                    bhavanti h'; ete sucisaccasammatā ti. || Ja_XXI:232 ||

     Ta. pubbe ti paṭhamaṃ adatvā², athavā iti me pubbe vatuttamaṃ, idaṃ
pubbe va mayā vataṃ³ samādinnan ti dasseti, na cāpi ekāsanan ti ekakassa
āsanaṃ na ariyehi Buddhādīhi pūjitaṃ, sukhan ti dibbamānusakasukhaṃ na
labhati, thīghātakā ti itthighātakā⁴, ye cime⁵ ti ye ca ime, sapantīti⁶
akkosanti, subbate ti dhammikasamaṇabrāhmaṇe, maccharipañcamā ti
maccharipañcamo etesan ti maccharipañcamā, adhamā ti ime pañca adhamā
nāma, tasmāti yasmā⁷ ahaṃ pañcamādhammabhāvabhayena⁸ adatvā udakam
pi nāsmiye na paribhuñjissāmīti imaṃ vataṃ samādiyiṃ⁹, so¹⁰ hitthiyā vā
ti so¹⁰ ahaṃ itthiyā vā, vidusampavaṇṇitan ti vidūhi paṇḍitehi Buddhādīhi
vaṇṇitaṃ, sucisaccasammatā ti ete okappaniyasaddhāya samannāgatā
vadaññū vigatamaccherā purisā sucī c'; eva¹¹ uttamasammatā ca hontīti a.
     Taṃ sutvā Mātali dissamānakāyena aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe
tā catasso devakaññā catuddisaṃ aṭṭhaṃsu: Siri pācīnadisāya
aṭṭhāsi, Āsā dakkhiṇadisāya aṭṭhāsi, Saddhā pacchimadisāya,
Hiri uttaradisāya.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.3(=535).42: Ato mutā¹² devavarena pesitā
                    kaññā catasso kanakattacūpamā:
                    Asā ca Saddhā ca Sirī Hirī tato
                    taṃ assamaṃ āgamuṃ yattha Kosiyo. || Ja_XXI:233 ||

  Ja_XXI.3(=535).43: Tā disvā³ sabbo paramappamodito
                    subhena vaṇṇena sikhā-r-iv'; aggino
                    kaññā catasso caturo¹⁴ catuddisā
                    icc-abravī Mātalino ca sammukhā: || Ja_XXI:234 ||

  Ja_XXI.3(=535).44: Purimaṃ disaṃ kā tvaṃ pabhāsi devate
                    alaṃkatā tāravarā osadhī,
                    pucchāmi taṃ kañcanavelliviggahe¹⁵,
                    ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā. || Ja_XXI:235 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yo.
2 Cks sutvā.
3 Bd tava in the place of vataṃ, Cks cataṃ,
4 Cks -ke.
5 Cks came.
6 Ck suvan-, Cs savan-.
7 Cks tasmā.
8 Cks -maṃ adhammi-, Bd pañcamādhama-.
9 Bds -dayi.
10 Cks yo.
11 Bd suci-, Cks sucimeva.
12 Bds ma-.
13 so all three MSS.
14 Bd cāturo.
15 so Cks; Bd -vella-.

[page 399]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 399

  Ja_XXI.3(=535).45: Sir'āhaṃ¹ devī manujesu² pūjitā
                    apāpasattūpanisevinī sadā
                    sudhāvivādena tav'; antim āgatā,
                    taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājaya. || Ja_XXI:236 ||

  Ja_XXI.3(=535).46: Yassāhaṃ icchāmi sukhaṃ mahāmuni
                    sa³ sabbakāmehi naro pamodati,
                    Sirīti maṃ jānahi⁴ jūhat'; uttama,
                    tam maṃ sudhāya varapañña bhājayā 'ti. || Ja_XXI:237 ||

     Ta. ato ti tato, mutā⁵ ti anumatā, atha devavarena anumatā c'; eva
pesitā cā 'ti a., sabbo-- to ti anavasseso⁶ hutvā atipamudito, sāman ti pi pāṭho,
tā devatā sāmaṃ disvā ti a., caturo⁷ ti caturā⁷, ayam eva vā pāṭho cāturiyena
samannāgatā ti a., tāravarā ti tārānaṃ varā, kañcana -- gahe ti kañcanarū-
pakasadisasarīre, Sirāhan ti Siri ahaṃ, tavantimāgatā ti tava santikaṃ
āgatā, bhājayā 'ti yathā maṃ sudhā bhajati⁸ tathā karohi, sudhaṃ me dehīti
a., jānāhīti jāna⁹, jūhatuttamā 'ti aggiṃ jūhantānaṃ uttama.
     Taṃ sutvā Kosiyo āha:

  Ja_XXI.3(=535).47: Sippena vijjācaraṇena buddhiyā
                    narā upetā paguṇā sakammanā¹⁰
                    tayā vihīnā na labhanti kiñcanaṃ,
                    tay-idaṃ na sādhu yadidaṃ tayā kataṃ. || Ja_XXI:238 ||

  Ja_XXI.3(=535).48: Passāmi posaṃ alasaṃ mahagghasaṃ
                    sudukkulīnaṃ pi arūpimaṃ naraṃ,
                    tayānugutto Siri jātimām api
                    peseti¹¹ dāsaṃ viya bhogavā sukhī. || Ja_XXI:239 ||

  Ja_XXI.3(=535).49: Tan taṃ asaccaṃ avibhajjaseviniṃ
                    jānāmi mūḷhaṃ vidurānupātiniṃ¹²,
                    na tādisī arahati āsanūdakaṃ
                    kuto sudhā¹, gaccha na mayha ruccasīti. || Ja_XXI:240 ||

     Ta. sippenā 'ti hatthiassarathatharusippādinā¹³ vijjācaraṇenā 'ti vedattaya-
saṃkhātāya vijjāya c'; eva sīlena ca paguṇā, sakammanā¹⁴ ti attano purisākārena
padhānaguṇasamannāgatā, kiñcanan ti kiñci appamattakam pi yasaṃ vā sukhaṃ
vā na labhanti, yadidan ti yam etaṃ issariyatthāya sippādīni uggahetvā¹⁵

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bds -ebhi.
3 Bds so.
4 Bds jānā-.
5 Bds ma-.
6 Cks -sā.
7 Bd cā-.
8 Ck bho-, Cs bhā-.
9 Bds jānātu.
10 Bd -unā.
11 Bd -si.
12 Cks -nipā, Bd vidūrā-.
13 Bds dhanu in the place of tharu.
14 Bds -unā.
15 Bd uggaṇhi-.

[page 400]
400 XXI. Asītinipāta.
carantānaṃ tayā vekallaṃ kataṃ taṃ¹ te na sādhu, arūpiman ti virūpaṃ, tayānu-
gutto ti tayā anurakkhito, jātimāmapīti jātisampannam pi sippavijjācaraṇa-
buddhikammehi sampannaṃ pi², pesetīti pesanakāraṃ³ karoti, taṃ tan ti
tasmā taṃ, asaccan ti sabhāvasaṃkhāte sacce avattanatāya⁴ asaccaṃ uttama-
bhāvarahitaṃ, avibhajjasevinin ti avibhajitvā yuttāyuttam ajānitvā sippādi-
sampanne pi itare pi sevamānaṃ, vidurānupātinin ti paṇḍitānupātiniṃ
paṇḍite⁵ pātetvā⁶ pothetvā⁷ viheṭhetvā caramānaṃ, kuto sudhā ti tādisāya
nigguṇāya kuto sudhābhojanaṃ, na me ruccasi gaccha mā idha tiṭṭhā 'ti.
     Sā tath'; ev antaradhāyi. Tato so Āsāya saddhiṃ salla-
panto ā.:

  Ja_XXI.3(=535).50: Kā sukkadāṭhā paṭimuttakuṇḍalā
                    cittaṅgadā⁸ kambuvimaṭṭhadhārinī,
                    osittavaṇṇaṃ paridayha sobhasi⁹
                    kusaggirattaṃ apiḷayha mañjariṃ. || Ja_XXI:241 ||

  Ja_XXI.3(=535).51: Migīva bhantā¹⁰ saracāpadhārinā¹¹
                    virādhitā mandam iva udikkhasi.
                    ko te dutīyo idha mandalocane,
                    na bhāyasi ekikā kānane vane ti. || Ja_XXI:242 ||

     Ta. cittaṅgadā¹² ti citrehi aṅgadehi samannāgatā, kambu -- nīti karaṇa-
pariniṭṭhānena¹³ vimaṭṭhasuvaṇṇālaṃkāradhārinī, osittavaṇṇan ti avasitta-
udakadhāravaṇṇaṃ dibbadukūlaṃ, paridayhā 'ti nivāsetvā ca pārupitvā ca,
kusaggirattan ti kusatiṇaggisikhāvaṇṇaṃ, apiḷayhamañjarin ti sapallavaṃ
asokakaṇṇikaṃ kaṇṇe piḷandhitvā ti vuttaṃ hoti, saracāpadhārinā¹⁴ ti luddhena,
virādhitā ti viraddhapahārā, mandamivā 'ti yathā, sā migī bhītā¹⁵ vanante¹⁶
ṭhatvā taṃ mandaṃ oloketi evaṃ olokesi.
     Tato sā:

  Ja_XXI.3(=535).52: Na me dutīyo idha-m-atthi Kosiya,
                    Masakkasārappabhav'; amhi devatā,
                    Āsā sudhāsāya tav'; antim āgatā,
                    taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā 'ti g. ā. || Ja_XXI:243 ||

     Ta. Masakkasārappabhavamhīti¹⁷ Tāvatiṃsabhavane sambhavā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit taṃ.
2 Bd omits sippa--- pi.
3 Ck -ṇa-, Bd -rakaṃ.
4 Cks avattāya.
5 Bds -ehi.
6 Ck pāpe--.
7 Bd omits po-.
8 Cks jā.
9 Bd -ti.
10 Cs hantā, Bd sandā.
11 Bd -no.
12 Cks -jā.
13 Bd -niṭhitena.
14 Cks -no.
15 Cks hitā, Bd bhi-.
16 Bd -tare.
17 Cks -vāti.

[page 401]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 401
     Taṃ sutvā Kosiyo "tvaṃ kira yo te ruccati tassa āsā-
phalanipphādanena āsaṃ¹ desi, yo te na ruccati tassa na desi²,
n'; atthi tayā samāpatti tattha vināsakārīti³" dīpento ā.

  Ja_XXI.3(=535).53: Āsāya yanti vāṇijā dhanesino,
                    nāvaṃ samāruyha parenti aṇṇave,
                    te tattha sīdanti atho pi ekadā
                    jīnādhanā enti vinaṭṭhapābhatā. || Ja_XXI:244 ||

  Ja_XXI.3(=535).54: Āsāya khettāni kasanti kassakā,
                    vapanti bījāni, karonti 'pāyaso,
                    ītīnipātena avuṭṭhikāya vā
                    na kiñci vindanti tato phalāgamaṃ. || Ja_XXI:245 ||

  Ja_XXI.3(=535).55: Ath'; attakārāni karonti bhattusu
                    āsaṃ purakkhatvā narā sukhesino,
                    te bhattur atthā atigāḷhitā puna
                    disā panassanti aladdha kiñcanaṃ. || Ja_XXI:246 ||

  Ja_XXI.3(=535).56: Jahitva⁵ dhaññañ ca dhanañ ca ñātake
                    āsāya saggādhimanā sukhesino
                    tapanti lūkham pi tapaṃ cirantaraṃ,
                    kummaggam āruyha parenti duggatiṃ. || Ja_XXI:247 ||

  Ja_XXI.3(=535).57: Āsāvisaṃvādikasammatā ime,
                    Āse sudhāya⁶ vinayassu attani,
                    na tādisī arahati āsanūdakaṃ
                    kuto sudhā, gaccha na mayha ruccasīti. || Ja_XXI:248 ||

     Ta. parentīti pakkhandanti, jīnādhanā ti jinadhanā, iti tava vasena
eke sampajjanti eke vipajjanti n'; atthi tayā sadisā pāpadhammā ti vadati.
karonti pāyaso ti taṃ taṃ kiccaṃ upāyena karonti, ītinipātenā 'ti visavā-
tamūsikasalabhasukapāṇakasetaṭṭhikarogādīnaṃ sassupaddavānaṃ aññataranipātena
vā, tato ti tato sassato te⁷ kiñci phalaṃ na vindanti⁸, tesam pi āsacchedaka-
kammaṃ tvam eva karosīti vadati, athattakārānīti yuddhabhūmisu purisākāre,
Āsaṃ purakkhatvā ti issariyāsaṃ⁹ purato katvā, bhatturatthā ti sāmino
atthāya, atigāḷhitā ti paccatthikehi atipīḷitā viluttasāpateyyā viddhastavāhanā
hutvā, panassantīti¹⁰ palāyanti, aladdha kiñcanan ti kiñci issariyaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks āsā.
2 Cks dehi.
3 Bds -sikāti.
4 Bds panayanti.
5 Bd -tvā.
6 Cks sudhā saṃ.
7 Ck kena.
8 Cks vindati.
9 Bd -yā āsaṃ, Bs -ya tāsaṃ.
10 Bds panayantīti.

[page 402]
402 XXI. Asītinipāta.
alabhitvā, iti etesam pi issariyālābhaṃ tvameva karosīti vadati, saggādhimanā
ti saggaṃ adhigantumanā¹, lūkhan ti nirojaṃ pañcatapādikaṃ kāyakila-
mathaṃ, cirantaran ti cirakālaṃ, āsāvisaṃvādikasammatā ime ti evaṃ ime
sattā saggāsayā² duggatiṃ gacchanti tasmā tvaṃ Āsā nāma visaṃvādikasammatā
visaṃvādikā ti saṃkhaṃ gatā, Āse ti taṃ ālapati.
     Sāpi tena paṭikkhittā tatth'; ev'; antaradhāyi. Tato Sad-
dhāya saddhiṃ sallapanto g. ā.:

  Ja_XXI.3(=535).58: Daddallamānā yasasā yasassinī
                    dighaññanāmavhayanaṃ³ disaṃ pati,
                    pucchāmi taṃ kañcanavelliviggahe
                    ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā ti. || Ja_XXI:249 ||

     Ta. daddallamānā ti jalamānā, dighaññanāmavhayanan⁴ ti aparā
ti ca pacchimā ti ca evaṃ dighaññena lāmakena nāmena vuccamānaṃ disam
pati daddallamānā tiṭṭhasi⁵.
     Tato sā gātham āha:

  Ja_XXI.3(=535).59: Saddhāhaṃ⁶ devī manujesu pūjitā
                    apāpasattūpanisevinī sadā
                    sudhāvivādena tav'; antim āgatā,
                    taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā 'ti. || Ja_XXI:250 ||

     Ta. Saddhā ti yassa kassaci vacanapattiyāyanā⁷ sā⁸ sāvajjāpi hoti ana-
vajjāpi, pūjitā ti anavajjakoṭṭhāsavasena⁹ pūjitā, apāpasattūpanisevi-
nīti anavajjasaddhāya¹⁰ ca ekantapattiyāyanasabhāvāya paresu pi pattiyāya-
navidahanasamatthāya devatāy'; etaṃ nāmaṃ.
     Atha nam Kosiyo "ime sattā tassa tassa¹¹ vacanaṃ
saddahitvā taṃ taṃ karontā¹² kattabbato akattabbam eva
bahutaraṃ karonti, taṃ sabbaṃ tayā kāritaṃ nāma hotīti"
vatvā evam āha¹³:

  Ja_XXI.3(=535).60: Dānaṃ damañ cāgam atho pi saṃyamaṃ
                    ādāya saddhāya karonti h'; ekadā,

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -tuṃmanā.
2 Bds -sāya.
3 Cks dīghaṃñā-; Bd dissaññe-.
4 Cs jighaṃñā-, Bd dīghaññe.
5 Bds -ti.
6 so all three MSS. for -ha.
7 Ck -sayanā, Cs -sāyanā, Bd vacanumattiyāyanā.
8 Bd omits sā.
9 Bd -jjākoṭṭhāsa-, Cks -sevasena.
10 Bd -ddhā.
11 Bd yassa kassaci in the place of tassa tassa.
12 Bd -to.
13 in Bd imesatta-- evam āha come after v.62 and before tattha dānanti.

[page 403]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 403
                    theyyaṃ musākūṭam atho pi pesuṇaṃ¹
                    karonti h'; eke puna viccutā tayā. || Ja_XXI:251 ||

  Ja_XXI.3(=535).61: Bhariyāsu poso sadisīsu² pekhavā
                    sīlūpapannāsu patibbatāsu pi
                    vinetvā³ chandaṃ kuladhītiyāsu⁴ pi
                    karoti⁵ saddhaṃ pana kumbhadāsiyā. || Ja_XXI:252 ||

  Ja_XXI.3(=535).62: Tvam eva Saddhe paradārasevinī
                    pāpaṃ karosi kusalam pi riñcasi⁶,
                    na tādisī arahasi āsanūdakaṃ
                    kuto sudhā, gaccha na mayha ruccasīti. || Ja_XXI:253 ||

     Ta. dānan⁷ ti savatthukaṃ puññacetanaṃ, daman ti indriyadamaṃ⁸,
cāgan ti deyyapariccāgaṃ⁹, saṃyaman ti sīlaṃ, ādāya saddhāyā 'ti etāni
dānādīni¹⁰ mahānisaṃsāni kātabbānīti vadataṃ vacanaṃ saddhāya ādiyitvā
karonti ekadā, kūṭan ti tulākūṭādikaṃ katvā¹¹ gāmakūṭādikaṃ¹² vā karonti,
heke ti eke manussā evarūpesu nāma kālesu imesañ ca atthāya theyyādīni
kattabbānīti kesañci vacanaṃ saddahitvā etāni pi karonti, pana viccutā tayā
ti pana tayā viyuttā sāvajjadukkhavipākān'; etāni na kattabbānīti vadataṃ vacanaṃ
apattiyāyitvāpi¹³ karonti, iti tava vasena anavajjam pi sāvajjam pi kareyya, tava¹⁴
sadisīsū 'ti jātigottasīlādīhi sadisīsu, pekhavā ti pekhā vuccati taṇhā, sataṇho¹⁵
ti a, chandan ti chandarāgaṃ, saddhan ti kumbhadāsiyāpi vacane saddhaṃ
karonti tassā¹⁶ ahaṃ tumhākaṃ imaṃ nāma upakāraṃ karissāmīti vadantiyā¹⁷
pattiyāyitvā kulitthiyo pi chaḍḍetvā tam eva nisevanti¹⁸ asukā nāma tumhesu
paṭibaddhacittā ti kumbhadāsiyāpi vacane saddhaṃ katvā ca¹⁹ paradāraṃ sevanti,
tvam eva Saddhe²⁰ paradārasevinīti yasmā taṃ taṃ pattiyāyitvā tava
vasena paradāraṃ sevanti pāpaṃ karonti kusalaṃ jahanti tasmā tvam eva para-
dārasevinī tvaṃ pāpāni karosi kusalaṃ riñcasi²¹, n'; atthi tayā samānā lokavi-
nāsikā pāpadhammā, gaccha na me ruccasīti²².
     Sā tatth'; ev'; antaradhāyi. Kosiyo pi uttarato ṭhitāya
Hiriyā saddhiṃ sallapanto gāthadvayam āha:

  Ja_XXI.3(=535).63: Dighaññarattiṃ aruṇasmi²³ ūhate
                    yā dissati uttamarūpavaṇṇinī

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -naṃ.
2 Cks sā-
3 so all three MSS. for -tva.
4 Bd kulitthiyāsu.
5 Bd -onti.
6 Bd ni riccasi.
7 Cks jā-.
8 Bd -damanaṃ.
9 Bd deyyadhamma-.
10 Bd etāya ādānā-.
11 Bd vā.
12 Bd adds kammaṃ.
13 Bd āp-.
14 Cks teva.
15 Cks omit sataṇho.
16 Bd tasmā.
17 Cks -isā.
18 Cs pati-, Bd paṭi-.
19 Bd va.
20 Cks -o.
21 Bds niriccasi.
22 Ck -titi.
23 all three MSS. -iṃ.

[page 404]
404 XXI. Asītinipāta.
                    tathūpamā maṃ paṭibhāsi devate,
                    acikkha me tvaṃ katamāsi accharā. || Ja_XXI:254 ||

  Ja_XXI.3(=535).64: Kālā nidāghe-r-iva aggijāt'; iva¹
                    anileritā lohitapattamālinī
                    kā tiṭṭhasi mandam ivāvalokayaṃ²,
                    bhāsesamānā va³ giraṃ na muñcasīti. || Ja_XXI:255 ||

     Ta. dighaññarattin ti pacchimarattiṃ, rattipariyosāne ti a., ūhate ti
aruṇe uggate, yā ti yā puratthimā disā rattasuvaṇṇatāya uttamarūpadharā hutvā
dissati, kālā nidāgherivā 'ti nidāghasamaye kāḷavalli viya, aggijātiva⁴ 'ti
aggijā⁵ iva sāpi navajjhāmakkhette⁶ paṭhamajātā viyā 'ti a., lohitapattamā-
linīti lohitavaṇṇehi patteni parivutā, kā tiṭṭhasīti yathā sā taruṇakālavalli
vāteritā vilāsamānā sobhamānā tiṭṭhati evaṃ kā nāma tvaṃ tiṭṭhasi, bhāse-
samān vā⁷ 'ti mayā saddhiṃ bhāsitukāmā viya hosi⁸ na ca giraṃ muñcasi.
     Tato sā gātham āha:

  Ja_XXI.3(=535).65: Hir'; āha⁹ devī manujesu pūjitā
                    apāpasattūpanisevinī sadā
                    sudhāvivādena tav'; antim āgatā,
                    sā taṃ¹⁰ na sakkomi sudham pi yācituṃ,
                    kopīnarūpā viya yācan'; itthiyā¹¹ ti. || Ja_XXI:256 ||

     Ta. hirāhan¹² ti Hiri ahaṃ, sudhampīti sā ahaṃ sudhābhojanaṃ taṃ
yācitum pi na sakkomi, kiṃkāraṇā¹³ ti, kopīnarūpā viya yācanitthiyā¹⁴
yasmā¹⁵ itthiyā yācanā nāma kopīnarūpā viya rahassavivaraṇasadisā¹⁶ hoti,
nillajjā¹⁷ viya hotīti a.
     Taṃ sutvā tāpaso dve gāthā abhāsi:

  Ja_XXI.3(=535).66: Dhammena ñāyena sugatte lacchasi,
                    eso hi dhammo na hi yācanā sudhā,
                    taṃ taṃ ayācantim¹⁸ ahan nimantaye,
                    sudhāya yam p'; icchasi tam pi dammi te. || Ja_XXI:257 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aggijālāriva, Bs -jāriva, Cks -jānica?
2 Bds igā-.
3 Bd bhāsesamānāriva, Cks bhāsemimātāva.
4 Cks agga-, Bd aggijālārivā, Bs -jāriva.
5 Cks agga-, Bd aggijālā, Bs -jāte.
6 Bd nijhāma-.
7 Ck bhāsesimanācā, Cs bhāsesimānāvā, Bd bhāsesamānārivā.
8 Bd ahosi.
9 Cs Bd -haṃ.
10 Bds haṃ.
11 Bds -nitthiyā, Cks yācanatthikā.
12 so all three MSS.
13 Cks -ṇan.
14 Cks -natthiyā, omitting ti.
15 Bd tasmā.
16 Bds rahassaṅgavi-.
17 Bds -jja-.
18 Bd nayā-.

[page 405]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 405

  Ja_XXI.3(=535).67: Sā tvaṃ mayā ajja sakamhi assame
                    nimantitā kañcanavelliviggahe,
                    tvaṃ hi me sabbarasehi pūjiyā,
                    taṃ pūjayitvāna sudham pi asmiye¹ ti. || Ja_XXI:258 ||

     Ta. dhammenā 'ti sabhāvena, ñāyenā 'ti kāraṇena, na hi yācanā
sudhā ti na hi yācanāya sudhā labbhati, ten'; eva kāraṇena itarā tisso na
labhiṃsu, taṃ tan ti tasmā taṃ, yamicchasīti na kevalaṃ nimantemi² yeva
yañ ca sudhaṃ icchasi tam pi dammi te, kañcanavelliviggahe ti kañca-
narāsisassirīkasarīre³, pūjiyā ti na kevalaṃ sudhāya aññehi pi sabbarasehi
tvaṃ mayā pūjetabbayuttikā⁴ va, asmiye¹ ti taṃ⁵ pūjetvā sace sudhāya⁶
avasesaṃ bhavissati aham pi bhuñjissāmi.
     Tato aparā abhisambuddhagāthā⁷:

  Ja_XXI.3(=535).68: Sā Kosiyenānumatā jutīmatā
                    addhā Hirī rammaṃ pāvisi-y-assamaṃ⁸
                    udaññavantaṃ⁹ phalam ariyapūjitaṃ
                    apāpasattūpanisevitaṃ sadā. || Ja_XXI:259 ||

  Ja_XXI.3(=535).69: Rukkhaggahāṇā¹⁰ bahuk'; ettha pupphitā
                    ambā piyālā panasā ca kiṃsukā
                    sobhañjanā lodda-m-atho pi padmakā
                    kekā ca bhaṅgā tilakā ca pupphitā. || Ja_XXI:260 ||

  Ja_XXI.3(=535).70: Sālā kareri bahuk'; ettha jambuyo
                    assatthanigrodhamadhukā ca vedisā¹¹
                    uddālakā pāṭali sindhuvāritā
                    supuññagandhā¹² mucalindaketakā. || Ja_XXI:261 ||

  Ja_XXI.3(=535).71: Hareṇukā veḷukā veṇutindukā
                    sāmākanīvāra-m-atho pi cīnakā
                    mocā kadalī bahuk'; ettha sāliyo
                    pavīhayo ābhujino pi¹³ taṇḍulā. || Ja_XXI:262 ||

  Ja_XXI.3(=535).72: Tassa ca uttare passe jātā pokkharaṇī sivā
                    akakkasā apabbharā sādu appaṭigandhikā¹⁴. || Ja_XXI:263 ||

  Ja_XXI.3(=535).73: Tattha macchā sanniratā khemino bahubhojanā
                    siṅgusavaṃkā sakulā¹⁵ satavaṃkā ca rohitā
                    āligaggarakākiṇṇā pāthīnā¹⁶ kākamacchakā. || Ja_XXI:264 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ise.
2 Bd -esi.
3 Bds -sadise.
4 Cks pūji-.
5 Cks tvaṃ.
6 Cks omit su-.
7 Cks omit tato--.
8 Cks pāvisiya as-, Bd pāvīsiyas-; read: pāvisi ramma assamaṃ?
9 Bd udakaṃvantaṃ.
10 Ck -ggahānā, Cs -ggahanā, Bd rukkhagahaṇā.
11 so Bds; Cks -dhukacetasā.
12 Bds manuṇṇa-.
13 Bds ca.
14 Bd sādumapp-.
15 Bd siṅgupavaṅgā vaṅkulā.
16 Ck pāṭinā, Bd pāṭiṇā.

[page 406]
406 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.3(=535).74: Tattha pakkhī sanniratā khemino bahubhojanā
                    haṃsā koñcā mayūrā ca cakkavākā ca kukkuhā
                    kuṇālakā bahucitrā sikhaṇḍijīvajīvakā. || Ja_XXI:265 ||

  Ja_XXI.3(=535).75: Tattha pānāya-m-āyanti nānāmigagaṇā bahū
                    sīhā vyagghā varāhā ca acchakokataracchayo. || Ja_XXI:266 ||

  Ja_XXI.3(=535).76: Palāsādā¹ ca gavajā mahisā rohitā rurū
                    eṇeyyā varāhā c'; eva gaṇino nīkasūkarā²
                    kadalimigā bahū c'; ettha biḷārā sasakaṇṇikā³. || Ja_XXI:267 ||

  Ja_XXI.3(=535).77: Chamāgirī pupphavicitrasanthatā
                    dijābhighuṭṭhā dijasaṃghasevitā ti. || Ja_XXI:268 ||

     Ta. jutīmatā ti ānubhāvasampannena, pāvisiyassaman ti pāvisi assa-
maṃ, yakāro vyañjanasandhikaro, udaññavantan⁴ ti tesu tesu ṭhānesu uda-
kasampannaṃ, phalan ti anekaphalasampannaṃ, ariya-- ti nīvaraṇadosa-
rahitehi jhānalābhīhi ariyehi pūjitaṃ pasatthaṃ, rukkhaggahaṇā⁵ ti pup-
phūpagaphalūpagarukkhagahaṇā⁶, sobhañjanā ti siggurukkhā⁷, loddamatho
pi padmakā⁸ ti loddarukkhā ca padmarukkhā⁹ ca, kekā ca bhaṅgā cā 'ti
evannāmakā rukkhā eva, karerīti¹⁰ karerirukkhā, uddālakā ti vātaghātakā.
mucalindaketakā ti mucalindā ca pañcavidhaketakā ca, hareṇukā ti apa-
raṇṇajā ti, veḷukā ti vaṃsacorakā, veṇū¹¹ ti araññamāsā timbarurukkhā, cī-
nakā ti khuddakarājamāsā, mocā ti aṭṭhikadali, sāliyo ti nānappakāra-
jātassaraṃ upanissāya jātā nānāsāliyo, pavīhayo ti nānappakārā vihayo,
ābhujino ti bhūjapattā, taṇḍulā ti nikkuṇḍakathusā sayañ jātataṇḍulasīsāni,
tassa cā 'ti bhikkhave tassa ca assamassa uttaradisābhāge, pokkharaṇīti
pañcavidhapadumasañchannajātassarapokkharaṇī, akakkasā ti macchapittasevā-
lādikakkasarahitā, apabbharā ti acchinnataṭā¹² samatitthā¹³, appaṭigan-
dhiyā ti appaṭikkūlagandhena sugandhena udakena samannāgatā, tatthā 'ti
tassā pokkharaṇiyā, khemino ti¹⁴ abhayā siṅgū ti ādīni tesaṃ macchānaṃ
nāmāni, kuṇālakā ti kokilā, citrā ti citrapattā, sikhaṇḍīti uṭṭhitasikhā
morā aññe pi vā matthake jātasikhā pakkhino, pānāyamāyantīti pānāya
āyanti, palāsādā ti khaggā gavajā, gaṇino ti gokaṇṇā, kaṇṇikā¹⁵ ti
kaṇṇikamigā¹⁶, chamāgirīti¹⁷ bhūmiyam patthaṭā piṭṭhipāsāṇā, puppha --
tā ti vicitrapupphasanthatā, dijābhighuṭṭhā ti madhurassarehi dijehi abhi-
ghuṭṭhā, evarūpā yattha bhūmipabbatā¹⁸ ti.
     Evaṃ Bh. Kosiyassa assamaṃ vaṇṇesi. Idāni¹⁹ Hirideviyā
ta. pavisanādīni dassetuṃ āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks palāsājā, Bd palasadā, Bs pallasadā.
2 so Cs; Ck nika-, Bd niñga-.
3 Cks -akā.
4 Bd udakavantan.
5 Cks -nā.
6 Ck pupphāpagarukkhagahānā ti, Cs -gahanā ti.
7 Cks -a, Bd siṅgarukkhā.
8 Bd -padukā.
9 Bd paduru.
10 Cks karotīti.
11 Bd keṇu.
12 Bd -taḷā.
13 Bds supatiṭhā.
14 Cks add khemino.
15 Cks -akā.
16 Cks -aka-.
17 Cks ja-.
18 Bd tattha.
19 Cks imāni.

[page 407]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 407

  Ja_XXI.3(=535).78: Sā suttacā nīladumābhilambitā
                    vijjumahāmegha-r-ivānupajjatha
                    tassā susambandhasiraṃ kusāmayaṃ
                    suciṃ sugandhaṃ ajinūpasevitaṃ
                    atricchakocchaṃ, Hirim etad abravi:
                    nisīda kalyāṇi sukha-y-idam¹ āsanaṃ. || Ja_XXI:269 ||

  Ja_XXI.3(=535).79: Tassā tadā kocchagatāyā Kosiyo
                    yad icchamānāya jaṭājinaṃdharo²
                    navehi pattehi sayaṃ sahūdakaṃ
                    sudh'; ābhihāsi turito mahāmuni. || Ja_XXI:270 ||

  Ja_XXI.3(=535).80: Sā taṃ patiggayha ubhohi pāṇihi
                    icc-abravi attamanā jaṭādharaṃ:
                    handāham etarahi pūjitā tayā
                    gaccheyya³ brahme tidivaṃ⁴ jitāvinī. || Ja_XXI:271 ||

  Ja_XXI.3(=535).81: Sā Kosiyenānumatā jutīmatā
                    udīritā vaṇṇamadena mattā
                    sakāse gantvāna sahassacakkhuno:
                    ayaṃ sudhā Vāsava, dehi me jayaṃ. || Ja_XXI:272 ||

  Ja_XXI.3(=535).82: Tam ena⁵ Sakko pi tadā apūjayi
                    sahindā ca devā surakaññam uttamaṃ
                    sā pañjalī devamanussapūjitā
                    navamhi kocchamhi yadā upāvisīti. || Ja_XXI:273 ||

     Ta. suttacā ti suchavi, nīladumābhilambitā ti nīlesu dumesu abhi-
lambitā hutvā, taṃ taṃ⁶ nīladumasākhaṃ parāmasantīty-attho, mahāmegha-
rivā 'ti tena nimantitā mahāmeghavijju viya tassa taṃ assamaṃ pāvisi, tassā
ti tassā Hiriyā, susambandhasiran ti susambandhasīsaṃ⁷, kusāmayan
ti usīrādimissakakusatiṇamayaṃ, sugandhan ti usīrena c'; eva aññena ca
sugandhatiṇena missakattā sugandhaṃ, ajinūpasevitan ti upari atthaṭena
ajinena upasevitaṃ, atricchakocchan ti evarūpaṃ kocchāssanaṃ paṇṇasāla-
dvāre attharitvā, sukhayidaṃ āsanan ti sukhaṃ nisīda idam āsanaṃ, yan ti
yāvadatthaṃ, icchamānāyā 'ti sudhaṃ icchantiyā, navehi pattehīti taṃ
khaṇaṃ ñeva pokkharaṇito ābhatehi allapaduminipattehi, sayan⁸ ti sahatthena,

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. read sukhedaṃ.
2 Bds -jutiṃdharo.
3 Bd -aṃ.
4 Cks te-.
5 Bds enaṃ.
6 Cks ti.
7 Bd suṭhusampannasīsaṃ.
8 Cks sāyan.

[page 408]
408 XXI. {Asītinipāta}.
sahūdakan ti dakkhiṇodakasahitaṃ, sudhābhihāsīti sudhaṃ abhihari,
turito ti somanassavegena turito, handā 'ti vavassaggatthe¹ nipāto, jitāvi-
nīti jāyappattā hutvā, anumatā ti idāni yathāruciṃ gacchā 'ti anuññātā, udī-
ritā ti tidasapuraṃ gantvā Sakkassa santike ayaṃ sudhā ti udīrayi, sura-
kaññan ti devadhītaraṃ, uttaman ti pavaraṃ, sāpañj -- tā ti pañjalīhi²
devehi ca manussehi ca pūjitā, yadā ti yadā nisīdanatthāya Sakkena dāpite
nave kañcanapīṭhasaṃkhāte kocche sā upāvisi tadā taṃ ta. nisinnaṃ Sakko ca
sesadevatā ca paricchattakapupphādīhi pūjayiṃsu.
     Evaṃ Sakko taṃ pūjetvā cintesi: kena nu kho kāraṇena
Kosiyo sesānaṃ adatvā imissā va sudhaṃ adāsīti. So tassa
kāraṇassa jānanatthāya puna Mātaliṃ³ pesesi.
     Tam atthaṃ āvikaronto Satthā:

  Ja_XXI.3(=535).83: Tam eva saṃsī punar⁴ eva Mātaliṃ
                    sahassanetto tidasānam indo:
                    gantvāna vākyaṃ mama brūhi Kosiyaṃ
                    [Āsāya Saddha-Siriyā ca Kosiyaṃ] (cfr. v. 89)
                    Hirī sudhaṃ kena-m-alattha⁵ hetunā ti g. ā. || Ja_XXI:274 ||

     Ta. saṃsīti abhāsi⁶, vākyaṃ manā 'ti mama vākyaṃ Kosiyaṃ brūhi,
Āsāya Saddhā-Siriyā cā 'ti Āsāto ca Saddhāto ca Sirito ca Hiri yeva
kena hetunā sudham alattha.
     So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā Vajayantarathaṃ āruyha
agamāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.3(=535).84: Taṃ suplavatthaṃ⁷ udatārayī rathaṃ
                    daddallamānaṃ upakiriyasādisaṃ
                    jambonadīsaṃ tapaneyyasannibhaṃ
                    alaṃkataṃ kañcanacittasantikaṃ⁸. || Ja_XXI:275 ||

  Ja_XXI.3(=535).85: Suvaṇṇacand'; ettha bahū nipātitā
                    hatthigavassā kikivyagghadīpiyo⁹
                    eṇeyyakā laṃghamay'; ettha pakkhiyo
                    mig'; ettha veḷuriyamayā¹⁰ yudhāyutā. || Ja_XXI:276 ||

  Ja_XXI.3(=535).86: Tatth'; assarājaharayo ayojayuṃ
                    dasasatāni susunāgasādise¹¹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd upasagg-.
2 Cks añj-.
3 Cs -lī, Ck Bd -li.
4 Bd -nad.
5 Bd aladdhā.
6 Ck ahāsi, Ck ahāsi.
7 Bd sulabbhavatthuṃ.
8 so Cks; Bd -sannibhaṃ.
9 Bds kiṃpurisa in the place of kiki.
10 Cks -yā-.
11 Cks -sā.

[page 409]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 409
                    alaṃkate kañcanajāluracchade
                    āveḷine saddagame¹ asaṃgite. || Ja_XXI:277 ||

  Ja_XXI.3(=535).87: Taṃ yānaseṭṭhaṃ abhiruyha Mātali
                    dasa disā imā abhinādayittha
                    nabhañ ca selañ ca vanaspatīni ca
                    sasāgaraṃ pavyathayittha mediniṃ. || Ja_XXI:278 ||

  Ja_XXI.3(=535).88: Sa khippam eva upagamma assamaṃ
                    pāvāramekaṃsakato katañjali
                    bahussutaṃ vaddhaṃ vinītavantaṃ
                    icc-abravī Mātaḷi devabrāhmaṇaṃ: || Ja_XXI:279 ||

  Ja_XXI.3(=535).89: Indassa vākyaṃ nisāmehi Kosiya,
                    dūto ahaṃ, pucchati taṃ purindado:
                    Asāya Saddhā-Siriyā ca Kosiya
                    Hirī sudhaṃ kena-m-alattha hetunā ti. || Ja_XXI:280 ||

     Ta. taṃ suplavatthan² ti taṃ Vejayantaratham sukhena plavanatthaṃ
udatārayīti uttāresi, ukkhipitvā gamanasajjam akāsi, upakiriyasādisan
ti upakaraṇabhaṇḍehi sadisaṃ, yathā tassa aggisikhāsamānavaṇṇāni³ jalanti tatth
eva jalitan ti a., jambunadīsan ti jambunadasaṃkhātarattasuvaṇṇamayaṃ
īsaṃ, kañcanacittasantikan⁴ ti kañcanamayena sattaratanacittena aṭṭha-
maṅgalena samannāgataṃ, suvaṇṇacandetthā 'ti suvaṇṇamayā candakā
ettha rathe, hatthīti suvaṇṇarajatamaṇimayā hatthi⁵, gavādisu pi es'; eva nayo,
laṃghimayettha pakkhiyo⁶ ti ettha rathe laṃghamayā nānāratanamayā
pakkhiyo⁷ paṭipāṭiyā ca ṭhitā, yudhāyutā ti attano attano yūdhena⁸ saddhiṃ
yuttā hutvā dassitā, assarājaharayo⁹ ti harivaṇṇamanomayāssarājāno, su-
sunāgasādise¹⁰ ti balasampattiyā taruṇanāgasadise⁹, kañcanajāluracchade
ti kañcanajālamayena uracchadālaṃkārena samannāgate, āveḷine ti āveḷasaṃ-
khātehi¹¹ kaṇṇālaṃkārehi yutte, saddagame ti patodappahāraṃ vinā sadda-
matten'; eva gamanasīle, asaṃgite ti nissaṅge sīghajave, evarūpe assarāje
tattha yojesun ti a., abhinādayitthā 'ti yānasaddena ekaninnādaṃ akāsi,
vanaspatīni cā 'ti vanaspatīni ca vanasaṇḍe cā 'ti a, pavyathayitthā 'ti
kampayittha, ta. ākāsaṭṭhavimānakampanena nabhakampanaṃ veditabbaṃ, pā-
vāramekaṃsakato ti ekaṃsakatapavaradibbavattho, vaddhan ti guṇavuddhaṃ,
vinītavantan ti vinītena ācāravattena samannāgataṃ, iccabravīti rathaṃ
ākāse ṭhapetvā otaritvā evaṃ abravi, devabrāhmaṇan ti devasamaṃ¹²
brāhmaṇaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -hame.
2 Bds -tthun.
3 Bd adds upakaraṇāni.
4 Bds -sannibhan.
5 so all three MSS.
6 Bd -ino.
7 Bd pakkhigaṇāpi.
8 Cks Bd yu-.
9 Cks rājā-.
10 Bds -sā.
11 Cks -ḷi-.
12 Bd seṭha.

[page 410]
410 XXI. Asītinipāta.
     So tassa vacanaṃ sutvā:

  Ja_XXI.3(=535).90: Addhā Sirī maṃ paṭibhāti Mātali
                    Saddhā aniccā pana devasārathi
                    Āsā visaṃvādikasammatā hi me
                    Hirī ca ariyamhi guṇe patiṭṭhitā ti g. ā. || Ja_XXI:281 ||

     Ta. addhā ti sippādisampanne pi asampanne pi bhajanato addhā ti maṃ
paṭibhāti, aniccā ti Saddhā pana taṃ taṃ p'ettha¹ vatthuṃ pahāya aññasmiṃ
aññasmiṃ² uppajjamānato³ hutvā abhāvākārena⁴ aniccā ti maṃ paṭibhāti,
visaṃ-- matā ti Āsā pana yasmā dhanatthikā nāvāya samuddaṃ pakkhanditvā
vinaṭṭhapābhatā⁵ enti tasmā visaṃvādikā ti maṃ paṭibhāti, ariyamhi guṇe
ti Hiri pana hirottappabhāvasaṃkhāte⁶ parisuddhe ariyaguṇe patiṭṭhitā ti.
     Idāni tassā guṇaṃ vaṇṇento āha:

  Ja_XXI.3(=535).91: Kumāriyo yā c'; imā gottarakkhitā
                    jiṇṇā ca yā yā ca sabhattuitthiyo
                    tā chandarāgaṃ purisesu uggataṃ
                    hiriyā nivārenti sacittam attano. || Ja_XXI:282 ||

  Ja_XXI.3(=535).92: Saṃgāmasīse sarasattisaṃyutte
                    parājitānaṃ patataṃ palāyinaṃ
                    hiriyā nivattanti jahitva⁷ jīvitaṃ
                    te sampaṭicchanti punā hirīmanā. || Ja_XXI:283 ||

  Ja_XXI.3(=535).93: Velā yathā sāgaravegavārini⁸
                    hir'; āyaṃ hi⁹ pāpajanaṃ nivāraṇī.
                    taṃ sabbaloke Hirim ariyapūjitaṃ
                    Indassa taṃ vedaya devasārathīti. || Ja_XXI:284 ||

     Ta. jiṇṇā ti vidhavā, sabhattū 'ti sassāmikā taruṇitthiyo, attano ti
tā sabbāpi parapurisesu attano chandarāgaṃ uggataṃ viditvā ayuttam etaṃ
amhākan ti hiriyā sacittaṃ nivārenti, hiri pāpakammaṃ na karoti¹⁰, patataṃ
palāyinan ti patantānañ ca palāyantānañ ca antare, jahitvā jīvitan ti ye
hirīmanto honti attano jīvitaṃ cajitvā hiriyā nivattanti, te ti evan nivattā¹¹
ca pana te hirimanā puna attano sāmikaṃ sampaṭicchanti amittahatthato mo-
cetvā gaṇhanti, pāpajanaṃ nivāraṇīti pāpato janaṃ nivāriṇī, ayam eva vā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds omit pettha.
2 Bd only one aññ-.
3 Bds uppajjanato.
4 Bd -va-, Bs abhātā-.
5 Cks -ṭṭhā-.
6 Bds -ppasabhāva-.
7 Bd -tvā.
8 Bd -dhārini.
9 so Cks; Bd omits hi; read -ya hī?
10 omits hiri, and reads karonti.
11 Bd te hi evaṃ nivattā, Cks te ti evan ti vatvā.

[page 411]
3. Sudhābhojanajātaka. (535.) 411
pāṭho, tan ti taṃ Hiriṃ, ariyapūjitan ti ariyehi Buddhādīhi pūjitaṃ.
Indassa taṃ vedayā 'ti yasmā evaṃ mahāguṇā ariyapūjitā c'; esā tasmā taṃ
evaṃ uttamā nām'; esā ti Indassa kathehi.
     Taṃ sutvā Mātali.

  Ja_XXI.3(=535).94: Ko te imaṃ Kosiya diṭṭhim odahi
                    Brahmā Mahindo atha vā Pajāpati.
                    Hir'; āyaṃ devesu hi seṭṭhasammatā
                    dhītā Mahindassa mahesi jāyathā 'ti g. ā. || Ja_XXI:285 ||

     Ta. diṭṭhan¹, ti Hiri mahāguṇā ariyapūjitā ti laddhiṃ, odahīti hadaye
pavesesi, seṭṭhasammatā ti tava santike sudhāya laddhakālato paṭṭhāya
Indassa santike kañcanāsanaṃ labhitvā sabbadevatāhi pūjiyamānā uttama-
sammatā jāyatha.
     Evaṃ tasmiṃ kathente yeva Kosiyassa taṃ khaṇaṃ
ñeva cavanadhammo² jāto. Atha naṃ Mātali "Kosiya āyu-
saṃkhāro te³ ossaṭṭho dānadhammo⁴ pi samatto⁵, kin te ma-
nussalokena, devalokaṃ gacchāmā" 'ti ta. netukāmo hutvā

  Ja_XXI.3(=535).95: Hand'; ehi dāni tidivaṃ samakkama⁶
                    rathaṃ samāruyha mamāyitaṃ imaṃ⁷.
                    Indo ca taṃ Inda-sagotta kaṃkhati,
                    ajj'; eva tvaṃ Indasahavyataṃ vajā 'ti g. ā. || Ja_XXI:286 ||

     Ta. mamāyitan ti piyaṃ manāpaṃ, Indasagottan ti purimabhave
Indena sagottaṃ⁸, kaṃkhatīti tavāgamanaṃ icchanto kaṃkhati.
     Iti tasmiṃ Kosiyena saddhiṃ kathente yeva Kosiyo ca-
vitvā opapātiko devaputto hutvā āruyha dibbarathe aṭṭhāsi.
Atha naṃ Mātali Sakkassa santikaṃ nesi. Sakko taṃ disvā
tuṭṭhamānaso attano dhītaraṃ Hirideviṃ tassa aggamahesiṃ
katvā adāsi, aparimāṇam assa issariyaṃ ahosi.
     Taṃ atthaṃ viditvā "anomasattānaṃ kammaṃ nāma evaṃ vi-
sujjhatīti" S. osānagātham āha:

  Ja_XXI.3(=535).96: Evaṃ samijjhanti apāpakammino,
                    atho suciṇṇassa phalaṃ na nassati,

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bds nassanadham-.
3 Ck no? Bd omits te.
4 Bds cavanadham-.
5 Bd sampatto.
6 Bds apakkama.
7 Bd idaṃ.
8 Bd samānago-.

[page 412]
412 XXI. Asītinipāta.
                    ye keci-m-addakkhu sudhāya bhojanaṃ
                    sabbe va te Indasahavyataṃ gatā ti. || Ja_XXI:287 ||

     Ta. apāpakammino ti apāpakammā¹ sattā evaṃ visujjhanti, ye kecim-
addakkhun ti ye keci sattā tasmiṃ Himavantapadese tadā Kosiyena Hiriyā
diyyamānaṃ sudhābhojanaṃ addasaṃsu, sabbevate ti sabbe pi taṃ dānaṃ
anumoditvā cittaṃ pasādetvā Indasahavyataṃ gatā ti.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; etaṃ adānābhirataṃ
thaddhamacchariyaṃ² samānaṃ ahaṃ damesim evā" 'ti vatvā j. s.:
"Tadā Hiridevatā Uppalavaṇṇā ahosi, Kosiyo dānapati bhikkhu,
Pañcasikho Anuruddho, Mātali Ānando, Suriyo Kassapo, Cando
Moggallāno. Nārado Sāriputto, Sakko aham evā" 'ti. Sudhābho-
janajātakaṃ³.

                      4. Kuṇālajātaka.
     Evamakkhāyatīti. Idaṃ S. Kuṇāladahe v. anabhiratipīḷite
pañcasate bhikkhū ā. k. Tatrāyaṃ anupubbikathā: Sākiya-Koliyā*
kira Kapilavatthunagarassa ca Koliyanagarassa ca antare Rohiṇiṃ
nāma nadiṃ eken eva āvaraṇena bandhāpetvā sassāni kārenti. Atha
Jeṭṭhamūlamāse sassesu milāyantesu ubhayanagaravāsīnaṃ⁴ pi kamma-
karā⁵ sannipatiṃsu. Tattha Ko-vāsino vadiṃsu: "idaṃ udakaṃ ubhato⁶
nīhariyamānaṃ⁷ n'; eva tumhākaṃ na amhākaṃ pahossati⁸, amhākaṃ
pana sassaṃ ekaudaken'; eva nippajjissati, idaṃ udakaṃ amhākaṃ
dethā" 'ti Ka-vāsino vadiṃsu: "tumhesu koṭṭhake pūretvā ṭhitesu
mayaṃ rattasuvaṇṇanīlamaṇikāḷakahāpaṇe gahetvā na sakkhissāma
pacchipasibbakādihatthā tumhākaṃ gharadvāre vicarituṃ, amhākam pi
sassaṃ eken'; eva udakena nippajjissati, idaṃ udakaṃ amhākaṃ dethā"
'ti. "Na mayaṃ dassāmā" 'ti. "Mayam pi na dassāmā" ti. Evaṃ
kathaṃ⁹ vaḍḍhetvā eko uṭṭhāya ekassa pahāraṃ adāsi so pi aññassā
'ti evaṃ aññamaññaṃ paharitvā rājakulānaṃ jātiṃ ghaṭetvā¹⁰ kalahaṃ
vaḍḍhesuṃ¹¹ Koliyakammakarā vadanti: "tumhe Ka-vāsike¹² gahetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -a.
2 Bds -ri.
3 Bd -kaṃ, asīti nipātavaṇṇanā niṭhitā.
4. K. = Kuṇāḷo, s. = sakuṇo. Ka. = Kapilavatthu. Ko. = Koliyanagara
Bhi. = bhikkhave. P. = Puṇṇamukho, ph. = phussakokilo.
* cfr. Dhammapada p. 351. Weber's Ind. Studien Bd.5 p.412.
Senart's Mahāvastu T.1 p.338.
4 Bd -vāsikānaṃ.
5 Bd kasikamma-.
6 Bd -yato.
7 Ck niha-, Cs tiha-, Bd har-.
8 Bd pahoti.
9 Bds kalahaṃ.
10 Bd ghaṭṭetvā ghaṭṭetvā.
11 Bd pavatte-.
12 Bd -vāsino sākiyadārake.

[page 413]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 413
gacchatha, ye soṇasigālādayo viya attano bhaginīhi saddhiṃ vasiṃsu
etesaṃ hatthiassādayo vā phalakāyudhāni vā amhākaṃ kiṃ karissan-
tīti". Sākiyakammakarā vadanti: "tumhe dāni kuṭṭhino dārake
gahetvā gacchatha. ye anāthā niggatikā¹ tiracchānā viya kolarukkhe
vasiṃsu etesaṃ hatthiassādayo vā phalakāyudhāni vā amhākaṃ kiṃ
karissantīti. Te gantvā tasmiṃ kamme niyuttāmaccānaṃ kathesuṃ,
amaccā rājakulānaṃ kathesuṃ, tato Sākiyā "bhaginīhi saddhiṃ saṃ-
vāsikānaṃ² thāmañ ca balañ ca dassessāmā" 'ti yuddhasajjā nikkha-
miṃsu. Koliyāpi "kolarukkhavāsānaṃ³ thāmañ ca balañ ca dasses-
sāmā" 'ti yuddhasajjā nikkhamiṃsu. Apare panācariyā: Sākiya-
Koliyānaṃ dāsīsu udakatthāya nadiṃ gantvā cumbaṭāni bhūmiyaṃ
nikkhipitvā sukhakathāya⁴ nisinnāsu ekissā cumbaṭaṃ ekā saka-
saññāya gaṇhi, taṃ nissāya "tava cumbaṭaṃ mama cumbaṭan" ti
kalahe pavatte kamena ubhayanagaravāsino dāsakammakarā c'; eva
sevakabhojakāmaccauparājāno⁵ cā 'ti sabbe yuddhasajjā nikkhamiṃsū
'ti vadanti, imamhā pana nayā purimanayo va bahūsu aṭṭhakathāsu
āgato yuttarūpo cā 'ti sv-eva⁶ gahetabbo. Te pana sāyanhe⁷ yuddha-
sajjā nikkhamissantīti. Tasmiṃ samaye Bh. Sāvatthiyaṃ⁸ viharanto
paccūsasamaye lokaṃ volokento ime evaṃ yuddhasajje nikkhamante⁹
addasa, disvā¹⁰ "mayi gate esa kalaho vūpamissati nu kho no" ti
upadhārento "aham ettha gantvā kalahavūpasamatthaṃ tīṇi jātakāni
kathessāmi, tato kalaho vūpasamissati, atha sāmaggidīpanatthāya dve
jātakāni kathetvā Attadaṇḍasuttaṃ dessessāmi¹¹ desanaṃ sutvā
ubhayanagaravāsino aḍḍhateyyāni aḍḍhateyyāni kumārasatāni dasses-
santi¹² ahan te pabbajessāmi, mahanto samāgamo bhavissatīti" san-
niṭṭhānaṃ katvā¹³ sarīrapaṭijagganaṃ katvā Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā
piṇḍapātapaṭikkanto sāyaṇhasamaye Gandhakuṭito nikkhamitvā kassaci
anārocetvā¹⁴ sayam eva pattacīvaraṃ ādāya dvinnaṃ senānaṃ antare
ākāse pallaṃkaṃ ābhujitvā¹⁵ tesaṃ saṃvegajananatthaṃ disvā andha-
kāraṃ kātuṃ kesaraṃsiyo vissajjento nisīdi, atha tesaṃ saṃvigga-
mānasānaṃ attānaṃ dassento chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjesi.
Ka-vāsino Bh-taṃ disvā "amhākaṃ ñātiseṭṭho S. āgato, diṭṭho nu
kho amhākaṃ kalahakaraṇabhāro¹⁶" ti cintetvā "na kho pana sakkā
S-ri āgate amhehi parassa sarīre satthaṃ pātetuṃ. Ko-vāsino amhe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -thā ti niggahitā.
2 Cks vasitakānaṃ.
3 Bd koliyarukkhanagaravāsinaṃ
4 Ck sukhatāya
5 Bd sevakagāmabho-.
6 Bd so va.
7 Bd -hasamaye.
8 Cks tthiṃ.
9 Bd nikkhante.
10 Bd adds ca.
11 Suttanipāta p. 173, Cks dasse-.
12 Cks dassanti.
13 Bds add pātova.
14 Cks -ci-.
15 Bd ābhuñj-.
16 Cks -haṃ-.

[page 414]
414 XXI. Asītinipāta.
hanantu vā pacantu vā" ti āyudhāni chaḍḍesuṃ. Ko-vāsino pi tath'
eva akaṃsu. Atha Bh. otaritvā ramaṇīye padese vālikāpuḷine pañ-
ñattavarabuddhāsane nisīdi anopamāya Buddhasiriyā virocamāno, te pi
rājāno¹ Bh-taṃ vanditvā nisīdiṃsu. Atha ne S.jānanto va "kasmā
āgat'; attha mahārājā" ti pucchitvā "n'; eva bhante nadīdassanatthāya
na² kīḷanatthāya³ imasmiṃ pana ṭhāne saṃgāmaṃ paccupaṭṭhāpetvā
āgat'; amhā" ti. "Kiṃ nissāya vo kalaho mahārājā" ti. "Udakaṃ
nissāya⁴ bhante" ti. "Udakaṃ kiṃ agghati mahārājā" 'ti. "Appaṃ⁵
bhante" ti, "Paṭhavī nāma kiṃ agghati m." ti. "Anagghā bh." ti.
"Khattiyā kiṃ agghantīti". "Khattiyā nāma anagghā bh." ti.
"Appagghaṃ udakaṃ nissāya kasmā mahagghe khattiye nāsetha m. ‘
ti "kalahasmiṃ hi assādo nāma n'; atthi, kalahavasena hi mahārāja
ekāya rukkhadevatāya kāḷasīhena saddhiṃ baddhāghāto⁶ sakalam pi
imaṃ kappaṃ anuppatto yevā" 'ti vatvā Phandanajātakaṃ kathesi.
Tato "parapattiyena nāma mahārāja na bhavitabbaṃ, parapattiyā⁷
hutvāpi ekassa sasassa⁸ kathāya tiyojanasahassavitthate Himavante
catuppadagaṇā⁹ mahāsamuddaṃ pakkhandino ahesuṃ, tasmā para-
pattiyena na bhavitabban" ti vatvā Daddabhaj. kathesi. Tato "kadāci
mahārāja dubbalo pi mahabbalassa randhe¹⁰ passati, kadāci mahabbalo
pi dubbalassa¹¹ laṭukikāpi sakuṇikā hatthināgaṃ ghātesīti" vatvā
Laṭukikaj. kathesi. Evaṃ kalahavūpasamanatthāya tīṇi jātakāni
kathetvā sāmaggiparidīpanatthāya dve jātakāni kathesi: "samaggānaṃ
hi mahārāja koci otāraṃ¹² nāma passituṃ na sakkotīti" vatvā Rukkha-
dhammaj. kathesi. tathā "samaggānaṃ mahārāja koci vivaraṃ¹³ passi-
tuṃ nāsakkhi, yadā pana aññāmaññaṃ vivādam akaṃsu atha ne eko¹⁴
nesādaputto jīvitakkhayaṃ pāpetvā ādāya gato, vivāde assādo nāma
n'; atthīti" vatvā Vaṭṭakaj. kathesi. Evaṃ imāni pañca jātakāni ka-
thetvā avasāne Attadaṇḍasuttaṃ kathesi. Rājāno pasannā "sace S.
nāgamissa mayaṃ aññamaññaṃ vadhitvā lohitanadiṃ pavattayissāma,
S-ran nissāya no jīvitaṃ laddhaṃ, sace pana S. āgāraṃ ajjhāvasissa
dvīpasahassadvayaparivāraṃ¹⁵ catumahādīparajjaṃ¹⁶ hatthagataṃ abha-
vissa atirekasahassā¹⁷ kho pan'; assa puttā abhavissaṃsu¹⁸ tato khatti-
yaparivāro abhavissa¹⁹, taṃ kho pan'; esa sampattiṃ pahāya nikkha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks rājā.
2 Cks omit na.
3 Bds add api ca kho pana.
4 Cks omit ni-.
5 Bds appagghaṃ.
6 Bd bandhā-.
7 Bds -yo.
8 Bds sasakassa.
9 Bds -ṇādayo.
10 Bd anatthu.
11 Bd adds anatthaṃ passati.
12 Bd okāraṃ.
13 Bd vivādaṃ.
14 Cks omit ne eko.
15 Bd dīpaparivāraṃ, Bs dvisahassadīpa parivāraṃ.
16 Bd adds assa.
17 Bds -aṃ.
18 Cks abhavissa.
19 Bd -ro ca ācārissa.

[page 415]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 415
mitvā sambodhiṃ patto, idāni pi khattiyaparivāro va vicaratū" 'ti
ubhayanagaravāsino aḍḍhateyyāni aḍḍhateyyāni¹ kumārasatāni adaṃsu,
Bh. te pabbājetvā mahāvanaṃ agamāsi, punadivasato paṭṭhāya tehi
parivuto ekadā Kapilapure² ekadā Koliyanagare ti dvīsu nagaresu
piṇḍāya carati, ubhayanagaravāsino mahāsakkāraṃ kariṃsu. Tesaṃ
garugāravena na attano ruciyā pabbajitānaṃ anabhirati uppajji,
purāṇadutiyikāyo pi tesam anabhiratijānanatthāya taṃ taṃ vatvā
sāsanaṃ pesesi³, te atirekataraṃ ukkaṇṭhiṃsu. Bh. āvajjanto tesaṃ
anabhiratibhāvaṃ ñatvā "ime bhikkhū mādisena Buddhena saddhiṃ
ekato vasantā ukkaṇṭhanti, kathaṃrūpā nu kho tesaṃ dhamma-
kathā⁴ sappāyā" ti upadhārento Kuṇāladhammadesanaṃ passi. Ath'
assa etad ahosi: "ahaṃ⁵ ime bhikkhū Himavantaṃ netvā Kuṇāla-
kathāya tesaṃ mātugāmadosaṃ pakāsetvā anabhiratiṃ haritvā⁶ sotā-
pattimaggaṃ dassāmīti" so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ
ādāya Kapilavatthuṃ piṇḍāya caritvā pācchābhattaṃ piṇḍapātapaṭik-
kanto bhattakiccavelāyam eva te⁷ pañcasate bhikkhū āmantetvā
"diṭṭhapubbo vo bhi. ramaṇīyo Himavantapadeso" ti pucchi. "No
h'; idaṃ⁸ bhante" ti. "Gacchissatha pana Himavantacārikaṃ" ti⁹.
"Bhante aniddhimantā¹⁰ mayaṃ, kathaṃ gamissāmā" 'ti "Sace pana
vo koci gahetvā gaccheyya gaccheyyāthā" 'ti. "Āma bhante" ti.
S. sabbe pi ne attano iddhiyā gahetvā ākāse uppatitvā Himavantaṃ
gantvā gaganatale ṭhito va ramaṇīye Himavantapadese Kañcanapabba-
taṃ¹¹ Maṇip. Hiṅgulap. Añjanap. Sānup. Phalikapabbatan ti nānāvidhe
pabbate pañca mahānadiyo¹² Kaṇṇamuṇḍakaṃ Rathakāraṃ Sīhappa-
pātaṃ Chaddantaṃ Tiyaggalaṃ¹³ Anotattaṃ Kuṇāladahan ti sattadahe
dassesi, Himavanto nāma mahā¹⁴ pañcayojanasatubbedho tiyojanasa-
hassavitthato, tassa imaṃ ramaṇīyaṃ ekadesaṃ¹⁵ attano ānubhāvena
dassesi, ta. katanivāsāni¹⁶ sīhavyagghahatthikulādīni catuppādāni pi
ekadesato dassesi¹⁷, ta. ārāmarāmaṇeyyakādīni pupphaphalūpage ruk-
khe nānāvidhe sakuṇasaṃghe jalathalajapupphāni Himavantassa pu-
ratthimapasse suvaṇṇatalaṃ pacchimapasse hiṅgulatalaṃ dassesi,
imesaṃ rāmaṇeyyakādīnaṃ¹⁸ diṭṭhakālato paṭṭhāya tesaṃ bhikkhūnaṃ
purāṇadutiyikāsu chandarāgo pahīno¹⁹. Atha S. te bhikkhū gahetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks only one aḍ-.
2 Bd -lavatthupure.
3 Cks -suṃ.
4 Bds dhammi-.
5 Cks omit ahaṃ.
6 Bds vinodetvā.
7 Cks omit te.
8 Bd hetaṃ.
9 Bd adds vutte.
10 Bd -to.
11 Bd adds ratanap.
12 Bd adds satta mahāsarā.
13 Bd kiyaṅgalaṃ.
14 Bds add pathavīto.
15 Bd ekaṃ-.
16 Bd -vāsanāni.
17 Bd -ti.
18 Bd -ṇiyakānaṃ.
19 Bd bahino.

[page 416]
416 XXI. Asītinipāta.
ākāsato otaritvā Himavantassa pacchimapasse saṭṭhiyojanike silātale
sattayojanikassa kappaṭṭhikasālarukkhassa heṭṭhā tiyojanāya² manosi-
lāya³ tehi bhikkhūhi parivuto chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjento
aṇṇavakucchiṃ khobhetvā jalamāno suriyo viya nisīditvā madhurassa-
raṃ nicchārento te bhikkhū āmantesi: "bhi, imasmiṃ Himavante tum-
hehi adiṭṭhapubbaṃ pucchathā" ti. Tasmiṃ khaṇe dve citrakokilā
ubhosu koṭisu daṇḍakaṃ mukhena ḍasitvā⁴ majjhe attano sāmikaṃ
nisīdāpetvā aṭṭha cittakokilā purato aṭṭha pacchato aṭṭha dakkhiṇato
aṭṭha vāmato aṭṭha heṭṭhato⁵ aṭṭha upari chāyaṃ katvā evaṃ taṃ
citrakokilaṃ parivāretvā ādāsenāgacchanti. Te bhikkhū taṃ sakuṇa-
saṃghaṃ disvā S-raṃ pucchiṃsu: "ke nām'; ete bhante sakuṇā" ti.
"Bhi. mama esa⁶ porāṇako vaṃso, mayā ṭhapitapaveṇi⁷ maṃ pubbe
evaṃ parivāriṃsu⁸, tadā pan'; esa sakuṇagaṇo mahā ahosi, aḍḍhuḍ-
ḍhāni dijakaññāsahassāni maṃ⁹ parivāriṃsu, anupubbena¹⁰ parihāyitvā
idāni ettako jāto" 'ti. "Kathaṃrūpe¹¹ pana bhante vanasaṇḍe etā
dijakaññā tumhe paricariṃsū" 'ti. Atha nesaṃ S. "tena hi bhi. su-
nāthā" 'ti satiṃ upaṭṭhapāpetvā atītam āharitvā dassento āha:
     Evam akkhāyati evam anusūyati: sabbosadhadharaṇidhare
nekapupphamalyavitate¹² gajagavajamahisarurucamarapasada-
khaggagokaṇṇasīhavyagghadīpiacchakokataracchauddārakākada-
limigabilārasasakaṇṇikānucarite¹³ ākiṇṇanelamaṇḍalamahāvarā-
hanāgakulakaṇerusaṃghādhivutthe¹⁴ issammigasākhammigasa-
rabhammigaeṇimmigavātammigapasadammigapurisallukimpurisa-
yakkharakkhasanisevite¹⁵ amajjamañjarīdharabrahaṭṭhapup-
phapuphitagganekapādapagaṇavitate¹⁶ kuraracakoravārana-
mayūraparabhutajīvajīvakacelāvakabhiṃkārakaravīkamattavihaṅ-
gasatasampaghuṭṭhe¹⁷ añjanamanosilaharitālahiṅgulakahemara-
jatakanakadhātusatavinaddhapatimaṇḍitappadese¹⁸ -- evarūpe
khalu kho ramme vanasaṇḍe Kuṇālo nāma sakuṇo paṭivasati

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mano.
2 Bds -nikāya.
3 Bd -sīlatalāya.
4 Bds gahetvā.
5 Bd heṭṭhā.
6 Ck eka, Bd esa mama.
7 Cks pameṇi.
8 Ck -cār-.
9 Cks mama.
10 Bd adds pana.
11 Bd kathaṃ evarūpe.
12 Ck -malyā-, Bd -malla-.
13 Bd -cāmari-taracchayo-udārikadali-, Cks kaṇṇakā-.
14 Bd -nānākulakareṇu-vuṭhe.
15 Bds -pūrisālū-.
16 Bd -pahaṭhapupphapussitaggā-vitaṭe.
17 Bd -kurura-, Cks -cakura-, Bds -sarabhūta-, Cks -karavīra-,
Bd satataṃsam-.
18 Bd -kanakānekadhātusata.

[page 417]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 417
ativiya citto ativiya cittapattacchadano, tass'; eva khalu bho
K-assa s-assa aḍḍhuḍḍhāni itthisahassāni paricārikā dijakaññāyo.
Atha khalu bho dve dijakaññāyo kaṭṭhaṃ mukhena ḍasitvā
taṃ K-aṃ s-aṃ majjhe nisīdāpetvā uḍḍenti, "mā naṃ K-aṃ
s-aṃ addhānapariyāyapathe kilamatho ubbāhetthā¹" 'ti. Pañ-
casatadijakaññāyo² heṭṭhato heṭṭhato ḍenti³, "sac'; āyaṃ K. s.
āsanā paripatissati⁴ mayan taṃ pakkhehi paṭiggahessāmā" 'ti⁵.
Pañcasatā dijakaññāyo uparūpari⁶ ḍenti, "mā naṃ K-aṃ s-aṃ
ātapo paritāpīti⁷" Pañcasatā dijakaññāyo ubhatopasse ḍenti⁸
"mā naṃ K-aṃ s-aṃ sītaṃ vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā
vāto vā ussāvo vā upapphusīti". Pañcasatā dijakaññāyo purato
purato ḍenti⁹, "mā naṃ K-aṃ s-aṃ gopālakā vā pasu-
pālakā vā tiṇahārakā vā kaṭṭhahārakā vā vanakammikā vā
kaṭṭhena vā kaṭhalena¹⁰ vā pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā
satthena vā sakkharāhi¹¹ vā pahāraṃ adaṃsu¹², māyaṃ K. s.
gacchehi vā latāhi vā rukkhehi vā¹³ thambhehi vā pāsāṇehi vā
balavantehi vā pakkhīhi saṃgāmesīti¹⁴". Pañcasatā dijakaññāyo
pacchato ḍenti¹⁵ saṇhāhi sakhilāhi mañjūhi¹⁶ madhurāhi vā-
cāhi samudācarantiyo, "māyaṃ¹⁷ K. s. āsane pariyukkaṇṭhīti".
Pañcasatā dijakaññāyo¹⁸ disodisaṃ ḍenti¹⁵ nekarukkhavividha-
vikatiphalam āharantiyo, "māyaṃ K. s. khudāya parikilamitthā"
'ti. Atha khalu bho dijakaññāyo taṃ K-aṃ s-aṃ ārāmen'
eva ārāmaṃ uyyānen'; eva uyyānaṃ nadītitthen'; eva n-aṃ
pabbatasikharen'; eva p-aṃ ambavanen'; eva a-aṃ jambuvanen'
eva j-aṃ labujavanen'; eva l-aṃ nāḷikerasañjādiyen'; eva¹⁹
n-iṃ²⁰ khippam eva abhisambhonti ratatthāya²¹. Atha khalu
bho K. s. tāhi dijakaññāhi divasaṃ²² paribbūḷho²³ evam apa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -ethā.
2 Bd adds mukhe.
3 Ck naccenti, Bd heṭhako ḍenti.
4 Cks -ṭissati.
5 Bd -mi, omitting ti.
6 Cks evarūpari.
7 so Cks for -tāpayīti? Bd -tāpeti.
8 Cks naccenti, Bd naḍenti.
9 Ck naccenti.
10 Bd kathalāya.
11 Cks -āyā.
12 Cks addaṃsu.
13 Bd adds sākhehi vā.
14 Cks messasīti.
15 Ck naccenti.
16 Bd maññāhi.
17 Cks mā saṃ, Bd yā maṃ.
18 Cks omit di-.
19 so Cks; Bds -sañcāriyeneva.
20 Bds -sañcāri.
21 Bd rati-.
22 Cks -se
23 Ck -he.

[page 418]
418 XXI. Asītinipāta.
sādeti: "nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasaliyo
coriyo dhuttiyo asatiyo lahucittiyo katassa appatikārikāyo
anilo viya yenakāmaṃgamāyo" ti.
     Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā: bhi. yo vaṇṇasaṇḍo evam akkhāyati evañ ca
anusūyati kin ti kathīyati: sabbosadhadharaṇidhare ti vitthāro, ta. sabbosa-
dhadharaṇidhare ti sabbosadhadharaṇimhi mūlatacapattapupphādisabbosa-
dhadharāya¹ dharaṇiyā samannāgato ti a., sabbosadhayutto vā dharaṇidharo²,
so hi padeso sabbosadhadharaṇidharo ti evam akkhāyati evañ ca anusūyati,
tasmiṃ vanasaṇḍe ti vuttaṃ hoti, sesapadayojanāya pi es'; eva nayo, neka-
pupphamalyavitate ti nekehi³ pilandhanatthāya⁴ uppannapupphehi c'; eva
pilandhanamalyehi ca vitate, rurū 'ti suvaṇṇavaṇṇā migā, uddārā ti upadra-
migā⁵, bilārā ti mahābilārā nelamaṇḍalaṃ vuccati taruṇā bhiṃkacchācamaṇḍa-
laṃ⁶, mahāvarāhā ti mahāhatthino, ākiṇṇanelamaṇḍalamahāvarāhena gocari-
kādibhedena dasavidhena nāgakulena c'; eva kaṇerusaṃghena⁷ ca adhivutthe⁸ ti
a., issammigā⁹ ti kāḷasīhā, vātammigā ti pasatammigā¹⁰ ti citramigā,
purisallū¹¹ ti vaḷavāmukhayakkhiniyo, kimpurisā ti devakinnaracandakinnara-
dumakini aradaṇḍamānavakakontasakuṇakaṇṇapāpurādibhedā kinnarā, amajja-
mañjaridharabrahaṭṭhapupphapupphitagganekapādapagaṇavitate
ti makuladharehi c'; eva mañjaridharehi ca supupphitehi ca aggamattapupphehi¹²
c'; anekehi pādapagaṇehi ca vitate, vāraṇā nāma hatthiliṅgasakuṇā, celāpakā
ti¹³ pi eke¹⁴ sakuṇā yeva, hemañ ca kañcanañ cā 'ti dve suvaṇṇajātiyo,
etehi añjanādīhi nekadhātusatehi anekehi vaṇṇadhāturājihi¹⁵ vinaddhapatimaṇḍi-
tappadese, bho ti dhammālapanamattam etaṃ, citto ti mukhatuṇḍake¹⁶ heṭṭhā-
udarabhāge pi¹⁷ citro¹⁸ va, aḍḍhuḍḍhānīti¹⁹ tīṇi sahassāni pañcasatānīti a.,
addhānapariyāyapathe ti addhānasaṃkhāte gamanamagge, ubbāhetthā²⁰ ti
bādhayittha²¹, upapphusīti upagantvā phusi, pahāraṃ adaṃsū 'ti ettha mā
nan ti padassa sāmivasen'; attho veditabbo, saṃgāmesīti samāgami, saṇhā-
hīti maṭṭhāhi²², sakhilāhīti²³ piyāhi, mañjūhīti sakhilāhi²⁴, madhurā-
hīti madhurassarāhi, samudācarantiyo ti gandhakaraṇavasena paricarantiyo
nekarukkhavividhavikatiphalan ti nekehi rukkhehi vividhavikatiphalaṃ,
ārāmeneva ārāman ti pupphārāmādisu aññatarena ārāmen'; eva aññaṃ ārā-
maṃ nentīti a., uyyānādisu pi es'; eva nayo, nāḷikīrasañjādiyenā²⁵ ti nāḷi-
kīravanen'; eva aññaṃ nāḷikīravanaṃ abhisambhotīti evaṃ netvā tattha naṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rā.
2 Cks -re.
3 Bd anek-.
4 Bd phalatthāya.
5 so Cs; Ck upadrañchā? Bds uddā
6 so Cs; Ck bhiṃjakacchāca-, Bd taruṇabhigacchāpa-, Bs bhiṃgacchāja-.
7 Bd kareṇu-.
8 Bd -vuṭhe.
9 Bds issamigā etc.
10 Bds pasada-.
11 Cks -u, Bd -sālu.
12 Bd -pupphitehi.
13 Cks -phakā ti.
14 Bd ete.
15 Bds -rāsīhi.
16 Bd hi.
17 Bds uparibhogehi.
18 Cks -e.
19 Bd adds aḍḍhacatutthāni.
20 Bd -ethā.
21 Bd bāhittha.
22 Cks mayāhi, Bd maṭhāhi.
23 Cks saddhiṃlābhīti.
24 Cks saliḷāhi.
25 so Cks; Bd -sañjāriyenevā.

[page 419]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 419
khippaṃ ñeva ratatthāya¹ pāpuṇanti, divasaṃ² paribbūḷho ti sakaladivasaṃ
vūḷho³, apasādetīti tā kira taṃ evaṃ divasam pi paricaritvā nivāsarukkhe
otāretvā parivāretvā rukkhasākhāsu nisīditvā app-eva nāma madhuravacanaṃ
labheyyāmā 'ti patthayantiyo iminā uyyojitakāle attano vasanaṭṭhānaṃ gamis-
sāmā 'ti vasanti, Kuṇālarājā pana tā uyyojento nassathā 'ti ādi vacanehi
apasādeti, ta. ⁴ vinassathā 'ti sabbatobhāgena nassatha gehe dhanadhaññādīnaṃ
nāsanena coriyo bahumāyatāya dhuttiyo naṭṭhasatitāya asatiyo anavaṭṭhitacitta-
tāya lahucittāyo katavināsanena mittadūbhitāya appatikāriyo ti.
     Evañ ca pana vatvā "iti kho bhi. ahaṃ tiracchānagato pi
itthīnam akataññutaṃ bahumāyataṃ anācāratam⁵ dussīlatañ ca jānāmi.
tadā p'; ahaṃ⁶ tāsaṃ vase avattitvā tā yeva attano vase vattemīti"
imāya kathāya⁷ tesaṃ bhikkhūnaṃ anabhiratiṃ haritvā S. tuṇhi ahosi.
Tasmiṃ khaṇe dve kālakokilā sāmikaṃ daṇḍakena ukkhipitvā heṭṭhā-
bhāgādisu catasso catasso hutvā taṃ padesaṃ āgamiṃsu, tāpi disvā
te S-raṃ pucchiṃsu. S. "pubbe bhi. mama sahāyo Puṇṇamukho
nāma phussakokilo⁸ ahosi, tassāyaṃ vaṃso" ti vatvā purimanayen'
eva tehi bhikkhūhi pucchito āha:
     Tass'; eva⁹ khalu bho Himavato pabbatarājassa puratthima-
disābhāge susukhumasunipuṇagirippabhavā¹⁰ haritupayantiyo¹¹ ti.
     Ta. suṭṭhusukhumasaṇhasakhilatāya¹² susukhumasunipuṇā¹³ girī¹⁴ etā-
saṃ pabhavā¹⁵ ti girippabhavā¹⁶ Himavantato sandamānā, haritatiṇamissa-
oghatāya harita-Kuṇāladahaṃ upagamanena upayantiyo ti sukhumasunipuṇa-
girippabhavā¹⁷ haritupayantiyo¹⁸ evarūpā nadiyo yasmiṃ santīti a. Idāni yaṃ
Kuṇāladahaṃ tā upayanti ta.¹⁹ pupphāni vaṇṇento āha:
     Uppalakumudapadumanaḷinasatapattasogandhikamandālaka-
sampattivirūḷhasucigandhamanuññapāvakappadese²⁰ ti.
     Ta. uppalan ti nīluppalaṃ, naḷinanti setapadumaṃ, satapattan ti
paripuṇṇasatapattapadumaṃ, sampattīti etehi sampattivirūḷhehi abhinavajātehi
sucigandhena c'; eva manuññena ca hadayabandhanasamatthatāya pāvakena²¹ ca
padesena samannāgato ti a. Idāni tasmiṃ dahe rukkhādayo vaṇṇento āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd rati.
2 Cks -sa.
3 Bd paribbūḷho.
4 Bd adds nassathā ti gacchatha.
5 Cks -ra.
6 Bd pāhaṃ.
7 Bds gāthāya.
8 Cks Bd pu-.
9 Cks evaṃ.
10 Ck -ppahāvā, Bd -patava.
11 Ck bhari-, Cs bharitūpasantiyo, Bd tassa susukhumasunipuṇā
in the place of tatth.
12 Bd -salilatāya.
13 Cks -ṇo.
14 Cks giri. Bd gīri.
15 Cks pabhāvo, Bd pabhavo.
16 Cks -bhāvā.
17 Ck -bhāvā.
18 Ck haritālayantiyo, Cs haritūlapayantiyo.
19 Bd -yantiyo tāni.
20 Cks -dālava-.
21 Bds māva-.

[page 420]
420 XXI. Asītinipāta.
     Kuravakamucalindaketakacetasavajuḷapunnāgavakulatilaka-
piyakahasanasālasalaḷacampakāsokanāgarukkhatirīṭibhūjapatta-
loddacandanoghavane kāḷāgalupadmakapiyaṅgudevadārukacoca-
gahane¹ kakudhakuṭajāṃkolakaccikārakaṇṇikārakaṇaverako-
raṇḍakoviḷārakiṃsukayodhivanamallikamanaṅgaṇamanavajja-
bhaṇḍisurucirabhaginimālādimalyadhare jātisumanamadhugan-
dhikadhanukārikatālisatālisatagarausīrakoṭṭhakacchavitate atimuttaka-
saṃkusumitalatāvitatapatimaṇḍitappadese haṃsapilavakādamba-
kāraṇḍavābhinadite vijjādharasiddhasamaṇatāpasagaṇādhivutthe
     varadevayakkharakkhasadānavagandhabbakinnaramahoragānu-
ciṇṇappadese² --
     Evarūpe khalu bho ramme vanasaṇḍe Puṇṇamukho nāma
phussakokilo pativasati atiyiya madhuragiro vilasitanayana-
mattakkho, tass'; eva khalu bho P-assa ph-assa aḍḍhuḍḍhāni
itthisatāni paricārikā dijakaññāyo. Atha khalu bho dve dija-
kaññāyo kaṭṭhaṃ mukhena ḍasitvā taṃ P-aṃ ph-aṃ majjhe
nisīdāpetvā uḍḍenti, "mā naṃ P-aṃ ph-laṃ addhānapariyāya-
pathe kilamatho ubbāhetthā³" 'ti. Paññāsa dijakaññāyo heṭṭhato
ḍenti,⁴ "sac'; āyaṃ P. ph. ⁵ āsanā paripatissati⁶ mayaṃ taṃ
pakkhehi paṭiggahessāmā" 'ti. Paññāsa dijakaññāyo uparūpari
denti⁴, "mā naṃ P-aṃ ph-aṃ ātāpo paritāpīti". Paññāsa
dijakaññāyo ubhatopasse ḍenti⁴, "mā naṃ P-aṃ ph-aṃ sītaṃ
vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā vāto vā ussāvo vā upapphu-
sīti". Paññāsa dijakaññāyo purato⁷ ḍenti⁸, "mā naṃ P-aṃ
ph-aṃ gopālakā vā pasupālakā vā tiṇahārakā vā kaṭṭha-
hārakā vā vanakammikā vā kaṭṭhena vā kaṭhalena⁹ vā pāṇinā
vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā sakkharāhi vā pahāraṃ
adaṃsu, māyaṃ P. ph gacchehi vā latāhi vā rukkhehi vā
thambhehi vā pāsāṇehi vā halavantehi vā pakkhīti¹⁰ saṃ-
gāmesīti". Paññāsa dijakaññāyo pacchato¹¹ ḍenti saṇhāhi sa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kurā-katakavidisamaññulapuṇṇāgabahūla-
piyaṅkāhasanasaralācampakāasoka-
kālagulupaduka-dāruṇatecagahaṇe.
2 Bd tatthevayakkha-.
3 Bd -ethā.
4 Cks naccenti.
5 Bd adds sakuṇo.
6 Cks -paṭi-.
7 Cks repeat pu-.
8 Ck naccenti.
9 Ck kalena, Bd kathalāya.
10 Cks -ehi, Bds -ihi.
11 Cks repeat pa-.

[page 421]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 421
khilāhi mañjūhi¹ madhurāhi vācāhi samudācarantiyo, "māyaṃ
P. ph. āsane pariyukkaṇṭhīti²" Paññāsa dijakaññāyo diso-
disaṃ ḍenti nekarukkhavividhavikatiphalaṃ āharantiyo, "mā-
yaṃ P. ph. khudāya parikilamitthā" 'ti. Atha khalu bho dija-
kaññāyo taṃ P-aṃ ph-aṃ ārāmen'; eva ārāmaṃ uyyānen'; eva
uyyānaṃ nadītitthen'; eva n-aṃ pabbatasikharen'; eva p-aṃ
ambavanen'; eva a-aṃ jambuvanen'; eva j-aṃ lambujavanen
eva l-aṃ nāḷikerasañjādiyen'; eva³ n-iṃ⁴ khippam eva abhi-
sambhonti⁵ ratatthāya⁶. Atha khalu bho P. ph. tāhi dija-
kaññāhi divasaṃ paribbūḷho⁷ evaṃ pasaṃsati: "sādhu sādhu
bhaginiyo, etaṃ kho bhaginiyo tumhākaṃ patirūpaṃ³ kula-
dhītānaṃ⁹ yaṃ tumhe bhattāraṃ paricareyyāthā¹⁰" 'ti. Atha
khalu bho P. ph.yena Kuṇālo sṭen'; upasaṃkami, addassuṃ¹¹
kho K-assa s-assa paricārikā dijakaññāyo taṃ P-aṃ ph-aṃ,
dūrato āgacchantaṃ disvāna yena P. phṭen'; upasaṃkamiṃsu¹²,
upasaṃkamitvā taṃ P. aṃ ph-aṃ etad avocuṃ: "ayaṃ samma
P-kha Kuṇālo s. ativiya pharuso ativiya pharusavāco, app-eva
nāma tavam¹³ pi āgamma piyavācaṃ labheyyāmā" 'ti. "App-
eva nāma bhaginiyo" ti vatvā yena K. sṭen'; upasaṃkami,
upasaṃkamitvā K-ena s-ena saddhiṃ paṭisammoditvā eka-
mantaṃ nisinno kho P. ph. taṃ K-aṃ s-aṃ etad avoca;
"kissa tvaṃ samma K-la itthīnaṃ sujātānaṃ kuladhītānaṃ
sammāpaṭipannānaṃ micchāpaṭipanno¹⁴, amanāpabhāṇīnam pi
kira samma K-la itthīnaṃ manāpabhāṇinā bhavitabbaṃ ki-
maṅga pana manāpabhāṇinan" ti. Evaṃ vutte¹⁵ Kṣṭaṃ
P-aṃ ph-aṃ evaṃ apasādesi: "nassa tvaṃ samma jamma
vasala, vinassa tvaṃ samma jamma vasala, ko nu tayā viyatto
jāyāyācitenā¹⁶" 'ti, evaṃ apasādito va¹⁷ pana P. ph. tato h'

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd maññūhi.
2 Cks pariu-.
3 Ck -jātadiyeneva, Cs -jādiy-, Bds -sañcārikeneva.
4 Ck -sañjātādi, Bds -sañcāraṃ.
5 Bd -bhenti.
6 Bd rati.
7 Cks divasapari-, Bd divāsaṃpari-.
8 Cks -pa.
9 Ck -dhitā.
10 Bd paṭi-.
11 Ck addassu, Cs addasāsu, Bd addasāsuṃ.
12 Bd omits upa-.
13 Bd taṃ.
14 Bd adds si.
15 Bd -o.
16 so Cks; Bd jāyājinenā.
17 Bd ca.

[page 422]
422 XXI. Asītinipāta.
eva¹ paṭinivatti. Atha khalu bho P-assa ph-assa aparena
samayena nacirass'; eva² kharo ābādho uppajji lohitapakkhan-
dikā pabāḷhā vedanā vattanti³ maraṇantikā. Atha khalu bho
P-assa kokilassa paricārikānaṃ dijakaññānaṃ etad ahosi:
"ābādhiko ayaṃ P. ph., app-eva nāma imamhā ābādhā⁴ vuṭṭha-
heyyā" 'ti, ekaṃ adutiyaṃ ohāya yena K. sṭen'; upasaṃ-
kamiṃsu. Addasā⁵ kho K. s. tā dijakaññāyo dūrato va āgac-
chantiyo, disvāna tā dijakaññāyo etad avoca: "kahaṃ pana
tumhākaṃ⁶ vasaliyo bhattā" ti, "ābādhiko samma K-la P. ph.,
app-eva nāma tamhā ābādhā⁷ vuṭṭhaheyyā" 'ti⁸, evaṃ vutte
K. sṭā dijakaññāyo evaṃ apasādesi: "nassatha tumhe vasa-
liyo, vinassatha tumhe vasaliyo coriyo dhuttiyo asatiyo lahu-
cittiyo⁹ katassa appatikārikāyo anilo viya yenakāmaṃgamāyo"
ti vatvā yena P. ph. ten'; upasaṃkami upasaṃkamitvā taṃ
P-aṃ ph-aṃ etad avoca: "haṃ¹⁰ samma P-khā" 'ti "haṃ
samma K-lā" 'ti. Atha khalu bho K. s. taṃ P-aṃ ph-aṃ-
pakkhehi ca tuṇḍakena ca pariggahetvā vuṭṭhāpetvā nānā-
bhesajjāni pāyāpesi¹¹, atha khalu bho P-assa ph-assa so
ābādho paṭippassambhīti.
     Ta. piyakā ti setapupphā, hasanā ti hakāro sandhikaro, asanāyavā¹²,
tirīṭīti ekarukkhajāti, candanā ti rattasurabhicandanā, oghavane ti ete-
saṃ oghena ghaṭāya¹³ samannāgate vane, devadārukacocagahane¹⁴ ti
devadārurukkhehi c'; eva kadalīhi ca gahane, kaccikārā ti ekā rukkhajāti,
kaṇikārā ti mahāpupphā, kaṇṇikārā ti khuddakapupphā, kiṃsukā ti vi-
ghātakā¹⁵, yodhikā ti yudhikā¹⁶, vanamallikamanaṅganamanavajja-
bhaṇḍisurucirabhaginimālamalyadhare ti mallikānañ ca anaṅgaṇānaṃ
anavajjānañ ca bhaṇḍānaṃ surucirānañ ca bhaginīnaṃ pupphehi malyadhāraya-
māne, dhanukārīti dhanupātaḷi tālisā ti tālisapattarukkhā, kacchavitate¹⁷
ti etehi sumanādīhi vitatanadikacchapabbatakacche¹⁷, saṃkusumitalatā¹⁸ ti
tesu tesu ṭhānesu suṭṭhukusumitātimuttakehi¹⁹ c'; eva nānāvidhalatāhi ca²⁰
vitatapatimaṇḍitappadese, tāpasasamaṇagaṇādhivutthe ti etesaṃ vijjā-
dharādīnaṃ gaṇehi adhivutthe, P-mukho ti²¹ mukhaparipuṇṇatāya P-kho²²,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds yeva.
2 Bd adds accayena.
3 Bd pav-.
4 Bd adds naṃ, Bs na.
5 Bd -sa.
6 Bd tumhaṃ.
7 Bds add na.
8 Bd si.
9 Bd -āyo.
10 Cks haṃ.
11 Ck yāyā-.
12 so Cks for asano yeva? Bd āsanāyeva.
13 Bds satatagha-.
14 Cks -cova-.
15 Bd vātaghaṭakā.
16 Ck yutikā, Cs suyūthikā.
17 Bd gaccha-.
18 Cks -late.
19 Bd adhi-.
20 Cks -latā omitting ca.
21 Cks omit p-mukho ti.
22 Cks -khā.

[page 423]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 423
parehi puṭṭhatāya phussakokilo, vilasitanayano¹ ti vilasitanetto, mattak-
kho ti yathā mattānaṃ akkhīni rattāni honti evaṃ rattakkho pamāṇayuttanetto
vā, bhaginiyo ti ariyavohārena ālapanaṃ, paricareyyāthā 'ti sakaladivasaṃ
gahetvā vicareyyātha, iti so piyakathaṃ kathetvā uyyojeti², kadāci pana K. s.
saparivāro P-mukhaṃ dassanāya gacchati kadāci P. K-lassa santikaṃ gacchati,
tenāha: atha khalu bho ti, sammā 'ti vayassa, āgammā 'ti paṭicca upanissāya,
labheyyāmā 'ti K-assa santikaṃ piyavacanaṃ labheyyāma, appevanāmā 'ti
api nāma labheyyāma, vakkhāmi nan ti, sujātānan ti samānajātikānaṃ, nassā
'ti palāya, jammā 'ti lāmaka, vyatto ti ko nu³ sadiso añño vyatto nāma
atthi, jāyāyācitenā⁴ 'ti jāyājitena⁵, ayam vā pāṭho, evaṃ itthiparājitena tayā
sadiso ko nāma vyatto atthīti, taṃ puna evarūpassa vacanassa ābhaṇanatthāya⁶
apasādeti, tato hevā⁷ 'ti kuddho m. K. ti cintetvā tato yeva paṭinivatti, so
nivattitvā saparivāro attano vasanaṭṭhānam eva agamāsi, appeva nāmā 'ti
saṃsayaparivitakko imamhā ābādhā vuṭṭhaheyya vā na vā ti evaṃ cintetvā taṃ
ohāya pakkamiṃsu, tumhan⁸ ti tumhākaṃ, app-eva nāmā 'ti tamhā ābādhā
vuṭṭhaheyya vā na vā, amhākaṃ āgatakāle mato bhavissati, mayaṃ hi idān'; esa
marissatīti ñatvā tumhākaṃ pādaparicārikā bhavituṃ āgatā ti, ten'; upasaṃ-
kamīti imā itthiyo sāmikassa matakāle āgatā paḷikkūlā bhavissāmā 'ti taṃ pahāya
āgātā⁹ gantvā mama sahāyaṃ pupphaphalādīni nānābhesajjāni saṃharitvā āro-
gaṃ¹⁰ karissāmīti cintetvā nāgabalo M. ādāse¹¹ uppatitvā yena so ten'; upa-
saṃkami, han ti nipāto, jīvasi sammā 'ti pucchanto evam āha, itaro pi 'ssa
jīvāmīti vadanto haṃ sammā ti āha, pāyāpesiti pāyesi, paṭippassambhīti
vūpasanto.
     Tāpi dijakaññāyo tasmiṃ aroge jāte āgatā. K. pi P-khaṃ
katipāhaṃ phalāphalāni¹² khādāpetvā tassa balappattakāle
"samma tvaṃ idāni ārogo¹⁰, attano paricārikāhi saddhiṃ vasa,
aham pi attano vasanaṭṭhānaṃ gamissāmīti" ā. Atha naṃ so
"imā¹³ maṃ bāḷhagilānaṃ pahāya palātā¹⁴, na me etāhi dhut-
tīhi¹⁵ attho" ti ā. Taṃ sutvā M. "tena hi te samma itthīnaṃ
pāpabhāvaṃ ācikkhissāmīti" P-aṃ gahetvā Himavantapasse
manosilātalaṃ netvā sattayojaniyasālamūle manosilāsane¹⁶ nisīdi,
ekasmiṃ passe P. saparivāro nisīdi. Sakala-Himavante deva-
ghosanācari¹⁷: "ajja K. sakuṇarājā Himavati¹⁸ manosilāsane
nisīditvā Buddhalīhāya dh. desessati, taṃ suṇāhtā" 'ti param-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nā.
2 Bd -si
3 Bd adds tayā.
4 Bd jāyajinenā.
5 Ck Bd jayā-.
6 Ck āhanatthāya, Cs ābhanat-, Bd abhaṇat-, Bs abhaṇanat-.
7 Bd yevā.
8 Ck tiyahan, Cs tuyhan.
9 Bd adds ti ahaṃ, Bs ahaṃ.
10 Bd a-.
11 Bds -ena.
12 Bd -lena.
13 Bd adds samma.
14 Bds palāyanti.
15 Bd vasalīhi.
16 Bd lātale.
17 Bd devatā-.
18 Bd -vante.

[page 424]
424 XXI. Asītinipāta.
parāghosena chakāmāvacarā devā ñatvā¹ yebhuyyena² sanni-
patiṃsu, bahū nāgasupaṇṇagijjhā aṭaviyam pi³ devā⁴ taṃ
atthaṃ ugghosiṃsu. Tadā Ānando nāma gijjharājā dasasa-
hassagijjhaparivāro Gijjhapabbate paṭivasati, so pi taṃ kolā-
halaṃ sutvā "dh. suṇissāmīti⁵" saparivāro āhantvā ekamantaṃ
nisīdi. Nārado pi pañcābhiññātāpaso dasasahassatāpasapari-
vuto Himavantapadese viharanto taṃ devaghosanaṃ sutvā
"sahāyo kira me K. itthīnaṃ aguṇaṃ kathessati⁶, mayāpi taṃ
desanaṃ sotuṃ vaṭṭatīti" tāpasasahassena⁷ saddhiṃ iddhiyā
ta. gantvā ekamantaṃ nisīdi. Buddhānaṃ desanāsannipāta-
sadiso mahāsamāgamo ahosi. Atha M.jātissaraññāṇena itthi-
dosapaṭisaṃyuttaṃ atītabhave diṭṭhakāraṇaṃ P-aṃ⁸ kāya-
sakkhiṃ katvā kathesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
     Atha khalu bho K. s. taṃ P-aṃ ph-aṃ gilānāvuṭṭhitaṃ acira-
vuṭṭhitaṃ gelaññā⁹ etad avoca: "diṭṭhā mayā samma P-kha Kaṇhā¹⁰
dvepitikā¹¹ pañcapatikā ya¹² chaṭṭhe purise cittaṃ paṭibaddhan ti¹³
yā {yadidaṃ} kavandhe pīṭhasappimhīti¹⁴". Bhavati ca pan'; uttar'
ettha¹⁵ vākyaṃ:

  Ja_XXI.4(=536).1: Ath'; Ajjuno Nakulo Bhīmaseno
                    Yudhiṭṭhilo Sahadevo¹⁶ ca rājā
                    ete patī pañca-m-aticca¹⁷ nārī
                    akāsi¹⁸ khujjavāmanena pāpan ti. || Ja_XXI:288 ||

     "Diṭṭhā mayā samma P-kha Saccatapāvī nāma samaṇī su-
sānamajjhe vasantī¹⁹ catutthabhattaṃ pariṇāmayamānā, sā²⁰ tulāputta-
kena²¹ pāpam akāsi. Diṭṭhā mayā s. P-kha Kākāti²² nāma devī
samuddamajjhe vasantī bhariyā Venateyyassa²³ Naṭakuverena²⁴ pāpam
akāsi. Diṭṭhā mayā s. P-kha Kuraṅgavī²⁵ lomasundarī²⁶ Eḷa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sutvā.
2 Bd adds tattha.
3 Bd -ṇṇāvijjādharādīnaṃ pj, Bs -vijjhātaṭavisayampi.
4 Bd devatā.
5 Cks sussāmīti.
6 Bd adds mahasamāgamo bhavissati.
7 Bd -dasasahassena.
8 Bd -khassa.
9 Bds gelaññātaṃ, Cks gelaññaṃ.
10 Bd adds devī.
11 Bds dvī-.
12 so Cks for yassā? Bd yo, Bs raṃ.
13 so Cks; Bds -bandhi.
14 Bd pitha-, Cks piṭṭha-.
15 Cs pha-, Bd ma-.
16 Bd sīha-.
17 Bd paticca.
18 Bd akāri.
19 all three MSS. -i.
20 Cks omit sā.
21 so Cs; Ck tulaṃputtaṃkena, Bd sūrāvuttakena, Bs surādhu-.
22 Bd kākavanti; se III p. 90.
23 Bd nevat-.
24 -kupparena.
25 Bds kuruṅgadevī.
26 Cks -sudarī.

[page 425]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 425
kamāraṃ¹ kāmayamānā Chaḷaṅgakumāra-dhanantevāsinā² pāpam
akāsi, Evaṃ h'; etaṃ³ mayā ñātaṃ: Brahmadattassa mātaraṃ ohāya
Kosalarājā⁴ Pañcālacaṇḍena pāpam akāsi. Etā ca aññā ca akaṃsu
pāpaṃ. tasmāhaṃ itthīnaṃ na vissase na-ppasaṃse. mahī yathā jagati-
samānarattā vasundharā itarītarāpatiṭṭhā sabbasahā⁵ aphandanā⁶
akuppā tath'; itthiyo⁷, tāyo na vissase naro

  Ja_XXI.4(=536).2: Sīho yathā lohitamaṃsabhojano
                    vāḷāmigo⁸ pañcahattho⁹ suruddho
                    pasayhakhādī parahiṃsane rato
                    tath'; itthiyo¹⁰, tāyo na vissase naro. || Ja_XXI:289 ||

Na khalu¹¹ s. P-kha vesiyo nāriyo gamaniyo¹², na h'; etā bandha-
kiyo¹³ nāma, vadhikāyo nāma etāyo yadidaṃ vesiyo nāriyo gamaniyo
ti, corā viya veṇikatā madir'; iva diddhā¹⁴ vāṇijā¹⁵ viya vācāsanthu-
tiyo¹⁶ issāsiṅgam iva parivattāyo uraga-m-iva dujjivhāyo sobbham
iva paṭicchannā pātālam iva duppūrā rakkhasī viya duttosā¹⁷ Yamo
v'; ekantahāriyo sikhī-r-iva¹⁸ sabbabhakkhā nadī-r-iva sabbavāhī¹⁹ anilo
viya yenakāmaṃcarā²⁰ Neru viya avisesakārā visarukkho²¹ viya nicca-
phalitāyo²² ti. Bhavati ca pan'; uttar'; ettha vākyaṃ:

  Ja_XXI.4(=536).3: Yathā coro yathā diddho²³ vāṇijo va²⁴ vikatthanī²⁵
                    issasiṅgam ivāvattā²⁶ dujjivhaurago yathā²⁷. || Ja_XXI:290 ||

  Ja_XXI.4(=536).4: Sobbham iva paṭicchannā pātālam iva duppurā
                    rakkhasī viya duttosā Yamo v'; ekantahāriyo²⁸. || Ja_XXI:291 ||

  Ja_XXI.4(=536).5: Yathā sikhī nadī vāto Neru nāvasamākatā²⁹
                    visarukkho viya pañcadhā³⁰ nāsayanti ghare bhogaṃ
                    ratanān'; antakaritthiyo,³¹ ti. || Ja_XXI:292 ||

     Ta. gilānāvuṭṭhitan ti paṭhamaṃ gilānaṃ pacchāvuṭṭhitaṃ³², diṭṭhā
mayā ti atīte kira Brahmadatto Kāsirājā sampannabalavāhanatāya Kosalarajjaṃ
gahetvā Kosalarājānaṃ māretvā tassa aggamahesiṃ sannisinnagabbhaṃ gahetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks eḷamārakaṃ, Bd eḷakakumāraṃ.
2 Cs Bd -raṃdha-.
3 Bd evañhi-.
4 so Cks; Bds -jaṃ.
5 Cs sabbāsaha, Ck sabbāsahā.
6 Ck athanānā.
7 Ck tali-, tathi-, Bs dati-.
8 Cs vaḷā-.
9 Bd pañcāvuddho, Bd -vudho, Ck pañcahatthe.
10 Ck ratthitthiyo, Cs tthitthiyo, Bd tattittiyo.
11 Bd adds kho.
12 so all three MSS.
13 Cks na hetāvakavandhakiyo.
14 so Cs; Ck madirā viya visagiddhā, Bd madirā variṭṭhā.
15 Bd -o.
16 Ck vācāyasatthutiyo.
17 Ck dutto, Cs dhutto.
18 all three MSS. sikhi-.
19 all three MSS. -i.
20 Cks -māvacarā.
21 Bd -ā.
22 Cks -liniyo.
23 Bd riṭho.
24 Bd ti.
25 Ck vitatthati, Bd vikattani.
26 Bd isiṅgamiva parivattā.
27 Bd dujīvhā.
28 avisesa--- wanting in Cs.
29 so Cs; Ck -samāpakā ti, Bd -samāgatā.
30 so Cs; Ck pañcadā, Bds niccaphalo.
31 Ck ratanatthakaritthiyo, Bd ratanānantaritthiyo.
32 Ck pañcā-, Bd paccānuvu-.

[page 426]
426 XXI. Asītinipāta.
Bārāṇasiṃ gantvā taṃ attano aggamahesiṃ akāsi, sā¹ aparabhāge dhītaraṃ
vijāyi, rañño pana² pakatiyā dhītā vā putto vā n'; atthi, so tussitvā: bhadde
varaṃ gaṇhā³ 'ti ā., sā gahitakaṃ katvā ṭhapesi, tassā pana kumārikāya Kaṇhā
ti nāmaṃ kariṃsu, ath'; assā vayappattāya mātā⁴: amma pitarā te varo dinno,
taṃ ahaṃ gahetvā ṭhapesiṃ, tava ruccanakaṃ varaṃ gaṇhā 'ti ā. ⁵, sā: mayhaṃ⁶
avijjamānaṃ⁷ n'; atthi, patiṃ gahaṇatthāya⁸ me sayaṃvaraṃ kārehīti kilesa-
bahulatāya hirottappaṃ bhinditvā mātaraṃ ā., sā rañño ārocesi, rājā: yathā-
ruciṃ⁹ patigaṇhātū 'ti vatvā sayaṃvaraṃ ghosāpesi. rajaṅgaṇe sabbālaṃkāra-
patimaṇḍitā bahupurisā sannipatiṃsu, Kaṇhā pupphasamuggaṃ ādāya uttara-
sīhapañjare ṭhitā olokentī ekam pi na rocesi, tadā Paṇḍurājagottato¹⁰ Ajjuno
Nakulo Bhīmaseno Yudhiṭṭhilo Sahadevo¹¹ ti ime pañca Paṇḍurājaputtā¹²
Takkasilāya disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ gahetvā¹³ desacārittaṃ
jānissāmā 'ti vicarantā Rārāṇasiṃ pattā¹⁴ antonagare kolāhalaṃ sutvā pucchitvā
taṃ atthaṃ ñatvā mayam pi gamissāmā 'ti kañcanarūpasamānarūpā pañca¹⁵
pi ta. gantvā paṭipāṭiyā aṭṭhaṃsu, Kaṇhā te disavā pañcasu ṭhitesu paṭibaddha-
cittā hutvā pañcannam pi sīsesu mālācumbaṭakāni khipitvā: amma ime pañca
jane vāremīti¹⁶ ā., sā rañño ārocesi, rājā varassa dinnattā na labhissasīti¹⁷
avatvā anattamano va kiṃjātikā kassa puttā ti pucchitvā Paṇḍurājaputtabhāvaṃ¹²
ñatvā tesaṃ sakkāraṃ katvā taṃ pādaparicārikaṃ adāsi, sā sattabhūmakapāsāde
te¹⁸ kilesavasena saṅgaṇhi, eko pan'; assā paricāriko khujjo pīṭhasappī atthi,
sā pañca rājaputte kilesavasena saṅgaṇhitvā tesaṃ bahinikkhantakāle okāsaṃ
labhitvā kilesena anuḍayhamānā khujjena saddhiṃ pāpaṃ karoti, tena ca sad-
dhiṃ kathentī: mayhaṃ tayā sadiso piyo n'; atthi rājaputte māretvā tesaṃ
galalohitena tava pāde makkhāpessāmīti¹⁹ vadati, itaresu pi jeṭṭhabhātikena
missibhūtakāle: imehi catūhi janehi tvam eva mayhaṃ piyataro mayā jīvitam pi
tav'; atthāya pariccattaṃ mama pitu accayena tuyhaṃ yeva r. dāpessāmīti²⁰ va-
dati, itarehi saddhiṃ missībhūtakāle pi es'; eva nayo, te ayaṃ²¹ amhe piyāyati
issariyañ ca no etaṃ nissāya jātan ti tassā ativiya tussanti, sā ekadivasaṃ
ābādhikā ahosi, atha naṃ te parivāretvā eko sīsaṃ sambāhanto nisīdi sesā
ekekaṃ hatthañ ca pādañ ca, khujjo pana pādamūle nisīdi, sā sīsaṃ sambāha-
mānassa jeṭṭhabhātikassa Ajjunakumārassa: mayhaṃ tayā piyataro n'; atthi
jīvamānā tuyhaṃ jīvissāmi pitu accayena tuyhaṃ r. dāpesāmīti sīsena saññaṃ
dadamānā taṃ saṃgaṇhi, itaresam pi hatthapādehi tath'; eva saññaṃ adāsi,
khujjassa pana: tvaṃ ñeva mama piyo tav'; atthāya ahaṃ jīvissāmīti jivhāya
saññaṃ adāsi, te sabbe pi pubbe kathitabhāvena tāya saññāya tam atthaṃ
jāniṃsu, tesu sesā attano dinnasaññāyo²² jāniṃsu, Ajjunakumāro pana tassā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tā, Cks omit sā.
2 Cks omit pana.
3 Bd -hāhi.
4 Bd adds taṃ āha.
5 Bd omits āha.
6 Bd adds aññaṃ.
7 so Cks; Bd adds dhanaṃ.
8 Bd gaṇhana-.
9 Bd -itaṃ.
10 Ck paṇḍarājā bhoggano, Cs paṇḍarāja bho.
11 Bd sīha-.
12 Cks paṇḍa-.
13 Bd ugga-.
14 Bd patvā.
15 Bd adds paṇḍurājaputtā.
16 Bds jane va me dehiti.
17 Cks -tīti.
18 Ck -da ti.
19 Bd -māti.
20 Bd pāpessāmiti.
21 Cks te saṃ.
22 Bd -āyeva.

[page 427]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 427
hatthapādajivhāvikāre disvā: yathā mayhaṃ evaṃ sesānam pi imāya saññāya
dinnaṃ¹ bhavissati khujjena cāpi saddhiṃ etissā santhavena² bhavitabban ti
cintetvā bhātaro gahetvā bahi nikkhamitvā pucchi: diṭṭhā vo pañcapatikā mama
sīsavikāraṃ dassentīti, āma diṭṭhā ti, kāraṇaṃ jānāthā 'ti, na jānāmā 'ti, idaṃ
nām'; ettha kāraṇaṃ: tumhākaṃ hatthapādehi dinnasaññāya kāraṇaṃ jānāthā 'ti³
amhākam pi ten'; eva kāraṇena adāsīti, khujjassa jivhāvikārena saññādānassa
kāraṇaṃ jānāthā 'ti, na jānāmā 'ti atha nesaṃ ācikkhitvā imināpi saddhiṃ
etāya pāpakammaṃ katan ti⁴, tesu asaddhahantesu khujjaṃ pakkositvā pucchi,
so sabbaṃ pavattiṃ kathesi, te tassa vacanaṃ sutvā tassā vigatachandarāgā: aho
mātugāmo nāma pāpo dussīlo, amhādise nāma jātisampanne sobhaggappatte pa-
hāya evarūpena jegucchapaṭikkūlena khujjena saddhiṃ pāpakammaṃ karoti, ko
nāma paṇḍitajātiko evaṃ nillajjāhi pāpadhammāhi itthīhi saddhiṃ ramissatīti
anekapariyāyena mātugāmaṃ garahitvā alaṃ no gharāvāsenā 'ti pañca janā
Himavantam pavisitvā kasiṇaparikammaṃ katvā āyupariyosāne yathākammaṃ
gatā, K. sakuṇarājā Ajjunakumāro ahosi, tasmā⁵ attanā diṭṭhakāranaṃ dassento
diṭṭhā mayā ti ādiṃ ā.
     Ta. dvepitikā⁶ ti Kosalarañño⁷ Kāsirañño ca vasen'; etaṃ vuttaṃ,
pañcapatikā yā 'ti pañcapatikā, yakāro nipātamatto, paṭibaddhantiyā⁸ ti
paṭibaddhamanā⁹, kavandhe¹⁰ ti¹¹ tassa kira gīvāya¹² onamitva¹³ uraṃ
allīnā tasmā chinnasīso viya khāyati, pañcamaticcā¹⁴ 'ti ete pañca atikka-
mitvā, khujjavāmanenā 'ti khujjena vāmanakena¹⁵, aparāni pi diṭṭhapubbāni
dassento puna diṭṭhā ti ādim āha, ta. paṭhamavatthusmiṃ tāva ayaṃ vibhāvanā:
atīte kira Bārāṇasiṃ nissāya Saccatapāvī¹⁶ nāma setasamaṇī susāne paṇṇa-
sālaṃ kāretvā ta. vasamānā cattāri¹⁷ bhattāni atikkamitvā bhuñjati, sakalana-
gare Cando viya Suriyo viya ca pākaṭā ahosi, B-sivāsino khipitvāpi¹⁸ khali-
tvāpi namo Saccatapāviyā¹⁹ ti vadanti, ath'; ekasmiṃ chaṇakāle paṭhamadivase
tāva suvaṇṇakārā gaṇabandhane²⁰ ekasmiṃ padese maṇḍapaṃ kāretvā²¹ maccha-
maṃsasurāgandhamālādīni netvā²² surāpānaṃ ārabhiṃsu, ath'; eko suvaṇṇakāro
surādhiṭṭhako²³ chaḍḍento: namo Saccatapāviyā²⁴ ti vatvā ekena paṇḍitena: ambho
andhabāla calacittāya itthiyā namo karosi aho bālo sīti vutte: samma mā evaṃ
avaca mā nirayasaṃvattanikaṃ kammaṃ²⁵ karīti ā., atha naṃ so: dubbuddhi
tuṇhi nohi²⁶ sahassena abbhutaṃ kara²⁷ ahan te²⁸ Saccatapāviṃ²⁹ ito sattame
divase alaṃkatapaṭiyattaṃ imasmiṃ ṭhāne nisinno suravitthaṃ³⁰ gāhāpetvā suraṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks -ā.
2 Bd sandhavena.
3 Bds add āma jānāmā ti.
4 Bd adds vatvā.
5 Bd tattha.
6 Bds adds ca.
7 Bds dvi-.
8 so Ck; Bd paṭibandhiyā, Cs paṭibaddhantibaddhayā.
9 Cks paṭibaddhamānā, Bd -bandhamānā.
10 Cks tav-, Bd kaphante.
11 Cks pi.
12 Bds givā.
13 Bd -etvā.
14 Ck pañcapatimaticcā, Cs pañcapatīmaticcā, Bd pañcapaticcā.
15 Bds add idaṃ vatvā.
16 Ck -pāpi, Cs -pācī, Bd -pāvi.
17 Bd adds divasāni.
18 Cks omit pi.
19 all three MSS. pāpiyā.
20 Bd gaṇābandhena.
21 Bd katvā.
22 Bd āharetvā.
23 Cks -vitthako for vittako?
24 Ck -pāciyā? Bd -pāpiyā.
25 Cks omit ka-.
26 Bd adds ti.
27 Bd karoti.
28 Bd taṃ.
29 Bd -pāpi.
30 so Cks for -vittakaṃ? Bd -dhiṭhakaṃ.

[page 428]
428 XXI. Asītinipāta.
pivissāmi mātugāmo dhuvasīlo n'; atthīti ā., so na sakkhissasīti vatvā tena
saddhiṃ sahassena abbhutaṃ akāsi, so¹ aññesaṃ suvaṇṇakārānaṃ ārocetvā
punadivase pāto va tāpasavesena susānaṃ pavisitvā tassā vasanaṭṭhānassa avi-
dūre surivaṃ namassanto aṭṭhāsi, sā bhikkhāya gacchamānā taṃ disvā: mahid-
dhiko tāpaso bhavissati ahan tāva susānapasse vasāmi ayaṃ majjhe susānassa
bhavitabbam ass'; antarena² santadhammena vandissāmi nan ti upasaṃkamitvā
vandi, so n'; eva olokesi na pi ālapi, dutiyadivase pi tath'; eva akāsi, tatiya-
divase pana vanditakāle adhomukho va gacchā 'ti ā., catutthadivase kacci³
bhikkhāya na kilamasīti paṭisanthāram akāsi, sā paṭisanthāro me laddho ti
tuṭṭhā pakkāmi, pañcamadivase bahutaraṃ paṭisanthāraṃ labhitvā thokaṃ nisī-
ditvā gatā, dhaṭṭhadivase pana taṃ āgantvā vanditvā nisinnaṃ: bhagini kin nu
kho ajja Bārānasiyaṃ mahāgītavāditasaddo ti vatā: ayya tumhe na jānātha
nagare chaṇo ghuṭṭho ta. kīḷantānaṃ esa ṭaddo ti vutte: ettha nām'; esa saddo
ti ajānanto viya hutvā: bhagini katibhattāni atikkamasīti pucchi, cattāri ayya⁴
tumhe pana kati atikkamethā 'ti, satta bhaginīti, idaṃ so musā abhāsi⁵, deva-
sikaṃ h'; esa⁶ rattiṃ bhuñjati, so⁷: kati te⁸ bhagini vassāni pabbajitāyā 'ti
pucchitvā tāya dvādassa vassānīti vutte tumhākaṃ kati hīti vutto⁹ idaṃ¹⁰
chaṭṭhaṃ vassan ti ā., atha naṃ: atthi pana te bhagini santadhammādhigamo
ti pucchitvā n'; atthi ayyā 'ti¹¹ tumhākaṃ pana¹² atthīti vutte mayam pi n'
atthīti vatvā: bhagini mayaṃ n'; eva kāmasukhaṃ labhāma na nekkhammasukhaṃ.
kiṃ amhākaṃ yeva uṇho nirayo mahājanassa kiriyaṃ karoma ahaṃ gihī¹³ bha-
vissāmi atthi me¹⁴ mātu santakaṃ¹⁵ dhanaṃ na sakkomi dukkhaṃ anubhavitun
ti ā., sā tassa vacanaṃ sutvā attano calacittatāya¹⁶ tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā:
ayya aham pi ukkaṇṭhitā sace maṃ na chaḍḍetha¹⁷ aham pi gihinī bhavissā-
mīti ā., atha naṃ so pi: ehi na taṃ chaḍḍessāmi bhariyā me bhavissasīti
taṃ nagaraṃ pavesetvā saṃvasitvā surāpānamaṇḍapaṃ gantvā tāya surāvittha-
kaṃ¹⁸ gāhāpetvā suraṃ pivi, itaro sahassajito¹⁹, sā taṃ paṭicca puttadhītāhi
vaḍḍhi, tadā K. putto²⁰ ahosi, so taṃ kāranaṃ āharitvā dassento diṭṭhā ti
ādiṃ ā.
     Dutiyavatthusmiṃ²¹ atītakathāya catukkanipāte Kākātijātakavaṇṇanāya²²
vitthāritā, tadā pana K. Garuḷo ahosi. Tasmā attanā diṭṭham pakāsento diṭṭhā
mayā ti ādim ā, tatiyavatthusmiṃ²³ atīte Brahmadatto Kosalarājānaṃ vadhitvā
r. gahetvā tassa aggamahesiṃ gabbhiniṃ²⁴ ādāya Bārāṇasiṃ paccāgantvā tassā
gabbhinibhāvaṃ jānanto p'; taṃ aggamahesiṃ akāsi, sā paripakkagabbhā²⁵ su-
vaṇṇarūpakasadisaṃ puttaṃ vijāyitvā: vuddhippattaṃ pi naṃ Bārāṇasirājā esa

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds taṃ.
2 Cs -tare, Bds -passabbhantare.
3 Bd kiñci.
4 Bd ayyāni.
5 Cks bhāsi.
6 Bd so sadā.
7 Bd adds taṃ
8 Cks omit te.
9 Bd kati vassāni ti vutte.
10 Bd adds me.
11 Cks omit natthi and ti.
12 Bd pi.
13 Cks -i, Bd gīhi.
14 Bd adds na.
15 Cks -ti-.
16 Bd bāla-.
17 Bd -essatha.
18 Cs -citthakaṃ, Bd -dhiṭhakaṃ.
19 Cs -ṃjito, Bd -ssena jito.
20 Bds surādhuttako.
21 Bds tatiya-.
22 cfr.III p.90, Bd kākavati-.
23 Bds catukka-.
24 Bds sag-.
25 Bd paripuṇṇa-.

[page 429]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 429
me paccāmittassa putto kiṃ iminā ti mārāpessati mā me putto parahatthena
maratū 'ti cintetvā: amma imaṃ mama¹ dārakaṃ pilotikaṃ attharitvā āmakasusāne²
nipajjāpetvā ehīti ā., dhāti³ tathā {katvā} nahātvā⁴ paccāgami, Kosalarājāpi ma-
ritvā puttassa ārakkhadevatā hutvā nibbatti, tassānubhāvena ekassa eḷapālassa
tasmiṃ padese eḷakā vārentassa⁵ ekā eḷikā taṃ kumāraṃ disvā sinehaṃ uppā-
detvā khīraṃ pāyetvā thokaṃ caritvā puna gantvā dve tayo⁶ cattāro vāre pā-
yesi, eḷakapālo tassā kiriyaṃ disvā taṃ ṭhānaṃ gantvā taṃ dārakaṃ disvā
puttasinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā attano bhariyāya adāsi, sā pana aputtikā, ten'
assā thaññaṃ n'; atthi, atha naṃ eḷikā khīraṃ eva pāyesi. tato paṭṭhāya devasikaṃ
dve tisso eḷikā maranti, eḷakapālo: imasmiṃ paṭijaggiyamāne sabbā eḷikā marissanti
kiṃ no iminā ti taṃ ekasmiṃ mattikabhājane nipajjāpetvā aparena pidahitvā māsa-
cuṇṇena mukhaṃ nibbivaraṃ limpitvā⁷ nadiyā vissajjesi, tam enaṃ vuyhamānaṃ
heṭṭhātitthe rājanivesane jiṇṇapaṭisaṃkhārako eko caṇḍālo sapajāpatiko mukhaṃ⁸
dhovanto disvā vegena gantvā āharitvā tīre ṭhapetvā kiṃ etthā 'ti vivaritvā
olokento dārakaṃ passi, bhariyāpi 'ssa aputtikā, tassā⁹ tasmiṃ puttasineho
nibbatti, atha naṃ gehaṃ netvā paṭijaggi. taṃ sattaṭṭhavassakālato paṭṭhāya
mātāpitaro rājakulaṃ gacchantā ādāya gacchanti, soḷasavassakālato paṭṭhāya so
ca¹⁰ bahulaṃ gantvā jiṇṇapaṭisaṃkhāranaṃ¹¹ karoti, rañño, ca aggamahesiyā
Kuraṅgavī¹² nāma dhītā ahosi uttamarūpadharā, sā tassa diṭṭhakālato paṭ-
ṭhāya tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā aññattha anabhiratā tassa kammakaraṇaṭṭhā-
nam eva āgacchati, tesaṃ abhiṇhadassanena¹³ aññamaññaṃ paṭibaddhacittānaṃ
antorājakule yeva paticchannokāse ajjhācāro pavatti, gacchante kāle paricāri-
kāyo¹⁴ rañño ārocesum, rājā kujjhitvā amacce sannipātetvā: iminā caṇḍāla-
puttena imaṃ¹⁵ nāma kataṃ imassa kattabbaṃ jānāthā 'ti ā., amaccā: mahā-
parādho esa nānāvidhā¹⁶ kammakaraṇā¹⁷ kāretvā pacchā naṃ māretuṃ vaṭṭa-
tīti vadiṃsu, tasmim khaṇe kumārassa pitā ārakkhadevatā tass'; eva kumārassa
mātu sarīre adhimucci, sā devānubhāvena¹⁸ rājānaṃ upasaṃkamitvā: mahārājā
nāyaṃ kumāro caṇḍālo esa mama kucchismiṃ nibbatto Kosalarañño putto ahaṃ
putto me mato ti tumhākaṃ musā avacaṃ aham etaṃ tumhākaṃ paccāmittassa
putto ti dhātiyā¹⁹ datvā āmakasusāne chaḍḍāpesiṃ atha naṃ eko eḷapālako
Paṭijaggi so attano eḷikāsu marantīsu nadiyā pavāhesi atha naṃ vuyhamānaṃ
amhākaṃ²⁰ gehe jiṇṇapaṭisaṃkhārako caṇḍālo disvā posesi sace na saddahatha
te sabbe pakkosāpetvā pucchathā 'ti, rājā dhātiṃ²¹ ādiṃ katvā sabbe pakkosā-
petvā pucchitvā tath'; eva taṃ pavattiṃ sutvā jātisampanno kumāro ti tuṭṭho
taṃ nahāpetvā alaṃkārāpetvā tass'; eva dhītaraṃ adāsi, tassa pana eḷakānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd omit mama.
2 Bd āgamaka-.
3 Ck ccāti? Cs dhāti, Bd jāti.
4 Bd netvā.
5 Bds -ke cārentassa.
6 Cks tatiye in the place of dve tayo.
7 Bd vili-.
8 Bd makaci.
9 Bd tasmā.
10 Bd sveva.
11 Bd gehajiṇṇapatisaṅkhā.
12 Bds kuruṅgadevī.
13 Bd abhinnaṃvad-.
14 Bd adds sutvā, Bs ñatvā.
15 Bd idaṃ.
16 Bd -a.
17 Bd -ṇaṃ.
18 Bd devatā-.
19 Bd -yo.
20 Bds tum-.
21 Ck dhāti, Bd -tiyo.

[page 430]
430 XXI. Asītinipāta.
māritattā Eḷakamāto¹ ti nāmaṃ kariṃsu³, ath'; assa rājā sasenavāthanaṃ datvā:
gaccha attano pitu santakaṃ r. gaṇhā 'ti taṃ³ uyyojesi, so hi Kuraṅgaviṃ⁴
ādāya gantvā rajje patiṭṭhāsi, ath'; assa Bārāṇasirājā anuggahitasippo ayan ti
sippasikkhāpanatthaṃ Chalaṅgakumāraṃ nāma ācariyaṃ⁵ katvā pesesi, so tassa
ācariyo me ti senāpatiṭṭhānaṃ adāsi, aparabhāge Kuraṅgavī⁴ tena saddhiṃ anā-
cāram akāsi, senāpatino pi paricārako⁶ Dhanantevāsī nāma atthi, so tassa hatthe
Kuraṅgaviyā⁷ vatthālaṃkārādīni pesesi, sā tenāpi saddhiṃ pāpam akāsi, K. taṃ
kāraṇaṃ āharitvā dassento diṭṭhā mayā ti ādim āha.
     Ta. lomasundarīti romarājiyā maṇḍitaudarā⁸, Chalaṅgakumāra-
dhanantevāsinā ti Eḷakamārakaṃ⁹ patthayamānāpi Chaḷaṅgakumārasenā-
patinā¹⁰ ca tass'; eva¹¹ paricārikena dhanantevāsinā ca saddhiṃ pāpaṃ akāsi,
evaṃ anācārā¹² itthiyo dussīlā pāpadhammā, tenāhaṃ tā¹³ na-ppasaṃsāmīti,
idaṃ M. atītaṃ āharitvā dassesi, so hi tadā Chaḷaṅgakumāro ahosi, tasmā
attanā diṭṭhakāraṇaṃ āhari.
     Pañcamavatthusmiṃ pi atīte Kosalarājā Bārāṇasirajjaṃ gahetvā B-sirañño
aggamahesiṃ gabbhiniṃ pi aggamhesiṃ katvā sakanagaram eva gato, sā apara-
bhāge puttaṃ vijāyi, rājā aputtakattā taṃ puttasinehena positvā¹⁴ sabbasippāni
sikkhāpetvā vayappattaṃ attano pitu santakaṃ r. gaṇhā 'ti pesesi, so tattha
gantvā r. kāresi, ath'; assa mātā puttaṃ passitukām'; amhīti Kosalarājānaṃ
āpucchitvā mahāparivārā Bārāṇasiṃ gacchantī¹⁵ dvinnaṃ raṭṭhānaṃ antare
ekasmiṃ nigame nivāsaṃ gaṇhi, ta, eko Pañcālacaṇḍo nāma brāhmaṇakumāro
atthi abhirūpo, so tassā paṇṇākāraṃ upanesi¹⁶, sā taṃ disvā va paṭibaddha-
cittā tena saddhiṃ pāpakammaṃ¹⁷ katvā katipāhaṃ tatth'; eva vītināmetvā
B-siṃ gantvā puttaṃ disvā khippaṃ nivattitvā puna tasmiṃ yeva nigame ni-
vāsaṃ gahetvā katipāhaṃ tena saddhiṃ anācāraṃ caritvā Kosalanagaraṃ gatā,
sā tato paṭṭhāya nacirass'; eva taṃ taṃ kāraṇaṃ vatvā puttassa santikaṃ gac-
chissāmīti¹⁸ rājānaṃ āpucchitvā gacchantī ca āgacchantī ca tasmiṃ nigame
addhamāsamattaṃ tena saddhiṃ anācāraṃ carīti, sampuṇṇamukhaitthiyo nāma¹⁹
dussīlā musāvādiniyo ti, idam pi atītaṃ dassento²⁰ evaṃ h'; etan ti²¹
ādiṃ āha.
     Ta. Brahmadattassa mātaran ti Bārāṇasirajjaṃ kārentassa Brahma-
dattassa kumārassa mātaraṃ, tadā kira K.: Pañcālacaṇḍo ahosi, tasmā taṃ
attanā ñātaṃ kāraṇaṃ dassento evaṃ ā. Etācā 'ti samma Puṇṇamukha etā
ca pañca itthiyo pāpaṃ akaṃsu, na aññā ti saññaṃ mā kari, atha kho etā ca
aññā ca bahū pāpakammakārikā ti, imasmiṃ thāne ṭhatvā loke aticārinīnaṃ
vatthūni kathetabbāni, jagatīti yathā jagatisaṃkhātā mahī samānarattā ti
paṭighābhāvena sabbesu samarattā²² hutvā sā vasundharā itarītarāpatiṭṭhā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds eḷakakumāro.
2 Bd akaṃsu.
3 Cks omit taṃ.
4 Bds kuraṅgadevī.
5 Ck ācā.
6 Ck Bd -iko.
7 Bd kuruṅgadevīyā.
8 Cks -udārā.
9 Bds eḷakumārakaṃ.
10 Cks -kumāraṃse-.
11 Bd -sseva.
12 Cks -ra.
13 Cks taṃ.
14 Bds -etvā.
15 Ck -ati, Bd -anto
16 Bds -nāmesi.
17 Bd pāpaṃ.
18 Bds gacchāmīti.
19 Bds nāmetā.
20 Bds add mahāsatto.
21 Ck hetanatthi. Cs hetananti.
22 Bds samāna-.

[page 431]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 431
ti¹ uttamānañ ca adhamānañ ca patiṭṭhā hoti tahā² itthiyo pi kilesavasena
sabbesam uttamādhamānaṃ patiṭṭhā honti, itthiyo hi okāsaṃ labhamānā³ ke-
naci⁴ saddhiṃ pāpaṃ⁵ karonti nāma, sabbasahā ti yathā ca sā⁶ sabbam eva
sahati na phandati⁷ na kuppati⁸ tathā iṭṭhiyo sabbe pi purise⁹ lokassā-
davasena¹⁰ sahanti, sace tāsaṃ koci puriso citte patiṭṭhito va hoti tassa¹¹ rak-
khanatthaṃ na phandanti¹² na kolāhalaṃ karonti¹³ nāma, yathā ca sā na
kuppati na calati evaṃ itthiyo methunadhammena na kuppanti na calanti na
sakkā tena pūretuṃ, vālamigo ti duṭṭhamigo, pañcahattho¹⁴ ti mukhassa
c'; eva catunnañ ca caraṇānaṃ vasen'; etaṃ vuttaṃ, suruddho ti suluddo su-
pharuso, tath'; itthiyo ti yathā sīhassa mukhañ c'; eva¹⁵ cattāro hatthapādā
ti pañcāvudhāni tathā itthīnaṃ rūpasaddagandharasapoṭṭhabbāni pañcāvudhāni,
yathā so attano bhakkhaṃ gaṇhanto tehi pañcahi pi gaṇhāti tathāpi¹⁶ kilesa-
bhakkhaṃ gaṇhamānā rūpādīhi āvudhehi paharitvā gaṇhanti, yathā so kakkhaḷo
pasayha khādati evaṃ etāpi kakkhaḷā pasayha khādikā¹⁷, tathā h'; etā thirasīle
pi purise attano balena pasayhakāraṃ katvā sīlavināsaṃ pāpenti, yathā so
parahiṃsane rato evaṃ tāpi kilesavasena parahiṃsane¹⁸ ratā, tāyo¹⁹ ti tā
evaṃ aguṇasamannāgatā, tāsu²⁰ na vissase naro, gamaniyo²¹ ti gaṇikāyo,
i. v. h.: samma P-kha yān'; etāni itthīnaṃ vesiyo ti ādīni nāmāni na etāni
tāsaṃ sabhāvato vuttāni²², na h'; etā vesiyo nāma nāriyo nāma na²³ gamaniyo
nāma na vandhakiyo²⁴ nāma, sabhāvanāmato pana vadhikāyo²⁵ nāma etāyo yā
etā vesiyo nāriyo²⁶ gamaniyo ti vuccanti²⁷, vadhikāyo ti²⁸ sāmikaghātikāyo,
sv-āyam attho Mahāhaṃsajātakena dīpetabbo, vuttaṃ h'; etaṃ:
Māyā c'; esā marīcīva soko rogo c'; upaddavo (supra p. 367)
kharā ca bandhanā c'; etā maccupāso²⁹ guhāsayo²⁹
tāsu yo vissase poso so naresu narādhamo ti,
veṇikatā ti kataveṇiyo, yathā hi moliṃ bandhitvā aṭaviyaṃ ṭhitacoro janaṃ
vilumpati evam etāpi kilesavasaṃ³⁰ netvā dhanaṃ³¹ vilumpanti, madiriva
diddhā³² ti visamissasurā viya, yathā sā³³ vikāraṃ dasseti evam eva tāpi
aññesu purisesu sārattā kiccākiccaṃ ajānantiyo aññasmiṃ kattabbe aññam eva
karonti vayovikāraṃ³⁴ dassenti, vācāsanthutiyo³⁵ ti yathā vāṇijo attano
bhaṇḍassa vaṇṇam eva bhaṇati evam etāpi attano aguṇaṃ paṭicchādetvā gunam
eva pakāsenti, parivattāyo³⁶ ti yathā issāmigassa³⁷ siṅgaṃ parivattitvā
ṭhitaṃ evaṃ lahucittatāya pi³⁸ parivattā yeva honti, uragamivā 'ti urago

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ti.
2 Bd kathaṃ.
3 Cks -naṃ.
4 Cks na kenaci.
5 Cks add na.
6 Cks omit sā.
7 Ck pandati, Bd omits ph-.
8 Bd adds na calati.
9 Bd sabbesu pūrisesu.
10 Cks nalok-.
11 Bd tassā, Ck omits tassa.
12 Bds -ati.
13 Bd -oti.
14 Bds pañcāvudho.
15 Cks mukhe ceva.
16 Bd tathā tāpi.
17 Bd -itā.
18 Bd -sāya.
19 Cks ta-.
20 Bd omits tā-.
21 so Bd; Ck gamaṇi, Cs gamatīyo.
22 Bd sabhāvanāmāni.
23 Cks vess-.
24 Bd ba-.
25 Bd vadhitāyo.
26 Ck adds na.
27 Cks -antīti.
28 Ck omits ti.
29 Bd -ā.
30 Bd -vanaṃ.
31 Bd janaṃ.
32 Bds -rāvariṭṭhā.
33 Bd yathassā.
34 Cs yovi-, Bds viparitākāraṃ.
35 Cks -satthu-, Bd -saṇha-.
36 Bds vipa-.
37 Bd isimi-.
38 Bd vi.

[page 432]
432 XXI. Asītinipāta.
viya musāvāditāya dujjivhā nāma, sobbhamivā 'ti yathā paṭicchanno¹ gūtha-
kūpo evaṃ vatthālaṃkārapaṭicchannā hutvā vicaranti, yathā ca² kacavarādi-
paṭicchanno āvāṭo akkanto pādadukkhaṃ janeti evam etāpi vissāsena upasevi-
yamānā, pātālamivā 'ti yathā mahāsamudde pātālaṃ duppūraṃ evam etāpi
methunena vijāyanena alaṃkārenā ti tīhi duppūrā, ten'; evāha: tiṇṇaṃ bhi.
dhammānaṃ atitto mātugāmo ti ādi, rakkhasī viyā 'ti yathā rakkhasī nāma
maṃsagiddhatāya dhanena na sakkā tosetuṃ bahum pi dhanaṃ paṭikkhipitvā
maṃsam eva pattheti evam etāpi metunagiddhatāya bahunāpi dhanena na
tussanti dhanaṃ agaṇetvā methunam eva patthenti, Yamo vā 'ti yathā Yamo
ekantaharo³ na kiñci pariharati evametāpi jātisampannādīsu na kiñci pariharanti
sabbaṃ kilesavasena sīlavināsaṃ pāpetvā dutiyacittavāre nirayaṃ upanenti,
sikhirivā 'ti yathā sikhī sucim pi asucim pi sabbaṃ bhakkhayati tath'; eva
tāpi hīnuttame sabbe sevanti, nadīupamāya pi es'; eva nayo, yenakāmaṃcarā
ti bhummatthe karaṇavacanaṃ, yattha etāsaṃ kāmo hoti tatth'; eva dhāvanti,
Nerū 'ti Himavati eko suvaṇṇapabbato taṃ upagatā⁴ kākāpi suvaṇṇavaṇṇāpi⁵
honti, yathā so evaṃ etāpi nibbisesakarā⁶ attānaṃ upagataṃ ekasadisaṃ katvā
passanti, visarukkho ti ambasadiso kimpakkarukkho, so niccam eva phalati
vaṇṇādisampanno ca⁷ hoti, tena taṃ nirāsaṃkā paribhuñjitvā maranti. evaṃ
etāpi⁸ rūpādivasena⁹ niccaphalitā¹⁰ ramaṇīyā viya khāyanti, seviyamānā pa-
mādaṃ uppādetvā¹¹ apāyesu pātenti, tena vuttaṃ:
Āyatiṃ¹² dosaṃ nāññāya¹³ yo kāme paṭisevati
vipākante hananti naṃ. kiṃpakkam iva bhakkhitan ti
yathā vā visarukkho niccaphatto¹⁴ sadā anattā va¹⁵ hoti evam etāpi sīlādivi-
nāsavasena¹⁶ yathā visarukkhassa mūlam pi taco pi pattam pi puppham pi
phalam pi visam evā 'ti niccaphalo tath'; etāsaṃ¹⁷ rūpam pi-pe-poṭṭhabbaṃ
pi visam evā 'ti visarukkho viya niccaphalitāyo ti. punaruttaran¹⁸ ti
gāthābandhanena tam atthaṃ pākaṭataraṃ¹⁹ kātuṃ evam āha ta ratanā nta-
karitthiyo²⁰ ti sāmikehi dukkhasambhatānaṃ ratanānaṃ antarāyakarā itthiyo
tāni paresaṃ datvā anācāraṃ caranti.
     Itoparaṃ nānappakārena attano dhammakathāvilāsaṃ dassento
āha. cattār'; imāni samma P-kha yāni kicce jāte anatthacarāni²¹ bha-
vanti tāni²² parakule na vāsetabbāni: goṇaṃ dhenuṃ yānaṃ bhariyaṃ
cattāri etāni paṇḍito yani gharā vippavāsaye²³

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds padarapaṭi-.
2 Cks omit ca.
3 Bd -māro.
4 Ck -a.
5 Bd -āva.
6 Bd -kārā.
7 Cks va.
8 Bd ekāpi, omitting evaṃ.
9 Bds -didassanavasena
10 Bd -latāya.
11 Cks apā-.
12 Ck ayati, Bd āyati.
13 Cks na añ-.
14 Bds -lattā.
15 Ck anantā va, Cs anatthā vaho, Bd an attā ca.
16 Bd -sanavasena.
17 Bd tathevatāsu.
18 Bds punamaru-.
19 Bd -ṭaṃ
20 Bd -nantika-.
21 Bd anatthakāri.
22 Cks omit kicce jāte anatthakāri tāni.
23 Cks gharāni nippa-.

[page 433]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 433

  Ja_XXI.4(=536).6: Goṇaṃ dhenuṃ ca yānañ ca¹
                    bhariyaṃ ñātikule na vāsaye
                    bhajanti² rathaṃ ajānakā³,
                    ativāhena hananti puṅgavaṃ. || Ja_XXI:293 ||

  Ja_XXI.4(=536).7: Dohena hananti vacchakaṃ.
                    bhariyā ñātikule padussatīti. || Ja_XXI:294 ||

Cha imāni samma P-kha yāni⁴ kicce jāte anatthacarāni bhavanti:
aguṇaṃ dhanum ñātikule⁵ ca bhariyā cāraṃ⁶ nāvā⁷ akkhabhaggañ
ca⁸ yānaṃ dūremitto pāpasahāyako⁹ ca kicce jāte anatthacarāni¹⁰
bhavantīti. Aṭṭhahi khalu samma P-kha ṭhānehi itthi sāmikaṃ ava-
jānāti¹¹: daliddatā āturatā jiṇṇakatā surasoṇḍakatā muddhatā¹² pa-
mattatā sabbakiccesu anuvattanatā sabbadhammaṃ¹³ amuppādanena¹⁴.
imehi khalu s. P-kha aṭṭhahi ṭhānehi itthi sāmikaṃ avajānāti. Bha-
vati ca pan'; uttar'; ettha¹⁵ vākyaṃ:

  Ja_XXI.4(=536).8: Daliddaṃ āturañ cāpi jiṇṇakaṃ surasoṇḍakaṃ
                    pamattaṃ muddhapattañ ca¹⁶ rattaṃ¹⁷ kiccesu¹⁸ hāpanaṃ
                    sabbakāmapadānena¹⁹ avajānanti sāmikan ti. || Ja_XXI:295 ||

Navahi khalu s. P-kha ṭhānehi itthi padosaṃ āharati²⁰: ārāmaga-
manasīlā ca hoti uyyānasīlā²¹ ca hoti nadītitthagamanasīlā ca hoti
ñātikulagamanasīlā ca hoti parakulagamanasīlā ca hoti adāsadussa-
maṇḍanānuyogam²² anuyuttasīlā ca hoti majjapāyinī ca hoti nillokanasīlā
ca hoti padvāraṭṭhāyinī²³ ca hoti, imehi khalu s. P-kha navahi ṭhānehi
itthi padosam āharatīti. Bhavati ca pan'; uttar'; ettha²⁴ vākyaṃ:

  Ja_XXI.4(=536).9: Arāmasīlā²⁵ uyyānaṃ²⁶ nadī ñātiparakulaṃ²⁶
                    dussamaṇḍanam²⁷ anuyuttā yā c'; itthi majjapāyinī²⁸. || Ja_XXI:296 ||

  Ja_XXI.4(=536).10: yā ca nillokanasīlā yā ca padvāraṭhāyinī²⁹
                    navahi etehi ṭhānehi padosam āharat'; itthiyo³⁰. || Ja_XXI:297 ||

Cattālīsāhi khalu s. P-kha ṭhānehi itthi purisaṃ accāvadati³¹ vijam-
bhati vinamati vilasati vilajjati nakhena nakhaṃ ghaṭṭeti pādena
pādaṃ akkamati³² kaṭṭhena paṭhaviṃ likhati dārakaṃ ullaṃgheti

--------------------------------------------------------------------------
1 read: gavañ ca--yāna ca?
2 Bd bhuñjanti, Ck bhajanti for bhañj-?
3 Bd ayā.
4 Bd adds vatthūni.
5 Cks -lā.
6 so Ck for cārā? Bd vāraṃ, Cs pāraṃ
7 Cks nāvaṃ.
8 Bd arikkha bhaṅgañca.
9 Cs pāpāsbhācako.
10 Bds -karāni.
11 Bds add bhavati ca manuttarettha vākyaṃ.
12 Bd muṭhatā, Bs muddatā
13 Bds sabbadhane.
14 so Bds; Ck anuppāpadena, Cs anuppapāna.
15 Cks panu-.
16 Bd -ttarañca.
17 Ck rathanaṃ.
18 Bd sabbaki-.
19 so Cks; Bd paṇidhānena.
20 Bd -anti.
21 Bds -gamanasīlā.
22 Bd ādāya-.
23 Cs pañcadvā-, Bd padvārayini.
24 Bd ma-.
25 Bd add ca hoti.
26 so all three MSS.
27 Bd ādāyadu-, Bs adāsadu-.
28 Bd -na-.
29 Cks -ṭṭhā-,
30 Bd -rant-.
31 Bd ajjhārati.
32 Bd -mi.

[page 434]
434 XXI. Asītinipāta.
olaṃgheti¹ kīḷati kīḷāpeti cumbati cumbāpeti bhuñjati bhuñjāpeti²
dadāti³ āyācati⁴ katam anukaroti uccaṃ bhāsati nīcaṃ bhāsati avic-
caṃ bhāsati viviccaṃ bhāsati naccena gītena vāditena roditena vilasi-
tena vibhūsitena jagghati pekkhati paṭicāleti guyhabhaṇḍakaṃ sañ-
cāleti ūruṃ vivarati ūruṃ pidahati thanaṃ dasseti kacchaṃ dasseti
nābhiṃ dasseti akkhiṃ nikhanati⁵ bhamukaṃ ukkhipati oṭṭhaṃ pali-
khati⁶ jivham palikhati⁷ jivhaṃ nillāḷeti⁸ dussaṃ muñcati dussaṃ
bandhati⁹ sirasaṃ muñcati sirasaṃ¹⁰ bandhati, imehi khalu s. P-kha
cattālīsāhi¹¹ ṭhānehi itthi purisaṃ accāvadati¹² Pañcavīsāhi khalu
s. P-kha ṭhānehi itthi paduṭṭhā veditabbā bhavati: sāmikassa pavāsaṃ
vaṇṇeti pavutthaṃ¹³ na-ssarati āgataṃ nābhinandati avaṇṇaṃ tassa
bhaṇati vaṇṇaṃ¹⁴ tassa na bhaṇati anatthaṃ tassa carati atthaṃ
tassa na carati akiccaṃ tassa karoti kiccaṃ tassa na karoti parida-
hitvā sayati parammukhī nipajjati parivattakajātā¹⁵ kho pana hoti
kuṃkumiyajātā¹⁶ dīghaṃ assasati dukkhaṃ vediyati uccārapassāvaṃ
abhiṃhaṃ gacchati vilomaṃ ācarati parapurisasaddaṃ sutvā kaṇṇa-
sotaṃ vivarati tam odahati¹⁷ nihatabhogā kho pana hoti paṭivissakehi
santhavaṃ karoti nikkhantapādā kho pana hoti visikhānucārinī ati-
cārinī kho pana hoti sāmike agāravā paduṭṭhamanasaṃkappā¹⁸ imehi
khalu s. P-kha pañcavīsāhi¹⁹ ṭhānehi itthi paduṭṭhā veditabbā bhava-
tīti²⁰. Bhavati ca pan'; uttar'; ettha vākyaṃ:

  Ja_XXI.4(=536).11: Pavāsam assa [vaṇṇeti] gataṃ nānusocati.
                    disvā patiṃ āgataṃ nābhinandati.
                    bhattāra²¹ vaṇṇaṃ na kadāci bhāsati,
                    ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā. || Ja_XXI:298 ||

  Ja_XXI.4(=536).12: Anatthaṃ tassa²² caratī²³ asaññatā,
                    atthañ ca hāpeti akiccakārinī.
                    paridahitvā sayatī²³ paraṃmukhī,
                    ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā. || Ja_XXI:299 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ulaṃghāpesu.
2 Ck bhojā-, Cs bhujā-.
3 Cks dadati.
4 Bds yā-.
5 Ck -ṇati, Bd nikkhaṇati.
6 Bd upalikkhati.
7 Bd omits jivhaṃ pa-.
8 Bd nillelati.
9 Bd paṭib-.
10 Cks siraṃsaṃ.
11 Bd -sehi.
12 Bd aghācarati.
13 Bds -ṭṭhaṃ, Cs pavussaṃ, Ck pavuccasaṃ.
14 Ck omit tassa bh. v.
15 Cks parā-.
16 Bd kukupiya-, Bs kukammiya-.
17 Cks omit tita.
18 Bd adds abhiṇhaṃ dvāre tiṭhati kacchāni aṅgāni thanāni dasseti
disodisaṃ gaṃtvā pekkhati.
19 Bds -vīsati.
20 Bds -antīti.
21 so all three MSS.
22 so Cks for anatthamassa, Bd anatthaṃ tasseva.
23 all three MSS. -ti.

[page 435]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 435

  Ja_XXI.4(=536).13: Parivattakājatā¹ ca bhavati² kuṃkumī.
                    dīghañ ca assasati dukkha vediti³.
                    uccārapassāvaṃ abhiṇha⁴ gacchati. ete etc. || Ja_XXI:300 ||

  Ja_XXI.4(=536).14: Vilomam ācarati akiccakārinī⁵.
                    saddaṃ nisāmeti parassa bhāsato.
                    nihatabhogā ca karoti santhavam, ete etc. || Ja_XXI:301 ||

  Ja_XXI.4(=536).15: Kicchena laddhaṃ kasirābhataṃ dhanaṃ
                    vittaṃ vināseti dukkhena sambhataṃ.
                    paṭivisakehi ca karoti santhavaṃ, ete etc. || Ja_XXI:302 ||

  Ja_XXI.4(=536).16: Nikkhantapādā visikhānucārinī
                    niccaṃ sasāmimhi paduṭṭhamānasā
                    aticārinī hoti tath'; ev'; agāravā⁶ ete etc. || Ja_XXI:303 ||

  Ja_XXI.4(=536).17: Abhikkhaṇaṃ tiṭṭhati dvāramūle
                    thanāni kacchāni ca⁷ dassayantī.
                    disodisaṃ pekkhati bhantacittā, ete etc. || Ja_XXI:304 ||

  Ja_XXI.4(=536).18: Sabbā nadī vaṃkagatī⁸ sabbe kaṭṭhamayā vanā
                    sabbitthiyo kare pāpaṃ labhamāne⁹ nivātake. || Ja_XXI:305 ||

  Ja_XXI.4(=536).19: Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā
                    nivātakaṃ¹⁰ vāpi labhetha tādisaṃ
                    sabbā ca itthī kareyyuṃ no¹¹ pāpaṃ
                    aññaṃ aladdhā¹² pīṭhasappināpi [saddhiṃ]. || Ja_XXI:306 ||

  Ja_XXI.4(=536).20: Narānam ārāmakarāsu nārisu
                    anekacittāsu aniggahāsu ca,
                    sabb'; attanā¹³ pītikarāpi vesiyā¹¹,
                    na vissase, titthasamā hi nāriyo ti. || Ja_XXI:307 ||

     Ta goṇaṃ dhenun ti liṅgavipallāsena vuttaṃ, ñātikule padussatīti
ta. sā nibbhayā hutvā taruṇakālato paṭṭhāya vissāsikehi dāsādīhi saddhiṃ anā-
cāraṃ carati, ñātakā ñatvāpi niggahaṃ na karonti attano akittiṃ pariharamānā
ajānantā viya honti, anatthacārinīti¹⁵ anāsiṃsitabbātthā¹⁶, akiccakārinīti¹⁷ a.,
aguṇan ti jiyārahitaṃ, pāpasahāyako ti dummitto, daliddatā ti dalidda-
tāya, sesapadesu pi es'; eva nayo, ta daliddo alaṃkārādīnaṃ abhāvato kilesena
saṃgaṇhituṃ na sakkotīti taṃ avajānātīti¹⁸, gilāno pi¹⁹ vatthukāmakilesakāme²⁰
saṃgaṇhituṃ na sakkotīti, jarājiṇṇo kāyikavācasikakhiḍḍāratisamattho na hoti,

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck parāvattaka-, Cs parāvattakā-, Bd parivattaka-.
2 read: hoti.
3 Bds vedayati.
4 read: -ha.
5 Ck Bds atikicca-.
6 Bds apetagā.
7 Cks vi.
8 Ck -ta, Bds -natī.
9 Cks -nā.
10 Cks -kā.
11 so Bd; Cks omit no.
12 Cks alattha.
13 Bds -tthanā.
14 Bds cesiyā.
15 so all three MSS. for anatthacarāni-?
16 so Cs for -atthāni?; Ck -attāni, Bd anācaritabbāni anattāni.
17 so all three MSS. for -karānīti?
18 Bd -nāti.
19 Bd ti. Cks piya.
20 Bd adds hi.

[page 436]
436 XXI. Asītinipāta.
surāsoṇḍo tassā hatthe¹ pilandhanādīni pi surāgharaṃ ñeva paveseti, muddho²
andhabālo ratikusalo³ na hoti, pamatto dāsisoṇḍo⁴ hutvā gharadāsīhi⁵ saddhiṃ
saṃvasati, bhariyaṃ pana akkosati patibhāsati tena taṃ⁶ avajānāti⁷ sabbakiccesu
anuvattantaṃ ayaṃ nittejo mam eva anuvattatīti taṃ akkosati paribhāsati, yo pana⁸
sabbadhanaṃ anuppādeti kuṭumbaṃ paṭicchāpeti tassa bhariyā sabbaddhana-
sāraṃ hatthe katvā taṃ dāsaṃ viya avajānāti icchamānā ko tayā attho ti
gharato pi taṃ nikkaḍḍhissati⁹, muddhapattanti muddhabhāvappattaṃ, rattan
ti pamattaṃ, padosamāharatīti sāmike padosaṃ āharati dussati pāpakammaṃ
karotīti a., ārāmagamanasīlā ti sāmikaṃ¹⁰ anāpucchā va abhiṇhaṃ pupphā-
rāmādīsu aññataraṃ gantvā ta. anācāraṃ caritvā ajja mayā ārāmarukkhadeva-
tāya¹¹ balikammaṃ katan ti ādīni vatvā bālasāmikaṃ saññapeti, paṇḍito pana
addhā esā ta. anācāraṃ caratīti puna tassā gantuṃ na deti, evaṃ sabbattha
attho veditabbo, parakulan ti sandiṭṭhasambhattādīnaṃ gehaṃ, taṃ sā¹²
asukakule me vaḍḍhi payojitā atthi tāvakālikaṃ dinnaṃ¹³ atthi taṃ sodhe-
mīti ādīni vatvā gacchati, nillokanasīlā ti vātapānantarādīhi olokanasīlā¹⁴,
padvā raṭṭhāyinīti attano aṅgapaccaṅgāni dassentī padvāre tiṭṭhati, accāva-
datīti¹⁵ atikkamma carati atikkamma vadati¹⁶ sāmikassa santike ṭhitā ca¹⁷
aññassa nimittaṃ dassetīti a., vijambhatīti¹⁸ ahaṃ taṃ disvā vijambhissāmi¹⁸
tāya saññāya okāsassa atthitaṃ vā natthitaṃ vā¹⁹ jāneyyāsīti paṭhamam eva
katasaṃketā vā hutvā akatasaṃketā vāpi evaṃ esa mayi bajjhissatīti sāmikassa
passe ṭhitā va vijambhati²⁰ vijambhanaṃ²⁰ dasseti, vinamatīti kiñcid eva
bhūmiyaṃ pātetvā taṃ ukkhipantī viya onamitvā piṭṭhiṃ dasseti, vilasatīti
gamanādīhi iriyāpathehi alaṃkārena vilāsaṃ dasseti, vilajjatīti vilajjantī viya
vatthena sarīraṃ chādeti kavāṭaṃ vā bhittaṃ vā allīyati, nakhenā 'ti pādana-
khena pādanakhaṃ natthanakhena hatthanakhaṃ²¹ ghaṭṭheti, kaṭṭhenā 'ti
daṇḍakena, dārakan ti attano vā puttaṃ aññassa vā puttaṃ gahetvā ukkhi-
pati vā ukkhipāpeti vā, kīḷatīti sayaṃ kīḷati dārakaṃ kīḷāpeti, cumbanādīsu pi
es'; eva nayo, dadātīti tassa kiñcid eva phalaṃ vā pupphaṃ vā deti, yāca-
tīti taṃ eva paṭiyācati, anukarotīti dārakena kataṃ anukaroti, uccan ti
mahāsaddavasena vā thomanavasena²² vā uccaṃ, nīcan ti mandasaddavasena²³
vā amanāpavacanena vā²⁴ paribhavavacanavasena²⁵ vā nīcaṃ, aviccan ti
bahujanamajjhe apaṭicchanne²⁶, viviccan ti raho paṭicchannaṃ, naccenā 'ti
etehi naccādīhi nimittaṃ karoti, ta roditena nimittakaraṇena²⁷ rattiṃ deve vas-
sante vātapānena hatthiṃ āropetvā seṭṭhiputtena nītāya purohitabrāhmaṇiyā
vatthuṃ kathetabbaṃ, jagghatīti mahāhasitaṃ hasati²⁸, evam pi nimittaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -a.
2 Ck -e, Bd adds ti.
3 Ck -le.
4 Bd -isu soṇḍo.
5 Cks aṃ-.
6 Bd naṃ.
7 Bd -jānāni.
8 Cks so, omitting pana.
9 Bd naṃ nikaḍhati.
10 Bd adds āpucchā vā.
11 Bds -me-.
12 Bd tassā.
13 Bd dvinnakaṃ.
14 Bd ullo-.
15 Bd accācaratīti.
16 Bd omits a. vadati.
17 Bd va.
18 Cks vijamh-.
19 Bd atthibhāvam vā in the place of atthitaṃ--.
20 Ck vijamh-.
21 Bd omits hattha--.
22 Cs thomasavanena.
23 Cs mandasavanavasena.
24 Cks omit amanāpa--
25 Cks -bhavanavasena, Bs -bhāsavacana-.
26 Bd -aṃ.
27 Cks -kāraṇe.
28 Cks -anti.

[page 437]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 437
karoti, kacchan ti upakacchakaṃ, palikhatīti¹ dantehi likhati sirasan ti
kesavaṭṭim eva, kesānaṃ mocanabandhane pi² parapurisānaṃ nimittam karoti³
aniyāmetvā vā³ kocid eva sārajjissatīti pi karoti⁴ yeva⁵, veditabbā bhavatīti⁶
ayaṃ mayi paduṭṭhā kuddhā kujjhitvā pana micchā caratīti paṇḍitena veditabbā
bhavati⁷, pavāsan ti asukagāme payuttadhanaṃ nassati gaccha taṃ sādhehi
vyavahāraṃ⁸ karohīti ādīni vatvā tasmiṃ gate anācāraṃ caritukāmā pavāsaṃ
vaṇṇeti, anatthan ti avaḍḍhiṃ akiccan ti akattabbayuttakaṃ, paridahitvā
ti gāḷhaṃ nivāsetvā, parivattakajātā⁹ ti ito c'; ito ca parivattamānā, kuṃ-
kumiyajātā ti kolāhalajātā pādamūle nipanne upaṭṭhāpeti dīpaṃ jālāpeti nānappa-
kārakaṃ kolāhalaṃ karoti tassa kilesaratiṃ nāseti dukkhaṃ vedayatīti sīsam
me rujjatīti ādīni vadati, vilomamācaratīti āhāraṃ sītaṃ icchantassa uṇhaṃ
detīti ādīnaṃ vasena paccanīkavutti hoti, nihatabhogā ti sāmikena dukkhaṃ¹⁰
sambhatānaṃ bhogānaṃ surālolatādīhi vināsikā, santhavan¹¹ ti kilesavasena
santhavaṃ¹¹ karoti, nikkhantapādā ti jārassa upadhāraṇatthāya nikkhanta-
pādā, sāmike patimhi agāraven'; eva ca paduṭṭhamānasatāya ca aticārinī hoti,
sabbitthiyo ti ṭhapetvā vipassanāya tanukatakilesā sesā sabbā itthiyo pāpaṃ
kareyyuṃ, labhamāneti¹² labhamāne saṃvijjamāne ti a., nivātake ti raho
mantanake paribhedake khaṇaṃ¹³ vā raho vā ti pāpakaraṇatthāya okāsaṃ vā
paṭicchannaṭṭhānaṃ vā kareyya¹⁴, no ti ettha no ti nipātamattaṃ, alatthā¹⁵
ti aladdhā ayam eva vā pāṭho, aññaṃ sampannapurisaṃ¹⁶ alabhitvā pīṭhasappi-
nāpi tato patikiṭṭhatarenāpi¹⁷ pāpakaṃ kareyy'; eva, ārāmakarāsū ti¹⁸ abhi-
ratikārikāsu¹⁹, aniggahāsū 'ti niggahena vinetuṃ asakkuṇeyyāsu, tittha-
samā ti yathā titthaṃ uttamādhamesu na kiñci²⁰ nahāyantaṃ vāreti tathā
etāpi raho va khaṇe vā nivātake vā sati na kiñci²⁰ patikkhipanti.
     Tathā hi: Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Kaṇḍari²¹ nāma rājā uttama-
rūpadharo, tassa devasikaṃ amaccā²² gandhakaraṇḍakasahassaṃ āha-
ranti, ten'; assa mivesane paribhaṇḍaṃ katvā gandhadaraṇḍake phāletvā
gandhadārūni katvā āhāraṃ pacanti²³, bhariyā pan'; assa²⁴ abhirūpā
ahosi nāmena Kinnarā²⁵ nāma, purohito pi 'ssa samavayo Pañcāla-
caṇḍo nāma buddhisampanno²⁶ ahosi. rañño pana pāsādaṃ nissāya
antopākāre jamburukkho nibbatti. tassa sākhā pākāramatthake olam-
banti, tassa chāyāya jeguccho dussaṇṭhāno pīṭhasappī vasati. ath'
ekadivasaṃ Kinnarā devī vātapānena olokentī taṃ disvā patibaddha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd upalikkh-.
2 Bd hi.
3 Bds omit niyāmetvā vā.
4 Ck piyakaroti.
5 Bds add paduṭṭhā.
6 Bd -antīti.
7 Bd -anti.
8 Bds voh-.
9 Cks parā-.
10 Cs Bd -a.
11 Bd saṇṭha-.
12 Ck -no pi, Cs -no ti.
13 Ck mattanakkhataṃ, Cs mantaṇakkhaṇa.
14 Bds -yyuṃ.
15 Bd aladdhā.
16 Cs Bd -nnaṃ.
17 Bds paṭikkūlata-.
18 Ck adds ārāmakārāsu, Cs -karāsu.
19 Bds anabhi-.
20 so all three MSS. for kañci?
21 Bd kinnaro.
22 Bd -ccasahassaṃ.
23 Bds paccati.
24 Bd pissa.
25 Bd -rī.
26 Cks vuddhi-.

[page 438]
438 XXI. Asītinipāta.
cittā hutvā rattiṃ rājānaṃ ratiyā saṃgaṇhitvā tasmiṃ niddaṃ okkante
saṇikaṃ uṭṭhāya nānaggarasabhojanaṃ suvaṇṇasarake pakkhipitvā
ucchaṅge¹ katvā sātakarajjuyā vātapānena otaritvā jambuṃ āruyha
sākhāya oruyha pīṭhasappiṃ bhojetvā pāpaṃ katvā āgatamaggen'
eva pāsādaṃ āruyha gandhehi sarīraṃ ubbaṭṭetvā raññā saddhiṃ ni-
pajji, eten'; upāyena nibaddhaṃ ten'; eva saddhiṃ pāpam karoti, rājāpi
na jānāti. So ekadivasaṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā nivesanaṃ
pavisanto jambucchāyāya sayitaṃ paramakāruññappattaṃ pīthasappiṃ
disvā purohitaṃ āha: "pass'; etaṃ² manussapetan" ti. "Āma devā"
'ti "Api nu kho samma evarūpaṃ paṭikkūlaṃ kāci itthi chandarā-
gavasena upagaccheyyā" 'ti. Taṃ kathaṃ sutvā pīṭhasappī mānaṃ
janetvā "ayaṃ rājā kiṃ kathesi, attano deviyā mama santikaṃ
āgamanaṃ na jānāti maññe" ti jamburukkhassa añjalim paggahetvā
"suṇa sāmi jamburukkhe nibbattadevate, ṭhapetvā taṃ³ añño etaṃ
kāraṇaṃ na jānātīti" ā. Purohito tassa kiriyaṃ disvā cintesi: "addhā
rañño aggamahesi jamburukkhenāgantvā⁴ iminā saddhiṃ pāpaṃ karo-
tīti" so rājānaṃ pucchi: "mahārāja deviyā te rattibhāge sarīrasam-
phasso kīdiso hotīti" "Samma aññaṃ na passāmi, majjhimayāme
pan'; assā sarīraṃ sītalaṃ hotīti"⁵. "Tena hi deva tiṭṭhatu aññā
itthi, aggamahesi te Kinnarā devī iminā saddhiṃ pāpaṃ karotīti"
"samma kiṃ vadesi, evarūpā paramavilāsappattā⁶ kiṃ iminā parama-
jegucchena saddhiṃ abhiramissatīti". "Tena hi naṃ deva parigaṇhā-
hīti". So "sādhū" 'ti rattiṃ bhuttasāyamāso tāya saddhiṃ nipajjitvā
"parigaṇhissāmi tan" ti pakatiyā niddūpagamanavelāya niddupagato
viya ahosi, sāpi uṭṭhāya tath'; eva akāsi, rājā tassā anupadaṃ yeva
gantvā jambucchāyaṃ nissāya aṭṭhāsi. Piṭhasappī deviyā kujjhitvā
"tvaṃ⁷ aticirāyitvā āgatā" ti⁸ hatthena kaṇṇasakkhaliyaṃ⁹ pahari,
atha naṃ "mā¹⁰ kujjhi sāmi, rañño niddūpagamanaṃ olokesin" ti
vatvā tassa gehe pādaparicārikā viya ahosi, tena¹¹ pan'; assā pahā-
rena sīhamukhakuṇḍalaṃ kaṇṇato galitvā rañño pādamūle pati, rājā
"vaṭṭissati¹² ettakan" ti taṃ gahetvā gato, sāpi tena saddhiṃ ati-
caritvā purimaniyāmen'; eva gantvā raññā saddhiṃ nipajjituṃ ārabhi.
Rājā paṭikkhipitvā punadivase "kinnarā devī mayā dinnaṃ¹³ sabbā-
laṃkāraṃ alaṃkaritvā etū" 'ti āṇāpesi, sā "sīhakuṇḍalaṃ me suvaṇṇa-
kārassa santike" ti vatvā nāgami, puna pesite pana ekakuṇḍalā va

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. ucca-.
2 Bd ekaṃ.
3 Bd hitaṃ.
4 Bd -na.
5 Cks hoti.
6 Bd -sasampannā.
7 Bd adds ajja.
8 Bd āgacchati.
9 Bds -saṅkhā-.
10 Bd adds maṃ.
11 Cks te.
12 Bd vatt-.
13 Cks -a.

[page 439]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 439
āgamāsi..rājā pucchi "kahan te kuṇḍalan" ti "suvaṇṇakārassa san-
tike" ti suvaṇṇakāraṃ pakkositvā¹ "kiṃkāraṇā imassā² kuṇḍalaṃ na
desīti³" ā., "nāhaṃ gaṇhāmi devā" ti, rājā kujjhitvā "pāpe caṇḍāli⁴
māḍisena te suvaṇṇakārena bhavitabban" ti vatvā "taṃ kuṇḍalaṃ
purato khipitvā purohitaṃ ā.: "samma saccaṃ tayā vuttaṃ, gaccha
sīsam assā chedāpehīti" so taṃ rājagehi yeva ekasmiṃ padese ṭha-
petvā rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva mā Kimmarādeviyā⁵ kujjhi⁶, sabbā
itthiyo evarūpā yeva, sace pi itthīnaṃ dussīlabhāvaṃ passitukāmo⁷
dassessāmi te etāsaṃ pāpakaṃ c'; eva bahumāyābhāvañ ca, ehi aññā-
takavesena janapadaṃ carāmā" 'ti. Rājā "sādhū" 'ti mātaraṃ r.
paticchāpetvā tena saddhiṃ cārikaṃ pakkāmi, te saṃyojanamaggaṃ
gantvā mahāmagge nisinnānaṃ eko kuṭimbiko puttass'; atthāya maṅ-
galaṃ katvā ekaṃ kumārikaṃ paṭicchannayāne nisīdāpetvā mahantena
parivārena gacchati, taṃ disvā purohito⁸ ā.: "sace icchasi imaṃ ku-
mārikaṃ tayā saddhiṃ pāpaṃ kāretuṃ sakkā⁹" ti. "kiṃ kathesi,
mahāparivārā na sakkā sammā" 'ti, purohito "tena hi passa devā"
'ti purato gantvā¹⁰ maggato avidūre sāṇiṃ¹¹ parikkhipitvā rājānaṃ anto-
sāṇiyaṃ katvā sayaṃ maggapasse rodanto nisīdi, atha naṃ kuṭimbiko
disvā "tāta kasmā rodasīti" pucchi, "bhariyā me garubhārā, taṃ kula-
gharaṃ netuṃ maggapaṭipanno 'smi, tassā antarāmagge yeva gabbho
cali, esā antosāṇiyaṃ kilamati, kāci 'ssā itthi santike n'; atthi, mayāpi
ta. gatuṃ na sakkā, na jānāmi kiṃ bhavissatīti", "ekaṃ itthiṃ
ladhuṃ vaṭṭatīti, mā rodi, bahū itthiyo, ekā gamissatīti", "tena hi
ayam eva kumārikā gacchatu, etissāpi maṅgalam. bhavissatīti", so
cintesi: "saccaṃ vadati, suṇisāya pi maṅgalam eva iminā nimittena, sā
puttadhītāhi vaḍḍhissatīti" tam eva pāpesi¹², sā ta. pavisitvā rājānaṃ
disvā paṭibaddhacittā hutvā pāpam akāsi, rājāpi 'ssā aṅgulimuddikaṃ
adāsi. atha naṃ katakiccaṃ nikkhamitvā āgataṃ pucchiṃsu: "kiṃ
vijātā" ti, "suvaṇṇavaṇṇaṃ puttan" ti, kuṭumbiko taṃ ādāya pāyāsi.
purohito pi rañño santikaṃ gantvā "ditthā¹³ te deva kumārikāpi evaṃ
pāpā kimaṅga pana aññāpi, api pana te kiñci dinnan" ti, āmā aṅguli-
muddikā dinnā" ti, "nāssa taṃ dassāmīti" vegena gantvā yānakaṃ
gaṇhitvā "kim etan" ti vutte "ayaṃ me¹⁴ brāhmaṇiyā ussīsake
ṭhapitamuddikaṃ gahetvā āgatā" ti "dehi amma muddikan" ti, sā taṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sāpetvā.
2 Bd imissā.
3 Bd detīti.
4 Bd -le.
5 Cks -iṃ.
6 Bd -ittha.
7 Bds ñātukāmo.
8 Bd adds rājānaṃ.
9 Bd sakkomi.
10 Bd gaṃtvā, Cks omit gantvā.
11 Ck sāniṃ, Bd sādhaṇa.
12 Bds pesesi.
13 Cks -an.
14 Bd ayameva.

[page 440]
440 XXI. Asītinipāta.
dadamānā brāhmaṇaṃ hatthe¹ nakhena vijjhitvā "gaṇha corā" 'ti
adāsi. Evaṃ brāhmaṇo nānāvidhehi upāyehi aññā bahū aticāriniyo
rañño dassetvā "idha tāva ettakaṃ hoti², aññattha gamissāma devā"
'ti ā. Rājā sakala-Jambudīpe cari, te pi "sabbā itthiyo evarūpā bha-
vissanti, kin no etāhi. nivattāmā" 'ti³ Bārāṇasim eva paccāgantvā
"evaṃ⁴ mahārāja itthiyo nāma, evaṃ pāpadhammā pakati etāsaṃ,
khama⁵ deva Kinnarādeviyā" ti purohitena yācito khamitvā rājanive-
sanato naṃ⁶ nikkaḍḍhāpesi, ṭhānato pana taṃ⁷ apanetvā aññaṃ
aggamahesiṃ akāsi, tañ ca pīṭhasappiṃ nikkaḍḍhāpetvā jambusākhaṃ⁸
chedāpesi. Tadā K.Pañcālacaṇḍo ahosi, iti attanā diṭṭhakāraṇam eva⁹
āharitvā dassento

  Ja_XXI.4(=536).21: Yaṃ ve¹⁰ disvā Kaṇḍari-Kinnarānaṃ¹¹
                    sabbitthiyo na ramantī agāre
                    taṃ tādisaṃ maccaṃ cajitvā bhariyā¹²
                    aññaṃ disvā purisaṃ pīṭhasappin ti g. ā. || Ja_XXI:308 ||

     T. a.: Yaṃ ve Kaṇḍarissa¹³ rañño Kinnarāya ca deviyā ti imesaṃ
Kaṇḍari-kinnarānaṃ virāgakāraṇaṃ ahosi taṃ disvā jānitabbaṃ sabbitthiyo
attano sāmikānaṃ na ramanti agāre, tathā hi aññaṃ pīṭhasappipurisaṃ disvā
taṃ rājānaṃ tādisaṃ ratikusalaṃ maccaṃ cajitvā¹⁴ bhariyā tena manussapetena
saddhiṃ pāpaṃ akāsīti
     Aparo: atīte Bako nāma Bārāṇasirājā dhammena r. kāresi, tadā
Bārāṇasiyā pācīnadvāravāsino ekassa daliddassa Pañcapāpā nāma
dhītā ahosi, sā kira pubbe pi ekā daliddadhītā mattikaṃ madditvā gehe
bhittiṃ limpati, ath'; eko paccekabuddho attano pabbhāraparibhaṇḍa-
karaṇatthaṃ "kahaṃ mattikaṃ labhissāmīti" cintetvā "Bārāṇasiyaṃ
laddhuṃ sakkā" ti¹⁵ pārupitvā pattahattho nagaraṃ pavisitvā tassā
avidūre aṭṭhāsi, sā kujjhitvā olokentī¹⁶ "samaṇa mattikam pi na
labhasīti" vatvā¹⁷ mahantaṃ mattikāpiṇḍaṃ āharitvā patte ṭhapesi, so
tāya mattikāya pabbhāre paribhaṇḍam akāsi¹⁸, tassā mattikāpiṇḍa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇahatthaṃ.
2 Bd hotu.
3 Cks nivattitvā.
4 Cs imā, Bd omits evaṃ.
5 Bd -atha.
6 Cks omit naṃ.
7 Cks omit taṃ.
8 Cks add agge.
9 Ck -katheva, Cs -kameva, Bs -karaṇameva.
10 Bd yañca.
11 Bd kinnarī-.
12 read: -ttha bharyā.
13 Bd yañca kinnarikassa.
14 so all three MSS.
15 Bd adds cīvaraṃ.
16 Bds add paduṭhena manasā mattikampi bhikkhatīti avoca paccekabuddho
niccalo va ahosi atha sā paccekabuddhaṃ niccalitaṃ disvā puna cittaṃ
pasādetvā oloketvā.
17 Bd adds sukhumaṃ.
18 Bds add sā nacirasseva tato cavitvā tasmiṃ yeva nagare bahidvāragāme
duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi sā dasamāsaccayena
mātukucchito nikkhami.

[page 441]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 441
phalena sarīraṃ phassasampannaṃ ahosi, kujjhitvā olokitattā pana
hatthapādamukhākkhināsāni pāpāni virūpāni ahesuṃ, tena naṃ Pañ-
capāpā t'; eva¹ sañjāniṃsu. Ath'; ekadivasaṃ Bārāṇasirājā rattiṃ
aññātakavesena nagaraṃ parigaṇhanto taṃ padesaṃ gato, sāpi gāma-
dārikāhi saddhiṃ kīḷantī ajānitvā va rājānaṃ hatthe gaṇhi, so tassā
hatthasamphassena sabhāvena saṇṭhātuṃ² nāsakkhi, dibbaphassena³
puṭṭho viya ahosi, so phassarāgaratto tathārūpam⁴ pi taṃ hatthe ga-
hetvā "kassa dhītāsīti" pucchitvā "dvāravāsino" ti vutte assāmika-
bhāvaṃ pucchitvā "ahan te sāmiko bhavissāmi, gaccha mātāpitaro
anujānāpehīti" ā., sā mātāpitaro upagantvā "eko maṃ puriso iccha-
tīti" vatvā "so pi duggato bhavissati⁵ sace tādisam pi icchati, sādhū"
'ti vutte gantvā mātāpitūhi anuññātabhāvaṃ ārocesi, so 'tasmiṃ yeva
gehe tāya saddhiṃ vasitvā pāto va rājanivesanaṃ pāvisi, tato paṭṭhāy'
eva rājā aññātakavesena nibaddhaṃ ta. gacchati aññaṃ itthiṃ olo-
ketuṃ na icchati. Ath'; ekadivasaṃ tassā pitu lohitapakkhandikā
uppajji, asambhinnakhīrasappimadhusakkharāyutto pāyāso tassa⁶ bhe-
sajjaṃ, taṃ te daliddatāya uppādetuṃ na sakkonti, tato Pañcapāpāya
mātā dhītaraṃ ā.: "kiṃ amma tava sāmiko pāyāsaṃ uppādetuṃ
sakkhissatīti", "amma mama sāmikena amhehi pi duggatatarena bha-
vitabbaṃ, evaṃ sante pi pucchissāmi naṃ, mā cintayīti" vatvā tassā-
gamanavelāya dummanā⁷ hutvā nisīdi, atha naṃ rājā āgantvā "kiṃ
dummanāsīti" pucchitvā tam atthaṃ sutvā "bhadde idaṃ atiissara-
bhesajjaṃ kuto labhissāmīti" vatvā cintesi: "na sakkā mayā nicca-
kālaṃ evaṃ carituṃ, antarāmagge parissayo pi daṭṭhabbo. sace kho
pana etaṃ antepuraṃ nessāmi etissā phassasampadaṃ ajānantā ‘am-
hākaṃ rājā yakkhiniṃ gahetvā āgato'; ti keliṃ karissanti, sakala-
nagaravāsino etissā samphassaṃ jānāpetvā garahaṃ mocessāmīti",
atha naṃ ā.: "bhadde mā cintayi, āharissāmi te pitu pāyāsan" ti
vatvā tāya saddhiṃ abhiramitvā rājanivesanaṃ gantvā punadivase
tādisaṃ pāyāsaṃ pacāpetvā paṇṇāni aggahetvā⁸ dve puṭe katvā ekas-
miṃ⁹ pāyāsaṃ pakkhipitvā ekasmiṃ cūḷāmaṇiṃ ṭhapetvā bandhitvā
rattibhāge gantvā "bhadde mayaṃ daliddā, kicchena sampāditaṃ,
tava pitaraṃ ‘ajja imambā puṭā pāyāsaṃ bhuñja¹⁰ sve imamhā'; ti
vadeyyāsīti" ā.: sā tathā akāsi, ath'; assā pitā ojasampannattā
pāyāsassa thokam eva bhuñjitvā titto jāto, sesaṃ mātu datvā sayam

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tveva-.
2 Bd sandhāretuṃ.
3 Bd -samphassena.
4 Bd tathāvirū-
5 Bds -tīti.
6 Bds va etassa.
7 Cks -no.
8 Bds āharāpetvā.
9 Cks omit ek-.
10 Bd -atu.

[page 442]
442 XXI. Asītinipāta.
pi bhuñji, tayo pi sukhitā ahesuṃ, cūḷāmaṇipuṭaṃ punadivasatthāya
ṭhapesuṃ, rājā nivesanaṃ gantvā mukhaṃ dhovitvā "cūḷāmaṇiṃ me
āharathā" 'ti vatvā "na passāma devā" 'ti vutte "sakalanagaraṃ
vicinathā" 'ti ā., vicinitvā na passiṃsu, "tena hi bahinagare dalidda-
gehesu bhattapaṇṇapuṭe upādāya vicinathā" 'ti vicinitvā¹ tasmiṃ
ghare cūḷāmaṇiṃ disvā "tassā mātāpitaro corā²" ti bandhitvā na-
yiṃsu, ath'; assā pitā "sāmi na mayaṃ corā, aññenāyaṃ maṇi ābhato"
ti vatvā "kenā" 'ti vutte, jāmatarā me³" ti ācikkhitvā "kahaṃ so"
ti pucchite "dhītā me jānātīti ā., tato tāya saddhiṃ kathesi; "amma
sāmikan⁴ te jānāsīti", "na jānāmīti", "evaṃ sante amhākaṃ jīvitaṃ
n'; atthīti⁵", "tāta so andhakāre āgantvā⁶ andhakāre yeva yāti, ten'
assa rūpaṃ na jānāmi, hatthasamphassena pana naṃ jānituṃ sakko-
mīti", so rājapurisānaṃ ārocesi, te pi rañño ārocesuṃ, rājā ajānanto
viya hutvā "tena hi taṃ itthiṃ rājaṅgaṇe⁷ antosāṇiyaṃ ṭhapetvā
sāṇiyā hatthappamāṇaṃ chiddaṃ katvā nagaravāsino sannipātetvā
hatthasamphassena coraṃ gaṇhathā" 'ti ā. "rājapurisā tathā kātuṃ
tassā santikaṃ gantvā rūpaṃ disvā va vippaṭisārino hutvā āhaṃsu⁸:
"ayaṃ⁹ pisācīti¹⁰" jigucchitvā phusituṃ¹¹ na ussahiṃsu, ānetvā
pana¹² rājaṅgaṇe antosāṇiyaṃ ṭhapetvā sakalanagaravāsino sannipāte-
suṃ, sā āgatāgatassa chiddena pasāritaṃ hatthaṃ gahetvā va "no
eso" vadati, purisā tassā dibbaphassasadise phasse bajjhitvā apa-
gantuṃ na sakkhiṃsu, "sac'āyaṃ daṇḍārahā daṇḍaṃ datvāpi dāsa-
kammakarabhāvaṃ upagantvāpi etaṃ ghare karissāmā" 'ti cintayiṃsu,
atha te rājapurisā daṇḍehi koṭṭetvā pabbājesuṃ¹³, uparājaṃ ādikatvā
sabbe ummattakā viya ahesuṃ. atha¹⁴ rājā: "kiñci¹⁵ ahaṃ bha-
veyyan" ti hatthaṃ pasāresi, taṃ hatthe gahetvā va "coro me
gahīto" ti mahāsaddaṃ kari, rājā te purise pucchi: "tumhe etāya
hatthe gahitā kim cintayitthā" 'ti, te yathābhūtaṃ ārocesuṃ, atha
ne rājā ā.: "ahaṃ¹⁶ attano gehaṃ ānetuṃ evaṃ kāresiṃ¹⁷, etissā
phassaṃ¹⁸ ajānantā maṃ paribhaveyyun¹⁹" ti vatvā²⁰ "tasmā²¹ mayā
sabbe tumhe jānāpitā, vadatha²² idāni kass'; esā gehe bhavituṃ yuttā"
ti, "tumhākaṃ devā" 'ti. atha naṃ abhisiñcitvā aggamahesiṃ aññāsi²³,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Cs -nantā.
2 Bd -ro.
3 Cks -ro, Bd me jānamātarā.
4 Cks yan.
5 Cks natthi.
6 Ck āgañjitvā, Cs agañchitvā.
7 Ck adds sā, Cs sa.
8 Cks ahaddhi.
9 Bds dhidhi.
10 Ck jisā-, Cs pisāmīti, Bd phisācāti.
11 Cks phusitaṃ, Bd phassi-.
12 Bds add naṃ.
13 Bds palāpesuṃ.
14 Bd adds naṃ.
15 Cks kañci.
16 Bds add etaṃ
17 Bds evamakāsi.
18 Cs -ā, Ck omits ph-.
19 Cks -bhā-.
20 Bds cintetvā.
21 Cks tassa.
22 Bd -etha.
23 Bd akāsi.

[page 443]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 443
mātāpitunnaṃ pi 'ssā issariyaṃ dāpesi, tato paṭṭhāya pana¹ sammatto
n'; eva vinicchayaṃ paṭṭhapesi na aññaṃ itthiṃ oloketi, tā tassā²
antaraṃ pariyesiṃsu, sā ekadivasaṃ dvinnaṃ³ aggamahesibhāvassa
supiṇe nimittaṃ disvā rañño ārocesi, rājā supinapāṭhake pakko-
sāpetvā "evarūpe supine diṭṭhe kiṃ hotīti" pucchi, te itarāsaṃ
itthīnaṃ santikā lañcaṃ gahetvā "mahārāja deviyā sabbasetahatthino
khandhe nisinnabhāvo tumhākaṃ maraṇassa pubbanimittaṃ hatthik-
khandhagatāya candaparāmasanaṃ tumhākaṃ paccāmittarājānaya-
nassa⁴ pubbanimittan" ti vatvā "idāni kiṃ kātabban" ti vutte
"deva imaṃ māretuṃ na sakkā, nāvāya pana naṃ ṭhapetvā
nadiyaṃ vissajjetuṃ vaṭṭatīti" vadiṃsu, rājā āhāravatthālaṃkārehi
saddhiṃ rattibhāge⁵ naṃ nāvāyaṃ ṭhapetvā nadiyaṃ vissajjāpesi, sā
nadiyā vuyhamānā heṭṭhānadiyā nāvāya udakakīḷaṃ kīḷantassa Pā-
vāriyarañño abhimukhaṃ⁶ pattā, tassa senāpati nāvaṃ disvā "ayaṃ
nāvā mayhan" ti ā., rājā "nāvāya bhaṇḍaṃ mayhan" ti vatvā āga-
tāya nāvāya taṃ disvā "kā nāma tvaṃ pisācisadisā⁷" ti pucchi, sā
sitaṃ katvā Bakassa rañño aggamahesibhāvaṃ kathetvā taṃ⁸ sabbaṃ
pavattiṃ tassa kathesi, sā pana Pañcapāpā ti sakala-Jambudīpe pā-
kaṭā⁹, atha naṃ rājā hatthe gahetvā ukkhipi, saha gahaṇen'; eva
phassarāgaratto aññāsu itthīsu¹⁰ itthisaññam pi akatvā taṃ agga-
mahesiṭṭhāne ṭhapesi, sā tassa pāṇasamā ahosi, Bako taṃ pavattiṃ
sutvā "nāhaṃ tassa aggamahesiṃ¹¹ kātuṃ dassāmīti" senaṃ saṃ-
kaḍḍhitvā¹² tassa paṭititthe¹³ nivesanaṃ katvā paṇṇaṃ pesesi: "bhari-
yaṃ vā me detu yuddhaṃ vā" ti, so¹⁴ yuddhasajjo ahosi, ubhinnaṃ
amaccā "mātugāmaṃ nissāya maraṇakiccaṃ n'; atthi, purimasāmikattā
esa Bakassa pāpuṇāti nāvāya laddhattā Pāvāriyassa¹⁵, tasmā eke-
kassa gehe sattasattadivasāni hotū" 'ti mantetvā dve pi rājāno saññā-
pesuṃ, te ubho pi attamanā hutvā titthapaṭititthe¹⁶ nagarāni māpetvā
vasiṃsu, sā dvinnam pi tesaṃ mahesittaṃ¹⁷ kāresi, dve pi tassā sam-
mattā¹⁸ ahesuṃ, sā pana ekassa ghare sattāhaṃ vasitvā nāvāya
itarassa gharaṃ gacchati¹⁹, nāvaṃ pājetvā nentena ekena mahallaka-
khañjakena²⁰ vattena saddhiṃ nadimajjhe pāpaṃ karoti. Tadā K.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add tāya.
2 Cs tātassaṃ, Cks tā yassā.
3 Bds add rājūnaṃ.
4 Bd -rājassa.
5 Cks -gāya.
6 Bd -khathānaṃ.
7 Bd -ca-.
8 Cks omit taṃ.
9 Cks add ahesuṃ.
10 Cks omit itthīsu
11 all three MSS. -si.
12 Bds -ḍḍhi.
13 Bds tassa pana nadītitthe.
14 Bds add yuddhaṃ dassāmi na bhariyan ti vatvā
15 Ck -riyayassa, Bds riyassāti.
16 Bds tiṭhapatiṭhena.
17 Bd aggamahesitaṃ.
18 Cks samaggā.
19 Bd ghare gacchanti.
20 Cks -ke, Bds -khujjakena.

[page 444]
444 XXI. Asītinipāta.
sakuṇarājā Bako ahosi, tasmā idaṃ attanā diṭṭhakaṃ¹ āharitvā
dassento ā.:

  Ja_XXI.4(=536).22: Bakassa ca² Pāvārikassa rañño
                    accantakāmānugatassa bhariyā
                    avācarī² baddhavasānugassa³
                    kaṃ vā itthī⁴ nāticare tadaññan ti. || Ja_XXI:309 ||

     Ta. accantakāmānugatassā 'ti accantaṃ kāmaṃ anugatassa, avā-
carīti⁵ anācāraṃ cari, baddhavasānugassā³ 'ti baddhassa⁶ attano vasānu-
gatassa attano pesanakārassa santike ti a., karaṇatthe vā⁷ sāmivacanaṃ. tena
saddhiṃ pāpam akāsīti vuttaṃ hoti, tadaññan ti kataraṃ⁸ aññaṃ purisaṃ
nāticareyyā 'ti a.
     Aparam⁹ pi: atīte Brahmadattassa bhariyā Piṅgiyānī¹⁰ nāma¹¹
sīhapañjaraṃ vivaritvā olokentī maṅgalassagopakaṃ disvā rañño nid-
dokkamanakāle¹² vātapānena oruyha tena saddhiṃ aticaritvā puna
pāsādaṃ abhiruya gandhehi sarīraṃ ubbaṭṭetvā raññā saddhiṃ ni-
pajji, ath'; ekadivasaṃ rāja "kin nu kho deviyā aḍḍharattasamaye
niccaṃ sarīraṃ sītalaṃ hoti, parigaṇhissāmi nan" ti ekadivasaṃ niddū-
pagato viya hutvā taṃ uṭṭhāya gacchantiṃ anugantvā assabandhena
saddhiṃ aticarantiṃ disvā nivattitvā sayanaṃ abhirūhi¹³ sāpi aticaritvā
āgantvā cullasayane¹⁴ nipajji, punadivase rājāmaccamajjhe yeva taṃ
pakkosāpetvā taṃ kiccaṃ āvikaritvā "sabbā va itthiyo pāpadhammā"
ti tassā vadhabandhanachejjabhejjārahaṃ dosaṃ¹⁵ khamitvā ṭhānā
cāvetvā aññaṃ aggamahesiṃ akāsi. Tadā Kuṇālarājā Brahmadatto
ahosi, tena taṃ attanā diṭṭhakaṃ āharitvā dassento pi:
  Ja_XXI.4(=536).23: Piṅgiyānī¹⁶ sabbalokissarassa
                    rañño piyā Brahmadattassa bhariyā
                    avācarī baddhavasānugassa¹⁷,
                    taṃ vāpi sā nājjhaga kāmakāminīti g. ā. || Ja_XXI:310 ||

     Ta. taṃ ti sā evaṃ aticarantī taṃ va assabandhaṃ taṃ vā¹⁸ aggamahe-
siṭhānan ti ubhayam pi na ajjhaga¹⁹ ubhayato bhaṭṭhā ahosi, kāmakāminīti
kāme patthayamānā, evaṃ pāpadhammā itthiyo ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd diṭhaṃ.
2 Bds anācāri.
3 Bd paṭhavasānugata-.
4 so Cs; Ck kaṃ vāsi itthi, Bd kaṃ vāpi itthi, read: kaṃ vāpi thī?
5 Bds anācārīti.
6 Bd paṭhassa.
7 Bds taṃ.
8 Bd adds taṃ.
9 Bd -rā.
10 Cs piṅgiyāti, Ck pigiyāti, Bd piyaṅgayāni.
11 Bd adds aggamahesi.
12 so Cks; Bd niddupagamana-.
13 Bd -rūyhi.
14 Ck tulla-, Bd cūḷasayanake.
15 Ck -bandhanajje bhejjārahaṃñosaṃ, Bd -bandhachajjabhajjā-,
Cs -raharaṃ-.
16 Bd piyaṅgayāni.
17 Bds anācāri paṭha vasānugatassa.
18 Cks omit assa--.
19 Bd nājhagamā.

[page 445]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 445
     Atītavatthumhi itthīnaṃ dosaṃ kathetvā aparena pi pariyāyena
tāsaṃ dosam eva kathento āha:

  Ja_XXI.4(=536).24: Khuddānaṃ lahucittānaṃ akataññuna dūbhinaṃ¹
                    nādevasatto puriso thīnaṃ saddhātum arahati. || Ja_XXI:311 ||

  Ja_XXI.4(=536).25: Na tā² pajānanti kataṃ na kiccaṃ
                    na mātaraṃ pitaraṃ bhātaraṃ vā,
                    anariyā samatikkantadhammā
                    sass'; eva³ cittassa vasaṃ vajanti. || Ja_XXI:312 ||

  Ja_XXI.4(=536).26: Cirānuvuttham⁴ pi piyaṃ manāpaṃ
                    anukampakaṃ¹⁵ pāṇasamam pi santaṃ⁶
                    āvāsu⁷ kiccesu ca naṃ jahanti,
                    tasmāham itthīnaṃ na vissasāmi. || Ja_XXI:313 ||

  Ja_XXI.4(=536).27: Thīnaṃ hi cittaṃ yathā vānarassa⁸
                    kannappakannaṃ yathā rukkhachāyā,
                    calācalaṃ hadayaṃ itthiyānaṃ⁹
                    cakkassa¹⁰ nemi viya¹¹ parivattati. || Ja_XXI:314 ||

  Ja_XXI.4(=536).28: Yadā tā passanti samekkhamānā¹²
                    ādeyyarūpaṃ¹³ purisassa vittaṃ¹⁴
                    saṇhāhi vācāhi nayanti-m-etaṃ¹⁵
                    kambojakā jalajeneva assaṃ. || Ja_XXI:315 ||

  Ja_XXI.4(=536).29: Yadā na passanti samekkhamānā¹²
                    ādeyyarūpaṃ¹⁶ purisassa vittaṃ¹⁴
                    samantato naṃ parivajjayanti
                    tiṇṇo nadīpāragato va kullaṃ. || Ja_XXI:316 ||

  Ja_XXI.4(=536).30: Silesūpamā sikhi-r-iva¹⁷ sabbabbhakkhā
                    tikkhāmayā¹⁸ nadi-r-iva¹⁹ sīghasotā
                    sevanti h'; etā piyam appiyañ ca²⁰
                    nāvā yathā orakūlaṃ parañ ca. || Ja_XXI:317 ||

  Ja_XXI.4(=536).31: Na tā²¹ ekassa na dvinnaṃ āpaṇo va²² pasārito,
                    yo tā mayhan ti maññeyya vātaṃ jālena bādhaye²³. || Ja_XXI:318 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -naṃ mittadubbhinaṃ.
2 Cks taṃ.
3 Cks sassāva.
4 Ck -nnuttam, Bd -vuṭhaṃ.
5 Bd -kammaṃ.
6 Bd bhattaṃ, Ck santa, Cs santiṃ.
7 Cs Bd avāsu.
8 Bd bārāṇassa, Bs vāra-.
9 Bd itthinaṃ.
10 Cks omit ca-.
11 so Bd; Ck nevivara, Cs nemiva.
12 Bds sapekkha-.
13 Cks a-.
14 Cks ci-.
15 Cs Bd enam.
16 Cs a-.
17 read: sikhīva?
18 so Ck; Cs tikkhamayā, Bd tikkhamānā.
19 Cs Bd nadīriva; read: nadīva?
20 so Cs; Ck yamampiyañca, Bds yamappiyanti.
21 Bd etā.
22 Cks so.
23 Bds bandhaye.

[page 446]
446 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.4(=536).32: Yathā nadī ca pantho ca pānāgāraṃ sabhā papā
                    evaṃ lokitthiyo nāma. velā tāsaṃ na vijjati¹. || Ja_XXI:319 ||

  Ja_XXI.4(=536).33: Ghatāsanasamā h'; etā kaṇhasappasirūpamā,
                    gāvo bahitiṇasseva² omasanti varaṃ varaṃ. || Ja_XXI:320 ||

  Ja_XXI.4(=536).34: Ghatāsanaṃ kuñjaraṃ kaṇhasappaṃ
                    muddhābhisittaṃ pamadā ca sabbā
                    ete na so³ niccayatto bhajetha,
                    tesaṃ bhave¹⁴ dubbidu sabbabhāvo. || Ja_XXI:321 ||

  Ja_XXI.4(=536).35: Nāccantavaṇṇā na bahūna⁵ kantā
                    na dakkhiṇā pamadā sevitabbā,
                    na parassa bhariyā na dhanassa hetu
                    et'; itthiyo pañca na sevitabbā ti. || Ja_XXI:322 ||

     Ta. khuddānan⁶ ti khuddānaṃ⁶, Kaṇaverajātake⁷ viya baddhacore pi
sārajjanaṃ sandhāy'; etaṃ vuttaṃ, lahucittānan ti taṃ muhuttam eva pari-
vattanacittānaṃ, Culladhanuggahajātaken'; etaṃ kathetabbaṃ⁸, akatuññutā pana
etāsaṃ Ekanipāte Takkāriyajātakena dīpetabbā, nādevasatto ti na adevasatto
devena asatto anāsatto⁹ ayakkhagahitako abhūtāvaṭṭhito¹⁰ puriso thīnaṃ sīla-
vantataṃ¹¹ saddhātuṃ¹² nārahati¹³ bhūtāvaṭṭo¹⁴ pana saddaheyya, katan ti
attano kataṃ upakāraṃ, kiccan ti attanā kātabbakiccaṃ, na mātaran ti
sabbe pi ñātake chaḍḍetvā yasmiṃ paṭibaddhacittā honti taṃ ñeva anubandha-
nato ete mātādayo na jānanti¹⁵ nāma mahāpanthakamātā¹⁶ viya, anaryā ti
nillajjā, sassā 'ti sakassa, avāsū¹³ 'ti āpadāsu¹⁷, kiccesū 'ti tesu tesu karaṇī-
yesu, kannappakannan ti otiṇṇotiṇṇaṃ, yathā hi visame padese rukkhac-
chāyā ninnam pi orohati thalam pi abhirūhati¹⁸ tathā etāsam pi cittaṃ na
kiñci uttamādhamaṃ vajjeti, calācalan ti ekasmim yeva apatiṭṭhitaṃ, nemīti
sakaṭassa gacchato cakkanemi viya. ādeyyarūpan¹⁹ ti gahetabbajātikaṃ,
vittan ti dhanaṃ, nayantīti attano vasaṃ nenti, jalajenā 'ti jalajāta-
sevālena, Kambojakaraṭṭha-vāsino kira yadā aṭavito asse gaṇhitukāmā honti tadā
ekasmiṃ ṭhāne vatiṃ parikkhipitvā dvāraṃ yojetvā assānaṃ udakapānatitthe
sevālaṃ madhunā makkhetvā sevālasambaddhāni²⁰ tīre²¹ tiṇāni ādiṃ katvā yāva
parikkhepadvārā makkhenti, assā pānīyaṃ pivitvā rasagedhena madhumakkhitāni
tiṇāni carantā²² anukkamena taṃ ṭhānaṃ pavisanti, iti te²³ yathā jalajena

--------------------------------------------------------------------------
1 in Bd the second hemistich comes before the first.
2 Cks bahu-.
3 Cks Bd ro, Bs yo.
4 Bds have.
5 Ck bahunā, Bd bahunna.
6 Bds luddā-.
7 Cks -ru-, Bd kajavedā-.
8 Bd dīpetabbaṃ.
9 so Cks; Bds na devasattoti na devasatto devena anāsatto.
10 so Cs; Ck abhuttāvaṭṭito, Bd abhūtapavattito.
11 Bds -vantatavādaṃ.
12 Bd sandhā-.
13 so all three MSS.
14 Ck -e, Bd bhūta vitto.
15 Bds -āti.
16 Cks -patthaka-? Bd -paṇhaka.
17 Ck Bd apa-.
18 Bds -rūyhati.
19 Cks a-.
20 Ck -savaddhāni, Cs -saṃvaddhāni, Bd sambandhāni, Bs -saṃbandhanā.
21 Bd omits tīre.
22 Bds khādantā.
23 Ck se, Bd yathā te.

[page 447]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 447
palobhetvā asse¹ vasaṃ² nenti tathā etāpi dhanaṃ disvā tassa gahaṇatthāya
saṇhāhi vācāhi purisaṃ vasaṃ nentīti a., kullan ti taraṇatthāya gahitaṃ yaṃ
kiñci, silesūpamā ti purisānaṃ cittabandhanena silesasadisā, tikkhāmayā
ti tikhiṇamayā³, sīghasotā nadīrivā 'ti yathā pabbateyyā nadī sīghasotā⁴
ti a., āpaṇo ti yathā ca pasāritāpaṇo yesaṃ mūlaṃ atthi tesaṃ yeva upakāro
tath'; etāpi, yo tā ti yo puriso tā itthiyo, bādhaye⁵ ti yo vātam pi jālena
bādheyya⁶, velā tāsaṃ na vijjatīti yathā etāsaṃ nadīnaṃ asukavelāyam ev'
ettha gantabban ti velā n'; atthi rattim pi divāpi icchiticchitakkhaṇe upagantabbā
n'; eva asuken'; evā⁷ 'ti pi mariyādā n'; atthi atthikatthikena upagantabbā n'; eva
(-?) tathā etāpīti a., ghatāsanasamā ti yathā aggi indhanena tappati etāpi
kilesaratiyā, kaṇha-- ti kodhanatāya upanāhitāya ghoravisatāya dūjivhatāya
mittadūbhitāyā ti pañcahi kāraṇehi kaṇhasappasirasadisā, tattha bahularāgatāya
ghoravisatā pisuṇatāya dūjivhatā⁸ aticāritāya mittadūbhitā veditabbā, gāvo
bahitiṇassā⁹ 'ti yathā gāvo khāditaṭṭhānaṃ chaḍḍetvā bahimanāpassa¹⁰
tiṇassa varaṃ varaṃ omasanti khādanti evam etāpi niddhanaṃ chaḍḍetvā
aññaṃ sadhanam eva gacchantīti¹¹ a., muddhābhisittan ti rājānaṃ, pa-
madā ca sabbā ti sabbā tā itthiyo, ete¹² ti ete pañca jane, niccayatto¹³
ti niccaṃ {saññato} upaṭṭhitasati, appamatto va hutvā ti a., dubbidū 'ti dujjāno,
sabbabhāvo ti ajjhāsayo, cirapariciṇṇo pi hi aggi dahati ciravissāsiko pi
kuñjaro ghāteti ciraparicito pi sappo ḍasati ciravissāsiko pi rājā anatthakāro¹⁴
hoti, evaṃ cirapariciṇṇāpi itthiyo vikāraṃ dassentīti, naccantavaṇṇā ti
abhirūpavatī, na bahūna¹⁵ kantā ti aḍḍhakāsigaṇikā viya na bahunnaṃ piyā
manāpā, na dakkhiṇā ti naccagītakusalā, tathārūpā hi¹⁶ bahumittā honti
tasmā na sevitabbā, na dhanassa hetū 'ti yā dhanahetu yeva bhajati sā
apariggahāpi na sevitabbā, sā hi dhanaṃ alabhamānā kujjhati.
     Evaṃ vutte mahājano M-assa "aho sukathitan" ti sādhu-
kāram adāsi, so etehi kāraṇehi itthīnaṃ aguṇaṃ kathetvā
tuṇhi ahosi.
     Taṃ sutvā Ānando gijjharājā "samma Kuṇālarājā aham
pi attano ñāṇabalena itthīnaṃ aguṇaṃ kathessāmīti" vatvā
aguṇakathaṃ ārabhi.
     Taṃ dassento Bhagavā¹⁷ āha: Atha khalu bho A. gijjharājā
K-ssa sakuṇassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ¹⁸ viditvā tāyaṃ velāyaṃ
imā gāthāyo abhāsi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ā, Cs -a, Bd -aṃ.
2 Bd -e.
3 all three MSS. tikkhamāyā ti tikkhiṇamāyā.
4 Ck sīghamayā, Bd Cs add evaṃ sīghamāyā.
5 Bds bandh-.
6 Ck baddh-, Bds bandh-.
7 Cks -kenavā.
8 Cs -tāya.
9 Cks bahu-.
10 Cks -manāpamanāpassa.
11 Bds bhaj-.
12 Cks etā.
13 Cs -yanto, Ck niccaṃ yatto, Bd -yato.
14 Cs Bd -karo.
15 Ck bahu, Bd bahunnaṃ.
16 Cs Bd add bahūhi patthitā.
17 Bds satthā.
18 Bd -gāthā pari-.

[page 448]
448 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.4(=536).36: Puṇṇam pi ce 'maṃ paṭhaviṃ dhanena
                    dajj'; itthiyā puriso sammatāya
                    laddhā khaṇaṃ atimaññeyya tam pi,
                    tāsaṃ vasaṃ asatīnaṃ na gacche. || Ja_XXI:323 ||

  Ja_XXI.4(=536).37: Uṭṭhāhakañ ce pi alīnavuttiṃ
                    komārabhattāraṃ piyaṃ manāpaṃ
                    āvāsu¹ kiccesu ca naṃ jahanti,
                    tasmā hi itthīnaṃ na vissasāmi. || Ja_XXI:324 ||

  Ja_XXI.4(=536).38: Na vissase icchati man ti poso,
                    na vissase rodati me sakāse,
                    sevanti h'; etā piyam appiyañ ca
                    nāvā yathā orakūlaṃ parañ ca. || Ja_XXI:325 ||

  Ja_XXI.4(=536).39: Na vissase sākhapurāṇasanthataṃ,
                    na vissase mittapurāṇacoraṃ,
                    na vissase rājā sakhā² maman ti,
                    na vissase itthi dasanna mātaraṃ. || Ja_XXI:326 ||

  Ja_XXI.4(=536).40: Na vissase rāmakarāsu nārisu
                    accantasīlāsu asaññatāsu,
                    accantapemānugat'; assa bhariyā
                    na vissase, titthasamā hi nāriyo. || Ja_XXI:327 ||

  Ja_XXI.4(=536).41: Haneyyu³ chindeyyum pi chedayeyyuṃ⁴
                    kaṇṭham⁵ pi chetvā⁶ rudhiraṃ pipeyyuṃ⁷,
                    mā dīnakāmāsu⁸ asaññatāsu
                    bhāvaṃ kare Gaṅgatitthūpamāsu. || Ja_XXI:328 ||

  Ja_XXI.4(=536).42: Musā tāsaṃ yathā saccaṃ saccaṃ tāsaṃ tathā⁹ musā,
                    gāvo bahitiṇasseva¹⁰ omasanti varaṃ varaṃ. || Ja_XXI:329 ||

  Ja_XXI.4(=536).43: Gaten'; etā palobhenti pekkhitena mihitena¹¹ ca
                    atho pi dunnivatthena mañjunā bhaṇitena ca. || Ja_XXI:330 ||

  Ja_XXI.4(=536).44: Coriyo kaṭhinā h'; etā vāḷā ca lapasakkharā¹²,
                    na tā kiñci na jānanti yaṃ manussesu vañcanaṃ. || Ja_XXI:331 ||

  Ja_XXI.4(=536).45: Asā lokitthiyo nāma, velā tāsaṃ na vijjati,
                    sārattā ca pagabbhā ca sikhī sabbaghaso yathā. || Ja_XXI:332 ||

  Ja_XXI.4(=536).46: N'; atth'; itthīnaṃ piyo nāma appiyo pi na vijjati,
                    sevanti h'; etā piyam appiyañ ca
                    nāvā yathā orakūlaṃ parañ ca. || Ja_XXI:333 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks apassu.
2 Cks rāja-, Bd rājā sukhā.
3 Cks -uṃ, Bds -umpi.
4 Bds chindāpeyyumpi.
5 Bds -e.
6 Ck jatvā.
7 Bds piveyyuṃ.
8 Bds dinna-.
9 Bds yāthā.
10 Cks bahu-.
11 Bd mitena, read: smitena or mhitena.
12 Bs capala.

[page 449]
4 Kuṇālajātaka. (536.) 449

  Ja_XXI.4(=536).47: N'; atth'; itthīnaṃ piyo nāma appiyo pi na vijjati,
                    dhanattā pativellanti latā va dumanissitā. || Ja_XXI:334 ||

  Ja_XXI.4(=536).48: Hatthibandhaṃ assabandhaṃ gopurisañ ca caṇḍālaṃ¹
                    chavaḍāhakaṃ [pupphachaḍḍakaṃ]
                    sadhanam anupatanti nāriyo. || Ja_XXI:335 ||

  Ja_XXI.4(=536).49: Kulaputtam pi jahanti akiñcanaṃ chavakasamaṃ²
                    sadisam api³ gacchanti [anupatanti] dhanahetu⁴ nāriyo ti. || Ja_XXI:336 ||

     Ta. ādimajjhakathāpariyosānan⁵ ti kathāya⁶ ādimajjhapariyosānaṃ,
laddhā khaṇan ti okāsaṃ labhitvā, icchati man ti maṃ esā icchatīti pi
puriso itthīnaṃ na vissaseyya, sākhapurāṇasanthatan ti hiyyo vā pare vā
santhataṃ purāṇapaṇṇasanthataṃ⁷ na vissase, appoṭhetvā⁸ apaccavekkhitvā na
paribhuñjeyya, tatra hi dīghajātiko vā pavisitvā tiṭṭheyya paccāmito vā satthaṃ
nikkhipeyya, mittapurāṇacoran ti panthadūbhanaṭṭhāne ṭhitaṃ coraṃ
purāṇamitto me ti⁹ na vissaseyya, corā¹⁰ hi ye¹¹ saṃjānanti te yeva mārenti,
sakhā maman ti so hi khippam eva kujjhati, tasmā rājānaṃ sakhā me ti na
vissase, dasannamātaran ti ayaṃ mahallikā idāni maṃ na aticarissati attā-
naṃ rakkhissatīti¹² na vissasitabbā, rāmakarāsū 'ti bālānaṃ ratikarāsu,
accantasīlāsū 'ti atikkantasīlāsu, accanta -- gatassāpīti sace pi accanta-
anugatapemā assa tathāpi naṃ na vissase, kiṃkāraṇā: titthasamā hi nāriyo
ti sambandho, titthaṃ viya sabbasādhāraṇā ti a., haneyyun ti kuddhā vā
aññapurisasārattā vā hutvā sabbesaṃ taṃ hananādikaṃ kareyyuṃ, mā dīna-
kāmāsū¹³ 'ti hīnajjhāsayāsu¹⁴ kiliṭṭhāasayāsu, bhāvan ti evarūpāsu sinehaṃ
mā kari¹⁵, Gaṅgātitthūpamāsū 'ti sabbasādhāraṇaṭṭhena Gaṅgātitthasadisāsu,
musā ti musāvādo tāsaṃ saccasadiso va, gatenā 'ti ādisu pekkhitena palo-
bhanena¹⁶ Ummadantijātakaṃ dunnivatthena Naḷinijātakaṃ mañjunā bhaṇitena
‘tuvaṭaṃ kho ayyaputta āgaccheyyāsīti'; Nandattherassa vatthuṃ kathetabbaṃ,
coriyo ti sambhatassa¹⁷ vināsanena coriyo, kaṭhinā ti thaddhahadayā, vāḷā
ti duṭṭhā appaken'; eva kujjhanasīlā, lapassakkharā¹⁸ ti niratthakalapanena
sakkharā viya madhurā, asā ti asatiyo lāmikā, sārattā ti sabbasārattā¹⁹, pa-
gabbhā ti kāyapagabbhiyādīhi pagabbhā, yathā ti yathā sikhī sabbaghaso evaṃ
tāpi sabbaghasā, pativellantīti parissajanti upagūhanti veṭhenti, latā vā 'ti
yathā latā rukkhanissitā rukkhaṃ veṭheti evam etā purisaṃ parissajantiyo pi
dhanaṃ²⁰ parissajanti nāma, hatthibandhādīsu gopuriso ti vuccati gopālako,
chavaḍāhakan ti chavānaṃ ḍāhakaṃ susānagopānan²¹ ti vuttaṃ hoti, puppha-
chaḍḍakan ti vaccaṭṭhānasodhakaṃ, sadhanan ti etesu pi sadhanaṃ anu-

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 so Bs; Bd chavakasama, Cks caṭaka.
3 read: abhi?
4 add va?
5 Bds -gāthāpari-.
6 Bds gāthāya.
7 Bd sākhā in the place of paṇṇa.
8 so Cks; Bd -ṭetvā.
9 Bds add taṃ.
10 Bd -o.
11 Cks yene, Bs yeye?
12 Cks -sīti.
13 Ck Bd dina-.
14 Ck lita-, Cs līna-, Bd hina-.
15 Cks tare.
16 Cks -ne.
17 Bd adds dhanassa.
18 Bds lapanasa-.
19 Cks -dārattā.
20 Bd omits pari--.
21 Bds susānapālan.

[page 450]
450 XXI. Asītinipāta.
gacchanti yeva, akiñcanan ti adhanaṃ, chavakasaman¹ ti sunakhamaṃ-
sakhādakacaṇḍālena samaṃ sadisaṃ tena nibbisesam pi purisaṃ bhajanti gac-
chanti², kasmā³: yasmā anupatanti dhanahetu nāriyo.
     Evaṃ attano ñāṇe ṭhatvā Ānando gijjharājā itthīnaṃ
aguṇaṃ kathetvā tuṇhi ahosi. Tassa vacanaṃ sutvā Nārado
pi attano ñāṇe ṭhatvā tāsaṃ {aguṇaṃ} kathesi.
     Taṃ dassento Satthā āha: Atha khalu bho Nārado deva-
brāhmaṇo Ānandassa g-assa ādimajjhakathāpariyosānaṃ³ viditvā tāyaṃ
velāyaṃ imā gāthāyo abhāsi:

  Ja_XXI.4(=536).50: Cattāro 'me na pūrenti, te me suṇātha⁵ bhāsato:
                    samuddo brāhmaṇo rājā itthi cāpi dijampati. || Ja_XXI:337 ||

  Ja_XXI.4(=536).51: Saritā sāgaraṃ yanti yā kāci pathaviṃ sitā⁶
                    tā samuddaṃ na pūrenti, ūnattā⁷ hi na pūrati. || Ja_XXI:338 ||

  Ja_XXI.4(=536).52: Brāhmaṇo ca adhiyānaṃ vedam akkhānapañcamaṃ⁸
                    bhiyyo pi sutam iccheyya, ūnattā hi na pūrati. || Ja_XXI:339 ||

  Ja_XXI.4(=536).53: Rājā ca paṭhaviṃ sabbaṃ sasamuddaṃ sapabbataṃ
                    ajjhāvase vijinitvā anantaratanocitaṃ.
                    pāraṃ samuddaṃ pattheti, ūnattā hi na pūrati. || Ja_XXI:340 ||

  Ja_XXI.4(=536).54: Ekamekāya itthiyā aṭṭhaṭṭha patino siyā
                    sūrā ca balavantā⁹ ca sabbakāmarasāharā,
                    kareyya navame chandaṃ, ūnattā hi na pūrati. || Ja_XXI:341 ||

  Ja_XXI.4(=536).55: Sabbitthiyo sikhi-r-iva sabbabhakkhā,
                    sabbitthiyo nadi-r-iva sabbavāhī,
                    sabbitthiyo kaṇṭhakānaṃ¹⁰ pasākhā,
                    sabbitthiyo dhanahetū vajanti. || Ja_XXI:342 ||

  Ja_XXI.4(=536).56: Vātaṃ jalena¹¹ paro¹² parāmase
                    osiñciyā¹³ sāgaraṃ ekapāṇinā
                    sakena tālena¹⁴ haneyya ghosanaṃ
                    yo sabbabhāvaṃ pamadāsu ossajeyya¹⁵. || Ja_XXI:343 ||

  Ja_XXI.4(=536).57: Corīnaṃ bahubuddhīnaṃ yāsu saccaṃ sudullabhaṃ (94|23)
                    thīnaṃ bhāvo durājāno macchassevodake gataṃ. || Ja_XXI:344 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck caṭakasan, Cs vaṭakasadisan, Bd chavakasama sadisan.
2 Ck bhaga-, read: abhig-?
3 Cks tasmā.
4 Bds gāthāpariyosāne.
5 Bd suṇātha mama.
6 Bd -vissitā.
7 Cks ūnantā.
8 Bds -ānaṃ-, Cks -kkhāma-.
9 Bd -to.
10 Cs kaṇṭa-
11 Bd jā-; read: jaleneva?
12 Bds naro.
13 Bds -ceyya, Cks -ciyasa.
14 Bds hatthena.
15 Cks bbassajeyya, Bd uyujje; read ossaje.

[page 451]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 451

  Ja_XXI.4(=536).58: Analā mudusambhāsā duppūrā tā madīsamā (II 326|13, IV 471|21)
                    sīdanti, naṃ viditvāna ārakā parivajjaye. || Ja_XXI:345 ||

  Ja_XXI.4(=536).59: Āvaṭṭanī mahāmāyā brahmacariyavikopanā (II 330|10, IV 471|19)
                    sīdanti, naṃ viditvāna ārakā parivajjaye. || Ja_XXI:346 ||

  Ja_XXI.4(=536).60: Yaṃ etā upasevanti chandasā vā dhanena vā
                    jātavedo va saṇ ṭhānaṃ khippaṃ anuḍahanti nan ti. || Ja_XXI:347 ||

     Ta. dijampatīti dijaseṭṭhakaṃ¹ Kuṇālaṃ ālapati, saritā ti ādi ṭha-
pitamātikāya bhājanattaṃ vuttaṃ, ūnattā ti udakapatiṭṭhānassa hi mahantattā
ūnā yeva, adhiyāhan ti sajjhāyitvā, vedamakkhānapañcaman² ti
itihāsapañcamaṃ vedacatukkaṃ, ūnattā ti so hi ajjhāsayamahantatāya sikkhi-
tabbassa na pūrati, ratanocitan ti nānāratanehi citaṃ paripuṇṇaṃ, ūnattā
ti so hi taṇhāmahantatāya na pūrati, siyā ti siyuṃ, ayam eva vā pāṭho,
sabbakāmarasāharā ti sabbesaṃ kāmarasānaṃ āharaṇakā, navame ti aṭṭhahi
atittibhāvadassanatthaṃ vuttaṃ, sā pana dasame pi³ tato uttaritare pi chandaṃ
karot'; eva, ūnattā ti sā hi kāmataṇhāmahantatāya na pūrati, kaṇṭakānaṃ
pasākhā ti sambādhamagge⁴ kaṇṭakasākhāsadisā, yathā hi sākhā laggitvā ākaḍ-
ḍhati evaṃ etāpi rūpādīhi kaḍḍhanti, yathā sākhā hatthādīsu vijjhitvā dukkhaṃ
uppādeti evaṃ etāpi puṭṭhamattā va sarīrasamphassena vijjhitvā mahāvināsaṃ pā-
penti. vajantīti parapurisaṃ vajanti, parāmase ti gaṇheyya, osiñciyā ti
nahāyituṃ otiṇṇo ekena pāṇinā sakalasamudde⁵ udakaṃ osiñceyya⁶ gahetvā chaḍ-
ḍeyya, sakenā 'ti ekena attano hatthena tam eva hatthaṃ hanitvā⁷ ghosaṃ
uppādeyya, sabbabhāvan ti tvaṃ me⁸ iṭṭho kanto piyo manāpo ti vucca-
māno yo⁹ puriso evam ev'; etan ti saddahanto attano ajjhāsayaṃ pamadāsu
ossajjeyya¹⁰ so jālādīhi vātagahaṇādīni kareyyā 'ti a., gatan ti gamanaṃ,
analā ti tīhi dhammehi alan ti vacanarahitā, duppūrā ti yathā mahānadī
ndakena evaṃ kīlesaratiyā duppūrā, sīdantī naṃ-- nā ti tattha¹¹ nan ti
nipātamattaṃ, itthiyo allīnā catūsu apāyesu sīdantīti viditvā, āvaṭṭanīti yathā
āvaṭṭanī mahājanassa hadayaṃ mohetvā attano vase vatteti evam etāpīti¹² a.,
vikopanā ti nāsanaṭṭhena ca garahanaṭṭhena ca brahmacariyassa kopikā,
chandasā vā¹³ ti piyasaṃvāsavasena vā, dhanena vā ti dhanahetu vā,
saṇṭhānan ti yathā jātavedo attano ṭhānaṃ yaṃ yaṃ padesaṃ allīyati taṃ
taṃ¹⁴ ḍahati tathā etāpi yaṃ yaṃ purisaṃ kilesavasena allīyanti taṃ taṃ
anuḍahanti mahāvināsaṃ pāpenti.
     Evaṃ Nāradena itthīnaṃ aguṇe pakāsite puna M. vise-
setvā tāsaṃ aguṇaṃ pakāsesi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -jeṭhakaṃ.
2 Bd bedamakkhāna-, Cks devakkhāmanap-.
3 Bds add vīsatime pi.
4 Ck sakhādha-, Bd sampāva-.
5 Bd -a.
6 Ck -eyyā, Bd -eyyuṃ.
7 Bd haritvā.
8 Bd tvam eva.
9 Bd so.
10 Bd uss-.
11 Bds ettha.
12 Cks -pi attho.
13 Ck chandavāsāvā.
14 Cks only one taṃ.

[page 452]
452 XXI. Asītinipāto.
     Taṃ dassetuṃ Satthā āha: Atha khalu bho K. s. Nāradassa
devabrāhmaṇassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ
imā gāthāyo abhāsi:

  Ja_XXI.4(=536).61: Sallape nisitakhaggapāṇinā
                    paṇḍito api pisācadosinā.
                    uggatejauragam¹ pi āside,
                    eko ekapamadaṃ² hi nālape³. || Ja_XXI:348 ||

  Ja_XXI.4(=536).62: Lokacittamathanā hi nāriyo
                    naccagītabhaṇitamihitāvudhā⁴,
                    bādhayanti anupaṭṭhitāsatī
                    dīpe rakkhasigaṇo va⁵ vāṇije. || Ja_XXI:349 ||

  Ja_XXI.4(=536).63: N'; atthi tāsaṃ vinayo na saṃvaro.
                    majjamaṃsaniratā asaññatā
                    tā gilanti purisassa pābhataṃ
                    sāgare va makaran timiṅgilo. || Ja_XXI:350 ||

  Ja_XXI.4(=536).64: Pañcakāmaguṇasātagocarā
                    uddhatā aniyatā asaññatā
                    osaranti pamadā pamādinaṃ
                    loṇatoyavatiyaṃ va āpakā⁶. || Ja_XXI:351 ||

  Ja_XXI.4(=536).65: Yaṃ naraṃ uparamanti⁷ nāriyo
                    chandasā ca⁸ ratiyā dhanena vā
                    jātavedasadisam pi tādisaṃ
                    rāgadosavatiyo⁹ ḍahanti naṃ. || Ja_XXI:352 ||

  Ja_XXI.4(=536).66: Aḍḍhaṃ¹⁰ ñatvā purisaṃ mahaddhanaṃ
                    osaranti sadhanaṃ sah'; attanā,
                    rattacittaṃ ativeṭhayanti naṃ¹¹
                    sāla¹² māluvalatā kānane. || Ja_XXI:353 ||

  Ja_XXI.4(=536).67: Tā upenti vividhena chandasā
                    citrabimbamukhiyo alaṃkatā,
                    ūhasanti pahasanti nāriyo
                    Saṃvaro va sati¹³ māyakovidā. || Ja_XXI:354 ||

  Ja_XXI.4(=536).68: Jātarūpamaṇimuttabhūsitā
                    sakkatā patikulesu nāriyo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -aṃ ura-.
2 Cks ekaṃ-, Bds ekāya-.
3 Cks pamadā hi-, Bd ekāya pamudāya nālape, Bs ekāya pamadā hi-.
4 so Cs for -tamhi- or -tasmi-, Ck -haṇitamihita udhā, Bd -tapita-.
5 Ck gaṇeva? Bd gaṇāva.
6 Bd āpagaṃ, Bs āpagā.
7 Bd upalāpenti.
8 Bds vā.
9 Bd -vadhiyo.
10 Bd uddhaṃ, read: aḍḍha ñatva?
11 Cks nā.
12 Bd -aṃ.
13 so Ck; Cs e sati? Bd va samtataṃ.

[page 453]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 453
                    rakkhitā aticaranti sāmikaṃ
                    dānavaṃ va hadayantarassitā¹ || Ja_XXI:355 ||

  Ja_XXI.4(=536).69: Tejavāpi hi naro vicakkhaṇo
                    sakkato bahujanassa pūjito
                    nārinaṃ vasagato na bhāsati
                    Rāhunā upagato va candimā, || Ja_XXI:356 ||
  Ja_XXI.4(=536).70: Yaṃ kareyya kupito diso disaṃ
                    duṭṭhacitto vasam āgataṃ ari
                    tena bhiyyo vyasanaṃ nigacchati
                    nārinaṃ vasagato apekkhavā. || Ja_XXI:357 ||

  Ja_XXI.4(=536).71: Kesalūnanakhachinnatajjitā
                    pādapāṇikasadaṇḍatāḷitā²
                    hīnam eva³ upagatā hi nāriyo
                    tā ramanti kuṇape va makkhikā. || Ja_XXI:358 ||

  Ja_XXI.4(=536).72: Tā kulesu visikhantaresu vā
                    rājadhāninigamesu vā puna
                    oḍḍitaṃ Namucipāsavākaraṃ
                    cakkhumā parivajje sukhatthiyo⁴. || Ja_XXI:359 ||

  Ja_XXI.4(=536).73: Ossajitva⁵ kusalaṃ tapoguṇaṃ
                    yo anariyacaritāni-m-ācari⁶
                    devatāhi nirayaṃ nimissati
                    chedagāmimaṇiyaṃ va vāṇijo. || Ja_XXI:360 ||

  Ja_XXI.4(=536).74: So idha⁷ garahito parattha ca
                    dummatī⁸ upagato sakammunā
                    gacchatī aniyato gaḷāgaḷaṃ
                    duṭṭhagadrabharatho va uppathe. || Ja_XXI:361 ||

  Ja_XXI.4(=536).75: So upeti nirayaṃ Patāpanaṃ
                    sattisimbalivanañ ca-m-āyasaṃ⁹
                    āvasitvā [na] tiracchānayoniyaṃ¹⁰
                    petarājavisayaṃ na muñcati¹¹. || Ja_XXI:362 ||

  Ja_XXI.4(=536).76: Dibbakhiḍḍaratiyo ca¹² Nandane
                    cakkavatticaritañ ca mānuse
                    nāsayanti pamadā pamādinaṃ
                    duggatiñ ca paṭipādayanti naṃ. || Ja_XXI:363 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -yantanissitā.
2 all three MSS. -kasā-.
3 read: ev'.
4 Bds -jjeyya sukhattiko, Cs -jje sukhanayo.
5 all three MSS. ossajjitvā.
6 Cks omit yo, Bds have yo anariyesu ca-.
7 read: idhā.
8 Bd dummedho.
9 Bd ayasaṃ, Bs āyasaṃ, Ck mānasayaṃ, Cs māsayaṃ.
10 Cks -yo.
11 Cks muccati.
12 Cks va

[page 454]
454 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.4(=536).77: Dibbakhiḍḍaratiyo na dullabhā
                    cakkavatticaritañ ca mānuse
                    sovaṇṇavyamhanilayā¹ va² accharā
                    ye caranti pamadāh'; anatthikā. || Ja_XXI:364 ||

  Ja_XXI.4(=536).78: Kāmadhātusamatikkamā gati
                    rūpadhātuyā bhāvo na dullabho
                    vītarāgavisayūpapattiyā
                    ye caranti pamadāh'; anatthikā. || Ja_XXI:365 ||

  Ja_XXI.4(=536).79: Sabbadukkhasamatikkamaṃ sivam
                    accantaṃ acalitaṃ asaṃkhataṃ
                    nibbutehi sucihī³ na dullabhaṃ⁴
                    ye caranti pamadāh'; anatthikā ti. || Ja_XXI:366 ||

     Ta. sallape ti sace mayā saddhiṃ sallapessasi sīsan te pātessāmīti⁵
vatvā khaggaṃ ādāya ṭhitenāpi⁶ sallapitamatte yeva taṃ khāditvā jīvitavināsaṃ
pāpessāmīti dosinā hutvā ṭhitena pisācenāpi saddhiṃ sallape, upagataṃ ḍasi-
tvā⁷ nāsessāmīti ṭhitaṃ⁸ uggatejaṃ uragaṃ⁹ āside va, eko pana hutvā raho
ekāya¹⁰ pamadāya na hi sallape¹¹, lokacittamathanā ti lokassa cittaghā-
tikā¹², dīperakkhasigaṇo¹³ ti yathā yakkhadīpe rakkhasigaṇo¹³ manussena¹⁴
vesena¹⁵ vāṇije palobhetvā¹⁷ attano vasagate katvā khādanti evaṃ imāpi kāma-
guṇehi attano vase katvā satte mahāvināsaṃ pāpentīti a., vinayo ti ācāro,
saṃvaro ti mariyādā, pābhatan ti dukkhasambhatam dhanaṃ gilanti nāsenti,
aniyatā ti aniyatacittā, loṇatoyavatiyan ti loṇatoyavantaṃ samuddan¹⁷
ti a., āpakā¹⁸ ti āpagā, ayam eva vā pāṭho, yathā samuddaṃ nadiyo osa-
ranti evaṃ pamādinaṃ pamadā ti a., chandasā ti pemena, ratiyā ti pañca-
kāmaguṇaratiyā, dhanena vā ti dhanahetu vā, jātavedasadisan ti guṇa-
sampattiyā aggim iva jalantam¹⁹ pi, rāgadosavatiyo ti rāgadosehi vadhikā.
rājadosagatiyo²⁰ ti pi pāṭho, osarantīti madhuravacanena taṃ bandhantiyo
upagacchanti, sadhanan²¹ ti sadhanā²², ayam eva vā pāṭho, vatthālaṃkāratthāya
kiñci attano dhanaṃ datvāpi otarantīti a, sahattanā²³ 'ti attabhāvena sad-
dhiṃ attano²⁴ bhāvam pi tass'; eva pariccajantiyo viya honti, ativeṭha-
yantīti dhanagahaṇaṭṭhāya ativiya veṭhenti pīḷenti, vividhena chandasā ti
nānāvidhena ākārena, citrabimbamukhiyo ti alaṃkāraṇavasena citrasarīrā
vicitramukhiyo va hutvā, ūhasantīti mahāhasitaṃ hasanti, pahasantīti
mandahasitaṃ hasanti, Saṃvaro vā²⁴ 'ti māyākārapuriso viya asurindo viya

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vyamhi-, Bd suvaṇṇabyamhi-.
2 Bds ca.
3 Cks -ihi, Bd -ibhi, Bs -īhi.
4 Cks -ā.
5 Bds phāle-, Ck pāthe-.
6 Bd adds sallape.
7 Ck taḍayitvā.
8 Bd taṃ.
9 Cks omit uragaṃ.
10 Cks ekāya.
11 Cks ālape.
12 Bd lokacittassāghāṭakā.
13 Bd -ā.
14 Cks manuṃñena.
15 Bd veseva, Cks omit vesena.
16 Bds upalāpetvā.
17 Ck vatta-.
18 Bds āpagan, Cks -kan.
19 Bds jalitam.
20 Cks -dosavā.
21 Cks -nā.
22 Cks -naṃ.
23 Bd Cs atta.
24 Cks cā.

[page 455]
4. Kuṇālajātaka. (536.) 455
ca¹, dānavaṃ va hadayantarassitā² ti yathā kuto nu āgacchatha bho tayo
janā ti Karanḍakajātake³ hadayantarassitā² antoudaragatāpi⁴ dānavaṃ aticāri
evaṃ aticaranti, arakkhiyo⁵ h'; etā ti dīpeti, na bhāsatīti na virocati Hārita-
Lomasakassapa-Kusa-rājāno viya, tenā 'ti tato⁶ amittena katavyasanā atirekatara-
vyasanan ti a., apekkhavā ti sataṇho, kesa-- tajjitā ti ākaḍḍhitvā lūna-
kesā⁷ nakhehi chinnagattā⁸ tajjitā pādādīhi ca tāḷitā va hutvā yo⁹ keḷivasena¹⁰
ete pi vippakāre karoti¹¹ tādisaṃ hīnam eva upagatā nāriyo ramanti na¹² ete
vippakāre pariharanti madhurasamācāre¹³, kiṃkāraṇā: ramanti kuṇape va
makkhikā ti yasmā jegucche hatthikuṇapādimhi makkhikā viya tā hīne yeva
ramantīti a., oḍḍitan ti na etā itthiyo nāma atha kho imesu ṭhānesu Na-
mucino Kilesamārassa migapakkhigahaṇatthaṃ luddakehi oḍḍitaṃ pāsañ ca vā-
karañ cā 'ti¹⁴ maññamāno paññācakkhunā ca¹⁵ cakkhumā¹⁶ dibbamānusakena¹⁷
sukhena atthiko parivajjeyya, ossajjitvā ti devamanussesu mahāsampattidā-
yakaṃ tapoguṇaṃ chaḍḍetvā¹⁸ yo puriso anariyesu¹⁹ pañcasu kāmaguṇesu
kāmaraticaritāni ācarati, devatāhi nirayaṃ nimissatīti²⁰ so sadevalokena
parivattetvā²¹ nirayaṃ gaṇhissati, chedagāmimaṇiyaṃ va vāṇijo ti yathā
bālavāṇijo mahagghabhaṇḍaṃ datvā chedagāmilāmakaṃ maṇikaṃ gaṇhati tathā-
rūpo ayaṃ hotīti a, so ti so itthīnaṃ vasaṃ gato, aniyato ti ettakaṃ kālaṃ
apāyesu paccissati, gaḷāgaḷan ti devalokā ca²² manussalokā ca²² galitvā apā-
yam eva gacchatīti²³ a., yathā kiṃ: duṭṭha-- uppathe ti yathā kūṭagadra-
bhayuttaratho maggā okkamitvā uppathe yeva gacchati tathā, sattisimbali-
vanan ti sattisadisehi kaṇṭakehi yuttam āyasasimbalivanaṃ, petarājavisayan
ti petavisayañ ca kālakañjakāsuravisayañ ca²⁴, pamādinan ti pamattānaṃ,
te hi pamadāsu pamattā tāsaṃ sampattīnaṃ mūlabhūtaṃ kusalaṃ na karonti,
iti tesaṃ pamadā sabbā tā nāsayanti nāma, paṭipādayanti nan ti tathā-
vidhaṃ purisaṃ tā pamādavasen'; eva akusalaṃ kāretvā duggatiṃ paṭipādenti
nāma, sovaṇṇavyamhanilayā ti suvaṇṇamayavimānavāsiniyo, pamadā-
hanatthikā ti ye²⁵ purisā pamadāhi anatthikā hutvā brahmacariyaṃ caranti, sa-
matikkamā ti kāmadhātusamatikkamena ya gati, rūpadhātuyā bhāvo ti
yo kāmadhātusamatikkamagatisaṃkhāto rūpadhātusambhavo²⁶ tesaṃ na dullabho,
vītarāgavisayūpapattiyā ti yā²⁷ vītarāgavisaye suddhāvāsaloke uppatti
sāpi tesaṃ na dullabhā ti a., accantan ti anatītaṃ²⁸ avināsadhammakaṃ²⁹
acalitan ti kilesehi akampitaṃ, nibbutehīti nibbutakilesehi, sucīhīti
parisuddhehi evarūpaṃ nibbānam pi na dullabhaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yeva vā.
2 Bd -yantanissitā.
3 = Samugga- Vol.III p.527.
4 Cks attano.
5 Bds -itā.
6 Bd tamhā.
7 Cks -sa.
8 Ck jiṇṇa-.
9 Cks ye.
10 Bd kilesa-.
11 Cks -onti.
12 so Cks; Bd naṃ.
13 Bds add ti.
14 Cks vākarajjañcāti, Bd vākuñce.
15 Ck ma, Bd omits paññā-.
16 Bd adds puriso.
17 Bd omits dibba.
18 Bd adds yo ti.
19 Bds add aparisuddhesu.
20 Cks -atia.
21 Bds niva-.
22 Bd vā.
23 Bds -issatīti.
24 Bd asurā ca petañca.
25 Cks yo.
26 Bds -tuyā bhāvo.
27 Ck sā, Bd omits yā.
28 Cks antātītaṃ.
29 Bd -taṃ.

[page 456]
456 XXI. Asītinipāta.
     Evaṃ M. amatamahānibbānam pāpetvā desanaṃ niṭṭha-
pesi. Himavante kinnaramahoragādayo ākāse ṭhitadevatā ca
"aho Buddhalīḷhāya kathitan" ti sādhukāram adaṃsu. Ānando
gijjharājā Nārado devabrāhmaṇo Puṇṇamukho ca phussakokilo
attano attano parisaṃ ādāya yathāṭhāṇam eva gamiṃsu. M.
sakaṭṭhānam eva gato. Itare pana antarantarā¹ āgantvā² Ma-
hāsattassa santike ovādaṃ gahetvā tasmiṃ ovāde ṭhatvā sagga-
parāyanā ahesuṃ.
     S. i. d. ā. j. samodhānento osānagāthā abhāsi:

  Ja_XXI.4(=536).80: {Kuṇālo} 'haṃ tadā āsiṃ, Udāyi phussakokilo,
                    Ānando gijjharājāsi, Sāriputto ca Nārado,
                    evaṃ dhāretha jātakan ti. || Ja_XXI:367 ||

Te pana bhikkhū gamanakāle Satthu ānubhāvena gantvā āgamana-
kāle attano attano ānubhāvena āgatā, tesaṃ S. mahāvane kammaṭṭhānaṃ
kathesi, te taṃ divasam eva arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Mahā devatā-
samāgamo ahosi, atha³ Bh. Mahāsamayasuttaṃ kathesīti. Kuṇāla-
jātakaṃ. Asītinipātaṃ. ⁴

                      5. Mahāsutasomajātaka.
     Kasmā tuvan ti. Idaṃ S. J. v. Aṅgulimālattheraṃ
ā. k. Tassa uppatti ca pabbajjā ca⁵ Aṅgulimālasuttavaṇṇanāya vutta-
nayena vitthārato veditabbā. So pana saccakiriyāya mūḷhagabbhāya
itthiyā sotthibhāvaṃ katvā tato paṭṭhāya sulabhapiṇḍo hutvā vivekam
anubrūhanto aparabhāge arahattaṃ patvā abhiññāto asītimahātherānaṃ
abbhantaro⁶ ahosi. Tasmiṃ kāle dh. k. s.: "āvuso aho Bhagavatā
tathārūpaṃ luddaṃ lohitapāṇiṃ mahācoraṃ Aṅgulimālaṃ adaṇḍena
asatthena dametvā nibbisevanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, aho
Buddhā nāma dukkarakārikā" ti. S. Gandhakuṭiyaṃ nisinno⁷ va
dibbasotena kathaṃ sutvā "ajja mama gamanaṃ bahūpakāraṃ bha-
vissati, mahādhammadesanā pavattissatīti" ñatvā anopamāya Buddha-
līḷhāya dhammasabhaṃ⁸ gantvā paññattāsane nisīditvā "k. n. bh. e.
k. s." ti p. "i. n." ti v. "anacchariyaṃ bhi. idāni paramābhisam-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anantarantā.
2 Bd gaṃtvā.
3 Bd athassa.
4 Cks omit asīti-.
5. Cfr. Morris, B.& Cariyā-Piṭaka p. 100.
5 Bds add upasampadā ca.
6 Bds -re yeva.
7 Bds ṭhito.
8 Bd -bhāyaṃ.

[page 457]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 457
bodhiṃ pattena mayā etassa vinayanaṃ, sv-āhaṃ pubbacariyaṃ ca-
ranto padesañāṇe ṭhito pi etaṃ damesin" ti vatvā¹ a. ā.:
     A. Kururaṭṭhe Indapattanagare Koravyo nāma rājā
dhammena r. kāresi². B. tassa aggamahesiyā kucchismiṃ
nibbatti³, sutavittakatāya⁴ pana taṃ Sutasomo ti sañjāniṃsu,
tam enaṃ rājā vayappattaṃ⁵ disāpāmokkhācariyassa santike
sippaṃ gahaṇatthāya Takkasilaṃ pesesi, so ācariyabhāgaṃ
adāya nikkhamitvā maggaṃ paṭipajji. Bārāṇasiyaṃ⁶ Kāsirañño
putto Brahmadattakumāro pi tath'; eva vatvā pitarā pesito, nik-
khamitvā tam eva maggaṃ paṭipajji. Sutasomo⁷ maggaṃ
gantvā nagaradvāre sālāya phalake vissamanatthāya nisīdi.
Brahmadattakumāro pi gantvā tena saddhiṃ ekaphalake nisīdi.
Atha naṃ Sutasomo paṭisanthāraṃ karonto "samma magga-
kilanto kuto āgacchasīti" pucchitvā "Bārāṇasito" ti vutte
"kassa putto" ti⁸ "Brahmadattassā" 'ti⁹ "konāmo"ti⁸ "Brah-
madattakumāro nāmā" 'ti¹⁰ "kena kāraṇena āgato sīti" pucchi.
So "sippagahaṇāya¹¹" 'ti vatvā tam pi maggakilanto ti ten'
eva nayena itaraṃ pucchi. So pi sabbaṃ ācikkhi. Te ubho pi
"mayaṃ khattiyā ekācariyass'; eva santike sippagahaṇāya¹²
gacchāmā" 'ti aññamaññaṃ mittabhāvaṃ katvā nagaraṃ pavi-
sitvā ācariyakulaṃ gantvā ācariyaṃ abhivādetvā attano jātiṃ
āvikatvā sippagahaṇāya¹³ āgatabhāvaṃ kathesuṃ. So "sādhū"
'ti sampaṭicchi. Te ācariyabhāgam datvā sippaṃ paṭṭha-
pesuṃ, na kevalañ ca te yeva aññe pi tadā Jambudīpe eka-
satamattā rājaputtā tassa santike sippaṃ gaṇhanti¹³. Suta-
somo tesaṃ jeṭṭhantevāsiko¹⁴ hutvā sippaṃ upadisanto nacirass'
eva nipphattiṃ pāpuṇi, so aññesaṃ¹⁵ santikaṃ agantvā¹⁶ "sa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add tuṇhi ahosi tehi yacito.
2 Bds add tadā amhākaṃ
3 Bds add dasamāse atikkante suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi.
4 Bds -vittatāya.
5 Bds add disvā nikkhasahassaṃ datvā.
6 Bds tadā Bā-.
7 Bds atha Su-.
8 Bd siti.
9 Cks -assa, omitting ti, Bds read : kāsirañño putto ti.
10 Bds nāma, omitting ti.
11 Cks -ṇayā, Bds sippuggahaṇatthāya.
12 Bds sippuggahṇatthāya.
13 Bds -tā āgacchanti.
14 Cks jeṭṭhācariyo.
15 Bds -assa.
16 Cks āg-.

[page 458]
458 XXI. Asītinipāta.
hāyo me" ti vatvā Brahmadattakumāram eva gantvā¹ tassa
piṭṭhiācariyo hutvā khippaṃ sikkhāpesi, itaresam pi kamena²
sippaṃ niṭṭhitaṃ. Te anuyogaṃ datvā ācariyaṃ vanditvā
Sutasomaṃ parivāretvā nikkhamiṃsu, atha ne Sutasomo mag-
gadhure³ ṭhatvā uyyojento "tumhe attano attano pitunnaṃ sip-
paṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhahessatha⁴, patiṭṭhitā pana mam'
ovādaṃ kareyyāthā" 'ti ā. "Kiṃ ācariyā" 'ti. "Pakkha-
divasesu uposathikā hutvā mā ghātaṃ⁵ kareyyāthā" 'ti. Te
"sādhū" ti sampaṭicchiṃsu. B. hi aṅgavijjāpāṭhakattā⁶ "anā-
gate Bārāṇasikumāraṃ⁷ nissāya mahābhayaṃ uppajjissatīti"
ñatvā ca te evaṃ⁸ ovaditvā uyyojesi. Te sabbe pi attano
attano janapadaṃ gantvā pitunnaṃ sippaṃ dassetvā rajje
patiṭṭhāya patiṭṭhitabhāvañ c'; eva ovāde vattanabhāvañ ca
jānāpetuṃ paṇṇākārena saddhiṃ paṇṇāni pahiṇiṃsu. M. taṃ
pavattiṃ ñatvā "appamattā hothā⁹" 'ti paṇṇāni pahiṇi. Tesu
Bārāṇasirājā maṃsena vinā bhattaṃ na bhuñjati, uposatha-
divasatthāya pi 'ssa maṃsaṃ gahetvā ṭhapenti¹⁰, ath'; ekadiva-
saṃ evaṃ ṭhapitamaṃsaṃ bhattakārakassaṃ pamādena rāja-
gehe koleyyasunakhā khādiṃsu, bhattakārako maṃsaṃ adisvā
kahāpaṇamuṭṭhiṃ ādāya caranto maṃsaṃ uppādetuṃ asak-
konto "sace amaṃsakabhattaṃ upanāmessāmi jīvitaṃ me n'
atthi, kin nu kho karissāmīti" cintetvā "atth'; eso upāyo" ti
vikāle¹¹ āmakasusānaṃ gantvā taṃmuhuttamatassa¹² purisassa
ūrumaṃsaṃ āharitvā supakkaṃ pacitvā bhattaṃ upanāmesi,
rañño maṃsakhaṇḍaṃ jivhagge ṭhapimattam eva sattarasaharaṇi-
sahassāni phari, sakalasarīraṃ khobhetvā aṭṭhāsi, kiṃkāranā:
pubbe¹³ sevitatāya¹⁴, so kira atītānantare attabhāve yakkho
hutvā bahuṃ manussamaṃsaṃ khādi¹⁵, ten'; assa taṃ piyaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit gantvā, Bds read brahmadattassa kumārasseva santikaṃ gantvā.
2 Bds anukka-.
3 Bds maggantare.
4 Bd paṭiṭhahissanti.
5 Bd ghāṭanaṃ.
6 Bd -pātakusalattā, Bs -pākaṭattā
7 Bds -ṇasiyaṃ brahmadattakumāraṃ
8 so Cks; Bds tesaṃ in the place of ca te evaṃ.
9 Cks hontū.
10 Bds -eti.
11 Bd kāle.
12 Cks -mattassa, Bds muhuttaṃ matassa.
13 Cks -ā.
14 Bd sevanatāya.
15 Bd khāditapubbo.

[page 459]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 459
ahosi, so "sac'; āhaṃ tuṇhi yeva paribhuñjissāmi na me ayaṃ
imaṃ maṃsaṃ kathessatīti" cintetvā saha kheḷena bhūmiyaṃ
pātesi¹, "niddosaṃ deva khādāhīti" ca vutte manusse paṭikka-
māpetvā "aham etassa niddosabhāvaṃ jānāmi, kiṃ maṃsam
etan" ti "purimadivasesu paribhogamaṃsam eva devā" 'ti
"nanu aññasmiṃ kāle ayaṃ raso n'; atthīti" "ajja supakkaṃ
devā" 'ti "nanu pubbe pi evam eva pacasīti", atha naṃ tuṇhi-
bhūtaṃ ñatvā "sabhāvaṃ vā kathehi² jīvitaṃ vā te n'; atthīti"
ā., so abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ kathesi, rājā "mā saddam
akāsi, pakatiyā pacanamaṃsaṃ tvaṃ³ khāditvā mayhaṃ manussa-
maṃsam eva pacāhīti" ā., "nanu dukkaraṃ devā" 'ti, "mā bhāyi,
na dukkaran" ti, "nibaddhaṃ⁴ kuto labhissāmīti", "nanu ban-
dhanāgāre bahumanussā" ti,. so tato paṭṭhāya tathā akāsi, apara-
bhāge bandhanāgāre manussesu khīṇesu "idāni kiṃ karomīti"
ā., "antarāmagge sahassabhaṇḍikaṃ khipitvā yo taṃ gaṇhati⁵
taṃ ‘coro'; ti gahetvā mārehīti", so tathā katvā⁶ aparabhāge
sahassabhaṇḍikaṃ olokentam pi adisvā "idāni kiṃ karomīti"
ā., "yāmabherivelāya⁷ nagaraṃ ākulaṃ hoti, tvaṃ ekasmiṃ
gharasandhimhi vā⁸ catukke vā ṭhatvā manussaṃ paharitvā⁹
maṃsaṃ gaṇhā" 'ti, so tato paṭṭhāya thūlamaṃsaṃ ādāya
gacchati, tesu tesu ṭhānesu kaḷebarāni dissanti, "mama mātā
na paññāyati, pitā na paññāyati, bhātā bhaginī na paññāyatīti"
manussānaṃ paridevanasaddo suyyati, nāgarā bhītatasitā hutvā
"ime manusse sīho nu kho khādati vyaggho nu kho yakkho
nu kho" ti olokentā pahāramukhaṃ disvā "eko manusso khā-
dati maññe" ti¹⁰ mahājano rājaṅgaṇe sannipatitvā upakkosi¹¹,
rājā "kiṃ tātā" ti pucchi, "deva imasmiṃ nagare manussa-
khādako coro atthi, gaṇhāpethā" 'ti, "ahaṃ kathaṃ jānissāmi,
kiṃ ahaṃ nagaraṃ rakkhanto carāmīti", mahājano "rājā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pādesi.
2 Bds add no ce kathesi.
3 Cks taṃ.
4 Ck khaṇḍaṃ, Bd nibandhaṃ.
5 Bd -hissati.
6 Bds akāsi.
7 Bds paṭhamapacchimayāme yadā majhimayāme-.
8 Bds add vīthiyaṃ vā.
9 Bds -sse māretvā.
10 Bd -tīti paññanti.
11 Bd -sisu.

[page 460]
460 XXI. Asītinipāta.
nagarena anatthiko, Kālahatthisenāpatissa ācikkhissāmā" 'ti
vatvā¹ tassa kathetvā "coraṃ pariyesituṃ vaṭṭatīti" vadiṃsu,
so "sattāhaṃ āgametha, pariyesitvā coraṃ dassāmīti" mahā-
janaṃ uyyojetvā purise āṇāpesi "tātā nagare kira manussa-
khādako coro atthi, tumhe tesu tesu ṭhānesu nilīyitvā taṃ
gaṇhathā" 'ti, te "sādhū" 'ti vatvā tato paṭṭhāya nagaraṃ
parigaṇhanti, bhattakārako pi ekasmiṃ gharasandhimhi paṭic-
channo hutvā ekaṃ itthiṃ māretvā ghanaghanamaṃsaṃ ādāya
pacchiṃ pūretuṃ ārabhi, atha naṃ te purisā gahetvā pothetvā²
pacchābāhaṃ bandhitvā "gahito manussakhādako coro" ti
mahāsaddaṃ kariṃsu, mahājano³ parivāresi, atha naṃ suṭṭhu
vadhitvā⁴ maṃsapacchiṃ gīvāya bandhitvā senāpatissa dasse-
suṃ, senāpati⁵ disvā "kin nu kho esa imaṃ maṃsaṃ khādati
udāhu aññena maṃsena missetvā vikkiṇāti udāhu aññassa
vacanena māretīti⁶" cintetvā tam atthaṃ pucchanto⁷ paṭha-
maṃ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).1: Kasmā tuvaṃ rasaka edisāni
                    karosi kammāni sudāruṇāni,
                    hanāsi⁸ itthī purise ca mūḷho
                    maṃsassa hetu adu⁹ dhanassa kāraṇā ti. || Ja_XXI:368 ||

     Ta. rasakā 'ti bhattakārakaṃ ālapati, itoparaṃ uttānasambandhāni va-
canapaṭivacanāni Pālivasen'; eva veditabbāni¹⁰.

  Ja_XXI.5(=537).2: Na attahetu na dhanassa kāraṇā
                    na puttadārassa sahāyañātinaṃ,
                    bhattā ca me bhagavā bhūmipālo
                    so khādatī¹¹ maṃsaṃ bhadante¹² edisaṃ¹³. || Ja_XXI:369 ||

  Ja_XXI.5(=537).3: Sace tuvaṃ bhattur atthe payutto
                    karosi kammāni sudāruṇāni

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gaṃtvā.
2 Cks poṭh-.
3 Bd atha naṃ mahā-.
4 Cks vadi-, Bds bandhi.
5 Bds add taṃ.
6 Bds -sīti.
7 Bds add sutasomajātake.
8 Ck hanāti, Bd hanasi.
9 Cks ā-.
10 Bds add bhattakārako āha.
11 all three MSS. -ti.
12 Ck bhante, Bd bhaddante.
13 Bds -santi atha naṃ senāpati āha.

[page 461]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 461
                    pāto va antepuraṃ pāpuṇitvā
                    lapeyyāsi me rājino sammukhe taṃ¹. || Ja_XXI:370 ||

  Ja_XXI.5(=537).4: Tathā karissāmi ahaṃ bhadante²
                    yathā³ tuvaṃ bhāsasi Kālahatthi,
                    pāto va antepuraṃ pāpuṇitvā
                    vakkhāmi te rājino sammukhe tan ti. || Ja_XXI:371 ||

     Ta. bhagavā ti gāravādivacanam etaṃ, sace tuvan ti saccaṃ nu kho
bhaṇati⁴ udāhu maraṇamukhena⁵ musā ti⁶ vīmaṃsanto evaṃ ā., ta. su-
dāruṇānīti manussaghātakammāni, sammukhetan ti sammukhe ṭhatvā evaṃ
vadeyyāsīti so sampaticchanto g. ā.
     Atha naṃ senāpati gāḷhabandhanam eva sayāpetvā vi-
bhātāya rattiyā amaccehi ca saddhiṃ mantetvā sabbesu eka-
vādesu⁷ jātesu sabbaṭṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā nagaram
hatthagataṃ katvā rasakassa pi gīvāya maṃsapacchiṃ ban-
dhitvā ādāya rājanivesanaṃ pāyāsi, sakalanagaraṃ viravi⁸,
rājā hiyyo⁹ bhuttapātarāso sāyamāsam pi alabhitvā "rasako
idāni āgacchissati idāni āgacchissatīti" nisinno va rattiṃ vīti-
nāmetvā "ajjāpi rasako nāgacchati¹⁰, nāgarānañ ca mahāsaddo
suyyati, kin nu kho etan" ti vātapānena olokento taṃ tathā-
rūpaṃ ānīyamānaṃ disvā "pākaṭaṃ idaṃ kāraṇaṃ jātan" ti
cintetvā dhitiṃ¹¹ upaṭṭhapetvā pallaṃke nisīdi, Kālahatthi pi
naṃ upasaṃkamitvā anuyuñji, so pi 'ssa kathesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XXI.5(=537).5: Tato ratyā vivasane¹² suriyass'; uggamanam pati
                    Kālo rasakam ādāya rājānaṃ upasaṃkami.
                    upasaṃkamitvā rājānaṃ idaṃ vacanam abravi¹³: || Ja_XXI:372 ||

  Ja_XXI.5(=537).6: Saccaṃ kira mahārāja rasako pesito tayā
                    hanāti¹⁴ itthī purise tuvaṃ maṃsāni khādasi¹⁵. || Ja_XXI:373 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds tanti atha naṃ rasako āha.
2 Bd bhadd-.
3 Ck yameva, Cs yame.
4 Ck bhaneti, Cs bhati, Bd bhaṇasi.
5 Bds -bhayena.
6 Bd musā bhaṇasīti.
7 Bds -chandesu.
8 Bd vivari.
9 Bds hiyo. Cs bhiyo.
10 Bd -tīti.
11 Bd sati.
12 Ck rattā-.
13 Bd -viti tattha bhikkhave tato tadā kāle ratyāvivassāne suriyugga-
manaṃ pati kāḷo rassakaṃ ādāya rājānaṃ upasaṅkamitvā idaṃ vacanaṃ
abravi avoca.
14 Bd hanati.
15 Bd -sīti tattha mahārāja kira rassako tayā pesito saccaṃ ayaṃ
rassako itthi ca purise ca hanati tvaṃ maṃsāni manussamaṃsāni
khādasi saccaṃ kira tato rājā āha.

[page 462]
462 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.5(=537).7: Evam evaṃ¹ tathā Kāḷa rasako pesito mayā.
                    mama atthaṃ karontassa kim etaṃ paribhāsasīti. || Ja_XXI:374 ||

     Ta. Kālā 'ti Kāḷahatthi, evamevan ti tejavantena senāpatinā anuyutto²
musā vattuṃ asakkonto evam āha, ta. tathā ti idaṃ purimass'; eva vevacanaṃ,
mamatthan ti mama vaḍḍhim, karontassā 'ti karontaṃ, kimetan ti kasmā
evaṃ paribhāsasi aho dukkaraṃ karosi tvaṃ nāma aññaṃ coraṃ agahetvā mamam
pesanakārakaṃ³ gaṇhāsīti tassa bhayaṃ janento kathesi⁴.
     Tam sutvā senāpati "ayaṃ saken'; eva mukhena paṭijānāti,
aho sāhasiko, ettakaṃ nāma kāḷaṃ manussā⁵ etena khāditā⁶,
vāressāmi nan" ti cintetvā āha: "mahārāja mā evaṃ kari,
mā⁷ manussamaṃsaṃ khādīti⁸". "Kāḷahatthi kiṃ kathesi,
nāhaṃ ito viramituṃ sakkomīti⁹". "Mahārāja¹⁰ sace na vira-
missasi attānañ ca raṭṭhañ ca nāsessasīti¹¹. "Evaṃ nassante¹²
pi ahaṃ n'; eva viramituṃ sakkomīti" Tato senāpati tassa
saññāpanāya¹³ vatthuṃ āharitvā dassesi¹⁴: atītasmiṃ hi mahā-
samudde cha mahāmacchā ahesuṃ, tesu Ānando Timando¹⁵
Ajjhohāro¹⁶ ti ime tayo janā¹⁷ pañcayojanasatikā, Tītimīti¹⁸
Miṅgalo Timirapiṅgalo¹⁹ ti ime²⁰ sahassayojanikā²¹, te sabbe
pi pāsāṇasevālabhakkhā²² ahesuṃ, tesu Ānando samuddassa
ekapasse vasati, taṃ²³ bahū macchā dassanāya upasaṃ-
kamanti, ekadivasaṃ "sabbesaṃ dipadacatuppadānaṃ rājā
paññāyati, amhākaṃ rājā²⁴ n'; atthi, mayam p'; etaṃ²⁵ rājā-
naṃ karissāmā" 'ti cintetvā sabbe ekacchandā hutvā Ānandaṃ
rājānaṃ kariṃsu, macchā tato paṭṭhāya tassa sāyapātaṃ²⁶
upaṭṭhānaṃ gacchanti. Ath'; ekadīvasaṃ Ānando ekasmiṃ pab-
bate pāsāṇasevālaṃ khādanto ajānitvā sevālo²⁷ ti saññāya eka-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd eva.
2 Cs -e.
3 Cs -ṇa-.
4 Bd tattha bho kālahatthi evameva tathā rassako me mayā pesito
mama atthaṃ karontassa rassakassa etaṃ rassakaṃ kiṃ paribhāsasi
in the place of tattha--kathesi.
5 Bd -ssamaṃsaṃ.
6 Bd -taṃ.
7 Cks omit mā.
8 Bd khādasiti.
9 Cks -mi.
10 Cks omit ma-.
11 Cks -tīti, Bd nassissasīti.
12 Bd -o.
13 Bds -natthāya.
14 Bds add mahārāja
15 Bds panando.
16 Cs ajjhoro, Ck ajjhāro.
17 Bds macchā.
18 Ck timiti.
19 Bd piṅgalo timirapiṅgalo mahātimirapiṅgalo.
20 Bd adds tayo macchā.
21 Bds add honti.
22 Ck -na-.
23 Cks omit taṃ.
24 Cks omit rājā.
25 Cks pekaṃ.
26 Bd sāyaṃ pāto.
27 Bds -laṃ.

[page 463]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 463
macchaṃ¹ khādi, tassa taṃ maṃsaṃ chādesi, so² "kin nu kho
idaṃ ativiya madhuran" ti nīharitvā olokento macchakhaṇḍaṃ
disvā "ettakaṃ kālaṃ ajānitvā na khādin³" ti cintetvā "sā-
yam pi pāto pi macchānaṃ upaṭṭhānaṃ katvā⁴ gamanakāle
ekadve⁵ macche khādissāmi, pākaṭaṃ katvā khādiyamānesu
hi⁶ eko pi maṃ na upasaṃkamissati, sabbe palāyissantīti"
paṭicchanno hutvā pacchā⁷ osakkitosakkitaṃ paharitvā⁸ khādi,
macchā parikkhayaṃ gacchantā⁹ cintayiṃsu: "kuto nu kho
ñātīnaṃ bhayaṃ uppajjissatīti", ath'; eko paṇḍitamaccho¹⁰
"mayhaṃ Ānandassa kiriyaṃ¹¹ na ruccati, parigaṇhissāmi¹²
nan" ti macchesu upaṭṭhānaṃ gatesu Ānandassa kaṇṇapattena
paṭicchanno aṭṭhāsi, Ānando macche uyyojetvā pacchato gac-
chante¹³ khādi, so maccho taṃ disvā itaresaṃ ārocesi, te
sabbe pi bhītā¹⁴ palāyiṃsu, Ānando tato paṭṭhāya maccharasa-
lobhena¹⁵ {aññaṃ} gocaraṃ na gaṇhāti, so jighacchāya¹⁶ kila-
manto¹⁷ "kahaṃ nu kho gatā" ti¹⁸ te macche pariyesanto
ekaṃ pabbataṃ disvā "mama bhayena imaṃ pabbataṃ nissāya
vasanti maññe¹⁹, pabbataṃ parikkhipitvā upadhāressāmīti"
naṅguṭṭhena sīsena ca ubho passāni²⁰ parikkhipitvā gaṇhi,
"sace idha vasissanti²¹ palāyissantīti" pabbataṃ parikkhipantaṃ
attano naṅguṭṭhaṃ disvā "ayaṃ maccho maṃ vañcetvā pabba-
taṃ nissāya vasatīti" kuddho paṇṇāsayojanamattaṃ naṅguṭṭhaṃ
gaṇhi²², aññaṃ macchan ti²³ saññāya²⁴ gahetvā murumurā-
yanto²⁵ khādi, dukkhā²⁶ vedanā uppajji, lohitagandhena macchā
sannipatitvā luñcitvā luñcitvā²⁷ khādantā²⁸ yāvasīsam {āgamiṃsu},

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ekaṃ-.
2 Bds khādantassa in the place of ch. so.
3 Bd khādāmī.
4 Bd āgantvā.
5 Bd ekaṃ-.
6 Bd -ne, omitting hi.
7 Bds macchaṃ.
8 Bds add khādissāmīti tathā katvā.
9 Bds viditvā.
10 Bd -to-.
11 Bd kāraṇaṃ, Bs karaṇaṃ.
12 Cks omit pari.
13 Bd -taṃ.
14 Bds bītatasitā.
15 Bd -rassagiddhena.
16 Ck tigacchasāyaṃ, Cs jigacchāsāyaṃ.
17 Ck kilento, Cs kilanto.
18 Bd adds jigacchāya piḷito.
19 Bd adds ti taṃ.
20 Bd passesu, Bs ubhosu passesu.
21 Bds vasanti.
22 Bd khaṇḍaṃ.
23 Cks maccha, omitting ti.
24 Bd adds daḷhaṃ.
25 Bd muruṃmurāpento
26 Bd dukkha.
27 Bd omits l. l.
28 Bd adds bhuñjetvā.

[page 464]
464 XXI. Asītinipāta.
mahāsarīratāya nivattituṃ asakkonto tatth'; eva jīvitakkhayaṃ
pāpuṇi, pabbatākāro¹ aṭṭhirāsi ahosi, ākāsacārino tāpasaparibbā-
jikā manussānaṃ kathayiṃsu, sakala-Jambudīpe manussā
jāniṃsu. Taṃ vatthuṃ āharitvā dassento Kālahatthi ā.:

  Ja_XXI.5(=537).8: Ānando sabbamacchānaṃ khāditvā rasagiddhimā
                    parikkhīṇāya parisāya attānaṃ khādiyā mato². || Ja_XXI:375 ||

  Ja_XXI.5(=537).9: Evaṃ pamatto rasagārave rato
                    bālo yadī āyatiṃ nāvabujjhati
                    vidhamma putte caji³ ñātake ca
                    parivattiyā⁴ attānam eva khādati. || Ja_XXI:376 ||

  Ja_XXI.5(=537).10: Idan te sutvāna vihetu⁵ chando,
                    mā bhakkhasī⁶ rāja manussamaṃsaṃ,
                    mā tvaṃ imaṃ kevalaṃ vārijo va
                    dipadādhipa suññam akāsi raṭṭhan ti. || Ja_XXI:377 ||

     Ta. sabbamacchānan ti sabbesaṃ macchānaṃ jeṭṭhako, khāditvā ti
so attano parisaṃ khādi⁷, khādiyā ti pacchā attānaṃ khāditvā mato, āyatin⁸
ti yadi anāgate uppajjanadukkhaṃ na jānāti, vidhammā 'ti vidhamitvā nā-
setvā, putte cā 'ti puttadhītaro caji⁹, ñātake cā 'ti sesañātake caji, vidhamma
putte cajitvā ñātake cā 'ti a., parivattiyā ti aññaṃ alabhanto nivattitvā
attānam eva khādati, vihetū 'ti vigacchatu, kevalan ti sakalaraṭṭhaṃ, vārijo
vā 'ti Ānandamaccho viya¹⁰.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds pabbatarāsiviya.
2 Bd khādiyamako.
3 Bd only ca.
4 Ck -vattatiya, Cs -vattiya, Bd -vattaya.
5 Bd vigetu.
6 Bd bhikkhayi, Cks -si.
7 Ck omits khādi.
8 Cks -tī.
9 Ck capi.
10 Bd tattha mahārāja atitasmiṃ kāle mahāsamudde pañcasatayojaniko
ānando nāma mahāmaccho sabbesaṃ|| macchānaṃ rājā mahāsamuddassa
ekapasse ṭhito, khāditvā ti sakajātikānaṃ macchānaṃ rasagiddhimā
macche khāditvā parikkhiṇā ti macchaparisāya khayaṃ pattāya
attanan ti aññaṃ gocaraṃ agahetvā pappataṃ parikkhīpento
paṇṇāsayojanamattaṃ attano naṅguṭhakhaṇḍaṃ macchasaññāya khāditvā
mato maraṇappatto hutvā idāni mahāsamudde pappata matto atthi
rāsi ahosi, evaṃ pamatto ti evampi yathā mahāmaccho ānando evaṃ
tathā tvaṃ taṇhāya rasagiddhito hutvā pamatto pamādabhāvappatto,
rasagārave ratto ti manussamaṃsaṃsassa rasagārave ratto
atirattacitto hoti, bālo ti yadi tvaṃ bālo duppañño āyati anāgate
uppajjanadukkhaṃ nāvabujhati na jānāti ki attho, vidhamāti
vidhamitvā nāsetvā, putte cā ti puttabhariyāyo ca, ñātake cā ti
sesañātake ca sahāye ca, vidhamā ti vihamitvā aṃñaṃ āhāraṃ
alabhitvā jighacchāya piḷito sakalanagaraṃ parivattaya
manussamaṃsaṃ alabhitvā attānaṃ khādanto ānando pacchā viya
attānaññeva khādati, idante sutvānā ti mahārāja te tuyham mayā
ānitaṃ idaṃ udātaraṇaṃ sutvāna chando manussamaṃsaṃ khādanachando,
vigetū ti vigacchatu viramatu, mā bhakkhayiti mahārāja
manussamaṃsaṃ mā bhakkhayi mā khādi, mā tvaṃ imaṃ kevalanti
mahāsamuddaṃ suññaṃ karonto vārijo ānando maccho idha,
dvipadādhipā ti bho dhipadādhipa dvipadānaṃ manussānaṃ issara
mā tvaṃ kevalaṃ saccato imaṃ tvaṃ kāsikaraṭhaṃ nagaraṃ suññaṃ
mā akāsiti attho.

[page 465]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 465
     Taṃ sutvā rājā "Kāḷahatthi tvam eva upamaṃ jānāsi
aham pi jānāmīti" manussamaṃsagiddhatāya porāṇakavatthuṃ
āharitvā dassento āha:

  Ja_XXI.5(=537).11: Sujāto nāma nāmena tassa atrajaoraso¹
                    jambupesiṃ aladdhāna mato so tassa² saṃkhaye. || Ja_XXI:378 ||

  Ja_XXI.5(=537).12: Evam eva ahaṃ Kāḷa bhuttā³ bhakkhaṃ rasuttamaṃ
                    aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ maññe hassāmi⁴ jīvitan ti. || Ja_XXI:379 ||

     Ta. tassā 'ti tassa Sujātassa⁵; atīte kira Bārāṇasiyaṃ Sujāto nāma
kuṭimbiko loṇambilasevanatthāya Himavantā⁶ āgatāni pañca isisatāni attano
uyyāne vasāpetvā upaṭṭhahi⁷, ghare niccapaññattā⁸ va bhikkhā ahosi, te pana
tāpasā kadāci janapade pi bhikkhāya caranti⁹, mahājambupesī pi āharitvā khā-
danti, tesaṃ jambupesiṃ āharitvā khādanakāle Sujāto cintesi: ajja bhadantānaṃ
tayo cattāro divasā anāgacchantānaṃ kahan nu kho gatā ti so puttakaṃ aṅguḷiyā¹⁰
gāhāpetvā tesaṃ bhattakiccakāle tattha agamāsi, tasmiṃ samaye mahallakānaṃ
mukhavikkhālanaudakaṃ¹¹ datvā sabbanavako¹² jambupesiṃ khādati, Sujāto tāpase
vanditvā nisinno: kiṃ bhante khādathā 'ti pucchi, mahājambupesiṃ āvuso ti, taṃ
sutvā kumāro pipāsaṃ uppādesi, ath'; assa gaṇajeṭṭhako¹³ thokaṃ dāpesi, so tam
khāditvā vararase bajjhitvā: pesim me detha pesim me dethā 'ti punappuna
yāci, kuṭimbiko dhammaṃ suṇanto¹⁴: mā viravi¹⁵ gehaṃ gantvā khādissatīti¹⁶
naṃ vañcetvā imaṃ nissāya bhadantā ukkaṇṭheyyun ti taṃ samassāsento
taṃ isigaṇaṃ āpucchitvā¹⁷ va gehaṃ gato, gatakālato paṭṭhāy'; eva c'; assa putto:
pesim me dethā 'ti paridevi, isayo pi¹⁸ ciraṃ vutth'; amhā¹⁹ 'ti vatvā Himavan-
tam eva gatā, ārāme isayo apassantā²⁰ tassa ambajambupanasamocādīnaṃ pesiyo
sakkharācuṇṇasaṃyuttā²¹ adaṃsu, tā tassa jivhagge ṭhapitamattā halāhalavisasa-
disā honti, so sattāhaṃ nirāhāro hutvā²² jīvitakkhayaṃ pāpuṇi; rājā idaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds oraso tassa atrajo.
2 Bds -ā.
3 so Cks; Bd bhuttaṃ.
4 Bds hissāmi.
5 Bd tattha kāḷahatthi kuṭumpiko nāmena sujāto nāma tassa atrajo putto
oraso jampupesi aladdhā na alabhetvāna, mato ti tassā jampupesiyā
saṃkhayo so kutumpikaputto mato yathā ahaṃ evameva rasuttamaṃ
aññarasānañca uttamaṃ manussānaṃ maṃsaṃ bhutvā bhuñcetvā aladdhā
manussamaṃsaṃ jivitaṃ hissāmīti maññe maññāmi.
6 Bd -tato.
7 Bd upaṭhāsi.
8 Bd niccaṃpañcasatamattā.
9 Bd adds kadāci.
10 Bd -yaṃ.
11 Bd -nakāle u-.
12 Bd saṃghana-.
13 Bd adds tāpaso.
14 Bd adds putta.
15 Bd vivari.
16 so all three MSS. for -sīti?
17 Bd anāp-.
18 Bds add idha.
19 Ck vutthāya, Cs vatthumhā, Bd vatthamhā.
20 Bds -o.
21 Bds -e.
22 Cks omit hu-.

[page 466]
466 XXI. Asītinipāta.
kāraṇaṃ āharitvā dassento evam āha, tassa saṃkhaye ti tassa jambupesiyā
khaye aññaṃ āhāraṃ anāharitvā mato, bhakkhan ti khādaniyaṃ, rasuttaman
ti uttamaṃ rasaṃ, hassāmīti jahissāmi, hasāmīti pi pāṭho¹.
     Tato Kāḷahatthi "ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, aparāni²
udāharaṇāni āharissāmīti" cintetvā "mahārāja viramā³" 'ti ā.,
"na sakkomīti⁴," "sace na viramissasi ñātimaṇḍalato c'; eva
rajjasirito ca parihāyissasi";-- atītasmiṃ pi⁵ idh'; eva Bārā-
ṇasiyaṃ pañcasīlarakkhakaṃ sotthiyakulaṃ⁶ ahosi, tassa ku-
lassa eko puttako ahosi, so mātāpitunnaṃ piyo manāpo paṇ-
ḍito⁷ tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū, so samavayehi taruṇehi saddhiṃ
gaṇabandhanena vicari, sesagaṇabandhā macchamaṃsādīni khā-
dantā suraṃ pivanti, māṇavo maṃsādīni na khādati suram pi
na pivati, te cintayiṃsu⁸: "ayaṃ surāya apivanato amhākaṃ
mūlaṃ na deti, upāyena naṃ suraṃ pāyessāmā" 'ti⁹ te sanni-
patitvā "samma chaṇaṃ kīlissāmā" 'ti āhaṃsu, "tumhe¹⁰ su-
raṃ pivatha aham na pivāmi, tumhe va gacchathā" 'ti,
"samma tava pānatthāya¹¹ khīraṃ gaṇhāpessāmā"¹² 'ti, so
"sādhū" 'ti sampaṭicchi, dhuttā uyyānaṃ gantvā padumini-
paṇṇesu tikkhiṇaṃ suraṃ bandhāpetvā ṭhapayiṃsu, atha nesaṃ
pānakāle māṇavassa khīraṃ upanayiṃsu¹³, eko dhutto "pok-
kharamadhuṃ bho āharā" 'ti āharāpetvā paduminipatte puṭaṃ
heṭṭhā¹⁴ chiddaṃ katvā¹⁵ mukhe ṭhapetvā ākaḍḍhi, evaṃ itare
pi āharāpetvā piviṃsu, māṇavo "kim etan" ti pucchi, "pok-
kharamadhusaññāya suraṃ pivi, ath'; assa aṅgāre pakkamaṃsaṃ
adaṃsu, tam pi khādi¹⁶, evam assa punappunaṃ pivantassa
mattakāle "na etaṃ pokkharamadhu, surā esā" ti vadiṃsu, so
"ettakaṃ kālaṃ¹⁷ madhurarasaṃ na jāniṃ¹⁸, āharatha bho
suran" ti ā., āharitvā¹⁹ puna pi adaṃsu, pipāsā mahatī ahosi,

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck jahessumi, Cs jahessāmi, tassa samkhaye--- pāṭho wanting in Bd.
2 Bds add pissa.
3 Bd -māhi.
4 Bd adds so manussamaṃsaṃ viramituṃna.
5 Bd -ṃ hi.
6 Cks sotti-.
7 Bd adds byatto.
8 Bd mantayisu.
9 Bd adds vatvā.
10 samma tu-.
11 Bds pivana-.
12 Ck -pesahi, Cs -pehī, Bs -pemā.
13 Bds add atha.
14 so Cks; Bd -pattapuṭaṃ gahetvā.
15 Bd adds aṅguli, Bs aggaṃ?
16 Bd -dati.
17 Bds add evaṃ.
18 Bd jānāmi.
19 Cks omit ā-.

[page 467]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 467
ath'; assa puna yācentassa¹ "khīṇā" ti vadiṃsu, so "handa
taṃ bho² āharāpethā" 'ti aṅgulimuddikaṃ adāsi, tato³ sakala-
divasaṃ tehi saddhiṃ pivitvā matto rattakkho kampanto⁴
vippalapanto gehaṃ gantvā nipajji, ath'; assa pitā surāya
pītabhāvaṃ⁵ ñatvā vigate made⁶ "tāta ayuttan te kataṃ
sotthiyakule jātena suraṃ pivantena⁷, mā puna evam akāsīti"
ā, "tāta ko mayhaṃ doso" ti, "surāya pītabhāvo⁸", "tāta kiṃ
kathesi, mayā evarūpaṃ madhurarasaṃ ettakaṃ kālaṃ aladdha-
pubban" ti, brāhmaṇo punappuna yāci, so pi "na sakkā⁹
viramitun" ti ā., atha brāhmaṇo "evaṃ sante amhākaṃ kula-
vaṃso ca ucchijjissati dhanañ ca nassissatīti" cintetvā:

  Ja_XXI.5(=537).13: Māṇava abhirūpo si, kule jāto si sotthiye,
                    na tvam arahasi tāta abhakkhaṃ bhakkhayetave ti g. ā. || Ja_XXI:380 ||

     Ta. abhakkhaṃ -- ti abhakkhitabbayuttakaṃ bhakkhituṃ¹⁰.
     Evañ ca pana vatvā "tāta virama sace na viramasi
ahaṃ vā¹¹ ito gehā nikkhamissāmi tava vā¹² raṭṭhā pabbā-
janiyakammaṃ karissāmīti" ā "māṇavo "evaṃ sante pi ahaṃ
suraṃ jahituṃ na sakkomīti" vatvā gāthādvayam ā.:

  Ja_XXI.5(=537).14: Rasānaṃ aññataraṃ etaṃ yasmā¹³ maṃ tvaṃ nivāraye,
                    so 'haṃ tattha gamissāmi yattha lacchāmi edisaṃ. || Ja_XXI:381 ||
  Ja_XXI.5(=537).15: So vāhaṃ nippatissāmi, na te vacchāmi santike
                    yassa me dassanena tvaṃ nābhinandasi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXI:382 ||

     Ta. rasānan ti loṇambilatittakaṭukakhārikamadhurakasāvānaṃ¹⁴ sattan-
naṃ¹⁵ aññataraṃ, uttamarasabhūtam etaṃ majjan nāma, so vāhan ti so
aham eva, nippatissāmīti nikkhamissāmi.
     Evañ ca pana vatvā "nāhaṃ surāpānā viramissāmi, yan
te ruccati taṃ karohīti" ā., atha brāhmaṇo "tayi amhe
pariccajante mayam pi taṃ pariccajissāmā" 'ti vatvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yāca-.
2 Cks tha, omitting bho.
3 Bds so.
4 Cks -ento.
5 Bd pivita-.
6 Bds matte.
7 Bds add na vaṭṭati.
8 Bds pivitabhāvenāti.
9 Cs Bd -o.
10 Bds -ayituṃ.
11 Bd tāta.
12 Bd tañ ca.
13 Bds kasmā.
14 Bds -kasāvasaṅkhātānaṃ
15 Bds add rasānaṃ.

[page 468]
468 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.5(=537).16: Addhā aññe¹ pi dāyāde putte lacchāma māṇava,
                    tvañ ca jamma vinassasu
                    yattha pattaṃ na [taṃ] suṇomā 'ti g. ā. || Ja_XXI:383 ||

     Ta. yattha pattan ti yattha gataṃ taṃ² asukaṭṭhāne nāma vasatīti na
suṇāma tattha gacchā 'ti a.
     Atha naṃ vinicchayaṃ netvā aputtabhāvaṃ katvā nīharā-
pesi, so aparabhāge nippaccayo kapaṇo pilotikaṃ³ nivāsetvā
kapālahattho piṇḍāya caranto aññataraṃ kuḍḍaṃ nissāya
kālam akāsi. -- Idaṃ kāraṇaṃ āharitvā Kāḷahatthi rañño dassetvā
"mahārāja sace tvaṃ amhākaṃ vacanaṃ na karissasi pabbā-
janiyakamman te karissantīti" vatvā g. ā.:

  Ja_XXI.5(=537).17: Evam eva tuvaṃ rāja⁴ dipadinda suṇohi me:
                    pabbājessanti taṃ raṭṭhā soṇḍamāṇavakaṃ yathā ti. || Ja_XXI:384 ||

     Evaṃ Kāḷahatthinā upamāya ābhatāya pi rājā tato viramituṃ
asakkonto aparam pi udāharaṇaṃ dassetuṃ ā.:

  Ja_XXI.5(=537).18: Sujāto nāma nāmena bhāvitattāna sāvako
                    accharaṃ kāmayanto va na so bhuñji na so pivi. || Ja_XXI:385 ||

  Ja_XXI.5(=537).19: Kusagge udakam⁵ ādāya samudde udakaṃ mine
                    evaṃ mānusakā kāmā dibbakāmāna santike. || Ja_XXI:386 ||

  Ja_XXI.5(=537).20: Evam eva ahaṃ Kāḷa bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ
                    aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ maññe hessāmi jīvitan ti. || Ja_XXI:387 ||

Vatthuṃ heṭṭhāvuttanayen'; eva.
     Ta. bhāvitattānan ti bhāvitacittānaṃ tesaṃ pañcannaṃ isisatānaṃ,
accharaṃ kāmayanto ti, so kira⁶ isīnaṃ mahājambupesikhādanakāle⁷ anāga-
manaṃ viditvā⁸ kena nu kho kāraṇena na⁹ āgacchanti sace katthaci gatā jānissāmi
noce atha nesaṃ santike dhammaṃ suṇissāmīti uyyānaṃ gantvā¹⁰ gaṇajeṭṭha-
kassa santikā dhammaṃ suṇanto¹¹ suriye atthaṃgate uyyojiyamāno pi ajja idh'
eva vasissāmīti vatvā isigaṇaṃ vanditvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji, rattibhāge
Sakko devarājā devasaṃghaparivuto saddhiṃ attano paricārikāhi isigaṇaṃ van-
dituṃ āgato, sakalārāmo ekobhāso ahosi, Sujāto kin nu kho etan ti uṭṭhāya
paṇṇasālacchiddena oloketvā Sakkaṃ isigaṇaṃ vandituṃ āgataṃ devaccharā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -am.
2 Bd omits taṃ.
3 Bds jiṇṇapi-.
4 Bds mahārāja, Cks tuvaṃ rājā.
5 so Cks for dakaṃ, Bds kusaggenudakaṃ.
6 Bds add tesaṃ.
7 Cs -siṃ-, Bd -siyā-.
8 Bd disvā.
9 Bds kinnu kāraṇam na, Cks omit na.
10 Bds add isayo vanditvā.
11 Bds add nisinno va.

[page 469]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 469
parivutaṃ disvā accharānaṃ sahadassanen'; eva rāgaratto ahosi. Sakko nisīditvā
dhammakathaṃ sutvā sakaṭṭhānam eva gato, kuṭimbiko punadivase isigaṇaṃ
vanditvā pucchi: bhante ko nām'; esa rattibhāge tumhākaṃ vandanatthāya āgato
ti, Sakko āvuso ti, taṃ parivāretvā nisinnā katamā¹ ti, devaccharā nām'; etā ti, so
isigaṇaṃ vanditvā gehaṃ gantvā gatakālato paṭṭhāya accharam me detha accharam me
dethā ti vilapi, ñātakā parivāretvā bhūtapaviṭṭho² nu kho ti accharaṃ pahariṃsu, so
nāhaṃ etaṃ³ accharaṃ kathemi devaccharaṃ kathemīti vatvā ayaṃ accharā ti
alaṃkaritvā ānītaṃ bhariyam pi gaṇikam pi oloketvā⁴ nāyaṃ accharā yakkhinī
esā ti devaccharam me dethā 'ti vippalapanto nirāhāro⁵ jīvitakkhayaṃ pāpuṇi,
tena vuttaṃ: accharaṃ kāmayanto va na so bhuñji na so pivīti, samudde
udakaṃ mine ti samma Kāḷahatthi yo kusaggena udakaṃ gahetvā ettakaṃ
siyā⁶ samudde udakan ti tena saddhiṃ upamāya mineyya so kevalaṃ mineyy'
eva kusagge⁷ udakaṃ pana ativiya parittam eva yathā taṃ evaṃ mānusakā
kāmā dibbakāmānaṃ santike, tasmā so Sujāto aññaṃ itthiṃ na olokesi, accharam
eva patthento mato, evamevā 'ti yathā so dibbakāmaṃ alabhanto jīvitaṃ jahi
evaṃ aham pi uttamarasaṃ manussamaṃsaṃ alabhanto jīvitaṃ⁸ jahissā-
mīti vadati.
     Taṃ sutvā Kāḷahatthi "ayaṃ rājā ativiya rasagiddho,
saññāpessāmi nan" 'ti, "sakajātimaṃsaṃ⁹ khāditvā ākāsacara-
suvaṇṇahaṃsāpi tāva naṭṭhā" ti dassetuṃ gāthādvayam āha:

  Ja_XXI.5(=537).21: Yathāpi te dhataraṭṭhā haṃsā vehāsayaṃgamā¹⁰
                    avuttiparibhogena¹¹ sabbe abbhatthataṃ gatā || Ja_XXI:388 ||

  Ja_XXI.5(=537).22: Evam eva tuvaṃ rāja dipadinda suṇohi me:
                    abhakkhaṃ rāja bhakkhesi tasmā pabbājayanti tan ti. || Ja_XXI:389 ||

     Ta. avuttiparibhogenā¹² 'ti attano anājīvabhūtena¹³ paribhogena,
abbhatthatan ti sabbe maraṇaṃ eva pattā: atīte kira Cittakūṭe Suvaṇṇa-
guhāya navutihaṃsasahassāni vasanti, te vassike cattāro māse na nikkhamanti,
sace nikkhameyyuṃ udakapuṇṇehi pakkhehi¹⁴ āhiṇḍetuṃ¹⁵ asakkontā samudde
yeva pateyyuṃ¹⁶, tasmā na nikkhamanti, upakaṭṭhe pana vassakāle jātassarato
sayañjātasāliṃ āharitvā guhaṃ¹⁷ pūretvā sāliṃ khādantā vasanti, tesaṃ pana
guhaṃ paviṭṭhakāle guhādvāre eko rathacakkapamāṇo uṇṇanābhimakkaṭako¹⁸
ekekasmiṃ māse ekekaṃ jālaṃ¹⁹ bandhati²⁰, tassa ekekaṃ suttaṃ gorajjuppa-
māṇaṃ²¹, haṃsā naṃ²² jālaṃ chindissatīti²³ ekassa taruṇahaṃsassa dve

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nisinno, Bds nisinnā kā nāmetā.
2 Ck bhūtāvaṭṭho, Bs -āvaṭṭo.
3 Bd evaṃ.
4 Bds -ento.
5 Bds add hutvā tattheva.
6 Bds mahā.
7 Bd -ena.
8 Cks omit jī-.
9 Bds -jātikānaṃ maṃsaṃ.
10 Bd vehāyasaṃ-.
11 Ck ā-, Bd atutta-, Bs abhutta-.
12 Bds abhutta-.
13 Bds sajātibhū-.
14 Cks sapattehi.
15 Bds uppatituṃ.
16 Cks pā-.
17 Bds guhāyaṃ.
18 Bds uṇṇā-.
19 Bd adds na.
20 Cks vinati for vinamati?
21 Bds add hoti.
22 Bd taṃ.
23 Bds -ssantīti.

[page 470]
470 XXI. Asītinipāta.
koṭṭhāse denti, so vigate deve purato hutvā¹ jālaṃ chindati, ten'; eva maggena
sesā gacchanti, ath'; ekasmiṃ kāle pañca māse vassāratto² ahosi, haṃsā khīṇa-
gocarā kin nu kho kattabban ti mantetvā³ jīvantā aṇḍāni labhissāmā 'ti paṭha-
maṃ aṇḍāni khādiṃsu tato potake tato jiṇṇahaṃse, pañcamāsaccayena vassaṃ
apagataṃ, makkaṭako pañcajālāni vibandhati⁴, haṃsā sakajātikānaṃ maṃsaṃ
khāditvā appatthāmā jātā, dviguṇakoṭṭhāsalābhitaruṇahaṃso⁵ jālaṃ⁶ paharitvā
cattāri bhindi⁷, pañcamaṃ bhindituṃ nāsakkhi, tatth'; eva laggi, ath'; assa sīsaṃ
chinditvā⁸ makkaṭo lohitaṃ pivi, añño pi añño pi āgantvā jālaṃ pahari, so pi
tatth'; eva laggo ti evaṃ sabbesaṃ makkaṭako lohitaṃ pivi, tadā dhataraṭṭha-
kulaṃ ucchinnan ti vadanti⁹, tena vuttaṃ: sabbe abbhatthataṃ gatā ti, evam-
evan¹⁰ ti yathā te haṃsā abhakkhaṃ sajātimaṃsaṃ khādiṃsu tathā tvam pi
khādasi sakalanagaraṃ bhayappattaṃ virama mahārājā 'ti, tasmā pabbā-
jayanti tan ti yasmā abhakkhaṃ sajātimaṃsaṃ bhakkhesi tasmā¹¹ nagara-
vāsino taṃ raṭṭhā pabbājenti.
     Rājā aparam pi upamaṃ vattukāmo ahosi, nāgarā pana
uṭṭhāya "sāmi senāpati kiṃ karosi¹², kiṃ manussamaṃsa-
khādakacoraṃ gahetvā carasi¹³, sace na viramati raṭṭhato
naṃ pabbājehīti¹⁴" nāssa kathetuṃ adaṃsu, rājā ba-
hunnaṃ kathaṃ sutvā bhīto pana¹⁵ vattuṃ nāsakkhi, puna
pi naṃ senāpati "kiṃ mahārāja viramituṃ sakkhissasīti" va-
tvā "na sakkomīti" vutte sabbaṃ¹⁶ orodhajanañ ca¹⁷ putta-
dhītaro ca sabbālaṃkārapaṭimaṇḍitaṃ¹⁸ passe ṭhapetvā "ma-
hārāja imaṃ ñāṭimaṇḍalam eva amaccagaṇañ ca rajjasiriñ ca
olokehi, mā nassi, virama manussamaṃsato" ti ā., rājā "na
mayhaṃ etaṃ¹⁹ manussamaṃsato piyataran²⁰" ti vatvā "tena
hi mahārāja imamhā nagarā ca raṭṭhā ca nikkhamathā" 'ti
vutte²¹ "Kāḷahatthi, na me rajjen'; attho²², nikkhamāmi, ekaṃ
pana²³ khaggañ ca rasakañ ca²⁴ dehīti" ā., ath'; assa khaggañ
ca manussamaṃsapacanabhājanañ ca pacchiñ ca ukkhipāpetvā
rasakañ ca datvā raṭṭhā pabbājaniyakammaṃ kariṃsu. So²⁵

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds gantvā.
2 Bs -vuttho, Bd -vuṭho.
3 Bds add mayaṃ.
4 Bs vinandhati, Cks vini.
5 Bd -ṇaṃkoṭhāsaṃ.
6 Bds -le.
7 Bd -ati.
8 Bd vijhitvā.
9 Bd omits va-.
10 Cks -etan.
11 Bds add ime.
12 Bds -oma.
13 Bd vicarissasi.
14 Bds add vutte.
15 Cs Bd pu-.
16 Bds sabbesaṃ.
17 Bds -dhānañca.
18 so Cks; Bd -te, Bs -to.
19 Bds ete.
20 Bd -rā.
21 Bds add rājā āha.
22 Bds add nagarā.
23 Bds add me.
24 Bds add bhājanañca.
25 Bds add khaggañca.

[page 471]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 471
rasakaṃ¹ ādāya nagarā nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā ekas-
miṃ nigrodhamūle vasanaṭṭhānaṃ katvā ta. vasanto aṭavimagge
ṭhatvā manusse māretvā āharitvā rasakassa deti, so pi 'ssa
maṃsaṃ pacitvā² upanāmeti, evaṃ ubho pi jīvanti³, "ahaṃ
are⁴ coro porisādo" ti vatvā tasmiṃ pakkhante koci saka-
bhāvena saṇṭhātuṃ⁵ na sakkoti, sabbe bhūmiyaṃ patanti, tesu
yaṃ icchati taṃ uddhapādaṃ vā⁶ adhopādaṃ⁷ vā katvā⁸ rasa-
kassa deti, so ekadivasaṃ araññe kañci manussaṃ alabhitvā
āgato rasakena "kiṃ devā" 'ti vutte "uddhane ukkhaliṃ ārope-
hīti" ā., "maṃsaṃ kahaṃ devā" 'ti, "labhissām'; ahaṃ maṃ-
san" ti, so "n'; atthi dāni me jīvitan" ti kampamāno uddhane
aggiṃ katvā ukkhaliṃ āropesi, atha naṃ porisādo asinā pa-
haritvā māretvā maṃsaṃ pacitvā khādi. Tato paṭṭhāya ekako
jāto sayam eva pacitvā khādi⁹. "Porisādo maggaṃ paṭipanne¹⁰
hanatīti" sakala-Jambudīpe pākaṭaṃ¹¹ ahosi. Tadā eko sam-
pannavibhavo brāhmaṇo pañcahi sakaṭasatehi vohāraṃ karonto
pubbantato aparantaṃ sañcarati, so cintesi: "porisādo nāma
kira coro magge¹² manusse māreti, dhanaṃ datvā¹³ aṭaviṃ
atikkamissāmīti" so aṭavimukhavāsinaṃ manussānaṃ¹⁴ "maṃ
aṭaviṃ¹⁵ atikkamethā" 'ti sahassaṃ datvā tehi saddhiṃ mag-
gaṃ paṭipajji, gacchanto ca¹⁶ sabbasatthaṃ¹⁷ purato katvā
nahātānulitto sabbālaṃkārapatimaṇḍito setagoṇayutte sukha-
yānake nisinno tehi ativāhikapurisehi parivuto¹⁸ sabbapacchato
agamāsi¹⁹, porisādo rukkhaṃ āruyha purise upadhārento "se-
samanussesu kim imesu²⁰ khāditabbaṃ atthīti²¹" vigatacchando
hutvā brāhmaṇadiṭṭhakālato²² paṭṭhāya taṃ khāditukāmatāya
upagaḷitakhelo²³ ahosi, so tasmiṃ attano santikaṃ āgate²⁴

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -añca.
2 Bds add rājānaṃ.
3 Bds add manussagahaṇakāle.
4 Ck māre, Bd arañña, Bs araññaṃ.
5 Bd sandhāretuṃ.
6 Bds omit vā.
7 Bd adhosisaṃ, Bs -siraṃ.
8 Bds add āharitvāva.
9 Bds -ati.
10 Cks omit pa-, Bd reads magge maggapaṭippanne, Bs maggapanne.
11 Bds -o.
12 Bds antarāmagge.
13 Bd adds taṃ.
14 Bds add āha tumhe.
15 Bd -ito.
16 Bds add brahmaṇo.
17 Bd -sakaṭaṃ.
18 Bds add sayaṃ.
19 Ck Bd ā-.
20 Bds add mayā.
21 Bds add sabbesu.
22 Cks omit brāhmaṇa.
23 Bds paggharita-.
24 Bds add rukkato oruyha.

[page 472]
472 XXI. Asītinipāta.
"aham are¹ coro porisādo" ti nāmaṃ² sāvetvā khaggaṃ pari-
vattento vālukāya akkhīni pūrento viya pakkhandi, eko pi
uṭṭhātuṃ³ samattho nāma nāhosi, sabbe urena bhūmiyaṃ ni-
pajjiṃsu, so sukhayānake nisinnaṃ brāhmaṇaṃ pāde gāhetvā
piṭṭhiyaṃ adhosīsakaṃ olambetvā sīsaṃ gopphakehi paharanto
ukkhipitvā pāyāsi⁴, purisā uṭṭhāya "bho purisa cara⁵, mayaṃ
brāhmaṇassa hatthato sahassaṃ⁶ gaṇhimha, ko nāma amhākaṃ
purisākāro⁷ sakkonto vā asakkonto vā, thokaṃ anubandhāmā"
'ti⁸ anubandhiṃsu, porisādo pi nivattitvā olokento kiñci adisvā
saṇikaṃ pāyāsi, tasmiṃ khaṇe eko sūrapuriso vegena taṃ pā-
puṇi, so taṃ disvā ekaṃ vatiṃ laṃghento⁹ khadirakhānukaṃ
akkamitvā khānuṃ piṭṭhipādena nikkhami, so¹⁰ lohitena gaḷan-
tena¹¹ laṃghamāno yāti, atha naṃ so puriso disvā "kho mayā
esa viddho, kevalaṃ tumhe pacchato etha, gaṇhissāmi nan"
ti ā., te dubbalabhāvaṃ ñatvā taṃ anubandhiṃsu, so tehi
anubandhanabhāvaṃ ñatvā brāhmaṇaṃ vissajjetvā attānaṃ
sotthim akāsi, ativāhikā¹² brāhmaṇassa laddhakālato paṭṭhāya
"kiṃ amhākaṃ corenā" 'ti tato nivattiṃsu, porisādo pi attano
nigrodhamūlaṃ gantvā pārohantaraṃ¹³ pavisitvā nipanno "ayyo
rukkhadevate, sace me sattāhabbhantare yeva vaṇaṃ phāsukaṃ
kātuṃ sakkhissasi sakala-Jambudīpe ekasatakhattiyānaṃ gala-
lohitena te khandhaṃ dhovitvā¹⁴ antehi parikkhipitvā¹⁵ pañca-
madhuramaṃsena balikammaṃ karissāmīti" āyācanaṃ akāsi¹⁶,
tassa pana annapānaṃ alabhantassa sarīraṃ sukkhi¹⁷, anto-
sattāhe yeva vaṇo phāsuko ahosi, devatānubhāvena¹⁸ tassa
phāsukabhāvaṃ sallakkhesi, so katipāhaṃ manussamaṃsaṃ
khāditvā bale¹⁹ gahetvā cintesi: "bahūpakārā me devatā, āyā-
canā²⁰ muccissāmīti²¹" so khaggaṃ ādāya rukkhamūlato

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ahaṃ māre, Cs āmare, Bd ahaṃ hare.
2 Bds add tikkhāttuṃ.
3 Bds ṭhātuṃ
4 Bds add tadā.
5 so Bd; Cks bho tissa pussa.
6 Bds kahāpaṇa-.
7 so Cks; Bd asappurisakaro.
8 Bds add vatvā.
9 Bds -anto.
10 Cks omit so.
11 Bds paggharantena.
12 Bds -kapurisā.
13 so Cs; Ck pa-, Bd po-.
14 Bds dhovissāmi.
15 Bds -pāpetvā.
16 Bds kari.
17 Bds sussetva.
18 Bd so deva-.
19 Bds -aṃ.
20 Bds -namassā.
21 Bd muñc-.

[page 473]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 473
nikkhamitvā "rājāno ānessāmīti" pāyāsi, atha naṃ purimabhave
yakkhakāle ekato manussamaṃsakhādako sahāyako yakkho
anuvicaranto taṃ disvā "ayaṃ mama atītabhave sahāyo" ti
ñatvā "samma maṃ sañjānāsīti" pucchi, "na jānāmīti¹", ath'
assa purimabhave katakāraṇaṃ² kathesi, so³ sañjānitvā paṭi-
santhāram akāsi, kuhiṃ⁴ nibbatto sīti" puṭṭho nibbattaṭṭhānañ
ca raṭṭhato⁵ pabbājitakāraṇañ ca idāni vasanaṭṭhānañ ca⁶
khānuviddhakāranañ ca⁷ devatāya āyācanamocanatthaṃ⁸ ga-
manakāraṇañ ca ārocetvā⁹ "tayāpi |mama taṃ¹⁰ kiccaṃ
nittharitabbaṃ, ubho pi gacchāma sammā" 'ti ā., "samma¹¹
gaccheyyāma¹², ekaṃ pana me kammaṃ atthi, ahaṃ kho pana
agghapadalakkhaṇaṃ¹³ nāma mantaṃ jānāmi, so balañ ca
javañ ca tejussattañ ca¹⁴ karoti¹⁵, taṃ mantaṃ gaṇhā" 'ti ā.,
so "sādhū" 'ti sampaṭicchi, yakkho pi 'ssa taṃ datvā pak-
kāmi, porisādo mantaṃ uggahetvā tato paṭṭhāya vātajavo
atisūro ahosi, so sattāhabbhantare yeva ekasatarājāno uyyānā-
dīni gacchante disvā vātavegena pakkhanditvā¹⁶ nāmaṃ sāvetvā
vagganto nadanto bhayappatte katvā pāde gahetvā adhosire¹⁷
katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto vātavegena netvā hatthatalesu
chiddāni katvā rajjuyā¹⁸ nigrodharukkhe olambesi, aggapādaṅ-
gulīhi bhūmiyaṃ phusamānāhi¹⁹ vāte paharante milātekaraṇḍa-
kadāmāni²⁰ viya parivattantā²¹ olambiṃsu, Sutasomaṃ pana
"piṭṭhiācariyo me" ti ca"Jambudīpo mā tuccho ahosīti" pi nānesi,
so²² "balikammaṃ karissāmīti" aggiṃ katvā sūlaṃ tacchento²³
nisīdi, rukkhadevatā²⁴ disvā "mayhaṃ kir'; esa balikammaṃ
karoti, vaṇo pi 'ssa mayā²⁵ phāsukaṃ kataṃ n'; atthi, idāni

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sañjā-, Bs mayaṃ jānāmīti.
2 Bd kataṃ-.
3 Bds add taṃ.
4 Bds ka-.
5 Bd raṭhā.
6 Ck adds devatānañca.
7 Bds khāṇunā-.
8 Bd āyācanā-.
9 Bds add samma.
10 Bds mametaṃ.
11 Bds add na .
12 Bds -mahaṃ.
13 Bds Cs anagghaṃ-.
14 so Cks; Bd tejussadattañca.
15 Bd -hi.
16 Bds add ahaṃ are porisādo ti
17 Bd -sise
18 Bd adds ānuṇetvā, Bs ādhunetvā.
19 Ck Bds -nehi; Bds add te.
20 Bd -kor-.
21 Cks -entā.
22 Bd sutasomo pana mama piṭṭhi ācariyo hoti sace gaṇhissāmi
sakalajambudīpe tuccho bhavissatīti taṃ nānesiti so imehi.
23 Bd sūle tacchanto.
24 Bds add taṃ kiriyaṃ.
25 Bds add kiñci.

[page 474]
474 XXI. Asītinipāta.
mahāvināsaṃ karissati, kin nu kho kattabban" ti cintetvā "ahaṃ
etam vāretuṃ na sakkhissāmīti" cātummahārājikānam santikaṃ
gantvā¹ kathetvā "nivāretha nan" ti ā., tehi² "na mayaṃ³
sakkhissāmā" 'ti vutte⁴ Sakkaṃ upasaṃkamitvā tam atthaṃ
kathetvā "nivarehi nan" ti ā., so pi "nāhaṃ sakkomi nivāre-
tuṃ, samatthaṃ pana ācikkhissāmīti" vatvā "ko nāmā" 'ti
vutte "sadevake loke⁵ añño n'; atthi, Kururaṭṭhe pana Inda-
pattanagare Korabyarājaputto Sutasomo nāma, taṃ nibbiseva-
naṃ damessati rājūnañ ca jīvitaṃ dassati, tañ ca manussa-
maṃsā⁶ oramāpessati, sakala-Jambudīpe amataṃ⁷ abhisiñ-
cissati, sace pi rājūnaṃ⁸ jīvitaṃ dātukāmo Sutasomaṃ ānetvā
balikammaṃ kātuṃ vadehīti⁹", so "sādhū" 'ti¹⁰ khippaṃ
āgantvā pabbajitavesena tassa avidūre pāyāsi, so padasaddena
"rājā nu kho koci palāto" ti¹¹ olokento taṃ disvā "pabbajitā
nāma khattiyā va, imaṃ gahetvā ekasataṃ pūretvā balikammaṃ
karissāmīti" uṭṭhāya asihattho¹² anubandhi, tiyojanaṃ anu-
bandhitvāpi pāpuṇituṃ nāsakkhi, gattehi¹³ sedā mucciṃsu¹⁴,
so cintesi: "ahaṃ pubbe hatthim pi assam pi ratham pi dhā-
vantaṃ anubandhitvā gaṇhāmi. ajj'; imaṃ pabbajitaṃ sakāya
gatiyā¹⁵ gacchantaṃ sabbatthāmena dhāvanto pi gaṇhitum na
sakkomi, kin nu kho kāraṇan" ti, tato "pabbajitā¹⁶ nāma va-
canakārakā hontīti¹⁷ tiṭṭhā" 'ti naṃ¹⁸ vatvā "thitaṃ gahessā-
mīti" cintetvā "tiṭṭha samaṇā" 'ti ā., ahaṃ tāva ṭhito, tvaṃ
pana ṭhātum vāyamā 'ti ā. ¹⁹, atha naṃ "bho pabbajitā²⁰ nāma
jīvitahetu pi alikaṃ na bhaṇanti²¹, tvaṃ pana musā kathe-
sīti" vatvā g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add tamatthaṃ.
2 Cks te.
3 Bds add porisādassa kammaṃ nivāretuṃ
4 Bds add ko sakkhissasīti pucchitvā sakko devarājā ti sutvā.
5 Bds add sadiso.
6 Cks -saṃ.
7 Bds add viya dhammaṃ.
8 Cks -ānaṃ.
9 Bds vaṭṭatīti vadehīti āha.
10 Bds add sampaṭicchitvā.
11 Bds bhavissatīti.
12 Bd āvudha-.
13 Cks gatte.
14 Bd muñc-.
15 Bds pakatiyā.
16 Bd so p-to.
17 Bd -karo hoti.
18 Bd -vacanaṃ.
19 Bd dhāvituṃ vāyamamakāsati.
20 Bd -to.
21 Bd -ati.

[page 475]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 475

  Ja_XXI.5(=537).23: Tiṭṭhāhīti mayā vutto so tvaṃ gacchasi yammukho¹,
                    aṭhito ṭhito 'mhīti² lapasi
                    brahmacāri³ idaṃ te samaṇa ayuttaṃ,
                    asiñ ca me maññasi kaṃkapattan ti⁴. || Ja_XXI:390 ||

     Tattha sammukho ti parammukho. ⁵
     Tato devatā gāthadvayam āha:

  Ja_XXI.5(=537).24: Ṭhito 'ham asmi saddhammesu rāja,
                    na nāmagottaṃ parivattayāmi,
                    corañ ca loke aṭhitaṃ vadanti
                    apāyikaṃ nerayikaṃ ito cutaṃ⁶. || Ja_XXI:391 ||

  Ja_XXI.5(=537).25: Sace pi sahasi⁷ rāja sutaṃ gaṇhāhi khattiya,
                    tena yaññaṃ yajitvāna evaṃ saggaṃ gamissasīti. || Ja_XXI:392 ||

     Ta. saddhammesū 'ti sakesu kusalakammapathesu⁸, na nāmagottan
ti yathā tvaṃ pubbe⁹ Brahmadatto hutvā¹⁰ taṃ nāmaṃ jahitvā porisādo hutvā
idāni kammāsapādo jāto khattiyakule¹¹ jāto¹² abhakkhaṃ¹³ bhakkhesi nāhaṃ
tathā nāmagottaṃ parivattayāmi, corañcā 'ti akusalakammapathesu ṭhitaṃ
coraṃ aṭhitaṃ nāma vadanti, ito cutan ti ito cutaṃ hutvā apāye niraye
nibbattamānaṃ, so hi niraye patanto na patiṭṭhānaṃ labhati nāma, sutan ti¹⁴
bho porisāda musāvādi tayā mayhaṃ sakala-Jambudīpe rājāno ānetvā bali-
kammaṃ karissāmīti paṭissutaṃ idāni ye vā te vā dubbalarājāno ānesi Jambudī-
patale jeṭṭhakaṃ Sutasomarājānaṃ sace tvaṃ nānessasi vacanan te musā nāma
hoti tasmā Sutasomaṃ gaṇhāhīti.
     Evaṃ vatvā devatā pabbajitavesaṃ antaradhāpetvā sakena
vaṇṇena ākāse suriyo viya jalamānā aṭṭhāsi, so tassā kathaṃ
sutvā rūpaṃ ca oloketvā "kāsi tvan" ti ā., "imasmiṃ rukkhe
nibbattadevatā" ti, so "diṭṭhā me attano devatā" ti tussitvā
"sāmi devarāja, mā Sutasomassa kāraṇā cintayi, attano ruk-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds pammu-.
2 so Cks; Bd aṭhito tvaṃ ṭhito smiti.
3 so Cks; Bd -rini.
4 Cks asiñca me vaṃñaṃsi-, Bd kaṅkha-.
5 Bd tattha samaṇa tiṭhāhīti tiṭhāhi idam vacanaṃ mayā vutto so
tvaṃ pamukho, paraṃmukho hutvā gacchasi brahmacarini aṭhito
tvaṃ ṭhito amhi iti lapasi me asiñca kaṅkhaṃ pattaṃ maññasi.
6 Bd -o.
7 Bds sace tvaṃ saddahasi.
8 Bds dasaku-, adding ṭhito asmi bhavāmi.
9 Bds add daharakāle.
10 Bd adds pitari kālaṅkate bārāṇasīrajjaṃ labhitvā bārāṇasīrājā jāto.
11 Cks omit khattiya.
12 Bd adds pi.
13 Bd manussamaṃsaṃ.
14 the wording of the previous passages is quite different in Bds.

[page 476]
476 XXI. Asītinipāta.
khaṃ pavisā" 'ti ā., devatā tassa passantass'; eva rukkhaṃ
pāvisi, tasmiṃ khaṇe suriyo atthaṃgamito cando uggato, pori-
sādo vedavedaṅgakusalo nakkhattacāraṃ jānāti, so nabhaṃ
oloketvā "sve Phussanakkhattaṃ bhavissati, Sutasomo nahā-
yituṃ uyyānaṃ gamissati, tattha taṃ gaṇhissāmi, ārakkho
pana¹ mahā bhavissati, samantā tiyojanaṃ sakala-Jambudī-
pavāsino rakkhantā carissanti, asaṃvihite ārakkhe paṭhama-
yāme yeva Migāciruyyānaṃ² gantvā maṅgalapokkharaṇiṃ ota-
ritvā ṭhassāmīti³" cintetvā⁴ gantvā pokkharaṇiṃ oruyha
paduminipattena⁵ sīsaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi, tassa tejena
macchakacchapādayo osakkitvā udakapariyante vaggavaggā
hutvā vicariṃsu, "kuto pan'; assāyaṃ tejo" ti pubbayogato, so
hi Kassapadasabalassa kāle khīrasalākabbattaṃ upaṭṭhāpesi⁶,
tena mahāthāmo ahosi, aggisālaṃ kāretvā bhikkhusaṃghaṃ
sītavinodanatthaṃ aggiñ ca dārūni ca dārucchedanavāsīphara-
suñ ca adāsi, tena tejavā ahosi, evaṃ tasmiṃ antouyyānaṃ⁷
gate yeva balavapaccūse⁸ samantā tiyojane ārakkhaṃ gaṇ-
hiṃsu, rājāpi pāto va bhuttapātarāso alaṃkatahatthikkhandha-
gato caturaṅginiyā senāya⁹ nagarā nikkhami, tasmiṃ khaṇe¹⁰
Takkasilato Nando nāma brāhmaṇo catasso satārahagāthā¹¹
ādāya vīsaṃyojanasataṃ¹² maggaṃ atikkamma taṃ nagaraṃ
patvā dvāragāme vasitvā suriye uggate nagaraṃ pavisanto
rājānaṃ pācīnadvārena nikkhamantaṃ disvā hatthaṃ ussā-
petvā¹² jayāpesi, rājā disācakkhuko hutvā gacchanto unna-
tappadese ṭhitassa brāhmaṇassa pasāritahatthaṃ disvā hatthinā
taṃ¹⁴ upasaṃkamitvā evam āha¹⁵:

  Ja_XXI.5(=537).26: Kasmin nu raṭṭhe tava jātibhūmi,
                    atha kena atthena idhānupatto,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds panassa.
2 Bds migājinaṃ-.
3 Bds vasissāmīti.
4 Bd adds tattha.
5 Bd paduma-.
6 Bd paṭhapesi.
7 Bd -ne.
8 Bds -sasamaye.
9 Bds add parivuto.
10 Bds tadā in the place of t. kh.
11 Bds -āyo.
12 Bd vīsati-, Bs visaṃti-.
13 Bds pasāretvā.
14 Bds hatthināgaṃ.
15 Bds pucchi, omitting evaṃ.

[page 477]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 477
                    akkhāhi me brāhmaṇa etam atthaṃ,
                    kim icchasī demi tay-ajja patthitan ti¹. || Ja_XXI:393 ||

     Atha naṃ so² āha:

  Ja_XXI.5(=537).27: Gāthā catasso dharaṇīmahessara³
                    sugambhiratthā varasāgarūpamā,
                    tav'; eva⁴ atthāya idhāgato 'smi,
                    suṇohi gāthā paramatthasaṃhitā ti⁶. || Ja_XXI:394 ||

vatvā⁶ "mahārāja imā Kassapadasabalena desitā catasso satā-
rahā gāthā⁷, tumhe sutavittakā ti sutvā tumhākaṃ desetuṃ
āgato mhīti" āha, rājā tuṭṭhamānaso hutvā "ācariya suṭṭhu te
kataṃ⁸, mayā pana nivattituṃ na sakkā⁹, ajja Phussayogena
sīsaṃ nahāyitudivaso¹⁰, āgantvā sossāmi, tvaṃ mā ukkaṇ-
ṭhīti" vatvā "gacchatha brāhmaṇassa asuke gehe sayanaṃ
paññāpetvā ghāsacchādanam saṃvidahathā" 'ti amacce āṇā-
petvā uyyānaṃ pāvisi, taṃ aṭṭhārasahatthena pākārena pa-
rikkhittaṃ ahosi, taṃ aññamaññaṃ ghaṃsantā¹¹ hatthī pa-
rikkhipiṃsu, tato assā tato rathā tato dhanuggahādayo pattīti
khubhitamahāsamuddo¹² viya uttiṇṇabalakāyo¹³ ahosi, rājā
oḷārikāni ābharaṇāni muñcitvā¹⁴ massukammaṃ kāretvā ubbaṭṭi-
tasarīro pokkharaṇiyā¹⁵ rājavibhavena nahātvā paccuttaritvā
udakagahaṇasāṭake¹⁶ nivāsetvā aṭṭhāsi, ath'; assa gandhamālā-
laṃkāre¹⁶ upahariṃsu¹⁷, so porisādo cintesi: "rājā alaṃkata-
kāle bhāriko bhavissati, sallahukakāle yeva naṃ gaṇhissāmīti"

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tattha bho brahmaṇa tava jātibhūmi kismi raṭhe atthi, yena
atthena tvaṃ payojanena hetubhūtena idha imasmim nagare anuppatto
bho brahmaṇa mayā pucchito so tvaṃ etamatthaṃ etaṃ payojanaṃ me
mayhaṃ akkhāhi, kathehi tayā paṭhitaṃ vatthuṃ te tuyhaṃ. dadāmi
kiṃ vatthuṃ icchasiti taṃ bhagavantaṃ pucchāmi.
2 Bd adds gātham.
3 Bd Cs mahi-.
4 Cks tameva
5 Bds add tattha dharaṇī mahissara bhūmipāla kassapadasabalena desitā
catusatārahā catasso gāthā kimbhūtā sugambhīrātthavarā sagarūpamā
tava eva atthāya idha ṭhāne anuppatto asmi bhavāmi suṇohīti
kassapadasabalena desitā paramatthasaṃhitā imā satārahā gāthāyo
suṇohīti attho.
6 Bd adds ca pana.
7 Bd -āyo.
8 Bd āgataṃ.
9 Bds sakkomi.
10 Bd nhāyituṃ āgatomhiti ahaṃ punadivase.
11 Bds saṃghaṭṭantā samantā.
12 Bds saṃkh-.
13 Bds unnādetvā ba-.
14 Bd om-.
15 Bds add anto.
16 Bd -ena.
17 Bds upanayiṃsu.

[page 478]
478 XXI. Asītinipāta.
so nadanto vagganto vijju¹ viya matthakupari khaggaṃ pari-
vattento² "aham are³ coro porisādo" ti nāmaṃ sāvetvā
aṅguliṃ nalāṭe ṭhapetvā udakā nikkhami⁴, tassa saddaṃ sutvā
va hatthārohā hatthīhi assārohā assehi rathikā⁵ rathehi⁶ bhas-
siṃsu, balakāyo gahitāni⁷ āvudhāni chaḍḍetvā udarena⁸ nipajji,
porisādo Sutasomaṃ ukkhipitvā gaṇhi, sesarājāno pāde ga-
hetvā adhosiraṃ⁹ katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto gacchati,
Bodhisattaṃ pana upagantvā onato ukkhipitvā khandhe nisī-
dāpesi¹⁰, so "dvārena gamanaṃ papañco" ti¹¹ sammukhaṭṭhā-
nen'; eva¹² aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ laṃghitvā purato pi
gaḷitamadamattavāraṇakumbhe¹³ okkamitvā¹⁴ pabbatakūṭāni
pātento viya vātajavāni¹⁵ assaratanāni¹⁵ piṭṭhe akkamanto
pātetvā rathavare¹⁶ rāthasīse¹⁷ akkamitvā bhamarikam bha-
manto viya nīlaphalakāni¹⁸ nigrodhapattāni maddanto viya
ekavegen'; eva¹⁹ tiyojanamattaṃ²⁰ gantvā "atthi nu kho koci
Sutasomass'; atthāya pacchato āgacchanto" ti avaloketvā
kañci²¹ adisvā saṇikaṃ gacchanto Sutasomassa kesehi uda-
bindūni attano upari patantāni²² disvā "maraṇassa abhāyanto
nāma n'; atthi, Sutasomo pi maraṇabhayena rodati maññe²³"
ti cintetvā āha:

  Ja_XXI.5(=537).28: Na ve rudanti matimanto sapaññā
                    bahussutā ye bahuṭhānacintino, (Cfr. IV 467|12)
                    dīpaṃ hi etaṃ paramaṃ narānaṃ
                    yaṃ paṇḍitā sokanudā bhavanti. || Ja_XXI:395 ||

  Ja_XXI.5(=537).29: Attānaṃ ñāti²⁴ uda²⁵ puttadāraṃ
                    dhaññaṃ²⁵ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks macchaṃ.
2 Bd matthake khaggaṃ paribhamanto.
3 Bd hare.
4 Bds uttari.
5 Bd rathārohā.
6 Bd adds sabbe.
7 Bds gahitagahitāni.
8 Bds urena, adding bhūmiyaṃ.
9 Bd -sisakaṃ.
10 Cks -petvā.
11 Bds bhavissatīti.
12 Bd -neyeva.
13 Bd paggalitapāde matta-.
14 Bds ak-.
15 Bds -naṃ.
16 Bds -dhure.
17 Bd -sesu.
18 Cks -kā.
19 Bd ekaṃ-.
20 Bd adds maggaṃ.
21 Bd ki-.
22 Bds ure patitāni.
23 Bd omits maññe.
24 so all three MSS. for attāna ñātī?
25 Bds udāhu.

[page 479]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 479
                    kimo nu¹ tvaṃ Sutasomānutappe,
                    Koravyaseṭṭha vacanaṃ suṇoma te² ti. || Ja_XXI:396 ||

     Ta. yaṃ paṇḍitā ti yaṃ tumhādisā paṇḍitā aññesam pi sokanudā
bhavanti evaṃ sokavinodanaṃ aññesam pi dīpaṃ samudde bhinnanāvānaṃ dīpo
viya patiṭṭhā boti tasmā tumhādisā matimantā (add na) rudantīti a., kimo nu
tvan ti samma Sutasoma tumhādise maraṇabhayena rodante aññe andhabālā kiṃ
karissanti api ca taṃ pucchāmi imesu puttādisu kimo nu tvaṃ Sutasomānu-
tappe ti kim eva anusocasi kiṃ cintesīti a. ³
     Sutasomo āha:

  Ja_XXI.5(=537).30: Na⁴ vāham attānam anutthunāmi⁵
                    na puttadāraṃ na dhanaṃ na raṭṭhaṃ,
                    satañ ca dhammo carito purāṇo,
                    taṃ saṃgaraṃ⁶ brāhmaṇassāṇutappe. || Ja_XXI:397 ||

  Ja_XXI.5(=537).31: Kato mayā saṃgaro brāhmaṇena
                    raṭṭhe sake issariye ṭhitena,
                    taṃ saṃgaraṃ brāhmaṇassa-ppadāya⁷ (supra p. 24, 15.)
                    saccānurakkhī punar āvajissan ti. || Ja_XXI:398 ||

     Ta. anutthunāmīti ahaṃ na⁸ te⁹ rudāmi, imesam pi puttādīnaṃ
atthāya na anutthunāmi na socāmi, api ca kho sataṃ paṇḍitānaṃ carito purāṇa-
dhammo atthi, saṃgaraṃ katvā saddhānuppattaṃ nām'; etaṃ saṃgaraṃ brāh-
maṇassa aham anusocāmīti a., saccānurakkhīti saccaṃ anurakkhanto¹⁰, so
brāhmaṇo Takkasilato Kassapadasabalena¹¹ desitā catasso gāthāyo ādāya āgato,
tassāhaṃ āgantukavattaṃ kāretvā nahātvā āgato suṇissāmi, yāva mamāgamanā
āgamehīti saṃgaraṃ katvā āgato, tvaṃ tā gāthā sotuṃ adatvā va maṃ gaṇhi,
sace maṃ vissajjesi taṃ dhammaṃ sutvā saccānurakkhī punar āvajjissan
ti vadati.
     Atha porisādo āha:

  Ja_XXI.5(=537).32: Na vāhaṃ¹² etaṃ abhisaddahāmi:
                    sukhī naro maccumukhā pamutto
                    amittahatthaṃ punar āvajeyya¹³,
                    Koravyaseṭṭha na hi maṃ upehi. || Ja_XXI:399 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kimiva.
2 Bds -metan.
3 so Cks; the comment in Bd is more diffuse and quite different
from the above.
4 Bd nevā-, Ck tāvā-.
5 Bds anuttarāmi.
6 Bds saṃkaraṃ.
7 Bd -ṇaṃ sampadāya.
8 Cs tā va.
9 Cs ne.
10 The comment in Bd is quite different.
11 Bs -lassa.
12 Bd nevā-.
13 Ck -deyya.

[page 480]
480 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.5(=537).33: Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā (cfr. supra p. 25, 27.)
                    gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmi
                    madhuraṃ piyam jīvitaṃ laddha rāja
                    kuto tuvaṃ ehisi me sakāsan ti. || Ja_XXI:400 ||

     Ta. sukhīti sukhappatto hutvā, maccumukhā pamutto ti mādisassa
corassa hatthato mutthatāya maraṇamukhā pamutto nāma hutvā, na hi maṃ
upehīti¹ na hi maṃ upagamissasi, mandiran ti rājadhānigehaṃ gantvā,
kāmakāmīti ālapanam etaṃ, kāmaṃ kāmayamāno ti a, kuto ti kena nāma
kāraṇena².
     Taṃ sutvā Mahāsatto sīho viya asambhīto āha:

  Ja_XXI.5(=537).34: Mataṃ vareyya³ parisuddhasīlo
                    na⁴ jīvitaṃ garahito pāpadhammo,
                    na hi taṃ naraṃ tāyate duggatīhi⁵
                    yassāpi hetū alikaṃ bhaṇeyya. || Ja_XXI:401 ||

  Ja_XXI.5(=537).35: Sace pi vāto giriṃ āvaheyya (IV 462|16)
                    cando ca suriyo ca chamā pateyyuṃ
                    sabbā va najjo paṭisotaṃ vajeyyuṃ
                    na tv-ev'; ahaṃ rāja musā bhaṇeyyan ti. || Ja_XXI:402 ||

     Ta. nataṃ vareyyā 'ti maraṇaṃ iccheyya, icchatu⁶ patthetū 'ti a., na
hi jīvitan ti pāpadhammo pana garahito jīvitaṃ na vareyya mā icchatu,
jīvitaṃ hi tassa anāyatabhadrakattā⁷ dujjīvitaṃ nāma, yassā 'ti yassa attādino
atthāya dussīlo alikaṃ bhaṇeyya etaṃ attādivatthuṃ na taṃ purisaṃ duggatīhi
na tāyate⁸ na rakkhati, girimāvaheyyā 'ti samma porisāda mayā saddhiṃ
ekācariyakule sikkhito evarūpo sahāyako hutvā ayaṃ⁹ jīvitahetu musā na ka-
thetīti¹⁰, kim pana na saddahasi: sace hi puratthimādibhedo vāto uṭṭhāya ma-
hantaṃ pabbataṃ tulapicu viya ākāse āvaheyya taṃ saddhātabbaṃ ahaṃ ca
musā na bhaṇeyyan ti idaṃ pana na tv-eva saddhātabbaṃ¹¹
     Evaṃ vutte pi so na saddhahi yeva, atha¹² Bodhisatto
"ayaṃ mayhaṃ na saddahati¹³, sapathena¹⁴ pi naṃ saddahā-
pessāmīti" cintetvā "samma porisāda, khandhato tāvā maṃ
otārehi, sapatham pi katvā taṃ saddahāpessāmīti" vutte tena¹⁵
otāretvā bhūmiyaṃ ṭhapito sapathaṃ karonto āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks upesīti.
2 The comment in Bd very different.
3 Ck -yyaṃ.
4 Cks add hi.
5 Bd -tibhi.
6 Cks icchetu.
7 Cs -ti-.
8 Ck nānārayate, Cs natārayate.
9 Bd ahaṃ.
10 Bd emīti.
11 The comment quite different in Bd.
12 Bds add kho.
13 Bd -hi.
14 Cks -the.
15 Bd adds taṃ.

[page 481]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 481

  Ja_XXI.5(=537).36: Asiñ ca sattiñ ca parāmasāmi,
                    sapatham pi te samma ahaṃ karomi,
                    tayā pamutto anaṇo¹ bhavitvā
                    saccānurakkhī punar āvajissan ti. || Ja_XXI:403 ||

     Tass'; attho: sace icchasi evarūpehi āvudhehi susaṃvihitārakkhe khatti-
yakule nibbatti nāma mā hotū 'ti asiṃ vā sattiṃ vā parāmasāmi aññaṃ vā yaṃ
icchasi taṃ sapatham pi te samma ahaṃ karomi yathā ahaṃ tayā mutto gantvā
brāhmaṇassa anaṇo hutvā saccam anurakkhanto punāgamissan² ti.
     Tato porisādo "ayaṃ Sutasomo khattiyehi akattabbaṃ
sapathaṃ karoti. kim me iminā, etamhā³ aham pi khattiya-
rājā, mam'; eva bāhulohitaṃ⁴ gahetvā devatāya balikammaṃ
karissāmi, ayaṃ ativiya kilamatīti" cintetvā āha:

  Ja_XXI.5(=537).37: Yo⁵ te kato saṅgaro⁶ brāhmaṇena
                    raṭṭhe sake issariye ṭhitena
                    taṃ saṃgaraṃ⁶ brāhmaṇassa-ppadāya⁷
                    saccānurakkhī punar āvajassū 'ti g. ā. || Ja_XXI:404 ||

     Ta. punarāvajassū 'ti puna āgaccheyyāsi.
     Atha naṃ Mahāsatto "samma mā cintayi, catasso satā-
rahā gāthā sutvā dhammakathikassa pūjaṃ katvā pāto vāga-
missan²" ti vatvā g. ā.:

  Ja_XXI.5(=537).38: Yo⁸ me kato saṅgaro⁶ brāhmaṇena
                    raṭṭhe sake issariye ṭhitena
                    taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassa-ppadāya
                    saccānurakkhī punar āvajissan ti. || Ja_XXI:405 ||

     Atha naṃ porisādo "mahārāja tumhe⁹ khattiyehi akattab-
baṃ sapathaṃ karittha, taṃ¹⁰ anusareyyāthā" 'ti vatvā "samma
porisāda, tvaṃ maṃ daharakālato paṭṭhāya jānāsi¹¹, hassena¹²
pi me musā na kathitapubbaṃ, sv-āhaṃ¹³ idāni rajje ṭhito¹⁴
dhammādhammaṃ jānanto kiṃ musā kathessāmi, saddaha

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. an-.
2 Bd -ssāmi.
3 so Cks; Bd esa etu gāmā, Bs esa etu vā mā vā.
4 so Cks; Bd bahu-.
5 Ck so.
6 Bd saṅka-.
7 Bd -naṃ sap-.
8 Cs so.
9 Cks tvaṃ.
10 Cks -ritvā tvaṃ.
11 Ck Bd ja-.
12 Bds hāsena.
13 Ck suvāhaṃ, Bd sohaṃ.
14 Bds pati-.

[page 482]
482 XXI. Asītinipāta.
mayhaṃ, ahaṃ te balikammaṃ pāpuṇissāmīti" saddahāpito
"tena hi gaccha mahārāja, tumhesu anāgatesu balikammaṃ na
bhavissati, devatāpi tumhehi vinā na sampaṭicchati, mā me
balikammassa |antarāyaṃ karitthā" 'ti M-aṃ uyyojesi, so
Rāhumukhā pamuttacando viya nāgabalo thāmasampanno
khippam eva nagaraṃ pāpuṇi, senāpi 'ssa "Sutasomarājā paṇḍito
madhuradhammakathiko ekadvekathā kathetuṃ labhanto pori-
sādaṃ dametvā sīhamukhā muttamattavāraṇo¹ viya āgamissa-
tīti" ca² "rājānaṃ porisādassa datvā āgatā ti no³ garahissatīti"
ca cintetvā bahinagare yeva niviṭṭhā⁴ naṃ⁵ dūrato va āgacchan-
taṃ disvā paccuggantvā vanditvā "kiñcittha⁶ mahārāja pori-
sādena na kilamitthā⁷" 'ti paṭisanthāraṃ katvā "porisādena
mayhaṃ mātāpitūhi pi dukkarataraṃ kataṃ, tathārupo nāma
caṇḍo sāhasiko mama dhammakathaṃ sutvā maṃ vissajjesīti"
vutte rājānaṃ alaṃkaritvā hatthikkandhaṃ āropetvā pari-
vāretvā⁸ nagaraṃ pavisiṃsu⁹, taṃ disvā sabbe nāgarā tus-
siṃsu, so pi dhammasoṇḍatāya mātāpitaro adisvā va "pacchāpi
ne¹⁰ passissāmīti" rājanivesanaṃ pavisitvā rājāsane nisajja¹¹
brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā massukammāni 'ssa āṇāpetvā taṃ
kappitakesamassuṃ nahātānulittaṃ vatthālaṃkārapatimaṇḍitaṃ
katvā ānetvā dassitakāle¹² sayaṃ pacchā nahātvā tassa attano
bhojanaṃ dāpetvā tasmiṃ bhutte sayaṃ bhuñjitvā taṃ mahā-
rahe pallaṃke nisīdāpetvā dhammagarukatāy'; assa¹³ gandha-
mālādīhi pūjaṃ katvā sayaṃ nīcāsane¹⁴ nisīditvā "tumhehi
mayhaṃ ābhatā gāthā suṇāma¹⁵ ācariyā" 'ti yāci.
     Tam atthaṃ dīpento Satthā āha:

  Ja_XXI.5(=537).39: Mutto ca so porisādassa hatthā
                    gantvāna taṃ brāhmaṇaṃ etad avoca¹⁶:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pattaṃ vā-.
2 Bds ime.
3 Bds mahājano.
4 Bds yeva khandhavāraṃ katvā aṭṭhāsi.
5 Bds taṃ.
6 so Cks; Bd kiñci.
7 Bd -ito.
8 Bd omits pari-.
9 Bd pāvīsi.
10 Bds nesaṃ.
11 Bd nisīditvā.
12 so Ck; Cs assita-, Bs desita-.
13 Bd -gurutā.
14 Bd nivesane.
15 Bd suṇo-.
16 so all three MSS. for et'; avoca?

[page 483]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 483
                    suṇoma gāthāyo satārahāyo
                    yā me sutā assu hitāya brahme ti. || Ja_XXI:406 ||

     Ta. etadavocā 'ti etaṃ avoca.
     Brāhmaṇo Bodhisattena yācitakāle gandhehi hatthe ub-
baṭṭetvā pasibbakā manoramaṃ potthakaṃ nīharitvā ubhohi
hatthehi gahetvā "tena hi mahārāja Kassapadasabalena desitā
rāgamadādinimmadanā¹ ālayasamugghātavaṭṭupacchedataṇhak-
khayatthāya² virāganirodhāmatamahānibbānasampāpikā³ ca-
tasso satārahā gāthā suṇāhīti⁴" vatvā potthakaṃ olokento āha:

  Ja_XXI.5(=537).40: Sakid eva⁵ Sutasoma sabbhi hotu⁶ samāgamo,
                    sā naṃ⁷ saṃgati pāleti nāsabbhi bahusaṃgamo. || Ja_XXI:407 ||

  Ja_XXI.5(=537).41: Sabbhir eva samāsetha
                    sabbhi kubbetha santhavaṃ, (Saṃyuta-N. I. p. 17.)
                    sataṃ saddhammam aññāya seyyo hoti na pāpiyo. || Ja_XXI:408 ||

  Ja_XXI.5(=537).42: Jīranti ve rājarathā sucittā, (Dhp. v. 151, Saṃyutta-N. I. p. 71.)
                    atho sarīram pi jaraṃ upeti,
                    satañ ca dhammo na jaraṃ upeti,
                    santo have sabbhi pavedayanti. || Ja_XXI:409 ||

  Ja_XXI.5(=537).43: Nabhā⁸ ca dūre paṭhavī ca dūre,
                    pāraṃ samuddassa tad āhu dūre,
                    tato have dūrataraṃ vadanti
                    satañ ca dhammaṃ⁹ asatañ ca rājā 'ti. || Ja_XXI:410 ||

     Ta. sakidevā⁵ 'ti ekavāram: eva, sabbhīti sappurisehi, sā nan ti sā
sabbhi saṃgati samāgamo ekavāraṃ¹⁰ pavatto¹¹ pi taṃ puggalaṃ pāleti rak-
khati, nāsabbhīti asappurisehi pana bahuṃ¹² suciram pi kato saṃgamo
ekaṭṭhāne nivāso¹³ na pāleti, na thāvaro hotīti a., samāsethā 'ti saddhiṃ
nisīdeyya, sabbe pi iriyāpathe paṇḍiten'; eva saddhiṃ pavatteyyā 'ti a., san-
thavan ti mittasanthavaṃ, sataṃ saddhamman ti paṇḍitānaṃ Buddhā-
dīnaṃ sattatiṃsabodhapakkhiyadhammasaṃkhātaṃ saddhammaṃ seyyo hoti¹⁴,
etaṃ dhammaṃ ñatvā vaḍḍhi yeva hotīti, hāni nāma n'; atthīti a., rājarathā

--------------------------------------------------------------------------
1 so Ck Bs; Cs -nimadanā, Bd -nippidanā.
2 Cs omits tthāya.
3 ālaya-- nirodha wanting in Bd.
4 Bd -ṇo-.
5 Bds sakiṃ deva.
6 Bds -ti.
7 Ck sa taṃ.
8 Bds -aṃ.
9 Bd -o
10 Ck -ra.
11 Bds pavattento.
12 Ck -u.
13 Bd -e.
14 Bd ti.

[page 484]
484 XXI. Asītinipāta.
ti rājūnaṃ ārohaniyarathā, sucittā ti¹ suparikammakatā, sabbhi pave-
dayāntīti Buddhādayo santo sabbhīti saṃkhaṃ gataṃ sobhanaṃ uttamaṃ
nibbānaṃ pavedenti², so nibbānasaṃkhāto santadhammo³ jaraṃ na upeti na
jītati, nabhā⁴ ti ākāso, dūre ti paṭhavī hi sappatiṭṭhā⁵ saṅgahaṇā⁶ ākāso
nirālambo appatiṭṭho, iti ubho ete ekā baddhāpi⁷ visaṃyogaṭṭhena anupalittaṭ-
ṭhena ca⁸ dūre nāma honti, pāran ti orimatīrato paratīraṃ, tadāhū ti
taṃ āhu.
     Iti brāhmaṇo catasso satārahā gāthā Kassapadasabalena
desitaniyāmena desetvā tuṇhi ahosi, tā⁹ sutvā M. "saphalaṃ
me āgamanan" ti tuṭṭhacitto "imā gāthā n'; eva sāvaka-
bhāsitā na isibhāsitā na |kavikatā¹⁰, sabbaññunā va bhāsitā,
kin nu kho agghantīti¹¹" cintetvā "imāsaṃ sakalam pi cakka-
vāḷaṃ yāva Brahmalokā sattaratanapuṇṇaṃ katvā dadamāno
n'; eva anucchavikaṃ kātuṃ sakkoti, ahaṃ kho pan'; assa tiyo-
janasate Kururaṭṭhe sattayojanike Indapattanagare rajjam
dātuṃ pahomi, atthi¹² khv-assa rajjaṃ kāretum bhāgyan" ti
aṅgavijjānubhāvena olokento nāddasa, tato senāpatiṭṭhānādīni¹³
cintetvā¹⁴ ekagāmabhojanam pi tassa¹⁵ bhāgyaṃ adisvā dhana-
lābhassa olokento koṭidhanto paṭṭhāya oloketvā catunnaṃ
kahāpaṇasahassānaṃ bhāgyaṃ disvā "ettakena naṃ pūjessā-
mīti" catasso sahassatthavikā dāpetvā "ācariya tumhe aññe-
saṃ khattiyānaṃ imā gāthā desetvā kiṃ¹⁶ labhathā" 'ti pucchi,
"ekekāya¹⁷ sataṃ sataṃ mahārāja, ten'; eva¹⁸ satārahā nāma
jātā" ti āha, atha naṃ Mahāsatto "ācariya tvaṃ attanā¹⁹ ga-
hetvā vicaraṇabhaṇḍassa²⁰ anagghaṃ²¹ na jānāsi, ito paṭṭhāya
tā²² sahassārahā nāma hontū" 'ti vatvā gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).44: Sahassiyo imā gāthā na imā gāthā satārahā,
                    cattāri tvaṃ sahassāni khippaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā 'ti²³. || Ja_XXI:411 ||

     Ath'; assa ekaṃ sukhayānakaṃ datvā "brāhmaṇaṃ sotthinā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ti.
2 Bd adds thomenti.
3 Bds sataṃdh-.
4 Bds -an.
5 Bd sampa-.
6 so Bds; Ck yagaganaṃ, Cs yagahaṇaṃ.
7 Bd bandh-.
8 Cks vi.
9 Bd taṃ.
10 Bd na kenaci bhāsitā.
11 Bd agghanti, Cks agghatīti.
12 Bds add nu.
13 Ck -dinaṃ.
14 Bds olokento.
15 Bd -bhojanassāpi.
16 Bd kittakaṃ dhanaṃ.
17 Bd adds gāthāya.
18 Bd add tā.
19 so Cks; Bd -no dhanaṃ
20 so Cks; Bd vikiṇitabh-.
21 so Cks; Bd agghaṃ.
22 Bd ekekā gāthā.
23 Bds add an explanation of this verse.

[page 485]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 485
gehaṃ pavesethā¹" 'ti purise āṇāpetvā taṃ uyyojesi, tasmiṃ
khaṇe Sutasomena raññā satārahā yathā sahassārahā katvā
pūjitā², sādhū sādhū 'ti mahāsādhukārasaddo ahosi, tassa
mātāpitaro taṃ saddaṃ sutvā "kiṃsaddo nām'; eso" ti puc-
chitvā yathābhūtaṃ sutvā³ dhanalolatāya⁴ Mahāsattassa⁵ kuj-
jhiṃsu, so pi brāhmaṇaṃ uyyojetvā tesaṃ santikaṃ gantvā
vanditvā aṭṭhāsi, ath'; assa pitā⁶ "tāta evarūpassa sāhasika-
corassa hatthato mutto sīti" paṭisanthāram pi akatvā attano
dhanalolatāya⁴ "saccaṃ kira tāta tayo catasso gāthā sutvā
cattāri sahassāni dinnānīti" pucchitvā "saccan" ti vutte

  Ja_XXI.5(=537).45: Asītiyā⁷ navutiyā ca gāthā,
                    satārahā cāpi bhaveyyu⁸ gāthā,
                    paccattam eva Suttasoma jānāhi
                    sahassiyo nāma kuth'; atthi⁹ gāthā ti āha. || Ja_XXI:412 ||

     Ta. paccattamevā 'ti attanā jānāhi, kudhatthīti kuhiṃ atthi¹⁰
     Atha naṃ Mahāsatto "nāhaṃ tāta dhanena vaddhiṃ
icchāmi sutena icchāmīti" saññāpento āha:

  Ja_XXI.5(=537).46: Icchāmi vo 'haṃ sutavuddhim attano,
                    santo ca maṃ suppurisā bhajeyyuṃ,
                    ahaṃ savantīhi mahodadhīva
                    na hi tāta tappāmi subhāsitena. || Ja_XXI:413 ||

  Ja_XXI.5(=537).47: Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ ḍahanto
                    na tappatī sāgaro vā nadīhi¹¹
                    evam pi te paṇḍitā rājaseṭṭha
                    sutvā na tappanti subhāsitena || Ja_XXI:414 ||

  Ja_XXI.5(=537).48: Sakassa dāsassa yadā suṇomi
                    gāthā ahaṃ atthavatī janinda

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sampādethā, Bs sampāpethā.
2 Bds add ti nagaravāsino.
3 Bd adds attano.
4 Bd -lobhatāya.
5 Ck mahāsaddantassa.
6 Bd adds kathaṃ.
7 Cks add vā.
8 Cks -uṃ, Bd -yya.
9 Ck kuthātthi, Bds kā atthi.
10 Ck hatthi; Bd tattha tāta sutasoma gāthā asitārahā navutārahā
satārahā cāpi gāthā bhaveyya, tāta sutasoma paccattameva
attanā va jānāhi, sahassārāhā nāma gāthā kā kassa puggalassa
santike atthīti.
11 Ck nadihi, Bd nadibhi.

[page 486]
486 XXI. Asītinipāta.
                    tam eva sakkacca nisāmayāmi,
                    na hi tāta dhammesu mam'; atthi tittīti. || Ja_XXI:415 ||

     Ta. vo ti nipātamattaṃ, santo ti ete ca maṃ bhajeyyun ti icchāmi,
savantīhīti nadīhi, sakassā 'ti tiṭṭhatu Nandabrāhmano yadā ahaṃ attano
dāsassāpi¹ suṇomi²
     Evañ ca pana vatvā "mā maṃ tāva³ dhanahetu pari-
bhāsi⁴, ahaṃ ‘dhammam sutvā āgamissāmīti'; sapathaṃ katvā
āgato, idān'; āhaṃ porisādassa santikaṃ gamissāmi⁵. idaṃ vo
rajjaṃ gaṇhathā" 'ti niyyādento

  Ja_XXI.5(=537).49: Idaṃ te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggam (289|19)
                    sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ,
                    kiṃ kāmahetu paribhāsase maṃ,
                    gacchām'; ahaṃ porisādassa kante⁶ ti g. ā. || Ja_XXI:416 ||

     Ta. kante⁶ ti santike.
     Tasmiṃ samaye pitu rañño hadayaṃ uṇham ahosi, so
"tāta Sutasoma kin nām'; etaṃ kathesi, caturaṅginiyā senāya
coraṃ gahessāmīti" vatvā g. āha:

  Ja_XXI.5(=537).50: Attānurakkhāya bhavanti h'; ete
                    hatthārohā rathikā pattikā ca
                    assārohā yeva dhanuggahāse,
                    senaṃ payuñjāma, hanāma sattun ti. || Ja_XXI:417 ||

     Ta. hanāmā 'ti sace evaṃ payojitā⁷ senā taṃ gahetuṃ na sakkonti
atha naṃ sakalaraṭṭhavāsino gahetvā gantvā hanāma sattuṃ mārema⁸ taṃ
attano⁹ paccāmittan ti a
     Atha naṃ mātāpitaro assupuṇṇamukhā "tāta mā¹⁰ gan-
tuṃ¹¹ labbhā" ti yāciṃsu, soḷasasahassā nāṭakitthiyo pi sesa-
parijano pi "amhe anāthe katvā kuhiṃ gacchasi devā" 'ti
parideviṃsu, sakalanagare koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ¹²
asakkonto "porisādassa kira¹³ paṭiññaṃ datvā āgato, idāni

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add santike.
2 Bd add tāta dhammesu mama titti na hi atthiti.
3 Bd tāta.
4 Bds -sasi.
5 Ck -iti.
6 so Cks for ñatte? cfr. p.26.6; Bd unte, Bs ante?
7 Ck -kaṃ, Cs -kā.
8 Bd hanema.
9 Bds amhākaṃ.
10 Bd adds gaccha.
11 Bds add na.
12 Bds sandhāretuṃ.
13 Bd pana kira ahaṃ.

[page 487]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 487
catasso satārahā¹ gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ
katvā mātāpitaro vanditvā puna kira corassa santikaṃ ga-
missatīti" sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi, so mātāpitunnaṃ
vacanaṃ sutvā

  Ja_XXI.5(=537).51: Sudukkaraṃ porisādo akāsi:
                    jīvaṃ gahetvāna avassajī maṃ,
                    taṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ saranto
                    dubbhe ahaṃ tassa kathaṃ janindā 'ti g. ā. || Ja_XXI:418 ||

     Ta. jīvaṃ gahetvānā 'ti jīvagāhaṃ² gahetvā, taṃ tādisan ti taṃ
tena kataṃ tathārūpaṃ³ pubbakiccan ti purimaupakāraṃ, janindā 'ti
pitaraṃ ālapati.
     So mātāpitaro assāsetvā⁴ "amma tāta tumhe mayhaṃ mā
cintayittha, katakalyāṇo ahaṃ, chakāmaggissariyaṃ⁵ na dulla-
bhan" ti mātāpitaro vanditvā sesajanaṃ anusāsetvā pakkāmi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).52: Vanditvā⁶ so pitaraṃ mātarañ ca
                    anusāsetvā negamañ [ca] balañ ca
                    saccavādī saccānurakkhamāno⁷
                    agamāsi so yena⁸ so porisādo ti. || Ja_XXI:419 ||

     Ta. saccānurakkhamāno ti saccaṃ anurakkhamāno, agamāsīti taṃ
rattiṃ nivesane yeva sayitvā⁹ punadivase aruṇuggamanavelāya mātāpitaro
vanditvā sesajanaṃ anusāsetvā assumukhena nānappakāraṃ paridevantena itthā-
gārādijanena anugato nagarā nikkhamma taṃ janaṃ nivattetuṃ asakkonto
mahāmagge daṇḍakena tiriyaṃ lekhaṃ katvā "imaṃ¹⁰ mayi sasnehā¹¹ mā¹²
atikkamiṃsū" 'ti āha, mahājano tejavato sīlavantassa āṇaṃ atikkamituṃ asak-
konto mahāsaddena paridevamāno taṃ sīhavijambhitena gacchantaṃ olokento¹³
ṭhatvā tasmiṃ dassanūpacāraṃ atikkamante ekarāvaṃ ravanto nagaraṃ pāvisi,
so pi āgatamaggen'; eva tassa santikaṃ gato, tena vuttaṃ: agamāsi so yattha
so porisādo ti.
     Tato porisādo cintesi¹⁴: "sace mama sahāyo Sutasomo
āgantukāmo āgacchatu vā mā vā¹⁵ rukkhadevatā me yaṃ¹⁶

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sahassārahā.
2 Bd jīvamānaṃ.
3 Cks tathānurū-.
4 Bds anusāsetvā.
5 Bd -masaggissariyaṃ.
6 so all three MSS.
7 read: saccānurakkhamāno saccavādī?
8 Bds yattha.
9 Bds vasitvā.
10 Bd adds sace.
11 Bd sineho atthi.
12 Ck maṃ.
13 Bds -etvā.
14 Cks gacchanto pana in the place of tato porisādo cintesi.
15 Bd omits vā mā vā.
16 Bd yaṃ mayhaṃ.

[page 488]
488 XXI. Asītinipāta.
icchatu taṃ karotu, ime rājāno māretvā pañca madhuramaṃsena
balikammaṃ karissāmīti" citakaṃ katvā aggiṃ jāletvā "aṃ-
gāraṃ tāva hotū" 'ti tassa sūlaṃ tacchantassa nisinnakāle¹
āgato², atha naṃ porisādo disvā tuṭṭhacitto "samma gantvā
kattabbakiccaṃ te katan" ti pucchi, Mahāsatto "āma mahārāja
Kassapadasabalena desitā me gāthā sutā³, dhammakathikassa
sakkāro ca kato, tasmā gantvā kattabbakiccaṃ nāma hotīti"
dassetuṃ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).53: Kato mayā saṃgaro brāhmaṇena
                    raṭṭhe sake issariye ṭhitena,
                    taṃ saṃgaraṃ brāhmaṇassa-ppadāya⁴
                    saccānurakkhī punar āgato 'smi,
                    yajassu yaññaṃ hantvāna mama maṃsaṃ⁵
                    khādāhi vā maṃ samma porisādā⁶ 'ti. || Ja_XXI:420 ||

     Ta. yajassū 'ti maṃ māretvā devatāya vā yaññaṃ yajassu maṃsaṃ vā
me khādāhīti a.
     Taṃ sutvā porisādo "ayaṃ rājā na bhāyati, vigatama-
raṇabhayo hutvā katheti, kissa nu kho esa ānubhāvo" ti
cintetvā "aññaṃ n'; atthi: ayaṃ ‘Kassapadasabalena desitā
me gāthā sutā'; ti vadati, tāsaṃ etenānubhāvena bhavitabbaṃ,
aham p'; etaṃ kathāpetvā tā gāthā sossāmi, evaṃ aham pi
nibbhayo bhavissāmīti" sanniṭṭhānaṃ katvā gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).54: Na hāyate khādituṃ⁷ mayhaṃ pacchā,
                    citakā ayaṃ tāva sadhūmikā va⁸,
                    niddhūmake pacitaṃ sādhu pakkaṃ,
                    suṇāma⁹ gāthāyo satārahāyo ti. || Ja_XXI:421 ||

     Ta. khāditun¹⁰ ti khādanaṃ, tava khādanaṃ¹¹ mayhaṃ pacchā vā
pure vā na parihāyati, pacchāpi¹² hi tvaṃ mayā khāditabbo va, pacitan ti
nidhūmake nijjāle aggimhi pakkamaṃsaṃ sādhupakkaṃ nāma hoti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add sutasomo.
2 Cks gato.
3 Bd sutvā.
4 Bd -ṇasampadāya.
5 so Bds; Cks omit hantvāna mama maṃsaṃ; read: hantvāna me maṃsaṃ
yajassu yaññaṃ?
6 Cks khāda maṃ porisādā.
7 Bd -taṃ.
8 Bd ca.
9 Bd -ṇo.
10 Bd -tan.
11 Bd tāva khādeyyaṃ.
12 Ck paccāya pi.

[page 489]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 489
     Taṃ sutvā Mahāsatto "ayaṃ porisādo pāpadhammo, imaṃ
thokaṃ niggahetvā lajjāpetvā kathessāmīti" cintetvā āha:

  Ja_XXI.5(=537).55: Adhammiko tvaṃ porisādak'; āsi
                    raṭṭhāto bhaṭṭho udarassa hetu,
                    dhammañ c'; imā abhivadanti gāthā,
                    dhammo adhammo ca kuhiṃ sameti. || Ja_XXI:422 ||

  Ja_XXI.5(=537).56: Adhammikassa luddassa niccaṃ lohitapāṇino
                    n'; atthi saccaṃ kuto dhammaṃ¹, kiṃ sutena karissasīti. || Ja_XXI:423 ||

     Ta. dhammañcā 'ti imā ca gāthā navalokuttaradhammaṃ abhivadanti,
kuhiṃ sametīti kattha samāgacchati², dhammo hi sugatiṃ vā agatiṃ³ vā
pāpeti adhammo duggatiṃ, kuto dhamman¹ ti vacīsaccamattam⁴ pi n'; atthi
kuto dhammo, kiṃ sutenā 'ti tvaṃ etena sutena kiṃ karissasi, mattikābhā-
janaṃ viya sīhavasāya abhājanaṃ tvaṃ dhammassa.
     So evaṃ kathite n'; eva kujjhi, kasmā: Mahāsattassa
mettānubhāvena⁵ mahantena, atha naṃ "kiṃ puna samma
Sutasoma aham eva adhammiko" ti vatvā gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).57: Yo maṃsahetu migavaṃ careyya
                    yo cāhane⁶ purisaṃ attahetu
                    ubho pi te pecca samā bhavanti,
                    kasmā no adhammikaṃ brūsi⁷ maṃ tvan ti. || Ja_XXI:424 ||

     Ta. kasmā no ti ye Jambudīpatale rājāno alaṃkatapaṭiyattā mahābala-
parivārā rathavaragatā migavaṃ carantā tikhiṇehi sarehi mige vijjhitvā mārenti
te avatvā kasmā tvaṃ maṃ yeva adhammikaṃ vadesi⁸, yadi te niddosā aham
pi niddoso yevā 'ti dīpeti.
     Taṃ sutvā Mahāsatto laddhiṃ bhindanto gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).58: Pañca pañca na khā⁹ bhakkhā khattiyena pajānatā,
                    abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā adhammiko tuvan ti. || Ja_XXI:425 ||

     Tass'; attho: samma porisāda¹⁰ khattiyadhammaṃ jānantena pañca pañca
'ti hatthiādayo das'; eva sattā maṃsamayena¹¹ na kho¹² bhakkhā na kho¹²
khāditabbayuttakā, na kho t'; eva vā pāṭho, aparo nayo: khattiyena khattiya-
dhammaṃ jānantena pañcanakhesu sattesu sasako sallako godho¹³ sāmi¹⁴ kummo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o.
2 Cks -si.
3 Bds nibbānaṃ.
4 Ck -saccaṃ tampi.
5 Bds mettābhāvanāya.
6 Bd gāhane.
7 Cks brūhi.
8 Bd -asi.
9 so all three MSS.
10 Bds add khattiyena nāma.
11 so Cks; Bd maṃsavasena.
12 Bd omits kho.
13 Cks -ā.
14 so Cks; Bds sāci.

[page 490]
490 XXI.Asītinipāta.
ti ime pañc'; eva sattā bhakkhitabbayuttakā na aññe, tvaṃ pana abbakkhaṃ
purisamaṃsaṃ bhakkhesi, tenāpi adhammiko ti.
     Iti so niggahaṃ patvā aññaṃ nissaraṇaṃ adisvā attano
pāpaṃ paṭicchādento gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).59: Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā
                    gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī
                    amittahatthaṃ punar āgato si,
                    nakkhattadhamme kusalo si rājā 'ti. || Ja_XXI:426 ||

     Ta. nakkhattadhamme ti tvaṃ nakkhatthadhammasaṃkhāte nīti-
satthe¹ na kusalo si², attano atthānatthaṃ na jānāsi, akāraṇen'; eva te loke
paṇḍito ti kitti patthaṭā³, ahaṃ pana te paṇḍitabhāvaṃ na passāmi⁴, atibālo
sīti vadati.
     Atha naṃ Mahāsatto "samma khattadhamme kusalena
nāma mādisen'; eva bhavitabbaṃ, ahaṃ taṃ jānāmi, na puna
tathattāya⁵ paṭipajjāmīti" vatvā gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).60: Ye khattadhamme kusalā bhavanti
                    pāyena⁶ te nerayikā bhavanti,
                    tasmā ahaṃ khattadhammaṃ pahāya
                    saccānurakkhī punar āgato 'smi,
                    yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā⁷ 'ti. || Ja_XXI:427 ||

     Ta. kusalā ti tathattāya paṭipajjanakusalā, pāyenā 'ti yebhuyyena nera-
yikā, ye pana tattha na nibbattanti te sesāpāyesu nibbattanti.
     Porisādo āha:

  Ja_XXI.5(=537).61: Pāsādavāsā paṭhavīgavāssaṃ⁸
                    kāmitthiyo kāsikacandanañ ca
                    sabbaṃ tahiṃ labbhati sāmitāya⁹,
                    saccena kiṃ passasi ānisaṃsan ti. || Ja_XXI:428 ||

     Ta. pāsādavāsā ti samma Sutasoma tava tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikā
dibbavimānakappā tayo nivāsapāsādā, paṭhavigavāssan¹⁰ ti paṭhavī ca gāvo
ca assā ca bahū, kāmitthiyo ti kāmavatthubhūtā itthiyo, kāsikacandanañ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd natti-.
2 Bds yo.
3 Cks -patthavā, Bd patthaṭo.
4 Bd adds na jānāmi.
5 Cks only tāya.
6 Cks pāse.
7 read: maṃ khāda posāda yajassu yaññaṃ?
8 Bds -ā.
9 Bd labhasi sāmikāya.
10 Bd -ssā.

[page 491]
5. Mahāsutasomajātaka.(537.) 491
cā 'ti kāsikavatthañ ca lohitacandanañ ca. sabbaṃ tahin ti etañ¹ ca aññañ
ca upabhogaparibhogaṃ sabbaṃ tahiṃ² attano nagare sāmitāya labhasi, sāmi
hutvā yathā icchasi tathā paribhuñjituṃ labhasi, so tvaṃ sabbaṃ etaṃ pahāya
saccānurakkhī idhāgacchanto saccena kim ānisaṃsaṃ³ passasi.
     Bodhisatto āha:

  Ja_XXI.5(=537).62: Ye kec'; ime atthi rasā pathavyā
                    saccaṃ tesaṃ sādhutaraṃ rasānaṃ,
                    sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā ca
                    taranti jātimaraṇassa pāran ti. || Ja_XXI:429 ||

     Ta. sādhutaran ti yasmā sabbe pi rasā sattānaṃ saccakāle yeva paṇītā
honti tasmā saccaṃ tesaṃ sādhutaraṃ⁴, yasmā vā viratisaccavacīsacce ṭhitā
jātimaraṇasaṃkhātassa tebhūmakavaṭṭassa pāraṃ amatamahānibbānaṃ taranti
pāpuṇanti tasmā taṃ sādhutaran ti.
     Evam assa Mahāsatto sacce ānisaṃsaṃ kathesi, tato
porisādo vikasitapadumapuṇṇacandasassirīkam ev'; assa mu-
khaṃ oloketvā "ayaṃ Sutasomo⁵ aṅgāracitakaṃ maṃ sasūlaṃ⁶
tacchantaṃ passati, cittutrāsamattam pi 'ssa n'; atthi, kin nu
kho esa⁷ satārahānaṃ gāthānaṃ ānubhāvo udāhu saccassa
aññass'; eva vā kassacīti" cintetvā "pucchissāmi tāva nan"
ti pucchanto gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).63: Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā
                    gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī
                    amittahatthaṃ punar āgato si,
                    na ha⁸ nūna te maraṇabhayaṃ janinda,
                    alinacitto c'; asi⁹ saccavādīti. || Ja_XXI:430 ||

     Mahāsatto pi 'ssa ācikkhanto āha:

  Ja_XXI.5(=537).64: Katā me kalyāṇā anekarūpā,
                    yaññā yiṭṭhā¹⁰ ye vipulā pasatthā,
                    visodhito paralokassa maggo,
                    dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye. || Ja_XXI:431 ||

  Ja_XXI.5(=537).65: Katā me kalyāṇā anekarūpā,
                    yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks evañ.
2 Ck taṇhi, Bd hi.
3 Cks -anusaṃsaṃ.
4 Bds add rasānaṃ.
5 Cks omit oloketvā ayaṃ sutasomo.
6 Bd maṃsasulaṃ.
7 Bd assa.
8 Bd hi.
9 Bd asi.
10 Bd diṭhā.

[page 492]
492 XXI. {Asītinipāta}.
                    anānutappaṃ paralokaṃ¹ gamissaṃ,
                    yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisāda. || Ja_XXI:432 ||

  Ja_XXI.5(=537).66: Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me,
                    dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ,
                    visodhito paralokassa maggo,
                    dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye. || Ja_XXI:433 ||

  Ja_XXI.5(=537).67: Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me,
                    dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ,
                    anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ,
                    yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādo. || Ja_XXI:434 ||

  Ja_XXI.5(=537).68: Ñātīsu mittesu katā me kārā²,
                    dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ --pe--. || Ja_XXI:435 ||

  Ja_XXI.5(=537).69: Ñātīsu mittesu katā me kārā²,
                    dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ,
                    anānutappaṃ --pe--. || Ja_XXI:436 ||

  Ja_XXI.5(=537).70: Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahunnaṃ,
                    santappitā samaṇā brāhmaṇā ca,
                    visodhito paralokassa maggo --pe--. || Ja_XXI:437 ||

  Ja_XXI.5(=537).71: Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahunnaṃ,
                    santappitā samaṇā brāhmanā ca,
                    anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ,
                    yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā 'ti. || Ja_XXI:438 ||

     Ta. kalyāṇā ti kalyāṇakammā, anekarūpā ti dānādivasena³ neka-
vidhā, yaññā ti dasavidhadānavatthupariccāgavasena ativipulā paṇḍitapasatthā
yaññāpi yiṭṭhā pavattitā, dhamme ṭhito ti evaṃ dhamme patiṭṭhito mādiso ko
nāma maraṇassa bhāyeyya, anānutappan ti ananutappamāno, dhammena me
issariyaṃ pasatthan ti dasavidharājadhammaṃ akopetvā dhammen'; eva mayā
rajjaṃ pasaṃsitaṃ⁴, kārā⁵ ti ñātisu ñātikiccāni nittesu ca mittakiccāni,
dānan ti savatthukacetanā, bahudhā ti bahūhi ākārehi, bahunnan ti na
pañcannaṃ ma dasannaṃ satassa pi sahassassa pi⁶ dinnam eva, santappitā
ti gahitagahitabhājanāni pūretvā suṭṭhu tappitā⁷.

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bds katūpakārā.
3 Bd annādi-.
4 Bds pasāsi-.
5 Bds katūpakārā, Cs karo.
6 Cks sahassam pi, Bd adds satasahassassa pi.
7 Bd santa-.

[page 493]
5. {Mahāsutasomajātaka}. (537.) 493
     Taṃ sutvā porisādo "ayaṃ Sutasomarājā sappuriso ñāṇa-
sampanno¹, sac'; āhaṃ² etaṃ khādeyyaṃ muddhā me sattadhā
phaleyya paṭhavi vā pana me vivaraṃ dadeyyā" 'ti bhītatasito
"samma na tvaṃ mayā khāditabbayuttarūpo" ti vatvā gā-
tham āha:

  Ja_XXI.5(=537).72: Visaṃ pajānaṃ puriso adeyya
                    āsīvisaṃ jalitaṃ uggatejaṃ,
                    muddhāpi tassa vipateyya sattadhā
                    yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyā 'ti. || Ja_XXI:439 ||

     Ta. visan ti tatth'; eva māraṇasamatthaṃ³ halāhalavisaṃ, jalitan ti
attano visatejen'; eva jalitaṃ tena uggatejaṃ aggikkhandhaṃ viya vicarantaṃ
āsīvisaṃ vā pana so gīvāya gaṇheyya.
     Iti so Mahāsattaṃ "halāhalavisasadiso me tvaṃ, ko taṃ
khādissatīti" vatvā tā gāthāyo sotukāmo taṃ yācitvā tena
dhammagāravajananatthaṃ "evarūpānaṃ anavajjadhammānaṃ⁴
gāthānaṃ tvaṃ abhājanan" ti paṭikkhitto pi "sakala-Jambudīpe
iminā sadiso paṇḍito n'; atthi, ayaṃ nāma mama hatthā muñ-
citvā gantvā tā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā
nalāṭena maccuṃ ādāya punāgato, ativiya sādhurūpā gāthā
bhavissantīti" suṭṭhutaraṃ sañjātasavanādaro hutvā yācanto
gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).73: Sutvā dhammaṃ⁵ vijānanti narā kalyāṇapāpakaṃ,
                    api gāthā suṇitvāna dhamme me ramatī mano ti. || Ja_XXI:440 ||

     Tass'; attho: samma sutasoma narā nāma dhammaṃ sutvā kalyāṇam pi
pāpam pi jānanti, app-eva⁶ tā gāthā sutvā mama pi kusalapathadhamme⁷ mano
rameyyā 'ti.
     Atha Mahāsatto "sotukāmo dāni porisādo, kathessāmi
'ssa nan" ti cintetvā "tena hi samma sādhukaṃ suṇāhīti"
taṃ ohitasotaṃ katvā Nandabrāhmaṇena kathitaniyāmen'; eva
gāthānaṃ thutiṃ katvā chakāmāvacaradevesu⁸ ekakolāhalaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add madhuradhammakathiko.
2 Cks svāhaṃ.
3 Cks Bd ma-.
4 Bd omits dhammānaṃ.
5 Cks -a.
6 Bds add nāma.
7 Bd kusalakammapatha.
8 Bd chasu--vesu.

[page 494]
494 XXI. Asītinipāta
katvā devatāsu sādhukāraṃ dadamanāsu¹ Mahāsatto porisā-
dassa dhammaṃ kathesi:

  Ja_XXI.5(=537).74: Sakideva Sutasoma sabbhi hotu² samāgamo,
                    sā naṃ saṃgati pāleti nāsabbhi bahusaṃgamo. || Ja_XXI:441 ||

  Ja_XXI.5(=537).75: Sabbhir eva samāsetha sabbhi kubbetha santhavaṃ,
                    sataṃ saddhammam aññāya seyyo hoti na pāpiyo. || Ja_XXI:442 ||

  Ja_XXI.5(=537).76: Jīranti ve rājarathā sucittā,
                    atho sarīram pi jaraṃ upeti,
                    satañ ca dhammo na jaraṃ upeti,
                    santo have sabbhi pavedayanti. || Ja_XXI:443 ||

  Ja_XXI.5(=537).77: Nabhā³ ca dūre paṭhavī ca dūre,
                    pāraṃ samuddassa tad āhu dūre,
                    tato have⁴ dūrataraṃ vadanti
                    satañ ca dhammaṃ asatañ ca rājā 'ti. || Ja_XXI:444 ||

     Tassa tena sukathitattā c'; eva attano paṇḍitabhāvena ca
"gāthā sabbaññūbuddhakathitā viyā" 'ti cintentassa sakala-
sarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā phari⁵, Bodhisatte muducittaṃ
ahosi, setacchattadāyakaṃ pitaram viya naṃ amaññi, so "ahaṃ
Sutasomassa⁶ dātabbahiraññasuvaṇṇe⁷ na passāmi, ekekāya
pan'; assa⁸ gāthāya ekekaṃ⁹ varaṃ dassāmīti" cintetvā
gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).78: Gāthā imā atthavatī suvyañjanā (151|10)
                    subhāsitā tuyhaṃ janinda sutvā
                    ānandicitto¹⁰ sumano patīto,
                    cattāri te samma vare dadāmīti. || Ja_XXI:445 ||

     Ta. ānandīti ānandajāto¹¹, sesāni tass'; eva vevacanāni, cattāro pi h'
ete tuṭṭhākārā yeva.
     Atha naṃ Mahāsatto "kiṃ nāma tvaṃ varaṃ dassasīti"
apasādento āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd -deve.
2 Bds hoti.
3 Bds -aṃ.
4 Cks bhave.
5 Cs pūri, Bds paripūri.
6 Cks sutasomo massa.
7 Bds dātabbaṃ kiñci hivaṇṇaṃ.
8 Bd pana.
9 Cks -kā.
10 Bd ānantivitto, Cks ānandacitto.
11 Cks -di-.

[page 495]
5. Mahāsutasomajātaka.(537.) 495

  Ja_XXI.5(=537).79: Yo n'; attano maraṇaṃ bujjhasi tvaṃ
                    hitāhitaṃ vinipātañ ca saggaṃ
                    giddho rase duccarite niviṭṭho
                    kiṃ tvaṃ¹ varaṃ passasi pāpadhamma². || Ja_XXI:446 ||

  Ja_XXI.5(=537).80: Ahañ ca taṃ dehi varan ti vajjaṃ
                    tvañ cāpi datvāna avākareyya,
                    sandiṭṭhikaṃ kalaham imaṃ vivādaṃ
                    ko paṇḍito jānam upabbajeyyā 'ti. || Ja_XXI:447 ||

     Ta. yo ti yo tvaṃ maraṇadhammo aham asmīti attano maraṇaṃ na
jānāsi³ na bujjhasi⁴ pāpadhammam eva karosi, hitāhitan ti idaṃ me kam-
maṃ hitaṃ idaṃ ahitaṃ idaṃ vinipātaṃ nessati⁵ idaṃ saggan ti na jānāsi,
rase ti manussamaṃsarase, vajjan ti vadeyyaṃ⁶, avākareyyā 'ti vācāya
datvā dehi me varan ti vuccamāno⁷ avākareyyāsi na dadeyyāsi⁸, upabba-
jeyyā 'ti ko imaṃ kalahaṃ paṇḍito upagaccheyya.
     Tato porisādo "nāyaṃ mayhaṃ saddahati, saddahāpessāmi
nan" ti gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).81: Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ
                    yaṃ vāpi datvāna avākareyya,
                    varassu samma avikampamāno,
                    pāṇaṃ cajitvāna pi dassam evā 'ti. || Ja_XXI:448 ||

     Ta. avikampamāno ti anolīyamāno
     Atha Mahāsatto "ayaṃ ativiya sūro hutvā kathesi⁹, ka-
rissati me vacanaṃ gaṇhissāmi¹⁰, sace pana ‘manussamaṃsaṃ
na khāditabban'; ti paṭhamam eva varaṃ varissaṃ¹¹ ativiya
kilamissati, paṭhamaṃ aññe tayo vare gahetvā pacchā etaṃ
gaṇhissāmīti" cintetvā āha:

  Ja_XXI.5(=537).82: Ariyassa ariyena sameti sakkhi¹²
                    paññassa paññāṇavatā¹³ sameti,
                    passeyya taṃ vassasataṃ arogaṃ,
                    etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ varāmīti. || Ja_XXI:449 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd taṃ.
2 Bd -o, Bs -e.
3 Ck omits na, Bd omits jānāsi.
4 Bd adds na jānā.
5 Bd omits nessati.
6 Bds add na.
7 Bd adds na.
8 Bd omits na da-
9 Bd -eti.
10 Bd -miti.
11 Bds vārayissaṃ.
12 Bd sakhi.
13 Cks -navatā.

[page 496]
496 XXI.Asītinipāta.
     Ta. ariyassā 'ti ācārāriyassa, sakkhīti¹ sakkhiḍhammo ti² mitta-
dhammo, paññāṇavatā³ ti ñāṇasampannena³, sametīti Gaṅgodakaṃ viya
Yamunodakena saṃsandati dhātuso⁴ hi sattā saṃsandanti, passeyya tan ti
porisādassa ciraṃ jīvitaṃ icchanto⁵ paṭhamaṃ attano jīvitavaraṃ yācati paṇḍi-
tassa hi pana⁶ mama jīvitaṃ dehīti vattuṃ ayuttaṃ api ca so mayham eva⁷
ārogyaṃ icchatīti cintetvā tussissatīti⁸ pi evam āha.
     So taṃ sutvā va "ayaṃ issariya dhaṃsetvā⁹ idāni maṃ-
saṃ khāditukāmassa evaṃ mahāanatthakārassa mahācorassa
mayham eva jīvitaṃ icchati, aho mama hitakāmo" ti tuṭṭha-
mānaso taṃ¹⁰ vañcetvā varassa gahitabhāvaṃ ajānitvā va taṃ
varaṃ dadamāno gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).83: Ariyassa ariyena sameti sakkhi¹¹
                    paññassa paññāṇavatā sameti,
                    passe pi¹² maṃ vassasataṃ arogaṃ¹³,
                    etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ dadāmīti. || Ja_XXI:450 ||

     Ta. varānan ti catunnaṃ varānaṃ paṭhamaṃ.
     Tato Bodhisatto āha:

  Ja_XXI.5(=537).84: Ye khattiyā ye¹⁴ idha bhūmipālā
                    muddhābhisittā katanāmadheyyā
                    na tādise bhūmipatī adesi,
                    etaṃ varānaṃ dutiyaṃ varāmīti. || Ja_XXI:451 ||

     Ta. katanāmadheyyā ti muddhani abhisittattā¹⁵ va muddhābhisittā
katanāmadheyyā ti, na tādise ti tādise khattiye na adesi mā khādīti.
     Iti so dutiyaṃ varaṃ gaṇhanto parosatānaṃ khattiyānaṃ
jīvitavaraṃ gaṇhi, porisādo pi 'ssa dadamāno āha:

  Ja_XXI.5(=537).85: Ye khattiyā ye¹⁶ idha bhūmipālā
                    muddhābisittā katanāmadheyyā
                    na tādise bhūmipatī ademi¹⁷,
                    etaṃ varānaṃ dutiyaṃ dadāmīti. || Ja_XXI:452 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakhiti.
2 Bds omit ti.
3 Bd ñāna-.
4 Bd -yo.
5 Bd adds viya.
6 Ck pi, Bd omits pana.
7 Bds add esa.
8 Cks -sīti.
9 Bds -yaṃ ṭhapetvā.
10 Cks omit taṃ.
11 Bd sakkhi.
12 Bd passapi.
13 Bd ārogyaṃ.
14 Bd se.
15 Cks -ttatā.
16 Bds se.
17 Cks adesi.

[page 497]
5. Mahāsutasomajātaka.(537.) 497
     Kiṃ pana te tesaṃ saddaṃ suṇanti na¹ suṇantīti na²
sabbaṃ suṇanti, porisādena hi rukkhassa dhūmajālupaddava-
bhayena³ paṭikkamitvā aggi kato, aggino ca rukkhassa ca
antare nisīditvā Mahāsatto tena saddhiṃ kathesi, tasmā sab-
baṃ {asutvā} upaḍḍhupaḍḍham suṇiṃsu, te "idāni Sutasomo
porisādaṃ damessati, mā bhāyathā" 'ti aññamaññaṃ samassā-
sesuṃ, tasmiṃ khaṇe Mahāsatto imaṃ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).86: Parosataṃ khattiyā te gahītā
                    talāvutā assumukhā rudantā,
                    sake te⁴ raṭṭhe paṭipādayāhi,
                    etaṃ varānaṃ tatiyaṃ varāmīti. || Ja_XXI:453 ||

     Ta, parosatan ti atirekasataṃ, te gahitā ti tayā gahitā, talāvutā
ti hatthatalesu āvutā.
     Iti Mahāsatto tatiyaṃ⁵ varaṃ gaṇhanto tesaṃ khatti-
yānaṃ sakaraṭṭhaṃ⁶ niyyātanavaraṃ gaṇhi, kiṃkāraṇā: so
akhādanto pi verabhayena⁷ sabbe te dāse {katvā} araññe yeva
vāsāpeyya⁸ māretvā vā chaḍḍeyya paccantaṃ vā netvā vikki-
neyya, tasmā tesaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi, itaro pi
'ssa⁹ dadamāno imaṃ¹⁰ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).87: Parosataṃ khattiyā me gahītā
                    talāvutā assumukhā rudantā,
                    sake te⁴ raṭṭhe paṭipādayāmi,
                    etaṃ varānaṃ tatiyaṃ dadāmīti. || Ja_XXI:454 ||

     Catutthaṃ pana gaṇhanto Bodhisatto imaṃ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).88: Chiddan te raṭṭhaṃ vyādhitaṃ¹¹ bhayāhi,
                    puthū narā lenam anuppaviṭṭhā,
                    manussamaṃsaṃ viramehi rāja¹²,
                    etaṃ varānaṃ catutthaṃ varāmīti. || Ja_XXI:455 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits suṇanti na.
2 Ck taṃ.
3 Cks -lā-.
4 Cks na.
5 Bd -ya.
6 Bd -e.
7 Bd veri-.
8 Bd vāseyya.
9 Cks omit ssa.
10 Cks idaṃ.
11 Cs vya-, Bd byādhikāya.
12 Ck Bd -jā.

[page 498]
498 XXI.Asītinipāta.
     Ta. chiddan ti na¹ ghanāvāsaṃ², tattha gāmādīnaṃ uṭṭhitattā savivaraṃ,
vyādhitaṃ³ bhayāhīti porisādo idāni āgamissatīti tava bhayena kampamānā⁴,
lenamanuppaviṭṭhā ti dārake hatthesu gahetvā tiṇagahanādinilīyanaṭṭhānaṃ⁵
paviṭṭhā, manussamaṃsan ti duggandhajegucchapaṭikkūlaṃ manussamaṃsaṃ
pajaha nissakkatthe⁶ vā upayogaṃ, manussamaṃsato viramāhīti attho.
     Evaṃ vutte porisādo pāṇiṃ paharitvā hasanto "samma
Sutasoma, kin nām'; etaṃ kathesi, kath'āhaṃ tuyhaṃ⁷ etaṃ
varaṃ dadeyyāmi⁸, sace pi gaṇhitukāmo aññaṃ gaṇhā" 'ti
vatvā⁹ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).89: Addhā hi so bhakkho mamaṃ manāpo,
                    etassa hetum pi¹⁰ vanaṃ paviṭṭho,
                    so 'haṃ kathaṃ etto upārameyyaṃ,
                    aññaṃ varānaṃ catutthaṃ varassū 'ti. || Ja_XXI:456 ||

     Ta. vanan ti rajjaṃ pahāya imaṃ vanaṃ paviṭṭho.
     Atha naṃ Mahāsatto "tvaṃ manussamaṃsassa piyattā¹¹
‘tato viramituṃ. na sakkomīti'; vadasi, yo hi piyaṃ nissāya
pāpaṃ karoti ayaṃ bālo" ti vatvā gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).90: Na ve piyaṃ¹² me ti janinda tādiso (III 280|3)
                    attaṃ¹³ niraṃkatvā piyāni sevati,
                    attā va seyyo paramā va seyyo,
                    labbhā piyā ocitatthena pacchā ti. || Ja_XXI:457 ||

     Ta. tādiso ti janinda tādiso yuvā abhirūpo mahāyaso idaṃ nāma me
piyan ti piyavatthūh'; ālaggo¹⁴ attānaṃ niraṃkatvā sabbasugatīhi c'; eva sukha-
visesehi ca nuditvā¹⁵ niraye pātetvā na ve piyāni sevati, paramā va seyyo
ti purisassa hi paramhā¹⁶ piyavatthumhā attā va varataro¹⁷, labbhā piyā ti
piyā nāma visayavasena¹⁸ c'; eva puññena ca ocitatthena vaḍḍhitatthena diṭṭha-
dhamme c'; eva parattha ca devamanussasampattiṃ patvā sakkā laddhuṃ.
     Evaṃ vutte porisādo bhayappatto hutvā "ahaṃ¹⁹ Suta-
somena gahitavaraṃ vissajjāpetum pi manussamaṃsato vira-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds omit na.
2 Bds gharā-.
3 Bd byādhitā, Cks vyadhitaṃ.
4 Bd kampitā.
5 all three MSS. gahaṇā-.
6 Cks nissakkanatthe.
7 Bd tumhākaṃ.
8 Bds dassāmi.
9 Ck pavatvā, Bd gaṇhāhi ti vatvā.
10 Bds hetumhi.
11 Bds piyatarattā.
12 Ck navesiyaṃ.
13 Bds attānaṃ.
14 Cs -ūhi laggo, Bd -vatthulo tena tattha.
15 Bd cavetvā.
16 Bd omits pa-.
17 Bds add kiṃkāraṇā.
18 Cks visayāyasena.
19 Cs Bd add hi.

[page 499]
5. Mahāsutasomajātaka.(537.) 499
mitum pi na sakkomi, kin nu kho karissāmīti" assupuṇṇehi
nettehi gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).91: Piyaṃ me mānusaṃ maṃsaṃ
                    Sutasoma vijānahi¹,
                    n'; amhi sakko nivāretuṃ
                    aññaṃ tuvaṃ² samma varaṃ varassū 'ti. || Ja_XXI:458 ||

     Ta. vijānāhīti tvam pi jānāhi³
     Tato Bodhisatto āha:

  Ja_XXI.5(=537).92: Yo ve piyaṃ me ti piyānukaṃkhī⁴
                    attaṃ niraṃkatvā piyāni sevati
                    soṇḍo va pītvāna visassa⁵ thālaṃ
                    ten'; eva so hoti dukkhī parattha. || Ja_XXI:459 ||

  Ja_XXI.5(=537).93: Yo c'; īdha saṃkhāya piyāni hitvā
                    kicchena pi⁶ sevati ariyadhammaṃ
                    dukkhito va pītvāna yathosadhāni
                    ten'; eva so hoti sukhī paratthā 'ti. || Ja_XXI:460 ||

     Ta. yo ve ti samma porisāda yo idam me piyan ti pāpakiriyāya attānaṃ
niraṃkatvā yāni vatthūni sevati so surāpemena visamissaṃ suraṃ pītvā⁷ soṇḍo
viya tena pāpakammena parattha nirayādīsu dukkhī hoti, saṃkhāyā 'ti jānitvā
tuletvā piyāni hitvāpi⁸ adhammapaṭisaṃyuttāni piyāni chaḍḍetvā.
     Evaṃ vutte porisādo kapaṇaṃ paridevanto⁹ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).94: Ohāy'; ahaṃ pitaraṃ mātarañ ca
                    manāpike kāmaguṇe ca pañca
                    etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho,
                    tan te varaṃ kin ti-m-ahaṃ dadāmīti. || Ja_XXI:461 ||

     Ta. etassā 'ti manussamaṃsaṃ dasseti¹⁰, kintimahan ti kiṃ katvā¹¹
ahaṃ taṃ varaṃ demi.
     Tato Mahāsatto imaṃ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).95: Na paṇḍitā diguṇaṃ¹² āhu vākyaṃ,
                    saccappaṭiññā ca¹³ bhavanti santo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nāhi.
2 Cks tvaṃ.
3 Cks jānāsi.
4 Bds -nurakkhī.
5 Bds visamissa.
6 so all three MSS.
7 Ck pitvā, Bs pivitvā.
8 Bds hitvāti.
9 Bd kalunaṃ.
10 Ck dasse, Bd manussamaṃsassa.
11 Bd kinti vatvā.
12 Bd dvi-.
13 Cks -ññāya.

[page 500]
500 XXI.Asītinipāta.
                    varassu samma iti maṃ avoca,
                    icc-abravī tvaṃ na hi te sametīti. || Ja_XXI:462 ||

     Ta. diguṇan¹ ti samma porisāda paṇḍitā nāma ekaṃ vatvā puna taṃ
visaṃvādento dutiyaṃ vacanaṃ na vadanti², iti maṃ avocā 'ti samma Suta-
soma varassu varan ti evaṃ maṃ avocā 'ti³, iccabravīti tasmā⁴ yaṃ tvaṃ
iti abravi te idāni na sameti.
     Puna so rodanto yeva gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).96: Apuññalābhaṃ ayasaṃ akittiṃ
                    pāpaṃ bahuṃ duccaritaṃ kilesaṃ
                    manussamaṃsassa kate⁵ upāgā,
                    tan te varaṃ kin ti-m-ahaṃ dadeyyan ti. || Ja_XXI:463 ||

     Ta. pāpan ti kammapathaṃ apattaṃ⁶, duccaritan ti kammapathap-
pattaṃ, kilesan ti dukkhaṃ, manussamaṃsassa kate⁵ ti manussamaṃ-
sassa hetu, upāgā ti upagato 'mhi, tan te ti taṃ tuyhaṃ, kath'āhaṃ varaṃ
demi, mā maṃ mārayi, anukampaṃ kāruññaṃ mayi karohi, aññaṃ varaṃ
gaṇhā 'ti āha.
     Atha Mahāsatto āha:

  Ja_XXI.5(=537).97: Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ
                    yaṃ vāpi datvāna avākareyya,
                    varassu samma avikampamāno,
                    pāṇaṃ jahitvāna⁷ pi dassam evā 'ti. || Ja_XXI:464 ||

     Evaṃ tena paṭhamaṃ vuttagāthaṃ āharitvā dassetvā vara-
dāne ussāhaṃ janento⁸ gātham āha:

  Ja_XXI.5(=537).98: Pāṇañ cajanti santo nāpi dhammaṃ⁹,
                    saccappaṭiññā ca¹⁰ bhavanti santo,
                    datvā varaṃ khippam avākarohi¹¹
                    etena sampajja surājaseṭṭha. || Ja_XXI:465 ||

  Ja_XXI.5(=537).99: Caje dhanaṃ yo pana aṅgahetu¹²
                    aṅgaṃ caje jīvitaṃ rakkhamāno,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dvi-.
2 Bd kathenti.
3 Bd abhāsi, Bs abhāsasi.
4 Bd kasmā.
5 Bds bhavo.
6 so Cks; Bd appattaṃ.
7 Cks jahe-, Bds cajitvāna.
8 Bd ussāhento.
9 Cks sata nesa dhammo.
10 Bd va.
11 Bd khippamevāk-.
12 Bd dhanaṃ aṅgavarassa hotu, Cs omits yo pana.

[page 501]
5. Mahāsutasomajātaka.(537.) 501
                    aṅgadhanaṃ¹ jīvitaṃ cāpi sabbaṃ
                    caje naro dhammam anussaranto ti. || Ja_XXI:466 ||

     Ta. pāṇan ti jīvitaṃ, santo tañ ca² api jīvitaṃ cajanti, na dhammaṃ
khippamavākarohīti idha khippaṃ mayhaṃ dehīti attho, etenā 'ti etena
dhammena c'; eva saccena ca sampajja sampanno upapanno hohi, surāja-
seṭṭhā 'ti taṃ saṃgaṇhanto³ ālapati, caje dhanan ti samma porisāda paṇ-
ḍito puriso hatthapādādimhi aṅge chejjamāne⁴ tassa rakkhanatthāya⁵ bahum
pi dhanaṃ cajeyya, dhammamanussaranto ti aṅgadhanajīvitaṃ pariccajanto
pi satam dhammaṃ na vītikkamissāmīti evaṃ dhammaṃ anussaranto.
     Evaṃ Mahāsatto imehi kāraṇehi taṃ sacce patiṭṭhāpento
idāni attano garubhāvaṃ dassetuṃ

  Ja_XXI.5(=537).100: Yassāpi⁶ dhammaṃ puriso vijaññā
                    ye c'; assa kaṃkhaṃ vinayanti santo
                    taṃ hi 'ssa dīpañ ca parāyanañ ca
                    na tena mittiṃ jarayetha⁷ pañño ti gātham āha. || Ja_XXI:467 ||

     Ta. yassā 'ti yamhā purisā, dhamman ti kusalākusalajotakaṃ kāraṇaṃ,
vijaññā ti jāneyya⁸, taṃ hissā 'ti taṃ ācariyakulaṃ etassa puggalassa
patiṭṭhānaṭṭhena⁹ dīpaṃ uppanne bhaye gantabbaṭhānaṭṭhena¹⁰ parāyanañ ca,
na tena mittin ti tena ācariyapuggalena saha¹¹ paṇḍito kenaci kāraṇena
mettiṃ na jarayetha¹² na vināseyya.
     Evañ ca pana vatvā "samma porisāda guṇavantassa
ācariyassa vacanaṃ nāma bhindituṃ na vaṭṭati, ahañ ca ta-
ruṇakāle pi tava piṭṭhiācariyo hutvā bahuṃ¹³ sikkhāpesiṃ,
idāni Buddhalīḷhāya satārahā gāthā kathesiṃ, tena me va-
canaṃ kātuṃ arahasīti" āha, taṃ sutvā porisādo¹⁴ "Sutasomo
mayhaṃ ācariyo c'; eva paṇḍito ca¹⁵, varo c'; assa mayā dinno,
kiṃ sakkā kātuṃ, ekasmiṃ attabhāve maraṇaṃ nāma dhuvaṃ,
manussamaṃsaṃ na khādissāmi, dassāmi 'ssa varan" ti assu-
dhārāhi pavattamānāhi uṭṭhāya Sutasomanarindassa pādesu
patitvā varaṃ dadamāno imaṃ gātham āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck aham dhanaṃ.
2 Bds nāma in the place of tañca.
3 Bd paggaṇhanto.
4 Bd chijj-
5 Ck -ṇatthāya.
6 Cks yassāhi.
7 Bds ji-.
8 Bd vijā-.
9 Cks -ṭṭhaṭṭhena.
10 Cks gantabbaṭṭhena, Bd gandhappaṭhāna-.
11 Ck sahāsaha, Bds sahaso.
12 Bd jiyaretha, Bs jīrayetha.
13 Bd adds sikkhā, Bs sikkhaṃ.
14 Bd adds ayaṃ.
15 Cks omit paṇḍito ca.

[page 502]
502 XXI.Asītinipāta.

  Ja_XXI.5(=537).101: Addhā hi so bhakkho mamaṃ manāpo,
                    etassa hetum pi vanaṃ paviṭṭho,
                    sace va¹ maṃ yācasi etam atthaṃ
                    etam pi te samma varaṃ dadāmīti. || Ja_XXI:468 ||

     Atha naṃ Mahāsatto "evam atthu² samma, sīle patiṭṭhi-
tassa maraṇam pi nāma varaṃ, gaṇhāmi mahārāja tayā din-
naṃ varaṃ, ajja³ paṭṭhāya ācariyapathe⁴ patiṭṭhito 'si, evaṃ
sante pi taṃ yācāmi: sace te mayi sineho atthi pañcasīlāni
gaṇha mahārājā" 'ti āha, "sādhu samma dehi me sīlānīti",
"gaṇha mahārājā" 'ti, so Mahāsattaṃ pañcapatiṭṭhitena van-
ditvā ekamantaṃ nisīdi, Mahāsatto pi taṃ sīle⁵ patiṭṭhāpesi,
tasmiṃ khaṇe tattha sannipatitā bhummadevā "Mahāsatte
pītiṃ janento⁶ Avīcito yāva bhavaggā añño porisādaṃ ma-
nussamaṃsato nivāretuṃ samattho nāma n'; atthi, aho Suta-
somena dukkaraṃ⁷ katan" ti mahantena saddena vanaghaṭaṃ
unnādento sādhukāram adaṃsu, tesaṃ saddaṃ sutvā cātumma-
hārājikā ti evaṃ yāva Brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi, rukkhe
laggitarājāno pi taṃ devatānaṃ sādhukārasaddaṃ suṇiṃsu,
rukkhadevatāpi vimāne⁸ ṭhitā va sādhūkāraṃ adāsi, iti deva-
tānaṃ saddo sūyati rūpaṃ na dissati, devatānaṃ sādhukāra-
saddaṃ sutvā rājāno cintayiṃsu: "Sutasomaṃ nissāya⁹ jīvi-
taṃ laddhaṃ, dukkaraṃ kataṃ Sutasomena porisādaṃ da-
mento" ti Bodhisattassa thutiṃ kariṃsu, porisādo Mahāsat-
tassa pāde vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, atha naṃ Mahāsatto
"samma khattiye mocehīti" āha, so cintesi: "ahaṃ etesaṃ
paccāmitto, ete mayā mocitā ‘gaṇhatha no paccāmittan'; ti
maṃ hiṃseyyum pi, mayā jīvitaṃ cajantenāpi na sakkā Su-
tasomassa hatthato gahitaṃ sīlaṃ bhindituṃ iminā saddhiṃ
yeva gantvā mocessāmi, evaṃ me abhayaṃ bhavissatīti", atha
Bodhisattaṃ vanditvā "Sutasoma ubho pi gantvā khattiye
mocessāmā" ti¹⁰ gātham āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd Cs ca.
2 Bds āha.
3 Bd ajjato.
4 Bd bhariya.
5 Bd naṃ sīlesu.
6 Bd -etvā.
7 Bds -rataraṃ.
8 Bd sakavi-.
9 Bds add no.
10 Bd adds vatvā.

[page 503]
5. Mahāsutasomajātaka.(537.) 503

  Ja_XXI.5(=537).102: Satthā ca me hosi sakkhā ca me si,
                    vacanam pi te samma ahaṃ akāsiṃ,
                    tuvaṃ¹ pi me samma karohi vākyaṃ,
                    ubho pi gantvāna pamocayāmā 'ti. || Ja_XXI:469 ||

     Ta. satthā ti saggamaggassa desitattā satthā, taruṇakālato paṭṭhāya
sakhā² ca.
     Atha naṃ Bodhisatto

  Ja_XXI.5(=537).103: Satthā ca te homi sakhā ca ty-amhi,
                    vacanam pi me samma tuvaṃ akāsi,
                    aham pi te samma karomi vākyaṃ,
                    ubho pi gantvāna pamocayāmā 'ti³ vatvā || Ja_XXI:470 ||

te upasaṃkamitvā āha:

  Ja_XXI.5(=537).104: Kammāsapādena viheṭhitattā⁴
                    talāvutā assumukhā rudantā,
                    na jātu dubbhetha imassa rañño,
                    saccappaṭiññaṃ me paṭissuṇāthā 'ti. || Ja_XXI:471 ||

     Ta. kammāsapādenā 'ti idaṃ Mahāsatto ubho pi gantvāna pamoca-
yāmā sampaṭicchitvā khattiyā nāma mānatthaddhā honti muttamattā iminā
viheṭhit'; amhā 'ti porisādaṃ potheyyum pi haneyyum pi na kho pan'; esa tesu
dubbhissati aham ekako va gantvā paṭiññaṃ tāva nesaṃ gaṇhāmīti cintetvā
tattha gantvā te hatthatale āvuṇitvā aggapādaṅgulīhi⁵ bhūmiyaṃ⁶ phusamānāsu
rukkhasākhāsu olambite⁷ vātappahāraṇakāle nāgadantesu⁸ olambitakaraṇḍakadu-
māni⁹ viya samparivattante addasa, te pi taṃ disvā idāni 'mha arogā ti ekappa-
hāren'; eva mahāravaṃ raviṃsu, atha te Mahāsatto mā bhāyathā¹⁰ ti assāsetvā
mayā porisādato¹¹ tumhākaṃ abhayaṃ gahitaṃ tumhe pana me vacanaṃ karothā
'ti vatvā evam āha, tattha na¹² jātū 'ti ekaṃsen'; eva na dubbhetha.
     Tato te āhaṃsu:

  Ja_XXI.5(=537).105: Kammāsapādena viheṭhit'; amhā
                    talāvutā assumukhā rudantā,
                    na jātu dubbhema imassa rañño,
                    saccappaṭiññan te paṭissuṇāmā¹³ 'ti. || Ja_XXI:472 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. tvaṃ.
2 Cks -āya.
3 Bds add evaṃ.
4 so Cks form viheṭhit'; attha? Bd vihedhitamhā, Bs viheṭhayitthamha.
5 Bd -lisu.
6 Bd bhūmi.
7 Cks -tesu, Bd olaggite.
8 Bd -dante.
9 Bd olaggitakor-.
10 Bd -yitthā.
11 Bd -do damito.
12 Ck pana.
13 Bd paṭisuṇomā.

[page 504]
504 XXI. Asītinipāta.
     Ta. paṭissuṇāmā¹ 'ti evaṃ paṭiññaṃ adhivāsema sampaṭicchāma api
ca kho pana mayaṃ kilantā kathetuṃ na sakkoma tumhe sabbasattānaṃ sara-
ṇaṃ tumhe va kathetha mayaṃ vo vacanaṃ sutvā paṭiññaṃ dassāmā 'ti.
     Atha naṃ² Bodhisatto "tena hi me³ paṭiññaṃ dethā"
'ti vatvā⁴

  Ja_XXI.5(=537).106: Yathā pitā vā athavāpi mātā
                    anukampakā atthakāmā pajānaṃ
                    evam eva no⁵ hotu ayañ ca rājā,
                    tumhe ca vo hotha yath'; eva puttā⁶ ti. || Ja_XXI:473 ||

     Te pi sampaṭicchamānā imaṃ gātham āhaṃsu:

  Ja_XXI.5(=537).107: Yathā pitā vā athavāpi mātā
                    anukampakā atthakāmā pajānaṃ
                    evam eva no hotu ayañ ca rājā,
                    mayam pi hessāma tath'; eva puttā ti. || Ja_XXI:474 ||

     Ta. tumhe ca vo ti vokāro nipātamattaṃ.
     Iti Mahāsatto tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā porisādaṃ pakko-
sitvā "ehi⁷, khattiye mocehīti" āha, so khaggaṃ gahetvā ekassa
rañño bandhanaṃ chindi, rājā sattāhaṃ nirāhāro vedanāmatto⁸
sahabandhanacchedā mucchito bhūmiyaṃ pati, taṃ disvā Ma-
hāsatto kāruññaṃ katvā "samma porisāda, mā evaṃ chindīti"
ekaṃ rājānaṃ ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā ure katvā
"idāni bandhanaṃ chindā" 'ti āha, atha porisādo khaggena
chindi, Mahāsatto pi thāmasampannatāya taṃ ure nipajjāpetvā
orasaputtaṃ viya muducittena otāretvā bhūmiyaṃ nipajjāpesi,
evaṃ sabbe pi te bhūmiyaṃ nipajjāpetvā vaṇe dhovitvā dāra-
kānaṃ kaṇṇato suttaṃ viya saṇikaṃ rajjuyo nikkaḍḍhitvā
pubbalohitaṃ dhovitvā vaṇe niddose katvā "samma porisāda,
ekaṃ rukkhatacaṃ pāsāṇe ghaṃsitvā āharā" 'ti āharāpetvā
saccakiriyaṃ katvā tesaṃ hatthatalāni makkhesi, taṃ khaṇaṃ
yeva vaṇo phāsukaṃ⁹ ahosi, porisādo taṇḍule¹⁰ gahetvā vāra-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭisuṇomā.
2 Bd ne.
3 Bd omits me.
4 Bd adds gāthamāha.
5 Bd no.
6 Bd mayaṃ pi hessāma yatheyateva puttā in the place of tumhe - -
7 Bds add samma.
8 Bds -patto.
9 so all three MSS.
10 Bds -laṃ.

[page 505]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 505
ṇaṃ¹ paci, ubho janā parosataṃ khattiye vāraṇaṃ¹ pāyesuṃ²,
iti te sabbe santappitā, suriyo pi atthaṃgato, punadivase pi pāto
ca majjhantike ca sāyañ ca vāraṇam¹ eva pāyetvā tatiyadivase
sasitthakaṃ yāguṃ pāyesuṃ, tāvatā³ arogā⁴ ahesuṃ, atha te
Mahāsatto "gantuṃ sakkhissathā" 'ti pucchitvā "gacchāmā"
'ti vutte "ehi samma porisāda, sakaraṭṭhaṃ gacchāmā" 'ti
āha, so rodamāno tassa pādesu patitvā "tvaṃ samma rājāno
gahetvā gaccha, ahaṃ idh'; eva mūlaphalāni khādanto vasissā-
mīti" āha, "samma idha kiṃ karissasi, ramaṇīyan te raṭṭhaṃ,
Bārāṇasiyaṃ rajjaṃ karohīti⁵", "samma kiṃ kathesi na sakkā
mayā tattha gantuṃ, sakalanagaravāsino pi⁶ me verikā⁷, te
‘mayhaṃ iminā mātā khāditā mayhaṃ pitā'; ti maṃ paribhā-
sissanti, ‘gaṇhath'; imaṃ coran'; ti ekaleḍḍunā⁸ va⁹ maṃ jīvitā
voropessanti, ahañ ca tumhākaṃ santike sīle patiṭṭhito, jīvita-
hetum pi na sakkā mayā paraṃ māretuṃ, nāhaṃ gacchāmi,
ahaṃ manussamaṃsato viratattā¹⁰ kittakaṃ jīvissāmi, idāni
mama tumhākaṃ dassanaṃ n'; atthīti" roditvā "gacchatha
tumhe" ti āha, ath'; assa Mahāsatto piṭṭhiṃ parimajjitvā¹¹
"samma¹² Sutasomo nāmāhaṃ, mayā hi tādiso kakkhaḷo¹³ vi-
nīto, Bārāṇasivāsikesu kiṃ vattabbaṃ¹⁴ atthi, ahaṃ taṃ tattha
patiṭṭhāpessāmī¹⁵, attano rajjaṃ dvidhā bhinditvā dassāmīti",
"tumhākam pi nagare mama verino atthi yevā" 'ti vutte "iminā
mama vacanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, yena ten'; upāyena
porāṇakayase patiṭṭhāpetabbo esa mayā" ti cintetvā tassa palo-
bhanatthāya nagarasampattiṃ vaṇṇento āha:

  Ja_XXI.5(=537).108: Catuppadaṃ sakuṇañ cāpi maṃsaṃ
                    sūdehi randhaṃ sukataṃ suniṭṭhitaṃ
                    sudhaṃ va Indo paribhuñjiyāna¹⁶
                    hitvā kath'; eko ramasī araññe. || Ja_XXI:475 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks taraṇaṃ.
2 so Cks; Bd pāhesuṃ.
3 Bd yāvatā.
4 Ck -ā.
5 Ck kare-, Bd kāre-.
6 Bds hi.
7 Bds verino.
8 Bds ekeka-.
9 Cs Bd vā.
10 Bd -maṃsassa viramitattā.
11 Ck -manditvā, Cs -madditvā.
12 Bd adds porisāda mā cintayi.
13 Bds add pharuso.
14 Cks omit vattabbaṃ.
15 Bds add sace.
16 Ck -sāna, Bs -yāni.

[page 506]
506 XXI. Asītinipāta.

  Ja_XXI.5(=537).109: Tā khattiyā vellivilākamajjhā¹
                    alaṃkatā samparivārayitvā
                    Indaṃ va devesu pamodayiṃsu
                    hitvā kath'; eko ramasī araññe. || Ja_XXI:476 ||

  Ja_XXI.5(=537).110: Tambūpadhāne² bahugoṇakamhi
                    sucimhi³ sabbasayanamhi saññate⁴
                    sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā
                    hitvā kath'; eko ramasī araññe. || Ja_XXI:477 ||

  Ja_XXI.5(=537).111: Pāṇissaraṃ kumbhathūnaṃ nisīthe
                    atho pi ve⁵ nippurisam hi turiyaṃ
                    bahuṃ sugītañ ca suvāditañ ca
                    hitvā kath'; eko ramasī araññe. || Ja_XXI:478 ||

  Ja_XXI.5(=537).112: Uyyānasampannaṃ⁶ pahūtamalyaṃ⁷
                    migācirūpetapuraṃ⁸ surammaṃ
                    hayehi nāgehi ratheh'; upetaṃ
                    hitvā kath'; eko ramasī araññe. || Ja_XXI:479 ||

     Ta. sukatan ti nānappakārehi suṭṭhukataṃ, suniṭṭhitan ti sambhāra-
yojanena⁹ taṃ¹⁰ suṭṭhuyojitaṃ, katheko ti kathaṃ eko, ramasīti mūla-
phalāni khādanto kathaṃ ramissasi, ehi mahārāja gamissāmā 'ti, vellivilāka-
majjhā¹¹ ti ettha vellīti¹¹ rāsi¹² vilākamajjhā ti vilaggamajjhā uttattaghana-
suvaṇṇarāsippabhā c'; eva¹³ tanudīghamajjhā ca¹⁴ 'ti dasseti, devesu 'ti
devaloke accharā Indaṃ va ramaṇīye Bārāṇasinagare pubbe taṃ pamodayiṃsu
'ti, tā hitvā idha kiṃ karissasi, ehi samma gacchāmā 'ti, tambupadhāne¹⁵
ti rattupadhāne sabbasayanamhīti sabbattharaṇatthate sayane, saññate¹⁶
ti anekabhūmike¹⁷ dassetvā attharattālaṃkatayutte¹⁸ tuvaṃ¹⁹ pubbe sayīti attho,
sukhan ti tādisassa sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā idāni kathaṃ araññe
ramissasi, ehi gacchāma sammā 'ti, nisīthe ti rattibhāge²⁰, hitvā ti eva-
rūpaṃ sampattiṃ chaḍḍetvā, uyyānasampannaṃ pahūtamalyan²¹ ti
mahārājā tava uyyānasampannaṃ nānāvidhapupphaṃ²², migācirūpetapuran⁸

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd veli-.
2 Bd kambupadāne.
3 Bd subhamhi.
4 Bd saṃgo.
5 Bd atho nisive, Bs nisipe.
6 Cks -nna.
7 Ck pahuta-, Cs bahūta-, Bd bahuta-.
8 Bds Bds migājinūpetaṃ-.
9 Bds nānāsambh-.
10 Bds omit taṃ.
11 Bd veli-.
12 so Bd; Cks raṃsi.
13 Cks -bhāvova, Bd -suvaṇṇarāsīvaṇṇarāsīpabhā ceva.
14 Cks vā.
15 Bd kampu-.
16 Bd saṅge.
17 Cks -kā.
18 so Bs; Cs atthathattāaṃkayutte, Ck attharantāaṃkayutte,
Bd addharatālaṅkata-.
19 Bds tatthatuvaṃ.
20 Bds add nisīde ti pi pāṭho.
21 Bd bahuta-, Bs uyyānaṃ-
22 Cks nānāvidhehi pupphaṃ.

[page 507]
5. Mahāsutasomajātaka (537) 507
suramman ti taṃ uyyānaṃ Migāciran¹ nāma nāmena upetaṃ puram pi te
suṭṭhu rammaṃ hitvā ti evarūpaṃ manoramaṃ chaḍḍetvā.
     Iti Mahāsatto "app-eva nāma esa pubbe upabhuttaupa-
bhogarasaṃ² saritvā gantukāmo bhaveyyā" 'ti paṭhamaṃ bho-
janena palobhesi dutiyaṃ kilesena³ tatiyaṃ sayanena catutthaṃ
naccagītavāditena pañcamaṃ uyyānena c'; eva nagarena cā 'ti
imehi ettakehi palobhetvā "ehi mahārāja, ahaṃ taṃ ādāya
gantvā Bārāṇasiyaṃ patiṭṭhāpetvā pacchā sakaraṭṭhaṃ gac-
chāmi⁴, sace Bārāṇasirajjaṃ na labhissāma⁵ kupaḍḍharajjan te
dassāmi, kiṃ te araññavāsena, mama vacanaṃ karohīti" āha,
so tassa kathaṃ⁶ sutvā gantukāmo hutvā "Sutasomo⁷ mayhaṃ
atthakāmo anukampako paṭhamaṃ kalyāṇe patiṭṭhāpetvā ‘idāni
porāṇakayase⁸ patiṭṭhāpessāmīti'; vadati, sakkhissati c'; esa
patiṭṭhāpetuṃ, iminā saddhiṃ yeva gantuṃ vaṭṭati, kim me
araññenā⁹" 'ti cintetvā tuṭṭhacitto tassa guṇaṃ nissāya vaññaṃ
kathetukāmo "samma Sutasoma kalyāṇamittasaṃsaggato sādhu-
taraṃ pāpamittasaṃsaggato ca pāpataram nāma n'; atthīti"
vatvā āha:

  Ja_XXI.5(=537).113: Kāḷapakkhe yathā cando hāyat'; eva suve seve
                    kāḷapakkhūpamo rāja asataṃ hoti samāgamo. || Ja_XXI:480 ||

  Ja_XXI.5(=537).114: Yathāhaṃ rasakam āgamma¹⁰ sūdakaṃ¹¹ purisādhamaṃ¹²
                    akāsiṃ pāpakaṃ kammaṃ yena gacchāmi duggatiṃ. || Ja_XXI:481 ||

  Ja_XXI.5(=537).115: Sukkapakkhe yathā cando vaḍḍhat'; eva suve suve
                    sukkapakkhūpamo rāja sataṃ hoti samāgamo. || Ja_XXI:482 ||

  Ja_XXI.5(=537).116: Yathāhaṃ tavam āgamma Sutasoma vijānahi¹³
                    kāhāmi kusalaṃ kammaṃ yena gacchāmi suggatiṃ. || Ja_XXI:483 ||

  Ja_XXI.5(=537).117: Thale yathā vārijanindavaṭṭaṃ¹⁴
                    anaddhaneyyaṃ aciraṭṭhitīkaṃ¹⁵

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds migājinaṃ.
2 Bd -paribhoga-.
3 Bd -savasena
4 Bds gamissāmi.
5 Bd labhissasi.
6 Bd vacanaṃ.
7 Ck -ma.
8 Bds add ca.
9 Bds -avāsenā.
10 Ck yathā bhārasmā gamma, Bd yathā harassakam-.
11 Bd suddhaṃkā.
12 Ck purisāda-.
13 Bd pajānāhi.
14 Bds vuṭṭhaṃ.
15 Ck Bd -itikaṃ, Cs -ītīkaṃ.

[page 508]
508 XXI. Asītinipāta.
                    evam pi ce hoti asataṃ samāgamo
                    anaddhaneyyo udakaṃ thale va. || Ja_XXI:484 ||

  Ja_XXI.5(=537).118: Sare yathā vārijanindavaṭṭaṃ¹
                    ciraṭṭhitīkaṃ² naraviriyaseṭṭha
                    evam pi ce hoti sataṃ samāgamo
                    ciraṭṭhitīko udakaṃ sare va. || Ja_XXI:485 ||

  Ja_XXI.5(=537).119: Avyāyiko hoti sataṃ samāgamo,
                    yāvam pi tiṭṭheyya tath'; eva hoti,
                    khippaṃ hi veti asataṃ samāgamo,
                    tasmā sataṃ dhammo asabbhi ārakā ti. || Ja_XXI:486 ||

     Ta. suve suve ti divase divase, anaddhaneyyan ti na addhānakkamaṃ,
sare ti samudde, naraviriyaseṭṭhā 'ti naresu viriyena seṭṭha, udakaṃ
sare vā 'ti samudde vaṭṭaudakaṃ viya, avyāyiko ti avigacchanako, yāvam
pi tiṭṭheyyā 'ti yattakaṃ kālaṃ jīvitaṃ tiṭṭheyya tattakaṃ kālaṃ tath'; eva
hoti, na jīrati sappurisehi mittabhāvo.
     Iti so porisādo sattahi gāthāhi Mahāsattass'; eva vaṇṇaṃ
kathesi, so porisādañ ca te rājāno ca gahetvā paccanta-
gāmaṃ agamāsi, paccantavāsino Mahāsattaṃ disvā nagaraṃ
gantvā³ ācikkhiṃsu, amaccā balakāyaṃ ādāya gantvā parivāra-
yiṃsu, Mahāsatto tena parivārena Bārāṇasirajjaṃ agamāsi,
antarāmagge janapadavāsino⁴ paṇṇākāraṃ datvā anugamaṃsu⁵,
mahanto parivāro ahosi, tena saddhiṃ Bārāṇasiṃ sampāpuṇi,
tadā porisādassa putto rājā hoti, senāpati Kāḷahatthi yeva,
nāgarā rañño ārocayiṃsu: "mahārāja Sutasomo kira porisādaṃ
dametvā ādāya idhāgacchati, nagaram assa⁶ pavisituṃ na
dassāmā" 'ti sīghaṃ nagaradvārāni pidahitvā āvudhahatthā
aṭṭhaṃsu, Mahāsatto dvārapidahitabhāvaṃ ñatvā porisādañ ca
parosatañ ca rājāno ohāya katīhi ca amaccehi saddhim āgantvā
"ahaṃ Sutasomo⁷ rājā, dvāraṃ vivarathā" 'ti āha, purisā
gantvā rañño ārocesuṃ, so "khippaṃ vivarathā" 'ti vivarā-
pesi, Mahāsatto nagaraṃ pāvisi, rājā ca Kāḷahatthi ca⁸ paccug-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds vuṭṭhaṃ.
2 Ck Bd -ikaṃ
3 Bds add amaccānaṃ.
4 Bd adds bodhisattassa.
5 Cs -miṃsu, Bd gacchiṃsu.
6 Cks nagarassa.
7 Bd -ma.
8 Bd cassa.

[page 509]
5. Mahāsutasomajātaka. (537) 509
gamanaṃ katvā ādāya pāsādam āropayiṃsu, so rājāsane nisī-
ditvā porisādassa aggamahesiñ ca sesāmacce ca pakkosāpetvā
Kāḷahaṭṭhim āha: "Kāḷahatthi kasmā rañño nagaraṃ pavisituṃ
na dethā" 'ti, "so rajjaṃ karonto imasmiṃ nagare bahumanusse
khādi, khattiyehi akattabbaṃ kari, sakala-Jambudīpaṃ chiddam
akāsi evarūpo pāpadhammo, tena kāraṇenā 'ti, idāni so eva-
rūpaṃ karissatīti", "mā cintayittha, ahaṃ taṃ dametvā sīlesu
patiṭṭhāpesiṃ, jīvitahetu pi kañci¹ na viheṭṭhessati, n'; atthi
vo tato bhayaṃ, evaṃ mā karittha, puttehi nāma mātāpitaro
paṭijaggitabbā, mātāpitiposakā² hi saggaṃ gacchanti, itare
nirayaṃ", evaṃ, so nīcāsane nisinnassa puttarājassa ovādaṃ
datvā "Kāḷahatthi tvaṃ rañño sahāyo c'; eva sevako ca, rañ-
ñāsi³ mahante issariye patiṭṭhāpito, tayāpi rañño atthañ cari-
tuṃ vaṭṭatīti" senāpatim pi anusāsitvā "devi tuvam pi kula-
gehā āgantvā tassa santikā⁴ mahesiṭṭhānaṃ⁵ patvā puttadhītāhi
vuddhippattā, tayāpi tassa atthaṃ carituṃ vaṭṭatīti" deviyā
ovādaṃ datvā tam eva vatthuṃ matthakaṃ pāpetuṃ dham-
maṃ desento āha:

  Ja_XXI.5(=537).120: Na so rājā⁶ yo ajeyyaṃ jināti,
                    na so sakhā yo sakhāraṃ⁷ jināti,
                    na sā bhariyā⁸ yā patino vibheti⁹,
                    na te puttā¹⁰ ye na bharanti jiṇṇaṃ. || Ja_XXI:487 ||

  Ja_XXI.5(=537).121: Na sā sabhā yattha na santi santo,
                    na te santo¹¹ ye na bhaṇanti dhammaṃ,
                    rāgañ ca dosañ ca pahāya mohaṃ
                    dhammaṃ bhaṇantā va bhavanti santo. || Ja_XXI:488 ||

  Ja_XXI.5(=537).122: Nābhāsamānaṃ¹² jānanti missaṃ bālehi paṇḍitaṃ,
                    bhāsamānañ ca jānanti desentaṃ amataṃ padaṃ. || Ja_XXI:489 ||

  Ja_XXI.5(=537).123: Bhāsaye jotaye dhammaṃ, paggaṇhe isinaṃ dhajaṃ,
                    subhāsitadhajā isayo, dhammo hi isinaṃ dhajo ti. || Ja_XXI:490 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiñci.
2 Bd -tuposakā.
3 Bds raññāpi.
4 Bd -ke.
5 Bds aggama-.
6 read: rājā na so?
7 Bd sakhāna.
8 read: bharyā na sā?
9 Bs viroti, Cks pihoti.
10 read: puttā na te?
11 read: santo na te?
12 Cks nabh-.

[page 510]
510 XXI. Asītinipāta
     Ta. ajeyyan ti ajeyyā nāma mātāpitaro, te jinanto rājā nāma na hoti.
sace tvaṃ pitu santakaṃ rajjaṃ labhitvā tassa paṭisattu hosi¹ akiccakāri nāma
bhavissasi, sakhāraṃ² jinātīti kuṭaṭṭena jināti, sace tvaṃ Kāḷahatthi raññā
saddhiṃ mittadhammaṃ na pūresi adhamme hutvā niraye nibbattissasi, na
vibhetīti³ na bhāyati⁴, sace tvaṃ rañño na bhāyasi ariyadhamme⁵ ṭhitā nāma
na hosi⁶, jiṇṇan ti mahallakaṃ, tasmiṃ kāle abharantā⁷ puttā nāma na
honti, santo ti paṇḍitā, ye na bhaṇanti dhamman ti ye pucchitā sabhā-
vaṃ na vadanti na te paṇḍitā nāma, dhammaṃ bhaṇantā ti ete rāgādayo
pahāya parassa hitānukampakā hutvā sabhāvaṃ bhaṇantā paṇḍitā nāma honti,
nābhāsamānan⁷ ti na abhāsamānaṃ, amataṃ padan ti amatamahā-
nibbānaṃ desentaṃ paṇḍitan ti jānanti, ten'; eva porisādo maṃ ñatvā pasanno⁸
cattāro vare datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito, bhāsaye ti paṇḍito puriso dham-
maṃ bhāseyya joteyya⁹, Buddhādayo hi isayo, yasmā dhammo tesaṃ dhajo
subhāsitadhajā nāma, subhāsitaṃ gaṇhanti¹⁰, bālā pana subhāsitaṃ gaṇhantā
nāma n'; atthīti.
     Imassa dhammakathaṃ sutvā rājā ca senāpati ca tuṭṭhā
"gacchāma mahārājānaṃ¹¹ ānessāmā¹²" 'ti¹³ nagare bheriñ
cārāpetvā nāgare sannipātetvā "tumhe mā bhāyathā¹⁴, rājā
kira dhamme patiṭṭhito, etha¹⁵ naṃ ānemā" 'ti mahājanaṃ
ādāya Mahāsattaṃ purakkhatvā¹⁶ rañño santikam gantvā van-
ditvā kappake upaṭṭhāpetvā kappitakesamassuṃ nahātapasā-
dhitaṃ¹⁷ rājānaṃ ratanarāsimhi patiṭṭhāpetvā abhisiñcitvā na-
garaṃ pavesesuṃ, porisādarājā parosatānaṃ khattiyānaṃ Ma-
hāsattassa ca mahāsakkāraṃ kāresi "Sutasomanarindena kira
porisādo¹⁸ dametvā rajje patiṭṭhāpito" ti sakale-Jambudīpe
mahākolāhalaṃ udapādi, Indapattanagaravāsino "rājāno āgac-
chantū¹⁹" 'ti dūtaṃ pahiṇiṃsu, so tattha māsamattaṃ vasitvā
"samma gacchāma mayaṃ, tvaṃ appamatto hohi²⁰, nagara-
dvāre²¹ ca nivesanadvāre²² cā 'ti pañca dānasālā²³ kārehi²⁴,
dasarājadhamme²⁵ akopetvā agatigamanaṃ pariharā" 'ti pori-
sādam ovadi, parosatāhi rājadhānīhi balakāyo yebhuyyena

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ahosi.
2 Bd nakhānaṃ.
3 Cks viheti.
4 Cks bhāsati.
5 Cks bhari-.
6 Bd hoti, adding akiccakāri nāma bhavissati.
7 Ck arahantā, Cs aharantā.
8 Bds -acitto.
9 Bd katheyya.
10 Bd paggaṇhanti.
11 Bds -ja, omitting naṃ.
12 Bds ānemā.
13 Bd adds vatvā.
14 Bd -ittha.
15 Bd atha.
16 Bd purato katvā.
17 Ck -ditaṃ, Bd nhātānulittā pasobhitaṃ.
18 Bd -daṃ.
19 Bds -atū.
20 Bd hohiti.
21 Bd -resu.
22 Ck nivāsana-.
23 Bd -lāyo.
24 Cks -esi.
25 Bd -esu.

[page 511]
5. Mahāsutasomajātaka. (537.) 511
sannipati, so tena balakāyena parivuto Bārāṇasito nikkhami,
porisādo pi nikkhamitvā upaḍḍhapathā nivatti, Mahāsatto avā-
hanānaṃ rājūnaṃ vāhanāni datvā sabbe uyyojesi, te pi¹ tena
saddhiṃ sammoditvā yathārahaṃ² vandanāliṅganādīni katvā
attano attano janapadaṃ³ gamiṃsu, Mahāsatto pi nagaraṃ
patvā mahantena issariyena Indapattavāsīhi devanagaraṃ viya
alaṃkatanagaram pavisitvā mātāpitaro vanditvā paṭisanthāraṃ⁴
katvā mahātalaṃ abhirūhi⁵, so dhammena rajjaṃ karento⁶
cintesi: "rukkhadevatā mayhaṃ bahūpakārā, balikammalābham
assā⁷ karissāmīti" so tassa nigrodhassa avidūre mahantaṃ taḷā-
kaṃ kāretvā bahūni kulāni pesetvā gāmaṃ nivesesi, gāmo mahā
ahosi asītimattāapaṇasahassapatimaṇḍito, tam pi rukkhamūlaṃ
sākhantatato paṭṭhāya samatalaṃ kāretvā parikkhittaṃ vedikaṃ
toraṇadvārayuttaṃ akāsi, devatā pasīdi⁸, kammāsapādassa da-
mitaṭṭhāne niviṭṭhattā pana so gāmo Kammāsadammanigamo⁹
nāma jāto, sabbe pi rājāno Mahāsattassa ovāde ṭhatvā dānādīni
puññāni katvā saggapadaṃ¹⁰ pūrayiṃsu.
     Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā "nāhaṃ bhikkhave idān'
eva Aṅgulimālaṃ damemi, pubbe p'; esa mayā damito yevā" 'ti vatvā
jātakaṃ samodhānesi: "Tadā porisādarājā Aṅgulimālo ahosi, Kāḷahatthi
Sāriputto, Nandabrāhmaṇo Ānando, rukkhadevatā Kassapo, Sakko
Anuruddho, sesarājāno Buddhaparisā, mātāpitaro mahārājakulāni, Suta-
somarājā kira aham evā" 'ti. Mahāsutasomajātakaṃ¹¹. Asī-
tinipātavaṇṇanā niṭṭhitā¹².

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds rājāno.
2 Bds mahāsattaṃ.
3 Bds -de.
4 Bds madhurapa-.
5 Bd -rūyhi.
6 Bd karonto.
7 Cks assa.
8 Bds abhippasīdati.
9 Ck -dhamma-.
10 Bd saggapūraṃ.
11 Bd omits mahā and adds niṭhitaṃ.
12 Cs adds paṭisandhimānusīho bhogavāsanāpiṭakattaye dānasīlamayā
puññā mama hotu bhavābhave, iminā puññakammena yāva Buddho
bhavāmahaṃ mahosadho va ñāṇena jotisetthīva bhoginā vessantaro
va dānena hotu mayhaṃ bhāvabhave.
Bd adds an idex of all the Jātakas contained in Vīsatinipāta --
Asītinipāta.