Jataka: II. Dukanipata; III. Tikanipata
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. II,
London : Pali Text Society 1879.
(Reprinted 1963)
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 13.3.2015]
NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.
ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse
2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number
EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]
Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
Jātaka with Commentary Vol. II
[page 001]
1
II. DUKANIPĀTA.
1. DAḶHAVAGGA.
1. Rājovādajātaka.
Daḷhaṃ daḷhassa khipatīti1. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto rājovādaṃ ārabbha kathesi. So Tesakuṇajātake āvibhavissati.
Ekasmiṃ pana divase Kosalarājā ekaṃ gatigataṃ2 dubbinicchayaṃ
aṭṭaṃ vinicchinitvā3 bhuttapātarāso allohattho va alaṃkatarathaṃ abhi-
ruyha Satthu santikaṃ gantvā phullapadumasassirīkesu pādesu Satthā-
raṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ Satthā etad avoca: "handa,
kuto nu tvaṃ mahārāja āgacchasi divādivassā" 'ti. "Bhante, ajja
ekaṃ gatigataṃ4 dubbinicchayaṃ aṭṭaṃ vinicchinanto okāsaṃ alabhitvā5
idāni taṃ tīretvā6 bhuñjitvā allahattho va tumhākam upaṭṭhānaṃ āgato
'mhīti. Satthā "mahārāja, dhammena samena aṭṭavinicchayaṃ7 nāma
kusalaṃ, saggamaggo esa, anacchariyaṃ kho pan'; etaṃ yaṃ tumhe
mādisassa sabbaññussa8 santikā ovādaṃ labhamānā dhammena samena9
aṭṭaṃ vinicchineyyātha, etad eva acchariyam yaṃ10 pubbe rājāno asab-
baññūnam12 pi paṇḍitānaṃ vacanaṃ sutvā dhammena samena aṭṭaṃ
vinicchinantā cattāri agatigamanāni vajjetvā dasarājadhamme akopetvā
dhammena rajjaṃ kāretvā saggapadaṃ pūrayamānā agamaṃsū" 'ti
vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1. Cfr. Ten Jāt. by V. Fausboell 1872 p. 1 and the following.
1 Ck khīpatīti, Bi khippatīti.
2 Bi agatigataṃ.
3 Bi suvinicchitvā.
4 Bi āgatiagataṃ.
5 Ck Cs Cp labhitvā.
6 Bi virodetvā.
7 Cs Cp Bi aṭṭaṃvini-.
8 Bi sappaññussa buddhassa, Ck sabbaññūtassa.
9 Bi omits samena.
10 Ck Cp Cs omit yaṃ.
11 Cp Cs asabbaññunam.
[page 002]
2 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ1 paṭisandhiṃ gahe-
tvā laddhagabbhaparihāro sotthinā mātukuccimhā nikkhami.
Nāmagahaṇadivase pan'; assa Brahmadattakumāro tv-eva
nāmaṃ akaṃsu. So anupubbena vayappatto soḷasavassakāle
Takkasilaṃ gantvā sabbasippesu nipphattiṃ patvā pitu accayena
rajje patiṭṭhāya dhammena samena rajjam kāresi. Chandādi-
vasena agantvā vinicchayaṃ anusāsi. Tasmiṃ evaṃ dhammena
rajjaṃ kārente amaccāpi dhammen'; eva vohāraṃ vinicchiniṃsu.
Vohāresu dhammena vinicchayamānesu3 kūṭaṭṭakārakā nāma
nāhesuṃ4. Tesaṃ abhāvā aṭṭatthāya rajaṅgaṇe uparavo5 pac-
chijji. Amaccā divasam pi vinicchayaṭṭhāne nisīditvā kañci
vinicchayatthāya āgacchantaṃ adisvā pakkamanti. Viniccha-
yaṭṭhānaṃ chaḍḍetabbabhāvaṃ6 pāpuṇi. Bodhisatto cintesi:
"mayi dhammena rajjaṃ kārente vinicchayatthāya āgacchantā
nāma n'; atthi, uparavo pacchijji, vinicchayaṭṭhānaṃ chaḍḍe-
tabbabhāvaṃ pattaṃ, idāni mayā attano aguṇam pariyesituṃ
vaṭṭati9, ‘ayaṃ nāma me aguṇo'; ti10 ñatvā11 taṃ pahāya guṇesu
yeva vattissāmīti". Tato paṭṭhāya "atthi nu kho me koci
aguṇavādīti" parigaṇhanto antovalañjakānaṃ antare kañci aguṇa-
vādiṃ adisvā attano guṇakatham eva sutvā "ete mayhaṃ bha-
yenāpi aguṇaṃ avatvā guṇam12 eva vadeyyun" ti bahivalañjanake
parigaṇhanto tatrāpi adisvā antonagaraṃ parigaṇhi, bahinagare
catusu dvāresu dvāragāmake parigaṇhi. Tatrāpi kañci aguṇa-
vādiṃ adisvā attano guṇakatham eva sutvā "janapadaṃ pari-
gaṇhissāmīti" amacce rajjaṃ paṭicchāpetvā rathaṃ āruyha
sārathim eva gahetvā aññātakavesena nagarā nikkhamitvā jana-
padaṃ parigaṇhamāno yāva paccantabhūmiṃ13 gantvā kañci
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kucchimhi.
2 Ck Cs āgantvā, Cp2 anāgantvā.
3 so all four MSS. instead of vinicchi-?
4 Bi ahesuṃ, Ck hesuṃ.
5 Bi uppaddavo.
6 Bi chaṭṭetabba-, Cp Cs chaḍḍhetabba-.
7 Bi adds na.
8 Bi chaṭetabba-, Cs chaḍḍhetabba-.
9 Bi vaṭṭatīti.
10 Cp Cs add ca.
11 Bi sutvā.
12 Cp Cs guṇakatham.
13 Bi pacchantaṃ gāmaṃ.
[page 003]
1. Rājovādajātaka. (151.) 3
aguṇavādiṃ adisvā attano guṇakatham eva sutvā paccantasīmato
mahāmaggena nagarābhimukho yeva nivatti. Tasmiṃ pana kāle
Malliko nāma Kosalarājāpi1 dhammena rajjaṃ kārento
aguṇagavesako2 hutvā antovalañjakādisu3 aguṇavādiṃ adisvā
attano guṇakatham eva sutvā janapadaṃ parigaṇhanto taṃ
padesaṃ agamāsi. Te ubho pi ekasmiṃ ninne sakaṭamagge
abhimukhā ahesuṃ. Rathassa ukkamanaṭṭhānaṃ n'; atthi. Atha4
Mallikarañño sārathi Bārāṇasirañño sārathiṃ "tava rathaṃ
ukkamāpehīti" āha. So pi "ambho5 sārathi, tava rathaṃ ukka-
māpehi, imasmiṃ rathe Bārāṇasirajjasāmiko Brahmadattamahā-
rājā nisinno" ti āha. Itaro6 pi "ambho5 sārathi, imasmiṃ rathe
Kosalarajjasāmiko Mallikamahārājā nisinno, tava rathaṃ ukka-
māpetvā amhākaṃ rañño rathassa okāsaṃ dehīti" āha. Bārā-
ṇasirañño sārathi "ayam pi kira rājā yeva, kin nu kho kātabban"
ti cintento "atth'; esa upāyo7: vayaṃ pucchitvā daharatarassa
rathaṃ ukkamāpetvā mahallakassa okāsaṃ dāpessāmīti" san-
niṭṭhānaṃ katvā taṃ sārathiṃ Kosalarañño vayaṃ pucchitvā
parigaṇhanto ubhinnam pi samānavayabhāvaṃ ñatvā rajjapari-
māṇaṃ balaṃ dhanaṃ yasaṃ jātigottakulapadesan8 ti sabbaṃ
pucchitvā "ubho pi tiyojanasatikassa rajjassa sāmino, samāna-
baladhanayasajātigottakulapadesā" ti ñatvā "sīlavantatarassa9
okāsaṃ dassāmīti" cintetvā so sārathi "tumhākaṃ rañño sīlā-
cāro kīdiso" ti pucchi. So "ayañ ca ayañ ca amhākaṃ rañño
sīlācāro" ti attano rañño aguṇam eva guṇato pakāsento paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_II,1.1(=151).1: Daḷhaṃ daḷhassa khipati10 Malliko mudunā muduṃ,
sādhum pi sādhunā jeti asādhum pi asādhunā.
Etādiso ayaṃ rājā, maggā uyyāhi sārathīti. || Ja_II:1 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits pi.
2 Bi aguṇakathaṃ vesato, Ck aguṇavesako.
3 Ck antovalañjanakādisu, Cp antovaḷañjakādisu, Bi antovalañcakādīsu.
4 Ck omits atha.
5 Ck amho.
6 Ck Cp Cs itarasmiṃ.
7 Bi adds ti.
8 Bi jātigottaṃ-.
9 Bi sīlavantassa, Cp sīlavanantarassa.
10 Bi khippati.
[page 004]
4 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Tattha daḷhaṃ daḷhassa khipatīti yo daḷho hoti balavadaḷhena pahā-
rena vā1 vacanena vā jinitabbo tassa daḷham eva pahāraṃ vā vacanaṃ vā khi-
pati2 evaṃ daḷho va hutvā taṃ jinātīti dasseti, Malliko ti tassa rañño nāmaṃ,
mudunā mudun ti mudupuggalaṃ sayam pi mudu hutvā mudunā va upāyena
jināti, sādhum pi sādhunā jeti asādhum pi asādhunā ti ye sādhū3 sap-
purisā te4 sayam pi sādhu hutvā sādhunā va upāyena, ye pana asādhū5 te4
sayam pi asādhu hutvā asādhunā va upāyena jinātīti dasseti; etādiso ayaṃ
rājā ti ayaṃ amhākaṃ Kosalarājā sīlācārena evarūpo, maggā uyyāhi sāra-
thīti attano rathaṃ maggā ukkamāpetvā6 uyyāhi uppathena yāhīti7 amhākaṃ
rañño maggaṃ dehīti vadati.
Atha taṃ Bārāṇasirañño sārathi "ambho, kiṃ pana tayā
attano rañño guṇā kathitā" ti vatvā "āmā" 'ti vutte "yadi ete
guṇā aguṇā pana kīdisā" ti vatvā "ete tāva aguṇā hontu, tumhā-
kaṃ pana rañño kīdisā guṇā" ti vutte "tena hi suṇāhīti" duti-
yaṃ gātham āha:
Ja_II,1.1(=151).2: Akkodhena jine kodhaṃ, asādhuṃ sādhunā jine,
jine kadariyaṃ dānena saccena alikavādinaṃ8.
Etādiso ayaṃ rājā, maggā uyyāhi sārathīti. (Dhp. v.223.) || Ja_II:2 ||
Tattha etādiso ti etehi akkodhena jine kodhan-ti-ādivasena vuttehi
guṇehi samannāgato, ayaṃ hi kuddhaṃ puggalaṃ sayaṃ akkodho hutvā akko-
dhena jināti, asādhuṃ pana9 sayaṃ sādhu hutvā sādhunā, kadariyaṃ
thaddhamacchariṃ sayaṃ10 dāyako hutvā dānena, alikavādinaṃ11 musā-
vādiṃ sayaṃ saccavādī12 hutvā saccena jināti; maggā uyyāhīti samma sā-
rathi maggato apagaccha evaṃvidhasīlācāraguṇayuttassa13 amhākaṃ rañño maggaṃ
dehīti14 amhākaṃ rājā maggassa anucchaviko ti.
Evaṃ vutte Mallikarājā15 ca sārathi ca ubho pi rathā
otaritvā asse mocetvā rathaṃ apanetvā Bārāṇasīrañño maggaṃ
adaṃsu. Bārāṇasīrājā Mallikarañño nāma "idañ c'; idañ ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cp Cs omit vā.
2 Bi khippati.
3 all the MSS. sādhu.
4 Ck Cp Cs tesaṃ.
5 all the MSS. asādhu.
6 all the MSS. except Cp2 ukkāpetvā.
7 Bi yāhi.
8 Bi alikavāṇaṃ, Cp Cs alikavādiniṃ.
9 Ck janaṃ.
10 Cp Cs omit sayaṃ.
11 Ck Cp Cs alikavādiniṃ.
12 Ck -vādiṃ, Cp Cs -vādi.
13 Ck evaṃvidhaṃ-, Bi evaṃ vividatvaṃ-.
14 Bi dehi.
15 Ck Cp Cs here and in the following malliya-.
[page 005]
2. Sigālajātaka. (152.) 5
kātuṃ vaṭṭatīti" ovādaṃ datvā Bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puñ-
ñāni katvā jīvitapariyosāne saggapadaṃ pūresi. Mallikarājāpi
tassa ovādaṃ gahetvā janapadaṃ pariggahetvā1 attano aguṇa-
vādiṃ adisvā va sakanagaraṃ gantvā dānādīni puññāni katvā2
jīvitapariyosāne saggapadam eva pūresi.
Satthā Kosalarājassa ovādadānatthāya imaṃ desanaṃ3 āharitvā
jātakaṃ samodhānesi: "Tadā Mallikarañño sārathi Moggallāno ahosi,
rājā Ānando, Bāraṇasīrañño sārathi Sāriputto ahosi4, rājā pana aham
evā" 'ti. Rājovādajātakaṃ.
2. Sigālajātaka.
Asamekkhitakammantan ti. Idaṃ Satthā Kūṭāgāra-
sālāyaṃ viharanto Vesāli-vāsikaṃ nahāpitaputtaṃ6 ārabbha ka-
thesi. Tassa kira pitā rājūnaṃ7 rājorodhānaṃ rājakumārānaṃ
rājakumārīnañ ca massukaraṇakesasaṇṭhāpanāṭṭhapadaṭṭhapanādīni8
sabbakiccāni karoti saddho pasanno tisaraṇagato samādinnapañcasīlo,
antarantarena Sātthu dhammaṃ suṇanto kālaṃ vītināmeti. So ekadi-
vasaṃ rājanivesane kammaṃ kātuṃ gacchanto attano puttaṃ gahetvā
gato. So tattha ekaṃ devaccharapaṭibhāgaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ Lic-
chavikumārikaṃ disvā kilesavasena paṭibaddhacitto9 hutvā pitarā sad-
dhiṃ rājanivesanā nikkhamitvā "etaṃ kumārikaṃ labhamāno jīvissāmi,
alabhamānassa me etth'; eva maraṇan" ti āhārūpacchedaṃ10 katvā
mañcakaṃ parissajitvā nipajji. Atha naṃ pitā upasaṃkamitvā "tāta,
avatthumhi chandarāgaṃ mā kari11, hīnajacco tvaṃ nahāpitaputto12,
Licchavikumārikā khattiyadhītā jātisampannā, na sā tuyhaṃ anuccha-
vikā, aññan te jātigottehi sadisakumārikaṃ ānessāmīti" āha. So pitu
kathaṃ na gaṇhāti. Atha naṃ mātā bhātā bhaginī cullamātā13 culla-
pitā14 ti sabbe pi ñātakā c'; eva mittasuhajjā ca sannipatitvā sañña-
pentāpi15 saññāpetuṃ nāsakkhiṃsu. So tatth'; eva sussitvā parisussitvā
jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Ath'; assa pitā sarīrakiccapetakiccāni katvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pariggaṇetvā.
2 Bi datvā.
3 Bi dhammadesanaṃ.
4 Bi omits ahosi.
5 Bi adds paṭhamaṃ.
6 Bi hnāpita-.
7 Bi rājunaṃ.
8 Bi masukaraṇakesayaṇhapanāttarūpaṭhānādana,
Bp -saṇṭhapanāttharūpaṭṭhānādīni.
9 Bi paṭibandha-.
10 Bi āhārūpacchedakaṃ, Ck āharūpacchedaṃ, Cp āhārupacchedaṃ.
11 Ck Cp karī.
12 Bi hnāpita-.
13 Bi dhūla-.
14 Bi cūla-.
15 Bi Bp saññāpento pi.
[page 006]
6 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
tanuttaṃ gate soke "Satthāraṃ vandissāmīti" bahuṃ gandhamālavile-
panaṃ1 gahetvā Mahāvanaṃ gantvā Satthāraṃ pūjetvā vanditvā eka-
mantaṃ nisinno "kin nu kho upāsaka imāni divasāni na dissasīti2"
vutte tam atthaṃ ārocesi. Satthā "na kho upāsaka idān'; eva tava
putto avatthusmiṃ3 chandarāgaṃ uppādetvā vināsaṃ pāpuni, pubbe pi
patto yevā" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese4 sīhayoniyaṃ nibbatti. Tassa
kaniṭṭhā cha bhātaro5 ekā ca bhaginī ahosi. Sabbe pi Kañ-
canaguhāyaṃ vasanti. Tassā pana guhāya avidūre Rajatapab-
bate ekā phalikaguhā atthi. Tatth'; eko sigālo vasati. Apara-
bhāge sīhānaṃ mātāpitaro kālam akaṃsu. Te bhaginiṃ
sīhapotikaṃ Kañcanaguhāyaṃ ṭhapetvā gocarāya nikkhamitvā6
maṃsaṃ āharitvā tassā denti. So sigālo taṃ sīhāpotikaṃ disvā
paṭibaddhacitto7 ahosi. Tassā8 pana mātāpitunnaṃ dharamāna-
kāle okāsaṃ na lattha8. So sattannam pi tesaṃ gocarāya
pakkantakāle Phalikaguhāya otaritvā Kañcanaguhādvāraṃ gantvā
sīhapotikāya purato lokāmisapaṭisaṃyuttaṃ evarūpaṃ rahassa-
kathaṃ10 kathesi11: "sīhapotike, aham pi catuppado tvam pi
catuppadā12, tvaṃ me pajāpatī13 hohi14 ahan15 te pati bhavis-
sāmi, te mayaṃ samaggā sammodamānā vasissāma, tvaṃ ito
paṭṭhāya maṃ kilesavasena saṃgaṇhāhīti". Sā tassa vacanaṃ
sutvā cintesi: "ayaṃ sigālo catuppadānaṃ16 antare hīno pati-
kuṭṭho caṇḍālasadiso, mayaṃ uttamarājakulasammatā, esa kho
mayā ca saddhiṃ asabbhaṃ ananucchavikaṃ17 katheti, ahaṃ
evarūpaṃ13 kathaṃ sutvā jīvitena kiṃ karissāmi, nāsāvātaṃ
sannirumhitvā19 marissāmīti". Ath'; assā etad ahosi: "mayhaṃ
evam eva maraṇaṃ ayuttaṃ, bhātikā tāva me āgacchanti20, tesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck gandhavilepanaṃ.
2 Bi Ck dissatīti.
3 Bi avattumhi.
4 Bi -ppadese.
5 Bi tassa cha kaniṭhabhātaro.
6 Bi pakkamitvā.
7 Bi paṭibandha.
8 Bi tassa.
9 Bi nāladdhaṃ, Cp Cs na alattha.
10 Cp Cs rahassaṃkathaṃ.
11 Bi katheti.
12 Bi catuppādo.
13 Bi Cp Cs pajāpati.
14 Bi hoti, Ck hoha.
15 Bi ahaṃ.
16 Bi catuppādānaṃ.
17 Bi adds kathaṃ.
18 Cp Cs evaṃrūpaṃ.
19 Bi sannirujhitvā.
20 Bi Bp āgacchantu.
[page 007]
2. Sigālajātaka. (152.) 7
kathetvā marissāmīti". Sigālo pi tassā santikā paṭivacanaṃ
alabhitvā "na idāni1 esā mayi sambajjhatīti2" domanassappatto
Phalikaguhaṃ3 pavisitvā nipajji4. Ath'; eko sīhapotako mahisa-
vāraṇādisu5 aññataraṃ vadhitvā maṃsaṃ khāditvā bhaginiyā
bhāgaṃ āharitvā "amma maṃsaṃ khādassū" 'ti āha. "Bhātika,
nāhaṃ maṃsaṃ khādissāmi6, marissāmīti". "Kiṃkāraṇā" ti.
Sā taṃ pavattiṃ ācikkhi "idāni kahaṃ so sigālo" ti ca vutte
Phalikaguhāyaṃ nipannasigālaṃ7 "ākāse nipanno" ti mañña-
mānā "bhātika, kiṃ na passasi8, eso Rajatapabbate ākāse ni-
panno" ti9. Sīhapotako tassa Phalikaguhāyaṃ10 nipannabhāvaṃ
ajānanto "ākāse nipanno" ti saññī hutvā "māressāmi11 nan" ti
sīhavegena pakkhanditvā Phalikaguhaṃ hadayen'; eva pahari.
So hadayena phalitena12 tatth'; eva jīvitakkhayaṃ patvā pabba-
tapāde pati. Athāparo āgañchi13. Sā tassa pi tath'; eva
kathesi. So pi tath'; eva katvā jīvitakkhayaṃ patvā pabbata-
pāde pati. Evaṃ chasu pi bhātikesu matesu sabbapacchā Bodhi-
satto āgañchi14. Sā tassa pi15 taṃ kāraṇaṃ ārocetvā "idāni
so kuhin" ti vutte "eso Rajatapabbatamatthake ākāse nipanno"
ti āha. Bodhisatto16 cintesi: "sigālānaṃ ākāse patiṭṭhā nāma
n'; atthi, Phalikaguhāya17 nipannako18 bhavissatīti". So pabbata-
pādaṃ otaritvā cha bhātike mate disvā "ime attano bālatāya
parigaṇhanapaññāya19 abhāvena Phalikaguhābhāvaṃ ajānitvā
hadayena paharitvā matā bhavissanti, asamekkhitātituritaṃ
karontānaṃ kammaṃ nāma evarūpaṃ hotīti" ñatvā20 paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,1.2(=152).1: Asamekkhitakammantaṃ turitābhinipātinaṃ
sāni21 kammāni tappenti22 uṇhaṃ v'; ajjhohitaṃ mukhe ti. || Ja_II:3 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Cp Cs na dāni.
2 Bi samijjhatīti.
3 Bi -guhāyaṃ.
4 Bi nippajjati.
5 Bi ṇādīsu.
6 Bi khādāmi.
7 Bi nipannaṃ sigālaṃ.
8 Bi kiṃ pana na passasi, Ck kiṃ panassisi.
9 Ck omits ti.
10 Cp Cs -guhāya.
11 Bi mārissāmi.
12 Cp phaḷitena
13 Bi āgacchi, Ck and Cp agacchi corrected to āgañchi.
14 Bi āgacchi, Ck āgacchi corrected to āgaṃchi.
15 Cp Cs omit pi.
16 Cp Cs add evaṃ.
17 Bi -guhāyaṃ.
18 Bi adds ca.
19 Bi saññāya
20 Bi vatvā.
21 Bi tāni.
22 Bi kappenti.
[page 008]
8 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Tattha asamekkhitakammantaṃ turitābhinipātinan ti yo puggalo
yaṃ1 kammaṃ kātukāmo hoti tattha dosaṃ asamekkhitvā anupadhāretvā turito
hutvā vegen'; eva taṃ kammaṃ kātuṃ abhinipatati pakkhandati paṭipajjati taṃ
asamekkhitakammantaṃ turitābhinipātinaṃ tāni evaṃ katāni sāni kammāni tap-
penti2 socenti3 kilamenti, yathā kiṃ: uṇhaṃ v'; ajjhohitaṃ mukhe4 yathā
bhuñjantena5 "idaṃ sītalaṃ idaṃ6 uṇhan" ti anupadhāretvā uṇhaṃ ajjhoharaṇī-
yaṃ7 mukhe ajjhohitaṃ ṭhapitaṃ mukham pi kaṇṭham pi kucchim pi dahati8
soceti kilameti evaṃ tathārūpaṃ puggalaṃ tāni kammāni tappenti2.
Iti so sīho imaṃ gāthaṃ vatvā "mama bhātikā anupāya-
kusalā9 ‘sigālaṃ māressāmā10'; 'ti ativegena pakkhanditvā sayaṃ11
matā, ahaṃ pana evaṃ akatvā sigālassa Phalikaguhāyaṃ ni-
pannass'; eva hadayaṃ phālessāmīti" so sigālassa ārohanaoro-
hanamaggaṃ sallakkhetvā12 tadabhimukho hutvā tikkhatuṃ
sīhanādaṃ nadi13. Paṭhaviyā14 saddhiṃ ākāsaṃ ekaninnādaṃ
ahosi. Sigālassa Phalikaguhāya15 nipannakass'; eva16 bhītatasi-
tassa hadayaṃ phali17. So tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
Satthā "evaṃ so sigālo sīhanādaṃ sutvā jīvitakkhayaṃ patto"
ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,1.2(=152).2: Sīho ca sīhanādena Daddaraṃ abhinādayi18,
sutvā sīhassa nigghosaṃ sigālo Daddare vasaṃ
bhīto santāsam āpādi, hadayañ c'; assa apphalīti. || Ja_II:4 ||
Tattha sīho ti cattāro sīhā: tiṇasīho paṇḍusīho kāḷasīho19 surattahattha-
pādo kesarasīho ti, tesu kesarasīho idha adhippeto, daddaraṃ abhinādayīti
tena asanisatasaddabheravatarena sīhanādena taṃ Rajatapabbataṃ abhinādayi
ekanādaṃ20 akāsi, daddare vasan ti phalikamissake Rajatapabbate vasanto,
bhīto santāsam āpādīti maraṇabhayena bhīto cittutrāsaṃ āpādi21, hadayañ
cassa apphalīti tena c'; assa bhayena hadayaṃ phalitaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits yaṃ.
2 Bi kappenti.
3 Bi socatani, Ck socaneti.
4 Bi adds ti.
5 Bi bhuñjante.
6 Ck Cp Cs omit idaṃ.
7 Bi ajhoharaṇaṃ, Ck ajjhoharaniyaṃ.
8 Bi adds tappeti.
9 Bi -kusalatāya.
10 Bi mārissāmi.
11 Bi sayam pi.
12 Bi sallakkhitvā.
13 Bi nadati.
14 Bi pathavīyā.
15 Bi balikaguhāyaṃ, Cp phaḷikaguhā.
16 Cp Cs nipannasseva, Bi nippannasseva.
17 Cp phaḷi.
18 Bi abhinidayī.
19 Ck omits kāḷasīho, Cp Cs kālasīho corrected to kāḷasīho.
20 Bi ekaninnādaṃ.
21 Ck apādi, Bi apādī.
[page 009]
3. Sūkārajātaka. (153.) 9
Evaṃ sīho sigālaṃ1 jīvitakkhayaṃ pāpetvā bhātare ekasmiṃ
ṭhāne paṭicchādetvā tesaṃ matabhāvaṃ bhaginiyā ācikkhitvā taṃ
samassāsetvā yāvajīvaṃ Kañcanaguhāya2 vasitvā yathākam-
maṃ gato.
Satthā imaṃ desanaṃ3 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne upāsako sotāpattiphale patiṭṭhahi) "Tadā
sigālo nahāpitaputto ahosi, sīhapotikā Licchavikumārikā, cha4 kaniṭṭha-
bhātaro5 aññatarattherā ahesuṃ, jeṭṭhabhātikasīho6 pana aham evā"
'ti. Sigālajātakaṃ.
3. Sūkarajātaka.
Catuppado7 aham sammā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto aññataraṃ mahallakattheraṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi
divase rattiṃ8 dhammasavane vattamāne Satthari gandhakuṭidvāre9
maṇisopānaphalake ṭhatvā bhikkhusaṃghassa Sugatovādaṃ datvā gandha-
kuṭiṃ10 paviṭṭhe dhammasenāpati Satthāraṃ vanditvā attano parive-
ṇaṃ11 agamāsi12. Mahāmoggallāno pi13 pariveṇam11 eva gantvā
muhuttaṃ vissamitvā14 therassa santikaṃ āgantvā15 pañhaṃ pucchi.
Pucchitapucchitaṃ dhammasenāpati gaganatale candaṃ16 uṭṭhāpento17
viya vissajjetvā18 pākaṭam akāsi. Catasso pi parisā dhammaṃ suṇa-
mānā nisīdiṃsu. Tatr'; eko mahallakatthero cintesi: "sac'; āhaṃ imissā19
parisāya majjhe Sāriputtaṃ āluḷento20 pañhaṃ pucchissāmi ayaṃ me
parisā ‘bahussuto ayan'; ti ñatvā sakkārasammānaṃ karissatīti" pari-
santarā uṭṭhāya theraṃ upasaṃkamitvā ekamantaṃ ṭhatvā21 "āvuso
Sariputta, mayam pi taṃ ekaṃ pañhaṃ pucchāma, amhākam pi okā-
saṃ karohi, dehi me vinicchayaṃ āvedhikāye22 vā nibbedhikāye23 vā
niggahe vā paṭiggahe vā visese vā paṭivisese vā" ti āha. Thero taṃ24
oloketvā "ayaṃ mahallako icchācāre ṭhito tuccho na kiñci jānātīti"
tena saddhiṃ akathetvā va lajjamāno vījaniṃ ṭhapetvā āsanā otaritvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sigālassa.
2 Bi -guhāyaṃ, Cp -guhāyaṃ corrected to -guhāya.
3 Bi dhammadesanaṃ.
4 Cp Cs omit cha.
5 Cp Cs kaniṭṭhābhātaro.
6 Bi jeṭhakabhā-.
7 Bi catuppādo.
8 Bi ratti.
9 Bi -kuṭī-.
10 Bi -kuṭī, Ck -kuṭim.
11 Ck Cp Cs parivenaṃ.
12 Bi āgamāsi.
13 Ck Cp Cs omit pi.
14 Bi visametvā vasametvā.
15 Bi gaṃtvā.
16 Bi puṇṇacanta.
17 Bi upaṭhapento.
18 Ck visajjetvā.
19 Bi imissāya.
20 Bi āḷulento, C ālulento.
21 Bi ṭhapetvā.
22 Bi aveṭhikāya, Cs āveṭhikāye.
23 Bi nippeṭhikāya, Cs nibbeṭhikāye.
24 Bi omits taṃ.
[page 010]
10 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
pariveṇaṃ1 agamāsi2. Moggallānatthero pi attano pariveṇam3 eva
agamāsi. Manussā uṭṭhāya "gaṇhath'; etaṃ duṭṭhamahallakaṃ, ma-
dhuradhammasavanaṃ no sotuṃ na adāsīti4" anubandhiṃsu5. So palā-
yanto vihārapaccante bhinnapadarāya vaccakuṭiyā patitvā gūthamakkhito
uṭṭhāsi. Manussā taṃ disvā vippaṭisārino hutvā Satthu santikaṃ aga-
maṃsu. Satthā te disvā "kiṃ upāsakā avelāya āgatā atthā6" 'ti
pucchi. Manussā tam7 atthaṃ ārocesuṃ. Satthā "na kho upāsakā
idān'; ev'; esa mahallako ubbillāpito8 hutvā attano balaṃ ajānitvā ma-
hābalehi saddhiṃ payojetvā gūthamakkhito jāto, pubbe p'; esa ubbillā-
pito8 hutvā attano balaṃ ajānitvā mahābalehi saddhiṃ payojetvā gūtha-
makkhito ahosīti" vatvā tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto sīho hutvā Himavantapadese pabbataguhāya9
vāsaṃ kappesi. Tassāvidūre ekaṃ saraṃ nissāya bahusūkarā
nivāsaṃ kappesuṃ. Tam eva saraṃ nissāya tāpasāpi paṇṇa-
sālāsu10 vāsaṃ kappesuṃ. Ath'; ekadivasaṃ sīho mahisavāra-
ṇādisu11 aññataraṃ vadhitvā yāvadatthaṃ maṃsaṃ khāditvā
taṃ saraṃ otaritvā pānīyaṃ12 pivitvā uttari. Tasmiṃ khaṇe
eko thullasūkaro taṃ saraṃ nissāya gocaraṃ gaṇhāti13 Sīho
taṃ disvā "aññaṃ ekadivasaṃ imaṃ khādissāmi14, maṃ kho
pana disvā puna nāgaccheyyā15" 'ti tassa anāgamanabhayena16
sarato uttaritvā ekena passena gantuṃ ārabhi. Sūkaro oloketvā
"esa maṃ disvā mama bhayena upagantuṃ asakkonto bhayena
palāyati, ajja mayā iminā sīhena saddhiṃ payojetuṃ vaṭṭatīti17"
sīsaṃ ukkhipitvā taṃ yuddhatthāya avhayanto18 paṭhamaṃ19
gātham āha:
Ja_II,1.3(=153).1: Catuppado ahaṃ samma, tvam pi samma catuppado;
ehi sīha20 nivattassu, kin nu bhīto palāyasīti21. || Ja_II:5 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cp Cs parivenaṃ.
2 Bi pāvīsi.
3 Ck Cp Cs parivenaṃ.
4 Bi nādāsiti.
5 Bi anubandhisuṃ.
6 Bi āgatattā.
7 Ck nam.
8 Bi uppilāpito.
9 Bi pappataguhāyaṃ.
10 Bi -sālesu.
11 Bi mahīsavāranādīsu.
12 Bi pāṇiyaṃ, Cs pāniyaṃ.
13 Bi gaṇhati.
14 Bi khādissāmiti.
15 Bi na āgaccheyyā.
16 Bi anāgatabhayena.
17 Ck Cp Cs vaddhatīti
18 Bi avhāyanto.
19 Bi pathamaṃ
20 Bi samma.
21 Bi pi tena.
[page 011]
3. Sūkarajātaka. (153.) 11
Sīho tassa kathaṃ sutvā "samma sūkara, ajja amhākaṃ
tayā saddhiṃ saṃgāmo n'; atthi, ito pana sattame divase imasmiṃ
yeva ṭhāne saṃgāmo hotū" 'ti vatvā pakkāmi. Sūkaro "sī-
hena1 saddhiṃ saṃgāmessāmīti2" tuṭṭhapahaṭṭho taṃ3 pavattiṃ
ñātakānaṃ ārocesi. Te tassa kathaṃ sutvā bhītatasitā "idāni
tvaṃ sabbe pi amhe nāsessasi, attano balaṃ ajānitvā sīhena
saddhim saṃgāmaṃ kātukāmo4 si, sīho āgantvā sabbe pi amhe
jīvitakkhayaṃ pāpessati, sāhasikakammaṃ mā karīti" āhaṃsu.
So bhītatasito "idāni kiṃ karomīti" pucchi. Sūkarā5 "etesaṃ
tāpasānaṃ ukkārabhūmim6 gantvā pūtigūthe sattadivasāni sarī-
raṃ vaṭṭetvā7 sarīraṃ8 sukkhāpetvā sattame divase sarīraṃ
ussāvabindūhi temetvā sīhassa āgamanato9 purimataraṃ āgantvā10
vātayogaṃ ñatvā uparivāte tiṭṭha11, sucijātiko sīho tava12 sarira-
gandhaṃ ghāyitvā tuyhaṃ jayaṃ datvā gamissatīti13" āhaṃsu.
So tathā katvā sattame divase tattha aṭṭhāsi. Sīho tassa
sarīragandhaṃ ghāyitvā gūthamakkhitabhāvaṃ ñatvā "samma
sūkara, sundaro te leso cintito, sace tvaṃ15 gūthamakkhito nā-
bhavissa16 idh'; eva taṃ17 jīvitakkhayaṃ apāpessaṃ18, idāni
pana te sarīraṃ n'; eva mukhena ḍasituṃ na pādena paharituṃ
sakkā19, jayan te dammīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,1.3(=153).2: Asūci pūtilomo si, duggandho vāsi sūkara;
sace yujjhitukāmo20 si jayaṃ samma dadāmi te ti. || Ja_II:6 ||
Tattha pūtilomo sīti mīḷhamakkhitattā21 duggandhalomo, duggandho
vāsīti aniṭṭhajegucchapaṭikūlagandho hutvā vāyasi, jayaṃ samma dadāmi te
ti tuyhaṃ jayaṃ demi, ahaṃ parājito, gaccha tvan ti vatvā
Sīho nivattitvā22 gocaraṃ gahetvā sare pānīyaṃ23 pivitvā
pabbataguham eva gato. Sūkaro pi "sīho me jito" ti ñātakānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pi tena.
2 Bi saṃgāmissāmiti, Cp Cs saṅgāmessāmīti.
3 Bi Ck omit taṃ.
4 Bi saṃkamaṃkātukāme, Ck saṃgāmo kātukāmo, Cp Cs saṃgāmetukāmo.
5 Bi adds samma tvaṃ.
6 Bi uccārabhumiyaṃ.
7 Ck Cp Cs vaddhetvā, Bi vattetvā.
8 Bi omits sarīraṃ.
9 Bi agamato.
10 Bi gaṃtvā.
11 Bi tiṭhāhī.
12 Bi taṃ.
13 Bi sariraṃgandhaṃ.
14 Bi bhavissatīti.
15 Bi omits tvaṃ.
16 Bi na bhavissasi.
17 Bi omits taṃ.
18 Bi pāpeyyuṃ.
19 Bi adds sūkara.
20 Ck yajjhitu-, Bi kujhitu-.
21 Bi mūḷha-.
22 Bi sīho tato ca nivattetvā.
23 Bi pāṇiyaṃ.
[page 012]
12 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
ārocesi. Te bhītatasitā "puna ekadivasaṃ āgacchanto sīho
sabbe va amhe jīvitakkhayaṃ pāpessatīti1" palāyitvā aññattha
agamaṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā3
sūkaro mahallako ahosi, sīho pana aham evā" 'ti. Sūkarajātakaṃ.
4. Uragajātaka.
Idhūragānaṃ pavaro paviṭṭho ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto senibhaṇḍanaṃ ārabbha kathesi. Kosalarañño kira
sevakā senipamukhā dve mahāmaccā4 aññamaññaṃ diṭṭhaṭṭhāne5 kala-
haṃ karonti. Tesaṃ veribhāvo sakalanagare pākaṭo jāto. Te n'; eva
rājā na ñātimittā samagge kātuṃ sakkhiṃsu6. Ath'; ekadivasaṃ Satthā
paccūsasamaye bodhaneyyabandhave olokento tesaṃ ubhinnam pi sotā-
pattimaggassa upanissayaṃ disvā punadivase ekako va Sāvatthiṃ7 piṇḍāya
pavisitvā tesu ekassa gehadvāre aṭṭhāsi8. So nikkhamitvā pattaṃ gahe-
tvā Satthāraṃ antonivesanaṃ pavesetvā āsanaṃ paññāpetvā9 nisīdāpesi.
Satthā nisīditvā10 tassa mettābhāvanāya ānisaṃsaṃ kathetvā kallacitta-
taṃ ñatvā saccāni pakāsesi. Saccapariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Satthā tassa sotāpannabhāvaṃ ñatvā tam eva pattaṃ gāhāpetvā11 uṭṭhāya
itarassa gehadvāraṃ agamāsi. So12 nikkhamitvā Satthāraṃ vanditvā
"pavisatha bhante'; ti gharaṃ13 pavesetvā nisīdāpesi. Itaro pi pattaṃ ga-
hetvā Satthārā14 saddhiṃ yeva15 pāvisi. Satthā tassa ekādasa mettāni-
saṃse vaṇṇetva cittakalyataṃ ñatvā saccāni pakāsesi. Saccapariyosāne
so pi sotāpattiphale patiṭṭhahi. Iti te ubho pi sotāpannā hutvā aññamañ-
ñaṃ accayaṃ desetvā17 khamāpetvā samaggā {sammodamānā} ekajjhāsayā
ahesuṃ. Taṃ divasaṃ yeva18 Bhagavato sammukhā va ekato bhuñ-
jiṃsu. Satthā bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā vihāraṃ agamāsi. Te pi ba-
hūni mālāgandhavilepanādīni19 c'; eva sappimadhuphāṇitādīni20 ca ādāya
Satthārā saddhiṃ yeva21 nikkhamiṃsu. Satthā bhikkhusaṃghena
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cp Cs pāpessasīti.
2 Bi dhammadesanaṃ.
3 Bi omits tadā.
4 Bi mahāmattā.
5 Bi dinaṭhāne.
6 Bi kātu nāsikkhisu, Ck kātuṃ na sakkhiṃsu.
7 Bi sivatthiyaṃ.
8 Bi ṭhāsi.
9 Ck paṃñāpetvā, Cp Cs paṃñapetvā.
10 Cp Cs add va.
11 Bi āhārāpetvā.
12 Bi adds pi.
13 Ck gharam.
14 Ck adds va.
15 Bi saddhiraññeva.
16 Ck omits tassa
17 Bt dassetvā.
18 Bi divasaññeva, Cp Cs divasaṃ yeva ca.
19 Bi -vilepanāni.
20 Ck Cp Cs -phānitādīni.
21 B saddhī ñeva.
[page 013]
4. Uragajātaka. (154.) 13
vatte1 dassite Sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi. Bhikkhū sā-
yaṇhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ2 samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso,
Satthā adantadamako, ye3 nāma dve mahāmacce4 ciraṃ vāyamamāno5
pi n'; eva rājā samagge kātum asakkhi6 na ñātimittādayo7 te ekadi-
vasen'; eva Tathāgatena damitā" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "na bhikkhave idān'; evāhaṃ ime dve jane samagge akāsiṃ,
pubbe p'; ete8 mayā samaggā katā yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bārāṇasiyaṃ ussave ghosite mahāsamajjaṃ ahosi. Bahū ma-
nussā ca devanāgasupaṇṇādayo ca samajjadassanatthaṃ sanni-
patiṃsu. Tatr'; ekasmiṃ ṭhāne eko nāgo ca supaṇṇo ca9
samajjaṃ passamānā ekato aṭṭhaṃsu. Nāgo supaṇṇassa su-
paṇṇabhāvaṃ ajānanto aṃse hatthaṃ ṭhapesi. Supaṇṇo "kena
me aṃse hattho ṭhapito" ti nivattitvā olokento nāgaṃ sañjāni.
Nāgo pi olokento supaṇṇaṃ sañjānitvā maraṇabhayatajjito na-
garā nikkhamitvā nadīpiṭṭhena palāyi. Supaṇṇo pi10 "taṃ
gahessāmīti" anubandhi. Tasmiṃ samaye Bodhisatto tāpaso
hutvā tassā nadiyā tīre paṇṇasālāya11 vasamāno divādarathaṃ12
paṭippassambhanatthaṃ13 udakasāṭikaṃ nivāsetvā vakkalaṃ bahi
ṭhapetvā nadiṃ otaritvā nahāyati14. Nāgo "imaṃ pabbajitaṃ
nissāya jīvitaṃ labhissāmīti" pakativaṇṇaṃ vijahitvā maṇik-
khandhavaṇṇaṃ māpetvā vakkalantaraṃ pāvisi. Supaṇṇo anu-
bandhamāno taṃ tattha paviṭṭhaṃ disvā vakkale garubhāvena
agahetvā Bodhisattaṃ āmantetvā "bhante, ahaṃ chāto, tumhā-
kaṃ vakkalaṃ gaṇhatha, imaṃ nāgaṃ khādissāmīti" imam
atthaṃ pakāsetuṃ15 paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vitte.
2 Bi satthu guṇakatham.
3 Bi ye va.
4 Bi mahāmattā.
5 Ck Bi vāyamāno.
6 Bi nāsi.
7 Bi adds sikkhisuṃ.
8 Bi puppe pi te, Ck pubbe te.
9 Bi adds iti dve.
10 Bi omits pi.
11 Bi paṇṇasālāyaṃ.
12 Bi divāradaratha, Bp divādaratha and sariradaratha,
Ck divārathaṃ.
13 Bi paṭipass-.
14 Bi hnāyati.
15 Bi pakāsento.
[page 014]
14 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Ja_II,1.4(=154).1: Idh'; ūragānaṃ pavaro paviṭṭho
selassa vaṇṇena pamokkham icchaṃ,
brahmañ ca vaṇṇaṃ apacāyamāno
bubhukkhito no visahāmi bhottun ti. || Ja_II:7 ||
Tattha idhūragānaṃ pavaro paviṭṭho ti imasmiṃ vakkale1 uragānaṃ
pavaro nāgarājā paviṭṭho, selassa vaṇṇenā 'ti maṇivaṇṇena2 maṇikkhandho
hutvā paviṭṭho ti attho, pamokkham icchan ti mama santikā mokkham iccha-
māno, brahmañ ca vaṇṇaṃ apacāyamāno ti ahaṃ pana tumhākaṃ brahma-
vaṇṇaṃ seṭṭhavaṇṇaṃ pūjento3 garukaronto, bubhukkhito no visahāmi
bhottun ti etaṃ4 nāgaṃ vakkalantaraṃ paviṭṭhaṃ5 chāto pi samāno bhak-
khituṃ na sakkomīti.
Bodhisatto udake ṭhito yeva supaṇṇarājassa thutiṃ katvā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,1.4(=154).2: So Brahma-gutto ciram eva jīva,
dibbā6 ca te pātubhavantu7 bhakkhā,
so brahmavaṇṇaṃ apacāyamāno
bubhukkhito no vitarāsi8 bhottun9 ti. || Ja_II:8 ||
Tattha so brahmagutto ti so tvaṃ Brahma-gopito Brahma-rakkhito
hutvā, dibbā ca te pātubhavantu10 bhakkhā ti devatānaṃ paribhogārahā
bhakkhā ca tava pātubhavantu7, mā pāṇātipātaṃ katvā nāgamaṃsakhādako ahosi.
Iti Bodhisatto udake ṭhito va anumodanaṃ katvā uttaritvā
vakkalaṃ nivāsetvā te ubho pi gahetvā assamapadaṃ gantvā
mettābhāvanāya vaṇṇaṃ kathetvā dve pi jane samagge akāsi.
Te tato paṭṭhāya samaggā sammodamānā sukhaṃ vasiṃsu11.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā nāgo ca supaṇṇo ca ime dve mahāmattā ahesuṃ, tāpaso pana
aham evā 'ti. Uragajātakaṃ12.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cp Cs vakkalaṃ.
2 Ck omits maṇivaṇṇena.
3 Bi pūjayanto.
4 Bi ekaṃ.
5 Ck Cp Cs paviṭṭho, Bi paviṭhaṃ.
6 Bi dibyā.
7 Cp Cs pātubhavanti.
8 Bi visahāmi.
9 Bi sottun.
10 Ck Cp Cs pātubhavanti.
11 Bi sukhavāsaṃ vasīsuṃ.
12 Bp brahmaguttajātakaṃ, Bi adds catutthaṃ.
[page 015]
5. Gaggajātaka. (155.) 15
5. Gaggajātaka.
Jīva vassasataṃ Gaggā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavana-
samīpe Pasenadiraññā kārite Rājakārāme1 viharanto attano khipi-
takaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi divase Satthā Rājakārāme1
catuparisamajjhe nisīditvā dhammaṃ desento khipi. Bhikkhū "jīvatu
bhante Bhagavā, jīvatu Sugato" ti uccāsaddā2 mahāsaddaṃ akaṃsu.
Tena saddena dhammakathāya antarāyo ahosi. Atha kho Bhagavā
bhikkhū āmantesi: "Api nu kho bhikkhave khipite ‘jīvā'; 'ti vutte
tappaccayā jīveyya vā3 mareyya4 vā" ti. "No h'; etaṃ bhante".
"Na5 bhikkhave khipite ‘jīvā'; 'ti vattabbo, yo6 vadeyya āpatti dukka-
ṭassā" 'ti. Tena kho pana samayena manussā bhikkhūnaṃ khipite
"jīvatha7 bhante" ti vadanti. Bhikkhū kukkuccāyantā nālapanti. Ma-
nussā ujjhāyanti: "kathaṃ hi nāma samaṇā Sakyaputtiyā ‘jīvatha
bhante'; ti vuccamānā nālapissantīti8". Bhagavato etam atthaṃ āroce-
suṃ. "Gihī bhikkhave iṭṭhamaṅgalikā9; anujānāmi bhikkhave gihīnaṃ
‘jivatha bhante'; ti vuccamānena ‘ciraṃ jīvā'; 'ti vattun ti10. Bhikkhū
Bhagavantaṃ pucchiṃsu: "bhante, jīvapaṭijīvaṃ nāma kadā uppanan
ti. Satthā "bhikkhave, jīvapaṭijīvaṃ nāma porāṇakāle11 uppannan"
ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Kāsiraṭṭhe12 ekasmiṃ brāhmaṇakule nibbatti. Tassa
pitā vohāraṃ katvā jīvikaṃ13 kappeti14. So soḷasavassapadesi-
kaṃ Bodhisattaṃ maṇikabhaṇḍaṃ ukkhipāpetvā gāmanigamādisu
caranto Bārāṇasiṃ15 patvā dovārikassa ghare bhattaṃ pacāpe-
tvā bhuñjitvā nivāsanaṭṭhānaṃ alabhanto "avelāya āgatā āgantukā
kattha vasantīti" pucchi. Atha naṃ manussā "bahinagare ekā
sālā atthi, sā pana amanussapariggahītā16, sace icchatha
tattha18 vasathā" 'ti āhaṃsu. Bodhisatto "etha tāta, gacchāma,
mā yakkhassa bhāyittha, ahan taṃ dametvā tumhākaṃ pādesu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi rājikā-.
2 Bi uccāsaddaṃ, Cp Cs uccāsadda.
3 Bi adds dhareyya vā.
4 Bi cāreyya.
5 Bi adds hi.
6 Cp Cs ye.
7 Bi Ck jīvata.
8 Bi lapissantīti.
9 Bi Bp omit iṭṭha.
10 Bi Bp vattuṃ vaṭṭatiti.
11 Cp Cs porāṇakakāle.
12 Bi kāsikaraṭhe.
13 Bi jīvitaṃ.
14 Bi kappesi.
15 Bi bārāṇasī, Ck Cp Cs bārāṇasiyaṃ.
16 Bi Cp Cs -pariggahitā.
17 Ck Cp Cs omit tattha.
18 Cp Cs ahaṃ.
[page 016]
16 II. Dukanipāta. 1 Daḷhavagga. (16)
pātessāmīti" pitaraṃ gahetvā tattha gato. Ath'; assa pitā phalake
nipajji, sayaṃ pitu pāde sambāhamāno1 nisīdi. Tattha adhivattho
yakkho pana dvādasa vassāni Vessavaṇaṃ2 upaṭṭhahitvā taṃ sā-
laṃ labhanto "imaṃ sālaṃ paviṭṭhamanussesu yo2 khipite ‘jīvā'; 'ti
vadati yo3 ca ‘jīvā'; 'ti vutte ‘paṭijīvā'; 'ti vadati te jīvapaṭijīvabhā-
ṇino ṭhapetvā avasese khādeyyāsīti" labhi. So piṭṭhavaṃsathūṇā-
ya vasati. So "Bodhisattapitaraṃ4 khipāpessāmīti" attano ānu-
bhāvena sukhumacuṇṇaṃ vissajjesi. Cuṇṇo āgantvā tassa nāsā-
puṭesu pāvisi. So phalake nipannako va khipi. Bodhisatto
na5 ‘jīvā'; 'ti āha. Yakkho taṃ khādituṃ thūṇāya otarati.
Bodhisatto taṃ otarantaṃ disvā "iminā me pitā khipāpito bha-
vissati6, ayaṃ so khipite ‘jīvā'; 'ti avadantaṃ khādakayakkho
bhavissatīti" pitaraṃ ārabbha paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,1.5(=155).1: Jīva vassasataṃ Gagga aparāni ca vīsatiṃ7,
mā maṃ pisācā khādantu8, jīva tvaṃ sarado9 satan ti. || Ja_II:9 ||
Tattha Gaggā 'ti pitaraṃ nāmena ālapati, āparāni ca vīsatīti aparāni
ca vīsati vassāni jīva, mā maṃ pisācā khādantū 'ti maṃ pisācā mā khā-
dantu, jīva tvaṃ sarado9 satan ti tvaṃ pana vīsuttaraṃ vassasataṃ jīvā
'ti10, saradasataṃ hi11 gaṇhiyamānaṃ vassasatam eva hoti, taṃ purimehi vīsāya12
saddhiṃ vīsuttaraṃ idha adhippetaṃ.
Yakkho Bodhisattassa vacanaṃ sutvā "imaṃ tāva māṇa-
vaṃ ‘jīvā'; 'ti vuttattā khādituṃ na sakkā13, pitaraṃ pan'; assa
khādissāmīti" pitu santikaṃ agamāsi. So taṃ āgacchantaṃ
disvā cintesi: "ayaṃ so ‘paṭijīvā'; 'ti abhaṇantānaṃ khādana-
yakkho bhavissati, paṭijīvaṃ karissāmīti" so puttaṃ ārabbha
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,1.5(=155).2: Tvam pi vassasataṃ jīva aparāni ca vīsatiṃ14,
visaṃ15 pisācā khādantu, jīva tvaṃ sarado16 satan ti. || Ja_II:10 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi samāhanto.
2 Bi vassavaṇaṃ, Ck Cp Cs vessavanaṃ.
3 Ck so.
4 Bi bodhisattassa pitaraṃ, Ck bodhisatto pitaraṃ.
5 Bi bodhisattā naṃ, Ck bodhisatto naṃ.
6 Ck bhavissatīti.
7 Bi vīsati, Ck visatiṃ.
8 Bi adantu.
9 Bi Bp parato.
10 Bi hi.
11 Bi parato satañ hi, Bp parato satan ti.
12 Bi visāhi, Ck visāya.
13 Ck adds ti.
14 Bi vīsati.
15 Ck Cp vīs-.
16 Bi Bp parato.
[page 017]
6. Alīnacittajātaka. (156.) 17
Tattha visaṃ1 pisācā2 ti pisācā halāhalavisaṃ khādantu.
Yakkho tassa vacanaṃ sutvā "ubho p'; ime na sakkā
khāditun" ti paṭinivatti. Atha naṃ Bodhisatto pucchi: "bho
yakkha, kasmā tvaṃ imaṃ3 sālaṃ paviṭṭhamanusse khādasīti".
"Dvādasa vassāni Vessavaṇaṃ upaṭṭhahitvā laddhattā" ti. "Kiṃ
pana sabbe va khādituṃ labhasīti4". "Jīvapaṭijīvabhāṇino ṭha-
petvā avasese khādāmīti". "Yakkha, tvaṃ pubbe pi akusalaṃ
katvā kakkhaḷo5 pharuso paravihiṃsako hutvā nibbatto, idāni pi
tādisaṃ kammaṃ katvā tamotamaparāyano bhavissasi6, tasmā
ito paṭṭhāya pāṇātipātādīhi viramassū" 'ti taṃ yakkhaṃ dame-
tvā nirayabhayena tajjetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā yak-
khaṃ7 pesanakārakaṃ viya akāsi. Punadivase sañcarantā ma-
nussā yakkhaṃ disvā Bodhisattena c'; assa damitabhāvaṃ ñatvā
rañño ārocesuṃ: "deva, eko māṇavo taṃ yakkhaṃ dametvā
pesanakārakaṃ viyā katvā ṭhito" ti. Rājā Bodhisattaṃ pakko-
sāpetvā senāpatiṭṭhāne8 ṭhapesi pitu c'; assa mahantaṃ yasaṃ
adāsi. So yakkhaṃ balipaṭiggāhakaṃ katvā Bodhisattassa ovāde
ṭhatvā dānādīni puññāni katvā saggapadaṃ9 pūresi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā "jīvapaṭijīvaṃ10 nāma
tasmiṃ kāle uppannan" ti vatvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā rājā
Ānando ahosi, pitā Kassapo, putto pana aham evā" 'ti. Gagga-
jātakaṃ11.
6. Alīnacittajātaka.
Alīnacittaṃ nissāyā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto ekaṃ ossaṭṭhaviriyaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ
Ekādasanipāte Saṃvarajātake āvibhavissati12. So pana bhikkhu Sat-
thārā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu viriyaṃ ossajjīti13" vutte "saccaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vīsaṃ.
2 Bi adds khādantu.
3 Ck omits imaṃ.
4 Bi adds so.
5 Bi Cp Cs kakkhalo.
6 Bi bhavissati, Ck bhavissatīti.
7 Bi taṃ yakkhaṃ.
8 Ck, sotāpattiṭṭhāne.
9 B, saggapūraṃ.
10 B jīvapaṭijīvan.
11 B, adds pañcamaṃ.
12 Bi āvī-.
13 Bi osajjiti, Ck, ossajīti.
[page 018]
18 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Bhagavā" 'ti āha. Atha naṃ Satthā "nanu tvaṃ bhikkhu pubbe
viriyaṃ katvā maṃsapesisadisassa daharakumārassa dvādasayojanike
Bārāṇasinagare rajjaṃ gahetvā adāsi, idāni kasmā evarūpe sāsane
pabbajitvā viriyaṃ ossajasīti1" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bā-
rāṇasito avidūre vaḍḍhakigāmo2 ahosi. Tattha pañcasatā3
vaḍḍhakī4 vasanti. Te nāvāya5 uparisotaṃ gantvā araññe6
gehasambhāradārūni7 koṭṭetvā tatth'; eva ekabhūmikadvibhūmi-
kādibhede gehe8 sajjetvā thambhato paṭṭhāya sabbadārūsu9
saññaṃ katvā nadītīraṃ netvā nāvaṃ āropetvā anusotena na-
garaṃ āgantvā ye yādisāni gehāni ākaṃkhanti tesaṃ tādisāni
katvā kahāpaṇe gahetvā puna tatth'; eva10 gantvā gehasambhāre
āharanti. Evaṃ tesam jīvikaṃ11 kappentānaṃ ekasmiṃ kāle
khandhāvāraṃ bandhitvā12 dārūni13 koṭṭentānaṃ avidūre eko
hatthi14 khadirakhānukaṃ15 akkami. Tassa so khānuko16 pādaṃ
vijjhi, balavavedanā vattanti, pādo uddhumāyitvā pubbaṃ gaṇhi.
So vedanāmatto17 tesaṃ dārukoṭṭanasaddaṃ sutvā "ime vaḍ-
ḍhakī nissāya mayhaṃ sotthi bhavissatīti" maññamāno tīhi
pādehi tesaṃ santikaṃ gantvā avidūre nipajji. Vaḍḍhakī taṃ
uddhumātapādaṃ disvā upasaṃkamitvā pāde khānukaṃ18 disvā
tikhiṇavāsiyā19 khānukassa20 samantato odhiṃ katvā rajjuyā
bandhitvā ākaḍḍhantā21 khānukaṃ22 nīharitvā pubbaṃ mocetvā23
uṇhodakena dhovitvā tadanurūpehi bhesajjehi24 nacirass'; eva
vaṇaṃ phāsukaṃ kariṃsu. Hatthi14 ārogo25 hutvā cintesi:
"mayā ime vaḍḍhakī nissāya jīvitaṃ laddhaṃ, idāni tesaṃ
mayā upakāraṃ kātum vaṭṭatīti" so tato paṭṭhāya vaḍḍhakīhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi osajjita.
2 Bi vaḍhakī-, Ck Cp vaḍḍhakī-.
3 Bi pañcasata.
4 Bi vaḍhakiṃ, Cp Cs vaḍḍhaki.
5 Bi nāgāya, Ck nācāya.
6 Bi araññe pavīsisu.
7 Bi gehasambhārādīdārūni, Cp Cs gehasambhāradāruni.
8 Bi gehasambhāre.
9 all MSS. -dārusu.
10 Cp Cs tatheva.
11 Bi jīvitaṃ.
12 Bi bandhetvā.
13 Bi Cp Cs dāruni.
14 so all MSS.
15 Bi ekaṃ khadirakhāṇukaṃ.
16 Bi khāṇuko.
17 Bi vedanāpatto.
18 Bi khāṇukaṃ.
19 Bi ṭamkhiṇāsavāsiyā, Ck tikhinavāsiyā, Cp tikhiṇivāsiyā.
20 Bi Cp Cs khāṇukassa.
21 Bi ākaṃḍhantā, Cp Cs akaḍḍhantā.
22 Bi Cp khāṇukaṃ.
23 Bi pucchitvā.
24 Bi adds makkhitvā.
25 Bi arogo.
[page 019]
6. Alīnacittajātaka. (156.) 19
saddhiṃ rukkhe nīharati, tacchentānaṃ1 parivattetvā2 deti, vā-
siādīni upasaṃharati, soṇḍāya veṭhetvā kālasuttakoṭiyaṃ3 gaṇ-
hāti. Vaḍḍhakī pi 'ssa bhojanavelāya ekekaṃ piṇḍaṃ dentā
pañca piṇḍasatāni denti. Tassa pana hatthissa putto sabbaseto
hatthājānīyapotako4 atthi. Ten'; assa etad ahosi: "ahaṃ etarahi
mahallako, idāni mayā imesaṃ kammakaraṇatthāya puttaṃ datvā
gantuṃ vaṭṭatīti" so vaḍḍhakīnaṃ anācikkhitvā va araññaṃ
pavisitvā puttaṃ ānetvā "ayaṃ hatthipotako mama putto, tum-
hehi mayhaṃ jīvitaṃ dinnaṃ, ahaṃ vo vejjavetanatthāya imaṃ
dammi, ayaṃ tumhākaṃ ito paṭṭhāya kammāni karissatīti"
vatvā "ito paṭṭhāya yaṃ pana mayā kattabbaṃ kammaṃ tvaṃ
karohīti" puttaṃ ovaditvā vaḍḍhakīnaṃ datvā sayaṃ araññaṃ
pāvisi. Tato paṭṭhāya hatthipotako vaḍḍhakīnaṃ vacanakaro5
ovādakkhamo hutvā sabbakiccāni karoti. Te pi taṃ pañcahi
piṇḍasatehi posenti. So kammaṃ katvā nadiṃ otaritvā6 kīḷitvā
āgacchati. Vaḍḍhakidārakāpi7 taṃ soṇḍādīsu8 gahetvā udake
pi thale pi tena saddhiṃ kīḷanti. Ājānīyā9 pana hatthino pi
assāpi purisāpi udake uccāraṃ vā passāvaṃ vā na karonti.
Tasmā so pi udake uccārapassāvaṃ akatvā bahi nadītīre eva10
karoti. Ath'; ekasmiṃ divase upari nadiyā devo vassi. Addha-
sukkhaṃ11 hatthilaṇḍaṃ12 udakena nadiṃ otaritvā gacchantaṃ
Bārāṇasinagaratitthe ekasmiṃ gumbe laggitvā aṭṭhāsi. Atha
rañño hatthigopakā "hatthī13 nahāpessāmā" 'ti pañca hatthi-
satāni nayiṃsu14. Ajānīyalaṇḍassa15 gandhaṃ ghāyitvā eko pi
hatthi nadiṃ otarituṃ na ussahi, sabbe naṅguṭṭhaṃ ukkhipitvā
palāyituṃ ārabhiṃsu. Hatthigopakā hatthācariyānaṃ ārocesuṃ.
Te "udake paripanthena16 bhavitabban" ti udakaṃ sodhāpetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tacchantānaṃ.
2 Bi paraṃvaṭṭetvā.
3 Cp kāḷa-.
4 Bi hatthājāniya-
5 Bi vacanaṃ karoti.
6 Bi adds nhāyitvā or hnāyitvā.
7 Ck Cp Cs vaḍḍhakī-, Bi vaḍḍhakiṃdā-.
8 Ck soṇḍādisu.
9 Cs ajāniyā, Ck ajānīyā, Bi ājāniyā.
10 Bi yeva.
11 Bi atha sukkhaṃ.
12 Bi hatthileṇuṃ, Cs hatthiladdhaṃ.
13 Bi Ck hatthi, Cp Cs hatthiṃ.
14 Bi nhāyisu or hnāyisu.
15 Bi ājāniya, Ck Cp ajānīya-, Cs ajānīyaladdhassa.
16 Bi makābandhena, Ck paripatthena.
[page 020]
20 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga.(16.)
tasmiṃ gumbe ājānīyalaṇḍaṃ1 disvā "idam ettha kāraṇan" ti
ñatvā cāṭiṃ āharāpetvā udakassa pūretvā taṃ tattha madditvā
hatthīnaṃ sarīre2 siñcāpesuṃ3. Sarīrāni sugandhāni ahesuṃ.
Tasmiṃ kāle te nadiṃ otaritvā nahāyiṃsu4. Hatthācariyā rañño
taṃ pavattiṃ ārocetvā "taṃ hatthājānīyaṃ5 pariyesitvā ānetuṃ
vaṭṭati devā" 'ti āhaṃsu. Rājā nāvāsaṃghāṭehi nadiṃ pak-
khanditvā uddhagāmīhi saṃghāṭehi6 vaḍḍhakīnaṃ vasanaṭ-
ṭhānaṃ sampāpuṇi. Hatthipotako nadiyaṃ kīḷanto bheri-
saddaṃ sutvā gantvā vaḍḍhakīnaṃ santike aṭṭhāsi. Vaḍḍhakī
rañño paccuggamanaṃ katvā "deva, sace dārūhi7 attho kiṃ-
kāraṇā āgat'; attha, kiṃ pesetvā āharāpetuṃ na vaṭṭatīti"
āhaṃsu. "Nāhaṃ bhaṇe dārūnaṃ8 atthāya āgato, imassa pana
hatthissa atthāya āgato 'mhīti". "Gāhāpetvā gacchatha9 devā"
'ti. Hatthipotako gantuṃ na icchi. "Kiṃ kārāpesi10 bhaṇe
hatthīti". "Vaḍḍhakīnaṃ posāvanikaṃ11 āharāpehi12 devā" 'ti.
"Sādhu bhaṇe" ti rājā hatthissa catunnaṃ pādānaṃ13 soṇḍāya
naṅguṭṭhassa14 santike satasahassasatasahassaṃ15 kahāpaṇe ṭha-
pāpesi. Hatthi16 ettakenāpi agantvā17 sabbavaḍḍhakīnaṃ dussa-
yugesu vaḍḍhakībhariyānaṃ nivāsanasāṭakesu dinnesu saddhiṃ-
kīḷitadārakānañ18 ca dārakaparihāre kate19 nivattitvā vaḍḍhakī
ca20 itthiyo ca dārake ca oloketvā raññā saddhiṃ agamāsi21.
Rājā taṃ ādāya nagaraṃ gantvā nagarañ ca hatthisālañ ca
alaṃkārāpetvā22 hatthiṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāretvā hatthi-
sālaṃ pavesetvā sabbālaṃkārehi alaṃkaritvā23 abhisekaṃ datvā
opavayhaṃ24 katvā attano sahāyaṭṭhāne25 ṭhapetvā upaḍḍharajjaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ājāniyaleṇḍaṃ, Ck ajānīyalaṇḍaṃ, Cp ajāniyalaṇḍaṃ,
Cs ajānīyaladdhaṃ.
2 Bi hatthinaṃ sariresu.
3 Bi makkhāpesuṃ.
4 Bi nhāyisu.
5 Ck hatthājāniyaṃ, Bi tatthājāniuyaṃ.
6 Bi uddhaṃ gāmināvāsaṅghātehi.
7 Cp Cs dāruhi.
8 Bi dārūṇaṃ, Cp Cs dārunaṃ.
9 Bi gaccha.
10 Bi karomi.
11 Bi posāvaniyaṃ.
12 Bi āhārāpehi, Ck āhārāpeti, Cp Cs āharāpeti.
13 Cp Cs padānaṃ.
14 Bi adds ca.
15 Bi omits satasahassa.
16 Bi omits hatthi.
17 Ck gantvā, Cp āgantvā, Cs āgantvā corrected to agantvā.
18 Bi kiḷitadāraṇānaṃ, Ck kīḷitadārakānaṃ.
19 Ck Cp Cs add vaḍḍhakiṃ.
20 Ck Cp Cs omit vaḍḍhakī ca.
21 Bi agamāsī.
22 Bi alaṅkārāpetvā.
23 Bi sabbālaṅkārehi alaṅkaretvā.
24 Cp Cs opavuyhaṃ.
25 Bi sahāyakaṭhāne.
[page 021]
6. Alīnacittajātaka. (156.) 21
hatthissa datvā attano samānaparihāraṃ akāsi. Hatthissa
āgatakālato paṭṭhāya rañño sakala-Jambudīpe rajjaṃ hattha-
gatam eva ahosi. Evaṃ kāle gacchante Bodhisatto tassa
rañño aggamahesiyā kucchismiṃ1 paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassā
gabbhaparipākakāle rājā kālam akāsi. Hatthi2 pana sace rañño
kālakatabhāvaṃ3 jāneyya tatth'; ev'; assa hadayaṃ phāleyya4,
tasmā hatthiṃ rañño kālakatabhāvaṃ3 ajānāpetvā va upaṭṭha-
hiṃsu5. Rañño pana kālakatabhāvaṃ3 sutvā "tucchaṃ kira
rajjan" ti anantarasāmanto Kosalarājā mahatiyā senāya āgantvā
nagaraṃ parivāri6. Te7 nagaradvārāni pidahitvā Kosalarañño
sāsanaṃ {pahiṇiṃsu}8: "amhākaṃ rañño aggamahesi9 paripuṇṇa-
gabbhā, ‘ito kira sattame divase puttaṃ vijāyissatīti'; aṅgavijjā-
pāṭhakā āhaṃsu, sace sā puttaṃ vijāyissati mayaṃ sattame
divase yuddhaṃ dassāma, na rajjaṃ, ettakaṃ kālaṃ āgamethā"
'ti. Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Devī sattame divase puttaṃ
vijāyi. Tassa nāmagahaṇadivase10 "mahājanass'; alīnaṃ cittaṃ11
paggaṇhanto jāto" ti Alīnacittakumāro t'; ev'; assa12 nāmaṃ
akaṃsu. Jātadivasato yeva pan'; assa paṭṭhāya13 nāgarā Ko-
salaraññā saddhiṃ yujjhiṃsu14. Ninnāyakattā15 saṃgāmassa
mahantam pi balaṃ yujjhamānaṃ thokathokaṃ16 osakkati.
Amaccā deviyā tam atthaṃ ārocetvā "mayaṃ evaṃ osakka-
māne bale parajjhanabhāvassa17 bhāyāma, amhākaṃ pana rañño
kālakatabhāvaṃ3 {puttassa} {jātabhāvaṃ} Kosalarañño āgantvā
yujjhanabhāvañ18 ca rañño sahāyako maṅgalahatthi na jānāti,
jānāpema nan" ti pucchiṃsu. Sā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
puttaṃ alaṃkaritvā dukūlacumbaṭe19 nipajjāpetvā pāsādā oruyha
amaccagaṇaparivutā hatthisālaṃ gantvā Bodhisattaṃ hatthissa
--------------------------------------------------------------------------
1 Cp Cs Bi kucchimhi.
2 so all MSS.
3 Bi kālaṅkata-.
4 Cp Cs phāḷeyya.
5 Bi upaṭhahisuṃ.
6 Bi parivāresi
7 Bi omits te.
8 Bi pahiṇisuṃ, Cp pahīṇiṃsu, Cs pahīniṃsu.
9 so all MSS.
10 Bi nāmagahanadivase panassa.
11 Bi omits līnaṃ cittaṃ.
12 Bi tvevassa.
13 Bi jātadivasato paṭhāya pana.
14 Ck yuddhiṃsu.
15 Bi nināya-.
16 Bi thokaṃ thokaṃ.
17 so Ck Cp Cs; Bi parājassa āvassa (parājayabhāvassa?).
18 Bi yujhanakāraṇañ.
19 Ci nakulacumpitake.
[page 022]
22 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
pādamule nipajjāpetvā "sāmi, sahāyo te kālakato1, mayaṃ tuy-
haṃ hadayaphālanabhayena2 nārocimha, ayan te sahāyassa putto,
Kosalarājā āgantvā nagaraṃ parivāretvā tava puttena saddhiṃ
yujjhati, balaṃ osakkati, tava puttaṃ tvaṃ ñeva mārehi rajjaṃ
vāssa3 gaṇhitvā dehīti" āha. Tasmiṃ kāle hatthi4 Bodhisattaṃ
soṇḍāya parāmasitvā ukkhipitvā kumbhe ṭhapetvā roditvā pari-
devitvā Bodhisattaṃ otāretvā deviyā hatthe nipajjāpetvā "Ko-
salarājānaṃ5 gahessāmīti" hatthisālato nikkhami. Ath'; assa
amaccā vammaṃ paṭimuñcitvā alaṃkaritvā nagaradvāraṃ avā-
puritvā taṃ parivāretvā nikkhamiṃsu. Hatthi4 nagarā nikkha-
mitvā koñcanādaṃ katvā mahājanaṃ santāsetvā palāpetvā
balakoṭṭakaṃ6 bhinditvā Kosalarājānaṃ cūḷāya gahetvā ānetvā
Bodhisattassa pādamūle nipajjāpetvā māraṇatthāy'; assa7 uṭṭhite
vāretvā "ito paṭṭhāya appamatto hohi, ‘kumāro daharo'; ti sañ-
ñaṃ8 mā karīti" ovaditvā9 uyyojesi. Tato paṭṭhāya sakala-
Jambudīpe rajjaṃ Bodhisattassa hatthagatam eva jātaṃ, añño
paṭisattu10 nāma uṭṭhahituṃ samattho11 nāhosi. Bodhisatto
sattavassikakāle abhisekaṃ patvā Alīnacittarājā nāma hutvā
dhammena rajjaṃ kāretvā jīvitapariyosāne saggapadaṃ12 pūresi.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gātha-
dvayam āha13:
Ja_II,1.6(=156).1: Alīnacittaṃ nissāya pahaṭṭhā mahatī camū
Kosalaṃ senāsantuṭṭhaṃ jīvagāhaṃ agāhayi14. || Ja_II:11 ||
Ja_II,1.6(=156).2: Evaṃ nissayasampanno15 bhikkhu āraddhavīriyo
bhāvayaṃ kusalaṃ dhammaṃ yogakkhemassa pattiyā
pāpuṇe anupubbena sabbasaṃyojanakkhayan ti. || Ja_II:12 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kālaṅkato ti.
2 Bi tumhākaṃ hadayaphalitabhayena.
3 Bi vā tassa.
4 so all MSS.
5 Cp Bi kosalarājaṃ, Cs kosaḷarājaṃ.
6 Ck balaṃ koṭṭakaṃ.
7 Cs maraṇatthāyassa, Bi maraṇattāya.
8 Ck Cp Cs saṃñaṃ, Bi añā.
9 Bi ovāditvā, Cp ovāditvā corrected to ovaditvā.
10 Bi patisatthu.
11 Bi samatto, Ck adds nāma.
12 Bi saggapūraṃ.
13 Bi imaṃ gāthaṃ abhāsi.
14 Cp Cs agāhasi.
15 Bi nissāya-, Ck nissāya- corrected to nissaya-.
[page 023]
7. Guṇajātaka. (157.) 23
Tattha alīnacittaṃ nissāyā 'ti Alīnacittarājakumāraṃ1 nissāya, pa-
haṭṭhā mahatī camū ti pavenirajjaṃ2 no diṭṭhan ti haṭṭhatuṭṭhā hutvā
mahatī senā, kosalaṃ senāsantuṭṭhan ti Kosalarājānaṃ3 sena4 rajjena
asantuṭṭhaṃ pararajjalobhena āgataṃ, jīvagāhaṃ agāhayīti amāretvā va sā
camū taṃ rājānaṃ hatthinā jīvagāhaṃ gaṇhāpesi. Evaṃ nissayasampanno
ti yathā5 sā camū evaṃ añño pi kulaputto nissayasampanno kalyāṇamittaṃ
Buddhaṃ vā Buddhasāvakaṃ vā6 nissayaṃ labhitvā, bhikkhū 'ti parisuddhā-
dhivacanam etaṃ, āraddhavīriyo7 ti paggahitaviriyo8 catudosāpagatena viri-
yena samannāgato, bhāvayaṃ kusalaṃ dhamman ti kusalaṃ nirāmisam9
sattatiṃsabodhapakkhiyasaṃkhātaṃ dhammaṃ bhāvento, yogakkhemassa pat-
tiyā ti catūhi10 yogehi khemassa nibbānassa pāpuṇanatthāya11 taṃ dhammaṃ
bhāvento, pāpuṇe anupubbena sabbasaṃyojanakkhayan ti evaṃ vi-
passanato paṭṭhāya imaṃ kusaladhammaṃ12 bhāvento so kalyāṇamittūpanissaya-
sampanno bhikkhu anupubbena vipassanāñāṇāni ca heṭṭhimamaggaphalāni ca
pāpuṇanto pariyosāne dasannam pi saṃyojanānaṃ khayante uppannattā sabba-
saṃyojanakkhayasaṃkhātaṃ arahattaṃ pāpuṇāti, yasmā vā nibbānaṃ āgamma
saṃyojanā13 khīyanti tasmā tam pi sabbasaṃyojanakkhayam eva, evaṃ anu-
pubbena nibbānasaṃkhātaṃ sabbasaṃyojanakkhayaṃ pāpuṇātīti14 attho
Iti Bhagavā amatamahānibbānena15 dhammadesanāya kūṭaṃ ga-
hetvā uttariṃ pi saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi: (Saccapari-
yosāne ossaṭṭhaviriyo bhikkhu arahatte16 patiṭṭhahi) "Tadā mātā
Mahāmāyā, pitā Suddhodanamahārājā ahosi, rajjaṃ gahetvā dinna-
hatthi17 ayaṃ ossaṭṭhaviriyo bhikkhu, hatthissa pitā Sāriputto, Alīna-
cittakumāro pana aham evā" 'ti. Alīnacittajātakaṃ18.
7. Guṇajātaka.
Yenakāmaṃ paṇāmetīti19. Idaṃ20 Satthā Jetavane viha-
ranto Ānandattherassa sāṭakasahassapaṭilābhaṃ21 ārabbha ka-
thesi. Therassa Kosalarañño antepure dhammavācanavatthuṃ22 heṭṭhā Ma-
hāsārajātake23 āgatam eva. Iti there24 rañño antepure dhammaṃ vācente
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi alinacittaṃ-.
2 Bi paveṇī-.
3 Bi kosalaṃ-.
4 Bi senaṃ, Cp Cs sakena.
5 Bi adds ca.
6 Bi adds paccekabuddhaṃ vā.
7 Bi Ck Cp āraddhaviriyo.
8 Cs -vīriyo.
9 Bi nirālayaṃ dhammaṃ.
10 all MSS. catuhi?
11 Bi pāpuṇattāya, Ck Cp Cs pāpunanatthāya.
12 Bi Cp kusalaṃ-.
13 Bi sabbasaṃyojanā.
14 Bi pāpuṇiti, Ck pāpunātīti, Cp Cs pāpuṇātīti pi.
15 Bi amatanibbānena.
16 Bi arahatthaphale.
17 so all MSS.
18 Bi adds chaṭhaṃ.
19 Ck panāmatīti, Cp Cs paṇāmatīti, Bi panametīti.
20 Bi imaṃ.
21 Bi -sahassalābhaṃ.
22 Bi vatthu.
23 Bi mahāsāṭakajātake.
24 Bi thero.
[page 024]
24 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
rañño sahassagghaṇakānaṃ1 sāṭakānaṃ sahassaṃ āhariyittha2. Rājā
tato pañca sāṭakasatāni pañcannaṃ devīsatānaṃ3 adāsi. Tā sabbāpi
te sāṭake ṭhapetvā punadivase Ānandattherassa4 datvā sayaṃ purāṇa
sāṭake yeva pārupitvā5 rañño pātarāsaṭṭhānaṃ āgamaṃsu6. Rājā
"mayā tumhākaṃ sahassagghaṇakā7 sāṭakā dāpitā, kasmā tumhe te
apārupitvā8 va āgatā" ti pucchi. "Deva, te amhehi therassa dinnā" ti9.
"Ānandattherena sabbe gahitā" ti. "Āma devā" 'ti. "Sammāsambuddhena
ticīvaraṃ anuññātaṃ10, ‘Ānandatthero dussavaṇijjaṃ11 maññe karissatīti'12
atibahū tena sāṭakā gahitā" ti13 therassa kujjhitvā bhuttapātarāso vihā-
raṃ gantvā therassa pariveṇaṃ pavisitvā theraṃ vanditvā nisinno14
pucchi: "Api15 bhante amhākaṃ ghare itthiyo tumhākaṃ santike dham-
maṃ uggaṇhanti vā suṇanti vā" ti. "Āma mahārāja, gahetabbayuttakaṃ
gaṇhanti sotabbayuttakaṃ suṇantīti". Kin tā suṇanti yeva udāhu tumhā-
kaṃ nivāsanaṃ vā pārupanaṃ16 vā dadantīti17. "Ajja18 mahārāja19 sa-
hassagghaṇakāni20 pañca sāṭakasatāni adaṃsū" 'ti. "Tumhehi gahi-
tāni21 bhante" ti. "Āma mahārājā" 'ti. "Nanu bhante Satthārā
ticīvaram eva anuññātan" ti. "Āma mahārāja, Bhagavatā22 ekassa
bhikkhuno ticīvaram eva paribhogasīsena anuññātaṃ, paṭiggahanaṃ23
pana avāritaṃ, tasmā mayāpi aññesaṃ jiṇṇacīvarakānaṃ24 dātuṃ te
sāṭakā paṭiggahītā25" ti. "Te pana bhikkhū6 tumhākaṃ santikā
sāṭake labhitvā purāṇacīvarāni27 kiṃ karissantīti". "Porāṇakacīvaraṃ28
uttarāsaṃgaṃ karissantīti". "Porāṇakauttarāsaṃgaṃ29 kiṃ karissan-
tīti". "Antaravāsakaṃ karissantīti". "Porāṇakāntaravāsakaṃ kiṃ
karissantīti". "Paccattharaṇam karissantīti30". Porāṇakapaccattha-
raṇaṃ31 kiṃ karissantīti". "Bhummattharaṇaṃ karissantīti30".
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck sahassagghanakānaṃ, Bi sahassaithikānaṃ.
2 Bi āharayitthā, Cp Cs āharīyittha.
3 Cp Cs devi-.
4 Bi Cp Cs ānandatherassa.
5 Bi pāruṃpetvā.
6 Bi āgamaṃsuṃ.
7 Bi sahassanikā, Ck sahassagghanaka
8 Bi apārumpitvā.
9 Bi adds āhaṃsu āhaṃsu.
10 Ck Cp Cs anuṃñātaṃ, Bi anuññāta anuññāta.
11 Ck Cp -vanijjaṃ, Bi -vāṇijaṃ.
12 Bi karissati.
13 Ck ti corrected to ni.
14 Bi adds va.
15 Bi adds nu
16 Ck nivāsanapārupanaṃ, Bi pārumpanaṃ.
17 Bi dentīti.
18 Bi omits ajja.
19 Bi adds tā.
20 Ck Cp Cs -gghanakāni, Bi -gghanikā.
21 Ck Cp Cs add tāni.
22 Bi bhagavato
23 Bi paṭiggahaṇaṃ, Cp Cs paṭiggahanaṃ.
24 Bi jinna-, Ck jinnacīvarakāṇaṃ.
25 Bi paṭiggahitā, Ck pariggahītā, Cp Cs pariggahitā.
26 all the MSS. bhikkhu.
27 Bi porāṇa-, Ck purāna-.
28 Bi porāṇasaṃghāti, Ck porānakacīvaraṃ.
29 Ck porānaka-, Bi porāṇauttarasaṅgaṃ.
30 all the MSS. karissanti.
31 Bi poraṇapaccattaraṇaṃ-.
[page 025]
7. Guṇajātaka. (157.) 25
"Porāṇakabhummattharaṇaṃ1 kim karissantīti" "Pādapuñchanaṃ2
karissantīti3". "Porāṇakapādapuñchanaṃ kiṃ karissantīti4". "Mahā-
rājā, saddhādeyyaṃ nāma5 vinipātetum na labhati, tasmā porāṇakapā-
dapuñchanaṃ6 vāsiyā7 koṭṭetvā mattikāyā pakkhipitvā senāsanesu
mattikālepaṃ8 dassentīti9". "Bhante, tumhākaṃ dinnaṃ yāva pāda-
puñchanāpi10 nassituṃ na labhatīti". "Āma mahārājā amhākaṃ din-
naṃ nassituṃ na labhati11 paribhogam eva hotīti". Rājā tuṭṭho
somanassappatto hutvā itarāni pi gehe12 ṭhapitāni pañca sāṭakasatāni
āharāpetvā therassa datvā anumodanaṃ sutvā theraṃ vanditvā padak-
khiṇaṃ katvā pakkāmi13. Thero paṭhamaladdhāni pañca sāṭakasatāni
jiṇṇacīvarakānaṃ14 adāsi. Therassa pana pañcamattāni saddhivihāri-
kasatāni. Tesu eko daharabhikkhu therassa bahūpakāro15 pariveṇaṃ
sammajjati pānīyaparibhojanīyaṃ16 upaṭṭhapeti17 dantakaṭṭhamukhoda-
kaṃ8 deti vaccakuṭijantāgharasenāsanāni19 paṭijaggati hatthapari-
kammapādaparikammapiṭṭhiparikammādīni karoti. Thero pacchāladdhāni
pañca sāṭakasatāni "ayaṃ me20 bahūpakāro21" ti yuttavasena sab-
bāni22 tass'; eva adāsi. So pi sabbe te sāṭake bhājetvā attano samā-
nupajjhāyānaṃ adāsi. Evaṃ sabbe pi te laddhasāṭakā bhikkhū23 sā-
ṭake chinditvā rañjitvā24 kaṇikārapupphavaṇṇāni kāsāyāni nivāsetvā ca
pārupitvā ca25 Satthāraṃ upasaṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā
evam āhaṃsu26: "Bhante, sotāpannassa ariyasāvakassa mukholokana-
dānan27 nāma atthīti". "Na bhikkhave ariyasāvakānaṃ mukholokana-
dānan nāma atthīti". "Bhante, amhākaṃ28 upajjhāyena dhamma-
bhaṇḍāgārikattherena sahassagghaṇakānaṃ29 sāṭakānaṃ30 pañca satāni
ekass'; eva daharabhikkhuno dinnāni, so pana attanā laddhe bhājetvā
amhākaṃ adāsīti31", "Na bhikkhave Ānando mukholokanabhikkhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi porāṇabh-, Ck porānakabh-.
2 Bi puñcanaṃ, Cp Cs -puñjanaṃ? Ck -puñcanaṃ corrected to puñchanaṃ.
3 all the MSS. karissanti.
4 Bi omits porāṇaka... karissantīti.
5 Bi omits nāma.
6 Bi -puñcanaṃ, Cp Cs -puñjanaṃ? Ck -puñcanaṃ corrected to -puñchanaṃ.
7 Bi vāsiyāyo.
8 Bi -lepanaṃ
9 Bi karissanti.
10 Bi yāva puñcanaṃ, Cp -puñjanāpi, Ck yāva pādapuñcanāni pi
corrected to -puñchanāni pi
11 Bi labhatīti
12 Bi geha.
13 Bi Ck Cs pakkhāmi.
14 Ck jinna-, Bi adds bhikkhunaṃ.
15 Bi Cp Cs bahupakāro.
16 Bi pāṇiyaparibhojana
17 Bi upaṭhapesi.
18 Bi nhānhodakaṃ.
19 Bi -senāsanaṃ.
20 Bi ayameva, Ck ayameva corrected to ayame
21 Bi bahuṃpakāro, Cp Cs bahupakāro.
22 Bi sappāni pi.
23 all the MSS bhikkhu.
24 Be Cp Cs rajitvā.
25 Bi nivāsetvā pāruṃpitvā vā.
26 Bi āhaṃsuṃ.
27 Bi -dānaṃ.
28 Bi omits amhākaṃ.
29 Bi -gghanikāni.
30 Bi sāṭakāni.
31 Bi adāsi.
[page 026]
26 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
deti1, so pan'; assa bhikkhu bahūpakāro2, tasmā attano upakārassa
upakāravasena guṇavasena yuttavasena3 ‘upakārassa nāma paccupakāro
kātuṃ vaṭṭatīti'; kataññūkatavedibhāvena adāsi, porāṇakapaṇḍitāpi hi
attano upakārānaṃ4 yeva5 paccupakāraṃ {kariṃsū}" 'ti vatvā tehi yācito
atītaṃ āhari:
Atīte6 Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sīho hutvā pabbataguhāyaṃ vasati. So ekadi-
vasaṃ guhāya7 nikkhamitvā3 pabbatapādaṃ olokesi. Taṃ pana
pabbatapādaṃ parikkhipitvā9 mahāsaro ahosi. Tassa ekasmiṃ
unnataṭṭhāne upari thaddhakaddamapiṭṭhe mudūni haritatiṇāni
jāyiṃsu, sasakā c'; eva hariṇādayo ca10 sallahukamigā11 kadda-
mamatthake vicarantā tāni khādanti. Taṃ divasam pi eko
migo tāni tiṇāni12 khādanto vicarati. Sīho pi 'taṃ migaṃ gaṇ-
hissāmīti'; pabbatamatthakā uppatitvā sīhavegena pakkhandi.
Migo maraṇabhayatajjito viravanto palāyi. Sīho vegaṃ san-
dhāretuṃ asakkonto kalalapiṭṭhe nipatitvā osīditvā uggantuṃ13
asakkonto cattāro pāde thambhe viya otāretvā sattāhaṃ nirā-
hāro aṭṭhāsi. Atha eko14 sigālo gocarapasuto taṃ disvā bhayena
palāyi. Sīho taṃ pakkositvā "bho sigāla, mā palāyi, aham
kalale laggo, jīvitaṃ me dehīti" āha. Sigālo tassa santikaṃ
gantvā "ahaṃ taṃ uddhareyyaṃ, ‘uddhaṭo15 pana maṃ khā-
deyyāsīti'; bhāyāmīti". "Mā16 bhāyi, nāhan taṃ khādissāmi17,
mahantaṃ pana te18 guṇaṃ karissāmi19, eken'; upāyena maṃ
uddharāhīti". Sigālo paṭiññaṃ gehetvā20 catunnaṃ21 pādānaṃ
samantā kalale apanetvā catunnam pi pādānaṃ catasso mātikā22
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi mukholokano bhikkhu na deti.
2 Bi Cp Cs bahu-.
3 Bi upakāravasena ca yuttavasena ca.
4 Ck upakārāṇaṃ, Cp Cs upakārakānaṃ, Bi upakārakānañ.
5 Bi ñeva.
6 Bi adds bhikkhave.
7 Bi kuharaṃ.
8 Bi adds pappatamuddhani thatvā.
9 Bi paṭikkīpitvā.
10 Bi sasakādayo ceva bīlārasiṅgālādayo ca.
11 Bi adds ca.
12 Bi omits tiṇāni.
13 Bi upagantuṃ.
14 Bi atheko.
15 Bi siṅgālo here and in the following.
16 Bi uddhato.
17 Bi omits bhāyāmīti mā.
18 Bi takhādissāmiti.
19 Bi te pana.
20 Bi karissāmiti.
21 Ck adds ca.
22 Bi adds pi.
23 Bi mātikāyo.
[page 027]
7. Guṇajātaka. (157.) 27
khaṇitvā udakābhimukhaṃ akāsi, udakaṃ pavisitvā kalalaṃ
muduṃ akāsi. Tasmiṃ khaṇe sigālo1 sīhassa udarantaraṃ pa-
visitvā "vāyāmaṃ karohi sāmīti" uccāsaddaṃ karonto sīsena
udaraṃ pahari. Sīho vegam janetvā kalalā uggantvā pak-
khanditva thale aṭṭhāsi. So muhuttaṃ vissamitvā saraṃ oruyha
kaddamaṃ dhovitvā nahāyitvā2 atha ekaṃ3 mahisaṃ vadhitvā
dāṭhāhi4 ovijjhitvā maṃsaṃ ubbattetvā "khāda sammā" 'ti5
sigālassa purato ṭhapetvā tena khādite pacchā attanā khādi.
Puna sigālo ekaṃ maṃsapesiṃ ḍasitvā gaṇhi "idaṃ kimatthāya
sammā" 'ti ca6 vutte "tumhākaṃ dāsī7 atthi, tassā8 bhavissa-
tīti" āha. Sīho "gaṇhāhīti9" vatvā sayam pi sīhiyā atthāya10
maṃsaṃ gaṇhitvā "ehi samma, amhākaṃ pabbatamuddhani
ṭhatvā11 sakhiyā vasanaṭṭhāṇaṃ gamissāmā" 'ti vatvā tattha
gantvā maṃsaṃ khādāpetvā sigālañ ca sigāliñ ca assāsetvā
tato paṭṭhāya "dāni12 ahaṃ tuṃhe paṭijaggissāmīti13" attano
vasanaṭṭhānaṃ netvā guhādvāre14 aññissā guhāya vasāpesi15.
Tato16 paṭṭhāya gocarāya gacchanto sīhiñ ca sigāliñ ca ṭhape-
tvā sigālena saddhiṃ gantvā nānāmige vadhitvā ubho pi tatth'
eva maṃsaṃ khāditvā itarāsam pi17 dvinnaṃ āharitvā denti.
Evaṃ kāle gacchante sīhī18 pi dve putte vijāyi sigālī19 pi20.
Te sabbe pi samaggavāsaṃ vasiṃsu. Ath'; ekadivasaṃ sīhiyā
etad ahosi: "ayaṃ sīho sigālañ ca sigāliñ ca sigālapotake ca
ativiya piyāyati, nūnam assa sigāliyā saddhiṃ santhavo21 atthi,
tasmā evaṃ sinehaṃ karoti, yan nūnāhaṃ imaṃ pīḷetvā tajje-
tvā ito palāpeyyan" ti sā sīhassa sigālaṃ gahetvā22 gocarāya
gatakāle sigālim pīḷesi tajjesi: "kiṃkāraṇā imasmiṃ ṭhāne
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi siṅgāleva.
2 Bi nhāyitvā darathaṃ paṭipasambhetvā.
3 Bi athekaṃ
4 Bi aṭhāsi.
5 Bi ada sampā ti.
6 Bi omits ca.
7 Bi Cp Cs dāsi.
8 Bi tayāvabhāvaṃ.
9 Ck Cp Cs gaṇhāsīti, Bi gaṇhāhiti.
10 Ck sīhiyātthāya, Bi sihiyā attāya.
11 Bi pappamuddhani gantvā, Ck Cp Cs pabbatamuddhane ṭhatvā.
12 Bi ito pathāya idāni.
13 Bi adds vatvā.
14 Bi guhāya dvāre
15 Bi vassapeti.
16 Bi so tato.
17 Bi omits pi.
18 Bi Ck sīhi.
19 Bi siṅgāli.
20 Bi adds dve putte vijāyi.
21 Bi kiṃ nunimassa siṅgālassa siṅgāliyā saddhi sanhavo,
Ck Cp Cs nunam, Cp santavo
22 Bi omits gahetvā.
[page 028]
28 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
vasasi na palāyasīti1". Puttāpi 'ssā2 sigālīputte3 tath'; eva
tajjayiṃsu. Sigālī4 tam atthaṃ sigālassa kathetvā "sīhassa
vacanena etāya evaṃ katabhāvam pana5 jānāma, ciraṃ vasiṃhā,
nāsāpeyyāpi no6, amhākaṃ vasanaṭṭhānam eva gacchāmā" 'ti
āha. Sigālo tassā vacanaṃ sutvā sīhaṃ upasaṃkamitvā
āha. "Sāmi, ciraṃ amhehi tumhākaṃ santike vutthaṃ, ati-
ciraṃ vasantā nāma appiyā honti, amhākaṃ gocarāya pakkanta-
kāle sīhī7 sigāliṃ viheṭheti ‘imasmiṃ ṭhāne kasmā vasatha
palāyathā'; 'ti tajjeti8, sīhapotakāpi sigālapotake9 tajjenti, yo
nāma yassa attano santike vāsaṃ na roceti10 tena ‘yāhīti'; nī-
haritabbo va11, evaṃ12 viheṭhanaṃ kimatthiyan" ti vatvā paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_II,1.7(=157).1: Yenakāmaṃ paṇāmeti13, dhammo balavataṃ, migī14
unnadanti, vijānāhi15, jātaṃ saraṇato bhayan ti. || Ja_II:13 ||
Tattha yenakāmaṃ paṇāmeti16 dhammo balavatan ti balavā nāma
issaro attano sevakaṃ yena disābhāgena icchati tena disābhāgena so paṇāmeti18
nīharati, esa dhammo balavataṃ, ayaṃ18 issarānaṃ sabhāvo paveṇidhammo19
va, tasmā sace amhākaṃ vāsaṃ na rocetha ujukam eva no nīharatha, viheṭhanena
ko attho ti dīpento evam āha, migīti sīhaṃ ālapati, so hi migarājatāya migā
assa atthīti migī20, unnadantīti pi21 tam eva ālapati, so hi unnatānaṃ22 dan-
tānaṃ atthitāya unnatā23 dantā assa atthīti unnadantī24, unnatadantīti25 pi
pāṭho yeva, vijānāhīti esa issarānaṃ dhammo ti evaṃ jānāhi, jātaṃ sara-
ṇato bhayan ti amhākaṃ tumhe patiṭṭhaṭṭhena26 saraṇaṃ, tumhākaṃ yeva27
santikā bhayaṃ jātaṃ, tasmā attano vasanaṭṭhānam eva gamissāmā 'ti dīpeti;
aparo nayo: tava28 migī sīhī29 unnadantī30 mama puttadāraṃ tajjeti31 yena-
kāmaṃ paṇāmetīti32 yena yenākārena33 icchati tena paṇāmeti34 pavatteti35
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi palāyasiti, Ck Cp Cs palāyasi.
2 Bi omits pissā.
3 Ck sigāli-, Bi siṅgāla-.
4 Ck sigāli, Bi siṅgāli.
5 Bi -bhāvaṃ pina.
6 Bi nāpāpeyyāsi no.
7 Bi Ck sīhi.
8 Bi tajjesi.
9 Bi siṅgālapotake pi.
10 Bi na rocasi, Ck nakaroceti.
11 Ck omits va.
12 Bi omits evaṃ.
13 Ck paṇāmati, Cp Cs panamati.
14 so all the MSS.
15 Bi vijānāti.
16 Ck panāmati, Cp Cs paṇamati.
17 Bi Cp Cs panāmeti.
18 Ck omits ayaṃ.
19 Cp Cs paveni-.
20 Cp Bi migi.
21 Ck omits pi, Bi unnadanti sīham eva ālāpati.
22 Cp Cs uṇṇatānaṃ.
23 Cp Cs uṇṇatā, Bi unna.
24 Bi unnadatha, Cp Cs uṇṇadanti.
25 Cp Cs uṇṇādantīti, Bi danti.
26 Bi patiṭhāṭhena.
27 Bi tamhākañ ñeva.
28 Bi tāva.
29 Bi Ck sīhi.
30 Ck Cp Bi unnadanti.
31 Ck Cp Cs tajjenti.
32 Ck panāmati, Cp Cs paṇamati.
33 Bi yena kāraṇena, Cp Cs yenākāreṇa.
34 Ck panāmati, Cp Cs paṇamati.
35 Ck Cp Cs pavattati.
[page 029]
7. Guṇajātaka. (157.) 29
viheṭheti1, evaṃ tvaṃ vijānāhi, tatra kiṃ sakkā amhehi kātuṃ, dhammo bala-
vataṃ esa, balavantānaṃ sabhāvo, idāni mayaṃ gamissāmā 'ti yasmā jātaṃ sara-
ṇato bhayan ti.
Tassa vacanaṃ sutvā sīho sīhiṃ āha: "bhadde, asukasmiṃ
nāma kāle mama gocaratthāya gantvā sattame divase sigālena
ca2 imāya ca sigāliyā saddhiṃ āgatabhāvaṃ sarasīti". "Āma
sarāmīti". "Jānāsi pana mayhaṃ sattāhaṃ anāgamanassa kā-
raṇan" ti. "Na jānāmi sāmīti". "Bhadde, ahaṃ ‘ekaṃ migaṃ
gaṇhissāmīti virajjhitvā kalale laggo tato nikkhamituṃ asak-
konto sattāhaṃ nirāhāro aṭṭhāsiṃ. sv-āhaṃ imaṃ sigālaṃ nis-
sāya jīvitaṃ labhiṃ, ayaṃ me jīvitadāyako sahāyo, mittadhamme
ṭhātuṃ sāmattho hi mitto dubbalo nāma n'; atthi, ito paṭṭhāya
mayhaṃ sahāyassa ca sahāyikāya ca puttakānañ ca evarūpaṃ
avamānaṃ mā akāsīti" vatvā sīho dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,1.7(=157).2: Api ce pi3 dubbalo mitto mittadhammesu tiṭṭhati
so ñātako ca bandhu ca so mitto so ca me sakhā;
dāṭhini4, mātimaññittho5, sigālo mama pāṇado ti. || Ja_II:14 ||
Tattha api ce pīti eko pi-saddo6 anuggahattho eko sambhāvanattho, tatrāyaṃ
yojanā: dubbalo ce pi mitto mittadhammesu api tiṭṭhati sace ṭhātuṃ sakkoti so
ñātako ca bandhu ca so7 mittacittatāya8 mitto so ca me sahāyatthena9 sakhā,
dāṭhini10 mātimaññittho11 bhadde dāṭhāsampanne12 sīhi13 mā mayhaṃ
sahāyaṃ vā sahāyiṃ vā atimaññi14 ayaṃ15 hi sigālo mama pāṇado ti
Sā sīhassa vacanaṃ sutvā sigāliṃ16 khamāpetvā tato paṭ-
ṭhāya saputtāya tāya17 saddhiṃ samaggavāsaṃ vasi18, sīha-
potakāpi sigālapotakehi saddhiṃ kīḷamānā19 mātāpitunnaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds palāpeti pi.
2 Bi iminā ca siṅgālena.
3 Bi omits pi.
4 Bi dāniṭhi, Ck dāṭhinī.
5 Bi mātimañhivo, Ck mātimaṃñīttho, Cs mātimaṃñittho,
Cp mātimaṃñitto.
6 Bi eko apisaddo.
7 Bi omits so.
8 Ck mittamittatāya, Bi mittacittatāyaṃ.
9 Bi sahāyaṭhena, Cp Cs sahāyaṭṭhena.
10 Bi ddāṭhiti, Cs dāṭhinī, Cp dāṭhīni.
11 Bi māthimaññīvhoti, Ck mātimaṃñittho.
12 Ck Cp dāṭhasampanne, Cs dāṭhasampanne altered to sampannena,
Bi dāṭhāsampannā
13 Cp Cs sīhī.
14 Ck Cp atimaṃñi, Cs atimaṃñī, Bi atimañhivo.
15 Bi ayañ.
16 Ck Cp Cs sigālaṃ, Bi sigāli.
17 Bi saputtadārāya.
18 Bi vasisuṃ.
19 Ck kīlamānā, Bi Cp Cs kilamāno sammodamānā.
[page 030]
30 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
atikkantakāle pi mittabhāvaṃ abhinditvā sammodamānāpi va-
siṃsu. Tesaṃ kira satta kulaparivaṭṭe1 abhijjamānā2 mettī3
agamāsi4.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne keci sotāpannā, keci sakadāgāmino,
keci anāgāmino, keci arahantā ahesuṃ.) "Tadā sigālo Ānando ahosi,
sīho pana aham evā 'ti. Guṇajātakaṃ5.
8. Suhanujātaka.
Na-y-idaṃ visamasīlenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto dve caṇḍabhikkhū6 ārabbha kathesi. Tasmiṃ hi samaye
Jetavane pi eko bhikkhu caṇḍo ahosi pharuso sāhasiko, janapade pi.
Ath'; ekadivasaṃ jānapado bhikkhu kenacid eva karaṇīyena Jetavanaṃ
agamāsi7. Sāmaṇerā c'; eva daharabhikkhū ca tassa caṇḍabhāvaṃ
jānanti, "tesaṃ8 dvinnaṃ caṇḍānaṃ {kalahaṃ} passissāmā" 'ti kutūhalā9
taṃ bhikkhuṃ Jetavana-vāsikassa pariveṇaṃ10 pahiṇiṃsu. Ubho11
caṇḍā aññamaññaṃ disvā va saṃsandiṃsu samesuṃ12 hatthapādapiṭṭhi-
sambāhanādīni akaṃsu. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭ-
ṭhāpesuṃ: "Avuso, caṇḍā bhikkhū aññesaṃ upari caṇḍā pharusā
sāhasikā, aññamaññaṃ pana ubho pi13 samaggā sammodamānā piya-
saṃvāsā jātā" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi
kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave
idān'; eva, pubbe p'; ete aññesaṃ caṇḍā pharusā sāhasikā aññamaññaṃ
pana samaggā sammodamānā piyasaṃvāsā va14 ahesun" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto tassa sabbatthako15 atthadhammānusāsaka-
amacco16 ahosi. So pana rājā thokaṃ dhanalobhapakatiko.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sattakālaparivatto.
2 Bi abhijjamāno.
3 Ck mettiṃ, Cp Cs metti, Bi mitti.
4 Bi āgamāsi.
5 Bi sīhajātakaṃ sattamaṃ.
6 Bi caṇḍebhi-.
7 Bi āgamāsi.
8 Ck Cp Cs taṃ.
9 Bi kutuhalena
10 Ck parivenaṃ.
11 Bi te ubho pi.
12 Bi yasaṃvāsaṃvasīsusmodīsu.
13 Bi adds te.
14 Ck omits va, Bi ca.
15 Bi pappatasādhako.
16 Bi -sāsako amacco.
[page 031]
8. Suhanujātaka. (158.) 31
Tassa Mahāsoṇo1 nāma kūtāsso2 atthi. Atha3 uttarāpathakā
assavāṇijā pañca assasatāni ānesuṃ. Assānaṃ āgatabhāvaṃ rañño
ārocesuṃ. Tato pubbe pana Bodhisatto asse agghāpetva mūlaṃ
aparihāpetvā dāpesi. Rājā taṃ asukhāyamāno4 aññaṃ amac-
caṃ pakkositvā5 "tāta, asse agghāpehi, agghāpetvā6 ca paṭha-
maṃ Mahāsoṇaṃ7 yathā tesaṃ assānaṃ antaram pavisati tathā
vissajjetvā asse ḍasāpetvā8 vaṇite kārāpetvā dubbalakāle mūlaṃ
hāpetvā agghāpeyyāsīti9" āha. So "sādhū" ti sampaṭicchitvā
tathā akāsi. Assavāṇijā anattamanā hutvā tena katakiriyaṃ
Bodhisattassa ārocesuṃ. Bodhisatto "kiṃ pana tumhākaṃ
nagare kūṭasso10 n'; atthīti11" pucchi. "Atthi sāmi Suhanu12
nāma kūṭasso13 caṇḍo pharuso" ti. "Tena hi puna āgacchantā
naṃ14 assaṃ āneyyāthā" ti. Te "sādhū" ti paṭisuṇitvā puna
āgacchantā taṃ15 kūṭassaṃ16 gāhāpetvā āgacchiṃsu. Rājā
"assavāṇijā āgatā" ti sutvā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā asse
oloketvā Mahāsoṇaṃ17 vissajjāpesi. Assavāṇijāpi Mahāsoṇaṃ18
āgacchantaṃ disvā Suhanuṃ vissajjesuṃ19. Te aññamaññaṃ
patvā sarīrāni lehentā20 aṭṭhaṃsu. Rājā Bodhisattaṃ pucchi:
"Vayassa, ime dve kūṭassā21 aññesaṃ caṇḍā pharusā sāhasikā
aññe asse ḍasitvā22 gelaññaṃ pāpenti, aññamaññaṃ pana sarī-
raṃ23 lehentā24 sammodamānā aṭṭhaṃsu, kiṃ nām'; etan" ti.
Bodhisatto "na-y-ime mahārāja visamasīlā, samasīlā samadhā-
tukā25 ete" ti vatvā imaṃ gāthadvayam āha:
Ja_II,1.8(=158).1: Na-y-idaṃ visamasīlena Soṇena Suhanus sahā26,
Suhanu pi27 tādiso yeva yo Soṇassa sagocaro28. || Ja_II:15 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cp Cs mahāsono.
2 Bi Cp kuṭa-.
3 Bi adds dve.
4 Bi parihāyamāno.
5 Bi pakkosāpetvā.
6 Bi agghāpento.
7 Bi mahāseṇaṃ, Ck Cp Cs mahāsonam.
8 Bi ḍaṃsāpetvā.
9 Bi asse agghāpessasiti.
10 Bi kuṭasso, Ck Cp kuṭasso.
11 Bi attiti.
12 Bi suhaṇu
13 Bi kuṭāsso, Ck Cp kaṭāsso.
14 Bi taṃ.
15 Cp Cs naṃ, Bi ta.
16 Bi kutāssaṃ.
17 Ck mahāsonaṃ.
18 Cp Cs mahāsonaṃ.
19 Ck vissajjāpesuṃ
20 Bi lepanto samodamānā.
21 Bi kuṭāsata.
22 Bi ḍaṃsetvā.
23 Bi idāni pana aññamaññaṃ sariraṃ.
24 Bi Ck lehantā.
25 Bi visamasilā visamadhātukā, Ck visamasīlā samadhātukā.
26 Bi suhaṇu saha.
27 Bi suhaṇu pī, Ck suhanū pi.
28 Bi yo sobhaṇassa gocaro.
[page 032]
32 II. Dukanipata. 1. Daḷhavagga. (16.)
Ja_II,1.8(=158).2: Pakkhandinā pagabbhena niccaṃ1 sandānakhādinā
sameti pāpaṃ pāpena sameti asatā asan2 ti. || Ja_II:16 ||
Tattha nayidaṃ visamasīlena Soṇena Suhaṇussahā3 ti yaṃ idaṃ
Suhanu4 kūṭasso5 Soṇena6 saddhiṃ pemaṃ karoti idaṃ na attano visamasīlena,
atha kho attano samasīlen'; eva7 saddhiṃ karoti, ubho pi h'; ete attano anācāra-
tāya dussīlatāya samasīlā samadhātukā, Suhanu pi8 tādiso yeva yo Soṇassa
sagocaro ti yādiso hi Soṇo Suhanu9 pi tādiso yeva, yo Soṇassa10 sagocaro11,
yaṃgocaro Soṇo12 taṃgocaro yeva, yath'; eva hi Soṇo assagocaro asse ḍasanto13
carati tathā Suhanu pi, iminā nesaṃ samānagocarataṃ dasseti; te pana ācāra-
gocare14 ekato katvā dassetuṃ pakkhandinā ti ādi vuttaṃ, tattha pakkhan-
dinā ti assānaṃ upari pakkhandanagocarena, pagabbhenā15 'ti kāyapāgabbhi-
yādisamannāgatena dussīlena, niccaṃ sandānakhādinā ti sadā attano
bandhanayottaṃ khādanasīlena khādanagocarena ca, sameti pāpaṃ pāpenā
'ti etesu aññatarena pāpena saddhiṃ aññatarassa pāpaṃ dussīliyaṃ sameti,
asatā asan ti etesu aññatarena asatā anācāragocarasampannena saha16 itarassa
asaṃ17 asādhukammaṃ sameti gūthādīni viya18 gūthādīhi ekato saṃsandati19
sadisaṃ nibbisesam eva hotīti.
Evaṃ vatvā ca pana Bodhisatto "mahārāja, raññā nāma
na atiluddhena bhavitabban ti, parassa santakaṃ nāma nāse-
tuṃ na vaṭṭatīti20" rājānaṃ ovaditvā21 asse agghāpetvā bhūtam
eva mūlaṃ22 dāpesi.
Assavāṇijā yathāsabhāvam eva mūlaṃ labhitvā haṭṭhatuṭṭhā
agamaṃsu23. Rājāpi Bodhisattassa ovāde ṭhatvā yathā-
kammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā dve assā ime duṭṭhabhikkhū ahesuṃ, rājā Ānando, paṇḍitā-
macco24 pana aham evā" 'ti. Suhanujātakaṃ25.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi nicca.
2 Bi asabhan
3 Bi suhaṇu sahā.
4 Bi suhaṇu.
5 Bi kuṭāsso.
6 Ck sonena.
7 Ck Cs visamasīleneva, Cp visama- corrected to sama-.
8 Bi suhaṇu pī
9 Bi suhaṇu.
10 Ck sonassa.
11 Bi adds ti.
12 Ck sono.
13 Bi daṃsento.
14 Bi anācāragocare.
15 Ck pāgabbhenā.
16 Cs sahā.
17 Ck Cp Cs ayaṃ.
18 Ck omits gūthādīni viya, Cp has added gūthādīni viya.
19 Bi ekako sandati.
20 Bi vattati.
21 Bi ovāditva, Cp ovāditvā corrected to ovaditvā.
22 Bi bhūtamūlaṃ, Ck Cp Cs bhūtam eva mūle.
23 Bi āgamisu.
24 Bi paṇḍitāmacco.
25 Bi adds aṭhamaṃ.
[page 033]
9. Morajātaka. (159.) 33
9. Morajātaka.
Udet'; ayaṃ cakkhumā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ1 ārabbha kathesi. So2 bhikkhu
bhikkhūhi Satthu santikaṃ nīto "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇ-
ṭhito" ti vutte "saccaṃ3 bhante" ti vatvā "kiṃ disvā" ti vutte "ekaṃ
alaṃkatapaṭiyattasarīraṃ4 mātugāmaṃ oloketvā" ti āha5. Atha naṃ
Satthā "bhikkhu, mātugāmo6 nāma tumhādisānaṃ yeva kasmā7 cittaṃ
nāluḷessati8, porāṇakapaṇḍitā nam9 pi hi mātugāmassa saddaṃ sutvā
satta vassasatāni asamudāciṇṇakilesā okāsaṃ labhitvā khaṇen'; eva
samudācariṃsu, visuddhāpi sattā saṃkilissanti, uttamayasasamaṅgino pi
āyasakyaṃ pāpuṇanti pag eva aparisuddhā" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto {morayoniyaṃ} paṭisandhiṃ gahetvā aṇḍakāle pi
kaṇikāramakulavaṇṇāṇḍakoso10 hutvā aṇḍaṃ bhinditvā nik-
khanto suvaṇṇavaṇṇo ahosi dassaniyo pāsādiko pakkhānaṃ
antare surattarājivirājito. So attano jīvitaṃ rakkhanto tisso
pabbatarājiyo atikkamma catutthāya pabbatarājiyā ekasmiṃ
Daṇḍakahiraññapabbatatale vāsaṃ kappesi. So pabhātāyo rattiyā
pabbatamatthake nisinno suriyaṃ11 uggacchantaṃ oloketvā attano
gocarabhūmiyaṃ rakkhāvaraṇatthāya12 Brahmamantaṃ ban-
dhanto "udet'; ayan" ti ādim āha:
Ja_II,1.9(=159).1: Udet'; ayaṃ cakkhumā ekarājā
harissavaṇṇo paṭhavippabhāso13;
taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ paṭhavippabhāsaṃ14,
tay'; ajja guttā viharemu15 divasan16 ti. || Ja_II:17 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ukkaṇṭhitaṃ.
2 Bi adds hi.
3 Ck saccam.
4 Ck Cp Cs -paṭiyattaṃ sarīraṃ.
5 Bi mātugāmaṃ disvā ukkaṇṭhiti.
6 Cp mātugāmā corrected to mātugāmo.
7 Bi kasmā tumhādisānaṃ yeva.
8 Ck Cp Cs nāluḷessanti, Bp nāluḷesi.
9 Bi naṃ.
10 Cp Cs kanikāra-, Bi kaṇikāramakulavaṇṇo viya antakoso,
Ck kaṇikāramukulavaṇṇa aṇḍakoso.
11 Bi Cp sūriyaṃ.
12 Ck Cp Cs rakkhāvarana-, Bi rakkhaṇatthāya.
13 Bi pathavi.
14 all the MSS. add this word, Bi pathavīppabhāsaṃ, Bp pathavi-.
15 Bi ratta vihāremu.
16 so all the MSS.
[page 034]
34 II. Dukanipati. 1. Daḷhavagga. (16.)
Tattha udetīti pācīnalokadhātuto uggacchati, cakkhumā ti sakalacakka-
vālavāsīnaṃ1 andhakāraṃ vidhamitvā cakkhupaṭilābhakaraṇena yaṃ tena2 tesaṃ
dinnaṃ cakkhuṃ tena3 cakkhunā cakkhumā, ekarājā ti sakalacakkavāle4 āloka-
karānaṃ antare seṭṭhavisiṭṭhaṭṭhena ekarājā, harissavaṇṇo ti harisamānavaṇṇo
suvaṇṇavaṇṇo ti attho, paṭhaviṃ pabhāsetīti5 paṭhavippabhāso6; taṃ taṃ
namassāmīti tasmā tam7 evarūpaṃ bhavantaṃ namassāmi, tayajja guttā
viharemu divasan ti tayā ajja rakkhitagopitā8 hutvā imaṃ divasaṃ catuiriyā-
pathavihārena9 sukhaṃ vihareyyāma.
Evaṃ Bodhisatto imāya gāthāya suriyaṃ10 namassitvā
dutiyagāthāya atīte parinibbute Buddhe c'; eva Buddhaguṇe ca
namassati:
Ja_II,1.9(=159).2: Ye brāhmaṇā vedagū11 sabbadhamme
te me namo te ca maṃ pālayantu;
nam'; atthu Buddhānaṃ, nam'; atthu bodhiyā,
namo vimuttānaṃ, namo vimuttiyā. || Ja_II:18 ||
Imaṃ so parittaṃ katvā moro carati12 esanā ti.
Tattha ye brāhmaṇā ti ye bāhitapāpā visuddhibrāhmaṇā, vedagū ti
vedānaṃ pāraṃ gatā ti pi vedagū, vedehi pāraṃ gatā ti pi vedagū13 idha pana
sabbe saṃkhatāsaṃkhatadhamme vidite pākaṭe katvā gatā ti vedagū14, ten'; evāha
sabbadhamme ti, sabbe khandhāyatanadhātudhamme salakkhaṇasāmaññalak-
khaṇavasena attano ñāṇassa vidite pākaṭe15 katvā gatā, tinnaṃ Mārānaṃ16 mat-
thakaṃ madditvā dasasahassīlokadhātuṃ unnādetvā bodhitale sammāsambodhiṃ
patvā saṃsāraṃ vā atikkantā ti attho, te me namo ti te mama imaṃ namak-
kāraṃ paṭicchantu, te ca maṃ pālayantū 'ti evaṃ mayā namassitā ca17 te
bhagavanto18 maṃ pālentu19 rakkhantu gopentu, namatthu buddhānaṃ
namatthu bodhiyā namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā ti ayaṃ mama
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -cakkavālavāsinaṃ, Cp Cs -cakkavāla- corrected to -cakkavāḷa.
2 Bi yantena, Ck yaṃ yena.
3 Bi dvinnaṃ cakkhupaṭilābhakaraṇena.
4 Ck Cs sakaḷa-, Bi sakalacakkavāḷe, Cp sakaḷacakkavāḷe.
5 Cp paṭhavippabhāsetīti.
6 Bi attho pathavippabhāso ti pathavīobhāso.
7 Bi taṃ tasmā.
8 Bi rakkhitā-.
9 Ck -vihareṇa, Bi catuhi iriyapathehi.
10 Bi Cv sūriyaṃ.
11 Bi Cp Cs vedagu.
12 Bi calati.
13 Bi devagū ti devānaṃ pāraṃ gatā ti pi vedagū vedehi pāraṃ gatā ti
vedagū.
14 Ck Cp Cs vedagu.
15 Bi pākate.
16 all the MSS. mārāṇaṃ.
17 Bi omits ca.
18 Bi bhavanto.
19 Bi pāyalantu.
[page 035]
9. Morajātaka. (159.) 35
namakkāro atītānaṃ parinibbutānaṃ Buddhānaṃ atthu, tesaṃ yeva1 catusu
maggesu catusu phalesu ñāṇasaṃkhātāya bodhiyā2 atthu, tathā tesaṃ yeva1
arahattaphalavimuttiyā vimuttānaṃ atthu, yā ca tesaṃ tadaṅgavimuttivikkham-
bhanavimuttisamucchedavimuttipaṭippassaddhivimuttinissaraṇavimuttīti3 pañca-
vidhā vimutti tassā tesaṃ4 vimuttiyāpi ayaṃ mayhaṃ namakkāro atthū ti;
imaṃ so parittaṃ katvā moro carati esanā ti idaṃ pana padadvayaṃ
Satthā abhisambuddho hutvā āha, tass'; attho: bhikkhave so moro5 imaṃ parit-
taṃ imaṃ rakkhaṃ katvā attano gocarabhūmiyaṃ pupphaphalādīnam6 atthāya
nānappakārāya7 esanāya8 carati.
Evaṃ divā saṃcaritvā sāyaṃ pabbatamatthake nisīditvā
atthaṃ gacchantaṃ suriyaṃ9 olokento Buddhaguṇe āvajjetvā
nivāsanaṭṭhāne rakkhāvaraṇatthāya10 puna Brahmamantaṃ ban-
dhanto "apet'; ayan" ti ādim āha:
Ja_II,1.9(=159).1b: Apet'; ayaṃ cakkhumā ekarājā
harissavaṇṇo paṭhavippabhāso11;
taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ paṭhavippabhāsaṃ12,
tay'; ajja guttā viharemu rattiṃ. || Ja_II:17b ||
Ja_II,1.9(=159).2b: Ye brāhmaṇā vedagū13 sabbadhamme
te me nāmo te ca maṃ pālayantu;
nam'; atthu buddhānaṃ, nam'; atthu bodhiyā,
namo vimuttānaṃ, namo vimuttiyā. || Ja_II:18b ||
Imam so parittaṃ katvā moro vāsaṃ akappayīti.
Tattha apetīti apayāti atthaṃ gacchati; imaṃ so parittaṃ katvā
moro vāsaṃ akappayīti idam14 pi abhisambuddho hutvā āha, tass'; attho:
bhikkhave, so moro imaṃ parittaṃ imaṃ15 rakkhaṃ katvā attano nivāsanaṭṭhāne
vāsaṃ akappayittha, tassa rattiṃ vā divā16 vā imassa parittassānubhāvena n'; eva
bhayaṃ17 na lomahaṃso17 ahosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tesañ ñeva.
2 Cp Cs sambhodiyā.
3 Bi tadagi--paṭipassaddhi-, Ck tadaṅgi--vikkhamhana--patipassaddhi-.
4 Bi tassa nesaṃ.
5 Bi adds tadā
6 Bi pupphaphalādi, Cp pupphalādinam.
7 Bi nānappakārā-.
8 Ck omits esanāya, Bi esanā.
9 Bi sūriyaṃ.
10 Bi rakkhācaraṇa-.
11 Bi pathavi-.
12 all the MSS. add this word, Bi pathavi-.
13 Cp Cs vedagu.
14 Bi idaṃ.
15 Bi Cs omit imaṃ.
16 Cp Cs divaṃ, Ck divaṃ corr. to divasaṃ.
17 Bi adds vā.
[page 036]
36 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Ath'; eko Bārāṇasiyā avidūre nesādagāmavāsī nesādo Hima-
vantapadese1 vicaranto tasmiṃ Daṇḍakahiraññapabbatamatthake
{nisinnaṃ} Bodhisattaṃ disvā āgantvā2 puttassa ārocesi. Ath'
ekadivasaṃ Khemā nāma Bārāṇasīrañño3 devī supinena
suvaṇṇavaṇṇaṃ moraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā rañño ārocesi:
"Ahaṃ deva suvaṇṇavaṇṇassa morassa dhammaṃ sotukāmo"
ti. Rājā amacce pucchi. Amaccā "brāhmaṇā jānissantīti"
āhaṃsu. Brāhmaṇā4 "suvaṇṇavaṇṇā5 morā nāma hontīti6" vatvā
"kattha hontīti7" vutte "nesādā jānissantīti" āhaṃsu. Rājā
nesāde sannipātetvā pucchi. Atha so nesādaputto "āmā mahā-
rāja, Daṇḍakahiraññapabbato nāma atthi, tattha suvaṇṇavaṇṇa-
moro8 vasatīti". "Tena hi taṃ moraṃ na māretvā9 bandhitvā
va10 ānehīti". Nesādo gantvā11 tassa gocarabhūmiyaṃ12 pāse
oḍḍesi13. Morena akkantaṭṭhāne pi pāso na sañcarati. Nesādo
gaṇhituṃ asakkonto satta vassāni vicaritvā tatth'; eva kālam
akāsi. Khemāpi devī14 patthitaṃ alabhamānā kālam akāsi.
Rājā "moraṃ me15 nissāya devī kalakatā16" ti kujjhitvā17
"Himavantapadese18 Daṇḍakahiraññapabbato nāma atthi, tattha
suvaṇṇavaṇṇamoro vasati, ye tassa19 maṃsaṃ khādanti te aja-
rāmarā20 hontīti" suvaṇṇapaṭṭe21 likhāpetvā paṭṭaṃ22 mañjūsāya
nikkhipāpesi. Tasmiṃ kālakate23 añño rājā rajjaṃ patvā suvaṇṇa-
paṭṭaṃ vācetvā "ajarāmaro bhavissāmīti" aññaṃ nesādaṃ
pesesi24. So pi gantvā25 Bodhisattaṃ gahetuṃ asakkonto tatth'
eva kālam akāsi. Eten'; eva26 niyāmena cha rājaparivaṭṭā27 gatā.
Atha sattamo rājā rajjaṃ patvā ekaṃ nesādam pahiṇi. So gan-
tvā25 Bodhisattena akkantaṭṭhāne pi pāsassa asañcaraṇabhāvaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ppadese.
2 Bi āgaṃtvā.
3 Bi bārāṇasirañño, Ck Cp Cs bārāṇasīraṃño.
4 Bi adds sutvā.
5 Cp Cs suvaṇṇavaṇṇa.
6 Ck nāma nāhontīti.
7 Ck omits vatvā kattha hontīti.
8 Bi suvaṇṇavaṇṇo moro.
9 Bi omits na māretvā and adds āharitvā ca
10 Bi ca.
11 Bi gaṃtvā.
12 Bi -bhummiyaṃ.
13 Bi oṭṭesi.
14 Bi omits devī.
15 Bi omits me.
16 Bi kālaṅka-.
17 Bi kucchitvā.
18 Bi -ppadese.
19 Ck nassa.
20 Bi ajarā.
21 Bi -patte
22 Bi pattaṃ
23 Bi kālaṅkate.
24 Bi pāhesi
25 Bi gaṃtvā.
26 Bi etena.
27 Bi parivattā.
[page 037]
9. Morajātaka. (159.) 37
attano parittaṃ katvā gocarabhūmigamanabhāvañ c'; assa ñatvā
paccantaṃ otaritvā ekaṃ moriṃ gahetvā yathā hatthatāḷana-
saddena1 naccati accharāsaddena ca vassati evaṃ sikkhāpetvā2
taṃ ādāya gantvā3 morena paritte akate pāto yeva pāsayaṭṭhiyo
ropetvā pāse oḍḍetvā moriṃ vassāpesi. Moro visabhāgaṃ4
mātugāmasaddaṃ sutvā kilesāturo hutvā parittaṃ kātuṃ asak-
kuṇitvā5 gantvā pāse bajjhi. Atha naṃ nesādo gahetvā gantvā6
Bārānasīrañño2 adāsi. Rājā tassa rūpasampattiṃ disvā tuṭṭha-
mānaso āsanaṃ8 dāpesi. Bodhisatto paññattāsane nisīditvā
"mahārāja, kasmā maṃ9 gaṇhāpesīti" pucchi. "Ye kira tava
maṃsaṃ khādanti te ajarāmarā honti, sv-āhaṃ tava maṃsaṃ
khāditvā ajarāmaro hotukāmo taṃ gāhāpesin10" ti āha11.
"Mahārāja, mama tāva maṃsaṃ khādantā ajarāmarā hontu12,
ahaṃ pana marissāmīti". "Āma marissasīti". "Mayi marante
pana13 mama maṃsam eva14 khāditvā kinti15 katvā na marissan-
tīti". "Tvaṃ suvaṇṇavaṇṇo16, tasmā kira tava maṃsaṃ khā-
dakā ajarāmarā bhavissantīti". "Mahārāja, ahaṃ na akāraṇā17
suvaṇṇavaṇṇo jāto, pubbe panāhaṃ imasmim yeva nagare cakka-
vattirājā hutvā sayam18 pi pañca sīlāni rakkhiṃ, sakalacakka-
vālavāsino pi rakkhāpesiṃ, sv-āhaṃ kālaṃ katvā Tāvatiṃ-
sabhavane nibbatto, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā19 tato cuto
aññass'; ekassa akusalassa20 nissandena morayoniyaṃ nibbatti-
tvā21 porāṇasīlānubhāvena22 suvaṇṇavaṇṇo jāto" ti. "‘Tvaṃ23
cakkavattī24 hutvā25 sīlaṃ rakkhitvā sīlaphalena suvaṇṇavaṇṇo
jāto'; ti kathaṃ idaṃ amhehi saddhātabbaṃ, atthi no koci26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -tālasaddena, Cp -tālanasaddena, Cs -tālatasaddena.
2 Cp Cs sikkhāpepetvā.
3 Bi gaṃtvā.
4 Bi visabhāga.
5 Bi adds vegena.
6 Bi omits gantvā.
7 Ck bārānasīraṃño, Cp Cs bārāṇasiraṃño.
8 Ck āsanan.
9 Cp Cs mā.
10 Ck gāhāpesen, Bi gaṇhāpesin.
11 Bi omits āha.
12 Bi honti.
13 Bi omits pana.
14 Bi omits eva.
15 Ck nanti.
16 Bi adds ahosi.
17 Bi ahaṃ pana sakāraṇāni.
18 Bi sayaṃ.
19 Bi thapetvā.
20 Bi akusalakammassa.
21 Ck Cp Cs nibbattetvā, Bi nippattitvā.
22 Ck porānasīlānubhāveṇa, Cp Porānaka-, Cs porāṇaka-.
23 Ck Cp Cs taṃ.
24 Bi cakkavattirājā.
25 Bi omits hutvā.
26 Ck keci.
[page 038]
38 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
sakkhīti". "Atthi mahārājā" ti. "Ko nāmā" 'ti. "Mahārāja,
ahaṃ cakkavattikāle ratanamaye rathe nisīditvā ākāse vicariṃ,
so me ratho maṅgalapokkharaṇiyā1 antobhūmiyaṃ nidahāpito,
taṃ maṅgalapokkharaṇīto2 ukkhipāpehi, so me sakkhī3 bhavissa-
tīti". Rājā "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā pokkharaṇīto4 udakaṃ harā-
petvā rathaṃ5 niharāpetvā Bodhisattassa saddahi. Bodhisatto
"mahārāja, ṭhapetvā amatamahānibbānaṃ avasesā sabbe saṃ-
khatadhammā6 hutvā abhāvino7 aniccā khayavayadhammā yevā"
'ti vatvā8 rañño dhammaṃ desetvā rājānaṃ pañcasu sīlesu
patiṭṭhāpesi. Rājā pasanno Bodhisattaṃ rajjena pūjetvā ma-
hantaṃ sakkāraṃ akāsi. So rajjaṃ tass'; eva datvā katipāhaṃ9
vasitvā va10 "appamatto hohi mahārājā" 'ti ovaditvā11 ākāse
uppatitvā Daṇḍakahiraññapabbatam eva agamāsi. Rājāpi12
Bodhisattassa ovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā yathā-
kammaṃ13 gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccani pakāsetvā14 jāta-
kaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahatte pa-
tiṭṭhahi) "Tadā rājā Ānando ahosi, suvaṇṇamoro15 pana aham evā"
'ti. Morajātakaṃ16.
10. Vinīlakajātaka.
Evam eva nūna rājānan ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane vi-
haranto Devadattassa Sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Devadatte
Gayāsīsaṃ āgatānaṃ dvinnaṃ aggasāvakānaṃ Sugatālayaṃ dassetvā
nipanne ubho pi therā dhammaṃ desetvā attano nissitake ādāya Veḷu-
vanaṃ agamiṃsu17. Te Satthārā "Sāriputta, Devadatto tumhe disvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cp Cs maṃgala-, all the MSS. -pokkharaṇīyā.
2 Cp Cs maṃgala-, Cp Cs -pokkharaṇito.
3 Ck Cp Cs sakkhiṃ, Bi sakkhi.
4 Ck Cp Cs pokkharaṇito.
5 Bi omits rathaṃ.
6 Bi saṅkhata-.
7 Ck abhāvitā.
8 Bi omits vatvā.
9 Bi tassomariyādetvā.
10 Bi omits va.
11 Bi ovāditvā, Cp ovāditvā corrected to ovaditvā.
12 Bi rājā.
13 Bi yathākkamaṃ.
14 Ck omits saccāni pakāsetvā.
15 Bi suvaṇṇavaṇṇo moro.
16 Bi adds navamaṃ.
17 Bi āgamaṃsu.
[page 039]
10. Vinīlakajātaka. (160.) 39
kiṃ akāsīti" puṭṭhā "bhante Sugatālayaṃ dassetvā mahāvināsaṃ pā-
puṇīti" ārocesuṃ. Satthā "na kho Sāriputta Devadatto idān'; eva
mama anukiriyaṃ karonto vināsaṃ papuni, pubbe pi patto yevā" 'ti
vatvā therena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Videharaṭṭhe Mithilāyaṃ Videhe rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ1 nibbattitvā va-
yappatto Tākkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā2 pitu accayena
rajje patiṭṭhāsi. Tadā ekassa suvaṇṇarājahaṃsassa gocara-
bhūmiyaṃ kākiyā saddhiṃ saṃvāso ahosi. Sā puttaṃ vijāyi.
So n'; eva mātu patirūpako3 ahosi na pitu4. Ath'; assa vinīla-
kadhātukattā Vinīlako tv-eva nāmaṃ akaṃsu5. Haṃsarājā abhiṇ-
haṃ gantvā puttaṃ passati. Apare pan'; assa dve6 haṃsapotakā
puttā ahesuṃ. Te pitaraṃ abhiṇhaṃ manussapathaṃ gacchan-
tam7 disvā pucchiṃsu: "tāta, tumhe kasmā abhiṇhaṃ manussapa-
thaṃ gacchathā" 'ti. "Tātā, ekāya8 me kākiyā saddhiṃ saṃvā-
sam anvāya eko putto jāto, Vinīlako ti 'ssa nāmaṃ, taṃ ahaṃ
daṭṭhuṃ gacchāmīti". "Kahaṃ pana te9 vasantīti". "Vide-
haraṭṭhe Mithilāyaṃ10 avidūre asukasmiṃ nāma ṭhāne ekasmiṃ
tālagge vasantīti". "Tāta, manussapatho nāma sāsaṃko sappa-
ṭibhayo, tumhe mā gacchatha, mayaṃ gantvā11 taṃ ānessāmā"
'ti dve haṃsapotakā pitarā ācikkhitasaññāya tattha gantvā11
taṃ Vinīlakaṃ ekasmiṃ daṇḍake nisīdāpetvā mukhatuṇḍakena
daṇḍakotiyaṃ ḍasitvā12 Mithilanagaramatthakena pāyiṃsu. Tas-
miṃ khaṇe Videharājā sabbasetacatusindhavayuttarathavare ni-
sīditvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti. Vinīlako taṃ disvā cintesi:
"mayhaṃ Videharaññā saddhiṃ kiṃ nānākaraṇaṃ, eso13 catu-
sindhavayuttarathe nisīditvā nagaraṃ anusañcarati, ahaṃ pana
haṃsayuttarathe nisīditvā gacchāmīti" so ākāsena gacchanto14
paṭhamam gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi gucchimhi, Cp Cs kucchimhi.
2 Ck uggaṇhi, Bi uggaṇhetvā.
3 Bi paṭirūpako.
4 Bi adds ṭīrūpako.
5 Bi karisu.
6 Bi aparena dve ca.
7 Ck āgacchantaṃ.
8 Bi tāta etāya.
9 Bi panete.
10 so all the MSS.
11 Bi gaṃtvā.
12 Bi ḍaṃsāpetvā.
13 Bi esa.
14 Bi adds va.
[page 040]
40 II. Dukanipāta. 1. Daḷhavagga. (16.)
Ja_II,1.10(=160).1: Evam eva nūna rājānaṃ Vedehaṃ Mithilaggahaṃ
assā vāhanti ājaññā yathā haṃsā Vinīlakan" ti. || Ja_II:19 ||
Tattha evam evā 'ti evam eva, nūnā 'ti parivitakke nipāto ekaṃse pi
vaṭṭati1 yeva, Vedehan ti Videharaṭṭhissaraṃ, Mithilaggahan ti Mithile
gehaṃ2 Mithilāyaṃ3 gharaṃ pariggahetvā vasamānan ti attho, ājaññā ti kā-
raṇākāraṇajānanakā, yathā haṃsā Vinīlakan ti yathā ime haṃsā maṃ Vinī-
lakaṃ vahanti evam eva vahantīti.
Haṃsapotakā tassa vacanaṃ {sutvā} kujjhitvā "idh'; eva naṃ
pātetvā gamissāmā" 'ti cittaṃ uppādetvāpi "evam kate pitā
no kiṃ vakkhatīti" garahabhayena pitu santikaṃ netvā tena
katakiriyaṃ pitu ācikkhiṃsu. Atha naṃ pitā kujjhitvā "kiṃ
tvaṃ mama puttehi adhikataro yo4 mama putte abhibhavitvā
rathe yuttasindhave viya karosi, attano pamāṇaṃ na jānāsi,
imaṃ ṭhānaṃ tava agocaro, attano mātu vasanaṭṭhānam eva
gacchā5" 'ti tajjetvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,1.10(=160).2: Vinīla, duggaṃ bhajasi, abhūmiṃ tāta sevasi,
gāmantakāni sevassu, etaṃ mātālayaṃ6 tavan7 ti. || Ja_II:20 ||
Tattha Vinīlā 'ti taṃ nāmenālapati, duggaṃ bhajasīti imesaṃ vasena
giriduggaṃ bhajasi, abhūmiṃ tāta sevasīti tāta girivisaman8 nāma tava
abhūmiṃ taṃ sevasi upagacchasi, etaṃ mātālayaṃ9 tavan7 ti etaṃ gāman-
taṃ ukkāraṭṭhānaṃ āmakasusānaṭṭhānañ ca tava mātu ālayaṃ gehaṃ vāsanaṭṭhā-
naṃ, tattha gacchā5 'ti.
Evan taṃ tajjetvā "gacchatha, naṃ Mithilanagarassa uk-
kārabhūmiyaṃ yeva10 otāretvā ethā" 'ti putte āṇāpesi11. Te
tathā akaṃsu.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ12 āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Vinīlako Devadatto ahosi, haṃsapotakāpi13 dve aggasāvakā,
pitā Anando, Videharājā pana aham evā" 'ti. Vinīlakajātakaṃ14.
Daḷhavaggo paṭhamo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vattati, Cp Cs vaddhati.
2 Bi mithilaggehaṃ.
3 Bi Cp Cs mithilāya.
4 Bi adhikataro ti so tvaṃ.
5 Bi gacchāhi.
6 Cp Cs mātālayan.
7 Bi tavā.
8 Bi girisamaṃ.
9 Bi mātālayan.
10 Bi -bhūmiyañ ñeva.
11 Ck Cp Cs ānāpesi.
12 Cp Cs omits dhamma.
13 Bi omits pi.
14 Bi adds dasamaṃ.
[page 041]
1. Indasamānagottajātaka. (161.) 41
2. SANTHAVAVAGGA.
1. Indasamānagottajātaka.
Na santhavaṃ kāpurisena kayirā ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto ekaṃ dubbacajātikaṃ ārabbha kathesi, tassa ca1
vatthuṃ Navanipāte Gijjhajātake āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhik-
khuṃ "pubbe pi tvaṃ bhikkhu dubbacatāya paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā
mattahatthipādehi2 sañcuṇṇito" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vuddhippatto3 gharā-
vāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcannaṃ isisatānaṃ
gaṇasatthā hutvā Himavantapadese4 vāsaṃ kappesi. Tadā tesu
tāpasesu Indasamānagotto5 nāmen'6 eko tāpaso ahosi dubbaco
anovādako. So ekaṃ hatthipotakaṃ posesi. Bodhisatto sutvā
taṃ pakkositvā7 "saccaṃ kira tvaṃ8 hatthipotakaṃ posesīti"
pucchi. "Saccaṃ ācariya matamātikaṃ ekaṃ hatthipotakaṃ
posemīti". "Hatthino nāma vuddhippattā9 posake yeva mā-
renti, mā taṃ posehīti10". "Tena vinā vattituṃ na sakkomi
ācariyā" 'ti. "Tena hi paññāyissasīti11". So tena posiyamāno
aparabhāge mahāsarīro ahosi. Ath'; ekasmiṃ kāle te12 isayo
vanamūlaphalāphalatthāya dūraṃ gantvā tatth'; eva katipāhaṃ
vasiṃsu. Hatthī13 pi aggadakkhiṇavāte pabhinnamado hutvā
"tassa paṇṇasālaṃ viddhaṃsetvā pānīyaghaṭaṃ14 bhinditvā pā-
sāṇaphalakaṃ15 khipitvā ālambanaphalakaṃ luñcitvā16 taṃ
tāpasaṃ māretvā va17 gamissāmīti" ekaṃ gahanaṭṭhānaṃ pavi-
sitvā āgamanamaggaṃ olokento aṭṭhāsi. Indasamānagotto tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits ca.
2 Bi adds sariraṃ.
3 Bi vuḍḍi-.
4 Bi -ppadese.
5 K indasagotto.
6 Bi nāma.
7 Bi pakkosāpetvā.
8 Bi taṃ.
9 Bi vuḍḍhi-.
10 Bi posemiti.
11 Bi -yissatīti.
12 K ne.
13 Bi hatthi.
14 K pāṇīya-, Bi pāṇiya-.
15 K pāsānaphalakaṃ, Bi pāsāṇaphalikaṃ.
16 K ḷuñcitvā.
17 Bi omits va.
[page 042]
42 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
gocaraṃ gahetvā sabbesaṃ purato va āgacchanto1 taṃ disvā
pakatisañño2 yev'; assa santikaṃ agamāsi3. Atha naṃ so
hatthi gahanaṭṭhānā nikkhamitvā soṇḍāya parāmasitvā bhūmiyaṃ
pātetvā sīsaṃ pādena akkamitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā maddi-
tvā koñcanādaṃ katvā araññaṃ pāvisi. Sesatāpasā4 taṃ pa-
vattiṃ Bodhisattassa ārocesuṃ. Bodhisatto "kāpurisehi saddhiṃ
saṃsaggo na kātabbo" ti vatvā imā gāthā āha:
Ja_II,2.1(=161).1: Na santhavaṃ kāpurisena kayirā5
ariyo anariyena pajānam atthaṃ
cirānuvuttho pi karoti pāpaṃ
gajo yathā Indasamānagottaṃ. || Ja_II:21 ||
Ja_II,2.1(=161).2: Yaṃ tv-eva6 jaññā sadiso maman ti
sīlena paññāya sutena cāpi
ten'; eva mettiṃ kayirātha saddhiṃ,
sakhāvaho sappurisena saṅgamo ti. || Ja_II:22 ||
Tattha "na santhavaṃ kāpurisena kayirā" ti kucchitena8 kodha-
purisena saddhiṃ taṇhāsanthavaṃ vā mittasanthavaṃ vā na kayirātha, ariyo
anariyena pajānam atthan ti, ariyo ti cattāro ariyā: ācarāriyo liṅgāriyo
dassanāriyo paṭivedhāriyo ti, tesu ācārāriyo idha adhippeto, so pajānam at-
thaṃ atthaṃ pajānanto atthānatthakusalo ācāre ṭhito ariyapuggalo anariyena
nillajjena dussīlena saddhiṃ santhavaṃ9 na kareyyā ti attho, kiṃkāraṇā:
cirānuvuttho pi karoti pāpan ti yasmā anariyo ciraṃ ekato anuvuttho pi
taṃ10 ekatonivāsaṃ agaṇetvā karoti pāpakaṃ lāmakaṃ kammaṃ karoti yeva,
yathā kiṃ: gajo yathā Indasamānagottaṃ yathā so gajo Indasamānagottaṃ
mārento pāpaṃ akāsīti attho; yaṃ tveva11 jaññā sadiso maman ti ādisu
yaṃ tveva11 puggalaṃ ayaṃ mama sīlādīhi sadiso ti jāneyya ten'; eva saddhiṃ
kariyātha, sappurisena saddhiṃ12 samāgamo sukhāvaho ti13.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi gacchanto.
2 Bi -sañcā.
3 Bi āg-.
4 Bi sesā-.
5 Bi kayirātha.
6 so Bp; K yattheva, Bi yatveva.
7 Bi kayirāthā.
8 K cchitena, Bi kujjhitena.
9 Bi taṇhāsantavaṃ vā mittasantavaṃ vā.
10 Bi etaṃ.
11 so Bp; K Bi yatveva.
12 K has added kayirātha sappurisena saddhiṃ, Bi omits these words.
13 K sukhāvahotīti, Bi sukhovahotīti.
[page 043]
2. Santhavajātaka. (162.) 43
Evaṃ Bodhisatto "anovādakena nāma na bhavitabbaṃ, su-
sikkhitena bhavituṃ vaṭṭatīti" isigaṇaṃ ovaditvā Indasamāna-
gottassa sarīrakiccaṃ kāretvā1 Brahmavihāraṃ2 bhāvetvā
brahmalokūpago ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Indasamānagotto ayaṃ dubbaco ahosi, gaṇasatthā pana aham
evā" 'ti. Indasamānagottajātakaṃ3.
2. Santhavajātaka.
Na santhavasmā param atthi pāpiyo ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto aggijuhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā
Naṅguṭṭhajātake kathitasadisam eva. Bhikkhū te aggiṃ4 juhante
disvā "bhante, jaṭilā nānappakāraṃ micchātapaṃ karonti, atthi nu kho
ettha vaḍḍhīti5 "Bhagavantaṃ pucchiṃsu. Satthā "na bhikkhave ettha
kiñci vaḍḍhi6 nāma atthi, porāṇakapaṇḍitāpi ‘aggijuhane vaḍḍhi7 at-
thīti'; saññāya8 ciraṃ aggiṃ juhitvā9 tasmiṃ kamme avaḍḍhim10 eva
disvā aggiṃ udakena nibbāpetvā sākhādīhi pothetvā pothetvā puna ni-
vattitvāpi na olokesun" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto brāhmaṇakule nibbatti. Mātāpitaro tassa jātaggiṃ
gahetvā taṃ soḷasavassapadese11 ṭhitaṃ āhaṃsu: "kiṃ tāta jā-
taggiṃ gahetvā araññe aggiṃ paricarissasi12 udāhu tayo vede
uggaṇhitvā13 kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā gharāvāsaṃ vasissasīti".
So "na me gharāvāsen'; attho14, araññe aggiṃ paricaritvā
Brahmaloka-parāyano bhavissāmīti" jātaggiṃ gahetvā mātā-
pitaro vanditvā araññaṃ pavisitvā paṇṇasālāya vāsaṃ kappetvā
aggiṃ paricari. So ekadivasaṃ nimantitaṭṭhānaṃ gantvā sappinā
pāyāsaṃ labhitvā "imaṃ pāyāsaṃ Mahābrahmuno yajissāmīti"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi katvā.
2 Bi -vihāre.
3 Bi adds pathamaṃ.
4 both MSS. aggi.
5 Bi vuḍḍhiti.
6 Bi vuḍḍhi.
7 K vaḍḍhiṃ, Bi vuḍḍhi.
8 K saṃñāya, Bi paññāya
9 Bi juhetvā.
10 Bi avuḍḍhim.
11 Bi -vassupa-.
12 K -carassasi.
13 Bi -hetvā.
14 Bi -vāsena attho.
[page 044]
44 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
pāyāsaṃ1 āharitvā aggiṃ jāletvā2 "Aggiṃ tāva Bhagavantaṃ3
sappiyuttaṃ4 pāyāsaṃ pāyemīti5" pāyāsaṃ aggimhi pakkhipi.
Bahusinehe pāyāse aggimhi pakkhittamatte yeva aggi accugga-
tāhi aggīhi6 paṇṇasālaṃ jhāpesi. Brāhmaṇo bhītatasito7 palā-
yitvā bahi ṭhatvā "kāpurisehi8 nāma santhavo na kātabbo,
idāni me iminā agginā kicchena katā paṇṇasālā jhāpitā" ti
vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,2.2(=162).1: Na santhavasmā param atthi pāpiyo
yo santhavo kāpurisena hoti,
santappito sappinā pāyasena9
kicchā kataṃ paṇṇakuṭiṃ10 adaṭṭhahīti11. || Ja_II:23 ||
Tattha na santhavasmā ti taṇhāsanthavā mittasanthavāpi cā 'ti duvi-
dhāpi12 etasmā santhavā paraṃ uttariṃ aññaṃ pāpataraṃ lāmakataran13 nāma
n'; atthīti attho, yo santhavo kāpurisenā ti yo pāpakena kāpurisena saddhiṃ
duvidho pi santhavo14 tato pāpataraṃ aññaṃ n'; atthi, kasmā: santappito
--pe-- 15 adaṭṭhahīti16 yasmā sappinā ca pāyāsena ca17 santappito pi ayaṃ
aggi mayā kicchena kataṃ paṇṇasālaṃ jhāpesīti attho.
So18 evaṃ vatvā "na me tayā19 mittadūbhinā20 attho" ti
taṃ aggiṃ udakena nibbāpetvā sākhāhi pothetvā anto Hima-
vantaṃ pavisanto ekaṃ sāmāmigiṃ21 sīhassa ca vyagghassa22
ca dīpino23 ca24 mukhaṃ lehantiṃ25 disvā "sappurisehi sad-
dhiṃ santhavā paraṃ26 seyyo nāma n'; atthīti" cintetvā duti-
yaṃ gātham āha:
Ja_II,2.2(=162).2: Na santhavasmā param atthi seyyo
yo santhavo sappurisena hoti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi mahābrahmaṇānaṃ dassāmi ti taṃ pāyāsaṃ.
2 K jalitvā.
3 Bi bhavantaṃ.
4 Bi sappayutta.
5 Bi adds so.
6 Bi sacchihi.
7 Bi -tassīto.
8 Bi kūpūri-.
9 Bi pāyāsena.
10 Bi -kuṭi
11 Bi adaṭhahīti, Bp adaḍḍhahi.
12 Bi omits ti duvidhāpi.
13 Bi omits lāmakataran.
14 K sasanthavo, Bi ekasanthavo.
15 K omits pe, Bi pa
16 K adaḍḍhahīti, Bi adaṭhahiti.
17 K adds taṃ.
18 Bi eso.
19 K nayā, Bi tassā.
20 K -dubhitā, Bi -duppinā.
21 K sākhamigiṃ, Bi sāmaṃ nāma migī.
22 Bi byagghassa.
23 K dīpiko.
24 Bi omits ca.
25 Bi lehanaṃ.
26 Bi paramaṃ.
[page 045]
3. Susīmajātaka. (163.) 45
sīhassa vyagghassa1 ca dīpino ca
sāmā mukhaṃ lehati santhavenā 'ti. || Ja_II:24 ||
Tattha sāmā mukhaṃ lehati santhavenā 'ti sāmā2 migī imesaṃ tiṇ-
ṇaṃ3 janānaṃ santhavena sinehena mukhaṃ lehatīti4.
Evaṃ vatvā Bodhisatto anto Himavantaṃ pavisitvā isi-
pabbajjaṃ5 pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
jīvitapariyosāne brahmalokūpago ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ6 āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tena samayena tāpaso aham eva ahosin7" ti. Santhavajātakaṃ8.
3. Susīmajātaka.
Kāḷamigā9 setadantā tava ime ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto chandakadānaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ hi
kadāci ekam eva kulaṃ buddhapamukkhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ
deti, kadāci aññatitthiyānaṃ denti, kadāci10 gaṇabandhanena11 bahū
ekato hutvā denti, kadāci vīthisabhāgena, kadāci sakalanagaravāsino
chandakaṃ saṃharitvā12 dānaṃ denti. Imasmiṃ pana kāle sakala-
nagaravāsino chandakaṃ saṃharitvā13 sabbaparikkhāradānaṃ sajjetvā
dve koṭṭhāsā hutvā ekacce "imam sabbaparikkhāradānaṃ aññatitthi-
yānaṃ dassāmā" ti āhaṃsu ekacce "buddhapamukhassa bhikkhusaṃ-
ghassā14" 'ti. Evaṃ punappuna15 kathāya vattamānāya aññatitthiya
sāvakehi16 aññatitthiyānaṃ ñeva Buddhasāvakehi buddhapamukhassa
bhikkhusaṃghassa17 cā 'ti vutte "sambahulaṃ karissāmā" 'ti sambahula-
tāya katāya "buddhapamukhassa saṅghassa dassāmā" 'ti vadantā yeva
bahū18 jātā, tesañ ñeva19 kathā patiṭṭhāsi, aññatitthiyasāvakā Buddhā-
naṃ dātabbadānassa antarāyaṃ kātuṃ nāsakkhiṃsu. Nāgarā buddha-
pamukhaṃ saṅghaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame
divase sabbaparikkhāre20 adaṃsu. Satthā anumodanaṃ katvā mahājanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi byagghassa.
2 K sāmaṃ.
3 both K and Bi tinnaṃ.
4 Bi lehīti.
5 Bi isippajjaṃ.
6 K desanaṃ.
7 Bi ahaṃntena samayena tāpaso ahosin.
8 Bi adds dutiyaṃ.
9 both K and Bi kāla.
10 K omits aūñatitthiyānaṃ denti kadāci.
11 Bi ganabandhena.
12 so Bp; K saṃgharitvā, Bi haritvā.
13 so Bp Bi; K saṃgharitvā.
14 K saṃghassā.
15 Bi -punnaṃ.
16 Bi casāvakehi.
17 K saṃghassa.
18 Bi bahukā.
19 K tesayeva.
20 Bi sabbe-.
[page 046]
46 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
maggaphalehi bodhetvā Jetavanavihāram eva gantvā bhikkhusaṅghena1
vatte dassite gandhakuṭipamukhe2 ṭhatvā3 Sugatovādaṃ datvā gandha-
kuṭiṃ pāvisi. Sāyaṇhasamaye bhikkhū {dhammasabhāyaṃ} sannipatitvā
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso aññatitthiyasāvakā Buddhānaṃ dātabba-
dānassa4 antarāyakaraṇatthāya vāyamantāpi antarāyaṃ kātuṃ nāsak-
khiṃsu, taṃ sabbaparikkhāradānaṃ5 Buddhānaṃ yeva pādamūlaṃ6
āgataṃ, aho Buddhabalan7 nāma mahantan" ti. Satthā āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave ete aññatitthiyasāvakā idān'
eva mayhaṃ dātabbadānassa antarāyakaraṇatthāya8 vāyamanti, pubbe
pi vāyamiṃsu, so pana parikkhāro sabbakāle9 pi mam'; eva10 pādamū-
laṃ11 āgacchatīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Susīmo nāma rājā ahosi. Tadā
Bodhisatto tassa purohitassa brāhmaṇiyā kucchismiṃ12
paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa soḷasavassakāle pitā kālam akāsi.
So pana dharamānakāle rañño hatthimaṅgalakārako ahosi,
hatthīnaṃ13 maṅgalakāraṇatthāne14 ābhataṃ15 upakaraṇa-
bhaṇḍañ16 ca hatthālaṃkārañ ca sabbaṃ so yeva alat-
tha17. Evam assa ekekasmiṃ maṅgale18 koṭimattaṃ19
dhanaṃ uppajjati20. Atha tasmiṃ kāle hatthimaṅgalachaṇo
sampāpuṇi. Sesabrāhmaṇā21 rājānaṃ upasaṃkamitvā "mahā-
rāja, hatthimaṅgalachaṇo sampatto, maṅgalaṃ kātuṃ vattati22,
purohitabrāhmaṇassa putto pana23 atidaharo n'; eva tayo vede24
jānāti na hatthisuttaṃ, mayaṃ hatthimaṅgalaṃ karissāmā" ti
āhaṃsu. Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Brāhmaṇā "purohita-
puttassa hatthimaṅgalaṃ kātuṃ adatvā hatthimaṅgalaṃ katvā
mayaṃ dhanaṃ gaṇhissāmā25" 'ti haṭṭhatuṭṭhā vicaranti26.
Atha "catutthe divase maṅgalaṃ27 bhavissatīti" Bodhisattassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi saṅghe.
2 Bi -kuṭī-.
3 Bi katvā.
4 Bi dātabbassa-.
5 Bi sabbaṃ-.
6 Bi -mūle.
7 Bi balaṃ.
8 Bi antarāyaṃ.
9 Bi sappakālaṃ.
10 Bi mayham eva.
11 K -mūle.
12 Bi kucchamhi.
13 Bi hatthi.
14 K -karana-.
15 K ābhata, Bi ātaṃ?
16 Bi upakāraṇacaṇḍañ.
17 Bi alatthaṃ.
18 Bi maṇḍa.
19 Bi -matta
20 Bi uppajji.
21 Bi sesā-.
22 Bi vaṭṭatīti.
23 Bi pana putto.
24 Bi bede.
25 Bi karissāmā.
26 Bi virenti.
27 Bi hatthimaṅgalaṃ.
[page 047]
3. Susīmajātaka. (163.) 47
mātā taṃ pavattiṃ sutvā "hatthimaṅgalakaraṇaṃ1 nāma yāva
sattamā kulaparivaṭṭā2 amhākaṃ, vaṃso ca no osakkhissati3
dhanā ca parihāyissāmā4" 'ti anusocamānā parodi. Bodhisatto
"kasmā amma rodasīti" vatvā taṃ kāraṇaṃ sutvā "nanu amma
ahaṃ maṅgalaṃ karissāmīti" āha. "Tāta tvaṃ n'; eva tayo
vede5 jānāsi na hatthisuttaṃ, kathaṃ maṅgalaṃ karissa-
sīti6". "Amma kadā pana hatthimaṅgalaṃ karissantīti7".
"Ito catutthe divase tātā" 'ti. "Amma tayo pana vede5 pa-
guṇe katvā hatthisuttaṃ jānanakā ācariyā8 kahaṃ vasantīti9".
"Tāta evarūpo disāpāmokkhācariyo10 ito vīsayojanasatamatthake11
Gandhāraraṭṭhe Takkasilāyaṃ vasatīti". "Amma amhākaṃ
vaṃsaṃ na nāsessāmi, sve ekadivasen'; eva Takkasilaṃ12 gantvā
ekaratten'; eva tayo vede5 ca13 hatthisuttañ ca uggaṇhitvā14
punadivase āgantvā catutthe divase hatthimaṅgalaṃ karissāmi,
mā rodīti15" mātaraṃ samassāsetvā Bodhisatto punadivase pāto
va bhuñjitvā ekako va nikkhamitvā ekadivasen'; eva Takkasilaṃ
gantvā ācariyaṃ vanditvā ekamante16 nisīdi. Atha naṃ āca-
riyo "kuto āgato si tātā" 'ti pucchi. "Bārāṇasito ācariyā" 'ti.
"Ken'; atthenā" 'ti. "Tumhākaṃ santike tayo17 vede5 ca hatthi-
suttañ18 ca uggaṇhanatthāyā19 'ti. "Sādhu tāta, uggaṇhā20"
'ti. Bodhisatto "ācariya mayhaṃ kammaṃ accāyikan" ti sab-
baṃ pavattiṃ ārocetvā "ahaṃ ekadivasen'; eva vīsayojanasataṃ21
āgato, ajj'; ekarattaṃ22 mayhaṃ yeva23 okāsaṃ karotha, ito ta-
tiye24 hatthimaṅgalaṃ25 bhavissati, ahaṃ eken'; eva uddesa-
maggena sabbaṃ uggaṇhissāmīti" vatvā ācariyaṃ okāsaṃ
kāretvā ācariyassa pāde dhovitvā sahassatthavikaṃ purato
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bp; K -karaṇan, Bi -kāraṇaṃ.
2 K -vaddhā, Bi -vattā.
3 K cano osakkhi-, Bp chinno osakki-, Bi chaṇo osakki-.
4 K -yissāmī, Bi yīssāmā.
5 Bi bede.
6 Bi karissatīti.
7 Bi karissasiti.
8 K -kāacariyā, Bi kāācariyo.
9 Bi vasatīti.
10 Bi -kkho ācariyo.
11 K vīsaṃyojaṇa-, Bi satiyojanasatamattake.
12 K -lāyaṃ.
13 Bi omits ca.
14 Bi -hetvā.
15 Bi rodasīti.
16 Bi -taṃ.
17 K omits tayo.
18 K -sutte.
19 Bi uggahatthāyā.
20 Bi -hāhi.
21 K vīsaṃ-.
22 K -rittiṃ, Bi -ratthaṃ.
23 Bi mayhañ ñeva.
24 K -ya.
25 Bi -lam.
[page 048]
48 II. Dukanipāta. 2. Santhavagga. (17.)
ṭhapetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno pariyattiṃ ṭhapetvā aruṇe
uggacchante uggacchante tayo vede1 hatthisuttañ ca niṭṭha-
petvā2 "aññaṃ3 pi atthi ācariyā" 'ti pucchitvā "n'; atthi tāta,
sabbaṃ niṭṭhitan" ti vutte "ācariya imasmiṃ ganthe4 ettakaṃ5
padaṃ paccābhaṭṭhaṃ6 ettakaṃ7 sajjhāyamūḷhaṭṭhānaṃ, ito
paṭṭhāya antevāsike evaṃ vāceyyāthā" 'ti ācariyassa sippaṃ8
sodhetvā pāto va bhuñjitvā ācariyaṃ vanditvā ekadivasen'; eva
Bārāṇasiṃ paccāgantvā mātaraṃ vanditvā "uggaṇhitan te tāta
sippan" ti vutte "āmā" 'ti vatvā mātaraṃ paritosesi. Puna-
divase hatthīnaṃ maṅgalachaṇo9 paṭiyādiyittha10. Satamatte11
hatthī12 soṇṇālaṃkāre soṇṇadhaje13 hemajālasañchanne14 katvā
ṭhapesuṃ, rājaṅgaṇaṃ alaṃkariṃsu. Brāhmaṇā "mayaṃ hatthi-
maṅgalaṃ karissāma, mayaṃ karissāmā15" ti maṇḍitapasādhitā
aṭṭhaṃsu. Susīmo pi rājā sabbālaṃkārapatimaṇḍito16 ābhara-
ṇabhaṇḍaṃ16 gāhāpetvā maṅgalaṭṭhānaṃ agamāsi. Bodhisatto
pi kumāraparihārena alaṃkato attano parisāya purakkhata-
parivārito rañño santikaṃ gantvā "saccaṃ kira mahārāja tumhe
amhākaṃ vaṃsaṃ18 nāsetvā aññehi brāhmaṇehi hatthimaṅgalaṃ
kāretvā ‘hatthālaṃkārañ ca upakaraṇāni ca tesaṃ dāssāmā19'
'ti avacutthā" 'ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,2.3(=163).1: Kāḷā20 migā setadantā tava ime21
parosataṃ hemajālābhichannā22,
te te23 dadāmīti Susīma brūsi
anussaraṃ pettipitāmahānan24 ti. || Ja_II:25 ||
Tattha te te25 dadāmīti Susīma brūsīti te ete26 tava santake27
kāḷā20 migā setadantā ti evaṃ saṃkhaṃ gataṃ parosataṃ sabbālaṃkāra-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bede.
2 Bi niṭhā-.
3 K aññe, Bi araññaṃ.
4 Bi gakkhe.
5 Bi ekaṃ.
6 K paccābhaṇḍaṃ, Bi paccābhaṭhaṃ.
7 Bi etthakaṃ.
8 Bi ācariyasibbaṃ.
9 K -cchano.
10 Bi pariyādiyitta.
11 Bi sattamatte.
12 so Bp; both K and Bi hatthi.
13 Bi sovaṇṇadhaje.
14 Bi temajālapaṭicchanne.
15 Bi omits mayaṃ karissāmā
16 Bi -paṭi-.
17 Bi upakaraṇabhaṇḍaṃ.
18 Bi vaṃsañ ca attano ca vaṃsaṃ.
19 Bi tassāmi.
20 Bi kālā.
21 so all three MSS.
22 K Bp -bhisañchannā, Bi -bhichandā
23 K only one te.
24 K penti-, Bi mettaṃ-.
25 K nete.
26 K adds tevā.
27 Bi santike.
[page 049]
3. Susīmajātaka. (163.) 49
patimaṇḍite hatthī1 aññesaṃ brāhmaṇānaṃ dadāmīti saccaṃ kira bho Susīma
evaṃ brūsīti attho, anussaraṃ pettipitāmahānan ti amhākañ ca attano ca
vaṃse2 pitupitāmahānaṃ3 āciṇṇaṃ saranto yeva, idaṃ vuttaṃ hoti: mahārāja4,
yāva sattamā5 kulaparivaṭṭā6 tumhākaṃ pitipitāmahānaṃ7 amhākaṃ pitupitā-
mahā8 hatthimaṃgalaṃ karonti9, so tvaṃ evaṃ anussaranto pi amhākañ ca at-
tano ca vaṃsaṃ nāsetvā saccam kira tvaṃ10 evaṃ brūsīti.
Susīmo rājā11 Bodhisattassa vacanaṃ sutvā dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,2.3(=163).2: Kāḷā12 migā setadantā mama ime
parosataṃ hemajālābhichannā13,
te te dadāmīti vadāmi māṇava14
anussaraṃ pettipitāmahānan ti. || Ja_II:26 ||
Tattha te te15 dadāmīti te ete hatthī1 aññesaṃ brāhmaṇānaṃ dadāmīti
saccam eva māṇava vadāmi te va16 hatthī1 brāhmaṇānaṃ dadāmīti17 attho18, anus-
saran pettipitāmahānan19 ti pitupitāmahānam pi20 kiriyaṃ anussarāmi yeva
no nānussarāmi, amhākaṃ pitipitāmahānaṃ21 hatthimaṅgalaṃ tumhākaṃ pitupitā-
mahā22 karontīti pana anussaranto pi evaṃ vadāmi yevā 'ti adhippāyen'; evam āha.
Atha naṃ Bodhisatto etad avoca: "Mahārāja amhākañ ca
attano ca23 vaṃsaṃ anussaranto yeva kasmā maṃ ṭhapetvā
aññehi hatthimaṅgalaṃ kārāpethā" 'ti. "Tvaṃ kira tāta tayo
vede24 hatthisuttañ ca na jānāsīti mayhaṃ ārocesuṃ, tenāhaṃ
aññehi brāhmaṇehi kārāpemīti". "Tena hi mahārāja ettha-
kesu25 brāhmaṇesu ekabrāhmaṇo pi vedesu26 vā hatthisuttesu
vā ekadesam pi yadi mayā saddhiṃ kathetuṃ samattho atthi
uṭṭhahatu, tayo pi vede24 hatthisuttañ ca saddhiṃ hatthimaṅ-
galakaraṇena maṃ ṭhapetvā añño sakala-Jambudīpe pi jānanto
--------------------------------------------------------------------------
1 both K and Bi hatthi.
2 Bi attano pese.
3 Bi petti-.
4 K omits mahārāja.
5 K adds hi.
6 K -vaddhā.
7 Bi petti-.
8 Bi pettipītāmahā va.
9 Bi -to.
10 K omits tvaṃ.
11 K omits rājā.
12 Bi kālā.
13 K -bhisañchannā.
14 K mānava.
15 K tene.
16 K ne va, Bp te, Bi tetava.
17 Bi vadāmiti.
18 Bi adds te brāhmaṇe saccaṃ eva vadāmi ti attho.
19 K omits pettipitāmahānan.
20 Bi omits pitupitāmahānam pi.
21 Bi pettipītā-, Bp pittipitā-.
22 Bp pittipitā-, Bi adds maṅgalaṃ.
23 K omits ca.
24 Bi bede.
25 so both K and Bi.
26 Bi bedesu.
[page 050]
50 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
nāma n'; atthīti" sīhanādaṃ nadi. Ekabrāhmaṇo pi paṭisattu1
hutvā uṭṭhātuṃ nāsakkhi. Bodhisatto attano kulavaṃsaṃ2 pa-
tiṭṭhāpetvā maṅgalaṃ katvā bahuṃ dhanaṃ ādāya attano3 nive-
sanaṃ agamāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (keci sotāpannā ahesuṃ keci sakadāgāmino keci anā-
gāmino, keci arahattaṃ pāpuṇiṃsu) "Tadā mātā Mahāmāyā ahosi, pitā
Suddhodano mahārājā, Susīmo rājā Anando4, disāpāmokkhācariyo5 Sāri-
putto, māṇavo pana aham evā" 'ti. Susīmajātakaṃ6.
4. Gijjhajātaka.
Yaṃ nu gijjho yojanasatan ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ7
Sāmajātake āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ "saccaṃ kira
tvaṃ bhikkhu gihī8 posesīti9" pucchitvā "saccan" ti vutte "kiṃ pana
te hontīti10" pucchitvā11 "mātāpitaro me bhante" ti vutte "sādhu sā-
dhū" 'ti sādhukāraṃ datvā "mā bhikkhave imaṃ bhikkhuṃ ujjhāyittha,
porāṇakapaṇḍitāpi guṇavasena aññātakānam pi upakāraṃ akaṃsu,
imassa pana mātāpitunnaṃ bhāro12 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Gijjhapabbate gijjhayoniyaṃ nibbattitvā mātāpitaro
poseti. Ath'; ekasmiṃ kāle mahatī13 vātavuṭṭhi14 ahosi. Gijjhā
vātavuṭṭhiṃ sahituṃ asakkontā sītabhayena Bārāṇasiṃ gantvā
pākārasamīpe15 parikhāsamīpe ca sītena kampamānā nisīdiṃsu.
Tadā Bārāṇasīseṭṭhi nagarā nikkhamitvā nahāyituṃ gacchanto
te gijjhe kilamante disvā ekasmiṃ anovassakaṭṭhāne sannipāte-
tvā aggiṃ kārāpetvā gosusānaṃ16 pesetvā gomaṃsaṃ āharāpe-
tvā tesaṃ dāpetvā ārakkhaṃ ṭhapesi. Gijjhā vūpasantāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paṭisatthu.
2 Bi kulaṃvaṃsaṃ.
3 K omits attano.
4 Bi adds ahosi.
5 Bi -mokkho ācariyo.
6 Bi adds tatiyaṃ.
7 Bi vatthu.
8 Bi gīhi.
9 K posīti, Bi posesiti.
10 Bi kiṃ pana tvaṃ posesiti.
11 Bi pucchi.
12 Bi upakāraṃ ṇaṃ thāro.
13 Bi -ti.
14 K -vuṭṭhī.
15 Bi adds ca.
16 so Bp; K gosusātaṃ, Bi pūrisesūsānaṃ
[page 051]
4. Gijjhajātaka. (164.) 51
vātavuṭṭhiyā kallasarīrā hutvā pabbataṃ eva agamaṃsu1.
Tatth'; eva2 sannipatitvā evaṃ mantayiṃsu: "Bārāṇasīseṭṭhinā
amhākaṃ upakāro kato, ‘katupakārassa3 nāma paccupakāraṃ
kātuṃ vaṭṭatīti', tasmā ito paṭṭhāya tumhesu yo yaṃ vatthaṃ4
vā ābharaṇaṃ5 vā labhati tena taṃ6 Bārāṇasiseṭṭhissa7 gehe
ākāsaṅgaṇe pātetabban" ti. Tato paṭṭhāya gijjhā manussānaṃ
vatthābharaṇāni8 ātape sukkhāpentānaṃ pamādaṃ oloketvā senā
viya maṃsapesiṃ sahasā9 gahetvā Bārāṇasīseṭṭhissa gehe10 ākā-
saṅgaṇe pātenti. So gijjhānaṃ ābharaṇabhāvaṃ11 ñatvā12 sab-
bāni tāni visuṃ yeva ṭhapāpesi{13.} "Gijjhā nagaraṃ vilumpan-
tīti14" rañño ārocesuṃ. Rājā "ekaṃ gijjham pi tāva gaṇhatha,
sabbaṃ āharāpessāmīti" tattha tattha pāse c'; eva15 jālāni16 ca
oḍḍāpesi17. Mātuposakagijjho pāse bajjhi. Taṃ gahetvā "rañño
dassesāmā18" 'ti nenti19. Bārāṇasīsetthi rājupaṭṭhānaṃ gac-
chanto te20 manusse gijjhaṃ gahetvā gacchante disvā "mā imaṃ
gijjhaṃ bādhayiṃsū21" ti saddhiṃ ñeva agamāsi22. Gijjhaṃ
rañño dassesuṃ. Atha naṃ rājā pucchi: "tumhe23 nagaraṃ
vilumpitvā24 vatthādīni gaṇhathā" 'ti. "Āma mahārājā" 'ti.
"Kassa25 dinnānīti". "Bārāṇasiseṭṭhissā" 'ti. "Kiṃkāraṇā" ti.
"Amhākaṃ tena jīvitaṃ dinnaṃ, upakārassa26 nāma paccupa-
kāraṃ katuṃ vaṭṭati, tasmā adamhā27" 'ti. Atha naṃ rājā
"gijjhā kira yojanasatamatthake ṭhatvā28 kuṇapaṃ passanti,
kasmā tvaṃ attano oḍḍitaṃ pāsaṃ na passasīti" vatvā paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_II,2.4(=164).1: Yan29 nu gijjho yojanasataṃ kuṇapāni avekkhati
kasmā jālañ ca pāsañ30 ca āsajjāpi na bujjhasīti. || Ja_II:27 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi āgaṃaṃsu.
2 Bi adds te.
3 Bi adds ca.
4 Bi vattaṃ.
5 Bi āharaṇāni
6 Bi labhataṃ tena saṃ.
7 Bi -sīseṭhissa.
8 K vatthāharaṇāti, Bi vatthābharaṇāsi.
9 K sahayasā, Bi sahassa.
10 K omits gehe.
11 Bi āharaṇa-.
12 Bi āññatvā.
13 Bi thapesi.
14 K viḷumpantīti, Bi viluppantitī.
15 K ca.
16 K jālānī, Bi jāle.
17 Bi oṭṭāpesi.
18 Bi dassissāmi.
19 Bi nanti.
20 K omits te.
21 K -su, Bi mārayīsu.
22 Bi āg-.
23 K omits tumhe.
24 K viḷum-.
25 Bi adds vā.
26 Bi upakārakassa.
27 K amhā.
28 Bi katvā.
29 Bi yaṃ.
30 Bi pālañ.
[page 052]
52 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
Tattha yan ti nipātamattaṃ, nū 'ti nāmatthe nipāto, gijjho nāma yo-
janasataṃ atikkamitvā ṭhitāni kuṇapāni avekkhati passatīti attho, āsajjāpīti
āsādetvāpi saṃpāpuṇitvāpīti attho, tvaṃ attano atthāya oḍḍitaṃ jālañ ca pāsañ1
ca patvāpi kasmā na bujjhasīti pucchi2.
Gijjho tassa vacanaṃ sutvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,2.4(=164).2: Yadā parābhavo hoti poso jīvitasaṃkhaye
atha jālañ ca pāsañ ca āsajjāpi3 na bujjhatīti. || Ja_II:28 ||
Tattha parābhavo ti vināso, poso ti satto.
Gijjhassa vacanaṃ sutvā rājā seṭṭhiṃ pucchi: "saccaṃ ma-
hāseṭṭhi gijjhehi tumhākaṃ gehe vatthādīni ābhatānīti4". "Sac-
caṃ devā" 'ti. "Kahaṃ tānīti". "Deva mayā sabbāni visuṃ
ṭhapitāni, yaṃ yesaṃ santakaṃ5 taṃ6 tesaṃ dassāmi, imaṃ
gijjhaṃ vissajjethā" 'ti gijjhaṃ vissajjāpetvā mahāseṭṭhi7 sabbe-
saṃ santakāni dāpesi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā8 saccāni pakāsetvā jāta-
kaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne mātiposakabhikkhu9 sotāpattiphale
patiṭṭhahi) "Tadā rājā Ānando ahosi, Bārāṇasīseṭṭhi Sāriputto, māti-
posakagijjho10 pana aham evā" 'ti. Gijjhajātakaṃ11.
5. Nakulajātaka.
Sandhiṃ12 katvā amittenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane13
viharanto seṇibhaṇḍanaṃ ārabbha kathesi, Vatthuṃ14 heṭṭhā Uraga-
jātake15 kathitasadisam eva. Idhāpi Satthā "na bhikkhave ime dve
mahāmattā idān'; eva mayā samaggā katā, pubbe p'; āhaṃ ime sa-
magge akāsiṃ yevā" 'ti vatva atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto ekasmiṃ gāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pālañ.
2 Bi pucchati attho.
3 K asajjāpi, Bi āpajjāpi.
4 so Bp; K āhatānīti.
5 K sattakaṃ?
6 taṃ struck out in K.
7 Bi omits gijjhehi.... mahāseṭṭhi.
8 K desanaṃ.
9 Bi mātuposaka-, K mātiposakābhikkhū.
10 Bi mātuposakagijho.
11 Bi adds catutthaṃ.
12 Bi saddhi.
13 Bi Veḷuvane.
14 Bi vatthu.
15 K uraṅga-, Bi urabha-.
[page 053]
5. Nakulajātaka (165.) 53
Takkasilāyaṃ1 sabbasippāni uggahetvā gharāvāsaṃ pahāya isi-
pabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
uñchācariyāya2 vanamūlaphalāhāro Himavantapadese3 vāsaṃ
kappesi. Tassa caṃkamanakoṭiyaṃ4 ekasmiṃ vammike nakulo
vasati5, tass'; eva ca6 santike ekasmiṃ rukkhabile7 sappo vāsaṃ
kappesi. Te ubho pi ahinakulā niccakālaṃ kalahaṃ karonti.
Bodhisatto tesaṃ kalahe ādīnavañ ca mettābhāvanāya ca ānisaṃ-
saṃ kathetvā "kalahaṃ nāma akatvā samaggavāsaṃ vasituṃ
vaṭṭatīti8" ovaditvā ubho pi te samagge akāsi. Atha sappassa
bahinikkhantakāle nakulo caṃkamanakoṭiyaṃ vammikassa bila-
dvāre sīsaṃ katvā mukhaṃ vivaritvā nipanno assasanto passa-
santo niddaṃ upagañchi9. Bodhisatto taṃ tathā nipajjitvā10
niddāyamānaṃ disvā "kin nu kho te nissāya bhayaṃ uppan-
nan" ti pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,2.5(=165).1: Sandhiṃ katvā amittena aṇḍajena jalābuja
vivariya dāṭhaṃ sayasi11, kuto te12 bhayam āgatan ti. || Ja_II:29 ||
Tattha sandhiṃ13 katvā ti mittabhāvaṃ karitvā14, aṇḍajena 'ti aṇḍa-
kose nibbattena nāgena, jalābujā 'ti nakulaṃ ālapati, so hi jalābumhi jātattā
jalābujo ti vuccati, vivariyā 'ti vivaritvā.
Evaṃ Bodhisattena vutto15 nakulo "ayya, paccāmitto nāma
na avajānitabbo āsaṃkitabbo yevā" ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,2.5(=165).2: Saṃketh'; eva amittasmiṃ, mittasmim pi na vissase.
abhayā bhayam uppannaṃ api mūlāni kantatīti. || Ja_II:30 ||
Tattha abhayā bhayam uppannan ti na ito te16 bhayam uppannan ti
abhayo, ko so17: mitto yamhi mittasmim pi vissase ti tato bhayaṃ uppajjati,
taṃ mūlam pi18 nikantatīti19 mittassa sabbarandhānam20 viditattā mūla-
ghaccāya21 saṃvattatīti22 attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds gaṃtvā.
2 so K and Bp; Bi -cariya.
3 Bi -ppadese.
4 Bi caṅkamaṇa-.
5 K omits vasati, Bi puts vasati after santike.
6 K tassevava, Bi tasseva.
7 Bi rukkhamūle.
8 Bi vattati.
9 Bi -gacchi.
10 K nipajji, Bi nippajjitvā.
11 Bi sassasi.
12 K naṃ.
13 Bi saddhi.
14 Bi katvā.
15 K vutte.
16 Bi omits te.
17 Bi so ko.
18 so K and Bi; Bp mūlā.
19 K nikantati.
20 Bi sappadantānaṃ.
21 Bi mūlaghāsajhāya.
22 Bi pavattatīti.
[page 054]
54 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
Atha naṃ Bodhisatto "mā bhāyi, yathā sappo1 tayi na
dubbhati2 ev'; āhaṃ akāsiṃ, tvaṃ ito paṭṭhāya tasmiṃ āsaṃ-
kaṃ mā karīti" ovaditvā cattāro Brahmavihāre bhāvetvā Brahma-
loka-parāyano ahosi. Te pi yathākammaṃ gatā.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā3 jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā sappo ca nakulo ca ime dve mahāmattā ahesuṃ, tāpaso pana
aham evā" 'ti. Nakulajātakaṃ4.
6. Upasāḷhajātaka.
Upasāḷhakanāmānan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ Upasāḷhakan5 nāma susānasuddhikaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha
kathesi. So kira aḍḍho ahosi mahaddhano, diṭṭhigatikattā6 pana
dhuravihāre vasantānam pi Buddhānaṃ saṃgahaṃ nāma na akāsi.
Putto pan'; assa paṇḍito ahosi ñāṇasampanno. So mahallakakāle puttaṃ
āha: "mā kho maṃ tāta aññassa vasalassa jhāpitasusāne jhāpehi4,
ekasmiṃ pana anucchiṭṭhasusāne8 yeva maṃ jhāpeyyāsīti". "Tāta, ahaṃ
tumhākaṃ jhāpetabbayuttakaṃ ṭhānaṃ na jānāmi, sādhu vata maṃ
ādāya gantvā ‘imasmiṃ ṭhāne maṃ jhāpeyyāsīti'; tumhe va ācikkha-
thā9" 'ti. Brāhmaṇo "sādhu tātā" 'ti taṃ ādāya nagarā10 nikkhami-
tvā Gijjhakūṭamatthakaṃ abhirūhitvā "tāta idaṃ11 aññassa vasalassa
na jhāpitaṭṭhānaṃ17, ettha maṃ jhāpeyyāsīti" vatvā puttena saddhiṃ
pabbatā otarituṃ ārabhi. Satthā pana taṃ divasaṃ paccūsakāle bodha-
neyyabandhave olokento tesaṃ pitāputtānaṃ sotāpattimaggassa upanis-
sayaṃ addasa, tasmā taṃ13 maggaṃ gahetvā ṭhitaluddako14 viya
pabbatapādaṃ gantvā tesaṃ pabbatamatthakā otarantānaṃ āgamaya-
māno nisīdi. Te otarantā Satthāraṃ addasaṃsu. Satthā paṭisanthāraṃ
karonto "kahaṃ gamittha brāhmaṇā" ti pucchi. Māṇavo tam atthaṃ
ārocesi. Satthā "tena hi ehi, tava pitarā ācikkhitaṭṭhānaṃ gacchāmā"
'ti ubho pitāputte gahetvā pabbatamatthakaṃ āruyha "kataraṃ15 ṭhā-
nan" ti pucchi. Māṇavo "imesaṃ tiṇṇaṃ pabbatānaṃ antaraṃ ācikkhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sabbo.
2 Bi duppati.
3 Bi adds saccāni pakāsetvā.
4 Bi adds pañcamaṃ.
5 Bi -kaṃ.
6 Bp diṭṭhigahitattā, Bi diṭhigatipattā.
7 Bi jhāpesi.
8 Bi anucchiviṭha-, K anuciṭṭha-.
9 Bi tumhe āgacchathā.
10 Bi gharā.
11 Bi omits idaṃ.
12 Bi vasalassa ajhāpitaṭhānaṃ.
13 K omits taṃ.
14 K ṭhitaṃḷuddako, Bi migaluddako.
15 Bi katara.
[page 055]
6. Upasaḷhajātaka. (166.) 55
bhante" ti āha. Satthā "na kho māṇava1 tava pitā2 idān'; eva susāna-
suddhiko3, pubbe pi susānasuddhiko va4, na c'; eso5 idān'; eva ‘imas-
miṃ6 yeva ṭhāne maṃ jhāpeyyāsīti'; tava ācikkhati, pubbe pi imasmiṃ
yeva ṭhāne attano jhāpanabhāvaṃ ācikkhīti" vatvā tena yācito
atītaṃ āhari:
Atīte imasmiṃ yeva Rājagahe ayam eva Upasāḷhako
brāhmaṇo ayam eva c'; assa putto ahosi. Tadā Bodhisatto
Magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā paripuṇṇasippo isi-
pabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
jhānakīḷaṃ kīḷanto Himavantapadese7 ciraṃ vasitvā loṇambilase-
vanatthāya Gijjhakūṭe paṇṇasālāyaṃ8 vihāsi. Tadā so brāhmaṇo
iminā va niyāmena puttaṃ vatvā puttena "tumhe yeva me
tathārūpaṃ ṭhānaṃ ācikkhathā" 'ti vutte idam9 eva ṭhānam10
ācikkhitvā puttena saddhiṃ otaranto Bodhisattaṃ disvā tassa
santikaṃ upasaṃkami11 Bodhisatto ca12 iminā va niyāmena
pucchitvā māṇavassa vacanaṃ sutvā "ehi, tava pitarā13 ācikkhi-
taṭṭhānassa ucchiṭṭhabhāvaṃ14 vā anucchiṭṭhabhāvaṃ15 vā jānis-
sāmā" 'ti tehi saddhiṃ pabbatamatthakaṃ āruyha "idaṃ16 tiṇ-
ṇaṃ pabbatānaṃ antaraṃ anucchiṭṭhaṭṭhānan15" ti māṇavenā
vutte "māṇava, imasmiṃ yeva ṭhāne jhāpitakānaṃ17 pamāṇaṃ18
n'; atthi, tav'; eva pitā imasmiṃ yeva Rājagahe brāhmaṇakule
yeva19 nibbattitvā Upasāḷhako yeva nāma20 hutvā imasmiṃ
pabbatantare cuddasajātisahassāni jhāpito, paṭhaviyaṃ hi21 ajjhā-
pitaṭṭhānaṃ vā asusānaṭṭhānaṃ vā sīsānaṃ aniveṭhitaṭṭhānaṃ22
vā laddhuṃ na sakkā" ti pubbenivāsañāṇena paricchinditvā imaṃ
gāthadvayam āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sattā so māṇava.
2 Bi adds na.
3 Bi adds yeva.
4 Bi omits pubbe--ko va.
5 Bi cesa.
6 Ci adds yeva.
7 Bi himmavantappa-.
8 K pannasālāya.
9 Bi idham.
10 Bi thānanti.
11 K upasaṃkamitvā.
12 Bi omits ca.
13 Bi pituno.
14 Bi ucchiṭha-, K ucciṭṭha-.
15 Bi anucchiṭha-, K anucciṭṭha-.
16 Bi imesaṃ.
17 Bi jhāpitamatānaṃ.
18 Bi adds nāma.
19 Bi omits yeva.
20 K nāmaṃ.
21 Bi pathavīyamhi.
22 Bi sisānaṃ aniṭhaveṭhitaṭhānaṃ, Bp aniviṭṭhaṭhānaṃ omitting sīsānaṃ.
[page 056]
56 II. Dukanipāta. 2 Santhavavagga. (17.)
Ja_II,2.6(=166).1: Upasāḷhakanāmānaṃ1 sahassāni catuddasa
asmiṃ padese daḍḍhāni, n'; atthi loke anāmataṃ. || Ja_II:31 ||
Ja_II,2.6(=166).2: Yamhi saccañ ca dhammo ca ahiṃsā saññamo2 damo*
etad3 ariyā4 sevanti, etaṃ loke anāmatan ti. || Ja_II:32 ||
Tattha anāmatan ti mataṭṭhānaṃ hi upacāravasena5 amatan ti vuccati,
taṃ paṭisedhento anāmatan ti āha, anamatan6 ti pi pāṭho, lokasmiṃ hi ana-
mataṭṭhānaṃ7 asusānaṭṭhānaṃ nāma n'; atthīti8 attho; yamhi saccañ ca
dhammo cā 'ti yasmiṃ9 puggale catusaccavatthukaṃ10 pubbabhāgasaccañāṇañ
ca lokuttaradhammo c'; eva atthi, ahiṃsā ti paresaṃ avihesā11 aviheṭṭhanā12,
saṃyamo ti sīlasaṃyamo, damo ti indriyadamanaṃ idañ ca13 guṇajātaṃ yas-
miṃ puggale atthi, etadariyā14 sevantīti ariyā buddhā ca paccekabuddhā ca
buddhasāvakā ca etaṃ ṭhānaṃ sevanti, evarūpaṃ puggalaṃ upasaṃkamanti15
bhajantīti attho, etaṃ loke anāmatan ti etaṃ guṇajātaṃ loke amatabhāva-
sādhanato16 amataṃ17 nāma18.
Evaṃ Bodhisatto pitāputtānaṃ dhammaṃ desetvā cattāro
Brahmavihāre bhāvetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ubho pitāputtā sotāpattiphale patiṭṭha-
hiṃsu) "Tadā pitāputtā va19 etarahi pitāputtā ahesuṃ, tāpaso pana
aham evā" 'ti. Upasāḷhajātakaṃ20.
7. Samiddhijātaka.
Abhutvā bhikkhasi bhikkhū 'ti. Idaṃ Satthā Rajagahaṃ
nissāya Tapodārāme viharanto Samiddhitheraṃ ārabbha kathesi.
Ekadivasaṃ hi āyasmā Samiddhi sabbarattiṃ padhānaṃ21 padahitvā
aruṇuggamanavelāya nahātvā22 suvaṇṇavaṇṇaṃ attabhāvaṃ sukkhāpaya-
māno antaravāsakaṃ nivāsetvā uttarāsaṃgaṃ hatthena gahetvā aṭṭhāsi.
Suparikammakatā viya23 suvaṇṇapaṭimā attabhāvasamiddhiyā24 yeva
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -nāmāni.
2 K saṃñamo, Bi yaṃyamo. *Dhp. v.261
3 Bi etaṃ.
4 Bi ācariyā.
5 K mataṭṭhānaṃ upamācāravacanena.
6 Bi amatan.
7 Bi amataṭṭhānaṃ.
8 Bi atthīti.
9 Bi yamhi.
10 Bi catusaccañ ca vatthuka.
11 Bi avihisā.
12 Bi yaviheṭhānā.
13 Bi catu.
14 Bi etaṃ ariyā.
15 Bi upasaṅkamitvā.
16 Bi anāmata-.
17 Bi anāmata.
18 Bi nāmā ti attho.
19 Bi ca.
20 adds chaṭhamaṃ.
21 Bi paṭhānaṃ.
22 Bi nhatvā.
23 Bi adds hi.
24 K attabhāvaṃ-.
[page 057]
7. Samiddhijātaka. (167.) 57
hi 'ssa Samiddhīti nāmaṃ ahosi. Ath'; assa sarīrasobhaggaṃ disvā
ekā devadhītā paṭibaddhacittā theraṃ evam āha: "tvaṃ kho si bhik-
khu daharo yuvā susu kāḷakeso bhadro yobbanena samannāgato abhi-
rūpo dassanīyo pāsādiko, evarūpassa tava kāme aparibhuñjitvā ko attho
pabbajjāya, kāme tāva paribhuñjassu, pacchā pabbajitvā samaṇa-
dhammaṃ karissasīti1". Atha naṃ thero āha: "devadhīte, asukasmiṃ
nāma vaye ṭhito marissāmīti mama maraṇakālaṃ na jānāmi, esa me
kālo paṭicchanno, tasmā taruṇakāle yeva samaṇadhammaṃ katvā duk-
khass'; antaṃ karissāmīti". Sā therassa santikā {paṭisanthāraṃ} alabhitvā
tatth'; ev'; antaradhāyi2. Thero Satthāraṃ upasaṃkamitvā etam atthaṃ
ārocesi. Satthā "na kho Samiddhi tvaṃ ñeva etarahi devadhītāya
palobhito, pubbe pi devadhītaro pabbajite palobhesuṃ yevā" 'ti vatvā
tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ Kāsigāmake3 brāhmaṇakule nibbattitvā
vayappatto sabbasippesu4 nipphattiṃ patvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā Himavanta-
padese ekaṃ jātassaraṃ nissāya vāsaṃ kappesi. So sabbarattiṃ
padhānaṃ padahitvā aruṇuggamanavelāya nahātvā ekaṃ vakka-
laṃ nivāsetvā ekaṃ hatthena gahetvā sarīraṃ nivodakaṃ5
karonto aṭṭhāsi. Ath'; assa rūpaggappattaṃ attabhāvaṃ oloke-
tvā paṭibaddhacittā6 ekā devadhītā Bodhisattaṃ palobhayamānā
imaṃ paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,2.7(=167).1: Abhutvā bhikkhasi bhikkhu, na hi bhutvāna bhikkhasi,
bhutvāna bhikkhu bhikkhassu, mā taṃ kālo upaccagā ti. || Ja_II:33 ||
Tattha abhutvā bhikkhasi bhikkhū 'ti tvaṃ daharakāle kilesakāmavasena
vatthukāme abhuñjitvā va bhikkhāya carasi, na hi bhutvāna bhikkhasīti
nanu nāma pañcakāmaguṇe bhuñjitvā bhikkhāya caritabbaṃ, na hi bhutvāna
bhikkhasi, kāme abhutvā va bhikkhācariyaṃ upagato si, bhutvāna bhikkhu
bhikkhassū 'ti bhikkhu daharakāle tāva kāme bhuñja7, bhutvāna8 pacchā ma-
hallakakāle bhikkhassu, mā taṃ kālo upaccagā ti ayaṃ kāme bhuñjanakālo
daharakālo taṃ mā atikkamatū 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ssatīti.
2 Bi tatheva antaraṭhāyi.
3 Bi gāmake.
4 K -sippe.
5 so Bi Bp; K vodakaṃ.
6 Bi paṭibandha-.
7 Bi omits bhuñja.
8 Bi bhuñjitvā.
[page 058]
58 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
Bodhisatto devadhītāya vacanaṃ sutvā attano1 ajjhāsayaṃ
pakāsento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,2.7(=167).2: Kālaṃ vo 'haṃ na jānāmi, channo kālo na dissati,
tasmā abhutvā bhikkhāmi, mā maṃ2 kālo upaccagā ti. || Ja_II:34 ||
Tattha kālaṃ vo haṃ na jānāmīti vo ti nipātamattaṃ, ahaṃ paṭha-
mavaye vā mayā maritabbaṃ majjhimavaye vā pacchimavaye vā ti evaṃ attano
maraṇakālaṃ na jānāmi, atipaṇḍitenāpi3 hi puggalena
jīvitaṃ vyādhi kālo4 ca dehanikkhepanaṃ5 gati
{pañca} te6 jīvalokasmiṃ animittā na ñāyare7,
channo kālo na dissatīti yasmā8 asukasmiṃ nāma vassakāle9 vā hemantādi-
utukāle10 vā mayā maritabban ti mayham p'; esa11 channo kālo na dissati, supaṭic-
channo hutvā ṭhito12 na paññāyati, tasmā abhutvā bhikkhāmīti tena kāra-
ṇena kāmaguṇe13 abhutvā va14 bhikkhāmīti15, mā maṃ kālo upaccagā ti
maṃ samaṇadhammassa16 karaṇakālo mā atikkamatu17, iminā kāraṇena daharo
vasamāno pabbajitvā samaṇadhammaṃ karomīti18.
Devadhītā19 Bodhisattassa vacanaṃ sutvā tatth'; ev'
antaradhāyi18.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā devadhitā ayaṃ devadhītā ahosi21, aham eva tena samayena
tāpaso ahosin" ti. Samiddhijātakaṃ22.
8. Sakuṇagghijātaka.
Seno balasā patamāno ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
attano23 ajjhāsayaṃ sakuṇovādasuttaṃ ārabbha kathesi. Ekadi-
vasaṃ24 hi Satthā bhikkhū āmantetvā "gocare bhikkhave caratha
sake pettike visaye" ti imam saṃyuttaṃ Mahāvagge suttantaṃ25
--------------------------------------------------------------------------
1 K adds ca.
2 Bi haṃ.
3 Bi itipaṇḍitena.
4 Bi byādhi-.
5 Bi deyānikkhamanaṃ.
6 Bi pañcete.
7 Bi jārayeti.
8 K tasmā.
9 K vayekāle.
10 Bi hemantādīnaṃ-.
11 K -pesaṃ, Bi mayhaṃ esa.
12 Bi titho.
13 Bi pañcakāma-.
14 Bi omits va.
15 K -mi.
16 K savana-.
17 Bi adds ti attho.
18 Bi adds vatvā.
19 K devatā.
20 Bi tathevāntarathāyi.
21 K omits tadā---ahosi.
22 Bi adds sattamaṃ.
23 K omits attano.
24 Bi -sañ.
25 Bi suttanti, K adds vantaṃ
[page 059]
8. Sakuṇagghijātaka. (168) 59
kathento "tumhe tāva tiṭṭhatha, pubbe tiracchānagatāpi sakaṃ pettikaṃ
visayaṃ pahāya agocare carantā paccāmittānaṃ hatthapathaṃ gantvā1
attano paññāsampattiyā2 upāyakosallena paccāmittānaṃ hatthā muc-
ciṃsū3" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto lāpasakuṇayoniyaṃ nibbattitvā naṅgalakaṭṭha-
karaṇe leḍḍuṭṭhāne4 vāsaṃ kappesi. So5 ekadivasaṃ sakavi-
saye gocaragahaṇaṃ6 pahāya "paravisaye gocaraṃ gahessāmīti"
aṭavipariyantaṃ agamāsi. Atha naṃ tattha gocaraṃ gaṇhantaṃ
disvā sakuṇagghi sahasā ajjhappattā aggahesi. So sakuṇagghiyā7
hariyamāno evaṃ paridevesi: "mayam8 eva mahāalakkhikā,
mayaṃ appapuññā yeva, mayaṃ agocare carimha paravisaye,
sac'; ajja mayaṃ gocare careyyāma sake pettike visaye na kho9
my-āyaṃ10 sakuṇagghi alaṃ abhavissa yadidaṃ āgato11 yuddhāyā"
'ti. "Ko pana te lāpaka gocaro sako pettiko visayo" ti". "Yad
idaṃ naṅgalakaṭṭhakaraṇaṃ12 leḍḍuṭṭhānan13" ti. Atha naṃ
sakuṇagghi sake bale atthaddhā14 amuñci: "gaccha kho tvaṃ
lāpa, tatthāpi15 gantvā na mokkhasīti". So tattha gantvā ma-
hantaṃ leḍḍuṃ16 abhirūhitvā17 "ehi kho dāni sakuṇagghīti" so
taṃ avhayanto18 aṭṭhāsi. Sakuṇagghi sake bale thaddhā19
ubho pakkhe sandhāya lāpakasakuṇaṃ20 sahasā ajjhappattā21,
yadā pana taṃ lāpo "bahumāgato22 kho my-āyaṃ sakuṇagghīti"
aññāsi atha parivattitvā tass'; eva leḍḍussa23 antaraṃ paccā-
pādi24. Sakuṇagghi vegaṃ sandhāretuṃ asakkonto25 tatth'
eva uraṃ {paccatālesi}26, evaṃ so bhinnena27 hadayena akkhīhi
nikkhantehi28 jīvatakkhayaṃ pāpuṇi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi hatthagataṃ patvā.
2 Bi ñāṇasampattiya.
3 Bi muñcisū.
4 Bi leṭṭuṭhāne.
5 Bi eso.
6 K -naṃ.
7 Bi sakuṇagghaṃssā.
8 Bi ayam.
9 K omits kho.
10 K mayaṃ.
11 so Bp; K Bi omit āgato.
12 Bi -ṇa.
13 Bi leṭṭuṭhānan.
14 Bi appattaddhā, Bp apathaddo.
15 Bi tatrāpi, K tatthāpime.
16 Bi leṭṭu.
17 Bi abhirūyhitvā.
18 Bi avhāyanto.
19 Bi appattaddhā, Bp apathaddhā.
20 Bi lāpasakuṇaṃ.
21 K ajjhapattā, Bi ajhāphattā, Bp ajjhappatto.
22 K bahūāgato.
23 Bi leṭṭussa.
24 so Bp; K paccāpasādi, Bi paccāṭhāsi.
25 so K Bp; Bi asakonti.
26 so Bp; K uccatālesi, Bi paccāṭhālesi.
27 K subhinnena, Bi sosinnena.
28 Bi nikkhantehi akkhihi.
[page 060]
60 II. Dukanipāta. 2 Santhavavagga (17.)
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā "evaṃ1 bhikkhave tiracchānagatāpi
agocare carantā sapattahatthaṃ gacchanti. gocare pana sake pettike
visaye carantā sapatte niggaṇhanti, tasmā tumhe pi mā agocare ca-
rittha paravisaye2, agocare bhikkhave3 carantānaṃ4 paravisaye lacchati
Māro otāraṃ5 lacchati Māro ārammaṇaṃ, ko ca bhikkhave bhikkhuno
agocaro paravisayo: yadidaṃ pañcakāmaguṇā, katame pañca: cakkhu-
vineyyā rūpā, ayaṃ bhikkhave bhikkhuno agocaro paravisayo" ti vatvā
abhisambuddho hutvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,2.8(=168).1: Seno balasā patamāno lāpaṃ gocaraṭṭhāyinaṃ
sahasā ajjhappatto6 va7, maraṇaṃ8 ten'; upāgamīti. || Ja_II:35 ||
Tattha balasā patamāno ti lāpaṃ gaṇhissāmīti balena thāmena9 pata-
māno, gocaraṭṭhāyinan ti sakavisayā nikkhamitvā gocarāya10 aṭavipariyante
ṭhitaṃ, maraṇaṃ8 tenupāgamīti tena kāraṇena maraṇaṃ patto.
Tasmiṃ pana maraṇaṃ upagate lāpo nikkhamitvā "diṭṭhā
vata me paccāmittassa piṭṭhīti" tassa hadaye11 ṭhatvā udānaṃ
udānento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,2.8(=168).2: So 'haṃ nayena sampanno pettike gocare rato
apetasattu12 modāmi13 sampassaṃ14 attham15 attano ti. || Ja_II:36 ||
Tattha nayenā 'ti upāyena, attham16 attano ti attano arogabhāvasaṃ-
khātaṃ vaḍḍhiṃ17.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpu-
ṇiṃsu) "Tadā seno Devadatto ahosi, lāpo pana aham evā" 'ti. Sa-
kuṇagghijātakaṃ18.
9. Arakajātaka.
Yo ve mettena cittenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha
ranto mettasuttaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi19 samaye Satthā
bhikkhū āmantetvā "mettāya bhikkhave cetovimuttiyā āsevitāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds kho.
2 Bi agocare paravisaye caratha.
3 K omits bhikkhave.
4 K carataṃ.
5 Bp okāsaṃ.
6 so Bp; K ajjhapatto, Bi ajhapatto.
7 K omits va.
8 Bi maraṇan.
9 Bi va-tamena.
10 Bi gocaratthāya.
11 Bi adds va.
12 Bi -satthu.
13 K medāmiṃ.
14 K samphassaṃ.
15 both MSS attam.
16 Bi attam.
17 Bp vuddhiṃ, Bi vuḍhīti attho.
18 Bi adds aṭhamaṃ.
9. Cfr. L. Feer in Journ.As. 1875 Tom. VI P.295.
19 K omits hi.
[page 061]
9. Arakajātaka. (169.) 61
bhāvitāya bahulikatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya susam-
āraddhāya1 ekādasānisaṃsāpāṭikaṃkhā, katame ekādasa: sukhaṃ supati2
sukhaṃ patibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo
hoti, devatā3 rakkhanti, nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati4,
tuvaṭaṃ5 cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo6 vippasīdati, asammūḷho
kālaṃ karoti, uttariṃ appaṭivijjhanto7 brahmalokūpago hoti8, mettāya
bhikkhave cetovimuttiyā āsevitāya --pe-- 9 ime ekādasa ānisaṃsā pāṭi-
kaṃkhā ti, ime10 ekādasa ānisaṃse gahetvā ṭhitaṃ mettābhāvanaṃ
vaṇṇetvā bhikkhave bhikkhunā nāma sabbasattesu odissakānodissaka-
vasena mettā bhāvetabbā, hito pi hitena pharitabbo11, ahito pi hitena
pharitabbo11, majjhatto pi hitena pharitabbo evaṃ sabbasattesu odissaka-
anodissakavasena12 mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekhā13 bhāve-
tabbā, catusu Brahmavihāresu kammaṃ kātabbam eva, evaṃ karonto
hi14 maggaṃ vā phalaṃ vā alabhanto pi15 Brahmaloka-parāyano hoti16,
porāṇakapaṇḍitāpi sattavassāni mettaṃ bhāvetvā sattasaṃvaṭṭavivaṭṭa-
kappe Brahmalokasmiṃ yeva vasiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte ekasmiṃ kappe Bodhisatto ekasmiṃ brāhmaṇakule
nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbaji-
tvā catunnaṃ Brahmavihārānaṃ lābhi17 Arako nāma satthā
hutvā Himavantapadese18 vāsaṃ kappesi. Tassa mahāparivāro
ahosi. So isigaṇaṃ ovadanto "pabbajitena nāma19 mettā
bhāvetabbā, karuṇā muditā upekhā20 bhāvetabbā, mettacittaṃ
hi21 nām'; etaṃ appanāpattaṃ22 Brahmaloka-parāyanaṃ taṃ23
sādhetīti24" mettāya ānisaṃsaṃ pakāsento imā gāthā avoca:
Ja_II,2.9(=169).1: Yo ve mettena cittena sabbalok'; ānukampati
uddhaṃ adho ca tiriyañ ca appamāṇena sabbaso. || Ja_II:37 ||
Ja_II,2.9(=169).2: Appamāṇaṃ hitaṃ cittaṃ paripuṇṇaṃ subhāvitaṃ,
yaṃ pamāṇakataṃ25 kammaṃ na taṃ tatrāvasissatīti26. || Ja_II:38 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 K āsevitāya -pe- susamāraddhāya.
2 so K Bi; Bp suppati.
3 Bi deva.
4 Bi makati.
5 Bi kuṭaṃ.
6 Bi sukhavaṇṇo.
7 Bi appati-.
8 Bi ahosi.
9 Bi āsevitāya gha susamāraddhāya.
10 K imāni.
11 Bi pari-.
12 K odissakānod-.
13 Bi upekkhā.
14 Bi piti.
15 Bi pihi.
16 Bi ahosi.
17 so all three MSS.
18 Bi himavantappa-.
19 Bi adds iha.
20 Bi upekkhā.
21 Bi mettācittañhi-.
22 K appanāpanaṃ.
23 K -parāyattaṃ corr. to -parāyataṃ.
24 Bi bhāvehiti.
25 K pamāna-, Bi pamāṇaṃ.
26 K satthāvasissasīti.
[page 062]
62 II. Dukanipāta. 2. Santhavavagga. (17.)
Tattha yo ve mettena cittena sabbalokānukampatīti khattiyādīsu1
vā samaṇabrāhmaṇesu vā yo koci appamāṇamettena2 cittena sakalaṃ3 sattalokaṃ
anukampati, uddhan ti paṭhavito yāva n'-eva-saññā-nāsaññāyatanabrahmalokā4,
adho ti paṭhaviyā heṭṭhā5 ussade mahāniraye6, tiriyan ti manussaloke, yatta-
kāni cakkavāḷāni tesu sabbesu ettake ṭhāne7 sabbe8 sattā averā hontu abyā-
pajjhā anīghā sukham attānaṃ pariharantū 'ti evaṃ bhāvitena mettena10
cittenā ti attho, appamāṇenā 'ti appamāṇasattā10 appamāṇārammaṇattā11
appamāṇena, sabbaso ti sabbākārena12 uddhaṃ adho tiriyan ti evaṃ
sabbasugatiduggativasenā 'ti attho, appamāṇaṃ hitaṃ cittan ti appa-
māṇaṃ katvā bhāvitaṃ sabbasattesu hitam cittaṃ, paripuṇṇan ti avikalaṃ13,
subhāvitan ti suvaḍḍhitaṃ14, appamāṇacittass'; etaṃ15 nāmaṃ, yaṃ pamā-
ṇakataṃ16 kamman ti yaṃ appamāṇaṃ appamāṇārammaṇan17 ti evaṃ
ārammaṇantikavasena18 ca vasībhāvappattavasena19 ca avaddhetvā20 kataṃ parit-
taṃ kāmāvacarakammaṃ, na taṃ tatrāvasissatīti taṃ parittaṃ kammaṃ yan
taṃ appamāṇaṃ hitaṃ cittan ti saṃkhaṃ gataṃ21 rūpāvacarakammaṃ tatra nā-
vasissati22, yathā nāma mahoghena ajjhottaṭaṃ23 parittodakaṃ oghassa abbhan-
tare tena asaṃhiramānaṃ nāvasissati na tiṭṭhati atha kho mahogho va24 taṃ
vikkhambhetvā25 tiṭṭhati evam eva taṃ parittakammaṃ tassa mahaggatakammassa
abbhantare tena mahaggatakammena acchinditvā26 agahitavipākokāsaṃ hutvā na
avasissati na tiṭṭhati27 na sakkoti attano vipākaṃ dātuṃ atha kho mahaggata-
kammam eva28 taṃ ajjhottaritvā29 tiṭṭhati vipākaṃ detīti.
Evaṃ Bodhisatto antevāsikānaṃ mettābhāvanāya ānisaṃ-
saṃ kathetvā aparihīnajjhāno Brahmaloke nibbattitvā sattasaṃ-
vaṭṭavivaṭṭakappe na imaṃ lokaṃ punar āgamāsi30.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā isigaṇo Buddhaparisā ahosi, Arako pana satthā21 aham evā"
'ti. Arakajātakaṃ32.
--------------------------------------------------------------------------
1 K -disu.
2 Bi appamāṇanamettena? K appamānappamānattena corr. to
appamānappanattena?
3 Bi sakala.
4 K -loko, Bi nevasaññāyatanabrahmalokā.
5 Bi adds yāva.
6 Bi ussaddamahāniriyo.
7 K adds nibbānāyattā corr. to nibbāttā.
8 Bi omits sabbe.
9 Bi omits mettena.
10 Bi appamānānaṃ?
11 Bi ārammaṇattā.
12 Bi sappappakārena.
13 Bi avekallaṃ.
14 Bi suvuḍhitaṃ.
15 K appanācittassetaṃ.
16 Bi pamāṇaṃ-.
17 Bi kāraṇan.
18 Bi ārammanattikena ca corr. to -ṇattika.
19 Bi vasi-.
20 K āvajjhetvā corr. to āvajjetvā, Bi avaḍhetvā, Bp avaḍḍhitvā.
21 Bi saṅkhātaṃ.
22 Bi avasissati.
23 Bi ajhottataṃ.
24 K vā.
25 Bi ajhottaritvā.
26 Bi paricchinditvā.
27 Bi omits na tiṭṭhati.
28 Bi adds ca.
29 K ajjhottharitvā, Bp ajjhettharitvā.
30 Bi puna agamāsi.
31 Bi sattā pana.
32 Bi adds navamaṃ.
[page 063]
10. Kakaṇṭakajātaka. (170.) 1. Kalyāṇadhammajātaka. (171.) 63
10. Kakaṇṭakajātaka.
Nāyaṃ pure onamatīti1. Idaṃ Kakaṇṭakajātakaṃ2 Mahā-
ummaggajātake āvibhavissati. Kakaṇṭakajātakaṃ3. Santhava-
vaggo4 dutiyo.
3. KALYĀṆADHAMMAVAGGA.
1. Kalyāṇadhammajātaka.
Kalyāṇadhammo ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
badhirasassuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ hi eko kuṭumbiyo5
saddho pasanno tisaraṇagato6 pañcasīlasamannāgato. So ekadivasaṃ
bahūni sappiādibhesajjāni7 c'; eva pupphagandhavatthādīni ca gahetvā
"Jetavane Satthu santike dhammaṃ sossāmīti" agamāsi. Tassa tattha
gatakāle sassu khādaniyabhojaniyaṃ8 gahetvā dhītaraṃ daṭṭhukāmā
taṃ gehaṃ agamāsi, sā ca thokaṃ badhiradhātukā hoti. Sā dhītarā
saddhiṃ9 bhuttabhojanā bhattasammadaṃ10 vinodayamānā dhītaraṃ
pucchi: "kiṃ amma bhattā te sammodamāno11 piyasaṃvāsaṃ vasatīti".
"Amma kiṃ12 kathetha, yādiso tumhākaṃ jāmātā13 sīlena c'; eva ācāra-
sampadāya ca tādiso pabbajito pi dullabho ti14". Upāsikā dhītu vaca-
naṃ sādhukaṃ asallakkhetvā "pabbajito" ti15 padam16 eva gahetvā
"amma kasmā te bhattā pabbajito" ti mahāsaddaṃ akāsi. Taṃ sutvā
sakalagehavāsino "amhākaṃ kira kuṭumbiko pabbajito" ti viraviṃsu.
Tesaṃ saddaṃ17 sutvā dvārena18 sañcarantā19 "kiṃ nāma kir'; etan"
ti pucchiṃsu. "Imasmiṃ kira gehe kuṭumbiko pabbajito" ti. So pi kho
kuṭumbiko Dasabalassa dhammaṃ sutvā vihārā nikkhamma nagaraṃ
pāvisi. Atha naṃ antarāmagge yeva eko puriso disvā "samma tvaṃ
kira pabbajito ti, tava gehe puttadāraparijano20 paridevatīti21" āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi oramatīti.
2 Bi kakaṇḍaka-.
3 K omits kakaṇṭakajātakaṃ, Bi kakaṇḍakajātakaṃ dasamaṃ.
4 Bi santavaggo.
5 Bi -biko.
6 Bi -ṇaṃgato.
7 Bi sabbiādini bhes-.
8 Bi -niyaṃbhojaniyaṃ.
9 Bi adds nisajja.
10 Bi -sampadaṃ.
11 Bi adds avivadadamāno avivadamāno.
12 Bi kiṃ amma.
13 Bi jāmāmātaro.
14 K dullabho pi, Bi duppabho ti.
15 K pabbajitopini corr. to pabbajito ni, Bi pappajito pi.
16 Bi padem.
17 K omits saddaṃ.
18 K dvārane.
19 K saṃcarantā.
20 Bi -janā.
21 Bi -devantīti.
[page 064]
64 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga (18.)
Ath'; assa etad ahosi: "ayaṃ apabbajitam eva kira maṃ ‘pabbajito'; ti
vadati, uppanno kho pana me1 kalyāṇasaddo na antaradhāpetabbo,
ajj'; eva mayā pabbajituṃ vaṭṭatīti" tato va2 nivattitvā Satthu santi-
kaṃ gantvā3 "kin4 nu kho upāsaka idān'; eva Buddhupaṭṭhānaṃ katvā
gantvā5 idān'; eva6 paccāgato sīti" vutte tam atthaṃ ārocetvā "bhante
kalyāṇasaddo nāma uppanno na antaradhāpetuṃ vaṭṭati7, tasmā pabba-
jitukāmo hutvā āgato 'smīti8" āha. So pabbajjañ ca upasampadañ
ca labhitvā sammā paṭipanno nacirass'; eva arahattaṃ pāpuṇi. Idaṃ
kira9 kāraṇaṃ bhikkhusaṃghe pākaṭaṃ10 ahosi11. Ath'; ekadivasaṃ
bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ12 samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, asuko
nāma kuṭumbiko ‘uppanno kalyāṇasaddo na antaradhāpetabbo'; ti pabba-
jitvā idāni arahattaṃ patto" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "bhikkhave porāṇakapaṇḍitāpi ‘uppanno kalyāṇasaddo virādhe-
tuṃ13 na vaṭṭatīti14 pabbajiṃsu yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto pitu accayena
seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi. So ekadivasaṃ nivesanā nikkhamitvā
rājupaṭṭhānaṃ15 agamāsi. Ath'; assa sassu "dhītaraṃ passissā-
mīti" taṃ gehaṃ agamāsi. Sā thokaṃ badhiradhātukā16 ti
sabbaṃ paccuppannavatthusadisam eva. Taṃ pana rājupaṭṭhā-
naṃ15 katvā17 attano gharaṃ āgacchantaṃ disvā eko puriso
"tumhe kira pabbajitā ti, tumhākaṃ gehe mahāparidevo pavat-
tīti18" āha. Bodhisatto "uppanno kalyāṇasaddo nāma na anta-
radhāpetuṃ vaṭṭatīti" tato va19 nivattitvā rañño santikaṃ
gantvā "kiṃ mahāseṭṭhi idān'; eva gantvā puna āgato sīti"
vutte "deva gehe jano kira maṃ20 apabbajitam eva pabbajito
ti vatvā paridevati21, uppanno kho pana kalyāṇasaddo na anta-
radhāpetabbo, pabbajissām'; ahaṃ, pabbajjaṃ me anujānāhīti"
etam atthaṃ pakāsento imā gāthā avoca:
--------------------------------------------------------------------------
1 K omits me.
2 Bi omits va.
3 Bi gaṃtvā.
4 Bi kiṃ.
5 Bi gantu.
6 K neva.
7 K vaddhati, Bi vattati.
8 Bi miti.
9 K omits kira.
10 Bi pākataṃ.
11 Bi jātaṃ.
12 Bi dhammasabhāyaṃ bhikkhu.
13 Bi vināsetuṃ.
14 Bi vattatīti.
15 Bi -ūpa-.
16 K thoka badhirā-.
17 Bi gaṃtvā.
18 Bi vattatīti.
19 Bi ca.
20 K me.
21 Bi paridevīti.
[page 065]
1. Kalyāṇadhammajātaka. (171.) 65
Ja_II,3.1(=171).1: Kalyāṇadhammo ti yadā janinda
loke samaññaṃ anupāpuṇāti
tasmā na hiyyetha naro sapañño1,
hiriyāpi santo dhuram ādiyanti. || Ja_II:39 ||
Ja_II,3.1(=171).2: Sāyaṃ samaññā idha m'; ajja pattā2:
kalyāṇadhammo ti janinda loke,
t'; āhaṃ3 samekkhaṃ4 idha pabbajissaṃ5,
na hi m'; atthi6 chando idha kāmabhoge ti. || Ja_II:40 ||
Tattha kalyāṇadhammo ti sundaradhammo, samaññaṃ7 anupāpu-
ṇātīti yadā sīlavā kalyāṇadhammo pabbajito ti idaṃ paṇṇattivohāraṃ pāpuṇā-
tīti8, tasmā na hiyyethā ti tato sāmaññato na parihāyetha, hiriyāpi santo9
dhuram ādiyantīti mahārāja sappurisā nāma ajjhattasamuṭṭhitāya hiriyā ba-
hiddhā samuṭṭhitena ottappenāpi10 etaṃ11 pabbajjādhuraṃ12 gaṇhanti, idha
majjā ti13 idha mayā ajja14, tāhaṃ samekkhan ti taṃ15 ahaṃ guṇavasena
laddhasāmaññaṃ16 samekkhanto sampassanto17, na hi matthi chando ti na
hi me atthi chando, idha kāmabhoge ti imasmiṃ loke kilesakāmavatthukāma-
paribhoge18 ti.
Bodhisatto evaṃ vatvā rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā
Himavantapadesaṃ19 gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā
ca samāpattiyo ca nibbattetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā rājā Ānando ahosi, Bārāṇasīseṭṭhi pana aham evā" 'ti. Kal-
yāṇadhammajātakaṃ20.
2. Daddarajātaka.
Ko nu saddena mahatā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Kokālikaṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ hi kāle bahū21 bahus-
sutā bhikkhū Manosilātale22 nadamānā23 taruṇasīhā viya Ākāsagaṃgaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bp; K paṃño, Bi pamañño.
2 K idhamaṃñapattā, Bi idhamajhappattā.
3 K tāsaṃ.
4 Bi samakkha.
5 Bi sabbajissa.
6 Bi matti.
7 K samaṃñaṃ, Bi sāmaññaṃ.
8 Bi pāpuṇāti.
9 K hiriyābhisanto, Bi hiriyāpisandho.
10 K -nāti.
11 Bi ekaṃ.
12 Bi pappajitadhuraṃ
13 Bi idha majhappattā ti.
14 Bi ajhapattā.
15 K taṃ taṃ.
16 K -sa-.
17 Bi sampassento.
18 K -kāmenavatthu-.
19 Bi -ppadese.
20 Bi adds sattamaṃ.
21 Bi omits bahū.
22 Bi adds nisinnā.
23 Bi sīhanādaṃ nadantā.
[page 066]
66 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
otārentā1 viya ca saṃghamajjhe padabhāṇaṃ2 bhaṇanti. Kokāliko
tesu padabhāṇaṃ3 bhaṇantesu attano tucchabhāvaṃ4 ajānitvā "aham
pi5 padabhāṇaṃ2 bhaṇissāmīti" bhikkhūnaṃ antaraṃ pavisitvā "amhā-
kaṃ padabhāṇaṃ2 na pāpenti, sace amhākam pi pāpeyyuṃ6 mayam7
pi bhaṇeyyāmā" 'ti8 bhikkhusaṃghassa nāmaṃ agahetvā va tattha
tattha kathento āhiṇḍati. Tassa sā kathā bhikkhusaṃghe pākaṭā jātā.
Bhikkhū "vīmaṃsissāma tāva nan" ti saññāya9 evam āhaṃsu: "āvuso
Kokālika10, ajja saṃghassa padabhāṇaṃ3 bhaṇā11" 'ti. So attano
balaṃ ajānitvā12 va "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā "ajja padabhāṇaṃ11
bhaṇissāmīti" attano sappāyaṃ yāguṃ pivi13, khajjakaṃ khādi, sap-
pāyen'; eva14 sūpena bhuñji. Suriye15 atthaṃgate16 dhammasavanassa
kāle ghosite bhikkhusaṃgho sannipati. So kaṇṭakuraṇḍavaṇṇaṃ17
kāsāvaṃ nivāsetvā kaṇṇikārapupphavaṇṇaṃ pārupitvā18 saṃgha-
majjhaṃ19 pavisitvā there20 vanditvā alaṃkataratanamaṇḍape paññatta-
dhammāsanaṃ abhirūhitvā vicitravījaniṃ21 gahetvā "padabhāṇaṃ2
bhaṇissāmīti" nisīdi. Tāvad ev'; assa sarīrā sedā mucciṃsu22, sārajjaṃ
okkami. Pubbagāthāya paṭhamapadaṃ udāharitvā23 anantaraṃ24 na
passi. So kampamāno āsanā oruyha lajjito saṃghamajjhā25 apak-
kamma attano pariveṇaṃ agamāsi. Añño26 bahussutabhikkhu27 pada-
bhāṇaṃ28 bhaṇi29. Tato paṭṭhāya bhikkhū tassa tucchabhāvaṃ
jāniṃsu30. Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ31 kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, paṭhamaṃ Kokālikassa tucchabhāvo dujjāno,
idāni pan'; esa sayaṃ naditvā32 pākaṭo33 jāto" ti. Satthā āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva Kokāliko34 naditvā35
pākaṭo33 jāto, pubbe pi naditvā pākaṭo33 ahosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese36 sīhayoniyaṃ nibbattitvā37
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi otaranto, K otārento.
2 K padabhānaṃ, Bi sarabhāṇaṃ.
3 B sarabhāṇaṃ.
4 K tucchakucchibhāvaṃ.
5 Bi ahi.
6 Bi amhākaṃ pāpuṇeyya.
7 Bi mayaṃ.
8 Bi vā.
9 K saṃñāya, Bi paññāya.
10 K kokāliya.
11 Bi bhaṇāhi.
12 K jānitvā, Bi ajānetvā.
13 K khīpi.
14 K sampāneva.
15 Bi sūriye.
16 Bi aṭhaṅgamite.
17 K kaṇṭakaraṇḍa-, Bi koṇḍikaraṇṇaṃ, Bp kuraṇḍakapupphavaṇṇaṃ.
18 Bi pāruṃpetvā.
19 Bi -majhe.
20 Bi theraṃ.
21 Bi cittabījāni.
22 Bi muñcisu.
23 Bi udāharetvā.
24 Bi antaraṃ.
25 K -majjhaṃ.
26 K aṃño, Bi aññe.
27 K bahussutabhikkhū, Bi bāhussutā bhikkhu.
28 Bi sarabhānaṃ.
29 Bi bhaṇīsuṃ.
30 Bi janīsu.
31 Bi dhammasabhāyam bhikkhu.
32 Bi disvā.
33 Bi pākato.
34 Bi kokaliko idāneva.
35 Bi nadisvā.
36 Bi Himavantappadese.
37 K nibbattetvā.
[page 067]
2. Daddarajātaka. (172). 67
bahunnaṃ1 sīhānaṃ rājā ahosi. So anekasīhaparivāro2 Raja-
taguhāyaṃ vāsaṃ kappesi. Tassa3 avidūre ekissā guhāya
eko sigālo pi vasati. Ath'; ekadivasaṃ deve4 vassitvā vigate
sabbe sīhā5 sīharājass'; eva6 guhādvāre sannipatitvā sīhanādaṃ
nadantā sīhakīḷaṃ kīḷiṃsu. Tesaṃ7 evaṃ naditvā kīḷanakāle
so pi sigālo vassi8. Sīhā tassa saddaṃ sutvā "ayam pi9 sigālo
amhehi saddhiṃ nadatīti" lajjitā tuṇhī ahesuṃ. Tesaṃ tuṇhī-
bhūtakāle Bodhisattassa putto sīhapotako "tāta, ime sīhā nadi-
tvā10 sīhakīḷaṃ kīḷantā etassa saddaṃ sutvā lajjāya tuṇhī jātā,
ko nām'; eso attano saddena attānaṃ jānāpetīti" pitaraṃ puc-
chanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,3.2(=172).1: Ko nu saddena mahatā abhinādeti Daddaraṃ,
kiṃ11 sīhā na-ppaṭinandanti12, ko nām'; eso migādhibhū13 'ti. || Ja_II:41 ||
Tattha abhinādeti Daddaran14 ti Daddarapabbataṃ15 ekanādaṃ karoti,
migādhibhū16 'ti17 pitaraṃ ālapati, ayaṃ h'; ettha18 attho: migādhibhū19
migajeṭṭhaka sīharāja, pucchāmi taṃ "ko nām'; eso" ti.
Ath'; assa vacanaṃ sutvā pitā dutiyaṃ {gātham āha}:
Ja_II,3.2(=172).2: Adhamo migajātānaṃ sigālo tāta vassati,
jātim assa jigucchantā tuṇhī sīhā samacchare ti. || Ja_II:42 ||
Tattha samacchare ti, san ti upasaggamattaṃ20, acchantīti attho, tuṇhī
acchanti, tuṇhī hutvā nisīdantīti vuttaṃ hoti, potthakesu pana samacchare ti
likhanti.
Satthā "na bhikkhave Kokāliko idān'; eva attano nādena21 attā-
naṃ pākaṭaṃ22 karoti, pubbe pi akāsi yevā" 'ti23 desanaṃ āharitvā
jātakaṃ samodhānesi: "Tadā sigālo Kokāliko ahosi, sīhapotako Rāhulo,
sīharājā pana aham evā" 'ti. Daddarajātakaṃ24.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bahunaṃ.
2 K anekehi sīhehi sīhaparivāro.
3 Bi tassā.
4 K devo.
5 Bi omits sīhā.
6 Bi sīharājassa.
7 K tesu.
8 Bi so siṅgālo pi nadati.
9 Bi ayaṃ and omits pi.
10 K repeats naditvā.
11 Bi taṃ.
12 Bi sīha nappatinadanti.
13 Bi magābhibhu.
14 K daddaraṃ.
15 Bi rajatapappataṃ.
16 Bi migābhibhu.
17 Bi adds taṃ.
18 Bi ayam etta.
19 Bi migābhibhu ti.
20 add acchare ti?
21 Bi omits attano nādena.
22 Bi pākataṃ.
23 Bi adds vatvā imaṃ dhamma.
24 Bi adds dutiyaṃ.
[page 068]
68 II. Dukānipata. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
3. Makkaṭajātaka.
Tāta māṇavako eso ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ kuhakaṃ1 ārabbha kathesi. Vatthuṃ Pakiṇṇakanipāte Uddāla-
jātake āvibhavissati. Tadā pana Satthā "bhikkhave nāyaṃ bhikkhu
idān'; eva kuhako, pubbe pi makkaṭo hutvā aggissa kāraṇā kohaññaṃ
akāsi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ Kāsigāmake2 brāhmaṇakule nibbattitvā
vayappatto Takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā gharāvāsaṃ saṇṭha-
pesi. Ath'; assa brāhmaṇī ekaṃ puttaṃ vijāyitvā puttassa ādhā-
vitvā3 paridhāvitvā vicaraṇakāle kālam akāsi. Bodhisatto tassā
petakiccaṃ katvā "kiṃ me dāni4 gharāvāsenā" 'ti puttaṃ gahe-
tvā "pabbajissāmā5" 'ti assumukhaṃ ñātimittavaggaṃ pahāya6
puttaṃ ādāya Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā
tattha vanamūlaphalāhāro vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ vas-
sānakāle7 deve vassante sāradārūni jāletvā aggiṃ visīvento8
phalakatthare nipajji9. Putto pi 'ssa tāpasakumārako pitu10 pāde
sambāhanto11 nisīdi. Ath'; eko vanamakkaṭako12 sītena pīḷiya-
māno tassa paṇṇasālāya13 taṃ aggiṃ disvā "sac'; āhaṃ ettha
pavissāmi 'makkaṭo makkaṭo14'; ti maṃ pothetvā nīharissanti,
aggiṃ visīvetuṃ15 na labhissāmīti, atthi dāni me upāyo" ti
"tāpasavesaṃ gahetvā kohaññaṃ katvā pavisissāmīti" cintetvā
ekassa matatāpasassa16 vakkalaṃ nivāsetvā pacchiñ ca aṃkusa-
kayaṭṭhiñ ca gahetvā paṇṇasāladvāre ekaṃ tālarukkhaṃ nissāya
saṃkuṭiko17 aṭṭhāsi. Tāpasakumārako taṃ disvā makkaṭabhāvaṃ
ajānanto "eko mahallakatāpaso sītena pīḷito aggiṃ18 visīvetuṃ19
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds bhikkhu.
2 Bi kāsikagā-.
3 Bi bhāvitvā?
4 Bi idāni.
5 Bi -ssāmi.
6 Bi adds ādhāvītaṃ.
7 K vassāṇa-, Bi vassana-.
8 K jāletvā visivanto, Bi jālitvā aggi vissabbanto, Bp aggi jāletvā
vasibbanto.
9 Bi palakattare nippajji, Bp phalakaṭṭhantare.
10 K omits pitu.
11 K saṃbāhento, Bi samāhanto.
12 Bi -ṭo.
13 Bi -yaṃ.
14 Bi omits the one makkaṭo.
15 K aggiṃ visīcetuṃ, Bi aggī visippetuṃ, Bp aggiṃ visibbituṃ.
16 Bi -tāpasa.
17 so Bp; Bi sakuṭīko, K saṃkuṭito.
18 K omits aggiṃ, Bi aggī.
19 Bi visuppituṃ, Bp vasibbituṃ.
[page 069]
3. Makkaṭajātaka. (173.) 69
āgato bhavissatīti tāpasassa1 kathetvā etaṃ2 paṇṇasālaṃ pave-
setvā3 visīvāpessāmīti4" cintetvā pitaraṃ ālapanto paṭhamaṃ5
gātham āha:
Ja_II,3.3(=173).1: Tāta māṇavako6 eso tālamūlaṃ apassito,
agārakañ7 c'; idaṃ atthi, handa dem'; ass'; agārakan ti. || Ja_II:43 ||
Tattha māṇavako6 eso8 ti sattādhivacanaṃ, tena tāta eso eko māṇa-
vako9 satto eko10 tāpaso11 ti, tālamūlaṃ apassito ti tālakkhandhaṃ nissāya
ṭhito12 agārakañ cidaṃ atthīti idañ13 ca amhākaṃ pabbajitāgāraṃ atthi,
paṇṇasālaṃ sandhāya vadati, handā 'ti vavassaggatthe14 nipāto, demassa-
gārakan ti etassa15 ekamante vasanatthāya16 agārakaṃ dema
Bodhisatto puttassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāya paṇṇasāladvāre
ṭhatvā olokento tassa makkaṭabhāvaṃ ñatvā "tāta manussānaṃ
nāma evarūpaṃ mukhaṃ na17 hoti, makkaṭo esa, na idha18 pak-
kositabbo" ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,3.3(=173).2: Mā kho taṃ tāta pakkosi, dūseyya no agārakaṃ,
n'; etādisaṃ mukhaṃ hoti brāhmaṇassa susīlino ti. || Ja_II:44 ||
Tattha dūseyya no agārakan ti ayam idha paviṭṭho samāno imaṃ kic-
chena kataṃ paṇṇasālaṃ agginā vā jhāpento uccārādīni vā karonto dūseyya,
netādisan ti etādisaṃ brāhmaṇassa susīlino mukhaṃ na hoti, makkaṭo eso
ti vatvā
Bodhisatto ekaṃ ummukaṃ19 gahetvā "kiṃ ettha tiṭṭha-
sīti" khipitvā taṃ palāpesi. Makkaṭo vakkalāni chaḍḍetvā
rukkhaṃ abhirūhitvā vanasaṇḍaṃ pāvisi. Bodhisatto cattāro
Brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
makkaṭo ayaṃ kuhakabhikkhu ahosi, tāpasakumāro Rāhulo21, tāpaso
pana aham evā" 'ti. Makkaṭajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pitu.
2 so Bp; K Bi ekaṃ.
3 Bi pavīsitvā.
4 Bi visippāpessāmiti, Bp visibbāpessāmi.
5 Bi pathamaṃ.
6 K mānavako.
7 Bi agārakiñ.
8 K omits eso.
9 Bi māṇavo.
10 Bi eso.
11 Bi tapasso.
12 Bi niṭhito.
13 Bi imañ.
14 Bi usaggatte.
15 Bi tassa.
16 Bi vasanatṭhāna.
17 K omits na.
18 Bi nassidha.
19 K ummukkaṃ
20 Bi dhammadesanaṃ.
21 Bi adds ahosi.
22 Bi adds tatiyaṃ.
[page 070]
70 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
4. Dūbhiyamakkaṭajātake.
Adamha1 te vāri bahūtarūpan ti. Idaṃ Satthā Veḷu-
vane viharanto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi divase
dhammasabhāyaṃ bhikkhū Devadattassa akataññūtaṃ mittadūbhibhā-
vaṃ2 kathentā nisīdiṃsu. Satthā "na bhikkhave Devadatto idān'; eva
akataññū mittadūbhī3, pubbe pi evarūpo ahosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto ekasmiṃ Kāsigāmake4 brāhmaṇakule nibbattitvā
vayappatto gharāvāsaṃ saṇṭhapesi. Tasmiṃ pana samaye
Kāsiraṭṭhe5 vattanimahāmagge eko gambhīro udapāno hoti
anotaraṇīyo6. Tiracchānānaṃ maggaṃ paṭipannā puññatthikā
manussā7 dīgharajjuvārakena8 udakaṃ ussiñcitvā ekissā doṇiyā9
pūretvā tiracchānānaṃ pānīyaṃ10 denti. Tassa samantato ma-
hantaṃ araññaṃ, tattha bahū11 makkaṭā vasanti. Atha tas-
miṃ magge dve tīṇi divasāni manussasañcāro12 pacchijji.
Tiracchānā pānīyaṃ na labhiṃsu13. Eko makkaṭo pipāsāturo14
pānīyaṃ15 pariyesanto udapānasantike16 vicarati. Bodhisatto
kenacid eva karaṇīyena taṃ maggaṃ paṭipajjitvā tattha gac-
chanto pānīyaṃ17 ukkācetvā18 pivitvā hatthapādaṃ19 dhovitvā
ṭhito20 taṃ makkaṭaṃ addasa21. Ath'; assa pipāsitabhāvaṃ
ñatvā pānīyaṃ ussiñcitvā doṇiyaṃ ākiritvā adāsi, datvā ca pana
"vissamissāmīti" ekasmiṃ rukkhamūle nipajji. Makkaṭo pānī-
yaṃ15 pivitvā avidūre nisīditvā mukhamakkaṭikaṃ karonto
Bodhisattaṃ bhiṃsāpesi22. Bodhisatto tassa taṃ23 kiriyaṃ
disvā "are duṭṭhamakkaṭa24, ahan25 tava pipāsitassa kilantassa26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adammi
2 Bp Bi -dubbhi-.
3 K -dūbhi, Bi -dubbhi.
4 Bi kāsikagā-.
5 Bi kāsikaraṭṭhe.
6 Bi anottara-.
7 K manussa.
8 Bi dīgharajjukena.
9 K doniyā, Bi doniyo.
10 K pāniyyaṃ, Bi pāṇiyaṃ.
11 Bi bahu.
12 Bi manussānaṃsañcāro.
13 K pānīyaṃ alabhiṃsu, Bi pāṇiyaṃ na labhīsu.
14 Bi adds hutvā.
15 Bi pāṇiyaṃ.
16 Bi udapānassa santike
17 Bi hatthapāṇiyaṃ.
18 Bi usiñcitvā.
19 Bi yatthapāde.
20 Bi omits ṭhito.
21 Bi aṭṭaddasa.
22 Bi bhisāpesi, K hiṃsāpesi.
23 Bi omits taṃ.
24 K omits duṭṭhamakkaṭa.
25 Bi ahaṃ
26 Bi omits kilantassa.
[page 071]
4. Dūbhiyamakkajātaka (171.) 71
bahuṃ pānīyaṃ1 adāsiṃ, idāni tvaṃ mayhaṃ mukhamakkaṭikaṃ
karosi, aho pāpajanassa nāma kato upakāro niratthako" ti
vatvā paṭhamaṃ2 gātham āha:
Ja_II,3.4(=174).1: Adamha3 te vāri bahūtarūpaṃ
ghammābhitattassa4 pipāsitassa,
so dāni pītvāna5 kikiṃ karosi.
asaṃgamo pāpajanena seyyo ti. || Ja_II:45 ||
Tattha so dāni pītvāna6 kikiṃ karositi so idāni tvaṃ mayā dinnaṃ
pānīyaṃ7 pivitvā mukhamakkaṭikaṃ karonto kikin ti saddaṃ7 karosi8, asaṃ-
gamo pāpajanena seyyo ti pāpajanena saddhiṃ saṃgamo na seyyo asaṃ-
gamo va seyyo ti.
Taṃ sutvā so mittadūbhimakkaṭo10 "tvaṃ ettaken'; eva11
taṃ niṭṭhitan ti saññaṃ karosi, idāni te sīse vaccaṃ12 pātetvā
gamissāmīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,3.4(=174).2: Ko te suto vā diṭṭho vā sīlavā nāma makkaṭo,
idāni kho taṃ ūhacca13, esā amhāka14 dhammatā ti. || Ja_II:46 ||
Tatrāyaṃ saṃkhepattho15: bho brāhmaṇa, makkaṭo kaṭaguṇajānanako ācā-
rasampanno sīlavā nāma atthīti kahaṃ tayā16 suto vā diṭṭho vā ti, idāni kho
ahan taṃ ūhacca17 vaccan te sīse18 katvā pakkamissāmi, amhākaṃ19 hi makka-
ṭānaṃ nāma esā20 dhammatā ayaṃ jātisabhāvo yadidaṃ upakārakassa21 sīse
vaccaṃ22 kātabban ti.
Taṃ sutvā Bodhisatto uṭṭhāya gantuṃ ārabhi. Makkaṭo
taṃ khaṇañ ñeva23 uppatitvā sākhāya nisīditvā olambakaṃ
otārento24 viya tassa sīse vaccaṃ pātetvā viravanto25 vana-
saṇḍaṃ pāvisi. Bodhisatto nahātvā agamāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bahupāṇiyaṃ
2 Bi paṭha-.
3 Bi adumhi.
4 Bi sammāsitattassa.
5 Bi pitvāna, K patvāna.
6 K pivitvāna, Bi pitvāna.
7 Bi pāniyaṃ.
8 Bi kikiṃsaddaṃ.
9 K karoti.
10 Bi -dubbhi-.
11 Bi etthakeneva
12 Bi vajjaṃ.
13 Bi ūhaccaṃ, Bp uhaccaṃ.
14 Bi esa amhākaṃ.
15 Bi dhammasaṅkhepattho.
16 Bi tassā.
17 Bi uhaccaṃ, Bp uhacca.
18 Bi pacca te sīsaṃ.
19 Bi amhākañ.
20 Bi esa.
21 Bi upakārassa.
22 Bi vajjaṃ.
23 K khaṇaṃ ñeva.
24 Bi otaranto.
25 K vivaravanto corr. to viravanto, Bi vivaranto.
[page 072]
72 II. Dukanipāta 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
Satthā "na bhikkhave idān'; eva Devadatto, pubbe pi mayā ka-
taṃ1 guṇaṃ na jānāti yevā" 'ti vatvā2 imaṃ desanaṃ3 āharitvā jāta-
kaṃ samodhānesi: "Tadā makkaṭo Devadatto ahosi, brāhmaṇo pana
aham evā" 'ti. Dūbhiyamakkaṭajātakaṃ4.
5. Ādiccupaṭṭhānajātaka.
Sabbesu kira bhūtesū 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto ekaṃ kuhakaṃ5 ārabbha kathesi6.
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe7 brāhmaṇakule nibbattitvā vayap-
patto Takkasilāyaṃ8 sabbasippaṃ9 uggaṇhitvā10 isipabbajjaṃ
pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā mahāpari-
vāro gaṇasatthā hutvā Himavante vāsaṃ kappesi. So tattha
ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya pabbatā oruyha paccante
ekaṃ gāmaṃ nissāya paṇṇasālāya vāsaṃ upagañchi. Ath'; eko
lolamakkaṭo isigaṇe bhikkhācāraṃ gate assamapadaṃ āgantvā
paṇṇasālāya11 uttiṇṇāni karoti pānīyaghaṭesu12 udakaṃ chaḍḍeti13
kuṇḍikā14 bhindati aggisālāya vaccaṃ15 karoti. Tāpasā vassaṃ
vasitvā "idāni Himavanto pupphaphalasamiddho ramaṇīyo, tatth'
eva gamissāmā" 'ti paccantagāmavāsike āpucchiṃsu. Manussā
"sve bhante mayaṃ bhikkhaṃ gahetvā assamapadaṃ āgamis-
sāma, taṃ paribhuñjitvā va16 gamissathā17" 'ti vatvā18 dutiya-
divase19 pahūtaṃ20 khādanīyabhojanīyaṃ21 gahetvā tattha aga-
maṃsu22. Taṃ disvā so makkaṭo cintesi: "kohaññaṃ katvā
manusse ārādhetvā mayham pi23 khādanīyabhojanīyaṃ21 āharā-
pessāmīti" so tapacaraṇaṃ24 caranto viya sīlavā viya hutvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kata.
2 K omits vatvā.
3 Bi dhammadesanaṃ.
4 K dutiyamakkaṭajātakaṃ, Bi Bp dubbhiyamakkaṭajātakaṃ catutthaṃ
5 Bi adds bhikkhuṃ
6 Bi adds vatthu heṭhākathitasadisam eva.
7 Bi kāsikaraṭhe.
8 both MSS. -sīlāyaṃ.
9 Bi omits sabba.
10 K uggahitvā corr. to uggahetvā.
11 K -sālā.
12 Bi pāṇiyagatesu
13 Bi chaṭṭesi.
14 Bi -kaṃ.
15 Bi paccaṃ.
16 K omits va.
17 K bhavissathā.
18 K vatvā ti.
19 Bi dutiyaṃ-.
20 Bi bahutaṃ.
21 K khādaniyabhojaniyaṃ, Bi khādaniyaṃbhojaniyaṃ.
22 Bi āg-.
23 Bi omits pi.
24 Bi so tāpasassa caraṇaṃ.
[page 073]
5. Adiccupaṭṭhānajātaka. (175.) 73
tāpasānaṃ avidure suriyaṃ1 namassamāno aṭṭhāsi. Manussā
taṃ disvā "sīlavantānaṃ santike vasantā sīlavanta hontīti"
vatvā paṭhamaṃ gātham āhaṃsu2:
Ja_II,3.5(=175).1: Sabbesu kira bhūtesu santi sīlasamāhitā,
passa sākhāmigaṃ jammaṃ3, ādiccam upatiṭṭhatīti. || Ja_II:47 ||
Tattha santi sīlasamāhitā ti sīlena samannagatā saṃvijjanti, silavantā4
ca samāhitā ca ekaggacittā saṃvijjantīti pi attho, jamman5 ti lamakaṃ, ādic-
cam upatiṭṭhatīti suriyaṃ namassamāno tiṭṭhati.
Evaṃ te manusse tassa guṇe kathente disvā Bodhisatto
"tumhe imassa lolamakkaṭassa sīlācāraṃ ajānitvā7 avatthusmiṃ
yeva8 pasannā" ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,3.5(=175).2: Nāssa9 sīlaṃ vijānātha, anaññāya pasaṃsatha,
aggihuttañ ca ūhanti, tena bhinnā10 kamaṇḍalū ti. || Ja_II:48 ||
Tattha anaññāyā 'ti ajānitvā, ūhantīti11 iminā pāpakamakkaṭena uhanti12,
kamaṇḍalū ti kuṇḍikā, dve ca kuṇḍikā tena hi bhinnā ti evam assāguṇaṃ
kathesi.
Manussā makkaṭassa kuhakabhāvaṃ ñatvā leḍḍū ca yaṭṭhiyo
ca gahetvā13 pothetvā14 isigaṇassa bhikkhaṃ adaṃsu. Isayo
pi Himavantam eva gantvā aparihīnajjhānā Brahmaloka-parāyanā
ahesuṃ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakam samodhānesi:
"Tadā makkaṭo ayaṃ kuhako15 ahosi, isigaṇo16 Buddhaparisā, gaṇa-
satthā pana aham evā" 'ti. Adiccupaṭṭhānajātakaṃ17.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pūrisaṃ.
2 Bi āhasuṃ.
3 K cammaṃ.
4 K sīlavanto.
5 K jamavan.
6 Tattha santi....upatiṭṭhatīti wanting in Bi.
7 Bi ajānantā.
8 Bi avatthusmīññeva.
9 K tāssa.
10 K ñceca bhinnā, Bi tena sinnā.
11 K ūhantīti corr. to ūhanti, Bp uhananti.
12 K ūhantiṃ corr. to ūhanaṃ, Bp uhanaṃ.
13 ūhantīti....gahetvā wanting in Bi.
14 Bi palāpetvā.
15 Bi adds bhikkhu.
16 Bi -gaṇā.
17 Bi adds pañcamaṃ.
[page 074]
74 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
6. Kalāyamuṭṭhijātaka.
Bālo vatāyaṃ dumasākhagocaro ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto Kosalarājānaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi
samaye vassakāle Kosalarañño paccanto kuppi1. Tattha ṭhitā yodhā
dve tīṇi yuddhāni katvā paccatthike abhibhavituṃ asakkontā2 rañño
sāsanaṃ pesesuṃ. Rājā akāle vassāne yeva nikkhamitvā Jetavanasamīpe
khandhāvāraṃ bandhitvā cintesi: "ahaṃ akāle nikkhanto, kandara-
padarādayo udakapūrā, duggamo maggo, Satthāraṃ upasaṃkamissāmi,
so maṃ ‘kahaṃ gacchasi mahārājā'; 'ti pucchissati, athāhaṃ etaṃ
atthaṃ ārocessāmi3, na kho pana4 maṃ Satthā samparāyiken'; ev'
atthena5 anugaṇhāti diṭṭhadhammikenāpi anugaṇhāt'; eva6, tasmā sace
me gamanena7 avaḍḍhi8 bhavissati ‘akālo mahārājā'; 'ti vakkhati, sace
pana vaḍḍhi9 bhavissati tuṇhī10 bhavissatīti" so Jetavanaṃ pavisitvā
Satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā "handa kuto nu tvaṃ
mahārāja āgacchasi divādivassā11" 'ti pucchi. "Bhante ahaṃ paccan-
taṃ vūpasametuṃ nikkhanto tumhe12 vanditvā gamissāmīti āgato
'mhīti". Satthā "pubbe pi13 mahārājāno senāya abbhuggacchamānāya14
paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā akāle abbhuggamanaṃ nāma nāgamiṃsū"
'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto tassa atthadhammānusāsako15 sabbatthakāmacco
ahosi. Atha rañño paccante kupite16 paccantayodhā paṇṇaṃ
pesesuṃ. Rājā vassakāle nikkhamitvā uyyāne17 khandhāvāraṃ
bandhi. Bodhisatto rañño santike aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe assā-
naṃ kalāye sedetvā āharitvā doṇiyaṃ pakkhipiṃsu. Uyyāna-
makkaṭesu18 eko makkaṭo rukkhā otaritvā tato kalāye gahetvā
mukhaṃ pūretvā hatthehi pi gahetvā uppatitvā rukkhe nisīditvā
khādituṃ ārabhi. Ath'; assa khādamānassa hatthato eko
kalāyo20 bhūmiyaṃ pati. So mukhena21 ca hatthehi ca gahite
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paccante kuppite.
2 Bi -to.
3 Bi adds ti.
4 Bi passa.
5 K -rāyinevatthena, Bi -rāyikenevattena.
6 K anugaṇhateva, Bi anugaṇhāti.
7 Bi gamane.
8 Bi avuḍḍhi.
9 Bi vuḍḍhi.
10 Bi tuṇhi.
11 Bi divassā.
12 Bi adds va.
13 K omits pi.
14 K abbhuggamānā, Bi abbhugacchamānāya.
15 K atthadhammānu-.
16 Bi kumpite.
17 Bi adds ṭhatvā.
18 Bi uyyāne-.
19 both MSS. kaḷāye.
20 Bi kaḷāyo.
21 K mukhehi.
[page 075]
6. Kalāyamuṭṭhijātaka. (176.) 75
sabbe kalāye1 chaḍḍetvā2 rukkhā3 oruyha tam eva kalāyaṃ4
olokento taṃ kalāyaṃ5 adisvā va6 puna rukkhaṃ abhirūhitvā7
aṭṭe8 sahassaṃ9 parājito viya socamāno dummukho rukkha-
sākhāya nisīdi. Rājā makkaṭassa kiriyaṃ disvā Bodhisattaṃ
āmantetvā "vayassa, kiṃ10 nām'; etaṃ makkaṭena katan" ti
pucchi. Bodhisatto "mahārāja, bahuṃ anavaloketvā appaṃ
oloketvā11 dubbuddhino bālā evarūpaṃ karonti yevā" 'ti vatvā
paṭhamaṃ12 gātham āha:
Ja_II,3.6(=176).1: Bālo13 vatāyaṃ dumasākhagocaro,
paññā janinda na imassa14 vijjati,
kalāyamuṭṭhiṃ15 avakiriya kevalaṃ
ekaṃ kalāyaṃ16 patitaṃ gavessatīti. || Ja_II:49 ||
Tattha dumasākhagocaro ti makkaṭo, so hi dumasākhasu gocaraṃ gaṇ-
hāti, tā va assa gocaro sañcaraṇabhūmi bhūtā17 ti18 tasmā dumasākhagocaro ti
vuccati, janindā ti rājānaṃ ālapati19, paramissariyabhāvena janassa indo ti20,
kalāyamuṭṭhin ti varakamuṭṭhiṃ21, kāḷarājamāsamuṭṭhin22 ti pi vadanti
yeva, avakiriyā 'ti avakiritvā, kevalan ti sabbaṃ, gavessatīti bhūmiyaṃ
patitaṃ ekam eva pariyesatīti23
Evaṃ vatvā puna Bodhisatto taṃ upasaṃkamitvā rājānaṃ
āmantento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,3.6(=176).2: Evam eva mayaṃ rāja ye c'; aññe atilobhino
appena bahuṃ24 jiyyāma kalāyeneva25 vānaro ti. || Ja_II:50 ||
Tatrāyaṃ saṃkhepattho: mahārāja, evam eva mayañ ca26 ye c'; aññe lo-
bhābhibhūtā janā sabbe pi appena bahuṃ jiyyāma, mayaṃ hi etarahi27 akāle
vassānasamaye28 maggaṃ gacchantā appakassa atthassa kāraṇā bahukā29 atthā30
parihāyāma, kalāyeneva31 vānaro ti yathā ayaṃ vānaro ekaṃ kalāyaṃ31
pariyesamāno ten'; ekena32 kalāyena31 sabbakalāyehi33 parihīno evaṃ mayam34
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kaḷāye.
2 Bi chaṭṭetvā.
3 K rukkhāya.
4 Bi taḷāya.
5 Bi kaḷāyaṃ.
6 Bi omits va.
7 Bi abhirūyhitvā.
8 Bi atta.
9 Bi Bp sahassa.
10 Bi phussakati.
11 Bi sabbaṃ olokento.
12 Bi padhamaṃ.
13 K bālā.
14 Bi nayapassa.
15 K kulāyamuṭṭhiṃ, Bi kalāyamuṭhi.
16 both MSS. kaḷāyaṃ.
17 Bi bhāgā.
18 K ni.
19 Bi adds rājānaṃ hi.
20 Bi omits ti.
21 K vaṇaka-.
22 Bi kālarājamāsasamuṭṭhi.
23 Bi -yesati.
24 K bahu.
25 K kāḷāyeneva.
26 K yañ ca, Bi mayaṃ va.
27 Bi omits etarahi.
28 K vassana-.
29 so Bp; K Bi bahuno.
30 so Bp; K atthāya, Bi attā.
31 K kāḷā-, Bi kaḷā-.
32 Bi tena.
33 K -kālā-, Bi -kaḷā-.
34 Bi mayaṃ.
[page 076]
76 II. Dukanipāta. 3. Kaḷyāṇadhammavagga. (18.)
pi1 akālena kandarapadarādīsu2 pūresu3 gacchamānā appamattakaṃ atthaṃ pari-
yesamānā bahūhi hatthivāhanāssavāhanādīhi c'; eva balakāyena ca parihāyissāma,
tasmā akāle gantuṃ na vaṭṭatīti rañño ovādaṃ adāsi.
Rājā tassa kathaṃ sutvā tato paṭinivattitvā5 Bārāṇasīna-
garam eva pāvisi. Corāpi6 "rājā kira7 ‘coramaddanaṃ karissā-
mīti'; nagarā nikkhanto" ti sutvā paccantato palāyiṃsu.
Paccuppanne pi corā "Kosalarājā kira nikkhanto" ti sutvā palā-
yiṃsu. Rājā Satthu dhammadesanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā vanditvā
padakkhiṇaṃ katvā8 Sāvatthim eva pāvisi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā rājā Ānando ahosi, paṇḍitāmacco9 pana aham evā" 'ti. Ka-
lāyamuṭṭhijātakaṃ10.
7. Tiṇḍukajātaka.
Dhanuhatthakalāpehīti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Satthā hi Mahābodhijātake
viya Ummaggajātake viya ca attano paññāya vaṇṇaṃ vaṇṇitaṃ sutvā
"na bhikkhave idān'; eva Tathāgato paññavā, pubbe pi11 paññavā
upāyakusalo yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto vānarayoniyaṃ nibbattitvā asītisahassavānara-
parivāro12 Himavantapadese13 vāsaṃ kappesi. Tassāsanne14 eko
paccantagāmako kadāci vasati kadāci ubbisati15. Tassa pana
gāmassa majjhe sākhāviṭapasampanno madhuraphalo eko tiṇḍu-
karukkho atthi. Vānaragaṇo16 ubbisitakāle17 āgantvā tassa
phalāni khādati18. Athāparasmiṃ phalavāre so gāmo pana ma-
nussavāso19 ahosi naḷaparikkhitto20 dvāragutto. So pi rukkho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds etarahi.
2 K -disu.
3 Bi omits pūresu.
4 K vaddhatīti, Bi vattatīti.
5 Bi nivattetvā.
6 Bi thero pi.
7 Bi kira rājā.
8 Bi adds dakkhiṇaṃ.
9 Bi paṇḍito amacco
10 both MSS. kaḷāya-, Bi adds chaṭhaṃ.
11 Bi omits pi.
12 Bi -vānaragaṇaparivuto ti.
13 Bi -ppadese.
14 Bi tassavasanne.
15 so Bp; K ubbissati, Bi uppissati.
16 Bi gaṇā.
17 so Bp; K ubbasita-, Bi uppasita-.
18 Bi khādanti.
19 K omits manussa.
20 K nalaparikkhitto, Bp daḷhaparikkhitto.
[page 077]
7. Tiṇḍukajātaka. (177.) 77
phalabhāraṇamitasākho1 aṭṭhāsi. Vānaragaṇo cintesi: "mayaṃ
pubbe asukagāme tiṇḍukaphalāni khādāma, phalito nu kho so2
etarahi rukkho udāhu no3, āvāsiko so gāmo udāhu no" ti, evañ
ca pana cintetvā "gaccha, imaṃ pavattiṃ jānāhīti" ekaṃ vāna-
raṃ pesesi. So gantvā rukkhassa ca4 phalitabhāvaṃ gāḷha-
vāsabhāvaṃ ñatvā āgantvā5 ārocesi. Vānarā tassa phalitabhāvaṃ
sutvā "madhurāni tiṇḍukaphaḷāni khādissāmā" 'ti ussāhajātā
bahuvānarā{6} vānarindassa tam atthaṃ ārocesuṃ. Vānarindo
"gāmo āvāso anāvāso" ti pucchi. Avāso devā" 'ti. "Tena hi
na gantabbaṃ, manussā hi bahumāyā{7} hontīti". "Deva ma-
nussānaṃ patisallānāvelāya8 aḍḍharattasamaye khādissamā" 'ti
bahū gantvā vānarindaṃ sampaṭicchāpetvā Himavantā otaritvā
tassa gāmassa avidūre manussānaṃ patisallānakālaṃ āgamaya-
mānā mahāpāsāṇapiṭṭhe sayitvā majjhimayāme manussesu niddaṃ
okkamantesu rukkhaṃ āruyha phalāni khādiṃsu. Ath'; eko
puriso sarīrakiccena gehā nikkhamitvā gāmamajjhaṃ gato vā-
nare disvā manussānaṃ ācikkhi. Bahū manussā dhanukalāpaṃ
sannayhitvā nānāvudhahatthā leḍḍudaṇḍādīni ādāya "pabhātāya
rattiyā vānare gaṇhissāmā" 'ti rukkhaṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu.
Asītisahassavānarā9 manusse disvā maraṇabhayatajjitā "n'; atthi
no aññaṃ paṭisaraṇaṃ10 aññatra vānarindā11" 'ti tassa santi-
kaṃ gantvā paṭhamaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_II,3.7(=177).1: Dhanuhatthakalāpehi nettiṃsavaradhāribhi
samantaparikiṇṇ'; amhā, kathaṃ mokkho bhavissatīti. || Ja_II:51 ||
Tattha dhanuhatthakalāpehīti dhanukalāpahatthehi12 dhanūni13 c'
eva sarakalāpe ca gahetvā ṭhitehīti attho, nettiṃsavaradhāribhīti nettiṃsā
vuccanti khaggā14, uttamakhaggadhārihīti15 attho, parikiṇṇamhā ti parivārit'
amhā, kathan ti kena nu kho upāyena amhākaṃ mokkho bhavissatīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi phalavānapitasākho.
2 K omits so.
3 Bi adds ti.
4 Bi omits ca
5 Bi adds narānaṃ instead of vānarāraṃ?
6 Bi omits bahū vānarā.
7 K bahūmayā.
8 Bi paṭisalānavelāyaṃ.
9 K -sahassā-.
10 Bi añño paṭissaraṇo.
11 Bi -vānarindenā.
12 Bp dhanukalābahatthehi, K dhanuṃkalāpaṃhatthehi,
Bi omits this word.
13 K dhanūhi, Bi dhanuni.
14 K omits khaggā, Bi nettissā vuccati khaggaṃ.
[page 078]
78 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
Tesaṃ kathaṃ sutvā vānarindo "mā bhāyatha, manussā
nāma bahukiccā, ajjāpi majjhimayāmo vattati, api nām'; etesaṃ
‘amhe māressāmā'; 'ti ṭhitānaṃ imassa kiccassa1 antarāyakaraṃ
aññaṃ kiccaṃ uppādeyyāmā2" 'ti vānare samassāsetvā dutiyaṃ
gātham āha:
Ja_II,3.7(=177).2: App-eva bahukiccānaṃ attho jāyetha koci naṃ,
atthi rukkhassa acchinnaṃ, khajjataṃ ñeva tiṇḍukan ti. || Ja_II:52 ||
Tattha nan ti nipātamattaṃ, app-eva bahukiccānaṃ manussānaṃ añño
koci attho uppajjeyyā 'ti, ayam ev'; ettha attho, atthi rukkhassa acchinnan
ti3 imassa rukkhassa phalānaṃ ākaḍḍhanaparikaḍḍhanavasena acchinnaṃ bahuṃ
ṭhānaṃ4 atthi, khajjataṃ ñeva tiṇḍukan5 ti tiṇḍukaphalaṃ khajjatu6 yeva
tumhehi7, yāvatakena8 vo attho atthi tattakam{9} khādatha, amhākaṃ paharaṇakālaṃ{10}
jānissāmā 'ti
Mahāsatto kapigaṇaṃ samassāsesi11. Ettakaṃ12 hi assā-
saṃ13 alabhamānā sabbe pi te phalitena hadayena14 jīvitak-
khayaṃ pāpuṇeyyuṃ15. Mahāsatto pana evaṃ vānaragaṇaṃ
assāsetvā "sabbe vānare samānethā" 'ti āha. Samānentā tassa
bhāgineyyaṃ Senakaṃ nāma vānaraṃ adisvā "vānaragaṇassa
Senako nāgato" ti ārocesuṃ. "Sace Senako anāgato16 tumhe
mā bhāyittha, idāni vo si sotthiṃ17 karissatīti". Senako pi
kho vānaragaṇassa gamanakāle18 niddāyitvā pacchā pabuddho
kañci19 adisvā padānupadiko hutvā āgacchante20 manusse disvā21
"vānaragaṇassa bhayaṃ uppannan" ti ñatvā ekasmiṃ pariyanta-
gehe aggiṃ jāletvā suttakantiyā22 mahallakitthiyā santikaṃ
gantvā khettaṃ gacchanto gāmadārako viya ekaṃ ummukaṃ23
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits tīti tesaṃ . . . kiccassa.
2 Bi uppajjeyyā.
3 Bi omits khajjataṃ ñeva . . . acchinnan ti.
4 Bi bahutaraṃ, Bp bahuphalaṃ.
5 K khajjataṃ ñevā ti tiṇḍukan ti, Bi khajjatha raññeva taṇḍukan ti.
6 Bi khajjatha.
7 Bi tumhe.
8 Bi yāvatthakena.
9 Bi tatthakaṃ.
10 K pahāraṇa-, Bi paharaṇakāle.
11 Bi samasāsetvā.
12 Bi etthakaṃ.
13 K assādaṃ.
14 Bi phalitehihadayehi.
15 K pāpuṇeyyaṃ, Bi pāpuṇeyya.
16 Bi nāgato.
17 K vo sotthiṃ, Bi vo so sotthi.
18 K āgamanakāle.
19 K kaci, Bi kiñci.
20 K -to.
21 Bi adds vānaragaṇassa disvā.
22 K kantantiyā.
23 K ummukkaṃ, Bi umhukkaṃ.
[page 079]
8. Kacchapajātaka. (178.) 79
gahetvā uparivāte ṭhatvā1 gāmaṃ padīpesi2. Manussā makkaṭe
chaḍḍetvā aggiṃ nibbāpetuṃ agamaṃsu3. Vānarā palāyantā
senakassa atthāya ekekaṃ phalaṃ gahetvā palāyiṃsu.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā bhāgineyyasenako4 Mahānāmo5 Sakko ahosi, vānaragaṇo6 Bud-
dhaparisā, vānarindo pana aham evā" 'ti. Tiṇḍukajātakaṃ7.
8. Kacchapajātaka.
Janittaṃ me bhavittaṃ me ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ ahivātakarogamuttakaṃ8 ārabbha kathesi. Sā-
vatthiyaṃ kira ekasmiṃ kule ahivātakarogo9 uppajji. Mātāpitaro put-
taṃ āhaṃsu: "tāta, mā imasmiṃ gehe vicari, bhittiṃ bhinditvā palā-
yitvā10 yattha katthaci gantvā jīvitaṃ rakkha, pacchāgantvā11 imasmiṃ12
ṭhāne mahānidhānaṃ atthi, taṃ uddharitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā
sukhena jīveyyāsīti" vutto13 putto14 tesaṃ vacanaṃ sampaṭicchitvā
bhittiṃ15 bhinditvā palāyitvā attano roge vūpasante āgantvā mahāni-
dhānaṃ uddharitvā gharāvāsaṃ vasi. So ekadivasaṃ sappitelādīni c'
eva vatthacchādanādīni ca gāhāpetvā Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ
vanditvā nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā "tumhākaṃ
gehe ahivātakarogo9 uppanno ti assumhā16, kin ti katvā mutto sīti"
pucchi. So taṃ pavattiṃ ācikkhi. Satthā "pubbe pi kho upāsaka
bhaye uppanne attano vasanaṭṭhāne ālayaṃ katvā aññattha agatā17
jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu, ālayaṃ pana18 akatvā aññattha gatā19 jīvi-
taṃ labhiṃsu" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto gāmake20 kumbhakārakule nibbattitvā kumbha-
kārakammaṃ katvā puttadāraṃ posesi. Tadā pana Bārāṇasī-
mahānadiyā saddhiṃ ekābaddho mahājātassaro ahosi. So bahūda-
kakāle nadiyā saddhiṃ ekodako hoti21, udake mandibhūte visuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi thatvā.
2 Bi sadiseti.
3 Bi āgamaṃsu.
4 Bi bhāgīneyyo-.
5 Bi -nāma.
6 Bi -gaṇā.
7 Bi adds sattakaṃ.
8 Bi ahivātarogaphuttaṃkaṃ, Bp ahivātakarogaputtaṃ.
9 Bi -vātarogo.
10 omits palāyitvā.
11 Bi pacchā āgantvā.
12 Bi adds nāma.
13 Bi vutte.
14 Bi omits putto.
15 Bi titthi.
16 Bi asumha.
17 Bi gatā te.
18 Bi ye pana ālayaṃ.
19 Bi adds te.
20 Bi kāsikagāmake.
21 Bi ahosi.
[page 080]
80 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
hoti. Macchakacchapā pana "imasmiṃ saṃvacchare suvuṭṭhikā
bhavissati1, imasmiṃ2 dubbuṭṭhikā" ti jānanti. Atha tasmiṃ
sare nibbattamacchakacchapā "imasmiṃ saṃvacchare dubbuṭ-
ṭhikā bhavissatīti3" ñatvā udakassa ekābaddhakāle yeva tamhā
sarā nikkhamitvā nadiṃ āgamiṃsu. Eko pana kacchapo "idaṃ
me jātaṭṭhānaṃ vaḍḍhitaṭṭhānaṃ mātāpitūhi vasitaṭṭhānaṃ, na
sakkomi imaṃ jahitun" ti nadiṃ na agamāsi. Atha nidāgha-
samaye tattha udakaṃ chijji4. So kacchapo Bodhisattassa
mattikagaṇhanaṭṭhāne5 bhūmiṃ khaṇitvā pāvisi. Bodhisatto
"mattikaṃ gahessāmīti6" tattha gantvā mahākuddālena bhūmiṃ
khaṇanto7 kacchapassa piṭṭhiṃ bhinditvā mattikāpiṇḍaṃ8 viya
naṃ9 kuddālen'; eva10 uddharitvā thale pātesi. So vedanāpatto
hutvā "vasanaṭṭhāne ālayaṃ jahituṃ asakkonto evaṃ vināsaṃ
pāpuṇin" ti vatvā paridevamāno imā gāthā avoca:
Ja_II,3.8(=178).1: Janittaṃ11 me bhavittaṃ me, iti paṃke avassayiṃ,
taṃ maṃ paṃko ajjhobhavi12 yathā dubbalakaṃ tathā13,
taṃ taṃ vadāmi bhaggava, suṇohi vacanaṃ mama: || Ja_II:53 ||
Ja_II,3.8(=178).2: Gāme vā yadi vāraññe sukhaṃ yatrādhigacchati
taṃ janittaṃ14 bhavittañ15 ca purisassa pajānato
yamhi16 jīve tamhi17 gacche, na niketahato siyā ti. || Ja_II:54 ||
Tattha janittaṃ18 me bhavittaṃ me ti idaṃ mama19 jātaṭṭhānaṃ idaṃ
mama vaḍḍhitaṭṭhānaṃ20, iti paṃke avassayin ti iminā kāraṇena 'mhi21 imas-
miṃ kaddame avassayiṃ nipajjiṃ vāsaṃ kappesin ti attho, ajjhobhavīti22 adhi-
bhavi vināsaṃ pāpesi, bhaggavā ti kumbhakāraṃ ālapati, kumbhakārānaṃ hi
gottapaññatti23 esā yadidaṃ bhaggavā ti, sukhan. ti kāyikacetasikassādaṃ24,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ssanti.
2 Bi adds saṃvacchare.
3 Bi bhavissantīti.
4 Bi bhijji.
5 Bi -gahaṇaṭhāne.
6 Bi gahessamīti.
7 K khananto.
8 Bi mattika-.
9 Bi omits naṃ.
10 Bi kuṭālena.
11 K chattaṃ.
12 Bi ajjhabhavi.
13 K -kathā, Bi duppalaṃkatathā.
14 K chanittaṃ.
15 K -ttaṃ, Bi -tañ.
16 K yaṃhi.
17 K taṃhi.
18 K chanittaṃ, Bi dhanittaṃ.
19 Bi omits mama.
20 K idaṃ mama jātaṭṭhānaṃ, Bi idaṃ vaḍhitaṭhānaṃ.
21 so both MSS. instead of ahaṃ?
22 Bi ajhabhaviti.
23 K gottaṃpaṃñatti.
24 Bi -cetasikasukhasātaṃ.
[page 081]
8. Kacchapajātaka. (178.) 81
taṃ janittaṃ1 bhavittañ cā 'ti taṃ jātaṭṭhānañ ca vaḍḍhitaṭṭhānañ ca, jā-
nittaṃ bhāvittan2 ti dīghavasenāpi3 pāṭho, so yev'; attho, pajānato ti atthā-
natthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānantassa, na niketahato4 siyā ti nikete ālayaṃ
katvā aññatra5 agantvā6 niketena hato, evarūpaṃ maraṇadukkhaṃ pāpito7 na
bhaveyyā 'ti.
Evaṃ so Bodhisattena saddhiṃ kathento kathento8 kālam
akāsi. Bodhisatto taṃ gahetvā sakalagāmavāsino sannipātā-
petvā te manusse ovadanto evam āha: "passath'9 imaṃ kaccha-
paṃ, aññesaṃ macchakacchapānaṃ mahānadiṃ10 gamanakāle
attano vasanaṭṭhāne ālayaṃ chindituṃ asakkonto tehi saddhiṃ
agantvā11 mama mattikagahanaṭṭhānaṃ12 pavisitvā nipajji, ath'
assāhaṃ mattikaṃ gaṇhanto mahākuddālena piṭṭhiṃ bhinditvā
mattikāpiṇḍaṃ13 viya naṃ14 thale pātesiṃ, ayaṃ attanā15 kata-
kammaṃ saritvā dvīhi gāthāhi paridevitvā kālam akāsi, evam
esa attano vasanaṭṭhāne ālayaṃ katvā maraṇapatto, tumhe pi
mā iminā kacchapena sadisā ahuvattha16, ito paṭṭhāya ‘mayhaṃ
rūpaṃ mayhaṃ saddo mayhaṃ gandho mayhaṃ raso mayhaṃ
poṭṭhabbo17 mayhaṃ putto mayhaṃ dhītā mayhaṃ18 dāsadāsi-
paricchedo19 mayhaṃ20 hiraññasuvaṇṇan ti taṇhāvasena upabhoga-
vasena mā gaṇhittha21, ekako v'; esa satto tīsu bhavesu parivatta-
tīti" evaṃ Buddhalīḷhāya22 mahājanassa ovādam adāsi. So ovādo
sakala-Jambudīpaṃ23 pattharitvā sattamattāni vassasahassāni
aṭṭhāsi. Mahājano Bodhisattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puñ-
ñāni katvā24 saggapadaṃ25 pūresi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne so kulaputto sotāpattiphale patiṭṭhāsi)
"Tadā kacchapo Anando ahosi, kumbhakārako26 pana aham evā" 'ti.
Kacchapajātakaṃ27.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi jā-.
2 K jānitaṃ bhāvitan.
3 Bi -visenāpi.
4 Bi aniketa-.
5 Bi aññatta.
6 Bi agacchanto.
7 K pāpiṇo.
8 Bi only one kathento.
9 Bi passatha.
10 Bi -nadī.
11 Bi āgaṃtvā, K āgantvā corr. to ag-.
12 Bi mattikāya gahaṇaṭhānaṃ.
13 Bi mattika-.
14 Bi omits naṃ.
15 Bi Bp attano.
16 Bi ahutta.
17 so Bi Bp; K poṭṭhabbā.
18 Bi adds mātā mayhaṃ pitā mayhaṃ.
19 Bi dāsidāsa-, Bp dāsī mayhaṃ dāsa-.
20 so Bp; K Bi omit mayhaṃ.
21 so K Bp; Bi gaṇhatha.
22 Bi buddhalāḷāya.
23 Bi -dīpe.
24 Bi adds āyuhapariyosāne.
25 Bp Bi saggapūraṃ.
26 Bi -kāro.
27 Bi adds aṭhamaṃ.
[page 082]
82 II. Dukanipāta. 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
9. Satadhammajātaka.
Tañ ca appan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekavī-
satividhaṃ1 anesanaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi kāle bahū
bhikkhū vejjakammena2 dūtakammena pahenagamanena3 jaṃghapesa-
nikena4 piṇḍapatipiṇḍenā5 'ti evarūpāya ekavīsatividhāya anesanāya
jīvikaṃ6 kappesuṃ. Sā Sāketajātake āvibhavissati. Satthā tesaṃ
tathā jīvikaṃ kappanabhāvaṃ ñatvā "etarahi bahū bhikkhū anesanāya
jīvikaṃ kappenti7, te pana evaṃ jīvikaṃ kappetvā yakkhattā vā pe-
tattā vā na muccissanti, dhuragoṇā8 hutvā9 nibbattissanti, niraye
paṭisandhiṃ gaṇhissanti, etesaṃ hitatthāya sukhatthāya attajjhāsayaṃ
sakapaṭibhānaṃ10 ekaṃ dhammadesanaṃ kathetuṃ vaṭṭatīti" bhikkhu-
saṃghaṃ sannipātāpetvā "na bhikkhave ekavīsatividhāya anesanāya
paccayā uppādetabbā, anesanāya hi uppanno11 piṇḍapāto ādittaloha-
guḷasadiso halāhalavisūpamo, anesanā hi nām'; esā Buddhapaccekabuddha-
sāvakehi garahitā patikuṭṭhā12, anesanāya uppannaṃ13 piṇḍapātaṃ
bhuñjantassa hi hāso14 vā somanassaṃ vā n'; atthi, evaṃ uppanno hi
piṇḍapāto mama sāsane caṇḍālassa15 ucchiṭṭhabhojanasadiso16, tassa
paribhogo Satadhammamāṇavassa17 caṇḍālucchiṭṭhabhattaparibhogo18
viya hotīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto kenacid
eva karaṇīyena pātheyyataṇḍule ca bhattapuṭañ19 ca gahetvā
maggaṃ paṭipajji. Tasmiṃ20 kāle Bārāṇasiyaṃ eko māṇavo
atthi Satadhammo nāma21 udiccabrāhmaṇamahāsālakule22 nib-
batto, so pi kenacid eva karaṇīyena taṇḍule vā bhattapuṭaṃ23
vā agahetvā maggaṃ paṭipajji. Te ubho pi mahāmagge samā-
gacchiṃsu. Māṇavo Bodhisattaṃ "kiṃjātiko sīti" pucchi. So
"ahaṃ24 caṇḍālo" ti vatvā "tvaṃ kiṃjātiko" ti māṇavaṃ25
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bp; K ekavīsatī, Bi ekaṃvīsatavithaṃ.
2 Bi vajja-.
3 Bi pahaṇa-, Bp pahinakammena.
4 K -pesaṇīkena.
5 Bi -piṇḍakenā, Bp -paṭipiṇḍenā.
6 both MSS. jīvitaṃ.
7 K kappeti.
8 both MSS. dhūra-.
9 Bi adds va.
10 Bi Bp -bhāṇaṃ.
11 K uppanna.
12 Bi paṭikuṭhā.
13 K uppanna.
14 Bi tāso.
15 Bi caṇḍapessa.
16 K ucciṭṭha-, Bi ucchiṭhabhojanasadiso va.
17 K sanadhamma-.
18 Bi caṇḍāla ucchittatutthaparibhogo, K caṇḍālucciṭṭha-.
19 Bi -mūtañ.
20 Bi adds hi.
21 Bi adds nāmena.
22 Bi uddicca-.
23 Bi bhattapabhuṭaṃ corr. to bhattabhuṭaṃ.
24 K haṃ.
25 K mānavaṃ, Bi omits māṇavaṃ.
[page 083]
9. Satadhammajātaka. (179.) 83
pucchi. So "ahaṃ udiccabrāhmaṇo1" ti vatvā "sādhu
gacchāmā" 'ti ubho pi2 maggaṃ agamaṃsu3. Bodhisatto pātar-
āsavelāya udakaphāsukaṭṭhāne nisīditvā hatthe4 dhovitvā
bhattapuṭaṃ mocetvā māṇavaṃ5 "bhattaṃ bhuñjāhīti" āha.
"N'; atthi re6 caṇḍāla mama bhattena attho" ti. Bodhisatto
"sādhū" 'ti puṭakabhattaṃ7 ucchiṭṭhaṃ akatvā va attano8 yā-
panamattaṃ aññasmiṃ paṇṇe pakkhipitvā puṭakaṃ7 bandhitvā
ekamante9 ṭhapetvā bhuñjitvā pānīyaṃ10 pivitvā dhotahattha-
pādo taṇḍule ca sesabhattañ ca ādāya "gacchāma māṇavā" 'ti
maggaṃ paṭipajji. Te sakaladivasaṃ gantvā sāyaṃ ubho pi
ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne11 nahātvā paccuttariṃsu. Bodhi-
satto phāsukaṭṭhāne nisīditvā bhattapuṭaṃ12 mocetvā māṇavaṃ
anāpucchitvā13 bhuñjituṃ ārabhi. Māṇavo sakaladivasaṃ
maggagamanena kilanto chātajjhatto14 "sace me bhattaṃ das-
sati bhuñjissāmīti" olokento aṭṭhāsi. Itaro kiñci avatvā bhuñ-
jat'; eva15. Māṇavo cintesi: "ayaṃ caṇḍālo mayhaṃ avatvā va
sabbaṃ bhuñjati, nippīḷetvā16 piṇḍaṃ gahetvā upariucchiṭṭha-
bhattaṃ17 chaḍḍetvā sesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatīti18". So tathā
katvā ucchiṭṭhabhattaṃ19 bhuñji. Ath'; assa bhuttamatte20
"mayā attano jātigottakulapadesānaṃ ananucchavikaṃ21 kataṃ,
caṇḍālassa nāma me ucchiṭṭhabhattaṃ22 bhuttan" ti23 balava-
vippaṭisāro24 uppajji, tāvad ev'; assa salohitabhattaṃ mukhato
uggacchi. So "appamattakassa25 vata me kāraṇā ananucchavi-
kaṃ kammaṃ katan" ti uppannabalavasokatāya paridevamāno
paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 K has instead of so ahaṃ udiccabrāhmaṇo only brāhmaṇo ahan.
2 Bi omits ubho pi.
3 Bi āgamīsu.
4 Bi hatthaṃ.
5 Bi māṇava.
6 Bi kare.
7 Bi pū-.
8 Bi attanā.
9 Bi ekamantaṃ.
10 Bi pāṇiyaṃ.
11 Bi udakaṭhāne.
12 Bi -pūṭaṃ.
13 Bi adds va.
14 K jātajjhatto, Bi chātajhatto, Bp chātattā.
15 K bhuñjaneva, Bi bhuñjato.
16 K nippīletvā, Bi nippilitvā.
17 K -ucciṭṭha-, Bi -ucchittha-.
18 Bi vattatīti.
19 Bi icchita-.
20 K bhuttamanta.
21 Bi -ka.
22 K ucciṭṭha-.
23 Bi bhuttaninti.
24 Bi omits balava.
25 Bi appamattassa.
[page 084]
84 II. Dukanipāta 3. Kalyāṇadhammavagga. (18.)
Ja_II,3.9(=179).1: Tañ ca appañ ca1 ucchiṭṭhaṃ2 tañ ca kicchena no3 adā,
so 'haṃ brāhmaṇajātiko, yaṃ bhuttaṃ4 tam pi5 uggatan
ti. || Ja_II:55 ||
Tatrāyaṃ saṃkhepattho: yaṃ mayā bhuttaṃ6 taṃ appañ ca ucchiṭṭhañ7
ca, tañ ca no so caṇḍālo na attano ruciyā adāsi8, atha kho nippīḷiyamāno9
kicchena kasirena adāsi, so 'haṃ parisuddhabrāhmaṇajātiko ten'; eva me10 yaṃ
bhuttaṃ11 {tam pi}12 saddhiṃ lohitena uggatan ti.
Evaṃ māṇavo paridevitvā "kiṃ13 dāni me evarūpaṃ ana-
nucchavikaṃ kammaṃ katvā jīvitenā" 'ti araññaṃ pavisitvā
kassaci attānaṃ adassetvā14 anāthamaraṇaṃ patto15.
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā "seyyathāpi bhikkhave Satadhamma-
māṇavassa taṃ caṇḍālucchiṭṭhakaṃ16 bhuñjitvā17 attano ayuttabhojana-
bhuttattā18 eva19 n'; eva hāso na somanassaṃ uppajji evam evaṃ20
yo imasmiṃ sāsane pabbajito anesanāya jīvikaṃ kappento yathāladdha-
paccayaṃ21 paribhuñjati22 tassa buddhapatikuṭṭhāya23 garahitajīvi-
kāya24 jīvitabhāvato n'; eva hāso na somanassaṃ uppajjatīti" vatvā
abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,3.9(=179).2: Evaṃ dhammaṃ niraṃkatvā yo adhammena25 jīvati
Satadhammo va lābhena laddhena pi na nandatīti. || Ja_II:56 ||
Tattha dhamman ti ājīvapārisuddhisīladhammaṃ26, niraṃkatvā ti nī-
haritvā27 chaḍḍetvā28, adhammenā 'ti ekavīsatiyā anesanasaṃkhātena micchā-
jīvena29, Satadhammo ti tassa nāmaṃ, Santadhammo ti30 pi pāṭho, na nan-
datīti yathā Satadhammo māṇavo caṇḍālucchiṭṭhakaṃ31 me laddhan ti tena
lābhena na nandati evaṃ imasmim pi sāsane pabbajito kulaputto anesanāya
laddhaṃ32 lābhaṃ paribhuñjanto na nandati na tussati, garahitajīvikāya33 jīvā-
mīti domanassappatto va hoti, tasmā anesanāya jīvikaṃ kappentassa Satadhamma-
māṇavass'; eva araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ marituṃ varan34 ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 K appaṃtañ ca.
2 K ucciṭṭhaṃ.
3 Bi neva.
4 Bi bhattaṃ.
5 Bi taṃ taṃ.
6 Bi mahābhattaṃ.
7 K ucchicciṭṭha corr. to ucciṭṭha.
8 K omits adāsi.
9 K -liyamāno, Bi nippiliyamāno.
10 Bi mayā.
11 Bi bhattaṃ.
12 Bi vāpi.
13 Bi adds nu.
14 Bi adds vi.
15 K anāthamaranamato.
16 K -lucci-.
17 Bi bhiñjitvā.
18 Bi -bhojanassa-.
19 Bi omits eva.
20 Bi evameva.
21 K tathāladdha-.
22 K -bhuñjiti.
23 Bi -paṭi-, K -patikuṭṭhāsa.
24 Bi garahita.
25 K adhamme, Bi dhammena.
26 K -sīlaṃ-.
27 Bi omits tinīharitvā.
28 Bi chaṭṭetvā.
29 K adds pana.
30 Bi omits ti.
31 K -lucciṭṭha-.
32 Bi laddha.
33 Bi buddhagarahita-.
34 Bi vadan.
[page 085]
10. Duddadajātaka. (180.) 85
Evaṃ Satthā imaṃ1 dhammadesanaṃ desetvā2 cattāri saccāni
pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne bahū bhikkhū sotā-
pattiphalādīni pāpuṇiṃsu) "Tadā aham eva caṇḍālaputto ahosin" ti.
Satadhammajātakaṃ3.
10. Duddadajātaka.
Duddadaṃ dadamānānan ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto gaṇadānaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira dve sahā-
yakā kuṭimbiyaputtā4 chandakaṃ saṃharitvā5 sabbaparikkhāradānaṃ
sajjetvā buddhapamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ6 nimantetvā sattāhaṃ
mahādānaṃ pavattetvā sattame divase sabbaparikkhāre adaṃsu. Tesu
gaṇajeṭṭhako Satthāraṃ vanditvā7 ekamantaṃ nisīditvā "bhante imas-
miṃ dāne bahudāyakāpi atthi appadāyakāpi, tesaṃ sabbesam pi idaṃ
dānaṃ mahapphalaṃ hotū" 'ti dānaṃ niyyādesi. Satthā "tumhehi kho
upāsakā buddhapamukkhassa saṃghassa dānaṃ datvā evaṃ niyyāden-
tehi mahākammaṃ kataṃ, porāṇakapaṇḍitāpi dānaṃ datvā evam evaṃ8
niyyādesun" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe9 brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto
Takkasilaṃ10 gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā gharāvāsaṃ pa-
hāya isipabbajjaṃ pabbajitvā gaṇasatthā hutvā Himavanta-
padese11 ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya janapadacārikaṃ12
caramāno Bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase dvāra-
gāme sapariso13 bhikkhācāraṃ cari. Manussā bhikkhaṃ adaṃsu.
Punadivase Bārāṇasiyaṃ cari. Manussā sampiyāyamānā bhik-
khaṃ datvā gaṇabandhanena chandakaṃ saṃkaḍḍhitvā14 dānaṃ
sajjetvā isigaṇassa mahādānaṃ pavattayiṃsu. Dānapariyosāne
gaṇajeṭṭhako evam eva vatvā iminā va niyāmena dānaṃ
niyyādesi. Bodhisatto "āvuso cittappasāde sati appakaṃ nāma
dānaṃ n'; atthīti" vatvā anumodanaṃ karonto imā gāthā avoca:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi idaṃ.
2 Bi dassetvā.
3 Bi adds navamaṃ.
4 Bi kuṭumpissamittā.
5 so Bi; K Bp saṃgharitvā.
6 K omits bhikkhu.
7 Bi parivanditvā.
8 Bi evameva.
9 Bi kāsikaraṭhe.
10 K -sīlāya, Bp -sīlaṃ, Bi takkasīlāyaṃ.
11 Bi himavantappa-.
12 Bi -kañ.
13 Bi sapariyo.
14 Bi Bp saṃharitvā.
[page 086]
86 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
Ja_II,3.10(=180).1: Duddadaṃ dadamānānaṃ dukkaraṃ kamma1 kubbataṃ
asanto nānukubbanti, sataṃ dhammo durannayo. || Ja_II:57 ||
Ja_II,3.10(=180).2: Tasmā satañ ca asatañ ca nānā hoti itogati,
asanto nirayaṃ yanti, santo saggaparāyanā ti. || Ja_II:58 ||
Tattha duddadan ti dānaṃ nāma lobhādidosavasikehi apaṇḍitehi dātuṃ na
sakkā, tasmā duddadan ti vuccati, taṃ dadamānānaṃ kubbatanti tad eva dāna-
kammaṃ sabbehi kātuṃ na sakkā ti dukkaraṃ taṃ kurumānānaṃ, asanto ti
apaṇḍitā bālā, nānukubbantīti taṃ kammaṃ nānukaronti, sataṃ dhammo
ti paṇḍitānaṃ sabhāvo, dānaṃ sandhāy'; etaṃ vuttaṃ, durannayo ti phala-
sambandhavasena dujjāno, evarūpassa dānassa evarūpo phalavipāko hotīti2 duranu-
bodho api3 ca durannayo ti durabhigamo4, apaṇḍitehi dānaṃ datvā dānaphalaṃ
nāma laddhuṃ na sakkā5 ti pi attho, nānā hoti itogatīti ito cavitvā para-
lokaṃ gacchantānaṃ paṭisandhigahaṇaṃ6 nānā hoti, asanto nirayaṃ yantīti
apaṇḍitā dussīlā dānaṃ adatvā sīlaṃ arakkhitvā nirayaṃ gacchanti, santo
saggaparāyanā ti paṇḍitā pana dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā uposathakammaṃ
katvā7 tīṇi sucaritāni pūretvā saggaparāyanā honti, mahantaṃ saggasukhasam-
pattiṃ anubhavantīti.
Evaṃ Bodhisatto anumodanaṃ katvā cattāro vassike māse
tatth'; eva vasitvā vassātikkame Himavantaṃ gantvā jhānāni8
nibbattetvā aparihīnajjhāno brahmalokūpago9 ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ10 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
isigaṇo11 Buddhaparisā ahosi12, gaṇasatthā pana aham evā" 'ti.
Duddadajātakaṃ12. Kalyāṇadhammavaggo tatiyo.
4. ASADISAVAGGA.
1. Asadisajātaka.
Dhanuggaho Asadiso ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto mahānekkhammaṃ14 ārabbha kathesi. Satthā "na bhikkhave
Tathāgato idān'; eva mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, pubbe pi setac-
chattaṃ pahāya nikkhanto yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhāri:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kammaṃ.
2 Bi adds durannayo.
3 Bi pi.
4 Bi durādhigamo.
5 Bi sakko.
6 Bi -gaṇhanaṃ?
7 Bi karitvā.
8 Bi jhānaṃ.
9 Bi -ku-.
10 Bi dhammadesanaṃ.
11 Bi -ṇā.
12 Bi ahesuṃ.
13 K duddajātakaṃ, Bi dudadajātakaṃ dasamaṃ.
14 Bi mahābhinikkhamanaṃ.
[page 087]
1. Asadisajātaka. (181.) 87
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ1 paṭisandhiṃ
gaṇhi. Tassa sotthinā jātassa2 nāmagahaṇadivase Asadisa-
kumāro ti nāmaṃ akaṃsu. Ath'; assa3 ādhāvitvā4 paridhāvi-
tvā vicaraṇakāle5 añño puññavā satto deviyā kucchimhi paṭi-
sandhiṃ gaṇhi. Tassa sotthinā jātassa2 nāmagahaṇadivase
Brahmadattakumāro ti6 nāmaṃ akaṃsu. Tesu Bodhisatto
soḷasavassakāle Takkasilaṃ7 gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa
santike tayo vede8 aṭṭhārasa sippāni ca uggaṇhitvā issāsasippe
asadiso hutvā Bārāṇasiṃ paccāgami. Rājā kālaṃ9 kurumāno
"Asadisakumārassa rajjaṃ datvā Brahmadattassa oparajjaṃ10
dethā" 'ti vatvā kālam akāsi. Tasmiṃ kālakate11 Bodhisatto
attano12 rajje diyyamāne13 "mayhaṃ rajjen'; attho n'; atthīti14"
paṭikkhipi. Brahmadattaṃ rajjena abhisiñciṃsu. Bodhisatto
"mayhaṃ yasena15 attho n'; atthīti" kiñci16 pi na icchi. Ka-
niṭṭhe rajjaṃ kārente pakatiyā va17 rājākāren'; eva18 vasi19.
Rājapādamūlikā "Asadisakumāro rajjaṃ patthetīti" vatvā rañño
santike Bodhisattaṃ paribhindiṃsu. So pi tesaṃ vacanaṃ
gahetvā paribhinnacitto "bhātaram20 me gaṇhathā" 'ti manusse
payojesi. Ath'; eko Bodhisattassa atthacarako21 taṃ kāraṇaṃ22
Bodhisattassa ārocesi. Bodhisatto kaniṭṭhabhātikassa kujjhitvā
aññaṃ raṭṭhaṃ gantvā "eko dhanuggaho āgantvā rājadvāre ṭhito"
ti rañño ārocāpesi. Rājā "kittakaṃ bhogaṃ icchatīti23" pucchi.
"Ekasaṃvaccharena satasahassan24" ti. "Sādhu, āgacchatū"
'ti. Atha naṃ āgantvā samīpe ṭhitaṃ pucchi: "tvaṃ dhanug-
gaho25" ti. "Ama devā" 'ti. "Sādhu, maṃ upaṭṭhahassū" 'ti.
So26 tato paṭṭhāya rājānaṃ upaṭṭhahati27. Tassa paribbayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kucchimhi.
2 Bi tattha sotthinā jātattā tassa.
3 Bi tassa instead of athassa.
4 Bi adhāvitvā.
5 Bi vivaraṇa-.
6 Bi tītissa.
7 Bi takkasīlāyaṃ.
8 Bi bede.
9 Bi rājakulaṃ.
10 Bi uparajjaṃ.
11 Bi kālaṅkate.
12 Bi no.
13 K dīyyamāne, Bi diyamānena.
14 Bi rajjenattho ti.
15 Bi rajjena.
16 Bi kiñcā.
17 Bi Bp ca.
18 K sanākāreṇeva.
19 Bi Bp vasati.
20 Bi -raṃ.
21 Bi attācariyako.
22 K omits bodhisattassa.
23 Bi kittaṃkaṃ sokaṃ icchasiti.
24 Bi omits sata.
25 Bi adds sī.
26 Bi raññā.
27 Bi upaṭhahi.
[page 088]
88 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
diyyamānaṃ disvā "atibahulaṃ1 labhatīti" porāṇakadha-
nuggahā ujjhāyiṃsu. Ath'; ekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gantvā
maṅgalasilāpaṭṭasamīpe sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā amba-
rukkhamūle mahāsayane nipanno uddhaṃ olokento rukkhagge
ekaṃ ambapiṇḍiṃ disvā "imaṃ na sakkā abhirūhitvā gaṇhitun"
ti dhanuggahe pakkosāpetvā "imaṃ ambapiṇḍiṃ sarena chindi-
tvā pātetuṃ sakkhissathā" 'ti āha. "Na etaṃ2 deva amhākaṃ
garu3, devena pana4 amhākaṃ5 bahuvāre6 kammaṃ diṭṭha-
pubbaṃ, adhunā āgato7 dhanuggaho amhehi bahukataraṃ8
labhati, taṃ pātāpethā" 'ti. Rājā Bodhisattaṃ pakkosāpetvā
"sakkhissasi tāta etaṃ pātetun" ti pucchi. "Āma mahārāja,
ekaṃ okāsaṃ labhamāno sakkhissāmīti". "Katarokāsan" ti.
"Tumhākaṃ sayanassa antokāsan9" ti. Rājā sayanaṃ harāpe-
tvā10 okāsaṃ kāresi. Bodhisattassa hatthe dhanuṃ n'; atthi,
nivāsanantare11 sannayhitvā vicarati12, tasmā13 "sāṇiṃ laddhuṃ
vaṭṭatīti" āha. Rājā "sādhū" 'ti14 sāṇiṃ āharāpetvā parikkhi-
pāpesi. Bodhisatto antosāṇiyaṃ pavisitvā uparinivatthaseta-
vatthaṃ haritvā15 ekaṃ rattapaṭaṃ nivāsetvā kacchaṃ bandhi-
tvā ekaṃ rattapaṭaṃ udare bandhitvā pasibbakato sandhiyuttaṃ
khaggaṃ nīharitvā vāmapasse16 sannayhitvā suvaṇṇakañcu-
kaṃ17 paṭimuñcitvā cāpanāḷi18 piṭṭhiyaṃ sannayhitvā sandhi-
yuttaṃ19 meṇḍakamahādhanuṃ20 ādāya pavāḷavaṇṇaṃ jiyaṃ21
āropetvā uṇhīsaṃ sīse paṭimuñcitvā tikhiṇakhurappaṃ22 nakhehi
parivattayamāno sāṇiṃ23 dvidhā katvā paṭhaviṃ phāletva24
alaṃkatanāgakumāro viya nikkhamitvā saraṃ khipanaṭṭhānaṃ
gantvā khurappaṃ sannayhitvā rājānaṃ āha: "Kiṃ mahārāja
etaṃ ambapiṇḍaṃ25 uddhaṃ ārohanakaṇḍena pātemi udāhu adho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -bahuṃ.
2 Bi taṃ.
3 Bi guru.
4 Bi omits pana.
5 Bi amhe.
6 K bahuṃ vāre.
7 Bi adhunāgato.
8 Bi Bp bahutaraṃ.
9 so Bi Bp; K atthatokāsan.
10 Bi paharāpetvā.
11 Bi nivāsantare thanuṃ.
12 Bi vicarita.
13 so Bp; K tasmiṃ, Bi sā.
14 K omits rājā sādhū ti.
15 Bi uparinivattaṃ niharitvā.
16 Bi vāmassena.
17 K -kaṇḍukaṃ.
18 so Bi; Bp cāpanāli, K āvāpanāḷiyaṃ.
19 Bi yutta.
20 Bi menḍika-.
21 Bi vaṇṇi jāyaṃ.
22 Bi -rappa.
23 Bi sāṇitvā.
24 K phāḷetvā.
25 so all three MSS.
[page 089]
1. Asadisajātaka. (181.) 89
orohanakaṇḍena" 'ti. "Tāta, bahū mayā ārohanakaṇḍena pā-
tentā diṭṭhapubbā, orohanakaṇḍena pana pātentā mayā na
diṭṭhapubbā, orohanakaṇḍena pātehīti". "Mahārāja, idaṃ
kaṇḍaṃ dūraṃ ārohissati, yāva Cātummahārājikabhavanā1 tāva
gantvā sayaṃ orohissati, yāv'; assa2 orohanan tāva3 tumhehi
adhivāsetuṃ vaṭṭatīti4". Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Atha
naṃ puna āha: "Mahārāja, idaṃ kaṇḍaṃ pana5 ārohamānaṃ
ambapiṇḍivaṇṭaṃ yāvamajjhaṃ kantamānaṃ ārohissati6, oroha-
mānaṃ kesaggamattam pi ito vā etto vā agantvā7 odhiyaṃ ñeva
patitvā ambapiṇḍiṃ gahetvā otarissati, passa mahārājā" 'ti vegaṃ
janetvā kaṇḍaṃ khipi. Taṃ kaṇḍaṃ ambapiṇḍivaṇṭaṃ yāva-
majjhaṃ kantamānaṃ abhirūhi8. Bodhisatto "idāni naṃ9 kaṇ-
ḍaṃ yāva Cātummahārājikabhavanaṃ gataṃ bhavissatīti" ñatvā
paṭhamaṃ khittakaṇḍato adhikataraṃ10 vegaṃ janetvā aññaṃ
kaṇḍaṃ khipi. Taṃ gantvā purimakaṇḍapuṃkhe paharitvā ni-
vattitvā sayaṃ Tāvatiṃsabhavanaṃ abhirūhi11. Tattha naṃ
devatā aggahesuṃ. Nivattanakaṇḍassa12 vātaṃ13 chindana-
saddo14 asanisaddo viya ahosi. Mahājanena "kiṃsaddo eso"
ti vutte Bodhisatto "nivattanakaṇḍassa saddo" ti vatvā attano
attano sarīre kaṇḍassa patanabhayaṃ15 ñatvā16 bhītatasitaṃ
mahājanaṃ "mā bhāyathā17" 'ti assāsetvā "kaṇḍassa bhūmiyaṃ
patituṃ na dassāmīti" āha. Kaṇḍaṃ otaramānaṃ kesagga-
mattam pi ito vā etto vā agantvā18 odhiyaṃ19 ñeva patitvā amba-
piṇḍiṃ chindi. Bodhisatto ambapiṇḍiyā ca kaṇḍassa ca bhūmi-
yaṃ patituṃ adatvā ākāse va20 sampaṭicchanto ekena hatthena
ambapiṇḍiṃ ekena12 kaṇḍaṃ aggahesi. Mahājano22 taṃ acchari-
yaṃ disvā "na no evarūpaṃ diṭṭhapubban" ti mahāpurisaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -naṃ.
2 Bi tāvassa.
3 Bi omits tāva.
4 Bi vaṭṭibhuti.
5 Bi kaṇḍa dūraṃ.
6 Bi abhirūyhissati.
7 so Bp; K Bi āg-.
8 Bi abhirūyhi.
9 Bi omits naṃ.
10 K adhikaraṇaṃ.
11 K -ruhi, Bi -rūyhi.
12 Bi nivattakaṇḍassa.
13 Bi vāti.
14 Bi chandana-.
15 K patanabhāvaṃ, Bi pathanabhayena.
16 Bi omits ñatvā.
17 Bi bhāyitthā.
18 K Bi āg-.
19 Bi -yañ.
20 Bi yeva.
21 Bi adds hatthena.
22 Bi -janā.
[page 090]
90 II. Dukanipāta. 4. Adisavagga. (19.)
pasaṃsati1 unnadati2 appoṭheti3 aṅguliyo vidhūnati4, celukkhe-
pasahassāni5 pavattanti6. Rājaparisāya tuṭṭhapahaṭṭhāya7 Bo-
dhisattassa dinnadhanaṃ koṭimattaṃ ahosi. Rājāpi 'ssa dhana-
vassaṃ8 vassanto viya ca9 bahuṃ10 dhanaṃ mahantañ ca yasaṃ11
adāsi. Evaṃ Bodhisatte12 tena13 raññā sakkate14 garukate15
tattha vasante "Asadisakumāro kira Bārāṇasiyaṃ n'; atthīti"
satta rājāno āgantvā Bārāṇasiṃ15 parivāretvā "rajjaṃ vā detu16
yuddhaṃ vā" ti rañño paṇṇaṃ pesesuṃ. Rājā maraṇabhaya-
bhīto "kahaṃ17 me bhātā vasatīti" pucchitvā "ekaṃ sāmanta
rājānaṃ18 upaṭṭhahatīti" sutvā "mama bhātike anāgacchante
mayhaṃ jīvitaṃ n'; atthi, gacchatha, tassa19 mama vacanena
pāde vanditvā khamāpetvā gaṇhitvā20 āgacchathā" 'ti dūte pā-
hesi. Te gantvā Bodhisattassa taṃ pavattiṃ ārocesuṃ21.
Bodhisatto taṃ rājānaṃ āpucchitvā Bārāṇasiṃ paccāgantvā
rājānaṃ "mā bhāyīti" samassāsetvā kaṇḍe akkharāni chinditvā
"ahaṃ Asadisakumāro āgato, ahañ ca22 ekaṃ kaṇḍaṃ khi-
panto sabbesaṃ vo jīvitaṃ harissāmi, jīvitena atthikā23 palā-
yantū24" 'ti aṭṭālake ṭhatvā25 sattannaṃ. rājūnaṃ26 bhuñjantānaṃ
kañcanapātimakule27 yeva kaṇḍaṃ pātesi. Te akkharāni disvā
maraṇabhayabhītā sabbe va28 palāyiṃsu. Evaṃ Mahāsatto
khuddakamakkhikāya pivanamattam29 pi lohitaṃ anuppādetvā
satta rājāno palāpetvā kaniṭṭhabhātaraṃ30 oloketvā31 kāme pa-
hāya isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbatte-
tvā jīvitapariyosāne brahmalokūpago ahosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -santi.
2 Bi -danti.
3 Bi apāṭenti.
4 Bi vidhunanti.
5 K celukhepa-, Bi velukkhepa-.
6 Bi pavattento.
7 Bi tattha pahaṭṭhāya.
8 Bi ghanavassaṃ.
9 Bi omits ca.
10 Bi bahu.
11 Bi sayaṃ.
12 both MSS. -tto.
13 K omits tena.
14 K sakkata.
15 Bi nagaraṃ.
16 Bi desu.
17 Bi kuhi.
18 Bi mahantaṃ rājānaṃ.
19 K gacchathassa.
20 Bi kaṇṭitvā?
21 Bi ārocayisuṃ.
22 so Bp; Bi ti ahañhi, K aññaṃ.
23 Bi attikā.
24 K -tu, Bi -ta.
25 Bi thatvā.
26 so Bi Bp; K rājunaṃ.
27 so K Bp; Bi kañcapātima-.
28 K omits va.
29 K pivaṇamattam, Bi pivanamattaṃ.
30 both MSS kaniṭha-.
31 K apaloketvā.
[page 091]
1. Asadīsajātaka. (181.) 91
Satthā "evaṃ bhikkhave Asadisakumāro satta rājāno palāpetvā
vijitasaṃgāmo1 isipabbajjaṃ pabbajito" ti abhisambuddho hutvā imā
gāthā avoca:
Ja_II,4.1(=181).1: Dhanuggaho Asadiso rājaputto mahabbalo
dūrepātī2 akkhaṇavedhī3 mahākāyappadālano4. || Ja_II:59 ||
Ja_II,4.1(=181).2: Sabbāmitte raṇaṃ katvā na ca kiñci viheṭhayi,
bhātaraṃ sotthiṃ katvāna5 saññamaṃ6 ajjhupāgamīti. || Ja_II:60 ||
Tattha Asadiso ti na kevalaṃ nāmen'; eva balaviriyapaññāhi pi asadiso
va, mahabbalo ti kāyabalena pi ñāṇabalena7 pi mahabbalo, dūrepātīti yāva
Cātummahārājikabhavanā Tāvatiṃsabhavanā ca kaṇḍaṃ pesetuṃ samatthatāya
dūrepātī8, akkhaṇavedhītī9 avirādhitavedhī10, atha vā akkhaṇaṃ11 vuccati
vijju, yāva ekā vijju niccharati12 tāva ten'; obhāsena sattaṭṭhavāre kaṇḍāni gahe-
tvā vijjhatīti13 akkhaṇavedhī14, mahākāyappadālano15 ti mahante kāye padā-
leti, cammakāyo16 dārukāyo lohakāyo ayokāyo17 vālukakāyo18 udakakāyo phala-
kakāyo19 ti ime satta kāyā nāma, tattha añño cammakāyapadālano20 mahisacammaṃ
vinivijjhati23 yeva, añño aṭṭhaṅgulabahalaṃ24 udumbarapadaraṃ caturaṅgula-
bahalaṃ25 asanapadaraṃ vinivijjhati26, so pana phalakasatam27 pi ekato bad-
dhaṃ vinivijjhati, tathā28 dvaṅgulabahalaṃ29 tambalohapaṭṭaṃ30 aṅgulabahalaṃ31
ayapaṭṭaṃ32, vālukasakaṭassa33 padarasakaṭassa palālasakaṭassa vā pacchābhāgena34
kaṇḍaṃ pavesetvā purebhāgena abhipāteti pakatiyā udake catūsabhaṭṭhānaṃ
kaṇḍaṃ peseti35 thale aṭṭhusabhan ti, evaṃ imesaṃ sattannaṃ mahākāyānaṃ padā-
lanato mahākāyappadālano36, sabbāmitte ti sabbe amitte raṇaṃ37 katvā38
palāpesīti39 attho, na ca kiñci viheṭhayīti40 ekam pi na viheṭhesi41, avi-
heṭhayanto42 yeva pana tehi saddhiṃ kaṇḍapesanen'; eva raṇaṃ43 katvā, sañña-
maṃ43 ajjhupāgamīti sīlasaññamaṃ44 pabbajjaṃ45 upagato.
--------------------------------------------------------------------------
1 K vijītasaṃgāmo, Bi jīvitasaṅgāmo.
2 K -patī, Bp -pāti, Bi -pāṭi.
3 K akkhanavedhi, Bi akkhaṇaveṭhi, Bp akkhaṇavedhi.
4 K -lato, Bi mahokāyapadālino, Bp mahākāyappadālino.
5 Bi katvā.
6 K saṃñamaṃ, Bi saṃyamaṃ.
7 K ñāna-, Bi paññā-.
8 K Bi Bp pāti.
9 K akkhana-, Bi akkhaṇaveṭhiti.
10 K Bp -vedhi, Bi avirādhaveṭhi.
11 K akkhanaṃ, Bi akkhaṇaṃ.
12 K nicchaṃti.
13 so Bp; K Bi vijjātīti.
14 K akkhanavedhi, Bi akkhaṇaveṭhi.
15 Bi mahākāyampadālino, Bp mahākāyappadālino.
16 K camahākāyo.
17 Bi ayakāyo.
18 K vālukākāyo, Bi vāliakāyo.
19 Bi phalālakāyo.
20 K -padālino, Bi -padālento.
21 Bi cammaṃ pi vijhati.
22 Bi -cammānīti.
23 Bi vinijhati.
24 Bi taṭhaṅgu-.
25 K -laṃbahalaṃ.
26 Bi vijhati.
27 Bi kaphalakasataṃ.
28 Bi kathā.
29 Bi aṭhaṅgulapalaṃ.
30 so Bp; K na olohapaddhaṃ, Bi sampalohapaṭṭaṃ.
31 Bi aṭhaṅguḷa-.
32 K -paddhaṃ.
33 K vāḷu-, Bi vālukasakassa.
34 paccābhāge.
35 K pesisesi, Bi pesesi, Bp paveseti.
36 Bi -yapadālino, Bp -yappadālino.
37 K ranaṃ.
38 Bi adds ti yuddhaṃ katvā.
39 K adds ca.
40 K viheṭṭha-.
41 K viheṭṭhesi.
42 K aviheṭṭha-.
43 K saṃñamaṃ, Bi saṃyamaṃ.
44 K -saṃña-, Bi -saṃya-.
45 K paddhajjaṃ.
[page 092]
92 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
Evaṃ Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā kaniṭṭhabhātā Ānando ahosi, Asadisakumāro pana aham evā"
'ti. Asadisajātakaṃ1.
2. Saṃgāmāvacarajātaka.
Saṃgāmāvacaro sūro ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
Nandattheraṃ2 ārabbha kathesi. Satthari hi paṭhamagamanena
Kapilapuraṃ gantvā kaniṭṭhabhātikaṃ Nandaṃ rājakumāraṃ pabbājetvā
Kapilapurā nikkhamma anupubbena Sāvatthiṃ gantvā viharante3 āyasmā
Nando4, Bhagavato5 pattaṃ ādāya Tathāgatena saddhiṃ gehā nikkha-
manakāle "Nandakumāro kira Satthārā saddhiṃ gacchatīti" sutvā
aḍḍhullikhitehi6 kesehi7 vātapānantarena oloketvā "tuvaṭaṃ kho8 ayya-
putta āgaccheyyāsīti" idaṃ Janapadakalyāṇiyā9 vuttavacanaṃ10
anussaranto, ukkaṇṭhito11 anabhirato uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamani-
santhatagatto12 ahosi. Satthā tassa taṃ pavattiṃ ñatvā "yan13 nūnā-
haṃ Nandaṃ arahatte patiṭṭhapeyyan" ti cintetvā tassa vasanaparive-
ṇaṃ14 gantvā paññattāsane nisinno15 "kacci Nanda imasmiṃ sāsane
abhiramasīti16" pucchi. "Bhante Janapadakalyāṇiyā9 paṭibaddhacitto
hutvā nābhiramāmīti". "Himavantacārikaṃ gatapubbo si Nandā" 'ti.
"Na gatapubbo bhante" ti. "Tena hi gacchāmā" 'ti "N'; atthi me
bhante iddhi, kath'; āhaṃ17 gamissāmīti". Satthā "ahaṃ18 taṃ Nanda
mama iddhibalena nessāmīti" theraṃ hatthe gahetvā ākāsaṃ pakkhanto
antarāmagge ekaṃ19 jhāmakkhettaṃ dassetvā jhāmakhāṇuke20 nisinnaṃ
chinnanāsanaṅguṭṭhaṃ21 jhāmalomaṃ22 chinnachaviṃ23 tacamattaṃ24
lohitapalikuṇṭhitaṃ25 ekaṃ makkaṭiṃ dassesi. "Passasi no26 Nanda
etaṃ makkaṭin" ti. "Ama bhante" ti. "Suṭṭhu paccakkhaṃ karohīti".
Atha naṃ gahetvā saṭṭhiyojanikaṃ27 Manosilātalaṃ Anotattadahādayo
sattamahāsare28 pañcamahānadiyo Suvaṇṇapabbata-Rajatapabbata-Maṇi-
pabbata-patimaṇḍitaṃ anekasatarāmaneyyakaṃ Himavantapabbatañ ca
dassetvā "Tāvatiṃsabhavanaṃ te Nanda diṭṭhapubban" ti pucchitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds paṭhamaṃ.
2 K ānanda-.
3 Bi -to.
4 Bi āyasmā Ānando, K āyasmato nandassa.
5 K omits bhagavato.
6 Bi aḍhuli-, Bp aḍḍhali-.
7 Bi omits kesehi.
8 K tuvataṃko.
9 K -niyā, Bi -nīyā.
10 Bi -naṃ.
11 K ukkanṭhito, Bi ukkattito.
12 Bi vamanisandhatagatto.
13 Bi yaṃ.
14 Bi omits vasana.
15 Bi nisīditvā.
16 Bi atiramāsīti.
17 Bi kathāyaṃ.
18 Bi ahan.
19 Bi eka.
20 K jhāmakakhānuke.
21 Bi chinnakaṇṇanāsanaṅguṭha
22 K jhāmaloca.
23 K chaviṃ, Bi Bp chinnachavi.
24 K -tacamatta, Bp cammamattaṃ.
25 K omits lohita, Bi lohitapatikuntitaṃ, Bp -palikuntitaṃ.
26 Bi Bp omit no.
27 Bi chaṭhi-.
28 Bi -sarā.
[page 093]
2. Saṃgāmāvacarajātaka. (182.) 93
"na diṭṭhapubbaṃ bhante" ti vutte "ehi Nanda, Tāvatiṃsabhavanaṃ
te dassessāmīti1" tattha netvā Paṇḍukambalasilāsane2 nisīdi. Sakko
devarājā dvīsu devalokesu devasaṃghena saddhiṃ āgantvā vanditvā
ekamantaṃ nisīdi. Aḍḍhatiyakoṭisaṃkhā tassa3 paricārikā4 pañcasatā
ca kakuṭapādā5 devaccharāpi āgantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Satthā āyasmantaṃ Nandaṃ tā pañcasatā accharā kilesavasena punap-
puna olokāpesi. "Passasi Nanda imā kakuṭapādiniyo6 accharāyo" ti.
"Āma bhante" ti. Kin nu kho7 etā sobhanti udāhu Janapadakal-
yāṇīti8". "Seyyathāpi bhante Janapadakalyāṇiṃ upanidhāya9 sā pa-
luṭṭhamakkaṭī10 evam eva imā11 upanidhāya Janapadakalyāṇīti".
"Idāni kiṃ karissasi Nandā" ti. "Kiṃ kammaṃ katvā bhante imā
accharā labhantīti". "Samaṇadhammaṃ katvā bhante imā accharā
labhantīti". "Samaṇadhammaṃ katvā ti sace me bhante imāsam12
paṭilābhāya13 Bhagavā pāṭibhogo hoti ahaṃ samaṇadhammaṃ karissā-
mīti". "Karohi Nanda, ahan te14 pāṭibhogo" ti. Evaṃ thero deva-
saṃghamajjhe15 Tathāgataṃ pāṭibhogaṃ gahetvā "mā bhante atipa-
pañcaṃ16 karotha, etha gacchāma, ahaṃ samaṇadhammaṃ karissāmīti"
āha. Satthā taṃ17 ādaya Jetavanam18 eva paccāgami. Thero samaṇa-
dhammaṃ kātuṃ ārabhi. Satthā dhammasenāpatiṃ āmantetvā "Sāri-
putta, mayhaṃ kaniṭṭhabhātā Nando Tāvatiṃsadevaloke devasaṃghassa
majjhe devaccharānaṃ kāraṇā maṃ pāṭibhogaṃ aggahesīti" tassa
ācikkhi. Eten'19 upāyena Mahāmoggallānattherassa Mahākassapatthe-
rassa Anuruddhattherassa dhammabhaṇḍāgārika-Ānandattherassā ti
asītiyā mahāsāvakānaṃ yebhuyyena ca20 sesabhikkhūnaṃ ācikkhi.
Dhammasenāpati Sāriputtatthero Nandattheraṃ21 upasaṃkamitvā "sac-
caṃ kira tvaṃ āvuso Nanda Tavatiṃsadevaloke devasaṃghassa majjhe
devaccharā labhanto ‘samaṇadhammaṃ karissāmīti'; Dasabalaṃ pāṭi-
bhogaṃ gaṇhīti" vatvā "nanu evaṃ sante tava brahmacariyavāso
mātugāmasannissito22 kilesasannissito23, tassa te itthīnaṃ atthāya sa-
maṇadhammaṃ karontassa24 bhatiyā25 kammaṃ karontena kammakārena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dassayissāmīti.
2 Bi -kampalaṃsilātale.
3 Bi tāyaparisāya.
4 Bi paricāritā.
5 Bi kukkaṭapādīniyo, Bp kukkuṭapādaniyo.
6 Bi kukkapādināyo, Bp kukkuṭapādāniyo.
7 Bi kiṃ kho.
8 K -ṇiṃni.
9 Bi omits janapada---dhāya.
10 Bi Bp paluddhamakkaṭi.
11 Bi imāsaṃ.
12 Bi imāsaṃ.
13 Bi paṭilābhattāya.
14 Bi nandaṃmahante.
15 Bi -saṅghāssamajhe.
16 Bi aticāpapañcaṃ.
17 K naṃ.
18 K -naṃ.
19 Bi teneva.
20 Bi omits ca.
21 Bi nandaṃ.
22 K -sannisino, Bi sanissito.
23 Bi kilesiko.
24 so Bp; K Bi omits samaṇa---karontassa.
25 Bi gatiyā.
[page 094]
94 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
saddhiṃ kiṃ nānākaraṇan" ti theraṃ lajjāpesi nittejaṃ akāsi. Eten'
upāyena sabbe pi asītimahāsāvakā avasesabhikkhū ca taṃ āyasmantaṃ
lajjāpayiṃsu. So "ayuttaṃ vata me katan" ti hiriyā ca1 ottappena
ca viriyaṃ daḷhaṃ paggaṇhitvā vipassanaṃ vaḍḍhento arahattaṃ patvā
Satthāraṃ2 upasaṃkamitvā "ahaṃ3 bhante Bhagavato paṭissavaṃ muñ-
cāmīti" āha. Satthāpi "yadā tvaṃ Nanda arahattaṃ patto tadā yevā-
haṃ paṭissavā mutto" ti āha. Etam atthaṃ viditvā dhammasabhāyaṃ
bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "yāva ovādakkhamo vāyaṃ āvuso
Nandatthero ekovāden'; eva hirottappaṃ paccupaṭṭhāpetvā samaṇadham-
maṃ katvā4 arahattaṃ patto" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte
"na bhikkhave idān'; eva, pubbe pi Nando ovādakkhamo yevā" 'ti vatvā
atītaṃ āhāri:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto hatthācariyakule nibbattitvā vayappatto hatthā-
cariyasippe nipphattiṃ patto ekaṃ Bārāṇasirañño sapattarājā-
naṃ upaṭṭhāsi. So tassa maṅgalahatthiṃ susikkhitaṃ katvā
sikkhāpesi. Rājā5 "Bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmīti" Bodhisattaṃ
gahetvā maṅgalahatthiṃ āruyha mahatiyā senāya Bārāṇasiṃ
gantvā parivāretvā "rajjaṃ vā detu6 yuddhaṃ vā" ti rañño
paṇṇaṃ7 pesesi. Brahmadatto "yuddhaṃ dassāmīti" pākāra-
dvāraṭṭālakagopuresu8 balakāyaṃ āropetvā9 yuddhaṃ adāsi.
Sapattarājā maṅgalahatthiṃ vammetvā10 sayam pi vammaṃ11
paṭimuñcitvā hatthikkhandhagato tikhinaṃkusaṃ ādāya "naga-
raṃ bhinditvā12 paccāmittaṃ jīvitakkhayaṃ13 pāpetvā rajjaṃ
hatthagataṃ14 karissāmīti" hatthiṃ nagarābhimukhaṃ pesesi.
So uṇhakalalāni15 c'; eva yantapāsāṇe16 ca nānappakārāni ca
paharaṇāni vissajjente17 disvā maraṇabhayabhīto upasaṃkami-
tuṃ18 asakkonto paṭikkami. Atha naṃ hatthācariyo upasaṃ-
kamitvā "tāta tvaṃ sūro saṅgāmāvacaro, evarūpe19 ṭhāne
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits ca.
2 K omits satthāraṃ.
3 Bi svāhaṃ.
4 K ñatvā?
5 Bi so rājā.
6 Bi dentu.
7 K pannaṃ, Bi omits paṇṇaṃ.
8 K -puresi, Bi pūresu.
9 Bi āharāpetvā.
10 Bi dhammena chādetvā, Bp cammena chādetvā.
11 Bi cammaṃ.
12 Bi bhanditvā.
13 Bi -ye.
14 Bi tatthaṃgataṃ.
15 so Bi Bp; K -lādīni.
16 K sattapāsānena.
17 Bi visajjante.
18 K -mitvā.
19 K -po nāma.
[page 095]
2. Saṃgāmāvacarajātaka. (182.) 95
paṭikkamanaṃ nāma tuyhaṃ nānucchavikan" ti vatvā hatthiṃ
ovadanto1 imā gāthā avoca:
Ja_II,4.2(=182).1: Saṃgāmāvacaro sūro balavā iti vissuto
kin2 nu toraṇam āsajja paṭikkamasi3 kuñjara. || Ja_II:61 ||
Ja_II,4.2(=182).2: Omadda khippaṃ palighaṃ esikāni ca abbaha4,
toraṇāni pamadditvā khippaṃ pavisa kuñjarā 'ti. || Ja_II:62 ||
Tattha iti vissuto ti tāta tvaṃ pavattasampahāraṃ5 saṅgāmaṃ6 madditvā
avacaraṇato saṅgāmāvacaro thirahadayatāya sūro thāmasampattiyā balavā ti
evaṃ vissuto paññāto7 pākaṭo, {toraṇamāsajjā 'ti} nagaradvārasaṃghāṭaṃ8
patvā9, patikkamasīti kin10 nu kho osakkasi11,kena kāraṇana nivattasīti,
omaddā ti avamadda adho pātaya12, esikāni ca abbahā ti nagaradvāre so-
ḷasaratanaṃ aṭṭharatanaṃ13 bhūmiyaṃ pavesetvā niccalaṃ katvā nikhātā esi-
katthambhā honti, te khippaṃ uddharatha14 cā 'ti āṇāpeti15, toraṇāni madditvā
nagaradvārassa piṭṭhasaṃghāṭe madditvā khippaṃ pavisā ti sīghaṃ nagaraṃ
pavisa, kuñjarā ti nāgaṃ ālapati.
Taṃ sutvā nāgo Bodhisattassa ekovāden'; eva nivattitvā
esikatthambhe soṇḍāya16 paliveṭhetvā ahicchattakāni viya luñ-
citvā toraṇaṃ madditvā palighaṃ osādetvā17 nagaradvāraṃ
bhinditvā nagaraṃ pavisitvā rajjaṃ gahetvā adāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā hatthi Nando ahosi, rājā Ānando18, hatthācariyo pana aham
evā" 'ti. Saṃgāmāvacarajātakaṃ19.
3. Vālodakajātaka.
Vālodakaṃ apparasaṃ nihīnan ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto pañcasate vighāsāde ārabbha kathesi, Sāvatthiyaṃ
kira pañcasatā upāsakā gharapalibodhaṃ20 puttadārassa niyyādetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ovadento.
2 Bi kiṃ.
3 Bi -māsi.
4 Bi appuha.
5 Bi -pakāra.
6 K saṅgamaṃ.
7 Bi omits paññāto.
8 Bi -saṃghaṭṭatoraṇaṃ.
9 K pavatvā.
10 Bi kiṃ.
11 Bi opakkamasi.
12 Bi atthopāṭiya.
13 Bi omits aṭṭharatanaṃ, Bp aṭṭhārasaratanaṃ.
14 K uddharanthañ, Bi udaralañ.
15 K ānāpeti, Bi āṇāpesi.
16 K soṇḍā.
17 Bi osāretvā.
18 Bi adds ahosi.
19 Bi adds dutiyaṃ.
20 Bi gharāvāsabalibodhaṃ, gharāvāsapalibodhaṃ.
[page 096]
96 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
Satthu dhammadesanaṃ suṇantā ekato va vicaranti. Tesu keci sotā-
pannā keci sakadāgāmino keci anāgāmino, eko pi putthujjano n'; atthi.
Satthāraṃ nimantentāpi te upāsake antokaritvā va nimantenti. Tesaṃ
pana dantakaṭṭhamukhodakagandhamāladāyakā pañcasatā cullupaṭṭhākā1
vighāsādā hutvā vasanti. Te bhuttapātarāsā niddāyitvā uṭṭhāya Acira-
vatiṃ gantvā nadītīre unnadantā Mallayuddhaṃ yujjhanti. Te pana2
pañcasatā upāsakā appasaddā appanigghosā3 patisallānam anuyuñ-
janti. Satthā tesaṃ vighāsādānaṃ uccāsaddaṃ sutvā "kiṃsaddo
esa Ānandā4" 'ti theraṃ5 pucchitvā "vighāsādasaddo bhante" ti vutte
"na kho Ānanda ime vighāsādā idān'; eva vighāsaṃ khāditvā unna-
danti yeva, pubbe pi unnadanti yeva6, ime cāpi7 upāsakā na idān'
eva sannisinnā8 pubbe pi sannisinnā yevā" 'ti vatvā therena yācito
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto rañño attha-
dhammānusāsako ahosi. Ath'; ekasmiṃ kāle so rājā "pac-
canto kupito" ti sutvā pañcasate sindhave kappāpetvā caturaṅ-
giniyā senāya gantvā paccantaṃ vūpasametvā Bārāṇasiṃ yeva9
paccāgantvā "sindhavā10 kilantā11, allarasam eva nesaṃ muddi-
kapānaṃ dethā" 'ti āṇāpesi12. Sindhavā gandhapānaṃ13 pivitvā
assasālaṃ patvā attano attano ṭhānesu aṭṭhaṃsu. Tesaṃ pana
dinnāvasiṭṭhakaṃ14 apparasaṃ15 bahukasaṭaṃ16 ahosi. Manussā
"idaṃ kiṃ karomā" 'ti rājānaṃ pucchiṃsu. Rājā "udakena
madditvā makkhipilotikāhi17 parissāvetvā ye gadrabhā18 sindha-
vānaṃ nivāpaṃ19 vahiṃsu tesam dāpethā" 'ti dāpesi. Gadrabhā
kasaṭaṃ20 udakaṃ pivitvā mattā21 viravamānā22 rājaṅgaṇe
vicariṃsu23. Rājā mahāvātapānaṃ vivaritvā rājaṅgaṇaṃ oloka-
yamāno samīpe ṭhitaṃ Bodhisattaṃ āmantetvā va24 "passa,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi cuḷupaṭhakā, K cullapaṭṭhākā.
2 Bi omits pana.
3 Bi -nīghosā, Bp appaṭisaddā appaṭighosā.
4 Bi ki eko ānanda saddo.
5 Bi omits theraṃ.
6 K omits pubbe pi unnadanti yeva
7 Bi pi.
8 K omits sannisinnā.
9 K -si yeva, Bi sīmeva.
10 Bi -vānaṃ.
11 Bi -tānaṃ.
12 K ānāpesi.
13 so Bp; Bi kaṇḍaṃ-, K gaṇḍa-.
14 Bi ninnāvasiṭhakaṃ, Bp dinnāvasikaṭṭhakaṃ.
15 so Bi Bp; K sarasaṃ.
16 so Bi Bp; K bahusakaṭaṃ.
17 Bi Bp makacipi-.
18 K gadābhā.
19 K nivāsaṃ.
20 K sakataṃ, Bp sakaṭaṃ, Bi kasada.
21 Bi adds hutvā.
22 Bi viravantā vicaramānā.
23 Bi picarīsu.
24 Bi omits va.
[page 097]
3. Vālodakajātaka. (183.) 97
ime gadrabhā kasaṭodakaṃ1 pivitvā mattā hutvā viravantā2
uppatantā vicaranti3, sindhavakule jātasindhavā pana gandha-
pānaṃ4 pivitvā nissaddā sannisinnā na uppilavanti, kin5 nu kho
kāraṇan" ti pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,4.3(=183).1: Vālodakaṃ apparasaṃ {nihīnaṃ (Dhp.p.275).}
pītvā mado jāyati gadrabhānaṃ,
imañ ca pītvāna rasaṃ paṇītaṃ6
mado na sañjāyati sindhavānan ti. || Ja_II:63 ||
Tattha vālodakan ti makkhivālehi7 parissāvitaudakaṃ8, vālūdakan9 ti
pi pāṭho, nihīnan ti nihīnarasabhāvena10 nihīnaṃ, na sañjāyatīti sindha-
vānaṃ mado na jāyati11, kin12 nu kho kāraṇan ti pucchi.
Ath'; assa kāraṇaṃ ācikkhanto Bodhisatto dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,4.3(=183).2: Appam pivitvāna nihīnajacco
so majjatī tena janinda puṭṭho,
dhorayhasīlī13 ca kulamhi jāto
na majjatī aggarasaṃ pivitvā ti. || Ja_II:64 ||
Tattha tena janinda puṭṭho ti janinda uttamarāja yo14 nihīnajacco tena
nihīnena jaccabhāvena puṭṭho majjati15 pamajjati16, dhorayhasīlīti17 dho-
rayhasīlo dhuravahanakāacārena sampanno jātisindhavo, aggarasan ti sabba-
paṭhamaṃ gahitaṃ18 muddikārasaṃ19 pivitvā na majjatīti.
Rājā Bodhisattassa vacanaṃ sutvā gadrabhe rājaṅgaṇā
nīharāpetvā tass'; eva ovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā yathā-
kammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā pañcasatā gadrabhā ime vighāsādā ahesuṃ, pañcasatā sindhavā
ime upāsakā, rājā Ānando, amaccapaṇḍito pana aham evā" 'ti. Vālo-
dakajātakaṃ20.
--------------------------------------------------------------------------
1 K kasakaṭo-, Bp sakaṭo-.
2 K vicarantā, Bi vivaranto.
3 Bi vivaranti.
4 K Bi gaṇḍapānaṃ, Bp rasagandhapānaṃ.
5 Bi kiṃ.
6 K panītaṃ, Bi paṇitaṃ.
7 Bi Bp makacivā-.
8 Bi parisāvītaṃ-.
9 Bi vāludakan.
10 Bi omits nihīnara.
11 Bi sañcayati.
12 Bi kiṃ.
13 Bi dodayhasīle.
14 K so.
15 Bi majjate.
16 Bi omits pamajjati.
17 Bi dayhasīle ti.
18 Bi gahita.
19 Bi muddika-.
20 Bi adds tatiyaṃ.
[page 098]
98 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
4. Giridantajātaka.
Dūsito1 giridantenā2 'ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viha-
ranto ekaṃ vipakkhaseviṃ3 ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā
Mahilāmukhajātake4 kathitam eva. Satthā pana "na bhikkhave ayaṃ
bhikkhu idān'; eva vipakkhasevako5, pubbe p'; esa vipakkhasevako
yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Sāmarājā6 nāma rajjaṃ kāresi.
Tadā Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa
atthadhammānusāsako ahosi. Rañño pana Paṇḍavo7 nāma
maṅgalasso, tassa Giridanto8 nāma assabandho, so khañjo9
ahosi. Asso mukharajjuke gahetvā taṃ purato purato10
gacchantaṃ disvā "maṃ esa11 sikkhāpetīti" saññāya tassa12
anusikkhanto khañjo ahosi. Tassa khañjabhāvaṃ rañño āroce-
suṃ. Rājā vejje pesesi. Te gantvā assassa sarīre rogaṃ
apassantā "rogam assa na passāmā" 'ti rañño kathayiṃsu.
Rājā Bodhisattaṃ pesesi: "gaccha vayassa13, ettha kāraṇaṃ
jānāhīti". So gantvā khañjāssabandhasaṃsaggena tassa14
khañjabhūtabhāvaṃ ñatvā rañño tam atthaṃ ārocetvā "saṃ-
saggadosena nāma evaṃ hotīti" dassento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,4.4(=184).1: Dūsito1 Giridantena15 hayo Sāmassa Paṇḍavo
porāṇaṃ pakatiṃ hitvā tass'; eva16 anuvidhīyatīti17. || Ja_II:65 ||
Tattha hayo Sāmassā 'ti Sāmassa rañño maṅgalasso, poraṇaṃ paka-
tiṃ hitvā ti attano porāṇapakatiṃ18 siṅgārabhāvaṃ pahāya, anuvidhīyatīti17
anusikkhati19.
Atha naṃ rājā "idāni vayassa kiṃ kattabban" ti pucchi.
Bodhisatto "sundaraṃ assabandhaṃ20 labhitvā yathāporāṇo21
bhavissatīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dusīto.
2 Bi gīridavattanā.
3 Bi -sevībhikkhuṃ.
4 Bi -ḷā-, cfr. supra J. 26.
5 K -sevati, Bi vāpakkhasevi.
6 Bi sāmantarājā.
7 Bi paṇḍuvo.
8 Bi gīridatto.
9 Bi khañco.
10 Bi omits one purato.
11 Bi etha.
12 K kassa, Bi bhassa.
13 Bi passa.
14 so Bi Bp; K -saggenassa.
15 Bi giridattena.
16 Bi asseva.
17 Bi -dhiyyatīti.
18 Bi pubbe pipakati.
19 Bi -tīti attho.
20 so Bi Bp; K -bandhavaṃ.
21 Bi omits yathā.
[page 099]
4. Giridantajātaka. (184) 5. Anabhiratijātaka. (185.) 99
Ja_II,4.4(=184).2: Sace va t'; anujo1 poso2 sikharākārakappito3
ānane4 taṃ gahetvāna5 maṇḍale parivattaye
khippam eva pahatvāna6 tass'; eva anuvidhīyatīti. || Ja_II:66 ||
Tattha tanujo ti tassa anujo anurūpajāto ti anujo, tassa anujo t'; anujo,
idaṃ vuttaṃ hoti: sace hi mahārāja tassa siṅgārassa ācārasampannassa assassa7
anurūpajāto8 siṅgārākārasampanno9 poso, sikharākārakappito10 ti sikha-
rena11 sundarena12 ākārena kappitokesamassu13, taṃ assaṃ ānane gahetvā14
assamaṇḍale parivatteyya15, khippam ev'; esa taṃ khañjabhāvaṃ pahāya ayaṃ
siṅgāro ācārasampanno assagopako maṃ sikkhāpetīti saññāya khippam ev'; etassa16
anuvidhiyyati17 atianusikkhissati18 pakatibhāve yeva ṭhassatīti19.
Rājā tathā kāresi. Asso pakatibhāve patiṭṭhāsi. Rājā
"tiracchānānam pi nāma āsayaṃ jānissatīti20" tuṭṭhacitto Bo-
dhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Giridanto22 Devadatto ahosi, asso vipakkhasevako bhikkhu, rājā
Ānando23, amaccapaṇḍito pana aham evā" 'ti. Giridantajātakaṃ24.
5. Anabhiratijātaka.
Yathodake āvile appasanne ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto aññataraṃ brāhmaṇakumāraṃ ārabbha kathesi. Sāvat-
thiyaṃ kir'25 eko brāhmaṇakumāro tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū bahū26
khattiyakumāre ca brāhmaṇakumāre ca mante vācesi. So aparabhāge
gharāvāsaṃ saṇṭhapetvā vatthālaṃkāradāsadāsīkhettavatthugomahisa-
puttadārādīnaṃ atthāya cintayamāno rāgadosamohavasiko hutvā āvila-
citto ahosi, mante paṭipāṭiyā parivattetuṃ nāsakkhi27, ito c'; ito ca
mantā na paṭibhaṃsu28. So ekadivasaṃ bahuṃ29 gandhamālādiṃ30
gahetvā Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 K va nanujo, Bi ca tanuke, Bp ca tanujo.
2 K pāso.
3 K -kappino.
4 Bi ānanena.
5 Bi gahetvā.
6 Bi pahantvāna.
7 Bi assa.
8 Bi anurūpajā ayaṃ.
9 Bi siṅgā ayo ājāyasampanno.
10 Bi akhayākārakampito.
11 Bi sikhayona.
12 Bi omits sundarena.
13 Bi kappito-.
14 Bi ānena gahetvāna.
15 K -yyaṃ.
16 Bi evatassa.
17 K -dhissati.
18 Bi anusikkhāyati.
19 Bi adds attho.
20 Bi āyasaṃ rājātīti, Bp ajjhasayaṃ jānāti.
21 Bi dhammadesanaṃ.
22 Bi giridattho.
23 Bi adds ahosi.
24 Bi giridatthajātakaṃ catutthaṃ.
25 Bi kira.
26 both MSS. bahu.
27 Bi nāsakki.
28 K ni paṭihaṃsu, Bi na patisaṃsu.
29 Bi bahu.
30 Bi -lādīhi.
[page 100]
100 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā "kiṃ māṇava mante
vācesi, paguṇā te mantā" ti pucchi. "Pubbe me bhante mantā pa-
guṇā, gharāvāsassa pana gahitakālato paṭṭhāya cittaṃ me āvilaṃ jātaṃ,
tena me mantā na paguṇā" ti. Atha nam Satthā "na kho māṇava
idān'; eva pubbe pi te cittassa anāvilakāle tava mantā paguṇā ahesuṃ,
rāgādīhi pana āvilakāle tava mantā na paṭibhaṃsū1" 'ti vatvā tena
yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyam Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto
Takkasilāyaṃ mante uggaṇhitvā disāpāmokkho ācariyo hutvā
Bārāṇasiyaṃ bahū khattiyabrāhmaṇakumāre2 mante vācesi.
Tassa santike eko brāhmaṇamāṇavo tayo vede3 paguṇe akāsi,
ekapade pi nikkaṃkho piṭṭhiācariyo4 hutvā mante vācesi. So
aparena samayena gharāvāsaṃ gahetvā gharāvāsacintāya5 āvila-
citto mante parivattetuṃ nāsakkhi. Atha naṃ ācariyo attano
santikaṃ āgataṃ "kiṃ māṇava paguṇā te mantā" ti pucchitvā
"gharāvāsaṃ gahitakālato paṭṭhāya me cittaṃ āvilaṃ jātaṃ,
mante parivattetuṃ na sakkomīti" vutte "tāta āvile6 cittamhi7
paguṇāpi mantā na paṭibhanti8, anāvile pana appaṭibhānaṃ9
nāma n'; atthīti" vatvā imā gāthā10 āha:
Ja_II,4.5(=185).1: Yathodake āvile appasanne
na passati sippikasambukaṃ11
sakkharaṃ12 vālukaṃ macchagumbaṃ
evaṃ āvilamhi13 citte
na passati attadatthaṃ paratthaṃ. || Ja_II:67 ||
Ja_II,4.5(=185).2: Yathodake acche vippasanne
so passati sippī14 ca macchagumbaṃ15
--------------------------------------------------------------------------
1 K paṭihaṃsū.
2 K bahukhattiyābrāh-, Bi bahukhattiyāyākumāre bahubrāhmaṇakumāre.
3 Bi bede.
4 so K Bp; Bi ekapade si nikakho piṭhi ācaripeha.
5 K sagharāvāsacittāya.
6 Bi āvīla.
7 K cittaṃhi.
8 K paṭihanti.
9 K apaṭihānaṃ, Bi apaṭibhāṇaṃ.
10 Bi imaṃ gāthadvayam.
11 Bi sippisappukaṃ, K sippisambuka, Bp sibbikasambukañ ca; read
na passatī sambukañ ca?
12 K omits sakkharaṃ.
13 so Bp; K āvile, Bi āvīlamhi.
14 K sippi.
15 Bi passati kasampukaṃ sakkharaṃ vālukaṃ macchagumpaṃ.
[page 101]
6. Dadhivāhanajātaka.(186.) 101
evaṃ anāvilamhi1 citte
so passati2 attadatthaṃ paratthan ti. || Ja_II:68 ||
Tattha āvile ti kaddamāluḷite3, appasanne ti tāya eva4 āvilatāya avippa-
sanne5, sippikasambukan6 ti sippikañ ca sambukañ ca7, macchagumban
ti macchaghaṭaṃ, evaṃ āvile8 ti evam evaṃ9 rāgādīhi āvile citte, attadatthaṃ
paratthan ti na10 attatthaṃ na paratthaṃ11 passatīti attho, so passatīti
evam evaṃ anāvile citte so puriso attatthañ ca paratthañ ca passatīti12.
Satthā imaṃ atītaṃ13 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne brāhmaṇakumāro sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā ayam eva māṇavo ahosi, ācariyo pana aham evā" 'ti. Ana-
bhiratijātakaṃ14.
6. Dadhivāhanajātaka.
Vaṇṇagandharasopeto ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viha-
ranto vipakkhaseviṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhākathita-
sadisam eva. Satthā pana: "bhikkhave asādhusannivāso nāma pāpo
anatthakaro, tattha manussabhūtānaṃ tāva pāpasannivāsassa anattha-
karaṇāya kiṃ vattabbaṃ, pubbe pana asātena amadhurena nimba-
rukkhena saddhiṃ15 sannivāsam āgamma madhuraraso dibbarasapaṭi
bhāgo acetano ambarukkho pi amadhuro tittako jāto" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Kā-
siraṭṭhe16 cattāro bhātaro brāhmaṇā isipabbajjaṃ pabbajitvā
Himavantapadese17 paṭipāṭiyā paṇṇasālā18 katvā vāsaṃ kappesuṃ.
Tesaṃ19 jeṭṭhabhātā kālaṃ katvā Sakkattaṃ pāpuṇi. So taṃ kā-
raṇaṃ ñatvā antarantarā sattaṭṭhadivasaccayena tesaṃ upaṭṭhā-
naṃ gacchanto ekadivasaṃ jeṭṭhakatāpasaṃ vanditvā ekamantaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 K -laṃhi.
2 Bi apassati.
3 K -ḷulite, Bi -lulite.
4 Bi thāya yena.
5 Bi appasanne.
6 K sippisambukan.
7 Bi sippañ ca kasammakañ ca.
8 Bi āvīlamhi.
9 Bi evameva.
10 Bi neva.
11 Bi attadattaparattaṃ.
12 Bi pūriso passati atta attaṃ parattan ti attho.
13 Bi dhammadesanaṃ.
14 Bi adds pañcamaniṭhitaṃ. 6. Cfr. Five Jāt. by V. Fausboell 1861 p.1.
15 Bi omits saddhiṃ.
16 Bi kāsikaraṭṭhe.
17 Bi himavantappadese.
18 Bi pallasālaṃ.
19 K nesaṃ.
[page 102]
102 II. Dukanipati. 4. Asadisavagga. (19.)
nisīditvā "bhante kena te attho" ti pucchi. Paṇḍurogatāpaso
"agginā me attho" ti āha. So tassa vāsipharasukaṃ1
adāsi. (Vāsipharasuko2 nāma daṇḍe pavesanavasena3 vāsi
pi hoti pharasu pi.) Tāpaso "ko me imaṃ ādāya dārūni
āharissatīti" āha. Atha naṃ Sakko evam āha: "yadā4 te
bhante dārūhi attho imaṃ pharasuṃ hatthena5 pahaṃsitvā6
‘dārūni me āharitvā aggiṃ kareyyāsīti7'; vadeyyāsi, dā-
rūni āharitvā aggiṃ katvā dassatīti'. Tassa vāsipharasukaṃ
datvā dutiyam pi upasaṃkamitvā "bhante kena te attho" ti
pucchi. Tassa paṇṇasālāya hatthimaggo hoti. So hatthīhi
upadduto "hatthīnaṃ me vasena dukkhaṃ uppajjati8, te palā-
pehīti" āha. Sakko tassa ekaṃ bheriṃ upanāmetvā "bhante
imasmiṃ tale pahaṭe tumhākaṃ paccāmittā palāyissanti, imas-
miṃ pahaṭe mettacittā hutvā caturaṅginiyā senāya9 parivā-
ressantīti" vatvā taṃ bheriṃ datvā kaniṭṭhassa santikaṃ gan-
tvā "bhante kena te attho" ti pucchi. So pi paṇḍurogadhātuko
va, tasmā "dadhinā me attho" ti āha. Sakko tassa ekaṃ
dadhighaṭaṃ datvā "sace tumhe icchamānā imaṃ āvajjessatha10
mahānadī hutvā mahoghaṃ pavattetvā tumhākaṃ rajjaṃ gahetvā
dātuṃ samattho pi bhavissatīti" vatvā pakkāmi. Tato paṭṭhāya
vāsipharusuko11 jeṭṭhabhātikassa aggiṃ karoti, itarena12 bheri-
tale pahaṭe hatthī palāyanti13, kaniṭṭho dadhiṃ paribhuñjati.
Tasmiṃ kāle eko sūkaro ekasmiṃ purāṇagāmaṭṭhāne caranto14
ānubhāvasampannaṃ ekaṃ maṇikkhandhaṃ15 addasa. So taṃ
maṇikkhandhaṃ mukhena ḍasitvā16 tassānubhāvena ākāse uppa-
titvā samuddamajjhe ekaṃ dīpakaṃ gantvā "ettha dāni mayā
vasituṃ vaṭṭatīti17" otaritvā phāsukaṭṭhāne18 udumbararukkhassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vāsiparasuṃ.
2 Bi vāsiparasiko.
3 K pavesanāvasena, Bi omits vasena.
4 Bi yadi.
5 Bi hattena, K hatthe.
6 Bi paharitvā.
7 Bi kārāhiti
8 Bi hatthinaṃ ayyena me dukkhaṃ uppajjiti.
9 Bi caturaṅgīni senā.
10 Bi āsiñceyyātha.
11 Bi vāsipharasuṃ.
12 Bi itaro.
13 Bi hatthi palāyati.
14 Bi vicaranto.
15 Bi anubhāvasampannamaṇikhandhaṃ.
16 Bi daṃsitvā.
17 Bi vattatīti.
18 Bi adds ekassa.
[page 103]
6. Dadhivāhanajātaka. (186.) 103
heṭṭhā vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ tasmiṃ rukkhamūle
maṇikkhandhaṃ purato ṭhapetvā niddaṃ okkami. Ath'; eko
Kāsiraṭṭhavāsimanusso1 "nirūpakāro2 esa amhākan" ti mātā-
pitūhi gehā nikkaḍḍhito ekaṃ paṭṭanagāmaṃ3 gantvā nāvikānaṃ
kammakaro4 hutvā nāvaṃ āruyha5 samuddamajjhe bhinnāya
nāvāya phalake nipanno ṭaṃ dīpaṃ patvā phalāphalāni pariye-
santo taṃ sūkaraṃ niddāyantaṃ disvā saṇikaṃ6 gantvā maṇik-
khandhaṃ gaṇhitvā tassa ānubhāvena ākāse uppatitvā udum-
bararukkhe nisīditvā cintesi: "ayaṃ sūkaro imassa maṇikkhan-
dhassa ānubhāvena ākāsacāriko7 hutvā idha vasati maññe, mayā
pana8 paṭhamam eva imaṃ māretvā maṃsaṃ khāditvā pacchā
gantuṃ vaṭṭatīti9". So ekaṃ daṇḍakaṃ bhañjitvā tassa sīse
pātesi. Sūkaro pabujjhitvā maṇiṃ apassanto ito c'; ito ca
kampamāno vidhāvati. Rukkhe nisinnapuriso10 hasi. Sūkaro
olokento taṃ disvā rukkhaṃ sīsena paharitvā tatth'; eva mato.
So puriso otaritvā aggiṃ katvā tassa maṃsaṃ pacitvā khāditvā
ākāse uppatitvā Himavantamatthakena gacchanto assamapadaṃ
disvā jeṭṭhatāpasassa11 assame12 otaritvā dvīhatīhaṃ vasitvā
tāpasassa vattapaṭivattaṃ akāsi vāsipharasukassa ānubhāvañ ca
passi. So "imaṃ mayā gahetuṃ vaṭṭatīti" maṇikkhandhassa
ānubhāvaṃ13 tāpasassa dassetvā "bhante imaṃ me gahetvā
vāsipharasukaṃ14 dethā" 'ti āha. Tāpaso ākāsena caritukāmo
taṃ gahetvā vāsipharasukaṃ adāsi. So taṃ gahetvā thokaṃ
gantvā vāsipharasukaṃ pahaṃsitvā15 "vāsipharasuka16 tāpasassa
sīsaṃ chinditvā17 maṇikkhandhaṃ me āharā" 'ti āha. So gan-
tvā tāpasassa sīsaṃ chinditvā maṇikkhandhaṃ āhari. So vāsi-
pharasukaṃ18 paṭicchannaṭṭhāne ṭhapetvā majjhimatāpasassa19
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kāsikaraṭha-, K kāsiraṭṭhe.
2 So both MSS.
3 K paddhanagāmaṃ.
4 Bi kammakāro.
5 Bi abhiruyha.
6 Bi sanikaṃ.
7 Bi sākassavāro.
8 Bi omits pana.
9 Bi vaddhatīti.
10 Bi nisinno-.
11 Bi jeṭhabhātikassa tāpassa.
12 Bi asamaṃ.
13 Bi anubhāvaṃ.
14 K vāsipharasuṃ.
15 Bi vāsipharasuṃ pharahitvā.
16 Bi omits this word.
17 Bi sīse bhinditvā.
18 K vāsipharasuṃ.
19 Bi majhimatāpasa.
[page 104]
104 II. Dukanipāta. 4. Asadisavavagga. (19.)
santikaṃ gantvā {katipāhaṃ} vasitvā bheriyā ānubhāvaṃ disvā
maṇikkhandhaṃ datvā bheriṃ gaṇhitvā1 purimanayen'; eva tassa
pi sīsaṃ chindāpetvā kaniṭṭhaṃ upasaṃkamitvā dadhighaṭassā-
nubhāvaṃ disvā maṇikkhandhaṃ datvā dadhighaṭaṃ gahetvā
purimanayen'; eva tassa sīsaṃ chindāpetvā2 maṇikkhandhañ ca
vāsipharasukañ ca bheriñ ca dadhighaṭañ ca gahetvā ākāse
uppatitvā Bārāṇasiyā avidūre ṭhatvā Bārāṇasirañño "yuddhaṃ
vā me3 detu rajjaṃ vā" ti ekassa purisassa hatthe paṇṇaṃ
pāhesi. Rājā sāsanaṃ sutvā va "coraṃ gaṇhissāmā" 'ti nik-
khami. So ekaṃ bheritalaṃ pahari, caturaṅginī4 senā pari-
vāresi. Rañño avattharaṇabhāvaṃ5 ñatvā dadhighaṭaṃ vis-
sajjesi6, mahānadī pavatti7, mahājano dadhimhi osīditvā
nikkhamituṃ8 nāsakkhi. Vāsipharasukaṃ pahaṃsitvā9 "rañño
sīsaṃ āharā" 'ti10 āha, vāsipharasuko gantvā sīsaṃ āharitvā
pādamūle nikkhipi, eko pi āvudhaṃ ukkhipituṃ nāsakkhi11.
So mahantena balena parivuto nagaraṃ pavisitvā abhisekaṃ
kāretvā Dadhivāhano nāma rājā hutvā dhammena rajjaṃ
kāresi. Tass'; ekadivasaṃ mahānadiyaṃ jālakaraṇḍake12 kīḷan-
tassa Kannamuṇḍadahato devatāparibhogaṃ ekaṃ ambapakkaṃ
āgantvā jāle laggi. Jālaṃ ukkhipantā taṃ disvā rañño adaṃsu.
Taṃ mahantaṃ ghaṭappamāṇaṃ parimaṇḍalaṃ13 suvaṇṇavaṇṇaṃ
ahosi. Rājā "kissa phalaṃ nām'; etan" ti vanacārake pucchitvā
"ambaphalan" ti sutvā paribhuñjitvā tassa aṭṭhiṃ attano uyyāne
ropāpetvā khīrodakena siñcāpesi. Rukkho nibbattitvā tatiye
saṃvacchare phalaṃ adāsi. Ambassa sakkāro14 mahā ahosi:
khīrodakena siñcanti, gandhapañcaṅgulikaṃ denti, mālādāmāni
parikkhipanti, gandhatelena dīpaṃ jālenti, parikkhepo pan'; assa
paṭṭasāṇiyā15 ahosi. Phalāni madhurāni suvaṇṇavaṇṇāni ahesuṃ.
Dadhivāhanarājā aññesaṃ rājūnaṃ ambaphalaṃ pesento aṭṭhito
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi gahetvā.
2 Bi chinditvā.
3 Bi omits me.
4 Bi caturaṅgini.
5 Bi āvattaraṇa-.
6 Bi visajjesi.
7 Bi pavattati.
8 Bi nisītuṃ.
9 Bi paharitvā
10 Bi āharāhīti.
11 Bi na sakkhi.
12 Bi jālakadaṇḍake, K jālakaraḍake.
13 K parimaṇḍalaṃ.
14 Bi pakāro.
15 Bi paṭasāṇiyā, K paddhasāṇiya.
[page 105]
6. Dadhivāhanajātaka.(186.) 105
rukkhanibbattanabhayena aṃkuranibbattanaṭṭhānaṃ maṇḍukaṇ-
ṭakena vijjhitvā pesesi. Tesaṃ ambaṃ khāditvā aṭṭhi ropitaṃ
na sampajjati1. Te "kin nu kho ettha kāraṇan" ti pucchantā
taṃ kāraṇaṃ jāniṃsu. Ath'; eko rājā uyyānapālaṃ pakkositvā
"Dadhivāhanassa ambaphalānaṃ rasaṃ nāsetvā tittakabhāvaṃ
kātuṃ sakkhissasīti2" pucchitvā "āma devā" 'ti vutte "tena hi
gacchā" 'ti3 sahassaṃ datvā pesesi. So Bārāṇasiṃ gantvā
"eko uyyānapālo āgato" ti rañño arocāpetvā tena pakkosāpito
pavisitvā rājānaṃ vanditvā "tvaṃ uyyānapālo" ti puṭṭho "āma
devā" 'ti vatvā attano ānubhāvaṃ vaṇṇesi. Rājā "gaccha,
amhākaṃ uyyānapālassa santike hohīti4" āha. Te tato paṭ-
ṭhāya dve janā uyyānaṃ paṭijagganti. Adhunāgato uyyānapālo
akālapupphāni pupphāpento akālaphalāni gaṇhāpento uyyānaṃ
ramaṇīyaṃ5 akāsi. Rājā tassa pasīditvā porāṇakauyyānapālaṃ
nīharitvā tass'; eva uyyānaṃ adāsi. So uyyānassa attano hattha-
gatabhāvaṃ ñatvā ambarukkhaṃ parivāretvā nimbe ca pagga-
vavalliyo6 ca ropesi. Anupubbena nimbā vaḍḍhiṃsu. Mūlehi
mūlāni sākhāhi ca sākhā7 saṃsaṭṭhā onaddhā vinaddhā ahesuṃ.
Tena8 asātāmadhurasaṃsaggena tāva madhuraphalo ambo
tittako jāto nimbapaṇṇasadisaraso. Ambaphalānaṃ tittakabhā-
vaṃ ñatvā uyyānapālo palāyi. Dadhivāhano9 uyyānaṃ gantvā
ambaphalaṃ10 khādanto mukhe paviṭṭhaṃ ambayūsaṃ nimba-
kasaṭaṃ11 viya12 ajjhoharituṃ asakkonto kakkāretvā13 nuṭṭhubhi14.
Tadā Bodhisatto tassa atthadhammānusāsako ahosi. Rājā
Bodhisattaṃ āmantetvā "paṇḍita, imassa rukkhassa porāṇaka-
parihārato15 parihīnaṃ n'; atthi, evaṃ sante pi 'ssa phalaṃ
tittakaṃ jātaṃ, kin16 nu kāraṇan" ti pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 K sampajjatīti.
2 K sakkhissatīti, Bi sakkhissasati.
3 Bi gacchahiti.
4 both MSS. hotīti.
5 Bi rammaṇiyaṃ, K ramanīyaṃ.
6 Bi aggavalliyo.
7 K sākhāhi ca sakhāhi, Bi sākhehi sākhāni.
8 Bi adds gandhaphalānaṃ rukkhānaṃ.
9 Bi adds palāyantaṃ uyyānasālaṃ (read -pālaṃ) sutvā.
10 Bi ampaphale.
11 Bi nimbakarasam, Bp nimbarasiṃ.
12 Bi adds ahosi.
13 Bi takkhādetvā.
14 Bi nuṭhaka.
15 Bi porāṇaparihārato.
16 Bi kiṃ.
[page 106]
106 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
Ja_II,4.6(=186).1: Vaṇṇagandharasūpeto1 amb'; āyaṃ ahuvā pure,
tam eva pūjaṃ labhamāno ken'; ambo kaṭukapphalo ti. || Ja_II:69 ||
Ath'; assa kāraṇaṃ ācikkhanto Bodhisatto dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,4.6(=186).2: Pucimandaparivāro ambo te Dadhivāhana,
mūlaṃ mūlena saṃsaṭṭhaṃ, sākhā sākhā nisevare2,
asataṃ sannivāsena ten'; ambo kaṭukapphalo ti. || Ja_II:70 ||
Tattha pucimandaparivāro ti nimbarukkhaṃparivāro3, sākhā sakhā
nisevare4 ti pucimandassa sākhā ambarukkhassa sākhāyo nisevanti, asataṃ
sannivāsenā 'ti amadhurehi pucimandehi5 saddhiṃ sannivāsena, tenā 'ti tena
kāraṇena ayaṃ ambo kaṭukaphalo asātaphalo tittakaphalo jāto ti.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā sabbe pi pucimande ca paggave
ca6 chindāpetvā mūlāni uddharāpetvā samantā amadhuram paṃ-
suṃ harāpetvā madhuraṃ7 paṃsuṃ pakkhipāpetvā khīrodaka-
sakkharodakagandhodakehi ambaṃ paṭijaggāpesi. So madhura-
rasasaṃsaggena8 puna madhuro va ahosi. Rājā pakatiuyyāna-
pālakass'; eva uyyānaṃ niyyādetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathā-
kammaṃ9 gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā aham eva paṇḍitāmacco ahosin" ti. Dadhivāhanajāta-
kaṃ10.
7. Catumaṭṭajātaka.
Ucce viṭabhim āruyhā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto aññataraṃ mahallakabhikkhuṃ11 ārabbha kathesi. Ekadi-
vasaṃ kira dvīsu aggasāvakesu aññamaññaṃ pañhaṃ pucchanavissajjana-
kathāya nisinnesu eko mahallako12 tesaṃ santikaṃ gantvā tatiyo hutvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -rasopeto.
2 Bi sākhā sākhaṃ nisevane
3 so both MSS.
4 Bi nivesane.
5 Bi pucimantehi, K pucimandena.
6 Bi pucimandena ca aggivalliyo ceva.
7 Bi madhura.
8 Bi madhurasaṃsaggena.
9 Bi yathākkamaṃ.
10 Bi adds chaṭhaṃ.
11 Bi mahallakaṃ-, K -ka.
12 Bi adds bhikkhu.
[page 107]
7. Catumaṭṭajātaka. (187.) 107
nisīditvā "bhante mayam pi tumhe pañhaṃ pucchissāma, tumhe pi
attano kaṃkhaṃ amhe pi1 pucchathā" 'ti āha. Therā taṃ2 jiguc-
chitvā uṭṭhāya pakkamiṃsu. Therānaṃ dhammaṃ sotuṃ nisinnaparisā
samāgamassa bhinnakāle3 Satthu santikaṃ gantvā "kiṃ akāle āgat'
atthā" 'ti vutte taṃ kāraṇaṃ ārocayiṃsu. Satthā "na bhikkhave
idān'; eva Sāriputta-Moggallānā etaṃ jigucchitvā akathetvā pakkamanti,
pubbe pi pakkamiṃsū" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto araññāyatane rukkhadevatā ahosi. Atha dve
haṃsapotakā Cittakūṭapabbatā nikkhamitvā tasmiṃ rukkhe ni-
sīditvā gocarāya gantvā nivattantāpi tasmiṃ ñeva vissamitvā
Cittakūṭaṃ gacchanti. Gacchante gacchante4 kāle tesaṃ Bo-
dhisattena saddhiṃ vissāso ahosi, gacchantā ca āgacchantā ca
aññamaññaṃ sammoditvā dhammakathaṃ kathetvā pakkamiṃsu.
Ath'; ekadivasaṃ tesu rukkhagge nisīditvā Bodhisattena saddhiṃ
kathentesu eko sigālo tassa rukkhassa heṭṭhā ṭhatvā tehi haṃsa-
potakehi saddhiṃ mantento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,4.7(=187).1: Ucce viṭabhiṃ āruyha mantayavho rahogatā,
nīce oruyha mantavho, migarājāpi sossatīti. || Ja_II:71 ||
Tattha ucce viṭabhim āruyhā 'ti pakatiyāpi ucce imasmiṃ rukkhe
uccataraṃ ekaṃ viṭapaṃ abhiruhitvā5, mantayavho ti mantetha6, nīce
oruyhā 'ti otaritvā nīce ṭhāne ṭhatvā mantayatha7, migarājāpi sossatīti
attānaṃ migarājānam katvā āha.
Haṃsapotakā8 jigucchitvā uṭṭhāya Cittakūṭam eva gatā.
Tesaṃ gatakāle Bodhisatto sigālassa dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,4.7(=187).2: Yaṃ supaṇṇo supaṇṇena devo devena mantaye
kiṃ tattha catumaṭṭassa, bilaṃ pavisa jambukā 'ti. || Ja_II:72 ||
Tattha supaṇṇo ti sundarapaṇṇo, supaṇṇenā 'ti dutiyena haṃsapotakena,
devo devenā 'ti te yeva dve deve9 katvā katheti10, catumaṭṭassā11 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits pi.
2 K naṃ.
3 Bi bhinnā-.
4 Bi only one gacchante, Bp kāle gacchante atikkante.
5 Bi -rūyhitvā.
6 Bi adds kathetha.
7 Bi mantassatha.
8 Bi adds tassa, Bp haṃsapotakā kujjhitvā.
9 K dve.
10 Bi kathesi.
11 K catumaddhā, Bi catumatthassā.
[page 108]
108 II. Dukanipāta. 4 Asadisavagga. (19.)
sarīrena jātiyā sarena guṇenā 'ti imehi catuhi1 maṭṭassa2 suddhassā3 ti akkha-
rattho, asuddhaṃ yeva4 pana taṃ pasaṃsāvacanena nindanto evam āha, catuhi5
lāmakassa kiṃ ettha sigālassā 'ti ayam ettha adhippāyo, bilaṃ pavisā 'ti idaṃ
Bodhisatto bheravārammaṇaṃ dassetvā taṃ palāpento āha.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā mahallako sigālo ahosi, dve haṃsapotakā Sāriputta-Moggallānā,
rukkhadevatā pana aham evā" 'ti Catumaṭṭajātakaṃ6.
8. Sīhakoṭṭhukajātaka.
Sīhaṅgulī sīhanakho ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Kokālikaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ kira Kokāliko
aññesu bahussutesu dhammaṃ kathentesu sayam pi kathetukāmo aho-
sīti sabbaṃ heṭṭhāvuttanayen'; eva vitthāretabbaṃ. Taṃ pana pavattiṃ
sutvā Satthā "na bhikkhave Kokāliko idān'; eva attano saddena pā-
kaṭo7 jāto, pubbe pi pākaṭo ahosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese8 sīho hutvā ekāya sigāliyā
saddhiṃ saṃvāsam anvāya puttaṃ paṭilabhi. So aṅgulīhi na-
khehi kesarena vaṇṇena saṇṭhānenā ti imehi ākārehi pitusadiso
ahosi, saddena mātusadiso. Ath'; ekadivasaṃ deve vassitvā
vigate9 sīhesu naditvā sīhakīḷaṃ kīḷantesu so pi tesaṃ antare
naditukāmo hutvā sigālikaṃ nādaṃ nadi. Ath'; assa saddaṃ
sutvā sīhā tuṇhī ahesuṃ. Tassa saddaṃ sutvā aparo Bodhi-
sattassa sajātiputto10 "tāta, ayaṃ sīho vaṇṇādīhi amhehi sa-
māno, saddo pan'; assa aññādiso, ko nām'; eso" ti pucchanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,4.8(=188).1: Sīhaṅgulī sīhanakho sīhapādapatiṭṭhito
so sīho sīhasaṃghamhi eko nadati aññathā ti. || Ja_II:73 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 K catu.
2 K maddhassa, Bi matthassā.
3 Bi omits suddhassā.
4 Bi asuddho so ca
5 Bi adds mattassa.
6 Bi catumattajātakaṃ sattamaṃ.
7 Bi -to.
8 Bi -ppadese.
9 Bi vikate.
10 Bi pajātiputte
[page 109]
8. Sīhakoṭṭhukajātaka. (188.) 9. Sihacammajātaka. (189.) 109
Tattha sīhapādapatiṭṭhito ti sīhapādeh'; eva patiṭṭhito. eko nadati
aññathā ti eko va avasesasīhehi asadisena sigālasaddena nadanto aññathā nadati.
Taṃ sutvā Bodhisatto "tāta esa tava bhātā sigāliyā putto
rūpena mayā sadiso saddena mātarā sadiso" ti vatvā sigāli-
puttaṃ āmantetvā "tāta, tvaṃ ito paṭṭhāya idha vasanto appa-
saddo vasa1, sace puna nadissasi sigālabhāvan2 te jānissantīti"
ovadanto3 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,4.8(=188).2: Mā tvaṃ nadi4 rājaputta, appasaddo vane vasa,
sarena kho taṃ jāneyyuṃ, na hi te5 pettiko saro ti. || Ja_II:74 ||
Tattha rājaputtā6 'ti sīhassa migarañño putto7.
Imañ ca pana ovādaṃ sutvā puna so nadituṃ nāma na
ussahi.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā si-
gālo Kokāliko ahosi, sajātiputto9 Rahulo, migarājā pana aham evā"
'ti. Sīhakoṭṭhukajātakaṃ10.
9. Sīhacammajātaka.
N'; etaṃ sīhassa naditan ti. Idam pi Satthā Jetavane
viharanto Kokālikaṃ ārabbha kathesi. So imasmiṃ kāle sara-
bhaññaṃ11 bhaṇitukāmo12 ahosi, Satthā taṃ pavattiṃ13 sutvā atītaṃ
āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto kassakakule14 nibbattitvā vayappatto kasikammena
jīvikaṃ kappesi. Tasmiṃ kāle eko vāṇijo gadrabhabhārakena
vohāraṃ karonto vicarati. So gatagataṭṭhāne gadrabhassa piṭ-
ṭhito bhaṇḍikaṃ otāretvā gadrabhaṃ sīhacammena pārupitvā15
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi va assa.
2 Bi -vaṃ.
3 Bi ovādento.
4 Bi nadī.
5 Bi na paviṭhe.
6 K -tto.
7 so Bi Bp; K putta.
8 Bi dhammadesanaṃ.
9 Bi sihassa-.
10 Bi sīhakojātakaṃ aṭhamaṃ.
6. Cfr. V. Fausboell. Five Jāt. 1861 p.14
11 K sarabhaṃñaṃ, Bi sarasaññaṃ.
12 K bhaṇituṃ-.
13 Bi omits pavattiṃ.
14 Bi kasika-.
15 Bi pāruṃpetvā.
[page 110]
110 II. Dukanipāta. 6 Asadisavagga. (19.)
sāliyavakhette1 vissajjeti2. Khettarakkhakā3 taṃ4 disvā sīho
ti saññāya upasaṃkamituṃ na sakkonti. Ath'; ekadivasaṃ so
vāṇijo ekasmiṃ gāmadvāre nivāsaṃ gahetvā5 pātarāsaṃ pacā-
pento tato gadrabhaṃ sihacammam pārupitvā6 yavakhettaṃ7
vissajjesi. Khettarakkhakā sīho ti saññāya taṃ upagantuṃ8
asakkontā gehaṃ gantvā ārocesuṃ. Sakalagāmavāsino āvudhāni
gahetvā saṃkhe dhamentā bheriyo vādentā khettasamīpaṃ
gantvā unnadiṃsu. Gadrabho maraṇabhayabhīto gadrabharavaṃ
ravi. Ath'; assa gadrabhabhāvaṃ ñatvā Bodhisatto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,4.9(=189).1: N'; etaṃ sīhassa naditaṃ na vyagghassa9 na dīpino,
pāruto sīhacammena jammo nadati gadrabho ti. || Ja_II:75 ||
Tattha jammo ti lāmako.
Gāmavāsino pi tassa gadrabhabhāvaṃ ñatvā aṭṭhīni bhañ-
jantā pothetvā sīhacammaṃ ādāya agamaṃsu. Atha so10 vāṇijo
āgantvā taṃ vyasanappattaṃ11 gadrabhaṃ disvā dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,4.9(=189).2: Ciram pi kho taṃ12 khādeyya gadrabho haritaṃ yavaṃ
pāruto sīhacammena, ravamāno ca13 dūsayīti. || Ja_II:76 ||
Tattha tan14 ti nipātamattaṃ, ayaṃ gadrabho attano gadrabhabhāvaṃ
ajānāpetvā sīhacammena pāruto15 ciram16 pi kālaṃ haritaṃ yavaṃ khādeyyā 'ti
attho, ravamāno ca13 dūsayīti attano pana gadrabharavaṃ ravamāno c'; esa17
attānaṃ dūsayi, n'; atth'; ettha sīhacammassa doso ti.
Tasmiṃ evaṃ vadante yeva gadrabho tatth'; eva18 mari.
Vāṇijo pi taṃ pahāya pakkāmi19.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
gadrabho Kokāliko ahosi, paṇḍitakassako21 pana aham evā" ti. Sī-
hacammajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -khettesu.
2 Bi vissajjesi.
3 K -rākkhanakā, Bi -rakkhikā.
4 so Bi Bp; K naṃ.
5 Bi katvā.
6 Bi pāruṃpetvā.
7 Bi yavakhette.
8 Bi upasaṃkamituṃ.
9 Bi byagghassa.
10 Bi atheso.
11 Bi ta byasana-.
12 so Bi Bp; K naṃ.
13 K va.
14 so Bp; K nan, Bi san.
15 K pārupato.
16 Bi ciraṃ.
17 Bi ravamānevacesa.
18 Bi adds nippanno.
19 so Bp; K pakkami, Bi pakkammi.
20 Bi dhammadesanaṃ.
21 Bi -kasako.
22 Bi adds navamaṃ.
[page 111]
10. Sīlanisaṃsajātaka. (190.) 111
10. Sīlānisaṃsajātaka.
Passa saddhāya1 sīlassā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ saddhaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. So kira saddho
pasanno ariyasāvako ekadivasaṃ Jetavanaṃ gacchanto sāyaṃ Acira-
vatītīraṃ2 gantvā nāvike nāvaṃ tīre ṭhapetvā dhammasavanatthāya
gate titthe3 nāvaṃ adisvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā nadiṃ otari.
Pādā udakamhi na osīdiṃsu. So paṭhavītale gacchanto viya vemaj-
jhaṃ4 gatakāle vīcī5 passi. Ath'; assa buddhārammaṇā pīti mandā jātā,
pādā osīdituṃ ārabhiṃsu. So pana buddhārammaṇaṃ pītiṃ daḷhaṃ
katvā udakapiṭṭhen'; eva gantvā Jetavanaṃ pavisitvā Satthāraṃ vandi-
tvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā
"upāsaka kacci maggaṃ āgacchanto appakilamathena āgato sīti"
pucchitvā "bhante buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā udakapiṭṭhe patiṭ-
ṭhaṃ labhitvā paṭhaviṃ maddanto viya āgato 'mhīti" vutte "na kho
upāsaka tvaṃ ñeva Buddhaguṇe anussaritvā patiṭṭhaṃ laddho, pubbe
pi upāsakā6 samuddamajjhe nāvāya bhinnāya Buddhaguṇe anussarantā
patiṭṭhaṃ labhiṃsū" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Kassapasammāsambuddhakāle sotāpanno ari-
yasāvako ekena nahāpitakuṭumbikena saddhiṃ nāvaṃ abhi-
rūhi7. Tassa nahāpitassa bhariyā "ayya imassa sukhadukkhaṃ
tava bhāro" ti nahāpitaṃ tassa8 upāsakassa hatthe nikkhipi. Atha
sā9 nāvā sattame divase samuddamajjhe bhinnā. Te pi dve
janā ekasmiṃ phalake nipannā ekaṃ dīpakaṃ pāpuṇiṃsu.
Tattha so nahāpito sakuṇe māretvā pacitvā khādanto upāsa-
kassāpi deti. Upāsako "alaṃ mayhaṃ" ti na khādati. So
cintesi "imasmiṃ ṭhāne amhākaṃ ṭhapetvā tīṇi saraṇāni aññā
patiṭṭhā10 n'; atthīti" so tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe anussari11.
Ath'; assa anussarantassa anussarantassa tasmiṃ dīpake nib-
batto Nāgarājā attano sarīraṃ mahānāvaṃ katvā māpesi.
--------------------------------------------------------------------------
10. Cfr. L. Feer in Journ. Asiat. 1875 VI, 260.
1 Bi saddāya, K sabbā.
2 Bi avivaratinadītīraṃ.
3 Bi titte.
4 Bi vemajhe.
5 Bi vigi.
6 Bi -ka.
7 K -ruhi, Bi -rūyhi.
8 so Bp; K nahāpitassa, Bi nhāpitaṃ.
9 Bi athassa.
10 Bi adds nāma.
11 Bi anussarati.
[page 112]
112 II. Dukanipāta. 4. Asadisavagga. (19.)
Samuddadevatā niyāmako1 ahosi. Nāvā sattahi ratanehi pūra-
yittha. Tayo kūpakā indanīlamaṇimayā ahesuṃ, sovaṇṇamayo
lakāro2, rajatamayāni yottāni, suvaṇṇamayāni padarāni3. Sa-
muddadevatā nāvāya ṭhatvā "atthi Jambudīpagāmikā" ti ghosesi.
Upāsako "mayaṃ gamissāmā" 'ti āha. "Tena hi ehi, nāvaṃ
abhirūhā4" 'ti. So nāvaṃ abhirūhitvā5 nahāpitaṃ pakkosi. Sa-
muddadevatā6 "tuyhaṃ yeva7 labbhati na etassā" ti āha. "Kiṃ-
kāraṇā" ti. "Etassa sīlaguṇācāro n'; atthi, taṃ kāraṇaṃ, ahaṃ
hi8 tuyhaṃ nāvaṃ āhariṃ na etassā" ti. "Hotu, ahaṃ attanā9
dinnadāne10 rakkhitasīle11 bhāvitabhāvanāya etassa pattiṃ
dammīti". Nahāpito "anumodāmi sāmīti" āha. Devatā "idāni
gaṇhissāmīti" taṃ hi12 āropetvā ubho pi jane samuddā nikkha-
metvā13 nadiyā Bārāṇasiṃ gantvā attano ānubhāvena dvinnaṃ
pi tesaṃ gehe dhanaṃ patiṭṭhāpetvā "paṇḍiteh'; eva nāma14
saddhiṃ saṃsaggo nāma kātabbo ti, sace hi imassa15 nahāpi-
tassa iminā upāsakena saddhiṃ saṃsaggo na16 bhavissa sa-
muddamajjhe yeva nassissatīti17" paṇḍitasaṃsaggassa18 guṇaṃ
kathayamānā imā gāthā19 avoca:
Ja_II,4.10(=190).1: Passa saddhāya sīlassa cāgassa ca ayaṃ phalaṃ:
nāgo nāvāya vaṇṇena saddhaṃ vahati upāsakaṃ. || Ja_II:77 ||
Ja_II,4.10(=190).2: Sabbhir eva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ,
sataṃ hi sannivāsena sotthiṃ gacchati nahāpito ti. || Ja_II:78 ||
Tattha passā 'ti kañci20 aniyāmetvā21 passathā 'ti ālapati, saddhāyā
'ti lokiyalokuttarāya sīle, pi es'; eva nayo, cāgassā 'ti deyyadhamma-
pariccāgassa c'; eva kilesapariccāgassa ca, ayaṃ phalan ti idaṃ phalaguṇaṃ
ānisaṃsan ti attho, atha vā cāgassa ca phalaṃ passa: ayaṃ nāgo nāvāya
vaṇṇenā 'ti evaṃ p'; ettha attho daṭṭhabbo, nāvāya vaṇṇenā ti nāvāya saṇṭhā-
nena, saddhan ti tīsu ratanesu22 patiṭṭhitasaddhaṃ23, sabbhirevā 'ti paṇḍitehi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi niyyāmako manavo.
2 Bi sovaṇṇamayā laṅkāro.
3 Bi piyanipiyani.
4 K -ruhā, Bi -rūyhā.
5 K -ruhitvā, Bi -rūyhitvā.
6 K -tāya.
7 Bi tuyhaññeva.
8 Bi omits hi.
9 Bi attano.
10 Bi Bp -nena.
11 Bi Bp -lena.
12 Bi pi.
13 Bi -mitvā
14 Bi omits nāma.
15 K vassa.
16 Bi nā.
17 both MSS. -ssati.
18 Bi paṇḍitassa-.
19 Bi gāthāyo.
20 Bi kiñci.
21 Bp aniyametvā.
22 Bi saraṇesu.
23 Bi patiṭhataṃsaddhaṃ.
[page 113]
1. Ruhakajātaka. (191.) 113
yeva, samāsethā ti ekato āvaseyya upavaseyya1 vaseyyā2 'ti attho, kubbethā
'ti kareyya, santhavan ti mittasanthavaṃ, taṇhāsanthavo pana kenaci saddhiṃ
na kātabbo, nahāpito ti nahāpitakuṭumbiko, nahāpito3 ti pi pāṭho.
Evaṃ samuddadevatā ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā ova-
ditvā Nāgarājānaṃ gaṇhitvā attano vimānam eva agamāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne upāsako sakadāgāmiphale patiṭṭhahi)
"Tadā sotāpaṇṇaupāsako parinibbāyi, Nāgarājā Sāriputto ahosi4, sa-
muddadevatā aham evā" 'ti. Sīlānisaṃsajātakaṃ5. Asadisa-
vaggo catuttho.
5. RUHAKAVAGGA.
1. Ruhakajātaka.
Api ruhakacchinnāpīti6. Idaṃ Satthā jetavane viharanto
purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Aṭṭhani-
pāte Indriyajātake āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ "ayan
te bhikkhu itthī7 anatthakārikā, pubbe pi te esā sarājikāya8 parisāya
majjhe lajjāpetvā gehā9 nikkhamanākāraṃ10 kāresīti" vatvā atī-
taṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā va-
yappatto pitu accayena rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ
kāresi. Tassa Ruhako11 nāma purohito ahosi, Ruhakassa
purāṇī brāhmaṇī bhariyā. Rājā brāhmaṇassa assabhaṇḍa-
kena alaṃkaritvā assaṃ adāsi. So taṃ assam āruyha
rañño upaṭṭhānaṃ gacchati. Atha naṃ alaṃkatassa assassa
piṭṭhe nisīditvā gacchantaṃ disvā tahaṃ tahaṃ ṭhitā manussā
"aho12 assassa13 rūpaṃ, aho asso sobhatīti" assam eva pasaṃ-
santi. So gehaṃ āgantvā pāsādaṃ āruyha bhariyaṃ āmantesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi āvāseyya upavaseyyā.
2 Bi omits vaseyyā.
3 so K; Bi nhā-.
4 K omits ahosi.
5 Bi adds dasamaṃ.
6 Bi ambho duhakacchannāpiti.
7 Bi iti.
8 both MSS. -kāyaṃ.
9 Bi gehe.
10 K anikkha-.
11 Bp rūha-, Bi duha-.
12 Bi ambho.
13 Bi assa.
[page 114]
114 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
"bhadde amhākaṃ asso ativiya sobhati, ubhosu passesu ṭhitā
manussā amhākaṃ assam eva vaṇṇentīti". Sā pana brāhmaṇī
thokaṃ chinnikā1 dhuttikadhātukā, tena naṃ evam āha: "ayya
tvaṃ assassa sobhanakāraṇaṃ na jānāsi, ayaṃ asso attano
alaṃkataṃ assabhaṇḍakaṃ nissāya sobhati, sace tvam pi asso
viya sobhitukāmo assabhaṇḍakaṃ piḷandhitvā2 antaravīthim
oruyha asso viya pāde koṭṭayamāno3 gantvā rājānaṃ passasi4
rājāpi taṃ vaṇṇayissati manussāpi taṃ ñeva vaṇṇayissantīti".
So ummattakajātiko5 brāhmaṇo tassā vacanaṃ sutvā "iminā
nāma kāraṇen'; esā6 vadatīti" ajānitvā tathāsaññī7 hutvā tathā
akāsi. Ye ye passanti te te parihāsaṃ karontā "sobhati āca-
riyo" ti vadiṃsu. Rājā pana naṃ "kiṃ8 ācariya pittan te
kupitaṃ9, ummattiko si jāto" ti ādīni vatvā lajjāpesi. Tasmiṃ
kāle brāhmaṇo "ayuttakaṃ mayā katan" ti lajjito10 brāhmaṇiyā
kujjhitvā "tāy'; amhi sarājikāya senāya antare lajjāpito ti11,
pothetvā taṃ nikkaḍḍhissāmīti" gehaṃ agamāsi. Dhuttibrāh-
maṇī tassa kujjhitvā āgamanabhāvaṃ ñatvā puretaraṃ ñeva
culladvārena nikkhamitvā rājanivesanaṃ gantvā catuhapañcāhaṃ
tatth'; eva ahosi. Rājā taṃ kāraṇaṃ ñatvā purohitaṃ pakko-
sāpetvā "ācariya mātugāmassa nāma doso hoti yeva, brāhmaṇiyā
khamituṃ vaṭṭatīti" khamāpanatthāya paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,5.1(=191).1: Api12 Ruhaka-cchinnāpi13 jiyā14 sandhiyyate15 puna,
sandhiyyassu16 purāṇiyā17, mā kodhassa vasaṃ gamīti. || Ja_II:79 ||
Tatthāyaṃ saṃkhepattho: bho Ruhaka nanu chinnāpi18 dhanujiyā puna
sandhiyyati19 ghaṭīyati20, evam tvam pi purāṇiyā saddhiṃ21 sandhiyyassu22, ko-
dhassa vasaṃ mā gamīti23
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi chindikā chindihirotabbā, Bp chindikā.
2 Bi pil-.
3 K koṭṭhayamāno, Bi koṭṭiyamāno, Bp koṭiyamāno.
4 both MSS. passa.
5 K ummatti-.
6 Bi kāraṇenasā.
7 K tathasaṃñī, Bi tathāsaññi.
8 Bi kiñci.
9 Bi kuppitaṃ.
10 Bi adds so.
11 so both MSS.
12 Bi ambho, Bp abhi.
13 K Bp rūhakacchinnāpi, Bi duhakicchannāsi.
14 Bi jīyā.
15 Bp sandhiyate, Bi saddhiyāte.
16 K Bp sandhiyassu, Bi saddhiyassu.
17 so Bp; K Bi -ṇiya.
18 Bi nunacchannāsi.
19 K Bp sandhiyati, Bi saddhiyati.
20 Bi ghaṭiyati.
21 Bi sandhi.
22 K Bi sandhiyassu, Bp ramassu.
23 Bi adds attho.
[page 115]
2. Sirikāḷakaṇṇijātaka. (192.) 3. Cullapadumajātaka. (193.) 115
Taṃ sutvā Ruhako1 dutiyaṃ2 gātham āha:
Ja_II,5.1(=191).2: Vijjamānāsu marūdvāsu3 vijjamānesu kārisu
aññaṃ jiyaṃ karissāma4, alaṃ ñeva purāṇiyā ti. || Ja_II:80 ||
Tass'; attho: mahārāja marucavākesu5 ca jiyakāresu6 ca manussesu vijja-
mānesu aññaṃ jiyaṃ karissāma4, imāya jiṇṇāya7 purāṇiyā jiyāya alaṃ,
n'; atthi me koci attho ti.
Evañ ca pana vatvā taṃ nīharitvā aññaṃ brāhmaṇiṃ ānesi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā purāṇī purāṇadutiyakā ahosi, Ruhako ukkaṇṭhitabhikkhu,
Bārāṇasirājā pana aham evā" 'ti. Ruhakajātakaṃ8.
2. Sirikāḷakaṇṇijātaka.
Itthī siyā rūpavatīti. Idaṃ Sirikāḷakaṇṇijātakaṃ Mahā-
ummaggajātake āvibhavissatīti9. Sirikāḷakaṇṇijātakaṃ10.
3. Cullapadumajātaka.
Ayam eva sā aham pi so anañño ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Vatthuṃ11 Ummadantijātake āvibhavissati. So pana bhikkhu Sat-
thārā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti vutte "saccaṃ
Bhagavā" 'ti vatvā "ko pana taṃ12 ukkaṇṭhāpetīti" vutte "ahaṃ
bhante ekaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ mātugāmam disvā kilesānuvattako
hutvā ukkaṇṭhito" ti āha. Atha naṃ Satthā "bhikkhu, mātugāmo
nāma akataññū mitadūbhī13, thaddhahadayā porāṇakapaṇḍitāpi attano
dakkhiṇajannulohitaṃ14 pāyetvā15 yāvajīvitaṃ16 dānam pi datvā mātu-
gāmassa cittaṃ na labhiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi nuhato, Bp rūhako.
2 Bi nutiyaṃ.
3 Bp muduvākesu, Bi vijjamānesu mudūsu.
4 Bi -mi.
5 Bp muduvākesu, Bi dhanukāramudukesu.
6 Bi jiyākārakesu.
7 Bi chinnāya, K jinnāya.
8 Bi duhakajātakaṃ paṭhamaṃ.
9 K -ssati.
10 K omits Sirikāḷakaṇṇijātakaṃ, Bi Sīrikālakaṇṇijātakaṃ dutiyaṃ.
11 Bi vatthu.
12 Bi tvaṃ.
13 K dubhi, Bi -dubbhi.
14 Bi -jaṇṇu-.
15 Bi pātetvā.
16 both K and Bi -vita.
[page 116]
116 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tasmiṃ aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, nāma-
gahaṇadivase c'; assa1 Padumakumāro ti nāmaṃ akaṃsu.
Tassa aparena2 cha kaniṭṭhabhātikā ahesuṃ. Te satta pi janā
anupubbena vuddhippattā gharāvāsaṃ gahetvā rañño sahāyā
viya vicaranti. Ath'; ekadivasaṃ rājā3 rājaṅgaṇaṃ olokento
ṭhito te mahāparivārena rājūpaṭṭhānaṃ4 āgacchante5 disvā "ime
maṃ vadhitvā rajjaṃ pi gaṇheyyun" ti āsaṃkaṃ uppādetvā te
pakkosāpetvā "tātā6, tumhe imasmiṃ nagare vasituṃ na la-
bhatha, aññattha7 gantvā mam'; accayena āgantvā kulasantakaṃ
rajjaṃ gaṇhathā8" 'ti āha. Te pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā
roditvā kanditvā9 attano gharāni gantvā pajāpatiyo ādāya
"yattha vā tattha vā gantvā jīvissāmā" 'ti nagarā nikkhamitvā
maggaṃ gacchantā ekaṃ kantāraṃ patvā annapānaṃ alabha-
mānā khudaṃ adhivāsetuṃ asakkontā "mayaṃ jīvamānā itthiyo
labhissāmā" 'ti kaniṭṭhassa10 bhariyaṃ māretvā terasa koṭṭhāse11
katvā maṃsaṃ khādiṃsu. Bodhisatto ca12 attano bhariyā ca
laddhakoṭṭhāsesu ekaṃ ṭhapetvā ekaṃ dve pi khādiṃsu. Evaṃ
cha divase cha itthiyo māretvā maṃsaṃ khādiṃsu. Bodhisatto
punadivase ekekaṃ ṭhapetvā cha koṭṭhāse ṭhapesi. Sattame
divase "Bodhisattassa bhariyaṃ māressāmā" 'ti vutte Bodhisatto
te cha koṭṭhāse tesaṃ datvā13 "ime cha koṭṭhāse14 khādatha,
sve jānissāmīti15" vatvā tesaṃ maṃsaṃ khāditvā niddāyanakāle
bhariyaṃ gahetvā palāyi. Sā thokaṃ gantvā "gantuṃ na sak-
komi sāmīti16" āha. Atha naṃ Bodhisatto khandhenādāya
aruṇuggamanavelāya kantārā nikkhami. Sā suriye uggate "pi-
pāsitāmhi17 sāmīti" āha. Bodhisatto "bhadde udakaṃ n'; at-
thīti" vatvā punappunaṃ18 kathite khaggena dakkhiṇajannuṃ19
--------------------------------------------------------------------------
1 K vassa.
2 Bi apare.
3 Bi omits rājā.
4 K rāju-.
5 Bi gacchante.
6 Bi tāta.
7 Bi aññatra.
8 Bi gaṇhāthā.
9 Bi omits kanditvā.
10 Bi kaniṭha.
11 Bi koṭhāsaṃ.
12 Bi omits ca.
13 Bi adds sajjatāva.
14 Bi adds ye.
15 Bi -māti.
16 Bi omits sāmī.
17 K pipāsitā.
18 K -na.
19 K dakkhiṇajantuṃ, Bi padakkhaṇajaṇṇuṃ.
[page 117]
3. Cullapadumajātaka. (193.) 117
paharitvā1 "bhadde pānīyaṃ n'; atthi, idaṃ pana me dakkhiṇa-
jannulohitaṃ2 pivamānā nisīdā" 'ti āha. Sā tathā akāsi. Te
anupubbena Mahāgaṅgaṃ patvā pivitvā3 ca nahātvā ca phalā-
phalaṃ khāditvā phāsukaṭṭhāne4 vissamitvā ekasmiṃ Gaṅgāni-
vattane assamapadaṃ māpetvā vāsaṃ kappesuṃ. Ath'; ekadi-
vasaṃ5 upari Gaṅgāya rājāparādhikaṃ6 coraṃ hatthapāde ca
kaṇṇanāsañ ca chinditvā7 ekasmiṃ ammaṇake8 nipajjāpetvā9
Mahāgaṅgāya pavāhesuṃ. So mahantaṃ aṭṭassaraṃ10 karonto
taṃ ṭhānaṃ pāpuni. Bodhisatto tassa karuṇaṃ paridevita-
saddaṃ sutvā "dukkhappatto satto mayi ṭhite mā nassīti"
Gaṅgātīraṃ gantvā taṃ uttāretvā assamapadaṃ ānetvā kāsā-
vadhopanalepanādīhi11 vaṇapaṭikammaṃ akāsi. Bhariyā pan'
assa "evarūpaṃ nāma koṇṭhaṃ12 Gaṅgāya āvāhetvā13 paṭi-
jagganto14 vicaratīti15" vatvā taṃ16 koṇṭhaṃ17 jigucchamānā
nuṭṭhubhantī18 vicarati. Bodhisatto tassa vaṇesu saṃvi-
rūḷhesu19 bhariyāya saddhiṃ taṃ assamapade katvā aṭavito
phalāphalāni āharitvā tañ ca bhariyañ ca poseti20. Etesu evaṃ
vasantesu sā itthi21 tasmiṃ kuṇṭhe22 paṭibaddhacittā hutvā tena
saddhiṃ anācāraṃ caritvā eten'; upāyena Bodhisattaṃ māretu-
kāmā hutvā evam āha: "sāmi, ahaṃ tumhākaṃ aṃse nisīditvā
kantārā nikkhamamānā etaṃ pabbataṃ oloketvā ‘ayye pabbate23
nibbattadevate sace ahaṃ sāmikena saddhiṃ ārogā jīvitaṃ la-
bhissāmi balikammaṃ24 te karissāmīti'; āyāciṃ25, sā maṃ idāni
uttāseti26, karom'; assā balikamman" ti. Bodhisatto taṃ māyaṃ
ajānanto sādhū 'ti sampaṭicchitvā balikammaṃ sajjetvā tāya
balibhājanaṃ gāhāpetvā pabbatamatthakaṃ abhirūhi27. Atha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pasāretvā.
2 K -jantu-, Bi -jaṇṇu-.
3 K pitvā.
4 Bi -kaṭhānesu.
5 K athekaṃ.
6 K rājaparādhikaṃ, Bi rājāparājādhikaṃ.
7 Bi bhinditvā.
8 Bi ampaṇake.
9 Bi nissajjāpetvā.
10 Bi aṭṭasaraṃ.
11 Bi tasāvasocanale-.
12 K koṇṭhaṃ corr. to koṇṭaṃ, Bi koṇṭha, Bp kuṇṭhaṃ.
13 K adds chaṭṭitaṃ, Bi pavāhetvā.
14 Bp parijag-.
15 K vicarantīti.
16 K naṃ.
17 Bi koṇṭhaṃ, K koṇṭhaṃ corr. to koṇṭaṃ.
18 K -tīti, Bi nuṭhatantīti.
19 Bi vakesu virūḷesu.
20 Bi posesi.
21 K itthī.
22 so K Bp; Bi koṇṭha.
23 Bi pabbatamhi.
24 Bi -kampante.
25 Bi -ci.
26 Bi uttāpeti.
27 K -ruhi, Bi -rūyhi.
[page 118]
118 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
naṃ sā evam āha: "sāmi, devatā no pi tvaṃ ñeva uttama-
devatā, paṭhamaṃ tāva taṃ1 vanapupphehi pūjetvā padakkhiṇaṃ
katvā vanditvā pacchā devatāya balikammaṃ karissāmīti2" sā
Bodhisattaṃ papātābhimukhaṃ ṭhapetvā vanapupphehi pūjetvā
padakkhiṇaṃ katvā vanditukāmā viya hutvā piṭṭhipasse ṭhatvā
piṭṭhiyaṃ paharitvā papāte pātetvā "diṭṭhā me va3 paccāmit-
tassa piṭṭhīti" tuṭṭhamānasā pabbatā orohitvā koṇṭhassa4 santi-
kaṃ agamāsi. Bodhisatto pi papātānusārena5 pabbatā patanto6
udumbararukkhamatthake ekasmiṃ akaṇṭake7 pattasañchanne
gumbe laggi, heṭṭhāpabbataṃ pana orohituṃ na sakkā, so
udumbarāni khāditvā sākhantare nisīdi. Ath'; eko mahāsarīro
godharājā heṭṭhāpabbatapādato abhirūhitvā8 tasmiṃ udumbare
phalāni khādati. So taṃ divasaṃ Bodhisattaṃ disvā palāyi.
Punadivase āgantvā ekasmiṃ passe phalāni khāditvā pakkāmi.
Evaṃ punappunaṃ9 āgacchanto Bodhisattena saddhiṃ vissāsaṃ
āpajjitvā "tvaṃ10 imaṃ ṭhānaṃ kathaṃ āgato sīti" pucchitvā
"iminā nāma kāraṇenā" 'ti vutte "tena hi mā bhāyīti" vatvā
Bodhisattaṃ attano piṭṭhiyaṃ nipajjāpetvā otāretvā araññato
nikkhamitvā mahāmagge11 ṭhapetvā "iminā maggena gaccha-
thā12" 'ti uyyojetvā araññam eva pāvisi. Bodhisatto ekaṃ
gāmakaṃ gantvā tattha vasanto pitu kālakatabhāvaṃ13 sutvā
Bārāṇasiṃ gantvā kulasantake rajje patiṭṭhāya Padumarājā nāma
hutvā dasarājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kārento ca-
tusu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre ti cha dāna-
sālāyo kāretvā devasikaṃ cha satasahassāni vissajjetvā dānaṃ
adāsi. Sāpi kho pāpitthi taṃ koṇṭhaṃ14 khandhe nisīdāpetvā
araññā nikkhamitvā manussapathe bhikkhaṃ caramānā yāgu-
bhattaṃ saṃharitvā15 taṃ koṇṭhaṃ14 posesi16. "Ayaṃ17 te kiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tvaṃ.
2 Bi -ssāmā ti.
3 Bi Bp omit va.
4 Bp kuṇṭhassa, Bi koṇṭhaṃkassā, K koṇṭassa.
5 K papātataṭānu-, Bp pabbatānu-.
6 K papatanto.
7 Bi ataṇḍake.
8 Bi -rūyhitvā.
9 K -na.
10 K omits tvaṃ.
11 Bi -maggena.
12 Bi gacchāhi.
13 Bi kālaṅkata-.
14 Bp kuṇṭhaṃ, K koṇṭaṃ.
15 so Bp; K saṃgharitvā, Bi saṅgharitvā.
16 so K Bp; Bi poseti.
17 Bi manussāyan, Bp manussā ayaṃ.
[page 119]
3. Cullapadumajāṭaka. (193.) 119
hotīti" pucchiyamānā "ahaṃ etassa1 mātuladhītā2, pitucchā-
putto me esa, etass'; eva maṃ adaṃsu, sāhaṃ vajjhappattam3
pi attano sāmikaṃ ukkhipitvā pariharantī4 bhikkhaṃ caritvā
posemīti" āha5. Manussā "ayaṃ patibbatā" ti tato paṭṭhāya
bahutaraṃ yāgubhattaṃ adaṃsu. Apare naṃ6 evam āhaṃsu:
"tvaṃ mā evaṃ vicari, Padumarājā Bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti7,
sakala-Jambudīpaṃ saṃkhobhetvā dānaṃ deti, so taṃ disvā
tussissati, tuṭṭho te8 bahuṃ dhanaṃ dassati, tava sāmikaṃ idha
nisīdāpetvā gacchathā9" 'ti thiraṃ katvā vettapacchiṃ adaṃsu.
Sā anācārā taṃ10 koṇṭhaṃ11 vettapacchiyaṃ nisīdāpetvā pacchiṃ
ukkhipitvā Bārāṇasiṃ gantvā dānasālāsu bhuñjamānā vicarati.
Bodhisatto alaṃkatahatthikkhandhavaragato dānaggaṃ gantvā
aṭṭhannaṃ vā dasannaṃ vā sahatthā dānaṃ datvā puna gehaṃ
gacchati. Sā anācārā taṃ10 koṇṭhaṃ11 pacchiyaṃ nisīdāpetvā
pacchiṃ12 ukkhipitvā tassa gamanamagge aṭṭhāsi. Rājā disvā
"kiṃ etan" ti pucchi. "Ekā deva patibbatā" ti. Atha naṃ
pakkosāpetvā sañjānitvā13 koṇṭhaṃ14 pacchito nīharāpetvā15
"ayaṃ te kiṃ hotīti" pucchi. Sā16 "pitucchāputto me deva
kuladattiyo17 sāmiko" ti āha. Manussā taṃ10 antaraṃ ajānantā
"aho patidevatā" ti ādīni vatvā taṃ anācāritthiṃ vaṇṇayiṃsu.
Puna rājā taṃ18 "ayan19 te koṇṭho20 kulladattiko16 sāmiyo21"
ti pucchi. Sā rājānaṃ asañjānantī "āma devā" 'ti sūrā hutvā
kathesi. Atha naṃ rājā "kiṃ esa Bārāṇasirañño putto, nanu
tvaṃ Padumakumārassa bhariyā asukarañño dhītā, asukā nāma
mama jannulohitaṃ22 pivitvā23 imasmiṃ koṇṭhe24 paṭibaddhacittā
maṃ papāte pātesi, sā dāni tvaṃ nalāṭena maccuṃ gahetvā
maṃ25 mato ti maññamānā imaṃ ṭhānaṃ āgatā, nanu ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tassa
2 Bi mātulassadhītā, K mātuladhītā ti.
3 Bi vayappattā
4 Bi paricaranti, K pariharitvā.
5 K omits āha.
6 Bi janā.
7 Bi kāresi.
8 K omits te.
9 Bi gacchā.
10 K naṃ.
11 so Bi; K koṇṭaṃ, Bp kuṇṭhaṃ.
12 Bi omits pacchiṃ.
13 Bi saṃjā-.
14 so Bp; K koṇṭaṃ, Bi koṇṭha.
15 both MSS. ni-.
16 Bi sāmi.
17 Bi kuladatthiko.
18 K omits taṃ.
19 Bi ayaṃ.
20 so Bp, K kuṇṭo, Bi koṇṭhe.
21 Bi sāmiko.
22 K jantu-, Bi jaṇṇu-.
23 Bi -tvāna.
24 so Bp Bi; K koṇṭe.
25 Bi mam.
[page 120]
120 II. Dukanipāta. 2. Ruhakavagga. (20.)
jīvāmīti" vatvā amacce āmantetvā "bho amaccā, nanu ahaṃ1
tumhehi puṭṭho evaṃ kathesi2: ‘mama cha kaniṭṭhabhātikā cha
itthiyo māretvā maṃsaṃ khādiṃsu, ahaṃ pana mayhaṃ
bhariyaṃ ārogaṃ katvā Gaṅgātīraṃ netvā3 assamapade vasanto
ekaṃ vajjhappattaṃ koṇṭhaṃ4 uttāretvā paṭijaggiṃ, sā itthi
paṭibaddhacittā maṃ pabbatapāde papātesi5, ahaṃ attano metta-
cittatāya6 jīvitaṃ labhin7'; ti, yāya ahaṃ pabbatā pātito na sā8
aññā esā9 dussīlā10, so pi vajjhappatto11 koṇṭho12 na añño ayam
evā" 'ti vatvā imā gāthā avoca:
Ja_II,5.3(=193).1: Ayam eva sā13 aham pi so anañño,
ayam eva so14 hatthacchinno anañño
yam āha15 ‘komārapatī16 maman'; ti,
vajjh'; itthiyo17, n'; atthi itthīsu saccaṃ. || Ja_II:81 ||
Ja_II,5.3(=193).2: Imañ ca jammaṃ musalena hantvā
luddaṃ18 chavaṃ paradārūpaseviṃ
imissā ca naṃ pāpapatibbatāya
jīvantiyā chindatha kaṇṇanāsan ti. || Ja_II:82 ||
Tattha yam āha15 komārapatī19 maman ti yaṃ ca sā20 ayaṃ me21
komārapati19 kuladattiyo22 sāmiko ti āha23 ayam eva so anañño24, yam āhu
komārapatīti pi pāṭho, ayam eva25 hi potthakesu likhito, tassāpi26 ayam ev'
attho, vacanavipallāso pan'; ettha veditabbo, yaṃ27 hi28 raññā vuttaṃ tad eva
idha āgataṃ, vajjhitthiyo ti itthiyo nāma vajjhā vadhitabbā, evaṃ n'; atthi
itthīsu saccan ti etāsu sabhāvo nām'; eko n'; atthi, imaṃ jamman ti ādi
ubhinnam pi tesaṃ daṇḍāropanavasena29 vuttaṃ, tattha jamman ti lāmakan,
musalena hantvā ti musalena hanitvā30 pothetvā atthīni bhañjantā31 cuṇṇa-
vicuṇṇaṃ katvā, luddantidāruṇaṃ, chavanti guṇābhāvena nijjīvaṃ matasadisaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp ayaṃ.
2 so all three MSS.
3 Bi gaṃtvā.
4 so Bp Bi; K koṇṭaṃ.
5 Bi pātesi.
6 K cittāya.
7 Bi labhan.
8 Bi hi.
9 Bi esāsā.
10 Bi adds ti.
11 Bi pajhappatto.
12 so Bi; K koṇṭo, Bp kuṇṭho.
13 Bi assamevosā.
14 Bi assamevaso.
15 Bi yamāhu.
16 Bi komārupati.
17 Bi vijhittiyo.
18 Bi luddhaṃ.
19 Bi komāripati.
20 Bi yaṃ esā.
21 Bi ayameva.
22 Bi kuladatthiko.
23 Bi āha.
24 Bi na añño.
25 Bi sayamevā.
26 so Bi; K tasmā pi, Bp so pi.
27 K omits yaṃ.
28 Bi adds tena.
29 so Bp; K daṇḍāṇāpanavasena, Bi dantāropana-.
30 Bi paharitvā.
31 Bi atthini bhuñjanto
[page 121]
4. Maṇicorajātaka. (194.) 121
imissā ca nan ti ettha nan ti nipātamattaṃ imissā ca pāpapatibbatāya anā-
cārāya dussīlāya jīvantiyā va kaṇṇanāsaṃ chindathā 'ti attho.
Bodhisatto kodhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto evaṃ tesaṃ
daṇḍaṃ āṇāpetvāpi na tathā kāresi, kopaṃ1 pana mandaṃ
katvā yathā sā pacchiṃ sīsato oropetuṃ2 na sakkoti evaṃ
gāḷhaṃ bandhāpetvā koṇṭhaṃ3 tattha pakkhipāpetvā attano
vijitā4 nīharāpesi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetva jātakam
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā cha bhātaro aññatarā5 therā ahesuṃ6, bhariyā Ciñcamāna-
vikā7, koṇṭho8 Devadatto9, godharājā Ānando9, Padumarājā pana aham
evā" 'ti. Cullapadumajātakaṃ10.
4. Maṇicorajātaka.
Na santi devā pavasanti nūnā 'ti. Idaṃ Satthā Veḷu-
vane viharanto parisakkanaṃ Devadattaṃ ārabbha kathesi.
Devadatto vadhāya parisakkatīti sutvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe
pi Devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkati yeva, parisakkanto pi pana
maṃ vadhituṃ na sakkhīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Bārāṇasito avidūre gāmake gahapatikule nibbatti.
Ath'; assa vayappattassa Bārāṇasito kuladhītaraṃ ānesuṃ. Sā
piyā11 ahosi abhirūpā dassanīyā devaccharā viya pupphalatā
viya laḷamānā12 mattakinnarī viya ca Sujātā13 ti nāmena
patibbatā sīlācārasampannā vattasampannā, niccakālaṃ pi
'ssā pativattaṃ14 sassuvattaṃ15 sasuravattañ ca kataṃ eva16
hoti, sā Bodhisattassa piyā ahosi manāpā17. Iti te ubho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bp kodhaṃ.
2 K oropituṃ.
3 so Bp Bi; K koṇṭaṃ.
4 Bi jīvitā.
5 Bi aññatara.
6 Bi ahesanti.
7 Bi ciñcimanadhikā, K ciñcāmānavikā.
8 K koṇṭo.
9 Bi adds ahosi.
10 Bi adds tatiyaṃ.
11 Bi suvaṇṇavaṇṇā.
12 Bi vilāsamānā.
13 Bi catu jātādiṃ.
14 Bi pīyātipatippataṃ, K pissāpanivattaṃ, Bp sā patibbatā.
15 Bi sassu.
16 Bi katamo.
17 Bi pīyā manāpā ahoti.
[page 122]
122 II. Dukānipata. 5 Ruhakavagga. (0.)
pi pamodamānā ekacittā samaggavāsaṃ vasiṃsu. Ath'; ekadi-
vasaṃ Sujātā1 "mātāpitaro daṭṭhukām'; {amhīti}2" Bodhisattassa
ārocesi. So "sādhu bhadde, maggapātheyyaṃ3 pahonakaṃ4
paṭiyādehīti" khajjakavikatiṃ pacāpetvā khajjakādīni yānake
ṭhapetvā yānakaṃ pājento5 yānakassa purato ahosi, itarā pac-
chato. Te nagarasamīpaṃ gantvā yānakaṃ mocetvā nahātvā6
bhuñjiṃsu. Puna Bodhisatto yānakaṃ yojetvā purato nisīdi,
Sujātā7 vatthāni parivattetvā alaṃkaritvā pacchato nisīdi.
Yānakassa antonagaraṃ paviṭṭhakāle Bārāṇasirājā hatthik-
kandhavaragato nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto8 taṃ padesaṃ9
agamāsi. Sujātā7 otaritvā yānakassa pacchato padasā10 pāyāsi.
Rājā taṃ11 disvā tassā rūpasampattiyā ākaḍḍhiyamānalocano
paṭibaddhacitto hutvā ekaṃ amaccaṃ12 "gaccha13 etissā sassā-
mikabhāvaṃ vā assāmikabhāvaṃ vā14 jānāhīti" pesesi15. So
gantvā tassā sassāmikabhāvaṃ16 ñatvā "sassāmikā17 kira18
deva19, yānake nisinno puriso etissā sāmiko" ti āha. Rājā
paṭibaddhacittataṃ20 vinodetuṃ asakkonto kilesāturo hutvā
"ekena naṃ upāyena mārāpetvā itthiṃ gahessāmīti" cintetvā
ekaṃ purisaṃ āmantetvā "gaccha bho, imaṃ cūḷāmaṇiṃ vīthiṃ
gacchanto viya hutvā etassa purisassa yānake pakkhipitvā ehīti21"
cūḷāmaṇiṃ datvā uyyojesi. So "sādhū" 'ti taṃ gahetvā gantvā22
yānake ṭhapetvā "ṭhapito me devā" 'ti āgantvā ārocesi23. Rājā
"cūḷāmaṇi24 me naṭṭho25" ti āha. Manussā ekakolāhalaṃ
akaṃsu. Rājā "sabbadvārāni pidahitvā sañcāraṃ chinditvā
coraṃ pariyesathā" 'ti āha. Rājapurisā tathā akaṃsu. Na-
garaṃ ekaṃ26 saṃkhobhaṃ ahosi. Itaro puriso manusse gahetvā
Bodhisattassa santikaṃ gantvā "bho, yānakaṃ ṭhapehi, rañño
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sujātāpi, K sujā.
2 K -kāmomhīti, Bi daṭhukāmamhiti.
3 K omits bhadde maggapātheyyaṃ.
4 K paheṇakaṃ.
5 Bi pācanto.
6 Bi omits nahātvā.
7 Bi sujā.
8 Bi katvā.
9 Bi nagaraṃpadesaṃ.
10 Bi adds va.
11 K naṃ.
12 Bi adds āṇāpesi.
13 Bi adds tvaṃ.
14 Bi omits vā.
15 Bi pesehi.
16 K sāsami-, Bi asāmi-.
17 Bi asāmikā.
18 Bi omits kira.
19 Bi devāti.
20 Bi paṭibandhacittaṃ.
21 Bi adds vatvā.
22 Bi omits gantvā.
23 Bi devāti āha.
24 K -ṇiṃ.
25 Bi naṭṭhā.
26 Bi eka.
[page 123]
4. Maṇicorajātaka. (194.) 123
cūḷāmaṇi naṭṭho1, yānakaṃ sodhessāmā2" 'ti so yānakaṃ so-
dhento attanā3 ṭhapitamaṇiṃ gahetvā Bodhisattaṃ gahetvā
"maṇicoro4" ti hatthehi ca pādehi ca pothetvā pacchābāhaṃ
bandhitvā netvā5 "ayaṃ maṇicoro" ti rañño dassesuṃ6. Rājā7
"sīsam assa chindathā" 'ti āṇāpesi. Atha naṃ rājapurisā8
catukke9 kasāhi tāḷentā dakkhiṇadvārena nagarā nikkhamā-
pesuṃ10. Sujātāpi yānakaṃ pahāya bāhā paggayha parideva-
mānā "sāmi11, maṃ nissāya imaṃ dukkhaṃ patto sīti" pari-
devamānā pacchato pacchato12 agamāsi. Rājapurisā "sīsam
assa chindissāmā" 'ti Bodhisattaṃ uttānaṃ nipajjāpesuṃ13.
Taṃ disvā Sujātā attano sīlaguṇaṃ āvajjitvā14 "n'; atthi vata15
maññe imasmiṃ loke sīlavantānaṃ viheṭhanake16 pāpasāhasika-
manusse nisedhetuṃ samatthā devatā17 nāmā" 'ti ādīni parideva-
mānā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,5.4(=194).1: Na santi devā, pavasanti18 nūna,
na hi19 nūna santi idha lokapālā,
sahasā karontānaṃ asaññatānaṃ20
na hi19 nūna santi paṭisedhitāro ti. || Ja_II:83 ||
Tattha na santi devā ti imasmiṃ loke sīlavantānaṃ olokanakā pāpānañ
ca nisedhanakā na santi nūna devā ti, pavasanti nūnā 'ti evarūpesu vā kiccesu
uppannesu nūna pavasanti21 pavāsaṃ gacchanti, idha lokopālā ti imasmiṃ
loke lokapālakasammatā samaṇabrāhmaṇāpi22 sīlavantānaṃ anuggahakā23 na hi24
nūna santi, sahasā karontānaṃ asaññatānan25 ti sahasā avīmaṃsitvā26
sāhasikaṃ kammaṃ karontānaṃ dussīlānaṃ, paṭisedhitāro ti "evarupaṃ
kammaṃ mā karittha, na labbhā etaṃ kātun" ti27 paṭisedhentā28 ti29.
Evaṃ tāya sīlasampannāya paridevamānāya Sakkassa deva-
rañño nisinnāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko "ko nu kho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi naṭṭhāti.
2 Bi sothessāmi.
3 Bi attano.
4 so K Bp; Bi adds si.
5 Bi omits netvā.
6 Bi dassesi.
7 Bi rājāpi.
8 K -so.
9 K repeats catukke.
10 Bi nikkhamisu.
11 Bi sāmiko.
12 Bi only one pacchato.
13 Bi nisajjā-.
14 Bi Bp āvajjetvā.
15 Bi tava.
16 Bi viṭhehaṭhake, Bp viheṭṭhake.
17 Bi devā.
18 Bi papasanti.
19 so K Bp; Bi ha.
20 Bi asaññitānaṃ.
21 K pasavanti.
22 K brahmuno.
23 Bi anuggāhakā.
24 so Bp; K Bi ha
25 Bi asaññītānan.
26 Bp avi-, K avamaṃsitvā, Bi āmāsitvā.
27 Bi ta.
28 Bi paṭisedhento, K paṭisedhantā.
29 Bi adds attho.
[page 124]
124 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
maṃ Sakkattato cāvetukāmo" ti āvajjanto imaṃ kāraṇaṃ ñatvā
"Bārāṇasirājā atipharusaṃ kammaṃ karoti, sīlasampannaṃ
Sujātaṃ kilameti1, gantuṃ dāni me2 vaṭṭatīti3" devalokā oruyha
attano ānubhāvena hatthipiṭṭhe nisīditvā gacchantaṃ4 pāpa-
rājānaṃ hatthito5 otāretvā dhammagaṇḍikāya6 uttānaṃ7 nipajjā-
petvā8 Bodhisattaṃ ukkhipitvā sabbālaṃkārehi alaṃkaritvā
rājavesaṃ gāhāpetvā hatthikhandhe nisīdāpesi. Pharasuṃ
ukkhipitvā sīsaṃ chindantā rañño sīsaṃ chindiṃsu, chinnakāle9
yeva c'; assa rañño sīsabhāvaṃ jāniṃsu. Sakko devarājā dissa-
mānakasarīren'; eva Bodhisattassa santikaṃ gantvā Bodhisattassa
rājābhisekaṃ katvā10 Sujātāya ca11 aggamahesiṭṭhānaṃ12 dā-
pesi. Amaccā c'; eva brāhmaṇagahapatikādayo ca Sakkaṃ13
devarājānaṃ disvā "adhammikarājā mārito, idāni amhehi sakka-
dattiko dhammikarājā laddho" ti somanassappattā ahesuṃ.
Sakko pi ākāse ṭhatvā "ayaṃ vo sakkadattiko rājā14 ito paṭ-
ṭhāya dhammena rajjaṃ kāressati15, sace hi rājā adhammiko
hoti devo akāle vassati kāle na vassati, chātakabhayaṃ roga-
bhayaṃ satthabhayan ti imāni tīṇi bhayāni upagatān'; eva16
hontīti" ovadanto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,5.4(=194).2: Akāle vassatī tassa, kāle tassa na vassati,
saggā ca cavati ṭhānā, nanu so tāvatā hato ti. || Ja_II:84 ||
Tattha akāle ti adhammikassa rañño rajje ayutte kāle sassānaṃ pakkakāle
vā lāyanamaddanādikāle vā devo vassati, kāle ti yuttapayuttakāle17 vapanakāle
taruṇasassakāle gabbhagahaṇakāle ca na vassati, saggā cavati ṭhānā ti sagga-
saṃkhātā ṭhānā devalokā ti attho, adhammikarājā hi appaṭilābhavasena devalokā
cavati nāma, sagge pi vā18 rajjaṃ karonto19 adhammikarājā tato cavatīti pi
attho, nanu so tāvatā hato ti nanu so adhammikarājā ettakena20 hato hotīti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kilamāpeti.
2 Bi me dāni.
3 Bi vattatīti.
4 Bi taṃ.
5 Bi hatthikhandhato.
6 so K Bp; Bi dhammabhaṇḍi-.
7 Bi utthānaṃ.
8 Bi uppajjāpetvā.
9 K chindakāle.
10 K omits katvā
11 Bi sujātāyeva, Bp sūjātaṃ yeva.
12 Bi -siṭhāne.
13 Bi sakka.
14 Bi adds laddho ti parisānaṃ ārocesi mahārāja tumhe pi.
15 Bi kāretha.
16 K anupagatāneva, Bi anuvātāne.
17 Bi adds pana.
18 Bi Bp omit vā.
19 Bi kārento.
20 Bi ettha-.
[page 125]
5. Pabbatūpattharajātaka. (195.) 125
atha vā ekaṃsavācī1 ettha nukāro: n'; eso2 ekaṃsena ettāvatā hato, aṭṭhasu
pana mahānirayesu soḷasasu3 ussadanirayesu dīgharattaṃ so haññissatīti ayam
ettha attho.
Evaṃ Sakko mahājanassa ovādaṃ datvā attano devaṭṭhānam
eva agamāsi. Bodhisatto pi dhammena rajjaṃ kāretvā sagga-
padaṃ4 pūresi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā adhammikarājā Devadatto ahosi, Sakko Anuruddho, Sujātā Rā-
hulamātā, sakkadattiyarājā5 pana aham evā 'ti. Maṇicorajātakaṃ6.
5. Pabbatūpattharajātaka.
Pabbatūpatthare ramme ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosalarājānaṃ ārabbha kathesi. Kosalarañño kira eko
amacco antepure7 padussi8. Rājā parivīmaṃsamāno taṃ tattato9 ñatvā
"Satthu ārocessāmīti" Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā "bhante,
amhākaṃ antepure eko amacco padussi10, tassa kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti11"
pucchi. Atha naṃ Satthā "upakārako12 te mahārāja so ca amacco13
sā ca itthi piyā" ti pucchitvā "āma bhante, ativiya14 upakārako, sa-
kalaṃ rājakulaṃ sandhāreti, sāpi me15 itthī16 piyā" ti vutte "mahā-
rāja, ‘attano upakāresu17 sevakesu piyāsu ca itthīsu18 dubbhituṃ na
sakkā'; ti pubbe pi rājāno19 paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā majjhattā20 va
ahesun" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa attha-
dhammānusāsako ahosi. Ath'; assa rañño eko amacco ante-
pure padussi21. Rājā taṃ tattato22 ñatvā23 "amacco pi me
bahūpakāro24, ayaṃ itthī16 pi25 piyā, dve pi ime nāsetuṃ na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ci.
2 Bi na so.
3 K soḷasesu.
4 Bi Bp saggapūraṃ.
5 Bi sakkadattissarājā.
6 Bi adds catutthaṃ.
7 K -pura, Bi -pūre.
8 both MSS. padussī.
9 Bi Bp tathato.
10 Bi -ssī.
11 Bi vattatī.
12 Bi upakāro.
13 K omits so ca amacco.
14 Bi atipiya.
15 Bi omits me.
16 Bi itthi.
17 Bi upakaraṇesu.
18 K itthī, Bi itthisu.
19 K omits rājāno.
20 so Bp; K majjhantā, Bi amajhattā.
21 Bi -ssī.
22 K tatthato corr. to tattato, Bi tatthato, Bp tathato.
23 Bi jānitvā.
24 Bi Bp bahupakāro.
25 Bi omits pi.
[page 126]
126 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
sakkā, paṇḍitāmaccaṃ pañhaṃ1 pucchitvā sace sahitabbaṃ
bhavissati sahissāmi, noce na sahissāmīti" Bodhisattaṃ pakko-
sāpetvā āsanaṃ datvā "paṇḍita, pañhaṃ pucchissāmīti" vatvā
"puccha mahārāja, vissajjissāmīti" vutte pañhaṃ pucchanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,5.5(=195).1: Pabbatūpatthare2 ramme jātā pokkharaṇī sivā,
taṃ sigālo3 apāpāsi4 jānaṃ sīhena rakkhitan ti. || Ja_II:85 ||
Tattha pabbatūpatthare5 ti Himavantapabbatapāde6 pattharitvā7 ṭhite8
aṅgaṇaṭṭhāne ti attho, jātā pokkharaṇī sivā ti sītalā madhurodakapokkharaṇī
nibbattā, api ca pokkharasañchannā nadī pi pokkharaṇī yeva, apāpāsīti9 apa
iti upasaggo apāsīti10 attho, jānaṃ sīhena rakkhitan ti sā pokkharaṇī sīha-
paribhogā sīhena rakkhitā, so pi taṃ sigālo11 sīhena rakkhitā ayan ti jānanto
va12 apāsi, tvaṃ kiṃ maññasi sigālo sīhassa abhāyitvā piveyya evarūpaṃ pokkha-
raṇin13 ti ayam ettha adhippāyo.
Bodhisatto "addhā etassa14 antepure eko amacco paduṭṭho
bhavissatīti" ñatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,5.5(=195).2: Pivanti va15 mahārāja sāpadāni mahānadiṃ,
na tena anadī hoti, khamassu yadi te piyā ti. || Ja_II:86 ||
Tattha sāpadānīti na kevalaṃ sigālo va avasesāni16 pi17 sunakhassa-
bilālamigādīni18 sabbasāpadāni taṃ19 pokkharasañchannattā pokkharaṇīti laddha-
nāmaṃ nadiṃ pivant'; eva, na tena anadī hotīti nadiyam pi20 dipadacatuppa-
dāpi21 ahimacchāpi sabbe pipāsitā pānīyaṃ22 pivanti, na sā tena kāraṇena anadī
nāma hoti, nāpi23 ucchiṭṭhanadī24, kasmā: sabbesaṃ sādhāraṇattā, yathā ca25 nadī
yena kenaci pītā na dussati evaṃ itthī26 pi kilesavasena sāmikaṃ atikkamitvā
aññena saddhiṃ saṃvāsaṃ gatā n'; eva anitthī27 hoti, kasmā: sabbesaṃ sādhā-
raṇabhāvena, nāpi ucchiṭṭhitthī28, kasmā: odakantikatāya29 suddhabhāvena,
khamassu yadi te piyā ti yadi pana te sā itthī26 piyā so ca amacco bahū-
pakāro30 tesaṃ ubhinnam pi khamatha, majjhattabhāve31 tiṭṭhathā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi puññaṃ.
2 Bi pappatupattare.
3 Bi siṅgālo.
4 Bi apapāpi, Bp apapāyi.
5 Bi pappatupattare ramme.
6 K -do.
7 Bi pattaretvā.
8 K ṭhito, Bi tīte.
9 Bi apapāpiti.
10 Bi pāpiti, Bp papāyi.
11 Bi siñgālo pi.
12 Bi ca.
13 Bi -ṇī.
14 Bi hitessa.
15 Bi Bp ce.
16 K avasesādī.
17 Bi omits pi.
18 Bi sukhapasadasīḷāla-.
19 K naṃ.
20 K hi.
21 Bi dvipada-.
22 K pāṇīyaṃ, Bi pāṇiyaṃ.
23 K na pi.
24 K ucciṭṭha-.
25 Bi omits ca.
26 Bi itthi.
27 Bi anatthī.
28 K ucciṭṭhitthī, Bi ucchiṭhittī.
29 Bi -kathāya.
30 Bi bahu-.
31 K majjhattha-, Bi majhatta-.
[page 127]
6. Valāhassajātaka. (196.) 127
Evaṃ Mahāsatto rañño ovādaṃ adāsi. Rājā tassa ovāde
ṭhatvā "puna evarūpaṃ pāpakammaṃ mā karitthā" 'ti vatvā
ubhinnam pi khami. Tato paṭṭhāya te oramiṃsu. Rājāpi dā-
nādīni puññāni katvā jīvitapariyosāne saggapadaṃ1 pūresi.
Kosalarājāpi imaṃ dhammadesanaṃ sutvā tesaṃ {ubhinnam} pi
khamitvā majjhatto ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā rājā Ānando ahosi, paṇḍitāmacco pana aham evā" 'ti. Pabba-
tūpattharajātakaṃ2.
6. Valāhassajātaka.
Ye na kāhanti ovādan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi bhikkhu
Satthārā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti puṭṭho "saccan"
ti vatvā3 "kiṃkāraṇā" ti vutte "ekaṃ alaṃkatamātugāmaṃ disvā
kilesavasenā" 'ti āha. Atha naṃ Satthā "itthiyo nām'; etā bhikkhu
attano rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbehi c'; eva itthikuttavilāsehi ca
purise4 palobhetvā5 attano vase katvā6 vasaṃ upagatabhāvaṃ ñatvā
sīlavināsañ c'; eva dhanavināsañ7 ca pāpanaṭṭhena8 yakkhiniyo ti vuc-
canti, pubbe pi9 hi yakkhiniyo itthikuttena ekaṃ10 purisasatthaṃ upa-
saṃkamitvā vāṇijake11 upalobhetvā12 attano vase katvā puna aññe
purise disvā te sabbe pi9 jīvitakkhayaṃ pāpetvā ubhohi hanukapassehi
lohitena paggharantena13 murumurāpetvā khādiṃsū" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Tambapaṇṇidīpe Sirīsavatthun14 nāma yakkhana-
garaṃ ahosi. Tattha yakkhiniyo vasiṃsu. Tā bhinnanāvānaṃ15 āga-
takāle alaṃkatapaṭiyattā16 khādaniyaṃ17 bhojaniyaṃ gāhāpetvā
dāsigaṇaparivutā dārake aṃkenādāya vāṇije18 upasaṃkamanti19
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi saggapuraṃ, Bp -pūraṃ.
2 Bi adds pañcamaṃ.
3 Bi vutte.
4 Bi vāṇijjaka.
5 K upalāpetvā, Bp upalobhetvā.
6 K omits attano vase katvā.
7 Bi dhanakhayañ.
8 Bi papuṇaṭhena, Bp pāpuṇatthena.
9 Bi omits pi.
10 Bi eka.
11 K vāni-.
12 K upaḷāḷetvā.
13 Bi byaggha-.
14 Bi sīrisavatthu, Bp sīrivatthu, sīrisavatthu.
15 Bi Bp add vāṇijānaṃ.
16 so Bp; Bi -yatta, K -yattaṃ.
17 Bi Bp -niya.
18 K vānije, Bi vāṇijake.
19 Bi -kamitvā.
[page 128]
128 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
Tesaṃ1 "manussavāsaṃ2 āgat'; amhā" 'ti sañjānanatthaṃ3 tattha
tattha4 kasigorakkhādīni karonte5 manusse gogaṇe sunakhe ti6
evam ādīni dassenti, vāṇijānaṃ santikaṃ7 gantvā "imaṃ yāguṃ
pivatha8, bhattaṃ bhuñjatha8, khādaniyaṃ khādathā" 'ti vadanti.
Vāṇijā ajānantā tāhi9 dinnaṃ paribhuñjanti. Atha tesaṃ khā-
ditvā bhuñjitvā10 vissamitakāle11 paṭisanthāraṃ karonti. "Tumhe
katthavāsikā, kuto āgatā, kahaṃ gacchissatha, kena kammena
idhāgat'; atthā" 'ti pucchanti, "bhinnanāvā hutvā idhāgat'; amhā"
'ti vutte ca "sādhu ayyā, amhākam pi sāmikānaṃ nāvaṃ12
abhirūhitvā13 gatānaṃ tīṇi saṃvaccharāni atikkantāni14, te matā
bhavissanti, tumhe pi vāṇijā yeva, mayaṃ tumhākaṃ pādapari-
cārikā bhavissāmā" 'ti vatvā te vāṇije itthikuttabhāvavilāsehi15
palobhetvā yakkhanagaraṃ netvā sace paṭhamagahitā manussā
atthi te devasaṃkhalikāya bandhitvā kāraṇaghare16 pakkhipanti.
Attano vasanaṭṭhāne bhinnanāvamanusse17 alabhantiyo pana pa-
rato Kalyāṇiṃ orato Nāgadīpan ti evaṃ samuddatīraṃ anuvi-
caranti, ayaṃ tāsaṃ dhammatā. Ath'; ekadivasaṃ pañcasatā
bhinnanāvā vāṇijā tāsaṃ nagarasamīpe uttariṃsu. Tā tesaṃ
santikaṃ gantvā palobhetvā yakkhanagaraṃ ānetvā paṭhama-
gahitamanusse devasaṃkhalikāya bandhitvā kāraṇaghare pakkhi-
pitvā jeṭṭhakayakkhinī18 jeṭṭhakavāṇijaṃ9 sesā sese ti tā
pañcasatā yakkhiniyo te pañcasate vāṇije attano sāmike akaṃsu.
Atha sā jeṭṭhayakkhinī rattibhāge vāṇije niddaṃ gate uṭṭhāya
gantvā kāraṇaghare manusse māretvā maṃsaṃ khāditvā āgac-
chati. Sesāpi tath'; eva karonti. Jeṭṭhayakkhiniyā manussa-
maṃsaṃ khāditvā āgatakāle sarīraṃ sītalaṃ hoti. Jeṭṭhavāṇijo
parigaṇhanto tassā yakkhinibhāvaṃ ñatvā "imā pañcasatāpi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi te.
2 K manussā-.
3 K saṃñājānanatthaṃ, Bi sañcānanatthaṃ.
4 Bi only one tattha.
5 Bi kārente.
6 Bi gonesurukkhantesu ti.
7 Bi -ke.
8 Bi adds imaṃ.
9 K nāhi.
10 Bi adds pivitvā.
11 Bi visa-.
12 Bi nāvā.
13 K -ruhitvā, Bi -rūyhitvā.
14 K atikantāti, Bi abhikkatanāni.
15 K -kuttuhāvabhāva-, Bi -kuttavāsavilā-, Bp itthikuṭahāsavilāsehi.
16 Bi kāraṇaṃ-.
17 both MSS. -nāvā-.
18 Bi jeṭhayakkhīni.
19 Bi jeṭhavā.
[page 129]
6. Valāhassajātaka. (196.) 129
yakkhiniyo bhavissanti, amhehi palāyituṃ vaṭṭatīti1" punadivase
pāto va mukhadhovanatthāya2 gantvā sesavāṇijānaṃ ārocesi:
"imā yakkhiniyo na mānusiyo3, aññesaṃ bhinnanāvānaṃ āgata-
kāle te sāmike katvā amhe khādissanti, etha4 amhe palā-
yāmā5" 'ti tesu aḍḍhateyyasatā "mayaṃ etā vijahituṃ na sak-
khissāma, tumhe gacchatha, mayaṃ na palāyissāmā" 'ti āhaṃsu.
Jeṭṭhavāṇijo attano vacanakare aḍḍhateyyasate gahetvā tāsaṃ
bhīto palāyi. Tasmiṃ pana6 kāle Bodhisatto valāhassayoni-
yaṃ7 nibbatti, sabbaseto kākasīso muñjakeso iddhimā vehāsaṃ-
gamo ahosi. So Himavantato ākāse uppatitvā Tambapaṇṇidīpaṃ
gantvā tattha Tambapaṇṇisare pallale sayaṃjātasāliṃ khāditvā
gacchati, evaṃ gacchanto va8 "janapadaṃ gantukāmā9 atthi, ja-
napadaṃ gantukāmā10 atthīti" tikkhattuṃ karuṇāya11 paribhāvi-
taṃ12 mānusivācaṃ bhāsati. Te tassa vacanaṃ sutvā upasaṃ-
kamitvā añjalim paggayha "sāmi mayaṃ janapadaṃ gamissāmā"
'ti {āhaṃsu}. "Tena hi mayhaṃ piṭṭhiṃ abhirūhathā" 'ti. Ath'
ekacce13 abhirūhiṃsu ekacce vāladhiṃ gaṇhiṃsu ekacce añjalim
paggahetvā aṭṭhaṃsu yeva. Bodhisatto antamaso14 añjalim
paggahetvā ṭhite sabbe pi15 te aḍḍhateyyasate vāṇije at-
tano ānubhāvena janapadaṃ netvā sakasakaṭṭhānesu16 patiṭṭhā-
petvā attano vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. Tāpi kho yakkhiniyo
aññesaṃ āgatakāle te tattha ohīnake aḍḍhateyyasate manusse
vadhitvā khādiṃsu.
Satthā bhikkhū āmantetvā "bhikkhave, yathā te yakkhinīnaṃ
vasaṃ gatā vāṇijā jīvitakkhayaṃ pattā vālāhassarājassa17 vacanakarā
sakasakaṭṭhānesu18 patiṭṭhitā evam evaṃ Buddhānaṃ ovādaṃ akarontā19
bhikkhū18 pi bhikkhuniyo19 pi upāsakāpi20 upāsikāyo21 pi catusu
--------------------------------------------------------------------------
1 K vaddhatīti.
2 K mukhaṃ-.
3 Bi Bp manussitthiyo.
4 K omits etha.
5 Bi palāyissāmā.
6 Bi omits pana.
7 Bi valāhakassa-, Bp valāhakāssa-.
8 Bi ca so, Bp so.
9 Bi gantukāmo.
10 Bi omits atthi janapadaṃ gantukāmā.
11 K karuṇā.
12 Bi -ta.
13 Bi tathekacce.
14 Bi adds pi.
15 Bi adds lā.
16 Bi only one saka.
17 Bi Bp valāhakassa.
18 K -ne.
19 Bi -to.
20 Bi bhikkhu.
21 Bi bhikkhūni.
[page 130]
130 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
apāyesu pañcavidhabandhanakammakaraṇaṭṭhānādīsu1 mahadukkhaṃ pā-
puṇanti, ovādakarā pana tisso kulasampattiyo cha2 kāmasagge3 vīsati
brahmaloke ti imāni c'; eva ṭhānāni patvā Amatamahānibbānaṃ sacchi-
katvā mahantaṃ sukhaṃ anubhavantīti" vatvā abhisambuddho hutvā
imā gāthā avoca:
Ja_II,5.6(=196).1: Ye na kāhanti ovādaṃ narā Buddhena desitaṃ
vyasanan4 te gamissanti rakkhasīhi va5 vāṇijā. || Ja_II:87 ||
Ja_II,5.6(=196).2: Ye ca kāhanti ovādaṃ narā Buddhena desitaṃ
sotthiṃ6 pāraṃ gamissanti vālāheneva7 vāṇijā ti. || Ja_II:88 ||
Tattha ye na kāhantīti ye na karissanti, vyasanan4 te gamissantīti
te mahāvināsaṃ pāpuṇissantīti, rakkhasīhi va8 vāṇijā ti rakkhasīhi palo-
bhitavāṇijā9 viya, sotthiṃ10 pāraṃ gamissantīti anantarāyena nibbānaṃ
pāpuṇissanti, vālāheneva11 vāṇijā ti vālāhen'; eva11 āgacchathā 'ti vuttā12
tassa vacanakarā13 vāṇijā viya, yathā hi te samuddapāraṃ gantvā sakaṭṭhānāni
agamaṃsu14 evaṃ Buddhānaṃ ovādakarā saṃsārapāraṃ nibbānaṃ gacchantīti
Amatamahānibbānena dhammadesanāya kūṭaṃ gaṇhi.
Iti Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jāta-
kaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale
patiṭṭhahi, aññe pi bahū sotāpattisakadāgamianāgāmiarahattaphalāni
pāpuṇiṃsu) "Tadā vālāhassarājassa15 vacanakarā aḍḍhateyyasatā
vāṇijā Buddhaparisā ahesuṃ, vālāhassarājā16 pana aham evā" 'ti.
Vālāhassajātakaṃ17.
7. Mittāmittajātaka.
Na naṃ umhayate disvā ti. Idaṃ Satthā Sāvatthiyaṃ
viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Aññataro bhikkhu
"mayā18 gahite mayhaṃ upajjhāyo na kujjhissatīti" upajjhāyena ṭha-
pitaṃ vissāsena ekaṃ vatthakhaṇḍaṃ19 gahetvā upāhanatthavikaṃ20
katvā pacchā21 upajjhāyaṃ āpucchi. Atha naṃ upajjhāyo "kiṃkāraṇā
--------------------------------------------------------------------------
1 K pañcaviniban---disu.
2 Bi ca.
3 Bi khātāpasagge, Bp kāmasaggesu.
4 Bi byasanaṃ.
5 both MSS. ca.
6 Bi sotthi.
7 Bi Bp valā-.
8 Bi ca.
9 Bi lobhitā-.
10 both MSS. sotthi.
11 Bi Bp valā-.
12 Bi vutte.
13 -kārā.
14 Bi āgamisu.
15 Bi valāhaka, Bp valāhakāssa.
16 Bi valāhakassa, Bp valāhakāssa.
17 Bi valāhakassa-, Bp valāhaka-, Bi adds chaṭhaṃ.
18 Bi mayaṃ.
19 Bi vatta-.
20 Bi upāhaṇathavikaṃ.
21 Bi omits pacchā.
[page 131]
7. Mittāmittajātaka. (197.) 131
gaṇhīti" vatvā "mayā gahite na kujjhissatīti1 tumhākaṃ vissāsenā"
'ti vutte "ko mayā saddhiṃ tuyhaṃ vissāso nāmā" 'ti vatvā kuddho
uṭṭhahitvā pahari. Tassa sā kiriyā bhikkhūsu pākaṭā jātā. Ath'; eka-
divasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
asuko kira daharako upajjhāyassa vissāsena vatthakhaṇḍaṃ2 gahetvā
upāhanatthavikaṃ3 akāsi, atha naṃ upajjhāyo ‘ko mayā saddhiṃ
tuyhaṃ vissāso nāmā'; 'ti vatvā kuddho uṭṭhahitvā paharīti". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; ev'; esa4 bhikkhu5
attano saddhivihārikena6 saddhiṃ avissāsiko, pubbe pi avissāsiko yevā"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe7 brāhmaṇakule {nibbattitvā} vayappatto
isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
gaṇasatthā hutvā Himavantapadese8 vāsaṃ kappesi. Tasmiṃ
isigaṇe eko tāpaso Bodhisattassa vacanaṃ akatvā ekaṃ mata-
mātikaṃ hatthipotakaṃ paṭijaggi. Atha naṃ so vuddhippatto9
māretvā araññaṃ pāvisi. Tassa sarīrakiccaṃ katvā isigaṇo10
Bodhisattaṃ parivāretvā "bhante kena nu kho kāraṇena mitta-
bhāvo vā amittabhāvo vā sakkā jānitun" ti pucchi11. Bodhi-
satto "iminā va12 kāraṇenā13" 'ti ācikkhanto imā gāthā avoca:
Ja_II,5.7(=197).1: Na naṃ umhayate disvā na ca naṃ14 paṭinandati
cakkhūni c'; assa na dadāti paṭilomañ ca vattati. || Ja_II:89 ||
Ja_II,5.7(=197).2: Ete bhavanti ākārā amittasmiṃ patiṭṭhitā
yehi amittaṃ jāneyya disvā ca sutvā ca paṇḍito ti. || Ja_II:90 ||
Tattha na naṃ umhayate disvā ti yo hi15 yassa amitto hoti so16 taṃ
puggalaṃ disvā na umhayate17 hasitaṃ18 na karoti pahaṭṭhākāraṃ na dasseti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp kujjhissasi.
2 Bi vatta-.
3 Bi upāhaṇathavikaṃ.
4 Bi evaso.
5 both MSS. bhikkhū.
6 Bi vihārikena
7 Bi kāsikaraṭhe.
8 Bi -ppadese.
9 Bi adds so
10 Bi -ṇā.
11 Bi pucchisu
12 K ca, Bi vā.
13 Bi omits kāraṇenā.
14 Bi va ca naṃ.
15 Bi ha.
16 K omits so.
17 K umhate.
18 Bi sāpitaṃ.
[page 132]
132 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
na ca naṃ paṭinandatīti tassa1 vacanaṃ sutvāpi taṃ2 puggalaṃ na paṭi-
nandati sādhu subhāsitan3 ti4 nābbhanumodati5, cakkhūni cassa na dadātīti
cakkhunā cakkhuṃ āharitvā pamukho6 hutvā na oloketi, aññato cakkhūni harati,
paṭilomañ ca vattatīti tassa kāyakammaṃ vacīkammam pi na roceti7 paṭi-
lomaṃ8 gāhaṃ gaṇhati paccanīkaṃ9 gāhaṃ, ākārā ti kāraṇāni, yehi amittan
ti yehi kāraṇehi, tāni kāraṇāni disvā ca sutvā ca paṇḍito puggalo ayaṃ me10
amitto ti jāneyya, tato viparītehi pana mittabhāvo11 jānitabbo ti.
Evaṃ Bodhisatto mittāmittabhāvakāraṇāni ācikkhitvā Brah-
mavihāre12 bhāvetvā brahmalokūpago ahosi13.
Satthā imaṃ desanaṃ14 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
hatthiposakatāpaso saddhivihāriko ahosi, hatthi15 upajjhāyo, isigaṇo
Buddhaparisā, gaṇasatthā pana aham evā" 'ti. Mittāmitta-
jātakaṃ16.
8. Rādhajātaka.
Pavāsā17 āgato tātā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira Satthārā
"saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti puṭṭho "saccaṃ bhante"
ti vatvā "kiṃkāraṇā" ti vutte "ekaṃ alaṃkataitthiṃ18 disvā kilesa-
vasenā" 'ti āha. Atha naṃ Satthā "mātugāmo nāma bhikkhu19 na
sakkā rakkhituṃ, pubbe20 dovārike ṭhapetvā21 rakkhantāpi rakkhituṃ
na sakkhiṃsu, kin te itthiyā22, laddhāpi rakkhituṃ na sakkā" ti23 vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sukayoniyaṃ nibbatti, Rādho ti 'ssa nāmaṃ,
kaniṭṭhabhātā pan'; assa Poṭṭhapādo nāma. Te ubho pi taruṇa-
kāle yeva eko luddako gahetvā Bārāṇasiyaṃ aññatarassa brāhma-
ṇassa adāsi. Brāhmaṇo te puttaṭṭhāne ṭhapetvā21 paṭijaggi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paṭi.
2 K naṃ.
3 Bi -taṃ.
4 Bi omits ti.
5 Bi nu cānumodanti.
6 Bi paṭimukho.
7 Bi rocati.
8 Bi -ma.
9 K paccanikaṃ, Bi pañcanika.
10 Bi omits me.
11 K mittāmitta-.
12 Bi brahmaṇa-.
13 K ahosīti.
14 Bi dhammadesanaṃ
15 so both MSS.
16 Bi adds sattamaṃ niṭhitaṃ.
8. Cfr. supra Vol. I p. 495.
17 Bi savāsaṃ.
18 Bi alañkataṃ-.
19 K bhikkhū.
20 Bi adds pi.
21 thapetvā.
22 Bi Bp -yo.
23 Bi sakkotīti.
[page 133]
8. Rādhajātaka. (198.) 133
Brāhmaṇassa pana brāhmaṇī arakkhitā1 dussīlā. So2 vohāra-
karaṇatthāya3 gacchanto te sukapotake āmantetvā "tāta, ahaṃ
vohāratthāya gacchāmi, kāle vikāle vā tumhākaṃ mātu
karaṇakammaṃ olokeyyāthā ti, aññassa purisassa4 gamana-
bhāvaṃ vā āgamanabhāvaṃ5 vā jāneyyāthā" 'ti brāhmaṇiṃ
sukapotake6 paṭicchāpetvā7 agamāsi. Sā tassa8 nikkhanta-
kālato paṭṭhāya anācāraṃ cari, rattim pi divāpi āgacchantānañ
ca gacchantānañ ca pamāṇaṃ n'; atthi. Taṃ disvā Poṭṭhapādo
Rādhaṃ pucchi: "brāhmaṇo imaṃ brāhmaṇiṃ amhākaṃ niyyā-
detvā gato, ayañ ca pāpakammaṃ karoti, vadāmi nan" ti.
Rādho "mā vadīti9" āha. So tassa vacanaṃ agahetvā "amma
kiṃkāraṇā pāpakammaṃ karosīti" āha. Sā taṃ māretukāmā
hutvā "tāta, tvaṃ nāma mayhaṃ putto, ito paṭṭhāya na karissā-
mīti, ehi tāta tāvā10" 'ti piyāyamānā viya naṃ11 pakkositvā
āgataṃ gahetvā "tvaṃ maṃ ovadasi12, attano pamāṇaṃ na
jānāsīti" gīvaṃ gahetvā māretvā13 uddhanantaresu pakkhipi.
Brāhmaṇo āgantvā vissamitvā Bodhisattaṃ "kiṃ tāta Rādha
mātā vo14 anācāraṃ karoti na15 karotīti" pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,5.8(=198).1: Pavāsā16 āgato tāta idāni na cirāgato,
kaccin nu tāta te mātā17 na aññam upasevatīti. || Ja_II:91 ||
Tass'; attho: ahaṃ tāta18 pavāsā āgato so c'; amhi19 idān'; eva āgato na
cirāgato, tena pavattiṃ ajānanto taṃ pucchāmi: kaccin20 nu21 tāta te22 mātā
aññaṃ23 purisaṃ na upasevatīti.
Rādho "tāta paṇḍitā24 nāma bhūtaṃ vā abhūtaṃ vā aniy-
yānikaṃ nāma na25 kathentīti" ñāpento dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi arakkhikā.
2 K omits so.
3 Bi -kāra-.
4 so Bp; Bi aññapurisā, K aññaṃ purisantaraṃ.
5 K aga-, Bi āmana-, Bp āgamanabhāvaṃ anāgamanabhāvaṃ vā.
6 Bi -kānaṃ.
7 Bi paṭicchādetvā.
8 Bi cāssa.
9 K vadhīti, Bi cariti.
10 Bi tāva tātā.
11 K omits naṃ.
12 Bi vadasi.
13 Bi vidhaṃ parivattetvā.
14 Bi te mātā.
15 Bi omits karoti na.
16 Bi savāsā.
17 Bi kiccu nu kho tāta mātā.
18 Bi adds rādha.
19 Bi sodhamhi.
20 Bi kicci.
21 Bi adds kho.
22 Bi omits te.
23 K añña.
24 Bi -to.
25 Bi omits na.
[page 134]
134 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
Ja_II,5.8(=198).2: Na kho pan'; etaṃ subhaṇaṃ1 giraṃ {saccupasaṃhitaṃ2},
sayetha Poṭṭhapādo va mummure3 upakūsito4. || Ja_II:92 ||
Tattha giran ti vacanaṃ, vacanaṃ5 hi yathā idāni girā evaṃ tadā giran ti
vuccati, so hi6 sukapotako liṅgaṃ anādiyitvā7 evam āha, ayaṃ pan'; ettha attho:
tāta paṇḍitena8 nāma saccupasaṃhitaṃ2 yathābhūtaṃ atthayuttaṃ9 sabhāva-
vācam10 pi aniyyānikaṃ11 na subhaṇaṃ12, aniyyānikañ ca saccaṃ bhaṇanto
sayetha Poṭṭhapādo va mummure13 upakūsito14 ti15 yathā Poṭṭhapādo
kukkule16 jhāmo17 sayati evaṃ sayeyyā ti, upakūjito18 ti pi pāṭho, ayam ev'
attho.
Evaṃ Bodhisatto brāhmaṇassa dhammaṃ desetvā "mayāpi
imasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkā" ti brāhmaṇaṃ āpucchitvā
araññam eva pāvisi.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā Poṭṭhapādo Ānando ahosi, Rādho pana aham evā" 'ti. Rādha-
jātakaṃ20.
9. Gahapatijātaka.
Ubhayam me na khamatīti. Idaṃ Satthā jetavane vi-
haranto ukkaṇṭhitam eva21 ārabbha kathesi22, kathento23 ca24
"mātugāmo nāma arakkhiyo25, pāpaṃ26 katvā yena ten'27 upāyena
sāmikaṃ vañceti28 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe29 gahapatikule nibbattitvā vayap-
patto gharāvāsaṃ gaṇhi. Tassa bhariyā dussīlā gāmabhojana-
kena saddhiṃ anācāraṃ carati. Bodhisatto ñatvā parigaṇhanto
--------------------------------------------------------------------------
1 K subhanaṃ, Bi purāṇaṃ.
2 so Bp; K paccū-, Bi paccu-.
3 Bi summena.
4 Bi upakupito.
5 Bi nacanaṃ.
6 Bi omits hi.
7 Bi anāda-.
8 Bi paṇḍito.
9 K yathābhūtaṃ tatthayuttaṃ, Bi yathābhutattayutta, Bp atthayutta.
10 Bi Bp sabhāvavacanaṃ.
11 Bi ane-.
12 Bi purāṇaṃ.
13 Bi suppanne.
14 Bi upakumatto.
15 K omits ti.
16 Bi -ḷe.
17 Bi cabhamo.
18 Bi upakuṭhito.
19 Bi dhammadesanaṃ.
20 Bi adds aṭhamaṃ niṭhitaṃ.
21 Bi ukkaṇṭhitabhāvabhikkhuṃ.
22 K omits kathesi.
23 K kathanto.
24 Bi va.
25 Bi -ko.
26 Bi pākammaṃ.
27 Bi yenakenaci.
28 Bi sāmikeñceti, K vañcenti.
29 Bi kāsikaraṭhe.
[page 135]
9. Gahapatijātaka. (199.) 135
carati. Tadā pana antovasse bījesu nīhaṭesu1 chātakaṃ ahosi,
sassānaṃ gabbhagahaṇakālo2 jāto, sakalagāmavāsino "ito
māsadvayena3 sassāni uddharitvā vīhiṃ dassāmā" 'ti ekato
hutvā gāmabhojakassa hatthato ekaṃ jaragoṇaṃ gahetvā maṃ-
saṃ khādiṃsu. Ath'; ekadivasaṃ gāmabhojako khaṇaṃ oloketvā
Bodhisattassa bahigatavelāya4 gehaṃ pāvisi. Tesaṃ sukhani-
pannakkhaṇe5 yeva Bodhisatto gāmadvārena pavisitvā gehābhi-
mukho pāyāsi6. Sā itthī7 gāmadvārābhimukhī8 taṃ disvā
"ko nu kho" ti ummāre ṭhatvā9 olokentī10 "so yevā" 'ti ñatvā
gāmabhojakassa ācikkhi. Gāmabhojako bhīto pakampi. Atha
naṃ sā "mā bhāyi, atth'; eko upāyo, amhehi tava hatthato go-
maṃsaṃ khāditaṃ, tvaṃ maṃsamūlaṃ sodhento viya hohi, ahaṃ
koṭṭhaṃ āruyha koṭṭhadvāre ṭhatvā ‘vīhi n'; atthīti'; vakkhāmi,
tvaṃ gehamajjhe ṭhatvā ‘amhākaṃ ghare dārakā jātā, maṃsa-
mūlaṃ11 dehīti'; punappuna12 codeyyāsīti" vatvā koṭṭhaṃ āruyha
koṭṭhadvāre nisīdi13. Itaro gehamajjhe ṭhatvā "maṃsamūlaṃ
dehīti" vadati, sā koṭṭhadvāre nisinnā "koṭṭhe vīhi n'; atthi,
sasse uddhaṭe dassāmi, gacchā" 'ti āha. Bodhisatto gehaṃ
pavisitvā tesaṃ kiriyaṃ disvā14 "imāya pāpāya kataupāyo15
esa bhavissatīti" ñatvā gāmabhojakaṃ16 āmantetvā "bho gāma-
bhojaka17 amhe hi18 tava jaragoṇassa19 maṃsaṃ khādantā ‘ito
māsadvayena20 vīhiṃ21 dassāmā'; 'ti khādimha22, tvaṃ addhamā-
sam23 pi anatikkamitvā idān'; eva kasmā āharāpesi, na tvaṃ
iminā kāraṇenāgato24, aññena kāraṇena āgato bhavissasi25, may-
haṃ tava kiriyā26 na ruccati, ayam pi anācārā pāpadhammā
koṭṭhe vīhīnaṃ abhāvaṃ jānāti, sā dāni koṭṭhaṃ āruyha ‘vīhi27
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi hanikesu.
2 both MSS. -gahana-.
3 Bi dvayaccayena.
4 Bi -gatakālavelāya.
5 Bi sukhanisinna-.
6 Bi ahosi.
7 Bi itthi.
8 Bi -khaṃ.
9 Bi thatvā.
10 K olokenti, Bi oloketi.
11 maṃsamūlaṃ --- mamsamūlaṃ wanting in Bi.
12 Bi punappunaṃ.
13 Bi nisīditvā.
14 itaro --- disvā wanting in Bi.
15 Bi katha-.
16 Bi -bhojanakaṃ.
17 Bi -bhojanaka-.
18 Bi Bp omit hi.
19 K jaragonassa, Bi jaraggoṇassa.
20 Bi -dvayaccayena.
21 Bi vihi.
22 Bi -hā.
23 K adha-, Bi aṭha-.
24 Bi -ṇena āgato.
25 Bi omits bhavissasi.
26 Bi -yaṃ.
27 Bi vihī.
[page 136]
136 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
n'; atthīti'; vadati1 tvam pi ‘dehīti2'; ubhinnam pi vo {kāraṇaṃ}
mayhaṃ na ruccatīti" etam atthaṃ pakāsento imā gāthā avoca:
Ja_II,5.9(=199).1: Ubhayam me na khamati, ubhayam me na ruccati:
yā cāyaṃ koṭṭham otiṇṇā ‘na dassaṃ'; iti bhāsati. || Ja_II:93 ||
Ja_II,5.9(=199).2: Taṃ taṃ gāmapati brūmi: kadare appasmiṃ jīvite
dve māse kāraṃ3 katvāna4 maṃsaṃ jaraggavaṃ kisaṃ
appattakāle5 codesi, tam pi mayhaṃ na ruccatīti. || Ja_II:94 ||
Tattha taṃ taṃ gāmapati brūmīti ambho6 gāmajeṭṭhaka tena kāraṇena
taṃ vadāmi, kadare appasmiṃ jīvite ti amhākaṃ jīvitaṃ nāma kadarañ7
c'; eva thaddhaṃ lūkhaṃ kasiraṃ8 appañ ca mandaṃ parittaṃ, tasmiṃ no eva-
rūpe jīvite vattamāne dve māse kāraṃ9 katvāna maṃsaṃ jaraggavaṃ
kisan ti amhākaṃ maṃsaṃ11 gaṇhantānaṃ jaraggavaṃ kisaṃ dubbalaṃ jarā-
goṇaṃ dadamāno tvaṃ dvīhi māsehi mūlaṃ dātabban ti evaṃ dve māse kāraṃ12
saṃgaraparicchedaṃ13 katvā appattakāle codesīti tasmiṃ kāle asampatte
antarā va codesi, tam pi mayhaṃ na ruccatīti yā cāyaṃ pāpadhammā dus-
sīlā antokoṭṭhe vīhīnaṃ natthibhāvaṃ jānamānā va ajānantī14 viya hutvā koṭṭham
otiṇṇā koṭṭhadvārena15 ṭhatvā16 na dassaṃ iti bhāsati tvam pi yañ ca17 akāle
codesi taṃ tam pīti idaṃ ubhayaṃ mama n'; eva khamati na ruccatīti.
Evaṃ so kathento va18 gāmabhojakaṃ cūḷāya gahetvā
kaḍḍhitvā19 gehamajjhe pātetvā20 "gāmabhojako 'mhīti21" "pa-
rassa rakkhitagopitabhaṇḍe22 aparajjhasīti23" ādīhi paribhāsitvā23
pothetvā dubbalaṃ katvā gīvāya25 gahetvā gehā nikkaḍḍhitvā26
taṃ duṭṭhaitthiṃ27 kesesu gahetvā koṭṭhā otāretvā nippothetvā28
"sace puna evarūpaṃ karosi jānissasīti29" santajjesi. Tato
paṭṭhāya gāmabhojako30 taṃ gehaṃ oloketum pi31 na visahi,
sāpi pāpā puna32 manasāpi aticarituṃ nāsakkhi.
--------------------------------------------------------------------------
1 K vadasi.
2 Bi omits tvam pi dehīti.
3 Bi saṅkaraṃ.
4 Bi katvā.
5 K -laṃ.
6 K amho.
7 K kadare
8 both MSS. kasīraṃ.
9 Bi siṅkaraṃ.
10 Bi katvā.
11 Bi omits maṃsaṃ.
12 Bi omits kāraṃ.
13 Bi saṅkaraṃ-, K saṃgaraṃ-, Bp saṅkara.
14 Bi sajānanti.
15 Bi koṭhadvāre.
16 Bi thatvā.
17 Bi appīyañ ca tvaṃ.
18 Bi ca.
19 Bi kesekaḍḍhetvā.
20 Bi pothetvā.
21 Bi gāmabhojanakamhiti.
22 Bi -gopitepissabhaṇḍe.
23 Bi aharajjasīti.
24 Bi parissayitvā.
25 Bi -yaṃ
26 K nikkhaḍḍhitvā corr. to nikka-, Bi nikaḍhetvā.
27 Bi duṭhaiti.
28 Bi nipo thetvā.
29 K jānissāsīti, Bi jānissatīti.
30 Bi -janako.
31 Bi omits pi.
32 so Bp; K sāpi pā puna, Bi puna pāpā.
[page 137]
10. Sādhusīlajātaka. (200.) 137
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi: (Sacca-
pariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi) "Tadā gāma-
bhojakassa niggahakārako gahapati aham eva ahosin" ti1. Gaha-
patijātakaṃ2.
10. Sādhusīlajātaka.
Sarīradavyan3 ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto añña-
taraṃ4 brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Tassa kira catasso dhītaro
ahesuṃ. Tā cattāro janā patthenti, tesu eko abhirūpo sarīrasampanno,
eko vayappatto mahallako, eko jātisampanno, eko sīlavā ti. Brāhmaṇo
cintesi: "dhītaro nivesentena5 patiṭṭhāpentena6 kassa nu7 kho dātabbā8,
kiṃ rūpasampannassa udāhu vayappattassa, jātisampannasīlavantānaṃ9
aññatarassā" ti so cintento pi ajānitvā10 "imaṃ kāraṇaṃ Sammāsam-
buddho jānissati, taṃ pucchitvā etesaṃ antare anucchavikassa dassāmā11"
ti gandhamālādīni gāhāpetvā vihāraṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisinno ādito paṭṭhāya tam atthaṃ ārocetvā "bhante imesu
catusu12 janesu kassa dātuṃ vaṭṭatīti13" pucchi. Satthā "pubbe pi14
paṇḍitā etaṃ pañhaṃ kathayiṃsu, bhavasaṃkhepagatattā pana sallak-
khetuṃ na sakkotīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takka-
silāyaṃ sippaṃ gaṇhitvā āgantvā Bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho
ācariyo ahosi. Ath'; ekassa brāhmaṇassa catasso dhītaro ahe-
suṃ. Tā evam eva cattāro janā patthayiṃsu. Brāhmaṇo "kassa
nu kho dātabbā15" ti ajānanto "ācariyaṃ pucchitvā dātabba-
yuttakassa dassāmīti" tassa santikaṃ gantvā tam atthaṃ puc-
chanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,5.10(=200).1: Sarīradavyaṃ vaddhavyaṃ16 sojaccaṃ sādhusīliyaṃ,
brāhmaṇan te va17 pucchāma: kaṃ18 nu tesaṃ vaṇimhase19
ti. || Ja_II:95 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi aham evā ti.
2 Bi adds navamaṃ niṭhitaṃ.
3 Bi sariradappavuḍhabyan.
4 Bi aññatara.
5 Bi nivesane.
6 Bi patiṭhap-.
7 Bi omits nu.
8 K -bbo, Bi dātappa.
9 K -sampannassa sīla-.
10 Bi ajānetvā.
11 Bi -mi.
12 K catu.
13 K vaddhatīti.
14 K adds te.
15 K -bbo.
16 Bi vuḍḍhapyaṃ.
17 Bi ca.
18 Bi kiṃ.
19 Bi vaṇhimase.
[page 138]
138 II. Dukanipāta. 5. Ruhakavagga. (20.)
Tattha sarīradavyan1 ti ādīhi tesaṃ catunnaṃ vijjamāne guṇe pakāseti2,
ayaṃ h'; ettha3 adhippāyo: dhītaro me cattāro janā patthenti, tesu ekassa sarīra-
davyaṃ atthi sarīrasampadāya4 abhirūpabhāvo saṃvijjati, ekassa vaddhavyaṃ5
vuddhabhāvo6 mahallakatā atthi, ekassa7 sojaccaṃ sujātisampadā8 atthi, su-
jaccan9 ti pi pāṭho, ekassa sādhusīliyaṃ10 sundarasīlabhāvo sīlasampadā atthi,
brāhmaṇan te va11 pucchāmā 'ti tesu asukassa nām'; etā12 dātabbā ti ajā-
nantā13 mayaṃ bhavantaṃ brāhmaṇañ ñeva14 pucchāma, kaṃ15 nu tesaṃ
vaṇimhase16 ti tesaṃ catunnaṃ janānaṃ kaṃ15 vaṇimhase kaṃ icchāma kassa
tā kumārikā dadāmā 'ti pucchati17.
Taṃ sutvā ācariyo "rūpasampadādisu vijjamānāsu pi vipanna-
sīlo gārayho, tasmā taṃ18 na-ppamāṇaṃ, amhākaṃ19 sīlavanta-
bhāvo ruccatīti19" imam atthaṃ pakāsento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,5.10(=200).2: Attho atthi sarīrasmiṃ, vaddhavyassa20 namo kare,
attho atthi sujātasmiṃ, sīlaṃ asmāka21 ruccatīti. || Ja_II:96 ||
Tattha attho atthi sarīrasmin ti rūpasampanne pi sarīre22 attho viseso
vaḍḍhi23 atthi yeva, n'; atthīti na vadāmi, vaddhavyassa24 namo kare ti
vuddhabhāvassa25 pana namakkāram eva karomi, vuddhabhāvo26 hi vandana-
mānanaṃ27 labhati, attho atthi sujātasmin ti sujāte pi purise28 vaḍḍhi29
atthi, jātisampatti30 hi pi31 icchitabbā yeva, sīlaṃ asmāka ruccatīti32 am-
hākaṃ18 pana33 sīlam eva ruccati34, sīlavā hi ācārasampanno sārīradavyavira-
hito35 pi36 pujjo pasaṃso37 ti.
Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā sīlavantass'; eva dhītaro adāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne brāhmaṇo sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā ayam eva brāhmaṇo ahosi, disāpāmokkhācariyo38 pana aham
evā" 'ti. Sādhusīlajātakaṃ39. Ruhakavaggo40 pañcamo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sariradabyan.
2 K -tu.
3 Bi ayam ettha.
4 K -padā.
5 Bi vuḍḍabyaṃ.
6 Bi vuḍḍhatāvo.
7 Bi kassa.
8 K sujātitāsampadā, Bi sujātājātisampadā.
9 K sujan.
10 Bi -sīlissa.
11 Bi tveva.
12 K etaṃ.
13 Bi jānantā.
14 K -ṇañ ceva.
15 Bi kiṃ
16 Bi gaṇhimatesa.
17 Bi pucchatīti attho.
18 Bi tā.
19 K asmākaṃ..
20 Bi vuḍhibyasa.
21 K asvāka, Bi amhākaṃ.
22 Bi sarire pi.
23 vuḍḍhi.
24 Bi vuḍḍhabyasa.
25 Bi vuḍḍhaṃbhāvassa.
26 Bi vuḍḍhabhāvo.
27 Bi vantamānānaṃ.
28 Bi sujāte paripūrite.
29 Bi vuḍḍhiva.
30 K -sampatī.
31 Bi pi hi.
32 Bi amhākaṃ rujjatīti.
33 K omits pana.
34 Bi rujjati.
35 Bi sariradabya-.
36 Bi omits pi.
37 Bi pāsaṃso.
38 Bi -mokkho ācariyo.
39 Bi adds dasamaṃ.
40 Bi duhasavaggo.
[page 139]
1. Bandhanāgārajātaka. (201.) 139
6. NATAṂDAḶHAVAGGA.
1. Bandhanāgārajātaka.
Na taṃ daḷhaṃ bandhanam āhu dhīrā ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto bandhanāgāraṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ
kira kāle bahū1 sandhicchedakapanthaghātakamanussaghātakacore2 āne-
tvā Kosalarañño dassesuṃ. Te rājā andubandhanarajjubandhanasaṃ-
khalikabandhanehi bandhāpesi. Tiṃsamattā jānapadā3 bhikkhū Satthā-
raṃ daṭṭhukāmā āgantvā disvā vanditvā punadivase piṇḍāya carantā
bandhanāgāraṃ gantvā4 te core disvā piṇḍapātapaṭikkantā sāyaṇha-
samaye Tathāgataṃ upasaṃkamitvā "bhante ajja5 amhehi piṇḍāya
carantehi bandhanāgāre bahū corā andubandhanādīhi baddhā mahā-
dukkhaṃ anubhavantā diṭṭhā, te tāni bandhanāni6 chinditvā palāyituṃ
na sakkonti, atthi nu kho tehi bandhanehi thirataraṃ nāma aññaṃ
bandhanan" ti pucchiṃsu. Satthā "bhikkhave7 bandhanāni nām'; etāni,
yaṃ pan'; etaṃ dhanadhaññaputtadārādīsu8 taṇhāsaṃkhātaṃ kilesa-
bandhanaṃ etaṃ ettehi9 bandhanehi10 sataguṇena sahassaguṇena thira-
taraṃ, evaṃ11 mahantam pi pan'; etaṃ12 ducchindiyaṃ bandhanaṃ
porāṇakapaṇḍitā chinditvā Himavantaṃ pavisitvā pabbajiṃsū" 'ti vatvā13
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ duggatagahapatikule nibbatti. Tassa
vayappattassa pitā kālam akāsi. So bhatiṃ katvā mātaraṃ
posesi. Ath'; assa mātā14 anicchamānass'; eva ekaṃ kuladhī-
taraṃ gehe katvā15 aparabhāge kālam akāsi. Bhariyāya pi
'ssa kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi16. So gabbhassa patiṭṭhi-
tabhāvaṃ ajānanto "bhadde tvaṃ bhatiṃ17 katvā jīva,
ahaṃ pabbajissāmīti" āha. Sāpi18 "gabbho me patiṭṭhito19,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bahu.
2 Bi -manussā-.
3 Bi ja-.
4 Bi gatvā.
5 Bi ajjeva.
6 Bi bandhāni.
7 Bi adds kiṃ.
8 K -disu.
9 Bi etehi.
10 K omits bandhanehi.
11 so all three instead of evarūpaṃ.
12 Bi omits pi panetaṃ.
13 K omits vatvā.
14 Bi adds pi.
15 Bi -dhītaraṃ gahetvā.
16 Bi patiṭhati.
17 K adds vā vatiṃ vā.
18 Bi sāmi.
19 K me nam gabbho patiṭṭhito.
[page 140]
140 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
mayi vijātāya dārakaṃ disvā pabbajissasīti1" āha2. So "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā tassā vijātakāle "bhadde, tvaṃ sotthinā vi-
jātā3, idān'; āhaṃ4 pabbajissāmīti5" pucchi. Atha naṃ sā
"puttassa6 tāva thanapānato7 apagamanakāle āgamehīti" vatvā
puna gabbhaṃ gaṇhi. So cintesi: "imaṃ sampaṭicchāpetvā gan-
tuṃ na sakkā8, imissā anācikkhitvā va palāyitvā pabbajissāmīti"
so tassā anācikkhitvā9 rattibhāge uṭṭhāya palāyi. Atha naṃ10
nagaraguttikā aggahesuṃ. So "ahaṃ sāmi mātuposako nāma,
vissajjetha man" ti tehi attānaṃ vissajjāpetvā ekasmiṃ ṭhāne
vasitvā aggadvāren'; eva11 nikkhamitvā12 Himavantaṃ pavisitvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
jhānakīḷāya kīḷanto vihāsi. So tattha vasanto13 "evarūpam pi
nāma me14 ducchindiyaṃ15 puttadārabandhanaṃ kilesabandha-
naṃ chindin16" ti udānaṃ udānento imā gāthā avoca:
Ja_II,6.1(=201).1: Na taṃ daḷhaṃ bandhanam āhu dhīrā17 (Dhp. v.345-46.)
yad āyasaṃ dārujaṃ pabbajañ ca,
sārattarattā maṇikuṇḍalesu
puttesu dāresu ca yā apekhā18. || Ja_II:97 ||
Ja_II,6.1(=201).2: Etaṃ daḷhaṃ bandhanam āhu dhīrā
ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ,
etam pi19 chetvāna20 vajanti dhīrā21
anapekhino kāmasukhaṃ pahāyā 'ti. || Ja_II:98 ||
Tattha dhīrā22 ti dhitimā ti dhīrā dhikkitapāpā ti dhīrā23, athavā dhi24
vuccati paññā, tāya paññāya25 samannāgatā ti dhīrā, Buddhā Paccekabuddhā26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pabbajjissatīti.
2 Bi omits āha.
3 Bi pijātā.
4 Bi idāni ahaṃ.
5 Bi pappajjissāmā ti āpucchi.
6 Bi puttakassa.
7 Bi thanateva.
8 Bi sakkomi.
9 Bi anārocetvāva.
10 K omits naṃ.
11 Bi -dvāre.
12 Bi niggamitvā.
13 Bi omits vihāsi so tattha vasanto.
14 Bi omits pi nāma me.
15 Bi ducchandiyaṃ.
16 Bi chinditan.
17 Bi tirā.
18 Bi apekkhā.
19 Bi ekaṃ pi.
20 K jetvāna.
21 Bi thirā.
22 K omits dhīrā, Bi thirā.
23 Bi dhitimā vikkhittapāpā ti vā dhirā.
24 both MSS. dhi.
25 Bi omits paññāya.
26 Bi omits paccekabuddhā.
[page 141]
1. Bandhanāgārajātaka. (201.) 141
Buddhasāvakā Bodhisattā1 ca ime va2 dhīrā nāma, yadāyasan ti ādīsu3 yaṃ
saṃkhalikasaṃkhātaṃ ayasā nibbattaṃ4 āyasaṃ5 yaṃ6 andubandhanasaṃkhātaṃ7
dārujaṃ yañ ca pabbajatiṇehi8 vā aññehi vā vākādīhi rajjukaṃ9 katvā katarajju-
bandhanaṃ taṃ dhīrā daḷhaṃ thiran10 ti nāhu na kathenti, sārattarattā ti
sārattā hutvā rattā11 bahalarāgarattā12 ti attho, maṇikuṇḍalesū 'ti maṇīsu ca
kuṇḍalesu ca13 maṇiyuttesu14 vā kuṇḍalesu15, etaṃ daḷhan ti ye16 maṇi-
kuṇḍalesu sārattarattā tesaṃ yo ca17 rāgo18 yā ca tesaṃ19 puttadāresu apekhā20
taṇhā etaṃ21 kilesamayaṃ bandhanaṃ daḷhaṃ thiran22 ti dhīrā āhu, ohārinan
ti ākaḍḍhitvā catusu apāyesu patanato23 avaharati heṭṭhā24 haratīti ohārinaṃ,
sithilan ti bandhanaṭṭhāne chavicammamaṃsāni na chindati lohitaṃ na nīha-
rati bandhanabhāvam pi na jānāpetīti25 sithilaṃ, duppamuñcan ti taṇhālobha-
vasena hi ekavāram pi uppannaṃ kilesabandhanaṃ daṭṭhaṭṭhānato kacchapo viya
dummocayaṃ hotīti duppamuñcaṃ, etam pi26 chetvānā 'ti etaṃ evaṃ27 daḷ-
ham pi kilesabandhanaṃ28 ñāṇakhaggena chinditvā ayadāmāni29 chetvā matta-
varavāraṇā30 viya pañjare bhinditvā31 sīhapotakā32 viya ca33 dhīrā ca vatthu-
kāmakilesakāme ukkārabhūmiyaṃ34 jigucchamānā anapekhino35 hutvā kāmasukhaṃ
pahāya vajanti pakkamanti, pakkamitvā ca pana Himavantaṃ pavisitvā isipabbaj-
jaṃ36 pabbajitvā jhānasukhena37 vītināmentīti38.
Evaṃ Bodhisatto imaṃ udānaṃ udānetvā aparihīnajjhāno
Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi39: (Sacca-
pariyosāne keci sotāpannā keci sakadāgāmino keci anāgāmino keci
arahantā ahesuṃ) "Tadā mātā Mahāmāyā ahosi, pitā Suddhodana-
mahārājā, bhariyā Rāhulamātā, putto Rāhulo, puttadāraṃ pahāya
nikkhamitvā pabbajitapuriso40 pana aham evā 'ti. Bandhanāgāra-
jātakaṃ41.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -tto.
2 Bi omits va.
3 K ādisu.
4 K nibbattiṃ, Bi nippattaṃ.
5 Bi ayasaṃ.
6 K omits yaṃ.
7 Bi anubandhana-.
8 K babbaja-, Bi pappaja-.
9 Bi rajjaṃ.
10 Bi -dhanaṃ ayaṃ sādihi chindituṃ sakkuṇeyyabhāvena thīrādaṃ utiran.
11 Bi omits rattā.
12 K bahalavāga-, Bi balavarāgatatā.
13 Bi omits maṇīsu ca kuṇḍalesu ca.
14 K maṇisuktesu.
15 Bi adds ca.
16 K yo.
17 Bi ye va.
18 Bi sārāgo.
19 Bi yā va tesu.
20 Bi apekkhā.
21 K evaṃ.
22 Bi dhīran.
23 Bi pātanato.
24 K repeats heṭṭhā.
25 Bi adds thalapadajalatādīsu kammāni kātuṃ na detīti.
26 K evaṃ tam pi, Bi etaṃ pi.
27 Bi omits evaṃ.
28 Bi -dhaṃ.
29 Bi assadādhāni.
30 Bi mattavāraṇo.
31 K chinditvā.
32 Bi -ko.
33 Bi omits ca.
34 Bi uttāre bhūmi viya.
35 Bi anapekkhino.
36 K omits isipabbajjaṃ.
37 K ñānasukhena.
38 Bi adds attho.
39 Bi -setvā.
40 Bi -topūriso.
41 Bi adds paṭhamaṃ.
[page 142]
142 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
2. Keḷisīlajātaka.
Haṃsā koñcā mayūrā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto āyasmantaṃ Lakuṇṭakabhaddikaṃ1 ārabbha kathesi. So
kirāyasmā Buddhasāsane pākaṭo ahosi paññāto2 madhurassaro madhura-
dhammakathiko paṭisambhidāppatto mahākhīṇāsavo asītiyā therānam3
abbhantare pamāṇena4 omako5 Lakuṇṭako sāmaṇero6 viya khuddako7
kīḷanatthāya kato8 viya. Tasmiṃ ekadivasaṃ9 Tathāgataṃ vanditvā
Jetavanakoṭṭhakaṃ10 gate jānapadā tiṃsamattā bhikkhū "Dasabalaṃ
vandissāmā" 'ti Jetavanaṃ pavisantā vihārakoṭṭhake11 theraṃ disvā
"sāmaṇero eso" ti saññāya12 theraṃ cīvarakaṇṇe gaṇhantā hatthe
gaṇhantā sīse13 gaṇhantā nāsāya14 parāmasantā kaṇṇesu gahetvā
cāletvā15 hatthakukkuccaṃ16 katvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā Satthāraṃ
{upasaṃkamitvā} vanditvā nisīditvā Satthārā madhurapaṭisanthāre kate
pucchiṃsu: "bhante Lakuṇṭakabhaddiyatthero kira nām'; eko tumhākaṃ
sāvako madhuradhammakathiko atthi, kahaṃ so idānīti". "Kiṃ pana
bhikkhave daṭṭhukām'; atthā" 'ti. "Āma bhante" ti17. "Yaṃ bhikkhave
tumhe dvārakoṭṭhake disvā civarakaṇṇādisu18 gaṇhantā hatthakuk-
kuccaṃ katvā āgatā esa so" ti. "Bhante evarūpo patthitapatthano
abhinīhārasampanno sāvako kiṃkāraṇā appesakkho jāto" ti. Satthā
"attanā19 katapāpaṃ20 nissāyā" 'ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakko devarājā ahosi. Tadā Brahmadattassa
jiṇṇaṃ jarāppattaṃ21 hatthiṃ vā assaṃ vā goṇaṃ vā dassetuṃ
na sakkā, keḷisīlo hutvā tathārūpaṃ disvā va22 anubandhāpeti,
jarasakaṭam23 pi disvā bhindāpeti, jiṇṇamātugāme disvā pakkosā-
petvā udare pahārāpetvā24 pātāpetvā puna uṭṭhāpetvā bhāyā-
peti, jiṇṇapurise disvā laṅghake viya bhūmiyaṃ samparivattakā-
dikīḷaṃ kīḷāpeti, apassanto "asukaghare kira mahallako atthīti"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi lakuṇḍakabhaddiyaṃ
2 Bi saññāto.
3 Bi mahātherānaṃ.
4 Bi adds pana.
5 Bi brahmako.
6 K lakuṇṭasamanero, Bi lakuṇḍako-, Bp lakuṇḍalosā-.
7 Bi bandhako.
8 Bi gato.
9 K ekaṃ-.
10 K -koddhakaṃ, Bi -koṭhakaṃ.
11 K -koṇḍake, Bi -koṭhake.
12 Bi maññāya.
13 K Bp sīsaṃ.
14 Bi -yaṃ.
15 Bi jālentā.
16 Bi hatthaṃ-.
17 Bi omits āma bhante ti.
18 Bi -dīsu.
19 Bi attano.
20 Bi kattupāpakammaṃ.
21 Bi jarāputtaṃ.
22 Bi ca and adds manusse.
23 Bi jiṇṇasakataṃ.
24 Bi daharāpetvā.
[page 143]
2. Keḷisīlajātaka. (202.) 143
sutvāpi pakkosāpetvā kīḷati. Manussā lajjantā attano mātā-
pitaro tiro raṭṭhāni pesenti. Mātupaṭṭhānadhammo pitupaṭṭhāna-
dhammo pacchijji. Rājasevakā keḷisīlā va ahesuṃ1, matamatā2
cattāro apāye pūrenti, devaparisā parihāyati3. Sakko abhinava-
devaputte apassanto "kin nu kho kāraṇan" ti āvajjanto4 ñatvā5
"damessāmi nan" ti mahallakavaṇṇaṃ abhinimminitvā jiṇṇa-
yānake dve takkacāṭiyo āropetvā dve jaragoṇe6 yojetvā ekas-
miṃ chaṇadivase7 alaṃkatahatthiṃ abhirūhitvā8 Brahmadatte
alaṃkatanagaraṃ padakkhiṇaṃ karonte pilotikanivattho taṃ9
yānakaṃ pājento10 rañño abhimukho agamāsi. Rājā jiṇṇayāna-
kaṃ disvā "etaṃ yānakaṃ apanethā11" 'ti vadati. Manussā
"kahaṃ deva, na passāmā" 'ti āhaṃsu, Sakko attano ānubhāvena
rañño yeva dassesi. Atha naṃ bahusampatte tasmiṃ tassa upa-
ribhāgena pājento rañño matthake ekaṃ cāṭiṃ12 bhinditvā ni-
vattāpento dutiyaṃ bhindi. Ath'; assa sīsato paṭṭhāya13 ito c'; ito
ca takkaṃ paggharati. So tena aṭṭīyati14 harāyati15 jigucchati.
Ath'; assa taṃ upaddutabhāvaṃ ñatvā Sakko yānakaṃ antara-
dhāpetvā Sakkattabhāvaṃ māpetvā vajirahattho ākāse ṭhatvā
"pāpa adhammikarāja, kiṃ tvaṃ mahallako na bhavissasi
tava sarīraṃ jarā na16 paharissati, keḷisīlo17 hutvā18 vuddhe19
viheṭhanakammaṃ karosi, taṃ ekakaṃ20 nissāya etaṃ21 kam-
maṃ katvā matamatā22 apāye paripūrenti, manussā mātāpitaro
paṭijaggituṃ na labhanti, sace imamhā kammā na viramissasi
vajirena te sīsaṃ padālessāmi, mā ito paṭṭhāy'; etaṃ23 kammaṃ
akatthā24" 'ti santajjetvā mātāpitunnaṃ guṇaṃ kathetvā vaddhā-
pacāyikakammassa25 ānisaṃsaṃ pakāsetvā ovaditvā sakaṭṭhānam
eva agamāsi. Rājā tato paṭṭhāya tathārūpaṃ26 kammaṃ kātuṃ
cittam pi na uppādesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi assesuṃ.
2 Bi mātāmatā.
3 Bi -hāyanti
4 K āvajjento.
5 Bi taṃ kāraṇaṃ ñatvā.
6 Bi jaraggoṇe.
7 K chanadivase, Bi chanavadīse.
8 K -ru-.
9 Bi omits taṃ.
10 Bi pācento.
11 Bi ānethā.
12 Bi jāti.
13 K omits paṭṭhāya.
14 K addhīyati, Bi atthiyati, Bp aṭṭiyati.
15 Bp hirāti.
16 Bi omits na.
17 K kīḷisīlo.
18 Bi adds bahu.
19 Bi vuḍḍha.
20 Bi ekaṃ.
21 Bi taṃ.
22 Bi matāmatā.
23 Bi paṭhāyataṃ.
24 Bi akāsi.
25 Bi buddhāpajāyi-, Bp vuḍḍhā-.
26 K -rūpa.
[page 144]
144 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca:
Ja_II,6.2(=202).1: Haṃsā koñcā mayūrā ca hatthiyo pasadā migā
sabbe sīhassa bhāyanti, n'; atthi kāyasmi tulyatā. || Ja_II:99 ||
Ja_II,6.2(=202).2: Evam evaṃ1 manussesu daharo ce pi paññavā,
so hi tattha mahā hoti, n'; eva bālo sarīravā ti. || Ja_II:100 ||
Tattha pasadā migā ti pasadasaṃkhātā2 migā, pasadā ca3 avasesā4 migā
cā 'ti pi attho yeva5, pasadāmigā6 ti pi pāṭho, pasadā7 migā ti8 attho, n'; atthi
kāyasmiṃ tulyatā ti sarīre9 pamāṇaṃ nāma10 n'; atthi, yadi bhaveyya mahā-
sarīrā hatthino c'; eva pasadamigā ca sīhaṃ māreyyuṃ11, sīho haṃsādayo khuddaka-
sarīre yeva māreyya12, khuddakā yeva sīhassa bhāyeyyuṃ13 na mahantā, yasmā
pan'; etaṃ n'; atthi tasmā sabbe pi te sīhassa bhāyanti, sarīravā ti bālo mahā-
sarīro pi mahā nāma na hoti, tasmā Lakuṇṭakabhaddiko sarīrena khuddako ti14
mā taṃ ñāṇena15 pi khuddako ti maññitthā ti attho16.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā17 saccāni pakāsetvā18
jātakaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne tesu bhikkhūsu keci sotāpannā
keci sakadāgāmino keci arahantā19 ahesuṃ) "Tadā rājā Lakuṇṭaka-
bhaddiko ahosi, so20 tāya keḷisīlatāya paresaṃ keḷinissayo jāto, Sakko
pana aham evā 'ti. Keḷisīlajātakaṃ21.
3. Khandhavattajātaka.
Virūpakkhehi me mettan ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ kira jantā-
gharadvāre kaṭṭhāni22 phālentaṃ23 pūtirukkhantarā nikkhamitvā eko
sappo pādaṅguliyaṃ ḍasi24, so tatth'; eva mato. Tassa tathāmatabhāvo
sakalavihāre pākaṭo25 ahosi. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko kira bhikkhu jantāgharadvāre kaṭṭhāni26
phālento27 sappena daṭṭho tatth'; eva mato" ti28. Satthā āgantvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bp eva.
2 K padasaṃkhātā, Bi passadasaṅkhātā.
3 so Bi Bp; K tā.
4 Bi avasesa.
5 Bi omits yeva.
6 Bi pasada-.
7 Bi pasada.
8 Bi adds pi.
9 Bi sariraṃ.
10 Bi omits nāma, K nāva.
11 K māreyya.
12 Bi adds di evaṃ.
13 Bi bhāreyyuṃ.
14 Bi hoti.
15 K ñānena.
16 K vatvā.
17 K dassetvā.
18 Bi omits saccāni pakāsetvā.
19 K -to.
20 K omits so.
21 Bi adds dutiyaṃ niṭhitaṃ.
22 Bi -naṃ.
23 K phāḷentaṃ.
24 Bi ḍassi.
25 Bi -to.
26 Bi kaniṭhāni.
27 K phāḷento, Bi halento.
28 Bi adds kathayīsu.
[page 145]
3. Khandhavattajātaka. (203.) 145
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "sace so bhikkhave bhikkhu cattāri ahirāja-
kulāni ārabbha mettaṃ abhāvayissa1 na naṃ2 sappo ḍaseyya3, po-
rāṇakatāpasāpi4 hi anuppanne Buddhe5 catusu ahirājakulesu mettaṃ
bhāvetvā tāni ahirājakulāni nissāya uppajjanakabhayato6 mucciṃsū7"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Kāsiraṭṭhe8 brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto
kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo
ca nibbattetvā Himavantapadese9 ekasmiṃ Gaṅgānivattane
assamapadaṃ māpetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto isigaṇaparivuto vi-
hāsi. Tadā taṃ Gaṅgātīre nānappakārā dīghajātikā isīnaṃ10
paripanthaṃ11 karonti, yebhuyyena isayo jīvitakkhayaṃ pāpu-
ṇanti. Tāpasā tam atthaṃ Bodhisattassa ārocesuṃ. Bodhisatto
sabbe tāpase sannipātetvā "sace tumhe catūsu ahirājakulesu
mettaṃ bhāveyyātha na vo sappā ḍaseyyuṃ, tasmā ito paṭṭhāya
catūsu12 ahirājakulesu evaṃ mettaṃ bhāvethā" 'ti vatvā imaṃ
gātham āha:
Ja_II,6.3(=203).1: Virūpakkhehi me mettaṃ, mettaṃ erāpathehi me,
chabbyāputtehi13 me mettaṃ, [mettaṃ14] kaṇhāgotamakehi
cā 'ti. || Ja_II:101 ||
Tattha virūpakkhehi me mettan ti virūpakkhanāgarājakulehi saddhiṃ
mayhaṃ mettaṃ, erāpathādīsu15 pi es'; eva nayo, etāni pi hi16 erāpathanāgarāja-
kulaṃ chabbyāputtanāgarājakulaṃ17 kaṇhāgotamakanāgarājakulan18 ti nāgarāja-
kulān'; eva19.
Evaṃ cattāri nāgarājakulāni dassetvā "sace tumhe etesu
mettaṃ bhāvetuṃ sakkhissatha dīghajātikā vo na ḍasissanti na
viheṭhessantīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi abhāvissa.
2 Bi naṃ na
3 Bi ḍasseyya.
4 Bi porāṇakapaṇḍitatāpaso pi.
5 Bi adds pi.
6 Bi uppajjanabhayato.
7 Bi pucchisū.
8 Bi kāsikaraṭhe.
9 Bi -ppadese.
10 Bi isigaṇaṃ.
11 Bi parimantaṃ.
12 K catusu.
13 Bi chapyā-.
14 so all three MSS.
15 K -disu.
16 Bi omits hi.
17 Bi chabyā-.
18 K -makaṃ-, Bi ma nāga-.
19 Bi -lāni ti attho.
[page 146]
146 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavavagga. (21.)
Ja_II,6.3(=203).2: Apādakehi me mettaṃ, mettaṃ dipādakehi1 me,
catuppadehi me mettaṃ, mettaṃ bahuppadehi me ti. || Ja_II:102 ||
Tattha paṭhamapadena odissakaṃ katvā sabbesu2 apādakesu3 dīghajātikesu
c'; eva macchesu ca4 mettābhāvanā dassitā, dutiyapadena manussesu c'; eva
pakkhijātesu{5} ca, tatiyapadena6 hatthiassādīsu7 ca8 sabbacatuppadesu9, catuttha-
padena vicchikasatapadiuccāliṅgapāṇikamakkaṭakādīsu10.
Evaṃ sarūpena mettābhāvanaṃ dassetvā idāni āyācana-
vasena dassento imaṃ gātham āha:
Ja_II,6.3(=203).3: Mā maṃ apādako hiṃsi, mā maṃ hiṃsi dipādako11,
mā maṃ catuppado hiṃsi, mā maṃ hiṃsi bahuppado ti. || Ja_II:103 ||
Tattha mā man ti evañ ca tesu12 apādakādīsu13 koci eko pi mā vihiṃ-
satu mā viheṭhetū 'ti evaṃ āyācantā14 mettaṃ bhavethā15 'ti attho.
Idāni anodissakavasena bhāvanaṃ dassento imaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,6.3(=203).4: Sabbe sattā sabbe pāṇā sabbe bhūtā ca kevalā
sabbe bhadrāni passantu, mā kañci16 pāpam āgamā ti. || Ja_II:104 ||
Tattha taṇhādiṭṭhivasena vaṭṭe17 pañcasu khandhesu āsattā visattā laggā-
laggitā18 ti sattā assāsapassāsapavattanasaṃkhātena pāṇanavasena19 pāṇā ti bhūtā
bhāvitā nibbattanavasena20 bhūtā ti evaṃ21 vacanamattaviseso veditabbo, avi-
sesena pana sabbāni p'; etāni padāni sabbasattasaṅgāhakān'; eva22, kevalā ti
sakalā, idaṃ sabbasattass'; eva23 pariyāyavacanaṃ, bhadrānipassantū 'ti sabbe p'
ete sattā bhadrāni sādhūni kalyāṇān'; eva passantu, mā kañci16 pāpam āgamā
'ti etesu24 kañci16 ekaṃ25 sattam pi pāpaṃ lāmakaṃ dukkhaṃ mā āgamā26 mā
āgacchatu mā pāpuṇātu, sabbe averā abyāpajjhā27 sukhī niddukkhā hontū 'ti28.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dvipātakehi
2 Bi sappesu.
3 Bi adds ca.
4 Bi omits macchesu ca.
5 Bi sesapakkhi-, K pakkhijātesu corr. to -tisu.
6 K tatiyena.
7 K -disu.
8 Bi omits ca.
9 Bi sabbesu catuppadesu.
10 K -disu, Bi -kasahapadī --- pāṇaka-, Bp -pākaka-.
11 Bi dvipā-.
12 Bi ti etesu.
13 K -disu.
14 Bi -to.
15 Bi bhāveyyā.
16 Bi kiñci.
17 K vaddhe.
18 K laggālagitā, Bi vilaggā-.
19 Bi pāṇānaṃ vasena.
20 Bi omits vasena.
21 Bi etaṃ.
22 Bi sappasattisaṅgahakāneva.
23 K sabbasaddasseva.
24 Bi evaṃ tesu.
25 K eka.
26 so Bp; K agamma, Bi omits āgamā.
27 Bi abyāpajho, K abbyāpajjhā.
28 Bi omits ti.
[page 147]
3. Khandhavattajātaka. (203.) 147
Evaṃ "sabbasattesu anodissakamettaṃ bhāvethā" 'ti vatvā
puna tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe anussarāpetuṃ "appamāṇo Buddho
appamāṇo Dhammo appamāṇo Saṃgho" ti āha.
Tattha pamāṇakarānaṃ1 kilesānaṃ abhāvena guṇānañ ca pamāṇabhāvena
Buddharatanaṃ2 appamāṇaṃ, dhammo ti navavidho lokuttaro3 dhammo, tassāpi4
pamāṇaṃ nāma kātuṃ na sakkā5 ti appamāṇo, tena appamāṇena dhammena
samannāgatattā saṃgho pi appamāṇo.
Iti Bodhisatto "imesaṃ tinnaṃ ratanānaṃ guṇe anussa-
rathā" 'ti vatvā tiṇṇaṃ ratanānaṃ appamāṇaguṇataṃ6 dasse-
tvā sappamāṇe7 satte dassetuṃ "pamāṇavantāni siriṃsapāni8
ahi vicchikā9 satapadī10 uṇṇānābhi sarabū11 mūsikā" ti āha.
Tattha siriṃsapānīti12 sabbadīghajātikānaṃ13 nāmaṃ, te hi sarantā gac-
chanti sirena14 vā sapantīti15 siriṃsapā16, ahīti17 ādi tesaṃ sarūpato nidassa-
naṃ, tattha uṇṇānābhīti18 makkaṭako, tassa hi nābhito uṇṇāsadisaṃ19 suttaṃ
nikkhamati, tasmā uṇṇānābhīti18 vuccati, sarabū20 ti gharagolikā.
Iti Bodhisatto "yasmā etesaṃ antorāgādayo pamāṇakarā
dhammā atthi tasmā etāni21 siriṃsapāni22 pamāṇavantānīti"
dassetvā "appamāṇānaṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ23 ānubhāvena ime
no24 pamāṇavantā25 rattiṃdivaṃ26 parittakammaṃ27 karontū"
'ti evaṃ "tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇāni28 anussarathā" 'ti vatvā
tato uttariṃ29 kattabbaṃ dassetuṃ imaṃ gātham āha:
Ja_II,6.3(=203).5: Katā me rakkhā, katā me parittā,
paṭikkamantu bhūtāni,
so 'haṃ namo Bhagavato
namo sattannaṃ Sammāsambuddhānan ti. || Ja_II:105 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pamāṇaṃkarāṇaṃ, K Bp pamāṇakarāṇaṃ.
2 Bi -ratanānaṃ.
3 Bi lokuttara.
4 so Bp; K tissāpi, Bi tassa.
5 Bi sakko.
6 Bi appamāṇataṃ.
7 Bi appamāṇe.
8 Bi sarisapāni.
9 Bi -kā.
10 Bi -di.
11 Bi Bp -saraphū.
12 Bi sarisapāṇi ti.
13 Bi -jātikasattānaṃ.
14 Bi sarena.
15 Bi palantīti.
16 Bi sarirasapā.
17 Bi ahinti.
18 Bi Bp uṇṇanābhiti.
19 Bi Bp uṇṇa-.
20 Bi saphūraphū.
21 Bi toni.
22 Bi sarisapāṇi.
23 Bi omits tiṇṇaṃ ratanānaṃ.
24 K ṇo, Bi nā.
25 Bi adds patthā.
26 Bi rattidivaṃ.
27 Bi parittaṃ-.
28 Bi tiṇṇaratanaṃ guṇaṃ.
29 Bi uttari.
30 Bi omits me.
[page 148]
148 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
Tattha katā me rakkhā ti mayā ratanattayaguṇe anussarantena attano
rakkhā gutti katā, katā me parittā ti parittānam pi me1 attano kataṃ, paṭik-
kamantu bhūtānīti mayi ahitajjhāsayāni2 bhūtāni paṭikkamantu apagacchantu,
so haṃ namo Bhagavato ti so ahaṃ evaṃ kataparitto atītassa parinibbu-
tassa sabbassāpi Buddhassa bhagavato namo karomi, namo sattannam
Sammāsambuddhānan ti visesena pana atīte paṭipāṭiyā3 parinibbutānaṃ
sattannaṃ Sammāsambuddhānaṃ namo karomīti.
Evaṃ "namakkāraṃ karontāpi4 satta buddhe anussarathā"
'ti5 Bodhisatto isigaṇassa imaṃ parittaṃ bandhitvā adāsi.
Ādito pana paṭṭhāya6 dvīhi gāthāhi catusu ahirājakulesu7 mettāya dīpi-
tattā odissakānodissakavasena vā dvinnaṃ mettābhāvanānaṃ dipitattā idaṃ
parittaṃ idha vuttan ti veditabbaṃ, aññaṃ vā kāraṇaṃ pariyesitabbaṃ.
Tato paṭṭhāya isigaṇo Bodhisattassa8 ovāde ṭhatvā mettaṃ
bhāvesi, Buddhaguṇe anussari. Evaṃ tesu Buddhaguṇe anussa-
rantesu yeva sabbe dīghajātikā paṭikkamiṃsu. Bodhisatto pi
Brahmavihāre bhāvetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā isigaṇo Buddhaparisā ahosi, gaṇasatthā pana aham evā" 'ti.
Khandhavattajātakaṃ9.
4. Vīrakajātaka.
Api Vīraka passesīti10. Idam Satthā Jetavane viharanto
Sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Devadattassa11 parisaṃ gahetvā
āgatesu hi12 theresu Satthā "Sāriputta, Devadatto tumhe disvā kiṃ
akāsīti" pucchitvā "Sugatālayaṃ dassesīti" vutte "na kho Sāriputta
idān'; eva Devadatto mama anukiriyaṃ karonto vināsam13 patto, pubbe
pi pāpuṇīti" vatvā therena yācito atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits me.
2 Bi ahitajhāsayanāni.
3 Bi -yo.
4 Bi Bp -to pi.
5 Bi adds attho.
6 K omits paṭṭhāya.
7 K ahikulesu.
8 Bi omits odissaka ---- bodhisattassa.
9 Bi Bp khandhajātakaṃ, Bi adds tatiyaṃ.
10 so Bi Bp; K passehīti.
11 K devadattaṃ.
12 Bi omits hi.
13 Bi -sa
[page 149]
4. Vīrakajātaka. (204.) 149
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese udakakākayoniyaṃ nibbatti-
tvā1 ekaṃ saraṃ upanissāya vasi2. Vīrako ti 'ssa nā-
maṃ ahosi. Tadā Kāsiraṭṭhe3 dubbhikkhaṃ ahosi. Manussā
kākabhattaṃ vā dātuṃ4 yakkhanāgabalikammaṃ vā kātuṃ
nāsakkhiṃsu5. Chātakaraṭṭhato kākā yebhuyyena araññaṃ
pavisiṃsu. Tatth'; eko6 Bārāṇasivāsī7 Saviṭṭhako8 nāma kāko
kākiṃ ādāya Vīrakassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ saraṃ
nissāya ekamante9 vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ tasmiṃ sare
gocaraṃ gaṇhanto Vīrakaṃ saraṃ otaritvā macche khāditvā
paccuttaritvā sarīraṃ sukkhāpentaṃ10 disvā "imaṃ kākaṃ11
nissāya sakkā bahū12 macche laddhuṃ, imaṃ upaṭṭhahissāmīti"
taṃ upasaṃkamitvā "kiṃ sammā" ti vutte "icchāmi taṃ sāmi
upaṭṭhātun" ti vatvā "sadhū" 'ti tena13 sampaṭicchite tato
paṭṭhāya upaṭṭhāsi. Vīrako pi tato paṭṭhāya attano yāpana-
mattaṃ khāditvā macche uddharitvā Saviṭṭhakassa14 deti. So
pi attano yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kākiyā deti. Tassa
aparabhāge māno uppajji: "ayam pi udakakāko kāḷako, aham
pi kāḷako, akkhituṇḍapādehi pi etassa ca mayhañ ca15 nānattaṃ
n'; atthi16, ito paṭṭhāya iminā gahitamacchehi17 mayhaṃ kam-
maṃ n'; atthi, aham eva gaṇhissāmīti" so Vīrakaṃ upasaṃ-
kamitvā "samma ito paṭṭhāya aham eva saraṃ otaritvā macche
gaṇhissāmīti" vatvā "na tvaṃ samma udakaṃ otaritvā macche
gaṇhanakākakule18 nibbatto, mā nassīti" tena vāriyamāno pi
vacanaṃ anādiyitvā saraṃ oruyha19 udakaṃ pavisitvā ummuj-
janto20 sevālaṃ chinditvā21 nikkhamituṃ nāsakkhi22, sevālantare
laggi, aggatuṇḍam eva paññāyi, so nirussāso23 anto udake24
--------------------------------------------------------------------------
1 K nibbattetvā.
2 K vasī.
3 Bi kāsikaraṭhe.
4 Bi kātuṃ.
5 Bi nasakkhisu.
6 Bi tatreko.
7 K bārāṇasivāsi, Bi bārānasīvāsi.
8 Bi paviṭhako.
9 so K Bp; Bi ekakammantaṃ.
10 Bi sakkhāp-.
11 Bi udakakākaṃ.
12 Bi Bp bahu.
13 Bi omits tena.
14 Bi paviṭhakassa.
15 Bi etassa mayhaṃ.
16 Bi nanākāraṇatthi.
17 K -macche.
18 K gaṇhanakakule.
19 Bi otaritvā.
20 Bi ummajjanto, Bp ummujjamāno.
21 so K Bp; Bi bhinditvā.
22 Bi na sakkhi.
23 so Bp; Bi nirussāhe, K nirassāso.
24 K udakaṃ corr. to udake.
[page 150]
150 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
yeva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Ath'; assa bhariyā āgamanaṃ1 apas-
samānā2 pavattiṃ jānanatthaṃ Vīrakassa santikaṃ gantvā "sāmi
Saviṭṭhako3 na paññāyati4, kahaṃ nu kho" ti pucchamānā pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,6.4(=204).1: Api Vīraka passesi5 sakuṇaṃ mañjubhāṇakaṃ6 (Dhp. p.146.)
mayūragīvasaṃkāsaṃ patiṃ mayhaṃ Saviṭṭhakan7 ti. || Ja_II:106 ||
Tattha api Vīraka passesīti8 sāmi Vīraka api passesi9, mañjubhā-
ṇakan ti10 mañjubhāṇinaṃ, sā hi rāgavasena madhurassaro me patīti maññati,
tasmā evam āha, mayūragīvasaṃkāsan ti moragīvasamānavaṇṇaṃ11.
Taṃ sutvā Vīrako "āma jānāmi te sāmikassa gataṭṭhānan"
ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,6.4(=204).2: Udakathalacarassa pakkhino
niccaṃ āmakamacchakabhojino
tassānukaraṃ Saviṭṭhako
sevāle paliguṇṭhito12 mato ti. || Ja_II:107 ||
Tattha udakathalacarassā 'ti udake ca13 thale ca carituṃ samatthassa,
pakkhino ti attānaṃ sandhāya vadati, tassānukaran ti tassa anukaronto14,
paliguṇṭhito12 mato ti udakaṃ pavisitvā sevālaṃ chinditvā nikkhamituṃ
asakkonto sevālapariyonaddho15 anto udake yeva mato, passa etassa16 tuṇḍaṃ
dissatīti17.
Taṃ sutvā kākī18 paridevitvā Bārāṇasim eva agamāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Saviṭṭhako19 Devadatto ahosi, Vīrako pana aham evā" 'ti.
Vīrakajātakaṃ20.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bi Bp; K āgataṃ.
2 Bi adds taṃ.
3 Bi paviṭhako.
4 Bi paññāyiti, K paṃñāyati.
5 so Bi Bp; K passehi.
6 Bi mañjabhāṇiṇaṃ.
7 Bi satamamhaṃ paviṭhatin.
8 K passehīṭi.
9 K passehi, Bi massasi.
10 K omits mañjubhāṇakanti, Bi mañjūbhāṇikanti.
11 K -samānāvanṇaṃ, Bi -samāṇavanti attho.
12 Bi palikuṇṭito? Bp patikuṇḍito.
13 Bi omits ca.
14 Bi tassānuk-.
15 K -naddho corr. to -naṭṭho.
16 Bi ekassa.
17 Bi dassatīti attho.
18 Bi kākiṃ.
19 Bi paviṭhako.
20 Bi adds catutthaṃ.
[page 151]
5. Gaṅgeyyajātaka. (205.) 151
5. Gaṅgeyyajātaka.
Sobhanti macchā gaṅgeyyā1 ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto dve daharabhikkhū2 ārabbha kathesi. Te kira dve3
Sāvatthi-vāsino kulaputtā sāsane pabbajitvā asubhabhāvanaṃ4 anu-
yuñjitvā5 rūpapasaṃsakā6 hutvā rūpaṃ upalāḷentā7 vicariṃsu. Te
ekadivasaṃ "tvaṃ sobhasi, ahaṃ sobhāmīti" rūpaṃ nissāya uppanna-
vivādā avidūre nisinnaṃ ekaṃ mahallakatheraṃ disvā "eso amhākaṃ
sobhanabhāvaṃ8 vā asobhanabhāvam9 vā jānissatīti" taṃ10 upasaṃ-
kamitvā "bhante ko amhesu sobhano11" ti pucchiṃsu. "Āvuso tum-
hehi aham eva sobhanataro8" ti āha. Daharā "ayaṃ mahallako
amhehi pucchitaṃ akathetvā apucchitaṃ kathesīti" taṃ paribhāsitvā12
pakkamiṃsu. Sā13 tesaṃ kiriyā bhikkhusaṃghe pākaṭā jātā. Ath'
ekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ "āvuso mahalla-
kathero kira te rūpanissitake dahare lajjāpesīti". Satthā āgantvā "kāya
nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave ime daharā idān'; eva rūpapasaṃsakā14,
pubbe p'; ete15 rūpam eva upalāḷentā16 vicariṃsū" 'ti vatvā atītaṃ
āhari:
Atīte Bārāṇasiyam Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Gaṅgātīre rukkhadevatā17 ahosi. Tadā Gaṅgā-
Yamunānaṃ samāgamanaṭṭhāne18 gaṅgeyyo ca yāmuneyyo ca
dve macchā "ahaṃ sobhāmi, tvaṃ sobhasīti" rūpaṃ nissāya
vivadamānā19 avidūre Gaṅgāya taṭe20 kacchapaṃ nipannaṃ disvā
"eso amhākaṃ sobhanabhāvaṃ8 vā asobhanabhāvaṃ vā jā-
nissatīti" taṃ upasaṃkamitvā "kin21 nu kho samma kacchapa
gaṅgeyyo sobhati22 udāhu yāmuneyyo" ti pucchiṃsu. Kacchapo
"gaṅgeyyo pi sobhati yāmuneyyo pi, tumhehi pana dvīhi aham
eva atirekataraṃ sobhāmīti" imam atthaṃ pakāsento paṭhamaṃ
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sobhati maccho gaveyyo.
2 Bi daharasahāyake bhikkhu.
3 Bi omits dve.
4 so K Bp; Bi asubhabhāvaṃ.
5 K ananu-, Bi anuyuñcitvā.
6 K rūpasaṃsakā.
7 Bi upaṭhālento, Bp -lālento.
8 Bi sobhaṇa-.
9 Bi asobhaṇa-.
10 K omits taṃ.
11 Bi sobhaṇo.
12 Bi -setvā.
13 Bi omits sā.
14 K rūpaṃpas-.
15 Bi pi te.
16 K upālāḷentā, Bi upalālentā, Bp upalālento.
17 Bi rukkhaṃdevatā.
18 Bi samāgamaṭhāne.
19 all three MSS. vivā-.
20 Bi gaṅgāthale.
21 Bi kiṃ.
22 K sabhati, Bi sobhatu.
[page 152]
152 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
Ja_II,6.5(=205).1: Sobhanti macchā gaṅgeyyā1, atho sobhanti yāmunā2,
catuppad'; āyaṃ3 puriso nigrodhaparimaṇḍalo
īsakāyatagīvo ca4 sabbe va atirocatīti. || Ja_II:108 ||
Tattha catuppadāyan5 ti catuppado ayaṃ, puriso ti attānaṃ sandhāya
vadati, nigrodhaparimaṇḍalo ti sujāto nigrodho viya parimaṇḍalo, īsakā-
yatagīvo6 ti rathīsā7 viya āyatagīvo8, sabbe va atirocatīti evaṃ saṇṭhā-
nasampanno kacchapo sabbe9 atirocati, aham eva sabbe tumhe atikkamitvā so-
bhāmīti10.
Macchā tassa kathaṃ sutvā "ambho11 pāpakacchapa
amhehi pucchitaṃ akathetvā aññam eva kathesīti" vatvā du-
tiyaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_II,6.5(=205).2: Yaṃ pucchito na taṃ akkhā12, aññaṃ akkhāti pucchito,
attappasaṃsako poso nāyaṃ asmāka13 ruccatīti. || Ja_II:109 ||
Tattha attappasaṃsako14 ti attānaṃ pasaṃsanasīlo attukkaṃsako15
poso16, nāyam amhākaṃ ruccatīti ayaṃ pāpakacchapo amhākaṃ na ruccati
na khamatīti kacchapassa upari udakaṃ khipitvā sakaṭṭhānam eva agamiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ17 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
dve macchā daharabhikkhū ahesuṃ, kacchapo mahallako18, imassa
pana kāraṇassa paccakkhakārikā Gaṅgātīre nibbattarukkhadevatā pana
aham evā" 'ti. Gaṅgeyyajātakaṃ19.
6. Kuruṅgamigajātaka.
Iṅgha vaddhamayaṃ20 pāsan ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane
viharanto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi Satthā "Devadatto
vadhāya parisakkatīti" sutvā "na bhikkhave idān'; eva Devadatto
mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbe pi parisakki21 yevā" 'ti vatvā
atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sobhata maccho gaṅgeyyo.
2 Bi sobhati yamuno.
3 Bi catuppādāyaṃ.
4 K va.
5 Bi catuppādāyaṃ pūriso.
6 Bi adds cā.
7 Bi sisikā.
8 Bi adds ca.
9 Bi adds va.
10 Bi adds vadati.
11 K amho.
12 Bi akkho.
13 Bi amhākaṃ.
14 Bi atthapasaṃsako.
15 Bi atthukaṃsako.
16 K pāpo.
17 Bi dhammadesanaṃ
18 Bi adds bhikkhū ahosi.
19 Bi adds pañcamaṃ. 6. Cfr. Journal R.AṢ.1870 V.p.8.
20 Bi vaṭṭa-.
21 Bi -sakkati.
[page 153]
6. Kuruṅgamijātaka. (206.) 153
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto {kuruṅgamigo} hutvā araññe ekassa sarassa avidūre
ekasmiṃ gumbe vāsaṃ kappesi. Tass'; eva1 sarassa avidūre
ekasmiṃ rukkhagge satapatto nisīdi. Sarasmiṃ pana kacchapo
vāsaṃ kappesi. Evaṃ te tayo pi sahāyā aññamaññaṃ piya-
saṃvāsaṃ vasiṃsu. Ath'; eko migaluddako araññe caranto2 pānī-
yatitthe3 Bodhisattassa padavalañjaṃ4 disvā lohanigaḷasadisaṃ5
vaddhamayaṃ6 pāsaṃ oḍḍetvā7 agamāsi. Bodhisatto pānīyaṃ8
pātuṃ āgato paṭhamayāme yeva9 pāse bajjhitvā baddharāvaṃ10
ravi. Tassa tena saddena rukkhaggato11 satapatto udakato ca
kacchapo āgantvā "kin nu kho kātabban" ti mantayiṃsu. Atha
satapatto kacchapaṃ āmantetvā "samma tava dantā atthi, tvaṃ
imaṃ pāsaṃ chinda, ahaṃ gantvā yathā so nāgacchati tathā
karissāmi, evaṃ amhehi dvīhi pi12 kataparakkamena sahāyo
no jīvitaṃ labhissatīti" imam atthaṃ pakāsento paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,6.6(=206).1: Iṅgha vaddhamayaṃ pāsaṃ chinda dantehi kacchapa,
ahaṃ tathā karissāmi yathā n'; ehiti13 luddako ti. || Ja_II:110 ||
Kacchapo cammavarattaṃ khādituṃ ārabhi. Satapatto
luddassa vasanagāmaṃ gato14. Luddo paccūsakāle yeva sattiṃ
gahetvā nikkhami. Sakuṇo tassa nikkhamanabhāvaṃ ñatvā
vassitvā pakkhe pappoṭhetvā15 taṃ puredvārena16 nikkhamantaṃ
mukhe pahari. Luddo17 "kālakaṇṇisakuṇen'; amhi pahaṭo" ti
nivattitvā thokaṃ sayitvā puna sattiṃ gahetvā uṭṭhāsi. Sakuṇo
"ayaṃ paṭhamaṃ puredvārena18 nikkhanto, idāni pacchima-
dvārena nikkhamissatīti" ñatvā gantvā19 pacchimagehe nisīdi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tassa.
2 Bi vicaranto.
3 Bi pāṇiyatitte.
4 K -lañchaṃ, Bi -lañcaṃ.
5 both MSS. -nigala-.
6 Bi vattasayaṃ.
7 Bi oṭṭetvā.
8 Bi pāṇiyaṃ.
9 K va.
10 Bi bandharavaṃ.
11 K rukkhato.
12 Bi omits pi.
13 K nehīti, Bi nehihi.
14 Bi adds avidūre rukkhe nisīdi.
15 Bi pappoṭetvā.
16 Bi pūrima-.
17 K luddako.
18 Bi purima-.
19 Bi omits gantvā.
[page 154]
154 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
Luddo1 pi "puredvārena2 me nikkhamantena kālakaṇṇisakuṇo
diṭṭho, idāni pacchimadvārena nikkhamissāmīti" pacchima-
dvārena nikkhami. Sakuṇo puna vassitvā gantvā3 mukhe pahari.
Luddo puna pi kālakaṇṇisakuṇena pahaṭo4 "na me esa5 nikkha-
mituṃ detīti" nivattitvā yāva aruṇuggamanā sayitvā aruṇavelāya6
sattiṃ gahetvā nikkhami. Sakuṇo vegena gantvā "luddo
āgacchatīti" Bodhisattassa kathesi. Tasmiṃ khaṇe kacchapena
ekam eva vaddhaṃ7 ṭhapetvā sesavarattā8 khāditā honti. Dantā
pan'; assa patanākārappattā jātā, mukhaṃ lohitamakkhitaṃ9.
Bodhisatto luddaputtaṃ sattiṃ gahetvā asanivegena āgacchan-
taṃ disvā taṃ vaddhaṃ10 chinditvā vanaṃ pāvisi. Sakuṇo ru-
khagge nisīdi. Kacchapo pana dubbalattā11 tatth'; eva nipajji.
Luddo kacchapaṃ12 pasibbake pakkhipitvā ekasmiṃ khānuke
laggesi. Bodhisatto nivattitvā olokento kacchapassa13 gahita-
bhāvaṃ ñatvā "sahāyassa jīvitadānaṃ dassāmīti" dubbalo viya
hutvā luddassa attānaṃ dassesi. So "dubbalo esa bhavissati,
māressāmi nan" ti sattiṃ ādāya anubandhi. Bodhisatto nāti-
dūre nāccāsanne gacchanto taṃ ādāya araññaṃ pāvisi, dūraṃ
gatabhāvaṃ ñatvā padaṃ14 vañcetvā aññena maggena vātavegena
gantvā siṅgena pasibbakaṃ ukkhipitvā bhūmiyaṃ pātetvā phāle-
tvā15 kacchapaṃ nīhari. Satapatto pi rukkhā otari. Bodhisatto
dvinnam pi ovādaṃ dadamāno "ahaṃ tumhe nissāya jīvitaṃ
labhiṃ, tumhehi pi16 sahāyassa kattabbaṃ mayhaṃ kataṃ, idāni
luddo1 āgantvā tumhe gaṇheyya, tasmā samma satapatta tvaṃ
attano puttake gahetvā aññattha yāhi, tvaṃ hi samma kacchapa
udakaṃ pavisā17" 'ti āha. Te tathā akaṃsu.
Satthā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi luddho.
2 Bi purima-.
3 Bi omits gantvā.
4 Bi pahato.
5 Bi na dāni mesa.
6 so K Bp; Bi aruṇuggamanavelāya.
7 Bi vaṭṭaṃ.
8 Bi sesā-.
9 Bi mukhato lohitaṃ paggarati.
10 K baddhaṃ, Bi bandhanaṃ, Bp bandhaṃ.
11 Bi duppalatāya.
12 Bi Bp add gahetvā.
13 so Bi Bp; K kacchapaṃ.
14 so K Bp; Bi paraṃ.
15 Bi omits phāletvā, K phāḷetvā.
16 Bi omits pi.
17 Bi pavīsāhi.
[page 155]
7. Assakajātaka. (207). 155
Ja_II,6.6(=206).2: Kacchapo pāvisī vāriṃ, kuruṅgo pāvisī vanaṃ,
satapatto dumaggamhā dūre putte apānayīti. || Ja_II:111 ||
Tattha apānayīti apānayi, gahetvā agamāsīti1.
Luddo taṃ ṭhānaṃ āgantvā2 kañci3 apassitvā chinnapasibba-
kaṃ gahetvā domanassappatto attano gehaṃ agamāsi. Te pi
tayo sahāyā yāvajīvaṃ vissāsaṃ acchinditvā yathākammaṃ gatā.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā luddo
Devadatto ahosi, satapatto Sāriputto, kacchapo Moggallāno, kuruṅga-
migo4 pana aham evā" 'ti. Kuruṅgamigajātakaṃ5.
7. Assakajātaka.
Ayam assakarājenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
purāṇadutiyikapalobhanaṃ6 ārabbha kathesi. So hi bhikkhu
Satthārā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu7 ukkaṇṭhito" ti puṭṭho "saccan"
ti vatvā "kena ukkaṇṭhāpito sīti" vutte "purāṇadutiyikāyā" 'ti āha.
Atha naṃ Satthā "na idān'; eva8 tassā bhikkhu itthiyā sineho tayi9
atthi, pubbe pi tvaṃ taṃ nissāya mahādukkhaṃ patto10" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Kāsiraṭṭhe11 Potalināmanagare12 Assako nāma
rājā rajjaṃ kāresi. Tassa Ubbarī13 nāma aggamahesi14 piyā
ahosi15 manāpā abhirūpā dassanīyā16 atikkantā17 mānusaṃ18
vaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ. Sā kālam akāsi. Tassā kālakiri-
yāya rājā sokābhibhūto ahosi dukkhī19 dummano. So tassā
sarīraṃ doṇiyaṃ nipajjāpetvā telakalale20 pakkhipāpetvā heṭṭhā-
mañce ṭhapāpetvā21 nirāhāro rodamāno paridevamāno nipajji.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi agamāsi aññatra gacchatīti attho.
2 so K Bp; Bi patvā.
3 Bi kiñci.
4 Bi kuruṅgarājā.
5 Bi adds chaṭhaṃ.
6 Bi -ṇaṃ, K -dū-.
7 K omits bhikkhu.
8 K omits idāneva.
9 K sineho nahi, Bi Bp tayi sineho.
10 Bi -dukkhappatto.
11 Bi kāsikaraṭhe.
12 K potale-, Bi Bp pātali-.
13 Bi Bp upari.
14 so Bi Bp; K -siyā.
15 Bi omits ahosi.
16 Bi adds ahosi.
17 K -ta.
18 Bi manussāka.
19 K Bi dukkhi.
20 Bi Bp -laṃ.
21 Bi omits heṭṭhā --- tvā.
[page 156]
156 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
Mātāpitaro avasesañātakā mittāmaccā1 brāhmaṇagahapatikā-
dayo2 pi "mā soci mahārāja, aniccā saṃkhārā" ti ādīni va-
dantā saññāpetuṃ nāsakkhiṃsu. Tassa vilapantass'; eva satta
divasā atikkantā. Tadā Bodhisatto pañcābhiññāaṭṭhasamā-
pattilābhitāpaso3 hutvā Himavantapadese viharanto ālokaṃ
vaḍḍhetvā dibbena cakkhunā Jambudīpaṃ olokento taṃ rājānaṃ
tathā paridevamānaṃ disvā "etassa mayā avassayena bhavi-
tabban" ti iddhānubhāvena ākāse uppatitvā rañño uyyāne otaritvā
maṅgalasilāpaṭṭe kañcanapaṭimā viya nisīdi. Ath'; eko Potali-
nagaravāsī4 brāhmaṇamāṇavo uyyānaṃ gato Bodhisattaṃ disvā
vanditvā nisīdi. Bodhisatto tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā
"kiṃ māṇava rājā dhammiko" ti pucchi. "Āma bhante
dhammiko rājā, bhariyā pan'; assa kālakatā, so tassā sarīraṃ
doṇiyaṃ pakkhipāpetvā vippalapamāno nipanno, ajj'; assa5
sattamo divaso, kissa tumhe rājānaṃ evarūpā dukkhā na mo-
cetha, yuttaṃ nu kho tumhādisesu sīlavantesu vijjamānesu
rañño evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavitun" ti. "Na kho ahaṃ6
māṇava rājānaṃ jānāmi, sace pana so āgantvā maṃ puccheyya
aham ev'; assa tassā nibbattaṭṭhānaṃ ācikkhitvā rañño santike
yeva7 taṃ kathāpeyyan" ti. "Tena hi bhante yāva rājānaṃ
ānemi tāva idh'; eva nisīdathā" 'ti8 māṇavo Bodhisattassa
paṭiññaṃ gahetvā rañño santikaṃ gantvā tam atthaṃ ārocetvā
"tassa dibbacakkhukassa santikaṃ gantuṃ vaṭṭatīti" āha. Rājā
"Ubbariṃ9 kira daṭṭhuṃ labhissāmīti" tuṭṭhamānaso rathaṃ
abhirūhitvā10 tattha gantvā Bodhisattaṃ vanditvā ekamantaṃ
nisinno "saccaṃ kira tumhe deviyā nibbattaṭṭhānaṃ jānāthā" 'ti
pucchi. "Āma mahārājā" 'ti. "Kattha nibbattā" ti. "Sā kho
mahārāja rūpasmiñ ñeva11 mattā pamādam āgamma kalyāṇa-
kammaṃ akatvā imasmiñ ñeva11 uyyāne gomayapāṇakayoniyaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi mittāamaccassa.
2 Bi brahmaṇassa-.
3 Bi pañca abhiññā-.
4 Bi Bp pātali--vāsi.
5 Bi ajja.
6 Bi haṃ.
7 Bi ca.
8 Bi adds so.
9 K ubharī, Bi upari.
10 K -ruhitvā, Bi -rūyhitvā.
11 K -smiṃ ñeva, Bi -smī yeva.
[page 157]
7. Assakajātaka. (207.) 157
nibbattā" ti. "Nāhaṃ saddahāmīti". "Tena hi te dassetvā
kathāpemīti1". "Sādhu kathāpethā" 'ti. Bodhisatto attano ānu-
bhāvena "ubho pi gomayapiṇḍaṃ2 vaṭṭayamānā3 rañño purato4
āgacchantū" ti tesaṃ āgamanaṃ akāsi. Te tath'; eva āga-
miṃsu5. Bodhisatto taṃ dassento "ayan te mahārāja Ubbarī
devī, taṃ jahitvā6 gomayapāṇakassa7 pacchato āgacchati, passa8
nan" ti āha. "Bhante ‘Ubbarī nāma gomayapāṇakayoniyaṃ9
nibbattissatīti10'; na saddahām'; ahan" ti. "Kathāpemi naṃ
mahārājā" 'ti. "Kathāpetha bhante" ti. Bodhisatto attano
ānubhāvena taṃ kathāpento "Ubbarīti" āha. Sā mānusa-
bhāsāya11 "kiṃ bhante" ti āha. "Tvaṃ atītattabhāve12 kā
nāma ahosīti". "Bhante Assakarañño aggamahesī13 Ubbarī14
nāma ahosin" ti. "Kiṃ pana te idāni Assakarājā piyo udāhu
gomayapāṇako" ti. "Bhante sā15 mayhaṃ purimajāti16, tadā
ahaṃ imasmiṃ uyyāne tena saddhiṃ rūpasaddagandharasa-
phoṭṭhabbe17 anubhavamānā vicariṃ, idāni pana me bhavasaṃ-
khepagatakālato18 paṭṭhāya so kiṃ hoti19, ahaṃ hi idāni
Assakarājānaṃ māretvā tassa galalohitena mayhaṃ sāmikassa
gomayapāṇakassa pāde makkheyyan" ti vatvā parisamajjhe
manussabhāsāya imā gāthā avoca:
Ja_II,6.7(=207).1: Ayam Assakarājena deso vicarito mayā
anukāmayānukāmena20 piyena patinā saha. || Ja_II:112 ||
Ja_II,6.7(=207).2: Navena sukhadukkhena porāṇaṃ apithīyati21,
tasmā Assakaraññā va22 kīṭo piyataro maman ti. || Ja_II:113 ||
Tattha ayam Assakarājena deso vicarito mayā ti ayaṃ ramaṇīyo
uyyānapadeso pubbe mayā Assakarājena saddhiṃ vicarito, anukāmayānu-
kāmenā20 'ti anū 'ti nipātamattaṃ, mayā taṃ kāmayamānāya tena maṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bp -pessāmiti.
2 Bi -piṇḍiya.
3 K vaddhamānā, Bp vaṭṭamānā, Bi vattiyamānā.
4 Bi adds gomayapāṇakena saddhi.
5 Bi āgamaṃsu te.
6 Bi jahetvā.
7 Bi -pāṇassa.
8 Bi passatha.
9 K -pāṇayoniyaṃ.
10 Bi nippattāti
11 Bi Bp manussa-.
12 Bi abhittabhāvena.
13 Bi -si.
14 Bi uppari.
15 Bi bhamanta so.
16 Bi -jātiyā sāmiko.
17 Bi -saddaṃ-.
18 Bi -gatattakā-.
19 Bi so kī hotīti.
20 Bi anukāmassakāmena.
21 K -thīytiya, Bi -dhiyati.
22 Bi -raññoca.
[page 158]
158 II. Dukānipata. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
kāmayamānenā 'ti attho1, piyenā 'ti tasmiṃ attabhāve piyena, navena sukha-
dukkhena porāṇaṃ apithīyatīti2 bhante navena hi sukhena porāṇaṃ
sukhaṃ navena ca3 dukkhena porāṇaṃ dukkhaṃ pithīyati4 paṭicchādiyati5, esā
lokassa6 dhammatā ti dīpeti, tasmā Assakaraññā va7 kīṭo piyataro ma-
man ti yasmā navena porāṇaṃ pithīyati8 tasmā mama Assakarājato sataguṇena
sahassaguṇena kīṭo va9 piyataro ti10.
Taṃ sutvā Assakarājā vippaṭisāri11 hutvā tattha ṭhito va
kuṇapaṃ nīharāpetvā sīsaṃ nahātvā Bodhisattaṃ vanditvā
nagaraṃ pavisitvā aññaṃ aggamahesiṃ katvā dhammena rajjaṃ
kāresi. Bodhisatto pi rājānaṃ ovaditvā nissokaṃ katvā Hima-
vantam eva agamāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhito12 sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā Ubbarī13 purāṇadutiyikā ahosi, Assakarājā ukkaṇṭhito14, mā-
ṇavo Sāriputto15, tāpaso pana aham evā" 'ti. Assakajātakaṃ16.
8. Suṃsumārajātaka.
Alam etehi ambehīti. Idaṃ Satthā Jetavane17 viharanto
Devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tadā
hi Satthā "Devadatto vadhāya parisakkatīti" sutvā "na bhikkhave
idān'; eva Devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbe pi pari-
sakkati yeva, santāsamattam pi pana kātuṃ na sakkhīti" vatvā
atītam āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Himavantapadese Bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā nāga-
balo thāmasampanno mahāsarīro sobhaggappatto hutvā Gaṅgā-
nivattane18 araññāyatane vāsaṃ kappesi. Tadā Gaṅgāya eko
suṃsumāro19 vasi. Ath'; assa bhariyā Bodhisattassa sarīraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 K -nena attho, Bi -nena pahāti attho.
2 Bi apidhiyatīti.
3 Bi omits ca.
4 K pīthīyati, Bi pithiyati.
5 K -dīyati, Bp -diyyati.
6 Bi lokasmī.
7 Bi ca.
8 K piyathīyati, Bi pithiyyati.
9 Bi omits va.
10 Bi adds attho.
11 so all three MSS.
12 Bi adds bhikkhū.
13 K ubbari, Bi upari.
14 Bi ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi.
15 Bi adds ahosi.
16 Bi sattamaṃ.
17 Bi veḷu.
18 Bi gaṅgāya ni-.
19 Bi susu-.
[page 159]
28. Suṃsumārajātaka. (208.) 159
disvā tassa1 hadayamaṃse2 dohaḷaṃ3 uppādetvā suṃsumā-
raṃ4 āha: "ahaṃ sāmi etassa kapirājassa hadayamaṃsaṃ5
khāditukāmā" ti. "Bhadde, mayaṃ jalagocarā, esa thalagocaro,
kin ti taṃ6 gaṇhituṃ7 sakkhissāmā8" 'ti. "Yena tena9 upā-
yena gaṇha, sace na labhissāmi marissāmīti". "Tena hi mā
bhāyi10, atth'; eko upāyo ti khādāpessāmi taṃ11 tassa hadaya-
maṃsan12" ti suṃsumāriṃ13 samassāsetvā Bodhisattassa Gaṅ-
gāya pānīyaṃ14 pivitvā Gaṅgātīre nisinnakāle santikaṃ gantvā
evam āha15: "vānarinda imasmiṃ padese kasaṭaphalāni16 khā-
danto kiṃ tvaṃ ciṇṇaṭṭhāne17 yeva carasi, pāragaṅgāya am-
balabujādīnaṃ18 madhuraphalānaṃ anto n'; atthi, kin te tattha
gantvā phalāphalaṃ khādituṃ na vaṭṭatīti19". "Kumbhīlarāja
Gaṅgā mahodikā20 vittiṇṇā21, kathaṃ tattha gamissāmīti".
"Sace gacchasi ahaṃ taṃ mama piṭṭhiṃ āropetvā nessāmīti".
So taṃ22 saddahitvā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā23 "tena hi ehi,
piṭṭhiṃ me abhirūhā" 'ti ca vutte taṃ24 abhirūhi. Suṃ-
sumāro4 thokaṃ netvā udake osīdāpesi. Bodhisatto "samma
udake maṃ osīdāpesi, kin25 nu kho etan" ti āha. "Nāhan
taṃ dhammesu dhammatāya gahetvā gacchāmi, bhariyāya pana
me26 tava hadayamaṃse dohaḷo uppanno, tam ahaṃ tava hada-
yaṃ khādāpetukāmo" ti. "Samma, kathentena te sundaraṃ
kataṃ, sace hi amhākaṃ udare hadayaṃ bhaveyya sākhaggesu
carantānaṃ cuṇṇavicuṇṇaṃ bhaveyyā" 'ti. "Kahaṃ pana
tumhe ṭhapethā27" 'ti. Bodhisatto avidūre ekaṃ udumbaraṃ28
pakkaphalapiṇḍisampannaṃ29 dassento "pass'; etāni amhākaṃ
hadayāni ekasmiṃ udumbare30 olambantīti31". "Sace me
--------------------------------------------------------------------------
1 K omits tassa.
2 Bi hadayaṃ maṃse.
3 Bi dohalaṃ.
4 Bi susu-.
5 Bi hadayaṃ.
6 so Bp; K kittinaṃ, Bp kathaṃ.
7 Bi gahituṃ.
8 Bi -ssāmi.
9 Bi kenaci.
10 Bi socitta.
11 K omits taṃ.
12 Bi hadayan.
13 Bi susumāri.
14 Bi pāṇiya.
15 Bi ahaṃ.
16 Bi kadaḷiphalāni.
17 so K Bp; Bi asampannaṭhāne.
18 Bi ampampalapujā-.
19 K vaddhatīti.
20 Bi -dakā.
21 K vitiṇṇa, Bi vittaṃnnā.
22 Bi omits taṃ.
23 K -cchi.
24 so Bi Bp; K omits taṃ.
25 Bi kiṃ.
26 K omits me.
27 Bi thapethā.
28 Bi udumpara.
29 Bi pakkaphalaṃpiṇḍakasaṅcannaṃ, Bp phalapiṇḍasanchannaṃ ekaṃ
udumbarapakkaṃ.
30 Bi udumpararukkhe.
31 Bi olampantīti, K olambentīti.
[page 160]
160 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
hadayaṃ dassasi ahan taṃ na māressāmīti". "Tena hi ettha
nehi maṃ, ahan te rukkhe olambantaṃ dassāmīti". So taṃ
ādāya tattha agamāsi1. Bodhisatto tassa piṭṭhito uppatitvā
udumbararukkhe nisīditvā "samma bālasuṃsumāra2 imesaṃ
sattānaṃ hadayaṃ nāma rukkhagge hotīti saññī3 ahosi, bālo
si4, ahan taṃ vañcesiṃ5, tava phalāphalaṃ tam eva6 hotu,
sarīram eva pana te7 mahantaṃ, paññā pana8 n'; atthīti" vatvā
imam atthaṃ pakāsento imā gāthā avoca:
Ja_II,6.8(=208).1: Alam etehi ambehi jambūhi panasehi ca
yāni pāraṃ samuddassa, varaṃ9 mayhaṃ udumbaro. || Ja_II:114 ||
Ja_II,6.8(=208).2: Mahatī vata te10 bondi, na ca11 paññā tadūpikā,
suṃsumāra12 vañcito me si13, gaccha dāni yathāsukhan ti. || Ja_II:115 ||
Tattha alam etehīti yāni tayā dīpake diṭṭhāni etehi14 mayhaṃ alaṃ,
varaṃ mayhaṃ udumbaro ti mayhaṃ15 ayam eva udumbararukkho varaṃ,
bondīti sarīraṃ, tadūpikā ti paññā pana te tadūpikā tassa sarīrassa anuc-
chavikā n'; atthi, gaccha dāni yathāsukhan ti idāni yathāsukhaṃ gaccha16,
n'; atthi te hadayan17 ti18.
Suṃsumāro19 sahassaṃ20 parājito viya21 dukkhī dummano
pajjhāyanto22 attano nivesanaṭṭhānam23 eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ24 āharitvā jātakaṃ samodhanesi: "Tadā
suṃsumāro12 Devadatto ahosi, suṃsumārī25 Ciñcamāṇavikā26, kapirājā
pana aham evā" 'ti. Suṃsumārajātakaṃ27.
9. Kakkarajātaka.
Diṭṭhā mayā vane rukkhā ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto dhammasenāpati-Sāriputtattherassa saddhivihārikadahara-
bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira attano sarīrassa guttikamme
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi āg-.
2 Bi -susu-.
3 so Bp; K saṃñā, Bi sañi.
4 Bi pi.
5 Bi vañcemi.
6 K taveva? Bp tavameva.
7 omit pana? K Bp omit te.
8 Bi manaṃ.
9 Bi camaraṃ.
10 K no.
11 Bi va.
12 Bi susu-.
13 K siṃ.
14 K catehi.
15 Bi omits mayhaṃ.
16 Bi gacchāhi.
17 Bi hadayamaṃsagahanupāyo.
18 Bi adds attho.
19 Bi susumāra.
20 Bi sahassa.
21 K omits viya.
22 so K Bp; Bi pacchāyanto.
23 Bi vāsanaṭhānaṃ.
24 Bi dhammadesanaṃ.
25 Bi susumāri.
26 Bi adds ahosi.
27 Bi susumārajātakaṃ aṭhamaṃ.
[page 161]
9. Kakkarajātakaṃ. (209.) 161
cheko ahosi, "sarīrassa me1 na sukhaṃ bhaveyyā" 'ti bhayena atisī-
taṃ accuṇhaṃ paribhogaṃ na karoti, "sītuṇhehi sarīraṃ kilameyyā"
'ti bhayena bahi na nikkhamati, atikilinnauttaṇḍulāni2 na bhuñjati.
Tassa sarīraguttikusalatā3 saṃghamajjhe pākaṭā jātā. Dhammasa-
bhāyaṃ bhikkhū4 kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko5 daharo kira
sarīraguttikamme cheko" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave ayaṃ daharo idān'; eva sarīraguttikamme6 cheko, pubbe pi
cheko ahosīti7" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto araññāyatane rukkhadevatā ahosi. Ath'; eko
sakuṇaluddako ekaṃ dīpakakakkaraṃ8 ādāya vālarajjuñ9 ca
yaṭṭhiñ ca gahetvā araññe kakkare10 bandhanto ekaṃ palā-
yitvā araññaṃ paviṭṭhaṃ purāṇakakkaraṃ11 bandhituṃ ārabhi.
So vālapāse12 kusalatāya attānam bandhituṃ na deti, uṭṭhāy'
uṭṭhāya nilīyati13. Luddako attānaṃ sākhāpallavehi paṭicchā-
detvā punappuna14 yaṭṭhiñ ca pāsañ ca oḍḍeti15. Kakkaro16
taṃ lajjāpetukāmo mānusiṃ17 vācaṃ nicchāretvā paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,6.9(=209).1: Diṭṭhā mayā vane rukkhā assakaṇṇavibhīṭakā18,
na tāni evaṃ sakkanti19 yathā tvaṃ rukkha20 sakkasīti21. || Ja_II:116 ||
Tass'; attho: samma luddako, mayā imasmiṃ vane jātā bahū22 assakaṇṇā ca
vibhīṭakā23 ca rukkhā24 diṭṭhapubbā, tāni pana rukkhāni yathā tvaṃ sakkasi25 saṃka-
masi26 ito c'; ito ca vicarasi evaṃ na sakkanti27 na saṃkamanti28 na vicarantīti29.
Evaṃ vatvā puna so kakkaro16 palāyitvā aññattha aga-
māsi. Tassa palāyitvā gatakāle30 luddako dutiyaṃ {gātham āha}:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi mā.
2 Bi -kilinaṃ utuṇḍalādīni, Bp -linnautaṇḍulādīni.
3 Bi -tāya.
4 Bi bhikkhu dhammasabhāyaṃ.
5 Bi -ka.
6 Bi -guttikakammesu
7 Bi omits pubbe pi cheko ahosī.
8 Bi -kukkuraṃ, Bp -kukkuṭaṃ.
9 Bi vāḷarucuñ.
10 K kakkaro, Bi kakkure, Bp -kukkuṭe.
11 Bi pūrāṇaṃ kukkura
12 Bi vāḷa-.
13 Bi niḷiyati, Bp nilayati.
14 Bi puna.
15 Bi oṭṭesi.
16 Bi kukkuro.
17 K -sī, Bi -si.
18 K -vibhīṭanakā, Bi assakaṇṇāvibhedakā.
19 Bi sakkonti.
20 Bi rukkhaṃ.
21 K sakkhasīti, Bi pakkasiti.
22 both MSS. bahu.
23 Bi Bp vibhedakā.
24 K omits rukkhā.
25 Bi sakkhasīti.
26 Bi saṃkāmasi.
27 Bi sakkonti.
28 K sakkamanti.
29 Bi omits na saṃkamanti na vicarantīti
30 Bi -lena
[page 162]
162 II. Dukanipāta. 6. Nataṃdaḷhavagga. (21.)
Ja_II,6.9(=209).2: Purāṇakakkaro1 ayaṃ bhetvā2 pañjaram3 āgato,
kusalo4 vālapāsānaṃ5 apakkamati bhāsatīti. || Ja_II:117 ||
Tattha kusalo vālapāsānan6 ti vālamayesu5 pāsesu kusalo attānaṃ
bandhituṃ adatvā pakkamati c'; eva bhāsati ca bhāsitvā ca pana palāto7 ti.
Evaṃ vatvā luddako araññe caritvā8 yathāladdhaṃ ādāya
geham eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā lud-
dako Devadatto ahosi, kakkaro kāyaguttikusalo daharabhikkhu, tassa
pana kāraṇassa paccakkhato9 diṭṭharukkhadevatā10 aham evā" 'ti.
Kakkarajātakaṃ11.
10. Kandagalakajātaka.
Ambho ko nāmayaṃ rukkho ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane
viharanto Sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi Satthā "Deva-
datto Sugatālayaṃ akāsīti" sutvā12 "na bhikkhave idān'; eva Devadatto
mayhaṃ anukaronto13 vināsaṃ patto14, pubbe pi pāpuṇi yevā" 'ti vatvā
atītam āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese15 rukkhakoṭṭhasakuṇayoni-
yaṃ16 nibbatti. Khadiravane va gocaraṃ gaṇhi, Khadiravaniyo
ti 'ssa nāmaṃ ahosi17. Tass'; eko Kandagalako18 nāma sahāyo
ahosi, so phālibhaddakavane19 gocaraṃ gaṇhati. So ekadivasaṃ
Khadiravaniyassa santikaṃ agamāsi. Khadiravaniyo "sahāyo
āgato" ti Kandagalakaṃ20 gahetvā khadiravanam pavisitvā
khadirakhandhañ ca21 tuṇḍena paharitvā rukkhato pāṇake nī-
haritvā adāsi. Kandagalo22 dinne23 dinne madhurapūve viya
chinditvā24 khādi. Tassa khādantass'; eva māno uppajji: "ayam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -kukkuro.
2 Bi bhutvā.
3 Bi sañcaram.
4 Bi sugato.
5 Bi vāḷa-.
6 Bi vāḷapāsāṇan.
7 K palāyato.
8 Bi vicaritvā.
9 Bi paccakkharikātā.
10 Bi omits diṭṭha.
11 Bp kukkuṭa-, Bi kukkurajātakaṃ navamaṃ.
12 Bi vatvā.
13 Bi anukiriyaṃ karonto.
14 Bi vināsappatto.
15 Bi -ppadese.
16 Bi -koṭṭakasatuṇayoniyaṃ.
17 Bi nippatti khadiravaniyo tissa nāmaṃ ahosi khadiravane yeva
gocaraṃ gaṇhi.
18 Bi kaṇṭarālako.
19 Bi pātalibhaddaka-, Bp sippalipāḷi- and sippalipāṭali-.
20 Bi kandarālakaṃ.
21 Bi -dhaṃ.
22 Bi kandarālako.
23 K dinna.
24 Bi cchinditvā, K chinditvā chinditvā.
[page 163]
10. Kandagalakajātaka (210.) 163
pi1 rukkhakoṭṭhakayoniyaṃ2 nibbatto, aham pi, kim me etena
dinnagocarena3, sayam eva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmīti"
so Khadiravaniyaṃ āha: "samma, mā tvaṃ dukkhaṃ anubhavi,
aham eva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmīti". Atha naṃ so
āha: "tvaṃ samma simbaliphālibhaddakādivane4 nissāre5 go-
caragahaṇakule6 samuṭṭhito7, khadirā nāma jātasārā8 thaddhā"
ti vatvā9 "mā te evaṃ10 ruccatīti". Kandagalako11 "kiṃ dān'
āhaṃ12 na rukkhakoṭṭhakayoniyaṃ13 nibbatto" ti tassa vacanaṃ
anādiyitvā vegena gantvā khadirarukkhaṃ tuṇḍena pahari. Tāvad
ev'; assa14 tuṇḍaṃ15 bhijji, akkhīni nikkhamānākārappattāni16
jātāni, sīsaṃ phalitaṃ. So khandhe17 patiṭṭhātuṃ asakkonto
bhūmiyaṃ patitvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,6.10(=210).1: Ambho ko nām'; ayaṃ18 rukkho sītappatto19 sakaṇṭako
yattha ekappahārena uttamaṅgaṃ visāṭitan20 ti. || Ja_II:118 ||
Tattha ambho ko nāmayaṃ18 rukkho ti bho Khadiravaniya ko nāma
ayaṃ rukkho ti21, konāmo22 so ti pi pāṭho, sītappatto19 ti sukhumappatto,
yattha ekappahārenā ti yasmiṃ rukkhe eken'; eva pahārena, uttamaṅgaṃ
visāṭitan23 ti sīsaṃ bhinnaṃ, na kevalañ ca24 sīsaṃ tuṇḍam pi chinnaṃ25,
so26 vedanāpattatāya27 khadirarukkhaṃ28 kiṃrukkho nām'; eso ti jānituṃ asak-
konto vedanāpatto29 hutvā imāya gāthāya vippalapi30.
Taṃ31 sutvā Khadiravaniyo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,6.10(=210).2: Acār'; utāyaṃ32 vitudaṃ vanāni (Dhp. p.146.)
kaṭṭhaṅgarukkhesu asārakesu,
athāsadā khadiraṃ jātasāraṃ33
yatth'; abbhidā garuḷo uttamaṅgan ti. || Ja_II:119 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ayaṃ.
2 Bi -koṭṭaka-.
3 Bi dinnena gocarena.
4 Bi pimpalipātalibhadda-.
5 Bi nissāyana.
6 so Bp; K -gahaṇaṃ, Bi gocaraṇakāle.
7 K samuciko, Bi samuṭhito, Bp jāto.
8 Bp jātisārā, Bi jātaka.
9 Bi omits thaddhā ti vatvā.
10 Bi mā vo etaṃ.
11 Bi kandarālako.
12 Bi kiṃnnānāhaṃ.
13 Bi koṭṭaka-.
14 Bi eva cassa.
15 K tuṇḍo.
16 Bi nikkhamanā-.
17 Bi rukkhakhandhe.
18 Bi nāmāyaṃ.
19 Bi sinhapatto, Bp sinnapatto.
20 Bi vimālitan.
21 K omits ti.
22 Bi konāma.
23 Bi viphālitan, Bp vibhijjitan.
24 Bi kevalaṃ.
25 Bi Bp bhinnaṃ.
26 Bi yo.
27 K vedanāmattāya.
28 Bi -rukkho.
29 Bi vedanāppatto, K vedanāmatto.
30 Bi vilapasi.
31 Bi tassa vacanaṃ.
32 Bi acārithabhayaṃ? Bp acārivatāyaṃ.
33 K athāsadaṃ --, Bi aṭhasadā khadīra jātisādaṃ.
[page 164]
164 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
Tattha acārutāyan1 ti acāri vata2 ayaṃ, vitudaṃ3 vanānīti nissāra-
simbaliphālibhaddakavanādīni4 vitudanto vijjhanto, kaṭṭhaṅgarukkhesu asā-
rakesū 'ti nissāresu phālibhaddakasimbaliādīsu5, athāsadā khadiraṃ jāta-
sāran ti6 atha potakakālato7 paṭṭhāya8 jātasāraṃ9 khadiraṃ āsadā10 sampāpuṇi,
yatthabbhidā11 garuḷo uttamaṅgan ti yatthabbhidā12 ti yasmiṃ khadire
abhindi padālayi, garuḷo ti sakuṇesu13 sabbasakuṇānaṃ h'; etaṃ14 sagārava-
sappatissavacanaṃ15.
Iti Khadiravaniyo vatvā "bho Kandagalaka16 yattha tvaṃ
uttamaṅgaṃ abbhidā17 khadiro nām'; eso18 sārarukkho" ti āha.
So tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Kandagalako20 Devadatto ahosi, Khadiravaniyo pana21 aham evā" 'ti.
Kandagalakajātakaṃ22. Nataṃdaḷhavaggo chaṭṭho.
7. BIRAṆATTHAMBHAKAVAGGA.
1. Somadattajātaka.
Akāsi yoggan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Lāḷu-
dāyitheraṃ23 ārabbha kathesi. So hi dvinnaṃ24 tiṇṇaṃ janānaṃ
antare ekavacanam pi sampādetvā kathetuṃ na sakkoti, sārajjabahulo
"aññaṃ kathessāmīti" aññam eva kathesi. Tassa taṃ25 pavattiṃ
bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā "kāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi avārivatāyan, Bp acārivatāyan.
2 so Bp; Bi tā, K tava.
3 K vituṃdaṃ.
4 Bi nissāyāni sippali pātalibhaddaka-.
5 K -disu, Bi pātalibhaddakasimpalī-.
6 K omits athā --- ti, Bi athasadākhadīrajātisāranti.
7 Bi pothaka-, K pothaka corr. to potaka-.
8 Bi pajāya.
9 Bi jātaṃsāraṃ, Bp jātisāraṃ.
10 K āsādaṃ, Bp omits āsadā, Bi sāraṃ.
11 Bi yattagīdā.
12 so Bp; K yattha bhidā, Bi yattagidā.
13 Bi sakuṇo.
14 Bi sotaṃ.
15 so K Bp; Bi sagārasappaṭissa vādhivacanaṃ.
16 Bi kandarālaka.
17 Bi abhindi.
18 Bi nāma so, K nāmesā.
19 Bi dhammadesanaṃ.
20 Bi kandarālako.
21 K omits pana.
22 K kandagalajātakaṃ, Bi kandarālakajātakaṃ dasamaṃ.
1. Cfr. Dhp.p.317 & Five Jāt. p.8.
23 K lālu-.
24 K dinnaṃ.
25 K naṃ.
[page 165]
1. Somadattajātaka. (211.) 165
nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Lāḷudāyī1 idān'; eva sārajjabahulo
pubbe pi sārajjabahulo yevā" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe aññatarasmiṃ brāhmaṇakule nib-
battitvā vayappatto hutvā Takkasilāyaṃ sippaṃ2 uggaṇhitvā
puna gehaṃ āgantvā mātāpitunnaṃ duggatabhāvaṃ ñatvā "pari-
hīnaṃ kulaṃ patiṭṭhapessāmīti" mātāpitaro āpucchitvā Bārā-
ṇasiṃ gantvā rājānaṃ upaṭṭhāsi. So rañño piyo ahosi manāpo.
Ath'; assa pitu3 dvīhi yeva goṇehi kasiṃ katvā jīvikaṃ kappen-
tassa eko goṇo mato. So Bodhisattaṃ upasaṃkāmitvā "tāta
eko goṇo mato, kasikammaṃ na-ppavattati4, rājānaṃ ekaṃ
goṇaṃ yācāhīti" āha. "Tāta nacirass'; eva me rājā diṭṭho, idān'
eva goṇe5 yācituṃ na yuttaṃ, tumhe yācathā" 'ti. "Tāta tvaṃ
mayhaṃ sārajjabahulataṃ6 na jānāsi, ahaṃ hi dvinnaṃ tiṇṇaṃ
sammukhe7 kathaṃ sampādetuṃ na sakkomi8, sace ahaṃ rañño
santikaṃ goṇaṃ yācituṃ gamissāmi imam pi datvā āgamissā-
mīti". "Tāta, yaṃ hoti taṃ hotu, na sakkā mayā rājānaṃ
yācituṃ, api9 kho panāhaṃ tumhe yoggaṃ kāressāmīti". "Tena
hi sādhu10 maṃ yoggaṃ kārehīti11". Bodhisatto pitaraṃ ādāya
bīraṇatthambhakaṃ12 susānaṃ gantvā tattha tattha tiṇakalāpe
bandhitvā "ayaṃ rājā ayaṃ uparājā ayaṃ senāpatīti" nāmāni
katvā paṭipāṭiyā pitu dassetvā "tāta tvaṃ rañño santikaṃ
gantvā ‘jayatu mahārājā'; 'ti13 vatvā14 evaṃ imaṃ gāthaṃ vatvā
goṇaṃ yāceyyāthā15" 'ti gāthaṃ uggaṇhāpesi:
Dve me goṇā mahārāja yehi khettaṃ kasāmase,
tesu eko mato deva, dutiyaṃ dehi khattiyā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -yi.
2 Bi takkasīlāyaṃ gaṃtvā sappaṃ
3 Bi pituno.
4 Bi na pavattati.
5 Bi goṇaṃ.
6 Bi sārajjabahulabhāvaṃ.
7 Bi mukhe.
8 Bi sakkomiti.
9 Bi adds ca.
10 Bi sādhukaṃ.
11 Bi karohiti.
12 Bi -ttambhakaṃ, K -sthambhakaṃ.
13 K omits ti.
14 Bi omits vatvā.
15 K yāceyyathā.
[page 166]
166 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
Brāhmaṇo ekena saṃvaccharena imaṃ gāthaṃ paguṇaṃ
katvā Bodhisattaṃ āha: "tāta Somadatta, gāthā me paguṇā
jātā1, idāni taṃ ahaṃ yassa kassaci santike vattuṃ sakkomi,
rañño maṃ2 santikaṃ nehīti". So "sādhu tātā" 'ti tathārūpaṃ
paṇṇākāraṃ gāhāpetvā3 pitaraṃ rañño santikaṃ nesi4. Brāh-
maṇo "jayatu mahārājā" 'ti vatvā paṇṇākāraṃ adāsi. Rājā
"ayan5 te Somadatta brāhmaṇo kiṃ hotīti" āha. "Pitā me
mahārājā" 'ti. "Ken'; atthenāgato" ti. Tasmiṃ khaṇe brāh-
maṇo goṇaṃ6 yācanatthāya gāthaṃ vadanto:
Dve me goṇā mahārāja yehi khettaṃ kasāmase,
tesu eko mato deva, dutiyaṃ gaṇha khattiyā 'ti
āha. Rājā brāhmaṇena virajjhitvā kathitabhāvaṃ ñatvā sitaṃ7
katvā "Somadatta tumhākaṃ gehe bahū maññe8 goṇā" ti āha.
"Tumhehi dinnā bhavissanti mahārājā" 'ti. Rājā Bodhisattassa
tussitvā brāhmaṇassa soḷasa9 goṇe alaṃkārabhaṇḍake nivāsana-
gāmaṃ c'; assa brahmadeyyaṃ10 datvā mahantena yasena brāh-
maṇaṃ uyyojesi. Brāhmaṇo sabbasetasindhavayuttaṃ ratham
āruyha11 mahantena parivārena gāmaṃ agamāsi. Bodhisatto pi-
tarā saddhiṃ rathe nisīditvā gacchanto "tāta, ahaṃ tumhe saka-
lasaṃvaccharaṃ yoggaṃ kāresiṃ12, sanniṭṭhānakāle pana tum-
hākaṃ goṇaṃ rañño adatthā" 'ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,7.1(=211).1: Akāsi yoggaṃ dhuvam appamatto
saṃvaccharaṃ bīraṇatthambhakasmiṃ,
vyākāsi saññaṃ13 parisaṃ vigayha,
na niyyamo14 tāyati appapaññan ti. || Ja_II:120 ||
Tattha akāsi yoggaṃ dhuvaṃ appamatto saṃvaccharaṃ bīraṇat-
thambhakasmin ti15 tvaṃ niccaṃ appamatto bīraṇatthambhake susāne yoggaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits jātā.
2 Bi omits maṃ.
3 so Bi Bp; K gahāpetvā.
4 Bi neti.
5 K ayaṃ.
6 Bi goṇa.
7 Bi pitaṃ.
8 K maṃñeti.
9 Bi solasa.
10 Bi brahmaṇadeyyaṃ.
11 Bi abhiruyha.
12 all three MSS. kāresi.
13 K yākāsi saññaṃ, Bi byākāsi aññaṃ.
14 Bi niyyāmo, K nissamo.
15 Bi adds tāta.
[page 167]
2. Ucchiṭṭhabhattajātaka. (212.) 167
akāsi, vyākāsi1 saññaṃ parisaṃ vigayhā 'ti atha ca2 pana parisaṃ vigā-
hitvā taṃ saññaṃ viakāsi3 vikāraṃ akāsi4 parivattayīti5 attho, na niyyamo6
tāyati appapaññan ti appapaññaṃ7 nāma puggalaṃ niyyamo8 yoggā9 ciṇṇa-
caraṇaṃ10 na tāyati na rakkhatīti.
Ath'; assa vacanaṃ sutvā brāhmaṇo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,7.1(=211).2: Dvayaṃ yācanako tāta Somadatta nigacchati:
alābhaṃ dhanalābhañ ca11, evaṃdhammā hi yācanā ti. || Ja_II:121 ||
Tattha evaṃdhammā hi yācanā ti yācanā hi12 evaṃsabhāvā ti.
Satthā "na bhikkhave Lāḷudāyī13 idān'; eva sārajjabahulo pubbe pi
sārajjabahulo" ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Somadattassa pitā Lāḷudāyī13 ahosi, Somadatto pana aham evā"
'ti. Somadattajātakaṃ14.
2. Ucchiṭṭhabhattajātaka.
Añño uparimo vaṇṇo ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
purāṇadutiyikapalobhaṃ ārabbha kathesi. So hi bhikkhu Sat-
thārā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti puṭṭho "saccan"
ti vatvā "ko taṃ ukkaṇṭhāpesīti" vutte "purāṇadutiyikā" ti āha.
Atha naṃ Satthā "bhikkhu15, ayan16 te itthi anatthakārikā pubbe pi
attano jārassa17 ucchiṭṭhakaṃ16 bhojesīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ bhikkhaṃ caritvā jīvikakappake19 ka-
paṇe naṭakakule20 nibbattitvā vayappatto duggato dūrūpako21
hutvā bhikkhaṃ caritvā jīvikaṃ kappesi. Tadā Kāsiraṭṭhe22
ekasmiṃ gāmake ekassa brāhmaṇassa brāhmaṇī dussīlā pāpa-
dhammā atītacāraṃ23 carati. Ath'; ekadivasaṃ kenacid eva
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi byākāsi.
2 Bi omits ca.
3 Bi piakāsi.
4 K apādesi.
5 Bi parivattesīti.
6 Bi niyāmo, K nissamo.
7 Bi appamaññā, K appapaṃñā.
8 Bi niyāmo, K nissāya.
9 Bi yogo.
10 K ciṇṇācaraṇam.
11 Bi -lābhaṃ vā.
12 Bi omits yācanā hi.
13 so Bp; K Bi -yi.
14 Bi adds paṭhamaṃ.
15 both MSS. bhikkhū.
16 K ayaṃ.
17 Bi rājassa.
18 K ucciṭṭhakaṃ.
19 Bi omits bhikkhaṃ --- kappake, K jīvikaṃ-.
20 Bi kapanaṭakule, K kapane naṭakakule.
21 K durupeto, Bp dūrūpato, Bi durupako.
22 Bi kāsikaraṭhe.
23 Bi abhicāraṃ.
[page 168]
168 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
karaṇīyena brāhmaṇe bahigate tassā jāro taṃ khaṇaṃ oloketvā
taṃ gehaṃ pāvisi. Sā tena saddhiṃ caritvā "muhuttaṃ bhuñ-
jitvā va gamissāmīti1" bhattaṃ sampādetvā sūpabyañjanasam-
pannaṃ uṇhabhattaṃ vaḍḍhetvā "tvaṃ bhuñjā" 'ti2 tassa datvā
sayaṃ brāhmaṇassa āgamanaṃ olokayamānā dvāre aṭṭhāsi.
Bodhisatto brāhmaṇiyā jārassa bhuñjanaṭṭhāne piṇḍaṃ paccāsiṃ-
santo aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe brāhmaṇo gehābhimukho āgacchati.
Brāhmaṇī taṃ āgacchantaṃ disvā vegena pavisitvā "uṭṭhehi, brāh-
maṇo āgacchatīti" jāraṃ3 koṭṭhe otāretvā brāhmaṇassa pavisi-
tvā nisinnakāle phalakaṃ upanetvā hatthadhovanaṃ datvā itarena
bhuttāvasiṭṭhassa sītabhattassa upari uṇhaṃ bhattaṃ vaḍḍhetvā
brāhmaṇassa adāsi. So bhatte hatthaṃ otāretvā upari uṇhaṃ
heṭṭhā bhattaṃ sītalaṃ disvā cintesi "iminā aññassa4 bhuttādhi-
kena ucchiṭṭhabhattena bhavitabban" ti so brāhmaṇiṃ pucchanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,7.2(=212).1: Añño uparimo5 vaṇṇo añño vaṇṇo ca heṭṭhimo6,
brāhmaṇi tv-eva pucchāmi: kiṃ heṭṭhā kiñ ca ūpariti7. || Ja_II:122 ||
Tattha vaṇṇo ti ākāro, ayaṃ hi uparimassa uṇhabhāvaṃ heṭṭhimassa ca
sītalabhāvaṃ pucchanto evam āha, kiṃ heṭṭhā kiñ ca uparīti vaḍḍhitabhat-
tena nāma upari sītalena heṭṭhā uṇhena bhavitabbaṃ, idañ ca na tādisaṃ, tena
taṃ pucchāmi: kena kāraṇena uparibhattaṃ uṇhaṃ heṭṭhimaṃ sītalan ti.
Brāhmaṇī attano katakammassa uttānabhāvabhayena brāh-
maṇe punappunaṃ kathente pi tuṇhī yeva ahosi. Tasmiṃ
khaṇe naṭaputtassa etad ahosi: "koṭṭhe nisīdāpitapurisena jā-
rena bhavitabbaṃ, iminā gehasāmikena, brāhmaṇī pana attanā
katakammassa pākaṭabhāvabhayena kiñci na kathesi, handā-
haṃ8 imissā kammaṃ pakāsetvā jārassa koṭṭhake nisīdā-
pitabhāvaṃ brāhmaṇassa kathessāmīti" so brāhmaṇassa gehā
--------------------------------------------------------------------------
1 add vutte?
2 Bi bhi.
3 Bi rājaṃ.
4 so Bp; Bi imissā aññissa bhattāvitena
5 Bi upariso.
6 Bi aheṭhimo, Bp adhoṭṭhito.
7 Bi upariti.
8 so Bp; Bi sāhantāhaṃ.
[page 169]
3. Bharujātaka. (213.) 169
nikkhantakālato paṭṭhāya itarassa gehapavesanaṃ aticaraṇaṃ1
aggabhattabhuñjanaṃ brāhmaṇiyā dvāre ṭhatvā maggaṃ olo-
kanaṃ itarassa koṭṭhe otāritabhāvan2 ti sabban taṃ pavattiṃ
ācikkhitvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,7.2(=212).2: Ahaṃ naṭo3 'smi bhaddante, bhikkhako 'smi idhāgato,
ayaṃ hi koṭṭham otiṇṇo ayaṃ so yaṃ gavesasīti4. || Ja_II:123 ||
Tattha ahaṃ naṭo smi bhaddante ti sāmi ahaṃ naṭajātiko, bhik-
khako smi idhāgato ti sv-āhaṃ imaṃ ṭhānaṃ bhikkhako bhikkhaṃ pariyesa-
māno āgato 'smi, ayaṃ hi koṭṭham otiṇṇo ti ayaṃ pana etissā jāro imaṃ
bhattaṃ bhuñjanto bhayena koṭṭhaṃ otiṇṇo, ayaṃ so yaṃ gavesasīti yaṃ
tvaṃ kassa nu5 kho iminā ucchiṭṭhakena6 bhavitabban ti gavesasi ayaṃ so.
Cūḷāya naṃ gahetvā koṭṭhā nīharitvā yathā ca7 na pun'
evarūpaṃ pāpaṃ karoti tathā assa satiṃ janehīti8 vatvā pak-
kāmi. Brāhmaṇo ubho pi te yathā na pun'; evarūpaṃ pāpaṃ
karonti9 tajjanapothanehi tathā sikkhāpetvā yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhito10 sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā brāhmaṇī purāṇadutiyikā11 ahosi, brāhmaṇo ukkaṇṭhito, naṭa-
putto pana aham evā" 'ti. Ucchiṭṭhabhattajātakaṃ12.
3. Bharujātakaṃ.
Isīnam antaraṃ katvā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Kosalarājānaṃ ārabbha kathesi. Bhagavato hi13 bhikkhu-
saṃghassa ca lābhasakkāro mahā ahosi, yathāha: Tena kho pana
samayena Bhagavā sakkato hoti garukato mānito pūjito apacito lābhī14
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ, bhikkhu-
saṃgho pi kho sakkato hoti --pe--15 parikkhārānaṃ, aññatitthiyā pana16
paribbājakā na sakkatā honti --pe--15 parikkhārānan ti. Te evaṃ parihīna-
lābhasakkārā ahorattaṃ gūḷhasannipātaṃ17 katvā mantayanti: "sama-
ṇassa Gotamassa uppannakālato paṭṭhāya mayaṃ hatalābhasakkārā
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bp; Bi abhivāraṇaṃ.
2 both Bi and Bp otarita-.
3 Bi nito.
4 Bi bhavesatīti.
5 khaṇaṃ (p. 168, l. 1) --- kassa nu wanting in K.
6 K ucciṭṭha-.
7 Bi omits ca.
8 Bi tathā tajjanapothanehi ti.
9 Bi karoti.
10 Bi adds bhikkhu.
11 K -dutīyikā.
12 K ucciṭṭha-, Bi ukkaṇṭhitabhattajātakaṃ dutiyaṃ.
13 K omits hi.
14 both MSS. lābhi.
15 Bi pa.
16 K omits pana.
17 K gūlha-, Bi vulha-.
[page 170]
170 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
jātā1, samaṇo ca Gotamo lābhaggayasaggapatto2 jāto, kena nu kho
kāraṇen'; assa esā sampattīti". Tatth'; eko3 evam āha4: "samaṇo
Gotamo sakala-Jambudīpassa uttamaṭṭhāne bhūmisīse vasati, ten'; assa
lābhasakkāro uppajjatīti", sesā: "atth'; etaṃ kāraṇaṃ, mayam pi
Jetavanapiṭṭhe titthiyārāmaṃ kārema, evaṃ lābhino bhavissāmā" 'ti
āhaṃsu. Te sabbe pi "evam etan" ti sanniṭṭhānaṃ katvā "sace pana
mayaṃ rañño anārocetvā ārāmaṃ kāressāma bhikkhū vāressanti, lā-
bhaṃ5 labhitvā abhijjanako6 nāma n'; atthi, tasmā rañño lañcaṃ datvā
ārāmaṭṭhānaṃ gaṇhissāmā" 'ti sammantetvā upaṭṭhāke yācitvā rañño
satasahassaṃ datvā "mahārāja mayaṃ Jetavanapiṭṭhiyaṃ titthiyārā-
maṃ karissāma, sace bhikkhū ‘kātuṃ na dassāmā'; 'ti tumhākaṃ āro-
centi7 tesaṃ paṭivacanaṃ na dātabban" ti āhaṃsu. Rājā lañcalobhena
"sādhū" 'ti sampaṭicchi. Titthiyā rājānaṃ saṃgaṇhitvā vaḍḍhakiṃ
pakkosāpetvā kammaṃ paṭṭhapesuṃ. Mahāsaddo ahosi. Satthā "ke
pan'; ete Ānanda uccāsaddā mahāsaddā" ti pucchi "aññatitthiyā bhante
Jetavanapiṭṭhiyaṃ titthiyārāmaṃ kārenti, tatth'; eso saddo" ti "Ānanda
na taṃ ṭhānaṃ titthiyārāmassa anucchavikaṃ, titthiyā uccāsaddakāmā,
na sakkā tehi saddhiṃ vasitun" ti vatvā bhikkhusaṃghaṃ sanni-
pātetvā "gacchatha bhikkhave rañño ācikkhitvā titthiyārāmakaraṇaṃ
nivārethā" 'ti āha. Bhikkhusaṃgho gantvā rañño nivesanadvāre aṭṭhāsi.
Rājā saṃghassa āgatabhāvaṃ sutvāpi8 "titthiyārāmaṃ nissāya āgatā
bhavissantīti9" lañcassa gahitattā "rājā gehe n'; atthīti" vadāpesi.
Bhikkhū gantvā Satthu ārocesuṃ. Satthā "lañcaṃ nissāya evaṃ karo-
tīti" dve aggasāvake pesesi. {Rājā} tesam pi āgatabhāvaṃ sutvā tath'; eva
vadāpesi. Te pi āgantvā Satthu ārocesuṃ. Satthā "na idāni Sāriputta rājā
gehe nisīdituṃ labhissati, bahi nikkhamissatīti" punadivase pubbaṇha-
samayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ10 ādāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ
rañño nivesanadvāraṃ agamāsi11. Rājā sutvā12 pāsādā otaritvā pattaṃ ga-
hetvā Satthāraṃ13 pavesetvā Buddha-pamukhassa saṃghassa yāgukhaj-
jakaṃ datvā Satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā rañño ekaṃ14
pariyāyadhammadesanaṃ ārabhanto15 "mahārāja porāṇakarājāno lañcaṃ
gahetvā sīlavante aññamaññaṃ16 kalahaṃ kāretvā attano raṭṭhassa asā-
mino17 hutvā mahāvināsaṃ pāpuṇiṃsū" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds ti.
2 Bi -ppatto.
3 Bi eke.
4 Bi āhaṃsu.
5 Bi Bp lañcaṃ.
6 so all three MSS.
7 so K Bp; Bi ārocessanti.
8 Bi ñatvāpi.
9 Bi āgatena bhavitabban ti.
10 Bi -ram.
11 Bi āgamāsi.
12 Bi adds va.
13 K -vā.
14 Bi eka.
15 Bi āhāranto.
16 K aṃñavaṃñaṃ, Bi aññamukhaṃ.
17 K āsā-.
[page 171]
3. Bharujātaka. (213.) 171
Atīte Bharuraṭṭhe Bharurājā1 nāma rajjaṃ kāresi.
Tadā Bodhisatto pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhī2 gaṇasatthā
tāpaso hutvā Himavantapadese3 ciraṃ vasitvā loṇambilase-
vanatthāya pañcasatatāpasaparivuto Himavantā4 otaritvā anu-
pubbena Bharunagaraṃ5 patvā tattha {piṇḍāya} caritvā nagarā
nikkhamitvā uttaradvāre sākhāviṭapasampannassa vaṭarukkhassa
mūle nisīditvā bhattakiccaṃ katvā tatth'; eva rukkhamūle vāsaṃ
kappesi. Evaṃ tasmiṃ isigaṇe tatth'; eva6 vasante addhamā-
saccayena añño gaṇasatthā pañcasataparivāro āgantvā nagare
bhikkhāya caritvā nagarā nikkhamitvā dakkhiṇadvāre7 tādisass'
eva vaṭarukkhassa8 mūle nisīditvā bhattakiccaṃ9 katvā tatth'
eva10 vāsaṃ kappesi. Iti te11 dve pi isigaṇā tattha yathā-
bhirantaṃ viharitvā Himavantam eva agamaṃsu12. Tesaṃ gata-
kāle dakkhiṇadvāre vaṭarukkho sukkhi. Punavāre tesu āgac-
chantesu13 dakkhiṇadvāre vaṭarukkhavāsino paṭhamataraṃ
āgantvā attano vaṭarukkhassa14 sukkhabhāvaṃ ñatvā bhikkhāya
caritvā15 nagarā nikkhamitvā uttaradvāre vaṭarukkhamūlaṃ
gantvā bhattakiccaṃ katvā tattha vāsaṃ kappesuṃ. Itare pana
isayo pacchā16 āgantvā nagare bhikkhāya caritvā attano rukkha-
mūlam eva gantvā bhattakiccaṃ katvā vāsaṃ kappesuṃ. Te "na
so17 tumhākaṃ rukkho, amhākaṃ rukkho18" ti rukkhaṃ nissāya
aññamaññaṃ kalahaṃ kariṃsu. Kalaho mahā ahosi: eke "am-
hākaṃ paṭhamavasitaṭṭhānaṃ tumhe na labhissathā" 'ti vadanti,
eke "mayaṃ imasmiṃ vāre19 paṭhamataraṃ idhāgatā, tumhe
na labhissathā" 'ti vadanti. Iti te "mayaṃ sāmino, mayaṃ
sāmino20" ti kalahaṃ karontā rukkhamūlass'; atthāya rājakulaṃ
agamaṃsu21. Rājā paṭhamaṃ22 vutthaisigaṇañ23 ñeva sāmikaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kururaṭhe kururājā, Bp kururaṭṭhe kururājā.
2 Bi pañcābhilāaṭhasamāpattilābhino.
3 Bi -ppadese.
4 Bi himavatā.
5 Bi Bp kurunagaraṃ.
6 Bi tattha.
7 Bi adds thatvā, Bp ṭhatvā.
8 Bi paṭirukkhāsa.
9 Bi sattakiccaṃ.
10 Bi tatheva.
11 K ne.
12 Bi āgamīsu.
13 K punavāresu āg-.
14 Bi omits vaṭa.
15 Bi bhikkhācariyā.
16 Bi paccā.
17 K Bp omit na so.
18 Bi repeats amhākaṃ rukkho.
19 Bi Bp ṭhāne.
20 Bi does not repeat mayaṃ sāmino.
21 Bi āgamisu.
22 Bi paṭhama.
23 Bi vuttaisigaṇañ.
[page 172]
172 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
akāsi. Itare "na ‘idāni mayaṃ imehi parājitā'; ti attānaṃ
vadāpessāmā" ti dibbacakkhunā oloketvā1 ekaṃ2 cakkavatti-
paribhogaṃ rathapañjaraṃ3 disvā āharitvā4 rañño lañcaṃ datvā
"mahārāja amhe pi sāmike karohīti" āhaṃsu. Rājā lañcaṃ
gahetvā "dve pi gaṇā vasantū" 'ti dve pi sāmike akāsi. Itare
isayo tassa rathapañjarassa ratanacakkān'; āharitvā5 lañcaṃ
datvā "mahārāja amhe yeva6 sāmike karohīti" āhaṃsu. Rājā
tathā akāsi. Isigaṇā "amhehi vatthukāme ca kilesakāme ca
pahāya pabbajitehi rukkhamūlassa kāraṇā kalahaṃ karontehi
lañcaṃ dadantehi ayuttaṃ katan" ti vippaṭisārino hutvā vegena
palāyitvā Himavantam eva agamaṃsu7. Sakala-Bharuraṭṭha-
vāsiniyo8 devatā ekato hutvā "sīlavante kalahaṃ karontena
raññā ayuttaṃ katan" ti Bharurañño9 kujjhitvā tiyojanasatikaṃ
Bharuraṭṭhaṃ10 samuddaṃ ubbattetvā araṭṭham11 akaṃsu. Iti
ekaṃ Bharurājānaṃ12 nissāya sakalaraṭṭhavāsino vināsaṃ13
pattā ti.
Satthā idaṃ14 atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca:
Ja_II,7.3(=213).1: Isīnam antaraṃ katvā Bharurājā15 ti me sutaṃ
ucchinno, saha raṭṭhena16 sa rājā vibhavaṃ gato. || Ja_II:124 ||
Ja_II,7.3(=213).2: Tasmā hi chandāgamanaṃ na-ppasaṃsanti paṇḍitā,
aduṭṭhacitto bhāseyya giraṃ saccūpasaṃhitan ti. || Ja_II:125 ||
Tattha antaraṃ17 katvā ti chandāgativasena vivaraṃ18 katvā, Bharu-
rājā19 ti Bharuraṭṭhe19 rājā, iti me sutan ti iti mayā pubbe etaṃ sutaṃ,
tasmā hi chandāgamanan ti yasmā hi20 chandāgamanaṃ gantvā21 Bharu-
rājā19 saha raṭṭhena ucchinno tasmā chandāgamanaṃ paṇḍitā na-ppasaṃsanti,
aduṭṭhacitto ti kilesehi adusitacitto hutvā bhāseyya22, saccūpasaṃhitan ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi olokento.
2 K evaṃ.
3 K -garatha-, Bp -gaṃ rathapañcaraṃ, Bi cakkavattīparibhogaṃ
rathapañcaraṃ.
4 Bi uppattitvā.
5 K tassa ratanapañjarassa cakkānāharitvā, Bi tassa rathapañcarassa
ratanacakkāni niharitvā.
6 so Bi Bp; K heva.
7 Bi āgamīsu.
8 Bi -kururaṭha-, Bp kururaṭṭhavāsino.
9 Bi karurañño, Bp kururañño.
10 Bp kuru-, Bi kururaṭhaṃ.
11 so K Bp; Bi anaṭham.
12 Bi Bp kuru-.
13 Bi vināsam.
14 Bi imaṃ.
15 Bi gururājā.
16 Bi raṭhehi.
17 Bi isinamantaraṃ.
18 K vicaraṃ, Bi vivāda.
19 Bi kuru-.
20 Bi omits hi.
21 katvā.
22 Bi bhāveyya.
[page 173]
4. Puṇṇanadījātaka. (214.) 173
sabhāvanissitaṃ atthanissitaṃ1 kāraṇanissitam2 eva giraṃ bhāseyya3, ye hi tattha
Bharurañño4 lañcaṃ gaṇhantassa ayuttaṃ etan ti paṭikkosantā saccūpasaṃ-
hitaṃ5 giraṃ bhāsiṃsu tesaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ Nāḷikeradīpe ajjāpi{6} dīpakasahassaṃ{7}
paññāyatīti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā "mahārāja, chandavasikena
nāma na bhavitabbaṃ, dve pabbajitagaṇe kalahaṃ kāretuṃ na vaṭṭa-
tīti" vatvā jātakaṃ samodhānesi: "Ahaṃ tena samayena jeṭṭhakaisi8
ahosin" ti. Rājā Tathāgatassa bhattakiccaṃ katvā gatakāle manusse
pesetvā titthiyārāmaṃ viddhaṃsāpesi, titthiyā appatiṭṭhā ahesuṃ.
Bharujātakaṃ9.
4. Puṇṇanadījātaka.
Puṇṇaṃ nadin ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto paññā-
pāramiṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi10 samaye11 dhammasabhāyaṃ
bhikkhū Tathāgatassa paññaṃ ārabbha kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
Sammāsambuddho mahāpañño puthupañño hāsupañño12 javanapañño
tikkhapañño nibbedhikapañño13 upāyapaññāya samannāgato" ti. Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi
Tathāgato paññavā upāyakusalo yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto purohitakule nibbattitvā vayappatto Takkasilāyaṃ
sabbasippāni uggaṇhitvā pitu accayena purohitaṭṭhānaṃ la-
bhitvā Bārāṇasirañño atthadhammānusāsako ahosi. Aparabhāge
rājā paribhedakānaṃ kathaṃ gahetvā14 kuddho "mā mama
santike15 vasīti" Bodhisattaṃ Bārāṇasito pabbājesi. Bodhisatto
puttadāraṃ gahetvā ekasmiṃ Kāsigāmake16 vāsaṃ kappesi.
Aparabhāge rājā tassa guṇaṃ saritvā "mayhaṃ kañci17 pesetvā
ācariyaṃ pakkosituṃ na yuttaṃ, ekaṃ pana gāthaṃ bandhitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi assanissātaṃ.
2 Bi attakāranissitam, Bp kāranissaṃ.
3 Bi bhāyeyya.
4 Bi tatta kururaṭhe rañño.
5 K paccūpa-, Bi paccupa-.
6 Bi ajja.
7 Bi dīpipakasahassa.
8 Bi etthakaisi.
9 Bi kurujātakaṃ tatiyaṃ.
10 Bi omits hi.
11 Bi divase.
12 Bi hāsapañño.
13 Bi nippethika-.
14 Bi adds bodhisattassa.
15 Bi santikena.
16 Bi kāsikagā-.
17 Bi kiñci.
[page 174]
174 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
paṇṇaṃ likhitvā kākamaṃsaṃ pacāpetvā paṇṇañ ca maṃsañ
ca setavatthena1 paliveṭhetvā rājamuddikāya lañchetvā2 peses-
sāmi, yadi paṇḍito bhavissati paṇṇaṃ vācetvā kākamaṃsa-
bhāvaṃ ñatvā āgamissati, noce nāgamissatīti" so "puṇṇaṃ3
nadin" ti imaṃ gāthaṃ paṇṇe likhi:
Ja_II,7.4(=214).1: Puṇṇaṃ nadiṃ yena ca peyyam āhu
jātaṃ yavaṃ yena ca guyham āhu
dūraṃ gataṃ yena ca avhayanti
so ty-āgato handa ca bhuñja4 brāhmaṇā 'ti. || Ja_II:126 ||
Tattha puṇṇaṃ nadiṃ yena ca peyyamāhū ti kākapeyyā nadīti va-
dantā yena puṇṇaṃ nadiṃ peyyam āhu5, na hi apuṇṇā nadī6 kākapeyyā ti vuc-
cati, yadāpi nadī tīre7 ṭhatvā gīvaṃ pasāretvā kākena pātuṃ sakkā hoti tadā
naṃ kākapeyyā ti8 vadanti9, jātaṃ yavaṃ yena ca guyhamāhū 'ti yavan10 ti
desanāsīsamattaṃ11, idha pana sabbam pi jātaṃ uggataṃ12 sampannaṃ taruṇa-
sassaṃ adhippetaṃ, taṃ13 hi yadā antopaviṭṭhakākaṃ14 paṭicchādetuṃ15 sakkoti
tadā guyhatīti guyhaṃ, kiṃ gūhati16 kākaṃ iti kākassa guyhaṃ kākaguyhan ti
taṃ vadamānā kākena guyhavacanassa kāraṇabhūtena guyhan ti vadanti, tena
vuttaṃ: yena ca guyham āhū 'ti, dūraṃ gataṃ yena ca avhayantīti dūraṃ
gataṃ vippavutthaṃ17 piyapuggalaṃ yaṃ āgantvā nilīnaṃ18 disvā sace itthan-
nāmo19 āgacchati vassa kākā ti vā vassantañ ñeva20 vā sutvā yathā kāko21
vassati itthannāmo āgamissatīti evaṃ vadantā yena ca avhayanti kathenti man-
tenti udāharantīti attho, so tyāgato ti so te ānīto12, handa ca bhuñja23
brāhmaṇā ti gaṇha brāhmaṇa bhuñjassu24 naṃ khāda25 kākamaṃsan26 ti attho.
Iti rājā imaṃ gāthaṃ paṇṇe likhitvā Bodhisattassa pesesi.
So paṇṇaṃ vācetvā "rājā maṃ daṭṭhukāmo" ti vatvā27 duti-
yaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi setavettana.
2 Bi valañcitvā.
3 K puṇṇa.
4 Bi bhuñca ca.
5 Bi kākapeyyāmātu.
6 K apuṇṇaṃ nadiṃ, Bp apuṇṇaṃ nadī, Bi apuṇṇanadī.
7 K yadāpi naṃ tīre, Bi yadāpi nadītitīre.
8 K omits ti.
9 Bi vadantā.
10 Bi vadan.
11 Bi desanāsīhamattaṃ, K Bp desanāmattaṃ.
12 Bi omits uggataṃ.
13 Bi tañ.
14 K -kānaṃ.
15 Bi paṭicchāpetuṃ.
16 Bi Bp guyhati.
17 Bi vipavuttaṃ.
18 K nīlīnaṃ, Bi nisinnaṃ.
19 Bi itthānāmo.
20 K -taṃ ñeva, Bp vassantassa
21 Bi adds ca.
22 K atīto, Bi ānito.
23 Bi bhuñjañca.
24 Bi bhuñcassa.
25 Bi khādatu.
26 K imesan.
27 Bi omits vatvā.
[page 175]
5. Kacchapajātaka. (215.) 175
Ja_II,7.4(=214).2: Yato maṃ saratī1 rājā vāyasam pi pahetave
haṃsā koñcā mayūrā ca asatī2 yeva pāpiyā ti. || Ja_II:127 ||
Tattha yato maṃ saratī3 rājā vāyasam pi pahetave ti yadā rājā
vāyasamaṃsaṃ4 labhitvā taṃ pahetuṃ5 maṃ sarati, haṃsā koñcā mayūrā
cā 'ti yadā pan'; assa ete haṃsādayo upanītā bhavissanti etāni haṃsādīni6
lacchati tadā maṃ kasmā na sarissatīti7, Aṭṭhakathāyaṃ pana haṃsakoñca-
mayūrānan ti8 pāṭho, so sundarataro, imesaṃ haṃsādīnaṃ maṃsaṃ labhitvā
kasmā maṃ na sarissatīti c'; ev'; assa attho9, asatī10 yeva pāpiyā ti yaṃ vā
taṃ vā labhitvā saraṇaṃ11 sundaraṃ, lokasmiṃ pana asati12 yeva pāpiyā, asara-
ṇaṃ13 yeva hīnaṃ lāmakaṃ, tañ ca amhākaṃ rañño n'; atthi, sarati maṃ rājā,
āgamanaṃ me paccāsiṃsati14, tasmā gamissāmīti
yānaṃ yojāpetvā gantvā rājānaṃ passi. Rājā tussitvā
purohitaṭṭhāne yeva patiṭṭhāpesi15.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājā Ānando ahosi, purohito pana17 aham evā" 'ti. Puṇṇanadī-
jātakaṃ18.
5. Kacchapajātaka.
Avadhī vata attānan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
Kokālikaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Mahātakkārijātake āvi-
bhavissati19. Tadā pana Satthā "na bhikkhave Kokāliko idān'; eva
vācāya hato pubbe pi hato yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa attha-
dhammānusāsako ahosi. So pana rājā bahubhāṇī20 ahosi,
tasmiṃ kathente aññesaṃ vacanassa okāso nāma n'; atthi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sasarati.
2 Bp asati, Bi asabhi.
3 Bi sarati.
4 Bi vāyasaṃ-.
5 Bi omits pahetuṃ.
6 so Bp; K haṃsādīnaṃ, Bi haṃsamaṃsādīni.
7 Bi adds attho.
8 so Bp; K Bi haṃsā koñcā-, Bi adds pi.
9 Bi sarissatiyevā ti attho.
10 Bi Bp asati.
11 Bi adds nāma.
12 so both MSS
13 K asatikāraṇā.
14 Bi āgamanameva paccāsi.
15 Bi purohita ṭhāpesi.
16 Bi dhammadesanaṃ.
17 Bi omits pana.
18 Bi punnaṃ nadījātakaṃ catutthaṃ.
5. Cfr. Five Jāt. p. 16., Dhp.p. 418.
19 Bi āvī-.
20 Bi -bhāṇi.
[page 176]
176 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
Bodhisatto tassa taṃ bahubhāṇitaṃ hāretukāmo1 ekaṃ upāyaṃ
upadhārento vicarati. Tasmiṃ ca kāle Himavantapadese2 ekas-
miṃ sare kacchapo vasati. Dve haṃsapotakā gocarāya carantā
tena saddhiṃ vissāsaṃ akaṃsu. Te daḷhavissāsikā hutvā eka-
divasaṃ kacchapaṃ3 āhaṃsu: "samma kacchapa, amhākaṃ
Himavante4 Cittakūṭapabbatatale Kañcanaguhāya5 vasanaṭṭhā-
naṃ ramaṇīyo6 padeso, gacchasi amhākaṃ saddhin" ti. "Ahaṃ
kin ti katvā gamissāmīti". "Mayaṃ taṃ7 gahetvā gamissāma,
sace tvaṃ mukhaṃ rakkhituṃ sakkhissasi8 kassaci kiñci na
kathessasīti9". "Rakkhissāmi10, gahetvā maṃ gacchathā" 'ti.
Te11 "sādhū" 'ti vatvā ekaṃ daṇḍakaṃ kacchapena ḍasā-
petvā12 sayaṃ13 tassa ubho koṭiyo ḍasitvā14 ākāsaṃ pakkhan-
diṃsu. Taṃ tathā haṃsehi nīyamānaṃ gāmadārakā disvā "dve
haṃsā kacchapaṃ daṇḍakena harantīti15" āhaṃsu. Kacchapo
"yadi maṃ sahāyakā nenti tumhākaṃ ettha kiṃ duṭṭhaceṭakā"
ti vattukāmo haṃsānaṃ sīghavegatāya Bārāṇasīnagare16 rāja-
nivesanassa uparibhāgaṃ sampattakāle daṭṭhaṭṭhānato daṇḍakaṃ
vissajjetvā ākāsaṃgaṇe patitvā dvebhāgo ahosi. "Kacchapo ākā-
saṃgaṇe17 patitvā dvedhā bhinno" ti ekakolāhalaṃ ahosi. Rājā
Bodhisattaṃ ādāya amaccaparivuto18 taṃ19 ṭhānaṃ gantvā
kacchapaṃ disvā Bodhisattaṃ pucchi: "paṇḍita kin ti katva
esa patito" ti. Bodhisatto "cirapaṭikaṃkho20 'haṃ21 rājānaṃ
ovaditukāmo22 upāyaṃ upadhārento carāmi, iminā kacchapena
haṃsehi saddhiṃ vissāso kato bhavissati, tehi ‘imaṃ Hima-
vantaṃ nessāmā'; 'ti daṇḍakaṃ ḍasāpetvā12 ākāse23 pakkhantehi
bhavitabbaṃ, atha iminā kassaci vacanaṃ sutvā arakkhita-
mukhatāya kiñci vattukāmena daṇḍako vissaṭṭho bhavissati,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vāretukāmo.
2 Bi himavantacittakuṭapappatadele.
3 Bi omits kacchapaṃ, K kacchapa.
4 Bi himavanta.
5 Bi -gūhāyaṃ.
6 K ramanīyo, Bi ramaṇiyo.
7 K te.
8 K rakkhissasi, Bi sikkhissati.
9 Bi kathesi ki.
10 K rakkhissāmī sāmi.
11 K ne.
12 Bi ḍaṃsāpetvā.
13 Bi passan.
14 Bi ḍaṃsitvā.
15 Bi pa harantiti.
16 K bārāṇasi-.
17 Bi ākāsatoto.
18 Bi amaccagaṇaparivuto.
19 Bi omits taṃ
20 Bi ciraṃ paṭikaṃkhamāno.
21 Bi taṃ.
22 K oditu-, Bi ovāditu-.
23 Bi ākāsaṃ.
[page 177]
5. Kacchapajātaka. (215.) 177
evaṃ ākāsato patitvā jīvitakkhayaṃ patten'; etena1 bhavitabban"
ti cintetvā "āma mahārāja atimukharā nāma apariyantavacanā
evarūpaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti yevā" 'ti vatvā imā gāthā avoca:
Ja_II,7.5(=215).1: Avadhī vata attānaṃ
kacchapo vyāharaṃ2 giraṃ3,
suggahītasmiṃ kaṭṭhasmiṃ
vācāya sakiyā vadhi4. || Ja_II:128 ||
Ja_II,7.5(=215).2: Etam pi disvā naraviriyaseṭṭha
vācaṃ pamuñce kusalaṃ nātivelaṃ,
passasi bahubhāṇena
kacchapaṃ vyasanaṃ5 gatan ti. || Ja_II:129 ||
Tattha avadhī vatā 'ti ghātesi6 vata7, vyāharan8 ti vyāharanto9, sugga-
hītasmiṃ10 kaṭṭhasmin ti mukhena suṭṭhu11 ḍasitvā12 gahite daṇḍake,
vācāya sakiyā vadhīti mukharatāya13 akāle vācaṃ nicchārento daṭṭhaṭṭhānaṃ14
vissajjetvā tāya sakāya vācāya15 attānaṃ vadhi ghātesi6, evam esa jīvitakkhayam
patto na aññathā16; etam pi disvā ti etam pi17 kāraṇaṃ disvā, naraviriya-
seṭṭhā 'ti naresu viriyena seṭṭha uttamaviriya rājavara18, vācaṃ pamuñce19
kusalaṃ nātivelan ti saccādipaṭisaññuttaṃ20 kusalam eva paṇḍito puriso
muñceyya nicchāreyya, tam pi hitaṃ kālayuttaṃ na ativelaṃ atikkantakāle apari-
yantavācaṃ na bhaṇeyya, passasīti nanu paccakkhato passasi, bahubhāṇenā
'ti bahubhāṇena, kacchapaṃ vyasanaṃ gatan ti etaṃ kacchapaṃ jīvitakkha-
yaṃ pattan ti.
Rājā "maṃ sandhāya21 bhāsatīti" ñatvā "amhe sandhāya
kathesi paṇḍitā" 'ti āha. Bodhisatto "mahārāja, tvaṃ vā hoti22
añño vā yo koci, pamāṇātikkantaṃ bhāsanto evarūpaṃ vyasa-
naṃ23 pāpuṇātīti" pākaṭaṃ katvā kathesi. Rājā tato paṭṭhāya
viramitvā mandabhāṇī ahosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits etena.
2 Bi kacchapo yo pabyāharaṃ.
3 Bi omits giraṃ.
4 K vadhiti.
5 Bi byasanaṃ.
6 Bi ghāṭesi.
7 Bi tā.
8 K pavyāharan, Bi sabyāharan.
9 Bi sabyāharanto.
10 Bi sugatitasmī, K suggahitasmiṃ.
11 Bi suṭhuṃ.
12 Bi ḍaṃsitvā.
13 Bi atimukharatāya.
14 Bi daṭhaṃ ṭhānaṃ.
15 Bi sakavācāya.
16 Bi adds ti.
17 Bi omits pi.
18 Bi rājapavara
19 K pamuñca.
20 Bi -paṭisaṃyutta.
21 In my transcript of Bi one line ( from na ativelaṃ to sandhāya)
is wanting.
22 Bp hohi, Bi hotu.
23 Bi byasanaṃ.
[page 178]
178 II. Dukanipāta. 7. {Bīraṇatthambhakavagga}. (22.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kacchapo Kokāliko ahosi, dve haṃsapotakā dve mahātherā, rājā
Ānando, amaccapaṇḍito pana aham evā" 'ti. Kacchapajātakaṃ2.
6. Macchajātaka.
Na māyam aggi tapatīti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi bhik-
khuṃ Satthā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti pucchi3,
"saccaṃ bhante" ti vutte "kena ukkaṇṭhāpito sīti" puṭṭho "purāṇa-
dutiyikāyā" 'ti āha. Atha naṃ Satthā "ayan te bhikkhu itthi anattha-
kārikā, pubbe pi tvaṃ etaṃ nissāya sūlena vijjhitvā aṅgāresu pacitvā
khāditabbataṃ patto paṇḍite nissāya jīvitaṃ alatthā" 'ti4 vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa purohito ahosi. Ath'; ekadivasaṃ kevaṭṭā
jāle laggaṃ macchaṃ uddharitvā5 uṇhavālikāpiṭṭhe6 ṭhapetvā7
"aṅgāresu naṃ pacitvā khādissāmā" 'ti sūlaṃ tacchesuṃ8.
Maccho macchiṃ ārabbha paridevamāno imā gāthā avoca:
Ja_II,7.6(=216).1: Na m'; āyaṃ aggi tapati na sūlo sādhu tacchito,
yañ ca maṃ maññatī9 macchī ‘aññaṃ so ratiyā gato'; || Ja_II:130 ||
Ja_II,7.6(=216).2: So maṃ dahati rāgaggi cittaṃ c'; ūpatapeti10 maṃ,
jālino muñcath'; ayirā maṃ, na kāme haññate kvacīti. || Ja_II:131 ||
Tattha na māyamaggi tapatīti na maṃ ayaṃ aggi tapati na tāpaṃ
janeti, na socayatīti11 attho, na sūlo ti ayaṃ sūlo pi sādhu tacchito maṃ na
tapati, na me sokaṃ uppādeti, yañ ca maṃ maññatīti12 yaṃ pana macchī13
evaṃ14 maññeti15: aññaṃ macchiṃ so16 pañcakāmaguṇaratiyā gato ti bhaṇati17
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dhammadesanaṃ.
2 In Bi the subscription is wanting; in Dhp.p. 419 the title is
Bahubhāṇijātakaṃ.
3 so Bp; K Bi pucchitvā.
4 Bi labhatīti.
5 Bi uttaritvā.
6 Bi -vāḷu-.
7 Bi omits ṭhapetvā.
8 K nacchesuṃ, Bi tacchīsu?
9 Bi maññate, K maṃñatī.
10 K vūpatapeti, Bi cupatāpeti.
11 K socatīti.
12 K maṃñatīti, Bi mañcateti.
13 K Bi macchi.
14 K eva.
15 K maṃñeti, Bi phañatti.
16 Bi sse.
17 Bi omits bhaṇati, K bhanati.
[page 179]
6. Macchajātaka. (216) 7. Seggujātaka. (217.) 179
tad eva maṃ tapati socayati1, so maṃ dahatīti yo pan'; esa rāgaggi so maṃ
dahati jhāpeti, cittaṃ cūpatapeti2 man ti rāgasampayuttakaṃ3 mama cittam
eva maṃ ca4 upatāpeti kilameti viheṭheti, jālino ti kevaṭṭe5 ālapati, te hi jā-
lassa atthitāya jālino ti vuccanti, muñcatha ayirā6 man ti muñcatha7 maṃ8
sāmino ti yācati, na kāme haññate kvacīti kāme ti9 kāme patiṭṭhito kāmena
nīyamāno satto na kvaci haññati, na hi taṃ tumhādisā hanituṃ10 anucchavikā
ti paridevati, athavā kāme ti hetuvacane bhummaṃ11, kāmahetu macchiṃ anu-
bandhamāno nāma na12 kvaci tumhādisehi haññatīti paridevati.
Tasmiṃ khaṇe Bodhisatto nadītīraṃ gato tassa macchassa
paridevitaṃ sutvā kevaṭṭe upasaṃkamitvā taṃ macchaṃ mocesi.
Satthā imaṃ desanaṃ13 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhito14 sotāpattiphale patiṭṭhahi) "Tadā
macchī15 purāṇadutiyikā ahosi16, ukkaṇṭhitabhikkhu maccho17, purohito
pana aham evā" 'ti. Macchajātakaṃ18.
7. Seggujātaka.
Sabbo loko ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ paṇ-
ṇikaupāsakaṃ19 ārabbha kathesi. Vatthuṃ20 Ekanipāte vitthāritam
eva. Idha pana21 Satthā taṃ22 upāsakaṃ23 "kiṃ upāsaka cirassaṃ
āgato sīti" pucchi24, "dhītā me bhante niccapahasitamukhī25, tam
ahaṃ vīmaṃsitvā ekassa kuladārakassa adāsiṃ, tattha itikattabbatāya
tumhākaṃ dassanāya āgantuṃ okāsaṃ na labhin" ti āha. Atha naṃ
Satthā "na kho upāsaka idān'; ev'; esā sīlavatī pubbe pi sīlavatī,
tvañ ca pana na26 idān'; ev'; etaṃ27 vīmaṃsasi pubbe pi vīmaṃsasi
yevā" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto rukkhadevatā ahosi. Tadā ayam eva paṇṇika-
upāsako "dhītaraṃ vīmaṃsissāmīti" araññaṃ netvā kilesavasena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paṭisoceti.
2 K vūpatapeti, Bi cupatāpeti.
3 K rāgaṃ-, Bi rāgasampayuttaṃ.
4 Bi omits ca.
5 K kevaddhe.
6 Bi muñcethāyīrā, Bp muñcathāyyirā.
7 Bi muñcetha.
8 K Bp me.
9 Bi omits kāme ti.
10 Bi mārituṃ.
11 Bi bhumma.
12 Bi omits na.
13 Bi dhammadesanaṃ.
14 Bp Bi ukkaṇṭhitabhikkhu.
15 so Bp; K macchi, Bi majhi.
16 K omits ahosi.
17 Bi maccho ukkaṇṭhitabhikkhū.
18 Bi adds chaṭhaṃ. 7. Cfr. vol.I.p. 411.
19 Bi paṇṇikaṃ-.
20 Bi vatthu.
21 Bi idhāpi.
22 K naṃ.
23 Bi omits upāsakaṃ.
24 both MSS. pucchitvā.
25 Bi -pahaṃsikamukhi.
26 K omits na, Bi omits pana.
27 Bi idānevataṃ.
[page 180]
180 II. Dukanipāta. 7. {Bīraṇatthambhakavagga}. (22.)
icchanto viya hatthe gaṇhi. Atha naṃ paridevamānaṃ1 paṭhama-
gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_II,7.7(=217).1: Sabbo loko attamano ahosi,
akovidā gāmadhammassa Seggu2,
komāriko nāma tav'; ajja dhammo
yaṃ tvaṃ gahitā pavane parodasīti3. || Ja_II:132 ||
Tattha sabbo loko attamano ahosīti amma sakalo sesasattaloko4
etissā kāmasevanāya attamano jāto, akovidā gāmadhammassa Seggū ti5
tassā nāmaṃ, tena tvaṃ pana amma Seggu2 akovidā gāmadhammassa imasmiṃ
gāmadhamme vasaladhamme akusalāsīti vuttaṃ hoti, komāriko nāma tavajja
dhammo ti amma kumāriko nām'; esa tava ajja sabhāvo, yaṃ tvaṃ gahitā
pavane6 parodasīti7 tvaṃ mayā imasmiṃ pavane santhavavasena hatthe gahitā
parodasi na sampaṭicchasi, ko esa tava sabhāvo, kiṃ kumārikā8 yeva9 tvan ti
pucchati.
Taṃ sutvā kumārikā "āma10 tāta, kumārikā yevāhaṃ,
nāhaṃ methunadhammaṃ nāma jānāmīti" vatvā paridevamānā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,7.7(=217).2: Yo dukkhaphuṭṭhāya11 bhaveyya tāṇaṃ12
so me pitā dūbhi13 vane karoti,
sā kassa kandāmi vanassa majjhe,
yo tāyitā14 so sahasā karotīti. || Ja_II:133 ||
Sā heṭṭhā kathitā yeva.
Iti15 so paṇṇiko tadā dhītaraṃ vīmaṃsitvā gehaṃ netvā
kuladārakassa datvā yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne paṇṇikaupāsako sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā dhītā dhītā yeva pitā pitā yeva ahosi, tassa pana kāraṇassa
paccakkhakārikā17 rukkhadevatā aham evā" 'ti. Seggujātakaṃ18.
--------------------------------------------------------------------------
1 K Bi -nā, Bp -nāya.
2 so K Bp; Bi peggu.
3 Bi sarodasīti.
4 Bi sakalo pi loko.
5 Bi pe (for peggu) iti.
6 Bi savane.
7 K rodasī, Bi sarodasīti.
8 so Bi Bp; K kumāri.
9 so K Bp; Bi yevāsi.
10 Bi ampa.
11 so Bp; K -putthāya, Bi dukkhamuṭṭhāya.
12 Bi kānaṃ.
13 K dūbha, Bi dubbhi, Bp dubbhiṃ.
14 Bi tāyato.
15 Bi yevā ti.
16 Bi dhammadesanaṃ.
17 so Bi Bp; K -kārī.
18 Bi adds sattamaṃ.
[page 181]
8. {Kūṭavāṇijajātaka}. (218.) 181
8. Kūṭavāṇijajātaka.
Saṭhassa sāṭheyyamidan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ kūṭavāṇijaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthivāsino hi kūṭa-
vāṇijo ca1 paṇḍitavāṇijo ca dve janā pattikā hutvā pañcasakaṭasatāni
bhaṇḍassa pūretvā2 pubbantato aparantaṃ vicaramānā vohāraṃ katvā
bahulābhaṃ labhitvā Sāvatthiṃ paccāgamiṃsu3. Paṇḍitavāṇijo kūṭavā-
ṇijaṃ āha: "samma bhaṇḍaṃ bhājemā4" 'ti. Kūṭavāṇijo "ayaṃ dīgha-
rattaṃ dukkhaseyyāya dubbhojanena kilanto attano ghare nānaggarasaṃ5
bhattaṃ bhuñjitvā ajīrakena marissati, atha sabbaṃ p'; etaṃ6 bhaṇ-
ḍaṃ mayhaṃ7 bhavissatīti" cintetvā "nakkhattaṃ na manāpaṃ divaso
na manāpo, sve jānissāmi punadivase jānissāmīti" kālaṃ khepeti. Atha
naṃ paṇḍitavāṇijo nippīḷetvā bhājetvā8 gandhamālaṃ9 ādāya Satthu
santikaṃ gantvā Satthāraṃ10 pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Satthā "kadā āgato sīti" pucchi11, "addhamāsamatto12 me bhante
āgatassā" 'ti vatvā atha "kasmā evaṃ papañcetvā13 Buddhupaṭṭhānaṃ
āgato sīti" puṭṭho taṃ14 pavattiṃ ārocesi. Satthā "na kho upāsaka
idān'; eva pubbe p'; eso15 kūṭavāṇijo yevā" ti vatvā tena yācito
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto vinicchayā-
macco16 ahosi. Tadā gāmavāsī ca nagaravāsī cā 'ti dve vāṇijā
mittā ahesuṃ. Gāmavāsī17 nagaravāsissa santike pañca phāla-
satāni ṭhapesi. So te phāle vikkiṇitvā mūlaṃ gahetvā phālānaṃ
ṭhapitaṭṭhāne mūsikavaccaṃ18 ākiritvā ṭhapesi. Aparabhāge
gāmavāsī17 āgantvā "phālaṃ me19 dehīti" āha. Kūṭavāṇijo
"phālā te mūsikāhi khāditā" ti mūsikavaccaṃ18 dassesi. Itaro
"khāditā va hontu, mūsikehi khādite kiṃ sakkā kātun" ti na-
hānatthāya20 tassa puttaṃ ādāya gacchanto ekassa sahāya-
kassa gehe "imassa21 katthaci gantuṃ mā datthā" 'ti vatvā
--------------------------------------------------------------------------
8. Cfr. supra Vol.I p.401.
1 Bi omits ca.
2 Bi purāpetvā.
3 Bi pacchāgamīsu.
4 Bi bhājehi.
5 Bi -rasa.
6 Bi setaṃ.
7 Bi gayhameva.
8 Bi bhājāpetvā.
9 Bi -lā.
10 K omits satthāraṃ.
11 both MSS. pucchitvā.
12 Bi aḍha-.
13 Bi pañca.
14 Bi omits taṃ.
15 Bi pi so
16 Bi ninicchayo.
17 both MSS. -si.
18 Bi -kavajjaṃ.
19 K omits me.
20 Bi nānattāya.
21 Bi adds dārakassa.
[page 182]
182 II. Dukanipāta. 7. {Bīraṇatthambhakavagga}. (22.)
antogabbhe1 nisīdāpetvā sayaṃ nahāyitvā2 kūṭavāṇijassa gehaṃ
agamāsi. So "putto me kahan" ti āha. "Samma, tava puttaṃ
tīre ṭhapetvā3 mama udake nimuggakāle eko kulalo4 āgantvā
tava puttaṃ nakhapañjarena gahetvā ākāse pakkhanto, ahaṃ pā-
ṇiṃ5 paharitvā viravitvā6 vāyamanto pi mocetuṃ nāsakkhin" ti.
"Tvaṃ musā bhaṇasi7, kulalo dārake gāhetvā gantuṃ samattho
nāma n'; atthīti". "Samma hotu, ayutte pi honte ahaṃ kiṃ8
karomi, kulalen'; eva9 te10 putto nīto11" ti12. So taṃ santaj-
jetvā13 "are duṭṭhacora manussamāraka, idāni taṃ vinicchayaṃ
gantvā kaḍḍhāpessāmīti14" nikkhami. So "tava ruccanakam
eva karosīti15" ten'; eva saddhiṃ vinicchayaṭṭhānaṃ agamāsi16.
Kūṭavāṇijo Bodhisattaṃ āha: "ayaṃ sāmi mama puttaṃ gahetvā
nahāyituṃ17 gato18, ‘kahaṃ me putto'; ti vutte ‘kulalena haṭo19'
ti āha, vinicchinatha20 me {aṭṭan}" ti. Bodhisatto "saccaṃ
bhaṇe21" ti itaraṃ pucchi. So22 "āma sāmi, ahaṃ tam ādāya
gato, senena pahaṭabhāvo23 saccam eva sāmīti". "Kiṃ pana
loke kulalā nāma dārake harantīti". "Sāmi, aham pi tumhe
pucchāmi: kulalā dārake gahetvā ākāsena gantuṃ na sakkonti,
mūsikā pana ayaphāle24 khādantīti". "Idaṃ kiṃ nāmā" 'ti.
"Sāmi, mayā etassa ghare pañca phālakasatāni25 ṭhapitāni26,
sv-āyaṃ ‘phālā te10 mūsikāhi khāditā'; ti vatvā ‘idaṃ te phāle
khāditamūsikānaṃ vaccan'; ti dasseti27, sāmi mūsikā ce28 phāle
khādanti kulalāpi dārake harissanti, sace na29 khādanti senāpi
taṃ30 na harissanti, eso pana ‘phālā te mūsikāhi khāditā'; ti
vadeti31, tesaṃ32 khāditabhāvaṃ vā akhāditabhāvaṃ vā jānātha,
--------------------------------------------------------------------------
1 K antoabbhe.
2 Bi nhāyitvā.
3 Bi thapetvā.
4 Bi kulilo.
5 Bi vāṇi.
6 Bi omits viravitvā.
7 K -ṇāsi.
8 Bi sampayuttā hontu uyuttāpi hontu ahaṃ.
9 Bi kulalena.
10 K omits te.
11 Bi nihato.
12 K omits ti.
13 Bi tajjetvā.
14 Bi kathāpessāmiti.
15 Bi so mama rucchanikam eva kathesīti, Bp so mama ruccam eva karosi.
16 Bi āg-.
17 Bi nhā-
18 K gate, Bi kato.
19 Bi hato.
20 Bi vinicchayaṭha.
21 K bhaṇo.
22 K omits so.
23 Bi sena pana abhāvo.
24 Bi assaphāle.
25 Bi phālasatāni.
26 Bi thap-.
27 Bi dassesi.
28 Bi sace.
29 Bi noce mūsikā.
30 K naṃ.
31 Bi vadati.
32 Bi tesa, K saṃ.
[page 183]
8. Kūṭavāṇijajātaka. (218.) 183
aṭṭaṃ1 me vinicchinathā" 'ti. Bodhisatto "‘saṭhassa paṭisā-
ṭheyyaṃ2 katvā jinissāmīti'; iminā cintitaṃ bhavissatīti" ñatvā
"suṭṭhu te cintitan" ti vatvā imā gāthā avoca:
Ja_II,7.8(=218).1: Saṭhassa sāṭheyyam idaṃ sucintitaṃ,
paccoḍḍitaṃ3 paṭikūṭassa kūṭaṃ4:
phālañ ce adeyyuṃ5 mūsikā
kasmā kumāraṃ kulalā no hareyyuṃ. || Ja_II:134 ||
Ja_II,7.8(=218).2: Kūṭassa hi santi kūṭakūṭā,
bhavati cāpi nikatino nikatyā,
dehi puttanaṭṭha phālanaṭṭhassa phālaṃ,
mā te puttam ahāsi phālanaṭṭho ti. || Ja_II:135 ||
Tattha saṭhassā 'ti saṭhabhāvena kerāṭikena ekaṃ upāyaṃ katvā para-
santakaṃ khādituṃ vaṭṭatīti saṭhassa, sāṭheyyam idaṃ sucintitan ti idaṃ
paṭisāṭheyyaṃ cintentena tayā suṭṭhu cintitaṃ, paccoḍḍitaṃ3 paṭikūṭassa
kūṭan ti kūṭassa6 puggalassa tayā paṭikūṭaṃ suṭṭhu paccoḍḍitaṃ3, paṭibhāvaṃ7
katvā oḍḍitasadisam8 eva katan ti attho, phālañ ce adeyyuṃ9 mūsikā ti
yadi mūsikā phālaṃ khādeyyuṃ, kasmā kumāraṃ no kulalā10 hareyyun11
ti mūsikāsu phāle khādantīsu kulalā12 kiṃkāraṇā kumārake13 no hareyyuṃ14,
kūṭassa hi santi kūṭakūṭā ti tvaṃ ahaṃ mūsikāhi phāle15 khādāpitapuriso
kūṭo ti maññasi, tādisassa pana kūṭassa imasmiṃ loke bahukūṭā16 santi, kūṭassa
kūṭā, kūṭapaṭikūṭānaṃ17 etaṃ nāmaṃ, kūṭassa paṭikūṭā nāma santīti vuttaṃ hoti,
bhavati cāpi nikatino nikatyā ti nikatino18 nekatikassa19 vañcanakassa20
puggalassa nikatyā aparo nikatikārako vañcanakapuriso21 bhavati yeva, dehi
puttanaṭṭha phālanaṭṭhassa phālan ti ambho naṭṭhaputtapurisa etassa
naṭṭhaphālassa22 phālaṃ dehi, mā te puttam ahāsi phālanaṭṭho ti sace hi
'ssa phālaṃ na dassasi puttan te harissati, tan te23 esa mā haratu24 phālam
assa dehīti, demi sace me puttaṃ25 detīti, demi sāmi26 sace me phāle detīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 K addhaṃ.
2 Bi saṭhayapaṭisātheyyaṃ.
3 Bi paccoṭṭitaṃ.
4 K kūṭa.
5 Bi khāṭeyyaṃ, Bp khādeyyuṃ.
6 Bi kuṭa.
7 Bi paṭṭibhāgaṃ.
8 Bi oṭṭita-.
9 Bi khādeyyaṃ.
10 Bi omits kulalā.
11 K hareyyā, Bi hareyyan.
12 K kulalo.
13 Bi -raṃ.
14 K hareyya, Bi māreyyuṃ.
15 Bi phālaṃ.
16 K -ṭa.
17 Bi kuṭassa kuṭapaṭikuṭānaṃ.
18 so Bp; K Bi nikaṭino.
19 Bi nekaṭi-.
20 K vacanaka.
21 K vacanaka-.
22 K omits phālassa.
23 K tace.
24 so K Bp; Bi āharatu.
25 K puttan.
26 Bi omits sāmi.
[page 184]
184 II. Dukanipāta. 7. {Bīraṇatthambhakavagga}. (22.)
Evaṃ naṭṭhaputto puttaṃ naṭṭhaphālo ca1 phālaṃ2 paṭi-
labhitvā ubho pi yathākammaṃ gatā.
Satthā imaṃ desanaṃ3 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kūṭavāṇijo idāni kūṭavāṇijo, paṇḍitavāṇijo yeva4 paṇḍitavāṇijo, viniccha-
yāmacco5 pana aham evā" 'ti: Kūṭavāṇijajātakaṃ6.
9. Garahitajātaka.
Hiraññam7 me suvaṇṇam8 me ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ anabhiratiyā ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha ka-
thesi. Etassa9 hi paccekaṃ10 gahitaṃ ārammaṇaṃ nāma n'; atthi,
anabhirativāsaṃ11 vasantaṃ pana taṃ{12} Satthu santikaṃ ānesuṃ.
So Satthārā "saccaṃ kira ukkaṇṭhito sīti" puṭṭho "saccan" ti vatvā
"kiṃkāraṇā" ti vutte "kilesavasenā" 'ti āha. Atha naṃ Satthā "ayaṃ
bhikkhu kileso nāma pubbe13 tiracchānehi pi garahito, tvaṃ evarūpe
sāsane pabbajito kasmā tiracchānehi pi14 garahitakilesavasena ukkaṇ-
ṭhito" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese15 vānarayoniyaṃ nibbatti.
Tam enaṃ eko vanacarako gehetvā ānetvā rañño adāsi. So ci-
raṃ rājagehe vasamāno vattasampanno ahosi, manussaloke vatta-
mānaṃ kiriyaṃ yebhuyyena aññāsi. Rājā tassa vatte pasīditvā
vanacarakaṃ16 pakkosāpetvā "imaṃ vānaraṃ gahitaṭṭhāne yeva
vissajjehīti" āṇāpesi. So tathā akāsi. Vānaragaṇo Bodhisattassa
āgatabhāvaṃ ñatvā tassa dassanatthāya mahante pāsāṇapiṭṭhe
sannipatitvā Bodhisattena saddhiṃ sammodanīyaṃ kathaṃ17
katvā "samma kahaṃ ettakaṃ kālaṃ vuttho sīti" āha. "Bārā-
ṇasiyaṃ rājanivesane" ti. "Atha kathaṃ mutto sīti". "Rājā
maṃ keḷimakkaṭaṃ katvā mama vatte pasanno maṃ vissajjesīti".
Atha naṃ te vānarā "manussaloke vattanakiriyaṃ nāma tumhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits ca.
2 both MSS. phalaṃ.
3 Bi dhammadesanaṃ.
4 Bi adds idāni.
5 Bi -yāmacco.
6 Bi adds aṭhamaṃ.
7 Bi -ñaṃ.
8 Bi -ṇaṃ.
9 so Bi Bp; K ekassa.
10 Bi -ka.
11 Bi yāsaṃ.
12 K naṃ.
13 Bi adds pi.
14 Bi omits pi.
15 Bi -ppadese.
16 Bi -cārikaṃ.
17 K omits kathaṃ.
[page 185]
9. Garahitajātaka. (219.) 185
jānissatha, amhākam pi tāva kathetha, sotukām'; amhā" 'ti1
"Mā maṃ manussānaṃ kiriyaṃ pucchathā2" 'ti3. "Kathetha,
sotukām'; amhā" 'ti. Bodhisatto "manussā4 nāma khattiyāpi
brāhmaṇāpi ‘mayhaṃ mayhan'; ti vadanti, hutvā abhāvaṭṭhena
aniccataṃ na jānanti, suṇātha5 dāni tesaṃ andhabālānaṃ kā-
raṇan" ti vatvā imā gāthā avoca:
Ja_II,7.9(=219).1: ‘Hiraññam6 me suvaṇṇam7 me'; esā rattiṃdivā8 kathā
dummedhānaṃ manussānaṃ ariyadhammaṃ apassataṃ. || Ja_II:136 ||
Ja_II,7.9(=219).2: Dve dve gahapatayo gehe: eko tattha amassuko9
lambatthano10 veṇikato11 atho aṃkitakaṇṇako
kīto12 dhanena bahunā so taṃ vitudate janan ti. || Ja_II:137 ||
Tattha hiraññaṃ me suvaṇṇaṃ me ti desanāsīsamattam etaṃ, iminā pa-
dadvayena dasavidham pi ratanaṃ sabbaṃ13 pubbaṇṇaparaṇṇaṃ14 khettavatthuṃ15
dvipadaṃ catuppadañ ca sabbaṃ dassento16 idam me idam me ti āha, esā
rattindivā17 kathā ti esā manussānaṃ rattiñ ca divā ca niccakālaṃ kathā,
aññaṃ pana te18 pañcakkhandhā aniccādīti19 vā hutvā na bhavantīti vā
na jānantīti20 evam eva21 paridevantā vicaranti, dummedhānan ti aññā-
nānaṃ22, ariyadhammaṃ apassatan ti ariyānaṃ Buddhādīnaṃ dhammaṃ
ariyaṃ vā niddosaṃ navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ apassantānaṃ esā va kathā,
aññā pana aniccaṃ vā dukkhaṃ vā ti tesaṃ kathā nāma n'; atthi, gahapatayo
ti gehe adhipatibhūtā, eko tatthā 'ti tesu dvīsu gharasāmikesu eko ti mātu-
gāmaṃ sandhāya vadati tattha, veṇikato11 ti kataveṇi nānappakārena saṇṭhā-
pitakesakalāpo ti attho, atho aṃkitakaṇṇako ti atha23 viddhakaṇṇo chidda-
kaṇṇo24 ti25 lambakaṇṇataṃ26 sandhāya āha, kīto27 dhanena bahunā ti so
pan'; esa amassuko lambatthano28 veṇikato11 aṃkitakaṇṇo mātāpitunnaṃ bahuṃ
dhanaṃ datvā kīto27 maṇḍetvā pasādhetvā yānaṃ29 āropetvā30 mahantena pari-
vārena gharaṃ ānīto, so taṃ vitudate janan ti so gahapati āgatakālato
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds āhaṃsu.
2 K -tha.
3 K omits ti.
4 Bi manussānaṃ.
5 so Bi Bp; K sunotha.
6 Bi -ñaṃ.
7 Bi -ṇaṃ.
8 Bi rattidivā.
9 Bi apassuko, K amanussako.
10 K lambha-, Bi lampattino.
11 K veni-.
12 K kite? Bi kiṭo.
13 Bi sappa.
14 Bi puppaṇṇāparanṇā.
15 Bi paraṇṇakhettaṃ vatthuṃ.
16 Bi dassetvā.
17 Bi rattidivā.
18 Bi omits te.
19 K -dīni, Bi -di.
20 Bi jānanti
21 K evā ti āgantvā.
22 K aṃñānaṃ, Bi appapaññānaṃ.
23 Bi adds sveva.
24 Bi chiṇṇakaṇṇo.
25 K omits ti, Bi adds lampaṇṇo ti.
26 K lambakaṇṇaṃ, Bi lammaṇṇataṃ, Bp lambakaṇṇakaṃ.
27 Bi kiṭo.
28 Bi lampattano.
29 Bi yānakaṃ.
30 Bi āhīrāpetvā.
[page 186]
186 II. Dukanipāta. 7. {Bīraṇatthambhakavagga}. (22.)
paṭṭhāya tasmiṃ gehe dāsakammakarādibhedaṃ1 janaṃ are2 duṭṭhadāsa duṭṭhadāsi3
idaṃ na karosi4 idaṃ na karosīti mukhasattīhi5 vitudati sāmiko viya hutvā
mahājanaṃ vicāreti, evaṃ tāva manussaloke ativiya ayuttan ti manussalokaṃ
garahi.
Taṃ sutvā sabbe vānarā "mā kathetha mā kathetha, aso-
tabbayuttakaṃ assumhā" 'ti ubhohi pi6 hatthehi kaṇṇe7 daḷ-
haṃ pidahiṃsu, "imasmiṃ ṭhāne amhehi idaṃ ayuttaṃ sutan"
ti taṃ ṭhānam pi garahitvā aññattha agamaṃsu8. So piṭṭhi-
pāsāṇo Garahitapiṭṭhipāsāṇo yeva kira nāma jāto.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā vānaragaṇo Buddhaparisā ahosi, vānarindo pana aham evā" 'ti.
Garahitajātakaṃ9.
10. Dhammaddhajajātaka.
Sukhaṃ jīvitarūpo sīti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viharanto
vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi Satthā "na
bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkat'
eva10, na tāsamattam pi kātuṃ sakkhīti11" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Yasapāṇi12 nāma rājā rajjaṃ
kāresi13. Kāḷako nām'; assa senāpati ahosi. Tadā Bodhisatto
tass'; eva purohito ahosi nāmena Dhammaddhajo nāma. Rañño
pana14 sīsapasādhanakappako Chattapāṇi nāma. Rājā dhammena
rajjaṃ kāreti15. Senāpati pan'; assa vinicchayaṃ karonto lañcaṃ
khādati parapiṭṭhimaṃsiko, lañcaṃ gahetvā asāmike sāmike
karoti16. Ath'; ekadivasaṃ vinicchaye parājito manusso bāhā
paggayha kandamāno vinicchayā nikkhanto rājupaṭṭhānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dāsasakammakarādibheda, K omits janaṃ.
2 Bi hare.
3 K duṭṭhadāsi corr. to -dāsa duṭṭhadāsi, Bi duṭhadāsaṃ or -si
and omits duṭṭhadāsa
4 Bi omits idaṃ na karosi.
5 Bi musasattihi.
6 Bi omits pi.
7 K kaṇṇaṃ.
8 K agamāsi, Bi āgamaṃsu.
9 Bi adds navamaṃ.
10 Bi -ti yeva.
11 K eva tāsākāramattam pi na kātuṃ nāsakkhīti.
12 so Bp; Bi yassa-, K pāyāsapāṇi.
13 K karosi.
14 Bi panassa.
15 Bi kāresi.
16 Bi adds sāmike asāmike karoti.
[page 187]
10. Dhammaddhajajātaka. (220.) 187
gacchantaṃ Bodhisattaṃ disvā tassa pādesu patitvā "tumhādi-
sesu nāma sāmi rañño atthañ ca dhammañ ca1 anusāsantesu
Kāḷakasenāpati2 lañcaṃ gahetvā asāmike sāmike karotīti" at-
tano parājitabhāvaṃ3 kathesi. Bodhisatto kāruññaṃ uppā-
detvā "ehi bhaṇe, aṭṭan4 te vinicchinissāmīti" taṃ gahetvā
vinicchayaṭṭhānaṃ agamāsi5. Mahājano sannipati. Bodhi-
satto taṃ aṭṭaṃ6 paṭivinicchinitvā7 sāmikañ8 ñeva sāmikaṃ
akāsi. Mahājano sādhukāraṃ adāsi. So saddo mahā ahosi.
Rājā taṃ9 sutvā "kiṃsaddo nām'; eso" ti pucchi. "Deva
Dhammaddhajapaṇḍitena dubbinicchitāṭṭo10 vinicchito11, tatr'
esa sādhukārasaddo" ti. Rājā tuṭṭho Bodhisattaṃ pakkosā-
petvā "aṭṭo12 kira te ācariya vinicchito" ti pucchitvā13 "āma
mahārāja Kāḷakena14 dubbinicchitaṭṭaṃ15 vinicchitan" ti vutte
"ito dāni paṭṭhāya tumhe va aṭṭaṃ6 vinicchinatha, mayhañ ca
kaṇṇasukhaṃ bhavissati lokassa ca vaḍḍhīti16" vatvā anic-
chantaṃ pi naṃ17 "sattānuddayāya18 vinicchaye nisīdathā" 'ti
yācitvā sampaṭicchāpesi. Tato paṭṭhāya Bodhisatto vinicchaye
nisīdati, sāmike yeva19 sāmike karoti. Kāḷako20 tato paṭṭhāya
lañcaṃ alabhanto lābhato parihāyitvā21 "mahārāja Dhammad-
dhajapaṇḍito te rajjaṃ patthetīti" Bodhisattaṃ raṇṇo antare
paribhindi. Rājā asaddahanto "mā evaṃ avacā" 'ti paṭikkhi-
pitvā puna tena22 "sace me na saddahatha tassāgamanakāle
vātapānena oloketha, athānena23 sakalanagarassa attano hatthe
katabhāvaṃ24 passissathā" 'ti vutte25 rājā tassa aṭṭakāraka-
parisaṃ26 disvā "etass'; eva parisā27" ti saññāya28 bhijjitvā29
"kiṃ karoma senāpatīti30" pucchi. "Deva etaṃ māretuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits dhammañ ca.
2 Bi kālako nāma senāpati.
3 Bi adds bodhisattassa.
4 K addhan, Bi attaṃ.
5 Bi āg-.
6 K addhaṃ
7 Bi -nicchitvā.
8 K -kaṃ.
9 K omis taṃ.
10 K -addho.
11 Bi suvinicchito
12 K addho.
13 Bi pucchi.
14 Bi kālakena.
15 K -taddhaṃ, Bi -cchitaṃ aṭṭaṃ.
16 Bi vudhiti.
17 Bp taṃ, Bi omits pi naṃ.
18 Bi saddānudda-.
19 Bi va.
20 Bi kālako.
21 Bi adds bodhisattassa āghātaṃ bandhi.
22 Bi te.
23 K -ṇena, Bi athatena.
24 Bi katābhaṃ.
25 K omits vutte.
26 K addhakakā-, Bi attakāraṇapariya.
27 Bi sadisā.
28 Bi paññāya.
29 Bi bhajjitvā.
30 K -patī.
[page 188]
188 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
vaṭṭatīti1. "Oḷārikadosaṃ2 apassantā kathaṃ māressāmā" 'ti.
"Atth'; eko upāyo" ti. "Katarūpāyo3" 'ti. "Asayham assa
kammaṃ ārocetvā4 taṃ5 kātuṃ asakkontaṃ6 tena dosena
māressāmā" 'ti. "Kiṃ pan'; assa7 asayhakamman" ti. "Ma-
hārāja, uyyānaṃ nāma sārabhūmiyaṃ8 ropitaṃ9 paṭijaggiya-
mānaṃ dvīhi10 catuhi11 saṃvaccharehi phalaṃ deti, tumhe taṃ
pakkositvā12 ‘sve va13 uyyānaṃ kīḷissāma, uyyānam me māpe-
hīti14'; vadetha15, so māpetuṃ na sakkhissati, atha naṃ16 tas-
miṃ dose māressāmā" 'ti. Rājā Bodhisattaṃ āmantetvā "paṇ-
ḍita mayaṃ purāṇauyyāne ciraṃ kīḷimha, idāni navauyyāne
kīḷitukam'; amha17, sve kīḷissāma uyyānaṃ no māpehi, sace
māpetuṃ na sakkhissasi jīvitaṃ te n'; atthīti". Bodhisatto
"Kāḷakena18 lañcaṃ alabhamānena rājā19 paribhinno bhavissa-
tīti" ñatvā "sakkonto jānissāma20 mahārājā" 'ti vatvā gehaṃ
gantvā sabhojanaṃ bhuñjitvā cintayamāno21 sayane nipajji.
Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjanto22 Bodhi-
sattassa pīḷaṃ23 ñatvā veganāgantvā24 sirigabbhaṃ pavisitvā
ākāse ṭhatvā "kiṃ cintesi paṇḍitā" 'ti pucchi. "Ko si tvan"
'ti. "Sakko ham asmīti". "Rājā maṃ ‘uyyānaṃ māpehīti25'
āha, taṃ cintemīti26". "Paṇḍita, mā cintayi, ahan te Nandana-
vana-Cittalatāvana-sadisaṃ uyyānaṃ māpessāmi, katarasmiṃ
ṭhāne māpemīti". "Asukaṭṭhāne māpehīti". Sakko māpetvā
devapuram eva gato. Punadivase Bodhisatto uyyānaṃ paccak-
khato27 disvā gantvā rañño ārocesi: "niṭṭhitan28 te mahārāja
uyyānaṃ, kiḷassū" 'ti. Rājā gantvā aṭṭhārasahatthena mano-
silāvaṇṇena pākārena parikkhittaṃ dvāraṭṭālakasampannaṃ29
--------------------------------------------------------------------------
1 K vaddhatīti.
2 Bi -kaṃ dosaṃ.
3 Bi kataro upāyo.
4 Bi aropetvā.
5 K omits taṃ.
6 Bi adds taṃ.
7 K pana.
8 Bi harabhū-.
9 Bi -ta.
10 Bi ti.
11 so both MSS.
12 Bi pakkosāpetvā.
13 Bi Bp omit va.
14 Bi māpethā.
15 Bi vadatha.
16 Bi adds ca.
17 Bi amhā.
18 Bi kālakena.
19 Bi rājānaṃ antare.
20 Bi māpissāmi.
21 K cintamāno.
22 K āvajjento.
23 Bi sīlaṃ.
24 Bi vegena gantvā.
25 Bi mapehiti, K māpetuṃ.
26 Bi kinti katvā māpessāmīti in the place of āha taṃ cintemīti.
27 Bi paccako.
28 K -taṃ.
29 Bi -nna.
[page 189]
10. Dhammaddhajajātaka. (220.) 189
pupphaphalabhārabharitaṃ1 nānārukkhapaṭimaṇḍitaṃ uyyānaṃ
disvā Kāḷakaṃ2 pucchi: "paṇḍitena amhākaṃ vacanaṃ kataṃ,
idāni kiṃ karomā" 'ti. "Mahārāja ekarattena uyyānaṃ mā-
petuṃ sakkonto3 rajjaṃ gahetuṃ kiṃ4 na sakkotīti". "Kiṃ dāni
karomā" 'ti. "Aparam pi naṃ5 asayhakammaṃ kāremā6" 'ti.
"Kiṃ kammaṃ nāmā" 'ti. "Sattaratanamayaṃ pokkharaṇiṃ
māpemā7" 'ti. Rājā "sādhū" 'ti Bodhisattaṃ āmantetvā "āca-
riya uyyānaṃ tāva te māpitaṃ, etassa pana anucchavikaṃ sat-
taratanamayaṃ pokkharaṇiṃ māpehi8, sace māpetuṃ na9
sakkhissasi jīvitaṃ te n'; atthīti" āha. Bodhisatto "sādhu mahā-
rāja, sakkonto māpessāmīti". Ath'; assa Sakko pokkharaṇiṃ mā-
pesi sobhaggappattaṃ10 satatitthaṃ11 sahassavaṃkaṃ12. Pañca-
vaṇṇapadumasañchannaṃ Nandanapokkharaṇī-sadisaṃ{13}. Puna-
divase Bodhisatto tam pi14 paccakkhaṃ katvā rañño ārocesi:
"māpitā te15 deva pokkharaṇīti". Rājā tam pi disvā "idāni
kiṃ karomā" 'ti Kāḷakaṃ pucchi. "Uyyānassa anucchavikaṃ
gehaṃ māpetuṃ āṇāpehi devā" 'ti. Rājā Bodhisattaṃ āmante-
tvā16 "idāni ācariya imassa uyyānassa c'; eva pokkharaṇiyā ca
anucchavikaṃ sabbadantamayaṃ17 gehaṃ māpehi, no ce mā-
pessasi jīvitan18 te n'; atthīti" āha. Ath'; assa Sakko geham
pi māpesi. Bodhisatto punadivase tam pi paccakkhaṃ katvā
rañño ārocesi. Rājā tam pi disvā "idāni kiṃ karomā" 'ti
Kāḷakaṃ pucchi. "Gehassa anucchavikaṃ maṇiṃ māpetuṃ
āṇāpehi mahārājā" 'ti āha. Rājā Bodhisattaṃ āmantetvā "paṇ-
ḍita, imassa dantamayassa19 gehassa anucchavikaṃ20 maṇiṃ
māpehi, maṇiālokena vicarissāma21, sace māpetuṃ na sakkosi
jīvitan18 te n'; atthīti" āha. Ath'; assa Sakko maṇim pi mā-
pesi. Bodhisatto punadivase taṃ paccakkhaṃ katvā rañño
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi puppaphalapūritaṃ.
2 Bi kālakaṃ.
3 Bi asak-.
4 K sakkoti.
5 K na.
6 Bi kārehi.
7 Bi māpethā.
8 Bi māpetīti.
9 both MSS. nā.
10 Bi -tta.
11 Bi satittaṃ.
12 Bi -vakiṃ.
13 Bi adds māpesi.
14 Bi omits pi.
15 K omits te.
16 Bi omits bodhisattaṃ āmantetvā.
17 Bi sapparatanamayaṃ.
18 Bi -taṃ.
19 K dantamayagehassa, Bi daṇḍamassa.
20 K -ka.
21 Bi -ssāmā ti.
[page 190]
190 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga. (22.)
ārocesi. Rājā tam pi1 disvā "idāni kiṃ karissāmā" 'ti Kāḷa-
kaṃ2 pucchi. "Mahārāja, ‘Dhammaddhajabrāhmaṇassa icchi-
ticchitadāyikā devatā atthīti'; maññe, idāni yaṃ devatāpi ma-
petuṃ na sakkonti3 taṃ āṇāpehi, caturaṅgasamannāgataṃ nāma
manussaṃ devatāpi4 māpetuṃ na sakkonti, tasmā ‘caturaṅga-
samannāgataṃ me uyyānapālaṃ māpehīti'; taṃ5 vadā6" 'ti.
Rājā Bodhisattaṃ āmantetvā "ācariya, tayā amhākaṃ uyyānaṃ
pokkharaṇī dantamayapāsādo7 tassa ālokakaraṇatthāya8 maṇi-
ratanañ ca māpitaṃ, idāni me uyyānarakkhanakaṃ caturaṅga-
samannāgataṃ uyyānapālaṃ māpehi, no ce māpessasi jīvitan
te n'; atthīti" āha. Bodhisatto "hotu labhamāno9 jānissāmīti10"
gehaṃ gantvā subhojanaṃ bhuñjitvā nipanno paccūsakale pa-
bujjhitvā sayanapiṭṭhe nisinno cintesi: "Sakko devarājā yaṃ
attanā sakkā māpetuṃ taṃ māpesi, caturaṅgasamannāgataṃ
pana uyyānapālaṃ na sakkā māpetuṃ, evaṃ sante paresaṃ
hatthe maraṇato araññe anāthamaraṇam eva varataran" ti so
kassaci anārocetvā pāsādā otaritvā aggadvāren'; eva nagarā
nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā aññatarasmiṃ rukkhamūle sataṃ
dhammaṃ āvajjamāno nisidi. Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā vana-
carako viya hutvā Bodhisattaṃ upasaṃkamitvā "brāhmaṇa,
tvaṃ sukhumālo, adiṭṭhapubbadukkho11 viya imaṃ araññaṃ
pavisitvā kiṃ karonto nisinno sīti" imam atthaṃ pucchanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,7.10(=220).1: Sukhaṃ jīvitarūpo si raṭṭhā vivanam āgato,
so ekako [araññasmiṃ] rukkhamūle kapaṇo viya jhāyasīti. || Ja_II:138 ||
Tattha sukhaṃ jīvitarūpo sīti tvaṃ sukhena jīvitasadiso sukhe ṭhito
sukhaparihaṭo12 viya, raṭṭhā ti ākiṇṇamanussaṭṭhānā, vivanaṃ āgato ti nir-
ūdakaṭṭhānaṃ13 araññaṃ paviṭṭho, rukkhamūle ti rukkhasamīpe, kapaṇo
--------------------------------------------------------------------------
1 K omits tam pi.
2 K omits kāḷakaṃ.
3 K sakkoti.
4 K devāti.
5 Bi omits taṃ.
6 Bi vadāhī.
7 Bi dantamassapāsādo.
8 Bi tassāloka-.
9 Bi Bp -nā.
10 Bi jānissāmāti.
11 Bi kadacī adiṭharūpo.
12 Bi -pariharako.
13 Bi rukkhaṭhānaṃ.
[page 191]
10. Dhammaddhajajātaka. (220.) 191
viya jhāyasīti kapaṇo viya ekako nisinno jhāyasi pajjhāyasi, kin1 nām'; etaṃ
cintesīti pucchi.
Taṃ sutvā Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,7.10(=220).2: Sukhaṃ jīvitarūpo 'smi
raṭṭhā vivanam āgato,
so ekako [araññasmiṃ] rukkhamūle
kapaṇo viya jhāyāmi
sataṃ dhammaṃ2 anussaran ti. || Ja_II:139 ||
Tattha sataṃ dhammam anussaran ti samma saccam etaṃ: ahaṃ
sukhaṃ jīvitarūpo raṭṭhato va3 vivanaṃ āgato, so 'haṃ4 ekako va imasmiṃ
araññe rukkhamūle nisīditvā kapaṇo viya jhāyāmi, yaṃ pana vadesi kin1 nām'
etaṃ cintesīti tan5 te pavedemi, sataṃ dhammaṃ ti6 ahaṃ hi sataṃ dham-
maṃ anussaranto idha nisinno, sataṃ dhamman ti Buddha-Paccekabuddha-
Buddhasāvakānaṃ7 sataṃ sappurisānaṃ paṇḍitānaṃ dhammaṃ: lābho alābho yaso
ayaso nindā pasaṃsā sukhaṃ8 dukkhan ti ayaṃ hi aṭṭhavidho lokadhammo,
iminā pana abbhāhatā santo na kampanti na vedhanti9, ayam ettha akampana-
saṃkhāto sataṃ dhammo, iti imaṃ sataṃ dhammaṃ anussaranto nisinno
'mhīti dīpeti.
Atha naṃ Sakko "evaṃ sante brāhmaṇa imasmiṃ ṭhāne
kasmā nisinno sīti. "Rājā caturaṅgasamannāgataṃ uyyāna-
pālaṃ āharāpeti, tādisaṃ na sakkā10 laddhuṃ, so 'haṃ ‘kim
me parassa hatthe maraṇena, araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ
marissāmīti'; cintetvā idhāgantvā nisinno" ti. "Brāhmaṇa, ahaṃ
Sakko devarājā, mayā te uyyānādīni māpitāni, caturaṅgasam-
annāgataṃ uyyānapālaṃ māpetuṃ na sakkā11, tumhākaṃ rañño
sīsapasādhanakappako Chattapāṇi nāma caturaṅgasamannāgato12,
uyyānapālena atthe sati etaṃ13 kappakaṃ uyyānapālaṃ kātuṃ
vadehīti". Iti Sakko Bodhisattassa ovādaṃ datvā "mā bhā-
yīti" samassāsetvā attano devapuram eva gato. Bodhisatto
--------------------------------------------------------------------------
1 K kiṃ.
2 Bi dhammam.
3 K ca, Bi omits va.
4 Bi omits haṃ.
5 K taṃ.
6 K omits sataṃ dhammaṃ ti.
7 Bi omits buddhapaccekabuddha.
8 K sukha.
9 Bi paveṭhenti, Bp pavedhenti.
10 Bi sakkomi.
11 Bi sakkomī.
12 K -tona? Bi -tena.
13 Bi ekaṃ.
[page 192]
192 II. Dukanipāta. 7. {Bīraṇatthambhakavagga}. (22.)
gehaṃ gantvā bhuttapātarāso rājadvāraṃ gantvā Chattapāṇim
pi hi1 tatth'; eva disvā hatthe gahetvā "tvaṃ kira samma
Chattapāṇi caturaṅgasamannāgato2" ti pucchi, "ko te mayhaṃ
caturaṅgasamannāgatabhāvaṃ ācikkhīti" vutte "Sakko deva-
rājā" ti vatvā "kiṃkāraṇā ācikkhīti" puṭṭho "iminā nāma
kāraṇenā" 'ti sabbaṃ ācikkhi. So "āma ahaṃ caturaṅga-
samannāgato" ti āha. Atha naṃ Bodhisatto hatthe gahetvā va
rañño santikaṃ gantvā "ayaṃ mahārāja Chattapāṇi caturaṅga-
samannāgato, uyyānapālena atthe sati imaṃ uyyānapālaṃ ka-
rothā" 'ti āha4. Atha naṃ rājā "tvaṃ kira caturaṅga-
samannāgato" ti pucchi. "Ama mahārājā" ti. "Katamehi
caturaṅgehi samannāgato sīti".
Anusuyyako5 ahaṃ deva amajjapāyako6 ahaṃ
nisnehako7 ahaṃ deva akkodhanaṃ adhiṭṭhito ti.
Mayhaṃ hi8 mahārāja usuyyā9 nāma n'; atthi, majjaṃ me na pītapubbaṃ10,
paresu me sneho vā11 kodho vā na bhūtapubbo, imehi catuhi12 aṅgehi13 sam-
annāgato 'mhīti
Atha naṃ14 rājā "bho Chattapāṇi ‘anusuyyako 'mīti'; vade-
sīti". "Ama deva, anusuyyako 'smīti15". "Kiṃ ārammaṇaṃ
disvā anusuyyako16 jāto sīti". "Suṇāhi17 devā" 'ti attano
anusuyyakakāraṇaṃ16 kathento imaṃ gātham āha:
Itthiyā kāraṇā rājā18 bandhāpesiṃ purohitaṃ,
so maṃ atthe nivesesi, tasmāhaṃ anusuyyako16 ti.
Tass'; attho: ahaṃ19 deva pubbe imasmiṃ ñeva Bārāṇasīnagare20 tādiso
va rājā hutvā itthiyā kāraṇā purohitaṃ bandhāpesiṃ
Abaddhā tattha bajjhanti yattha bālā pabhāsare, (Cfr. vol.I. p.440.)
baddhāpi21 tattha muccanti22 yattha dhīrā pabhāsare ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits pi hi.
2 Bi adds sī.
3 Bi -gataṃ vācaṃ.
4 Bi omits bodhisatto--āha.
5 K anas-.
6 K avajja-? Bi amacca-.
7 Bi nisinnehako.
8 Bi omits hi.
9 Bi ussuyya.
10 Bi pivitapuppaṃ.
11 K omits vā.
12 so both MSS.
13 Bi omits aṅgehi.
14 Bi omits naṃ.
15 Bi anussuyyakomhīti.
16 Bi anussu-.
17 so K Bp; Bi suṇohi.
18 K rājā corr. to rāja, Bi rāja.
19 Bi adds pi.
20 K -si-.
21 both MSS. bandhāpi.
22 Bi muñcanti.
[page 193]
10. Dhammaddhajajātaka. (220.) 193
imasmiṃ1 hi jātake āgatanayen'; eva ekasmiṃ kāle ayaṃ Chattapāṇi rājā hutvā
catusaṭṭhiyā pādamūlakehi saddhiṃ sampadussitvā Bodhisattaṃ attano mano-
rathaṃ apūrentaṃ nāsetukāmāya deviyā paribhinno bandhāpesi, tadā naṃ2 ban-
dhitvā ānīto Bodhisatto yathābhūtaṃ deviyā dosaṃ ārocetvā sayaṃ mutto raññā
bandhāpite sabbe pi te pādamūlike mocāpetvā etesañ ca deviyā ca aparādhaṃ
khamatha mahārājā 'ti ovadi, sabbaṃ heṭṭhāvuttanayen'; eva vitthārato veditabbaṃ,
taṃ sandhāyāha:
Itthiyā kāraṇā rājā3 bandhāpesiṃ purohitaṃ,
so maṃ atthe nivesesi, tasmāhaṃ anusuyyako4 ti.
Tadā pana so haṃ cintesiṃ5: ahaṃ soḷasasahassā6 itthiyo pahāya etaṃ
ekam eva kilesavasena saṃgaṇhanto pi santappetuṃ nāsakkhiṃ, evaṃ duppū-
raṇīyānaṃ7 itthīnaṃ kujjhanan nāma, nivatthavatthe8 kilissante kasmā kilissatīti
kujjhanasadisaṃ hoti, bhuttabhatte gūthabhāvaṃ āpajjante kasmā etaṃ sabhāvaṃ
āpajjatīti kujjhanasadisaṃ viya9 hoti, ito dāni paṭṭhāya yāva arahattaṃ na
pāpuṇāmi tāva kilesaṃ nissāya mayhaṃ usūyā10 mā uppajjatū 'ti adhiṭṭhahiṃ11,
tato paṭṭhāya anusuyyako va jāto, idaṃ sandhāya tasmāhaṃ anusuyyako3
ti āha.
Atha naṃ rājā "samma Chattapāṇi, kiṃ ārammaṇaṃ disvā
amajjapo jāto sīti" pucchi. So taṃ kāraṇaṃ ācikkhanto
imaṃ gātham āha:
Matto ahaṃ mahārāja puttamaṃsāni khādayiṃ,
tassa soken'; ahaṃ puṭṭho majjapānaṃ vivajjayin ti.
Ahaṃ mahārāja pubbe tādiso va Bārāṇasīrājā12 hutvā majjena vinā vatti-
tuṃ nāsakkhiṃ, amaṃsakabhattam13 pi bhuñjituṃ nāsakkhiṃ, nagare uposatha-
divasesu14 mā ghāto15 hoti bhattakārako pakkhassa terasiyañ ñeva maṃsaṃ
gahetvā ṭhapesi16, taṃ dunnikkhittaṃ sunakhā khādiṃsu, bhattakārako uposatha-
divase maṃsaṃ alabhitvā rañño nānaggarasabhojanaṃ pacitvā pāsādaṃ āropetvā
upanāmetuṃ asakkonto deviṃ upasaṃkamitvā ‘devi ajja me maṃsaṃ na laddhaṃ
amaṃsabhojanaṃ17 upanāmetuṃ na sakkomi kin ti karomīti'; āha, ‘tāta mayhaṃ
putto rañño piyo manāpo, puttam me disvā rājā tam eva cumbanto parissajanto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -iñ.
2 so Bi Bp; K omits naṃ.
3 Bp rāja.
4 Bi anussu-.
5 K so haṃ cintesi, Bi so cintesi.
6 Bi -ssa.
7 both MSS. -ṇi-.
8 Bi nivattavavattte.
9 Bi adds ca.
10 Bi ussuyya.
11 K Bi -hi, Bp adhiṭṭhāmi.
12 K -si-.
13 Bi amasakaṃ bhattaṃ.
14 Bi -vase.
15 Bi ghāpito.
16 Bi dhapemi.
17 Bi amaṃsakaṃ bhojanaṃ.
[page 194]
194 II. Dukanipāta. 7. Bīraṇatthambhakavagga.(22.)
attano atthibhāvam pi na jānāti, aham puttaṃ maṇḍetvā rañño ūrumhi nisīdā-
peyyaṃ1, tassa puttena saddhiṃ kīḷanakāle tvaṃ bhattaṃ upanāmeyyāsīti', sā
evaṃ vatvā attano puttaṃ lalitadārakaṃ2 maṇḍetvā rañño ūrumhi nisīdāpesi,
rañño puttena saddhiṃ kīḷanakāle bhattakārako bhattaṃ upanesi, rājā surāmada-
matto pātiyaṃ maṃsaṃ adisvā ‘maṃsaṃ kahan'; ti pucchitvā ‘ajja deva uposathe
māghātatāya3 maṃsaṃ na laddhan'; ti vutte ‘mayhaṃ maṃsaṃ nāma dullabhan'
ti vatvā ūrumhi nisinnassa piyaputtassa gīvaṃ valetvā4 jīvitakkhayaṃ pāpetyā
bhattakārakassa purato khipitvā ‘vegena sampādetvā āharā'; 'ti āha, bhattakārako
tathā akāsi, rājā puttamaṃsena bhattaṃ bhuñji, rañño bhayena eko pi kandituṃ
vā rodituṃ vā kathetuṃ vā5 samattho nāma nāhosi, rājā bhuñjitvā sayanapiṭṭhe
niddaṃ upagantvā paccūsakāle pabujjhitvā vigatamado ‘puttam6 me ānethā'; ti
āha, tasmiṃ kāle devī kandamānā pādamūle pati ‘kiṃ bhadde'; ti ca vutte 'deva
hiyyo te puttaṃ māretvā puttamaṃsena bhattaṃ bhuttan'; ti āha, rājā putta-
sokena roditvā kanditvā ‘idaṃ2 me dukkhaṃ surāpānaṃ nissāya uppannan'; ti
surāpāne dosaṃ disvā ‘ito paṭṭhāya yāva arahattaṃ na pāpuṇāmi tāva evarūpaṃ
vināsakārakasuran9 nāma na pivissāmīti'; paṃsuṃ gahetvā mukhaṃ puñchitvā10
adhiṭṭhāsiṃ11, tato paṭṭhāya majjaṃ nāma na piviṃ, imam atthaṃ sandhāya matto
ahaṃ mahārājā 'ti imaṃ gātham āha.
Atha naṃ rājā "kiṃ pana samma ārammaṇaṃ disvā nisneho
jāto sīti" pucchi. So taṃ kāraṇaṃ ācikkhanto imaṃ gā-
tham āha:
Kitavāso nām'; ahaṃ rājā putto paccekabodhi me
pattaṃ bhinditvā cavito12 nisneho tassa kāraṇā.
Mahārāja pubbe ahaṃ Bārāṇasiyaṃ Kitavāso nāma rājā, tassa me putto
vijāyi, lakkhaṇapāṭhakā taṃ13 disvā ‘mahārāja ayaṃ kumāro pānīyaṃ14 alabhi-
tvā15 marissatīti'; āhaṃsu, Duṭṭhakumāro ti 'ssa nāmaṃ ahosi, so viññūtaṃ16
patto oparajjaṃ kāresi; rājā17 kumāraṃ pacchato vā purato vā katvā vicarati,
pānīyaṃ14 alabhitvā maraṇabhayena c'; assa catusu dvāresu antonagaresu18 ca
tattha tattha pokkharaṇiyo kāresi, catukkādisu maṇḍape kāretvā pānīyacātiyo19
ṭhapāpesi20, so ekadivasaṃ alaṃkatapaṭiyatto sayam eva uyyānaṃ gacchanto
antarāmagge Paccekabuddhaṃ passi, mahājano pi Paccekabuddhaṃ disvā tam eva
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -pessāmi.
2 K laḷita-, Bi pilantana-.
3 Bi -ghātaṃtāya.
4 Bi vattetvā.
5 K omits vā.
6 Bi puttaṃ.
7 Bi imaṃ.
8 so both MSS.
9 Bi nāsakārakaṃ-, Bp -kāraṇaṃ-.
10 Bi muñcitvā.
11 all three MSS. -si.
12 Bi vidhito.
13 so Bi Bp; K naṃ.
14 K pāṇīyaṃ, Bi pāṇiyaṃ.
15 Bi adds na.
16 Bi -ttaṃ.
17 so Bp; K Bi rāja.
18 K attanonagaresu.
19 K pāṇīya-, Bi pāṇiyapāṭiyo.
20 Bi thapesi.
[page 195]
10. Dhammaddhajajātaka. (220.) 195
vandati1 pasaṃsati añjaliñ c'; assa paggaṇhāti2, kumāro cintesi: ‘mādisena saddhiṃ
gacchantā imaṃ muṇḍakaṃ vandanti pasaṃsanti añjaliñ c'; assa3 paggaṇhantīti'; so
kupito4 hatthito oruyha Paccekabuddhaṃ upasaṃkamitvā ‘laddhan5 te samaṇa bhattan'
ti vatvā ‘āma kumārā'; 'ti vutte tassa hatthato pattaṃ gahetvā bhūmiyaṃ pātetvā6
saddhiṃ bhattena madditvā pādappahārena cuṇṇavicuṇṇaṃ akāsi, Paccekabuddho
‘naṭṭho vatāyaṃ satto'; ti tassa mukhaṃ olokesi, kumāro ‘ahaṃ samaṇa Kita-
vāsarañño putto nāmena Duṭṭhakumāro nāma, tvam me kuddho akkhīni ummīle-
tvā olokento kiṃ karissasīti'; āha, Paccekabuddho chinnabhatto hutvā vehāsaṃ
abbhuggantvā Uttarahimavante7 Nandamūlapabbhāram8 eva gato, kumārassāpi
taṃ khaṇañ9 ñeva pāpakammaṃ paripacci, so ‘ḍayhāmi10 ḍayhāmīti'; samuggata-
sarīraḍāho11 tatth'; eva pati12, tattha tatth'; eva yattakaṃ pānīyaṃ13 tattakaṃ
pānīyaṃ sabbaṃ chijji, mātikā sussiṃsu, tatth'; eva jīvitakkhayaṃ patvā avīcimhi
nibbatti, rājā taṃ pavattiṃ sutvā puttasokena abhibhūto cintesi: ‘ayaṃ me soko
piyavatthuto uppajji, sace me sineho nābhavissa14 soko na uppajjissa, ito dāni
me paṭṭhāya saviññāṇake vā aviññāṇake vā kismici15 vatthusmiṃ sineho nāma
mā uppajjīti16'; adhiṭṭhāsi, tato paṭṭhāy'; assa17 sineho nāma n'; atthi, taṃ san-
dhāya Kitavāso nām'; ahan18 ti gātham āha, tattha putto paccekabodhi
me pattaṃ bhinditvā cavito ti mama putto paccekabodhipattaṃ bhindi-
tvā19 cavito ti attho, nisneho tassa kāraṇā ti tadā uppannassa snehavat-
thussa20 kāraṇā nisneho jāto ti attho.
Atha naṃ rājā "kiṃ pana samma ārammaṇaṃ disvā nik-
kodho jāto sīti" pucchi. so taṃ kāraṇaṃ21 ācikkhanto22 imaṃ
gātham āha:
Arako hutvā mettacittaṃ satta vassāni bhāvayiṃ23,
satta kappe Brahmaloke, tasmā akkodhano ahan ti.
Tass'; attho: ahaṃ mahārāja Arako nāma tāpaso hutvā satta vassāni metta-
cittaṃ bhāvetvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe24 Brahmaloke vasiṃ, tasmā ahaṃ
dīgharattaṃ mettābhāvanāya āciṇṇapariciṇṇattā akkodhano jāto ti.
Evaṃ Chattapāṇinā attano catusu aṅgesu kathitesu rājā
parisāya iṅgitasaññaṃ adāsi. Taṃ khaṇañ24 ñeva amaccā ca
--------------------------------------------------------------------------
1 K vandāti.
2 Bi paggayhati.
3 K omits cassa.
4 Bi Bp kuppito.
5 Bi laddhaṃ.
6 Bi pothetvā.
7 K -ta.
8 Bi -mūlaṃkapa-.
9 K khaṇaṃ.
10 Bi omits ḍayhāmi.
11 Bi -dāho.
12 Bi pati.
13 K omits tattha --- pānīyaṃ.
14 K nābh- corr. to nabh-.
15 Bi kismiṃñci.
16 Bi uppajjatuti.
17 Bi paṭhāya.
18 Bi nāmāhan.
19 Bi tvāna.
20 Bi smehavatthukassa.
21 Bi omits kāraṇaṃ.
22 K pucchanto.
23 K bhāvayi, Bi bhāvassi.
24 K saṃvaddhavivaddhakappe, Bi saṃvattavīvaṭṭakappe.
25 K khaṇaṃ.
[page 196]
196 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga. (23.)
brāhmaṇagahapatikādayo ca uṭṭhahitvā "are lañcakhādaka1 duṭ-
ṭhacora, tvaṃ lañcaṃ alabhitvā paṇḍitaṃ upavaditvā māretu-
kāmo2 jāto" ti Kāḷakaṃ hatthapādesu gahetvā rājanivesanā
otāretvā gahitagahiteh'; eva pāsāṇamuggarehi sīsaṃ bhinditvā jīvi-
takkhayaṃ pāpetvā pādesu3 gahetvā kaḍḍhantā saṃkāraṭṭhāne
chaḍḍesuṃ4. Tato paṭṭhāyā rājā dhammena rajjaṃ kāretvā5
yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
{Kāḷakasenāpati}6 Devadatto ahosi, Chattapāṇikappako Sāriputto, Dham-
maddhajo pana aham evā" 'ti. Dhammaddhajajātakaṃ7. Bī-
raṇatthambhakavaggo sattamo.
8. KĀSĀVAVAGGA.
1. Kāsāvajātaka.
Anikkasāvo kāsāvan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ8 pana Rājagahe
samuṭṭhitaṃ. Ekasmiṃ samaye dhammasenāpati pañcahi bhikkhusatehi
saddhiṃ Veḷuvane viharati. Devadatto pi attano anurūpāya dussīla-
parisāya parivuto Gayāsīse viharati. Tasmiṃ samaye Rājagahavāsino
chandakaṃ saṃharitvā9 dānaṃ sajjayiṃsu. Ath'; eko vohāratthāya
āgatavāṇijo "idaṃ10 sāṭakaṃ vissajjetvā mam pi pattikaṃ11 karothā"
'ti mahagghaṃ gandhakāsāvaṃ adāsi. Nāgarā mahādānaṃ pavatta-
yiṃsu. Sabbaṃ chandakena saṃkaḍḍhitaṃ kahāpaṇeh'; eva niṭṭhāsi.
So sāṭako atireko ahosi. Mahājano sannipatitvā "ayaṃ gandhakāsā-
vasāṭako atireko, kassa naṃ12 dema, kiṃ13 Sāriputtattherassa14 udāhu
Devadattassā" 'ti mantayiṃsu. Tatth'; eke15 "Sāriputtattherassā
'ti āhaṃsu, apare "Sāriputtatthero Katipāhaṃ vasitvā yathāruciṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 K lañcaṃ-.
2 Bi mārāpetukāmo.
3 so Bi Bp; K pāde.
4 Bi chaṭṭesuṃ, K chaḍḍhesuṃ.
5 Bi kārento.
6 Bi kāla-.
7 Bi dhammadhajajātakaṃ dasamaṃ.
8 Bi vatthu.
9 so Bi Bp; Ck saṃgharitva, Cs saṃsaritvā.
10 Bi imaṃ.
11 so Cs Bp; Ck Bi sattikaṃ.
12 Ck Cs nan.
13 Bi adds mayaṃ.
14 Bi adds dassāma.
15 Bi tatreke.
[page 197]
1. Kāsāvajātaka. (221.) 197
pakkamissati, Devadattatthero1 pana nibaddhaṃ2 amhākaṃ nagaram
eva upanissāya viharati, maṅgalāvamaṅgalesu3 ayam eva amhākaṃ
avassayo, Devadattassa dassāmā" 'ti āhaṃsu. Saṃbahulikaṃ4 karon-
tesu5 pi "Devadattassa dassāmā" 'ti vattāro bahū6 ahesuṃ. Atha naṃ
Devadattassa adaṃsu. Devadatto tassa dasā7 chindāpetvā ovaṭṭikaṃ8
sibbāpetvā9 rajāpetvā suvaṇṇapaṭṭavaṇṇaṃ10 katvā pārupi. Tasmiṃ
kāle tiṃsamattā bhikkhū11 Rājagahā Sāvatthiṃ gantvā Satthāraṃ
vanditvā katapaṭisanthārā taṃ pavattiṃ ārocetvā "evaṃ bhante Deva-
datto attano12 ananucchavikaṃ arahaddhajaṃ13 pārupīti ārocesuṃ.
Satthā "na bhikkhave Devadatto idān'; eva attano ananurūpaṃ ara-
haddhajaṃ14 paridahati, pubbe pi paridahi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese15 hatthikule nibbattitvā va-
yappatto asītisahassamattavāraṇaparivāro yūthapati hutvā arañ-
ñāyatane vasati. Ath'; eko duggatamanusso Bārāṇasiyaṃ vi-
haranto dantakāravīthiyaṃ16 dantakāravalayādīni17 karonte disvā
"hatthidante labhitvā gaṇhissathā" 'ti pucchi. Te "āma gaṇ-
hissāmā" 'ti āhaṃsu. So18 āvudhaṃ ādāya kāsāyavatthava-
sano Paccekabuddhavesaṃ19 gaṇhitvā paṭisīsakaṃ paṭimuñcitvā
hatthivīthiyaṃ ṭhatvā20 āvudhena hatthiṃ māretvā dante ādāya
Bārāṇasiyaṃ vikkiṇanto jīvikaṃ kappesi. So aparabhāge Bo-
dhisattassa parivārahatthīnaṃ21 sabbapacchimaṃ hatthiṃ22
māretuṃ ārabhi. Hatthino devasikaṃ hatthisu23 parihāyantesu
"kena nu kāraṇena hatthino parihāyantīti" Bodhisattassa āro-
cesuṃ. Bodhisatto parigaṇhanto "Paccekabuddhavesaṃ gahetvā
hatthivīthipariyante eko puriso tiṭṭhati, kacci24 nu kho so
māreti, parigaṇhissāmi nan" ti ekadivasaṃ hatthī25 purato katvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi devadatthero, Ck Cs devadattathero.
2 Bi nibandhaṃ.
3 Cs Bi maṅgalāmaṅgalesu.
4 Cs -līkaṃ.
5 Bi kathentesu.
6 so Bp; Ck omits bahū, Bi bahu.
7 Bi vassa dasāni.
8 Ck Cs ovaddhikaṃ.
9 so Bp; Bi sippāpetvā, Ck Cs sindhāp-.
10 Ck -paddhavaṇṇaṃ, Cs -paddhavannaṃ?, Bi -pattavaṇaṃ.
11 Bi bahu.
12 Bi repeats attano.
13 Ck arahaṇḍajaṃ, Bi arahantadhajaṃ.
14 Bi arahantaṃ dhajaṃ.
15 Bi -ppadese.
16 Cs -yā, Bi -vithiyaṃ daṇḍakāre.
17 Bi dandavalayādīni.
18 Bi adds sādhū ti.
19 Bi paccekasambuddha-.
20 Bi thatvā.
21 Bi parivārāṇaṃ hatthinaṃ.
22 Cs Bi hatthi, Ck hatthimaṃ.
23 so all three MSS.
24 Bi kiṅci.
25 all three MSS. hatthi.
[page 198]
198 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga. (23.)
sayaṃ pacchato ahosi. So Bodhisattaṃ disvā āvudhaṃ ādāya
pakkhandi1. Bodhisatto nivattitvā ṭhito "bhūmiyaṃ pothetvā
māressāmi nan" ti soṇḍaṃ pasāretvā tena paridahitāni kāsā-
yāni disvā "imaṃ arahaddhajaṃ2 mayā garuṃ kātuṃ3 vaṭṭatīti4"
soṇḍaṃ paṭisaṃharitvā5 "ambho purisa, nanu esa arahaddhajo6
ananucchaviko tuyhaṃ, kasmā etaṃ paridahasīti" imā gāthā
avoca:
Ja_II,8.1(=221).1: Anikkasāvo kāsāvaṃ yo vatthaṃ paridahessati
apeto damasaccena na so kāsāvam arahati. (Dhp. v.9.) || Ja_II:140 ||
Ja_II,8.1(=221).2: Yo ca vantakasāv'; assa sīlesu susamāhito
upeto damasaccena sa ve kāsāvam arahatīti. || Ja_II:141 ||
Tattha anikkasāvo ti kāsāvo vuccati rāgo doso7 moho makkho palāso
issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pa-
mādo sabbe akusaladhammā sabbe duccaritā sabbaṃ bhavagāmikammaṃ diyaḍḍha-
kilesasahassaṃ, eso kasāvo nāma, so yassa puggalassa appahīno sasantānato8
anissaṭṭho9 anikkhanto so anikkasāvo nāma, kāsāvan ti kasāyarasapītaṃ10
arahaddhajabhūtaṃ11, yo vatthaṃ paridahessatīti yo evarūpo hutvā eva-
rūpaṃ vatthaṃ paridahessati nivāseti ca12 pārupati ca, apeto damasaccenā
'ti indriyadamasaṃkhātena damena nibbānasaṃkhātena ca paramatthasaccena apeto
parivajjito, nissakkātthe13 vā karaṇavacanaṃ, etasmā damasaccā apeto ti attho,
saccan ti c'; ettha vacīsaccaṃ14 catusaccam pi vaṭṭati15 yeva, na so kāsāvam
arahatīti so puggalo anikkasāvattā arahaddhajaṃ16 kāsāvaṃ na arahati, an-
anucchaviko so etassa, yo ca vantakasāvassā 'ti yo pana puggalo yathā-
vuttassa17 kasāvassa abhāvā18 vantakasāvo assa, sīlesu susamāhito ti magga-
sīlesu c'; eva phalesu19 ca sammā āhito, ānetvā ṭhapito viya tesu patiṭṭhito20,
tehi sīlehi samaṅgībhūtassa21 etaṃ adhivacanaṃ, upeto ti sampanno samannā-
gato, damasaccenā ti vuttappakārena damena ca12 saccena ca, sa ve kāsāvam
arahatīti so evarūpo puggalo imaṃ arahaddhajaṃ22 kāsāvaṃ23 arahati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pakkhanti, Ck pakkhaṭṭhe?
2 Bi arahanti dhajaṃ.
3 Bp guruṃ-, Ck Cs garu-.
4 Ck Cs vaddhatīti.
5 so Bp; Ck paṭisaṃgaritvā corr. to -gharitvā, Cs parisaṃsaritvā
corr. to paṭisaṃgharitvā, Bi paṭisaṅkhāritvā.
6 Bi arahattajo.
7 Bi deso.
8 Bi sandhānato anupassato.
9 Bi omits anissaṭṭho.
10 Bi kāsāya-.
11 Bi arahantajabhutaṃ.
12 Bi ceva.
13 Bi nissakkatte.
14 Bi omits vacīsaccaṃ.
15 so Bi Bp; Ck vuccati, Cs vuccati corr. to vaddhati.
16 Bi arahantaddhaja.
17 Bi -ttasseva, Cs -ttassa tassa.
18 Bi cantattā(read vantattā).
19 Bi malasīlesu.
20 Bi adds viya
21 Bi -bhūtass.
22 Bi arahatthadhajaṃ.
23 K kasāvaṃ.
[page 199]
2. {Cūḷanandiyajātaka}. (222.) 199
Evaṃ Bodhisatto tassa purisassa imaṃ kāraṇaṃ kathetvā
"ito paṭṭhāya mā idhāgami, āgacchasi ce jītitaṃ1 te n'; at-
thīti" tajjetvā palāpesi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ {samodhānesi}:
"Tadā hatthimārakapuriso Devadatto ahosi, yūthapati pana aham evā"
'ti. Kāsāvajātakaṃ2.
2. {Cūḷanandiyajātaka}.
Idaṃ tadācariyavaco ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viha-
ranto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ3 hi bhikkhū
dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto nāma
kakkhaḷo pharuso sāhasiko Sammāsambuddhe abhimāre4 payojesi silaṃ5
pavijjhi Nāḷāgiriṃ6 pi7 payojesi, khantimettānuddayamattam pi 'ssa
Tathāgate n'; atthīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto kakkhaḷo pharuso nikkāru-
ṇiko yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Himavantapadese8 Nandiyo9 nāma vānaro ahosi,
kaniṭṭhabhātiko pan'; assa Cullanandiyo nāma. Te ubho pi
asītisahassavānaraparivārā Himavantapadese8 andhamātaraṃ
paṭijaggantā vāsaṃ kappesuṃ. Te mātaraṃ sayanagumbe ṭha-
petvā10 araññaṃ pavisitvā madhurāni phalāphalāni labhitvā
mātu11 pesenti12, āharaṇakā13 tassā na denti, sā khudāya14 pī-
ḷitā aṭṭhicammāvasesā15 ahosi16. Atha naṃ Bodhisatto āha:
"mayaṃ amma tumhākaṃ madhuraphalāni17 pesema, tumhe
kasmā milāyathā" 'ti. "Tātāhaṃ na18 labhāmīti". Bodhisatto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi jīvitan.
2 Bi adds pathamaṃ.
3 Bi -sañ.
4 so Ck Bi Bp; Cs ahimāle corr. to ahimāre.
5 Cs Bi sīlaṃ.
6 Cs nālāgiriṃ.
7 Cs Bi omit pi.
8 Bi -ppadese.
9 Bi mahānindiyo.
10 Bi thapetvā.
11 Ck māte corr. to mātu, Bi mātuyā.
12 Cs Cs posenti.
13 Ck āharanakā, Bi āharavānarā.
14 Ck Cs khudāhi.
15 Cs aṭṭhacammā-, Bi atthidhammā-.
16 Bi hosi.
17 Bi -phalāphalāni.
18 Bi tāta nāhaṃ.
[page 200]
200 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga.(23.)
cintesi: "mayi yūthaṃ pariharante mātā me nassissati, yūthaṃ
pahāya mātaraṃ yeva paṭijaggissāmīti" so cullanandikaṃ1 pak-
kositvā2 "tāta, tvaṃ yūthaṃ parihara, ahaṃ mātaraṃ paṭijaggis-
sāmīti" āha. So pi naṃ "bhātika, mayhaṃ yūthapariharaṇena
kammaṃ n'; atthi, aham pi mātaram eva {paṭijaggissāmīti}" āha.
Iti te ubho pi ekacchandā hutvā yūthaṃ pahāya mātaraṃ gahetvā
Himavantā oruyha paccante nigrodharukkhe vāsaṃ kappetvā
mātaraṃ paṭijaggiṃsu. Ath'; eko Bāraṇasi-vāsiko3 brāhmaṇa-
māṇavo Takkasilāyaṃ4 disāpāmokkhassa ācariyassa santike
sabbasippāni uggaṇhitvā "gamissāmīti" ācariyaṃ āpucchi. Āca-
riyo aṅgavijjānubhāvena5 tassa kakkhaḷapharusasāhasikabhāvaṃ
ñatvā "tāta, tvaṃ kakkhaḷo pharuso sāhasiko, evarūpānaṃ6
pana na7 sabbakālaṃ ekasadisam eva ijjhati8, mahāvināsaṃ
mahādukkhaṃ passanti9, tvaṃ mā kakkhaḷo hosi10, pacchātā-
panakammaṃ mā karīti" ovaditvā uyyojesi. So ācariyaṃ
vanditvā Bārāṇasiṃ gantvā ghārāvāsaṃ gahetvā aññehi
sippehi jīvikaṃ kappetuṃ asakkonto "dhanukoṭim nissāya
jīvissāmīti" luddakakammaṃ katvā "jīvikaṃ kappessāmīti" Bā-
rāṇasito nikkhamitvā paccantagāmake vasanto dhanukalāpa-
sannaddho araññaṃ pavisitvā nānāmige māretvā maṃsavikka-
yena jīvikaṃ kappesi. So ekadivasaṃ araññe kiñci alabhitvā
āgacchanto aṅgaṇapariyante11 ṭhitaṃ nigrodharukkhaṃ disvā
"api nām'; ettha kiñci bhaveyyā" 'ti nigrodharukkhābhimukho
pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe ubho pi te bhātaro mātaraṃ phalāni
khādāpetvā purato katvā viṭapantare nisinnā taṃ12 āgacchantaṃ
disvā "mātaraṃ no disvāpi kiṃ karissatīti" sākhantare nilī-
yiṃsu. So pi kho sāhasikapuriso rukkhamūlaṃ āgantvā taṃ
tesaṃ mātaraṃ jarādubbalaṃ andhaṃ disvā cintesi "kim me
tucchahatthagamanena, imaṃ makkaṭiṃ vijjhitvā13 gamissāmīti"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -nandiyaṃ.
2 Bi pakkosāpetvā.
3 Bi -sīvāsi.
4 Ck -silāya, Cs Bi -sīlāyaṃ.
5 Ck āhavijjā-, Cs āhavijjā- corr. to aṅgavijjā-.
6 Bi evarūpo.
7 Ck omits na.
8 Bi icchati.
9 Bi pāpunissakiṃ.
10 Ck Cs hoti.
11 so Bp; Bi alaṅgaṇa-, Ck Cs aṃgaṇa-.
12 Ck naṃ.
13 Bi adds gahetvā.
[page 201]
2. {Cūḷanandiyajātakā}. (222.) 201
so tassā vijjhanatthāya dhanuṃ gaṇhi1. Taṃ disvā Bodhisatto
"tāta Cullanandiya, esa me puriso mātaraṃ vijjhitukāmo, aham
assā jīvitadānaṃ dassāmi, tvaṃ mam'; accayena mātaraṃ paṭi-
jaggeyyāsīti" vatvā sākhantarā nikkhamitvā "bho purisa, mā
me mātaraṃ vijjhi, esā andhā jarādubbalā, aham assā jīvita-
dānaṃ demi, tvaṃ etaṃ amāretvā maṃ mārehīti" tassa paṭiñ-
ñaṃ gahetvā sarassa2 āsannaṭṭhāne3 nisīdi. So nikkaruṇo
Bodhisattaṃ4 vijjhitvā pātetvā mātaram pi 'ssa5 vijjhituṃ puna6
dhanuṃ sannahi7. Taṃ disvā Cullanandiko8 "ayaṃ9 me mā-
taraṃ vijjhitukāmo, ekadivasam pi kho me mātā jīvamānā
laddhajīvitā nāma yeva10 hoti, jīvitadānaṃ assā dassāmīti"
sākhantarā nikkhamitvā11 "bho purisa, mā me mātaraṃ vijjhi,
aham assā jīvitadānaṃ dammi, tvaṃ maṃ vijjhitvā amhe dve
bhātike gahetvā amhākaṃ mātu jīvitadānaṃ dehīti" tassa pa-
tiññaṃ gahetvā sarassa12 āsannaṭṭhāne13 nisīdi. So tam14 pi15
vijjhitvā māretvā16 "ghare dārakānaṃ bhavissatīti" mātaram pi
tesaṃ vijjhitvā pātetvā tayo pi kācenādāya17 gehābhimukho
pāyāsi. Ath'; assa pāpapurisassa gehe asani patitvā bhariyañ
ca dve dārake ca gehen'; eva saddhiṃ jhāpesi, piṭṭhivaṃsa-
thūṇamattaṃ avasissi18. Atha naṃ gāmadvāre yeva eko puriso
disvā taṃ pavattiṃ ārocesi. So puttadārakānaṃ19 sokena abhi-
bhūto tasmiṃ yeva ṭhāne maṃsakācañ20 ca dhanuñ ca chaḍḍe-
tvā21 vatthaṃ pahāya naggo bāhā paggayha paridevamāno
gantvā gharaṃ pāvisi. Ath'; assa sā thūṇā bhijjitvā sīse patitvā
sīsaṃ bhindi. Paṭhavi22 vivaraṃ adāsi, avīcito jālā uṭṭhahi.
So paṭhaviyā23 giliyamāno24 ācariyassa ovādaṃ saritvā "imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ākadaḍḍhi.
2 Bi parassa.
3 so Bp; Ck āsanena, Cs āsanne, Bi āsanaṭhāne.
4 Ck Cs -satto.
5 Ck omits ssa.
6 Bi pana.
7 Bi sannayhi.
8 Bi -nandiyo.
9 Cs ayam.
10 Bi yeva nāma.
11 Ck nikkhami, Cs nikkhami corr. to nikkhamitvā.
12 Bi saraṭhassa.
13 Bi āsanaṭhāne.
14 Bi taṃ.
15 Bi omits pi.
16 Bi pātṭetvā.
17 Cs kājenādāya, Bi kājena ādāya.
18 Ck Bi bhavissati.
19 Bi puttadāra.
20 Ck -kācañca corr. to -kājañca, Cs -kājañca, Bi maṃkojañca.
21 Cs chaḍḍhetvā, Bi chaṭṭetvā.
22 Bi pathavī.
23 Bi pathavīyā.
24 Ck Cs gilīya-, Bi gīliya-.
[page 202]
202 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga. (23.)
vata kāraṇaṃ disvā1 Pārāsariyabrāhmaṇo2 mayhaṃ ovādam
adāsīti3" paridevamāno imaṃ gāthadvayam āha:
Ja_II,8.2(=222).1: Idaṃ tad ācariyavaco Pārāsariyo4 yad abravi:
mā su tvaṃ akarā pāpaṃ yaṃ tvaṃ pacchā kataṃ tape, || Ja_II:142 ||
Ja_II,8.2(=222).2: Yāni karoti puriso tāni attani passati
kalyāṇakārī kalyāṇaṃ pāpakārī ca5 pāpakaṃ,
yādisaṃ vapate6 bījaṃ tādisaṃ harate phalan ti. || Ja_II:143 ||
Tass'; attho: yaṃ Pārāsariyo4 brāhmaṇo abravi mā7 tvaṃ pāpaṃ8 akara9
yaṃ kataṃ10 pacchā11 taṃ12 ñeva tapeyyā 'ti13 idaṃ taṃ ācariyassa vacanaṃ14,
yāni kāyavacīmanodvārehi kammāni puriso karoti tesaṃ vipākaṃ paṭilabhanto
tāni yeva attani passati kalyāṇakammakārī kalyāṇaṃ15 phalam anubhoti pāpakārī
ca pāpakam eva lāmakaṃ16 aniṭṭhaṃ17 phalam anubhoti, lokasmiṃ pi hi yādi-
saṃ vapate bījaṃ tādisaṃ harate phalaṃ bījānurūpaṃ bījānucchavikam eva
phalaṃ harati gaṇhāti anubhavatīti.
Iti so paridevanto paṭhaviṃ18 pavisitvā avīcimahāniraye
nibbatti.
Satthā "na bhikkhave Devadatto idān'; eva kakkhaḷo19 pharuso
pubbe pi kakkhaḷo29 pharuso nikkāruṇiko yevā" 'ti20 imaṃ dhamma-
desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā luddapuriso21 Devadatto
ahosi, disāpāmokkhācariyo22 Sāriputto23, Cullanandiko24 Ānando, mātā
Mahāpajāpatī Gotamī, Mahānandiko pana aham evā" 'ti. Culla-
nandiyajātakaṃ25.
3. Puṭabhattajātaka.
Name namantassā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ kuṭumbikaṃ26 ārabbha kathesi. Sāvatthinagara-vāsī27 kir'
eko kuṭumbiko26 ekena jānapadakuṭumbikena28 saddhiṃ vohāraṃ akāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits disvā.
2 Bi porāṇācariyassabrahmaṇo, Bp porāṇācariyabra-.
3 Bi vadatīti.
4 Bi porāṇacariyo, Bp porāṇācariyo.
5 Cs va.
6 Ck vapato, Bi pappate.
7 Bi adds su.
8 Ck pāpayaṃ.
9 Bi ataraṃ.
10 Bi taṃ.
11 Cs Bi paccha.
12 Bi tvaṃ.
13 Bi si.
14 Bi vacaṃ.
15 Bi -ṇa.
16 Bi hinalāmakaṃ.
17 all three MSS. aniṭṭha.
18 Bi pathavī.
19 Cs Bi -lo.
20 Bi adds vatvā.
21 Bi luddakapu-.
22 Bi -kkho ācariyo.
23 Bi adds ahosi.
24 Bi -cūḷa-.
25 Cs cullanandijā-, Ck cūḷanandijā-, Bi adds dutiyaṃ.
26 Cs kuṭim-.
27 Ck Cs -vāsi.
28 Cs janapada-.
[page 203]
3. Puṭabhattajātaka.(223). 203
So attano bhariyaṃ ādāya tassa dhāraṇakassa santikaṃ agamāsi.
Dhāraṇako "dātuṃ na sakkomīti" na kiñci adāsi. Itaro kujjhitvā
bhattaṃ abhuñjitvā nikkhami. Atha naṃ antarāmagge chātajjhattaṃ
disvā maggapaṭipannā purisā "bhariyāya pi datvā bhuñjāhīti" bhatta-
puṭaṃ adaṃsu. So taṃ gahetvā tassā adātukāmo hutvā "bhadde,
idaṃ1 corānaṃ tiṭṭhanaṭṭhānaṃ2, tvaṃ purato yāhīti" taṃ3 uyyojetvā
sabbaṃ bhattaṃ bhuñjitvā tucchapuṭaṃ dassetvā "bhadde abhattakaṃ4
tucchapuṭaṃ eva adaṃsū" 'ti āha. Sā tena ekaken'; eva bhuttabhāvaṃ
ñatvā domanassappattā ahosi. Te ubho pi Jetavanapiṭṭhivihārena5
gacchantā "pānīyaṃ6 pivissāmā" 'ti Jetavanaṃ pavisiṃsu7. Satthāpi
tesañ8 ñeva āgamanaṃ olokento maggaṃ9 gahetvā ṭhitaluddo10 viya
gandhakuṭicchāyāya nisīdi. Te Satthāraṃ disvā upasaṃkamitvā vandi-
tvā nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā "kiṃ upāsike
ayaṃ11 te bhattā hitakāmo sasneho" ti12 pucchi. "Bhante, ahaṃ
etassa sasnehā13, ayaṃ pana mayhaṃ nisneho, tiṭṭhantu14 aññe divasā
ajj'; ev'; esa15 antarāmagge puṭaṃ16 labhitvā mayhaṃ adatvā attanā
va bhuñjīti". "Upāsike niccakālaṃ17 pi tvaṃ etassa hitakāmā sasnehā
ayaṃ nisneho va, yadā pana paṇḍite nissāya tava guṇe jānāti tadā
te sabbissariyaṃ niyyādetīti" vatvā tāya yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa attha-
dhammānusāsako ahosi. Tadā18 rājā "padubbheyyāpi19 me
ayan20" ti attano puttaṃ āsaṃkanto nīhari. So attano bhari-
yaṃ gahetvā nagarā nikkhamma ekasmiṃ Kāsikagāmake21
vāsaṃ kappesi. So aparabhāge pitu kālakatabhāvaṃ sutvā
"kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇhissāmīti" Bārāṇasiṃ22 paccāgac-
chanto23 antarāmagge "bhariyāya pi datvā24 bhuñjāhīti" bhatta-
puṭaṃ labhitvā tassā25 adatvā sayam etaṃ26 bhuñji. Sā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck imaṃ.
2 Bi tiṭhana.
3 Ck Cs omit taṃ.
4 Bi abhattaṃka.
5 Bi -re.
6 Bi pāṇiyaṃ.
7 Bi pavisitvā.
8 Ck Cs tesaṃ.
9 Bi Bp migaṃ.
10 Bi vitaluddako.
11 Bi ayan.
12 Cs hoti corr. to hotīti.
13 Ck sasneho, Bi sineho.
14 Bi tiṭhatu.
15 Bi ajjevame.
16 Bi pūṭabhattaṃ.
17 so all three MSS.
18 Bi atha naṃ.
19 Ck padubbeyyapi corr. to padubbheyyāpi, Cs padubbheyyatipi,
Bi padubbeyyāsi, Bp padūseyya.
20 Bi ayyan.
21 Bi -gāme.
22 Ck Cs -siyaṃ, Bi -sī.
23 Ck Cs pacchā-.
24 Cs dahitvā.
25 Bi tayā.
26 Bi eva.
[page 204]
204 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga.(23.)
"kakkhaḷo1 vatāyaṃ satto2" ti domanassappattā ahosi. So
Bārāṇasiyaṃ rajjaṃ gahetvā taṃ3 aggamahesiṭṭhāne ṭhapetvā
"ettakam4 eva etissā alan" ti na aññaṃ sakkāraṃ vā sammā-
naṃ vā karoti, "kathaṃ yāpesīti" pi na naṃ5 pucchati. Bo-
dhisatto cintesi "ayaṃ no6 devī7 rañño bahūpakārā sasnehā,
rājā pan'; etaṃ kismici na maññati, sakkārasammānam assā8
kāressāmīti" taṃ upasaṃkamitvā upacāraṃ9 katvā ekamantaṃ
ṭhatvā "kin tātā" 'ti vutte "kathaṃ10 samuṭṭhāpetuṃ mayaṃ
devi tumhe upaṭṭhahāma, kiṃ nāma mahallakānaṃ pitunnaṃ11
vatthakhaṇḍaṃ vā bhattapiṇḍaṃ vā dātuṃ na vaṭṭatīti12" āha.
"Tāta ahaṃ attanā va kiñci na labhāmi, tumhākaṃ kiṃ dassāmi13,
nanu labhanakāle adāsiṃ, idāni pana me rājā na kiñci deti, tiṭ-
ṭhatu aññaṃ dānaṃ rajjaṃ gaṇhituṃ āgacchanto antarāmagge
bhattapuṭaṃ labhitvā bhattamattam14 pi me adatvā attanā va
bhuñjīti15". "Kiṃ pana amma rañño santike evaṃ kathetuṃ
sakkhissasīti16". "Sakkhissāmi tātā" 'ti. "Tena hi ajj'; eva
mama rañño santike ṭhitakāle mayi pucchante evaṃ kathetha,
ajj'; eva te guṇaṃ jānāpessāmīti" evaṃ vatvā Bodhisatto puri-
mataraṃ gantvā rañño17 santike aṭṭhāsi. Sāpi gantvā rañño
samīpe aṭṭhāsi. Atha naṃ Bodhisatto "amma tumhe ativiya
kakkhaḷā, kiṃ nāma18 pitunnaṃ19 vatthakhaṇḍaṃ vā bhatta-
piṇḍaṃ vā dātuṃ na vaṭṭatīti". "Tāta, aham eva rañño santikā
kiñci na labhāmi, tumhākaṃ kiṃ dassāmīti20". "Nanu agga-
mahesiṭṭhānaṃ vo21 laddhan" ti. "Tāta kismici22 sammāne
asati aggamahesiṭṭhānaṃ kiṃ karissati, idāni me23 tumhākaṃ
rājā kiṃ dassati, so antarāmagge bhattapuṭaṃ labhitvā tato kiñci
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -lo.
2 Bi pūriso.
3 Ck Cs omit taṃ.
4 Bi etthakam.
5 Cs omits naṃ.
6 Bi omits no.
7 Ck Cs devi.
8 Ck Cs -sammānassā, Bi sampānimayā.
9 Bi upaṭhānaṃ.
10 Cs kataṃ.
11 K -kānam pitunnaṃ, Cs pitunhaṃ corr. to pitunnaṃ, Bi pitunaṃ.
12 Ck Cs vaddhatīti.
13 Cs -mā, Ck omits tumhākaṃ kiṃ dassāmi.
14 Bi bhattapūṭaṃ.
15 Cs bhuñjiti, Bi bhuñjati.
16 Bi -ssathāti.
17 Ck Cs omit rañño.
18 Bi adds mahallakānaṃ.
19 Bi pitunaṃ.
20 Ck Cs dassāma.
21 Bi te.
22 Bi kismiñci.
23 Ck Cs omit me.
[page 205]
3. Puṭabhattajātaka. (223.) 205
adatvā sayam eva bhuñjīti1". Bodhisatto "evaṃ kira mahārājā"
'ti pucchi. Rājā adhivāsesi. Bodhisatto tassa adhivāsanaṃ
viditvā "tena hi amma rañño appiyakālato paṭṭhāya kiṃ tum-
hākaṃ idha vāsena, lokasmiṃ hi appiyasampayogo va dukkho,
tumhākaṃ idha vāse sati2 rañño appiyasampayogo va dukkhaṃ
bhavissati, ime sattā nāma bhajantaṃ bhajanti, abhajantaṃ
abhajanabhāvaṃ ñatvā aññattha gantabbaṃ, mahanto3 lokasanni-
vāso" ti vatva imā gāthā avoca:
Ja_II,8.3(=223).1: Name namantassa, bhaje bhajantaṃ,
kiccānukubbassa kareyya kiccaṃ,
nānatthakāmassa kareyya atthaṃ,
asambhajantam pi na sambhajeyya. || Ja_II:144 ||
Ja_II,8.3(=223).2: Caje cajantaṃ, vanathaṃ na kayirā,
apetacittena na sambhajeyya,
dijo dumaṃ khīṇaphalan ti ñatvā
aññaṃ samekkheyya, mahā hi loko ti. || Ja_II:145 ||
Tattha name namantassa bhaje bhajantan ti yo attano namati tass'
eva paṭinameyya yo ca bhajati4 tañ ñeva bhajeyya, kiccānukubbassa kareyya
kiccan ti attano uppannakiccaṃ5 anukubbantass'; eva tassāpi uppannakiccaṃ5
paṭikareyya, caje cajantan vanathaṃ6 na kayirā ti attānaṃ jahantaṃ jaheth'
eva7, tasmiṃ taṇhāsaṃkhātañ8 ca9 vanathaṃ na kareyya, apetacittenā 'ti vigata-
cittena vipallatthacittena, na sambhajeyyā 'ti tathārūpena saddhiṃ na sam-
bhaveyya10, dijo duman ti yathā sakuṇo pubbe phalitam pi rukkhaṃ phale
khīṇe khīṇaphalo ayan ti ñatvā taṃ chaddetvā11 aññaṃ samekkhati pariyesati
evaṃ aññaṃ samekkheyya, mahā hi esa loko, atha12 tumhe sasnehaṃ ekaṃ13
purisaṃ labhissathā 'ti.
Taṃ sutvā Bārāṇasirājā deviyā sabbissariyaṃ adāsi. Tato
paṭṭhāya samaggā sammodamānā vasiṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bhuñjatīti.
2 Bi vāsoti.
3 Bi adds hi.
4 Ck Cs bhajatīti.
5 Bi uppannaṃ-.
6 Bi panataṃ
7 Bi adds kiñci.
8 Bi taṇhāsandhavasaṃkhātaṃ.
9 Bi omits ca.
10 Ck samābhaveyya, Bi sammāgaccheyya.
11 Bi chaṭṭetvā, Cs chaḍḍhetvā.
12 Bi avassaṃ.
13 Ck Cs ekaṃ.
[page 206]
206 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga.(23.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne dve jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭha-
hiṃsu) Tadā jayampatikā2 ime dve jayampatikā ahesuṃ, paṇḍitāmacco
pana aham evā 'ti. Puṭabhattajātakaṃ3.
4. Kumbhīlajātaka.
Yassete caturo dhammā ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane vi-
haranto Devadattaṃ ārabbha kathesi.
Ja_II,8.4(=224).1: Yass'; ete caturo dhammā vānarinda yathā tava4
saccaṃ dhammo dhiti cāgo diṭṭhaṃ so ativattati5. || Ja_II:146 ||
Ja_II,8.4(=224).2: Yassa te ca na vijjanti guṇā paramabhaddakā6
saccaṃ dhammo dhiti cāgo diṭṭhaṃ so nātivattatīti7. || Ja_II:147 ||
Tattha guṇā4 paramabhaddakā ti yass'; ete paramabhaddakā cattāro
rāsaṭṭhena8 piṇḍaṭṭhena9 guṇā na vijjanti so paccāmittaṃ atikkamituṃ na sakko-
tīti10; sesam ettha sabbaṃ heṭṭhā Kumbhīlajātake11 vuttanayam eva saddhiṃ
samodhānenā" 'ti.
Kumbhīlajātakaṃ10.
5. Khantivaṇṇanajātaka.
Atthi me puriso devā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Kosalarājānaṃ ārabbha kathesi. Tassa kir'; eko bahūpa-
kāro13 amacco antepure14 padussi. Rājā "upakārako me" ti ñatvāpi
adhivāsetvā Satthu ārocesi. Satthā "porāṇakarājāno pi mahārāja adhi-
vāsesuṃ yevā" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
eko amacco tassa antepure15 padussi, amaccassāpi sevako tassa
gehe padussi. So tassa aparādhaṃ adhivāsetuṃ16 asakkonto
taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā "deva, eko me upaṭṭhāko
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dhammadesanaṃ.
2 Ck Cs omit jayampatikā.
3 Bi adds tatiyaṃ. 4. Cfr. supra vol. I p. 278: Vānarindajātaka.
4 so Bp; Bi guṇā ca paramabhaddakā in the place of vānar-.
5 Bi tīti.
6 Bp -ka.
7 so Bp; Ck Cs omit both verses, Bi has only the former.
8 Bi rāsaṭhena, Ck rāsaddhena.
9 Bi piṇḍattena, Ck piṇḍaddhena.
10 Bi sakkoti.
11 so all three MSS.
12 Bi Bp add catutthaṃ. 5. Cfr. supra vol. II.p. 125.
13 Cs Bi bahu-.
14 Ck Cs anto-.
15 Cs ante- corr. to anto-.
16 Bi vāsetuṃ.
[page 207]
5. Khantivaṇṇanajātaka. (225.) 207
sabbakiccakārako, so mayhaṃ gehe padussi, tassa kiṃ kātuṃ
vaṭṭatīti1" pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,8.5(=225).1: Atthi me puriso deva sabbakiccesu vyāvaṭo2,
tassa c'; eko 'parādh'; atthi, tattha tvaṃ kin ti maññasīti. || Ja_II:148 ||
Tattha tassa cekoparādhatthīti tassa ca purisassa eko aparādho atthi,
tattha tvaṃ kin ti maññasīti tattha tassa purisassa aparādhe tvaṃ kiṃ
kātabban ti maññasi, yathā te cittaṃ uppajjati tadanurūpam assa daṇḍaṃ paṇe-
hīti dīpeti.
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,8.5(=225).2: Amhākaṃ c'; atthi puriso ediso, idha vijjati,
dullabho aṅgasampanno, khantir asmāka ruccatīti. || Ja_II:149 ||
Tass'; attho: amhākam pi rājūnaṃ sataṃ ediso bahūpakāro3 agāre4 dussa-
napuriso5 atthi, so ca kho6 idha7 vijjati idāni pi idh'; eva8 saṃvijjati, mayaṃ
rājāno pi samānā tassa9 bahūpakārataṃ10 sandhāya adhivāsema, tuyhaṃ pana
arañño pi sato adhivāsanaṃ11 bhāro jāto, aṅgasampanno ti12 sabbehi guṇa-
koṭṭhāsehi13 samannāgato puriso nāma dullabho, tena kāraṇena amhākaṃ eva-
rūpesu ṭhānesu adhivāsanakhanti yeva ruccatīti.
Amacco attānaṃ sandhāy'; eva14 rañño15 vuttabhāvaṃ ñatvā
tato paṭṭhāya antepure padussituṃ na visahi. So pi 'ssa se-
vako rañño ārocitabhāvaṃ ñatvā tato paṭṭhāya taṃ kammaṃ
kātuṃ na visahi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā aham eva Bārāṇasīrājā16 ahosin" ti. So pi amacco rañño17
Satthu kathitabhāvaṃ ñatvā tato paṭṭhāya taṃ kammaṃ kātuṃ nā-
sakkhīti18. Khantivaṇṇanajātakaṃ19.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs vaddhatīti.
2 Bi vāvaṭo.
3 Cs Bi bahu-.
4 Cs agāro, Bi aṅgāre aṅgāre.
5 Bi dussanakapūriso.
6 Ck so khamo, Cs so khamo corr. to so ca kho.
7 Ck idaṃ, Cs idaṃ corr. to idha.
8 Cs icceva corr. to idheva, Bi itheva.
9 Ck Cs omit tassa.
10 Ck bahūpakārānaṃ, Cs bahupakāreṇataṃ corr. to bahupakārataṃ,
Bi bahupakārathaṃ.
11 Bi -na.
12 Ck -panne hi, Cs -panno hi.
13 Bi lakkhaṇakoṭhāsehi.
14 Bi sandhāya.
15 Ck raññā.
16 Ck Cs -si-.
17 Ck raṃñā.
18 Cs na sakkhīti.
19 Bi khaṇdhivaṇṇajātakaṃ pañcamaṃ.
[page 208]
208 II. {Dukanipāta}. 8. Kāsāvavagga. (23.)
6. Kosiyajātaka.
Kāle nikkhamanā sādhū 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosalarājānaṃ ārabbha kathesi. Kosalarājā paccanta-
vūpasamanatthāya1 akāle nikkhami. Vatthuṃ heṭṭhā vuttanayam eva.
Satthā pana atītaṃ āharitvā āha: mahārāja
atīte Bārāṇasīrājā2 akāle nikkhamitvā uyyāne khandhā-
vāraṃ nivesesi3. Tasmiṃ kāle ulūkasakuṇo4 veḷugumbaṃ5
pavisitvā nilīyi. Kākasenā āgantvā "nikkhantam eva taṃ gaṇ-
hissāmā" 'ti parivāresi6. So suriyatthagamanaṃ7 anoloketvā va
akālass'; eva8 nikkhamitvā palāyituṃ ārabhi. Atha naṃ kākā
parivāretvā tuṇḍehi koṭṭentā9 paripātesuṃ. Rājā Bodhisattaṃ
āmantetvā "kin nu kho paṇḍita ime kākā kosiyaṃ paripāten-
tīti" pucchi. Bodhisatto "akāle mahārāja attano vasanaṭṭhānā
nikkhamantā evarūpaṃ dukkhaṃ paṭilabhanti yeva, tasmā akāle
attano vasanaṭṭhānā nikkhamituṃ na vaṭṭatīti10" imam atthaṃ
pakāsento imaṃ gāthadvayam āha:
Ja_II,8.6(=226).1: Kāle nikkhamanā sādhu, nākāle sādhu nikkhamo11,
akālena hi nikkhamma ekakaṃ pi bahūjano12
na kiñci atthaṃ joteti13 dhaṃkasenā va kosiyaṃ. || Ja_II:150 ||
Ja_II,8.6(=226).2: Dhīro ca vidhividhānaññū paresaṃ vivarantagū14
sabbāmitte vasīkatvā16 kosiyo va sukhī siyā ti. || Ja_II:151 ||
Tattha kāle nikkhamanā sādhū 'ti mahārāja nikkhamanā17 nāma nigga-
manaṃ18 vā19 parakkamanaṃ20 vā yuttapayuttakāle21 sādhu, nākāle sādhu
nikkhamo ti akāle pana attano vasanaṭṭhānato aññattha gantuṃ nikkhamanaṃ
vā parakkamanaṃ vā na sādhu, akālena hīti ādīsu22 catusu23 padesu paṭha-
mena24 saddhiṃ tatiyaṃ dutiyena catutthaṃ yojetvā evaṃ attho veditabbo:
attano vasanaṭṭhānato25 puriso akālena26 nikkhamitvā vā parakkamitvā vā na
--------------------------------------------------------------------------
6. Cfr. supra p. 74.
1 Ck paccantaṃ-.
2 Ck Cs -si-.
3 Bi nivāsesi.
4 Bi uluñka-.
5 Bi -kumbhaṃ.
6 Bi -resuṃ.
7 Bi sūriyattaṅgamanaṃ.
8 so Bp; Ck Cs sakāl-, Bi cīrakāle yeva.
9 Ck Cs koddhentā, Bi koṭṭetvā.
10 Ck Cs vaddhatīti, Bi vaṭṭati
11 Ck Cs nakāle.
12 Cs Bi bahu-.
13 Ck jāneti.
14 Bi vaṅka-.
15 Ck -gu, Cs -raṃtagu, Bi vivarānabhu.
16 Bi vasaṃkatvā.
17 Ck Bi -naṃ.
18 Bi omits nāma niggamanaṃ.
19 Cs omits vā.
20 Bi parakkamaṃ, Cs parakkanaṃ.
21 Bi yuttamattakāle.
22 Ck Cs ādisu.
23 Bi omits catusu.
24 Bi paṭhamapadena.
25 Bi vasanato hi koci.
26 Bi akāle.
[page 209]
6. Kosiyajātaka. (226.) 7. {Gūthapāṇajātaka}. (227.) 209
kiñci atthaṃ joteti attano appamattakam pi vaḍḍhiṃ1 pabhāvetuṃ2 na
sakkoti, atha kho ekakam3 pi bahujano bahu4 pi so paccatthikajano5 etaṃ6
akāle nikkhantaṃ vā parakkamantaṃ vā ekakaṃ samparivāretvā mahāvināsaṃ
pāpeti, tatthāyaṃ7 upamā: dhaṃkasenā va kosiyaṃ yathā ayaṃ dhaṃkasenā
imaṃ akāle nikkhamantañ ca parakkamantañ ca kosiyaṃ tuṇḍehi vitudanti8
mahāvināsam pāpenti9 tathā, tasmā10 tiracchānagate ādiṃ11 katvā kenaci akāle
attano vasanaṭṭhānā na {nikkhamitabbaṃ}12 na parakkamitabban ti, dutiyagāthāya
dhīro ti paṇḍito, vidhīti porāṇakapaṇḍitehi ṭhapitapaveṇi, vidhānan ti koṭ-
ṭhāso vā saṃvidahanaṃ vā. vivarantagū13 ti vivaraṃ1 anugacchanto jānanto,
sabbāmitte ti15 sabbe amitte, vasīkatvā16 ti attano vase katvā, kosiyo
vā 'ti imamhā bālakosiyā añño paṇḍitakosiyo viya, idaṃ vuttaṃ hoti: yo ca kho
paṇḍito imasmiṃ kāle nikkhamitabbaṃ parakkamitabbaṃ17 imasmiṃ pana18 na19
nikkhamitabbaṃ na parakkamitabban ti porāṇakapaṇḍitehi ṭhapitassa paveṇisaṃ-
khātassa vidhino koṭṭhāsasaṃkhātaṃ vidhānaṃ vā tassa vā vidhino vidhānaṃ
saṃvidahanaṃ anuṭṭhānaṃ jānāti so vidhividhānaññū, paresaṃ attano
paccāmittānaṃ vivaraṃ ñatvā yathā nāma paṇḍito kosiyo rattisaṃkhātena20 at-
tano kālena21 nikkhamitvā ca parakkamitvā ca tattha tattha sayitānañ ñeva kā-
kānaṃ sīsāni chindamāno22 te sabbe23 amitte {vasīkatvā} sukhī siyā evaṃ dhīro
pi kāle nikkhamitvā parakkamitvā attano paccāmitte vasīkatvā sukhī niddukkho
bhaveyyā 'ti.
Rājā Bodhisattassa vacanaṃ sutvā nivatti.
Satthā imaṃ desanaṃ24 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā rājā
Ānando ahosi, paṇḍitāmacco pana aham evā" 'ti. Kosiyajātakaṃ25.
7. Gūthapāṇajātaka.
Sūro sūrena saṃgammā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ26 kāle
Jetavanato gāvutaddhayojanamatte27 eko nigamagāmo, tattha bahūni
salākabhattapakkhikabhattāni28 atthi. Tatth'; eko29 pañhapucchako30
koṇṭo31 vasati, so salākabhattapakkhikabhattānaṃ atthāya gate dahare
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vuḍḍhaṃ.
2 Ck pabhāvetu, Cs pabhāvetu corr. to -tuṃ, Bi uppādetuṃ.
3 Bi ekekaṃ.
4 Ck bahū.
5 Bi paccatti, Cs paccatti corr. to paccatthi-.
6 Cs Bi ekaṃ.
7 Cs tattha aya.
8 read -tī?
9 Bi omits tatthāyaṃ---pāpenti
10 Bi tasmī.
11 Bi ādi.
12 Ck Cs nikka-.
13 Cs cīvarantagu, Bi vivarāṇabhu, Bp vivarānugū
14 Cs cīvaraṃ.
15 Ck Cs -ttehi.
16 Bi vasaṃ-.
17 Bi omits parakkamitabbaṃ.
18 Ck Cs omit pana.
19 Bi omits na.
20 Bi -te.
21 Bi -le.
22 Bi chindayamāno.
23 Cs adds pi.
24 Bi dhammadesanaṃ.
25 Bi adds chaṭhaṃ.
26 Bi adds kira.
27 Bi -taḍhayojanapatte.
28 Cs -pakkhibhattāni.
29 Bi tatreko.
30 Cs pañhaṃpu-, Bi paññaṃpu-.
31 Bi koṇḍo.
[page 210]
210 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga. (23.)
ca sāmaṇere ca "ke khādanti ke pivanti ke bhuñjantīti" pañhaṃ
pucchitvā kathetuṃ asakkonte1 lajjāpesi, te tassa bhayena salāka-
bhattapakkhikabhattatthāya taṃ gāmaṃ na gacchanti. Ath'; ekadiva-
saṃ eko bhikkhu salākaggaṃ gantvā "bhante asukagāme salākabhattaṃ
vā pakkhikabhattaṃ vā atthīti" pucchitvā "atth'; āvuso, tattha pan'
eko koṇṭo pañhaṃ pucchati2, kathetuṃ asakkonte3 akkosati paribhā-
sati, tassa bhayena koci gantuṃ na sakkotīti" vutte "bhante tattha
bhattāni mayhaṃ pāpetha4, ahaṃ5 taṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā
tato paṭṭhāya tumhe disvā palāyanakaṃ6 karissāmīti" aha. Bhikkhū
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tassa7 tattha bhattāni pāpesuṃ. So tattha
gantvā gāmadvāre cīvaraṃ pārupi. Taṃ8 disvā koṇṭo9 caṇḍameṇḍako
viya vegena upagantvā "pañhaṃ10 me samaṇa kathehīti" āha. "Upā-
saka gāme caritvā yāguṃ ādāya āsanasālaṃ11 tāva me āgantuṃ12
dehīti". So yāguṃ ādāya āsanasālaṃ āgate pi tasmiṃ tath'; eva āha.
So pi taṃ bhikkhuṃ "yāguṃ tāva me pātuṃ dehi, āsanasālaṃ sam-
majjituṃ dehi, salākabhattaṃ tāva13 āharituṃ dehīti" vatvā salāka-
bhattaṃ āharitvā tam eva pattaṃ14 gāhāpetvā15 "ehi, pañhaṃ te ka-
thessāmīti" bahigāmaṃ16 netvā cīvaraṃ saṃharitvā17 aṃse ṭhapetvā
tassa hatthato pattaṃ gahetvā aṭṭhāsi. Tatrāpi taṃ so18 "samaṇa
pañhaṃ me kathehīti" āha. Atha naṃ "kathemi te pañhan" ti
ekappahāren'; eva pātetvā aṭṭhīni saṃcuṇṇento19 pothetvā gūthaṃ
mukhe pakkhipitvā "ito dāni paṭṭhāya imaṃ gāmaṃ āgataṃ kañci
bhikkhuṃ20 pañhaṃ pucchitakāle jānissāmīti" santajjetvā pakkāmi.
So tato paṭṭhāya bhikkhū21 disvā va palāyati. Aparabhāge tassa
bhikkhuno sā kiriyā bhikkhusaṃghe22 pākaṭā jātā. Ath'; ekadivasaṃ
dhammasabhāyaṃ23 kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asukabhikkhu
kira koṇṭassa mukhe gūthaṃ pakkhipitvā gato" ti. Satthā āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave so bhikkhu idān'; eva taṃ
mīḷhena24 āsādesi, pubbe pi āsādesi25 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -to. Cs -to corr. to -te.
2 Bi pucchitaṃ.
3 Ck Bi -to.
4 Bi pāyetha.
5 Bi ahan.
6 Bi salākassanakaṃ.
7 Bi tattha.
8 Bi pārumpitaṃ.
9 Bi koṇḍo ca, Cs koṇṭho.
10 Cs pañham.
11 Cs -lan.
12 Bi gantuṃ.
13 Bi adds me.
14 Bi bhattaṃ.
15 Bi omits gāhāpetvā.
16 Bi gāmadvāre.
17 Ck Cs saṃgharitvā, Bi gharitvā, Bp saṃkaḍḍhetvā.
18 Bi bho.
19 Ck -cuṇṇanto, Bi adds viya.
20 Bi bhikkhuṃ kiñci.
21 Bi bhikkhuṃ.
22 Bi -saṅghe.
23 Bi adds bhikkhu.
24 Cs milhena, Bi milena.
25 Bp āharesi---āharesi, Bi pakkhipitvā gato puppe pi dhiḷe pakkhipi
in the place of āsādesi---āsādesi.
[page 211]
7. Gūthapāṇajātaka. (227.) 211
Atīte Aṅga-Magadha-vāsino aññamaññassa1 raṭṭhaṃ2
gacchantā ekadivasaṃ dvinnaṃ raṭṭhānaṃ sīmantare ekaṃ gha-
raṃ nissāya vasitvā suraṃ3 pivitvā macchamaṃsaṃ khāditvā
pāto va yānāni yojetvā pakkamiṃsu. Tesaṃ gatakāle eko
gūthakhādakapāṇako4 gūthagandhena āgantvā tesaṃ pītaṭṭhāne5
chaḍḍhitaṃ6 suraṃ disvā pānīyaṃ7 pipāsāya pivitvā matto
hutvā gūthapuñjaṃ abhirūhi8. Allagūthaṃ tasmiṃ āruḷhe tho-
kaṃ onami. So "paṭhavī maṃ dhāretuṃ na sakkotīti" viravi.
Tasmiñ ñeva khaṇe eko mattavāraṇo9 taṃ padesaṃ patvā
gūthagandhaṃ ghāyitvā jigucchanto paṭikkami. So taṃ disvā
"esa10 bhayena palāyatīti" saññī hutvā "iminā11 saddhiṃ saṃ-
gāmetuṃ12 vaṭṭatīti" taṃ avhayanto13 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,8.7(=227).1: Sūro sūrena saṃgamma vikkantena14 pahārinā15
ehi nāga nivattassu, kin nu bhīto palāyasi,
passantu Aṅga-Magadhā mama tuyhañ ca vikkaman ti. || Ja_II:152 ||
Tass'; attho: tvaṃ sūro mayā sūrena saddhiṃ samāgantvā viriyavikkamena
vikkantena pahāradānasamatthatāya pahārinā kiṃkāraṇā asaṃgāmetvā va gacchasi,
kin nu nāma ekasampahāro pi dātabbo siyā, tasmā ehi nāga nivattassu, ettaken'
eva maraṇabhayatajjito hutvā kin nu bhīto palāyasi, ime imaṃ sīmaṃ antaraṃ
katvā vasantā passantu, Aṅga-Magadhā16 mama tuyhañ ca vikkamaṃ ubhinnam
pi amhākaṃ parakkamaṃ passantū 'ti.
So hatthi kaṇṇaṃ datvā17 tassa vacanaṃ sutvā nivattitvā
tassa santikaṃ gantvā taṃ apasādento18 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,8.7(=227).2: Na taṃ pādā vadhissāmi na dantehi na soṇḍiyā,
mīḷhena19 taṃ vadhissāmi, pūti haññatu pūtinā ti. || Ja_II:153 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi aññamaññaṃ.
2 Ck raṭṭhā, Bi raṭhā, Cs raṭṭhā corr. to raṭṭhaṃ.
3 Ck suram, Cs Bi sūraṃ.
4 Ck -khādita-, Cs -khādika-.
5 Bi piviṭhāne.
6 Bi chaṭṭita, Bp chaṭṭitaṃ.
7 Ck Cs pānīya, Bi pāṇiyaṃ
8 Cs -ruhi.
9 Cs mattavaravā-.
10 Bi adds mama.
11 Bi adds me.
12 Bi saṃgāmaṃ kātuṃ.
13 Bi avhāyanto
14 Bi vītikkantena.
15 Bi mahīrinā.
16 Ck Cs aṃga-.
17 Bi uccāretvā, Bp uccāraṃ dassetvā.
18 Bp apassādento, Bi aparento
19 all three MSS. miḷhena.
[page 212]
212 II. Dukanipāta. 8.Kāsāvavagga. (23.)
Tass'; attho: na taṃ pādādīhi1 vadhissāmi tuyhaṃ pana anucchavikena
mīḷhena2 taṃ vadhissāmīti evañ ca pana vatvā pūtigūthapāṇako pūtinā va
haññatū 'ti
tassa matthake mahantaṃ laṇḍaṃ pātetvā udakaṃ vissajje-
tvā tatth'; eva taṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā koñcanādaṃ nadanto
araññam eva pāvisi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā gūthapāṇako koṇṭo3 ahosi, vāraṇo so bhikkhu, taṃ pana kā-
raṇaṃ paccakkhato disvā tasmiṃ vanasaṇḍe nivutthadevatā pana aham
evā" 'ti. Gūthapāṇajātakaṃ4.
8. Kāmanītajātaka.
Tayo girin ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Kāma-
nītabrāhmaṇaṃ5 nāma ārabbha kathesi. Vatthuṃ paccuppannañ
ca atītañ ca Dvādasanipāte Kāmajātake āvibhavissati.
Tesu pana dvīsu rājaputtesu jeṭṭhako āgantvā Bārāṇasi-
yaṃ rājā ahosi kaniṭṭho uparājā6. Tesu rājā vatthukāmakile-
sakāmesu atitto dhanalolo7 ahosi. Tadā Bodhisatto Sakko
devarājā hutvā Jambudīpaṃ olokento tassa rañño dvīsu pi
kāmesu atittabhāvaṃ8 ñatvā "imaṃ rājānaṃ niggahetvā9 lajjā-
pessāmīti" brāhmaṇamāṇavavaṇṇena āgantvā rājānaṃ passi
raññā ca "ken'; atthena āgato si māṇavā" 'ti vutte "ahaṃ
mahārāja tīṇi nagarāni passāmi khemāni subhikkhāni pahūta-
hatthiassarathapattīni10 hiraññasuvaṇṇālaṃkārabharitāni, sakkā
ca pana tāni appaken'; eva balena gaṇhituṃ, ahaṃ te tāni
gahetvā dātuṃ āgato" ti āha, "kadā gacchāma11 mānavā" 'ti
vutte "sve mahārājā" 'ti "tena hi gaccha, pāto va āgaccheyyā-
sīti" "sādhu mahārāja, vegena balaṃ sajjehīti" vatvā Sakko
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pādā.
2 Cs milhena.
3 Bp koṇṭho or koṇṭo, Bi koṇḍā.
4 Bi adds sattamaṃ.
5 Cs kāmanita-. Bi kāmanika-.
6 Bi adds ahosi.
7 Bi -lobho.
8 Bi atittaṃ-.
9 Bi niggaṇhitvā.
10 Cs -pantīni, Bi -hatthini.
11 Bi gacchasi.
[page 213]
8. Kāmanītajātaka. (228.) 213
sakaṭṭhānam eva gato. Rājā punadivase bheriñ1 carāpetvā
balaṃ sajjaṃ kāretvā amacce pakkositvā2" hīyo eko brāhmaṇa-
māṇavo ‘Uttarapañcāle Indapatte Kekake ti imesu tīsu nagaresu
rajjaṃ gahetvā dassāmīti'; āha3, taṃ māṇavaṃ ādāya tīsu na-
garesu rajjaṃ gaṇhissāma4, vegena taṃ pakkosathā" 'ti. "Katth'
assa deva nivāso dāpito" ti. "Na me tassa nivāsagehaṃ5 dā-
pitan" ti. "Nivāsaparibbayo6 pana dinno" ti. "So pi na7
dinno". "Atha kahaṃ8 taṃ9 passissāmā10" 'ti. "Nagaravīthīsu11
olokethā" 'ti. Te okokento adisvā "na passāmā mahārājā" 'ti
āhaṃsu. Rañño māṇavaṃ apassantassa "evaṃ mahantā nāma
issariyā parihīno 'smīti12" mahāsoko udapādi, hadayavatthuṃ
uṇhaṃ ahosi, vatthulohitaṃ kuppi, lohitapakkhandikā udapādi,
vejjā tikicchituṃ nāsakkhiṃsu13. Tato tīhacatuhaccayena Sakko
āvajjamāno tassa taṃ ābādhaṃ ñatvā "tikicchissāmi nan" ti
brāhmaṇavaṇṇena āgantvā dvāre ṭhatvā "vejjabrāhmaṇo tumhā-
kaṃ tikicchanatthāya āgato" ti ārocāpesi. Rājā taṃ sutvā
"mahantamahantā14 rājavejjā maṃ tikicchituṃ nāsakkhiṃsu13,
paribbayam assa dāpetvā uyyojethā" 'ti āha. Sakko taṃ sutvā
"mayhaṃ n'; eva nivāsanaparibbayena15 attho vejjalābham pi
na gaṇhissāmi, tikicchissāmi naṃ, rājā maṃ passatū" 'ti āha.
Rājā taṃ sutvā "tena hi āgacchatū" 'ti āha. Sakko pavisitvā
jayāpetvā16 ekamantaṃ aṭṭhāsi. Rājā "tvaṃ maṃ tikiccha-
sīti" āha. "Āma devā" 'ti. "Tena hi tikicchassū" 'ti. "Sā-
dhu mahārāja17, vyādhino18 me19 lakkhaṇam pi20 kathetha,
kena kāraṇena uppanno, kiṃ khāditaṃ vā pītaṃ vā nissāya
udāhu diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā" ti. "Tāta mayhaṃ vyādhi21 su-
taṃ nissāya uppanno" ti. "Kin22 te sutan" ti. "Tāta, eko
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bheri.
2 Bi pakkosāpetvā.
3 Cs āga corr. to āha
4 Bi -mi, Ck -mi corr. to -ma.
5 Bi nivāsanagehaṃ
6 Bi nivāsanaparippayo.
7 Bi omits na.
8 Bi kathaṃ.
9 Bi na.
10 Bi passāmā.
11 Ck -thisu.
12 Bi -hinomhiti.
13 Bi nāsakkhisu, Ck na sakkhiṃsu.
14 so Bp; Bi mahantāmahantā, Ck Cs mahantamahanta.
15 so Bp; Ck nivāpena-, Cs nivāpetha-, Bi nivāsanena-,
read: nivāsena na--?
16 Cs chāyāpetvā corr. to jayāpetvā.
17 Bi adds ajja.
18 Bi byādhino.
19 Bi omits me.
20 Ck Cs omit pi.
21 Bi byādhi.
22 Cs kiṃ.
[page 214]
214 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga.(23.)
māṇavo1 āgantvā mayhaṃ ‘tīsu nagaresu rajjaṃ gaṇhitvā dassā-
mīti'; āha, ahaṃ tassa nivāsanaṭṭhānaṃ vā nivāsaparibbayaṃ2
na dāpesiṃ3, so mayhaṃ kujjhitvā aññassa rañño santikaṃ
gato bhavissati4, atha me evaṃ ‘mahantā nāma issariyā pari-
hīno 'mhīti'; cintentassa ayaṃ vyādhi5 uppanno ti6, sace sakkosi
taṃ7 me kāmacittaṃ nissāya uppannaṃ8 vyādhiṃ9 tikicchā"
'ti etam atthaṃ pakāsento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,8.8(=228).1: Tayo giriṃ antaraṃ kāmayāmi:
Pañcālā9 Kuruyo10 Kekake11 ca,
tatuttariṃ brāhmaṇa {kāmayāmi},
tikiccha maṃ brāhmaṇa kāmanītan12 ti. || Ja_II:154 ||
Tattha tayo girin ti tayo girī13, ayam eva vā pāṭho, yathā ca Sudas-
sanassa14 girino dvāraṃ h'; etaṃ15 pakāsatīti ettha Sudassanaṃ14 devanagaraṃ
yujjhitvā duggaṇhatāya duccalanatāya16 Sudassanagirīti vuttaṃ evam idhāpi tīṇi
nagarāni tayo girin ti adhippetāni, tasmā ayam ettha attho: tīṇi ca17 tesañ ca
antaraṃ tividham pi raṭṭhaṃ kāmayāmi, Pañcālā18 Kuruyo19 Kekake20 cā
'ti imāni tesaṃ raṭṭhānaṃ nāmāni tesu Pañcālā18 Uttarapañcālā18 tattha Kam-
pillaṃ21 nāma nagaraṃ, Kuruyo22 ti Kururaṭṭhaṃ tattha23 Indapattaṃ nāma
nagaraṃ, Kekake24 cā 'ti paccatte upayogavacanaṃ tena Kekayaraṭṭhaṃ25 das-
seti tattha Kekayarājadhānī26 yeva nagaraṃ, tatuttarin ti taṃ ahaṃ ito pati-
laddhā Bārāṇasīrajjā27 tatuttariṃ tividhaṃ rajjaṃ kāmayāmi, tikiccha maṃ
brāhmaṇa kāmanītan28 ti29 iti imehi vatthukāmehi ca kilesakāmehi ca nītaṃ
hataṃ30 pahataṃ31 sace sakkosi tikiccha maṃ brāhmaṇā 'ti.
Atha naṃ Sakko "mahārāja, tvaṃ mūlosadhādīhi atekiccho,
ñāṇosadhen'; eva tikicchitabbo" ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs mānavo.
2 Bi nivāsaparippayaṃ, Ck Cs nivāpa-.
3 Ck Bi dāpesi.
4 Bi -tīti.
5 Bi byādhi.
6 so all three MSS.
7 Bi tvaṃ.
8 Bi uppanna.
9 Bi -lo.
10 so Bi Bp; Ck Cs kurayo.
11 Bp ketake, Bi keake.
12 Ck -ṇītan, Bi -nitan.
13 Ck Cs giri, Bi Bp gīri.
14 Bi -na.
15 Bi sotaṃ.
16 Ck duccalantāya, Cs duccalantāya corr. to duccalanatāya,
Bi duccanalatāya.
17 Ck omits ca, Cs va.
18 Bi Bp -lo.
19 Ck Cs kurayo.
20 Bp ketake, Bi kotake.
21 Bp kappilaṃ, Bi kapilaṃ.
22 so Cs Bi Bp; Ck kurayo.
23 Ck Cs omit tattha.
24 Bi Bp ketake
25 Bp ketakassa raṭṭhaṃ, Bi ketakavuṭhaṃ.
26 Bi ketakerājaṭhānī.
27 Ck Cs -sirajjā, Bi -sīrājā.
28 Ck -ṇītaṃ, Bi -nitan.
29 Ck Cs omit ti.
30 so Ck Cs Bp; Bi haṭaṃ.
31 so Ck Cs Bp; Bi omits pahataṃ
[page 215]
8. Kāmanītajātaka. (228.) 215
Ja_II,8.8(=228).2: Kaṇhāhi1 daṭṭhassa karonti h'; eke2,
amanussavaddhassa3 karonti4 paṇḍitā5,
na kāmanītassa karoti koci,
okkantasukkassa hi kā tikicchā ti. || Ja_II:155 ||
Tattha kaṇhāhi6 daṭṭhassa karonti heke ti7 ekacce hi tikicchakā8
ghoravisena kāḷasappena daṭṭhassa mantehi c'; eva osadhehi ca tikicchaṃ karonti,
amanussavaddhassa9 karonti paṇḍitā ti apare paṇḍitā bhūtavejjā bhūta-
yakkhādīhi amanussehi vaddhassa10 vadhitassa abhibhūtassa gahitassa balikamma-
parittakaraṇaosadhaparibhāvitādīhi tikicchaṃ karonti, na kāmanītassa karoti
kocīti11 kāmehi pana nītassa kāmavasikassa puggalassa aññatra paṇḍitehi añño
koci tikicchaṃ na karoti, karonto pi kātuṃ samattho nāma n'; atthi12 kiṃkāraṇa:
okkantasukkassa hi kā tikicchā ti13 okkantasukkassa avakkantakusala-
dhammassa14 mariyādaṃ atikkantassa akusaladhamme patiṭṭhitassa15 puggalassa
mantosadhādīhi kā nāma tikicchā, na sakkā osadhehi16 tikicchitun ti
Iti Mahāsatto imaṃ kāraṇaṃ dassetvā uttariṃ evam āha17:
"mahārāja, sace tvaṃ tāni tīṇi rajjāni lacchasi18 api nu kho
imesu catūsu19 nagaresu rajjaṃ kārento ekappahāren'; eva cat-
tāri sāṭakayugāni20 paridaheyyāsi21 catūsu19 vā suvaṇṇapātīsu
bhuñjeyyāsi catūsu19 vā sirisayanesu sayeyyāsi22, mahārāja
taṇhāvasikena nāma bhavituṃ na vaṭṭati23, taṇhā hi nām'; esā
vipattimūlaṃ24, sā vaḍḍhamānā yo taṃ25 vaḍḍheti26 taṃ pug-
galaṃ aṭṭhasu mahānirayesu soḷasaussadanirayesu nānappakāra-
bhedesu27 ca avasesu apāyesu khipatīti". Evaṃ rājānaṃ nira-
yādibhayena tajjetvā Mahāsatto dhammaṃ desesi28. Rājāpi
'ssa dhammaṃ sutvā vigatasoko hutvā tāvad eva nivyādhitaṃ29
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bi taṇhāhi, Cs taṇhāhi corr. to kaṇhāhi.
2 Bi soke.
3 Bp viddhassa, Bi omits vaddhassa.
4 Ck omits heke amanussavaddhassa karonti.
5 Bi adds va.
6 Bi taṇhāhi.
7 Bi sokeci, Cs hoketi corr. to heketi.
8 Ck Bi tikiccha, Ck tikicchā corr. to tikicchaka.
9 Bi -viddhassa, Bp -ssāviddhassa.
10 Bi viddhassa, Bp paviddhassa.
11 Ck Cs kecīti.
12 Bi natthīti.
13 Ck Cs omit ti.
14 Ck Cs -dhamma, Bi avakkantassa sukkassa kusaladhammassa.
15 Bi omits akusala--- patiṭṭhitassa.
16 so Bp; Ck esabalehi, Cs esabālehi, Bi etehi.
17 Ck Cs omit māha.
18 Bi lajjasi.
19 so Bp; Ck Cs Bi catusu.
20 Cs sāṭakayuggalāni, Bi sākaṭayugāni.
21 Bi sarire daheyyāsi.
22 Bi seyyāsi.
23 Ck Cs vaddhati, Bi vattati.
24 Ck Cs -lā, Bi vippaṭimūlā.
25 Cs yo naṃ, Bi so kaṃ.
26 Ck Bi vaḍḍhati.
27 Ck nānappakāre-.
28 Bi desayi.
29 Bi Bp nibyā-.
[page 216]
216 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga. (23.)
pāpuṇi. Sakko pi 'ssa ovādaṃ datvā sīlesu patiṭṭhāpetvā deva-
lokam eva gato. So pi tato paṭṭhāya dānādīni puññāni katvā
yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā rājā kāmanītabrāhmaṇo1 ahosi, Sakko pana aham evā" 'ti.
Kāmanītajātakaṃ2.
9. Palāyijātaka.
Gajaggameghehīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Palāyi-
paribbājakaṃ3 ārabbha kathesi. So kira vādatthāya4 sakala-Jambu-
dīpaṃ vicaritvā kiñci paṭivādiṃ alabhitvā anupubbena Sāvatthiṃ gantvā
"atthi nu kho koci mayā saddhiṃ vādaṃ kātuṃ samattho" ti manusse
pucchi. Manussā "tādisānaṃ sahassena5 pi saddhiṃ vādaṃ kātuṃ
samattho sabbaññū dipadānaṃ6 aggo Mahāgotamo dhammissaro para-
vādappamaddano7, sakale8 Jambudīpe uppanno parappavādo taṃ Bha-
gavantaṃ atikkamituṃ samattho n'; atthi, velantaṃ patvā ūmiyo9 viya
hi10 sabbavādā tassa pādamūlaṃ patvā cuṇṇavicuṇṇā hontīti" Buddha-
guṇe kathesuṃ. Paribbājako "kahaṃ pana so etarahīti" pucchitvā
"Jetavane" ti sutvā "idāni 'ssa vādaṃ āropessāmīti" mahājanaparivuto
Jetavanaṃ gacchanto Jetarājakumārena11 navakoṭidhanaṃ vissajjetvā
kāritaṃ Jetavanadvārakoṭṭhakaṃ12 disvā13 "ayaṃ samaṇassa Gota-
massa vasanapāsādo" ti pucchitvā "dvārakoṭṭhako ayan" ti sutvā
"dvārakoṭṭhako tāva evarūpo vasanagehaṃ kīdisaṃ bhavissatīti" vatvā
"gandhakuṭī14 nāma appameyyā15" ti vutte "evarūpena samaṇena
saddhiṃ ko vādaṃ karissatīti" tato va palāyi. Manussā uṇṇādino16
hutvā Jetavanaṃ pavisitvā Satthārā "kiṃ akāle āgat'; atthā" 'ti vuttā17
taṃ18 pavattiṃ kathayiṃsu. Satthā "na kho upāsakā idān'; eva pubbe
p'; esa mama vasanaṭṭhānassa dvārakoṭṭhakaṃ disvā palāyat'; evā19"
'ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kāmanika-, Ck kāmaṇīta-.
2 Ck kamaṇīta-, Bi kāmanijātakaṃ aṭhamaṃ.
3 Ck Cs palāsi-, Bi palāyiparippā-.
4 Bi vādaṭhāya.
5 Ck sahasse, Cs sahasse corr. to sahassena.
6 Bi dvip-.
7 Bi parappavādamaddano.
8 Bi sakala.
9 Bi samuddaumpiyo viya.
10 Bi omits hi.
11 Bi jetavane pi jetavane rājakumārena.
12 Ck Cs -koddhakaṃ, Bi -koṭhakaṃ.
13 Bi adds va.
14 Cs Bi -kuṭi
15 Ck -yyo, Cs -yyo corr. to -yyā.
16 Cs unnā-.
17 Bi vutte
18 Ck Cs naṃ.
19 Bi palāyi yevā.
[page 217]
9.Palāyijātaka.(229.) 217
Atīte Gandhāraraṭṭhe Takkasilāyaṃ Bodhisatto rajjaṃ
kāresi, Bārāṇasiyaṃ Brahmadatto. So "Takkasilaṃ gaṇhissā-
mīti" mahantena balakāyena gantvā nagarato avidūre ṭhatvā
"iminā niyāmena hatthī1 pesetha iminā asse iminā rathe iminā
pattī2, evaṃ dhāvitvā āvudhehi paharatha, evaṃ ghanavassaṃ3
valāhakā viya saravassaṃ4 vassathā5" 'ti senaṃ vicārento
imaṃ gāthadvayam āha:
Ja_II,8.9(=229).1: Gajaggameghehi6 hayaggamālihi7
rathūmijātehi8 sarābhivassehi9
tharuggahāvaṭṭadaḷhappahārihi10
parivāritā11 Takkasilā samantato. || Ja_II:156 ||
Ja_II,8.9(=229).2: Abhidhāvathā ca patathā ca
vividhavinaditā ca12 dantihi13,
vattat'; ajja tumulo14 ghoso
yathā vijjutā jaladharassa15 gajjato16 ti. || Ja_II:157 ||
Tattha gajaggameghehīti17 aggagajameghehi18 koñcanādaṃ gajjitaṃ19
gajjantehi mattavaravāraṇavalāhakehīti20 attho, hayaggamālihīti21 aggahaya-
mālīhi22 varasindhavamālākulehi23 assānikehīti24 attho, rathūmijātehīti25 sañ-
jātaūmivegehi26 sāgarasalilehi27 viya sañjātarathūmīhi28 rathānikehīti attho,
sarābhivassehīti29 tehi yeva rathānikehi ghanavassamegho viya saravassaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp hatthiṃ, Ck Cs Bi hatthi.
2 Bp pattiṃ, Ck Cs Bi patti.
3 Ck Cs -vassa, Bi -vassaṃ vassāpetvā.
4 so Cs Bp; Ck saravassa, Bi saravasa.
5 Bp passatha, Bi ṭhānaṃ.
6 Bi gajjaggameghopi.
7 Bi sāyaggamālibhi, Cs hāyaggamālibhi.
8 Bi ratubhummijātebhi, Bp rathammijātebhi
9 Bp -vassebhi, Ck Cs sarāhivassahi, Bi sarātivassati.
10 Ck taruggahāvaṇḍa-, Cs tharuggahāvaddhadaḷhappahāribhi,
Bi dhanuggavaṭṭadaḷhapahāribhi.
11 Bi paripāritā, Cs pavāritā.
12 Cs -- patthā ca---, Bi abhidhāvatā cuppatadhāvavatā ca
vividhavinadībhā ca, Bp abhidhāvatha cupakavatha ca
vividhavinaditā va, but further on: abhidhāvatha ca
upaupadhāvatha ca---.
13 Bi rantibhi, Bp dantibhi.
14 Bi tumūlo.
15 Bi vijjalatādharassa, Bp vijjulatājaladharassa.
16 Bi jaggato.
17 Cs gajjameghehīti, Bi gajaggameghetiṇi.
18 Bi aggajaggameghebhi.
19 Bi jaggitaṃ.
20 Bi -vaḷāhakehiti.
21 Ck -līhīti, Bi sāyaggamālibhiṇi.
22 Bi aggasāyamālibhi.
23 Bp -dhavavalāhakehi.
24 Bi assāṇikehiti.
25 Bi rathumpijātebhiti.
26 Ck sataūmi-, Cs sañjāna-, Bi sañcātaumpi-.
27 Bi sāgarasasīlehi.
28 Ck sañjataṃ-, Cs saṃjāta-, Bi saṃjāta, omits rathūmīhi.
29 Ck sārabhivassahīti, Cs -vassihīti corr. to -vassahīti,
Bp -vassebhiti, Bi sarātivasatīti.
[page 218]
218 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga.(23.)
vassantehi, tharuggahāvaṭṭadaḷhappahārihīti1 tharuggahehi2 āvaṭṭadaḷha-
pahārihi3 ito c'; ito ca āvattitvā4 parivattitvā5 daḷhaṃ paharantehi gahitakhagga-
ratanatharudaṇḍehi6 pattiyodhehi cā 'ti attho, parivāritā Takkasilā saman-
tato ti yathā ayaṃ Takkasilā parivāritā hoti sīghaṃ tathā karothā 'ti attho, abhi-
dhāvathā7 ca patathā cā8 ti vegena dhāvatha9 c'; eva uppatathā10 ca, vivi-
dhavinaditā ca dantihīti11 varavāraṇehi saddhiṃ vividhavinaditā bhavatha12,
selitagajjitavāditehi13 nānāviravā hothā ti attho, vattatajja14 tumulo15 ghoso
ti vattatu16 ajja17 tumulo15 mahanto18 asanisaddasadiso ghoso, yathā vijjutā19
jaladharassa gajjato20 ti yathā gajjantassa jaladharassa mukhato niggatā21
vijjutā22 caranti evaṃ vicarantā nagaraṃ parivāretvā rajjaṃ ganhathā 'ti vadati.
Iti so rājā gajjitvā senaṃ vicāretvā nagaradvārasamīpaṃ
gantvā dvārakoṭṭhakaṃ23 disvā "idaṃ rañño vasanagehan" ti
pucchitvā "ayaṃ nagaradvārakoṭṭhako24" ti vutte "nagara-
dvārakoṭṭhako25 tāva evarūpo rañño nivesanaṃ kīdisaṃ bha-
vissatīti" vatvā "Vejayantapāsādasadisan" ti sutvā "evaṃ
yasasampannena raññā saddhiṃ yujjhituṃ na sakkhissāmā" 'ti
dvārakoṭṭhakaṃ26 disvā va nivattitvā palāyitvā Bārāṇasim eva
āgamāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ27 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Bārāṇasirājā Palāyiparibbājako28 ahosi, Takkasilārājā aham evā" 'ti.
Palāyijātakaṃ29.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck tharuggahāvavaddhadaḷhappahārīhīti,
Cs tharuggahāvavaddhadaḷhappahāribhīti corr. to
tharuggahāvaddha-, Bi dhanuggahāvaṭṭadaḷhappahāribhiti.
2 Bi dhanuggahehi.
3 Bi -ribhi, Ck Cs āvaddha--bhi.
4 Bi āvaṭṭitvā.
5 Bi parivattetvā.
6 Ck Cs -tharuddaṇḍehi, Bi -dhanudaṇḍehi.
7 Bi asidhāvata, Cs abhidhāvata corr. to -thā.
8 Cs ca patthā cā corr. to cā, Bi cuppatadhāvatā ca.
9 Cs dhāvata corr. to dhāvatha.
10 Cs upajjantā corr. to upanathā, Bi uppatadhāvatā.
11 Ck dantīhīti, Bp -ta va dantibhīti, Bi rantisiti
12 Bi vividha.
13 Ck selina-, Cs selina- corr. to selita-, Bp soṭṭhita-,
Bi selitavajjitavāritebhi.
14 Ck vattanajja, Cs vatthanajja corr. to vattatajja
15 Bi tumūlo.
16 Ck Bi vatta, Cs vatta corr. to vattatu.
17 Ck Bi omit ajja.
18 Ck mahantā, Cs mahantā corr. to mahanto.
19 Ck Cs vijjunā, Bi vijjulatā.
20 Cs gajjanto corr. to gajjato, Bi gacchato.
21 Ck nigañjunā, Cs nigañjunā corr. to niggatā.
22 Cs vijjunā corr. to vijjutā, Bi vijjulatā.
23 Ck -koddhakaṃ, Bi -koṭhakaṃ.
24 Ck Cs -koddhako, Bi -dvāraṃkoṭhako
25 Ck Cs -koddhako, Bi -koṭhako.
26 Ck Cs -koddhakaṃ, Bi -koṭhakaṃ.
27 Bi dhammadesanaṃ.
28 Ck palāsa-, Cs palāsi-, Bi palāyi-.
29 Ck palāsa-, Cs palāsi-, Bi palāyitajā-navamaṃ.
[page 219]
10. Dutiyapalāyijātaka. (230.) 219
10. Dutiyapalāyijātaka.
Dhajamaparimitan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ Palāyiparibbājakaṃ1 eva ārabbha kathesi. Imasmiṃ pana
vatthusmiṃ so paribbājako Jetavanaṃ pāvisi. Tasmiṃ khaṇe Satthā
mahājanaparivuto alaṃkatadhammāsane nisinno manosilātale sīhanādaṃ
nadanto sīhapoto2 viya dhammaṃ deseti3. Paribbājako Dasabalassa
brahmasarīrapaṭibhāgaṃ4 rūpaṃ puṇṇacandasassirīkaṃ5 mukhaṃ su-
vaṇṇapaṭṭasadisaṃ6 nalāṭañ7 ca disvā "ko evarūpaṃ purisaṃ8 jinituṃ
sakkhissatīti" nivattitvā parisantaraṃ pavisitvā palāyi. Mahājano taṃ
anubandhitvā nivattitvā Satthu taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā "na so9
paribbājako idān'; eva pubbe pi mama suvaṇṇavaṇṇaṃ10 mukhaṃ disvā
palāto11 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāresi, Takka-
silāyaṃ eko Gandhārarājā. So "Bārāṇasiṃ gahessāmīti catur-
aṅginiyā senāya āgantvā nagaraṃ12 parivāretvā nagaradvāre
ṭhito attano balavāhanaṃ oloketvā13 "ko ettakaṃ14 balavāha-
naṃ jinituṃ sakkhissatīti" attano senaṃ vaṇṇetvā paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,8.10(=230).1: Dhajam aparimitaṃ anantapāraṃ
duppasahaṃ, dhaṃkehi15 sāgaram iva
giri-m-iva anilena duppasaho
duppasaho aham ajja tādisenā 'ti. || Ja_II:158 ||
Tattha dhajamaparimitan ti idaṃ tāva me rathesu morapāde16 ṭhape-
tvā17 ussāpitaṃ dhajam eva aparimitaṃ bahuṃ anekasatasaṃkhaṃ18, ananta-
pāran ti balavāhanam pi me ettakā19 hatthī20 ettakā19 assā ti gaṇanaparicche-
darahitaṃ21 anantapāraṃ, duppasahan ti na sakkā paṭisattūhi22 sahituṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck palāsa-, Cs palāsi-, Bi palāyiparippājakam
2 Bi -potako.
3 Bi desesi, Cs desesi corr. to deseti.
4 Bi brahmasaribhāga.
5 Bi -candasārikaṃ.
6 Ck Cs -paddha-, Bi -patti-.
7 Bi nālātañ.
8 Bi purisuttamaṃ.
9 Bi adds kho.
10 Bi suddhasuvaṇṇa-.
11 Ck palāyato, Bi palāyayo corr. to palāto.
12 Ck Cs -ram.
13 Bi olokento.
14 Bi etthakaṃ.
15 Bi -kebhi.
16 Bi -pādaṃ.
17 Bi thapetvā.
18 Bi -sañkhyaṃ.
19 Bi etthakā, Cs etthakā corr. to ettakā.
20 all three MSS. hatthi.
21 Bi gaṇapari-, Cs gananaparicchedaṃ-, corr. to gaṇanaparicchedaṃ-.
22 Bi -satthuhi.
[page 220]
220 II. Dukanipāta. 8. Kāsāvavagga.(23.)
abhibhavituṃ, yathā kiṃ: dhaṃkehi sāgaram ivā1 'ti2 yathā sāgaro bahūhi3
pi kākehi vegavikkhambhanavasena4 vā atikkamanavasena vā5 duppasaho evaṃ
duppasahaṃ, girimiva anilena duppasaho ti api ca me ayaṃ balakāyo
yathā pabbato vātena akampanīyato6 duppasaho tathā aññena balakāyena duppa-
saho, duppasaho ahamajja tādisenā 'ti sv-āhaṃ iminā balena samannāgato
ajja tādisena duppasaho ti aṭṭālake7 ṭhitaṃ Bodhisattaṃ sandhāya vadati.
Ath'; assa so puṇṇacandasassirīkaṃ attano mukhaṃ dasse-
tvā "bāla mā vippalapa8, idāni te balavāhanaṃ mattavaravāraṇo
viya naḷavanaṃ9 viddhaṃsessāmīti" santajjetvā dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,8.10(=230).2: Mā bāliyaṃ vippalapi10, na hi 'ssa11 tādisaṃ,
viḷayhase12, na hi labhase13 nisedhakaṃ,
āsajjasi14 gajam iva ekacārinaṃ
yo taṃ15 padā nalam16 iva pothayissatīti. || Ja_II:159 ||
Tattha mā bāliyaṃ vippalapīti17 mā attano bālabhāvaṃ vilapa18, na
hissa tādisan ti na hi 'ssa tādiso, ayam eva vā pāṭho, tādiso anantapāraṃ me19
balavāhanan ti evarūpaṃ takkento rajjañ ca20 gahetuṃ samattho nāma na hi
assa21 na hotīti attho, viḷayhase22 ti tvaṃ hi kevalaṃ rāgadosamohamāna-
pariḷāhena23 viḷayhasi24 yeva, na hi labhase nisedhakan ti mādisaṃ pana
pasayha abhibhavitvā nisedhakaṃ25 tāva na26 labhasi, ajja taṃ āgatamaggen'; eva
palāpessāmi, āsajjasīti27 upagacchasi, gajam iva ekacārinan ti ekacārinaṃ28
mattavaravāraṇaṃ viya, yo taṃ15 pādā nalam29 iva pothayissatīti yo taṃ
yathā nāma mattavaravāraṇo pādā nalaṃ29 potheti sādhu30 cuṇṇeti31 evaṃ potha-
yissati, tvaṃ taṃ āsajjasīti attānaṃ sandhāyāha.
Evaṃ tajjentassa pan'; assa kathaṃ32 sutvā Gandhārarājā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs iva.
2 Ck Cs omit ti.
3 Ck Bi bahuhi, Cs bahūhi?
4 Cs -vikkhambhavasena.
5 Bi omits vā.
6 Ck Cs akampani-, Bi akammani-, Bp akampaniyako.
7 Ck Cs addhālake.
8 Bi vipalapasi.
9 Bi naṭhānaṃ.
10 Bi vilapasi.
11 Cs nabhissa, Bi nahissu
12 Cs vilayhase, Bi vidayhase.
13 Ck lase, Cs lase corr. to labhase.
14 Bi āpajjasi.
15 Bi tvaṃ.
16 Ck Bi pādā-, Bp pādā naḷan, Cs padānalam.
17 Bi vilapassā.
18 Bi vilapasi.
19 Bi anantapārameva.
20 Bi rajjaṃ.
21 Bi assu.
22 Ck Cs vilayhase, Bi vidayhase.
23 Ck -mānaṃpariḷāhena, Cs mānaṃparilābhena.
24 Cs vilayhasī, Bi vidayhasī.
25 Ck Cs -kan.
26 Bi na tāva.
27 Bi āpajjasiti.
28 Bi omits ekacārinaṃ.
29 Ck Bp -naḷam.
30 Ck sa.
31 Ck cuṇṇoti.
32 Bi omits pādānalamiva---kathaṃ.
[page 221]
1. Upāhanajātaka.(231.) 221
ullokento1 kañcanapaṭṭasadisaṃ2 mahānalāṭaṃ3 disvā attano
gahaṇabhīto4 nivattitvā palāyanto6 sakanagaram eva agamāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Gandhārarājā Palāyiparibbājako8 ahosi, Bārāṇasirājā pana aham evā"
'ti. Dutiyapalāyijātakaṃ9. Kāsāvavaggo aṭṭhamo.
9. UPĀHANAVAGGA.
1. Upāhanajātaka.
Yathāpi kītā ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane10 viharanto Deva-
dattaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyaṃ hi11 bhikkhū kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto ācariyaṃ paccakkhāya Tathāgatassa
paṭipakkho paṭisattu hutvā mahāvināsaṃ pāpuṇīti". Satthā āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Devadatto idān'; eva ācariyaṃ
paccakkhāya paṭipakkho hutvā mahāvināsaṃ patto12, pubbe pi patto
yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyam Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto hatthācariyakule nibbattitvā vayappatto hatthi-
sippe nipphattiṃ pāpuṇi. Ath'; eko kāsigāmako13 māṇavako14
āgantvā tassa santike sippaṃ uggaṇhi. Bodhisattā nāma sip-
paṃ vācentā15 ācariyamuṭṭhiṃ na karonti, attano jānanani-
yāmena16 niravasesaṃ17 sikkhāpenti, tasmā so māṇavo Bodhi-
sattassa jānanasippaṃ niravasesaṃ17 gaṇhitvā Bodhisattaṃ āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi olokento.
2 Ck Cs -paddha-.
3 Ck -naḷātaṃ.
4 Bi gahanaṃ apassanto bhīto, Bp gahaṇaṃbhīto.
6 Ck omits palāyanto.
7 Bi dhammadesanaṃ.
8 Ck palāsi-, Cs paḷāsi-, Bi omits palāyi.
9 Ck -paḷāsi-, Cs palāsi-, Bi adds dasamaṃ.
10 Bi jetavane.
11 Ck Cs omit hi.
12 Bi pāpuṇi.
13 Bi kāsikagāmavāsiko.
14 Bi māṇavo.
15 Ck Bi bodhisatto ----to, Cs -tto ----to corr. to -ttā ---tā.
16 Cs jananiyāmena.
17 Cs nivarasesaṃ.
[page 222]
222 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
"ācariya ahaṃ rājānaṃ upaṭṭhahissāmīti". Bodhisatto "sādhu
tātā" 'ti gantvā1 ārocesi: "mahārāja mama antevāsiko tumhe
upaṭṭhātuṃ2 icchatīti". "Sādhu, upaṭṭhātū3" 'ti. "Tena hi
'ssa paribbayaṃ jānāthā" 'ti. "Tumhākaṃ antevāsiko tumhehi
samakaṃ4 na lacchati, tumhesu sataṃ5 labhantesu paṇṇāsaṃ
lacchati, dve labhantesu ekaṃ lacchatīti". So gehaṃ gantvā
taṃ pavattiṃ antevāsikassa ārocesi. Antevāsiko "ahaṃ ācariya
tumhehi samasamasippaṃ6 jānāmi, sace samakaṃ ñeva parib-
bayaṃ labhissāmi upaṭṭhahissāmi, noce7 na upaṭṭhahissāmīti"
āha. Bodhisatto taṃ pavattiṃ rañño ārocesi. Rājā "sace so
tumhehi samappakāraṃ8 karotu9 tumhehi samakaṃ ñeva sip-
paṃ dassetuṃ sakkonto samakaṃ labhissatīti" āha10. Bhodhi-
satto taṃ pavattiṃ tassa ārocetvā tena11 "sādhu, dassessāmīti"
vutte rañño ārocesi. Rājā "tena hi sve sippaṃ dassethā" 'ti.
"Sādhu, dassessāma12, nagare bheriñ carāpethā" 'ti āha10. Rājā
"sve kira ācariyo ca13 antevāsiko ca ubho hatthisippaṃ das-
senti14, sve15 rājaṅgaṇe sannipatitvā daṭṭhukāmā passantū" 'ti
bheriñ carāpesi. Ācariyo "na me antevāsiko upāyakosallaṃ
jānātīti" ekaṃ hatthiṃ gahetvā ekaratten'; eva vilomaṃ sikkhā-
pesi. So taṃ "gacchā" 'ti vutte osakkituṃ "osakkā" 'ti vutte
gantuṃ "tiṭṭhā" 'ti vutte nipajjituṃ17 "nipajjā" 'ti vutte ṭhā-
tuṃ "gaṇhā" 'ti vutte ṭhapetuṃ "thapehīti" vutte gaṇhituṃ
sikkhāpetvā punadivase taṃ hatthiṃ abhirūhitvā18 rājaṅgaṇaṃ
agamāsi19. Antevāsiko pi ekaṃ manāpahatthiṃ20 abhirūhi21.
Mahājano sannipati. Ubho pi samakaṃ sippaṃ dassesuṃ.
Puna Bodhisatto attano hatthiṃ vilomaṃ kāresi, so "gacchā"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ti vatvā rañño.
2 Ck Cs upaṭṭhānaṃ, Bi upaṭhātu.
3 Bi upaṭhahatu.
4 Cs samaṃ.
5 Bi samakaṃ.
6 Bi samaṃ sippaṃ.
7 Bi adds labhissāmi.
8 Bi samappakā, Cs samappakā corr. to samappakāraṃ.
9 Bi rotu, Cs rotu corr. to karotu.
10 Bi omits āha.
11 Bi adds hi.
12 Bi -mi.
13 Bi omits ca.
14 Bi Bp dassesanti.
15 Bi omits sve.
16 Ck ācariyayo.
17 Cs Bi nippajjituṃ.
18 Bi abhirūyhitvā.
19 Bi -ṇe āga-.
20 Bi manāpaṃ-.
21 Bi abhirūyhi, Cs abhiruhi.
[page 223]
1. Upāhanajātaka.(231.) 223
'ti vutte osakki, "osakkā" 'ti vutte purato dhāvi, "tiṭṭhā" 'ti
vutte nipajji, "nipajjā" 'ti vutte tiṭṭhati, "gaṇhā" 'ti vutte
nikkhipi, "nikkhipā" 'ti vutte gaṇhi. Mahājano1 "mā2 are3
duṭṭhantevāsika4 tvaṃ ācariyena saddhiṃ sārambhaṃ karohi5,
attano pamāṇaṃ na6 jānāsi, ‘ācariyena saddhiṃ samakaṃ
jānāmīti'; saññī hosīti7" leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā tatth'; eva jīvi-
takkhayaṃ pāpesi. Bodhisatto hatthimhā oruyha rājānaṃ upa-
saṃkamitvā "mahārāja sippaṃ nāma attano sukhatthāya gaṇ-
hanti, ekaccassa8 pana gahitasippaṃ dukkatā9 upāhanā viya
vināsam eva āvahatīti" vatvā idaṃ10 gāthadvayam āha:
Ja_II,9.1(=231).1: Yathāpi kītā purisass'; upāhanā
sukhassa atthāya dukhaṃ udabbahe
ghammābhitattā talasā papīḷitā
pāde tass'; eva purisassa khādare || Ja_II:160 ||
Ja_II,9.1(=231).2: Evam eva yo dukkulino11 anariyo
tumhāka12 vijjañ ca sutañ ca-m-ādiya
tam eva so tattha sutena13 khādati
anariyo vuccati pānadūpamo14 ti. || Ja_II:161 ||
Tattha udabbahe ti udabbaheyya15, ghammābhitattā talasā papīḷitā
ti ghammena16 abhitattā pādatalena ca papīḷitā, tassevā 'ti yena tā sukhatthāya
kiṇitvā pādesu paṭimukkā dukkatupāhanā17 tass'; eva khādare ti vaṇaṃ vā18
karonti pāde khādanti, dukkulino19 ti dujjātiko akulaputto, anariyo20 ti
hirottappavajjito asappuriso, tumhāka12 vijjañ ca sutañ ca mādiyā21 'ti ettha
taṃ22 taṃ namati23, tumhākan24 ti vattabbe tumhāka iti vuttaṃ, tumhākaṃ25 taṃ26
taṃ sippaṃ āsevati parivattetīti attho, ācariyass'; etaṃ nāmaṃ, tasmā tumhākā 'ti27
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits mahājano.
2 Bi omits mā.
3 Bi hare.
4 Bi duṭhānte-.
5 Bi sārabbhaṃ karosi.
6 Ck omits na, Cs has added na.
7 Bi ahositi.
8 Ck ekassa, Cs ekacchassa corr. to ekaccassa.
9 Ck Cs dukkataṃ, Bi dukkaṭaṃ, Bp duggata.
10 Bi imaṃ.
11 so all four MSS.
12 so Bp; Ck Cs tamhāka, Bi tumhākaṃ.
13 Bi suttena.
14 Ck pāṇadūpamo, Cs pānadupamo, Bp dupāhanupamo, Bi vuccatupāhanupamo.
15 Bi appaheyya.
16 so Bi Bp; Ck Cs ghamme.
17 Bi -ṭu-.
18 Bi omits vā.
19 Ck -kuḷīno.
20 Bi anatthiyo.
21 Bi ādiyā.
22 Ck na?
23 so Bi Bp; Cs mantiti, Ck mantīti.
24 Ck taṃmāko, Cs tamāno corr. to taṃmāko.
25 so Bp; Ck Cs tamhāko, Bi tumhāko, all three omit iti vuttaṃ tumhākaṃ.
26 Bi kaṃ.
27 Ck Cs tamhākā, Bi tumhākā so all three omit ti.
[page 224]
224 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
gāthābandhanasukhatthaṃ pan'; assa rassabhāvo kato, vijjan ti aṭṭhārasasu
vijjaṭṭhānesu, yaṃ kiñci sutan1 ti yaṃ kiñci sutapariyattiṃ2, ādiyā ti ādi-
yitvā, tam eva so tattha sutena3 khādatīti tam evā4 'ti5 attānam eva, yo
ti6 yo dukkulīno7 anariyo ācariyamhā vijjañ ca sutañ ca ādiyati8 so tattha
sutena khādatīti tassa9 santike sutena so attānam eva khādatīti attho, Aṭṭha-
kathāyaṃ pana ten'; eva so tattha sutena khādatīti pi pāṭho, tassāpi so tena10
tattha sutena11 attānam eva12 khādatīti ayam eva13 attho, anariyo vuccati
pānadupamo14 ti iti anariyo dupāhanūpamo15 dukkatupāhanūpamo16 vuccati,
yathā hi17 dukkatūpāhanā18 purisaṃ khādanti19 evam esa20 sutena khādanto
attanā va21 attānaṃ khādati, athavā pānāya duto22 ti pānadu, upāhanūpānāpi23
tassa24 upāhanāya khāditapādass'; etaṃ25 nāmaṃ, tasmā yo so26 attānaṃ sutena
khādati so tena sutena27 khāditattā anariyo ti vuccati, pānadūpamo28 upāhanū-
patāpitasadiso29 ti vuccatīti30 ayam ettha attho.
Rājā tuṭṭho Bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ31 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
antevāsiko Devadatto ahosi, ācariyo pana aham evā 'ti. Upāhana-
jātakaṃ32.
2. Vīṇāthūṇajātaka.
Ekacintito va ayam attho ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto aññataraṃ kumārikaṃ ārabbha kathesi. Sā kir'; ekā
Sāvatthiyaṃ seṭṭhidhītā attano33 gehe usabharājassa34 sakkāraṃ kayi-
ramānaṃ35 disvā dhātiṃ pucchi "amma ko nām'; esa evaṃ sakkāraṃ
labhatīti". "Usabharājā nāma ammā" 'ti. Puna sā ekadivasaṃ
pāsāde36 ṭhatvā37 antaravīthiṃ olokentī38 ekaṃ khujjaṃ disvā cintesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi subhan.
2 Bi subhapariyatti.
3 Bi subhena
4 Cs eva.
5 Ck Cs omit ti.
6 Ck yā ti, Cs yā ni corr. to yo ti, Bi so ti.
7 Cs Bi -kulino, Ck -kuḷīno.
8 Ck ādiyāti, Cs ādiyati corr. to ādiyāti.
9 Ck nassa.
10 Bi omits tena.
11 Bi sutesu.
12 Ck attanāmeva, Cs attanomeva corr. to attānameva.
13 Ck ayamattho, Cs ayamattho corr. to ayam eva attho
14 Bp dupāhanupamo, Bi vuccatupāhanupamo.
15 Bp dupāhanupamo, Bi napāhanupamo.
16 Bi omits dukka-, Bp dūpāhanupamā ti.
17 Ck Cs pi.
18 Cs -tu-.
19 Bi khādati.
20 Bi eva.
21 Bi omits attanāva.
22 Ck dūto, Bi pāhanā dukkhā.
23 Ck upahānū-, Cs upāhānū- corr. to upāhanū-.
24 Bi has only pādā in the place of pānadu---tassa.
25 Bi khāditaupāhanassetaṃ.
26 Ck Cs so yo.
27 Bi omits sutena.
28 Bi upāhanupamo.
29 Bi upāhanāthāpitaṃ.
30 Bi vuccati.
31 Bi dhammadesanaṃ.
32 Bi adds paṭhamaṃ.
33 Bi atta.
34 Bi uparājassa.
35 Bi kariyamānaṃ.
36 Bi adds vātapāne.
37 Bi thatvā.
38 Cs Bi -ti.
[page 225]
2. Vīṇāthūṇajātaka. (232.) 225
"gunnaṃ1 antare jeṭṭhakassa piṭṭhiyaṃ kakudhaṃ hoti, manussajeṭṭha-
kassāpi tena bhavitabbaṃ, ayaṃ manussesu purisūsabho bhavissati, etassa
mayā pādaparicārikāya bhavituṃ vaṭṭatīti2" sā dāsiṃ pesetvā "seṭṭhidhītā
tayā3 saddhiṃ gantukāmā, asukaṭṭhānaṃ kira gantvā4 tiṭṭhathā" 'ti
tassa ārocetvā sārabhaṇḍakaṃ ādāya aññātakavesena pāsādā otaritvā
tena saddhiṃ palāyi. Aparabhāge taṃ kammaṃ5 nagare ca bhikkhu-
saṃghe ca pākaṭaṃ jātaṃ. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ sa-
muṭṭhāpesuṃ: "āvuso asukā kira seṭṭhidhītā khujjena saddhiṃ palātā"
ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sanni-
sinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" ti vutte "na bhikkhave idān'; ev'
esā6 khujjaṃ kāmeti, pubbe pi kāmesi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ nigamagāme seṭṭhikule nibbattitvā
vayappatto gharāvāsaṃ vasanto puttadhītāhi vaḍḍhamāno at-
tano puttassa Bārāṇasīseṭṭhissa7 dhītaraṃ vāretvā divasaṃ
ṭhapesi. Seṭṭhidhītā attano gehe usabhassa sakkārasammānaṃ
disvā "ko nām'; eso" ti dhātiṃ pucchitvā "usabho" ti sutvā
antaravīthiyā gacchantaṃ ekaṃ khujjaṃ disvā "ayaṃ purisū-
sabho bhavissatīti" sārabhaṇḍaṃ8 gahetvā tena saddhiṃ palāyi.
Bodhisatto pi kho "seṭṭhidhītaraṃ gehaṃ ānessāmīti9" mahan-
tena parivārena Bārāṇasiṃ gacchanto tam eva maggaṃ paṭi-
pajji. Te ubho pi sabbarattiṃ maggaṃ agamaṃsu10. Atha
khujjassa sabbarattiṃ sītābhihatassa11 aruṇodaye sarīre vāto
kuppi, mahantā vedanā vattanti, so maggā ukkamma12 vedanā-
matto13 hutvā vīṇādaṇḍako14 viya saṃkuṭito15 nipajji, seṭṭhi-
dhītāpi 'ssa pādamule nisīdi. Bodhisatto seṭṭhidhītaraṃ khuj-
jassa pādamūle nisinnaṃ disvā saṃjānitvā16 upasaṃkamitvā
seṭṭhidhītāya saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 so Ck Bi Bp; Cs guttaṃ corr. to guṇṇaṃ.
2 Ck Cs vaddhatīti, Bi vattatīti.
3 Bi tassā.
4 Bi gatvā.
5 Bi taṃ tassā kiriyaṃ.
6 Bi idānevasā.
7 Ck -si-.
8 Ck sā sārabhaṇḍaṃ, Bi sārabhaṇḍakaṃ.
9 Cs āneyāmiti.
10 Bi āg-.
11 Bi pītābhītatassa.
12 Ck ukkama, Bi okkama.
13 Bi -nāpatto, Bp -nappatto.
14 Cs vīṇā- corr. to vīnā-, Bi vinā-.
15 Bi sakuṭīko.
16 Bi omits saṃjānitvā.
[page 226]
226 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
Ja_II,9.2(=232).1: Ekacintito va ayam attho, bālo aparināyako1,
na hi khujjena vāmena bhoti saṃgantum arahasīti. || Ja_II:162 ||
Tattha ekacintito va ayam attho ti amma yaṃ tvaṃ2 cintetvā iminā
khujjena saddhiṃ palātā ayaṃ tayā ekikāya evaṃ cintito bhavissati3, bālo apa-
rināyako4 ti5 ayaṃ hi khujjo bālo, duppaññabhāvena mahallako pi bālo va,
aññasmiṃ gahetvā gacchante asati gantuṃ asamatthatāya aparināyako6, na hi
khujjena vāmena bhoti saṃgantum arahasīti iminā hi7 khujjena vāma-
nattā8 vāmena bhoti tvaṃ mahākule jātā abhirūpā dassanīyā saṃgantuṃ samā-
gantuṃ9 nārahasīti.
Ath'; assa taṃ vacanaṃ sutvā seṭṭhidhītā dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_II,9.2(=232).2: Purisūsabhaṃ maññamānā ahaṃ khujjam akāmayiṃ,
so 'yaṃ10 saṃkuṭito11 seti chinnatanti12 yathā viṇā18 ti. || Ja_II:163 ||
Tass'; attho: ahaṃ ayya14 ekaṃ usabhaṃ disvā gunnaṃ jeṭṭhakassa piṭṭhi-
yaṃ kakudhaṃ hoti imassāpi taṃ atthi iminā purisūsabhena bhavitabban ti
evam ahaṃ khujjaṃ purisūsabhan ti maññamānā akāmayiṃ, sv-āyaṃ yathā nāma
chinnatanti sadoṇiko vīṇādaṇḍako evaṃ saṃkuṭito11 setīti.
Bodhisatto tassā aññātakavesena15 nikkhantabhāvamattam16
eva ñatvā nahāpetvā17 alaṃkaritvā rathaṃ āropetvā geham{18} eva
agamāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā ayam eva seṭṭhidhītā ahosi, Bārāṇasīseṭṭhi{19} pana aham evā"
'ti. Vīṇāthūṇajātakaṃ{20}.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ṇā-.
2 Bi taṃ attaṃ.
3 Bi -tīti.
4 Bi -ṇā-.
5 Ck omits ti.
6 Ck Bi -ṇā-.
7 Bi omits hi.
8 Ck vāmananāvā, Cs vāmananā corr. to vāmanatāvā, Bp vānamattā.
9 Ck samāgantuṃ added.
10 Bi svāyaṃ.
11 Bi Bp -ko.
12 Bi -santi.
13 Ck puṇā, Cs thūnā, Bi vinā.
14 Cs ayyo corr. to ayya, Bi ayye.
15 Ck aṃñāṇavasena, Cs aṃñānavasena.
16 Ck nikkhamanta-, Bi nikkhandha-.
17 Bi taṃ adāya.
18 Bi attano geham.
19 Ck -si-.
20 Cs -thūna-, Bi vināraṇatakaṃ dutiyaṃ.
[page 227]
3. Vikaṇṇakajātaka. (233.) 227
3. Vikaṇṇakajātaka.
Kāmaṃ yahiṃ icchasi tena gacchā 'ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
So hi dhammasabhaṃ ānīto1 "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito"
ti Satthārā puṭṭho "saccan" ti vatvā "kasmā ukkaṇṭhito sīti" vutte
"kāmaguṇakāraṇā" ti āha. Atha naṃ Satthā "kāmaguṇā nām'; ete
bhikkhu vikaṇṇakasallasadisā2 sakiṃ hadaye patiṭṭhaṃ labhamānā,
vikaṇṇakaṃ3 viya paviṭṭhaṃ4 suṃsumāraṃ maraṇam eva pāpetīti5"
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ dhammena rajjaṃ kā-
rento ekadivasaṃ uyyānaṃ gantvā pokkharaṇītīraṃ6 sampāpuṇi.
Naccagītādisu kusalā naccagītāni payojesuṃ. Pokkharaṇiyaṃ
macchakacchapā gītasaddalolatāya7 sannipatitvā raññā va sad-
dhiṃ gacchanti. Rājā tālakkhandhappamāṇaṃ macchaghaṭaṃ
disvā "kin nu kho ime macchā mayā saddhiṃ ñeva carantīti"
amacce pucchi. Amaccā "ete devaṃ upaṭṭhahantīti" āhaṃsu.
Rājā "ete kira maṃ upaṭṭhahantīti" tussitvā tesaṃ nicca-
bhattaṃ paṭṭhapesi, devasikaṃ taṇḍulammaṇaṃ paccati. Macchā
bhattavelāya8 ekacce āgacchanti ekacce nāgacchanti, bhattaṃ
nassati. Rañño tam atthaṃ ārocesuṃ. Rājā "ito paṭṭhāya
bhattavelāya bheriṃ paharitvā bherisaññāya9 macchesu10 sanni-
patitesu bhattaṃ dethā" 'ti āha. Tato paṭṭhāya bhattakammiko
bheriṃ paharāpetvā11 sannipatitānaṃ12 macchānaṃ bhattaṃ deti.
Te pi bherisaññāya13 sannipatitvā bhuñjanti. Tesu evaṃ sanni-
patitvā bhuñjantesu eko suṃsumāro14 āgantvā macche khādi.
Bhattakammiko15 rañño ārocesi. Rājā taṃ sutvā "suṃsumā-
raṃ16 macchānaṃ khādanakāle vikaṇṇakena vijjhitvā gaṇhā"
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs āniko, Bi āṇiko.
2 Cs vikiṇṇaka-, Bi vikaṇṇasallo-.
3 Bi vikaṇṇaka, Ck vikannakaṃ.
4 Cs paviṭṭhaṃ corr. to patiṭṭhaṃ, Bi viddha.
5 Bi pāpenti, Bp pāpesi.
6 Ck -ṇi-.
7 Bi -saddasmī lokatāya.
8 Bi -yaṃ.
9 Cs bheriṃsaṃñāya.
10 Ck Cs macche.
11 Cs pahārā-, Ck pahāpetvā
12 Ck Cs -tite.
13 Bi omits bheri.
14 Bi susu-.
15 Bi bhattaṃ-.
16 Bi susumāri.
[page 228]
228 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
'ti āha. So "sādhū" 'ti gantvā nāvāya ṭhatvā1 macche khādi-
tuṃ āgataṃ suṃsumāraṃ2 vikaṇṇakena pahari. Taṃ tassa3
antopiṭṭhiṃ pāvisi. So vedanāmatto4 hutvā taṃ gahetvā va
palāyi. Bhattakammiko tassa viddhabhāvaṃ ñatvā taṃ āla-
panto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,9.3(=233).1: Kāmaṃ yahiṃ icchasi tena gaccha,
viddho si5 mammamhi6 vikaṇṇakena,
hato si bhattena savāditena
lolo ca macche anubandhamāno ti. || Ja_II:164 ||
Tattha kāman ti ekaṃsena, yahiṃ icchasi tena gacchā 'ti yasmiṃ
icchasi tattha gaccha, mammasmin7 ti mammaṭṭhāne8, vikaṇṇakenā 'ti9 vikaṇṇa-
kasallena, hato si bhattena savāditena lolo ca macche anubandhamāno
ti tvaṃ bherivāditasaññāya bhatte diyyamāne10 lolo hutvā khādanatthāya macche
anubandhamāno tena savāditena bhattena hato, gataṭṭhāne pi te jīvitaṃ n'; atthīti.
So attano vasanaṭṭhānaṃ patvā jīvitakkhayaṃ patto.
Satthā imaṃ kāraṇaṃ dassetvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ
gātham āha:
Ja_II,9.3(=233).2: Evam pi lokāmisam opatanto
vihaññatī11 cittavasānuvattī,
so haññati ñātisakhāna majjhe
macchānugo so-r-iva suṃsumāro2 ti. || Ja_II:165 ||
Tattha lokāmisan ti pañca kāmaguṇā, te hi loko iṭṭhato kantato manā-
pato gaṇhāti tasmā lokāmisan ti vuccati, taṃ lokāmisaṃ anupatanto kilesavasena
cittavasānuvattī12 puggalo vihaññati kilamati, so haññatīti so evarūpo13
puggalo ñātīnañ14 ca sakhānañ ca majjhe pi so vikaṇṇakena viddho macchānugo
suṃsumāro2 viya pañca kāmaguṇe manāpā ti gahetvā haññati kilamati mahā-
vināsaṃ pāpuṇāti yevā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi thatvā.
2 Bi susu-.
3 Bi tasā.
4 Bi -patto, Bp -nappatto.
5 Ck smi, Cs smi corr. to si.
6 Ck mammaṃhi, Cs cammaṃhi corr. to mammaṃhi, Bi mamasmī.
7 Bi mamasmīn, Cs cammasmin corr. to mammasmin.
8 Cs mammaṭhāne.
9 Ck omits vikaṇṇakenā ti, Cs has added this.
10 Ck dīyya-.
11 Cs vibhaññati, Bi vihaññati.
12 Ck -vatti, Bi vattati.
13 Bi evaṃ-.
14 Cs Bi ñātinañ.
[page 229]
4. Asitābhujātaka. (234.) 229
Evaṃ Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhito2 bhikkhu sotāpattiphale
patiṭṭhahi) "Tadā Bārāṇasīrājā3 aham eva ahosin" ti Vikaṇṇaka-
jātakaṃ4.
4. Asitābhujātaka.
Tvam eva dānim akarā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto aññataraṃ kumārikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kir'
ekasmiṃ dvinnaṃ aggasāvakānaṃ upaṭṭhākakule ekā kumārikā abhi-
rūpā sobhaggappattā. Sā vayappattā samānajātikaṃ5 kulaṃ agamāsi6.
Sāmiko taṃ kismici amaññamāno aññattha cittavasena carati. Sā tassa
taṃ attani anādarataṃ agaṇetvā dve aggasāvake nimantetvā mahādā-
naṃ7 datvā dhammaṃ suṇantī8 sotāpattiphale patiṭṭhahi. Sā tato
paṭṭhāya maggasukhena phalasukhena vītināmayamānā "sāmiko9 maṃ
na icchati, gharāvāsena pi10 me kammaṃ n'; atthi, pabbajissāmīti"
cintetvā mātāpitunnaṃ ācikkhitvā pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Tassā11
sā kiriyā bhikkhūsu12 pākaṭā jātā. Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū dhamma-
sabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asukakulassa dhītā attha-
gavesikā, sāmikassa anicchanabhāvaṃ ñatvā aggasāvakānaṃ dhammaṃ
sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya puna mātāpitaro āpucchitvā pabbajitvā
arahattaṃ pattā13, evaṃ atthagavesikā āvuso sā kumārikā" ti. Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" ti vutte "na bhikkhave idān'; ev'; esā kula-
dhītā atthagavesikā, pubbe pi atthagavesikā yevā" 'ti vatvā atī-
taṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo
ca14 nibbattetvā Himavantapadese15 vāsaṃ kappesi. Tadā
Bārāṇasīrājā16 attano puttassa Brahmadattakumārassa pari-
vārasampattiṃ disvā uppannāsaṃko puttaṃ raṭṭhā pabbājesi17.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dhammade-.
2 Bi ukkaṇhita.
3 Ck Cs -si-.
4 Cs Bi vikaṇṇajātakaṃ, Bi adds tatiyaṃ.
5 Bi samajā-.
6 Bi āg-.
7 Bi omits mahā.
8 Ck Bi -ti.
9 Ck -ko, Cs -ko ti corr. to -ko pi.
10 Bi omits pi
11 Bi tassāpi.
12 Cs Bi bhikkhusu.
13 Bi arahappattā.
14 Bi omits ca.
15 Bi -ppadese.
16 Ck Cs -si-.
17 Ck pabbajesi, Cs pabbajjājesi, Bi pappājesi.
[page 230]
230 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
So Asitābhun1 nāma attano deviṃ ādāya Himavantaṃ pavisitvā
macchamaṃsaphalāphalani khādanto paṇṇasālāya nivāsaṃ2 kap-
pesi. So ekaṃ kinnariṃ disvā paṭibaddhacitto "imaṃ pajā-
patiṃ karissāmīti" Asitābhuṃ3 agaṇetvā4 tassā anupadaṃ
agamāsi. Sā taṃ kinnariṃ anubandhamānaṃ disvā "ayaṃ maṃ
agaṇetvā kinnariṃ5 anubandhati, kiṃ6 iminā" ti virattacittā hutvā
Bodhisattaṃ upasaṃkamitvā vanditvā attano kasiṇaparikammaṃ
kathāpetvā kasiṇaṃ olokentī abhiññā ca samapattiyo ca nib-
battetvā Bodhisattaṃ vanditvā āgantvā attano paṇṇasāladvāre
aṭṭhāsi. Brahmadatto pi kinnariṃ anubandhanto vicaritvā tassā
gatamaggam pi adisvā7 chinnāso8 hutvā paṇṇasālābhimukho va
jāto. Asitābhū9 taṃ āgacchantaṃ disvā vehāsaṃ abbhuggantvā
maṇivaṇṇe gaganatale10 ṭhitā "ayyaputta taṃ nissāya mayhaṃ11
idaṃ12 jhānasukhaṃ laddhan" ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,9.4(=234).1: Tvam eva dānim akara13 yaṃ kāmo vyapagamā tayi14,
so 'yaṃ appaṭisandhiko kharā chinnaṃ va rerukan ti. || Ja_II:166 ||
Tattha tvam eva dānim akarā13 'ti ayyaputta maṃ pahāya kinnariṃ
anubandhanto tvaṃ ñeva dāni idaṃ akara13, yaṃ kāmo vyapagamā15 tayīti
yaṃ mama tayi kāmo vigato vikkhambhanappahānena16 pahīno yassa pahīnattā17
aham imaṃ visesaṃ pattā ti dīpeti, so yaṃ appaṭisandhiko ti so pana kāmo
idāni appaṭisandhiko na sakkā paṭisandhetuṃ18, kharā chinnaṃ va rerukan
ti kharo vuccati kakaco rerukaṃ vuccati hatthidanto, yathā kakacehi chinno19 va
hatthidanto appaṭisandhiko hoti na puna purimanayena allīyati20 evaṃ puna
mayhaṃ tayā saddhiṃ cittassa ghaṭanaṃ21 nāma n'; atthīti
vatvā tassa passantass'; eva uppatitvā aññattha agamāsi.
So tassā22 gatakāle paridevamāno dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi asitānubhūtā.
2 Bi vāsaṃ.
3 Bi asikābhuṃ, Cs asikābhuṃ corr. to asitā-.
4 Ck aganetvā, Cs aganetvā corr. to -ṇe-, Bi agahetvā.
5 Bi -rī.
6 Bi adds me.
7 Bi mayaṃ adisvā.
8 Ck chintāso.
9 Ck asinabhū.
10 Ck gagana-.
11 Cs has added mayā, Ck omits mayhaṃ.
12 Bi imaṃ.
13 Bi -ri.
14 Bi byagata mayī
15 Bi byagamā.
16 Cs vikkhamahappahātena.
17 Cs pahīnontā corr. to pahīnantā.
18 Bi Bp -dhituṃ
19 Bi kakacachinno.
20 Ck Cs allīyatīti, Bi alliyati.
21 Ck Cs -nan.
22 Bi tassa, Cs tassa corr. to tassā.
[page 231]
5. Vacchanakhajātaka. (235.) 231
Ja_II,9.4(=234).2: Atricchāatilobhena atilobhamadena ca
evaṃ hāyati atthamhā ahaṃ va Asitābhuyā ti. || Ja_II:167 ||
Tattha atricchāatilobhenā 'ti atricchā vuccati atra atra icchā saṃ-
khātā1 apariyantataṇhā, atilobho vuccati atikkamitvā pavattanalobho, atilobha-
madena cā 'ti purisamadaṃ uppādanato atilobhamado nāma jāyati2, idaṃ
vuttaṃ hoti: atricchāvasena atricchamāno puggalo atilobhena ca atilobhamadena
ca yathā ahaṃ Asitābhuyā3 rājadhītāya parihīno evaṃ atthā hāyatīti.
Iti so imāya gāthāya paridevitvā araññe ekako va vasitvā
pitu accayena gantvā rajjaṃ gaṇhi.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājaputto ca rājadhītā ca ime janā ahesuṃ, tāpaso pana aham evā"
'ti. Asitābhūjātakaṃ5.
5. Vacchanakhajātaka.
Sukhā gharā vacchanakhā ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Roja-Mallaṃ ārabbha kathesi. So kirāyasmato Ānan-
dassa gihisahāyo6 ekadivasaṃ7 āgamanatthāya therassa sāsanaṃ pā-
hesi. Thero Satthāraṃ āpucchitvā agamāsi. So theraṃ nānaggarasa-
bhojanaṃ bhojetvā ekamantaṃ nisinno therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ
katvā theraṃ gihibhogena8 pañcakāmaguṇehi nimantento "bhante
Ānanda, mama gehe pahūtaṃ saviññāṇakāviññāṇakaratanaṃ, idaṃ
majjhe bhinditvā tuyhaṃ dammi, ehi ubho agāraṃ ajjhāvasāmā9" 'ti.
Thero tassa kāmesu ādīnavaṃ kathetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gantvā
"diṭṭho te Ānanda Rojo" ti Satthārā pucchito "āma bhante" ti vatvā
"kim assa kathesīti" vutte "bhante maṃ Rojo gharāvāsena nimantesi,
ath'; assāhaṃ gharāvāse c'; eva kāmaguṇesu ca ādīnavaṃ kathesin" ti.
Satthā "na kho Ānanda Rojo Mallo idān'; eva pabbajite gharāvāsena
nimantesi10, pubbe pi nimantesi10 yevā" 'ti vatvā tena yācito
atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs -to.
2 Bi Bp jāto.
3 so Bp; Ck Cs ahaṃ ca asitābhuyā ti, Bi ahaṃ asītābhu.
4 Bi dhammade-.
5 Bi asītābhūjātakaṃ catutthaṃ.
6 Ck gihī-.
7 Bi adds tassa.
8 Ck Cs gihī-.
9 Bi ajhāvasissāmā.
10 Bi -teti.
[page 232]
232 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (21.)
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto aññatarasmiṃ nigamagāme1 brāhmaṇakule nib-
battitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā Himavantapadese2
ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya3 Bārāṇasiṃ patvā rājuy-
yāne vasitvā punadivase Bārāṇasiṃ pāvisi. Ath'; assa Bārā-
ṇasīseṭṭhi4 cāravihāre5 pasīditvā gehaṃ netvā bhojetvā uyyāne
vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā taṃ paṭijagganto6 uyyāne vasā-
pesi. Te aññamaññaṃ uppannasinehā ahesuṃ. Ath'; ekadivasaṃ
Bārāṇasīseṭṭhi4 Bodhisatte pemavissāsavasena evaṃ cintesi:
"pabbajjā nāma dukkhā, mama sahāyaṃ7 Vacchanakhaṃ
paribbājakaṃ uppabbājetvā sabbaṃ vibhavaṃ majjhe bhinditvā
tassa datvā dve pi samaggavāsaṃ vasissāmā" 'ti so ekadi-
vasaṃ bhattakiccapariyosāne tena saddhiṃ madhurapaṭisan-
thāraṃ katvā "bhante Vacchanakha, pabbajjā nāma dukkhā,
sukho gharāvāso, ehi ubho samaggā kāme paribhuñjamānā
vasāmā" 'ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,9.5(=235).1: Sukhā gharā Vacchanakha sahiraññā sabhojanā
yattha bhutvā ca pītvā ca sayeyyātha anussuko8 ti. || Ja_II:168 ||
Tattha sahiraññā ti sattaratanasampannā, sabhojanā ti bahukhādanīya-
bhojanīyā9, yattha bhutvā ca pītvā cā 'ti yesu sahiraññasabhojanesu gharesu
nānaggarasāni bhojanāni paribhuñjitvā nānāpānāni ca pivitvā10, sayeyyātha
anussuko8 ti yesu alaṃkate11 sirisayanapiṭṭhe anussuko8 hutvā sayeyyāsi,
tena12 gharā nāma ativiya sukhā ti.
Ath'; assa13 sutvā Bodhisatto "mahāseṭṭhi, tvaṃ aññāṇa-
tāya kāmagiddho hutvā gharāvāsassa guṇaṃ14 pabbajjāya ca
aguṇaṃ kathesi, gharāvāsassa te aguṇaṃ kathessāmi, suṇāhi
dānīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits nigama.
2 Bi -ppadese
3 Bi loṇampilapaṭivesanatthāya.
4 Ck Cs -si-.
5 Bi ācāra-, Bp iriyāpathe
6 Ck -ggento
7 Ck -ya, Cs -ya corr. to -yaṃ.
8 Bi -ssukko.
9 Ck Bi -niyabhojaniyā, Cs -niyabhojaniyā corr. to -nīyabhojanīyā.
10 Ck pītvā.
11 Bi -tesu, Cs adds sirikate.
12 Bi tenassa.
13 Bi adds vacanaṃ.
14 Bi adds kathesi.
[page 233]
6. Bakajātaka. (236.) 233
Ja_II,9.5(=235).2: Gharā nānīhamānassa1 gharā nābhaṇato musā
gharā nādinnadaṇḍassa paresaṃ anikubbato,
evaṃ chiddaṃ durabhibhavaṃ ko gharaṃ paṭipajjatīti. || Ja_II:169 ||
Tattha gharā nānīhamānassā2 ti niccakālaṃ kasigorakkhādikara-
nena3 anīhamānassa avāyamantassa gharā nāma n'; atthi, gharāvāso4 na5
patiṭṭhā6 ti attho, gharā nābhaṇato musā ti khettavatthuhiraññasuvaṇṇā-
dīnaṃ7 atthāya amusā bhaṇato pi gharā nāma n'; atthi, gharā nādinnadaṇ-
ḍassa paresaṃ anikubbato ti nāadinnadaṇḍassāpi8 agahitadaṇḍassa nik-
khittadaṇḍassa paresaṃ anikubbato gharā nāma n'; atthi, yo pana ādinnadaṇḍo9
hutvā paresaṃ dāsakammakarādīnaṃ tasmiṃ tasmiṃ aparādhe aparādhānurūpaṃ
vadhabandhanacchedanatāḷanādivasena karoti tass'; eva gharāvāso saṇṭhahatīti attho,
evaṃ chiddaṃ durabhibhavaṃ ko gharaṃ paṭipajjatīti taṃ dāni evaṃ
etesaṃ kuhanādīnaṃ10 akaraṇe sati taya tāya11 parihāniyā chiddaṃ12 karaṇe pi sati
niccam eva kātabbato durabhisambhavaṃ durārādhanīyaṃ13 niccaṃ karontassāpi
vā14 durabhisambhavam eva15 duppūraṃ gharāvāsaṃ ahaṃ nipparitasso16 hutvā
ajjhāvasissāmīti ko gharaṃ paṭipajjatīti17.
Evaṃ Mahāsatto gharāvāsassa dosaṃ kathetvā uyyānam
eva agamāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Bārāṇasīseṭṭhi18 Rojo Mallo ahosi, Vacchanakhaparibbājako
pana aham evā" 'ti. Vacchanakhajātakaṃ19.
6. Bakajātaka.
Bhaddako vatayaṃ20 pakkhīti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ kuhakaṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi Satthā ānetvā
dassitaṃ21 disvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa kuhako
yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. nāniha-.
2 Ck Bi nāniha.
3 Bi -kāṇena.
4 Ck -vāsa.
5 Bi pana.
6 Ck patiṭṭhāsī, Cs patiṭṭhāsī corr. to patiṭṭhasī.
7 Ck -suvaññādīnaṃ, Cs -suvaññādinaṃ corr. to -suvaṇṇādinaṃ,
Bi -suvaṇṇadini.
8 so Bp; Ck nādi-, Cs nadi- corr. to nādi-, Bi nādinnanassāpi.
9 Ck Cs adinna-.
10 Cs kuhanā- corr. to kuhaṇā-, Bi īhanā, Bp katahananādīnaṃ.
11 Ck Bi only one tāya.
12 Ck Cs chidda, Bi chinna, Bp chinnaṃ.
13 Ck -niyaṃ, Bi durabhavaniyaṃ, Bp dūrabhāvaniyā.
14 Bp omits vā, Bi taṃ.
15 Bi adds evaṃ.
16 Bi Bp nippuritavāso.
17 Ck Cs -pajjissatīti.
18 Ck Cs -si.
19 Bi adds pañcamaṃ.
20 Bi toyaṃ.
21 Bi dassī-.
[page 234]
234 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese1 ekasmiṃ sare maccho hutvā
mahāparivāro vasi2. Ath'; eko bako "macche khādissāmīti"
sarassa āsannaṭṭhāne sīsaṃ pātetvā pakkhe pasāretvā mandaṃ
mandaṃ3 macche olokento aṭṭhāsi tesaṃ pamādaṃ āgama-
yamāno. Tasmiṃ khaṇe Bodhisatto macchagaṇaparivuto gocaraṃ
gaṇhanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi. Macchagaṇo taṃ bakaṃ passi-
tvā pathamaṃ gātham āha:
Ja_II,9.6(=236).1: Bhaddako vat'; ayaṃ4 pakkhī dijo kumudasannibho,
vūpasantehi pakkhehi mandamando va jhāyatīti. || Ja_II:170 ||
Tattha mandamando va jhāyatīti abalabalo5 viya hutvā kiñci ajānanto
viya ekako va jhāyatīti.
Atha naṃ Bodhisatto oloketvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,9.6(=236).2: Nāssa sīlaṃ vijānātha, anaññāya pasaṃsatha,
amhe dijo na pāleti, tena pakkhī na phandatīti. || Ja_II:171 ||
Tattha anaññāyā ti ajānitvā, amhe dijo na pāletīti esa dijo amhe
na rakkhati na gopāyati, kataran nu kho etena kabalaṃ karissāmīti upadhāreti,
tena pakkhī na phandatīti ten'; esa sakuṇo na phandati na calatīti.
Evaṃ vutte macchagaṇo udakaṃ khobhetvā6 bakaṃ pa-
lāpesi.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
bako kuhako ahosi, maccharājā pana aham evā" 'ti. Bakajātakaṃ8.
7. Sāketajātaka.
Ko nu kho bhagavā hetū 'ti. Idaṃ Satthā Sāketaṃ
upanissāya viharanto Sāketaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Vat-
thuṃ9 pan'; ettha atītam pi paccuppannam pi heṭṭhā Ekanipāte ka-
thitam eva.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ppadese.
2 Ck vasī.
3 Bi mandamando.
4 Bi vatāyaṃ.
5 Bi aphalaphalo.
6 Cs khobetvā, Bi khotetvā.
7 Bi ahammadesanaṃ.
8 Bi ekajātakaṃ chaṭhaṃ. 7. Cfr. supra vol. I p. 308.
9 Bi vatthu.
[page 235]
7. Sāketajātaka. (237.) 235
Tathāgatassa pana vihāraṃ gatakāle bhikkhu "sineho
nām'; esa bhante kathaṃ patiṭṭhātīti1" pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,9.7(=237).1: Ko nu kho bhagavā hetu ekacce idha puggale
atīva hadayaṃ nibbāti2 cittaṃ cāpi3 pasīdatīti. || Ja_II:172 ||
Tass'; attho: ko nu kho hetu yena idh'; ekacce puggale diṭṭhamatte yeva
hadayaṃ ativiya nibbāyati4 suvāsitassa5 udakassa6 ghaṭasahassena parisittaṃ
viya sītalaṃ hoti, ekacce na nibbāti7, ekacce8 diṭṭhamatte yeva cittaṃ9 pasīdati
muduṃ10 hoti pemavasena allīyati, ekacce na allīyatīti.
Atha nesaṃ Satthā pemakāraṇaṃ dassento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,9.7(=237).2: Pubbe va11 sannivāsena paccuppannahitena vā
evaṃ12 taṃ jāyate pemaṃ uppalaṃ va yathodake ti. || Ja_II:173 ||
Tass'; attho: bhikkhave pemaṃ nām'; etaṃ dvīhi kāraṇehi jāyati purima-
bhave mātā vā pitā vā dhītā vā putto vā13 bhātā14 vā bhaginī15 vā pati vā16
bhariyā vā sahāyo vā mitto vā hutvā yo yena saddhiṃ ekaṭṭhāne vutthapubbo17
tassa iminā pubbeva18 sannivāsena va19 bhavantare anubandhanto so20 sineho
na vijahati, imasmiṃ attabhāve katena paccuppannahitena vā evaṃ21 taṃ jāyate
pemaṃ, imehi dvīhi22 taṃ23 pemaṃ nāma24 jāyati, yathā kiṃ: uppalaṃ va
yathodake ti vakārassa rassattaṃ kataṃ25 samuccayatthe c'; esa26 vutto, tasmā
uppalañ ca sesañ ca27 jalajapupphaṃ yathā udake jāyamānaṃ dve kāraṇāni28
nissāya jāyati udakañ c'; eva kalalañ ca tathā etehi dvīhi29 kāraṇehi pemaṃ
jāyatīti30 evam ettha attho daṭṭhabbo.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā brāhmaṇo ca brāhmaṇī ca ime va31 dve janā ahesuṃ, putto
pana aham evā" 'ti. Sāketajātakaṃ32.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi patiṇṭhatīti.
2 Ck nibbāni, Bi nippāti.
3 Cs cittaṃ vāpi, Bi vittañ cāpi.
4 Bi nibbātī, Bp nibbāti.
5 so Bp; Ck Cs sukhāsitassa, Bi suvāsītassa.
6 Cs udassa.
7 Bi nibbānī, Bp nippāti.
8 Cs adds va.
9 Bi vittaṃ
10 Bi mudukaṃ.
11 so Bi Bp; Ck pubbena, Cs pubbena corr. to pubbe va.
12 Cs evan
13 Bi puttā vā dhītā vā.
14 Bi bhātaro.
15 Cs Bi bhagini, Ck bhagiṇī.
16 Ck omits pati vā, Bi patini vā.
17 Ck Bi vutta-, Cs vutta- corr. to vuttha.
18 Bi puppena, Bp puppe.
19 Cs -seneva.
20 Bi pi.
21 Bi evan.
22 Cs dvihi, Bi dīhi.
23 Bi omits taṃ.
24 Bi omits nāma.
25 Bi kathaṃ, Cs kathaṃ corr. to kataṃ.
26 Ck ceva, Cs cevasa corr. to cesa.
27 Bi yesañ ca, Cs sesa.
28 Bi kāraṇe.
29 Cs dvihi.
30 Bi jāyati.
31 Bi omits va.
32 Bi adds sattamaṃ.
[page 236]
236 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24)
8. Ekapadajātaka.
Iṃgha1 ekapadaṃ tātā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthi-vāsiko kir'
esa kuṭumbiko. Ath'; assa ekadivasaṃ aṃke nisinno putto atthassa2
dvāraṃ nāma pañhaṃ pucchi. So "buddhavisayo esa pañho, na naṃ
añño kathetuṃ sakkhissatīti" puttaṃ gahetvā Jetavanaṃ gantvā Sat-
thāraṃ vanditvā "bhante, ayam me3 dārako ūrumhi nisinno atthassa
dvāraṃ4 pañhaṃ pucchi, ahaṃ5 taṃ ajānanto idhāgato, kathetha
bhante imaṃ pañhan" ti. Satthā "na kho upāsaka ayaṃ dārako
idān'; eva atthagavesako pubbe pi atthagavesako va hutvā imaṃ pañ-
haṃ paṇḍite pucchi, porāṇakapaṇḍitāpi 'ssa kathesuṃ, bhavasaṃ-
khepagatattā pana na sallakkhesīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto pitu accayena
seṭṭhiṭṭhānaṃ labhi. Ath'; assa putto daharo6 kumāro ūrumhi
nisīditvā "tāta mayhaṃ ekapadaṃ anekatthanissitaṃ ekaṃ7
kāraṇaṃ kathethā" 'ti pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,9.8(=238).1: Iṃgha ekapadaṃ tāta anekatthapadanissitaṃ
kiñci saṃgāhikaṃ brūsi8 yen'; atthe sādhayemase ti. || Ja_II:174 ||
Tattha iṃghā 'ti yācanatthe codanatthe vā nipāto, ekapadan ti ekaṃ
kāraṇapadaṃ ekaṃ kāraṇūpasaṃhitaṃ vā vyañjanapadaṃ9, anekatthapada-
nissitan ti anekāni atthapadāni kāraṇapadāni nissitaṃ, kiñci saṃgāhikaṃ
brūnīti10 kiñci ekaṃ bahunnaṃ padānaṃ saṃgāhikaṃ brūhi11, ayam eva vā
pāṭho, yenatthe sādhayemase ti yena kena padena anekatthanissitena
mayaṃ12 attano vaḍḍhiṃ13 sādheyyāma tam me14 kathehīti pucchi15.
Ath'; assa pitā kathento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,9.8(=238).2: Dakkheyyekapadaṃ16 tāta anekatthapadanissitaṃ
tañ17 ca sīlena saṃyuttaṃ khantiyā upapāditaṃ
alaṃ mitte sukhāpetuṃ amittānaṃ dukhāya cā 'ti. || Ja_II:175 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi iṅgha.
2 so Ck Bp; Cs Bi athassa.
3 Bi ayaṃme, Cs ayameva.
4 so Bp; Ck atthaṃssa dvāraṃ, Cs athassa dvāraṃ, Bi athassa dvāra.
5 Cs Bi ahan.
6 Bi -ra.
7 Bi etaṃ.
8 Cs Bi Bp brūhi.
9 Bi byañjana-.
10 Bi brūhititi, Bp brūhiti, Cs brūsiti.
11 Ck brūsi.
12 Bi mayhaṃ.
13 Bi vuḍḍhi.
14 Bi omits tam me.
15 Bi pucchati
16 Ck Cs -dan.
17 Ck nañ.
[page 237]
8. Ekapadajātaka. (238) 9. Haritamātajātaka. (239.) 237
Tattha dakkheyyekapadan ti dakkheyyaekapadaṃ, dakkheyyaṃ nāma
lābhuppādakassa jeṭṭhakassa1 kusalassa ñāṇasampayuttaṃ2 viriyaṃ, anekattha-
padanissitan ti evaṃ vuttappakāraṃ viriyaṃ anekehi atthapadehi nissitaṃ,
katarehīti sīlādīhi, ten'; eva tañ ca sīlena saṃyuttan3 ti ādim āha, tass'
attho: tañ ca pan'; etaṃ viriyaṃ ācārasīlasampayuttaṃ adhivāsanakhantiyā upe-
taṃ mitte sukhāpetuṃ amittānañ ca dukkhāya alaṃ samatthaṃ, ko hi nāma
lābhuppādañāṇasampayuttakusalaviriyasamannāgato4 ācārakhantisampanno mitte
sukhāpetuṃ āmitte vā dukkhāpetuṃ na sakkotīti5.
Evaṃ Bodhisatto puttassa pañhaṃ kathesi. So pi pitu
kathitanayen'; eva attano atthaṃ sādhetvā yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne pitāputtā sotāpattiphale patiṭṭhitā) "Tadā
putto ayam eva ahosi, Bārāṇasīseṭṭhi6 pana aham evā" 'ti. Eka-
padajātakaṃ7.
9. Haritamātajātaka.
Āsīvisaṃ mamaṃ8 santan ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viha-
ranto Ajātasattuṃ ārabbha kathesi. Kosalarājassa hi9 pitā Mahā-
kosalo Bimbisārarañño dhītaraṃ dadamāno dhītu nahānamūlaṃ Kāsi-
gāmakaṃ10 nāma adāsi. Sā Ajātasattunā pitughātakamme kate rañño
sinehena nacirass'; eva11 kālam akāsi. Ajātasattumātari kālakatāya12
pi taṃ gāmaṃ bhuñjat'; eva Kosalarājā, "pitughātakassa corassa mama
kulasantakaṃ gāmaṃ na dassāmīti" tena saddhiṃ yujjhati. Kadāci
mātulassa jayo hoti kadāci bhāgineyyassa. Yadā pana Ajātasattu
jināti tadā13 rathe dhajaṃ ussāpetvā mahantena yasena nagaraṃ pavi-
sati, yadā pana parājīyati tadā domanassappatto kañci14 ajānāpetvā
va pavisati. Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū15 dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ16: "āvuso Ajātasattu mātulaṃ jinitvā tussati, parājito
domanassappatto hotīti17". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bp chekassa.
2 Cs -yutta.
3 Ck Cs sampayuttan
4 Cs -yuttaṃ-, Bi dakañāṇasampayuttaṃ-
5 Ck sakkontīti, Cs sakkontīti corr. to sakkotīti.
6 Ck Cs -si.
7 Bi adds aṭhamaṃ.
8 Ck Cs mama, Bi maṃ si, Bp pi maṃ.
9 Bi omits hi.
10 Bi kāsakagā-.
11 Bi cirasseva, Cs cirasseva corr. to nacirasseva
12 Bi kālaṅkatāya.
13 Bi adds sopanassapatto (for soma-).
14 Bi kinci, Cs kiñci corr. to kañci.
15 Bi bhikkhu, Ck Cs omit bhikkhū.
16 Bi samuṭhasuṃ.
17 Bi omits hotī.
[page 238]
238 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
etarahi kathāya sannisinnā" 'ti pucchitvā "imāya nāmā 'ti vutte "na
bhikkhave idāni pubbe p'; esa jinitvā tussati, parājito domanassappatto
hotīti1" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto nīlamaṇḍukayoniyaṃ nibbatti. Tadā manussā
nadīkandarādīsu2 tattha3 tattha macchagaṇhanatthāya4 kumi-
nāni oḍḍesuṃ. Ekasmiṃ kumine bahū5 macchā pavisiṃsu.
Ath'; eko udakāsīviso6 macche khādanto taṃ kuminaṃ pāvisi.
Bahumacchā ekato hutvā taṃ khādantā ekalohitaṃ7 akaṃsu.
So paṭisaraṇaṃ apassanto maraṇabhayatajjito kuminamukhena
nikkhamitvā vedanāmatto8 udakapariyante nipajji. Nīlamaṇ-
ḍuko pi tasmiṃ khaṇe uppatitvā kuminamūlamatthake nipanno
hoti. Āsīviso9 vinicchayaṭṭhānaṃ alabhanto tattha10 nipannaṃ11
disvā "samma12 nīlamaṇḍuka imesaṃ macchānaṃ13 kiriyā ruc-
cati tuyhan" ti pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,9.9(=239).1: Āsīvisaṃ14 mamaṃ15 santaṃ{16} paviṭṭhaṃ kumināmukhaṃ
ruccate haritāmātā17 yaṃ maṃ khādanti macchakā ti. || Ja_II:176 ||
Tattha āsīvisaṃ mama18 santan ti maṃ āgatavisaṃ19 samānaṃ,
ruccate haritāmātā yaṃ maṃ khādanti macchakā ti20 etaṃ21 tava22
ruccati haritamaṇḍukaputtā 'ti vadati.
Atha naṃ haritamaṇḍuko "āma samma ruccati, kiṃkāraṇā:
sace tvaṃ hi tava padesaṃ āgate macche khādasi23 macchāpi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hoti, Cs hoti corr. to hotiti.
2 Ck nadīkandarādisu, Cs nadikandarādisu, Bi nadīkandantādīsu.
3 Bi vatthu.
4 Ck macchā-, Cs macchaṃ gaṇhanatthāya corr. to macchagaṇhaṇatthāya,
Bi macchagaṇattāya.
5 Cs bahuṃ corr. to bahu, Bi bahu.
6 Cs Bi -si-.
7 Bi ekaṃ-.
8 Ck vedanāmatto corr. to -mahanto, Bi vedanāpatto, Bp -nappatto.
9 Cs āsiviso, Bi āsivinesā.
10 Bi omits tattha.
11 Bi nipannakā.
12 Bi ampa.
13 Bi maccānaṃ, Cs maccānaṃ corr. to macchānaṃ.
14 Ck -sa, Cs āsivisa corr. to āsivisaṃ, Bi āsīvisam.
15 Cs mmaṃ corr. to mamaṃ, Bi pasi, Bp pimaṃ.
16 Bi santi.
17 Bi paharitā-, Cs bharitā-.
18 Bi pisī, Cs mamaṃ.
19 Bi sa.
20 Ck Cs omit ti.
21 Bi omits etaṃ.
22 so Bi Bp; Ck tāva, Cs tava corr. to tāva.
23 Bi khādati, Cs khādati corr. to -si.
[page 239]
10. Mahāpiṅgalajātaka. (240.) 239
attano padesaṃ āgataṃ taṃ khādanti, attano attano1 visaye
padese gocarabhūmiyaṃ2 abalavā nāma n'; atthīti" vatvā duti-
yaṃ gātham āha:
Ja_II,9.9(=239).2: Vilumpat'; eva puriso yāv'; assa upakappati,
yadā c'; aññe vilumpanti3 so vilutto vilumpatīti. || Ja_II:177 ||
Tattha vilumpateva yāvassa upakappatīti yāva4 purisassa issariyaṃ
upakappati ijjhati5 pavattati tāva so aññaṃ vilumpati yeva, yāva so upakappa-
tīti pi pāṭho, yattakaṃ kālaṃ so puriso sakkoti vilumpitun ti attho, yadā c'
aññe vilumpantīti yadā ca6 aññe issarā hutvā vilumpanti7, so vilutto
vilumpatīti atha so vilumpako aññehi8 vilumpati, vilumpate ti pi pāṭho,
ayam ev'; attho9, vilumpanaṃti10 paṭhanti, tass'; attho na11 sameti, evaṃ vi-
lumpako puna vilumpaṃ pāpuṇātīti
Bodhisattena aṭṭe vinicchite udakāsīvisassa dubbalabhāvaṃ
ñatvā "paccāmittaṃ gaṇhissāmā12" 'ti macchagaṇā kumina-
mukhā nikkhamitvā tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpetvā pakkā-
muṃ13.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā udakāsīviso14 Ajātasattu ahosi, nīlamaṇḍuko pana aham evā"
'ti. Haritamātajātakaṃ15.
10. Mahāpiṅgalajātaka.
Sabbo jano ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Deva-
dattaṃ ārabbha kathesi. Devadatte16 Satthari āghātaṃ17 bandhitvā
navamāsaccayena Jetavanadvārakoṭṭhake18 paṭhaviyaṃ19 nimugge Jeta-
vanavāsino ca sakalaraṭṭhavāsino ca "Buddhapaṭikaṇṭako20 Devadatto
paṭhaviyā21 gilito, nihatapaccāmitto dāni22 Sammāsambuddho jāto" ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi only one attano.
2 Ck Cs gocarabhūmiṃ, Bi gocaraṃbhumiyaṃ.
3 Ck -penti, Cs viḷumpenti, Bi vilampanti, Bp viluppanti.
4 Bi adds assa
5 Bi icchati.
6 Ck Cs omit ca
7 Ck -tīti, Cs viḷumpantīti.
8 Bi aṭṭesa hi.
9 Bi ayam etta attho.
10 Ck vilumpanaṃ tīti, Cs viḷumpanaṃtiti pi, Bi vilumpatīti,
Bp vilappati twice.
11 Ck va, Cs va corr. to na.
12 Bi -mi.
13 Bi pakkamuṃ.
14 Cs Bi -si-.
15 Bi -mātu- and adds navamaṃ, Bp haritamaṇḍukajā-.
16 Ck Cs -tto.
17 Bi -ṭaṃ.
18 Ck Cs -koddhake.
19 Bi pathavīyaṃ.
20 Bi -kaṇḍako.
21 Bi pathavīyā.
22 Bi idāni.
[page 240]
240 II. Dukanipāta. 9. Upāhanavagga. (24.)
tuṭṭhapahaṭṭhā ahesuṃ. Tesaṃ sutvā paramparāghosena1 sakala-Jam-
budīpa-vāsino yakkhabhūtadevagaṇā ca tuṭṭhapahaṭṭhā evam eva ahesuṃ.
Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ2:
"āvuso, Devadatte paṭhaviyaṃ nimugge3 ‘Buddhapaṭikaṇṭako4 Deva-
datto5 paṭhaviyā6 gilito7'; ti8 mahājano attamano jāto" ti. Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva Deva-
datte9 mate mahājano10 tussati c'; eva hasati ca, pubbe pi tussati c'
eva hasati cā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Mahāpiṅgalo nāma rājā adham-
mena visamena rajjaṃ kāresi, chandādivasena pāpakammāni
karonto daṇḍabalijaṃghakahāpaṇādigahaṇena ucchuyante ucchuṃ
viya janaṃ11 pīḷesi kakkhaḷo12 pharuso sāhasiko, paresu anudda-
yamattam pi nām'; assa n'; atthi, gehe itthīnam pi puttadhītānam
pi amaccabrāhmaṇagahapatiādīnam13 pi appiyo amanāpo, ak-
khimhi patitarajaṃ14 viya bhattapiṇḍe sakkharā viya paṇhiṃ
vijjhitvā paviṭṭhakaṇṭako5 viya ca ahosi. Tadā Bodhisatto
Mahāpiṅgalassa putto hutvā nibbatti. Mahāpiṅgalo dīgharattaṃ
rajjaṃ kāretvā kālam akāsi. Tasmiṃ kālakate16 sakala-Bārā-
ṇasī-vāsino17 haṭṭhatuṭṭhā mahāhasitaṃ hasitvā dārūnaṃ18
sakaṭasahassena Mahāpiṅgalaṃ jhāpetvā anekehi ghaṭasahassehi
āḷāhanaṃ19 nibbāpetvā Bodhisattaṃ rajje abhisiñcitvā "dham-
miko no rājā laddho" ti haṭṭhatuṭṭhā nagare ussavabheriñ20
carāpetvā samussitadhajapaṭākaṃ21 naṃ22 nagaraṃ alaṃkaritvā
dvāre dvāre23 maṇḍapaṃ kāretvā vippakiṇṇalājakusumamaṇḍita-
talesu alaṃkatamaṇḍapesu nisīditvā khādiṃsu c'; eva piviṃsu24
ca. Bodhisatto pi alaṃkatamahātale samussitasetacchattassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paraṃpara-.
2 Bi samuṭha-.
3 so Bp; Ck Cs Bi devadatto---gge.
4 Ck Cs -kaṇṭake, Bi -kaṇḍako.
5 Ck Cs -tte.
6 Bi pathavīyā.
7 Ck Cs -te.
8 Ck Cs omit ti.
9 Bi -tto
10 Ck -ne, Cs -ne corr. to -no.
11 Bi mahājanaṃ.
12 Cs Bi -lo, Bi adds dārako.
13 Cs -ādinam, Bi -patikādinaṃ.
14 Ck Cs patitaṃ-
15 Bi paviṭhakaṇḍako.
16 Bi kālaṅkate.
17 Ck Cs -si-.
18 Cs dārūṇaṃ corr. to dārūnaṃ.
19 Ck Cs ālā-
20 Bi ussavaṃbheri.
21 so Bi Bp; Ck Cs -paṭākā.
22 Bi Bp omit naṃ
23 Bi only one dvāre.
24 so Bp; Ck pivisuṃ, Cs pivisuñ, Bi pivisu.
[page 241]
10. Mahāpiṅgalajātaka. (240.) 241
pallaṃkavarassa majjhe mahāyasaṃ anubhavanto nisīdi, amaccā
ca brāhmaṇagahapatiraṭṭhikadovārikādayo ca rājānaṃ pari-
vāretvā aṭṭhaṃsu. Ath'; eko dovāriko nāma avidūre1 ṭhatvā
assasanto passasanto parodi. Bodhisatto taṃ disvā "samma
dovārika, mama pitari kālakate2 sabbe tuṭṭhapahaṭṭhā ussavaṃ
kīḷantā vicaranti, tvaṃ parodamāno ṭhito, kin nu kho mama
pitā tav'; eva piyo ahosi manāpo" ti pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,9.10(=240).1: Sabbo jano hiṃsito Piṅgalena, (Cfr. Dhp. p.149.)
tasmiṃ mate paccayaṃ3 vedayanti,
piyo nu te āsi akaṇhanetto4,
kasmā nu tvaṃ rodasi dvārapālā 'ti. || Ja_II:178 ||
Tattha hiṃsito ti nānappakārehi daṇḍabaliādīhi pīḷito, Piṅgalenā 'ti
piṅgalakkhena, tassa kira dve pi akkhīni nibbiṭṭhapiṅgalāni5 biḷālakkhivaṇṇāni6
ahesuṃ, ten'; ev'; assa Piṅgalo ti nāmaṃ akaṃsu, paccayaṃ7 vedayantīti pītiyo
pavedayanti, akaṇhanetto8 ti piṅgalanetto, kasmā nu tvan ti kena nu9 kāra-
ṇena tvaṃ rodasi Aṭṭhakathāyaṃ10 pana kasmā tuvan11 ti pāṭho
So tassa vacanaṃ sutvā "nāhaṃ ‘Mahāpiṅgalo mato'; ti
sokena12 rodāmi, sīsam assa me sukhaṃ13 jātaṃ, Piṅgalarājā
hi pāsādā orohanto14 cārohanto15 ca kammāramuṭṭhikāya ha-
nanto16 viya mayhaṃ sīse aṭṭhaṭṭha17 khaṭake deti, so paralokaṃ
gantvāpi18 mama sīse dadamāno viya nirayapālānaṃ pi Ya-
massa19 sīse khaṭake dassati, atha naṃ20 te ‘ativiya amhe
bādhatīti'; puna idh'; eva ānetvā vissajjeyyuṃ, atha me so puna
pi21 sīse khaṭake dadeyyā 'ti bhayenāhaṃ rodāmīti" imam at-
thaṃ pakāsento dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi nātidūre.
2 Bi kālaṅkate
3 Cs Bi paccayā.
4 so Bp; Ck akaṇṇa-, Cs akaṇṇa- corr. to akanna-, Bi aṇḍanetto.
5 Bi nibbiddha-.
6 Cs bilāla-, Bi piḷāla-.
7 Bi paccayā.
8 so Bi Bp; Ck Cs akaṇṇa-.
9 Bi adds kho
10 Ck Cs -yam, Bi -ya.
11 Cs tucan, Ck tun.
12 Bi omits sokena.
13 Bi sisassa me sukha.
14 Bi otaranto.
15 Bi ārohanto, Cs has added cāro-.
16 Ck haṇankto, Bi pāharaṇto.
17 Ck aṭṭha aṭṭha.
18 Bi omits pi.
19 Bi yamassāpī.
20 Ck nan, Cs san corr. to nan.
21 Bi omits pi.
[page 242]
242 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
Ja_II,9.10(=240).2: Na me piyo āsi akaṇhanetto1,
bhāyāmi paccāgamanāya tassa,
ito gato hiṃseyya maccurājaṃ,
so hiṃsito āneyya puna idhā 'ti. || Ja_II:179 ||
Atha naṃ Bodhisatto "so rājā dārūnaṃ vāhasahassena2
daḍḍho, udakaghaṭasatehi sittā sāpi 'ssa āḷāhanabhūmi3 sam-
antato khatā4, pakatiyā ca paralokaṃ gatā nāma aññatra-
gativasā5 puna ten'; eva sarīrena na6 āgacchanti7, mā tvaṃ
bhāyīti" taṃ samassāsento imaṃ gātham āha:
Daḍḍho vāhasahassehi sitto ghaṭasatehi so,
parikkhatā ca8 sā bhūmi, mā bhāyi nāgamissatīti.
Tato paṭṭhāya dovāriko assāsaṃ paṭilabhi. Bodhisatto
dhammena rajjaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā yathākam-
maṃ gato.
Satthā imaṃ desanaṃ9 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Piṅgalo10 Devadatto ahosi, putto pana aham evā" 'ti. Mahāpiṅgala-
jātakaṃ11. Upāhanavaggo navamo.
10. SIGĀLAVAGGA.
1. Sabbadāṭhajātaka.
Sigālo mānatthaddho ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viha-
ranto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Devadatto Ajātasattuṃ pa-
sādetvā12 uppāditalābhasakkāraṃ ciraṭṭhitikaṃ kātuṃ nāsakkhi. Nālā-
giripayojane13 paṭihāriyassa diṭṭhakālato paṭṭhāya tassa so lābhasak-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bp; Ck Cs akaṇṇa, Bi akuṇhanto.
2 Bi vāhasakaṭasahassena.
3 Ck āḷāhanabhūmī, Cs ālāhana-.
4 so Ck Cs; Bi saṅkhatā, Bp khaṇati.
5 Bi aññattagatocaso.
6 Ck omits na.
7 Cs āgacchati corr. to nāgacchaṃ ti.
8 so Bp; Ck Cs parikkhitā ca, Bi sarikkhatāva.
9 Bi dhammade-.
10 Bi Mahāpiṅgalo.
11 Bi adds dasamaṃ.
12 Bi paharetvā.
13 Bi Bp nāḷāgīri.
[page 243]
1. Sabbadāṭhajātaka. (241.) 243
kāro antaradhāyi. Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū1 dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto lābhasakkāraṃ uppādetvā
ciraṭṭhitikaṃ kātuṃ nāsakkhīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" 'ti pucchitvā "imāya nāmā"
'ti vutte "na bhikkhave Devadatto idān'; eva attano uppannaṃ2 lābha-
sakkāraṃ antaradhāpesi, pubbe pi antaradhāpesi3 yevā4" 'ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa purohito ahosi tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhāra-
sannaṃ5 sippānaṃ6 pāraṃ7 gato. So paṭhavījayamantaṃ8 nāma
jānāti, paṭhavījayamanto8 ti āvajjanamanto9 vuccati. Ath'
ekadivasaṃ Bodhisatto "taṃ mantaṃ sajjhāyissāmīti" ekasmiṃ
aṅgaṇaṭṭhāne piṭṭhipāsāṇe nisīditvā sajjhāyam akāsi. Taṃ kira
mantaṃ aññaṃ10 vidhirahitaṃ sāvetuṃ11 na sakkā, tasmā naṃ12 so
tathārūpe ṭhāne sajjhāyati. Ath'; assa sajjhāyakaranakāle eko
sigālo ekasmiṃ bile nipanno taṃ mantaṃ sutvā va paguṇam
akāsi, so kira antarātīte attabhāve paguṇapaṭhavījayamanto12
eko brāhmaṇo ahosi. Bodhisatto13 sajjhāyaṃ katvā uṭṭhāya
"paguṇo vata me ayaṃ manto" ti āha. Sigālo bilā nikkhamitvā
"ambho brāhmaṇa, ayaṃ manto tayāpi mam'; eva paguṇataro14"
ti vatvā palāyi. Bodhisatto "ayaṃ sigālo mahantaṃ akusalaṃ
karissatīti, gaṇhatha gaṇhathā15" 'ti thokaṃ anubandhi. Sigālo
palāyitvā araññaṃ pāvisi. So gantvā ekaṃ sigāliṃ thokaṃ
sarīre ḍasi16 "kiṃ sāmīti" ca vutte "mayhaṃ jānāsi na jānā-
sīti" āha. Sā "ajānāmīti17" sampaṭicchi. So paṭhavījayaman-
taṃ8 parivattetvā anekāni sigālasatāni āṇāpetvā18 sabbe pi
hatthiassasīhavyagghasūkaramigādayo19 catuppade attano san-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs omit bhikkhū, Bi bhikkhu
2 Bi -nna
3 Bi antarathāpeti
4 Bi omits yevā.
5 Ck Cs -rasañca.
6 Bi sippāni.
7 Bi pāraṅ.
8 Ck Cs paṭhavi-, Bi pathavī-
9 Bi āvaṭṭana-.
10 Bi añña.
11 Bi sādhetuṃ.
12 Ck Cs Bi na, Bp omits naṃ.
13 Bi so bodhi-.
14 Ck Cs pagunekaro.
15 Bi gaṇha gaṇhā.
16 Bi ḍāmsī.
17 Bi āma jānāmiti.
18 Cs ānā- corr. to āṇā-.
19 Bi -sīhadīpibyaggha-.
[page 244]
244 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
tike akāsi, katvā ca pana Sabbadāṭho nāma rājā hutvā ekaṃ
sigāliṃ aggamahesiṃ akāsi. Dvinnaṃ hatthīnaṃ1 piṭṭhe sīho
tiṭṭhati, sīhapiṭṭhe Sabbadāṭho sigālo2 rājā sigāliyā aggamahe-
siyā saddhiṃ nisīdati, mahanto yaso ahosi. So yasamahantena
pamajjitvā mānaṃ uppādetvā "Bārāṇasīrajjaṃ3 gaṇhissāmīti"
sabbacatuppadaparivuto Bārāṇasiyā avidūraṭṭhānaṃ sampāpuṇi.
Parisā dvādasayojanā ahosi. So avidūre ṭhito yeva "rajjaṃ
vā detu yuddhaṃ vā" ti rañño pesesi. Bārāṇasīvāsino3 bhīta-
tasitā nagaradvārāni pidahitvā aṭṭhaṃsu. Bodhisatto rājānaṃ
upasaṃkamitvā "mā bhāyi mahārāja, Sabbadāṭhasigālena sad-
dhiṃ yuddhaṃ mama bhāro, ṭhapetvāpi maṃ añño tena saddhiṃ
yujjhituṃ samattho nāma n'; atthīti" so rājānañ ca nāgare ca
samassāsetvā "kin ti katvā4 Sabbadāṭho etaṃ rajjaṃ gahessati,
pucchissāmi tāva nan" ti dvāraṭṭālakaṃ5 abhirūhitvā6 "Sabba-
dāṭha kin ti katvā imaṃ rajjaṃ gaṇhissasīti7" pucchi. "Sī-
hanādaṃ nadāpetvā mahājanaṃ saddena santāsetvā gaṇhis-
sāmīti". Bodhisatto "atth'; etan" ti ñatvā aṭṭālakā8 oruyha "sa-
kaladvādasayojaniya-Bārāṇasīnagara-vāsino9 kaṇṇacchiddāni
māsapiṭṭhena limpantū10" 'ti bheriñ carāpesi. Mahājano bheriyā
āṇaṃ sutvā antamaso biḷāle upādāya sabbacatuppadānañ c'; eva
attano ca kaṇṇacchiddāni yathā parassa saddaṃ sotuṃ na
sakkā evaṃ māsapiṭṭhena limpi11. Atha naṃ Bodhisatto puna
aṭṭālakaṃ8 abhirūhitvā12 "Sabbadāṭhā" 'ti āha. "Kiṃ brāh-
maṇā" 'ti. "Imaṃ rajjaṃ kin ti katvā gaṇhissasīti". "Sīha-
nādaṃ nadāpetvā manusse tāsetvā1 jīvitakkhayaṃ pāpetvā
gaṇhissāmīti". "Sīhanādaṃ nadāpetuṃ na sakkhissasi14, jāti-
sampannā hi surattahatthapādā kesarasīharājāno tādisassa15
jarasigālassa āṇaṃ na {karissantīti}". Sigālo mānatthaddho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi hatthinaṃ
2 Bi siṅgālā.
3 Ck Cs -si-.
4 Bi adds nu kho.
5 Ck Cs dvāraddhā-.
6 Bi -rūyhitvā.
7 Ck Cs gaṇhissatīti, Bi gaṇhissāmiti.
8 Ck Cs addhā-.
9 Ck Cs -yaṃbārāṇasi-, Bi dvārayoniyaṃbārāṇasīnagare-.
10 Bi lañcantu.
11 Bi lañcaṃ.
12 Bi -rūyhitvā.
13 Cs tāsetvā? Ck nāsetvā, Bi omits manusse tāsetvā.
14 Bi nāsakkhissasiti.
15 Cs tādissasa corr. to tādissa.
[page 245]
1. Sabbadāṭhajātaka. (241.) 245
hutvā "aññe tāva sīhā1 tiṭṭhantu, yassāhaṃ2 piṭṭhe nisinno
tañ3 ñeva nadāpessāmīti" āha. "Tena hi nadāpehi yadi sak-
kosīti". So yasmiṃ sīhe nisinno tassa "nadāhīti" pādena
saññaṃ adāsi. Sīho hatthikumbhe mukhaṃ uppīḷetvā tikkhatuṃ
appativattiyaṃ4 sīhanādaṃ nadi. Hatthī5 santāsappattā6 hutvā
sigālaṃ pādamūle pātetvā pāden'; assa sīsaṃ akkamitvā cuṇṇa-
vicuṇṇaṃ akaṃsu. Sabbadāṭho tatth'; eva jīvitakkhayaṃ patto.
Te pi hatthī4 sīhanādaṃ sutvā maraṇabhayatajjitā aññamaññaṃ
ovijjhitvā tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu. Ṭhapetvā sīhe
sesāpi7 migasūkarādayo sasabiḷālapariyosānā sabbe catuppadā
tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu. Sīhā palāyitvā araññaṃ
pavisiṃsu. Dvādasayojaniko8 maṃsarāsi9 ahosi. Bodhisatto
aṭṭālakā10 otaritvā nagaradvārāni vivarāpetvā "sabbe attano
kaṇṇesu māsapiṭṭhaṃ11 apanetvā maṃsatthikā12 maṃsaṃ haran-
tū13" 'ti nagare bheriñ carāpesi. Manussā allamaṃsaṃ khā-
ditvā sesaṃ sukkhāpetvā vallūraṃ akaṃsu. Tasmiṃ kira kāle
vallūrakaraṇaṃ14 udapādīti vadanti.
Satthā imaṃ desanaṃ15 āharitvā imā abhisambuddhagāthā vatvā
jātakaṃ samodhānesi:
Ja_II,10.1(=241).1: Sigālo mānatthaddho va16 parivārena atthiko
pāpuṇi17 mahatiṃ bhūmiṃ rājāsi18 sabbadāṭhinaṃ. || Ja_II:180 ||
Ja_II,10.1(=241).2: Evam evaṃ19 manussesu yo hoti parivāravā
so hi tattha mahā hoti sigālo viya dāṭhinan ti. || Ja_II:181 ||
Tattha mānatthaddho ti parivāraṃ nissāya uppannena mānena thaddho
parivārena atthiko20 ti uttarim pi parivārena atthiko hutvā, mahatiṃ
bhūmin ti mahantaṃ sampattiṃ, rājāsi18 sabbadāṭhinan21 ti sabbesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits sīhā.
2 Bi tiṭhantassu haṃ.
3 Ck Cs taṃ
4 Bi appaṭi-.
5 all three MSS. hatthi
6 Bi -tto.
7 Bi avasesāpi.
8 Cs -ko corr. to -ke.
9 Bi -rāsī, Ck Cs -rāsiyo.
10 Ck Cs addhā-.
11 Bi -piṭṭhi.
12 Bi maṃsaṭhikā.
13 Bi āharantū.
14 Bi vallurakāraṇaṃ.
15 Bi dhammade-.
16 Ck Cs omit va.
17 Ck -ṇiṃ.
18 Bi rājāpi.
19 Cs evameva, Bi eva.
20 Bi aṭhiko.
21 Ck Cs sabbadāṭhin, Bi sabbadānitthinan.
[page 246]
246 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
dāṭhīnaṃ1 rājā āsi2, so hi tattha mahā hotīti so parivārasampanno3 puriso
tesu parivāresu mahā nāma hoti, sigālo viya dāṭhinan ti yathā sigālo
dāṭhīnaṃ4 mahā ahosi evaṃ mahā hoti, atha so sigālo viya pamādaṃ āpajjitvā
taṃ parivāraṃ nissāya vināsaṃ pāpuṇātīti
"Tadā sigālo Devādatto ahosi rājā Sāriputto5, purohito pana
eham evā" 'ti. Sabbadāṭhajātakaṃ6.
2. Sunakhajātaka.
Bālo vatāyaṃ sunakho ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ambalakoṭṭhakāasanasālāya7 bhattabhuñjanasunakhaṃ8
ārabbha kathesi. Taṃ kira jātakālato paṭṭhāya pānīyahārakā9 gahetvā
tattha taṃ10 posesuṃ. So aparabhāge tattha bhattaṃ bhuñjanto thulla-
sarīro11 ahosi. Ath'; ekadivasaṃ eko gāmavāsī12 puriso taṃ ṭhānaṃ
patto sunakhaṃ disvā pānīyahārakānaṃ13 uttarisāṭakañ ca kahāpaṇañ
ca datvā gaddūlena14 bandhitvā taṃ ādāya pakkāmi. So15 gahetvā
nīyamāno na vassi, dinnaṃ16 khādanto pacchato pacchato agamāsi. Atha
so puriso "ayaṃ dāni17 maṃ piyāyatīti" gaddūlā18 mocesi. So
vissaṭṭhamatto ekavegena āsanasālam eva gato. Bhikkhū taṃ disvā
katakāraṇaṃ jānitvā sāyaṇhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭ-
ṭhāpesuṃ: "āvuso āsanasālaṃ19 sunakho bandhanā20 mokkhakusalo
vissaṭṭhamatto va puna āgato" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā"
'ti vutte "na bhikkhave so sunakho idān'; eva bandhanā20 mokkha-
kusalo, pubbe pi kusalo yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
BodhisattoKāsiraṭṭhe21 ekasmiṃ mahābhogakule nibbatti-
tvā vayappatto gharāvāsaṃ gaṇhi22. Tadā Bārāṇasiyaṃ ekassa
manussassa sunakho ahosi, so23 piṇḍabhattaṃ labhanto thūla-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dāṭhinaṃ.
2 Bi āsī.
3 Bi parivarena sampanno.
4 Bi dāṭhina.
5 Bi adds ahosi.
6 Bi adds paṭhamaṃ.
7 Bi -lāyaṃ.
8 Bi -bhuñjane-, Ck Cs bhattaṃ-.
9 Bi pāpuṇihaharakā
10 Bi omits taṃ.
11 Cs thūllasariro, Bi thūlasariyo.
12 Ck -si.
13 Bi pāṇiyahādakānaṃ.
14 Bi gaddalena.
15 so Ck Cs; Bi Bp add taṃ.
16 Cs repeats dinnaṃ.
17 Bi idāni.
18 Ck gaddūla, Bi gaddusaṃ? Cs naddālā.
19 Ck Cs -lā, Bi -lāyaṃ.
20 Bi -na.
21 Bi kāsikaraṭhe.
22 Ck saṃgaṇhi, Bi aggahesi.
23 Bi naso.
[page 247]
2. Sunakhajātaka. (242.) 247
sarīro jāto. Ath'; eko gāmavāsī1 Bārāṇasiṃ āgato taṃ sunakhaṃ
disvā tassa manussassa uttarasāṭakañ2 ca kahāpaṇañ ca datvā
sunakhaṃ gahetvā cammayottena3 bandhitvā yottakoṭiyaṃ4
gahetvā gacchanto aṭavimukhe5 ekaṃ sālaṃ pavisitvā suna-
khaṃ bandhitvā phalake nipajjitvā niddaṃ okkami. Tasmiṃ
kāle Bodhisatto kenacid eva6 karaṇīyena aṭaviṃ7 pavisanto8
taṃ sunakhaṃ yottena bandhitvā ṭhapitaṃ9 disvā paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_II,10.2(=242).1: Bālo vatāyaṃ sunakho yo varattaṃ na khādati
bandhanā ca pamuñceyya10 asito11 ca gharaṃ vaje ti. || Ja_II:182 ||
Tattha pamuñceyyā ti pamocetvā12, ayam eva vā pāṭho, asito11 ca
gharaṃ vaje ti asito11 ti13 dhāto14 suhito hutvā attano {vasanaṭṭhānaṃ} gac-
cheyya
Taṃ sutvā sunakho dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.2(=242).2: Aṭṭhitaṃ me manasmiṃ me atho me hadaye kataṃ
kālañ ca patikaṃkhāmi15 yāva passupatū16 jano17 ti. || Ja_II:183 ||
Tattha aṭṭhitaṃ me manasmiṃ me ti yaṃ tumhe kathetha taṃ mayā
adhiṭṭhitam eva, manasmiṃ18 yeva19 ca20 me etan ti, atho21 me hadaye
katan ti atha22 pana me tumhākam pi vacanaṃ hadaye katam eva, kālañ ca
patikaṃkhāmīti23 kālaṃ patimānemi24, yāva passupatū25 jano26 ti
yāvāyaṃ27 mahājano pasupatu niddaṃ okkamatu tāvāhaṃ kālaṃ patimānemi24,
itarathā hi28 ayaṃ sunakho palāyatīti ravo uppajjeyya, tasmā rattibhāge29 sab-
besaṃ suttakāle cammayottaṃ khāditvā palāyissamiti.
So evaṃ vatvā mahājane niddaṃ okkante yottaṃ khāditvā
suhito30 hutvā31 palāyitvā attano sāmikānaṃ gharam eva gato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bi -si.
2 Bi uttari-.
3 Bi cammaṃ-
4 Bi yoṭṭa-.
5 Bi aṭṭavi-.
6 Bi kenaci.
7 Bi aṭṭavi
8 Bi paṭipanto.
9 Bi pathavītaṃ.
10 Ck namuñceyya.
11 Bi asīto, Bp āsito and asito.
12 Ck Cs pamuñceyya.
13 Ck ni
14 Bi tato, Bp omits ti dhāto.
15 Bi paṭikaṅkhāmi.
16 Cs passupatu, Bi pasuppatu
17 Bi jjano
18 Cs adhiṭṭhitaṃ me va tasmim.
19 Bi yega.
20 Bi omits ca
21 Bi attho.
22 Bi adds ca.
23 Bi paṭikaṅkhāmi.
24 Bi paṭi-.
25 Cs passupatu, Bi pasuppatu.
26 Bi jjano, Cs jano corr. to jjano.
27 Ck Cs svāyaṃ
28 Bi ti.
29 Cs rattiṃbhāge.
30 Bi adds va.
31 Bi omits hutvā.
[page 248]
248 II. Dukanipata. 10. Sigālavagga. (25.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
sunakho etarahi sunakho paṇḍitapuriso pana aham evā" 'ti. Suna-
khajātakaṃ2.
3. Guttilajātaka.
Sattatantiṃ sumadhuran ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane
viharanto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ hi kāle bhikkhū
Devadattaṃ āhaṃsu: "āvuso Devadatta, Sammāsambuddho tuyhaṃ
ācariyo, tvaṃ Sammāsambuddhaṃ nissāya tīṇi piṭakāni ugganhi3
cattāri jhānāni uppādesi, ācariyassa nāma paṭisattunā bhavituṃ na
yuttan" ti. Devadatto "kiṃ pana me āvuso Samaṇo Gotamo ācariyo,
nanu mayā attano balen'; eva tīṇi piṭakāni uggahitāni cattāri jhānāni
uppāditānīti" ācariyaṃ paccakkhāsi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ4: āvuso Devadatto ācariyaṃ paccakkhāya
Sammāsambuddhassa paṭisattu hutvā mahāvināsaṃ patto" ti. Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti puc-
chitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Devadatto idān'; eva5
ācariyaṃ paccakkhāya mama paṭisattu hutvā vināsaṃ6 pāpuṇāti7,
pubbe pi patto yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjam kārente
Bodhisatto gandhabbakule nibbatti8. Guttilakumāro ti
'ssa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto gandhabbasippe nipphattiṃ
patvā Guttilagandhabbo nāma sakala-Jambudīpe ayyagan-
dhabbo9 ahosi. So dārābharaṇaṃ10 akatvā andhe mātāpitaro
poseti11. Tadā Bārāṇasi-vāsino vāṇijā vaṇijjāya Ujjeniṃ
gantvā ussave ghuṭṭhe12 chandakaṃ saṃharitvā13 bahuṃ14
mālāgandhavilepanañ ca khajjabhojjādīni15 ca ādāya kīḷanaṭ-
ṭhāne16 sannipatitā17 "vetanam18 datvā ekaṃ gandhabbaṃ
ānethā" 'ti āhaṃsu. Tena samayena Ujjeniyaṃ Mūsilo19 nāma
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dhammade-.
2 Bi adds dutiyaṃ.
3 Bi uggahi.
4 Bi samuṭhapesuṃ.
5 Bi idāneva devadatto.
6 Ck -sam.
7 Bi pāpuṇi.
8 Bi nippattitvā.
9 Bi adds va.
10 Bi dāra-.
11 Bi posesi.
12 Bi saṃguṭhe.
13 so Bp; Ck saṃgharitvā, Cs sagharitvā, Bi saṃgāharitvā.
14 Bi bahu.
15 Bi -bhojanādīni.
16 Bi kiḷanatvāyakiḷamaṇḍale.
17 Bi -titvā.
18 Bi vettanaṃ.
19 Cs musīlo, Bi musilo.
[page 249]
3. Guttilajātaka. (243.) 249
jeṭṭhagandhabbo hoti. Te taṃ1 pakkosāpetvā attano gan-
dhabbaṃ kāresuṃ. Mūsilavīṇāvādako2 pi vīṇaṃ uttamamuc-
chanāya mucchetvā vādesi. Tesaṃ Guttilagandhabbassa gan-
dhabbe jātaparicayānaṃ3 tassa gandhabbaṃ kilañjakaṇḍūvanaṃ4
viya hutvā upaṭṭhāsi, eko pi pahaṭṭhākāraṃ na dassesi.
Mūsilo5 tesu tuṭṭhākāraṃ adassantesu "atikharaṃ katvā vā-
demi, maññe" ti majjhimamucchanāya mucchetvā majjhima-
sarena vādesi. Te6 tattha pi majjhattā va ahesuṃ. Atha so
"ime na kiñci7 jānanti, maññe" ti sayam pi ajānanako viya
hutvā tantiyo sithile vādesi8. Te tattha pi na kiñci āhaṃsu.
Atha ne9 Mūsilo10 "ambho vāṇijā kin nu kho mayi vīṇaṃ
vādente tumhe na tussathā" 'ti. "Kiṃ11 pana tvaṃ vīṇaṃ
vādesi, mayaṃ hi ‘ayaṃ vīṇaṃ mucchetīti'; saññaṃ akarimhā"
ti. "Kiṃ pana tumhe mayā uttaritaraṃ ācariyaṃ jānātha,
udāhu attano ajānanabhāvena na12 tussathā" 'ti. Vāṇijā
"Bārāṇasiyaṃ Guttilagandhabbassa13 vīṇāsaddaṃ sutapubbānaṃ
tava vīṇāsaddo14 itthīnaṃ15 dārake16 tosāpanasaddo viya ho-
tīti" āhaṃsu. "Tena hi tumhehi handa dinnaparibbayaṃ17
paṭigaṇhatha, na mayhaṃ eten'; attho, api18 kho pana Bā-
rāṇasiṃ gacchantā maṃ gaṇhitvā gaccheyyāthā19" 'ti. Te
"sādhū" ti sampaṭicchitvā gamanakāle taṃ ādāya Bārāṇasiṃ
gantvā tassa "etaṃ20 Guttilassa vasanathānan" ti ācikkhitvā
sakanivesanaṃ agamaṃsu21. Mūsilo22 Bodhisattasa gehaṃ pa-
visitvā laggetvā ṭhapitaṃ Bodhisattassa jātivīṇaṃ disvā gahetvā
vādesi. Atha Bodhisattasa mātāpitaro andhabhāvena taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bi saṃ, Cs sam corr. to taṃ.
2 Cs musīla-, Bi musilo viṇaṃ vādento.
3 Bi adds vasena
4 Ck kilañjakaṇḍuvanaṃ, Bi kilañcakaṇḍuviṇaṃ.
5 Cs Bi musilo.
6 Ck Bi omit te
7 Bi ime kiñci na.
8 Cs vādeti.
9 Cs te.
10 Cs musīlo.
11 Cs kaṃ.
12 Bi omits na.
13 Bi guttilassa gandhappassa.
14 Bi vinaṃsaddaṃ sutvā musilagandhappassa vināsaddo.
15 Cs Bi itthinaṃ.
16 Cs dārake corr. to dāraka, Bi dārakeka.
17 Bi dinnaṃ pi parippayaṃ.
18 Bi adds ca.
19 Bi -yyathā.
20 Ck Bi ekaṃ.
21 Bi āgamīsu.
22 Cs musīlo, Bi musilo.
[page 250]
250 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga (25.)
apassantā "mūsikā maññe vīṇaṃ khādantīti, susu1 undurā
vīṇaṃ khādantīti" āhaṃsu. Tasmiṃ kāle Mūsilo2 vīṇaṃ ṭha-
petvā3 Bodhisattassa mātāpitaro vanditvā "kuto āgato sīti" vutte
"ācariyassa santike sippaṃ uggaṇhituṃ Ujjenito āgato 'mhīti"
āha. So "sādhū" 'ti vutte "kahaṃ ācariyo" ti pucchitvā
"vippavuttho4 tāta, ajja āgamissatīti" sutvā tatth'; eva nisī-
ditvā Bodhisattaṃ āgataṃ disvā tena katapaṭisanthāro attano
āgatakāraṇaṃ ārocesi. Bodhisatto aṅgavijjāpāṭhako, so
tassa asappurisabhāvaṃ5 ñatvā "gaccha tāta, n'; atthi tava6
sippan" ti paṭikkhipi. so Bodhisattassa mātāpitunnaṃ pāde
gahetvā upakāraṃ7 karonto te ārādhetvā "sippaṃ me dāpe-
thā" 'ti yāci. Bodhisatto mātāpituhi8 punappuna9 vuccamāno
te atikkamituṃ asakkonto sippaṃ adāsi. So10 Bodhisatten'
eva11 saddhiṃ rājanivesanaṃ gacchati. Rājā taṃ disvā "ko
esa ācariyā" 'ti pucchati12. "Mayhaṃ antevāsiko mahārājā"
'ti. So anukkamena rañño vissāsako13 ahosi. Bodhisatto
ācariyamuṭṭhiṃ akatvā attano jānananiyāmena sabbaṃ sippaṃ
sikkhāpetvā "niṭṭhitaṃ14 te tāta sippan" ti āha. So cintesi:
"mayhaṃ sippaṃ paguṇaṃ, idañ ca Bārāṇasīnagaraṃ15 sa-
kala-Jambudīpe agganagaraṃ, ācariyo pi16 mahallako, idh'; eva
mayā vasituṃ vaṭṭatīti" so ācariyaṃ āha: "ācariya ahaṃ
rājānaṃ upaṭṭhahissāmīti". Ācariyo "sādhu tāta, rañño
ārocessāmīti" vatvā17 gantvā "amhākaṃ antevāsiko devaṃ
upaṭṭhātuṃ18 icchati, deyyadhammam assa19 jānāthā" 'ti rañño
ārocetvā raññā "tumhākaṃ deyyadhammato upaḍḍhaṃ labhis-
satīti" vutte taṃ pavattiṃ Mūsilassa20 ārocesi. Mūsilo20 "ahaṃ
tumhehi samakaṃ ñeva labhanto upaṭṭhahissāmi, alabhanto na
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits susu, Bi maññāyasusu.
2 Cs musīlo, Bi musilo.
3 Bi tha-.
4 Ck vippayutto corr. to -vuttho, Bi vippavutto.
5 Bi asappūrisassa-.
6 Bi tāva.
7 Bi -kāraṇaṃ.
8 so all three MSS., Bp -pītuhi.
9 Bi -naṃ.
10 Bi omits so
11 Cs sattoneva.
12 Bi pucchi.
13 Cs -siko, Bi visāsako, Bp vissasiko
14 Bi nithitan.
15 Ck Cs -si-.
16 Ck Cs omit pi.
17 Bi omits vatvā.
18 Ck Cs upaṭṭhitum, Bi upaṭṭhātaṃ.
19 Bi -dhammassa, Cs -dhammassa corr. to -dhammam assa.
20 Cs Bi mu-.
[page 251]
3. Guttilajātaka. (243.) 251
upaṭṭhahissāmīti" āha. "Kiṃkāraṇā" ti. "Nanu ahaṃ tumhā-
kaṃ jānanasippaṃ sabbaṃ jānāmīti". "Āma jānāsīti". "Evaṃ
sante kasmā mayhaṃ upaḍḍhaṃ detīti". Bodhisatto rañño
ārocesi. Rājā "yadi evaṃ tumhehi samakaṃ sippaṃ dassetuṃ
sakkonto samakaṃ labhissatīti" āha. Bodhisatto rañño vaca-
naṃ2 tassa ārocetvā tena "sādhu dassessāmīti3" vutte rañño
taṃ pavattiṃ ārocetvā "sādhu dassetu, kataradivasaṃ sākacchā
hotīti4" vutte "ito5 sattame6 divase hotu mahārājā" 'ti āha
Rājā Mūsilaṃ7 pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ ācariyena
saddhiṃ sākacchaṃ karissasīti8" pucchitvā "saccaṃ devā" 'ti
vutte "ācariyena saddhiṃ viggaho nāma na9 vaṭṭati10, mā ka-
rīti" vāriyamāno pi "alaṃ mahārāja, hotu yeva me ācariyena
saddhim sattame divase sākacchā, katarassa11 jānanabhāvaṃ
jānissāmā12" ti āha. Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā "ito
kira sattame divase ācariya-Guttilo ca13 antevāsika-Mūsilo14
ca rājadvāre aññamaññaṃ sākacchaṃ katvā15 sippaṃ dasses-
santi, nāgarā sannipatitvā sippaṃ passantū" ti bheriñ carāpesi.
Bodhisatto cintesi "ayaṃ Mūsilo16 daharo taruṇo, ahaṃ ma-
hallako parihīnatthāmo, mahallakassa kiriyā nāma na sam-
pajjati, antevāsikena nāma jinite17 pi viseso n'; atthi, antevāsi-
kassa pana jaye sati18 pattabbalajjato19 araññaṃ pavisitvā
maraṇaṃ20 varan" ti so araññaṃ pavisitvā maraṇabhayena
nivattati lajjābhayena gacchati. Evam assa gamanāgamanaṃ
karontass'; eva cha divasā atikkantā. Tiṇāni matāni, jaṃ-
ghamaggo nibbatti. Tasmiṃ khaṇe Sakkassa āsanaṃ21 uṇ-
hākāraṃ dassesi. Sakko āvajjamāno taṃ kāraṇaṃ ñatvā
"Guttilagandhabbo antevāsikassa vasena22 araññe mahādukkhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
2 Bi adds sutvā.
3 Ck Cs dassemīti.
4 Bi hotu ti.
5 Bi omits ito.
6 Bi satta.
7 Cs mu-, Bi musīlaṃ.
8 all three MSS. -tīti.
9 Ck Bi omit na.
10 Ck Cs vaddhati, Bi vattati.
11 so Bp; Ck Cs etarassa, Bi katassa.
12 Bi jānina- jānāpessāmā.
13 Bi omits ca.
14 Cs -mu-, Bi -musīlo.
15 Ck Cs sākacchitvā, Bi sākiccaṃ katvā.
16 Bi mu-.
17 Bi parājite, Bp antevāsikena nāma jito.
18 Bi sasati
19 Ck -lajjano, Cs -lajjito, Bi sappatṭhalajito, Bp pattappalajjato.
20 Bi maraṇame.
21 Bi sakkasabhavanaṃ
22 Bi bhayena.
[page 252]
252 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
anubhoti1, etassa mayā avassayena bhavituṃ vaṭṭatīti2" vegena
gantvā Bodhisattassa purato ṭhatvā3 "ācariya kasmā araññaṃ
paviṭṭho sīti" pucchitvā "ko si tvan" ti vutte "Sakko 'ham
asmīti4" āha. Atha naṃ Bodhisatto "ahaṃ kho devarāja an-
tevāsikato parājayabhayena araññaṃ paviṭṭho" ti vatvā pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,10.3(=243).1: Sattatantiṃ sumadhuraṃ rāmaṇeyyaṃ avācayiṃ,
so maṃ raṅgamhi avheti5, saraṇaṃ6 me hohi7 Kosiyā 'ti. || Ja_II:184 ||
Tass'; attho: ahaṃ devarāja Mūsilaṃ8 nāma antevāsikaṃ sattatantiṃ su-
madhuraṃ rāmaṇīyaṃ9 vīṇaṃ attano jānananiyāmena sikkhāpesiṃ, so maṃ
idāni raṅgamaṇḍale pakkosati, tassa me tvaṃ Kosiyagotta saraṇaṃ hohīti.
Sakko tassa vacanaṃ sutvā "mā bhāyi, ahan te {tāṇañ ca}
leṇañ cā" 'ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.3(=243).2: Ahaṃ10 taṃsaraṇaṃ samma, aham ācariyapūjako,
na taṃ jayissati sisso, sissam ācariya jessasīti. || Ja_II:185 ||
Tattha ahaṃ taṃsaraṇan ti ahaṃ saraṇaṃ avassayo patiṭṭhā hutvā
taṃ11 tāyissāmi, sammā 'ti piyavacanam etaṃ12, sissam ācariya jessa-
sīti ācariya tvaṃ vīṇaṃ vādayamāno sissaṃ jinissasi.
"Api ca tvaṃ vīṇaṃ vādento ekaṃ tantiṃ chinditvā cha
vādeyyāsi, vīṇāya te pakatisaddo bhavissati, Mūsilo13 pi tantiṃ
chindissati, ath'; assa vīṇāya saddo na bhavissati, tasmiṃ khaṇe
so14 parājayaṃ pāpuṇissati. Ath'; assa parājayabhāvaṃ ñatvā
dutiyam pi tatiyam pi catuttham pi pañcamam pi chaṭṭham pi
sattamam pi tantiṃ chinditvā suddhadaṇḍakam eva vādeyyāsi,
chinnatantikoṭīhi15 saro nikkhamitvā sakalaṃ dvādasayojanikaṃ16
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs anuhoti.
2 Cs vaddhatīti.
3 Bi thatvā.
4 Ck Cs asminti, Bi asmīnti.
5 Ck amheti.
6 Bi -naṃ.
7 Ck Bi hoti, Cs hoti corr. to hohi.
8 Cs mūsīlaṃ, Bi musilaṃ.
9 Bi ramaṇiyaṃ.
10 Cs ahan.
11 Ck tan, Cs tat corr. to taṃ.
12 Ck Cs -vacanaṃ metaṃ.
13 Cs Bi mu-.
14 Ck Cs omit so
15 Ck -tanta-, Cs -koṭihi, Bi -tantidekātihi.
16 Bi sakaladvādasayojanika.
[page 253]
3. Guttilajātaka. (243.) 253
Bārāṇasīnagaraṃ1 chādetvā ṭhassati". Evaṃ vatvā Sakko
Bodhisattassa tisso pāsaghaṭikā2 datvā evam āha: "vīṇā-
sadden'; eva3 sakalanagare chādite ito4 ekaṃ pāsaghaṭikaṃ
ākāse khipeyyāsi, atha te purato otaritvā tīṇi accharāsatāni
naccissanti, tesaṃ naccanakāle dutiyaṃ khipeyyāsi, athāparāni
tīṇi satāni otaritvā tava vīṇādhure naccissanti, tato tatiyam
pi5 khipeyyāsi, athāparāni tīṇi satāni otaritvā raṅgamaṇḍale
naccissanti, aham pi tesaṃ santikaṃ āgamissāmi, gaccha mā
bhāyīti6". Bodhisatto pubbaṇhasamaye gehaṃ agamāsi. Rā-
jadvāre pi maṇḍapaṃ1 katvā rañño āsanaṃ paññāpesuṃ. Rājā
pāsādā otaritvā8 alaṃkatamaṇḍape pallaṃkamajjhe nisīdi.
Dasasahassā9 alaṃkatitthiyo amaccabrāhmaṇaraṭṭhikādayo10 ca11
rājānaṃ parivārayiṃsu. Sabbe nāgarā sannipatiṃsu. Rājaṅ-
gaṇe cakkāticakke mañcātimañce bandhiṃsu. Bodhisatto
pi nahātānulitto nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā vīṇaṃ gāhā-
petvā attano paññattāsane nisīdi. Sakko adissamānakāyenā-
gantvā12 ākāse aṭṭhāsi. Bodhisatto yeva naṃ passati. Mūsilo13
pi āgantvā attano āsane nisīdi. Mahājano parivāresi. Ādito
ca dve pi samasamaṃ14 vādayiṃsu. Mahājano dvinnam pi
vāditena tuṭṭho ukkuṭṭhisahassāni pavattesi. Sakko ākāse ṭhatvā
Bodhisattaṃ ñeva sāvento15 "ekaṃ tantiṃ chindā" 'ti āha.
Bodhisatto bhamaratantiṃ chindi, sā chinnāpi16 chinnakoṭiyā17
saraṃ18 muñcat'; eva, devagandhabbaṃ viya vattati. Mūsilo19
pi tantiṃ chindi, tato saddo na nikkhami. Ācariyo20 dutiyam
pi --pe-- sattamam pi chindi, suddhadaṇḍakaṃ vādentassa saddo
nagaraṃ chādetvā aṭṭhāsi, celukkhepasahassāni21 c'; eva ukkuṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs -si-.
2 Bi tiso pāsakaghaṭikāyo.
3 Ck Cs -saddenaca.
4 Bi omits ito.
5 Bi omits pi
6 Bi adds bodhisassaṃ assasesi.
7 Bi maṇḍalaṃ.
8 Bi adds pāsādatale.
9 Bi davāsaṅkasahassā.
10 Bi samaccabrahmaṇaseṭhiraṭhi-.
11 Bi omits ca.
12 Bi -kāyena āgantvā.
13 Bi mu-.
14 Bi sampaṃ sammaṃ.
15 Bi sāvajjo.
16 Cs chinnāpi crossed out.
17 Cs chinnakoṭiyā corr. to chinnā-
18 Bi paraṃ.
19 Bi mu-.
20 Bi adds pi.
21 Cs ceḷu-.
[page 254]
254 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
ṭhisahassāni1 ca2 pavattayiṃsu. Bodhisatto ekaṃ pāsakaṃ
ākāse khipi3, tīṇi accharāsatāni otaritvā nacciṃsu, evaṃ dutiye
ca tatiye ca khitte nava4 accharāsatāni otaritvā vuttanayena
nacciṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā mahājanassa iṅgitasaññaṃ adāsi,
mahājano uṭṭhāya "tvaṃ ācariyena saddhiṃ virajjhitvā5 ‘sama-
kāraṃ6 karomīti'; vāyamasi, attano pamāṇaṃ na jānāsīti" Mū-
silaṃ7 tajjetvā gahitagahiteh'; eva8 pāsāṇadaṇḍādīhi saṃcuṇṇetvā
jīvitakkhayaṃ pāpetvā pāde gahetvā saṃkāraṭṭhāne chaḍḍesi9.
Rājā tuṭṭhacitto ghanavassaṃ vassanto viya Bodhisattassa
bahuṃ10 dhanam adāsi, tathā nāgarā. Sakko pi tena saddhiṃ
paṭisanthāraṃ katvā "ahaṃ te paṇḍita sahassayuttaṃ ājañ-
ñarathaṃ gāhāpetvā11 pacchā12 Mātaliṃ pesessāmi, tvaṃ sa-
hassayuttaṃ Vejayantarathavaraṃ13 abhiruyha14 devalokaṃ āgac-
cheyyāsīti" vatvā pakkāmi. Atha naṃ15 gantvā paṇḍukam-
balasilāya16 nisinnaṃ "kahaṃ gat'; attha mahārājā" 'ti deva-
dhītaro pucchiṃsu. Sakko tāsaṃ taṃ kāraṇaṃ vitthārena
kathetvā Bodhisattassa sīlañ ca17 guṇañ ca vaṇṇesi. Deva-
dhītaro "mahārāja, mayaṃ hi ācariyaṃ daṭṭhukāmā, idha naṃ
ānehīti" āhaṃsu. Sakko Mātaliṃ āmantetvā "tāta, devaccharā
Guttilagandhabbaṃ18 daṭṭhukāmā, gaccha naṃ Vejayantarathe
nisīdāpetvā ānehīti". So "sādhū" 'ti vatvā19 gantvā Bodhi-
sattaṃ ānesi Sakko Bodhisattena saddhiṃ sammoditvā
"devakaññā kira te ācariya gandhabbaṃ sotukāmā" ti āha.
"Mayaṃ mahārāja gandhabbā nāma sippaṃ nissāya jīvāma,
mūlaṃ labhantā vādeyyāmā" 'ti. "Vādehi20, ahaṃ te21 mūlaṃ
dassāmīti". "Na me aññena22 mūlen'; attho, imā pana me
devadhītaro attano23 kalyāṇakammaṃ kathentu, ev'; āhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ukkaṭhitasa-.
2 Ck ce, Cs ceva
3 Bi adds tadā.
4 Cs naca, Bi tītiṇi
5 Bi virujhitvā.
6 Bi samākāraṃ.
7 Cs Bi mu-.
8 Cs gahitega-.
9 Bi chaṭṭesi.
10 Bi bahu.
11 Bi gahetvā.
12 Bi gacchati
13 Bi vejayarathaṃ.
14 Bi -ruyha.
15 Bi omits naṃ.
16 Bi -yaṃ.
17 so Bi Bp; Ck Cs sīlañpañā.
18 Ck Cs guttilassa gandhabbaṃ, Bi guttilagandhappa.
19 Bi omits vatvā.
20 Bi vārehi.
21 Bi taṃ
22 Ck Cs namaṃñena.
23 Bi repeats attano.
[page 255]
3. Guttilajātaka. (243.) 255
vādessāmīti". Atha naṃ devadhītaro āhaṃsu: "amhehi Kata-
kalyāṇakammaṃ pacchā tuṭṭhā1 kathessāma, gandhabbaṃ karohi
ācariyā" 'ti. Bodhisatto sattāhaṃ devatānaṃ gandhabbaṃ
akāsi, taṃ dibbagandhabbaṃ abhibhavitvā pavatti2, sattame
divase ādito paṭṭhāya devadhītānaṃ kalyāṇakammaṃ pucchi.
Ekaṃ Kassapabuddhakāle ekassa bhikkhuno uttamavatthaṃ
datvā Sakkassa paricārikā hutvā nibbattaṃ accharāsahassa
parivāraṃ uttamadevakaññaṃ "tvaṃ purimabhave kiṃ kammaṃ
katvā nibbattā" ti pucchi. Tassa pucchanākāro ca vissajjanañ
ca Vimānavatthumhi āgatam eva, vuttaṃ hi tattha:
Abhikkantena vaṇṇena yaṃ tvaṃ tiṭṭhasi devate
obhāsentī3 disā sabbā osadhī4 viya tārakā,
Kena te5 tādiso vaṇṇo, kena te idha-m-ijjhati
uppajjanti ca te bhogā ye keci manaso piyā.
Pucchāmi taṃ devi6 mahānubhāve
manussabhūtā kim akāsi puññaṃ,
kenāsi evaṃ jalitānubhāvā
vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsati.
Vatthuttamadāyikā nārī7
pavarā hoti naresu8 nārisu
evaṃ piyarūpadāyikā9
manāpaṃ dibbaṃ10 sā labhate upecca ṭhānaṃ.
Tassā me passa vimānaṃ, accharā kāmavaṇṇinī 'ham asmi11
accharāsahassassāhaṃ pavarā, passa puññānaṃ vipākaṃ.
Tena me tādiso vaṇṇo, tena me idha-m-ijjhati,
uppajjanti ca me bhogā ye keci manaso piyā.
Ten'; amhi evaṃ jalitānubhāvā
vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tuyhaṃ.
2 Bi pavattati.
3 Ck Cs -ti, Bi obhāsanti.
4 Cs Bi -dhi.
5 Bi me.
6 Ck Cs deva, Bi Bp devī.
7 Cs Bi nāri.
8 Bi nare.
9 Ck Cs piyarūpaṃ-, Bi pīyaṃrūpa-.
10 Bi khippaṃ.
11 Bi ahamasmī.
[page 256]
256 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
Aparā piṇḍāya caramānassa bhikkhuno pūjanatthāya pup-
phāni adāsi. Aparāpi1 "cetiye gandhapañcaṅgulikaṃ dethā"
'ti gandhe adāsi. Aparā madhurāni phalāphalāni2 adāsi. Aparā
uttamarasaṃ adāsi. Aparā Kassapadasabalassa cetiye gan-
dhapañcaṅgulikaṃ adāsi. Aparā maggapaṭipannānaṃ bhik-
khūnaṃ3 {bhikkhunīnañ ca} kulagehe4 vāsaṃ upagatānaṃ santike
dhammaṃ assosi5. Aparā nāvāya6 bhuttassa7 bhikkhuno udake8
ṭhatvā9 udakaṃ adāsi10. Aparā11 agāramajjhe vasamānā ak-
kodhanā12 hutvā sassusasuravattaṃ13 akāsi. Aparā attano lad-
dhakoṭṭhāsato14 pi saṃvibhāgaṃ katvā va paribhuñji sīlavatī
ca ahosi. Aparā paragehe15 dāsī16 hutvā nikkodhā17 nimmānā
attano laddhakoṭṭhāsato saṃvibhāgaṃ katvā devarañño pari-
cārikā hutvā nibbattā. Evaṃ sabbāpi Guttilavimānavatthumhi
āgatā sattatiṃsā devadhītā yaṃ yaṃ kammaṃ katvā tattha
nibbattā sabbaṃ18 Bodhisatto19 pucchi, tāpi 'ssa attano kata-
kammaṃ gāthāhi eva20 kathesuṃ. Taṃ sutvā Bodhisatto
"lābhā vata21 me, suladdhaṃ vata21 me, sv-āhaṃ idhāgantvā
appamattakena22 pi kammena paṭiladdhā sampattiyo assosiṃ23,
ito dāni paṭṭhāya manussalokaṃ gantvā dānādīni24 kusala-
kammān'; eva25 karissāmīti" vatvā26 imaṃ udānaṃ udānesi:
Svāgataṃ vata me ajja suppabhātaṃ suvuṭṭhitaṃ27,
yaṃ addasāsiṃ28 devatāyo accharā kāmavaṇṇiyo29
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits pi
2 Bi phalāni.
3 Bi bhikkhunañca
4 Bi -ha.
5 Bi ahosi.
6 Bi apara upaṭhakaṭhāya veḷāya.
7 Ck bhunnassa, Cs bhunnassa corr. to bhuttassa.
8 Bi udakaṃ.
9 Bi labhitvā.
10 Ck Cs udakamadāsi.
11 Bi tasmā.
12 Bi omits akkodhanā.
13 Cs sassura- corr. to sasura-, Bi sassura-
14 Bi -sako.
15 Bi panageha, Cs parageha corr. to paragehe.
16 Cs Bi dāsi.
17 Bi nikkodhanā.
18 Bi taṃ sappaṃ.
19 Bi -sattena.
20 Bi yeva.
21 Bi thā.
22 Bi -nā.
23 Bi ahosi.
24 Bi adds puññāni katvā.
25 Ck -kammameva, Cs -kammameva corr. to -kammāneva, Bp -kammāni eva,
Bi -kammeneva.
26 Bi omits vatvā.
27 Bi omits suvuṭṭhitaṃ.
28 Bi adassāsi, Bp addasiṃ.
29 so Bp; Ck -vaṇṇiniyo, Cs -vantiniyo, Bi saccharākāmavaṇṇayo.
[page 257]
4. Vīticchajātaka. (244.) 257
Imās'; āhaṃ dhammaṃ sutvā1 kāhāmi2 kusalaṃ bahuṃ
dānena samacariyāya saṃñamena3 damena ca,
so 'haṃ tattha gamissāmi yattha gantvā na socare ti.
Atha naṃ sattāhaccayena devarājā Mātalisaṅgāhakaṃ4
āṇāpetvā rathe nisīdāpetvā Bārāṇasim eva pesesi. So Bārā-
ṇasiṃ gantvā devaloke attanā5 diṭṭhakāraṇaṃ manussānaṃ
ācikkhi. Tato paṭṭhāya6 manussā saussāhā7 puññāni kātuṃ
maññiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Mūsilo9 Devadatto ahosi, Sakko Anuruddho, rājā Ānando10, Guttila-
gandhabbo pana aham eva" 'ti. Guttilajātakaṃ11.
4. Vīticchajātaka.
Yaṃ passati na taṃ icchatīti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ palāyikaṃ12 paribbājakaṃ ārabbha kathesi. So
kira sakala-Jambudīpe paṭivādaṃ13 alabhitvā Sāvatthiṃ āgantvā "ko
mayā saddhiṃ vādaṃ kātuṃ samattho" ti pucchitvā "Sammāsam-
buddho" ti sutvā mahājanaparivuto Jetavanaṃ gantvā Bhagavantaṃ
catuparisamajjhe dhammaṃ desentaṃ pañhaṃ pucchi. Ath'; assa
Satthā taṃ14 vissajjetvā ekaṃ nāma kin ti pañhaṃ pucchi. So ka-
thetuṃ asakkonto uṭṭhāya15 palāyi. Nisinnaparisā "ekapaden'; eva
vo16 bhante17 paribbājako niggahito18" ti āhaṃsu. Satthā "nāhaṃ
upāsakā19 idān'; eva taṃ ekapaden'; eva niggaṇhāmi, pubbe pi nig-
gaṇhiṃ yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe20 brāhmaṇakule nibbattitvā vayap-
patto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā dīgharattaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs sutvāna.
2 Cs kahāmi.
3 Bi sayamena.
4 Bi mātaligāhakaṃ.
5 Bi attano.
6 Bi adds te.
7 so Ck Bp; Cs saussāha, Bi saussāsā.
8 Bi dhammade-.
9 Cs Bi musīlo.
10 Bi adds ahosi.
11 Bi adds tatiyaṃ.
12 Ck paḷāsikaṃ, Cs palāsikaṃ, Bi palāsi.
13 so Ck Cs Bp; Bi paṭivāri.
14 Ck naṃ.
15 Bi uṭhayāsanā.
16 Bi kho.
17 Bi bhonto, Cs bhanto corr. to bhante.
18 so all three MSS.
19 Bi -ka.
20 Bi kāsikaraṭhe.
[page 258]
258 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
Himavante1 vasi. So pabbatā oruyha2 ekaṃ gāmanigamaṃ3
nissāya Gaṅgānivattane paṇṇasālāya vāsaṃ kappesi. Ath'
eko paribbājako sakala-Jambudīpe paṭivādaṃ4 alabhitvā taṃ
nigamaṃ patvā "atthi nu kho koci mayā saddhiṃ vādaṃ
kātuṃ samattho" ti pucchitvā "atthīti" Bodhisattassa ānu-
bhāvaṃ sutvā mahājanaparivuto tassa vasanaṭṭhānaṃ5 gantvā
paṭisanthāraṃ katvā nisīdi. Atha naṃ Bodhisatto "vana-
gandhaparibhāvitaṃ6 Gaṅgāpānīyaṃ7 pivissasīti" pucchi. Parib-
bājako vādena ottharanto8 "kā9 Gaṅgā, vālukā10 Gaṅgā, uda-
kaṃ Gaṅgā, orimatīraṃ Gaṅgā, pārimatīraṃ Gaṅgā" ti āha.
Bodhisatto taṃ pana paribbājakaṃ "ṭhapetvā udakaṃ vālukaṃ
orimatīraṃ11 pārimatīrañ12 ca kahaṃ Gaṅgaṃ labhissatīti13
āha. Paribbājako appaṭibhāno14 hutvā uṭṭhāya palāyi. Tasmiṃ
palāte15 Bodhisatto nisinnaparisāya dhammaṃ desento imā
gāthā avoca:
Ja_II,10.4(=244).1: Yaṃ passati na taṃ icchati, yañ ca na passati taṃ kira icchati,
maññāmi ciraṃ carissati, na hi taṃ lacchati yaṃ so icchati. || Ja_II:186 ||
Ja_II,10.4(=244).2: Yaṃ labhati na tena tussati, yaṃ pattheti laddhaṃ hīḷeti,
icchā hi anantagocarā, vīticchānaṃ16 namo karomase ti. || Ja_II:187 ||
Tattha yaṃ passatīti yaṃ udakādiṃ passati taṃ Gaṅgā ti na icchati,
yañ ca na passatīti yañ ca udakādivinimmuttaṃ Gaṅgaṃ na passati taṃ
kira icchati17, maññāmi ciraṃ carissatīti ahaṃ evaṃ maññāmi: ayaṃ
paribbājako evarūpaṃ Gaṅgaṃ pariyesanto ciraṃ carissati, yathā vā udakādivi-
nimmuttaṃ Gaṅgaṃ evaṃ18 rūpādivinimmuttaṃ attānam pi pariyesanto saṃsāre
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vantaṃ, Cs -vantaṃ corr. to -vante.
2 Bi orūyhaṃ.
3 Bi nigamagāmaṃ.
4 so Ck Bp; Cs -vādaṃ corr. to -vādiṃ, Bi -vādi.
5 Cs vacanaṭhānaṃ.
6 Bi vaṇṇa-.
7 Bi -pāṇiyaṃ.
8 Bi oṭṭaranto.
9 Bi omits kā.
10 Cs vāḷukā.
11 Ck Cs oriman-.
12 Ck Cs pārimantiraṃ.
13 so Ck Bi; Bp labhissasīti, Cs labhissātiti corr. to labhissāsiti?
14 Ck -bhāṇo, Bi -pāno.
15 Bi palāyante.
16 Cs vītiracchānaṃ, Bi vigaticchānaṃ.
17 Ck Cs icchāti.
18 Ck Cs Bi eva.
[page 259]
5. Mūlapariyāyajātaka. (245.) 259
ciraṃ carissati, na hi taṃ lacchatīti ciraṃ caranto pi yan1 taṃ evarūpaṃ
Gaṅgaṃ vā attānaṃ vā icchati taṃ na lacchati; yaṃ labhatīti yaṃ udakaṃ
vā rūpādiṃ2 vā labhati tena na tussati, yaṃ pattheti laddhaṃ hīḷetīti
evaṃ laddhena atussanto yaṃ yaṃ sampattiṃ pattheti taṃ taṃ labhitvā kiṃ
etāyā ti hīḷeti avamaññati, icchā hi anantagocarā ti3 laddhaṃ laddhaṃ4
hīḷetvā aññamaññaṃ ārammaṇaṃ icchanato5 ayaṃ icchā nāma taṇhā anantago-
carā, vīticchānaṃ6 namo karomase ti tasmā ye vigaticchā Buddhādayo
tesaṃ mayaṃ namakkāraṃ karomā 'ti.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
paribbājako va etarahi paribbājako ahosi8, tāpaso pana aham evā"
'ti. Vīticchajātakaṃ9.
5. Mūlapariyāyajātaka.
Kālo ghasati10 bhūtānīti. Idaṃ Satthā Ukkaṭṭhaṃ nis-
sāya Subhagavane viharanto Mūlapariyāyasuttantaṃ ārab-
bha kathesi: Tadā kira pañcasatā brāhmaṇā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū
sāsane pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggaṇhitvā mānamadamattā hutvā
"Sammāsambuddho pi tīṇ'; eva11 piṭakāni jānāti, mayam pi tāni11 jā-
nāma, evaṃ sante kiṃ tassa amhehi nānākaraṇan13" ti Buddhupaṭ-
ṭhānaṃ na gacchanti14, samasatthā15 hutvā caranti. Ath'; ekadivasaṃ
Satthā tesu āgantvā attano santike nisinnesu aṭṭhahi bhūmīhi pati-
maṇḍetvā16 Mūlapariyāyasuttantaṃ kathesi. Te na17 kiñci sallakkhe-
suṃ. Atha nesaṃ etad āhosi: "mayaṃ ‘amhehi sadisā paṇḍitā18 n'
atthīti'; mānaṃ karoma, idāni pana na kiñci jānāma, Buddhehi sadiso
paṇḍito n'; atthi, aho19 Buddhaguṇā nāmā" 'ti, te tato paṭṭhāya ni-
hatamānā hutvā uddhaṭadāṭhā viya sappā20 nibbisevanā jātā. Satthā
Ukkaṭṭhāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā Vesāliṃ gantvā Gotamakace-
tiye Gotamakasuttantaṃ nāma kathesi. Sahassīlokadhātukampanaṃ21
ahosi22. Taṃ23 sutvā te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Mūlapari-
yāyasuttantapariyosāne pana Satthari Ukkaṭṭhāya viharante yeva
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi yaṃ.
2 Ck Bi rūpādi, Cs -di corr. to diṃ.
3 Bi adds yaṃ.
4 Cs laddhāladdhaṃ.
5 Ck Cs icchanto, Bp icchato.
6 Bi vigaticchānaṃ.
7 Bi dhammade-.
8 Ck Cs omit ahosi.
9 Cs viticchajātakaṃ, Bi Bp vigaticchajātakaṃ.
10 Bi ghapaṭi
11 Bi tīṇi.
12 Bi tīṇi piṭakāni.
13 Ck -kāraṇan.
14 Bi omits buddhu--na gacchanti.
15 Bi Bp paṭipakkhā.
16 Bi paṭi-.
17 Bi adds hi.
18 Bi adds nāma.
19 Bi maho.
20 Bi sabbā.
21 Bi dasasahassalokadhātukammi.
22 Bi omits ahosi.
23 Bi mūlaparisāyasuttanti pana.
[page 260]
260 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso aho1 Bud-
dhānaṃ ānubhāvo, te nāma brāhmaṇapabbajitā2 tathā mānamadamattā
Bhagavatā3 Mūlapariyāyadesanāya nihatamānā katā" ti. Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva, pubbe p'
āhaṃ ime4 mānapaggahitasire5 vicarante nihatamāne akāsiṃ yevā" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brāhmadatte rajjam kārente Bo-
dhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tiṇṇaṃ vedā-
naṃ pāragū6 disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasa-
tāni7 mante vācesi. Te pañcasatāpi niṭṭhitasippā sippe anu-
yogaṃ datvā "yattakaṃ amhe jānāma ācariyo pi tattakam eva,
viseso n'; atthīti" mānatthaddhā ācariyassa santikaṃ na gac-
chanti, vattapaṭivattaṃ8 na karonti. Te ekadivasaṃ ācariye
badarirukkhamūle nisinne taṃ vañcetukāmā badarirukkhaṃ na-
khena ākoṭetvā "nissāro vāyaṃ9 rukkho" ti āhaṃsu. Bodhi-
satto attano vañcanabhāvaṃ ñatvā "antevāsikā ekaṃ vo pañ-
haṃ pucchisāmīti" āha. Te haṭṭhatuṭṭhā "vadetha, kathessāmā"
'ti. Ācariyo pañhaṃ pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,10.5(=245).1: Kālo ghasati10 bhūtāni sabbān'; eva sah'; attanā,
yo ca kālaghaso11 bhūto sa bhūtapacaniṃ12 pacīti13. || Ja_II:188 ||
Tattha kālo ti purebhattakālo pi pacchābhattakālo pīti evamādi, bhū-
tānīti sattādhivacanam etaṃ, na kālo bhūtānaṃ cammamaṃsādīni14 luñcitvā
khādati api ca kho tesaṃ āyuvaṇṇabalāni khepento yobbaññaṃ15 maddanto
ārogyaṃ vināsento ghasati16 khādatīti vuccati, evaṃ ghasanto ca17 na kiñci
vajjeti, sabbān'; eva ghasati, na kevalañ ca bhūtān'; eva api ca kho sahattanā18
attānam pi ghasati, purebhattakālo19 pacchābhattakālaṃ na pāpuṇāti, esa nayo
pacchābhattakālādīsu20, yo ca kālaghaso bhūto ti khīṇāsavass'; etaṃ adhiva-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bi omit aho.
2 Bi brahmaṇā pabbajitvā.
3 Bi āgatā.
4 Bi adds evaṃ.
5 Bi -hitenasikhire, Bp -hitasile.
6 Cs -gu.
7 Ck Cs pañcasatamāṇavakasatāni.
8 Bi vattaṃ.
9 Ck Cs cāyaṃ.
10 Bi yapati.
11 Ck Cs kāloghaso.
12 Ck -pacatiṃ, Bi bhutapacani.
13 Bi saciti.
14 Ck bhūtānañ ca maṃsādīni, Cs bhūtānañ ca maṃsādīni ca.
15 Bi yoppanaṃ.
16 Bi ghasatīti.
17 Bi omits ca.
18 Bi sahatthanā.
19 Ck -le.
20 Ck -disu.
[page 261]
5. Mūlapariyāyajātaka. (245.) 261
naṃ, so hi ariyamaggena āyatiṃ paṭisandhikālaṃ khepetvā khāditvā ṭhitattā
kālaghaso1 bhūto2 ti vuccati, sa bhūtapacaniṃ3 pacīti4 yāyaṃ taṇhā
apāyesu bhūte pacati taṃ ñāṇagginā paci dahi5 bhasmam akāsi, tena bhū-
tapacaniṃ6 pacīti7 vuccati, pajātikin8 ti pi pāṭho, jātikiṃ9 nibbattikin10 ti attho.
Imaṃ pañhaṃ sutvā māṇavesu eko pi jānituṃ samattho
nāhosi. Atha ne Bodhisatto "mā kho tumhe ‘ayaṃ pañho tīsu
vedesu atthīti11'; saññaṃ akattha, tumhe yam ahaṃ jānāmi taṃ
sabbaṃ jānāmā12 'ti maññamānā badarirukkhasadisaṃ karotha,
mama tumhehi aññātassa13 bahuno14 jānanabhāvaṃ na jānātha,
gacchatha, sattame divase kālaṃ dammi, ettakena kālen'; imaṃ
pañhaṃ cintethā" 'ti. Te Bodhisattaṃ vanditvā attano attano
vasanaṭṭhānaṃ gantvā sattāhaṃ cintetvāpi pañhassa n'; eva
antaṃ na koṭiṃ passiṃsu. Te sattame divase ācariyassa santi-
kaṃ gantvā vanditvā nisīditvā "kiṃ15 bhadramukhā16 jānittha
pañhan" ti vutte17 "na jānāmā" 'ti vadiṃsu. Puna Bodhisatto
te garahamāno dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.5(=245).2: Bahūni narasīsāni lomasāni brahāni ca
gīvāsu paṭimukkāni, kocid ev'; ettha kaṇṇavā ti. || Ja_II:189 ||
Tass'; attho: bahūni narānaṃ sīsāni dissanti, sabbāni ca tāni lomasāni,
sabbāni mahantāni, gīvāsu yeva ṭhapitāni, na tālaphalaṃ viya hatthena gahitāni,
n'; atthi tesaṃ imehi dhammehi nānākaraṇaṃ, ettha pana kocid eva kaṇṇavā
ti attānaṃ18 sandhāyāha, kaṇṇavā ti paññavā, kaṇṇachiddaṃ19 pana na kassaci
n'; atthi.
Iti te māṇavake "kaṇṇachiddamattam eva tumhākaṃ bā-
lānaṃ atthi, na paññā" ti garahitvā pañhaṃ vissajjesi. Te
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kālaṃghaso.
2 Bi omits bhūto.
3 Ck -pacitiṃ, Cs bhutapaciniṃ? Bi bhutapacanani.
4 Bi saciti.
5 Bi pacati dahati.
6 Bi bhutapacanaṃ, Cs bhutapaciniṃ corr. to -pacaniṃ, Ck -pacitiṃ.
7 Cs paciti, Bi sati.
8 Bi pacanan, Bp pajanin ti.
9 Cs jānikiṃ, Bi janika, Bp janitaṃ.
10 Bi nippattakan, Bp nippattitaṃ.
11 Bi atthi pi ti.
12 Bi jānāhi.
13 Bi aññatarassa.
14 Ck Cs bahuto.
15 Bi omits kiṃ.
16 Cs bhadda- corr. to bhaddra, Bi bhadramukhatumhe.
17 Ck Cs tato, Bi vutte te, Bp āha.
18 Ck attāni, Cs attāni corr. to attāniṃ.
19 Ck pañhakaṇha-, Cs paṇhaṃkaṇhachiddaṃ corr. to paññavā kaṇha-,
Bi paññākaṇṇachiddaṃ.
[page 262]
262 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
sutvā "aho ācariyā nāma mahantā" ti khamāpetvā nihatamānā
Bodhisattaṃ upaṭṭhahiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
pañcasatā māṇavakā ime bhikkhū ahesuṃ, ācariyo pana aham evā"
'ti. Mūlapariyāyajātakaṃ2.
6. Telovādajātaka.
Hantvā jhatvā vadhitvā cā 'ti. Idaṃ Satthā Vesāliṃ
upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharanto Sīhasenāpatiṃ ārabbha
kathesi. So hi Bhagavantaṃ saraṇaṃ gantvā nimantetvā punadivase
samaṃsakaṃ3 bhattaṃ adāsi. Nigaṇṭhā taṃ sutvā kupitā4 anatta-
manā Tathāgataṃ viheṭhetukāmā "samaṇo Gotamo jānaṃ uddissa-
kaṭaṃ5 maṃsaṃ bhuñjatīti6" akkosiṃsu. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Nigaṇṭha-Nāthaputto7 ‘samaṇo
Gotamo jānaṃ uddissa-kaṭaṃ5 maṃsaṃ bhuñjatīti'; saddhiṃ parisāya
akkosanto āhiṇḍatīti". Taṃ sutvā Satthā "na bhikkhave Nigaṇṭho
Nāthaputto8 idān'; eva maṃ uddissa-kaṭaṃ maṃsaṃ khādanena gara-
hati9, pubbe pi garahi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāñasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipab-
bajjaṃ pabbajitvā loṇambilasevanatthāya Himavantato Bārā-
ṇasiṃ10 āgantvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pāvisi. Ath'
eko kuṭumbiyo11 "tāpasaṃ viheṭhessāmīti" gharaṃ pavesetvā
paññattāsane nisīdāpetvā macchamaṃsena parivisitvā bhatta-
kiccāvasāne ekamantaṃ nisīditvā "idaṃ maṃsaṃ tumhe yeva
uddissa pāṇe māretvā kataṃ12, idaṃ akusalaṃ mā amhākam
eva tumhākam pi hotīti" vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,10.6(=246).1: Hantvā jhatvā13 vadhitvā ca deti dānaṃ asaññato,
edisaṃ bhattaṃ bhuñjamāno so pāpena upalippatīti14. || Ja_II:190 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi dhammade-.
2 Bi adds pañcamaṃ.
3 Ck Cs sasamaṃ-.
4 Bi kuppitā.
5 Bi -kataṃ.
6 Bi -jasīti.
7 Ck -nāṭaputto, Bi nigaṇho nāṭaputto.
8 Ck nāṭaputto, Bi napūre.
9 Bi garagarahi.
10 Ck Cs -siyaṃ, Bi -sī.
11 Bi kuṭumpiko.
12 Bi kathaṃ.
13 Bi Bp chetvā.
14 Bi sa pāpamūlapalimmatīti, Bp sa pāpamupalimpatīti.
[page 263]
6. Telovādajātaka. (246). 7. Pādañjalijātaka. (247.) 263
Tattha hantvā ti hanitvā1 paharitvā jhatvā2 ti kilametvā vadhitvā ti3
māretvā, deti dānaṃ asaññato ti asaññato dussīlo evaṃ katvā dānaṃ deti,
edisaṃ bhattaṃ bhuñjamāno sa pāpenamupalippatīti4 edisaṃ uddissa-
kaṭaṃ bhuñjamāno so samaṇo5 pi pāpena upalippati saṃyujjati6 yevā 'ti.
Taṃ sutvā Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.6(=246).2: Puttadāram pi ce hantvā deti dānaṃ asaññato
bhuñjamāno pi sappañño na pāpena upalippatīti7. || Ja_II:191 ||
Tattha bhuñjamāno pi sappañño ti tiṭṭhatu aññaṃ maṃsaṃ putta-
dāraṃ vadhitvāpi dussīlena dinnaṃ sappañño khantimettādiguṇasampanno taṃ
bhuñjamāno pi pāpena na upalippatīti8.
Evam assa Bodhisatto dhammaṃ kathetvā uṭṭhāyāsanā
pakkāmi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā kuṭumbiko Nigaṇṭha-Nāthaputto9 ahosi, tāpaso pana aham
evā" 'ti. Telovādajātakaṃ10.
7. Pādañjalijātaka.
Addhā Pādañjalī11 sabbe ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Lāḷudāyitheraṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi13 divase
dve mahāsāvakā pañhaṃ vinicchinanti. Bhikkhū pañhaṃ suṇantā
there pasaṃsanti. Lāḷudāyitthero parisantare13 nisinno "ete amhehi
samaṃ kiṃ jānantīti" oṭṭham bhañji14. Taṃ disvā therā uṭṭhāya15
pakkamiṃsu. Parisā bhijji. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Lāḷudāyi16 dve aggasāvake garahitvā oṭṭhaṃ
bhañjīti". Taṃ sutvā Satthā "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi
Lāḷudāyī17 ṭhapetvā oṭṭhabhañjanaṃ tato uttariṃ aññaṃ na jānātīti"
vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits hanitvā.
2 Bi chetvā.
3 Ck Cs omit ti.
4 Bi saṃpāpamupalimmatiti, Bp sa pāpamupalimpatīti.
5 Ck samāṇo, Bi omits so samaṇo pi.
6 Ck Cs saṃsujjati.
7 Bi pāpaṃ upalimpatīti.
8 Ck Bi upalimpatīti.
9 Bi nigaṇṭho nāṭāputtako.
10 Bi Bp bālovādajātakaṃ chaṭhaṃ.
11 Bi pādañcali.
12 Bi omits hi.
13 Bi parisante.
14 Cs bhuñji corr. to bhañja, Bi bhañci.
15 Bi uṭhāyāsanā.
16 Bi lāludāyithero.
17 Ck -yi, Cs -yiṃ.
[page 264]
264 II. Dukanipāta. 10. sigālavagga. (25.)
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi.
Rañño pana Pādañjali1 nāma putto lālo2 dandhaparisakkano3
ahosi. Aparabhāge rājā kālam akāsi. Amaccā rañño mata-
kiccāni katvā "taṃ rajje abhisiñcissāmā" 'ti mantayamānā
rājaputtaṃ Pādañjalikaṃ4 āhaṃsu. Bodhisatto pana "ayaṃ
kumāro lālo2 dandhaparisakkano, pariggahetvā taṃ abhisiñcis-
sāmā5" 'ti āha. Amaccā vinicchayaṃ sajjetvā kumāraṃ sa-
mīpe nisīdāpetvā aṭṭaṃ vinicchinantā na sammā vinicchiniṃsu,
te asāmikaṃ sāmikaṃ katvā kumāraṃ pucchiṃsu: "kīdisaṃ ku-
māra suṭṭhu vinicchinimhā" 'ti. So oṭṭhaṃ bhañji. Bodhisatto
"paṇḍito maññe kumāro, asammāvinicchitabhāvo tena ñāto
bhavissatīti" maññamāno paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,10.7(=247).1: Addhā Pādañjalī6 sabbe paññāya atirocati,
tathā hi oṭṭhaṃ bhañjati, uttariṃ7 nūna passatīti. || Ja_II:192 ||
Tass'; attho: ekaṃsena Pādañjali8 kumāro sabbe amhe paññāya atirocati,
tathā hi oṭṭhaṃ bhañjati, nūna uttariṃ aññaṃ kāraṇaṃ passatīti.
Te aparasmim9 pi10 divase vinicchayaṃ sajjetvā aññaṃ
aṭṭaṃ suṭṭhu11 vinicchinitvā "kīdisaṃ te deva suṭṭhu vinic-
chitan" ti pucchiṃsu. So puna pi oṭṭham eva bhañji. Ath'
assa andhabālabhāvaṃ ñatvā Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.7(=247).2: Nāyaṃ dhammaṃ adhammaṃ vā atthānatthañ ca bujjhati12,
aññatra oṭṭhanibbhogā nāyaṃ jānāti kiñcanan ti. || Ja_II:193 ||
Amaccā Pādañjalikumārassa13 lālabhāvaṃ14 ñatvā Bodhi-
sattaṃ rajje abhisiñciṃsu.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Pādañjalī15 Lāḷudāyī16 ahosi, paṇḍitāmacco17 pana aham evā"
'ti. Pādañjalijātakaṃ18.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pādañcali.
2 Bi lāḷo.
3 Ck -to, Bi dantaparisakkano.
4 Bi pādañcalīnti.
5 Bi āsiñcis-
6 Cs pādañjali, Bi pādañcali.
7 Ck uttari, Cs uttarima, Bi uttari.
8 Bi pādañcaliṃ.
9 Ck parasmim, Cs parasmim corr. to apa-.
10 Bi omits pi.
11 Ck Cs su.
12 Bi bhuñjati.
13 Bi pādañcalī-.
14 Bi lāḷa-.
15 Bi pādancali.
16 Cs -yi.
17 Bi pañḍitāmacco.
18 Bi pādañcali--sattamaṃ.
[page 265]
8. Kiṃsukopamajātaka. (248.) 265
8. Kiṃsukopamajātaka.
Sabbehi kiṃsuko diṭṭho ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kiṃsukopamasuttantaṃ ārabbha kathesi. Cattāro hi1
bhikkhū Tathāgataṃ upasaṃkamitvā kammaṭṭhānaṃ yāciṃsu. Satthā
tesaṃ kammaṭṭhānaṃ kathesi. Te2 kammaṭṭhānaṃ gahetvā attano at-
tano3 rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni agamaṃsu4. Tesu eko cha phassāyatanāni5
parigaṇhitvā arahattaṃ pāpuṇi, eko pañcakkhandhe eko cattāro mahā-
bhūte eko aṭṭhārasa dhātuyo6. Te attano attano adhigatavisesaṃ
Satthu ārocesuṃ. Tatth'; ekassa bhikkhuno parivitakko udapādi:
"imesaṃ kammaṭṭhānānaṃ nibbānaṃ ekakaṃ7, kathaṃ sabbehi ara-
hattaṃ pattan" ti so Satthāraṃ pucchi. Satthā "kin te bhikkhu
kiṃsukadiṭṭhabhātikehi8 nānattan9" ti vatvā "idaṃ no bhante kāra-
ṇaṃ kathethā" 'ti bhikkhūhi yācito atītaṃ āhāri:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
tassa cattāro puttā ahesuṃ. Te ekadivasaṃ sārathiṃ pakko-
sitvā "mayaṃ samma kiṃsukaṃ daṭṭhukāmā, kiṃsukarukkhaṃ
no dassehīti" āhaṃsu. Sārathi "sādhu, dassessāmīti" vatvā
catunnam pi ekato adassetvā jeṭṭhaputtaṃ tāva rathe nisī-
dāpetvā araññaṃ netvā "ayaṃ kiṃsuko" ti khānukorakāle10
kiṃsukaṃ dassesi, aparassa bālapalāsakāle aparassa pupphita-
kāle aparassa phalitakāle. Aparabhāge cattāro pi bhātaro
ekato nisinnā "kiṃsuko nāma kīdiso" ti kathaṃ samuṭṭhā-
petvā eko "seyyathāpi jhāmathūṇo" ti āha, dutiyo "seyyathāpi
nigrodharukkho" ti, tatiyo "seyyathāpi maṃsapesīti", catuttho
"seyyathāpi sirīso" ti te aññamaññassa kathāya aparituṭṭhā
pitu santikaṃ gantvā "deva kiṃsuko nāma kīdiso" ti puc-
chitvā "tumhehi kiṃ kathitan" ti vutte attanā11 kathitanīhāraṃ
rañño kathesuṃ. Rājā "catuhi12 pi13 tumhehi kiṃsuko diṭṭho,
kevalaṃ vo kiṃsukassa12 dassento sārathi ‘imasmiṃ kāle kiṃsuko
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs omit hi.
2 Bi adds bhikkhū taṃ
3 Bi only one attano.
4 Bi āg-.
5 Ck Bi pas-, Cs pas- corr. to phas-.
6 Bi adds ti.
7 Bi pana ekaṃ.
8 Bi kintikaṃ diṭhaṃ catuhi kaniṭhabhātikehi.
9 Ck nānatthan.
10 Bp khāṇukakāle.
11 Bi -no.
12 so all three MSS.
13 Bi omits pi.
[page 266]
266 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
kīdiso'; ti ‘imasmiṃ kāle kīdiso'; ti vibhajitvā na pucchito, tena
vo kaṃkhā uppannā" ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,10.8(=248).1: Sabbehi kiṃsuko diṭṭho, kin n'; ettha1 vicikicchatha,
na hi sabbesu ṭhānesu sārathī2 paripucchito ti. || Ja_II:194 ||
Tattha na hi sabbesu ṭhānesu sārathī3 paripucchito ti sabbehi
vo kiṃsuko diṭṭho ti kin nu tumhe ettha vicikicchatha4, sabbesu ṭhānesu kiṃsuko
p'; eso, tumhehi pana na hi sabbesu sārathi paripucchito5,tena vo kaṃkhā up-
pannā ti.
Satthā imaṃ kāraṇaṃ dassetvā "yathā bhikkhave6 cattāro bhā-
tikā vibhāgaṃ katvā apucchitattā7 kiṃsuke kaṃkhaṃ uppādesuṃ
evaṃ tvam pi imasmiṃ dhamme kaṃkhaṃ uppādesīti8" vatvā abhisam-
buddho hutvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.8(=248).2: Evaṃ sabbehi ñāṇehi yesaṃ dhammā ajānitā
te ve dhammesu kaṃkhanti kiṃsukasmiṃ va bhātaro ti. || Ja_II:195 ||
Tass'; attho: yathā te bhātaro sabbesu ṭhānesu kiṃsukassa adiṭṭhattā kaṃ-
khiṃsu evaṃ sabbehi vipassanāñāṇehi yesaṃ sabbe pi hi9 chaphassāyatanak-
khandhabhūtadhātubhedā dhammā ajānitā10 sotāpattimaggassa anadhigatattā ap-
paṭividdhā te ve11 tesu phassāyatanādidhammesu kaṃkhanti yathā ekasmiṃ
ñeva12 kiṃsukasmiṃ cattāro bhātaro ti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Bārāṇasirājā aham eva ahosin" ti. Kiṃsukopamajātakaṃ13.
9. Sālakajātaka.
Ekaputtako bhavissasīti14. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto aññataraṃ mahātheraṃ ārabbha kathesi. So kir'; ekaṃ
kumārakaṃ pabbājetvā pīḷento tattha viharati. Sāmaṇero pīḷaṃ sahi-
tuṃ asakkonto uppabbaji. Thero gantvā upalāpeti: "kumāraka tava
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs kintettha, Bi kinettha? Bp kiṃnvettha.
2 Cs -thi, Bi sarathiṃ.
3 Ck Cs -thi.
4 so Bp; Ck Cs vinicchatha.
5 Bi omits ti sabbehi---paripucchito.
6 Bi bhikkhu te.
7 Cs -tatva corr. to -tattha, Bi -tatthā.
8 Ck -deseti, Bi -desisi.
9 Bi omits yesaṃ sabbe pi hi.
10 Bi ajānanto.
11 all three MSS. te neva.
12 Bi ekasmi yeva.
13 Bi adds aṭhamaṃ.
14 Ck Cs -tīti, Bi -tiṃti.
[page 267]
9. Sālakajātaka.(249.) 267
cīvaraṃ tav'; eva1 bhavissati patto pi, mama santakaṃ pattacīvaram
pi tav'; eva1 bhavissati, ehi pabbajāhīti". So "nāhaṃ pabbajissā-
mīti" vatvāpi punappuna2 vuccamāno pabbaji. Atha naṃ pabbajita-
divasato paṭṭhāya puna thero viheṭhesi. So pīḷaṃ asahanto puna
uppabbajitvā anekavāraṃ3 yācante4 pi tasmiṃ "tvaṃ n'; eva maṃ
sahasi5 na vinā vattituṃ sakkosi, gaccha na pabbajissāmīti" na pab-
baji. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
suhadayo vata so dārako, mahātherassa āsayaṃ ñatvā na pabbajīti".
Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"
ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; ev'; esa
suhadayo pubbe pi suhadayo, ekavāraṃ etassa dosaṃ disvā na puna
gaṇhīti6" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kuṭumbikakule nibbattitvā vayappatto dhañña-
vikkayena jīvikaṃ kappesi. Aññataro pi ahiguṇṭhiko7 ekaṃ
makkaṭaṃ sikkhāpetvā osadhaṃ gāhāpetvā tena sappaṃ kīḷā-
pento jīvikaṃ kappesi. So Bārāṇasiyaṃ ussave ghuṭṭhe8
ussavaṃ kīḷitukāmo "imaṃ mā pamajjīti" taṃ makkaṭaṃ tassa
vāṇijakassa9 hatthe ṭhapetvā ussavaṃ kīḷetvā sattame divase
tassa santikaṃ gantvā "kahaṃ makkaṭo" 'ti pucchi. Makkaṭo
sāmikassa saddaṃ sutvā va dhaññāpaṇato10 vegena nikkhami.
Atha naṃ so veḷupesikāya piṭṭhiyaṃ pothetvā ādāya uyyānaṃ
gantvā ekamante bandhitvā niddaṃ okkami. Makkaṭo tassa
niddāyanabhāvaṃ ñatvā attano bandhanaṃ mocetvā palāyitvā
ambarukkhaṃ āruyha ambapakkaṃ khāditvā aṭṭhiṃ11 ahiguṇ-
ṭhikassa12 sarīre pātesi. So pabujjhitvā ullokento taṃ disvā
"madhuravācāya taṃ13 vañcetvā rukkhā otāretvā gaṇhissāmīti"
taṃ upalāḷento14 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_II,10.9(=249).1: Ekaputtako bhavissasi
tvañ ca no hessasi issaro kule,
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bp; Ck Cs tam eva, Bi tattheva.
2 Bi punappunnaṃ.
3 Ck Cs athekavāraṃ.
4 Bi yojente.
5 Bi saha vasituṃ.
6 Bi upagacchatīti.
7 Cs -gunṭhiko, Bi -kuṇḍiko.
8 Bi saṃghuṭhe.
9 Ck Cs vāni-, Bi dhaññavāṇi-.
10 Bi dhaññāap-.
11 Bi aṭṭhihi.
12 Bi kuṇḍikassa.
13 Bi naṃ.
14 Cs Bi -lento.
[page 268]
268 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
oroha dumasmā Sālaka,
ehi dāni gharaṃ vajemase ti. || Ja_II:196 ||
Tass'; attho: tvaṃ mayhaṃ1 ekaputtako bhavissasi kule ca2 me bhogānaṃ
issaro, etasmā3 rukkhā otara, ehi amhākaṃ gharaṃ gamissāma, Sālakā4 'ti
nāmena ālapanto5 āha.
Taṃ sutvā makkhaṭo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_II,10.9(=249).2: Nanu maṃ hadaye 'timaññasi
yañ ca hanasi6 maṃ7 veḷuyaṭṭhiyā,
pakkambavane ramāmase,
gaccha tvaṃ gharakaṃ yathāsukhan ti. || Ja_II:197 ||
Tattha nanu maṃ hadaye timaññasīti nanu tvaṃ maṃ hadaye ati-
maññasi, suhadayo ayan ti maññasīti attho, yañ ca maṃ hanasi8 veḷu-
yaṭṭhiyā9 ti yaṃ evaṃ atimaññasi yañ ca veḷupesikāya hanasi, tenāhaṃ nā-
gacchāmīti dīpeti. Atha naṃ mayaṃ imasmiṃ vane pakkambavane ramāmase,
gaccha tvaṃ gharakaṃ yathāsukhan ti
vatvā uppatitvā vanaṃ pāvisi, ahiguṇṭhiko10 pi anattamano
attano11 gehaṃ agamāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ12 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
makkaṭo sāmaṇero ahosi, ahiguṇṭhiko mahāthero, dhaññavāṇijo pana
aham evā" 'ti. Sālakajātakaṃ13
10. Kapijātaka.
Ayaṃ isī14 upasamasaṃñame15 rato ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto ekaṃ kuhakaṃ16 bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Tassa hi kuhakabhāvo bhikkhūsu pākaṭo jāto. Dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko bhikkhu niyyānike Buddhāsane
pabbajitvā kuhakavattaṃ pūretīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits mayhaṃ.
2 Ck Cs ce.
3 Bi etamhā.
4 Bi mahalakā.
5 Bi -pento.
6 Ck haṇasi, Cs hanasi corr. to haṇasi.
7 Bi yañ ca maṃ hanasī.
8 Ck yañ ca ma hanasi corr. to yañ ca haṇasi.
9 Ck Cs veḷulaṭṭhiyā.
10 Bi -kuṇḍīko.
11 Bi omits gehaṃ.
12 Bi dhammade-.
13 Bi adds navamaṃ.
14 Cs Bi isi.
15 Bi saṃyame.
16 Bi -ka
[page 269]
10. Kapijātaka. (250). 269
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā"
'ti vutte "na bhikkhave esa bhikkhu idān'; eva kuhako, pubbe pi
kuhako va1 aggimattassa2 kāraṇā makkaṭo hutvā kohaññaṃ akāsīti"
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Kāsiraṭṭhe3 brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto
puttassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle brāhmaṇiyā ma-
tāya4 puttaṃ aṃkenādāya Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā tam pi puttaṃ tāpasakumārakaṃ5 katvā paṇṇasālāya
vāsaṃ kappesi. Vassārattasamaye acchinnadhāre6 deve vas-
sante makkaṭo sītapīḷito dante khādanto kampento vicarati.
Bodhisatto mahante dārukkhandhe āharitvā aggiṃ katvā mañ-
cake nipajji. Puttako pi 'ssa pāde parimajjamāno nisīdi. So
makkaṭo ekassa matatāpasassa7 santakāni vakkalāni nivāsetvā
ca pārupitvā8 ca ajinacammaṃ ekaṃsaṃ9 katvā kācakamaṇḍa-
luṃ10 ādāya isivesena gantvā paṇṇasāladvāre aggissa11 kāraṇā
kuhanakammaṃ katvā aṭṭhāsi. Tāpasakumārako12 taṃ disvā
"tāta tāpaso eko sītapīḷito kampamāno tiṭṭhati, idha naṃ pakko-
satha, visīvessatīti13" pitaraṃ āyācanto14 paṭhamaṃ {gātham āha}:
Ja_II,10.10(=250).1: Ayaṃ isī upasamasaṃyame rato
santiṭṭhati sisirabhayena15 aṭṭito,
handa ayaṃ pavisatu 'maṃ agārakaṃ,
vinetu sītaṃ darathañ ca kevalan ti. || Ja_II:198 ||
Tattha upasamasaṃyame rato ti rāgādikilesaupasame16 ca sīlasaṃ-
yame16 ca rato, santiṭṭhatīti so tiṭṭhati, sisirabhayenā17 'ti vātavuṭṭhi-
janitassa sisirassa18 bhayena, aṭṭito ti pīḷito, pavisatu man ti pavisatu
imaṃ, kevalan ti sakalaṃ anavasesaṃ.
Bodhisātto puttassa19 vacanaṃ sutvā uṭṭhāya olokento
makkaṭabhāvaṃ ñatvā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi yeva.
2 Cs -mantassa.
3 Bi kāsikaraṭhe.
4 Cs mātāya.
5 Bi -raṃ.
6 Cs -dhare, Bi acchinadhāre.
7 Ck matakatāp-.
8 Bi pārumpetvā.
9 Bi ekaṃse.
10 Cs kājakamaṇḍaluṃ corr. to kācakamaṇḍaluṃ, Bi kākemaṇḍala,
Bp kājakamaṇḍaluṃ.
11 Bi aggi.
12 Bi tāpassakumāro.
13 Cs vī-, Bi visippissatīti.
14 Bi yācento.
15 Bi sitabhayena.
16 Bi -mena.
17 Bi sītabhayenā
18 Bi sītassa.
19 Bi putta.
[page 270]
270 II. Dukanipāta. 10. Sigālavagga. (25.)
Ja_II,10.10(=250).2: Nāyaṃ isī1 upasamasaṃyame rato,
kapī ayaṃ dumavarasākhagocaro,
so dūsako rosako cāpi jammo,
sace vaje imam pi dūsaye2 gharan ti. || Ja_II:199 ||
Tattha dumavarasākhagocaro ti dumavarānaṃ sākhagocaro, so dū-
sako rosako cāpi jammo ti so esa3 gatagataṭṭhānassa dūsanato dūsako,
ghaṭṭanatāya rosako, lāmakabhāvena jammo, sace vaje ti yādisaṃ paṇṇasālaṃ sa
vaje4 paviseyya sabbaṃ uccārapassāvakaraṇena5 ca aggidānena ca dūseyyā 'ti6.
Evañ ca7 vatvā Bodhisatto ummukaṃ8 gahetvā taṃ9 san-
tāsetvā10 palāpesi. So uppatitvā vanaṃ paccakkhanto11 va
tathā pakkhanto va12 ahosi, na puna taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Bo-
dhisatto abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā tāpasakumāra-
kassa13 kasiṇaparikammaṃ ācikkhi, so ca14 abhiññā ca samā-
pattiyo ca uppādesi. Te ubho pi aparihīnajjhānā Brahmaloka-
parāyanā ahesuṃ.
Satthā "na bhikkhave idān'; eva15 porāṇato paṭṭhāya p'; esa ku-
hako yevā" 'ti imaṃ desanaṃ16 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne keci sotāpannā keci sakadāgāmino keci
anāgāmino ahesuṃ) "Tadā makkaṭo kuhako bhikkhu ahosi, putto
Rāhulo, pitā aham evā" 'ti. Kapijātakaṃ17. Sigālavaggo dasamo.
Dukanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs isiṃ, Bi isi.
2 Bi dūsasse.
3 Ck ye eka, Bi Bp so evaṃ.
4 Ck Cs avaje in the place of savaje, Bp avase.
5 Bi -kā-.
6 Bi adds attho.
7 Bi adds pana.
8 Ck Cs ummukkaṃ, Bi umpakkaṃ.
9 Ck Bi omit taṃ.
10 Bi santāpetvā.
11 Ck pakkhanto.
12 Bi vanaṃ pakkhanto va ahosi in the place of vanaṃ paccakkhanto va
tathā pakkhanto va.
13 Bi -rassa.
14 Bi so pi.
15 Ck Cs omit idāneva.
16 Bi dhammade-.
17 Bi adds dasamaṃ.
[page 271]
271
III. TIKANIPĀTA.
1. SAṂKAPPAVAGGA.
1. Saṃkappajātaka.
Saṃkapparāgadhotenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ukkaṇṭhitabhikkhuṃ1 ārabbha kathesi. Sāvatthinagaravāsī2 kir'
esa3 kulaputto ratanasāsane4 uraṃ datvā pabbajito5 ekadivasaṃ Sā-
vatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ itthiṃ disvā up-
pannakāmarāgo anabhirato cari6. Tam enaṃ7 ācariyupajjhāyādayo8
disvā9 anabhiratikāraṇaṃ pucchitvā vibbhamitukāmabhāvam assa ñatvā
"āvuso, Satthā nāma rāgādikilesapīḷitānaṃ10 kilese hāretvā11 saccāni
pakāsetvā sotāpattiphalādīni deti, ehi taṃ Satthu santikaṃ nessāmā"
'ti ādāya agamaṃsu Satthārā ca12 "kin nu kho bhikkhave aniccha-
mānakaṃ ñeva bhikkhuṃ gahetvā āgat'; atthā" 'ti vutte tam atthaṃ
ārocesuṃ. Satthā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti puc-
chitvā "saccan13" ti vutte "kiṃkāraṇā" ti pucchi. So tam atthaṃ
ārocesi. Atha naṃ Satthā "itthiyo nām'; etā bhikkhu pubbe jhāna-
balena14 vikkhambhitakilesānaṃ visuddhasattānam pi saṃkilesaṃ15
uppādesuṃ, tādisā16 tucchapuggalā16 kiṃkāraṇā na saṃkilissanti, visud-
dhāpi sattā saṃkilissanti, uttamayasasamaṅgino pi āyasakyaṃ pāpuṇ-
anti pag eva aparisuddhā, Sineru-kampanavāto17 purāṇapaṇṇasaṭaṃ18
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ukkaṇhithabhāvaṃ.
2 Ck Bi Bd -si.
3 Bi kira eko, Bd kira ko.
4 Bi omits ratana, Bd tena sāsane.
5 Bi pappajjitvā.
6 Bi Bd vicari.
7 Ck Cs etaṃ.
8 Ck -jjhādayo, Cs -cchādayo, Cs dupl.: -jjhādayo, Bi bhāvāyajhāyādayo.
9 Bi omits disvā.
10 Bi kāmarāgādi-.
11 Bi pahāretvā, Bd kilesaṃ hānitvā.
12 Bi omits ca
13 Bi Bd add bhante.
14 Bi Bd phalena.
15 Bi Bd -se.
16 all four MSS. -aṃ.
17 Bi -kampavāto, Bd -kampanakato.
18 Bi -paṇṇachattaṃ.
[page 272]
272 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
kin na kampessati1, bodhitale nisīditvā abhisambujjhanakasattaṃ2
ayaṃ kileso āloḷesi, tādisaṃ kin na āloḷessatīti" vatvā tehi yācito
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto asītikoṭivibhave brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā
vayappatto Takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā Bārāṇasiṃ
paccāgantvā katadārapariggaho3 mātāpitunnaṃ accayena tesaṃ
petakiccāni4 katvā hiraññolokanakammaṃ karonto "idaṃ dhanaṃ
paññāyati, yehi pan'; etaṃ sambhūtaṃ5 te na paññāyantīti"
āvajjanto6 saṃvegappatto ahosi, sarīrā sedā mucciṃsu. So
gharāvāse ciraṃ vasanto mahādānaṃ datvā kāme pahāya as-
sumukhaṃ ñātisaṃghaṃ pariccajitvā Himavantaṃ pavisitvā7
ramaṇīye padese paṇṇasālaṃ māpetvā uñchācariyāya8 vanamūla-
phalāphalādīhi9 yāpento nacirass'; eva abhiññā ca samāpattiyo
ca uppādetvā jhānakīḷam kīḷanto ciraṃ vasitvā cintesi: "ma-
nussapathaṃ gantvā loṇambilaṃ upasevissāmi, evaṃ me sarī-
raṃ c'; eva thiraṃ bhavissati jaṃghāvihāro10 ca11 kato bhavis-
sati, ye ca12 mādisassa sīlavantassa13 bhikkhaṃ vā dassanti abhi-
vādanādīni vā karissanti te saggapadaṃ14 pūressantīti" so Hi-
mavantā otaritvā anupubbena cārikaṃ15 caramāno Bārāṇasiṃ16
patvā suriyatthagamanavelāya17 vasanaṭṭhānaṃ olokento rājuy-
yānaṃ18 disvā "idaṃ paṭisallānasāruppaṃ, ettha vasissāmīti"
uyyānaṃ pavisitvā aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinno jhāna-
sukhena rattiṃ khepetvā punadivase katasarīrapaṭijaggano
pubbaṇhasamaye19 jaṭājinavakkalāni saṇṭhapetvā bhikkhābhā-
janaṃ ādāya santindriyo santamānaso iriyāpathasampanno
yugamattadaso20 hutvā sabbākārasampannāya attano rūpasiriyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kammeyyāti, Bd ki nu kampeyyāti.
2 Bi abhibujhānakasaddaṃ.
3 Bi kataputtadāra-, Bd tattha puttā-.
4 Bi mataṃ kiccāni, Bd matakic-.
5 Bi sambhītaṃ, Bd sambhataṃ.
6 Ck Cs āvajjento.
7 Bi Bd add isipappajjam pappajjitvā.
8 Ck uñchā- corr. to uñja-, Cs uñjā-, Bi ucchā-.
9 Cs -mūlaphalādīhi, Bi Bd vanamūlaphalādīhi
10 Bi jaṅgha-, Bd jaṅga.
11 Bi Bd add me.
12 Ck Cs va.
13 Bi Bd sīlasampannassa.
14 Bi saggaṃ, Bd sakkapūraṃ.
15 Bi carikañ, Bd carākañ.
16 Ck -sim, Bi Bd -sī.
17 Bi sūriyattaṅga-.
18 Bi omits raj.
19 Bi puppaṇhasamantare yeva.
20 Ck -mattādaso, Bi Bd yuggamattadassano.
[page 273]
1. Saṃkappajātaka. (251.) 273
lokassa vilocanāni ākaḍḍhento1 nagaraṃ2 pavisitvā bhikkhāya
caranto rañño nivesanadvāraṃ pāpuṇi. Rājā mahātale caṃ-
kamanto vātapānantarena Bodhisattaṃ disvā iriyāpathasmiṃ
yeva3 pasīditvā "sace santadhammo nām'; atthi4 imassa tena
abbhantare5 bhavitabban" ti cintetvā "gaccha taṃ6 tāpasaṃ
ānehīti" ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi. So gantvā vanditvā bhikkhā-
bhājanaṃ gahetvā "rājā bhante taṃ pakkosatīti7" āha. Bo-
dhisatto "mahāpuñña8, amhe rājā na jānātīti" āha. "Tena hi
bhante yāvāhaṃ āgacchāmi tāva idh'; eva hothā" 'ti vatvā
rañño ārocesi. Rājā "amhākaṃ kulūpakatāpaso9 n'; atthi,
gaccha10 taṃ ānehīti" sayam pi vātapānena hatthaṃ pasāretvā
vadanto "ito etha bhante" ti āha. Bodhisatto amaccassa
hatthe bhikkhābhājanaṃ datvā mahātalaṃ abhirūhi11. Atha
naṃ rājā vanditvā rājapallaṃke nisīdāpetvā attano sampāditehi
yāgukhajjakabhattehi parivisitvā katabhattakiccaṃ pañhaṃ
pucchi, pañhavyākaraṇena12 bhīyosomattāya13 pasīditvā van-
ditvā14 "bhante tumhe katthavāsikā, kuto āgat'; atthā" 'ti puc-
chitvā "Himavantavāsikā15 mayaṃ mahārāja, Himavantā16
āgatā" ti vutte puna "kiṃkāraṇā" ti pucchitvā "vassāratta-
kāle17 mahārāja nibaddhavāso18 nāma laddhuṃ vaṭṭatīti" vutte
"tena hi bhante rājuyyāne vasatha, tumhe ca19 catupaccayehi20
na kilamissatha, ahañ ca saggasaṃvattanikaṃ puññaṃ pāpu-
ṇissāmīti21" paṭiññaṃ gahetvā bhuttapātarāso Bodhisatten'
eva22 saddhiṃ uyyānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ kāretvā caṃkamaṃ
māpetvā sesāni pi rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni sampādetvā pab-
bajitaparikkhāre paṭiyādetvā "sukhena vasatha bhante" ti
uyyānapālaṃ sampaṭicchāpesi. Bodhisatto tato paṭṭhāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ākappento, Bd -ḍḍhanto.
2 Ck Cs -ram.
3 Bi Bd ñeva.
4 Cs Bd nāma atthi, Bi nāma satti.
5 Ck imassanto abbhantare, Bi imassa tena abbhantarena.
6 Bi omits taṃ, Cs gacchantaṃ, Bd gaccha tvaṃ.
7 Ck pakkosāti, Bi pakkosahīti.
8 Bi -paññā, Bs -puññaṃ
9 Cs kulūpaga-, Bi kulupake-.
10 Cs gacchaṃ corr. to gaccha.
11 Cs -ruhi.
12 Bi paññabyāka-.
13 Ck bhīyyo-, Bi bhiyyo-.
14 Bi omits vanditvā.
15 Bi -te-.
16 Bi Bd -tato.
17 Bi vassāvutta-.
18 Bi Bd nibandha-.
19 Bi Bd omit ca.
20 Bi Bd catūhi paccayehi, Ck catuppa-.
21 Bi Bd saṃpāpuṇissāmi.
22 Bi Bd -ttena.
[page 274]
274 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (24.)
dvādasa saṃvaccharāni tatth'; eva vasi. Ath'; ekadivasaṃ rañño
paccanto kupito1. So tassa vūpasamanatthāya gantukāmo
deviṃ āmantetvā "bhadde tayā vā mayā vā nagare ohīyituṃ2
vaṭṭatīti" āha. "Kiṃ nissāya kathetha devā" 'ti. "Sīlavanta-
tāpasaṃ3 bhadde" 'ti. "Deva nāhaṃ tasmiṃ pamajjissāmi4,
amhākaṃ ayyassa5 paṭijagganaṃ mama bhāro, tumhe nirāsaṃkā
gacchathā" 'ti. Rājā nikkhamitvā gato, devī pi kho6 Bodhi-
sattaṃ tath'; eva sakkaccaṃ upaṭṭhahi7. Bodhisatto pana rañño
gatakāle nibaddhavelāya8 āgantvā attano rucitāya9 velāya rā-
janivesanaṃ gantvā bhattakiccaṃ karoti10. Ath'; ekadivasaṃ Bo-
dhisatte11 aticirāyante devī sabbaṃ khādanīyabhojanīyaṃ12
paṭiyādetvā nahātvā13 alaṃkaritvā14 nīcamañcakaṃ15 paññāpetvā
Bodhisattassa āgamanaṃ olokayamānā maṭṭasāṭakaṃ16 sithilaṃ
katvā nivāsetvā17 nipajji. Bodhisatto pi velaṃ sallakkhetvā
bhikkhābhājanaṃ ādāya ākāsena gantvā mahāvātapānadvāraṃ
pāpuṇi18. Tassa vakkalisaddaṃ sutvā sahasā uṭṭhahamānāya
deviyā pītakamaṭṭasāṭako bhassittha19. Bodhisatto visabhāgā-
rammaṇaṃ20 indriyāni bhinditvā subhavasena olokesi. Ath'
assa jhānabalena sannisinno pi kileso karaṇḍake pakkhittāsīviso
viya phaṇaṃ katvā uṭṭhahi, khīrarukkhassa vāsiyā ākoṭitakālo21
viya ahosi, kilesuppādanena22 sah'; eva jhānāni parihā-
yiṃsu, indriyāni aparisuddhāni23 ahesuṃ, sayaṃ pakkhac-
chinnakāko24 viya ahosi. So pubbe viya nisīditvā25 bhatta-
kiccaṃ hi26 kātuṃ nāsakkhi27, nisīdāpiyamāno28 pi na nisīdi.
Ath'; assa devī sabbaṃ khādaniyaṃ29 bhojaniyaṃ29 bhikkhā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kuppito.
2 Ck obhīyyatuṃ, Cs ohiyyituṃ, Bi Bd ohiyituṃ.
3 Bi Bd sīlavantaṃ-.
4 Ck pavaj-, Bi pappajjissaṃ, Bd pamajjeyaṃ.
5 Bi ayya, Bd ayyakassa
6 Bi omits kho.
7 Bi upaṭhāsi, Bd upaṭhāhi.
8 Bi nibandhaṃ-, Bd nibandha.
9 Bi rucikāya.
10 Bi aṇāsī.
11 Ck Cs Bi -satto.
12 Ck Bd -niyabhojaniyaṃ, Cs -niyabhojaniyaṃ corr. to
-nīyabhojanīyaṃ, Bi -niyaṃbhojaniyaṃ.
13 Bi Bd nhatvā.
14 Cs omits nahātvā alaṃkaritvā.
15 Bi omits nīca.
16 Bi Bd maṭha-
17 Ck Bi Bd omit nivāsetvā.
18 Bi Bd saṃpāpuṇi.
19 Bi deviyā sarirā maṭhasātaṃko bhassi, Bd deviyā dahiritamaṭhasāṭako.
20 Bi Bd add disvā.
21 Ck ākoṭikālo, Bi ākoṭikakālo.
22 Ck Cs add ceva.
23 Bi Bd aparipuṇṇāni.
24 Bi pattachida-, Bd pakkhacchanda-.
25 Bi anisī-.
26 Bi Bd omit hi.
27 Bi na sakkhi.
28 Bi nisīdā ti vuccamāno, Bd nisīdāhi ti pucchamāno.
29 so all four MSS.
[page 275]
1. Saṃkappajātaka. (251.) 275
bhājane1 yeva pakkhipi, yathā ca pubbe bhattakiccaṃ katvā
sīhapañjarena2 nikkhamitvā ākāsen'; eva3 gacchati evaṃ4 taṃ
divasaṃ5 gantuṃ nāsakkhi, bhattaṃ pana6 gahetvā mahānisse-
ṇiyā7 otaritvā uyyānaṃ agamāsi. Devī pi8 tassa attani paṭi-
baddhacittataṃ9 aññāsi. So uyyānaṃ gantvā bhattaṃ abhuñ-
jitvā va heṭṭhāmañce nikkhipitvā "deviyā evarūpā hatthasobhā
pādasobhā evarūpaṃ kaṭipariyosānaṃ evarūpaṃ ūrulakkhaṇan"
ti ādīni vippalapanto sattāhaṃ nipajji. Bhattaṃ pūtikaṃ10
ahosi nīlamakkhikāparikiṇṇaṃ11. Atha rājā paccantaṃ vūpa-
sametvā paccāgato. Alaṃkatapaṭiyattaṃ nagaraṃ {padakkhiṇaṃ}
katvā rājanivesanaṃ āgantvā12 va "Bodhisattaṃ passissāmīti"
uyyānaṃ gantvā ukkalāpaṃ13 assamapadaṃ disvā "pakkanto
bhavissatīti" paṇṇasālāya dvāraṃ vivaritvā antopaviṭṭho. Taṃ14
nipannakaṃ disvā "kenaci aphāsukena bhavitabban" ti pūti-
bhattaṃ chaḍḍāpetvā15 paṇṇasālaṃ paṭijaggitvā16 "bhante kin
te aphāsukan" ti pucchi. "Viddho smi mahārājā" 'ti. Rājā
"mama paccāmittehi mayi okāsaṃ alabhantehi ‘piyaṭṭhānam assa
dubbalaṃ karissāmā'; 'ti āgantvā esa viddho bhavissati maññe"
ti sarīraṃ parivattetvā viddhaṭṭhānaṃ olokento vedhaṃ17 adisvā
"kattha viddho si bhante" ti pucchi. Bodhisatto "nāhaṃ ma-
hārāja aññena viddho, ahaṃ pana attanā va attānaṃ hadaye
vijjhin" ti vatvā uṭṭhāya āsane18 nisīditvā18 imā gāthā avoca:
Ja_III,1.1(=251).1: Saṃkapparāgadhotena20 vitakkanisitena ca
nālaṃkatena21 bhaddena22 na usukārakatena23 ca || Ja_III:1 ||
Ja_III,1.1(=251).2: Na kaṇṇāyatamuttena24 nāpi25 morūpasevinā
ten'; amhi hadaye viddho sabbaṅgaparidāhinā26. || Ja_III:2 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits bhikkhā.
2 Bi -pañcare, Bd -pañcarena.
3 Bi ākāse yeva
4 Ck evan.
5 Bi tā disaṃ.
6 Bi Bd bhattabhājanaṃ.
7 Ck Cs -niyā, Bi mahāniniseniyā.
8 Bi Bd pana.
9 Ck -cittaṃtaṃ, Cs -cittaṃtaṃ corr. to -cittataṃ,
Bi Bd paṭibandhacittaṃ.
10 Bi -puṭikaṃ.
11 Ck Cs -paripuṇṇā, Bd -kāhiparitiṇṇā.
12 Bi Bd anāgaṃtvā.
13 Cs uklāpaṃ, Bi Bd ullāpaṃ.
14 Ck tan.
15 Ck Bi chaḍā-.
16 Bi paṭijaggāpetvā.
17 Bi Bd viddhaṭhānaṃ.
18 Bi Bd omit āsane.
19 Bi nisīdāpetvā.
20 Bi -rāgamohena
21 Ck Cs nālaṃkaṭa, Bd nevālaṅka-.
22 Bi Bd bhadrena.
23 Ck yusukā-, Bi usuṃkā-, Cs susukā- corr. to na yusukā-.
24 Bi nakaṇṇāyatanamuttena.
25 Ck omits nā, Cs Bd na pi.
26 Bi -pariḍahinā.
[page 276]
276 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga.(26.)
Ja_III,1.1(=251).3: Āvedhañ1 ca na passāmi yato ruhiram assave2,
yāva ayonisocittaṃ, sayaṃ me3 dukkham ābhatan ti. || Ja_III:3 ||
Tattha saṃkapparāgadhotenā4 'ti kāmavitakkasampayuttarāgadho-
tena4, vitakkanisitena5 cā 'ti ten'; eva rāgodakena vitakkapāsāṇe6 nisitena
nālaṃkatena7 bhaddenā8 'ti n'; eva alaṃkatena bhaddena9, analaṃkatena10
bībhacchenā11 'ti attho, na usukārakatena12 cā13 'ti usukārehi pi akatena,
na kaṇṇāyatamuttenā14 ti yāva15 dakkhiṇakaṇṇacūḷikaṃ16 ākaḍḍhitvā17
amuttakena, nāpi18 morūpasevinā19 ti morapattagijjhapattādīhi20 akatū-
pasevanena, tenamhi hadaye viddho ti tena kilesakaṇḍenāhaṃ21 hadaye
viddho, sabbaṅgaparidāhinā22 ti sabbāni23 aṅgāni paridahanasamatthena,
mahārāja24 tena kilesakaṇḍena hadaye20 viddhakālato paṭṭhāya mama aggipadit-
tāni26 va27 sabbāni aṅgāni dayhantīti dasseti, āvedhañ28 ca na passāmīti
viddhaṭṭhāne vaṇañ ca29 na passāmi30, yato ruhiramassave31 ti yato me
āvedhato32 lohitaṃ pagghareyya33 taṃ na passāmīti attho, yāva ayoniso-
cittan ti ettha yāvā 'ti daḷhatthe nipāto, ativiya daḷhaṃ katvā ayonisocittaṃ
vaḍḍhitan ti attho, sayam me34 dukkhamābhatan ti attanā va mayā attano
dukkhaṃ ānītan ti.
Evaṃ Bodhisatto imāhi tīhi gāthāhi rañño dhammaṃ de-
setvā rājānaṃ paṇṇasālato bahikatvā kasiṇaparikammaṃ katvā
naṭṭhaṃ35 jhānaṃ uppādetvā paṇṇasālāya nikkhamitvā ākāse
nisinno rājānaṃ ovaditvā36 "mahārāja ahaṃ Himavantam eva
gamissāmīti37" vatvā "na sakkā bhante gantun" ti vuccamāno
pi "mahārāja mayā idha vasantena evarūpo vippakāro patto38,
idāni na sakkā idha vasitun" ti rañño39 yācantass'; eva ākāse
uppatitvā Himavantaṃ gantvā40 yāvatāyukaṃ ṭhatvā Brahma-
lok-ūpago ahosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi avaddhañ, Ck Cs Bd avedhañ.
2 Bi rahiraṃ pasave.
3 Cs sayāme corr. to sayameva, Bi ayame.
4 Bi -rāgamohenā.
5 Bi Bd -nisi-.
6 Bd pāsāṇa, Bi -pāsādena.
7 Ck Cs nālaṃkata, Bd nevālaṅkata.
8 Bi Bd bhadrenā.
9 Bi bhadrena.
10 Bd alaṅkatena, Cs alaṃkatena corr. to analaṃ-, Bi alaṅkatena.
11 Bi vigatena, Bd vinicchenā.
12 Bd na ussukārākatena, Bi ussukārāgatena and omits na.
13 Ck Cs omit cā.
14 Bi Bd kaṇṇāyatanamuttenā.
15 Bi yā
16 Bi takkhaṇakannacullakaṃ.
17 Bi ātamitvā.
18 Ck Cs na pi.
19 Bi morapasevitenā.
20 Cs Bd -dihi.
21 Bi -kaṇḍena, Bd -kaṇḍakenāhaṃ.
22 Ck Bi -ḍāhinā.
23 Bi sabba.
24 Bi omits mahārāja.
25 Bi adds viddhaddhomhi.
26 Bi aṅgaṇattāni, Bd aggiparittāni.
27 Bd ca, Bi omits va.
28 Cs Bd avedhañ, Bi aveddhañ.
29 Bi viddhaṭhāṇeṇa uñca.
30 Bi -miti.
31 Bi ruhirapasate.
32 Bi bhavevi, Bd avedhā.
33 Bi lohitagghareya.
34 Cs sayameva, Bi ayaṃ me.
35 Bi raṭhaṃ.
36 Bi Bd ovādetvā.
37 Bi -māti.
38 Bi adds hutvā.
39 Bi omits rañño, Ck raṃñā.
40 Bi adds tatta, Bd tattha.
[page 277]
2. Tilamuṭṭhijātaka. (252.) 277
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahatte patiṭṭhāsi2,
keci sotāpannā keci sakadāgāmino keci anāgāmino3 ahesuṃ) "Tadā
rājā Ānando ahosi, tāpaso pana aham evā" 'ti. Saṃkappa-
jātakaṃ4.
2. Tilamuṭṭhijātaka.
Ajjāpi metaṃ manasīti5. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto aññataraṃ kodhanaṃ6 ārabbha kathesi. Aññataro kira bhik-
khu kodhano ahosi upāyāsabahulo, appam pi vutto samāno kuppi
abhisajji, kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātvakāsi7. Dhamma-
sabhāyaṃ bhikkhū8 kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: āvuso asuko nāma bhik-
khu kodhano upāyāsabahulo uddhane pakkhittaloṇaṃ viya taṭataṭā-
yanto9 vicarati, evarupe nikkodhane10 sāsane pabbajitvā11 kopamattam12
pi niggaṇhituṃ na sakkotīti". Satthā taṃ13 sutva ekaṃ bhikkhuṃ
pesetvā taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu
kodhano" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "na bhikkhave idān'
eva pubbe p'; āyaṃ14 kodhano va15 ahosīti16" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente tassa
putto Brahmadattakumāro nāma ahosi. Porāṇakarājāno17 ca
attano putte "evaṃ18 ete nihatamānadappā19 sītuṇhakkhamā
lokacārittaññū ca bhavissantīti20" attano nagare disāpāmokkhe
ācariye vijjamāne pi sippuggahaṇatthāya dūre tiro raṭṭhaṃ21
pesenti. Tasmā so pi rājā soḷasavassapadesikaṃ22 puttaṃ
pakkositvā23 ekatalikaupāhanā24 ca paṇṇacchattañ ca kahāpa-
ṇasahassañ ca datvā "tāta Takkasilaṃ gantvā sippaṃ ug-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bi Bd dhammade-.
2 Bi patiṭhahi.
3 Bi Bd add keciarahantā.
4 Bi Bd add paṭhamaṃ.
5 Bi sarasīti, Bd panasīti.
6 Bi Bd add bhikkhuṃ.
7 Ck appañcaccayañca-- corr. to appaccayañca--, Cs appañca pātvākāsi
corr. to appaccayañca pātvākāsi, Bi appañca appañcayamāno akāsi,
Bd appaccayamāno patvākāsi.
8 Bi Bd athekadivasaṃ bhikkhu dhammasabhāyaṃ.
9 Bi kaṭāyanto, Bd pakaṭābbhaṭāyanto.
10 Bi evarūpena kodhena, Bd evarūpe nikodha.
11 Bi Bd pappajjito samāno.
12 Bi kodhamattaṃ, Bd kodhanamatta.
13 Bi Bd tesaṃ kathaṃ.
14 Bi pi ayaṃ.
15 Cs ti crossed out, Bi Bd yevā.
16 Bi Bd omit ahosī.
17 Cs purāṇarā-.
18 Ck Cs evam, Bd evaṃmete.
19 Bi nihitamānaṃdaṇḍā, Bd nihatamānampo.
20 Bi lokacaritañ ca jānissantīti.
21 Bi tire raṭhe, Bd tiro raṭhe.
22 Bi -vasuddesikaṃ, Bd -vassudesikaṃ.
23 Bi Bd pakkosāpetvā.
24 Bi ekapaṭaniikaṃ upāhaṇañca, Bd ekapaṭalikaṃ upāhanañca.
[page 278]
278 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (25.)
gaṇhā1" 'ti pesesi. So "sādhū" 'ti mātāpitaro vanditvā nik-
khamitvā anupubbena Takkasilaṃ patvā2 ācariyassa gehaṃ
pucchitvā ācariye3 māṇavakānaṃ sippaṃ vācetvā uṭṭhāya gha-
radvāre caṃkamante4 gehaṃ gantvā yasmiṃ ṭhāne ṭhito āca-
riyaṃ addasa tatth'; eva upāhanā muñcitvā5 chattaṃ6 apanā-
metvā7 ācariyaṃ vanditvā aṭṭhāsi. So tassa kilantabhāvaṃ
ñatvā āgantukasaṃgahaṃ kāresi. Kumāro bhuttabhojano tho-
kaṃ vissamitvā ācariyaṃ upasaṃkamma8 vanditvā aṭṭhāsi "kuto
āgato si tātā" 'ti ca9 vutto10 "Bārāṇasito" ti11 "kassa putto
sīti" "Bārāṇasīrañño12" ti13 "ken'; atthena āgato14 sīti" "sip-
paṃ uggaṇhanatthāyā" 'ti "kin te ācariyabhāgo ābhato udāhu
dhammantevāsiko15 hotukāmo sīti" so "ācariyabhāgo me ābhato"
ti vatvā ācariyassa16 pādamūle sahassatthavikaṃ ṭhapetvā
vandi17. Dhammantevāsikā divā ācariyassa kammaṃ katvā
rattiṃ sippaṃ18 uggaṇhanti, ācariyabhāgadāyakā gehe jeṭṭha-
puttā viya hutvā sippam eva uggaṇhanti, tasmā so pi ācariyo
sallahukena nakkhattena19 kumārassa sippaṃ paṭṭhapesi. Ku-
māro20 sippaṃ uggaṇhanto ekadivasaṃ ācariyena saddhiṃ na-
hāyituṃ agamāsi. Ath'; ekā mahallikā21 tile sete22 katvā23
pattharitvā24 rakkhamānā nisīdi. Kumāro setatile disvā khā-
ditukāmo hutvā ekaṃ tilamuṭṭhiṃ gahetvā khādi. Mahallikā
"taṇhāluko nu kho25 eso" ti kiñci avatvā tuṇhī26 ahosi. So
punadivase pi tāya velāya tath'; eva27 akāsi. Sāpi naṃ na
kiñci āha. Itaro tatiyadivase pi tath'; eva akāsi. Tadā ma-
hallikā28 "disāpāmokkhācariyo29 attano antevāsikehi maṃ vilum-
pāpetīti20" bāhā paggayha kandi31. Ācariyo nivattitvā "kiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bd ugganhāhi.
2 Bi gaṃtvā.
3 Bi Bd ācariyo, Cs -yo corr. to -ye.
4 Bi Bd -to, Bi adds ṭhito taṃ.
5 Bi Bd omuñcitvā
6 Bi chattañca.
7 Bi Bd apanetvā.
8 Bi Bd upasaṅkamitvā.
9 Bi Bd omit ca.
10 Bi Bd vutte, Cs vutte corr. to vutto.
11 Bi Bd add āha.
12 Ck -siraṃño, Bd adds putto.
13 Ck Cs omit ti.
14 Bi Bd kenatthenāgato.
15 Bi Bd kammante.
16 Bi ācariya.
17 Bi vanditvā.
18 Ck Cs omit sippaṃ.
19 Bi Bd subhanakkhattena
20 Bi Bd add pi
21 Bi Bd add itthi.
22 Bi tilānaṃ setaṃ, Bd tile nattuse.
23 Bi adds sedhetvā.
24 Bi paṭharetvā, Bd pattaretvā.
25 Cs omits nu kho, Bd taṇhaludhako.
26 Bi Bd -hi.
27 Bi tathā.
28 Bi Bd add disvā āha.
29 Bi Bd -kkho ācariyo.
30 Bi visammāpetīti, Bd -siti.
31 Bi Bd kandati, Bi adds vilati, Bd vilapati.
[page 279]
2. Tilamuṭṭhijātaka. (252.) 279
etaṃ ammā" 'ti pucchi. "Sāmi, antevāsiko te mayā katānaṃ
setatilānaṃ ajj'; ekamuṭṭhiṃ1 khādi hiyyo ekaṃ2 pare ekaṃ, nanu
evaṃ khādanto mama santakaṃ sabbaṃ nāsessatīti". "Amma,
mā rodi, mūlan te dāpessāmīti". "Na me sāmi mūlena attho3,
yathā pan'; esa kumāro puna evaṃ4 na karoti tathā naṃ5 sik-
khāpehīti". Ācariyo "tena hi passa ammā" 'ti dvīhi māṇavehi
taṃ kumāraṃ dvīsu hatthesu gāhāpetvā veḷupesikaṃ gahetvā
"puna evarūpaṃ mākāsīti6" tikkhattuṃ piṭṭhiyaṃ pahari. Ku-
māro ācariyassa kujjhitvā rattāni akkhīni katvā pādapiṭṭhito
yāva matthakā7 olokesi. So pi 'ssa kujjhitvā olokitabhāvaṃ
aññāsi. Kumāro sippaṃ niṭṭhāpetvā8 anuyogaṃ datvā "mārā-
petabbo esa mayā" ti tena katadosaṃ hadaye ṭhapetvā gama-
nakāle ācariyaṃ vanditvā "ahaṃ9 ācariya Bārāṇasiyaṃ rajjam{10}
patvā tumhākaṃ santikaṃ pesessāmi, tadā tumhe āgacchey-
yāthā11" 'ti sasneho viya paṭiññaṃ gahetvā pakkāmi. So Bā-
rāṇasiṃ gantvā12 mātāpitaro vanditvā sippaṃ dassesi. Rājā
"jīvamānena me putto diṭṭho, jīvamāno c'; assa13 rajjasiriṃ
passissāmīti" puttaṃ rajje patiṭṭhāpesi. So rajjasiriṃ anu-
bhavamāno ācariyena katadosaṃ saritvā uppannakopo14 "mārā-
pessāmi nan" ti pakkosanatthāya ācariyassa dūtaṃ15 pāhesi.
Ācariyo "taruṇakāle naṃ saññāpetuṃ na sakkhissāmīti" agan-
tvā16 tassa rañño majjhimavayakāle "idāni naṃ saññāpetuṃ
sakkhissāmīti" gantvā rājadvāre ṭhatvā "Takkasilācariyo āgato"
ti ārocāpesi. Rājā tuṭṭho17 brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā taṃ
attano santikaṃ āgataṃ disvā va kopaṃ uppādetvā rattāni ak-
khīni katvā amacce āmantetvā "bho ajjāpi18 me ācariyena pa-
haṭaṭṭhānaṃ19 rujati20, ācariyo21 nalāṭena maccum22 ādāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bd ajjekaṃmuṭhi.
2 Bi ekanti.
3 Bi Bd mūlenattho.
4 Bi yathā puna cesa kumāro evaṃ.
5 Bi Bd taṃ.
6 Bi Bd mā akāsiti.
7 Ck vatthakā, Bi Bd kesamattakā.
8 Bi Bd sippaṃniṭhitaṃ patvā.
9 Bi vandiyamāno yadā ahaṃ, Bd vandamāno āha yadā ahaṃ.
10 Bi Bd bārāṇasīrajjaṃ.
11 Bi gaccheyyāthā.
12 Bi patvā.
13 Bi Bd tassa.
14 Bi Bd -kodho.
15 Bi Bd add sakkārena saddhi.
16 all four MSS. āgantvā
17 Bi kuddho.
18 Bi ajjā, and adds jivitena me sī yenāpi brahmaṇā toyaṃ maṃ
bāhā gahetvā tikkhattuṃ anutāsayīti pi.
19 Ck pahaddha-, Bi pahadaṭhānaṃ, Bd pahataṭhānaṃ.
20 Ck rūjati, Bi ruccati, Bd rujjati.
21 Bi āma acariyo.
22 Ck Bi maccu.
[page 280]
280 III. Tikanipāta 1. Saṃkappavagga. (26.)
'marissāmīti'; āgato, ajj'; assa jīvitaṃ n'; atthīti" vatvā purimā
dve gāthā avoca:
Ja_III,1.2(=252).1: Ajjāpi me taṃ manasi1 yaṃ2 maṃ tvaṃ tilamuṭṭhiyā3
bāhāya maṃ gahetvāna laṭṭhiyā anutāḷayi4. || Ja_III:4 ||
Ja_III,1.2(=252).2: Nanu jīvitena ramasi yenāsi brāhmaṇāgato
yaṃ maṃ bāhā gahetvāna tikkhattuṃ anutāḷayīti5. || Ja_III:5 ||
Tattha yaṃ mam6 bāhāya man ti dvīsu padesu7 upayogavacanaṃ anu-
tāḷanagahaṇāpekkhaṃ yaṃ8 maṃ tvaṃ tilamuṭṭhiyā kāraṇā anutāḷayi9 anutāḷento10
ca maṃ11 bāhāya12 gahetvā anutāḷayi13 taṃ anutāḷanaṃ14 ajjāpi me manasīti15,
ayaṃ h'; ettha attho, nanu jīvitena ramasīti maññe tvaṃ attano jīvitamhi
nābhiramasi16, yenāsi brāhmanāgato ti yasmā brāhmaṇa idha mama san-
tikaṃ āgato si, yaṃ maṃ bāhā17 gahetvānā18 'ti yaṃ mama bāhaṃ ga-
hetvāna, yaṃ maṃ bāhāya19 gahetvā ti20 pi attho, tikkhattuṃ anutāḷayīti21
tayo vāre veḷulaṭṭhiyā tāḷesi22, ajja dāni tassa phalaṃ vindāhīti23
Iti naṃ maraṇena santajjento evam āha. Taṃ sutvā
ācariyo tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,1.2(=252).3: Ariyo24 anariyaṃ kubbānaṃ yo daṇḍena nisedhati
sāsanatthaṃ na taṃ veraṃ, iti naṃ paṇḍitā vidū ti. || Ja_III:6 ||
Tattha ariyo24 ti sundarādhivacanam etaṃ, so pan'; esa25 ariyo24 catub-
bidho hoti ācārāriyo dassanāriyo liṅgāriyo paṭivedhāriyo ti, tattha manusso
vā hotu tiracchāno vā ariyācāre ṭhito ācārāriyo26 nāma, vuttam pi c'; etaṃ27:
Ariyaṃ28 vattasi vakkaṅga yo vaddham apacāyasi,
vajāmi29 te taṃ bhattāraṃ, gacchath'; ubho yathāsukhan ti,
rūpena pana iriyāpathena ca pāsādikena dassanīyena samannāgato dassanāriyo
nāma, vuttam pi c'; etaṃ:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd manasī, Bi sarasī.
2 Ck Cs ya.
3 Ck -muṭṭhīyā, Cs muṭṭhiyo corr. to -yā, Bi -muṭhiyā.
4 Ck Bi Bd -tālayi, Cs -tālayī corr. to -tāḷayī.
5 Ck Bi -tālayīti, Cs -tālayīti corr. to -tāḷayīti.
6 Bi Bd omit yaṃ maṃ.
7 Bi omits padesu.
8 Ck -tāḷanagahaṇāpekkhayaṃ, Cs -tālanagahaṇapekkhaya corr. to
-tāḷanagahaṇapekkhḍāya, Bi Bd -tālanagahaṇāpekkhaṃ yaṃ.
9 Cs -layī corr. to -ḷayī, Bi -layi.
10 Bi Bd -lento, Cs -lento corr. to -ḷento.
11 Bi omits ca maṃ Bd maṃ.
12 Ck Cs -yaṃ, Bi Bd -ya maṃ.
13 Ck Bi Bd -layi, Cs -layī corr. to -ḷayī.
14 Bi -laṇaṃ, Cs -lanaṃ corr. to -ḷanaṃ, Bd -lanaṃ.
15 Bi sarasīti, Bd ma mantasīti.
16 Cs -sī, Bi Bd -sīti.
17 Ck bāhaṃ, Cs Bd bāhāya.
18 Ck Cs gahetvā.
19 Ck Cs bāhaṃ.
20 Cs omits ti.
21 Bi Bd -layiti, Cs -layīti corr. to -ḷayīti.
22 Cs Bi Bd tālesi.
23 Bi vidāhiti.
24 Bi ācariyo.
25 Ck Cs yo panesa, Bi so pana, Bd so pasena.
26 Bi ācariyo.
27 Bi vutti pi ca taṃ.
28 Ck Cs ariya.
29 Bi jānāmi.
[page 281]
2. Tilamuṭṭhijātaka. (252.) 281
Ariyāvakāso si pasannanetto,
maññe bhavaṃ pabbajito kulamhā,
kathan nu vittāni pahāya bhoge
pabbajji1 nikkhamma gharā sapañño2 ti,
nivāsanapārupanaliṅgagahaṇena3 samaṇasadiso hutvā vicaranto dussīlo pi liṅga-
ariyo nāma, yaṃ sandhāya vuttaṃ:
Chadanaṃ katvāna subbatānaṃ
pakkhandī4 kuladūsako pagabbho
māyāvi5 asaññato palāpo
patirūpena6 caraṃ samaggadūsīti7,
Buddhādayo pana paṭivedhāriyā nāma, tena vuttaṃ: ariyā vuccanti Buddhā ca
paccekabuddhā ca sāvakā8 cā 'ti, tesu idha ācārāriyo9 adhippeto, anariyan10
ti dussīlaṃ pāpadhammaṃ, kubbānan ti pāṇātipātādikaṃ pañcavidhaṃ11 dus-
sīlyakammaṃ12 karontaṃ, ekam eva13 vā14 etaṃ anatthapadaṃ15 anariyaṃ hīnaṃ
lāmakaṃ pañcaverabhayaṃ kammaṃ karontaṃ puggalaṃ, yo ti khattiyādīsu16
yo koci, daṇḍenā 'ti yena kenaci pahārakena17, nisedhatīti18 mā su19 puna
evarūpaṃ karīti vāreti20, sāsanatthaṃ na taṃ veran ti taṃ mahārāja akat-
tabbaṃ karonte puttadhītaro vā antevāsike vā evaṃ paharitvā nisedhanaṃ nāma
imasmiṃ loke sāsanaṃ anusatthi21 ovādo22 na veraṃ, iti naṃ paṇḍitā vidū
ti evam etaṃ paṇḍitā jānanti.
"Tasmā mahārāja tvam pi evaṃ jāna, na23 evarūpe ṭhāne
veraṃ kātuṃ arahasi24, sace hi25 tvaṃ mahārāja mayā evaṃ26
sikkhāpito nābhavissa27 gacchante kāle pūvasakkhaliādīni c'; eva
phalāphalādīni ca haranto corakammesu28 paluddho anupubbena
sandhicchedapanthadūhanagāmaghātādīni29 katvā rājāparādhiko
coro ti sahabhaṇḍaṃ30 gahetvā rañño dassito ‘gacchath'; assa31
dosānurūpaṃ daṇḍaṃ panethā32'; 'ti33 rājadaṇḍabhayaṃ pāpu-
ṇissa34, kuto te evarūpā sampatti abhavissa, nanu maṃ35 nis-
sāya imaṃ issariyaṃ tayā36 laddhan" ti. Evaṃ ācariyo rājānam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pappaji, Bd pappajji.
2 Ck Cs sapaññā, Bi Bd sapp-.
3 Bi Bd add pana.
4 Cs -di, Bi Bd -ti.
5 Ck Cs Bd -vī.
6 Bd Bi paṭi-.
7 Ck -dūsīni, Bi samaggarūpiti.
8 Ck Bd buddhasāvakā.
9 Bi Bd add ti.
10 Bi nāriyan.
11 Bi -dha.
12 Bi Bd dussīla-.
13 Bi Bd evameva, Bd omits ekaṃ.
14 Bi Bd omit vā.
15 Ck Cs attha-, Bi anattapadaṃ.
16 Ck -disu.
17 Bi paharaṇena, Bd paharaṇakeṇa.
18 Ck Cs Bd -dhetīti.
19 Bi Bd omit su.
20 Bi Bd paharanto nivāreti.
21 Cs anusāsani, Bi Bd anusiṭhaṃ.
22 Cs -dā, Bd -daṃ.
23 Bi tvaṃ evarūpaṃ jananaṃ, Bd tvaṃ pi evarūpaṃ jānanaṃ.
24 Bi Bd na arahasī.
25 Bi Bd omit hi.
26 Bi omits mayā evaṃ.
27 Cs na-, Bi Bd add atha.
28 Bi Bd -kammaṃ.
29 Bi santicchedanapaṇhaduhanaghārakādīni,
Bd sandhicchedanapaṇhadūhanagāmaghāṭakādini
30 Bi todaṃ, Bd toḍhaṃ.
31 Cs -thassa corr. to -tassa, Bi Bd gacchatassa.
32 Ck paṇethā.
33 Bi omits daṇḍaṃ panethā ti.
34 Bi Bd apā-.
35 Bi Bd guruṃ in the place of nanu maṃ.
36 Bi Bd te.
[page 282]
282 III. Tikanipāta. 1. Saṃkāppavagga. (26.)
saññāpesi. Parivāretvā ṭhitā amaccāpi 'ssa kathaṃ sutvā
"saccaṃ deva idaṃ issariyaṃ ācariyass'; eva santakan" ti
āhaṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā ācariyassa guṇaṃ sallakkhetvā
"sabbissariyan te ācariya dammi, rajjaṃ paṭicchā1" 'ti āha.
Ācariyo "na me mahārāja rajjen'; attho" ti paṭikkhipi. Rājā
Takkasilaṃ pesetvā ācariyassa puttadāraṃ ānāpetvā2 mahan-
taṃ issariyaṃ3 datvā tam eva purohitaṃ katvā pituṭṭhāne4
ṭhapetvā tass'; ovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā saggaparā-
yano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi5. Sac-
capariyosāne kodhano bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi, bahū sotā-
pannasakadāgāmianāgāmino6 ahesuṃ7 "Tadā rājā kodhano bhikkhu
ahosi, ācariyo pana aham evā" 'ti. Tilamuṭṭhijātakaṃ8.
3. Maṇikaṇṭhajātaka.
Mamannapānan ti. Idaṃ Satthā Ālaviṃ9 nissāya Aggā-
lave cetiye viharanto Kuṭikārasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi.
Ālavakā hi bhikkhū saññācikāyo10 kuṭiyo11 kārayamānā12 yācanaba-
hulā viññattibahulā vihariṃsu "purisaṃ13 detha, purisatthakaraṃ14
dethā" 'ti ādīni vadantā. Manussā upaddutā yācanāya viññattiyā
upaddutā15 bhikkhū disvā ubbijjiṃsu16 pi uttasiṃsu pi palāyiṃsu pi.
Athāyasmā Mahākassapo Ālaviṃ upasaṃkamitvā piṇḍāya pāvisi17.
Manussā theram18 pi disvā tath'; eva paṭijaggiṃsu19. So pacchā-
bhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhū āmantetvā "pubb'; āyaṃ20 āvuso
Ālavī21 sulabhapiṇḍā, idāni kasmā dullabhapiṇḍā jātā" ti pucchitvā
taṃ kāraṇaṃ sutvā Bhagavati22 Ālaviyaṃ āgantvā Aggālave cetiye
viharante23 Bhagavantaṃ upasaṃkamitvā etam atthaṃ ārocesi. Satthā
etasmiṃ kāraṇe24 bhikkhusaṃghaṃ sannipātetvā25 Ālavake bhikkhū
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bd paṭicchādesi.
2 Ck āṇāpetvā, Bi Bd āharāpetvā.
3 Bi yassaṃ.
4 Ck piniṭṭhāne.
5 Bd Bi pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi.
6 Bi -gāmino anāgāmino.
7 Ck Cs cāhesuṃ.
8 Bi Bd add dutiyaṃ.
9 Ck ālavin, Bi alavī, Cs ālaviyaṃ.
10 Ck saññāciyo, Bi saṃyācikāko, Bd saṃyācīkāyā.
11 Bi kuṭīkāyo.
12 Ck -no, Bi kāraṇamānā.
13 Ck -san.
14 Bi Bd hatthakāraṃ
15 Bi Bd omit upaddutā.
16 Cs ubbijjaṃsu, Bi ujhāyīsu, Bd ujjhāyisu.
17 Bi Bd pavisitvā.
18 Bi Bd mahākassapattheraṃ.
19 Bi paṭipajjīsu.
20 Bi Bd puppe ayaṃ.
21 Ck Cs Bd -vi.
22 Ck bhagaveti.
23 Cs -to corr. to -te.
24 Cs pakaraṇe, Bi omits taṃ kāraṇaṃ ---kārāṇe.
25 Cs pātetvā corr. to -pātāpetvā, Bi te bhikkhū saṃghe sannipātāmetvā.
[page 283]
3. Maṇikaṇṭhajātaka. (253.) 283
paṭipucchi "saccaṃ kira tumhe bhikkhave saññācikāyo1 kuṭiyo kā-
rethā" 'ti "saccaṃ bhante" ti ca2 vutte te bhikkhū garahitvā "bhik-
khave yācanā nām'; esā sattaratanaparipuṇṇanāgabhavane3 vasantā-
naṃ4 nāgānam pi amanāpā pag eva manussānaṃ5 yesaṃ ekaṃ ka-
hāpaṇaṃ6 uppādentānaṃ pāsāṇato maṃsaṃ uppāṭanakālo viya hotīti"
vatvā7 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto mahāvibhave brāhmaṇakule nibbatti. Tassa ādhā-
vitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle añño pi puññavā satto tassa
mātu kucchismiṃ nibbatti. Te ubho pi bhātaro vayappattā
mātāpitunnaṃ kālakiriyāya saṃviggahadayā isipabbajjaṃ pab-
bajitvā Gaṅgātīre paṇṇasālaṃ māpetvā vasiṃsu. Tesu jeṭṭhassa
Uddhagaṅgāya8 paṇṇasālā ahosi kaniṭṭhassa Adhogaṅgāya.
Ath'; ekadivasaṃ Maṇikaṇṭho9 nāma nāgarājā bhavanā10 nik-
khamitvā Gaṅgātīre māṇavavesena11 vicaranto kaniṭṭhassa as-
samaṃ gantvā vanditvā12 ekamantaṃ nisīdi. Te aññamaññaṃ
sammodanakathaṃ katvā13 vissāsikā ahesuṃ vinā vattituṃ nā-
sakkhiṃsu. Maṇikaṇṭho9 abhiṇhaṃ kaniṭṭhatāpasassa14 santi-
kaṃ āgantvā kathāsallāpena nisīditvā gamanakāle tāpase15 si-
nehena16 attabhāvaṃ vijahitvā bhogehi tāpasaṃ parikkhipanto
parissajitvā upari muddhani mahantaṃ phaṇaṃ dhāretvā tho-
kaṃ sayitvā17 sineham18 vinodetvā sarīraṃ viniveṭhetvā tāpa-
saṃ vanditvā sakabhavanam eva gacchati. Tāpaso tassa bha-
yena kiso ahosi lūkho dubbaṇṇo uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamani-
santhatagatto. So ekadivasaṃ bhātu santikaṃ agamāsi. Atha
naṃ so pucchi: "kissa tvaṃ bho kiso lūkho dubbaṇṇo uppaṇ-
ḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto" ti. So tassa taṃ pa-
vattiṃ ārocetvā "kiṃ pana tvaṃ bho tassa nāgassa19 āgama-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck saṃñācikāye, Bi saṃyācikāya, Bd saṃyācikoya.
2 Cs Bi Bd omit ca
3 Bi Bd -puṇṇe-.
4 Bi adds sappesaṃ
5 Ck amanussānaṃ.
6 Ck Cs -naṃ, Bi kahāmanaka, Bd -panakaṃ.
7 Bi Bd add tuṇhi ahosi tehi yācito.
8 Bi Bd uparigaṅgāya.
9 Bi -kaṇḍo.
10 Bi Bd nāgabhavanā.
11 Bi Bd māṇakavesena.
12 Ck omits vanditvā.
13 Bi aññamaññassa samodaniyakathaṃ gāhetvā, Bd a. s -yaṃ k. kathetvā.
14 Ck Bi -tāpassa.
15 Bi Bd tāpasassa.
16 Cs sinehe.
17 Bi passitvā, Bd masitvā.
18 Bi Bd taṃ sinehaṃ.
19 Bi Bd nāgarājassa.
[page 284]
284 III. Tikanipāta 1. Saṃkappavagga. (26.)
naṃ1 icchasi na icchasīti" puṭṭho "na icchāmīti" āha2, "so
pana nāgarājā tava santikaṃ āgacchanto kiṃ pilandhanaṃ3
pilandhitvā3 āgacchatīti" vutte "maṇiratanan" ti āha. "Tena
hi tvaṃ tasmiṃ nāgarāje tava santikaṃ4 āgantvā anisinne5
yeva6 'maṇiṃ me dehīti'; yāca7, evaṃ so8 nāgo taṃ bhogehi
aparikkhipitvā va gamissati9, punadivase assamadvāre ṭhatvā
āgacchantam eva naṃ10 yāceyyāsi, tatiyadivase Gaṅgātīre udakā
ummujjantam eva naṃ11 yāceyyāsi, evan te so12 santikaṃ puna
na āgamissatīti13". Tāpaso "sādhū" ti patisuṇitvā attano
paṇṇasālaṃ gantvā punadivase nāgarājānaṃ āgantvā ṭhita-
mattam eva "etaṃ me14 attano pilandhanamaṇiṃ15 dehīti" yāci.
So16 anisīditvā va palāyi. Atha naṃ dutiyadivase assamadvāre17
ṭhatvā āgacchantam eva "hiyyo pi me maṇiratanaṃ na adāsi,
ajja dāni laddhuṃ vaṭṭatīti" āha18. Nāgo assamapadaṃ19
apavisitvā va palāyi. Tatiyadivase20 udakato21 ummujjantam
eva taṃ "ajja me tatiyo divaso yācantassa22, dehi dāni23 me
etaṃ maṇiratanan" ti āha. "Nāgarājā udake ṭhatvā va tāpa-
saṃ paṭikkhipanto24 dve gāthā avoca25.
Ja_III,1.3(=253).1: Mam'; annapānaṃ vipulaṃ26 uḷāraṃ
uppajjatīmassa27 maṇissa hetu,
tan te na dassaṃ, atiyācako si,
na cāpi te assamaṃ āgamissaṃ. || Ja_III:7 ||
Ja_III,1.3(=253).2: Susū yathā sakkharadhotapāṇi
tāses'; imaṃ selaṃ yācamāno,
tan te na dassaṃ, atiyācako si,
na cāpi te assamaṃ āgamissan ti28. || Ja_III:8 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi gamanaṃ.
2 Bi Bd vatvā.
3 Ck Cs piḷ-.
4 Bi -ke.
5 Bi nisinne.
6 Bi adds pūrato āgacchante.
7 Bi yāci.
8 Bi Bd so evaṃ.
9 Ck Cs -ssasīti.
10 Bi ṭhatvā āgaṃtvā āgaṃtvā apavissantikemevanaṃ,
Bd thatvā apavissantassamevanaṃ.
11 Cs taṃ.
12 Bi Bd evaṃ so te.
13 Ck Cs -ssasīti.
14 Bi pi.
15 Ck Cs piḷ-, Bi piladdhanamaṇi me.
16 Ck Cs omit so.
17 Bi Bd assamapadadvāre.
18 Bi hiyo me maṇi tena nādānāsi ajjāpi dehiti āha,
Bd nādāsi ajjāpi dehīti āha.
19 Bi Bd assamaṃ.
20 Bi adds pana.
21 Bi udake thatvā
22 Bi omits yācantassa.
23 Bi idāni.
24 Ck pari-, Cs pari- corr. to paṭi-, Bi paṭikkhīpento.
25 Bi Bd āha.
26 Cs -ḷaṃ corr. to -laṃ, Bi -ḷaṃ.
27 Ck -ticassa? Bi -ti assa, Bd -ti massa.
28 Ck Cs -ssaṃ, and omit ti.
[page 285]
3. Maṇikaṇṭhajātaka. (253.) 285
Tattha mamannapānan ti mama yāgubhattādidibbabhojanaṃ aṭṭhapā-
nakabhedañ ca dibbapānaṃ, vipulan ti bahu1, uḷāran ti seṭṭhaṃ paṇītaṃ,
tan te ti taṃ maṇiṃ tuyhaṃ, atiyācako sīti kālañ ca pamāṇañ ca atikka-
mitvā ajja tīṇi divasāni mayhaṃ piyaṃ manāpaṃ maṇiratanaṃ yācamāno2 atik-
kamma yācako si, na cāpi te ti taṃ3 kevalaṃ na4 dassaṃ, assamam pi te
na āgamissam5, susū yathā ti yathā nāma yuvā taruṇamanusso6, sakkhara-
dhotapāṇīti sakkharāya dhotapāṇi telapāsāṇe7 dhotāsihattho sīti attho8,
tāsesimaṃ selaṃ yācamāno ti imaṃ maṇiṃ yācanto9 tvaṃ kañcanattha-
rukhaggaṃ10 abbahitvā11 sīsaṃ te chindāmīti12 vadanto taruṇapuriso13 viya tāsesi.
Evaṃ vatvā so nāgarājā udake nimujjitvā attano nāga-
bhavanam eva gantvā na puna paccāgañchi14. Atha so tāpaso
tassa dassanīyassa nāgarājassa adassanena bhiyyosomattāya15
kiso ahosi lūkho dubbaṇṇo uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamani-
santhatagatto. Atha jeṭṭhatāpaso "kaniṭṭhassa pavattiṃ jānis-
sāmīti" tassa santikaṃ āgantvā16 taṃ bhiyyosomattāya paṇḍu-
rogiṃ17 disvā "kin nu kho bho tvaṃ bhiyyosomattāya paṇḍu-
rogī18 jāto" ti vatvā "tassa dassanīyassa nāgassādassanenā19"
'ti sutvā "ayaṃ tāpaso nāgarājena20 vinā vattituṃ na sakko-
tīti" sallakkhetvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,1.3(=253).3: Na taṃ yāce yassa piyaṃ jigiṃse,
desso hoti atiyācanāya,
nāgo maṇiṃ yācito brāhmaṇena
adassanaṃ yeva tad'; ajjhagamā ti. || Ja_III:9 ||
Tattha na taṃ yāce ti taṃ bhaṇḍām na yāceyya, yassa piyaṃ jigiṃse
ti yaṃ bhaṇḍam yassa puggalassa piyan ti jāneyya, desso hotīti appiyo hoti,
atiyācanāyā 'ti pamāṇaṃ atikkamitvā varabhaṇḍaṃ yācanto tāya atiyācanāya,
adassanañ ñeva21 tadajjhagamā ti tato paṭṭhāya adassanam eva gato.
Evaṃ pana naṃ22 vatvā "ito dāni mā socīti" samassā-
setvā jeṭṭhabhātā attano assamam eva gato. Athāparabhāge
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi bahaguṇuṃ.
2 Ck Cs yācato.
3 Cs Bi Bd na.
4 Bi Bd omit na.
5 Bi nāgamissaṃ.
6 Ck -ssā.
7 Cs -no corr. to -ṇo, Bd pāsāṇena.
8 Bi omits sīti attho.
9 Bi Bd yācamāno.
10 Bi kañcanakhaggaṃ.
11 Bi sammāyitvā.
12 Bi Bd chindissāmiti.
13 Cs taruṇa- corr. to ratanaṃ.
14 Cs paccāgañchi corr. to pacchā-, Ck pacchā-, Bi Bd pacchāgacchi.
15 Bi rajjassadassanena abhiyo.
16 Bi Bd āgamāsi.
17 Bd -roginaṃ, Bi sabhīyoso ---rogīnaṃ.
18 Bi Bd add va.
19 Ck nāgassādanenā, Cs nāggassādanto corr. to -danenā,
Bi Bd nāgarājassa adassanena.
20 Bi -rājānaṃ
21 Ck -naṃ ñeva, Bi Bd -naṃ yeva.
22 Bi Bd taṃ.
[page 286]
286 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga (26.)
te1 dve pi bhātaro abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
Brahmaloka-parāyanā ahesuṃ.
Satthā "evaṃ bhikkhave sattaratanaparipuṇṇanāgabhavane2 va-
santānaṃ3 nāgānam pi yācanā4 amanāpā kimaṅga5 pana manus-
sānan" ti6 imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā kaniṭṭho Ānando ahosi. jettho pana aham evā" 'ti. Maṇi-
kaṇṭhajātakam7.
4. Kuṇḍakakucchisindhavajātaka.
Bhutvā tiṇaparighāsan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Sāriputtattheraṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi samaye
Sammāsambuddhe Sāvatthiyaṃ vassaṃ vasitvā cārikaṃ caritvā puna
paccāgate manussā "āgantukasakkāraṃ karissāmā" 'ti Buddha-
pamukhassa saṃghassa8 dānaṃ9 dadanti. Vihāre ekaṃ dhammagho-
sakabhikkhuṃ10 ṭhapesuṃ, so ye ye āgantvā11 yattake12 bhikkhū ic-
chanti tesaṃ tesaṃ13 bhikkhū vicāretvā deti. Ath'; ekā duggata-
mahallikā14 ekam eva paṭiviṃsaṃ15 sajjetvā tesaṃ tesaṃ manussānaṃ
bhikkhūsu16 vicāretvā dinnesu ussūre17 dhammaghosakassa santikaṃ
āgantvā "mayhaṃ ekaṃ bhikkhuṃ dethā" 'ti āha. So "mayā sabbe
bhikkhū18 vicāretvā dinnā, Sāriputtatthero19 pana vihāre yeva20, tvaṃ
tassa21 bhikkhaṃ22 dehīti" āha. Sā "sādhū" 'ti tuṭṭhacittā Jetavana-
dvārakoṭṭhake23 ṭhatvā therassa āgatakāle vanditvā hatthato pattaṃ
gahetvā gharaṃ netvā nisīdāpesi. "Ekāya24 kira mahallikāya dham-
masenāpati attano ghare nisīdāpito" ti bahūni saddhāni kulāni asso-
suṃ. Tesu rājā Pasenadi-Kosalo taṃ pavattiṃ sutvā tassā sāṭakena
c'; eva sahassatthavikāya ca saddhiṃ bhattabhājanāni pahiṇi25: "may-
haṃ ayyaṃ26 parivisamānā imaṃ sāṭakaṃ nivāsetvā ime kahāpaṇe
valañjetvā27 theraṃ parivisatū28" 'ti, yathā ca rājā evaṃ Anāthapiṇ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits te.
2 Bi Bd -puṇṇe-.
3 Bi Bd add sabbesaṃ.
4 Bi adds nāma.
5 Cs kimaṅgaṃ, Bi kiṃ maṅgaṃ, Bd kiṃ maṅga.
6 Bi Bd add satthā.
7 Bi Bd add tatiyaṃ.
8 Bi Bd bhikkhusaṃghassa
9 Bi Bd mahādānaṃ.
10 Bi -kaṃ bhikkhuṃ, Bd -pakaṃ.
11 Bi āgatā.
12 Ck repeats yattake.
13 Bi only one tesaṃ, Cs having originally one tesaṃ has later
added another.
14 Bi Bd add itthi.
15 Ck -visaṃ, Bd paṭivasaṃ.
16 Bi -usu.
17 Ck omits ussūre, Bi ussure.
18 Bi Bd omit bhikkhū.
19 Ck Cs Bi -thero
20 Bi Bd add atthi.
21 Bi yācasu.
22 Bi bhikkhuṃ.
23 Ck Bi -re-.
24 Bi etāya.
25 Ck pahinī, Cs pahīṇi
26 Cs omits ayyaṃ, Bi ayya, Bd ayyassa.
27 Ck vaḷ-, Bi valajjetvā.
28 Bi parisīsathā, Bd -visathā.
[page 287]
4. Kuṇḍakakucchisindhavajātaka. (254.) 287
ḍiko culla-Anāthapiṇḍiko1 Visākhā ca mahāupāsikā pahiṇi2, aññāni3
pana kulāni ekasatadvisatādivasena4 attano5 balānurūpena kahāpaṇe
pahiṇiṃsu, evaṃ ekāhen'; eva sā mahallikā satasahassamattaṃ labhi.
Thero6 tāya dinnayāgum7 eva pivitvā tāya katakhajjakam eva pakka-
bhattam eva ca8 paribhuñjitvā anumodanaṃ katvā mahallikaṃ sotā-
pattiphale patiṭṭhāpetvā vihāram eva agamāsi9. Dhammasabhāyaṃ
bhikkhū therassa guṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso dhammasenāpati
mahallikagahapatāniṃ10 duggatabhāvato11 mocesi12 patiṭṭhā ahosi, tāya
dinnaṃ āhāraṃ ajigucchanto paribhuñjatīti13". Satthā āgantvā "kāya
nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Sāriputto idān'; eva etissā mahallikāya
avassayo14 jāto, na ca idān'; eva tāya dinnaṃ āhāraṃ ajigucchanto
paribhuñji15, pubbe pi paribhuñji yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte16 Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Uttarāpathe vāṇijakule17 nibbatti. Uttarāpatha-
jānapadā18 pañcasatā assavāṇijā asse Bārāṇasiyaṃ19 ānetvā
vikkiṇanti. Aññataro pi assavāṇijo pañca assasatāni20 ādāya
Bārāṇasīmaggaṃ21 paṭipajji. Antarāmagge22 Bārāṇasito avi-
dūre23 eko24 nigamo25 atthi, tattha pubbe mahāvibhavo seṭṭhi
ahosi, tassa mahantaṃ nivesanaṃ, taṃ pana kulaṃ anukka-
mena parikkhayaṃ gataṃ, ekā26 mahallikā avasesā27, sā tas-
miṃ nivesane vasati. Atha28 so assavāṇijo taṃ nigamaṃ29
patvā "vetanaṃ dassāmīti" tasmiṃ30 nivesane nivāsaṃ gaṇ-
hitvā asse ekamante ṭhapesi. Taṃ divasam ev'; assa31 ekissā
ājānīyavaḷavāya32 gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. So dve tayo divase
vasitvā33 "rājānaṃ passissāmīti" asse ādāya pāyāsi. Atha
naṃ mahallikā "gehavetanaṃ dehīti" vatvā "sādhu amma
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck cullanātha-, Bi Bd cūḷānātha-.
2 Cs pahīṇi, Bi Bd pahiṇiṃsu.
3 Bi Bd adds pi.
4 Bi Bd -dvesatā-.
5 Bi Bd repeat attano.
6 Bi Bd add pana.
7 Bi Bd dinnaṃyā-.
8 Bi Bd omit ca.
9 Bi Bd āg-.
10 Cs Bi Bd -tāni.
11 Bi Bd dukkhato, Cs -bhavato.
12 Bi adds tassa
13 Ck -bhuñjīti, Bi -bhuñcatīti.
14 Bi -kāyāvassayo.
15 Bi bhuñji.
16 Bi adds bhikkhave.
17 Bi ajjavāṇīja-, Bd assavā-.
18 Bi Bd -janapadato.
19 Bi Bd -ṇasī.
20 Bi Bd pañcasatāssāni.
21 Ck -si-.
22 Bi adds ca, Bd va.
23 Bi atidūre.
24 Cs adds ca
25 Bi Bd niggamagāmo.
26 Bi Bd add va.
27 Cs avaḍḍhā corr. to avasiṭṭhā, Bi apatiṭhā, Bd avasiṭhā.
28 Bi Bd add kho.
29 Bi Bd nigamagāmaṃ.
30 Bi tassā, Bd tassa.
31 Bi Bd divase pi.
32 Bi ajāniyāvālavāya, Bd ājaniyavāla-.
33 Bi Bd add asse balaṃ gāhāpetvā.
[page 288]
288 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
demīti" vutte "tāta vetanaṃ me dadamāno imam pi assa-
potakaṃ vetanato1 khaṇḍetvā dehīti" āha. Vāṇijo tathā katvā
pakkāmi. Sā tasmiṃ assapotake puttasinehaṃ paccupaṭṭhā-
petvā avassāvanajhāmakabhattaṃ2 vighāsatiṇāni3 datvā taṃ
paṭijaggati4. Athāparabhāge Bodhisatto pañca assasatāni
ādāya āgacchanto5 tasmiṃ gehe nivāsaṃ gaṇhi. Kuṇḍaka-
khādakassa sindhavapotakassa ṭhitaṭṭhānato gandhaṃ ghāyitvā
ekāsso pi gehaṃ pavisituṃ nāsakkhi. Bodhisatto6 mahallikaṃ
pucchi: "amma kacci7 imasmiṃ gehe asso atthīti". "Tāta
añño8 asso nāma n'; atthi, ahaṃ pana puttaṃ katvā ekaṃ
assapotakaṃ paṭijaggāmi, so ettha atthīti". "Kahaṃ so ammā"
'ti. "Carituṃ9 gato tātā" 'ti. "Kāya velāya āgacchissati10
ammā" 'ti. "Sakālass'; eva11 āgacchissati12 tātā" 'ti. Bodhisatto
tassa āgamanaṃ patimānento asse bahi ṭhapetvā va nisīdi.
Sindhavapoto13 pi caritvā sakālass'; eva14 āgami. Bodhisatto
kuṇḍakakucchikasindhavapotakaṃ15 disvā lakkhaṇāni samānetvā
"ayaṃ sindhavo anaggho16, mahallikāya mūlaṃ datvā gahetuṃ
vaṭṭatīti" cintesi17. Sindhavo18 pi gehaṃ pavisitvā attano
vasanaṭṭhāne yeva ṭhito. Tasmiṃ khaṇe te assā gehaṃ pa-
visituṃ19 sakkhiṃsu. Bodhisatto dvīhatīhaṃ vasitvā asse san-
tappetvā gacchanto "amma imaṃ20 assapotakaṃ21 mūlaṃ ga-
hetvā mayhaṃ dehīti" āha. "Kiṃ vadesi tāta, putte nāma
vikkiṇantā atthīti22". "Amma tvaṃ etaṃ kiṃ khādāpetvā
paṭijaggasīti". "Odanakañjikajjhāmabhattaṃ23 vighāsatiṇaṃ
khādāpetvā kuṇḍakayāguñ ca pāyetvā24 paṭijaggāmi tātā" 'ti.
"Amma ahaṃ etaṃ labhitvā piṇḍarasabhojanaṃ bhojessāmi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi gehavettanato, Bd gehaveṭṭanato.
2 Bi athassa sā odanakuṇhākacchāmabhattaṃ, Bd athassa sā
odanakuṇḍakajhāmakapattañca.
3 Bd adds ca, Bi -tiṇaṃ.
4 Bi Bd -jaggi.
5 Bi Bd gacchanto.
6 Bi Bd add taṃ.
7 Bi Bd kiñci.
8 Bi aṃñe.
9 Cs vapituṃ? corr. to carituṃ, Bi Bd khādituṃ.
10 Bi Bd āgamissati, Cs āgacchati.
11 Bi Bd sāyaṇhe.
12 Bi Bd omit āg-.
13 Bi Bd -potako.
14 Bi vicāritvā kāle yeva, Bd pāto gocacaṃ caritvā kāle yeva.
15 Bi kuṇḍakucchi-.
16 Bi Bd add ti.
17 Bi cintetvā.
18 Bi Bd sindhavapotako.
19 Bi adds na.
20 Bd pe, Bi omits imaṃ.
21 Bi Bd -kassa.
22 Bi puttaṃ vikiṇantā nāma natthīti.
23 Bi odakakuṇḍakajhāmabhatta, Bd odanakuṇḍakajhāmakāttaṃ.
24 Ck pāsetvā, Bi pāsitvā, Bd pāyitvā.
[page 289]
4. Kuṇḍakakucchisindhavajātaka. (254.) 289
ṭhitaṭṭhāne celavitānaṃ pasāretvā attharakapiṭṭhe1 ṭhapessā-
mīti". "Tāta evaṃ sante mama putto sukhaṃ anubhavatu, gahetvā
naṃ gacchā2" 'ti. Atha Bodhisatto tassa catunnaṃ pādānaṃ
naṅguṭṭhassa ca mukhassa ca mūlaṃ ekekaṃ katvā cha3 sahassat-
thavikā4 ṭhapetvā mahallikaṃ ahatavatthaṃ5 nivāsāpetvā alaṃ-
karitvā6 sindhavapotakassa purato ṭhapesi. So akkhīni ummī-
letvā mātaraṃ oloketvā assūni pavattesi. Sāpi tassa7 piṭṭhiṃ
parimajjitvā "ahaṃ8 mayā puṭṭhaposāvanikaṃ labhiṃ, tvaṃ9
gaccha tātā10" 'ti āha11. Tadā so agamāsi. Bodhisatto puna-
divase assapotakassa piṇḍarasabhojanaṃ sajjetvā "vīmaṃsāmi12
tāva naṃ, jānāti nu kho attano balaṃ udāhu na jānātīti"
doṇiyaṃ kuṇḍakayāguṃ ākirāpetvā dāpesi. So "nāhaṃ imaṃ13
bhojanaṃ bhuñjissāmīti" taṃ14 yāguṃ pātuṃ15 na icchi16.
Bodhisatto taṃ17 vīmaṃsanavasena paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,1.4(=254).1: Bhutvā tiṇaparighāsaṃ bhutvā ācāmakuṇḍakaṃ
etaṃ te bhojanaṃ āsi, kasmā dāni na bhuñjasīti. || Ja_III:10 ||
Tattha bhutvā tiṇaparighāsan ti tvaṃ pubbe mahallikāya dinnaṃ
tesaṃ tesaṃ18 khāditāvasesaṃ tiṇaparighāsasaṃkhātaṃ vighāsatiṇaṃ bhuñjitvā19
vaḍḍhito, bhutvā ācāmakuṇḍakan ti ettha ācāmo vuccati odanāvasesaṃ20
kuṇḍakaṃ21, kuṇḍakaṃ eva etañ ca bhuñjitvā vaḍḍhito sīti dīpeti, etan te ti
etaṃ tava pubbe bhojanaṃ āsi, kasmā dāni na bhuñjasīti mayāpi te tad
eva2 dinnaṃ taṃ tvaṃ23 kasmā idāni na bhuñjasīti.
Taṃ sutvā {sindhavapotako} itarā dve gāthā avoca:
Ja_III,1.4(=254).2: Yattha posaṃ na jānanti jātiyā vinayena vā
pahūt'; attha24 mahābrahme api ācāmakuṇḍakaṃ. || Ja_III:11 ||
Ja_III,1.4(=254).3: Tvañ ca kho maṃ pajānāsi25 yādis'; āyaṃ hayuttamo,
jānanto jānam āgamma na te bhakkhāmi kuṇḍadakan ti. || Ja_III:12 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi attaraṇa-, Bd attano pi.
2 Bi putto ca bhogasukhaṃ labhisuṃ sakkoti taṃ gahetvā gacchā,
Bd putto bhoge sukhaṃ anubhavituṃ sakkoti taṃ gahetvā gacchā.
3 Cs ca.
4 Cs -kaṃ, Bi Bd -kāyo.
5 Cs navavatthaṃ, Bi navavattaṃ, Bd -kāya navavattaṃ.
6 Bi omits al-.
7 Cs ssa.
8 Bi Bd āha.
9 Ck labhitvaṃ, Bi puttapo--laddhitvaṃ, Cs labhitvā,
Bd puttapo--laddha tvaṃ.
10 Bi Bd tāta gacchāhi.
11 Bi ti vatvā.
12 Bi Bd vimaṃsissāmi.
13 Bi omits imaṃ.
14 Bi Bd omits taṃ
15 Bi omits pātuṃ, Bd pāyituṃ.
16 Bi icchasi.
17 Bi Bd tassa.
18 Bi Bd adds vighāsaṃ.
19 Bi tiṇaparighāsaṃ bhuñcatvā.
20 Ck -vassanaṃ, Bi Bd -vasānaṃ.
21 Bi Bd -kan ti.
22 Ck Cs nadeva? Bi tameva, Bd mayāpitameva.
23 Cs kaṃ tvaṃ, Bi Bd tvaṃ taṃ.
24 Ck pahutattha, Bi bahuṃtattha, Bd ahaṃ tattha.
25 Ck Cs jānāsi.
[page 290]
290 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
Tattha yatthā ti yasmiṃ ṭhāne, posan ti sattaṃ, jātiyā vinayena
vā ti jātisampanno vā esa no1 vā ācārayutto vā na vā ti evaṃ na jānanti,
mahābrahme ti garukālapanena ālapanto2 āha, yādisāyan ti yādiso ayaṃ
attānaṃ sandhāya vadati, jānanto jānamāgammā 'ti ahaṃ attano balaṃ
jānanto jānam eva3 taṃ āgamma paṭicca tava santakaṃ4 kuṇḍakaṃ na
bhuñjissāmi, na hi tvaṃ kuṇḍakaṃ bhojāpetukāmatāya cha sahassāni datvā
maṃ gaṇhīti.
Taṃ sutvā Bodhisatto "tava5 vīmaṃsanatthāya taṃ6 mayā
kataṃ, mā kujjhā 'ti7" taṃ subhojanaṃ bhojetvā ādāya rājaṅ-
gaṇaṃ8 gantvā9 ekasmiṃ passe pañca assasatāni ṭhapetvā10 ekas-
miṃ passe cittasāṇiṃ11 parikkhipitvā heṭṭhā attharakaṃ12 san-
tharitvā13 upari celavitānaṃ14 bandhitvā sindhavapotakaṃ15
ṭhapesi. Rājā āgantvā asse olokento "ayaṃ asso16 kasmā
visuṃ ṭhapito" ti pucchitvā "mahārāja ayaṃ sindhavo ime asse
visuṃ akato mocessatīti17" "sobhaṇo18 bho sindhavo" ti pucchi.
Bodhisatto "āma mahārājā" 'ti vatvā "tena hi 'ssa19 javaṃ
passāmīti20" vutte taṃ assaṃ kappetvā abhiruhitvā21 "passa22
mahārājā" ti manusse ussārāpetvā23 rājaṅgaṇe assaṃ vāhesi24.
Sabbaṃ rājaṅgaṇaṃ nirantaraṃ assapantīhi25 parikkhittam iva26
ahosi27. Puna Bodhisatto "passa mahārāja sindhavapotakassa28
vegan" ti vissajjesi, ekapuriso pi naṃ na addasa29. Puna
rattapaṭṭaṃ30 udare parikkhipitvā vissajjesi, rattapaṭṭam31 eva
passiṃsu. Atha naṃ antonagare ekissā uyyānapokkharaṇiyā
udakapiṭṭhe vissajjesi, tatth'; assa32 udakapiṭṭhe dhāvato khu-
raggāni33 pi na temiṃsu. Punavāraṃ34 paduminipaṇṇānaṃ{35}
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nā, Cs nā corr. to na.
2 Bi gurukaṃ sallāpanaṃ alapanto, Bd gurukasllāpena ālapanto.
3 Cks Bi jānantameva.
4 Bi santike, Bd santaka.
5 Bid taṃ.
6 Ck ta, Cs ta corr. to na, Bid omits taṃ.
7 Bi matukucchitaṃ, Bd mākucchiti.
8 Bid -ṇe.
9 Bi omits gantvā.
10 Bid katvā.
11 Cs cittāsaniṃ corr. to -saṇiṃ, Bi vicitrasāṇiyā, Bd vicittasāṇiyā.
12 Bid attaraṇaṃ.
13 Bid pattharitvā.
14 Cs ceḷa-.
15 Ck -potaṃ.
16 Bi so.
17 add vutte; Cks ime asse suṃ kato mo-, Bd imesu asse visuṃ akate mo-,
Bi imesu assesu visuṃ akato mo-.
18 Ck -no.
19 Bid assa.
20 Bid passissāmīti.
21 Bid rūyhitvā.
22 Bid passatha.
23 Bid ussapetvā.
24 Bid pāhesi.
25 Cks apassanti, Bi asassahi, Bd assapantihi.
26 Bd eva, Bi evā.
27 Bi hoti.
28 Ck -potassa.
29 Cs naṃ nāddasa, Bid na naṃ addassa.
30 Ck -paddhaṃ, Cs paṇḍaṃ corr. to -paddhaṃ, Bid -paṭaṃ.
31 Ck -paddham, Cs -paṇḍam corr. to -paddham, Bid -paṭam.
32 Bi tassa in the place of tatthassa.
33 Bid muggarāni.
34 Bid punekavāraṃ.
35 Ck -ṇi-, Cs -nipattānaṃ corr. to -nipaṇṇānaṃ, Bid nipattānaṃ.
[page 291]
5. Sukajātaka. (255.) 291
upari dhāvanto ekapaṇṇam pi na udake osīdāpesi. Evam assa
javasampadaṃ dassetvā oruyha pāṇiṃ1 paharitvā hatthatalaṃ
upanāmesi, asso upagantvā2 cattāro pāde ekato katvā hattha-
tale aṭṭhāsi. Atha Mahāsatto rājānaṃ āha: "mahārāja imassa3
assapotakassa4 sabbākārena vege dassiyamāne samuddapari-
yanto5 na-ppahotīti". Rājā tussitvā6 Mahāsattassa upaḍḍha-
rajjaṃ adāsi, sindhavapotam7 pi abhisiñcitvā maṅgalassaṃ8
akāsi, so rañño piyo ahosi manāpo, sakkāro pi 'ssa mahā
ahosi, tassa pi9 vasanaṭṭhānaṃ rañño alaṃkatapaṭiyatto vāsa-
gharagabbho viya ahosi, catujātigandhehi bhūmilepanaṃ10
akaṃsu, gandhadāmamāladāmāni11 osārayiṃsu, upari suvaṇṇa-
tārakakhacitaṃ12 celavitānaṃ ahosi, samantā13 cittasāṇi14 pa-
rikkhittā va ahosi, niccaṃ gandhatelapadīpo15 jhāyi16, uccāra-
passāvaṭṭhāne pi 'ssa suvaṇṇakaṭāhaṃ17 ṭhapayiṃsu, niccaṃ
rājārahabhojanam18 eva bhuñji. Tassa pana āgatakālato paṭṭhāya
rañño sakala-Jambudīpe rajjaṃ hatthagatam eva ahosi. Rājā
Bodhisattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā sagga-
parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakam
samodhānesi: (Saccapariyosāne19 bahū20 sotāpannā sakadāgāmianāgā-
mino21 ahesuṃ) "Tadā ayam eva22 mahallikā mahallikā23 ahosi, sin-
dhavo Sāriputto, rājā Ānando. assavāṇijo24 pana aham evā" 'ti.
Kuṇḍakakucchisindhavajātakaṃ25.
5. Sukajātaka.
Yāvaṃ26 so mattamaññāsīti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ atibahuṃ bhuñjitvā ajīrakena kālakataṃ27 bhikkhuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs pāniṃ corr. to pāṇiṃ.
2 Bid āgantvā.
3 Bid ayaṃ.
4 Bi -ko, Bd assa.
5 Bi -te, and adds rathe nikkhīpanto.
6 Bi taṃ passitvā, Bd tu passitvā.
7 Bid -potakaṃ.
8 Bid maṅgalāssaṃ.
9 Bid hi.
10 Cs bhūmiṃ-, Bid bhummivilepanaṃ.
11 Bid -lādāmādīni.
12 Bid -tārakavicittaṃ.
13 Bid samantato.
14 Cks -sāṇiṃ.
15 Bd -padīpā, Bi -teladīpā.
16 Cs jhāyī, Bi jhāyisu, Bd jhāyiṃsu.
17 Cs -haṃ corr. to hā.
18 Cs -rahaṃ-, Bid rājabhoj-.
19 Cks omit sac-.
20 all three MSS. bahu.
21 Bi sakadāgāmino anāgāmino arahantā ca, Bd sakadāgāmianāgāmino
arahantā.
22 Bi omits ayameva.
23 Ck -kāya, Cs -kāya eva.
24 Ck Cs -nijo.
25 Bid add catutthaṃ.
26 Bid yāva.
27 Bid kālaṃkataṃ.
[page 292]
292 III. Tikanipata 1. Saṃkappavagga. (26.)
ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira evaṃ kālakate1 dhammasabhāyaṃ
bhikkhū tassāguṇakathaṃ2 samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko nāma3 bhikkhu
attano kucchipamāṇaṃ4 ajānitvā atibahuṃ bhuñjitvā5 jīrāpetuṃ6 asak-
konto kālakato" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave eta-
rahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa atibhojanapaccayen'; eva mato7" ti
vatvā8 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Himavantapadese9 sukayoniyaṃ nibbattitvā ane-
kānaṃ sukasahassānaṃ samuddānugate10 Himavantapasse11 va-
santānaṃ rājā ahosi. Tass'; eko putto ahosi. Tasmiṃ balap-
patte12 Bodhisatto dubbalacakkhu13 ahosi: Sukānaṃ kira sīgho
vego hoti14, tena tesaṃ mahallakakāle paṭhamaṃ cakkhum15
eva16 dubbalaṃ hoti17. Bodhisattassa putto mātāpitaro kulā-
vake katvā18 gocaraṃ āharitvā19 posesi. So ekadivasaṃ go-
carabhūmiṃ gantvā pabbatamatthake ṭhito samuddaṃ olokento
ekadīpakaṃ20 passi, tasmiṃ pana suvaṇṇavaṇṇaṃ madhura-
phalaṃ21 ambavanaṃ atthi. So punadivase gocaravelāya up-
patitvā tasmiṃ ambavane otaritvā ambarasaṃ pivitvā amba-
pakkaṃ ādāya gantvā22 mātāpitunnaṃ adāsi. Bodhisatto taṃ
khādanto rasaṃ jānitvā23 "tāta nanu imaṃ asukadīpake amba-
pakkan" ti vatvā "āma tātā" 'ti vutte "tāta etaṃ dīpakaṃ
gacchantā nāma sukā dīgham āyuṃ pālentā24 nāma n'; atthi,
mā kho tvaṃ puna taṃ dīpakaṃ25 agamāsīti". So tassa va-
canaṃ agahetvā agamāsi26 yeva. Ath'; ekadivasaṃ bahuṃ
ambarasaṃ pivitvā mātāpitunnaṃ27 ambapakkaṃ ādāya samud-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tasmī kira samaye etasmī kālaṅkate.
2 Ck tassāguna-, Cs Bi tassa aguṇa-.
3 Bi omits nāma.
4 Ck pucchipamānaṃ.
5 Bi omits ati--tvā
6 Bi ji-.
7 Bi -paccayena mato yevā.
8 Bid add tuṇhi ahosi tehi yācito.
9 Bid -tappa-.
10 Cs samuddāgate.
11 Bid -tappadese.
12 Bi balapatte, Bd vayappatto.
13 Cs -kkhū, Bid -kkhuko.
14 Bid ahosi.
15 Bid cakkhu.
16 Bid omit eva
17 Bid dubbalameva ahosi.
18 Bi ṭhapetvā, Bd thapetvā.
19 Bi āharāpetvā.
20 Cs Bd ekaṃ-.
21 Bid madhurarasaphalaṃ.
22 Bid āgaṃtvā.
23 Bi sañcānitvā, Bd sañjānitvā.
24 Bid pālento, Ck -to corr. to -tā.
25 Bi omits puna taṃ dīpakam.
26 Bi āg-.
27 Bid add atthāya.
[page 293]
5. Sukajātaka (255.) 293
damatthakena āgacchanto1 atidhātatāya2 kilantakāyo niddāya
abhibhūto3, so niddāyanto pi āgacchat'; eva, tuṇḍena pan'; assa
gahitaṃ ambapakkaṃ pati. So anukkamena āgamanavīthiṃ4
jahitvā osīdanto udakapiṭṭhen'; evāgacchanto5 udake6 pati7.
Atha naṃ eko maccho gahetvā khādi. Bodhisatto tasmiṃ
āgamanavelāya8 anāgacchante yeva9 "samudde patitvā mato"
ti10 aññāsi. Ath'; assa mātāpitaro pi11 āhāraṃ alabhamānā
sussitvā mariṃsu.
Satthā idaṃ12 atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā
avoca:
Ja_III,1.5(=255).1: Yāvaṃ13 so mattam aññāsi bhojanasmiṃ vihaṅgamo
tāva addhānam āpādi mātarañ ca aposayi. || Ja_III:13 ||
Ja_III,1.5(=255).2: Yato ca so bahutaraṃ bhojanaṃ ajjhupāhari14
tato tatth'; eva saṃsīdi, amattaññū hi so ahu. || Ja_III:14 ||
Ja_III,1.5(=255).3: Tasmā mattaññutā15 sādhu bhojanasmiṃ agiddhitā,
amattaññū hi sīdanti, mattaññū ca na sīdare ti. || Ja_III:15 ||
Tattha yāvaṃ16 so ti yāva so vihaṅgamo17 bhojane mattam aññāsi,
tāva addhānam āpādīti tattakaṃ18 kālaṃ jīvitaddhānaṃ19 āpādi āyuṃ
vindi20, mātarañ cā 'ti desanāsīsam etaṃ, mātāpitaro ca aposayīti attho,
yato ca kho21 ti yasmiñ ca22 kho kāle. bhojanaṃ ajjhupāharīti amba-
rasaṃ ajjhohari, tato ti tasmiṃ kāle, tattheva saṃsīdīti tasmiṃ samudde
yeva osīdi nimujji macchabhojanataṃ āpajji, tasmā mattaññutā23 sādhū ti
yasmā bhojane amattaññusuko24 samudde osīditvā mato tasmā bhojanasmiṃ
agiddhitāsaṃkhātā25 mattaññutā26 sādhu, pamāṇajānanaṃ sundaran ti attho,
atha vā paṭisaṃkhā yoniso āhāraṃ āhāreti27 n'; eva davāya --pe--28 phāsuvihāro ca29
Allaṃ sukkhañ ca bhuñjanto na bāḷhaṃ30 suhito siyā,
ūnudaro31 mitāhāro sato bhikkhu paribbaje.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -kenāgacchanto, Bd kena ga-.
2 Bid atibhāratāya.
3 Bid niddāyābhibhuto.
4 Ck āgamāna-, Bi āgamanavitti, Bd -vittiṃ.
5 Bi -piṭhe āg-, Bd -piṭhenevagā-, Bi adds osadhento.
6 Bid add yeva.
7 Bid add so udake osīdati.
8 Bid -lāyam eva.
9 Bid omit yeva.
10 Bid mato bhavissatīti.
11 Bid omit pi.
12 Bid imaṃ.
13 Bid yāya.
14 Bi -naṃ majjhu-.
15 Ck Bi -ññūtā?
16 Bid yāva.
17 Bi adds va.
18 Bid tatthakaṃ.
19 Bi jīvitaṃ-, Bd jīvita ad-.
20 Bid vindati.
21 so all four MSS.
22 Bid omit ca.
23 Bi -ññūtā.
24 Bi samattaññūsuñko.
25 Cks agiddhatā-, Bid agiddhitā--to.
26 Bi mattaññūbhāvo, Bd mattaññubhāvo.
27 Bi āharati.
28 Bi tavāya na madāya, Bd davāya na madāya pa.
29 Bid cā ti.
30 Bi phāla, Bd aḷaṃ.
31 Bi anadaro, Bd onudaro.
[page 294]
294 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
Cattāro pañca ālope abhutvā udakaṃ pive,
alaṃ1 phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno.
Manujassa sadā satīmato2 mattaṃ jānato[3] laddhabhojane4
tanū tassa5 bhavanti vedanā, saṇikaṃ6 jīrati, āyū7 pālayantīti
evaṃ vaṇṇitā8 mattaññutāpi sādhu,
Kantāre puttamaṃsaṃ va akkhass'; abbhañjanaṃ9 yathā
evaṃ āhari10 āhāraṃ yāpanatthāya mucchito11 ti
evaṃ vaṇṇitā agiddhitāpi12 sādhu, Pāliyaṃ13 pana agiddhimā14 ti likhitaṃ,
tato15 ayaṃ Aṭṭhakathāpāṭho va sundarataro, amattaññū hi sīdantīti16
bhojane pamāṇaṃ ajānantā hi rasataṇhāvasena pāpakammaṃ katvā catūsu17
apāyesu sīdanti, mattaññū ca na sīdare ti ye pana bhojane pamāṇaṃ jā-
nanti te diṭṭhadhamme pi samparāye pi na sīdantīti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne bahū18 sotāpannāpi sakadāgāmino pi
anāgāmino pi arahantāpi19 ahesuṃ) "Tadā20 bhojane amattaññū bhik-
khu21 sukarājaputto ahosi22, sukarājā pana aham evā" 'ti. Suka-
jātakaṃ3.
6. Jarudapānajātaka.
Jarudapānaṃ24 khaṇamānā ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Sāvatthi-vāsino25 vāṇije ārabbha kathesi. Te kira Sāvat-
thiyaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā sakaṭāni pūretvā vohāratthāya gamanakāle
Tathāgataṃ nimantetvā mahādānaṃ datvā saraṇāni gahetvā sīlesu
patiṭṭhāya Satthāraṃ vanditvā "mayaṃ bhante vohāratthāya dīgha-
maggaṃ gamissāma, bhaṇḍaṃ vissajjetvā siddhippattā26 sotthinā pac-
cāgantvā puna tumhe vandissāmā" 'ti vatvā maggaṃ paṭipajjiṃsu. Te
kantāramagge purāṇaudapānaṃ27 disvā "imasmiṃ udapāne pānīyaṃ n'
atthi, mayañ ca pipāsitā, khaṇissāma nan" ti28 khaṇantā paṭipāṭiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs alam.
2 Bi sati-, Bd sadi-.
3 Bi Bd jānanato.
4 Bi Bd -naṃ.
5 Ck Cs taṃ nu tassa, Bi tanu tassa, Bd tanu kassa.
6 Cs Bi Bd sanikaṃ.
7 Ck Cs Bi āyu, Bd āyuṃ
8 Ck Cs -ta.
9 Bd bhañjanaṃ, Bi pañcanaṃ.
10 Ck āhāri, Cs āhariya.
11 Bi mukujhito, Bd mujjhito.
12 Ck Cs agiddha-.
13 Cs pāḷiyam, Bd pāḷiyaṃ.
14 Bi giddhimātā, Bd agiddhitā.
15 Bd omits tato, Bi pāto.
16 Ck Cs Bi sidanti.
17 Ck Cs catusu.
18 Ck Cs Bi bahu.
19 Ck Cs -to pi.
20 Bi Bd add suṅko rājaputto.
21 Bd omits bhikkhu, Ck Bi Bd add ahosi.
22 Bi Bd omit sakarājāputto ahosi.
23 Bd suṅka-, Bi Bd add pañcamaṃ.
24 Ck Cs jarū-.
25 Bd sāvatthi, Bi sāvatthiyaṃ, both omit vāsino.
26 Ck Cs siddhayattā? Bi saddhipattā.
27 Ck Cs purato-.
28 Bi Bd add te.
[page 295]
6. Jarudapānajātaka. (256.) 295
va1 bahuṃ2 ayaṃ3 --pe--4 veḷuriyaṃ labhiṃsu. Te5 ten'; eva6 santuṭ-
ṭhā hutvā tesaṃ ratanānaṃ sakaṭāni pūretvā sotthinā Sāvatthiṃ7 pac-
cāgamiṃsu. Te ābhataṃ8 dhanaṃ paṭisāmetvā "mayaṃ9 siddhippattā10
bhattaṃ dassāmā11" 'ti Tathāgataṃ nimantetvā dānaṃ datvā vanditvā
ekamantaṃ nisinnā attano12 dhanassa13 laddhākāraṃ14 Satthu15 āroce-
suṃ. Satthā "tumhe16 kho upāsakā tena dhanena santuṭṭhā hutvā
pamāṇaññutāya17 dhanañ ca jīvitañ ca labhittha, porāṇakā pana asan-
tuṭṭhā amattaññuno18 paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā jīvitakkhayaṃ
pattā19" ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto Bārāṇasiyaṃ20 vāṇijakule nibbattitvā vayappatto
satthavāhajeṭṭhako ahosi. So Bārāṇasiyaṃ21 bhaṇḍaṃ gahetvā sa-
kaṭāni pūretvā bahuvāṇije ādāya tam eva kantāraṃ paṭipanno tam
eva udapānaṃ addasa. Tattha te22 vāṇijā "pānīyaṃ pivissāmā"
'ti udapānaṃ khaṇantā paṭipāṭiyā bahuayādīni23 labhiṃsu. Te24
bahum pi ratanaṃ labhitvā tena asantuṭṭhā "aññam pi ettha
ito sundarataraṃ25 bhavissatīti" bhiyyosomattāya naṃ26 kha-
ṇiṃsu yeva. Atha te Bodhisatto27 āha: "bho vāṇijā, lobho
nām'; esa vināsamūlaṃ28, amhehi bahuṃ29 dhanaṃ laddhaṃ,
ettakena30 santuṭṭhā hotha, mā atikhaṇathā" 'ti. Te31 tena
vāriyamānāpi32 khaṇiṃsu yeva. So ca udapāno nāgaparig-
gahīto33. Ath'; assa heṭṭhā vasanakanāgarājā attano vimāne
bhijjante leḍḍusu34 ca paṃsusu35 ca patamānesu kuddho ṭha-
petvā Bodhisattaṃ avasese pi sabbe36 nāsikavātena37 paharitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs Bi ca.
2 Bi Bd bahu.
3 Bd ayasaṃ, Bi omits ayaṃ.
4 Bi tipusisaṃ lohaṃ, Bd lohaṃ tipusīsaṃ; cfr. v. l.
5 Bi Bd omit te.
6 Bi adds vudipattā, Bd vuddha-.
7 Ck Cs -iyaṃ.
8 Bi te ca taṃ.
9 Ck Cs Bi omit mayaṃ.
10 Ck Cs siddhayattā, Bd siddhiṃppattā.
11 Bd khānaṃ dassāmi, Bi bhagavantaṃ vandissāmā.
12 Cs Bi -nā.
13 Bd dhana, Bi omits dhanassa.
14 Bd laddhakāruṇaṃ, Bi luddhakāraṇaṃ.
15 Ck sutthu, Bd satthuno.
16 Ck Cs hetu.
17 Bi Bd pamāṇaṃ ñatvā.
18 Bi Bd add hutvā.
19 Bi Bd add yevā.
20 Bd -sī.
21 Bd omits bā-.
22 Ck te te.
23 Bi Bd bahuni veḷuriyādīni.
24 Ck Cs omit te.
25 Bi Bd sundararatanaṃ.
26 Bi Bd taṃ.
27 Bi Bd atha kho b. te.
28 Bi Bd -mūlo.
29 Bi Bd bahu.
30 Bi Bd etthakeneva.
31 Bi omits te.
32 Bi nivāri-, Bd nivārayamānopi.
33 Bi Bd -hito.
34 Cs leḍḍu, Bi leṭṭu.
35 Ck Cs paṃsu.
36 Bi Bd sabbe pi instead of pi sabbe.
37 Ck Cs -kā-.
[page 296]
296 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
jīvitakkhayaṃ pāpetvā nāgabhavanā nikkhamma sakaṭāni yojā-
petvā1 sabbaratanānaṃ pūretvā Bodhisattaṃ sukhayānake2 ni-
sīdāpetvā nāgamāṇavakehi3 sakaṭāni pājāpento4 Bodhisattaṃ Bā-
rāṇasiṃ netvā gharaṃ6 pavesetvā6 dhanaṃ7 paṭisāmetvā attano
nāgabhavanam eva gato. Bodhisatto dhanaṃ4 vissajjetvā
sakala-Jambudīpaṃ9 unnaṅgalaṃ10 katvā dānaṃ datvā sīlaṃ
samādiyitvā11 uposathakammaṃ katvā jīvitapariyosāne sagga-
padaṃ12 pūresi.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca:
Ja_III,1.6(=256).1: Jarudapānaṃ13 khaṇamānā vāṇijā udakatthikā
ajjhagaṃsu14 ayo15 lohaṃ16 tipu sīsañ ca vāṇijā || Ja_III:16 ||
Ja_III,1.6(=256).2: Rajataṃ jātarūpañ ca muttā veḷuriyā bahū17;
te ca tena asantuṭṭhā bhiyyo bhiyyo18 akhāṇisuṃ19. || Ja_III:17 ||
Ja_III,1.6(=256).3: Te20 tatthāsīviso21 ghoro tejasī tejasā hani22,
tasmā khaṇe nātikhaṇe, atikhātaṃ23 hi pāpakaṃ,
khātena24 ca25 dhanaṃ laddhaṃ atikhātena26 nāsitan ti, || Ja_III:18 ||
Tattha ayan27 ti kāḷalohaṃ28, lohan ti tambalohaṃ, muttā ti mut-
tāyo29, te ca tena asantuṭṭhā ti te ca30 vāṇijā tena dhanena asantuṭṭhā,
te tatthā 'ti te vāṇijā tasmiṃ udapāne, tejasīti āsīviso31 tejena samannāgato,
tejasā hanīti32 visatejena ghātesi33, atikhātena26 nāsitan ti atikhaṇena34
tañ ca dhanaṃ jīvitañ ca nāsitan35 ti.
Satthā imaṃ desanaṃ36 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
nāgarājā Sāriputto ahosi, satthavāhajeṭṭhako pana aham evā" 'ti.
Jarudapānajātakaṃ37.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bd yojetvā.
2 Bd sukhi-.
3 Bi Bd add saddhiṃ.
4 Bi Bd yojāpento.
5 Ck gharam.
6 Bi Bd pavīsetvā.
7 Bi Bd taṃ dhanaṃ.
8 Ck omits eva.
9 Cs Bd -pe.
10 Ck unnagalaṃ, Bi Bd unaṅ-.
11 Ck Bd -da-.
12 Bi saggaṃ, Bd saggapūraṃ.
13 Ck Cs jarū.
14 Bi ajjagamuṃ, Bd ajjhāgamuṃ.
15 Bi Bd ayasaṃ.
16 Ck lobhaṃ.
17 Bi Bd maṇi.
18 Bi Bd only one bhiyyo.
19 Bi Bd khaṇiṃsu te.
20 Bd omits te.
21 Cs tatthātiviso, Bi tattha asiviso, Bd tattha āsīviso.
22 Ck haṇī, Cs hanī, Bi haṇi.
23 Ck Cs -khātam, Bi Bd -khaṇaṃ.
24 Bi Bd khaṇena.
25 Ck Cs omit ca.
26 Bi Bd -khaṇena.
27 Cs an, Bi Bd ayasan.
28 Bi Bd kāla-, Cs kāla- corr. to kāḷa-.
29 Bd muttā yeva.
30 Bi Bd omit ca.
31 Bi Bd visa.
32 Ck haṇīti, Bi Bd haṇiti.
33 Bi Bd ghāṭesi.
34 Ck -khanatena.
35 Bi Bd -taṃ and omit ti.
36 Bi Bd dhammade-.
37 Ck Cs jarū-, Bi Bd add chaṭhamaṃ.
[page 297]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257). 297
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka.
Nāyaṃ gharānaṃ kusalo ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto paññāpasaṃsanaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyaṃ1
bhikkhū Dasabalassa paññaṃ2 pasaṃsamānā3 nisīdiṃsu: "Tathāgato
mahāpañño puthupañño hāsupañño4 javanapañño5 tikkhapañño nibbe-
dhikapañño, sadevakaṃ lokaṃ paññāya atikkamatīti". Satthā āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Tathāgato
paññavā yevā" 'ti vatvā6 atītaṃ āhari:
Atīte bhikkhave Bārāṇasiyaṃ Janasandhe nāma
rajjaṃ kārente7 Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchis-
miṃ8 nibbatti. Tassa mukhaṃ suparimajjitaṃ9 kañcanādāsa-
talaṃ viya parisuddhaṃ hosi atisobhaggappattaṃ10. Ten'
assa nāmagahaṇadivase Ādāsamukha-kumāro ti11 nāmaṃ
akaṃsu. Taṃ sattavassabbhantare yeva12 pitā tayo vede13 sab-
bañ ca loke kattabbaṃ14 sikkhāpetvā tassa sattavassikakāle kā-
lam akāsi. Amaccā mahantena sakkārena rañño sarīrakiccaṃ
katvā matakadānāni15 datvā16 sattame divase rājaṅgaṇe sanni-
patitvā17 "kumāro atidaharo, na sakkā rajje abhisiñcituṃ18,
vīmaṃsitvā taṃ19 abhisiñcissāmā20" 'ti ekadivasaṃ nagaraṃ
alaṃkārāpetvā21 vinicchayaṭṭhānaṃ sajjetvā pallaṃkaṃ paññā-
petvā kumārassa santikaṃ gantvā "vinicchayaṭṭhānaṃ deva
gantuṃ vaṭṭatīti "āhaṃsu. Kumāro "sādhū" 'ti mahantena
parivārena gantvā pallaṃke nisīdi. Tassa nisinnakāle amaccā
ekaṃ dvipādehi22 vicaraṇamakkaṭaṃ vatthuvijjācariyavesaṃ
gāhāpetvā vinicchayaṭṭhānaṃ netvā "deva ayaṃ puriso pitu
mahārājassa kāle vatthuvijjācariyo paguṇavijjo, antobhūmiyaṃ23
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bd add hi.
2 Ck paṃñāya, Cs paññāya, Bd omits paññaṃ
3 Bi pasaṃsanto, Bd -santā.
4 Bi Bd hāsa-.
5 Bi omits ja-.
6 Bi Bd add tuṇhi ahosi tena hi (Bd tehi) yācito.
7 Bi Bd janasandho (Bd -nto) nāma rājā rajjaṃ kāresi.
8 Bi Bd kucchimhi.
9 Bd -ta.
10 Bi Bd ativiya sobh-.
11 Bi Bd tissa.
12 Bi Bd add pana.
13 Bi Bd bede, Bi adds ca.
14 Bi kattappākattabbaṃ, Bd kattabbā.
15 Bi Bd -dānādīni.
16 Bi katvā.
17 Bi Bd sannipātetvā.
18 Bi Bd -sañci-.
19 Bi omits taṃ, Bd naṃ.
20 Bi -sañci-.
21 Bi alaṅkarāpetvā.
22 Bi dvīhi pādehi, Bd -pātehi.
23 Bi adhobhummiyā, Bd antobhūmiyā
[page 298]
298 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
sattaratanaṭṭhāne dosaṃ1 passati, eten'; eva gahitaṃ rājakulā-
naṃ gehaṭṭhānaṃ hoti, imaṃ devo saṃgaṇhitvā ṭhānantare
ṭhapetū" 'ti āhaṃsu. Kumāro taṃ heṭṭhā ca upari ca oloke-
tvā "nāyaṃ manusso, makkaṭo eso" ti ñatvā, makkaṭā nāma
kataṃ kataṃ viddhaṃsetuṃ jānanti, akataṃ pana kātuṃ vā
vicāretuṃ vā na jānantīti" cintetvā amaccānaṃ paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_III,1.7(=257).1: Nāyaṃ gharānaṃ kusalo, lolo ayaṃ valīmukho,
kataṃ kataṃ kho dūseyya2, evaṃdhammam idaṃ kulan ti. || Ja_III:19 ||
Tattha nāyaṃ gharānaṃ kusalo ti ayaṃ satto na gharānaṃ kusalo,
gharāni3 vicāretuṃ vā kātuṃ vā cheko na hoti, lolo ti lolajātiko, valīmukho
ti valiyo4 mukho assā 'ti valīmukho, evaṃdhammam idaṃ kulan ti idaṃ
makkaṭakulaṃ5 nāma kataṃ dūsetabbaṃ6 vināsetabban ti evaṃsabhāvan ti.
Amaccā7 "evaṃ bhavissati devā" 'ti taṃ apanetvā ekā-
hadvīhaccayena puna tam eva alaṃkaritvā vinicchayaṭṭhānaṃ
ānetvā "ayaṃ deva pitu mahārājassa kāle vinicchayāmacco vi-
nicchayesu pavatti8, imaṃ saṃgaṇhitvā vinicchayakammaṃ
kāretuṃ vaṭṭatīti" āhaṃsu. Kumāro taṃ oloketvā "cittavato
sampannamānasassa9 lomaṃ nāma10 evarūpaṃ na hoti, ayaṃ
niccittako11 vānaro vinicchayakammaṃ12 kātuṃ na sakkhissa-
tīti" ñatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,1.7(=257).2: Na idaṃ13 cittavato14 lomaṃ, nāyaṃ assāsiko15 migo,
satthaṃ16 me Janasandhena17: nāyaṃ kiñci vijānatīti18. || Ja_III:20 ||
Tattha na idaṃ13 cittavato loman ti yaṃ idaṃ etassa sarīre19 pha-
rusalomaṃ idaṃ vicāraṇapaññāya saṃpayuttacittavato na hoti, pakaticittena20
pana acittako nāma tiracchānagato n'; atthi, nāyaṃ assāsiko21 ti ayaṃ avassayo
vā hutvā anusāsaniṃ vā datvā aññaṃ assāsetuṃ asamatthatāya na assāsiko, migo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi Bd pi guṇa dosaṃ.
2 Bi Bd dusseyya.
3 Bi Bd gharānaṃ.
4 Ck Cs valayo.
5 Ck kulan.
6 Bi dusse-, Bd duse-.
7 Bi Bd athāmmaccā.
8 Ck vinicchasuttamassasuppavatti, Cs vinicchayuttamassasuppavatti,
Bd vinicchayesu pavattati.
9 Bi -manussassa, Bd -manusassa.
10 Bi omits nāma.
11 Cs niccittako corr. to niccinnako, Bi niccako, Bd vicittako.
12 Bi Bd vinicchayekammaṃ.
13 Bi Bd yidaṃ.
14 Bi cittato.
15 Bd asābhiko.
16 Bi Bd siṭhaṃ.
17 Bi -saddena, Bd -sandena.
18 Bi Bd vijānātīti.
19 Bd adds vijjamānaṃ.
20 Bi makkaṭa-, Bd makaṭa-.
21 Bi assātiko.
[page 299]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257). 299
ti makkaṭaṃ āha. satthaṃ1 me Janasandhenā2 'ti mayhaṃ pitarā Jana-
sandhena3 etaṃ satthaṃ4 kathitaṃ: makkaṭo nāma kāraṇākāraṇaṃ na jānātīti5
evaṃ anusāsanī6 dinnā ti dīpeti, nāyam kiñci vijānātīti tasmā ayaṃ vā-
naro7 kiñci na8 jānātīti niṭṭham ettha9 gantabbaṃ10, Pāliyaṃ11 pana nāyaṃ
kiñci na dūsaye12 ti likhitaṃ13, taṃ Aṭṭhakathāya14 n'; atthi.
Amaccā imam pi gāthaṃ15 sutvā "evaṃ bhavissati devā"
'ti taṃ apanetvā puna pi ekadivasaṃ tam eva alaṃkaritvā
vinicchayaṭṭhānaṃ ānetvā "ayaṃ deva puriso pitu mahārājassa
kāle mātupaṭṭhānapitupaṭṭhanapūrako16 kule jeṭṭhāpacāyikakam-
makārako, imaṃ saṃgaṇhituṃ vaṭṭatīti17" āhaṃsu. Puna18
kumāro taṃ oloketvā19 "makkaṭā nāma calacittā, evarūpaṃ
kammaṃ kātuṃ na samatthā" ti cintetvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,1.7(=257).3: Na mātaraṃ pitaraṃ vā bhātaraṃ bhaginiṃ sakhaṃ20
bhareyya tādiso poso, satthaṃ21 Dasarathena me ti. || Ja_III:21 ||
Tattha bhātaraṃ bhaginiṃ sakhan22 ti attano bhātaraṃ vā bhagi-
niṃ vā, Pāliyaṃ23 pana sakan ti vutte sakabhātikabhaginiyo labbhanti sakhan ti
vutte sahāyako labbhatīti24 vicāritam eva, bhareyyā ti poseyya, tādiso poso
ti yādiso esa dissati tādiso makkaṭajātiko santo25 na bhareyya, satthaṃ26 Dasa-
rathena me ti evaṃ27 pitarā anusiṭṭhaṃ, pitā hi 'ssa janaṃ28 catūhi29 saṅ-
gahavatthūhi30 sandahanato31 Janasandho32 ti vuccati, dasahi rathehi kattab-
baṃ33 attano eken'; eva rathena karaṇato Dasaratho ti, tassa santikā evarū-
passa ovādassa sutattā evam āha.
Amaccā "evaṃ bhavissati devā" 'ti makkaṭaṃ apanetvā
"paṇḍito kumāro, sakkhissati rajjaṃ kātun34" ti Bodhisattaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi siṭhaṃ, Bd siṭhame?
2 Bi -saddhena, Bd -sandan.
3 Bi -santena
4 Bi siṭhaṃ, Bd pi siṭhaṃ.
5 Bid jānāti.
6 Ck -na. Cs Bid -ni.
7 Bi bānaro.
8 Bid na kiñci
9 Ck tiṭṭhamettha, Bi niṭhamatte, Bd niṭhamettāva.
10 Bi gandhappaṃ, Bd gandhabbaṃ.
11 Ck pāḷiyaṃ, Cs pāḷiyā, Bd pāṇiyaṃ.
12 Bi dussaye, Bd dusayye.
13 Bid likkhitaṃ.
14 Bid aṭhakathāyaṃ.
15 Bi idaṃ maṃ pi kathaṃ, Bi imaṃ pi kathaṃ.
16 Bid mātāpitu upaṭhānakārako.
17 Cs Bi vaddhatīti.
18 Bid omit puna.
19 Bid olokento.
20 Bid sakaṃ.
21 Bi siṭhaṃ, Bd siṭṭhaṃ.
22 Bid sakan.
23 Cks Bd pāḷiyaṃ.
24 Bi pana saṃkhan ti likhitaṃ taṃ pi athakathāya sakan taṃ
sakatātikatagīniyo labbhanti sakhan ti vutte sahāyako laddho ti,
Bd pana sakhanti likhitaṃ taṃ pi Aṭhakathāyaṃ sakan ti vutte
sakabhātikabhaginiyo labbhanti sakhan ti vutte sahāyako sa
laddho ti vicāritam eva.
25 Bid satto.
26 Bid siṭhaṃ.
27 Bid add me.
28 Ck chanaṃ, Bid omit janaṃ.
29 Ck Bi catuhi.
30 Bi vatthuhi.
31 Cs saṅgaṇhanato, Bid janasaṃgahaṇato.
32 Bi -saddo, Bd -sando.
33 Bi kattappākattappaṃ, Bd tattabbākattabbaṃ corr. to tattakattabbaṃ.
34 Bi karetun, Bd kāretun.
[page 300]
300 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
rajje abhisiñcitvā1 "Ādāsamukharañño āṇā2" ti nagare bheriñ
carāpesuṃ. Tato paṭṭhāya Bodhisatto dhammena3 rajjaṃ kāresi.
Paṇḍitabhāvo pi 'ssa sakala-Jambudīpe4 pattharitvā gato.
Paṇḍitabhāvadīpanatthaṃ pan'; assa imāni cuddasa vatthūni
ābhatāni5:
Goṇo putto hayo c'; eva naḷakāro gāmabhojako
gaṇikā taruṇī sappo migo tittiradevatā
nāgo tapassino c'; eva atho brāhmaṇamāṇavo6 ti.
Tatrāyaṃ anupubbikathā7: Bodhisattasmiṃ hi rajje8 abhisiñ-
cite9 eko Janasandharañño pādamūliko nāmena Gāmaṇicaṇḍo10
nāma evaṃ cintesi: "idaṃ rajjaṃ nāma samānavayehi11 sad-
dhiṃ sobhati, ahañ ca mahallako12, daharaṃ13 kumāraṃ upaṭ-
ṭhātuṃ na sakkhissāmi14, janapade kassakakammaṃ15 katvā
jīvissāmīti" so nagarato tiyojanamattaṃ16 gantvā ekasmiṃ gā-
make vāsaṃ kappesi. Kasikammatthāya pan'; assa goṇāpi17
n'; atthi. So deve vaṭṭe18 ekaṃ sahāyakaṃ dve goṇe yācitvā
sabbaṃ divasaṃ kasitvā tiṇaṃ khādāpetvā goṇe19 sāmikassa
niyyādetuṃ20 gehaṃ agamāsi. So tasmiṃ khaṇe bhariyāya
saddhiṃ gehamajjhe nisīditvā bhattaṃ bhuñjati, goṇāpi pari-
cayena21 gehaṃ pavisiṃsu, tesu pavisantesu sāmiko thālakaṃ22
ukkhipi, bhariyā thālakaṃ23 apanesi. Gāmaṇicaṇḍo24 "bhatte na
maṃ nimanteyyun25" ti olokento goṇe aniyyādetvā va gato.
Corā rattiṃ vajaṃ chinditvā te yeva goṇe hariṃsu. Goṇa-
sāmiko pāto va vajaṃ paviṭṭho te goṇe adisvā corehi haṭa-
bhāvaṃ26 jānanto pi "Gāmaṇissa27 gīvaṃ karissāmīti" taṃ28
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid abhisañcitvā
2 Bi nāmā.
3 Bd adds samena
4 Bid -jambudīpaṃ.
5 Bid āgatāni.
6 Ck Bd -māṇavā.
7 Ck anupubbakathā.
8 Bi bodhisatte tasmī rajje, Bd -satto tasmiṃ rajje.
9 Bi abhisañcite, Bd -siñcitena.
10 Ck gāmiṇi-, Bi gāmini, Bd gāmani.
11 Ck samānayehi, Bi samānasadisenahi.
12 Bi mahalliko.
13 Bi nāhantaṃ, Bd nāmahantaṃ corr. to nāhantaṃ.
14 Bid upaṭhānaṃ karissāmi.
15 Ck kassakammaṃ, Bi kasikīkammaṃ, Bd kasīkammaṃ.
16 Cs Bd dviyo-
17 Bi gonāpi, Bd goṇopi.
18 Bid vuṭhe.
19 Bid goṇa.
20 Bi niyādituṃ, Bd niyyādituṃ.
21 Bid pariccayena.
22 Ck phālaṃ, Cs phalaṃ.
23 Cks phālakaṃ.
24 Bd gāmani-.
25 Ck maṇṇimanteyyun, Bid maṃ nimanteyyā.
26 Bid gahitabhāvaṃ.
27 Bid gāmanicandassa.
28 Bi omits taṃ.
[page 301]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257.) 301
upasaṃkamitvā "bho goṇe me dehīti" āha. "Nanu goṇā ge-
haṃ1 paviṭṭhā" ti. "Kiṃ pana te mayhaṃ niyyāditā" ti. "Na
niyyāditā" ti2. "tena hi ayaṃ te rājadūto, ehīti3" āha. Tesu
pi4 janesu5 yaṃ kiñci sakkharaṃ vā kapālakhaṇḍaṃ vā ukkhi-
pitvā "ayaṃ te rājadūto, ehīti" vutte yo na gacchati tassa
rājāṇaṃ6 karonti7, tasmā so "dūto8" ti sutvā9 nikkhami. So
tena saddhiṃ rājakulaṃ gacchanto ekaṃ sahāyassa vasanagā-
maṃ10 patvā "bho aticchāto11, yāva gāmaṃ pavisitvā āhāra-
kiccaṃ katvā āgacchāmi12 tāva idh'; eva hohīti" vatvā sahā-
yassa gehaṃ pāvisi. Sahāyo pan'; assa gehe n'; atthi. Sahā-
yikā disvā "sāmi, pakkāhāro n'; atthi, muhuttaṃ adhivāsehi,
idān'; eva pacitvā dassāmīti" nisseṇiyā13 vegena taṇḍulakoṭṭha-
kaṃ14 abhirūhantī15 bhūmiyaṃ pati. Taṃ khaṇaṃ ñev'; assā16
sattamāsiko gabbho patito. Tasmiṃ khaṇe tassā sāmiko āgan-
tvā taṃ disvā "tvaṃ17 me bhariyaṃ paharitvā gabbhaṃ pā-
tesi18, ayaṃ te rājadūto19, ehīti" taṃ gahetvā nikkhami. Tato
paṭṭhāya dve janā Gāmaṇiṃ20 majjhe katvā gacchanti. Ath'
ekasmiṃ gāmadvāre eko assagopako21 assaṃ nivattetuṃ na
sakkoti22, asso pi tesaṃ santikena23 gacchati. Assagopako
Gāmaṇiṃ24 disvā "mātula Caṇḍagāmaṇi25, etaṃ26 tāva assaṃ
kenacid eva paharitvā nivattehīti" āha. So ekaṃ pāsāṇaṃ
gahetvā khipi. Pāsāṇo assassa pāde paharitvā27 eraṇḍadaṇḍa-
kaṃ viya bhindi. Atha naṃ assagopako "tayā me assassa
pādo bhinno, ayaṃ te rājadūto" ti vatvā gaṇhi. So28 tīhi
janehi nīyamāno29 cintesi: "ime maṃ rañño dassessanti30, ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid gehe.
2 Bd adds na niyyāditā ti, Cs has added afterwards na niyyāditā.
3 Bi vehiti.
4 Bi hi, Bd omits pi.
5 Bid janapadesu.
6 Cs -naṃ, Bid rājadaṇḍaṃ.
7 Bid karoti.
8 Bid rājaduto.
9 Bid add va.
10 Bi vasananigamaṃ.
11 Bid atichātomhiti.
12 Bi āgamī.
13 Bi nissetisā, Cks Bd nisseniyā
14 Bi -kola, Bd -koṭhaṃ.
15 Ck -ruhantī, Cs -ruhanti, Bi -rūyhanti, Bd rūhanti.
16 Bi ñevatassā, Bd -tassa.
17 Cks omit tvaṃ.
18 Cks Bi pāteti.
19 Bid rājaduto.
20 Bi gāmiṇicaṇḍaṃ.
21 Ck omits assagopako, Cs has added this word.
22 Bi asakkonto
23 Bid -kaṃ.
24 Bi gāmaṇicandam, Bd gāmani-.
25 Cs caṇḍagāmaṇiṃ, Bd candagāmiṇi.
26 Ck etan.
27 Bi patitvā.
28 Bid add pi.
29 Bid niya-, Ck niyya-, Cs nīyya-.
30 Bi dassenti, Cs dassenti corr. to dassessanti, Bd dassisanti.
[page 302]
302 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
goṇamūlam pi dātuṃ na sakkomi, pag eva gabbhapātanadaṇ-
ḍaṃ1, assamūlaṃ2 pana kuto lacchāmi3, mataṃ me seyyo4" ti
gacchanto antarāmagge aṭaviyaṃ maggasamīpe yeva ekaṃ
ekatopapātaṃ5 pabbataṃ addasa. Tass'; eva chāyāya6 dve pi-
tāputtā naḷakārā7 kilañjaṃ cinanti8. Gāmaṇicaṇḍo8 "bho sarī-
rakiccaṃ kātukāmo 'mhi, thokaṃ idh'; eva hotha yāva āgac-
chāmīti" vatvā pabbataṃ abhirūhitvā10 papātapasse11 patamāno
pitu naḷakārassa piṭṭhiyaṃ pati. Naḷakāro ekappahāren'; eva
jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Gāmaṇi uṭṭhāya aṭṭhāsi. Naḷakāro12
"tvaṃ me pitughātako coro13, ayaṃ te rājadūto" ti vatvā14
hatthe gahetvā gumbato15 nikkhami16, "kiṃ etan" ti ca vutte
"pitughātakacoro me" ti āha. Tato paṭṭhāya Gāmaṇiṃ majjhe
katvā cattāro janā parivāretvā17 nayiṃsu{18.} Athāparasmiṃ
gāmadvāre eko gāmabhojako Gāmaṇicaṇḍaṃ19 disvā "mātula
Caṇḍa20 kahaṃ gacchasīti" vatvā "rājānaṃ passitun" ti vutte
"addhā tvaṃ rājānaṃ passissasi21, ahaṃ rañño sāsanaṃ dā-
tukāmo, harissasīti22" āha. "Āma harissāmīti". "Ahaṃ pa-
katiyā abhirūpo dhanavā yasasampanno23 ārogo24, idāni pan'
amhi duggato c'; eva paṇḍurogī25 ca, tattha kiṃ kāraṇan26 ti
rājānaṃ puccha27, rājā kira paṇḍito, so te kathessati, tassa
sāsanaṃ puna mayhaṃ katheyyāsīti". So "sādhū" 'ti sam-
paṭicchi. Atha naṃ purato28 aññatarasmim29 gāmadvāre ekā
gaṇikā disvā "mātula Caṇḍa30 kahaṃ yāsīti31" vatvā "rājānaṃ
passitun" ti vutte "rājā kira paṇḍito, mama sāsanaṃ harā32"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bhaṇḍaṃ.
2 Ck -lam.
3 Bid labhissami.
4 Bi omits mataṃ me seyyo, Bd matameva seyyo.
5 Bi ekaṃtopapāta, Cs ekakato-, Bd ekatopapāta.
6 Ck tassevacchāyāya, Bi tassa chāyaṃ, Bd tassa chāyāya.
7 Bd nala-, Cs nala- corr. to naḷa-.
8 Ck vinanti, Cs vikkinanti.
9 Bi gāmaṇikacando, Bd gāmaṇicando.
10 Bid abhirūyhitvā, Cs -ruh-.
11 Bi papātapappatapassena, Bd papātapassena, Cs -passeva.
12 Bi nalakāraputto.
13 Bid pītaghātakacoro.
14 Bid add taṃ.
15 Ck kumbato, Bi gumpato, Bd gumpako.
16 Bi nikkhamāpetvā.
17 Bid parivāritvā.
18 Bi nayiṃsuṃ.
19 Bi -ṇīcandaṃ, Bd -canda
20 Bi mātulanti Bd mātula canda.
21 Bid -sī.
22 Ck rahassasīti, Cs harissatīti corr. to -sīti, Bi harissatīti,
Bd parissatīti.
23 Bi adds puppe, Bd pubbe.
24 Bi arogo.
25 Bid -rogo.
26 Bi karaṇan.
27 Bid pucchi.
28 Bid pūrato.
29 Ck adds pi.
30 Ck omits caṇḍa, Bi caṇḍaṃ, Bd canda.
31 Bid gacchasīti.
32 Bid harāhi.
[page 303]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257.) 303
ti vatvā evam āha: "ahaṃ pubbe bahuṃ2 labhāmi, idāni pana
tambūlamattam pi na labhāmi, koci me santikaṃ āgacchanto3
nāma n'; atthi, tattha kiṃ kāraṇan4 ti rājānaṃ pucchitvā5
mayhaṃ katheyyāsīti" āha6. Atha naṃ purato7 aññataras-
miṃ8 gāmadvāre ekā taruṇitthi disvā9 tath'; eva pucchitvā
"ahaṃ n'; eva sāmikassa gehe vattituṃ10 sakkomi11 na kulagehe,
tattha kiṃ kāraṇan ti rājānaṃ pucchitvā12 mayhaṃ katheyyā-
sīti" āha. Atha naṃ tatoparabhāge13 mahāmaggasamīpe ekas-
miṃ vammike vasanto sappo disvā "Caṇḍa14 kahaṃ yāsīti"
pucchitvā "rājānaṃ passitun" ti vutte "rājā kira paṇḍito, sā-
sanaṃ me harā15" ti vatvā "ahaṃ gocarāya gamanakāle chā-
tajjhatto milātasarīro vammikato nikkhanto16 sarīrena bilaṃ
pūretvā sarīraṃ kaḍḍhanto17 kicchena nikkhamāmi18, vicari-
tvā19 āgato pana suhito20 thūlasarīro hutvā pavisanto bila-
passāni aphusanto21 sahasā va pavisāmi22, tattha kiṃ kāraṇan
ti rājānaṃ pucchitvā mayhaṃ katheyyāsīti23" āha. Atha naṃ
parato24 eko migo disvā tath'; eva pucchitvā "ahaṃ aññattha
tiṇaṃ khādituṃ na sakkomi, ekasmiṃ ñeva25 rukkhamūle sak-
komi, tattha kiṃ kāraṇan ti rājānaṃ puccheyyāsīti" āha.
Atha naṃ tatoparabhāge26 eko tittiro disvā27 "ahaṃ ekasmiṃ
ñeva28 vammikapāde nisīditvā vassanto29 manāpaṃ katvā vas-
situṃ sakkomi, sesaṭṭhānesu nisinno30 na sakkomi, tattha kiṃ
kāraṇan ti rājānaṃ puccheyyāsīti" āha. Atha naṃ parato31
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi puppe ahaṃ, Bd pubbe ahaṃ.
2 Bi adds ati, Bd bhati.
3 Bid āgato.
4 Bi karaṇan.
5 Bi adds paccāgaṃtvā, Bd maccāgantvā.
6 Bi omits āha.
7 Bid pūrato.
8 Cks add pi.
9 Bi taruṇaitthi taṃ disvā.
10 Bi vasituṃ.
11 Ck na sakkomi, Cs nāsakkomi corr. to sakkomi.
12 Bi adds pacchā gaṃtvā.
13 Bi pūrato gaṃtvā; aññatarasmiṃ gāmadvāre eka--parabhāge wanting in Bd.
14 Bid gāmaṇicanda.
15 Bi sāsanaṃ āharāhi, Bd ekaṃ sāsanaṃ āharāhi.
16 Bid nikkhamanto.
17 Bi kaḍhento, Bd kaḍḍhento.
18 Bi nikkhami, Bd nikkhamī.
19 Bid gocaraṃ caritvā.
20 Bi sukhito.
21 Bid aphussanto.
22 Bid pavissāmi.
23 Bi rājānaṃ puccheyyāsi.
24 Bi pūrato gaṃtvā.
25 Cs Bd yeva.
26 Bi omits eko migo---tatoparabhāge, Bd purato gantvā in the place of
tatoparabhāge.
27 Bid add tatheva pucchitvā.
28 Bid yeva.
29 Cs Bid vasanto.
30 Bi sannisinno, Bid add pi.
31 Bi pūrato gaṃtvā, Bd pūrato gantvā.
[page 304]
304 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
ekā rukkhadevatā disvā "Caṇḍa1 kahaṃ yāsīti2" pucchitvā
"rañño santikan" ti vutte "rājā kira paṇḍito, ahaṃ pubbe
sakkārappatto ahosiṃ, idāni pana3 pallavamuṭṭhimattam4 pi na
labhāmi, tattha kiṃ kāraṇan ti rājānaṃ puccheyyāsīti" āha.
Tatoparabhāge5 pana naṃ6 eko nāgarājā7 disvā tath'; eva puc-
chitvā "rājā kira paṇḍito, pubbe imasmiṃ sare udakaṃ pasan-
naṃ maṇivaṇṇaṃ, idāni āvilaṃ maṇḍakapariyonaddhaṃ8, tattha
kiṃ kāraṇan ti rājānaṃ puccheyyāsīti" āha. Atha naṃ pa-
rato9 nagarassa āsannaṭṭhāne10 ekasmiṃ ārāme11 vasantā tāpasā
disvā tath'; eva pucchitvā "rājā kira paṇḍito, pubbe imasmiṃ
ārāme phalāphalāni12 madhurāni ahesuṃ, idāni nirojāni13 ka-
saṭāni14 jātāni, tattha kiṃ kāraṇan ti rājānaṃ puccheyyāsīti"
āhaṃsu15. Tato naṃ16 parato17 pana18 nagaradvārasamīpe19
ekissā sālāya20 brāhmaṇamāṇavakā disvā "kahaṃ bho Caṇḍa21
gacchasīti" vatvā "rañño santikan" ti vutte "tena hi no22 sā-
sanaṃ gahetvā gaccha, amhākaṃ hi pubbe gahitagahitaṭṭhā-
naṃ23 pākaṭaṃ hoti24, idāni pana chiddaghaṭe25 udakaṃ viya
na saṇṭhāti na paññāyati andhakāraṃ hoti26, tattha kiṃ kā-
raṇan ti rājānaṃ puccheyyāsīti" āhaṃsu15. Gāmaṇicaṇḍo27
imāni cuddasa28 sāsanāni gahetvā rañño santikaṃ agamāsi29.
Rājā30 vinicchayaṭṭhāne nisinno va31 ahosi. Goṇasāmiko32 Gā-
maṇicaṇḍaṃ33 gahetvā rājānaṃ upasaṃkami. Rājā Gāmaṇi-
caṇḍaṃ34 disvā va35 sañjānitvā "ayaṃ amhākaṃ pitu upaṭṭhāko
amhe ukkhipitvā parihari, kahaṃ nu kho ettakaṃ36 kālaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid canda.
2 Bi gaccheyyāsiti.
3 Bid omit pana.
4 Bi paṇṇavamutti, Bd paṇṇamuṭṭhi-.
5 Bid tato aparabhāge.
6 Bid omit pana naṃ.
7 Bi adds naṃ, Bd taṃ.
8 Bi paṇṇakassevālapariyonaddhaṃ, Bd paṇṇakasevālapuri-.
9 Bid pūrato.
10 Bid asannaṭhāne
11 Cks gāmake.
12 Bi phalāni.
13 Bd adds nirasāni.
14 Bi katakāni, Bd kaṭukāni.
15 Bi ahaṃsuṃ.
16 Cks omit naṃ, Bd na.
17 Bi pūrato gatvā, Bd pūrato gantvā.
18 Bid omit pana.
19 Bi nagarasamīpe.
20 Bi sālāyaṃ.
21 Bid canda.
22 Ck nāsotā, Cs nāso corr. to no sā.
23 Bid gahitaṭhānaṃ.
24 Bi ahosi, Bd ahosī.
25 Bid bhinnaghaṭe.
26 antakāro viya ahosi, Bd andhakāro viya hoti.
27 Bi gāminicando, Bd gāmaṇicando.
28 Bi dassa, Bd dasa.
29 Bi āg-, Bd āgamāsī.
30 Bid add pi.
31 Bi omits va.
32 Bi goṇassā-.
33 Bd -candaṃ.
34 Bid -candaṃ.
35 Cs Bi omit va.
36 Bi etthakaṃ, Bd etthaka.
[page 305]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257.) 305
vasīti" cintetvā "ambho Caṇḍa kahaṃ ettakaṃ kālaṃ vasi,
cirakālato paṭṭhāya na paññāyasi1, ken'; atthena āgato sīti"
āha. "Āma deva amhākaṃ devassa saggagatakālato2 paṭṭhāya
janapadaṃ gantvā3 kasikammaṃ katvā jīvāmi, tato maṃ ayaṃ
puriso goṇaṭṭakāraṇā4 rājadūtaṃ dassetvā tumhākaṃ santikaṃ5
ākaḍḍhīti6". "Anākaḍḍhiyamāno na āgaccheyyāsi, ākaḍḍhita-
bhāvo yeva te7 sobhano, idāni taṃ daṭṭhuṃ labhāmi8, kahaṃ
so puriso" ti. "Ayaṃ devā" 'ti. "Saccaṃ kira bho amhākaṃ
Caṇḍassa9 dūtaṃ dassesīti10". "Saccaṃ devā" 'ti "Kiṃkā-
raṇā" ti. "Ayaṃ me dve goṇe na detīti". "Saccaṃ kira
Caṇḍā11" 'ti. "Tena hi deva mayham pi12 suṇāthā" 'ti sabbaṃ
{pavattiṃ} kathesi. Taṃ sutvā rājā goṇasāmikaṃ pucchi: kiṃ13
bho tava14 gehaṃ pavisante goṇe addasā15" ti. "Nāddasaṃ16
devā" 'ti. "Kiṃ13 bho maṃ ‘Ādāsamukharājā nāmā'; 'ti kathen-
tānaṃ na sutapubbaṃ tayā, vissattho17 kathehīti". "Addasaṃ18
devā" 'ti. "Bho Caṇḍa19 goṇānaṃ aniyyāditattā goṇā tava gīvā,
ayaṃ pana puriso disvā va20 ‘na passāmīti'; sampajānamusāvā-
daṃ bhaṇi, tasmā tvaṃ ñeva kammiko hutvā imassa pu-
risassa akkhīni uppāṭetvā21 sayaṃ goṇamūlaṃ catuvīsatikahā-
paṇe dehīti" evaṃ22 vutte goṇasāmikaṃ bahikariṃsu. So
"akkhīsu uppāṭitesu23 kahāpaṇehi24 kiṃ karissāmīti" Gāmaṇi-
caṇḍassa25 pādesu patitvā "sāmi Caṇḍa27 goṇamūlakahāpaṇā27 ca
tuyh'; eva hontu ime ca gaṇhā" ti aññe29 pi kahāpaṇe datvā
palāyi. Tato dutiyo āha: "ayaṃ deva mama pajāpatiṃ paha-
--------------------------------------------------------------------------
1 instead of vasīti cintetvā---na paññāyasi Bi has vasi rājupāṭhāya pi na
paññāyatīti pucchetvā, and Bd vasī rājupaṭhāya pi naṃ pañāyasi.
2 Bd saggagamanaṃ amanakālato.
3 Bi gatvā.
4 Bid goṇāṭṭa-.
5 Bi adds mama, Bd mamaṃ.
6 Bid ākaḍhatīti.
7 Cs ne, Bid omit te.
8 Bi labhāmiti, Bd -mīti.
9 Bid candassa.
10 Bd dassetīti.
11 Bid candā.
12 Bid add vacanaṃ.
13 Cks kim.
14 Ck va, Cs omits tava.
15 Bi passi and omits ti.
16 Bi napassāmi and omits devā, Bd na dassa.
17 Bid visaṭho.
18 Bi saccaṃ addassa, Bd saccaṃ addasa.
19 Bid canda.
20 Ck omits va.
21 Cks imassa ca parisassa--, Bi imassa pūrisassa ca pacāpatiyāya ca
a. uppādetvā, Bd i. pūrisassa ca pajāpatiyā ca akkhini uppādetvā.
22 Bi omits evaṃ.
23 Bid -titesu.
24 Bid catuvīsati ka-.
25 Bid -candassa.
26 Bd canda.
27 Ck -ṇañ.
28 Bi idaṃ me gaṇhāhi, Bd idameva gaṇhāhi, Cs ime maṃ na gaṇhathā ti.
29 Ck aṃñam, Cs aññam-.
[page 306]
306 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
ritvā gabbhaṃ pātesīti". "Saccaṃ Caṇḍā1" 'ti. "Suṇāhi ma-
hārājā" 'ti Caṇḍo2 sabbaṃ3 vitthāretvā kathesi. Atha naṃ
rājā "kiṃ pana tvaṃ etassa pajāpatiṃ paharitvā gabbhaṃ
pātesīti" pucchi. "Na pātemi devā" 'ti4. "Ambho sakkhis-
sasi tvaṃ iminā gabbhassa pātitabhāvaṃ5 sādhetun6" ti. "Na
sakkomi devā" 'ti. "Idāni kiṃ karohīti7". "Puttaṃ8 me lad-
dhuṃ vaṭṭatīti9. "Tena hi ambho Caṇḍa10 tvaṃ etassa pajā-
patiṃ tava gehe karitvā yadā puttaṃ vijātā hoti tadā naṃ
netvā etass'; eva dehīti". So pi Gāmaṇicaṇḍassa11 pādesu
patitvā "mā me sāmi gehaṃ bhindīti12" kahāpaṇe13 datvā palāyi.
Atha tatiyo patvā14 "iminā me deva paharitvā15 assassa pādo16
bhinno" ti āha. "Saccaṃ Caṇḍā17" 'ti. "Suṇohi mahārājā"
'ti Caṇḍo18 taṃ pavattiṃ vitthāretvā19 kathesi. Taṃ sutvā
rājā assagopakaṃ āha: "saccaṃ kira tvaṃ ‘assaṃ paharitvā
nivattehīti'; kathesīti". "Na kathemi devā" 'ti. So punavāre
pucchito "āma kathesin20" ti āha. Rājā Caṇḍaṃ21 āmantetvā
"ambho Caṇḍa22 ayaṃ kathetvā23 ‘na kathemīti'; musāvādaṃ
kari24, tvaṃ25 etassa jivhaṃ chinditvā assamūlaṃ26 amhākaṃ
santikā27 gahetvā sahassaṃ dehīti" āha. Assagopako28 apare
pi kahāpaṇe datvā palāyi. Tato naḷakāraputto29 "ayaṃ me
deva pitighātacoro30" ti āha. "Saccaṃ kira Caṇḍā31" 'ti.
"Suṇohi devā" 'ti32 Caṇḍo33 tam pi kāraṇaṃ vitthāretvā kathesi.
Rājā34 naḷakāraṃ35 āmantetvā "idāni kiṃ karosīti36" pucchi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi candā.
2 Bd cando.
3 Bid taṃ sabbaṃ.
4 Bd adds āha.
5 Bid iminā paharitvā gabbhapātitabhāvaṃ.
6 Bid bhāvetun.
7 Bid karissatīti.
8 Bid deva puttaṃ.
9 Cs vaddhatīti.
10 Bid canda.
11 Bd -candassa.
12 Bid bhindā ti.
13 Bid -naṃ.
14 Bid gantvā.
15 Bid deva assassa pāde paharitvā.
16 Ck pāde, Cs pāde corr. to pādo.
17 Bid candā.
18 Bid cando.
19 Bid vitthārena.
20 Bid kathemi.
21 Bid candaṃ.
22 Bd canda.
23 Bid add va.
24 Bid vadati.
25 Bid add pana.
26 Bid assassa mulaṃ.
27 Bid -kaṃ.
28 Bi adds sāmi me jīvā mā bhindehi ti vāmaṇicandassa,
Bd sāmi me jivā mā chindehīti gāmanicandassa.
29 Cs nalakārassa-.
30 Cs pitughātako-, Bid pitughātaka-.
31 Ck Bid candā.
32 Ck adds suṇāmi vadehi, Cs vadehi candā ti.
33 Cs omits caṇḍo, Bid cando.
34 Bid atha rājā.
35 Cs nala-, Bi naḷakāraka, Bd naḷakāraputtaṃ.
36 Bid karissatīti.
[page 307]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257.) 307
"Deva pitaraṃ me1 laddhuṃ vaṭṭatīti2". "Ambho Caṇḍa3,
imassa4 pitaraṃ laddhuṃ vaṭṭati5, matakaṃ pana na sakkā
ānetuṃ6, tvaṃ imassa mātaraṃ ānetvā tava gehe katvā7
etassa8 pitā hohīti". Naḷakāraputto "mā me sāmi matassa
pitu gehaṃ bhindīti9" Gāmaṇicaṇḍassa10 kahāpaṇe11 datvā
palāyi. Gāmaṇicando12 aṭṭe13 jayaṃ patvā tuṭṭhacitto rājānaṃ
āha: "atthi deva tumhākaṃ14 kehici kehici15 sāsanaṃ pahitaṃ,
taṃ vo kathemīti". "Kathehi Caṇḍā16" 'ti. Caṇḍo17 brāhma-
ṇamāṇavakānaṃ sāsanaṃ ādiṃ katvā paṭilomakkamena18 eke-
kaṃ19 kathesi. Rājā paṭipāṭiyā vissajjesi, kathaṃ: Paṭhamaṃ
tāva sāsanaṃ sutvā "pubbe tesaṃ vasanaṭṭhāne velaṃ jāni-
tvā20 vassanakukkuṭo21 ahosi, tesaṃ tena saddena uṭṭhāya
mante gahetvā sajjhāyaṃ karontānaṃ ñeva22 aruṇo uggac-
chati, tena tesaṃ gahitagahitaṃ na nassi23, idāni pana nesaṃ
vasanaṭṭhāne avelāya vassanakukkuṭo24 atthi, so atirattiṃ vā
vassati atipabhāte vā, atirattiṃ vassantassa25 sadden'; uṭṭhāya
mante gahetvā niddābhibhūtā sajjhāyaṃ akatvā va puna sa-
yanti, atipabhāte vassantassa26 sadden'; uṭṭhāya sajjhāyituṃ na
labhanti, tena tesaṃ gahitagahitaṃ27 na paññāyatīti" āha.
Dutiyaṃ sutvā "te pubbe samaṇadhammaṃ28 karontā29 kasi-
ṇaparikamme30 yuttapayuttā ahesuṃ, idāni pana samaṇadham-
maṃ vissajjetvā akattabbesu yuttapayuttā31 ārāme uppannāni
phalāphalāni upaṭṭhākānaṃ datvā piṇḍapātapatipiṇḍena32
micchājīvena jīvikam33 kappenti, tena tesaṃ34 phalāphalāni na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid me pi-.
2 Cks vaddhatīti.
3 Bid canda.
4 Bid add kira.
5 Ck vaddhatī, Cs vaddhatīti, Bid vaṭṭaītti.
6 Bi kiñcāpi matakaṃ pana sakkā puna āṇetuṃ, Bd kiṇcāpi m. pana na s.
puna ānetuṃ.
7 Cs omits t. g. k.
8 Bi ekassa.
9 Bid bhindā ti.
10 Cs -ni-, Bi -ṇicandassa, Bd -nicandassa.
11 Bi -naṃ, Bd -ṇaṃ.
12 Cs -ni-, Bid -ṇicando.
13 Ck addhe, Cs omits aṭṭe.
14 Bid amhākaṃ santike.
15 Bid only one kehici.
16 Bid candā.
17 Bid cando.
18 Bi -pakkamena, Bd -kāmena.
19 Bid add kathaṃ.
20 Bi jānatvā, Bd jānetvā.
21 Bi sakavassana-.
22 Cks yeva.
23 Ck nassa, Bi nassāti, Bd nassatī.
24 Bi pavassana-.
25 Bid add tassa.
26 Bi vassanti, Bd vāvasanta.
27 Bid gahitaṃ.
28 Cs -dhamme.
29 Cs omits karontā.
30 Bid -kammena.
31 Bid add va.
32 Bid -piṇḍakena.
33 Bid -itaṃ.
34 Bi tenesaṃ, Bd tenatenasaṃ.
[page 308]
308 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
madhurāni1 jātāni, sace pana te pubbe viya samaggā2 puna3
samaṇadhammesu4 yuttapayuttā bhavissanti puna tesaṃ pha-
lāphalāni madhurāni5 bhavissanti, te tāpasā rājakulānaṃ paṇ-
ḍitabhāvaṃ na jānanti, samaṇadhammaṃ tesaṃ kātuṃ vade-
hīti" āha. Tatiyaṃ sutvā "te nāgarājāno aññamaññaṃ kalahaṃ
karonti, tena taṃ6 udakaṃ āvilaṃ jātaṃ, sace te pubbe viya
samaggā bhavissanti puna pasannaṃ7 bhavissatīti" āha. Ca-
tutthaṃ sutvā "sā rukkhadevatā pubbe aṭavipaṭipanne8 manusse
rakkhati, tasmā nānappakāraṃ balikammaṃ labhati, idāni pana
ārakkhaṃ na karoti, tasmā balikammaṃ na labhati, sace pubbe
viya ārakkhaṃ karissati puna lābhaggappattā bhavissati, rā-
jūnaṃ atthibhāvaṃ9 na jānāti, tasmā aṭaviārūḷhamanussānaṃ10
rakkhaṃ11 kātuṃ vadehīti" āha. Pañcamaṃ sutvā "yasmiṃ
vammikapāde nisīditvā so tittiro manāpaṃ vassati tassa heṭṭhā
mahantā nidhikumbhī12 atthi, taṃ uddharitvā gaṇhāhīti" āha.
Chaṭṭhaṃ sutvā "yassa rukkhassa mūle so migo tiṇāni khādi-
tuṃ sakkoti tassa rukkhassa upari mahantaṃ bhamaramadhuṃ13,
so madhumakkhitesu14 tiṇesu paluddho, aññāni15 khādituṃ16
na sakkoti, tvaṃ taṃ madhupaṭalaṃ17 haritvā aggamadhuṃ
amhākaṃ pahiṇa, sesaṃ18 attanā paribhuñjā" 'ti āha. Satta-
maṃ sutvā "yasmiṃ vammike so sappo vasati tassa heṭṭhā
mahantā nidhikumbhī19, so taṃ rakkhamāno vasanto nikkha-
manakāle dhanalobhena sarīraṃ20 lagganto nikkhamati, gocaraṃ
gahetvā dhanasinehena alagganto vegena sahasā pavisati, taṃ21
nidhikumbhiṃ22 uddharitvā tvaṃ gaṇhāhīti" āha. Aṭṭhamaṃ
sutvā "tassā taruṇitthiyā sāmikassa ca mātāpitunnañ23 ca va-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ama-.
2 Bid omit samaggā.
3 Bd punapunnaṃ.
4 Bi -dhammena, Bd -dhamme; dhammaṃ karontā----puna samaṇa
wanting in Ck.
5 Bd repeats madhurāni.
6 Bid nesaṃ.
7 Bid passa-.
8 Bi ataviyaṃ maggapaṭi-, Bd aṭaviyaṃ paṭi-.
9 Bid paṇḍitabhāvaṃ.
10 Bi -vīpiār-.
11 Bi ārakkhā, Bd ārakkhaṃ.
12 Cks -i, Bi -bhiyā, Bd -bhiyo.
13 Bid amaramadhu atthi.
14 Bd -makkhikesu.
15 Bd adds tiṇāni.
16 sakkoti--khādituṃ wanting in Cs.
17 Bid -patalaṃ.
18 Bid tato sesaṃ.
19 all four MSS. -i, Bid adds atthi.
20 Bid add katvā.
21 Bid tā.
22 Cks -bhi, Bid -bhiyo
23 Bd -pitūnañ, Bi -pitunañ.
[page 309]
7. Gāmaṇicaṇḍajātaka. (257.) 309
sanagāmānaṃ antare ekasmiṃ gāme1 jāro atthi, sā taṃ sari-
tvā tasmiṃ sinehena sāmikassa gehe vasituṃ asakkontī2 ‘mā-
tāpitaro passissāmīti3'; jārassa gehe katipāhaṃ vasitvā mātā-
pitunnaṃ gehaṃ gacchati, tattha katipāhaṃ vasitvā puna jāraṃ
saritvā ‘sāmikassa gehaṃ gamissāmīti'; puna jārass'; eva gehaṃ
gacchati, tassā itthiyā rājūnaṃ atthibhāvaṃ ācikkhitvā 'sāmi-
kass'; eva kira gehe vasituṃ sace noce vasatu 'taṃ4 rājā gaṇ-
hāpeti jīvitaṃ5 te n'; atthi appamādaṃ kātuṃ vaṭṭatīti'; tassā
kathehīti" āha. Navamaṃ sutvā "sā gaṇikā pubbe ekassa
hatthato bhatiṃ gahetvā taṃ ajīrāpetvā6 aññassa hatthato na7
gaṇhāti, ten'; assā pubbe bahuṃ8 uppajji9 idāni pana attano
dhammataṃ vissajjetvā10 ekassa hatthato gahitaṃ ajīrāpetvā11
va aññassa hatthato12 gaṇhāti, purimassa okāsaṃ akatvā pac-
chimassa karoti, ten'; assā bhati na uppajjati, na keci13 naṃ
upasaṃkamanti, sace attano dhamme ṭhassati14 pubbe sadisā
va15 bhavissati, attano dhamme ṭhātum assā16 kathehīti" āha.
Dasamaṃ sutvā "so gāmabhojako pubbe dhammena samena17
aṭṭaṃ vinicchini18, tena manussānaṃ piyo ahosi manāpo, sam-
piyāyamānā19 c'; assa manussā bahupaṇṇākāraṃ āhariṃsu, tena
abhirūpo dhanavā yasasampanno ahosi, idāni pana lañcavittako
hutvā adhammena aṭṭaṃ vinicchinati, tena duggato20 kapaṇo
paṇḍurogena abhibhūto, sace pubbe viya dhammena aṭṭaṃ vi-
nicchinissati puna pubbe21 sadiso bhavissati22, so rañño atthi-
bhāvaṃ na jānāti, dhammena aṭṭaṃ vinicchinituṃ assa kathe-
hīti23 āha. Iti so Gāmaṇicaṇḍo24 imāni ettakāni25 sāsānani
ārocesi. Rājā attano paññāya sabbāni pi26 tāni sabbaññu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid gāmake.
2 Ck Bid -ti, Cs -to.
3 Bid add gatā.
4 dele sace? Bi gehe vasatu sace taṃ, Bd g. v. s. tvaṃ.
5 Cks -tan.
6 Bid aji-.
7 Cks omit na, Bi hatthito na, Bd hatthato bhataṃ na.
8 Bi cāti bahu, Bd bhati bahu.
9 Bi uppajjati, Bd upajjati.
10 Bi vissajjeti, Bd visajjeti.
11 Bi aji-, Bd ajā-.
12 Bd adds bhatiṃ.
13 Bid add pi.
14 Bi ṭhitassa
15 Cks ca, Bi omits va.
16 Cs ṭhapetuṃ assa, Bid dhamme ṭhitassa mātugāmassa.
17 Ck omits samena.
18 Cks Bd -nati.
19 Cks -no, Bi samiyāyamānā ṭha.
20 Bid dukkaṭo.
21 Cs Bd pubba, Bi puppa.
22 Bi -tīti.
23 Cks -tum.
24 Bid -cando.
25 Bid ettha-.
26 Bid omit pi.
[page 310]
310 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
Buddho viya vyākaritvā1 Gāmaṇicaṇḍassa2 bahuṃ3 dhanaṃ
datvā tassa vasanagāmaṃ brahmadeyyaṃ katvā tass'; eva datvā
uyyojesi. So nagarā nikkhamitvā Bodhisattena dinnaṃ4 sā-
sanaṃ brāhmaṇamāṇavakānañ ca tāpasānañ ca nāgarājassa ca
rukkhadevatāya ca ārocetvā tittirassa nisīdanaṭṭhānato5 nidhiṃ
gahetvā migassa6 tiṇakhādanaṭṭhāne7 rukkhato bhamaramadhuṃ
gahetvā rañño madhuṃ8 pesetvā sappassa9 vasanaṭṭhāne10
vammikaṃ bhindāpetvā11 nidhiṃ saṅgahetvā12 taruṇitthiyā13 ca
gaṇikāya ca gāmabhojakassa ca rañño kathitaniyāmena14 sā-
sanaṃ ārocetvā mahantena yasena attano gāmaṃ15 gantvā yā-
vatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato. Ādāsamukharājāpi
dānādīni puññāni katvā jīvitāvasāne16 saggapadaṃ17 pūrento
gato.
Satthā "na bhikkhave Tathāgato idān'; eva mahāpañño pubbe pi
mahāpañño yevā" 'ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā
jātakaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne bahū18 sotāpannā19 sakadā-
gāmī20 anāgāmī21 arahantā22 ahesuṃ "Tadā Gāmaṇicaṇḍo23 Anando
ahosi, Adāsamukharājā24 pana aham evā" 'ti. Gāmaṇicaṇḍa-
jātakaṃ25.
8. Mandhātujātaka.
Yāvatā candimasūriyā26 ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira
Sāvatthiyaṃ27 piṇḍāya caramāno ekaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ itthiṃ disvā
ukkaṇṭhi. Atha naṃ bhikkhū dhammasabhaṃ28 ānetvā "ayaṃ bhante
bhikkhu ukkaṇṭhito" ti Satthu dassesuṃ. Satthā "saccaṃ kira tvaṃ
bhikkhu ukkaṇṭhito" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "kadā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid byā-.
2 Bid -candassa, Bi adds pana.
3 Bid bahu
4 Bid dinna.
5 Bd vasanaṭhānato, Bi vasanasseva datvā uyyojānato.
6 Bid gamissa.
7 Bi -chādanaṭhāne.
8 Bi omits madhuṃ.
9 Bid sabbassa.
10 Bi pacanaṭhāne.
11 Bi khaṇitvā.
12 Bid gahetvā.
13 Bi taruṇaitthiyā.
14 Bid neva
15 Bid gāmakaṃ.
16 Bid -pariyosāne.
17 Bid saggapūraṃ.
18 Bi adds vatvā satthā, Bd vatvā.
19 all four MSS. bahu.
20 Bd -nna.
21 Cks Bi -mi.
22 Cks -to.
23 Bid -cando.
24 Bi -mahārājā.
25 Bid -candajātakaṃ sattamaṃ
26 Cks -su-.
27 Bid -tthi.
28 Bi -bhāyaṃ.
[page 311]
8. Mandhātujātaka. (258.) 311
tvaṃ bhikkhu agāraṃ ajjhāvasamāno taṇhaṃ pūretuṃ sakkhissasi,
kāmataṇhā hi nām'; esā1 samuddo viya duppūrā, porāṇā2 dvisahassa-
dīpaparivāresu3 catūsu4 mahādīpesu cakkavattirājaṃ kāretvā manus-
saparihāren'; eva Cātummahārājikadevaloke5 rajjaṃ kārentā6 Tāvatiṃ-
sadevaloke chattiṃsāya Sakkānañ ca7 vasanaṭṭhāne devarajjaṃ kāre-
tvāpi attano kāmataṇhaṃ pūretuṃ asakkontā8 va kālam akaṃsu, tvaṃ
pan'; etaṃ9 taṇhaṃ kadā pūretuṃ sakkhissasīti10" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte paṭhamakappesu11 Mahāsammato nāma rājā
ahosi, tassa putto Rojo nāma, tassa putto Vararojo nāma12,
tassa putto Kalyāṇo nāma, tassa putto Varakalyāṇo nāma,
Varakālyānassa13 putto Uposatho nāma14, Uposathassa15 putto16
Mandhātā17 nāma ahosi. So sattahi ratanehi catūhi iddhīhi18
samannāgato cakkavattirajjaṃ kāresi. Tassa vāmahatthaṃ
sammiñjetvā19 dakkhiṇahatthena apphoṭhitakāle20 ākāsā21 dib-
bamegho viya jānuppamāṇaṃ22 sattaratanavassaṃ23 vassati24,
evarūpo acchariyamanusso ahosi. So25 caturāsītivassasahassāni
kumārakīḷaṃ26 kīḷi, caturāsītivassasahassāni oparajjaṃ27 kāresi,
caturāsītivassasahassāni cakkavattirajjaṃ kāresi, āyu pan'
assa28 asaṃkheyyaṃ ahosi. So ekadivasaṃ kāmataṇhaṃ
pūretuṃ asakkonto ukkaṇṭhitākāram29 dassesi. Amaccā30
"kiṃ nu kho deva ukkaṇṭhito sīti" pucchiṃsu. "Mayhaṃ
puññabale31 olokiyamāne32 idaṃ rajjaṃ kiṃ karissati, kataran33
nu kho ṭhānaṃ ramaṇīyan" ti. "Devaloko mahārājā" ti. So
cakkaratanaṃ abbhukkiritvā saddhiṃ parisāya Cātummahārā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ti nāmesā, Cs kāmataṇhā panesā.
2 Cs porāṇa, Bi purāṇakarājāno, Bd porāṇakarājāno.
3 Bi dvisahassaparivuttadipaparivāresu, Bd -parittadipa-.
4 Cks Bi catusu.
5 Bid cātuma-.
6 Cs kārento, Bi kārente, Bd karonto.
7 Bd omits ca.
8 Bid -to.
9 Bi pana.
10 Ck Bd -tīti.
11 Bd -ppe.
12 Bi omits tassa putto Vararojo nāma.
13 Bid tassa.
14 Ck omits nāma.
15 Bid tassa.
16 Cs omits uposatho nāma uposathassa putto, cfr. Weber's Ind. Stud. 5.
Bd. p. 415 and Cetiyajātaka below.
17 Bid -tu.
18 Bid catuiddhihi.
19 Cs Bd sammiñjitvā, Bi sampañcitvā.
20 Cs appo-, Bi ampotesitato kāle, Bd appoṭesī tato kāle.
21 Bi -saṃ, Bd -se and adds oloketvā.
22 Cks jaṇṇu-, Bi jāṇu-.
23 Bi -tanaṃ, Bd sattaranaṃ vasse.
24 Cs vassi, Bi vassesi, Bd vasatisī.
25 Ck Bi omit so.
26 Bd -ro-.
27 Bid upa-.
28 Bid -āyu pamāṇassa.
29 Bd uggaṇṭhi-.
30 Bi athāmaccā.
31 Bid -lena.
32 so Cs corrected from -no, Ck Bid -no.
33 Ck katannu, Cs kathannu, Bid kataraṃ.
[page 312]
312 IIIṬikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
jikadevalokaṃ1 agamāsi2. Ath'; assa cattāro mahārājāno
dibbamālāgandhahatthā3 devagaṇaparivutā paccuggamanaṃ katvā
taṃ ādāya Cātummahārājikadevalokaṃ4 gantvā devarajjaṃ
adaṃsu5. Tassa sakaparisāya parivāritass'; eva tasmiṃ rajjaṃ
kārentassa dīgho addhā6 vītivatto. So tatthāpi taṇhaṃ pūre-
tuṃ asakkonto ukkaṇṭhitākāraṃ dassesi. Cattāro mahārājāno
"kin nu kho mahārāja7 ukkaṇṭhito sīti" pucchiṃsu. "Imamhā
devalokā kataraṃ ṭhānaṃ ramaṇīyan8" ti. "Mayaṃ deva pa-
resaṃ upaṭṭhākamanussasadisā9, Tāvatiṃsadevaloko ramaṇīyo"
ti. Mandhātā cakkaratanaṃ abbhukkiritvā attano parisāya
parivuto tāvatiṃsābhimukho pāyāsi. Ath'; assa Sakko deva-
rājā dibbamālāgandhahattho devagaṇaparivuto paccuggamanaṃ
katvā hatthe gahetvā "ito ehi mahārājā" 'ti āha. Rañño de-
vagaṇaparivutassa gamanakāle parināyakaratanaṃ10 cakkara-
tanaṃ ādāya saddhiṃ parisāya manussapathaṃ otaritvā attano
nagaram eva pāvisi. Sakko Mandhātuṃ11 Tāvatiṃsabhavanaṃ
netvā devatā dve koṭṭhāse katvā attano rajjaṃ12 majjhe bhin-
ditvā13 adāsi. Tato paṭṭhāya dve rājāno rajjaṃ kāresuṃ. Evaṃ
kāle gacchante Sakko saṭṭhiñ ca vassasatasahassāni14 tisso
ca vassakoṭiyo āyuṃ khepetvā cavi15, añño Sakko nibbatti, so pi
devarajjaṃ kāretvā āyukkhayena cavi. Eten'; upāyena chat-
tiṃsa Sakkā caviṃsu. Mandhātā16 pana manussaparihārena17
devarajjaṃ kāreti18 yeva. Tassa evaṃ kāle gacchante bhiy-
yosomattāya kāmataṇhā uppajji: so "kiṃ me upaḍḍharajjena,
Sakkaṃ māretvā ekarajjam eva19 karissāmīti20". Sakkaṃ
māretuṃ nāma na21 sakkā. Taṇhā pan'; esā22 vipattimūlaṃ.
Ten'; assa āyusaṃkhāro parihāyi, jarā sarīraṃ parihari, ma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi catuma--ke d., Bd catuma--kadevaloke corr. to--kaṃ.
2 Bi āg-, Bd āgamāsī.
3 Cs -la-.
4 Bi catuma-, Bd cātuma-.
5 Bd -suṃ.
6 Bid addhāno.
7 Bid deva.
8 Bd -ṇiyataran
9 Bid upaṭhakaparisā-.
10 Ck -ṇā-, Bi parināyatanaṃ, Bd pariṇāyakātaṃ.
11 Cks -tā, Bd -taṃ.
12 Bid devara-.
13 Bid paribh-.
14 Bid saṭhivassasatasahassādhikāni.
15 Cks Bi omit cavi.
16 Bid -to.
17 Bid -ssasarirena.
18 Bid -si.
19 Bid -rajjaṃ me va.
20 Bd adds cintesī.
21 Bd omits na.
22 Bid nāmesā.
[page 313]
8. Mandhātujātaka. (258.) 313
nussasarīrañ ca nāma devaloke na bhijjati1. Atha so2 deva-
lokā bhassitvā uyyāne otari. Uyyānapālo tassa āgatabhāvaṃ
rājakule3 nivedesi, rājakulaṃ4 āgantvā uyyāne yeva sayanaṃ
paññāpesi, rājā anuṭṭhānaseyyāya5 nipajji. Amaccā "deva
tumhākaṃ parato kin ti kathemā" 'ti pucchiṃsu. "Mama pa-
rato tumhe imaṃ sāsanaṃ mahājanassa katheyyātha: Man-
dhātumahārājā dvisahassadīpaparivāresu6 catusu7 mahādīpesu
cakkavattirajjaṃ kāretvā dīgharattaṃ Cātummahārājikesu8 raj-
jaṃ kāretvā chattiṃsāya Sakkānaṃ āyuparimāṇena9 devaloke
rajjaṃ kāretvā va10 kālam akāsīti". So evaṃ vatvā kālaṃ
katvā yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā
avoca:
Ja_III,1.8(=258).1: Yāvatā candimasuriyā11 [pariharanti]
disā bhanti virocamānā
sabbe va dāsā Mandhātu12
[ye13] pāṇā paṭhavinissitā14. || Ja_III:22 ||
Ja_III,1.8(=258).2: Na kahāpaṇavassena15 titti kāmesu vijjati, (Dhp. p.34.)
appassādā16 dukhā17 kāmā iti viññāya paṇḍito || Ja_III:23 ||
Ja_III,1.8(=258).3: Api dibbesu kāmesu ratiṃ so nādhigacchati,
taṇhakkhayarato hoti Sammāsambuddhasāvako ti. || Ja_III:24 ||
Tattha yāvatā ti paricchedavacanaṃ, pariharantīti yattakena18 paric-
chedena Sineruṃ pariharanti, disā bhantīti dasasu disāsu19 bhāsanti20, vi-
rocamānā21 ti ālokakaraṇatāya virocanasabhāvā, sabbe va dāsā Mandhātu12
ye22 pāṇā paṭhavinissitā14 ti ettake23 padese paṭhavinissitā24 pāṇā jana-
padavāsino manussā sabbe va te dāsā, mayaṃ25 rañño Mandhātussa ayirako26
no rājā Mandhātā ti evaṃ upagatattā27 bhujissāpi28 samānā dāsā yeva, na ka-
hāpaṇavassenā29 'ti tesaṃ dāsabhūtānaṃ manussānaṃ anuggahāya Mandhātā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi devaloke vivijjati, Bd na devaloke vijjati.
2 Bid kho.
3 Cs -laṃ.
4 Bid -lā.
5 Bi anuṭhāya seyyāya.
6 Bid -ssaparittadīpapari-.
7 so all four MSS.
8 Bi catuma-, Bd cātuma-.
9 Bid āyuppamāṇena.
10 Bi adds taṇhaṃ apuritvā, Bd taṇhaṃ apuretvā.
11 Bi -sū-.
12 Cks -tā.
13 Bi adds ca māga.
14 Bid pathavissitā.
15 Bid -vasena.
16 Bid appasādā.
17 Bid dukkhā.
18 Bid yattha-.
19 Ck omits disāsu, Cs has added disāsu.
20 Bid obhāsanti
21 Cks virocan.
22 Bid ye ca.
23 Bid etthake.
24 Bid pathavi-.
25 Bi mayhaṃ.
26 Bi eyyakā, Bd ayyako.
27 Bid upasaṅkamantā.
28 Cks bhuñjissāmi, Bi bhujassāpi, Bd bhūjissāmī.
29 Bi -navasenā.
[page 314]
314 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
appoṭhetvā1 sattaratanavassaṃ vassāpeti2, taṃ idha kahāpaṇavassan ti vuttaṃ,
titti kāmesū 'ti tenāpi kahāpaṇavassena vatthukāmakilesakāmesu{3} titti nāma
n'; atthi, evaṃ duppūrā esā taṇhā, appassādā dukhā kāmā ti supinakūpa-
mattā{4} kāmā{5} appassādā parittasukhā, dukkham{6} eva pan'; ettha bahutaraṃ, taṃ
Dukkhakkhandhasutta-pariyāyena veditabbaṃ7, iti viññāyā 'ti evaṃ jānitvā8,
dibbesū 'ti devatānaṃ paribhogesu rūpādīsu9, ratiṃ so ti so vipassako bhik-
khu dibbehi kāmehi nimantiyamāno10 pi tesu ratiṃ nādhigacchati āyasmā Sa-
middhi11 viya, taṇhakkhayarato ti nibbānarato, nibbānaṃ hi āgamma taṇhā
khīyati, tasmā taṃ taṇhakkhayan12 ti vuccati, tattha rato hoti13 abhirato,
sammāsambuddhasāvako ti14 Buddhassa savanante15 jāto16 bahussuto yo-
gāvacarapuggalo17.
Evaṃ Satthā imaṃ desanaṃ18 āharitvā desetvā19 cattāri20 sac-
cāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkhaṇṭhita-
bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi aññe pana bahusotāpattiphalādīni
pāpuṇiṃsu) "Tadā Mandhātumahārājā21 aham eva ahosin" ti22.
Mandhātujātakam23.
9. Tirīṭavacchajātaka.
Na yimassā24 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto āyas-
mato {Ānandassa} Kosalarañño mātugāmānaṃ25 hatthato pañcasatāni
rañño hatthato pañcasatānīti dussasahassapaṭilābhavatthuṃ
ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā Dukanipāte Sigālajātake26 vitthā-
ritam eva.
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe27 brāhmaṇakule nibbattitvā nāma-
gahaṇadivase Tirīṭavacchakumāro8 ti katanāmo29 anupubbena
vayappatto Takkasilāya30 sippāni31 uggaṇhitvā agāraṃ ajjhā-
vasanto mātāpitunnaṃ32 kālakiriyāya33 saṃviggo34 nikkhamitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid appoṭetvā.
2 Bi pesi, Bd vassāpesī.
3 Bid vatthukāmesu-.
4 Bid -kupamā, Cs supiṇakūpamā corr. to -pamattā.
5 Bid add nāma, Cs has afterwards added nāma.
6 Ck dukkhām, Cs dukkhāṃ corr. to dukkham.
7 Bid dīpetabbaṃ.
8 Bid jānetvā.
9 Cks Bi -disu.
10 Bi -tayamāno.
11 Bd samiddhim.
12 Bid tasmā taṇhakkhāyo.
13 Bd hotīti.
14 Bid add sammā sāmañ ca saccānaṃ buddhattā sammāsambuddho.
15 Cs savaṇante.
16 Bid jātattā sāvako.
17 Bi -ro-.
18 Bid dhammade-.
19 Bid omit desetvā.
20 Bid omit cattāri.
21 Bid -turājā pana
22 Bid ahamevā ti.
23 Ck -tajā-, Bid add aṭhamaṃ.
24 Bid -ssavijjā.
25 Bid -massa
26 ~= Guṇaj, vide supra p. 23.
27 Bid kāsikaraṭhe.
28 Bi titivaccha-, Bd ṭirivaccha-.
29 Bid nāmaṃ ahosi so.
30 Bid -lāyaṃ.
31 Bid sabbasippāni.
32 Bid -tunaṃ.
33 Bid kālaṃ-.
34 Bid saṃviggahamāno hutvā.
[page 315]
9. Tirīṭavacchajātaka. (259.) 315
isipabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane vanamūlaphalāphalehi
yāpento1 vāsaṃ kappesi. Tasmiṃ tattha vasante Bārāṇasī-
rañño2 paccanto kuppi3. So tattha gantvā yuddhaparājito
maraṇabhayabhīto hatthikkhandhagato4 ekena passena palāyi-
tvā araññe vicaranto pubbaṇhasamaye Tirīṭavacche5 phalāpha-
latthāya gate6 tassa assamapadaṃ pāvisi. So "tāpasānaṃ
vasanaṭṭhānan" ti7 hatthito otaritvā vātātapakilanto8 pipāsito
pānīyaghaṭaṃ olokento katthaci adisvā caṃkamanakoṭiyaṃ
udapānaṃ addasa. Udakaṃ ussiñcanatthāya9 rajjughaṭaṃ10
adisvā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto hatthissa kucchiyaṃ
baddhaṃ11 yottaṃ gahetvā hatthiṃ udapānataṭe12 ṭhapetvā13
tassa pāde yottaṃ bandhitvā14 yottena15 udapānaṃ otaritvā
yotte apāpuṇante uttarasāṭakaṃ16 yottakoṭiyaṃ17 saṃghāṭetvā18
puna otaritvāpi19 na-ppahosi yeva. So aggapādehi udakaṃ
phusitvā20 atipipāsito "pipāsaṃ vinodetvā maraṇam pi suma
raṇan" ti21 udapāne patitvā yāvadatthaṃ pivitvā paccuttari-
tuṃ asakkonto tatth'; eva aṭṭhāsi. Hatthī pi susikkhitattā añ-
ñattha agantvā rājānaṃ olokento tatth'; eva ṭhito22. Bodhisatto
sāyaṇhasamaye phalāphalaṃ āharitvā hatthiṃ disvā "rājā āgato
bhavissati, vammitahatthi23 yeva pana24 paññāyati, kin25 nu kho
kāraṇan" ti so hatthisamīpaṃ upasaṃkami. Hatthi26 pi tassa
upasaṃkamanabhāvaṃ ñatvā ekamantaṃ27 aṭṭhāsi. Bodhisatto
udapānataṭaṃ28 gantvā rājānaṃ disvā "mā bhāyi mahārājā"
ti samassāsetvā29 nisseṇiṃ bandhitvā rājānaṃ uttāretvā30 kāyam
assa sambāhitvā telena makkhetvā31 nahāpetvā phalāphalāni
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -phalāhāro hutvā.
2 Ck -si-.
3 Bi kuppito, Bd kupito
4 Bid hatthikhandhavaragato.
5 Bi tiritivacchassa, Bd tirivacchassa.
6 Bi gatagatakāle, Bd gatakāle.
7 Bi -namhi.
8 Ck -kīlanto, Cs -kiḷanto, Bi gāthaṃ ne kilanto,
Bd vātātappena kilanto.
9 Bid add pana.
10 Bid -ghaṭikaṃ.
11 Bid bandhana.
12 Bid udapāṇatīre.
13 Bi datvā, Bd thapetvā.
14 Bid bandhetvā.
15 Ck yotte.
16 Bd uttari-.
17 Bid -yā.
18 Bid ghaṭetvā.
19 Bi otaritassāpi, Bd otaritattāpi.
20 Bid phussitvā.
21 Bid add cintetvā.
22 Bid athāsi.
23 Bid dhammika-.
24 Cks na, Bi omits pana.
25 Bid kiṃ.
26 so all four MSS.
27 Bd -tā.
28 Bid -tīraṃ.
29 Bi omits sam-.
30 Bid uttaritvā.
31 Bid makkhitvā.
[page 316]
316 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
datvā1 hatthissa sannāhaṃ mocesi. Rājā dvīhatīhaṃ vissa-
mitvā Bodhisattassa2 attano3 santikaṃ āgamanatthāya paṭiñ-
ñaṃ gahetvā pakkāmi. Rājabalaṃ4 nagarassa avidūre khan-
dhāvāraṃ bandhitvā ṭhitaṃ5 rājānaṃ āgacchantaṃ disvā pari-
vāresi6. Bodhisatto pi māsaddhamāsaccayena7 Bārāṇasim8
patvā uyyāne vasitvā punadivase9 bhikkhaṃ caramāno rāja-
dvāraṃ gato. Rājā mahāvātapānaṃ ugghāṭetvā rājaṅgaṇaṃ
olokayamāno Bodhisattaṃ disvā sañjānitvā10 pāsādā oruyha
vanditvā mahātale11 āropetvā samussitasetacchatte rājapallaṃke
nisīdāpetvā attano paṭiyāditaṃ āhāraṃ bhojetvā12 sayam pi
bhuñjitvā uyyānaṃ netvā tatth'; assa caṃkamanādiparivāriṃ13
vasanaṭṭhānaṃ kāretvā sabbe pabbajitaparikkhāre datvā uyyā-
napālaṃ paṭicchāpetva14 vanditvā pakkāmi. Tato paṭṭhāya
Bodhisatto rājanivesane bhuñji15. Mahāsakkārasammāno ahosi.
Taṃ asahamānā16 amaccā "evarūpaṃ sakkāraṃ eko17 yodho
labhamāno kiṃ nāma kareyyā" 'ti vatvā uparājānaṃ upasaṃ-
kamitvā18 "deva amhākaṃ rājā ekaṃ tāpasaṃ atimamāyati19,
kin nāma tena tasmiṃ diṭṭhaṃ, tumhe pi tāva raññā saddhiṃ
mantethā" 'ti āhaṃsu20. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
amaccehi saddhiṃ rājānaṃ upasaṃkamitvā vanditvā21 pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,1.9(=259).1: Na-y-imassa vijjāmayam atthi kiñci
na bandhavo no pana te sahāyo,
atha kena vaṇṇena Tirīṭavaccho22
tedaṇḍiko bhuñjati aggapiṇḍan ti. || Ja_III:25 ||
Tattha nayimassa vijjāmayamatthi kiñcīti imassa tāpasassa vijjā-
mayaṃ kiñci kammaṃ n'; atthi, na bandhavo ti sutabandhavasippabandhava-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid khādāpetvā.
2 Cks -ttaṃ.
3 Bd omits attano.
4 Bi rājābalakāyo, Bd rājāphalakāyo, Cs rājābalaṃ corr. to rāja-.
5 Cs taṃ, Bid ṭhito.
6 Bid add rājā nagaraṃ pavisitvā ṭhito.
7 Bid aḍhamās-.
8 Cks -sīyaṃ, Bid -sī.
9 Bid -saṃ.
10 Bid sañcānetvā.
11 Bid -laṃ.
12 Bi bhājetvā.
13 Cs -raṃ, Bid omit parivāriṃ, and add rattidivā.
14 Bid -cchādetvā, Cs vasāpetvā corr. to paṭicchāpetvā.
15 Bd -ne yeva paribuñjati, Bi -ne yeva paribhuñjiti.
16 Cks asayha-.
17 Bid add pi.
18 Bi upagaṃtvā.
19 Bid ativiya ma-.
20 Cks omit āhaṃsu.
21 Bid omit vanditvā.
22 Bid tiriti-.
[page 317]
9. Tirīṭavacchajātaka. (259.) 317
gottabandhavañātibandhavesu aññataro pi na hoti, no pana te sahāyo ti
sahapaṃsukīḷito1 sahāyako pi te na hoti, kena vaṇṇenā 'ti kena kāraṇena,
Tirīṭavaccho2 ti tassa nāmaṃ, tedaṇḍiko ti kuṇḍikaṃ3 ṭhapanatthāya4
tidaṇḍaṃ gahetvā caranto, aggapiṇḍan ti rasasampannaṃ5 rājārahaṃ agga-
bhojanaṃ.
Taṃ sutvā rājā puttaṃ āmantetvā "tāta mama paccantaṃ
gantvā yuddhaparājitassa dvīhatīhaṃ anāgatabhāvaṃ sarasīti"
vatvā "sarāmīti" vutte "tadā mayā6 imaṃ nissāya jīvitaṃ
laddhan" ti sabbaṃ taṃ7 pavattiṃ ācikkhitvā "tāta mama6
jīvitadāyake mama santikaṃ8 āgate rajjaṃ dadanto pi ahaṃ
n'; eva etena kataguṇānurūpaṃ9 kātuṃ10 sakkomīti" vatvā itarā
dve gāthā avoca:
Ja_III,1.9(=259).2: Āpāsu11 me yuddhaparājitassa
ekassa katvā vivanasmi12 ghore
pasārayi13 kicchagatassa pāṇim14,
ten'; ūdatāriṃ15 dukhasampareto16. || Ja_III:26 ||
Ja_III,1.9(=259).3: Etassa kiccena idhānupatto
Vesāyino17 visayā jīvaloke,
lābhāraho tāta Tirīṭavaccho18,
deth'; assa bhogaṃ yajatañ ca19 yaññan ti. || Ja_III:27 ||
Tattha āpāsū20 'ti āpadāsu, ekassā 'ti adutiyassa, katvā ti anukampaṃ
karitvā pemaṃ uppādetvā, vivanasmin21 ti pānīyarahite22 araññe, ghore ti
dāruṇe, pasārayī kicchagatassa pāṇin ti nisseṇiṃ bandhitvā kūpaṃ23
otāretvā dukkhagatassa mayhaṃ uttāraṇatthāya viriyapaṭisaṃyuttaṃ hatthaṃ
pasāresi24, tenūdatāriṃ dukhasampareto ti25 tena kāraṇen'; amhi26 duk-
khaparivārito pi tamhā kūpā27 utiṇṇo, etassa kiccena idhānupatto ti
ahaṃ etassa tāpasassa kiccena etena katassa kiccassānubhāvena idha anup-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kīlito, Bi kiliko, Bd kiḷiko.
2 Bi tiriti-, Bd tiriṭi-.
3 Bi kuṇḍaka, Bd kuṇḍika.
4 Bi ṭhapanattāya, Bd tthapanatthāya.
5 Cks omit rasa.
6 Bid mayhaṃ.
7 Bid taṃ sabbaṃ.
8 Bd -ke.
9 Bid -guṇaṃ anu-.
10 Bi dātuṃ.
11 Cs avāsu corr. to āpāsu, Bi avāssu, Bd avāsu.
12 all four MSS. -smiṃ.
13 Bid sahadassi.
14 Ck pāniṃ, Cs pāṇiṃ corr. to pāniṃ, Bid pāṇi.
15 Cs tenudatāriṃ, Bi tenittāri, Bd tenuddhatadi.
16 Bid dukkha-.
17 Bid veyyāsi.
18 Bi tiriti-, Bd tiriṭiviccho.
19 Ck yapitañca, Bd jayatañca.
20 Bid avāsu.
21 Cs Bd -smiṃ, Bi -smī.
22 Cs pāṇīya- corr. to pānīya-, Bid pāṇiya-.
23 Cs kūpā.
24 ghore---pasāresi wanting in Bi.
25 Ck --sampare, Cs --sampare corr. to sampareto ti.
26 Cks --ṇena tamhi.
27 Bd kuppā, and adds uddhatāti.
[page 318]
318 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
patto1, Vesāyino visayā2 ti Vesāyi3 vuccati Yamo4 tassa visayā, {Jīvaloke} ti
manussaloke, ahaṃ hi imasmiṃ jīvaloke ṭhito Yamavisayaṃ maccuvisayaṃ paralokaṃ
gato nāma ahosiṃ5, so 'mhi etassa kāraṇā tato puna idhāgato ti vuttaṃ hoti, lā-
bhāraho ti lābhāraho6, catupaccayalābhassa anucchaviko, dethassa bhogan
ti etena paribhuñjitabbaṃ catupaccayaṃ7 sabbaṃ8 samaṇaparikkhārasaṃkhātaṃ
bhogaṃ etassa detha, yajatañ9 ca yaññan ti tvañ10 ca11 amaccā ca11 nā-
garā cā12 'ti sabbe pi tumhe etassa bhogaṃ13 detha yaññañ ca yajatha, tassa
hi diyyamāno deyyadhammo tena bhuñjitattā14 bhogo hoti itaresaṃ dānayaññattā15
yaññaṃ, tenāha: deth'; assa bhogaṃ yajatañ ca yaññan ti.
Evaṃ raññā16 gaganatale candaṃ17 uṭṭhapentena18 viya
Bodhisattassa guṇe pakāsite19 tassa guṇo sabbatthakam eva
pākaṭo20 jāto, atirekataro tassa21 lābhasakkāro udapādi22. Tato
paṭṭhāya ca23 uparājā vā amaccā vā24 añño vā25 koci kiñci26
rājānaṃ vattuṃ27 na visahi28. Rājā Bodhisattassa ovāde
ṭhatvā dānādīni puññāni katvā saggapadaṃ29 pūresi. Bo-
dhisatto30 abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā Brahmaloka-
parāyano ahosi.
Satthā "porāṇakapaṇḍitāpi upakāravasen'; eva31 kariṃsū" 'ti
imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā rājā
Ānando ahosi, tāpaso pana aham evā" 'ti. Tirīṭavacchajātakaṃ32.
10. Dūtajātaka.
Yassatthā dūram āyantīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ33 Nava-
nipāte Kākajātake34 āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ āman-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid idhānupatto.
2 Bi veyyāsino, Bd veyyāsino vipassa?
3 Bid veyyā.
4 Bi yaso, Ck yavo.
5 all four MSS. ahosi.
6 Cks lābhāraho, Bi alābhā arabho.
7 Ck -paccaṃ, Cs Bid -paccaya.
8 Bi omits sabbaṃ.
9 Cs yajathañ corr. to -tañ, Bi etañ.
10 Bid tvaṃ.
11 Bd omits ca.
12 Ck jā cā, Bid ca.
13 Bid bhogañ ca
14 Bid -tabbattā.
15 Cks -saññatto, Bd -yaññatthā.
16 Bd rañño.
17 Bid puṇṇacando.
18 Bid uṭhāpento.
19 Ck pakāsitena, Cs pakāsesi tena, Bi pakāsite, Bd pakāsīte.
20 Bid -to.
21 Bi -taro cassa ahosi, Bd -taro cassa a.
22 Bi omits udapādi.
23 Bid omit ca.
24 Bid amaccā vā uparājā vā.
25 Bid omit vā.
26 Bid omit kinci.
27 Bid vatthuṃ.
28 Bid -hati.
29 Bid saggapūraṃ.
30 Bid add pi.
31 Bid -vasena.
32 Bi tiriti-, Bd tiriṭi-, Bid add navamaṃ
33 Bid vatthu.
34 ~= Cakkavākajā-?
[page 319]
10. Dūtajātaka. (260.) 319
tetvā "na kho bhikkhu idān'; eva pubbe pi1 lolo, lolyakāraṇen'; eva
pana asinā sīsacchedanaṃ labhīti2" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa putto hutvā vayappatto Takkasilāyaṃ sip-
pāni3 uggahetvā4 pitu accayena rajje patiṭṭhāya bhojanasud-
dhiko ahosi, ten'; assa Bhojanasuddhikarājā5 tv-eva6
nāmaṃ jātaṃ. So kira tathārūpena7 vidhānena8 bhattaṃ
bhuñjati yathāssa9 ekissā bhattapātiyā10 satasahassaṃ vayaṃ
gacchati11, bhuñjanto pana antogehe na bhuñjati, attano
pana12 bhojanavidhānaṃ olokentaṃ13 mahājanaṃ puññaṃ kā-
retukāmatāya rājadvāre ratanamaṇḍapaṃ kāretvā bhojanavelāya
taṃ alaṃkārāpetvā kañcanamaye samussitasetacchatte rāja-
pallaṃke14 nisīditvā khattiyakaññāhi parivuto satasahassag-
ghanikāya suvaṇṇapātiyā15 satarasabhojanaṃ16 bhuñjati. Ath'
eko lolamanusso17 tassa bhojanavidhānaṃ oloketvā taṃ bho-
janaṃ bhuñjitukāmo hutvā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto
"atth'; esa18 upāyo" ti gālhaṃ nivāsetvā hatthe ukkhipitvā19
"bho ahaṃ dūto dūto20" ti uccāsaddaṃ karonto rājānaṃ upa-
saṃkami, tena ca samayena21 tasmiṃ janapade "dūto smīti22"
vadantaṃ na vārenti23, tasmā mahājano dvidhā bhijjitvā24
okāsaṃ adāsi. So vegena gantvā rañño pātito25 ekaṃ bhatta-
piṇḍaṃ gahetvā mukhe pakkhipi. Ath'; "assa sīsaṃ26 chindis-
sāmīti27" asigāho asiṃ abbāhesi28. Rājā "mā paharīti"
vāreti29, "mā bhāyi, bhuñjassū" 'ti. Hatthaṃ dhovitvā nisīdi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add tvaṃ.
2 Bi lolakaraṇena samāno pana asisacchedaṃ labhasīti,
Bd lolakaraṇeneva samāno pi na asinā sisacchedaṃ labhasīti.
3 Bid sabbasi-.
4 Bid uggaṇhitvā.
5 Bi -ko-.
6 Ck teva.
7 Bid tathānurūpena.
8 Cs Bd vidhāne.
9 Bi yato, Bd yathā.
10 Cs -pacchiyā, Bi -pāṭiyā, Bd -paṭiyā.
11 Bi -hassaṃ yeva hoti tāya, Bd satasāhassagghaniko yeva hoti.
12 Bi omits pana, Bd adds taṃ.
13 Cks -ketuṃ.
14 Bi rājā pallaṅkena, Bd rājapallaṅkena.
15 Bid -pāṭiyā.
16 Cs paṇītarasa-, Bid sabbarassa-.
17 Bid -puriso.
18 Bid attheko.
19 Bi adds nisīdi.
20 Bid duto only once.
21 Cs tena tena ca samayena, Bi tena tena samayena, Bd tena samayena.
22 Bi dutomhiti.
23 Bi vadantena nivāreti, Bd vadantaṃ na nivārentaṃ.
24 Bid bhinditvā.
25 Bid pāṭiyā.
26 Bi adds mayaṃ.
27 Bi -mā ti.
28 Bi si aggahesi, Bd asī agahesī.
29 Cs vāresi, Bid nivāreti.
[page 320]
320 III. Tikanipāta. 1. Saṃkappavagga. (26.)
Bhojanapariyosāne c'; assa1 attano pivanapānīyam eva2 tambūlañ
ca3 dāpetvā "bho purisa, tvaṃ ‘dūto 'mhīti'; vadasi4, kassa
dūto sīti" pucchi. "Mahārāja ahaṃ taṇhāya5 dūto udaradūto6,
taṇhā maṃ āṇāpetvā ‘tvaṃ7 gācchāhīti8'; dūtaṃ katvā pesesīti"
vatvā purimā dve gāthā avoca:
Ja_III,1.10(=260).1: Yass'; atthā dūram āyanti9 amittam api yācituṃ
tass'; ūdarass'; ahaṃ10 dūto, mā me kujjhi rathesabha. || Ja_III:28 ||
Ja_III,1.10(=260).2: Yassa divā ca ratto ca vasam āyanti māṇavā
tass'; ūdarass'; ahaṃ10 dūto, mā me kujjhi rathesabhā 'ti. || Ja_III:29 ||
Tattha yassatthā dūramāyantīti yassa atthāya ime sattā taṇhāvasikā
hutvā dūram pi gacchanti, rathesabhā ti rathayodhajeṭṭhaka.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā "saccaṃ etaṃ, ime sattā uda-
radūtā, taṇhāvasena vicaranti taṇhā ca ime satte vicāreti, yāva
manāpañ ca11 vata iminā kathitan" ti tassa purisassa tussitvā
tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,1.10(=260).3: Dadāmi te brāhmaṇa rohiṇīnaṃ12
gavaṃ sahassaṃ saha puṅgavena,
dūto hi dūtassa kathaṃ na dajjā,
mayam pi tass'; eva bhavāma dūtā ti. || Ja_III:30 ||
Tattha brāhmaṇā 'ti ālapanamattam etaṃ, rohiṇīnan12 ti rattavaṇṇā-
naṃ, saha puṅgavenā 'ti yūthaparināyakena13 upaddavarakkhakena14 vasa-
bhena15 saddhiṃ, mayampīti ahañ ca avasesā ca sabbe sattā tass'; eva uda-
rassa dūtā bhavāma, tasmā ahaṃ udaradūto samāno udaradūtassa tuyhaṃ kasmā
na dajjan16 ti.
Evañ ca pana vatvā "iminā vata mahāpurisena sutacitta-
katāya17 apubbaṃ kāraṇaṃ sāvito18 ti tuṭṭhacitto tassa mahan-
taṃ yasaṃ adāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vassa.
2 Cs -pāṇīyaṃ ce corr. to -pānīyaṃ ca, Bid -pāṇiyañceva.
3 Bid tampulañca, Ck taṇḍulañca, Cs taṇḍulañca corr. to tāmbūlañca.
4 Bi omits vadasi, Bd vadati.
5 Bid taṇhā.
6 Bi omits udaradūto.
7 Cs taṃ corr. to tvaṃ.
8 Cks gacchathā ti, Bid gacchahi ti.
9 Ck dūtamāyanti, Bi rassattā duramayanti, Bd yassattā duramāyanti.
10 Bid tassudarassāhaṃ.
11 Bid -paṃ.
12 Bid -ni-.
13 Ck Bd -ṇāyakena.
14 Bi -rakkhikena, Bd -rakkitena.
15 Bi ubhayena, Bd usabhena.
16 Bid dajjā.
17 Ck sutavittakatāya.
18 so Cks; Bd iminā ca tumhādisena purisena tāva asukapubbaṃ kāraṇaṃ
kathitan, Bi iminā ca tumhādisena tāva asutapuppaṃ kāraṇaṃ kathitan.
[page 321]
1. Padumajātaka. (261.) 321
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi
bahū1 sotāpannādayo ahesuṃ) "Tadā lolapuriso etarahi lolabhikkhu2,
Bhojanasuddhirājā pana aham evā" 'ti. Dūtajātakaṃ3. Saṃ-
kappavaggo paṭhamo4.
2. KOSIYAVAGGA.
1. Padumajātaka.
Yathā kesā ca massu cā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Ānandabodhimhi5 mālāpūjakārake6 bhikkhū ārabbha
kathesi. Vatthuṃ7 Kāliṅgabodhijātake āvibhavissati. So pana Ānan-
dattherena ropitattā Ānandabodhīti jāto. Therena hi Jetavanadvāra-
koṭṭhake bodhissa8 ropitabhāvo sakala-Jambudīpaṃ9 patthari. Ath'
ekacce janapadavāsino10 bhikkhū "Ānandabodhimhi mālāpūjaṃ karis-
sāmā" 'ti Jetavanaṃ āgantvā11 Satthāraṃ vanditvā punadivase Sāvat-
thiṃ12 pavisitvā13 uppalavīthiṃ14 gantvā mālaṃ alabhitvā āgantvā Ānan-
dattherassa15 ārocesuṃ: "āvuso mayaṃ bodhimhi mālāpūjaṃ karissāmā
'ti uppalavīthiṃ16 gantvā ekamālam pi na labhimhā" 'ti. Thero "ahaṃ
vo āvuso āharissāmīti" uppalavīthiṃ17 gantvā bahū18 nīluppalakalāpe
ukkhipāpetvā āgamma tesaṃ dāpesi. Te tāni gahetvā bodhipūjaṃ
kariṃsu. Taṃ pavattiṃ ñatvā19 dhammasabhāyaṃ bhikkhū therassa
guṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso jānapadā20 bhikkhū appapuññā
uppalavīthiṃ21 gantvā mālaṃ na labhiṃsu22, thero pana23 gantvā va
āharāpesīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi ka-
thāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bahu, Bi aññe hi bahū, Bd aññe pi bahu.
2 Bid add ahosi.
3 Bid add dasamaṃ.
4 Bid add tassuddānaṃ, saṃkappatilamuṭṭhiñca maṇi ca sindhavā sukā
jarudapānaṃ gāmaṇi mandhātā tiriṭi dūtan ti.
5 Ck -dhiṃ hi.
6 Bid māla-
7 Bid vatthu.
8 Bi bodhino, Bd bodhi.
9 Bid -pe.
10 Ck jā-.
11 Bi gaṃtvā.
12 Ck -tthi, Cs -tthi corr. to -tthiṃ, Bid -tthiyaṃ.
13 Bid pavīsetvā.
14 Bi upalavitti, Bd upalavittiṃ.
15 Cks Bi ānandathe-.
16 Bi upalacitti, Bd upalavittiṃ.
17 Bi upalaviti, Bd upalavithiṃ.
18 Ck bahuni, Cs bahūni, Bi bahi, Bd bahu.
19 Bi sutvā.
20 Cs janapada, Bi janappada, Bd janapadaṃ.
21 Bi upalapitti, Bd upavithī.
22 Bi mālaṃ alabhisu, Bd m. alabhiṃsu.
23 Cs janapadaṃ.
[page 322]
322 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
idān'; eva vattucchekā1 kathākusalamālaṃ2 labhanti, pubbe pi la-
bhiṃsū3" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto seṭṭhiputto ahosi. Antonagare va4 ekasmiṃ
sare padumāni pupphanti. Eko chinnanāso puriso5 saraṃ rak-
khati. Ath'; ekadivasaṃ Bārāṇasiyaṃ ussave ghuṭṭhe6 mālaṃ
pilandhitvā ussavaṃ kīḷitukāmā tayo seṭṭhiputtā "nāsacchinnassa
abhūtena vaṇṇaṃ vatvā māle7 yācissāmā" 'ti tassa padumāni8
bhañjanakāle9 sarantikaṃ10 gantvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Tesu
eko taṃ11 āmantetvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,2.1(=261).1: Yathā kesā ca massu12 ca chinnaṃ chinnaṃ virūhati
evaṃ rūhati te nāsā, padumaṃ dehi yācito ti. || Ja_III:31 ||
So tassa kujjhitvā na padumaṃ adāsi13. Ath'; assa dutiyo
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,2.1(=261).2: Yathā sāradikaṃ bījaṃ khette vuttaṃ virūhati
evaṃ rūhatu14 te nāsā, padumaṃ dehi yācito ti. || Ja_III:32 ||
Tattha sāradikan ti saradasamaye15 gahetvā nikkhittaṃ sārasampan-
naṃ bījaṃ.
So tassa16 kujjhitvā na padumaṃ17 adāsi. Ath'; assa ta-
tiyo tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,2.1(=261).3: Ubho pi palapante18 te19 ‘api padumāni20 dassati',
vajju21 vā te na vā vajju21 n'; atthi nāsāya rūhanā,
dehi samma padumāni amhehi pi yācito22 ti. || Ja_III:33 ||
Tattha ubho pi palapante23 ti ete dve pi musā vadanti, api padu-
mānīti24 api nāma25 no padumāni dassatīti cintetvā evaṃ vadanti26, vajju
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vatthucchedakā, Bi vatthucchekā, Bd vatthucchekā
2 Bid kusalāmālañca, Cs kusalamālā.
3 Cs Bid -su yevā.
4 Cs eva, Bid ca.
5 Bd adds taṃ, Bi ti.
6 Bi saṃghuṭhe, Bd saṅguṭhe.
7 Bid mālaṃ.
8 Bi -naṃ.
9 Cs bhājana-, Bi bhuñjana-.
10 Cs sarasan-, Bi sarassa santike, Bd sarassa santikaṃ.
11 Bid omit taṃ.
12 Cks massū.
13 Bid so kujjhitvā tasseva padumaṃ nādāsi.
14 Bi ruhati.
15 Bid sāra-.
16 Bid add pi.
17 Bid padumaṃ na.
18 Cs ubho vippalapante, Bi ubho pi vilabbhante, Bd ubho pi vilapante.
19 Ck ne.
20 Bid padāni.
21 Bi vajjuṃ, Bd vajjaṃ.
22 so Cs; Ck dehi samma padumāni yācito, Bi dehi sama padumātini ahaṃ
yācāmi yācito, Bd deti samma padumāni mahaṃ yācāmi yācito.
23 Cs vippalapante, Bi pi vilabhante te, Bd pi vilapante te.
24 Bd api padmāniti, Bi api dāniti.
25 Bi adds ca.
26 Bi add kevelaṃ yācāmi.
[page 323]
1. Padumajātaka. (261.) 323
vā te na vā vajjū 'ti1 tava nāsā rūhatū 'ti2 evaṃ vadeyyuṃ vā na vadeyyuṃ3
etesaṃ vacanaṃ nāma4 appamāṇaṃ, sabbatthāpi n'; atthi nāsāya virūhanā, ahaṃ
pana te nāsaṃ5 paṭicca na kiñci vadāmi, kevalaṃ yācāmi tassa6 dehi7 samma
padumāni yācito ti.
Taṃ sutvā padumasaragopako8 "imehi dvīhi musāvādo
kato9, tumhehi sabhāvo kathito, tumhākaṃ anucchavikāni pa-
dumānīti" mahantaṃ padumakalāpaṃ ādāya tassa10 datvā attano
padumasaram eva gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samadhānesi:
"Tadā padumalābhī11 seṭṭhiputto12 aham eva ahosin" ti13. Paduma-
jātakaṃ14.
2. Mudupāṇijātaka.
Paṇi ce muduko cassā15 'ti. Idaṃ Satthā Jetane viha-
ranto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi
Satthā dhammasabhaṃ16 ānītaṃ "saccaṃ kira tvaṃ17 ukkaṇṭhito18"
ti pucchitvā "saccan" ti vutte "bhikkhu itthiyo nām'; etā kilesa-
vasena gamanato arakkhiyā, porāṇakapaṇḍitāpi attano dhītaraṃ rak-
khituṃ nāsakkhiṃsu, pitaraṃ19 hatthe gahetvā ṭhitā va pitaraṃ ajā-
nāpetvā20 kilesavasena purisena saddhiṃ palāyīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ21 nibbattitvā
vayappatto Takkasilāya22 sippāni23 uggaṇhitvā pitu accayena
rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ kāresi. So dhītarañ ca
bhāgineyyañ ca dve pi antonivesane24 posento ekadivasaṃ
amaccehi saddhiṃ nisinno "mam'; accayena mayhaṃ bhāgineyyo
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs vajju vā no na vajjū ti, Bi vajjaṃ vā te na vā vajjun ti,
Bd vajjuṃ vā te na vā vajjun ti.
2 Cs ruhatīti, Bi vāva nāsā ruhabhuti.
3 Bd omits vā na vadeyyuṃ.
4 Bi omits nāma.
5 Cks nāsāya.
6 read tasmā? Bi adds me.
7 Bi dehiti, Bd dehīti datvā.
8 Bid padumagopako.
9 Bid kathito.
10 Cks ghare.
11 Cs -bhi corr. to -bhī, Bid -bhi.
12 Bid add pana.
13 Bid ahamevā ti.
14 Bi adds paṭhamaṃ, Bd pathamaṃ.
15 Cs vassā, Bid assā.
16 Cs Bi -bhāyaṃ.
17 Bi adds bhikkhu, Bd bhikkhum.
18 Bi adds si, Bd sī.
19 Bid pitarā.
20 Bid add va.
21 Bid kucchimhi.
22 Bid -lāyaṃ.
23 Bid tabbasippāni.
24 Bi attano nivesane.
[page 324]
324 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
rājā bhavissati, dhītā1 me tass'; eva2 aggamahesī bhavissatīti"
vatvā aparabhāge tesaṃ vayappattakāle3 puna amaccehi sad-
dhiṃ nisinno "mayhaṃ bhāgineyyassa aññassa4 dhītaraṃ ānes-
sāma5, mayhaṃ dhītaram pi6 aññasmiṃ rājakule7 dassāma,
evaṃ no ñātakā bahū8 bhavissantīti" āha. Amaccā sampaṭic-
chiṃsu. Atha rājā bhāgineyyassa bahigehaṃ dāpesi antopa-
vesanaṃ9 nivāresi. Te pana aññamaññaṃ paṭibaddhacittā
ahesuṃ. Kumāro "kena nu kho upāyena rājadhītaraṃ bahi
nīharāpeyyan" ti cintento "atthi upāyo" ti dhātiyā lañcaṃ
datvā "kiṃ ayyaputta kattaban10" ti vutte "amma kathan nu
kho rājadhītaraṃ bahi kātuṃ okāsaṃ labheyyāmā11" ti āha.
"Rājadhītāya saddhiṃ kathetvā jānissāmīti". "Sādhu ammā"
'ti. Sā gantvā12 "ehi amma, sīse te ūkā12 gaṇhissāmīti" taṃ
nīcapīṭhake14 nisīdāpetvā sayaṃ ucce nisīditvā tassā sīsaṃ
attano ūrūsu ṭhapetvā ūkā gaṇhamānā rājadhītāya sīsaṃ na-
khena15 vijjhi. Rājadhītā "nāyaṃ attano nakhena15 vijjhati16,
pitucchāputtassa me kumārassa nakhena15 vijjhatīti" ñatvā
"amma tvaṃ kumārassa santikaṃ agamāsīti17" pucchi. "Āma
ammā" 'ti. "Kin te na sāsanaṃ kathitan" ti. "Tava bahi-
karaṇūpāyaṃ18 pucchati ammā" 'ti. Rājadhītā "paṇḍito19
honto20 jānissatīti21" paṭhamaṃ gāthaṃ22 vatvā23 "amma
imaṃ uggahetvā kumārassa kathehīti" āha:
Ja_III,2.2(=262).1: Pāṇi ce muduko c'; assa24 nāgo c'; assa sukārito
andhakāro ca vasseyya25 atha nūna tadā siyā ti. || Ja_III:34 ||
Sā taṃ uggahetvā26 kumārassa santikaṃ gantvā "amma
rājadhītā kim āhā" 'ti vutte27 "aññaṃ kiñci avatvā imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add pi.
2 Bid tassa.
3 Bid bhāgineyyassa vayappattassa kāle.
4 Bid add raññe.
5 Bid aneyyāma.
6 Bid omit pi.
7 Cks -kulaṃ, Bid add pi.
8 Bid bahutarā.
9 Bid antonive-.
10 Bid kiccan.
11 Bi labheyyāthā.
12 Bid agantvā.
13 Ck ūkaṃ, Bi ukkā, Bd ukā.
14 Ck -piṭhake, Bi nicapāṭhike, Bd nicapiṭhake.
15 Bid nakhehi.
16 Cks vijjhīti.
17 Bid āgatāsīti.
18 Bid -kāra-.
19 all four MSS. -tā, Bid add va.
20 Bd -tā, Bi -tu.
21 Cks -sīti, Bi -ssanti, Bd -ssantīti.
22 Ck omits gāthaṃ.
23 Bi na taṃ pathamaṃ gāthaṃ mantetvā, Bd pathamaṃ gāthaṃ bandhitvā.
24 Bi mudukā assa, Bd sudukā tassa.
25 Bd passeyya.
26 Bid uggahitvā.
27 Bd Cs ayyaputta.
[page 325]
2. Mudupāṇijātaka. (262.) 325
gāthaṃ pahiṇīti1" taṃ gāthaṃ udāhāsi2. Kumāro3 tass'; atthaṃ
ñatvā "gaccha ammā" 'ti taṃ4 uyyojesi.
Gāthāy'; attho: sace te ekassa5 cullūpaṭṭhākassa6 mama hattho viya7 mudu
assa yadi ca te ānañjakāraṇaṃ8 sukārito eko hatthi assa yadi ca taṃ divasaṃ9
caturaṅgasamannāgato viya bahulo10 andhakāro assa devo ca11 vasseyya atha
nūna tadā siyā ti tādise kāle ime cattāro paccaye āgamma ekaṃsena te
manorathassa matthakagamanaṃ12 siyā ti.
Kumāro etam atthaṃ tattato13 ñatvā ekaṃ abhirūpaṃ
muduhatthaṃ cullūpaṭṭhākaṃ14 sajjaṃ15 katvā maṅgalahatthi-
gopakassa lañcaṃ datvā hatthiṃ ānañjakāraṇaṃ8 kāretvā kālaṃ
āgamento acchi. Ath'; ekasmiṃ kāḷapakkhuposathadivase16
majjhimayāmasamanantare17 ghanakāḷamegho18 vassi. So "ayaṃ
dāni rājadhītāya19 vuttadivaso" ti vāraṇaṃ abhirūhitvā20 mudu-
hatthakaṃ cullūpaṭṭhākaṃ21 hatthipiṭṭhe nisīdāpetvā gantvā
rājanivesanassa ākāsaṅgaṇābhimukhe ṭhāne hatthiṃ mahābhitti-
yaṃ alliyāpetvā vātapānasamīpe temento22 aṭṭhāsi. Rājāpi
dhītaraṃ23 rakkhanto aññattha sayituṃ na deti, attano santike
cullasayane24 sayāpeti. Sāpi "ajja kumāro āgamissatīti25"
ñatvā niddaṃ anokkamitvā26 va nipannā "tāta nahāyitukām'
amhīti" āha. Rājā "ehi ammā" 'ti taṃ hatthe gahetvā vāta-
pānasamīpaṃ netvā "nahāhi27 ammā" 'ti ukkhipitvā vātapānassa
bāhirapadumake28 ṭhapetvā ekasmiṃ hatthe gahetvā aṭṭhāsi.
Sā29 nahāyamānā va30 kumārassa hatthaṃ pasāresi31. So tassā
hatthato ābharaṇāni omuñcitvā32 upaṭṭhākassa33 hatthe pilan-
dhāpetvā34 taṃ ukkhipitvā rājadhītaraṃ nissāya padumake
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ṇī, Cs pahīṇi, Bid pahiṇiti.
2 Bid -sī.
3 Bid add ca.
4 Ck naṃ.
5 Bi etissā, Bd ekissā.
6 Bi cūḷapaṭhakāya, Bd cuḷupaṭhākāya.
7 Bid add hattho.
8 Ck āṇañja-, Bi āneñca-, Bd ānañca-.
9 Ck yadi etaṃ divasaṃ.
10 Cs Bd bahalo, Bi bahavo.
11 Ck va.
12 Bid gamanaṃ matthakaṃ.
13 Cs tathato, Bi attato.
14 Cks cullapa-, Bi cuḷupaṭhākaṃ, Bd cuḷūpaṭhāka.
15 Bid saññaṃ.
16 Ck Bd kāla-, Bi kālapaṇḍupo-.
17 Bid -samantare.
18 Ck Bi -kāla-, Bd -kāle-.
19 Bid rājadhītāya dāni.
20 Cks -ru-, Bi vivāraṇaṃ abhiharitvā.
21 Ck cullu-, Bi cuḷupaṭhakaṃ, Bd cuḷupaṭhākaṃ.
22 Bid add va.
23 Cs rājadhītaraṃ.
24 Bid cuḷa-.
25 Ck -ssasīti.
26 Ck Bid anu-.
27 Bi nhāyāhi, Bd nāyāti.
28 Bi hahimassepadumake, Bd pahipasse-.
29 Bid omit sā.
30 Bid nhāyamānā ca.
31 Bd hatthe pasāreti.
32 Cs muñcitvā.
33 Bid upaṭhākāya.
34 Ck piḷa-, Bid pilandhitvā.
[page 326]
326 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
ṭhapesi. Sā tassa1 hatthaṃ gahetvā pitu hatthe ṭhapesi. So
tassa2 hatthaṃ gahetvā dhītu hatthaṃ muñci3. Sā itarasmāpi4
hatthā ābharaṇāni omuñcitvā tassa dutiyahatthe pilandhāpetvā5
pitu hatthe ṭhapetvā kumārena6 saddhiṃ agamāsi7. Rājā8
"dhītā yeva me" ti saññāya taṃ dārakaṃ9 nahānapariyosāne10
sirigabbhe sayāpetvā dvāraṃ pidhāya lañchetvā11 ārakkhaṃ
datvā attano sayanaṃ gantvā nipajji. So pabhātāya rattiyā
dvāraṃ vivaritvā taṃ dārakaṃ9 disvā "kiṃ etan12" ti pucchi.
So13 tassā kumārena saddhiṃ gatabhāvaṃ kathesi. Rājā vip-
paṭisārī hutvā "hatthe gahetvā carantenāpi mātugāmaṃ rak-
khituṃ na sakkā, evaṃ arakkhiyā nām'; itthiyo14" ti cintetvā
itare dve gāthā avoca:
Ja_III,2.2(=262).2: Analā mudusambhāsā duppūrā tā15 nadīsamā,
sīdanti, naṃ viditvāna ārakā parivajjaye. || Ja_III:35 ||
Ja_III,2.2(=262).3: Yaṃ etā upasevanti chandasā vā dhanena vā
jātavedo va saṇṭhānaṃ khippaṃ anuḍahanti nan ti. || Ja_III:36 ||
Tattha analā mudusambhāsā ti muduvacanenāpi16 asakkuṇeyyā17,
n'; eva sakkā saṇhavācāya saṃgaṇhitun ti attho, purisehi vā etāsaṃ18 na
alan19 ti analā, mudusambhāsā ti hadaye thaddhāpi20 sambhāsā va mudu
etāsan ti mudusambhāsā, duppūra tā21 nādīsamā ti gathā nadī āgatā-
gatassa udakassa sandanato22 udakena duppūrā evaṃ anubhūtehi23 me-
thunādīhi aparitussanato duppārā, tena vuttaṃ: tiṇṇaṃ bhikkhave dham-
mānaṃ attitto appaṭivāno24 kālaṃ karoti, katamesaṃ tiṇṇaṃ methuna-
dhammānaṃ25, samāpattiyā ca vijāyanassa alaṃkārassa cā26 'ti27 imesaṃ kho
bhikkhave tiṇṇaṃ dhammānaṃ atitto appaṭivāno28 mātugāmo kālaṃ karotīti,
sīdantīti aṭṭhasu mahānirayesu soḷasasu ca ussadesu29 nimujjanti, nan ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid tassā.
2 Bid tassā.
3 Bi mucci.
4 Bi -smimpi.
5 Bid pilāndhitvā.
6 Bi -reneva.
7 Bid āg-.
8 Cks Bd rāja.
9 Bid dārikaṃ.
10 Bd nhāna-, Bi nāya-.
11 Bid lañcitvā.
12 Bid kimetan.
13 Bid sā.
14 Cs arakkhiyo nāmitthiyo, Bi arakkhiyamānaitthiyo nāma,
Bd arakkhiyamānā ittiyo.
15 Bi duppurattā, Bd dupparuttā.
16 Bid -na pi.
17 Cs -neyyā, Bi asakkaneyyā, Bd asatthuṇeyyā.
18 Bi etassa.
19 Ck labhan, Bi ālan.
20 Bi thaddhe phi, Bd bandhe vi.
21 Bi duparatthā, Bd duppurattā.
22 Ck āgatāgatassa sanato, Cs āgatāgatassa sanako corr. to -- sandako.
23 Cs anubhūtehi corr. to anubhūtābhūtehi.
24 Ck appaṭino, Bi apaṭibhāṇo, Bd apaṭibhāno.
25 Cks methunadhamma, Bi tinnaṃ medhunnaṃ, Bd metunaṃ dhammānaṃ.
26 add ca after vijā-? Ck alaṃkarassa ca, Cs alaṃkārassa ca,
Bi alaṃkarissā.
27 Cks omit ti.
28 Bid apaṭibhāno.
29 Bi usaddhasanirayesu, Bd usadanirayesu.
[page 327]
2. Mudupāṇijātaka. (262.) 327
nipātamattaṃ, viditvānā ti evaṃ jānitvā, ārakā parivajjaye ti tā1 itthiyo2
methunadhammādīhi atittā kālaṃ katvā etesu nirayesu sīdanti, etā evaṃ attanā
sīdamānā3 kass'; aññassa sukhāya bhavissantīti4 evaṃ ñatvā paṇḍito puriso
dūrato eva5 tā vajjeyyā6 ti dīpeti, chandasā vā dhanena vā ti attano vā
chandena ruciyā pemena7 gativasena8 laddhadhanena9 vā yaṃ purisaṃ etā
itthiyo upasevanti bhajanti, jātavedo ti aggi, so hi jātamatto va vediyati
vidito10 pākaṭo hotīti jātavedo, so yathā attano ṭhānaṃ {kāraṇaṃ} okāsaṃ vā11
anudahati evam eva12 tāpi yaṃ13 upasevanti taṃ purisaṃ dhanayasasīlapaññā-
samannāgatam pi tesaṃ sabbadhanādīnaṃ14 vināsanato15 paripuṇṇatāya sam-
pattiyā abhāvuppattiṃ16 kurumānā khippaṃ anudahanti jhāpenti, vuttam
pi c'; etaṃ:
Balavanto dubbalā honti thāmavanto17 pi hāyare
cakkhumā andhitā18 honti mātugāmavasaṃ gatā.
Guṇavanto nigguṇā honti paññavanto pi hāyare
pamattā bandhane senti mātugāmavasaṃ gatā.
Ajjhesanaṃ19 tapaṃ sīlaṃ saccaṃ cāgaṃ satiṃ matiṃ
acchindanti pamattassa panthadūbhī20 va takkarā.
Yasaṃ kittiṃ dhitiṃ sūraṃ bāhusaccaṃ pajānanaṃ
khepayanti21 pamattassa kaṭṭhapuñjaṃ22 vā pāvako ti.
Evaṃ vatvā Mahāsatto "bhāgineyyo23 pi mayā24 pose-
tabbo" ti mahantena yasasakkārena25 dhītaraṃ tass'; eva26
datvā taṃ oparajje27 patiṭṭhāpesi28. So mātulassa accayena
rajje patiṭṭhahi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jāta-
kaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpatti-
phale patiṭṭhahi) "Tadā rājā aham eva ahosin" ti29. Mudupāṇi-
jātakaṃ30.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs taṃ, Bid etā.
2 Bid add nāma
3 Bi ekāsaṃ evaṃ saṃsīdamānaṃ, Bd etāsaṃ evaṃ saṃsīdamānā,
Bi adds rakkhamānā, Bd rakkhamānāpi.
4 Cs bhavissatīti.
5 Bid va.
6 Bi parivaccaye, Bd parivajjeyyā.
7 Cs vāyāmena.
8 Bid tittivasena.
9 Bi pisandhanena, Bd pilandhanena.
10 Bid add vā.
11 Bid omit vā.
12 Cks e.
13 Bid add purisaṃ.
14 Ck sabbaṃ, Bid omit sabba.
15 Bid nāsanato.
16 Bi abhappuppattikaṃ, Bd agabbhūpattikaṃ.
17 Bid paññavanto.
18 Bid cakkhuno andhakā.
19 Cks ajjhenaca.
20 Ck panthacūbhi, Cs panthadūbhī and patthavūbhi, Bi pāthanaduhi,
Bd antadūhi.
21 Bi cajhāsayanti, Bd hāsayanti.
22 Ck kaṭṭhapūja, Bi kaṭhamuñcaṃ, Bd kattapuñjaṃ.
23 Bid -ṇe-.
24 Bi me, Bd omits mayā.
25 Cs omits yasa, Bi yassena yassena, Bd yasena.
26 Bid tassa.
27 Bid upa-.
28 Bid -ṭha-.
29 Bid ahamevā ti.
30 Bid add dutiyaṃ.
[page 328]
328 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
3. Cullapalobhanajātaka.
Abhijjamāne vārismiṃ ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ ukkaṇṭhitam eva1 ārabbha kathesi. Taṃ hi Satthā
dhammasabhaṃ ānītaṃ2 "saccaṃ kira tvaṃ3 ukkaṇṭhito4" ti pucchitvā
"saccan" ti vutte5 "itthiyo nām'; etā porāṇake suddhasatte pi saṃ-
kilesesun" ti6 vatvā7 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatto rājā pana aputto8
hutvā attano itthiyo "puttapatthanaṃ karothā" 'ti āha. Tā
putte patthenti9. Evaṃ addhāne gate Bodhisatto Brahma-
lokā cavitvā aggamahesiyā kucchimhi nibbatti. Taṃ jāta-
mattaṃ nahāpetvā10 thaññaṃ11 pāyanatthāya12 dhātiyā adaṃsu.
So pi pāyamāno rodati. Atha naṃ aññissā adaṃsu. Mātugā-
mahatthagato13 n'; eva tuṇhī hoti14. Atha naṃ ekassa pāda-
mūlikassa adaṃsu. Tena gahitamatto tuṇhī ahosi. Tato paṭ-
ṭhāya purisā15 taṃ gahetvā caranti. Thaññaṃ16 pāyantā17
duhitvā vā18 pāyenti sāṇiantarena vā thanaṃ mukhe ṭhapenti.
Tassa aparāparaṃ vaddhamānassāpi19 mātugāmaṃ dassetuṃ
nāma na sakkā20, ten'; assa rājā visuṃ ñeva21 nisajjādiṭṭhānāni
ca jhānāgārañ ca kāresi22. So tassa soḷasavassakāle23 cintesi:
"mayhaṃ añño putto n'; atthi, ayaṃ kāme na24 paribhuñjati,
rajjam pi na icchissati25, dulladdho26 vata27 me putto" ti. Atha
naṃ ekā naccagītavāditakusalā purise28 paricaritvā attano vase
kātuṃ paṭibalā taruṇā29 nāṭakitthī upasaṃkamitvā "deva kin
nu30 cintesīti" āha. Rājā31 taṃ kāraṇaṃ acikkhi. "Hotu
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bid -tabhikkhumeva.
2 Cs -sabhaṃ āgantvā anītaṃ āhari, Bi -sabhāyaṃ nitaṃ.
3 Cs Bd add bhikkhu.
4 Bid add sī.
5 Bid add bhikkhave.
6 Ck -lesunti, Bid -lissantīti.
7 Bid add tehi yācito.
8 Bid -datte rajjaṃ kārente rājā aputtako.
9 Bi patthentiyo pi, Bd patthentiyo pi na labhiṃsu.
10 Bid nhā-
11 Ck taṃña.
12 Bi dāyanattāya.
13 Bid -gāmassa-.
14 Bid ahosi.
15 Bid add va.
16 Ck thaṃña, Bi dhaññaṃ.
17 Bi pāyento.
18 Bid va.
19 Bi parivattamānassa, Bd mukhe tenassa dā natthi gandha kumāraro ti
nāma kariṃ tassa a. pari--nassāpi.
20 Bid nāma dassetuṃ na sakkoti.
21 Cs Bid yeva.
22 Cs kārāpesi.
23 Bid -vassikakāle.
24 Bi ayaṃ pana kumāro na mātugāmena, Bd ayaṃ pana kumāro na kāmena.
25 Bi icchissatīti, Bd rajjaṃ na icchassati.
26 Bid dullabho.
27 Bi pana.
28 Bid purisavesena.
29 Bid -ṇa.
30 Bid kiṃ nu kho.
31 Bid add pana.
[page 329]
3. Cullapalobhanajātaka. (263.) 329
deva, ahaṃ taṃ palobhetvā kāmarasaṃ jānāpessāmīti". "Sace
me puttaṃ anitthigandhakumāraṃ palobhetuṃ sakkhissasi so
rājā bhavissati tvaṃ aggamahesīti". Sā "mayhaṃ so deva
bhāro1, tumhe mā cintethā2" 'ti vatvā ārakkhamanusse upa-
saṃkamitvā āha: "ahaṃ paccūsasamaye3 āgantvā ayyaput-
tassa sayanaṭṭhāne4 bahijjhānāgāre ṭhatvā5 gāyissāmi6, sace7
kujjhati8 mayhaṃ katheyyātha, ahaṃ apagacchissāmi9, sace
suṇāti10 vaṇṇaṃ11 me katheyyāthā" 'ti. Te "sādhū" ti sam-
paṭicchiṃsu. Sāpi paccūsakāle tasmiṃ padese ṭhatvā tantis-
sarena gītassaraṃ gītassarena tantissaraṃ anatikkamitvā ma-
dhurena sarena12 gāyi. Kumāro suṇanto13 va nipajji, puna-
divase ca āsanne14 ṭhatvā gāyituṃ āṇāpesi, punadivase jhā-
nāgāre ṭhatvā gāyituṃ āṇāpesi, punadivase attano samīpe
ṭhatvā ti evaṃ anukkamena15 taṇhaṃ uppādetvā lokadham-
maṃ sevitvā kāmarasaṃ ñatvā "mātugāmaṃ nāma16 aññe-
saṃ na dassāmīti" asiṃ gahetvā antaravīthiṃ otaritvā purise
anubandhanto carati17. Atha naṃ rājā gāhāpetvā tāya ku-
mārikāya18 saddhiṃ nagarā nīharāpesi. Ubho pi araññaṃ pa-
visitvā19 Adhogaṅgaṃ gantvā ekasmiṃ passe Gaṅgaṃ ekasmiṃ
samuddaṃ katvā ubhinnaṃ antare assamapadaṃ māpetvā vā-
saṃ kappayiṃsu. Kumārikā paṇṇasālāya nisīditvā20 kanda-
mūlādīni pacati, Bodhisatto araññato phalāphalaṃ āharati21.
Ath'; ekadivasaṃ tasmiṃ phalāphalatthāya gate samuddadīpakā22
eko tāpaso bhikkhācāratthāya23 ākāsena24 gacchanto dhūmaṃ
disvā assamapade otari. Atha naṃ sā "nisīda yāva paccatīti"
nisīdāpetvā itthikuttena25 palobhetvā26 jhānā cāvetvā27 brahma-
cariyam assa antaradhāpesi. So pakkhacchinnakāko viya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sā sāmi mama bhāro, Bd sā sāmi me āro.
2 Bid cintayitthā.
3 Bi maccussa-, Bd paccussa.
4 Bid sayitaṭhāne.
5 Ck yatthā, Cs sattā corr. to ṭhatvā, Bid thatvā.
6 Cs hāyi- corr. to gāyi-, Bid gāyissāmīti.
7 Bid add so.
8 Bid kujjhissati.
9 Bid -mīti
10 Bid -ṇoti.
11 Bid omit vaṇṇaṃ.
12 Bid saddena.
13 Bid add va.
14 Bid āsannaṭhāne.
15 Bid -neva.
16 Ck omits nāma.
17 Bid vicari.
18 Bi -riyā.
19 Bid -setvā.
20 Bid nisīdāpetvā.
21 Bid āhari.
22 Cs -ko, Bid -ke.
23 Bid -ravelāya.
24 Bi -se, Bd -senā.
25 Bid -kuṭena.
26 Bi adds me.
27 Bid hāpetvā.
[page 330]
330 II. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
hutvā taṃ jahituṃ asakkonto sabbadivasaṃ1 tatth'; eva ṭhatvā
Bodhisattaṃ āgacchantaṃ disvā vegena samuddābhimukho pa-
lāyi2. Atha naṃ so "paccāmitto3 bhavissatīti" asiṃ abbāhetvā4
anubandhi. Tāpaso uppatanākāraṃ dassetvā samudde pati.
Bodhisatto "esa tāpaso ākāsena āgato5 bhavissati6, jhānassa
parihīnattā samudde patito, mayā dāni 'ssa avassayena bhavi-
tuṃ vaṭṭatīti7" cintetvā velante ṭhatvā imā gāthā avoca:
Ja_III,2.3(=263).1: Abhijjamāne vārismiṃ sayaṃ8 āgamma iddhiyā9
missībhāv'; itthiyā10 gantvā saṃsīdasi11 mahaṇṇave. || Ja_III:37 ||
Ja_III,2.3(=263).2: Āvaṭṭanī12 mahāmāyā brahmacariyavikopanā
sīdanti13, naṃ viditvāna14 ārakā parivajjaye. || Ja_III:38 ||
Ja_III,2.3(=263).3: Yaṃ etā upasevanti chandasā vā dhanena vā
jātavedo va saṇṭhānaṃ khippaṃ anudahanti nan15 ti. || Ja_III:39 ||
Tattha abhijjamāne vārismin ti imasmiṃ udake acalamāne akam-
pamāne udakaṃ anāmasitvā sayaṃ16 ākāsen'; eva iddhiyā āgantvā, missībhā-
vitthiyā17 ti lokadhammavasena itthiyā saddhiṃ missībhāvaṃ, āvaṭṭanī18
mahāmāyā ti itthiyo nām'; etā19 kāmāvaṭṭena20 āvaṭṭanato21 āvaṭṭanī22 anan-
tāhi itthimāyāhi samannāgatattā mahāmāyā nāma, vuttaṃ h'; etaṃ:
Māyā c'; etā23 marīcī ca24 soko rogo c'; upaddavo
kharā ca bandhanā c'; etā26 maccupāso guhāsayo,
tāsu yo vissase poso so naresu narādhamo ti26,
brahmacariyavikopanā ti seṭṭhacariyassa methunaviratibrahmacariyassa27
vikopanā, sīdantīti itthiyo nām'; etā isīnaṃ brahmacariyavikopanena apāyesu
sīdanti, sesaṃ purimanayen'; eva yojetabbaṃ.
Etaṃ28 pana Bodhisattassa vacanaṃ sutvā tāpaso samud-
damajjhe ṭhito va29 naṭṭhaṃ jhānaṃ puna uppādetvā ākāsena
attano vasanaṭṭhānam eva gato. Bodhisatto cintesi: "ayaṃ
tāpaso evaṃbhāriko30 simbalitūlaṃ viya ākāsena31 gato, mayāpi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sabbaṃ-.
2 Bi -yati.
3 Bid add me ayaṃ.
4 Bi sammāhitvā, Bd gahetvā.
5 Bid -nāgato.
6 Bid -tīti.
7 Cks vaddhatīti.
8 Bd ayaṃ.
9 Bd itthiyā.
10 Bi misibhāvittiyā, Bd missibhāvitthiyā.
11 Bid -dati.
12 Bid āvattani, Cs āvattani corr. to āvaddhanī, Ck āvaddhanī.
13 Bid sidanti.
14 Ck Bid viditvā.
15 Bid tan.
16 Bid ayaṃ.
17 Bi missibhāvittiyā, Bd missibhāvitthiyā.
18 Ck āvaddhati, Cs -ti corr. to -nī, Bid āvattani.
19 Bid itthi nāmesā.
20 Cks -vaddhena, Bid kāmavaṭṭena.
21 Ck āmaṇḍanato, Cs āvaddhanato, Bi āvaṭṭato, Bd to.
22 Ck āvaddhani, Cs āvaddhanī.
23 Cs Bid cesā.
24 Ck Bi va.
25 Bid cesā.
26 Bid add tattha.
27 Bid -virahitassa.
28 Bid evaṃ.
29 Bid yeva.
30 Bd -bhārito, Bi -sarito, Bd adds samāno, Bi samaṇo.
31 Bi -nā.
[page 331]
4Ṃahāpanādajātaka. (264.) 331
iminā viya jhānaṃ uppādetvā ākāsena1 carituṃ vaṭṭatīti2" so
assamaṃ gantvā taṃ itthiṃ manussapathaṃ netvā "gaccha
tvan" ti uyyojetvā araññaṃ pavisitvā manuññe bhūmibhāge
assamaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ
katvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā Brahmaloka-
parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakam
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale pa-
tiṭṭhahi) "Tadā anitthigandhakumāro3 aham eva ahosin4" ti. Culla-
palobhanajātakaṃ5.
4. Mahāpanādajātaka.
Panādo nāma so rājā ti. Idaṃ Satthā Gaṅgātīre ni-
sinno Bhaddajitherassa ānubhāvaṃ6 ārabbha kathesi. Ekasmiṃ
hi7 samaye Satthā Sāvatthiyaṃ8 vassaṃ vasitvā9 "Bhaddajikumārassa
saṃgahaṃ karissāmīti" bhikkhusaṃghaparivuto cārikaṃ caramāno
Bhaddiyanagaraṃ patvā10 Jātiyāvane11 tayo māse vasi kumārassa ñā-
ṇaparipākaṃ12 āgamayamāno. Bhaddajikumāro mahāyaso asītikoṭivibha-
vassa Bhaddiyaseṭṭhino ekaputtako, tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ13 tayo pā-
sādā ahesuṃ, ekekasmiṃ cattāro14 māse vasati, ekasmiṃ vasitvā nā-
ṭakaparivuto mahantena yasena aññaṃ pāsādaṃ gacchati. Tasmiṃ
khaṇe "kumārassa yasaṃ passissāmā" 'ti sakalanagaraṃ saṃkhubhi,
pāsādantare cakkāticakkāni mañcātimañcāni bandhanti. Satthā tayo
māse vasitvā "mayaṃ gacchāmā" 'ti nagaravāsīnaṃ ārocesi. Nāgarā
"bhante sve gamissathā" 'ti Satthāraṃ nimantetvā dutiyadivase
Buddha-pamukhassa saṃghassa15 mahādānaṃ sajjetvā16 nagaramajjhe
maṇḍapaṃ katvā alaṃkaritvā17 āsanāni paññāpetvā kālaṃ ārocesuṃ.
Satthā bhikkhusaṃghaparivuto tattha gantvā nisīdi. Manussā mahā-
dānaṃ adaṃsu. Satthā niṭṭhitabhattakicco madhurassarena anumo-
danaṃ ārabhi. Tasmiṃ khaṇe Bhaddajikumāro18 pāsādato pāsādaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -se.
2 Ck vaddhatīti.
3 Bi adds pana.
4 Bid ahamevā.
5 Bid cūḷa-, and add tatiyaṃ.
6 Bid -rassānubhāvaṃ.
7 Bid omit hi.
8 Ck omits sāvatthiyaṃ.
9 Bid pavisitvā in the place of vassaṃ vasitvā.
10 Bid gantvā.
11 Ck -ya-.
12 Bid -pakkaṃ.
13 Bid add anucchavikā.
14 Bd repeats cattāro.
15 Bid bhikkhusaṃghassa.
16 Bi sajjitvā, Bd sajjhitvā.
17 Bid omit alaṃkaritvā.
18 Bi adds pi.
[page 332]
332 III. Tikanipāta. 2. Kusiyavagga. (27.)
gacchati. Tassa sampattidassanatthāya taṃ divasaṃ koci na1 aga-
māsi2, attano manussā parivāresuṃ. So manusse3 pucchi: "aññas-
miṃ kāle mayi pāsādato pāsādaṃ4 gacchante sakalanagaraṃ saṃ-
khubhati5, cakkāticakkāni mañcātimañcāni bandhanti, ajja pana
ṭhapetvā mayhaṃ manusse añño koci n'; atthi6, kin nu kho kāraṇan"
ti. "Sāmi, Sammāsambuddho imaṃ nagaraṃ7 upanissāya tayo māse
vasitvā ajja gacchissati8, so bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā mahājanassa
dhammaṃ deseti, sakalanagaravāsino9 tassa dhammakathaṃ suṇan-
tīti10". So "tena hi etha, mayam pi11 suṇissāmā" 'ti sabbābharaṇa-
patimaṇḍito2 mahantena parivārena upasaṃkamitvā parisapariyante
ṭhito dhammaṃ suṇanto13 sabbakilese khepetvā aggaphalaṃ arahattaṃ
pāpuṇi. Satthā Bhaddiyaseṭṭhiṃ āmantetvā "mahāseṭṭhi, putto te14
alaṃkatapaṭiyatto va dhammakathaṃ suṇanto arahatte patiṭṭhito,
ten'; assa ajj'; eva pabbajituṃ vā vaṭṭati15 parinibbāyituṃ vā" ti āha.
"Bhante, mayhaṃ puttassa parinibbānena kiccaṃ n'; atthi, pabbājetha
naṃ, pabbājetvā ca pana naṃ gahetvā sve amhākaṃ gehaṃ upasaṃ-
kamathā" 'ti. Bhagavā nimantanaṃ16 adhivāsetvā kulaputtaṃ ādāya
vihāraṃ gantvā17 pabbājetvā upasampadaṃ dāpesi. Tassa mātāpitaro
sattāhaṃ mahāsakkāraṃ kariṃsu. Satthā sattāhaṃ vasitvā kula-
puttaṃ18 ādāya cārikaṃ caranto Koṭigāmaṃ pāpuṇi. Kotigāmavāsino19
Buddha-pamukhassa saṃghassa20 mahādānaṃ adaṃsu. Satthā bhatta-
kiccāvasāne anumodanaṃ ārabhi. Kulaputto anumodanakaraṇakāle21
bahigāmaṃ gantvā "Satthu āgatakāle yeva uṭṭhahissāmīti22" Gaṅgā-
titthasamīpe23 ekasmiṃ rukkhamūle jhānaṃ appetvā24 nisīdi. Ma-
hallakatheresu25 āgacchantesu pi avuṭṭhahitvā26 Satthu āgatakāle yeva
vuṭṭhahi27. Puthujjanā bhikkhū "ayaṃ pure viya pabbajitvā mahā-
there āgacchante disvāpi28 na vuṭṭhātīti29" kujjhiṃsu. Koṭi-
gāmavāsino30 nāvāsaṃghāṭe31 bandhiṃsu. Satthā saṃghāṭetvā32
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid na koci.
2 Bid āg-.
3 Ck -ssāya, Cs -ssāya corr. to -sse.
4 Bd -de.
5 Bi khumbhati, Bd saṃkhumbhiti.
6 Bid natthiti.
7 Bd bhaddiyanagaraṃ, Bi bhindaya-.
8 Bid gamissati.
9 Bi adds pi.
10 Bid suṇissantīti.
11 Bid omit pi
12 Ck sabba-, Bi sabbabharaṇapari-, Bd sabbābharaṇapaṭi-, Bid add va.
13 Bid add ṭhito va.
14 Bid te putto.
15 Ck vaddhati.
16 Ck -ṇaṃ, Cs -naṃ corr. to -ṇaṃ.
17 Bi kulaputtaṃ vihāraṃ netvā.
18 Bid -ttam.
19 Bid add manussā.
20 Bid bhikkhusaṅghassa.
21 Bid anumodanakāle.
22 Bi upaṭha-.
23 Bid gaṅgatīra-.
24 Bid samāpajjitvā.
25 Bd -katthe-, Bi -katte-.
26 Bid -tesu na uṭhahitvā.
27 Cs uṭṭhahi, Bid uṭhahi.
28 Bid pi disvā.
29 Ck vuṭṭhāti taṃ, Bid uṭhahiti.
30 Bid add manussā.
31 Bid -taṃ.
32 Bid nāvā saṅghāṭe saṅghamajjhe thatvā.
[page 333]
4. Mahāpanādajātaka. (264.) 333
"kahaṃ Bhaddajīti" pucchi. "Esa bhante idh'; evā" 'ti. "Ehi
Bhaddaji, amhehi saddhiṃ ekanāvaṃ abhirūhā1" 'ti. Thero pi2 up-
patitvā3 ekanāvāya aṭṭhāsi. Atha naṃ Gaṅgāya majjhaṃ4 gatakāle
Satthā āha: "Bhaddaji tayā Mahāpanādarājakāle ajjhāvutthapāsādo
kahan" ti. "Imasmiṃ ṭhāne nimuggo bhante" ti. Puthujjanā bhik-
khū "Bhaddajithero aññaṃ vyākarotīti5" āhaṃsu. Satthā "tena hi
Bhaddaji sabrahmacārīnaṃ6 kaṃkhaṃ chindā" 'ti āha. Tasmiṃ
khaṇe thero Satthāraṃ vanditvā iddhibalena gantvā pāsādathūpikaṃ{7}
aṅguliyā8 gahetvā pañcavīsatiyojanaṃ9 pāsādaṃ gahetvā ākāse uppati,
uppatito10 ca11 pana12 hetthā pāsāde ṭhitānaṃ pāsādaṃ bhinditvā
paññāyi13, ekayojanaṃ dviyojanaṃ14 tiyojanaṃ15 udakato pāsādaṃ
ukkhipi. Ath'; assa purimabhave ñātakā16 pāsādalobhena macchakac-
chapanāgamaṇḍukā hutvā tasmiṃ ñeva17 pāsāde nibbattā pāsāde uṭ-
ṭhahante parivattitvā parivattitvā18 udake yeva patiṃsu. Satthā te
patante disvā19 "ñātakā te Bhaddaji kilamantīti" āha. Thero Satthu
vacanaṃ sutvā pāsādaṃ vissajjesi20, pāsādo yathāṭhāne yeva patiṭṭhahi.
Satthā Pāragaṅgaṃ gato21. Ath'; assa22 Gaṅgātīre yeva āsanaṃ
paññāpayiṃsu23. So paññatte varabuddhāsane taruṇasuriyo viya ras-
miyo muñcanto nisīdi. Atha naṃ bhikkhū "kasmiṃ kāle bhante ayaṃ
pāsādo Bhaddajittherena ajjhāvuttho24" ti pucchiṃsu. Satthā "Mahā-
panādarājakāle" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Videharaṭṭhe Mithilāyaṃ25 Suruci nāma rājā
ahosi. Putto pi tassa26 Suruci yeva, tassa pana27 putto Ma-
hāpanādo nāma ahosi. Te imaṃ pāsādaṃ paṭilabhiṃsu, paṭi-
lābhatthāya pan'; assa28 pubbakammaṃ: dve pitāputtā naḷehi
ca udumbaradārūhi29 ca paccekabuddhassa vasanapaṇṇasālaṃ
kariṃsu" 'ti imasmiṃ jātake sabbaṃ atītavatthuṃ Pakiṇṇakanipāte
Surucijātake āvibhavissati30
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ruhā.
2 Bid omit pi.
3 Bid upagantvā.
4 Bi gaṅgaṃ majhe, Bd gaṅgāmajjhe.
5 Bid byākarosīti.
6 Cks sabbra-, Bid bhikkhūnaṃ.
7 Cs -dasippikaṃ, Bi -davagupikaṃ, Bd -datupikaṃ.
8 Bid pādaṅguliyā.
9 Bid -na.
10 Bi ukkhīpati ukkhipato, Bd ukkhippati ukkhipato.
11 Bi omits ca, Bd va.
12 Bid pana.
13 Bid add so.
14 Ck -nan.
15 Cs ekayojanatiyojanaṃ, Bid -dviyojanan ti yāva tiyojanāni.
16 Bid -kāyo.
17 Bid yeva.
18 Cs parivattetvā vattetvā, Bi parivattetvā, Bd parivattitvā only once.
19 Bid add va.
20 Bi vissajjī, Bd visajji.
21 Bi sattā gaṅgāto, Bd satthā paragaṅgāto.
22 Bid omit athassa
23 Ck paṃñāyiṃsu, Bi paññāyīsu, Bd paññāyisu.
24 Bid -vuṭho.
25 Bid mitthi-.
26 Bi pissa.
27 Bid omit pana.
28 Bid pana idaṃ.
29 Ck Bid -ruhi.
30 Bid -tīti.
[page 334]
334 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho1 hutvā imā gāthā
avoca:
Ja_III,2.4(=264).1: Panādo nāma so rājā yassa yūpo suvaṇṇayo2
tiriyaṃ soḷasapabbedho3 uccam4 āhu sahassadhā || Ja_III:40 ||
Ja_III,2.4(=264).2: Sahassakaṇḍū5 satabhedo6 dhajālu haritāmayo,
Anaccuṃ7 tattha gandhabbā cha sahassāni sattadhā, || Ja_III:41 ||
Ja_III,2.4(=264).3: Evam etaṃ8 tadā āsi yathā bhāsasi9 Bhaddaji.
Sakko ahaṃ tadā āsiṃ veyyāvaccakaro tavan10 ti. || Ja_III:42 ||
Tattha yūpo ti pāsādo, tiriyaṃ soḷasapabbedho11 ti vitthārato so-
ḷasakaṇḍapātavitthāro12 ahosi, uccamāhu13 sahassadhā ti ubbedhena sa-
hassakaṇḍagamanamattaṃ ucco ahu14, sahassakaṇḍagamanagaṇanāyaṃ15 pañca-
vīsatiyojanappamāṇaṃ16 hoti, vitthārato17 pan'; assa aḍḍhayojanamatto, sahas-
sakaṇḍū18 satabhedo19 ti yo pan'; esa20 sahassakaṇḍubbedho ti21 pāsādo
satabhūmiko22 ahosi, dhajālū ti dhajasampanno, haritāmayo23 ti harita-
maṇiparikkhato24, Aṭṭhakathāyam25 pana jhayāluharitāmayo26 ti pāṭho, harita-
maṇimayehi dvārakavāṭavātapānehi27 samannāgato ti28 attho, jhasā29 ti kira
dvārakavāṭavātapānānaṃ27 nāmaṃ, gandhabbā ti naṭā30, chasahassāni sat-
tadhā ti chagandhabbasahassāni sattadhā hutvā tassa pāsādassa sattasu ṭhānesu
rañño ratijananatthāya31 nacciṃsū ti attho, te evaṃ naccantāpi rājānaṃ hāse-
tuṃ na sakkhiṃsu, atha Sakko devarājā devanaṭaṃ pesetvā samajjaṃ kāresi,
tadā Mahāpanādo hasi, yathā bhāsasi32 Bhaddajīti Bhaddajitherena pi33
Bhaddaji tayā Mahāpanādarājakāle ajjhāvutthapāsādo34 kahan ti vutte35 imas-
miṃ ṭhāne nimuggo bhante ti vadantena tasmiṃ kāle attano atthāya tassa pā-
sādassa nibbattabhāvo Mahāpanādarājabhāvo ca bhāsito ti36 taṃ gahetvā Satthā
yathā tvaṃ Bhaddaji bhāsasi37, evam etaṃ38 tadā āsi39 tadā etaṃ40 tath'
eva ahosi, ahaṃ tadā tava kāyaveyyāvaccakaro41 Sakko devānaṃ indo ahosin ti42.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sammāsam-.
2 Bid yupo suvaṇṇamayo.
3 Cs soḷasacubbedho, Bi soḷassuppedho, Bd soḷasubbedho.
4 Bid uddham.
5 Cs -khaṇḍaṃ corr. to -kaṇḍū, Bi -koṇḍo, Bd -kaṇḍo.
6 Ck -bhedho, Cs -bheṇḍuṃ corr. to -bhedo, Bi -keta, Bd -geṇḍu.
7 Bi ānacuṃ.
8 Bid evamevaṃ.
9 Cs Bid bhāsati.
10 Bid tāvā.
11 Cs soḷasacubbedho, Bi soḷasuppedho, Bd soḷasubbedho.
12 soḷakaṇḍapāvāvitthāro, Bd soḷasakaṇḍapādānavitthāro.
13 Bi uddham-, Bd uddhahu.
14 Bi āhu.
15 Bid -nāya.
16 Bid -napa-.
17 Bid vitthāro.
18 Ck -kaṇḍu, Cs -khaṇḍa corr. to -kaṇḍū, Bi omits sahassakaṇḍū,
Bd -kaṇḍo.
19 Bid -geṇḍū.
20 Cks yojane, Bd phanesa.
21 Bid omit ti.
22 Bid satta-.
23 Bid -ta-.
24 Bd -maṇipayehi parikkhitto, Bi -maṇiparikkhitto.
25 Bi atthakatthāya.
26 Cs dhajāḷuharitāmayo, Bi sāmāluharitāmayo, Bd smāluharitvāmayo.
27 Bid omit vāṭa.
28 Ck hoti, Cs hotitī.
29 so Cks instead of jhayā? Bi sathāḷu, Bd samālū.
30 Ck nāṭā, Cs nāṭā corr. to naṭā.
31 Bi rativaḍhanattāya, Bd rativaddhanatthāya.
32 Cs Bid bhāsati.
33 Bid hi.
34 Bi ajhāvuṭha-, Bd ajjhavuṭhā-.
35 Bd vuttena.
36 Bid hoti.
37 Bid bhāsati.
38 Bi evamevā, Bd evameva.
39 Ck hāsi, Bi haṃ tadā asīti.
40 Bi evamevaṃ.
41 Bi -vaccaṃkaro, Bd -vaccaṃkaromi.
42 Bid add āha.
[page 335]
5. Khurappajātaka. (265.) 335
Tasmiṃ khaṇe puthujjanabhikkhū nikkaṃkhā ahesuṃ.
Satthā evaṃ dhammaṃ desetvā1 jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Mahāpanādo2 Bhaddaji ahosi, Sakko pana aham evā" 'ti. Mahā-
panādajātakaṃ3.
5. Khurappajātaka.
Disvā khurappe ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ ossaṭṭhaviriyaṃ bhikkhuṃ4 ārabbha kathesi. Taṃ5 hi
Satthā "saccaṃ kira tvaṃ ossaṭṭhaviriyo" ti pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti vutte "bhikkhu kasmā evaṃniyyānikasāsane pabbajitvā
viriyaṃ ossaji6, porāṇakapaṇḍitā aniyyānikaṭṭhāne7 viriyaṃ kariṃsu"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ aṭaviārakkhikakule8 nibbattitvā9 vayap-
patto pañcapurisasataparivāro10 aṭaviārakkhikesu jeṭṭhako11
hutvā aṭavimukhe ekasmiṃ gāme vāsaṃ kappesi. So bha-
tiṃ12 gahetvā manusse aṭaviṃ atikkameti. Ath'; ekasmiṃ
divase bārāṇaseyyako13 satthavāhaputto pañcahi sakaṭasatehi
taṃ gāmaṃ patvā taṃ pakkosāpetvā "samma sahassaṃ gahe-
tvā maṃ14 aṭaviṃ atikkamehīti15" āha. So "sādhū" 'ti tassa
hatthato sahassaṃ gaṇhi, bhatiṃ gaṇhanto16 yeva ca17 tassa
jīvitaṃ pariccaji. So taṃ ādāya aṭaviṃ pāvisi. Aṭavimajjhe
pañcasatā corā uṭṭhahiṃsu. Core disvā va sesapurisā urena
nipajjiṃsu, ārakkhikajeṭṭhako eko18 va nadanto vagganto pa-
haritvā pañcasate pi core palāpetvā19 satthavāhaputtaṃ20 sot-
thinā kantāraṃ tāresi21. Satthavāhaputto parakantāre22 satthaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi imaṃ desanaṃ āharitvā, Bd i. dhammadesanaṃ ā.
2 Bid add rājā.
3 Bid add catutthaṃ.
4 Ck omits bhikkhuṃ.
5 Ck naṃ.
6 Bid osajji.
7 Bi adds pi.
8 Ck aṭaviyā ār- corr. to aṭaviār-, Bi attaviyaṃ ār-, Bd aṭṭayi ār-.
9 Bid -ttetvā.
10 Bid omit purisa.
11 Cks add jeṭṭhakesu.
12 Bid add pana.
13 Bi -sīyaṃ seyyako, Bd -sīyaṃ seyako.
14 Cs va.
15 Bid -kkā-.
16 Cs sahassaṃ gaṇhinto yeva corr. to sahassaṃ gaṇhanto yeva.
17 Bid omit ca.
18 Ck omits eko.
19 Bi -pesi.
20 Bi -putto pi, Bd -puttapi.
21 Bi tārāpesi.
22 Bd panakantāre.
[page 336]
336 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
nivāsetvā1 ārakkhikajeṭṭhakaṃ2 nānaggarasabhojanaṃ bhojetvā
sayam pi bhuttapātarāso sukhanisinno tena saddhiṃ sallapanto3
"samma tathā dāruṇānaṃ4 nāma5 corānaṃ6 āvudhāni gahetvā
avattharaṇakāle7 kena nu kho kāraṇena cittutrāsamattaṃ8 pi
na uppannan" ti pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,2.5(=265).1: Disvā khurappe dhanuveganunne
khagge gahīte9 tikkhiṇe teladhote
tasmiṃ bhayasmiṃ maraṇe viyūḷhe10
kasmā nu11 te nāhu chambhitattan ti. || Ja_III:43 ||
Tattha dhanuveganunne ti dhanuvegena vissaṭṭhe12, khagge gahīte9
ti tharudaṇḍehi12 sugahite khagge. maraṇe viyūḷhe14 ti maraṇe paccupaṭṭhite,
kasmā nu15 te nāhū 'ti kena nu kho kāraṇena nāhosi, chambhitattan ti
sarīracalanaṃ.
Taṃ sutvā ārakkhikajeṭṭhako16 itarā dve gāthā avoca17:
Ja_III,2.5(=265).2: Disvā khurappe dhanuveganunne
khagge gahīte9 tikkhiṇe teladhote
tasmiṃ bhayasmiṃ maraṇe viyūḷhe18
vedaṃ alatthaṃ vipulaṃ uḷāraṃ. || Ja_III:44 ||
Ja_III,2.5(=265).3: So vedajāto ajjhabhaviṃ amitte,
pubbe va me jīvitam āsi cattaṃ19,
na hi jīvite ālayaṃ kubbamāno
sūro kayirā sūrakiccaṃ kadāciti. || Ja_III:45 ||
Tattha vedaṃ alatthan20 ti tutthiñ c'; eva21 somanassañ ca paṭilabhiṃ,
vipulan ti bahuṃ, uḷāran ti uttamaṃ, ajjhabhavin ti jīvitaṃ pariccajitvā
abhibhaviṃ, pubbe va me jīvitamāsi cattan22 ti mayā hi23 pubbe va tava
hatthato bhatiṃ gaṇhanten'; eva24 jīvitaṃ cattam āsi, na hi jīvite ālayaṃ
kubbamāno ti jīvitasmiṃ hi nikantiṃ kurumāno purisakiccaṃ25 kadāci pi
na karoti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid nivesetvā.
2 Bi ārakkhijeṭhakaṃ, Bd ārakkhajeṭhakaṃ.
3 Bid -pento.
4 Ck dārunaṃ, Cs dārūṇaṃ.
5 Bid omit nāma.
6 Ck coraṃ.
7 Bid avattaraṇa-, Cs avattharaṇakālaṃ.
8 Ck -uttāsa-.
9 Bid gahite.
10 Ck viyoḷha, Bid viruḷe.
11 Cks hu.
12 Bid visatthe.
13 Bi khaṇukaṇḍe, Bd dhanukuṇḍe.
14 Bi virūḷe, Bd viruḷe.
15 Cks kasmāhu.
16 Bid ārakkhaje-.
17 Bid abhāsi.
18 Bi viraḷe, Bd viruḷe.
19 Cs catthaṃ, Bd cittaṃ.
20 Bd āladdhan.
21 Ck tuṭṭhimeva.
22 Ck mattan, Bd cittan.
23 Bi va, Bd omits hi.
24 Cs gaṇhantoneva corr. to -teneva, Bi gaṇhante yeva, Bd -to yeva.
25 Bid surosurakiccaṃ.
[page 337]
6. Vātaggasindhavajātaka. (266.) 337
Evaṃ so saravasse1 vassanto2 jīvitanikantiyā3 vissaṭṭhattā4
attanā5 sūrakiccassa katabhāvaṃ ñāpetvā6 satthavāhaputtaṃ
uyyojetvā sakagāmam eva paccāgantvā7 dānādīni puññani katvā
yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ossaṭṭhaviriyo9 arahatte patiṭṭhāsi10)
"Tadā ārakkhikajeṭṭhako11 aham eva ahosin12" ti. Khurappa-
jātakaṃ13.
6. Vātaggasindhavajātaka.
Yenāsi kisiyā paṇḍū 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Sāvatthiyaṃ aññataraṃ kuṭumbiyaṃ14 ārabbha kathesi. Sā-
vatthiyaṃ kir'; ekā abhirūpā itthī15 ekaṃ abhirūpaṃ kuṭumbiyaṃ16
disvā paṭibaddhacittā17 ahosi, sakalasarīraṃ jhāpayamāno18 viy'; assā19
abbhantare kilesaggi uppajji, sā n'; eva kāyassādaṃ na cittassādaṃ
labhi, bhattam pi 'ssā na rucci20, kevalaṃ mañcakassa aṭaniṃ21 ga-
hetvā nipajji22 {Atha} naṃ upaṭṭhāyikā ca sahāyikā ca pucchiṃsu:
"kin nu kho tvaṃ kampamānacittā aṭaniṃ23 gahetvā nipannā, kin te
aphāsukan" ti ekadvevāresu24 akathetvā punappuna25 vuccamānā26
tam atthaṃ ārocesi. Atha naṃ tā27 samassāsetvā "mā cintayi, mayaṃ
taṃ ānessāmā" 'ti vatvā gantvā28 kuṭumbikena29 saddhiṃ mantesuṃ.
So paṭikkhipitvā punappuna25 vuccamāno adhivāsesi. Tā "asukadivase
asukavelāyāgacchā30" 'ti paṭiññaṃ gahetvā31 tassā ārocesum. Sā
attano sayanagabbhaṃ32 sajjetvā attānaṃ alaṃkaritvā sayanapiṭṭhe
nisinnā tasmiṃ āgantvā sayanekadese nisinne33 cintesi: "sace hi34
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs saravasso, Bi panarasse, Bd panapare.
2 Cs vasanto, Bi vavissajjente, Bd hi sajjente.
3 Bid jīvite-.
4 Cs vissaṭṭhā
5 Bid attano.
6 Bid paññāpetvā.
7 Bi pacchāgaṃtvā.
8 Cs dhammade-, Bid jātakaṃ.
9 Bid add bhikkhu.
10 Bid patiṭhahi.
11 Bid ārakkhajeṭhako pana
12 Bid ahamevā.
13 Bid add pañcamaṃ.
14 Bid -kaṃ, Cs kuṭimbiyaṃ.
15 Cs itthi corr. to itthī, Bid itthi.
16 Cs kuṭimbikaṃ, Bid kuṭumpikaṃ.
17 Bid patibandha- throughout.
18 Bid jhāyamānā.
19 Bid viya tassā.
20 Bid pi na bhuñjati.
21 Bi mañcakāṭavi, Bd mañjakāttani.
22 Ck nipajjiti corr. to nipajjati, Bid nippajji.
23 Bi mañcāttani, Bd mañcāṭṭani.
24 Bi tāsaṃ ekaṃ dve vāre, Bd sā taṃ ekaṃ dve vāre pucchiti.
25 Bi punappunaṃ, Bd punappunnaṃ.
26 Bi pucchamānāya, Cs Bd pucchamāna.
27 Cs omits tā.
28 Bi omits gantvā. Bd gandha.
29 Cs -ṭi-.
30 Cs -lāya gacchā, Bid -lāya āgacchāhi.
31 Bd adds gantvā.
32 Cs sayaṃgabbhaṃ, Bid vasana-.
33 Cks -nno.
34 Bid sacāhaṃ.
[page 338]
338 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
imassa garuṃ akatvā idān'; eva okāsam1 karissāmi issariyaṃ me2
parihāyissati, āgatadivase yeva okāsakāraṇaṃ3 nāma akāraṇaṃ, ajja
naṃ maṃkuṃ katvā aññasmiṃ divase okāsaṃ karissāmīti". Atha
naṃ4 hatthagahaṇādivasena5 keḷiṃ kātuṃ āraddhaṃ hatthe gahetvā
"apehi, na me tayā attho" ti nibbhacchesi6. So osakkitvā lajjito
uṭṭhāya attano geham eva gato. Itarā itthiyo tāya tathākatabhāvaṃ7
ñatvā kuṭumbiye8 nikkhante9 upasaṃkamitvā evam āhaṃsu: "tvaṃ10
etasmiṃ11 paṭibaddhacittā āhāraṃ paṭikkhipitvā nipajji12, atha naṃ
punappuna13 yācitvā ānayimha14, tassa kasmā okāsaṃ na akāsīti".
Sā tam atthaṃ ārocesi. Itarā "tena hi15 paññāyissasīti16" apakka-
miṃsu17. Kuṭumbiyo18 puna nivattitvāpi na19 olokesi. Sā taṃ20 ala-
bhamānā nirāhārā tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Kuṭumbiyo18 tassā
matabhāvaṃ ñatvā bahumālāgandhavilepanaṃ21 ādāya Jetavanaṃ gantvā
Satthāraṃ pūjetvā vanditvā22 ekamantaṃ nisīditvā Satthārā23 ca "kin
nu kho upāsaka na paññāyasīti" pucchite24 tam atthaṃ ārocetvā
"sv-āhaṃ bhante ettakaṃ25 kālaṃ lajjāya Buddhūpaṭṭhānaṃ26 nā-
gato27" ti āha. Satthā "upāsaka idāni tav'; esā28 kilesavasena taṃ
pakkosāpetvā āgatakāle taṃ okāsaṃ akatvā29 lajjāpesi, pubbe pi pana
paṇḍitesu pi paṭibaddhacittā hutvā pakkosāpetvā āgatakāle okāsaṃ
akatvā kilametvā30 vippayojesīti31" vatvā tena32 yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto sindhavakule nibbattitvā Vātaggasindhavo33 nāma
hutvā tassa maṅgalasso ahosi. Assagopakā34 taṃ netvā Gaṅ-
gāya35 nahāpenti36. Atha naṃ Kundāḷī37 nāma gadrabhī38 disvā
paṭibaddhacittā hutvā kilesavasena kampamānā n'; eva tiṇaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vokāsaṃ, Bd omit okāsaṃ.
2 Cs -yañce.
3 Ck vokāsaṃkāran, Cs okāsaṃkaraṇaṃ.
4 Bd adds gantvā.
5 Ck Bid -gahanā-, Cs -gahaṇa-.
6 Bid nivāresi.
7 Cs tāyathākatabhāvaṃ, Bi tāya tathā ahatthagahaṇādibhāvaṃ,
Bd tāya katā hatthagahaṇādibhāvaṃ.
8 Cs kuṭimbiye, Bid kuṭumpike.
9 Bid add taṃ.
10 Bi adds evamāha, Cs taṃ sutvā.
11 Bi tasmī.
12 Bi nippajjasi.
13 Bid punappunnaṃ.
14 Bi ānayhimhā, Bd ānayimhā.
15 Bid add tvaṃ.
16 Cks Bi -tīti, Bid add vatvā.
17 Bi pakkamisuṃ, Bd pakkamisu.
18 Cs kuṭimbiko, Bid kuṭumpiko.
19 Bi puna nivattetvā na, Bd na puna nivattetvā.
20 Cs sā sātaṃ, Bi sā ṭaṃ.
21 Bd pagandhamālāvilepanaṃ.
22 Bid omit vanditvā.
23 Bi nisīdi suttā, Bd nisīdi satthā.
24 Bid paññāyatīti pucchitvā.
25 Bid ettha-.
26 Ck Bid buddhu-.
27 Cs gato, Bi nāgatosmīn, Bd nāgatosī
28 Bi na upāsaka idāneva, Bd na u. idāneva sā.
29 Bd katvā.
30 Bid kilamitvā.
31 Bi va uyyojesi, Bd uyyojesī.
32 Bi tehi.
33 Bd vātakka-.
34 Cks -ke.
35 Bd -yaṃ.
36 Cks -nte.
37 Cs -lī, Bi bhaddali, Bd baddhali.
38 Bi -bhā, Bd -bhi.
[page 339]
6. Vātaggasindhavajātaka. (266.) 339
khādi na pānīyañ ca1 pivi, parisussitvā2 kisā aṭṭhicammamattā
va3 ahosi4. Atha naṃ putto gadrabhapotako tathā5 parisussamā-
naṃ disvā "kin nu kho tvaṃ amma n'; eva tiṇaṃ khādasi6
na pānīyaṃ7 pivasi8, parisussitvā9 tattha tattha kampamānā
nipajjasi10, kin te aphāsukan" ti pucchi. Sā akathetvā11 pu-
nappuna12 vuccamānā13 taṃ atthaṃ kathesi. Atha naṃ putto
samassāsetvā "amma mā cintayi, ahaṃ14 taṃ ānessāmīti15"
vatvā Vātaggasindhavassa16 nahāyituṃ17 gatakāle18 taṃ19 upa-
saṃkamitvā "tāta, mayhaṃ mātā tumhesu pāṭibaddhacittā,
nirāhārā20 sussitvā marati21, jīvitadānam assā dethā" 'ti āha.
"Sādhu tāta dassāmi22, assagopakā maṃ nahāpetvā23 thokaṃ
Gaṅgātīre24 caraṇatthāya25 vissajjenti26, tvaṃ mātaraṃ gahetvā
taṃ padesaṃ ehīti". So gantvā mātaraṃ ānetvā tasmiṃ
padese vissajjetvā27 ekamantaṃ paṭicchanno28 aṭṭhāsi. Assa-
gopako29 pi Vātaggasindhavaṃ30 tasmiṃ ṭhāne vissajjesi31. So
taṃ gadrabhiṃ oloketvā upasaṃkami. Atha sā gadrabhī32
tasmiṃ33 upasaṃkamitvā attano sarīraṃ upasiṃghamāne34
"sac'; āhaṃ garuṃ{35} akatvā36 āgatakhaṇe37 v'; assa38 okāsaṃ
karissāmi evaṃ me yaso ca issariyañ ca parihāyissati39, anic-
chamānā viya bhavituṃ vaṭṭatīti" cintetvā sindhavassa heṭṭhā-
hanuke40 pādena paharitvā palāyi. Dantamūlassa41 bhijjitvā42
gatakālo43 viya ahosi. Vātaggasindhavo44 "ko me etāya attho"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid udakaṃ and omit ca.
2 Bi sussi, Bd sariraṃ sussitvā.
3 Bid omit va
4 Bd hutvā, Bi hutvā punappunaṃ pajjāyī.
5 Bid mātaraṃ.
6 Ck khāsi, Bi khādi.
7 Bid udakaṃ.
8 Bid pivi.
9 Bd pasariraṃ sussitvā.
10 Cs nipajji.
11 Bid add pi.
12 Bid -nnaṃ.
13 Bid pucchamānassa gadrabhī.
14 Bid ahan.
15 Bid taṃ ānetvā dassāmī.
16 Bi vātakka-.
17 Bid nhā-.
18 Bid āgamana-.
19 Bid omit taṃ.
20 Bd nihārā, Bi niharā.
21 Bid marissati.
22 Bid dassāmiti.
23 Bid nhāyitvā.
24 Bid add thatvā
25 Bi vicaraṇa-, Bd gocarattāya.
26 Bi visajjissati, Bd vissajjissanti.
27 Bid visajjitvā
28 Bi paṭichinno? Bd paṭipanne.
29 Bid -kā.
30 Bid vātakka-.
31 Bi vissajjesuṃ, Bd visajjesuṃ.
32 Ck Bi -bhi, Bd -bhiṃ.
33 Ck tasmiṃ ṭhāe, the latter word being scratched out, Bi omits tasmiṃ.
34 Cs -no.
35 Bi guruṃ.
36 Bd katvā.
37 -kkhaṇe
38 Bid yevassa.
39 Bi -yissatīti, Bd -hārissatīti.
40 Bd haṇu-.
41 Bi danda-, Bd dandha-.
42 Bi bhijjamānaṃ, Bd bhijjamāna.
43 Bid kālo.
44 Bi vātakka- corr. to vātagg-, Bid add pi.
[page 340]
340 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
ti lajjito tato va1 palāyi. Sā vippaṭisārī2 hutvā tatth'; eva
patitvā socamānā nipajji3. Atha naṃ putto upasaṃkamitvā
pucchanto pathamaṃ gātham āha:
Ja_III,2.6(=266).1: Yenāsi kisiyā paṇḍu yena bhattaṃ na ruccati4
ayaṃ so āgato tāto, kasmā dāni palāyasīti5. || Ja_III:46 ||
Tattha yenā6 'ti tasmiṃ paṭibaddhacittatāya yena kāraṇabhūtena.
Puttassa vacanaṃ sutvā gadrabhī dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,2.6(=266).2: Sace7 panādiken'; eva santhavo8 nāma jāyati9
yaso hāyati itthīnaṃ10, tasmā tāta palāy'; ahan ti11. || Ja_III:47 ||
Tattha ādikenevā12 'ti ādito vā13 paṭhamaṃ ñeva14, santhavo ti
methunadhammasampayogavasena15 mittasanthavo, yaso hāyati itthīnan10
ti tāta itthīnaṃ10 hi garuṃ16 akatvā ādito va17 santhavaṃ kurumānānaṃ yaso
hāyati issariyaṃ gabbitabhāvo18 parihāyatīti.
Evaṃ sā itthīnaṃ19 sabhāvaṃ20 puttassa kathesi.
Tatiyaṃ gāthaṃ pana Satthā abhisambuddho hutvā āha:
Ja_III,2.6(=266)2.63: Yasassinaṃ kule jātaṃ āgataṃ yā na icchati
socati cirarattāya Vātaggam iva Kundalīti{21.} || Ja_III:48 ||
Tattha yasassinan ti yasasampannaṃ, yā na icchatīti yā itthī22 ta-
thārūpaṃ23 purisaṃ na icchati, cirarattāyā ti cirarattaṃ dīghamaddhānan
ti attho.
Satthā imaṃ atītaṃ24 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakam sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne kuṭumbiko25 sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā gadrabhī26 sā itthī ahosi, Vātaggasindhavo pana aham evā"
'ti. Vātaggasindhavajātakaṃ27.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs lajji tatheva, Bi lajjito tato, Bd lajjito tato ca.
2 Ck -rino, Bi -ri, Bd -tisāri.
3 Bid nipp-.
4 Bi viracati.
5 Cks Bd -tīti.
6 Bid yenāsi.
7 Bi nākho, Bd nakho.
8 Ck satthavo, Bi saṭṭhavo, Bd sindhavo.
9 Bi -te.
10 Bid itthi-.
11 Bid palāyitanti.
12 Bid -kena vā.
13 Cs adds na.
14 Cs -maññeva, Bid pathamam eva.
15 Bid -saṃyoga-.
16 Bd garukaṃ.
17 Bi yeva.
18 Bid labhitabhāvo.
19 Bid itthi-.
20 Bid -vo taṃ.
21 Ck kundālīti, Cs kuṇḍalīti, Bi bhaddaliti, Bd gadrabhiti.
22 Bid itthi.
23 Ck yathārūpaṃ.
24 Bid dhammadesanaṃ.
25 Cs kuṭi-.
26 Bid bhi.
27 Bid add chaṭhamaṃ.
[page 341]
7. Kakkaṭajātaka. (267.) 341
7. Kakkaṭajātaka.
Siṅgī migo ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto añña-
taraṃ itthiṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kir'; eko kuṭumbiko1
attano bhariyaṃ gahetvā uddhārasādhanatthāya2 janapadaṃ gantvā
uddhāraṃ3 sādhetvā4 āgacchanto antarāmagge corehi gahito. Bhariyā
pan'; assa abhirūpā pāsādikā5. Corajeṭṭhako tassāpi6 sinehena {kuṭum-
bikaṃ}1 māretuṃ ārabhi. Sā pana itthī7 sīlavatī8 ācārasampannā pa-
tidevatā9, sā corajeṭṭhakassa pādesu patitvā10 "sāmi11 sace mayi
sinehena12 mayhaṃ sāmikaṃ māressasi13 aham pi14 visaṃ vā khāditvā15
nāsāvātaṃ sannirumbhitvā16 marissāmi, tayā pana saddhiṃ na gacchis-
sāmi17, mā me akāraṇā18 sāmikaṃ mārehīti" yācitvā taṃ vissajjāpesi.
Te ubho pi sotthinā Sāvatthiṃ patvā Jetavanapiṭṭhivihārena gacchantā
"vihāraṃ pavisitvā Satthāraṃ vanditvā gamissāmā" 'ti19 gandhakuṭi-
pariveṇaṃ gantvā20 vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Te Satthārā "ka-
haṃ gat'; atthā21" 'ti puṭṭhā "uddhārasādhanatthāyā22" 'ti āhaṃsu,
"antarāmagge pana ārogena23 āgat'; atthā" 'ti vutte kuṭumbiko24 āha:
"antarāmagge no bhante corā gaṇhiṃsu, tatr'; esā25 maṃ māriyamā-
naṃ corajeṭṭhakaṃ yācitvā mocesi26, imaṃ nissāya27 jīvitaṃ laddhan"
ti. Satthā "upāsaka idāni tāv'; etāya28 tuyhaṃ jīvitaṃ29 dinnaṃ30,
pubbe31 paṇḍitānam pi adāsīti32" tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Hi-
mavante mahā udakarahado, tattha mahā suvaṇṇakakkaṭako
ahosi, so tassa nivāsabhāvena33 kulīradaho34 ti paññāyittha.
Kakkaṭako mahā ahosi khalamaṇḍalappamāṇo35, hatthī36
gahetvā vadhetvā37 khādati, hatthī38 tassa bhayena39 otaritvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs kuṭi-.
2 Bi uddhāraṃ sodhan-, Bd uddharaṃ sodhan-.
3 Bi uddharaṃ.
4 Bid so-.
5 Bid add dassaniyā.
6 Bi tasmī, Bd tassā.
7 Bid itthi.
8 Ck Bid -ti.
9 Bid add hutvā.
10 Bid nippattitvā.
11 Bid add corajeṭhaka.
12 Bid sineho atthi mā.
13 Bi māreheti, Bd mārehi, Bid add sace māresi.
14 omit pi.
15 Bid khāditvā vā.
16 read -tvā vā? Bi sannirajjitvā, Bd -rujjitvā.
17 Bid gami-.
18 Bid -ṇena.
19 Bid satthāraṃ vandissāmā ti.
20 Bid add satthāraṃ.
21 Bid gatattā upāsikā.
22 Bi uddharaṃ sodha-, Bd uddhānaṃ sodha-.
23 Ck āroggena, Bi arogena, Bd āroge corr. to aroge.
24 Cs kuṭi-.
25 Bid tattha sā.
26 Ck mocehi.
27 Bi adds mayā.
28 Bid na idāneva tāya evaṃ.
29 Bi jīvitadānaṃ, Bd jīvitaṃdānaṃ.
30 Bi omits dinnaṃ.
31 Bid add pi.
32 Bid pi jīvitaṃ adāsi yevā ti.
33 Bi -nivāsanassa bhāvena, Bd nivāsanabhāvena.
34 Cks kuḷī-, Bid kuli-.
35 Bi -ṇaṃ, Bd -ṇā.
36 Cs Bid hatthi.
37 so Cks; Bid omit vadhetvā.
38 Cs hatthi, Bid -iyo.
39 Bid add tattha.
[page 342]
342 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
gocaraṃ gaṇhituṃ na sakkonti1. Tadā Bodhisatto kulīra-
dahaṃ2 upanissāya vasamānaṃ hatthiyūthajeṭṭhakahatthiṃ3
paṭicca kaṇeruyā4 kucchismiṃ5 paṭisandhiṃ gaṇhi. Ath'; assa
mātā "gabbhaṃ rakkhissāmīti6" aññaṃ pabbatapadesaṃ gantvā
gabbhaṃ rakkhitvā puttaṃ vijāyi. So7 anukkamena viññūtaṃ8
patto mahāsarīro thāmasampanno sobhaggappatto añjanapab-
bato viya ahosi. So ekāya kaṇeruyā9 saddhiṃ saṃvāsaṃ
kappetvā "kakkaṭakaṃ gaṇhissāmīti10" attano bhariyañ ca
mātarañ ca ādāya taṃ hatthiyūthaṃ upasaṃkamitvā pitaraṃ
passitvā "tāta ahaṃ kakkaṭakaṃ gaṇhissāmīti" āha. Atha
naṃ pitā "na sakkhissasi tātā11" 'ti vāretvā12 punappuna13
vadantam eva14 "jānissasīti" āha. So kulīradahaṃ15 upanis-
sāya vasante16 sabbavāraṇe sannipātetvā sabbehi saddhiṃ da-
hasamīpaṃ gantvā "kiṃ so kakkaṭako otaraṇakāle gaṇhati
udāhu gocaraṃ gaṇhanakāle udāhu uttaraṇakāle" ti pucchitvā17
"uttaraṇakāle" ti sutvā "tena hi tumhe kulīradahaṃ15 otaritvā
yāvadatthaṃ gocaraṃ gaṇhitvā18 paṭhamaṃ uttaratha, ahaṃ
pacchato gamissāmīti19" āha. Vāraṇā tathā kariṃsu. Kulīro15
pacchā20 uttarantaṃ Bodhisattaṃ mahāsaṇḍāsena kammāro21
lohasalākaṃ22 viya aḷavasena23 pāde daḷhaṃ gaṇhi. Kaṇeru24
Bodhisattaṃ avijahitvā samīpe yeva25 aṭṭhāsi. Bodhisatto
ākaḍḍhanto26 kulīraṃ27 cāletuṃ nāsakkhi. Kulīro27 pana taṃ
ākaḍḍhanto26 attano abhimukhaṃ karoti. So maraṇabhaya-
tajjito baddharāvaṃ28 ravi. Sabbavāraṇā29 maraṇabhayabhītā30
kuñcanādaṃ31 katvā muttakarīsaṃ cajamānā palāyiṃsu. Ka-
neru24 pi 'ssa saṇṭhātuṃ32 asakkontī33 palāyituṃ ārabhi34. Atha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi asakkonto, Bd asakkonti.
2 Cks kuḷī-, Bi kuḷi-, Bd kuli-.
3 Bid -jeṭhakaṃ.
4 Bi kāretuṃyā, Bd kārekuyā.
5 Bid -imhi.
6 Cs -māti
7 Cks omit so.
8 Bd -tam.
9 Ck kā-, Bid kāreṇuya.
10 Bi uggaṇhissāmiti, Bd ukkaṇh-.
11 Bid puttā.
12 Bid vāreti.
13 Bid -nnaṃ.
14 Bi vadantitvaññeva, Bd vadantaṃtvaññeva.
15 Cks kuḷī-, Bid kuli-.
16 Cs -tā, Bi -to.
17 Bid pucchi.
18 Bid gahetvā.
19 Bid bhāvissāmīti.
20 Bid pacchato.
21 Bid kammāra.
22 Bi lohapaṭalakaṃ, Bd -salakaṃ.
23 Cs āla- corr. to aḷa-, Bid dviaḷadvayena.
24 Bid kāreṇukā.
25 Ck va.
26 Cs Bi ākaḍḍhento
27 Cks kuḷī-, Bi -kuḷi-, Bd -kuli.
28 Bid bandharavaṃ.
29 Bid sabbe-.
30 Bid -tajjitā.
31 Bid koñca-.
32 Bid sandhāretuṃ.
33 Bid -ti.
34 Bid ārabbhi.
[page 343]
7. Kakkaṭajātaka. (267.) 343
naṃ so attano baddhabhāvaṃ1 ñāpetvā2 tassā apalāyanatthaṃ
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,2.7(=267).1: Siṅgī3 migo āyatacakkhunetto4
aṭṭhittaco5 vārisayo alomo,
tenābhibhūto kapaṇaṃ rudāmi,
mā heva maṃ pāṇasamaṃ jaheyyā ti. || Ja_III:49 ||
Tattha siṅgī3 migo ti siṅgī suvaṇṇavaṇṇo6 migo dvīhi aḷehi siṅgakic-
caṃ sādhentehi yuttatāya siṅgīti7 attho, migo ti pana sabbasaṅgāhikavasena8
idha kulīro9 vutto, āyatacakkhunetto10 ti11 dassanaṭṭhena cakkhunayanaṭ-
ṭhena nettaṃ, āyatāni cakkhusaṃkhātāni nettāni assā ti āyatacakkhunetto dī-
ghakkhīti attho, aṭṭhim ev'; assa tacakiccaṃ sādhetīti aṭṭhittaco12, tenābhi-
bhūto ti tena13 migena abhibhūto ajjhotthaṭo14 niccalaṃ15 gahito hutvā, ka-
paṇaṃ rudāmīti kāruññappatto16 hutvā rodāmi17 viravāmi, mā heva man18
ti maṃ evarūpaṃ vyasanaṃ pattaṃ19 attano pāṇasamaṃ piyasāmikaṃ tvaṃ mā
heva jahi20.
Atha sā kaṇeru21 nivattitvā22 taṃ assāsayamānā dutiyaṃ
gātham āha:
Ja_III,2.7(=267).2: Ayya na taṃ jahissāmi kuñjara23 saṭṭhihāyana24,
pathavyā25 cāturantāya suppiyo hosi me tuvan ti. || Ja_III:50 ||
Tattha saṭṭhihāyanā26 'ti jātiyā saṭṭhivassakālasmiṃ27 hi kuñjarā tha-
mena parihāyanti, sā ahaṃ evaṃ thāmahīnaṃ28 imaṃ vyasanaṃ pattaṃ24 na
taṃ30 jahissāmi31, mā bhāyi, imissā32 hi33 catūsu34 disāsu samuddaṃ pa-
tvā ṭhitāya cāturantāya paṭhaviyā35 tvaṃ mayhaṃ suṭṭhu piyo ti.
Atha naṃ santhambhetvā36 "ayya idāni taṃ kulīrena37
saddhiṃ thokaṃ kathāsallāpaṃ labhamānā vissajjāpessāmīti38"
vatvā kulīraṃ37 yācamānā tatiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid bandha-.
2 Bid paññā-.
3 Bid siṅga.
4 Bid āyati-.
5 Bid aṭṭihtaco.
6 Ck siṅgīsuvaṇṇāvaṇṇo, Cs siṅgīsuvaṇṇavaṇṇa, Bi siṅgasuvaṇṇavaṇṇā,
Bd suvaṇṇavaṇṇo, omitting siṅga.
7 Bid siṅgan ti.
8 Bi sabbapāṇasaṅgahakavase, Bd sabbapānasaṅgāhatavasena.
9 Ck kuḷī-, Cs kuḷīroti, Bid kuḷiroti.
10 Bi āyati-.
11 Bid add ettha.
12 Bid aṭhitaco.
13 Bi teneva.
14 Bi ajjhottarato, Bd ajjhottharato.
15 Bid -lo.
16 Ck -ññapa-.
17 Bi ru-.
18 Cks hevan.
19 Bid byasanappattaṃ.
20 Bi jahāmi, Bd jahā ti.
21 Bid kāreṇukā.
22 Bid nivatte-
23 Bid kuñcaraṃ.
24 Bi saṭhahāyanaṃ, Bd saṭhihāyanaṃ.
25 Bid -byā.
26 Bid -nan
27 Bid saṭhivassikakā-.
28 Bi thāmehi sampannaṃ, Bd thāmena hi sampannaṃ.
29 Bi idaṃ byasanappattaṃ, Bd imaṃ byasanappattaṃ.
30 Bid omit taṃ.
31 Bid -mīti.
32 atha sā kaneru---imissā wanting in Cs.
33 Bid ti.
34 Cks Bi catusu.
35 Bid path-
36 Cks santhamhi, Bi saṇṭhapetvā, Bd sanṭhambhetvā?
37 Bid kuli-.
38 Bid visa-.
[page 344]
344 III. Tikanipata 2. Kosiyavagga. (27.)
Ja_III,2.7(=267).3: Ye kulīrā1 samuddasmiṃ Gaṅgāya Nammadāya ca2
tesaṃ tvaṃ vārijo seṭṭho, muñca rodantiyā patin ti3. || Ja_III:51 ||
Tass'; attho: ye samudde vā Gaṅgāya vā nadiyā Nammadāya vā nadiyā ku-
līrā4 sabbesaṃ vaṇṇasampattiyā ca mahantattena5 ca tvam eva seṭṭho6, tena
taṃ7 yācāmi, mayhaṃ rodamānāya sāmikaṃ muñcā 'ti.
Kulīro8 tassā kathayamānāya9 itthisadde nimittaṃ gahetvā
akampitamānaso10 hutvā vāraṇassa pādato aḷe11 viniveṭhento
"ayaṃ12 vissaṭṭho13 idaṃ nāma karissatīti14" na15 kiñci aññāsi.
Atha naṃ vāraṇo pādaṃ ukkhipitvā piṭṭhiṃ16 akkami, tāvad
eva aṭṭhīni bhijjiṃsu17. Vāraṇo tuṭṭharāvaṃ18 ravi. Sabba-
vāraṇā19 sannipatitvā kulīraṃ20 nīharitvā mahītale ṭhapetvā
maddantā cuṇṇam21 akaṃsu. Tassa dve aḷā sarīrato bhijji-
tvā ekamante patiṃsu. So ca kulīradaho8 Gaṅgāya ekābad-
dho22 Gaṅgāya23 pūraṇakāle{24} Gaṅgodakena pūrati, udake
mandībhavante25 dahato udakaṃ Gaṅgaṃ otari26. Atha dve
pi te aḷā uppatitvā27 Gaṅgāya pavuyhiṃsu28, tesu eko sa-
muddaṃ29 pāvisi, ekaṃ dasabhātikarājāno30 udake kīḷamānā
labhitvā Ānakaṃ31 nāma mutiṅgaṃ32 akaṃsu, samuddaṃ33 pa-
viṭṭhaṃ pana asurā gahetvā Āḷambaraṃ nāma bheriṃ kāresuṃ.
Te aparabhāge Sakkena34 saṅgāme35 parājitā taṃ chaḍḍetvā36
palāyiṃsu. Atha naṃ Sakko attano atthāya gaṇhāpesi, "Aḷam-
baramegho viya thanantīti37" taṃ sandhāya vadanti.
Satthā imaṃ dhammadesaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ubho pi38 jayampatikā {sotāpattiphale}
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid kuli-.
2 Bi gaṅgāya vā yamunā ca, Bd gaṅgāya yamunāya ca.
3 Cks patīti.
4 Cks kuḷī-, Bid gaṅgāya vā yamunāya vā kuli-.
5 Bid mahantena.
6 Bid add uttamo.
7 Cs tvaṃ.
8 Cks kuḷī-, Bid kuli-.
9 Bid kathi-
10 Bd ākaḍhiyamānaso, Bi akaḍhi-.
11 Cks aḷehi.
12 Ck alaṃ, Cs alaṃ corr. to aḷaṃ.
13 Bid viseṭho.
14 Cks -ssasīti, Bi -ssāmiti.
15 Ck omits na.
16 Bid piṭhiyaṃ.
17 Bd adds atha.
18 Bid tuṭhiravaṃ.
19 Bid sabbe.
20 Cks kuḷī-, Bi kuḷi-, Bd kuli-.
21 Bd cuṇṇavicuṇṇam.
22 Bd ekābandho, Bi ekobandho.
23 Cs omits gaṅgāya.
24 Cs Bd purāṇa-.
25 Bid mandīhhūte.
26 Bid gaṅgāya otarati
27 Bid uppalavitvā.
28 Cs vuyhiṃsu, Bid vuyhisu.
29 Bid -dde.
30 Cs -tu-.
31 Bi ālaka, Bd ālaṃkaṃ.
32 Bi mudiṅgaṃ, Bd muddiṅgaṃ.
33 Bid -dda.
34 Cs sakkotaṃ.
35 Bid mā.
36 Ck chaḍḍhetvā, Bi chaṭṭetvā, Bd chaṭetvā.
37 Bd thanatiti.
38 Bid omit pi.
[page 345]
8. Arāmadūsajātaka (268.) 345
patiṭṭhahiṃsu) "Tadā kaṇeru1 ayaṃ upāsikā ahosi2, vāraṇo pana aham
aham evā" 'ti. Kakkaṭajātaṃ3.
8. Ārāmadūsajātaka.
Yo ve sabbasametānan ti. Idaṃ Satthā Dakkhiṇāgiri-
janapade4 aññataraṃ uyyānapālaputtaṃ ārabbha kathesi. Satthā
kira vutthavasso5 Jetavanā nikkhamitvā Dakkhiṇāgirijanapade4 cārikaṃ
cari. Ath'; eko upāsako Buddha-pamukhaṃ saṃghaṃ6 nimantetvā
uyyāne nisīdāpetvā yāgukhajjakehi santappetvā "ayyā7 uyyānacāri-
kaṃ8 caritukāmā iminā uyyānapālena saddhiṃ carantū" 'ti vatvā "ay-
yānaṃ phalāphalāni dadeyyāsīti" uyyānapālaṃ āṇāpesi. Bhikkhū
caramānā ekaṃ chiddaṭṭhānaṃ9 disvā "imaṃ ṭhānaṃ chiddaṃ10 avirūḷ-
harukkhaṃ11, kin nu kho kāraṇan" ti pucchiṃsu. Atha nesaṃ uy-
yānapālo ācikkhi: "eko kira uyyānapālaputto uparopakesu udakaṃ
āsiñcanto ‘mūlappamāṇena12 āsiñcissāmīti'; uppāṭetvā mūlappamāṇena
udakaṃ āsiñci, tena taṃ ṭhānaṃ chiddaṃ jātan" ti. Bhikkhū Satthu
santikaṃ āgantvā tam13 atthaṃ ārocesuṃ. Satthā "na bhikkhave
idān'; eva pubbe pi so kumārako ārāmadūsako yevā" 'ti vatvā atī-
taṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Vissasene14 nāma15 rajjaṃ kā-
rente16 ussave ghuṭṭhe17 uyyānapālo "ussavaṃ kīḷissāmīti" uy-
yānavāsino makkaṭe āha: "idaṃ uyyānaṃ tumhākaṃ bahūpa-
kāraṃ, ahaṃ sattāhaṃ ussavaṃ kīlissāmi, tumhe sattame di-
vase uparopakesu udakaṃ āsiñcathā" 'ti āha. Te "sādhū" 'ti
sampaṭicchiṃsu. So tesaṃ cammaghaṭake datvā pakkāmi.
Makkaṭā udakaṃ siñcitvā18 uparopakesu āsiñciṃsu. Atha te19
makkaṭajeṭṭhako āha: "āgametha tāva, udakaṃ nāma sabba-
kālaṃ dullabhaṃ, taṃ rakkhitabbaṃ20, uparopake uppāṭetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid kāreṇukā.
2 Bid omit ahosi.
3 Cs kakkaṭaka-, Bi kaṇṇata-, Bid add sattamaṃ.
4 Cs Bid -ṇa-.
5 Ck vuttavasse, Bid vuṭhavasso.
6 Bid bhikkhusaṃgham.
7 Cs ayya.
8 Bid uyyāne-.
9 Bi chindanaṭhānaṃ, Bd chindaṭhānaṃ.
10 Bi chinda, Bd chinnaṃ.
11 Cks viraḷarukkhaṃ, Bi ruḷhaṃ avirakkhi.
12 Cks mūlapa-.
13 Bid etam
14 Cs vissaseno, Bid visaseno.
15 Cs Bd add rājā.
16 Bid -to.
17 Ck ghuṭṭe, Cs ghuṭṭe corr. to ghuṭṭhe, Bi saṃghuṭhe, Bd saṃṅghuṭhe.
18 Bi āsiñcantā, Bd āsiñcitvā.
19 Bid ne.
20 Bid tattha.
[page 346]
346 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
mūlappamāṇaṃ ñatvā dīghamūlakesu bahuṃ1 rassamūlakesu
appaṃ udakaṃ āsiñcituṃ2 vaṭṭatīti". Te "sādhū" 'ti vatvā3
ekacce uparopake uppāṭetvā gacchanti ekacce te4 ropetvā
udakaṃ siñcanti. Tasmiṃ kāle Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ
ekassa kulassa putto ahosi. So kenacid eva karaṇīyena
uyyānaṃ gantvā te makkaṭake5 tathā karonte disvā "ko tumhe
evaṃ kāretīti6" pucchitvā "vānarajeṭṭhako" ti vutte "jeṭṭha-
kassa7 tāva vo ayaṃ paññā8, tumhākaṃ kīdisī9 bhavissatīti10"
tam11 atthaṃ pakāsento paṭhamaṃ12 gātham āha:
Ja_III,2.8(=268).1: Yo ve sabbasametānaṃ ahuvā seṭṭhasammato
tassāyaṃ13 edisī14 paññā, kim eva itarā pajā ti. || Ja_III:52 ||
Tattha sabbasametānan ti imesaṃ sabbesam15 pi samāgatānaṃ16
ahuvā ti ahosi, kim eva itarā pajā ti yā itarā etesu lāmikā17 pajā kīdisā
nu kho tassāyaṃ18 paññā ti.
Tassa kathaṃ sutvā vānarā dutiyaṃ gāthaṃ āhaṃsu:
Ja_III,2.8(=268).2: Evam eva tuvaṃ brahme anaññāya vinindasi,
kathaṃ hi mūlaṃ adisvā19 rukkhaṃ jaññā patiṭṭhitan ti. || Ja_III:53 ||
Tattha brahme ti ālapanamattaṃ, ayaṃ pan'; ettha saṃkhepattho: tvaṃ
bho purisa kāraṇākāraṇaṃ ajānitvā evam evaṃ20 amhe vinindasi, rukkhaṃ21
nāma gambhīrapatiṭṭhito22 vā esa na vā ti mūlena23 anuppāṭetvā kathaṃ ñā-
tuṃ24 sakkā, tena mayaṃ uppāṭetvā mūlappamāṇena udakaṃ āsiñcāmā 'ti.
Taṃ sutvā Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,2.8(=268).3: Nāhaṃ tumhe vinindāmi ye c'; aññe25 vānarā vane,
Vissaseno va gārayho yass'; atthā rukkharopakā ti. || Ja_III:54 ||
Tattha Vissaseno va gārayho ti Bārāṇasīrājā{26} Vissaseno yev'; ettha27
garahitabbo, yassatthā rukkharopakā ti yass'; atthāya tumhādisā rukkha-
ropakā jātā ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd bahu.
2 Bid siñci-.
3 Bid sampaṭicchitvā, Bi adds va
4 Bid omit te.
5 Bid -ṭe.
6 Cs karotīti, Bid kena tumhehi evaṃ kāritanti.
7 Bid vanaraje-.
8 Bid appapañño.
9 Bid -kaṃ pana kidisaṃ.
10 Cks -ssasīti.
11 Bi etaṃ, Bd ekam.
12 Bid imaṃ.
13 Ck nass-.
14 Cs īdisī, Bid edisā.
15 Ck omits sabbesam.
16 Bid samānajātinaṃ.
17 Cs lāmakā, Bi lāmaka, Bd lāmake.
18 Ck tasmāyaṃ, Bi tassa, Bd tassā.
19 Cs Bid add na.
20 Bid eva
21 Bid rukkho.
22 Bid -re-.
23 Bid mūlaṃ.
24 Cs ñātaṃ, Bd ñāṇuṃ.
25 Bi ye vetta, Bd ye caññe tattha.
26 Ck -si-.
27 Bi yo etta etta, Bd yeva ettha.
[page 347]
9. Sujātajātaka. (269.) 347
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā {vānarajeṭṭhako} ārāmadūsakakumāro ahosi, paṇḍitapuriso pana
aham evā" 'ti. Ārāmadūsakajātakaṃ1.
9. Sujātajātaka.
Na hi vaṇṇena sampannā ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Anāthapiṇḍikassa suṇisaṃ2 Dhanañjayaseṭṭhidhītaraṃ Visā-
khāya kaniṭṭhabhaginiṃ Sujātaṃ ārabbha kathesi. Sā kira mahan-
tena yasena Anāthapiṇḍikassa gharaṃ pūrayamānā pāvisi, "mahāku-
lassa dhītā ahan" ti pana3 mānatthaddhā ahosi kodhanā caṇḍā4
pharusā, sassusasurasāmikavattāni na karoti, gehajanaṃ tajjentī5
paharantī6 carati7. Ath'; ekadivasaṃ Satthā pañcabhikkhusatapari-
vuto8 Anāthapiṇḍikassa gehaṃ gantvā nisīdi. Mahāseṭṭhi9 dhammam
suṇanto10 Bhagavantaṃ upanisīdi11. Tasmiṃ khaṇe Sujātā dāsakamma-
karehi saddhiṃ kalahaṃ karoti. Satthā dhammakathaṃ ṭhapetvā
"kiṃ saddo eso" ti āha. "Esā12 bhante kulasuṇhā agāravā, n'; ev'
assā13 sassusasurasāmikavattaṃ atthi14 na dānaṃ na sīlaṃ, assaddhā
appasannā ahorattaṃ15 kalahaṃ kurumānā vicaratīti". "Tena hi16
pakkosathā" 'ti. Sā āgantvā17 vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha
naṃ Satthā "satt'; imā Sujāte purisassa bhariyā, tāsaṃ18 tvaṃ katarā"
ti pucchi. "Bhante, nāhaṃ taṃ19 saṃkhittena kathitassa atthaṃ
jānāmi, vitthārena me kathethā" 'ti. Satthā "tena hi ohitasotā suṇā-
hīti" vatvā imā gāthā abhāsi:
Paduṭṭhacittā ahitānukampinī
aññesu rattā atimaññate patiṃ
dhanena kītassa vadhāya ussukā,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"vadhakā20 ca21 bhariyā" ti ca sā pavuccati.
Yaṃ itthiyā vindati sāmiko dhanaṃ
sippaṃ vaṇijjañ ca kasiṃ adhiṭṭhaham22
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add aṭhamaṃ.
2 Ck suni-, Bid suṇhaṃ.
3 Bid omit pana.
4 Ck caṇḍa, Bid caṇḍi.
5 Ck tajjenti, Cs tajja, Bid tajjanti.
6 Cs -ti, Bi -tīti, Bd -ti.
7 Bi omits carati, Bd vivadanti.
8 Cs Bid pañcahi bhikkhusatehi parivuto.
9 Bid add pi.
10 Bi adds va.
11 Bid upasaṅkamitvā vanditvā nisīdi.
12 Bid ekā.
13 Bi agārassa majhe vasamānā.
14 Bi natthi, Bd na atthi.
15 Bi -ttiṃ, Bd -ttiṃ corr. to -ttaṃ.
16 Bi adds naṃ.
17 Bi ti āha pakkosāpetvā āgaṃtvā, Bd ti sāpetvā āgantvā.
18 Ck tāsan, Bi tāsu.
19 Ck na, Bi saṃ, Bd omits taṃ.
20 Cs ayyā, Bi vadhata
21 Bi omits ca.
22 Ck -hiṃ, Bi adhiṭhakaṃ, Bd adhiṭhahaṃ.
[page 348]
348 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
appam pi tasmā1 apahātum icchati2,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"corī3 ca4 bhariyā" ti ca sā pavuccati.
Akammakāmā5 alasā6 mahagghasā7
pharusā ca caṇḍī ca duruttavādinī8
upaṭṭhāyikānaṃ9 abhibhuyya vattati10,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"ayyā ca4 bhariyā" ti ca sā pavuccati11.
Yā sabbadā hoti hitānukampinī
mātā va puttaṃ12 anurakkhate13 patiṃ14
tato dhanaṃ sambhatam assa rakkhati,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"mātā15 ca bhariyā" ti ca sā pavuccati.
Yathāpi jeṭṭhā16 bhaginī kaniṭṭhakā17
sagāravā hoti sakamhi sāmike
hirīmanā bhattuvasānuvattinī18,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"bhaginī ca bhariyā19" ti ca sā pavuccati.
Yā c'; īdha20 disvāna patiṃ pamoditā
sakhī sakhāraṃ va cirassa21 āgataṃ
kolīniyā22 sīlavatī patibbatā,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"sakhī ca23 bhariyā" ti ca sā pavuccati24.
Akkuṭṭhasantā25 vadhadaṇḍatajjitā
aduṭṭhacittā patino titikkhati
akkodhanā26 bhattuvasānuvattinī27,
yā evarūpā purisassa bhariyā
"dāsī28 ca bhariyā" ti ca sā pavuccati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid tassa.
2 Ck -tu, Bid pahātumicchati.
3 Bi teri, Bd cori.
4 Bid omit ca.
5 Ck okkāmakāmā corr. to akāmakāmā, Bi akammaṃkāmā, Bd akammakā.
6 Ck alāsā, Bd asasā.
7 Ck maggasā.
8 Bi durattavādīni, Ck durannavādinī.
9 Ck uṭṭhā-, Bi upajhānakāni, Bd upaṭhayakānaṃ.
10 Bid pavattini.
11 the second and third verses (yaṃ ithiyā---akammakāmā---) are
wanting in Cs.
12 Bid mātā puttaṃ va.
13 Cs anupekkhate, Bi anurukkhate, Bd -rakkhite.
14 Bid pati.
15 Cs sacī, wanting in Bi.
16 Bid jeṭha.
17 Ck kaniṭṭhā, Bid ganiṭhakā.
18 Ck -ni, Bid bhattavasānuvattani.
19 Bd kaniṭhabhariyā, wanting in Bi.
20 Bid cidha.
21 Bi cīrassaṃ, Bd cīrassa.
22 Ck koḷī-, Bid koleyyakā.
23 Ck ma, Bi va.
24 the fifth and sixth verses are wanting in Bi.
25 Bi akuddha-, Bd akundhā-.
26 Bi sako-, Bd ako-.
27 Bi satta---ni, Bd bhatta-.
28 Bd dāsi, wanting in Bi.
[page 349]
9. Sujātajātaka. (269.) 349
Imā kho Sujāte purisassa satta bhariyā. Tāsu vadhakasamā
corisamā ayyasamā ti imā tisso niraye nibbattanti, itarā catasso
Nimmānarati-devaloke1.
Yā c'; īdha2 bhariyā vadhakā ti vuccati3
corīti ayirā4 ti ca sā pavuccati,
dussīlarūpā pharusā anādarā5
kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti tā.
Yā c'; īdha2 mātā bhaginī sakhī ca
dāsīti6 bhariyā ti ca sā pavuccati,
sīle ṭhitattā cirarattasaṃvutā
kāyassa bhedā sugatiṃ vajanti tā.
Evaṃ Satthari imā7 satta bhariyā8 dassente9 yeva Sujātā sotā-
pattiphale patiṭṭhahi, tato10 "tvaṃ imāsaṃ sattannaṃ bhariyānaṃ ka-
tarā" ti vutte "dāsīsamā11 ahaṃ bhante" ti vatvā Tathāgataṃ van-
ditvā khamāpesi. Iti Satthā Sujātaṃ gharasuṇhaṃ ekovāden'; eva12
dametvā katabhattakicco Jetavanaṃ gantvā bhikkhusaṃghena13 vatte
dassite gandhakuṭiṃ pāvisi. Dhammasabhāyam pi kho bhikkhū Sat-
thu guṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso ekovāden'; eva Satthā Sujā-
taṃ gharasuṇhaṃ dametvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesīti". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi
mayā Sujātā ekovāden'; eva14 damitā15" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayap-
patto Takkasilāya16 sippāni17 uggaṇhitvā pitu accayena rajje
patiṭṭhāya dhammena18 rajjaṃ kāresi. Tassa mātā kodhanā
ahosi caṇḍā pharusā akkosikā paribhāsikā. So mātu19 ovādaṃ
dātukāmo "evaṃ20 avatthukaṃ kathetuṃ na yuttan" ti tassā
anusāsanatthaṃ ekaṃ upamaṃ olokento carati. Ath'; ekadi-
vasaṃ uyyānaṃ agamāsi21, mātāpi puttena saddhiṃ ñeva22
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds uppajjanti, Bd upapajjanti.
2 Bid cidha.
3 Bi vadhakā pavuccati, Bd vadhakā ti pavuccati.
4 Bid ayyakā
5 Bid anācārā.
6 Bi dāsi, Bd dāsī, both omit ti.
7 Bid imāsu.
8 Bi -yāsu.
9 Ck dassente dassente, Cs dassento, Bid dassentesu.
10 Bid sujāte.
11 Bi dāsi-.
12 Bi ekavāreva, Bd ekovāreneva.
13 Bi -saṅghe, Bd -saṃghe.
14 Bd ekovāreneva
15 Bid add yevā.
16 Bid -lāyaṃ.
17 Bid sabbasi-.
18 Bi adds samena, Bd sammena.
19 Bi tassā.
20 Bi ekameva, Bd evameva.
21 Bid gacchanto.
22 Cs Bid saddhiññeva.
[page 350]
350 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
agamāsi. Atha1 antarāmagge kikī sakuṇo viravi. Bodhisatta-
parisā2 taṃ saddaṃ sutvā kaṇṇe thaketvā3 "ambho caṇḍavāce4
pharusavāce4 mā saddam akāsīti" āha. Bodhisatte5 nāṭaka-
parivute6 mātarā saddhiṃ uyyāne7 vicarante ekasmiṃ supup-
phite8 sālarukkhe nilīnā ekā kokilā madhurena sarena vassi9.
Mahājano tassā sare sammatto hutvā añjalim10 paggahetvā
"saṇhavāce sakhilavāce11 muduvāce vassa vassā" 'ti gīvaṃ
ukkhipitvā ohitasoto olokento aṭṭhāsi. Bodhisatto12 tāni dve
kāraṇāni disvā "dāni mātaraṃ saññāpetuṃ13 sakkhissāmīti"
cintetvā "amma antarāmagge kikīsaddaṃ14 sutvā15 mahājano
‘mā saddam akāsi16, mā saddam akāsīti'; kaṇṇe pidahi, pharu-
savācā nāma na kassaci piyā" ti vatvā imā gāthā avoca:
Ja_III,2.9(=269).1: Na hi vaṇṇena sampannā mañjukā17 piyadassanā18
kharavācā piyā honti asmiṃ loke paramhi ca. || Ja_III:55 ||
Ja_III,2.9(=269).2: Nanu passas'; imaṃ kāḷiṃ19 dubbaṇṇaṃ20 tilakāhataṃ21
kokilaṃ saṇhabhāṇena22 bahunnaṃ pāṇinaṃ piyaṃ. || Ja_III:56 ||
Ja_III,2.9(=269).3: Tāsmāsakhilavāc'; assa23 mantabhāṇī24 anuddhato (Dhp. v.363.)
atthaṃ dhammañ ca dīpeti madhuraṃ tassa bhāsitan ti. || Ja_III:57 ||
Tāsaṃ ayaṃ attho: amma ime sattā piyaṅgusāmādinā25 sarīravaṇṇena
sampannā26 kathānigghosassa27 madhuratāya mañjukā28 abhirūpatāya{29} piya-
dassanā samānā30 antamaso mātāpitaro pi31 akkosaparibhāsādivasena32 pavat-
tāya33 kharavācāya samannāgatattā kharavācā imasmiñ ca paramhi ca34 loke
piyā nāma na honti35 antarāmagge kharavācā36 kikī viya, saṇhabhāṇino pana
maṭṭhāya37 madhurāya vācāya samannāgatā virūpāpi38 piyā honti, tena taṃ39
vadāmi: nanu passasi imaṃ kāliṃ40 dubbaṇṇasarīravaṇṇato41 pi kāḷatarehi42
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds naṃ.
2 Bid bodhisattassa parisā ca.
3 Bid pidahitvā.
4 Ck -co.
5 Bi -tto, Bid add pana.
6 Cks -tena, Bi -varito, Bd -vāritena.
7 Bd uyyānameva.
8 Bd -ta.
9 Bd viravi.
10 Bd -añcali.
11 saddhiṃ---sakhilavāce wanting in Bi.
12 Bid atha mahāsatto.
13 Bi aññāpe-, Bd paññāpe-.
14 Bi kiṃki-, Bd kiki-.
15 Bi adds ki kathesi.
16 Bid omit mā saddamakāsi.
17 Bi maññunā, Bd mañjūkā.
18 Bi -dassiko, Bd -dassiṇā.
19 all four MSS. kāliṃ.
20 Ck -ṇṇā.
21 Ck -bhataṃ, Bi -haṇaṃ.
22 Bi -vāsena, Bd -vācena.
23 Bd cāya.
24 Bid -ṇi.
25 Cs -samādinā.
26 Bi samānā, Bd samāganā.
27 Bid gatānigho-.
28 Bi maññukā.
29 Ck -tāyaṃ.
30 Bd adds pi.
31 Bid omit pi.
32 Bi -satādi-, Bd -sakādi-.
33 Bd -ttā
34 Ck omits paramhi ca, Bi imasmī loke paramhi ca.
35 Bid add taṃ amma.
36 Ck Bd kharā-.
37 Ck maṇḍāya, Cs maṭṭāya, Bid maṭhāya.
38 Cks omit pi.
39 Bid naṃ.
40 Cs Bid kāliṃ.
41 Ck dubbaṇṇaṃ-, Bid duppaṇṇasariraṃ vaṇṇato.
42 Bid kālantare.
[page 351]
10. Ulūkajātaka. (270.) 351
tilakehi āhatam1 kokilaṃ yā2 evaṃ dubbaṇṇā3 samānāpi saṇhabhāṇena4 ba-
hunnaṃ pāṇinam piyā jātā, iti yasmā5 kharavāco satto loke mātāpitunnam pi
appiyo tasmā bahujanassa piyabhāvaṃ icchanto poso sakhilavāco saṇhamaṭṭa-
muduvāco6 assa7 paññāsaṃkhātāya8 mantāya9 {paricchinditvā} kathanato10 man-
tabhāṇī11 vinā uddhaccena pamāṇayuttass'; eva kathanato anuddhato, yo12 hi
evarūpo13 pāliñ ca14 atthañ ca15 dīpeti tassa bhāsitaṃ kāraṇasannissitaṃ16
katvā paraṃ na akkosetvā17 kathitatāya18 madhuran ti.
Evaṃ Bodhisatto imāhi tīhi gāthāhi mātu dhammaṃ de-
setvā mātaraṃ saññāpesi19 Sā tato paṭṭhāya ācārasampannā
ahosi. Bodhisatto pi mātaraṃ ekovāden'; eva20 nibbisevanaṃ
katvā yathākammaṃ gato.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakam samodhānesi:
"Tadā Bārāṇasirañño mātā Sujātā ahosi, rājā pana aham evā" 'ti.
Sujātajātakaṃ21.
10. Ulūkajātaka.
Sabbehi kira ñātīhīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
kākolūkakalahaṃ22 ārabbha kathesi. Tasmiṃ23 hi kāle kākā divā
ulūke24 khādanti, ulūkā25 suriyagamanato26 paṭṭhāya tattha tattha
sayitānaṃ kākānaṃ sīsāni chinditvā27 te29 jīvitakkhayaṃ pāpenti.
Ath'; ekassa bhikkhuno Jetavanapaccante ekasmim pariveṇe vasantassa
sammajjanakāle29 rukkhato patitāni sattaṭṭhanāḷimattāni30 pi31 bahu-
tarāni pi kākasīsāni chaḍḍetabbāni32 honti. So tam atthaṃ bhikkhū-
naṃ ārocesi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ:
"āvuso asukassa33 kira bhikkhuno vasanaṭṭhāne divase divase etta-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ābhataṃ, Cs ābhātaṃ corr. to āhataṃ.
2 Cs sā, Bid omit yā.
3 Bid -ṇṇa-.
4 Bid saṇhavācābhāvena.
5 Bi tasmā.
6 Ck saṇhavaddha-, Bid saṇhavāco mudu-, Bi adds maṭhavāco.
7 Bd assā.
8 Bi ñāṇasaṃ-, Bd paññāṇasaṅkhātāya.
9 Ck mattāya, Cs Bi samantāya.
10 Bid vacanato.
11 Bi samantabhāṇi, Bd samantābhāṇi.
12 Cks so.
13 Bid add puggalo.
14 Ck Bid pāḷiñca, Cs pāḷiatthañca.
15 Ck omits atthañca; Cs pāḷiñca in the place of atthañca.
16 Bi kara-.
17 Bi paraṃ sakopetvā, Bd paraṃ akopetvā.
18 Bid kathitassa.
19 Cs paññāpasi.
20 Bi ekovādena, Bd ekovāreneva.
21 Bid add navamaṃ.
22 Cs -ḷūka-, Bi -luka-, Bd -luṅka-.
23 Bid tasmiñ.
24 Cs uḷūke, Bid uluṅke.
25 Cs uḷūkā, Bi uluṅkā, Bd ulaṅkā.
26 Bid -yattaṅga-.
27 Bi bhinditvā.
28 Bid tesaṃ.
29 Bid samajjana-.
30 Cs Bid -nāli-.
31 Bid add lohitamakkhitāni.
32 Bd chaṭṭe-.
33 Bid amukassa.
[page 352]
352 III. Tikanipāta. 2. Kosiyavagga. (27.)
kāni1 nāma kākasīsāni chaḍḍetabhāni2 hontīti". Satthā āgantvā "kāya
nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchi. Bhikkhū
"imāya nāmā" 'ti vatvā3 "kadā paṭṭhāya4 pana bhante kākānañ ca
ulūkānañ5 ca aññamaññaṃ veraṃ uppannan" ti pucchiṃsu. Satthā
"paṭhamakappiyakālato6 paṭṭhāyā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte paṭhamakappikā7 sannipatitvā ekaṃ abhirūpaṃ
sobhaggappattaṃ āṇāsampannaṃ8 sabbākāraparipuṇṇaṃ9 puri-
saṃ gahetvā rājānaṃ kariṃsu, catuppadāpi10 sannipatitvā ekaṃ
sīhaṃ rājānaṃ kariṃsu, mahāsamudde macchā Ānandaṃ nāma
macchaṃ rājānaṃ akaṃsu. Tato sakuṇagaṇā Himavanta-
padese11 ekasmiṃ piṭṭhipāsāṇe sannipatitvā "manussesu rājā
paññāyati tathā catuppadesu10 c'; eva macchesu ca, amhākaṃ
pan'; antare12 rājā nāma n'; atthi, appatissavāso13 nāma na14
vaṭṭati15, amhākam pi rājānaṃ laddhuṃ vaṭṭati16, ekaṃ rājaṭ-
ṭhane ṭhapetabbayuttakaṃ jānāthā17" ti te tādisaṃ sakuṇaṃ
olokayamānā18 ekaṃ ulūkaṃ19 rocetvā "ayaṃ no ruccatīti"
āhaṃsu. Ath'; eko sakuṇo sabbesaṃ ajjhāsayagahanatthaṃ
tikkhattuṃ sāvesi20. Tassa sāventassa dve sāvanā21 adhivā-
setvā tatiyasāvanāya22 eko kāko uṭṭhāya "tiṭṭha tāv', etassa23
imasmiṃ rājābhisekakāle evarūpaṃ mukhaṃ, kuddhassa kīdi-
saṃ bhavissatīti, iminā hi kuddhena olokitā mayaṃ tattaka-
pāle24 pakkhittatilā25 viya tattha tatth'; eva26 bhijjissāma, imaṃ
rājānaṃ kātuṃ mayhaṃ na ruccatīti" imam atthaṃ pakāsetuṃ
paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ettha-.
2 Bi chaḍḍhe-, Bd chaṭṭe-.
3 Bid pucchitvā imāya nāmā ti vutte na bhikkhave idāneva pubbe pi
kalahaṃ karonti (Bi -to) yevā ti vatvā.
4 Bid omit paṭṭhāya.
5 Bid ulu-.
6 Cs Bid -kappika-.
7 Bi paṭhamakappe manussā, Bd pathamakappe manussā.
8 Bid ācāra-.
9 Cs sabbakāraparipūraṃ, Bi sabbālaṅkāraparipuṇṇaṃ.
10 Bid catupā-.
11 Bd -ppa-
12 Bid pana antare
13 Cks appatissañcavāso, Bi appatissavovāso, Bd appatissavoso.
14 Bi omits na.
15 Cks vaddhati.
16 Ck vaddhati, Cs vaddhatīti, Bid vaṭṭatīti.
17 Cks jāna-.
18 Bid oloki-.
19 Cs Bd uḷūkaṃ, Bi uluṅka.
20 Bd -ti.
21 Cs -ṇā, Bid savanā.
22 Cs -ṇāya, Bi -savanāya.
23 Bi akuddhassa bhāva tassa, Bd sakuddhassa tāva tassa in the place of
tiṭṭha tāvetassa.
24 Bi tatthakapile, Bd tatthakapāle.
25 Bid -ttaloṇam.
26 Bi tattheva tattheva, Bd tattheva.
[page 353]
10. Ulūkajātaka. (270.) 353
Ja_III,2.10(=270).1: Sabbehi kira ñātīhi1 kosiyo issaro kato,
sace ñātīh'2 anuññāto bhaṇeyy'; āhaṃ ekavāciyan3 ti. || Ja_III:58 ||
Tass'; attho: yā esā sāvanā4 vattati5 taṃ6 sutvā vadāmi: sabbehi kira imehi
samāgatehi ñātīhi ayaṃ kosiyo rājā kato sace panāhaṃ ñātīhi anuññāto bha-
veyyaṃ ettha vattabbaṃ ekavācikaṃ7 {kiñci} bhaṇeyyan ti.
Atha naṃ anuññātattā8 sakuṇā dutiyaṃ gātham āhaṃsu.
Ja_III,2.10(=270).2: Bhaṇa samma anuññāto atthaṃ dhammañ ca kevalaṃ,
santi hi daharā pakkhī9 paññāvanto10 jutindharā ti. || Ja_III:59 ||
Tattha bhaṇa samma anuññāto ti samma vāyasa tvaṃ sabbeh'; ev'
amhehi11 anuññāto, yaṃ te bhaṇitabbaṃ taṃ bhaṇa, attham dhammañ ca
kevalan ti bhaṇanto ca kāraṇañ c'; eva12 paveṇiāgatañ ca vacanaṃ āmuñcitvā13
va bhaṇa, paññāvanto14 jutindharā tipaññāsampannā c'; eva15 ñāṇo-
bhāsadharā ca daharāpi hi16 atthi yeva.
So evaṃ anuññāto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,2.10(=270).3: Na me ruccati bhaddaṃ vo17 ulūkassābhisecanaṃ,
akuddhassa mukhaṃ passa, kathaṃ kuddho karissatīti. || Ja_III:60 ||
Tass'; attho: bhaddaṃ tumhākaṃ hotu, yaṃ18 pan'; etaṃ tikkhattuṃ sāva-
navācāya19 ulūkassa20 abhisecanaṃ21 kayirati22 etaṃ mayhaṃ na ruccati,
etassa hi idāni tuṭṭhacittassa akuddhassa mukhaṃ passatha, kuddho panāyaṃ23
kathaṃ24 karissatīti na jānāmi, sabbathāp'; etaṃ25 mayhaṃ na ruccatīti.
So evaṃ vatvā "mayhaṃ na ruccati26, mayhaṃ27 na ruc-
catīti" viravanto ākāse uppati. Ulūko28 pi naṃ uṭṭhāya anu-
bandhi. Tato paṭṭhāya te28 aññamaññaṃ veraṃ bandhiṃsu.
Sakuṇā suvaṇṇahaṃsaṃ30 rājānaṃ katvā pakkamiṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi imehitīhi.
2 Bid -hi.
3 Bid -kan
4 Ck sāvanāma, Cs sāvaṇā.
5 Cs ti, Bid vaṭṭati.
6 Bid add saddaṃ.
7 Bi -vācaṃ.
8 Bi anujānanti, Bd anujānantā.
9 Cs Bid pakkhi.
10 Cs Bi pañña-.
11 Bid amhehi sabbehi.
12 Bid -ṇaññeva.
13 Cks Bi amuñcitvā, Bd āmuñjitvā.
14 Cs pañña-.
15 Bid omit ceva.
16 Bid omit hi.
17 Bid bhaddante.
18 Cs yam.
19 Cks -naṃ-, Cs -ṇaṃ-.
20 Cs uḷū-, Bid uluṅkassa.
21 Cks -na.
22 Ck Bd kayirāti.
23 Ck panāya, Bd panayaṃ.
24 Bd kataṃ samuṭha.
25 Bid sabbathāpi etaṃ.
26 Bd omits mayhaṃ na ruccati.
27 Cks omit mayhaṃ.
28 Cs uḷū-, Bid uluṅko.
29 Bd paṭhāyete corr. to paṭhāya te, Bi omits te.
30 Cks -sa, Bd suvaṇṇaṃ hisa.
[page 354]
354 III. Tikanipāta. 3.Araññavagga. (28.)
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsetvā jāta-
kaṃ samodhānesi2: "Tadā rajje abhisittahaṃsapotako pana aham eva
ahosin" ti. Ulūkajātakaṃ3. Kosiyavaggo4 dutiyo.
3. ARAÑÑAVAGGA.
1. Udapānadūsakajātaka.
Āraññakassa5 isino ti. Idaṃ Satthā Isipatane6 viha-
ranto ekaṃ udapānadūsakaṃ sigālaṃ ārabbha kathesi. Eko kira
sigālo bhikkhusaṃghassa pānīyaudapānaṃ uccārapassāvakaraṇena dū-
setvā pakkāmi7. Atha naṃ ekadivasaṃ udapānasamīpaṃ āgataṃ
sāmaṇerā leḍḍūhi8 paharitvā kilamesuṃ9. So tato paṭṭhāya10 taṃ
ṭhānaṃ puna nivattitvāpi na olokesi. Bhikkhū taṃ pavattiṃ ñatvā
dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso udapānadūsaka-
sigālo kira sāmaṇerehi kilamitakālato11 paṭṭhāya puna nivattitvāpi na
olokesīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" ti vutte "na bhikkhave idān'
eva pubbe p'; esa12 udapānadūsako yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhāri:
Atīte Bārāṇasiyaṃ idam eva Isipatanaṃ ayam eva
udapāno ahosi. Tadā Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ kulaghare
nibbattitvā13 isipabbajjaṃ pabbajitvā isigaṇaparivuto Isipatane
vāsaṃ kappesi. Tadā eko14 va sigālo idam eva udapānaṃ
dūsetvā pakkamati. Atha naṃ ekadivasaṃ tāpasā parivāretvā
ṭhitā eken'; upāyena gahetvā Bodhisattassa santikaṃ nayiṃsu15.
Bodhisatto sigālena sallapanto16 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,3.1(=271).1: Āraññakassa5 isino cirarattatapassino17
kicchā kataṃ udapānaṃ kathaṃ samma18 avāhayīti19. || Ja_III:61 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs desanaṃ.
2 Bid add succapariyosāne bahu sotāpannādayo ahesuṃ.
3 Cs uḷū-, Bid uluṅka-, and add dasamaṃ, tassuddānaṃ: padumaṃ
mudupāṇiñca palobho ca panādakaṃ khurappasindhavañceva
kakkaṭārāmadusakaṃ sujātaṃ uluṅkadasamaṃ.
4 Bid padumavaggo.
5 Bid ar-.
6 Bid jetavane.
7 Bid pakkamati.
8 Bid leṇḍuhi.
9 Bid kilamisu.
10 Bid add tatheva.
11 Bi nilapita-.
12 Bid add siṅgālo.
13 Bid add vayappatto.
14 Ck eso.
15 Bid ānayīsu.
16 Bi pento, Bd sallamento.
17 Bid cīraratta-.
18 Bid amma.
19 Bid avāhasīti.
[page 355]
1. Udapānadūsakajātaka. (271.) 355
Tass'; attho: araññe vasanatāya1 āraññakassa2, esitaguṇattā3 isino,
cirarattaṃ tapaṃ nissāya vutthattā4 cirarattatapassino5, kicchā kataṃ6
kicchena dukkhena nipphāditaṃ7 udapānaṃ, kathaṃ8 kimatthāya samma si-
gāla tvaṃ avāhayi9 muttakarīsena ajjhotthari10 dūsesi, taṃ vā muttakarīsaṃ11
ettha avāhayi12 pātesīti.
Taṃ sutvā sigālo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.1(=271).2: Esa dhammo sigālānaṃ yaṃ pītvā ohadāmase,
pitupitāmahaṃ dhammo, na naṃ ujjhātum arahasīti. || Ja_III:62 ||
Tattha esa dhammo ti esa sabhāvo, yaṃ pītvā ohadāmase ti samma
mayaṃ yattha pānīyaṃ pivāma tam eva ūhadāma13 pi14 omuttema15 pi, esa
amhākaṃ sigālānaṃ dhammo ti dasseti, pitupitāmahan ti pitunnañ16 ca
pitāmahānañ ca no esa dhammo, na naṃ17 ujjhātum arahasīti etaṃ am-
hākaṃ paveṇiāgataṃ dhammaṃ18 sabhāvaṃ tvaṃ19 ujjhātuṃ nārahasi20, na
yuttaṃ21 te ettha kujjhitun ti.
Ath'; assa Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.1(=271).3: Yesaṃ vo ediso dhammo adhammo pana kīdiso,
mā vo dhammaṃ adhammaṃ vā addasāma kudācanan ti. || Ja_III:63 ||
Tattha mā vo ti tumhākaṃ dhammaṃ vā adhammam vā mā mayaṃ22
kadāci addasāmā 'ti.
Evaṃ Mahāsatto tassa ovādaṃ datvā "mā puna āgac-
chīti23" āha. So tato paṭṭhāya puna nivattitvāpi na olokesi.
Satthā imaṃ desanaṃ24 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: "Tadā udapānadūsako ayam eva sigālo ahosi, gaṇa-
satthā pana aham evā" 'ti. Udapānadūsakajātakaṃ25.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vasantāya, Bi vasamanatāya.
2 Bid ar-.
3 Bi isita-, Bd esitaguṇatthā.
4 Bi vattattā, Bd vuṭhattā.
5 Bd cirarattā-, Bi vapassino?
6 Bid katanti.
7 Ck nippā-, Bi niṭhāritaṃ, Bd nipāditaṃ.
8 Bd katanti.
9 Bi savāha, Bd avāhasi.
10 Bi ajhottari, Bd ajjhettari, Cs ajjhottari corr. to -tthari.
11 Bi tvā kimuttakasiraṃ, Bd tvaṃ kimuttakiriṃsaṃ.
12 Bi avāhani, Bd avāhasi.
13 Bi ohadāma, Bd uhadāma.
14 Bi omits pi.
15 Bid omuttāma.
16 Bd pitūnañ.
17 Cs taṃ
18 Bi dhamma.
19 Cks taṃ, Bi omits tvaṃ.
20 Bd na arahasīti, Bi na arayati.
21 Cks yuttan.
22 Ck vā na mayaṃ, Cs vā ma māyaṃ, Bi vā ti mayaṃ mā, Bd vā mayaṃ vā.
23 Bi āgacchahīti, Bd āgacchasīti.
24 Bid dhammade-.
25 Bid add pathamaṃ.
[page 356]
356 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
2. Vyagghajātaka.
Yena mittena saṃsaggo 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kokālikaṃ1 ārabbha kathesi. Kokālikavatthuṃ2 Terasa-
nipāte Takkāriyajātake āvibhavissati. Kokāliko3 pana "Sāriputta-
Moggallāne gahetvā āgamissāmīti" Kokālikaraṭṭhato2 Jetavanaṃ
āgantvā Satthāraṃ vanditvā there upasaṃkamitvā4 "āvuso Kokālika-
raṭṭhavāsino manussā tumhe pakkosanti, ettha gacchāmā" 'ti āha.
"Gaccha tvaṃ āvuso, na mayaṃ āgacchāmā5" 'ti. So therehi pa-
ṭikkhitto sayam eva agamāsi6. Atha bhikkhū dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Kokāliko Sāriputta-Moggallānehi sa-
hāpi vināpi vattituṃ7 na sakkoti, saṃyogaṃ pi na sahati viyogam pi
na sahatīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi
kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave idān'; eva pubbe pi Kokāliko Sāriputta-Mogallānehi n'; eva saha8
na9 vinā vattituṃ10 sakkotīti11" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto aññatarasmiṃ araññāyatane rukkhadevatā hutvā
nibbatti. Tassa vimānato avidūre aññatarasmiṃ12 vanaspatijeṭ-
ṭhake13 aññā{14} rukkhadevatā15 vasati. Tasmiṃ vanasaṇḍe sī-
havyagghā16 ca vasanti. Tesaṃ bhayena na koci tattha khet-
taṃ karoti17 na rukkhaṃ chindati nivattitvā oloketuṃ sa-
mattho pi18 n'; atthi. Te pana sīhavyagghā19 nānappakāre
mige vadhitvā khādanti khāditāvasesaṃ tatth'; eva pahāya
gacchanti, tena20 so vanasaṇḍo asucikuṇapagandho hoti21.
Atha itarā22 rukkhadevatā andhabālā kāraṇākāraṇaṃ ajāna-
mānā ekadivasaṃ Bodhisattaṃ āha: "samma ete no sīhavyag-
ghe23 nissāya vanasaṇḍo asucikuṇapagandho jāto, ahaṃ ete
palāpemīti24". Bodhisatto "samma ime dve nissāya amhākaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -liyaṃ.
2 Ck -liya-.
3 Ck -liyo.
4 Ck -kami.
5 Bid gacchāmā.
6 Bid āg-.
7 Ck vattuṃ, Bid saha nisīdituṃ pi vinā vattituṃ (Bi nivattituṃ) pi.
8 Bid sahati.
9 Cks omit na.
10 Ck vattuṃ.
11 Ck sakkosīti.
12 araññāyatane---aññatarasmiṃ wanting in Bi.
13 Ck -ko corr. to -ke, Cs vanaspatijeṭṭhake corr. to vanappa-,
Bd vanappatijeṭhako, Bi vanappatijeṭhekā.
14 Ck araññe, Cs aññe, Bd añña, Bi arañña.
15 Bid add hutvā.
16 Bid sīho ca byaggho.
17 Bid kasati.
18 Bid nāma.
19 Bid sīhabyagghā.
20 Bid tesaṃ gandhena.
21 Bid ahosi.
22 Bid aññatarā.
23 Bid -byagghe.
24 Bid -pessāmīti.
[page 357]
2. Vyagghajātaka. (272.) 357
vimānāni1 rakkhiyyanti2, etesu palātesu3 vimānāni no vinassis-
santi4, sīhavyagghānaṃ5 padaṃ apassamānā6 manussā sabbaṃ7
vanaṃ chinditvā ekaṃgaṇaṃ8 katvā khettāni karissanti9, mā
te evaṃ ruccīti10" vatvā purimā dve gāthā avoca:
Ja_III,3.2(=272).1: Yena mittena saṃsaggā11 yogakkhemo12 vihiṃsati13
pubbe v'; ajjhābhavan tassa rakkhe akkhīva paṇḍito. || Ja_III:64 ||
Ja_III,3.2(=272).2: Yena mittena saṃsaggā14 yogakkhemo pavaḍḍhati
kareyy'; attasamaṃ vuttiṃ sabbakiccesu paṇḍito ti. || Ja_III:65 ||
Tattha yena mittena saṃsaggā14 ti yena pāpamittena saddhiṃ saṃ-
saggahetu saṃsaggakāraṇā15 yena saddhiṃ dassanasaṃsaggo savanasaṃsaggo
kāyasaṃsaggo samullāpasaṃsaggo16 paribhogasaṃsaggo ti17 imassa pañcavidhassa
saṃsaggassa katattā ti attho, yogakkhemo12 ti kāyacittānaṃ18 sukhaṃ, taṃ
hi dukkhayogato khemattā19 idha yogakkhemo ti adhippetaṃ dīpeti20, vihiṃ-
satīti21 parihāyati22, pubbevajjhābhavantassa rakkhe akkhīva paṇ-
ḍito ti tassa pāpamittassa ajjhābhavan23, tena24 abhibhavitabbaṃ25 attano lā-
bhayasajīvitaṃ26, yathā naṃ27 so na ajjhābavati tathā paṭhamataram28 eva
attano akkhī viya paṇḍito puriso rakkheyya, dutiyagāthāya yenā 'ti yena ka-
lyāṇamittena saha29 saṃsaggakāraṇā30, yogakkhemo pavaḍḍhatīti kāya-
cittasukhaṃ vaḍḍhati, kareyyattasamaṃ vuttin ti tassa kalyānamittassa
sabbakiccesu paṇḍito puriso yathā attano jīvitavuttiñ ca upabhogaparibhoga-
vuttiñ ca karoti evam etaṃ31 sabbaṃ kareyya adhikam32 pi kareyya hīnaṃ pana
na kareyyā 'ti.
Evaṃ Bodhisattena kāraṇe kathite pi sā bāladevatā anu-
padhāretvā33 ekadivasaṃ bheravaṃ34 rūpārammanaṃ dassetvā
te sīhavyagghe35 palāpesi. Manussā tesaṃ padavalañjaṃ36
adisvā "sīhavyagghe35 aññaṃ vanasaṇḍaṃ gatā" ti ñatvā va-
nasaṇḍassa ekaṃ37 passaṃ chindiṃsu. Devatā Bodhisattaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bi vamānāni, Bd vināni ṭhassanti.
2 Cks rakkhanti, Bid rakkhissanti.
3 Bid palāyantesu.
4 Bd vinississanti, Ck vimānāni teke passissanti, Cs vimānāni neke
passissanti corr. to v. teke p.
5 Bid -byag-.
6 Ck apassanāma, Bid apassantā.
7 Bi sabba, Bd sabbe.
8 so Cs; Ck ekaṃghaṇaṃ, Bi ekā-, Bd ekaṅghaṇaṃ.
9 Bid kassissanti.
10 Bid ruccatīti.
11 all four MSS. -ggo.
12 Cks -mā.
13 Bid vihiyati.
14 Cs Bid -ggo.
15 Bid add ca.
16 Cs samullapana-, Bid sallāpa-.
17 Bi iti.
18 Bid -citta.
19 Bi khettamattā, Bd khemettā.
20 Bid omit dīpeti.
21 Bi vihiyatīti, Bd vihiratīti.
22 Ck parihāsati.
23 Cs -vaṃ, Bi ajhāvatavan.
24 Bid ti.
25 Bid bhavitabbaṃ.
26 Bid lābhassajīvitaṃ.
27 Cs taṃ.
28 Bid pavattam.
29 Bid omit saha.
30 Bid saṃsaggo-.
31 Bi evamevataṃ.
32 Bid -kaṃ.
33 Bid add va.
34 Bid -va.
35 Bid -byag-.
36 Ck -lajaṃ, Bi -lañcaṃ.
37 Bid eka.
[page 358]
358 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (27.)
upasaṃkamitvā "ahaṃ samma tava vacanaṃ akatvā te palā-
pesiṃ, idāni tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā manussā vanasaṇḍaṃ
chindanti, kin1 nu kho kattabban" ti vatvā "idāni te asukava-
nasaṇḍe nāma vasanti, gantvā te ānehīti" vuttā2 tatth'; eva3
gantvā tesaṃ purato ṭhatvā añjalim4 paggayha tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_III,3.2(=272).3: Etha vyagghā nivattavho paccametha5 mahāvanaṃ,
mā vanaṃ chindi6 nivyagghaṃ7, vyagghā mā hesu8 nibbanā9 ti. || Ja_III:66 ||
Tattha vyagghā10 ti ubho pi te vyagghanāmen'; evālapantī11 āha, ni-
vattavho ti nivattatha, paccametha12 mahāvanan ti taṃ13 mahāvanaṃ
paccametha12, puna upagacchatha, ayam eva vā14 pāṭho, mā vanaṃ chindi6
nivyagghan15 ti amhākaṃ vanasaṇḍaṃ16 idāni tumhākaṃ abhāvena nivyag-
ghaṃ17 manussā mā chindiṃsu, vyagghā18 mā hesu19 nibbanā20 ti tum-
hādisā21 vyaggharājāno10 attano22 vasanaṭṭhānā palāyitattā nibbanā23 vasanaṭ-
ṭhānabhūtena vanena virahitā mā hesuṃ24.
Te evaṃ25 devatāya yāciyamānāpi "gaccha tvaṃ, na
mayaṃ āgamissāmā26" 'ti paṭikkhipiṃsu yeva. Devatā ekikā
va vanasaṇḍaṃ paccāgañchi27. Manussāpi katipāhen'; eva
sabbaṃ vanaṃ chinditvā khettāni karitvā kasikammaṃ kariṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ28 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā apaṇḍitā devatā Kokāliko ahosi, sīho Sāriputto,
vyaggho29 Moggallāno, paṇḍitadevatā pana aham evā" 'ti. Vyag-
ghajātakaṃ30.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid kiṃ.
2 Bd vutte.
3 Bid tattha.
4 Bi añcalī, Bd añjali.
5 Cs paccupetha corr. to paccametha, Bid paccupetha.
6 Bid chinda.
7 Cs nī-, Bi nibyagghā, Bd nibyagghaṃ.
8 Cs Bid hesuṃ.
9 Bid nibbānā.
10 Bid byag-.
11 all four MSS. -ti.
12 Cs Bid paccupetha.
13 Ck naṃ.
14 Ck omits vā.
15 Cs ni- corr. to nī-, Bid nibyag-.
16 Bid vasanakavana-.
17 Cks vyagghaṃ, Bi nibyagghyaṃ, Bd nibyagghaṃ.
18 Bi byaghyā, Bd byagghā.
19 all four MSS. hesuṃ.
20 Bi nibbā, Bd nibbānā.
21 Bi adds ca, Bd ca dve.
22 Bi omits attano.
23 Bid nibbānā.
24 Bid ahesuṃ.
25 Bid add tāya.
26 Bi gamissāmā.
27 Ck pacchāgañchi, Cs paccāgañchi corr. to pacchāgañchi,
Bi pacchāgacchi, Bd paccāgacchi.
28 Bid dhammade-.
29 Bid byag-.
30 Bid byaggha-, and add dutiyaṃ.
[page 359]
3. Kacchapajātaka. (273.) 359
3. Kacchapajātaka.
Ko nu uddhitabhatto1 vā2 ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Kosalarājassa dvinnaṃ mahāmattānaṃ kalahavūpasama-
naṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ3 Dukanipāte kathi-
tam eva.
Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto Kāsiraṭṭhe4 brāhmaṇakule nibbattitvā va-
yappatto Takkasilāyaṃ sippāni5 uggaṇhitvā kāme pahāya isi-
pabbajjaṃ pabbajitvā Himavantapadese6 Gaṅgātīre assamapa-
daṃ māpetvā7 abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhāna-
kīḷaṃ kīḷanto vāsaṃ kappesi. Imasmiṃ kira jātake Bodhi-
satto paramamajjhatto8 ahosi upekkhāpāramiṃ9 pūresi. Tassa
paṇṇasāladvāre nisinnassa eko pagabbho dussīlo10 makkaṭo
āgantvā kaṇṇasotesu11 aṅgajātena salākapavesanakammaṃ12 ka-
roti. Bodhisatto avāretvā13 majjhatto14 hutvā nisīdati15 yeva.
Ath'; ekadivasaṃ eko16 kacchapo udakā uttaritvā Gaṅgātīre
mukhaṃ vivaritvā ātapaṃ tapanto niddāyati. Taṃ disvā so
lolavānaro tassa mukhe salākapavesanakammaṃ17 akāsi. Ath'
assa kacchapo pabujjhitvā aṅgajātaṃ samugge pakkhipanto
viya ḍasi. Balavavedanā uppajji, vedanā18 adhivāsetuṃ asak-
konto "ko nu kho maṃ imamhā dukkhā moceyya, kassa santikaṃ
gacchāmīti19" cintetvā "añño maṃ imamhā dukkhā mocetuṃ
samattho n'; atthi aññatra20 tāpasā21, tassa22 santikaṃ mayā
gantuṃ vaṭṭatīti23" kacchapaṃ dvīhi hatthehi ukkhipitvā Bo-
dhisattassa santikaṃ agamāsi. Bodhisatto tena dussīlamakka-
ṭena24 saddhiṃ davaṃ karonto paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks uddita-.
2 Ck cā, Ck vā corr. to cā, and then re-altered to vā.
3 Ck Bid -vatthu; cfr. supra p. 12.
4 Bid kāsika-.
5 Bid sabbasi-.
6 Bid -ppa-.
7 Bid add tattha.
8 Bid paramamajjhappatto.
9 Bid -miyo.
10 Bid -la.
11 Ck kanna-, Cs kanna- corr. to kaṇṇa-.
12 Bi lāmakapave-.
13 Bi adhivāsetvā, Bd anivāretvā.
14 Bi ajhatto.
15 Bid -di.
16 Bi eka.
17 Bi salāmaka-.
18 Bid -naṃ.
19 Bi -māti.
20 Cks aññattha.
21 Bi tāpanesanāti, Bd tāpasenaha.
22 Cs tasseva.
23 Ck vaṭṭatīti corr. to vaddhatīti, Bi vattatiti.
24 Bi dussīlena.
[page 360]
360 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
Ja_III,3.3(=273).1: Ko nu uddhitabhatto1 va2 pūrahattho3 va brāhmaṇo,
kahan4 nu bhikkhaṃ acari, kaṃ saddhaṃ upasaṃkamīti. || Ja_III:67 ||
Tattha ko nu uddhitabhatto1 vā5 ti ko6 esa vaḍḍhitabhatto7 viya,
ekaṃ8 bhattavaḍḍhitikaṃ9 bhattapūrapātiṃ10 hatthehi gahetvā viya ko nu esa11
āgacchatīti attho, pūrahattho12 va brāhmaṇo ti kattikamāse vācanakaṃ la-
bhitvā puṇṇahattho13 brāhmaṇo viya ca14 ko nu eso ti vānaraṃ15 sandhāya
vadati, kahan4 nu bhikkhaṃ acarīti bho vānara16 kasmiṃ padese ajja
tava17 bhikkhaṃ acari, kaṃ saddhaṃ upasaṃkamīti kataran18 nāma
pubbe19 pete uddissa kataṃ saddhābhattaṃ20 kataraṃ vā saddhaṃ puggalaṃ21
upasaṃkamitvā22 te ayaṃ23 deyyadhammo laddho24 ti dīpeti.
Taṃ sutvā dussīlamakkaṭo25 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.3(=273).2: Ahaṃ kapi 'smi26 dummedho, anāmāsāni āmasiṃ,
tvaṃ maṃ mocaya27, bhaddan te, mutto gaccheyya pab-
batan ti. || Ja_III:68 ||
Tattha aham kapi 'smi28 dummedho ti bhante aham asmi dummedho
capalacitto makkaṭo, anāmāsāni āmasin ti anāmāsetabbāni29 ṭhānāni āma-
siṃ, tvaṃ maṃ mocaya bhaddam te ti tvaṃ30 dayālu31 anukampako
maṃ32 imamhā dukkhā mocehi, bhaddan te hotu33, mutto gaccheyya pab-
batan ti so 'haṃ tavānubhāvena imamhā vyasanā34 mutto pabbatam eva gac-
cheyyaṃ, na te puna cakkhupathe attānaṃ dasseyyan ti.
Bodhisatto tasmiṃ kāle tena35 kacchapena saddhiṃ salla-
panto36 tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.3(=273).3: Kacchapā kassapā honti, koṇḍaññā honti makkaṭā,
muñca kassapa37 koṇḍaññaṃ, kataṃ38 methunakaṃ tayā ti. || Ja_III:69 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks uddita-.
2 Ck ca, Cs ca corr. to va.
3 Ck Bi purahatto, Cs purahattho, Bd puṇṇahattho.
4 Bid kahaṃ.
5 Ck cā.
6 Bid add nu.
7 Bid vaddhita-.
8 Cs Bid eka.
9 Ck -vaḍḍhītikaṃ, Cs -vaḍḍhitaka corr. to -kaṃ, Bi -vaḍhita,
Bd bhattaṃ vaḍhita
10 Bi bhattapuripāṭi, Bd bhattaṃ puṇṇapāṭi.
11 Bid eso.
12 Cks pu-, Bi purahatto, Bd puṇṇahatto.
13 Ck Bd -hatto, Bi purahattho.
14 Bid omit ca.
15 Bid vāraṇaṃ.
16 Bid vāraṇa.
17 Bid tvaṃ.
18 Bi kathaṃ, Bd kataraṃ.
19 Cs pubba.
20 Cs saddha-, Bid sandhāya bhattaṃ vā.
21 Cks add taṃ, Bid tvaṃ.
22 Bid -kamasi.
23 Bid kuto bho ayaṃ.
24 Bi kisaddo, Bd kilasaddho.
25 Bid -vānaro.
26 Cs -smiṃ.
27 Bid moceyya.
28 Cs Bd -smiṃ.
29 Ck anāmasitabbāni, Bid anāmasitabba.
30 Bid yo tvaṃ.
31 Cs -ḷu, Bi omits dayālu, Bd dayāluko.
32 Bid omit maṃ.
33 Bi omits hotu.
34 Bid bya-.
35 Cs Bid kāruññena in the place of kāletena.
36 Bid -pento.
37 Bi kacchapa, Bd kacchassapa.
38 Cks Bi kathaṃ.
[page 361]
4. Lolajātaka. (274.) 361
Tass'; attho1: kacchapā nāma kassapagottā honti makkaṭā koṇḍaññagottā,
kassapakoṇḍaññānañ ca2 aññamaññaṃ āvāhavivāhasambandho3 atthi4, tay'; idaṃ
lolena dussīlamakkaṭena saddhiṃ tayā ca dussīlen'; eva5 iminā makkaṭena sad-
dhiṃ gottasadisatāsaṃkhātassa6 methunadhammassa anucchavikaṃ7 dussīlya-
kammasaṃkhātam8 pi methunakaṃ kataṃ, tasmā muñca kassapa koṇḍaññan ti.
Kacchapo Bodhisattassa vacanaṃ sutvā kāraṇena pasanno
vānarassa aṅgajātaṃ muñci. Makkaṭo muttamatto9 Bodhisattaṃ
vanditvā10 palāto, puna taṃ ṭhānaṃ nivattitvāpi na olokesi.
Kacchapo pi Bodhisattaṃ vanditvā yathāṭṭhānam11 eva gato.
Bodhisatto pi aparihīnajjhāno Brahmaloka-parāyano va12 ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ13 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhanesi: "Tadā kacchapavānarā14 dve mahāmattā ahesuṃ, tāpaso
pana aham evā" 'ti. Kacchapajātakaṃ15.
4. Lolajātaka.
Kāyaṃ balākā sikhinīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi dhamma-
sabhaṃ16 ānītaṃ Satthā "na tvaṃ bhikkhu idān'; eva lolo pubbe pi
lolo va17 lolatāy'; eva ca18 jīvitakkhayaṃ patto si19. taṃ nissāya
porāṇakapaṇḍitāpi attano vasanaṭṭhānā paribāhirā ahesun20" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bārāṇasīseṭṭhino21 mahānase bhattakārako puññatthāya nīḷa-
pacchiṃ22 ṭhapesi23. Tadā Bodhisatto pārāpatayoniyaṃ24
nibbattitvā tattha vāsaṃ kappesi. Ath'; eko lolakāko mahā-
nasamatthakena gacchanto nānappakāramacchamaṃsavikatiṃ
disvā pipāsābhibhūto "kin nu kho nissāya sakkā bhaveyya25
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid tattha.
2 Bid -naṃ, and omit ca, Cs -koṇḍaññā nāma.
3 Ck avāha-, Bid avāhavivāhasampanno.
4 Bi adds saddhā, Bd addhā.
5 Bid -lena ca.
6 Cks -sadisasaṃkhātassa, Bi -sadisattā-.
7 Bi -ka.
8 Bi dussīla-, Bd dussila-.
9 Bi mattamutto, Bid add va.
10 Bi cintetvā.
11 Bid sakaṭhānam.
12 Bid omit va.
13 Bid dhammade-.
14 Bid kacchapo ca bānaro ca.
15 Bid add tatiyaṃ.
16 Bi -bhāyaṃ.
17 Bi yevā ti, Bd yevā ti vatvā.
18 Bid lolatāya, and omit eva ca.
19 Bid ti.
20 Bid parihāyesun.
21 Cks -si-.
22 Cks nīla-, Bi niṇḍapacchi, Bd nilinapacchi.
23 Bid paṭhapesi.
24 Bid pārāvata-.
25 Bi sakko bhaveyyaṃ.
[page 362]
362 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
okāsaṃ laddhun" ti cintento1 Bodhisattaṃ disvā "imaṃ nis-
sāya sakkā2" ti sanniṭṭhānaṃ katvā tassa gocarāya arañña-
gamanakāle piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Atha naṃ Bodhisatto
"mayaṃ kho kāka aññagocarā3 tvam pi aññagocaro, kin nu
kho maṃ anubandhasīti" āha. "Tumhākaṃ4 kiriyā5 mayhaṃ
ruccati6, aham pi7 tumhehi yeva8 samānagocaro hutvā tumhe
upaṭṭhātuṃ icchāmīti9". Bodhisatto sampaṭicchi. So10 tena
saddhiṃ gocarabhūmiyaṃ11 ekagocaraṃ caranto viya osak-
kitvā12 gomayarāsiṃ viddhaṃsitvā13 pāṇake khāditvā14 pari-
puṇṇakucchi hutvā15 Bodhisattaṃ upasaṃkamitvā "tumhe etta-
kaṃ16 kālaṃ carath'; eva, nanu bhojanena17 pamāṇaṃ ñātuṃ
vaṭṭatīti18, etha nātisāyam eva gacchāmā" 'ti. Bodhisatto
taṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. Bhattakārako "amhākaṃ
pārāpato19 sahāyaṃ gahetvā āgato" ti kākassa20 pi ekaṃ thu-
sapacchiṃ ṭhapesi. Kāko21 catuhapañcāhaṃ21 ten'; eva nī-
hārena23 vasi24. Ath'; ekadivasaṃ seṭṭhino25 bahuṃ26 maccha-
maṃsaṃ27 āhariyittha28. Kāko taṃ disvā lobhābhibhūto29
paccūsakālato paṭṭhāya nitthananto30 nipajji. Atha naṃ puna-
divase Bodhisatto "ehi samma, gocarāya pakkamissāmā" ti
āha. "Tumhe gacchatha, mayhaṃ ajiṇṇāsaṃkā{31} atthīti".
"Samma kākānaṃ ajīrako nāma n'; atthi, dīpavaṭṭimattam32
eva gahitaṃ33 tumhākaṃ kucchiyaṃ thokaṃ tiṭṭhati, sesaṃ
ajjhohaṭamattam34 eva jīrati35, mama vacanaṃ karohi36, mā37
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid cintetvā.
2 Bd omits sakkā, Bi sakkā laddhuṃ.
3 Cks aṃñaṃ-, Bd arañña-.
4 Bid add sāmi.
5 Bid -yaṃ.
6 Bid -tīti.
7 Bi mayaṃ pi, Bd ahaṃ pi, Cks ahaṃ hi.
8 Bid omit yeva.
9 Bi gacchimiti.
10 Bid omit so.
11 Bid gocaraṃ caranto bhummiyaṃ.
12 Bi osakkotvā, Bd osakketvā.
13 Bid vidhaṃsetvā.
14 Bi omits pāṇake khāditvā.
15 Bid kucchipūraṃ katvā in the place of pari--hutvā.
16 Bid ettha-.
17 Bi carantena sobhaṇaṃ sāmi, Bd carante sobhaṇaṃ sāmi.
18 Ck vaddhatīti, Bi vattatīti.
19 Cs Bid pārāvato.
20 Bi kālassā, Bd kākassā.
21 Bid add pi.
22 Cs catū?
23 Bi vihāre, Bd vihārena.
24 Bi vasī.
25 Bi seṭhinā.
26 Bi bahu, Bd bahū.
27 Bid -se.
28 Cs -rīyittha, Bid āharayittha.
29 Bid lolābhi.
30 Bi niṭhunto, Bd sanniṭhunanto.
31 Ck ajiṇṇa-, Cs ajiṇṇa- corr. to ajiṇṇā-, Bi ajirako rogo,
Bd ajirako go.
32 Ck -vaddhi-, Bi -vatti-.
33 Bi vatti, Bd hi.
34 Bi aheraṇamattam, Bd ajjhoaheraṇamattam.
35 Ck Bi jirati, Bd omits jīrati.
36 Bi karohiti, Bd karoti.
37 Ck maṃ, Bi mā tvaṃ.
[page 363]
4. Lolajātaka. (274.) 363
etaṃ1 macchamaṃsaṃ2 disvā evaṃ akāsīti3". "Sāmi kiṃ4
nām'; etaṃ kathetha, ajiṇṇāsaṃkā5 va mayhan" ti. "Tena hi
appamatto hohīti" vatvā ovaditvā6 Bodhisatto pakkāmi. Bhat-
takārako pi nānāmacchamaṃsavikatiyo sampādetvā sarīrato
sedaṃ apanento mahānasadvāre aṭṭhāsi. Kāko "ayaṃ idāni
kālo maṃsaṃ khāditun" ti gantvā rasakaroṭimatthake7 nisīdi.
Bhattakārako kilīti3 saddaṃ sutvā nivattitvā olokento kākaṃ
disvā pavisitvā taṃ gahetvā sakalasarīraṃ9 luñcitvā10 matthake
cūḷaṃ ṭhapetvā siṅgiverajīrakādīni11 piṃsitvā12 takkena āloḷe-
tvā13 "tvaṃ amhākaṃ seṭṭhino14 macchamaṃsaṃ ucchiṭṭhaṃ15
karosīti" sakalasarīram assa makkhetvā {khipitvā} nīḷapacchi-
yaṃ16 pātesi. Balavavedanā uppajjiṃsu17. Bodhisatto gocara-
bhūmito āgantvā taṃ nitthanantaṃ18 disvā davaṃ karonto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,3.4(=274).1: Kāyaṃ balākā sikhinī corī laṃghīpitāmahā19,
oraṃ balāke āgaccha, caṇḍo me vāyaso sakhā ti. || Ja_III:70 ||
Tattha kāyaṃ balākā sikhinīti taṃ kākaṃ tassa20 bahalatakkena
makkhitasarīrasetavaṇṇattā21 matthake ca sikhāya ṭhapitattā ti22 kā esā
balākā {sikhinīti} pucchanto ālapati, corīti kulassa ananuññāya23 kulagharaṃ
kākassa vā aruciyā kākapacchiṃ24 paviṭṭhattā corīti vadati, laṃghī pitā-
mahā25 ti laṃghī26 vuccati ākāse27 laṃghanato megho balākā ca nāma megha-
saddena28 gabbhaṃ gaṇhantīti29 meghasaddo balākānaṃ pitā megho pitāmaho
ti30 tenāha laṃghīpitāmahā31 ti, oraṃ balāke āgacchā 'ti ambho balāke
ito ehi, caṇḍo me vāyaso sakhā ti mayaṃ sakhā pacchisāmiko vāyaso caṇḍo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi etā.
2 Bi -maṃsavikatiyo, Bd macchāmāsaṃ vikatiyo.
3 Bid -si.
4 Bid kiṃ nu kho.
5 Cks ajiṇṇasaṃkhā, Bid ajirarago.
6 Ck ovadhitvā, Bid ovādetvā, Bid omit vatvā.
7 Bi rasakkāroti-, Bd sarakāroti-.
8 Bid kirīti.
9 Bi -sarire lomaṃ, Bd -sariralomaṃ.
10 luñjitvā.
11 Ck -verarājikādīni, Bi siṅgirevamaricchādīni,
Bd siṅgaveramaricchādīni.
12 Bi pisetvā, Bd pāsetvā.
13 Ck āḷoletvā, Cs āloletvā, Bid ālulitvā.
14 Bid sāmino.
15 Ck ucciṭṭhiṃ, Bi ucchittakaṃ, Bd ucchiṭhakaṃ.
16 Cks nīla-, Bid niṇḍapacchiyaṃ.
17 Bid uppajji.
18 Bi ṭhanantaṃ, Bd niṭhuṃnantaṃ.
19 Cs Bid laṃghi-.
20 Bid omit tassa.
21 Cks -raṃseta-, Bid makkhitaṃsarira-.
22 Cks ṭhapitanti.
23 Bi kākassa aññassa and Bd kākassa aññāya in the place of kulassa
ananuññāya.
24 Cs kākassa pacchiṃ, Bid omit kāka.
25 Ck laṃghi-, Cs laṃghi- corr. to -ī, Bid lañghā-.
26 Ck -i, Cs -i corr. to -ī, Bi laṅghā.
27 laṃghī vuccati ākāse wanting in Bd.
28 Bi adds ca.
29 Bi gaṇhanti.
30 Bid pitāmahā hoti.
31 Cks laṃghi-, Bi laṅghi-, Bd laṅgha-.
[page 364]
364 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
pharuso, so1 āgato2 taṃ disvā kaṇayasadisena3 tuṇḍena koṭṭetvā4 jīvitakkha-
yaṃ pāpeyya, tasmā yāva so na āgacchati5 tāva pacchito otaritva ito ehi,
sīghaṃ6 palāyassū7 'ti vadati.
Taṃ sutvā kāko dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.4(=274).2: Nāhaṃ balākā sikhinī, ahaṃ lolo 'smi8 vāyaso,
akatvā vacanaṃ tuyhaṃ passa lūno 'smi āgato ti. || Ja_III:71 ||
Tattha āgato ti tvaṃ idāni gocarabhūmito āgato maṃ lūnaṃ passā
'ti attho.
Taṃ sutvā Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.4(=274).3: Puna p'; āpajjasī9 samma, sīlaṃ hi tava10 tādisaṃ,
na hi mānusakā11 bhogā subhuñjā honti pakkhinā12 ti. || Ja_III:72 ||
Tattha puna pāpajjasī13 sammā 'ti14 vāyasa puna pi tvaṃ15 evarū-
paṃ dukkhaṃ paṭilabhissas'; eva16, n'; atthi te17 ettakena mokkho18, kiṃkāraṇā:
sīlaṃ hi tava pāpakaṃ yasmā tava ācārasīlaṃ tādisaṃ dukkhādhigamass'; eva
anurūpaṃ, na hi mānusakā19 ti manussā nāma mahāpuññā, tiracchānagatā-
naṃ tathārūpaṃ puññaṃ n'; atthi, tasmā mānusakā20 bhogā tiracchānagatena
pakkhinā na subhuñjā ti.
Evañ ca pana vatvā Bodhisatto "na ito dāni paṭṭhāya
mayā ettha21 vasituṃ sakkā" ti22 uppatitvā aññattha agamāsi.
Kāko pi nitthananto23 tatth'; eva kālam akāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ24 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakam sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi)
"Tadā lolakāko25 lolabhikkhu ahosi, pārāpato26 pana aham evā" 'ti.
Lolajātakaṃ27.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits so.
2 Bi gato.
3 Cs kanaya- corr. to kaṇaye-, Bi kālasa-, Bd kākassa-.
4 Ck koṭṭetvā corr. to kottetvā, Bid koṭetvā.
5 Bid yāva vāyaso āg-.
6 Ck sīghassa.
7 Bid palāyatū.
8 Bi lolasmī, Bd lolasmiṃ.
9 Bi māpajjasi.
10 Bd tāva.
11 Bi mānussikā, Bd mānusīko.
12 Bid -no.
13 Bi māpajjasi.
14 Bid add samma.
15 Bid puna tvaṃ pi.
16 Bi -labhati yeva, Bd -labhi yeva.
17 Ck omits te.
18 Bid sukhā.
19 Bi mānasīkā, Bd mānussikā.
20 Bi manussikā, Bd mānussikā.
21 Cks omit ettha.
22 Bi sakkotīti.
23 Bid niṭhananto.
24 Bid dhammade-.
25 Bid omit lola.
26 Bid pārāvato.
27 Bid add catutthaṃ.
[page 365]
5. Rucirajātaka. (275.) 365
5. Rucirajātaka.
Kāyaṃ balākā rucirā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Dve pi vatthūni
purimasadisān'; eva. Gāthāpi1
Ja_III,3.5(=275).1: Kāyaṃ balākā rucirā kākānīḷasmi2 acchati3,
caṇḍo kāko sakhā mayhaṃ, tassa c'; etaṃ4 kulāvakaṃ. || Ja_III:73 ||
Ja_III,3.5(=275).2: Nanu maṃ samma jānāsi dija5 sāmākabhojana6,
akatvā vacanaṃ tuyhaṃ passa lūno 'smi āgato. || Ja_III:74 ||
Ja_III,3.5(=275).3: Puna p'; āpajjasī samma, sīlaṃ hi tava tādisaṃ,
na hi mānusakā7 bhogā subhuñjā honti pakkhinā8 ti. || Ja_III:75 ||
Gāthā hi9 ekantarikā eva10.
Tattha rucirā ti takkamakkhitasarīratāya setavaṇṇataṃ sandhāya vadati,
rucirā piyadassanā paṇḍarā ti attho, kākanīḷasmin11 ti kākakulāvake, kāka-
niḍḍhasmin12 ti pi13 pāṭho14, dijā 'ti kāko pārāpataṃ15 ālapati, sāmāka-
bhojanā16 'ti tiṇabījabhojana17, sāmākagahaṇe18 h'; ettha sabbam pi tiṇa-
bījam gahitaṃ19.
Idhāpi20 Bodhisatto "na idāni21 sakkā ito paṭṭhāya mayā
ettha vasitun" ti uppatitvā aññattha gato.
Satthā imaṃ desanaṃ22 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi)
"Tadā lolabhikkhu kāko23 ahosi, pārāpato pana aham evā" 'ti.
Rucirajātakaṃ24.
6. Kurudhammajātaka.
Tava saddhañ ca sīlañ cā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ haṃsaghātakabhikkhuṃ25 ārabbha kathesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid gāthā pana nānā.
2 Cks kākānīlasmiṃ, Bid kākaniṇḍasmiṃ.
3 Bi agghati.
4 Bi yassa vetaṃ, Bd yassa cetaṃ.
5 Bid dijā.
6 Ck Bid -naṃ.
7 Bi mānusikā, Bd manussikā.
8 Bi -no.
9 Bid pi.
10 Bid yeva.
11 Bi -niṇḍasmin, Bd -niṇḍasmiṃ? Cs kākānīlasmin, Ck kākanīlasmin.
12 Ck kākaniḍhḍhasmin, Bi kākanikummi ni, Bd kākānilasmiṃ ti.
13 Bid omit pi.
14 Bid pāto.
15 Bd pārāvataṃ, Bi pavarātaṃ.
16 Bd -no.
17 Bid -nā, Cs -naṃ.
18 Ck sāmakagahaṇo, Bi sāmākasiṇakahaṇe, Bd sāmakagahaṇe.
19 Bi netta sāmākabhojāno ti ettha padehi sabbaṃ mi tiṇabījaṃ saṃgahitaṃ.
20 Ck Bd idāpi.
21 Bi idāneva, Bd dāni.
22 Bid dhammade-.
23 Bid kāko lolabhikkhu.
24 Bid add pañcamaṃ. 6. Cfr. Dhp. p. 415.
25 Bi -kaṃ-, Bd -ghāṭakaṃ-.
[page 366]
366 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
Sāvatthivāsino dve sahāyakā bhikkhū pabbajitvā laddhūpasampadā
yebhuyyena ekato caranti1. Te ekadivasaṃ Aciravatiṃ gantvā na-
hātvā vālikapuline2 ātapaṃ tappamānā3 sāraṇīyakathaṃ4 kathentā
aṭṭhaṃsu. Tasmiṃ khaṇe dve haṃsā ākāsena gacchanti. Ath'; eko
daharabhikkhu sakkharaṃ gahetvā "etassa5 haṃsapotakassa akkhim
pi6 paharāmīti7" āha. Itaro "na sakkhissasīti" āha. "Tiṭṭhatu,
imasmiṃ passe akkhiṃ8 parapasse9 akkhiṃ8 paharissāmīti". "Idaṃ10
na sakkhissasi yevā" 'ti. "Tena hi upadhārehīti" tiyaṃsaṃ11 sak-
kharaṃ gahetvā haṃsassa pacchābhāge12 khipi. Haṃso sakkhara-
saddaṃ sutvā nivattitvā olokesi. Atha naṃ itaro13 vaṭṭasakkharaṃ14
gahetvā parapasse akkhimpi15 paharitvā orimakkinā nikkhāmesi16.
Haṃso viravanto parivattitvā17 tesaṃ pādamūle yeva pati. Tattha
tattha18 ṭhitā bhikkhū disvā āgantvā "āvuso Buddhasāsane19 pabba-
jitvā ananucchavikaṃ vo20 kataṃ pāṇātipātaṃ karontehīti21" vatvā
taṃ22 ādāya Tathāgatassa dassesuṃ23. Satthā "saccaṃ kira tayā24
pāṇātipāto kato25" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "bhikkhu,
kasmā evarūpe niyyānikasāsane26 pabbajitvā evam akāsi27, porāṇa-
kapaṇḍitā anuppanne Buddhe agāramajjhe saṃkiliṭṭhabhāvaṃ28 vasa-
mānā appamattakesu pi29 ṭhānesu kukkuccaṃ kariṃsu, tvaṃ pana
evarūpe sāsane30 pabbajitvā kukkuccamattam pi na akāsi31, nanu
nāma bhikkhunā kāyavācācittehi saññatena32 bhavitabban" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Kururaṭṭhe Indapattanagare33 Dhanañjaye34
rajjaṃ kārente Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ35
paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena viññūtaṃ patto36 Takkasilā-
yaṃ sippāni37 uggahetvā38 pitarā oparajje39 patiṭṭhāpito40 apara-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vicaranti, Bi va vicaranti.
2 Bd vālukapulline, Bi lukaṃpulline.
3 Bid tapa-.
4 Cs sārānīyaṃ-, Bid sāraṇiya-.
5 Bd ekassa.
6 Cs akkhimhi, Bi akkhi, Bd akhini.
7 Bid paharissāmīti.
8 Bid akkhi.
9 Cks para.
10 Bid idampi.
11 Cs bhūmiyaṃ, Bi tikkharaṃ, Bd tikkha.
12 Bid pacchima-.
13 Bi aññaṃ, Bd añña in the place of atha naṃ itaro.
14 Ck vaddha-.
15 Cks Bi akkhimhi.
16 Bid nikkhamāpesi.
17 Ck Bd -ttetvā.
18 only one tattha.
19 Bid evarūpe niyyānikabuddha-.
20 Bi te.
21 Cs karontosīti, Bi karohiti.
22 Bi te saṃ, Bd te taṃ.
23 Ck sassesuṃ, Bi dassetuṃ.
24 Bid tvaṃ.
25 Bi si, Bd tī.
26 Cs nīyāṇika- corr. to nīyānika-.
27 Bid -sīti.
28 Ck yakaḷattavāsaṃ, Cs sakalattavāsaṃ.
29 Bid omit pi.
30 Bid niyyānika-.
31 Cs nākāsi, Bid na akāsīti.
32 Bi saññātehi, Bd saññitehi.
33 Ck -panta-, Bi -paṭha-.
34 Bid dhanañcayakorabye.
35 Bi kucchimhi.
36 Bi viññutappatto, Bd viññutappatvā.
37 Bid sabbasippāni.
38 Bid uggaṇhitvā.
39 Bid upa-.
40 Cks -te, Bi upaṭhāpito.
[page 367]
6. Kurudhammājātaka. (276.) 367
bhāge1 pitu accayena rajjaṃ patvā dasarājadhamme akopento
Kurudhamme2 vattittha2. Kurudhammo4 nāma pañcasīlāni,
tāni5 Bodhisatto parisuddhāni katvā rakkhi6, yathā ca Bodhi-
satto evam assa mātā aggamahesī7 kaniṭṭhabhātā uparājā po-
rohito8 brāhmaṇo rajjugāhako9 amacco sārathi10 seṭṭhī11 doṇa-
māpako12 mahāmatto dovāriko nagarasobhaṇā13 vaṇṇadāsīti
evam ete.
Rājā mātā mahesī14 ca uparājā porohito15
rajjuko sārathi16 seṭṭhī17 doṇo dovāriko tathā
gaṇikā te ekādasa18 Kurudhamme19 patiṭṭhitā ti.
Iti ime20 sabbe pi21 parisuddhāni22 katvā pañcasīlāni rak-
khiṃsu. Rājā catūsu23 nagaradvāresu24 nagaramajjhe35 nive-
sanadvāre26 cha dānasālā27 kāretvā28 devasikaṃ29 chasata-
sahassadhanaṃ vissajjento sakala-Jambudīpaṃ30 unnaṅgalaṃ31
katvā dānaṃ adāsi. Tassa pana32 dānajjhāsayatā dānābhirati33
sakala-Jambudīpaṃ34 ajjhotthari35. Tasmiṃ kāle Kāliṅgaraṭṭhe
Dantapuranagare Kāliṅgarājā rajjaṃ kāreti36. Tassa raṭṭhe
devo na vassi, tasmiṃ avassante sakalaraṭṭhe chātakaṃ jātaṃ37,
āhāravipattiyañ38 ca manussānaṃ rogo udapādīti39 dubbuṭṭhi-
bhayaṃ chātakabhayaṃ rogabhayan40 ti tīṇi bhayāni uppajjiṃsu.
Manussā niggahaṇā41 dārake hatthesu gahetvā tattha tattha
vicaranti. Sakalaraṭṭhavāsino ekato hutvā Dantapuraṃ gantvā
rājadvāre ukkuṭṭhiṃ akaṃsu. Rājā vātapānaṃ nissāya ṭhito42
saddaṃ sutvā "kiṃkāraṇā ete viravantīti43" pucchi. "Mahā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassa apara-.
2 Bid omit akopento kurudhamme.
3 Ck vantittha, Bid patiṭhahi.
4 Bid guru-.
5 Bi rakkhitāni.
6 Bid rakkhati.
7 Cs Bid -si.
8 Cs pu-, Bd pa-, Bi porāhiko.
9 Cs rajjuggā-, Bd rajjagā-.
10 Ck Bd -thī.
11 Cs Bid seṭṭhi.
12 Bid -māmako.
13 Bid -ṇi.
14 Bid -si.
15 Cs pu-, Bid pa-.
16 Cks -thī.
17 Bid -i.
18 Cs te ekādasa janā, Bid ekādasa janā and omit te.
19 Bi guru-, Bd garu-.
20 Ck me.
21 Bd pi sabbe, Bi hi omitting sabbe.
22 Cs Bi suddhāni.
23 Cks Bi -usu.
24 Bid add ca.
25 Bid -esu ca.
26 Bi -esu tadi, Bd -esu cā ti.
27 Bi -lāye, Bd -lāyo.
28 Bi karitvā, Bd kārāpetvā.
29 Bd repeats de-.
30 Cs Bd -pe.
31 Bid una-.
32 Bid omit pana.
33 Bid -tā.
34 Bid -pe.
35 Ck Bi -ttari.
36 Bid -si.
37 Bid ahosi.
38 Bid -yā.
39 Bid -di.
40 Bid chātabhayaṃ rogabhayaṃ dubbhikkhabhayan.
41 Bid nirāhārā.
42 Bi adds taṃ.
43 Bi vivarantīti, Bd vicarantīti.
[page 368]
368 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
rāja sakalaraṭṭhe tīṇi bhayāni uppannāni: devo na vassati,
sassāni vipannāni, chātakaṃ1 jātaṃ, manussā dubbhojanā ro-
gābhibhūtā niggahaṇā putte2 hatthesu gahetvā vicaranti, devaṃ
vassāpehi mahārājā" 'ti. "Poraṇakarājāno deve avassante kiṃ
karontīti". "Porāṇakarājāno3 mahārāja deve avassante dānaṃ
datvā4 uposathaṃ adhiṭṭhāya samādinnasīlā5 sirigabbhaṃ. pa-
visitvā dabbasanthare6 sattāhaṃ nipajjanti, tadā devo vassa-
tīti7". Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tathā akāsi. Evaṃ
sante pi devo na vassi8. Rājā amacce pucchi: "ahaṃ9 mayā10
kattabbakiccaṃ akāsiṃ, devo na vassati, kin ti karomā" 'ti.
"Mahārāja, Indapattanagare11 Dhanañjayassa12 Koravyarañño13
Añjanavasabho14 nāma maṅgalahatthī15, taṃ16 ānessāma, evaṃ
sante devo vassatīti17". "So rājā balavāhanasampanno18 dup-
pasaho, katham assa hatthiṃ ānessāmā" 'ti. "Mahārāja, tena
saddhim yuddhakiccaṃ n'; atthi, dānajjhāsayo rājā dānābhirato
yācito samāno alaṃkatasīsam pi chinditvā pasādasampannāni
akkhīni uppāṭetvā sakalarajjam pi niyyādetvā19 dadeyya, hat-
thimhi vattabbam eva n'; atthi, avassaṃ yācito dassatīti20".
"Ke pana naṃ21 yācituṃ samatthā" 'ti. "Brāhmaṇā mahā-
rājā" 'ti. Rājā brāhmaṇagāmato22 aṭṭha brāhmaṇe pakko-
sāpetvā sakkārasammānaṃ katvā hatthiṃ23 yācanatthāya pesesi.
Te paribbayaṃ ādāya addhikavesaṃ gahetvā sabbattha eka-
rattivāsena turitagamanaṃ gantvā24 katipāhaṃ nagaradvāre dāna-
sālāyaṃ25 bhuñjitvā26 sarīraṃ santappetvā27 "kadā rājā dānag-
gaṃ āgacchissatīti" pucchiṃsu. Manussā "pakkhassa tayo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -kabhayaṃ, Bd kaṃbhayaṃ.
2 Bi ni putte, Bd nirāhārā nikkhamitvā putte.
3 Bi porāṇamahārājāno.
4 Bid add sīlaṃ rakkhitvā.
5 Cks -dinnāsīlā, Bid samādinnasīlāni.
6 Cs -santhāre, Bi dappatiṇasanthāre, Bd dabbatiṇasanthare.
7 Bid vassissatīti, Bd adds sutvā.
8 Bi vassati.
9 Bi kathaṃ.
10 Bid omit mayā.
11 Bd -pattha-.
12 Bid -ñceyya.
13 Bid korabya-.
14 Bid añcanavaṇṇo.
15 Cs Bid -i, Bd adds atthi.
16 Ck naṃ, Bd adds no.
17 Bd vassissatīti.
18 Bid -vāhena sampanno.
19 Cs nīyā-, Bi niyā-.
20 Bid dassessati.
21 Bid taṃ.
22 Bi brahmaṇato, Bd brahmaṇagaṇato.
23 Bid -i.
24 Bi katvā.
25 Cks -lāsa, Bi -lāya.
26 Bi bhuñcanta, Bd bhuñjantā.
27 Bi santappetvā, Bd santapetvā.
[page 369]
6. Kurudhammajātaka. (276.) 369
divase cātuddase1 pannarase2 aṭṭhamiyañ3 ca āgacchati, sve
pana puṇṇamā4, tasmā sve pi āgacchissatīti" vadiṃsu. Brāh-
maṇā punadivase pāto va gantvā pācīnadvāre aṭṭhaṃsu. Bo-
dhisatto pi5 pāto va nahātānulitto6 sabbālaṃkārapatimaṇḍito7
alaṃkaṃkatavaravāraṇakkhandhagato8 mahantena parivārena
pācīnadvāre dānasālaṃ9 gantvā otaritvā sattaṭṭhajanānaṃ sa-
hatthā10 bhattaṃ datvā "iminā va nīhārena11 dethā" 'ti vatvā
hatthiṃ abhirūhitvā12 dakkhiṇadvāraṃ agamāsi. Brāhmaṇā
pācīnadvāre ārakkhassa balavatāya okāsaṃ alabhitvā dakkhi-
ṇadvāram eva gantvā rājānaṃ āgacchantaṃ olokayamānā
dvārato nātidūre unnataṭṭhāne13 sampattaṃ14 rājānaṃ hatthe
ukkhipitvā15 jayāpesuṃ. Rājā vajiraṃkusena vāraṇaṃ ni-
vattetvā16 tesaṃ santikaṃ gantvā "bho brāhmaṇā, kiṃ iccha-
thā" 'ti pucchi. Brāhmaṇā Bodhisattassa guṇaṃ vaṇṇentā
paṭhamaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_III,3.6(=276).1: Tava saddhañ ca sīlañ ca viditvāna janādhipa (Dhp. p.417.)
vaṇṇaṃ añjanavaṇṇeṇa Kāliṅgasmiṃ17 nimimhase18 ti. || Ja_III:76 ||
Tattha saddhan ti kammaphalānaṃ saddahanavasena19 okappanakasad-
dhaṃ20, sīlan ti saṃvarasīlaṃ avītikkamasīlaṃ, vaṇṇan ti tadā tasmiṃ dese
suvaṇṇaṃ vuccati. desanāsīsam eva c'; etaṃ21, iminā pana22 padena sabbam
pi suvaṇṇahiraññādidhanadhaññaṃ23 saṃgahītaṃ24, añjanavaṇṇenā 'ti añja-
napuñjasamānavaṇṇena iminā tava nāgena, Kāliṅgasmin25 ti Kāliṅgarañño san-
tike, nimimhase26 ti vinimayavasena27 gaṇhimha28 paribhogavasena29 vā30
udare pakkhipimhā ti attho, se ti nipātamattaṃ, idaṃ31 vuttaṃ hoti: mayaṃ
hi janādhipa tava saddhañ ca sīlañ ca viditvā32 addhā no evaṃ33 saddhāsīla-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -sī, Bid catuddasī.
2 Cs paṇṇarasī, Bid pannarasī.
3 Bid aṭhamīyañ.
4 Bid -mī.
5 Bi omits pi.
6 Bid nhatvā gattānulitto.
7 Bid -paṭi-.
8 Bid -hatthikkandhavaragato.
9 Bi omits pācīṇadvāre dāna.
10 Bid omit sahatthā.
11 Bd nihāreneva.
12 Bid -rūyhitvā.
13 Bi uṇṇaṭhāne.
14 Ck sampantaṃ, Cs appattaṃ, Bi sampatti.
15 Bi adds jayatu ayaṃ mahārājā, Bd jayatu bhavaṃ mahārājā ti.
16 Cks -ttitvā.
17 Bi kaliṅgamhi, Bd kāliṅgāmhi.
18 Cks ninimhase, Bid vinim-.
19 Bd saddhahana-.
20 Bid -niyaka-.
21 Cs -sam evetaṃ.
22 Bi omits pana.
23 Cks -hiraññānidha-, Bi hiraññasusaṇṇādidhanaṃ,
Bd hiraññasuvaṇṇādidhanadhaññaṃ.
24 Bid saṅgahitaṃ, Ck saṃgahīnaṃ, Cs saṅgahītaṃ.
25 Bi kaliṅgamhi.
26 Bi vanimhase, Bd vinimhase.
27 Bd vinimhayavasena, Bi vanimhasavanesana.
28 Bd -hā, Bi gaṇhinā.
29 Bi rasaparibhogīvasena, Bd rasaparibhogavasena
30 Bd omits vā.
31 Bi imaṃ.
32 Bid viditvāna.
33 Bid eso.
[page 370]
370 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
sampanno1 rājā yācito añjanavaṇṇaṃ nāgaṃ dassatīti iminā attano santakena
viya añjanavaṇṇena Kāliṅgarañño santike nāgaṃ te2 āharissāmā 'ti vatvā bahuṃ
dhanadhaññaṃ nimimhase3 parivattayimha4 c'; eva udare ca pakkhipimha5,
evaṃ tassa6 mayaṃ dhārayamānā7 idhāgatā, tattha kattabbaṃ devo jānātū8 'ti,
aparo nayo: tava saddhāsīlaguṇasaṃkhātaṃ9 vaṇṇaṃ, uḷāraguṇo rājā jīvitam pi
yācito dadeyya10 pag eva tiracchānagataṃ nāgan ti, evaṃ Kāliṅgassa santike
iminā añjanavaṇṇaṃ nāgaṃ dhaññena nimimhase11 nimimha12 tulayimhā13,
ten'; amhā14 idhāgatā ti.
Taṃ vatvā Bodhisatto "sace vo15 brāhmaṇā16 imaṃ nā-
gaṃ parivattetvā dhanaṃ khāditaṃ17 mā cintayittha, yathā-
laṃkatam18 eva vo nāgaṃ19 dassāmīti20" samassāsetvā21 itarā
dve gāthā avoca:
Ja_III,3.6(=276).2: Annabhaccā c'; abhaccā ca yo dha22 uddissa gacchati
sabbe23 te appaṭikkhippā, pubbācariyavaco idaṃ. || Ja_III:77 ||
Ja_III,3.6(=276).3: Dadāmi vo brāhmaṇā nāgam etaṃ
rājārahaṃ rājabhoggaṃ24 yasassinaṃ
alaṃkataṃ hemajālābhichannaṃ25
sasārathiṃ, gacchatha yenakāman ti. || Ja_III:78 ||
Tattha annabhaccā cabhaccā cā 'ti purisaṃ upanissāya jīvamānā yāgu-
bhattādinā annena bharitabbā ti annabhaccā ca, itare tathā abharitabbattā26 abhaccā,
sandhivasena pan'; ettha akāralopo veditabbo, ettāvatā attānaṃ upanissāya ca anupa-
nissāya ca27 jīvamānavasena sabbe pi sattā dve koṭṭhāse katvā dassitā honti28,
yo dha29 uddissa gacchatīti tesu sattesu idha jīvaloke yo satto yaṃ pu-
risaṃ kāyacid eva paccāsiṃsanāya30 uddissa gacchati, sabbe te appaṭik-
khippā ti tathā uddissa gacchantā sace pi bahū honti tathāpi tena purisena
sabbe te31 appaṭikkhippā, apetha na vo32 dassāmīti evaṃ na paṭikkhipitabbā
ti attho, pubbācariyavaco idan ti pubbācariyā vuccanti mātāpitaro, idaṃ
tesaṃ vacanaṃ, evam ahaṃ mātāpitūhi sikkhāpito ti dīpeti, dadāmi vo ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saddho.
2 Cks neva.
3 Bid vinimhase
4 Bi -ttayhimhā, Bd -ttayimhā.
5 Cks Bi -mhā.
6 Bid taṃ
7 Bid āniyamānā.
8 Ck janātū, Bi vassatu, Bd va jānātū.
9 Bid saddhañ ca sīla-.
10 Cs -yyātha
11 Bid añjanakavaṇṇena tava vaṇṇaṃ vinimhase.
12 Bid vinimhā, Cs nimimhā.
13 Bi tuyena, Bd talayimhā.
14 Bd tena, Cs Bi omit tenamhā.
15 Cs no corr. to vo, Bi te, Bd omits vo.
16 Bd brahmaṇa
17 Bi dhana saṅkharantīti, Bd dhanaṃ saṅkharitantī.
18 Bid yathā al-.
19 Bid nāgaṃ vo.
20 Cs Bi add vatvā.
21 Bi omits sam-, Bd sadassopetvā.
22 Bid omit dha, Ck dha ca.
23 Cs sabbe pi.
24 Bid -bhogaṃ.
25 Bi -jālābhisacchannaṃ, Bd -jalābhisanchannaṃ.
26 Bi ācāretabbatā.
27 Ck Bi omit anupanissāya ca.
28 Bi hontīti.
29 Ck ca
30 Ck -satāyaṃ? Bd paccāsīsasamānāya, Bi kāyavācīdve ca
saccāsīlasamānāya.
31 Ck omits te.
32 Bi te
[page 371]
6. Kurudhammajātaka. (276.) 371
yasmā idaṃ amhākaṃ pubbācariyavaco tasmā ahaṃ1 brāhmaṇā tumhākaṃ imaṃ2
nāgaṃ dadāmi, rājārahan ti rañño anucchavikaṃ, rājabhoggan3 ti rāja-
paribhogaṃ, yasassinan ti parivārasampannaṃ, taṃ kira nissāya hatthigo-
pakā hatthivejjādīni pañcakulasatāni jīvanti, tehi saddhiṃ ñeva vo dadāmīti
attho, alaṃkatan ti nānāvidhena4 hatthialaṃkārena5 alaṃkataṃ, hemajālā-
bhichannan6 ti suvaṇṇajālena abhicchannaṃ7, sasārathin ti yo pan'; assa8
sārathi hatthidamako9 ācariyo tena saddhiṃ ñeva dadāmi, tasmā sasārathī10
hutvā tumhe saparivāraṃ imaṃ nāgam gahetvā yenakāmaṃ gacchathā 'ti.
Evaṃ hatthikkhandhagato11 va Mahāsatto vācāya12 datvā
puna hatthikkhandhā oruyha "sace analaṃkataṭṭhānaṃ13 atthi14
alaṃkaritvā dassāmīti" tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ karonto upa-
parikkhitvā15 nālaṃkataṭṭhānaṃ16 adisvā tassa soṇḍaṃ brāh-
maṇānaṃ hatthesu ṭhapetvā suvaṇṇabhiṃkārena7 puppha-
gandhavāsitaṃ udakaṃ pātetvā adāsi. Brāhmaṇā saparivāraṃ
nāgaṃ sampaṭicchitvā hatthipiṭṭhe nisinnā Dantapuranagaraṃ18
gantvā hatthiṃ rañño adaṃsu. Hatthimhi āgate pi devo na
vassati19 eva. Rājā20 "kin nu kho kāraṇan" ti uttariṃ puc-
chanto21 "Dhanañjayakorabyarājā Kurudhammaṃ22 rakkhati,
ten'; assa raṭṭhe anvaddhamāsaṃ23 anudasāhaṃ devo vassati,
rañño guṇānubhāvo c'; esa24, imassa pana25 tiracchānagatassa
guṇā hontāpi26 kittakā27 bhaveyyun28" ti sutvā "tena hi ya-
thālaṃkatam29 eva saparivāraṃ hatthiṃ paṭinetvā30 rañño datvā
yaṃ so Kurudhammaṃ31 rakkhati taṃ32 suvaṇṇapatte likhitvā33
ānethā" ti brāhmaṇe ca amacce ca pesesi. Te gantvā rañño
hatthiṃ niyyādetvā "deva imasmiṃ hatthimhi gate pi amhākaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid tasmāhaṃ.
2 Cs Bid idaṃ.
3 Bid -bhogan.
4 Bid -ehi.
5 Ck hatthiṃ-, Bid hatthialaṅkārehi.
6 Bid -bhisañchannan.
7 Bid abhisañchannaṃ.
8 Bi panāyaṃ.
9 Bid -gopako.
10 Bid sārathi omiting sa.
11 Bid -dhavaragato.
12 Ck vavācāyaṃ.
13 Ck anukata-, Cs alaṃkata- corr. to analaṃkata-, Bi alaṅkataṭhāne.
14 Cs Bi hatthi.
15 Bid upadhāretvā.
16 Cs Bd analaṃkata-.
17 Bid -bhiṅgārena.
18 Bid -puraṃ.
19 Bi vassi, Bd vassasi.
20 Bid te ca rājā ca.
21 Ck uttariṃ-, Bi uttari pucchitvā, Bd uttaripucchite.
22 Bid guru-.
23 Bi addhamāsaṃ, Bd anvaḍḍha-.
24 Cs ceva, Bi guṇābhavena na, Bd guṇānubhāveneva.
25 Bi omits pana.
26 Ck bhontāpi, Bi honti, Bd hentitipi.
27 Ck kittikā, Bi parikittikā.
28 Ck bhaven, Bi bhaveyyan, Bd bhiveyyun.
29 Bid yathā al-.
30 Bid paṭicchādetvā.
31 Bi garu-, Bd guru-.
32 Bi omits yaṃ and taṃ.
33 Bi likhipetvā.
[page 372]
372 III. Tikanipāta. 2. Araññavagga. (28.)
raṭṭhe devo na vassati, tumhe1 kira Kurudhammaṃ2 nāma rak-
khatha, amhākam pi rājā taṃ3 rakkhitukāmo ‘imasmiṃ su-
vaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā'; 'ti pesesi4, detha no Kurudhamman2"
ti. "Tātā5, sacc'; āhaṃ6 etaṃ Kurudhammaṃ rakkhiṃ7, idāni
pana me tattha kukkuccaṃ atthi, na me so Kurudhammo2
cittaṃ ārādheti, tasmā tumhākaṃ dātuṃ na sakkā" ti8. Kasmā
pana taṃ rājānaṃ sīlaṃ9 na ārādhetīti. Tadā10 kira11 rājū-
naṃ12 tatiye tatiye13 saṃvacchare kattikamāse kattikachaṇo
nāma hoti14, taṃ chaṇaṃ kīḷantā15 rājāno sabbālaṃkārapati-
maṇḍitā16 devavesaṃ gahetvā Cittarājassa nāma yakkhassa
santike ṭhatvā catuddisā pupphapatimaṇḍite17 cittasare18 khi-
panti. Ayam pi rājā taṃ19 chaṇaṃ kīḷanto ekissā taḷākapā-
liyā20 Cittarājassa21 santike ṭhatvā catuddisā cittasare22 khipi23.
Tesu24 sesadisā gate25 tayo sare disvā udakapiṭṭhe khittaṃ
saraṃ26 na addasaṃsu27. Rañño "kacci28 nu kho mayā khitto
saro macchasarīre patito" ti kukkuccaṃ ahosi pāṇātipātakam-
mena sīlabhedaṃ ārabbha, tasmā29 sīlaṃ nārādheti30. So evam
āha: "tātā, mayhaṃ Kurudhamme31 kukkuccaṃ atthi32, mātā
pana me surakkhitaṃ rakkhati, tassā santike gaṇhathā" 'ti.
"Mahārāja, tumhākaṃ ‘pāṇaṃ vadhissāmīti'; cetanā n'; atthi,
cittaṃ33 vinā pāṇātipāto nāma na hoti, detha no attanā34 rak-
khitaṃ35 Kurudhamman31" ti. "Tena hi likhathā36" 'ti su-
vaṇṇapaṭṭe likhāpesi37: "pāṇo na hantabbo38, adinnaṃ39 nādā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tumhehi.
2 Bd guru-.
3 Cs naṃ.
4 te gantvā---pesesi wanting in Bi
5 Bid tāta.
6 Cs saccāsaṃ
7 Bid rakkhāmi.
8 Cs sakkoti, Bid sakkomi.
9 Bd silaṃ rājānaṃ.
10 Bd tathā
11 Bi pana
12 Bd -unaṃ.
13 Bi only one tatiye.
14 Bid kattikamāse patte chaṇo nāma ahosi.
15 Bi te chaṇaṃ kilanti.
16 Bid -paṭi-
17 Bid pupphehi paṭi-.
18 Bid khitta-.
19 Cks naṃ.
20 Ck talā-, Cs taḷākapāḷiyā, Bid talākapāṇiyā.
21 Bid add yakkhassa.
22 Bi sare, Bd khittasaro.
23 Bid khipitvā.
24 Bd tesu tesu.
25 Bi sasādisā gate, Bd disā gatesu, omitting sesa.
26 Bi khittam pi omitting saraṃ.
27 Cs nāddasaṃsu, Bid na addassa.
28 Bid kicci.
29 Bi tame, Bd taṃ maṃ
30 Bid na ārādhetīti.
31 Bid guru-.
32 Bi ahosi.
33 Bid taṃ
34 Bi -no.
35 Bd -tuṃ
36 Ck likhāthā, Cs likhatā corr. to -thā, Bi bho likkhikhattā,
Bd likkhatā.
37 Bid likkhā-.
38 Bi hanantabbo
39 Bi adinnā dānā.
[page 373]
6. Kurudhammajātaka. (276.) 373
tabbaṃ1, kāmesu micchā2 na caritabbaṃ3, musā4 na bhaṇi-
tabbaṃ5, majjaṃ na pātabban6" ti, likhāpetvā7 ca pana "evaṃ
sante pi maṃ8 na ārādheti, mātu me2 santike gaṇhathā10" ti
āha. Dūtā rājānaṃ vanditvā tassā santikaṃ gantvā "devi11,
tumhe kira12 Kurudhammaṃ13 rakkhatha, taṃ14 no15 dethā" 'ti
vadiṃsu. "Tātā16, sacc'; āhaṃ17 Kurudhammaṃ18 rakkhāmi,
idāni pana19 me tattha kukkuccaṃ uppannam, na me so
dhammo20 ārādheti, tena vo dātuṃ na sakkā" ti21. Tassā
kira dve puttā, jeṭṭho rājā kaniṭṭho uparājā. Ath'; eko rājā
Bodhisattassa satasahassagghanikaṃ22 candanasāraṃ sahassag-
ghanikaṃ kañcanamālaṃ pesesi. So "mātaraṃ pūjessāmīti"
taṃ sabbaṃ mātu pesesi. Sā cintesi: "ahaṃ23 n'; eva canda-
naṃ vilimpāmi na mālaṃ dhāremi, suṇisānaṃ dassāmīti".
Ath'; assā etad ahosi: "jeṭṭhasuṇisā me24 issarā aggamahesiṭ-
ṭhāne ṭhitā, tassā suvaṇṇamālaṃ dassāmi, kaniṭṭhasuṇisā pana
duggatā, tassā candanasāraṃ dassāmīti" sā rañño deviyā su-
vaṇṇamālaṃ datvā uparājabhariyāya candanasāraṃ adāsi,
datvā ca25 pan'; assā26 "ahaṃ Kurudhammaṃ18 rakkhāmi,
etāsaṃ duggatāduggatabhāvo mayhaṃ appamāṇaṃ27, jeṭṭhā-
pacāyikakammam eva28 pana kātuṃ mayhaṃ anurūpaṃ, kacci29
nu kho30 tassa akatattā31 sīlaṃ bhinnan" ti32 kukkuccaṃ ahosi,
tasmā evam āha. Atha naṃ dūtā "attano santakaṃ nāma
yathāruciyā diyyati33, tumhe ettakena pi34 kukkuccaṃ kuru-
mānā kiṃ aññaṃ pāpakaṃ35 karissatha, sīlaṃ nāma evarūpena
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck na dā-, Bi na ādātabbā.
2 Bid micchācārā.
3 Bid -bbā.
4 Bi musāvādā, Bd -vādo.
5 Ck Bi -bbā, Bd -bbo.
6 Bi pāyit-, Bd pārit-.
7 Bid likkhāpesi likkhāpetvā.
8 Bid add sīlaṃ.
9 Cs mā tumhe.
10 Bid gacchathā.
11 Cs Bi devī.
12 Bi ki tumhe pi, Bd kīra tumhe pi.
13 Bid gurudhamme.
14 Ck ta.
15 Ck to, Bi me.
16 Bid tāta.
17 Bi sacāhaṃ.
18 Bid guru-.
19 Ck omits pana.
20 Bid gurudhammo.
21 Bi sakkotīti, Bd sakkomiti.
22 Ck -gganakaṃ.
23 Bid omit ahaṃ.
24 Bi adds na.
25 Bd va.
26 Cs panassa, Bd pana.
27 Bid add kule.
28 Ck Bi -kammaṃ meva
29 Bi kiñci.
30 Bid add me.
31 Bi akattabbā, Bd akattabbattā.
32 Bi sīlaṃ na bhindati, Bd sīlaṃ bhindati.
33 Cs dīyati.
34 Bid etthakenāpi.
35 Cs pāpaṃ, Bd pāpakaṃ corr. to pāpaṃ.
[page 374]
374 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
na bhijjati1, detha no Kurudhamman2" ti vatvā tassāpi santike3
gahetvā4 suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu5. "Tātā6, evaṃ sante pi n'
eva maṃ ārādheti7, suṇisā pana me suṭṭhu rakkhati, tassā
santike gaṇhathā8" 'ti vuttā ca pana aggamahesiṃ upasaṃ-
kamitvā purimanayen'; eva Kurudhammaṃ2 yāciṃsu. Sāpi
purimanayen'; eva vatvā "idāni maṃ9 sīlaṃ nārādheti, tena vo
dātuṃ na sakkā" ti10 āha. Sā kira ekadivasaṃ sīhapañjare
ṭhitā rañño nagaram padakkhiṇaṃ karontassa pacchato hatthi-
piṭṭhe nisinnaṃ uparājānaṃ11 disvā lobhaṃ uppādetvā "sac'
āhaṃ12 iminā saddhiṃ santhavaṃ kareyyaṃ bhātu accayena
rajje patiṭṭhito maṃ13 esa14 gaṇheyyā15" 'ti cintesi. Ath'; assā
"ahaṃ16 Kurudhammaṃ2 rakkhamānā sassāmikā17 hutvā kile-
savasena aññaṃ purisaṃ olokesiṃ18, sīlena me bhinnena bha-
vitabban" ti kukkuccaṃ ahosi, tasmā evam āha. Atha naṃ
dūtā "aticāro nāma ayye cittuppādamattena na19 hoti, tumhe
ettakena pi20 kukkuccaṃ kurumānā vītikkamaṃ kiṃ karis-
satha, na ettakena sīlaṃ bhijjati, detha no Kurudhammaṃ2"
ti vatvā tassāpi santike gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu5.
"Tātā6, evaṃ sante pi n'; eva maṃ ārādheti, uparājā pana
suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā21" 'ti vuttā ca pana
uparājānaṃ22 upasaṃkamitvā purimanayen'; eva Kurudhammaṃ23
yāciṃsu. So pana sāyaṃ rājūpaṭṭhānaṃ24 gacchanto rathen'
eva rājaṅgaṇaṃ patvā sace rañño santike bhuñjitvā tatth'; eva
sayitukāmo hoti rasmiyo ca patodañ ca antodhure25 chaḍḍeti26,
tāya saññāya jano27 pakkamitvā punadivase pāto va gantvā
tassa nikkhamanaṃ olokento va tiṭṭhati, sārathi28 pi29 rathaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid bhīndati.
2 Bi guru-.
3 Bi adds ca.
4 Bid add te.
5 Bid likkhisu.
6 Bid tāta.
7 Ck ārodheti, Bi arodhetīti.
8 Bd -hāthā.
9 Bi me
10 Cs sakko ti, Bid sakkomīti.
11 Bi -rājaṃ
12 Ck saccāhaṃ.
13 Bi omits maṃ.
14 Ck essaṃ, Cs evassaṃ corr. to esaṃ.
15 Ck -yyāsi corr. to -yyā.
16 Bid athassāhaṃ.
17 Bid sasā.
18 Bid -kemi.
19 Cs omits na.
20 Bid etthakenāpi.
21 Bi gaṇheyyāthā.
22 Ck -rājaṃ.
23 Bi guru-, Bd garu-.
24 Ck Bid rāju.
25 Cs antepure, Bid rathadhure.
26 Cks Bd -si, Bi chaḍeti.
27 Bi mahājano.
28 Ck -thī.
29 Bid add taṃ.
[page 375]
6. Kurudhammajātaka. (276.) 375
gopayitvā1 punadivase pāto va rathaṃ2 ādāya rājadvāre tiṭ-
ṭhati, sace taṃ khaṇaṃ ñeva3 niggantukāmo4 hoti rasmiyo ca
patodañ ca antorathe yeva ṭhapetvā rājūpaṭṭhānaṃ5 gacchati,
jano6 tāya saññāya7 "idān'; eva nikkhamissatīti" rājadvāre
yeva tiṭṭhati. So ekadivasaṃ evaṃ katvā rājanivesanaṃ pāvisi,
paviṭṭhamattass'; eva8 c'; assa devo pāvassi, rājā "devo vassa-
tīti" tassa niggantuṃ9 na adāsi10, so tatth'; eva bhuñjitvā sayi,
mahājano11 "idani nikkhamissatīti" sabbaṃ rattiṃ temento12
aṭṭhāsi, uparājā dutiyadivase nikkhamitvā temetvā ṭhitaṃ ma-
hājanaṃ disvā "ahaṃ Kurudhammaṃ13 rakkhanto ettakaṃ14
janaṃ kilamesiṃ15, sīlena me bhinnena bhavitabban" ti kuk-
kuccaṃ ahosi, tena tesaṃ dūtānaṃ "sacc'; āhaṃ16 Kurudham-
maṃ17 rakkhāmi, idāni pana me kukkuccaṃ atthi, tena vo na
sakkā dātun" ti vatvā tam atthaṃ ārocesi18. Ath naṃ dūtā
"tumhākaṃ deva ‘ete kilamantū'; 'ti cittaṃ n'; atthi, acetana-
kaṃ kammaṃ na hoti, ettakena pi19 kukkuccaṃ karontānam20
kathaṃ tumhākaṃ vītikkamo bhavissatīti" vatvā tassa pi san-
tike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu21. "Evaṃ sante
pi22 n'; eva maṃ ārādheti, purohito pana suṭṭhu rakkhati, tassa
santike gaṇhathā" 'ti āha23, vuttā ca pana purohitaṃ upasaṃ-
kamitvā yāciṃsu. So pi ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ24 gac-
chanto ekena raññā tassa rañño25 pesitaṃ taruṇaravivaṇṇaṃ26
rathaṃ antarāmagge disvā "kassāyaṃ ratho" ti pucchitvā
"rañño ābhato" ti sutvā "ahaṃ mahallako, sace me rājā
imaṃ rathaṃ dadeyya sukhaṃ imaṃ āruyha vicareyyan" ti
cintetvā27 rājūpaṭṭhānaṃ28 gato tassa jayāpetvā ṭhitakāle rañño
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi gāhayitvā, Bd āharitvā.
2 Bi taṃ.
3 Ck yeva.
4 Bi gantu-, Bd nikkhamantu-.
5 Ck rāju-, Bi rājūnaṃ up-, Bd rāju up-.
6 Bid mahājano
7 jano pakkamitvā----tāya saññāya wanting in Cs.
8 Bid -matte yeva.
9 Bd nikkhantu.
10 Bid nādāsi.
11 Cks mahārājā no.
12 Bid add va.
13 Bi guru-, Bd garu-.
14 Bi ettha-.
15 Cs -sinti corr. to -si.
16 Bi sacāhaṃ.
17 Bid guru-
18 Bd -ceti.
19 Cks ettake pi, Bi etthakenāpi, Bd ettakenāpi.
20 Bid -to.
21 Bid likkh-.
22 Bid add sīlaṃ.
23 Bid omit āha
24 Ck Bid rāju-.
25 Bi omits tassa rañño.
26 Bid taruṇaruciravaṇṇa.
27 Bi adds va.
28 Ck Bi rāju-.
[page 376]
376 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
rathaṃ dassesuṃ1. Rājā disvā "ativiya sundaro ayam ratho,
ācariyassa taṃ2 dethā" 'ti āha. Purohito na icchati3, punap-
puna4 vuccamāno pi na icchi yeva, kiṃkāraṇā: evaṃ kir'; assa
ahosi: "ahaṃ Kurudhammaṃ5 rakkhanto va6 parasantake lo-
bhaṃ akāsiṃ, bhinnena me sīlena bhavitabban" ti so etam
atthaṃ ācikkhitvā "tātā7, Kurudhamme me kukkuccaṃ atthi,
na maṃ8 so dhammo ārādheti9, tasmā10 na sakkā dātun" ti
āha11. Atha naṃ dūtā "na ayyo12 lobhuppādamattena sīlaṃ
bhijjati, tumhe ettakena13 pi kukkuccaṃ karontā14 kiṃ vītikka-
maṃ karissathā" 'ti vatvā tassāpi santike sīlaṃ gahetvā su-
vaṇṇapaṭṭe likhiṃsu. "Evaṃ sante pi n'; eva maṃ ārādheti9,
rajjugāhakāmacco15 pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇ-
hathā" 'ti vuttā ca16 pana tam pi upasaṃkamitvā yāciṃsu.
So pi ekadivasaṃ janapade khettaṃ minanto17 rajjuṃ daṇḍake
bandhitvā ekaṃ koṭiṃ khettasāmikena18 gāhāpetvā19 ekaṃ
attanā20 aggahesi, tena gahitarajjukoṭiyā baddhadaṇḍako21
ekassa kakkaṭakassa22 bilamajjhaṃ pāpuṇi. So cintesi: "sace23
daṇḍakaṃ bile otāressāmi24 antobile kakkaṭako nassissati, sace
pana25 purato26 karissāmi rañño santakaṃ nassissati, sace
orato karissāmi kuṭumbassa27 santakaṃ nassissati, kin nu kho
kātabban" ti. Ath'; assa etad ahosi: "bile kakkaṭakena28
bhavitabban ti, sace bhaveyya paññāyeyya, etth'; eva naṃ29
otāressāmīti30" bile31 daṇḍakaṃ32 otāresi. Kakkaṭako kirīti
saddam akāsi. Ath'; assa etad ahosi: "daṇḍako kakkaṭa-
piṭṭhe33 otiṇṇo bhavissati, kakkaṭako mato bhavissati, ahañ ca
Kurudhammaṃ5 rakkhāmi34, tena me35 bhinnena bhavitabban"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dassesi.
2 Bid naṃ.
3 Bid icchi.
4 Bid -naṃ.
5 Bid guru-.
6 Cks ca, Bi omits ca.
7 Bi tassa, Bd tāta.
8 Bi me.
9 Bi āroceti.
10 Bi adds vo.
11 Bid omit āha.
12 Bid dūtā pana ayaṃ.
13 Cks ettake, Bi etthake, Bd etthakenā.
14 Bid -to.
15 Cs -gāhāmacco, Bid -kāmacco.
16 Ck va.
17 Bi māṇanto.
18 Bd -ke.
19 Bd gaṇhā-.
20 Bi -sāmikena gaṇhā ti vatvā ekaṃ attano.
21 Bid gaṇhadaṇḍaho.
22 Cs Bid kakkaṭassa.
23 Bi ajja.
24 Bid otari-.
25 Bid omit pana.
26 Ck purohito, Bi pūrato, Bd karato.
27 Bid kuṭumpikassa, Bi adds pana.
28 Bd adds na.
29 Cs na, Bi etevana, Bd etthenavaṃ.
30 Bid otarissāmīti.
31 Bid add taṃ.
32 Bi daṇḍaṃ.
33 Bid -ṭaka-.
34 Bi adds ti.
35 Bid add sīlena.
[page 377]
6. Kurudhammajātaka. (276.) 377
ti so etam atthaṃ ācikkhitvā "iminā me kāraṇena Kuru-
dhamme1 kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātun" ti āha.
Atha naṃ dūtā "tumhākaṃ ‘kakkaṭako maratū'; 'ti cittaṃ n'
atthi2, acetanakaṃ kammaṃ3 na hoti, tumhe ettakena pi4 kuk-
kuccaṃ karontā5 kiṃ vītikkamaṃ karissathā" 'ti vatvā tassa
pi6 santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu7. "Evaṃ
sante pi n'; eva maṃ ārādheti, sārathi pana suṭṭhu rakkhati,
tassa santike pi6 gaṇhathā" 'ti vuttā ca pana tam pi6 upa-
saṃkamitvā yāciṃsu. So ekadivasaṃ rājānaṃ rathena uyyā-
naṃ nesi. Rājā tattha divā8 kīḷitvā sāyaṃ nikkhamitvā9
rathaṃ abhirūhi10, tassa nagaraṃ asampattass'; eva11 suri-
yatthagamanavelāya12 megho uṭṭhahi. Sārathi13 rañño temana-
bhāyena14 sindhavānaṃ patodasaññaṃ15 adāsi, sindhavā javena
pakkhandiṃsu, tato paṭṭhāya ca pana te uyyānaṃ gacchan-
tāpi tato āgacchantāpi16 taṃ ṭhānaṃ patvā javena17 gacchanti18,
kiṃkāraṇā: tesaṃ kira etad ahosi: "imasmiṃ ṭhāne paris-
sayena bhavitabbaṃ19, tena no sārathi tadā patodasaññaṃ
adāsīti". Sārathissāpi etad ahosi: "rañño temane vā atemane
vā mayhaṃ doso n'; atthi, ahaṃ pana aṭṭhāne susikkhitasin-
dhavānaṃ patodasaññaṃ adāsiṃ, tena me idāni aparāparaṃ
javantā kilamanti, ahañ ca Kurudhammaṃ1 rakkhāmi, tena me
bhinnena20 bhavitabban" ti so etam atthaṃ ācikkhitvā "iminā
kāraṇena Kurudhamme1 kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā
dātun" ti āha. Atha naṃ dūta "tumhākaṃ ‘sindhavā21 kila-
mantū'; 'ti cittaṃ n'; atthi, acetanakaṃ22 kammaṃ nāma na
hoti, ettakena pi23 ca tumhe kukkuccaṃ karontā24 kiṃ vītikka-
maṃ karissathā" 'ti vatvā tassa santike sīlaṃ gahetvā suvaṇ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid guru-.
2 Bi omits cittaṃ natthi.
3 Bd adds nāma.
4 Cks ettake pi, Bid etthakenāpi.
5 all four MSS. -to.
6 Bid omit pi.
7 Bid likkh-.
8 Bid divasaṃ pi.
9 Bi omits sāyaṃ ni-.
10 Bid -rūyhi.
11 Bi -patte, Bd -pattena yeva.
12 Cs Bid -tthaṅga-.
13 Bid tadā sā-.
14 Bi tepana-, Ck tevana-.
15 Bid -saññam.
16 Ck omits tato āg-.
17 Bd javavegena.
18 Bi adds āgacchanti.
19 Bid -bbanti
20 Bid add sīlena.
21 Bid add naṃ patodasaññaṃ adāsi.
22 Ck acetanakammaṃ, Cs acetanakakammaṃ, Bi sacetakakammaṃ.
23 Cks ettake pi, Bid etthakenāpi.
24 Bid -to.
[page 378]
378 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
ṇapaṭṭe likhiṃsu1. "Evaṃ sante pi n'; eva maṃ ārādheti,
seṭṭhi pana suṭṭhu rakkhati, tassa pana2 santike gaṇhathā" 'ti,
vuttā ca pana tam pi3 upasaṃkamitvā yāciṃsu. So pi4 eka-
divasaṃ gabbhato nikkhantasālisīsaṃ5 attano sālikhettaṃ gan-
tvā paccavekkhitvā nivattamāno "vīhimālaṃ bandhāpessāmīti6"
ekaṃ sīsamuṭṭhiṃ7 gāhāpetvā thūnāya8 bandhāpesi. Ath'; assa
etad ahosi: "imamhā kedārā mayā rañño bhāgo dātabbo,
adinnabhāgato yeva ca9 me kedārato sālisīsamuṭṭhi gāhāpito,
ahañ ca Kurudhamme10 rakkhāmi, tena me bhinnena11 bhavi-
tabban" ti so etam atthaṃ ācikkhitvā "iminā me12 kāraṇena
Kurudhamme10 kukkuccaṃ atthi, tena vo13 na sakkā dātun"
ti āha. Atha naṃ dūtā "tumhākaṃ theyyacittaṃ n'; atthi,
tena vinā adinnādānaṃ nāma paññāpetuṃ na sakkā, ettakena
pi14 ca kukkuccaṃ karontā15 tumhe aññasantakaṃ16 nāma kiṃ
gaṇhissathā" 'ti vatvā tassāpi17 santike sīlaṃ gahetvā suvaṇ-
ṇapaṭṭe likhiṃsu1. "Evaṃ sante pi n'; eva maṃ ārādheti18,
doṇamāpako19 pana mahāmatto suṭṭhu rakkhati, tassa santike
gaṇhathā" 'ti vuttā ca pana tam pi3 upasaṃkamitvā yāciṃsu.
So kira ekadivasaṃ koṭṭhāgāradvāre nisīditvā rājabhāge vīhiṃ
mināpento amitavīhirāsito20 vīhiṃ gahetvā lakkhaṃ21 ṭhapesi.
Tasmiṃ khaṇe devo pāvassi22. Mahāmatto lakkhāni23 gaṇetvā24
"mitavīhī25 ettakā26 nāma hontīti" vatvā lakkhavīhiṃ27 saṃkaḍ-
ḍhitvā mitarāsimhi28 pakkhipitvā vegena gantvā dvārakoṭṭhake
ṭhatvā cintesi: "kin nu kho mayā lakkhavīhī29 mitarāsimhi30
khittā31 udāhu amitarāsimhīti". Ath'; assa etad ahosi: "sace
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid likkh-.
2 Bid omit pana.
3 Bid omit pi.
4 Bid add seṭhi.
5 Bi adds disvā
6 Cs -māti, Bi bandhapessāmiti, Bd bandhāpissāmīti.
7 Bi taṃ sālisīsaṃ samuṭhi, Bd ekaṃ sālisīsamuṭhiṃ.
8 Bid cūḷāya.
9 Bid omit ca.
10 Bid guru-
11 Bid add sīlena.
12 Cs omits me.
13 Cks me.
14 Cks ettake pi, Bid etthakenāpi.
15 Bi -to, Bd -ti.
16 Ck aṃñaṃ-, Bid para-.
17 Bid tassa.
18 Bid ārodheti.
19 Bi doṇimāmako, Bd doṇamamako.
20 Cks -sino, Bi -pihirāsīvi.
21 Bi lakkhaṇaṃ.
22 Ck pavassi, Bi vassi.
23 Cks -ṇi, Bid lakkhaṇāni.
24 Bi gaṇhitvā, Bd vaḍhitvā.
25 Ck minavīhi, Cs amitavīhi, Bid mitavihi.
26 Bi etthako, Bd etthakā.
27 Cks -vīhi, Bi lakkhaṇavihi.
28 Ck rāsimhi, Cs rūsim.
29 Cks lakkhavīhi, Bi lakkhe, Bd lakkha.
30 Ck rāsimhi, Cs mitavīhirāsimhi, Bid mitavihi-.
31 Bid pakkhipitā.
[page 379]
6. Kurudhammajātaka. (276.) 379
me mitavīhirāsimhi khittā1 akāraṇen'; eva rañño santakaṃ vaḍ-
ḍhitaṃ gahapatikānaṃ santakaṃ nāsitaṃ, ahañ ca Kurudham-
maṃ2 rakkhāmi, tena me bhinnena3 bhavitabban" ti so etam
atthaṃ ācikkhitvā "iminā me kāraṇena Kurudhamme kukkuc-
caṃ atthi, tena vo na sakkā datun" ti āha. Atha naṃ dūtā
"tumhākaṃ theyyacittaṃ n'; atthi, tena vinā adinnādānaṃ nāma
paññāpetuṃ4 na sakkā, ettake5 pi6 ca7 kukkuccāyantā8 kiṃ
tumhe parasantakaṃ9 gaṇhathā10" 'ti vatvā tassāpi11 santike
sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu12. "Evaṃ sante pi n'; eva
maṃ ārādheti13, dovāriko pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike
gaṇhathā" 'ti vuttā ca pana tam pi14 upasaṃkamitvā yāciṃsu.
So pi ekadivasaṃ nagaradvāraṃ pidhānavelāya15 tikkhattuṃ
saddam anussāvesi16. Ath'; eko daliddo17 manusso18 attano
kaniṭṭhabhaginiyā saddhiṃ dārupaṇṇatthāya araññaṃ gantvā
nivattanto19 tassa saddaṃ sutvā bhaginiṃ ādāya vegena sam-
pāpuṇi. Atha naṃ dovāriko "tvaṃ nagare rañño atthi-
bhāvaṃ20 na jānāsi,‘sakālass'; eva21 imassa nagarassa dvāraṃ
pidhīyatīti22'; na jānāsi, attano mātugamaṃ gahetvā araññe
ratikīḷaṃ23 kīḷanto24 vicarasīti25" āha. Ath'; assa itarena26
"na me sāmi27 bhariyā bhaginī me esā" ti vutte etad ahosi
"akāraṇaṃ28 vata me kataṃ bhaginiṃ bhariyā ti vadantena29,
ahañ ca Kurudhammaṃ2 rakkhāmi, tena me bhinnena30 bhavi-
tabban" ti so etam atthaṃ ārocetvā31 "iminā me32 kāraṇena
Kurudhamme2 kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātun" ti
āha33. Atha naṃ dūtā34 "tumhehi tathāsaññāya35 kathitaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pakkhipitā.
2 Bid guru-.
3 Bid add sīlena
4 Bid saññā-.
5 Bi etthake.
6 Bi omits pi.
7 Bid omits ca
8 Bi kukkuccaṃ karonto, Bd k. karontā.
9 Bid parassa-.
10 Bid gaṇhissathā.
11 Bi tassa, Bd tassa pi.
12 Bid likkh-.
13 Bi ārocesi.
14 Bid omit pi.
15 Cs pidahana-, Bi sāyaṇha-.
16 Cs saddamanussa-, Bi saddaṃ sāvesi.
17 Cs daliddo corr. to -dda. Bid dalidda.
18 Bid puriso.
19 Cks Bd nivattento.
20 Bid add kiṃ.
21 Bd sakalasseva, Cs Bi kālasseva.
22 Cks pithīyatīti, Bi pihiyati, Bd pidhiyatīti, Bi adds kiṃ.
23 Bid kāmaratikilaṃ.
24 Bid kilanto.
25 Bi divasaṃ carasi, Bd divasaṃ vicarasī.
26 Ck -ro.
27 Bd sā.
28 Cs -ṇā.
29 Bid bhaginiyā ti kathentena.
30 Bd adds sīlena.
31 Bid ācikkhitvā.
32 Bid omit me.
33 Bi omits āha.
34 Bid add etaṃ.
35 Cs kathā-.
[page 380]
380 III. Tikanipata. 1. Araññavagga. (28.)
ettha vo1 sīlabhedo n'; atthi, ettake2 pi ca tumhe kukkuccāyantā
Kurudhamme3 sampajānamusāvādaṃ nāma kiṃ karissathā" 'ti
vatvā tassa pi4 santike sīlāni gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu5.
"Evaṃ sante pi n'; eva maṃ ārādheti, vaṇṇadāsī pana suṭṭhu
rakkhati, tassā santike gaṇhathā" 'ti vuttā ca pana tam pi6
upasaṃkamitvā yāciṃsu. Sāpi purimanayen'; eva paṭikkhipi,
kiṃkāraṇā: Sakko kira devānam indo "tassā7 sīlaṃ vīmaṃ-
sissāmīti" māṇavakavaṇṇena āgantvā "ahaṃ āgamissāmīti8" sa-
hassaṃ datvā devalokam eva gantvā tīni saṃvaccharāni nā-
gacchi9, sā attano sīlabhedabhayena tīṇi saṃvaccharāni añ-
ñassa purisassa hatthato tambūlamattam pi na gaṇhi, sā anuk-
kamena duggatā hutvā cintesi: "mayhaṃ sahassaṃ datvā gata-
purisassa tīṇi saṃvaccharāni nāgacchantassa10 duggat'; amhi11
jātā, jīvitapavattiṃ12 ghaṭetuṃ na sakkomi, ito dāni paṭṭhāya
mayā vinicchayamahāmattānaṃ ārocetvā paribbayaṃ gahetuṃ
vaṭṭatīti" sā vinicchayaṃ gantvā "sāmi, paribbayaṃ datvā
gatapurisassa me tīṇi saṃvaccharāni, matabhāvam pi 'ssa13 na
jānāmi, jīvitaṃ14 ghaṭetuṃ na sakkomi, kiṃ karomi sāmīti" āha.
"Tīṇi saṃvaccharāni15 anāgacchante kiṃ karissasi16, ito paṭ-
ṭhāya paribbayaṃ gaṇhā" 'ti17. Tassā laddhavinicchayāya
vinicchayato nikkhamamānāya18 eva eko puriso sahassabhaṇ-
ḍikaṃ19 upanāmesi, tassa gahaṇatthāya hatthānaṃ20 pasāraṇa-
kāle Sakko attānaṃ dassesi, sā disvā va "mayhaṃ saṃvac-
charattayamatthake sahassadāyako puriso āgato21, n'; atthi me
tava kahāpaṇehi attho" ti hatthaṃ sammiñjesi22, Sakko attano
sarīrañ ñeva23 abhinimminitvā taruṇasuriyo viya jalanto ākāse
aṭṭhāsi, sakalanagaraṃ sannipati24, Sakko mahājanamajjhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit ettha vo.
2 Bid etthake.
3 Bi gurudhammena, Bd gurudhamme, Cs kurudhammo.
4 Bi omits pi.
5 Bid likkh-.
6 Bid omit pi
7 Bi tassa, Bd kassā.
8 Bid add vatvā.
9 Bi na gacchi.
10 Cs na āg-, Bi agacchantassa, Bd anāg-.
11 Ck duggatampi, Bi duggatā.
12 Bid jīvitavuttiṃ.
13 Bi -bhāvamassa, Bd -bhāvamissa.
14 Ck ghā-, Bi ghaṭituṃ.
15 Bi adds nāma.
16 Bid -ti.
17 Bi ganhāhiti, Bd gaṇhatīti.
18 Bid nikkhamānāya.
19 Bid -bhaṇḍaṃ.
20 Bid hatthaṃ.
21 Bi adds tāta.
22 Ck sammijesi, Bi sammirañcesi, Bd samiñcesi.
23 Bid ceva.
24 Bd sannipātetvā.
[page 381]
6. Kurudhammajātaka (276.) 381
"ahaṃ etissā vīmaṃsanavasena saṃvaccharattayamatthake sa-
hassaṃ adāsiṃ, sīlaṃ rakkhantā nāma evarūpā hutvā rakkhathā"
'ti ovādaṃ datvā tassā nivesanaṃ1 sattahi ratanehi pūretvā "ito
paṭṭhāya appamattā hohīti" taṃ anusāsitvā devalokam eva
agamāsi2, iminā kāraṇena sā "ahaṃ gahitabhatiṃ ajīrāpetvā
va aññena diyyamānāya bhatiyā hatthaṃ pasāresiṃ3, iminā
kāraṇena mama4 sīlaṃ na ārādheti5, tena vo dātuṃ na sakkā6"
ti paṭikkhipi7. Atha naṃ dūtā "hatthapasāraṇamattena sī-
labhedo n'; atthi, sīlaṃ nāma etaṃ8 paramā9 pārisuddhi10 ho-
tīti" vatvā tassāpi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapatte likh-
iṃsu11. Iti te imesaṃ12 ekādasannaṃ janānaṃ rakkhaṇa-
sīlaṃ13 suvaṇṇappaṭṭe likhitvā11 Dantapuraṃ gantvā Kāliṅga-
rañño suvaṇṇapaṭṭaṃ datvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Rājā
tasmiṃ Kurudhamme14 vattamāno15 pañcasīlāni pūresi. Tasmiṃ
kāle16 sakala-Kāliṅgaraṭṭhe devo vassi, tīṇi bhayāni vūpasan-
tāni, raṭṭhaṃ khemaṃ subhikkhaṃ ahosi. Bodhisatto17 yāva-
jīvaṃ dānādīni puññāni katvā saparivāro18 saggapadaṃ19 pūresi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi (Saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ keci sakadāgāmino
keci anāgāmino keci arahantā21 ti). Jātakasamodhāne22 pana
Gaṇikā Uppalavaṇṇā ca Puṇṇo dovāriko tadā (Dhp. p.417.)
rajjugāho23 ca Kaccāno24 doṇamātā ca Kolito25
Sāriputto tadā seṭṭhi Anuruddho ca sārathi
brāhmaṇo Kassapo thero uparājā Nandapaṇḍito
Mahesī Rāhulamātā Māyā devī janettiyā26
Kururājā Bodhisatto, evaṃ dhāretha jātakan ti.
Kurudhammajātakaṃ27.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ne.
2 Bid āg-
3 Bid -remi
4 Bid maṃ.
5 Bi -si.
6 Bi sakko.
7 Bd pari-.
8 Cks esa, Bi ekaṃ.
9 Bid -ma.
10 Ck pari-, Bid visuddhi.
11 Bid likkh-.
12 Bi iti tesaṃ, Bd iti tesaṃ dūtā imesaṃ
13 Bi adds gahetvā.
14 Bid guru-.
15 Bid pava-.
16 Bi khaṇe.
17 Bi adds ca.
18 Bi sapariso.
19 Bi saggapūraṃ, Bd sakkapūraṃ.
20 Bid dhammade-.
21 Cks -to.
22 Bi jātakaṃ-, Bd -kaṃ samodhānesi.
23 Cs rajjuggā-.
24 Bid kaccāyano.
25 Bi moggalāno doṇamāko, Bd moggalāmāno donamāmako.
26 Ck janentiyā.
27 Bi adds chaṭhamaṃ, Bd chaṭhaṃ.
[page 382]
382 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
7. Romakajātaka.
Vassāni paññāsā 'ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viharanto1
vadhāya parisakkanam ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ
uttānam eva.
Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto pārāpato2 hutvā bahūhi3 pārāvatehi2
parivuto araññe pabbataguhāyaṃ4 vāsaṃ kappesi. Aññataro
pi kho tāpaso sīlasampanno tesaṃ pārāpatānaṃ2 vasanaṭṭhā-
nato avidūre ekaṃ paccantagāmaṃ upanissāya assamapadaṃ
māpetvā pabbataguhāyaṃ{5} vāsaṃ kappesi. Bodhisatto anta-
rantarā tassa santikaṃ āgantvā sotabbayuttakaṃ suṇāti. Tattha
tāpaso{6} ciraṃ vasitvā pakkāmi. Ath'; añño kūṭajaṭilo{7} āgantvā
tattha vāsaṃ kappesi. Bodhisatto8 pārāpataparivuto2 taṃ upa-
saṃkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā assamapade vicari-
tvā girikandarasamīpe gocaraṃ gahetvā sāyaṃ attano vasa-
naṭṭhānaṃ gacchati. Kūṭatāpaso9 tattha atirekapaṇṇāsavas-
sāni10 vasi. Ath'; assa11 ekadivasaṃ paccantagāmavāsino12
pārāpatamaṃsaṃ2 abhisaṃkharitvā adaṃsu. So tattha rasa-
taṇhāya bajjhitvā "kiṃ maṃsaṃ nām'; etan" ti pucchitvā "pā-
{rāpatamaṃsan}2" ti sutvā cintesi: "mayhaṃ assamapadaṃ
bahū13 pārāpatā2 āgacchanti, te māretvā maṃsaṃ khādituṃ vaṭ-
ṭatīti" so taṇḍulasappidadhijīrakamaricādīni14 āharāpetvā{15}
ekamante ṭhapetvā muggaraṃ cīvarakaṇṇena16 paṭicchādetvā
pārāpatanaṃ2 āgamanaṃ olokento paṇṇasāladvāre nisīdi.
Bodhisatto pārāpataparivuto2 āgantvā tassa kūṭajaṭilassa9 duṭ-
ṭhakiriyaṃ oloketvā "ayaṃ duṭṭhatāpaso aññenākārena17 ni-
sinno, kacci18 nu kho amhākaṃ samānajātiyānaṃ19 maṃsaṃ
khādi20, parigaṇhissāmi nan" ti anuvāte ṭhatvā tassa sarīra-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add bhagavato.
2 Bid pārāva-,
3 Bi bahu.
4 Ck -ya.
5 Ck Bi -ya.
6 Bid tāpaso tattha
7 Ck Bid kuṭa-.
8 Bd adds pi.
9 Bid ku-.
10 Ck atirekapaṇṇani, Bi atiresavassāni.
11 Bi atha.
12 Bid add manussā.
13 Cks -u.
14 Bi -khīrapariccā-, Bd khiramariccā-
15 Ck ārāpetvā, Bid āharitvā
16 Cks cīrakena, Bi cīvarakaṇṇe.
17 Bi aññena kāraṇena, Bd aññena kārena.
18 Bi kiñci, Bd kicci
19 Bi -jātīnaṃ.
20 Bi khādīti, Bd khāti.
[page 383]
7. Romakajātaka. (277.) 383
gandhaṃ ghāyitvā "ayaṃ amhe māretvā maṃsaṃ khāditukāmo,
nāssa1 santikaṃ2 gantuṃ vaṭṭatīti" pārāpate3 ādāya paṭikka-
mitvā4 cari. Tāpaso taṃ anāgacchantaṃ disvā "madhura-
kathaṃ tehi saddhiṃ kathetvā vissāsena upagate māretvā
maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatīti" cintetvā purimā dve gāthā avoca:
Ja_III,3.7(=277).1: Vassāni paññāsa samādhikāni5
vasimha selassa guhāya romaka6,
asaṃkamānā abhinibbutattā7
hatthattam8 āyanti mam'; aṇḍajā pure. || Ja_III:79 ||
Ja_III,3.7(=277).2: Te dāni vakkaṅga9 kimattham10 ussukā11
vajanti12 aññaṃ girikandaraṃ dijā,
nanū na maññanti mamaṃ yathā pure
cirappavutthā athavā na te ime ti. || Ja_III:80 ||
Tattha samādhikānīti13 samādhikāni14, romakā15 'ti dumāya up-
panna16, sudhotapavālena17 samānavaṇṇanettapādatāya18 Bodhisatta-pārāpataṃ19
ālapati, asaṃkamānā ti evaṃ atirekapaññāsavassāni imissā pabbataguhāya
vasantesu amhesu ete aṇḍajā ekadivasam pi mayi āsaṃkaṃ akatvā abhinibbuta-
cittā20 va21 hutvā pubbe mama hatthattaṃ22 hatthappasāraṇaokāsaṃ23 āgac-
chantīti attho, te dānīti te idāni, vakkaṅgā 'ti Bodhisattaṃ ālapati, sabbe
pi pana pakkhino uppatanakāle gīvaṃ vaṃkaṃ katvā24 uppatanato vakkaṅgā
ti vuccanti, kimatthan ti kiṃkāraṇā25 sampassamānā, ussukā ti ukkaṇṭhi-
tarūpā hutvā, girikandaran ti girito aññaṃ pabbatakandaraṃ, yathā pure
ti yathā pure26 ete pakkhino maṃ garuṃ27 katvā piyaṃ katvā maññanti tathā28
idāni na29 maññanti, pubbe idha nivutthatāpaso30 añño ayaṃ31 añño32, evaṃ
añño33 ete maṃ34 maññantīti dīpeti, cirappavutthā35 athavā na te ime
ti kin nu kho ime ciraṃ vippavasitvā dīghassa addhuno accayena āgatattā maṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid na tassa.
2 Bi -ke.
3 Bid pārāva-.
4 Bid parakka-.
5 Bi samīdhītāni, Bd samadhikāni.
6 Bid -kā.
7 Bi -nippaticittā, Bd -nibbūticittā.
8 Ck hatthattham, Cs Bd hattatthaṃ.
9 Bi vaggaṅgā, Bd vakkaṅgā.
10 Cks -ttha.
11 Bi usukā, Bd ussakā
12 Bid ajanti
13 Bi samadhitāniti, Bd samadhikāniti.
14 Bd mama adhi.
15 Bi ropakā.
16 Ck rūmaya uppanna, Cs rūmaya uppannā.
17 Cks -ḷena, Bi -leneva.
18 Bi sahanavaṇṇe netta pādamakāya.
19 Bid -sattaṃpārāvataṃ.
20 Ck abhinibbutacitā.
21 Bi omits va.
22 Cks hatthatthaṃ.
23 Bi pasāraṇokāsaṃ.
24 abhinibbutacittā---katvā wanting in Bd.
25 Bid -ṇaṃ.
26 Bid pubbe.
27 Bi guruṃ.
28 Ck yathā.
29 Bid nanu.
30 Bi nivatta-, Bd -nivuṭha-.
31 Bi assamaṃ.
32 Bd añño añño ayan, Bid add ti.
33 Bid evaṃ aññe.
34 Cks ma.
35 Bid ciraṃ pavuṭhā.
[page 384]
384 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
so1 yeva ayan ti na sañjānanti, udāhu ye amhesu abhinibbutattā2 na te ime,
aññe va āgantukapakkhino, ime kena3 maṃ na upasaṃkamantīti pucchati4
Taṃ sutvā Bodhisatto paṭikkamitvā ṭhito va tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_III,3.7(=277).3: Jānāma taṃ, na mayam asma5 mūḷhā,
so yeva6 tvan7, te mayam asma8 nāññe9,
cittañ ca te asmiṃ jane paduṭṭhaṃ,
ājīvika10 tena11 taṃ uttasāmā 'ti. || Ja_III:81 ||
Tattha na mayam asma5 mūḷhā ti mayaṃ mūḷhā12 pamattā na homa,
cittañ ca te asmiṃ jane paduṭṭhan13 ti14 tvaṃ so va15 mayam pi te
yeva, na taṃ16 saṃjānāma, api17 kho pana18 tava cittaṃ asmiṃ jane paduṭṭhaṃ
amhe māretuṃ uppannaṃ, ājīvikā19 'ti ājīvahetu pabbajita paduṭṭhatāpasa20,
tena taṃ uttasāmā 'ti tena21 kāraṇena taṃ uttasāma bhāyāma na upasaṃ-
kamāma.
Kūṭatāpaso22 "ñāto ahaṃ imehīti" muggaraṃ khipitvā
virajjhitvā "gaccha tāva23, tvaṃ viraddho 'mhīti" āha. Atha naṃ
Bodhisatto "maṃ24 tāva viraddho si, cattāro pana apāye na vi-
rajjhasi25, sace idha vasissasi26 gāmavāsīnaṃ27 ‘coro ayan'; ti
ācikkhitvā taṃ gāhāpessāmi28, sīghaṃ palāyassū" 'ti taṃ
tajjetvā29 pakkāmi. Jaṭilo30 tattha vasituṃ nāsakkhi31.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā tāpaso32 Devadatto ahosi, purimo sīlavantatāpaso Sāriputto,
pārāpatajeṭṭhako33 pana aham evā" 'ti. Romakajātakaṃ34.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck anāgatattā--, Bid āgatatāpaso.
2 Bid -tacittā
3 Bid tena.
4 Bid pucchi.
5 Bid sampa.
6 Bid sveva in the place of so yeva.
7 Bid tvaṃ.
8 Ck Bi assa, Bd assu.
9 na aññe.
10 Bid ājīvakā.
11 Cs ttena.
12 Bid omit mayaṃ mūḷhā.
13 Cks -aṃ.
14 Cks omit ti
15 Bid so yeva.
16 Bid taṃ na.
17 Bid add ca.
18 Bi adds te, Bd ta
19 Bid ājīva-.
20 Bi -passa, Bd -saṃ.
21 Bid yena
22 Bid ku-.
23 Bi to, Bd bho.
24 Cks man.
25 Bid viraddho si.
26 Ck sasi, Cs vassi corr. to vasasi, Bid vassissasi.
27 Ck -sinaṃ, Bi -sina.
28 Ck Bi -mīti.
29 Cks Bd tajjitvā, Bi vajjetvā.
30 Bid kuṭaja-
31 Bd na-, Bid add aññattha agamāsi.
32 Bid kuṭatā-.
33 Bi -vataseṭhako, Bd -vatajeṭhako.
34 Cs pārāpatajā-, Bid romajā-, adding sattamaṃ.
[page 385]
8. Mahisajātaka. (278.) 385
8. Mahisajātaka.
Kimattham abhisandhāyā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ lolamakkaṭaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kir'
ekasmiṃ kule eko posāvaniyalolamakkaṭo1 hatthisālaṃ gantvā ekassa
sīlavahatthissa2 piṭṭhe nisīditvā uccārapassāvaṃ karoti piṭṭhiyaṃ caṃ-
kamati. Hatthi3 attano sīlavantatāya khantisampadāya na kiñci ka-
roti. Ath'; ekadivasaṃ tassa hatthissa ṭhāne añño duṭṭhahatthipoto
aṭṭhāsi. Makkaṭo "so yeva ayan" ti saññāya duṭṭhahatthissa piṭ-
ṭhiṃ4 abhirūhi5. Atha naṃ6 so soṇḍāya gahetvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā
pādena akkamitvā saṃcuṇṇesi. Sā pavatti bhikkhusaṃghe pākaṭā
jātā. Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū7 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭ-
ṭhāpesuṃ: "āvuso lolamakkaṭo kira sīlavahatthisaññāya8 duṭṭhahatthi-
piṭṭhiṃ abhirūhi9, atha naṃ so jīvitakkhayaṃ pāpesīti". Satthā āgan-
tvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti puc-
chitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; ev'; esa10 lola-
makkaṭo evaṃsīlo11, porāṇato paṭṭhāya evaṃsīlo12 yevā" 'ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese mahisayoniyaṃ13 nibbattitvā
vayappatto thāmasampanno mahāsarīro pabbatapādapabbhāra-
giriduggavanaghaṭesu14 caranto15 ekam phāsukaṃ rukkhamūlaṃ
disvā gocaraṃ gahetvā divā tasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Ath'
eko lolamakkaṭo rukkhā16 otaritvā tassa piṭṭhiṃ abhirūhitvā17
uccārapassāvaṃ katvā siṅge18 gaṇhitvā olambanto naṅguṭṭhe
gahetvā dolāyanto19 kīḷi. Bodhisatto khantimettānuddayasam-
padāya20 taṃ tassa anācāraṃ na manas'; ākāsi21 Makkaṭo
punappuna22 tath'; eva karoti23. Ath'; ekadivasaṃ tasmiṃ
rukkhe adhivatthā24 devatā rukkhakkhandhe ṭhatvā naṃ25 "mahi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ṇiyamakkaṭo.
2 Bi sīlavantassa, Bd sīlavantassa hatthissa.
3 so all four MSS.
4 Bid -iyaṃ.
5 Cks -ruhi, Bi -rūyhati, Bd -lūhati.
6 Bid add vegena.
7 Cks omit bhikkhu
8 Bi sīlavantahatthissa, Bd sīlavantahatthi.
9 Bid -rūḷho.
10 Cs idānavaso, Bi idāni puppe, Bd idāneva pubbe pi.
11 Bi evaṃlolo, Bd evaṃ pi lolo.
12 Bi ekaṃ pi lolo, Bd evaṃ pi lolo.
13 Bid mahiṃsu.
14 Bi -pāde--dugge-
15 Bid vica-.
16 Bi rukkhato.
17 Bd -rūhi.
18 Bid siṅgesu.
19 Bid add va
20 Bi -yaṃ.
21 Bid manasā akāsi.
22 Bid -unnaṃ.
23 Bi kari.
24 Bid -vattvā.
25 Ck Bi na, Cs omits naṃ.
[page 386]
386 III. Tikanipāta 3. Araññavagga. (28.)
sarāja1, kasmā imassa duṭṭhamakkaṭassa avamānaṃ sahasi,
nisedhehi nan2" ti vatvā etam atthaṃ pakāsentī3 purimā dve
gāthā avoca:
Ja_III,3.8(=278).1: Kam attham4 abhisandhāya lahucittassa dūbhino5
sabbakāmaduhassevā6 imaṃ7 dukkhaṃ titikkhasi. || Ja_III:82 ||
Ja_III,3.8(=278).2: Siṅgena nihanāh'; etaṃ8 padasā ca adhiṭṭhaha9,
bhiyyo bālā pakujjheyyuṃ no c'; assa10 paṭisedhako ti. || Ja_III:83 ||
Tattha kam attham abhisandhāyā 'ti kin nu kho kāraṇaṃ paṭicca
kiṃ sampassamāno11, dūbhino12 ti13 mittadūbhissa14, sabbakāmaduhas-
sevā15 'ti sabbakāmadadassa sāmikassa viya, titikkhasīti adhivāsesi16, pa-
dasā ca adhiṭṭhahā17 'ti pādena ca18 naṃ tiṇhakhuraggena19 yathā etth'
eva marati evaṃ akkamatha20, bhiyyo bālā ti sace hi paṭisedhako na bha-
veyya bālā aññāṇasattā punappuna21 kujjheyyuṃ22 ghaṭṭeyyuṃ23 viheṭheyyum
evā24 'ti dīpeti.
Taṃ sutvā Bodhisatto "rukkhadevate, sac'; āhaṃ iminā
jātigottabalādīhi25 avikkosamāno26 imassa dosaṃ na sahissāmi
kathaṃ me manoratho nipphattiṃ gamissati, ayaṃ pana maṃ
viya aññam pi27 maññamāno evaṃ anācāraṃ karissati, tato
yesaṃ caṇḍamahisānaṃ esa evaṃ karissati te yeva etaṃ va-
dhissanti, sā etassa28 aññehi māraṇā29 mayhaṃ dukkhato ca
pāṇātipātato ca pamutti30 bhavissatīti" vatvā tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_III,3.8(=278).3: Mam evāyaṃ maññamāno aññam p'; eva31 karissati,
te taṃ32 tattha vadhissanti, sā me mutti bhavissatīti. || Ja_III:84 ||
Katipāhaccayena pana Bodhisatto aññattha gato, añño caṇḍa-
mahiso taṃ ṭhānaṃ33 āgantvā aṭṭhāsi. Duṭṭhamakkaṭo "so
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahiṃsarājaṃ.
2 Cs tan.
3 all four MSS. -ti.
4 Bid kimattam.
5 Bid dubbhi-.
6 Bid -ruhasseva.
7 Bid idaṃ.
8 Cs nihatāhetaṃ, Bi nipatācetaṃ, Bd nihatācetaṃ.
9 Cs Bid -ṭṭhahi.
10 Ck vassa.
11 Bid omit sam.
12 Cs du-, Bd dubbhi-.
13 Cks omit ti.
14 Cs -du-, Bi -dubbhassa, Bd -dubbhissa.
15 Bid -ruha-.
16 Bi -seti.
17 Bid -hi.
18 Bd pāteneva, Bi pādenava.
19 Bi tikkhakhurakkhena.
20 Ck akkama, Cs akkamama.
21 Bi -unnaṃ, Bd -unaṃ.
22 Bi paku-.
23 Bid ghāṭe-.
24 Cs -yyuṃ yevā, Bid -yyuṃ mevā.
25 Cs -di, Bd -dihi, Bi -gottādihi.
26 so Ck; Bi adhiko-, Bd aviko-, Cs avikkosayamāno.
27 Cks omit aññam pi.
28 Bid omit sā e.
29 Cs -ṇa, Bid maraṇaṃ.
30 Bi vimutti, Bd vippamutti.
31 Bid aññameva.
32 Bi naṃ, Bd na.
33 Bid tattha in the place of t. ṭh.
[page 387]
9. Satapattajātaka. (279.) 387
yeva ayan" ti saññāya tassa piṭṭhiṃ abhirūhitvā tatth'; eva
anācāraṃ cari. Atha naṃ so vidhūnanto bhūmiyaṃ pātetvā
siṅgena hadaye1 vijjhitvā pādehi madditvā saṃcuṇṇesi.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā duṭṭhamahiso ayam duṭṭhahatthi3 ahosi, duṭṭho4
duṭṭhamakkaṭo va5, sīlavamahisarājā6 pana aham evā" 'ti. Mahi-
sajātakaṃ7.
9. Satapattajātaka.
Yathā māṇavako panthe ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Paṇḍuka-Lohitake ārabbha kathesi. Chabbaggiyānaṃ hi
dve janā Mettiya-Bhummajakā8 Rājagahaṃ upanissāya vihariṃsu, dve
Assaji-Punabbasukā Kīṭāgiriṃ9 upanissāya vihariṃsu, Paṇḍuka-Lohitakā
ime pana dve Sāvatthiṃ upanissāya Jetavane vihariṃsu, te dhammena
nihitaṃ adhikaraṇaṃ ukkoṭenti, ye pi tesaṃ sandiṭṭhasambhattā honti
tesaṃ upatthambho hutvā "na āvuso tumhe etehi jātiyā vā gottena
vā sīlena vā nihīnatarā, sace tumhe attano gāhaṃ vissajjetha suṭṭhu-
taraṃ vo ete adhibhavissantīti" ādīni vatvā gāhaṃ {vissajjetuṃ}10 na
denti, tena11 bhaṇḍanāni c'; eva12 kalahaviggahavivādā13 ca vattanti14.
Bhikkhū etam atthaṃ Bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā15 etasmiṃ ni-
dāne16 etasmiṃ pakaraṇe bhikkhū sannipātetvā17 Paṇḍuka-Lohitake
pakkosāpetvā "saccaṃ kira tumhe bhikkhave attanāpi18 adhikaraṇaṃ
ukkoṭetha, aññesaṃ19 gāhaṃ vissajjetuṃ20 na dethā" 'ti pucchitvā
"saccaṃ bhante" ti vutte "evaṃ sante21 hi22 bhikkhave tumhākaṃ
kiriyā satapattamāṇavassa kiriyā viya hotīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto aññatarasmiṃ Kāsigāme23 ekasmiṃ kule nib-
battitvā vayappatto kasivaṇijjādīhi24 jīvikaṃ25 akappetvā pañ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -yaṃ.
2 Bid dhammade-.
3 so all four MSS.
4 Bid omit duṭṭho.
5 Bi etarahi ayaṃ makkaṭo, Bd e. a. duṭha yeva in the place of va
6 Bi sīlācara-, Bd sīlavā-.
7 Bd adds aṭhamaṃ.
8 Bd -bhūma-.
9 Bd kitvā-.
10 Bid visa-.
11 Cks te.
12 Bi omits ceva.
13 Cks Bd omit ca, Bi kalahavivādañca
14 Bd pava-.
15 Bid atha kho bha-.
16 Bid omit e n.
17 Bd -pātāpetvā.
18 Bid attano.
19 Bid add pi.
20 Cks vissajjituṃ, Bid visajjetuṃ.
21 Bi omits sante, Bd bhante.
22 Bi pi, Bd omits hi.
23 Bid kāsigāmake.
24 Ck kasavani-, Cs kasivani-, Bi kasiṇavāṇijā-, Bd kasivāṇijā-.
25 Bi -taṃ.
[page 388]
388 III. Tikanipāta. 3. Araññavagga. (28.)
casatamatte1 core gahetvā tesaṃ jeṭṭhako hutvā panthadū-
bhanasandhicchedādīni2 karonto jīvikaṃ3 kappesi. Tadā Bā-
rāṇasiyaṃ eko kuṭumbiko4 ekassa jānapadassa5 sahassaṃ ka-
hāpaṇe6 datvā puna agahetvā va kālam akāsi. Ath'; assa
bhariyā aparabhāge gilānā maraṇamañcake7 nipannā puttaṃ
āmantetvā "tāta8 pitā9 te ekassa sahassaṃ datvā anāharā-
petvā10 va mato, sace aham pi marissāmi na so tuyhaṃ das-
sati, gaccha naṃ mama11 jīvantiy'; eva12 āharāpetvā gaṇhā13"
'ti āha. So "sādhū" ti tattha gantvā kahāpaṇe labhi. Ath'
assa mātā kālakiriyaṃ katvā puttasinehena tassa āgamana-
magge opapātī14 sigālī15 hutvā nibbatti. Tadā so corajeṭṭhako
maggapaṭipanne vilumpamāno sapariso tasmiṃ magge aṭṭhāsi.
Atha sā sigālī putte aṭavimukhaṃ16 patte17 "tāta mā aṭaviṃ abhi-
rūhi, corā ettha ṭhitā, te taṃ māretvā kahāpaṇe gaṇhissantīti"
punappuna18 maggaṃ occhindamānā19 nivāreti. So taṃ kāraṇaṃ
ajānanto "ayaṃ kālakaṇṇisigālī mayhaṃ maggaṃ occhindatīti20"
leḍḍudaṇḍaṃ21 gahetvā mātaraṃ palāpetvā aṭaviṃ paṭipajji. Ath'
eko satapattasakuṇo "imassa purisassa hatthe kahāpaṇasahas-
saṃ atthi22, imaṃ23 māretvā taṃ24 kahāpaṇaṃ gaṇhathā25" 'ti
viravanto corābhimukho pakkhandi. Māṇavo tena katakāraṇaṃ
ajānanto "ayaṃ maṅgalasakuṇo, idāni me sotthi bhavissatīti" cin-
tetvā "vassa sāmi vassa sāmīti" añjaliṃ26 paggaṇhi. Bodhissatto
sabbarūtaññū27 tesaṃ dvinnaṃ kiriyaṃ disvā cintesi: "imāya
sigāliyā etassa mātarā bhavitabbaṃ, tena sā ‘imaṃ māretvā
kahāpaṇe gaṇhantīti28'; bhayena vāreti, iminā pana satapattena
paccāmittena bhavitabbaṃ, tena so29 ‘imaṃ māretvā kahāpāṇe
gaṇhathā'; 'ti30 ārocesi, ayaṃ pana etam atthaṃ ajānanto31
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tta, Cs -ttaṃ.
2 Cs -dūhana-, Bi paṇṭhaduhana, Bd pantidūhanasandhicchedāni.
3 Bid -taṃ.
4 Cs -ṭi-
5 Cs Bid ja-.
6 Bid omit ka-.
7 Bid -ce.
8 Cks tātā.
9 Cks omit pitā.
10 Bd -hā-.
11 Bid mayi.
12 Bid jīvantiyā.
13 Bid -hāhi.
14 Bi -tika, Bd -tikā.
15 Bid siṅgāli.
16 Bid -khe.
17 Bid sampatte.
18 Bid -nnaṃ.
19 Bid occhijjamānā.
20 Bid occhijjatīti.
21 Bid leṇḍu-.
22 Bi itthi.
23 Cks omit atthi imaṃ.
24 Bid omit taṃ.
25 Bd -hāthā.
26 Ck -lim.
27 Bid -rūdaññū.
28 Bid -hissantīti.
29 Cks omit so.
30 Bid add amhākaṃ.
31 Ck adds etam atthaṃ.
[page 389]
9. Satapattajātaka. (279.) 389
atthakāmaṃ mātaraṃ tajjetvā palāpesi, anatthakāmassa sata-
pattassa ‘atthakāmo me1'; ti saññāya añjaliṃ2 pagganhāti, aho
vatāyaṃ bālo" ti. Bodhisattānaṃ hi evaṃ mahāpurisānam pi
sataṃ parasantakagahaṇaṃ visamapaṭisandhigahaṇavasena3 hoti,
nakkhattadosenā 'ti pi vadanti. Māṇavo āgantvā corānaṃ an-
taraṃ pāpuṇi. Bodhisatto taṃ gāhāpetvā "katthavāsiko sīti"
pucchi. "Bārāṇasīvāsiko4 mhīti". "Kahaṃ agamāsīti". Ekas-
miṃ gāmake sahassaṃ laddhabbaṃ5 atthi, tattha agamāsin"
ti. "Laddhaṃ pana te" ti. "Āma laddhaṃ" ti. "Kena tvaṃ6
pesito sīti". "Sāmi, pitā me mato, mātāpi me gilānā, sā
'mayi matāya esa na labhissatīti'; maññamānā pesesīti". "Idāni
tava mātu pavattiṃ jānāsīti". "Nā jānāmi sāmīti". "Mātā
te tayi nikkhante7 kālaṃ katvā puttasinehena sigālī hutvā
tava maraṇabhayabhītā maggan te8 occhinditvā9 vāreti, tvaṃ
tajjetvā palāpesi, satapattasakuṇo pana te paccāmitto, so
‘imaṃ māretvā kahāpaṇe gaṇhathā'; 'ti amhākaṃ ācikkhi, tvaṃ
attano bālatāya atthakāmaṃ mātaraṃ ‘anatthakāmo10 me'; ti
maññasi anatthakāmaṃ satapattaṃ ‘atthakāmo11 me'; ti, tassa
tumhākaṃ12 kataguṇo nāma n'; atthi mātā pana te mahāguṇā13,
kahāpaṇe gahetvā gacchā14" ti vissajjesi15.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā17 ima gāthā avoca:
Ja_III,3.9(=279).1: Yathā māṇavako panthe18 sigāliṃ vanagocariṃ
atthakāmaṃ pavadantiṃ19 anatthakāmā20 ti maññati
anatthakāmaṃ satapattam atthakāmo ti maññati || Ja_III:85 ||
Ja_III,3.9(=279).2: Evam evam21 idh'; ekacco puggalo hoti tādiso,
hitehi22 vacanaṃ vutto patigaṇhāti vāmato. || Ja_III:86 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bi omit me.
2 Ck -lim.
3 Bid -ṇādivasena.
4 Ck -sivā-.
5 Ck sahassa laddha, Bi sahassaṃ laddhappaṃ, Bd sahassaṃ laddhappaṃ
corr. to s. laddhaṃ?
6 Bid omit tvaṃ.
7 Bid nikkhamante.
8 Bid maggantare maggaṃ.
9 Bid add taṃ.
10 Ck -kā, Cs -mā.
11 Ck -kā.
12 Cks tayā amhākaṃ.
13 Ck mātā, Cs matāva; Bid add te sandhāya sahassa.
14 Bid gacchāhi.
15 Bid visa-.
16 Bid dhammade-.
17 Bid add abhisambuddho hutvā.
18 Bi paṇṭhe, Bd pante.
19 Ck -danti, Bid -denti.
20 Bi -man, Bd -mo.
21 Cks eva.
22 Cks tehi.
[page 390]
390 III. Tikanipāta 3. Araññavagga. (28.)
Ja_III,3.9(=279).3: Ye ca kho naṃ pasaṃsanti bhayā ukkaṃsayanti ca1
taṃ hi so maññate2 mittaṃ satapattaṃ va māṇavo ti. || Ja_III:87 ||
Tattha hitehīti tehi3 vaḍḍhiṃ4 icchamānehi5, vacanaṃ vutto6
ti7 hitasukhāvahaṃ8 ovādānusāsaniṃ9 vutto10, patigaṇhāti11 vāmato
ti ovādaṃ agaṇhanto12 ayaṃ me na atthāvaho13 hoti14 anatthāvaho me
ayan ti gaṇhanto vāmato patigaṇhāti nāma, ye ca kho nan15 ti16 ye ca
kho taṃ17 attano gāhaṃ gahetvā ṭhitapuggalaṃ18 adhikaraṇaṃ gahetvā ṭhita-
puggalaṃ adhikaraṇaṃ gahetvā19 ṭhitehi nāma tumhādisehi bhavitabban ti gaṇ-
hanti20, bhayā ukkaṃsayanti cā21 ti imassa gāhassa vissaṭṭhapaccayā tuṃ-
hākaṃ idañ c'; idañ ca bhayaṃ uppajjissati mā vissajjayittha na te22 bāhusacca-
kulaparivārādīhi tumhe saṃpāpuṇantīti evaṃ vissajjanapaccayā23 bhayaṃ das-
setvā ukkhipanti, taṃ hi so maññate mittan24 ti ye evarūpā honti tesu
yaṃ kañci so ekacco bālapuggalo attano bālatāya mittaṃ maññeti25 ayaṃ me
atthakāmo mitto ti maññati, satapattaṃ vā māṇavo ti yathā anatthakāmaṃ
ñeva satapattaṃ so26 māṇavo attano bālatāya atthakāmo me ti maññati27 paṇ-
ḍito pana evarūpaṃ28 anuppiyabhāṇī29 mitto ti agahetvā dūrato va taṃ30 vi-
vajjeti31, tena vuttaṃ:
Aññadatthuharo mitto yo ca mitto vacīparo
anuppiyañ ca yo āha32 apāyesu ca yo sakhā
Ete amitte cattāro iti viññāya paṇḍito
ārakā parivajjeyya maggaṃ paṭibhayaṃ yathā ti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ vitthāretvā33 jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā corajeṭṭhako34 aham eva ahosin" ti35. Satapattajātakaṃ36.
10. Puṭadūsakajātaka.
Addhā hi nūna migarājā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ37 puṭadūsakaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kir'
eko amacco Buddha-pamukhaṃ saṃghaṃ38 nimantetvā uyyāne nisī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid vā.
2 Cks -ti.
3 Ck hite, Bd tehi.
4 Bid vuḍḍhi.
5 Cks -nohi.
6 Cks vuttaṃ.
7 Cks hoti.
8 Ck hitaṃsukhāvaha.
9 Bid -ni.
10 Cs adds hitaṃ.
11 Cks na me ti gaṇhāti.
12 Bi adds pi, Bd va.
13 Bi attavaho, Bd atthakāmo.
14 Cks ti
15 Cks taṃ.
16 Cks omit ti.
17 Cks omit ye ca kho taṃ.
18 Bid ṭhitaṃ-.
19 Bid omit ṭhitapuggalaṃ a. g.
20 Bi vadanti, Bd ca vaṇṇenti.
21 Bid vā.
22 Bid ete.
23 Bid visaccana-.
24 Cks cittan.
25 Bid maññanti.
26 Bid omit so.
27 Bid maññittha.
28 Bi -pe, Bd -po.
29 Bi anappiyabhāni, Bd anu--ṇi.
30 Bid naṃ.
31 Bi visajjeti, Bd vivajjesi.
32 Bi ahu, Bd āhu.
33 Bid āharitvā.
34 Bid add pana.
35 Bid evā ti.
36 Bid add navamaṃ.
37 Bid kumāraṃ.
38 Bid bhikkhusa-.
[page 391]
10. Puṭadūsakajātaka.(280.) 391
dāpetvā dānaṃ dadamāno antarābhatte1 "uyyāne vicaritukāmā2 vi-
carantū2" 'ti āha. Bhikkhū uyyānacārikaṃ3 cariṃsu. Tasmiṃ khaṇe
uyyānapālo pattasampannaṃ rukkhaṃ abhirūhitvā mahantamahantāni
pattāni4 gahetvā "ayaṃ pupphānaṃ bhavissati ayaṃ phalānan" ti
puṭe katvā rukkhamūle pāteti5, tassa putto dārako patitapatitaṃ6
puṭaṃ viddhaṃseti. Bhikkhū tam7 atthaṃ Satthu8 ārocesum. Satthā
"na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa puṭadūsako yevā" 'ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ ekasmiṃ kule9 nibbattitvā vayappatto
agāramajjhe vasamāno10 ekadivasaṃ kenacid eva karaṇīyena
uyyānaṃ agamāsi. Tattha bahuvānarā11 vasanti. Uyyānapālo
iminā va nayena12 puṭe pāteti13, jeṭṭhakavānaro pātitapātite14
viddhaṃseti. Bodhisatto taṃ āmantetvā "uyyānapālena pāti-
tapātitaṃ15 puṭaṃ viddhaṃsetvā16 manāpataraṃ kātukāmo
maññetīti17" vatvā paṭhamaṃ18 gātham āha:
Ja_III,3.10(=280).1: Addhā hi nūna migarājā puṭakammassa kovido,
tathā hi puṭaṃ dūseti19, aññaṃ nūna karissatīti. || Ja_III:88 ||
Tattha migarājā ti makkaṭaṃ vaṇṇento vadati, puṭakammassā 'ti
mālāpuṭakaraṇassa, kovido ti cheko, ayaṃ pan'; ettha saṃkhepattho: ayaṃ
migarājā ekaṃsena puṭakammassa kovido maññe, tathā hi pātitapātitaṃ20 puṭaṃ
dūseti, aññaṃ nūna tato manāpataraṃ21 karissatīti.
Taṃ sutvā makkaṭo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.10(=280).2: Na me pitā vā mātā vā22 puṭakammassa kovido,
kataṃ kataṃ kho dūsema, evaṃdhammam idaṃ kulan ti. || Ja_III:89 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck antarabhante, Bi dānibhante.
2 Bid omit vi.
3 Bi -ne-.
4 Bi paṇṇāni.
5 Bid -si.
6 Ck patītapātinaṃ, Bi patitaṃ patta, Bd patitaṃ patitaṃ.
7 Bid etam.
8 Bid bhagavato.
9 Bid brahmaṇakule.
10 Bid agāraṃ ajjhāvasamāno.
11 Bi bahū bāṇarā, Bd bahubā-.
12 Bid niyāmena.
13 Bid pattapuṭe saṃpātesi.
14 Cs patitapatite, Bi patite, Bd pātitapātitaṃ.
15 Bid omits pātita.
16 Bi adds aññaṃ aññaṃ, Bd aññaṃ.
17 Cs Bi maññatīti.
18 Bi imaṃ.
19 Bi dusseti.
20 Bi omits pātita.
21 Bid add puṭaṃ.
22 Bid mātā vā pitā vā.
[page 392]
392 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
Taṃ sutvā Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,3.10(=280).3: Yesaṃ vo1 ediso dhammo adhammo pana kīdiso,
mā vo dhammaṃ adhammaṃ vā addasāma kudācanan ti || Ja_III:90 ||
vatvā2 ca pana vānaraṃ3 garahitvā pakkāmi.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
vānaro5 puṭadūsakadārako ahosi, paṇḍitapuriso pana aham evā" 'ti.
Puṭadūsakajātakaṃ6. Araññavaggo tatiyo7.
4. ABBHANTARAVAGGA.
1. Abbhantarajātaka.
Abbhantaraṃ nāma dumo ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Sāriputtattherassa Bimbādevītheriyā ambarasadānaṃ
ārabbha kathesi. Sammāsambuddhasmiṃ8 hi9 pavattavaradhamma-
cakke10 Vesāliyaṃ kūṭāgārasālāyaṃ viharante11 mahāpajāpatī12 Go-
tamī pañcasākiyāsatāni13 ādāya gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañ c'
eva upasampadañ ca labhi. Aparabhāge tā pañcasatā bhikkhuniyo
Nandakovādaṃ sutvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Satthari pana Sāvatthi-
yaṃ14 upanissāya viharante Rāhulamātā devī15 "sāmiko me pabbajitvā
sabbaññūtaṃ patto16, putto pi pabbajitvā tass'; eva17 santike vasati18,
ahaṃ agāramajjhe kiṃ karissāmi, aham pi pabbajitvā Sāvatthiyaṃ14
gantvā Sammāsambuddhañ ca puttañ ca nibaddhaṃ passamānā vi-
harissāmīti" cintetvā bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbajitvā ācariyu-
pajjhāyehi19 saddhiṃ Sāvatthiyaṃ14 gantvā Satthāran ca piyaputtañ
ca passamānā ekasmiṃ bhikkhunīupassaye vāsaṃ kappesi. Rāhula-
sāmanero gantvā20 mātaraṃ passati. Ath'; ekadivasaṃ theriyā udara-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi yesañ ca, Bd yesañ ce.
2 Bid evaṃ vatvā.
3 Bi bāṇaragaṇānaṃ, Bd bāṇaṃ.
4 Bid dhammade-.
5 Bid bā-.
6 Bid add dasamaṃ.
7 Bid add tassudānaṃ, pāṇadūsakabyagghañ ca kaccahapo lolajātakaṃ
ruciraṃ gurudhammañ ca romakaṃ mahisā va ca satapattaṃ pūṭadūsakaṃ
Araññavaggo ti vuccati.
8 Bid -ddho.
9 Bd pi
10 Cs -cakko corr. to -cakke, Bid pavattita--cakko.
11 Bid -to.
12 Ck Bid -ti.
13 Bid -kiyasatāni, Ck -kiyātisatāni, Cs -kiyānisatāni.
14 so all four MSS.
15 Bid bimbāde-.
16 Bi -pāpuṇi.
17 Bid tassa.
18 Bid vasi.
19 Bid -yāhi.
20 Bid āgantvā.
[page 393]
1. Abbhantarajātaka. (281.) 393
vāto kuppi, putte1 daṭṭhuṃ āgate tassa dassanatthāya nikkhamituṃ
nāsakkhi, aññā va2 āgantvā aphāsukabhāvaṃ kathayiṃsu. So mātu
santikaṃ gantvā "kiṃ vo3 laddhuṃ vaṭṭatīti" pucchi. "Tāta agāra-
majjhe4 me sakkharāyojite5 ambarase pīte6 udaravāto vūpasammati7,
idāni pana8 piṇḍāya caritvā jīvikaṃ9 kappema, kuto naṃ10 labhis-
sāmā" 'ti. Sāmaṇero "labhanto āharissāmīti" vatvā nikkhami. Tassa
panāyasmato upajjhāyo dhammasenāpati ācariyo Mahāmoggallāno cul-
lapitā11 Ānandatthero12 pitā Sammāsambuddho ti mahāsampatti. Evaṃ
sante pi aññassa santikaṃ agantvā13 upajjhāyassa santikaṃ gantvā
vanditvā dummukhākāro hutvā aṭṭhāsi. Atha naṃ thero "kin nu kho
Rāhula dummukho14 viyāsīti15" āha. "Mātu me bhante theriyā udara-
vāto kupito" ti. "Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti". "Sakkharāyojitena5 kira
ambarasena phāsukaṃ16 hotīti". "Hotu labhissāmi, mā cintayīti17"
so punadivase taṃ ādāya Sāvatthiṃ18 pavisitvā sāmaṇeraṃ āsana-
sālāya nisīdāpetvā rājadvāraṃ agamāsi. Kosalarājā19 theraṃ nisī-
dāpesi. Taṃ khaṇaṃ20 ñeva uyyānapālo piṇḍipakkānaṃ madhura-
ambānaṃ ekaṃ puṭaṃ āhari. Rājā ambānaṃ tacaṃ apanetvā sak-
kharaṃ pakkhipitvā sayam eva madditvā therassa pattaṃ pūretvā
adāsi. Thero rājanivesanā āsanasālaṃ gantvā sāmaṇerassa adāsi "ha-
ritvā21 mātu22 dehīti". So haritvā23 adāsi. Theriyā paribhuttamatte
yeva24 udaravāto vūpasami. Rājāpi manusse pesesi: "thero idha ni-
sīditvā ambarasaṃ na paribhuñji, gaccha25 kassaci dinnabhāvaṃ jānā-
hīti". So therena saddhiṃ ñeva26 gantvā taṃ pavattiṃ ñatvā āgan-
tvā rañño kathesi. Rājā cintesi: "sace Satthā agāraṃ27 ajjhāvasissa28
cakkavattirājā abhavissa29 Rāhulasāmaṇero pariṇāyakaratanaṃ30 therī
itthiratanaṃ sakalaṃ31 cakkavāḷarajjaṃ32 etesaṃ ñeva abhavissa, am-
hehi ete upaṭṭhahantehi33 caritabbam assa, idāni pabbajitvā amhe upa-
nissāya vasantesu na yuttaṃ amhākaṃ pamajjitun" ti so tato paṭ-
ṭhāya theriyā nibaddhaṃ ambarasaṃ dāpesi. Therena Bimbādevīthe-
riyā34 ambarasassa35 dinnabhāvo bhikkhusaṃghe pākaṭo jāto. Ath'
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sā putte.
2 Cks añño.
3 Bid te.
4 Bd adds vasamānā.
5 Bid -ra-.
6 Bid pivite.
7 Bid -samati.
8 Bid omit pana.
9 Bid -taṃ.
10 Bid taṃ.
11 Cs cuḷa-, Bi cūḷa.
12 Cks Bi -athero.
13 Ck āgantvā, Bid anāgantvā.
14 Bid mudukho.
15 Bi vīsiti, Bd va thassasīti.
16 Bid phāsu.
17 Bi cintehiti.
18 Bid -iyaṃ.
19 Bid add disvā.
20 Cs Bi khaṇe.
21 Bid taṃ āharitvā.
22 Bid add te.
23 Bid āhāritvā.
24 Bi omits yeva, Bd va
25 Bid gacchatha.
26 Bid yeva.
27 Bid -re.
28 Bid -ssati.
29 Bid bhavissati.
30 Cs -nāya- corr. to -ṇāya-.
31 Cs Bid -la.
32 Ck -la-.
33 Ck Bd -ṭṭhā-.
34 Bid -viyā the-.
35 Ck -rassa, Bid -rasaṃ.
[page 394]
394 III. Tikanipāta. 4. {Abbhantaravagga}. (29.)
ekadivasaṃ1 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Sāri-
puttatthero2 kira Bimbādevītheriṃ3 ambarasena santappesīti". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva Rāhula-
mātā Sāriputtena4 ambarasena santappitā, pubbe p'; esa etaṃ san-
tappesi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsigāmake5 brāhmaṇakule nibbattitvā vayap-
patto Takkasilāya sippāni uggaṇhitvā saṇṭhapitagharāvāso mā-
tāpitunnaṃ accayena isipabbajjaṃ pabbajitvā Himavantapadese
abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā isigaṇaparivuto gaṇa-
satthā hutvā dīghassa addhuno accayena loṇambilasevanatthāya
pabbatapādā otaritvā cārikaṃ6 caramāno Bārāṇasiyaṃ patvā
uyyāne vāsaṃ kappesi. Ath'; assa isigaṇassa sīlatejena Sakka-
bhavanaṃ7 kampi. Sakko āvajjamāno taṃ kāraṇaṃ ñatvā
"imesaṃ tāpasānaṃ āvāsāya8 parisakkissāmi9, atha10 te bhin-
nāvāsā upaddutā caramānā cittekaggaṃ11 na labhissanti, evaṃ
me phāsu12 bhavissatīti" cintetvā "ko nu kho upāyo" ti vī-
maṃsanto imaṃ13 upāyaṃ addasa: "majjhimayāmasamanantare
rañño aggamahesiyā sirigabbhaṃ pavisitvā ākāse ṭhatvā 'bhadde
sace tvaṃ abbhantaraṃ ambapakkaṃ khādeyyāsi puttaṃ la-
bhissasi14, so cakkavattirājā bhavissatīti'; ācikkhissāmi, rājā
deviyā kathaṃ sutvā ambapakkatthāya uyyānaṃ pesessati, atha
ahaṃ15 ambāni antaradhāpessāmi, rañño uyyāne ambānaṃ
abhāvaṃ ārocessanti,‘ke16 te khādantīti'; vutte ‘tāpasā khā-
dantīti'; vakkhanti, taṃ sutvā rājā tāpase pothetvā nīharā-
pessati, evaṃ ime17 upaddutā bhavissantīti" so majjhimayā-
masamanantare sirigabbhaṃ pavisitvā ākāse ṭhito attano de-
varājabhāvaṃ jānāpetvā tāya saddhiṃ sallapanto purimā dve
gāthā avoca:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add bhikkhū.
2 Cks Bi -athero.
3 Bid -viyā theriyā.
4 Bid -thattherena.
5 Bid kāsikagā-.
6 Bid -kañ.
7 Bid sakkassa-.
8 Bi anāvā-, Bd ānāvā-.
9 Bid -miti.
10 Bi athassa evaṃ.
11 Bid -ggataṃ.
12 Bid -ukaṃ.
13 Bid imañca.
14 Bid -ssati.
15 Bid athāhaṃ.
16 Ck te.
17 Bid te pana.
[page 395]
1. Abbhantarajātaka. (281.) 395
Ja_III,4.1(=281).1: Abbhantaraṃ nāma dumo yassa dibbam idaṃ phalaṃ
bhutvā dohaḷinī1 nārī cakkavattiṃ vijāyati. || Ja_III:91 ||
Ja_III,4.1(=281).2: Tvañ ca bhadde mahesī si sā cāsi2 patino piyā,
āharissati te rājā idaṃ abbhantaraṃ phalan ti. || Ja_III:92 ||
Tattha abbhantaraṃ nāma dumo ti iminā tāva gāmanigamajanapada-
dīpapabbatādīnaṃ3 asukassa abbhantare ti avatvā kevalaṃ ekaṃ abbhantaraṃ
ambarukkhaṃ kathesi, yassa dibbamidaṃ phalan ti yassa ambarukkhassa
devatānaṃ paribhogārahaṃ dibbaṃ phalaṃ, idan ti pana nipātamattam eva,
dohaḷinīti sañjātadohaḷā, tvaṃ4 bhadde mahesī sīti tvaṃ sobhane5
mahesī asi, Aṭṭhakathāyaṃ pana mahesī cā ti pi pāṭho, sā cāsi2 patino piyā
ti6 soḷasannaṃ devisahassānaṃ abbhantare aggamahesī7 cāsi2 patino ca piyā ti
attho, āharissati8 te rājā9 idaṃ abbhantaraṃ phalan ti tassāpi te
piyāya aggamahesiyā idaṃ10 mayā vuttappakāraphalam rājā āharāpessati, sā
tvam taṃ11 {paribhuñjitvā} cakkavattigabbhaṃ labhissasīti12.
Evaṃ Sakko deviyā imā dve gāthā vatvā "tvaṃ appa-
mattā hohi, mā papañcam akāsi, sve rañño āroceyyāsīti" taṃ
anusāsitvā13 attano vasanaṭṭhānam eva gato. Sā punadivase
gilānālayaṃ dassetvā paricārīnaṃ14 saññaṃ datvā nipajji.
Rājā samussitasetacchatte sīhāsane nisinno nāṭakāni passanto
deviṃ adisvā "kahaṃ devīti" paricārikaṃ15 pucchi. "Gilānā
devā" 'ti. So tassā santikaṃ gantvā sayanapasse nisīditvā
piṭṭhiṃ parimajjanto "kiṃ16 bhadde aphāsukan" ti pucchi.
"Mahārāja, añño aphāsuko17 nāma n'; atthi, dohaḷo pana me
uppanno" ti. "Kiṃ icchasi bhadde" ti. "Abbhantaramba-
phalaṃ devā" 'ti18. "Abbhantarambaṃ19 nāma kahaṃ at-
thīti". "Nāhaṃ deva abbhantarambaṃ jānāmi, tassa pana me
phale20 labhamānāya jīvitaṃ atthi alabhamānāya n'; atthīti".
"Tena hi āharāpessāma21, mā cintayīti" rājā deviṃ assāsetvā
uṭṭhāya gantvā rājapallaṃke nisinno amacce pakkosāpetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -li-.
2 Bid cāpi.
3 Ck -padīpa-, Bid -padādīnaṃ pappatādīnaṃ.
4 Bid add pi.
5 Bid -ṇe.
6 Cks omit ti.
7 all four MSS. -si.
8 Bid -issatīti.
9 Bid add āharissati.
10 Bid imaṃ.
11 Bid taṃ ca tvaṃ
12 all four MSS. -tīti.
13 Bid -setvā.
14 Bi -riyānaṃ, Bd -rikānaṃ.
15 Bid -ke.
16 Bid add te.
17 Bid aññaṃ aphāsukaṃ.
18 Bid omit abbh--ti.
19 Cks -bā, Bid -ram ambaṃ.
20 Bid -laṃ.
21 Bid -mi.
[page 396]
396 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga (29.)
"deviyā abbhantarambe1 nāma dohaḷo uppanno, kiṃ kātabban"
ti pucchi. "Deva dvinnaṃ ambānaṃ antare ṭhito ambo ab-
bhantarambo2 nāma, uyyānaṃ pesetvā abbhantare ṭhitāmbato
phale3 āharāpetvā deviyā dāpemā4" 'ti. Rājā "sādhū" 'ti
"evarūpaṃ ambaṃ āharathā" 'ti uyyānaṃ pesesi. Sakko at-
tano ānubhāvena uyyāne ambāni khāditasadisāni katvā antara-
dhāpesi. Ambatthāya gatā5 sakalauyyānaṃ vicaritvā6 ekaṃ
ambam pi alabhitvā gantvā uyyāne ambānaṃ abhāvam7 rañño
kathayiṃsu. "Ke ambāni khādantīti". "Tāpasā devā" 'ti.
"Tāpase uyyānato pothetvā nīharathā" 'ti. Manussā "sādhū"
'ti sutvā8 nīhariṃsu. Sakkassa manoratho matthakaṃ9 pāpuni.
Devī ambaphalatthāya nibandhaṃ10 katvā nipajji yeva. Rājā
kattabbakiccaṃ apassanto amacce ca brāhmaṇe ca sannipāte-
tvā11 "abbhantarambassa12 atthibhāvaṃ jānāthā" 'ti pucchi.
Brāhmaṇā āhaṃsu: "deva, ‘abbhantarambo13 nāma devatānaṃ
paribhogo14, Himavati15 Kañcanaguhāya16 anto atthīti'; ayaṃ
no paramparāgato anussavo" ti. "Ko taṃ17 ambhaṃ āhari-
tuṃ sakkhissatīti". "Na sakkā tattha manussabhūtena gan-
tuṃ, ekaṃ sukapotakaṃ18 pesetuṃ vaṭṭatīti". Tena19 sama-
yena rājakule eko sukapotako17 mahāsarīro kumārakānaṃ yā-
nakacakkanābhimatto thāmasampanno20 paññavā upāyakusalo,
rājā naṃ21 āharāpetvā "tāta sukapota22, ahaṃ tava bahūpa-
kāro23, kañcanapañjare vasasi24, suvaṇṇataṭṭake madhulāje25
khādasi, sakkharapānakaṃ26 pivasi, tayāpi amhākaṃ ekaṃ kic-
caṃ nittharituṃ vaṭṭatīti" āha. "Vadehi27 devā" 'ti. "Tāta.
deviyā abbhantarambe28 dohaḷo uppanno, so ca ambo Hima-
vante Kañcanapabbatantare atthi, devatānaṃ paribhogo, na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -rāmbe.
2 Cs Bi -ra amho, Bd omits abbhantara.
3 Bid -laṃ.
4 Ck dāmemā, Bd dāpethā.
5 Bid add manussā.
6 Bid -ranto.
7 Bid natthibhā-
8 Bid paṭisuṇitvā.
9 Ck -kam.
10 Cks nibaddhaṃ.
11 Bi -tāpetvā.
12 Bid -rāmbassa.
13 Bi -rāmba, Bd -rāmbā.
14 Bid -gā.
15 Bi -vanta, Bd -vante.
16 Bid -yaṃ.
17 Bid ko pana tato.
18 Bid suva-.
19 Bid add ca.
20 Bid thāmabala-.
21 Bid taṃ.
22 Bid -taka.
23 Ck -karo, Bi -kāre.
24 Bid vassāpesi.
25 Bid -jaṃ.
26 Bi -pāṇaṃ.
27 Bid kiṃ.
28 Bid tare ambe.
[page 397]
1. Abbhantarajātaka. (281.) 397
sakkā tattha manussabhūtena gantuṃ, tayā tato phalaṃ1
āharituṃ vaṭṭatīti". "Sādhu deva āharissāmīti". Atha naṃ
rājā suvaṇṇataṭṭake madhulāje2 khādāpetva sakkharodakaṃ3
pāyetvā satapākatelena tassa pakkhantarāni4 makkhetvā ubhohi
hatthehi gahetvā sīhapañjare ṭhatvā5 ākāse vissajjesi. So
pi rañño nipaccākāraṃ dassetvā ākāse pakkhanto manus-
sapathaṃ atikkamma Himavante6 paṭhame pabbatantare vasan-
tānaṃ sukānaṃ santikaṃ gantvā "abbhantarambo7 nāma kattha
atthi8, kathetha me taṃ ṭhānan" ti pucchi. "Mayaṃ na jā-
nāma, dutiye9 pabbatantare sukā jānissantīti". So tesaṃ10
sutvā tato uppatitvā dutiyaṃ9 pabbatantaraṃ agamāsi. Tathā
tatiyaṃ catutthaṃ pañcamaṃ chaṭṭhaṃ agamāsi. Tattha pi
sukā "na mayaṃ jānāma, sattame pabbatantare sukā jānis-
santīti" āhaṃsu. So tattha pi gantvā "abbhantarambo7 nāma
kattha atthīti" pucchi. "Asukaṭṭhāne nāma Kañcanapabba-
tantare" ti āhaṃsu11. "Ahaṃ12 tassa phalatthāya āgato, maṃ
tattha netvā tato me phalaṃ dāpethā" 'ti13. "So Vessavaṇa-
mahārājassa paribhogo, na sakkā upasaṃkamituṃ, sakala-
rukkho14 mūlato paṭṭhāya sattahi lohajālehi parikkhitto, koṭi-
sahassā15 kumbhaṇḍarakkhasā rakkhanti, tehi diṭṭhassa jīvitaṃ
nāma n'; atthi, kappuṭṭhānaggiavīcimahānirayasadisaṃ16 ṭhānaṃ,
mā tattha patthanaṃ karīti". "Sace tumhe na gacchatha
mayhaṃ17 ṭhānaṃ ācikkhathā" 'ti. "Tena hi asukena ca18
asukena ca ṭhānena19 yāhīti". So tehi ācikkhitavasena20 suṭ-
ṭhu21 maggaṃ upadhāretvā taṃ ṭhānaṃ gantvā divā attānaṃ
adassetvā majjhimayāmasamanantare rakkhasānaṃ niddokka-
manasamaye abbhantarambassa22 santikaṃ23 gantvā ekena mū-
lantarena saṇikaṃ abhirūhituṃ ārabhi, lohajālaṃ kilīti24 saddam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid ambaphalaṃ.
2 Bid -jaṃ.
3 Bi -rapāṇakaṃ, Bd -rāpāṇa.
4 Bi pakkhante.
5 Bd ṭhapetvā.
6 Bi -tehi.
7 Bid -rāmbo.
8 Bid atthīti.
9 Cs -ya.
10 Bid add vacanaṃ.
11 Ck omits āhaṃsu.
12 Cs omits ahaṃ.
13 Bid add vutte taṃ sukagaṇā āhaṃsu samma.
14 Cs Bd -kkha.
15 Bid -ssa.
16 Ck Bid -sa.
17 Bid add taṃ.
18 Cs Bi omit one asukena ca, Bd asuke.
19 Ck adds ca.
20 Bid -neva.
21 Bd suṭhuṃ.
22 Bid -tarassa.
23 Bid -ke.
24 Bid kiriti.
[page 398]
398 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
akāsi, rakkhasā pabujjhitvā sukapotakaṃ disvā "ambacoro1"
ti gahetvā kammakaraṇaṃ saṃvidahiṃsu. Eko "mukhe pak-
{khipitvā} gilissāmi nan" ti āha, aparo "hatthehi madditvā puñ-
jitvā2 vippakirissāmīti3", aparo "dvedhā phāletvā aṅgāresu
pacitvā khādissāmīti". So tesaṃ kammakaraṇasaṃvidhānaṃ
sutvāpi asantassitvā4 va te rakkhase āmantetvā "ambho rak-
khasā, tumhe kassa manussā" ti āha. "Vessavaṇamahā-
rājassā" 'ti. "Ambho, tumhe pi ekassa rañño va manussā,
aham pi rañño va manusso, Bārāṇasīrājā maṃ abbhantaram-
baphalatthāya5 pesesi6, sv-āhaṃ7 tatth'; eva attano rañño jī-
vitaṃ datvā āgato, yo hi attano mātāpitunnaṃ c'; eva sāmi-
kassa ca atthāya jīvitaṃ pariccajati so devaloke yeva nib-
battati, tasmā aham pi imamhā tiracchānayoniyā muccitvā
devaloke nibbattissāmīti" vatvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.1(=281).3: Bhattur atthe parakkanto yaṃ ṭhānam adhigacchati
sūro attapariccāgī labhamāno bhavām'; ahan ti. || Ja_III:93 ||
Tattha bhatturatthe ti bhattādīhi bharaṇakā posanakā9 pitā mātā sā-
miko ca iti10 tividhassa petassa11 bhattu atthāya, parakkanto ti parakka-
maṃ karonto vāyamanto12, yaṃ ṭhānam adhigacchatīti yaṃ sukhakāraṇaṃ
yasaṃ vā lābhaṃ vā saggūpapattiṃ13 vā adhigacchatīti14, sūro ti abhīru vik-
kamasampanno, attapariccāgīti kāye ca jīvite ca nirapekkho hutvā assa15
tividhassa16 pi bhattu atthe17 attānaṃ pariccajanto, labhamāno bhavā-
mahan ti yaṃ so evarūpo sūro devasampattiṃ vā manussasampattiṃ vā labhati
aham pi18 labhamāno bhavāmīti19, tasmā hāso va me ettha na tāso. kiṃ
maṃ20 tumhe tāsethā 'ti.
Evaṃ so imāya gāthāya tesaṃ dhammaṃ desesi. Te
tassa dhammaṃ21 sutvā pasannacittā "dhammiko esa, na sakkā
māretuṃ, vissajjetha22 nan" ti vatvā sukapotakaṃ vissajjetvā
"ambho sukapotaka, mutto si, amhākaṃ hatthato sotthinā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add yan.
2 Bi bhuphussitvā, Bd sussitvā.
3 Bid -mi nan ti.
4 Bid asantāsetvā
5 Bid -rāmbatthāya.
6 Bid pesitvā.
7 Bd ahaṃ, Bi ayaṃ.
8 Bid cavitvā.
9 Bi bhattā vuccati takkarihi bharaṇaposakā,
Bd tattā vuccanti bhattādīhi bharaṇaposakā.
10 Bi pitā sāmiko cakkatī.
11 Bi petiti, Bd pesitassa.
12 Bd omits vāyamanto.
13 Bid saggaṃ.
14 Bid -ati
15 Bid tassa.
16 Bid -ssā.
17 Bid atthāya.
18 Cs aham pi na, Bi ahaṃ hi, Bd ahaṃ vi taṃ hi.
19 Bid -mi.
20 Cks omit maṃ.
21 Bid dhammakathaṃ.
22 Bi visajjema
[page 399]
1. Abbhantarajātaka. (281.) 399
gacchā1" 'ti āhaṃsu. "Mayhaṃ āgamanaṃ mā tucchaṃ ka-
rotha, detha me ekaṃ ambaphalan" ti2. "Suvapotaka, tuyhaṃ
ekaṃ phalaṃ3 dātuṃ nāma na bhāro, imasmiṃ pana rukkhe
ambāni aṃketvā gahitāni, ekaṃ phalaṃ asamente amhākaṃ
jīvitaṃ4 n'; atthi, Vessavaṇena hi kujjhitvā sakiṃ olokite tat-
takapāle pakkhittatilā viya kumbhaṇḍasahassaṃ5 bhijjitvā vip-
pakirīyati6, tena te dātuṃ na sakkoma, labhanaṭṭhānaṃ7 pana8
ācikkhissāmā" 'ti. "Yo koci detu, phalen'; eva me attho,
labhanaṭṭhānaṃ9 ācikkhathā" 'ti. "Etassa10 Kañcanapabbata-
jālassa antare Jotiraso nāma tāpaso aggiṃ juhamāno11 Kañcana-
pattiyā12 nāma paṇṇasālāya13 vasati Vessavaṇassa kulūpako,
Vessavaṇo tassa nibaddhaṃ cattāri phalāni14 peseti15, tassa
santikaṃ gacchā16" 'ti. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tā-
pasassa17 santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha
naṃ tāpaso "kuto āgato sīti" pucchi. "Bārāṇasīrañño san-
tikā" ti. "Kimatthāya āgato sīti". "Sāmi, amhākaṃ rañño
deviyā abbhantarambapakke18 dohaḷo uppanno, tadatthaṃ āgato
'mhi, rakkhasā pana me sayaṃ19 ambapakkaṃ adatvā tum-
hākaṃ santikaṃ pesesun" ti. "Tena hi nisīda, labhissasīti".
Ath'; assa Vessavaṇo cattāri phalāni pesesi. Tāpaso tato dve
paribhuñji, ekaṃ sukapotakassa khādanatthāya adāsi, tena
tasmiṃ khādite ekaṃ phalaṃ sikkāya20 pakkhipitvā sukassa
gīvāya paṭimuñcitvā21 idāni gacchā22" 'ti sukapotakaṃ vissajjesi.
So taṃ āharitvā deviyā adāsi. Sā taṃ khāditvā dohaḷaṃ pa-
ṭippassambhesi23, tatonidānaṃ pan'; assā putto nāhosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid gacchāhi.
2 Cks -lam, omitting ti.
3 Bid ambaphalaṃ.
4 so Ck, Cs --asamento--, Bi ambāni gaṇitāni tāni āgantvā gahetvā na
gaṇitāni ekasmī phale apassante jīvitaṃ, Bd amāni g. t ā. g.
na gahitāni e. ph. a. amhākaṃ jīvitaṃ.
5 Bid -ssa.
6 Bi vippatikiriyanti, Bd vippakiriyanti.
7 Cks -nam, Bid laddhaṭhānaṃ.
8 Bid omit pana.
9 Bi labhaṭṭhānaṃ, Bd naṃ na labhamānaṭhānaṃ.
10 Bid ekassa.
11 Ck dūha-.
12 Bi -pantiyā, Bd kañcanantiyā.
13 Bid -yaṃ.
14 Bid ambapha-.
15 Bid pesesi.
16 Bid gacchāhi.
17 Bid tassa.
18 Bid -rāmba-.
19 Bid mayhaṃ in the place of me sayaṃ.
20 Bd sikkhāya.
21 Ck pari-, Bid omit s. g. p.
22 Bid gacchathā.
23 Bid paṭipassambhi.
[page 400]
400 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
devī Rāhulamātā ahosi, suko Ānando, ambapakkadāyako tāpaso2
Sāriputto, uyyāne vutthatāpaso pana aham evā" 'ti. Abbhan-
tarajātakaṃ3,
2. Seyyajātaka.
Seyyaṃso seyyaso hotīti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ Kosalarañño amaccaṃ ārabbha kathesī. So
kira rañño1 bahūpakāro sabbakiccanipphādako5 ahosi. Rājā "bahū-
pakāro me ayan" ti tassa mahantaṃ yasaṃ adāsi. Taṃ asahamānā
aññe rañño pesuññaṃ upasaṃharitvā taṃ6 paribhedesuṃ7. Rājā tesaṃ
vacanaṃ saddahitvā dosaṃ anupaparikkhitvā va taṃ sīlavantaṃ nid-
dosaṃ saṃkhalikabandhanena8 bandhitvā9 bandhanāgāre pakkhipāpesi.
So tattha ekako vasanto sīlasampattiṃ nissāya cittekaggataṃ labhi-
tvā ekaggacitto saṃkhāre sammasitvā sotāpattiphalaṃ pāpuṇi. Ath'
assa10 rājā aparabhāge11 niddosabhāvaṃ ñatvā saṃkhalikabandhanaṃ
bhindāpetvā12 purimayasato mahantataraṃ yasaṃ adāsi. So "Sat-
thāraṃ vandissāmīti" bahuṃ13 gandhamālādiṃ14 ādāya vihāraṃ gantvā
Tathāgataṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tena sad-
dhiṃ paṭisanthāraṃ karonto "anattho15 kira vo16 uppanno ti as-
sumhā" 'ti āha. "Āma bhante uppanno17 ahaṃ pana tena anatthena18
atthaṃ19 akāsiṃ, bandhanāgāre nisīditvā sotāpattiphalaṃ nibbattesin20"
ti. Satthā "na kho upāsaka tvaṃ ñeva anatthena atthaṃ21 āhari
porāṇakapaṇḍitāpi attano anatthena atthaṃ21 āhariṃsu yevā" 'ti vatvā
tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ22 nibbattitvā vayap-
patto Takkasilāya23 sippāni24 uggahetvā25 pitu accayena rajje
patiṭṭhāya dasarājadhamme akopento26 dānaṃ deti27 sīlaṃ rak-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Bi issi, Bd omits tāpaso.
3 Bi adds paṭhamaṃ, Bd pathamaṃ.
4 Bid pana.
5 Ck -kiccaninipphā-, Bid -kiccāninippā-.
6 Bi adds pana
7 Bid -bhindisu.
8 Bid saṅkhalikā-.
9 Bid bandhāpetvā
10 Bi atha.
11 Bid add tassa.
12 Bi chaṭṭāpetvā, Bd chindā-.
13 Bid bahu.
14 Bid -lādīni.
15 Bid anatto.
16 Bid te.
17 Bid add ti.
18 Bi anattena.
19 Bi attaṃ.
20 Bid nippattomhi.
21 Bi anattena attaṃ.
22 Bid kucchimhi.
23 Bid -yaṃ.
24 Bid sabbasippāni.
25 Bid uggaṇhitvā.
26 Bid -dhammena rajjaṃ kārento.
27 Bid pañcasīlāni.
[page 401]
2. Seyyajātaka. (282.) 401
khati uposathaṃ1 karoti. Ath'; ass'; eko2 amacco antepure padussi.
Pādamūlakādayo ñatvā "asukāmacco3 antepure paduṭṭho" ti
rañño ārocesuṃ. Rājā parigaṇhāpento4 yathāsabhāvato ñatvā
taṃ pakkositvā5 "mā maṃ ito paṭṭhāya upaṭṭhahīti6" nibbi-
sayaṃ7 akāsi. So gantvā aññatarasāmantarājānaṃ8 upaṭṭha-
hīti sabbaṃ vatthuṃ heṭṭhā Mahāsīlavajātake kathitasadisaṃ9
eva. Idhāpi so rājā tikkhattuṃ vīmaṃsitvā tassa amaccassa
vacanaṃ saddahitvā "Bārānasīrajjaṃ gaṇhissāmīti" mahantena
parivārena rajjasīmaṃ pāpuṇi10. Bārāṇasīrañño pañcasata-
mattā11 mahāyodhā taṃ pavattiṃ ñatvā "deva asuko nāma
kira rājā ‘Bāraṇasīrajjaṃ gaṇhissāmīti'; janapadaṃ bhindanto
āgacchati, etth'; eva naṃ gantvā12 gaṇhissāmā" 'ti āhaṃsu.
"Mayhaṃ paravihiṃsāya13 laddhena rajjena kiccaṃ n'; atthi,
mā kiñci karitthā" 'ti14. Corarājā āgantvā nagaraṃ parik-
khipi. Puna amaccā rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva, mā evaṃ
karittha, gaṇhāma nan" ti āhaṃsu. Rājā "na labbhā kiñci
kātuṃ, nagaradvārāni vivarathā" 'ti vatvā sayaṃ15 amacca-
parivuto16 mahātale pallaṃke nisīdi. Corarājā catusu dvāresu
manusse pātento17 nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha
amaccaparivutaṃ rājānaṃ gāhāpetvā saṃkhalikāhi bandhā-
petvā bandhanāgāre pakkhipāpesi. Rājā bandhanāgāre nisinno
va corarājānaṃ mettāyanto mettajjhānaṃ uppādesi. Tassa
mettānubhāvena18 corarañño kāye dāho19 uppajji, sakalasarīraṃ
yamakaukkāhi jhāpiyamānaṃ viya jātaṃ, so mahādukkhā-
bhitunno "kin nu kho kāraṇan" ti pucchi. "Tumhe sīlavan-
taṃ rājānaṃ bandhanāgāre khipāpetha20, tena vo idaṃ21
dukkhaṃ uppannaṃ bhavissatīti". So gantvā Bodhisattaṃ
khamāpetvā "tumhākaṃ rajjaṃ tumhākam eva hotū" 'ti rajjaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid uposathakammaṃ.
2 Ck athassa eko, Bi atheko.
3 Bi asukamacco.
4 Bid parigaṇhanto.
5 Bid -sāpetvā.
6 Ck Bd upaṭṭhā-.
7 Bid nibbisariyaṃ.
8 Bid -taraṃ-.
9 Bid kathitam.
10 Bid saṃpā-.
11 Bid satta sata-.
12 Bid omit gantvā.
13 Bid parahiṃ-.
14 Bid add āha.
15 Bid add pana.
16 Bid amaccagaṇa-.
17 Bi pothento, Bd potento.
18 Bid mettāya ānu-.
19 Bid ḍā-.
20 Bid pakkhipetha.
21 Bid te taṃ.
[page 402]
402 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
tass'; eva niyyādetvā "ito paṭṭhāya tumhākaṃ paccatthikā1
mayhaṃ2 bhārā3" ti vatvā duṭṭhāmaccassa4 rājāṇaṃ5 karitvā6
attano nagaraṃ eva gato. Bodhisatto alaṃkatamahātale sa-
mussitasetacchatte7 pallaṃke nisinno parivāretvā8 nisinnehi
amaccehi saddhiṃ sallapanto9 purimā dve gāthā avoca:
Ja_III,4.2(=282).1: Seyyaṃso seyyaso hoti yo seyyam upasevati,
ekena10 sandhiṃ katvāna sataṃ vajjhe amocayiṃ11. || Ja_III:94 ||
Ja_III,4.2(=282).2: Tasmā sabbena lokena12 sandhiṃ katvāna ekako
pecca saggaṃ na gaccheyya13, idaṃ suṇotha14 Kāsayo15
ti. || Ja_III:95 ||
Tattha seyyaṃso seyyaso hoti yo seyyam upasevatīti anavajja-
uttamadhammasaṃkhātaṃ seyyo16 aṃso koṭṭhāso assā ti seyyaṃso kusala-
dhammasannissito17 puggalo yo18 punappuna19 taṃ seyyaṃ kusaladhamma-
bhāvanaṃ20 kusalābhirataṃ vā uttamapuggalaṃ upasevati so seyyaso hoti pa
saṃsataro ca hoti, ekena21 sandhiṃ katvāna sataṃ vajjhe amocayin22
ti tadamināpi c'; etaṃ23 veditabbaṃ: ahaṃ hi24 seyyaṃ mettabhāvanaṃ25 upa-
sevanto tāya mettabhāvanāya26 ekena coraraññā saddhiṃ santhavaṃ27 katvā
mettābhāvanaṃ ghaṭetvā tumhe satajane28 vajjhe29 amocayiṃ. Dutiyagāthāya
attho: yasmā ahaṃ ekena saddhim ekako30 mettābhāvanāsandhiṃ31 katvā tumhe
vajjhappatte satajane32 mocayiṃ33 tasmā veditabbam etaṃ, tasmā34 sabba-
lokena saddhiṃ mettābhāvanāsandhiṃ31 katvā35 puggalo36 paraloke saggaṃ na37
gaccheyya, mettāya hi upacāraṃ kāmāvacare paṭisandhiṃ deti, āpannā Brah-
maloke idaṃ mama vacanaṃ sabbe pi tumhe Kāsiraṭṭhavāsino suṇāthā 'ti.
Evaṃ Mahāsatto mahājanassa mettābhāvanāya guṇaṃ vaṇ-
ṇetvā38 dvādasayojanike Bārāṇasīnagare setacchattaṃ39 pahāya
Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ko.
2 Bid me.
3 Bid -ro.
4 Bid padu-.
5 Ck Bid rājānaṃ, Cs rājānaṃ corr. to -ṇaṃ.
6 Bid kāretvā.
7 Bid -tacchatte.
8 Bid omit parivāretvā
9 Bid -pento.
10 Bid etena.
11 Bi amodati, Bd amodayī.
12 Bid lokena sabbena.
13 Cks na gaccheyya, Bd nigaccheyya, Bi omits na.
14 Bid suṇā-.
15 Bid kāsiyā.
16 Cks seyyena.
17 Bid -manissita.
18 Bid so.
19 Bid -nnaṃ.
20 Bd adds vā.
21 Bi etena.
22 Bid amodayi-.
23 Bid imināpetaṃ.
24 Bi kahaṃ upari, Bd ahañca.
25 Bid mettā-.
26 Cs Bid mettā-.
27 Bid omit santhavaṃ.
28 Bi sattasatajanā, Bd sattasatajana.
29 Cks vajjhā, Bi dhamme, Bd bajjhe.
30 Bi adds ca, Bd va.
31 Bid -nāyasaddhiṃ.
32 Bi sasājane, Bd sattasatajane.
33 Bi mocesi, Bd mocesī.
34 Cks kasmā.
35 Cks kato, Bid katvāna ekako.
36 Bid add pecca.
37 Bid ni.
38 Bid saṃvaṇ-.
39 Bid setacha-.
[page 403]
3. Vaḍḍhakisūkarajātaka. (283.) 403
Satthā abhisambuddho1 hutvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.2(=282).3: Idaṃ vatvā mahārājā Kaṃso Bārāṇasiggaho
dhanuṃ tūṇiñ ca2 nikkhippa saññamam ajjhupāgamīti. || Ja_III:96 ||
Tattha mahanto rājā3 mahārājā, Kaṃso ti tassa nāmaṃ4, Bārāṇasiṃ
gahetvā ajjhāvasanato Bārāṇasiggaho, so rājā idaṃ vacanaṃ vatvā dhanuñ
ca tūṇiñ ca5 nikkhippa pahāya6 chaḍḍetvā sīlasaṃyamaṃ upagato7 jhānaṃ
uppādetvā aparihīnajjhāno Brahmaloke uppanno ti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā corarājā Ānando ahosi, Bārāṇasīrājā pana ahaṃ evā" 'ti.
Seyyajātakaṃ8.
3. Vaḍḍhakisūkarajātaka.
Varaṃ varaṃ tvan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
Dhanuggahatissattheraṃ9 ārabbha kathesi. Pasenadirañño pitā
Mahākosalo Bimbisārarañño dhītaraṃ10 Kosaladeviṃ dadamāno tassā
nahānacuṇṇamūlaṃ11 satasahassuṭṭhāyikaṃ12 Kāsigāmaṃ13 adāsi.
Ajātasattunā pana pitari mārite Kosaladevī pi sokābhibhūtā kālam
akāsi. Tato Pasenadirājā14 cintesi: "Ajātusattunā pitā mārito, bha-
ginī pi me sāmikagatena15 sokena kālakatā, pitughātakassa corassa
Kāsigāmaṃ16 na dassāmīti" so taṃ17 Ajātasattussa na adāsi. Taṃ
gāmaṃ nissāya tesaṃ dvinnam pi kālena kālaṃ yuddhaṃ hoti.
Ajātasattu taruṇo samattho, Pasenadi mahallako yeva, so abhikkha-
ṇaṃ parajjhati18, Mahākosalassa19 pi manussā yebhuyyena parājitā.
Atha rājā "mayaṃ20 abhiṇhaṃ parajjhāma21, kin nu kho kātabban"
ti amacce pucchi. "Deva, ayyā nāma mantacchekā honti, Jetavana-
vihāre22 bhikkhūnaṃ kathaṃ sotuṃ vaṭṭatīti". Rājā "tena hitāyaṃ23
velāyaṃ23 bhikkhūnaṃ kathāsallāpaṃ suṇāthā" 'ti carapurise24 āṇāpesi.
Te tato paṭṭhāya tathā akaṃsu. Tasmiṃ pana kāle dve mahallakatherā{25}
vihārapaccante paṇṇasālāya vasanti Uttatthero26 ca Dhanuggahatissat-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sammāsam-.
2 Bid tuṇḍiñca.
3 Bd adds ti.
4 Bid add bārāṇasiggaho ti.
5 Bid tuṇḍiñca, and add sarasaṅkhātaṃ tuṇḍiñca.
6 Bid ohāya.
7 Bid add pabbajito pabbajitvā ca pana
8 Cks seyyaṃ, Bid add dutiyaṃ
9 Bid add nāma.
10 Bi adds videhi nāma, Bd vedehi.
11 Bid -cuṇṇena mūlaṃ.
12 Bid -uṭhānaṃ.
13 Bid kāsikagā-.
14 Bid p. kosalarājā.
15 Bid sāmike kālaṅkate tena.
16 Bid kāsikagāmakaṃ.
17 Cks tassa.
18 Bid parājeti.
19 Bid -ssā.
20 Ck mayāṃ, Cs mayā, Bi mayhaṃ.
21 Bid aparajjhāma.
22 Bid -nevi-.
23 Bid -ya.
24 Bi caraṇapū-, Bd carikapu-.
25 Bd -kātherā.
26 Bid datta-.
[page 404]
404 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
thero ca. Tesu Dhanuggahatissatthero paṭhamāyāme pi1 majjhimayāme
pi niddāyitvā2 pacchimayāme pabujjhitvā ummukkāni pothetvā3 aggiṃ jā-
letvā nisinnako4 āha: "bhante Uttattherā5" 'ti. "Kiṃ bhante Tissattherā"
'ti. "Niddāyasi no tvan6" ti. "Aniddāyantā7 kiṃ karissāmā" 'ti.
"Uṭṭhāya tāva nisīdathā" 'ti. So uṭṭhāya nisinno taṃ uttattheraṃ8
"ayaṃ te lālo mahodara-Kosalo cāṭimattaṃ bhattam eva9 pūtiṃ10
karoti, yuddhavicāraṇaṃ pana kiñci na jānāti, parājito parājito11
tv-eva12 dāpetīti". "Kiṃ pana kātuṃ vaṭṭatīti". Tasmiṃ khaṇe te
pana13 carapurisā14 tesaṃ kathaṃ suṇantā atthaṃsu. Dhanuggaha-
tissatthero yuddhaṃ vicāresi: "bhante, yuddho nāma15 padumavyūho16
cakkavyūho16 sakaṭavyūho16 ti tayo vyūhā17 honti, Ajātasattuṃ gaṇ-
hitukāmena asuke nāma pabbatakucchismiṃ dvīsu pabbatabhittīsu18
manusse ṭhapetvā purato dubbalabalaṃ19 dassetvā pabbatantaraṃ pa-
viṭṭhabhāvaṃ jānitvā20 paviṭṭhamaggaṃ occhinditvā21 purato ca pac-
chato ca ubhosu pabbatabhittīsu22 vaggitvā unnaditvā23 khippe pati-
tamacchaṃ24 viya antomuṭṭhiyaṃ maṇḍukapotakaṃ25 viya ca katvā
sakkā assa taṃ gahetun" ti. Carapurisā26 taṃ vacanaṃ27 rañño
ārosesuṃ. Taṃ sutvā rājā saṃgāmabheriṃ pahārāpetvā28 gantvā sa-
kaṭavyūhaṃ29 katvā Ajātasattuṃ jūvagāhaṃ gāhāpetvā attano dhīta-
raṃ Vajirakumāriṃ30 bhāgineyyassa datvā Kāsigāmakaṃ31 tassā32 na
hānamūle33 katvā datvā uyyojesi. Sā pavatti bhikkhusaṃghe pākaṭā
jātā. Ath'; ekadivasaṃ34 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ:
"āvuso Kosalarājā kira Dhanuggahatissassa35 vicāraṇāya Ajātasattuṃ
jinīti36". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāma" ti vutte "na bhikkhave idān'
eva pubbe pi Dhanuggahatisso yuddhavicāraṇāya cheko yevā" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit pi.
2 Cks omit niddāyitvā
3 Bi yodhetvā, Bd sodhetvā.
4 Bid add va.
5 Bid datta-.
6 Bi kiṃ niddāyanto nisinno tvan, Bd kiṃ niddāyasinno tan.
7 Bi niddāyanto, Bd niddāyantā.
8 Bid nisinno bhante ti dattathera.
9 Bid pātibhuttabhattaṃ.
10 Bid pūtim eva.
11 Bid only one parājito.
12 Ck tevava, Cs tveva corr. to tvevava, Bid tvevava.
13 Bid omit pana.
14 Bid caraka-.
15 Bid add tividho.
16 Bid -byūho.
17 Bid -byūhā.
18 Ck Bi -isu.
19 Bid dubbalaṃ.
20 Bid ajānāpetvā.
21 Bid occhitvā.
22 Ck -isu.
23 Cs Bi unnā-.
24 Bid jāle pakkhittamacchaṃ.
25 Bid vaṭṭapo-.
26 Bi caraṇa-, Bd caraka-.
27 Bid sāsanaṃ.
28 Bid vicārāpetvā.
29 Ck Bid -byūhaṃ.
30 Bid add nāma.
31 Bid kāsikagāmaṃ.
32 Cs tassa.
33 Bid -laṃ.
34 Bid add bhikkhu.
35 Bid -tissattheraṃ.
36 Bid jinātīti.
[page 405]
3. Vaḍḍhakisūkarajātaka. (283.) 405
Atīte Barāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto araññe rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tadā
Bārāṇasiṃ nissāya niviṭṭhā1 vaḍḍhakigāmakā. Eko vaḍḍhaki2
daṇḍatthāya3 araññaṃ gantvā āvāṭe patitaṃ sūkarapotakaṃ
disvā4 gharaṃ netvā paṭijaggi. So vuddhippatto5 mahāsarīro
vaṃkadāṭho ācārasampanno ahosi, vaḍḍhakinā puṭṭhattā6 pana
vaḍḍhakisūkaro tv-eva paññāyi. Vaḍḍhakissa rukkhatacchana-
kāle tuṇḍena rukkhaṃ parivatteti7 mukhena ḍasitvā vāsiphara-
sūni khādanamuggare āharati kāḷasuttakoṭiyaṃ gaṇhāti. Atha
so vaḍḍhaki "kocid'; eva naṃ khādeyyā" 'ti bhayena netvā
araññe vissajjesi. So pi araññaṃ pavisitvā khemaṃ vasana-
phāsukaṭṭhānaṃ8 olokento ekaṃ pabbatantare mahantaṃ giri-
kandaraṃ addasa sampannakandamūlaphalaṃ phāsukaṃ va-
sanaṭṭhānaṃ. Anekasatasūkarā9 taṃ disvā tassa santikaṃ
agamiṃsu10. So pi te āha: "ahaṃ tumhe va olokento ca-
rāmi11, tumhe ca12 mayā diṭṭhā, idañ ca ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ,
aham pi dāni13 idh'; eva vasissāmīti". "Saccaṃ imaṃ ṭhānaṃ
ramaṇīyaṃ, parissayo pan'; ettha atthīti". "Aham pi tumhe
disvā etaṃ aññāsiṃ14, evaṃ gocarasampanne ṭhāne vasantānaṃ
tesaṃ15 sarīresu maṃsalohitaṃ n'; atthi, kiṃ16 pana vo ettha
bhayan" ti. "Eko vyaggho17 pāto va āgantvā diṭṭhadiṭṭhaṃ
yeva18 gahetvā gacchatīti". "Kiṃ19 pana so20 nibaddhaṃ gaṇ-
hāti udāhu antarantarā" ti. "Nibaddhaṃ ganhātīti". "Kati
pana te vyagghā17" ti. "Ekako yevā" 'ti. "Ettakā tumhe
ekassa21 na sakkothā" 'ti. "Āma na sakkomā" 'ti. "Aham22
taṃ gaṇhissāmi, kevalaṃ tumhe mama vacanaṃ karotha, so
vyaggho17 kahaṃ vasatīti". "Etasmiṃ23 pabbate" ti. So
rattiṃ ñeva sūkare carāpetvā yuddhaṃ24 vicārento "yuddhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid nivuṭha.
2 Bid -kī.
3 Bid dabbatthāya.
4 Bid add taṃ.
5 Bid vuḍhi-.
6 Bid positattā.
7 Bid -vaṭṭesi.
8 Bid khemaṃ pana phāsu-.
9 Bid -sūkarasamākiṇṇaṃ te sūkarā.
10 Bi gamaṃsu, Bd āgamaṃsu.
11 Bid vica-.
12 Bid api ca neva in the place of tūmhe ca.
13 Bid jdāni.
14 Ck akāsim.
15 Cs vo.
16 Cks kim.
17 Bid by-.
18 Bid yaṃ vā taṃ vā.
19 Ck kim.
20 Cs paneso.
21 Bid add yujjhituṃ.
22 Cks ahan.
23 Bid ekasmiṃ.
24 Bid add ñeva.
[page 406]
406 III. Tikanipāta. 4. Abbhantrāvagga. (28.)
nāma padumavyūhacakkavyūhasakaṭavyūhavasena1 tividhaṃ
hotīti" vatvā padamavyūhavasena1 vicāresi, so hi bhūmisīsaṃ
jānāti, tasmā "imasmiṃ ṭhāne2 yuddhaṃ vicāretuṃ vaṭṭatīti"
sūkarapillake3 mātare4 ca tesaṃ majjhaṭṭhāne ṭhapesi, tā5
āvijjhitvā6 vajjhasūkariyo tā āvijjhitvā6 potasūkare te āvijjhi-
tvā7 daharasūkare8 te āvijjhitvā7 dīghadāṭhasūkare te āvijjhitvā7
yuddhasamatthe balavabalavasūkare9 dasadasavīsativīsatijane10
tasmiṃ ṭhāne11 balagumbaṃ katvā ṭhapesi. Attano ṭhitaṭṭhā-
nassa purato ekaṃ parimaṇḍalaṃ āvāṭaṃ khaṇāpesi, pacchato
ekaṃ kullakasaṇṭhānaṃ12 anupubbaninnaṃ pabbhārasadisaṃ.
Tassa saṭṭhisattatimatte yodhasūkare ādāya tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne
"mā bhāyitthā" 'ti kammaṃ vicārentass'; eva vicarato13 aruṇaṃ
uṭṭhahi. Vyaggho14 uṭṭhāya "kālo" ti ñatvā gantvā tesaṃ sam-
mukhā ṭhito15 pabbatatale ṭhatvā akkhīni ummīletvā sūkare
olokesi. Vaḍḍhakisūkaro "paṭioloketha16 nan" ti17 sūkarānaṃ
saññam adāsi. Te paṭiolokesuṃ16. Vyaggho14 mukhaṃ nib-
beṭhetvā18 assasi19, sūkarāpi tathā kariṃsu. Vyaggho14 mut-
taṃ chaḍḍesi, sūkarāpi chaḍḍayiṃsu. Iti yaṃ yaṃ so karoti
taṃ taṃ te paṭikariṃsu. So cintesi: "pubbe sūkarā mayā
olokitakāle palāyantā palāyitum pi na sakkonti, ajja apalāyitvā
mama paṭisattu20 hutvā mayā katam eva paṭikaronti21, ekas-
miṃ22 bhūmisīse ṭhito eko nesaṃ23 saṃvidahako24 pi25 atthi,
ajja mayhaṃ tassa26 jayo na paññāyatīti" so nivattitvā
attano vasanaṭṭhānaṃ eva agamāsi. Tena pana gahitamaṃ-
sakhādako eko kūṭajaṭilo atthi, so taṃ tucchahatthaṃ eva āgac-
chantaṃ disvā tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -byūha-.
2 Bid add taṃ.
3 Bid -pitaro ca.
4 Bid -ro.
5 Bid te.
6 Cks avi-.
7 Cs avi-
8 Bi jiyasū-, Bd jarasā-.
9 Cs balavabalasū-, Bi balavatarasū-, Bd phalavatarasū-.
10 Ck dasadasavīsatijane, Bi dasavīsatisajāne, Bd dasavīsatiṃsajane.
11 Bid gumbathāne.
12 Bid kulkasa-.
13 Bi kammaṃ vicānato, Bd kammaṃ vicārento.
14 Bid by-.
15 Cks -te.
16 Bid pati-.
17 Bid add vicārento tesaṃ.
18 Ck nibbāṭhetvā, Bi uppādetvā, Bd upātetvā.
19 Cs assa, Bid assosi.
20 Bid paṭi-.
21 Bid -tīti.
22 Ck etasmiṃ.
23 Bid tesaṃ.
24 Bid add koci.
25 Bid omit pi.
26 Cs Bid gatassa.
[page 407]
3. Vaḍḍhakisūkarajātaka. (283.) 407
Ja_III,4.3(=283).1: Varaṃ varaṃ tvaṃ nihanaṃ pure cari1
asmiṃ padese abhibhuyya sūkare,
so dāni eko vyapagamma2 jhāyasi,
balaṃ nu te vyaggha na c'; ajja3 vijjatīti. || Ja_III:97 ||
Tattha varaṃ varaṃ tvaṃ nihanaṃ pure cari1 asmiṃ padese
abhibhuyya sūkare ti ambho vyaggha4 tvaṃ5 pubbe6 imasmiṃ padese
sabbasūkare abhibhavitvā imesu sūkaresu varaṃ tvaṃ uttamuttamasūkaraṃ7
nihananto vicari, so dāni eko vyapagamma9 jhāyasīti so tvaṃ idāni
aññaṃ sūkaraṃ agahetvā ekako9 apagantvā jhāyasi pajjhāyasi, balan nu te
vyagha10 na cajja vijjatīti ambho vyaggha ajja kāyabalaṃ n'; atthīti.
Taṃ sutvā vyaggho4 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.3(=283).2: Ime sudaṃ11 yanti disodisaṃ pure
bhayadditā lenagavesino12 puthu,
te dāni saṃgamma rasanti13 ekato,
yatthaṭṭhitā duppasah'; ajja 'me mayā ti. || Ja_III:98 ||
Tattha sudan14 ti nipāto, ayaṃ pana saṃkhepattho: ime sūkarā pubbe
maṃ disvā bhayena aṭṭitā pīḷitā attano lenagavesino12 puthu15 visuṃ hutvā
disodisaṃ16 yanti, taṃ taṃ disaṃ17 abhimukhā palāyanti, te idāni18 sabbe
pi samāgantvā ekato rasanti19 nadanti20 tañ ca bhūmisīsaṃ upagatā, yattha-
ṭhitā21 duppasahā dummaddayā22 ajja ime23 mayā ti.
Ath'; assa ussāhaṃ janento kūṭajaṭilo "mā bhāyi, gaccha
tayi naditvā pakkhandante24 sabbe bhītā bhijjitvā palāyissan-
tīti" āha. Vyaggho4 tasmiṃ ussāhaṃ janente sūro hutvā puna
gantvā pabbatatale aṭṭhāsi. Vaḍḍhakisūkaro dvinnaṃ āvāṭānaṃ
antare aṭṭhāsi. Sūkarā "sāmi mahācoro punāgoto" ti āhaṃsu.
"Mā bhāyatha25, idāni naṃ26 gaṇhissāmīti". Vyaggho4 naditvā
vaḍḍhakisūkarass'; upari27 pati28. Sūkaro tassa attano upari-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -raṃ.
2 Bi byagghamaggamma, Bd byagghyapagamma.
3 Ck vajja.
4 Bid by-.
5 Bid add pūre.
6 Bd pubbaṃ.
7 Bid -maṃ sū-.
8 Bi byagghamaggammi, Bd byagghyapagamma.
9 Bid add va.
10 Ck tikinnu, Cs nakinnu in the place of vyaggha, Bid byaggha.
11 Bi imassukho, Bd imassutā.
12 Bid leṇaṃ-.
13 Cs rayanti, Bi vasantā, Bd vasanti.
14 Bi assukā, Bd assutā.
15 Bid add ti.
16 Cs -sā.
17 Cks -sā.
18 Bid dāni.
19 Bi vasanti, Bd vasantī.
20 Bi ṭhappanti, Bd tiṭhanti.
21 so all four MSS.
22 Bid dujjayā.
23 Bid me.
24 Bid pakkante.
25 Bid -yittha.
26 Bid omit naṃ.
27 Bid -rassa upari.
28 Bid pakkhandi.
[page 408]
408 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
patitakāle1 parivattitvā vegena ujukaṃ2 khatāavāṭe3 pati.
Vyaggho4 vegaṃ sandhāretuṃ asakkonto upariuparibhāgena5
gantvā kullakamukhassa tiriyaṃ khatāavāṭassa6 atisambādha-
mukhaṭṭhāne7 patitvā puñjakato8 viya ahosi. Sūkaro āvāṭā
uttaritvā asani vegena gantvā vyagghaṃ4 antarasatthimhi9 dā-
ṭhāya paharitvā yāva vakkapadesā10 phāletvā pañcamadhura-
maṃsaṃ11 dāṭhāya paliveṭhetvā12 vyagghassa matthake āvijjhi-
tvā "gaṇhatha tumhākaṃ paccāmittan" ti ukkhipitvā13 bahi āvāṭe
chaḍḍesi14. Paṭhamāgatā15 vyagghamaṃsaṃ4 labhiṃsu, pac-
chā āgatā16 "vyagghamaṃsaṃ4 kīdisaṃ17 hotīti" tesaṃ mu-
khāni18 upasiṃghantā vicariṃsu, sūkarā na tāva tussanti.
Vaḍḍhakisūkaro tesaṃ iṅgitaṃ disvā "kin nu kho tumhe na tussa-
thā" 'ti āha. "Sāmi, kiṃ etena vyagghena4 ghātitena19, aññe
dasa20 vyagghe21 ānayanasamattho kūṭajaṭilo atthi yevā" 'ti.
"Ko nām'; eso" ti22. "Eko dussīlatāpaso" ti. "Vyaggho4
pi mayā ghātito23, so me kiṃ24 pahoti, atha25 gaṇhissāma
nan" ti sūkaraghatāya26 saddhiṃ pāyāsi. Kūṭatapaso vyagghe4
cirāyante "kin nu kho sūkarā vyagghaṃ4 gaṇhiṃsū" 'ti paṭi-
pathaṃ gacchanto27 sūkare āgacchante disvā attano parikkhā-
raṃ ādāya palāyanto tehi anubaddho28 parikkhāruṃ chaḍḍetvā
vegena udumbararukkhaṃ abhirūhi29. Sūkarā "idāni 'mha30
sāmi naṭṭhā31, tāpaso palāyitvā rukkham abhirūḷho32". "Kiṃ
rukkhaṃ nāmā" 'ti. "Udumbararukkhan" ti. So "sūkariyo
udakaṃ āharantu, sūkarapotakā33 khaṇantu, dīghadāṭhā sūkarā
mūlāni chindantu, sesā parivāretvā rakkhantū34" 'ti saṃvida-
hitvā tesu tathā karontesu sayaṃ udumbarassa ujukaṃ gata-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid uparipatana-.
2 Ck Bid -ka.
3 Bid khaṇante āvāte.
4 Bid by-.
5 Bid omit one upari.
6 Ck khataṃ-, Bi khaṇa-.
7 Bid -dhe-.
8 Bid pañcalikato.
9 Bi antaravatthumhi, Bd omits a.
10 Bid -se.
11 Ck paca-.
12 Bi paṭisedhetvā, Bd paṭivedhetvā.
13 Cks khi-.
14 Bd -ti.
15 Ck -taṃ, Bid pathamaṃgatā.
16 Ck taṃ.
17 Bid kiṃdiso.
18 Bid mukhaṃ.
19 Bid khāditena.
20 Bid añño pana, Ck aṃño dasa.
21 Bi byaggha, Bd byaggho.
22 Cks omit ti.
23 Bid -ṭito.
24 Cks kim.
25 Bid etha.
26 Bi -gaṇāya.
27 Bid add te.
28 Bid bandhito.
29 Bid -rūyhi.
30 Cs mhā, Bi omits mha.
31 Bi duṭhā, Bd duṭha.
32 Bi -rūyhiti, Bd -rūhiti.
33 Cs -potā, Bid add pathavī.
34 Bid āra.
[page 409]
3. Vaḍḍhakisūkarajātaka. (283.) 409
thūlamūlaṃ1 pharasunā paharanto viya ekappahāram eva2 katvā
udambararukkhaṃ pātesi. Parivāretvā ṭhitasūkarā kūṭajaṭilaṃ
bhūmiyaṃ pātetvā khaṇḍākhaṇḍaṃ3 katvā yāva aṭṭhito4 khā-
ditvā vaḍḍhakisūkaraṃ udumbarakhandhe yeva nisīdāpetvā
kūṭajaṭilassa paribhogasaṃkhena udakaṃ āharitvā abhisiñcitvā
rājānaṃ kariṃsu, ekañ ca taruṇasūkariṃ abhisiñcitvā tassa
aggamahesiṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya kira yāv'; ajjatanā rā-
jāno udumbarabhaddapīṭhe nisīdāpetvā tīhi saṃkhehi abhi-
siñcanti. Tasmiṃ vanasaṇḍe adhivatthā devatā naṃ5 accha-
riyaṃ disvā ekasmiṃ khandhavivare6 sūkarānaṃ abhimukhā
hutvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.3(=283).3: Nam'; atthu saṃghānaṃ samāgatānaṃ,
disvā sayaṃ sakhya7 vadāmi abbhutaṃ
vyagghaṃ8 migā yattha jiniṃsu dāṭhino
sāmaggiyā dāṭhabalesu muccare9 ti. || Ja_III:99 ||
Tattha namatthu saṃghānan ti ayaṃ mama namakkāro samāgatānaṃ
sūkarasaṃghānaṃ atthu, disvā sayaṃ sakhya10 vadāmi abbhutan ti
idaṃ pubbe abhūtapubbaṃ abhūtaṃ sakhyaṃ11 mittabhāvaṃ sayaṃ disvā va-
dāmi, vyagghaṃ8 migā yattha jiniṃsu dāṭhino ti yatra hi nāma dā-
ṭhino sūkarā migā vyagghaṃ jiniṃsu12 ayam eva vā pāṭho, sāmaggiyā dā-
ṭhabalesu muccare13 ti yā esā dāṭhabalesu14 sūkaresu sāmaggi ekajjhā-
sayatā15 tāya16 tesu sāmaggiyā te dāṭhabalā paccāmittaṃ gahetvā ajja maraṇa-
bhayā muttā ti attho.
Satthā imaṃ desanaṃ17 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Dhanuggahatisso vaḍḍhakisūkaro ahosi, rukkhadevatā aham evā" 'ti.
Vaḍḍhakisūkarajātakaṃ18.
4. Sirijātaka.
Yaṃ ussukā saṃgharantīti19. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ siricorabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Imasmiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit gata.
2 Bid -rena.
3 Bi khaṇḍikaṃ, Bd khaṇḍākhaṇḍikaṃ.
4 Bi aṭhikā, Bd ajjhito.
5 Bid taṃ.
6 Bid viṭapantare.
7 Bid saṅkhyaṃ.
8 Bid by-
9 Bid muñcare.
10 Ck sakhyaṃ, Bid saṅkhyaṃ.
11 Cks saṃkhyaṃ, Bid abbhutapubbasaṅkhyaṃ.
12 Bi jānisu.
13 Bd muñcare.
14 Bi omits muccare--lesu.
15 Cs sāmaggiyā eka-, Bi sāmaggā eka-.
16 Bid omit tāya.
17 Bid dhammade-.
18 Bid add tatiyaṃ.
19 Bi saṅkhār-, Bd saṅkhar-.
[page 410]
410 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
jātake paccuppannavatthuṃ heṭṭhā Khadiraṅgārajātake vitthāritam eva.
Idhāpi pana sā Anāthapiṇḍikassa ghare catutthe dvārakoṭṭhake va-
sanakamicchādiṭṭhidevatā1 daṇḍakammaṃ karontī{2} catupaṇṇāsahirañña-
koṭiyo3 āharitvā koṭṭhe pūretvā setthinā saddhiṃ sahāyikā ahosi.
Atha naṃ so ādāya Satthu santikaṃ nesi. Satthā tassā dhammaṃ
desesi. Sā dhammaṃ sutvā sotāpannā ahosi. Tato paṭṭhāya seṭ-
ṭhino yaso yathāporāṇo va jāto. Ath'; eko Sāvatthi-vāsī sirilak-
khaṇabrāhmano4 cintesi: "Anāthapiṇḍiko5 duggato hutvā puna issaro
jāto, yaṃ nūnāhaṃ daṭṭhukāmo viya gantvā tassa gharato siriṃ
thenetvā āgaccheyyaṃ" ti so tassa gharaṃ gantvā tena katasakkā-
rasammāno sāraṇīyakathāya vattamānāya "kimatthaṃ āgato sīti"
vutte "kahan6 nu kho siri patiṭṭhitā" ti olokesi. Seṭṭhino ca sabba-
seto dhotasaṃkhapaṭibhāgo kukkuṭo suvaṇṇapañjare pakkhipitvā
ṭhapito atthi, tassa cūḷāya siri patiṭṭhāsi. Brāhmaṇo olokayamāno7
siriyā8 patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā9 "ahaṃ mahāseṭṭhi pañcasate māṇave
mante vācemi, akālarāviṃ{10} ekaṃ kukkuṭaṃ nissāya te ca mayañ ca
kilamāma, ayañ ca kira kukkuṭo kālarāvī11, imass'; atthāya āgato
'mhi, dehi12 etaṃ kukkuṭan" ti āha13. "Gaṇha brāhmaṇa, demi te
kukkuṭan" ti, "demīti" ca vuttakkhaṇe yeva siri tassa cūḷāto apagan-
tvā ussīsake ṭhapite maṇikkhandhe patiṭṭhāsi11. Brāhmano siriyā
maṇimhi patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā maṇim15 pi yāci, "maṇim pi demīti"
vuttakkhaṇe yeva16 siri maṇito apagantvā ussīsake ṭhapite ārakkha-
yaṭṭhiyaṃ17 patiṭṭhāsi. Brāhmaṇo18 tattha patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā19
yāci, "gāhāpetvā20 gacchā21" 'ti vuttakkhaṇe yeva16 ca22 siri tato{23}
apagantvā Puññalakkhaṇadeviyā nāma seṭṭhino24 aggamahesiyā sīse
patiṭṭhāsi. Siricorabrāhmaṇo tattha patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā "avissaj-
jiyabhaṇḍaṃ24 etaṃ yācitum pi na sakkā26" ti cintetvā seṭṭhiṃ etad
avoca: "mahāseṭṭhi ahaṃ ‘tumhākaṃ gehe siriṃ thenetvā gamissāmīti'
āgañchiṃ27, siri pana te kukkuṭassa cūḷāya patiṭṭhitā ahosi, tasmiṃ
mama dinne tato apagantvā maṇimhi patiṭṭhahi, maṇimhi dinne ārakkha-
yaṭṭhiyā28 patiṭṭhahi, ārakkhayaṭṭhiyā dinnāya tato apagantvā Puñña-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -kā-.
2 Cs -ti, Bid karoti.
3 Bid -paññāsa-.
4 Bid -ṇaññūbrā-.
5 Bid add pubbe.
6 Ck katan, Cs kathan, Bd katta, Bi omits kahan.
7 Bid -kiya-.
8 Bid add tattha.
9 Bid add āha.
10 Bid -ravaṃ.
11 all four MSS. -vi.
12 Bid add me.
13 Bid omit āha.
14 Bid aṭhāsi.
15 Bid taṃ.
16 Bid ṇaññeva.
17 Bi ārakkhakatturaya-, Bd -kattaraya-.
18 Bid add siriyā.
19 Bid add taṃ pi.
20 Bid gahetvā.
21 Bid gacchāhi.
22 Bid omit ca.
23 Bid yaṭhito.
24 Bid add bhariyāya.
25 Bi abhisajjiya-, Bd avisajjiya-.
26 Bid sakkomi.
27 Ck āgañji, Cs agañjiṃ, Bid āgacchi.
28 Bid -yaṭhiyaṃ.
[page 411]
4. Sirijātaka. (284.) 411
lakkhaṇadeviyā sīse patiṭṭhahi1, idaṃ kho2 avissajjiyabhaṇḍan3 ti
imam4 pi me na gahitaṃ, na sakkā tava siriṃ thenetuṃ, tava san-
takaṃ5 tav'; eva hotū" 'ti uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Anāthapiṇḍiko
"imaṃ {kāraṇaṃ} Satthu kathessāmīti" vihāraṃ gantvā Satthāraṃ
pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno sabbam Tathāgatassa ārocesi.
Satthā taṃ sutvā "na kho gahapati6 aññesaṃ siri aññatra7 gacchati,
pubbe pi appapuññehi uppāditasiri pana puññavantānaṃ yeva6 pāda-
mūlaṃ9 gatā" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe10 brāhmaṇakule nibbattitvā vayap-
patto Takkasilāyaṃ sippāni11 uggaṇhitvā agāraṃ12 ajjhāva-
santo mātāpitunnaṃ kālakiriyāya saṃviggo nikkhamitvā Hima-
vantapadese isipabbajjaṃ pabbajitvā13 samāpattiyo14 uppādetvā
dīghassa addhuno accayena loṇambilasevanatthāya janapadaṃ
gantvā Bārāṇasīrañño uyyāne vasitvā punadivase bhikkhaṃ
caramāno hatthācariyassa gharadvāraṃ agamāsi. So tassa
cāre ca vihāre ca15 pasanno bhikkhaṃ datvā uyyāne vasāpetvā
niccaṃ paṭijaggi. Tasmiṃ kāle eko kaṭṭhahārako araññato
dārūni āharanto velāya nagaraṃ16 pāpuṇituṃ nāsakkhi17, sā-
yaṃ ekasmiṃ devakule dārukalāpaṃ ussīsake katvā nipajji.
Devakule vissaṭṭhāpi18 kho bahū19 kukkuṭā tassāvidūre ekas-
miṃ rukkhe sayiṃsu, tesaṃ uparisayitakukkuṭo paccūsakāle
vaccaṃ20 pātento heṭṭhāsayitakukkuṭassa sarīre pātesi, "kena
me sarīre vaccaṃ20 pātitan" ti ca vutte "mayā" ti āha, "kiṃ-
kāraṇā" ti ca vutte "anupadhāretvā21" ti vatvā puna pi22
pātesi. Tato ubho pi aññamaññaṃ vatvā23 "kin te balaṃ24
kin te balan" ti kalahaṃ kariṃsu. Atha heṭṭhāsayitakukkuṭo
āha: "maṃ māretvā aṅgāre pakkamaṃsaṃ khādanto pāto va
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -ṭhāhi, Bd -ṭhāti.
2 Bid add pana.
3 Bi apisajjiya-, Bd avisajjiya-.
4 so Bid; Cks nāmaṃ.
5 Cks -kā.
6 Bid add idāneva.
7 Bid aññattha.
8 Bi omits yeva, Bd -naññeva.
9 Bid -le.
10 Bid kāsika-.
11 Bi sippaṃ, Bd sippañca.
12 Bid -re.
13 Bid add pañca abhiññā ca aṭha
14 Bid add ca.
15 Bi omits ca vihāre ca, Bd ca ca.
16 Bid -radvāraṃ.
17 Bid na-.
18 Ck Bid visa-.
19 Cs Bid bahu.
20 Cks -cam.
21 Bid -remī.
22 Bid omit pi.
23 Bid kuddhā kalahaṃ katvā in the place of vatvā.
24 Cks balanti.
[page 412]
412 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
kahāpaṇasahassaṃ labhatīti". Uparisayitakukkuṭo āha: "am-
bho, mā tvaṃ ettakena gajji, mama thullamaṃsaṃ khādanto1
rājā hoti bahimaṃsaṃ khādanto1 puriso ce2 senāpatiṭṭhānaṃ itthī
ce3 aggamahesiṭṭhānaṃ labhati, aṭṭhimaṃsaṃ pana me khā-
danto1 gihī ce bhaṇḍāgārikaṭṭhānaṃ pabbajito ce rājakulū-
pakabhāvaṃ labhatīti". Kaṭṭhahārako tesaṃ vacanam sutvā
"rajje patte sahassena kiccaṃ n'; atthīti" saṇikaṃ abhirūhitvā
uparisayitakukkuṭaṃ gahetvā māretvā ucchaṅge katvā "rājā
bhavissāmīti" gantvā4 vivaṭadvāren'; eva nagaraṃ5 pavisitvā
kukkuṭaṃ nittacaṃ katvā udaraṃ sodhetvā "idaṃ kukkuṭa-
maṃsaṃ sādhukaṃ sampādehīti" pajāpatiyā adāsi. Sā kuk-
kuṭamaṃsañ ca bhattañ ca sampādetvā "bhuñja sāmīti" tassa
upanāmesi. "Bhadde, etaṃ maṃsaṃ mahānubhāvaṃ, etaṃ
khāditvā ahaṃ rājā bhavissāmi, tvaṃ aggamahesī bhavissa-
sīti" taṃ6 bhattañ ca maṃsañ ca ādāya Gaṅgātīraṃ7 gantvā
"nahāyitvā bhuñjissāmīti8" bhattabhājanaṃ tīre ṭhapetvā na-
hānatthāya otariṃsu. Tasmiṃ khaṇe vātena khubhitaṃ uda-
kaṃ āgantvā bhattabhājanaṃ ādāya agamāsi. Taṃ9 nadiyā10
sotena vuyhamānaṃ heṭṭhānadiyaṃ hatthī11 nahāpento eko
hatthācariyo mahāmatto disvā ukkhipāpetvā "kiṃ etthā" 'ti12
pucchi. "Bhattañ c'; eva13 kukkuṭamaṃsañ ca sāmīti". So
taṃ pidahāpetvā lañchāpetvā14 "yāva mayaṃ āgacchāma tāv'
imaṃ bhattaṃ mā vivarā" 'ti bhariyāya pesesi. So pi kho
kaṭṭhahārako mukhato paviṭṭhena vālukodakena uddhumāta-
udaro palāyi. Ath'; eko tassa15 hatthācariyassa kulūpako dib-
bacakkhutāpaso "mayhaṃ upaṭṭhāko hatthiṭṭhānaṃ na vijahati,
kadā nu sampattiṃ sampāpuṇissatīti16" dibbacakkhunā upa-
dhārento taṃ purisaṃ disvā taṃ {kāraṇaṃ} ñatvā puretaraṃ
gantvā hatthācariyassa nivesane nisīdi. Hatthācariyo āgantvā17
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -dento.
2 Bi vaca, Cks omit ce.
3 Cks ca.
4 Bid vatvā.
5 Cks -ram.
6 Bid tvaṃ.
7 Bid -re.
8 Bid bhuñcissāmāti.
9 Bid tañca.
10 Ck nadī.
11 Ck -īnaṃ, Cs Bid -i.
12 Bi etanti etthakanti, Bd etanti.
13 Bid ca.
14 Cks lañjāpetvā, Bid lañcāpetvā.
15 Bid omit tassa.
16 Bid pāpu.
17 Bid add taṃ.
[page 413]
4. Sirijātaka. (284.) 413
vanditvā ekamantaṃ nisinno, taṃ bhattabhājanaṃ āharāpetvā
"tāpasaṃ maṃsodakena1 parivisathā" 'ti āha. Tāpaso bhat-
taṃ gahetvā maṃse dīyamāne2 agahetvā "imaṃ maṃsaṃ ahaṃ
vicāremīti" vatvā "vicārethā bhante" ti vutte thūlamaṃsādīni
ekekaṃ koṭṭhāsaṃ kāretvā thūlamaṃsaṃ hatthācariyassa dā-
pesi bahimaṃsaṃ tassa bhariyāya, aṭṭhimaṃsaṃ attanā pari-
bhuñji. So bhattakiccāvasāne gacchanto "tvaṃ ito tatiyadivase
rājā bhavissasi, appamatto hohīti" vatvā pakkāmi. Tatiya-
divase eko sāmantarājā āgantvā Bārāṇasiṃ parivāresi. Bārā-
ṇasīrājā hatthācariyaṃ rājavesaṃ gāhāpetvā "hatthiṃ abhirū-
hitvā3 yujjhā4" 'ti āṇāpetvā5 sayaṃ aññātakavesena senāya
vicārento ekena mahāvegena sarena viddho taṃ khaṇam ñeva
mari. So tassa matabhāvaṃ ñatvā hatthācariyo bahū6 kahā-
paṇe nīharāpetvā "dhanatthikā purato hutvā yujjhantū" 'ti
bheriñ7 carāpesi. Balakāyo muhutten'; eva paṭirājānam8 jīvi-
takkhayaṃ pāpesi. Amaccā rañño sarīrakiccaṃ katvā "kaṃ9
rājānaṃ karomā" 'ti mantayamānā10 "rājā jīvamāno attano
vesaṃ hatthācariyassa adāsi, ayam eva yuddhaṃ katvā rajjaṃ
gaṇhi, etass'; eva rajjaṃ dassāmā" 'ti taṃ rajjena11 abhisiñ-
ciṃsu, bhariyam assa aggamahesiṃ akaṃsu. Bodhisatto rāja-
kulūpako ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ12 āharitvā abhisambuddho hutvā imā13
dve gāthā abhāsi14:
Ja_III,4.4(=284).1: Yaṃ ussukā saṃgharanti15 alakkhikā bahuṃ dhanaṃ
sippavanto asippā ca16 Lakkhī va17 tāni bhuñjati. || Ja_III:100 ||
Ja_III,4.4(=284).2: Sabbattha katapuññassa atīv'; aññe va18 pāṇino
uppajjanti bahū7 bhogā app-anāyatanesu pīti. || Ja_III:101 ||
Tattha yaṃ ussukā ti yattha19 dhanasaṃgharaṇe20 ussukkam āpannā
chandajātā kicchena bahuṃ21 dhanaṃ saṃgharanti22, ye ussukā ti pi pāṭho ye
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -dakena, Bi -dhaṇena.
2 Ck Bid diya-, Cs dīyya-.
3 Bid -rūyhitvā.
4 Bid yujjhāhi.
5 Bid pesitvā.
6 Cs Bi bahu.
7 Bid bheriṃ.
8 Bid sāmantarā-.
9 Bid taṃ.
10 Bid add amhākaṃ.
11 Bid rajjaṃ.
12 Bid atītaṃ.
13 Bid add tāva.
14 Bid āha.
15 Cs saṃharanti, Bid saṃkharanti.
16 Bid asippavā.
17 Bid lakkhivā.
18 Cs Bid aticaññeva.
19 Bid yaṃ.
20 Bi dhanaṃsaṃkharaṇe, Bd kharake, Cs dhanasaṃha- corr. to -saṃbha-.
21 Bi -u, Bd -ū.
22 Cs saṃha- corr. to saṃgha-, Bid saṅkha-.
[page 414]
414 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga (29.)
purisā dhanasaṃgharaṇe1 ussukā hatthisippādivasena sippavanto2 asippā ca
antamaso vetanena4 kammaṃ katvā bahuṃ5 dhanaṃ saṃgharantīti6 attho,
lakkhī va7 tāni bhuñjatīti tāni bahuṃ5 dhanaṃ8 vuttāni dhanāni puñ-
ñavā puriso attano va9 puññaphalaṃ paribhuñjanto kiñci10 kammaṃ akatvā11
paribhuñjati, atīvaññeva12 pāṇino ti atīva aññe yeva13 pāṇino, evakāro
purimapadena yojetabbo, sabbath'; eva katapuññassa aññe akatapuññe14 satte
atikkamitvā ti attho, appanāyatanesu pīti api anāyatanesu pi ratanākaresu
pi15 aratanākaresu pi16 ratanāni asuvaṇṇāyatanādīsu17 suvaṇṇādīni ahatthā-
yanādīsu18 hatthiādayo ti saviññāṇakāviññāṇakā19 bahū20 bhogā uppajjanti,
tattha muttāmaṇiādīnaṃ21 anākare uppattiyaṃ22 duṭṭhagāmani-Abhayamahāra-
jassa23 vatthuṃ kathetabbaṃ.
Satthā pan'24 imaṃ gāthaṃ vatvā "gahapati imesaṃ sattānaṃ
puññasadisaṃ aññaṃ āyatanaṃ nāma n'; atthi, puññavantānaṃ25 hi
anākaresu26 ratanāni uppajjanti yevā" 'ti vatvā imaṃ dhammaṃ27
desesi:
Esa devamanussānaṃ sabbakāmadado nidhi (Khud. Pāṭha p.14.)
yaṃ yad evābhipatthenti28 sabbam etena29 labbhati.
Suvaṇṇatā sussaratā susaṇṭhānasurūpatā30
adhipaccaparivāro31 sabbaṃ etena labbhati.
Padesarajjaṃ issariyaṃ cakkavattisukham32 pi yaṃ
devarajjam32 pi33 dibbesu sabbaṃ etena labbhati.
Mānusikā ca sampatti devaloke ca yā rati
yā ca nibbānasampatti sabbaṃ etena labbhati34.
Mittasampadaṃ āgamma35 yoniso ve36 payuñjato37
vijjāvimutti vasībhāvo sabbam etena labbhati.
Paṭisambhidā vimokho ca yā ca sāvakapāramī
paccekabodhibuddhabhūmi sabbam etena labbhati.
Evaṃ mahiddhiyā38 esā yadidaṃ puññasampadā,
tasmā dhīrā pasaṃsanti paṇḍitā katapuññatan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -saṃha- corr. to -saṃgha-, Bi -saṃkha-, Bd -saṃha-.
2 Bid add vā.
3 Bid asippavā.
4 Bid vetta-.
5 Bi -u, Bd -ū.
6 Cs saṃha- corr. to saṃgha-, Bd saṅkha-.
7 Bid lakkhivā.
8 Bid -nanti.
9 Bid omit va.
10 Cks kañci.
11 Bid -tvāpi.
12 Bid aticcaññeva.
13 ti atīva aññe yeva wanting in Bi; Bd ati aññe evaṃ.
14 Bi katapuñña.
15 Bid omit ratanā--pi.
16 Bid omit pi.
17 Ck -disu.
18 Ck -disu, Bi ahatthivāhanā-.
19 -kāvi-.
20 Cs Bid bahu-.
21 Bid mutta--dīni.
22 Bi upaṭhahanti, Bd uppajjanaṃ.
23 Bi duṭhagāmini-.
24 Bid omit pan.
25 Bid -nañ.
26 Bid anāgāre, Cs -resupi.
27 Bi dhamme, Bd dhammadesanaṃ.
28 Ck yaṃ devā-, Bi yaṃ yadāvā-.
29 Bi sabbadānena.
30 Bid -nā-.
31 Cs ādhi--rā.
32 Bd -aṃ.
33 Ck hi.
34 padese---labbhati wanting in Bi.
35 Bid āgama.
36 Bi ye, Bd ce.
37 Bi vayujjanto, Bd payujjako.
38 Bi -kā.
[page 415]
5. Maṇisūkarajātaka. (285.) 415
Idāni yesu Anāthapiṇḍikassa siri patiṭṭhitā tāni ratanāni dassetuṃ
kukkuṭā1 ti ādim āha:
Ja_III,4.4(=284).3: Kukkuṭamaṇayo2 daṇḍo3 thiyo4 ca {puññalakkhaṇā}
uppajjanti apāpassa katapuññassa jantuno ti || Ja_III:102 ||
vatvā5 pana jātakaṃ samodhānesi.
Tatthā daṇḍo ti ārakkhikāyaṭṭhiṃ6 vuttaṃ, thiyo ti seṭṭhibhariyaṃ
Puññalakkhaṇadeviṃ, sesam ettha uttānam evā 'ti.
Jātakaṃ samodhānesi: "Tadā rājā Ānandatthero ahosi kulūpaka-
tāpaso7 Sammāsambuddho" ti8. Sirijātakaṃ9.
5. Maṇisūkarajātaka.
Dariyā sattavassānīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
Sundarimāraṇaṃ10 ārabbha kathesi. Tena kho pana samayena
Bhagavā sakkato hoti garukato hotīti11. Vatthu12 Kandhake13 āga-
tam eva, ayaṃ pan'; ettha saṃkhepo: Bhagavato kira bhikkhusaṃ-
ghassa pañcannaṃ mahānadīnaṃ mahoghasadise lābhasakkāre uppanne
hatalābhasakkārā aññatitthiyā suriyuggamanakāle khajjopanakasadisā14
nippabhā hutvā ekato sannipatitvā mantayiṃsu: "mayaṃ samaṇassa
Gotamassa uppannakālato paṭṭhāya hatalābhasakkārā, na no15 koci
atthibhāvam pi jānāti, kena nu kho saddhiṃ ekato hutvā samaṇassa
Gotamassa avaṇṇaṃ uppādetvā lābhasakkāram assa antaradhāpey-
yāmā" 'ti. Atha nesaṃ etad ahosi. "Sundariyā saddhiṃ ekato hutvā
sakkuṇissāmā16" 'ti te ekadivasaṃ Sundariṃ titthiyārāmaṃ pavisitvā
vanditvā ṭhitaṃ nālapiṃsu. Sā punappuna17 sallapantī pi paṭivaca-
naṃ alabhitvā "api nu ayyā18 kenaci viheṭhit'; atthā" 'ti pucchi.
"Bhagini19, samaṇaṃ Gotamaṃ amhe viheṭhetvā hatalābhasakkāre20
karitvā21 vicarantaṃ na passasīti". Sā22 evam āha: "mayā ettha
kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti". "Tvaṃ kho si23 bhagini abhirūpā sobhag-
gappattā, samaṇassa Gotamassa ayasaṃ āropetvā mahājanaṃ tava
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ṭo.
2 Ck -mānayo, Bid -ṭomaṇiyo.
3 Cs dabbo.
4 Ck tiyo, Bi itthiyo.
5 Bid add ca.
6 Bid ārakkhayaṭṭhiṃ.
7 Ck kuḷu-, Bid kulu-, Bid add pana aham eva.
8 Cks omit ti.
9 Bd adds catutthaṃ, Bi ca vuttaṃ.
10 Bid -risamāgamaṃ.
11 Bi hoti, Bd omits hotīti.
12 so all four MSS.
13 Bid maṇikhandhajātake.
14 Bid -nakā viya.
15 Ck omits no.
16 Bid saṃgaṇhissāmā.
17 Bid -nnaṃ.
18 Bid add tumhe.
19 Bi ki bhagīṇi, Bd kiṃ pagini.
20 Cks -raṃ.
21 Bid katvā.
22 Ck omits sā, Bid omit sā evam āha.
23 Bid pi.
[page 416]
416 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
kathaṃ gāhāpetvā hatalābhasakkāraṃ karohīti1". Sā "sādhū" 'ti
sampaṭicchitvā vanditvā pakkantā. Tato paṭṭhāya mālāgandhavile-
panakappūrakaṭukapphalādīni gahetvā sāyaṃ mahājanassa Satthu
dhammadesanaṃ sutvā nagaraṃ pavisanakāle jetavanābhimukhā2
gacchati, "kahaṃ gacchasīti" ca puṭṭhā "samaṇassa Gotamassa san-
tikaṃ3, ahaṃ hi tena4 ekagandhakuṭiyaṃ vasāmīti5" vatvā añña-
tarasmiṃ titthiyārāme vasitvā pāto va Jetavanamaggaṃ otaritvā na-
garābhimukhā2 gacchati, "kiṃ Sundari, kahaṃ gatāsīti" ca puṭṭhā
"samaṇena Gotamena saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitvā taṃ kile-
saratiyā ramāpetvā āgat'; amhīti" vadati. Atha naṃ6 katipāhacca-
yena dhuttānaṃ kahāpaṇe datvā "gacchatha, Sundariṃ māretvā sa-
maṇassa Gotamassa gandhakuṭisamīpe7 mālākacavarantare nikkhipitvā
ethā" 'ti vadiṃsu. Te tathā akaṃsu. Tato titthiyā "Sundariṃ na
passāmā" 'ti kolāhalaṃ katvā rañño ārocetvā "kahaṃ vo āsaṃkā"
ti vuttā8 "ime divase9 Jetavanaṃ10 gatā ti11, tatr'; assa pavattiṃ na
jānāma" 'ti vatvā "tena hi gacchatha, naṃ vicinathā" 'ti raññā anuñ-
ñātā attano upaṭṭhāke12 gahetvā Jetavanaṃ gantvā vicinantā mālā-
kacavarantare disvā mañcakaṃ āropetvā nagaraṃ pavesetvā13 "sa-
maṇassa Gotamassa sāvakā Satthārā katapāpakammaṃ14 paṭicchā-
dessāmā'; 'ti Sundariṃ māretvā mālākacavarantare nikkhipiṃsu" 'ti
rañño ārocayiṃsu15. Rājā "tena hi gacchatha, nagaraṃ āhiṇḍathā"
'ti āha. Te nagaravīthīsu "passatha samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ
kamman" ti ādīni viravitvā16 puna rañño nivesanadvāraṃ agamiṃsu17.
Rājā Sundariyā sarīraṃ āmakasusāne aṭṭakaṃ āropetvā rakkhāpesi.
Sāvatthivāsino ṭhapetvā ariyasāvake sesā yebhuyyena "passatha sa-
maṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ kamman" ti ādīni vatvā antonagare18
bahinagare19 upavanāraññesu bhikkhū akkositvā20 vicaranti. Bhikkhū
taṃ pavattiṃ Tathāgatassa ārocesuṃ. Satthā "tena hi tumhe21 te
manusse evaṃ paṭicodethā22" ti
Abhūtavādī nirayaṃ upeti (Dhp. v.306.)
yo vāpi23 katvā na karomīti cāha24.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add āhaṃsu
2 Ck -khi, Bid -khaṃ.
3 Bid -kanti.
4 Bid add saddhiṃ.
5 Bi vasissāmāti, Bd vasissāmīti.
6 so all four MSS.
7 Bid -ṭiyāsa-.
8 Ck vutthā, Bi vatvā, Bd vutte.
9 Bi imasmī divase, Bd imesu divasesu.
10 Bid -ne.
11 Bid vasati.
12 Bid add ca.
13 Bid add ambho.
14 Bid kataṃ-.
15 Bid ārocesuṃ.
16 Bid vacanāni vatvā.
17 Bid āgamaṃsu.
18 Bi adds ca.
19 Bid add ca.
20 Bid akkosanti paribhāsanti.
21 Bi adds ti, Bd pi.
22 Bid paṭivādethā.
23 Bid cāpi.
24 Bid āha.
[page 417]
5. Maṇisūkarajātaka. (285.) 417
ubho pi te pecca samā bhavanti
nihīnakammā manujā paratthā ti
imaṃ gātham āha. Rājā "Sundariyā aññehi māritabhāvaṃ jānāthā1"
'ti purise payojesi. Te pi kho dhuttā tehi kahāpaṇehi suraṃ2 pi-
vantā3 aññamaññaṃ kalahaṃ karonti, tatth'; eko evam āha: "tvaṃ
Sundariṃ ekappahāren'; eva māretvā mālākacavarantare nikkhi-
pitvā tato laddhakahāpaṇehi suraṃ2 pivasi". "Hotu hotū" 'ti4 rāja-
purisā te dhutte gahetvā rañño dassesuṃ. Atha ne5 rājā "tumhehi
māritā" ti pucchi. "Āma devā" 'ti. "Kehi mārāpitā" ti. "Añña-
titthiyehi devā" 'ti. Rājā titthiye pakkosāpetvā "Sundariṃ6 ukkhi-
pāpetvā gacchatha, tumhe evaṃ vadantā nagaraṃ āhiṇḍatha: ‘ayaṃ
Sundarī samaṇassa Gotamassa avaṇṇaṃ āropetukāmehi amhehi mārā-
pitā, n'; eva Gotamassa7 nā Gotamasāvakānaṃ doso atthi8, amhākaṃ9
doso"'; ti. Te tathā akaṃsu. Bālamahājano tadā saddahi, titthiyāpi
purisavadhadaṇḍena10 palibuddhā. Tato paṭṭhāya Buddhānaṃ11 sak-
kāro mahantataro12 ahosi. Ath'; ekadivasaṃ13 dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, titthiyā ‘Buddhānaṃ kāḷakabhāvaṃ14
uppādessāmā'; 'ti sayaṃ kāḷakajātā15, Buddhānaṃ pana mahantataro16
lābhasakkāro udapādīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave sakkā Buddhānaṃ saṃkilesaṃ uppādetuṃ, Buddhānaṃ
saṃkiliṭṭhabhāvakaraṇaṃ nāma jātimaṇino kiliṭṭhabhāvakaraṇasadisaṃ,
pubbe ‘jātimaṇiṃ kiliṭṭhaṃ karissāmā'; 'ti vāyamantāpi nāsakkhiṃsu
kiliṭṭhaṃ kātun" ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjam kārente
Bodhisatto ekasmiṃ gāmake brāhmaṇakule nibbattitvā va-
yappatto kāmesu ādīnavaṃ disvā nikkhamitvā Himavanta-
padese17 tisso pabbatarājiyo atikkamitvā tāpaso hutvā paṇṇa-
sālāya18 vasi. Tassāvidūre19 maṇiguhā ahosi, tattha tiṃsamattā
sūkarā vasanti. Guhāya avidūre eko sīho carati20, tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jānathā.
2 Cks -ram.
3 Bi -ti.
4 Bid ke tumhe ti in the place of hotu hotū ti.
5 Bi te, Bd kho.
6 Bi adds maññe, Bd mañce.
7 Bid samaṇassa.
8 Bid omit atthi.
9 Bid add yeva.
10 Cks -daṇḍana.
11 Bd -dhassa.
12 Bid mahantaro lābhasakkāro.
13 Bid add bhikkhū.
14 Bi kālaha-, Bd kālaka-.
15 Cs kāḷakā-, Bid ti yaṃ yaṃ karonti tesaṃ kālakabhāvo jāto.
16 Bd mahantaro, Bi mahanta.
17 Bid -ppa-.
18 Bid -lāyaṃ.
19 Bid tassa a-.
20 Bd vica-.
[page 418]
418 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
maṇimhi chāyā paññāyati. Sūkarā1 sīhacchāyaṃ disvā bhītā
utrāsā appamaṃsalohitā ahesuṃ. Te "imassa maṇino vippa-
sannattā ayaṃ chāyā paññāyati, imaṃ maṇiṃ saṃkiliṭṭhaṃ
vivaṇṇaṃ karomā" 'ti cintetvā avidūre ekaṃ saraṃ gantvā
kalale vaṭṭitvā2 āgantvā taṃ maṇiṃ ghaṃsanti. So sūkaralo-
mehi ghaṭṭiyamāno3 vippasannataro ahosi. Sūkarā upāyaṃ
apassantā "imassa maṇino vivanṇakaraṇūpāyaṃ tāpasaṃ puc-
chissāmā" 'ti Bodhisattaṃ upasaṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ
ṭhitā purimā dve gāthā udāhariṃsu:
Ja_III,4.5(=285).1: Dariyā sattavassāni tiṃsamattā vasāmase,
‘hañchema4 maṇino ābhaṃ'; iti no mantitaṃ5 ahu6. || Ja_III:103 ||
Ja_III,4.5(=285).2: Yāva yāva7 nighaṃsāma8 bhiyyo vodāyate maṇi,
brāhmaṇaṃ tv-eva9 pucchāma: ‘kiṃ kiccaṃ idha mañ-
ñasīti'. || Ja_III:104 ||
Tattha dariyā ti maṇiguhāya10, vasāmase ti vasāma, hañchemā11 ti
hanissāma12, idañ ca dāni pucchāmā 'ti idāni mayaṃ kena13 kāraṇena ayaṃ
mani kilissamāno14 vodāyatīti15 idaṃ taṃ pucchāma, kiṃ kiccaṃ idha
maññasīti imasmiṃ atthe tvaṃ imaṃ kiccaṃ kin ti {maññasi}16.
Atha nesaṃ ācikkhanto Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.5(=285).3: Ayaṃ maṇī17 veḷuriyo akāco vimalo subho,
nāssa sakkā siriṃ hantuṃ, apakkamatha sūkarā ti. || Ja_III:105 ||
Tattha akāco ti akakkaso, subho ti sobhano18, sirin ti pabhaṃ,
apakkamathā ti imassa maṇissa pabhā19 nāsetuṃ na sakkā, tumhe pana
imaṃ maṇiguhaṃ pahāya aññattha gacchathā 'ti.
Te tassa kathaṃ sutvā tathā akaṃsu. Bodhisatto jhānaṃ
uppādetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
tāpaso21 aham evā" 'ti. Maṇisūkarajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add pi.
2 Bid pavattetvā.
3 Bid ghaṃsiya-.
4 Ck hachema, Cs hañjema? Bid haññāma.
5 Ck mattitaṃ, Bi mantinaṃ, Bd mantitvaṃ.
6 Cs ahū, Bd āhu.
7 Bid yāvatā.
8 Bid maṇi ghaṃsāma, Ck Bi ghāsā.
9 Bid idañcidāni in the place of brāhmaṇaṃ tveva.
10 Bid -yaṃ
11 Ck haṃchemā, Cs hañjema? Bid haññamā.
12 Bid add mayaṃ pi vivaṇṇaṃ karissāma.
13 Cks tena.
14 Bd kilissiya-, Bi kilisiya-.
15 Bid -teti.
16 Bid -sīti
17 Bid -ṇi.
18 Cs -no corr. to -ṇo.
19 Bd -bhaṃ.
20 Bid dhammade-.
21 Bid add pana.
22 Bid maṇighaṃsajātakaṃ pañcamaṃ.
[page 419]
6. Sālūkajātaka. (286.) 419
6. Sālūkajātaka.
Mā sālūkassa pihayīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
thullakumārikapalobhanaṃ1 ārabbha kathesi. Taṃ Cullanāra-
dakassapajātake2 āvibhavissati. Taṃ pana bhikkhuṃ3 Satthā "sac-
caṃ kira tvaṃ4 bhikkhu ukkaṇṭhito5" ti pucchitvā6 "evaṃ7 bhante"
ti "ko taṃ ukkaṇṭhāpesīti8" "thullakumārikā9 bhante" ti. Satthā
"esā te bhikkhu anatthakārikā, pubbe pi10 tvaṃ etissā vivāhatthāya11
āgataparisāya uttaribhaṅgo ahosīti" vatvā bhikkhūhi yācito atī-
taṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Mahālohitagoṇo nāma ahosi, kaniṭṭhabhātā pan'
assa Cullalohito nāma, ubho pi gāmake ekasmiṃ kule kammaṃ
karonti. Tassa kulassa ekā vayappattā kumārikā atthi, taṃ
aññaṃ kulaṃ vāresi. Atha naṃ kulaṃ12 "vivāhakāle13 uttari-
bhaṅgo14 bhavissatīti" Sālūkaṃ nāma sūkaraṃ yāgubhattena
paṭijaggi, so heṭṭhāmañce sayati. Ath'; ekadivasaṃ Cullalo-
hito2 bhātaraṃ āha: "bhātika, mayaṃ imasmiṃ kule kammaṃ
karoma, amhe nissāya imaṃ kulaṃ jīvati, atha ca pan'; ime
manussā amhākaṃ tiṇapalālamattaṃ15 denti, imaṃ pana sū-
karaṃ yāgubhattena posenti, heṭṭhāmañce sayāpenti, kin
nām'; esa16 etesaṃ karissatīti". Mahālohito "tāta, mā tvaṃ
etassa yāgubhattaṃ patthayi17, etissā18 kumārikāya vivāhadiva-
saṃ19 etaṃ pana uttaribhaṅgaṃ kātukāmā ete maṃsassa20
thullabhāvakaraṇatthaṃ posenti, katipāhaccayena taṃ passa21
heṭṭhāmañcato nikkhāmetvā22 vadhitvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ
chinditvā āgantukabhattaṃ kayiramānan" ti vatvā purimā dve
gāthā samuṭṭhāpesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add bhikkhuṃ.
2 Bid cūḷa-.
3 Bid add pakkosāpetvā.
4 Bid omit bhikkhu.
5 Bid add sī.
6 Bid pucchi.
7 Cks evaṃ.
8 Cks -tīti.
9 Bid -kāya.
10 Bid omit pi.
11 Bi vivāhakāleneva, Bd -kāle.
12 Bid kule.
13 Ck -lo.
14 Bi -ge.
15 Bi -palāsa-.
16 Cs kinte in the place of kinnāmesa.
17 Cks pattha, Bi paṭhāhi.
18 amhākaṃ tiṇa---etissā wanting in Bd.
19 Bid -se.
20 Bid maṃsa.
21 Bid passisāma.
22 Bi nikkhamitvā, Bd niharitvā?
[page 420]
420 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
Ja_III,4.6(=286).1: Mā Sālūkassa pihayi, āturannāni1 bhuñjati,
appossukko bhusaṃ khāda2, etaṃ dīghāyulakkhaṇaṃ. || Ja_III:106 ||
Ja_III,4.6(=286).2: Idāni so idhāgantvā atithi yuttasevako,
atha dakkhasi Sālūkaṃ sayantaṃ musaluttaran3 ti. || Ja_III:107 ||
Tatrāyaṃ4 saṃkhepattho: tāta tvaṃ mā Sālūkasūkara-bhāvaṃ patthayi,
ayaṃ hi āturannāni5 maraṇabhojanāni bhuñjati, yāni bhuñjitvā nacirass'; eva
maraṇaṃ pāpuṇissati, tvaṃ pana appossukko nirālayo hutvā attano laddhaṃ
idaṃ6 palālamissakaṃ7 bhusaṃ khāda, etaṃ dīghāyubhāvassa lakkhaṇaṃ sañ-
jānanaṃ nimittaṃ, idāni katipāhass'; eva so8 vevāhikapuriso9 mahatiyā pari-
sāya yutto10 yuttasevako idha atithi hutvā āgato bhavissati, ath'; etaṃ Sālūkaṃ
musalasadisena uttaroṭṭhena samannāgattā musaluttaraṃ mārituṃ11 sayantaṃ
dakkhasīti.
Tato katipāhass'; eva vevāhikesu12 āgatesu13 Sālūkaṃ māre-
tvā uttaribhaṅgaṃ14 akaṃsu. Ubho15 goṇā taṃ tassa pavat-
tiṃ16 disvā "amhākaṃ bhusam eva varan" ti mantayiṃsu17.
Satthā abhisambuddho hutvā tadatthajotakaṃ18 tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.6(=286).3: Vikantaṃ19 sūkaraṃ disvā sayantaṃ20 musaluttaraṃ
jaraggavāsā cintesuṃ21: var'; amhākaṃ bhusām ivā 'ti. || Ja_III:108 ||
Tattha bhusāmivā 'ti bhusam eva22 amhākaṃ varaṃ uttaman ti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā thullakumārikā etarahi thullakumārikā23, Sālūko ukkaṇṭhi-
tabhikkhu ahosi24, Cullalohito Ānando, Mahālohito pana aham evā"
'ti. Sālūkajātakaṃ25.
7. Lābhagarahajātaka.
Nānummatto ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Sāri-
puttattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi. Therassa kira
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rantāni.
2 vadhitvā---khāda wanting in Bi.
3 Bid mussa.
4 Bid tatthāyaṃ.
5 Cks Bi -rantāni.
6 Bid imaṃ.
7 Bid palāsa-.
8 Bid omit so.
9 Bid vivāhopuriso.
10 Bi yuttāyuttaṃ, Bd yuttattā.
11 so Ck Bid; Cs vārituṃ.
12 Bd vivāhe, Bi vivāhake.
13 Bid āgate
14 Bid -gam.
15 Bid add te.
16 Bid vipattiṃ.
17 Bid cintayiṃsu.
18 Ck -tikaṃ.
19 so Bd; Bi vikanta, Cks vikattaṃ.
20 Cks sayaṃ.
21 Bid -vāvicint-.
22 Bid idha.
23 Bid add ahosi.
24 Bid omit ahosi.
25 Bi adds chaṭhamaṃ, Bd chaṭhaṃ.
[page 421]
7. Lābhagarahajātaka (287.) 421
saddhivihāriko theraṃ upasaṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno
"lābhuppattipaṭipadaṃ me bhante kathetha1, kiṃ karonto cīvarādīnaṃ
lābhī hotīti" pucchi. Ath assa thero "āvuso, catuh'; aṅgehi samannā-
gatassa lābhasakkāro uppajjati, attano abbhantare hiriṃ2 bhinditvā
sāmaññaṃ pahāya anummatten'; eva ummattena viya bhavitabbaṃ,
pisuṇā vācā vattabbā, naṭasadisena bhavitabbaṃ, vikiṇṇavācena kutū-
halena bhavitabban" ti imaṃ3 lābhuppattipaṭipadaṃ kathesi. So taṃ
paṭipadaṃ garahitvā uṭṭhāya pakkanto. Thero Satthāraṃ upasaṃ--
kamitvā4 taṃ pavattiṃ ācikkhi. Satthā "na so Sāriputta bhikkhu
idān'; eva lābhaṃ garahi5 pubbe pi garahi6 yevā" 'ti vatvā therena
yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto soḷasa-
vassakāle yeva tiṇṇaṃ vedānaṃ7 aṭṭhārasannaṃ8 sippānaṃ
pariyosānaṃ9 patvā disāpāmokkhācariyo10 hutvā pañcamāṇava-
kasatāni sippaṃ vācesi. Tatr'; eko māṇavo sīlācārasampanno
ekadivasaṃ ācariyaṃ upasaṃkamitvā "kathaṃ imesaṃ sattā-
naṃ lābho uppajjatīti" lābhapaṭipadaṃ11 pucchi. Ācariyo
"tāta imesaṃ sattānaṃ catūhi12 kāraṇehi lābho uppajjatīti"
vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,4.7(=287).1: Nānummatto nāpisuṇo nānaṭo nākutūhalo
mūḷhesu labhate lābhaṃ, esā te anusāsanīti. || Ja_III:109 ||
Tattha nānummatto ti na anummatto, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā um-
mattako nāma itthipurisadārake disvā tesaṃ vatthālaṃkārādīni vilumpati tato tato
macchamaṃsapūvādīni balakkārena gahetvā khādati evam13 evaṃ yo14 gihībhūto
ajjhattabahiddhāsamuṭṭhānaṃ hirottappaṃ pahāya kusalākusalaṃ agaṇetvā ni-
rayabhayaṃ abhāyanto lobhābhibhūto pariyādinnacitto15 kāmesu pamatto san-
dhicchedādīni sāhasikakammāni karoti, pabbajito pi hirottappaṃ16 pahāya kusa-
lākusalaṃ agaṇetvā nirayabhayaṃ abhāyanto Satthārā paññattaṃ sikkhāpadaṃ
maddanto lobhena abhibhūto pariyādinnacitto15 cīvarādimattaṃ nissāya attano
sāmaññaṃ vijahitvā pamatto vejjakammadūtakammādīni karoti veḷudānādīni
nissāya jīvikaṃ17 kappeti18, ayaṃ anummatto pi ummattasadisattā ummatto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kathehiti.
2 Ck hiraṃ, Bid hiriottappaṃ.
3 Bid idaṃ.
4 Bid add vanditvā.
5 Bid -hati.
6 Bid pubbe pesā garahati.
7 Bid add ca.
8 Bid -sānañca.
9 Bid nipphattipari-.
10 Ck Bd -kkho āc-, Bi -kkhā āc-.
11 Bid lābhuppattipaṭi-.
12 Ck Bi -uhi.
13 Bid omit evam.
14 Bid omit yo.
15 Ck -diṇṇa-, Cs -dinna- corr. to -diṇṇa-.
16 Ck hiriot-.
17 Bid -taṃ.
18 Cks -si.
[page 422]
422 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
nāma, evarūpassa khippaṃ lābho uppajjati, yo pana evaṃ na ummatto1 lajjī
kukkuccako esa mūḷhesu2 apaṇḍitesu3 purisesu lābhaṃ na labhati, tasmā lā-
bhatthikena ummattakena viya bhavitabban ti, nāpisuṇo ti tatthāpi4 yo5
pisuṇo hoti asukena idaṃ nāma katan ti rājakule pesuññaṃ upasaṃharati so
aññesaṃ yasaṃ acchinditvā attano gaṇhāti, rājāno pi naṃ6 ayaṃ amhesu sas-
neho ti7 ucce ṭhāne ṭhapenti, amaccādayo pi 'ssa ayaṃ no rājakule paribhin-
deyyā ti bhayena dātabbaṃ maññanti, evaṃ etarahi pisuṇassa lābho uppajjati,
yo pana apisuṇo so na mūḷhesu lābhaṃ labhati8, evam attho veditabbo, nā-
naṭo ti lābhaṃ uppādentena naṭena viya bhavitabbaṃ, yathā naṭo hiriottappaṃ9
pahāya naccagītavāditehi kīḷaṃ katvā dhanaṃ saṃharati evam eva lābhatthikena
hiriottappaṃ9 bhinditvā itthipurisadārakānaṃ10 soṇḍasahāyena viya hutvā nā-
nappakāraṃ keḷiṃ karontena vicaritabbaṃ, yo evaṃ anaṭo so mūḷhesu lābhaṃ
na labhati, nākutūhalo ti kutūhalo nāma vippakiṇṇavāco, rājāno hi amacca-
parivutā amacce pucchanti: asukaṭṭhāne kira manusso mārito gharaṃ viluttaṃ
paresaṃ dārā padhaṃsitā ti sūyati, kesaṃ nu kho idaṃ kamman ti11 tattha
sesesu12 akathentesu yeva uṭṭhahitvā asuko ca13 asuko ca nāmā 'ti vadati14,
ayaṃ kutūhalo nāma, rājāno tassa vacanena te purise pariyesitvā15 nisedhetvā
imaṃ nissāya no nagaraṃ niccoraṃ jātan ti tassa mahantaṃ yasaṃ denti, sesāpi
janā ayaṃ no rājapurisehi16 puṭṭho suyuttaṃ17 duyuttaṃ18 katheyyā19 ti bha-
yena tass'; eva dhanaṃ denti20, evaṃ kutūhalassa lābho uppajjati, yo pana aku-
tūhalo esa na mūḷhesu labhati lābhaṃ, esā te anusāsanīti esā amhākaṃ
santikā tuyhaṃ lābhānusatthi21.
Antevāsiko ācariyassa kathaṃ sutvā lābhaṃ garahanto
Ja_III,4.7(=287).2: Dhi-r-atthu taṃ yasalābhaṃ dhanalābhañ ca brāhmaṇa
yā vutti vinipātena adhammacaraṇena22 vā. || Ja_III:110 ||
Ja_III,4.7(=287).3: Api ce pattam ādāya anāgāro paribbaje
esā va jīvikā seyyā yā cādhammena esanā ti || Ja_III:111 ||
gāthādvayam23 āha.
Tattha yā vuttīti yā jīvitavutti, vinipātenā 'ti attavinipātena24 adham-
macariyāya25 vā26 ti adhammakiriyāya27 visamakiriyāya vadhabandhana-
garahādīni28 attānaṃ29 vinipātetvā adhammaṃ caritvā yā vutti tañ ca yasa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid anummatto in the place of na u.
2 Bi anumūlesu, Bd amuḷhosu.
3 Bid pa-.
4 Bd etthāpi.
5 Bid add pana.
6 Bi taṃ, Ck omits pi naṃ.
7 Bi hoti, Bd hotīti.
8 Bid labhate lābhan ti.
9 Bid hirot-.
10 Bi -dārikadārakānaṃ, Bd -dārikadārikānaṃ.
11 Bd adds vutte.
12 Cks sese.
13 Cs omits ca.
14 manusso--- vadati wanting in Bi.
15 Bid -setvā.
16 Ck rājapariyesati, Cs rājāparisesati, Bi rājāpūrisehi,
Bd rājāpuriso ti corr. to rāja-.
17 Bd -tta.
18 Bid viyu-.
19 Bi -yyāsi.
20 Ck tasseva pavadanti, Cs tasseva vadenti.
21 Bid lābhādīsu anu-.
22 Bd -cariyāya.
23 Ck Bi gātha-.
24 Bid attano vi-.
25 Cks -yaṃ.
26 Cks cā.
27 Bid add vinipātakiriyāya.
28 Bid ca bandhana-.
29 so Cks Bi attāni, Bd attā.
[page 423]
8. Macchuddānajātaka. (288.) 423
dhanalābhañ ca sabbaṃ dhir athu nindāmi garahāmīti1, na me etena2 attho ti
adhippāyo, pattamādāyā 'ti bhikkhābhājanaṃ gahetvā, anāgāro paribbaje
ti ageho3 pabbajito hutvā vicareyya, na ca sappuriso kāyaduccaritādivasena
adhammacariyaṃ4 careyya, kiṃkāraṇā: esā va jīvikā seyyā yā cādham-
mena5 esanā ti yā esā6 adhammena jīvikapariyesanā7 tato esā pattahatthassa8
parakulesu bhikkhācariyā va seyyā sataguṇena sahassaguṇena sundaratarā
ti dasseti.
Evaṃ māṇavo pabbajjāya guṇaṃ vaṇṇetvā nikkhamitvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā dhammena bhikkhaṃ pariyesanto sa-
māpattiyo9 nibbattetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā māṇavo lābhagarahikabhikkhu10 ahosi, ācariyo pana aham evā"
'ti. Lābhagarahajātakaṃ11.
8. Macchuddānajātaka.
Agghanti macchā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ kūṭavāṇijaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā kathi-
tam eva.
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kuṭimbikakule12 nibbattitvā viññūtaṃ patto13
kuṭumbaṃ saṇṭhapesi. Kaniṭṭhabhātaro{14} pi 'ssa atthi. Tesaṃ
aparabhāge pitā kālakato15. Te ekadivasaṃ "pitu santakaṃ
vohāraṃ sādhessāmā16" 'ti ekaṃ gāmaṃ gantvā kahāpaṇa-
sahassaṃ labhitvā āgacchantā nadītitthe nāvaṃ patimānento17
puṭabhattaṃ bhuñjiṃsu. Bodhisatto atirekabhattaṃ Gaṅgāya
macchānaṃ datvā nadīdevatāya pattiṃ adāsi, devatā pattiṃ
anumoditvā yeva ca18 dibbena yasena vaḍḍhitvā attano yasa-
vaḍḍhiṃ19 āvajjamānā taṃ {kāraṇaṃ} aññāsi. Bodhisatto pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -mi.
2 Bid eten.
3 Bi anāgāho, Bd anāgeho
4 Ck adhammaṃ, Bid -yañ.
5 Cks ca adh-.
6 Bi esanā, Bd esana.
7 Ck -kaṃ-, Cs -ka corr. to kaṃ, Bi -ta-, Bd -taṃ-.
8 Ck pattu-, Cs pattā corr. to patta-.
9 Bid abhiññāsamā-.
10 Cs -hita-, Bid -garahabhi-.
11 Cks -garukajā-, Bi -gahejā-, Bid sattamaṃ
12 Bid kuṭumbiya-.
13 Bid -tappatto.
14 Bi -bhā, Bd -bhātā.
15 Bd pitari-- te.
16 Bid karissāmā.
17 so Cks; Bid paṭimānento.
18 Bid omit ca.
19 Bi -vutti, Bd -vuḍḍhi.
[page 424]
424 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
vālukāya1 uttarāsaṅgaṃ pattharitvā nipanno niddaṃ okkami.
Kaniṭṭhabhātā pan'; assa thokam corapakatiko, so te kahā-
paṇe Bodhisattassa adatvā sayam eva gaṇhitukāmo2 tāya
kahāpaṇabhaṇḍikāya sadisaṃ ekaṃ sakkharābhaṇḍikaṃ3 katvā
dve pi bhaṇḍikā ekato ṭhapesi. Tesaṃ nāvaṃ abhirūhitva
Gaṅgā-majjhagatānaṃ4 kaniṭṭho nāvaṃ koṭṭhetvā5 "sakkhara-
bhaṇḍikaṃ udake khipissāmīti" sahassabhaṇḍikaṃ khipitvā
"bhātika sahassabhaṇḍikā udake patitā, kin ti karomā" 'ti
āha. "Udake patitāya kiṃ karissāma, mā cintayīti6" nadī-
devatā cintesi "ahaṃ iminā dinnaṃ pattiṃ anumoditvā dib-
bayasena vaḍḍhitā7, etassa santakaṃ rakkhissāmīti" attano
ānubhāvena taṃ bhaṇḍikaṃ ekaṃ mahāmukhaṃ macchaṃ
gilāpetvā sayaṃ ārakkhaṃ gaṇhi. So pi kho coro gehaṃ
gantvā "bhātā me vañcito" ti bhaṇḍikaṃ mocento sakkharā8
passitvā hadayena sussantena mañcassa aṭaniṃ9 upagūhitvā10
nipajji. Tadā kevaṭṭā macchaṃ11 gahaṇatthāya jāle12 khipiṃsu.
So maccho devatānubhāvena jālaṃ pāvisi. Kevaṭṭā taṃ ga-
hetvā13 vikkiṇituṃ nagaraṃ paviṭṭhā. Manussā mahāmacchaṃ
disvā mūlaṃ pucchanti. Kevaṭṭā "kahāpaṇasahassañ ca satta14
māsake datvā gaṇhathā15" ti vadanti. Manussā "sahassaggha-
ṇakamaccho16 pi no diṭṭho" ti parihāsaṃ karonti. Kevaṭṭā
macchaṃ gahetvā Bodhisattassa gharadvāraṃ gantvā "imaṃ
macchaṃ gaṇhathā" 'ti āhaṃsu. "Kim assa mūlan" ti.
"Satta māsake datvā gaṇhathā" 'ti. "Aññesaṃ dadamānā
kathaṃ dethā" ti. Aññesaṃ sahassena ca sattahi ca māsa-
kehi dema, tumhe pana satta māsake datvā gaṇhathā" 'ti.
So tesaṃ satta māsake datvā macchaṃ bhariyāya pesesi. Sā
macchassa kucchiṃ phālayamānā17 sahassabhaṇḍikaṃ disvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs vāḷu-, Bi vālikāyaṃ, Bd vāḷukāyaṃ.
2 Bid -ma.
3 Bid -ra-.
4 Bi -jho-, Bd -jjhe-.
5 Cs koṭṭhetvā corr. to koṭhe-, Bid khobhetvā.
6 sakkharabhaṇḍikaṃ---cintayīti wanting in Bi.
7 Bd -itvā.
8 Bid -raṃ.
9 Bi attani, Bd aṭṭani.
10 Bd -guyhi-.
11 Bi macchā, Bd maccha.
12 Bid -laṃ.
13 Ck omits gahetvā.
14 Bid add ca.
15 Bd agghantī.
16 Ck -naka-, Bid -niko-.
17 Bi phāletvā, Bd phaliyamānā.
[page 425]
8 Macchuddānajātaka. (288.) 425
Bodhisattassa ārocesi. Bodhisatto taṃ oloketvā attano lañ-
chaṃ1 disvā sakabhāvaṃ2 ñatvā "idāni ime kevaṭṭā imaṃ
macchaṃ aññesaṃ dadamānā sahassena c'; eva sattahi ca3 mā-
sakehi, denti amhe pana datvā sahassassa4 amhākaṃ santa-
kattā satt'; eva māsake gahetvā adaṃsu, idaṃ antaraṃ ajā-
nantaṃ na sakkā kañci5 saddahāpetun" ti cintetvā paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_III,4.8(=288).1: Agghanti macchā adhikaṃ sahassaṃ,
na so atthi yo ima6 saddaheyya,
mayhañ ca assū7 idha satta māsā,
aham pi taṃ macchuddānaṃ8 kiṇeyyan ti. || Ja_III:112 ||
Tattha adhikan ti aññehi pucchitā kevaṭṭā sattamāsādhikaṃ sahassaṃ
agghatīti vadanti9, na so atthi yo imaṃ saddaheyyā ti so {puriso} n'; atthi10
yo imaṃ {kāraṇaṃ} paccakkhato ajānanto mama vacanena saddaheyya, ettakaṃ
vā11 macchā agghantīti yo imaṃ saddaheyya so n'; atthi, tasmā yeva te aññehi
na gahitā ti pi12 attho, mayhañ ca assū 'ti mayhaṃ pana13 sattamāsakā
ahesuṃ, macchuddānan14 ti macchavaggaṃ15, tena hi macchena saddhiṃ
aññe pi macchā ekato baddhā, taṃ16 sakalam pi macchuddānaṃ17 sandhāy'
etaṃ vuttaṃ, kiṇeyyan ti kiṇissaṃ18, satt'; eva māsake datvā ekamacchamattaṃ19
gaṇhin ti attho.
Evañ ca pana vatvā idaṃ20 cintesi21: "kin nu kho nissāya
mayā ete kahāpaṇā22 laddhā" ti. Tasmiṃ khaṇe nadīdevatā
ākāse adissamānarūpā23 ṭhatvā "ahaṃ Gaṅgādevatā, tayā
macchānaṃ atirekabhattaṃ datvā mayhaṃ patti24 dinnā, tenā-
haṃ tava santakaṃ rakkhantī25 āgatā26" ti dīpayamānā
Ja_III,4.8(=288).2: Macchānaṃ bhojanaṃ datvā mama dakkhiṇam ādisi27,
taṃ dakkhiṇaṃ sarantiyā kataṃ apacitiṃ tayā ti || Ja_III:113 ||
gātham āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs lañjaṃ? Bid lañcanaṃ.
2 Bid sakasantakabhā-.
3 Bi omits ca.
4 Bi -ssāya, Bd -ssaṃ.
5 Bid kiñci.
6 Ck Bd imaṃ.
7 Ck Bid assu.
8 Bid macchadānaṃ.
9 Bid -tīti.
10 Bid na atthi.
11 Bid omit vā.
12 Bid omit pi.
13 Bid panassa.
14 Bid macchadānan
15 Cks -ggā.
16 Bid bandhanāmaṃ.
17 Bid sakalamacchadānaṃ.
18 Cks kiṇissa, Bid kiṇi.
19 Bid etthakaṃ macchavaggaṃ.
20 Bid imaṃ.
21 Bi mantesi.
22 Ck Bi -ne, Cs -ne corr. to -ṇe, Bd -ṇe.
23 Ck -rūpena, Bd dissamānarūpā.
24 Cks pattiṃ.
25 all four MSS. -ti.
26 Ck -tiyā āsatā.
27 Bid ādāsi.
[page 426]
426 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
Tattha dakkhiṇan ti imasmiṃ ṭhāne pattidānaṃ dakkhiṇā1 nāma jātaṃ,
kataṃ apacitiṃ tayā ti taṃ tayā mayhaṃ katāpacitiṃ2 sarantiyā3 idaṃ4
tava dhanam rakkhitan ti attho.
Idaṃ vatvā5 pana sā devatā tassa kaniṭṭhena kataṃ6
kūṭakammaṃ sabbaṃ kathetva "eso dāni7 hadayena sussan-
tena nipanno, duṭṭhacittassa vaḍḍhi8 nāma n'; atthi, ahaṃ pana
tava santakaṃ mā nassīti9 dhanaṃ te āharitvā adāsiṃ, idaṃ10
tava kaniṭṭhacorassa adatvā sabbaṃ tvaṃ ñeva gaṇhāhīti11"
vatvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,4.8(=288).3: Paduṭṭhacittassa na phāti12 hoti,
na cāpi taṃ devatā pūjayanti
yo bhātaraṃ pettikaṃ sāpateyyaṃ
avañcayī13 dukkatakammakārīti14. || Ja_III:114 ||
Tattha na phāti15 hotīti evarūpassa puggalassa idhaloke vā paraloke
vā vaḍḍhi16 nāma na hoti, na cāpi tan17 ti taṃ puggalaṃ tassa santakaṃ
rakkhamānā devatā na pūjenti.
Iti devatā mittadūbhicorassa18 kahāpaṇe na19 dātukāmā20
evam āha. Bodhisatto pana "na sakkā evaṃ kātun" ti21 tassa
pi pañcasatāni pesesi yeva.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne vāṇijo sotāpattiphale patiṭṭhahi) "Tadā
kaniṭṭhabhātā idāni kūṭavāṇijo, jeṭṭhabhātā pana ahaṃ evā" 'ti.
Macchuddānajātakaṃ23.
9. Nānacchandajātaka.
Nānacchandā24 mahārājā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto āyasmato Ānandassa aṭṭhavaralābhaṃ ārabbha ka-
thesi. Vatthuṃ Ekādasanipāte Juṇhajātake āvibhavissati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -naṃ.
2 taṃ dakkhiṇaṃ---apicitiṃ wanting in Bi.
3 Bid add mayā.
4 Bd imaṃ.
5 Bid add ca.
6 Bi kaṭa, Bd kata.
7 Bid idāni.
8 Ck vaḍḍhiṃ, Bid vuḍḍhi.
9 Bid nassāti.
10 Bid imaṃ.
11 Bid gaṇhathā ti.
12 Ck pāni, Bi pati.
13 Ck -yi, Bd -si, Bi bhavañcali.
14 Bid dukkaṭa-.
15 Cks pāti.
16 Bid vuḍḍhi.
17 Cks pan.
18 Cks -bhī-, Bid -dubbhi-.
19 Bd -ṇaṃ.
20 Bd adā-.
21 taṃ puggalaṃ---kātun ti wanting in Bi.
22 Bid dhammadesanaṃ.
23 Bid macchadāna-, and add aṭhamaṃ.
24 Bid nānāchandā.
[page 427]
9. Nānacchandajātaka. (289.) 427
Atīte pana Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte
rajjaṃ kārente tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā va-
yappatto Takkasilāyaṃ sippāni1 uggahetvā pitu accayena raj-
jaṃ pāpuni. Tassa ṭhānato apanīto pitu purohito atthi, so
duggato hutvā ekasmiṃ jarāgehe2 vasati. Ath'; ekadivasaṃ
Bodhisatto aññātakavesena rattibhāge nagaraṃ parigaṇhanto
carati. Tam enaṃ katakammacorā ekasmiṃ surāpāne suraṃ3
pivitvā aparam pi ghaṭenādāya attano gehaṃ gacchantā antara-
vīthiyaṃ disvā "are kho si tvan" ti vatvā paharitvā uttari-
sāṭakaṃ gahetvā ghaṭaṃ ukkhipitvā4 tāsentā5 gacchiṃsu. So
pi kho brāhmaṇo tasmiṃ khaṇe nikkhamitvā antaravīthiyaṃ
ṭhito nakkhattaṃ olokento6 rañño amittānaṃ7 hatthagata-
bhāvaṃ ñatvā brāhmaṇiṃ āmantesi. Sā "kiṃ ayyā" 'ti vatvā
vegena tassa santikaṃ āgatā8. Atha naṃ sā āha: "bhoti
amhākaṃ rājā amittānaṃ vasaṃ gato" ti. "Ayya, kin te rañño
santike pavattiyā9, brāhmaṇā jānissantīti". Rājā brāhma-
ṇassa saddaṃ sutvā thokaṃ gantvā dhutte āha: "duggato 'mhi
sāmī10, uttarāsaṅgaṃ gahetvā vissajjetha man" ti. Te pu-
nappuna11 kathentaṃ12 kāruññena vissajjesuṃ. So tesaṃ va-
sanageham sallakkhetvā nivatti. Brāhmano13 pi "bhoti am-
hākaṃ rājā amittahatthato mutto14" ti āha. Rājā tam pi
sutvā15 pāsādaṃ abhirūhi16. So vibhātāya rattiyā brāhmaṇe
pakkosāpetvā "kiṃ ācariyā rattim nakkhattaṃ olokayitthā" 'ti
pucchi. "Āma devā" 'ti. "sobhanaṃ17 asobhanan" ti.
"Sobhanaṃ18 devā" 'ti. "Koci gāho19 n'; atthīti". "N'; atthi
devā" 'ti. Rājā "asukagehato brāhmaṇaṃ pakkosathā" 'ti
purāṇapurohitaṃ20 pakkosāpetvā "kiṃ ācariya rattiṃ te
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sabbasi-.
2 Bd jara-.
3 Cks suraṃ.
4 Bid ukkhipāpetvā.
5 Ck Bd -to.
6 Bid -ketvā.
7 Bid amitta.
8 Ck āgantvā corr. to āgatā, Bi gantvā, Bd āgato.
9 Cks -yāsā, Bi pattiya, Bd pattayasā.
10 Cks sāmi, Bid sāmīti.
11 Bid -nnaṃ.
12 Bi -te.
13 Bid atha porāṇakaparohito brā-.
14 Cs amutto.
15 Bi adds taṃ pi gehaṃ sallakkhetvā, Bd tassa gehaṃ s.
16 Cks -ruhi, Bid -rūyhi.
17 Cs -ṇaṃ, Bid kiṃ sobhaṇanti, omitting asobhanan ti.
18 Ck -no, Cs -ṇo, Bid -ṇaṃ.
19 Bid viggaho.
20 Bid porāṇakapa-.
[page 428]
428 III. Tikanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
nakkhattaṃ diṭṭhan" ti pucchi. "Āma devā" 'ti. "Atthi koci
gāho1" ti. "Āma mahārāja, ajjarattiṃ tumhe amittavasaṃ
gantvā muhutten'; eva muttā" ti. Rājā "nakkhattajānanakena
nāma evarūpena bhavitabban" ti sesabrāhmaṇe nikkaḍḍhā-
petvā "brāhmaṇa pasanno 'smi, te varaṃ gaṇhā2" ti āha.
"Mahārāja puttadārena saddhiṃ mantetvā gaṇhissāmīti".
"Gaccha mantetvā ehīti". So gantvā brāhmaṇiñ ca puttañ ca
suṇisañ ca dāsiñ ca pakkositvā3 "rājā me varaṃ deti4, kiṃ
gaṇhāmīti" pucchi. Brāhmaṇī "mayhaṃ dhenusataṃ ānehīti"
āha. Putto chattamāṇavo nāma "mayhaṃ kumudavaṇṇehi5
sindhavehi yuttaṃ ājaññarathan" ti. Suṇisā "mayhaṃ maṇi-
kuṇḍalaṃ ādiṃ6 katvā sabbālaṃkāran" ti. Puṇṇā nāma dāsī
"mayhaṃ7 udukkhalamusalañ c'; eva suppañ cā" 'ti. Brāh-
maṇo pana gāmavaraṃ gahetukāmo rañño santikaṃ gantvā
"kiṃ brāhmaṇa pucchito te dāro8" ti. "Puṭṭho9 āma mahā-
rāja10, pucchitā11 na pan'; ekacchandā12" ti vatvā paṭhamaṃ
gāthadvayam13 āha:
Ja_III,4.9(=289).1: Nānacchandā14 mahārāja ekāgāre vasāmase,
ahaṃ gāmavaraṃ icche, brāhmaṇī ca gavaṃ sataṃ, || Ja_III:115 ||
Ja_III,4.9(=289).2: Chatto15 ca ājaññarathaṃ, kaññā ca maṇikuṇḍalaṃ,
yā c'; esā Puṇṇikā jammī udukkhalaṃ abhikaṃkhatīti16. || Ja_III:116 ||
Tattha icche ti icchāmi, gavaṃ satan ti rohiṇīnam17 guṇṇaṃ18 sa-
taṃ, kaññā ti suṇisā, yā cesā ti yā esā amhākaṃ ghare Puṇṇikā nāma dāsī
sā jammikā lāmikā suppamusalehi saddhiṃ udukkhalaṃ abhikaṃkhati19
icchatīti20.
Rājā "sabbesaṃ icchiticchitaṃ dethā" 'ti āṇāpento
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid viggaho-.
2 Bid -hāhī.
3 Bid -sāpetvā.
4 Bid dadāti.
5 Bd adds catuhi.
6 Bd ādi.
7 dhenusataṃ---dāsī mayhaṃ wanting in Bi.
8 Bd pucchitā te puttadārā, Bi te puttadāro puṭho.
9 Bi omits puṭṭho.
10 Bid devā ti in the place of mahārāja.
11 Bi -te, Cks -to.
12 Bid anekacchandā in the place of napaneka-.
13 Cks gātham.
14 Cks nānācch-, Bid nānāch-.
15 Bid putto.
16 Cks -khati.
17 Bi dhenuna, Bd khira.
18 Bi guṇa, Bd gunnaṃ.
19 Bd -tīti.
20 Bd -ati.
[page 429]
10. Sīlavīmaṃsajātaka. (290.) 429
Ja_III,4.9(=289).3: Brāhmaṇassa gāmavaraṃ detha brāhmaṇiyā gavaṃ sataṃ
Chattassa ājaññarathaṃ1 kaññāya maṇikuṇḍalaṃ,
yañ c'; etaṃ Puṇṇikaṃ jammiṃ paṭipādetha udukkhalan
ti || Ja_III:117 ||
gātham āha.
Tattha yañcetan ti yaṃ2 etaṃ Puṇṇikan ti vadati taṃ jammiṃ uduk-
khalaṃ paṭipādetha sampaṭicchādethā ti.
Iti rājā yaṃ3 brāhmaṇena patthitaṃ4 tañ ca aññañ ca
mahantaṃ yasaṃ datvā "ito paṭṭhāya amhākaṃ kattabba-
kiccesu ussukkaṃ āpajjā5" ti vatvā brāhmaṇaṃ attano san-
tike akāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ6 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
brāhmaṇo Ānando ahosi, rājā pana aham evā" 'ti. Nānacchanda-
jātakaṃ7.
10. Sīlavīmaṃsajātaka.
Sīlaṃ kireva kalyāṇan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto ekaṃ sīlavīmaṃsakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ
pana paccuppannam pi atītam pi heṭṭhā Ekanipāte Sīlavīmaṃsajātake
vitthāritam eva, idha pana
Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente tassa
purohito "attano sīlaṃ vīmaṃsissāmīti" heraññakaphalakato8
dve divase ekekaṃ kahāpaṇaṃ gaṇhi. Atha naṃ tatiyadivase
coro ti gahetvā rañño santikaṃ nayiṃsu. So antarāmagge
ahiguṇḍike sappaṃ kīḷāpente6 addasa. Atha naṃ rājā disvā
"kiss'; evarūpam10 akāsīti" pucchi. Brāhmaṇo "attano sīlaṃ
vīmaṃsitukāmatāyā" 'ti vatvā11
Ja_III,4.10(=290).1: Sīlaṃ kir'; eva kalyāṇaṃ sīlaṃ loke anuttaraṃ,
passa ghoraviso nāgo sīlavā ti na haññati. || Ja_III:118 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ssājañña-, Bid puttassa aja-.
2 Bid add ca
3 Bid omit yaṃ.
4 Ck patitaṃ, Cs patthi, Bi pati, Bd patti.
5 Bid -jjāhī.
6 Bid dhammade-.
7 Cks nānācch-, Bi nāch-, Bd nānāch-, Bid add navamaṃ.
10. Cfr. L. Feer in J. As. 1875 T. 6 p. 265
8 Bd hi-, Bi hiraññapa-.
9 Bi kilāyante, Bd kilayante.
10 Bid rājā kasmā evarūpaṃ.
11 Bid add imaṃ gātham āha.
[page 430]
430 III. Dukanipāta. 4. Abbhantaravagga. (29.)
Ja_III,4.10(=290).2: So 'haṃ sīlaṃ samādissaṃ loke anumataṃ sivaṃ
ariyavuttisamācāro yena vuccati sīlavā. || Ja_III:119 ||
Ja_III,4.10(=290).3: Ñātīnañ ca piyo hoti mittesu ca virocati
kāyassa bhedā sugatiṃ upapajjati sīlavā ti || Ja_III:120 ||
āha.
Tattha sīlan ti ācāro kirā 'ti anussavatthe nipāto, kalyāṇan ti sobha-
ṇaṃ3, sīlaṃ kira4 kalyāṇan ti evaṃ paṇḍitā vadantīti attho, passā 'ti attānam
eva vadati, na haññatīti paraṃ pi na viheṭheti parena pana5 na viheṭhīyati,
samādissan ti sāmādiyāmi5, anumataṃ sivan ti khemaṃ nibbhayan ti
evaṃ paṇḍitehi sampaṭicchitaṃ, yena vuccatīti yena sīlena sīlavā puriso
ariyānaṃ Buddhādīnaṃ paṭipattiṃ samācaranto ariyavuttisamācāro ti vuccati
tam ahaṃ samādiyissāmīti6 attho, virocatīti pabbatamatthake aggikkhandho
viya virocati.
Evaṃ Bodhisatto tīhi gāthāhi sīlavaṇṇaṃ pakāsento rañño
dhammaṃ desetvā "mahārāja mama gehe pitu santakaṃ mātu
santakaṃ attanā uppāditaṃ tayā dinnañ ca bahudhanaṃ7 atthi
pariyanto na paññāyati, ahaṃ pana sīlaṃ vīmaṃsanto heraññi-
kato8 kahāpaṇe gaṇhiṃ, idāni mayā imasmiṃ loke jātigotta-
kulapadesānaṃ9 lāmakhabhāvo sīlass'; eva ca10 jeṭṭhakabhāvo
ñāto, ahaṃ pabbajissāmi, pabbajjaṃ me11 anujānāhīti" anu-
jānāpetvā raññā punappuna yāciyamāno pi nikkhamma Hima-
vantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā12 samāpattiyo13 nib-
battetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanam14 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
sīlavīmaṃsako purohitabrāhmaṇo15 aham evā" 'ti. Sīlavīmaṃsa-
jātakaṃ16. Abbhantaravaggo catuttho17.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vatti, Bi -vutthi.
2 Bid omit āha.
3 Ck -naṃ.
4 Bid kireva.
5 Bid parehi pi.
6 Bid -da-.
7 Cs bahuṃ-.
8 Bid hiraññaphalakato.
9 Bid jātikulagotta-.
10 Bid omit ca.
11 Bid me pabbajjaṃ.
12 Bid abhiññā ca.
13 Bid add ca.
14 Bid dhammade-.
15 Bid -to-, and add pana.
16 Bid add dasamaṃ.
17 Bid add tassuddānam: abbhantaraseyyakañca vaḍḍhakī sirijātakaṃ maṇi
sukara sālukaṃ lābhagaraha macchadānaṃ nānāchandaṃ sīlavīmaṃsakaṃ
abbhantaravaggo ti vuccati.
[page 431]
1. Bhadraghaṭajātaka. (291.) 431
5. KUMBHAVAGGA.
1. Bhadraghaṭajātaka.
Sabbakāmadadaṃ kumbhan ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Anāthapiṇḍikassa bhāgineyyaṃ ārabbha kathesi.
So kira mātāpitunnaṃ santakā1 cattālīsahiraññakoṭiyo pānavyasanena2
nāsetvā seṭṭhino santikaṃ agamāsi3. So pi 'ssa "vohāraṃ karohīti"
sahassaṃ adāsi, tam pi nāsetvā puna agamāsi. Puna tassa4 pañca
satāni dāpesi, tāni vināsetvā puna āgatassa dve thūlasāṭake dāpesi,
te pi nāsetvā āgataṃ5 gīvāya6 gahetvā7 nīharāpesi. So anātho hutvā
parakuḍḍaṃ8 nissāya kālam akāsi. Tam enaṃ kaḍḍhetvā9 bahi chaḍ-
ḍesuṃ10. Anāthapiṇḍiko vihāraṃ gantvā sabbaṃ taṃ bhāgineyyassa
pavattiṃ Tathāgatassa ārocesi. Satthā11 "tvaṃ etaṃ12 kathaṃ san-
tappessasi yam ahaṃ pubbe sabbakāmadadaṃ kumbhaṃ datvā13 san-
tappetuṃ nāsakkhin" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇāsiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā14 pitu accayena seṭṭhiṭ-
ṭhānaṃ labhi. Tassa gehe bhūmigatam eva cattālīsakoṭidha-
naṃ ahosi. Putto pan'; assa eko yeva. Bodhisatto15 dānādīni
puññāni katvā kālakāto16, Sakko devarājā hutvā nibbatti.
Ath'; assa putto vīthiṃ āvaritvā17 maṇḍapaṃ kāretvā mahā-
janaparivuto nisīditvā suraṃ18 pātuṃ ārabhi. So laṃghanadhā-
vanagītanaccādīni19 karontānaṃ sahassaṃ20 dadamāno itthisoṇ-
ḍasurāsoṇḍamaṃsasoṇḍādibhāvaṃ āpajjitvā "tvaṃ21 gītaṃ
tvaṃ22 naccaṃ tvaṃ22 vāditan" ti samajjatthiko23 pamatto24
hutvā āhiṇḍanto nacirass'; eva cattālīsakoṭidhanaṃ25 upabhoga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -kā.
2 Ck pana-, Bi piṇabya-, Bd pānabyā-.
3 Bid āg-.
4 Bid punassa.
5 Bid punāgataṃ.
6 Bid -yaṃ, Ck jīvā
7 Bid gāhāpetvā.
8 Cs -kuḍḍhaṃ? Bi -kuṭaṃ, Bd -kuṭṭaṃ.
9 Bi -itvā, Bd ākaḍḍhitvā.
10 Bi chaṭe-, Bd chaṭṭe-.
11 Bi adds kira, Bd kiṃ
12 Cs ekaṃ.
13 Bi adds pavī, Bd pi.
14 Cks nibbatti.
15 Bid add pana
16 Bid kālaṅka-.
17 so Ck; Cs avāritvā, Bi vitti vicaritvā, Bd vīthiyaṃ otaritvā.
18 Cks surā.
19 in the place of gīta, Bd has ābharaṇa, Bi suraṇa.
20 Bid repeat sahassaṃ.
21 Bd kva.
22 Bid kva.
23 Ck Bi samajji-.
24 Bid vasamitto.
25 Ck satāsītikoṭi-, Cs sattāsīti-.
[page 432]
432 III. Tikanipāta 5. Kumbhavagga. (30.)
paribhogūpakaraṇāni1 ca2 nāsetvā duggato kapaṇo pilotikaṃ
nivāsetvā vicari. Sakko āvajjanto3 tassa duggatabhāvaṃ ñatvā
puttapemenāgantvā4 sabbakāmadadaṃ kumbhaṃ datvā "tāta
yathāyaṃ5 kumbho na bhijjati tathā naṃ rakkha, imasmiṃ te
sati dhanassa paricchedo nāma na bhavissati, appamatto ho-
hīti" ovaditvā6 devalokam eva gato. Tato paṭṭhāya7 pivanto
vicari8. Ath'; ekadivasaṃ matto taṃ kumbhaṃ ākāse khipitvā9
paṭicchanto10 ekavāraṃ virajjhi11. Kumbho bhūmiyaṃ patitvā
bhijji. Tato paṭṭhāya puna daliddo hutvā pilotikaṃ nivāsetvā
kapālahattho bhikkhaṃ caranto parakuḍḍaṃ12 nissāya kā-
lam akāsi.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā
Ja_III,5.1(=291).1: Sabbakāmadadaṃ kumbhaṃ kuṭaṃ13 laddhāna dhuttako
yāva so14 anupāleti tāva so sukham edhati. || Ja_III:121 ||
Ja_III,5.1(=291).2: Yadā matto ca ditto15 ca pamādā kumbham abbhidā
tadā16 naggo ca pottho17 ca pacchā bālo vihaññati. || Ja_III:122 ||
Ja_III,5.1(=291).3: Evam eva yo dhanaṃ laddhā amatto18 paribhuñjati
pacchā tappati19 dummedho kuṭaṃ20 bhinno21 va dhuttako ti || Ja_III:123 ||
imā abhisambuddhagāthā vatvā jātakam samodhānesi:
Tattha sabbakāmadadan ti sabbe vatthukāme dātuṃ samatthaṃ kum-
bhaṃ, kuṭan20 ti kumbhavevacanaṃ, yāvā22 'ti yattakaṃ kālaṃ, anupāletīti
yo koci evarūpaṃ labhitvā yāva rakkhati tāva so sukham edhatīti attho,
matto ca ditto15 cā 'ti surāmadena matto dappena ditto15, pamādā kum-
bham abbhidā ti pamādena kumbhaṃ bhindi23, naggo ca pottho24 cā 'ti
kadāci potthakapilotikāya nivatthattā25 pottho, evamevā 'ti evam evaṃ26,
amatto27 ti appamāṇena28, tappatīti socati.
"Tadā bhadraghaṭabhedako29 dhutto seṭṭhibhāgineyyo ahosi,
Sakko pana aham evā" 'ti. Bhadraghaṭajātakaṃ30.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -gapakāra-, Bd -gagūpakara-, Bi -gupakaranādīni.
2 Bi vi, Bd pī.
3 Cs -jjento.
4 Bid -na āg-.
5 Ck yathā, Bd yathā ayam, Bi omits yathā.
6 Bid ovādetvā.
7 Bid add suraṃ.
8 Bid -rati.
9 Cs repeats khipitvā.
10 Bid sampa-.
11 Ck Bi -rajji.
12 Bi -kuṭaṃ, Bd -kuṭṭaṃ.
13 Cs kū-.
14 Bid naṃ.
15 Bid ritto.
16 Cs tato.
17 Bid poṭho.
18 Bid pamatto
19 Cks tapati.
20 Cs kū-.
21 so Cks; Bi bhitvā, Bd phidā.
22 Bid yāvan.
23 Cks bhijji.
24 Bd poṭho, Bi heṭhā.
25 Cs nivattattā corr. to -vatthattā.
26 Bid eva
27 Cks -ttā, Bid pamatto.
28 Ck -nena, Cs -nena corr. to -ṇena, Bid pamādena.
29 Bi suragha-.
30 Bi surāghaṭa-, Bid add pathamaṃ,
[page 433]
2. Supattajātaka. (292.) 433
2. Supattajātaka.
Bārāṇassaṃ mahārājā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Bimbādeviyā Sāriputtattherena dinnarohitamaccharasaṃ1 nava-
ghatamissakaṃ2 sālibhattaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā
kathita-Abbhantarajātake3 vatthusadisam eva. Tadāpi4 theriyā udara-
vāto kuppi. Rāhulabhaddo therassa ācikkhi. Thero taṃ āsana-
sālāya nisīdāpetvā Kosalarañño nivesanaṃ gantvā rohitamaccharasaṃ5
navasappimissakaṃ sālibhattaṃ āharitvā tassa adāsi. So āharitvā
mātu theriyā adāsi. Tassā bhuttamattāya udaravāto paṭippassambhi.
Rājā purise pesetvā parigaṇhāpetvā tato paṭṭhāya theriyā tathārūpaṃ
bhattam adāsi. Ath'; ekadivasaṃ6 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭ-
ṭhāpesuṃ: "āvuso dhammasenāpati theriṃ7 evarūpena nāma bhoja-
nena santappesīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idān'; eva Sāriputto Rāhulamātāya pathitaṃ deti, pubbe
pi adāsi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kākayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto asītiyā
kākasahassānaṃ jeṭṭhako Supatto nāma kākarājā ahosi, agga-
mahesī pana8 Suphassā9 nāma kākī ahosi, senāpati Sumukho
nāma. So asītikākasahassehi10 parivuto Bārāṇasiṃ upanissāya
vasi. So ekadivasaṃ Suphassaṃ9 ādāya gocaraṃ pariyesa-
māno11 Bārāṇasīrañño mahānasamatthakena agamāsi. Sūdo
rañño nānāmacchamaṃsavikatiparivārabhojanaṃ12 sampādetvā
thokaṃ bhājanāni vivaritvā usumaṃ palāpento aṭṭhāsi. Su-
phassā13 macchamaṃsagandhaṃ14 ghāyitvā rājabhojanaṃ bhuñ-
jitukāmā hutvā taṃ divasaṃ akathetvā15 dutiyadivase "ehi
bhadde gocarāya gamissāmā" ti vuttā16 "tumhe gacchatha,
mayhaṃ eko dohaḷo atthīti" vatvā "kīdiso17 dohaḷo" ti vutte
"Bārāṇasīrañño bhojanaṃ bhuñjitukām, amhi18, na kho pana
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dinnaṃ, Cs -sa.
2 Ck -sata-, Bid navasappimi-.
3 Bd kathitaṃ-, Bi -tameva-.
4 Bid add hi.
5 Bid -macchamaṃsarasaṃ.
6 Bid add bhikkhū.
7 Bid -riyā.
8 Bid panassa.
9 Bid -pa-.
10 Bid asītiyā kā-.
11 Bi -yesanto.
12 Cs -paribhojanaṃ, Bid -paṇitabho-.
13 Ck Bid -pa-.
14 Bid maṃsamaccha-.
15 Bi adds va.
16 Bid vutte.
17 Bid kiṃ.
18 Bi -momhi, Bd -māmhi.
[page 434]
434 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
sakkā mayā taṃ laddhuṃ, tasmā jīvitaṃ pariccajissāmi devā"
'ti āha. Bodhisatto cintayamāno nisīdi. Sumukho āgantvā
"kiṃ mahārāja anattamano sīti" pucchi. Rājā taṃ atthaṃ
ārocesi. Senāpati "mā cintayi mahārājā" 'ti te ubho pi assā-
setvā "ajja tumhe idh'; eva hotha, mayaṃ bhattaṃ āharissāmā"
'ti vatvā pakkāmi. So kāke sannipātetvā taṃ kāraṇaṃ ka-
thetvā "etha bhattaṃ āharissāmā" 'ti kākehi saddhiṃ Bārā-
ṇasiṃ1 pavisitvā mahānasassāvidūre2 kāke vagge vagge katvā
tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne ārakkhatthāya3 ṭhapetvā sayaṃ aṭṭhahi
kākayodhehi4 saddhiṃ mahānasacchadane nisīdi. Rañño
bhattaharaṇakālaṃ ullokayamāno5 te ca kāke āha: "ahaṃ rañño
bhatte hariyamāne bhājanāni pātessāmi, bhājanesu6 patitesu
mayhaṃ jīvitaṃ n'; atthi, tumhesu cattāro janā mukhapūraṃ
bhattaṃ cattāro macchamaṃsaṃ gahetvā7 sapajāpatikaṃ kāka-
rājaṃ8 bhojetha, ‘kahaṃ senāpatīti9'; vutte10 ‘pacchato ehitīti11
vadeyyāthā" 'ti. Atha sūdo12 bhojanavikatiṃ sampādetvā
kājena13 gahetvā14 rājakulaṃ pāyāsi. Tassa rājaṅgaṇaṃ15
gatakāle kākasenāpati kākānaṃ saññaṃ datvā sayaṃ uppa-
titvā bhattahārakassa16 ure nisīditvā nakhapañjarena17 pahari-
tvā kaṇayaggavaṇṇena18 tuṇḍena nāsaggaṃ assa abhihantvā19
uṭṭhāya dvīhi pādehi20 mukham assa pidahi. Rājā mahātale
caṃkamanto mahāvātapānena oloketvā taṃ kākassa kiriyaṃ
disvā bhattahārakassa21 saddaṃ datvā "bho bhattahāra22, bhā-
janāni23 chaḍḍetvā24 kākam eva gaṇhā25" 'ti āha. So bhā-
janāni chaḍḍetvā24 kākaṃ daḷhaṃ gaṇhi. Rājā pana26 "ito
ehīti" āha. Tasmiṃ khaṇe27 kākā āgantvā attano pahonakaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -siyaṃ.
2 Bid -sassa avi-.
3 Bid ārakkhaṇatthāya.
4 Bid kākasūrayo-.
5 Bid olokiyamāno.
6 Bid add pana.
7 Bd adds netvā, Bi netvā passa.
8 Bid -rājānaṃ.
9 Cs adds ca.
10 Bid add mama.
11 Cks ehīti, Bid ehiti.
12 Bid add rañño.
13 Bid kācena.
14 Bid gāhāpetvā
15 Bi -ṇe, Bd -ṇa
16 Bid -kārakassa.
17 Bid -pañcarena.
18 Bid kalāyaggasadisena.
19 Cs -gantvā, Bid abhipaharanto.
20 Bid pakkhapā-.
21 Bi -kārakassa.
22 Bi -kāraka, Bd -hāraka.
23 Bid bhattabhā-.
24 Ck chaḍḍhe-.
25 Bid -hāhī.
26 Bid rājāpi naṃ.
27 Bid add te.
[page 435]
2. Supattajātaka. (292.) 435
bhuñjitvā sesaṃ vuttaniyāmena1 gahetvā agamaṃsu2. Tato
sesā āgantvā sesaṃ3 bhuñjiṃsu. Te pi aṭṭha janā gantvā rā-
jānaṃ sapajāpatikaṃ bhojesuṃ. Suphassāya dohaḷo4 vūpa-
santo5. Bhattahārako kākaṃ rañño upanesi. Atha naṃ rājā
pucchi: "bho kāka, tvaṃ mamañ ca na lajji bhattahārakassa
ca nāsaṃ khaṇḍesi bhattabhājanāni ca bhindi attano ca jīvitaṃ
na rakkhi, kasmā evarūpaṃ kammam akāsīti". Kāko "mahā-
rāja, amhākaṃ rājā Bārāṇasiṃ upanissāya vasati, aham assa
senāpati, tassa Suphassā nāma bhariyā dohaḷinī tumhākaṃ bho-
janaṃ bhuñjitukāma, rājā tassā dohaḷaṃ mayhaṃ ācikkhi,
ahaṃ tatth'; eva mama jīvitaṃ pariccajitvā āgato, idāni me
tassā bhojanaṃ pesitaṃ, mayham manoratho matthakaṃ patto,
iminā kāraṇena mayā evarūpaṃ6 katan" ti dīpento
Ja_III,5.2(=292).1: Bārāṇassaṃ7 mahārāja kākarājā nivāsiko
asītiyā sahassehi Supatto parivārito. || Ja_III:124 ||
Ja_III,5.2(=292).2: Tassa dohaḷinī bhariyā Suphassā maccham8 icchati
rañño mahānase pakkaṃ paccagghaṃ rājabhojanaṃ. || Ja_III:125 ||
Ja_III,5.2(=292).3: Tes'; āhaṃ pahito dūto rañño c'; amhi idhāgato,
bhattu apacitiṃ kummi, nāsāyam akaraṃ vaṇan ti. || Ja_III:126 ||
Tattha Bārāṇassan9 ti Bārāṇasiyaṃ, nivāsiko10 ti nibaddhavasa-
nako, pakkan ti nānappakārena sampāditaṃ, keci siddhan ti sajjhāyanti, pac-
cagghan11 ti accuṇhaṃ12 aparivāsikaṃ13 macchamaṃsavikatisu vā pacceka-
paccekamettamahagghan14 ti paccagghaṃ, tesāhaṃ pahito dūto rañño
camhi idhāgato ti tesaṃ ubhinnam pi ahaṃ dūto āṇattikaro raññā15 c'
amhi16 pahito, tasmā idha āgato ti attho17, bhattu apacitiṃ kummīti sv-
āhaṃ evaṃ āgato18 attano bhattu apacitiṃ sakkārasammānaṃ karomi, nāsā-
yaṃ19 akaraṃ vaṇan ti mahārāja iminā kāraṇena tumhe ca attano ca jīvitaṃ
agaṇayitvā20 bhattabhājanaṃ21 pātāpetuṃ bhattahārakasānāsāya mukhatuṇḍena22
vaṇaṃ akāsiṃ, mayā attano rañño apaciti katā, idāni tumbhe yaṃ icchatha taṃ
daṇḍaṃ23 karothā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -meneva.
2 Bid -miṃsu.
3 Ck Bd sesā, Bi sesa.
4 Cks -ḷaṃ.
5 Bid vūpasami.
6 Bid add kammaṃ.
7 Bi -ṇasyaṃ, Bd -ṇassyaṃ.
8 Bi tasmītum, Bd bhakkhītum.
9 Bi -ṇasīyyan, Bd -ṇassyan.
10 Cks -sako.
11 Ck pacchagghan, Bd paccakkhan.
12 Ck abbhuṇhaṃ, Bid abhiṇhaṃ.
13 Bi saṃparivāritaṃ, Bd saṃparivāsītaṃ.
14 Cs -mettha-, Bid omit one pacceka.
15 Bd rañño.
16 Bd ca amhi.
17 Cks attano, Bi atto.
18 Bid āṇatto.
19 Bid nāsāya.
20 Cks agaṇhitvā, Bid agaṇetvā.
21 Bid -bhojanaṃ.
22 Cs Bid -tuṇḍakena.
23 Bi danta.
[page 436]
436 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
Rājā tassa vacanaṃ sutvā "mayaṃ tāva manussabhūtānaṃ
mahantaṃ yasaṃ datvā amhākaṃ suhajje kātuṃ1 na sak-
koma, gāmādīni dadamānāpi amhākaṃ jīvitadāyakaṃ na la-
bhāma, ayaṃ kāko samāno attano rañño jīvitaṃ pariccajati2
ativiya sappuriso madhurassaro dhammiko3" ti guṇesu pasīdi-
tvā tañ ca4 setacchattena pūjesi. So attano laddhena chat-
tena5 rājānam eva pūjetvā Supattassa6 guṇaṃ7 kathesi. Rājā
taṃ8 pakkosāpetvā dhammaṃ sutvā ubhinnam9 pi10 tesaṃ
attano bhojananiyāmena bhattaṃ paṭṭhapesi, sesakākānaṃ
devasikaṃ ekaṃ11 taṇḍulammaṇaṃ pacāpesi12, sayañ ca Bo-
dhisattassa ovāde ṭhatvā sabbasattānaṃ abhayaṃ datvā pañ-
casīlāni rakkhi13. Supattakākovādo14 sattavassasatāni pavatti15.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājā Anando ahosi, senāpati17 Sāriputto, Suphassā Rāhulamātā, Su-
patto pana18 aham evā" 'ti. Supattajātakaṃ19.
3. Kāyavicchindajātaka.
Puṭṭhassa me ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto añña-
taraṃ purisaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira eko20 puriso
paṇḍurogena aṭṭito21 vejjehi paṭikkhitto, Puttadāro pi 'ssa "ko imaṃ
paṭijaggituṃ sakkotīti" cintesi. Tassa22 etad ahosi: "sac'; āhaṃ
imamhā rogā vuṭṭhahissāmi23 pabbajissāmīti". So katipāhen'; eva kiñci
sappāyaṃ labhitvā ārogo24 hutvā Jetavanaṃ gantvā25 pabbajjaṃ yāci.
So Satthu santike pabbajjañ ca upasampadañ ca labhitvā nacirass'
eva arahattaṃ pāpuṇi. Ath'; ekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesum: "āvuso asuko nāma paṇḍurogī ‘imamhā rogā
vuṭṭhito pabbajissāmīti'; cintetvā pabbajito c'; eva arahattañ ca patto"
ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sanni-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sukhahajje tuṃ, Bd suhajje tuṃ.
2 Bid -ji.
3 Bi dhammākathiko, Bd dhammakatiko.
4 Bid taṃ, leaving out ca.
5 Bid setacha-.
6 Cs supaṇṇassa, Bid bodhisattassa.
7 Bid guṇe.
8 Bid naṃ.
9 Bi -nnā, Bd -nnaṃ.
10 Cks hi.
11 Bid ekadoṇi.
12 Bi ṭhapesi.
13 Cs -iṃsu, Bid rakkhati.
14 Bid add pana.
15 Bid pavattati.
16 Bid dhammade-.
17 Bid sumukhose-.
18 Cks omit pana.
19 Bid add dutiyaṃ.
20 Ck kira eko.
21 Ck addhito, Bi atiko.
22 Cs athassa.
23 Bid muñcissāmi.
24 Cks Bi ar-.
25 Bid add satthāraṃ.
[page 437]
3. Kāyavicchindajātaka. (293.) 437
sinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave1 ayam
eva, pubbe paṇḍitāpi evaṃ vatvā rogā vuṭṭhāya pabbajitvā attano
vaḍḍhim akaṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kuṭum-
baṃ saṇṭhapetvā vasanto paṇḍurogī ahosi. Vejjāpi paṭijaggi-
tuṃ nāsakkhiṃsu, puttadāro pi2 vippaṭisārī ahosi. So "imamhā
rogā vuṭṭhito pabbajissāmīti" cintetvā kiñcid eva sappāyaṃ
labhitvā ārogo3 hutvā Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pab-
baji4. So samāpattiyo ca abhiññāyo ca5 uppādetvā jhāna-
sukhena viharanto "ettakaṃ kālaṃ evarūpaṃ sukhaṃ6 {nālat-
than}7" ti udānaṃ udānento
Ja_III,5.3(=293).1: Puṭṭhassa8 me aññatarena vyādhinā
rogena bāḷhaṃ dukkhitassa ruppato
parisussati khippam idaṃ kalebaraṃ9
pupphaṃ yathā paṃsuni10 ātape kataṃ. || Ja_III:127 ||
Ja_III,5.3(=293).2: Ajaññaṃ jaññasaṃkhātaṃ asuciṃ sucisammataṃ
nānākuṇapaparipūraṃ jaññarūpaṃ apassato. || Ja_III:128 ||
Ja_III,5.3(=293).3: Dhi-r-atthu taṃ āturaṃ pūtikāyaṃ
jegucchiyaṃ11 asuciṃ vyādhidhammaṃ
yattha-ppamattā12 adhimucchitā pajā
hāpenti maggaṃ sugatūpapattiyā ti || Ja_III:129 ||
imā gāthā abhāsi.
Tattha aññatarenā 'ti aṭṭhanavutiyā rogesu ekena paṇḍurogavyādhinā,
rogenā 'ti rujanasabhāvattā evaṃladdhena nāmena, ruppato ti ghaṭṭiyamānassa
pīḷiyamānassa, paṃsuni13 ātape katan ti yathā vātātapena14 tattavālikāya
ṭhapitaṃ sukumāraṃ15 pupphaṃ parisusseyya evaṃ parisusseyyā16 'ti attho,
ajaññaṃ jaññasaṃkhātan ti paṭikkūlaṃ17 amanāpam eva bālānaṃ manā-
pan ti saṃkhaṃ gataṃ, nānākuṇapaparipūran ti kesādīhi dvattiṃsāya
kuṇapehi paripuṇṇaṃ, jaññarūpaṃ apassato ti apassantassa andhabāla-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add idāneva.
2 Bid pissa.
3 Ck ar-.
4 Bid -jitvā.
5 Bid abhiññāyo ca samāpattiyo ca.
6 Bid add nāma.
7 Bid na laddhan.
8 Bd phu-.
9 Ck Bd kaḷe-, Bi kathevaraṃ.
10 Ck paṃsūni.
11 Bd ji-.
12 Bid yatthapam-.
13 Cks Bd paṃsūni, Bi paṃsuṃni.
14 Bid ātape.
15 Bid sukhuma.
16 Bid -ssatī.
17 Bi patikūlaṃ, Bd paṭikūlaṃ.
[page 438]
438 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
puthujjanassa1 manāpaṃ sādhurūpaṃ paribhogasabhāvaṃ2 hutvā upaṭṭhāti,
akkhimhā akkhigūthako ti ādinā nayena pakāsito assa3 sabhāvo bālānaṃ upaṭ-
ṭhāti, āturan ti niccagilānaṃ, adhimucchitā ti kilesamucchāya ativiya
mucchitā, pajā ti andhabālaputhujjanā, hāpenti maggaṃ sugatūpapat-
tiyā ti imasmiṃ pūtikāye laggālaggitā hutvā apāyamaggaṃ pūrentā4 deva-
manussabhedāya sugatiupapattiyā maggaṃ parihāpenti5.
Iti Mahāsatto nānappakārato asucibhāvaṃ niccātura-
bhāvañ ca parigaṇhanto kāye nibbinditvā yāvajīvaṃ cattāro
brahmavihāre bhāvetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakam
samodhānesi: (Bahujanā sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu) "Tadā tāpaso
pana aham eva ahosin6" ti. Kāyavicchindajātakaṃ7.
4. Jambukhādakajātaka.
Ko 'yaṃ bindussaro8 vaggū 'ti. Idaṃ Satthā Veḷu-
vane9 viharanto Devadatta-Kokālike ārabbha kathesi. Tadā hi
Devadatte parihīnalābhasakkāre Kokāliko kulāni upasaṃkamitvā "Deva-
dattatthero Mahāsammata-paveṇiyā10 okkāka-rājavaṃse jāto asambhinne
khattiyavaṃse vaḍḍhito tipiṭako11 jhānalābhī madhurakatho dhamma-
kathiko, detha karotha12 therassā" 'ti Devadattassa vaṇṇaṃ bhāsati.
Devadatto pi "Kokāliko udiccabrāhmaṇakulā nikkhamitvā pabbajito
bahussuto dhammakathiko, detha karotha Kokālikassā" 'ti Kokālikassa
vaṇṇaṃ bhāsati. Iti13 te aññāmaññassa vaṇṇaṃ bhāsitvā kulagharesu
bhuñjantā vicaranti. Ath'; ekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ14 kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatta-Kokālikā aññamaññassa abhūta-
guṇaṃ15 kathetvā bhuñjantā vicarantīti". Satthā āgantvā "kāya nu
'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; ev'; ete abhūtaguṇaṃ15 kathetvā
bhuñjanti, pubbe p'; evaṃ bhuñjiṃsu yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto aññatarasmiṃ jambusaṇḍe15 rukkhadevatā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit andha.
2 Ck parisakkhasabhāvaṃ, Cs sukhasabhāvaṃ.
3 Bi asubhassa, Bd asubha.
4 Bid pūretvā.
5 Bid -tīti.
6 Bid aham evā, omitting ahosi.
7 Bid kayanibbinda-, and add tatiyaṃ.
8 Bid bindusaro.
9 Bid jetavane
10 Ck -paveniyā.
11 Bid tipiṭakadharo.
12 Bi omits karotha.
13 Bid omit iti.
14 Bid add bhikkhu.
15 Bid -guṇakathaṃ.
16 Bid jambuvanasaṇḍe.
[page 439]
4. Jambukhādakajātaka. (294.) 439
hutvā nibbatti. Tatr'; eko kāko jambusākhāya nisinno jambu-
pakkāni khādati. Ath'; eko sigālo āgantvā uddhaṃ olokento
kākaṃ disvā "yan nūnāhaṃ imassa abhūtaguṇaṃ1 kathetvā
jambūni khādeyyan" ti tassa vaṇṇaṃ kathento imaṃ gā-
tham āha:
Ja_III,5.4(=294).1: Ko 'yaṃ bindussaro vaggu pavadantānam2 uttamo,
accuto jambusākhāya moracchāpo va kūjatīti. || Ja_III:130 ||
Tattha bindussaro ti bindunā avisaṭena3 piṇḍitena4 sarena samannā-
gato, vaggū'; ti madhumadhurasaddo5 ti, accuto ti na cuto sunisinno6, mo-
racchāpo va kūjatīti taruṇamoro va manāpena sarena7, ko nām'; eso kū-
jatīti vadati.
Atha naṃ kāko paṭipasaṃsanto8 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.4(=294).2: Kulaputto va9 jānāti kulaputte10 pasaṃsituṃ,
vyagghacchāpasarīvaṇṇa11 bhuñja samma dadāmi te ti. || Ja_III:131 ||
Tattha vyagghacchāpasarīvaṇṇā12 'ti tvaṃ mayhaṃ vyagghapotaka-
samānavaṇṇo khāyasi13, tena taṃ vadāmi: ambho vyagghacchāpasarīvaṇṇa14,
bhuñja samma dadāmi te ti vayassa yāvadatthaṃ jambupakkāni khāda,
ahan te dadāmīti.
Evañ ca pana vatvā jambusākhaṃ cāletvā phalāni pātesi.
Ath'; asmiṃ15 jamburukkhe nibbattadevatā16 te ubho pi abhū-
taguṇakathaṃ kathetvā jambūni khādante disvā tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_III,5.4(=294).3: Cirassaṃ vata passāmi musāvādī17 samāgate
vantādaṃ kuṇapādañ ca aññamaññaṃ pasaṃsake ti. || Ja_III:132 ||
Tattha vantādan ti paresaṃ vantabhattakhādakaṃ kākaṃ, kuṇapādañ
cā 'ti kuṇapakhādanakaṃ18 sigālañ ca.
Imañ ca pana gāthaṃ vatvā sā devatā bheravarūpāram-
maṇaṃ dassetvā te tato palāpesīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -guṇakathaṃ.
2 Bi santānaṃ, Bd saravantānam.
3 Bi avisarena, Bd abhisandena.
4 Bi omits piṇḍitena.
5 Ck madhumadh-, Cs mudumadh-, Bi madhutimadh-, Bd madhurasaddo.
6 Bid sannisinno.
7 Bid saddena.
8 Bd paṭipasaṃsento, Ck paṭippasanto.
9 Bid pa.
10 Bid -ttaṃ.
11 Cks -ṇṇo, Bi byagghyacchāpasariraṃvaṇṇo, Bd -sariravaṇṇa.
12 Cks -ṇṇo, Bid byagghyacchāpasariravaṇṇo.
13 Bi khādasi.
14 Bid byagghyacchāpasariravaṇṇa, Cks vyagghacchāpasarīvaṇṇo.
15 Bid atha tasmī.
16 Bid adhivattā-.
17 all four MSS. -di.
18 Ck -mādanakaṃ, Bid -khādakaṃ.
[page 440]
440 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā sigālo Devadatto ahosi, kāko Kokāliko, rukkhadevatā pana
aham evā" 'ti. Jambukhādakajātakaṃ1.
5. Antajātaka
Usabhass'; eva te khandho ti. Idam pi Satthā tatth'; eva
viharanto2 te yeva dve jane ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ3
purimasadisam eva.
Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto ekasmiṃ gāmūpacāre eraṇḍa rukkhade-
vatā hutvā nibbatti. Tadā ekasmiṃ gāme4 mataṃ jaraggavaṃ
nikkaḍḍhitvā gāmadvāre eraṇḍavane chaḍḍesuṃ. Eko sigālo
āgantvā tassa maṃsaṃ khādi. Eko kāko āgantvā eraṇḍe ni-
līno taṃ disvā "yan nūnāhaṃ etassa abhūtaguṇakathaṃ kathe-
tvā maṃsaṃ khādeyyan" ti cintetvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,5.5(=295).1: Usabhasseva te khandho sīhasseva vijambhitaṃ,
migarāja namo ty-atthu, api kiñci labhāmase ti. || Ja_III:133 ||
Tattha namo ty atthū 'ti namo te atthu.
Taṃ sutvā sigālo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.5(=295).2: Kulaputto va5 jānāti kulaputte6 pasaṃsituṃ,
mayūragīvasaṃkāsa7 ito pariyāhi vāyasā 'ti. || Ja_III:134 ||
Tattha ito pariyāhīti eraṇḍato otaritvā ito yenāhaṃ tenāgantvā maṃ-
saṃ khādā 'ti vadati.
Taṃ tesaṃ kiriyaṃ disvā sā8 rukkhadevatā tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_III,5.5(=295).3: Migānaṃ kotthuko9 anto pakkhīnaṃ10 pana vāyaso
eraṇḍo anto rukkhānaṃ, tayo antā samāgatā ti. || Ja_III:135 ||
Tattha anto ti hīno lāmako.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vādaka-, Bi jampusākhādajā-, Bd jampukhādajā-, Bid add catutthaṃ.
2 Bid idaṃ satthā jetavane viharanto.
3 Bid -vatthu.
4 Bid gāmake.
5 Bid pa.
6 Bid -puttaṃ.
7 Bid -sā.
8 Bid omit sā.
9 Bid siṅgālo.
10 Bid -inaṃ.
[page 441]
6. Samuddajātaka. (296.) 441
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā sigālo Devadatto ahosi, kāko Kokāliko, rukkhadevatā pana
aham evā 'ti. Antajātakaṃ1,
6. Samuddajātaka.
Ko nāyan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Upanan-
dattheraṃ ārabbha kathesi. So hi mahagghaso mahātaṇho ahosi,
sakaṭapūrehi paccayehi santappetuṃ na sakkā, vassūpanāyikakāle2
dvīsu tīsu vihāresu vassaṃ upagantvā ekasmiṃ upāhanā3 ṭhapeti4
ekasmiṃ kattarayaṭṭhiṃ ekasmiṃ udakatumbaṃ5, ekasmiṃ sayaṃ
vasati, janapadavihāraṃ gantvā paṇītaparikkhāre6 bhikkhū disvā ariya-
vaṃsakathaṃ kathetvā te7 paṃsukulāni gāhāpetvā tesaṃ cīvarāni
gaṇhāti8, mattikapatte9 gāhāpetvā manāpamanāpe patte ca10 thāla-
kāni ca gaṇhāti11, gahetvā yānakaṃ pūretvā Jetavanaṃ āgacchati12.
Ath'; ekadivasaṃ13 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
Upanando Sakyaputto mahagghaso mahiccho aññesaṃ paṭipattiṃ ka-
thetvā samaṇaparikkhāraṃ14 yānakaṃ pūretvā āgacchatīti". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "ayuttaṃ bhikkhave Upanandena
kataṃ parisaṃ ariyavaṃsaṃ kathentena, paṭhamataraṃ hi15 attanā
appicchena16 hutvā pacchā paresaṃ ariyavaṃsaṃ kathetuṃ vaṭṭatīti"
Attānam eva paṭhamaṃ patirūpe17 nivesaye, (Dhp. v.158.)
ath'; aññam anusāseyya, na kilisseya paṇḍito ti
imaṃ Dhammapade gāthaṃ desetvā18 Upanandaṃ garahitvā "na bhik-
khave idān'; eva Upanando mahiccho pubbe mahāsamudde19 pi yāva
udakā rakkhitabbaṃ maññīti20" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto samuddadevatā hutvā nibbatti. Ath'; eko
udakakāko21 samuddassa uparibhāgehi22 gacchanto23 "samudde
udakaṃ pamāṇena pivatha, rakkhantā pivathā" 'ti maccha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add pañcamaṃ.
2 Bid vassu-.
3 Bid -naṃ, Cs -naṃ corr. to -nā.
4 Bid -si.
5 Cs -kumbhaṃ.
6 Bid paṇita-.
7 Bid tesaṃ.
8 Bid -ati.
9 Cs -kā-.
10 Bid omit ca.
11 Bid omit gaṇhāti.
12 Bi āgacchi.
13 Bid add bhikkhu.
14 so Cks instead of -rānaṃ? Bid -re.
15 Ck omits hi, Bi -raññī, Bd -rañhi.
16 Bid icho.
17 Bi paṭi-.
18 Bi dassetvā.
19 Bid -ddaṃ.
20 Bi saññiti, Bd maññatīti.
21 Bi uddeca, Bd omits udaka.
22 Bi -ge, Bd -gena.
23 Bid vicaranto.
[page 442]
442 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga (30.)
saṃghe1 sakuṇasaṃghe vārento2 carati3. Taṃ disvā samudda-
devatā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,5.6(=296).1: Ko n'; āyaṃ loṇatoyasmiṃ samantā paridhāvati,
macche makare ca4 vāreti ūmīsu5 ca vihaññatīti. || Ja_III:136 ||
Tattha ko nāyan ti ko nu ayaṃ.
Taṃ sutvā samuddakāko dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.6(=296).2: Anantapāyī6 sakuṇo atitto tidisāsuto
samuddaṃ pātum icchāmi sāgaraṃ saritaṃ7 patin8 ti. || Ja_III:137 ||
Tass'; attho: ahaṃ anantaṃ9 sāgaram pātum icchāmi ten'; amhi anan-
tapāyī10 nāma sakuṇo, mahatiyā pana11 apūraṇīyataṇhāya samannāgatattā
atitto ti pi ahaṃ disāsuto vissuto pākaṭo, sv-āhaṃ sakalasamuddaṃ sun-
darānaṃ ratanānaṃ ākarattā12 sāgarena vā13 khatattā14 sāgaram saritānaṃ15
patibhāvena saritaṃ patiṃ16 pātum icchāmīti.
Taṃ sutvā samuddadevatā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.6(=296).3: So ayaṃ17 hāyati c'; eva pūrat'; eva18 mahodadhi,
nāssa nāyati19 pītatto20, apeyyo kira sāgaro ti. || Ja_III:138 ||
Tattha soyan21 ti so ayaṃ, hāyati cevā 'ti udakassa osakkanavelāya
hāyati nikkhamanavelāya pūrati, nāssa nāyatīti assa mahāsamuddassa sace
pi naṃ sakalo22 loko piveyya tathāpi ito ettakaṃ nāma udakaṃ pītaṃ23 pari-
yanto na paññāyati, apeyyo kirā 'ti esa24 kira sāgaro na sakkā kenaci
udakaṃ khepetvā pātun ti.
Evañ ca pana vatvā25 bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā
samuddakākaṃ palāpesi.
Satthā imaṃ desanaṃ26 āharitvā jātakaṃ samodhānesi. "Tadā
samuddakāko Upanando ahosi, devatā pana aham evā" 'ti. Samud-
dajātakaṃ27.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -gha.
2 Bi repeats vārento.
3 Bd vicarati.
4 Bi makarante, Bd makāre.
5 Bid ummisu.
6 Cs -yi, Bi anandapāyi, Bd ānantapāyi.
7 Bid paritaṃ.
8 all four MSS. patī.
9 Bi ānanda-, Bd ānanta-.
10 Bi anandāpāyi, Bd anantapāyi.
11 Bid pi.
12 Ck ākārattā, Bi agarattā, Bd agārattā.
13 Bd ca, Bi omits vā.
14 Bi khanitattā, Bd khaṇitattā.
15 Bi pari-.
16 Bi paritaṃ patitaṃ, Bd saripatitaṃ.
17 Ck svāyaṃ, Cs sāyaṃ corr. to svāyaṃ, Bi so ahaṃ, Bd sāyaṃ.
18 Ck pūrateca.
19 so all four MSS.
20 so Cks; Bid pivanto.
21 Bi so ayan, Bd sāyan.
22 Ck -le, Bid -la.
23 so Cks; Bi pivatanti, Bd pivitanti.
24 Bid eso.
25 Bd adds sā.
26 Bid dhammade-.
27 Bid add chaṭhaṃ.
[page 443]
7. Kāmavilāpajātaka. (297.) 443
7. Kāmavilāpajātaka.
Ucce sakuṇa1 omānā2 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Paccup-
pannavatthuṃ Puppharattajātake āvibhavissati3, atītaṃ Indriyajātake
āvibhavissati.
Taṃ pana purisaṃ jīvasūle4 uttāsesuṃ5. So tattha ni-
sinno ākāsena gacchantaṃ6 kākaṃ7 disvā tāva kharam pi taṃ8
vedanaṃ agaṇetvā piyabhariyāya sāsanaṃ pesetuṃ9 kākaṃ
āmantento imā gāthā āha:
Ja_III,5.7(=297).1: Ucce sakuṇa1 omāna10 pattayāna11 vihaṅgama12
vajjāsi13 kho tvaṃ vāmuruṃ14, ciraṃ kho sā karissati16. || Ja_III:139 ||
Ja_III,5.7(=297).2: Idaṃ kho sā na jānāti asiṃ16 sattiñ17 ca oḍḍitaṃ,
sā18 caṇḍī{19} kāhati kodhaṃ, tam20 me tapati21 no idha. || Ja_III:140 ||
Ja_III,5.7(=297).3: Esa22 uppalasannāho nikkham ussīsake23 kataṃ
kāsiyañ24 ca muduṃ25 vatthaṃ, tappatu26 dhanakāmiyā27
ti. || Ja_III:141 ||
Tattha omānā2 'ti caramāna28 gacchamāna29, pattayānā 'ti tam eva
ālapati, tathā vihaṅgamā 'ti, so hi patte30 yānaṃ katvā gamanato pattayāno
ākāse gamanato vihaṅgamo, vajjāsīti vadeyyāsi, vāmurun31 ti kadalikkhan-
dhasamānaūruṃ mama sūle nisinnabhāvaṃ vadeyyāsi, ciraṃ kho sā karis-
satīti32 sā imaṃ pavattiṃ ajānamānā mama āgamanaṃ ciraṃ karissati33 ciraṃ
me gamanassa34 piyassa na ca35 āgacchatīti36 evaṃ cintessatīti attho, asiṃ37
sattiñ cā ti asisamānatāya38 sattisamānatāya ca sūlam eva sandhāya vadati,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ṇā.
2 Bi ḍemā, Bd ḍemānā.
3 so Cks; Bid kathitaṃ.
4 Bi jivantisule, Bd jīvitaṃsule.
5 Bi utta-, Bd uttāpesuṃ.
6 Bid āga-.
7 Bi ekakākaṃ, Bd ekaṃ kākaṃ.
8 Bd khīraṃpiḷitaṃ.
9 Bd adds taṃ.
10 Bi ḍehanā, Bd ḍemānā.
11 Bd -nā.
12 Bid -mā.
13 Bid -sī.
14 Bid cāmu-.
15 Bd saṃrissati.
16 Cs Bid asi.
17 Bid satti.
18 Ck yā.
19 Cs Bid -i.
20 Bid taṃ.
21 Bid tappati.
22 Bid esā.
23 Bd nikkhañcussī-, Bi nikkhacūḷāpakohitaṃ.
24 Bid -kañ.
25 Bid -du.
26 Bid tappetu.
27 Cks -mikā, Bid -kāpiyā.
28 Cs Bid -nā.
29 Cs Bid -nā, Bid tattha tattha ḍayhamāna (Bd ḍayyamānā) gacchamānā
in the place of cara---.
30 Bid pattehi, Cs pattena.
31 Bid cāmu-.
32 Bi kirissatīti, Bd sarissatīti.
33 Bi sarissati, Bd sarissatīti.
34 so Cks; Bi gatassa, Bd katassa.
35 Ck nā ma, Bid omit naca.
36 Bid anāgacchatīti.
37 Ck Bid asi.
38 Bi adds ca.
[page 444]
444 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
taṃ1 hi tassa uttāsanatthāya oḍḍitaṃ ṭhapitaṃ, caṇḍīti kodhanā kodhan2
ti aticirāyatīti3 mayi4 kodhaṃ karissati, tam5 me tapatīti6 taṃ tassa kuj-
jhanaṃ maṃ tapati, no idhā 'ti idha pana idaṃ sūlaṃ maṃ na tapatīti dīpeti,
esa7 uppalasannāho ti ādīhi ghare ussīsake ṭhapitaṃ attano bhaṇḍaṃ ācik-
khati, tattha uppalasannāho ti uppalo va8 sannāho9 uppalasadiso kato10, so
ca11 sannāhasajjo12 cā 'ti attho, nikkhañ cā13 'ti pañcahi suvaṇṇehi kataṃ
aṅguleyyakaṃ14, kāsikañ ca muduṃ15 vatthan ti muduṃ kāsikasāṭakayu-
gaṃ16 sandhāyāha, ettakaṃ kira tena17 ussīsake nikkhittaṃ, tappatu18 dha-
nakāmiyā19 ti etaṃ sabbaṃ gahetvā sā mama piyā dhanatthikā iminā dhanena
tappatu18 pūrā20 tuṭṭhā21 hotū 'ti.
Evaṃ so paridevamāno va kālaṃ katvā niraye nibbatti.
Satthā imaṃ desanaṃ22 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhanesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale pa-
tiṭṭhahi) "Tadā bhariyā23 etarahi bhariyā va24, yena pana25 deva-
puttena taṃ kāraṇaṃ diṭṭhaṃ so aham evā" 'ti. Kāmavilāpa-
jātakaṃ26.
8. Udumbarajātaka.
Udumbarā cime27 pakkā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira aññataras-
miṃ paccantagāmake vihāraṃ kāretvā vasati, ramaṇīyo vihāro piṭṭhi-
pāsāṇe niviṭṭho, mandasammajjanaṭṭhānaṃ28 udakaphāsu29, gocara-
gāmo na30 dūre31, sampiyāyamānā manussā bhikkhaṃ denti. Ath'
eko bhikkhu cārikaṃ32 caramāno taṃ vihāraṃ pāpuṇi, nevāsikatthero33
tassāgantukavattaṃ34 katvā punadivase taṃ ādāya gāmaṃ piṇḍāya
pāvisi, manussā tassa35 bhikkhaṃ datvā svātanāya nimantayiṃsu,
āgantuko36 katipāhaṃ bhuñjitvā cintesi: "eken'; upāyena37 bhikkhuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid tañ.
2 Ck kodhanaṃ kodhanan, Cs kodhanaṃ kodhan.
3 Bi caṇḍi kāmāti kodhani ati-, Bd sā caṇḍiti kodhanā kāhati
kodhan ti ati-.
4 Bi mayhaṃ.
5 Bid taṃ.
6 Bid tappa-.
7 Bid esā.
8 Cs Bid ca.
9 Bid add ca uppalasannāho,
10 Bid kaḷā.
11 Cs sova, Bid yoca.
12 Bi sannāhapakko, Bd sannāhako.
13 Ck nikkhamā
14 Bi aṅgulimaddikaṃ, Bd -muddikaṃ.
15 Bid -du.
16 Bid mudukaṃ pi sāṭaka-.
17 Bid dhanaṃ.
18 Bid tappetu.
19 Bid -piyā.
20 Bi pūratu, Bd pūretu.
21 Bi mudusantāṭhā, Bd santuṭhā.
22 Cs Bid dhammade-.
23 Bi adds va, Bd ca.
24 Bid omit va and add ahosi.
25 Ck omits pana.
26 Bid add sattamaṃ.
27 Bid came, Cs vime.
28 Bi maṇḍappasam-, Bd maṇḍalasam-.
29 Bid -sukaṃ.
30 Bid nāti.
31 Bi adds niccasaccasanne, Bd naccāsanno.
32 Bid -kañ.
33 Bid -siko.
34 Bid tassa āg-.
35 Bid paṇitaṃ.
36 Bi so āgaṃtvā.
37 Bid add taṃ.
[page 445]
8. Udumbarajātaka. (298.) 445
vañcetvā nikkaḍḍhitvā1 imaṃ vihāraṃ gaṇhissāmīti". Atha naṃ
therūpaṭṭhānaṃ āgataṃ2 pucchi: "kiṃ3 āvuso Buddhūpaṭṭhānaṃ4
akāsīti5". "Bhante imaṃ vihāraṃ paṭijaggantā6 n'; atthi, ten'; amhi
na gatapubbo7" ti. "Yāva tvaṃ Buddhūpaṭṭhānaṃ4 gantvā āgac-
chasi tāvāhaṃ paṭijaggissāmīti". "Sādhu bhante" ti nevāsiko "yāva
mamāgamanā there mā pamajjitthā" 'ti manussānaṃ vatvā pakkāmi.
Tato paṭṭhāya āgantuko "tassa nevāsikassa ayañ cāyañ8 ca doso" ti
vatvā te manusse paribhindi. Itaro pi Satthāraṃ vanditvā punāgato.
Ath'; assa so senāsanaṃ na9 adāsi. So ekasmiṃ ṭhāne vasitvā puna-
divase piṇḍāya gāmaṃ pāvisi. Manussā sāmīcimattam pi na kariṃsu.
So vippaṭisārī hutvā puna Jetavanaṃ gantvā taṃ kāraṇaṃ bhikkhūnaṃ
ārocesi. Te10 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: āvuso asuko
kira bhikkhu asukaṃ bhikkhuṃ vihārā nikkaḍḍhitvā sayaṃ tattha
vasatīti11". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi ka-
thāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave idān'; eva pubbe pi so imaṃ vasanaṭṭhānā nikkaḍḍhi yevā" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto araññe rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tattha
vassāne sattasattāhaṃ devo vassi. Ath'; eko rattamukhakhud-
damakkaṭo12 ekissā anovassikāya pāsāṇadariyā vasamāno eka-
divasaṃ darīdvāre13 atemanaṭṭhāne sukhena nisīdi. Tatth'; eko
kāḷamukhamahāmakkaṭo14 tinto15 sītena pīḷiyamāno vicaranto
taṃ tathā nisinnaṃ16 disvā "upāyena taṃ17 nīharitvā ettha
vasissāmīti" cintetvā kucchiṃ18 olambitvā19 suhitākāram das-
sento20 tassa purato ṭhatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,5.8(=298).1: Udumbarā c'; ime21 pakkā nigrodhā ca kapitthanā22,
ehi nikkhama23 bhuñjassu, kiṃ jighacchāya mīyasīti24. || Ja_III:142 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paṭikametvā.
2 Bd āgantvā.
3 Cks kim.
4 Ck Bid buddhu-.
5 Bid nākāsīti.
6 Bid jagganto.
7 Cks natthītinamhi gatapubbo.
8 Bid ca ayañ.
9 Cs Bi omit na
10 Bid add bhikkhū.
11 Bid vasīti.
12 Bid -khuddakama-.
13 Ck Bd dari-, Bi gīri-.
14 Bi kāladukkha-, Ck khālamukhamahākakkaṭo.
15 Ck tintento, Cs cintento.
16 Cks nisinnamānaṃ.
17 Bi naṃ.
18 Ck kujjhiṃ, Cs kucchi, Bi kujhitvā.
19 so all four MSS.
20 Bid dassetvā.
21 Bi jame, Bd came, Cs pime.
22 Cs kapitthakā, Bi kapiṭhānā.
23 Ck Bd nikkhamma.
24 Bid mīlāsīti.
[page 446]
446 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
Tattha kapitthanā ti bilakkhū1, ehi nikkhamā2 'ti ete udumbarādayo
phalabhāranamitā3, aham pi khāditvā suhito āgato4, tvam pi gaccha bhuñ-
jassū 'ti.
So pi tassa vacanaṃ5 saddahitvā phalāphalāni6 bhuñjitu-
kāmo7 nikkhamitvā tattha tattha8 vicaritvā kiñci alabhanto
puna āgantvā9 taṃ antodariyaṃ10 pavisitvā nisinnaṃ disvā
"vañcessāmi nan" ti tassa purato ṭhatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.8(=298).2: Evaṃ so11 sukhito12 hoti yo vaddham13 apacāyati
yathāham ajja suhito dumapakkāni-m-āsito ti. || Ja_III:143 ||
Tattha dumapakkāni māsito ti udumbarādīni rukkhaphalāni khāditvā
asito14 dhāto15 suhito16.
Taṃ sutvā mahāmakkaṭo tatiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.8(=298).3: Yaṃ vanejo vanejassa vañceyya kapino kapi17
daharo pi taṃ18 na saddheyya na hi jiṇṇo19 jarākapīti. || Ja_III:144 ||
Tass'; attho: yaṃ vane jāto kapi vane jātassa kapino20 vañcanaṃ21 ka-
reyya taṃ22 daharo pi23 tayā sadiso pi24 vānaro na saddaheyya25, mādiso
pana jiṇṇo26 jarākapi mahallakamakkaṭo na hi saddaheyya, sattakkhattum pi
bhaṇantassa tumhādisassa na saddahati27, imasmiṃ28 padese sabbaṃ phalāpha-
laṃ vassena29 kilinnaṃ patitaṃ30, puna tava imaṃ31 ṭhānaṃ n'; atthi gacchā 'ti.
So tato va pakkāmi.
Satthā imaṃ desanaṃ32 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
khuddamakkaṭo33 nevāsiko ahosi, kāḷamahāmakkaṭo34 āgantuko, ruk-
khadevatā pana aham evā" 'ti. Udumbarajātakaṃ35.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -u, Bd milakkhu, Bi milabhikkhu.
2 Bd nikkhammā.
3 Bd -bhārenanamitā, Bi -bhāre namitā.
4 Bi adds si, Bd smiṃ.
5 Bid add sutvā.
6 Bid phalāni.
7 Bid khāditu.
8 Ck Bi only one tattha.
9 Bid punāg-.
10 Bid antopāsāṇada-.
11 Bid kho.
12 Bid suhito.
13 Bid vuḍḍham.
14 Ck Bd āsito.
15 Bid gato, Ck dhāno.
16 Bid omit suhito.
17 Cks kapiṃ.
18 Bid omit taṃ.
19 Ck jiṇṇā, Cs jiṇṇa, Bi jiṇo-.
20 Bid kapissa.
21 Ck cavanaṃ, Cs vacanaṃ.
22 Ck naṃ.
23 Bid omit daharo pi.
24 Bid add daharo,
25 Bid saddheyya.
26 Ck jinna, Cs jinno.
27 Bid saddahīti.
28 Cs adds hi, Bid himavantap.
29 Ck casesana, Cs vasesana.
30 Cks kiñcimatthīti, Bi kilannaṃ patitaṃ, Bd kilinnapatitaṃ.
31 Bd idaṃ.
32 Bid dhammade-.
33 Bid khuddakama-.
34 Bid kāla-.
35 Bid add aṭhamaṃ.
[page 447]
9. Komāyaputtajātaka. (299). 447
9. Komāyaputtajātaka.
Pure tuvan1 ti. Idaṃ Satthā Pubbārāme2 viharanto
keḷisīlake3 bhikkhū ārabbha kathesi. Te kira bhikkhū Satthari
uparipāsāde viharante heṭṭhāpāsāde diṭṭhasutādīni kathentā kalahañ
ca paribhāsañ ca kathentā4 nisīdiṃsu. Satthā Mahāmoggallānaṃ
āmantetvā "ehi5, bhikkhū saṃvejehīti" āha. Thero ākāse uppatitvā
pādaṅguṭṭhakena pāsādathūpikaṃ6 paharitvā yāva udakapariyantā
pāsādaṃ kampesi. Te bhikkhū maraṇabhayabhītā nikkhamitvā bahi
aṭṭhaṃsu. Tesaṃ so keḷisīlakabhāvo7 bhikkhūsu pākaṭo jāto. Ath'
ekadivasaṃ8 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso ekacce
bhikkhū evarūpe niyyānikasāne pabbajitvā keḷisīlā9 hutvā caranti10,
aniccaṃ dukkhaṃ anattā ti vipassanāya kammaṃ11 na karontīti".
Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sanni-
sinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva
pubbe pi12 keḷisīlakā13 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ gāmake brāhmaṇakule nibbatti.
Komāyaputto ti naṃ sañjāniṃsu. So aparabhāge nikkhamitvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā Himavantapadese vasi. Ath'; aññe keḷisī-
lakā14 tāpasā Himavantapadese15 assamaṃ māpetvā vasiṃsu, ka-
siṇaparikammamattam pi nesaṃ n'; atthi, araññato phalāphalāni
āharitvā khāditvā hasamānā16 nānappakārāya keḷiyā17 vīti-
nāmenti. Tesaṃ santike18 makkaṭo atthi, so pi keḷisīlako19
va20 mukhavikārādīni karonto tāpasānaṃ nānāvidhaṃ keḷiṃ21
dasseti. Tāpasā tattha ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya
manussapathaṃ āgamiṃsu. Tesaṃ gatakālato paṭṭhāya Bo-
dhisatto taṃ ṭhānaṃ āgantvā22 vāsaṃ kappesi. Makkaṭo
tesaṃ viya tassāpi keḷiṃ21 dassesi. Bodhisatto accharam
paharitvā "susikkhitapabbajitānaṃ santike vasantena nāma
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvan.
2 Bid jetavane.
3 Ck kīḷi-, Bi kolisīla, Bd kelisīla.
4 Bid karontā.
5 Bid ete.
6 Bd -tūpikaṃ, Bi -bhummikaṃ.
7 Bid kelisīlabhāvo.
8 Bid add bhikkhū.
9 Bid add bhikkhū.
10 Bid vicaranti.
11 Bid kammaṭṭhānaṃ.
12 Bd pete.
13 Bd kelisīlā.
14 Bid kelisīlā.
15 Bid -ppa-.
16 Ck vasamānā, Cs hasamānā? Bi haṃsamānā, Bd phāyamānā?
17 Bi kelisīlā, Bd kelisīlāya.
18 Bid add eko.
19 Bid keli-.
20 Bd ca.
21 Bid keliṃ.
22 Bi gaṃtvā.
[page 448]
448 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
ācārasampannena kāyādīhi susaññatena1 jhāne2 suyuttena3
bhavituṃ vaṭṭatīti" tassa ovādaṃ adāsi. So tato paṭṭhāya
sīlavā ācārasampanno4 ahosi. Bodhisatto pi tato aññattha
agamāsi. Atha te tāpasā loṇambilaṃ sevitvā taṃ ṭhānaṃ
agamiṃsu5. Makkaṭo pubbe viya tesaṃ keḷiṃ7 na dassesi.
Atha naṃ tāpasā "pubbe6 āvuso amhākaṃ purato keḷiṃ7 karosi
idāni na karosi, kiṃkāraṇā" ti pucchanto8 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_III,5.9(=299).1: Pure tuvaṃ9 sīlavataṃ sakāse10
okkandikaṃ11 kīḷasi assamamhi,
karoh'; are12 makkaṭiyāni makkaṭa,
na taṃ mayaṃ sīlavataṃ ramāmā 'ti. || Ja_III:145 ||
Tattha sīlavataṃ sakāse13 ti keḷisīlānaṃ14 amhākaṃ santike, ok-
kandikan ti migo15 viya okkandikatvā16 kīḷasi, karohare17 ti karohi18 are19
ti20 ālapanaṃ, makkaṭiyānīti mukhamakkaṭikaṃ21 kīḷāsaṃkhātāni22 mukha-
vikārāni23, na taṃ mayaṃ sīlavataṃ ramāmā 'ti yaṃ pubbe tava keḷisīlaṃ
keḷivatañ ca taṃ mayaṃ etarahi na ramāma nābhiramāma, tvam pi no na
ramāpesi, kin nu kho kāraṇan ti.
Taṃ sutvā makkaṭo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_III,5.9(=299).2: Sutā24 hi mayhaṃ paramā25 visuddhi26
Komāyaputtassa bahussutassa,
mā dāni27 maṃ maññi tuvaṃ28 yathā pure,
jhānāniyuttā viharāma āvuso ti. || Ja_III:146 ||
Tattha mayhan ti karaṇatthe sampadānaṃ, visuddhīti29 jhānavi-
suddhi30, bahussutassā 'ti bahunnaṃ kasiṇaparikammānaṃ aṭṭhannañ ca
samāpattīnaṃ sutattā c'; eva paṭividdhattā ca bahussutassa, tuvan ti tesu ekaṃ
tāpasaṃ ālapanto idāni mā maṃ tvaṃ pure viya sañjāni31 nāhaṃ purimasadiso
ācariyo me laddho ti dīpeti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid susaṃvuttena.
2 Bi sādarena sādarena.
3 Bi susaṃyuttena, Bd suyuttapayuttena.
4 Bi sīlacāgācāra-.
5 Bid āgamaṃsu.
6 Ck keliṃ, Cs keliṃ corr. to keḷiṃ, Bi kili, Bd kilī.
7 Bid add tvaṃ.
8 Cs keliṃ corr. to keḷiṃ, Bd -keli-.
9 Ck pucchanti corr. to -tā.
10 Bi vasaṃvakasena, Bd pakāse.
11 Bid -nti-.
12 Cs -haro, Bi na karomareti, Bd karopāre.
13 Bd pakāse, Bi sīlavassaṃkāse.
14 Bid keli-.
15 Bid okkantikamigo in the place of okkandikantimigo.
16 Bid okkantetvā.
17 Bid karomāre.
18 Bi omits karohi.
19 Bd omits karohi are.
20 Bid iti.
21 Bid -kā.
22 Ck kīlā-, Bid kili-.
23 Bd -rādīni.
24 Cs sunā, Bd suṇo.
25 Cs Bi -maṃ.
26 Cs Bi -ddhiṃ.
27 Ck tvaṃ.
28 pubbe---dāni wanting in Bi.
29 Cks -inti, Bid -ddhiti.
30 Cks -iṃ.
31 Ck sajāni, Bi sañcāni.
[page 449]
10. Vakajātaka. (300.) 449
Taṃ sutvā tāpaso1 tatiyaṃ gātham āha2:
Ja_III,5.9(=299).3: Sace pi selasmiṃ vapeyyu3 bījaṃ
devo ca vasse n'; eva hi taṃ ruheyya,
sutā hi tayā4 paramā visuddhi,
ārā tuvaṃ makkaṭa jhānabhūmiyā ti. || Ja_III:147 ||
Tass'; attho: sace pi pāsāṇapiṭṭhe pañcavidhaṃ bījaṃ vapeyyuṃ devo ca
sammā vasseyya akhettatāya taṃ n'; eva5 ruheyya6, evam eva7 taṃ8 tayā para-
majjhānavisuddhi sutā9, tvam pana tiracchānayoniko10 ārā jhānabhūmiyā dūre
ṭhito, na sakkā tayā jhānaṃ nibbattetun ti makkaṭaṃ garahiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā keḷisīlatāpasā12 ime bhikkhū ahesuṃ, Komāyaputto
pana aham evā" 'ti. Komāyaputtajātakaṃ13
10. Vakajātaka.
Parapāṇarodhā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
purāṇasanthavaṃ14 ārabbha kathesi. Vatthuṃ Vinaye vitthārato
āgatam eva, ayaṃ pan'; ettha saṃkhepo: Āyasmā Upaseno5 duvassiko16
ekavassikena saddhivihārikena17 saddhiṃ Satthāraṃ upasaṃkamitvā Sat-
thārā garahito vanditvā pakkanto. Vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ
patvā18 appicchatādiguṇayutto terasadhūtaṅgāni19 samādāya parisam pi
terasadhūtaṅgadharaṃ19 katvā Bhagavati temāsaṃ patisallīṇe20 sapariso
Satthāraṃ upasaṃkamitvā parisaṃ nissāya paṭhamaṃ garahaṃ labhi-
tvā adhammikāya katikāya ananuvattane21 dutiyaṃ sādhukāraṃ labhi-
tvā "ito paṭṭhāya dhūtaṅgadharā19 bhikkhū yathāsukhaṃ upasaṃ-
kamitvā maṃ passantū" 'ti Satthārā katānuggaho22 nikkhamitvā bhik-
khūnaṃ tam atthaṃ ārocesi. Tato pabhuti bhikkhū dhūtaṅgadharā19
hutvā Satthāraṃ23 dassanāya upasaṃkamitvā Satthari patisallāṇā20
vuṭṭhite tattha paṃsukūlāni chaḍḍetvā attano maṭṭacīvarān'; eva24
gaṇhiṃsu. Satthā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ senāsanacārikaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sā.
2 Ck āhaṃsu.
3 Cs -yyuṃ.
4 Cks tesaṃ, Bd mayā corr. to tayā
5 Bid na.
6 Bi viraḷeyya, Bd viruḷeyya.
7 Cs -vaṃ.
8 Cs Bid omit taṃ.
9 Ck adds natasutā, Bi nasutā nasutā.
10 Bid -nikattā.
11 Bid dhammade-
12 Ck Bid keli-.
13 Bid add navamaṃ.
14 Ck -santakaṃ corr. to -taṃ, Cs -santhataṃ, Bi saṇḍavaṃ, Bd saṇṭhavaṃ.
15 Ck -ne, Bi upaneseno.
16 Ck sudavassiko, Cs vassiko.
17 Bid omit saddhi-.
18 Bi arahappatto, Bd arahattampatto.
19 Ck -dhu-.
20 Bid paṭi-.
21 Bid anuvattane.
22 Bid gatā-.
23 Bi satthū.
24 Bid pattacī-.
[page 450]
450 III. Tikanipāta. 5. Kumbhavagga. (30.)
caranto tattha tattha patitāni paṃsukūlāni disvā pucchitvā tam atthaṃ
sutvā "bhikkhave imesaṃ nāma bhikkhūnaṃ vatasamādānaṃ1 naciraṭ-
ṭhitikaṃ vakassa2 uposathakammasadisaṃ ahosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakko devarājā ahosi. Ath'; eko vako3 Gaṅ-
gātīre pāsāṇapiṭṭhe vasati. Atha Gaṅgāya himodakaṃ āgantvā
taṃ pāsāṇaṃ parikkhipi. Vako3 abhirūhitvā pāsāṇapiṭṭhe
nipajji, n'; ev'; assa gocaro atthi na gocarāya gamanamaggo,
udakam pi vaḍḍhat'; eva, so cintesi: "mayhaṃ n'; eva gocaro
atthi na gocarāya gamanamaggo, "nikkammassa4 pana5 nipaj-
janato6 uposathakammaṃ varan7" ti manasā va uposathaṃ
adhiṭṭhāya sīlāni samādiyitvā8 nipajji. Tadā Sakko āvajjamāno
tassa taṃ dubbalasamādānaṃ ñatvā "etaṃ vakaṃ3 viheṭhes-
sāmīti9" eḷakarūpena āgantvā tassāvidure10 ṭhatvā attānaṃ
dassesi. Vako taṃ disvā "aññasmiṃ divase uposathakammaṃ
jānissamīti" uṭṭhāya taṃ gaṇhituṃ pakkhandi11. Eḷako pi ito
c'; ito ca pakkhanditvā12 attānaṃ gahetuṃ na adāsi13. Vako
taṃ gahetum asakkonto nivattitvā āgamma "uposathakammaṃ
tāva me na bhijjatīti" tatth'; eva puna nipajji. Sakko Sak-
kattabhāven'; eva ākāse ṭhatvā "tādisassa dubbalajjhāsayassa
kiṃ uposathakammena, tvaṃ mama14 Sakkabhāvaṃ ajānanto
eḷakamaṃsaṃ khāditukāmo ahosīti" taṃ viheṭhetvā garahitvā
devalokam eva gato.
Ja_III,5.10(=300).1: Parapāṇarodhā jīvanto maṃsalohitabhojano15
vako3 vataṃ samādiyi16 upapajji uposathaṃ. || Ja_III:148 ||
Ja_III,5.10(=300).2: Tassa Sakko vataṃ ñāya ajarūpen upāgami,
vītatapo17 ajjhappatto bhañji18 lohitapo tapaṃ. || Ja_III:149 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhūtaṅgasamā-.
2 Bid ba-.
3 Bid ba-.
4 so Ck; Cs nikkamassa corr. to -mmassa, Bi niggamantassāpi,
Bd nikkhamantassāpi.
5 Cs Bid omit pana.
6 Bi nimajjanato, Bd nimujjanato.
7 Bi varataran, Bd varaṃtaran.
8 Bid -dayitvā.
9 Bid vimaṃsissāmīti
10 Bi omits ta-, Bd tassa avi-.
11 Ck pakkandi, Bi pakkantā.
12 Bi pakkan-.
13 Bid nādāsi.
14 Bid maṃ.
15 Ck Bid maṃsaṃ.
16 Bid -dāya.
17 Bi vikandapo, Bd vigantapo.
18 Bi bhijja, Bd bhindi.
[page 451]
10 Vakajātaka. (300.) 451
Ja_III,5.10(=300).3: Evam evaṃ1 idh'; ekacce samādānasmiṃ2 dubbalā
lahuṃ karonti attānaṃ vako3 va ajakāraṇā ti || Ja_III:150 ||
tisso pi abhisambuddhagāthā.
Tattha upapajji uposathan ti uposathavāsaṃ upagato, vataññāsiti4
taṃ dubbalavatam aññāsi, vītatapo5 ajjhappatto ti vigatatapo hutvā upa-
gato, tam khādituṃ pakkhanto6 ti attho, lohitapo ti lohitapāyī7, tapan ti
taṃ attano samādānaṃ tapaṃ bhindi
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Sakko9 aham evā" 'ti. Vakajātakaṃ10. Kumbhavaggo pañ-
camo11. Tikanipāta vaṇṇanā niṭṭhitā12.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -va.
2 Bid -namhi.
3 Bid ba-.
4 Ck vanaññāsīti, Cs vataṃaññāsīti, Bi tavañāsīti, Bd vataññābhiti.
5 Bi vikantapo, Bd vikantapo corr. to vigantapo.
6 Bi pakkandito, Bd pakkhandito
7 all four MSS. -yi.
8 Bid dhammade-.
9 Bid add pana.
10 Cs Bid ba-, Bid add dasamaṃ.
11 Bi adds surāgharasupattajā kāyanippindajambukā antasamuddā kāmavi
udummakomāyaputtaṃke jātakam dasamam bhave vaggo kumudapavuccati.
12 Bd adds bhadraghaṭaṃ supattañ ca kāyatunditidaṃ ca jampukā bhantaṃ
samuddakāmavilāsam udumparaṃ komāyaputtaṃ baṇanti.