Input by the Sri Lanka Tripitaka Project

[CPD Classification 2.5.2]
[PTS Vol Dh - ] [\z Dhp /] [\f I /]    
[PTS Page 001] [\q   1/]     
[BJT Vol Dh - ] [\z Dhp /] [\w I /]    
[BJT Page 026] [\x  26/]     
Suttantapiñake
Khuddakanikàyo
(Dutiyo gantho)
Dhammapadapàëi

ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿
³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   ³
³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³
³						   ³
³ Text converted to Classical Sanskrit Extended    ³
³ (CSX) encoding:				   ³
³ 						   ³
³ description             character  =	ASCII	   ³
³  						   ³
³ long a                  à             224	   ³
³ long A                  â             226	   ³
³ long i                  ã             227	   ³
³ long I                  ä             228	   ³
³ long u                  å             229	   ³
³ long U                  æ             230	   ³
³ vocalic r               ç             231	   ³
³ vocalic R               è             232	   ³
³ long vocalic r          é             233	   ³
³ vocalic l               ë             235	   ³
³ long vocalic l          í             237	   ³
³ velar n                 ï             239	   ³
³ velar N                 ð             240	   ³
³ palatal n               ¤             164	   ³
³ palatal N               ¥             165	   ³
³ retroflex t             ñ             241	   ³
³ retroflex T             ò             242	   ³
³ retroflex d             ó             243	   ³
³ retroflex D             ô             244	   ³
³ retroflex n             õ             245	   ³
³ retroflex N             ö             246	   ³
³ palatal s               ÷             247	   ³
³ palatal S               ø             248	   ³
³ retroflex s             ù             249	   ³
³ retroflex S             ú             250	   ³
³ anusvara                ü             252	   ³
³ anusvara (overdot)      §             167	   ³
³ capital anusvara        ý             253	   ³
³ visarga                 þ             254	   ³
³ (capital visarga                      255)	   ³
³ 						   ³
³ Other characters of the CSX encoding table are   ³
³ not included. Accents have been dropped in order ³
³ to facilitate word search.			   ³
ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ


Namo tassa bhagavato arahato sammàsambuddhassa. 

1. Yamakavaggo. 

1. Manopubbaïgamà dhammà manoseññhà manomayà 1
Manasà ce paduññhena bhàsati và karoti và
Tato naü dukkhamanveti cakkaü'va vahato padaü. 

2. Manopubbaïgamà dhammà manoseññhà manomayà 2
Manasà ce pasannena bhàsati và karoti và
Tato naü sukhamanveti chàyà'va anapàyinã. 

3. Akkocchi maü avadhi maü ajini maü ahàsi me 3
Ye taü upanayhanti veraü tesaü na sammati. 

4. Akkocchi maü avadhi maü ajini maü ahàsi me 4
Ye taü na upanayhanti veraü tesåpasammati. 

[PTS Page 002] [\q   2/]     
5. Na hi verena veràni sammantãdha kudàcanaü 5
Averena ca sammanti esa dhammo sanantano. 

6. Pare ca na vijànanti mayamettha yamàmase 6
Ye ca tattha vijànanti tato sammanti medhagà. 

7. Subhànupassiü viharantaü indriyesu asaüvutaü 7
Bhojanambhi amatta¤¤uü kusãtaü hãnavãriyaü
Taü ve pasahati màro vàto rukkhaü'va dubbalaü. 

3 âkro÷anmàmavocanmàma jayanmàmahàpayat
Atra ye upanahyante vairaü teùàü na ÷àmyati. 
4 âkro÷anmàmavocanamàmajayanmàmahàpayat
Atra ye nopanahyante vairaü teùàü pra÷àmyati. 
(Målasarvàstivàdivinaya. Ko÷àmbakavastu)
5 Na hi vaireõa vairàõi ÷àmyantãha kadàcana
Kùàntyà vairàõi ÷àmyanti eùa dharma: sanàtana: . 
6 Pare'tra na vijànanti vayamatrodyamàmahe
Atra ye tu vijànanti teùàü ÷àmyanti medhakà: . 
(Målasarvàstivàdivinaya. Ko÷àmbakavastu)

[BJT Page 28] [\x  28/]     
8. Asubhànupassiü viharantaü indriyesu susaüvutaü 8
Bhojanambhi ca matta¤¤uü saddhaü àraddhavãriyaü
Taü ve nappasahati màro vàto selaü'va pabbataü. 

9. Anikkasàvo kàsàvaü yo vatthaü paridahessati 9
Apeto damasaccena na so kàsàvamarahati. 

10. Yo ca vantakasàvassa sãlesu susamàhito 10
Upeto damasaccena sa ve kàsàvamarahati. 

11. Asàre sàramatino sàre càsàradassino 11
Te sàraü nàdhigacchanti micchàsaükappagocarà. 

12. Sàra¤ca sàrato ¤atvà asàra¤ca asàrato 12
Te sàraü adhigacchanti sammàsaükappagocarà. 

13. Yathàgàraü ducchannaü vuññhi samativijjhati 13
Evaü abhàvitaü cittaü ràgo samativijjhati. 

[PTS Page 003  [\q   3/]     14.] Yathàgàraü succhannaü vuññhi na samativijjhati 14
Evaü subhàvitaü cittaü ràgo na samativijjhati. 

15. Idha socati pecca socati pàpakàrã ubhayattha socati 15
So socati so viha¤¤ati disvà kamma kiliññhamattano. 

16. Idha modati pecca modati katapu¤¤o ubhayattha modati 16
So modati so pamodati disvà kamma visuddhimattano. 

17. Idha tappati pecca tappati pàpakàrã ubhayattha tappati 17
Pàpaü me katanti tappati bhiyyo tappati duggatiü gato. 

18. Idha nandati pecca nandati pàpakàrã ubhayattha nandati 18
Pàpaü me katanti nandati bhiyyo nandati suggatiü gato. 

[BJT Page 30] [\x  30/]     
19. Bahumpi ce sahitaü bhàsamàno 19
Na takkaro hoti naro pamatto
Gopo'va gàvo gaõayaü paresaü
Na bhàgavà sàma¤¤assa hoti. 

20. Appampi ce sahitaü bhàsamàno 20
Dhammassa hoti anudhammacàrã
Ràga¤ca dosa¤ca pahàya mohaü
Sammappajàno suvimuttacitto
Anupàdiyàno idha và huraü và
Sa bhàgavà sàma¤¤assa hoti. 

Yamakavaggo pañhamo. 

[PTS Page 004] [\q   4/]     
2. Appamàdavaggo. 

1. Appamàdo amatapadaü pamàdo maccuno padaü 21
Appamattà na mãyanti ye pamattà yathà matà. 

2. Etaü visesato ¤atvà appamàdamhi paõóità 22
Appamàde pamodanti ariyànaü gocare ratà. 

3. Te jhàyino sàtatikà niccaü daëhaparakkamà 23
Phusanti dhãrà nibbàõaü yogakkhemaü anuttaraü. 

4. Uññhànavato satimato sucikammassa nisammakàrino 24
Sa¤¤atassa ca dhammajãvino appamattassa yaso'bhivaóóhati. 

5. Uññhànenappamàdena sa¤¤amena damena ca 25
Dãpaü kayiràtha medhàvã yaü ogho nàbhikãrati. 

1 Apramàdo hyamçtapadaü pramàdo mçtyuna: padam
Apramattà na bãrayante ye pramattà: sadà mçtà: . 
(Udànavarga-apramàdavarga. [V. 6]
Apramadu amatapada pramadu macuno pada
Apramata na miyati ye pramata yadha mutu. (Prà. Dha. )
2 Etad vi÷eùato g¤atvà hyapramàdasya paõaóita: 
Apramàde pramodata nityamàrya: svagocaram. 
(Udànavarga-apramàdavarga. [V. 10]
Eta vi÷eùadha ¤atva apramadasa panito
Apramadi pramodia ariana goyari rato. (Prà. Dha. )
4 Utthànavata: smçtàtmana: ÷ucicittasya ni÷amyacàriõa: 
Saüyatasya hi dharmajãvino hyapramattasya ya÷o'bhivardhati. 
(Udànavarga-apramàdavarga. [V. 6]
Uñhanamato samtimato suyikamasa ni÷macarino
Sa¤ata hi dhamajãvino apramatasa ya÷idhavaóhati. (Prà. Dha. [A. 3](8)
5 Utthànenàpramàdena saüyamena damena ca
Dvãpaü karoti medhàvi tamoghonàbhimardati. 
(Udàna-apramàda. [V. 5]
Uñhanena apramadena sa¤amena damena ca
Divu karoti medhavi ya jara nabhimardati. (Prà. Dha. [A. 3](7)

[BJT Page 32] [\x  32/]     
6. Pamàdamanuyu¤janti bàlà dummedhino janà 26
Appamàda¤ca medhàvi dhanaü seññhaü'va rakkhati. 

7. Mà pamàdamanuyu¤jetha mà kàmarati santhavaü 27
Appamatto hi jhàyanto pappoti vipulaü sukhaü. 

8. Pamàdaü appamàdena yadà nudati paõóito 28
Pa¤¤àpàsàdamàruyha asoko sokiniü pajaü
Pabbataññho'va bhummaññhe dhãro bàle avekkhati. 

[PTS Page 005] [\q   5/]     
9. Appamatto pamattesu suttesu bahujàgaro 29
Abalassaü'va sãghasso hitvà yàti sumedhaso. 

10. Appamàdena maghavà devànaü seññhataü gato 30
Appamàdaü pasaüsanti pamàdo garahito sadà. 

11. Appamàdarato bhikkhu pamàde bhaya dassivà 31
Saüyojanaü aõuü thålaü óahaü aggãva gacchati. 
12. Appamàdarato bhikkhu pamàde bhaya dassivà 32
Abhabbo parihàõàya nibbàõasseva santike. 

Appamàdavaggo dutiyo. 

6 Pramada anuyujati bala drumedhino jana
Apramada tu medhavi dhana ÷eñhi va rachati. (Prà. Dha. [A. 4](14)
Pramàdamanuvartante bàlàdurmedhaso janà: 
Apramàdaü tu medhàvã dhanaü ÷reùñhã va rakùate. 
(Udànavarga-apramàdavarga. [V. 10]
7 Pramàdaü nànuyujyeta na kàmaratisaüstavam
Apramatta: sadàdhyàyã pràpanute paramaü sukhaü. 
(Udànavarga. [Iv. V. 11]
Na i pramada samayu aprati asava chayi
Apramato hi jhayatu pranoti paramu sukhu. (Prà. Dha. )
Apramadi pramodiya ma gàmarati sambhamu
Apramato hi jhayatu vi÷eùa adhigachati. (Prà. Dha. )
8 Pramàdamapramàdena yadà nudati paõóita: 
Prag¤àprasàdamàruhya tva÷oka: ÷okinãü prajàm
Parvatastha iva bhåmiùñhàn dhãro bàlànavekùate. 
(Udàna-apramàda. [V. 4]
Prag¤àprasàdamàruhyà÷ocya: ÷ocato janàn
Bhåmiùñhàniva ÷laiastha: sarvàn pràg¤o'nupa÷yati. 
(Yogabhàùya. [T](40)
Pramada apramadena yada nudati panitu
Pra¤a prasada aruyu a÷oka ÷oino jana
Pravatañhova bhumañha dhãru bala avechati. (Prà. Dha. [A 3](15)
9 Apramatu pramateùu suteùu baho jagaru
Abala÷a va bhadra÷u hatva yati sumedhasu. 
10 Apramadaü pra÷aüsanti pramàdo garhita: sadà
Apramàdena maghavàn devànàü ÷reùñhatàü gata: . 
(Udànavarga. [Iv. V. 24]
Apramadena makaha devana samidhi gatu
Apramada pragjhati pramadu garahitu sada. (Prà. Dha. [A 3](17)
11 Apramàdarato bhikùu: pramàde bhayadar÷aka: 
Durgàdudadharata àtmànaü païkasanna iva ku¤jara: . 
(Udànavarga apramàda. 13)
12 Apramada ratu yo bhikhu pramadi bhayadar÷i và abhavu parihanae nivanaseva satii. 
(Prà. Dha. [B. 32]

[BJT Page 34] [\x  34/]     
3. Cittavaggo. 

1. Phandanaü capalaü cittaü durakkhaü dunnivàrayaü 33
Ujuü karoti medhàvã usukàro'va tejanaü. 

2. Vàrijo'va thale khitto okamokata ubbhato 34
Pariphandatidaü cittaü màradheyyaü pahàtave. 

3. Dunniggahassa lahuno1 yatthakàmanipàtino 35
Cittassa damatho sàdhu cittaü dantaü sukhàvahaü. 

[PTS Page 006] [\q   6/]     
4. Sududdasaü sunipunaü yatthakàmanipàtinaü 36
Cittaü rakkhetha medhàvã cittaü guttaü sukhàvahaü. 

5. Dåraïgamaü ekacaraü asarãraü kuhàsayaü 37
Ye cittaü sa¤¤amessanti mokkhanti màrabandhanà. 

6. Anavaññhitacittassa saddhammaü avijànato 38
Paripalavapasàdassa pa¤¤à na paripårati. 

7. Anavassutacittassa ananavàhatacetaso 39
Pu¤¤apàpapahãõassa natthi jàgarato bhayaü. 

8. Kumbhåpamaü kàyamimaü viditvà nagaråpamaü cittamidaü ñhapetvà 40
Yodhetha màraü pa¤¤àyudhena jita¤ca rakkhe anivesano siyà. 

9. Aciraü vatayaü kàyo pañhaviü adhisessati 41
Chuddho apetavi¤¤àõo niratthaü'va kaliïgaraü. 

10. Diso disaü yantaü kayirà verã và pana verinaü 42
Micchàpaõihitaü cittaü pàpiyo naü tato kare. 

1 Spandanaü capalaü cittaü dårakùaü durnivàraõam
Sçjuü karoti medhàvã iùukàra iva tejanam. 
(Udànavarga-citta. 8)
Druraja drunivaraõa. (Prà. Dha. [A. 8]
2 Vàrija iva sthale kùipatamokàdoghàt samuddhçta: 
Pariùpandati vai cittaü màradheyaü prahàtavai. 
(Udànavarga. [V. 2]
5 Duragama ekacara a÷arira guha÷aya
Ye cita sa¤ame÷ati mocati marabhatana. (Prà. Dha. )
6 Anavasthãta cittasya saddharma mavijànata: 
Pariplavalrasàdasya prag¤à na paripåryate. (Udànavarga. 31. [V. 28]
Anavaññhita citasa (prà. Dha. [A. 1]
7 Anava÷uta citasa (prà. Dha. [A. 4]
9 Ayirena vata i kayu padhavi. . . . Siti
Ruchu. . . . Ci¤ana niratha ba kaóãgaru (prà. Dha. [C VO](14)
Aviraü vata kàyo'yaü pçthivãmadhi÷eùyati
øunyavyapetavig¤àno nirastaü và kaóaügaram. (Udàna varga. [V. 35]

[BJT Page 36] [\x  36/]     
11. Na taü màtà pità kayirà a¤¤e và pi ca ¤àtakà 43
Sammàpaõihitaü cittaü seyyaso naü tato kare. 

Cittavaggo tatiyo. 

[PTS Page 007] [\q   7/]     
Pupphavaggo. 

1. Ko imaü pañhaviü vicessati[a 44]
*Yamaloka¤ca imaü sadevakaü
Ko dhammapadaü sudesitaü
Kusalo pupphamiva pacessati. 

2. Sekho pañhaviü vicessati 45
Yamaloka¤ca imaü sadevakaü
Sekho dhammapadaü sudesitaü
Kusalo pupphamiva pacessati. 

3. Pheõåpamaü kàyamimaü viditvà
Marãcidhammaü abhisambudhàno
Chetvàna màrassa papupphakàni[b]
Adassanaü maccuràjassa gacche. 

4. Pupphàni heva pacinantaü byàsattamanasaü naraü 47
Suttaü gàmaü mahogho'va maccu àdàya gacchati. 

5. Pupphàni heva pacinantaü byàsattamanasaü naraü 48
Atittaü yeva kàmesu antako kurute vasaü. 

6. Yathàpi bhamaro pupphaü vaõõagandhaü aheñhayaü 49
Paëeti rasamàdàya evaü gàme munã care. 

7. Na paresaü vilomàni na paresaü katàkataü 50
Attano'va avekkheyya katàni akatàni ca. 

[PTS Page 008] [\q   8/]     
8. Yathàpi ruciraü pupphaü vaõõavantaü agandhakaü 51
Evaü subhàsità vàcà aphalà hoti akubbato. 

9. Yathàpi ruciraü pupphaü vaõõavantaü sagandhakaü 52
Evaü subhàsità vàcà saphalà hoti pakubbato. 

1 *(Yamaloka ji) ita sadevaka
Ko dhamapada sude÷ita ku÷ala puùaviva payeùiti (prà. Dha. [C. 1]
2 Budhu pradha. . . . úiti yamaloka ji eta sadevaka. 
Budhu dhamapada sudesita ku÷ala puùaciva payeùiti (prà. Dha. [C. 2]
[A] vijessati iti bahåsu. 
[B] sapupphakàkànãti kesuci. 
4 Suptaü vyàghraü mahogho và mçtyuràdàya gacchati. Saücinvànakamevainaü
kàmànamavitçptanam. 
(øàntiparva. 9939. Mahàbhàrata. )
5 Puùpàõãva vicinvantamanyatragatamànasam. Anavàpteùu kàmeùu
Mçtyurabhyeti mànavam. (øàntiparva. 6540. Mahàbhàrata. )

[BJT Page 38] [\x  38/]     
10. Yathàpi ppupharàsimhà kayirà màlàkuõe bahå 53
Evaü jàtena maccena kattabbaü kusalaü bahuü. 

11. Na pupphagandho pañivàtameti na candanaü tagaramallikà và 54
Sata¤ca gandho pañivàtameti sabbà disà sappuriso pavàti. 

12. Candanaü tagaraü vàpi uppalaü atha vassikã 55
Etesaü gandhajàtànaü sãlagandho anuttaro. 

13. Appamatto ayaü gandho yàyaü tagaracandanã 56
Yo ca sãlavataü gandho vàti devesu uttamo. 
14. Tesaü sampannasãlànaü appamàdavihàrinaü 57
Sammada¤¤à vimuttànaü màro maggaü na vindati. 

15. Yathà saïkàradhànasmiü ujjhitasmiü mahàpathe 58 padumaü tattha jàyetha sucigandhaü
manoramaü. 
[PTS Page 009] [\q   9/]     
16. Evaü saïkàrabhåtesu andhabhåte puthujjane 59
Atirocati pa¤¤àya sammàsambuddhasàvako. 

Pupphavaggo catuttho. 

4. Bàlavaggo. 

1. Dãghà jàgarato ratti dãghaü santassa yojanaü 60
Dãgho bàlànaü saüsàro saddhamma avijànataü. 

2. Cara¤ce nàdhigaccheyya seyyaü sadisamattano 61
Ekacariyaü daëhaü kayirà natthi bàle sahàyatà. 

3. Puttà matthi dhanammatthi iti bàlo viha¤¤ati 62
Attà hi attano natthi kuto puttà kuto dhanaü. 

4. Yo bàlo ma¤¤ati bàlyaü paõaóito và'pi tena so 63
Bàlo ca paõóitamànã sa ve bàlo'ti vuccati. 

5. Yàvajãvampi ce bàlo vaõóitaü payirupàsati 64
Na so dhammaü vijànàti dabbã såparasaü yathà. 

[PTS Page 010] [\q  10/]     
6. Muhuttampi ce vi¤g¤u paõóitaü payirupàsati 65
Khippaü dhammaü vijànàti jivhà såparasaü yathà. 

15 Yadha sagara uóasa ujhitasa maha pathi
Padumu tatra jaea suyi gandha manoramu. (Prà. Dha. [C. 3]
16 Yadha sagha dhamà à andhabhåte prudhijane
Abhioti pra¤ai samesabudha ÷avaka. (Prà. Dha. [C. 4]

[BJT Page 40] [\x  40/]     
7. Caranti bàlà dummedhà amitteneva attanà 66
Karontà pàpakaü kammaü yaü hoti kañukapphalaü. 

8. Na taü kammaü kataü sàdhu yaü katvà nànutappati 67
Yassa assumukho rodaü vipàkaü pañisevati. 

9. Ta¤ca kammaü kataü sàdhu yaü katvà nànutappati 68
Yassa patãto sumano vipàkaü pañisevati. 

10. Madhuvà ma¤¤ati bàlo yàva pàpaü na paccati 69
Yadà ca paccati pàpaü atha bàlo dukkhaü nigacchati. 

11. Màse màse kusaggena bàlo bhu¤jetha bhojanaü 70
Na so saïkhatadhammànaü kalaü agghati soëasiü. 
12. Na hi pàpaü kataü kamma sajju khãraü'va muccati 71
ôahantaü bàlamanveti bhasmacchanno'va pàvako. 

13. Yàvadeva anatthàya ¤attaü bàlassa jàyati 72
Hanti bàlassa sukkaüsaü muddhamassa vipàtayaü. 

[PTS Page 011] [\q  11/]     
14. Asataü bhàvanamiccheyya purekkhàra¤ca bhikkhusu 73
âvàsesu ca issariyaü påjà parakulesu ca. 

15. Mameva kataü ma¤¤antå gihã pabbajità ubho 74
Mameva ativasà assu kiccàkiccesu kismici
Iti bàlassa saükappo icchà màno ca vaóóhati. 

16. A¤¤à hi làbhåpanisà a¤¤à nibbànagàminã 75
Evametaü abhi¤¤àya bhikkhu buddhassa sàvako
Sakkàraü nàbhinandeyya vivekamanubråhaye. 

Bàlavaggo pa¤camo. 

6. Paõóitavaggo. 

1. Nidhinaü'va pavattàraü yaü passe vajjadassinaü 76
Niggayhavàdiü medhàviü tàdisaü paõóitaü bhaje
Tàdisaü bhajamànassa seyyo hoti na pàpiyo. 

11 Màse màse ku÷àgreõa bàlo bhuüjeta bhojanam
Na so khuddhe prasàdanya kalàmarghati ùoóa÷ãm. 
(Mahàvastu. [Iii. 436] Piña)
Masi masi sahasena yaea ÷atena ca
Neva saghasa dhamesu kala aveti ùoóa÷i. (Prà. Dha. [C. 14]

[BJT Page 42] [\x  42/]     
2. Ovadeyyanusàseyya asabbhà ca nivàraye 77
Sataü hi so piyo hoti asataü hoti appiyo. 

3. Na bhaje pàpake mitte na bhaje purisàdhame 78
Bhajetha mitte kalyàõe bhajetha purisuttame. 

[PTS Page 012] [\q  12/]     
4. Dhammapãti sukhaü seti vippasannena tejasà 79
Ariyappavedite dhamme sadà ramati paõóito. 

5. Udakaü hi nayanti nettikà usukàrà namayanti tejanaü 80
Dàruü namayanti tacchakà attànaü damayanti paõóità. 

6. Selo yathà ekaghano vàtena na samãrati 81
Evaü nindàpasaüsàsu na sami¤janti paõóità. 

7. Yathàpi rahado gambhãro vippasanno anàvilo 82
Evaü dhammàni sutvàna vippasãdanti paõóità. 

8. Sabbattha ve sappurisà cajanti na kàmakàmà lapayanti santo 83
Sukhena phuññhà atha và dukhena noccàvacaü paõóità dassayanti. 

9. Na attahetu na parassa hetu 84
Na puttamicche na dhanaü na raññhaü
Na iccheyya adhammena samiddhimattano
Sa sãlavà pa¤¤avà dhammiko siyà. 

10. Appakà te manussesu ye janà pàragàmino 85
Athàyaü itarà pajà tãramevànudhàvati. 

[PTS Page 013] [\q  13/]     
11. Ye ca kho sammadakkhàte dhamme dhammànuvattino 86
Te janà pàramessanti maccudheyyaü suduttaraü. 

12. Kaõhaü dhammaü vippahàya sukkaü bhàvetha paõóito 87
Okà anokaü àgamma viveke yattha dåramaü. 

9 Yo atma hetu na parasa hetu. Pavani kamani samayare a. 
Na ichia adhamena samidhi atmano. 
Sa ÷ilava panitu dhammiho sida. (Prà. Dha. [C. 26] 

[BJT Page 44] [\x  44/]     
13. Tatràbhiratimiccheyya hitvà kàme aki¤cano 88
Pariyodapeyya attànaü cittaklesehi paõóito. 

14. Yesaü sambodhiaïgesu sammà cittaü subhàvitaü 89
âdànapañinissagge anupàdàya ye ratà
Khãõàsavà jutimanto te loke parinibbutà. 

Paõóitavaggo chaññho. 

7. Arahantavaggo. 

1. Gataddhino visokassa vippamuttassa sabbadhi 90
Sabbaganthappahãõassa pariëàho na vijjati. 

2. Uyyu¤janti satimanto na nikete ramanti te 91
Haüsà'va pallalaü hitvà okamoka jahanti te. 

[PTS Page 014] [\q  14/]     
3. Yesaü sannicayo natthi ye pari¤¤àtabhojanà 92
Su¤¤ato animitto ca vimokkho yesa gocarà
âkàse'va sakuntànaü gati tesaü durannayà

4. Yassàsavà parikkhãõà àhàre ca anissito 93
Su¤¤ato animitto ca vimokkho yassa gocaro
âkàse'va sakuntànaü padaü tassa durannayaü

5. Yassindriyàni samathaü gatàni 94 assà yathà sàrathinà sudantà
Pahãõamànassa anàsavassa
Devà'pi tassa pihayanti tàdino. 

6. Pañhavisamo no virujjhati indakhãlåpamo tàdi subbato 95
Rahado'va apetakaddamo saüsàrà na bhavanti tàdino. 

[BJT Page 46] [\x  46/]     
7. Santaü tassa manaü hoti santà vàcà ca kamma ca 96
Sammada¤¤à vimuttassa upasantassa tàdino. 

8. Assaddho akata¤¤å ca sandhicchedo ca yo naro 97
Hatàvakàso vantàso sa ve uttamaporiso. 

9. Gàme và yadi và ra¤¤e ninne và yadi và thale 98
Yatthàrahanto viharanti taü bhåviü ràmaõeyyakaü. 

[PTS Page 015] [\q  15/]     
10. Ramaõãyàni ara¤¤àni yattha na ramatã jano 99 
Vãtaràgà ramissanti na te kàmagavesino. 

Arahantavaggo sattamo. 

8. Sahassavaggo. 

1. Sahassampi ce vàcà anatthapadasaühità 100
Ekaü atthapadaü seyyo yaü sutvà upasammati. 

2. Sahassampi ce gàthà antthapadasaühità 101
Ekaü gàthàpadaü seyyà yaü sutvà upasammati. 

3. Yo ce gàthàsataü bhàse anatthapadasaühitaü 102
Ekaü dhammapadaü seyyà yaü sutvà upasammati. 

1 Sahasramapi vàcànàmanarthapadasaübhità
Ekà arthavatã ÷reyà yaü ÷rutvà upa÷àmyati. 
(Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Sahasa bi ya va÷ana anatha pada sahita
Eka gadha pada ùebha ya ùutva uva÷amati. (Prà. Dha. [C. 72]
2 Sahasramapi gàthànàmanarthapadasaühità
Ekà arthavatã ÷reyà yaü ÷rutvà upa÷àmyati. 
(Mahàvastu. 3. 436 Piña)
3 Ja gadha ÷ata bhaùe anata pada sahita
Eka gadha pada ùeho ya ùåtva uva÷amati. (Prà. Dha. [C. 10]

[BJT Page 48] [\x  48/]     
4. Yo sahassaü sahassena saïgàme mànuse jine 103
Eka¤ca jeyya attànaü sa ve saïgàmajuttamo. 

5. Attà have jitaü seyyo yà càyaü itarà pajà 104
Attadantassa posassa niccaü sa¤¤atacàrino. 

6. Neva devo na gandhabbo na màro saha brahmunà 105
Jitaü apajitaü kayirà tathàråpassa jantuno. 

[PTS Page 016] [\q  16/]     
7. Màse màse sahassena yo yajetha sataü samaü 106
Eka¤ca bhàvitattànaü muhuttampi påjaye
Sà yeva påjanà seyyà ya¤ce vassasataü hutaü. 

8. Yo ca vassasataü jantu aggiü paricare vane 107
Eka¤ca bhàvitattànaü muhuttampi påjaye
Sà yeva påjanà seyyà ya¤ce vassasataü hutaü. 

9. Yaü ki¤ci yiññhaü va hutaü va loke 108
Saüvaccharaü yajetha pu¤¤apekkho
Sabbampi taü na catubhàgameti
Abhivàdanà ujjugatesu seyyà. 

10. Abhivàdanasãlissa niccaü vaddhàpacàyino 109
Cattàrà dhammà vaóóhanti àyu vaõõo sukhaü balaü. 

4 Yo ÷atàni sahasràõàü saügràme manujàn jayet
Yo caikaü jayedàtmànaü sa vai saügràmajidvara: . (Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Yo sahasa sahasani sagami manuùa jini
Eka ji. . . . Atmana so ho sagamu utamu. (Prà. Dha. [C. 6]
7 Varùe varùe÷vamedhena yo yajeta ÷ataü samà: 
Maüsàni ca na khàdedyastayo: puõyaphalaü samam. (Manu. [V. 53]
Yo yajeta sahasràõàü màse màse ÷atà÷atam
Na so buddhe prasàdasya kalàmarghati ùoóa÷ãm. 
(Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Masi masi sahasina yo yaeva ÷atena ca
Nevi budhi prasadasa kala aveti ùoóa÷a. (Prà. Dha. )
8 Yo ca varùa÷ataü jãvedaganiü paricaran÷acaret
Patràhàro chamàvàsã karonto cividhaü tapam
Ya÷caikaü bhàvitàtmànaü muhårtampi påjayet
Sà ekà påjanà ÷reyo na ca varùa÷ataü hutam. 
(Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Ya ja vaùa ÷ata jatu agi pariyara vane
. . . . Sa pi telena diva ratra atadrita
Eka ji bhavitatmana muhåtaviva puae
Sayeva puyana ùebha yaji vaùa ÷ata hotu. (Prà. Dha. [C. 20, 21]
9 Yat kiücidiùñaü ca hutaü ca loke
Saüvatsaraü yajati puõyaprekùo
Sarvaü hi taü na caturbhàgameti
Abhivàdanaü ujjugateùu ÷reyam. (Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Ya kiji yiñha va hota va loke
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
Abhivadana ujukateùu ùiho. (Prà. Dha. [C. 22]
10 Abhivàdana÷ãlasya nityaü vçddhopasevina: 
Catvàri sampravardhante àyurvidyà ya÷o balam. 
(Masusmçti. 2. 121)
Adhivadana÷ilisa nica vçóhavasayino
Catvari tasa vardhati ayo kirti subha bala. (Prà. Dha. [Cvo. 34]

[BJT Page 50] [\x  50/]     
11. Yo ca vassasataü jãve dussãlo asamàhito 110
Ekàhaü jãvitaü seyyo sãlavantassa jhàyino. 

12. Yo ca vassasataü jãve duppa¤¤o asamàhito 111
Ekàhaü jãvitaü seyyo pa¤¤avantassa jhàyino. 

13. Yo ca vassasataü jãve kusãto hãnavãriyo 112
Ekàhaü jãvitaü seyyo viriyamàrabhato daëhaü. 

14. Yo ca vassasataü jãve apassaü udayavyayaü 113
Ekàhaü jãvitaü seyyo passato udayavyayaü. 

[PTS Page 017] [\q  17/]     
15. Yo ca vassasataü jãve apassaü amataü padaü 114
Ekàhaü jãvitaü seyyo passato amataü padaü. 

16. Yo ca vassasataü jãve apassaü dhammamuttamaü 115
Ekàhaü jãvitaü seyyo passato dhammamuttamaü. 

Sahassavaggo aññhamo. 

9. Pàpavaggo. 

1. Abhitvaretha* kalyàõe pàpà cittaü nivàraye 116
Dandhaü hi karoto pu¤¤aü pàpasmiü ramatã mano. 

11 Yo ca varùa÷ataü jãvedadu: ÷ãlo asamàhita: 
Ekàhaü jãvitaü ÷reya: ÷ãjavantasya dhyàyato. 
(Mahàvastu. 3. 436 Piña)
13 Yo ca varùa÷ataü jãvet ku÷ãdo hãnavãryyavàn
Ekàhaü jãvitaü ÷reya: ÷ãlavantasya dhyàyato. 
(Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Ya ji vaùa ÷ata jivi kusidhu hinaviriyava
Muhutu jãvita ùebha viriya arahato dàóha. (Prà. Dha. [C. 17]
14 Yo ca. . . . . . Apa÷yaü udayavyayam
. . . . . . . Pa÷yato udayavyayam. (Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Ya ji vaùa ÷ata jivi apa÷u uda
Muhuta jãvita ùehu pa÷ato udakavaya. (Prà. Dha. [C. 18]
15 Yo ca. . . . . . Apa÷yaü amçtaü padam
. . . . . . Pa÷yato amçtaü padam. (Mahàvastu. 3. 436 Piña)
16 Yo ca. . . . . . Apa÷yaü dharmamuttamam
. . . . . . Pa÷yato dharmamuttamam. (Mahàvastu. 3. 436 Piña)
Ya ja vaùa ÷ata jivi apa÷u dhamu utamu
Muhuta jãvita sehu pa÷atu dhamu utamu. (Prà. Dha. [G. 19]
* Abhittharetha-bahåsu. 

[BJT Page 52] [\x  52/]     
2. Pàpaü ce puriso kayirà na taü kayirà punappunaü 117
Na tamhi chandaü kayiràtha dukkho pàpassa uccayo. 

3. Pu¤¤aü ce puriso kayirà kayiràthetaü punappunaü 118
Tamhi chandaü kayiràtha sukho pu¤¤assa uccayo. 

4. Pàpo'pi passati bhadraü yàva pàpaü na paccati 119
Yadà ca paccati pàpaü atha pàpo pàpàni passati

[PTS Page 018] [\q  18/]     
5. Bhadro'pi passati pàpaü yàva bhadraü na paccati 120
Yadà ca paccati bhadraü atha bhadro bhadràni passati. 

6. Mà'pama¤¤etha pàpassa na mantaü àgamissati 121
Udabindunipàtena udakumbho'pi pårati
Pårati bàlo pàpassa thokathokampi àcinaü. 

7. Mà'pama¤¤etha pu¤¤assa na maü taü àgamissati 122
Udabindunipàtena udakumbho'pi pårati
Pårati dhãro pu¤¤assa thokathokampi àcinaü. 

[BJT Page 54] [\x  54/]     
8. Vàõijo'va bhayaü maggaü appasattho mahaddhano 123
Visaü jãvitukàmo'va pàpàni parivajjaye. 

9. Pàõimhi ce vaõo nàssa hareyya pàõinà visaü 124
Nàbbaõaü visamanveti natthi pàpaü akubbato. 

10. Yo appaduññhassa narassa dussati 125
Suddhassa posassa anaïgaõassa
Tameva bàlaü pacceti pàpaü
Sukhumo rajo pañivàtaü'va khitto. 

11. Gabbhameke'papajjanti nirayaü pàpakammino 126
Saggaü sugatino yanti parinibbanti anàsavà. 

[PTS Page 019] [\q  19/]     
12. Na antalikkhe na samuddamajajhe 127
Na pabbatànaü vivaraü pavissa
Na vijjatã so jagatippadeso
Yatthañthito mucceyya pàpakammà. 

13. Na antalikkhe na samuddamajajhe 128
Na pabbatànaü vivaraü pavissa
Na vijjati so jagatippadeso
Yatthañthitaü nappasahetha maccu. 

Pàpavaggo navamo. 

11 Narakaü pàpakarmàõa: kçtapuõyastu svargatim. 
(Udànavarga. [V. 24]
12 Na càntarãkùe na samudramadhye
Pa parvatànàü vividhaprade÷e
Na màtçmårdhani pradhçtastathàïke
Tyaktuü kùama: karma kçtaü naro hi. (Garuóapuràõa
Adhyàya. 113-20)

[BJT Page 56] [\x  56/]     
10. Daõaóavaggo. 

1. Sabbe tasanti daõaóassa sabbe bhàyanti maccuno 129
Attànaü upamaü katvà na haneyya na ghàtaye. 

2. Sabbe tasanti daõaóassa sabbesaü jãvitaü piyaü 130
Attànaü upamaü katvà na haneyya na ghàtaye. 
3. Sukhakàmàni bhåtàni yodaõóena vihiüsati 131
Attano sukhamesàno pecca so na labhate sukhaü. 

[PTS Page 020] [\q  20/]     
4. Sukhakàmàni bhåtàni yodaõóena na hiüsati 132
Attano sukhamesàno pecca so labhate sukhaü. 

5. Mà'voca pharusaü ka¤ci vuttà pañivadeyyu taü 133
Dukkhà hi sàrambhakathà pañidaõóà phuseyyu taü. 

6. Sa ce neresi attànaü kaüso upahato yathà 134
Esa patto'si nibbàõaü sàrambho te na vijjati. 

7. Yathà daõóena gopàlo gà pàceti gocaraü 135
Evaü jarà ca maccu ca àyuü pàcenti pàõinaü. 

8. Atha pàpàni kammàni karaü bàlo na bujjhati 136
Sehi kammehi dummedho aggidaóóho'va tappati. 

1 Pràõà yathàtmano'bhãùñà bhåtànàmpi te tathà
âtmaupamyena bhåteùå dayàü kurvanti sàdhava: . 
(Hitopade÷a. 1. 2)
3 Ahiüsakàni bhåtàni daõóena vinihanti ya: 
âtmana: sukhamicchan sa pretya naiva sukhã bhavet. 
(Mahàbhàrata. 13. 5565)
Yo'hiüsakàni bhåtàni hinastyàtmasukhecchayà
Sa jãvaü÷va mçta÷caiva na kvacit sukhamedhate. 
(Manusmçti. 5. 45. )

[BJT Page 58] [\x  58/]     
9. Yo daõóena adaõóesu appaduññhesu dussati 137
Dasannama¤¤ataraü ñhànaü khippameva nigacchati. 

10. Vedanaü pharusaü jàniü sarãrassa ca bhedanaü 138
Garukaü vàpi àbàdhaü cittakkhepaü va pàpuõe. 

11. Ràjato và upassaggaü abbhakkhànaü va dàruõaü 139
Parikkhayaü va ¤àtãnaü bhogànaü va pabhaïguraü

12. Atha vàssa agàràni aggi óahati pàvako 140
Kàyassa bhedà duppa¤¤o nirayaü so upapajjati. 

[PTS Page 021] [\q  21/]     
13. Na naggacariyà na jañà na païkà 141
Nànàsakà thaõóilasàyikà và
Ràjo ca jallaü ukkuñikappadhànaü
Sodhenti maccaü avitiõõakaïkhaü. 
14. Alaïkato ce'pi samaü careyya 142
Santo danto niyato brahmacàrã
Sabbesu bhåtesu nidhàya daõóaü
So bràhmaõo so samaõo sa bhikkhu. 

13 Na nagnacaryyà na jañà na païko
Nànà÷anaü sthaõóila÷àyikà và
Na rajomalaü notakuñukapradhànaü
Vi÷odhayenmohavi÷ãrõakàükùam. (Divyàvadàna)
14 Alagito ya vi care a dhamu
Datu ÷atu sa¤atu brammayari
Savisu bhutesu nihai dana
So bramaõo so samaõo so bhikhu. (Prà. Dha. [B. 39]
. Alakçta÷càpi careta dharmaü
Dàntendriya: ÷ànta: saüyato brahmacàrã
Sarveùå bhåteùå nidhàya daõóaü
Sa bràhmaõa: sa ÷ramaõa: sa bhikùu: . (Divyàdàna)

[BJT Page 60] [\x  60/]     
15. Hirãnisedho puriso koci lokasmiü vijjati 143
Yo nindaü apabodhati asso bhadro kasàmiva. 

16. Asso yathà bhadro kasàniviñiñho 144
âtàpino saüvegino bhavàtha
Saddhàya sãlena ca vãriyena ca
Samàdhinà dhammavinicchayena ca
Sampannavijjàcaraõà patissatà
Pahassatha dukkhamidaü anappakaü. 

17. Udakaü hi nayanti nettikà usukàrà namayanti tejanaü 145
Dàruü namayanti tacchakà attànaü damayanti subbatà. 

Daõóavaggo dasamo. 

[PTS Page 022] [\q  22/]     
Jaràvaggo. 

1. Ko nu hàso kimànando niccaü pajjalite sati 146
Andhakàrena onaddhà padãpaü na gavessatha. 

2. Passa cittakataü bimbaü arukàyaü samussitaü 147
âturaü bahusaïkappaü yassa natthi dhuvaü ñhiti. 

1 Kà nu kãraóà kà nu rati evaü prajvalite sadà andhakàre'smin prakùiptà pradãpaü na
gaveùata. 
Ko nu harùo konu ànando evaü prajvalite sadà
Andhakàre, smin prakùiptà àlokaü na prakà÷aye. 
(Mahàvastu. 3. 376 Piña)

[BJT Page 62] [\x  62/]     
3. Parijiõõamidaü råpaü roganióóhaü pabhaïguraü 148
Bhijjati påtisandeho maraõantaü hi jãvitaü. 

4. Yànimàni apatthàni alàpåneva sàrade 149
Kàpotakàni aññhãni tàni disvàna kà rati. 

5. Aññhãnaü nagaraü kataü maüsalohitalepanaü 150
Yattha jarà ca maccu ca màno makkho ca ohito. 

6. Jãranti ve ràja rathà sucittà 151
Atho sarãrampi jaraü upeti. 
Sata¤ca dhammo na jaraü upeti
Santo have sabbhi pavedayanti. 

7. Appassutàyaü puriso balivaddo'va jãrati 152
Maüsàni tassa vaóóhanti pa¤¤à tassa na vaóóhati. 

[PTS Page 023] [\q  23/]     
8. Anekajàti saüsàraü sandhàvissaü anibbisaü 153
Gahakàrakaü gavesanto dukkhà jàti punappunaü. 

3 Parijãõãpidaü råpaü roganãóaü prabhaïguram
Bhidyate påti sandehaü maraõàntaü hi jãvitam. (Udànavarga. [V](34)
Parijinamida ru rovu a nióa prabhaguno
Bheüsiti. . . . . . . . . . . . . (Prà. Dha. [C][VO. 16]
5 Asthãsthånaü syàyuyutaü màüsa÷oõitalepanam
Carmàvanaddhaü durgandhi pårõaü måtra purãùayo: 
Jarà÷okasamàviùñaü rogàyatanamàturam
Rajasvalamanityaü ca bhåtàvàsmidaü tyajet. (Manusmçti. [VI](77)
6 Cãryanti vai ràjarathà: sucitrà
Hyato ÷arãrampi jaràmupeti
Satàntu dharmo na jaràmupeti
Santo hi taü satsu nivedayanti. (Udànavarga. [V. 28]
Jiyarati hi rayaradha sucitra
Adha ÷arira bi jara uveti
Sata tu dharma na jara uveti
Sato hiva sahi pravedayiti. (Prà. Dha. [C][OV. 21]

[BJT Page 64] [\x  64/]     
9. Gahakàraka diññho'si puna gehaü na kàhasi 154
Sabbà te phàsukà bhaggà gahakauñaü visaïkhitaü
Visaïkhàragataü cittaü taõhànaü khayamajjhagà. 

10. Acaritvà brahmacariyaü aladdhà yobbane dhanaü 155
Jiõõako¤cà, va jhàyanti khãõamaccheva pallale. 

11. Acaritvà brahmacariyaü aladdhà yobbane dhanaü 156
Senti càpà'tikhittà'va puràõàni anutthunaü. 

Jaràvaggo ekàdasamo. 

12. Attavaggo. 

1. Attànaü ce piyaü ja¤¤à rakkheyya naü surakkhitaü 157
Tiõõama¤¤ataraü yàmaü pañijaggeyya paõóito. 

2. Attànameva pañhamaü patiråpe nivesaye 158
Atha¤¤amanusàseyya na kilisseyya paõóito. 

[PTS Page 024] [\q  24/]     
3. Attàna¤ce tathà kayirà yatha¤¤amanusàsati 159
Sudanto vata dammetha attà hi kira duddamo. 

4. Attà hi attano nàtho kohi nàtho paro siyà 160
Attanà'va sudantena nàthaü labhati dullabhaü. 

4 âtmàbhi àtmano nàtha: ko nu nàtha: paro bhavet
âtmanà ti sudàntena svargaü pràpnoti paõóita: . 
(Bodhicaryàvatàra. 480)

[BJT Page 66] [\x  66/]     
5. Attanà'va kataü pàpaü attajaü attasambhavaü 161
Abhimatthati dummedhaü vajiraü'vasmamayaü maõiü. 

6. Yassa accantadussãlyaü màluvà sàlamivotataü 162
Karoti so tathattànaü yathà naü icchatã diso. 

7. Sukaràni asàdhåni attano ahitàni ca 163
Yaü ve hita¤ca sàdhuü ca taü ve paramadukkaraü. 

8. Yo sàsanaü arahataü ariyànaü dhammajãvinaü 164
Pañikkosati dummedho diññhiü nissàya pàpikaü
Phalàni kaññhakasseva attagha¤¤àya phallati. 

9. Attanà'va kataü pàpaü attanà saükilissati 165
Attanà akataü pàpaü attanà'va visujjhati
Suddhi asuddhi paccattaü nतama¤¤o visodhaye. 

[PTS Page 025] [\q  25/]     
10. Attadatthaü paratthena bahunà'pi na hàpaye 166
Attadatthambhi¤¤àya sadatthapasuto siyà. 

Attavaggo dvàdasamo. 

13. Lokavaggo. 

1. Hãnaü dhammaü na seveyya pamàdena na saüvase 167
Micchàdiññhiü na seveyya na siyà lokavaddhano. 

2. Uttiññhe nappamajjeyya dhammaü sucaritaü care 168
Dhammacàri sukhaü seti asmiü loke paramhi ca. 

5 âtmanà vihitaü du: khamàtmanà cihitaü sukham
Garbha÷ayyàmupàdàya bhuüïketa vai paurvadehikam. 
(Garuóa puràõa. 119 Adhyàya. 19)
6 Yasa acata dru÷ilia malu a vavi lata vani. 
Kuya su tadhatmana yadha na viùamu ijati. (Prà. Dha. [C. 32]
1 Hãnaü dharmaü na seveta pramàdena na saüvaset
Mithyàdçùñiü na seveta na bhavellàkavardhana: . 
(Udànavarga. 4. 5. 8)
Hina dhama na sevea pramadena na savasi
Michà diñhã na royea na sia lokavaóhano. (Prà. Dha. [A. 3](6)
2 Uttiùañhenna pramadyena dharmaü sucaritaü caret
Dharmacàrã sukhaü ÷ete hyasmin loke paratra ca. 
(Udànavarga. 4. 5. 35)
Utiññhe na pramajea dhamu sucarita vari
Dhamavari suhu ÷eti asami loki parasa yi. (Prà. Dha. [A. 3](6)

[BJT Page 68] [\x  68/]     
3. Dhammaü care sucaritaü na naü duccaritaü care 169
Dhammacàrã sukhaü seti asmiü loke paramhi ca. 

4. Yathà bubbulakaü passe yathà passe marãcikaü 170
Evaü lokaü avekkhantaü maccuràjà na passati. 

5. Etha passathiraü lokaü cittaü ràjarathåpamaü 171
Yattha bàlà visãdanti natthi saïgo vijànataü. 

[PTS Page 026] [\q  26/]     
6. Yo ca pubbe pamajjitvà pacchà so nappamajjati 172
So imaü lokaü pabhàseti abbhà mutto'va candimà. 

7. Yassa pàsaü kataü kammaü kusalena pithãyati 173
So imaü lokaü pabhàseti abbhà mutto'va candimà. 
8. Andhabhåto ayaü loko tanukettha vipassati 174
Sakunto jàlamutto'va appo saggàya gacchati. 

9. Haüsàdiccapathe yanti àkàse yanti iddhiyà 175
Niyyanti dhãrà lokamhà jitvà màraü savàhiniü. 

10. Ekaü dhammaü atãtassa musàvàdissa jantåno 176
Vitiõõaparalokassa natthi pàpaü akàriyaü. 

3 Dharmaü caret sucaritaü nainaü du÷caritaü caret
Dharmacàrã sukhaü ÷ete asmiülloke paratra ca. 
(Mahàvastu. 1. 220 Piña)
Dhamu cari suvarita. . . . . . . Carita cari
Dhamayari subha ÷eti asmi loki parasa yi. (Prà. Dha. [C. 30]
6 Yo tu puci pramajati paja su na pramajati
So ita lokå obhàseti abhamuto va såriu. (Prà. Dha. [A. 2](3)

[BJT Page 70] [\x  70/]     
11. Na ve kadariyà devalokaü vajanti 177 bàlà have nappasaüsanti dànaü
Dhãro ca dànaü anumodamàno
Teneva so hoti såkhã parattha. 

12. Pathavyà ekarajjena saggassa gamanena và 178
Sabbalokàdhipaccena sotàpattiphalaü varaü. 

Lokavaggo terasamo. 

14. Buddhavaggo. 

[PTS Page 027] [\q  27/]     
1. Yassa jitaü nàvajãyati jitamassa no yàti koci loke 179
Tambuddhamanantagocaraü apadaü kena padena nessatha. 

2. Yassa jàlinã visattikà taõhà natthi kuhi¤ci netave 180
Tambuddhamanantagocaraü apadaü kena padena nessatha. 

3. Ye jhànapasutà dhãrà nekkhammåpasame ratà 181
Devà'pi tesaü pihayanti sambuddhànaü satãmataü. 

4. Kiccho manussapañilàbho kicchaü macchàna jãvitaü 182
Kicchaü saddhammasavanaü kiccho buddhànaü uppàdo. 

1 Yasya jitaü nàtha jãyati jitamasya na jinàti antaka: 
Tambuddhamanantagovaraü apadaü kena padena neùyatha. 
(Mahàvastu. 3. 92 Piña)
2 Yasya jàlinã visattikà tçùõà nàsya khimpi netirakà
Tambuddhamantavikramaü apadaü kena padena neùyatha. 
(Mahàvastu. 3. 92 Piña)

[BJT Page 72] [\x  72/]     
5. Sabbapàpassa akaraõaü kusalassa upasampadà 183
Sacittapariyodapanaü etaü buddhàna sàsanaü. 

6. Khantã paramaü tapo titikkhà 184
Nibbàõaü paramaü vadanti buddhà
Na hi pabbajito paråpaghàtã
Samaõo hoti paraü viheñhayanto. 

7. Anåpavàdo anåpaghàto pàtimokkhe ca saüvaro 185
Matta¤¤utà ca bhattasmiü panta¤ca sayanàsanaü
Adhicitte ca àyogo etaü buddhàna sàsanaü. 

[PTS Page 028] [\q  28/]     
8. Na kahàpaõavassena titti kàmesu vijjati 186
Appassàdà dukhà kàmà iti vi¤¤àya paõóito. 

9. Api dibbesu kàmesu ratiü so nàdhigacchati 187
Taõhakkhayarato hoti sammàsambuddhasàvako. 

10. Bahå ve saraõaü yanti pabbatàni vanàni ca 188
âràmarukkhacetyàni manussà bhayatajjità. 

11. Netaü kho saraõaü khemaü netaü saraõamuttamaü 189
Netaü saraõamàgamma sabbadukkhà pamuccati. 

5 Sarvapàpasyàkaraõaü ku÷alasyopasampadà
Svacittaparyàdàpaõametadbuddhànu÷àsanam. (Mahàvastu. 3. 420 Piña)
10 Bahava: ÷araõaü yànti parvatàü÷va vanàni ca
âràmacaitya vçkùàü÷ca manuùyà bhayatarjità: . 
11 Na hyetaccharaõaü ÷reùñhaü naitaccharaõamuttamam
Naitaccharaõamàgamya sarvadu: khàt pramuvyate. 

[BJT Page 74] [\x  74/]     
12. Yo ca buddha¤ca dhamma¤ca saïgha¤ca saraõaü gato 190 cattàri ariyasaccàni
sammappa¤¤àya passati. 

13. Dukkhaü dukkhasamuppàdaü dukkhassa ca atikkamaü 191
Ariya¤caññhaïgikaü maggaü dukkhåpasamagàminaü. 

14. Etaü kho saraõaü khemaü etaü saraõamuttamaü 192
Etaü saraõamàgamma sabbadukkhà pamuccati. 

15. Dullabho purisàja¤¤o na so sabbattha jàyati 193
Yattha so jàyati dhãro taü kålaü sukhamedhati. 

16. Sukho buddhànaü uppàdo sukhà saddhammadesanà 194
Sukhà saïghassa sàmaggi samaggànaü tapo sukho. 

17. Påjàrahe påjayato buddhe yadi va sàvake 195
Papa¤ca samatikkante tiõõasokapariddave. 

[PTS Page 029] [\q  29/]     
18. Te tàdise påjayato nibbute akutobhaye 196
Na sakkà pu¤¤aü saïkhàtuü imettamapi kenaci. 

Cuddasamo buddhavaggo. 

Pañhamakabhàõavàraü. 

[PTS Page 030] [\q  30/]     
15. Sukhavaggo. 

1. Susukhaü vata jãvàma verinesu averino 197
Verinesu manussesu viharàma averino. 

12 Yastu buddhaü ca dharmaü ca saïghaü ca ÷araõaü gata: 
âryyasatyàni catvàri pa÷yati prag¤ayà sadà. 

13 Du: khaü du: khasamutpàdaü du: khasya samatikramam
âryyaü càùñàügikaü màrgaü kùemaü nirvàõagàminam. 
(Udànavarga. 17. 28-31)
14 Etaddhi ÷araõaü ÷reùñhaü etaccharaõamuttamam
Etaccharaõamàgamya sarvadu: khàt pramucyate. (Udànavarga. 27-31)
15 Durlabha: puruùàjànyo nàs sarvauatra jàyate
Yatràs jauàyate vãra: tat kulaü sukhamedhate. 
(Mahàvastu. 3. 109 Piña)
Dulabho poruùa ja¤o na so sarvatra jayati
Yatra so jayati viru ta kulu suhumedhati. (Prà. Dha. [C][V]óha. 35)
16 Buddhànaü sukhamutpàda: sukhà dharmasya de÷anà
Sukhà saïghasya sàmagira ÷ramaõànàü tapassukham. 
(Pràtimokùa såtra. 9)
1 Susukhaü vata jãvàmo vairikeùu tvavairikà: 
Vairikeùu manuùyeùu viharàmo hyavairikà: . (Udànavarga. 5. 44)
Suhai vata jivamu veraneùu averana
Veraneùu manu÷eùu viharamu averana. (Prà. Dha. [C][VO. 28]

[BJT Page 76] [\x  76/]     
2. Susukhaü vata jãvàma àturesu anàturà 198
âturesu manussesu viharàma anàturà. 

3. Susukhaü vata jãvàma ussåkesu anussukà 199 
Ussukesu manussesu viharàma anussukà. 

4. Susukhaü vata jãvàma yesaü no natthi ki¤canaü 200
Pãtibhakkhà bhavissàma devà àbhassarà yathà. 

5. Jayaü veraü pasavati dukkhaü seti paràjito 201
Upasanto sukhaü seti hatmà jayaparàjayaü. 

6. Natthi ràgasamo aggi natthi dosasamo kali 202
Natthi khandhasamà dukkhà katthi santiparaü sukhaü. 

7. Jighacchàparamà rogà saïkhàraparamà dukhà 203
Etaü ¤atvà yathàbhåtaü nibbàõaparamaü sukhaü. 

8. ârogyaparamà làbhà santuññhiparamaü dhanaü 204
Vissàsaparamà ¤àtã nibbàõaparamaü sukhaü. 

[PTS Page 031] [\q  31/]     
9. Pavivekarasaü pãtvà rasaü upasamassa ca 205
Niddaro hoti nippàpo dhammapãtirasaü pibaü. 

3 Susukhaü vata jãvàmo hyutsukeùu tvanutsukà: 
Utsukeùå manuùyeùu viharàmo hyanutasukà: . (Udànavarga. 5. 47)
4 Susukhaü vata jãvàmo yeùàü no nàstã kiücanam pãratibhakùà bhaviùyàmo devà
hyàbhàsvarà yathà. (Udànavarga. 30. 49)
Susukhaü vata jãvàmi yasya me nàsti kiücana
Mithilàyàü pradãptàyàü na me dahyati kiücana. (Mahàbhàrata. 12. 9917)
Suha i vata jivamu yesa mu nathi kijani
Kijaneùu manu÷eùu viharamu akijana. (Prà. Dha. [C][VO. 30]
5 Jayo vairaü prasavati du: khaü ÷ete paràjita: 
Upa÷ànta: sukhaü ÷ete bhitvà jayaparàjayama. (Avadàna÷ataka)
Jaya vera prasahati dukhu ÷ayati parayitu
Uva÷atu sohu ÷ayati hitva jaya parajaya a. (Prà. Dha. [C][VO. 43. ]
8 Aroga parama labha satuñhã parama dhana
Vi÷pa÷a parama mitra nivana paramo suha. (Prà. Dha. [C]. 24)

[BJT Page 78] [\x  78/]     
10. Sàhu dassanamariyànaü sannivàso sadà sukho 206
Adassanena bàlànaü niccameva sukhã siyà. 

11. Bàlasaïgatacàrãhi dãghamaddhàna socati 207
Dukkho bàlehi saüvàso amitteneva sabbadà
Dhãro ca sukhasaüvàso ¤àtãnaü'va samàgamo. 

12. Tasmàhi, 
Dhãra¤ca pa¤¤ca bahussuta¤ca 208
Dhorayhasãlaü vatavantamàriyaü
Taü tàdisaü sappurisaü sumedhaü
Bhajetha nakkhattapathaü'va candimà. 
Paõõarasamo sukhavaggo. 

16. Piyavaggo. 

1. Ayoge yu¤jamattànaü yogasmi¤ca ayojayaü 209
Atthaü hitvà piyaggàhã pihetattànuyoginaü. 

[PTS Page 032] [\q  32/]     
2. Mà piyehi samàga¤chã appiyehi kudàcanaü 210
Piyànaü adassanaü dukkhaü appiyàna¤ca dassanaü. 

3. Tasmà piyaü na kayiràtha piyàpàyo hi pàpako 211
Ganthà tesaü na vijjanti yesaü natthi piyàppiyaü. 

4. Piyato jàyatã soko piyato jàyatã bhayaü 212
Piyato vippamuttassa natthi soko kuto bhayaü. 

5. Pemato jàyatã soko pemato jàyatã bhayaü 213
Pemato vippamuttassa natthi soko kuto bhayaü. 

10 Sukhaü dar÷anamàryàõàü saüvàso'pi satàü suha: 
Adar÷anena bàlànaü nityameva sukhaü bhavet. (Pràtimokùasåtra. 10)
Suha dar÷ata ariana savaso ci sada suho
Adasanena balana nicameva suhi sia. (Prà. Dha. [C][VO. 37]
11 Bala sagatacariu dãraghamadhvana ÷oyiùu
Dukha belehi savasu amitrehi va savusi. (Prà. Dha. [C][VO. 38]
Dhiro ca sukha savasa ¤atihi va savusi. (Prà. Dha. [C][VO. 38]
12 Dhira hi pra¤amu bhayeya panito
Dhoreka ÷ala vatamata ariya
Ta tadi÷a sapuruùa sumedha
Bhaya. . . . Na chatrapatha va candrimu
Radhe arovacamasa parikica uvahana. (Prà. Dha. [C][VO. 39. 40]
4 Pirayebhyo jàyate ÷oka: pirayebhyo jàyate bhayam
Pirayebhyo vipramaktànàü nàsti ÷oka: kuto bhayam. 
(Avadàna÷ataka. 8)

[BJT Page 80] [\x  80/]     
6. Ratiyà jàyatã soko ratiyà jàyatã bhayaü 214
Ratiyà vippamuttassa natthi soko kuto bhayaü. 

7. Kàmato jàyatã soko kàmato jàyatã bhayaü 215
Kàmato vippamuttassa natthi soko kuto bhayaü. 

8. Taõhàya jàyatã soko taõhàya jàyatã bhayaü 216
Taõhàya vippamuttassa natthi soko kuto bhayaü. 

9. Sãladassanasampannaü dhammaññhaü saccavedinaü 217
Attano kamma kubbànaü taü jano kurute piyaü. 

10. Chandajàto anakkhàte manasà ca phuño siyà 218
Kàmesu ca appañibaddhacitto uddhaü soto'ti vuccati. 

11. Cirappavàsiü purisaü dårato sotthimàgataü 219
¥àtimittà suhajjà ca abhinandanti àgataü. 

[PTS Page 033] [\q  33/]     
12. Tatheva katapu¤¤ampi asmà lokà paraü gataü 220
Pu¤¤àni patigaõhanti piyaü ¤àtãva àgataü. 

Soëasamo piyavaggo. 

17. Kodhavaggo. 

1. Kodhaü jahe vippajaheyya mànaü 222
Tamahaü sàrathiü bråmi rasmggàho itaro jano. 

9 øãlamatu suyi sacho dhamañho sadhujivano
Atmano karako sadhå ta jano kurati pirau. (Prà. Dha. [C. 24]
Dharmasthaü ÷ãlasampannaü
Hãmantaü satyavàdinam
âtmana: kàrakaü ÷àntaü
Taü jana: kurute pirayam. (Saüskçtadharmapada. 5. 24)

[BJT Page 82] [\x  82/]     
3. Akkodhena jine kodhaü asàdhuü sàdhunà jine 223
Jine kadariyaü dànena saccena alikavàdinaü. 

4. Saccaü bhaõe na kujjheyya dajjàppasmimpi yàcito 224
Etehi tãhi ñhànehi gacche devàna santike. 

[PTS Page 034] [\q  34/]     
5. Ahiüsakà ye munayo niccaü kàyenasaüvutà 225
Te yanti accutaü ñhànaü yattha gantvà na socare. 

6. Sadà jàgaramànànaü ahorattànusikkhinaü 226
Nibbàõaü adhimuttànaü atthaü gacchanti àsavà. 

7. Poràõametaü atula netaü ajjatanàmiva 227
Nindanti tuõhimàsãnaü nindanti bahubhàõinaü
Mitabhàõimpi nindanti natthi loke anindito. 

8. Na càhu na ca bhavissati na cetarahi vijjati 228
Ekantaü nindito poso ekantaü và pasaüsito. 

9. Ya¤ce vi¤¤å pasaüsanti anuvicca suve suve 229
Acchiddavuttiü medhàviü pa¤¤àsãlasamàhitaü. 

10. Nekkhaü jambonadasseva ko taü ninditumarahati 230
Devà'pi naü pasaüsanti brahmunà'pi pasaüsito. 

11. Kàyappakopaü rakkheyya kàyena saüvuto siyà 231
Kàyaduccaritaü hitvà kàyena sucaritaü care. 

12. Vacãpakopaü rakkheyya vàcàya saüvuto siyà 232
Vacãduccaritaü hitvà vàcàya sucaritaü care. 

13. Manopakopaü rakkheyya manasà saüvuto siyà 233
Manoduccaritaü hitvà manasà sucaritaü care. 

3 Akrodhena jayet krodhaü
Asàdhåü sàdhunà jayet. 
Jayet kadaryaü dànena
Satyenà nçta vàdinam. (Mahàbhàrata)

[BJT Page 84] [\x  84/]     
14. Kàyena saüvutà dhãrà atho vàcàya saüvutà 234
Manasà saüvutà dhãrà te ve suparisaüvutà. 

Sattarasamo kodhavaggo. 

[PTS Page 035] [\q  35/]     
18. Malavaggo. 

1. Paõóupalàso'va dàni'si yamapurisà'pi ca taü upaññhità 235
Uyyogamukhe ca tiññhasi patheyyampi ca te na vijjati. 

2. So karohi dãpamattano khippa vàyama paõóito bhava 236
Niddhantamalo anaïgaõo dibbaü ariyabhåmimehisi. 

3. Upanãtavayo ca dàni'si sampayàto'si yamassa santike 237
Vàso'pi cate tthi antarà pàtheyyampi ca te na vijjati. 

4. So karohi dãpamattano khippa vàyama paõóito bhava 238
Niddhantamalo anaïgaõo na puna jàtijaraü upehisi. 

5. Anupubbena medhàvã thokathokaü khaõe khaõe 239
Kammàro rajatasseva niddhame malamattano. 

6. Ayasà'va malaü samuññhitaü taduññhàya tameva khàdati 240
Evaü atidhonacàrinaü sakakammàni nayanti duggatiü. 

[PTS Page 036] [\q  36/]     
7. Asajjhàyamalà mantà anuññhànamalà gharà 241
Malaü vaõõassa kosajjaü pamàdo rakkhato malaü. 

8. Malitthiyà duccaritaü maccheraü dadato malaü 242
Malà ve pàpakà dhammà asmiü loke paramhi ca. 

[BJT Page 86] [\x  86/]     
9. Tato malà malataraü avijjà paramaü malaü 243
Etaü malaü pahatvàna nimmalà hotha bhikkhavo. 

10. Sujãvaü ahirikena kàkasårena dhaüsinà 244
Pakkhandinà pagabbhena saükiliññhena jãvitaü. 

11. Hirimatà ca dujjãvaü niccaü sucigavesinà 245
Alãnenàpagabbhena suddhàjãvena passatà. 

12. Yo pàõamatipàteti musàvàdaü ca bhàsati 246
Loke adinnaü àdiyati paradàraü ca gacchati. 

13. Suràmerayapànaü ca yo naro anuyu¤jati 247
Idheva poso lokasmiü målaü khaõati attano. 

14. Evambho purisa jànàhi pàpadhammà asa¤¤atà 248
Mà taü lobho adhammo ca ciraü dukkhàya randhayuü. 

15. Dadàti ve yathà saddhaü yathà pasàdanaü jano 249
Tattha ve maïku yo hoti paresaü pànabhojane
Na so divà và rattiü và samàdhiü adhigacchati. 

[PTS Page 037] [\q  37/]     
16. Yassa cetaü samucchannaü målaghaccaü samåhataü 250
Sa ve divà và rattiü và samàdhiü adhigacchati. 

17. Natthi ràgasamo aggi natthi dosasamo gaho 251
Natthi mohasamaü jàlaü natthi taõhàsamà nadã. 

18. Sudassaü vajjama¤¤esaü attano pana duddasaü 252
Paresaü hi so vajjàni opuõàti yathà bhåsaü
Attano pana chàdeti kaliü'va kitavà sañho. 

19. Paravajjànupassissa niccaü ujjhànasa¤¤ino 253
âsavà tassa vaóóhanti àrà so àsavakkhayà. 

[BJT Page 88] [\x  88/]     
20. âkàse padaü natthi samaõo natthi bàhire 254
Papa¤càbhiratà pajà nippapa¤cà tathàgatà. 

21. âkàse padaü natthi samaõo natthi bàhire 255
Saïkhàrà sassatà natthi natthi buddhànaü i¤jitaü. 

Malavaggo aññhàrasamo. 

[PTS Page 038] [\q  38/]     
19. Dhammaññhavaggo. 

1. Na tena hoti dhammaññho yenatthaü sahasà naye 256
Yo ca atthaü anattha¤ca ubho niccheyya paõóito. 

2. Asàhasena dhammena samena nayatã pare 257
Dhammassa gutto medhàvã dhammaññho'ti pavuccati. 

3. Na tena paõóito hoti yàvatà bahu bhàsati 258
Khemã averã abhayo paõóito'ti pavuccati. 

4. Na tàvatà dhammadharà yàvatà bahu bhàsati 259
Yo ca appampi sutvàna dhammaü kàyena passati
Sa ve dhammadharo hoti yo dhammaü nappamajjati. 

5. Na tena thero hoti yenassa palitaü siro 260
Paripakko vayo tassa moghajiõõo'ti vuccati. 
4 Na tàvatà dharmadharo yàvatà bahu bhàùate
Yastvãhàlpamapi ÷rutvà dharmakàyena vai spç÷et
Sa vai dharmadharo bhavati yo dharme na pramadyate. 
(Udànavarga. 4. 5. 21)
Na tavata dhamadharo yavata baho bhaùati
Yo tu apa bi ֌tvana dhamu kaphana phasati
Sa ho dhamadharo hoti yo dhamu na pramajati. 
(Prà. Dha. [A. 3](10) 
5 Na tena vçddho bhavati yenàsya palitaü ÷ãra: 
Yo vai yuvà'pyadhãyànastaüdevà: sthaviraü vidu: . (Manusmçti. 2. 158)

[BJT Page 90] [\x  90/]     
6. Yamhi saccaü ca dhammo ca ahiüsà saüyamo damo 261
Sa ve vantamalo dhãro thero iti pavuccati. 

7. Na vàkkaraõamattena vaõõapokkharatàya và 262
Sàdhuråpo naro hoti issukã maccharã sañho. 

8. Yassa ce taü samucchinnaü målaghaccaü samåhataü 263
Sa vantadoso medhàvã sàdhuråpo'ti vuccati. 

9. Na muõóakena samaõo abbato alikaü bhaõaü 264
Icchàlobhasamàpanno samaõo kiü bhavissati. 

[PTS Page 039] [\q  39/]     
10. Yo ca sameti pàpàni aõuü thålàni sabbaso 265
Samitattà hi pàpànaü samaõo'ti pavuccati. 

11. Na tena bhikkhå hoti yàvatà bhikkhate pare 266
Vissaü dhammaü samàdàya bhikkhu hoti na tàvatà. 

12. Yo'dha pu¤¤ca pàpa¤ca bàhetvà brahmacariyavà 267
Saïkhàya loke carati sa ce bhikkhå'ti vuccati. 

13. Na monena muni hoti måëharåpo aviddasu 268
Yo ca tulaü'va paggayha varamàdàya paõóito. 

11 Bhikùurna tàvatà bhavati yàcatà bhakùate paràn
Viùamàn dharmàn samàdàya bhikùurbhoti na tàvatà. 
(Mahàvastu. 3 Piña. 423)
Na bhikhu tavata hoti yavata bhichati para
Vi÷padharma samadai bhikhu hoti na tavata. (Prà. Dha. [B. 26]
12 Yastukàmàü÷va pàpaü ca dhikkçtvà brahmacaryavàn
Ni: ÷reõibhåto saprag¤o savai bhikùurãti ucyate. 
(Mahàvastu. 3 Piña. 423)
Yà tu baheti pavana vata va bramacayiyava
Saghai carati loku so tu bhikhu tu vucati. (Prà. Dha. [B. 27]

[BJT Page 92] [\x  92/]     
14. Pàpàni parivajjeti sa manã tena so muni 269
Yo munàti ubho loke muni tena pavuccati. 

15. Na tena ariyo hoti yena pàõàni hiüsati 270
Ahiüsà sabbapàõànaü ariyo'ti pavuccati. 

16. Na sãlabbatamattena bàhusaccena và pana 271
Atha và samàdhilàbhena vivicca sayanena và. 

17. Phusàmi nekkhammasukhaü aputhujjanasevitaü 272
Bhikkhu vissàsamàpàdi appatto àsavakkhayaü. 

Dhammaññhavaggo ekånavãsatimo. 
[PTS Page 040] [\q  40/]     

20. Maggavaggo. 

1. Maggànaññhaïgiko seññho saccànaü caturo padà 273
Viràgo seññho dhammànaü divipadànaü ca cakkhumà. 

2. Eso'va maggo nattha¤¤o dassanassa visuddhiyà 274
Etaü hi tumhe pañipajjatha màrassetaü pamohanaü. 

3. Etaü hi tumhe pañipannà dukkhassantaü karissatha 275
Akkhàto ve mayà maggo a¤¤àya sallasatthanaü. 

16 Na ÷ãlavratamàtreõa bàhu÷rutyena và puna: 
Atha và samàdhilàbhena prànta÷ayyàsanena ca
Na ÷ilavatamatrena bahosutena va pano
Adha samadhilabhena vivita÷ayanena va. (Prà. Dha. [B. 22]
17 Spçhayaü naiùkàmyasukhaü apçthagjanasevitam
Bhikùu vi÷vàsammàpado apràpte a÷ravakùaye. (Udànavarga)
Phuùamu nekhamasukhu aprudhajanasevi
Hikhu vi÷pa÷ama. . . . . . . . Apate a÷ava chaye. (Prà. Dha. [B. 25]
1 Magana añhagio ÷eñho savana cauri pada
Viraku ÷eñho dhamana praõagutana cakhuma. (Prà. Dha. [A](3. 4)

[BJT Page 94] [\x  94/]     
4. Tumhehi kiccaü àtappaü akkhàtàro tathàgatà 276
Pañipannà pamokkhanti jhàyino màrabandhanà. 

5. Sabbe baïkhàrà aniccà'ti yadà pa¤¤àya passati 277
Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyà. 

6. Sabbe baïkhàrà dukkhà'ti yadà pa¤¤àya passati 278
Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyà. 

7. Sabbe dhammà anattà'ti yadà pa¤¤àya passati 277
Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyà. 

8. Uññhànakàlamhi anuññhahàno 278
Yuvà balã àlasiyaü upeto
Saüsannasaïkappamano kusãto
Pa¤¤àya maggaü alaso na vindati. 

[PTS Page 041] [\q  41/]     
9. Vàcànurakkhã manasà susaüvuto 281
Kàyena ca akusalaü na kayirà
Ete tayo kammapathe visodhaye
âràdhaye maggaü isippaveditaü. 

10. Yogà ve jàti bhåri ayogà bhårisaïkhayo 282
Etaü dvedhà pathaü ¤atvà bhavàya vibhavàya ca
Tathattànaü niveseyya yathà bhåri pavaóóhati. 

5 Savi saghara anica ti yada pra¤aya pa÷ati
Tada nivinati dukha eso magu visodhi a. 
6 Savi sasara dukha ti yada pra¤ae gradhati
Tada nivinati dukha eùo mago visodhi a. (Prà. Dha. [A](3. 1. 2)
7 Sarva dhama anatma ti yada pa÷ati cachuma
Tada nivinati dukha eùo mago visodhi a. (Prà. Dha. [A](3. 3)
8 Utthàna kàleùå nibhinavãryyoyuvà balã. . . . . . . Ko nirà÷a: 
Sadeva saükalpahata: kusãdo g¤ànasya màrgaü satataü na vetti. 
(Udànavarga apramàda. 5. 21)
Uñhane alasa anuñhahatu yoi bali alasae uvito
Saüsana sagapa mano samatima pra¤ai maga alasu na vinati. 
(Prà. Dha. [A](3. 9)

[BJT Page 96] [\x  96/]     
11. Vanaü chindatha mà rukkhaü vanato jàyatã bhayaü 283
Chetvà vana¤ca vanatha¤ca nibbanà hotha bhikkhavo. 

12. Yàvaü vanatho na chijjati anumatto'pi narassa nàrisu 284
Pañibaddhamano'va tàva so vaccho khãrapako'va màtari. 

13. Ucchinda sinehamattano kumudaü sàradikaü'va pàõinà 285
Santimaggameva bråhaya nibbàõaü sugatena desitaü. 

14. Idha vassaü vasissàmi idha hemanta gimbhisu 286
Iti bàlo vicinteti antaràyaü na bujjhati. 

15. Taü puttapasusammattaü byàsattamanasaü naraü 287
Suttaü gàmaü mahogho'va maccu àdàya gacchati. 

[PTS Page 042] [\q  42/]     
16. Na santi puttà tàõàya na pità napi bandhavà 288
Antakenàdhipannassa natthi ¤àtisu tàõatà. 

17. Etamatthavasaü ¤atvà paõóito sãlasaüvuto 289
Nibbàõagamanaü maggaü khippameva visodhaye 

Maggavaggo vãsatimo. 

21. Pakiõõakavaggo. 

1. Mattàsukhapariccàgà passe ce vipulaü sukhaü 290
Caje mattàsukhaü dhãro sampassaü vipulaü sukhaü. 

2. Paradukkhåpadànena attano sukhamicchati 291
Verasaüsaggasaüsaññho verà so na parimuccati. 
14 Iha varùaü kariùyàmi hemantaü gãraùmameva ca
Bàlo vicintayatãti hyantaràya na pa÷yati. (Anityavarga. 5. 38)
15 Taü putrapa÷usampannaü vyàsaktamanasaü naram
Supataü vyàghro mçgamiva mçtyuràdàya gacchati. 
(Mahàbhàrata. 12. 175)
Taü putrapa÷usammattaü vyàsaktamànasaü naram
Supataügràmaü mahogha iva mçtyuràdàya gacchati. 
(Udànavarga. 1. 5. 39)
1 Màtràsukha parityàgàdya: pa÷yevipulaü sukham
Tyajenmàtràsukhaü dhãra: saüpa÷yan vipulaü sukham. 
(Udànavarga-sukhavarga. 5. 30)
2 Para duhuvadanena yo atmano suhamichati
Vera saùaga sasañho so dubha na parimucati. (Prà. Dha. [C][VO. 42]

[BJT Page 98] [\x  98/]     
3. Yaü hi kiccaü tadapaviddhaü akiccaü pana kayirati 292
Unnalànaü pamattànaü tesaü vaóóhanti àsavà. 

4. Yesa¤ca susamàraddhà niccaü kàyagatà sati 293
Akiccaü te na sevanti kicce sàtaccakàrino
Satànaü sampajànànaü atthaü gacchanti àsavà. 

[PTS Page 043] [\q  43/]     
5. Màtaraü pitaraü hantvà ràjàno dve ca khattiye 294
Raññhaü sànuvaraü hantvà anãgho yàti bràhmaõo. 

6. Màtaraü pitaraü hantvà ràjàno dve ca sottiye 295
Veyyagghapa¤camaü hantvà anãgho yàti bràhmaõo. 
7. Suppabuddhaü pabujjhanti sadà gotamasàvakà 296
Yesaü divà ca ratto ca niccaü buddhagatà sati. 

8. Suppabuddhaü pabujjhanti sadà gotamasàvakà 297
Yesaü divà ca ratto ca niccaü dhammagatà sati. 

9. Suppabuddhaü pabujjhanti sadà gotamasàvakà 298
Yesaü divà ca ratto ca niccaü saïghagatà sati. 

10. Suppabuddhaü pabujjhanti sadà gotamasàvakà 299 
Yesaü divà ca ratto ca niccaü kàyagatà sati. 

11. Suppabuddhaü pabujjhanti sadà gotamasàvakà 300
Yesaü divà ca ratto ca ahiüsàya rato mano. 

4 Yeùàntu susamàrabdhà nityaü kàyagatà smçti: 
Akçtyaü te na kurvanti kçtye sàtatyakàriõa: 
Smçtànàü samprajànànàmastaü gacchanti à÷ravà: (udànavarga. 4. 19. 20)
5 Supraudhu praujati imi gotama÷avaka
Yeùa divaya rati va nica budhakata smati. (Prà. Dha. [A](4. 5)
8 Supraudhu. . . . . Nica dhamakata smati. (Prà. Dha. [A](4. 5)
9 Supraudhå praujhati sada gotama÷avaka
Yeùa diva ya rati ca nica saghakata smati. (Prà. Dha. [A](4. 6)
10 Supraudhå. . . . . Nica kayakata smati. (Prà. Dha. [A](4. 7)
11 Supraudhå. . . . . Ahiüsai rato mano. (Prà. Dha. [A](4. 8)
[BJT Page 100] [\x 100/]     
12. Suppabuddhaü pabujjhanti sadà gotamasàvakà 301 yesaü divà ca ratto ca bhàvanàya rato
mano. 

13. Duppabbajjaü durabhiramaü duràvàsà gharà dukhà 302
Dukkhosamànasaüvàso dukkhànupatitaddhagu
Tasmà na caddhagu siyà dukkhànupatito siyà. 

14. Saddho sãlena sampanno yasobhogasamappito 303
Yaü yaü padesaü bhajati tattha tattheva påjito. 

15. Dåre santo pakàsanti himavanto'va pabbato 304
Asantettha na dissanti rattiü khittà yathà sarà. 

[PTS Page 044] [\q  44/]     
16. Ekàsanaü ekaseyyaü eko caramatandito 305
Eko damayamattànaü vanante ramito siyà. 

Ekavãsatimo pakiõõakavaggo. 

22. Niraya vaggo. 

1. Abhåtavàdã nirayaü upeti yo càpi katvà na karomãti càha 306
Ubho'pi te pecca samà bhavanti nihãnakammà manujà parattha. 

12 Supraudhå. . . . . . . Bhavanai rato mano. (Prà. Dha. [A](4. 8)
14 Sadhå ÷ilena sabano ya÷a bhoga samapitå
Yena yeneva vayati tena teneva puyita. (Prà. Dha. [C. 25]

[BJT Page 102] [\x 102/]     
2. Kàsàvakaõñhà bahavo pàpadhammà asa¤¤atà 307
Pàpà pàpehi kammehi nirayaü te upapajjare. 

3. Seyye ayoguëo bhutto tatto aggisikhåpamo 308
Ya¤ce bhå¤jeyya dussãlo raññhapiõóaü asa¤¤ato. 

4. Cattàri ñhànàni naro pamatto 309
âpajjati paradàråpasevã
Apu¤¤alàbhaü na nikàmaseyyaü
Nindaü tatiyaü nirayaü catutthaü. 

[PTS Page 045] [\q  45/]     
5. Apu¤¤alàbho ca gatã ca pàpikà 310
Bhãtassa bhãtàya ratã ca thokikà
Ràjà ca daõóaü garukaü paõeti
Tasmà naro paradàraü na seve. 

6. Kuso yathà duggahito hatthamevànukantati 311
Sàma¤¤aü dupparàmaññhaü nirayàyupakaóóhati. 

7. Yaü ki¤ci sithilaü kammaü saükiliññhaü ca yaü vataü 312
Saïkassaraü brahmacariyaü na taü hoti mahapphalaü. 

8. Kayirà ce kayiràthenaü daëhamenaü parakkame 313
Sañhilo hi paribbàjo bhiyyo àkirate rajaü. 

9. Akataü dukkataü seyyo pacchà tapati dukkataü 314
Kataü ca sukataü seyyo yaü katvà nànutappati. 

9 Akita kukita ùehu-pacha tavati drukita
Kita nu sukita ùehu-yakitva nanutapati. (Prà. Dha. [C. 40]
Akçtaü kukçtàcchreya: -pa÷càttapati duùkatçm
øocate duùkçtaü kçtvà-÷ocate durgatiü gata: 
Kçtaü tu sukçtaü ÷reyo-yatkçtvà nànutapyate
Nandate sukçtaü kçtvà-nandate sugatiü gata: . 
(Udànavarga. 29. [vv. 44]

[BJT Page 104] [\x 104/]     
10. Nagaraü yathà paccantaü guttaü santarabàhiraü 315
Evaü gopetha attànaü khaõo vo mà upaccagà
Khaõàtãtà hi socanti nirayamhi samappità. 

11. Alajjitàye lajjanti lajjitàye na lajjare 316
Micchàdiññhisamàdànà sattà gacchanti duggatiü. 

12. Abhaye bhayadassino bhaye càbhayadassino 317
Micchàdiññhisamàdànà sattà gacchanti duggatiü. 

[PTS Page 046] [\q  46/]     
13. Avajje vajjamatino vajje càvajjadassino 318
Micchàdiññhisamàdànà sattà gacchanti duggatiü. 

14. Vajjaü ca vajjato ¤atvà avajjaü ca avajjato 319
Sammàdiññhisamàdànà sattà gacchanti suggatiü. 

Nirayavaggo dvàvãsatimo. 

23. Nàgavaggo. 

1. Ahaü nàgo'va saïgàme càpàto patitaü saraü 320
Ativàkyaü titikkhissaü dussãlo hi bahujjano. 

2. Dantaü nayanti samitiü dantaü ràjà'bhiråhati 321
Danto seññho manussesu yo'tivàkyaü titikkhati. 

3. Varamassatarà dantà àjànãyà ca sindhavà 322
Ku¤jarà ca mahànàgà attadanto tato varaü. 

4. Na hi etehi yànehi gaccheyya agataü disaü 323
Yathàttanà sudantena danto dantena gacchati. 

1 Ahaü nàga iva saügràme càpata: patitaü ÷aram
Ativàkyaü titikùàmi du: ÷ãlo hi mahàjana: . (Udànavarga)
Aho nako va sagami cavadhi vatita ÷ara
Ativaka ti. . . . . . . . . . Dru÷ilo hi baho jano. 
(Prà. Dha. [C. 31]
[BJT Page 106] [\x 106/]     
5. Dhanapàlako nàma ku¤jaro kañukappabhedano dunnivàrayo 324
Baddho kabalaü na bhu¤jati sumarati nàgavanassa ku¤jaro. 

[PTS Page 047] [\q  47/]     
6. Middhã yadà hoti mahagghaso ca niddàyità samparivattasàyã 325
Mahàvaràho'va nivàpapuññho punappunaü gabbhamupeti mando. 

7. Idaü pure cittamacàri càrikaü 326
Yenicchakaü yatthakàmaü yathàsukhaü
Tadajjahaü niggahessàmi yoniso
Hatthippabhinnaü viya aïkusaggaho. 

8. Appamàdaratà hotha sacittamanurakkhatha 327
Duggà uddharathattànaü païke sanno'va ku¤jaro. 

9. Sace labhetha nipakaü sahàyaü 328
Saddhiü caraü sàdhu vihàri dhãraü
Abhibhuyya sabbàni parissayàni
Careyya tenattamano satãmà. 

10. No ce labhetha nipakaü sahàyaü 329
Saddhiü caraü sàdhu vihàri dhãraü
Ràjà'va raññhaü vijitaü pahàya
Eko care màtaïgara¤¤e'va nàgo. 

11. Ekassa caritaü seyyo 330
Natthi bàle sahàyatà
Eko care na ca pàpàni kayirà
Appossukko màtaïgara¤¤e'va nàgo. 

12. Atthamhi jàtamhi sukhà sahàyà 331
Tuññhã sukhà yà itarãtarena
Pu¤¤aü sukhaü jãvitasaïkhayamhi
Sabbassa dukkhassa sukhaü pahàõaü. 

8 Apramàdaratà bhavata su÷ãlà bhavata bhikùaca: 
Susamàbhitasaükalapà: svacittamanurakùata. (Udànavarga. Apramàda. 5. 36)
Apramadarata bhodha sadhami supravedite
Drugha udhvaradha atmana paga sana va ku¤aru. (Prà. Dha. )
9 Sa cellabheta nipakaü sahàyakaü
Sàürdha caraü sàdhåvihàridhãram
Abhibhåya sarvàõi parisuvàõi
Careta tenàttamanà: pratismçta: . 
(Målasarvàstivàda vinaya. Ko. Va. )
10 Sa cellabheta nipakaü sahàyakaü
Sàürdhacaraü sàdhåvihàridhãram
Ràjeva ràùñraü vipulaü prahàya
Eka÷carenna ca pàpàni kuryyàt. (Målasarvàstivàda vinaya. Ko. Va. )
11 Ekasya caritaü ÷royà na tu bàle sahàyatà
Alpotsuka÷caredeko màtaügaraõyanàgavat. 
(Målasarvàstivàda vinaya. Ko. Va. )

[PTS Page 048] [\q  48/]     
[BJT Page 108] [\x 108/]     
13. Sukhà matteyyatà loke atho petteyyatà sukhà 332
Sukhà sàma¤¤atà loke atho brahma¤¤atà sukhà. 

14. Sukhaü yàva jarà sãlaü sukhà saddhà patiññhità 333
Sukho pa¤¤àya pañilàbho pàpànaü akaraõaü sukhaü. 

Nàgavaggo tevãsatimo. 

24. Taõhàvaggo. 

1. Manujassa pamattacàrino taõhà vaóóhati màluvà viya 334
So palavati huràhuraü phalamicchaü'va vanasmiü vànaro. 

2. Yà esà sahatã jammã taõhà loke visattikà 335
Sokà tassa pavaóóhanti abhivaññhaü'va bãraõaü. 

3. Yo ce taü sahatã jammiü taõhaü loke duraccayaü 336
Sokà tamhà papatanti udabindå'va pokkharà. 

4. Taü vo vadàmi bhaddaü vo yàvantettha samàgatà 337
Taõhàya målaü khaõatha usãrattho' bãraõaü
Mà vo nalaü'va soto'va màro bha¤ji punappunaü. 

[PTS Page 049] [\q  49/]     
5. Yathàpi måle anupaddave daëhe 338
Chinno'pi rukkho punareva råhati
Evampi taõhànusaye anåhate
Nibbatti dukkhamidaü punappunaü. 

6. Yassa chattiüsati sotà manàpassavanà bhåsà 339
Vàhà vahanti duddiññhiü saïkappà ràganissità. 

7. Savanti sabbadhi sotà latà ubbhijja tiññhati 340
Ta¤ca disvà lataü jàtaü målaü pa¤¤àya chindatha. 

4 Ta yu vadami bhadra¤u yavatetha samakata
Apramada rata bhodha sadhami supravediti. (Prà. Dha. [A](2. 7)

[BJT Page 110] [\x 110/]     
8. Saritàni sinehitàni ca somanassàni bhavanti jantuno 341
Te sàtasità sukhesino te ve jàti jaråpagà narà. 

9. Tasiõàya purakkhatà pajà parisappanti saso'va bàdhito 342
Saüyojanasaïgasattà dukkhamupenti punappunaü ciràya. 

10. Tasiõàya purakkhatà pajà parisappanti saso'va bàdhito 343
Tasmà tasiõaü vinodaya bhikkhu àkaïkhã viràgamattano. 

11. Yo nibbanatho+ vanàdhimutto vanamutto vanameva dhàvati 344
Taü puggalametha passatha mutto bandhanameva dhàvati. 

[PTS Page 050] [\q  50/]     
12. Na taü daëhaü bandhanamàhu dhãrà 345
Yadàyasaü dàrujaü babbaja¤ca
Sàrattarattà maõikuõóalesu
Puttesu dàresu ca yà apekhà. 

13. Etaü daëhaü bandhanamàhu dhãrà 346
Ohàrinaü sithilaü duppamu¤caü
Etampi chetvàna paribbajanti
Anapekkhino kàmasukhaü pahàya. 

14. Ye ràgarattànupatanti sotaü 347
Sayaü kataü makkañako'va jàlaü
Etampi chetvàna vajanti dhãrà
Anapekkhino sabbadukkhaü pahàya. 

15. Mu¤ca pure mu¤ca pacchato majjhe mu¤ca bhavassa pàragå 348
Sabbattha vimuttamànaso na puna jàtijaraü upehisi. 

16. Vitakkapamathitassa jantuno tibbaràgassa subhànupassino 349
Bhiyyo taõhà pavaóóhati esa kho daëhaü karoti bandhanaü. 

12 Na taddçóhaü bandhanamàhuràryà yadàyasaü dàravaü balbajaü ca
Saüraktacittà maõikåõóaleùu putreùu dàreùå ya ya avekùà: . 
13 Etaddçóhaü bandhanamàhuràryà samaü tata: susthiraü duùpramuücam
Etadapi chitvà parivrajanti anapekùiõa: kàmasukhaü prahàya. 
(Udànavarga kàma. [vv. 5, 6]
12 Na ta drióha bandhana dhira ya asa daruva babana va
Sarata cita mani kunaleùå putreùu dareùå ya ya aveha. 
13 Eta drióha bandhana maha dhira oharina ÷i÷ila drupamujå
Eta bi chitvana parivrayati anavehino kama suhu prahai. 
(Prà. Dha. [G][VO. 31, 32]
14 Ye rakarata anuvatati sotu
Saigata. . . . . . . . . . . 
Eta bi chetvana parivrayati
Anavehino kama suha prahai. (Prà. Dha. [C][VO. 33]
+ Praggalameva sã. Mu. 
15 Muüca purato muüca pa÷cato madhye muüca bhavasya pàraga: 
Sarvatra vimuktamànaso na punarjàtijaràmupeùyasi. (Udànavarga. 29, 66)
Muju puratu muju pajatu majhatu muju bhavasa parako
Sarvatra vimutamanaso na puna jatijara vuvehisi. (Prà. Dha. [C][VO. 22]

[BJT Page 112] [\x 112/]     
17. Vitakkupasame ca yo rato asubhaü bhàvayati sadà sato 350
Esa kho vyantikàhiti esa checchati màrabandhanaü. 

[PTS Page 051] [\q  51/]     
18. Niññhaü gato asantàsã vãtataõho anaïgaõo 351
Acchindi bhavasallàni antimo'yaü samussayo. 

19. Vãtataõho anàdàno niruttipadakovido 352
Akkharànaü sannipàtaü ja¤¤à pubbaparàni ca
Sa ve antimasàrãro mahàpa¤¤o mahàpuriso'ti vuccati. 
20. Sabbàbhibhå sabbavidå'hamasmi 353
Sabbesu dhammesu anåpalitto
Sabba¤jaho taõhakkhaye vimutto
Sayaü abhi¤¤àya kamuddiseyyaü. 

21. Sabbadànaü dhammadànaü jinàti 354
Sabbaü rasaü dhammaraso jinàti
Sabbaü ratiü dhammaratã jinàti
Taõhakkhayo sabbadukkhaü jinàti. 

22. Hananti bhogà dummedhaü no ve pàragavesino 355
Bhogataõhàya dummedho hanti a¤¤e'va attanà. 

23. Tiõadosàni khettàni ràgadosà ayaü pajà 356
Tasmà hi vãtaràgesu dinnaü hoti mahapphalaü. 

23. Tiõadosàni khettàni dosadosà ayaü pajà 357
Tasmà hi vãtadosesu dinnaü hoti mahapphalaü. 

20 Sarvàbhibhå sarvavido' hamasimi sarvehi dharmehi anopalipta: 
Sarvag¤o'haü tçùõàkùaye vimukto svayaü abhig¤àya kamuddi÷eyama. 
(Mahàvastu. 325)

[BJT Page 114] [\x 114/]     
25. Tiõadosàni khettàni mohadosà ayaü pajà 358
Tasmà hi vãtamohesu dinnaü hoti mahapphalaü. 

[PTS Page 052] [\q  52/]     
26. Tiõadosàni khettàni icchàdosà ayaü pajà 359
Tasmà hi vigaticchesu dinnaü hoti mahapphalaü. 

Taõhàvaggo catuvãsatimo. 

25. Bhikkhuvaggo. 

1. Cakkhunà saüvaro sàdhu sàdhu sotena saüvaro 360
Ghàõena saüvaro sàdhu sàdhu jivhàya saüvaro. 

2. Kàyena saüvaro sàdhu sàdhu vàcàya saüvaro 361
Manasà saüvaro sàdhu sàdhu sabbattha saüvaro
Sabbattha saüvuto bhikkhu sabbadukkhà pamuccati. 

3. Hattha sa¤¤ato pàdasa¤¤ato 362
Vàcàya sa¤¤ato sa¤¤atuttamo
Ajjhattarato samàhito
Eko santusito tamàhu bhikkhuü. 

4. Yo mukhasa¤¤ato bhikkhu mantabhàõã anuddhato 363
Atthaü dhammaü ca dãpeti madhuraü tassa bhàsitaü. 

[PTS Page 053] [\q  53/]     
5. Dhammàràmo dhammarato dhammaü anuvicintayaü 364
Dhammaü anussaraü bhikkhu saddhammà na parihàyati. 
6. Salàbhaü nàtima¤¤eyya nतesaü pihayaü care 365
A¤¤esaü pihayaü bhikkhu samàdhiü nàdhigacchati. 

7. Appalàbho'pi ce bhikkhu salàbhaü nàtima¤¤ati 366
Taü ve devà pasaüsanti suddhàjãviü atanditaü. 
1 Cakùuùà saüvaro sàdhu sàdhu ÷rotreõa saüvara: 
Kàyena saüvaro sàdhu manasà sàdhu saüvara: 
Sarvatra saüvçto bhikùu: sarvadu: khàt pramucyate. (Mahàvastu. 3. Pi. 423)
2 Kaena sa¤amu sadhu sadhu vayai sa¤amu
Manena sa¤amu sadhu sadhu savatra sa¤amu
Savatra sa¤ato bhikhu sava dugatio jahi. (Prà. Dha. [B. 9]
3 Hatasa¤atu padasa¤atu vayasa¤atu savutidrio
Ajhatmarato samahito eko satusito tamahu bhikhu. 
(Prà. Dha. [B. 10]
4 Yo muhena sa¤ato bhikhu matabhani anudhato
Arthadharmu ji deseti mayuru tasa bhasita. (Prà. Dha. [B. 11]
5 Dharmàràmo dharmarato dharmamanuvicintayan
Dharmaü samanusmaran hikùu: saddharmànna parihàyati. 
(Mahàvastu. 3. Pi. 421)
6 Salabhu natima¤e a na¤eùa samihao sia
A¤eùa saddhamiha bhikhu samadhi nadhikajati. (Prà. Dha. [B. 20]

[BJT Page 116] [\x 116/]     
8. Sabbaso nàmaråpasmiü yassa natthi mamàyitaü 367
Asatà ca na socati sa ve bhikkhå'ti vuccati. 

9. Mettàvihàrã yo bhikkhå pasanno buddhasàsane 368
Adhigacche padaü santaü saïkhàråpasamaü sukhaü. 

10. Si¤ca bhikkhu imaü nàvaü sittà te lahumessati 369
Chetvà ràgaü dosaü ca tato nibbàõamehisi. 

11. Pa¤ca chinde pa¤ca jahe pa¤ca cuttari bhàvaye 370
Pa¤casaïgàtigo bhikkhu oghatiõõo'ti vuccati. 

12. Jhàya bhikkhu mà ca pàmado 371
Mà te kàmaguõe bhamassu cittaü
Mà lohaguëaü gilã pamatto
Mà kandi dukkhamidanti óayhamàno. 

13. Natthi jhànaü apa¤¤assa pa¤¤à natthi ajhàyato 372
Yamhi jhànaü ca pa¤¤à ca sa ve nibbàõasantike. 

[PTS Page 054] [\q  54/]     
14. Su¤¤àgàraü paviññhassa santacittassa bhikkhuno 373
Amànusã rati hoti sammà dhammaü vipassato. 

15. Yato yato sammasati khandhànaü udayabbayaü 374
Labhati pãtipàmojjaü amataü taü vijànataü. 

16. Tatràyamàdi bhavati idha pa¤¤assa bhikkhuno 375
Indriyagutti santuññhã pàtimokkhe ca saüvaro. 

8 Savasu namaruvasa yasa nathi mamaita
Asata i na ÷oyati so hu bhikhu tu vucati. (Prà. Dha. [B. 38]
9 Maitãravihàrã yo bhikùu: prasanno budaddha÷àsane
Adhigacchati padaü ÷àntaü a÷ecanaü ca mocanam. 
(Mahàvastu. 3. 421)
Metra vihara ye bhikkhu prasanu budha ÷asa. . . . . . 
Paóivijhu pada ÷ata sagharavo÷amu suha. (Prà. Dha. [B. 29]
10 Siüca bhikùo imàü nàvaü siktà te lahumeùyati
Jitvà ràgaü ca dveùaü ca tato nirvàõameùyasi. (Mahàvastu. 3. 421)
Sija bhikhu ima nama sita ti lahu mesiti
Chetva raka ji do÷a tato nivana e÷iti. (Prà. Dha. [B. 34]
11 Paja jina paja jahi paja utvari bhavai
Paja sagadhio bhikhu ohatino'ti vucati. (Prà. Dha. [B. 16]
12 Jai bhikhu ma yi pramadi ma te kamaguõa bhameüsu cittaü
Ma lohaguóa gili pramata kana dukhamida ti dajhamano. 
(Prà. Dha. [B. 34]
13 Nathi jhana apra¤asa pra¤a nathi ajhayato
Yasa jhana ca pra¤a ya so ho nirvanasa sati a. (Prà. Dha. [B. 16]
14 Su¤akare praviñhasa ÷atacitasa bhikhuno
Amanuùa rati hoti same dharma viva÷atu. (Prà. Dha. [B. 12]
15 Yato yato samaùati khandhana udayavaya
Lahati pirati pramoju amutu ta vijanatu. (Prà. Dha. [B. 17]
16 Tatrai adi bhavati tadha pra¤asa bhikhuno
Idriyagoti satuñhã pratimukhei. . . (Prà. Dha. [B. 17]

[BJT Page 118] [\x 118/]     
17. Mitte bhajassu kalyàõe suddhàjãve atandite 376
Pañisanthàravuttyassa àcàrakusalo siyà
Tato pàmojjabahulo dukkhassantaü karissasi. 

18. Vassikà viya pupphàni maddavàni pamu¤cati 377
Evaü ràgaü ca dosaü ca vippamu¤cetha bhikkhavo. 

19. Santakàyo santavàco santavà susamàhito 378
Vantalokàmiso bhikkhu upasanto'ti vuccati. 

20. Attanà vodayattànaü pañimàse'ttamattanà 379
So attagutto satimà sukhaü bhikkhu vihàhisi. 

21. Attà hi attano nàtho attà hi attano gati 380
Tasmà sa¤¤amayattànaü assaü bhadraü'va vàõijo. 

22. Pàmojjabahulo bhikkhu pasanno buddhasàsane 381
Adhigacche padaü santaü saïkhàråpasamaü sukhaü. 

[PTS Page 055] [\q  55/]     
23. Yo have daharo bhikkhu yu¤jati buddhasàsane 382
So imaü lokaü pabhàseti abbhà mutto'va candimà. 

Bhikkhuvaggo pa¤cavãsatimo. 

26. Bràhmaõavaggo. 

1. Chinda sotaü parakkamma kàme panuda bràhmaõa 383
Saïkhàrànaü khayaü ¤atvà akata¤¤å'si bràhmaõa. 

2. Yadà dvayesu dhammeså pàragå hoti bràhmaõo 384
Athassa sabbe saüyogà atthaü gacchanti jànato. 

17 Mitra bhaye a paóiruva sudhayãva a. . . 
Paóisaravuti asa aprak. . . 
Datu ayaraku÷alo suhu bhikhu vihaùisi. (Prà. Dha. [B. 18]
22 Pramojabahulu yo bhikhu abhivuyu paripiraya
Adhikachi pada ÷ata aseyana moyaka. (Prà. Dha. [B. 31]
(Aseyana=asecanakaü)
(Moyaka=mocakaü)
1 Jindhi srota: parakràmya kàmàn praõuda bràhmaõa
Nàprahàya muni: kàmàn ekatvamadhigacchati. (Udànavarga. 10. 1)

[BJT Page 120] [\x 120/]     
3. Yassa pàraü apàraü và pàràpàraü na vijjati 385
Vãtaddaraü visaüyuttaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

4. Jhàyiü virajamàsãnaü katakiccaü anàsavaü 386
Uttamatthaü anuppattaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

5. Divà tapati àdicco rattiü àbhàti candimà 387
Sannaddho khattiyo tapati jhàyã tapati bràhmaõo
Atha sabbamahorattiü buddho tapati tejasà. 

[PTS Page 056] [\q  56/]     
6. Bàhitapàpo'ti bràhmaõo samacariyà samaõo'ti vuccati 388
Pabbàjayattano malaü tasmà pabbajito'ti vuccati. 

7. Na bràhmaõassa pahareyya nàssa mu¤cetha bràhmaõo 389
Dhã bràhmaõassa hantàraü tato dhã yassa mu¤cati. 

8. Na bràhmaõassetadaki¤ci seyyo 390
Yadà nisedho manaso piyehi
Yato yato hiüsamano nivattati
Tato tato sammati meva dukkhaü. 

9. Yassa kàyena vàcàya manasà natthi dukkataü 391
Saüvutaü tãhi ñhànehi tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

10. Yamhà dhammaü vijàneyya sammàsambuddhadesitaü 392
Sakkaccaü taü namasseyya aggihuttaü'va bràhmaõo. 

4 Jhayi parakata budhu kitakica anasavu
Budhu da÷abalu vetu tamahu bromi bramana. (Prà. Dha. [B. 5]
5 Diva tavati adivu rati abhai cadrimu
Sanadhu chatirao tavati jhai tavati bramano
Adha sarva ahoratra budhu tavati teyasa. (Prà. Dha. )

[BJT Page 122] [\x 122/]     
11. Na jañàhi na gottena jaccà hoti bràhmaõo 393
Yamhi sacca¤ca dhammo ca so sucã so'va bràhmaõo. 

12. Kiü te jañàhi dummedha kiü te ajinasàñiyà 394
Abbhantaraü te gahaõaü bàhiraü parimajjasi. 

13. Paüsukåladharaü jantåü kisaü dhamanisanthataü 395
Ekaü vanasmiü jhàyantaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

[PTS Page 057] [\q  57/]     
14. Na càhaü bràhmaõaü bråmi yonijaü mattisambhavaü 396
Bhovàdã nàma so hoti sace hoti saki¤cano
Aki¤canaü anàdànaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

15. Sabbasaüyojanaü chetvà yo ve na paritassati 397
Saïgàtigaü vida¤¤uttaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

16. Chetvà naddhiü varatta¤ca sandàmaü sahanukkamaü 398
Ukkhittapalighaü buddhaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

17. Akkosaü vadhabandhaü ca aduññho yo titikkhati 399 
Khantibalaü balànãkaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

18. Akkodhanaü vatavantaü sãlavantaü anussutaü 400 
Dantaü antimasàrãraü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

19. Vàri pokkharapatte'va àraggeriva sàsapo 401
Yo na lippati kàmesu tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

20. Yo dukkhassa pajànàti idheva khayamattano 402
Pannabhàraü visaüyuttaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

[BJT Page 124] [\x 124/]     
21. Gambhãrapa¤¤aü medhàviü maggàmaggassa kovidaü 403
Uttamatthaü anuppattaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

[PTS Page 058] [\q  58/]     
22. Asaüsaññhaü gahaññhehi anàgàrehi cåbhayaü 404
Anokàsariü appicchaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

23. Nidhàya daõóaü bhåtesu tasesu thàvaresu ca 405
Yo na hanti na ghàteti tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

24. Aviruddhaü viruddhesu attadaõóesu nibbutaü 406
Sàdànesu anàdànaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

25. Yassa ràgo ca doso ca màno makkho ca pàtito 407
Sàsapo riva àraggà tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

26. Akakkasaü vi¤¤apaniü giraü saccaü udãraye 408
Yàya nàbhisaje ka¤ci tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

27. Yo'dha dãghaü va rassaü và aõuü thålaü subhàsubhaü 409
Loke adinnaü nàdiyati tamahaü bråmi bràhmaõaü. 
28. âsà yassa na vijjanti asmiü loke paramhi ca 410
Niràsayaü visaüyuttaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

29. Yassàlayà na vijjanti a¤¤àya akathaükathã 411
Amatogadhaü anuppattaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

30. Yo'dha pu¤¤ca pàpa¤ca ubho saïgaü upaccagà 412
Asokaü virajaü suddhaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

31. Candaü'va vimalaü suddhaü vippasannamanàvilaü 413
Nandãbhavaparikkhãõaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

[PTS Page 059] [\q  59/]     
[BJT Page 126] [\x 126/]     
32. Yo imaü paëipathaü duggaü saüsàraü mohamaccagà 414
Tiõõo pàragato jhàyã anejo akathaükatã
Anupàdàya nibbuto tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

33. Yo'dha kàme pahàtvàna anàgàro paribbaje 415
Kàmabhavaparikkhãõaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

34. Yo'dha taõhaü pahàtvàna anàgàro paribbaje 416
Taõhàbhavaparikkhãõaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

35. Hitvà mànusakaü yogaü dibbaü yogaü upaccagà 417
Sabbayogavisaüyuttaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

36. Hitvà ratiü ca aratiü ca sãtibhåtaü niråpadhiü 418
Sabbalokàbhibhuü vãraü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

37. Cutiü yo'vedi sattànaü upapattiü ca sabbaso 419
Asattaü sugataü buddhaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

38. Yassa gatiü na jànanti devà gandhabbamànusà 420
Khãõàsavaü arahantaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

39. Yassa pure ca pacchà ca majjhe ca natthi ki¤canaü 421
Aki¤canaü anàdànaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

[PTS Page 060] [\q  60/]     
40. Usabhaü pavaraü vãraü mahesiü vijitàvinaü 422
Anejaü nhàtakaü buddhaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

[BJT Page 128] [\x 128/]     
41. Pubbenivàsaü yo'vedã saggàpàyaü ca passati 423
Atho jàtikkhayaü patto abhi¤¤àvosito muni
Sabbavositavosànaü tamahaü bråmi bràhmaõaü. 

Bràhmaõavaggo chabbãsatimo. 

Vagguddànaü. 

1. Yamakappamàdo cittaü pupphaü bàlena paõóito
Arahanto sahassena pàpadaõóena te dasa. 

2. Jarà attà ca loko ca buddho sukhapiyena ca
Kodho malaü ca dhammaññho maggavaggena vãsati. 

3. Pakiõõaü nirayo nàgo taõhà bhikkhu ca bràhmaõo
Ete chabbãsati vaggà desitàdiccabandhunà. 

Gàthuddànaü. 

1. Yamake vãsati gàthà appamàdamhi dvàdasa
Ekàdasa cittavagge pupphavaggamhi soëasa. 

2. Bàle ca soëasa gàthà paõóitamhi catuddasa
Arahante dasa gàthà sahasse honti soëasa. 

3. Terasa pàpavaggamhi daõóamhi dasa satta ca
Ekàdasa jaràvagge attavagge bhave dasa. 

4. Dvàdasa lokavaggamhi buddhe caññhàrasa bhave
Sukhe ca piyavagge ca gàthàyo honti dvàdasa. 

5. Cuddasa kodhavaggamhi malavaggekavãsati
Sattarasa ca dhammaññhe maggavagge tatheva ca. 

6. Pakiõõe soëasa gàthà niraye nàge catuddasa
Chabbãsati taõhàvaggamhi tevãsa bhikkhuvaggikà. 

7. Cattàëãsekagàthàyo bràhmaõe vaggamuttame
Gàthà satàni cattàri tevãsa ca punàpare
Dhammapade nipàtamhi desitàdiccabandhunà'ti. 

Dhammapada pàëi niññhità.