Cullaniddesa
Input by the Sri Lanka Tripitaka Project
[CPD Classification 2.5.11]
[PTS Vol Nd 2 ] [\z Nidd /] [\f II /]
[PTS Page 001] [\q 1/]
[BJT Vol Nd 2 ] [\z Nidd /] [\w II /]
[BJT Page 002] [\x 2/]
Suttantapiṭake - khuddakanikāye
Cullaniddesapāḷi
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Pārāyana vaggo
Vatthugāthā
[PTS Page 001] [\q 1/]
1. Kosalānaṃ purā rammā - agamā dakkhiṇāpathaṃ
Ākiñcaññaṃ patthayāno - brāhmaṇo mantapāragū.
2. So assakassa2 visaye - mūlakassa3 samāsane
Vasī godāvarī4 kūle - uñchena ca phalena ca.
3. Tasseva5 upanissāya - gāmo ca vipulo ahu
Tato jātena āyena - mahāyaññamakappayī.
4. Mahāyaññaṃ yajitvāna - puna pāvisi assamaṃ
Tasmiṃ5 patipaviṭṭhamhi6 - añño āgañchi7 brāhmaṇo.
5. Ugghaṭṭapādo tasito - paṅkadanto rajassiro
So ca naṃ upasaṃkamma - satāni pañca yācati.
6. Tamenaṃ bāvarī disvā - āsanena nimantayī
Sukhaṃ ca kusalaṃ pucchi - idaṃ vacanamabravī.
7. Yaṃ kho mamaṃ deyyadhammaṃ - sabbaṃ vissajjitaṃ8 mayā
Anujānāhi me brahme - natthi pañca satāni me.
8. Sace me yācamānassa - bhavaṃ nānupadassati
Sattame divase tuyhaṃ - muddhā phalatu sattadhā.
1. Cūḷaniddeso - syā.
2. Ayakassa - sī.
3. Maḷakassa - machasaṃ, sī.
4. Godhāvarī - ba, syāṃ
5. Taṃyeva. Machasaṃ, va.
6. Paṭī pavīṭṭhamhi - machasaṃ. Sī, syā
7. Āgacchi - sī.
8. Visajjitaṃ - machasaṃ.
[BJT Page 4] [\x 4/]
9. Abhisaṅkharitvā [PTS Page 002] [\q 2/] kuhako - bheravaṃ so akittayī
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā - bāvarī dukkhito ahu.
10. Ussussati1 anāhāro - sokasallasamappito
Atho'pi evaṃcittassa - jhāne na ramatī mano.
11. Utrastaṃ dukkhitaṃ disvā - devatā attakāminī
Bāvariṃ upasaṅkamma - idaṃ vacanamabravī.
12. Na so muddhaṃ pajānāti - kuhako so dhanatthiko
Muddhani muddhapāte vā - ñāṇaṃ tassa na vijjati.
13. Bhoti carahi jānāti - taṃ me akkhāhi pucchitā2
Muddhaṃ muddhādhipātaṃ ca - taṃ suṇoma vaco tava.
14. Ahampetaṃ3 na jānāmi - ñāṇaṃ mettha4 na vijjati
Muddhaṃ muddhādhipāto5 ca - jānānaṃ hetadassanaṃ.
15. Atha ko carahi jānāti - asmiṃ puthavi6 maṇḍale
Muddhaṃ muddhādhipātaṃ ca - taṃ me7 akkhāhi devate,
16. Purā kapilavatthumhā - nikkhanto lokanāyako
Apacco okkākarājassa - sakyaputto pabhaṅkaro.
17. So hi brāhmaṇa, sambuddho - sabbadhammāna pāragu
Sabbābhiññābalappatto - sabbadhammesu cakkhumā
Sabbakammakkhayaṃ8 patto - vimutto upadhisaṅkhaye9.
18. Buddho so bhagavā loke - dhammaṃ deseti cakkhumā
Taṃ tvaṃ gantvāna pucchassū - so te taṃ vyākarissati10.
19. Sambuddhoti [PTS Page 003] [\q 3/] vaco sutvā - udaggo bāvarī ahu
Sokassa tanuko āsi - pītiñca vipulaṃ labhi.
1. Ussūyati - sī.
2. Pucchito - su, [P T S]
3. Ahametaṃ - va.
4. Ñāṇamettha - va.
5. Muddhā vipāto - va.
6. Puthuvi - sī
7. Taṃ ve - nā, su.
8. Sabba dhammakkhayaṃ - su, [P T S]
9. Upadhikkhaye - machasaṃ.
10. Byākarissati - va, [P T S]
[BJT Page 6] [\x 6/]
20. So bāvarī attamano udaggo
Taṃ devataṃ pucchati vedajāto
Katamamhi1 gāme nigamamhi vā puna2
Katamamhi vā janapade lokanātho
Yattha gantvā namassemu3 - sambuddhaṃ dipaduttamaṃ.
21. Sāvatthiyaṃ kosalamandire jino
Pahūtapañño varabhūrimedhaso
So sakyaputto vidhuro anāsavo
Muddhādhipātassa vidū narāsabho.
22. Tato āmantayī sisse - brāhmaṇo mantapārage
Etha māṇavā akkhissaṃ - suṇotha vacanaṃ mama.
23. Yasseso dullabho loke - pātubhāvo abhiṇhaso
Svajja4 lokamhi uppanno - sambuddho iti vissuto
Khippaṃ gantvāna sāvatthiṃ - passavho dipaduttamaṃ.
24. Kathaṃ carahi jānemu - disvā buddhoti brāhmaṇa
Ajānataṃ no pabrūhi - yathā jānemu taṃ mayaṃ.
25. Āgatāni hi mantesu - mahāpurisalakkhaṇā
Dvattiṃsa ca5 vyākhyātā - samattā anupubbaso.
26. Yassete honti gattesu - mahāpurisalakkhaṇā
Dveyeva6 tassa gatiyo - tatiyā hi na vijjati.
27. Sace [PTS Page 004] [\q 4/] agāraṃ āvasati7 - vijeyya paṭhaviṃ imaṃ
Adaṇḍena asatthena - dhammenamanusāsati8.
28. Sace ca so pabbajati - agārā anagāriyaṃ
Vivaṭṭacchaddo9 sambuddho - arahā bhavati anuttaro.
1. Katamhi - su.
2. Pana - machasaṃ.
3. Gantvā passemu - ca - va.
4. Svājja - su, machasaṃ.
5. Dvattiṃsāni ca - va, machasaṃ.
6. Duve ca - su.
7. Ajjhāvasati - u.
8. Dhammena anusāsati - su, [PTS]
9. Vīvaṭajado - machasaṃ. [PTS]
[BJT Page 8] [\x 8/]
29. Jātiṃ gottaṃ1 ca lakkhaṇaṃ - mante sisse punāparaṃ2
Muddhaṃ muddhādhipātaṃ3 ca - manasāyeva pucchatha.
30. Anāvaraṇadassāvī - yadi buddho bhavissati
Manasā pucchite pañhe - vācāya vissajessati4.
31. Bāvarissa vaco sutvā - sissā soḷasa brāhmaṇā
Ajito tissametteyyo - puṇṇako atha mettagu.
32. Dhotako upasīvo ca - nando ca atha hemako
Todeyyakappā5 dubhayo - jatukaṇṇī ca paṇḍito.
33. Bhadrāvudho udayo ca - posālo cāpi brāhmaṇo
Mogharājā ca medhāvī - piṃgiyo ca mahāisi.
34. Paccekagaṇino sabbe - sabbalokassa vissutā
Jhāyī jhānaratā dhīrā - pubbavāsanavāsitā.
35. Bāvariṃ abhivanditvā - katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ
Jaṭājinadhārā sabbe - pakkāmuṃ uttarāmukhā.
36. Mūlakassa6 patiṭṭhānaṃ - purimaṃ māhissatiṃ tathā7
Ujjeniṃ cāpi gonaddhaṃ - vedisaṃ vanasavhayaṃ8.
37. Kosambiṃ cāpi sāketaṃ - sāvatthiṃ ca puruttamaṃ
Setavyaṃ9 kapilavatthuṃ - kusināraṃ ca mandiraṃ.
38. Pāvaṃ [PTS Page 005] [\q 5/] ca bhoganagaraṃ - vesāliṃ māgadhaṃ puraṃ
Pāsāṇakaṃ cetiyaṃ ca - ramaṇīyaṃ manoramaṃ.
39. Tasitovudakaṃ sītaṃ - mahālābhaṃ va vāṇijo
Chāyaṃ ghammābhitattova - tusitā10 pabbatamārahuṃ.
1. Jātigottaṃ - va, machasaṃ.
2. Punāpare - su, [PTS.]
3. Muddhā vipātaṃ - va.
4. Visajjissati - machasaṃ.
5. Kappo - va, su.
6. Malakassa - va, machasaṃ, alakassa - katthaci
7. Puramāhissatiṃ tadā - machasaṃ
8. Vanasāvatthiṃ - pu.
9. Setabyaṃ - [PTS.]
10. Turitā - machasaṃ, pa.
[BJT Page 10] [\x 10/]
40. Bhagavā ca tasmiṃ1 samaye - bhikkhusaṅghapurakkhato
Bhikkhunaṃ dhammaṃ deseti - sīhova nadatī vane.
41. Ajito addasa sambuddhaṃ - sataraṃsiṃ'va bhānumaṃ2
Vandaṃ yathā paṇṇarase - paripūrimupāgataṃ3
42. Athassa gatte disvāna - paripūraṃ va byañjanaṃ
Ekamantaṃ ṭhito haṭṭho - manopañhe apucchatha.
43. Ādissa jammanaṃ brūhi - gottaṃ brūhi salakkhaṇaṃ
Mantesu pāramiṃ brūhi - kati vāceti brāhmaṇo.
44. Vīsaṃ vassasataṃ āyu - so ca gottena bāvarī
Tīṇassa4 lakkhaṇā gatte - tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
45. Lakkhaṇe itihāse ca - sanighaṇḍu sakeṭubhe
Pañca satāni vāceti - sadhamme pāramiṃ gato.
46. Lakkhaṇānaṃ pavicayaṃ - bāvarissa naruttama
Taṇhacchida pakāsehi - mā no kaṅkhāyitaṃ ahu.
47. Mukhaṃ jivhāya chādeti - uṇṇassa bhamukantare
Kosohitaṃ vatthaguyhaṃ - evaṃ jānāhi māṇava.
48. Pucchamhi [PTS Page 006] [\q 6/] kañci asuṇanto - sutvā pañhe vyākate
Vicinteti jano sabbo - vedajāto katañjalī.
49. Ko nu devo vā brāhmā vā - indo vāpi sujampati
Manasā pucchite pañhe - kametaṃ paṭibhāsati.
50. Muddhaṃ muddhādhipātaṃ ca - bāvarī paripucchati
Taṃ vyākarohi bhagavā - kaṅkhaṃ vinaya no ise,
1. Tamhi - su. [PTS.]
2. Vītaraṃsiṃva hāṇumaṃ - machasaṃ
Vītaraṃsiva - [PTS.]
3. Paripuraṃ upāgataṃ - va, machasaṃ
Paripuriṃ upāgataṃ - [PTS.]
4. Tīnassa - su. [PTS.]
[BJT Page 12] [\x 12/]
51. Avijjā muddhāti jānāhi - vijjā muddhādhipātinī
Saddhāsatisamādhīhichandaviriyena saṃyutā,
52. Tato vedena mahatā - santhambhitvāna1 māṇavo
Ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā - pādesu sirasā patī.
53. Bāvarī brāhmaṇo bhoto - saha sissehi mārisa
Udaggacitto sumano - pāde vandati cakkhuma, 2
54. Sukhito bāvarī hotu - saha sissehi brāhmaṇo
Tvaṃ cāpi sukhito hohi - ciraṃ jīvāhi māṇava,
55. Bāvarissa3 va tumhaṃ4 vā - sabbesaṃ sabbasaṃsayaṃ
Katāvakāsā pucchavho - yaṃ kiñci manasicchatha.
56. Sambuddhena katokāso - nisīditvāna pañjalī
Ajito paṭhamaṃ pañhaṃ - tattha pucchi tathāgataṃ.
Vatthugāthā niṭṭhitā
1. Satathamebhatvāna - machasaṃ.
2. Cakkhumā - su.
3. Bravarissava - si, va, a.
Bāvāriyassa - su. Vi.
4. Tuyhaṃ - si, su. , Vi.
[BJT Page 14] [\x 14/]
1. Ajitamāṇava pucchā.
1-1 Kenassu nivuto loko (iccāyasmā ajito)
Kenassu nappakāsati
Kissābhilepanaṃ brūhi
Kiṃ su tassa mahabbhayaṃ.
1-2 Avijjāya [PTS Page 007] [\q 7/] nivuto loko (ajitāti bhagavā)
Vevicchā5 pamādā nappakāsati
Jappābhilepanaṃ brūmi
Dukkhamassa mahabbhayaṃ.
1-3 Savanti sabbadhi sotā (iccāyasmā ajito)
Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi
Kena sotā pithiyare1.
1-4 Yāni sotāni lokasmiṃ (ajitāni bhagavā)
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ
Sotānaṃ [PTS Page 008] [\q 8/] saṃvaraṃ brūmi
Paññāyete pithiyare.
1-5 Paññā ceva satī cāpi2 (iccāyasmā ajito)
Nāmarūpaṃ ca mārisa
Etaṃ me puṭṭho pabrūhi
Katthetaṃ uparujjhati.
1-6 Yametaṃ pañhaṃ apucchi
Ajita taṃ vadāmi te
Yattha nāmaṃ ca rūpaṃ ca
Asesaṃ uparujjhati
Viññāṇassa nirodhena
Etthetaṃ uparujjhati.
1-7 Ye [PTS Page 008] [\q 8/] ca saṅkhātadhammā3 se
Ye ca sekhā puthū idha
Tesaṃ me nipako iriyaṃ
Puṭṭho pabrūhi mārisa.
1-8 Kāmesu nābhigijjheyya
Manasā nāvilo siyā
Kusalo sabba dhammānaṃ4
Sato bhikkhu paribbaje.
Ajitamāṇava pucchā - niṭṭhitā
1. Vivicchā - ma. Cha. Saṃ.
2. Piḍīyare - machasaṃ.
3. Satīceva - su.
4. Sabbata dhammā - va
5. Sabbadhammesu - sa
[BJT Page 16] [\x 16/]
2. Tissametteyyamāṇava pucchā
2-1 Ko'dha1 santusito loke (iccāyasmā tissa metteyyo)
Kassa no santi (iñjitā)
Ko ubhantamabhiññāya
Majjhe mantā na lippati2
Kaṃ [PTS Page 010] [\q 10/] brūsi mahāpuriso'ti
Ko'dha sibbanimaccagā3?
2-2 Kāmesu brahmacariyavā (metteyyā'ti bhagavā)
Vītataṇho sadā sato
Saṅkhāya nibbuto bhikkhu
Tassa no santi iñjitā.
2-3 So ubhantamabhiññāya
Majjhe mantā na lippati
Taṃ brūmi mahā puriso'ti
So4'dha sibbanimaccagā.
Tissametteyyamāṇavapucchā niṭṭhitā.
3. Puṇṇakamāṇava pucchā
3-1 Anejaṃ [PTS Page 011] [\q 11/] mūladassāviṃ ( iccāyasmā puṇṇako)
Atthi pañhena5 āgamaṃ
Kiṃnissitā isayo manujā
Khattiyā brāhmaṇā6 devatānaṃ
Yaññamakappayiṃsu puthu7 idha loke
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
1. Ko idha santussito - va
2. Nalimpati - va
3. Majjhagā - va
4. Sodha - su
5. Pañhenāgamaṃ - su
6. Brāhmaṇa (dadaca) su
7. Puthūdha - [PTS]
[BJT Page 18] [\x 18/]
3-2 Ye keci 'me isayo manujā (puṇṇakā'ti bhagavā)
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappayiṃsu puthu idha loke
Āsiṃsamānā1 [PTS Page 012] [\q 12/] puṇṇaka itthabhāvaṃ
Jaraṃsitā yaññamakappayiṃsu.
3-3 Ye keci 'me isayo manujā (iccāyasmā puṇṇako)
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappayiṃsu puthu idha loke
Kaccissu te bhagavā yaññapathe appamattā
Atāru jātiṃ ca jaraṃ ca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
3-4 Āsiṃsanti2 thomayanti abhijappanti juhanti (puṇṇakāti bhagavā)
Kāmābhijappanti3 paṭicca lābhaṃ
Te yājayogā bhavarāgarattā
Nāta4riṃsu jātijaranti brūmi.
3-5 Te [PTS Page 013] [\q 13/] ce nātariṃsu yājayogā (iccāyasmā puṇṇako)
Yaññehi jātiñca jarañca mārisa
Atha ko carahi devamanussaloke
Atāri jātiṃ ca jaraṃ ca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
3-6 Saṅkhāya lokasmiṃ parovarāni5 (puṇṇakāti bhagavā)
Yassiñjitaṃ natthi kuhiñci loke
Santo vidhūmo anīgho nirāso
Atāri so jātijaranti brūmi'ti.
Puṇṇakamāṇava pucchā - niṭṭhitā
1. Āsīsamānā - va
2. Āsisanti - va
3. Kāmehi jappanti - aṭuvā
4. Nātāriṃsu - machasaṃ.
5. Paroparāni - va - [P T S.]
[BJT Page 20] [\x 20/]
4. Mettagūmāṇava pucchā
4-1 Pucchāmi [PTS Page 014] [\q 14/] taṃ bhagavā brūhi metaṃ (iccāyasmā mettagū)
Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ
Kutonu dukkhā1 samudāgatā ime
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā.
4-2 Dukkhassa ve maṃ2 pabhavaṃ apucchasi (mettagū'ti bhagavā)
Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ
Upadhinidānā pabhavanti dukkhā
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā.
4-3 Yo [PTS Page 015] [\q 15/] ve3 avidvā upadhiṃ karoti
Punappunaṃ dukkhamupeti mando
Tasmā pajānaṃ4 upadhiṃ na kayirā
Dukkhassa jātippabhavānupassī.
4-4 Yantaṃ apucchimha akittayī5 no (iccāyasmā mettagū)
Aññaṃ taṃ6 pucchāma7 tadiṅgha brūhi
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ
Jāti jaraṃ sokapariddavaṃ ca8
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo.
4-5 Kittayissāmi [PTS Page 016] [\q 16/] te dhammaṃ (mettagūti bhagavā)
Diṭṭhe9 dhamme anītihaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
4-6 Taṃ cāhaṃ abhinandāmi
Mahesi dhammamuttamaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
1. Dukkhāya sadāgatā - su
2. Cemaṃ - va - vī
3. Yoce - va - vī
4. Tasmābhijānaṃ - su
5. Akittiyī no - va - vi
6. Aññetvaṃ - vi
7. Pucchāmi - u - su
8. Paridevaṃca - va - vī
Pariddaṃca - su
9. Diṭṭheva dhammeva - va - su - vi
[BJT Page 22] [\x 22/]
4-7 Yaṃ [PTS Page 017] [\q 17/] kiñci sampajānāsi1 (mettagū'ti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe
Etesu nandiṃ2 ca nivesanaṃ ca
Panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe.
4-8 Evaṃvihārī sato appamatto
Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni
Jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca3
Idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ.
4-9 Etābhinandāmī [PTS Page 018] [\q 18/] vaco mahesino (iccāyasmā mettagū)
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ
Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ
Tathā hi te vidito esa dhammo.
4-10 Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ
Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya
Taṃ taṃ namassāmi samecca nāga
Appeva maṃ (bhagavā) aṭṭhitaṃ ovadeyya.
4-11 Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ4 ābhijaññā (mettagū'ti bhagavā)
Akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ
Addhā hi so oghamimaṃ (atāri)
Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho.
4-12 Vidvā [PTS Page 019] [\q 19/] ca yo5 vedagū naro idha
Bhavābhave saṅgamimaṃ visajja
So vītataṇho anīgho nirāso
Atāri so jātijaranti brūmī ti.
Mettagūmāṇava pucchā - niṭṭhitā
1. Saṃjānisi - va - vi
2. Nandi ca - va - vi
3. Paridevaṃca - va - vi
4. Vedagumabhijaññā - su
5. Vidvāca so - [PTS.]
[BJT Page 24] [\x 24/]
5. Dhotakamāṇava pucchā
5-1 Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ (iccāyasmā dhotako)
Vācā'bhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ
Tava sutvāna nigghosaṃ1
Sikkhe nibbānamattano.
5-2 Tena [PTS Page 020] [\q 20/] hātappaṃ karohi (dhotakā'ti bhagavā)
Idheva nipako sato
Ito sutvāna nigghosaṃ
Sikkhe nibbānamattano.
5-3 Passāmahaṃ deva manussaloke (iccāyasmā dhotako)
Akiñcanaṃ brāhmaṇamiriyamānaṃ
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu
Pamuñca maṃ sakka2 kathaṃkathāhi.
5-4 Nāhaṃ [PTS Page 021] [\q 21/] sahissāmi3 pamocanāya (dhotakā'ti bhagavā)
Kathaṃkathiṃ dhotaka kañci loke
Dhammaṃ ca seṭṭhaṃ ājānamāno
Evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresi.
5-5 Anusāsa brahme karuṇāyamāno (iccāyasmā dhotako)
Vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Yathāhaṃ4 ākāso'va avyāpajjamāno5
Idheva santo asito careyyaṃ.
5-6 Kittayissāmi te santiṃ6 (dhotakā'ti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme anītihaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
1. Nighosaṃ - vi - va
2. Maṃ magga - vi - va
3. Sa gamissāmi - si - mu
4. Yathāhamākāso - su
5. Abyāpajjhamāno - vi - va - [PTS.]
6. Te santi - vi - va
[BJT Page 26] [\x 26/]
5-7 Taṃ1 [PTS Page 022] [\q 22/] cāhaṃ abhinandāmi (iccāyasmā dhotako)
Mahesi santi muttamaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
5-8 Yaṃ kiñci sampajānāsi (dhotakā'ti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe
Etaṃ viditvā saṅgo'ti loke
Bhavābhavāya mākāsi taṇhanti.
Dhotakamāṇava pucchā - niṭṭhitā.
6. Upasīvamāṇava pucchā
6-1 Eko ahaṃ sakka, mahantamoghaṃ (iccāyasmā upasīvo)
Anissito no visahāmi tarituṃ2
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu
Yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ.
6-2 Ākiñcaññaṃ [PTS Page 023] [\q 23/] pekkhamāno satīmā (upasīvā'ti bhagavā)
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ
Kāme pahāya virato kathāhi
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa3.
6-3 Sabbesu kāmesu yo vītarāgo (iccāyasmā upasīvo)
Ākiñcaññaṃ nissito hitva aññaṃ4
Saññā vimokkhe parame'dhimutto
Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyi5
[BJT Page 26] [\x 26/]
6-4 Sabbesu [PTS Page 024] [\q 24/] kāmesu yo vītarāgo (upasīvāti bhagavā)
Ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññaṃ
Saññāvimokkhe parame'dhimutto
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī.
1. Taṃvāhamabhinandāmi -sū
2. Tārituṃ ja-saṃ,
3. Ratatimahābhipassa-va-vi
4. Hitvā maññaṃ-ma-cha-saṃ
5. Anānuvāyī-va-vi
Adhimutto-[PTS]
[BJT Page 28] [\x 28/]
6-5 Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī (iccāyasmā upasīvo)
Yugampi vassānaṃ samantacakkhu
Tattheva so sītī siyā1 vimutto
Cavetha2 viññāṇaṃ tathāvidhassa.
6-6 Acci yathā vātavegena khittā (upasīvā'ti bhagavā)
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto
Atthaṃ paleti na upeti3 saṅkhaṃ.
6-7 Atthaṃ [PTS Page 025] [\q 25/] gato so udvā4 so natthi (iccāyasmā upasīvo)
Udāhu ve sassatiyā arogo
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo.
6-8 Atthaṃ gatassa na pamāṇamatthi (upasīvāti bhagavā)
Yena naṃ vajju taṃ tassa natthi
Sabbesu dhammesu samūhatesu
Samūhatā vādapathāpi sabbe'ti.
Upasīvamāṇava pucchā niṭṭhitā.
7. Nandamāṇava pucchā
7-1 Santi [PTS Page 026] [\q 26/] loke munayo (iccāyasmā nando)
Janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu
Ñāṇūpapannaṃ no muniṃ vadanti
Udāhu ve jīvitenūpapannaṃ.
7-2 Na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇena (nandā'ti bhagavā)
Munīdha nanda kusalā vadanti
Viseni katvā anīghā nirāsā
Caranti ye te munayo'ti brūmi.
1. So tiyā vimutto-va-vi
2. Bhāvetha-u-va-vi
3. Nopeti-su
4. Udātiso natthi-va-vi
[BJT Page 30] [\x 30/]
7-3 Ye [PTS Page 027] [\q 27/] keci'me samaṇabrāhmaṇā se (iccāyasmā nando)
Diṭṭhe1 sutenāpi vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ
Kacci su te bhagavā tattha yathā carantā
Atāru jātiṃ ca jaraṃ ca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
7-4 Ye keci'me samaṇabrāhmaṇā se (iccāyasmā nando)
Diṭṭhe sutenāpi vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ
Kiñcāpi te tattha yathā caranti
Nātariṃsu jātijaranti brūmi.
7-5 Ye [PTS Page 028] [\q 28/] keci'me samaṇabrāhmaṇā se (iccāyasmā nando)
Diṭṭhe2 sutenāpi vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ.
7-6 Te3 ce munī brūhi anoghatiṇṇe4
Atha ko carahi devamanussaloke
Atāri jātiñca jarañca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
7-7 Nāhaṃ5 sabbe samaṇabrāhmaṇā se (nandāti bhagavā)
Jāti jarāya nivutā'ti brūmi
Ye sūdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā
Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se
Te6 ve narā oghatiṇṇā'ti brūmi.
1. Diṭṭhena-su
Diṭṭhasutena-va-vi-[PTS.]
Diṭṭhassutena-machasaṃ
2. Kaccissu-vi-va [PTS.]
3. Sace-u-su
4. Anoghatiṇṇo-u-va-vi
5. Nāvāhaṃ-va-vi
6. Ye te narā-u
[BJT Page 32] [\x 32/]
7-8 Etābhinandāmi [PTS Page 029] [\q 29/] vaco mahesino (iccāyasmā nando)
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ
Ye sūdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā
Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se
Ahampi te oghatiṇṇā'ti brūmīti.
Nandamāṇava pucchā - niṭṭhitā.
8. Hemakamāṇava pucchā
8-1 Ye me pubbe vyākaṃsu (iccāyasmā hemako)
Huraṃ1 gotamasāsanā
Iccāsi2 iti bhavissati
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ
Nāhaṃ tattha abhiramiṃ.
8-2 Tvaṃ [PTS Page 030] [\q 30/] ca me dhammamakkhāhi
Taṇhā nigghātanaṃ muni
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
8-3 Idha diṭṭhasutamuta3-
Viññātesu piyarūpesu hemaka
Chandarāga4 vinodanaṃ
Nibbānapadamaccutaṃ.
8-4 Etadaññāya ye5 satā
Diṭṭhadhammābhinibbutā
Upasantā ca te sadā
Tiṇṇā loke visattikanti.
Hemakamāṇava pucchā - niṭṭhitā.
1. Hudaṃ-va-vi
2. Icchāmi iti-va-vi
3. Sutamutaṃ-su-va-vi
4. Chandāhaṭavinodanaṃ-va-vi
5. Etamaññāya mesata-va-vi
[BJT Page 34] [\x 34/]
9. Todeyyamāṇava pucchā
9-1 Yasmiṃ [PTS Page 031] [\q 31/] kāmā na vasanti (iccāyasmā todeyyo)
Taṇhā yassa na vijjati
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇo
Vimokkho tassa kīdiso.
9-2 Yasmiṃ kāmā na vasanti (todeyyāti bhagavā)
Taṇhā yassa na vijjati
Kathaṃkathā ca yo tiṇṇo
Vimokkho tassa nāparo.
9-3 Nirāsaso1 so uda āsasāno (iccāyasmā todeyyo)
Paññāṇavā2 so uda paññakappī
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ
Taṃ me viyācikkha samantacakkhu.
9-4 Nirāsāso [PTS Page 032] [\q 32/] so na so āsasāno
(Paññāṇavā) so na ca paññakappī
Evampi todeyya muniṃ vijāna
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti.
Todeyyamāṇava pucchā - niṭṭhitā.
10. Kappamāṇava pucchā
10-1 Majjhe sarasmiṃ3 tiṭṭhataṃ4 (iccāyasmā kappo)
Oghe jāte mahabbhaye
Jarāmaccuparetānaṃ
Dīpaṃ5 pabrūhi mārisa
Tvaṃ ca me dīpamakkhāhi
Yathayidaṃ nāparaṃ siyā.
1. Nirāsaṃso -[PTS.]
2. Paññānaṃ vā so -machasaṃ
3. Parasmiṃ -vī-va
4. Tiṭṭhanti -va-vi
5. Disaṃ -va-vi
[BJT Page 36] [\x 36/]
10-2 Majjhe [PTS Page 033] [\q 33/] sarasmiṃ tiṭṭhitaṃ (kappāti bhagavā)
Oghe jāte mahabbhaye
Jarāmaccuparetānaṃ
Dīpaṃ pabrūmi kappa te.
10-3 Akiñcanaṃ1 anādānaṃ
Etaṃ dīpaṃ anāparaṃ
Nibbānaṃ iti naṃ brūmi
Jarāmaccuparikkhayaṃ.
10-4 Etadaññāya ye satā
Diṭṭhadhammābhinibbutā
Na te māravasānugā
Na te mārassa paddhagūti.
Kappamāṇava pucchā - niṭṭhitā
11. Jatukaṇṇīmāṇava pucchā
11-1 Sutvāna'haṃ (vīra) akāmakāmiṃ (iccāyasmā jātukaṇṇī)
Oghātigaṃ puṭṭhumakāmamāgamaṃ
Santipadaṃ brūhi sahajanetta
Yathātacchaṃ bhagavā brūhi metaṃ,
11-2 Bhagavā [PTS Page 034] [\q 34/] hi kāme abhibhūyaṃ irīyati
Ādiccova paṭhaviṃ tejī tejasā
Parittapaññassa me bhūripañña
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahānaṃ.
11-3 Kāmesu [PTS Page 035] [\q 35/] vinaya gedhaṃ (jatukaṇṇīti bhagavā)
Nekkhammaṃ daṭṭhu khemato
Uggahitaṃ niratthaṃ vā
Mā te vijjittha kiñcanaṃ.
1. Ākiñcanaṃ-u-va-vī
[BJT Page 38] [\x 38/]
11-4 Yaṃ pubbe taṃ visosehi1
Pacchā te māhu kiñcanaṃ
Majjhe2 ce no gahessasi
Upasanto carissasi.
11-5 Sabbaso nāma rūpasmiṃ
Vītagedhassa2 brāhmaṇa
Āsavā'ssa4 na vijjanti
Yehi maccuvasaṃ vajeti.
Jatukaṇṇīmāṇava pucchā - niṭṭhitā.
12. Bhadrāvudhamāṇava pucchā
12-1 Okaṃ5 [PTS Page 036] [\q 36/] jahaṃ taṇhacchidaṃ anejaṃ (iccāyasmā
bhadrāvudho)
Nandiṃ jahaṃ oghatiṇṇaṃ vimuttaṃ
Kappaṃ jahaṃ abhiyāce sumedhaṃ
Sutvā nāgassa apanamissanti6 ito.
12-2 Nānā janā janapadehi saṅgatā7
Tava vīra8 vākyaṃ abhikaṅkhamānā9
Tesaṃ tuvaṃ sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo.
12-3 Ādānataṇhaṃ [PTS Page 037] [\q 37/] vinayetha sabbaṃ (bhadrāvudhāti bhagavā
Uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe
Yaṃ yaṃ hi lokasmiṃ upādiyanti
Teneva māro anveti jantuṃ.
12-4 Tasmā [PTS Page 038] [\q 38/] pajānaṃ na upādiyetha
Bhikkhu sato kiñcanaṃ sabbaloke
Ādānasatte iti pekkhamāno
Pajaṃ imaṃ maccudheyye visattanti.
Bhadrāvudhamāṇava pucchā - niṭṭhitā.
1. Vīsoseti-su
Vīsodheti-vī-ka
Vinodeti-va
2. Macche-va-ka-vi
3. Vītarovassa-va-ka-vi
4. Āsavāya-va-ka-vī
5. Ogha-va-vī-ka
6. Aghanavissanti-va-vī-ka
7. Saṃkatā-va-vī-ka
8. Dhīra-va-vī-ka
9. Abhisaṃkhamāno-va-vī-ka
[BJT Page 40] [\x 40/]
13. Udayamāṇava pucchā
13-1 Jhāyiṃ virajamāsīnaṃ1 (iccāyasmā udayo)
Katakiccaṃ anāsavaṃ
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ
Atthi pañhena āgamaṃ
Aññāvimokkhaṃ pabrūhi
Avijjāya pabhedanaṃ.
13-2 Pahānaṃ [PTS Page 039] [\q 39/] kāma2cchandānaṃ (udayāti bhagavā)
Domanassāna vūbhayaṃ
Thīnassa ca panūdanaṃ
Kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ
13-3 Upekkhā sati saṃsuddhaṃ
Dhammatakkapurejavaṃ
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi
Avijjāya pabhedanaṃ.
13-4 Kiṃ su saṃyojano loko (iccāyasmā udayo)
Kiṃ su tassa vicāraṇaṃ
Kissassa3 vippahānena
Nibbānamiti vuccati.
13-5 Nandisaṃyojano [PTS Page 040] [\q 40/] loko (udayāti bhagavā)
Vitakkassa vicāraṇā
Taṇhāya vippahānena
Nibbānaṃ iti vuccati.
13-6 Kathaṃ satassa carato (iccāyasmā udayo)
Viññāṇaṃ uparujjhati
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamma
Taṃ suṇoma vaco tava.
13-7 Ajjhattaṃ ca bahiddhā ca
Vedanaṃ nābhinandato
Evaṃ satassa carato
Viññāṇaṃ uparujjhatīti.
Udayamāṇavapucchā - niṭṭhitā
1. Jhāyī vīrajaṃ āsinaṃ-[PTS]
2. Kāmachandānaṃ-su
3. Kiṃ yassa vippahānena-ma-va vī-ka
[BJT Page 42] [\x 42/]
14. Posālamāṇava pucchā
14-1 Yo atītaṃ ādisati (iccāyasmā posālo)
Anejo chinnasaṃsayo
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ
Atthi pañhena āgamaṃ.
14-2 Vibhūtarūpasaññissa
[PTS Page 041] [\q 41/] sabbakāyappahāyino
Ajjhattaṃ ca bahiddhā ca
Natthi kiñcīti passato
Ñāṇaṃ sakkānupucchāmi1
Kathaṃ neyyo tathāvidho.
14-3 Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā (posālāti bhagavā)
Abhijānaṃ tathāgato
Tiṭṭhantamenaṃ jānāti
Dhimuttaṃ tapparāyaṇaṃ.
14-4 Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā2
Nandi saṃyojanaṃ iti
Evametaṃ3 abhiññāya
Tato tattha vipassati
Etaṃ ñāṇaṃ tathā tassa
Brāhmaṇassa vusīmato'ti.
Posālamāṇava pucchā - niṭṭhitā.
Mogharājamāṇava pucchā
15-1 Dvāhaṃ [PTS Page 042] [\q 42/] sakkaṃ apucchissaṃ4 (iccāyasmā mogharājā)
Na me (vyākāsi) cakkhumā
Yāva tatiyaṃ ca (devīsi5)
Vyākarotīti me sutaṃ.
1. Sakkannu- -va-vī-ka
2. Sambhavaṃ -usu
3. Evamevaṃ -kesumi.
4. Apucchiyaṃ -va-vī-ka
5. Desiva -vī-ka
[BJT Page 44] [\x 44/]
15-2 Ayaṃ loko paro loko
Brahmaloko sadevako
Diṭṭhinte1 nābhijānāti
Gotamassa yasassino.
15-3 Evaṃ2 [PTS Page 043] [\q 43/] abhikkantadassāviṃ
Atthi pañhena āgamaṃ
Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ
Maccurājā na passati.
15-4 Suññato lokaṃ avekkhassu
Mogharāja sadā sato
Attānudiṭṭhiṃ ūhacca
Evaṃ maccutaro siyā
Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ
Maccurājā na passatīti.
Mogharājamāṇava pucchā - niṭṭhitā
16. Piṅgiyamāṇava pucchā
16-1 Jīṇṇo'hamasmi [PTS Page 044] [\q 44/] abalo vītavaṇṇo (iccāyasmā piṅgiyo)
Nettā na suddhā savaṇaṃ na phāsu
Māhaṃ nassaṃ momuho antarā'va
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahānaṃ.
16-2 Disvāna rūpesu vihaññamāne (piṅgiyāti bhagavā)
Ruppanti rūpesu janā pamattā
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto
Jahassu rūpaṃ apunabbhavāya.
1. Diṭṭhante-katthaci.
2. Etaṃ-su.
[BJT Page 46] [\x 46/]
16-3 Disā [PTS Page 045] [\q 45/] catasso vidisā catasso (iccāyasmā piṅgiyo)
Uddhaṃ adho dasadisā imāyo
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ asutaṃ amutaṃ
Atho aviññātaṃ kiñci natthi loke
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahānaṃ.
16-4 Taṇhādhipanne manuje pekkhamāno (piṅgiyāti bhagavā)
Santāpajāte jarasā parete
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto
Jahassu taṇhaṃ apunabbhavāyāti.
Piṅgiyamāṇava pucchā - niṭṭhitā
Idamavoca bhagavā magadhesu viharanto pāsāṇake cetiye parivārakasoḷasānaṃ1
brāhmaṇānaṃ ajjhaṭṭho puṭṭho puṭṭho pañhaṃ2 vyākāsi, ekamekassa [PTS Page 046] [\q
46/] cepi pañhassa atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammaṃ paṭipajjeyya
gaccheyyeva jarāmaraṇassa pāraṃ. Pāraṃ gamanīyā ime dhammā ti tasmā imassa
dhammapariyāyassa pārāyanaṃtveva adhivacanaṃ.
1. Ajito tissa metteyyo - puṇṇako atha mettagu
Dhotako [PTS Page 047] [\q 47/] upasīvo ca - nando ca atha hemako
2. Todeyyakappā dubhayo - jatukaṇṇī ca paṇḍito
Bhadrāvudho udayo ca - posālo cāpi brāhmaṇo
Mogharājā ca medhāvī - piṅgiyo ca mahāisī
3. Ete buddhaṃ upāgañchuṃ3 - sampannacaraṇaṃ isiṃ
Pucchantā4 nipuṇo pañhe - buddhaseṭṭhaṃ upāgamuṃ.
4. Tesaṃ buddho vyākāsi - pañhe puṭṭho yathātathaṃ
Pañhānaṃ veyyākaraṇena - tosesi brāhmaṇe munī.
1. Parivāraka soḷasannaṃ-[P. T. S.]
2. Pañhe-sī.
3. Upagacchuṃ-va, vī, ka.
4. Pucchaṃ dāni pure pañhe-va, vī, ka.
[BJT Page 48] [\x 48/]
5. Te1 tositā [PTS Page 048] [\q 48/] cakkhumatā - buddhenādiccabandhunā
Brahmacariyamacariṃsu - varapaññassa santike.
6. Ekamekassa pañhassa - yathā buddhena desitaṃ
Tathā yo paṭipajjeyya - gacche pāraṃ apārato2
7. Apārā pāraṃ gaccheyya - bhāvento maggamuttamaṃ
Maggo so pāraṃ gamanāya - tasmā pārāyanaṃ iti.
8. Pārāyanamanugāyissaṃ [PTS Page 049] [\q 49/] (iccāyasmā piṅgiyo)
Yathā addakkhi tathā akkhāsi
Vimalo bhūri medhaso
Nikkāmo nibbano nāgo3
Kissa hetu musā bhaṇe.
9. Pahīnamalamohassa
Mānamakkhappahāyino
Handāhaṃ kittayissāmi
Giraṃ vaṇṇupasaṃhitaṃ.
10. Tamonudo [PTS Page 050] [\q 50/] buddho samantacakkhu
Lokantagū sabbabhavātivatto
Anāsavo sabbadukkhappahīno
Saccavhayo brahme upāsito me.
11. Dvijo yathā kubbanakaṃ pahāya
Bahupphalaṃ kānanamāvaseyya
Evaṃ pahaṃ appadasse pahāya
Mahodadhiṃ haṃsarivajjhapatto.
12. Ye [PTS Page 051] [\q 51/] me pubbe viyākaṃsu4
Huraṃ gotama sāsanā
Iccāsīti bhavissati
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ.
1. Tatomanā cakkhumatā-va, vī, ka.
2. Apāgato-va, vī, ka.
3. Nātho-u, su.
4. Vyākaṃsu-sī.
[BJT Page 50] [\x 50/]
13. Eko [PTS Page 051] [\q 51/] tamanudāsīno
Jutimā1 so pabhaṅkaro
Gotamo bhūripaññāṇo
Gotamo bhūrimedhaso.
14. Yo [PTS Page 052] [\q 52/] me dhammamadesesi
Sandiṭṭhikamakālikaṃ
Taṇhakkhayamanītikaṃ
Yassa natthi upamā kvaci.
15. Kinnu tamhā vippavassi2
Muhuttampi piṅgiya
Gotamā bhūripaññāṇā
Gotamā bhūrimedhasā.
16. Yo te dhammamadesesi
Sandiṭṭhikamakālikaṃ
Taṇhakkhayamanītikaṃ
Yassa natthi upamā kvaci.
17. Nāhaṃ tamhā vippavasāmi
Muhuttampi brāhmaṇa
Gotamā bhūripaññāṇā
Gotamā bhūrimedhasā.
18. Yo me dhammamadesesi
Sandiṭṭhikamakālikaṃ
Taṇhakkhayamanītikaṃ
Yassa natthi upamā kvaci.
19. Passāmi [PTS Page 053] [\q 53/] naṃ manasā cakkhunā va
Rattiṃ divaṃ brāhmaṇa appamatto
Namassamāno 'vivasemi rattiṃ
Teneva maññāmi avippavāsaṃ.
1. Jātimā si-
2. Vīppavasāsi-va, vī, ka
[BJT Page 52] [\x 52/]
20. Saddhā ca pītī ca mano satī ca
Nāpenti me gotamasāsanamhā
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripañño
Sa tena teneva nato'hamasmi.
21. Jiṇṇassa [PTS Page 054] [\q 54/] me dubbalathāmakassa
Teneva kāyo na paleti tattha
Saṃkappayattāya* vajāmi niccaṃ.
Manohi me brāhmaṇa tena yutto.
22. Paṅke sayāno pariphandamāno
Dīpā dīpaṃ uppalaviṃ1
Athaddasāsiṃ sambuddhaṃ
Oghatiṇṇamanāsavaṃ.
23. Yathā ahu vakkali muttasaddho
Bhadrāvudho āḷavi gotamo ca
Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa2 pāraṃ.
24. Esa [PTS Page 055] [\q 55/] bhīyo pasīdāmi
Sutvāna munino vaco
Vivattacchaddo3 sambuddho
Akhilo paṭibhānavā.
25. Adhideve abhiññāya
Sabbaṃ vedi parovaraṃ4
Pañhānantakaro satthā
Kaṅkhīnaṃ paṭijānataṃ.
26. Asaṃhīraṃ [PTS Page 056] [\q 56/] asaṃkuppaṃ
Yassa natthi upamā kvaci
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā
Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti.
Piṅgiyasuttantaṃ soḷasi
Pārāyanavaggo niṭṭhito
* Saṃkappayantāya-machasaṃ
1. Upallavīṃ-machasaṃ, [PTS.]
Upallaviṃ-va, vī, ka,
2. Maccudheyyapāraṃ-u, [PTS.]
Maccudheyye pāraṃ-su
3. Vivaṭacchado-va, vī, [PTS.]
Vivaṭṭacchado-machasaṃ
4. Paro paraṃ-machasaṃ, [PTS.]
[BJT Page 54] [\x 54/]
1. Ajita sutta niddeso
1-1
Kenassu nivuto loko (iccāyasmā ajito)
Kenassu nappakāsati
Kissābhilepanaṃ brūsi
Kiṃ su tassa mahabbhayaṃ.
Kenassu nivuto lokoti: nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko1 manussaloko devaloko
khandhaloko dhātuloko āyatanaloko ayaṃ loko paro loko brahmaloko devaloko ayaṃ vuccati
loko, ayaṃ loko kena āvuto nivuto ovuto2 pihito paṭicchanno paṭikujjitoti 'kenassu nivuto
loko'.
Iccāyasmā ajitoti: iccāti: padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo3
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Ajitoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti
'iccāyasmā ajito'.
Kenassu nappakāsatīti: kena loko nappakāsati na bhāsati na tapati na virocati na ñāyati na
paññāyatīti 'kenassu nappakāsatīti'. Kissābhilepanaṃ brūsīti: kiṃ lokassa lepanaṃ lagganaṃ
bandhanaṃ upakkileso. Kena loko litto saṃlitto upalitto kiliṭṭho saṃkiliṭṭho makkhito
saṃghaṭṭho laggo laggito paḷibuddho. Brūsi: ācikkhasi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivarasi
vibhajasi uttānīkarosi pakāsesīti 'kissābhilepanaṃ brūsi'.
Kiṃsu tassa mahabbhayanti: kiṃ lokassa bhayaṃ mahabbhayaṃ pīḷanaṃ ghaṭṭanaṃ
upaddavo upasaggoti. 'Kiṃsu tassa mahabbhayaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo-
Kenassu nivuto loko
Kenassu nappakāsati
Kissābhilepanaṃ brūsi
Kiṃsu tassa mahabbhayanti.
1. Pittivīsayaloko-syā
2. Ophuṭo-va, ka, syā
3. Akkharasamuccayo-pa
[BJT Page 56] [\x 56/]
1-2
Avijjāya nivuto loko (ajitāti bhagavā)
Vivicchā1 pamādā nappakāsati
Jappābhilepanaṃ brūmi
Dukkhamassa mahabbhayaṃ.
Avijjāya nivuto lokoti: avijjāti: dukkhe aññāṇaṃ dukkhasamudaye aññāṇaṃ dukkhanirodhe
aññāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā-paṭipadāya aññāṇaṃ pubbante aññāṇaṃ aparante
aññāṇaṃ pubbantāparante aññāṇaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu
aññāṇaṃ yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ anabhisamayo ananubodho asambodho
appaṭivedho asaṅgāhanā apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhanā
apaccakkhakammaṃ dummejjhaṃ bālyaṃ asampajaññaṃ moho pamoho sampamoho avijjā
avijjogho avijjāyogo avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ
vuccati avijjā.
Lokoti: nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko manussaloko devaloko khandhaloko
dhātuloko āyatanaloko, ayaṃ loko paroloko brahmaloko devaloko, ayaṃ vuccati 'loko'. Ayaṃ
loko imāya avijjāya āvuto nivuto ovuto pihito paṭicchanno paṭikujjito'ti 'avijjāya nivuto
loko'. Ajitāti: bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.
Bhagavāti: gāravādhivacanaṃ, apica bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā,
bhaggamohoti bhagavā, bhaggamānoti bhagavā, bhaddadiṭṭhīti bhagavā, bhaggakaṇṭhakoti
bhagavā, bhaggakilesoti bhagavā, bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā,
bhavānaṃ antakaroti bhagavā, bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā.
Bhajī vā bhagavā araññe vanapatthāni2 pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni
vijanavātāni manussarāhaseyyākāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā, bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā,
1. Vevīcchā-pa
2. Araññavanapatthāni-machasaṃ
[BJT Page 58] [\x 58/]
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
āruppasamāpattīnanti bhagavā1 bhāgī, vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ
saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā, bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ
na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ na bhaginiyā kataṃ na mittāmaccehi kataṃ na ñātisālohitehi
kataṃ na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ na devatāhi kataṃ vimokkhantikamenaṃ buddhānaṃ
bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ
bhagavāti.
Vivicchā pamādā nappakāsatīti: vivicchā vuccati pañca macchariyāni āvāsamacchariyaṃ
kulamacchariyaṃ lābhamacchariyaṃ vaṇṇamacchariyaṃ dhammamacchariyaṃ yaṃ evarūpaṃ
maccheraṃ maccharāyanā maccharāyitattaṃ vevicchaṃ kadariyaṃ kaṭukañcukatā aggahitattaṃ
cittassa idaṃ vuccati macchariyaṃ. Api ca khandhamacchariyampi macchariyaṃ.
Dhātumacchariyampi macchariyaṃ. Āyatanamacchariyampi macchariyaṃ. Gāho vuccati
macchariyaṃ.
Pamādo vattabbo: kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā
kāmaguṇesu2 cittassa vossaggo vossaggānuppadānaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya
asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā (anavaṭṭhitakiriyatā) olīnavuttitā nikkhittachandatā
nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo,
yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ ayaṃ vuccati pamādo.
1. Arupasamāpattīnaṃ-machasaṃ
2. Pañcakāmaguṇesuvā-vi, ka
[BJT Page 60] [\x 60/]
Vivicchā pamādā nappakāsatīti: iminā ca macchariyena iminā ca pamādena loko
nappakāsati na bhāsati na tapati na virocati na ñāyati na paññāyatīti ''vivicchā pamādā
nappakāsati''.
Jappābhilepanaṃ brūmīti: jappā vuccati taṇhā yo rāgo sārāgo anunayo anurodho1 nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjananī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā2 āyūhanī dutiyā paṇidhi
bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sineho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ
rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā jappā
pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyi tattaṃ pucchañcikatā3
sādukamyatā4 adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā samapatthanā
kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā rūpataṇhā
saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā ogho yogo gantho
upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ
latā vevicchaṃ dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
mārāmisaṃ māravisayo māranivāso māragocaro mārabandhanaṃ taṇhānadī taṇhājālaṃ
taṇhāgaddulā taṇhāsamuddo abhijjhā lobho akusalamūlaṃ ayaṃ vuccati jappā, lokassa
lepanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso imāya jappāya loko litto saṃlitto upalitto kiliṭṭho
saṃkiliṭṭho makkhito5 saṃsaṭṭho laggo laggito6 palibuddhoti brūmi ācikkhāmi desemi
paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'jappābhilepanaṃ
brūmi. '
1. Anubodho-va, ka
2. Vīsatā-sa
3. Pucchañcakatā-sa
4. Sādhukamyatā-machasaṃ
5. Makkhitto-machasaṃ
6. Lagito-pa
[BJT Page 62] [\x 62/]
Dukkhamassa mahabbhayanti: dukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ
maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhaṃ domanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ
tiracchānayonikaṃ dukkhaṃ1 pettivisayikaṃ dukkhaṃ mānusakaṃ dukkhaṃ
gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ2
dukkhaṃ jātassa upanibandhakaṃ dukkhaṃ jātassa parādheyyakaṃ dukkhaṃ
attūpakkamadukkhaṃ parūpakkamadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ
cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo
dantarogo kāso sāso pināso ḍaho jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā3 sūlā visūcikā
kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ4
madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā
vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā
opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassaṃ dukkhaṃ mātumaraṇaṃ dukkhaṃ5 pitumaraṇaṃ
dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ dukkhaṃ
dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātivyasanaṃ dukkhaṃ bhogavyasanaṃ dukkhaṃ sīlavyasanaṃ
dukkhaṃ diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati
atthaṃgamato nirodho paññāyati kammasannissito vipāko vipākasannissitaṃ kammaṃ
nāmasannissitaṃ rūpaṃ rūpasannissitaṃ nāmaṃ jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ6 byādhinā
abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ dukkhe patiṭṭhitaṃ atāṇaṃ aleṇaṃ asaraṇaṃ
asaraṇībhūtaṃ, idaṃ vuccati dukkhaṃ. Idaṃ dukkhaṃ lokassa bhayaṃ mahabbhayaṃ pīḷanaṃ
ghaṭanaṃ upaddavo upasaggoti ''dukkhamassa mahabbhayaṃ''
Tenāha bhagavā:
Avijjā nivuto loko (ajitāti bhagavā)
Vivicchā pamādā nappakāsati
Jappābhilepanaṃ brūmi
Dukkhamassa mahabbhayanti.
1-3
Savanti sabbadhi sotā (iccāyasmā ajito)
Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi
Kena sotā pithiyare.
1. Tiracchānayoni dukkhaṃ-pa
2. Gabbhā uṭṭhānamūlakaṃ-va, ka
3. Pakkhantikā-va, ka
4. Lohitaṃ pittaṃ-machasaṃ
5. Mātumaraṇa dukkhaṃ-machasaṃ
6. Anusaṭṭhaṃ-machasaṃ
[BJT Page 64] [\x 64/]
Savanti sabbadhi sotāti: sotāti taṇhā soto diṭṭhi soto kilesasoto duccaritasoto avijjāsoto.
Sabbadhīti sabbesu āyatanesu. Savantīti savanti āsavanti sandanti pavattanti cakkhuno rūpe
savanti āsavanti sandanti pavattanti sotato sadde savanti āsavanti sandanti pavattanti
ghānato gandhe savanti āsavanti sandanti pavattanti jivhāto rase savanti āsavanti sandanti
pavattanti kāyato (phoṭṭhabbe) savanti āsavanti sandanti pavattanti manato dhamme
savanti āsavanti sandanti pavattanti, cakkhuto rūpataṇhā savanti āsavanti sandanti
pavattanti' sotato saddataṇhā savanti āsavanti sandanti pavattanti ghānato gandhataṇhā
savanti āsavanti sandanti pavattanti jivhāto rasataṇhā savanti āsavanti sandanti pavattanti
kāyato phoṭṭhabbataṇhā savanti āsavanti sandanti pavattanti manato dhammataṇhā savanti
āsavanti sandanti pavattantīti ''savanti sabbadhi sotā''.
Iccāyasmā ajitoti: iccāti: padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Ajitoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti
'iccāyasmā ajito'.
Sotānaṃ kiṃ nivāraṇanti- sotānaṃ kiṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhaṇaṃ
gopananti ''sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ''
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhīti sotānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhaṇaṃ gopanaṃ
brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti
''sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi. '' Kena sotā pithiyareti kena sotā pithīyanti pacchijjanti na savanti
na āsavanti na sandanti nappavattantīti ''kena sotā pithiyare. ''
Tenāha so brāhmaṇo:
Savanti sabbadhi sotā (iccāyasmā ajito)
Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi
Kena sotā pithīyareti.
[BJT Page 66] [\x 66/]
1-4
Yāni sotāni lokasmiṃ (ajitāti bhagavā)
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi
Paññāyete pithīyare.
Yāni sotāni lokasminti: yāni etāni sotāni mayā kittitāni pakittitāni ācikkhitāni desitāni
paññāpitāni paṭṭhapitāni vivaritāni vibhajitāni uttānīkatāni pakāsitāni, seyyathīdaṃ: taṇhā
soto diṭṭhisoto kilesasoto duccaritasoto avijjāsoto, lokasminti - apāyaloke manussaloke
devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloketi ''yāni sotāni lokasmiṃ''. Ajitāti bhagavā: taṃ
brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.
Sati tesaṃ nivāraṇanti: satī ti yā sati anussati patissati sati saraṇatā1 dhāraṇatā apilāpanatā
asammussanatā2 sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati (satisambojjhaṅgo) ekāyano maggo,
ayaṃ vuccati sati. Nivāraṇanti āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhaṇaṃ gopananti ''sati
tesaṃ nivāraṇaṃ''.
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmīti: sotānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhaṇaṃ gopanaṃ,
brūmi ācikkhāmi desehi paññāpehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkaromi pakāsemīti
''sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi''
Paññāyete pithiyareti: ''paññā''ti yā paññā pajānanā amoho dhammavicayo sallakkhaṇā
upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā uparikkhā
bhūrī medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ
paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho
dhammavicayo sammādiṭṭhi. Paññāyete. 9
Pithiyareti: paññāya ete sotā pithīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti
nappavattanti.
. 3''Sabbe saṃkhārā aniccā''ti jānato passato paññāya ete sotā3 pithiyanti pacchijjanti na
savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ''Sabbe saṅkhārā dukkhā''ti jānato passato
paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
''Sabbe saṅkhārā anattā''ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na
āsavanti na sandanti nappavattanti.
1. Paṭissati saraṇatā-machasaṃ
2. Asammuyhanatā-va, -ka
3. Ete sotāni-machasaṃ
[BJT Page 68] [\x 68/]
''Avijjāpaccayā saṅkhārā''ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na
āsavanti na sandanti nappavattanti. ''Saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti jānato passato paññāyete
sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Viññāṇapaccayā nāmarūpanti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti
na āsavanti na sandanti nappavattanti. Nāmarūpapaccayā salāyatananti jānato passato
paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Salāyatanapaccayā phasso'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti
na āsavanti na sandanti nappavattanti. Phassapaccayā vedanā'ti jānato passato paññāyete
sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Vedanāpaccayā
taṇhā'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na
sandanti nappavattanti. Taṇhāpaccayā upādānanti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti
pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Upādānapaccayā bhavo'ti
jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti
nappavattanti. Bhavapaccayā jātī'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na
savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Jātipaccayā jarāmaraṇanti jānato passato
paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Avijjānirodhā saṅkhāranirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na
savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti jānato
passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti
nappavattanti. Viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti
pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Nāmarūpanirodhā
salāyatananirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na
āsavanti na sandanti nappavattanti. Salāyatananirodhā phassanirodho'ti jānato passato
paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Phassanirodhā vedanānirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na
savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Vedanānirodhā taṇhānirodho'ti jānato
passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti
nappavattanti. Taṇhānirodhā upādānanirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti
pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Upādānanirodhā
bhavanirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti
na sandanti nappavattanti. Bhavanirodhā jātinirodho'ti jānato passato paññāyete sotā
pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Jātinirodhā
jarāmaraṇanirodho'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na
āsavanti na sandanti nappavattanti.
Idaṃ dukkhanti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti
na sandanti nappavattanti. Ayaṃ dukkhasamudayoti jānato passato paññāyete sotā
pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Ayaṃ
dukkhanirodhoti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti
na sandanti nappavattanti. Ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti jānato passato paññāyete
sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Ime1 āsavā'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na
sandanti nappavattanti. Ayaṃ āsavanirodhoti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti
pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Ayaṃ
āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na
savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Ime dhammā abhiññeyyāti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti
na āsavanti na sandanti nappavattanti.
Ime dhammā pariññeyyāti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na
āsavanti na sandanti nappavattanti. Ime dhammā pahātabbāti jānato passato paññāyete sotā
pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Ime dhammā
bhāvetabbāti jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na
sandanti nappavattanti. Ime dhammā sacchikātabbāti jānato passato paññāyete sotā
pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti.
1. Ime dhammā-machasaṃ
[BJT Page 70] [\x 70/]
Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na
sandanti nappavattanti.
Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na
sandanti nappavattanti.
Catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
jānato passato paññāyete sotā pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti
nappavattanti.
Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhammanti jānato passato paññāyete sotā
pithiyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattantīti. ''Paññāyete
pithiyare''
Tenāha bhagavā:
''Yāni sotāni lokasmiṃ (ajitāti bhagavā)
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi
Paññāyete pithīyare''ti.
1-5
Paññā ceva satī cāpi (iccāyasmā ajito).
Nāmarūpañca mārisa
Etaṃ me puṭṭho pabrūhi
Katthetaṃ uparujjhati.
Paññā ceva satī cāpīti: paññā'ti yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo
sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā
uparikkhā bhūrī medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo1 paññā paññindriyaṃ
paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ
amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi.
Satī ti yā sati anussati patissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā2 sati
satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyano maggo, ayaṃ vuccati sati.
Nivāraṇanti āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhaṇaṃ gopananti sammāsatīti ''paññā
ceva satī cāpi''.
Iccāyasmā ajito. Iccāti: padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo3
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Ajitoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti
'iccāyasmā ajito'.
Nāmarūpañca mārisāti 'nāma'nti cattāro arupino khandhā. ''Rūpanti cattāro ca mahābhūtā
catunnaṃ ca mahābhūtānaṃ2 upādāyarūpaṃ 'mārisā'ti piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'mārisāti'. ''Nāmarūpaṃ ca mārisa''.
1. Paṭodo - va, ka
2. Catunnaṃ mahābhūtānaṃ - ka
[BJT Page 72] [\x 72/]
Etaṃ me puṭṭho pabrūhīti 'etaṃ me'ti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi1 yaṃ ajjhesāmi yaṃ
pasādemi. Puṭṭhoti pucchito yācito ajjhesito pasādito. Pabrūhīti brūhi ācikkhāhi desehi
paññāpehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti. ''Etaṃ me puṭṭho
pabrūhi''.
Katthetaṃ uparujjhatīti katthetaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃgacchati paṭippassambhatīti
''katthetaṃ uparujjhati''
Tenāha so brāhmaṇo:
''Paññā ceva satī cāpi (iccāyasmā ajito)
Nāmarupañca mārisa
Etaṃ me puṭṭho pabrūhi
Katthetaṃ uparujjhatī''ti.
1-6
Yametaṃ pañhaṃ apucchi - ajita, taṃ vadāmi te
Yattha nāmaṃ ca rūpaṃ ca - asesaṃ uparujjhati
Viññāṇassa nirodhena - etthetaṃ uparujjhati.
Yametaṃ pañhaṃ apucchīti = yametanti paññañca satiñca nāmarūpañca. Apucchīti
apucchasi ayācasi2 ajjhesasi3 pasādesīti. ''Yametaṃ pañhaṃ apucchi'',
Ajita taṃ vadāmi te'ti ''ajitā''ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Tanti paññañca
satiñca nāmarūpañca. Vadāmīti vadāmi - ācikkhāmi desemi paññāpemi paṭṭhapemi
vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti. ''Ajita taṃ vadāmi te''.
Yattha nāmañca rūpañca asesaṃ uparujjhatīti ''nāmanti'': cattāro arūpino khandhā, rūpanti:
cattāro ca mahābhūtā catunnaṃ ca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ. Asesanti sabbena sabbaṃ
sabbathā4 sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ''asesanti. Uparujjhatīti
nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti ''yattha nāmañca rūpañca asesaṃ
uparujjhati''.
1. Āyācāmi-pa,
2. Yācasi-machasaṃ
Pariyācasi-sī
3. Ajjhesi-va, ka, machasaṃ
4. Sabbadā-machasaṃ
[BJT Page 74] [\x 74/]
''Viññāṇassa nirodhena etthetaṃ uparujjhatīti:'' sotāpattimaggañāṇena
abhisaṃkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye
uppajjeyyuṃ1 nāmaṃ ca rūpaṃ ca etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti
paṭippassambhanti, sakadāgāmimaggañāṇena abhisaṃkhāraviññāṇassa nirodhena dve
bhave ṭhapetvā pañcasu bhavesu ye uppajjeyyuṃ nāmaṃ ca rūpaṃ ca etthete nirujjhanti
vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhanti. Anāgāmimaggañāṇena
abhisaṃkhāraviññāṇassa nirodhena ekaṃ bhavaṃ2 rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā ye
uppajjeyyuṃ nāmaṃ ca rūpaṃ ca etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti
paṭippassambhanti. Arahattamaggañāṇena abhisaṃkhāraviññāṇassa nirodhena ye
uppajjeyyuṃ nāmaṃ ca rūpaṃ ca etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti
paṭippassambhanti. Arahato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa
carimaviññāṇassa nirodhena paññā ca sati ca nāmaṃ ca rūpaṃ ca etthete nirujjhanti
vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhantīti 'viññāṇassa nirodhena etthetaṃ
uparujjhati'
Tenāha bhagavā:
Yametaṃ pañhaṃ apucchi - ajita taṃ vadāmi te
Yattha nāmañca rūpañca - asesaṃ uparujjhati
Viññāṇassa nirodhena - etthetaṃ uparujjhatīti.
1. Saṃsāre uppajjeyyuṃ-machasaṃ
2. Ekabhavaṃ-machasaṃ
[BJT Page 76] [\x 76/]
1-7
Ye ca saṅkhātadhammā1 se - ye ca sekhā puthū idha
Tesaṃ me nipako iriyaṃ - puṭṭho pabrūhi mārisa.
Ye ca saṅkhātadhammā se'ti: ''saṅkhātadhammā'' vuccanti arahanto khīṇāsavā, kiṃkāraṇā
saṅkhātadhammā1 vuccanti arahanto khīṇāsavā. Te saṅkhātadhammā ñātadhammā
tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti
saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā
vibhāvitadhammā 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā
tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā 'sabbe dhammā anattā'ti saṅkhātadhammā
ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā avijjāpaccayā
saṅkhārāti saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā
vibhāvitadhammā yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti
saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā
vibhāvitadhammā. Atha vā tesaṃ khandhā saṅkhatā dhātuyo saṅkhātā āyatanāni saṅkhātāni2
gatiyo saṅkhātā uppattiyo saṅkhātā paṭisandhi saṅkhātā bhavā saṅkhātā saṃsārā saṅkhātā
vaṭṭā saṅkhātā3 athavā te khandhapariyante ṭhitā dhātupariyante ṭhitā āyatanapariyante
ṭhitā gatipariyante ṭhitā uppattipariyante ṭhitā paṭisandhipariyante ṭhitā bhavapariyante
ṭhitā saṃsārapariyante ṭhitā vaṭṭapariyante ṭhitā antime bhave ṭhitā antime samussaye ṭhitā
antimadehadharā arahanto.
'Tesā'yaṃ4 pacchimakoṭi5 carimo'yaṃ samussayo
Jātimaraṇasaṃsāro natthi tesaṃ punabbhavo'ti.
Taṃ kāraṇā saṅkhātadhammā vuccanti arahanto khīṇāsavāti. 'Ye ca saṅkhātadhammā se'.
1. Saṅkhata dhammāse-va-ka
2. Āyatanāni saṃkhātā-va-ka - machasaṃ
3. Vaṭṭaṃ saṅkhātā-pa
4. Tesaṃ yāsaṃ - machasaṃ
Tesaṃ sāraṃ-va-ka
Tesaṃ yaṃ-pa
5. Pacchimako-bahusu
[BJT Page 78] [\x 78/]
''Ye ca sekhā puthu idhāti'': sekhāti kiṃkāraṇā vuccanti sekhā sikkhantīti sekhā. Kiñca
sikkhanti: adhisīlampi sikkhanti adhicittampi sikkhanti adhipaññampi sikkhanti. Katamā
adhisīlasikkhā: idha bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati
ācāragocarasampanno anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu,
khuddako'pi sīlakkhandho1 mahanto'pi sīlakkhandho2 sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo
saṃvaro mukhaṃ pamukhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Ayaṃ adhisīlasikkhā.
Katamā adhicittasikkhā: idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi
savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.
Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ
samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, pītiyā ca virāgā upekkhako ca
viharati sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti
upekkhako satimā sukhavihārīni, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā
dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhaṃ asukhaṃ
upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ adhicittasikkhā.
Katamā adhipaññāsikkhā: idha bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya
samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. So idaṃ dukkhanti
yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ dukkhanirodhoti
yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ime
āsavāti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavasamudayo'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ
āsavanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā'ti yathābhūtaṃ
pajānāti. Ayaṃ adhipaññāsikkhā.
Imā tisso sikkhāyo āvajjanti sikkhanti, jānantā sikkhanti, passantā sikkhanti, paccavekkhantā
sikkhanti cittaṃ adhiṭṭhahantā sikkhanti, saddhāya adhimuccantā sikkhanti, viriyaṃ
paggaṇhantā sikkhanti, satiṃ upaṭṭhapentā sikkhanti, cittaṃ samādahantā sikkhanti,
paññāya pajānantā sikkhanti, abhiññeyyaṃ abhijānantā sikkhanti, pariññeyyaṃ parijānantā
sikkhanti, pahātabbaṃ pajahantā sikkhanti, bhāvetabbaṃ bhāventā sikkhanti, sacchikātabbaṃ
sacchikarontā3 sikkhanti, ācaranti samācaranti samādāya vattanti. Taṃkāraṇā vuccanti sekhā.
4
Puthū'ti: bahukā. Ete sekhā sotāpannā ca paṭipannā ca sakādāgāmino ca paṭipannā ca
anāgāmino ca paṭipannā ca arahanto ca paṭipannā ca.
Idhā'ti: imissā diṭṭhiyā imissā khantiyā imissā ruciyā imasmiṃ ādāye imasmiṃ dhamme
imasmiṃ vinaye imasmiṃ dhammavinaye imasmiṃ pāvacane imasmiṃ brahmacariye
imasmiṃ satthusāsane imasmiṃ attabhāve imasmiṃ manussaloke'ti. ''Ye ca sekhā puthū idha''.
1. Khuddako sīlakkhandho-va-ka - machasaṃ
2. Mahanto sīlakkhandho-va-ka - machasaṃ
3. Sacchikaronto sikkhati - machasaṃ
4. Sekkhā-pana
[BJT Page 80] [\x 80/]
Tesaṃ me nipako iriyaṃ puṭṭho pabrūhi mārisāti tvaṃ hi1 nipako paṇḍito paññavā
buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Tesaṃ saṅkhātadhammānaṃ ca sekhānaṃ ca. Iriyaṃ'ti:
cariyaṃ vuttiṃ pavattiṃ ācāraṃ gocaraṃ vihāraṃ paṭipadaṃ puṭṭho'ti: pucchito1 yācito
ajjhesito pasādito. Pabrūhīti brūhi2 ācikkhāhi desehi paññāpehi paṭṭhapehi vivarāhi
vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisāti. ''Tesaṃ me nipako iriyaṃ puṭṭho pabrūhi
mārisa''
Tenāha so brāhmaṇo:
'Ye ca saṅkhātadhammā se - ye ca sekhā puthū idha
Tesaṃ me nipako iriyaṃ - puṭṭho pabrūhi mārisā'ti.
1-8
''Kāmesu nābhigijjheyya - manasā nāvilo siyā
Kusalo sabbadhammānaṃ - sato bhikkhu paribbaje. ''
Kāmesu nābhigijjheyyāti: 'kāmā'ti uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame
vatthukāmā: manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā
phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā
khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso
ca koṭṭhāgāranaṃ ca yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu, vatthukāmā.
Api ca atītā kāmā anāgatā kāmā paccuppannā kāmā ajjhattā kāmā bahiddhā kāmā
ajjhattabahiddhā kāmā hīnā kāmā majjhimā kāmā paṇītā kāmā āpāyikā kāmā mānusikā
kāmā dibbā kāmā paccupaṭṭhitā kāmā nimmitā kāmā paranimmitā kāmā animmitā kāmā
pariggahitā kāmā apariggahitā kāmā mamāyitā3 kāmā amamāyitā4 kāmā sabbepi
kāmāvacarā dhammā sabbepi rūpāvacarā dhammā sabbepi arūpāvacarā dhammā
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena* kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
1. Puṭṭhoti puṭṭho pucchito-si, syā
2. Pabrūhīti pabrūhi-si.
3. Mamāyikā - va, ka - machasaṃ.
4. Amamāyikā - va - ka - machasaṃ.
* Ramanīyaṭṭhena anissāraṭṭhenā'ti katthaci adhīka pāṭhā.
[BJT Page 82] [\x 82/]
Katame kilesakāmā: chando kāmo rāgo kāmo chandarāgo kāmo saṅkappo kāmo rāgo kāmo
saṅkapparāgo kāmo, yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandi kāmataṇhā kāmasineho
kāmapipāsā kāmapariḷāho kāmagedho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo
kāmūpādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ.
2. Addasaṃ kāma, te mūlaṃ - saṃkappā kāma, jāyasi
Na taṃ saṃkappayissāmi - evaṃ kāma, na hehisī ti.
Ime vuccanti kilesakāmā.
Gedho vuccati taṇhā yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo
icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjananī sibbanī
jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūyanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho
santhavo sineho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ rūpāsā saddāsā gandhāsā
rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā jappā pajappā abhijappā jappanā
jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyi tattaṃ pucchañcikatā sādukamyatā
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā samapatthanā kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā rūpataṇhā saddataṇhā
gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā ogho yogo gantho upādānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā
vevicchaṃ dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
mārāmisaṃ māravisayo māranivāso māragocaro mārabandhanaṃ taṇhānadī taṇhā jālaṃ
taṇhāgaddulā taṇhāsamuddo abhijjhā lobho akusalamūlaṃ.
Kāmesu nābhigijjheyyāti kilesakāmena vatthukāmena nābhigijjheyya na paḷibuddheyya
agiddho assa agathito amucchito anajjhāpanno vītagedho vigatagedho cattagedho
vantagedho muttagedho pahīnagedho paṭinissaṭṭhagedho vītarāgo vigatarāgo cattarāgo
vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītībhūto
sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā vihareyyāti. ''Kāmesu nābhigijjheyya''.
Manasā nāvilo siyā'ti: mano'ti yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ
manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjāmanoviññāṇadhātu. Kāyaduccaritena cittaṃ
āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ vacīduccaritena cittaṃ
āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ manoduccaritena cittaṃ
āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ rāgena cittaṃ āvilaṃ hoti
lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ
Dosena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ mohena
cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ kodhena cittaṃ āvilaṃ
hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ upanāhena cittaṃ āvilaṃ hoti
lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ makkhena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ
eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ palāsena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ
ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ issāya cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ
calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ macchariyena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ
bhantaṃ avupasantaṃ māyāya cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ
avupasantaṃ sāṭheyyena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ
avupasantaṃ thambhena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ
avupasantaṃ sārambhena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ
avupasantaṃ mānena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ
atimānena cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ madena
cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ pamādena cittaṃ
āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ sabbakilesehi cittaṃ āvilaṃ
hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ sabbaduccaritehi cittaṃ āvilaṃ hoti
lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ sabbadarathehi cittaṃ āvilaṃ hoti
lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ
[BJT Page 84] [\x 84/]
Sabbapariḷāhehi cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ
sabbasantāpehi cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ
sabbākusalāhi cittaṃ āvilaṃ hoti lulitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avupasantaṃ,
manasā nāvilo siyā'ti cittena anāvilo siyā alulito anerito aghaṭṭito (acalito) abhanto
vūpasanto āvilakare kilese jaheyya pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ gameyya
āvilakarehi kilesehi ca ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto
vimariyādīkatena cetasā vihareyyāti ''manasā nāvilo siyā''.
Kusalo sabbadhammānanti. ''Sabbe saṅkhārā aniccā''ti kusalo sabbadhammānaṃ, ''sabbe
saṅkhārā dukkhā''ti kusalo sabbadhammānaṃ, ''sabbe dhammā anattā'ti kusalo
sabbadhammānaṃ, 'avijjāpaccayā saṅkhārā'ti kusalo sabbadhammānaṃ, saṅkhārapaccayā
viññāṇa'nti kusalo sabbadhammānaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti kusalo
sabbadhammānaṃ, nāmarūpapaccayā salāyatananti kusalo sabbadhammānaṃ,
'salāyatanapaccayā phasso'ti kusalo sabbadhammānaṃ, 'phassapaccayā vedanā'ti kusalo
sabbadhammānaṃ, 'vedanāpaccayā taṇhā'ti kusalo sabbadhammānaṃ, taṇhāpaccayā
upādānanti kusalo sabbadhammānaṃ, 'upādānapaccayā bhavo'ti kusalo sabbadhammānaṃ,
'bhavapaccayā jātī'ti kusalo sabbadhammānaṃ, jātipaccayā jarāmaraṇanti kusalo
sabbadhammānaṃ, 'avijjānirodhā saṅkhāranirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ,
'saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ, 'viññāṇanirodhā
nāmarūpanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ, 'nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti kusalo
sabbadhammānaṃ, 'salāyatananirodhā phassanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ,
'phassanirodhā vedanānirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ, 'vedanānirodhā taṇhānirodho'ti
kusalo sabbadhammānaṃ, 'taṇhānirodhā upādānanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ,
'upādānanirodhā bhavanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ, 'bhavanirodhā jātinirodho'ti
kusalo sabbadhammānaṃ, 'jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ,
Idaṃ dukkhanti kusalo sabbadhammānaṃ, ayaṃ dukkhasamudayoti kusalo
sabbadhammānaṃ, ayaṃ dukkhanirodhoti kusalo sabbadhammānaṃ, ayaṃ
dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti kusalo sabbadhammānaṃ,
Ime āsavā'ti kusalo sabbadhammānaṃ, ayaṃ āsavasamudayo'ti kusalo sabbadhammānaṃ,
ayaṃ āsavanirodho'ti kusalo sabbadhammānaṃ, ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti kusalo
sabbadhammānaṃ,
Ime dhammā abhiññeyyāti kusalo sabbadhammānaṃ, ime dhammā pariññeyyāti kusalo
sabbadhammānaṃ, ime dhammā pahātabbāti kusalo sabbadhammānaṃ, ime dhammā
bhāvetabbāti kusalo sabbadhammānaṃ, ime dhammā sacchikātabbāti kusalo
sabbadhammānaṃ,
Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca kusalo sabbadhammānaṃ,
Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca kusalo sabbadhammānaṃ,
Catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
kusalo sabbadhammānaṃ, yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti
kusalo sabbadhammānaṃ, evampi kusalo sabbadhammānaṃ.
Athavā aniccato kusalo sabbadhammānaṃ, dukkhato kusalo sabbadhammānaṃ, rogato
kusalo sabbadhammānaṃ, sallato kusalo sabbadhammānaṃ, aghato kusalo
sabbadhammānaṃ, ābādhato kusalo sabbadhammānaṃ, parato kusalo sabbadhammānaṃ,
palokato kusalo sabbadhammānaṃ, ītito kusalo sabbadhammānaṃ, upaddavato kusalo
sabbadhammānaṃ, bhayato kusalo sabbadhammānaṃ, upasaggato kusalo sabbadhammānaṃ,
calato kusalo sabbadhammānaṃ, pabhaṅguto kusalo sabbadhammānaṃ, addhuvato kusalo
sabbadhammānaṃ, atāṇato kusalo sabbadhammānaṃ, alenato kusalo sabbadhammānaṃ,
asaraṇato kusalo sabbadhammānaṃ, asaraṇībhūtato kusalo sabbadhammānaṃ, rittato kusalo
sabbadhammānaṃ, tucchato kusalo sabbadhammānaṃ, suññato kusalo sabbadhammānaṃ,
anattato kusalo sabbadhammānaṃ, ādīnavato kusalo sabbadhammānaṃ,
vipariṇāmadhammato kusalo sabbadhammānaṃ, asārakato kusalo sabbadhammānaṃ,
aghamūlato kusalo sabbadhammānaṃ, vadhakato kusalo sabbadhammānaṃ, vibhavato
kusalo sabbadhammānaṃ, sāsavato kusalo sabbadhammānaṃ, saṃkhatato kusalo
sabbadhammānaṃ, mārāmisato kusalo sabbadhammānaṃ, jātidhammato kusalo
sabbadhammānaṃ, jarādhammato kusalo sabbadhammānaṃ, vyādhidhammato kusalo
sabbadhammānaṃ, maraṇato kusalo sabbadhammānaṃ,
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato kusalo sabbadhammānaṃ,
saṃkilesikadhammato kusalo sabbadhammānaṃ, samudayato kusalo sabbadhammānaṃ,
atthaṃgamato kusalo sabbadhammānaṃ, assādato kusalo sabbadhammānaṃ, ādīnavato
kusalo sabbadhammānaṃ, nissaraṇato kusalo sabbadhammānaṃ, evampi kusalo
sabbadhammānaṃ.
Athavā khandhakusalo sabbadhammānaṃ, dhātukusalo sabbadhammānaṃ, āyatanakusalo
sabbadhammānaṃ, paṭiccasamuppādakusalo sabbadhammānaṃ, satipaṭṭhānakusalo
sabbadhammānaṃ, sammappadhānakusalo sabbadhammānaṃ, iddhipādakusalo
sabbadhammānaṃ, indriyakusalo sabbadhammānaṃ, balakusalo sabbadhammānaṃ,
bojjhaṅgakusalo sabbadhammānaṃ, maggakusalo sabbadhammānaṃ, phalakusalo
sabbadhammānaṃ, nibbānakusalo sabbadhammānaṃ, evampi kusalo sabbadhammānaṃ,
[BJT Page 86] [\x 86/]
Atha vā sabbadhammā vuccanti dvādasāyatanāni. Cakkhuṃ ceva rūpā ca sotā ca saddā ca
ghānaṃ ca gandhā ca jivhā ca rasā ca kāyo ca phoṭṭhabbā ca mano ca dhammā ca. Yato ca
kho ajjhattikabāhiresu āyatanesu chandarāgo pahīno ca hoti ucchinnamūlo tālavatthukato
anabhāvakato1 āyatiṃ anuppādadhammo, ettāvatāpi kusalo sabbadhammānanti 'kusalo
sabbadhammānaṃ'.
Sato bhikkhu paribbaje ti: 'sato'ti catūhi kāreṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, citte
cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato.
Aparehi'pi catūhi kāraṇehi sato: asatiparivajjanāya sato, satikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ
katattā sato, satipaṭipakkhānaṃ2 dhammānaṃ hatattā sato, satinimittānaṃ dhammānaṃ
apammuṭṭhattā sato.
Aparehi'pi catūhi kāraṇehi sato: satiyā samannāgato sato, satiyā vasittā sato, satiyā
pāguññena samannāgatattā sato, satiyā apaccorohaṇatāya3 sato.
Aparehi'pi catūhi kāraṇehi sato: sattattā sato, santattā sato, samitattā sato,
santadhammasamannāgatattā sato, buddhānussatiyā sato, dhammānussatiyā sato,
saṅghānussatiyā sato, sīlānussatiyā sato, cāgānussatiyā sato, devatānussatiyā sato,
ānāpānasatiyā4 sato, maraṇasatiyā sato, kāyagatāsatiyā sato, upasamānussatiyā sato. Yā sati
anussati patissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ
satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo. Ayaṃ vuccati sati. Imāya satiyā upeto
hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno5 samannāgato ayaṃ vuccati sato.
1. Anabhāvaṃgato-ca-ka-
2. Satiparibandhānaṃ-pa - machasaṃ
Satipaṭipandhānaṃ-va-ka
3. Apaccorohaṇattā-pana
4. Ānāpānassatiyā - machasaṃ
5. Sampanno-va-ka
[BJT Page 88] [\x 88/]
Bhikkhūti sattannaṃ dhammānaṃ bhinnattā bhikkhu: sakkāyadiṭṭhi bhinnā, hoti, vicikicchā
bhinnā hoti, sīlabbataparāmāso bhinno hoti, rāgo bhinno hoti, doso bhinno hoti, moho
bhinno hoti, māno bhinno hoti, bhinnā honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā
ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.
3. ''Pajjena katena1 attanā - (sabhiyāti bhagavā)
Parinibbānagato vitiṇṇakaṅkho
Vibhavañca bhavañca vippahāya
Vusitavā khīṇapunabbhavo2 sa bhikkhū''ti sato bhikkhu
Sato bhikkhu paribbaje ti sato bhikkhu paribbaje: sato gaccheyya, sato tiṭṭheyya, sato
nisīdeyya, sato seyyaṃ kappeyya, sato abhikkameyya, sato paṭikkameyya, sato ālokeyya,
sato vilokeyya, sato sammiñjeyya, 3 sato pasāreyya, sato saṅghāṭipattacīvaraṃ dhāreyya,
sato careyya, vihareyya irīyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyā'ti ''sato bhikkhu
paribbaje'' tenāha bhagavā:
Kāmesu nābhigijjheyya - manasā nāvilo siyā
Kusalo sabbadhammānaṃ - sato bhikkhu paribbaje'ti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogā ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi,
yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti. Tassa ca pana brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā
ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalukesā ca massu ca antarahitā, ajito4
bhaṇḍukāsāyavatthavasano saṅghāṭivattacīvaradharo anvatthapaṭipattiyā pañjaliko
bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: satthā me bhante, bhagavā sāvako 'hamasmīti.
Ajita suttaniddeso samatto.
1. Pajjotakatena, -sī.
2. Tiṇṇapunabbhavo, -sī.
3. Samiñjeyya. -Machasaṃ
4. Ajito-syā, machasaṃ udānaṃ
[BJT Page 90] [\x 90/]
2. Tissametteyya suttaniddeso
2-1 Ko'dha santusito loke (iccāyasmā tissametteyyo)
Kassa no santi iñjitā
Ko (ubhantamabhiññāya)
Majjhe mantā na lippati
Kaṃ brūsi mahāpuriso'ti
Ko'dha sibbanimaccagā.
Ko'dha santusito loke'ti: ko loke tuṭṭho santuṭṭho attamano paripuṇṇasaṃkappoti 'kodha
santusito loke'.
Iccāyasmā tissametteyyo'ti: 'iccā'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatā. Nāmetaṃ iccā'ti. Āyasmā'ti, piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Tisso'ti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā1
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo.
Metteyyo'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā1 samaññā paññatti vohāro'ti 'iccāyasmā
tissametteyyo. '
Kassa no santi iñjitāti: taṇhiñjitaṃ diṭṭhiñjitaṃ māniñjitaṃ kilesiñjitaṃ kāmiñjitaṃ. Kassime
iñjitā natthi, na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasannā
paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā'ti ''kassa no santi iñjitā. ''
Ko ubhantamabhiññāyā'ti: ko ubho ante abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā
vibhūtaṃ katvā'ti 'ko ubhantamabhiññāya'.
Majjhe mantā na lippatī'ti: majjhe mantāya na lippati alitto anupalitto nikkhanto nissaṭo
vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharatī ti, 'majjhe mantā na lippati'.
Kaṃ brūsi mahāpurisotīti: mahāpuriso aggapuriso seṭṭhapuriso viseṭṭhapuriso
pāmokkhapuriso uttamapuriso padhānapuriso pavarapuriso'ti. Kaṃ brūsī: kaṃ kathesi kaṃ
maññasi kaṃ bhaṇasi kaṃ passasi kaṃ voharasīti. 'Kaṃ brūsi mahāpuriso'ti.
1. Saṅkhyāṇa-pana
[BJT Page 92] [\x 92/]
Ko'dha sibbanimaccagā'ti ko idha sibbaniṃ taṇhaṃ accagā1 upaccagā atikkanto samatikkanto
vītivatto'ti. Kodha sibbanimaccagā'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Ko'dha santusito loke (iccāyasmā tissametteyyo)
Kassa no santi iñjitā
Ko ubhantamabhiññāya
Majjhe mantā na lippati,
Kaṃ brūsi mahāpuriso'ti
Ko'dha sibbanimaccagā''ti.
2-2
Kāmesu brahmacariyavā (metteyyāti bhagavā)
Vītataṇho sadā sato
Saṅkhāya nibbuto bhikkhu
Tassa no santi iñjitā.
Kāmesu brahmacariyavā'ti: 'kāmā'ti uddānato dve kāmā vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā: manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāranaṃ ca yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu, vatthukāmā.
Api ca atītā kāmā anāgatā kāmā paccuppannā kāmā ajjhattā kāmā bahiddhā kāmā
ajjhattabahiddhā kāmā hīnā kāmā majjhimā kāmā paṇītā kāmā āpāyikā kāmā mānusikā
kāmā dibbā kāmā paccupaṭṭhitā kāmā nimmitā kāmā paranimmitā kāmā animmitā kāmā
pariggahitā kāmā apariggahitā kāmā mamāyitā3 kāmā amamāyitā4 kāmā sabbepi
kāmāvacarā dhammā sabbepi rūpāvacarā dhammā sabbepi arūpāvacarā dhammā
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena* kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
3. Mamāyikā - va, ka - machasaṃ.
4. Amamāyikā - va - ka - machasaṃ.
* Ramanīyaṭṭhena anissāraṭṭhenā'ti katthaci adhīka pāṭhā.
Katame kilesakāmā: chando kāmo rāgo kāmo chandarāgo kāmo saṅkappo kāmo rāgo kāmo
saṅkapparāgo kāmo, yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandi kāmataṇhā kāmasineho
kāmapipāsā kāmapariḷāho kāmagedho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo
kāmūpādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ.
2. Addasaṃ kāma, te mūlaṃ - saṃkappā kāma, jāyasi
Na taṃ saṃkappayissāmi - evaṃ kāma, na hehisī ti.
Ime vuccanti kilesakāmā.
Brahmacariyavā'ti 'brahmacariyaṃ' vuccati asaddhammasamāpattiyā ārati virati paṭivirati
veramaṇī akiriyā akaraṇaṃ anajjhāpatti (velā-anatikkamo). Api ca nippariyāyena
brahmacariyaṃ vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathīdaṃ2 sammādiṭṭhi
sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati
sammāsamādhi. Yo iminā ariyena aṭṭhaṅgikena maggena upeto samupeto upagato
samupagato3 uppanno samuppanno samannāgato, so vuccati brahmacariyavā. Yathā ca
dhanena dhanavā'ti vuccati, bhogena 'bhogavā'ti vuccati, yasena 'yasavā'ti vuccati, sippena
('sippavā'ti) vuccati, sīlena 'sīlavā'ti vuccati, viriyena 'viriyavā'ti vuccati, paññāya 'paññavā'ti
vuccati vijjāya 'vijjavā'ti, vuccati, evameva yo iminā ariyena aṭṭhaṅgikena maggena upeto
samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno samannāgato so vuccati
brahmacariyavāti 'kāmesu brahmacariyavā. '
1. Ajjhaṅgā - machasaṃ
2. Seyyathīdaṃ - machasaṃ
3. Upāgato samupāgato - pu
[BJT Page 94] [\x 94/]
Metteyyāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati.
Bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā: bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'metteyyāti bhagavā. '
Vītataṇho sadā sato'ti 'taṇhā'ti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā
phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā yassesā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasannā
paṭippassaddhā1 abhabbuppattiyā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati vītataṇho vigatataṇho
cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho paṭinissaṭṭhataṇho vītarāgo vigatarāgo
cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo vicchāto nibbuto sītībhūto
sukhapaṭisaṃvedī2 brahmabhūtena attanā viharati. Sadā'ti sadā sabbadā sabbakālaṃ
niccakālaṃ dhuvakālaṃ satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ poṅkhānupoṅkhaṃ3 udakomikājātaṃ4
avīcisantatisahitaṃ phussitaṃ5 purebhattaṃ pacchābhattaṃ purimaṃ yāmaṃ' majjhimaṃ
yāmaṃ pacchimaṃ yāmaṃ kāḷe juṇhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime
vayokhandhe pacchime vayokhandhe.
. 8Sato'ti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato vedanāsu
vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento
sato, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato aparehipi catūhi kāraṇehi
sato: asati parivajjanāya sato: satikaraṇīyānañca dhammānaṃ katattā sato:
satipaṭipakkhānaṃ dhammānaṃ hatattā sato: satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā
sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satiyā samannāgatattā sato: satiyā vasitattā sato: satiyā
pāguññatāya sato: satiyā apaccoropanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satattā sato:
santattā sato: samitattā sato: santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato:
dhammānussatiyā sato: saṅghānussatiyā sato: sīlānussatiyā sato: cāgānussatiyā sato:
devatānussatiyā sato: ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā sato: kāyagatāsatiyā sato:
upasamānussatiyā satoti. Yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā
asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ
vuccati sati. Iminā sati upeto hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno
samannāgato. So vuccati sato'ti 'vītataṇho sadā sato'.
. 8
Saṅkhāya nibbuto bhikkhū'ti: 'saṅkhā' vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo
dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ
vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā
paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo
sammādiṭṭhi.
Saṅkhāyāti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe saṅkhārā
aniccā'ti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe saṅkhārā
dukkhā'ti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe dhammā
anattā'ti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'avijjāpaccayā
saṅkhārā'ti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ---pe---
'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti saṅkhāya jānitvā tulayitvā
tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā.
1. Paṭipassaddhā - machasaṃ
2. Sukhappaṭisaṃvedī - machasaṃ
3. Pokhānupokhaṃ - syā
4. Udakūmikajātaṃ - machasaṃ
5. Phassitaṃ - machasaṃ, phusitaṃ - syā
6. Purimayāma - machasaṃ
7. Bhāvitattā - sī
[BJT Page 96] [\x 96/]
Atha vā aniccato saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Dukkhato
saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Rogato saṅkhāya jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Gaṇḍato saṅkhāya jānitvā tulayitvā
tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Sallato saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Nissaraṇato saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā
vibhūtaṃ katvā. . 6Nibbuto'ti rāgassa nibbāpitattā nibbuto, dosassa nibbāpitattā nibbuto,
mohassa nibbāpitattā nibbuto, dosassa nibbāpitattā nibbuto, mohassa nibbāpitattā nibbuto,
kodhassa nibbāpitattā nibbuto, upanāhassa nibbāpitattā nibbuto, makkhassa nibbāpitattā
nibbuto, paḷāsassa nibbāpitattā nibbuto, issāya nibbāpitattā nibbuto, macchariyassa
nibbāpitattā nibbuto, māyāya nibbāpitattā nibbuto, sāṭheyyassa nibbāpitattā nibbuto,
thambhassa nibbāpitattā nibbuto, sārambhassa nibbāpitattā nibbuto, mānassa nibbāpitattā
nibbuto, atimānassa nibbāpitattā nibbuto, madassa nibbāpitattā nibbuto, pamādassa
nibbāpitattā nibbuto, sabbakilesānaṃ nibbāpitattā nibbuto, sabbaduccaritānaṃ nibbāpitattā
nibbuto, sabbadarathānaṃ nibbāpitattā nibbuto, sabbapariḷāhānaṃ nibbāpitattā nibbuto,
sabbasantāpānaṃ nibbāpitattā nibbuto, sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ nibbāpitattā nibbuto.
('Bhikkhū'ti) sattannaṃ dhammānaṃ bhinnattā bhikkhu: sakkāyadiṭṭhi bhinnā hoti, vicikicchā
bhinnā hoti, sīlabbataparāmāso bhinno hoti, rāgo bhinno hoti, doso bhinno hoti, moho
bhinno hoti, māno bhinno hoti, bhinnāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā
ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.
''Pajjena katena attanā (sabhiyāti bhagavā)
Parinibbānagato vitiṇṇakaṅkho
Vibhavaṃ tvaṃ ca vippahāya
Vusitvā khīṇapunabbhavo sa bhikkhū''ti
'Saṅkhāya nibbuto bhikkhu. '
Tassa no santi iñjitāti 'tassā'ti arahato khīṇāsavassa. Iñjitā'ti taṇhiñjitaṃ diṭṭhiñjitaṃ
māniñjitaṃ kilesiñjitaṃ kāmiñjitaṃ, tassime iñjitā natthi, na santi, na saṃvijjanti,
nūpalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā
daḍḍhā'ti 'tassa no santi iñjitā'.
Tenāha bhagavā:
''Kāmesu brahmacariyavā (metteyyāti bhagavā)
Vītataṇho sadā sato,
Saṅkhāya nibbuto bhikkhu
Tassa no santi iñjitā''ti.
2-3
So ubhantamabhiññāya
Majjhe mantā na lippati
Taṃ brūmi mahāpuriso'ti
So' dha1 sibbanimaccagā.
So ubhantamabhiññāya majjhe mantā na lippatīti: 'antā'ti dve antā: phasso eko anto,
phassasamudayo dutiyo anto, phassanirodho majjhe. Atītaṃ eko anto, anāgataṃ dutiyo anto,
paccuppannaṃ majjhe. Sukhā vedanā eko anto, dukkhā vedanā dutiyo anto,
adukkhamasukhā vedanā majjhe. Nāmaṃ eko anto, rūpaṃ dutiyo anto, viññāṇaṃ majjhe.
Cha ajjhattikāni āyatanāni eko anto, cha bāhirāni āyatanāni dutiyo anto, viññāṇaṃ majjhe.
Sakkāyo eko anto, sakkāyasamudayo dutiyo anto, sakkāyanirodho majjhe. Mantā vuccati
paññā ''yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā
paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā
pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ
paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso
paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. ''
1. So idha - ma. Cha. Saṃ
[BJT Page 98] [\x 98/]
Lepā'ti dve lepā: taṇhālepo ca, diṭṭhilepo ca. Katamo taṇhālepo: . 7Yāvatā taṇhāsaṅkhātena
sīmakataṃ mariyādīkataṃ1 odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ, idaṃ mama,
etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā
pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ
suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo2 raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca
kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, ayaṃ
taṇhālepo. Katamo diṭṭhilepo: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho
abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho3 viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho
yāvatā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni, ayaṃ diṭṭhilepo.
. 7
So ubhantamabhiññāya majjhe mantā na lippatī'ti so ubho ca ante majjhañca mantāya
abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, na lippati na palippati na
upalippati alitto asaṃlitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaṃyutto
vimariyādīkatena cetasā viharatīti. 'So ubhantamabhiññāya majjhe mantā na lippati'.
Taṃ brūmi mahāpuriso'ti mahāpuriso aggapuriso seṭṭhapuriso viseṭṭhapuriso
pāmokkhapuriso uttamapuriso pavarapuriso'ti, taṃ brūmi taṃ kathemi taṃ bhaṇāmi taṃ
dīpemi taṃ voharāmi. Āyasmā sāriputto bhagavantaṃ etadavoca: ''mahāpuriso mahāpuriso'ti
bhante, vuccati. Kittāvatā nu kho bhante mahāpuriso hotī''ti ''vimuttacittattā khvāhaṃ
sāriputta mahāpuriso'ti vadāmi.
1. Mariyādītaṃ - machasaṃ natthi
2. Gāmanigamanagarajanapadarājadhāniyo-pana
3. Vipariyāsaggāho - machasaṃ
[BJT Page 100] [\x 100/]
Avimuttacittattā1 no mahāpuriso'ti vadāmi. Kathaṃ ca sāriputta, vimuttacitto hoti: idha
sāriputta, bhikkhu ajjhattaṃ kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke
abhijjhādomanassaṃ, tassa kāye kāyānupassino viharato cittaṃ virajjati vimuccati anupādāya
āsavehi. Vedanāsu vedanānupassino viharato cittaṃ virajjati vimuccati anupādāya āsavehi.
Citte cittānupassino viharato cittaṃ virajjati vimuccati anupādāya āsavehi. Dhammesu
dhammānupassino viharato cittaṃ virajjati vimuccati anupādāya āsavehi. Evaṃ kho sāriputta,
vimuttacitto hoti. Vimuttacittattā khvāhaṃ sāriputta, mahāpurisoti vadāmi. Avimuttacittattā
no mahāpuriso'ti vadāmīti. [A] taṃ brūmi mahāpuriso'ti.
Sodha sibbanimaccagā'ti 'sibbanī vuccati taṇhā. ''Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. ''. 1
Yassesā sibbanī taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā
ñāṇagginā daḍḍhā, so sibbaniṃ taṇhā accagā upaccagā atikkanto samatikkanto vītivattoti'
sodha sibbanimaccagā. '
Tenāha bhagavā:
''So ubhantamabhiññāya
Majjhe mattā na lippati
Taṃ brūmi mahāpuriso'ti
So'dha sibbanimaccagā''ti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hama'smīti.
Tissametteyya suttaniddeso samatto.
1. Adhimuttacittā - pana
2. Ekavāsanā vāsitā - pana
[A.] Satipaṭṭhānasaṃyutta - nālakavagga - mahā purisaputta
[BJT Page 102] [\x 102/]
3. Puṇṇaka suttaniddeso.
3-1
Anejaṃ mūladassāviṃ - (iccāyasmā puṇṇako)
Atthi pañhena āgamaṃ
Kiṃ nissitā isayo manujā
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappayiṃsu puthū idha loke
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
Anejaṃ mūladassāvinti: 'ejā' vuccati taṇhā. ''Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Sā ejā taṇhā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā1 āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anejo. Ejāya
pahīnattā anejo. Bhagavā lābhe'pi na iñjati, alābhe'pi na iñjati, yase'pi na iñjati, ayase'pi na
iñjati, pasaṃsāyapi na iñjati nindāya'pi na iñjati, sukhe'pi na iñjati, dukkhe'pi na iñjati, na
calati na vedhati nappavedhatīti 'anejaṃ'. Mūladassāvinti bhagavā mūladassāvinti bhagavā
mūladassāvī, hetudassāvī nidānadassāvī sambhavadassāvī, pabhavadassāvī,
samuṭṭhānadassāvī, āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī, paccayadassāvī, samudayadassāvī.
Tīṇi akusalamūlāni: lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ, vuttaṃ
hetaṃ bhagavatā: tīṇimāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya. 'Na bhikkhave
lobhajena kammena dosajena kammena mohajena kammena devā paññāyanti, manussā
paññāyanti, yā vā panaññā'pi kāci sugatiyo. Atha kho bhikkhave lobhajena kammena
dosajena kammena mohajena kammena nirayo paññāyati, tiracchānayoni paññāyati,
pettivisayo paññāyati yā vā panaññā'pi kāci duggatiyo. Niraye tiracchānayoniyā pettivisaye2
attabhāvābhinibbattiyā imāni tīṇi akusalamūlānī''ti[a] bhagavā jānāti, passati. Evampi.
9Bhagavā mūladassāvī, hetudassāvī, nidānadassāvī, sambhavadassāvī, pabhavadassāvī,
samuṭṭhānadassāvī, āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī, paccayadassāvī, samudayadassāvī.
1. Anabhāvaṃgatā-va-ka
Anabhāvaṃ katā - machasaṃ
2. Pittivisaye-ka e ci
[A.] Tikaṅguttara-
[BJT Page 104] [\x 104/]
Tīṇī kusalamūlāni: alobho kusalamūlaṃ, adoso kusalamūlaṃ, amoho kusalamūlaṃ, vuttaṃ
hetaṃ bhagavatā: tīṇimāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya. Katamāni tīṇi:
lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, doso nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, moho
nidānaṃ kammānaṃ samudayāya. Na bhikkhave alobhajena kammena adosajena kammena
amohajena kammena nirayo paññāyati, tiracchānayoni paññāyati, pettivisayo paññāyati, yā
vā panaññā'pi kāci duggatiyo. Atha kho bhikkhave alobhajena kammena adosajena
kammena amohajena kammena devā paññāyanti, manussā paññāyanti yā vā panaññāpi kāci
sugatiyo devesu ca manussesu ca attabhāvābhi nibbattiyā. Imāni tīṇi kusalamūlānī'ti.
*Bhagavā jānāti passati, evampi bhagavā mūladassāvī, hetudassāvī, nidānadassāvī,
sambhavadassāvī, pabhavadassāvī, samuṭṭhānadassāvī, āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī,
paccayadassāvī, samudayadassāvī. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā, ''ye keci bhikkhave dhammā
akusalā akusalabhāgiyā akusalapakkhikā sabbete avijjāmūlakā avijjāsamosaraṇā,
avijjāsamugghātā, sabbe te samugghātaṃ gacchantī''ti bhagavā jānāti passati. Evampi
bhagavā mūladassāvī, hetudassāvī, nidānadassāvī, sambhavadassāvī, pabhavadassāvī,
samuṭṭhānadassāvī, āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī, paccayadassāvī, samudayadassāvī.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā ''ye keci me bhikkhave dhammā kusalā kusalabhāgiyā
kusalapakkhikā sabbe te appamādamūlakā, appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ
dhammānaṃ aggamakkhāyatī''ti bhagavā jānāti passati. Evampi bhagavā mūladassāvī,
hetudassāvī, nidānadassāvī, sambhavadassāvī, pabhavadassāvī, samuṭṭhānadassāvī,
āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī, paccayadassāvī, samudayadassāvī.
Atha vā bhagavā jānāti passati ''avijjā mūlaṃ saṅkhārānaṃ saṅkhārā mūlaṃ viññāṇassa,
viññāṇaṃ mūlaṃ nāmarūpassa, nāmarūpaṃ mūlaṃ saḷāyatanassa, saḷāyatanaṃ mūlaṃ
phassassa, phasso mūlaṃ vedanāya, vedanā mūlaṃ taṇhāya, taṇhā mūlaṃ upādānassa,
upādānaṃ mūlaṃ bhavassa, bhavo mūlaṃ jātiyā, jāti mūlaṃ jarāmaraṇassā''ti bhagavā jānāti
passati evampi bhagavā mūladassāvī, hetudassāvī, nidānadassāvī, sambhavadassāvī,
pabhavadassāvī, samuṭṭhānadassāvī, āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī, paccayadassāvī,
samudayadassāvī.
Atha vā, bhagavā jānāti passati cakkhu mūlaṃ cakkhurogānaṃ, sotaṃ mūlaṃ sotarogānaṃ,
ghānaṃ mūlaṃ ghānarogānaṃ, jivhā mūlaṃ jivhārogānaṃ kāyo mūlaṃ kāyarogānaṃ, mano
mūlaṃ cetasikānaṃ dukkhāna''nti bhagavā jānāti passati. Evampi bhagavā mūladassāvī,
hetudassāvī,
Nidānadassāvī, sambhavadassāvī, pabhavadassāvī,
Samuṭṭhānadassāvī, āhāradassāvī, ārammaṇadassāvī, paccayadassāvī, samudayadassāvī'ti
'anejaṃ mūladassāvīṃ.
*
[BJT Page 106] [\x 106/]
Iccāyasmā puṇṇako'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Puṇṇakoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Puṇṇāko'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā puṇṇako.
Atthi pañhena āgamanti. Pañhena atthiko. 1 Āgatomhi pañhaṃ pucchitukāmo2 āgatomhi
pañhaṃ sotukāmo āgatomhīti evampi 'atthi pañhena āgamaṃ' atha vā pañhatthikānaṃ
pañhaṃ pucchitukāmānaṃ pañhaṃ sotukāmānaṃ āgamanaṃ abhikkamanaṃ upasaṅkamanaṃ
payirupāsanaṃ atthīti evampi 'atthi pañhena āgamaṃ' atha vā pañhāgamo tuyhaṃ atthi
tvampi pahū visavi alamatto mayā pucchitaṃ kathetuṃ vissajjetuṃ3 vahassetaṃ bhāranti
evampi 'atthi pañhena āgamaṃ'.
Kiṃ nissitā isayo manujā'ti kiṃ nissitā āsitā4 allīnā upagatā ajjhositā adhimuttā. 5 Isayo'ti
isināmakā ye keci isipabbajjaṃ pabbajitā: ājīvakā nighaṇṭhā jaṭilā tāpasā. Manujā'ti manussā
vuccantīti 'kiṃ nissitā isayo manujā'.
Khattiyā brāhmaṇā devatānanti: khattiyāti ye keci khattiyajātikā. Brāhmaṇā'ti ye keci
bhovādikā. Devatānanti ājīvakasāvakānaṃ ājīvakā devatā, nighaṇṭhasāvakānaṃ nighaṇṭhā
devatā, jaṭilasāvakānaṃ jaṭilā devatā, paribbājakasāvakānaṃ paribbājakā devatā,
avaruddhakasāvakānaṃ avaruddhakā6 devatā, hatthivatikānaṃ hatthi devatā, assavatikānaṃ
assā devatā, govatikānaṃ gāvo devatā8 kukkuravatikānaṃ kukkurā devatā, kākavatikānaṃ
kākā devatā, vāsudevavatikānaṃ vāsudevo devatā, baladevavatikānaṃ baladevo devatā,
puṇṇabhaddavatikānaṃ puṇṇabhaddo devatā, maṇibhaddavatikānaṃ maṇibhaddo devatā,
aggivatikānaṃ aggi devatā, nāgavatikānaṃ nāgā devatā, supaṇṇavatikānaṃ supaṇṇā devatā,
yakkhavatikānaṃ yakkhā devatā, asuravatikānaṃ asurā devatā, gandhabbavatikānaṃ
gandhabbā devatā, mahārājavatikānaṃ mahārājāno devatā, candavatikānaṃ cando devatā,
suriyavatikānaṃ suriyo devatā, indavatikānaṃ indo devatā, brahmavatikānaṃ brahmā devatā,
devavatikānaṃ devo devatā disāvatikānaṃ disā devatā. Ye yesaṃ dakkhiṇeyyā te tesaṃ
devatā'ti khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ'.
1. Pañhatthikāmhā-bahusu
2. Pañhaṃ pucchitamhā-panana
3. Visajjetuṃ-machasaṃ
4. Asitā-va, pa na
5. Avimuttā-ca
6. Aviruddhakasāvakānaṃ aviruddhatā-machasaṃ
[BJT Page 108] [\x 108/]
Yaññamakappiyiṃsu puthūdha loketi 'yaññaṃ' vuccati deyyadhammo:
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ, [I] seyyāvasathapadīpeyyaṃ, yaññamakappiyiṃsu''ti ye'pi yaññaṃ
esanti gavesanti pariyesanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ
antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālagandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ te'pi yaññaṃ
kappenti. Ye'pi yaññaṃ abhisaṅkharonti
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ, seyyāvasathapadīpeyyaṃ, te'pi yaññaṃ kappenti. Ye'pi yaññaṃ denti
yajanti pariccajantī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ annaṃ pānaṃ
vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ, seyyāvasathapadīpeyyaṃ, te'pi yaññaṃ kappenti.
Puthū'ti yaññā vā ete puthū. Yaññayājakā vā2 ete puthū, dakkhiṇeyyā vā ete puthu.
Kathaṃ yaññā vā ete puthū: bahukā3 ete yaññā: cīvarapiṇḍapātabhesajjaparikkhāraṃ annaṃ
pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ. Evaṃ yaññavā ete
puthū. 4 Kathaṃ yaññayājakā vā ete puthū: bahukā ete yaññayājakā: khattiyā ca brāhmaṇā
ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca, evaṃ yaññayājakā vā ete
puthū. Kathaṃ dakkhiṇeyyā vā ete puthū: bahukā ete dakkhiṇeyyā puthū:
samaṇabrāhmaṇā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakā, evaṃ dakkhiṇeyyā vā ete puthū. Idha
loke'ti manussaloke'ti 'yaññamakappayiṃsu puthūdha loke. '
. 7Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta'nti 'pucchā'ti tisso pucchā: adiṭṭhajotanā pucchā,
diṭṭhasaṃsandanā pucchā vimaticchedanā pucchā, katamā adiṭṭhajotanā pucchā: pakatiyā
lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ tassa ñāṇāya
dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhāvanāya5. Pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.
Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā: pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ
vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. Aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ
diṭṭhasaṃsandanā pucchā. Katamā vimaticchedanā pucchā: pakatiyā saṃsayapakkhanto6.
Hoti vimatipakkhanto dveḷhakajāto evannu kho na nu kho kinnukho kathaṃnu kho'ti. So
vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.
1. Mālāgandhaṃ vilepanaṃ - syā
2. Yajakā vā - syā
3. Bahukānaṃ - machasaṃ
4. Ete yaññāvā ete puthū-pana
5. Vibhūtatthāya vibhāvanatthāya - machasaṃ, syā.
6. Saṃsayapakkhando - machasaṃ
[BJT Page 110] [\x 110/]
Aparāpi tisso pucchā: manussapucchā, amanussapucchā, nimmitapucchā. Katamā
manussapucchā: manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti: bhikkhū
pucchanti, bhikkhuṇiyo pucchanti, upāsakā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno
pucchanti, khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti,
gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti, ayaṃ manussapucchā. Katamā amanussapucchā:
amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchanti: nāgā pucchanti,
supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti. Gandhabbā pucchanti, mahārājāno
pucchanti, indā pucchanti, brahmāno pucchanti, devā pucchanti, ayaṃ amanussapucchā.
Katamā nimmitapucchā: yaṃ bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ
ahīnindriyaṃ, taṃ so nimmito[I] buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchati,
bhagavā vissajjeti. Ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.
Aparāpi 'tisso pucchā: attatthapucchā paratthapucchā ubhayatthapucchā. Aparāpi tisso
pucchā: diṭṭhadhammikatthapucchā samparāyikatthapucchā paramatthapucchā. Aparāpi
tisso pucchā: anavajjapucchā nikkilesatthapucchā vodānatthapucchā: aparāpi tisso pucchā:
atītapucchā anāgatapucchā paccuppannapucchā. Aparāpi tisso pucchā: kusalapucchā
akusalapucchā avyākatapucchā. Aparāpi tisso pucchā: satipaṭṭhānapucchā
sammappadhānapucchā iddhipādapucchā. Aparāpi tisso pucchā indriyapucchā balapucchā
bojjhaṅgapucchā. Aparāpi tisso pucchā: maggapucchā phalapucchā nibbānapucchāti.
Pucchāmi tanti: pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi taṃ, kathayassu me'ti
'pucchāmi taṃ. ' Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti. 'Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Anejaṃ mūladassāviṃ - (iccāyasmā puṇṇako)
Atthi pañhena āgamaṃ
Kiṃ nissitā isayo manujā
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappiyiṃsu puthūdha loke
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta''nti.
3. So nimmito - machasaṃ
[BJT Page 112] [\x 112/]
3-2
Ye keci me isayo manujā (puṇṇakāti bhagavā)
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappiyiṃsu puthū'dha loke
Āsiṃsamānā[I] puṇṇaka itthabhāvaṃ2
Jaraṃ sitā yaññamakappayiṃsu.
Ye keci me isayo manujā'ti: 'yekecī'ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ
pariyādiyanavacanametaṃ3 ye kecī'ti. Isayoti isināmakā ye keci isipabbajjaṃ pabbajitā:
ājīvakā nigaṇṭhā jaṭilā tāpasā. Manujāti manussā vuccantīti 'ye keci me isayo manujā
puṇṇakāti bhagavā'.
Khattiyā brāhmaṇā devatānanti: 'khattiyā'ti ye keci khattiyajātikā, brāhmaṇāti ye keci
bhovādikā, devatānanti ājīvakasāvakānaṃ ājīvakā devatā, nighaṇṭhasāvakānaṃ nighaṇṭhā
devatā, jaṭilasāvakānaṃ jaṭilā devatā, paribbājakasāvakānaṃ paribbājakā devatā,
avaruddhakasāvakānaṃ avaruddhakā devatā, hatthivatikānaṃ hatthi devatā, assavatikānaṃ
assā devatā, govatikānaṃ gāvo devatā kukkuravatikānaṃ kukkurā devatā, kākavatikānaṃ
kākā devatā, vāsudevavatikānaṃ vāsudevo devatā, baladevavatikānaṃ baladevo devatā,
puṇṇabhaddavatikānaṃ puṇṇabhaddo devatā, maṇibhaddavatikānaṃ maṇibhaddo devatā,
aggivatikānaṃ aggi devatā, nāgavatikānaṃ nāgā devatā, supaṇṇavatikānaṃ supaṇṇā devatā,
yakkhavatikānaṃ yakkhā devatā, asuravatikānaṃ asurā devatā, gandhabbavatikānaṃ
gandhabbā devatā, mahārājavatikānaṃ mahārājāno devatā, candavatikānaṃ cando devatā,
suriyavatikānaṃ suriyo devatā, indavatikānaṃ indo devatā, brahmavatikānaṃ brahmā devatā,
devavatikānaṃ devo devatā disāvatikānaṃ disā devatā. Ye yesaṃ dakkhiṇeyyā te tesaṃ
devatā'ti khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ'.
Yaññamakappayiṃsu puthūdha loketi: yaññaṃ vuccati deyyadhammo:
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ, seyyāvasathapadīpeyyaṃ, yaññamakappiyiṃsu''ti ye'pi yaññaṃ esanti
gavesanti pariyesanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ
pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālagandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ te'pi yaññaṃ kappenti.
Ye'pi yaññaṃ abhisaṅkharonti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ
antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ, seyyāvasathapadīpeyyaṃ, te'pi yaññaṃ
kappenti. Ye'pi yaññaṃ denti yajanti pariccajanti
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ, seyyāvasathapadīpeyyaṃ, te'pi yaññaṃ kappenti. Puthū'ti yaññā vā
ete puthū. Yaññayājakā vā ete puthū, dakkhiṇeyyā vā ete puthu.
Kathaṃ yaññā vā ete puthū: bahukā3 ete yaññā:
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ. Evaṃ yaññāvā ete puthū. 4 Kathaṃ
yaññayājakā vā ete puthū: bahukā ete yaññayājakā: khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā
ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca, evaṃ yaññayājakā vā ete puthū. Kathaṃ
dakkhiṇeyyā vā ete puthū: bahukā ete dakkhiṇeyyā puthū: samaṇabrāhmaṇā
kapaṇaddhikavaṇibbakayācakā, evaṃ dakkhiṇeyyā vā ete puthū. Idha loke'ti manussaloke'ti
'yaññamakappayiṃsu puthūdha loke. '
Āsiṃsamānā puṇṇaka itthabhāvanti: 'āsiṃsamānā'ti rūpapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā,
saddapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, gandhapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, rasapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā,
phoṭṭhabbapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, puttapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, dārapaṭilābhaṃ
āsiṃsamānā, dhanapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, yasapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, issariyapaṭilābhaṃ
āsiṃsamānā, khattiyamahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, brāhmaṇamahāsālakule
attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, gahapatimahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ
1. Āsīsamānāti - machasaṃ
2. Itthattaṃ - machasaṃ
Itthataṃ - syā
3. Pariyādāya vacanametaṃ-pana, syā
[BJT Page 114] [\x 114/]
Āsiṃsamānā, cātummahārājikesu, 1 devesu attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, tāvatiṃsesu
devesu attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, yāmesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā,
tusitesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, nimmāṇaratīsu devesu
attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, paranimmitavasavattīsu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ
āsiṃsamānā, brahmakāyikesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsamānā, icchamānā3
sādiyamānā, patthayamānā pihayamānā abhijappamānāti 'āsiṃsamānā'. Puṇṇaka
itthabhāvanti: ettha attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha khattiyamahāsālakule
attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha brāhmaṇamahāsālakule attabhāvābhinibbattiṃ
āsiṃsamānā, ettha gahapatimahāsālakule attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha
cātummahārājikesu attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha devesu attabhāvābhinibbattiṃ
āsiṃsamānā, ettha tāvatiṃsesu devesu attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha yāmesu
devesu attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha tusitesu devesu attabhāvābhinibbattiṃ
āsiṃsamānā, ettha nimmāṇaratīsu devesu attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha
paranimmitavasavattīsu devesu attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā, ettha brahmakāyikesu
devesu attabhāvābhinibbattiṃ āsiṃsamānā icchamānā sādiyamānā patthayamānā pihayamānā
abhijappamānāti 'āsiṃsamānā puṇṇaka itthabhāvaṃ.
Jaraṃ sitā yaññamakappayiṃsūti: jarānissitā vyādhinissitā maraṇanissitā
(sokaparidevadukkhadomanassupāyāsanissitā). Yadeva te jāti nissitā tadeva te jarānissitā,
yadeva te jarānissitā tadeva te vyādhinissitā, yadeva te vyādhinissitā tadeva te
maraṇanissitā, yadeva te maraṇanissitā tadeva te
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsanissitā, yadeva te
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsanissitā tadeva te gatinissitā, yadeva te gatinissitā
tadeva te uppattinissitā, yadeva te uppattinissitā tadeva te paṭisandhinissitā, yadeva te
paṭisandhinissitā tadeva te bhavanissitā, yadeva te bhavanissitā tadeva te saṃsāranissitā,
yadeva te saṃsāranissitā tadeva te vaṭṭanissitā, allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti 'jaraṃ
sitā yaññamakappiyiṃsu'.
Tenāha bhagavā:
''Ye keci me isayo manujā (puṇṇakāti bhagavā)
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappayiṃsu puthū'dha loke
Āsiṃsamānā puṇṇaka itthabhāvaṃ
Jaraṃsitā yaññamakappayiṃsū''ti.
1. Cātumahārājikesu - machasaṃ
2. Yāmadevesu-va, ka
3. Icchayamānā - machasaṃ
[BJT Page 116] [\x 116/]
3-3
Ye keci'me isayo manujā (iccāyasmā puṇṇako)
Khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
Yaññamakappayiṃsu1 puthū'dha loke
Kacci su2 te bhagavā yaññapathe appamattā
Atāru3 jātiñca jarañca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
Ye keci me isayo manujāti: 'ye kecī'ti me isayo manujā khattiyā brāhmaṇā devatānaṃ
yaññamakappayiṃsu puthū'dha loke kacci su te bhagavā yaññāpathe appamattāti: kaccisū'ti
saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā, evaṃ nu kho na nu kho
kinnu kho kathannu khoti kaccisu. Te'ti yaññayājakā vuccanti.
Bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavā'ti. 'Kacci su te bhagavā' yaññapathe appamattāti: yañño yeva
vuccati yaññapatho, yathā ariyamaggo ariyapatho, devamaggo devapatho, brahmamaggo
brahmapatho, evameva yañño yeva vuccati yaññapatho. Apamattāti. Yepi* yaññapathe
appamattā sakaccakārino sātaccakārino aṭṭhitakārino anolīnavuttino4 anikkhittachandā
anikkhittadhurā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tapponā5 tappabbhārā tadadhimuttā
tadadhipateyyā6 tepi yaññāpathe appamattā, yepi yaññaṃ esanti gavesanti pariyesanti
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ sakkaccakārino sātaccakārino aṭṭhitakārino
anolīnavuttino anikkhittachandā anikkhittadhurā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā
tapponā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā tepi yaññāpathe appamattā, yepi yaññaṃ
abhisaṃkharonti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ pānaṃ
vatthaṃ yānamālāgandhavilepanaṃ7 seyyāvasathapadīpeyyaṃ sakkaccakārino sātaccakārino
aṭṭhitakārino anolīnavuttino anikkhittachandā anikkhittadhurā taccaritā tabbahulā
taggarukā tanninnā tapponā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā tepi yaññāpathe
appamattā, yepi yaññaṃ denti yajanti pariccajanti
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ
mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ sakkaccakārino sātaccakārino aṭṭhitakārino
anolīnavuttino anikkhittachandā anikkhittadhurā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā
tapponā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā tepi yaññāpathe appamattāti 'kacci su te
bhagavā yaññapathe appamattā'.
Atāru3 jātiñca jarañca mārisāti: jātijarāmaraṇaṃ8 atariṃsu uttariṃsu patariṃsu
samatikkamiṃsu vītivattiṃsu. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'mārisā'ti. 'Atāru jātiñca jarañca mārisa'.
* ''Yepi'' iti machasaṃ, syāmapotthakesu natthi.
1. Yaññamakappiṃsu-syā.
2. Kaccissu-syā.
3. Atāruṃ-syā.
4. Anolīnavuttikā-va, ka, pana
5. Tappoṇa - machasaṃ
6. Tadādhipateyyā - syā
7. Mālāgandhaṃ - syā,
8. Jarāmaraṇaṃ - machasaṃ
[BJT Page 118] [\x 118/]
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti: 'pucchāmi ta'nti pucchāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi
taṃ, kathayassū meti 'pucchāmi taṃ'. Bhagavāti gāravādhivacanaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti 'pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Ye keci me isayo manujā (iccāyasmā puṇṇako)
Khattiyā brāhmaṇā, devatānaṃ,
Yaññamakappayiṃsu puthūdha loke
Kacci su te bhagavā yaññapathe appamattā
Atāru jātiñca jarañca mārisa,
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta''nti.
3-4
Āsiṃsanti1 thomayanti abhijappanti juhanti (puṇṇakāti bhagavā)
Kāmābhijappanti paṭicca lābhaṃ,
Te yājayogā bhavarāgarattā
Nātariṃsu jātijaranti brūmi.
Āsiṃsanti thomayanti abhijappanti juhantī'ti: 'āsiṃsantī'ti rūpapaṭilābhaṃ āsiṃsanti,
saddapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, gandhapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, rasapaṭilābhaṃ āsiṃsanti,
phoṭṭhabbapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, puttapaṭilābhaṃ2 āsiṃsanti, dārapaṭilābhaṃ āsiṃsanti,
dhanapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, yasapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, issariyapaṭilābhaṃ āsiṃsanti,
khattiyamahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, brāhmaṇamahāsālakule
attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, gahapatimahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsanti,
cātummahārājikesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, brahmakāyikesu devesu
attabhāvapaṭilābhaṃ āsiṃsanti, icchanti sādiyanti patthayanti pihayantīti āsiṃsanti.
Thomayantīti: yaññaṃ vā thomenti, phalaṃ vā thomenti, dakkhiṇeyye3 vā thomenti. Kathaṃ
yaññaṃ thomenti: suciṃ dinnaṃ4 manāpaṃ dinnaṃ, paṇītaṃ dinnaṃ, kālena dinnaṃ,
kappiyaṃ dinnaṃ, viceyya dinnaṃ, anavajjaṃ dinnaṃ, abhiṇhaṃ dinnaṃ, dadaṃ cittaṃ
pasāditanti thomenti, kittenti vaṇṇenti pasaṃsanti. Evaṃ yaññaṃ thomayanti.
1. Āsīsanti-va, pana, machasaṃ
2. Puttadāradhanayasaissariyaṃ -va, ka, ma
3. Dakkhiṇeyyaṃ - syā
4. Piyaṃ dinnaṃ - syā
[BJT Page 120] [\x 120/]
Kathaṃ phalaṃ thomenti: ito nidānaṃ rūpapaṭilābho bhavissati, saddapaṭilābho bhavissati,
gandhapaṭilābho bhavissati, rasapaṭilābho bhavissati, phoṭṭhabbapaṭilābho bhavissati,
puttapaṭilābho bhavissati, dārapaṭilābho bhavissati, dhanapaṭilābho bhavissati,
yasapaṭilābho bhavissati, issariyapaṭilābho bhavissati,
Khattiyamahāsālakule attabhāvapaṭilābho bhavissati,
Brāhmaṇamahāsālakule attabhāvapaṭilābho bhavissati,
Gahapatimahāsālakule attabhāvapaṭilābho bhavissati,
Cātummahārājikesu devesu attabhāvapaṭilābho bhavissati,
Brahmakāyikesu devesu attabhāvapaṭilābho bhavissatīti thomenti, kittenti vaṇṇenti
pasaṃsantīti evaṃ phalaṃ thomenti.
Kathaṃ dakkhiṇeyye thomenti: dakkhiṇeyyā jātisampannā gottasampannā ajjhāyakā
mantadharā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ
itihāsapañcamānaṃ padakā veyyākaraṇā lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayāti, vītarāgā
vā rāgavinayāya vā paṭipannā, vītadosā vā dosavinayā vā paṭipannā, vītamohā vā
mohavinayāya vā paṭipannā, saddhāsampannā sīlasampannā samādhisampannā
paññāsampannā vimuttisampannā vimuttiñāṇadassanasampannāti thomenti kittenti
vaṇṇenti pasaṃsanti. Evaṃ dakkhiṇeyye thomentīti 'āsiṃsanti thomenti'.
Abhijappantīti: rūpapaṭilābhaṃ abhijappanti, saddapaṭilābhaṃ abhijappanti,
gandhapaṭilābhaṃ abhijappanti, rasapaṭilābhaṃ abhijappanti, phoṭṭhabbapaṭilābhaṃ
abhijappanti, puttapaṭilābhaṃ abhijappanti, dārapaṭilābhaṃ abhijappanti, dhanapaṭilābhaṃ
abhijappanti, yasapaṭilābhaṃ abhijappanti, issariyapaṭilābhaṃ abhijappanti,
khattiyamahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ abhijappanti, brāhmaṇamahāsālakule
attabhāvapaṭilābhaṃ abhijappanti, gahapatimahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ abhijappanti,
cātummahārājikesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ abhijappanti, brahmakāyikesu devesu
attabhāvapaṭilābhaṃ abhijappantīti 'āsiṃsanti thomayanti abhijappanti. ' Juhantīti juhanti
denti yajanti pariccajanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ antaṃ
pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyanti 'āsiṃsanti thomenti
abhijappanti juhanti'
Puṇṇakāti bhagavāti: puṇṇakā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.
Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'puṇṇakāti bhagavā. '
Kāmābhijappanti paṭicca lābhanti: rūpapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti,
saddapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, gandhapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti,
rasapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, phoṭṭhabbapaṭilābhaṃ paṭicca kāme
abhijappanti, puttapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, dārapaṭilābhaṃ paṭicca kāme
abhijappanti, dhanapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, yasapaṭilābhaṃ paṭicca kāme
abhijappanti, issariyapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, khattiyamahāsālakule
attabhāvapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, brāhmaṇamahāsālakule
attabhāvapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappanti, gahapatimahāsālakule attabhāvapaṭilābhaṃ
paṭicca kāme abhijappanti, cātummahārājikesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ paṭicca kāme
abhijappanti, brahmakāyikesu devesu attabhāvapaṭilābhaṃ paṭicca kāme abhijappantīti
pajappantīti 'kāmābhijappanti paṭicca lābhaṃ'.
[BJT Page 122] [\x 122/]
Te yājayogā bhavarāgarattā nātariṃsu jātijaranti brūmīti: 'te'ti yaññayājakā vuccanti.
Yājayogāti yājayogesu yuttā payuttā āyuttā samāyuttā taccaritā tabbahulā taggarukā
tanninnā tapponā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyāti, 'te yājayogā'. Bhavarāgarattāti
bhavarāgo vuccati yo bhavesu bhavacchando bhavarāgo bhavanandi bhavataṇhā
bhavasineho bhavapariḷāho bhavamucchā bhavajjhosānaṃ bhavarāgena bhavesu rattā
giddhā gathitā1 mucchitā ajjhopannā2 laggā laggitā palibuddhāti 'te yājayogā
bhavarāgarattā'.
Nātariṃsu jātijaranti brūmīti: te yājayogā bhavarāgarattā jātijarāmaraṇaṃ nātariṃsu, na
uttariṃsu na patariṃsu na samatikkamiṃsu na vītivattiṃsu, jātijarāmaraṇā anikkhantā3
anissaṭā4 anatikkantā asamatikkantā avītivattā anto jātijarāmaraṇe parivattanti ante
saṃsārapathe parivattanti, jātiyā anugatā jarāya anusaṭā byādhinā abhibhūtā maraṇena
abbhāhatā atāṇā alenā asaraṇā asaraṇībhūtāti. Brūmi. Ācikkhāmi desemi paññāpemi
paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'te yājayogā bhavarāgarattā
nātariṃsu jātijaranti brūmi'.
Tenāha bhagavā:
''Āsiṃsanti thomayanti abhijappanti juhanti (puṇṇakāti bhagavā)
Kāmābhijappanti paṭicca lābhaṃ
Te yājayogā bhavarāgarattā
Nātariṃsu jātijaranti brūmī''ti
3-5
Te ce nātariṃsu yājayogā (iccāyasmā puṇṇako)
Yaññehi jātiñca jarañca mārisa,
Atha ko carahi devamanussaloke
Atāri jātiñca jarañca mārisa,
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
Te ce nātariṃsu yājayogāti: te yaññayājakā yājayogā bhavarāgarattā jātijarāmaraṇaṃ
nātariṃsu, na uttariṃsu, na patariṃsu, na samatikkamiṃsu, na vītivattiṃsu, jātijarāmaraṇā
anikkhantā3 anissaṭā4 anatikkantā asamatikkantā avītivattā anto jātijarāmaraṇe parivattanti,
1. Gadhitā - bahusu
2. Ajjhosannā-va-ka-machasaṃ
3. Anikkhittā - pana
4. Anissatā - sa
Anissitā - pana
[BJT Page 124] [\x 124/]
Anto saṃsārapathe parivattanti jātiyā anugatā, jarāya anusaṭā1 byādhinā abhibhūtā,
maraṇena abbhāhatā, atāṇā alenā asaraṇā asaraṇībhūtāti te ce nātariṃsu yājayogā.
Iccāyasmā
Puṇṇāko'ti iccāti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Puṇṇakoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Puṇṇāko'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā puṇṇako.
Yaññehi jātiñca jarañca mārisāti 'yaññehī'ti yaññehi pahūtehi yaññehi vividhehi yaññehi
puthūhi 'mārisā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'mārisā'ti.
'Yaññehi jātiñca jarañca mārisa'.
Atha ko carahi devamanussaloke atāri jātiñca jarañca mārisāti: atha ko eso sadevake loke
samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya jātijarāmaraṇaṃ atari
uttari patari samatikkami vītivattayi. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisāti. 'Atha ko carahi devamanussaloke atāri jātiñca
jarañca mārisa'.
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti: pucchāmi ta'nti pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi
taṃ, pasādemi taṃ. Kathayassu metanti 'pucchāmi taṃ'.
Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti. Brūhi metanti: brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti 'pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ'.
Tenāha se brāhmaṇo:
Te ce nātariṃsu yājayogā (iccāyasmā puṇṇako)
Yaññehi jātiñca jarañca mārisa,
Atha ko carahi devamanussaloke
Atāri jātiñca jarañca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta'nti.
1. Anugatā-pana
[BJT Page 126] [\x 126/]
3-6
Saṅkhāya lokasmiṃ parovarāni2 (puṇṇakāti bhagavā)
Yassiñjitaṃ natthi kuhiñci loke
Santo vidhūmo anīgho nirāso
Atāri so jātijaranti brūmī.
Saṅkhāya lokasmiṃ parovarānīti: 'saṅkhā' vuccati ñāṇaṃ,
''Yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā
paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā
pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ
paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso
paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. [A]
Parovarānīti 'oraṃ' vuccati sakattabhāvo, paraṃ vuccati parattabhāvo, oraṃ vuccati
sakarūpavedanāsaññāsaṃkhāraviññāṇaṃ, paraṃ vuccati
pararūpavedanāsaññāsaṃkhāraviññāṇaṃ, oraṃ vuccati cha ajjhattikāni āyatanāni paraṃ
vuccati cha bāhirāni āyatanāni, oraṃ vuccati manussaloko, paraṃ vuccati devaloko, oraṃ
vuccati kāmadhātu, paraṃ vuccati rūpadhātu arūpadhātu, oraṃ vuccati kāmadhāturūpadhātu,
paraṃ vuccati arūpadhātu, saṅkhāya lokasmiṃ parovarānīti: parovarāni aniccato saṅkhāya,
dukkhato saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, rogato saṅkhāya
jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, gaṇḍato saṅkhāya jānitvā tulayitvā
tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, nissaraṇato saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti 'saṅkhāya lokasmiṃ parovarāni. ' Puṇṇakāti bhagavāti:
'puṇṇakā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti 'puṇṇakāti bhagavā. '
Yassiñjitaṃ natthi kuhiñci loketi: 'yassā'ti arahato khīṇāsavassa. Iñjitanti: taṇhiñjitaṃ
diṭṭhiñjitaṃ māniñjitaṃ kilesiñjitaṃ kāmiñjitaṃ, yassime iñjitā natthi, na santi, na saṃvijjanti,
nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā
daḍḍhā. Kuhiñcīti kuhiñci kismiñci katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vā.
Loketi apāyaloke 'yassiñjitaṃ natthi kuhiñci loke, ' āyatanaloketi 'yassiñjitaṃ natthi kuhiñci
loke'
1. Lokamhi - machasaṃ
2. Paroparāni va-vī-ka-pana-syā machasaṃ.
[A.] Dhammasaṅgaṇī-cittuppādakaṇḍa
3. Paroparāniti-va-ka-
[BJT Page 128] [\x 128/]
Santo vidhūmo (anīgho) nirāso atāri so jātijaranti brūmīti: 'santo'ti rāgassa santattā santo,
dosassa santattā santo, mohassa santattā santo, kodhassa santattā santo, upanāhassa santattā
santo, makkhassa santattā santo, sabbākusalābhisaṃkhārānaṃ santattā samitattā
vūpasamitattā vijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭippassaddhattā santo upasanto vūpasanto
nibbuto paṭippassaddhoti 'santo'.
Vidhūmoti: kāyaduccaritaṃ vidhūmitaṃ1 vidhamitaṃ sositaṃ visositaṃ byantīkataṃ,
vacīduccaritaṃ vidhūmitaṃ vidhamitaṃ sositaṃ visositaṃ byantīkataṃ, rāgo vidhūmito
vidhamito sosito visosito byantīkato, doso vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato,
moho vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, kodho vidhūmito vidhamito sosito
visosito byantīkato, upanāho vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, makkho
vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, paḷāso vidhūmito vidhamito sosito visosito
byantīkato, issā vidhūmitā vidhamitā sositā visositā byantīkatā, macchariyaṃ vidhūmitaṃ
vidhamitaṃ sositaṃ visositaṃ byantīkataṃ, māyā vidhūmitā vidhamitā sositā visositā
byantīkatā, sāṭheyyaṃ vidhūmitaṃ vidhamitaṃ sositaṃ visositaṃ byantīkataṃ, thambho
vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, sārambho vidhūmito vidhamito sosito
visosito byantīkato, māno vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, atimāno
vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, mado vidhūmito vidhamito sosito visosito
byantīkato, pamādo vidhūmito vidhamito sosito visosito byantīkato, sabbe kilesā vidhūmitā
vidhamitā sositā visositā byantīkatā, sabbe duccaritā vidhūmitā vidhamitā sositā visositā
byantīkatā, sabbe darathā vidhūmitā vidhamitā sositā visositā byantīkatā, sabbe pariḷāhā
vidhūmitā vidhamitā sositā visositā byantīkatā, sabbe santāpā vidhūmitā vidhamitā sositā
visositā byantīkatā, sabbākusalābhisaṅkhārā vidhūmitā vidhamitā sositā visositā byantīkatā.
Athavā2 'kodho' vuccati dhūmo:
1 ''Māno hi te brāhmaṇa (khāribhāro)
Kodho dhūmo bhasmani3 mosavajjaṃ,
Jivhā sujā hadayaṃ4 jotiṭṭhānaṃ
Attā sudanto purisassa joti. ''[A]
Apica dasahākārehi kodho jāyati: 'anatthaṃ me acarī'ti kodho jāyati. 'Anatthaṃ me caratī'ti
kodho jāyati, 'anatthaṃ me carissatī'ti kodho jāyati, 'piyassa me manāpassa anatthaṃ acari,
anatthaṃ carati, anatthaṃ carissatī'ti kodho jāyati, appiyassa me amanāpassa, atthaṃ acari,
atthaṃ carati, atthaṃ carissatī'ti kodho jāyati, aṭṭhāne vā pana kodho jāyati. Yo evarūpo
cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho kopo pakopo sampakopo doso padoso
sampadoso cittassa vyāpatti5 manopadoso kodho kujjhanā kujjhitattaṃ doso dussanā
dussitattaṃ byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ virodho paṭivirodho caṇḍikkaṃ asuropo6
anattamanatā cittassa. Ayaṃ vuccati kodho''
1. Vidhūsitaṃ-va, ka
2. Apica-pana
3. Gammani-va, ka, syā
4. Tapparassa-syā
[A.] Saṃyutta sundarika bhāradavājasutta
5. Byāpatti - machasaṃ
6. Assuropo - syā
[BJT Page 130] [\x 130/]
Apica kodhassa adhimattaparittattā veditabbā: atthi kañcikālaṃ kodho cittāvilakaraṇamatto
hoti, na ca tāva mukhakulanavikulano1 hoti, atthi kañcikālaṃ kodho
mukhakulanavikulanamatto hoti na ca tāva hanusañcopano hoti, atthi kañcikālaṃ kodho
hanusañcopanamatto hoti na ca tāva pharusavācaṃ nicchāraṇo hoti, na ca tāva
disāvidisānuvilokano hoti, atthi kañcikālaṃ kodho disāvidisānuvilokanamatto hoti, na ca
tāva daṇḍasatthaparāmasano hoti, atthi kañcikālaṃ kodho daṇḍasatthaparāmasanamattato
hoti, na ca tāva daṇḍasatthaabbhukkiraṇamatto hoti, na ca tāva daṇḍasatthaabhinipātano
hoti, atthi kañcikālaṃ kodho daṇḍasatthaabhinipātanamatto hoti, na ca tāva
(chinnavicchinnakaraṇo) hoti, atthi kañcikālaṃ kodho (chinnavicchinnakaraṇamatto) hoti, na
ca tāva sambhañjanapaḷibhañjanā hoti, atthi kañcikālaṃ kodho
sambhañjanapaḷibhañjanamatto hoti. Na ca tāva aṅgamaṅgaapakaḍḍhano2 hoti. Atthi
kañcikālaṃ kodho aṅgamaṅgaapakaḍḍhanamatto hoti, na ca tāva jīvitā voropano hoti. Atthi
kañcikālaṃ kodho jīvitā voropanamatto hoti, na ca tāva sabbacāgapariccāgāya saṇṭhito hoti
yato kho kodho paraṃ puggalaṃ3 ghātetvā attānaṃ ghāteti, ettāvatā kodho
paramussadagato4 paramavepullappatto hoti. Yassa so hoti kodho pahīno samucchinno
vūpasanno paṭipassappaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho so vuccati 'vidhumo'
Kodhassa pahīnattā vidhumo, kodhavatthussa pariññātattā vidhumo, kodhahetussa
pariññātattā vidhumo, kodhahetussa upacchinnattā vidhumo.
Anīghoti rāgo nīgho, doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho nīgho, makkho
nīgho, paḷāso nīgho, issā nīgho, macchariyaṃ nīgho, māyā nīgho, sāṭheyyaṃ nīgho,
thambho nīgho, sārambho nīgho, māno nīgho, atimāno nīgho, mado nīgho, pamādo
nīgho, sabbe kilesā nīghā, sabbe duccaritā nīghā, sabbe darathā nīghā, sabbe pariḷāhā
nīghā, sabbe santāpā nīghā, sabbākusalābhisaṃkhārā nīghā, yassete nīghā pahīnā
samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati
'anīgho' nirāsoti 'āsā' vuccati taṇhā,
''Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ
gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā
visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho
apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā
phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ
loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo
visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā
vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā
rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ
nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ,
dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo
taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. '' [A]
yassesā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā
ñāṇagginā daḍḍhā.
1. Parikūlanaṃ - pana
2. Ākaḍḍhano - pana -
3. Parapuggalaṃ-va-vi-ka-
4. Paramukkaṃsagato-pana
[A.] Dhammasaṅgaṇī - nikkhepakaṇḍa
[BJT Page 132] [\x 132/]
So vuccati 'nirāso' jātīti ''yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti saṃjāti okkanti
abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho''[b,] jarāti, ''yā tesaṃ tesaṃ
sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno
saṃhāni indriyānaṃ paripāko''[c.] Santo vidhumo anigho nirāso. Atāri so jāti jaranti brūmīti
yo santo ca vidhumo ca anīgho ca nirāso ca, so jāti jarā maraṇaṃ atari uttari patari
samatikkami vītivattayīti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi
vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'santo vidhumo anīgho nirāso atāri so jāti jaranti brūmi.
'
Tenāha bhagavā:
''Saṅkhāya lokasmiṃ parovarāni (puṇṇakāti bhagavā)
Yassiñjitaṃ natthi kuhiñci loke,
Santo vidhumo anīgho nirāso
Atāri so jātijaranti brūmī''ti
Sahagāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi.
'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hama'smīti.
Puṇṇaka suttaniddeso samatto
[B.] Sacca vibhaṅga
[C.] Sacca vibhaṅga
[BJT Page 134] [\x 134/]
4. Mettagū suttaniddeso
4-1
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhimetaṃ (iccāyasmā mettagū)
Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ
Kuto nu dukkhā samudāgatā1 ime
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā.
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti: 'pucchāmī'ti tisso pucchā: adiṭṭhajotanā pucchā,
diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā.
Katamā adiṭṭhajotanā pucchā: pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ
avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya2 vibhūtatthāya
vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.
Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā: pakatiyā3 lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ
vibhūtaṃ vibhāvitaṃ aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ
diṭṭhasaṃsandanā pucchā.
Katamā vimaticchedanā pucchā: pakatiyā saṃsayapakkhanto4 hoti, vimati pakkhanto5
dveḷhakajāto evaṃ nu kho na nu kho kiṃ nu kho kathaṃ nu khoti. So vimaticchedanatthāya
pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.
Aparāpi tisso pucchā: manussapucchā. Amanussapucchā, nimmitapucchā.
Katamā manussapucchā: manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti,
bhikkhu pucchanti, bhikkhuṇiyo pucchanti, upāsakā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno
pucchanti, khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti,
gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti. Ayaṃ manussapucchā.
Katamā amanussapucchā: amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ
pucchanti, nāgā pucchanti, supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti,
gandhabbā pucchanti mahārājāno pucchanti, indā pucchanti, brahmāno pucchanti, devā
pucchanti, ayaṃ amanussapucchā.
1. Gatāme - pana
2. Tīraṇaya vibhāvanāya pucchati, pana
3. Pakatiyā-va, va, vi, ka
Pakkhando - machasaṃ
4. Pakkhanto-va, vi, ka, pana
5. Vimatipakkhanto-va, vi, ka, pana
[BJT Page 136] [\x 136/]
Katamā nimmitapucchā: yaṃ bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ
ahīnindriyaṃ, so nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchati, bhagavā
vissajjeti. Ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.
Aparāpi tisso pucchā: attatthapucchā, paratthapucchā, ubhayatthapucchā, aparāpi tisso
pucchā: diṭṭhadhammikatthapucchā, samparāyikatthapucchā. Paramatthapucchā. Aparāpi
tisso pucchā: anavajjatthapucchā, nikkilesatthapucchā, vodānatthapucchā. Aparāpi tisso
pucchā: atītā pucchā, anāgatā pucchā, paccuppannā pucchā. Aparāpi tisso pucchā:
ajjhattapucchā, bahiddhāpucchā, ajjhattabahiddhā pucchā, aparāpi tisso pucchā:
kusalapucchā, akusalapucchā, abyākatapucchā, aparāpi tisso pucchā: khandhapucchā
dhātupucchā, āyatanapucchā, aparāpi tisso pucchā: satipaṭṭhānapucchā,
sammappadhānapucchā, iddhipādapucchā. Aparāpi tisso pucchā: indriyapucchā, balapucchā,
bojjhaṅgapucchā. Aparāpi tisso pucchā: maggapucchā, phalapucchā, nibbānapucchā.
Pucchāmi tanti: pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi taṃ, 'kathayassu me'ti
'pucchāmi taṃ'. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'pucchāmi taṃ bhagavā. ' Brūhi metanti brūhi ācikkha desehi
paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti 'pucchāmi taṃ bhagavā brūhi
metaṃ'. Iccāyasmā mettagūti, -
'Iccā'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā
padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Puṇṇakoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Mettagū'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti iccāyasmā mettagūti:
Maññāmi taṃ vedaguṃ1 bhāvitattanti: 'vedagū'ti taṃ maññāmi 'bhāvitatto'ti taṃ maññāmi,
evaṃ pajānāmi, evaṃ ājānāmi, 2 evaṃ vijānāmi, 3 evaṃ paṭivijānāmi, evaṃ paṭivijjhāmi
'vedagū bhāvitatto'ti kathaṃ bhagavā vedagū: vedo vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ, paññā
paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi,
bhagavā tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato5
1. 'Yaṃ' ti natthi-va, vi, machasaṃ
2. Vedagū - machasaṃ
3. Ajānāmi
4. Pajānāmi-katthaci
5. Antaṃgato-ka, vi
[BJT Page 138] [\x 138/]
Antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto
tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto
accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā
antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ (viditattā) vedagū:
sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā viditā hoti, sīlabbataparāmāso vidito hoti, rāgo - doso
- moho - māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā
sadarā1 dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:
1. ''Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)
Samaṇānaṃ yānipattha2 brāhmaṇānaṃ
Sabba3 vedanāsu vītarāgo
Sabbaṃ vedamaticca vedagū so''ti. [A]
Evaṃ bhagavā vedagū.
Kathaṃ bhagavā (bhāvitatto): bhagavā bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño
bhāvitasatipaṭṭhāno bhāvitasammappadhāne bhāvitaiddhipādo bhāvitaindriyo bhāvitabalo
bhāvitabojjhaṅgo bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho, dukkhaṃ
tassa pariññātaṃ, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ
abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ,
sacchikātabbaṃ sacchikataṃ, aparitto mahatto gambhīro appameyyo duppariyogāḷho4
pahūtaratano5 sāgarūpamo6 chaḷaṅgupekkhāya samannāgato hoti.
Cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.
Sotena saddaṃ sutvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.
Ghānena gandhaṃ ghāyitvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato
sampajāno. Jivhāya rasaṃ sāyitvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato
sampajāno. Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako
viharati sato sampajāno. Manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti, na dummano,
upekkhako viharati sato sampajāno.
1. Saddarā-pu
2. Yānidhatthi - machasaṃ
Yāni atthi-sī
3. Sabbaverāsu-ma, va, vi, ka
[A.] Suttanipāta sahiyasutta
4. Dupariyo gālenā-panana
5. Bahuratano-sī.
6. Sāgarasamo-katthaci
[BJT Page 140] [\x 140/]
Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpaṃ rūpaṃ nābhigijjhati1 nābhihaṃsati2 na rāgaṃ janeti tassa
ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva3
rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto4 alīnamanaso5 abyāpannacetaso.
Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Sotena saddaṃ sutvā manāpaṃ saddaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa
ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva
saddaṃ sutvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso.
Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Ghānena gandhaṃ ghāyitvā manāpaṃ gandhaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti
tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho
paneva gandhaṃ ghāyitvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso
abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Jivhāya rasaṃ sāyitvā manāpaṃ rūpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova
kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva rasaṃ
sāyitvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa
ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā manāpaṃ phoṭṭhabbaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ
janeti tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho
paneva rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso
abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Manasā dhammaṃ viññāya manāpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti tassa ṭhitova
kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva dhammaṃ
viññāya amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso. Tassa
ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpāmanāpesu rūpesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ
susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Sotena saddaṃ sutvā manāpāmanāpesu saddesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ
susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Ghānena gandhaṃ ghāyitvā manāpāmanāpesu gandhesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ
ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Jivhāya rasaṃ sāyitvā manāpāmanāpesu rasesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ
susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā manāpāmanāpesu phoṭṭhabbesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ
cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Manasā dhammaṃ viññāya manāpāmanāpesu dhammesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ
ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.
Cakkhunā rūpaṃ disvā rajanīye na rajjati, dosanīye7 na dussati, mohanīye na muyhati,
kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Sotena saddaṃ sutvā
rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati,
madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Ghānena gandhaṃ ghāyitvā rajanīye na rajjati,
dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati,
kilesanīye na kilissati. Jivhāya rasaṃ sāyitvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati,
mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati.
Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na
muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Manasā
dhammaṃ viññāya rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye
na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Diṭṭhe diṭṭhamatto sute sutamatto
mute mutamatto viññāte viññātamatto, diṭṭhe na lippati8, sute na lippati, mute na lippati,
viññāte na lippati, diṭṭhe anupayo9 anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto10
visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Sute anupayo anapāyo anissito appaṭibaddho
vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Mute anupayo anapāyo anissito
appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Viññāte anupayo
anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati.
1. Nābhijjhāyati - pana
2. Nābhihasati-sa
3. Cakkhunā kho panetaṃ-sī-syā
4. Appatiṭṭhīnacittā-syā
5. Ādīnamanaso-va-vi-pana-syā
[A.] Suttanipāta-sahiya sutta
6. Ādīnamanaso-va-vi-pa-syā
7. Dussanīye - machasaṃ
8. Na limpati - machasaṃ, syā
9. Anūpayo-machasaṃ
Anusayo-va, vī
10. Vimutto-pana-
[BJT Page 142] [\x 142/]
Saṃvijjati bhagavato cakkhu6 passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ, chandarāgo bhagavato natthi,
suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato sotaṃ, suṇāti bhagavā sotena saddaṃ,
chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato ghānaṃ, ghāyati
bhagavā ghānena gandhaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati
bhagavato jivhā, sāyati bhagavā jivhāya rasaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto
bhagavā. Saṃvijjati bhagavato kāyo, phusati bhagavā kāyena phoṭṭhabbaṃ, chandarāgo
bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato mano, vijānāti bhagavā
manasā dhammaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Cakkhuṃ
rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ,
tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Sotaṃ saddārāmaṃ saddarataṃ saddasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ
saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Ghānaṃ gandhārāmaṃ gandharataṃ gandhasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ
rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Jivhā rasārāmā rasaratā rasasammuditā, sā bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ
Saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Kāyo phoṭṭhabbārāmo phoṭṭhabbarato phoṭṭhabbasammudito, so bhagavato dantaṃ guttaṃ
rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
Mano dhammārāmo dhammarato dhammasammudito so bhagavato dantaṃ guttaṃ
rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
2. Dantaṃ nayanti samitiṃ dantaṃ rājābhirūhati,
Danto seṭṭho manussesu yotivākyaṃ titikkhati. [A]
3. Varamassatarā dantā ājānīyā ca sindhavā,
Kuñjarā ca mahānāgā attadantā tato varaṃ. [A]
4. Na hi etehi yānehi gaccheyya agataṃ2 disaṃ,
Yathāttanā sudantena danto dantena gacchati. [A]
5. Vidhāsu na vikampanti vippamuttā punabbhavā,
Dantabhūmiṃ anuppattā te loke vijitāvino. [B]
6. Yassindriyāni bhāvitāni ajjhattañca bahiddhā ca sabbaloke,
Nibbijjha imaṃ parañca lokaṃ kālaṃ kaṅkhati bhāvitatto sadantoti. [C]
6. Cakkhuṃ-sī
1. Yathātthanā-[PTS.] Sī
2. Amataṃ dīsaṃ va-vi
[A.] Dhammapada - nāgavagga
[B.] Khandha saṃyutta - khajjaniya vagga
[C.] Suttanipāta - sahiya sutta
[BJT Page 144] [\x 144/]
Evaṃ bhagavā bhāvitatto1
Maññāmi taṃ vedaguṃ2 bhāvitattaṃ kuto nu dukkhā samudāgatā imeti: 'kuto nū'ti
saṃsayapucchā, vimatipucchā, dveḷhapucchā, anekaṃsapucchā. Evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ
nu kho, kathaṃ nu khoti 'kuto nu'.
Dukkhāti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānadukkhaṃ
pettivisayadukkhaṃ mānusikaṃ3 dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ
gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ jātassupanibandhanaṃ4
dukkhaṃ jātassa parādheyyataṃ5 dukkhaṃ attūpakkamaṃ dukkhaṃ parūpakkamaṃ dukkhaṃ
dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ, cakkhurogo sotarogo ghānarogo
jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍaho6 jaro
kucchi rogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu
kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā
pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā
ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā
ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ
pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ
dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātivyasanaṃ dukkhaṃ bhogavyasanaṃ7 dukkhaṃ
sīlavyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ
paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati. Kammasaṃnissito vipāko, vipākasaṃnissitaṃ
kammaṃ, nāmasaṃnissitaṃ rūpaṃ, rūpasaṃnissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ
byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ alenaṃ asaraṇaṃ
asaraṇībhūtaṃ, ime vuccanti dukkhā.
1. Bhāvitattoti - machasaṃ
2. Vedagū - machasaṃ
3. Mānasikaṃ-syā
4. Jātassupanibandhakaṃ-machasaṃ
5. Parādheyyakaṃ-machasaṃ
6. Ḍāho-machasaṃ
7. Rogavyasanaṃ-pana, machasaṃ
[BJT Page 146] [\x 146/]
Ime dukkhā kuto samudāgatā, kuto jātā, kuto saṃjātā kuto nibbattā kuto abhinibbattā kuto
pātubhūtā kiṃnidānā kiṃsamudayā1 kiṃjātikā kiṃpabhavāti imesaṃ dukkhānaṃ mūlaṃ
pucchati, hetuṃ pucchati, nidānaṃ pucchati, sambhavaṃ pucchati, pabhavaṃ pucchati,
samuṭṭhānaṃ pucchati, āhāraṃ pucchati, ārammaṇaṃ pucchati, paccayaṃ pucchati,
samudayaṃ pucchati, papucchati yācati ajjhesati2 pasādetīti 'kuto nu dukkhā samudāgatā
ime. '
Ye keci lokasmiṃ anekarūpāti: 'yekecī'ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ
pariyādiyanavacanametaṃ yekecīti. ' Lokasmiṃti apāyaloke manussaloke devaloke
khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpāti anekavidhā nānappakārā dukkhāti 'ye keci
lokasmiṃ anekarūpā. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi me taṃ (iccāyasmā mettagū)
Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ,
Kuto nu dukkhā samudāgatā ime
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā''ti.
4-2
Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi (mettagūti bhagavā)
Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ,
Upadhinidānā pabhavanti dukkhā
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā.
Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasī ti: 'dukkhassā'ti: jātidukkhassa jarādukkhassa
vyādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa.
Pabhavaṃ apucchasīti ''dukkhassa mūlaṃ pucchasi, hetuṃ pucchasi, nidānaṃ pucchasi,
sambhavaṃ pucchasi, pabhavaṃ pucchasi, samuṭṭhānaṃ pucchasi, āhāraṃ pucchasi,
ārammaṇaṃ pucchasi, paccayaṃ pucchasi, samudayaṃ pucchasi, yācasi ajjhesasi pasādesī'ti
'dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasī'.
Mettagūti bhagavāti: brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'mettagūti bhagavā. '
1. Kiṃsamudayo-va-vi-ka
2. Ajjhesi-va, ci, ka
[BJT Page 148] [\x 148/]
Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānāti: 'taṃ' ti dukkhassa mūlaṃ pavakkhāmi, hetuṃ pavakkhāmi,
nidānaṃ pavakkhāmi, sambhavaṃ pavakkhāmi, pabhavaṃ pavakkhāmi, samuṭṭhānaṃ
pavakkhāmi, āhāraṃ pavakkhāmi, ārammaṇaṃ pavakkhāmi, paccayaṃ pavakkhāmi,
samudayaṃ pavakkhāmi, ācikkhissāmi desissāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi
vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsissāmīti. 'Taṃ te pavakkhāmi'.
Yathā pajānanti: yathā pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto na itihītihaṃ
na itikirāya1 na paramparāya na piṭakasampadānena na takkahetu na nayahetu na
ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakhantiyā sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ
attapaccakkhadhammaṃ taṃ kathayissāmīti 'taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ'.
Upadhinidānā pabhavanti dukkhāti: 'upadhī'ti dasa upadhī: taṇhūpadhi diṭṭhūpadhi,
kilesūpadhi, kammūpadhi, duccaritūpadhi, āhārūpadhi, paṭighūpadhi, catasso
upādinnadhātuyo upadhī, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhi, chaviññāṇakāyaṃ upadhi,
sabbampi dukkhaṃ dukkhamanatthena3 upadhi, ime vuccanti dasa upadhi. Dukkhāti
jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ
Nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānadukkhaṃ pettivisayadukkhaṃ mānusikaṃ3 dukkhaṃ
gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ
dukkhaṃ jātassupanibandhanaṃ4 dukkhaṃ jātassa parādheyyataṃ5 dukkhaṃ attūpakkamaṃ
dukkhaṃ parūpakkamaṃ dukkhaṃ dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ,
cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo
dantarogo kāso sāso pināso ḍaho6 jaro kucchi rogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā
kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ
madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā
vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā
opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ
pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ
dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātibyasanaṃ dukkhaṃ bhogavyasanaṃ dukkhaṃ
sīlavyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ
paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati. Kammasaṃnissito vipāko, vipākasaṃnissitaṃ
kammaṃ, nāmasaṃnissitaṃ rūpaṃ, rūpasaṃnissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ
byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ alenaṃ asaraṇaṃ
asaraṇībhūtaṃ, ime vuccanti dukkhā. Ime dukkhā upadhinidānā, upadhihetukā,
upadhipaccayā, upadhikāraṇā honti, pabhavanti sambhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti
pātubhavantī'ti 'upadhinidānā pabhavanti' dukkhā.
1. Na iti kiriyāya - machasaṃ
2. Dukkhamanaṭṭhena - machasaṃ
3. Dukkhāya vemaṃ - va-vi-ka
[BJT Page 150] [\x 150/]
Ye keci lokasmiṃ anekarūpāti: 'ye kecī'ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ
pariyādiyanavacanametaṃ ye kecī'ti. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke
khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpāti: anekavidhā nānappakārā dukkhā'ti 'ye
keci lokasmiṃ anekarūpā'.
Tenāha bhagavā:
''Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi (mettagūti bhagavā)
Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ
Upadhinidānā pabhavanti dukkhā
Ye keci lokasmiṃ anekarūpā''ti.
4-3
Yo ve avidvā upadhiṃ karoti
Punappunaṃ dukkhamupeti mando
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā
Dukkhassa jātipabhavānupassī.
Yo ve avidvā upadhiṃ karotīti: yo'ti yo yādiso yathā yutto yathāvihito yathāpakāro
yaṃṭhānappatto1 yaṃdhammasamannāgato2 khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā
gahaṭṭho vā pabbajito vā devo vā manusso vā. Avidvāti avijjāgato aññāṇī avibhāvī
duppañño. Upadhiṃ karotīti taṇhūpadhiṃ karoti. Diṭṭhūpadhiṃ karoti. Kilesūpadhiṃ karoti,
kammūpadhiṃ karoti, duccaritūpadhiṃ karoti, āhārūpadhiṃ karoti, paṭighūpadhiṃ karoti,
catasso upādinnadhātuyo upadhiṃ3 karoti, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhiṃ karoti,
chaviññāṇakāyaṃ upadhiṃ karoti, janeti sañjaneti nibbattetīti ye ve avidvā upadhiṃ karoti:
1. Yaṃ ṭhānaṃ patto-si
2. Sadhammasamannāgato-bahusu
3. Upadhī-machasaṃ
[BJT Page 152] [\x 152/]
Punappunaṃ dukkhamupeti mando'ti: punappunaṃ jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ
vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ eti
samupeti upagacchati gaṇhāti parāmasati abhinivisati. Mandoti mando moho avidvā
avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppaññoti 'punappunaṃ dukkhamupeti mando'
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirāti: 'tasmā'ti taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā tannidānā evaṃ
ādīnavaṃ sampassamāno upadhīsūti 'tasmā. Pajānanti pajānanto ājānanto vijānanto
paṭivijānanto paṭivijjhanto, sabbe saṃkhārā aniccāti pajānanto ājānanto vijānanto
paṭivijānanto paṭivijjhanto, 'sabbe saṃkhārā dukkhā'ti pajānanto ājānanto vijānanto
paṭivijānanto paṭivijjhanto 'sabbe dhammā anattā'ti pajānanto ājānanto vijānanto
paṭivijānanto paṭivijjhanto, 'yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti
pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. Upadhiṃ na kayirāti taṇhūpadhiṃ
na kareyya, diṭṭhūpadhiṃ na kareyya, kilesūpadhiṃ na kareyya, kammūpadhiṃ na kareyya,
duccaritūpadhiṃ na kareyya, āhārūpadhiṃ na kareyya, paṭighūpadhiṃ na kareyya, catasso
upādinnadhātuyo upadhiṃ na kareyya, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhiṃ na kareyya,
chaviññāṇakāyaṃ upadhiṃ na kareyya, na saṃjaneyya na nibbatteyya nātinibbatteyyāti
tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā. '
Dukkhassāti: jātidukkhassa jarādukkhassa vyādhidukkhassa maraṇadukkhassa
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavānupasasīti: dukkhassa
mūlānupassī4 hetānupassī nidānānupassī sambhavānupassī pabhavānupassī
samuṭṭhānānupassī āhārānupassī ārammaṇānupassī paccayānupassī samudayānupassī.
'Anupassanā' vuccati paññā (yā paññā) pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo
sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā
upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ
paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi
imāya anupassanāya paññāya upeto hoti samupeto upagato samupagato uppanno
samuppanno samannāgato so vuccati anupassīti ''dukkhassa jātippabhavānupassī.
Tenāha bhagavā.
''Yo ve avidvā upadhiṃ karoti
Punappunaṃ dukkhamupeti mando
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā
Dukkhassa jātippabhavānupassī''ti.
4. Hetūnussī-va-vi-ka
Hetuṃ passī - machasaṃ
[BJT Page 154] [\x 154/]
4-4
Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no
Aññaṃ taṃ1 pucchāma tadiṅgha brūhi
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ
Jātijaraṃ2 soka3pariddavañca
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo
Yaṃ taṃ apucchimha akittayī noti: yaṃ taṃ apucchimha āyācimha ajjhesimha pasādimha.
Akittayī no'ti kittitaṃ ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ paṭṭhapitaṃ vivaritaṃ vibhattaṃ
uttānīkataṃ pakāsitanti 'yaṃ taṃ apucchimha akittayī no. '
Aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhīti aññaṃ taṃ pucchāma, aññaṃ taṃ yācāma, aññaṃ taṃ
ajjhesāma, aññaṃ taṃ pasādema, uttariṃ taṃ pucchāma. Tadiṅga brūhīti taṃ iṅgha brūhi
ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti 'aññaṃ taṃ
pucchāma tadiṅgha brūhi. '
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jāti jaraṃ sokapariddavaṃ cā'ti: 'kathannū'ti saṃsayapucchā
vimatipucchā dveḷhapucchā anekaṃsapucchā, evannu kho na nu kho kiṃ nu kho kathannu
khoti. Kathannu dhīrā ti dhīrā paṇḍitā paññāvanto buddhimatto ñāṇino vibhāvino
medhāvino. Oghanti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Jātīti 1yā tesaṃ tesaṃ
sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbanti khandhānaṃ pātubhāvo
āyatanānaṃ paṭilābho. Jarāti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā
khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko. Sokoti ñātivyasanena
vā phuṭṭhassa bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa
aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena
phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ anto soko anto parisoko anto dāho anto paridāho cetaso
parijjhāyanā domanassaṃ sokasallaṃ'
1. Aññetvaṃ-vī
2. Jātiṃ jaraṃ - machasaṃ
3. Pucchāmi-u, su, machasaṃ
4. Sokaparidevaṃca-va vī ka
[BJT Page 156] [\x 156/]
Paridevoti ñātivyasanena vā phuṭṭhassa, bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā
phuṭṭhassa sīlavyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhivyasanena vā phuṭṭhassa
aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena
phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācāpalāpo
vippalāpo lālappo lālappanā lālāppitattaṃ.
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañcāti dhīrā kathaṃ oghañca jātiñca
jarañca dukkhañca sokaparidevañca taranti uttaranti pataranti (samatikkamanti)
vītivattantīti 'kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañca'
Taṃ me munī sādhu viyākarohīti 'ta'nti yaṃ pucchāmi, yaṃ yācāmi, yaṃ ajjhesāmi, yaṃ
pasādemi. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ 'yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo
sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā
upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ
paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi,
[a] bhagavā tena ñāṇena samannāgato muni monappatto.
[BJT Page 156] [\x 156/]
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ, katamaṃ kāyamoneyyaṃ:
tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇaṃ ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgappahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhāranirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ: catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇaṃ ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ,
vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya
chandarāgappahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgappahānaṃ
vacīmoneyyaṃ, vācāsaṃkhāranirodho tatiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
[A.] Dhammasaṅgaṇi - cittuppādakaṇḍa
[BJT Page 158] [\x 158/]
Katamaṃ manomoneyyaṃ: tividhānaṃ manoduccaritaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ
manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇaṃ ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgappahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
7 ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ, [a]
8 Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ1 āhu ninhātapāpaka''nti. [B]
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgatā. Cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimunino.
Katame agāramunino: ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame
anagāramunino ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekho
sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino
vuccanti tathāgatā arahanto sammāsambuddhā.
9 ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito,
10 Pāpāni parivajjeti sa munī tena so muni
Yo munāti ubholoke muni tena pavuccati. [C]
11 Asataṃ satañca ñatvā dhammaṃ ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke
Devamanussehi pūjito yo saṅgajālamaticca so munī''ti. [D]
Sādhu viyākarohīti taṃ sādhu ācikkha2 desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja
uttānīkarohi pakāsehīti 'taṃ me munī sādhu viyākarohi'.
1. Saṇṭhito-katthaci
[A.] Tikaṅguttara-āpāyikavagga
[B.] Itivuttaka-dutiyavagga
[C.] Dhammapada-dhammaṭṭhavagga
[D]. Suttanipāta-sahiyasutta
2. Ācikkhāhi - machasaṃ
[BJT Page 160] [\x 160/]
Tathā hi te vidito esa dhammoti: tathāhi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa
dhammoti 'tathā hi to vidito esa dhammo''
Tenāha so brāhmaṇo:
''Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no
Aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi,
Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ
Jātijaraṃ1 sokapariddavañca,
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo''ti.
4-5
Kittayissāmi te dhammaṃ (mettagūti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme2 anitīhaṃ3
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ
Kittayissāmi te dhammanti: 'dhamma'nti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ
sātthaṃ savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne4
cattāro sammappadhāne5 cattāro iddhipāde6 pañcindriyāni pañca balāni sattabojjhaṅge7
ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ kittayissāmi,
ācikkhissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi
uttānīkarissāmi pakāsessāmīti kittayissāmi te dhammaṃ' mettagūti bhagavāti bhagavā taṃ
brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.
Diṭṭhe dhamme anitīhanti: 'diṭṭhe dhamme'ti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme
tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, sabbe saṃkhārā aniccāti diṭṭhe dhamme
ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, sabbe
saṃkhārā dukkhāti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte
dhamme vibhāvite dhamme, sabbe dhammā anattā'ti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite
dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, yaṃ kiñci samudayadhammaṃ
sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme
vibhūte dhamme vibhāvite dhammeti evampi 'diṭṭhe dhamme'. 9 Athavā dukkhe diṭṭhe
dukkhaṃ kittayissāmi, 10 samudaye diṭṭhe samudayaṃ
1. Jāti jaraṃ-machasaṃ, jātijaraṃ-syā
2. Diṭṭheva dhamme-va, su
3. Anītihaṃ-machasaṃ, syā
4. Satipaṭṭhānaṃ-va, ka
5. Sammappadhānā-va, ka
6. Iddhipāda-va, ka
7. Sattabojjhaṅgā-va, ka
8. Tirīte-syā
9. Diṭṭha dhamme kathayissāmi-machasaṃ, syā
10. Kathayissāmi-va, ka, vī, -machasaṃ, syā
[BJT Page 162] [\x 162/]
Kittayissāmi, nirodhe diṭṭhe nirodhaṃ kittayissāmi, magge diṭṭhe maggaṃ kittayissāmī'ti
evampi 'diṭṭhe dhamme'. Athavā diṭṭhe dhamme sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ
opanayikaṃ1 paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti evampi 'diṭṭhe dhamme'. Anitīhanti na
itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na
ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakhantiyā sāmaṃ sayaṃ abhiññāya attapaccakkhaṃ
dhammaṃ, taṃ kathayissāmīti 'diṭṭhe dhamme anitīhaṃ'.
Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā
sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
dhammā anattā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento.
Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto
vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. So vuccati 'sato'. Caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpentoti 'yaṃ viditvā sato caraṃ'.
Tare loke visattikanti: 'visattikā' vuccati taṇhā,
'Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ
gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā
visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho
apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā
phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ
loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo
visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā
vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā
rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ
nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ,
dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo
taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ '[A].
9Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti2 visattikā, visālāti visattikā, visaṭāti visattikā3
visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā,
visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā. Visālā vā pana sā taṇhā
rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare
piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā, rūpadhātuyā,
arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave
1. Omaneyyakaṃ - machasaṃ
2. Visatoti visattikā-va, vī, ka
3. Visatāti visattikā-va, vī, ka
[A] dhammasaṅgaṇi-nikkhepakaṇḍa
[BJT Page 164] [\x 164/]
Saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave
pañcavokārabhave, atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu
visatā vitthātāti 'visattikā'. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke
āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā1 lokevetaṃ vīsattikaṃ sato tareyya,
uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti 'tare loke visattikaṃ.
Tenāha bhagavā:
Kittiyissāmi te dhammaṃ (mettagūti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme anitīhaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattika'nti.
4-6
Taṃ cāhaṃ abhinandāmi
Mahesi dhammamuttamaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
Taṃ cāhaṃ abhinandāmīti: 'ta'nti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ2 desanaṃ anusāsanaṃ
anusiṭṭhiṃ3 abhinandāmīti nandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi yācāmi
patthayāmi pihayāmi abhijappāmīti 'tañcāhaṃ abhinandāmi'.
Mahesi dhammamuttamanti: 'mahesī'ti mahesī bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi
gavesi pariyesīti 'mahesi' mahantaṃ samādhikkhandhaṃ mahantaṃ paññākkhandhaṃ -
mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi
pariyesīti 'mahesi'
1. Yā sā loke vīsattikā-syā
2. Byapathaṃ-syā
3. Anusiṭṭhaṃ-machasaṃ
Anusandhiṃ-va, vi, ka, pa, syā
[BJT Page 166] [\x 166/]
Mahato tamokāyassa1 padālanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato vipallāsassa
pabhedanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato taṇhāsallassa abbūhanaṃ2 esi gavesi
pariyesīti 'mahesi' mahato diṭṭhisaṅghāṭassa3 viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'.
Mahato mānadhajassa pātanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato abhisaṃkhārassa
vūpasamaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesīti
'mahesi'. Mahato bhārassa nikkhepanaṃ. 4 Esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato
saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi
gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ5 esi gavesi pariyesīti
'mahesi'. Mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahante
satipaṭṭhāne mahante sammappadhāne mahante iddhipāde - mahantāni indriyāni
mahantāni balāni - mahante bojjhaṅge - mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ - mahantaṃ
paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahesakkhehi6 vā sattehi esito
gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho'ti
'mahesi'.
Dhammamuttamanti 'dhammamuttamaṃ' vuccati amataṃ nibbānaṃ, yo so
sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ,
uttamanti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhammanti mahesi
dhammamuttamaṃ.
Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā
sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
dhammā anattā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci
samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento.
Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto
vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. So vuccati 'sato'. Caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpentoti 'yaṃ viditvā sato caraṃ'.
1. Mahato mohakāyassa-pa-
2. Abbahanaṃ-machasaṃ
3. Diṭṭhīsaṅghātassa - machasaṃ
4. Nikkhepaniṃ-sa
5. Paṭippassaddhaṃ - machasaṃ
6. Mahesakkehivā-va-vi-ka
[BJT Page 168] [\x 168/]
Tare loke visattikanti: 'visattikā' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti visattikā, visālāti visattikā,
visaṭāti visattikā visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā,
visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā.
Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase
pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre
kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave
asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave,
atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthatāti
'visattikā'. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare
loke visattikanti loke vesā visattikā lokevetaṃ visattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya
samatikkameyya vītivatteyyāti 'tare loke visattikaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Taṃ cāhaṃ abhinandāmi
Mahesi dhammamuttamaṃ,
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattika'nti.
4-7
Yaṃ kiñci sampajānāsi2 (mettagūti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe3
Etesu nandiñca nivesanañca
Panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe.
Yaṃ kiñci sampajānāsīti: yaṃ kiñci pajānāsi ājānāsi vijānāsi paṭivijānāsi paṭivijjhasīti 'yaṃ
kiñci sampajānāsi. Mettagūti bhagavāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti
gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'mettagūti bhagavā. '
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti: 'uddhaṃ' vuccati4 anāgataṃ, 'adho' vuccati atītaṃ
'tiriyaṃcāpi majjheti paccuppannaṃ 'uddha'nti devaloko, 'adho'ti nirayaloko tiriyaṃ cāpi
majjheti manussaloko, athavā uddhanti kusalā dhammā, 'adho'ti akusalā dhammā tiriyaṃ
cāpi majjhe'ti abyākatā dhammā, 'uddha'nti arūpadhātu, 'adho'ti kāmadhātu, 'tiriyaṃ cāpi
majjhe'ti rūpadhātu, 'uddhanti sukhā vedanā, 'adho'ti dukkhā vedanā, 'tiriyaṃ cāpi majjhe'ti
adukkhamasukhā vedanā, 'uddha'nti uddhaṃ pādatalā 'adho'ti adho kesamatthakā, 'tiriyaṃ
cāpi majjhe'ti vemajjheti uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe. '
1. Loke vātaṃ visattikaṃ - va, vi, ka
2. Saṃjānāsi-pa
Saṃjānāmi-va-vi-ka
3. Tiriyaṃ vāpi-katthaci
4. Uddhanti - machasaṃ
[BJT Page 170] [\x 170/]
Etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭheti: 'etesū'ti ācikkhitesu
desitesu paññapitesu paṭṭhapitesu vivaritesu vibhajitesu uttānīkatesu pakāsitesu. Nandi
vuccati taṇhā, ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā
mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī
sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ
vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā
gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā
jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā,
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā
gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā
vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. ''. 9Nivesananti dve nivesanā: taṇhānivesanā ca diṭṭhinivesanā ca, katamā
taṇhānivesanā: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ
pariggahitaṃ mamāyitaṃ, idaṃ mama, etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama rūpā saddā
gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā khettā vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo2 raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati.
Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, ayaṃ taṇhānivesanā. Katamā diṭṭhinivesanā: vīsativatthukā
sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā
diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ
diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ
titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho3 viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho
ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhigatāni, ayaṃ diṭṭhinivesanā.
Panujja viññāṇanti puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, apuññābhisaṅkhārasahagataṃ
viññāṇaṃ, āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, etesu nandiyañca nivesanañca
abhisaṃkhārasahagatañca viññāṇaṃ nujja panujja nuda panuda jaha pajaha vinodehi
byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti 'etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ. '
Bhave na tiṭṭheti: 'bhavā'ti dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo.
Katamo kammabhavo: puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, ayaṃ
kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo: paṭisandhiko rūpaṃ vedanā1 saññā
saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Bhave na tiṭṭheti nandiñca
nivesanañca abhisaṃkhārasahagataṃ viññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca
punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamento kammabhave na
tiṭṭheyya, paṭisandhike punabbhave na tiṭṭheyya, na paṭisandhike punabbhave na
tiṭṭheyya, na santiṭṭheyyāti 'panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe. '
Tenāha bhagavā:
''Yaṃ kiñci sampajānāsi (mettagūti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe,
Etesu nandiñca nivesanañca
Panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe''ti
1. Rūpa vedanā-syā
[BJT Page 172] [\x 172/]
4-8
Evaṃvihārī sato appamatto
Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni,
Jātiṃ jaraṃ1 sokapariddavañca2
Idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ.
Evaṃvihārī sato appamattoti 'evaṃvihārī'ti: nandiñca nivesanañca
abhisaṃkhārasahagataviññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto
vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamentoti 'evaṃvihārī'. Satoti: catūhi kāraṇehi sato:
kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato aparehipi catūhi kāraṇehi sato: asati
parivajjanāya sato: satikaraṇīyānañca dhammānaṃ katattā sato: satipaṭipakkhānaṃ
dhammānaṃ hatattā sato: satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā sato. Aparehipi catūhi
kāraṇehi sato: satiyā samannāgatattā sato: satiyā vasitattā sato: satiyā pāguññatāya sato:
satiyā apaccoropanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satattā sato: santattā sato:
samitattā sato: santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato: dhammānussatiyā
sato: saṅghānussatiyā sato: sīlānussatiyā sato: cāgānussatiyā sato: devatānussatiyā sato:
ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā sato: kāyagatāsatiyā sato: upasamānussatiyā satoti. Yā
sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ
satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ vuccati sati. Iminā sati upeto
hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno samannāgato. So vuccati sato.
Appamattoti: sakkaccakārī sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttī anikkhittachando
anikkhittadhuro appamatto kusalesu dhammesu kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ
paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti3 yo tattha
chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ
padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu, kathāhaṃ
aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha
tattha paññāya anugaṇheyya, paññākkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
paññākkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya, vimuttikkhandhaṃ paripūreyyaṃ,
paripūraṃ vā vimuttikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya,
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ
tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti3. Yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī
ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto
appamādo kusalesu dhammesu, kathāhaṃ abhiññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne
vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ
sacchikareyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivānī ca sati ca
sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu
dhammesū'ti 'evaṃvihārī sato appamatto.
1. Jāti jaraṃ-su
2. Sokaparidevaṃ ca-pana-ca
3. Anuggaṇheyyanti - machasaṃ
[BJT Page 174] [\x 174/]
Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitānīti: 'bhikkhū'ti puthujjanakalyāṇako vā bhikkhu sekho vā1
bhikkhu. Caranti: caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento.
Mamāyitānīti: dve mamattā: taṇhāmamattaṃ ca diṭṭhimamattaṃ ca.
Katamaṃ taṇhāmamattaṃ? Yāvatā taṇhāsaṃkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ
pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ idaṃ mamaṃ etaṃ mamaṃ ettakaṃ mamaṃ ettāvatā
mamaṃ mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā
kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ janapado koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, idaṃ
taṇhāmamattaṃ. Katamaṃ diṭṭhimamattaṃ? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā
micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ
diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaññojanaṃ gāho
paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ
vipariyesagāho viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ 'yāthāvata'nti gāho
yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni, idaṃ diṭṭhimamattaṃ. Taṇhāmamattaṃ pahāya
diṭṭhimamattaṃ paṭinissajitvā mamatte jahitvā cajitvā pajahitvā pariccajitvā vinodetvā
byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti 'bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni. '
Jātiṃ jaraṃ sokapariddavaṃ ca idheva vidvā pajaheyya dukkhanti: 'jātī'ti:
Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbanti
khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jaranti: yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi
sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ
paripāko.
Sokoti: ñātibyasanena vā phuṭṭhassa bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā
phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā
dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ anto soko anto parisoko anto dāho
anto paridāho cetaso parijjhāyanā domanassaṃ sokasallaṃ' paddarivanti2 ñātibyasanena vā
phuṭṭhassa, bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa sīlavyasanena
vā phuṭṭhassa diṭṭhivyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena
samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo
ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācāpalāpo vippalāpo lālappo lālappanā
lālāppitattaṃ.
Idhāti: imissā diṭṭhiyā -pe---------------- imasmiṃ loke. (Vidvāti): vijjāgato ñāṇī vibhāvī
medhāvī. Dukkhanti: jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ
sokaparidevadukkhaṃ domanassupāyāsadukkhaṃ. Jāti jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā
pajaheyya dukkhanti: vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī idheva jātiñca jarañca
sokapariddavañca pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ gameyyāti 'jātiṃ jaraṃ
sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ'.
Tenāha bhagavā:
''Evaṃvihārī sato appamatto
Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni
Jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca
Idheva vidvā pajaheyya dukkha''nti.
4-9
Etābhinandāmi vaco mahesino
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ,
Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ
Tathā hi te vidito esa dhammo.
Etābhinandāmi vaco mahesinoti: eta'nti: tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ3 desanā anusiṭṭhiṃ4
abhinandāmīti nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi
pihayāmi abhijappāmi. Mahesinoti mahesi bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi
pariyesīti mahesi. Mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ
bhagavā, kahaṃ devadevo, 'kahaṃ narāsabho'ti mahesīti 'etābhinandāmi vaco mahesino'
1. Sekkho vā - pana, machasaṃ
2. Paridevoti - hèma
3. Byapathaṃ-va-vī-ka-syā
4. Anusiṭṭhaṃ - machasaṃ
[BJT Page 176] [\x 176/]
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkanti 'sukittita'nti sukittitaṃ su ācikkhitaṃ sudesitaṃ supaññapitaṃ
supaṭṭhapitaṃ suvivaritaṃ suvibhajitaṃ suuttānīkataṃ supakāsitanti 'sukittitaṃ'.
Gotama nupadhīkanti upadhī vuccanti1 kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca.
Upadhipahānaṃ upadhivūpasamaṃ upadhipaṭinissaggaṃ upadhipaṭippassaddhiṃ2 amataṃ
nibbānanti 'sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ'.
Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhanti' 'addhā'ti ekaṃsavacanaṃ3 nissaṃsayavacanaṃ
nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ4 apannakavacanaṃ
avatthānavacanametaṃ 'addhā'ti bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti. Pahāsi dukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ
maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pahāsi pajahi vinodesi
byantīkarosi anabhāvaṃ gamesīti 'addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ'.
Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammo
ti 'tathā hi te vidito esa dhammo'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Etābhinandāmī vaco mahesino
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ,
Addhāhi bhagavā pahāsi dukkhaṃ
Tathā hi te vidito esa dhammo''ti.
4-10
Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ5
Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ6 ovadeyya,
Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ
Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya.
Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhanti: 'tecāpī'ti: khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca
gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca7 manussā ca. Pajaheyyu dukkhanti jātidukkhaṃ
jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pajaheyyuṃ vinodeyyuṃ byantīkareyyuṃ
anabhāvaṃ gameyyunti 'te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ'.
1. Vuccati-va-vi-ka
2. Upadhipaṭippassaddhaṃ - machasaṃ
3. Ekaṃsādhivacanaṃ-va-vī-ka
4. Nirodhavacanaṃ-va-vī-ka-machasaṃ-pana
5. Pajaheyya dukkhaṃ-va-vī-ka
Nūnappajaheyyu dukkhaṃ - machasaṃ
6. Atthitaṃ-pana
7. Devatā ca-pa-va-ka
[BJT Page 178] [\x 178/]
Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyyāti: 'yeti: khattiye ca brāhmaṇe ca vesse ca sudde ca
gahaṭṭhe ca pabbajite ca deve ca manusse ca. Tvantī: bhagavantaṃ bhaṇati. Munīti 'monaṃ'
vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā
upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā
bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ
paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena
samannāgato muni monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munī.
Aṭṭhitaṃ ovadeyyāti: aṭṭhitaṃ ovadeyya sakkaccaṃ ovadeyya, abhiṇhaṃ
Ovadeyya, punappunaṃ ovadeyya, anusāseyyāti ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya. '
Taṃ taṃ namassāmi samecca nāganti: 'tanti' bhagavantaṃ bhaṇati. Namassāmīti kāyena vā
namassāmi, vācāya vā namassāmi, cittena vā namassāmi anvatthapaṭipattiyā vā namassāmi,
dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassāmi, sakkaromi, garukaromi1, mānemi, pūjemi.
Sameccāti samecca abhisamecca samāgantvā abhisamāgantvā sammukhā taṃ namassāmi.
Nāganti nāgo ca bhagavā, 'āguṃ na karotīti nāgo, na gacchantīti nāgo, na āgacchantīti nāgo.
Kathaṃ bhagavā āguṃ na karotīti nāgo: 'āgu' vuccati pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā
ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jarāmaraṇīyā.
12 ''Āguṃ na karoti kiñci loke (sabhiyāti bhagavā)
Sabbasaṃyoge visajja bandhanāni, 1
Sabbattha na sajjatī vimutto
Nāgo tādī pavuccate tathattā''ti. [A]
Evaṃ bhagavā 'āguṃ na karotīti nāgo.
Kathaṃ na bhagavā na gacchatīti nāgo: bhagavā na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ
gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na
dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena
gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena
gacchati, na vaggehi dhammehi sāyati, nīyyati vuyhati saṃharīyati. Evaṃ bhagavā 'na
gacchatī'ti nāgo.
1. Garuṃ karomi - machasaṃ
2. Sabbasaṃyojanā visajja-va-vi-ka-pana
[A.] Suttanipāta-sahiyasutta
[BJT Page 180] [\x 180/]
Kathaṃ bhagavā na āgacchatīti nāgo: sotāpattimagge ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na
pacceti, na paccāgacchati. Sakadāgāmimaggena - anāgāmimaggena - arahattamaggena ye
kilesā pahīnā te kilese na puneti, na pacceti na paccāgacchati. Evaṃ na āgacchatī'ti 'nāgoti'.
'Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ'.
Appeva maṃ bhagavā ovadeyyāti. Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya, sakkaccaṃ
ovadeyya, punappunaṃ ovadeyya, anusāseyyāti 'appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ
Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya,
Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ
Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyyā''ti.
Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ1 ābhijaññā
Akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ,
Addhā hi so oghamimaṃ atāri
Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho.
Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññāti 'brāhmaṇo'ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā
brāhmaṇo: sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti,
rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti, bāhitāssa honti
pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ
jātijarāmaraṇīyā.
1. Vedagumābhijaññā - machasaṃ
Vedagumabhijaññā-va-vi-ka
[BJT Page 182] [\x 182/]
13. ''Bāhetvā sabbapāpakāni (sahiyāti bhagavā)
Vimalo sādhu samāhito ṭhitatto,
Saṃsāramaticca kevalī so
Asito tādī pavuccate sa brahmā''[a]
Vedagūti: 'vedo' vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ
dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi, bhagavā tehi vedehi
jātijarāmaraṇassa antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto
vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto
abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato
nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā
dhammānaṃ viditattā vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, rāgo - doso - moho - māno vidito
hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā
āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:
''Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)
Samaṇānaṃ yānipattha2 brāhmaṇānaṃ
Sabba vedanāsu vītarāgo
Sabbaṃ vedamaticca vedagū so.
Ābhijaññāti abhijāneyya, ājāneyya, vijāneyya, paṭivijāneyya, paṭivijjheyyāti 'yaṃ brāhmaṇaṃ
vedaguṃ ābhijaññā. '
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti: 'akiñcanaṃ' ti: rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ
mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ. Yassete kiñcanā pahīnā
samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati
'akiñcano'. Kāmāti: uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame vatthukāmā?
Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā phoṭṭhabbā,
attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu
hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ
ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Bhavāti: dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo:
puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, ayaṃ kammabhavo. Katamo
paṭisandhiko punabbhavo: paṭisandhiko rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ
paṭisandhiko punabbhavo.
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti: akiñcanaṃ puggalaṃ kāmabhave ca asattaṃ alaggaṃ
alaggitaṃ apaḷibuddhaṃ nikkhantaṃ nissaṭaṃ vippamuttaṃ1 visaṃyuttaṃ vimariyādīkatena
cetasā viharantanti 'akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ'
Addhā hi so oghamimaṃ atārīti: 'addhā'ti: ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ
nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ apannakavacanaṃ
avatthāpanavacanametaṃ 'addhā'ti. Oghanti: kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ.
Atārīti: atari uttari patari samatikkami. Vītivattayīti 'addhā hi so oghamimaṃ atāri. '
[A.] Suttanipāta - sahiyasutta
1. Vippayuttaṃ-a-va-vī-ka-pana
[BJT Page 184] [\x 184/]
Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkhoti: 'tiṇṇo'ti: kāmoghaṃ tiṇṇo, 1 bhavoghaṃ tiṇṇo,
diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ tiṇṇo, saṃsārapathaṃ tiṇṇo, uttiṇṇo nittiṇṇo2 atikkanto
samatikkanto vītivatto,
So vutthavāso3 ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo
uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho.
Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato,
abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ
bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko
niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso (paramappattipatto). 4
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.
1. Otiṇṇo-pana
2. Nitthiṇṇo - machasaṃ
3. Vuṭṭhavāso-syā
4. Paramapattippatto - machasaṃ
[BJT Page 186] [\x 186/]
Asekhena samādhikkhandhena samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito
vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito.
Saccaṃ sampaṭipādiyitvā1 ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito.
Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya2 ṭhito. Mettāya
pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya
parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya3, parisuddhiyā ṭhito,
vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā4 ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito,
āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante
ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave
ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
14. ''Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇa6saṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
Tiṇṇo ca pāranti 'pāraṃ' vuccati amataṃ nibbānaṃ ''yo so sabbasaṃkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ'' so pāragato pārappatto7
antagato antappatto8. Koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato
vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato
abhayappatto accutagato accutappatto9 amatagato amatappatto10 nibbānagato
nibbānappatto so vutthavāso ciṇṇacaraṇo11 gataddho gatadiso gatakoṭiko
pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo
sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho
sacchikato abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ,
bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho
abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.
Asekhena samādhikkhandhena - paññākkhandhena - vimuttikkhandhena -
vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ
samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ
samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya -
muditāya - upekkhāya parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya,
parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito,
dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito,
paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante
ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
''Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇa6saṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
'Tiṇṇo ca pāraṃ'.
Akhiloti rāgo khilo doso khilo moho khilo kodho khilo upanāho khilo makkho khilo, paḷāso
khilo, issā khilo, macchariyaṃ khilo, māyā khilo, sāṭheyyaṃ khilo, thambho khilo, sārambho
khilo, māno khilo, atimāno khilo, mado khilo, pamādo khilo, sabbe kilesā khilā, sabbe
duccaritā khilā, sabbe darathā khilā, sabbe pariḷāhā khilā, sabbe santāpā khilā,
sabbākusalābhisaṃkhārā khilā, yassete khilā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā
abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati 'akhilo'.
1. Paṭipādiyitvā-syā
2. Vimuttipaṭisevanatāya - machasaṃ
3. Akammaññatāya-syā
4. Santussitattā - machasaṃ
5. Pacchimako bhave - machasaṃ, syā
6. Jātijarāmaraṇa-syā
7. Pāraṃgato pāraṃpatto-va-vi-ka
8. Antaṃgato antaṃpatto va-vi-ka
9. Accutaṃgato accutapatto-pa
Accantagato accantappatto-va-vi-ka
10. Amataṃgato-amatappatto-panana
11. So vuccati ciṇṇacaraṇo-pana
[BJT Page 188] [\x 188/]
Akaṅkhoti dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā,
dukkhanirodhagāmiṇiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā, aparante kaṅkhā,
pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā
evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho
saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ1 cittassa
manovilekho. Yassete kaṅkhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā
abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati 'akaṅkhoti' tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho'.
Tenāha bhagavā:
''Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā
Akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ,
Addhā hi so oghamimaṃ atāri
Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho''ti.
4-12
Vidvā ca yo vedagu naro idha
Bhavābhave saṅgamimaṃ visajja,
So vītataṇho anīgho nirāso
Atāri2 so jātijaranti brūmi.
Vidvā ca yo vedagū naro idhāti 'vidvā'ti vidvā vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Yo ti yādiso
-pe-----------------
Devo vā manusso vā. Vedagūti 'vedā' vuccanti catusu maggesu ñāṇaṃ ''paññā paññindriyaṃ
paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi, '' tehi vedehi
jātijarāmaraṇassa antagato antappatto3 koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto
vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto
abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato
nibbānappatto. 'Vedānaṃ vā antagato'ti vedagū, 'vedehi vā antagato'ti vedagū' sattannaṃ vā
dhammānaṃ4 viditattā vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā - sīlabbataparāmāso -
rāgo - doso - moho - māno vidito hoti, viditāssa5 honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā
ponobhavikā6 sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:
1. Chambhittataṃ - machasaṃ, syā
2. Attāri-syā
3. Attaṃgato antaṃpatto-va-vi-ka
4. Sattannaṃ dhammānaṃ-katthaci
5. Vidikassa-va-vi-ka
6. Ponabbhavikā-va-vi-ka
[BJT Page 190] [\x 190/]
15. ''Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)
Samaṇānaṃ yāni patthī brāhmaṇānaṃ
Sabbavedanāsu vītarāgo
Sabbaṃ vedamaticca vedagū so[a]''ti. 2
Naroti: satto naro māṇavo poso puggalo jīvo jāgū3 jantu indagu hindagu manujo. Idhāti
imissā diṭṭhiyā (-pe)-------------------
Imasmiṃ manussaloke 'vidvā ca yo vedagū naro idha'.
Bhavābhave saṅgamimaṃ visajjāti - 'bhavābhave'ti: bhavābhave kammabhave punabbhave,
kāmabhave kammabhave kāmabhave punabbhave, rūpabhave kammabhave rūpabhave
punabbhave, arūpabhave kammabhave arūpabhave punabbhave punappunabhave
punappunagatiyā punappunauppattiyā punappunapaṭisandhiyā4
punappunaattabhāvābhinibbattiyā. Saṅgāti sattasaṅgā: rāgasaṅgo dosasaṅgo mohasaṅgo māna
- diṭṭhi - kilesasaṅgo duccaritasaṅgo. Visajjāti: saṅge vossajitvā5 vā visajja, athavā saṅge
baddhe vibaddhe ābaddhe6 lagge laggite paḷibuddhe7 bandhane phoṭayitvā8 vā visajja,
yathā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ visajjaṃ karonti vikopenti,
evameva9 saṅge vossajitvā visajja athavā saṅge baddhe vibaddhe ābaddhe lagge laggite
paḷibuddhe bandhane phoṭayitvā vā visajjāti 'bhavābhave saṅgamimaṃ visajja. '
So vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmīti 'taṇhā'ti: rūpataṇhā, saddataṇhā,
gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā, yassesā taṇhā pahīnā
samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati
vītataṇho vigatataṇho cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho
paṭinissaṭṭhataṇho vītarāgo cattarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto
sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti so vītataṇho.
1. Yānidhatthi - machasaṃ
2. Sabbaveramaticca vedagunaro-va-vi-ka
3. Jātu-syā
4. Punappunaṃ gatiyā punappunaṃ uppattiyā
Punappunaṃ paṭisandhiyā-pana
5. Vosajjetvā - machasaṃ
6. Bandhe vibandhe ābandhe-syā
Vosajjetvā - machasaṃ
7. Paḷibandhe-sa
8. Mocayitvā cā-va-vi-ka-pa-syā
9. Evamete-pana
Evameva te - machasaṃ
[A.] Su-sabhiyasutta
[BJT Page 192] [\x 192/]
Anīghoti rāgo nīgho, doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho nīgho, makkho
nīgho, paḷāso nīgho, issā nīgho, macchariyaṃ nīgho, māyā nīgho, sāṭheyyaṃ nīgho,
thambho nīgho, sārambho nīgho, māno nīgho, atimāno nīgho, mado nīgho, pamādo
nīgho, sabbe kilesā nīghā, sabbe duccaritā nīghā, sabbe darathā nīghā, sabbe pariḷāhā
nīghā, sabbe santāpā nīghā, sabbākusalābhisaṃkhārā 1 nīghā, yassete nīghā pahīnā
samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati
'anīgho' nirāsoti 'āsā' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo
cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā
sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi
bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ,
rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā
pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā
sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā,
kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā
saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho
upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ
latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. '' Yassesā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā
abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati 'nirāso'. Jātīti ''yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ
tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbanti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ
paṭilābho.
Jaranti: yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ
valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko, ayaṃ vuccati jarā. So vītataṇho anīgho
nirāso atāri so jātijaranti brūmīti yo so vītataṇho ca anīgho ca nirāso ca so kho
jātijarāmaraṇaṃ atari uttari patari samatikkami vītivattayīti, brūmi ācikkhāmi desemi
paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'so vītataṇho anīgho
nirāso atāri so jātijaranti brūmī. '
Tenāha bhagavā:
''Vidvā ca yo vedagū naro idha
Bhavābhave saṅgamimaṃ visajja,
So vītataṇho anīgho nirāso
Atāri so jātijaranti brūmī''ti
Saha gāthāpariyosānā1 ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hama'smīti.
Mettagū suttaniddeso catuttho
1. Pariyosāne-va-vi-ka-pana
[BJT Page 194] [\x 194/]
5. Dhotaka suttaniddeso
5-1
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi me taṃ (iccāyasmā dhotako)
Vācā'bhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ,
Tava sutvāna nigghosaṃ
Sikkhe nibbānamattano.
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta'nti 'pucchā'ti tisso pucchā: adiṭṭhajotanā pucchā,
diṭṭhasaṃsandanā pucchā vimaticchedanā pucchā, katamā adiṭṭhajotanā pucchā: pakatiyā
lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ tassa ñāṇāya
dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhāvanāya. Pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.
Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā: pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ
vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. Aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ
diṭṭhasaṃsandanā pucchā. Katamā vimaticchedanā pucchā: pakatiyā saṃsayapakkhanto. Hoti
vimatipakkhanto dveḷhakajāto evannu kho na nu kho kinnukho kathaṃnu kho'ti. So
vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.
Aparāpi tisso pucchā: manussapucchā, amanussapucchā, nimmitapucchā. Katamā
manussapucchā: manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti: bhikkhū
pucchanti, bhikkhuṇiyo pucchanti, upāsikā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno
pucchanti, khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti,
gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti, ayaṃ manussapucchā. Katamā amanussapucchā:
amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchanti: nāgā pucchanti,
supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti. Gandhabbā pucchanti, mahārājāno
pucchanti, indā pucchanti, brahmāno pucchanti, devā pucchanti, ayaṃ amanussapucchā.
Katamā nimmitapucchā: yaṃ bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ
ahīnindriyaṃ, taṃ so nimmito[I] buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchati,
bhagavā vissajjeti. Ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.
Aparāpi 'tisso pucchā: attatthapucchā paratthapucchā ubhayatthapucchā. Aparāpi tisso
pucchā: diṭṭhadhammikatthapucchā samparāyikatthapucchā paramatthapucchā. Aparāpi
tisso pucchā: anavajjapucchā nikkilesatthapucchā vodānatthapucchā: aparāpi tisso pucchā:
atītapucchā anāgatapucchā paccuppannapucchā. Aparāpi tisso pucchā: kusalapucchā
akusalapucchā avyākatapucchā. Aparāpi tisso pucchā: satipaṭṭhānapucchā
sammappadhānapucchā iddhipādapucchā. Aparāpi tisso pucchā indriyapucchā balapucchā
bojjhaṅgapucchā. Aparāpi tisso pucchā: maggapucchā phalapucchā nibbānapucchāti.
Pucchāmi tanti: pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi taṃ, kathayassu me'ti
'pucchāmi taṃ. ' Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti. 'Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi me taṃ'.
Iccāyasmā dhotakoti: 'iccā'ti padasandhi3 padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Dhotakoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti.
'Iccāyasmā dhotako'.
Vācābhikaṅkhāmi mahesi tuyhanti: tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ4
kaṅkhāmi abhikaṅkhāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmi. Mahesīti
mahesi bhagavā, mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahantaṃ
samādhikkhandhaṃ mahantaṃ paññākkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ - mahantaṃ
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato tamokāyassa
padālanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esi gavesi
pariyesīti 'mahesi' mahato taṇhāsallassa abbūhanaṃ2 esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato
diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato mānadhajassa
pātanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato abhisaṃkhārassa vūpasamaṃ esi gavesi
pariyesīti 'mahesi'. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato
bhārassa nikkhepanaṃ. Esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi
gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'.
Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ5 esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato
dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahante satipaṭṭhāne mahante
sammappadhāne mahante iddhipāde - mahantāni indriyāni mahantāni balāni - mahante
bojjhaṅge - mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ - mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ
nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahesakkhehi6 vā sattehi esito gavesito pariyesito
kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho'ti mahesīti
'vācābhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ. '
Tava sutvāna nigghosanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ sutvā suṇitvā
uggahetvā (upadhārayitvā) upalakkhayitvāti5 'tava sutvāna nigghosaṃ. '
1. Pucchāmīti-machasaṃ, syā,
2. Vivarāhi vibhajāhi - machasaṃ, syā,
3. Sarasandhi-va-vi-ka-
4. Anusāsanaṃ, anusiṭṭhaṃ-machasaṃ,
Anusatthiṃ sa,
5. Upasallakkhīyitvā-va-ka
[BJT Page 196] [\x 196/]
Sikkhe nibbānamattanoti: 'sikkhā'ti tisso sikkhā: adhisīlasikkhā adhicittasikkhā
adhipaññāsikkhā.
Katamā adhisīlasikkhā? Idha bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati
ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
Khuddako sīlakkhandho mahanto sīlakkhandho, sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo
saṃvaro mukhaṃ pamukhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Ayaṃ adhisīlasikkhā.
Katamā adhicittasikkhā? Idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi
savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati.
Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ
samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca
viharati sato ca sampajāno sukhaṃ ca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti
'upekkhako satimā sukhavihārī'ti taṃ tatiyajjhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca
pahāṇā dukkhassa ca pahāṇā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhaṃ
asukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ
adhicittasikkhā.
Katamā adhipaññāsikkhā? Idha bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya
samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. So idaṃ dukkhanti
yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodho'ti
yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ
āsavanirodho'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti yathābhūtaṃ
pajānāti. Ayaṃ adhipaññāsikkhā. Nibbānamattoti attano rāgassa nibbāpanāya dosassa
nibbāpanāya, mohassa nibbāpanāya, kodhassa nibbāpanāya upanāhassa nibbāpanāya,
makkhassa nibbāpanāya, paḷāsassa nibbāpanāya, issāya nibbāpanāya, macchariyassa
nibbāpanāya, māyāya nibbāpanāya, sāṭheyyassa nibbāpanāya, sabbakilesānaṃ nibbāpanāya,
sabbaduccaritānaṃ nibbāpanāya, sabbadarathānaṃ nibbāpanāya, sabbapariḷāhānaṃ
nibbāpanāya, sabbasantāpānaṃ nibbāpanāya, sabbā kusalābhisaṅkhārānaṃ samāya
upasamāya vūpasamāya nibbāpanāya paṭinissaggāya paṭippassaddhiyā adhisīlampi
sikkheyya, adhicittampi sikkheyya, adhipaññampi sikkheyya, imā tisso sikkhāyo, āvajjanto
sikkheyya, jānanto sikkheyya, passanto sikkheyya, paccavekkhanto sikkheyya, cittaṃ
samādahanto1 sikkheyya, saddhāya adhimuccanto sikkheyya, viriyaṃ paggaṇhanto
sikkheyya, satiṃ upaṭṭhapento sikkheyya, cittaṃ samādahanto sikkheyya, paññāya pajānanto
sikkheyya, abhiññeyyaṃ abhijānanto sikkheyya, pariññeyyaṃ parijānanto sikkheyya,
pahātabbaṃ pajahanto sikkheyya, bhāvetabbaṃ bhāvento sikkheyya, sacchikātabbaṃ
sacchikaronto sikkheyya, ācareyya samācareyya samādāya vatteyyāti 'sikkhe
nibbānamattano. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi me taṃ (iccāyasmā dhotako)
Vātābhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ,
Tava sutvāna nigghosaṃ
Sikkhe nibbānamattano''ti.
5-2
Tena hātappaṃ karohi (dhotakāti bhagavā)
Idheva nipako sato,
Ito sutvāna nigghosaṃ
Sikkhe nibbānamattano.
Tena hātappaṃ karohīti ātappaṃ karohi, ussāhaṃ karohi, ussoḷhiṃ karohi, thāmaṃ karohi,
dhitiṃ karohi, viriyaṃ karohi, chandaṃ janehi. Saṃjanehi upaṭṭhapehi samuṭṭhapehi
nibbattehi abhinibbattehīti 'tena hātappaṃ karohi. '
1. Cittaṃ adhiṭṭhahanto-pana
Cittaṃ paṭṭhahanto-va-vi-ka
[BJT Page 198] [\x 198/]
Dhotakāti bhagavāti: bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti
gāravādhivacanametaṃ: apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti
bhagavā: bhaggamānoti bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā:
bhaggakilesoti bhagavā: bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ
antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā
bhagavā araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni
manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti dhotakāti bhagavā.
Idheva nipako satoti 'idhā'ti imissā diṭṭhiyā imissā khantiyā imissā ruciyā imasmiṃ ādāye
imasmiṃ dhamme imasmiṃ vinaye imasmiṃ dhammavinaye imasmiṃ pāvacane imasmiṃ
brahmacariye imasmiṃ satthusāsane imasmiṃ attabhāve imasmiṃ manussaloke. Nipakoti
nipako paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Satoti catūhi kāraṇehi sato:
kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato aparehipi catūhi kāraṇehi sato: asati
parivajjanāya sato: satikaraṇīyānañca dhammānaṃ katattā sato: satipaṭipakkhānaṃ
dhammānaṃ hatattā sato: satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā sato. Aparehipi catūhi
kāraṇehi sato: satiyā samannāgatattā sato: satiyā vasitattā sato: satiyā pāguññatāya sato:
satiyā apaccoropanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satattā sato: santattā sato:
samitattā sato: santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato: dhammānussatiyā
sato: saṅghānussatiyā sato: sīlānussatiyā sato: cāgānussatiyā sato: devatānussatiyā sato:
ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā sato: kāyagatāsatiyā sato: upasamānussatiyā satoti. Yā
sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ
satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ vuccati sati. Iminā sati upeto
hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno samannāgato. So vuccati sato'ti
'idheva nipako sato'.
Ito sutvāna nigghosanti ito mayhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ1 sutvā suṇitvā
uggahetvā2 (upadhārayitvā) upalakkhayitvāti 'ito sutvāna nigghosaṃ. '
Sikkhe nibbānamattanoti: 'sikkhā'ti tisso sikkhā: adhisīlasikkhā adhicittasikkhā
adhipaññāsikkhā.
Katamā adhisīlasikkhā? Idha bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati
ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
Khuddako sīlakkhandho mahanto sīlakkhandho, sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo
saṃvaro mukhaṃ pamukhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Ayaṃ adhisīlasikkhā.
Katamā adhicittasikkhā? Idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi
savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati.
Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ
samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca
viharati sato ca sampajāno sukhaṃ ca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti
'upekkhako satimā sukhavihārī'ti taṃ tatiyajjhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca
pahāṇā dukkhassa ca pahāṇā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhaṃ
asukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ
adhicittasikkhā.
Katamā adhipaññāsikkhā? Idha bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya
samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. So idaṃ dukkhanti
yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodho'ti
yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ
āsavanirodho'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti yathābhūtaṃ
pajānāti. Ayaṃ adhipaññāsikkhā. Nibbānamattoti attano rāgassa nibbāpanāya dosassa
nibbāpanāya, mohassa nibbāpanāya, kodhassa nibbāpanāya upanāhassa nibbāpanāya,
makkhassa nibbāpanāya, paḷāsassa nibbāpanāya, issāya nibbāpanāya, macchariyassa
nibbāpanāya, māyāya nibbāpanāya, sāṭheyyassa nibbāpanāya, sabbakilesānaṃ nibbāpanāya,
sabbaduccaritānaṃ nibbāpanāya, sabbadarathānaṃ nibbāpanāya, sabbapariḷāhānaṃ
nibbāpanāya, sabbasantāpānaṃ nibbāpanāya, sabbā kusalābhisaṅkhārānaṃ samāya
upasamāya vūpasamāya nibbāpanāya paṭinissaggāya paṭippassaddhiyā adhisīlampi
sikkheyya, adhicittampi sikkheyya, adhipaññampi sikkheyya, imā tisso sikkhāyo, āvajjanto
sikkheyya, jānanto sikkheyya, passanto sikkheyya, paccavekkhanto sikkheyya, cittaṃ
samādahanto sikkheyya, saddhāya adhimuccanto sikkheyya, viriyaṃ paggaṇhanto
sikkheyya, satiṃ upaṭṭhapento sikkheyya, cittaṃ samādahanto sikkheyya, paññāya pajānanto
sikkheyya, abhiññeyyaṃ abhijānanto sikkheyya, pariññeyyaṃ parijānanto sikkheyya,
pahātabbaṃ pajahanto sikkheyya, bhāvetabbaṃ bhāvento sikkheyya, sacchikātabbaṃ
sacchikaronto sikkheyya, ācareyya samācareyya samādāya vatteyyāti 'sikkhe
nibbānamattano. '
Tenāha bhagavā:
''Tena hātappaṃ karohi (dhotakāti bhagavā)
Idheva nipako sato,
Ito sutvāna nigghosaṃ
Sikkhe nibbānamattano''ti.
1. Anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ - machasaṃ
2. Uggahitvā-pana-uggaṇhitvā - machasaṃ
[BJT Page 200] [\x 200/]
5-3
Passāmahaṃ devamanussaloke
Akiñcanaṃ brāhmaṇaṃ irīyamānaṃ1
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu
Pamuñca maṃ sakka kathaṅkathāhi.
Passāmahaṃ devamanussaloketi 'devā'ti tayo devā: sammutidevā uppattidevā visuddhidevā.
Katame sammutidevā: sammutidevā vuccanti rājāno ca rājakumārā ca deviyo ca ime
vuccanti sammutidevā. Katame uppattidevā: uppattidevā vuccanti catummahārājikā devā
tāvatiṃsā devā yāmā devā tusitā devā nimmāṇaratī devā paranimmitavasavattī devā
brahmakāyikā devā, ye ca devā taduttariṃ2 ime vuccanti uppattidevā. Katame visuddhidevā:
visuddhidevā vuccanti tathāgatasāvakā arahanto khīṇāsavā, ye ca paccekasambuddho3 ime
vuccanti visuddhidevā, bhagavā sammutidevānaṃ ca uppattidevānaṃ ca visuddhidevānaṃ
ca devo ca atidevo ca devātidevo ca sīhasīho nāganāgo gaṇigaṇī munimunī rājarājā.
Passāmahaṃ devamanussaloketi manussaloke devaṃ passāmi atidevaṃ passāmi devātidevaṃ
passāmi dakkhāmi olokemi nijjhāyāmi upaparikkhāmīti 'passāmahaṃ deva manussaloke. '
Akiñcanaṃ brāhmaṇaṃ irīyamānanti 'akiñcananti rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ
mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ, te kiñcanā buddhassa
bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā4 āyatiṃ anuppādadhammā.
Tasmā buddho akiñcano. Brāhmaṇoti bhagavā sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo:
sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti, rāgo bāhito
hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti, bāhitāssa honti pāpakā akusalā
dhammā saṅkilesikā ponobhavikā5 sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.
1. Brāhmaṇa iriyamāṇaṃ-va-vī-ka
Brāhmaṇaviriya mānaṃ - machasaṃ
2. Taduttari - machasaṃ, syā
3. Paccekabuddhā - machasaṃ
4. Anabhāvaṃkatā-ma cha maṃ, syā
5. Ponabbhavīkā-pana-ka-
[BJT Page 202] [\x 202/]
1 ''Bāhetvā1 sabbapāpakāni (sahiyāti bhagavā)
Vimalo sādhu samāhito ṭhitatto,
Saṃsāramaticca kevalī so
Asito tādī pavuccate2 sa brahmā. ''[A]
Iriyamānanti carantaṃ viharantaṃ irīyantaṃ3 vattentaṃ pālentaṃ yapentaṃ yāpentanti
'akiñcanaṃ brāhmaṇaṃ irīyamānaṃ. '
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhūti 'tanti' bhagavantaṃ bhaṇati. Namassāmīti kāyena vā
namassāmi, vācāya vā namassāmi, cittena vā namassāmi, anvatthapaṭipattiyā vā namassāmi,
dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassāmi, sakkaromi garukaromi mānemi pūjemi.
Samantacakkhūti 'samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ, bhagavā sabbaññutañāṇena
upeto samupeto upagato samupagato uppanno sampanno4 samannāgato.
2. ''Na tassa addiṭṭha5midatthi kiñcī
Atho aviññātamajānitabbaṃ
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti. [A]
'Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu'
Pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhīti 'sakkā'ti sakko bhagavā 'sakyakulā pabbajito'ti pi
sakko, athavā 'aḍḍho mahaddhano dhanavā'ti pi sakko, tassimāni dhanāni, seyyathīdaṃ6:
saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ
paññādhanaṃ (satipaṭṭhānadhanaṃ) sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ
indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhanaṃ,
imehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahādhano dhanavāti'pi sakko.
1. Bāhitvā - machasaṃ
2. Pavuccati brahmā-va-vi-ka-
3. Iriyantaṃ - machasaṃ-syā
4. Pamuppanno-sa
Samuppanno - machasaṃ
5. Adiṭṭha-syā
6. Seyyathīdaṃ - machasaṃ
[A.] Suttanipāta-sahiya sutta
[BJT Page 204] [\x 204/]
Athavā sakko 'pahū visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīru acchambhī anutrāsī apalāyī,
pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃso, tipi sakko,
. 5'Kathaṅkathā' vuccati
Vicikicchā, dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā,
dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā , aparante kaṅkhā,
pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā
evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho
saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ1 cittassa
manovilekho.
. 5
Pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhīti muñca maṃ, pamuñca maṃ, mocehi maṃ pamocehi
maṃ, uddhara maṃ, samuddhara maṃ, uṭṭhāpehi maṃ, kathaṃkathāsallatoti 'pamuñca maṃ
sakka kathaṅkathāhi. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Passāmahaṃ deva manussaloke
Akiñcanaṃ brāhmaṇaṃ irīyamānaṃ,
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu
Pamuñca maṃ sakka kathaṅkathāhī''ti.
5-4
Nāhaṃ sahissāmi3 pamocanāya
Kathaṅkathiṃ dhotaka kañci loke
Dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno3
Evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresi.
Nāhaṃ sahissāmi pamocanāyāti nāhaṃ taṃ sakkomi muñcituṃ, pamuñcituṃ mocetuṃ
pamocetuṃ uddharituṃ samuddharituṃ4 uṭṭhāpetuṃ samuṭṭhāpetuṃ kathaṅkathāsallatoti
evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya. Athavā na īhāmi, na samīhāmi, na ussahāmi, na
vāyamāmi na ussāhaṃ karomi, na ussoḷhiṃ karomi5, na thāmaṃ karomi, na dhitiṃ karomi,
na viriyaṃ karomi, na chandaṃ janemi, na sañjanemi, na nibbattemi na abhinibbattemi,
assaddhe6 puggale acchandake kusīte hīnaviriye appaṭipajjamāne dhammadesanāyāti
evampi 'nāhaṃ sahissāmi pamocanāya:
1. Chamhitattaṃ- - machasaṃ, syā, si
2. Samissāmi-syā
3. Ajānamāno-va. Vī, ka
4. Uddharāpetuṃ samuddharāpetuṃ-pana
5. Na ussoḷhi karomi-pa, va, vī-ka
6. Asadhe-pa-va-vi-ka
7. Acchindike - machasaṃ, syā
[BJT Page 206] [\x 206/]
Athavā natthañño koci mocetā, te yadi moceyyuṃ, sakena thāmena sakena balena sakena
viriyena sakena parakkamena sakena purisathāmena attanā sammāpaṭipadaṃ
anulomapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ
paṭipajjamānā moceyyunti1 evampi 'nāhaṃ sahissāmi pamocanāya' vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
'so vata cunda, attanā palipapalipanno paraṃ palipapalipannaṃ uddharissatīti netaṃ ṭhānaṃ
vijjati, so vata cunda, attanā adanto avinīto aparinibbuto paraṃ damessati vinessati
parinibbāpessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī''ti[a]
Evampi 'nāhaṃ sahissāmi pamocanāya'
Vuttampi hetaṃ bhagavatā:
3 1Attanāva kataṃ pānaṃ attanā saṃkilissati
Attanā akataṃ pāpaṃ attanāva visujjhati
Suddhi asuddhi paccattaṃ nāññamañño2 visodhaye'ti. [B]
Evampi 'nāhaṃ sahissāmi pamocanāya'.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Evameva kho brāhmaṇa, tiṭṭhateva nibbānaṃ tiṭṭhati nibbānagāmī maggo tiṭṭhāmahaṃ
samādapetā, atha ca pana mama sāvakā mayā evaṃ ovadiyamānā evaṃ anusāsiyamānā
appekacce accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādhenti, ekacce nārādheti. Ettha kyāhaṃ brāhmaṇa,
karomi maggakkhāyī3 brāhmaṇa tathāgato, maggaṃ buddhā ācikkhanti, attanā
paṭipajjamānā muñceyyu''nti. [C]
Evampi 'nāhaṃ sahissāmi pamocanāya. '
1. Muṃceyyunti-pana, va, vī, ka
2. Nāñño aññaṃ-pa, vi, vī, ka
3. Maggamakkhāyi-pana
[A] majjhima nikāya-sallekha sutta
[B] dhammapada-attavagga
[C] majjhimanikāya-gaṇakamoggallāna sutta
[BJT Page 208] [\x 208/]
Kathaṅkathiṃ dhotaka (kañci) loketi kathaṅkathiṃ puggalaṃ 'sakaṅkhaṃ savilekhaṃ1
sadveḷhakaṃ savicikicchaṃ. Kañcīti kañci khattiyaṃ vā brāhmaṇaṃ vā vessaṃ vā suddaṃ vā
gahaṭṭhaṃ vā pabbajitaṃ vā devaṃ vā manussaṃ vā. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke
khandhaloke dhātuloke āyatanaloketi. 'Kathaṅkathiṃ dhotaka kañci loke, '
Dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno2ti 'dhammaṃ seṭṭhaṃ' vuccati 'amataṃ nibbānaṃ' yo so
sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
Seṭṭhanti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhammaṃ. Ājānamanoti
ājānamāno vijānamāno paṭivijānamāno paṭivijjhamānoti 'dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno. '
Evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresīti evaṃ tvaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ
tareyyāsi uttareyyāsi patareyyāsi samatikkameyyāsi vītivatteyyāsīti 'evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ
taresi. '
Tenāha bhagavā:
''Nāhaṃ sahissāmi pamocanāya (dhotakāti bhagavā)
Kathaṅkathiṃ dhotaka kañci loke,
Dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno
Evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresī''ti.
5-5
Anusāsa brahme, karuṇāyamāno (iccāyasmā dhotako)
Vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ,
Yathāhaṃ ākāsova3 abyāpajjamāno4
Idheva santo asito careyyaṃ.
Anusāsa brahme, karuṇāyamānoti 'anusāsa brahme'ti anusāsa brahme, anugaṇha brahme,
anukampa brahmeti 'anusāsa brahme. ' Karuṇāyamānoti karuṇāyamāno anuddayamāno5
anurakkhamāno anugaṇhamāno anukampamānoti 'anusāsa brahme karuṇāyamāno. '
1. Sakhilaṃ - machasaṃ, syā
2. Ajānamāno-va, vī, ka
3. Ākāso va-syā
4. Abyāpajjhamāno-syā
5. Anudayamāno - machasaṃ
[BJT Page 210] [\x 210/]
Vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññanti 'vivekadhammaṃ' vuccati amataṃ nibbānaṃ. 'Yo so
sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ,
yamahaṃ vijaññanti yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyaṃ
adhigaccheyyaṃ phasseyyaṃ sacchikareyyanti 'vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ'
Yathāhaṃ ākāsova abyāpajjamānoti yathā ākāso na pajjati1 na gaṇhāti2 na bajjhati na
paḷibajjhati evaṃ āpajjamāno3 agaṇhamāno abajjhamāno apaḷibajjhamānoti evampi ākāsova
abyāpajjamāno' yathā ākāso na rajjati lākhāya vā haliddiyā vā4 nīliyā vā5 mañjeṭṭhāya vā,
evaṃ arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti, evampi 'ākāsova abyāpajjamāno'.
Yathā ākāso na kuppati, na byāpajjati, na patitthiyati6 na paṭihaññati, evaṃ akuppamāno
abyāpajjamāno apatitthiyamāno apaṭihaññamānoti evampi 'ākāsova abyāpajjamāno'.
Idheva santo asito careyyanti: 'idheva santo'ti: idheva santo samāno, idheva nisinno samāno,
7 imasmiṃ yeva āsane nisinno samāno, imissāyeva parisāya nisinno samānoti, evampi
'idheva santo. ' Athavā idheva santo upasanto vūpasanto nibbuto paṭippassaddhoti evampi
'idheva santo'. Asitoti dve nissayā: taṇhānissayo ca diṭṭhinissayo ca, katamā taṇhānissayo:
yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ
mamāyitaṃ, idaṃ mama, etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama rūpā saddā gandhā rasā
phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā
khettā vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca
koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā
aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, ayaṃ taṇhānissayo. Katamā diṭṭhi diṭṭhinissayo: vīsativatthukā
sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā
diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ
diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ
titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ
yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhigatāni, ayaṃ diṭṭhinissayo. Taṇhānissayaṃ pahāya
diṭṭhinissayaṃ paṭinissajitvā cakkhuṃ anissito, sotaṃ anissito, ghānaṃ anissito jivhaṃ
anissito, kāyaṃ anissito, manaṃ anissito. Rūpe - sadde - gandhe - rase - phoṭṭhabbe -
dhamme - kulaṃ gaṇaṃ āvāsaṃ lābhaṃ yasaṃ pasaṃsaṃ sukhaṃ cīvaraṃ piṇḍapātaṃ
senāsanaṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ kāmadhātuṃ rūpadhātuṃ arūpadhātuṃ
kāmabhavaṃ rūpabhavaṃ arūpabhavaṃ saññābhavaṃ asaññābhavaṃ
nevasaññānāsaññābhavaṃ ekavokārabhavaṃ catuvokārabhavaṃ pañcavokārabhavaṃ atītaṃ
anāgataṃ paccuppannaṃ diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ sabbe dhamme asito anissito
anallīno anupagato anajjhosito anadhimutto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaṃyutto
vimariyādīkatena cetasā. Careyyanti careyyaṃ vihareyyaṃ irīyeyyaṃ vatteyyaṃ pāleyyaṃ
yapeyyaṃ yāpeyyanti 'idheva santo asito careyyaṃ. '
1. Na sajjati-pana, na ppajjati, syā
2. Na gaṇhati-machasaṃ
3. Asajjamāno-pana, va, vī, ka
4. Haliddena vā-syā
5. Nīlena vā-syā
6. Patilīyati-machasaṃ
Pathilīyati-syā
7. Idheva samāno-machasaṃ
[BJT Page 212] [\x 212/]
Tenāha so brāhmaṇo:
''Anusāsa brahme, karuṇāyamāno
Vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ,
Yathāhaṃ ākāsova abyāpajjamāno
Idheva santo asito careyya''nti.
5-6
Kittayissāmi te santiṃ (dhotakāti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme1 anītihaṃ,
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
Kittayissāmi te santinti: rāgassa santiṃ dosassa santiṃ mohassa santiṃ kodhassa santiṃ
upanāhassa - makkhassa - paḷāsassa - issāya - macchariyassa - māyāya - sāṭheyyassa -
thambhassa - sārambhassa - mānassa - atimānassa - madassa - pamādassa - sabbakilesānaṃ
- sabbaduccaritānaṃ - sabbadarathānaṃ - sabbapariḷāhānaṃ - sabbasantāpānaṃ - sabbā
kusalābhisaṃkhārānaṃ santiṃ upasantiṃ vūpasantiṃ nibbutiṃ paṭippassaddhiṃ kittayissāmi,
pakittayissāmi ācikkhissāmi desissāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi
vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsessāmīti 'kittayissāmi te santiṃ'
Dhotakāti bhagavāti 'dhotakā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.
Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'dhotakāti bhagavā. '
Diṭṭhe dhamme anītihanti 'diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme
vibhūte dhamme vibhāvite dhamme
'Sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
dhammā anattā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci
samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite
dhamme tīrite dhamme vibhāvite dhamme vibhūte dhammeti evampi diṭṭhe dhamme.
1. Diṭṭheva dhamme-pana-va-vi-ka
[BJT Page 214] [\x 214/]
Athavā dukkhe diṭṭhe dukkhaṃ kathayissāmi, samudaye diṭṭhe samudayaṃ kathayissāmi,
nirodhe diṭṭhe nirodhaṃ kathayissāmi, magge diṭṭhe maggaṃ kathayissāmī'ti evampi
'diṭṭhe dhamme'. Athavā 'sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ paccattaṃ
veditabbaṃ viññūhīti evampi 'diṭṭhe dhamme' anītihanti na itihītihaṃ1 na itikirāya na
paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na
diṭṭhinijjhānakkhantiyā sāmaṃ sayamabhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ taṃ kathayissāmīti
'diṭṭhe dhamme anītiha'nti.
Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā
sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
dhammā anattā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci
samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento.
Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto
vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. So vuccati 'sato'.
Caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpentoti 'yaṃ viditvā sato
caraṃ'.
Tare loke visattikanti: 'visattikā' vuccati taṇhā. ''Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti visattikā, visālāti visattikā,
visaṭāti visattikā3 visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā,
visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā.
Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase
pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre
kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave
Saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave
pañcavokārabhave, atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu
visaṭā vitthatāti 'visattikā'. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke
āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā2 loke vetaṃ vīsattikaṃ3 sato tareyya,
uttareyya patareyya
Samatikkameyya vītivatteyyāti 'tare loke visattikaṃ.
Tenāha bhagavā:
''Kittayissāmi te santiṃ (dhotakāti bhagavā)
Diṭṭhe dhamme anītihaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikanti''.
1. Na itihanti-va, vi, ka
Itihītihaṃ - machasaṃ
2. Loke vā sā vīsattikā-pa, va, vi
3. Loke vā taṃvīsattikaṃ-va, vi, ka,
[BJT Page 216] [\x 216/]
5-7
Tañcāhaṃ abhinandāmi
Mahesi santimuttamaṃ
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ
Tañcāhaṃ abhinandāmīti 'taṃ'ti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ1 nandāmi,
abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmīti
'tañcāhaṃ abhinandāmi. '
Mahesi santimuttamanti: 'mahesī'ti mahesī2 bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi
pariyesīti 'mahesi' mahantaṃ samādhikkhandhaṃ mahantaṃ paññākkhandhaṃ - mahantaṃ
vimuttikkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'
Mahato tamokāyassa padālanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato vipallāsassa
pabhedanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato taṇhāsallassa abbūhanaṃ esi gavesi
pariyesīti 'mahesi' mahato diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'.
Mahato mānadhajassa pātanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato abhisaṃkhārassa
vūpasamaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesīti
'mahesi'. Mahato bhārassa nikkhepanaṃ. Esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato
saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi
gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ5 esi gavesi pariyesīti
'mahesi'. Mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahante
satipaṭṭhāne mahante sammappadhāne mahante iddhipāde - mahantāni indriyāni
mahantāni balāni - mahante bojjhaṅge - mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ - mahantaṃ
paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahesakkhehi6 vā sattehi esito
gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho'ti
mahesī. Santimuttamanti 'santi' vuccati amataṃ nibbānaṃ, ''yo so sabbasaṃkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ uttamanti aggaṃ seṭṭhaṃ
viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti' 'mahesī santi muttamaṃ. '
Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā
sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
dhammā anattā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci
samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento.
Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto
vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. So vuccati 'sato'.
Caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpentoti 'yaṃ viditvā sato
caraṃ'.
Tare loke visattikanti 'visattikā' vuccati taṇhā. ''Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti visattikā, visālāti visattikā,
visaṭāti visattikā3 visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā,
visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā.
Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase
pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre
kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave
asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave,
atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthatāti
'visattikā'. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare
loke visattikanti loke vesā visattikā lokevetaṃ visattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya
samatikkameyya vītivatteyyāti 'tare loke visattikaṃ.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Tañcāhaṃ abhinandāmi
Mahesī santimuttamaṃ,
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattika''nti.
1. Anusandhiṃ-va, vī, syā,
Anusiṭṭhaṃ-machasaṃ
2. Kiṃ mahesi-machasaṃ
[BJT Page 218] [\x 218/]
5-8
Yaṃ kiñci sampajānāsi' (dhotakāti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe,
Etaṃ viditvā2 saṅgoti loke
Bhavābhavāya mākāsi taṇhaṃ.
Yaṃ kiñci sampajānāsīti yaṃ kiñci sampajānāsi ājānāsi vijānāsi paṭivijānāsi paṭivijjhasīti 'yaṃ
kiñci sampajānāsi'. Dhotakāti bhagavāti 'dhotakā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.
Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'dhotakāti bhagavā. '
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti 'uddha'nti anāgataṃ, adhoti atītaṃ, tiriyañcāpi majjheti
paccuppannaṃ. 'Uddha'nti devaloko, 'adho'ti apāyaloko, tiriyañcāpi majjheti manussaloko,
athavā uddhanti kusalā dhammā, 'adho'ti akusalā dhammā. 'Tiriyaṃ cāpi majjhe'ti abyākatā
dhammā. Uddhanti arūpadhātu, 'adho'ti kāmadhātu, tiriyañcāpi majjhe'ti rūpadhātu.
Uddhanti sukhā vedanā. 'Adho'ti dukkhā vedanā, tiriyañcāpi majjhe'ti adukkhamasukhā
vedanā. 'Uddha'nti uddhaṃ pādatalā 'adho'ti adho kesamatthakā, 'tiriyañcāpi majjhe'ti
vemajjheti uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe'.
Etaṃ viditvā saṅgoti loketi saṅgo eso lagganaṃ etaṃ bandhanaṃ etaṃ paḷibodho3 esoti ñatvā
jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti 'etaṃ viditvā saṅgoti loke. '
Bhavābhavāya mākāsi taṇhanti 'taṇhā ti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā
phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Bhavābhāvāyāti bhavābhavāya kammabhavāya
punabbhavāya, kāmabhavāya, kammabhavāya kāmabhavāya punabbhavāya, rūpabhavāya
kammabhavāya rūpabhavāya punabbhavāya, arūpabhavāya kammabhavāya arūpabhavāya
punabbhavāya punappunabhavāya punappunagatiyā4 punappunauppattiyā
punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā taṇhaṃ mākāsi, mā janesi mā
sañjanesi mā nibbattesi mābhinibbattesi, pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti
'bhavābhavāya mākāsi taṇhanti'.
Tenāha bhagavā:
''Yaṃ kiñci sampajānāsi (dhotakā'ti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe,
Etaṃ viditvā saṅgo'ti loke
Bhavābhavāya mākāsi taṇha''nti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hama'smīti.
Dhotaka sutta niddeso pañcamo.
1. Saṃjānāmi-va, mi
2. Evaṃ viditvā-pana
3. Palibodho-machasaṃ
4. Punappuna jātiyā-pana
[BJT Page 220] [\x 220/]
6. Upasīva suttaniddeso
6-1
Eko ahaṃ sakka, mahantamoghaṃ (iccāyasmā upasīvo)
Anissito no visahāmi tārituṃ
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu
Yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ.
Eko ahaṃ sakka mahantamoghanti 'eko'ti puggalo vā me dutiyo natthi, dhammo vā me
dutiyo natthi, yaṃ vā puggalaṃ nissāya, dhammaṃ vā nissāya mahantaṃ kāmoghaṃ
bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ
vītivatteyyanti eko. Sakkāti sakko, bhagavā 'sakyakulā pabbajitoti'pi sakko. Athavā 'aḍḍho
mahaddhano dhanavāti'pi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathīdaṃ: saddhādhanaṃ
sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ
satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ indriyadhanaṃ baladhanaṃ
bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhanaṃ, imebhi anekehi
dhanaratanehi1 aḍḍho mahaddhano dhanavāti'pi sakko. Athavā sakko pahu visavī
alamatto2 sūro vīro3 vikkanto abhīru acchambhi anutrāsi apalāyī pahīnabhayabheravo
vigatalomahaṃso'tipi sakkoti 'eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ'.
Iccāyasmā upasīvoti 'iccā'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ
'Āyasmā'ti. Piyavacanaṃ: upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti
vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti 'iccāyasmā upasīvo'.
Anissito no visahāmi tāritunti anissito'ti puggalaṃ vā anissito, dhammaṃ vā anissito, no
visahāmi, na ussahāmi, na sakkomi, na paṭibalo, mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ
diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarituṃ uttarituṃ patarituṃ samatikkamituṃ vītivattitunti 'anissito no
visahāmi tārituṃ'.
1. Dhammaratanehi-va, vi
2. Pahu vibhavī alamatto-va, vī, ka
3. Dhīro-va, vi
[BJT Page 222] [\x 222/]
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhūti 'ārammaṇa'nti ālambanaṃ1 nissayaṃ upanissayaṃ.
Brūhīti ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi.
Samantacakkhūhi 'samantacakkhu' vuccati sabbaññutañāṇaṃ, bhagavā tena
sabbaññutañāṇena upeto samupeto upagato samupagato uppanno2 sampanno3
samannāgato.
''Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci
Ato aviññātamajānitabbaṃ,
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti. [A]
'Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu. '
Yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyanti 'yaṃ nissito'ti yaṃ puggalaṃ vā nissito, dhammaṃ vā
nissito, mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ
patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti 'yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ (iccāyasmā upasīvo)
Anissito no visahāmi tārituṃ
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu
Yaṃ nissito oghamimaṃ tareyya''nti
6-2
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satīmā (upasīvā'ti bhagavā)
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ
Kāme pahāya virato kathāhi
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa4.
Ākiñcaññaṃ pekkamāno satimāti so brāhmaṇo pakatiyā ākiñcaññāyatanasamāpattilābhī
santaṃ yeva5 nissayaṃ na jānāti 'ayaṃ me nissayo'ti tassa bhagavā nissayaṃ ca ācikkhati,
uttariñca niyyānapathaṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā
tattha jāte cittacetasike dhamme aniccato pekkhamāno dukkhato - rogato - gaṇḍato - sallato
- aghato - ābādhato - parato - palokato - ītito - uppaddavato - bhayato - upassaggato -
calato - pabhaṅguto - addhuvato - atāṇato - alenato - asaraṇato -
1. Ārammaṇaṃ ālambaṇaṃ - machasaṃ, syā
2. Uppanno - katthaci
3. Samupapanno - machasaṃ
4. Rattamahābhipassa - syā
5. Samāpattilābhīyeva - machasaṃ, syā
[A.] Paṭisambhidāmagga - ñāṇa kathā, indriya kathā
[BJT Page 224] [\x 224/]
Asaraṇībhūtato - rittato - tucchato - suññato - anattato - ādīnavato - vīparināmadhammato
- asārakato - aghamūlato vadhakato vibhavato' - sāsavato - saṅkhatato - mārāmisato -
jātidhammato - jarādhammato - vyādhidhammato - maraṇadhammato -
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato - saṃkilesikadhammato -
samudayadhammato - atthaṅgamato - assādato - ādīnavato - nissaraṇato - pekkhamāno
dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamāno. Satimāti ''yā sati anussati
paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ
sammāsati ayaṃ vuccati sati' imāya satiyā upeto hoti samupeto upagato samupagato
upapanno sampanno samannāgato, so vuccati satimāti 'ākiñcaññaṃ pekkhamāno satīmā. '
Upasīvāti bhagavāti 'upasīvā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati,
Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'upasīvāti bhagavā. '
Natthīti nissāya tarassu oghanti 'natthi kiñcī'ti ākiñcaññāyatanasamāpatti' kiṃkāraṇā 'natthi
kiñcī'ti ākiñcaññāyatanasamāpatti viññāṇañcāyatanasamāpatti sato samāpajjitvā tato
vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāveti vyabhāveti2 antaradhāpeti3 'natthi kiñcī'ti passati,
taṃkāraṇā 'natthi kiñcī'ti ākiñcaññāyatanasamāpatti, taṃ nissāya3 upanissāya ālambanaṃ4
karitvā kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarassu uttarassu patarassu
samatikkamassu vītivattassūtī 'natthīti nissāya tarassu oghaṃ'.
Kāme pahāya virato kathāhīti 'kāmā'ti uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
[BJT Page 224] [\x 224/]
Kāme pahāyāti vatthukāme parijānitvā kilesakāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā
anabhāvaṃ gametvāti kāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti
'kāme pahāya'. Virato kathāhīti 'kathaṃkathā' vuccati vicikicchā, dukkhe kaṅkhā,
dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā,
Dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā , aparante kaṅkhā,
pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā
evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho
saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ6 cittassa
manovilekho. ' Kathaṃkathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippayutto7
visaṃyutto vimariyādīkatena cetasā viharatīti evampi 'virato kathāhi'. Athavā dvattiṃsāya
tiracchānakathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippayutto7 visaṃyutto
vimariyādīkatena cetasā viharatīti evampi virato kathāhīti 'kāme pahāya virato kathāhi. '
1. Bhavato vibhavato-va, vi
2. Vibhāveti - machasaṃ, syā
3. Antaradhāyati-va, vi,
4. . . . Samāpattiṃ nissāya - machasaṃ
5. Ālambaṇaṃ - machasaṃ,
Ārammaṇaṃ, ālambaṇaṃ-syā
6. Chambhitattaṃ - machasaṃ, syā
7. Vippamutto - machasaṃ, va
[BJT Page 226] [\x 226/]
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassāti 'taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā,
rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā 'nattaṃ' vuccati1 ratti, ahoti divaso, rattiñca
divā ca taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ
uppattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ2 vaṭṭakkhayaṃ passa,
abhipassa dakkha olokaya nijjhāya upparikkhāti 'taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa. '
Tenāha bhagavā:
''Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satīmā (upasīvāti bhagavā)
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ,
Kāme pahāya virato kathāhi
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassā''ti.
6-3
Sabbesu kāmesu yo vītarāgo (iccāyasmā upasīvo)
Ākiñcaññaṃ nissayo hitva maññaṃ3
Saññāvimokkhe parame'dhimutto
Tiṭṭhe nu so4 tattha anānuyāyi. 5
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti: 'sabbesū'ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ
pariyādiyanavacanametaṃ 'sabbesū'ti.
Kāmesūti 'kāmā'ti: uddānato dve kāmā vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame vatthukāmā?
Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā phoṭṭhabbā,
attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu
hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ
ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti sabbesu kāmesu yo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo
muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo (vikkhambhanatoti) 'sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
'
Iccāyasmā upasīvoti 'iccā'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti
iccāyasmā upasīvo.
Ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññanti: heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā
atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito assito allīno6
upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti 'ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññaṃ. '
1. Rattanti-syā
2. Bhavasaṃsārakkhayaṃ-pa, va, vi
3. Hitvāmaññaṃ-va, vi, machasaṃ, -sa
4. Tiṭṭheyyaṃ so-va, vi,
5. Anānuvāyi-pa, va, vi-sa
6. Nissito allīno-va, vi, machasaṃ
[BJT Page 228] [\x 228/]
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti 'saññāvimokkhā' vuccanti sattasaññāsamāpattiyo, yāvatā
saññāsamāpattī, tāsaṃ1 ākiñcaññāyatanasamāpatti vimokkho aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca
pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare
adhimuttavimokkhena adhimutto tatrādhimutto taccarito tabbahulo taggaruko tantinno
tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti 'saññāvimokkhe paramedhimutto. '
Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyīti 'tiṭṭhe nū'ti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā
anekaṃsapucchā 'evaṃ nu kho na nu kho kinnu kho kathannu kho'ti 'tiṭṭhe nu'. Tatthāti
ākiñcaññāyatane, anānuyāyī2ti anānuyāyī aviccamāno, 3 avigacchamāno
anantaradhāyamāno aparihāyamāno, athavā arajjamāno adussamāno amuyhamāno
akilissamānoti 'tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Sabbesu kāmesu yo vītarāgo (iccāyasmā upasīvo)
Ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññaṃ,
Saññāvimokkhe paramedhimutto
Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī''ti.
6-4
Sabbesu kāmesu yo vītarāgo (upasīvāti bhagavā)
Ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññaṃ,
Saññāvimokkhe paramedhimutto4
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī.
Sabbesu kāmesu so vītarāgoti 'sabbesū'ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ
pariyādiyanavacanametaṃ 'sabbesū'ti. Kāmesūti
'Kāmā'ti uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti sabbesu kāmesu yo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo
muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti 'sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
'
1. Saññāsamāpattīnaṃ-machasaṃ, syā
2. Anānuvāyi-katthaci
3. Adheva māno-syā
4. Paramevimutto-va, vi
[BJT Page 230] [\x 230/]
Upasīvāti bhagavāti 'upasīvā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati,
Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'upasīvāti bhagavā. '
Ākiñcaññaṃ nissayo hitvamaññanti heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā
atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito assito allīno
upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti 'ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññaṃ'
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti 'saññāvimokkhā' vuccanti sattasaññāsamāpattiyo, yāvatā
saññāsamāpattī tāsaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca
pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare
adhimuttivimokkhenādhimutto tatrādhimutto taccarito tabbahulo taggaruko tantinno
tappoṇo tappabhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti 'saññāvimokkhe paramedhimutto. '
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyīti 'tiṭṭheyyā'ti tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni, tatthāti
ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno1 anantaradhāyamāno
aparihāyamāno, athavā arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti 'tiṭṭheyya so
tattha anānuyāyī. '
Tenāha bhagavā:
''Sabbesu kāmesu yo vītarāgo (upasīvāti bhagavā)
Ākiñcaññaṃ nissito hitvamaññaṃ,
Saññāvimokkhe paramedhimutto
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī''ti.
1. Adhigacchamāno-va, vi
[BJT Page 232] [\x 232/]
6-5
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyi
Pūgampi vassānaṃ1 samantacakkhu,
Tattheva so sītisiyā2 vimutto
Cavetha3 viññāṇaṃ tathāvidhassa,
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyīti sace so tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni: tatthāti
ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhānamāno
aparihāyamāno. Athavā arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti 'tiṭṭhe ce so
tattha anānuyāyī. '
Pūgampi vassānaṃ samantacakkhūti 'pūgampi vassāna'nti pūgampi vassānaṃ bahūni vassāni
bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni bahūni kappāni bahūni
kappasatāni bahūni kappasahassāni bahūni kappasatasahassāni. Samantacakkhūti
'samantacakkhu' vuccati sabbaññutañāṇaṃ, bhagavā tena sabbaññutañāṇena upeto
samupeto upagato samupagato uppanno sampanno samannāgato
''Na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci
Ato aviññātamajānitabbaṃ,
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti
'Pūgampi vassānaṃ1 samantacakkhu'
Tattheva so sītisiyā vimutto cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassāti tattheva so
sītībhāvamanuppatto nicco dhuvo sassato aviparināmadhammo sassatisamaṃ tatheva
tiṭṭheyya. ' Athavā tassa viññāṇaṃ caveyya ucchijjeyya nasseyya vinasseyya na bhaveyya4
punabbhavapaṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā
vā'ti ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa5 sassatañca ucchedañca pucchati udāhu tattheva
anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyeyya athavā tassa viññāṇaṃ caveyya, puna
paṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā'ti
ākiñcaññāyatanaṃ upapannassa parinibbānañca paṭisandhiñca pucchati6. Tathāvidhassāti
tathāvidhassa tādisassa tassaṇṭhitassa7 tappakārassa tappaṭibhāgassa8 ākiñcaññāyatanaṃ
upapannassāti tattheva so sītisiyā vimutto cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassa'
Tenāha so brāhmaṇo:
''Tiṭṭhe ve so tattha anānuyāyī
Pūgampi vassānaṃ samantacakkhu,
Tattheva so sītisiyā vimutto
Cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassā''ti.
1. Pūgampi vassāni-pa, va, vī, machasaṃ, pū
2. Tattheva hosīti-pana,
Tattheva sāpītiyā-va, vi
3. Bhāvetha-va, vi
4. Caveyya-pa, va, vi, ka
Bhaveyyāti-machasaṃ
5. Upapannassa-pana
6. Vuccati-pana
7. Tassatthitassa-pana
8. Tappaṭibhānassa-pana
[BJT Page 234] [\x 234/]
6-6
Accī yathā vātavegena khittā (upasīvā'ti bhagavā)
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
Accī yathā vātavegena khittāti - 'acci' vuccati jālasikhā. Vātāti puratthimā vātā, pacchimā
vātā, uttarā vātā, dakkhiṇā vātā, sarajā vātā, arajā vātā, 1 sītā vātā, uṇhā vātā, parittā vātā,
adhimattā vātā, kāḷavātā, 2 verambhavātā, pakkhavātā, supaṇṇavātā, tālapaṇṇavātā,
vidhūpanavātā, vātavegena khittāti vātavegena khittā ukkhittā nunnā panunnā khambhitā
vikkhambhitāti 'acci yathā vātavegena khittā, 'upasīvāti bhagavā'.
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti - 'atthaṃ paletī'ti atthaṃ paleti, atthaṃ gameti, atthaṃ
gacchati, nirujjhati, vūpasamati, paṭippassambhati. Na upeti saṅkhanti saṅkhaṃ na upeti,
uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti, puratthimaṃ vā disaṃ gato,
pacchimaṃ vā disaṃ gato, uttaraṃ vā disaṃ gato, dakkhiṇaṃ vā disaṃ gato, uddhaṃ vā gato,
adho vā gato, tiriyaṃ vā gato, vidisaṃ vā gatoti so hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ
natthi yena saṅkhaṃ gaccheyyāti atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
. 7Evaṃ munī nāmakāyā vimuttoti 'eva'nti opammasampaṭipādanaṃ, munīti 'monaṃ' vuccati
ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā
paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā
pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ
paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso
paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato
muni monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munī.
. 7
Nāmakāyā vimuttoti so muni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto, tadaṅgasamatikkamā
vikkhambhanappahānena pahīno, tassa munino bhavantaṃ āgamma cattāro ariyamaggā
paṭiladdhā honti, catunnaṃ ariyamaggānaṃ paṭiladdhattā nāmakāyo ca rūpakāyo ca
pariññātā honti, nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca pariññātattā nāmakāyā ca rūpakāyā ca
mutto vimutto suvimutto accantaṃ anupādāvimokkhenāti 'evaṃ, munī nāmākāyā vimutto.
'
1. Asarajāvātā-pana
2. Kāḷavātāti-pana-potthake natthi
[BJT Page 236] [\x 236/]
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti 'atthaṃ paletī'ti: anāpādisesāya nibbānadhātuyā
parinibbāyati, na upeti saṅkhanti: anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto saṅkhaṃ na
upeti uddesaṃ na upeti gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti, khattiyoti vā brāhmaṇoti vā
vessoti vā suddoti vā gahaṭṭhoti vā pabbajitoti vā devoti vā manussoti vā rūpīti vā arūpīti
vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā so hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ
natthi, yena saṅkhaṃ gaccheyyāti 'atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ. '
Tenāha bhagavā:
''Acci yathā vātavegena khittā (upasīvāti bhagavā)
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ,
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti''.
6-7
Atthaṃ gato so uda vā natthi
Udāhu ve sassatiyā arogo,
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo.
Atthaṃ gato so uda vā so natthīti: so atthaṃ gato udāhu natthi, so niruddho ucchinno
vinaṭṭhoti 'atthaṃ gato so uda vā so natthi'.
Udāhu vo sassatiyā arogoti 'udāhu nicco dhuvo sassato aviparināmadhammo sassatisamaṃ
tatheva tiṭṭheyyāti 'udāhu ve sassatiyā arogo. '
Taṃ me munī sādhu viyākarohīti 'ta'nti: yaṃ pucchāmi, yaṃ yācāmi, yaṃ ajjhesāmi, yaṃ
pasādemi. Munīti 'monaṃ' vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo
dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ
vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā
paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo
sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munī.
Sādhu viyākarohīti: sādhu ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi
uttānīkarohi pakāsehīti 'taṃ me munī sādhu viyākarohi'.
[BJT Page 238] [\x 238/]
Tathā hi te vidito esa dhammoti: tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa
dhammoti 'tathā hi te vidito esa dhammo'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Atthaṃ gato so uda vā so natthi
Udāhu ve sassatiyā arogo,
Taṃ me munī sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo''ti.
6-8
Atthaṃ gatassa na pamāṇamatthi (upasīvāti bhagavā)
Yena naṃ vajju1 taṃ tassa natthi,
Sabbesu dhammesu samūhatesu
Samūhatā vādapathāpi sabbe.
Atthaṃ gatassa na pamāṇamatthīti: 'atthaṃ gatassā'ti anupādisesāya nibbānadhātuyā
parinibbutassa rūpapamāṇaṃ natthi, vedanāpamāṇaṃ natthi, saññāpamāṇaṃ natthi,
saṃkhārapamāṇaṃ natthi, viññāṇapamāṇaṃ natthi. Natthi na (santi) na saṃvijjati
nūpalabbhati. Pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭippassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ
ñāṇagginā daḍḍhanti 'atthaṃ gatassa na pamāṇamatthi. Upasīvāti bhagavāti 'upasīvā'ti
bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati, bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'upasīvāti bhagavā. '
Yena naṃ vajju taṃ tassa natthīti: yena rāgena vadeyyuṃ, yena dosena vadeyyuṃ, yena
mohena vadeyyuṃ, yena mānena vadeyyuṃ, yāya diṭṭhiyā vadeyyuṃ, yena uddhaccena
vadeyyuṃ, yāya vicikicchāya vadeyyuṃ, yehi anusayehi vadeyyuṃ, rattoti vā duṭṭhoti vā
mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti vā
thāmagatoti vā te abhisaṅkhārā pahīnā, abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā yena vadeyyuṃ
nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā
arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā so hetu natthi, paccayo natthi,
kāraṇaṃ natthi, yena vadeyyuṃ katheyyuṃ bhaṇeyyuṃ dīpeyyuṃ vohareyyunti 'yena naṃ
vajju taṃ tassa natthi. '
1. Vajjuṃ - machasaṃ
[BJT Page 240] [\x 240/]
Sabbesu dhammesu samūhatesūti: sabbesu dhammesu sabbesu khandhesu sabbesu
āyatanesu sabbesu dhātusu1 sabbāsu gatisu sabbāsu upapattisu sabbāsu paṭisandhisu
sabbesu bhavesu sabbesu saṃsāresu sabbesu vaṭṭesu ūhatesu samūhatesu uddhatesu
samuddhatesu uppāṭitesu samuppāṭitesu pahīnesu samucchinnesu vūpasannesu
paṭippassaddhesu abhabbuppattikesu ñāṇagginā daḍḍhesūti 'sabbesu dhammesu
samūhatesu. '
Samūhatā vādapathāpi sabbeti: 'vādapathā' vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṃkhārā ca,
tassa vādā ca vādapathā ca adhivacanāni ca adhivacanapathā ca niruttī ca niruttipathā ca
paññattī ca paññattipathā ca ūhatā samūhatā uddhatā samuddhatā uppāṭitā samuppāṭitā
pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti
'samūhatā vādapathāpi sabbe. '
Tenāha bhagavā:
''Atthaṃ gatassa na pamāṇamatthi (upasīvāti bhagavā)
Yena naṃ vajju taṃ tassa natthi,
Sabbesu dhammesu samūhatesu
Samūhatā vādapathāpi sabbe''ti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko namassamāno nisinno
Hoti: 'satthā me bhante bhagavā sāvako' hama'smīti.
Upasīvasuttaniddeso chaṭṭho.
1. Sabbesu, dhātusu-machasaṃ
[BJT Page 242] [\x 242/]
7. Nanda suttaniddeso
7-1
Santi loke munayo (iccāyasmā nando)
Janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu,
Ñāṇūpapannaṃ no muniṃ vadanti1
Udāhu ve jīvitenūppannaṃ2
Santi loke munayoti 'santī'ti santi saṃvijjanti atthi upalabbhanti. Loketi apāyaloke
manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Munayo ti munanāmakā ājīvakā
nigaṇṭhā jaṭilā tāpasā, 'santi loke munayo' iccāyasmā nando.
Janā vadanti tayidaṃ kathaṃsūti 'janā'ti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā
ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Vadantīti kathentī bhaṇanti dīpayanti voharanti.
Tayidaṃ kathaṃsūti saṃsayapucchā, vimatipucchā, dveḷhapucchā, anekaṃsapucchā, evannu
kho na nu kho kinnu kho kathannu khoti 'janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu. '
Ñāṇūpapannaṃ no muniṃ vadantīti aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā
upetaṃ samupetaṃ upagataṃ samupagataṃ upapannaṃ sampannaṃ3 samannāgataṃ muniṃ
vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti 'ñāṇūpapannaṃ no muniṃ vadanti'.
Udāhu ve jīvitenūpapannanti udāhu anekavidhalūkhajīvitānuyogena upetaṃ samupetaṃ
upagataṃ samupagataṃ uppannaṃ sampannaṃ samannāgataṃ muniṃ vadanti kathenti
bhaṇanti dīpayanti voharantīti 'udāhu ve jīvitenūpapannaṃ. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Santi loke munayo (iccāyasmā nando)
Janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu,
Ñāṇūpapannaṃ no muniṃ vadanti
Udāhu ve jīvitenūpapannaṃ''ti.
1. Munī no vadanti-machasaṃ, syā
Muniṃ no vadanti-sa
2. Jīvikenūpapannaṃ-syā
3. Samupapannaṃ-machasaṃ, syā
[BJT Page 244] [\x 244/]
7-2
Na diṭṭhiyā na sutiyā ñāṇena
Munīdha nanda, kusalā vadanti,
Visenikatvā anīghā nirāsā
Caranti ye te munayoti brūmi.
Na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇenāti 'na diṭṭhiyā'ti na diṭṭhasuddhiyā, na sutiyāti na
sutasuddhiyā, na ñāṇenāti napi aṭṭhasamāpattiñāṇena, napi pañcābhiññāñāṇena, napi
micchāñāṇenāti 'na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇena'.
Munīdha nanda kusalā vadantīti 'kusalā'ti ye te khandhakusalā dhātukusalā āyatanakusalā
paṭiccasamuppādakusalā satipaṭṭhānakusalā sammappadhānakusalā iddhipādakusalā
indriyakusalā balakusalā bojjhaṅgakusalā maggakusalā phalakusalā nibbānakusalā, te kusalā
diṭṭhasuddhiyā vā sutasuddhiyā vā aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā
micchāñāṇena vā diṭṭhena vā sutena vā upetaṃ samupetaṃ upagataṃ samupagataṃ
uppannaṃ sampannaṃ samannāgataṃ muniṃ na vadanti na kathenti na bhaṇanti na
dīpayanti na voharantīti 'munīdha nanda kusalā vadanti. '
Visenikatvā anīghā nirāsā caranti ye te munayoti brūmīti: 'senā' vuccati mārasenā,
kāyaduccaritaṃ mārasenā, vacīduccaritaṃ mārasenā, manoduccaritaṃ mārasenā, rāgo
mārasenā, doso mārasenā, moho mārasenā, kodho mārasenā, upanāho mārasenā, makkho
mārasenā, paḷāso mārasenā, issā mārasenā, macchariyaṃ mārasenā, māyā mārasenā,
sāṭheyyaṃ mārasenā, thambho mārasenā, sārambho mārasenā, māno mārasenā, atimāno
mārasenā, mado mārasenā, pamādo mārasenā, sabbe kilesā mārasenā, sabbe duccaritā
mārasenā, sabbe darathā mārasenā, sabbe pariḷāhā mārasenā, sabbe santāpā mārasenā,
(sabbākusalābhisaṅkhārā) mārasenā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
1. ''Kāmā te paṭhamā senā dutiyā arati vuccati
Tatiyā khuppipāsā te catutthi taṇhā pavuccati.
2. Pañcamī1 thīnamiddhaṃ te chaṭṭhā bhiru pavuccati
Sattami vicikicchā te makkho thambho te aṭṭhamā2
1. Paṃcamaṃ-va, vi, machasaṃ syā.
2. Aṭṭhamo-machasaṃ, syā.
[BJT Page 246] [\x 246/]
3. Lābho siloko sakkāro micchāladdho ca yo yaso
Yo cattānaṃ samukkaṃse pare ca avajānati. 1
4. Esā namuci te2 senā kaṇhassābhippahāriṇi
Na naṃ asūro jināti jetvā ca labhate sukha''nti[a]
Yato catubhi ariyamaggebhi sabbā ca mārasenā, sabbe ca paṭisenikarā kilesā jitā ca parājitā
ca bhaggā. Vippaluggā3 parammukhā tena vuccanti4 'visenikatvā'. Anīghāti: rāgo nīgho,
doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho nīgho, makkho nīgho, paḷāso nīgho, issā
nīgho, macchariyaṃ nīgho, māyā nīgho, sāṭheyyaṃ nīgho, thambho nīgho, sārambho
nīgho, māno nīgho, atimāno nīgho, mado nīgho, pamādo nīgho, sabbe kilesā nīghā, sabbe
duccaritā nīghā, sabbe darathā nīghā, sabbe pariḷāhā nīghā, sabbe santāpā nīghā,
sabbākusalābhisaṃkhārā nīghā, yesaṃ ete nīghā pahīnā samucchinnā vūpasannā
paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati 'anīghā' nirāsāti: 'āsā'
vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā
mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī
sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ
vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā
gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā
jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā,
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā
gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā
vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. ''[B] yesaṃ esā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasannā paṭippassaddhā
abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā te vuccanti 'nirāsā'. Yeti: arahanto khīṇāsavā.
Visenikatvā anīghā nirāsā caranti ye te munayoti brūmīti: ye te viseniṃ katvā anīghā ca
nirāsā ca caranti viharanti irīyanti vattenti pālenti yapenti yāpenti, te loke 'munayo'ti brūmi,
ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi (uttānīkaromi) pakāsemīti.
'Visenikatvā anīghā nirāsā caranti ye te munayoti brūmi. '
Tenāha bhagavā:
''Na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇena
Munīdha nanda, kusalā vadanti,
Viseni katvā anīghā nirāsā
Caranti ye te munayoti brūmī''ti.
1. Avajānāti-machasaṃ
2. Te, na muci-syā.
3. Vippaluttā-syā, pana.
4. Te, vuccanti-syā.
[A.] Sutta nipāta-padhāna sutta.
[B.] Dhammasaṅgaṇi-cittuppāda kaṇḍa-
[BJT Page 248] [\x 248/]
7-3
Ye keci'me samaṇabrāhmaṇā se (iccāyasmā nando)
Diṭṭhena sutenāpi1 vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ
Kaccissū2 te bhagavā tattha yatā carantā3
Atāru4 jātiñca jarañca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
. Ye kecime samaṇabrāhmaṇā seti: 'ye kecī'ti: sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ5 asesaṃ
nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ 'ye kecī'ti. Samaṇāti: ye keci ito bahiddhā
pabbajjupagatā paribbājakasamāpannā. Brāhmaṇoti: ye keci bhovādikāti 'ye keci me
samaṇabrāhmaṇāse' 'iccāyasmā nando. '
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhinti: diṭṭhenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ
vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti, kathenti, bhaṇanti dīpayanti voharanti. Sutenapi suddhiṃ
visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ aparimuttiṃ vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti
voharanti. Diṭṭhena sutenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ
vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti 'diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ'
Sīlabbatenāpi vadanti suddhinti: sīlenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ
parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti, vatenapi suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti,
sīlabbatenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti
bhaṇanti, dīpayanti voharanti sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ. '
Anekarūpena vadanti suddhinti: anekavidhavata6 kotuhalamaṅgalena7 suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti
'anekarūpena vadanti suddhiṃ'
1. Diṭṭhassutenāpi-machasaṃ.
Diṭṭhasutenāpi-pa, va, vi, syā.
2. Kaccisu-kaṭhikāvala.
Kiṃ visu-va, vi.
3. Yathā vadantā-va, vi, ka.
4. Atādi-va, vi, ka.
5. Asesanissesaṃ-sa.
6. Aneka vivatta-syā.
Anekavidhā vata-va, vi, ka.
7. Kutuhala maṅgalena-pana, syā.
[BJT Page 250] [\x 250/]
Kaccissu te bhagavā tattha yatā carantāti: 'kaccissū'ti: saṃsayapucchā, vimatipucchā,
dveḷhakapucchā, anekaṃsapucchā, evannu kho na nu kho kinnu kho kathannu khoti
'kaccissu. 'Teti: diṭṭhigatikā, bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'kaccissū te bhagavā. ' Tattha yatā carantāti: 'tatthā'ti: sakāya
diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Yatāti: yatā paṭiyatā1 guttā gopitā
saṃvutā. Carantāti: carantā viharantā2 irīyantā vattentā pālentā yapento yāpentāti 'kaccissu
te bhagavā tattha yatā carantā'.
Atāru3 jātiñca jarañca mārisāti: jātijarāmaraṇaṃ atariṃsu, uttariṃsu patariṃsu
samatikkamiṃsu vītivattiṃsu. Mārisāti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'mārisā'ti 'atāru jātiñca jarañca mārisa. '
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti:
'Pucchāmi ta'nti: pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi taṃ, kathayassu me'ti
'pucchāmi taṃ. ' Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti. 'Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Ye keci me samaṇabrāhmaṇo se (iccāyasmā nando)
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ,
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ,
Anekarūpena vadanti suddhiṃ,
Kaccissu te bhagavā tattha yatā carantā
Atāru jātiñca jarañca mārisa,
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta''nti.
7-4
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse (nandāti bhagavā)
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ,
Kiñcāpi te tattha yatā caranti
Nātariṃsu jātijaranti brūmi.
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāseti: 'ye kecī'ti: sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ
nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ye kecīti samaṇāti: ye keci ito bahiddhā pabbajjūpagatā
paribbājakasamāpannā. Brāhmaṇāti: ye keci bhovādikāti 'ye kecime samaṇabrāhmaṇāse'
nandāti bhagavāti.
1. Sattā paṭiyattā-machasaṃ
2. Cīcaranatā-pana.
3. Atāruṃ-pana
4. Diṭṭhasutenāpi-va, vi, ka, syā.
Diṭṭhassutenāpi-machasaṃ
[BJT Page 252] [\x 252/]
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhinti: diṭṭhenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ
vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti, kathenti, bhaṇanti dīpayanti voharanti. Sutenapi suddhiṃ
visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ aparimuttiṃ vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti
voharanti. Diṭṭhena sutenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ
vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti 'diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ'
Sīlabbatenāpi vadanti suddhinti: sīlenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ
parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti, vatenapi suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti,
sīlabbatenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti
bhaṇanti, dīpayanti voharanti sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ. '
Anekarūpena vadanti suddhinti: anekavidhavata6-kotuhalamaṅgalena7 suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti
'anekarūpena vadanti suddhiṃ'
Kiñcāpi te tattha yatā carantīti: 'kiñcāpī'ti: padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri
akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'kiñcāpī'ti. Teti diṭṭhigatikā.
Tatthāti: sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Yatāti yatā
paṭiyatā2 guttā gopitā rakkhitā saṃvutā. Carantīti: caranti viharanti3 irīyanti vattenti pālenti
yapenti yāpentīti kiñcāpi te tattha yatā caranti. '
Nātariṃsu jātijaranti brūmīti: jātijarāmaraṇaṃ na tariṃsu, na uttariṃsu na patariṃsu, na
samatikkamiṃsu, na vītivattiṃsu jātijarāmaraṇā anikkhantā anissaṭā, 4 anatikkantā
asamatikkantā avītivattā anto jātijarāmaraṇe parivattenti, anto saṃsārapathe parivattenti,
jātiyā anugatā, jarāya anusaṭā, byādhinā abhibhūtā maraṇena abbhāhatā, atāṇā alenā
asaraṇā asaraṇībhūtāti. 'Brūmi' ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi
vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'nātariṃsu jātijaranti brūmi. '
Tenāha bhagavā:
''Ye keci me samaṇabrāhmaṇā se (nandāti bhagavā)
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ
Kiñcāpi te tattha yatā caranti
Nātariṃsu jātijaranti brūmī''ti.
1. Anekavidha kotūhala maṃgalena - machasaṃ
Anekavidha vatta kotūhala maṃgalena - syā
2. Yattā paṭiyatta. -Va, vi, ka, machasaṃ.
3. Vicaranti. Pana.
4. Anissatā syā.
[BJT Page 254] [\x 254/]
7-5, 6
Ye keci me samaṇabrāhmaṇā se (iccāyasmā nando)
Diṭṭhena sutenāpi1 vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ
Te ce munī brūsi anoghatiṇṇe
Atha ko carahi devamanussaloke,
Atāri jātiñca jarañca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
Ye keci samaṇabrāhmaṇā seti: 'ye kecī'ti: sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ
pariyādiyanavacanametaṃ 'ye kecī'ti. Samaṇāti: ye keci ito bahiddhā pabbajjūpagatā
paribbājakasamāpannā. Brāhmaṇāti: ye keci bho vādikāti 'ye kecime samaṇabrāhmaṇāse. '
Iccāyasmā nandoti---------
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhinti: diṭṭhenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ
vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti, kathenti, bhaṇanti dīpayanti voharanti. Sutenapi suddhiṃ
visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ aparimuttiṃ vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti
voharanti. Diṭṭhena sutenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ
vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti 'diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ'
Sīlabbatenāpi vadanti suddhinti: sīlenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ
parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti, vatenapi suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti,
sīlabbatenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti
bhaṇanti, dīpayanti voharanti sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ. '
Anekarūpena vadanti suddhinti: anekavidhavatakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti, kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti
'anekarūpena vadanti suddhiṃ'
Te ce munī brūsi anoghatiṇṇeti: 'te ce'ti: diṭṭhigatike.
Munīti 'monaṃ' vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo
sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā
upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ
paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi,
tena ñāṇena samannāgato muni monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so muni. '
1. Diṭṭhassutenāpi - machasaṃ.
[BJT Page 256] [\x 256/]
Brūsi anoghatiṇṇeti: kāmoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ atiṇṇe anatikkante asamatikkante
avītivatte anto jātijarāmaraṇe parivattente antosaṃsārapathe parivattente, jātiyā anugate
jarāya anusaṭe byādhinā abhibhūte maraṇena abbhāhate atāṇe alene asaraṇe asaraṇībhūte.
Brūsīti: brūsī ācikkhasi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivarasi vibhajasi uttānīkarosi
pakāsesīti 'te ce munī brūsi anoghatiṇṇe. '
Atha ko carahi devamanussaloke atāri jātiñca jarañca mārisāti: atha ko eso sadevake loke
samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya jātijarāmaraṇaṃ atari
uttari patari samatikkami vītivattayi. Mārisāti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'mārisā'ti 'atha ko carahi deva manussaloke atāri jātiñca
jarañca mārisa'.
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti: 'pucchāmi ta'nti: pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi
taṃ, pasādemi taṃ. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ 'bhagavā'ti. Brūhi metanti: brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti. Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Ye keci me samaṇabrāhmaṇāse (iccāyasmā nando)
Diṭṭhena sutenāpi vadanti suddhiṃ
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ
Anekarūpena vadanti suddhiṃ
Te ce munī brūsi anoghatiṇṇe
Atha ko carahi devamanussaloke,
Atāri jātiñca jarañca mārisa
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti''.
[BJT Page 258] [\x 258/]
7-7
Nāhaṃ sabbe samaṇabrāhmaṇāse (nandāti bhagavā)
Jātijarāya nivutāti brūmi,
Ye sīdha siṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ cā
Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se
Te ve narā1 oghatiṇṇāti brūmi.
Nāhaṃ sabbe samaṇabrāhmaṇāse nandāti bhagavā jātijarāya nivutāti brūmīti: nāhaṃ nanda,
sabbe samaṇabrāhmaṇā jātijarāya āvutā nivutā ovutā2 pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti
vadāmi, atthi te samaṇabrāhmaṇā yesaṃ jātica jarāmaraṇañca pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā3 āyatiṃ anuppādadhammāti brūmi. Ācikkhāmi desemi
paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti. 'Nāhaṃ sabbe
samaṇabrāhmaṇāse nandāti bhagavā jātijarāya nivutāti brūmi'.
Ye sīdha diṭṭhaṃva sutaṃ mutaṃ vā sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbanti: ye sabbā
diṭṭhasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, ye
sabbā sutasuddhiyo4 pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā,
ye sabbā mutasuddhiyo5 pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ
gametvā, ye sabbā diṭṭhamutasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā
anabhāvaṃ gametvā, ye sabbā sīlasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā
byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, ye sabbā vatasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā
vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, ye sabbā sīlabbatasuddhiyo pahāya jahitvā
pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti 'ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ
vā sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ. '
Anekarūpampi pahāya sabbanti: anekavidhavatakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā
anabhāvaṃ gametvāti 'anekarūpampi pahāya sabbaṃ'.
. 8Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se te ve narā oghatiṇṇāti brūmīti: taṇhāti: rūpataṇhā,
saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Taṇhaṃ
pariññāyāti: taṇhaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā ñātapariññāya tīraṇapariññāya
pahānapariññāya.
1. Te ce nanda-pana.
2. Ophuṭā-syā.
3. Anabhāvaṃ gatā-va, vi, ka.
Anabhāvaṃ katā-machasaṃ.
4. Suta suddhiyo-va, vi. Ka.
5. Muta diṭṭhiyo paśāya-va, vī, ka.
[BJT Page 260] [\x 260/]
Katamā 'ñātapariññā: taṇhaṃ jānāti1 'ayaṃ rūpataṇhā ayaṃ saddataṇhā ayaṃ gandhataṇhā
ayaṃ rasataṇhā ayaṃ phoṭṭhabbataṇhā ayaṃ dhammataṇhā'ti. Jānāti1 passati, ayaṃ
ñātapariññā.
Katamā 'tīraṇapariññā': evaṃ ñātaṃ katvā taṇhaṃ tīreti: aniccato dukkhato rogato gaṇḍato
sallato aghato ābādhato parato palokato ītito upaddavato bhayato upassaggato calato
pabhaṅguto addhuvato atāṇato alenato asaraṇato asaraṇībhūtato rittato tucchato suññato
anattato ādīnavato vipariṇāmadhammato asārakato aghamūlato vadhakato vibhavato
sāsavato saṅkhatato mārāmisato jātidhammato jarādhammato vyādhidhammato
maraṇadhammato sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato saṅkilesadhammato
samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato tīreti, ayaṃ tīraṇapariññā.
Katamā 'pahānapariññā': evaṃ tīrayitvā taṇhaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ
gameti. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: ''yo bhikkhave, taṇhāya chandarāgo taṃ pajahatha, evaṃ sā
taṇhā pahīnā bhavissati ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā2 āyatiṃ
anuppādadhammā''ti. [A] ayaṃ pahānapariññā.
Taṇhaṃ pariññāyāti: taṇhaṃ imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā anāsavā seti: cattāro āsavā:
kāmāsavo bhavāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavo. Yesaṃ ime āsavā pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā. Te vuccanti anāsavā arahanto
khīṇāsavā.
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se te ve narā oghatiṇṇāti brūmītiṃ ye taṇhaṃ pariññāya
anāsavā te kāmoghaṃ tiṇṇā, bhavoghaṃ tiṇṇā, diṭṭhoghaṃ tiṇṇā, avijjoghaṃ tiṇṇā,
sabbasaṃsārapathaṃ tiṇṇā uttiṇṇā nittiṇṇā3 atikkantā samatikkantā vītivattāti brūmi
ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti
'taṇhaṃ pariññāya anāsavā se te ve narā oghatiṇṇāti brūmī''ti.
. 8
Tenāha bhagavā:
''Nāhaṃ sabbe samaṇabrāhmaṇāse (nandāti bhagavā)
Jātijarāya nivutāti brūmi,
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā4
Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se
Te ve narā oghatiṇṇāti brūmī''ti.
1. Pajānāti-pana, syā.
2. Anabhāvaṃ gatā-va, vi, ka, syā.
3. Otiṇṇa nittiṇṇā-pana
4. Yesīdha diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃca-va, vi, kama
[A.] Khandha saṃyutta-bhāravagga.
[BJT Page 262] [\x 262/]
7-8
Etābhinandāmi vaco mahesino (iccāyasmā nando)
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ
Yesīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā
Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ,
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se
Ahampi te oghatiṇṇā'ti brūmī.
[BJT Page 262] [\x 262/]
Etābhinandāmi vaco mahesinoti: 'eta'nti: tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ1
nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi
abhijappāmi. Mahesinoti mahesī2 bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti
mahesi mahantaṃ samādhikkhandhaṃ mahantaṃ paññākkhandhaṃ - mahantaṃ
vimuttikkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'
Mahato tamokāyassa padālanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato vipallāsassa
pabhedanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi' mahato taṇhāsallassa abbūhanaṃ esi gavesi
pariyesīti 'mahesi' mahato diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'.
Mahato mānadhajassa pātanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato abhisaṃkhārassa
vūpasamaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesīti
'mahesi'. Mahato bhārassa nikkhepanaṃ. Esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato
saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi
gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ esi gavesi pariyesīti
'mahesi'. Mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahante
satipaṭṭhāne mahante sammappadhāne mahante iddhipāde - mahantāni indriyāni
mahantāni balāni - mahante bojjhaṅge - mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ - mahantaṃ
paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti 'mahesi'. Mahesakkhehi vā sattehi esito
gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabhoti
mahesīti 'etābhinandāmi vaco mahesino'.
Sukittitaṃ gotama nūpadhīkanti: 'sukittita'nti: svācīkkhitaṃ3 sudesitaṃ (supaññapitaṃ)
supaṭṭhapitaṃ suvivaṭaṃ4 suvibhattaṃ suuttānīkataṃ supakāsitaṃ gotama nūpadhīkanti:
'upadhi' vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca upadhipahānaṃ upadhivūpasamaṃ
upadhipaṭinissaggaṃ5 upadhipaṭippassaddhiṃ6 amataṃ nibbānanti 'sukittitaṃ gotama
nūpadhīkaṃ. '
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbanti: ye sabbā
diṭṭhasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, ye
sabbā sutasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā,
ye sabbā mutasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ
gametvā, ye sabbā diṭṭhamutasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā
anabhāvaṃ gametvā, ye sabbā sīlasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā
byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, ye sabbā vatasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā
vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, ye sabbā sīlabbatasuddhiyo pahāya jahitvā
pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti 'ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ
vā sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ. '
Anekarūpampi pahāya sabbanti: anekavidhavatakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ
parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā
anabhāvaṃ gametvāti 'anekarūpampi pahāya sabbaṃ. '
1. Anusandhiṃ-va, vi, ka
2. Kiṃ mahesi-machasaṃ.
3. Su ācikkhitaṃ-machasaṃ, syā.
4. Su vivaritaṃ-pana.
5. Upadhi nissaggaṃ-va, vi, ka, machasaṃ
Upadhipaṭinissaggo-syā.
6. Paṭippassaddhaṃ-va, vi, ka, machasaṃ.
[BJT Page 264] [\x 264/]
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se te ve narā oghatiṇṇāti brūmīti: taṇhāti: rūpataṇhā,
saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Taṇhaṃ
pariññāyāti: taṇhaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā ñātapariññāya tīraṇapariññāya
pahānapariññāya.
Katamā 'ñātapariññā: taṇhaṃ jānāti1 'ayaṃ rūpataṇhā ayaṃ saddataṇhā ayaṃ gandhataṇhā
ayaṃ rasataṇhā ayaṃ phoṭṭhabbataṇhā ayaṃ dhammataṇhā'ti. Jānāti1 passati, ayaṃ
ñātapariññā.
Katamā 'tīraṇapariññā': evaṃ ñātaṃ katvā taṇhaṃ tīreti: aniccato dukkhato rogato gaṇḍato
sallato aghato ābādhato parato palokato ītito upaddavato bhayato upassaggato calato
pabhaṅguto addhuvato atāṇato alenato asaraṇato asaraṇībhūtato rittato tucchato suññato
anattato ādīnavato vipariṇāmadhammato asārakato aghamūlato2 vadhakato vibhavato
sāsavato saṅkhatato mārāmisato jātidhammato jarādhammato vyādhidhammato
maraṇadhammato sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato saṅkilesadhammato
samudayato atthaṅgamato assādato3 ādīnavato nissaraṇato tīreti, ayaṃ tīraṇapariññā.
Katamā 'pahānapariññā': evaṃ tīrayitvā taṇhaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ
gameti, ayaṃ pahānapariññā, taṇhaṃ pariññāyāti: taṇhaṃ imābhi tībhi pariññābhi
parijānitvā. Anāsavāti: cattāro āsavā: kāmāsavo bhavāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavo. Yesaṃ ime
āsavā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā4 āyatiṃ anuppādadhammā. Te
vuccanti anāsavā arahanto khīṇāsavā.
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se te ve narā oghatiṇṇāti brūmītiṃ ye taṇhaṃ pariññāya
anāsavā te kāmoghaṃ tiṇṇā, bhavoghaṃ tiṇṇā, diṭṭhoghaṃ tiṇṇā, avijjoghaṃ tiṇṇā,
sabbasaṃsārapathaṃ tiṇṇā uttiṇṇā nittiṇṇā atikkantā samatikkantā vītivattāti brūmi
vadāmīti 'taṇhaṃ pariññāya anāsavā se te ve narā oghatiṇṇāti brūmī.
Tenāha so brāhmaṇo.
''Etābhinandāmi vaco mahesino
Sukittitaṃ gotama nūpadhikaṃ,
Yesīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā
Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ
Taṇhaṃ pariññāya anāsavā se
Ahampi te oghatiṇṇāti brūmī''ti.
Nanda suttaniddeso sattamo
1. Pajānāti-syā.
2. Asārato aghamūlato-va, vi, ka-.
3. Asārato-va, vi, ka.
4. Anabhāvaṃ gatā-va, vi, ka.
[BJT Page 266] [\x 266/]
8. Hemaka suttaniddeso
8-1
Yeme pubbe viyākaṃsu-(iccāyasmā hemako)
Huraṃ gotamasāsanā
Iccāsī iti bhavissati
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ,
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ
Nāhaṃ tattha abhiramiṃ.
Yeme pubbe viyākaṃsūti: 'ye'ti: yo ca bāvari brāhmaṇo, ye caññe tassa ācariyā, te sakaṃ
diṭṭhiṃ sakaṃ khantiṃ sakaṃ ruciṃ sakaṃ laddhiṃ ajjhāsayaṃ sakaṃ adhippāyaṃ vyākaṃsu
ācikkhiṃsu, pakāsesunti 'ye me pubbe viyākaṃsu: iccāyasmā hemakoti: -------------------.
Huraṃ gotamasāsanāti: huraṃ gotamasāsanā, paraṃ gotamasāsanā, pure gotamasāsanā,
paṭhamataraṃ gotamasāsanā buddhasāsanā jinasāsanā tathāgatasāsanā, devadevasāsanā, 2
arahantasāsanāti 'huraṃ gotama sāsanā'.
Iccāsi iti bhavissatīti: evaṃ kira āsi, evaṃ kira bhavissatīti 'icca si iti bhavissati'.
Sabbaṃ taṃ itihītihanti: sabbaṃ taṃ itihītihaṃ, itikirāya, paramparāya piṭakasampadāya
takkahetu nayahetu ākāraparivitakkena diṭṭhinijjhānakkhantiyā na sāmaṃ sayamabhiññātaṃ
na attapaccakkhadhammaṃ kathayiṃsūti 'sabbaṃ taṃ itihītihaṃ. '
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhananti: sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ vitakkavaḍḍhanaṃ
saṅkappavaḍḍhanaṃ kāmavitakkavaḍḍhanaṃ vyāpādavitakkavaḍḍhanaṃ
vihiṃsāvitakkavaḍḍhanaṃ ñātivitakkavaḍḍhanaṃ janapadavitakkavaḍḍhanaṃ
amarāvitakkavaḍḍhanaṃ parānuddayatāpaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ3
lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ
anavaññattipaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhananti sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ'
1. Uttānī makaṃsu-pa.
2. Deva devasāsanā yanna pa-va-vi-ka-
Vena potvala nèta.
3. Parānudaya- -machasaṃ
Parānuddaya- -pana
[BJT Page 268] [\x 268/]
Nāhaṃ tattha abhiraminti nāhaṃ tattha abhiramiṃ na vindiṃ1 nādhigacchiṃ na paṭilabhinti2
'nāhaṃ tattha abhiramiṃ. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Ye me pubbe viyākaṃsu (iccāyasmā hemako)
Huraṃ gotama sāsanā,
Iccāsi iti bhavissati
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ,
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ
Nāhaṃ tattha abhirami''nti.
8-2
Tvaṃ ca me dhammamakkhāhi
Taṇhānigghātanaṃ3 muni,
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikaṃ.
Tvaṃ ca me dhammamakkhāhīti 'tva'nti bhagavantaṃ bhaṇati. Dhammamakkhāhīti
'dhamma'nti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ
kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne cattāro
sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañcabalāni sattabojjhaṅge ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ akkhāhi ācikkhāhi, desehi
paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti 'tvaṃ ca me
dhammamakkhāhi'
Taṇhā nigghātanaṃ munīti taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā,
phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā, taṇhānigghātanaṃ taṇhāpahānaṃ4. Taṇhāvūpasamaṃ
taṇhāpaṭinissaggaṃ taṇhā paṭippassaddhaṃ amataṃ nibbānaṃ. Munīti 'monaṃ' vuccati
Ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā
paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā
pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ
paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso
paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato
muni monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munīti taṇhānigghātanaṃ muni'
Yaṃ viditvā sato caranti: yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā
sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe
dhammā anattā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe
saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci
samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento.
Vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto
vattento pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. So vuccati 'sato'.
Caranti caranto viharanto5 irīyanto vattento pālento yapento yāpentoti 'yaṃ viditvā sato
caraṃ'.
1. Ratiṃ na vindi -pana
2. Ratiṃ napaṭilabhinti -pana.
3. Nighātanaṃ -pana.
4. Taṇhā nippatanaṃ taṇhā pahānaṃ -ma, va, vi, ka.
5. Vīcaranto -va, vi, ka.
[BJT Page 270] [\x 270/]
Tare loke visattikanti 'visattikā' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti2 visattikā, visālāti visattikā,
visaṭāti visattikā3 visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā,
visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā.
Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase
pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre
kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave
asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave,
atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthatāti
'visattikā'. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare
loke visattikanti loke vesā visattikā lokevetaṃ visattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya
samatikkameyya vītivatteyyāti 'tare loke visattikaṃ.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Tvaṃ ca me dhammamakkhāhi
Taṇhānigghātanaṃ1 muni,
Yaṃ viditvā sato caraṃ
Tare loke visattikanti.
8-3
Idha diṭṭhasutamuta-
Viññātesu piyarūpesu (hemaka)
Chandarāgavinodanaṃ
Nibbānapadamaccutaṃ2
Idha diṭṭhasutamutaviññātesūti 'diṭṭha'nti cakkhunā diṭṭhaṃ, sutanti sotena sutaṃ, mutanti
ghānena ghāyitaṃ jivhāya sāyitaṃ, kāyena phuṭṭhaṃ, viññātanti manasā viññātanti 'idha
diṭṭhasutamutaviññātesu. '
Piyarūpesu hemakāti 'kiñcaloke piyarūpaṃ sātarūpaṃ:
Cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, sotaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
Ghānaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, jivhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
Kāyo loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
Rūpā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
Gandhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rasā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
Phoṭṭhabbā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
Cakkhuviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, sotaviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
jivhāviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, kāyaviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, cakkhusamphasso
1. Nighātanaṃ-pana
2. Nibbānaṃ paramaccutaṃ-va, vi, ka
[BJT Page 272] [\x 272/]
Loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, sotasamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ghānasamphasso loke
piyarūpaṃ sātarūpaṃ, jivhāsamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, kāyasamphasso loke
piyarūpaṃ sātarūpaṃ, manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, cakkhusamphassajā vedanā
loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, sotasamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
ghānasamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, jivhāsamphassajā vedanā loke
piyarūpaṃ sātarūpaṃ, kāyasamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, manosamphassajā
vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rūpasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddasaññā loke
piyarūpaṃ sātarūpaṃ, gandhasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rasasaññā loke piyarūpaṃ
sātarūpaṃ, phoṭṭhabbasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dhammasaññā loke piyarūpaṃ
sātarūpaṃ, rūpasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddasañcetanā loke piyarūpaṃ
sātarūpaṃ, gandhasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rasasañcetanā loke piyarūpaṃ
sātarūpaṃ, phoṭṭhabbasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dhammasañcetanā loke
piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddataṇhā loke piyarūpaṃ
sātarūpaṃ, gandhataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rasataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
phoṭṭhabbataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
rūpavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
gandhavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rasavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
phoṭṭhabbavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ,
rūpavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, gandhavicāro
loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rasavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, phoṭṭhabbavicāro loke
piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpanti 'piyarūpesu hemaka. '
Chandarāgavinodananti1 'chandarāgo'ti ''yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandi
kāmataṇhā kāmasineho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo
kāmūpādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. ''
Chandarāgavinodananti chandarāgappahānaṃ chandarāgavūpasamaṃ,
chandarāgapaṭinissaggaṃ chandarāgapaṭippassaddhi2 amataṃ nibbānanti
'chandarāgavinodanaṃ. '
Nibbānapadamaccutanti nibbānapadaṃ tāṇapadaṃ lenapadaṃ saraṇapadaṃ abhayapadaṃ,
accūtanti niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ avipariṇāmadhammanti 'nibbānapadamaccutaṃ. '
Tenāha bhagavā:
''Idha diṭṭhasutamuta-
Viññātesu piyarūpesu (hemaka)
Chandarāgavinodanaṃ
Nibbānapadamaccuta''nti.
1. Chanda vinodanti-ma.
2. Chandarāga paṭippassaddhaṃ-ma, va, vi, ka.
[BJT Page 274] [\x 274/]
8-4
Etadaññāya ye satā
Diṭṭhadhammābhinibbutā,
Upasantā ca te sadā
Tiṇṇā loke visattikaṃ.
Etadaññāya ye satāti: 'eta'nti amataṃ nibbānaṃ ''yo so sabbasaṅkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. '' Aññāyāti aññāya jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā: 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti aññāya jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti aññāya jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe dhammā anattā'ti aññāya jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ
nirodhadhammanti aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā' yeti
arahanto khīṇāsavā. Satāti catūhi kāraṇehi satā: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvitattā satā vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā, citte
cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvitattā satā aparehipi catūhi kāraṇehi satā: asati parivajjanāya satā: satikaraṇīyānañca
dhammānaṃ katattā satā: satipaṭipakkhānaṃ dhammānaṃ hatattā satā: satinimittānaṃ
dhammānaṃ asammuṭṭhattā satā. Aparehipi catūhi kāraṇehi satā: satiyā samannāgatattā
satā: satiyā vasitattā satā: satiyā pāguññatāya satā: satiyā apaccoropanatāya satā. Aparehipi
catūhi kāraṇehi sato: satattā satā: santattā satā: samitattā satā: santadhammasamannāgatattā
sato. Buddhānussatiyā satā: dhammānussatiyā satā: saṅghānussatiyā satā: sīlānussatiyā satā:
cāgānussatiyā satā: devatānussatiyā satā: ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā satā:
kāyagatāsatiyā satā: upasamānussatiyā satāti. Yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā
dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo
ekāyanamaggo, ayaṃ vuccati sati. Iminā sati upeto hoti samupeto upagato samupagato
uppanno samuppanno samannāgato. Te vuccanti satā'ti 'etadaññāya ye satā'.
Diṭṭhadhammābhinibbutāti: 'diṭṭhadhammā, ñātadhammā, tulitadhammā, tīritadhammā,
vibhūtadhammā, vibhāvitadhammā, 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti diṭṭhadhammā, ñātadhammā,
tulitadhammā, tīritadhammā, vibhūtadhammā, vibhāvitadhammā. 'Sabbe saṅkhārā dukkhā'ti
diṭṭhadhammā, ñātadhammā, tulitadhammā, tīritadhammā, vibhūtadhammā,
vibhāvitadhammā, sabbe dhammā anattāti diṭṭhadhammā, ñātadhammā, tulitadhammā,
tīritadhammā, vibhūtadhammā, vibhāvitadhammā yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ
nirodhadhammanti diṭṭhadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā
vibhūtadhammā vibhāvitadhammā, abhinibbutāti rāgassa nibbāpitattā nibbutā, dosassa
nibbāpitattā nibbutā, mohassa nibbāpitattā nibbutā, kodhassa nibbāpitattā nibbutā,
upanāhassa nibbāpitattā nibbutā, sabbākusalābhisaṃkhārānaṃ santattā samitattā
vūpasamitattā nijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭippassaddhattā santā upasantā vūpasantā
nibbutā paṭippassaddhāti 'diṭṭhadhammābhinibbutā'
Upasantā ca te sadāti: 'upasantā'ti: rāgassa upasamitattā nibbāpitattā upasantā, dosassa
upasamitattā nibbāpitattā upasantā, mohassa upasamitattā nibbāpitattā upasantā, kodhassa
upasamitattā nibbāpitattā upasantā, upanāhassa upasamitattā nibbāpitattā upasantā,
sabbākusalābhisaṃkhārānaṃ santattā samitattā upasamitattā nijjhātattā nibbutattā
paṭippassaddhāti santā upasantā vūpasantā nibbutā paṭippassaddhāti 'upasantā. ' Teti
arahanto khīṇāsavā, sadāti sadā sabbadā sabbakālaṃ niccakālaṃ dhuvakālaṃ sattaṃ samitaṃ
abbokiṇṇaṃ poṅkhānupoṅkhaṃ udakodhikajātaṃ avīcisantatisahitaṃ1 phassitaṃ, purebhattaṃ
pacchābhattaṃ purimayāmaṃ majjhimayāmaṃ pacchimayāmaṃ kāḷe juṇhe vasse hemante
gimhe purime vayo khandhe majjhime vayokhandhe pacchime vayokhandheti 'upasantā ca
te sadā. '
1. Adhivisantāti samitaṃ -pana.
Avippasantanti pahita -(katthaci).
Avipasantāti jahitaṃ -vidyā.
[BJT Page 276] [\x 276/]
Tiṇṇā loke visattikanti: 'visattikā' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ, visattikāti kenaṭṭhena visattikā: visatāti2 visattikā, visālāti visattikā,
visaṭāti visattikā visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā,
visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā.
Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase
pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre
kāmadhātuyā, rūpadhātuyā, arūpadhātuyā, kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave
asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave,
atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthatāti
'visattikā'. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke.
Tiṇṇā loke visattikanti loke vesā visattikā, lokevetaṃ visattikaṃ tiṇṇā uttiṇṇā1 nittiṇṇā
atikkantā samatikkantā vītivattāti 'tiṇṇā loke visattikaṃ.
Tenāha bhagavā:
''Etadaññāya ye satā
Diṭṭhadhammābhinibbutā
Upasantā ca te sadā
Tiṇṇā loke visattika''nti
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi.
'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: satthā me bhante
bhagavā 'sāvakohamasmī'ti.
Hemaka suttaniddeso samatto.
1. Otiṇṇā uttiṇṇā-pana.
[BJT Page 278] [\x 278/]
9. Todeyya suttaniddeso
9-1
Yasmiṃ kāmā na vasanti- (iccāyasmā todeyyo)
Taṇhā yassa na vijjati,
Kathaṅkathā ca yo tiṇṇo
Vimokkho tassa kīdiso1
Yasmiṃ kāmā na vasantīti: yasmiṃ kāmā na vasanti, na saṃvasanti na āvasanti na
parivasantīti 'yasmiṃ kāmā na vasanti' iccāyasmā todeyyoti ---------
Taṇhā yassa na vijjatīti: taṇhā yassa natthi, na santi2 na saṃvijjati nūpalabbhati ñāṇagginā
daḍḍhāti 'taṇhā yassa na vijjati.
Kathaṅkathā ca yo tiṇṇoti: kathaṅkathā ca yo tiṇṇo uttiṇṇo nittiṇṇo atikkanto
samatikkanto vītivattoti 'kathaṅkathā ca yo tiṇṇo. '
Vimokkho tassa2 kīdisoti: vimokkho tassa kīdiso, kiṃsaṇṭhito kiṃpakāro, kiṃpaṭibhāgo,
icchitabboti vimokkhaṃ pucchatīti vimokkho tassa kīdiso'
Tenāha so brāhmaṇo:
''Yasmiṃ kāmā na vasanti (iccāyasmā todeyyo)
Taṇhā yassa na vijjati,
Kathaṅkathā ca yo tiṇṇo
Vimokkho tassa kīdiso''ti
9-2
Yasmiṃ kāmā na vasanti (todeyyāti bhagavā)
Taṇhā yassa na vijjati,
Kathaṅkathā ca yo tiṇṇo
Vimokkho tassa nāparo,
Yasmiṃ kāmā na vasantīti: yasminti yasmiṃ puggale arahante khīṇāsave, 'kāmā'ti uddānato
dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Yasmiṃ kāmā na vasantīti: yasmiṃ kāmā na vasanti, na saṃvasanti, na āvasanti, na
parivasanti, 'yasmiṃ kāmā na vasanti'.
Todeyyāti bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'metteyyāti bhagavā. '
1. Kiṃ diso-ka-
2. Na sati-machasaṃ.
[BJT Page 280] [\x 280/]
Taṇhā yassa na vijjatīti: 'taṇhā'ti: rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā
phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Yāssāti: arahato khīṇāsavassa. Taṇhā yassa na vijjatīti
taṇhā yassa natthi, na santi na saṃvijjati nūpalabbhati, pahīnā samucchinnā vūpasantā
paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti 'taṇhā yassa na vijjati. ' Kathaṅkathā
ca yo tiṇṇoti: 'kathaṅkathā' vuccati vicikicchā, dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā,
dukkhanirodhe kaṅkhā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā ,
aparante kaṅkhā, pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu
kaṅkhā. Yā evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ
dvedhāpatho saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ1
cittassa manovilekho. Yoti: yo so arahaṃ khīṇāsavo. Kathaṅkathā ca yo tiṇṇoti kathaṅkathā
ca yo tiṇṇo, uttiṇṇo, nittiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivattoti 'kathaṅkathā ca yo tiṇṇo.
'
Vimokkho tassa nāparoti: natthi tassa aparo vimokkho, yena vimokkhena vimucceyya
vimutto so kataṃ tassa vimokkhena karaṇīyanti vimokkho tassa nāparo' tenāha bhagavā:
''Yasmiṃ kāmā na vasanti (todeyyāti bhagavā)
Taṇhā yassa na vijjati,
Kathaṅkathā ca yo tiṇṇo
Vimokkho tassa nāparoti.
9-3
Nirāsaso so2 uda āsasāno
Paññāṇavā so uda paññakappī,
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ
Taṃ me viyācikkha samantacakkhu.
Nirāsaso so uda āsasānoti nittaṇho3 so udāhu sataṇho, rūpe āsiṃsati4 sadde - gandhe - rase
- phoṭṭhabbe - kulaṃ gaṇaṃ āvāsalābhaṃ yasaṃ pasaṃsaṃ - sukhaṃ cīvaraṃ - piṇḍapātaṃ -
senāsanaṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ kāmadhātuṃ - rūpadhātuṃ - arūpadhātuṃ -
kāmabhavaṃ - rūpabhavaṃ - arūpabhavaṃ - saññābhavaṃ - nevasaññānāsaññābhavaṃ -
ekavokārabhavaṃ - catuvokārabhavaṃ - asaññābhavaṃ - pañcavokārabhavaṃ - atītaṃ
anāgataṃ paccuppannaṃ - diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme āsiṃsati4 icchati sādiyati
pattheti piheti abhijappatīti 'nirāsaso so uda āsasāno.
1. Chambhitattaṃ - machasaṃ
2. Nīrāsaso yo - pana.
Nīrāsayo so - vi.
3. Nītaṇho - va, vi, ka.
4. Āsīsati - va, vi, ka, machasaṃ.
[BJT Page 282] [\x 282/]
Paññāṇavā so udapaññakappī1ti: 'paññāṇavā so'ti: paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī
vibhāvī medhāvī. Uda paññakappīti: udāhu aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena
vā micchāñāṇena vā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā kappeti, janeti saṃjaneti nibbatteti
abhinibbattetīti 'paññāṇavā so uda paññakappī. '
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññanti: 'sakkā'ti sakko bhagavā, sakyakulā pabbajito tipi sakko.
Athavā aḍḍho mahaddhano dhanavā tipi sakko, tassimāni dhanāni, seyyathīdaṃ:
saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ
paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ
indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhananti.
Tehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Athavā pahu
visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīru acchambhī anutrāsī apalāyī
pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññanti: sakka,
yathā ahaṃ muniṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyanti 'muniṃ
ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ'.
Taṃ me viyācikkha samantacakkhūti: 'taṃ'ti: yaṃ pucchāmi, yaṃ yācāmi, yaṃ ajjhesāmi, yaṃ
pasādemi. Viyācikkhāti: ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi
uttānīkarohi pakāsehi. Samantacakkhūti: 'samantacakkhu' vuccati sabbaññutañāṇaṃ,
bhagavā tena sabbaññutañāṇena upeto samupeto upagato samupagato uppanno sampanno
samannāgato.
''Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci
Ato aviññātamajānitabbaṃ,
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti.
'Taṃ me viyācikkha samantacakkhu. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Nirāsaso so uda āsasāno
Paññāṇavā so uda paññakappī, 1
Muniṃ ahaṃ sakka yathā vijaññaṃ
Taṃ me viyācikkha samantacakkhūti.
1. Udasaññakappī - pana.
[BJT Page 284] [\x 284/]
9-4
Nirāsaso so na so1 āsasāno
Paññāṇavā so na ca paññakappī,
Evampi todeyya, muniṃ vijāna
Akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ.
Nirāsaso so na āsasānoti: nittaṇho so na yo sataṇho so rūpe nāsiṃsati2 sadde - gandhe - rase
- phoṭṭhabbe diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme nāsiṃsati1 na icchati na2 sādiyati na
pattheti na piheti nābhijappatīti 'nirāsaso so na so āsasāno.
Paññāṇavā so na ca paññakappīti3 'paññāṇavā'ti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī
vibhāvī medhāvī. Na ca paññakappīti aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā
micchāñāṇena vā taṇhā kappaṃ vā na kappeti, diṭṭhikappaṃ vā na kappeti, na janeti, na
saṃjaneti, na nibbatteti, nābhinibbattetīti 'paññāṇavā so na ca paññakappī.
Evampi todeyya muniṃ vijānāti: 'munī'ti: 'monaṃ' vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo
pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ
nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ
patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni
monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munī.
Evampi todeyya muniṃ vijānāti todeyya evaṃ muniṃ jāna, paṭijāna paṭivijāna paṭivijjhāti
'evampi todeyya muniṃ vijāna'.
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti: 'akiñcana'nti: rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ
mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ, yassetāni kiñcanāni4
pahīnāni samucchinnāni vūpasannāni paṭipassaddhāni, abhabbuppattikāni ñāṇagginā
daḍḍhāni so vuccati akiñcano. Kāmāti uddānato dve kāmā vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Bhavāti dve bhavā kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo:
puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṃkhāro, ayaṃ kammabhavo. Katamo
paṭisandhiko punabbhavo: paṭisandhiko rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ
paṭisandhiko punabbhavo.
1. Na ca - machasaṃ
2. Nā sīsati - va, vi, ka. Machasaṃ.
3. Saññakappīti - pana.
4. Ete kiñcanā - syā.
[BJT Page 286] [\x 286/]
Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti: akiñcanaṃ puggalaṃ kāme ca bhave ca asattaṃ alaggaṃ1
alaggitaṃ (apaḷibuddhaṃ) nikkhantaṃ nissaṭaṃ vippamuttaṃ visaṃyuttaṃ vimariyādīkatena
cetasā viharantanti 'akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ. '
Tenāha bhagavā:
''Nirāsaso so na so āsasāno
Paññāṇavā so na ca paññakappī
Evampi todeyya muniṃ vijāna
Akiñcanaṃ kāmabhave asatta''nti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi.
'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hama'smīti.
Todeyya suttaniddeso samatto.
1. Alaggitaṃ - pana
[BJT Page 288] [\x 288/]
10. Kappa suttaniddeso.
10-1
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ (iccāyasmā kappo)
Oghe jāte mahabbhaye,
Jarāmaccuparetānaṃ
Dīpaṃ pabrūhi mārisa
Tvañca me dīpa1 makkhāhi
Yathayidaṃ nāparaṃ siyā.
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhatanti: 'saro' vuccati saṃsāro. Āgamanaṃ gamanaṃ gamanāgamanaṃ
kālaṃ gati bhavābhavo cuti ca uppatti ca nibbatti ca bhedo ca2 jāti ca jarā ca maraṇaṃ ca.
Saṃsārassa purimā3 koṭi na paññāyati, pacchimāpi koṭi na paññāyati, majjheva saṃsāre4
sattā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttā.
Kathaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati: ettakā jātiyo vaṭṭaṃ vatti5, tato paraṃ na
vattīti6 hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatāni
vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na
paññāyati. Ettakāni jātisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti. Hevaṃ natthi, evampi
saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti. Tato paraṃ na
vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā jāti koṭiyo vaṭṭaṃ
vatti. Tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
Ettakāni jātikoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātikoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti tatoparaṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati ettakāni jātikoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ
vatti tatoparaṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
Ettakāni vassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi.
1. Disaṃ - va, vi, ka.
2. Nīrodhoca - va, vi, ka.
3. Purimāpi - machasaṃ.
4. Majjhe ca - syā.
5. Vaṭṭaṃ vaṭṭati - sa
Vaṭṭaṃ vattati - vi.
6. Vattatīti - machasaṃ, sa.
Vattati - syā.
[BJT Page 290] [\x 290/]
Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ
na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
vassasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā
koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā vassakoṭiyo vassaṃ vatti, tato
paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
vassakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti tato paraṃ na vattīti
hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappāni vaṭṭaṃ vatti,
tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
kappasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā
koṭi na paññāyati. Ettakāni kappasatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā kappakoṭiyo vaṭṭaṃ vatti, tato
paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
kappakoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti, hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā
koṭi na paññāyati, ettakāni kappakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappakoṭisatasahassāni
vaṭṭaṃ vatti. Tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na
paññāyati. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Anamataggoyaṃ bhikkhave, saṃsāro pubbā koṭi na paññāyati avijjā nīvaraṇānaṃ sattānaṃ
taṇhāsaṃyojanānaṃ saṃdhāvataṃ saṃsarataṃ. Evaṃ dīgharattaṃ kho bhikkhave, dukkhaṃ
paccanubhūtaṃ tippaṃ paccanubhūtaṃ byasanaṃ paccanubhūtaṃ kaṭasī vaḍḍhitā, 1
yāvañcidaṃ bhikkhave, alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ, alaṃ virajjituṃ, alaṃ
vimuccitunti. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
1. Vaḍḍhataṃ - saka
[BJT Page 292] [\x 292/]
Kathaṃ saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati: ettakā jātiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātisatāni
vaṭṭaṃ vattissati,
Tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati,
ettakāni jātisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato
paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakā
jātikoṭiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātikoṭisatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
jātikoṭisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātikoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassāni
vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi
na paññāyati, ettakāni vassasatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi.
Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassasahassāni vaṭṭaṃ vattissati,
tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati,
ettakāni vassasatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakā vassakoṭiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
vassakoṭisatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
vassakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
kappasatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
kappasatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappasatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato
paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
kappakoṭisatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
kappakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi, evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati
pacchimāpi koṭi na paññāyati. Majjheva saṃsāre santā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā
ajjhositā adhimuttāti 'majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ. '
Iccāyasmā kappo padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Kappoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Kappo'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā kappo.
Oghe jāte mahabbhayeti: kāmoghe bhavoghe diṭṭhoghe avijjogho jāte saṃjāte nibbatte
abhinibbatte pātubhūte. Mahabbhayeti: jātibhaye jarābhaye vyādhibhaye maraṇabhayeti
'oghe jāte mahabbhaye'
Jarāmaccuparetānanti: jarāya phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ maccunā
phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ jātiyā anugatānaṃ jarāya anusaṭānaṃ
byādhinā abhibhūtānaṃ maraṇena abbhāgatānaṃ atāṇānaṃ alenānaṃ asaraṇānaṃ
asaraṇībhūtānanti 'jarāmaccuparetānaṃ. '
Dīpaṃ pabrūhi mārisāti: dīpaṃ tāṇaṃ leṇaṃ saraṇaṃ gatiṃ parāyanaṃ brūhi ācikkhāhi desehi
paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Mārisāti: piyavacanaṃ
garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisā'ti 'dīpaṃ1 pabrūhi mārisa. '
1. Disaṃ pabruhi - va, vi, ka.
Dīsaṃ. - Va, vi, ka.
[BJT Page 294] [\x 294/]
Tvañca me dīpamakkhāhīti: 'tva'nti: bhagavantaṃ bhaṇati, dīpamakkhāhīti: dīpaṃ tāṇaṃ
lenaṃ saraṇaṃ gatiṃ parāyanaṃ akkhāhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi
vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti tvañca me dīpamakkhāhi'
Yathayidaṃ nāparaṃ siyāti: yathayidaṃ dukkhaṃ idheva nirujjheyya, vūpasameyya atthaṃ
gaccheyya paṭippassambheyya puna paṭisandhikaṃ dukkhaṃ na nibbatteyya, kāmadhātuyā
vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā kāmabhave vā rūpabhave vā arūpabhave vā saññābhave
vā asaññābhave vā nevasaññānāsaññābhave vā ekavokārabhave vā catuvokārabhave vā
pañcavokārabhave vā punagatiyā vā uppattiyā vā paṭisandhiyā vā bhave vā saṃsāre vā
vaṭṭe vā1 na jāyeyya na saṃjāyeyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya idheva nirujjheyya
vūpasameyya atthaṃgaccheyya paṭippassambheyyāti 'yathayidaṃ nāparaṃ siyā'
Tenāha so brāhmaṇo:
'Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ (iccāyasmā kappo)
Oghe jāte mahabbhaye,
Jarāmaccuparetānaṃ
Dīpaṃ pabrūhi mārisa,
Tvañca me dīpamakkhāhi
Yathayidaṃ nāparaṃ siyā''ti.
10-2
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ (kappāti bhagavā)
Oghe jāte mahabbhaye
Jarāmaccuparetānaṃ
Dīpaṃ pabrūmi kappa te.
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhanti: 'saro' vuccati saṃsāro. Āgamanaṃ gamanaṃ gamanāgamanaṃ kālaṃ
gati bhavābhavo2 cuti ca uppatti ca nibbatti ca bhedo ca jāti ca jarā ca maraṇañca.
Saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati, pacchimāpi koṭi na paññāyati, majjheva saṃsāre sattā
ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttā.
Kathaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati: ettakā jātiyo vaṭṭaṃ vatti5, tato paraṃ na
vattīti6 hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatāni
vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na
paññāyati. Ettakāni jātisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti. Hevaṃ natthi, evampi
saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti. Tato paraṃ na
vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā jāti koṭiyo vaṭṭaṃ
vatti. Tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
Ettakāni jātikoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātikoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti tatoparaṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati ettakāni jātikoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ
vatti tatoparaṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
Ettakāni vassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi.
Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ
na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
vassasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā
koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā vassakoṭiyo vassaṃ vatti, tato
paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
vassakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti tato paraṃ na vattīti
hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappāni vaṭṭaṃ vatti,
tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
kappasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā
koṭi na paññāyati. Ettakāni kappasatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā kappakoṭiyo vaṭṭaṃ vatti, tato
paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni
kappakoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti, hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā
koṭi na paññāyati, ettakāni kappakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattīti hevaṃ
natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappakoṭisatasahassāni
vaṭṭaṃ vatti. Tato paraṃ na vattīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na
paññāyati. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Anamataggoyaṃ bhikkhave, saṃsāro pubbā koṭi na paññāyati avijjā nīvaraṇānaṃ sattānaṃ
taṇhāsaṃyojanānaṃ saṃdhāvataṃ saṃsarataṃ. Evaṃ dīgharattaṃ kho bhikkhave, dukkhaṃ
paccanubhūtaṃ tippaṃ paccanubhūtaṃ byasanaṃ paccanubhūtaṃ kaṭasī vaḍḍhatā,
yāvañcidaṃ bhikkhave, alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ, alaṃ virajjituṃ, alaṃ
vimuccitunti. Evaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
Kathaṃ saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati: ettakā jātiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātisatāni
vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi
na paññāyati, ettakāni jātisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi.
Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati,
tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati,
ettakā jātikoṭiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātikoṭisatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
jātikoṭisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni jātikoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassāni
vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi
na paññāyati, ettakāni vassasatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi.
Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassasahassāni vaṭṭaṃ vattissati,
tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati,
ettakāni vassasatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakā vassakoṭiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
vassakoṭisatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
vassakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakā kappāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
kappasatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni kappasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
kappasatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakā vassakoṭiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
vassakoṭisatāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa
pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni vassakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na
vattissatīti hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati, ettakāni
vassakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi, evampi
saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati. Evaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati
pacchimāpi koṭi na paññāyati. Majjheva saṃsāre santā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā
ajjhositā adhimuttāti 'majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ. '
Kappāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati: bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'kappāti bhagavā. '
1. Vaddhevā - pana.
2. Bhavābhave - pa, va.
[BJT Page 296] [\x 296/]
Oghe jāte mahabbhayeti: kāmoghe bhavoghe diṭṭhogho avijjoghe jāte saṃjāte nibbatte
abhinibbatte pātubhūte. Mahabbhayeti: jātibhaye jarābhaye vyādhibhaye maraṇabhayeti
'oghe jāte mahabbhaye'
Jarāmaccuparetānanti: jarāya phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ maccunā
phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ jātiyā anugatānaṃ jarāya anusaṭānaṃ
byādhinā abhibhūtānaṃ maraṇena abbhāhatānaṃ atāṇānaṃ alenānaṃ asaraṇānaṃ
asaraṇībhūtānanti 'jarāmaccuparetānaṃ'
Dīpaṃ pabrūmi kappa yeti: dīpaṃ tāṇaṃ lenaṃ saraṇaṃ gatiṃ parāyanaṃ brūmi ācikkhāmi
desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'dīpaṃ
pabrūmi kappa te'
Tenāha bhagavā:
''Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhitaṃ (kappāti bhagavā)
Oghe jāte mahabbhaye,
Jarāmaccuparetānaṃ
Dīpaṃ pabrūmi kappa te''ti.
10-3
Akiñcanaṃ anādānaṃ - etaṃ dīpaṃ anāparaṃ
Nibbānaṃ iti naṃ brūmi - jarāmaccuparikkhayaṃ.
Akiñcanaṃ anādānanti: 'kiñcana'nti: rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ
mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ kiñcanappahānaṃ
kiñcanavūpasamo1 kiñcanapaṭinissaggo2 kiñcanapaṭippassaddhi3 amataṃ nibbānanti
akiñcanaṃ. Anādānanti: 'ādānaṃ vuccati taṇhā: yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ ādānappahānaṃ ādānavūpasamo ādānapaṭinissaggo
ādānapaṭippassaddhi amataṃ nibbānanti ''akiñcanaṃ anādānaṃ''
1. Kiñcanavūpasamaṃ - machasaṃ
2. Paṭinissaggaṃ - machasaṃ
3. Paṭippassaddhiṃ - machasaṃ.
[BJT Page 298] [\x 298/]
Etaṃ dīpaṃ anāparanti: etaṃ dīpaṃ tāṇaṃ lenaṃ saraṇaṃ gati parāyanaṃ. Anāparanti: tamhā
paro añño dīpo natthi, atha kho so yeva1 dīpo aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca
uttamo ca pavaro cāti 'etaṃ dīpaṃ anāparaṃ'.
Nibbānaṃ iti naṃ brūmīti: 'vānaṃ' vuccati taṇhā, ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Vānappahānaṃ vānavūpasamo vānapaṭinissaggo
(vānapaṭippassaddhi2) amataṃ nibbānaṃ. Itīti: padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri
akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ3 itīti: brūmīti brūmi ācikkhāmi
desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti 'nibbānaṃ iti
naṃ brūmi. '
Jarāmaccuparikkhayanti: jarāmaraṇassa pahānaṃ vūpasamo paṭinissaggo paṭippassaddhi
amataṃ nibbānanti 'jarāmaccuparikkhayaṃ'
Tenāha bhagavā:
''Akiñcanaṃ anādānaṃ, etaṃ dīpaṃ anāparaṃ
Nibbānaṃ iti naṃ brūmi jarāmaccuparikkhaya''nti
10-4
Etadaññāya4 ye satā - diṭṭhadhammābhinibbutā
Na te māravasānugā - na te mārassa paddhagū. 5
Etadaññāya ye satāni: 'eta'nti: amataṃ nibbānaṃ ''yo so sabbasaṃkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. '' Aññāyāti: aññāya jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti viditaṃ katvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'sabbe dhammā anattā'ti viditaṃ katvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā sabbe saṅkhārā aniccā'ti viditaṃ katvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā 'yaṃ kiñci samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ
nirodhadhamma'ntī
Aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Yeti arahanto khīṇāsavā
satāti: catūhi kāraṇehi satā: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā, caranti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Vedanāsu
vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. Citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā, caranti caranto
viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Dhamme
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā, caranti caranto viharanto irīyanto vattento
pālento yapento yāpento. Te vuccati 'satā'ti 'etadaññāya ye satā. '
1. So evaṃ - machasaṃ.
2. Vānapaṭippassaddhiṃ - machasaṃ
3. Metaṃ - va, vi, ka.
4. Bhāventā - machasaṃ, syā.
5. Etadatthāya - va, vi, ka.
6. Paṭṭhagu - syā.
Paṭṭhagū - va. Vi. Ka.
[BJT Page 300] [\x 300/]
Diṭṭhadhammābhinibbutāti: 'diṭṭhadhammā'ti: diṭṭhadhammā ñātadhammā tulitadhammā
tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. Abhinibbutāti: rāgassa1 nibbāpitattā
nibbutā, dosassa nibbāpitattā nibbutā, mohassa nibbāpitattā nibbutā, kodhassa nibbāpitattā
nibbutā, upanāhassa nibbāpitattā nibbutā, makkhassa nibbāpitattā nibbutā, paḷāsassa
nibbāpitattā nibbutā, issāya nibbāpitattā nibbutā, macchariyassa nibbāpitattā nibbutā, māyāya
nibbāpitattā nibbutā, sāṭheyyassa nibbāpitattā nibbutā, thambhassa nibbāpitattā nibbutā,
sārambhassa nibbāpitattā nibbutā, mānassa nibbāpitattā nibbutā, atimānassa nibbāpitattā
nibbutā, madassa nibbāpitattā nibbutā, pamādassa nibbāpitattā nibbutā, sabbakilesānaṃ
nibbāpitattā nibbutā, sabbaduccaritānaṃ nibbāpitattā nibbutā, sabbadarathānaṃ nibbāpitattā
nibbutā, sabbapariḷāhānaṃ nibbāpitattā nibbutā, sabbasantāpānaṃ nibbāpitattā nibbutā,
sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā vūpasamitattā vijjhātattā nibbutattā vigatattā
paṭippassaddhattā santā upasantā vūpasantā nibbutā paṭippassaddhāti
'diṭṭhadhammābhinibbutā. '
Na te māravasānugatāti: 'māro'ti: ''yo so māro kaṇho adhipati antagū namuci
pamattabandhu. Na te māravasānugatāti: na te mārassa vase vattanti, napi māro tesu vasaṃ
vatteti te māraṃ ca mārapakkhaṃ ca mārapāsaṃ ca mārabalisaṃ ca mārāmisaṃ ca
māravisayaṃ ca māranivāpaṃ ca2 māragocaraṃ ca mārabandhanaṃ ca abhibhuyya
abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvā caranti viharanti irīyanti vattenti pālenti
yapenti yāpentīti 'na te māravasānugā. '
Na te mārassa paddhagūti: 3 na te mārassa paddhā paddhacarā4 paricārikā sissā5 buddhassa
te bhagavato paddhā paddhacarā6 paricārikā sissāti 'na te mārassa paddhagūti.
Tenāha bhagavā:
''Etadaññāya ye satā diṭṭhadhammābhinibbutā,
Na te māravasānugā na te mārassa paddhagūti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hamasmī'ti.
Kappa suttaniddeso samatto.
1. Lobhassa - va, vi, ka
2. Māranivāsaṃ ca, machasaṃ.
3. Paṭṭhatūtī - syā.
Paṭṭhabhūti - va. Vi, ka.
4. Paṭṭhā paṭṭhacarā - va, vi, ka.
5. Paricārikā siyā - machasaṃ, va, vi, ka.
6. Paṭṭhā paṭṭhacarā - va, vi, ka, syā.
[BJT Page 302] [\x 302/]
11. Jatukaṇṇī suttaniddeso.
11-1
Sutvānahaṃ vīra akāmakāmiṃ (iccāyasmā jatukaṇṇī)
Oghātigaṃ puṭṭhumakāmamāgamaṃ,
Santipadaṃ brūhi sahājanetta1
Yathātacchaṃ bhagavā brūhi metaṃ,
Sutvānahaṃ vīra akāmakāminti: 'sutvā'ti: sutvā suṇitvā uggahetvā upadhāretvā
upalakkhayitvā 'itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato
lokavidū anuttaro purisadammasārathī satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā'ti
'sutvānahaṃ. Vīrāti: vīro bhagavā, viriyavāti vīro, pahūti vīro2 visavīti vīro3 alamattoti4
vīro, sūroti vīro, vikkanto abhīru acchamhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo
vigatalomahaṃsoti vīro.
1. ''Virato idha sabbapāpakehi
Nirayadukkhamaticca viriyavā so,
So viriyavā padhānavā
Vīro tādī pavuccate tathattā''ti. [A]
Sutvānahaṃ vīra.
Akāmakāminti: 'kāmā'ti: uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame
vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā
phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā,
khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca
koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Buddhassa bhagavato vatthukāmā pariññātā kilesakāmā pahīnā, vatthukāmānaṃ
pariññātattā kilesakāmānaṃ pahīnattā bhagavā na kāme kāmeti, na kāme pattheti, na kāme
piheti, na kāme abhijappati, ye kāme kāmenti kāme patthenti, kāme pihenti, kāme
abhijappanti, te kāmakāmino rāgarāgino saññāsaññino, bhagavā na kāme kāmeti, na kāme
pattheti, na kāme piheti, na kāme abhijappati, tasmā buddho akāmo nikkāmo cattakāmo
vantakāmo muttakāmo pahīnakāmo paṭinissaṭṭhakāmo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo
vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītībhūto
sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti 'sutvānahaṃ vīra akāmakāmiṃ'.
Iccāyasmā jatukaṇṇīti:
Iccāti: padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā
padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ sappatissādhivacanametaṃ
'āyasmā'ti. Jatukaṇṇīti: tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāroti
'iccāyasmā jatukaṇṇī'.
1. Sahajanetta - machasaṃ.
Mahājanetta - va, vi, ka.
2. Pabhūti vīro - va, vi, ka.
3. Vīsati vīro - va, vi, ka.
4. Alamatthoti - va, vi, ka.
[A.] Suttanipāta - sabhiyasutta.
[BJT Page 304] [\x 304/]
Oghātigaṃ puṭṭhumakāmamāgamanti: 'oghātiga'nti: oghātigaṃ oghaṃ atikkantaṃ
samatikkantaṃ vītivattanti 'oghātigaṃ'. Puṭṭhunti: puṭṭhuṃ pucchituṃ yācituṃ ajjhesituṃ
pasādetuṃ. Akāmamāgamanti: akāmaṃ puṭṭhuṃ nikkāmaṃ1 cattakāmaṃ vantakāmaṃ
muttakāmaṃ pahīnakāmaṃ paṭinissaṭṭhakāmaṃ vītarāgaṃ vigatarāgaṃ cattarāgaṃ
vantarāgaṃ muttarāgaṃ pahīnarāgaṃ paṭinissaṭṭharāgaṃ āgamhā āgatamhā sampannamhā
tayā saddhiṃ samāgatamhāti 'oghātigaṃ puṭṭhumakāmamāgamaṃ. '
Santipadaṃ brūhi sahājanettā2ti: 'santī'ti: ekena ākārena santipi santipadampi tameva amataṃ
nibbānaṃ, yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo
nirodho nibbānaṃ.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
Santametaṃ padaṃ, paṇītametaṃ padaṃ, yadidaṃ sabbasaṃkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānanti. Athāparenākārena ye
dhammā santādhigamāya santiphusanāya santi sacchikiriyāya saṃvattanti, seyyathīdaṃ:
cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni,
pañcabalāni, sattabojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ime vuccanti santipadaṃ tāṇapadaṃ
lenapadaṃ saraṇapadaṃ abhayapadaṃ accutapadaṃ amatapadaṃ nibbānapadaṃ brūhi
ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi.
Sahājanettāti: 'nettaṃ' vuccati sabbaññutañāṇaṃ, buddhassa bhagavato nettaṃ ca jinabhāvo
ca bodhiyā mūle apubbaṃ acarimaṃ ekasmiṃ khaṇe uppanno, tasmā buddho sahājanettoti
'santipadaṃ brūhi sahājanetta. '
Yathātacchaṃ bhagavā brūhi metanti: yathātacchaṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ yo so
sabbasaṃkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ,
bhagavāti: gāravādhivacanametaṃ: apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā:
bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti
bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā:
bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā:
bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni
vijanavātāni manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavā'ti. Brūhi metanti: brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi
vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti 'yathātacchaṃ bhagavā brūhi metaṃ. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Sutvānahaṃ vīra akāmakāmiṃ (iccāyasmā jatukaṇṇī)
Oghātigaṃ puṭṭhumakāmamāgamaṃ,
Santipadaṃ brūhi sahājanetta
Yathātacchaṃ bhagavā brūhi meta''nti.
1. Nikāmaṃ - va, vi, ka.
2. Mahājanetta - ca, vi, ka.
[BJT Page 306] [\x 306/]
11-2
Bhagavā hi kāme abhibhuyya irīyati
Ādiccova paṭhaviṃ teji tejasā,
Parittapaññassa me bhūripañña, 1
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahānaṃ.
Bhagavā hi kāme abhibhuyya irīyatīti: 'bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti.
[BJT Page 306] [\x 306/]
Kāmāti: uddānato2 dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Bhagavā vatthukāme parijānitvā kilesakāme pahāya abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā
pariyādiyitvā madditvā3 carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti 'bhagavā hi kāme
abhibhuyya irīyati. '
Ādiccova paṭhaviṃ teji tejasātī: 'ādicco' vuccati suriyo, paṭhavī vuccati jagati, yathā suriyo
tejī4 tejena samannāgato paṭhaviṃ abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā
santāpayitvā sabbaṃ ākāsagataṃ tamagataṃ abhivihacca andhakāraṃ vidhametvā ālokaṃ
dassayitvā ākāse antalikkhe gaganapathe5 vegena gacchati evameva bhagavā ñāṇatejī6
ñāṇatejena samannāgato sabbaṃ abhisaṃkhārasamudayaṃ -pe----------
Kilesatamaṃ avijjandhakāraṃ vidhamitvā ñāṇālokaṃ dassetvā vatthukāme parijānitvā
kilesakāme pahāya abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvā carati
viharati irīyati vatteti7 pāleti yapeti yāpetīti ādiccova paṭhaviṃ tejī tejasā.
Parittapaññassa me bhūripaññāti: ahamasmi parittapañño omakapañño lāmakapañño
chattakapañño8, tvampi mahāpañño puthupañño hāsupañño9 javanapañño tikkhapañño
nibbedhikapañño. Bhūrī vuccati paṭhavī, bhagavā tāya paṭhaviyā samāya paññāya vipulāya
vitthatāya samannāgatoti parittapaññassa me bhūripañña.
1. Bhūripañño - machasaṃ, syā
2. Udānato - pana.
3. Madditvā iti - machasaṃ natthi.
4. Teji tejasā tejena - va, ka, vi, pa-
5. Gamana pathe - syā.
6. Ñāṇī ñāṇa tejena - va - vi - ka.
7. Pavatteti - pana.
8. Chatukka - machasaṃ.
9. Hāsapañño - machasaṃ - ka -
[BJT Page 308] [\x 308/]
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññanti: 'dhammanti': ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ
pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ
cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañcabalāni
sattabojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānaṃ (nibbānagāminiñca) paṭipadaṃ
ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti.
Yamahaṃ vijaññanti: yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭijāneyyaṃ paṭivijjheyyaṃ
adhigaccheyyaṃ passeyyaṃ sacchikareyyanti ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ.
Jāti jarāya idha vippahānanti - idheva jāti jarāya maraṇassa pahānaṃ vūpasamaṃ
paṭinissaggaṃ paṭipassaddhiṃ amataṃ nibbānanti 'jāti jarāya idha vippahānaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Bhagavā hi kāme abhibhuyya irīyati
Ādiccova paṭhaviṃ tejī tejasā
Parittapaññassa me bhūripañña
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahāna''nti.
11-3
Kāmesu vinaya gedhaṃ (jatukaṇṇīti bhagavā)
Nekkhammaṃ daṭṭhu khemato,
Uggahitaṃ nirattaṃ vā
Mā te vijjittha kiñcanaṃ.
Kāmesu vinaya gedhanti: 'kāmā'ti: uddānato dve kāmā:
Vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
'Gedho vuccati taṇhā yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo
icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī
sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ
vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā
gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā
jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā,
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā
gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā
vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. Kāmesu vinaya gedhanti: kāmesu gedhaṃ vinaya1 paṭivinaya pajaha2
vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti kāmesu vinaya gedhaṃ. Jatukaṇṇīti bhagavāti:
taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati. Bhagavāti: gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'jatukaṇṇīti bhagavā. '
1. Vineyya gedhaṃ - pana.
2. Pajahāhi - pana.
[BJT Page 310] [\x 310/]
Nekkhammaṃ daṭṭhu khematoti: 'nekkhammanti': sammā paṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ
apaccanīkapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ sīlesu
paripūrakāritaṃ indriyesu guttadvārataṃ bhojane mattaññutaṃ jāgariyānuyogaṃ
satisampajaññaṃ cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde
pañcindriyāni pañcabalāni sattabojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca
nibbānagāminiñca paṭipadaṃ khemato tāṇato lenato saraṇato abhayato accutato amatato
nibbānato daṭṭhuṃ passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti 'nekkhammaṃ
daṭṭhu khemato. '
Uggahitaṃ nirattaṃ vāti: 'uggabhita'nti: taṇhāvasena diṭṭhivasena gabhitaṃ parāmaṭṭhaṃ
abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ. Nirattaṃ vāti: nirassitabbaṃ1 muñcitabbaṃ
pajahitabbaṃ2 vinodetabbaṃ3 (byantīkātabbaṃ) anabhāvaṃ gametabbanti uggahitaṃ nirattaṃ
vā.
Mā te vijjittha kiñcananti rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ
diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ. Idaṃ kiñcanaṃ tuyhaṃ mā vijjittha, mā
saṃvijjittha, pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti 'mā te vijjittha kiñcanaṃ'
tenāha bhagavā:
'Kāmesu vinaya gedhaṃ (jatukaṇṇīti bhagavā)
Nekkhammaṃ daṭṭhu khemato,
Uggahitaṃ nirattaṃ vā
Mā te vijjittha kiñcana''nti.
11-4
Yaṃ pubbe taṃ visosehi4
Pacchā te māhu kiñcanaṃ
Majjhe ce no5 gahessasi
Upasanto carissasi-.
Yaṃ pubbe taṃ visosehīti: atīte saṅkhāre ārabbha ye kilesā uppajjeyyuṃ, te kilese sosehi
visosehi sukkhāpehi visukkhāpehi abījaṃ karohi pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ
gamehīti evampi 'yaṃ pubbe taṃ visosehi. ' Athavā ye atītā kammābhisaṅkharā
avipakkavipākā te kammābhisaṃkhāre6 sosehi visosebhi sukkhāpebhi visukkhāpebhi abījaṃ
karobhi pajaha vinodehi byantīkarobhi anabhāvaṃ gamehīti evampi 'yaṃ pubbe taṃ
visosehi. '
1. Nirattaṃ vāti nirattaṃ vā - machasaṃ.
2. Vijahitabbaṃ - machasaṃ.
3. Vinoditabbaṃ - machasaṃ.
4. Visodhehi - pana.
5. Veno - va, vi, ka, ma.
6. Kammābhisaṃkhārā - pana.
[BJT Page 312] [\x 312/]
Pacchā te māhu kiñcananti: 'pacchā' vuccati anāgataṃ, anāgate saṃkhāre ārabbha yāni
uppajjeyyuṃ rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ
kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ imāni kiñcanāni tuyhaṃ mā ahu mākāsi mā janesi mā
saṃjanesi mā nibbattesi mābhinibbattesi pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti
'pacchā te māhu kiñcanaṃ'.
Majjhe ce no gahessasīti: majjhe vuccati paccuppannaṃ rūpaṃ vedanā saññā saṃkhārā
viññāṇaṃ, paccuppanne saṅkhāre taṇhāvasena diṭṭhivasena na gahessasi na gaṇhissasi, na
parāmasissasi, na nandissasi, nābhinandissasi, na ajjhosissasi, abhinandanaṃ abhivadanaṃ
ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahissasi, vinodessasi, byantīkarissasi,
anabhāvaṃ gamessasīti 'majjheva ce no gahessasi.
Upasanto carissatīti: rāgassa santattā samitattā upasamitattā, dosassa santattā samitattā
upasamitattā, mohassa santattā samitattā upasamitattā, dosassa santattā samitattā
upasamitattā, mohassa santattā samitattā upasamitattā, kodhassa santattā samitattā
upasamitattā, upanāhassa santattā samitattā upasamitattā, makkhassa santattā samitattā
upasamitattā, paḷāsassa santattā samitattā upasamitattā, issāya santattā samitattā
upasamitattā, macchariyassa santattā samitattā upasamitattā, māyāya santattā samitattā
upasamitattā, sāṭheyyassa santattā samitattā upasamitattā, thambhassa santattā samitattā
upasamitattā, sārambhassa santattā samitattā upasamitattā, mānassa santattā samitattā
upasamitattā, atimānassa santattā samitattā upasamitattā, madassa santattā samitattā
upasamitattā, pamādassa santattā samitattā upasamitattā, sabbakilesānaṃ santattā samitattā
upasamitattā, sabbaduccaritānaṃ santattā samitattā upasamitattā, sabbadarathānaṃ santattā
samitattā upasamitattā, sabbapariḷāhānaṃ santattā samitattā upasamitattā, sabbasantāpānaṃ
santattā samitattā upasamitattā, sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā upasamitattā
vūpasamitattā vijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭippassaddhattā santo upasanto vūpasanto
nibbuto paṭippassaddho carissasi viharissasi irīyissasi vattissasi pālessasi yapessasi
yāpessasīti 'upasanto carissasi'.
Tenāha bhagavā:
''Yaṃ pubbe taṃ visosesi
Pacchā te māhu kiñcanaṃ,
Majjhe ce no gahessasi
Upasanto carissasī''ti.
[BJT Page 314] [\x 314/]
11-5
Sabbaso nāmarūpasmiṃ
Vītagedhassa brāhmaṇa,
Āsavāssa1 na vijjanti
Yehi maccuvasaṃ vaje.
Sabbaso nāmarūpasmiṃ vītagedhassa brāhmaṇāti: 'sabbaso'ti: sabbena sabbaṃ sabbathā
sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ 'sabbaso'ti. Nāmanti: cattāro arūpino
khandhā. Rūpanti: cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ. Gedho
vuccati taṇhā, ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā
mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī
sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ
vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā
gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā
jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā,
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā
gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā
vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. '' Sabbaso nāmarūpasmiṃ vītagedhassa brāhmaṇāti: sabbaso nāmarūpasmiṃ
vītagedhassa vigatagedhassa cattagedhassa vantagedhassa muttagedhassa pahīnagedhassa
paṭinissaṭṭhagedhassa vītarāgassa vigatarāgassa cattarāgassa vantarāgassa muttarāgassa
pahīnarāgassa paṭinissaṭṭharāgassāti 'sabbaso nāmarūpasmiṃ vītagedhassa brāhmaṇa. '
Āsavāssa na vijjantīti: 'āsavā'ti cattāro āsavā: kāmāsavo bhavāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavo.
Assāti: arahato khīṇāsavassa' na vijjantīti ime āsavā tassa natthi, na santi, na saṃvijjanti
nūpalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā
daḍḍhāti 'āsavāssa na vijjantī. '
Yehi maccuvasaṃ vajeti: yehi āsavehi maccuno vā vasaṃ gaccheyya, maraṇassa vā vasaṃ
gaccheyya, mārapakkhassa vā vasaṃ gaccheyya, te āsavā tassa natthi, na santi na saṃvijjanti,
nūpalabbhanti, pahīnā samucchinnā, vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā
daḍḍhāti 'yehi maccuvasaṃ vajeti. '
Tenāha bhagavā:
''Sabbaso nāmarūpasmiṃ
Vītagedhassa brāhmaṇa,
Āsavāssa na vijjanti1
Yehi maccuvasaṃ vaje''ti.
Saha gāthāpariyosānā2 ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante,
bhagavā sāvako' hamasmī'ti.
Jatukaṇṇi suttaniddeso samatto
1. Āsavāya na vijjanti - va - vi - ka.
2. Sahagāthā pariyosāne - pana.
[BJT Page 316] [\x 316/]
12. Bhadrāvudha suttaniddeso
12-1
Okaṃ jahaṃ1 taṇhacchidaṃ anejaṃ (iccāyasmā bhadrāvudho)
Nandiṃ jahaṃ oghatiṇṇaṃ vimuttaṃ
Kappaṃ jahaṃ abhiyāce sumedhaṃ
Sutvāna nāgassa apanamissanti ito.
Okaṃ jahaṃ taṇhacchidaṃ anejanti: okaṃ jahanti: rūpadhātuyā yo chando yo rāgo yā nandi
yā taṇhā ye upayūpādānā2 cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā3, te buddhassa bhagavato
pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃ gatā4 āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā
buddho okañjaho, vedanādhātuyā - saññādhātuyā - saṅkhāradhātuyā - viññāṇadhātuyā - yo
chando yo rāgo yā nandi yā taṇhā ye upayūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā te
buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃgatā āyatiṃ
anuppādadhammā, tasmā buddho okañjaho. Taṇhacchidanti, 'taṇhā'ti rūpataṇhā,
saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā, sā taṇhā
buddhassa bhagavato chinnā ucchinnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā
abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, tasmā buddho 'taṇhacchido'. Anejoti: 'ejā' vuccati
taṇhā ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā
ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī
saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo
sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā
phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ
loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo
visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā
vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā
rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ
nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ,
dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo
taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. '' Sā ejā
taṇhā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃgatā āyatiṃ
anuppādadhammā, tasmā buddho anejo, ejāya pahīnattā anejo bhagavā lābhepi na iñjati,
alābhepi na iñjati, nindāyapi na iñjati, sukhepi na iñjati, dukkhepi na iñjati, dukkhepi na
iñjati, na calati, na vedhati, na pavedhati, na sampavedhati, tasmā buddho anejoti 'okaṃ
jahaṃ taṇhacchidaṃ anejaṃ'. Iccāyasmā bhadrāvudho. Iccāti padasandhi padasaṃsaggo
padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti:
piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Bhadrāvudho: tassa
brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ
niruttibyañjanaṃ abhilāpo. Puṇṇāko'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti
vohāro'ti āyasmā bhadrāvudho.
1. Oghaṃ jahaṃ - va - vi - ka.
2. Upāyupādānā - machasaṃ, syā, sa.
3. Adhiṭṭhānā abhinivesānusayā - va - vi - ka.
4. Anabhāvaṃ katā - machasaṃ.
[BJT Page 318] [\x 318/]
(Nandiṃ) jahaṃ oghatiṇṇaṃ vimuttanti: 'nandi' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo
anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo
paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā
āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā
āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā
jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ'', sā nandi sā taṇhā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvaṃgatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho nandiṃ jaho.
Oghatiṇṇanti: bhagavā kāmoghaṃ tiṇṇo. Bhavoghaṃ tiṇṇo, diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ
tiṇṇo, sabbasaṃsārapathaṃ1 tiṇṇo, uttiṇṇo nittiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivatto. So
vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo
uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho.
Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato
abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ
bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko
niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekhena samādhikkhandhena -
paññākkhandhena - vimuttikkhandhena - vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato
ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā
ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya
pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya - muditāya - upekkhāya parisuddhiyā ṭhito,
accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā
ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante
ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito,
saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito,
antimadehadharo arahā.
''Tassāyaṃ pacchimakoṭi - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
'Nandiṃ jahaṃ oghatiṇṇaṃ vimuttanti: bhagavato rāgā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, dosā cittaṃ
muttaṃ vimuttaṃ, mohā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, kodhā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, upanāhā
cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, makkhā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, paḷāsā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, issā
cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, macchariyā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, māyā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ,
sāṭheyyā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, thambhā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, sārambhā cittaṃ muttaṃ
vimuttaṃ, mānā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, atimānā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, madā cittaṃ
muttaṃ vimuttaṃ, pamādā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, sabbakilesā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ,
sabbaduccaritā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, sabbadarathā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, sabbapariḷāhā
cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, sabbasantāpā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ, sabbākusalābhisaṃkhārehi
cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttanti 'nandiṃ jahaṃ oghatiṇṇaṃ vimuttaṃ'.
Kappaṃ jahaṃ abhiyāce sumedhanti: kappāti dve kappā: taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca,
katamā taṇhākappo: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ
pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ, idaṃ mama, etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā
mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā
kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettā vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ, ayaṃ taṇhākappo.
Katamā diṭṭhi diṭṭhikappo: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho
abhikappo parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho
yāvatā dvāsaṭṭhigatāni, ayaṃ diṭṭhikappo, buddhassa bhagavato taṇhākappo pahīno,
diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho, taṇhākappassa pahīnattā diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā tasmā
buddho kappaṃ jaho. Abhiyāceti: yācāmi abhiyācāmi, ajjhesāmi, sādiyāmi, patthayāmi,
pihayāmi, jappāmi, abhijappāmi, sumedhanti2: 'medhā' vuccati paññā. ''Yā paññā pajānanā
vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ
kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā
sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi'' bhagavā imāya medhāya paññāya upeto
samupeto upagato samupagato upapanno sampanno3 samannāgato, tasmā buddho
sumedhoti 'kappaṃ jahaṃ abhiyāce sumedhaṃ.
Sutvāna nāgassa apanamissanti itoti: 'nāgassā'ti: nāgo bhagavā, āgūṃ na karotīti nāgo, na
gacchatīti nāgo, na āgacchatīti nāgo: sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puteti
na pacceti, na paccāgacchati, sakadāgāmimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puteti, na
pacceti, na paccāgacchati, anāgāmimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puteti, na pacceti,
na paccāgacchati, arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puteti, na pacceti, na
paccāgacchati, evaṃ bhagavā nāgacchatīti nāgo. Sutvāna nāgassa apanamissanti itoti: tuyhaṃ
vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhaṃ sutvā suṇitvā uggahetvā upadhārayitvā
upalakkhayitvā ito apanamissanti vajissanti pakkamissanti disā vidisaṃ gamissantīti sutvāna
nāgassa apanamissanti ito. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Okaṃ jahaṃ taṇhacchidaṃ anejaṃ - (iccāyasmā bhadrāvudho)
Nandiṃ jahaṃ oghatiṇṇaṃ vimuttaṃ,
Kappaṃ jahaṃ abhiyāce sumedhaṃ
Sutvāna nāgassa apanamissanti ito''ti.
1. Sabbaṃ saṃsārapathaṃ - syā.
2. Sumedhoti - va - vi - ka,
Sumedhā vuccati - machasaṃ.
3. Samuppanno - machasaṃ.
[BJT Page 320] [\x 320/]
12-2
Nānā janā janapadehi saṅgatā
Tava vīra1 vākyaṃ abhikaṅkhamānā2
Tesaṃ tuvaṃ sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo.
Nānā janā janapadehi saṅgatāti: 'nānā janā'ti: khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca
gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Janapadehi saṅgatāti: aṅgā ca magadhā ca
kaliṅgā ca kāsiyā ca kosalā ca vajjiyā ca mallā ca cetiyamhā ca vaṃsā ca3 kurumhā ca pañcālā
ca macchā ca sūrasenā ca assakā ca4 avantiyā ca yonā ca kambojā ca. Saṅgatāti: saṅgatā
samāgatā samohitā sannipatitāti 'nānā janā janapadehi saṅgatā. '
Tava vīra vākyaṃ abhikaṅkhamānāti: 'vīrā'ti vīro bhagavā, viriyavā soti vīro, pahūti vīro,
visavīti vīro, alamattoti vīro, sūroti vīro, vikkanto vīro, abhīru acchambhī anutrāsī
apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsoti vīro.
1. ''Virato idha sabbapāpakehi
Nirayadukkhamaticca viriyavā so,
So viriyavā padhānavā
Vīro tādī pavuccate tathattā''ti[a]
Tava vīra vākyaṃ abhikaṅkhamānāti: tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ5.
Abhikaṅkhamānāti: abhikaṅkhamānā icchamānā sādiyamānā patthayamānā pihayamānā
abhijappamānāti 'tava vīra vākyaṃ abhikaṅkhamānā. '
Tesaṃ tuvaṃ sādhu viyākarohīti: 'tesa'nti tesaṃ khattiyānaṃ brāhmaṇānaṃ vessānaṃ
suddānaṃ gahaṭṭhānaṃ pabbajitānaṃ devānaṃ manussānaṃ. Tuvanti: bhagavantaṃ bhaṇati.
Sādhu viyākarohīti: sādhu ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi
uttānīkarohi pakāsehīti 'tesaṃ tuvaṃ sādhu viyākarohi. '
1. Dhīra - va vi - ka.
2. Abhisaṅkhamānā - va - vi - ka.
3. Sāgarambhā ca - syā.
4. Asakā ca - va - vi - ka.
5. Anusandhiṃ - va - vi - ka.
[A.] Sutta nipāta sabhiya sutta
[BJT Page 322] [\x 322/]
Tathā hi te vidito esa dhammoti: 'tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa
dhammoti 'tathā hi te vidito esa dhammo. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Nānā janā janapadehi saṅgatā
Tava vīra vākyaṃ abhikaṅkhamānā,
Tesaṃ tuvaṃ sādhu viyākarohi
Tathā hi te vidito esa dhammo''ti.
12-3
Ādānataṇhaṃ vinayetha sabbaṃ (bhadrāvudhāti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi1 majjhe,
Yaṃ yaṃ hi lokasmiṃ upādiyanti
Teneva māro anveti jantuṃ.
Ādānataṇhaṃ vinayetha sabbanti: 'ādānataṇhā2 vuccati rūpataṇhā -pe----------ādānataṇhāti
kiṃkāraṇā vuccati ādānataṇhā: tāya taṇhāya rūpaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti
parāmasanti abhinivisanti, vedanaṃ - saññaṃ - saṃkhāre - viññāṇaṃ - gatiṃ - uppattiṃ -
paṭisandhiṃ - bhavaṃ - saṃsāraṃ - vaṭṭaṃ - ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti
abhinivisanti taṃkāraṇā vuccati ādānataṇhā. Vinayetha sabbanti: sabbaṃ ādānataṇhaṃ
vinayeyya paṭivineyya pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ gameyyāti
'ādānataṇhaṃ vinayetha sabbaṃ. Bhadrāvudhā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati.
Bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'bhadrāvudhāti bhagavā. '
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti: 'uddhaṃ' vuccati3 anāgataṃ, adho vuccati atītaṃ, tiriyaṃ
cāpi majjheti paccuppannaṃ. Uddhanti devaloko, adhoti nirayaloko, tiriyañcāpi majjheti
manussā loko. Uddhanti kusalā dhammā, adhoti akusalā dhammā, tiriyañcāpi majjheti
avyākatā dhammā, uddhanti sukhā vedanā, adhoti dukkhā vedanā tiriyañcāpi majjheti
adukkhamasukhā vedanā. Uddhanti arūpadhātu adhoti kāmadhātu, tiriyañcāpi majjheti
rūpadhātu. Uddhanti uddhaṃ pādatalā, adhoti adho kesamatthakā, tiriyañcāpi majjheti
vemajjheti 'uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe. '
1. Vāpi - pana
2. Apānataṇhaṃ - pa -
Ādānataṇhaṃ - machasaṃ.
3. Uddhanti - machasaṃ,
Uddhanti vuccati - syā.
[BJT Page 324] [\x 324/]
Yaṃ yaṃ hi lokasmiṃ upādiyantīti: yaṃ yaṃ rūpagataṃ vedanāgataṃ saññāgataṃ
saṅkhāragataṃ1 viññāṇagataṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti.
Lokasminti: apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloketi 'yaṃ yaṃ
hi lokasmiṃ upādiyanti. '
Teneva māro anveti jantunti: teneva kammābhisaṅkhāravasena paṭisandhiko khandhamāro
dhātumāro āyatanamāro gatimāro uppattimāro paṭisandhimāro bhavamāro saṃsāramāro
vaṭṭamāro anveti anugacchati anvāyiko hoti. Jantunti sattaṃ naraṃ (māṇavaṃ) posaṃ
puggalaṃ jīvaṃ jāguṃ jantuṃ indaguṃ (hindaguṃ) manujanti teneva māro anveti jantuṃ.
Tenāha bhagavā:
''Ādānataṇhaṃ vinayetha sabbaṃ (bhadrāvudhāti bhagavā)
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe,
Yaṃ yaṃ hi lokasmiṃ upādiyanti
Teneva māro anveti jantunti.
12-4
Tasmā pajānaṃ na upādiyetha
Bhikkhu sato kiñcanaṃ sabbaloke,
Ādānasatte iti pekkhamāno
Pajaṃ imaṃ maccudheyye visattaṃ.
Tasmā pajānaṃ na upādiyethāti: 'tasmā'ti: tasmā taṃkāraṇā taṃhetu taṃpaccayā2 tannidānā,
etaṃ ādīnavaṃ sampassamāno ādānataṇhāyā'ti 'tasmā'. Pajānanti: jānanto pajānanto ājānanto
vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, sabbe saṅkhārā aniccā'ti jānanto pajānanto ājānanto
vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti jānanto pajānanto ājānanto
vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, sabbe saṅkhārā aniccā'ti jānanto pajānanto ājānanto
vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, 'sabbe dhammā anattā'ti jānanto pajānanto ājānanto
vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti jānanto pajānanto ājānanto
vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, 'yaṃ kiñci samuyadadhammaṃ sabbaṃ taṃ
nirodhadhamma'nti jānanto pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, na
upādiyethāti rūpaṃ nādiyeyya na upādiyeyya na gaṇheyya na parāmaseyya nābhiniviseyya
vedanaṃ - saññaṃ - saṅkhāre - viññāṇaṃ - gatiṃ - uppattiṃ - paṭisandhiṃ - bhavaṃ -
saṃsāraṃ - vaṭṭaṃ nādiyeyya na upādiyeyya na gaṇheyya na parāmaseyya nābhiniviseyyā
ti 'tasmā pajānaṃ na upādiyetha. '
1. Abhisaṃkhāragataṃ -paṃ-
2. Tappaccayā -va-vi-ka. Machasaṃ
[BJT Page 326] [\x 326/]
Bhikkhu sato kiñcanaṃ sabbaloketi: bhikkhūti puthujjanakalyāṇako vā bhikkhu sekho vā1
bhikkhu. Satoti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato
vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato aparehipi catūhi
kāraṇehi sato: asati parivajjanāya sato: satikaraṇīyānañca dhammānaṃ katattā sato:
satipaṭipakkhānaṃ dhammānaṃ hatattā sato: satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā
sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satiyā samannāgatattā sato: satiyā vasitattā sato: satiyā
pāguññatāya sato: satiyā apaccoropanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satattā sato:
santattā sato: samitattā sato: santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato:
dhammānussatiyā sato: saṅghānussatiyā sato: sīlānussatiyā sato: cāgānussatiyā sato:
devatānussatiyā sato: ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā sato: kāyagatāsatiyā sato:
upasamānussatiyā satoti. Yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā
asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ
vuccati sati. Iminā sati upeto hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno
samannāgato. So vuccati satoti 'bhikkhu sato'. Kiñcananti: kiñci rūpagataṃ vedanāgataṃ
saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagataṃ. Sabbaloketi: sabbaapāyaloke sabbamanussaloke
sabbadevaloke sabbakhandhaloke sabbadhātuloke sabbaāyatanaloketi 'bhikkhu sato
kiñcanaṃ sabbaloke. '
Ādānasatte iti pekkhamānoti: 'ādānasattā' vuccanti ye rūpaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti
parāmasanti abhinivisanti, vedanaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti,
saññaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti, saṃkhāre ādiyanti
upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti, viññāṇaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti
parāmasanti abhinivisanti, gatiṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti,
uppattiṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti, paṭisandhiṃ ādiyanti
upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti, bhavaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti
parāmasanti abhinivisanti, saṃsāraṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti,
vaṭṭaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti. Itīti padasandhi
padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāmetaṃ itīti.
Pekkhamānoti dakkhamāno dissamāno passamāno olokiyamāno nijjhāyamāno
upanijjhāyamāno upaparikkhamānoti 'ādānasatte iti pekkhamāno'.
Pajaṃ imaṃ maccudheyye visattanti: 'pajāti sattādhivacanaṃ' maccudheyyā vuccanti kilesā ca
khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Pajā maccudheyye māradheyye maraṇadheyye sattā visattā
laggā laggitā paḷibuddhā. Yathā bhittikhile vā nāgadante vā bhaṇḍaṃ sattaṃ visattaṃ
āsattaṃ laggaṃ laggitaṃ paḷibuddhaṃ, evamevaṃ pajā maccudheyye māradheyye
maraṇadheyye sattā visattā āsattā laggā laggitā paḷibuddhāti pajaṃ imaṃ maccudheyye
visattaṃ. '
Tenāha bhagavā:
''Tasmā pajānaṃ na upādiyetha
Bhikkhu sato kiñcanaṃ sabbaloke,
Ādānasatte iti pekkhamāno
Pajaṃ imaṃ maccudheyye visatta''nti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante,
bhagavā sāvako' hamasmī'ti.
Bhadrāvudha suttaniddeso samatto.
1. Sekkho vā-pa-va-vi-ka machasaṃ
[BJT Page 328] [\x 328/]
13. Udaya suttaniddeso
13-1
Jhāyiṃ virajamāsīnaṃ (iccāyasmā udayo)
Katakiccaṃ anāsavaṃ,
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ,
Atthi pañhena āgamaṃ
Aññāvimokkhaṃ pabrūhi
Avijjāya pabhedanaṃ.
Jhāyiṃ virajamāsīnanti: jhāyīti jhāyī bhagavā, paṭhamenapi jhānena jhāyī, dutiyenapi
jhānena jhāyī, tatiyenapi jhānena jhāyī, catutthenapi jhānena jhāyī, savitakkasavicārenapi
jhānena jhāyī, avitakkavicāramattenapi jhānena jhāyī, avitakkaavicārenapi jhānena jhāyī,
sapītikenapi jhānena jhāyī, nippītikenapi jhānena jhāyī, sātasahagatenapi jhānena jhāyī,
upekkhāsahagatenapi jhānena jhāyī, suññatenapi jhānena jhāyī, animittenapi jhānena jhāyī,
appaṇihitenapi jhānena jhāyī, lokiyenapi jhānena jhāyī, lokuttarenapi jhānena jhāyī.
Jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti jhāyī. Virajanti: rāgo rajo,
Doso rajo, moho rajo, kodho rajo, upanāho rajo, makkho rajo, paḷāso rajo, issā rajo,
macchariyaṃ rajo, māyā rajo, sāṭheyyaṃ rajo, thambho rajo, sārambho rajo, māno rajo,
atimāno rajo, mado rajo, pamādo rajo, sabbe kilesā rajā, sabbe duccaritā rajā, sabbe darathā
rajā, sabbe pariḷāhā rajā, sabbe santāpā rajā, sabbākusalābhisaṃkhārā rajā. Te rajā buddhassa
bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā.
Tasmā buddho arajo virajo nirajo rajāpagato rajavippahīno rajavippamutto1
sabbarajavītivatto.
1. ''Rāgo rajo na ca pana reṇu vuccati
Rāgassetaṃ adhivacanaṃ rajoti,
Etaṃ rajaṃ vippajahitva2 cakkhumā
Tasmā jino vigatarajoti vuccati.
2. Doso rajo na ca pana reṇu vuccati
Dosassetaṃ adhivacanaṃ rajoti,
Etaṃ rajaṃ vippajahitva cakkhumā
Tasmā jino vigatarajoti vuccati.
1. Vippamuttā - pa.
2. Vippajahitvā - machasaṃ.
[BJT Page 330] [\x 330/]
3. Moho rajo na ca pana reṇu vuccati
Mohassetaṃ adhivacanaṃ rajoti,
Etaṃ rajaṃ vippajahitva cakkhumā
Tasmā jino vigatarajoti vuccatī''ti.
Virajaṃ.
Āsīnanti: nisinno bhagavā pāsāṇake cetiyeti1 āsīno.
4. ''Nagassa passe āsīnaṃ muniṃ dukkhassa pāraguṃ,
Sāvakā payirupāsanti tevijjā maccuhāyino''ti.
Evampi bhagavā āsīno, athavā bhagavā sabbossukkapaṭippassaddhattā āsīno, vutthavāso
so vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo
uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho.
Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato
abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ
bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko
niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekhena samādhikkhandhena
samannāgatattā ṭhito. Asekhena paññākkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekhena
vimuttikkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena
samannāgato ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ
pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya2
ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya pārisuddhiyā ṭhito muditāya pārisuddhiyā
ṭhito upekkhāya parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya
parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito,
dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito,
paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante
ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
14. ''Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
Evampi bhagavā āsīnoti jhāyiṃ virajamāsīnaṃ
Iccāyasmā udayo'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Udayoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Udayo'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā udayo.
Katakiccaṃ anāsavanti: buddhassa bhagavato kiccākiccaṃ karaṇīyākaraṇīyaṃ pahīnaṃ
ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvakataṃ2 āyatiṃ anuppādadhammaṃ, tasmā buddho
katakicco.
5. ''Yassa ca visatā3 natthi chinnasotassa bhikkhuno.
Kiccākiccapahīnassa4 pariḷābho na vijjatī''ti
Katakiccaṃ anāsavanti: 'āsavā'ti cattāro āsavā: kāmāsavo bhavāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavo. Te
āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ
anuppādadhammā tasmā buddho anāsavoti 'katakiccaṃ anāsavaṃ. '
Pāraguṃ sabbadhammānanti: bhagavā5 abhiññāparagū, pariññāpāragū pahānapāragū6,
bhāvanāpāragū7, sacchikiriyāpāragū8, samāpattipāragū, abhiññāpāragū, sabbadhammānaṃ,
pariññāpāragū, sabbadukkhānaṃ, pahānapāragū6 sabbakilesānaṃ, bhāvanāpāragū catunnaṃ
maggānaṃ, sacchikiriyāpāragū8 nirodhassa,
1. Cetiye āsīno-va-vi-ka.
2. Anabhāvaṃgataṃ-va-vi-ka.
Anabhāvaṃkataṃ - machasaṃ.
3. Paripatā-syā.
4. Kiccākiccaṃ pahīnassa-syā.
5. Bhagavā sabbadhammānaṃ - machasaṃ, syā.
6. Pahānāya pāragū-pa.
7. Bhāvanāya pāragū-vi.
8. Sacchikiriyāya pāragū-vi.
[BJT Page 332] [\x 332/]
Samāpattipāragū sabbasamāpattīnaṃ, so vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ sīlasmiṃ
vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ samādhismiṃ vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya,
vasippatto pāramippatto ariyāya vimuttiyā. So pāragato pāramippatto antagato antappatto,
koṭigato koṭippatto, pariyantagato pariyantappatto, vosānagato vosānappatto, tāṇagato
tāṇappatto, lenagato lenappatto, saraṇagato saraṇappatto, abhayagato abhayappatto,
accutagato1 accutappatto, amatagato amatappatto, nibbānagato nibbānappatto. So
vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo
uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho.
Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato
abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ
bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko
niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekhena samādhikkhandhena
samannāgato ṭhito. Asekhena paññākkhandhena samannāgato ṭhito. Asekhena
vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito. Asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena
samannāgato ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ
pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya
ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā
ṭhito upekkhāya parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya,
parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito,
dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito,
paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante
ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
14. ''Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro - natthi tassa punabbhavoti 'pāraguṃ sabbadhammānaṃ'.
Atthi pañhena āgamanti: pañhena atthikāmha2 āgatā, pañhaṃ pucchitukāmamha āgatā3.
Paññaṃ sotukāmā (āgatamhāti) 'evampi 'atthi pañhena āgamaṃ' athavā pañhatthikānaṃ
pañhaṃ pucchitukāmānaṃ pañhaṃ sotukāmānaṃ. Āgamanaṃ abhikkamanaṃ4 upasaṅkamanaṃ
payirupāsanaṃ atthi, evampi atthi pañhena āgamaṃ, athavā pañhāgamo tuyhaṃ atthi, tvampi
pahū, tvamasi alamatto mayā pucchitaṃ kathetuṃ vissajjetuṃ, vahassetaṃ bhāranti evampi
'atthi pañhena āgamaṃ'.
Aññāvimokkhaṃ pabrūhī ti: 'aññāvimokkho' vuccati arahattavimokkho, arahattavimokkhaṃ
pabrūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti
'aññāvimokkhaṃ pabrūhi'
Avijjāya pabhedananti avijjāya bhedanaṃ pabhedanaṃ pahānaṃ vūpasamo5 paṭinissaggo6
paṭippassaddhaṃ amataṃ nibbānanti 'avijjāya pabhedanaṃ'
Tenāha so brāhmaṇo:
Jhāyiṃ virajamāsīnaṃ (iccāyasmā udayo)
Katakiccaṃ anāsavaṃ,
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ
Atthi pañhena āgamaṃ
Aññāvimokkhaṃ pabrūhi
Avijjāya pabhedana''nti
1. Accutigato-sa.
2. Atthiko āgatomhi - machasaṃ.
3. Āgato - machasaṃ.
4. Akittamanaṃ-va-vi-ka.
5. Vūpasamaṃ - machasaṃ.
6. Paṭinissaṭṭhaṃ-pana-paṭinissaggaṃ - machasaṃ.
[BJT Page 334] [\x 334/]
13-2
Pahānaṃ kāmacchandānaṃ (udayāti bhagavā)
Domanassāna cūbhayaṃ,
Thīnassa ca1 panūdanaṃ
Kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ.
Pahānaṃ kāmacchandānanti: 'chando'ti ''yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandi
kāmataṇhā kāmasineho kāmapipāsā kāmapariḷābho kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo
kāmūpādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. '' Pahānaṃ kāmacchandānanti: kāmacchandānaṃ
pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti 'pahānaṃ
kāmacchandānaṃ'.
Udayāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati. Bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'udayāti bhagavā. '
Domanassāna cūbhayanti: domanassa'nti2 ''yaṃ cetasikaṃ asātaṃ cetasikaṃ dukkhaṃ
cetosamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ, cetosamphassajā asātā dukkhā vedanā.
Domanassāna cūbhayanti: kāmacchandassa ca domanassassa ca ubhinnaṃ pahānaṃ
vūpasamo paṭinissaggo paṭippassaddhi amataṃ nibbānanti 'domanassāna cūbhayaṃ. '
Thīnassa ca panūdananti: 'thīna'nti 'yā cittassa akallatā3 akammaññatā olīyanā (sallīyanā)
līnā līyanā līyitattaṃ thīnaṃ thīyanā thīyitattaṃ cittassa. '' Thīnassa ca panūdananti:
thīnassa ca panūdanaṃ pahānaṃ vūpasamo4 paṭinissaggo paṭippassaddhi amataṃ nibbānanti
thīnassa ca panūdanaṃ.
Kukkuccānaṃ nivāraṇanti: 'kukkucca'nti: hatthakukkuccampi kukkuccaṃ pādakukkuccampi
kukkuccaṃ, hatthapādakukkuccampi kukkuccaṃ. Akappiye kappiyasaññitā, kappiye
akappiyasaññitā, avajje vajjasaññitā vajje avajjasaññitā. ''Yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ
kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Idaṃ vuccati kukkuccaṃ'.
1. Thīnassa - machasaṃ
2. Domanassāti - machasaṃ, syā.
3. Akalapakā-pa-va-vi-ka, machasaṃ.
4. Vūpasamaṃ - machasaṃ.
[BJT Page 336] [\x 336/]
Api ca dvīhi kāraṇehi uppajjati kukkuccaṃ: cetaso vippaṭisāro manovilekho, katattā ca
akatattā ca1. Kathaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro
manovilekho: 'kataṃ me kāyaduccaritaṃ akataṃ me kāyasucarita'nti uppajjati kukkuccaṃ
cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'kataṃ me vacīduccaritaṃ akataṃ me vacīsucarita'nti
uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'kataṃ me manoduccaritaṃ akataṃ me
manosucarita'nti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'kato me pāṇātipāto
akatā me pāṇātipātā veramaṇīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho'
'kataṃ me adinnādānaṃ akataṃ me adinnādānā veramaṇīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso
vippaṭisāro manovilekho' 'kato me kāmesu micchācāro akatā me kāmesu micchācārā
veramaṇīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'kato me musāvādo akatā
me musāvādā veramaṇīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'katā me
pisunāvācā akatā me pisunāya vācāya veramaṇīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro
manovilekho' 'katā me pharusāvācā akatā me pharusāya vācāya veramaṇīti uppajjati
kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'kato me samphappalāpo akatā me
samphappalāpo veramaṇīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'katā me
abhijjhā akatā me anabhijjhāti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'kato me
vyāpādo akatā me abyāpādoti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho' 'katā me
micchādiṭṭhi akatā me sammādiṭṭhīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
Evaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
Athavā '(sīlesumhi) na paripūrakārī'ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
'Indriyesumhi aguttadvāro'ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Bhojane
amattaññumhīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Jāgariyaṃ
ananuyuttomhīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Na satisampajaññena
samannāgatomhīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvitā me
cattāro satipaṭṭhānāti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvitā me
cattāro sammappadhānāti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvitā me
cattāro iddhipādāti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvitāni me
pañcindriyānīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvitāni me
pañcabalānīti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvitā me satta
bojjhaṅgāti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Abhāvito me ariyo
aṭṭhaṅgiko maggoti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Dukkhaṃ me
apariññātanti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Samudayo me
appahīnoti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Maggo me abhāvitoti
uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Nirodho me asacchikato ti uppajjati
kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Kukkuccānaṃ nivāraṇanti: kukkuccānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ pahānaṃ vūpasamo3 paṭinissaggo paṭippassaddhi4 amataṃ nibbānanti
kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ.
Tenāha bhagavā:
''Pahānaṃ kāmacchandānaṃ (udayāti bhagavā. . . )
Domanassāna vūbhayaṃ,
Thīnassa ca panūdanaṃ
Kukkuccānaṃ nivāraṇa''nti.
1. Kaṭattāca akaṭattāca - pana
2. Aparipūrakārīti - machasaṃ.
3. Upasamaṃ vūpasamaṃ - machasaṃ.
4. Paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ - machasaṃ.
[BJT Page 338] [\x 338/]
13-3
Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ
Dhammatakkapurejavaṃ,
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi1
Avijjāya pabhedanaṃ.
Upekkhāsatisaṃsuddhanti: 'upekkhā'ti yā catutthe jhāne2 upekkhā upekkhatā ajjhupekkhatā
cittasamatho3 cittapassaddhatā4 majjhattatā cittassa. Satīti: ''yā catutthe jhāne upekkhaṃ
ārabbha sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati
satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati'. Upekkhāsatisaṃsuddhanti: catutthe jhāne upekkhā ca sati
ca suddhā honti visuddhā saṃsuddhā parisuddhā pariyodātā anaṅgaṇā vigatūpakkilesā
mudubhūtā kammaniyā ṭhitā āneñjappattāti 'upekkhāsati saṃsuddhaṃ'.
Dhammatakkapurejavanti: 'dhammatakko' vuccati sammāsaṃkappo, so ādito hoti, purato
hoti, pubbaṅgamo hoti, aññāvimokkhassāti evampi 'dhammatakkapurejavaṃ'. Athavā
'dhammatakko' vuccati sammādiṭṭhi, sā ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamā5 hoti,
aññāvimokkhassāti evampi 'dhammatakkapurejavaṃ'. Athavā 'dhammatakko vuccati
catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāgavipassanā6, sā ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamā hoti
aññāvimokkhassāti evampi 'dhammatakkapurejavaṃ'.
Aññāvimokkhaṃ pabrūmīti: 'aññāvimokkho' vuccati arahattavimokkho, arahattavimokkhaṃ
pabrūmi, ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi
pakāsemīti 'aññāvimokkhaṃ pabrūmi'.
Avijjāya pabhedananti: 'avijjā'ti ''dukkhe aññāṇaṃ dukkhasamudaye aññāṇaṃ
dukkhanirodhe aññāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ pubbante aññāṇaṃ
aparante aññāṇaṃ pubbantāparante aññāṇaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu
dhammesu aññāṇaṃ yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ anabhisamayo ananubodho
asambodho appaṭivedho asaṅgāhanā apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhanā
apaccakkhakammaṃ dummejjhaṃ bālyaṃ asampajaññaṃ moho pamoho sampamoho avijjā
avijjogho avijjāyogo avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ. ''
Avijjāya pabhedananti7: avijjā pabhedanaṃ pahānaṃ vūpasamo paṭinissaggo paṭippassaddhi
amataṃ nibbānanti 'avijjāya pabhedanaṃ'.
Tenāha bhagavā:
''Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ
Dhammatakkapurejavaṃ,
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi
Avijjāya pabhedananti. ''
1. Saṃbrūmi - syā.
2. Catutthajhāne - sa.
3. Cittassa samatā - va, vi, ka,
Cittasamatā - machasaṃ.
4. Cittappasādatā - syā.
Cittappassaddhatā - machasaṃ.
Cittappasaṭatā - saṃ
5. Pubbaṅgamo - machasaṃ.
6. Vipassanā ādito hoti - pa.
7. Pabhedananti - va - vi - ka, machasaṃ
[BJT Page 340] [\x 340/]
13-4
Kiṃ su saṃyojano loko
Kiṃ su tassa vivāraṇaṃ,
Kissassa vippahānena
Nibbānaṃ iti vuccati.
Kiṃ su saṃyojano lokoti: kiṃ lokassa saṃyojanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso, kena loko
yutto payutto āyutto samāyutto laggo laggito paḷibuddhoti 'kiṃ su saṃyojano loko. '
Kiṃ su tassa vivāraṇanti: 'kiṃ tassa' cāraṇaṃ1 vicāraṇaṃ paṭivicāraṇaṃ kena loko carati
vicarati paṭivicaratīti 'kiṃ su tassa vicāraṇaṃ. '
Kissassa vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti: kissassa vippahānena vūpasamena
paṭinissaggena paṭippassaddhiyā, nibbānaṃ iti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati
dīpīyati voharīyatīti 'kissassa vippahānena nibbānaṃ iti vuccati'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Kiṃ su saṃyojano loko
Kiṃ su tassa vicāraṇaṃ,
Kissassa vippahānena
Nibbānaṃ iti vuccatī''ti.
13-5
Nandisaṃyojano loko
Vitakkassa vicāraṇaṃ
Taṇhāya vippahānena
Nibbānaṃ iti vuccati.
Nandisaṃyojano lokoti: 'nandi' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Ayaṃ vuccati nandi. Yā nandi lokassa saṃyojanaṃ lagganaṃ
bandhanaṃ upakkileso, imāya nandiyā loko yutto payutto āyutto samāyutto laggo laggito
paḷibuddhoti 'nandisaṃyojano loko. '
1. Vivāraṇā - machasaṃ, syā.
Kiṃ lokassa vicāraṇaṃ - pa.
[BJT Page 342] [\x 342/]
Vitakkassa vicāraṇanti 'vitakko'ti1 nava vitakkā: kāmavitakko vyāpādavitakko
vihiṃsāvitakko ñātivitakko janapadavitakko amaravitakko2 parānuddayatāpaṭisaṃyutto
vitakko lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko anavaññattipaṭisaṃyutto vitakko ime
vuccanti nava vitakkā. Ime nava vitakkā lokassa cāraṇā vicāraṇā paṭivicāraṇā. Imehi
navahi vitakkehi loko carati vicarati paṭivicaratīti 'vitakkassa vicāraṇaṃ. '
Taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti: 'taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā,
gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā, taṇhāya vippahānena nibbānaṃ
iti vuccatīti. Taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti. Taṇhāya vippahānena
vūpasamena paṭinissaggena paṭippassaddhiyā nibbānaṃ iti vuccati pavuccati kathīyati
bhaṇīyati dīpīyati voharīyatīti 'taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccati. '
Tenāha bhagavā:
''Nandisaṃyojano loko
Vitakkassa vicāraṇaṃ,
Taṇhāya vippahānena
Nibbānaṃ iti vuccatī''ti.
13-6
Kathaṃ satassa carato
Viññāṇaṃ uparujjhati,
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamhā3
Taṃ suṇoma vaco tava.
Kathaṃ satassa caratoti: kathaṃ satassa sampajānassa carato vicarato4 irīyato vattayato
pālayato yapayato yāpayatoti 'kathaṃ satassa carato'.
Viññāṇaṃ uparujjhatīti viññāṇaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippasambhatīti
'viññāṇaṃ uparujjhati'.
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamhāti: buddhaṃ bhagavantaṃ puṭṭhuṃ pucchituṃ yācituṃ
ajjhesituṃ pasādetuṃ āgamhā āgatamhā upāgatamhā sampattamhā tayā saddhiṃ
samāgatamhāti 'bhagavantaṃ puṭṭhumāgamhā'.
1. Vitakkāti - machasaṃ, syā.
2. Amarāvitakko - machasaṃ.
3. Puṭṭhumāgamā - machasaṃ.
Puṭṭhumāgamma - su.
4. Viharato - va - vi - ka, syā, machasaṃ
[BJT Page 344] [\x 344/]
Taṃ suṇoma vaco tavāti: 'ta'nti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ1 suṇoma
uggaṇhāma dhārema upadhārema upalakkhemāti 'taṃ suṇoma vaco tava'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Kathaṃ satassa carato
Viññāṇaṃ uparujjhati,
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamhā
Taṃ suṇoma vaco tavā''ti.
13-7
(Ajjhattañca) bahiddhā ca
Vedanaṃ nābhinandato
Evaṃ satassa carato
Viññāṇaṃ uparujjhati.
Ajjhattañca bahiddhā ca vedanaṃ nābhinandatoti: ajjhattaṃ vedanāsu vedanānupassī2
viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati3 abhinandanaṃ
abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti
anabhāvaṃgameti bahiddhā vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati
nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ
abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Ajjhattabahiddhā vedanāsu
vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti.
Ajjhattaṃ samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ
nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ
parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, ajjhattaṃ
vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati
nājjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ
pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, ajjhattaṃ samudayavayadhammānupassī
vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti,
Bahiddhā samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ
nābhinandati nābhivadati
1. Anusandhiṃ - va - vi - ka, anusāsanaṃ - machasaṃ
2. Ajjhattaṃ vedanaṃ vedanānupassī - pa
Ajjhattavedanānupassī - vi.
3. Ajjhoseti - machasaṃ.
[BJT Page 346] [\x 346/]
Na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ
pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, bahiddhā vayadhammānupassī vedanāsu
vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, bahiddhā samudayavayadhammānupassī vedanāsu
vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, ajjhattabahiddhā samudayadhammānupassī vedanāsu
vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, ajjhattabahiddhā vayadhammānupassī vedanāsu
vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, ajjhattabahiddhā1 samudayavayadhammānupassī vedanāsu
vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, imehi dvādasahi ākārehi vedanāsu vedanānupassī
viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ
abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti
anabhāvaṃ gameti.
Athavā vedanaṃ aniccato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ dukkhato passanto vedanaṃ nābhinandati
nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ
abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ rogato passanto
vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ
ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti.
Vedanaṃ gaṇḍato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ sallato passanto vedanaṃ nābhinandati
nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ
abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ aghato passanto
vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ
ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti.
Vedanaṃ ābādhato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ nissaraṇato passanto vedanaṃ nābhinandati
nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ
abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Imehi catucattālīsāya ākārehi2
vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhosāya tiṭṭhati
abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti 'ajjhattañca bahiddhā ca vedanaṃ nābhinandato'.
Evaṃ satassa caratoti: evaṃ satassa sampajānassa carato vicarato3 irīyato vattayato pālayato
yapayato yāpayatoti. 'Evaṃ satassa carato. '
Viññāṇaṃ uparujjhatīti: puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ apuññābhisaṅkhārasahagataṃ
viññāṇaṃ āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati
paṭippassambhatīti 'viññāṇaṃ uparujjhati. '
Tenāha bhagavā:
''Ajjhattañca bahiddhā ca
Vedanaṃ nābhinandato,
Evaṃ satassa carato
Viññāṇaṃ uparujjhatīti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi.
'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante,
bhagavā sāvako hamasmī'ti.
Udaya suttaniddeso samatto.
1. Bahiddhāsamudaya vayadhammānupassī
Viharanto - pa - va - vi - ka.
2. Imehi cattāḷīsāya ākārehi - machasaṃ
Imehi dvācattāḷīsāya - syā.
3. Viharato - va - vi - ka, machasaṃ
[BJT Page 348] [\x 348/]
14. Posāla suttaniddeso
14-1
''Yo atītaṃ ādisati (iccāyasmā posālo)
Anejo chinnasaṃsayo,
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ
Atthi pañhena āgamaṃ.
Yo atītaṃ ādisatīti: 'yo'ti ''yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu
dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ
atītaṃ ādisatīti bhagavā attano ca paresaṃ ca atītampi ādisati anāgatampi ādisati
paccuppannampi ādisati. Kathaṃ bhagavā attano atītaṃ ādisati: bhagavā attano atītaṃ
ekampi jātiṃ ādisati, dvepi jātiyo ādisati, tissopi jātiyo ādisati, catassopi jātiyo ādisati,
pañcapi jātiyo ādisati, dasapi jātiyo ādisati, vīsampi jātiyo ādisati, tiṃsampi jātiyo ādisati,
cattālīsampi jātiyo ādisati, paññāsampi jātiyo ādisati, jātisatampi ādisati, jātisahassampi
ādisati, jātisatasahassampi ādisati, anekepi saṃvaṭṭakappe ādisati, anekepi vivaṭṭakappe
ādisati, anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ādisati: amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo
evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ
tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī
evamāyupariyanto, so tato cuto
'Idhūpapannoti' iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ ādisati. Evaṃ bhagavā
attano atītaṃ ādisati.
Kathaṃ bhagavā paresaṃ atītaṃ ādisati: bhagavā paresaṃ atītaṃ ekampi jātiṃ ādisati, dvepi
jātiyo ādisati, tissopi jātiyo ādisati, catassopi jātiyo ādisati, pañcapi jātiyo ādisati, dasapi
jātiyo ādisati, vīsampi jātiyo ādisati, tiṃsampi jātiyo ādisati, cattālīsampi jātiyo ādisati,
paññāsampi jātiyo ādisati, jātisatampi ādisati, jātisahassampi ādisati, jātisatasahassampi
ādisati, anekepi saṃvaṭṭakappe ādisati, anekepi vivaṭṭakappe ādisati, anekepi
saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ādisati: amutrāsi evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro
evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādi tatrāpāsi
evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī
evamāyupariyanto, so tato
Cuto idhūpapannoti1 iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ ādisati. Evaṃ
bhagavā paresaṃ atītaṃ ādisati.
1. Idhūpapannoti -pa-va-vi-ka.
[BJT Page 350] [\x 350/]
Bhagavā pañca jātakasatāni1 bhāsanto attano ca paresaṃ ca atītaṃ ādisati,
mahāpadāniyasuttaṃ2 bhāsanto attano ca paresaṃ ca atītaṃ ādiyati, mahāsudassaniyasuttaṃ
bhāsanto attano ca paresaṃ ca atītaṃ ādisanti, mahāgovindriyasuttaṃ bhāsanto attano ca
paresaṃ ca atītaṃ ādisati, māghadeviyasuttaṃ3 bhāsanto attano ca paresaṃ ca atītaṃ ādisati,
vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Atītaṃ kho cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa satānusārī ñāṇaṃ hoti, so yāvatakaṃ
ākaṅkhati tāvatakaṃ anussarati, anāgataṃ ca kho cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa
satānusārī ñāṇaṃ hoti, so yāvatakaṃ ākaṅkhati tāvakataṃ anussarati, paccuppannañca kho
cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa bodhijaṃ ñāṇaṃ uppajjati ayamantimā jāti natthidāni
punabbhavo''ti. [A] indriyaparopariyantañāṇaṃ4 tathāgatassa tathāgatabalaṃ. Sattānaṃ
āsayānusayañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, yamakapāṭihīre ñāṇaṃ tathāgatassa
tathāgatabalaṃ mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ5 tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sabbaññutañāṇaṃ
tathāgatassa tathāgatabalaṃ, anāvaraṇañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sabbattha
asaṅgamappaṭihatamanāvaraṇañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, evaṃ bhagavā attano ca
paresaṃ ca atītampi ādisati, anāgatampi ādisati, paccuppannampi ādisati, ācikkhati deseti
paññapeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti pakāsetīti: yo atītaṃ ādisati.
Iccāyasmā posālo'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Posāloti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Puṇṇāko'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā posālo.
Anejo chinnasaṃsayoti 'ejā' vuccati taṇhā: ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Sā ejā taṇhā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā6 āyatiṃ anuppādadhammā tasmā buddho 'anejo'. Ejāya
pahīnattā anejo, bhagavā lābhepi na iñjati, alābhe'pi na iñjati, yase'pi na iñjati, ayase'pi na
iñjati, pasaṃsāyapi na iñjati, nindāya'pi na iñjati, sukhe'pi na iñjati, dukkhepi na iñjati na
calati na vedhati nappavedhati na sampavedhatīti anejo'. Chinnasaṃsayoti: 'saṃsayo vuccati
vicikicchā, ''dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā,
dukkhanirodhagāmiṇiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā, aparante kaṅkhā,
pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā
evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho
saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ7 cittassa
manovilekho. '' So saṃsayo buddhassa bhagavato pahīno chinno ucchinno samucchinno
vūpasanto paṭinissaggo paṭippassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho. Tasmā
buddho chinnasaṃsayoti 'anejo chinnasaṃsayo. '
1. Pañca jātisatāni - pana.
2. Suttantaṃ - machasaṃ.
3. Magha deviya suttantaṃ - sa
Maghā deviya suttantaṃ - pana.
4. Indriya paropariyatte ñāṇaṃ - pana.
[A.] Dīghanikāya - pāsādikasutta.
5. Mahā karuṇā samāpattiyā ñāṇaṃ - pa - va - vi - ka
6. Anabhāvaṃkatā - machasaṃ.
7. Chambhitattaṃ - machasaṃ, syā
[BJT Page 352] [\x 352/]
Pāraguṃ sabbadhammānanti: bhagavā abhiññāpāragū pariññāpāragū pahānapāragū
bhāvanāpāragū sacchikiriyāpāragū, samāpattipāragū, abhiññāpāragū, sabbadhammānaṃ,
pariññāpāragū, sabbadukkhānaṃ, pahānapāragū sabbakilesānaṃ, bhāvanāpāragū catunnaṃ
maggānaṃ, sacchikiriyāpāragū nirodhassa, samāpattipāragū sabbasamāpattīnaṃ, so
vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ sīlasmiṃ vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ
samādhismiṃ vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya, vasippatto pāramippatto ariyāya
vimuttiyā. So pāragato pāramippatto antagato antappatto, koṭigato koṭippatto,
pariyantagato pariyantappatto, vosānagato vosānappatto, tāṇagato tāṇappatto, lenagato
lenappatto, saraṇagato saraṇappatto, abhayagato abhayappatto, accutagato accutappatto,
amatagato amatappatto, nibbānagato nibbānappatto. So vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho
gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso
paṭividdhākuppo sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo
bhāvito, nirodho sacchikato abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ
pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho
saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto
pañcaṅgavippahīno chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco
samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto
suvimuttapañño kevalī vusitvā uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekhena samādhikkhandhena
samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito vimuttikkhandhena samannāgato
ṭhito. Vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito.
Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ
samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya
parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya parisuddhiyā ṭhito,
accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā
ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante
ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito,
saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito,
antimadehadharo arahā.
14. ''Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro - natthi tassa punabbhavoti 'pāraguṃ sabbadhammānaṃ'.
Atthi pañhena āgamanti: pañhena atthikāmhā āgatā, pañhaṃ pucchitukāmamha āgatā.
Paññaṃ sotukāmā āgatamhāti 'evampi 'atthi pañhena āgamaṃ' athavā pañhatthikānaṃ
pañhaṃ pucchitukāmānaṃ pañhaṃ sotukāmānaṃ. Āgamanaṃ abhikkamanaṃ upasaṅkamanaṃ
payirupāsanaṃ atthi, evampi atthi pañhena āgamaṃ, athavā pañhāgamo tuyhaṃ atthi, tvampi
pahū, tvamasi alamatto mayā pucchitaṃ kathetuṃ vissajjetuṃ, vahassetaṃ bhāranti evampi
'atthi pañhena āgamaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Yo atītaṃ ādisati - (iccāyasmā posālo)
Anejo chinnasaṃsayo,
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ
Atthi pañhena āgama''nti.
14-2
Vibhūtarūpasaññissa1
Sabbakāyappahāyino,
Ajjhattaṃ ca bahiddhā ca
Natthi kiñcīti passato,
Ñāṇaṃ sakkānupucchāmi
Kathaṃ neyyo tathāvidho.
Vibhūtarūpasaññissāti 'katamā rūpasaññā': rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā
uppannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ ayaṃ
rūpasaññā. Vibhūtarūpasaññissāti: catasso arūpasamāpattiyo paṭiladdhassa2 rūpasaññā
vibhūtā honti3 vigatā atikkantā samatikkantā vītivattāti 'vibhūtarūpasaññissa'.
Sabbakāyappahāyinoti sabbo tassa paṭisandhiko (rūpakāyo) pahīno tadaṅgasamatikkamā
vikkhambhanappahānena pahīno tassa rūpakāyoti 'sabbakāyappahāyino'.
Ajjhattañca bahiddhā ca natthi kiñcīti passatoti: 'natthi kiñcī'ti ākiñcaññāyatanasamāpatti,
kiṃkāraṇā 'natthi kiñcī'ti ākiñcaññāyatanasamāpatti, yaṃ viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato
samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāvoti vibhāvoti antaradhāpeti 'natthi
kiñcī'ti passati. Taṃkāraṇā 'natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpattīti 'ajjhattañca bahiddhā
ca natthi kiñcīti passato'.
1. Rūpaṃ saññissa - pana
2. Lābhissa - syā
3. Vibhūtā hoti - pa - vi
[BJT Page 354] [\x 354/]
Ñāṇaṃ sakkānupucchāmīti 'sakkā'ti sakko bhagavā, sakyakulā pabbajitopi sakko, athavā
aḍḍho mahaddhano dhanavā tipi sakko, tassimāni dhanāni, seyyathīdaṃ: saddhādhanaṃ
sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ
satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ indriyadhanaṃ baladhanaṃ
bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhananti. Tehi anekavidhehi
dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Athavā pahu visavī alamatto sūro
vīro vikkanto abhīru acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo
vigatalomahaṃsotipi sakko, 'ñāṇaṃ sakkānupucchāmīti tassa ñāṇaṃ pucchāmi'*[a] kīdisaṃ
kiṃsaṇṭhitaṃ kiṃpakāraṃ kiṃpaṭibhāgaṃ icchitabbanti 'ñāṇaṃ sakkānupucchāmi. '
Kathaṃ neyyo tathāvidhoti: kathaṃ so netabbo vinetabbo anunetabbo paññāpetabbo
nijjhāpetabbo pekkhetabbo pasādetabbo, kathaṃ tena uttariṃ ñāṇaṃ uppādetabbaṃ.
Tathāvidhoti tathāvidho tādiso tassaṇṭhito tappakāro tappaṭibhāgo, yo so
ākiñcaññāyatanasamāpattilābhīti 'kathaṃ neyyo tathāvidho'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Vibhūtarūpasaññissa
Sabbakāyappahāyino,
Ajjhattañca bahiddhā ca
Natthi kiñcīti passato,
Ñāṇaṃ sakkānupucchāmi
Kathaṃ neyyo tathāvidho''ti.
14-3
Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā (posālāti bhagavā)
Abhijānaṃ tathāgato
Tiṭṭhantametaṃ jānāti
Adhimuttaṃ1 tapparāyanaṃ2
Viññāṇaṭṭhitiyo sabbāti bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti,
paṭisandhivasena sattaviññāṇaṭṭhitiyo jānāti.
Kathaṃ bhagavā abhisaṃkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti: vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''rūpūpayaṃ3 vā bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati4 rūpārammaṇaṃ rūpapatiṭṭhaṃ
nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati, vedanūpayaṃ vā bhikkhave, viññāṇaṃ
tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati vedanārammaṇaṃ vedanāpatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ
vepullaṃ āpajjati, saññūpayaṃ vā bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati
saññārammaṇaṃ saññāpatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati,
saṅkhārūpayaṃ vā bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati saṅkhārārammaṇaṃ
saṅkhārapatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjatī''ti. [A] evaṃ bhagavā
abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti.
1. Vimuttaṃ - syā machasaṃ
2. Taṃparāyanaṃ - sa.
3. Rūpūpāya - syā,
* Paññaṃ pucchāmi sambuddhaṃ pucchāmī ti - machasaṃ - adhika pāṭho
[A] brāhmaṇa saṃyutta - upayavagga - upayasutta
4. Tiṭṭheyya - machasaṃ
5. Vedanānupāyaṃ - pana, vedanūpāya - syā
[BJT Page 356] [\x 356/]
Kathaṃ bhagavā paṭisandhivasena sattaviññāṇaṭṭhitiyo jānāti: vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: santi
bhikkhave, sattā nānattakāyo nānattasaññino seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca
vinipātikā, ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti. Santi bhikkhave, sattā nānattakāyā ekattasaññino
seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā, ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti. Santi
bhikkhave, sattā ekattakāyā nānattasaññino seyyathāpi devā ābhassarā, ayaṃ tatiyā
viññāṇaṭṭhiti. Santi bhikkhave, sattā ekattakāyā ekattasaññino seyyathāpi devā
subhakiṇhakā, 1 ayaṃ catutthī2, viññāṇaṭṭhiti. Santi bhikkhave, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ
samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṃgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā 'ananto ākāso'ti
ākāsānañcāyatanūpagā, ayaṃ pañcamī3 viññāṇaṭṭhiti. Santi bhikkhave, sattā sabbaso
ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma 'anantaṃ viññāṇa'nti viññāṇañcāyatanūpagā, ayaṃ
chaṭṭhā viññāṇaṭṭhiti. Santi bhikkhave, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma
'natthi kiñcī'ti ākiñcaññāyatanūpagā, ayaṃ sattamā4 viññāṇaṭṭhiti[a.] Evaṃ bhagavā
paṭisandhivasena sattaviññāṇaṭṭhitiyo jānātīti 'viññāṇaṭṭhitiyo sabbā' posālāti bhagavā'ti
taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati. Bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'posālāti bhagavā. '
Abhijānaṃ tathāgatoti: 'abhijāna'nti abhijānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto
paṭivijjhanto. Tathāgatoti: vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: ''atītaṃ cepi cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ
anatthasaṃhitaṃ netaṃ tathāgato byākaroti, atītaṃ cepi5 cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ
anatthasaṃhitaṃ tampi tathāgato na byākaroti, atītaṃ cepi cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ
atthasaṃhitaṃ tatra kālaññū tathāgato hoti tasseva pañhassa vyākaraṇāya. Anāgataṃ cepi
cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ netaṃ tathāgato byākaroti, anāgataṃ cepi
cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ tampi tathāgato na byākaroti, anāgataṃ cepi
cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ tatra kālaññū tathāgato hoti tasseva pañhassa
vyākaraṇāya. Paccuppannañcepi cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ netaṃ
tathāgato byākaroti, paccuppannañcepi cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ tampi
tathāgato na byākaroti, paccuppannañcepi cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ tatra
kālaññū tathāgato hoti tasseva pañhassa vyākaraṇāya. Iti kho cunda,
atītānāgatapaccuppannesu dhammesu tathāgato kālavādī bhūtavādī atthavādī
dhammavādī vinayavādī. Tasmā 'tathāgatoti vuccati.
1. Subhakiṇṇā - pana,
2. Catutthā -
3. Pañcamā - syā
4. Sattamī - pana, syā, machasaṃ
5. Atītaṃceva - pana
6. Taṃ tathāgato na byākaroti - pana.
[A] sattakaṅguttara - avyākatavagga
[BJT Page 358] [\x 358/]
Yaṃ kho cunda, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrahmaṇiyā
pajāya sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ, anuvicaritaṃ
manasā, sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ, tasmā 'tathāgato'ti vuccati. Yañca kho
cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammā sambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ
anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati,
sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā, tasmā 'tathāgato'ti vuccati. Yathāvādī cunda, tathāgato
tathākārī, yathākārī tathāvādī, iti yathāvādī tathākārī yathākārī tathāvādī, tasmā
'tathāgato'ti vuccati. Sadevake cunda, loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā
pajāya sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavatti. Tasmā
'tathāgato'ti vuccatī''ti'[a] abhijānaṃ tathāgato'.
Tiṭṭhantametaṃ jānātīti: bhagavā idhaṭṭhaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena 'ayaṃ
puggalo kāyassa bhedā parammaraṇā, apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī'ti.
Bhagavā idhaṭṭhaññeva1 jānāti kammābhisaṅkhāravasena ayaṃ puggalo kāyassa bhedā
parammaraṇā tiracchānayoniṃ upapajjissatī'ti. Bhagavā idhaṭṭhaññeva jānāti
kammābhisaṅkhāravasena 'ayaṃ puggalo bhedā parammaraṇā pettivisayaṃ2 upapajjissatī'ti.
Bhagavā idhaṭṭhaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena 'ayaṃ puggalo kāyassa bhedā
parammaraṇā manussesu 'uppajjissatī'ti. Bhagavā idhaṭṭhaññeva jānāti
kammābhisaṅkhāravasena 'ayaṃ puggalo supaṭipanno kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ
saggaṃ lokaṃ uppajjissatī'ti.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
1. Idhatthaññeva - machasaṃ.
2. Pittivisayaṃ - syā
[A.] Dīghanikāya - pāsādikasutta
[BJT Page 360] [\x 360/]
''Idānāhaṃ sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi: 'tathāyaṃ puggalo
paṭipanno tathā ca irīyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā parammaraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjissatī'ti - idha panāhaṃ sāriputta, ekaccaṃ
puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi: tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca irīyati
tañca maggaṃ samārūḷho yathā kāyassa bhedā parammaraṇā tiracchānayoniṃ upapajjissatī'ti
- idha panāhaṃ sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi: tathāyaṃ
puggalo paṭipanno tathā ca irīyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā
parammaraṇā pettivisayaṃ uppajjissatī'ti - idhā panāhaṃ sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ
cetasā ceto paricca pajānāmi: tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca irīyatī tañca maggaṃ
samāruḷho, yathā kāyassa bhedā parammaraṇā manussesu uppajjissatī'ti - idha panāhaṃ
sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi: tathāyaṃ puggalo paṭipanno
tathā ca irīyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ
saggaṃ lokaṃ upapajjissatī'ti - idha panāhaṃ sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto
paricca pajānāmi: tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca irīyati tañca maggaṃ samārūḷho
yathā āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ
abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī''ti[a. ']Tiṭṭhantametaṃ jānāti'.
Adhimuttaṃ1 tapparāyaṇaṃ'ti: 'adhimutta'nti ākiñcaññāyatane2 adhimuttivimokkhena3
adhimuttaṃ4, tatrādhimuttaṃ tadadhimuttaṃ tadadhipateyyaṃ5. Athavā bhagavā jānāti: 'ayaṃ
puggalo rūpādhimutto saddādhimutto gandhādhimutto rasādhimutto phoṭṭhabbādhimutto
kulādhimutto gaṇādhimutto āvāsādhimutto lābhādhimutto yasādhimutto pasaṃsādhimutto
sukhādhimutto cīvarādhimutto piṇḍapātādhimutto senāsanādhimutto
gilānapaccayabhesajjaparikkhārādhimutto suttantādhimutto vinayādhimutto
abhidhammādhimutto āraññakaṅgādhimutto piṇḍapātikaṅgādhimutto
paṃsukūlikaṅgādhimutto sapadānacārikaṅgādhimutto khalupacchābhattikaṅgādhimutto
nesajjikaṅgādhimutto yathāsantatikaṅgādhimutto paṭhamajjhānādhimutto
dutiyajjhānādhimutto
1. Vimuttiṃ - pana, syā
2. Ākiñcaññāyatanaṃ - machasaṃ
3. Dhimuttanti vimokkhena - machasaṃ
4. Vimuttaṃ - syā
5. Tadādhipateyyaṃ - va-vi-ka - machasaṃ.
[A.] Majjhimanikāya - mahāsīhanādasutta
[BJT Page 362] [\x 362/]
Tatiyajjhānādhimutto catutthajjhānādhimutto ākāsānañcāyatanasamāpattādhimutto1
viññāṇañcāyatanasamāpattādhimutto ākiñcaññāyatanasamāpattādhimutto
nevasaññānāsaññāyatanasamāpattādhimuttoti adhimuttaṃ. Tapparāyaṇanti:
ākiñcaññāyatanamayaṃ tapparāyaṇaṃ kammaparāyaṇaṃ vipākaparāyaṇaṃ kammagarukaṃ
paṭisandhigarukaṃ. Athavā bhagavā jānāti: 'ayaṃ puggalo rūpaparāyaṇo saddaparāyaṇo
gandhaparāyaṇo rasaparāyaṇo phoṭṭhabbaparāyaṇo kulaparāyaṇo gaṇaparāyaṇo
āvāsaparāyaṇo lābhaparāyaṇo yasaparāyaṇo pasaṃsaparāyaṇo sukhaparāyaṇo
cīvaraparāyaṇo piṇḍapātaparāyaṇo senāsanaparāyaṇo
gilānapaccayabhesajjaparikkhāraparāyaṇo suttantaparāyaṇo vinayaparāyaṇo
abhidhammaparāyaṇo āraññakaṅgaparāyaṇo piṇḍapātikaṅgaparāyaṇo
paṃsukūlikaṅgaparāyaṇo sapadānacārikaṅgaparāyaṇo khalupacchābhattikaṅgaparāyaṇo
nesajjikaṅgaparāyaṇo yathāsantatikaṅgaparāyaṇo paṭhamajjhānaparāyaṇo
dutiyajjhānaparāyaṇo tatiyajjhānaparāyaṇo catutthajjhānaparāyaṇo
ākāsānañcāyatanasamāpattiparāyaṇo1 viññāṇañcāyatanasamāpattiparāyaṇo
ākiñcaññāyatanasamāpattiparāyaṇo nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiparāyaṇo ti
'adhimuttaṃ tapparāyaṇaṃ'.
Tenāha bhagavā:
''Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā (posāloti bhagavā)
Abhijānaṃ tathāgato,
Tiṭṭhantametaṃ jānāti
Adhimuttaṃ tapparāyaṇa''nti.
14-4
Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā nandisaṃyojanaṃ iti,
Evametaṃ2 abhiññāya tato tattha vipassati,
Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa brāhmaṇassa vusīmato,
Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvāti 'ākiñcaññāsaṃbhavo'3 vuccati ākiñcaññāyatanasaṃvattaniko
kammābhisaṅkhāro, ākiñcaññāyatanasaṃvattanikaṃ kammābhisaṅkhāraṃ
ākiñcaññāsaṃbhavoti ñatvā laggananti ñatvā bandhananti ñatvā paḷibodhoti ñatvā jānitvā
tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti 'ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā'.
Nandisaṃyojanaṃ itīti 'nandisaṃyojanaṃ' vuccati arūparāgo, arūparāgena taṃ kammaṃ laggaṃ
laggitaṃ paḷibuddhaṃ, arūparāgaṃ nandisaṃyojananti ñatvā laggananti ñatvā bandhananti
ñatvā paḷibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Itīti
padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā
padānupubbatāpetaṃ 'itī'ti. 'Nandisaṃyojanaṃ iti'.
1. Samāpannādhimutto - pana
2. Evamevaṃ - va-vi-ka.
3. Saṃhavoti vuccati-va-vi-ka, machasaṃ
[BJT Page 364] [\x 364/]
Evametaṃ abhiññāyāti evaṃ etaṃ abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ
katvāti 'evametaṃ abhiññāya'.
Tato tattha vipassatīti 'tatthā'ti ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā tattha jāte
cittacetasike dhamme aniccato vipassati dukkhato vipassati rogato
------------pe------------------nissaraṇato vipassati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti
'tato tattha vipassati'. Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassāti etaṃ ñāṇaṃ tacchaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ
(aviparītaṃ) tassāti 'etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa'.
Brāhmaṇassa vusīmatoti 'brāhmaṇo'ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā
Brāhmaṇo: sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti,
rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti, bāhitāssa honti
pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ
jātijarāmaraṇīyā.
''Bāhetvā sabbapāpakāni (sahiyāti bhagavā)
Vimalo sādhu samāhito ṭhitatto,
Saṃsāramaticca kevalī so
Asito tādī pavuccate sa brahmā''ti
Brāhmaṇassa vusīmatoti puthujjanakalyāṇakaṃ upādāya sattasekhā1 appattassa2 pattiyā,
anadhigatassa adhigamāya, asacchikatassa sacchikiriyāya vasanti saṃvasanti āvasanti
parivasanti, arahā vusitavā katakaraṇīyo obhitabhāro anuppattasadattho
parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññā vimutto so vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho
gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso
paṭividdhākuppo sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo
bhāvito, nirodho sacchikato abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ
pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho
saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto
pañcaṅgavippahīno chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco
samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto
suvimuttapañño kevalī vusitvā uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.
Asekhena samādhikkhandhena samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito
vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito. Vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito.
Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito.
Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya
pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya
parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito,
vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito,
āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante
ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave
ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
''Tassāyaṃ pacchimakoṭi - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
'Brāhmaṇassa vusīmato'.
Tenāha bhagavā:
''Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā nandisaṃyojanaṃ iti,
Evametaṃ abhiññāya tato tattha vipassati.
Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa brāhmaṇassa vusīmato''ti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hamasmī'ti.
Posāla suttaniddeso samatto
1. Sattasekkhā -va-vi-ka - machasaṃ
2. Apattassa -va-vi-ka
[BJT Page 366] [\x 366/]
15. Mogharāja suttaniddeso
15-1
Dvāhaṃ sakkaṃ1 apucchissaṃ (iccāyasmā mogharājā)
Na me byākāsi cakkhumā,
Yāva tatiyañca devīsi
Byākarotīti me sutaṃ,
Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissanti so brāhmaṇo dvikkhattuṃ buddhaṃ bhagavantaṃ pañhaṃ
apucchi, tassa bhagavā pañhaṃ puṭṭho na byākāsi tadantarā2 imassa brāhmaṇassa
indriyaparipāko bhavissatīti. Sakkanti sakko bhagavā sakyakulā3 pabbajito tipi sakko,
athavā aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko, tassimāni dhanāni, seyyathīdaṃ:
saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ
paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ
indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ, nibbānadhanaṃ
imehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Athavā pahū
visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīru acchamhī anutrāsi apalāyī pahīnabhayabheravo
vigatalomahaṃso tipi sakko. Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissanti dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ
ayācissaṃ ajjhesissaṃ pasādayissanti 'dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ'.
Iccāyasmā mogharājā'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Mogharājāti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ
saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ
abhilāpo. Puṇṇāko'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā
mogharājāti.
Na me byākāsi cakkhumāti 'na me byākāsī'ti na me byākāsi, na ācikkhi, na desesi, na
paññapesi, na paṭṭhapesi, na vivari, na vibhaji, na uttānīakāsi, na pakāsesi. Cakkhumāti
bhagavā pañcahi (cakkhūhi) cakkhumā, maṃsacakkhunāpi cakkhumā, dibbacakkhunāpi
cakkhumā, paññācakkhunāpi cakkhumā, buddhacakkhunāpi cakkhumā, samantacakkhunāpi
cakkhumā.
Kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi cakkhumā: 'maṃsacakkhumhi bhagavato pañca vaṇṇā
saṃvijjanti4 nīlo ca vaṇṇo pītako ca vaṇṇo lohitako ca vaṇṇo kaṇho ca vaṇṇo odāto ca
vaṇṇo. Akkhilomāni ca bhagavato5 yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitāni taṃ nīlaṃ hoti
sunīlaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ ummāpupphasamānaṃ6, tassa parato pītakaṃ hoti
supīkatakaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ kaṇikārapupphasamānaṃ, ubhato ca
akkhikūṭāni7 bhagavato lohitakāni honti
1. Sakka - syā,
2. Cakkhusamanantarā - syā.
3. Sākyakūlā - vi - ka
4. Pañcavaṇṇaṃ saṃvijjati - va - vi - ka
5. 'Akkhilomāni ca bhagavato' - machasaṃ, natthi
6. Umā pupphasamānaṃ - machasaṃ,
Ummārapuppha samānaṃ - va - vi - ka - syā
7. Akkhi kūpāni - pana
[BJT Page 368] [\x 368/]
Sulohitakāni pāsādikāni dassaneyyāni indagopakasamānāni, majjhe kaṇhaṃ hoti sukaṇhaṃ
alūkhaṃ1 siniddhaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ (addāriṭṭhakasamānaṃ2), tassa parato odātaṃ
hoti suodātaṃ3 setaṃ paṇḍaraṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ osadhītārakasamānaṃ, tena bhagavā
pakatikena maṃsacakkhunā attabhāvapariyāpannena purimasucaritakammābhinibbattena
samantā yojanaṃ passati divā ceva rattiñca. Yadāhi caturaṅgasamannāgato andhakāro hoti,
suriyo ca atthaṃ gato hoti4 kāḷapakkho ca uposatho hoti, tibbo ca vanasaṇḍo hoti, mahā ca
kāḷamegho5 abbhuṭṭhito hoti. Evarūpe caturaṅgasamannāgate andhakāre samantā yojanaṃ
passati.
Kathaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā: bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passati cavamāne uppajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe
sugate duggate yathākammupage sante pajānāti, ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena
samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā mano duccaritena samannāgatā ariyānaṃ
upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā te kāyassa bhedā parammaraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppannā. Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena
samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ
anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā te kāyassa bhedā parammaraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannāti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena
satte passati cavamāne uppajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate
yathākammupage satte pajānāti, ākaṅkhamāno ca bhagavā ekampi lokadhātuṃ passeyya,
dvepi lokadhātuyo, passeyya tissopi lokadhātuyo passeyya, catassopi lokadhātuyo passeyya,
pañcapi lokadhātuyo passeyya, dasapi lokadhātuyo passeyya, vīsampi lokadhātuyo
passeyya, tiṃsampi lokadhātuyo passeyya, cattālīsampi lokadhātuyo passeyya, paññāsampi
lokadhātuyo passeyya, satampi lokadhātuyo passeyya, sahassimpi culanikaṃ lokadhātuṃ
passeyya, dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātuṃ passeyya, tisahassampi mahāsahassiṃ
lokadhātuṃ6 passeyya, yāvatā7 pana ākaṅkheyya tāvatakaṃ passeyya, evaṃ parisuddhaṃ8
bhagavato dibbacakkhu. Evaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā.
1. Ālukā - pana
2. Aḷāriṭṭhaka - syā.
3. Odatā suodatā - pana.
4. Atthaṃ gamiko, hoti - syā.
5. Akālamegho - syā.
6. Tisahassimpi lokadhātuṃ passeyya. Mahāsahassimpi lokadhātu passeyya - machasaṃ,
7. Yāvatakaṃ - machasaṃ.
8. Evaṃ visuddhaṃ - pa - va - vi - ka.
[BJT Page 370] [\x 370/]
Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā: bhagavā mahāpañño puthupañño hāsapañño
javanapañño1. Tikkhapañño nibbedhikapañño paññāppabhedakusalo pabhinnañāṇo
adhigatapaṭisambhido2. Catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho
purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho
mahaddhano dhanavā netā vinetā anunetā paññāpetā nijjhāpetā pekkhetā pasādetā. So hi
bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa, maggassa sañjanetā, anakkhātassa
maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido maggānugā ca pana etarahi sāvakā
viharanti pacchā samannāgatā.
So hi bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto
brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā, amatassa dātā dhammassāmi3 tathāgato, natthi
tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ4 paññāya, atītaṃ
anāgataṃ paccuppannaṃ5 upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato
ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti. Yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi dhammaṃ jānitabbaṃ6
attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho,
uttāno vā attho, gambhīro vā attho, gūḷho vā attho, paṭicchanno vā attho, neyyo vā attho,
nīto vā attho, anavajjo vā7 attho, nikkileso vā attho, vodāno vā attho, paramattho vā attho8.
Sabbaṃ taṃ antobuddhañāṇe parivattati, sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato
ñāṇānuparivatti sabbaṃ vacīkammaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ
ñāṇānuparivatti,
1. Javanapañño hāsapañño - machasaṃ
2. Adhigatapaṭisamhidappatto - machasaṃ.
3. Dhammasāmī - syā
4. Apusītaṃ - syā
5. Atītānāgata paccuppannaṃ - syā,
6. Atthi, jānitabbaṃ - machasaṃ, syā.
7. Avirodho attho vā - pana.
8. Paramattho vā - machasaṃ, syā.
[BJT Page 372] [\x 372/]
Atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppanne
appaṭihataṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ
neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ
nappavattati1. Ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi, aññamaññapariyantaṭṭhāyino te
dhammā, yatā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammā phassitānaṃ2. Heṭṭhimaṃ
samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ heṭṭhimaṃ nātivattati,
aññamaññapariyantaṭṭhāyino te3. Evameva buddhassa bhagavato neyyañca ñāṇañca
aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ
tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā
ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi, aññamaññapariyantaṭṭhāyino te
dhammā.
Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati, sabbe dhammā buddhassa
bhagavato āvajjanapaṭibaddhā ākaṅkhāpaṭibaddhā4 manasikārapaṭibaddhā
cittuppādapaṭibaddhā sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati, sabbesaṃ ca
sattānaṃ bhagavā āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttaṃ jānāti,
apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye
duviññāpaye bhabbābhabbe satte jānāti. Sadevako loko samārako sabrahmako
sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci
macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ upādāya anto mahāsamudde parivattanti.
Evameva sadevako loko samārako sabrahmako5 sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā
anto buddhañāṇe parivattati6. Yathā ye keci pakkhī antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya
ākāsassa padese parivattanti. Evameva yepi te7. Sāriputtasamā paññāya samannāgatā, tepi
buddhañāṇassa padese parivattanti. Buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā
abhibhavitvā tiṭṭhati. Yepi te khattiyapaṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā
samaṇapaṇḍitā (nipuṇakā) parappavādā vālavedhīrūpā vobhindantā8 maññe caranti
paññāgatena9 diṭṭhigatāni. Te pañhe abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā tathāgataṃ
upasaṅkamitvā pucchanti gūḷhāni ca paṭicchannāni ca kathitā vissajjitāva10. Te pañhā
bhagavatā11 honti niddiṭṭhakāraṇā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjanti. Atha kho
bhagavāva natthi atirocati yadidaṃ paññāyāti. Evaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā.
1. Ñāṇaṃ na parivattati - pana.
2. Phusitānaṃ - machasaṃ, syā.
3. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino - machasaṃ.
4. Ākaṅkhana paṭibaddhā. - Pana
5. Samārako loko sabrahmako loko - machasaṃ
6. Parivattanti - ma, vi, ka.
7. Yekeci te - pana
8. Te bhindantā - syā, va, vi, ka.
9. Diṭṭhigatena - pana.
10. Kathitā vissajjitāva - va, vi, ka, machasaṃ
11. Bhagavato - va, vi, ka.
[BJT Page 374] [\x 374/]
Kathaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā: bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ olokento1
addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre
suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino2 viharante, appekacce na
paralokavajjabhayadassāvino viharante. Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā
puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni
udake saṃvaddhāni udakānuggatāni antonimuggaposīni, appekaccāni uppalāni vā
padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaddhāni samodakaṃ ṭhitāni, 3
appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarikāni vā udake jātāni udake saṃvaddhāni
udakā accugamma tiṭṭhanti anupalittāni udakena. Evameva bhagavā buddhacakkhunā
lokaṃ olokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre
dvākāre suviññāpaye dūviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante,
appekacce na paralokavajjabhayadassāvino viharante.
''Jānāti bhagavā'' ayaṃ puggalo rāgacarito ayaṃ dosacarito ayaṃ mohacarito, ayaṃ
vitakkacarito ayaṃ saddhācarito ayaṃ ñāṇacaritoti. Rāgacaritassa bhagavā puggalassa
asubhakathaṃ katheti. 4 Dosacaritassa bhagavā puggalassa mettābhāvanaṃ ācikkhati,
mohacaritaṃ bhagavā puggalaṃ5 uddese paripucchāya6 kālena dhammasavane kālena
dhammasākacchāya garusaṃvāse niveseti, vitakkacaritassa bhagavā puggalassa ānāpānasatiṃ
ācikkhati, saddhācaritassa bhagavā puggalassa pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhati
buddhasubodhiṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiṃ sīlāni ca attano.
Ñāṇacaritassa bhagavā puggalassa vipassanānimittaṃ ācikkhati aniccākāraṃ dukkhākāraṃ
anattākāraṃ.
1. Volokento - machasaṃ.
2. Dassāvine - va, vi, ka.
3. Samodakaṃ tiṭṭhanti - pa -
4. Asubhaṃ kathaṃ - pana
5. Mohacaritassa bhagavā puggalassa - machasaṃ.
6. Uddesa paripucchāya - pana.
[BJT Page 376] [\x 376/]
1. ''Selo yathā pabbatamuddhaniṭṭhito
Yathāpi passe janataṃ samantato,
Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha,
Pāsādamāruyha samantacakkhu
Sokāvatiṇṇaṃ janatamapetasoko
Avekkhassu jātijarābhibhūta''nti[a]
Evaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā:
Kathaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumā: 'samantacakkhu' vuccati sabbaññutañāṇaṃ,
bhagavā sabbaññutañāṇena1 upeto samupeto upāgato samupāgato uppanno sampanno2
samannāgato.
2. ''Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci
Atho aviññātamajānitabbaṃ
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti[b]
Evaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumāti 'na me byākāsi cakkhumā. '
Yāvatatiyañca devīsi byākarotīti me sutanti: yāva tatiyaṃ buddho sahadhammākaṃ pañhaṃ
puṭṭho byākaroti no saṃsāretīti3 evaṃ mayā uggahītaṃ, evaṃ mayā upadhāritaṃ, evaṃ mayā
upalakkhitaṃ. Devīsīti: bhagavā4 devo ceva isi cāti devisi. Yathā rājapabbajitā5 vuccanti
rājisayo, brāhmaṇapabbajitā6 vuccanti brāhmaṇisayo, evameva bhagavā devo ceva isi cāti
devisi. Athavā bhagavā pabbajito tipi isi, mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesī tipi
isi, mahantaṃ samādhikkhandhaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahantaṃ paññākkhandhaṃ esi
gavesi pariyesī tipi isi, mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahantaṃ
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato tamokāyassa padāḷanaṃ
esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi,
mahato taṇhāsallassa abbahanaṃ7 esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato diṭṭhisaṅghāṭassa
viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato mānaddhajassa papātanaṃ esi gavesi
pariyesī tipi isi, mahato abhisaṃkhārassa vūpasamaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato
oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi,
1. Sabbaññatena ñāṇena - va, vi, ka.
2. Samuppanno - machasaṃ.
3. No sampāyatīti - syā.
No saṃsādetīti - ka.
4. Bhagavā ceva - machasaṃ.
5. Rājā pabbajitā - machasaṃ.
6. Brāhmaṇa pabbajitā - machasaṃ.
7. Abbuḷhanaṃ - syā,
[A.] Dīghanikāya - mahāpadāna sutta, majjhimanikāya - ariyapariyesanasutta -
bodhirājakumāra sutta, brāhmaṇasaṃyutta - paṭhamavagga, itivuttaka - dutiyavagga.
[B.] Paṭisambhidāmagga - ñāṇakathā - indriyakathā.
[BJT Page 378] [\x 378/]
Mahato bhārassa nikkhepanaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato saṃsāravaṭṭassa
upacchedaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi gavesi pariyesī
tipi isi, mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahato
dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesī tipi isi, mahante satipaṭṭhāne mahante
sammappadhāne mahante iddhipāde mahantāni indriyāni mahantāni balāni mahante
bojjhaṅge mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ
esi gavesi pariyesī tipi isi. Mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito kahaṃ buddho
kahaṃ bhagavā kahaṃ devadevo kahaṃ narāsabho tipi isīti yāva tatiyañca devīsi byākarotīti
me sutaṃ. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ (iccāyasmā mogharājā. )
Na me byākāsi cakkhumā,
Yāva tatiyañca devīsi
Byākarotīti me suta''nti.
15-2
Ayaṃ loko paro loko
Brahmaloko sadevako,
Diṭṭhiṃ te nābhijānāti
Gotamassa yasassino.
Ayaṃ loko paro lokoti: ''ayaṃ loko'ti manussaloko, 'paro loko'ti manussalokaṃ ṭhapetvā
sabbo paro loko'ti ayaṃ loko paro loko'.
Brahmaloko sadevakoti - sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā
sadevamanussāti 'brahmaloko sadevako.
Diṭṭhiṃ te nābhijanātīti - tuyhaṃ diṭṭhiṃ khantiṃ ruciṃ laddhiṃ ajjhāsayaṃ adhippāyaṃ loko
na jānāti: 'ayaṃ evaṃdiṭṭhiko evaṃkhantiko evaṃruciko evaṃladdhiko evaṃajjhāsayo
evaṃadhippāyo'ti na jānāti na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhatīti
'diṭṭhiṃ te nābhijānā'ti.
[BJT Page 380] [\x 380/]
Gotamassa yasassinoti: bhagavā yasappattoti yasassī, athavā bhagavā sakkato garukato
mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānantipi
yasassīti 'gotamassa yasassino. '
Tenāha so brāhmaṇo:
''Ayaṃ loko paro loko
Brahmaloko sadevako,
Diṭṭhiṃ te nābhijānāti,
Gotamassa yasassino''ti.
15-3
Evaṃ abhikkantadassāviṃ
Atthi pañhena āgamaṃ,
Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ
Maccurājā na passati.
Evaṃ abhikkantadassāvinti: evaṃ abhikkantadassāviṃ aggadassāviṃ seṭṭhadassāviṃ
viseṭṭhadassāviṃ pāmokkhadassāviṃ uttamadassāviṃ paramadassāvinti 'evaṃ
abhikkantadassāviṃ'.
Atthi pañhena āgamanti: pañhena (atthikamhā) āgatā, pañhaṃ pucchitukāmamha āgatā.
Paññaṃ sotukāmā āgatamhāti 'evampi 'atthi pañhena āgamaṃ' athavā pañhatthikānaṃ
pañhaṃ pucchitukāmānaṃ pañhaṃ sotukāmānaṃ. Āgamanaṃ abhikkamanaṃ upasaṅkamanaṃ
payirupāsanaṃ atthi, evampi atthi pañhena āgamaṃ, athavā pañhāgamo tuyhaṃ atthi, tvampi
pahū, tvamasi alamatto mayā pucchitaṃ kathetuṃ vissajjetuṃ, vahassetaṃ bhāranti evampi
'atthi pañhena āgamaṃ'.
Kathaṃ lokaṃ avekkhantanti: kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ paccavekkhantaṃ tulayantaṃ
tīrayantaṃ vibhāvayantaṃ vibhūtaṃ karontanti. 'Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ'.
Maccurājā na passatīti: maccurājā na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na
paṭilabhatīti 'maccurājā na passati'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Evaṃ abhikkantadassāviṃ
Atthi pañhena āgamaṃ,
Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ
Maccurājā na passatī''ti.
1. Pañhena atthiko āgātomhi - machasaṃ
[BJT Page 382] [\x 382/]
15-4
Suññato lokaṃ avekkhassu
(Mogharāja) sadā sato,
Attānudiṭṭhiṃ ūhacca1
Evaṃ maccutaro siyā
Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ
Maccurājā na passatī
Suññato lokaṃ avekkhassūti: 'loko'ti - nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko manussaloko
devaloko khandhaloko dhātuloko āyatanaloko ayaṃ loko paro loko brahmaloko sadevako.
''Aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca: 'loko loko'ti bhante vuccati, kittāvatā nu kho
bhante lokoti vuccatīti: lujjatīti kho bhikkhu tasmā loko'ti vuccati. Kiñca lujjati, cakkhuṃ kho
bhikkhu lujjati, rūpā lujjanti, cakkhuviññāṇaṃ lujjati, cakkhusamphasso lujjati, yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā,
tampi lujjati, sotaṃ lujjati, saddā lujjanti - ghānaṃ lujjati, gandhā lujjanti - jivhā lujjati, rasā
lujjanti - kāyo lujjati, phoṭṭhabbā lujjanti - mano lujjati, dhammā lujjanti, manoviññāṇaṃ
lujjati, manosamphasso lujjati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati, vedayitaṃ
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati, lujjatīti kho bhikkhu tasmā
loko'ti vuccatīti. [A]
Suññato lokaṃ avekkhassūti: dvīhi kāraṇehi suññato lokaṃ avekkhati:
avasiyapava2ttasallakkhaṇavasena vā, tucchasaṅkhāra3samanupassanāvasena vā, kathaṃ
avasiyapavattasallakkhaṇavasena suññato lokaṃ avekkhati: rūpe vaso na labbhati, vedanāya
vaso na labbhati, saññāya vaso na labbhati, saṅkhāresu vaso na labbhati, viññāṇe vaso na
labbhati. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: rūpaṃ bhikkhave anattā, rūpaṃ ca hidaṃ bhikkhave attā
abhavissa, nayidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya, labbhetha ca rūpe evaṃ rūpaṃ hotu, evaṃ
me rūpaṃ mā ahosī'ti. Yasmā ca kho bhikkhave rūpaṃ anattā, tasmā rūpaṃ ābādhāya
saṃvattati4, na ca labbhati rūpe evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī'ti. Vedanā
anattā, vedanā ca hidaṃ bhikkhave attā abhavissa, nayidaṃ vedanā ābādhāya saṃvatteyya,
1. Uhacca - va-vi-ka.
2. Avassiyapavatta - syā.
3. Dhātu saṃkhāra - va, vi, ka.
4. Saṃvattatīti rūpe na labbhati - pana
[A.] Salāyatana saṃyutta - gilānavagga.
[BJT Page 384] [\x 384/]
Labbhetha ca vedanāya evaṃ me vedanā hotu, evaṃ me vedanā mā ahosīti. Yasmā ca kho
bhikkhave vedanā anattā, tasmā vedanā ābādhāya saṃvattati. Na ca labbhati vedanāya evaṃ
me vedanā hotu, evaṃ me vedanā mā ahosī'ti. Saññā anattā, saññā ca hidaṃ, bhikkhave attā
abhavissa, nayidaṃ saññā ābādhā saṃvatteyya. Labbhetha ca saññāya evaṃ me saññā hotu,
evaṃ me saññā mā ahosī'ti, yasmā ca kho bhikkhave saññā anattā, tasmā saññā ābādhāya
saṃvattati, na ca labbhati1 saññāya evaṃ me saññā hotu, evaṃ me saññā mā ahosī'ti.
Saṅkhārā anattā, saṅkhārā ca hidaṃ bhikkhave attā abhavissaṃsu nayidaṃ saṅkhārā ābādhāya
saṃvatteyyuṃ, labbhetha ca saṃkhāresu evaṃ me saṅkhārā hontu, evaṃ me saṃkhārā mā
ahesunti. Yasmā ca kho bhikkhave saṅkhārā anattā, tasmā saṅkhārā ābādhāya saṃvattanti, na
ca labbhati saṅkhāresu evaṃ me saṅkhārā hontu, evaṃ me saṅkhārā ahesunti. Viññāṇaṃ
anattā, viññāṇaṃ ca hidaṃ bhikkhave attā abhavissa, nayidaṃ viññāṇaṃ ābādhāya
saṃvatteyya, labbhetha ca viññāṇe evaṃ me viññāṇaṃ hotu, evaṃ me viññāṇaṃ mā ahosīti.
Yasmā ca kho bhikkhave viññāṇaṃ anattā, tasmā viññāṇaṃ ābādhāya saṃvattati, na ca
labbhati viññāṇe evaṃ me viññāṇaṃ hotu, evaṃ me viññāṇaṃ mā ahosīti. *
Kathaṃ tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena suññato lokaṃ avekkhati: rūpe sāro na
labbhati, vedanāya sāro na labbhati, saññāya sāro na labbhati, saṃkhāresu sāro na labbhati,
viññāṇe sāro na labbhati. Rūpaṃ asāraṃ2 nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā
sukhasārasārena vā attasārasārena vā, niccena vā dhuvena vā sassatena vā
avipariṇāmadhammena vā. Vedanā asārā3 nissārā sārāpagatā - saññā asārā nissārā
sārāpagatā - saṃkhārā asārā nissārā sārāpagatā - viññāṇaṃ asāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ
niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā.
1. Nava labbhanti - machasaṃ
2. Assāraṃ - machasaṃ, syā.
3. Assārā - machasaṃ, syā.
*. Maramma - syāmakkharapotthakesu ''nāyaṃ bhikkhave kāyo'' iccādikaṃ saṃyutta nikāye
suttantaṃ ettha pakkhittaṃ taṃ pana parato yujjati.
[BJT Page 386] [\x 386/]
Yathā pana naḷo asāro1 nissāro sārāpagato, yathā eraṇḍo asāro nissāro sārāpagato, yathā
udumbaro asāro nissāro sārāpagato, yathā setavaccho2 asāro nissāro sārāpagato, yathā
pāribhaddako3 asāro nissāro sārāpagato, yathā pheṇapiṇḍo4 asāro nissāro sārāpagato,
yathā udakabubbuḷakaṃ5 asāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ, yathā marīci asārā nissārā
sārāpagatā, yathā kadalikkhandho6 asāro nissāro sārāpagato, yathā māyā asārā nissārā
sārāpagatā. Evameva rūpaṃ asāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ, niccasārasārena vā sukhasārasārena
vā attasārasārena vā, niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā.
Vedanā asārā nissārā sārāpagatā niccasārasārena vā sukhasārasārena vā
Attasārasārena vā, niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā. Saññā
asārā nissārā sārāpagatā niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā, niccena vā
dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā. Saṃkhārā asārā nissārā sārāpagatā
niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā, niccena vā dhuvena vā sassatena
vā aviparināmadhammena vā. Viññāṇaṃ asāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā
sukhasārasārena vā attasārasārena vā, niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā. Evaṃ tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena suññato lokaṃ
avekkhati. Imehi dvīhi kāraṇehi suññato lokaṃ avekkhati.
Api ca chahākārebhi suññato lokaṃ avekkhati: cakkhuṃ suññaṃ attena vā attaniyena vā
niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, sotaṃ suññaṃ attena vā
attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, ghānaṃ
suññaṃ attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena
vā, jivhā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā, kāyo suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā
sassatena vā aviparināmadhammena vā, mano suññā attena vā attaniyena vā niccena vā
dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, rūpā suññā attena vā attaniyena vā
niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, saddā suññā attena vā
attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, gandhā suññā
attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, rasā
suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena
vā, phoṭṭhabbā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā, dhammā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā
sassatena vā aviparināmadhammena vā, cakkhuviññāṇaṃ suññaṃ attena vā attaniyena vā
niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, mano viññāṇaṃ suññaṃ
attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā,
cakkhusamphasso suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā, manosamphasso suñño attena vā attaniyena vā niccena vā
dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, rūpasaññā suññā attena vā attaniyena
vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, dhammasaññā suññā
attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā,
rūpasaṃcetanā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā, dhammasaṃcetanā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā
dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, rūpataṇhā suññā attena vā attaniyena
vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, rūpavitakko suñño attena
vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena vā, rūpavicāro
suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā aviparināmadhammena
vā, dhammavicāro suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā
aviparināmadhammena vā. Evaṃ chahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.
1. Assāro - machasaṃ, syā
2. Setagaccho - machasaṃ, syā,
3. Pālibhaddako - machasaṃ, syā.
4. Yathā ca pheṇupiṇḍo, syā.
5. Yathā ca pubbulakaṃ - syā.
6. Yathā ca kaddalikkhandho - syā.
[BJT Page 388] [\x 388/]
Api ca dasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati: rūpaṃ rittato tucchato suññato anattato
asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Vedanaṃ rittato tucchato
suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Saññaṃ
rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato
saṅkhatato. Saṅkhāre rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato
aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Viññāṇaṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato
vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Cutiṃ rittato tucchato suññato
anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Uppattiṃ rittato
tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato.
Paṭisandhiṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato
sāsavato saṅkhatato. Bhavaṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato
vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Saṃsāravaṭṭaṃ rittato tucchato suññato anattato
asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Evaṃ dasahākārehi suññato
lokaṃ avekkhati.
Api ca dvādasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati: rūpaṃ na satto na jīvo na naro na mānavo
na itthi na puriso na attā na attaniyaṃ. Nāhaṃ na mama na koci na kassaci. Vedanā na satto
na jīvo na naro na mānavo na itthi na puriso na attā na attaniyaṃ. Nāhaṃ na mama na koci
na kassaci. Saññā na satto na jīvo na naro na mānavo na itthi na puriso na attā na attaniyaṃ.
Nāhaṃ na mama na koci na kassaci. Saṅkhārā na satto na jīvo na naro na mānavo na itthi
na puriso na attā na attaniyaṃ. Nāhaṃ na mama na koci na kassaci. Viññāṇaṃ na satto na
jīvo na naro na mānavo na itthi na puriso na attā na attaniyaṃ. Nāhaṃ na mama na koci na
kassaci. Evaṃ dvādasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Nāyaṃ bhikkhave, kāyo tumhākaṃ, napi aññesaṃ, purāṇamidaṃ bhikkhave, kammaṃ
abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitaṃ vedaniyaṃ daṭṭhabbaṃ tatra1 bhikkhave sutavā ariyasāvako
paṭiccasamuppādaṃ yeva sādhukaṃ yoniso manasikaroti: 'iti imasmiṃ sati idaṃ hoti,
imassuppādā idaṃ uppajjati, imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhati,
yadidaṃ avijjāpaccayā saṃkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ -pe-------evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṃkhāranirodho
saṃkhāranirodhā viññāṇanirodho -pe----------------
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī''ti[a.] Evampi suññato lokaṃ
avekkhati vuttaṃ hetaṃ bhagavatā ''yaṃ bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha, taṃ vo
pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Kiñca bhikkhave na tumhākaṃ rūpaṃ
bhikkhave na tumhākaṃ, taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya
bhavissati. Vedanā bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha.
1. Tatra kho - machasaṃ
[A] saṃyutta nikāya - kaḷārakhattiya vagga
[BJT Page 390] [\x 390/]
Sā vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saññā bhikkhave na tumhākaṃ taṃ
pajahatha, sā vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saṃkhārā bhikkhave na
tumhākaṃ te pajahatha te vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissanti. Viññāṇaṃ
bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya
bhavissati. Taṃ kiṃ maññatha1 bhikkhave yaṃ imasmiṃ jetavane tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ taṃ
jano hareyya vā daheyya vā yathāpaccayaṃ vā kareyya, api nu tumhākaṃ evamassa, amhe
jano harati vā dahati vā yathāpaccayaṃ vā karotīti? Ne hetaṃ bhante, taṃ kissa hetu: na hi
no etaṃ2 bhante, attā vā attaniyaṃ vā'ti. Evameva kho bhikkhave yaṃ na tumhākaṃ taṃ
pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Kiñca bhikkhave na
tumhākaṃ: rūpaṃ bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya
sukhāya bhavissati. 3 Vedanā bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ
dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saññā bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha, taṃ vo
pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saṅkhārā bhikkhave na tumhākaṃ taṃ
pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Viññāṇaṃ rūpaṃ
bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya
bhavissatī''ti, evampi suññato lokaṃ avekkhati.
Āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca: ''suñño loko suñño lokoti bhante vuccati, kittāvatā
nu kho bhante suñño lokoti vuccatīti? Yasmā ca kho ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena
vā, tasmā suñño lokoti vuccati. Kiñcānanda suññaṃ attena vā attaniyena vā: cakkhuṃ kho
ānanda suññaṃ attena vā attaniyena vā, rūpā suññā - cakkhuviññāṇaṃ suññā,
cakkhusamphasso suñño - yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ
vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi suññaṃ attena vā attaniyena vā. Sotaṃ suññaṃ
- saddā suññā - ghānaṃ suññaṃ - gandhā suññā - jivhā suññā - rasā suññā - kāyo suñño -
phoṭṭhabbā suññā -
1. Seyyathāpi - machasaṃ
2. Evaṃ - pa, va, vi, ka
3. Patthaye - syā
[BJT Page 392] [\x 392/]
Mano suñño - dhammā suññā - manosamphasso suñño - yampidaṃ manosamphassapaccayā
uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi suññaṃ attena vā
attaniyena vā, yasmā ca kho ānanda suññaṃ attena vā attaniyena vā, tasmā 'suñño loko'ti
vuccatī ti. [A]
Evampi suññato lokaṃ avekkhati.
Bhāsitampi hetaṃ:
''Suddhaṃ dhammasamuppādaṃ suddhaṃ saṅkhārasantatiṃ,
Passantassa yathābhūtaṃ na bhayaṃ hoti gāmaṇi.
Tiṇakaṭṭhasamaṃ lokaṃ yadā paññāya passati,
Nāññaṃ patthayate4 kiṃci aññatra appaṭisandhiyā''ti. [B]
Evampi suññato lokaṃ avekkhati.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: ''evameva kho bhikkhave, bhikkhu rūpaṃ samannesati yāvatā
rūpassa gati. Vedanaṃ samannesati yāvatā vedanāya gati. Saññaṃ samannesati yāvatā
saññāya gati. Saṅkhāre samannesati yāvatā saṃkhārānaṃ gati. Viññāṇaṃ samannesati yāvatā
viññāṇassa gati, yampissa hoti ahanti vā mamanti vā asmīti vā, tampi tassa na hotī''ti. [C]
evampi suññato lokaṃ avekkhati.
Suññato lokaṃ avekkhassūti: suññato lokaṃ avekkhassu paccavekkhassu dakkhassu tulehi
tirehi vibhāvehi vibhūtaṃ karohīti 'suññato lokaṃ avekkhassu'.
Mogharāja sadā satoti 'mogharājā'ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ ālapati. Sadāti sabbakālaṃ
-pe------------------pacchime vayo khandhe. Satoti - catūhi kāraṇehi sato: kāye
kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ
bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu
dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato aparehipi catūhi kāraṇehi sato: asati
parivajjanāya sato: satikaraṇīyānañca dhammānaṃ katattā sato: satipaṭipakkhānaṃ
dhammānaṃ hatattā sato: satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā sato. Aparehipi catūhi
kāraṇehi sato: satiyā samannāgatattā sato: satiyā vasitattā sato: satiyā pāguññatāya sato:
satiyā apaccoropanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato: satattā sato: santattā sato:
samitattā sato: santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato: dhammānussatiyā
sato: saṅghānussatiyā sato: sīlānussatiyā sato: cāgānussatiyā sato: devatānussatiyā sato:
ānāpānasatiyā sato: maraṇānussatiyā sato: kāyagatāsatiyā sato: upasamānussatiyā satoti. Yā
sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ
satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ vuccati sati. Iminā sati upeto
hoti samupeto upagato samupagato uppanno samuppanno samannāgato. So vuccati sato'ti
'mogharāja sadā sato'.
4. Patthaye - syā.
[A] khandhasaṃyutta - na tumhākavagga.
[A.] Saṃyutta nikāya - channavagga
[B.] Adhimutta theragāthā
[C.] Saṃyutta nikāya āsīvisavagga
[BJT Page 394] [\x 394/]
Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti - 'attānudiṭṭhi' vuccati vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi. ''Idha assutavā
puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaṃ
adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto 'rūpaṃ attano
samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ attano
samanupassati, vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanasmiṃ vā attānaṃ, saññaṃ
attano samanupassati, saññāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā saññaṃ, saññasmiṃ vā attānaṃ,
saṃkhāre attano samanupassati, saṃkhāravantaṃ vā attānaṃ, attani vā saṃkhāre,
saṃkhārasmiṃ vā attānaṃ, viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ, attani
vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ,
diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ, gāho patiṭṭhāho1.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho
vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvakasmiṃ yāthāvakanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhi
diṭṭhigatāni[a. ''] Ayaṃ attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti attānudiṭṭhiṃ ūhacca
samūhacca uddharitvā samuddharitvā uppāṭayitvā samuppāṭayitvā pajahetvā vinodetvā
byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti2 'attānudiṭṭhiṃ ūhacca'.
Evaṃ maccutaro siyāti: evaṃ maccupi tareyyāsi, jarāpi tareyyāsi, maraṇampi tareyyāsi
uttareyyāsi patareyyāsi samatikkameyyāsi vītivatteyyāsīti 'evaṃ maccutaro siyā. '
Evaṃ lokaṃ avekkhantanti: evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ paccavekkhantaṃ tulayantaṃ tīrayantaṃ
vibhāvayantaṃ vibhūtaṃ karontanti 'evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ. '
Maccurājā na passatīti: maccupi maccurājā māropi maccurājā maraṇampi maccurājā. Na
passatīti - maccurājā na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhati. Vuttaṃ
hetaṃ bhagavatā: ''seyyathāpi bhikkhave āraññako migo araññe pavane ca māno vissattho
gacchati vissattho tiṭṭhati, vissattho nisīdati, vissattho seyyaṃ kappeti taṃ kissa hetu:
anāpāthagato bhikkhave, luddassa. Evameva kho bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi
vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ
upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ
vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato.
1. Paṭiggāho - ma. Cha. Saṃ
2. Anabhāvaṃ gamitvāti-pa-va-vi-ka
[A] vibhaṅga
[BJT Page 396] [\x 396/]
Punacaparaṃ bhikkhave bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso
ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja
viharati, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ
vuccati bhikkhave bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ
gato pāpimato.
Punacaparaṃ bhikkhave bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ
atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja
viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā
māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato.
Punacaparaṃ bhikkhave bhikkhu ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anattaṃ viññāṇanti
viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati, sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi
kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati, sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma
nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ
samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, paññāya cassa disvā āsavā
parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā
māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato. Tiṇṇo loke visattikaṃ so vissattho gacchati,
vissattho tiṭṭhati: vissattho nisīdati, vissattho seyyaṃ kappeti, taṃ kissa hetu, anāpāthagato
bhikkhu pāpimatoti[a ']maccurājā na passatī'ti.
Tenāha bhagavā:
Suññato lokaṃ avekkhassu
Mogharājā sadā sato,
Attānudiṭṭhiṃ ūhacca
Evaṃ maccutaro siyā,
Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ,
Maccurājā na passatīti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, 2 tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ
udapādi. 'Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti. Tassa brāhmaṇassa
anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalu
kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo
anavatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante
bhagavā sāvako' hamasmī'ti.
Mogharāja suttaniddeso samatto.
[A] majjhima nikāya - nivāsasutta.
[BJT Page 398] [\x 398/]
16. Piṅgiya suttaniddeso
16-1
Jiṇṇohamasmi abalo vivaṇṇo (iccāyasmā piṅgiyo)
Nettā na suddhā savanaṃ na phāsu,
Māhaṃ nassaṃ momuho antarāva1
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahānaṃ.
Jiṇṇohamasmi abalo vivaṇṇoti: 'jiṇṇohamasmīti - jiṇṇo vuddho mahallako addhagato
vayo anuppatto vīsaṃvassasatiko jātiyā abaloti abalo dubbalo appabalo appathāmo. 2
Vivaṇṇoti vītavaṇṇo vigatavaṇṇo vigacchitavaṇṇo. Yā sā purimā subhā vaṇṇanibhā sā
antarahitā ādīnavo pātubhūtoti 'jiṇṇohamasmi abalo vivaṇṇo. '
Iccāyasmā piṅgiyo'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Piṅgiyoti: tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpo.
Puṇṇāko'ti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro'ti āyasmā piṅgiyo.
Nettā na suddhā savanaṃ na phāsūti: nettā asuddhā avisuddhā aparisuddhā avodātā. No
tathā cakkhunā rūpe passāmīti nettā na suddhā. Savanaṃ na phāsūti - sotā asuddhā
avisuddhā aparisuddhā avodātā. No tathā sotena saddaṃ suṇāmīti nettā na suddhā savanaṃ
na phāsu.
Māhaṃ nassaṃ momuho antarā vāti: 'māhaṃ nassanti - māhaṃ nassaṃ māhaṃ vinassaṃ
māhaṃ panassaṃ. Momuhoti - momuho3 (mohamūḷho) avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī
duppañño. Antarā vāti - tuyhaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ anaññāya
anadhigantvā aviditvā apaṭilabhitvā aphassayitvā asacchikaritvā antarāyeva kālaṃ
kareyyanti 'māhaṃ nassaṃ momuho antarā va'.
1. Antarāya, - syā, pana
2. Jātiyā abalo dubbalo - va, cha, ka
3. Mohamuho - machasaṃ
[BJT Page 400] [\x 400/]
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññanti: 'dhamma'nti - ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ
pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ,
cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde, pañcindriyāni pañca balāni
satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ
ācikkha, desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti 'ācikkha
dhammaṃ'. Yamahaṃ vijaññanti yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ
paṭivijjheyyaṃ adhigaccheyyaṃ phasseyyaṃ1 sacchikareyyanti 'ācikkha dhammaṃ yamahaṃ
vijaññaṃ'.
Jātijarāya idha vippahānanti idheva jātijarāmaraṇassa pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ
paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti 'jātijarāya idha vippahānaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇe:
''Jiṇṇohamasmi abalo vivaṇṇo (iccāyasmā piṅgiyo)
Nettā na suddā savanaṃ na phāsu
Māhaṃ nassaṃ momuho antarā va
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahāna''nti
16-2
Disvāna rūpesu vihaññamāne (piṅgiyāti bhagavā)
Ruppanti rūpesu janā pamuttā,
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto
Jahassu rūpaṃ apunabbhavāya.
Disvāna rūpesu vihaññamāneti: 'rūpa'nti - cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ
upādāya rūpaṃ. Sattā rūpahetu rūpapaccayā rūpakāraṇā haññanti vihaññanti upahaññanti
upaghātīyanti2 rūpe sati vividhā kammakāraṇā kārenti. 3 Kasāhipi tāḷenti vettehipi tāḷenti
addhadaṇḍakehipi tāḷenti, hatthampi chindanti, pādampi chindanti, hatthapādampi
chindanti, kaṇṇampi chindanti,
1. Passeyyaṃ - va, vi, ka
2. Upasātayanti - syā.
3. Vividhakammakāraṇa
[BJT Page 402] [\x 402/]
Nāsampi chindanti, kaṇṇanāsampi chindanti, bilaṅgathālikampi karonti,
saṅkhamuṇḍikampi karonti rāhumukhampi karonti, jotimālikampi karonti
hatthapajjotikampi karonti, erakavattikampi karonti, cīrakavāsikampi karonti, eṇeyyakampi
karonti balisamaṃsikampi karonti, kahāpaṇākampī1 karonti, khārāpatacchikampi karonti,
paḷighaparivattikampi karonti paḷālapiṭṭhi2kampi karonti, tattenapi telena osiñcanti,
sunakhehipi khādāpenti. Jīvantampi sūle uttāsenti, asināpi sīsaṃ chindanti. Evaṃ sattā
rūpahetu rūpapaccayā rūpakāraṇā haññanti vihaññanti upahaññanti upaghātīyanti3. Evaṃ
haññamāne vihaññamāne upahaññamāne upaghātīyamāne disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti 'disvāna rūpesu vihaññamāne'.
Piṅgiyāti - bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati, bhagavāti gāravādhivacanametaṃ: apica,
bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'piṅgiyāti bhagavā. '
Ruppanti rūpesu janā pamattāti: 'ruppantī'ti ruppanti kuppanti pīḷayanti4 ghaṭṭayanti5
byādhikā domanassitā honti cakkhurogena ruppanti, kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti
byādhinā domanassitā honti, sotarogena ruppanti, kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā honti, kāyarogena ruppanti, kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā honti, ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassena ruppanti, kuppanti
pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā hontīti ruppanti rūpesu. Athavā cakkhusmiṃ
hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne6 vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti
kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti. Sotasmiṃ hīyamāne hāyamāne
parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti
ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, ghānasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne
vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā honti, jivhāya hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne
antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti,
kāyasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne
ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, rūpasmiṃ hīyamāne
hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti
pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, saddasmiṃ hīyamāne hāyamāne
parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti
ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, gandhasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne
vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā honti, rasasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne
antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti,
phoṭṭhabbasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne
antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti,
kulasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne
ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, gaṇasmiṃ hīyamāne
hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti
pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, āvāsasmiṃ hīyamāne hāyamāne
parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti
ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, lābhasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne
vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā honti, yasasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne
antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti,
pasaṃsāya hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne
ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, sukhasmiṃ hīyamāne
hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti
pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, cīvarasmiṃ hīyamāne hāyamāne
parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti
ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, piṇḍapātasmiṃ hīyamāne hāyamāne
parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti
ghaṭṭayanti byādhinā domanassitā honti, senāsanasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne
vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā honti, gilānapaccayabhesajjaparikkhārasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne
vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti byādhinā
domanassitā hontīti evampi 'ruppanti rūpesu'. Janāti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca
suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Pamattāti. Pamādo vattabbo:
kāyaduccaritena vā vacīduccaritena vā manoduccaritena vā pañcasu kāmaguṇesu cittassa
vossaggo7 vossaggānuppadānaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā
asātaccakiriyatā anavaṭṭhitakiriyatā8 olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā
anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo. [A] yo evarūpo
pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ ayaṃ vuccati pamādo''. Iminā pamādena samannāgatā janā
pamattāti 'ruppanti rūpesu janā pamattā'.
1. Kahāpaṇikampi - machasaṃ
2. Paḷālapīṭhakampi - machasaṃ
3. Upasāṭiyanti - va, vi, ka
4. Pīḷiyanti - va-vi-ka, syā
5. Saṭṭiyanti - va, vi, ka
6. Vihāyamāne - va, vi, ka
7. Vosaggo machasaṃ
8. Anaṭṭhita kiriyatā - machasaṃ
Anavaṭṭhita kāriyā - va, vi, ka
[A] vibhaṅga - khuddakavatthu vibhaṅga
[BJT Page 404] [\x 404/]
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamattoti: 'tasmā'ti - tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā
evaṃ ādīnavaṃ sampassamāno rūpesūti tasmā tuvaṃ piṅgiya. Appamattoti sakkaccakārī
sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttiko anikkhittachando anikkhittadhuro kusalesu
dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca
ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ
anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ
paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo
tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca
ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ
aparipūraṃ vā paññākkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā paññākkhandhaṃ tattha tattha
paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni
ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu
dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā vimuttikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
vimuttikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca
ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ
anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ
tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca
appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo
kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ apariññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese
pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyyanti'
yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca
ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesūti 'tasmā tuvaṃ
piṅgiya appamatto'.
Jahassu rūpaṃ apunabbhavāyāti: 'rūpa'nti: cattāro mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ
upādāya rūpaṃ, jahassu rūpanti - jahassu rūpaṃ, pajahassu rūpaṃ, vinodehi rūpaṃ,
byantīkarohi rūpaṃ, anabhāvaṃ gamehi rūpaṃ. Apunabbhavāyāti yathā te rūpaṃ idheva
nirujjheyya puna paṭisandhiko bhavo na nibbatteyya kāmadhātuyā cā rūpadhātuyā vā
arūpadhātuyā vā kāmabhave vā rūpabhave vā arūpabhave vā saññā bhave vā asaññābhave
vā nevasaññānāsaññābhave vā ekavokārabhave vā catuvokārabhave vā pañcavokārabhave
vā punagatiyā vā upapattiyā vā paṭisandhiyā bhave vā saṃsāre vā vaṭṭe vā janeyya na
nibbatteyya nābhinibbatteyya, idheva nirujjheyya, vūpasameyya atthaṃ gaccheyya
paṭippassambheyyāti 'jahassu rūpaṃ apunabbhavāya. '
Tenāha bhagavā:
''Disvāna rūpesu vihaññamāne (piṅgiyāti bhagavā)
Ruppanti rūpesu janā pamattā,
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto
Jahassu rūpaṃ apunabbhavāyā'ti.
16-3
''Disā catasso vidisā catasso
Uddhaṃ adho dasadisā imāyo,
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ asutā1mutaṃ vā
Atho aviññātaṃ kiñca2namatthi loke
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya3 idha vippahānaṃ.
Disā catasso vidisā catasso uddhaṃ adho dasadisā imāyoti dasadisā,
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ asutāmutaṃ vā atho aviññātaṃ kiñcanamatthi loke ti tuyhaṃ adiṭṭhaṃ
asutaṃ amutaṃ aviññātaṃ kiñci attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā
attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno
vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho
paramattho vā attho4 natthi, na santi na saṃvijjati nūpalabbhatīti 'na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ
asutāmutaṃ vā atho aviññātaṃ kiñcanamatthi loke. '
1. Assutaṃ amutaṃ - machasaṃ
Asutaṃ mutaṃ vā - su
2. Kiñci namatthi - machasaṃ, syā - kiñcanaṃ atthi - su
3. Jātijajarāya - syā
4. Paramattho vā - machasaṃ syā
[BJT Page 406] [\x 406/]
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññanti: 'dhamma'nti - ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ
pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ,
cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde, pañcindriyāni pañca balāni
satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ
ācikkha, desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Yamahaṃ
vijaññanti yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ
Vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyaṃ adhigaccheyyaṃ phasseyyaṃ1 sacchikareyyanti
'ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ'.
Jātijarāya idha vippahānanti 'idheva jātijarāmaraṇassa pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ
paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti 'jātijarāya idha vippahānaṃ'.
Tenāha so brāhmaṇo:
''Disā catasso vidisā catasso
Uddhaṃ adho dasadisā imāyo,
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ asutāmutaṃ vā.
Atho aviññātaṃ kiñcanamatthi loke
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ
Jātijarāya idha vippahāna''nti
16-4
Taṇhādhipanne manuje pekkhamāno (piṅgiyāti bhagavā)
Santāpajāte jarasā parete
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto
Jahassu taṇhaṃ apunabbhavāya.
Taṇhādhipanne2 manuje pekkhamānoti 'taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā,
rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā, taṇhādhipanneti taṇhāadhipanne taṇhānuge
taṇhānugate taṇhānusaṭe taṇhāyāpanne3 paṭipanne abhibhūte pariyādinnacitte. Manujeti
sattādhivacanaṃ. Pekkhamānoti pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno
upaparikkhayamānoti 'taṇhādhipanne manuje pekkhamāno.
Piṅgiyāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati. Bhagavā'ti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ bhagavāti 'piṅgiyāti bhagavā. '
1. Passeyya - va, vi, ka
2. Taṇhāvipanne vi, ka
3. Taṇhāyapanne - machasaṃ
[BJT Page 408] [\x 408/]
Santāpajāte jarasā pareteti: 'santāpajāte'ti jātiyā santāpajāte jarāya santāpajāte vyādhinā
santāpajāte maraṇena santāpajāte sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi santāpajāte
nerayikena dukkhena santāpajāte tiracchānena dukkhena santāpajāte pettivisayena dukkhena
santāpajāte mānusikena dukkhena santāpajāte gabbhokkantimūlakena dukkhena santāpajāte
gabbhaṭṭhitimūlakena dukkhena santāpajāte gabbhavuṭṭhānamūlakena dukkhena
santāpajāte jātassupanibandhakena dukkhena santāpajāte jātassa
Parādheyyatena dukkhena santāpajāte attūpakkamena dukkhena santāpajāte parūpakkamena
dukkhena santāpajāte dukkhadukkhena santāpajāte saṅkhāradukkhena santāpajāte
viparināmadukkhena santāpajāte, cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo
sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍaho jaro kucchi rogo mucchā
pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu
rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā
ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā
utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā
sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānena
dukkhena, mātumaraṇena dukkhena pitumaraṇena dukkhena bhātumaraṇena dukkhena
bhaginīmaraṇena dukkhena puttamaraṇena dukkhena dhītumaraṇena dukkhena
diṭṭhibyasanena dukkhena santāpajāte ītijāte upaddavajāte upasaggajātehi 'santāpajāte.
Jarasā pareteti jarāya phuṭṭhe parete samohite samannāgate jātiyā anugate jarāya anusaṭe
byādhinā abhibhūte maraṇena abbhāhate atāṇe alene asaraṇe asaraṇībhūteti 'santāpajāte
jarasā parete'.
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamattoti: 'tasmā'ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā,
evaṃ ādīnavaṃ sampassamāno taṇhāyāti, 'tasmā tuvaṃ piṅgiya. Appamattoti sakkaccakārī
sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttiko anikkhittachando anikkhittadhuro kusalesu
dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca
ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ
anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ
paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo
tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca
ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ
aparipūraṃ vā paññākkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā paññākkhandhaṃ tattha tattha
paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni
ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu
dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā vimuttikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
vimuttikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca
ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ
anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ
tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca
appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo
kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ apariññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese
pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyyanti'
yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca
ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesūti 'tasmā tuvaṃ
piṅgiya appamatto'.
Jahassu taṇhaṃ apunabbhavāyāti taṇhāti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā,
phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Jahassu taṇhanti jahassu taṇhaṃ pajahassu taṇhaṃ
vinodehi taṇhaṃ, byantīkarohi taṇhaṃ anabhāvaṃ gamehi taṇhaṃ. Apunabbhavāyāti yathā
te rūpaṃ idheva nirujjheyya puna paṭisandhiko bhavo na nibbatteyya kāmadhātuyā cā
rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā kāmabhave vā rūpabhave vā arūpabhave vā saññā bhave
vā asaññābhave vā nevasaññānāsaññābhave vā ekavokārabhave vā catuvokārabhave vā
pañcavokārabhave vā punagatiyā vā upapattiyā vā paṭisandhiyā bhave vā saṃsāre vā vaṭṭe
vā janeyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya , idheva nirujjheyya, vūpasameyya atthaṃ
gaccheyya paṭippassambheyyāti 'jahassu taṇhaṃ apunabbhavāya. '
Tenāha bhagavā:
Taṇhādhipanne manuje pekkhamāno - (piṅgiyāti bhagavā)
Santāpajāte jarasā parete,
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto
Jahassu taṇhaṃ apunabbhavāyā'ti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogo ekādhippāyā
ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi.
Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti. Tassa brāhmaṇassa virajaṃ
vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi,
[BJT Page 410] [\x 410/]
Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti. Saha dhammacakkhussa
paṭilābhā
Ajinajaṭāvākacīradaṇḍakamaṇḍalu1 kesā ca massu ca antarahitā. Bhaṇḍu
kāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo bhikkhu anavatthapaṭipattiyā pañjaliko
bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti: 'satthā me bhante bhagavā sāvako 'hamasmī'ti. 2
Piṅgiya suttaniddeso samatto.
1. Vākacirakadaṇḍakamaṇḍalu - pana
2. Sāvako hamasminti - pana
[BJT Page 412] [\x 412/]
17. Pārāyanānugīti niddeso
''Idamavoca bhagavā magadhesu viharanto pāsāṇake cetiye paricārakasoḷasānaṃ
brāhmaṇānaṃ ajjhiṭṭho puṭṭho pañhaṃ byākāsi. ''
Idamavoca bhagavāti imaṃ pārāyānaṃ1 avoca. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ:
Apica, bhaggarāgoti bhagavā: bhaggadosoti bhagavā: bhaggamohoti bhagavā: bhaggamānoti
bhagavā: bhaggadiṭṭhīti bhagavā: bhaggakaṇṭakoti bhagavā: bhaggakilesoti bhagavā: bhaji
vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā: bhavānaṃ antakaroti bhagavā : bhāvitakāyo
bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā: bhaji vā bhagavā araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppānīti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā.
Bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ
arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ
abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ, ānāpānasatisamādhissa
asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ
sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ
sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā: bhāgī vā bhagavā
dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ
abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā: bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ,
na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na
ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ
buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā
paññatti yadidaṃ ''bhagavāti idamavoca bhagavā. '
Magadhesu viharanto pāsāṇake cetiyeti 'magadhesū'ti magadhanāmake janapade viharantoti
caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Pāsāṇake cetiyeti.
Pāsāṇakacetiyaṃ vuccati buddhāsananti magadhesu viharanto pāsāṇake cetiye.
Paricārakasoḷasānaṃ brāhmaṇānanti piṅgiyo brāhmaṇo bāvarissa brāhmaṇassa paddho
paddhacaro paricārako sisso. Tena2 'te soḷasāti evampi paricārakasoḷasānaṃ brāhmaṇānaṃ.
Athavā te soḷasabrāhmaṇā buddhassa bhagavato paddhā paddhacarā paricārikā sissāti
evampi paricārakasoḷasānaṃ brāhmaṇānaṃ.
Ajjhiṭṭho puṭṭho puṭṭho pañhaṃ byākāsīti 'ajjhiṭṭho'ti ajjhiṭṭho ajjhesito. Puṭṭho puṭṭhoti
puṭṭho puṭṭho pucchito pucchito yācito yācito ajjhesito ajjhesito pāsādito pāsādito. Pañhaṃ
byākāsīti pañhaṃ byākāsi ācikkha desehi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi
pakāsesīti 'ajjhaṭṭho puṭṭho puṭṭho pañhaṃ byākāsi. Tenetaṃ vuccati: ''idamavoca bhagavā
magadhesu viharanto pāsāṇake cetiye paricārikasoḷasānaṃ brāhmaṇānaṃ ajjhaṭṭho puṭṭho
puṭṭho pañhaṃ byākāsī''ti.
''Ekamekassa cepi pañhassa atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammaṃ
paṭipajjeyya, gaccheyyeva jarāmaraṇassa paraṃ pāraṃ gamaniyā ime dhammāti tasmā
imassa dhammapariyāyassa pārāyanaṃtveva adhivacanaṃ. ''
1. Idaṃ pārāyanaṃ - machasaṃ, va, vi, ka
2. Piṅgiyena - machasaṃ
[BJT Page 414] [\x 414/]
Ekamekassa cepi pañhassāti: ekamekassa cepi ajita pañhassa, ekamekassa cepi
tissametteyyapañhassa. Ekamekassa cepi puṇṇakapañhassa, ekamekassa cepi
mettagupañhassa, ekamekassa cepi dhotakapañhassa, ekamekassa cepi upasīvapañhassa,
ekamekassa cepi nandakapañhassa, ekamekassa cepi hemakapañhassa, ekamekassa cepi
todeyyapañhassa, ekamekassa cepi kappapañhassa, ekamekassa cepi jatukaṇṇipañhassa,
ekamekassa cepi bhadrāvudhapañhassa, ekamekassa cepi udayapañhassa, ekamekassa cepi
posālapañhassa, ekamekassa cepi mogharājapañhassa ekamekassa cepi piṅgiyapañhassāti
ekamekassa cepi pañhassa.
Atthamaññāya dhammamaññāyāti: sveva pañho dhammo, vissajjanaṃ attho, atthamaññāyāti
atthaṃ aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti atthamaññāya.
Dhammamaññāyāti dhammaṃ aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ
katvāti 'atthamaññāya dhammamaññāya'.
Dhammānudhammaṃ paṭipajjeyyāti: sammāpaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ
apaccanīkapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipajjeyyāti
'dhammānudhammaṃ paṭipajjeyya'.
Gaccheyyeva jarāmaraṇassa pāranti: jarāmaraṇassa pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ ''yo so
sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo (virāgo) nirodho nibbānaṃ''
gaccheyyeva jarāmaraṇassa pāranti jarāmaraṇassa pāraṃ gaccheyya, pāraṃ adhigaccheyaṃ
pāraṃ adhiphasseyya, pāraṃ sacchikareyyāti gaccheyyeva jarāmaraṇassa pāraṃ.
Pāraṃ gamaniyā ime dhammāti: ime dhammā pāraṃ gamaniyā pāraṃ pāpenti pāraṃ
saṃpāpenti pāraṃ samanupāpenti jarāmaraṇassa taraṇāya saṃvattantīti 'pāraṃ gamaniyā ime
dhammā'ti.
Tasmā imassa dhammapariyāyassāti: 'tasmā'ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā
taṃnidānā. Imassa dhammapariyāyassāti imassa pārāyanassāti 'tasmā imassa
dhammapariyāyassa. '
[BJT Page 416] [\x 416/]
Pārāyanaṃ tveva adhivacananti 'pāraṃ' vuccati amataṃ nibbānaṃ yo so
sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ,
ayanaṃ vuccati maggo, seyyathīdaṃ: sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā
sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Adhivacananti
saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ
abhilāpoti 'pārāyanaṃ tveva adhivacanaṃ.
Tenetaṃ vuccati:
''Ekamekassa cepi pañhassa atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammaṃ
paṭipajjeyya gaccheyyeva jarāmaraṇassa pāraṃ pāraṅgamaniyā ime dhammā''ti tasmā imassa
dhammapariyāyassa pārāyanaṃ tveva adhivacananti'.
1. ''Ajito tissametteyyo puṇṇako atha mettagu
Dhotako upasīvo ca nando ca atha hemako,
2. Todeyyakappā dubhayo jatukaṇṇī ca paṇḍito
Bhadrāvudho udayo ca posālo cāpi brāhmaṇo,
Mogharājā ca medhāvī piṅgiyo ca mahāisi
3. Ete buddhaṃ upāgañchuṃ2 sampannacaraṇaṃ isiṃ
Pucchantā nipuṇe pañhe buddhaseṭṭhaṃ upāgamuṃ. ''
Ete buddhaṃ upāgañchunti 'ete'ti soḷasa pārāyaniyā brāhmaṇā. Buddhoti ''yo so bhagavā
sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha
ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti
buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho,
anaññaneyyatāya buddho, visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho,
nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti buddho ekantavītadosoti buddho,
ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko
anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti
buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ, na
bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi
kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle
saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddhoti. Ete buddhaṃ
upāgañchunti ete buddhaṃ upāgamiṃsu, upasaṅkamiṃsu, payirupāsiṃsu, paripucchiṃsu:
paripañhiṃsūti 'ete buddhaṃ upāgañchuṃ'.
1. Abhiññayyatāya - machasaṃ
2. Upāgacchiṃsu - va vi ka
[BJT Page 418] [\x 418/]
Sampannacaraṇaṃ isinti: caraṇaṃ vuccati sīlapāramippatti, 1. Sīlasaṃvaropi caraṇaṃ,
indriyasaṃvaropi caraṇaṃ, bhojane mattaññutāpi caraṇaṃ, jāgariyānuyogopi caraṇaṃ, sattapi
saddhammā caraṇaṃ cattāripi jhānāni caraṇaṃ, sampannacaraṇanti: sampannacaraṇaṃ
seṭṭhacaraṇaṃ viseṭṭhacaraṇaṃ pāmokkhacaraṇaṃ uttamacaraṇaṃ pavaracaraṇaṃ. Isīti: isi
bhagavā: mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi' mahantaṃ samādhikkhandhaṃ
mahantaṃ paññākkhandhaṃ - mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ - mahantaṃ
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi' mahato tamokāyassa padālanaṃ esi
gavesi pariyesīti 'isi' mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi' mahato
taṇhāsallassa abbūhanaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi' mahato diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ
esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato mānadhajassa pātanaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato
abhisaṃkhārassa vūpasamaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi
pariyesīti 'isi'. Mahato bhārassa nikkhepanaṃ. Esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato
saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi
gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahato
dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahante satipaṭṭhāne mahante
sammappadhāne mahante iddhipāde - mahantāni indriyāni mahantāni balāni - mahante
bojjhaṅge - mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ - mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ
nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti 'isi'. Mahesakkhehi6 vā sattehi esito gavesito pariyesito kahaṃ
buddho kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho'ti isīti 'sampannacaraṇaṃ isiṃ'.
Pucchantā nipuṇe pañheti: 'pucchantā'ti pucchantā yāvantā ajjhesantā pasādentā. Nipuṇe
pañheti: gambhīre duddase duranubodhe sante paṇīte atakkāvacare nipuṇe
paṇḍitavedanīye pañheti 'pucchantā nipuṇe pañhe. '
Buddhaṃ seṭṭhaṃ upāgamunti: 'buddhoti ''yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe
ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu
ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti
buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho,
visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho,
ekantavītarāgoti buddho ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho,
ekantanikkilesoti buddho ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambuddhoti buddho. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti buddho. Buddhoti netaṃ
nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi
kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ,
vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa
paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddho''ti. Seṭṭhanti: aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ
pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ buddhaseṭṭhaṃ. Upāgamunti: upāgamiṃsu upasaṅkamiṃsu
payirupāsiṃsu paripucchiṃsu paripañhiṃsūti 'buddhaseṭṭhaṃ upāgamuṃ'.
Tenetaṃ vuccati:
''Ete buddhaṃ upāgañchuṃ sampannacaraṇaṃ isiṃ
Pucchantā nipuṇe pañhe buddhaseṭṭhaṃ upāgamu''nti.
4.
Tesaṃ buddho byākāsi2 pañhe3 puṭṭho yathā tathaṃ
Pañhānaṃ veyyākaraṇena tosesi (brāhmaṇe) muni.
Tesaṃ buddho byākāsīti: 'tesa'nti soḷasannaṃ4 pārāyaniyānaṃ brāhmaṇānaṃ. Buddhoti: ''yo
so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni
abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena
buddho: bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho,
sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho, visavitāya buddho,
khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti buddho
ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho
ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho.
Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā
kataṃ na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ,
na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ
bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ
buddho''ti. Byākāsīti tesaṃ buddho byākāsi ācīkkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari
vibhaji uttānīakāsi pakāsesīti ''tesaṃ buddho byākāsi''
1. Sīlācāranibbatti - machasaṃ
2. Pabyākāsi - machasaṃ
3. Pañhaṃ - machasaṃ
4. Soḷasānaṃ - machasaṃ
[BJT Page 420] [\x 420/]
Pañhe puṭṭho yathātathanti: 'pañhe puṭṭho'ti pañhe puṭṭho1 pucchito yācito ajjhesito
pasādito. Yathātathanti: yathā ācikkhitabbaṃ tathā ācikkhi, yathā desitabbaṃ tathā desesi,
yathā paññāpetabbaṃ tathā paññāpesi, yathā paṭṭhapetabbaṃ tathā paṭṭhapesi, yathā
vivaritabbaṃ tathā vivari, yathā vibhajitabbaṃ tathā vibhaji, yathā uttānīkātabbaṃ tathā
uttānīakāsi, yathā (pakāsitabbaṃ) tathā pakāsesīti 'pañhe puṭṭho1 yathā tathaṃ. '
Pañhānaṃ veyyākaraṇenāti: pañhānaṃ veyyākaraṇena ācikkhanena desenena2 paññāpanena
paṭṭhapanena vivaraṇena vibhajanena uttānīkammena pakāsanenāti pañhānaṃ
veyyākaraṇena'.
Tosesi brāhmaṇe munīti 'tosesī'ti tosesi vitosesi pasādesi ārādhesi attamane akāsi.
Brāhmaṇeti: soḷasa pārāyaniye brāhmaṇe. Munīti 'monaṃ' vuccati ñāṇaṃ, yā paññā
pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā
paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā
vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni
monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munīti
'Tosesi brāhmaṇe muni'.
Tenetaṃ vuccati:
''Tesaṃ buddho byākāsi pañhe puṭṭho1 yathā tathaṃ
Pañhānaṃ veyyākaraṇena tosesi brāhmaṇe munī''ti,
5
Te tositā cakkhumatā buddhenādiccabandhunā
Brahmacariyamacariṃsu varapaññassa santike.
Te tositā cakkhumatāti: 'te'ti soḷasapārāyanīyā brāhmaṇā. Tositāti tositā vitositā pasāditā
ārādhitā attamanā katāti 'te tositā. ' Cakkhumatāti: bhagavā pañcahi cakkhūhi cakkhumā.
Maṃsacakkhunāpi cakkhumā, dibbacakkhunāpi cakkhumā paññācakkhunāpi cakkhumā,
buddhacakkhunāpi cakkhumā, samantacakkhunāpi
Cakkhumā.
Kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi cakkhumā: 'maṃsacakkhumhi bhagavato pañca vaṇṇā
saṃvijjanti nīlo ca vaṇṇo pītako ca vaṇṇo lohitako ca vaṇṇo kaṇho ca vaṇṇo odāto ca
vaṇṇo. Akkhilomāni ca bhagavato yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitāni taṃ nīlaṃ hoti
sunīlaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ ummāpupphasamānaṃ, tassa parato pītakaṃ hoti
supīkatakaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ kaṇikārapupphasamānaṃ, ubhato ca
akkhikūṭāni bhagavato lohitakāni honti sulohitakāni pāsādikāni dassaneyyāni
indagopakasamānāni, majjhe kaṇhaṃ hoti sukaṇhaṃ alūkhaṃ siniddhaṃ pāsādikaṃ
dassaneyyaṃ addāriṭṭhakasamānaṃ, tassa parato odātaṃ hoti suodātaṃ3 setaṃ paṇḍaraṃ
pāsādikaṃ dassaneyyaṃ osadhītārakasamānaṃ, tena bhagavā pakatikena maṃsacakkhunā
attabhāvapariyāpannena purimasucaritakammābhinibbattena samantā yojanaṃ passati
divāceva rattiñca. Yadāhi caturaṅgasamannāgato andhakāro hoti, suriyo ca atthaṃ gato hoti
kāḷapakkho ca uposatho hoti, tibbo ca vanasaṇḍo hoti, mahā ca kāḷamegho abbhuṭṭhito
hoti. Evarūpe caturaṅgasamannāgate andhakāre samantā yojanaṃ passati.
Kathaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā: bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passati cavamāne uppajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe
sugate duggate yathākammupage sante pajānāti, ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena
samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā mano duccaritena samannāgatā ariyānaṃ
upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā te kāyassa bhedā parammaraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppannā. Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena
samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ
anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā te kāyassa bhedā parammaraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannāti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena
satte passati cavamāne uppajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate
yathākammupage satte pajānāti, ākaṅkhamāno ca bhagavā ekampi lokadhātuṃ passeyya,
dvepi lokadhātuyo, passeyya tissopi lokadhātuyo passeyya, catassopi lokadhātuyo passeyya,
pañcapi lokadhātuyo passeyya, dasapi lokadhātuyo passeyya, vīsampi lokadhātuyo
passeyya, tiṃsampi lokadhātuyo passeyya, cattālīsampi lokadhātuyo passeyya, paññāsampi
lokadhātuyo passeyya, satampi lokadhātuyo passeyya, sahassimpi culanikaṃ lokadhātuṃ
passeyya, dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātuṃ passeyya, tisahassampi mahāsahassiṃ
lokadhātuṃ passeyya, yāvatā pana ākaṅkheyya tāvatakaṃ passeyya, evaṃ parisuddhaṃ
bhagavato dibbacakkhu. Evaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā.
Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā: bhagavā mahāpañño puthupañño hāsapañño
javanapañño. Tikkhapañño nibbedhikapañño paññāppabhedakusalo pabhinnañāṇo
adhigatapaṭisambhido. Catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho
purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho
mahaddhano dhanavā netā vinetā anunetā paññāpetā nijjhāpetā pekkhetā pasādetā. So hi
bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa, maggassa sañjanetā, anakkhātassa
maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido maggānugā ca pana etarahi sāvakā
viharanti pacchā samannāgatā.
So hi bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto
brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā, amatassa dātā dhammassāmi3 tathāgato, natthi
tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya, atītaṃ
anāgataṃ paccuppannaṃ upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato
ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti. Yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi dhammaṃ jānitabbaṃ attattho
vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho, uttāno vā
attho, gambhīro vā attho, gūḷho vā attho, paṭicchanno vā attho, neyyo vā attho, nīto vā
attho, anavajjo vā attho, nikkileso vā attho, vodāno vā attho, paramattho vā attho. Sabbaṃ
taṃ antobuddha ñāṇe parivattati, sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato
ñāṇānuparivatti sabbaṃ vacīkammaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ
ñāṇānuparivatti, atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate appaṭihataṃ
ñāṇaṃ, paccuppanne appaṭihataṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ
ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ
atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati. Ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi,
aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā, yatā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammā
phassitānaṃ. Heṭṭhimaṃ samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ
heṭṭhimaṃ nātivattati, aññamaññapariyantaṭṭhāyino te. Evameva buddhassa bhagavato
neyyañca ñāṇañca aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ,
yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ,
neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi,
aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā.
Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati, sabbe dhammā buddhassa
bhagavato āvajjanapaṭibaddhā ākaṅkhāpaṭibaddhā manasikārapaṭibaddhā
cittuppādapaṭibaddhā sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati, sabbesaṃ ca
sattānaṃ bhagavā āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttaṃ jānāti,
apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye
duviññāpaye bhabbābhabbe satte jānāti. Sadevako loko samārako sabrahmako
sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci
macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ upādāya anto mahāsamudde parivattanti.
Evameva sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā
anto buddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci pakkhī antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya
ākāsassa padese parivattanti. Evameva yepi te sāriputtasamā paññāya samannāgatā, tepi
buddhañāṇassa padese parivattanti. Buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā
abhibhavitvā tiṭṭhati. Yepi te khattiyā paṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā
samaṇapaṇḍitā (nipuṇakā) parappavādā vālavedhīrūpā vobhindantā maññe caranti
paññāgatena diṭṭhigatāni. Te pañhe abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā tathāgataṃ
upasaṅkamitvā pucchanti gūḷhāni ca paṭicchannāni ca kathitā vissajjitāva. Te pañhā
bhagavatā honti niddiṭṭhakāraṇā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjanti. Atha kho
bhagavāva natthi, atirocati yadidaṃ paññāyāti. Evaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā.
Kathaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā: bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ olokento
addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre
suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante, appekacce na
paralokavajjabhayadassāvino viharante. Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā
puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni
udake saṃvaddhāni udakānuggatāni antonimuggaposīni, appekaccāni uppalāni vā
padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaddhāni samodakaṃ ṭhitāni,
appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarikāni vā udake jātāni udake saṃvaddhāni
udakā accugamma tiṭṭhanti anupalittāni udakena. Evameva bhagavā buddhacakkhunā
lokaṃ olokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre
dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante,
appekacce na paralokavajjabhayadassāvino viharante.
''Jānāti bhagavā'' ayaṃ puggalo rāgacarito ayaṃ dosacarito ayaṃ mohacarito, ayaṃ
vitakkacarito ayaṃ saddhācarito ayaṃ ñāṇacaritoti. Rāgacaritassa bhagavā puggalassa
asubhakathaṃ katheti. Dosacaritassa bhagavā puggalassa mettābhāvanaṃ ācikkhati,
mohacaritaṃ bhagavā puggalaṃ uddese paripucchāya kālena dhammasavane kālena
dhammasākacchāya garusaṃvāse niveseti, vitakkacaritassa bhagavā puggalassa ānāpānasatiṃ
ācikkhati, saddhācaritassa bhagavā puggalassa pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhati
buddhasubodhiṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiṃ sīlāni ca attano.
Ñāṇacaritassa bhagavā puggalassa vipassanānimittaṃ ācikkhati aniccākāraṃ dukkhākāraṃ
anattākāraṃ.
1. ''Selo yathā pabbatamuddhaniṭṭhito
Yathāpi passe janataṃ samantato,
Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha,
Pāsādamāruyha samantacakkhu
Sokāvatiṇṇaṃ janatamapetasoko
Avekkhassu jātijarābhibhūta''nti[a]
Evaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā:
Kathaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumā: 'samantacakkhu' vuccati sabbaññutañāṇaṃ,
bhagavā sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato uppanno sampanno
samannāgato.
2. ''Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci
Atho aviññātamajānitabbaṃ
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti[b]
Evaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumāti 'to tositā cakkhumatā. '
Buddhenādiccabandhunāti buddhoti ''yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe
ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu
ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti
buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho,
visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho,
ekantavītarāgoti buddho ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho,
ekantanikkilesoti buddho ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambuddhoti buddho. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti buddho. Buddhoti netaṃ
nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi
kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ,
vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa
paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddhoti. Ādiccabandhunāti: 'ādicco' vuccati suriyo so
gotamo gottena bhagavāpi gotamo gottena, bhagavā suriyassa gottañātako3 gottabandhu,
tasmā buddho ādiccabandhūti buddhenādiccabandhunā.
1. Pañhaṃ - machasaṃ
2. Dassanena - va vi ka
3. Gottaṃ ñānato - pana
[BJT Page 422] [\x 422/]
Brahmacariyamacariṃsūti 'brahmacariyaṃ' vuccati asaddhammasamāpattiyā ārati virati
paṭivirati veramaṇi viramaṇā1 akiriyā akaraṇaṃ anajjhāpatti velāanatikkamo setughāto.
Apica nippariyāyavasena brahmacariyā vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathīdaṃ
sammādiṭṭhi sammāsaṃkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo
sammāsati sammāsamādhi. Brahmacariyamacariṃsūti brahmacariyaṃ ācariṃsu2 samādāya
vattiṃsūti 'brahmacariyamacariṃsu. '
Varapaññassa santiketi: varapaññassa aggapaññassa seṭṭhapaññassa viseṭṭhapaññassa
pāmokkhapaññassa uttamapaññassa pavarapaññassa. Santiketi: santike sāmantā āsanne
avidūre upakaṭṭheti varapaññassa santike.
Tenetaṃ vuccati:
''Te tositā cakkhumatā buddhenādiccabandhunā
Brahmacariyamacariṃsu varapaññassa santike''ti.
6.
Ekamekassassa pañhassa yathā buddhena desitaṃ
Tathā yo paṭipajjeyya gacche pāraṃ apārato3.
Ekamekassa pañhassāti: ekamekassa ajitapañhassa, ekamekassa tissametteyyapañhassa.
Ekamekassa puṇṇakapañhassa, ekamekassa mettagupañhassa, ekamekassa
dhotakapañhassa, ekamekassa upasīvapañhassa, ekamekassa nandakapañhassa, ekamekassa
hemakapañhassa, ekamekassa todeyyapañhassa, ekamekassa kappapañhassa, ekamekassa
jatukaṇṇipañhassa, ekamekassa bhadrāvudhapañhassa, ekamekassa udayapañhassa,
ekamekassa posālapañhassa, ekamekassa mogharājapañhassa ekamekassa piṅgiyapañhassāti
'ekamekassa pañhassa'.
Yathā buddhena desitanti: buddho'ti ''yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe
ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu
ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti
buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho,
visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho,
ekantavītarāgoti buddho ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho,
ekantanikkilesoti buddho ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambuddhoti buddho. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti buddho. Buddhoti netaṃ
nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi
kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ,
vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa
paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddho'ti. Yathā buddhena desitanti: yathā buddhena
ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ paṭṭhapitaṃ vivaritaṃ vibhajitaṃ4 uttānīkataṃ pakāsitanti
yathā buddhena desitaṃ.
Tathā yo paṭipajjeyyāti: sammāpaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ
anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipajjeyyāti tathā yo paṭipajjeyya.
1. Viramaṇaṃ machasaṃ
2. Avariṃsu - machasaṃ
3. Apārago - pana
4. Vibhattaṃ - syā
[BJT Page 424] [\x 424/]
Gacche pāraṃ apāratoti: pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ yo so sabbasaṅkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. 'Apāraṃ' vuccati kilesā ca
khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Gacche pāraṃ apāratoti: apārato pāraṃ gaccheyya pāraṃ
adhigaccheyya pāraṃ phasseyya pāraṃ sacchikareyyāti 'gacche pāraṃ apārato. '
Tenetaṃ vuccati:
''Ekamekassa pañhassa yathā buddhena desitaṃ
Yathā yo paṭipajjeyya gacche pāraṃ apārato''ti.
7.
Apārā paraṃ gaccheyya bhāvento maggamuttamaṃ
Maggo so pāraṃ gamanāya tasmā pārāyanaṃ iti
Apārā pāraṃ gaccheyyāti: 'apāraṃ' vuccati kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca 'pāraṃ'
vuccati. Amataṃ nibbānaṃ yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo
taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Apārā pāraṃ gaccheyyāti: apārā pāraṃ gaccheyya,
pāraṃ adhigaccheyya, pāraṃ phasseyya, pāraṃ sacchikareyyāti 'apārā pāraṃ gaccheyya. '
Bhāvento maggamuttamanti: 'maggamuttamaṃ' vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo,
seyyathīdaṃ: sammādiṭṭhi sammāsaṃkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo
sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Maggamuttamanti: maggaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ
viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ. Bhāventoti: bhāvento āsevanto bahulīkarontoti
'bhāvento maggamuttamaṃ'.
Maggo so pāraṃ gamanāyāti.
1. Maggo pattho patho pajjo1 añjasaṃ vaṭumāyanaṃ
Nāvā uttarasetu ca kullo ca bhisi saṅkamo. 2
Pāraṃ gamanāyāti: pāraṃ gamanāya pāraṃ sampāpanāya pāraṃ samanupāpanāya
jarāmaraṇassa taraṇāyāti 'maggo so pāraṃ gamanāya. '
Tasmā pārāyanaṃ itīti: 'tasmā'ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā. 'Pāraṃ'
vuccati amataṃ nibbānaṃ yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo
virāgo nirodho nibbānaṃ. 'Ayanaṃ' vuccati maggo, itī ti padasandhi padasaṃsaggo
padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ itī'ti. 'Tasmā
pārāyanaṃ 'iti'.
Tenetaṃ vuccati:
''Apārā pāraṃ gaccheyya bhāvento maggamuttamaṃ
Maggo so pāraṃ gamanāya tasmā parāyanaṃ itīti.
1. Patho addho -va, vi
2. Uttarasetu pakullo saṅkamo - syā
[BJT Page 426] [\x 426/]
8.
Pārāyanamanugāyissaṃ (iccāyasmā piṅgiyo)
(Yathā addakkhi tathā akkhāsi) vimalo bhūri medhaso
Nikkāmo nibbano nāgo kissa hetu musā bhaṇe.
Pārāyanamanugāyissanti: gītamanugāyissaṃ kathitamanukathayissaṃ, 1
bhaṇitamanubhaṇissaṃ, lapitamanulapissaṃ, bhāsitamanubhāsissanti
'pārāyanamanugāyissaṃ'.
Iccāyasmā piṅgiyoti 'iccā' ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūri akkharasamavāyo
byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ 'iccāti'. Āyasmā'ti: piyavacanaṃ garuvacanaṃ
sagāravasappatissādhivacanametaṃ 'āyasmā'ti. Piṅgiyoti: tassa therassa nāmaṃ saṅkhā
samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttibyañjanaṃ abhilāpoti
'iccāyasmā piṅgiyo'.
Yathā addakkhi tathā akkhāsīti: yathā addakkhi tathā akkhāsi, ācikkhi desesi paññapesi
paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesi. 'Sabbe saṅkhārā aniccā'ti yathā addakkhi
tathā akkhāsi ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesi. 'Sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti yathā addakkhi tathā akkhāsi ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari
vibhaji uttānīakāsi pakāsesi. 'Sabbe dhammā anattā'ti yathā addakkhi tathā akkhāsi ācikkhi
desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesi. Yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti yathā addakkhi tathā akkhāsi, ācikkhi
desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesīti 'yathā addakkhi tathā
akkhāsi'.
Vimalo bhūri medhasoti: 'vimalo'ti rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho malaṃ, kodho malaṃ,
upanāho malaṃ, makkho malaṃ, paḷāso malaṃ, issā malaṃ, macchariyaṃ malaṃ, māyā
malaṃ, sāṭheyyaṃ malaṃ, thambho malaṃ, sārambho malaṃ, māno malaṃ, atimāno malaṃ,
mado malaṃ, pamādo malaṃ, sabbe kilesā malā, sabbe duccaritā malā, sabbe darathā malā,
sabbe pariḷāhā malā, sabbe santāpā malā, sabbākusalābhisaṃkhārā malā, te malā buddhassa
bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā2 āyatiṃ anuppādadhammā.
Tasmā buddho acalo3. Vimalo, nimmalo, malāpagato, malavippahīno malavippamutto4.
Sabbamalavītivatto. 'Bhūri' vuccati paṭhavi5. Bhagavā tāya6 paṭhavisamāya paññāya
vipulāya vitthatāya samannāgato. 'Medhā' vuccati paññā, ''yā paññā pajānanā vicayo
pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ
nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ
patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. '' Bhagavā imāya medhāya paññāya
upeto samupeto upāgato samupāgato uppanno sampanno7 samannāgato tasmā buddho
sumedhasoti 'vimalo bhūri medhaso. '
1. Kathitamanugāyissaṃ - syā
2. Anabhāvaṃ katā - machasaṃ
3. Amalo buddho - machasaṃ
4. Malavimutto - machasaṃ
5. Pathavi - machasaṃ
6. Bhagavā imāya - syā
7. Samuppanno - machasaṃ, syā
[BJT Page 428] [\x 428/]
Nikkāmo nibbano nāgoti: 'kāmā'ti: uddānato dve kāmā:
Vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Buddhassa bhagavato vatthukāmā pariññātā kilesakāmā pahīnā, vatthukāmānaṃ
pariññātattā kilesakāmānaṃ pahīnattā bhagavā na kāme kāmeti na kāme icchati na kāme
pattheti na kāme piheti na kāme abhijappeti. Ye kāme kāmenti, kāme icchanti, kāme
patthenti, kāme pihenti, kāme abhijappenti, te kāmakāmino rāgarāgino saññasaññino.
Bhagavā na kāme kāmeti na kāme icchati, na kāme pattheti, na kāme piheti, na kāme
abhijappeti, tasmā buddho akāmo nikkāmo cattakāmo vantakāmo muttakāmo pahīnakāmo
paṭinissaṭṭhakāmo, vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo
paṭinissaṭṭharāgo, nicchāto nibbuto sītībhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā
viharatīti 'nikkāmo'. Nibbanoti: rāgo vanaṃ, doso vanaṃ, moho vanaṃ, kodho vanaṃ,
upanāho vanaṃ, makkho vanaṃ, paḷāso vanaṃ, issā vanaṃ, macchariyaṃ vanaṃ, māyā vanaṃ,
sāṭheyyaṃ vanaṃ, thambho vanaṃ, sārambho vanaṃ, māno vanaṃ, atimāno vanaṃ, mado
vanaṃ, pamādo vanaṃ, sabbe kilesā vanā, sabbe duccaritā vanā, sabbe darathā vanā, sabbe
pariḷāhā vanā, sabbe santāpā vanā, sabbākusalābhisaṃkhārā vanā, te vanā buddhassa
bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā.
Tasmā buddho avano vivano nibbano vanāpagato vanavippahīno vanavippamutto1
sabbavanavītivattoti 'nibbano'. Nāgoti: nāgo bhagavā, āguṃ na karotīti nāgo, na gacchatīti
nāgo, na āgacchatīti nāgo: bhagavā na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na
mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati,
na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na
uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na
vaggehi dhammehi sāyati, nīyyati vuyhati saṃharīyati. Eva bhagavā 'na āgacchatī'ti nāgoti'
nikkāmo nibbano nāgo.
Kissa hetu musā bhaṇeti: 'kissa hetū'ti kissa hetu, kiṃhetu, kiṃkāraṇā kiṃnidānā,
kiṃpaccayāti 'kissa hetu. Musā bhaṇeti musā bhaṇeyya, katheyya dīpeyya vohareyya. Musā
bhaṇeti: mosavajjaṃ bhaṇeyya musāvādaṃ bhaṇeyya, anariyavādaṃ bhaṇeyya, idhekacco
sabhaggato2 vā parisagato3 vā ñātimajjhagato vā pugamajjhagato vā rājakulamajjhagato vā
abhinīto sakkhipuṭṭho ehamehā purisa, yaṃ jānāsi taṃ vadehī'ti so ajānaṃ vā āha 'jānāmī'ti,
jānaṃ vā āha 'na jānāmīti, apassaṃ vā āha 'passāmī'ti, passaṃ vā āha 'na passāmī'ti. Iti
attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā sampajānamusā bhāsati, [a] idaṃ vuccati
mosavajjaṃ,
1. Vanavimutto - machasaṃ
2. Sabhāgato - machasaṃ
3. Parisāgato - machasaṃ
[A.] Majjhimanikāya - sāleyyasutta,
Tikaṅguttara - puggalavagga
[BJT Page 430] [\x 430/]
Apica tīhākārehi musāvādo hoti: pubbevassa hoti musā bhaṇissanti bhaṇantassa hoti 'musā
bhaṇāmīti bhaṇitassa hoti 'musā mayā bhaṇita'nti: imehi tīhākārehi musāvādo hoti. Apica
catuhākārehi musāvādo hoti: pubbevassa hoti 'musābhaṇissa'nti bhaṇantassa hoti 'musā
bhaṇāmī'ti bhaṇitassa hoti 'musā mayā bhaṇita'nti vinidhāya diṭṭhiṃ. Imehi catuhākārehi
musāvādo hoti.
Apica pañcahākārehi musāvādo hoti, chahākārehi musāvādo hoti, sattahākārehi musāvādo
hoti, aṭṭhahākārehi musāvādo hoti: pubbevassa hoti 'musā bhaṇissanti bhaṇantassa hoti:
'musā bhaṇāmī'ti bhaṇitassa hoti 'musā (mayā) bhaṇita'nti, vinidhāya diṭṭhiṃ vinidhāya
khantiṃ vinidhāya ruciṃ vinidhāya saññaṃ vinidhāya bhāvaṃ. Imehi aṭṭhahākārehi
musāvādo hoti kissa hetu musā bhaṇeti kissa hetu musā bhaṇeyya katheyya dīpeyya
vohareyyāti 'kissa hetu musā bhaṇe':
Tenāha thero piṅgiyo:
Pārāyanamanugāyissaṃ (iccāyasmā piṅgiyo)
(Yathā addakkhi tathā akkhāsi) vimalo bhūri medhaso
Nikkāmo nibbano nāgo kissa hetu musā bhaṇe''ti.
9.
Pahīnamalamohassa mānamakkhappahāyino
Bhandāhaṃ kittayissāmi giraṃ vaṇṇupasaṃhitaṃ.
Pahīnamalamohassāti 'mala'nti: rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho malaṃ, mano malaṃ, diṭṭhi
malaṃ, kileso malaṃ, sabbaduccaritaṃ malaṃ, sabbabhavagāmīkammaṃ malaṃ, mohoti, ''yaṃ
dukkhe aññāṇaṃ dukkhasamudaye aññāṇaṃ
Dukkhanirodhe aññāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ pubbante aññāṇaṃ
aparante aññāṇaṃ pubbantāparante aññāṇaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu
dhammesu aññāṇaṃ yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ anabhisamayo ananubodho
asambodho appaṭivedho asaṅgāhanā apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhanā
apaccakkhakammaṃ dummejjhaṃ bālyaṃ asampajaññaṃ moho pamoho sampamoho avijjā
avijjogho avijjāyogo avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ
vuccati moho. Malañca moho ca buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā
anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā buddho pahīnamalamohoti
'pahīnamalamohassa'.
Mānamakkhappahāyinoti 'māno'ti ekavidhena māno: yā cittassa unnati.
Duvidhena māno: attukkaṃsanamāno paravambhanamāno.
Tividhena māno: 'seyyohamasmī'ti māno, sadisohamasmī'ti māno, 'hīnohamasmī'ti māno.
[BJT Page 432] [\x 432/]
Catubbidhena māno: lābhena mānaṃ janeti, yasena mānaṃ janeti pasaṃsāya mānaṃ janeti,
sukhena mānaṃ janeti.
Pañcavidhena māno: lābhīmhi1 manāpikānaṃ rūpānanti mānaṃ janeti, lābhīmhi
manāpikānaṃ saddānaṃ - gandhānaṃ - rasānaṃ - phoṭṭhabbānanti. Mānaṃ janeti.
Chabbidhena māno: cakkhusampadāya mānaṃ janeti, sotasampadāya mānaṃ janeti,
ghānasampadāya mānaṃ janeti, jivhāsampadāya mānaṃ janeti, kāyasampadāya mānaṃ janeti.
Manosampadāya mānaṃ janeti.
Sattavidhena māno: māno atimāno mānātimāno omāno adhimāno asmīmāno micchāmāno.
Aṭṭhavidhena māno lābhena mānaṃ janeti, alābhena omānaṃ janeti, yasena mānaṃ janeti,
ayasena omānaṃ janeti, pasaṃsāya mānaṃ janeti, nindāya omānaṃ janeti, sukhena mānaṃ
janeti, dukkhena omānaṃ janeti.
Navavidhena māno: seyyassa seyyo hamasmī'ti māno, 'seyyassa sadisohamasmī'ti māno,
'seyyassa hīnohamasmīti māno, 'sadisassa seyyohamasmī'ti māno, 'sadisassa
sadisohamasmīti māno, 'sadisassa hīnohamasmī'ti māno, 'hīnassa seyyohamasmī'ti māno,
'hīnassa sadisohamasmī'ti māno, 'hīnassa hīnohamasmī'ti māno. 2
Dasavidhena māno: idhekacco mānaṃ janeti jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā
vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā
vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā.
'Yo evarūpo māno maññanā maññitattaṃ unnati unnamo dhajo sampaggāho ketukamyatā
cittassa. Ayaṃ vuccati māno.
1. Lābhimbha - va, vi, ka
2. Avamāno asmimāno - va, vi, ka
[BJT Page 434] [\x 434/]
Makkhoti: 'yo makkho makkhāyanā makkhāyitattaṃ niṭṭhuriyaṃ niṭṭhuriyakammaṃ ayaṃ
vuccati makkho. Buddhassa bhagavato māno ca makkho ca pahīnā, ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho
mānamakkhappahāyīti 'mānamakkhappahāyino'.
Handāhaṃ kittayissāmi giraṃ vaṇṇupasaṃhitanti - 'handāha'nti: padasandhi padasaṃsaggo
padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ1 'handāha'nti.
Kittayissāmi giraṃ vaṇṇupasaṃhitanti: vaṇṇena upetaṃ samupetaṃ upagataṃ samupagataṃ
uppannaṃ samuppannaṃ samannāgataṃ. Vācaṃ giraṃ byappathaṃ udīraṇaṃ kittayissāmi
desissāmi2 paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi
pakāsissāmīti 'handāhaṃ kittayissāmi giraṃ vaṇṇupasaṃhitaṃ. '
Tenāha thero piṅgiyo:
''Pahīnamalamohassa mānamakkhappahāyino
Handāhaṃ kittayissāmi giraṃ vaṇṇupasaṃhita''nti.
10
Tamonudo buddho samantacakkhu
Lokantagū sabbabhavātivatto,
Anāsavo sabbadukkhappahīno
Saccabhayo brahme upāsito3 me.
Tamonudo buddho samantacakkhūti - 'tamonudo'ti: rāgatamaṃ dosatamaṃ mohatamaṃ
mānatamaṃ diṭṭhitamaṃ kilesatamaṃ duccaritatamaṃ andhakaraṇaṃ acakkhukaraṇaṃ4
aññāṇakaraṇaṃ paññānirodhikaṃ vighātapakkhikaṃ anibbānasaṃvattanikaṃ nudi panudi
pajahi vinodesi byantiakāsi anabhāvaṃ gamesi. Buddhoti ''yo so bhagavā sayambhū
anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca
sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti
buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho,
anaññaneyyatāya buddho, visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho,
nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti buddho ekantavītadosoti buddho,
ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko
anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti
buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ, na
bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi
kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle
saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddhoti. 'Samantacakkhu'
vuccati sabbaññutañāṇaṃ, bhagavā tena sabbaññutañāṇena upeto samupeto upagato
samupagato upapanno sampanno samannāgato.
''Na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci
Ato aviññātamajānitabbaṃ,
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ
Tathāgato tena samantacakkhū''ti.
'Tamonudo buddho samantacakkhu. '
1. Padānupubbatāmetaṃ -va-vi-ka
2. Sampannaṃ -va-vi-ka, machasaṃ
3. Brahmupāsito - syā
Potthakesu natthi
4. Accakkhukaraṇaṃ - machasaṃ va-vi-ka
[BJT Page 436] [\x 436/]
Lokantagū sabbabhavātivattoti - 'loko'ti: eko loko: bhavaloko.
Dve lokā: bhavaloko ca sambhavaloko ca, sampattibhavaloko ca sampattisambhavaloko ca,
vipattibhavaloko vipattisambhavaloko ca.
Tayo lokā: tisso vedanā.
Cattāro lokā: cattāro āhārā.
Pañca lokā: pañcūpādānakkhandhā.
Cha lokā: cha ajjhattikāni āyatanāni.
Satta lokā: satta viññāṇaṭṭhitiyo.
Aṭṭha lokā: aṭṭha lokadhammā.
Nava lokā: nava sattāvāsā.
Dasa lokā: dasa āyatanāni.
Dvādasa lokā: dvādasāyatanāni.
Aṭṭhārasa lokā: aṭṭhārasa dhātuyo.
Lokantagūti: bhagavā lokassa antagato, antappatto, koṭigato koṭippatto, nibbānagato,
nibbānappatto, so vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko
pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo
sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho
sacchikato abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ,
bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho
abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.
Asekhena samādhikkhandhena samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito
vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito. Vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito.
Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito.
Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya
pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya
parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito,
vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito,
āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante
ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave
ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
''Tassāyaṃ pacchimakoṭi - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇa saṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
Lokantagū. Sabbabhavātivattoti 'bhavā'ti dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca
punabbhavo. Katamo kammabhavo: puññābhisaṃkhāro apuññābhisaṃkhāro
āneñjābhisaṃkhāro, ayaṃ kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo: paṭisandhikā
rūpaṃ1 vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Bhagavā
kammabhavaṃ ca paṭisandhikaṃ ca punabbhavaṃ ativatto atikkanto vītivattoti lokantagū
sabbabhavāti vatto. '
Anāsavo sabbadukkhappahīnoti 'anāsavo'ti: cattāro āsavā: kāmāsavo bhavāsavo diṭṭhāsavo
avijjāsavo. Te āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā
anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anāsavo. Sabbadukkhappahīnoti:
sabbaṃ tassa paṭisandhikaṃ
Jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānadukkhaṃ
pettivisayadukkhaṃ mānusikaṃ dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ
gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ jātassupanibandhanaṃ
dukkhaṃ jātassa parādheyyataṃ dukkhaṃ attūpakkamaṃ dukkhaṃ parūpakkamaṃ dukkhaṃ
dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ, cakkhurogo sotarogo ghānarogo
jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍaho jaro
kucchi rogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu
kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā
pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā
ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā
ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ
pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ
dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātivyasanaṃ dukkhaṃ bhogavyasanaṃ dukkhaṃ
sīlavyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhibyasanaṃ dukkhaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ
paṭippassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ, tasmā buddho
sabbadukkhappahīnoti 'anāsavo sabbadukkhappahīno. '
1. Rūpā - machasaṃ syā.
[BJT Page 438] [\x 438/]
Saccavhayo brahme upāsito meti - 'saccavhayo'ti: saccavhayo sadisanāmo sadisavhayo
saccasadisavhayo, vipassī bhagavā sikhī bhagavā vessagū bhagavā kakusandho bhagavā
konāgamano bhagavā kassapo bhagavā, te buddho bhagavanto sadisanāmā, sadisavhayā,
bhagavāpi sakyamuni tesaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sadisanāmo sadisavhayo. Tasmā
buddho saccavhayo. Brahme upāsito meti: so mayā bhagavā āsito upāsito payurupāsito
paripucchito paripañhitoti 'saccavhayo brahme upāsito me'.
Tenāha thero piṅgiyo:
''Tamonudo buddho samantacakkhu
Lokantagū sabbabhavātivatto,
Anāsavo sabbadukkhappahīno
Saccavhayo brahme upāsito me''ti.
11.
Dvijo1 yathā kubbanakaṃ pahāya
Bahupphalaṃ kānanamāvaseyya,
Evampahaṃ2 appadasse pahāya
Mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapatto, 3
Dvijo yathā kubbanakaṃ pahāya bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti - 'dvijo' vuccati pakkhi.
Kiṃkāraṇā dvijo vuccati pakkhi: dvikkhattuṃ jāyatīti dvijo mātukucchimhā ca
aṇḍakosamhā ca, taṃkāraṇā dvijo vuccati pakkhīti dvijo. Yathā kubbanakaṃ pahāyāti: yathā
dvijo kubbanakaṃ rittavanakaṃ parittakaṃ vanaṃ4 appaphalaṃ appabhakkhaṃ appodakaṃ
pahāya jahitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattetvā aññaṃ bahupphalaṃ bahubhakkhaṃ
bahurukkhaṃ bahūdakaṃ mahantaṃ kānanaṃ vanasaṇḍaṃ adhigaccheyya vindeyya
paṭilabheyya, tasmiṃ ca vanasaṇḍe vāsaṃ kappeyyāti - dijo yathā kubbanakaṃ pahāya
bahupphalaṃ kānanamāvaseyya'.
1. Dijo - ma. Cha. Saṃ syā
2. Evamahaṃ - machasaṃ -va-vi-ka.
3. Haṃsorivajjhapatto - pana. Syā
4. Parittavahakaṃ appaphalaṃ - machasaṃ
[BJT Page 440] [\x 440/]
Evampahaṃ appadasse pahāya mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapattoti - 'eva'nti
opammasampaṭipādanaṃ, appadasse pahāyāti: yo ca bāvari brāhmaṇo ye caññe tassa
ācariyā buddhaṃ bhagavantaṃ upādāya appadassā, parittadassā thokadassā omakadassā
lāmakadassā chattakadassā vā1 te appadasse parittadasse thokadasse omakadasse
lāmakadasse chattakadasse pahāya pajahitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattetvā
buddhaṃ bhagavantaṃ (appamāṇadassaṃ) aggadassaṃ seṭṭhadassaṃ viseṭṭhadassaṃ
pāmokkhadassaṃ uttamadassaṃ pavaradassaṃ asamaṃ asamasamaṃ appaṭisamaṃ
appaṭibhāgaṃ appaṭipuggalaṃ devātidevaṃ narāsabhaṃ purisasīhaṃ purisanāgaṃ
purisājaññaṃ purisanisabhaṃ purisadhorayhaṃ dasabaladhāriṃ2 adhigacchiṃ vindiṃ
paṭilabhiṃ yathā vā haṃso mahantaṃ mānasakaṃ vā3 saraṃ anotattaṃ vā dahaṃ
mahāsamuddaṃ vā akkhobhaṃ amitodakaṃ jalarāsiṃ adhigaccheyya vindeyya paṭilabheyya,
evamevaṃ buddhaṃ bhagavantaṃ akkhobhaṃ amitatejaṃ pabhinnañāṇaṃ vivaṭacakkhuṃ4
paññāpabhedakusalaṃ adhigatapaṭisambhidaṃ catuvesārajjappattaṃ saddhādhimuttaṃ
setapaccattaṃ(?) Advayabhāṇiṃ tādiṃ tathāpaṭiññaṃ aparittaṃ mahantaṃ gambhīraṃ
appameyyaṃ duppariyogāhaṃ (pahūtaratanaṃ sāgarasamaṃ chaḷaṅgupekkhāya
samannāgataṃ atulaṃ vipulaṃ appameyyaṃ taṃ pavadataṃ maggavādinaṃ merumiva
nāgānaṃ garuḷamiva dvijānaṃ sīhamiva migānaṃ udadhimiva aṇṇavānaṃ5 adhigacchiṃ taṃ
satthāraṃ jinapavaraṃ mahesinti 'evampahaṃ appadasse pahāya mahodadhiṃ haṃsoriva
ajjhapatto'.
Tenāha thero piṃgiyo:
Dvijo yathā kubbanakaṃ pahāya
Bahupphalaṃ kānanaṃ āvaseyya,
Evampahaṃ appadasse pahāya
Mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapatto'ti.
1. Jatukkadassā - machasaṃ.
Jatukkadassā - syā
Jatukadassā-sī
2. Dasabalaṃ tādiṃ - syā.
3. Mānusakataṃ vā - syā.
4. Vivatta cakkhuṃ - pana
5. Anvayabhāṇiṃ - va vi ka
[BJT Page 442] [\x 442/]
12.
Ye me pubbe viyākaṃsu
Huraṃ gotamasāsanā
Iccāsi iti bhavissati
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ.
Ye me pubbe viyākaṃsūti 'ye'ti yo ca bāvari brāhmaṇo ye caññe tassa ācariyā, te sakaṃ
diṭṭhiṃ sakaṃ khantiṃ sakaṃ ruciṃ sakaṃ laddhiṃ sakaṃ ajjhāsayaṃ sakaṃ adhippāyaṃ
viyākaṃsu ācikkhiṃsu desayiṃsu paññapiṃsu paṭṭhapiṃsu vivariṃsu vibhajiṃsu uttānīakaṃsu
pakāsesunti 'ye me pubbe viyākaṃsu. '
Huraṃ gotamasāsanāti: huraṃ gotamasāsanā paraṃ gotama sāsanā pure gotamasāsanā
paṭhamataraṃ gotamasāsanā buddhasāsanā jinasāsanā tathāgatasāsanā devātidevasāsanā
arahantasāsanāti 'huraṃ gotamasāsanā, '
Iccāsi iti bhavissatīti evaṃ kira āsi, evaṃ kira bhavissatīti 'iccāsi iti bhavissati, '
Sabbaṃ taṃ itihītihanti: sabbaṃ taṃ itihītihaṃ itikirāya paramparāya piṭakasampadāya
takkahetu nayahetu ākāraparivitakkena diṭṭhinijjhānakkhantiyā na sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ
na attapaccakkhaṃ dhammaṃ kathayiṃsūti 'sabbaṃ taṃ itihītihaṃ':
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhananti: sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ vitakkavaḍḍhanaṃ
saṃkappavaḍḍhanaṃ kāmavitakkavaḍḍhanaṃ vyāpādavitakkavaḍḍhanaṃ
vihaṃsāvitakkavaḍḍhanaṃ ñātivitakkavaḍḍhanaṃ janapadavitakkavaḍḍhanaṃ
amarāvitakkavaḍḍhanaṃ parānuddayatāpaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ
lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ
anavaññattipaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhananti 'sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ'
Tenāha thero piṅgiyo:
Ye me pubbe viyākaṃsu
Huraṃ gotamasāsanā,
Iccāsi iti bhavissati
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhananti.
1. Devasāsanā - syā, machasaṃ natthi
[BJT Page 444] [\x 444/]
13.
Eko tamonudāsino
Jutimā so pabhaṅkaro
Gotamo bhūripaññāṇo
Gotamo bhūrimedhaso.
Eko tamonudosinoti - 'eko'ti bhagavā pabbajjāsaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya
pahānaṭṭhena eko, ekantavītarāgoti eko, ekantavītadosoti eko, ekantavītamohoti eko,
ekantanikkilesoti eko, ekāyanamaggagatoti eko, ekaṃ anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambuddhoti eko.
Kathaṃ bhagavā pabbajjāsaṅkhātena eko: bhagavā daharova samāno susu kāḷakeso bhadrena
yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā akāmakānaṃ mātāpitunnaṃ1 assumukhānaṃ
rudantānaṃ vilapantānaṃ ñātisaṅghaṃ pahāya sabbaṃ gharāvāsapaḷibodhaṃ chinditvā
puttadārapaḷibodhaṃ chinditvā ñātipaḷibodhaṃ chinditvā mittāmaccapaḷibodhaṃ chinditvā
kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā
akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti 'evaṃ
bhagavā pabbajjāsaṅkhātena eko. '
Kathaṃ bhagavā adutiyaṭṭhena eko: evaṃ pabbajito samāno eko araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni
manussarāhaseyyakāni2 paṭisallānasāruppāni. So eko carati eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko
seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko
caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti evaṃ bhagavā
adutiyaṭṭhena eko.
Kathaṃ bhagavā taṇhāya pahānaṭṭhena eko: so evaṃ eko adutiyo appamatto ātāpī pahitatto
viharanto najjā nerañjarāya tīre bodhirukkhamūle mahāpadhānaṃ padahanto māraṃ sasenaṃ
kaṇhaṃ namuciṃ pamattabandhuṃ vidhametvā taṇhājāliniṃ visaṭaṃ3 visattikaṃ pajahi
vinodesi byantīakāsi, anabhāvaṃ gamesi.
1. Mātāpitūnaṃ - machasaṃ
2. Manussarāhasseyyakāni - machasaṃ
3. Saritaṃ - syā
[BJT Page 446] [\x 446/]
1. ''Taṇhā dutiyo puriso dīghamaddhāna saṃsaraṃ
Itthabhāvaññathābhāvaṃ saṃsāraṃ nātivattati,
2. Etamādīnavaṃ ñatvā taṇhaṃ dukkhassa sambhavaṃ
Vītataṇho anādāno sato bhikkhu paribbaje''ti. [A]
Evaṃ bhagavā taṇhāya pahānaṭṭhena eko.
Kathaṃ bhagavā 'ekantavītarāgo'ti eko: rāgassa pahīnattā ekantavītarāgoti eko. Dosassa
pahīnattā ekantavītadosoti eko, mohassa pahīnattā ekantavītamohoti eko, kilesānaṃ
pahīnattā ekantanikkilesoti eko.
Kathaṃ bhagavā ekāyanamaggaṃ gatoti eko: ekāyanamaggo vuccati cattāro satipaṭṭhānā
cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni sattabojjhaṅgā ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo.
3. ''Ekāyanaṃ jātikhayantadassī
Maggaṃ pajānāti hitānukampī,
Etena maggena tariṃsu pubbe
Tarissanti ye ca taranti ogha''nti. [B]
Evaṃ bhagavā ekāyanamaggaṃ gatoti eko.
Kathaṃ bhagavā eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti eko: 'bodhi vuccati
catusu maggesu ñāṇaṃ' paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayasambojjhaṅgo
vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. Bhagavā tena bodhiñāṇena 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti
aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti
aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, 'sabbe dhammā anattā'ti
aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma'nti bujjha.
Athavā yaṃ bujjhitabbaṃ anubujjhitabbaṃ paṭibujjhitabbaṃ sambujjhitabbaṃ adhigantabbaṃ
phassitabbaṃ sacchikātabbaṃ sabbaṃ taṃ tena bodhi ñāṇena bujjha anubujjha paṭibujjha
sambujjha adhigacchi phassi1 sacchākāsi. Evaṃ bhagavā 'eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambuddho'ti eko.
1. Phassesi - machasaṃ
Phusesi - syā
[A] itivuttaka pāli
Catukkaṅguttara bhaṇḍagāma vagga
Sutta nipāta davasatānupassanā sutta
[B] satipaṭṭhāna saṃ nālanda vagga
[BJT Page 448] [\x 448/]
Tamonudoti: bhagavā rāgatamaṃ dosatamaṃ mohatamaṃ diṭṭhitamaṃ kilesatamaṃ
duccaritatamaṃ andhakaraṇaṃ acakkhukaraṇaṃ aññāṇakaraṇaṃ paññānirodhikaṃ
vighātapakkhikaṃ anibbānasaṃvattanikaṃ panudi nudi pajahi vinodesi byantīkāsi1
anabhāvaṃ gamesi. Āsīnoti: nisinno bhagavā pāsāṇake cetiyeti 'āsīno. '
4. Nagassa passe āsīnaṃ muniṃ dukkhassa pāraguṃ
Sāvakā (payirupāsanti) tevijjā maccuhāyino''ti[a]
Evampi bhagavā āsīno. Athavā bhagavā appossukkapaṭippassaddhattā āsīno,
So vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo
uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho.
Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato
abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ
bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko
niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.
Asekhena samādhikkhandhena samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito
vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito. Vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito.
Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito.
Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya
pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya
parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito,
vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito,
āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante
ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave
ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
14. ''Tassāyaṃ pacchimakoṭi5 - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇa saṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
Evampi bhagavā āsīnoti 'eko tamonudāsīno. '
Jutimā so pabhaṅkaroti - 'jutimā'ti jutimā matimā paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī
medhāvī. Pabhaṅkaroti: pabhaṅkaro ālokakaro obhāsakaro dīpaṅkaro padīpaṅkaro2
ujjotakaro3 pajjotakaro4ti 'jutimā so pabhaṅkaro'.
Gotamo bhūripaññāṇoti: gotamo bhūripaññāṇo ñāṇapaññāṇo5 paññādhajo paññāketu
paññādhipateyyo vicayabahulo pavicayabahulo pekkhāyanabahulo6 samekkhāyanabahulo7
vibhūtavihārī taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto
tadadhipateyyo.
5. ''Dhajo rathassa paññāṇaṃ dhūmo paññāṇamaggino
Rājā raṭṭhassa paññāṇaṃ bhattā paññāṇamitthiyā''ti. [B]
Evameva gotamo bhūripaññāṇo ñāṇapaññāṇo paññādhajo paññāketu paññādhipateyyo
vicayabahulo paṭicayabahulo pekkhāyanabahulo samekkhāyanabahulo7 vibhūtavihārī
taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto
tadadhipateyyoti 'gotamo bhūripaññāṇo, .
1. Byantīmakāsī - syā
2. Padīpakaro - machasaṃ
3. Ujjotaṃkaro - pana
4. Pajjotaṃkaro - pana
5. Ñāṇapaññāto - su.
6. Okkhāyanabahulo - machasaṃ, syā.
7. Samokkhāyanadhammo - machasaṃ - syā.
[A.] Vaṅgisasaṃyutta - moggallānasutta
[B.] Devatāsaṃyutta - rathasutta.
[BJT Page 450] [\x 450/]
Gotamo bhūrimedhasoti - 'bhūri' vuccati paṭhavī1 bhagavā tāya paṭhavisamāya paññāya
vipulāya vitthatāya samannāgato. 'Medhā' vuccati paññā. Yā paññā pajānanā vicayo
pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ
nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ
patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi'' bhagavā imāya medhāya upeto
samupeto upāgato samupāgato uppanno sampanno2 samannāgato. Tasmā buddho
sumedhasoti2 'gotamo bhūrimedhaso'.
Tenāha thero piṅgiyo:
''Eko tamonudāsīno
Jutimā so pabhaṅkaro,
Gotamo bhūripaññāṇo
Gotamo bhūrimedhaso''ti.
14
Yo me dhammamadesesi sandiṭṭhikamakālikaṃ,
Taṇhakkhayamanītikaṃ yassa natthi upamā kvaci.
Yo me dhammamadesesīti - 'yo'ti ''yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe
ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu
ca vasībhāvaṃ. Dhammadesesīti 'dhamma'nti - ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ
pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ,
cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde, pañcindriyāni pañca balāni
satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ
ācikkha, desehi paññapehi paṭṭhapehi vivari vibhaji uttānīakāsi
Pakāsesīti 'yo me dhammamadesesi. '
Sandiṭṭhikamakālikanti: sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ4 paccattaṃ
veditabbaṃ viññūhīti. Evampi5 sandiṭṭhikaṃ. Athavā yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā6 adhigacchateva7
phalaṃ vindati paṭilabhatīti evampi sandiṭṭhikamakālikaṃ, yathā manussā kālikaṃ dhanaṃ
datvā anantarā na labhanti8 kālaṃ āgamenti, nevāyaṃ dhammo. Yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā6 adhigacchateva phalaṃ
vindati paṭilabhati na parattha na paraloke9 evaṃ akālikanti 'sandiṭṭhikamakālikaṃ'.
1. Pathavi - machasaṃ.
2. Samuppanno - machasaṃ,
3. Buddho sumedhoti - pava - vi - ka, bhūrimedhasoti - syā
4. Opaneyyakaṃ - machasaṃ.
5. Evaṃ - machasaṃ, syā.
6. Antarā samantarā - pana
7. Adhigaccheva va-vi-ka.
8. Antarā na labbhati. Va - vi - ka.
9. Na paratthe na paraloke - va - vi - ka
[BJT Page 452] [\x 452/]
Taṇhakkhayamanītikanti: 'taṇhā'ti 'rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā,
phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā' taṇhakkhayanti: taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ
dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ
bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ. Anītikanti 'īti' vuccanti kilesā ca khandhā ca
abhisaṅkhārā ca, ītippahānaṃ ītivūpasamaṃ ītipaṭinissaggaṃ ītipaṭippassaddhiṃ amataṃ
nibbānanti 'taṇhakkhayamanītikaṃ'.
Yassa natthi upamā kvacīti: 'yassā'ti nibbānassa natthi upamāti, upamā natthi upanidhā
natthi, sadisaṃ natthi1 paṭibhāgo natthi na santi na saṃvijjanti nūpalabbhati, kvacīti: kvaci
kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vā'ti 'yassa natthi upamā kvaci.
'
Tenāha thero piṅgiyo:
''Yo me dhammamadesesi sandiṭṭhikamakālikaṃ,
Taṇhakkhayamanītikaṃ yassa natthi upamā kvacīti.
15.
Kinnu tamhā vippavasasi2 muhuttampi piṅgiya,
Gotamā bhūripaññaṇā gotamā bhūrimedhasā.
Kinnu tamhā vippavasasīti: kinnu buddhamhā vippavasasi apesi apagacchasi3 vinā hosīti
'kinnu tamhā vippavasasi. '
Muhuttamapi piṅgiyāti: muhuttamapi khaṇamapi layamapi vayamapī addhampīti
muhuttamapi' piṅgiyāti bāvarī taṃ jāmātaraṃ nāmena ālapati.
Gotamā bhūripaññāṇāti: gotamā bhūripaññāṇā ñāṇapaññāṇā paññādhajā paññāketumhā
paññādhipateyyamhā vicayabahulā pavicayabahulā pekkhāyanabahulā
samekkhāyanabahulā4 vibhūtavihārimhā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tapponā
tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyamhāti 'gotamā bhūripaññāṇā. '
Gotamā bhūri medhasāti 'bhūri' vuccati paṭhavī, bhagavā tāya paṭhavisamāya paññāya
vipulāya vitthatāya samannāgato. 'Medhā' vuccati paññā ''yā paññā pajānanā vicayo
pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ
nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ
patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi'' bhagavā imāya medhāya paññāya upeto
samupeto upagato samupagato upapanno sampanno samannāgato. Tasmā buddho
sumedhasoti. 'Gotama bhūrimedhasā'.
Tenāha so brāhmaṇo:
15. ''Kinnu tamhā vippavasasi muhuttamapi piṅgiya
Gotamā bhūripaññāṇā gotamā (bhūrimedhasā''ti)
1. Sadisā natthi - va-vi-ka
2. Vippavasi - machasaṃ
3. Apagacchi - machasaṃ
4. Samokkhāyanadhammo - machasaṃ
[BJT Page 454] [\x 454/]
16.
Yo te dhammamadesesi sandiṭṭhikamakālikaṃ,
Taṇhakkhayamanītikaṃ yassa natthi upamā kvaci.
Yo te dhammamadesesīti - 'yo'ti ''yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu
dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ.
Dhammadesesīti 'dhamma'nti - ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ
sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne cattāro
sammappadhāne cattāro iddhipāde, pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ācikkha, desehi paññapehi
paṭṭhapehi vivari vibhaji uttānīakāsi
Pakāsesīti 'yo te dhammamadesesi. '
Sandiṭṭhikamakālikanti: sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ paccattaṃ
veditabbaṃ viññūhīti evampi sandiṭṭhikaṃ. Athavā yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā (adhigacchateva) phalaṃ
vindati paṭilabhatīti evampi sandiṭṭhikaṃ. Akālikanti: yathā manussā kālikaṃ dhanaṃ datvā
anantarā na labbhanti kālaṃ āgamenti, nevāyaṃ dhammo. Yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ,
vindati paṭilabhati na parattha na paraloke, evaṃ akālikanti 'sandiṭṭhikamakālikaṃ'.
Taṇhakkhayamanītikanti. 'Taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā,
phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Taṇhakkhayanti: taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ
dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ
bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ. Anītikanti: 'īti' vuccanti kilesā ca khandhā
ca abhisaṅkhārā ca. Ītippahānaṃ ītivūpasamaṃ ītipaṭinissaggaṃ ītipaṭippassaddhiṃ amataṃ
nibbānanti 'taṇhakkhayamanītikaṃ'
Yassa natthi upamā kvacīti - yassāti nibbānassa, natthi upamāti upamā natthi, upanidhā
natthiṃ1 sadisaṃ natthi2 paṭibhāgo natthi' na santi na saṃvijjati nūpalabbhati kvacīti: kvaci
kimhici katthaci ajjhattā vā bahiddhā ajjhattabahiddhā vāti yassa natthi upamā kvaci. '
Tenāha so bāvari brāhmaṇo:
''Yo te dhammamadesesi sandiṭṭhikamakālikaṃ,
Taṇhakkhayamanītikaṃ yassa natthi upamā kvacīti.
1. Upanidhi natthi - pana
2. Pāṭibhāgo - pana
[BJT Page 456] [\x 456/]
17.
Nāhaṃ tamhā vippavasāmi muhuttampi brāhmaṇa,
Gotamā bhūripaññāṇā gotamā bhūrimedhasā.
Nāhaṃ tamhā vippavasāmīti: nāhaṃ buddhamhā vippavasāmi, apemi apagacchāmi vinā
homīti 'nāhaṃ tamhā vippavasāmi'.
Muhuttampi brāhmaṇāti: muhuttampi khaṇampi layampi vayampi addhampīti
'muhuttampi'. Brāhmaṇāti gāravena mātulaṃ ālapati.
Gotamā bhuripaññāṇāti: gotamā bhūripaññāṇā ñāṇapaññāṇā paññādhajā (paññāketumhā)
paññādhipateyyamhā vicayabahulā pavicayabahulā pekkhāyanabahulā samekkhāyanabahulā
vibhūtavihārimhā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tapponā tappabbhārā tadadhimuttā
tadadhipateyyamhāti gotamā bhuripaññāṇā.
Gotamā bhurimedhasāti: bhuri vuccati paṭhavī. Bhagavā tāya paṭhavisamāya paññāya
vipulāya vitthatāya samannāgato. 'Medhā' vuccati paññā, yā paññā pajānanā vicayo
pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ
nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ
patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā imāya medhāya paññāya upeto
samupeto upagato samupagato upapanno sampanno samannāgato, tasmā buddho
sumedhasoti 'gotamo bhurimedhasā'
Tenāha thero piṅgiyo:
''Nāhaṃ tamhā vippavasāmi muhuttampi brāhmaṇa,
Gotamā bhūripaññāṇā gotamā bhūrimedhasā''ti.
18.
Yo me dhammamadesesi sandiṭṭhikamakālikaṃ,
Taṇhakkhayamanītikaṃ yassa natthi upamā kvaci.
Yo me dhammamadesesīti - yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe
Ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu
ca vasībhāvaṃ. Dhammadesesīti 'dhamma'nti - ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ
pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ,
cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde, pañcindriyāni pañca balāni
satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ
ācikkha, desehi paññapehi paṭṭhapehi vivari vibhaji uttānīakāsi
Pakāsesīti 'yo me dhammamadesesi. '
[BJT Page 458] [\x 458/]
Sandiṭṭhikamakālikanti: sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ paccattaṃ
veditabbaṃ viññūhīti. Evampi sandiṭṭhikaṃ, athavā yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ
vindati paṭilabhatīti evampi sandiṭṭhikaṃ. Akālikanti: yathā manussā kālikaṃ dhanaṃ datvā
anantarā na labhanti, kālaṃ āgamenti, nevāyaṃ dhammo yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ
aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti. Tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ
vindati paṭilabhati na parattha na paraloketi 'evaṃ akālikanti 'sandiṭṭhikamakālikaṃ'.
Taṇhakkhayamanītikanti. 'Taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā,
phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Taṇhakkhayanti: taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ
dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ
bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ. Anītikanti: 'īti' vuccanti kilesā ca khandhā
ca abhisaṅkhārā ca. Ītippahānaṃ ītivūpasamaṃ ītipaṭinissaggaṃ ītipaṭippassaddhiṃ amataṃ
nibbānanti 'taṇhakkhayamanītikaṃ'
Yassa natthi upamā kvacīti - yassāti nibbānassa, natthi upamāti: upamā natthi, upanidhā
natthi1 sadisaṃ natthi paṭibhāgo natthi' na santi na saṃvijjati nūpalabbhati kvacīti: kvaci
kimhici katthaci ajjhattā vā bahiddhā ajjhattabahiddhā vāti yassa natthi upamā kvaci. '
Tenāha thero piṅgiyo:
''Yo me dhammamadesesi sandiṭṭhikamakālikaṃ,
Taṇhakkhayamanītikaṃ yassa natthi upamā kvacī''ti.
19.
Passāmi naṃ manasā cakkhunā vā2.
Rattiṃ divaṃ brāhmaṇa, appamatto,
Namassamāno vivasemi rattiṃ3.
Teneva maññāmi avippavāsaṃ.
Passāmi naṃ manasā cakkhunā vāti: yathā cakkhumā puriso āloke rūpagatāni passeyya,
dakkheyya olokeyya nijjhāyeyya upaparikkheyya evamevāhaṃ buddhaṃ bhagavantaṃ
manasā passāmi, dakkhāmi olokemi nijjhāyāmi upaparikkhāmīti 'passāmi naṃ manasā
cakkhunā vā'.
1. Upanidhi natthi - pana
2. Cakkhunā ca-va-vi-ka
3. Namassamānova vasemi rattiṃ - sa
[BJT Page 460] [\x 460/]
Rattiṃ divaṃ brāhmaṇa appamattoti - rattiṃ ca divā ca buddhānussatiṃ manasā bhāvento,
appamattoti 'rattiṃ divaṃ brāhmaṇa appamatto'.
Namassamāno vivasemi (rattinti) - 'namassamāno'ti kāyena vā namassamāno, vācāya vā
namassamāno, cittena vā namassamāno, anvatthapaṭipattiyā vā namassamāno,
dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassamāno, sakkārayamāno, 1. Garukārayamāno2.
Mānayamāno pūjayamāno rattiṃ divaṃ vivasemi, atināmemi atikkamāmīti 'namassamāno
vivasemi rattiṃ'.
Teneva maññāmi avippavāsanti: tāya buddhānussatiyā bhāvento. Avippavāsoti taṃ maññāmi
avippavutthoti3 'taṃ maññāmi jānāmi evaṃ jānāmi evaṃ (ājānāmi), evaṃ vijānāmi, evaṃ
paṭivijānāmi, evaṃ paṭivijjhāmīti 'teneva maññāmi avippavāsaṃ. '
Tenāha thero piṅgiyo:
''Passāmi naṃ manasā cakkhunā vā
Rattiṃ divaṃ brāhmaṇa appamatto,
Namassamāno vivasemi rattiṃ
Teneva maññāmi avippavāsa''nti.
20.
Saddhā ca pītī ca mano satī ca4
Nāpenti me gotamasāsanamhā,
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati5 bhūripañño
Sa te na teneva nato'hamasmi.
Saddhā ca pītī ca mano satīcāti - 'saddhā'ti ''yā ca bhagavantaṃ ārabbha saddhā saddahanā
okappanā abhippasādo6 saddhā saddhindriyaṃ saddhābalaṃ saddhāsatthaṃ saddhāpāsādo
saddhāāloko saddhāobhāso saddhāpajjoto saddhāratanaṃ amoho dhammavicayo
sammādiṭṭhi. Pītīti: ''yā bhagavantaṃ ārabbha pīti pāmojjaṃ7 āmodanā8 pamodanā hāso
pahāso vitti tuṭṭhi odagyaṃ attamanatā cittassa''. Manoti ''yaṃ ca bhagavantaṃ ārabbha
cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ
viññāṇakkhandho tajjāmanoviññāṇadhātu''. Satīti: ''yā bhagavantaṃ ārabbha sati anussati
patissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ
sammāsatīti'' saddhā ca pītī ca mano satīca'.
1. Sakkāramāno: machasaṃ va-vi-ka
2. Garukāramāno - machasaṃ va-vi-ka
3. Avippavuṭṭhoti - machasaṃ.
4. Satimatā - pana
5. Yaṃ yaṃ disaṃ bhajati - va-vi-ka
6. Atippasādo - va-vi-ka
7. Pāmujjaṃ - sahā,
8. Modanā āmodanā - machasaṃ
[BJT Page 462] [\x 462/]
Nāpenti me gotamasāsanamhāti: ime cattāro dhammā gotamasāsanā buddhasāsanā
jinasāsanā tathāgatasāsanā devadevasāsanā arahantasāsanā. Nāpentīti nāpenti na gacchanti
na vijahanti na vināsentīti 'nāpenti me gotamasāsanamhā'.
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripaññoti: 'yaṃ yaṃ disan'ti puratthimaṃ vā disaṃ pacchimaṃ vā
disaṃ dakkhiṇaṃ vā disaṃ uttaraṃ vā disaṃ vajati gacchati kamati abhikkamati,
bhūripaññoti: bhūripañño mahāpañño tikkhapañño puthupañño hāsapañño javanapañño
nibbedhikapañño. 'Bhūri' vuccati paṭhavī, tāya paṭhavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya
samannāgatoti 'yaṃ yaṃ vajati bhuripañño'.
Sa tena teneva nato 'hamasmīti: so yena buddho tena teneva nato tantinno tappono
tappabhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti 'sa tena teneva nato 'hamasmi'.
Tenāha thero piṅgiyo:
''Saddhā ca pītī ca mano satī ca
Nāpenti me gotamasāsanamhā,
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripañño
Sa tena teneva nato 'hamasmī''ti.
21.
(Jiṇṇassa) me dubbalathāmakassa
Teneva kāyo na paleti1 tattha,
Saṅkappayattāya2 vajāmi niccaṃ
Mano hi me brāhmaṇa tena yutto.
Jiṇṇassa me dubbalathāmakassāti - 'jiṇṇassā'ti jiṇṇassa vuddhassa mahallakassa
addhagatassa vayo anupattassa dubbalathāmakassāti: dubbalathāmakassa appathāmakassa
parittathāmakassāti 'jiṇṇassa me dubbalathāmakassa'.
Teneva kāyo na paleti tatthāti: kāyo yena buddho tena na paleti na vajati na gacchati
nābhikkamatīti 'teneva kāyo na paleti tattha'.
1. Pareti - sa
2. Saṅkappayantāya - machasaṃ, syā
[BJT Page 464] [\x 464/]
Saṅkappayattāya vajāmi niccanti - saṅkappagamanena vitakkagamanena ñāṇagamanena
paññāgamanena buddhigamanena vajāmi gacchāmi abhikkamāmīti 'saṅkappayattāya vajāmi
niccaṃ'.
Mano hi me brāhmaṇa tena yuttoti 'mano'ti ''yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ
mano manāyatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjāmanoviññāṇadhātu.
Mano hi me brāhmaṇa tena yuttoti: mano yena buddho tena yutto payutto saṃyuttoti 'mano
hi me brāhmaṇa tena yutto:
Tenāha thero piṅgiyo. '
''Jiṇṇassa me dubbalathāmakassa
Teneva kāyo na paleti tattha,
Saṃkappayattāya vajāmi niccaṃ
Mano hi me brāhmaṇa tena yutto''ti.
22.
Paṅke sayāno pariphandamāno
Dīpā dīpaṃ1 upapalaviṃ, 2
Athaddasāsiṃ sambuddhaṃ
Oghatiṇṇamanāsavaṃ.
Paṅke sayāno pariphandamānoti - 'paṅke sayāno'ti kāmapaṅke kāmakaddame kāmakilese
kāmapalipe3 kāmapariḷāhe kāmapaḷibodhe semāno sayamāno vasamāno āvasamāno
parivasamānoti paṅke sayāno. Pariphandamānoti: taṇhāphandānāya phandamāno,
diṭṭhiphandanāya phandamāno, kilesaphandanāya phandamāno payogaphandanāya
phandamāno, vipākaphandanāya phandamāno, manoduccaritaphandanāya phandamāno,
ratto rāgena phandamāno, duṭṭho dosena phandamāno, (mūḷho) mohena phandamāno,
vinibaddho4' mānena phandamāno, parāmaṭṭho diṭṭhiyā phandamāno, vikkhepagato
uddhaccena phandamāno, aniṭṭhaṃ gato vicikicchāya phandamāno, thāmagato anusayehi
phandamāno, lābhena phandamāno, alābhena phandamāno, yasena phandamāno, ayasena
phandamāno, pasaṃsāya phandamāno, nindāya phandamāno, sukhena phandamāno,
dukkhena phandamāno,
1. Disādisaṃ -va-vi-ka
2. Upallaviṃ - machasaṃ,
3. Kāmabaḷise - machasaṃ, syā,
Kāmapalise - va-vi-ka
4. Vinibandho - machasaṃ, syā, va-vi-ka
[BJT Page 466] [\x 466/]
Jātiyā phandamāno, jarāya phandamāno, byādhinā phandamāno, maraṇena phandamāno,
(sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi) phandamāno, nerayikena dukkhena phandamāno,
tiracchānayonikena dukkhena phandamāno, pettivisayikena1 dukkhena phandamāno,
mānusakena2 dukkhena phandamāno, gabbhokkantimūlakena dukkhena phandamāno,
gabbhaṭṭhitimūlakena dukkhena phandamāno, gabbhavuṭṭhānamūlakena dukkhena
phandamāno, jātassupanibandhakena dukkhena phandamāno, jātassa (parādheyyakena)
dukkhena phandamāno, (attūpakkamena) dukkhena phandamāno, parūpakkamena
dukkhena phandamāno, saṅkhāradukkhena phandamāno, viparināmadukkhena
phandamāno, cakkhurogena dukkhena phandamāno, sotarogena dukkhena phandamāno,
ghānarogena dukkhena phandamāno, jivhārogena dukkhena phandamāno, kāyarogena
dukkhena phandamāno, sīsarogena dukkhena phandamāno, kaṇṇarogena dukkhena
phandamāno, mukharogena dukkhena phandamāno, dantarogena dukkhena phandamāno,
kāsena sāsena pināsena ḍahena3 jarena kucchirogena mucchāya pakkandikāya sūlāya
visucīkāya kuṭṭhena gaṇḍena kilāsena sosena apamārena dadduyā kaṇḍuyā kacchuyā
rakhasāya vitacchikāya lohitapittena4 madhumehena aṃsāya piḷakāya bhagandalena
pittasamuṭṭhānena ābādhena semhasamuṭṭhānena ābādhena vātasamuṭṭhānena ābādhena
sannipātikena ābādhena utuparināmajena ābādhena visamaparihārajena ābādhena
opakkamikena ābādhena kammavipākajena ābādhena sītena uṇhena (jighacchāya) pipāsāya
uccārena passāvena ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassena dukkhena mātumaraṇena
dukkhena pitumaraṇena dukkhena puttamaraṇena dukkhena dhītumaraṇena dukkhena
ñātivyasanena dukkhena bhogavyasanena dukkhena rogavyasanena dukkhena
sīlavyasanena dukkhena diṭṭhivyasanena dukkhena phandamāno samphandamāno
vipphandamāno vedhamāno pavedhamāno sampavedhamānoti 'paṅke sayāno
pariphandamāno'.
Dīpā dīpaṃ upapalavinti satthārato satthāraṃ dhammakkhānato dhammakkhānaṃ gaṇato
gaṇaṃ diṭṭhiyā diṭṭhiṃ paṭipadāya paṭipadaṃ maggato maggaṃ plaviṃ uplaviṃ upaplaviṃ
samupaplavinti (dīpādīpaṃ upaplaviṃ. )
1. Pittivisasikena - pana.
2. Manussakena - ma-va-vi-ka
Mānusikene machasaṃ
3. Ḍāhena -va-vi-ka, machasaṃ,
4. Lohitena pittena - pa-vi-ka, syā
[BJT Page 468] [\x 468/]
Athaddasāsiṃ sambuddhanti - 'athā'ti padasandhi padasaṃsaggo padapāripuri
akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatā1 petaṃ 'athā'ti, addasāsinti: addasaṃ
addakkhiṃ apassiṃ paṭivijjhaṃ buddhoti: yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe
ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu
ca vasībhāvaṃ. Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti
buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho,
visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho,
ekantavītarāgoti buddho ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho,
ekantanikkilesoti buddho ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambuddhoti buddho. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti buddho. Buddhoti netaṃ
nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi
kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ,
vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa
paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddhoti, 'athaddasāsiṃ sambuddhaṃ'.
Oghatiṇṇamanāsavanti - 'oghatiṇṇa'nti bhagavā kāmoghaṃ tiṇṇo, bhavoghaṃ tiṇṇo,
diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ tiṇṇo, sabbasaṃsārapathaṃ tiṇṇo, uttiṇṇo nittiṇṇo atikkanto
samatikkanto vītivatto so vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko
pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo
sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññāya, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho
sacchikato abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ,
bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho
abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno
chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano
anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṃkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitvā
uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.
So neva ācināti, na apacināti, apacinitvā ṭhito, neva pajahati, na upādiyati, pajahitvā ṭhito,
neva visineti, na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva dhūpeti, na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito.
Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito.
Asekhena samādhikkhandhena samannāgato ṭhito paññākkhandhena samannāgato ṭhito
vimuttikkhandhena samannāgato ṭhito. Vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato ṭhito.
Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito.
Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya
pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya parisuddhiyā ṭhito muditāya parisuddhiyā ṭhito upekkhāya
parisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, akammayatāya, parisuddhiyā ṭhito,
vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito,
āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, uppattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante
ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave
ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.
''Tassāyaṃ pacchimakoṭi - carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro - natthi tassa punabbhavo''ti
'Oghatiṇṇaṃ'. Anāsavanti: cattāro āsavā: kāmāsavo bhavāsavo diṭṭhāsavo avijjāsavo, te
āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ
anuppādadhammā, tasmā buddho anāsavo ti 'oghatiṇṇamanāsavaṃ'.
Tenāha thero piṅgiyo:
''Paṅke sayāno pariphandamāno
Dīpādīpaṃ upaplaviṃ, 2
Athaddasāsiṃ sambuddhaṃ
Oghatiṇṇamanāsava''nti. ''
23
Yathā ahu vakkali muttasaddho
Bhadrāvudho ālavi gotamo ca,
Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāraṃ.
Yathā ahu vakkali muttasaddho bhadrāvudho ālavigotamo cāti yathā vakkalithero
muttasaddho3 saddhāgaruko saddhāpubbaṅgamo saddhādhimutto4 saddhādhipateyyo
arahattappatto, yathā bhadrāvudho thero muttasaddho saddhāgaruko saddhāpubbaṅgamo
saddhādhimutto saddhādhipateyyo arahattappatto. Yathā ālavigotamo thero muttasaddho
saddhāgaruko saddhāpubbaṅgamo saddhādhimutto saddhādhipateyyo arahattappattoti
yathā ahu vakkali muttasaddho bhadrāvudho ālavigotamo ca.
1. Pubbatā metaṃ athāti - - - va-vi-ka.
2. Pallaviṃ upallaviṃ sampallaviṃ - machasaṃ.
3. Saddho - machasaṃ
4. Saddhāvimutto - pana.
[BJT Page 470] [\x 470/]
Evameva tvampi pamuñcassu saddhanti - evameva tvampi1 saddhaṃ muñcassu
pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi. 'Sabbe saṅkhārā aniccā'ti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti
saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, 'sabbe dhammā
anattā'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi,
''avijjāpaccayā saṅkhārā''ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu
okappehi, ''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu
adhimuñcassu okappehi, viññāṇapaccayā nāmarūpanti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, nāmarūpapaccayā salāyatananti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, salāyatanapaccayā
phasso'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi,
phassapaccayā vedanā'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu
okappehi, vedanāpaccayā taṇhā'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu
adhimuñcassu okappehi, taṇhāpaccayā upādānanti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, bhavapaccayā jātī'ti saddhaṃ muñcassu
pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, jātipaccayā jarāmaraṇanti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, avijjānirodhā
saṅkhāranirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu
okappehi, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, nāmarūpanirodhā
salāyatananirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu
okappehi, saḷāyatananirodhā phassanirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, phassanirodhā vedanānirodho'ti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, vedanānirodhā
taṇhānirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi,
taṇhānirodhā upādānanirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu
adhimuñcassu okappehi, upādānanirodhā bhavanirodho'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, bhavanirodhā jātinirodho'ti saddhaṃ muñcassu
pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti
saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, idaṃ dukkhanti
saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ayaṃ
dukkhasamudayoti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu
okappehi, ayaṃ dukkhanirodhoti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu
adhimuñcassu okappehi, ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti saddhaṃ muñcassu
pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ime āsavā'ti saddhaṃ muñcassu
pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ayaṃ āsavanirodhoti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ayaṃ
āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu
adhimuñcassu okappehi, ime dhammā abhiññeyyāti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ime dhammā pariññeyyāti saddhaṃ muñcassu
pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ime dhammā pahātabbāti saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ime dhammā bhāvetabbāti
saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, ime dhammā
sacchikātabbāti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi,
channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, pañcannaṃ
upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, catunnaṃ
mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca saddhaṃ
muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi, 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhamma'nti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu
sampamuñcassu adhimuñcassu okappehīti 'evameva tvampi' pamuñcassu saddhaṃ'.
. 7
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāranti: 'maccudheyyaṃ' vuccati kilesā ca khandhā
ca abhisaṅkhārā ca. Maccudheyyassa pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ ''yo so
sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāranti: tvaṃ pāraṃ gamissasi pāraṃ adhigamissasi
pāraṃ passissasi pāraṃ sacchikarissasīti 'gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāraṃ'.
Tenāha bhagavā:
Yathā ahu vakkali muttasaddho
Bhadrāvudho ālavigotamo ca,
Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāranti.
24
Esa bhīyo pasīdāmi sutvāna munito vaco,
Vivattacchado3 sambuddho akhilo paṭibhānavā.
Esa bhīyo pasīdāmīti - esa bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi bhīyo bhīyo
(okappemi), bhīyo bhīyo adhimuccāmi, 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi,
bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, 'sabbe
saṅkhārā dukkhā'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo
okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, 'sabbe dhammā anattā'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi,
bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ''avijjāpaccayā
saṅkhārā''ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo
bhīyo adhimuccāmi, ''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, viññāṇapaccayā
nāmarūpanti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi,
bhīyo bhīyo adhimuccāmi, nāmarūpapaccayā salāyatananti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo
bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, saḷāyatanapaccayā
phasso'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo
bhīyo adhimuccāmi, phassapaccayā vedanā'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, vedanāpaccayā taṇhā'ti
bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo
adhimuccāmi, taṇhāpaccayā upādānanti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi,
bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, bhavapaccayā jātī'ti bhīyo bhīyo
pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi,
jātipaccayā jarāmaraṇanti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo
okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, avijjānirodhā saṅkhāranirodho'ti bhīyo bhīyo
pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi,
saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo
bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti bhīyo
bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo
adhimuccāmi, nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, saḷāyatananirodhā
phassanirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi,
bhīyo bhīyo adhimuccāmi, phassanirodhā vedanānirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo
bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, vedanānirodhā
taṇhānirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi,
bhīyo bhīyo adhimuccāmi, taṇhānirodhā upādānanirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo
bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, upādānanirodhā
bhavanirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi,
bhīyo bhīyo adhimuccāmi, bhavanirodhā jātinirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, jātinirodhā
jarāmaraṇanirodho'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo
okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, idaṃ dukkhanti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ayaṃ dukkhasamudayoti
bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo
adhimuccāmi, ayaṃ dukkhanirodhoti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi,
bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti
bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo
adhimuccāmi, ime āsavā'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo
okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ayaṃ āsavanirodhoti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo
bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ayaṃ
āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo
bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ime dhammā abhiññeyyāti bhīyo bhīyo
pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ime
dhammā pariññeyyāti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo
okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ime dhammā pahātabbāti bhīyo bhīyo pasīdāmi,
bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ime dhammā
bhāvetabbāti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi,
bhīyo bhīyo adhimuccāmi, ime dhammā sacchikātabbāti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo
bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, channaṃ
phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bhīyo
bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo
adhimuccāmi, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca
ādīnavañca nissaraṇañca bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo saddahāmi, bhīyo bhīyo
okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmi, 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhamma'nti bhīyo bhīyo pasīdāmi, bhīyo bhīyo
saddahāmi, bhīyo bhīyo okappemi, bhīyo bhīyo adhimuccāmīti 'esa bhīyo pasīdāmi'.
1. Tvaṃ - va-vi-ka, machasaṃ,
2. Tvaṃ - pa-va-vi-ka.
3. Vivattacchaddo - pana,
Vivaṭṭacchado - machasaṃ.
[BJT Page 472] [\x 472/]
Sutvāna munino vacoti - 'munī'ti 'monaṃ' vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā vicayo
pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ
nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ
patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko
paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni
monappattoti.
Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ?
Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ
kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ,
pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ,
kāyasaṃkhārānirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.
Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ,
vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā
vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ
vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ
vacīmoneyyaṃ.
Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ,
tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā
manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ
manomoneyyaṃ, cittasaṃkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ
manomoneyyaṃ.
1. ''Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ,
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.
2. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpaka''nti.
Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgato cha munino: agāramunino anagāramunino
sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te
agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te
pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino.
Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā
arahanto sammāsambuddhā.
3. ''Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu,
Yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.
4. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so munī,
Yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī. ''
5. ''Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ
Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke,
Devamanussehi pūjito yo
Saṅgajālamaticca so munī.
Sutvāna munino vacoti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhiṃ1
sutvāna2 uggahetvāna upadhārayitvāna upalakkhiyitvānāti 'sutvāna munino vaco'.
Vivattacchado sambuddhoti - 'chadana'nti pañca chadanānīti: taṇhāchadanaṃ
diṭṭhichadanaṃ kilesachadanaṃ duccaritachadanaṃ avijjāchadanaṃ tāni chadanāni buddhassa
bhagavato vivaṭāni3 viddhaṃsitāni ugghaṭitāni samugghaṭitāni pahīnāni samucchinnāni
vūpasannāni paṭippassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni, tasmā buddho
vivattacchado. 'Buddho'ti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu
dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ.
Buddhoti kenaṭṭhena buddho: bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho,
sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho, visavitāya
buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti
buddho ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho
ekāyanamaggaṃ gatoti, buddho eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho.
Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhāti buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā
kataṃ na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ,
na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ
bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ
buddhoti 'vivattacchado sambuddho'.
Akhilo paṭibhānavāti 'akhilo'ti rāgo khilo, doso khilo, moho khilo, kodho khilo, upanāho
khilo, makkho khilo, paḷāso khilo, issā khilo, macchariyaṃ khilo, māyā khilo, sāṭheyyaṃ
khilo, thambho khilo, sārambho khilo, māno khilo, atimāno khilo, mado khilo, pamādo
khilo, sabbe kilesā khilā, sabbe duccaritā khilā, sabbe darathā khilā, sabbe pariḷāhā khilā,
sabbe santāpā khilā, sabbākusalābhisaṃkhārā khilā. Te khilā buddhassa bhagavato pahīnā
ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā4 āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā buddho akhilo.
Paṭibhānavāti: tayo paṭibhānavanto: pariyattipaṭibhānavā paripucchāpaṭibhānavā.
Adhigamapaṭibhānavā: katamo pariyatti paṭibhānavā: idhekaccassa pakatiyā5 pariyāputaṃ6
'hoti: suttaṃ geyyaṃ vyākaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ
vedallaṃ' tassa pariyattiṃ nissāya paṭibhāti ayaṃ pariyattipaṭibhānavā.
Katamo paripucchā paṭibhānavā: idhekacco paripucchito hoti atthe ca ñāye ca lakkhaṇe ca
kāraṇe ca ṭhānāṭhāne ca. Tassa paripucchaṃ nissāya paṭibhāti ayaṃ paripucchāpaṭibhānavā.
Katamo adhigamapaṭibhānavā: idhekaccassa adhigatā honti cattāro satipaṭṭhānā cattāro
sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo cattāro ca ariyamaggā cattāri ca sāmaññaphalāti catasso paṭisambhidāyo
cha ca abhiññāyo. Tassa attho ñāto, dhammo ñāto, nirutti ñātā. Atthe ñāte attho paṭibhāti,
dhamme ñāte dhammo paṭibhāti, niruttiyā ñātāya nirutti paṭibhāti. Imesu tīsu ñāṇesu
ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Bhagavā imāya (paṭibhānapaṭisambhidāya) upeto samupeto
upagato samupagato upapanno sampanno samannāgato tasmā buddho paṭibhānavā. Yassa
pariyatti natthi, paripucchā natthi, adhigamo natthi, kiṃ tassa paṭibhāyissatīti 'akhilo
paṭibhānavā'.
1. Anusandhiṃ - pa va vi ka
Anusiṭṭhaṃ - machasaṃ
2. Sutvā sunitva uggahetvā upadhāretvā - pana
3. Vigatāni - va-vi-ka
4. Anabhāvaṃgatā - va-vi-ka, ma cha syā,
5. Buddhavacanaṃ pakatiyā - machasaṃ,
6. Pariyā sumaṃ - syā.
[BJT Page 474] [\x 474/]
Tenāha thero piṅgiyo:
''Esa bhīyo pasīdāmi sutvāna munino vaco,
Vivattacchado sambuddho akhilo paṭibhānavā''ti.
25
Adhideve abhiññāya sabbaṃ vedi paroparaṃ,
Pañhānantakaro satthā kaṅkhīnaṃ paṭijānataṃ.
Adhideve abhiññāyāti - devā'ti tayo devā sammutidevā uppattidevā visuddhidevā. Katame
sammutidevā: 'sammutidevā' vuccanti rājāno ca rājakumārā ca deviyo ca, ime vuccanti
sammutidevā. Katame uppattidevā: 'uppattidevā' vuccanti cātummahārājikā devā tāvatiṃsā
devā yāmā devā tusitā devā nimmāṇaratī devā paranimmitavasavattī devā brahmakāyikā
devā ye ca devā taduttari ime vuccanti uppattidevā. Katame visuddhidevā: 'visuddhidevā'
vuccanti tathāgatā tathāgatasāvakā arahanto khīṇāsavā, ye ca paccekasambuddhā, ime
vuccanti visuddhidevā. Bhagavā sammutideve adhidevāti1 abhiññāya uppattideve
adhidevāti1. Abhiññāya visuddhideve adhidevāti abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā katvāti adhideve abhiññāya.
Sabbaṃ vedi paroparanti: bhagavā attano ca paresaṃ ca adhidevakare dhamme vedi aññāsi
apassi2. Paṭivijjha. Katame attano adhidevakarā dhammā: sammāpaṭipadā anulomapaṭipadā
apaccanīkapaṭipadā anvatthapaṭipadā dhammānudhammapaṭipadā sīlesu paripurikāritā
indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satisampajaññaṃ cattāro
satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni
sattabojjhaṅge ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Ime vuccanti attano adhidevakarā dhammā. Katame
paresaṃ adhidevakarā dhammā: sammāpaṭipadā anulomapaṭipadā apaccanīkapaṭipadā
anvatthapaṭipadā dhammānudhammapaṭipadā sīlesu paripurikāritā indriyesu guttadvāratā
bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satisampajaññaṃ cattāro satipaṭṭhānā cattāro
sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni sattabojjhaṅge ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo. Ime vuccanti paresaṃ adhidevakarā dhammā. Evaṃ bhagavā attano ca
paresaṃ ca adhidevakare dhamme vedi aññāsi. Apassi2 paṭivijjhati 'sabbaṃ vedi paroparaṃ'.
1. Atidevāti-va-vi-ka
2. Passi-va-vi-ka
[BJT Page 476] [\x 476/]
Pañhānantakaro satthāti: bhagavā pārāyanikapañhānaṃ antakaro pariyantakaro
paricchedakaro parivaṭumakaro. Sabhiyapañhānaṃ (antakaro) pariyantakaro, paricchedakaro
parivaṭumakaro sakkapañhānaṃ suyāmapañhānaṃ bhikkhupañhānaṃ bhikkhunīpañhānaṃ
upāsakapañhānaṃ upāsikāpañhānaṃ rājapañhānaṃ khattiyapañhānaṃ brāhmaṇapañhānaṃ
vessapañhānaṃ suddapañhānaṃ devapañhānaṃ brahmapañhānaṃ antakaro pariyantakaro
paricchedakaro parivaṭumakaroti pañhānantakaro. Satthāti: bhagavā sattavāho yathā
satthavāho satthe1. Kantāraṃ tāreti, corakantāraṃ tāreti, vāḷakantāraṃ tāreti,
dubbhikkhakantāraṃ tāreti, nirudakakantāraṃ tāreti, uttāreti nittāreti patāreti
khemantabhūmiṃ2 saṃpāpeti. Evameva bhagavā satthavāho satte kantāraṃ tāreti jātikantāraṃ
tāreti, jarākantāraṃ tāreti, vyādhikantāraṃ tāreti. Maraṇakantāraṃ tāreti,
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsakantāraṃ tāreti, rāgakantāraṃ tāreti, dosakantāraṃ
tāreti, mohakantāraṃ tāreti, mānakantāraṃ tāreti, diṭṭhikantāraṃ tāreti, kilesakantāraṃ tāreti,
duccaritakantāraṃ tāreti, rāgagahanaṃ tāreti, dosagahanaṃ tāreti, mohagahanaṃ tāreti,
diṭṭhigahaṇaṃ tāreti, kilesagahanaṃ tāreti, duccaritagahanaṃ tāreti uttāreti nittāreti patāreti
khemantabhūmiṃ amataṃ nibbānaṃ sampāpetīti evampi bhagavā satthavāho,
Athavā bhagavā netā vinetā anunetā paññāpetā nijjhāpetā pekkhetā3 pasādetāti evampi
bhagavā satthavāho. Athavā bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā asañjātassa
maggassa sañjanetā. Anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññu maggavidū maggakovido
maggānugā ca panassa4 etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatāti evampi bhagavā
satthavāhoti.
Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti: sakaṅkhā āgantvā nikkaṅkhā5 sampajjanti salekhā6 āgantvā
nillekhā sampajjanti sadveḷhakā āgantvā nidveḷhakā sampajjanti savicikicchā āgantvā
nibbicikicchā sampajjanti sarāgā āgantvā vītarāgā sampajjanti sadosā āgantvā vītadosā
sampajjanti samohā āgantvā vītamohā sampajjanti sakilesā āgantvā nikkilesā sampajjantīti
'kaṅkhīnaṃ paṭijānataṃ'
Tenāha thero piṅgiyo:
''Adhideve abhiññāya sabbaṃ vedi paroparaṃ,
Pañhānantakaro satthā kaṅkhīnaṃ paṭijānata''nti.
1. Satthaṃ pana
2. Khemantaṃ - machasaṃ
3. Pekkhatā - machasaṃ
4. Maggānugāva pana - machasaṃ
5. Nissaṅkā - pana
6. Sallekhā - machasaṃ
7. Saṃkīlesa - pana
[BJT Page 478] [\x 478/]
26.
Asaṃhīraṃ asaṅkuppaṃ
Yassa natthi upamā kvaci,
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā
Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittaṃ.
Asaṃhīraṃ asaṅkuppanti: asaṃhīraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ ''yo so sabbasaṅkhārasamatho
sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Asaṃhīranti: rāgena dosena
mohena kodhena upanāhena makkhena palāsena issāya macchariyena māyāya sāṭheyyena
thambhena sārambhena mānena atimānena madena pamādena sabbakilesehi
sabbaduccaritehi sabbapariḷāhehi sabbāsavehi sabbadarathehi sabbasantāpehi
sabbākusalābhisaṃkhārehi asaṃhāriyaṃ nibbānaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ
aviparināmadhammanti asaṃhīraṃ asaṃkuppanti: 'asaṃkuppaṃ' vuccati amataṃ nibbānaṃ, yo
so sabbasaṃkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ,
yassa na uppādo paññāyati, na vayo paññāyati, na tassa aññathattaṃ paññāyati, nibbānaṃ
niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ aviparināmadhammanti 'asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ'.
Yassa natthi upamā kvacīti - 'yassā'ti nibbānassa1 natthi upamā ti upamā natthi upanidhā
natthi sadisaṃ natthi paṭibhāgo natthi na santi na saṃvijjati nūpalabbhati. Kvacīti. Kvaci
kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā va ajjhattabahiddhā vāti. 'Yassa natthi upamā kvaci'.
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhāti 'addhā'ti ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ
nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ anvatthavacanaṃ
apaṇṇakavacanaṃ aviruddhavacanaṃ avatthāpanavacanametaṃ 'addhā'ti. Gamissāmīti
gamissāmi adhigamissāmi phassissāmi3 sacchikarissāmīti 'addhāgamissāmi'. Na mettha
kaṅkhāti 'etthā'ti nibbāne. Kaṅkhā natthi vicikicchā natthi dveḷhakaṃ natthi saṃsayo natthi
na santi na saṃvijjati nūpalabbhati pahīno samucchinno vūpasanto paṭippassaddho
abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍhoti 'addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā'.
1. Nibbānassa - machasaṃ
2. Tassa aññadatthu - syā,
3. Passissāmi - macce
[BJT Page 480] [\x 480/]
Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti - 'evaṃ maṃ dhārehī'ti evaṃ maṃ upalakkhehi cittaṃ
nibbānaninnaṃ nibbānaponaṃ nibbānapabbhāraṃ nibbānādhimuttanti 'evaṃ maṃ dhārehi
adhimuttacittanti'.
Tenāha thero piṅgiyo:
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ
Yassa natthi upamā kvaci
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā
Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti.
Piṅgiyasuttantaṃ soḷasi
Pārāyana vaggo niṭṭhito
[BJT Page 482] [\x 482/]
Khaggavisāṇa suttaniddeso
(1)
Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ
Aviheṭhayaṃ1 aññatarampi tesaṃ,
Na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo.
Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍanti - 'sabbesū'ti sabbena sabbaṃ, sabbathā sabbaṃ, asesaṃ
nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ2 'sabbesū'ti. Bhūtesūti: 'bhūtā, vuccanti: tasā ca thāvarā ca.
Tasāti yesaṃ tasinā taṇhā3 appahīnā, yesaṃ ca bhayabheravā appahīnā, kiṃkāraṇā vuccanti
tasā: te4 tasanti uttasanti paritasanti bhāyanti saṃtāsaṃ5. Āpajjanti, taṃkāraṇā vuccanti tasā.
Thāvarāti: yesaṃ tasinā taṇhā3 pahīnā, yesaṃ ca bhayabheravā pahīnā. Kiṃkāraṇā vuccanti
thāvarā, te na tasanti na uttasanti na paritasanti na bhāyanti na santāsaṃ5 āpajjanti,
taṃkāraṇā vuccanti thāvarā. Daṇḍāti6: tayo daṇḍā: kāyadaṇḍo vacīdaṇḍo manodaṇḍo.
Tividhaṃ kāyaduccaritaṃ kāyadaṇḍo, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ vacīdaṇḍo, tividhaṃ
manoduccaritaṃ mano daṇḍo. Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍanti sabbesu bhūtesu daṇḍaṃ
nidhāya nidahitvā oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā paṭippassambhitvāti 'sabbesu
bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ. '
Aviheṭhayaṃ aññatarampi tesanti ekamekampi sattaṃ pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā
satthena vā anduyā vā7 rajjuyā vā aviheṭhayanto, sabbepi satte pāṇinā vā leḍḍunā vā
daṇḍena vā satthena vā anduyā vā rajjuyā vā, aviheṭhayantoti 'aviheṭhayaṃ aññatarampi
tesaṃ. '
1. Aheṭhayaṃ - syā,
2. Pariyādaya vacanametaṃ - syā,
3. Tasitataṇhā - machasaṃ, taṇhā - syā
4. Tena - pa-va-vi-ka.
5. Saṃtāpaṃ - syā
6. Daṇḍantī - machasaṃ.
7. Addayā vā - va-vi-ka, aruyā vā- syā
[BJT Page 484] [\x 484/]
Na puttamiccheyya kuto sahāyanti - nā'ti paṭikkhepo, puttāti cattāro puttā: atrajo1 putto
khettajo putto dinnako putto antevāsiko putto. Sahāyanti sahāyā vuccanti: yehi saha
āgamanaṃ phāsu, gamanaṃ phāsu, gamanāgamanaṃ phāsu. hānaṃ phāsu, nisajjā2 phāsu,
sayanaṃ phāsu, ālapanaṃ phāsu, sallapanaṃ phāsu, ullapanaṃ phāsu, samullapanaṃ phāsu.
Na puttamiccheyya kuto sahāyanti: puttamapi na iccheyya na sādiyeyya na patthayeyya na
pihayeyya nābhijappeyya, kuto mittaṃ vā sandiṭṭhaṃ vā sambhattaṃ vā sahāyaṃ vā
iccheyya4 sādiyeyya pattheyya pihayeyya abhijappeyyāti 'na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ'.
[PTS Page 057] [\q 57/]
Eko care khaggavisāṇakappoti 'eko'ti so paccekabuddho pabbajjāsaṅkhātena eko,
adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya pahānaṭṭhena5. Eko, ekantavītarāgoti eko, ekantavītadosoti
eko, ekantavītamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ekāyanamaggaṃ gatoti eko, eko anuttaraṃ
paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko: so paccekasambuddho sabbaṃ
gharāvāsapaḷibodhaṃ chinditvā puttadārapaḷibodhaṃ chinditvā ñātipaḷibodhaṃ chinditvā
sannidhipaḷibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāti vattāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati irīyati vattati pāleti
yapeti yāpeti. Evaṃ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko: so evaṃ pabbajito samāno eko araññe
vanapatthāni pantāni6 senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni
manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppāni. So eko carati, eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko
nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko abhikkamati, eko
paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, viharati irīyati vattati
pāleti yapeti yāpetīti evaṃ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko.
1. Attajo - syā.
2. Nisajjanaṃ - syā,
3. Nipajjanaṃ - sayā.
4. Icchissati syā
5. Taṇhā pahānaṭṭhena - pana, syā
6. Panthāni - pa vi, vi, ka
[BJT Page 486] [\x 486/]
Kathaṃ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko, so evaṃ eko adutiyo appamatto
ātāpī pahitatto viharanto mahāpadhānaṃ padahanto māraṃ sasenaṃ1 namuciṃ kaṇhaṃ
pamattabandhuṃ midhametva2 taṇhājāliniṃ3 saritaṃ visantikaṃ4 pajahi vinodehi byantiakāsi
anabhāvaṃ gamesīti.
1. ''Taṇhā dutiyo puriso dīghamaddhāna saṃsaraṃ,
Itthabhāvaññathābhāvaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
2. Evamādīnavaṃ5 ñatvā taṇhā6 dukkhassa sambhavaṃ,
Vītataṇho anādāno sato bhikkhu paribbaje''ti. [A]
Evaṃ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko: rāgassa pahīnattā ekantavītarāgoti eko
dosassa pahīnattā ekantavītadosoti eko, mohassa pahīnattā ekantavītamohoti eko,
kilesānaṃ pahīnattā ekantanikkilesoti eko, evaṃ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṃ gatoti eko: 'ekāyanamaggo' vuccati: cattāro
satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni satta
bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
1. Sasenakanaṃ - pa-vi-ka, machasaṃ.
2. Vidhametvā ca - machasaṃ
3. Taṇhaṃ jāliniṃ - syā,
4. Visaritaṃ visattikaṃ - machasaṃ
5. Etamādinavaṃ - pa. Machasaṃ
6. Taṇhaṃ - machasaṃ,
[A.] Catukkaṅguttara - bhaṇḍagāmavagga
Suttanipāta - dvayatānupassanāsutta.
Itivuttaka anīyavagga
[BJT Page 488] [\x 488/]
3. Ekāyanaṃ jāti khayantadassī
Maggaṃ pajānāti hitānukampī
Etena maggena tariṃsu pubbe
Tarissanti ye ca taranti oghaṃ'.
Evaṃ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṃ gatoti eko. Kathaṃ so paccekasambuddho eko
anuttaraṃ paccekasambodhiṃ1 abhisambuddhoti eko: 'bodhi' vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ,
''paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso
paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā
sammādiṭṭhi'' so paccekasambuddho tena paccekabodhiñāṇena 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti
bujjha, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti bujjha, 'sabbe dhammā anattā'ti bujjha, ''avijjāpaccayā
saṅkhārā''ti bujjha, ''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti bujjha, viññāṇapaccayā nāmarūpanti
bujjha, nāmarūpapaccayā salāyatananti bujjha, salāyatanapaccayā phasso'ti bujjha,
phassapaccayā vedanā'ti bujjha, vedanāpaccayā taṇhā'ti bujjha, taṇhāpaccayā upādānanti
bujjha, bhavapaccayā jātī'ti bujjha, jātipaccayā jarāmaraṇanti bujjha, avijjānirodhā
saṅkhāranirodho'ti bujjha, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti bujjha, viññāṇanirodhā
nāmarūpanirodho'ti bujjha, nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti bujjha, saḷāyatananirodhā
phassanirodho'ti bujjha, phassanirodhā vedanānirodho'ti bujjha, vedanānirodhā
taṇhānirodho'ti bujjha, taṇhānirodhā upādānanirodho'ti bujjha, upādānanirodhā
bhavanirodho'ti bujjha, bhavanirodhā jātinirodho'ti bujjha, jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti
bujjha,
Idaṃ dukkhanti bujjha, ayaṃ dukkhasamudayoti bujjha, ayaṃ dukkhanirodhoti bujjha, ayaṃ
dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti bujjha, ime āsavā'ti bujjha, ayaṃ āsavanirodhoti bujjha,
ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti bujjha, ime dhammā abhiññeyyāti bujjha, ime dhammā
pariññeyyāti bujjha, ime dhammā pahātabbāti bujjha, ime dhammā bhāvetabbāti bujjha, ime
dhammā sacchikātabbāti bujjha, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca
assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjha, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjha, catunnaṃ mahābhūtānaṃ
samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjha, 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti bujjha.
1. Paccekabuddhañāṇena - syā.
2. Atthagamaṃca - va-vi-ka machasaṃ,
[A.] Satipaṭṭhānasaṃyutta - nālandavagga.
[BJT Page 490] [\x 490/]
Athavā yaṃ bujjhitabbaṃ anubujjhitabbaṃ paṭibujjhitabbaṃ sambujjhitabbaṃ adhigantabbaṃ
phassitabbaṃ sacchikātabbaṃ, sabbaṃ taṃ tena paccekabodhiñāṇena bujjha anubujjha
paṭibujjha sambujjha adhigacchi phassesi sacchākāsīti evaṃ so paccekasambuddho eko
anuttaraṃ paccekasambodhi abhisambuddhoti eko.
Careti: aṭṭha cariyāyo: iriyāpathacariyā āyatanacariyā saticariyā samādhicariyā ñāṇacariyā
maggacariyā patticariyā1 lokatthacariyā. 'Iriyāpathacariyā'ti catusu iriyāpathesu.
Āyatanacariyāti: chasu ajjhattikabāhiresu2 āyatanesu. 'Saticariyā'ti catusu satipaṭṭhānesu.
'Samādhicariyā'ti catusu jhānesu. Ñāṇācariyāti catusu ariyasaccesu. 3 'Maggacariyā'ti catusu
ariyamaggesu. 4 'Patticariyā'ti5 catusu sāmaññaphalesu, lokatthacariyāti tathāgatesu
arahantesu sammāsambuddhesu, padese6 paccekasambuddhesu padese6 sāvakesu
iriyāpathacariyā ca paṇidhisampannānaṃ, āyatanacariyā ca indriyesu guttadvārānaṃ,
saticariyā ca appamādavihārinaṃ, samādhicariyā ca, adhicittamanuyuttānaṃ ñāṇacariyā ca
buddhisampannānaṃ maggacariyā ca sammāpaṭipannānaṃ, patticariyā ca5
adhigataphalānaṃ, lokatthacariyā ca tathāgatānaṃ arahantānaṃ sammāsambuddhānaṃ,
padese paccekabuddhānaṃ, padese6 sāvakānaṃ, imā aṭṭha cariyāyo.
Aparāpi aṭṭha cariyāyo: adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto viriyena carati,
upaṭṭhapento satiyā carati, avikkhepaṃ karonto samādhinā carati, pajānanto7 paññāya
carati, vijānanto viññāṇena carati, 8 evaṃ paṭipannassa kusalā dhammā āyāpentīti
āyatanacariyāya carati. Evaṃ paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya carati imā
aṭṭha cariyāyo.
Aparāpi aṭṭha cariyāyo: dassanacariyā ca9 sammādiṭṭhiyā, abhiniropanacariyā ca10
sammāsaṅkappassa, pariggahacariyā ca sammāvācāya, samuṭṭhānacariyā ca
sammākammantassa, vodānacariyā ca sammāājīvassa, paggahacariyā ca sammāvāyāmassa,
upaṭṭhānacariyā ca sammāsatiyā, avikkhepacariyā ca sammāsamādhissa, imā aṭṭha
cariyāyo.
1. Paṭipatticariyā - pa, va, vi, ka
2. Chaajjhattikabāhiresu-pa, va, vi, ka
3. Catusu saccesu - pa, va, vi, ka
4. Catusu maggesu - pa, va, vi, ka
5. Paṭipatticariyāti - pa, va, vi, ka
6. Padesato - machasaṃ, syā
7. Pajahanto - machasaṃ, syā.
8. Viññāṇacariyāya carati - machasaṃ va, vi, ka
9. Dassanacariyā ñāṇacariyāca sammādiṭṭhiyā - pa, va, vi, ka
10. Abhiropanacariyā ma, cha, saṃ.
[BJT Page 492] [\x 492/]
Khaggavisāṇakappoti yathā khaggassa nāma visāṇaṃ ekaṃ hoti adutiyaṃ. Evameva so
paccekasambuddho, taṃkappo1 taṃsadiso2 tappaṭibhāgo. Yathā atiloṇaṃ vuccati loṇakappo,
atitittakaṃ vuccati tittakappo, atimadhuraṃ vuccati madhurakappo, atiuṇhaṃ vuccati
aggikappo, atisītaṃ vuccati himakappo, mahāudakakkhandho vuccati samuddakappo,
mahābhiññābalappatto sāvako vuccati satthukappoti. Evamesa so paccekasambuddho
taṃkappo taṃsadiso tappaṭibhāgo eko adutiyo muttabandhano sammā loke carati viharati
irīyati vattati paleti yapeti yāpetīti 'eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ
Aviheṭhayaṃ aññatarampi tesaṃ,
Na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
2.
Saṃsaggajātassa bhavanti snehā
Snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti,
Ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Saṃsaggajātassa bhavanti snehāti - 'saṃsaggā'ti dve saṃsaggā: dassanasaṃsaggo ca
savanasaṃsaggo ca. Katamo dassanasaṃsaggo: idhekacco passati itthiṃ vā kumāriṃ vā
abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ, disvā
passitvā anubyaṃjananaso nimittaṃ gaṇhāti: kesā vā sobhanā, mukhaṃ vā sobhanaṃ, akkhī
vā sobhanā, kaṇṇā vā sobhanā, nāsā vā sobhanā, oṭṭhā vā sobhanā, dantā vā sobhanā,
mukhaṃ vā sobhanā, gīvā vā sobhanā, thanā vā sobhanā, uraṃ vā sobhanā, udaraṃ vā
sobhanā, kaṭi vā sobhanā, ūru vā sobhanā, jaṅghā vā sobhanā, hatthā vā sobhanā, pādā vā
sobhanā, aṅguliyo vā sobhanā, nakhā vā sobhanā ti disvā passitvā abhinandati abhivadati
abhipattheti anussarati anuppādeti anubandhati rāgabandhanaṃ. Ayaṃ dassanasaṃsaggo.
1. Takkappo - machasaṃ syā.
2. Tassadiso - machasaṃ syā
[BJT Page 494] [\x 494/]
Katamo savaṇasaṃsaggo: idhekacco suṇāti amukasmiṃ nāma gāme vā nigame vā itthi vā
kumārī vā abhirūpā vā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatāti,
sutvā suṇitvā abhinandati abhivadati abhipattheti anuppādeti anubandhati rāgabandhanaṃ.
Ayaṃ savaṇasaṃsaggo.
.Snehāti dve snehā: taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca. Katamo taṇhāsneho: yāvatā
taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ1 odhikataṃ pariyantakataṃ2 pariggahitaṃ
mamāyitaṃ 'idaṃ (mama) etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā
rasā, phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā3 dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā
khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca4 koso
ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati,
yāvatā5ṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhāsneho.
Katamo diṭṭhisneho: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho6.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho7
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ8 yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhisneho.
Saṃsaggajātassa bhavanti snehāti - dassanasaṃsaggapaccayā ca savaṇasaṃsaggapaccayā ca
taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca bhavanti saṃbhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti
abhinibbattanti pātubhavantīti 'saṃsaggajātassa bhavanti snehā'.
Snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahotīti - 'snehāti' dve snehā: taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca.
Katamo taṇhāsneho: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ
pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā
mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā
kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatā5ṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhāsneho.
Katamo diṭṭhisneho: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhisneho. Dukkhamidaṃ pahotīti idhekacco kāyena
duccaritaṃ carati, vācāya duccaritaṃ carati, manasā duccaritaṃ carati, pāṇampi hanti9,
adinnampi ādiyati, sandhimpi chindati, nillopampi harati, ekāgārikampi karoti,
1. Sīmakataṃ - va, vi, ka. Machasaṃ
2. Pariyantikataṃ - pana. Machasaṃ
Pariyantikaṃ - va, vi, ka
3. Pāvuraṇā - machasaṃ.
4. Janapadā ca - va, vi, ka
5. Yā etā - pana.
6. Pariggāho - machasaṃ syā.
7. Vipariyāsaggāho - machasaṃ.
Vipariyesagāho - syā.
8. Āyatāvakambhi - va, vi, ka
Ayāthāvakasmiṃ - machasaṃ syā.
9. Bhanati - machasaṃ syā
[BJT Page 496] [\x 496/]
Paripanthepi tiṭṭhati, paradārampi gacchati, musāpi bhaṇati. Tamenaṃ gahetvā rañño
dassenti ayaṃ deva coro āgucārī, imassa yaṃ icchati taṃ daṇḍaṃ paṇehīti. Tamenaṃ rājā
paribhāsati, so paribhāsapaccayāpi dukkhaṃ domanassaṃ 1 paṭisaṃvedeti, etaṃ bhayaṃ
dukkhaṃ domanassaṃ. Kuto tassa: snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca
nandirāgapaccayā ca jātaṃ, ettakenapi rājā na tussati.
Tamenaṃ rājā bandhāpeti andubandhanena vā rajjubandhenena vā saṅkhalikabandhanena vā
vettabandhanena vā latābandhanena vā pakkhepabandhanena vā parikkhepabandhanena vā
gāmabandhanena vā nigamabandhanena vā nagarabandhanena vā raṭṭhabandhanena vā
janapadabandhanena vā, attamaso saccanīyampi karoti na te labbhā ito pakkamitunti. So
bandhanapaccayā pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Etaṃ bhayaṃ dukkhaṃ
domanassaṃ kuto tassa: snehapaccayā ca2. Nandipaccayā ca rāgapaccayā ca
nandirāgapaccayā ca jātaṃ, ettakenapi rājā na tussati.
Tamenaṃ rājā tassa3 dhanaṃ āhārapeti: ghataṃ vā sahassaṃ vā satasahassaṃ vā, so dhanajāni
paccayāpi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti etaṃ bhayaṃ dukkhaṃ domanassaṃ kuto
tassa: snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṃ ettakenapi
rājā na tussati.
Tamenaṃ rājā vividhā kammakāraṇā 4 kārāpeti: kasāhipi tāḷeti vettehipi tāḷeti,
addhadaṇḍakehipi5 tāḷeti, hatthampi chindati pādampi chindati hatthapādampi chindati,
kaṇṇampi chindati, nāsampi chindati, kaṇṇanāsampi chindati, bilaṅgathālikampi karoti,
saṅkhamuṇḍikampi karoti rāhumukhampi karoti, jotimālikampi karoti, hatthapajjotikampi
karoti, erakavattikampi karoti, cīrakavāsikampi karoti, eṇeyyakampi karoti,
balisamaṃsikampi karoti, kahāpaṇakampi karoti, khārāpatacchikampi karoti,
paḷighaparivattikampi karoti, paḷālapiṭṭhikampi karoti, tattenapi telena osiñcati,
sunakhehipi khādāpeti, jīvantampi sūle uttāseti, asināpi sīsaṃ chindati, so
kammakāraṇapaccayāpi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Etaṃ bhayaṃ dukkhaṃ
domanassaṃ kuto tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā
ca jātaṃ, rājā imesaṃ catunnaṃ daṇḍānaṃ issaro.
1. Dukkhadomanassaṃ - syā
2. Tassinehapaccayāca - va-vi-ka
3. Tassa ca - machasaṃ
4. Kammakaraṇāni - pa, -va-vi, -ka
Kammakāraṇā - machasaṃ.
5. Aḍḍhadaṇḍakehipi - va-vi-ka, machasaṃ
[BJT Page 498] [\x 498/]
So sakena kammena kāyassa bhedā parammaraṇā, apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ
upapajjati, tamenaṃ nirayapālā pañcavidhabandhanaṃ nāma kammakāraṇaṃ kārenti1 tattaṃ
ayokhīlaṃ hatthe gamenti, tattaṃ ayokhīlaṃ dutiye hatthe gamenti, tattaṃ ayokhīlaṃ pāde
gamenti, tattaṃ ayokhīlaṃ dutiye pāde gamenti. Tattaṃ ayokhīlaṃ majjhe urasmiṃ gamenti.
So tattha dukkhā tippā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālaṃ karoti yāva na taṃ
pāpaṃ kammaṃ byantīhoti. Etaṃ bhayaṃ dukkhaṃ domanassaṃ kuto tassa snehapaccayā ca
nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṃ.
Tamenaṃ nirayapālā saṃvesetvā2 kuṭārīhi tacchanti. Tamenaṃ nirayapālā uddhapādaṃ
adhosiraṃ gahetvā3 vāsīhi tacchanti. Tamenaṃ nirayapālā rathe yojetvā ādittāya paṭhaviyā
sampajjalitāya sajotibhūtāya sārentipi paccāsārentipi. 4 Tamenaṃ nirayapālā mahantaṃ
aṅgārapabbataṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtaṃ āropentipi oropentipi. Tamenaṃ
nirayapālā uddhapādaṃ adhosiraṃ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipanti ādittāya
sampajjalitāya sajotibhūtāya. So tattha pheṇuddehakaṃ paccati, so tattha pheṇuddehakaṃ
paccamāno sakimpi uddhaṃ gacchati, sakimpi adho gacchati, sakimpi tiriyaṃ gacchati. So
tattha tippā kharā5 kaṭukā vedanā vedeti. Na ca tāva kālaṃ karoti, yāva na taṃ pāpaṃ
kammaṃ byantīhoti. Etaṃ bhayaṃ dukkhaṃ domanassaṃ kuto tassa: snehapaccayā ca
nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṃ. Tamenaṃ nirayapālā mahāniraye
pakkhipanti. So kho pana mahānirayo:
1. ''Catukkaṇṇo catudvāro vibhatto bhāgaso mito
Ayo pākārapariyanto ayasā paṭikujjito,
2. Tassa ayomayā bhūmi6 jalitā tejasā yutā
Samantā yojanasataṃ pharitvā tiṭṭhati sabbadā. [A]
3. Kadariyā tāpanā ghorā accimanto durāsadā7
Lomahaṃsanarūpā ca bhismā paṭibhayā dukhā8[b]
4. Puratthimāya ca bhittiyā accikkhandho samuṭṭhito
Dahanto pāpakammante pacchimāya paṭihaññati,
5. Pacchimāya ca bhittiyā accikkhandho samuṭṭhito
Dahanto pāpakammante puratthimāya paṭihaññati,
1. Kammakāraṇaṃ - pama
Kammakāraṇaṃ karonti - machasaṃ
2. Saṃvesitvā - syā
3. hapetvā - pa-va-vi-ka
4. Harantipi paccāharantipi - va-vi-ka
5. Tibbā kharā - va, vi, ka, machasaṃ,
6. Tassa bheṭṭhā ayobhūmi, va, vi, ka
7. Accikkhandho durāsado - ma-va-vi-ka
8. Bhismā paṭibhayā dukkhā - va, vi, ka
[A.] Majjhimanikāya - uparipaṇṇāsaka - devadutasutta.
[B.] Saṃkiccajātaka.
[BJT Page 500] [\x 500/]
6. Uttarāya 9 bhittiyā accikkhandho samuṭṭhito
Dahanto pāpakammante1 dakkhiṇāya paṭihaññati,
7. Dakkhiṇāya ca bhittiyā accikkhandho samuṭṭhito
Dahanto pāpakammante uttarāya paṭihaññati,
8. Heṭṭhato ca samuṭṭhāya accikkhandho bhayānako
Dahanto pāpakammante chadanasmiṃ paṭihaññati,
9. Chadanamhā samuṭṭhāya accikkhandho bhayānako
Dahanto pāpakammante bhūmiyaṃ paṭihaññati,
10. Ayo kapālamādittaṃ saṃtattaṃ jalitaṃ yathā
Evaṃ avīcinirayo heṭṭhā upari passato,
11. Tattha sattā mahāluddā mahākibbisakārino
Accantapāpakammantā paccanti na ca mīyare,
12. Jātavedasamo kāyo tesaṃ nirayavāsinaṃ
Passa kammānaṃ daḷhattaṃ na bhasmā hoti napi masi.
13. Puratthimenapi dhāvanti tato dhāvanti pacchimaṃ
Uttarenapi dhāvanti tato dhāvanti dakkhiṇaṃ,
14. Yaṃ yaṃ disaṃ padhāvanti taṃ taṃ dvāraṃ pithīyati2
Abhinikkhamitāsā te sattā mokkhagavesino,
15. Na te tato nikkhamituṃ labhanti kammapaccayā
Tesaṃ ca pāpakammaṃ taṃ avipakkaṃ kataṃ bahu'nti.
Etaṃ bhayaṃ dukkhaṃ domanassaṃ kuto tassa: snehapaccayā ca nandipaccayā ca
rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṃ. Yāni ca nerayikāni dukkhāni yāni ca
tiracchānayonikāni dukkhāni yāni ca pettivisayikāni dukkhāni yāni ca mānussikāni dukkhāni
tāni kuto jātāni kuto sañjātāni kuto nibbattāni kuto abhinibbattāni kuto pātubhūtāni:
snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca bhavanti3.
Sambhavanti jāyanti saṃjāyanti nibbattanti abhinibbattanti pātubhavantīti 'snehanvayaṃ
dukkhamidaṃ pahoti. '
1. Mahanto pāpakammanto - va-vi-ka
2. Piṭhīyati - machasaṃ
3. Honti - pa-va-vi
[BJT Page 502] [\x 502/]
Ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamānoti: 'snehoti' deva snehā: taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca.
Katamo taṇhāsneho: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ
pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā
mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā
kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatā5ṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhāsneho.
Katamo diṭṭhisneho: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhisneho. Ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno'ti: taṇhā sneho
ca diṭṭhisneho ca ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno
upaparikkhamānoti 'ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Saṃsaggajātassa bhavanti snehā
Snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti,
Ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
3.
Mitte suhajje anukampamāno
Hāpeti atthaṃ paṭibaddhacitto, 1
Etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Mitte suhajje anukampamāno hāpeti atthaṃ paṭibaddhacittoti 'mitto'ti dve mittā:
agārikamitto ca anagārikamitto ca katamo agārikamitto: idhekacco duddadaṃ dadāti,
duccajaṃ cajati, dukkaraṃ karoti, dukkhamaṃ khamati, guyhamassa ācikkhati, guyhamassa
pariguyhati, āpadāsu na vijahati, jīvitaṃ cassa2 atthāya pariccattaṃ hoti, khīṇe nātimaññati.
Ayaṃ agārikamitto. Katamo anagārikamitto: idha bhikkhu piyo ca hoti manāpo ca garū ca
bhāvanīyo ca vattā ca vacanakkhamo ca gambhīraṃ ca kathaṃ kattā no ca aṭṭhāne niyojeti,
adhisīle samādapeti, catunnaṃ patiṭṭhānānaṃ bhāvanānuyoge samādapeti, catunnaṃ
sammappadhānānaṃ bhāvanānuyoge samādapeti, catunnaṃ iddhipādānaṃ bhāvanānuyoge
samādapeti, pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanānuyoge samādapeti, pañcannaṃ balānaṃ
bhāvanānuyoge samādapeti, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa
bhāvanānuyoge samādapeti. Ayaṃ anagārikamitto. Suhajjā vuccanti yehi saha āgamanaṃ
phāsu gamanaṃ phāsu nisajjā phāsu sayanaṃ phāsu ālapanaṃ phāsu sallapanaṃ phāsu
ullapanaṃ phāsu samullapanaṃ phāsu.
1. Paṭībandhacitto - va, vi
2. Jīvitassa atthāya - pa, va, vi
[BJT Page 504] [\x 504/]
Mitte suhajje anukampamāno hāpeti atthanti: mitte ca suhajje ca sandiṭṭhe ca sambhatte ca
sahāye ca anukampamāno anupekkhamāno anugayhamāno attatthampi paratthampi
ubhayatthampi hāpeti, diṭṭhadhammikampi atthaṃ hāpeti, samparāyikampi atthaṃ hāpeti,
paramatthampi atthaṃ hāpeti, pahāpeti parihāpeti paridhaṃseti parivajjeti antaradhāpetīti
'mitte suhajje anukampamāno hāpeti atthaṃ. Paṭibaddhacitto'ti dvīhi kāraṇehi
paṭibaddhacitto hoti: attānaṃ vā nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti
attānaṃ vā uccaṃ ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento pabaddhacitto hoti. Kathaṃ attānaṃ nīcaṃ
ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti. Kathaṃ attānaṃ nīcaṃ ṭhapento paraṃ
uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti: tumhe sampassantā me bahūpakārā ahaṃ tumhe
nissāya labhāmi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, yepi me aññe1
dātuṃ vā kātuṃ vā maññanti, tumhe nissāya tumhe sampassantā , yampi me porāṇaṃ
mātāpettikaṃ nāmagottaṃ tampi antarahitaṃ, tumhehi ahaṃ ñāyāmi, asukassa kulūpako
asukāya kulūpakoti. Evaṃ attānaṃ nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto2
hoti.
Kathaṃ attānaṃ uccaṃ ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti: ahaṃ tumhākaṃ
bahūpakāro. Tumhe maṃ āgamma buddhaṃ saraṇaṃ gatā, dhammaṃ saraṇaṃ gatā, saṅghaṃ
saraṇaṃ gatā, pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kāmesu micchācārā paṭiviratā
musāvādā paṭiviratā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā. Ahaṃ tumhākaṃ uddesaṃ
demi, paripucchaṃ demi, uposathaṃ ācikkhāmi, navakammaṃ adhiṭṭhāmi, atha ca pana
tumhe maṃ ujjhitvā3 aññe sakkarotha garukarotha mānetha pujethāti. Evaṃ attānaṃ uccaṃ
ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hotīti 'hāpeti atthaṃ paṭibaddhacitto'.
1. Yampi aññe - pana
2. Paṭibaddhacitto - va, vi, ka
3. Maṃ muñcitvā - pana.
[BJT Page 506] [\x 506/]
Etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamānoti: 'bhayanti: jātibhayaṃ jarābhayaṃ vyādhibhayaṃ
maraṇabhayaṃ rājabhayaṃ corabhayaṃ aggibhayaṃ udakabhayaṃ attānuvādabhayaṃ
parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayaṃ ūmibhayaṃ1 kumbhīlabhayaṃ
(āvaṭṭabhayaṃ) susukābhayaṃ2 ājīvakabhayaṃ asilokabhayaṃ parisāya sārajjabhayaṃ 3
madanabhayaṃ bhayānakattaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso ubbego utrāso: santhaveti
dve santhavā: taṇhāsanthavo ca diṭṭhisanthavo ca. Katamo taṇhāsanthavo: yāvatā
taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ
mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā
phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā
khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso
ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati,
yāvatāṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhāsanthavo.
Katamo diṭṭhisanthavo: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhisanthavo. Etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamānoti: etaṃ
bhayaṃ santhave pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti
'etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno eko caro khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Mitte suhajje anukampamāno - hāpeti atthaṃ paṭibaddhacitto,
Ekaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno - eko care khaggavisāṇakappo''ti.
[PTS Page 058] [\q 58/]
4.
Vaṃso visālova yathā visatto
Puttesu dāresu ca yā apekkhā,
Vaṃsakaḷīrova4 asajjamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Vaṃso visālova yathā visattoti 'vaṃso' vuccati vephagumbo yatā vephagumbasmiṃ porāṇakā
vaṃsā sattā visattā5 āsattā laggā laggitā paḷibuddhā' evameva 'visattikā' vuccati taṇhā: ''yo
rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ
gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā
visattikā suttaṃ visatā6 āyūhanī7 dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho
apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā
phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā8.
Jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā9 sādukamyatā,
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā
1. Ummibhayaṃ - va, vi, ka
2. Susumārabhayaṃ - machasaṃ.
3. Parissārajjabhayaṃ - machasaṃ,
4. Vaṃsokalirova - pa, va, vi, ka.
Vaṃsakkalīrova - machasaṃ.
5. Santo pana.
6. Visaṭā - ma, va, vi, ka
7. Āyunanī - machasaṃ
8. Jappāyanā - pana
9. Pucchañjikatā - machasaṃ
[BJT Page 508] [\x 508/]
Arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā
phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ
chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ
dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo1 taṇhānadī taṇhājālaṃ
taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ[a.] Visattikāti kenaṭṭhena
visattikā2: visālāti visattikā, visatāti visattikā, visaṭāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃ
haratīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā,
visaparibhogāti3, visattikā.
Visālā vā pana taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase
pasaṃsāya sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā
rūpadhātuyā arūpadhātuyā kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave asaññābhave
nevasaññānāsaññābhave ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave atīte anāgate
paccuppanne diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visatā vitthatāti visattikāti 'vaṃso
visālova yathā visatto'.
Puttesu dāresu ca yā apekkhāti 'putto'ti: cattāro puttā atrajo putto khettajo putto dinnako
putto antevāsiko putto. Dārā vuccanti bhariyāyo. Apekkhā vuccati4 taṇhā: ''yo rāgo sārāgo
anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho
paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā
suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho
paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā
dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā
loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā
patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā
nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā
dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ
upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ
dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ
taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho akusalamūla''nti 'puttesu dāresu ca yā apekkhā'.
1. Māragocaro - pana.
2. Visālatāti - pana.
3. Visapaṭibhāgāti - pana.
4. Apekkhā vuccanti - machasaṃ
[A.] Dhammasaṅgaṇi nikkhepakaṇḍa.
[BJT Page 510] [\x 510/]
Vaṃsakalīrova asajjamānoti 'vaṃso' vuccati vephagumbo, yathā vephagumbasmiṃ taruṇakā
kaḷīrā1 asattā alaggā2 apaḷibuddhā nikkhantā nissaṭā vippamuttā, evameva, asajjāti deva
sajjā3 taṇhāsajjā ca diṭṭhisajjā ca. Katamo taṇhāsajjā: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ
mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama,
ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā3
dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatāṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhāsajjā.
Katamo diṭṭhisajjā: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā
antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro
diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho. Abhiniveso
parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho
vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.
Ayaṃ diṭṭhisajjā tassa paccekasambuddhassa taṇhāsajjā pahīnā diṭṭhisajjā paṭinissaṭṭhā
taṇhāsajjāya4 pahīnattā diṭṭhisajjāya paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na sajjati,
sadde na sajjati, gandhe na sajjati, rase na sajjati, phoṭṭhabbe na sajjati, kule gaṇe āvāse
lābhe yase pasaṃsāya sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre
kāmadhātuyā rūpadhātuyā arūpadhātuyā kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave
asaññābhave nevasaññānāsaññābhave ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave
atīte anāgate paccuppanne diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na sajjati, na gaṇhāti5
na bajjhati na paḷibujjhati na muccati nikkhanto nissaṭo vippamutto visaṃyutto.
Vimariyādīkatena cetasā viharatīti 'vaṃsakaḷīrova asajjamāno eko care
khaggavisāṇakappo'ti.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Vaṃso visālova yathā visatto
Puttesu dāresu ca yā apekkhā
Vaṃsakaḷīrova asajjamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
5.
Migo araññamhi yathā abaddho6
Yenicchakaṃ gacchati gocarāya, 7
Viññū naro seritaṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Migo araññamhi yathā abaddho yenicchakaṃ gacchati gocarāyāti: 'migo'ti dve migā: eṇimigo
ca pasadamigo8 ca yathā āraññako migo araññe pavane ca caramāno vissattho gacchati
vissattho tiṭṭhati vissattho nisīdati, vissattho seyyaṃ kappeti. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''seyyathāpi bhikkhave āraññako migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati, vissattho
tiṭṭhati, vissattho nisīdati, vissattho seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu:
1. Taraṇa kalīrā - syā,
Taruṇakā kalīrakā - machasaṃ
2. Alaggā agadhitā - machasaṃ,
Alaggā apaliveṭhitā syā
3. Sajjanā - machasaṃ, syā
4. Taṇhāsajjanāya - machasaṃ, syā
5. Na gayhati - pana
6. Abandho - syā
7. Gocarasmiṃ - pana.
8. Sarabhamigo - syā.
[BJT Page 512] [\x 512/]
Anāpāthagato bhikkhave luddassa. Evameva kho bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi
vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ
upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave, bhikkhu andhamakāsi māraṃ apadaṃ
vadhitvā māracakkhuṃ adassanagato pāpimato. Punacaparaṃ bhikkhave vitakkavicārānaṃ
vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ
pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu
andhamakāsi māraṃ apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato. Punacaparaṃ
bhikkhave, bhikkhu pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhaṃ ca
kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti taṃ tatiyaṃ
jhānaṃ upasaṃpajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave, bhikkhu andhamakāsi māraṃ apadaṃ
vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhu
sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā
adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ
vuccati bhikkhave, bhikkhu andhamakāsi māraṃ apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ
gato pāpimato.
Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ
atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja
viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu andhamakāsi māraṃ apadaṃ vadhitvā
māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato. Punacaparaṃ bhikkhave bhikkhu sabbaso
ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anattaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja
viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ
samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati paññāya cassa disvā
āsavā parikkhīṇā honti. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma
nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā
honti. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ
upasampajja viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati bhikkhave
bhikkhu andhamakāsi māraṃ apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato
tiṇṇo loke visattikaṃ so vissattho gacchati, vissattho tiṭṭhati, vissattho nisīdati, vissattho
seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu: anāpāthagato bhikkhave pāpimatoti''[a ']migo araññamhi
yathā abaddho yenicchakaṃ gacchati gocarāya. '
[A.] Majjhimanikāya ariyapariyesana sutta.
[BJT Page 514] [\x 514/]
Viññū naro seritaṃ pekkhamānoti: 'viññū'ti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī
medhāvī. 'Naro'ti satto mānavo poso puggalo jīvo jāgū jantu indagu manujo. Serīti dve
serī: dhammopi serī puggalopi serī. Katamo dhammo serī: cattāro satipaṭṭhānā cattāro
sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo. Ayaṃ dhammo serī. Katamo puggalo serī: yo iminā serinā dhammena
samannāgato so vuccati puggalo serī.
Viññū naro seritaṃ pekkhamānoti: 'viññū naro seritaṃ dhammaṃ pekkhamāno dakkhamāno
olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti 'viññū naro seritaṃ pekkhamāno eko care
khaggavisāṇakappo.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Migo araññamhi yathā abaddho
Yenicchakaṃ gacchati gocarāya,
Viññū naro seritaṃ pakkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti
6.
Āmantanā hoti sahāyamajjhe
Vāse ca ṭhāne gamane cārikāya,
Anabhijjhataṃ seritaṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
[PTS Page 059] [\q 59/]
Āmantanā hoti sahāyamajjhe vāse ca ṭhāne gamane cārikāyāti: 'sahāyā' vuccanti yehi saha
āgamanaṃ phāsu, gamanaṃ phāsu, gamanāgamanaṃ phāsu, ṭhānaṃ phāsu, nisajjaṃ1. Phāsu,
sayanaṃ phāsu, ālapanaṃ phāsu, sallapanaṃ phāsu, ullapanaṃ phāsu, samullapanaṃ phāsu.
Āmantanā hoti sahāyamajjhe vāse ca ṭhāne gamane cārikāyāti sahāyamajjhe vāsepi ṭhānepi
gamanepi cārikāyapi attatthamantanā paratthamantanā ubhayatthamantanā
diṭṭhadhammikatthamantanā samparāyikatthamantanā paramatthatthamantanāti 'āmantanā
hoti sahāyamajjhe vāse ca ṭhāne gamane cārikāya'.
1. Nisajjanaṃ - machasaṃ
[BJT Page 516] [\x 516/]
Anabhijjhitaṃ seritaṃ pekkhamānoti: anabhijjhitaṃ etaṃ vatthu bālānaṃ asappurisānaṃ
titthiyānaṃ titthiyasāvakānaṃ: yadidaṃ bhaṇḍu kāsāyavatthavasanatā. Abhijjhitaṃ etaṃ
vatthū paṇḍitānaṃ sappurisānaṃ buddhasāvakānaṃ paccekabuddhānaṃ yadidaṃ
bhaṇḍukāsāyavatthavasanatā. Serīti dve serī: dhammopi serī puggalopi serī. Katamo
dhammo serī: cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni
pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Ayaṃ dhammo serī. Katamo puggalo
serī: yo iminā serinā dhammena samannāgato so vuccati puggalo serī. Anabhijjhataṃ seritaṃ
pekkhamānoti: seritaṃ dhammaṃ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno
upaparikkhamānoti 'anabhijjhitaṃ seritaṃ pekkhamāno eko care khaggavisāṇakappo'
Tenāha so paccekasambuddho:
''Āmantanā hoti sahāyamajjhe
Vāse ṭhāne gamane cārikāya,
Anabhijjhataṃ seritaṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
7
Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe
Puttesu ca vipulaṃ hoti pemaṃ,
Piyavippayogaṃ vijigucchamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Khiḍḍāratī hoti sahāyamajjheti 'khiḍḍā'ti dve khiḍḍā kāyikā ca khiḍḍā vācasikā ca
khiḍḍā. Katamā kāyikā khiḍḍā: hatthīhipi kīḷanti, assehipi kīḷanti rathehipi kīḷanti,
dhanūhipi kīḷanti, aṭṭhapadepi kīḷanti, dasapadepi kīḷanti, ākāsepi kīḷanti,
parihārapathepi kīḷanti, santikāyapi kīḷanti, khalikāyapi kīḷanti, ghaṭikāyapi kīḷanti,
salakahatthenapi kīḷanti, akkhehipi1 kīḷanti, paṅgavīrenapi kīḷanti, vaṃkakenapi kīḷanti,
mokkhavikāyapi kīḷanti, ciṅgulakenapi kīḷanti, pattāḷhakenapi kīḷanti, rathakenapi kīḷanti,
dhanukenapi kīḷanti, akkharikāyapi kīḷanti, manesikāyapi kīḷanti, yathāvajjenapi kīḷanti.
Ayaṃ kāyikā khiḍḍā.
1. Akkhenapi - va, vi, machasaṃ
[BJT Page 518] [\x 518/]
Katamā vācasikā khiḍḍā: mukhabherikaṃ mukhālambaraṃ mukhadeṇḍimakaṃ1
mukhacalimakaṃ2 mukhabherūlakaṃ3 mukhadaddarikaṃ nāṭakaṃ lāsaṃ gītaṃ dvakammaṃ,
ayaṃ vācasikā khiḍḍā. Ratīti anukkaṇṭhitādhivacanametaṃ ratīti. 'Sahāyā' vuccanti yehi
saha āgamanaṃ phāsu, gamanaṃ phāsu, gamanāgamanaṃ phāsu, ṭhānaṃ phāsu, nisajjā
phāsu, sayanaṃ phāsu, ālapanaṃ phāsu, sallapanaṃ phāsu, ullapanaṃ phāsu, samullapanaṃ
phāsu. Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe'ti khiḍḍā ca rati ca sahāyamajjhe hotīti 'khiḍḍā ratī
hoti sahāyamajjhe'.
Puttesu ca vipulaṃ hoti pemanti: 'puttā'ti cattāro puttā atrajo putto khettajo putto dinnako
putto antevāsiko putto. Puttesu ca vipulaṃ hoti pemanti puttesu ca adhimattaṃ hoti pemanti
'puttesu ca vipulaṃ hoti pemaṃ'.
Piyavippayogaṃ vijigucchamānoti dve piyā: sattā vā' saṅkhārā vā katame sattā piyā: idha
yassa te honti, atthakāmā hitakāmā phāsukāmā yogakkhemakāmā mātā vā pitā vā bhātā vā
bhaginī vā putto vā dhītā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā ime sattā piyā. Katame
saṅkhārā piyā: manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā
phoṭṭhabbā. Ime saṅkhārā piyā. Piyavippayogaṃ vijigucchamānoti: piyānaṃ vippayogaṃ
vijigucchamāno aṭṭīyamāno harāyamānoti 'piyavippayogaṃ vijigucchamāno eko care
khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe
Puttesu ca vipulaṃ hoti pemaṃ,
Piyavippayogaṃ vijigucchamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Mukhaḍiṃḍamakaṃ - machasaṃ,
2. Mukhavālikaṃ - pu.
3. Mukhakerekā - machasaṃ,
[BJT Page 520] [\x 520/]
8.
Cātuddiso appaṭigho ca hoti
Santussamāno itarītarena,
Parissayānaṃ sahitā achambhi
Eko care khaggavisāṇakappo.
Cātuddiso appaṭigho ca hotīti 'cātuddisoti so paccekasambuddho mettāsahagatena cetasā
ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthaṃ, iti uddhamado1
tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena
mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena2 pharitvā viharati. Karuṇāsahagatena
cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā viharati.
Muditāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā
viharati. Upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena
abyāpajjhena pharitvā viharati. Cātuddiso appaṭigho ca hotīti: mettāya bhāvitattāya ye
puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti ye dakkhiṇāya disāya sattā te appaṭikūlā
honti, ye pacchimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya disāya sattā te appaṭikūlā
honti. Ye puratthimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya anudisāya sattā
te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya
anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, yo heṭṭhimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye
uparimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye disāsu vidisāsu sattā te appaṭikūlā, honti,
karuṇāya bhāvitattāya ye puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti ye dakkhiṇāya
disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya
disāya sattā te appaṭikūlā honti. Ye puratthimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye
dakkhiṇāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya anudisāya sattā te
appaṭikūlā honti, ye uttarāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, yo heṭṭhimāya disāya
sattā te appaṭikūlā honti, ye uparimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye disāsu vidisāsu
sattā te appaṭikūlā, honti, muditāya bhāvitattāya ye puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā
honti ye dakkhiṇāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya disāya sattā te
appaṭikūlā honti, ye uttarāya disāya sattā te appaṭikūlā honti. Ye puratthimāya anudisāya
sattā te appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya
anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, yo
heṭṭhimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uparimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti,
ye disāsu vidisāsu sattā te appaṭikūlā, honti, upekkhāya bhāvitattāya ye
Puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti ye dakkhiṇāya disāya sattā te appaṭikūlā
honti, ye pacchimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya disāya sattā te appaṭikūlā
honti. Ye puratthimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya anudisāya sattā
te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya
anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, yo heṭṭhimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye
uparimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye disāsu vidisāsu sattā te appaṭikūlā, hontīti
'cātuddiso appaṭigho ca hoti. '
Santussamāno itarītarenāti: so paccekasambuddho santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena
itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī na ca cīvarahetu3 anesanaṃ (appatirūpaṃ4)
āpajjati. Aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati, laddhā ca cīvaraṃ agathito5 amucchito
anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati tāya ca pana
itarītaracīvarasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti,
1. Uddhaṃ adho - pa, va, vi,
2. Abyāpajjena - machasaṃ
3. Na cīvarahetu - pa, vi, ka,
4. Apaṭirūpaṃ - pa, va, vi, ka, syā,
5. Agadhito - machasaṃ
[BJT Page 522] [\x 522/]
Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno patissato. Ayaṃ vuccati paccekasambuddho porāṇe
aggaññe ariyavaṃse ṭhito. Santuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena
itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī na ca piṇḍapātahetu anesanaṃ appatirūpaṃ
āpajjati. Aladdhā ca piṇḍapātaṃ na paritassati, laddhā ca piṇḍapātaṃ agathito amucchito
anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati tāya ca pana
itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti, yo hi tattha dakkho
analaso sampajāno patissato. Ayaṃ vuccati paccekasambuddho porāṇe aggaññe ariyavaṃse
ṭhito. Santuṭṭho hoti itarītarena senāsanena itarītarasenāsanasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī na
ca piṇḍapātahetu anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjati. Aladdhā ca senāsanaṃ na paritassati,
laddhā ca senāsanaṃ agathito amucchito anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño
paribhuñjati tāya ca pana itarītarasenāsanasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ
vambheti, yo hi tattha dakkho analaso sampajāno patissato. Ayaṃ vuccati
paccekasambuddho porāṇe aggaññe ariyavaṃse ṭhito. Santuṭṭho hoti itarītarena
gilānapaccayabhesajjaparikkhārena, itarītaragilānapaccayabhesajjaparikkhārasantuṭṭhiyā ca
vaṇṇavādī na ca gilānapaccayabhesajjaparikkhārahetu anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjati.
Aladdhā ca piṇḍapātaṃ na paritassati, laddhā ca gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ agathito
amucchito anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati tāya ca pana
itarītaragilānapaccayabhesajjaparikkhārasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti,
yo hi tattha dakkho analaso sampajāno patissato. Ayaṃ vuccati paccekasambuddho porāṇe
aggaññe ariyavaṃse ṭhitoti 'santussamāno itarītarena'.
Parissayānaṃ sahitā achambhīti' - parissayā'ti dve parissayā: pākaṭaparissayā ca
paṭicchannaparissayā ca. Katame pākaṭaparissayā: sīhā vyagghā dīpī acchā taracchā kokā
mahisā1 'hatthi ahi vicchikā satapadī corā vā assu mānavā vā katakammā vā akatakammā
vā. Cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo
dantarogo kāso sāso pināso ḍaho2 jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā ghūlā visūcikā
kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ
madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā
vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā
opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā, sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapa3samphassā iti vā. Ime vuccanti pākaṭaparissayā.
1. Mahiṃsā - machasaṃ,
Gomahisā - syā, va, vi
2. Ḍāho - machasaṃ,
3. Sarīsapa - machasaṃ,
[BJT Page 524] [\x 524/]
Katame paṭicchannaparissayā: kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ
kāmacchandanīvaraṇaṃ vyāpādanīvaraṇaṃ thīnamiddhanīvaraṇaṃ
uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ rāgo doso moho kodho upanāho makkho
paḷāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pamādo,
sabbe kilesā sabbe duccaritā sabbe darathā sabbe pariḷāhā sabbe santāpā
sabbākusalābhisaṃkhārā. Ime vuccanti paṭicchannaparissayā'.
Parissayāti - kenaṭṭhena parissayā: parisahantīti parissayā, parihānāya saṃvattantīti
parissayā, tatrāsayāti parissayā.
Kathaṃ parisahantīti parissayā: te parissayā taṃ puggalaṃ sahanti parisahanti abhibhavanti
ajjhottharanti pariyādiyanti parimaddanti, 1 evaṃ parisahantīti parissayā.
Kathaṃ parihānāya saṃvattantīti parissayā: te parissayā kusalānaṃ dhammānaṃ antarāyāya
parihānāya saṃvattanti. Katamesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ: sammāpaṭipadāya
anulomapaṭipadāya apaccanīkapaṭipadāya anvatthapaṭipadāya
dhammānudhammapaṭipadāya sīlesu paripūrakāritāya indriyesu guttadvāratāya bhojane
mattaññutāya jāgariyānuyogassa, satisampajaññassa catunnaṃ satipaṭṭhānaṃ
bhāvanānuyogassa, catunnaṃ sammappadhānānaṃ bhāvanānuyogassa, catunnaṃ
iddhipādānaṃ bhāvanānuyogassa, pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanānuyogassa, pañcannaṃ
balānaṃ bhāvanānuyogassa, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ bhāvanānuyogassa, ariyassa
aṭṭhaṅgikassa maggassa bhāvanānuyogassa, imesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ antarāyāya
parihānāya saṃvattanti, evaṃ2 parihānāya saṃvattantīti parissayā.
Kathaṃ tatrāsayāti parissayā: tatthete3 pāpakā akusalā dhammā uppajjanti
attabhāvasannissayā, yathā bile bilāsayā pāṇā sayanti, dake dakāsayā4 pāṇā sayanti, vane
vanāsayā pāṇā sayanti, rukkhe rukkhāsayā pāṇā sayanti, evameva tatthete pāpakā akusalā
dhammā uppajjanti attabhāvasannissayāti evampi tatrāsayāti parissayā.
1. Maddanti - machasaṃ, va, vi
2. Iti evaṃ - pana
3. Tatra te - va, vi
4. Udake udakasyā - machasaṃ,
[BJT Page 526] [\x 526/]
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Sāntevāsiko bhikkhave, bhikkhu sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati. Kathaṃ ca
bhikkhave, bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati: idha bhikkhave,
bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā
saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko
vuccati. Te naṃ samudācaranti1 samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti, tasmā
'sācariyakoti vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā uppajjanti ye
pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā
akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ
pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno
ghānena gandhaṃ ghāyitvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā
tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te
naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti
vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjanti ye pāpakā
akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā
dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā
akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno kāyena
phoṭṭhabbaṃ phusitvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā
tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te
naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti
vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjanti ye
pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā
akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ
pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyako'ti2 vuccati. Evaṃ kho bhikkhave, bhikkhu
sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsuviharatī'ti[a] evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Tayome bhikkhave, antarā malā antarā amittā antarā sapattā antarā vadhakā antarā
paccatthikā. Katame tayo: lobho bhikkhave, antarā malaṃ antarā amitto antarā sapatto antarā
vadhako antarā paccatthiko. Doso bhikkhave, antarā malaṃ antarā amitto antarā sapatto
antarā vadhako antarā paccatthiko. Moho bhikkhave, antarā malaṃ antarā amitto antarā
sapatto antarā vadhako antarā paccatthiko. Ime kho bhikkhave, tayo antarā malā3 antarā
amittā antarā sapattā antarā vadhakā antarā paccatthikā. [B]
1. ''Anatthajanano lobho lobho cittappakopano
Bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati.
2. Luddho atthaṃ na jānāti luddho dhammaṃ na passati
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti yaṃ lobho sahate naraṃ.
3. Anatthajanano doso doso cittappakopano
Bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati. [B]
1. Tena samudācarena - machasaṃ,
2. Sāvariyakoti - va-vi
3. Antarāmalo - machasaṃ,
[A.] Salāyatanasaṃyutta - navapurāṇavagga
[B.] Itivuttaka - catutthavagga malasutta
[BJT Page 528] [\x 528/]
4. Duṭṭho atthaṃ na jānāti duṭṭho dhammaṃ na passati
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti yaṃ doso sahate naraṃ.
5. Anatthajanano moho moho cittappakopano
Bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati.
6. Mūḷho atthaṃ na jānāti mūḷho dhammaṃ na passati
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti yaṃ moho sahate nara''nti. [A]
Evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Tayo kho mahārāja, purisassa dhammā ajjhattaṃ uppajjamānā uppajjanti ahitāya dukkhāya
aphāsuvihārāya. Katame tayo: lobho kho mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṃ
uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. Doso kho mahārāja, purisassa
dhammo ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. Moho kho
mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya
aphāsuvihārāya. Ime kho mahārāja, tayo purisassa dhammā ajjhattaṃ uppajjamānā uppajjanti
ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. ''[B]
7. ''Lobho doso ca moho ca purisaṃ pāpacetasaṃ
Hiṃsanti atta sambhūtā tacasāraṃva samphala''nti. [B]
Evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
8. ''Rāgo ca doso ca ito nidānā
Arati rati lomahaṃso itojā,
Ito samuṭṭhāya manovitakkā
Kumārakā dhaṃkamivossajantī''ti[c]
Evampi tatrāsayāti parissayā.
Parissayānaṃ sahitāti parissaye sahitā ārādhitā ajjhottharitā pariyāditā paṭinissaṭāti
'parissayānaṃ sahitā'.
[A.] Itivuttaka - catutthavagga malasutta
[B.] Kosala saṃyutta - paṭhamavagga
[C.] Suttanipāta - sūcilomasutta
[BJT Page 530] [\x 530/]
Achambhīti so paccekasambuddho abhīru achambhi anutrāsi apalāyi pahīnabhayabheravo
vigatalomahaṃso viharatīti parissayānaṃ sahitā achambhi eko care khaggavisāṇakappo,
Tenāha so paccekasambuddho:
''Cātuddiso appaṭigho ca hoti
Santussamāno itarītarena,
Parissayānaṃ sahitā achambhi
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
9.
Dussaṅgahā pabbajitāpi eke
Atho gahaṭṭhā gharamāvasantā,
Appossukko paraputtesu hutvā
Eko caro khaggavisāṇakappo.
Dussaṅgahā pabbajitāpi eketi ''pabbajitāpi idhekacce nissayepi diyyamāne uddesepi
diyyamāne paripucchāyapi diyyamāne cīvarepi diyyamāne pattepi diyyamāne lohathālakepi
diyyamāne dhammakarekepi''1 diyyamāne parissāvanepi diyyamāne thavikepi diyyamāne
upāhanepi diyyamāne kāyabandhanepi diyyamāne na sussūsanti na sotā odahanti na
aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ
karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke.
Atho gahaṭṭhā gharamāvasantāti gahaṭṭhāpi idhekacce hatthimhipi diyyamāne na
sussūsanti na sotā odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ
paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Rathepi
diyyamāne na sussūsanti na sotā odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā
avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke.
Khettepi diyyamāne na sussūsanti na sotā odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā
avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke.
Vatthumhipi diyyamāne na sussūsanti na sotā odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti,
anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā
pabbajitāpi eke. Hiraññepi diyyamāne na sussūsanti na sotā odahanti na aññācittaṃ
upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ karontī'ti
'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Suvaṇṇepi diyyamāne na sussūsanti na sotā odahanti na
aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva mukhaṃ
karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Diyyamāne gāmepi diyyamāne na sussūsanti na sotā
odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva
mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Nigamepi diyyamāne na sussūsanti na sotā
odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva
mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Nagarepi diyyamāne na sussūsanti na sotā
odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva
mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Raṭṭhepi diyyamāne na sussūsanti na sotā
odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino aññeneva
mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke. Janapadepi diyyamāne na sussūsanti2 na
sotā odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti, anassavā avacanakaraṃ paṭilomavuttino
aññeneva mukhaṃ karontī'ti 'dussaṅgahā pabbajitāpi eke.
Appossukko paraputtesu hutvāti. Attānaṃ ṭhapetvā sabbe imasmiṃ atthe paraputtā, tesu
paraputtesu appossukko hutvā avyāvaṭo hutvā anapekkho hutvāti 'appossukko paraputtesu
hutvā eko care khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Dussaṅgahā pabbajitāpi eke
Atho gahaṭṭhā gharamāvasantā
Appossukko paraputtesu hutvā
Eko care khaggavisāṇakappo'ti.
1. Dhammakaraṇepi - machasaṃ,
2. Na saṇanti - machasaṃ,
[BJT Page 532] [\x 532/]
[PTS Page 060] [\q 60/]
10.
Voropayitvā gihibyañjanāni
Saṃsīnapatto1 yathā koviḷāro,
Chetvāna vīro2, gihibandhanāni
Eko care khaggavisāṇakappo.
Voropayitvā gihibyañjanānīti 'gihibyañjanaṃ' vuccanti kesā ca massu ca mālā ca gandhaṃ ca
vilepanaṃ ca ābharaṇaṃ ca piḷandhanaṃ ca vatthaṃ ca pārupanaṃ ca veṭhanaṃ na
ucchādanaṃ parimaddanaṃ nahāpanaṃ sambāhanaṃ ādāsaṃ añjanaṃ mālāgandhavilepanaṃ
mukhacuṇṇakaṃ mukhalepanaṃ hatthabandhaṃ sikhābandhaṃ daṇḍaṃ nālikaṃ khaggaṃ
chattaṃ (chatrūpāhanaṃ) uṇhīsaṃ maṇiṃ vālavījaniṃ odātāni vatthāni dīghadasāni, iti vā,
voropayitvā gihibyaṃjanānīti gihibyañjanāni oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā
paṭippassambhayitvāti, voropayitvā gihibyañjanāni'.
Saṃsīnapatto yathā koviḷāroti yathā koviḷārassa pattāni tāni saṃsīnāni3 patitāni paripatitāni,
evameva tassa paccekasambuddhassa gihibyañjanāni sīnāni saṃsīnāni patitānīti
saṃsīnapatto yathā koviḷāro.
Chetvāna vīro gihibandhanānīti vīro'ti viriyavāti vīro, pahūti vīro, visavīti vīro, alamattoti
vīro, sūroti vīro, vikkanto abhīru acchambhi anutrāsi apalāyī pahīnabhayabheravoti vīro,
vigatalomahaṃsoti vīro:
1. ''Virato idha sabbapāpakehi nirayadukkhamaticca viriyavāso,
So viriyavā padhānavā vīro tādi, pavuccate tathattā''ti.
Gihibandhanāni4' vuccanti puttā ca dārā ca5 dāsī ca dāsā ca ajeḷakā ca kukkuṭasūkarā ca
hatthigavāssavaḷavā ca khettaṃ ca vatthuṃ ca hiraññaṃ ca suvaṇṇaṃ ca
gāmanigamarājadhāniyo ca raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca yaṃ kiñci
rajanīyavatthu, chetvāna vīro gihibandhanānīti so paccekasambuddho vīro gihibandhanāni
chinditvā samucchinditvā jahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti 'chetvāna
vīro gihibandhanāni eko ca care khaggavisāṇakappo.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Voropayitvā gihibyañjanāni
Saṃsīnapatto yathā koviḷāro,
Chetvāna vīro gihibandhanāni
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
Paṭhamo vaggo.
1. Saṃjinnapatto - machasaṃ, syā,
2. Dhīro - va, -vi
3. Chinnāni saṃchinnāni - machasaṃ, syā
4. Gihibandhanāvuccati - pa, va, vi
5. Bhariyā ca - machasaṃ,
6. Dhīro - va-vi
[BJT Page 534] [\x 534/]
1.
Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ,
Abhibhuyya sabbāni parissayāni
Careyya tenattamano satīmā.
Sace labhetha nipakaṃ sahāyanti: sace nipakaṃ paṇḍitaṃ paññavantaṃ1. Buddhimantaṃ
ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāviṃ sahāyaṃ labheyya, paṭilabheyya adhigaccheyya vindeyyāti 'sace
labhetha nipakaṃ sahāyaṃ'.
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīranti: 'saddhiṃ cara'nti ekato caraṃ, sādhuvihārinti
paṭhamenapi jhānena sādhuvihāriṃ dutiyenapi jhānena sādhuvihāriṃ catutthenapi jhānena
sādhuvihāriṃ mettāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ karuṇāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ
muditāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ upekkhāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ,
ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ
ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi
sādhuvihāriṃ nirodhasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ phalasamāpattiyāpi sadhuvihāriṃ.
Dhīranti: paṇḍitaṃ paññavantaṃ1 buddhimantaṃ ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāvinti 'saddhiṃ
caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ'.
Abhibhuyya sabbāni parissayānīti: 'parissayā'ti dve parissayā: pākaṭaparissayā ca
paṭicchannaparissayā ca. Katame pākaṭaparissayā: sīhā vyagghā dīpī acchā taracchā kokā
mahisā 'hatthi ahi vicchikā satapadī corā vā assu mānavā vā katakammā vā akatakammā vā.
Cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo
dantarogo kāso sāso pināso ḍaho jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā ghūlā visūcikā
kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ
madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā
vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā
opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā, sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapa3samphassā iti vā. Ime vuccanti pākaṭaparissayā.
Katame paṭicchannaparissayā: kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ
kāmacchandanīvaraṇaṃ vyāpādanīvaraṇaṃ thīnamiddhanīvaraṇaṃ
uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ rāgo doso moho kodho upanāho makkho
paḷāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pamādo,
sabbe kilesā sabbe duccaritā sabbe darathā sabbe pariḷāhā sabbe santāpā
sabbākusalābhisaṃkhārā. Ime vuccanti paṭicchannaparissayā'.
Parissayāti - kenaṭṭhena parissayā: parisahantīti parissayā, paribhānāya saṃvattantīti
parissayā, tatrāsayāti parissayā.
Kathaṃ parisahantīti parissayā: te parissayā taṃ puggalaṃ sahanti parisahanti abhibhavanti
ajjhottharanti pariyādiyanti parimaddanti, evaṃ parisahantīti parissayā.
Kathaṃ parihānāya saṃvattantīti parissayā: te parissayā kusalānaṃ dhammānaṃ antarāyāya
parihānāya saṃvattanti. Katamesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ: sammāpaṭipadāya
anulomapaṭipadāya apaccanīkapaṭipadāya anvatthapaṭipadāya
dhammānudhammapaṭipadāya sīlesu paripurakāritāya indriyesu guttadvāratāya bhojane
mattaññutāya jāgariyānuyogassa, satisampajaññassa catunnaṃ satipaṭṭhānaṃ
bhāvanānuyogassa, catunnaṃ sammappadhānānaṃ bhāvanānuyogassa, catunnaṃ
iddhipādānaṃ bhāvanānuyogassa, pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanānuyogassa, pañcannaṃ
balānaṃ bhāvanānuyogassa, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ bhāvanānuyogassa, ariyassa
aṭṭhaṅgikassa maggassa bhāvanānuyogassa, imesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ antarāyāya
parihānāya saṃvattanti, evaṃ parihānāya saṃvattantīti parissayā.
Kathaṃ tatrāsayāti parissayā: tatthete pāpakā akusalā dhammā uppajjanti
attabhāvasannissayā, yathā bile bilāsayā pāṇā sayanti, dake dakāsayā pāṇā sayanti, vane
vanāsayā pāṇā sayanti, rukkhe rukkhāsayā pāṇā sayanti, evameva tatthete pāpakā akusalā
dhammā uppajjanti attabhāvasannissayāti evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Sāntevāsiko bhikkhave, bhikkhu sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati. Kathaṃ ca
bhikkhave, bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati: idha bhikkhave,
bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā
saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko
vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti, tasmā
'sācariyakoti vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā uppajjanti ye
pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā
akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ
pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno
ghānena gandhaṃ ghāyitvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā
tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te
naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti
vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjanti ye pāpakā
akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā
dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā
akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno kāyena
Phoṭṭhabbaṃ phusitvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā
tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te
naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyakoti
vuccati. Punacaparaṃ bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjanti ye
pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā tyāssa anto vasanti anvāssavanti pāpakā
akusalā dhammāti, tasmā sāntevāsiko vuccati. Te naṃ samudācaranti samudācaranti naṃ
pāpakā akusalā dhammāti, tasmā 'sācariyako'ti vuccati. Evaṃ kho bhikkhave, bhikkhu
sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharatī'ti evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Tayome bhikkhave, antarā malā antarā amittā antarā sapattā antarā vadhakā antarā
paccatthikā. Katame tayo: lobho bhikkhave, antarā malaṃ antarā amitto antarā sapatto antarā
vadhako antarā paccatthiko. Doso bhikkhave, antarā malaṃ antarā amitto antarā sapatto
antarā vadhako antarā paccatthiko. Moho bhikkhave, antarā malaṃ antarā amitto antarā
sapatto antarā vadhako antarā paccatthiko. Ime kho bhikkhave, tayo antarā malā antarā
amittā antarā sapattā antarā vadhakā antarā paccatthikā.
1. ''Anatthajanano lobho lobho cittappakopano
Bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati.
2. Luddho atthaṃ na jānāti luddho dhammaṃ na passati
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti yaṃ lobho sahate naraṃ.
3. Anatthajanano doso doso cittappakopano
Bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati.
4. Duṭṭho atthaṃ na jānāti duṭṭho dhammaṃ na passati
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti yaṃ doso sahate naraṃ.
5. Anatthajanano moho moho cittappakopano
Bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati.
6. Mūḷho atthaṃ na jānāti mūḷho dhammaṃ na passati
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti yaṃ moho sahate nara''nti.
Evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''Tayo kho mahārāja, purisassa dhammā ajjhattaṃ uppajjamānā uppajjanti ahitāya dukkhāya
aphāsuvihārāya. Katame tayo: lobho kho mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṃ
uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. Doso kho mahārāja, purisassa
dhammo ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. Moho kho
mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya
aphāsuvihārāya. Ime kho mahārāja, tayo purisassa dhammā ajjhattaṃ uppajjamānā uppajjanti
ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. ''
7. ''Lobho doso ca moho ca purisaṃ pāpacetasaṃ
Hiṃsanti atta sambhūtā tacasāraṃva samphala''nti.
Evampi tatrāsayāti parissayā.
Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
8. ''Rāgo ca doso ca ito nidānā
Arati rati lomahaṃso itojā,
Ito samuṭṭhāya manovitakkā
Kumārakā dhaṃkamivossajantī''ti
Evampi tatrāsayāti parissayā.
Parissayānaṃ sahitāti parissaye sahitā ārādhitā ajjhottharitā pariyāditā paṭinissaṭāti
'parissayānaṃ sahitā'.
Abhibhuyya sabbāni parissayānīti: sabbe parissaye abhibhuyya abhibhavitvā ajjhotharitvā
madditvāti 'abhibhuyya sabbāni parissayāni'.
Careyya tenattamano satīmāti so paccekasambuddho tena nepakkena paṇḍitena
paññavantena buddhimantena ñāṇinā vibhāvinā medhāvinā sahāyena saddhiṃ attamano
tuṭṭhamano haṭṭhamano pahaṭṭhamano udaggamano muditamano careyya vihareyya
irīyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti 'careyya tenattamano' satīmāti: so
paccekasambuddho satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato cirakatampi
cirabhāsitampi saritā anussaritāti 'careyya tenattamano satīmā'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ
Abhibhuyya sabbāni parissayāni
Careyya tenattamano satīmāti''
1. Paññāvanataṃ-va-vi
[BJT Page 536] [\x 536/]
2.
No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ,
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya
Eko care khaggavisāṇakappo,
[PTS Page 061] [\q 61/]
No ce labhetha nipakaṃ sahāyanti no ce nipakaṃ paṇḍitaṃ paññavantaṃ buddhimantaṃ
ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāviṃ sahāyaṃ labheyya paṭilabheyya adhigaccheyya vindeyyāti 'no ce
labhetha nipakaṃ sahāyaṃ'.
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīranti: 'saddhiṃ cara'nti ekato caraṃ, sādhuvihārinti
paṭhamenapi jhānena sādhuvihāriṃ dutiyenapi jhānena sādhuvihāriṃ catutthenapi jhānena
sādhuvihāriṃ mettāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ karuṇāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ
muditāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ upekkhāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ,
ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ
ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi
sādhuvihāriṃ nirodhasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ phalasamāpattiyāpi sadhuvihāriṃ.
Dhīranti: paṇḍitaṃ paññavantaṃ buddhimantaṃ ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāvinti 'saddhiṃ caraṃ
sādhuvihāri dhīraṃ'.
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyāti: yathā rājā khattiyo muddhābhisitto vijitasaṅgāmo
nihatapaccāmitto laddhādhippāyo paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro raṭṭhaṃ ca janapadaṃ ca
kosaṃ ca koṭṭhāgāraṃ ca pahūtahiraññasuvaṇṇaṃ nagaraṃ ca pariccajitvā kesamassuṃ
ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ
upagantvā eko carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, evaṃ paccekasambuddhopi
sabbaṃ gharāvāsapaḷibodhaṃ chinditvā puttadārapaḷibodhaṃ chinditvā ñātipaḷibodhaṃ
chinditvā mittāmaccapaḷibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati
irīyati vatteti1 pāleti yapeti yāpetīti 'rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya eko care
khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ,
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Vattati - pa-va-va-vi
[BJT Page 538] [\x 538/]
3.
Addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ
Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā
Ete aladdhā anavajjabhojī
Eko care khaggavisāṇakappo.
Addhā pasaṃsāma sahāyasampadanti 'addhā'ti ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ
nikkaṅkhavacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ apaṇṇakavacanaṃ
aviruddhavacanaṃ avatthāpanavacanametaṃ addhāti. Sahāyasampadanti sahāyasampadā
vuccati yo so sahāyo asekkhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekkhena
samādhikkhandhena1 asekkhena paññākkhandhena samannāgato hoti, asekkhena
vimuttikkhandhena samannāgato hoti, asekkhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena
samannāgato hoti. Addhā pasaṃsāma sahāyasampadanti sahāyasampadaṃ pasaṃsāma
thomema kittema vaṇṇemāti 'addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ'.
Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyāti: seṭṭhā honti sahāyā sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā
vimuttiñāṇadassanena, samā sadisā honti sahāyā sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā
vimuttiñāṇadassanena seṭṭhā vā sahāyā sadisā vā sahāyā sevitabbā bhajitabbā
payurupāsitabbā paripucchitabbā paripañhitabbāti 'seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā'.
Ete aladdhā anavajjabhojīti: atthi puggalo sāvajjabhojī, atthi puggalo anavajjabhojī.
Katamo ca puggalo sāvajjabhojī: idhekacco puggalo kuhanāya lapanāya nemittikatāya
nippesikatāya lābhena lābhaṃ nijigiṃsanatāya2 dārudānena vephadānena pattadānena
pupphadānena phaladānena sinānadānena cuṇṇadānena mattikādānena dantakaṭṭhadānena
mukhodakadānena cāṭukamyatāya3 muggasupyatāya4 pāribhaṭṭhatāya5
piṭṭhimaṃsikatāya6 vatthuvijjāya tiracchānavijjāya aṅgavijjāya nakkhattavijjāya dūtamanena7
pahinagamanena jaṅghapesaniyena vejjakammena piṇḍapatipiṇḍakena dānānuppadānena
adhammena visamena, laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā jīvikaṃ kappeti.
Ayaṃ vuccati puggalo sāvajjabhojī.
1. Samādhikkhandhena samannāgato hoti - mapa
2. Nijigīsanatāya - machasaṃ
3. Pātukamyatāya - syā
4. Muggasūpatāya - syā
5. Pāribhamyatāya - machasaṃ
6. Pīṭhamaddikatāya - machasaṃ
7. Navakammena - machasaṃ
Dutakammena - syā ma
Potthakesu adhikaṃ
[BJT Page 540] [\x 540/]
Katamo ca puggalo anavajjabhojī: idhekacco puggalo na kuhanāya na lapanāya na
nemittakatāya na nippesikatāya na lābhena lābhaṃ nijigiṃsanatāya na dārudānena na
vephadānena na pattadānena na pupphadānena na phaladānena na sinānadānena na
cuṇṇadānena na mattikādānena na dantakaṭṭhadānena na mukhodakadānena na
cāṭukamyatāya na muggasupyatāya na pāribhaṭṭhatāya na piṭṭhimaṃsikatāya na
vatthuvijjāya na tiracchānavijjāya na aṅgavijjāya na nakkhattavijjāya na dūtamanena na
pahinagamanena na jaṅghapesaniyena na vejjakammena na piṇḍapatipiṇḍakena na
dānānuppadānena dhammena samena, laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā
jīvikaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati puggalo anavajjabhojī.
Ete aladdhā anavajjabhojīti ete anavajjabhojī aladdhā alabhitvā anadhigantvā avinditvā
appaṭilabhitvāti 'ete aladdhā anavajjabhojī eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ
Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā,
Ete aladdhā anavajjabhojī
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
4.
Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni
Kammāraputtena suniṭṭhitāni,
Saṃghaṭṭayantāni duve bhujasmiṃ
Eko care khaggavisāṇakappo.
Disvā suvaṇṇassa pabhassarānīti 'disvā'ti disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā
vibhūtaṃ katvā. Suvaṇṇassāti: jātarūpassa, pabhassarānīti: parisuddhāni pariyodātānīti
'disvā suvaṇṇassa pabhassarāni.
Kammāraputtena suniṭṭhitānīti: 'kammāraputto' vuccati suvaṇṇakāro, kammāraputtena
suniṭṭhitānīti: kammāraputtena suniṭṭhitāni sukatāni suparikammakatānīti
kammāraputtena suniṭṭhitāni'.
1. Samenati - syā
[BJT Page 542] [\x 542/]
Saṃghaṭṭayantāni duve ''bhujasminti bhujo vuccati hattho yathā ekasmiṃ hatthe dve
nūpurāni ghaṭṭenti, evameva sattā taṇhāvasena diṭṭhivasena niraye ghaṭṭenti
tiracchānayoniyaṃ ghaṭṭenti pettivisaye ghaṭṭenti manussaloke ghaṭṭenti, devaloke
ghaṭṭenti, gatiyā gatiṃ upapattiyā upapattiṃ paṭisandhiyā paṭisandhiṃ bhavena bhavaṃ
saṃsārena saṃsāraṃ vaṭṭena vaṭṭaṃ ghaṭṭenti ghaṃghaṭṭenti saṃghaṭṭentā caranti viharanti
irīyanti vattenti pālenti yapenti yāpentīti 'saṃghaṭṭayantāni duve bhujasmiṃ eko care
khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni
Kammāraputtena suniṭṭhitāni,
Saṃghaṭṭayantāni duve bhujasmiṃ
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
[PTS Page 062] [\q 62/]
5.
Evaṃ dutiyena sahā mamassa1
Vācābhilāpo abhisajjanā vā,
Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Evaṃ dutiyena sahā mamassāti taṇhādutiyo vā hoti, puggaladutiyo vā. Kathaṃ taṇhādutiyo
hoti'. 'Taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā,
dhammataṇhā yassesā taṇhā appahīnā so vuccati taṇhādutiyo
''Taṇhādutiyo puriso dīghamaddhāna saṃsaraṃ,
Itthabhāvaññathābhāvaṃ saṃsāraṃ nātivattatī''ti. *
Evaṃ taṇhādutiyo vā hoti.
Kathaṃ puggaladutiyo hoti: idhekacco na ahetu(2) na kāraṇahetu uddhato avupasannacitto
ekassa vā dutiyo hoti, dvinnaṃ vā tatiyo hoti, tiṇṇaṃ vā catuttho hoti, tattha bahuṃ
samphappalāpaṃ palapati seyyathīdaṃ: rājakathaṃ corakathaṃ mahāmattakathaṃ senākathaṃ
bhayakathaṃ yuddhakathaṃ annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ yānakathaṃ sayanakathaṃ
mālākathaṃ gandhakathaṃ ñātikathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ
janapadakathaṃ itthikathaṃ
1. Saha mama syā - machasaṃ
2. Attahetu - syā
* Catukkaṅguttara - bhaṇḍagāmavagga
Suttanipāta - dvayakānupassanāsutta
[BJT Page 544] [\x 544/]
Purisakathaṃ sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ
nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ itibhavābhavakathaṃ katheti. Evaṃ
puggaladutiyo hotīti 'evaṃ dutiyena sahā mamassa1'.
Vācābhilāpo abhisajjanā vā'ti vācābhilāpo vuccati battiṃsa tiracchānakathā. Seyyathīdaṃ:
rājakathaṃ corakathaṃ mahāmattakathaṃ senākathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ
annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ yānakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandhakathaṃ
ñātikathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ
purisakathaṃ sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ
nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ itibhavābhavakathaṃ. Abhisajjanā vāti dve
sajjanā: taṇhāsajjanā ca diṭṭhisajjanā ca. Katamo taṇhāsajjanā: yāvatā taṇhāsaṅkhātena
sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama
etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā
pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ
suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca
kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatāṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ
taṇhāsajjanā.
Katamo diṭṭhisajjanā: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhisajjanāti 'vācābhilāpo abhisajjanā vā'.
Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamānoti 'bhaya'nti jātibhayaṃ jarābhayaṃ vyādhibhayaṃ
maraṇabhayaṃ rājabhayaṃ corabhayaṃ aggibhayaṃ udakabhayaṃ attānuvādabhayaṃ
parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayaṃ ūmibhayaṃ kumbhīlabhayaṃ
āvaṭṭabhayaṃ susukābhayaṃ2 ājīvakabhayaṃ asilokabhayaṃ parisasārajjabhayaṃ
madanabhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso ubbego utrāso. Etaṃ bhayaṃ
āyatiṃ pekkhamānoti etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno
nijjhāyamāno upaparikkhamānoti 'etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno eko care
khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Evaṃ dutiyena sahā mamassa
Vācābhilāpo abhisajjanā vā,
Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
6.
Kāmā hi3 citrā madhurā manoramā
Virūparūpena mathenti cittaṃ,
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā
Eko care khaggavisāṇakappo.
Kāmā hi citrā madhurā manoramāti 'kāmāti' uddānato
Dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Citrāti4 nānāvaṇṇā rūpā nānāvaṇṇā saddā nānā vaṇṇā gandhā nānā vaṇṇā rasā nānā
vaṇṇā phoṭṭhabbā. Iṭṭhā 'kantā manāpā piyarūpā kāmupasaṃhitā rajanīyā.
1. Saha mamassa - machasaṃ
2. Susumārabhayaṃ - machasaṃ
3. Kāmā vicitrāti - va, vi,
4. Vicitrāti - va, vi, ka
[BJT Page 546] [\x 546/]
Madhurāti: vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: ''pañcime bhikkhave kāmaguṇā. Katame pañca:
cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmupasaṃhitā rajanīyā, sotaviññeyyā
saddā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmupasaṃhitā rajanīyā, ghānaviññeyyā gandhā iṭṭhā
kantā manāpā piyarūpā kāmupasaṃhitā rajanīyā, jivhāviññeyyā rasā iṭṭhā kantā manāpā
piyarūpā kāmupasaṃhitā rajanīyā, kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā
kāmupasaṃhitā, rajanīyā. Ime kho bhikkhave pañcakāmaguṇā. Yaṃ kho bhikkhave ime
pañcakāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati kāmasukhaṃ
mīlhasukhaṃ1 puthujjanasukhaṃ anariyasukhaṃ, 2 na sevitabbaṃ na bhāvetabbaṃ na
bahulīkātabbaṃ, bhāyitabbaṃ etassa sukhassāti vadāmī''ti kāmā hi citrā madhurā.
Manoramāti 'mano'ti 'yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ
manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjāmanoviññāṇadhātu, mano ramenti thomenti
tosenti pahāsentī'ti 'kāmā hi citrā madhurā manoramā'.
Virūparūpena mathenti cittanti: nānāvaṇṇehi rūpehi cittaṃ mathenti tosenti pahāsenti nānā
vaṇṇehi saddehi cittaṃ mathenti tosenti pahāsenti nānā vaṇṇehi gandhehi cittaṃ mathenti
tosenti pahāsenti nānā vaṇṇehi rasehi cittaṃ mathenti tosenti pahāsenti nānā vaṇṇehi
phoṭṭhabbehi cittaṃ mathenti tosenti pahāsentī'ti ''virūparūpena mathenti cittaṃ''.
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvāti: - vuttaṃ hetaṃ bhagavatā: 'ko ca bhikkhave kāmānaṃ
ādīnavo: idha bhikkhave, kulaputto yena sippaṭṭhānena jīvikaṃ kappeti: yadi muddāya
yadi gaṇanāya yadi saṅkhānena yadi kasiyā yadi vaṇijjāya yadi gorakkhena3 yadi
issatthena yadi rājaporisena yadi sippaññatarena sītassa purakkhato uṇhassa purakkhato
ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassehi rissamāno4 khuppipāsāya mīyamāno5 ayaṃ
bhikkhave kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ
kāmādhikaraṇaṃ nāmānameva hetu.
Tassa ce bhikkhave, kulaputtassa evaṃ uṭṭhahato ghaṭato vāyamato te bhogā
nābhinipphajjanti socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati sammohaṃ āpajjati moghaṃ
vata me uṭṭhānaṃ6 aphalo vata me vāyāmo ti. Ayampi bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo
sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
1. Pīḷasukhaṃ - va, vi, ka
2. Anunayasukhaṃ - va, vi, ka
3. Yadigorakkhanena - va, vi
4. Sama passamāno - ma, va, vi
5. Viḷiyamāno - va, vi,
6. Upaṭṭhānaṃ - va, vi
[BJT Page 548] [\x 548/]
Tassa ce bhikkhave, kulaputtassa evaṃ uṭṭhahato ghaṭato vāyamato te bhogā
abhinipphajjanti so tesaṃ bhogānaṃ ārakkhādhikaraṇaṃ dukkhaṃ domanassaṃ
paṭisaṃvedeti, kinti me bhoge1 neva rājāno hareyyuṃ na corā hareyyuṃ na aggi ḍaheyya na
udakaṃ vaheyya na appiyā dāyādā hareyyunti. Tassa evaṃ ārakkhayato gopayato te bhoge
rājāno vā haranti corā vā haranti aggi vā ḍahati udakaṃ vā vahati appiyā vā dāyādā haranti.
So socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati sammohaṃ āpajjati yampi me ahosi tampi no
natthī'ti. Ayampi bhikkhave kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu
kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
Puna ca paraṃ bhikkhave kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu
rājānopi rājūhi vivadanti khattiyā'pi khattiyehi vivadanti brāhmaṇā'pi brāhmaṇehi vivadanti
gahapatī'pi gahapatīhi vivadanti mātā'pi puttena vivadati putto'pi mātarā vivadati pitā'pi
puttena vivadati putto'pi pitarā vivadati bhātā'pi bhāginiyā vivadati bhaginī'pi bhātarā
vivadati sahāyo'pi sahāyena vivadati, te tattha kalahaviggahavivādāpannā aññamaññaṃ
pāṇīhi'pi upakkamanti leḍḍuhi'pi upakkamanti daṇḍehi'pi upakkamanti satthehi'pi
upakkamanti, te tattha maraṇampi nigacchanti2 maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi
bhikkhave kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ
kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
Puna ca paraṃ bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu
asivammaṃ gahetvā dhanukalāpaṃ sannayhitvā ubhato byaḷhaṃ3 saṃgāmaṃ pakkhandanti
usūsupi khippamānāsu4 sattisupi khippamānāsu asīsupi vijjotantesu5. Te tattha usuhi'pi
vijjhanti, sattīhi'pi vijjhanti, asinā'pi sīsaṃ chindanti. Te tattha maraṇampi nigacchanti,
maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi bhikkhave kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko
dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
1. Bhogā - pa, va, vi
2. Gacchanti - pa ma va vi
3. Virulhaṃ - va vi
4. Khipamānesu - pa va vi
5. Vijjotalannesu - machasaṃ. Va. Vi.
[BJT Page 550] [\x 550/]
Puna ca paraṃ bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu
asivammaṃ gahetvā dhanukalāpaṃ sannayhitvā addāvalepanā1 upakāriyo pakkhandanti
usūsupi khippamānesu sattisupi khippamānāsu asīsupi vijjotalannesu2. Te tattha usuhipi
vijjhanti sattīhipi vijjhanti. Pakkaṭṭhiyāpi3 osiñcanti abhivaggenapi4 omaddanti asināpi
sīsaṃ chindanti, te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi
bhikkhave kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ
kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
Puna ca paraṃ bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu,
sandhimpi chindanti nillopampi haranti ekāgārikampi5 karonti, paripanthepi tiṭṭhanti,
paradārampi gacchanti. Tamenarājāno gahetvā vividhā kammakāraṇā kārenti6 kasāhipi
tālenti vettehipi7 tālenti addhadaṇḍukehipi tālenti addhadaṇḍukehipi tālenti hatthampi
chindanti -pe------------------ asināpi sīsaṃ chindanti, te tattha maraṇampi nigacchanti
maraṇamattampi dukkhaṃ ayampi bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko
dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
Puna ca paraṃ bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu
kāyena duccaritaṃ caranti, vācāya duccaritaṃ caranti, manasā duccaritaṃ caranti. Te kāyena
duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā
parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjanti. Ayampi bhikkhave kāmānaṃ
ādīnavo samparāyiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ
kāmānameva hetu. ''[A]
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvāti kāmaguṇesu ādīnavaṃ disvā, passitvā tulayitvā tīrayitvā
vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti 'ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā eko care khaggavisāṇakappo'
Tenāha so paccekasambuddho:
''Kāmā hi citrā madhurā manoramā
Virūparūpena mathenti cittaṃ,
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Addhāvalopanā - syā
2. Vijjotattesu - sa.
3. Chakanakāyapi - a bra
Chakkāṭiyāpi - ma va vi ka
5. Ekātārampi - pana.
[A.] Majjhimanikāya - mahādukkhakkhandhasutta
6. Karonti - pa ma
7. Vattehipi - abu.
4. Abhivaggenapi - a bu pa.
Aggivaggenapi - va vi ka.
[BJT Page 552] [\x 552/]
7.
Īti ca gaṇḍo ca upaddavo ca
Rogo ca sallaṃ ca bhayaṃ ca metaṃ,
Etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā
Eko care khaggavisāṇakappo.
Īti ca gaḍḍo ca upaddavo ca rogo ca sallaṃ ca bhayaṃ ca metanti vuttaṃ hetaṃ bhagavatā:
''bhayanti bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ, dukkhanti bhikkhave, kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, rogoti bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ, gaṇḍoti bhikkhave,
kāmānametaṃ adhivacanaṃ sallanti bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ, (saṅgoti)
bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ, paṅkoti bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ,
gabbhoti bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ, kasmā ca bhikkhave, bhayanti
kāmānametaṃ adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, dukkhanti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, rogoti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, gaṇḍoti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, sallanti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, saṅgoti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, paṅkoti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca bhikkhave, gabbhoti kāmānametaṃ
adhivacanaṃ, yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ bhikkhave chandarāgavinibaddho
diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā
bhayanti kāmānametaṃ adhivacana''nti.
1. ''Bhayaṃ dukkhaṃ rogo ca gaṇḍo sallaṃ ca saṅgo ca
Paṅko ca gabbho ubhayaṃ,
2. Ete kāmā, pavuccanti yattha satto puthujjano
Otiṇṇo sātarūpena puna gabbhāya gacchati. '
3. Yato ca bhikkhu ātāpī sampajaññaṃ na riccati,
So imaṃ palipaṃ' duggaṃ atikamma tathāvidho
Pajaṃ jātijarūpetaṃ phandamānaṃ avekkhatī ti.
Īti ca gaṇḍo ca upaddavo ca rogo ca sallaṃ ca bhayaṃ ca metaṃ etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu
disvāti: etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ
katvāti 'etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Īti ca gaṇḍo ca upaddavo ca
Rogo ca sallaṃ ca bhayaṃ ca metaṃ,
Etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti
[BJT Page 554] [\x 554/]
8.
Sītaṃ ca uṇhaṃ ca khudaṃ pipāsaṃ
Vātātape4' ḍaṃsasiriṃsape ca, '1
Sabbāni petāni abhisambhavitvā
Eko care khaggavisāṇakappo.
Sītaṃ uṇhaṃ ca khudaṃ pipāsanti: 'sīta'nti dvīhi kāraṇehi sītaṃ hoti:
abbhantaradhātukopavasena vā sītaṃ hoti, bahiddhā utuvasena vā sītaṃ vā hoti. Uṇhanti
dvīhi kāreṇehi uṇhaṃ hoti: abbhantaradhātukopavasena vā uṇhaṃ hoti, bahiddhā
utuvasena vā uṇhaṃ hoti, khudā vuccati2 chātako, pipāsā vuccati udakapipāsāti. 'Sītaṃ ca
uṇhaṃ ca khudaṃ pipāsaṃ. '
Vātātape ḍaṃsasiriṃsape cāti 'vātā'ti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā
vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā kāḷavātā3'
verambavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā4 vidhupanavātā. Ātapo vuccati
suriyasantāpo. Ḍaṃsā vuccanti piṅgalamakkhikā. Siriṃsapā vuccanti ahīti 'vātāpe
ḍaṃsasiriṃsape ca. '
Sabbāni petāni abhisambhavitvāti, abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvāti
sabbāni petāni abhisambhavitvā eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Sītaṃ ca uṇhaṃ ca khudaṃ pipāsaṃ
Vātāpe ḍaṃsasiriṃsape va,
Sabbāni petāni abhisambhavitvā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Śarīsape ca - machasaṃ
2. Buddu vuccanti - va, vi, syā
3. Kālavātā ma, cha, saṃ, natthi
4. Kāḷavaṭṭhavātā - va, vi, ka
[BJT Page 556] [\x 556/]
9.
Nāgova yūthāni vivajjayitvā
Sañjātakhandho padumī (uḷāro),
Yathābhirantaṃ viharaṃ1 araññe
Eko care khaggavisāṇakappo.
Nāgova yūthāni vivajjayitvāti 'nāgo' vuccati hatthināgo, paccekasambuddhopi nāgo,
kiṃkāraṇā paccekasambuddho nāgo: āguṃ na karotīti nāgo, na gacchatīti nāgo, na
āgacchatīti nāgo, kathaṃ so paccekasambuddho āguṃ na karotīti nāgo: 'āgu' vuccati pāpakā
akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.
1. ''Āguṃ na karoti kiñcaloke (sabhiyā'ti bhagavā)
Sabbasaṃyoge2 visajja bandhanāni,
Sabbattha na sajjatī vimutto
Nāgo tādī pavuccate tathattā''.
Evaṃ so paccekasambuddho āguṃ na karotīti nāgo.
Kathaṃ so paccekasambuddho na gacchatīti nāgo: so paccekasambuddho na chandāgatiṃ
gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na
rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena
gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena
gacchati, na anusayavasena gacchati na vaggehi dhammehi3 yāyati nīyati vuyhati
saṃharīyati. Evaṃ so paccekasambuddho na gacchatīti nāgo.
Kathaṃ so paccekasambuddho na āgacchatīti nāgo: sotāpattimaggena se kilesā pahīnā, te
kilese na puneti, na pacceti, na paccāgacchati, sakadāgāmimaggena se kilesā pahīnā, te
kilese na puneti, na pacceti, na paccāgacchati, anāgāmimaggena se kilesā pahīnā, te kilese
na puneti, na pacceti, na paccāgacchati, arahattamaggena se kilesā pahīnā, te kilese na
puneti, na pacceti, na paccāgacchati, evaṃ so paccekasambuddho na āgacchatīti nāgo.
1. Vihare - ma cha sa.
2. Saṃgogaṃ - va vi
3. Navaggehi kammehi - va viva
Navaggehi kappesaṃ - machasaṃ
[BJT Page 558] [\x 558/]
Nāgova yūthāni vivajjayitvāti: yathā so hatthināgo yūthāni vivajjayitvā parivajjetvā
abhinivajjetvā eko araññe vanamajjhogāhetvā1 carati irīyati pāleti yapeti yāpeti.
Paccekasambuddhopi gaṇaṃ vivajjetvā parivajjetvā abhinivajjetvā eko araññe vanapatthāni
pantāni senāsanāni paṭisevati, appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni
manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppāni. So eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko
seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko
caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti 'yāpetīti nāgova yūthāni
parivajjayitvā. '
Sañjātakhandho padumī uḷāroti: yathā so hatthināgo sañjātakhandho sattaratano vā hoti
aṭṭharatano vā. Paccekasambuddhopi sañjātakhandho asekkhena sīlakkhandhena asekkhena
samādhikkhandhena asekkhena paññākkhandhena asekkhena vimuttikkhandhena asekkhena
vimuttiñāṇadassanakkhandhena. Yathā so hatthināgo padumī. Paccekasambuddhopi
sattabhi bojjhaṅgapupphehi padumī. Satisambojjhaṅgapupphena
dhammavicayasambojjhaṅgapupphena viriyasambojjhaṅgapupphena
pītisambojjhaṅgapupphena passaddhisambojjhaṅgapupphena
samādhisambojjhaṅgapupphena upekkhāsambojjhaṅgapupphena yathā so hatthināgo (uḷāro)
thāmena balena javena sūrena paccekasambuddhopi uḷāro sīlena samādhinā paññāya
vimuttiyā vimuttiñāṇadassanoti - sañjātakhandho padumī uḷāro.
Yathābhirantaṃ viharaṃ2 araññeti: yathā so hatthināgo yathābhirantaṃ araññe viharati,
paccekasambuddhopi yathābhirantaṃ araññe viharati, paṭhamenapi jhānena yathābhirantaṃ
araññe viharati, dutiyenapi jhānena yathābhirantaṃ araññe viharati, tatiyenapi jhānena
yathābhirantaṃ araññe viharati, catutthenapi jhānena yathābhirantaṃ araññe viharati,
mettāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṃ araññe viharati, karuṇāyapi cetovimuttiyā
yathābhirantaṃ araññe viharati, muditāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṃ araññe viharati,
upekkhāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṃ araññe viharati, ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi
yathābhirantaṃ araññe viharati, viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ araññe
viharati, ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ araññe viharati,
nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ araññe viharati,
nirodhasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ araññe viharati, phalasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ
araññe viharatīti 'yathābhirantaṃ viharaṃ araññe eko care khaggavisāṇakappo'.
1. Arañña vanamajjhogātetvā - va vi
2. Vihare - machasaṃ
[BJT Page 560] [\x 560/]
Tenāha so sambuddho:
''Nāgova yūthāni vivajjayitvā
Sañjātakhandho padumī (uḷāro),
Yathābhirantaṃ viharaṃ araññe
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
10
Aṭṭhānataṃ saṅgaṇikāratassa
Yaṃ phassaye1 sāmayikaṃ2 vimuttiṃ,
Ādiccabandhussa vaco nisamma
Eko care khaggavisāṇakappo.
Aṭṭhānataṃ saṅgaṇikāratassa yaṃ phassaye (sāmayikaṃ) vimuttinti: vuttaṃ hetaṃ bhagavatā.
''So vatānanda bhikkhu saṃgaṇikārāmo saṃgaṇikārato3 saṃgaṇikārāmataṃ anuyutto,
gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito4 gaṇārāmataṃ anuyutto yaṃ taṃ nekkhammasukhaṃ
pavivekasukhaṃ upasamasukhaṃ sambodhasukhaṃ, tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati
akicchalābhī akasiralābhīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati so ca kho so ānanda, bhikkhu eko gaṇasmā
vūpakaṭṭho viharati, tassetaṃ bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ: yaṃ taṃ nekkhammasukhaṃ
pavivekasukhaṃ upasamasukhaṃ sambodhasukhaṃ, tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati
akicchalābhī akasiralābhīti ṭhānametaṃ vijjati. So vatānanda bhikkhu saṅgaṇikārāmo
saṅgaṇikarato saṃgaṇikārāmataṃ anuyutto gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito
gaṇārāmataṃ anuyutto sāmayikaṃ vā5 santaṃ ceto vimutti6. Upasampajja viharissati
asāmayikaṃ vā akuppanti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yo ca kho so ānanda bhikkhu eko gaṇasmā
vūpakaṭṭho viharati, tassetaṃ bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ sāmayikaṃ vā santaṃ cetovimuttiṃ
upasampajja viharissati, asāmayikaṃ vā akuppanti ṭhānametaṃ vijjatī''ti[a] aṭṭhānaṃ
saṃgaṇikāratassa yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimuttiṃ.
Ādiccabandhussa vaco nisammāti 'ādicco' vuccati suriyo so gotamo gottena
paccekasambuddhopi gotamo gottena so paccekasambuddho suriyassa gottañātako
gottabandhu, tasmā paccekasambuddho ādiccabandhu. Ādiccabandhussa vaco nisammāti
ādiccabandhussa vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhaṃ7 sutvā suṇitvā uggahetvā
upadhārayitvā upalakkhayitvāti 'ādiccabandhussa vaco nisamma eko care
khaggavisāṇakappo, .
Tenāha so paccekasambuddho:
''Aṭṭhānataṃ saṅgaṇikāratassa
Yaṃ phassaye saṅgaṇikāratassa
Ādiccabandhussa vaco nisamma
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
Dutiyo vaggo.
1. Phussaye - syā
2. Samāyikaṃ - va vi
3. Saṃgaṇikarato - machasaṃ
4. Gaṇi samudito - va vi
5. Sāmāyikaṃ - machasaṃ
6. Yantaṃ cetovimuttiṃ - va vi ka
7. Anusiṭṭhaṃ - machasaṃ
[A.] Majjhimanikāya - mahāsuññatasutta
[BJT Page 562] [\x 562/]
1.
Diṭṭhīvisūkāni upātivatto
Patto niyāmaṃ paṭiladdhamaggo,
Uppannañāṇomhi anaññaneyyo
Eko care khaggavisāṇakappo.
Diṭṭhīvisūkāni upātivattoti 'diṭṭhivisūkāni' vuccanti vīsativatthūkā sakkāyadiṭṭhi. ''Idha
assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido, ariyadhamme avinīto,
sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto, rūpaṃ
attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ
attato samanupassati vedanāvantaṃ vā attānaṃ attani vā vedanaṃ vedanasmiṃ vā attānaṃ,
saññaṃ attato samanupassati saññāvantaṃ vā attānaṃ attani vā saññaṃ saññasmiṃ vā
attānaṃ, saṅkhāre attato samanupassati saṅkhāravantaṃ vā attānaṃ attani vā saṅkhāraṃ
saṅkhārasmiṃ vā attānaṃ, viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani
vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho1
abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho3
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ2 yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni imāni diṭṭhivisūkāni'' diṭṭhīvisūkāni upātivattoti diṭṭhivisūkāni
upātivatto atikkanto samatikkanto vītivattoti 'diṭṭhīvisūkāni upātivatto'.
Patto niyāmaṃ paṭiladdhamaggoti 'niyāmā' vuccanti cattāro maggā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
Seyyathīdaṃ: sammādiṭṭhi sammāsaṃkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo
sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Catūhi ariyamaggehi samannāgato niyāmaṃ patto
sampatto adhigato phassito sacchikatoti 'patto niyāmaṃ'. Paṭiladdhamaggoti laddhamaggo
(paṭiladdhamaggo) adhigatamaggo phassitamaggo sacchikatamaggoti 'patto niyāmaṃ
paṭiladdhamaggo'.
1. Paṭiggāho - machasaṃ
2. Ayāthāvakasmiṃ - machasaṃ
3. Vipariyāsaggāho - machasaṃ
[BJT Page 564] [\x 564/]
'Sabbe saṅkhārā aniccā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ
abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, 'sabbe dhammā anattā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ
nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ''avijjāpaccayā saṅkhārā''ti ñāṇaṃ uppannaṃ
samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti ñāṇaṃ
uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, nāmarūpapaccayā
salāyatananti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ,
saḷāyatanapaccayā phasso'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, phassapaccayā vedanā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ
abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, vedanāpaccayā taṇhā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ
nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, taṇhāpaccayā upādānanti ñāṇaṃ uppannaṃ
samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, bhavapaccayā jātī'ti ñāṇaṃ uppannaṃ
samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ
uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, avijjānirodhā
saṅkhāranirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ,
saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ
abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ
samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, saḷāyatananirodhā phassanirodho'ti
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, phassanirodhā
vedanānirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ,
vedanānirodhā taṇhānirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, taṇhānirodhā upādānanirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ
abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, upādānanirodhā bhavanirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ
nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, bhavanirodhā jātinirodho'ti ñāṇaṃ uppannaṃ
samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti ñāṇaṃ
uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, idaṃ dukkhanti ñāṇaṃ
uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ayaṃ dukkhasamudayoti
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ayaṃ dukkhanirodhoti
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ayaṃ
dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, ime āsavā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, ayaṃ āsavanirodhoti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ
pātubhūtaṃ, ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ
abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ime dhammā abhiññeyyāti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ
nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ime dhammā pariññeyyāti ñāṇaṃ uppannaṃ
samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ime dhammā pahātabbāti ñāṇaṃ
uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ime dhammā bhāvetabbāti
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, ime dhammā
sacchikātabbāti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ,
channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, pañcannaṃ
upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, catunnaṃ
mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca ñāṇaṃ
uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ abhinibbattaṃ pātubhūtaṃ, 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhamma'nti ñāṇaṃ uppannaṃ samuppannaṃ nibbattaṃ
abhinibbattaṃ pātubhūtanti 'uppannañāṇomhi', 'anaññaneyyoti: so paccekasambuddho na
paraneyyo, na parappattiyo, na parappaccayo na parapaṭibaddhagū'1 yathābhūtaṃ janāti!
Passati asammūḷho sampajāno2 panissato 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti paraneyyo na
parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato 'sabbe dhammā anattā'ti
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato ''avijjāpaccayā saṅkhārā''ti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato
''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato viññāṇapaccayā nāmarūpanti
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato nāmarūpapaccayā salāyatananti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato
saḷāyatanapaccayā phasso'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ
jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato phassapaccayā vedanā'ti paraneyyo na
parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato vedanāpaccayā taṇhā'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato taṇhāpaccayā upādānanti
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato bhavapaccayā jātī'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato jātipaccayā jarāmaraṇanti
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato avijjānirodhā saṅkhāranirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato
saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato viññāṇanirodhā
nāmarūpanirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti
passati asammūḷho sampajāno patissato
[BJT Page 564] [\x 564/]
Nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato saḷāyatananirodhā
phassanirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti
passati asammūḷho sampajāno patissato phassanirodhā vedanānirodho'ti paraneyyo na
parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato vedanānirodhā taṇhānirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato taṇhānirodhā upādānanirodho'ti
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato upādānanirodhā bhavanirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato bhavanirodhā
jātinirodho'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati
asammūḷho sampajāno patissato jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti paraneyyo na
parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato
Idaṃ dukkhanti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati
asammūḷho sampajāno patissato ayaṃ dukkhasamudayoti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato ayaṃ
dukkhanirodhoti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti
passati asammūḷho sampajāno patissato ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti paraneyyo
na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato
Ime āsavā'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati
asammūḷho sampajāno patissato ayaṃ āsavanirodhoti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato ayaṃ
āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato
Ime dhammā abhiññeyyāti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ
jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato ime dhammā pariññeyyāti paraneyyo na
parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato ime dhammā pahātabbāti paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū'
yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato ime dhammā bhāvetabbāti
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato ime dhammā sacchikātabbāti paraneyyo na parappattiyo na
parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno patissato
Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati
asammūḷho sampajāno patissato
Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca
Paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato
Catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
paraneyyo na parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho
sampajāno patissato 'yaṃ kiñci samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhamma'nti paraneyyo na
parappattiyo na parapaṭibaddhagū' yathābhūtaṃ jānāti passati asammūḷho sampajāno
patissato 'uppannañāṇomhi anaññaneyyo, eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Diṭṭhīvisūkāni upātivatto
Patto niyāmaṃ paṭiladdhamaggo,
Uppannañāṇomhi anaññaneyyo
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
2.
Nillolupo4 nikkuho nippīpāso
Nimmakkho niddhantakasāvamoho, 5
Nirāsaso sabbaloke bhavitvā
Eko care khaggavisāṇakappo.
Nillolupo nikkuho nippipāsoti 'loluppaṃ' vuccati taṇhā. ''Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho
nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā
māyā janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Sā loluppā taṇhā paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāva katā āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā paccekasambuddho
nillolupo4. Nikkuhoti: tīṇi kuhanavatthūni: paccayapaṭisedhanasaṅkhātaṃ6 kuhanavatthu,
iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu, sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu.
1. Paṭibandhaga - va vi
2. Taṃ jānāti - va vi
3. Paṭipassato - va vi machasaṃ
4. Nilloluppo - va. Vi
5. Kāsāmoho - machasaṃ, va, vi, ka
6. Paccayapaṭisevanasaṃkhātaṃ - machasaṃ
[BJT Page 566] [\x 566/]
Katamaṃ paccayapaṭisedhanasaṃkhātaṃ1 kuhanavatthu: ''idha gahapatikā bhikkhuṃ
nimantenti: cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi so pāpiccho
icchāpakato atthiko cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ
bhīyokamyataṃ upādāya cīvaraṃ paccakkhāti, piṇḍapātaṃ paccakkhāti, senāsanaṃ
paccakkhāti, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paccakkhāti, so evamāha: kiṃ samaṇassa
mahagghena cīvarena etaṃ sāruppaṃ: yaṃ samaṇo susānā vā saṅkhārakūṭā vā pāpanikā vā
nattakāni uccinitvā saṃghāṭikaṃ katvā dhāreyya. Kiṃ samaṇassa mahagghena piṇḍapātena:
etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo uñjācariyāya piṇḍiyālopena jīvikaṃ kappeyya. Kiṃ samaṇassa
mahagghena senāsanena, etaṃ sāruppaṃ: yaṃ samaṇo rukkhamūliko vā assa sosāniko vā
abbhokāsiko vā. Kiṃ samaṇassa mahagghena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena etaṃ
sāruppaṃ yaṃ samaṇo putimuttena vā haritakīkhaṇḍena vā osadhaṃ kareyyāti tadupādāya
lūkhaṃ cīvaraṃ dhāreti, lūkhaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjati, lūkhaṃ senāsanaṃ paṭisevati,
lūkhaṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paṭisevati. Tamenaṃ gahapatikā evaṃ jānanti:
'ayaṃ samaṇo appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho āraddhaviriyo dhutavādo'ti bhīyo
bhīyo nimantenti2 cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi. So
evamāha: tiṇṇaṃ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati saddhāya
sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati. Tumhākaṃ cevāyaṃ saddhā
atthi deyyadhammo ca saṃvijjati ahaṃ ca paṭiggāhako. Sacehaṃ3 na paṭiggahessāmi evaṃ
tumhe puññena paribāhirā bhavissatha, na mayhaṃ iminā attho tumhākaṃyeva4
anukampāya paṭigaṇhāmīti, tadupādāya bahumpi cīvaraṃ paṭigaṇhāti bahumpi
piṇḍapātaṃ paṭigaṇhāti bahumpi senāsanaṃ paṭigaṇhāti bahumpi
gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paṭigaṇhāti, yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā
kuhāyanaṃ kuhitatattaṃ, idaṃ paccayapaṭisedhanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu.
1. Paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ - machasaṃ
2. Siyenimattanti - pa va vi
3. Sace ahaṃ - ma va ci ka
4. Tumhaññeva - ma va vi ka
[BJT Page 568] [\x 568/]
Katamaṃ iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu: idhekacco pāpiccho icchāpakato
sambhāvanādhippāyo, evaṃ maṃ jano sambhāvissatīti gamanaṃ saṇṭhapeti ṭhānaṃ
saṇṭhapeti nisajjaṃ saṇṭhapeti sayanaṃ saṇṭhapeti paṇidhāya gacchati, paṇidhāya tiṭṭhati,
paṇidhāya nisīdati, paṇidhāya seyyaṃ kappeti, samāhito viya gacchati, samāhito viya
tiṭṭhati, samāhito viya nisīdati, samāhito viya seyyaṃ kappeti āpāthakajjhāyi ca hoti2 yā
evarūpā iriyāpathassa aṭṭhapanā ṭhapanā saṇṭhapanā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā
kuhāyanā kuhitattaṃ, idaṃ iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu.
Katamaṃ sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu: idhekacco pāpiccho icchāpakato
sambhāvanādhippāyo evaṃ maṃ jano sambhāvessatīti ariyadhammasannissitaṃ vācaṃ
bhāsati. Yo evarūpaṃ cīvaraṃ dhāreti, so samaṇo mahesakkhoti bhaṇati, yo evarūpaṃ pattaṃ
dhāreti, lohathālakaṃ dhāreti, dhammakarakaṃ3 dhāreti, parissāvanaṃ dhāreti, kuñcikaṃ
dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, kāyabandhanaṃ dhāreti, āyogaṃ dhāreti4, so samaṇo
mahesakkhoti bhaṇati. Yassa evarūpo upajjhāyo so samaṇo mahesakkhoti, bhaṇati, yassa
evarūpo ācariyo, evarūpā samānupajjhāyakā samānācariyakā mittā sandiṭṭhā samabhattā
sahāyā, so samaṇo mahesakkhoti bhaṇati. Yo evarūpe vihāre vasati, aḍḍhayogo vasati -
pāsāde vasati - hammiye vasati - guhāyaṃ vasati - leṇe - vasati - kuṭiyā vasati - kūṭāgāre
vasati, aṭṭe vasati, māḷe vasati uddaṇḍe vasati, upaṭṭhānasālāyaṃ vasati, maṇḍape vasati.
Rukkhamūle vasati, so samaṇo mahesakkhoti bhaṇati, athavā korañjikakorañjiko
bhākuṭikabhākuṭiko kuhakakuhako lapakalapako mukhasaṃbhāvito ayaṃ samaṇo imāsaṃ
evarūpānaṃ santānaṃ vihārasamāpattīnaṃ labhīti. Tādisaṃ gambhīraṃ gūḷhaṃ nipuṇaṃ
paṭicchannaṃ lokuttaraṃ suññatāpaṭisaññuttaṃ kathaṃ katheti. Yā evarūpā bhākuṭikā
bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ, idaṃ sāmantajappanasaṃkhātaṃ kuhanavatthu.
Tassa paccekasambuddhassa imāni tīṇi kuhanavatthūni pahīnāni samucchinnāni
vūpasantāni paṭippassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni, tasmā so
paccekasambuddho nikkuho,
1. Samāhitoviya sayati - pana
2. Āpāthakajjhāyī ca hoti - katthaci
3. Dhammakaraṇaṃ - machasaṃ
4. Āyogabandhanaṃ dhāreti - syā
[BJT Page 570] [\x 570/]
Nippipāsoti. 'Pipāsā' vuccati taṇhā, ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo
cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā
sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi
bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ,
rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā
pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā
sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā,
kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā
saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho
upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ
latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. ''[A] sā pipāsā taṇhā tassa paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā1 āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā so paccekasambuddhā
nippipāsoti 'nillolupo2 nikkuho nippipāso. '
Nimmakkho niddhantakasāvamohoti 'makkho'ti 'yo makkho makkhāyanā makkhāyitattaṃ
niṭṭhuriyaṃ niṭṭhuriyakammaṃ: rāgo kasāvo, doso kasāvo, moho kasāvo, kodho kasāvo,
upanāho kasāvo, makkho kasāvo, paḷāso kasāvo, issā kasāvo, macchariyaṃ kasāvo, māyā
kasāvo, sāṭheyyaṃ kasāvo, thambho kasāvo, sārambho kasāvo, māno kasāvo, atimāno
kasāvo, mado kasāvo, pamādo kasāvo, sabbe kilesā kasāvā, sabbe duccaritā kasāvā, sabbe
darathā kasāvā, sabbe pariḷāhā kasāvā, sabbe santāpā kasāvā, sabbākusalābhisaṃkhārā
kasāvā. Mohoti: dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ,
dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ pubbante aññāṇaṃ aparante aññāṇaṃ,
pubbantāparante aññāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṃ, yaṃ
evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ anabhisamayo ananubodho appaṭivedho asaṃgāhanā
apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhanā apaccakkhakammaṃ dummejjhaṃ bālyaṃ
asampajaññaṃ moho pamoho sammoho avijjā avijjālaṅgi moho akusalamūlaṃ. Tassa
paccekasambuddhassa makkho ca moho ca vantā saṃvantā niddhantā pahīnā samucchinnā
vūpasannā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti ''so paccekasambuddho
'nimmakkho niddhantakasāvamoho'
Nirāsaso sabbaloke bhavitvāti ''āsā'' vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Sabbaloketi: sabbaapāyaloke sabbamanussaloke sabbaāyatanaloke.
Nirāsaso sabbaloke bhavitvāti sabbaloke nirāsaso bhavitva. Nittaṇho bhavitvā, nippipāso
bhavitvāti 'nirāsaso sabbaloke bhavitvā eko care khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Nillolupo nikkuho nippīpāso
Nimmakkho niddhantakasāvamoho,
Nirāsaso sabbaloke bhavitvā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Anabhāvaṃ gatā - ca vi machasaṃ
2. Nilloluppo - va vi
[A.] Dhammasaṅgaṇi - cittuppādakaṇḍa
[BJT Page 572] [\x 572/]
3.
Pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha
Anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ,
Sayaṃ na seve pasutaṃ pamattaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo.
Pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayethāti: 'pāpasahāyo' vuccati ''yo so sahāyo dasavatthukāya
micchādiṭṭhiyā samannāgato'. Natthi dinnaṃ natthi yiṭṭhaṃ, natthi hutaṃ, natthi
sukaṭadukkaṭānaṃ. 1 Kammānaṃ phalaṃ vipāko, natthi ayaṃ loko, natthi paroloko, natthi
mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā
sammāpaṭipannā ye imaṃ ca lokaṃ paraṃ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī''ti
ayaṃ pāpasahāyo. Pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayethāti: pāpaṃ sahāyaṃ vajjeyya parivajjeyyā'ti
'pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha'.
Anatthadassiṃ visame niviṭṭhanti: 'anatthadassī, vuccati yo so sahāyo dasavatthukāya
micchādiṭṭhiyā samannāgato'. Natthi dinnaṃ natthi yiṭṭhaṃ, natthi hutaṃ, natthi
sukaṭadukkaṭānaṃ. 1 Kammānaṃ phalaṃ vipāko, natthi ayaṃ loko, natthi paroloko, natthi
mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā
sammāpaṭipannā ye imaṃ ca lokaṃ paraṃ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī'ti.
Visame niviṭṭhanti: visame kāyakamme niviṭṭhaṃ, visame vacīkamme niviṭṭhaṃ, visame
manokamme niviṭṭhaṃ, visame pāṇātipāte niviṭṭhaṃ, visame adinnādāne niviṭṭhaṃ, visame
kāmesu micchācāre niviṭṭhaṃ, visame musāvāde niviṭṭhaṃ, visamāya pisunāya vācāya
niviṭṭhaṃ, visamāya pharusāya vācāya niviṭṭhaṃ, visame vyāpāde niviṭṭhaṃ, visamāya
micchādiṭṭhiyā niviṭṭhaṃ, visamesu saṅkhāresu niviṭṭhaṃ, visamesu pañcasu kāmaguṇesu
niviṭṭhaṃ, visamesu pañcasu nīvaraṇesu niviṭṭhaṃ viniviṭṭhaṃ, sattaṃ allīnaṃ upagataṃ
ajjhositaṃ adhimuttanti 'anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ'.
1. Sukatadukkatānaṃ - machasaṃ
[BJT Page 574] [\x 574/]
Sayaṃ na seve pasutaṃ pamattanti - 'yopi kāme esati gavesati pariyesati taccarito tabbahulo
taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo sopi kāme pasuto'.
'Yopi taṇhāvasena rūpe pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono
tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena sadde
pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto
tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena gandhe pariyesati taccarito tabbahulo
taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'.
'Yopi taṇhāvasena rase pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono
tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena
phoṭṭhabbe pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro
tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'1. 'Yopi taṇhāvasena rūpe paṭilabhati
taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo,
sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena sadde paṭilabhati taccarito tabbahulo taggaruko
tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi
taṇhāvasena gandhe paṭilabhati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono
tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena rase
paṭilabhati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto
tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena phoṭṭhabbe paṭilabhati taccarito
tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi
kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena rūpe paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno
tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena
sadde paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro
tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena gandhe paribhuñjati
taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo,
sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena rase paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko
tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi
taṇhāvasena phoṭṭhabbe paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono
tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'.
Yathā kalahakārako kalahapasuto, kammakārako kammapasuto, gocare caranto
gocarapasuto, jhāyī jhānapasuto, evameva yo kāme esati gavesati pariyesati taccarito
tabbahulo taggaruko tantinno tappono tappabhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi
kāmapasuto. 'Yopi taṇhāvasena rūpe paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno
tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena
sadde paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro
tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena gandhe paribhuñjati
taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo,
sopi kāme pasuto'. 'Yopi taṇhāvasena rase paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko
tanninno tappono tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāme pasuto'. 'Yopi
taṇhāvasena phoṭṭhabbe paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappono
tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo sopi kāme pasuto. Pamattanti: pamādo vattabbo:
kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu kāmaguṇesu vā cittassa
vossaggo2 vossaggānuppadānaṃ3 kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā
asātaccakiriyatā anavaṭṭhitakiriyātā4 olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā
anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ (anadhiṭṭhānaṃ) (ananuyogo) pamādo. 'Yo evarūpo
pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ, ayaṃ vuccanti pamādo. Sayaṃ na seve pasutaṃ pamattanti:
pasutaṃ na seveyya pamattaṃ ca sayaṃ na seveyya, sāmaṃ na seveyya, na niseveyya, na
saṃseveyya na paṭisaṃseveyya na (ācareyya) na samācareyya na samādāya vatteyyāti 'sayaṃ
na seve pasutaṃ pamattaṃ eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha
Anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ,
Sayaṃ na seve pasutaṃ pamattaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Kāmappasuto - machasaṃ
2. Vosaggo - machasaṃ
3. Vosaggānuppadānaṃ - machasaṃ
4. Aniṭṭhitakiriyatā - ma-va-vi-ka
[BJT Page 576] [\x 576/]
4
Bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha
Mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ,
Aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo.
Bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajethanti bahussuto hoti mitto sutadharo sutasannicayo, ye
te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṃ savyañjanaṃ
kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa dhammaṃ
bahussutā honti dhatā1 vacasā paricitā, manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā.
Dhammadharanti: dhammaṃ dhārentaṃ suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ
itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. Bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajethāti
bahussutaṃ ca dhammadharaṃ ca mittaṃ bhajeyya saṃbhajeyya seveyya niseveyya
saṃseveyya paṭiseveyyā'ti 'bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha'.
Mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantanti uḷāro hoti mitto sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā
vimuttiñāṇadassanena. Paṭibhānavantanti: tayo paṭibhānavanto2 pariyattipaṭibhānavā
paripucchāpaṭibhānavā adhigamanapaṭibhānavā, katamo pariyattipaṭibhānavā: idhekaccassa
buddhavacanaṃ pariyāputaṃ3 hoti suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ
jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ.
Katamo paripucchā paṭibhānavā: idhekacco paripucchitā'pi hoti, attheva, ñāye ca lakkhaṇe
ca kāraṇe ca ṭhānāṭhāne ca. Tassa paripucchaṃ nissāya paṭibhāti, ayaṃ paripucchā
paṭibhānavā.
Katamo adhigamapaṭibhānavā idhekaccassa adhigatā honti cattāro satipaṭṭhānā cattāro
sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni sattabojjhaṅgā ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo cattāre4 ariyamaggā cattāri sāmaññaphalāni5 catasso paṭisambhidāyo cha
abhiññāyo. Tassa attho ñāto dhammo ñāto nirutti ñātā. Atthe ñāte attho paṭibhāti, dhamme
ñāte dhammo paṭibhāti, niruttiyā ñātāya nirutti paṭibhāti. Imesu tīsu ñāṇaṃ
paṭibhānapaṭisambhidā. So paccekasambuddho imāya paṭibhānapaṭisambhidāya upeto
samupeto upagato samupagato upapanno sampanno5 samannāgato. Tasmā
paccekasambuddho paṭibhānavā. Yassa pariyatti natthi paripucchā6 natthi adhigamo natthi,
kiṃ tassa paṭibhāyissatīti 'mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ'.
1. Dhātā - ma cha maṃ
2. Tayo paṭibhāṇavā - va-vi
3. Pariyāpuṭṭhaṃ hoti - va-vi
Pariyāpuṭhaṃ - syā.
4. Cattārimaj sāmaññaphalāni - pa va vi
5. Samuppanno - machasaṃ
6. Paripucchaṃ natthi - va vi
[BJT Page 578] [\x 578/]
Aññāya atthāni vineyya kaṅkhanti: attatthaṃ aññāya paratthaṃ aññāya ubhayatthaṃ aññāya
diṭṭhadhammikatthaṃ aññāya samparāyikatthaṃ aññāya - paramatthatthaṃ1 aññāya
abhiññāya, jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā kaṅkhaṃ vineyya
paṭivineyya pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ (gameyyā'ti 'aññāya atthāni
vineyya kaṅkhaṃ eko care khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
Bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha
Mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ,
Aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
5.
Khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhaṃ ca loke
Analaṃkaritvā anapekkhamāno,
Vibhūsaṇaṭṭhānā virato saccavādī
Eko care khaggavisāṇakappo.
Khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhaṃ ca loketi: 'khiḍḍā'ti dve khiḍḍā kāyikā ca khiḍḍā vācasikā ca
khiḍḍā. Katamā kāyikā khiḍḍā: hatthīhipi kīḷanti, assehipi kīḷanti rathehipi kīḷanti,
dhanūhipi kīḷanti, aṭṭhapadepi kīḷanti, dasapadepi kīḷanti, ākāsepi kīḷanti,
parihārapathepi kīḷanti, santikāyapi kīḷanti, khalikāyapi kīḷanti, ghaṭikāyapi kīḷanti,
salakahatthenapi kīḷanti, akkhehipi kīḷanti, paṅgavīrenapi kīḷanti, vaṃkakenapi kīḷanti,
mokkhavikāyapi kīḷanti, ciṅgulakenapi kīḷanti, pattāḷhakenapi kīḷanti, rathakenapi kīḷanti,
dhanukenapi kīḷanti, akkharikāyapi kīḷanti, manesikāyapi kīḷanti, yathāvajjenapi kīḷanti.
Ayaṃ kāyikā khiḍḍā.
Katamā vācasikā khiḍḍā: mukhabherikaṃ mukhālambaraṃ mukhadeṇḍimakaṃ
mukhacalimakaṃ mukhabherūlakaṃ mukhadaddarikaṃ nāṭakaṃ lāsaṃ gītaṃ dvakammaṃ,
ayaṃ vācasikā khiḍḍā. Ratīti anukkaṇṭhitādhivacanametaṃ 'ratī'ti. Kāmasukhanti: vuttaṃ
hetaṃ bhagavatā: ''pañcime bhikkhave kāmaguṇā. Katame pañca: cakkhuviññeyyā rūpā
iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Sotaviññeyyā saddā iṭṭhā kantā
manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ghānaviññeyyā gandhā iṭṭhā kantā manāpā
piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Jivhāviññeyyā rasā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā
kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā
kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ime kho bhikkhave pañca kāmaguṇā. Yaṃ kho bhikkhave ime
pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati kāmasukhaṃ4''[a] loketi.
Manussaloke'ti 'khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhaṃ ca loke'.
Analaṃkaritvā anapekkhamānoti: khiḍḍaṃ ca ratiṃ ca5 kāmasukhaṃ ca loke analaṃkaritvā
anapekkho hutvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā'ti 'analaṃkaritvā
anapekkhamāno'
1. Paramatthaṃ - machasaṃ
2. Khiḍḍārati - pa va vi
3. Kāme sukhaṃ - va vi
4. Khiḍḍā ca ratī ca - va vi
[A] saṃyuttanikāya maggasaṃyutta
[BJT Page 580] [\x 580/]
Vibhūsanaṭṭhānā virato saccavādīti 'vibhūsā'ti dve vibhūsā atthi agāriyassa vibhūsā1 atthi
pabbajitassa vibhūsā2 katamā agāriyassa vibhūsā kesā ca massu ca3, mālā ca gandhā4 ca
vilepanā ca ābharaṇā ca piḷandhanā ca5 vatthaṃ ca sārasāmanaṃ ca veṭhanaṃ ca
ucchādanaṃ parimaddanaṃ nahāpanaṃ sambāhanaṃ ādāsaṃ añjanaṃ mālāgandhavilepanaṃ6
mukhacuṇṇaṃ7 mukhalepanaṃ hatthabandhanaṃ sikhābandhanaṃ daṇḍaṃ nālikaṃ khaggaṃ
chattaṃ chatrūpāhanaṃ uṇhīsaṃ maṇiṃ vālavījaniṃ odātāni vatthāni dīghadasāni iti vā ayaṃ
agāriyassa vibhūsā.
Katamā pabbajitassa vibhūsā. Cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanā imassa vā
pūtikāyassa8 bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ maṇḍanā vibhūsanā kelanā parikelanā gedhitatā
gedhitattaṃ9 capalatā10 cāpalyaṃ, ayaṃ pabbajitassa vibhūsā.
Saccavādīti: so paccekasambuddho saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako
lokassa. Vibhūsanaṭṭhānā ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaṃyutto
vimariyādikatena cetasā viharatīti 'vibhūsanaṭṭhānā virato saccavādi eko care
khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
Khiḍḍaṃ ratiṃ11 kāmasukhaṃ ca loke
Analaṃkaritvā anapekkhamāno
Vibhūsanaṭṭhānā virato saccavādī
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
6.
Puttaṃ ca dāraṃ pītaraṃ ca mātaraṃ
Dhanāni dhaññāni ca bandhavāni,
Bhitvāna12 kāmāni sakodhikāni13
Eko care khaggavisāṇakappo.
Puttaṃ ca dāraṃ pitaraṃ ca mātaranti: 'puttā'ti cattāro puttā: atrajo putto, khettajo14 putto
dinnako putto, antevāsiko putto. Dārā vuccanti bhariyāyo. Pitāti yo so janako, mātāti yā sā
janakāti 'puttaṃ ca dāraṃ pītaraṃ ca mātaraṃ'.
1. Atthi agārikassa - machasaṃ
2. Atthi anagārikassa - machasaṃ
3. Nesamassuca - va vi
4. Mālā ca gandhā ca - va vi
5. Piḷandhā ca vatthaṃ ca sayanāsanaṃ ca - ma vi vi ka
6. Mālāvilepanaṃ
7. Mukhadhuṇṇakaṃ - pa va vi
8. Bhutikāyassa - pa va vi
9. Gaddhikata gaddhikattaṃ - machasaṃ
10. Cāpalatā - cāpalaviṃ - ma va vi ka
11. Khiḍḍāratī - va vi
12. Jahitvāna - pa va vi
13. Yathodhikāti - machasaṃ
14. Khetrajo - va vi syā
[BJT Page 582] [\x 582/]
Dhanāni dhaññāni ca bandhavānīti: 'dhanāni' vuccanti hiraññaṃ suvaṇṇaṃ muttā maṇi
veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṃ rajataṃ jātarupaṃ lohitaṅko1 masāragallaṃ 'dhaññāni' vuccanti
pubbannaṃ aparannaṃ, pubbannaṃ nāma: sāli vīhi yavo godhumo kaṅgu varako kudrūsako
aparannaṃ nāma: supeyyaṃ. Bandhavānīti cattāro bandhavā: ñātībandhavāpī bandhu,
gottabandhavāpi bandhu, mittabandhavāpī bandhu, sippabandhavāpī bandhūti 'dhanāni
dhaññāni ca bandhavāni'.
Hitvāna kāmāti sakodhikānīti 'kāmā'ti uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā
manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāpuraṇā, dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā
hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ
ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu vatthukāmā.
Api ca, atītā kāmā, anāgatā kāmā, paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā, bahiddhā kāmā,
ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā, majjhimā kāmā, paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā, mānusikā
kāmā, dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā, parinimmitā kāmā, animmitā kāmā,
pariggahitā kāmā, apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā, amamāyitā kāmā, sabbe'pi
kāmāvacarā dhammā, sabbe'pi rūpāvacarā dhammā, sabbe'pi arūpāvacarā dhammā,
taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kamanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā.
Ime vuccanti vatthukāmā.
Katame kilesakāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo: saṅkappo kāmo, rāgo
kāmo, saṅkapparāgo kāmo: yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandi, kāmataṇhā,
kāmasineho, kāmapariḷāho, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, kāmogho, kāmayogo,
kāmūpādānaṃ, kāmacchandanīvaraṇaṃ.
''Addasaṃ kāmaṃ te mūlaṃ saṅkappā kāma jāyasi,
Na taṃ saṅkappayissāmi evaṃ kāme na hehisī''ti
Ime vuccanti kilesakāmā.
Hitvāna kāmānīti vatthukāme parijānitvā kilesakāme pahāya pajahitvā vinoditvā byantiṃ
karitvā anabhāvaṃ gametvā hitvāna2 kāmāni sakodhikānīti: sotāpattimaggena ye kilesā
pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati sakadāgāmimaggena ye kilesā pahīnā
- anāgāmimaggena ye kilesā pahīnā - arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti
na pacceti na paccāgacchatīti. 'Hitvāna kāmāni 'sakodhikāni3 eko care khaggavisāṇakappo.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Puttaṃ ca dāraṃ pītaraṃ ca mātaraṃ
Dhanāni dhaññāni ca bandhavāni,
Hitvāna kāmāni sakodhikāni3
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
7.
Saṅgo eso parittamettha sobyaṃ
Appassādo dukkhamettha bhīyo,
Gaḷo4 eso iti ñatvā matimā5
Eko care khaggavisāṇakappo.
Saṅgo eso parittamettha sobyanti: saṅgoti vā balisanti vā (āmisanti) vā lagganti vā6
paḷibodhoti vā pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ, parittamettha sokkhyanti vuttaṃ
hetaṃ bhagavatā:
1. Lohitaṅgo - va vi machasaṃ
2. Jahitvāna - va vi
3. Yathodhikāti - machasaṃ
Yatodhikāti - va vi ka
4. Gaṇḍo - syā
5. Mutimā - pana sa
Satimā - va vi
6. Laganananti vā - pana
Labhananti vā - va vi
[BJT Page 584] [\x 584/]
''Pañcime bhikkhave kāmaguṇā. Katame pañca: cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā
piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Sotaviññeyyā saddā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā
kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ghānaviññeyyā gandhā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā
kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Jivhāviññeyyā rasā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā
rajanīyā. Kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā.
Ime kho bhikkhave pañcakāmaguṇā. Yaṃ kho bhikkhave ime pañca kāmaguṇe paṭicca
uppajjati sukhaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati kāmasukhaṃ''[a] appakaṃ etaṃ sukhaṃ, parittakaṃ
etaṃ sukhanti, 'saṅgo eso parittamettha sokkhyaṃ'.
Appassādo dukkhamettha bhīyoti ''appassādā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, aṭṭhikaṅkhalūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, maṃsapesūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, tiṇukkupamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, aṅgārakāsūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, supinakūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, yācitakūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, rukkhaphalupamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, asisūnūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, (sattisūlūpamā) kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo, sappasirūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā
bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyo''ti[b] appassādo dukkhamettha bhīyo.
Gaḷo eso iti ñatvā matimāti: gaḷoti vā balisanti vā āmisanti vā laggananti vā1 bandhananti
vā paḷibodhoti vā pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ. Itīti padasandhi padasaṃsaggo
padapāripūri akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāmetaṃ itīti. Matimāti
dhīro paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvi medhāvī.
Gaḷo eso iti ñatvā matimāti: matimā gaḷoti ñatvā balisanti ñatvā. Āmisanti ñatvā laggananti'.
Ñatvā bandhananti ñatvā paḷibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ
katvāti: 'gaḷo eso iti ñatvā matimā, eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho.
''Saṅgo eso parittamettha sokhyaṃ
Appassādo dukkhamettha bhīyo,
Gaḷo eso iti ñatvā matimā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Lagananti - pana
Labhananti - ca-vi
[A.] Saṃyuttanikāya - maggasaṃyutta.
[B.] Majjhima nikāya - alagaddūpamasutta.
[BJT Page 586] [\x 586/]
8.
Sandālayitvāna saññojanāni
Jālaṃva bhetvā salilambucārī,
Aggīva daḍḍhaṃ anivattamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Sandālayitvāna saññojanānīti: dasa saññojanāni'. Kāmarāgasaññojanaṃ paṭighasaññojanaṃ
mānasaññojanaṃ diṭṭhisaññojanaṃ vicikicchāsaññojanaṃ sīlabbataparāmāsasaññojanaṃ
bhavarāgasaññojanaṃ issāsaññojanaṃ macchariyasaññojanaṃ avijjāsaññojanaṃ,
sandālayitvāna saññojanānīti: dasasaññojanāni dālayitvā sandālayitvā pajahitvā vinodetvā
byantiṃ karitvā anabhāvaṃ kametvāti 'sandālayitvāna saññojanāni'.
Jālaṃva bhetvā salilambucārīti 'jālaṃ' vuccati suttajālaṃ. Salilaṃ' vuccati udakaṃ, 'ambucārī'
vuccati maccho, yathā maccho jālaṃ bhinditvā sambhinditvā dālayitvā padālayitvā
sampadālayitvā carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetī, evameva dve jālā:
taṇhājālaṃ ca diṭṭhijālaṃ ca. Katamo taṇhājālaṃ: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ
mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama,
ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā
dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatāṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Idaṃ taṇhājālaṃ.
Katamo diṭṭhijālaṃ: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā
antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro
diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho. Abhiniveso
parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho
vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.
Idaṃ diṭṭhijālaṃ. Tassa paccekasambuddhassa taṇhājālaṃ pahīnaṃ, diṭṭhijālaṃ
paṭinissaṭṭhaṃ, taṇhājālassa pahīnattā diṭṭhijālassa paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho
rūpe na sajjati, sadde na sajjati, gandhe na sajjati, rase na sajjati, phoṭṭhabbe na sajjati,
diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na sajjati, na gaṇhāti1 na bajjhati2 na paḷibajjhati3.
Nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto, vimariyādīkatena cetasā viharatīti 'jālaṃva
bhetvā salilambucāri'.
Aggīva daḍḍhaṃ anivattamānoti: yathā (aggi) tiṇakaṭṭhupādānaṃ dahanto gacchati
anivattanto. Evameva tassa paccekasambuddhassa sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te
kilese na puneti, na pacceti na paccāgacchati. Sakadāgāmimaggena ye kilesā pahīnā te kilese
na puneti, na pacceti na paccāgacchati. Anāgāmimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na
puneti, na pacceti na paccāgacchati. Arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti,
na pacceti na paccāgacchatīti 'aggīva daḍḍhaṃ anivattamāno eko care khaggavisāṇakappo'
Tenāha so paccekasambuddho:
''Sandālayitvāna saññojanāni
Jālaṃva hetvā salilambucārī
Aggiva daḍḍhaṃ anivattamāno,
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Na gayhati - va-vi
2. Na bujjhati - pana
3. Na paḷibujjhati - pana
4. Phālayitvā - sa.
[BJT Page 588] [\x 588/]
9.
Okkhittacakkhu na ca pādalolo
Guttindriyo rakkhitamānasāno,
Anavassuto apariḍayhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Okkhittacakkhu na ca pādaloloti kathaṃ - khittacakkhu hoti: idhekacco bhikkhu cakkhulolo
cakkhuloliyena samannāgato hoti 'adiṭṭhaṃ dakkhitabbaṃ diṭṭhaṃ samatikkamitabba'nti
ārāmena ārāmaṃ uyyānena uyyānaṃ gāmena gāmaṃ nigamena nigamaṃ nagarena nagaraṃ
raṭṭhena raṭṭhaṃ janapadena janapadaṃ dīghacārikaṃ anavatthitacārikaṃ1 anuyutto hoti
rūpadassanāya, evaṃ khittacakkhu hoti -
Athavā bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno asaṃvuto gacchati: hatthiṃ
olokento assaṃ olokento rathaṃ olokento pattiṃ olokento itthiyo olokento purise olokento
kumārake olokento kumārikāyo olokento antarāpanaṃ olokento gharamukhāni olokento
uddhaṃ olokento2 adho olokento disāvidisaṃ vipekkhamāno3 gacchati, evampi khittacakkhu
hoti.
Athavā bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī
yatvādhikaraṇametaṃ4 cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhā domanassā pāpakā
akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ,
cakkhundriye na saṃvaraṃ5 āpajjati, evampi khittacakkhu hoti.
Yathāvā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṃ
visukadassanaṃ anuyuttā viharanti, seyyathīdaṃ: naccaṃ gītaṃ vāditaṃ pekkhaṃ akkhānaṃ
pāṇissaraṃ vetāḷaṃ kumbhathunaṃ sobhanagarakaṃ6 caṇḍālaṃ vaṃsaṃ dhovanaṃ
hatthiyuddhaṃ assayuddhaṃ mahisayuddhaṃ usabhayuddhaṃ ajayuddhaṃ meṇḍayuddhaṃ
kukkuṭayuddhaṃ vaṭṭakayuddhaṃ daṇḍayuddhaṃ muṭṭhiyuddhaṃ nibbuddhaṃ
uyyodhikaṃ balaggaṃ senābyuhaṃ anīkadassanaṃ iti vā, evampi khittacakkhu hoti.
1. Anavaṭṭhitacanavatthitavārikaṃ - machasaṃ
Anavatthacārikaṃ - pa va vi syā
2. Umbaṃ diso disaṃ pekkamāno - pa va vi
3. Pekkhamāno - syā,
4. Metaṃ - pa va vi
5. Nava saṃvaraṃ - va vi
6. Sobhanakaṃ - machasaṃ
[BJT Page 590] [\x 590/]
Kathaṃ okkhittacakkhu hoti, idhekacco bhikkhu1 na cakkhulolo na cakkhuloliyena
samannāgato hoti, adiṭṭhaṃ (dakkhitabbaṃ) diṭṭhaṃ samatikkamitabbanti na ārāmena
ārāmaṃ, na uyyānena uyyānaṃ, na gāmena gāmaṃ, na nigamena nigamaṃ, na nagarena
nagaraṃ, na raṭṭhena raṭṭhaṃ na janapadena janapadaṃ, dīghacārikaṃ (anavatthitacārikaṃ2)
ananuyutto hoti rūpadassanāya. Evampi okkhittacakkhu hoti.
Athavā bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno saṃvuto gacchati na hatthiṃ
olokento na assaṃ olokento na rathaṃ olokento na pattiṃ olokento na itthiyo olokento na
purise olokento na kumārake olokento na kumārikāyo olokento na antarāpanaṃ olokento na
gharamukhāni olokento na uddhaṃ olokento na adho olokento na disāvidisaṃ3
vipekkhamāno gacchati evampi okkhittacakkhu hoti.
Athavā bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittagāhī hoti nānubyañjanaggāhī
yatvādhikaraṇametaṃ4 cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā
akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati rakkhati cakkhundriyaṃ
cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati evampi okkhittacakkhu hoti.
Yathāvā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṃ
visukadassanaṃ ananuyuttā viharanti seyyathīdaṃ: naccaṃ gītaṃ vāditaṃ pekkhaṃ akkhānaṃ
pāṇissaraṃ vetāḷaṃ kumbhathunaṃ sobhanagarakaṃ caṇḍālaṃ vaṃsaṃ dhovanaṃ
hatthiyuddhaṃ assayuddhaṃ mahisayuddhaṃ usabhayuddhaṃ ajayuddhaṃ meṇḍayuddhaṃ
kukkuṭayuddhaṃ vaṭṭakayuddhaṃ daṇḍayuddhaṃ muṭṭhiyuddhaṃ nibbuddhaṃ
uyyodhikaṃ balaggaṃ senābyuhaṃ anīkadassanaṃ iti vā, evampi okkhittacakkhu hoti.
Na ca pādaloloti kathaṃ pādalolo hoti: idhekacco bhikkhu pādalolo pādaloliyena
samannāgato hoti ārāmena ārāmaṃ uyyānena uyyānaṃ gāmena gāmaṃ nigamena nigamaṃ
nagarena nagaraṃ raṭṭhena raṭṭhaṃ janapadena janapadaṃ dīghacārikaṃ anavatthitacārikaṃ
anuyutto viharati evampi pādalolo hoti.
1. Idha bhikkhu - pa va vi
2. Anavaṭṭhitacārikaṃ - machasaṃ
3. Na diso disaṃ - pa va vi
4. Metaṃ - va-vi
[BJT Page 592] [\x 592/]
Athavā bhikkhu antopi saṅghārāme1 pādalolo pādaloliyena samannāgato hoti. Na atthahetu
na kāraṇahetu uddhato avupasannacitto pariveṇato pariveṇaṃ gacchati, vihārato vihāraṃ
gacchati, aḍḍhayogato aḍḍhayogaṃ gacchati, pāsādato pāsādaṃ gacchati, hammiyato
hammiyaṃ gacchati, guhāya2 guhaṃ gacchati, lenato lenaṃ gacchati, kuṭiyā kuṭiṃ gacchati,
kūṭāgārato kūṭāgāraṃ gacchati, aṭṭato aṭṭaṃ gacchati, mālato mālaṃ gacchati uddaṇḍo
uddaṇḍaṃ gacchati, uddositato uddositaṃ gacchati, upaṭṭhānasālato upaṭṭhānasālaṃ
gacchati, maṇḍalamālato maṇḍalamālaṃ3 gacchati, rukkhamūlato rukkhamūlaṃ gacchati.
Yattha vā pana bhikkhū nisīdanti tabhiṃ gacchati. Tattha ekassa vā dutiyo hoti, dvinnaṃ vā
tatiyo hoti, tiṇṇaṃ vā catuttho hoti. Tattha bahuṃ samphappalāpaṃ palapati4 seyyathīdaṃ:
rājakathaṃ corakathaṃ mahāmattakathaṃ senāsanakathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ
annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ yānakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandhakathaṃ
ñātikathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ
purisakathaṃ sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ
nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ iti bhavābhavakathaṃ katheti. Evampi
pādalolo hoti.
Na ca pādaloloti: so paccekasambuddho pādaloliyā ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo
vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā paṭisallānārāmo hoti paṭisallānarato
ajjhattaṃ cetosamathamanuyutto anirākatajjhāno vipassanāya samannāgato brūhetā
suññāgārānaṃ jhāyī jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti okkhittacakkhu na ca
pādalolo.
Guttindriyo rakkhitamānasānoti: 'guttindriyo'ti so paccekasambuddho cakkhunā rūpaṃ disvā
na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ
viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ tassa saṃvarāya
paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā na
nimittaggāhī hoti, nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ sotindriyaṃ asaṃvutaṃ
viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ. Ghānena gandhaṃ
ghāyitvā na nimittaggāhī hoti, nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ ghānindriyaṃ
asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ. Jivhāya
rasaṃ sāyitvā na nimittaggāhī hoti, nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ jivhindriyaṃ
asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ. Kāyena
phoṭṭhabbaṃ phusitvā na nimittaggāhī hoti, nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ
kāyindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā
anvāssaveyyuṃ. Manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti, nānubyañjanaggāhī.
Yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā
akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ. Tassa saṃvarāya paṭipajjati rakkhati manindriyaṃ
manindriye saṃvaraṃ āpajjatīti 'guttindriyo' rakkhitamānasānoti gopitamānasānoti
'guttindriyo rakkhitamānasāno'.
1. Antā saṅghārāme - machasaṃ
2. Guhato - machasaṃ
3. Maṇḍapato maṇḍapaṃ - machasaṃ.
4. Bahuṃ samphappalapati - va, vi
[BJT Page 594] [\x 594/]
Anavassuto apariḍayhamānoti: vuttaṃ hetaṃ āyasmatā mahāmoggallānena
''avassutaparisāyaṃ ca vo āvuso desessāmiṃ1 anavassutapariyāyaṃ ca, taṃ suṇātha sādhukaṃ
manasikarotha bhāsissāmīti: evamāvusoti kho te bhikkhu āyasmato mahāmoggallānassa
paccassosuṃ. Āyasmā mahāmoggallāno etadavoca: 'kathaṃ vāvuso avassuto hoti: idhāvuso
bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati
anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso, taṃ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ
yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.
Sotena saddaṃ sutvā piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati,
anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso. Ghānena gandhaṃ ghāyitvā piyarūpe dhamme
adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso.
Jivhāya rasaṃ sāyitvā piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati,
anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso. Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā piyarūpe
dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasati ca viharati
parittacetaso. Manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe
dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso. Taṃ ca cetovimuttiṃ
paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te2 uppannā pāpakā akusalā dhammā
aparisesā nirujjhanti. Ayaṃ vuccatāvuso bhikkhu avassuto cakkhuviññeyyesu rūpesu. Ayaṃ
vuccatāvuso bhikkhu avassuto sotaviññeyyesu saddesu. Ayaṃ vuccatāvuso bhikkhu
avassuto ghānaviññeyyesu gandhesu. Ayaṃ vuccatāvuso bhikkhu avassuto jivhāviññeyyesu
rasesu. Ayaṃ vuccatāvuso bhikkhu avassuto kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu. Ayaṃ
vuccatāvuso bhikkhu avassuto manoviññeyyesu dhammesu. Evaṃ vihāriṃ cāvuso bhikkhuṃ
cakkhuto cepi naṃ māro upasaṅkamati labhetheva3' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ.
Sotato cepi naṃ māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ.
Ghānato cepi naṃ māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ.
Jivhāto cepi naṃ māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ.
Kāyato cepi naṃ māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ.
Manato cepi naṃ māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha4' māro ārammaṇaṃ.
Seyyathāpi āvuso naḷāgāraṃ vā tiṇāgārāṃ vā sukkhaṃkolāpaṃ tero vassikaṃ5' puratthimāya
cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṃkameyya labhetheva aggi otāraṃ labhetha
aggi ārammaṇaṃ pacchimāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṃkameyya
labhetheva aggi otāraṃ, labhetha aggi ārammaṇaṃ.Uttarāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya
tiṇukkāya upasaṃkameyya labhetheva aggi otāraṃ, labhetha aggi ārammaṇaṃ. Dakkhiṇāya
cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṃkameyya labhetheva aggi otāraṃ, labhetha
aggi ārammaṇaṃ. Heṭṭhimāya cepi naṃ6 disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṃkameyya
labhetheva aggi otāraṃ, labhetha aggi ārammaṇaṃ. Uparimāya cepi7 naṃ disāya puriso
ādittāya tiṇukkāya upasaṃkameyya labhetheva aggi otāraṃ, labhetha aggi ārammaṇaṃ. Yato
kutoci cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṃkameyya labhetheva aggi otāraṃ,
labhetha aggi ārammaṇaṃ. Evameva kho āvuso evaṃ vihāriṃ bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ
māro upasaṅkamati, labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ. Sotato cepi naṃ
māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ. Ghānato cepi naṃ
māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ. Jivhāto cepi naṃ
māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ. Kāyato cepi naṃ
māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ labhetha māro ārammaṇaṃ. Manato cepi naṃ
māro upasaṅkamati labhetheva' māro otāraṃ, labhetha māro ārammaṇaṃ''
1. Desissāmi - va, vi
2. Yattha te uppannā - pa vi
3. Labhateva - va, vi, syā,
4. Labhati māro - syā,
5. Thero vassikaṃ - va-vi
6. Heṭṭhimato cepi naṃ - machasaṃ
7. Uparimato cepi taṃ - machasaṃ
[BJT Page 596] [\x 596/]
Evaṃ vihāriṃ cāvuso bhikkhu rūpā abhibhaṃsu. 1 Na bhikkhu rūpe abhibhosi2 saddā
bhikkhuṃ abhibhaṃsu na bhikkhu sadde abhibhosi, gandhā bhikkhuṃ abhibhaṃsu na
bhikkhu gandhe abhibhosi, rasā bhikkhuṃ abhibhaṃsu na bhikkhu rase abhibhosi,
phoṭṭhabbā bhikkhuṃ abhibhaṃsu, na bhikkhu phoṭṭhabbe abhibhosi. Ayaṃ vuccatāvuso
bhikkhu rūpābhibhūto3' saddābhibhūto gandhābhibhūto rasābhibhūto phoṭṭhabbābhibhūto
dhammābhibhūto abhibhaṃsu naṃ pāpakā akusalā dhammā saṃkilesā ponobhavikā sadarā
dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā, evaṃ kho āvuso avassuto hoti. ''
Kathaṃ cāvuso anavassūto hoti: idhāvuso bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe
nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,
taṃ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ (pajānāti) yatthassa te uppannā pāpakā
akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Sotena saddaṃ sutvā piyarūpe rūpe nādhimuccati,
appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyasati ca viharati appamāṇacetaso, taṃ ca
cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā
dhammā aparisesā nirujjhanti. Ghānena gandhaṃ ghāyitvā piyarūpe rūpe nādhimuccati,
appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyasati ca viharati appamāṇacetaso, taṃ ca
cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā
dhammā aparisesā nirujjhanti. Jivhāya rasaṃ sāyitvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe
rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyasati ca viharati appamāṇacetaso, taṃ ca cetovimuttiṃ
paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā
aparisesā nirujjhanti. Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe
rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyasati ca viharati appamāṇacetaso, taṃ ca cetovimuttiṃ
paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā
aparisesā nirujjhanti. Manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe
rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyasati ca viharati appamāṇacetaso, taṃ ca cetovimuttiṃ
paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā4 pāpakā akusalā dhammā
aparisesā nirujjhanti. Ayaṃ vuccatāvuso bhikkhu anavassūto cakkhuviññeyyesu rūpesu,
anavassūto sotaviññeyyesu saddesu, anavassūto ghānaviññeyyesu gandhesu, anavassūto
jivhāviññeyyesu rasesu, anavassūto kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu, anavassūto
manoviññeyyesu dhammesu. Evaṃ vihāriṃ cāvuso bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ māro
upasaṅkamati neva labhetha5 māro otāraṃ na labhetha6 māro ārammaṇaṃ, sotato cepi naṃ
māro upasaṅkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ, ghānato cepi
naṃ māro upasaṅkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ, jivhāto
cepi naṃ māro upasaṅkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ,
kāyato cepi naṃ māro upasaṅkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro
ārammaṇaṃ, manato cepi naṃ māro upasaṅkamati neva labhetha māro otāraṃ, na labhetha
māro ārammaṇaṃ.
1. Rūpā adhihaṃsu - machasaṃ
2. Rūpe adhihosi - va-vi
3. Rūpādhibhūto saddādhibhūto - machasaṃ, pa.
4. Yatthāsyāte uppannā - machasaṃ - va, vi, ka
Yattha te uppannā - pana.
5. Neva labhati - machasaṃ, -va-vi-ka
6. Na labhati - machasaṃ
[BJT Page 598] [\x 598/]
Seyyathāpi āvuso kūṭāgāraṃ vā kūṭāgārasālā vā bahalamattikā addāvalepanā, puratthimāya
cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya neva labhetha aggi otāraṃ na
labhetha aggi ārammaṇaṃ, pacchimāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya
upasaṅkameyya neva labhetha aggi otāraṃ na labhetha aggi ārammaṇaṃ, uttarāya cepi naṃ
disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya neva labhetha aggi otāraṃ na labhetha
aggi ārammaṇaṃ, dakkhiṇāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya
neva labhetha aggi otāraṃ na labhetha aggi ārammaṇaṃ, heṭṭhimāya cepi naṃ disāya puriso
ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya neva labhetha aggi otāraṃ na labhetha aggi ārammaṇaṃ,
uparimāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya neva labhetha aggi
otāraṃ na labhetha aggi ārammaṇaṃ, yato kutoci cepi naṃ puriso disāya ādittāya tiṇukkāya
upasaṅkameyya neva labhetha aggi otāraṃ na labhetha aggi ārammaṇaṃ. Evameva kho
āvuso evaṃ vihāriṃ bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ māro upasaṃkamati. Neva labhetha māro
otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ. Sotato cepi naṃ māro upasaṃkamati neva labhetha
māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ. Ghānato cepi naṃ māro upasaṃkamati neva
labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ ghānato cepi naṃ māro upasaṃkamati
neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ. Jivhāto cepi naṃ māro
upasaṃkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ. Kāyato cepi naṃ
māro upasaṃkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ. Manato cepi
naṃ māro upasaṃkamati neva labhetha māro otāraṃ na labhetha māro ārammaṇaṃ.
Evaṃvihārī cāvuso bhikkhu rūpe abhibhosi1 na rūpā bhikkhuṃ abhibhaṃsu, 2 sadde bhikkhu
abhibhosi na saddā bhikkhuṃ abhibhaṃsu, gandhe bhikkhu abhibhosi, na gandhā bhikkhuṃ
abhibhaṃsu, rase bhikkhu abhibhosi, na rasā bhikkhuṃ abhibhaṃsu, phoṭṭhabbe bhikkhu
abhibhosi, na phoṭṭhabbā bhikkhuṃ abhibhaṃsu. Dhamme bhikkhu abhibhosi, na dhammā
bhikkhuṃ abhibhaṃsu, ayaṃ vuccatāvuso bhikkhu rūpābhibhū3 saddābhibhū gandhābhibhū
rasābhibhū phoṭṭhabbābhibhū dhammābhibhū abhibhū anabhibhūto4 kehici kilesehi
abhibhosi te pāpake akusale dhamme saṃkilesike ponobhavike sadare dukkhavipāke āyatiṃ
jātijarāmaraṇīye. Evaṃ kho āvuso anavassūto hotī''ti.
Anavassuto apariḍayhamānoti: rāgajena pariḷāhena apariḍayhamāno dosajena pariḷāhena
apariḍayhamāno mohajena pariḷāhena apariḍayhamānoti 'anavassūto apariḍayhamāno eke
care khaggavisāṇakappo, '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Okkhittacakkhu na ca pādalolo
Guttindriyo rakkhitamānasāno,
Anavassūto apariḍayhamāno5
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Adhihosi - machasaṃ.
2. Adhibhaṃsu - machasaṃ.
3. Rūpādhibhū saddadhibhū gandhādhibhū rasādhibhū - machasaṃ
4. Adhibhū anadhibhūto - machasaṃ
5. Aparidayhamāno - va, vi
Allāva lepanā - syā.
[A.] Saḷāyatanasaṃyutta - āsivisavagga
[BJT Page 600] [\x 600/]
10.
Ohārayitvā gihibyañjanāni
Saṃchannapatto1' yathā pāricchattako,
Kāsāyavattho abhinikkhamitvā
Eko care khaggavisāṇakappo.
[BJT Page 600] [\x 600/]
Ohārayitvā gihibyañjanānīti 'gihibyañjanā' vuccanti kesā ca massu ca mālā ca gandhaṃ ca
vilepanaṃ ca ābharaṇaṃ ca piḷandhanaṃ ca vatthaṃ ca pārupanaṃ ca veṭhanaṃ na
uccādanaṃ parimaddanaṃ nahāpanaṃ sambāhanaṃ ādāsaṃ añjanaṃ mālāgandhavilepanaṃ
mukhacuṇṇakaṃ mukhalepanaṃ hatthabandhaṃ sikhābandhaṃ daṇḍaṃ nālikaṃ khaggaṃ
chattaṃ chatrūpāhanaṃ uṇhīsaṃ maṇiṃ vālavījaniṃ odātāni vatthāni dīghadasāni, iti vā.
Ohārayitvā gihibyañjanānīti: gihibyañjanāni oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā
paṭippassambhitvāti 'ohārayitvā gihibyañjanāni,
Sañchannapatto yathā pāricchattakoti yathā so pārichattako koviḷāro bahalapattapalāso
sandacchāyo. 3' Evameva so paccekasambuddho paripuṇṇapattacīvaradharoti
'sañchannapatto'1 yathā pāricchattako.
Kāsāyavattho abhinikkhamitvāti: so paccekasambuddho sabbaṃ gharāvāsapaḷibodhaṃ
chinditvā puttadārapaḷibodhaṃ chinditvā ñātipaḷibodhaṃ chinditvā mittāmaccapaḷibodhaṃ
chinditvā sannidhipaḷibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā4' kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati
irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti 'kāsāyavattho abhinikkhamitvā eko care
khaggavisāṇakappo'
Tenāha so paccekasambuddho:
''Ohārayitvā gihibyañjanāni
Sañchannapatto yathāpāricchattako,
Kāsāyavattho abhinikkhamitvā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
Tatiyo vaggo.
1. Saṃsinnapatto - pa
Pacchinnapatto - va, vi
2. Kesamassu va - va, ci
3. Sattacchāyo - va, vi
Saṇḍacchāyo - syā
4. Ohārayitvā - syā.
[BJT Page 602] [\x 602/]
1.
Rasesu gedhaṃ akaraṃ alolo
Anaññaposī sapadānacārī,
Kule kule appaṭibaddhacitto
Eko care khaggavisāṇakappo.
Rasesu gedhaṃ akaraṃ aloloti 'raso'ti: mūlaraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso
phalaraso, ambilaṃ madhuraṃ tittakaṃ kaṭukaṃ loṇikaṃ1' khārīkaṃ lapilaṃ2' kasāvo sāduṃ
asāduṃ3 sītaṃ uṇhaṃ. Santake samaṇabrāhmaṇā rasagiddhā, te jivhaggena rasaggāni
pariyesantā ābhiṇḍanti, te ambilaṃ labhitvā anambilaṃ pariyesanti, anambilaṃ labhitvā
ambilaṃ pariyesanti, madhuraṃ labhitvā amadhuraṃ pariyesanti, amadhuraṃ labhitvā
madhuraṃ pariyesanti, tittakaṃ labhitvā atittakaṃ pariyesanti, atittakaṃ labhitvā tittakaṃ
pariyesanti, kaṭukaṃ labhitvā akaṭukaṃ pariyesanti akaṭukaṃ labhitvā kaṭukaṃ pariyesanti,
loṇikaṃ labhitvā aloṇikaṃ pariyesanti, aloṇikaṃ labhitvā loṇikaṃ pariyesanti, khārikaṃ
labhitvā akhārikaṃ pariyesanti, akhārikaṃ labhitvā khārikaṃ pariyesanti, kasāvaṃ labhitvā
akasāvaṃ pariyesanti, akasāvaṃ labhitvā kasāvaṃ pariyesanti, lapilaṃ2 labhitvā alapilaṃ
pariyesanti, alapilaṃ labhitvā lapilaṃ pariyesanti, sāduṃ labhitvā asāduṃ pariyesanti, asāduṃ
labhitvā sāduṃ pariyesanti, sītaṃ labhitvā uṇhaṃ pariyesanti, uṇhaṃ labhitvā sītaṃ
pariyesanti, te yaṃ yaṃ labhanti tena tena na tussanti, aparāparaṃ pariyesanti, manāpikesu
rasesu rattā4 giddhā gadhitā mucchitā ajjhopannā5, laggā laggitā paḷibuddhā, sā rasataṇhā
tassa paccekabuddhassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā6 āyatiṃ
anuppādadhammā. Tasmā so paccekasambuddho paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti, neva
davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā
yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya, itipurāṇaṃ ca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi,
navaṃ ca vedanaṃ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro ca.
Yathā vaṇaṃ ālimpeyya yāvadeva ropanatthāya, 7 yathā vā pana akkhaṃ abbhañjeyya
yāvadeva bhārassa nittharaṇatthāya, yathā vā pana puttamaṃsaṃ āhāraṃ āhareyya8
yāvadeva kantārassa nittharaṇatthāya. Evameva so paccekasambuddho paṭisaṅkhā yoniso
āhāraṃ āhāreti, neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya yāvadeva imassa
kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya, iti purāṇaṃ ca vedanaṃ
paṭihaṅkhāmi, navaṃ ca vedanaṃ na uppādessāmi,
1. Loṇiyaṃ - pana -
2. Lambilaṃ syā, lambikaṃ - machasaṃ
3. Sādu asādu - machasaṃ
4. Manāpikesu rattā - va, vi
5. Ajjhosantā - machasaṃ
6. Anabhāvaṃ katā - machasaṃ
7. Āruhanatthāya - machasaṃ
8. Āhāre syā - machasaṃ
[BJT Page 604] [\x 604/]
Yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro va ti. Rasataṇhaṃ pajahati vinodeti
byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, rasataṇhāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo
vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti 'rasesu gedhaṃ'. Aloloti 'loluppaṃ
vuccati taṇhā, ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi nandirāgo cittassa sārāgo icchā
mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjanikā sañjaninī
sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ
vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā
gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā, jappā pajappā abhijappā
jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchiñcikatā sādukamyatā,
adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā
bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā
gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ
āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā
vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabalisaṃ
māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā lobho
akusalamūlaṃ. '' Sā loluppā taṇhā tassa paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā
tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā paccekasambuddho aloloti
'rasesu gedhaṃ akaraṃ alolo. '
Anaññaposī sapadānacārīti: 'anaññaposī'ti so paccekasambuddho attānaññeva poseti na
paranti,
1. ''Anaññaposīṃ aññātaṃ dantaṃ sāre patiṭṭhitaṃ. 1
Khīṇāsavaṃ vantadosaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇa''nti. [A]
Anaññaposī sapadānacārīti: so paccekasambuddho pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā
pattacīvaramādāya gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati rakkhiteneva kāyena rakkhitāya
vācāya rakkhitena cittena upaṭṭhitāya satiyā saṃvutehi indriyehi okkhittacakkhu
iriyāpathasampanno, kulākulaṃ anatikkamanto piṇḍāya caratīti 'anaññaposī sapadānacārī.
'
Kule kule appaṭibaddhacittoti: dvīhi kāraṇehi paṭibaddhacitto2 hoti: attānaṃ vā nīcaṃ
ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti, attānaṃ vā uccaṃ ṭhapento paraṃ
nīcaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.
1. Sāresu supatiṭṭhitaṃ - syā
2. Paṭibandhacitto - va vi
[A] udānapāḷi - bodhivagga
[BJT Page 606] [\x 606/]
Kathaṃ attānaṃ nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti: tumhe me
bahūpakārā, ahaṃ tumhe nissāya labhāmi
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ yepi me aññe dātuṃ vā kātuṃ vā
maññanti, tumhe nissāya tumhe sampassantā, yampi me porāṇaṃ mātāpettikaṃ nāmagottaṃ.
Tampi me annarahitaṃ, tumhehi ahaṃ ñāyāmi asukassa (kulūpako) asukāya kulūpakoti. Evaṃ
attānaṃ nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti. Kathaṃ attānaṃ uccaṃ
ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti: ahaṃ tumhākaṃ bahupakāro, tumhe
maṃ āgamma buddhaṃ saraṇaṃ gatā, dhammaṃ saraṇaṃ gatā, saṅghaṃ saraṇaṃ gatā,
pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kāmesu micchācārā paṭiviratā, musāvādā
paṭiviratā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā. Tumhākaṃ ahaṃ uddesaṃ demi,
paripucchaṃ demi, uposathaṃ ācikkhāmi, 1 navakammaṃ adhiṭṭhāmi. Atha ca pana tumhe
maṃ ujjhitvā aññe sakkarotha garukarotha2 mānetha pujethāti. Evaṃ attānaṃ uccaṃ ṭhapento
paraṃ nīcaṃ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.
Kule kule appaṭibaddhacittoti: so paccekasambuddho kulapaḷibodhena appaṭibaddhacitto
hoti, gaṇapaḷibodhena appaṭibaddhacitto hoti, āvāsapaḷibodhena appaṭibaddhacitto hoti,
cīvarapaḷibodhena appaṭibaddhacitto hoti, piṇḍapātapaḷibodhena appaṭibaddhacitto hoti,
senāsanapaḷibodhena appaṭibaddhacitto hoti, gilānapaccayabhesajjaparikkhārapaḷibodhena
appaṭibaddhacitto hotīti - kule kule appaṭibaddhacitto eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Rasesu gedhaṃ akaraṃ alolo
Anaññaposī sapadānacārī,
Kule kule appaṭibaddhacitto
Eko care khaggavisāṇakappo. ''
2.
Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso
Upakkilese byapanujja sabbe,
Anissito chetva sinehadosaṃ3
Eko care khaggavisāṇakappo.
Pahāya pañcāvaraṇāni cetasoti: so paccekasambuddho kāmacchandanīvaraṇaṃ pahāya
pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, byāpādanīvaraṇaṃ pahāya pajahitvā
vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, thīnamiddhanīvaraṇaṃ pahāya pajahitvā
vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ pahāya
pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā, vicikicchānīvaraṇaṃ pahāya
pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā vivicceva kāmehi vivicca akusalehi
dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānānaṃ upasampajja
viharatīti 'pahāya pañcāvaraṇāni cetaso'.
1. Ācikkhissāmi - va vi
2. Garuṃ karotha - machasaṃ
3. Chetvā sinehadosaṃ - pa vi va ka
[BJT Page 608] [\x 608/]
Upakkilese byapanujja sabbeti: rāgo cittassa upakileso, doso cittassa upakileso, moho cittassa
upakileso, kodho cittassa upakileso, upanāho cittassa upakileso, makkho cittassa upakileso,
paḷāso cittassa upakileso, issā cittassa upakileso, macchariyaṃ cittassa upakileso, māyā
cittassa upakileso, sāṭheyyaṃ cittassa upakileso, thambho upakileso, sārambho cittassa
upakileso, māno cittassa upakileso, atimāno cittassa upakileso, mado cittassa upakileso,
pamādo cittassa upakileso, sabbe kilesā cittassa upakilesā, sabbe duccaritā cittassa upakilesā,
sabbe darathā cittassa upakilesā, sabbe pariḷāhā cittassa upakilesā, sabbe santāpā cittassa
upakilesā, sabbākusalābhisaṃkhārā cittassa upakilesā. Upakkilese byapanujja sabbeti: sabbe
cittassa upakkilese byapanujja panuditvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ
gametvāti 'upakkilese byapanujja sabbe'.
Anissito chetva sinehadosanti: 'anissito'ti dve nissayā: taṇhānissayo ca diṭṭhinissayo ca.
Katamo taṇhānissayo: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ
pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā
mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā3 dāsidāsā ajeḷakā
kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatā5ṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhānissayo.
Katamo diṭṭhinissayo: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhinissayo.
Sinehoti dve sinehā: taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca. Katamo taṇhāsneho: yāvatā
taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ
mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā
phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā
khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso
ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati,
yāvatā5ṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhāsneho.
Katamo diṭṭhisneho: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi,
dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ
diṭṭhikantāro diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho.
Abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho
viparītagāho vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā
dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Ayaṃ diṭṭhisneho.
Dosoti ''cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho kopo pakopo sampakopo doso
padoso sampadoso cittassa byāpatti mano padoso kodho kujjhanā kujjhitattaṃ doso dussanā
dussitattaṃ byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa'. [A]
anissito chetva sinehadosanti so paccekasambuddho taṇhāsnehaṃ ca diṭṭhisnehaṃ ca dosaṃ
ca chetvā ucchinditvā samucchinditvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā
cakkhuṃ anissito sotaṃ anissito ghānaṃ anissito jivhāyaṃ anissito kāyaṃ anissito
diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme anissito anallīno anupagato anajjhosito anadhimutto
nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharatīti 'anissito chetva
sinehadosaṃ eko care khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso
Upakkilese byapanujja sabbe,
Anissito chetva sinehadosaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
[A] dhammasaṅgaṇi - nikkhepakaṇḍa
[BJT Page 610] [\x 610/]
3.
Vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhaṃ ca1
Pubbeva ca somanassadomanassaṃ,
Laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo.
Vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhaṃ ca1 pubbeva ca somanassadomanassanti: so
paccekasambuddho sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva
somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhā satipārisuddhiṃ catutthaṃ
jhānaṃ upasampajja viharatīti - 'vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhaṃ ca pubbeva ca
somanassadomanassaṃ'.
Laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhanti 'upekkhā'ti yā catutthajjhāne upekkhā
upekkhāyanā ajjhapekkhanā cittasamatho2 cittapassaddhatā majjhattatā cittassa. Samathoti
''yā cittassa ṭhiti saṃṭhiti avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā samatho
samādhindriyaṃ samādhibalaṃ sammāsamādhi[a] catutthajjhāne3 upekkhā ca samatho ca
suddhā honti visuddhā pariyodātā (anaṅgaṇā) vigatūpakkilesā mudubhūtā kammaniyā ṭhitā
āneñjappattā. 4 Laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhanti: catutthajjhānupekkhaṃ ca5
samathaṃ ca laddhā labhitvā vinditvā paṭilabhitvāti 'laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ
eko care khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhaṃ ca1
Pubbeva ca somanassadomanassaṃ,
Laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Dukkhaṃ ca - pa va vi
2. Cittasamatā - machasaṃ
Cittassa samatho - pa va vi
3. Catutthajhāne - machasaṃ, va, vi
4. Kammaniyā anejjappattā - pana
5. Catujjhānaṃ upekkhaṃ ca - machasaṃ
[A.] Dhammasaṅgaṇi - cittuppādakaṇḍa
[BJT Page 612] [\x 612/]
4.
Āraddhaviriyo paramatthapattiyā
Alīnacitto akusītavutti,
Daḷhanikkamo thāmabalūpapanno1
Eko care khaggavisāṇakappo.
Āraddhaviriyo paramatthapattiyāti: 'paramatthaṃ' vuccanti amataṃ nibbānaṃ: ''yo so
sabbasaṃkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ: '
paramatthassa pattiyā lābhāya paṭilābhāya adhigamāya phusanāya2 sacchikiriyāya
āraddhaviriyo viharati, akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ
sampadāya thāmavā (daḷhaparakkamo) anikkhittadhuro kusalesu dhammesūti
'āraddhaviriyo paramatthapattiyā'.
Alīnacitto akusītavuttīti: so paccekasambuddho anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ
dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati, cittaṃ paggaṇhāti,
padahati, uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya asammosāya
bhīyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripuriyā chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati
cittaṃ paggaṇhāti padahatīti. Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya
asammosāya bhīyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripuriyā chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahatīti. Uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā
asammosāya bhīyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripuriyā chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahatīti evampi3 'alīnacitto akusītavutti. ' Athavā
kāmaṃ taco ca nahāru ca4 aṭṭhi ca avasissatu5 sarīre upasussatu maṃsalohitaṃ. Yaṃ taṃ
purisathāmena purisabalena purisaviriyena purisaparakkamena pattabbaṃ na taṃ
apāpuṇitvā viriyassa santhānaṃ6 bhavissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati evampi 'alīnacitto
akusītavutti'
1. Nāsissaṃ na pivissāmi4 vihārato na nikkhame,
Napi passaṃ nipātyeyaṃ taṇhāsalle anuhate''ti. [A]
Cittaṃ paggaṇhāti padahati, evampi alīnacitto akusītavutti' na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ
bhindissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti
padahati, evampi 'alīnacitto akusītavutti' na tāvāhaṃ imamhā āsanā uṭṭhahissāmi. Yāva me
na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, evampi 'alīnacitto
akusītavutti'.
1. Dhāmabalūpapanno - va vi
2. Phassanāya - machasaṃ
3. Evaṃ - machasaṃ
4. Nahārū ca - machasaṃ
5. Avasussatu - syā
6. Saṇṭhānaṃ - machasaṃ
hānaṃ - syā
[A.] Theragāthāpāli - paccayattheragāthā
Muditattheragāthā
[BJT Page 614] [\x 614/]
Na tāvāhaṃ imamhā caṅkamā orohissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ
vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā vihārā nikkhamissāmi yāva
me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ
imamhā aṭṭhayogā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti
cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā pāsādā nikkhamissāmi yāva me na
anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā
hammiyā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ
paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā guhāya nikkhamissāmi yāva me na anupādāya
āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā lenā
nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti
padahati, na tāvāhaṃ imamhā kuṭiyā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ
vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā kūṭāgārā nikkhamissāmi
yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ
imamhā aṭṭā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ
paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā mālā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya
āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā uddaṇḍā
nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti
padahati, na tāvāhaṃ imamhā upaṭṭhānasālāya nikkhamissāmi yāva me na anupādāya
āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, na tāvāhaṃ imamhā maṇḍapā
nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti
padahati, na tāvāhaṃ imamhā rukkhamūlā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi
cittaṃ vimuccissatīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, evampi 'alīnacitto akusītavutti'.
Imasmiṃ yeva pubbaṇhasamaye1 ariyadhammaṃ āharissāmi samāharissāmi adhigacchissāmi
phassissāmi sacchikarissāmīti cittaṃ paggaṇhāti padahati. Evampi 'alīnacitto akusītavutti'.
Imasmiṃ yeva majjhantikasamaye ariyadhammaṃ āharissāmi samāharissāmi adhigacchissāmi
phassissāmi sacchikarissāmīti cittaṃ paggaṇhāti padahati. Evampi 'alīnacitto akusītavutti'.
Sāyaṇhasamaye purebhattaṃ pacchābhattaṃ purimayāmaṃ majjhimayāmaṃ pacchimayāmaṃ
kāḷe juṇhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime
vayokhandhe ariyadhammaṃ āharissāmi samāharissāmi adhigacchissāmi phassissāmi
sacchikarissāmīti cittaṃ paggaṇhāti padahati, evampi 'alīnacitto akusītavutti'.
Daḷhanikkamo thāmabalupapannoti: so paccekasambuddho daḷhasamādāno ahosi
avaṭṭhitasamādāno3 kusalesu dhammesu kāyasucarite vacīsucarite manosucarite
dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathūpavāse matteyyatāya4 petteyyatāya sāmaññatāya
brahmaññatāya kulejeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu adhikusalesu dhammesū'ti
daḷhanikkamo thāmabalupapannoti so paccekasambuddho thāmena ca balena ca viriyena ca
parakkamena ca paññāya ca upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno sampanno
samannāgato 'daḷhanikkamo thāmabalupapanno eko care khaggavisāṇakappo'
Tenāha so paccekasambuddho'.
Āraddhaviriyo paramatthapattiyā
Alīnacitto akusītavutti,
Daḷhanikkamo thāmabalupapanno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Pubbaṇhasamayaṃ - va vi
2. Majjhaṇhikasamaye - katthaci
3. Avatthitasāmadānā - ma va vi ka
4. Metteyyatāya - va vi syā
[BJT Page 616] [\x 616/]
5.
Paṭisallānaṃ jhānamariñcamāno
Dhammesu niccaṃ anudhammacārī,
Ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
Eko care khaggavisāṇakappo
Paṭisallānaṃ jhānamariñcamānoti: so paccekasambuddho paṭisallānārāmo hoti
paṭisallānarato ajjhattaṃ cetosamathamanuyutto (anirākatajjhāno) vipassanāya samannāgato
brūhetā suññāgārānaṃ, jhāyī jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti 'paṭisallānaṃ'.
Jhānamariñcamānoti so paccekasambuddho dvīhi kāraṇehi jhānaṃ na riñcati: anuppannassa
vā paṭhamassa jhānassa uppādāya yutto payutto āyutto samāyutto, anuppannassa vā
dutiyassa jhānassa uppādāya yutto payutto āyutto samāyutto, anuppannassa vā tatiyassa
jhānassa uppādāya yutto payutto āyutto samāyutto, anuppannassa vā catutthassa jhānassa
uppādāya yutto payutto āyutto samāyuttoti, evampi 'jhānaṃ na riñcati'. Athavā uppannaṃ vā
paṭhamaṃ jhānaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti, uppannaṃ vā dutiyaṃ jhānaṃ āsevati bhāveti
bahulīkaroti, uppannaṃ vā tatiyaṃ jhānaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti, uppannaṃ vā
catutthaṃ jhānaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti, evampi jhānaṃ na riñcatīti 'paṭisallānaṃ
jhānamariñcamāno'.
Dhammesu niccaṃ anudhammacārīti: dhammā vuccanti cattāro satipaṭṭhānā cattāro
sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni sattabojjhaṅge ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo. Katame anudhammā: sammāpaṭipadā anulomapaṭipadā1
apaccanīkapaṭipadā anvatthapaṭipadā dhammānudhammapaṭipadā sīlesu paripurakāritā
indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satisampajaññā, ime vuccanti
anudhammā. Dhammesu niccaṃ anudhammacārīti: dhammesu niccakālaṃ dhuvakālaṃ
sattaṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ2 poṅkhānupoṅkhaṃ udakomikajātaṃ3 avīcisantatisahitaṃ
phassitaṃ purebhattaṃ pacchābhattaṃ purimayāmaṃ majjhimayāmaṃ pacchimayāmaṃ kāḷe
juṇhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime
vayokhandhe carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti 'dhammesu niccaṃ
anudhammacārī'.
1. Anulomapaṭipadā - machasaṃ natthi
2. Avokiṇṇaṃ - machasaṃ
3. (Udakūmikajātaṃ - sya
[BJT Page 618] [\x 618/]
Ādīnavaṃ sammasitā bhavesūti - 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu 'sabbe dhammā anattā'ti ādīnavaṃ
sammasitā bhavesu ''avijjāpaccayā saṅkhārā''ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu viññāṇapaccayā nāmarūpanti
ādīnavaṃ sammasitā bhavesu nāmarūpapaccayā salāyatananti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
saḷāyatanapaccayā phasso'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu phassapaccayā vedanā'ti
ādīnavaṃ sammasitā bhavesu vedanāpaccayā taṇhā'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
taṇhāpaccayā upādānanti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu bhavapaccayā jātī'ti ādīnavaṃ
sammasitā bhavesu jātipaccayā jarāmaraṇanti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu avijjānirodhā
saṅkhāranirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti
ādīnavaṃ sammasitā bhavesu viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā
bhavesu nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
salāyatananirodhā phassanirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu phassanirodhā
vedanānirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu vedanānirodhā taṇhānirodho'ti ādīnavaṃ
sammasitā bhavesu taṇhānirodhā upādānanirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
upādānanirodhā bhavanirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu bhavanirodhā jātinirodho'ti
ādīnavaṃ sammasitā bhavesu jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti ādīnavaṃ sammasitā
bhavesu
Idaṃ dukkhanti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ayaṃ dukkhasamudayoti ādīnavaṃ sammasitā
bhavesu ayaṃ dukkhanirodhoti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ayaṃ
dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
Ime āsavā'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ayaṃ āsavasamudayoti ādīnavaṃ sammasitā
bhavesu ayaṃ āsavanirodhoti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ayaṃ
āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
Ime dhammā abhiññeyyāti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ime dhammā pariññeyyāti
ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ime dhammā pahātabbāti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ime
dhammā bhāvetabbāti ādīnavaṃ sammasitā bhavesu ime dhammā sacchikātabbāti ādīnavaṃ
sammasitā bhavesu
Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca ādīnavaṃ sammasitā bhavesu catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca ādīnavaṃ sammasitā bhavesu 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhamma'nti ādīnavaṃ sammasitā bhavesū'ti 'ādīnavaṃ
sammasitā bhavesu eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Paṭisallānaṃ jhānamariñcamāno
Dhammesu niccaṃ anudhammacārī,
Ādīnavaṃ sammasitā bhavesu
Eke care khaggavisāṇakappo''ti.
6.
Taṇhakkhayaṃ patthayaṃ appamatto. 1
Aneḷamūgo sutavā satīmā,
Saṅkhātadhammo niyato padhānavā
Eko care khaggavisāṇakappo.
Taṇhakkhayaṃ patthayaṃ appamattoti: 'taṇhā'ti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā,
rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Taṇhakkhayaṃ patthayanti: rāgakkhayaṃ
dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ
bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ patthayanto icchanto sādiyanto pihayanto
abhijappantoti 'taṇhakkhayaṃ' patthayaṃ appamattoti:
Sakkaccakārī sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttiko anikkhittachando anikkhittadhuro
kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca
ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ
anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ
paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo
tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca
ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ
aparipūraṃ vā paññākkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā paññākkhandhaṃ tattha tattha
paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni
ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu
dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā vimuttikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
vimuttikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha chando ca vāyāmo ca
ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ
anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ aparipūraṃ vā
vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā
Vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyya'nti yo tattha
Chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ
padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. 'Kathāhaṃ apariññātaṃ vā
dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ,
asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyyanti' yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca
ussoḷhi ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññaṃ ca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo
appamatto kusalesu dhammesūti 'taṇhakkhayaṃ patthayaṃ appamatto'.
Aneḷamūgo sutvā satīmāti: 'aneḷamūgoti' so paccekasambuddho paṇḍito paññavā
buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Sutavāti: so paccekasambuddho bahussuto hoti,
sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā
sātthā savyañjanā kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa
dhammā bahussutā honti, dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaviddhā.
Satimāti: so paccekasambuddho satimā hoti paramena satinepakkena samannāgatattā
cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritāti 'aneḷamūgo sutavā satīmā.
1. Patthayamappamatto - va vi
[BJT Page 620] [\x 620/]
Saṅkhātadhammo niyato padhānavāti: saṅkhātadhammo1 vuccati ñāṇaṃ, ''yā paññā
pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā
paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhavyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā
vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo
paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto
paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. '' Saṅkhātadhammoti: so
paccekasambuddho saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo
vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, 'sabbe dhammā anattā'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ''avijjāpaccayā saṅkhārā''ti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, ''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, viññāṇapaccayā
nāmarūpanti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, nāmarūpapaccayā salāyatananti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, salāyatanapaccayā
phasso'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, phassapaccayā vedanā'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, vedanāpaccayā taṇhā'ti saṅkhātadhammo
ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo,
taṇhāpaccayā upādānanti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo
vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, bhavapaccayā jātī'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, jātipaccayā jarāmaraṇanti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, avijjānirodhā saṅkhāranirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, saṅkhāranirodhā
viññāṇanirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo
vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti saṅkhātadhammo
ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo,
nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, saḷāyatananirodhā phassanirodho'ti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, phassanirodhā vedanānirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, vedanānirodhā
taṇhānirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo
vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, taṇhānirodhā upādānanirodho'ti saṅkhātadhammo
ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo,
upādānanirodhā bhavanirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, bhavanirodhā jātinirodho'ti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, jātinirodhā jarāmaraṇanirodho'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, idaṃ dukkhanti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, ayaṃ dukkhasamudayoti 8saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ayaṃ dukkhanirodhoti saṅkhātadhammo
ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ayaṃ
dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ime āsavā'ti saṅkhātadhammo
ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ayaṃ
āsavanirodhoti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ime dhammā abhiññeyyāti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, ime dhammā pariññeyyāti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ime dhammā pahātabbāti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, ime dhammā bhāvetabbāti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, ime dhammā sacchikātabbāti
saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo
vibhāvitadhammo, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca
ādīnavañca nissaraṇañca saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo
vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca saṅkhātadhammo ñātadhammo
tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, catunnaṃ mahābhūtānaṃ
samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca saṅkhātadhammo
ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, 'yaṃ kiñci
samudayadhammaṃ taṃ nirodhadhamma'nti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo
tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo, athavā tassa paccekasambuddhassa
khandhā saṃkhittā dhātuyo saṅkhittā āyatanāni saṅkhittāni gatiyo saṃkhittā uppattiyo
saṅkhittā paṭisandhiyo saṃkhittā bhavā saṃkhittā saṃsārā saṃkhittā vaṭṭā saṃkhittā, athavā
so paccekasambuddho khandhapariyante ṭhito dhātupariyante ṭhito āyatanapariyante ṭhito
gatipariyante ṭhito uppattipariyante ṭhito paṭisandhipariyante ṭhito bhavapariyante ṭhito
saṃsārapariyante ṭhito vaṭṭapariyante ṭhito antimabhave ṭhito antimasamussaye2 ṭhito
antimadehadharo paccekasambuddho:
1. Tassāyaṃ pacchimakoṭi carimoyaṃ samussayo,
Jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavo''ti.
Taṃkāraṇā paccekasambuddho saṅkhātadhammo. Niyatoti niyāmā vuccanti3 cattāro
ariyamaggā, catūhi ariyamaggehi samannāgatoti niyato, niyāmaṃ patto saṃpatto adhigato
phassito sacchikatoti niyato. Padhānavāti: 'padhānaṃ' vuccati viriyaṃ, ''yo cetasiko
viriyārambho nikkamo parakkamo uyyāmo vāyāmo ussāho ussoḷhi thāmo dhiti4
asithilaparakkamo anikkhittachandatā anikkhittadhuratā dhurasampaggāho viriyaṃ
viriyindriyaṃ viriyabalaṃ sammāvāyāmo''[a] so paccekasambuddho iminā padhānena upeto5
samupeto upāgato samupagato uppanno sampanno6 samannāgato. Tasmā so
paccekasambuddho padhānavā'ti 'saṅkhātadhammo niyato padhānavā eko care
khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Taṇhakkhayaṃ patthayaṃ appamatto
Aneḷamūgo sutavā satīmā,
Saṅkhātadhammo niyato padhānavā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Saṃkhātadhammā vuccanti - pa va vi
2. Antime samussase - va vi
3. Niyamā vuccanti - pa va vi
4. hiti - va ca vi ka
5. Iminā upeto - ma pa vi ka
6. Uppanno sampanno - va vi ka
[A.] Dhammasaṅgaṇi - cittuppādakaṇḍha
[BJT Page 622] [\x 622/]
7.
Sīhova saddesu asantasantā
Vāto va jālamhi asajjamāno,
Padumaṃva toyena alippamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Sīhova saddesu asantasantoti: yathā sīho migarājā saddesu asantāsī anutrāsī, aparisantāsī
anubbiggo anussaṅkī anutrāso abhīru acchambhi anutrāsī apalāyī, paccekasambuddhopi
saddesu asantāsī anutrāsī aparisantāsī anubbiggo anussaṅkī anutrāso abhīru acchambhi
anutrāsi apalāyī. Pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃso viharatīti 'sīhova saddesu
asantasanto'.
Vātova jālamhi asajjamānoti: vāto'ti puratthimā vātā pacchimā vātā1 uttarā vātā dakkhiṇā
vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā kāḷavātā2
verambavātā pakkhavātā supaṇṇavātā3 tālavaṇṭavātā4 vidhupanavātā. Jālaṃ vuccati
suttajālaṃ. Yathā vāto jalamhi na sajjati, na gaṇhāti, na bajjhati, na paḷibajjhati, evameva dve
jālā: taṇhājālaṃ ca diṭṭhijālaṃ ca. Katamo taṇhājālā: yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ
mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama,
ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā
dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ
gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi
mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatā5ṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Idaṃ taṇhājālaṃ.
Katamo diṭṭhijālā: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā
antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro
diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho. Abhiniveso
parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho
vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.
Idaṃ diṭṭhijālaṃ. Tassa paccekasambuddhassa taṇhājālaṃ pahīnā, diṭṭhijālaṃ paṭinissaṭṭhaṃ
'taṇhājālassa pahīnattā diṭṭhijālassa paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na sajjati,
sadde na sajjati, gandhe na sajjati, rase na sajjati, phoṭṭhabbe na sajjati,
diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na sajjati, na gaṇhāti5 na bajjhati na paḷibajjhati,
nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto6 vimariyādīkatena cetasā viharatīti 'vātova
jālamhi asajjamāno. '
1. Puratthimavātā pacchimavātā - va vi
2. Kāḷavātā - machasaṃ natthi
3. Sukhaṇṇavātā - va vi
4. Kālapanna vātā - va vi
5. Na gayhati - va vi
6. Visaṃyutto - ma va vi ka
[BJT Page 624] [\x 624/]
Padumaṃva toyena alippamānoti: 'padumaṃ' vuccati padumapupphaṃ, 'toyaṃ vuccati
udakaṃ. Yathā padumapupphaṃ toyena na lippati na palippati na upalippati alittaṃ
apalittaṃ anupalittaṃ. Evameva dve lepā: taṇhālepo ca diṭṭhilepo ca. Katamo taṇhālepo:
yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādīkataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ
mamāyitaṃ 'idaṃ mama etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama, rūpā saddā gandhā rasā
phoṭṭhabbā attharaṇā pāpuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā
khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhaṃ ca janapado ca koso
ca koṭṭhāgāraṃ ca kevalampi mahāpaṭhaviṃ taṇhāvasena mamāyati,
yāvatāṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ. Ayaṃ taṇhālepo.
Katamo diṭṭhilepo: vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā
antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahaṇaṃ diṭṭhikantāro
diṭṭhivisukāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho. Abhiniveso
parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesagāho viparītagāho
vipallāsagāho micchāgāho ayāthāvatasmiṃ yāthāvatanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.
Ayaṃ diṭṭhilepo, tassa paccekasambuddhassa taṇhālepo pahīno diṭṭhilepo paṭinissaṭṭho,
taṇhālepassa pahīnattā diṭṭhilepassa paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na lippati
sadde na lippati gandhe na lippati rase na lippati phoṭṭhabbe na lippati
diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na lippati na palippati na upalippati, alitto1
apalitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā
viharatīti 'padumaṃca toyena alippamāno eko caro khaggavisāṇakappo'
Tenāha so paccekasambuddho:
''Sīhova saddesu asantasanto
Vātova jālamhi asajjamāno,
Padumaṃva toyena alippamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
8.
Sīho yathā dāṭhābalī pasayha
Rājā migānaṃ abhibhuyya cārī,
Sevetha pantāni senāsanāni
Eko care khaggavisāṇakappo.
Sīho yathā dāṭhābalī pasayha, rājā migānaṃ abhibhuyya cārīti: yathā sīho migarājā
dāṭhābalī dāṭhāvudho sabbe tiracchānagate pāṇe abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā
pariyādiyitvā madditvā carati viharati irīyati vatteti2 pāleti yapeti yāpeti
paccekasambuddhopi paññābalī paññāvudho sabbapāṇabhūte puggale paññāya abhibhuyya
abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvā viharati irīyati vatteti2 pāleti yapeti
yāpetīti 'sīho yathā dāṭhābalī pasayha rājā migānaṃ abhibhuyya cāri: '
1. Asaṃlitto - machasaṃ
2. Vattati - va vi ka
[BJT Page 626] [\x 626/]
Sevetha pattāni senāsanānīti: yathā sīho migarājā araññe vanamajjhogahetvā carati viharati
irīyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, paccekasambuddhopi araññe vanapatthāni pantāni
senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppāni. So eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko
gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti eko
carati viharati irīyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti 'sevetha pantāni senāsanāni eko care
khaggavisāṇakappo:
Tenāha so paccekasambuddho:
''Sīho yathā dāṭhābalī pasayha
Rājā migānaṃ abhibhuyya cārī,
Sevetha pantāni senāsanāni
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
9.
Mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ
Āsevamāno muditaṃ ca kāle,
Sabbena lokena avirujjhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo.
Mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ āsevamāno muditaṃ ca kāleti so paccekasambuddho
mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati. Tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā
catutthaṃ, iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhī sabbatthatāya sabbavantaṃ lokaṃ
mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā
viharati, karuṇāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena
pharitvā viharati, muditāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena
abyāpajjhena pharitvā viharati, upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena
appamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā viharatīti 'mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ
āsevamāno muditaṃ ca kāle'.
Sabbena lokena avirujjhamānoti mettāya bhāvitattā ye puratthimāya disāya sattā te
appaṭikūlā honti, ye pacchimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya disāya sattā te
appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye puratthimāya
anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye
uttarāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya anudisāya sattā te appaṭikūlā
honti, ye heṭṭhimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uparimāya disāya sattā te
appaṭikūlā honti, ye dasasu disāya sattā te appaṭikūlā honti, karuṇāya bhāvitattā disāya
sattā te appaṭikūlā honti, ye muditāya bhāvitattā disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye
upekkhāya bhāvitattā disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye dasasu disāsu sattā te appaṭikūlā
honti.
[BJT Page 628] [\x 628/]
Sabbena lokena avirujjhamānoti: sabbena lokena avirujjhamāno appaṭivirujjhamāno
anāghātiyamāno appaṭihaññamānoti 'sabbena lokena avirujjhamānoti eko care
khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ
Āsevamāno muditaṃ ca kāle,
Sabbena lokena avirujjhamāno
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
10.
Rāgaṃ ca dosaṃ ca mohaṃ
Sandālayitvāna saññojanāni1,
Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhi
Eko care khaggavisāṇakappo.
Rāgaṃ ca dosaṃ ca pahāya mohanti 'rāgo'ti ''yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandi
nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paḷigedho saṅgo paṅko ejā māyā
janikā sañjanikā sañjaninī sibbanī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā
paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sneho apekkho paṭibandhu āsā āsiṃsanā
āsiṃsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā,
jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ
pucchiñcikatā sādukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā
sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā,
rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho
yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo
pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ, dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso
mārabalisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo, abhijjhā
lobho akusalamūlaṃ. '' Dosoti ''yo cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho kopo
pakopo sampakopo doso padoso sampadoso cittassa byāpatti mano padoso kodho kujjhanā
kujjhitattaṃ doso dussanā dussitattaṃ byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ caṇḍikkaṃ asuropo
anattamanatā cittassa''. Mohoti ''dukkhe aññāṇaṃ dukkhasamudaye aññāṇaṃ
dukkhanirodhe aññāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ pubbante aññāṇaṃ
aparante aññāṇaṃ pubbantāparante aññāṇaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu
dhammesu aññāṇaṃ yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ anabhisamayo ananubodho
asambodho appaṭivedho asaṅgāhanā apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhanā
apaccakkhakammaṃ dummejjhaṃ bālyaṃ asampajaññaṃ moho pamoho sampamoho avijjā
avijjogho avijjāyogo avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ''.
Rāgaṃ ca dosaṃ ca pahāya mohanti so paccekasambuddho rāgaṃ ca dosaṃ ca mohaṃ ca
pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā2 anabhāvaṃ gametvāti 'rāgaṃ ca dosaṃ ca pahāya
mohaṃ. '
Sandālayitvāna saññojanānīti: dasa saññojanāni'. Kāmarāgasaññojanaṃ paṭighasaññojanaṃ
mānasaññojanaṃ diṭṭhisaññojanaṃ vicikicchāsaññojanaṃ sīlabbataparāmāsasaññojanaṃ
bhavarāgasaññojanaṃ issāsaññojanaṃ macchariyasaññojanaṃ avijjāsaññojanaṃ,
sandālayitvāna saññojanānīti: dasasaññojanāni dālayitvā sandālayitvā pajahitvā vinodetvā
byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti 'sandālayitvāna saññojanāni'.
Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhīti: so paccekasambuddho jīvitapariyosāne asantāsī anutrāsī
anubbiggo anussaṅki3 anutrāso abhīru acchambhi anutrāsi apalāyi pahīnabhayabheravo
vigatalomahaṃso viharatīti 'asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhi eko care khaggavisāṇakappo. '
Tenāha so paccekasambuddho:
''Rāgaṃ ca dosaṃ pahāya mohaṃ
Sandālayitvāna saññojanāni, na
Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhi
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
1. Saṃsovināni - machasaṃ va, vi
2. Byantiṃ karitvā - machasaṃ, va, vi
3. Anusaṅkī - machasaṃ va, vi
[BJT Page 630] [\x 630/]
11.
Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā1
Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā,
Attatthapaññā2 asūcī manussā
Eko care khaggavisāṇakappo.
Bhajanti sevanti ca kāraṇatthāti: attatthakāraṇā paratthakāraṇā ubhayatthakāraṇā
diṭṭhadhammikatthakāraṇā samparāyikatthakāraṇā bhajanti sambhajanti sevanti nisevanti
saṃsevanti paṭisevantīti 'bhajanti sevanti ca kāraṇatthā'.
Nikkāraṇā dullabhā ajja mittāti: dve mittā: agārikamitto ca pabbajitamitto ca katamo
agārikamitto: idhekacco duddadaṃ dadāti, duccajaṃ cajati, dukkaraṃ karoti, dukkhamaṃ
khamati, guyhamassa ācikkhati, guyhamassa pariguyhati, āpadāsu na vijahati, jīvitaṃ cassa
atthāya pariccattaṃ hoti, khīṇe nātimaññati. Ayaṃ agārikamitto. Katamo pabbajitamitto:
idha bhikkhu piyo ca hoti manāpo ca garū ca bhāvanīyo ca vattā ca vacanakkhamo ca
gambhīraṃ ca kathaṃ kattā no ca aṭṭhāne niyojeti, adhisīle samādapeti, catunnaṃ
patiṭṭhānānaṃ bhāvanānuyoge samādapeti, catunnaṃ sammappadhānānaṃ bhāvanānuyoge
samādapeti, catunnaṃ iddhipādānaṃ bhāvanānuyoge samādapeti, pañcannaṃ indriyānaṃ
bhāvanānuyoge samādapeti, pañcannaṃ balānaṃ bhāvanānuyoge samādapeti, sattannaṃ
bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa bhāvanānuyoge samādapeti. Ayaṃ
pabbajitamitto. Nikkāraṇā dullabhā ajja mittāti: ime dve mittā akāraṇā nikkāraṇā ahetu
appaccayā dullabhā dulladdhā sudulladdhāti 'nikkāraṇā dullabhā ajja mittā'.
Attatthapaññā asuci manussāti: 'attatthapaññā'ti attano atthāya attano hetu attano paccayā
attano kāraṇā5 bhajanti sambhavanti sevanti nisevanti saṃsevanti paṭisevanti ācaranti
samācaranti payirupāsanti paripucchanti paripañhantīti 'attatthapaññā'. Asucī manussāti:
asucinā kāyakammena samannāgatāti asucī manussā, asucinā vacīkammena samannāgatāti
asūcī manussā, asucinā manokammena samannāgatāti asucī manussā, asucinā pāṇātipātena
- asucinā adinnādānena - asucinā kāmesu micchācārena - asucinā musāvādena - asuciyā
pisunāya vācāya6 samannāgatā - asuciyā pharusāya vācāya7 samannāgatā - asucinā
(samphappalāpena) samannāgatā - asuciyā abhijjhāya samannāgatā - asucinā byāpādena
samannāgatāti 'asucī manussā, asuciyā micchādiṭṭhiyā samannāgatāti asucī manussā,
asuciyā cetanāya samannāgatāti asūcī manussā, asuciyā patthanāya samannāgatāti asuci
'manussā, asucinā paṇidhinā samannāgatāti asucī manussā, asucī hīnā nihīnā omakā
lāmakā' chattakā parittāti 'attatthapaññā asucī manussā'.
1. Kāraṇattā - ma va vi
2. Attattapañña - ma va vi
3. Anagārikamittoca - vi
4. Ayaṃ anagārikamitto - vi
5. Attakāraṇa - machasaṃ va vi ka
6. Pisunāvācāya - ma va vi ka
7. Pharusāvācāya - ma va vi ka
[BJT Page 632] [\x 632/]
Eko care khaggavisāṇakappoti 'eko'ti so paccekabuddho pabbajjāsaṅkhātena eko,
adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya pahānaṭṭhena5. Eko, ekantavītarāgoti eko, ekantavītadosoti
eko, ekantavītamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ekāyanamaggaṃ gatoti eko, eko anuttaraṃ
paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko: so paccekasambuddho sabbaṃ
gharāvāsapaḷibodhaṃ chinditvā puttadārapaḷibodhaṃ chinditvā ñātipaḷibodhaṃ chinditvā
sannidhipaḷibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vattāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati irīyati vattati pāleti
yapeti yāpeti. Evaṃ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko: so evaṃ pabbajito samāno eko araññe
vanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni
manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppāni. So eko carati, eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko
nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko abhikkamati, eko
paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, viharati irīyati vattati
pāleti yapeti yāpetīti evaṃ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko, so evaṃ eko adutiyo appamatto
ātāpī pahitatto viharanto mahāpadhānaṃ padahanto māraṃ sasenaṃ namuciṃ kaṇhaṃ
pamattabandhuṃ vidhametvā taṇhājāliniṃ saritaṃ visantikaṃ pajahi vinodehi byantiakāsi
anabhāvaṃ gamesīti.
1. ''Taṇhā dutiyo puriso dīghamaddhāna saṃsaraṃ,
Itthabhāvaññathābhāvaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
2. Evamādīnavaṃ ñatvā taṇhā dukkhassa sambhavaṃ,
Vītataṇho anādāno sato bhikkhu paribbaje''ti.
Evaṃ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko: rāgassa pahīnattā ekantavītarāgoti eko
dosassa pahīnattā ekantavītadosoti eko, mohassa pahīnattā ekantavītamohoti eko,
kilesānaṃ pahīnattā ekantanikkilesoti eko, evaṃ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko.
Kathaṃ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṃ gatoti eko: 'ekāyanamaggo' vuccati: cattāro
satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañcabalāni satta
bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
3. Ekāyanaṃ jāti khayantadassī
Maggaṃ pajānāti hitānukampi
Etena maggena tariṃsu pubbe
Tarissanti ye ca taranti oghaṃ'.
Evaṃ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṃ gatoti eko. Kathaṃ so paccekasambuddho eko
anuttaraṃ paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko: 'bodhi' vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ,
''paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso
paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā
sammādiṭṭhi'' so paccekasambuddho tena paccekabodhiñāṇena 'sabbe saṅkhārā aniccā'ti
bujjha, 'sabbe saṅkhārā dukkhā'ti bujjha, 'sabbe dhammā anattā'ti bujjha
''Avijjāpaccayā saṅkhārā''ti bujjha, ''saṅkhārapaccayā viññāṇa''nti bujjha, viññāṇapaccayā
nāmarūpanti bujjha, nāmarūpapaccayā salāyatananti bujjha,
Saḷāyatanapaccayā phasso'ti bujjha, phassapaccayā vedanā'ti bujjha,
Vedanāpaccayā taṇhā'ti bujjha, taṇhāpaccayā upādānanti bujjha,
Bhavapaccayā jātī'ti bujjha, jātipaccayā jarāmaraṇanti bujjha,
Avijjānirodhā saṅkhāranirodho'ti bujjha,
Saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho'ti bujjha,
Viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho'ti bujjha,
Nāmarūpanirodhā salāyatananirodho'ti bujjha,
Salāyatananirodhā phassanirodho'ti bujjha, phassanirodhā vedanānirodho'ti bujjha,
vedanānirodhā taṇhānirodho'ti bujjha,
Taṇhānirodhā upādānanirodho'ti bujjha,
Upādānanirodhā bhavanirodho'ti bujjha, bhavanirodhā jātinirodho'ti bujjha, jātinirodhā
jarāmaraṇanirodho'ti bujjha,
Idaṃ dukkhanti bujjha, ayaṃ dukkhasamudayoti bujjha, ayaṃ dukkhanirodhoti bujjha,
Ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadāti bujjha,
Ime āsavā'ti bujjha, ayaṃ āsavanirodhoti bujjha,
Ayaṃ āsavanirodhagāminīpaṭipadā'ti bujjha,
Ime dhammā abhiññeyyāti bujjha, ime dhammā pariññeyyāti bujjha, ime dhammā
pahātabbāti bujjha, ime dhammā bhāvetabbāti bujjha, ime dhammā sacchikātabbāti bujjha,
Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca bujjha,
Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca bujjha,
Catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
bujjha, 'yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti bujjha.
Athavā yaṃ bujjhitabbaṃ anubujjhitabbaṃ paṭibujjhitabbaṃ sambujjhitabbaṃ adhigantabbaṃ
phassitabbaṃ sacchikātabbaṃ, sabbaṃ taṃ tena paccekabodhiñāṇena bujjha anubujjha
paṭibujjha sambujjha adhigacchi phassesi sacchākāsīti evaṃ so paccekasambuddho eko
anuttaraṃ paccekasambodhi abhisambuddhoti eko.
Careti: aṭṭha cariyāyo: iriyāpathacariyā āyatanacariyā saticariyā samādhicariyā ñāṇacariyā
maggacariyā patticariyā lokatthacariyā. 'Iriyāpathacariyā'ti catusu iriyāpathesu.
Āyatanacariyāti: chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. 'Saticariyā'ti catusu satipaṭṭhānesu.
'Samādhicariyā'ti catusu jhānesu. Ñāṇācariyāti catusu ariyasaccesu. 'Maggacariyā'ti catusu
ariyamaggesu. 'Patticariyā'ti catusu sāmaññaphalesu, lokatthacariyāti tathāgatesu arahantesu
sammāsambuddhesu, padese paccekasambuddhesu padese sāvakesu iriyāpathacariyā ca
paṇidhisampannānaṃ, āyatanacariyā ca indriyesu guttadvārānaṃ, saticariyā ca
appamādavihārinaṃ, samādhicariyā ca, adhicittamanuyuttānaṃ ñāṇacariyā ca
buddhisampannānaṃ maggacariyā ca sammāpaṭipannānaṃ, patticariyā ca adhigataphalānaṃ,
lokatthacariyā ca tathāgatānaṃ arahantānaṃ sammāsambuddhānaṃ, padese
paccekabuddhānaṃ, padese sāvakānaṃ, imā aṭṭha cariyāyo.
Aparāpi aṭṭha cariyāyo: adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto viriyena carati,
upaṭṭhapento satiyā carati, avikkhepaṃ karonto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati,
vijānanto viññāṇena carati, evaṃ paṭipannassa kusalā dhammā āyāpentīti āyatanacariyāya
carati. Evaṃ paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya carati imā aṭṭha cariyāyo.
Aparāpi aṭṭha cariyāyo: dassanacariyā ca sammādiṭṭhiyā, abhiniropanacariyā ca
sammāsaṅkappassa, pariggahacariyā ca sammāvācāya, samuṭṭhānacariyā ca
sammākammantassa, vodānacariyā ca sammāājīvassa, paggahacariyā ca sammāvāyāmassa,
upaṭṭhānacariyā ca sammāsatiyā, avikkhepacariyā ca sammāsamādhissa, imā aṭṭha
cariyāyo.
Khaggavisāṇakappoti yathā khaggassa nāma visāṇaṃ ekaṃ hoti adutiyaṃ. Evameva so
paccekasambuddho, taṃkappo taṃsadiso tappaṭibhāgo. Yathā atiloṇaṃ vuccati loṇakappo,
atitittakaṃ vuccati tittakappo, atimadhuraṃ vuccati madhurakappo, atiuṇhaṃ vuccati
aggikappo, atisītaṃ vuccati himakappo, mahāudakakkhandho vuccati samuddakappo,
mahābhiññābalappatto sāvako vuccati satthukappoti. Evamesa so paccekasambuddho
taṃkappo taṃsadiso tappaṭibhāgo eko adutiyo muttabandhano sammā loke carati viharati
irīyati vattati paleti yapeti yāpetīti 'eko care khaggavisāṇakappo'.
Tenāha so paccekasambuddho:
''Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā
Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā.
Attatthapaññā asucī manussā
Eko care khaggavisāṇakappo''ti.
Catuttho vaggo niṭṭhito ca khaggavisāṇasuttaniddeso.
1. Ajito tissametteyyo puṇṇako atha mettagū,
Dhotako upasīvo ca nando ca atha hemako.
2. Todeyyakappo dubhayo jatukaṇṇi ca paṇḍito,
Bhadrāvudho udayo ca posālo ca vāpi brāhmaṇo.
3. Mogharājā ca medhāvī piṅgiyo ca mahāisi,
Soḷasannaṃ1 panetesaṃ brāhmaṇānaṃva sāsanaṃ.
Pārāyanānaṃ2 niddesā tattakāni bhavanti hi3
4. Khaggavisāṇasuttānaṃ niddesāpi tatheva ca
Niddesā duvidhā ñeyyā paripuṇṇā sulakkhitā''ti
Cūlaniddesapāḷi niṭṭhitā.
1. Soḷisānaṃ - a - vi
2. Pārāyanā - va
3. Bhavanti vā - ma va vi ka