Anguttara-Nikaya of the Sutta-Pitaka,
Part I. Ekanipata, Dukanipata, Tikanipata
Based on the edition by R. Morris, London : Pali Text Society 1885
(second edition, revised by A.K. Warder, 1961).



Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 4.9.2014]




NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.



PLAIN TEXT VERSION
(In order to fascilitate word search, all annotations have been remove,
and the line breaks of the printed edition have been converted into floating text.)





THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)

description:multibyte sequence:
long a ā
long A Ā
long i ī
long I Ī
long u ū
long U Ū
vocalic r
vocalic R
long vocalic r
vocalic l
vocalic L
long vocalic l
velar n
velar N
palatal n ñ
palatal N Ñ
retroflex t
retroflex T
retroflex d
retroflex D
retroflex n
retroflex N
palatal s ś
palatal S Ś
retroflex s
retroflex S
anusvara
visarga
long e ē
long o ō
l underbar
r underbar
n underbar
k underbar
t underbar

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm







Aṅguttara-Nikāya Vol. I

[page 001]
1
AṄGUTTARA NIKĀYA
Namo tassa bhagavato arahato sammā sambuddhassa.
EKA-NIPĀTA.
I.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti.
Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosum. Bhagavā etad avoca:
Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarūpam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthirūpaṃ.
Itthirūpaṃ bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekasaddam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthisaddo.
Itthisaddo bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekagandham pi samanupassāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthigandho.
Itthigandho bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.

[page 002]
2 RŪPA-VAGGA. [I. i. 4.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarasam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthiraso.
Itthiraso bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekaphoṭṭhabbam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthiphoṭṭhabbaṃ.
Itthiphoṭṭhabbaṃ bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarūpam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave purisarūpaṃ.
Purisarūpaṃ bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekasaddam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave purisasaddo.
Purisasaddo bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekagandham pi samanupassāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave purisagandho.
Purisagandho bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarasam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave purisaraso.
Purisaraso bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekaphoṭṭhabbam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave purisaphoṭṭhabbaṃ.
Purisaphoṭṭhabbaṃ bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
Rūpādi-vaggo paṭhamo.1

[page 003]
I. ii. 4.] NĪVARAṆA-VAGGA. 3
II.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppanno vā kāmacchando uppajjati uppanno vā kāmacchando bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave subha-nimittaṃ.
Subha-nimittaṃ bhikkhave ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva kāmacchando uppajjati uppanno ca kāmacchando bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppanno vā vyāpādo uppajjati uppanno vā vyāpādo bhiyyo bhāvāya veppullāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave paṭigha-nimittaṃ.
Paṭighanimittaṃ bhikkhave ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva vyāpādo uppajjati uppanno ca vyāpādo bhiyyo bhāvaya vepullāya saṃvattatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannaṃ vā thīna-middhaṃ uppajjati uppannaṃ vā thīnamiddhaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave aratī-tandīvijambhikā bhatta-sammado cetaso ca līnattam.
Līnacittassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva thīnamiddhaṃ uppajjati uppannañ ca thīnamiddhaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannaṃ vā uddhacca-kukkuccaṃ uppajjati uppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave cetaso avūpasamo.
Avūpasanta-cittassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva uddhaccakukkuccaṃ uppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.

[page 004]
4 NĪVARAṆA-VAGGA. [I. ii. 5.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā vicikicchā uppajjati uppannā vā vicikicchā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva vicikicchā uppajjati uppannā ca vicikicchā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppanno vā kāmacchando n'; uppajjati uppanno vā kāmacchando pahīyati yathayidaṃ bhikkhave asubhanimittaṃ.
Asubhanimittaṃ bhikkhave yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva kāmacchando n'; uppajjati uppanno ca kāmacchando pahīyatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppanno vā vyāpādo n'; uppajjati uppanno vā vyāpādo pahīyati yathayidaṃ bhikkhave mettā cetovimutti.
Mettaṃ bhikkhave ceto-vimuttiṃ yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva vyāpādo n'; uppajjati uppanno ca vyāpādo pahīyatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannaṃ vā thīna-middhaṃ n'; uppajjati uppannaṃ vā thīna-middhaṃ pahīyati yathayidaṃ bhikkhave ārambha-dhātu nikkama-dhātu parakkama-dhātu.
Āraddha-viriyassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva thīnamiddhaṃ n'; uppajjati uppannañ ca thīnamiddhaṃ pahīyatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannaṃ vā uddhacca-kukkuccaṃ n'; uppajjati uppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ pahīyati yathayidaṃ bhikkhave cetaso vūpasamo.
Vūpasanta-cittassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva uddhaccakukkuccaṃ n'; uppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā vicikicchā n'; uppajjati uppannā vā vicikicchā pahīyati yathayidaṃ bhikkhave yoniso manasikāro.

[page 005]
I. iii. 6.] AKAMMANĪYA-VAGGA. 5
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva vicikicchā n'; uppajjati uppannā ca vicikicchā pahīyatī ti.
Nīvaraṇa-pahāna-vaggo dutiyo.1
III.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ akammanīyaṃ hoti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ akammanīyaṃ hotī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ kammanīyaṃ hoti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ kammanīyaṃ hotī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvatatti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ apātubhūtaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ pātubhūtaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.

[page 006]
6 AKAMMANĪYA-VAGGA. [I. iii. 7.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ abahulīkataṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ abahulīkataṃ dukkhādhivāhaṃ hoti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ abahulīkataṃ dukkhādhivāhaṃ hotī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ sukhādhivāhaṃ hoti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ sukhādhivāhaṃ hotī ti.
Akammanīya-vaggo tatiyo.2
IV.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ {ekadhammam pi} samanupassāmi yaṃ evaṃ adantaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave adantaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ dantaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave dantaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ aguttaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.

[page 007]
I. iv. 10.] ADANTA-VAGGA. 7
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Cittaṃ bhikkhave aguttaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ guttaṃ mahato atthāya {saṃvattati} yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave guttaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ arakkhitaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave arakkhitaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ rakkhitaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave rakkhitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
Adanta-vaggo catuttho.

[page 008]
8 PAṆIHITA-VAGGA. [I. v. 1.
V.
1. Seyyathāpi bhikkhave sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā micchā paṇihitaṃ hatthena vā pādena vā akkantaṃ hatthaṃ vā pādaṃ vā bhecchati lohitaṃ vā uppādessatī ti. N'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Micchā-paṇihitattā bhikkhave sālisūkassa.
Evaṃ eva kho bhikkhave so vata bhikkhu micchā paṇihitena cittena avijjaṃ bhecchati vijjaṃ uppādessati nibbānaṃ sacchikarissatī ti. N'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati.
Taṃ kissa hetu? Micchā paṇihitattā bhikkhave cittassā ti.
2. Seyyathāpi bhikkhave sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā sammā paṇihitaṃ hatthena vā pādena vā akkantaṃ hatthaṃ vā pādaṃ vā bhecchati lohitaṃ vā uppādessatī ti. Ṭhānaṃ etaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Sammā paṇihitattā bhikkhave sālisūkassa.
Evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu sammā paṇihitena cittena avijjaṃ bhecchati vijjaṃ uppādessati nibbānaṃ sacchikarissatī ti. Ṭhānaṃ etaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Sammā paṇihitattā bhikkhave cittassā ti.
3. Idhāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ puggalaṃ paduṭṭhacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi. Imamhi ce ayaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hi 'ssa bhikkhave paduṭṭhaṃ.
Ceto-padosa-hetucca pana bhikkhave evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
4. Idhāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ puggalaṃ pasannacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi. Imamhi ce ayaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.

[page 009]
I. v. 7.] PAṆIHITA-VAGGA. 9
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hi 'ssa bhikkhave pasannaṃ.
Ceto-pasāda-hetucca pana bhikkhave evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti.
5. Seyyathāpi bhikkhave udakarahado āvilo luḷito kalalībhūto tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito na passeyya sippisambukam pi sakkharakaṭhalam pi maccha-gumbam pi carantam pi tiṭṭhantam pi. Taṃ kissa hetu? Āvilattā bhikkhave udakassa.
Evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu āvilena cittena attatthaṃ vā ñassati paratthaṃ vā ñassati ubhayatthaṃ vā ñassati uttariṃ vā manussadhammā alamariyañāṇa-dassanavisesaṃ sacchikarissatī ti. N'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Āvilattā bhikkhave cittassā ti.
6. Seyyathāpi bhikkhave udakarahado accho vippasanno anāvilo tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito passeyya sippisambukam pi sakkhara-kaṭhalam pi macchagumbam pi carantam pi tiṭṭhantam pi. Taṃ kissa hetu? Anāvilattā bhikkhave udakassa.
Evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu anāvilena cittena attatthaṃ vā ñassati paratthaṃ vā ñassati ubhayatthaṃ vā ñassati uttarim vā manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṃ sacchikarissatī ti. Ṭhānaṃ etaṃ vijjati.
Taṃ kissa hetu? Anāvilattā bhikkhave cittassā ti.
7. Seyyathāpi bhikkhave yāni kānici rukkhajātāni candano tesaṃ aggam akkhāyati yadidaṃ mudutāya kammaññatāya, evaṃ eva kho ahaṃ bhikkhave na aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaññañ ca yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaññañ cā ti.

[page 010]
10 PAṆIHITA-VAGGA. [I. v. 8.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmiyaṃ evaṃ lahuparivattaṃ yathayidaṃ cittaṃ yāvañ c'; idaṃ bhikkhave upamā pi na sukarā yāva lahuparivattaṃ cittan ti.
9. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhan ti.
10. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho āgantukehi upakkilesehi vippamuttan ti.
Paṇihita-acchanna-vaggo pañcamo.2
VI.
1. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ. Taṃ assutavā puthujjano yathābhūtaṃ nappajānāti. Tasmā assutavato puthujjanassa citta-bhāvanā n'; atthī ti vadāmī ti.
2. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho āgantukehi upakkilesehi vippamuttaṃ. Taṃ sutavā ariyasāvako yathābhūtaṃ pajānāti. Tasmā sutavato ariyasāvakassa cittabhāvanā atthī ti vadāmī ti.
3. Accharā-saṅghāta-mattam pi ce bhikkhave bhikkhu mettacittaṃ āsevati ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu. Arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontī ti?
4. Accharā-saṅghāta-mattaṃ pi ce bhikkhave bhikkhu mettacittam bhāveti ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu. Arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontī ti.

[page 011]
I. vi. 10.] ACCHARĀ-VAGGA. 11
5. Accharā-saṅghāta-mattaṃ pi ce bhikkhave bhikkhu mettacittaṃ manasikaroti ayam vuccati bhikkhave bhikkhu. Arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontī ti.
6. Ye keci bhikkhave dhammā akusalā akusalabhāgiyā akusalapakkhikā sabbe te manopubbaṅgamā. Mano tesaṃ dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjati anvad eva akusalā dhammā ti.
7. Ye keci bhikkhave dhammā kusalā kusalabhāgiyā kusalapakkhikā sabbe te manopubbaṅgamā. Mano tesaṃ dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjati anvad eva kusalā dhammā ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave pamādo.
Pamattassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave appamādo.
Appamattassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave kosajjaṃ.
Kusītassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
Accharā-saṅghāta-vaggo chaṭṭho.3

[page 012]
12 VIRIYĀRAMBHA-VAGGA. [I. vii. 1.
VII.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave viriyārambho.
Āraddhaviriyassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidam bhikkhave mahicchatā.
Mahicchassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave appicchatā.
Appicchassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave asantuṭṭhitā.
Asantuṭṭhassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave santuṭṭhitā.
Santuṭṭhassa bhikkhave anuppanā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.

[page 013]
I. vii. 10.] VIRIYĀRAMBHA-VAGGA. 13
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave yoniso manasikāro.
Yoniso manasikaroto bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave asampajaññaṃ.
Asampajānassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave sampajaññaṃ.
Sampajānassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyanti ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave pāpamittatā.
Pāpamittassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
Viriyārambhādi-vaggo sattamo.1

[page 014]
14 KALYĀṆAMITTĀDI-VAGGA. [I. viii. 1.
VIII.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave kalyāṇamittatā.
Kalyāṇamittassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave anuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogā bhikkhave akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogā kusalānaṃ dhammānaṃ anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave anuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogā bhikkhave kusalā dhammā ananuyogā akusalānaṃ dhammānaṃ anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā bojjhaṅgā n'; uppajjanti uppannā vā bojjhaṅgā na bhāvanā pāripūriṃ gacchanti yathayidaṃ bhikkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave, manasikaroto anuppannā c'; eva bojjhaṅgā n'; uppajjanti uppannā ca bojjhaṅgā na bhāvanā pāripūriṃ gacchantī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā bojjhaṅgā uppajjanti uppannā vā bojjhaṅgā bhāvanā pāripūriṃ gacchanti yathayidaṃ yoniso manasikāro.

[page 015]
I. ix. 1.] PAMĀDA-VAGGA. 15
Yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva bojjhaṅgā uppajjanti uppannā ca bojjhaṅgā bhāvanā pāripūriṃ gacchantī ti.
6. Appamattikā esā bhikkhave parihāni yadidaṃ ñātiparihāni. Etaṃ patikiṭṭhaṃ bhikkhave parihānīnaṃ yadidaṃ paññā-parihānī ti.
7. Appamattikā esā bhikkhave vuddhi yadidaṃ ñativuddhi. Etad aggaṃ vuddhīnaṃ yadidaṃ paññā-vuddhi.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ paññā-vuddhiyā vaḍḍhissāmā ti evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
8. Appamattikā esā bhikkhave parihāni yadidaṃ bhogaparihāni. Etaṃ patikiṭṭhaṃ bhikkhave parihānīnaṃ yadidaṃ paññā-parihānī ti.
9. Appamattikā esā bhikkhave vuddhi yadidaṃ bhogavuddhi. Etad aggaṃ bhikkhave vuddhīnaṃ yadidaṃ paññāvuddhi. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ paññā-vuddhiyā vaḍḍhissāmā ti evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
10. Appamattikā esā bhikkhave parihāni yadidaṃ yasoparihāni. Etaṃ patikiṭṭhaṃ bhikkhave parihānīnaṃ yadidaṃ paññā-parihānī ti.
Kalyāṇamittādi-vaggo aṭṭhamo.2
IX.
1. Appamattikā esā bhikkhave vuddhi yadidaṃ yasovuddhi. Etad aggaṃ bhikkhave vuddhīnaṃ yadidaṃ paññā-vuddhi. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ paññā-vuddhiyā vaḍḍhissāmā ti evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

[page 016]
16 PAMĀDA-VAGGA. [I. ix. 2.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yo evaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave pamādo.
Pamādo bhikkhave mahato anatthāya saṃvattatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yo evaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave appamādo.
Appamādo bhikkhave mahato atthāya saṃvattatī ti.
[Similar Suttas follow of]:
4, 5. Kosajjaṃ . . . . viriyārambho.
6, 7. Mahicchatā . . . appicchatā.
8, 9. Asantuṭṭhitā . . . santuṭṭhitā.
10, 11. Ayoniso manasikāro yoniso manasikāro.
12, 13. Asampajaññaṃ . . . sampajaññaṃ.
14, 15. Pāpamittatā . . . kalyāṇamittatā.
16, 17. Anuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ.
. . . anuyogo kusalānaṃ dhammānam ananuyogo akusalānaṃ
dhammānaṃ.
Pamādādivaggo navamo.1
X.
1. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekaṃ aṅgam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave pamādo.
Pamādo bhikkhave mahato anatthāya saṃvattatī ti.
2. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekaṃ aṅgam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave appamādo.

[page 017]
I. x. 18.] CATUKOṬIKA-VAGGA. 17
Appamādo bhikkhave mahato atthāya saṃvattatī ti.
3,4. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave kosajjaṃ . . . pe . . . viriyārambho.
5,6. . . . pe . . . mahicchatā . . . pe . . . appicchatā.
7,8. . . . pe . . . asantuṭṭhitā . . . pe . . . santuṭṭhitā.
9,10. . . . pe . . . ayoniso manasikāro . . . pe . . . yoniso manasikāro.
11,12. . . . pe . . . asampajaññaṃ . . . sampajaññaṃ.
13. . . . pe . . . bāhiraṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ
ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave pāpamittatā.
Pāpamittatā bhikkhave mahato anatthāya saṃvattatīti.
14. Bāhiraṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave kalyāṇamittatā.
Kalyāṇamittatā bhikkhave mahato atthāya saṃvattatīti.
15. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave anuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogo bhikkhave akusalānaṃ dhammānaṃ . . . mahato anatthāya saṃvattatīti.
16. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave anuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogo bhikkhave kusalānaṃ dhammānaṃ . . . mahato atthāya saṃvattatīti.
17. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yo evaṃ saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave pamādo.
Pamādo bhikkhave saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṃvattatī ti.
18. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yo evaṃ saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave appamādo.

[page 018]
18 CATUKOṬIKA-VAGGA. [I. x. 19.
Appamādo bhikkhave saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattatīti.
19,20. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yo evaṃ saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave kosajjaṃ . . . pe . . . viriyārambho.
21,22. . . . pe . . . mahicchatā . . . pe . . . appicchatā.
23,24. . . . pe . . . asantuṭṭhitā . . . pe . . . santuṭṭhitā.
25,26. . . . pe . . . ayoniso manasikāro . . . pe . . . yoniso manasikāro.
27,28. . . . pe . . . asampajaññaṃ . . . pe . . . sampajaññaṃ.
29,30. . . . pe . . . pāpamittatā . . . pe . . . kalyāṇamittatā.
31,32. . . . pe . . . anuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ . . . pe . . . anuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ . . . pe . . .
Catukoṭikaṃ niṭṭhitaṃ.
33. Ye te bhikkhave bhikkhū adhammaṃ dhammo ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya paṭipannā bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpentīti.
34. Ye te bhikkhave bhikkhū dhammaṃ adhammo ti dīpenti . . . pe . . .
35. Ye te bhikkhave bhikkhū avinayaṃ vinayo ti dīpenti . . . pe . . .
36. Ye te bhikkhave bhikkhū vinayaṃ avinayo ti dīpenti . . . pe . . .
37. Ye te bhikkhave bhikkhū abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatena bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .

[page 019]
I. xi. 6.] EKĀDASAMO-VAGGA. 19
38. Ye te bhikkhave bhikkhū bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatena abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgena ti dīpenti . . . pe . . .
39. Ye te bhikkhave bhikkhū anāciṇṇaṃ Tathāgatena āciṇṇaṃ Tathāgatenā ti . . . pe . . .
40. Ye te bhikkhave bhikkhū āciṇṇaṃ Tathāgatena anāciṇṇaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
41. Ye te bhikkhave bhikkhū appaññattaṃ Tathāgatena paññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
42. Ye te bhikkhave bhikkhū paññattaṃ Tathāgatena appaññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya paṭipannā bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāyā dukkhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpentīti.
Adhammādi-vaggo dasamo.1
XI.
1. Ye te bhikkhave bhikkhū adhammaṃ adhammo ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentī ti.
2. Ye te bhikkhave bhikkhū dhammaṃ dhammo ti dīpenti . . . pe . . .
3. Ye te bhikkhave bhikkhū avinayaṃ avinayo ti dīpenti . . . pe . . .
4. Ye te bhikkhave bhikkhū vinayaṃ vinayo ti dīpenti . . . pe . . .
5. Ye te bhikkhave bhikkhū abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatena abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
6. Ye te bhikkhave bhikkhū bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatena bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .

[page 020]
20 EKĀDASAMO-VAGGA. [I. xi. 7.
7. Ye te bhikkhave bhikkhū anāciṇṇaṃ Tathāgatena anāciṇṇaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
8. Ye te bhikkhave bhikkhū āciṇṇaṃ Tathāgatena āciṇṇaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
9. Ye te bhikkhave bhikkhū appaññattaṃ Tathāgatena appaññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
10. Ye te bhikkhave bhikkhū paññattaṃ Tathāgatena paññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentīti.
Ekādasamo vaggo.2
XII.
1. Ye te bhikkhave bhikkhū anāpattiṃ āpattī ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya paṭipannā bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpentīti.
2. Ye te bhikkhave bhikkhū āpattiṃ anāpattī ti dīpentī . . . pe . . .
3. Ye te bhikkhave bhikkhū lahukaṃ āpattiṃ garukāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
4. Ye te bhikkhave bhikkhū garukaṃ āpattiṃ lahukāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
5. Ye te bhikkhave bhikkhū duṭṭhullaṃ āpattiṃ aduṭṭhullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
6. Ye te bhikkhave bhikkhū aduṭṭhullaṃ āpattiṃ duṭṭhullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
7. Ye te bhikkhave bhikkhū sāvasesaṃ āpattiṃ anavasesāpattī ti dīpenti . . . pe . . .

[page 021]
I. xii. 20.] ANĀPATTĀDI-VAGGA. 21
8. Ye te bhikkhave bhikkhū anavasesaṃ āpattiṃ sāvasesāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
9. Ye te bhikkhave bhikkhū sappaṭikammaṃ āpattiṃ appaṭikammāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
10. Ye te bhikkhave bhikkhū appaṭikammaṃ āpattiṃ sappaṭikammāpattī ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū . . . pe . . . (ix.33) . . . antaradhāpentīti.
11. Ye te bhikkhave bhikkhū anāpattiṃ anāpattī ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānam bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū paññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentīti . . . pe . . .
12. Ye te bhikkhave bhikkhū āpattiṃ āpattī ti dīpenti . . . pe . . .
13. Ye te bhikkhave bhikkhū lahukaṃ āpattiṃ lahukāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
14. Ye te bhikkhave bhikkhū garukaṃ āpattiṃ garukāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
15. Ye te bhikkhave bhikkhū duṭṭhullaṃ āpattiṃ duṭṭhullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
16. Ye te bhikkhave bhikkhū aduṭṭhullaṃ āpattiṃ aduṭṭhullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
17. Ye te bhikkhave bhikkhū sāvasesaṃ āpattiṃ sāvasesāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
18. Ye te bhikkhave bhikkhū anavasesaṃ āpattiṃ anavasesāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
19. Ye te bhikkhave bhikkhū sappaṭikammaṃ āpattiṃ sappaṭikammāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
20. Ye te bhikkhave bhikkhū appaṭikammaṃ āpattiṃ appaṭikammāpattī ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentī ti.
Anāpattādivaggo dvādasamo.1

[page 022]
22 EKAPUGGALA-VAGGA. [I. xiii. 1.
XIII.
1. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammā sambuddho.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . . pe . . . devamanussānan ti.
2. Ekapuggalassa bhikkhave pātubhāvo dullabho lokasmiṃ. Katamassa ekapuggalassa? Tathāgatassa arahato sammā sambuddhassa.
Imassa kho bhikkhave ekapuggalassa pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
3. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammā sambuddho.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso ti.
4. Ekapuggalassa bhikkhave kālakiriyā bahuno janassa anutappā hoti. Katamassa ekapuggalassa? Tathāgatassa arahato sammā sambuddhassa.
Imassa kho bhikkhave ekapuggalassa kālakiriyā . . . pe . . . anutappā hotīti.
5. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati adutiyo asahāyo appaṭimo appaṭisamo appaṭibhāgo appaṭipuggalo asamo asamasamo dipadānaṃ aggo. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammā sambuddho.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . . pe . . . dipadānaṃ aggo ti.
6. Ekapuggalassa bhikkhave pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo hoti, mahato ālokassa pātubhāvo hoti, mahato obhāsassa pātubhāvo hoti, channaṃ anuttariyānaṃ pātubhāvo hoti, catunnaṃ paṭisambhidānaṃ sacchikiriyā hoti, anekadhātu-paṭivedho hoti, nānādhātu-paṭivedho hoti, vijjā-vimuttiphala-sacchikiriyā hoti, sotāpatti-phala-sacchikiriyā hoti, sakadāgāmi-phala-sacchikiriyā hoti, anāgāmi-phala-sacchikiriyā hoti, arahatta-phala-sacchikiriyā hoti.

[page 023]
I. xiv. 1.] ETADAGGA-VAGGA. 23
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Katamassa ekapuggalassa? Tathāgatassa arahato sammā sambuddhassa.
Imassa kho bhikkhave ekapuggalassa pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo . . . pe . . . arahattaphala-sacchikiriyā hotīti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekapuggalam pi samanupassāmi yo evaṃ Tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammad eva anuppavatteti yathayidaṃ bhikkhave Sāriputto.
Sāriputto bhikkhave Tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammad eva anuppavattetīti.
Ekapuggala-vaggo terasamo.
XIV.
1. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ rattaññūnaṃ yadidaṃ Aññākoṇḍañño.
mahāpaññānaṃ yadidaṃ Sāriputto.
iddhimantānaṃ yadidaṃ MahāMoggallāno.
dhutavādānaṃ yadidaṃ Mahā Kassapo.
dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ Anuruddho.
uccākulikānaṃ yadidaṃ Bhaddiyo Kāligodhā-yaputto.
mañjussarānaṃ yadidaṃ Lakuṇṭaka-bhaddiyo.
sīhanādikānaṃ yadidaṃ Piṇḍola-Bhāradvājo.
dhammakathikānaṃ yadidaṃ Puṇṇo Mantāni-putto.
saṅkhittena bhāsitas-
savitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ Mahā Kaccāno ti.

[page 024]
24 ETADAGGA-VAGGA. [I. xiv. 2.
2. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ yadidaṃ Culla-panthako.
ceto-vivaṭṭa-kusalānam yadidaṃ Cullapanthako.
saññā-vivaṭṭa-kusalānaṃ yadidaṃ Mahāpanthako.
araṇavihārīnaṃ yadidaṃ Subhūti.
dakkhiṇeyyānaṃ yadidaṃ Subhūti.
āraññikānaṃ yadidaṃ Revato Khadiravaniyo.
jhāyīnaṃ yadidaṃ Kaṅkhā-revato.
āraddha-viriyānaṃ yadidaṃ Soṇo Kolivīso.
kalyāṇavākkaraṇānaṃ yadidaṃ Soṇo Kuṭikaṇṇo.
lābhīnaṃ yadidaṃ Sīvali.
saddhādhimuttānaṃ yadidaṃ Vakkalī ti.
3. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ sikkhākāmānaṃ yadidaṃ Rāhulo.
saddhāpabbajitānaṃ yadidaṃ Raṭṭhapālo.
paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ yadidam Kuṇḍadhāno.
paṭibhānavantānaṃ yadidaṃ Vaṅgīso.
samantapāsādikānaṃ yadidaṃ Upaseno Vaṅgantaputto.
senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ Dabbo Mallaputto.
devatānaṃ piyamanāpānaṃ yadidaṃ Pilinda-vaccho.
khippābhiññānaṃ yadidaṃ Bāhiyo Dārucīriyo.
cittakathikānaṃ yadidaṃ Kumāra-kassapo.
{paṭisambhidappattā-} naṃ yadidaṃ Mahākoṭṭhito ti.
4. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ Ānando.
satimantānaṃ yadidaṃ Ānando.

[page 025]
I. xiv. 6.] ETADAGGA-VAGGA. 25
gatimantānaṃ yadidaṃ Ānando.
dhitimantānaṃ yadidaṃ Ānando.
upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ Ānando.
mahāparisānaṃ yadidaṃ Uruvela-kassapo.
kulappasādakānaṃ yadidaṃ Kāḷudāyī.
appābādhānaṃ yadidaṃ Bakkulo.
pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ yadidaṃ Sobhito.
vinayadharānaṃ yadidaṃ Upāli.
bhikkhun'; ovādakānaṃ yadidaṃ Nandako.
indriyesu-gutta-dvārānaṃ yadidaṃ Nando.
bhikkhu-ovādakānaṃ yadidaṃ Mahā-kappino.
tejo-dhātukusalānaṃ yadidaṃ Sāgato.
paṭibhāneyyakānaṃ yadidaṃ Rādho.
lūkhacīvara-dharānaṃ yadidaṃ Mogharājā ti.
5. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvikānaṃ bhikkhunīnaṃ rattaññūnaṃ yadidaṃ Mahāpajāpatī Gotamī.
mahāpaññānaṃ yadidaṃ Khemā.
iddhimantānaṃ yadidaṃ Uppalavaṇṇā.
vinayadharānaṃ yadidaṃ Paṭācārā.
dhammakathikānaṃ yadidaṃ Dhammadinnā.
jhāyīnaṃ yadidaṃ Nandā.
āraddhaviriyānaṃ yadidaṃ Soṇā.
dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ Sakulā.
khippābhiññānaṃ yadidaṃ Bhaddā Kuṇḍalakesā.
pubbenivāsaṃ anussarantīnaṃ yadidaṃ Bhaddā-kapilānī.
mahābhiññappattānaṃ yadidaṃ Bhaddā Kaccānā.
lūkhacīvaradharānaṃ yadidaṃ Kisāgotamī.
saddhādhimuttānaṃ yadidaṃ Sigālamātā ti.
6. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ upāsakānaṃ paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānaṃ yadidaṃ Tapassu-Bhallikā vāṇijā.

[page 026]
26 ETADAGGA-VAGGA. [I. xiv. 7.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
dāyakānaṃ yadidaṃ Sudatto gahapati Anāthapiṇḍiko.
dhammakathikānaṃ yadidaṃ Citto gahapati Macchikasaṇḍiko.
catūhi saṅgaha-vatthūhi parisaṃ saṅgaṇhantānaṃ yadidaṃ Haṭṭhako Āḷavako.
paṇītadāyakānaṃ yadidaṃ Mahānāmo Sakko.
manāpadāyakānaṃ yadidaṃ Uggo gahapati Vesāliko.
saṅghupaṭṭhākānaṃ yadidaṃ Uggato gahapati.
aveccappasannānaṃ yadidaṃ Sūro Ambaṭṭho.
puggalappasannānaṃ yadidaṃ Jīvako Komārabhacco.
vissāsakānaṃ yadidaṃ Nakulapitā gahapati ti.
7. Etad aggaṃ bh- mama sāvikānaṃ upāsikānaṃ paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantīnaṃ yadidaṃ Sujātā Senānidhītā.
dāyikānaṃ yadidaṃ Visākhā Migāramātā.
bahussutānaṃ yadidaṃ Khujjuttarā.
mettāvihārīnaṃ yadidaṃ Sāmāvatī.
jhāyīnaṃ yadidaṃ Uttarā Nandamātā.
paṇītadāyikānaṃ yadidaṃ Suppavāsā Koḷiyadhītā.
gilānūpaṭṭhākīnaṃ yadidaṃ Suppiyā upāsikā.
aveccappasannānaṃ yadidaṃ Kātiyānī.
vissāsikānaṃ yadidaṃ Nakulamātā gahapatānī.
anussavappasannānaṃ yadidaṃ Kāḷī upāsikā Kurara-gharikā ti.
Etad-aggo vaggo.
XV.
1. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhi-sampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.

[page 027]
I. xv. 10.] AṬṬHĀNA-VAGGA. 27
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
2. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ sukhato upagaccheyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ sukhato upagaccheyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
3. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci dhammaṃ attato upagaccheyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano kañci dhammaṃ attato upagaccheyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
4. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano mātaraṃ jīvitā voropeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
5. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo pitaraṃ jīvitā voropeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano pitaraṃ jīvitā voropeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
6. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo arahantaṃ jīvitā voropeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano arahantaṃ jīvitā voropeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
7. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṃ uppādeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṃ uppādeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
8. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṃ bhindeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati.
Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano saṅghaṃ bhindeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
9. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo aññaṃ satthāraṃ uddiseyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano aññaṃ satthāraṃ uddiseyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
10. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammā sambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati.

[page 028]
28 AṬṬHĀNA-VAGGA. [I. xv. 11.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ ekissā lokadhātuyā eko arahaṃ sammā sambuddho uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
11. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve rājāno cakkavattī apubbam acarimaṃ uppajjeyyuṃ n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ ekissā lokadhātuyā eko rājā cakkavattī uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
12. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ itthī arahaṃ assa sammā sambuddho n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puriso arahaṃ assa sammā sambuddho ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
13. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ itthī rājā assa cakkavattī n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puriso rājā assa cakkavattī ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
14-16. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ itthī Sakkattaṃ kāreyya . . . pe . . . Mārattaṃ kāreyya . . . pe . . . Brahmattaṃ kāreyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puriso Sakkattaṃ kāreyya . . . pe . . . Mārattaṃ kāreyya . . . pe . . . Brahmattaṃ kāreyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
17. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyaduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ kāyaduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
18. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīduccaritassa . . . pe . . .
19. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ manoduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ manoduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
20. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyasucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ kāyasucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.

[page 029]
I. xv. 28.] AṬṬHĀNA-VAGGA. 29
21. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīsucaritassa . . . pe . . .
22. . . . yam manosucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ manosucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
23. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyaduccaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ kāyaduccaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
24. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīduccaritasamaṅgī . . . pe . . .
25. . . . yaṃ manoduccaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ manoduccaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
26. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyasucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya n'; etaṃ ṭhānam vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ kāyasucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
27. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīsucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ vacīsucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
28. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ manosucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ manosucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.

[page 030]
30 AṬṬHĀNA-VAGGA. [I. xvi. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Aṭṭhānavaggo.
XVI.
1. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Buddhānussati.
Ayaṃ bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . . saṃvattati.
2-10. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Dhammānussati . . . pe . . . Saṅghānussati . . . pe . . . Sīlānussati . . . pe . . . Cāgānussati . . . pe . . . Devatānussati . . . pe . . . Ānāpānasati . . . pe . . . Maraṇasati . . . pe . . . Kāyagatāsati . . . pe . . . Upasamānussati.
Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito bahulīkato ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattatīti.
XVII.4
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattanti yathayidaṃ bhikkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattantīti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattanti yathayidaṃ bhikkhave sammādiṭṭhi.

[page 031]
I. xvii. 8.] BĪJA-VAGGA. 31
Sammādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattantīti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā n'; uppajjanti uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidam bhikkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā n'; uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantīti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññam ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā n'; uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave sammādiṭṭhi.
Sammādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā n'; uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantīti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā micchādiṭṭhi uppajjati uppannā vā micchādiṭṭhi pavaḍḍhati yathayidam bhikkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva micchādiṭṭhi uppajjati uppannā ca micchādiṭṭhi pavaḍḍhatīti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yena anuppannā vā sammādiṭṭhi uppajjati uppannā vā sammādiṭṭhi pavaḍḍhati yathayidam bhikkhave yoniso manasikāro.
Yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva sammādiṭṭhi uppajati uppannā ca sammādiṭṭhi pavaḍḍhatīti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yen'; evaṃ sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti yathayidaṃ bhikkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhiyā bhikkhave samannāgatā sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantīti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi yen'; evaṃ sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti yathayidaṃ bhikkhave sammādiṭṭhi.

[page 032]
32 BĪJA-VAGGA. [I. xvii. 9.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Sammādiṭṭhiyā bhikkhave samannāgatā sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantīti.
9. Micchādiṭṭhikassa bhikkhave purisapuggalassa yañ c'; eva kāya-kammaṃ yathādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yañ ca vacīkammaṃ . . . pe . . . yañ ca mano-kammaṃ yathādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yā ca cetanā.. *. yā ca patthanā yo ca paṇidhi ye ca saṅkhārā sabbe te dhammā aniṭṭhāya akantāya amanāpāya ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Diṭṭhi hi bhikkhave pāpikā ti.
Seyyathāpi bhikkhave nimba-bījaṃ vā kosātaki-bījaṃ vā tittaka-lābu-bījam vā allāya paṭhaviyā nikkhittaṃ yañ c'; eva paṭhavi-rasaṃ upādiyati yañ ca āporasaṃ upādiyati sabban taṃ tittakattāya kaṭukattāya asātattāya saṃvattati. Taṃ kissa hetu? Bījaṃ bhikkhave pāpakaṃ. Evam eva kho bhikkhave micchādiṭṭhikassa purisapuggalassa yañ c'; eva . . . pe . . . Diṭṭhi hi bhikkhave pāpikā ti.
10. Sammādiṭṭhikassa bhikkhave purisapuggalassa yañ c'; eva kāyakammaṃ yathādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yañ c'; eva vacīkammaṃ . . . pe . . . yañ ca manokammaṃ yathādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yā ca cetanā yā ca patthanā yo ca paṇidhi ye ca saṅkhārā sabbe te dhammā iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu?
Diṭṭhi hi bhikkhave bhaddikā ti.
Seyyathāpi bhikkhave ucchubījaṃ vā sālibījaṃ vā muddikābījaṃ vā allāya paṭhaviyā nikkhittaṃ yañ c'; eva paṭhavirasaṃ upādiyati yañ ca āporasam upādiyati sabban taṃ madhurattāya sātattāya asecanakattāya saṃvattati. Taṃ kissa hetu? Bījaṃ bhikkhave bhaddakaṃ. Evam eva kho bhikkhave sammādiṭṭhikassa purisapuggalassa yañ c'; eva . . . pe . . . Diṭṭhi hi bhikkhave bhaddikā ti.
Bīja-vaggo.7

[page 033]
I. xviii. 4.] MAKKHALI-VAGGA. 33
XVIII.
1. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ.
Katamo ekapuggalo?.
Micchādiṭṭhiko hoti viparītadassano so bahujanaṃ saddhammā vuṭṭhāpetvā asaddhamme patiṭṭhāpeti.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . . pe . . . devamanussānanti.
2. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Katamo ekapuggalo? Sammādiṭṭhiko hoti aviparītadassano so bahujanaṃ asaddhammā vuṭṭhāpetvā saddhamme patiṭṭhāpeti.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . . pe . . . devamanussānanti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassāmi evaṃ mahāsāvajjaṃ yathayidaṃ bhikkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhiparamāni bhikkhave mahāsāvajjānīti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekapuggalam pi samanupassāmi yo evaṃ bahujanāhitāya paṭipanno bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ yathayidaṃ bhikkhave Makkhali moghapuriso.
Seyyathāpi bhikkhave nadī-mukhe khipaṃ uḍḍeyya bahunnaṃ macchānaṃ ahitāya dukkhāya anayāya vyasanāya: evam eva kho bhikkhave Makkhali moghapuriso manussa-khipaṃ maññe loke uppanno bahunnaṃ sattānaṃ ahitāya dukkhāya anayāya vyasanāyā ti.

[page 034]
34 MAKKHALI-VAGGA. [I. xviii. 5.
5. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye yo ca samādapeti yañ ca samādapeti yo ca samādapito tathattāya paṭipajjati sabbe te bahuṃ apuññaṃ pasavanti. Taṃ kissa hetu? Durakkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
6. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye yo ca samādapeti yañ ca samādapeti yo ca samādapito tathattāya paṭipajjati sabbe te bahuṃ puññaṃ pasavanti. Taṃ kissa hetu? Svākkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
7. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye dāyakena mattā jānitabbā no paṭiggāhakena. Taṃ kissa hetu? Durakkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
8. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye paṭiggāhakena mattā jānitabbā no dāyakena. Taṃ kissa hetu? Svākkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
9. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye yo āraddhaviriyo so dukkhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Durakkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
10. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye yo kusīto so dukkhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Svākkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
11. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye yo kusīto so sukhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Durakkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
12. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye yo āraddhaviriyo so sukhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Svākkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
13. Seyyathāpi bhikkhave appamattako pi gūtho duggandho hoti evam eva kho ahaṃ bhikkhave appamattakam pi bhavaṃ na vaṇṇemi antamaso accharāsaṅghātamattam pī ti.
14. Seyyathāpi bhikkhave appamattakam pi muttaṃ duggandhaṃ hoti . . . pe . . .
15. . . . appamattako pi kheḷo duggandho hoti . . . pe . . .
16. . . . appamattako pi pubbo duggandho hoti . . . pe . . .

[page 035]
I. xix. 1.] APPAMATTAKA-VAGGA. 35
17. . . . appamattakam pi lohitaṃ duggandhaṃ hoti evam eva kho ahaṃ bhikkhave appamattakam pi bhavaṃ na vaṇṇemi antamaso accharā-saṅghāta-mattam pīti.
XIX.
1. Seyyathāpi bhikkhave appamattakaṃ imasmiṃ Jambudīpe ārāmarāmaṇeyyakaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ bhūmirāmaṇeyyakaṃ pokkharaṇīrāmaṇeyyakaṃ, atha kho etad eva bahutaraṃ yadidaṃ ukkūla-vikūlaṃ nadī-viduggaṃ khāṇukaṇṭakādhānaṃ pabbata-visamaṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye thalajā, atha kho ete va sattā bahutarā ye odakā:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye aññatra manussehi paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye majjhimesu janapadesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye paccantimesu janapadesu paccājāyanti aviññātāresu milakkhesu:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye paññavanto ajaḷā aneḷamūgā paṭibalā subhāsita-dubbhāsitassa attham aññātuṃ, atha kho ete va sattā bahutarā ye duppaññā jaḷā eḷamūgā na paṭibalā subhāsita-dubbhāsitassa atthaṃ aññātuṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye ariyena paññācakkhunā samannāgatā, atha kho ete va sattā bahutarā ye avijjāgatā sammūḷhā:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye labhanti Tathāgataṃ dassanāya, atha kho ete va sattā bahutarā ye na labhanti Tathāgataṃ dassanāya:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye labhanti Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya, atha kho ete va sattā bahutarā ye na labhanti Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya:

[page 036]
36 APPAMATTAKA-VAGGA. [I. xix. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye sutvā dhammaṃ dhārenti, atha kho ete va sattā bahutarā ye sutvā dhammaṃ na dhārenti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye dhatānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye dhatānaṃ dhammānaṃ atthaṃ na upaparikkhanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye atthaṃ aññāya dhammam aññāya dhammānudhammaṃ paṭipajjanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye na atthaṃ aññāya na dhammaṃ aññāya dhammānudhammaṃ na paṭipajjanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye saṃvejanīyesu ṭhānesu saṃvijjanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye saṃvejanīyesu ṭhānesu na saṃvijjanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye saṃviggā yoniso padahanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye saṃviggā yoniso na padahanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye vavassaggārammaṇaṃ karitvā labhanti samādhiṃ labhanti cittass'; ekaggataṃ, atha kho ete va sattā bahutarā ye vavassaggārammaṇam karitvā na labhanti samādhiṃ na labhanti cittass'; ekaggataṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye annaggarasaggānaṃ lābhino, atha kho ete va sattā bahutarā ye annagga-rasaggānaṃ na lābhino uñchena kapālābhatena yāpenti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye attha-rasassa dhamma-rasassa vimutti-rasassa lābhino, atha kho ete va sattā bahutarā ye attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa na lābhino. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa lābhino bhavissāmāti. Evam hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

[page 037]
I. xix. 2.] APPAMATTAKA-VAGGA. 37
2. Seyyathāpi bhikkhave appamattakaṃ imasmiṃ Jambudīpe ārāmarāmaṇeyyakaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ bhūmirāmaṇeyyakaṃ pokkharaṇīrāmaṇeyyakaṃ, atha kho etad eva bahutaraṃ yadidaṃ ukkūlavikūlam nadī-viduggaṃ khāṇukaṇṭakādhānaṃ pabbatavisamaṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye manussā cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye manussā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye manussā cutā devesu paccājāyanti atha kho ete va sattā bahutarā ye manussā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye devā cutā devesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye devā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye devā cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye devā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye nirayā cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye nirayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye nirayā cutā devesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye nirayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye tiracchānayoniyā cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye tiracchānayoniyā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye tiracchānayoniyā cutā devesu paccājāyanti atha kho ete va sattā bahutarā ye tiracchānayoniyā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:

[page 038]
38 JHĀNA-VAGGA. [I. xx. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye pettivisayā cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye pettivisayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye pettivisayā cutā devesu paccājāyanti, atha kho ete va bahutarā ye pettivisayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti.
XX.
1. Addham idaṃ bhikkhave lābhānaṃ yadidaṃ āraññakattaṃ piṇḍapātikattaṃ paṃsukūlikattaṃ tecīvarakattaṃ dhammakathikattaṃ vinayadharakattaṃ bāhusaccaṃ thāvareyyaṃ ākappa-sampadā parivāra-sampadā mahāparivāratā kolaputti vaṇṇa-pokkharatā kalyāṇavākkaraṇatā appicchatā appābādhatā ti.
2. Accharā-saṅghāta-mattam pi ce bhikkhave bhikkhu paṭhamaṃ jhānaṃ bhāveti ayam vuccati bhikkhave bhikkhu arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti?
Accharā-saṅghāta-mattam pi ce bhikkhave bhikkhu dutiyaṃ jhānaṃ bhāveti . . . pe . . .
tatiyaṃ jhānaṃ bhāveti . . . pe . . .
catutthaṃ jhānaṃ bhāveti . . . pe . . .
mettaṃ ceto-vimuttiṃ bhāveti . . . pe . . .
karuṇaṃ cetovimuttiṃ bhāveti . . . pe . . .

[page 039]
I. xx. 32.] JHĀNA-VAGGA. 39
muditaṃ cetovimuttiṃ bhikkhave . . . pe . . .
upekkhaṃ cetovimuttiṃ bhikkhave . . . pe . . . [xx.2].
10. kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ: . . . pe . . .
vedanāsu vedanānupassī viharati . . . pe . . .
citte cittānupassī viharati . . . pe . . .
dhammesu dhammānupassī viharati . . . pe . . . abhijjhādomanassam . . . pe . . .
14. Anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ paggaṇhāti padahati . . . pe . . .
Uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ paggaṇhāti padahati . . . pe . . .
Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ paggaṇhāti padahati . . . pe . . .
Uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyo bhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ paggaṇhāti padahati . . . pe . . .
18. Chanda-samādhi-padhāna-saṅkhāra-samannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . . viriya-samādhi-padhānasaṅkhāra-samannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . . cittasamādhi-padhāna-saṅkhāra-samannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . . vīmaṃsāsamādhi-padhāna-saṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . .
22. Saddhindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . viriyindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . satindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . samādhindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . paññindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . saddhābalaṃ bhāveti . . . pe . . . viriyabalaṃ bhāveti . . . pe . . . satibalaṃ bhāveti . . . pe . . . samādhibalaṃ bhāveti . . . pe . . . paññābalaṃ bhāveti . . . pe . . .
32. Satisambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . viriyasambojjhaṅgaṃ bhāveti .

[page 040]
40 JHĀNA-VAGGA. [I. xx. 39.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . pe . . . pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . samādhisambhojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . upekkhāsambhojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
39. Sammā-diṭṭhiṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-saṅkappaṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-vācaṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-kammantaṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-ājīvaṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-vāyāmaṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-satiṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-samādhiṃ bhāveti . . . pe . . .
47. Ajjhattaṃ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pitanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hotīti.
55. Rūpī rūpāni passati . . . pe . . .

[page 041]
I. xx. 73.] JHĀNA-VAGGA. 41
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati . . . pe . . .
Subhan t'; eva adhimutto hoti . . . pe . . .
Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamma paṭigha-saññānaṃ atthagamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāso ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇan ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma n'; atthi kiñcī ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
63. Paṭhavi-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
āpo-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
tejo-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
vāyo-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
nīla-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
pīta-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
lohita-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
odāta-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
ākāsa-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
viññāṇa-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
73. asubha-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
maraṇasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
āhāre paṭikkūla-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
sabbaloke anabhirata-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
anicca-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
anicce dukkha-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
dukkhe anatta-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
pahāna-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
virāga-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
nirodha-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
aniccasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
anattasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .

[page 042]
42 JHĀNA-VAGGA. [I. xx. 93.
maraṇasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
āhāre paṭikkūlasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
sabbaloke anabhiratasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
aṭṭhikasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
puḷavakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
vinīlakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
vicchiddakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
uddhumātakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
93. Buddhānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
dhammānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
saṅghānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
sīlānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
cāgānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
devatānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
ānāpānasatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
maraṇasatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
kāyagatāsatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
upasamānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
103. Paṭhamajjhāna-sahagataṃ saddhindriyam bhāveti: . . . pe . . .
" viriyindriyaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" satindriyaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" samādhindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
" paññindriyaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" saddhābalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" viriyabalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" satibalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" samādhibalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" paññābalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
113. dutiyajjhāna-sahagataṃ . . . pe . . .
123. tatiyajjhāna-sahagataṃ . . . pe . . .
133. catutthajjhāna-sahagataṃ . . . pe . . .
143. mettā-sahagataṃ . . . pe . . .
153. karuṇā-sahagataṃ . . . pe . . .
163. muditā-sahagataṃ . . . pe . . .
173. upekkhā-sahagataṃ . . . pe . . .
183. saddhindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
viriyindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .

[page 043]
I. xxi. 9.] JHĀNA-VAGGA. 43
satindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
samādhindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
paññindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
saddhābalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
viriyabalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
satibalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
samādhibalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
192. paññābalaṃ bhāveti: ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapaṭikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti?.
XXI.
1. Yassa kassaci bhikkhave mahāsamuddo cetasā phuṭo antogadhā tassa kunnadiyo yā kāci samuddaṅgamā, evam eva kho bhikkhave yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā antogadhā tassa kusalā dhammā ye keci vijjābhāgiyāti.
Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato mahato saṃvegāya saṃvattati mahato atthāya saṃvattati mahato yogakkhemāya saṃvattati satisampajaññāya saṃvattati ñāṇadassanapaṭilābhāya saṃvattati diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati Katamo ekadhammo? Kāyagatā-sati. Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . . vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattatīti.
9. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate kāyo pi passambhati cittam pi passambhati vitakka-vicārā pi vūpasammanti kevalā pi vijjābhāgiyā dhammā bhāvanā-pāripūriṃ gacchanti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatā-satiyā.

[page 044]
44 JHĀNA-VAGGA. [I. xxi. 13.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . . dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchantīti.
13. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate anuppannā c'; eva akusalā dhammā n'; uppajjanti uppannā vā akusalā dhammā pahīyanti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatāsatiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . . dhammā pahīyantīti.
15. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā kusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattanti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatā-satiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . . saṃvattantīti.
17. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate avijjā pahīyati vijjā uppajjati asmimāno pahīyati anusayā samugghātaṃ gacchanti saññojanā pahīyanti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatā-satiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . . saññojanā pahīyantīti.
22. Ekadhamme bhikkhave bhāvito bahulīkato paññāpabhedāya saṃvattati anupādā-parinibbānāya saṃvattati.
Katamo ekadhammo? Kāyagatā-sati.
Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . . saṃvattatīti.
24. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate anekadhātu-paṭivedho hoti nānādhātu-paṭivedho hoti anekadhātupaṭisambhidā hoti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatāsatiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . . hoti.
27. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato sotāpattikhala-sacchikiriyāya saṃvattati sakadāgāmi-phala-sacchipiriyāya saṃvattati anāgāmi-phala-sacchikiriyāya saṃvattati arahatta-phala-sacchikiriyāya saṃvattati.

[page 045]
I. xxi. 53.] JHĀNA-VAGGA. 45
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Katamo ekadhammo? Kāyagatā-sati.
Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . . saṃvattatīti.
31. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato,
(1.) paññā-paṭilābhāya saṃvattati,
(2.) paññā-vuddhiyā saṃvattati,
(3.) paññā-vepullāya saṃvattati,
(4.) mahāpaññatāya saṃvattati,
(5.) puthu-paññatāya saṃvattati,
(6.) vipula-paññatāya saṃvattati,
(7.) gambhīra-paññatāya saṃvattati,
(8.) asāmanta-paññatāya saṃvattati,
(9.) bhūri-paññatāya saṃvattati,
(10.) paññā-bāhullāya saṃvattati,
(11.) sīgha-paññatāya saṃvattati,
(12.) lahu-paññatāya saṃvattati,
(13.) hāsu-paññatāya saṃvattati,
(14.) javana-paññatāya saṃvattati,
(15.) tikkha-paññatāya saṃvattati,
(16.) nibbedhika-paññatāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Kāyagatāsati. Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito bahulīkato paññāpaṭilābhāya . . . pe . . . nibbedhika-paññatāya saṃvattatīti.
47. Amatan te bhikkhave na paribhuñjanti ye kāyagatāsatiṃ na paribhuñjanti. Amatan te bhikkhave paribhuñjanti ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjantīti.
49. Amatan tesaṃ bhikkhave aparibhuttaṃ yesaṃ kāyagatāsati aparibhuttā. Amatan tesaṃ bhikkhave paribhuttaṃ yesaṃ kāyagatāsati paribhuttā ti.
51. Amatan tesaṃ bhikkhave parihīnaṃ yesaṃ kāyagatāsati parihīnā. Amatan tesaṃ bhikkhave aparihīnaṃ yesaṃ kāyagatāsati aparihīnā ti.
53. Amatan tesaṃ bhikkhave viruddhaṃ yesaṃ kāyagatāsati viruddhā.

[page 046]
46 JHĀNA-VAGGA. [I. xxi. 55.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Amatan tesaṃ āraddhaṃ yesaṃ kāyagatāsati āraddhā ti.
55. Amatan te bhikkhave pamādiṃsu ye kāyagatāsatiṃ pamādiṃsu. Amatan te bhikkhave na pamādiṃsu ye kāyagatāsatiṃ na pamādiṃsūti.
57. Amatan tesaṃ bhikkhave pammuṭṭhaṃ yesaṃ kāyagatāsati pammuṭṭhā. Amatan tesaṃ apammuṭṭhaṃ yesaṃ kāyagatāsati apammuṭṭhā ti.
59. Amatan tesaṃ bhikkhave anāsevitaṃ yesaṃ kāyagatāsati anāsevitā. Amatan tesaṃ bhikkhave āsevitaṃ yesaṃ kāyagatāsati āsevitā ti.
61. Amatan tesaṃ bhikkhave abhāvitaṃ yesaṃ kāyagatāsati abhāvitā. Amatan tesaṃ bhikkhave bhāvitaṃ yesaṃ kāyagatāsati bhāvitā ti.
63. Amatan tesaṃ bhikkhave abahulīkataṃ yesaṃ kāyagatāsati abahulīkatā. Amatan tesaṃ bhikkhave bahulīkataṃ yesaṃ kāyagatāsati bahulīkatā ti.
65. Amatan tesaṃ bhikkhave anabhiññātaṃ yesaṃ kāyagatāsati anabhiññātā. Amatan tesaṃ bhikkhave abhiññātaṃ yesaṃ kāyagatāsati abhiññātā ti.
67. Amatan tesaṃ bhikkhave apariññātaṃ . . . pe . . . Amatan tesaṃ bhikkhave pariññātaṃ . . . pe . . .
69. Amatan tesaṃ bhikkhave asacchikataṃ yesaṃ kāyagatāsati asacchikatā ti.
70. Amatan tesaṃ bhikkhave sacchikataṃ yesaṃ kāyagatāsati sacchikatā ti.
Ekanipātassa suttasahassaṃ samattaṃ.

[page 047]
47
DUKA-NIPĀTA.
I.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Dve 'māni bhikkhave vajjāni. Katamāni dve? Diṭṭhadhammikañ ca vajjaṃ samparāyikañ ca vajjaṃ. Katamañ ca bhikkhave diṭṭhadhammikaṃ vajjaṃ? Idha bhikkhave ekacco passati coraṃ āgucāriṃ rājāno gahetvā vividhā kammakaraṇā kārente
kasāhi pi tāḷente,
vettehi pi tāḷente,
addhadaṇḍakehi pi tāḷente,
hattham pi chindante,
pādam pi chindante,
hatthapādam pi chindante,
kaṇṇam pi chindante,
nāsam pi chindante,
kaṇṇanāsam pi chindante,
bilaṅgathālikam pi karonte,
saṅkhamuṇḍikam pi karonte,
rāhumukham pi karonte,
jotimālikam pi karonte,
hatthapajjotikam pi karonte,
erakavattikam pi karonte,

[page 048]
48 KAMMAKARAṆA-VAGGA. * [II. i.].
cīrakavāsikam pi karonte,
eṇeyyakam pi karonte,
balisamaṃsikam pi karonte,
kahāpaṇakam pi karonte,
khārāpatacchikam pi karonte,
palighaparivattikam pi karonte,
palālapīṭhakam pi karonte,
tattena pi telena osiñcante,
sunakhehi pi khādāpente,
jīvantam pi sūle uttāsente,
asinā pi sīsaṃ chindante.
Tassa evaṃ hoti: yathārūpānaṃ kho pāpakānaṃ kammānaṃ hetu coraṃ āgucāriṃ rājāno gahetvā vividhā kammakaraṇā kārenti kasāhi pi tāḷenti . . . pe . . . asinā pi sīsaṃ chindanti.
Ahañ ce va kho pana evarūpaṃ pāpaṃ kammaṃ kareyyaṃ mam pi rājāno gahetvā evarūpā vividhā kammakaraṇā kāreyyuṃ kasāhi pi tāḷeyyuṃ . . . pe . . . asinā pi sīsaṃ chindeyyun ti.
So diṭṭhadhammikassa vajjassa bhīto na paresaṃ pābhataṃ palumpanto carati. Idaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhadhammikaṃ vajjaṃ.
Katamañ ca bhikkhave samparāyikaṃ vajjaṃ?
Idha bhikkhave ekacco iti paṭisañcikkhati: kāyaduccaritassa kho pāpako vipāko abhisamparāyaṃ vacīduccaritassa kho pāpako vipāko abhisamparāyaṃ manoduccaritassa kho pāpako vipāko abhisamparāyaṃ ahañ ce va kho pana kāyena duccaritaṃ careyyaṃ vācāya duccaritaṃ careyyaṃ manasā duccaritaṃ careyyaṃ kiñ ca taṃ yenāhaṃ kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyyan ti.

[page 049]
II. i. 4.] KAMMAKARAṆA-VAGGA. 49
So samparāyikassa vajjassa bhīto kāyaduccaritaṃ pahāya kāyasucaritaṃ bhāveti vacīduccaritaṃ pahāya vacīsucaritaṃ bhāveti manoduccaritaṃ pahāya manosucaritaṃ bhāveti suddham attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave samparāyikaṃ vajjaṃ. Imāni kho bhikkhave dve vajjāni. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: diṭṭhadhammikassa vajjassa bhāyissāma samparāyikassa vajjassa bhāyissāma vajjabhīruno bhavissāma vajjabhayadassāvino ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabbaṃ. Vajjabhīruno bhikkhave vajja-bhayadassāvino etaṃ pāṭikaṅkhaṃ yaṃ parimuñcissati sabbavajjehī ti.
2. Dve 'māni bhikkhave padhānāni durabhisaṃbhavāni lokasmiṃ.
Katamāni dve?
Yañ ca gihīnaṃ agāraṃ ajjhāvasaraṃ cīvara-piṇḍapātasenāsana-gilāna-paccaya-bhesajja-parikkhārānuppādānatthaṃ padhānaṃ yañ ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajitānaṃ sabbūpadhi-paṭinissaggatthāya padhānaṃ. Imāni kho bhikkhave dve padhānāni durabhisaṃbhavāni lokasmiṃ. Etad aggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ padhānānaṃ yadidaṃ sabbūpadhipaṭinissaggatthaṃ padhānaṃ. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: sabbūpadhi-paṭinissaggatthaṃ padhānaṃ padahissāmā ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
3. Dve 'me bhikkhave dhammā tapanīyā.
Katame dve?
Idha bhikkhave ekaccassa kāyaduccaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti kāyasucaritaṃ: vacīduccaritam kataṃ hoti akataṃ hoti vacīsucaritaṃ: manoduccaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti manosucaritaṃ.
So kāyaduccaritaṃ me katan ti tappati akataṃ me kāyasucaritan ti tappati: vacīduccaritaṃ me katan ti tappati akataṃ me vacīsucaritan ti tappati: manoduccaritam me katan ti tappati akataṃ me manosucaritan ti tappati. Ime kho bhikkhave dve dhammā tapanīyā ti.
4. Dve 'me bhikkhave dhammā atapanīyā.

[page 050]
50 KAMMAKARAṆA-VAGGA. [II. i. 5.
Katame dve?
Idha bhikkhave ekaccassa kāyasucaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti kāyaduccaritaṃ: . . . pe . . . manoduccaritam . . . pe . . .
So kāyasucaritaṃ me katan ti na tappati akataṃ me kāyaduccaritan ti na tappati . . . pe . . . manos . . . pe . . . Ime kho bhikkhave dve dhammā atapanīyā ti.
5. Dvinnāhaṃ bhikkhave dhammānaṃ upaññāsiṃ yā ca asantuṭṭhitā kusalesu dhammesu yā ca appaṭivāṇitā padhānasmiṃ. Appaṭivāṇaṃ sudāhaṃ bhikkhave padahāmi -- kāmaṃ taco ca nahāru ca aṭṭhi ca avasissatu sarīre upasussatu maṃsalohitaṃ yan tam purisa-thāmena purisa-viriyena purisa-parakkamena pattabbaṃ na taṃ apāpuṇitvā viriyassa saṇṭhānaṃ bhavissatī ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave appamādādhigatā bodhi appamādādhigato anuttaro yogakkhemo.
Tumhe ce pi bhikkhave appaṭivāṇaṃ padaheyyātha -- kāmaṃ taco ca nahāru ca aṭṭhi ca avasissatu sarīre upasussatu maṃsalohitaṃ yan taṃ purisa-thāmena purisaviriyena purisa-parakkamena pattabbaṃ na taṃ apāpuṇitvā viriyassa saṇṭhānaṃ bhavissatī ti -- tumhe pi bhikkhave na cirass'; eva yass'; atthāya kulaputtā sammad eva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tad anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissatha.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: appaṭivāṇaṃ padahissāma -- kāmaṃ taco ca nahāru ca aṭṭhi ca avasissatu sarīre upasussatu maṃsalohitaṃ yan taṃ purisa-thāmena purisaviriyena purisa-parakkamena pattabbaṃ na taṃ apāpuṇitvā viriyassa saṇṭhānaṃ bhavissatī ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
6. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Yā ca saññojaniyesu dhammesu assādānupassitā yā ca saññojaniyesu dhammesu nibbidānupassitā. Saññojaniyesu bhikkhave dhammesu assādānupassī viharanto rāgaṃ nappajahati dosaṃ nappajahati mohaṃ nappajahati.

[page 051]
II. i. 10.] KAMMAKARAṆA-VAGGA. 51
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Rāgaṃ appahāya dosaṃ appahāya mohaṃ appahāya na parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi napparimuccati dukkhasmā ti vadāmi.
Saññojaniyesu bhikkhave dhammesu nibbidānupassī viharanto rāgam pajahati dosam pajahati moham pajahati.
Rāgam pahāya dosam pahāya moham pahāya parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi parimuccati dukkhasmā ti vadāmi. Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
7. Dve 'me bhikkhave dhammā kaṇhā.
Katame dve?
Ahirikañ ca anottappañ ca. Ime kho bhikkhave dve dhammā kaṇhā ti.
8. Dve 'me bhikkhave dhammā sukkā.
Katame dve?
Hiri ca ottappañ ca. Ime kho bhikkhave dve dhammā sukkā ti.
9. Dve 'me bhikkhave sukkā dhammā lokaṃ pālenti.
Katame dve?
Hiri ca ottappañ ca. Ime kho bhikkhave dve sukkā dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ nayidha paññāyetha mātā ti vā mātucchā ti vā mātulānī ti vā ācariya-bhariyā ti vā garūnaṃ dārā ti vā, saṃbhedaṃ loko āgamissati yathā ajelakā kukkuṭa-sūkarā soṇa-sigālā. Yasmā ca kho bhikkhave ime dve sukkā dhammā lokaṃ pālenti tasmā paññāyati mātā ti vā mātucchā ti vā mātulānī ti vā ācariya-bhariyā ti vā garūnaṃ dārā ti vā ti.
10. Dve 'mā bhikkhave vassūpanāyikā.
Katamā dve?
Purimikā ca pacchimikā ca. Ime kho bhikkhave dve vassūpanāyikā ti.
Kammakaraṇa-vaggo paṭhamo.7

[page 052]
52 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 1.
Vajjappadhānā dve tapanīyā upaññāsena pañcamaṃ.
Saññojanañ ca kaṇhañ ca sukkañ ca bhariyā vassūpanāyikena vaggo.
II.
1. Dve 'māni bhikkhave balāni.
Katamāni dve?
Paṭisaṅkhānabalañ ca bhāvanā-balañ ca.
Katamañ ca bhikkhave paṭisaṅkhānabalaṃ?
Idha bhikkhave ekacco iti paṭisañcikkhati: kāyaduccaritassa kho pāpako vipāko diṭṭh 'eva dhamme abhisamparāyañ ca: vacīduccaritassa . . . pe . . .: mano-duccaritassa pāpako vipāko diṭṭh 'eva dhamme abhisamparāyañ cā ti.
So iti paṭisaṅkhāya kāyaduccaritaṃ pahāya kāyasucaritaṃ bhāveti: . . . pe . . . manoduccaritaṃ pahāya manosucaritaṃ bhāveti suddhaṃ attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave paṭisaṅkhānabalaṃ.
Katamañ ca bhikkhave bhāvanābalaṃ?
Tatra bhikkhave yam idaṃ bhāvanābalaṃ sekhānaṃ etaṃ balaṃ. Sekhaṃ hi so bhikkhave balaṃ āgamma rāgaṃ pajahati dosaṃ pajahati mohaṃ pajahati, rāgaṃ pahāya dosaṃ pahāya mohaṃ pahāya yaṃ akusalaṃ taṃ na karoti yaṃ pāpaṃ taṃ na sevati.
Idaṃ vuccati bhikkhave bhāvanā-balaṃ. Imāni kho bhikkhave dve balānī ti.
2. Dve 'māni bhikkhave balāni.
Katamāni dve?
Paṭisaṅkhāna-balañ ca bhāvanā-balañ ca.
Katamañ ca bhikkhave paṭisaṅkhānabalaṃ?
Idha . . . pe . . . (1) Idaṃ vuccati bhikkhave paṭisaṅkhānabalaṃ.
Katamañ ca bhikkhave bhāvanā-balaṃ? Idha bhikkhave bhikkhu satisaṃbojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.

[page 053]
II. ii. 5.] ADHIKARAṆA-VAGGA. 53
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
dhammavicaya-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
viriya-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
pīti-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
passaddhi-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
samādhi-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
upekhā-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
Idaṃ vuccati bhikkhave bhāvanā-balaṃ. Imāni kho bhikkhave dve balāni.
3. Dve 'māni bhikkhave balāni.
Katamāni dve?
Paṭisaṅkhāna-balañ ca bhāvanā-balañ ca.
Katamañ ca bhikkhave paṭisaṅkhāna-balaṃ?
Idha . . . pe . . . (See 1).
Katamañ ca bhikkhave bhāvanābalaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati: vitakka-vicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja viharati: pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṃvedeti yan taṃ ariyā ācikkhanti upekhako satimā sukha-vihārī ti tatiyajjhānaṃ upasampajja viharati: sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb'; eva somanassa-domanassānaṃ atthagamā adukkhamasukhaṃ upekhā-sati-pārisuddhiṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Idaṃ vuccati bhikkhave bhāvanābalaṃ. Imāni kho bhikkhave dve balānī ti.
4. Dve'; mā bhikkhave Tathāgatassa dhamma-desanā.
Katamā dve?.
Saṅkhittena ca vitthārena ca. Imā kho bhikkhave dve Tathāgatassa dhamma-desanā ti.
5. Yasmiṃ bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu codako ca bhikkhu na sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhanti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca na phāsuṃ viharissantī ti.

[page 054]
54 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 5.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Yasmiñ ca kho bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu codako ca bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhanti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ na dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca phāsuṃ viharissantī ti.
Kathañ ca bhikkhave āpanno bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhati?.
Idha bhikkhave āpanno bhikkhu iti paṭisañcikkhati:
Ahaṃ kho akusalaṃ āpanno kañcid eva desaṃ kāyena tam maṃ so bhikkhu addasa akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena. No ce ahaṃ akusalaṃ āpajjeyyaṃ kañcid eva desaṃ kāyena na maṃ so bhikkhu passeyya akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena. Yasmā ca kho ahaṃ akusalaṃ āpanno kañcid eva desaṃ kāyena tasmā maṃ so bhikkhu addasa akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena. Disvā ca pana maṃ so bhikkhu akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena anattamano ahosi: anattamano samāno anattamanavacanaṃ maṃ so bhikkhu avaca. Anattamanavacanāhan tena bhikkhunā vutto samāno anattamano ahosiṃ: anattamano samāno paresaṃ ārocesiṃ: iti mam eva tattha accayo accagamā suṅkadāyikaṃ va bhaṇḍasmin ti.
Evaṃ kho bhikkhave āpanno bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhati.
Kathañ ca bhikkhave codako bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhati?
Idha bhikkhave codako bhikkhu iti paṭisañcikkhati:
Ayaṃ kho bhikkhu akusalaṃ āpanno kañcid eva desaṃ kāyena. Tāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ addasaṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena. No ce ayaṃ bhikkhu akusalaṃ āpajjeyya kañcid eva desaṃ kāyena nāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ passeyyaṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena.

[page 055]
II. ii. 6.] ADHIKARAṆA-VAGGA. 55
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Yasmā ca kho ayaṃ bhikkhu akusalaṃ āpanno kañcid eva desaṃ kāyena tasmā ahaṃ imaṃ bhikkhuṃ addasaṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena.
Disvā ca panāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid eva desaṃ kāyena anattamano ahosiṃ: anattamano samāno anattamanavacanāhaṃ imaṃ bhikkhum avacaṃ. Anattamanavacanāyaṃ bhikkhu mayā vutto samāno anattamano ahosi: anattamano samāno paresaṃ ārocesi: iti mam eva tattha accayo accagamā suṅkadāyikam va bhaṇḍasmin ti.
Evaṃ kho bhikkhave codako bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhati.
Yasmim bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu codako ca bhikkhu na sādhukam attanā va attānaṃ paccavekkhanti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca na phāsuṃ viharissanti.
Yasmiñ ca kho bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu codako ca bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavekkhanti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ na dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca phāsuṃ viharissantī ti.
6. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca: Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti? Adhammacariyā visamacariyā hetu kho brāhmaṇa evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
Ko pana bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti? Dhammacariyā samacariyā hetu kho brāhmaṇa evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti.

[page 056]
56 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 7.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Abhikkantaṃ bho Gotama abhikkantaṃ bho Gotama.
Seyyathāpi bho Gotama nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintī ti evam eva kho bhotā Gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ Bhagavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
7. Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatim vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
Katattā ca brāhmaṇa akatattā ca evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
Ko pana bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti?.
Katattā ca brāhmaṇa akatattā ca evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti.
Na kho ahaṃ imassa bhoto Gotamassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ ājānāmi. Sādhu me bhavaṃ Gotamo tathā dhammaṃ desetu yathā ahaṃ imassa bhoto Gotamassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājāneyyan ti.
Tena hi brāhmaṇa suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi bhāsissāmī ti.

[page 057]
II. ii. 8.] ADHIKARAṆA-VAGGA. 57
Evaṃ bho ti kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavato paccassosi.
Bhagavā etad avoca:
Idha brāhmaṇa ekaccassa kāyaduccaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti kāyasucaritaṃ: vacīduccaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti vacīsucaritaṃ: manoduccaritaṃ kataṃ hoti akatam hoti manosucaritaṃ. Evaṃ kho brāhmaṇa katattā ca akatattā ca evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
Idha pana brāhmaṇa ekaccassa kāyasucaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti kāyaduccaritaṃ: vacīsucaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti vacīduccaritaṃ: manosucaritaṃ kataṃ hoti akataṃ hoti manoduccaritaṃ. Evaṃ kho brāhmaṇa katattā ca akatattā ca evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
8. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅkami upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi: ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Ānandaṃ Bhagavā etad avoca: Ekaṃsenāhaṃ Ānanda akaraṇīyaṃ vadāmi kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritan ti.
Yam idaṃ bhante Bhagavatā ekaṃsena akaraṇīyaṃ akkhātaṃ kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ tasmiṃ akaraṇīye kayiramāne ko ādīnavo pāṭikaṅkho ti?.
Yam idaṃ Ānanda mayā ekaṃsena . . . pe . . . kayiramāne ayaṃ ādīnavo pāṭikaṅkho: attā pi attānaṃ upavadati anuvicca viññū garahanti pāpako kittisaddo abbhuggacchati sammūḷho kālaṃ karoti kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati. Yam idaṃ Ānanda mayā ekaṃsena akaraṇīyaṃ akkhātaṃ kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ tasmiṃ akaraṇīye kayiramāne ayaṃ ādīnavo pāṭikaṅkho. Ekaṃsenāhaṃ Ānanda karaṇīyaṃ vadāmi kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritan ti.

[page 058]
58 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 9.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Yam idaṃ bhante Bhagavatā ekaṃsena karaṇīyaṃ akkhātaṃ kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ tasmiṃ karaṇīye kayiramāne ko ānisaṃso pāṭikaṅkho ti?.
Yam idaṃ Ānanda mayā ekaṃsena karaṇīyaṃ akkhātaṃ kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ tasmiṃ karaṇīye kayiramāne ayaṃ ānisaṃso pāṭikaṅkho: attā pi attānaṃ na upavadati anuvicca viññū pasaṃsanti kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati asammūḷho kālaṃ karoti kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjati. Yam idaṃ Ānanda mayā ekaṃsena karaṇīyaṃ akkhātaṃ kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ tasmiṃ karaṇīye kayiramāne ayaṃ ānisaṃso pāṭikaṅkho ti.
9. Akusalaṃ bhikkhave pajahatha. Sakkā bhikkhave akusalaṃ pajahituṃ. No ce taṃ bhikkhave sakkā abhavissa akusalaṃ pajahituṃ nāhaṃ evaṃ vadeyyaṃ "akusalaṃ bhikkhave pajahathā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave sakkā akusalaṃ pajahituṃ tasmāhaṃ evaṃ vadāmi "akusalaṃ bhikkhave pajahathā" ti.
Akusalañ ca h'; idaṃ bhikkhave pahīnaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyya nāhaṃ evaṃ vadeyyaṃ "akusalaṃ bhikkhave pajahathā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave akusalaṃ pahīnaṃ hitāya sukhāya saṃvattati tasmāhaṃ evaṃ vadāmi "akusalaṃ bhikkhave pajahathā" ti.
Kusalaṃ bhikkhave bhāvetha. Sakkā bhikkhave kusalaṃ bhāvetuṃ. No ce taṃ bhikkhave sakkā abhavissa kusalaṃ bhāvetuṃ nāhaṃ evaṃ vadeyyaṃ "kusalaṃ bhikkhave bhāvethā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave sakkā kusalaṃ bhāvetuṃ tasmāham evaṃ vadāmi "kusalaṃ bhikkhave bhāvethā" ti.
Kusalañ ca h'; idam bhikkhave bhāvitaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyya nāhaṃ vadeyyaṃ "kusalaṃ bhikkhave bhāvethā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave kusalaṃ bhāvitaṃ hitāya sukhāya saṃvattati tasmāhaṃ evaṃ vadāmi "kusalaṃ bhikkhave bhāvethā" ti.
10. Dve 'me bhikkhave dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṃvattanti. Katame dve? Dunnikkhittañ ca padavyañjanaṃ attho ca dunnīto.

[page 059]
II. iii. 3.] BĀLA-VAGGA. 59
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Dunnikkhitassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi dunnayo hoti. Ime kho bhikkhave dve dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṃvattanti.
Dve me bhikkhave dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattanti. Katame dve?.
Sunikkhittañ ca padavyañjanaṃ attho ca sunīto.
Sunikkhittassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi sunayo hoti. Ime kho bhikkhave dve dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattantī ti.
Adhikaraṇavaggo dutiyo.
III.
1. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca accayaṃ accayato na passati: yo ca accayaṃ desentassa yathādhammaṃ na paṭigaṇhāti. Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?.
Yo ca accayaṃ accayato passati: yo ca accayaṃ desentassa yathādhammaṃ paṭigaṇhāti. Ime kho bhikkhave paṇḍitā ti.
2. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
Katame dve?
Duṭṭho vā dosantaro saddho vā duggahītena. Ime kho bhikkhave dve Tathāgatam abbhācikkhanti.
3. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
Katame dve?

[page 060]
60 BĀLA-VAGGA. [II. iii. 4.
Yo ca abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatena bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpeti: yo ca bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatena abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatenā ti dīpeti. Ime kho bhikkhave dve Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
4. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ nābbhācikkhanti.
Katame dve?
Yo ca abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatena abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatenā ti dīpeti: yo ca bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatena bhikkhave lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpeti. Ime kho bhikkhave dve Tathagataṃ nābbhācikkhanti.
5. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
Katame dve?
Yo ca neyyatthaṃ suttantaṃ nītattho suttanto ti dīpeti: yo ca nītatthaṃ suttantaṃ neyyattho suttanto ti dīpeti. Ime kho bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
6. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ nābbhācikkhanti.
Katame dve?
Yo ca neyyatthaṃ suttantaṃ neyyattho suttanto ti dīpito: yo ca nītatthaṃ suttantaṃ nītattho suttanto ti dīpeti. Ime kho bhikkhave Tathāgataṃ nābbhācikkhanti.
7. Paṭicchannakammantassa bhikkhave dvinnam gatīnam aññatarā gati pāṭikaṅkhā nirayo vā tiracchānayoni vā ti.
Apaṭicchannakammantassa bhikkhave dvinnaṃ gatīnaṃ aññatarā gati pāṭikaṅkhā devā vā manussā vā ti.
8. Micchādiṭṭhikassa bhikkhave dvinnaṃ gatīnaṃ aññatarā gati paṭikaṅkhā nirayo vā tiracchānayoni vā.
Sammādiṭṭhikassa bhikkhave dvinnaṃ gatīnaṃ aññatarā gati pāṭikaṅkhā devā vā manussā vā ti.
Dussīlassa bhikkhave dve paṭiggahā nirayo vā tiracchānayoni vā. Sīlavato bhikkhave dve paṭiggahā devā vā manussā vā tī.
9. Dvāhaṃ bhikkhave atthavase sampassamāno araññe vanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevāmi.
Katame dve?
Attano ca diṭṭhadhammasukhavihāraṃ sampassamāno pacchimañ ca janataṃ anukampamāno.

[page 061]
II. iv. 2.] SAMACITTA-VAGGA. 61
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ime kho ahaṃ bhikkhave dve atthavase sampassamāno araññe vanapatthāni pantāni senasānāni paṭisevāmī ti.
10. Dve 'me bhikkhave dhammā vijjābhāgiyā.
Katame dve?
Samatho ca vipassanā ca. Samatho ca bhikkhave bhāvito kam attham anubhoti? Cittaṃ bhāvīyati. Cittaṃ bhāvitaṃ kaṃ atthaṃ anubhoti? Yo rāgo so pahīyati.
Vipassanā bhikkhave bhāvitā kam atthaṃ anubhoti?
Paññā bhāvīyati. Paññā bhāvitā kam atthaṃ anubhoti? Yā avijjā sā pahīyati: rāgupakkiliṭṭhaṃ vā bhikkhave cittaṃ na vimuccati avijjupakkiliṭṭhā vā paññā na bhāvīyati. Imā kho bhikkhave rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā paññāvimuttī ti.
Bālavaggo tatiyo.
IV.
1. Asappurisabhūmiñ ca vo bhikkhave desissāmi sappurisabhūmiñ ca. Taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Katamā ca bhikkhave asappurisabhūmi?
Asappuriso bhikkhave akataññū hoti akatavedī. Asabbhi h'; etaṃ bhikkhave upaññātaṃ yadidaṃ akataññutā akataveditā. Kevalā esā bhikkhave asappurisabhūmi yadidaṃ akataññutā akataveditā. Sappuriso ca kho bhikkhave kataññū hoti katavedī. Sabbhi h'; etaṃ bhikkhave upaññātaṃ yadidaṃ kataññutā kataveditā. Kevalā esā bhikkhave sappurisabhūmi yadidaṃ kataññutā kataveditā ti.
2. Dvinnāhaṃ bhikkhave na suppatikāraṃ vadāmi.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Mātucca pitucca. Ekena bhikkhave aṃsena mātaraṃ parihareyya ekena aṃsena pitaraṃ parihareyya vassasatāyuko vassasatajīvī.

[page 062]
62 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] So ca tesaṃ ucchādana-parimaddana-nahāpana-sambāhanena <patijaggeyya*> te pi tatth'; eva muttakarīsaṃ cajeyyuṃ na tveva bhikkhave mātāpitunnaṃ kataṃ vā hoti patikataṃ vā. Imissā ca bhikkhave mahāpaṭhaviyā pahūta-sattaratanāya mātāpitaro issarādhipacce rajje patiṭṭhāpeyya na tveva bhikkhave mātāpitunnaṃ kataṃ vā hoti patikataṃ vā. Taṃ kissa hetu? Bahukārā bhikkhave mātāpitaro puttānaṃ āpādakā posakā imassa lokassa dassetāro.
Yo ca kho bhikkhave mātāpitaro assaddhe saddhā-sampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti dussīle sīla-sampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti maccharī cāga-sampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti duppaññe paññā-sampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti ettāvatā kho bhikkhave mātāpitunnaṃ katañ ca hoti patikatañ ca atikatañ cā ti.
3. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Kiṃvādī bhavaṃ Gotamo kimakkhāyī ti?
Kiriyavādī cāhaṃ brāhmaṇa akiriyavādī cā ti.
Yathā kathaṃ pana bhavaṃ Gotamo kiriyavādī ca akiriyavādī cā ti?
Akiriyaṃ kho ahaṃ brāhmaṇa vadāmi. Kāyaduccaritassa vacīduccaritassa manoduccaritassa anekavihitānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ akiriyaṃ vadāmi. Kiriyañ ca kho ahaṃ brāhmaṇa vadāmi. Kāyasucaritassa vacīsucaritassa manosucaritassa anekavihitānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ kiriyaṃ vadāmi. Evaṃ kho ahaṃ brāhmaṇa kiriyavādī ca akiriyavādī cā ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
4. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten'; upasaṅkami upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā .

[page 063]
II. iv. 5.] SAMACITTA-VAGGA. 63
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Anāthapiṇḍiko gahapati Bhagavantaṃ etad avoca:
Kati nu kho bhante loke dakkhiṇeyyā kattha ca dānaṃ dātabban ti?
Dve kho gahapati loke dakkhiṇeyyā sekho ca asekho ca.
Ime kho gahapati dve loke dakkhiṇeyyā ettha ca dānaṃ dātabban ti.
Idaṃ avoca Bhagavā idaṃ vatvā Sugato athāparaṃ etad avoca satthā:
Sekho asekho ca imasmiṃ loke
Āhuṇeyyā yajamānānaṃ honti
Te ujjubhūtā kāyena vācāya uda cetasā
Khettan taṃ yajamānānaṃ ettha dinnaṃ mahapphalan ti.
5. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā Sāriputto Sāvatthiyaṃ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:-- Āvuso bhikkhavo ti. Āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā Sāriputto etad avoca:
Ajjhattasaññojanañ ca āvuso puggalaṃ desissāmi bahiddhāsaññojanañ ca, taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmī ti. Evaṃ āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā Sāriputto etad avoca:
Katamo cāvuso ajjhattasaññojano puggalo?
Idhāvuso bhikkhu sīlavā hoti pātimokkha-saṃvarasaṃvuto viharati ācāra-gocara-sampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
So kāyassa bhedā param maraṇā aññataraṃ devanikāyaṃ uppajjati. So tato cuto āgāmī hoti āgantā itthattaṃ.
Ayaṃ vuccati āvuso ajjhattasaññojano puggalo āgāmī āgantā itthattaṃ.

[page 064]
64 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 5.
Katamo cāvuso bahiddhāsaññojano puggalo?
Idhāvuso bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
So aññataraṃ santaṃ cetovimuttiṃ upasampajja viharati.
So kāyassa bhedā param maraṇā aññataraṃ devanikāyaṃ uppajjati. So tato cuto anāgāmī hoti anāgantā itthattaṃ.
Ayaṃ vuccati āvuso bahiddhāsaññojano puggalo anāgāmī anāgantā itthattaṃ.
Puna ca paraṃ āvuso bhikkhu sīlavā hoti . . . pe . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
So kāmānaṃ yeva nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. So bhavānaṃ yeva nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. So taṇhakkhayāya paṭipanno hoti. So lobhakkhayāya paṭipanno hoti. So kāyassa bhedā param maraṇā aññataraṃ devanikāyaṃ uppajjati. So tato cuto anāgāmī hoti anāgantā itthattaṃ.
Ayaṃ vuccati āvuso bahiddhā-saññojano puggalo anāgāmī anāgantā itthattaṃ.
Atha kho sambahulā samacittā devatā yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Ekamantaṃ ṭhitā kho tā devatāyo Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Eso bhante āyasmā Sāriputto Pubbārāme Migāramātu pāsāde bhikkhūnaṃ ajjhattasaññojanañ ca puggalaṃ deseti bahiddhāsaññojanañ ca. Haṭṭhā bhante parisā. Sādhu bhante Bhagavā yen'; āyasmā Sāriputto ten'; upasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā ti. Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena.
Atha kho Bhagavā seyyathāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya evam eva Jetavane antarahito Pubbārāme Migāramātu pāsāde āyasmato Sāriputtassa pamukhe pāturahosi. Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Āyasmā pi kho Sāriputto Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.

[page 065]
II. iv. 6.] SAMACITTA-VAGGA. 65
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Sāriputtaṃ Bhagavā etad avoca:
Idha Sāriputta sambahulā samacittā devatā yen'; āhaṃ ten'; upasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Ekamantaṃ ṭhitā kho Sāriputta tā devatā maṃ etad avocuṃ:
Eso bhante āyasmā Sāriputto Pubbārāme Migāramātu pāsāde bhikkhūnaṃ ajjhattaṃ saññojanañ ca puggalaṃ deseti bahiddhāsaññojanañ ca. Haṭṭhā bhante parisā. Sādhu bhante Bhagavā yenāyasmā Sāriputto ten'; upasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā ti. Tā kho pana Sāriputta devatā dasa pi hutvā vīsatim pi hutvā tiṃsatim pi hutvā cattārīsam pi hutvā paññāsam pi hutvā saṭṭhim pi hutvā āraggakoṭi-nittuddanamatte pi tiṭṭhanti na ca aññamaññaṃ vyābādhentī ti.
Siyā kho pana te Sāriputta evaṃ assa:-- tattha nūna tāsaṃ devatānaṃ tathā cittaṃ bhāvitaṃ yena tā devatā dasa pi hutvā vīsatiṃ pi hutvā tiṃsatim pi hutvā cattārīsam pi hutvā . . . pe . . . āraggakoṭinittuddanamatte pi tiṭṭhanti na ca aññamaññaṃ vyābādhentī ti. Na kho pan'; etaṃ Sāriputta evaṃ daṭṭhabbaṃ:-- Idh'; eva Sāriputta tāsaṃ devatānaṃ tathā cittaṃ . . . pe . . . vyābādhenti.
Tasmāt iha Sāriputta evaṃ sikkhitabbaṃ: santindriyā bhavissāma santamānasā ti. Evaṃ hi vo Sāriputta sikkhitabbaṃ. Santindriyānaṃ hi vo Sāriputta santamānasānaṃ santaṃ yeva kāyakammaṃ bhavissati santaṃ vacīkammaṃ santaṃ manokammaṃ santaṃ yeva upahāraṃ upaharissāma sabrahmacārisū ti. Evaṃ hi vo Sāriputta sikkhitabbaṃ.
Anassuṃ kho Sāriputta aññatitthiyā paribbājakā ye imaṃ dhammapariyāyaṃ na assosun ti.
6. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Mahākaccāyano Varaṇāyaṃ viharati Kaddamadahatīre.

[page 066]
66 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 6.
Atha kho Ārāmadaṇḍo brāhmaṇo yen'; āyasmā Mahākaccāyano ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Mahākaccānena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho Ārāmadaṇḍo brāhmaṇo āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ etad avoca:-- Ko nu kho bho Kaccāna hetu ko paccayo yena khattiyā pi khattiyehi vivadanti brāhmaṇā pi brāhmaṇehi vivadanti gahapatikā pi gahapatikehi vivadantī ti?
Kāmarāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosāna-hetu kho brāhmaṇa khattiyā pi khattiyehi vivadanti brāhmaṇā pi brāhmaṇehi vivadanti gahapatikā pi gahapatikehi vivadantī ti.
Ko pana bho Kaccāna hetu ko paccayo yena samaṇā pi samaṇehi vivadantī ti?
Diṭṭhirāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosāna-hetu kho brāhmaṇa samaṇā pi samaṇehi vivadantī ti.
Atthi pana bho Kaccāna koci lokasmiṃ yo imañ c'; eva kāmarāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto. Idañ ca diṭṭhirāgavinivesa . . .
samatikkanto ti.
Atthi brāhmaṇa lokasmiṃ yo imañ c'; eva kāmarāgavinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto idañ ca diṭṭhirāga-vinivesa-vinibandha-paligedhapariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto ti.
Ko pana so bho Kaccāna lokasmiṃ yo imañ c'; eva kāmarāgavinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto idañ ca diṭṭhirāga-vinivesa-vinibandha-paligedhapariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto ti?
Atthi brāhmaṇa puratthimesu janapadesu Sāvatthi nāma nagaraṃ. Tattha so Bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammā sambuddho. So hi brāhmaṇa Bhagavā imañ ca kāmarāgavinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto idañ ca diṭṭhirāga-vinivesa-vinibhanda-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto ti.

[page 067]
II. iv. 7.] SAMACITTA-VAGGA. 67
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Evaṃ vutte Ārāmadaṇḍo brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dakkhiṇaṃ jānu-maṇḍalaṃ puthuviyaṃ nihantvā yena Bhagavā ten'; añjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesu:
Namo tassa Bhagavato arahato sammā sambuddhassa ! Namo tassa Bhagavato arahato sammā sambuddhassa ! Namo tassa Bhagavato arahato sammā sambuddhassa ! Yo hi so Bhagavā imañ c'; eva kāmarāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto idañ ca diṭṭhirāga . . . samatikkanto ti.
Abhikkantaṃ bho Kaccāna . . . pe . . . seyyathāpi bho Kaccāna nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintī ti. Evam evaṃ bhotā Kaccānena anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Esāhaṃ bho Kaccāna taṃ Bhagavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Kaccāno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
7. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Mahākaccāno Madhurāyaṃ viharati Gundāvane. Atha kho Kaṇḍarāyano brāhmaṇo yen'; āyasmā Mahākaccāno ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Mahākaccānena saddhiṃ . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Kaṇḍarāyano brāhmaṇo āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ etad avoca:-- Sutam me taṃ bho Kaccāna na samaṇo Kaccāno brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimantetī ti. Yadidaṃ bho Kaccāna tath'; eva na hi bhavaṃ Kaccāno brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimantetī ti tayidaṃ bho Kaccāna na sampannam evā ti.
Atthi brāhmaṇa tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammā sambuddhena vuddha-bhūmi ca akkhātā daharabhūmi ca.

[page 068]
68 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 8.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Vuddho ce pi brāhmaṇa hoti āsītiko vā nāvutiko vā vassasatiko vā jātiyā so ca kāme paribhuñjati kāmamajjhe vasati kāmapariḷāhena pariḍayhati kāmavitakkehi khajjati kāmapariyesanāya ussukko atha kho so bālo thero tveva saṅkhaṃ gacchati.
Daharo ce pi brāhmaṇa hoti yuvā susukāḷakeso bhaddena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā so ca na kāme paribhuñjati na kāmamajjhe vasati na kāmapariḷāhena pariḍayhati na kāmavitakkehi khajjati na kāmapariyesanāya ussukko atha kho so paṇḍito thero tveva saṅkhaṃ gacchatī ti.
Evaṃ vutte Kaṇḍarāyano brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā daharānaṃ sudaṃ bhikkhūnaṃ pāde sirasā vandati: vuddhā bhavanto vuddhabhūmiyaṃ ṭhitā daharā mayaṃ daharabhūmiyaṃ ṭhitā ti.
Abhikkantaṃ bho Kaccāna . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Kaccāno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
8. Yasmiṃ bhikkhave samaye corā balavanto honti rājāno tasmiṃ samaye dubbalā honti: tasmiṃ bhikkhave samaye rañño na phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātuṃ vā paccantime vā janapade anusaññātuṃ brāhmaṇa-gahapatikānam pi tasmiṃ samaye na phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātum vā bāhirāni vā kammantāni paṭivekkhituṃ.
Evam eva kho bhikkhave yasmiṃ samaye pāpabhikkhū balavanto honti pesalā bhikkhū tasmiṃ samaye dubbalā honti: tasmiṃ bhikkhave samaye pesalā bhikkhū tuṇhībhūtā tuṇhībhūtā vā saṅgha-majjhe saṅkasāyanti paccantime vā janapade bhajanti: tayidaṃ bhikkhave hoti bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ.

[page 069]
II. iv. 10.] SAMACITTA-VAGGA. 69
Yasmiṃ bhikkhave samaye rājāno balavanto honti corā tasmiṃ samaye dubbalā honti: tasmiṃ bhikkhave samaye rañño phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātuṃ vā paccantime vā janapade anusaññātuṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ pi tasmiṃ samaye phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātuṃ vā bāhirāni vā kammantāni paṭivekkhituṃ.
Evam eva kho bhikkhave yasmiṃ samaye pesalā bhikkhū balavanto honti tasmiṃ samaye pāpabhikkhū dubbalā honti: tasmiṃ bhikkhave samaye pāpabhikkhū tuṇhībhūtā tuṇhībhūtā vā saṅgha-majjhe saṅkasāyanti yena vā pana tena papatanti: tayidaṃ bhikkhave hoti bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti.
9. Dvinnāhaṃ bhikkhave micchāpaṭipattiṃ na vaṇṇemi gihissa vā pabbajitassa vā. Gihī vā bhikkhave pabbajito vā micchāpaṭipanno micchā-paṭipattādhikaraṇa-hetu nārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ.
Dvinnāhaṃ bhikkhave sammāpaṭipattiṃ vaṇṇemi gihissa vā pabbajitassa vā. Gihī vā bhikkhave pabbajito vā sammāpaṭipanno sammāpaṭipattādhikaraṇa-hetu ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalan ti.
10. Ye te bhikkhave bhikkhū duggahītehi suttantehi vyañjana-patirūpakehi atthañ ca dhammañ ca paṭibāhanti te bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya paṭipannā bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpenti.
Ye te bhikkhave bhikkhū suggahītehi suttantehi vyañjanapatirūpakehi atthañ ca dhammañ ca anulomenti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentī ti.
Samacitta-vaggo catuttho.4

[page 070]
70 PARISĀ-VAGGA. [II. v. 1.
V.
1. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Uttānā ca parisā gambhīrā ca parisā.
Katamā ca bhikkhave uttānā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū uddhatā honti unnaḷā capalā mukharā vikiṇṇa-vācā muṭṭhassatī asampajānā asamāhitā vibbhanta-cittā pākatindriyā -- ayaṃ vuccati bhikkhave uttānā parisā.
Katamā ca bhikkhave gambhīrā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū anuddhatā honti anunnaḷā acapalā amukharā avikiṇṇa-vācā upaṭṭhitasatī sampajānā samāhitā ekaggacittā saṃvutindriyā -- ayaṃ vuccati bhikkhave gambhīrā parisā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ gambhīrā parisā ti.
2. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Vaggā ca parisā samaggā ca parisā.
Katamā ca bhikkhave vaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalaha-jātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukha-satthīhi vitudantā viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave vaggā parisā.
Katamā ca bhikkhave samaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave samaggā parisā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ samaggā parisā ti.
3. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Aggavatī ca parisā anaggavatī ca parisā.

[page 071]
II. v. 4.] PARISĀ-VAGGA. 71
Katamā ca bhikkhave anaggavatī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ therā bhikkhū bāhulikā honti sāthalikā vokkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhitta-dhurā na viriyaṃ ārabhanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya tesaṃ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati sā pi hoti bāhulikā sāthalikā vokkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhitta-dhurā na viriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
Ayaṃ vuccati bhikkhave anaggavatī parisā.
Katamā ca bhikkhave aggavatī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ therā bhikkhū na bāhulikā honti na sāthalikā vokkamane nikkhitta-dhurā paviveke pubbaṅgamā viriyaṃ ārabhanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya tesaṃ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati sā pi hoti na bāhulikā na sāthalikā vokkamane nikkhitta-dhurā paviveke pubbaṅgamā viriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ayaṃ vuccati bhikkhave aggavatī parisā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ aggavatī parisā ti.
4. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Ariyā ca parisā anariyā ca parisā.
Katamā ca bhikkhave anariyā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ nappajānanti ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ nappajānanti ayaṃ dukkhanirodho ti yathābhūtaṃ nappajānanti ayaṃ dukkhanirodha-gāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ nappajānanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave anariyā parisā.
Katamā ca bhikkhave ariyā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ bhikkhū idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānanti ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ pajānanti ayaṃ dukkhanirodho ti yathābhūtaṃ pajānanti ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave ariyā parisā.

[page 072]
72 PARISĀ-VAGGA. [II. v. 5.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ ariyā parisā ti.
5. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Parisa-kasaṭo ca parisa-maṇḍo ca.
Katamo ca bhikkhave parisa-kasaṭo?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū chandāgatiṃ gacchanti dosāgatiṃ gacchanti mohāgatiṃ gacchanti bhayāgatiṃ gacchanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave parisakasaṭo.
Katamo ca bhikkhave parisa-maṇḍo?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū na chandāgatiṃ gacchanti na dosāgatiṃ gacchanti na mohāgatiṃ gacchanti na bhayāgatiṃ gacchanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave parisamaṇḍo. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etad aggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ parisamaṇḍo ti.
6. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Ukkācita-vinītā parisā no paṭipucchā-vinītā paṭipucchāvinītā parisā no ukkācitavinītā.
Katamā ca bhikkhave ukkācita-vinītā parisā no paṭipucchā-vinītā? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū ye te suttantā Tathāgatabhāsitā gambhīrā gambhīratthā lokuttarā suññatāpaṭisaññuttā tesu bhaññamānesu na sussūsanti na sotaṃ odahanti {na} aññācittaṃ upaṭṭhāpenti na ca te dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti, ye pana te suttantā kavikatā kāveyyā cittakkharā cittavyañjanā bāhirakā sāvakabhāsitā tesu bhaññamānesu sussūsanti sotaṃ odahanti aññācittaṃ upaṭṭhāpenti te ca dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti, te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā na c'; eva aññamaññaṃ paṭipucchanti na paṭivivaranti idaṃ kathaṃ imassa kvattho ti.

[page 073]
II. v. 7.] PARISĀ-VAGGA. 73
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Te avivaṭañ c'; eva na vivaranti anuttānī-katañ ca na uttānī-karonti anekavihitesu ca kaṅkhāṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ na paṭivinodenti. Ayaṃ vuccati bhikkhave ukkācita-vinītā parisā no paṭipucchā-vinītā.
Katamā ca bhikkhave paṭipucchā-vinītā parisā no ukkācita-vinītā? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū ye te suttantā kavikatā kāveyyā cittakkharā citta-vyañjanā bāhirakā sāvaka-bhāsitā tesu bhaññamānesu na sussūsanti na sotaṃ odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti na ca te dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti. Ye pana te suttantā Tathāgatabhāsitā gambhīrā gambhīratthā lokuttarā suññatā-paṭisaññuttā tesu bhaññamānesu sussūsanti sotaṃ odahanti aññācittaṃ upaṭṭhāpenti te ca dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā aññamaññaṃ paṭipucchanti paṭivivaranti idaṃ katham imassa kvattho ti? Te avivaṭañ c'; eva vivaranti anuttānīkatañ ca uttānīkaronti anekavihitesu ca kaṅkhāṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti.
Ayaṃ vuccati bhikkhave paṭipucchāvinītā parisā no ukkācita-vinītā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ paṭipucchāvinītā parisā no ukkācita-vinītā ti.
7. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Āmisagarū parisā no saddhammagarū saddhammagarū parisā no āmisagarū.
Katamā ca bhikkhave āmisagarū parisā no saddhammagarū? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū gihīnaṃ odātavasanānaṃ sammukhā aññamaññassa vaṇṇaṃ bhāsanti asuko bhikkhu ubhato-bhāga-vimutto asuko paññāvimutto asuko kāyasakkhī asuko diṭṭhippatto asuko saddhāvimutto asuko dhammānusārī asuko saddhānusārī asuko sīlavā kalyāṇadhammo asuko dussīlo pāpadhammo ti:

[page 074]
74 PARISĀ-VAGGA. [II. v. 8.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] te tena lābhaṃ labhanti te tena taṃ lābhaṃ labhitvā gathitā mucchitā ajjhopannā anādīnavadassāvino anissaraṇapaññā paribhuñjanti. Ayaṃ vuccati bhikkhave āmisagarū parisā no saddhammagarū.
Katamā ca bhikkhave saddhammagarū parisā no āmisagarū? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū na gihīnaṃ odātavasanānaṃ sammukhā aññamaññassa vaṇṇaṃ bhāsanti asuko bhikkhu ubhato-bhāga-vimutto asuko paññāvimutto asuko kāyasakkhī asuko diṭṭhippatto asuko saddhāvimutto asuko dhammānusārī asuko saddhānusārī asuko sīlavā kalyāṇadhammo asuko dussīlo pāpadhammo 'ti: te tena lābhaṃ labhanti te taṃ lābham pi labhitvā agathitā amucchitā anajjhopannā ādīnavadassāvino nissaraṇapaññā paribhuñjanti. Ayaṃ vuccati bhikkhave saddhammagarū parisā no āmisagarū. Imā kho bhikkhave dve parisā.
Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ saddhammagarū parisā no āmisagarū ti.
8. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Visamā ca parisā samā ca parisā.
Katamā ca bhikkhave visamā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ adhammakammāni pavattanti dhammakammāni nappavattanti avinayakammāni pavattanti vinayakammāni nappavattanti adhammakammāni dippanti dhammakammāni na dippanti avinayakammāni dippanti vinayakammāni na dippanti ayaṃ vuccati bhikkhave visamā parisā. Visamattā bhikkhave parisāya adhammakammāni pavattanti dhammakammāni nappavattanti avinayakammāni pavattanti vinayakammāni nappavattanti adhammakammāni dippanti dhammakammāni na dippanti avinayakammāni dippanti vinayakammāni na dippanti.

[page 075]
II. v. 10.] PARISĀ-VAGGA. 75
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Katamā ca bhikkhave samā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ dhammakammāni pavattanti adhammakammāni nappavattanti vinayakammāni pavattanti avinayakammāni nappavattanti dhammakammāni dippanti adhammakammāni na dippanti vinayakammāni dippanti avinayakammāni na dippanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave samā parisā: samattā bhikkhave parisāya dhammakammāni pavattanti adhammakammāni nappavattanti vinayakammāni pavattanti avinayakammāni nappavattanti dhammakammāni dippanti adhammakammāni na dippanti vinayakammāni dippanti avinayakammāni na dippanti.
Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ samā parisā ti.
9. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Adhammikā ca parisā dhammikā ca parisā . . . pe (8) . . . Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ dhammikā parisā ti.
10. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Adhammavādinī ca parisā dhammavādinī ca parisā.
Katamā bhikkhave adhammavādinī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū adhikaraṇaṃ ādiyanti dhammikaṃ vā adhammikam vā te taṃ adhikaraṇaṃ ādiyitvā na c'; eva aññamaññaṃ saññāpenti na ca saññattiṃ upagacchanti na ca nijjhāpenti na ca nijjhattiṃ upagacchanti. Te asaññattibalā anijjhattibalā appaṭinissaggamantino tam eva adhikaraṇaṃ thāmasā parāmassa abhinivissa voharanti idam eva saccaṃ mogham aññan ti

[page 076]
76 PARISĀ-VAGGA. [II. vi. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] -- ayaṃ vuccati bhikkhave adhammavādinī parisā.
Katamā ca bhikkhave dhammavādinī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū adhikaraṇaṃ ādiyanti dhammikaṃ vā adhammikaṃ vā te taṃ adhikaraṇaṃ ādiyitvā aññamaññaṃ saññāpenti c'; eva saññattiñ ca upagacchanti nijjhāpenti c'; eva nijjhattiñ ca upagacchanti te saññattibalā nijjhattibalā paṭinissaggamantino na tam eva adhikaraṇaṃ thāmasā parāmassa abhinivissa voharanti idam eva saccaṃ mogham aññan ti -- ayaṃ vuccati bhikkhave dhammavādinī parisā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ dhammavādinī parisā ti.
Tatr'; -uddānaṃ:-- uttānāvaggā aggavatī ariyā kasaṭo ca pañcamo ukkācita-āmisañ c'; eva visamā adhammādhammiyena vā ti.
Parisā11-vaggo pañcamo.
Paṭhamo paṇṇāsako samatto.12
VI.
1. Dve 'me bhikkhave puggalā loke uppajjamānā uppajjanti bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho rājā ca cakkavattī. Ime kho bhikkhave puggalā loke uppajjamānā uppajjanti bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti.
2. Dve 'me bhikkhave puggalā loke uppajjamānā uppajjanti acchariyamanussā.

[page 077]
II. vi. 9.] PUGGALA-VAGGA. 77
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho rājā ca cakkavattī. Ime kho bhikkhave dve puggalā loke uppajjamānā uppajjanti acchariyamanussā ti.
3. Dvinnaṃ bhikkhave puggalānaṃ kālakiriyā bahuno janassa anutappā hoti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Tathāgatassa ca arahato sammā sambuddhassa rañño ca cakkavattissa. Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ puggalānaṃ kālakiriyā bahuno janassa anutappā hotī ti.
4. Dve 'me bhikkhave thūpārahā.
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho rājā ca cakkavattī.
Ime kho bhikkhave dve thūpārahā ti.
5. Dve 'me bhikkhave buddhā.
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho paccekabuddho ca. Ime kho bhikkhave dve buddhā ti.
6. Dve 'me bhikkhave asaniyā phalantiyā na santasanti.
Katame dve?
Bhikkhu ca khīṇāsavo hatthājānīyo ca. Ime kho bhikkhave dve asaniyā phalantiyā na santasantī ti.
7. Dve 'me bhikkhave asaniyā phalantiyā na santasanti.
Katame dve: Bhikkhu ca khīṇāsavo assājāniyo ca. Ime kho bhikkhave dve asaniyā phalantiyā na santasantī ti.
8. Dve 'me bhikkhave asaniyā phalantiyā na santasanti.
Katame dve? Bhikkhu ca khīṇāsavo sīho ca migarājā.
Ime kho bhikkhave dve asaniyā phalantiyā na santasantī ti.
9. Dve 'me bhikkhave atthavase sampassamānā kimpurisā mānusiṃ vācaṃ na bhāsanti.
Katame dve?
Mā ca musā bhaṇimhā mā ca paraṃ abhūtena abbhācikkhimhā ti. Ime kho bhikkhave dve atthavase saṃpassamānā kimpurisā mānusiṃ vācaṃ na bhāsantī tī.

[page 078]
78 PUGGALA-VAGGA. [II. vi. 10.
10. Dvinnaṃ bhikkhave dhammānaṃ atitto appaṭivāno mātugāmo kālaṃ karoti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Methunadhammasamāpattiyā ca vijāyanassa ca. Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ dhammānaṃ atitto appaṭivāno mātugāmo kālaṃ karotī ti.
11. Asantasannivāsañ ca vo bhikkhave desessāmi santasannivāsañ ca taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccasosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Kathañ ca bhikkhave asanta-sannivāso hoti kathañ ca asanto sannivasanti?
Idha bhikkhave therassa bhikkhuno evaṃ hoti:
Thero pi maṃ na vadeyya majjhimo pi maṃ na vadeyya navo pi maṃ na vadeyya theram p'; ahaṃ na vadeyyaṃ majjhimam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ vadeyya no hitānukampī no ti naṃ vadeyyaṃ viheseyyam pi naṃ passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ vadeyya navo ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ vadeyya no hitānukampī no ti naṃ vadeyyaṃ viheseyyam pi naṃ passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ.
Majjhimassa pi bhikkhuno evaṃ hoti:-- pe . . . Navassa pi bhikkhuno evaṃ hoti:
Thero pi maṃ na vadeyya majjhimo pi maṃ na vadeyya navo pi maṃ na vadeyya theram p'; ahaṃ na vadeyyaṃ majjhimam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ vadeyya no hitānukampī no ti naṃ vadeyyaṃ viheseyyam pi naṃ passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ.

[page 079]
II. vi. 12.] PUGGALA-VAGGA. 79
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Majjhimo ce pi maṃ vadeyya . . . navo ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ vadeyya no hitānukampī no ti naṃ vadeyyaṃ viheseyyaṃ pi nam passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ. Evam kho bhikkhave asantasannivāso hoti evañ ca asanto sannivasanti.
Kathañ ca bhikkhave santasannivāso hoti? Kathañ ca santo sannivasanti?
Idha bhikkhave therassa bhikkhuno evaṃ hoti:.
Thero pi maṃ vadeyya majjhimo pi maṃ vadeyya navo pi maṃ vadeyya theraṃ p'; ahaṃ vadeyyaṃ majjhimam p'; ahaṃ vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya hitānukampī maṃ vadeyya no ahitānukampī sadhū ti naṃ vadeyyaṃ na naṃ viheseyyaṃ passaṃ pi'; ssa paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ vadeyya navo ce pi maṃ vadeyya hitānukampī maṃ vadeyya no ahitānukampī sādhū ti naṃ vadeyyaṃ na naṃ viheseyyaṃ passam pi'; ssa paṭikareyyaṃ.
Majjhimassa pi bhikkhuno evaṃ hoti:-- pe . . . Navassa pi bhikkhuno evaṃ hoti:
Thero pi maṃ vadeyya majjhimo pi maṃ vadeyya navo pi maṃ vadeyya theram p'; ahaṃ vadeyyaṃ majjhimam p'; ahaṃ vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya hitānukampī maṃ vadeyya no ahitānukampī sādhū ti naṃ vadeyyaṃ na naṃ viheseyyam passam pi'; ssa paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ vadeyya navo ce pi maṃ vadeyya hitānukampī maṃ vadeyya no ahitānukampī sādhū ti naṃ vadeyyaṃ na naṃ viheseyyam passam pi'; ssa paṭikareyyaṃ. Evaṃ kho bhikkhave santasannivāso hoti evañ ca santo sannivasantī ti.
12. Yasmiṃ bhikkhave adhikaraṇe ubhato vacīsaṃsāro diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi ajjhattaṃ avūpasantaṃ hoti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca na phāsuṃ viharissanti.

[page 080]
80 PUGGALA-VAGGA. [II. vii. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Yasmiñ ca kho bhikkhave adhikaraṇe ubhato vacīsaṃsāro diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi ajjhattaṃ suvūpasanto hoti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ na dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca phāsuṃ viharissantī ti.
Puggalavaggo chaṭṭho.3
VII.
1. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Gihī-sukhañ ca pabbajjā-sukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ pabbajjāsukhan ti.
2. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Kāmasukhañ ca nekkhammasukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nekkhammasukhan ti.
3. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Upadhisukhañ ca nirupadhisukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nirupadhisukhan ti.
4. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?

[page 081]
II. vii. 11.] SUKHA-VAGGA. 81
Sāsavañ ca sukhaṃ anāsavañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ anāsavasukhan ti.
5. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sāmisañ ca sukhaṃ nirāmisañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nirāmisasukhan ti.
6. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Ariyasukhañ ca anariyasukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ ariyasukhan ti.
7. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Kāyikañ ca sukhaṃ cetasikañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ cetasikaṃ sukhan ti.
8. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sappītikañ ca sukhaṃ nippītikañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nippītikaṃ sukhan ti.
9. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sātasukhañ ca upekkhāsukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ upekkhāsukhan ti.
10. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Samādhisukhañ ca asamādhisukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ samādhisukhan ti.
11. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāmi dve?
Sappītikārammaṇañ ca sukhaṃ nippītikārammaṇañ ca sukhaṃ.

[page 082]
82 SUKHA-VAGGA. [II. vii. 12.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nippītikārammaṇaṃ sukhan ti.
12. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sātārammaṇañ ca sukhaṃ upekkhārammaṇañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ upekkhārammaṇaṃ sukhan ti.
13. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Rūpārammaṇañ ca sukhaṃ arūpārammaṇañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ arūpārammaṇaṃ sukhan ti.
Sukha1-vaggo sattamo.
VIII.
1. Sanimittā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no animittā. Tass 'eva nimittassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
2. Sanidānā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no anidānā. Tass 'eva nidānassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
3. Sahetukā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no ahetukā. Tass 'eva hetussa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
4. Sasaṅkhārā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no asaṅkhārā. Tesaṃ yeva saṅkhārānaṃ pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
5. Sappaccayā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no appaccayā. Tass 'eva paccayassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.

[page 083]
II. ix. 10.] DHAMMA-VAGGA. 83
6. Sarūpā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no arūpā. Tass 'eva rūpassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
7. Savedanā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no avedanā. Tassā yeva vedanāya pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
8. Sasaññā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no asaññā. Tassā yeva saññāya pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
9. Saviññāṇā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no aviññāṇā. Tass 'eva viññāṇassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
10. Saṅkhatārammaṇā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no asaṅkhatārammaṇā. Tass 'eva saṅkhatassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
Nimitta-vaggo aṭṭhamo.1
IX.
1. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Ceto-vimutti ca paññāvimutti ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
[Similar Suttas follow of]
2. Paggāho ca avikkhepo ca.
3. Nāmañ ca rūpañ ca.
4. Vijjā ca vimutti ca.
5. Bhava-diṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca.
6. Ahirikañ ca anottappañ ca.
7. Hiri ca ottappañ ca.
8. Dovacassatā ca pāpamittatā ca.
9. Sovacassatā ca kalyāṇamittatā ca.
10. Dhātukusalatā ca manasikārakusalatā ca.

[page 084]
84 DHAMMA-VAGGA. [II. ix. 11.
11. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Āpatti-kusalatā ca āpatti-vuṭṭhāna-kusalatā ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
Dhamma-vaggo navamo.1
X.
1. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca anāgataṃ bhāraṃ vahati yo ca āgataṃ bhāraṃ na vahati.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
2. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca āgataṃ bhāraṃ vahati yo ca anāgataṃ bhāraṃ na vahati.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
3. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca akappiye kappiyasaññī yo ca kappiye akappiyasaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
4. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca akappiye akappiyasaññī yo ca kappiye kappiyasaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
5. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca anāpattiyā āpattisaññī yo ca āpattiyā anāpattisaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
6. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca anāpattiyā anāpattisaññī yo ca āpattiyā āpattisaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.

[page 085]
II. x. 15.] BĀLA-VAGGA. 85
7. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca adhamme dhammasaññī yo ca dhamme adhammasaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
8. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca adhamme adhammasaññī yo ca dhamme dhammasaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
9. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca avinaye vinayasaññī yo ca vinaye avinayasaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
10. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca avinaye avinayasaññī yo ca vinaye vinayasaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
11. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti. Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyati yo ca kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyati.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
12. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca na kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyati yo ca kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyati.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
13. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca akappiye kappiyasaññī yo ca kappiye akappiyasaññī. Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
14. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca akappiye akappiyasaññī yo ca kappiye kappiyasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
15. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?

[page 086]
86 BĀLA-VAGGA. [II. x. 16.
Yo ca anāpattiyā āpattiyasaññī yo ca āpattiyā anāpattiyasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
16. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca anāpattiyā anāpattisaññī yo ca āpattiyā āpattiyasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
17. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca adhamme dhammasaññī yo ca dhamme adhammasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
18. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca adhamme adhammasaññī yo ca dhamme dhammasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
19. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca avinaye vinayasaññī yo ca vinaye avinayasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
20. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca avinaye avinayasaññī yo ca vinaye vinayasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
Bālavaggo dasamo.1
Dutiyo paṇṇāsako samatto.
XI.
1. Dve 'mā bhikkhave āsā duppajahā.
Katamā dve?
Lābhāsā ca jīvitāsā ca.
Imā kho bhikkhave dve āsā duppajahā ti.

[page 087]
II. xi. 10.] ĀSĀ-VAGGA. 87
2. Dve 'me bhikkhave puggalā dullabhā lokasmiṃ.
Katame dve?
Yo ca pubbakārī yo ca kataññūkatavedī.
Ime kho bhikkhave dve puggalā dullabhā lokasmin ti.
3. Dve 'me bhikkhave puggalā dullabhā lokasmiṃ.
Katame dve?
Titto va tappetā ca.
Ime kho bhikkhave dve puggalā dullabhā lokasmin ti.
4. Dve 'me bhikkhave puggalā duttappayā.
Katame dve?
Yo ca laddhaṃ laddhaṃ nikkhipati yo ca laddhaṃ laddhaṃ vissajjeti.
Ime kho bhikkhave dve puggalā duttappayā ti.
5. Dve 'me bhikkhave puggalā sutappayā.
Katame dve?
Yo ca laddhaṃ laddhaṃ na nikkhipati yo ca laddhaṃ laddhaṃ na vissajjeti.
Ime kho bhikkhave dve puggalā sutappayā ti.
6. Dve 'me bhikkhave paccayā rāgassa uppādāya.
Katame dve?
Subhanimittañ ca ayoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā rāgassa uppādāyā ti.
7. Dve 'me bhikkhave paccayā dosassa uppādāya.
Katame dve?
Paṭigha-nimittañ ca ayoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā dosassa uppādāyā ti.
8. Dve 'me bhikkhave paccayā micchādiṭṭhiyā uppādāya.
Katame dve?
Parato ca ghoso ayoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā micchādiṭṭhiyā uppādāyā ti.
9. Dve 'me bhikkhave paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāya.
Katame dve?
Parato ca ghoso yoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāyā ti.
10. Dve 'mā bhikkhave āpattiyo.
{Katamā} dve?

[page 088]
88 ĀSĀ-VAGGA. [II. xi. 11.
Lahukā ca āpatti garukā ca āpatti.
Imā kho bhikkhave dve āpattiyo ti.
11. Dve 'mā bhikkhave āpattiyo.
Katamā dve?
Duṭṭhullā ca āpatti aduṭṭhullā ca āpatti.
Imā kho bhikkhave dve āpattiyo ti.
12. Dve 'mā bhikkhave āpattiyo.
Katamā dve?
Sāvasesā ca āpatti anavasesā ca āpatti.
Imā kho bhikkhave dve āpattiyo ti.
Āsāvaggo ekādasamo.1
XII.
1. Saddho bhikkhave bhikkhu evaṃ sammā āyācamāno āyāceyya tādiso homi yādisā Sāriputta-Moggallānā ti.
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ yadidaṃ Sāriputta-Moggallānā ti.
2. Saddhā bhikkhave bhikkhunī evaṃ sammā āyācamānā āyāceyya tādisā homi yādisā Khemā ca bhikkhunī Uppalavaṇṇā cā ti.
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvikānaṃ bhikkhunīnaṃ yadidaṃ Khemā ca bhikkhunī Uppalavaṇṇā cā ti.
3. Saddho bhikkhave upāsako evaṃ sammā āyācamāno āyāceyya tādiso homi yādiso Citto gahapati ca Hatthako ca Āḷavako ti.
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvakānaṃ upāsakānaṃ yadidaṃ Citto ca gahapati Hatthako ca Āḷavako ti.
4. Saddhā bhikkhave upāsikā evaṃ sammā āyācamānā āyāceyya tādisā homi yādisā Khujjuttarā ca upāsikā Veḷukaṇṭakiyā ca Nandamātā ti.

[page 089]
II. xii. 6.] ĀYĀCANA-VAGGA. 89
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvikānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ Khujjuttarā ca upāsikā Veḷukaṇṭakiyā ca Nandamātā ti.
5. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsati ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṃ bhāsati.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavatī ti.
Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
1 Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṃ bhāsati anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsati.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavatī ti.
6. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
Ananuvicca apariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne pasādaṃ upadaṃseti ananuvicca apariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne appasādaṃ upadaṃseti.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khatam upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavatī ti.

[page 090]
90 ĀYĀCANA-VAGGA. [II. xii. 7.
Dvīhi bhikkhave samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahatam attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
Anuvicca pariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne appasādaṃ upadaṃseti anuvicca pariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne pasādaṃ upadaṃseti.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahatam attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavatī ti.
7. Dvīsu bhikkhave micchā paṭipajjamāno bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Mātari ca pitari ca.
Imesu kho bhikkhave dvīsu micchā paṭipajjamāno bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavatī ti.
Dvīsu bhikkhave sammā paṭipajjamāno paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Mātari ca pitari ca.
Imesu bhikkhave dvīsu sammā paṭipajjamāno paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavatī ti.
8. Dvīsu bhikkhave micchā paṭipajjamāno bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Tathāgate ca Tathāgatasāvake ca.
Imesu kho bhikkhave dvīsu micchā paṭipajjamāno bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavatī ti.

[page 091]
II. xiii. 2.] DĀNA-VAGGA. 91
Dvīsu bhikkhave sammā paṭipajjamāno paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Tathāgate ca Tathāgatasāvake ca.
Imesu kho bhikkhave dvīsu sammā paṭipajjamāno paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavatī ti.
9. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Sacittavodānañ ca na ca kiñci loke upādiyati.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
210. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Kodho ca upanāho ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
11. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Kodha-vinayo ca upanāha-vinayo ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
Āyācana-vaggo dvādasamo.3
XIII.
1. Dve 'māni bhikkhave dānāni.
Katamāni dve?
Āmisa-dānañ ca dhamma-dānañ ca. Imāni kho bhikkhave dānāni. Etad aggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ dānānaṃ yadidaṃ dhamma-dānan ti.
2. Dve 'me bhikkhave yāgā.
Katame dve?
Āmisa-yāgo ca dhamma-yāgo ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-yāgo ti.

[page 092]
92 DĀNA-VAGGA. [II. xiii. 3.
3. Dve 'me bhikkhave cāgā.
Katame dve?
Āmisa-cāgo ca dhamma-cāgo ca.
Ime kho . . . pe . . . dhamma-cāgo ti.
4. Dve 'me bhikkhave pariccāgā.
Katame dve?
Āmisa-pariccāgo ca dhamma-pariccāgo ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-pariccāgo.
5. Dve 'me bhikkhave bhogā.
Katame dve?
Āmisa-bhogo ca dhamma-bhogo ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-bhogo ti.
6. Dve 'me bhikkhave sambhogā.
Katame dve?
Āmisa-sambhogo ca dhamma-sambhogo ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-sambhogo ti.
7. Dve 'me bhikkhave saṃvibhāgā.
Katame dve?
Āmisa-saṃvibhāgo ca dhamma-saṃvibhāgo ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-saṃvibhāgo ti.
8. Dve 'me bhikkhave saṅgahā.
Katame dve?
Āmisa-saṅgaho ca dhamma-saṅgaho ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-saṅgaho ti.
9. Dve 'me bhikkhave anuggahā.
Katame dve?
Āmisānuggaho ca dhammānuggaho ca. Ime kho . . . pe . . . dhammānuggaho ti.
10. Dve 'me bhikkhave anukampā.
Katamā dve?
Āmisānukampā ca dhammānukampā ca. Imā kho . . . pe . . . dhammānukampā ti.
Dānavaggo terasamo.1

[page 093]
II. xiv. 8.] SANTHĀRA-VAGGA. 93
XIV.
1. Dve 'me bhikkhave santhārā.
Katame dve?
Āmisa-santhāro ca dhamma-santhāro ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-santhāro ti.
2. Dve 'me bhikkhave paṭisanthārā.
Katame dve?
Āmisa-paṭisanthāro ca dhamma-paṭisanthāro ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-paṭisanthāro ti.
3. Dve 'mā bhikkhave esanā.
Katamā dve?
Āmisesanā ca dhammesanā ca. Imā kho . . . pe . . . dhammesanā ti.
4. Dve 'mā bhikkhave pariyesanā.
Katame dve?
Āmisa-pariyesanā ca dhamma-pariyesanā ca. Imā kho . . . pe . . . dhamma-pariyesanā ti.
5. Dve 'mā bhikkhave pariyeṭṭhiyo.
Katamā dve?
Āmisa-pariyeṭṭhi ca dhamma-pariyeṭṭhi ca. Imā kho . . . pe . . . dhamma-pariyeṭṭhī ti.
6. Dve 'mā bhikkhave pūjā.
Katamā dve?
Āmisa-pūjā ca dhamma-pūjā ca. Imā kho . . . pe . . . dhamma-pūjā ti.
7. Dve 'māni bhikkhave ātitheyyāni.
Katamāni dve?
Āmisātitheyyañ ca dhammātitheyyañ ca. Imāni kho . . . pe . . . dhammātitheyyan ti.
8. Dve 'mā bhikkhave iddhiyo.
Katamā dve?
Āmisa-iddhi ca dhamma-iddhi ca. Imā kho . . . pe . . . dhamma-iddhī ti.

[page 094]
94 SANTHĀRA-VAGGA. [II. xiv. 9.
9. Dve 'mā bhikkhave vuḍḍhiyo.
Katamā dve?
Āmisa-vuḍḍhi ca dhamma-vuḍḍhi ca. Imā kho . . . pe . . . dhammavuḍḍhī ti.
10. Dve 'māni bhikkhave ratanāni.
Katamāni dve?
Āmisa-ratanañ ca dhamma-ratanañ ca. Imāni kho . . . pe . . . dhamma-ratanan ti.
11. Dve 'me bhikkhave sannicayā.
Katame dve?
Āmisa-sannicayo ca dhamma-sannicayo ca. Ime kho . . . pe . . . dhamma-sannicayo ti.
12. Dve 'māni bhikkhave vepullāni.
Katamāni dve?
Āmisa-vepullañ ca dhamma-vepullañ ca. Imāni kho . . . pe . . . dhamma-vepullan ti.
Santhāravaggo cuddasamo.1
XV.
1. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Samāpatti-kusalatā ca samāpatti-vuṭṭhānakusalatā ca. Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
[Similar suttas follow (2-17) of --]
2. Ajjavañ ca maddavañ ca.
3. Khantī ca soraccañ ca.
4. Sākhalyañ ca paṭisanthāro va.
5. Avihiṃsā ca soceyyañ ca.
6. Indriyesu aguttadvāratā ca bhojane amattaññutā ca.
7. Indriyesu guttadvāratā ca bhojane mattaññutā ca.
8. Paṭisaṅkhāna-balañ ca bhāvanā-balañ ca.
9. Sati-balañ ca samādhi-balañ ca.

[page 095]
II. xvi. 15.] KODHA-VAGGA. 95
10. Samatho ca vipassanā ca.
11. Sīla-vipatti ca diṭṭhi-vipatti ca.
12. Sīla-sampadā ca diṭṭhi-sampadā ca.
13. Sīla-visuddhi ca diṭṭhi-visuddhi ca.
14. Diṭṭhi-visuddhi ca yathādiṭṭhissa ca padhānaṃ.
15. Asantuṭṭhitā ca kusalesu dhammesu appaṭivānitā ca padhānasmiṃ.
16. Muṭṭha-saccañ ca asampajaññañ ca.
17. Sati ca sampajaññañ ca.
Samāpatti vaggo paṇṇarasamo.
Tatiyo paṇṇāsako samatto.
XVI.
1. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Kodho ca upanāho ca. Ime kho bhikkhave dve dhammā.
[Similar suttas follow (2-10) of --]
2. Makkho ca paḷāso ca.
3. Issā ca macchariyañ ca.
4. Māyā ca sāṭheyyañ ca.
5. Ahirikañ ca anottappañ ca.
6. Akkodho ca anupanāho ca.
7. Amakkho ca apaḷāso ca.
8. Anissā ca amacchariyañ ca.
9. Amāyā ca asāṭheyyañ ca.
10. Hirī ca ottappañ ca.
11. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato dukkhaṃ viharati.
Katamehi dvīhi?
Kodhena ca upanāhena ca . . . pe . . .
12. Makkhena ca paḷāsena ca . . . pe . . .
13. Issāya ca macchariyena ca . . . pe . . .
14. Māyāya ca sāṭheyyena ca . . . pe . . .
15. Ahirikena ca anottappena ca.

[page 096]
96 KODHA-VAGGA. [II. xvi. 16.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato dukkhaṃ viharatī ti.
16. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato sukhaṃ viharati.
Katamehi dvīhi?
Akkodhena ca anupanāhena ca . . . pe . . .
17. Amakkhena ca apaḷāsena ca . . . pe . . .
18. Anissāya ca amacchariyena ca . . . pe . . .
19. Amāyāya ca asāṭheyyena ca . . . pe . . .
20. Hiriyā ca ottappena ca.
Ime hi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato sukhaṃ viharatī ti.
21. Dve 'me bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṃvattanti.
Katame dve?
Kodho ca upanāho ca . . . pe . . .
22. Makkho ca paḷāso ca . . . pe . . .
23. Issā ca macchariyañ ca . . . pe . . .
24. Māyā ca sāṭheyyañ ca . . . pe . . .
25. Ahirikañ ca anottappañ ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṃvattantī ti.
26. Dve 'me bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṃvattanti.
Katame dve?
Akkodho ca anupanāho ca . . . pe . . .
27. Amakkho ca apaḷāso ca . . . pe . . .
28. Anissā ca amacchariyañ ca . . . pe . . .
29. Amāyā ca asāṭheyyañ ca . . . pe . . .
30. Hirī ca ottappañ ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṃvattantī ti.
31-35. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Katamehi dvīhi?
Kodhena ca upanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI. 11-15.].
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.

[page 097]
II. xvi. 81-85.] KODHA-VAGGA. 97
36-40. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
Katamehi dvīhi?
Akkodhena ca anupanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI. 16-20.].
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
41-45. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato idh'; ekacco kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati.
Katamehi dvīhi?
Kodhena ca upanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI. 11-15.].
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi . . . pe . . . uppajjatīti.
46-52. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato idh'; ekacco kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjati.
Katamehi dvīhi?
Akkodhena ca anupanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI. 16-20.].
Ime hi kho bhikkhave dvīhi dhammehi . . . pe . . . uppajjatīti.
51-55. Dve 'me bhikkhave dhammā akusalā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
56-60. . . . kusalā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
60-64. . . . sāvajjā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
65-70. . . . anavajjā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
70-75. . . . dukkhudrayā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
75-80. . . . sukhudrayā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
81-85. . . . dukkhavipākā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]

[page 098]
98 KODHA-VAGGA. [II. xvi. 86.
86-90. . . . sukhavipākā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
91-95. . . . savyāpajjhā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
96-100. . . . avyāpajjhā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
Ime kho bhikkhave dve dhammā avyāpajjhā ti.
Kodhavaggo soḷasamo.1
XVII.
1. Dve 'me bhikkhave atthavase paṭicca Tathāgatena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ.
Katame dve?
Saṅgha-suṭṭhutāya saṅgha-phāsutāya: . . . pe . . .
Dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya: . . . pe . . .
Diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ paṭighātāya: . . . pe . . .
Gihīnaṃ anukampāya pāpicchānaṃ pakkhupacchedāya:.
. . . pe . . .
Appasannānaṃ pasādāya pasannānaṃ bhiyyo bhāvāya: . . . pe . . .
Saddhammaṭṭhitiyā vinayānuggahāya.
Ime kho bhikkhave dve atthavase paṭicca Tathāgatena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattan ti.
2. Dve 'me bhikkhave atthavase paṭicca Tathāgatena sāvakānaṃ pātimokkhaṃ paññattaṃ . . . pe . . . [II. xvii. 1.].
pātimokkhuddesā paññattā"

[page 099]
II. xvii. 2.] ATTHAVASA-VAGGA. 99
pātimokkha-ṭhapanaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
pavāraṇā paññattā . . . pe . . .
pavāraṇa-ṭhapanaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
tajjaniyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
niyassakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
pabbājaniyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
paṭisāraṇīyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
ukkhepanīyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
parivāsadānaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
mūlāya paṭikassanaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
mānattadānaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
abbhānaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
vosāraṇiyaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
nissāraṇiyaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
upasampadā paññattā . . . pe . . .
ñattikammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
ñattidutiyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
ñatticatutthakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
appaññatte paññattaṃ . . . pe . . .
paññatte anuppaññattaṃ . . . pe . . .
sammukhā-vinayo paññatto . . . pe . . .
sativinayo paññatto . . . pe . . .
amūḷhavinayo paññatto . . . pe . . .
paṭiññātakaraṇaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
yebhuyyasikā paññattā . . . pe . . .
tassapāpiyyasikā paññattā . . . pe . . .
tiṇavatthārako paññatto . . . pe . . .
Katame dve?
Saṅgha-suṭṭhutāya saṅghaphāsutāya: . . . dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya: . . . pe . . . diṭṭhadhammikānaṃ {āsavānaṃ} saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya: . . . pe . . . diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayānaṃ akusalānaṃ dhammānam paṭighātāya:

[page 100]
100 DUKANIPĀTA. [II. xvii. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . . pe . . . gihīnaṃ anukampāya pāpicchānaṃ pakkhupacchedāya: . . . appasannānaṃ pasādāya pasannānaṃ bhiyyo bhāvāya: . . . saddhammaṭṭhitiyā vinayānuggahāya. Ime kho bhikkhave dve atthavase paṭicca Tathāgatena sāvakānaṃ tiṇavatthārako paññatto ti.
3. Rāgassa bhikkhave abhiññāya dve dhammā bhāvetabbā.
Katame dve?
Samatho ca vipassanā ca. Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime dve dhammā bhāvetabbā ti.
4. Rāgassa bhikkhave pariññāya . . . pe . . . parikkhayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya ime dve dhammā bhāvetabbā . . . pe . . .
[II. xvii.5].
5. Dosassa mohassa kodhassa upanāhassa makkhassa paḷāsassa issāya macchariyassa māyāya sāṭheyyassa thambhassa sārambhassa mānassa atimānassa madassa pamādassa abhiññāya pariññāya parikkhayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya dve dhammā bhāvetabbā.
Katame dve?
Samatho ca vipassanā ca . . . pe . . . Ime dve dhammā bhāvetabbā ti.
Vaggo sattarasamo.
Dukanipāto samatto.3

[page 101]
101
TIKA-NIPĀTA.
1.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:-Yāni kānici bhikkhave bhayāni uppajjanti sabbāni tāni bālato uppajjanti no paṇḍitato. Ye keci upasaggā uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti no paṇḍitato. Ye keci upaddavā uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti no paṇḍitato.
Seyyathāpi bhikkhave naḷāgārā vā tiṇāgārā vā aggi mukko kūṭāgārāni pi dahati ullittāvalittāni nivātāni phussitaggaḷāni pihitavātāpānāni, evam eva kho bhikkhave yāni kānici bhayāni uppajjanti sabbāni tāni bālato uppajjanti no paṇḍitato, ye keci upasaggā uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti no paṇḍitato, ye keci upaddavā uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti no paṇḍitato.
Iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo appaṭibhayo paṇḍito sa-upasaggo bālo anupasaggo paṇḍito sa-upaddavo bālo anupaddavo paṇḍito. N'; atthi bhikkhave paṇḍitato bhayaṃ, n'; atthi paṇḍitato upasaggo, n'; atthi paṇḍitato upaddavo.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: yehi tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo te tayo dhamme abhinivajjetvā, yehi tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo te tayo dhamme samādāya vattissāmā ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

[page 102]
102 BĀLA-VAGGA. [III. 2.
2.
Kammalakkhaṇo bhikkhave bālo kammalakkhaṇo paṇḍito apadāne sobhati paññā ti.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi? Kāyaduccaritena, vacīduccaritena, manoduccaritena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi? Kāyasucaritena, vacīsucaritena, manosucaritena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: yehi tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo te tayo dhamme abhinivajjetvā, yehi tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo te tayo dhamme samādāya vattissāmā ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
3.
Tīṇ'; imāni bhikkhave bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālapadānāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave bālo duccintitacintī ca hoti dubbhāsitabhāsī dukkaṭakammakārī. No cedaṃ bhikkhave bālo duccintitacintī ca abhavissa dubbhāsitabhāsī dukkaṭakammakārī kena naṃ paṇḍitā jāneyyuṃ bālo ayaṃ bhavaṃ asappuriso ti. Yasmā ca kho bhikkhave bālo duccintitacintī ca hoti dubbhāsitabhāsī dukkaṭakammakārī tasmā naṃ paṇḍitā jānanti bālo ayaṃ bhavaṃ asappuriso ti. Imāni kho bhikkhave tīṇi bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālapadānāni.
Tīṇ'; imāni bhikkhave paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitapadānāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave paṇḍito sucintitacintī ca hoti subhāsitabhāsī sukatakammakārī. No cedaṃ bhikkhave paṇḍito sucintitacintī ca abhavissa subhāsitabhāsī sukatakammakārī kena naṃ paṇḍitā jāneyyuṃ paṇḍito ayaṃ bhavaṃ sappuriso ti.

[page 103]
III. 6.] BĀLA-VAGGA. 103
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Yasmā ca kho bhikkhave paṇḍito sucintitacintī ca hoti subhāsitabhāsī sukatakammakārī tasmā naṃ paṇḍitā jānanti paṇḍito ayaṃ bhavaṃ sappuriso ti. Imāni kho bhikkhave tīṇi paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitapadānāni.
4.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Accayaṃ accayato na passati, accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ nappaṭikaroti, parassa kho pana accayaṃ desentassa yathādhammaṃ nappaṭigaṇhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Accayaṃ accayato passati, accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaroti, parassa kho pana accayaṃ desentassa yathādhammaṃ paṭigaṇhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
5.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Ayoniso pañhaṃ kattā hoti, ayoniso pañhaṃ vissajjetā hoti, parassa kho pana yoniso pañhaṃ vissajjitaṃ parimaṇḍalehi padavyañjanehi siliṭṭhehi upagatehi nābbhanumoditā hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Yoniso pañhaṃ kattā hoti, yoniso pañhaṃ vissajjetā hoti, parassa kho pana yoniso pañhaṃ vissajjitaṃ parimaṇḍalehi padavyañjanehi siliṭṭhehi upagatehi abbhanumoditā hoti. Imehi kho bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
6.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katāmehi tīhi?

[page 104]
104 BĀLA-VAGGA. [III. 7.
Akusalena kāyakammena, akusalena vacīkammena, akusalena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo. Katamehi tīhi?
Kusalena kāyakammena, kusalena vacīkammena, kusalena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
7.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Sāvajjena kāyakammena, sāvajjena vacīkammena, sāvajjena manokammena . . . pe . . .
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Anavajjena kāyakammena, anavajjena vacīkammena, anavajjena manokammena . . . pe . . .
8.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Savyāpajjhena kāyakammena . . . pe . . . savyāpajjhena manokammena . . . pe . . .
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Avyāpajjhena kāyakammena . . . pe . . . avyāpajjhena manokammena.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ. Yehi tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo te tayo dhamme abhinivajjetvā yehi tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo te tayo dhamme samādāya vattissāmā ti. Evaṃ hi vo sikkhitabban ti.

[page 105]
III. 10.] BĀLA-VAGGA. 105
9.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Kāyasucaritena . . . pe . . . manosucaritena.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
10.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato tayo male appahāya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Dussīlo ca hoti, dussīlyamalañ c'; assa appahīnaṃ hoti, issukī ca hoti issāmalañ c'; assa appahīnaṃ hoti, maccharī ca hoti maccheramalañ c'; assa appahīnaṃ hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ime tayo male appahāya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato tayo male pahāya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Sīlavā ca hoti dussīlyamalañ c'; assa pahīnaṃ hoti, anissukī ca hoti issāmalañ c'; assa pahīnaṃ hoti, amaccharī ca hoti maccheramalañ c'; assa pahīnaṃ hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ime tayo male pahāya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
Bālavaggo paṭhamo.

[page 106]
106 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 11.
11.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato ñātako bhikkhu bahujanāhitāya paṭipanno hoti bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ. Katamehi tīhi?
Ananulomike kāyakamme samādapeti, ananulomike vacīkamme samādapeti, ananulomikesu dhammesu samādapeti.
Ime kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ñātako bhikkhu bahujanāhitāya paṭipanno hoti bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato ñātako bhikkhu bahujanahitāya paṭipanno hoti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamehi tīhi?
Anulomike kāyakamme samādapeti, anulomike vacīkamme samādapeti, anulomikesu dhammesu samādapeti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ñātako bhikkhu bahujanahitāya paṭipanno hoti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti.
12.
Tīṇ'; imāni bhikkhave rañño khattiyassa muddhāvasittassa yāvajīvaṃ saraṇīyāni bhavanti. Katamāni tīṇi?
Yasmiṃ bhikkhave padese rājā khattiyo muddhāvasitto jāto hoti idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ rañño khattiyassa muddhāvasittassa yāvajīvam saraṇīyaṃ hoti.
Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese rājā khattiyo muddhāvasitto hoti idaṃ bhikkhave dutiyaṃ rañño khattiyassa muddhāvasittassa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese rājā khattiyo muddhāvasitto saṅgāmaṃ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgāmasīsaṃ ajjhāvasati idaṃ bhikkhave tatiyaṃ rañño khattiyassa muddhāvasittassa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Imāni kho bhikkhave tīṇi rañño khattiyassa muddhāvasittassa yāvajīvaṃ saraṇīyāni bhavanti.

[page 107]
III. 13.] RATHAKĀRA-VAGGA. 107
Evam eva kho bhikkhave tīṇ'; imāni bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyāni bhavanti. Katamāni tīṇi?
Yasmiṃ bhikkhave padese bhikkhu kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito hoti idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodho ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti, idaṃ bhikkhave dutiyaṃ bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayam abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, idaṃ bhikkhave tatiyaṃ bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Imāni kho bhikkhave tīṇi bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyāni bhavantī ti.
13.
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Nirāso, āsaṃso, vigatāso.
Katamo ca bhikkhave puggalo nirāso?
Idha bhikkhave ekacco puggalo nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vā nesādakule vā veṇakule vā rathakārakule vā pukkusakule vā dalidde appannapānabhojane kasiravuttike yattha kasirena ghāsacchādo labbhati. So ca hoti dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako bahvābādho kāṇo vā kuṇī vā khañjo vā pakkhahato vā, na lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa.
So suṇāti itthannāmo kira khattiyo khattiyehi khattiyābhisekena abhisitto ti. Tassa na evaṃ hoti -- kudassu nāma mam pi khattiyā khattiyābhisekena abhisiñcissantī ti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo nirāso.
Katamo ca bhikkhave puggalo āsaṃso?

[page 108]
108 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 13.
Idha bhikkhave rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto hoti abhiseko anabhisitto-m-acalapatto. So suṇāti itthannāmo kira khattiyo khattiyehi khattiyābhisekena abhisitto ti. Tassa evaṃ hoti -- kudassu nāma mam pi khattiyā khattiyābhisekena abhisiñcissantī ti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo āsaṃso.
Katamo ca bhikkhave puggalo vigatāso?
Idha bhikkhave rājā hoti khattiyo muddhāvasitto. So suṇāti itthannāmo kira khattiyo khattiyehi khattiyābhisekena abhisitto ti. Tassa na evaṃ hoti -- kudassu nāma mam pi khattiyā khattiyābhisekena abhisiñcissantī ti. Taṃ kissa hetu? Yā hi 'ssa bhikkhave pubbe anabhisittassa abhisekāsā sā 'ssa paṭippassaddhā. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo vigatāso.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Evam eva kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā bhikkhūsu. Katame tayo?
Nirāso, āsaṃso, vigatāso.
3 Katamo ca bhikkhave puggalo nirāso?
4 Idha bhikkhave ekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacārīpaṭiñño antopūtī avassuto kasambujāto. So suṇāti: itthannāmo kira bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī ti. Tassa na evaṃ hoti: kudassu nāmāham pi āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttim paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissāmī ti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo nirāso.
Katamo ca bhikkhave puggalo āsaṃso?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti kalyāṇadhammo. So suṇāti:

[page 109]
III. 14.] RATHAKĀRA-VAGGA. 109
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] itthannāma kira bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī ti. Tassa evaṃ hoti -- kudassu nāmāham pi āsavānaṃ khayā . . . pe . . . sacchikatvā upasampajja viharissāmī ti. Ayaṃ vuccati puggalo āsaṃso.
Katamo ca bhikkhave puggalo vigatāso?
Idha bhikkhave arahaṃ hoti khīṇāsavo. So suṇāti -itthannāmo kira bhikkhu āsavānaṃ khayā . . . pe . . . sacchikatvā upasampajja viharatī ti. Tassa na evaṃ hoti --
kudassu nāmāham pi āsavānaṃ khayā . . . pe . . . sacchikatvā upasampajja viharissāmī ti. Taṃ kissa hetu? Yā hi 'ssa bhikkhave pubbe avimuttassa vimuttāsā sā 'ssa paṭippassaddhā. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo vigatāso.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā bhikkhūsū ti.
14.
Yo pi so bhikkhave rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā so pi na arājakaṃ cakkaṃ vattetī ti.
Evaṃ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca: Ko pana bhante rañño cakkavattissa dhammikassa dhammarañño rājā ti?
Dhammo bhikkhū ti. Bhagavā avoca:
Idha bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garukaronto dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati anto janasmiṃ.
Puna ca paraṃ bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garukaronto dhammam apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati khattiyesu anuyuttesu balakāyasmiṃ brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu.

[page 110]
110 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 15.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Sa kho so bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko . . . pe . . . dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahitvā anto janasmiṃ, . . . pe . . . dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahitvā khattiyesu . . . pe . . . migapakkhīsu, dhammen'; eva cakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyaṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā.
Evaṃ eva kho bhikkhu Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho dhammiko dhammarājā dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garukaronto dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati kāyakammasmiṃ: evarūpaṃ kāyakammaṃ sevitabbaṃ evarūpaṃ kāyakammaṃ na sevitabban ti.
Puna ca paraṃ bhikkhu Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho dhammiko . . . pe . . . dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati vacīkammasmiṃ: evarūpaṃ vacīkammaṃ sevitabbaṃ evarūpaṃ vacīkammaṃ na sevitabban ti . . . pe . . . manokammasmiṃ: evarūpaṃ manokammaṃ sevitabbaṃ evarūpaṃ manokammaṃ na sevitabban ti.
Sa kho so bhikkhu Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho dhammiko dhammarājā dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garukaronto dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahitvā kāyakammasmiṃ, . . . pe . . . vacīkammasmiṃ . . . pe . . . manokammasmiṃ, dhammen'; eva anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmanā vā kenaci vā lokasmin ti.
15.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Bāraṇāsiyaṃ viharati Isipatane Migadāye. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti.

[page 111]
III. 15. 2.] RATHAKĀRA-VAGGA. 111
Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Bhūtapubbaṃ bhikkhave rājā ahosi Pacetano nāma.
Atha kho bhikkhave rājā Pacetano rathakāraṃ āmantesi:
Ito me samma rathakāra channaṃ māsānaṃ accayena saṅgāmo bhavissati, sakkhasi me samma rathakāra navaṃ cakkayugaṃ kātun ti?
Sakkomi devā ti kho bhikkhave rathakāro rañño Pacetanassa paccassosi.
Atha kho bhikkhave rathakāro chahi māsehi chārattūnehi ekaṃ cakkaṃ niṭṭhāpesi. Atha kho bhikkhave rājā Pacetano rathakāraṃ āmantesi:
Ito me samma rathakāra channaṃ divasānaṃ accayena saṅgāmo bhavissati, niṭṭhitaṃ navaṃ cakkayugan ti?
Imehi kho deva chahi māsehi chārattūnehi ekaṃ cakkaṃ niṭṭhitan ti.
Sakkhasi pana me samma rathakāra imehi chahi divasehi dutiyaṃ cakkaṃ niṭṭhāpetun ti?
Sakkomi devā ti kho bhikkhave rathakāro rañño Pacetanassa paccassosi.
2. Atha kho bhikkhave rathakāro chahi divasehi dutiyaṃ cakkaṃ niṭṭhāpetvā navaṃ cakkayugaṃ ādāya yena rājā Pacetano ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā rājānaṃ Pacetanaṃ etad avoca:-Idan te deva navaṃ cakkayugaṃ niṭṭhitan ti.
Yañ ca te idaṃ samma rathakāra cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehi yañ ca te idaṃ cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ imesaṃ kiṃ nānākaraṇaṃ nesaṃ nāhaṃ kiñci nānākaraṇaṃ passāmī ti.
Atthi nesaṃ deva nānākaraṇaṃ passatu deva nānākaraṇan ti.
Atha kho bhikkhave rathakāro yaṃ taṃ cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ taṃ pavattesi. Taṃ pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā ciṅgulāyitvā bhūmiyaṃ papati. Yaṃ pana taṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehi taṃ pavattesi.

[page 112]
112 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 15. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Taṃ pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsi.
3. Ko nu kho samma rathakāra hetu ko paccayo yam idaṃ cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ taṃ pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā ciṅgulāyitvā bhūmiyaṃ papati? Ko pana samma rathakāra hetu ko paccayo yam idaṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehi taṃ pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī ti.
Yam idaṃ deva cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ tassa nemī pi savaṅkā sadosā sakasāvā, arā pi savaṅkā sadosā sakasāvā, nābhī pi savaṅkā sadosā sakasāvā. Taṃ nemiyā pi savaṅkattā sadosattā sakasāvattā, arānam pi savaṅkattā sadosattā sakasāvattā, nābhiyā pi savaṅkattā sadosattā sakasāvattā, pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā ciṅgulāyitvā bhūmiyaṃ papati. Yaṃ pana taṃ deva cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehi tassa nemī pi avaṅkā adosā akasāvā, arā pi avaṅkā adosā akasāvā, nābhī pi avaṅkā adosā akasāvā. Taṃ nemiyā pi avaṅkattā adosattā akasāvattā, arānam pi avaṅkatta adosattā akasāvattā, nābhiyā pi avaṅkattā adosattā akasāvattā, pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī ti.
4. Siyā kho pana bhikkhave tumhākaṃ evam assa añño nūna tena samayena so rathakāro ahosī ti. Na kho pan'; etaṃ bhikkhave evaṃ daṭṭhabbaṃ. Ahaṃ tena samayena so rathakāro ahosi. Tadā panāhaṃ bhikkhave kusalo dāruvaṅkānaṃ dārudosānaṃ dārukasāvānaṃ. Etarahi kho panāhaṃ bhikkhave arahaṃ sammāsambuddho kusalo kāyavaṅkānaṃ kāyadosānaṃ kāyakasāvānaṃ, kusalo vacīvaṅkānaṃ vacīdosānaṃ vacīkasāvānaṃ, kusalo manovaṅkānaṃ manodosānaṃ manokasāvānaṃ.
5. Yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā kāyavaṅko appahīno kāyadoso kāyakasāvo, vacīvaṅko appahīno vacīdoso vacīkasāvo, manovaṅko appahīno manodoso manokasāvo, evaṃ papatitā te bhikkhave imasmā dhammavinayā seyyathāpi taṃ cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ.

[page 113]
III. 16.] RATHAKĀRA-VAGGA. 113
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā kāyavaṅko pahīno . . . pe . . . manovaṅko pahīno manodoso manokasāvo, evaṃ patiṭṭhitā te bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye seyyathāpi taṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehi.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbam: kāyavaṅkaṃ pajahissāma kāyadosaṃ kāyakasāvam, vacīvaṅkaṃ pajahissāma vacīdosaṃ vacīkasāvaṃ, manovaṅkaṃ pajahissāma manodosaṃ manokasāvan ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
16.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇakataṃ paṭipadaṃ paṭipanno hoti yoni c'; assa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāya. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti bhojane mattaññū hoti jāgariyam anuyutto hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī yatvādhikaraṇam enaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāsaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati rakkhati cakkhundriyaṃ cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati -- sotena saddaṃ sutvā . . . pe . . . ghānena gandhaṃ ghāyitvā . . . pe . . . jivhāya rasaṃ sāyitvā . . . pe . . . kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā . . . pe . . . manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī yatvādhikaraṇam enaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāsaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati rakkhati manindriyaṃ manindriye saṃvaraṃ āpajjati. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti.

[page 114]
114 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 17.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu bhojane mattaññū hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti n'; eva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya, yāvad eva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya: iti purāṇañ ca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañ ca vedanaṃ na uppādessāmi yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā ti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu bhojane mattaññū hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu jāgariyam anuyutto hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā, rattiyā pacchimaṃ yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu jāgariyaṃ anuyutto hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇakataṃ paṭipadaṃ paṭipanno hoti yoni c'; assa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāyā ti.
17.
Tayo 'me bhikkhave dhammā attavyābādhāya pi saṃvattanti paravyābādhāya pi saṃvattanti ubhayavyābādhāya pi saṃvattanti. Katame tayo?
Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ. Ime kho bhikkhave tayo dhammā attavyābādhāya pi saṃvattanti paravyābādhāya pi saṃvattanti ubhayavyābādhāya pi saṃvattanti.
Tayo 'me bhikkhave dhammā n'; eva attavyābādhāya pi saṃvattanti na paravyābādhāya pi saṃvattanti na ubhayavyābādhāya pi saṃvattanti. Katame tayo?
Kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ. Ime kho bhikkhave tayo dhammā n'; eva attavyābādhāya pi saṃvattanti na paravyābādhāya pi saṃvattanti na ubhayavyābādhāya pi saṃvattantī ti.

[page 115]
III. 19.] RATHAKĀRA-VAGGA. 115
18.
Sace vo bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṃ puccheyyuṃ:-- devalokūpapattiyā āvuso samaṇo Gotamo brahmacariyaṃ vussatī ti. Na nu tumhe bhikkhave evaṃ puṭṭhā aṭṭiyeyyātha harāyeyyātha jiguccheyyāthā ti?
Evaṃ bhante.
Iti kira tumhe bhikkhave dibbena āyunā aṭṭiyatha harāyatha jigucchatha dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbenādhipateyyena aṭṭiyatha harāyatha jigucchatha pag eva kho pana bhikkhave tumhehi kāyaduccaritena aṭṭiyitabbaṃ harāyitabbaṃ jigucchitabbaṃ vacīduccaritena . . . manoduccaritena aṭṭiyitabbaṃ harāyitabbaṃ jigucchitabban ti.
19.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato pāpaṇiko abhabbo anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātikātuṃ. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpaṇiko pubbaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti, sāyaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato pāpaṇiko abhabbo anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātikātuṃ.
Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātuṃ.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu pubbaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti, sāyaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātun ti.

[page 116]
116 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 20
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato pāpaṇiko bhabbo anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātikātuṃ. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpaṇiko pubbaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti, sāyaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato pāpaṇiko bhabbo anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātikātuṃ.
Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātuṃ. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu pubbaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ . . . pe . . . sāyaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhigantuṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātun ti.
20.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato pāpaṇiko na cirass'; eva mahantattaṃ vā vepullattaṃ vā pāpuṇāti bhogesu.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpaṇiko cakkhumā ca hoti vidhūro ca nissayasampanno ca.
Kathañ ca bhikkhave pāpaṇiko cakkhumā hoti?
Idha bhikkhave pāpaṇiko paṇiyaṃ jānāti, idaṃ paṇiyaṃ evaṃ kītaṃ evaṃ vikkayamānaṃ ettakaṃ mūlaṃ bhavissati ettako udayo ti. Evaṃ kho bhikkhave pāpaṇiko cakkhumā hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpaṇiko vidhūro hoti?
Idha bhikkhave pāpaṇiko kusalo hoti paṇiyaṃ ketuñ ca vikketuñ ca. Evaṃ kho bhikkhave pāpaṇiko vidhūro hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpaṇiko nissayasampanno hoti?

[page 117]
III. 20.] RATHAKĀRA-VAGGA. 117
Idha bhikkhave pāpaṇiko ye te gahapatī vā gahapatiputtā vā aḍḍhā mahaddhanā mahābhogā te naṃ evaṃ jānanti -- ayaṃ kho bhavaṃ pāpaṇiko cakkhumā ca vidhūro ca paṭibalo puttadārañ ca posetuṃ amhākañ ca kālena kālaṃ anuppadātun ti. Te naṃ bhogehi nipatanti -- ito samma pāpaṇika bhoge karitvā puttadārañ ca posehi amhākañ ca kālena kālaṃ anuppadehī ti. Evaṃ kho bhikkhave pāpaṇiko nissayasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato pāpaṇiko na cirass'; eva mahantattaṃ vā vepullattaṃ vā pāpuṇāti bhogesu.
Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass'; eva mahantattaṃ vā vepullattaṃ vā pāpuṇāti kusalesu dhammesu. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu cakkhumā ca hoti vidhūro ca nissayasampanno ca.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu cakkhumā hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu cakkhumā hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vidhūro hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upādāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Evam eva kho bhikkhave bhikkhu vidhūro hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu nissayasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu ye te bhikkhū bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikadharā te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati. Idaṃ bhante kathaṃ imassa ko attho ti? Tassa te āyasmanto avivaṭañ c'; eva vivaranti anuttānikatañ ca uttāniṃ karonti anekavihitesu kaṅkhaṭṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti.
Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu nissayasampanno hoti.

[page 118]
118 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 21.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass'; eva mahantattaṃ vā vepullattaṃ vā pāpuṇāti <kusalesu> dhammesū ti.
Rathakāravaggo dutiyo.
[Paṭhamabhāṇavāraṃ niṭṭhitaṃ]
21.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho āyasmā ca Saviṭṭho āyasmā ca Mahākoṭṭhito yen'; āyasmā Sāriputto ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā āyasmatā Sāriputtena saddhiṃ sammodiṃsu . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Saviṭṭhaṃ āyasmā Sāriputto etad avoca:
Tayo 'me āvuso Saviṭṭha puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī diṭṭhippatto saddhāvimutto. Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ katamo te puggalo khamati abhikkantataro ca paṇītataro cā ti?
Tayo 'me āvuso Sāriputta puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī diṭṭhippatto saddhāvimutto. Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ yvāyaṃ puggalo saddhāvimutto ayaṃ me puggalo khamati imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro ca. Taṃ kissa hetu? Imassa āvuso puggalassa saddhindriyaṃ adhimattan ti.
Atha kho āyasmā Sāriputto āyasmantaṃ Mahākoṭṭhitaṃ etad avoca:-- Tayo 'me āvuso Koṭṭhita puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . .
Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.

[page 119]
III. 21.] PUGGALA-VAGGA. 119
Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ katamo te puggalo khamati abhikkantataro ca paṇītataro cā ti?
Tayo 'me āvuso Sāriputta puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . . Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ yvāyaṃ puggalo kāyasakkhī ayaṃ me puggalo khamati imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro ca. Tam kissa hetu?
Imassa āvuso puggalassa samādhindriyaṃ adhimattan ti.
Atha kho āyasmā Mahākoṭṭhito āyasmantaṃ Sāriputtaṃ etad avoca:-- Tayo 'me āvuso Sāriputta puggalā . . . pe . . .
Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . . Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ katamo te puggalo khamati abhikkantataro ca paṇītataro cā ti?
Tayo 'me āvuso Koṭṭhita puggalā . . . pe . . . Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . . Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ yvāyaṃ puggalo diṭṭhippatto ayaṃ me puggalo khamati imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro ca. Taṃ kissa hetu? Imassa āvuso puggalassa paññindriyaṃ adhimattan ti.
Atha kho āyasmā Sāriputto āyasmantaṃ Saviṭṭhaṃ āyasmantañ ca Mahākoṭṭhitaṃ etad avoca:
Vyākataṃ kho āvuso amhehi sabbeh'; eva yathā sakaṃ paṭibhānaṃ, āyām'; āvuso yena Bhagavā ten'; upasaṅkamissāma. Upasaṅkamitvā Bhagavato etam atthaṃ ārocessāma. Yathā no Bhagavā vyākarissati tathā naṃ dhārissāmā ti.
Evaṃ āvuso ti kho āyasmā ca Saviṭṭho āyasmā ca Mahākoṭṭhito āyasmato Sāriputtassa paccassosuṃ. Atha kho āyasmā ca Sāriputto āyasmā ca Saviṭṭho āyasmā ca Mahākoṭṭhito yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Sāriputto yāvatako ahosi āyasmatā ca Saviṭṭhena āyasmatā ca Mahākoṭṭhitena saddhiṃ kathāsallāpo taṃ sabbaṃ Bhagavato ārocesi.

[page 120]
120 PUGGALA-VAGGA. [III. 22.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Na khv ettha Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā ti. Ṭhānaṃ h'; etaṃ Sāriputta vijjati yvāyaṃ puggalo saddhāvimutto svāyaṃ arahattāya paṭipanno yvāyaṃ puggalo kāyasakkhī svāyaṃ sakadāgāmī vā anāgāmī vā yo cāyaṃ puggalo diṭṭhippatto so p'; assa sakadāgāmī vā anāgāmī vā.
Na khv ettha Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā ti. Ṭhānaṃ h'; etaṃ Sāriputta vijjati yvāyaṃ puggalo kāyasakkhī svāyaṃ arahattāya paṭipanno yvāyaṃ puggalo saddhāvimutto svāyaṃ sakadāgāmī vā anāgāmī vā yo cāyaṃ puggalo diṭṭhippatto so p'; assa sakadāgāmī vā anāgāmī vā.
Na khv ettha Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayam imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā ti. Ṭhānaṃ h'; etaṃ Sāriputta vijjati yvāyaṃ puggalo diṭṭhippatto svāyaṃ arahattāya paṭipanno yvāyaṃ puggalo saddhāvimutto svāyaṃ sakadāgāmī vā anāgāmī vā yo cāyaṃ puggalo kāyasakkhī so p'; assa sakadāgāmī vā anāgāmī vā.
Na khv ettha Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā ti.
22.8
Tayo 'me bhikkhave gilānā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco gilāno labhanto vā sappāyāni bhojanāni alabhanto vā sappāyāni bhojanāni, labhanto vā sappāyāni bhesajjāni alabhanto vā sappāyāni bhesajjāni, labhanto vā paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ alabhanto vā paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ, n'; eva vuṭṭhāti tamhā ābādhā.

[page 121]
III. 22.] PUGGALA-VAGGA. 121
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Idha pana bhikkhave ekacco gilāno labhanto vā sappāyāni bhojanāni alabhanto vā sappāyāni bhojanāni, labhanto vā sappāyāni bhesajjāni alabhanto vā sappāyāni bhesajjāni, labhanto vā paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ alabhanto vā paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ, vuṭṭhāti tamhā ābādhā.
Idha pana bhikkhave ekacco gilāno labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhanto, labhanto sappāyāni bhesajjāni no alabhanto, labhanto paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ no alabhanto, vuṭṭhāti tamhā ābādhā.
Tatra bhikkhave yvāyaṃ gilāno labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhanto, labhanto sappāyāni bhesajjāni no alabhanto, labhanto paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ no alabhanto, vuṭṭhāti tamhā ābādhā, imaṃ kho bhikkhave gilānaṃ paṭicca gilānabhattaṃ anuññātaṃ gilānabhesajjaṃ anuññātaṃ gilānūpaṭṭhāko anuññāto, imañ ca pana bhikkhave gilānaṃ paṭicca aññe pi gilānā upaṭṭhātabbā. Ime kho bhikkhave tayo gilānā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Evam eva kho bhikkhave tayo 'me gilānupamā puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo labhanto vā Tathāgataṃ dassanāya alabhanto vā Tathāgataṃ dassanāya, labhanto vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya alabhanto vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya, n'; eva okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo labhanto vā Tathāgataṃ dassanāya alabhanto vā Tathāgataṃ dassanāya labhanto vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya alabhanto vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya, okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo labhanto Tathāgataṃ dassanāya no alabhanto, labhanto Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya no alabhanto, okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ.

[page 122]
122 PUGGALA-VAGGA. [III. 23.
Tatra bhikkhave yvāyaṃ puggalo labhanto Tathāgataṃ dassanāya no alabhanto, labhanto Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya no alabhanto, okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, imaṃ kho bhikkhave puggalaṃ paṭicca dhammadesanā anuññātā, imañ ca pana bhikkhave puggalaṃ paṭicca aññesam pi dhammo desetabbo.
Ime kho bhikkhave tayo gilānupamā puggalā saṃvijjamānā lokasmiṃ.
23.
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo savyāpajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti savyāpajjhaṃ vacīsaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti savyāpajjhaṃ manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti.
So savyāpajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjhaṃ vacīsaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjhaṃ manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjhaṃ lokaṃ uppajjati. Tam enaṃ savyāpajjhaṃ lokaṃ uppannaṃ samānaṃ savyāpajjhā phassā phusanti. So savyāpajjhehi phassehi phuṭṭho samāno savyāpajjhaṃ vedanaṃ vediyati ekantadukkhaṃ, seyyathāpi sattā nerayikā.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo avyāpajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti . . . pe . . . avyāpajjhaṃ manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti. So avyāpajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā . . . pe . . . manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā avyāpajjhaṃ lokaṃ uppajjati. Taṃ enam avyāpajjhaṃ lokaṃ uppannaṃ samānaṃ avyāpajjhā phassā phusanti. So {avyāpajjhehi} phassehi phuṭṭho samāno avyāpajjhaṃ vedanaṃ vediyati ekantasukhaṃ, seyyathāpi devā subhakiṇṇā.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo savyāpajjham pi avyāpajjham pi kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti . . . pe . . .
savyāpajjham pi avyāpajjham pi manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti. So savyāpajjham pi avyāpajjham pi kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā . . . pe . . . savyāpajjham pi avyāpajjham pi manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjham pi avyāpajjham pi lokaṃ uppajjati.

[page 123]
III. 25.] PUGGALA-VAGGA. 123
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Tam enaṃ savyāpajjham pi avyāpajjham pi lokaṃ uppannaṃ samānaṃ savyāpajjhā pi avyāpajjhā pi phassā phusanti. So savyāpajjhehi pi avyāpajjhehi pi phassehi phuṭṭho samāno savyāpajjham pi avyāpajjham pi vedanaṃ vediyati vokiṇṇaṃ [saṅkiṇṇaṃ] sukhadukkhaṃ, seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
24.
Tayo 'me bhikkhave puggalā puggalassa bahukārā.
Katame tayo?
Yaṃ bhikkhave puggalaṃ āgamma puggalo buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti, ayaṃ puggalo imassa puggalassa bahukāro.
Puna ca paraṃ bhikkhave yaṃ puggalaṃ āgamma puggalo idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ bhikkhave puggalo imassa puggalassa bahukāro.
Puna ca paraṃ bhikkhave yaṃ puggalaṃ āgamma puggalo āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-vimuttiṃ paññā-vimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṃ puggalo imassa puggalassa bahukāro.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā puggalassa bahukārā.
Imehi ca pana bhikkhave tīhi puggalehi imassa puggalassa n'; atthi añño puggalo bahukārataro ti vadāmi. Imesañ ca bhikkhave tiṇṇaṃ puggalānaṃ iminā puggalena na suppaṭikāraṃ vadāmī ti, yadidaṃ abhivādana-paccuṭṭhāna-añjalikamma-sāmīcikamma-cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānuppadānenā ti.
25.7
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.

[page 124]
124 PUGGALA-VAGGA. [III. 26.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Katame tayo? Arukūpamacitto puggalo vijjūpamacitto vajirūpamacitto.
Katamo ca bhikkhave arukūpamacitto puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo, appam pi vutto samāno abhisajjati kuppati vyāpajjati patiṭṭhīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti.
Seyyathāpi nāma duṭṭhāruko kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭito bhīyosomattāya āsavaṃ deti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo kodhano hoti . . . pe . . . pātukaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave arukūpamacitto puggalo.
Katamo ca bhikkhave vijjūpamacitto puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Seyyathāpi bhikkhave cakkhumā puriso rattandhakāratimisāya vijjantarikāya rūpāni passeyya, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo idaṃ dukkhan ti . . . pe . . . dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ vuccati bhikkhave vijjūpamacitto puggalo.
Katamo ca bhikkhave vajirūpamacitto puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Seyyathāpi bhikkhave vajirassa n'; atthi kiñci abhejjaṃ maṇi vā pāsāṇo vā, evaṃ eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo āsavānaṃ khayā . . . pe . . . sacchikatvā upasampajja viharati.
Ayaṃ vuccati bhikkhave vajirūpamacitto puggalo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
26.6
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Katame tayo? Atthi bhikkhave puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo, atthi bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo, atthi bhikkhave puggalo sakkatvā garukatvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.

[page 125]
III. 26.] PUGGALA-VAGGA. 125
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Katamo ca bhikkhave puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo hīno hoti sīlena samādhinā paññāya, evarūpo bhikkhave puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo aññatra anuddayā aññatra anukampā.
Katamo ca bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sadiso hoti sīlena samādhinā paññāya, evarūpo bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Sīlasāmaññagatānaṃ sataṃ sīlakathā ca no bhavissati sā ca no pavattanī bhavissati sā ca no phāsu bhavissatī ti; samādhisāmaññagatānaṃ sataṃ samādhikathā ca no bhavissati sā ca no pavattanī bhavissati sā ca no phāsu bhavissatī ti; paññāsāmaññagatānaṃ sataṃ . . . pe . . . phāsu bhavissatī ti. Tasmā evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo sakkatvā garukatvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo adhiko hoti sīlena samādhinā paññāya evarūpo bhikkhave puggalo sakkatvā garukatvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Iti aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūressāmi paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggahessāmi, aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ paripūressāmi paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggahessāmi, aparipūraṃ vā paññakkhandhaṃ paripūressāmi paripūraṃ vā paññakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggahessāmī ti. Tasmā evarūpo puggalo sakkatvā garukatvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.

[page 126]
126 PUGGALA-VAGGA. [III. 27.
Nihīyati puriso nihīnasevī
na ca hāyetha kadāci tulyasevī
seṭṭham upanamam udeti khippaṃ
tasmā attano uttariṃ bhajethā ti.
27.4
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Atthi bhikkhave puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo, atthi bhikkhave puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo, atthi bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭichannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto. Evarūpo bhikkhave puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Kiñcāpi bhikkhave evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatim āpajjati atha kho naṃ pāpako kittisaddo abbhuggacchati pāpamitto purisapuggalo pāpasahāyo pāpasampavaṅko ti. Seyyathāpi bhikkhave ahi gūthagato kiñcāpi na ḍassati atha kho naṃ makkheti, evam eva kho bhikkhave kiñcāpi evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati atha kho naṃ pāpako kittisaddo . . . pe . . . pāpasampavaṅko ti. Tasmā evarūpo puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo appaṃ pi vutto samāno abhisajjati kuppati vyāpajjati patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti.

[page 127]
III. 28.] PUGGALA-VAGGA. 127
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Seyyathāpi bhikkhave duṭṭhāruko kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭito bhīyosomattāya āsavaṃ deti, evam eva kho bhikkhave . . . pe . . . [III.25]. Seyyathāpi bhikkhave tiṇḍukālātaṃ kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭitaṃ bhīyosomattāya cicciṭāyati ciṭiciṭāyati, evam eva kho bhikkhave . . . pe . . . Seyyathāpi bhikkhave gūthakūpo kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭito bhīyosomattāya duggandho hoti, evam eva kho bhikkhave ekacco puggalo kodhano hoti upāyāsabahulo . . . pe . . . pātukaroti. Evarūpo bhikkhave puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Akkoseyya pi maṃ paribhāseyya pi maṃ anattham pi maṃ kareyyā ti. Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sīlavā hoti kalyāṇadhammo. Evarūpo bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Kiñcāpi bhikkhave evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati atha kho naṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati kalyāṇamitto purisapuggalo kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko ti.
Tasmā evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
Nihīyati puriso nihīnasevī
na ca hāyetha kadāci tulyasevī
seṭṭham upanamaṃ udeti khippaṃ
tasmā attano uttariṃ bhajethā ti.
28.5
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.

[page 128]
128 PUGGALA-VAGGA. [III. 29.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Katame tayo? Gūthabhāṇī pupphabhāṇī madhubhāṇī.
Katamo ca bhikkhave puggalo gūthabhāṇī?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sabhaggato vā parisaggato vā ñātimajjhagato vā pūgamajjhagato {vā} rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhi-puṭṭho evam bho purisa yaṃ jānāsi taṃ vadehī ti. So ajānaṃ vā āha jānāmī ti jānaṃ vā āha na jānāmī ti apassaṃ vā āha passāmī ti passaṃ vā āha na passāmī ti iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā sampajānamusābhāsitā hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo gūthabhāṇī.
Katamo ca bhikkhave puggalo pupphabhāṇī?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sabhaggato vā parisaggato vā ñātimajjhagato vā pūgamajjhagato vā rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhi-puṭṭho -- evam bho purisa yaṃ jānāsi taṃ vadehī ti. So ajānaṃ vā āha na jānāmī ti jānaṃ vā āha jānāmī ti apassaṃ vā āha na passāmī ti passaṃ vā āha passāmī ti iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā na sampajānamusābhāsitā hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo pupphabhāṇī.
Katamo ca bhikkhave puggalo madhubhāṇī?
Idha bhikkhave ekacco puggalo pharusāvācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato hoti. Yā sā vācā neḷā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujana-kantā bahujanamanāpā tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo madhubhāṇī.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
29.3
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Andho, ekacakkhu, dvicakkhu.
Katamo ca bhikkhave puggalo andho?
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigaccheyya adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya,

[page 129]
III. 29.] PUGGALA-VAGGA. 129
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] tathārūpam pi 'ssa cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya sāvajjānavajje dhamme jāneyya hīnappaṇīte dhamme jāneyya kaṇhasukka-sappaṭibhāge dhamme jāneyya. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo andho.
Katamo ca bhikkhave puggalo ekacakkhu?
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigaccheyya adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya, tathārūpam pi 'ssa cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya sāvajjānavajje dhamme jāneyya hīnappaṇīte dhamme kaṇhasukka-sappaṭibhāge dhamme jāneyya. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo ekacakkhu.
Katamo ca bhikkhave puggalo dvicakkhu?
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya, tathārūpam pi 'ssa cakkhu hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya hīnappaṇīte dhamme jāneyya kaṇhasukka-sappaṭibhāge dhamme jāneyya. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo dvicakkhu.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
N[a c]'; eva bhogā tathārūpā na ca puññāni kubbati
Ubhayattha kaliggaho andhassa hatacakkhuno
Athāparāyaṃ akkhāto ekacakkhu ca puggalo
Dhammādhammena saṃsaṭṭho bhogāni pariyesati
Theyyena kūṭakammena musāvādena c'; ūbhayaṃ
Kusalo hoti saṅghātuṃ kāmabhogī ca mānavo.
Ito so nirayaṃ gantvā ekacakkhu vihaññati.
Dvicakkhu pana akkhāto seṭṭho purisapuggalo
Dhammaladdhehi bhogehi uṭṭhānādhigataṃ dhammaṃ

[page 130]
130 PUGGALA-VAGGA. [III. 30.
Dadāti seṭṭhasaṅkappo avyaggamanaso naro
Upeti bhaddakaṃ ṭhānaṃ yattha gantvā na socati.
Andhañ ca ekacakkhuñ ca ārakā parivajjaye
Dvicakkhuṃ pana sevetha seṭṭhaṃ purisapuggalan ti.
30.
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamāno lokasmiṃ. Katame tayo? Avakujjapañño puggalo, ucchaṅgapañño puggalo, puthupañño puggalo.
Katamo ca bhikkhave avakujjapañño puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammasavanāya. Tassa bhikkhū dhammaṃ desenti ādi kalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ pariyosāna-kalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti na majjhaṃ manasikaroti, na pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito pi tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti. Seyyathāpi bhikkhave kumbho nikkujjo tatra udakaṃ āsittaṃ vivaṭṭati no saṇṭhāti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito pi tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave avakujjapañño puggalo.
Katamo ca bhikkhave ucchaṅgapañño puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe . . . pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya ādim pi manasikaroti . . . pe . . . pariyosānam pi manasikaroti, vuṭṭhito ca kho tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva adim manasikaroti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti.
Seyyathāpi bhikkhave purisassa ucchaṅge nānākhajjakāni ākiṇṇāni tilā taṇḍulā modakā badarā, so tamhā āsanā vuṭṭhahanto satisammosā pakireyya,

[page 131]
III. 30.] PUGGALA-VAGGA. 131
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito ca kho tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave ucchaṅgapañño puggalo.
Katamo ca bhikkhave puthupañño puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe . . . pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya adim pi manasikaroti . . . pe . . . pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito pi tamhā āsanā tassā kathāya ādim pi manasikaroti . . . pe . . . pariyosānaṃ manasikaroti. Seyyathāpi bhikkhave kumbho ukkujjo tatra udakaṃ āsittaṃ saṇṭhāti no vivaṭṭati, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe . . . pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito pi tamhā āsanā tassā kathāya ādim pi manasikaroti . . . pe . . . pariyosānam pi manasikaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puthupañño puggalo.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
Avakujjapañño puriso dummedho avicakkhaṇo
Abhikkhaṇam pi ce hoti gantā bhikkhūnaṃ santike
Ādiṃ kathāya majjhañ ca pariyosānañ ca tādiso
Uggahetuṃ na sakkoti paññā hi 'ssa na vijjati.
Ucchaṅgapañño puriso seyyo etena vuccati.
Abhikkhaṇam pi ce hoti gantā bhikkhūnaṃ santike
Ādiṃ kathāya majjhañ ca pariyosānañ ca tādiso
Nisinno āsane tasmiṃ uggahetvāna vyañjanaṃ
Vuṭṭhito na ppajānāti gahitam pi 'ssa mussati.
Puthupañño ca puriso seyyo etehi vuccati
Abhikkhaṇam pi ce hoti gantā bhikkhūnaṃ santike
Ādiṃ kathāya majjhañ ca pariyosānañ ca tādiso
Nisinno āsane tasmiṃ uggahetvāna vyañjanaṃ
Dhāreti seṭṭhasaṅkappo avyaggamanaso naro
Dhammānudhammapaṭipanno dukkhass'; antakaro siyā ti.
Puggalavaggo tatiyo.

[page 132]
132 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 31.
31.
Sabrahmakāni bhikkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre pūjitā honti, sapubbācariyakāni bhikkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre pūjitā honti, sāhuṇeyyakāni bhikkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre pūjitā honti.
Brahmā ti bhikkhave mātāpitunnaṃ etaṃ adhivacanaṃ, pubbācariyā ti bhikkhave mātāpitunnaṃ etaṃ adhivacanaṃ, āhuṇeyyā ti bhikkhave mātāpitunnaṃ etaṃ adhivacanaṃ.
Taṃ kissa hetu? Bahukārā bhikkhave mātāpitaro puttānaṃ āpādakā posakā imassa lokassa dassetāro ti.
Brahmā ti mātāpitaro pubbācariyā ti vuccare
Āhuṇeyyā ca puttānaṃ pajāya cānukampakā
Tasmā hi te namasseyya sakkareyyātha paṇḍito
Annena atha pānena vatthena sayanena ca
Ucchādanena nhāpanena pādānaṃ dhovanena ca
Nāya naṃ paricariyāya mātāpitusu paṇḍitā
Idh'; eva naṃ pasaṃsanti pecca sagge pamodatī ti.
32.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:
Siyā nu kho bhante bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho yathā imasmiñ ca saviññāṇake kāye ahaṅkāra-mamaṅkāramānānusayā nāssu, bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāramamaṅkāra-mānānusayā nāssu, yañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja viharato ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti tañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja vihareyyā ti?
Siyā Ānanda bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho . . . pe . . . upasampajja vihareyyā ti.
Yathākathaṃ pana bhante siyā bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho . . . pe . . . upasampajja vihareyyā ti.

[page 133]
III. 32.] DEVADŪTA-VAGGA. 133
Idh'; Ānanda bhikkhuno evaṃ hoti:-- etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhi-paṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānan ti. Evaṃ kho Ānanda siyā bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho . . . pe . . . upasampajja vihareyyā ti.
Idañ ca pana me taṃ Ānanda sandhāya bhāsitaṃ Pārāyane Puṇṇakapañhe:
Saṅkhāya lokasmiṃ parovarāni
Yass'; iñjitaṃ n'; atthi kuhiñci loke
Santo vidhūmo anigho nirāso
Atāri so jātijaran ti brūmī ti.
2. Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Sāriputtaṃ Bhagavā etad avoca:
Saṅkhittena pi kho ahaṃ Sāriputta dhammaṃ deseyyaṃ vitthārena pi kho ahaṃ Sāriputta dhammaṃ deseyyaṃ saṅkhittavitthārena pi kho ahaṃ Sāriputta dhammaṃ deseyyaṃ, aññātāro ca dullabhā ti.
Etassa Bhagavā kālo etassa Sugata kālo yaṃ Bhagavā saṅkhittena pi dhammaṃ deseyya vitthārena pi dhammaṃ deseyya saṅkhittavitthārena pi dhammaṃ deseyya, bhavissanti dhammassa aññātāro ti.
Tasmāt iha Sāriputta evaṃ sikkhitabbaṃ:-- Imasmiñ ca saviññāṇake kāye ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na bhavissanti, bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāra-mamaṅkāramānānusayā na bhavissanti, yañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja viharato ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti tañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja viharissāmā ti. Evaṃ hi vo Sāriputta sikkhitabbaṃ. Yato kho Sāriputta bhikkhuno imasmiṃ saviññāṇake kāye ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti,

[page 134]
134 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 33.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] yañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja viharato ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti tañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati Sāriputta bhikkhu acchecchi taṇhaṃ vāvattayi saṃyojanaṃ sammā mānābhisamayā antam akāsi dukkhassa.
Idañ ca pana me taṃ Sāriputta sandhāya bhāsitaṃ Pārāyane Udayapañhe.
Pahānaṃ kāmacchandānaṃ domanassāna c'; ūbhayaṃ
Thīnassa ca panūdanaṃ kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ
Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ dhammatakkapurejavaṃ
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi avijjāya ppabhedanan ti.
33.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi? Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, doso nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, moho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave lobhapakataṃ kammaṃ lobhajaṃ lobhanidānaṃ lobhasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati tattha taṃ kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva dhamme uppajje vā apare vā pariyāye.
Yaṃ bhikkhave dosapakataṃ kammaṃ dosajaṃ dosanidānaṃ dosasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati tattha taṃ kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva dhamme uppajje vā apare vā pariyāye.
Yaṃ bhikkhave mohapakataṃ kammaṃ mohajaṃ mohanidānaṃ mohasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati tattha taṃ kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva dhamme uppajje vā apare vā pariyāye.

[page 135]
III. 33.] DEVADŪTA-VAGGA. 135
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Seyyathāpi bhikkhave bījāni akkhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni sukhette suparikammatāya bhūmiyā nikkhittāni devo ca sammā dhāraṃ anuppaveccheyya ev'; assu tāni bhikkhave bījāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyyuṃ. Evam eva kho bhikkhave yaṃ lobhapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . uppajje vā apare vā pariyāye yaṃ dosapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . uppajje vā apare vā pariyāye; yaṃ mohapakataṃ kammaṃ mohajaṃ mohanidānaṃ mohasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati tattha tam kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva dhamme uppajje vā apare vā pariyāye.
Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāya.
2. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi? Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, adoso nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, amoho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave alobhapakataṃ kammaṃ alobhajaṃ alobhanidānaṃ alobhasamudayaṃ lobhe vigate evaṃ taṃ kammaṃ pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvakataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Yaṃ bhikkhave adosapakataṃ kammaṃ adosajaṃ adosanidānaṃ adosasamudayaṃ dose vigate evaṃ taṃ kammaṃ pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvakataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Yaṃ bhikkhave amohapakataṃ kammaṃ amohajaṃ amohanidānaṃ amohasamudayaṃ mohe vigate evaṃ taṃ kammaṃ pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvakataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Seyyathāpi bhikkhave bījāni akkhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni tāni puriso agginā daheyya agginā ḍahitvā masiṃ kareyya masiṃ karitvā mahāvāte vā opuneyya nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya ev'; assu tāni bhikkhave bījāni ucchinnamūlāni tālāvatthukatāni anabhāvakatāni āyatiṃ anuppādadhammāni,

[page 136]
136 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 34.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] evam eva kho bhikkhave yaṃ alobhapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . anuppādadhammaṃ: yaṃ adosapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . anuppādadhammaṃ: yaṃ amohapakataṃ kammaṃ amohajaṃ amohanidānaṃ amohasamudayaṃ mohe vigate evaṃ taṃ kammaṃ pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvakataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāya ti.
Lobhajaṃ dosajañ c'; eva mohajañ cāpi 'viddasu
Yaṃ tena pakataṃ kammaṃ appaṃ vā yadi vā bahuṃ
Idh'; eva taṃ vedanīyaṃ vatthuṃ aññaṃ na vijjati
Tasmā lobhañ ca dosañ ca mohañ cāpi 'viddasu
Vijjaṃ uppādayaṃ bhikkhu sabbā duggatiyo jahe ti.
34.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Āḷaviyaṃ viharati Gomagge Siṃsapāvane paṇṇasanthāre.
Atha kho Hatthako Āḷavako jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamāno anuvicaramāno addasa Bhagavantaṃ Gomagge Siṃsapāvane paṇṇasanthāre nisinnaṃ, disvā yena Bhagavā ten'; upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Hatthako Āḷavako Bhagavantaṃ etad avoca:
Kacci bhante Bhagavā sukham asayitthā ti.
Evaṃ kumāra sukhaṃ asayitthaṃ. Ye ca pana loke sukhaṃ senti ahaṃ tesaṃ aññataro ti.
Sītā bhante hemantikā ratti antaraṭṭhako himapātasamayo kharā gokaṇṭakahatā bhūmi tanuko paṇṇasanthāro viralāni rukkhassa pattāni sītāni kāsāyāni vatthāni sīto ca verambavāto vāti.

[page 137]
III. 34.] DEVADŪTA-VAGGA. 137
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Atha ca pana Bhagavā evam āha:-- Evaṃ kumāra sukhaṃ asayitthaṃ. Ye ca pana loke sukhaṃ senti ahaṃ tesaṃ aññataro ti. Tena hi kumāra taṃ yeva ettha paṭipucchissāmi yathā te khameyya tathā naṃ vyākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi kumāra? Idh'; assa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā kūṭāgāraṃ ullitāvalittaṃ nivātaṃ phussitaggaḷaṃ pihitavātapānaṃ, tatr'; assa pallaṅko goṇakatthato paṭikatthato paṭalikatthato kadalimigapavarapaccattharaṇo sa-uttaracchado ubhatolohitakūpadhāno, telappadīpo c'; ettha jhāyeyya catasso ca pajāpatiyo ca manāpamanāpena paccupaṭṭhitāssu. Taṃ kiṃ maññasi kumāra sukhaṃ vā so sayeyya no vā kathaṃ vā te ettha hotī ti?
Sukhaṃ so bhante sayeyya. Ye ca pana loke sukhaṃ senti so tesaṃ aññataro ti.
Taṃ kiṃ maññasi kumāra? Api nu tassa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā uppajjeyyuṃ rāgajā pariḷāhā kāyikā vā cetasikā vā yehi so rāgajehi pariḷāhehi pariḍayhamāno dukkhaṃ sayeyyā ti?
Evaṃ bhante.
Yehi kho so kumāra gahapati vā gahapatiputto vā rāgajehi pariḷāhehi pariḍayhamāno dukkhaṃ sayeyya, so rāgo Tathāgatassa pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo. Tasmāhaṃ sukhaṃ asayitthaṃ.
Taṃ kiṃ maññasi kumāra? Api nu tassa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā uppajjeyyuṃ dosajā pariḷāhā . . . pe . . .
mohajā pariḷāhā kāyikā vā cetasikā vā yehi so mohajehi pariḷāhehi pariḍayhamāno dukkhaṃ sayeyyā ti?
Evaṃ bhante.
Yehi kho so kumāra gahapati vā gahapatiputto vā mohajehi pariḷāhehi pariḍayhamāno dukkhaṃ sayeyya, so moho Tathāgatassa pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo.

[page 138]#
138 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 35.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Tasmāhaṃ sukhaṃ asayitthan ti.
Sabbadā ve sukhaṃ seti brāhmaṇo parinibbuto
Yo na lippati kāmesu sītibhūto nirūpadhi
Sabbā āsattiyo chetvā vineyya hadaye daraṃ
Upasanto sukhaṃ seti santiṃ pappuyya cetaso ti
35.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave devadūtāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave ekacco kāyena duccaritaṃ carati vācāya duccaritaṃ carati manasā duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati. Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā nānā bāhāsu gahetvā Yamassa rañño dassenti:-- Ayaṃ deva puriso ametteyyo apetteyyo asāmañño abrahmañño na kule jeṭṭhāpacāyī, imassa devo daṇḍam paṇetū ti.
Taṃ enaṃ bhikkhave Yamo rājā paṭhamaṃ devadūtaṃ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati:-- Ambho purisa, na tvam addasa manussesu paṭhamaṃ devadūtaṃ pātubhūtan ti?
So evam āha:-- Nāddasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, na tvam addasa manussesu itthiṃ vā purisaṃ vā asītikaṃ vā navutikaṃ vā vassasatikaṃ vā jātiyā jiṇṇaṃ gopānasivaṅkaṃ bhoggaṃ daṇḍaparāyanaṃ pavedhamānaṃ gacchantaṃ āturaṃ gatayobbanaṃ khaṇḍadantaṃ palitakesaṃ vilūnaṃ khalitaṃ sirovalitaṃ tilakāhatagattan ti.
So evam āha:-- Addasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na etad ahosi -aham pi kho 'mhi jarādhammo jaram anatīto, handāhaṃ kalyāṇaṃ karomi kāyena vācāya manasā ti?

[page 139]
III. 35.] DEVADŪTA-VAGGA. 139
So evam āha:-- Nāhaṃ sakkhissaṃ bhante pamādassaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, pamādavatāya na kalyāṇam akāsi kāyena vācāya manasā. Taggha tvaṃ, ambho purisa, tathā karissanti yathā taṃ pamattaṃ. Taṃ kho pan'; etaṃ pāpakammaṃ n'; eva mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, atha kho tayā'; vetaṃ pāpakammaṃ kataṃ, tvaṃ yeva tassa vipākaṃ paṭisaṃvediyasī ti.
2. Tam enaṃ, bhikkhave, Yamo rājā paṭhamaṃ devadūtaṃ samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā dutiyaṃ devadūtaṃ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati:-Ambho purisa, na tvaṃ addasa manussesu dutiyaṃ devadūtaṃ pātubhūtan ti?
So evam āha:-- Nāddasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, na tvam addasa manussesu itthiṃ vā purisaṃ vā ābādhikaṃ dukkhitaṃ bāḷhagilānaṃ sake muttakarīse palipannaṃ semānaṃ aññehi ca vuṭṭhāpiyamānaṃ aññehi saṃvesiyamānan ti.
So evam āha:-- Addasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na etad ahosi -Aham pi kho 'mhi vyādhidhammo vyādhim anatīto handāhaṃ kalyāṇaṃ karomi kāyena vācāya manasā ti?
So evam āha:-- Nāhaṃ sakkhissaṃ bhante pamādassaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, pamādavatāya na kalyāṇam akāsi kāyena vācāya manasā.

[page 140]#
140 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 35.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Taggha tvaṃ, ambho purisa, tathā karissanti yathā taṃ pamattaṃ. Taṃ kho pan'; etaṃ pāpakammaṃ n'; eva mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, na samaṇabrāhmanehi kataṃ, atha kho tayā ve taṃ pāpakammaṃ kataṃ, tvaṃ yeva tassa vipākaṃ paṭisaṃvediyasī ti.
3. Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā . . . tatiyaṃ devadūtaṃ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati:-- Ambho purisa, na tvaṃ addasa manussesu tatiyaṃ devadūtaṃ pātubhūtaṇ ti?
So evam āha:-- Nāddasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, na tvam addassa manussesu itthiṃ vā purisaṃ vā ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātan ti?
So evam āha:-- Addasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na etad ahosi: Aham pi kho 'mhi maraṇadhammo maraṇam anatīto, handāhaṃ kalyāṇaṃ karomi kāyena vācāya manasā ti?
So evam āha:-- Nāhaṃ sakkhissaṃ pamādassaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho purisa, pamādavatāya na kalyāṇam akāsi kāyena vācāya manasā. Taggha tvam ambho purisa tathā karissanti yathā taṃ pamattaṃ. Taṃ kho pan'; etaṃ pāpakammaṃ n'; eva mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, . . . atha kho tayā ve taṃ pāpakammaṃ kataṃ tvaṃ yeva tassa vipākaṃ paṭisaṃvediyasī ti.
4. Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā tatiyaṃ devadūtaṃ samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā tuṇhī hoti.

[page 141]
III. 35.] DEVADŪTA-VAGGA. 141
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā pañcavidhabandhanaṃ nāma karaṇaṃ kāronti, tattaṃ ayokhīlaṃ hatthe gamenti tattaṃ ayokhīlaṃ dutiyasmiṃ hatthe gamenti tattaṃ ayokhīlaṃ pāde gamenti tattaṃ ayokhīlaṃ dutiyasmiṃ pāde gamenti tattaṃ ayokhīlaṃ majjhe urasmiṃ gamenti. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vediyati, na ca tāva kālaṃ karoti yāva na taṃ pāpakammaṃ vyantihoti.
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā saṃvesitvā kuṭhārīhi tacchanti. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vediyati, na ca tāva kālaṃ karoti yāva na taṃ pāpakammaṃ vyantihoti.
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā uddhaṃ pādaṃ adho siraṃ ṭhapetvā vāsīhi tacchanti . . . pe . . .
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā rathe yojetvā ādittāya bhūmiyā sampajjalitāya sajotibhūtāya sārenti pi paccāsārenti . . . pe . . .
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā mahantaṃ aṅgārapabbataṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtaṃ āropenti pi oropenti pi . . . pe . . .
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā uddhaṃ pādaṃ adho siraṃ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipanti ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya. So tattha phenuddehakaṃ paccati, so tattha phenuddehakaṃ paccamāno sakim pi uddhaṃ gacchati sakim pi adho gacchati sakim pi tiriyaṃ gacchati. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vediyati, na ca tāva kālaṃ karoti yāva na taṃ pāpakammaṃ vyantihoti.
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā mahāniraye pakkhipanti.
So kho pana bhikkhave mahānirayo
Catukaṇṇo catudvāro vibhatto bhāgaso mito
Ayopākārapariyanto ayasā paṭikujjito

[page 142]
142 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 36.
Tassa ayomayā bhūmi jalitā tejasā yutā
Samantā yojanasataṃ pharitvā tiṭṭhati sa[bba]dā ti.
5. Bhūtapubbaṃ bhikkhave Yamassa rañño etad ahosi:-Ye kira bho loke pāpakāni kammāni karonti te evarūpā vividhā kammakaraṇā karīyanti, aho vatāhaṃ manussattaṃ labheyyaṃ Tathāgato ca loke uppajjeyya arahaṃ sammāsambuddho, tañ cāhaṃ Bhagavantaṃ payirupāseyyaṃ, so ca me Bhagavā dhammaṃ deseyya, tassa cāhaṃ Bhagavato dhammaṃ ājāneyyan ti.
Taṃ kho panāhaṃ bhikkhave na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā sutvā evaṃ vadāmi, api ca kho bhikkhave yad eva me sāmañ ñātaṃ sāmaṃ diṭṭhaṃ sāmaṃ viditaṃ tad evāhaṃ vadāmī ti.
6. Coditā devadūtehi ye pamajjanti māṇavā
Te dīgharattaṃ socanti hīnakāyūpagā narā
Ye ca kho devadūtehi santo sappurisā idha
Coditā nappamajjanti ariyadhamme kudācanaṃ
Upādāne bhayaṃ disvā jātimaraṇasambhave
Anupādā vimuccanti jātimaraṇasaṅkhaye
Te khemappattā sukhitā diṭṭhadhammābhinibbutā
Sabbaverabhayātītā sabbadukkhaṃ upaccagun ti.
36.
Aṭṭhamiyaṃ bhikkhave pakkhassa catunnaṃ mahārājānaṃ amaccā pārisajjā imaṃ lokaṃ anuvicaranti, kacci bahū manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti.
Cātuddasī bhikkhave pakkhassa catunnaṃ mahārājānaṃ puttā imaṃ lokaṃ anuvicaranti, kacci bahū manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti.

[page 143]
III. 37.] DEVADŪTA-VAGGA. 143
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Tad ahu bhikkhave uposathe paṇṇarase cattāro mahārājāno sāmaṃ yeva imaṃ lokaṃ anuvicaranti, kacci bahū manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti.
Sace bhikkhave appakā honti manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti. Tam enaṃ bhikkhave cattāro mahārājāno devānaṃ Tāvatiṃsānaṃ sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ ārocenti:-- Appakā kho mārisā manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti. Tena hi bhikkhave devā Tāvatiṃsā anattamanā honti:-- dibbā vata bho kāyā parihāyissanti paripūrissanti asurakāyā ti.
Sace pana bhikkhave bahū honti manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti.
Tam enaṃ bhikkhave cattāro mahārājāno devānaṃ Tāvatiṃsānaṃ sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ ārocenti:-- bahū kho mārisā manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti puññāni karontī ti.
Tena hi bhikkhave devā Tāvatiṃsā attamanā honti:-- dibbā vata bho kāyā paripūrissanti parihāyissanti asurakāyā ti.
37.
Bhūtapubbaṃ bhikkhave Sakko devānaṃ indo deve Tāvatiṃse anunayamāno tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gātham abhāsi:

[page 144]
144 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 37.
Cātuddasī pañcadasī yāva pakkhassa aṭṭhamī
Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa mādiso naro ti
Sā kho pan'; esā bhikkhave Sakkena devānaṃ indena.
gāthā duggītā na sugītā dubbhāsitā na subhāsitā. Taṃ kissa hetu? Sakko bhikkhave devānaṃ indo avītarāgo avītadoso avītamoho. Yo ca kho so bhikkhave bhikkhu arahaṃ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppatta-sadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññāvimutto, tassa kho etaṃ bhikkhave bhikkhuno kallaṃ vacanāya.
Cātuddasī pañcadasī yāva pakkhassa aṭṭhamī
Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa māsido naro ti.
Taṃ kissa hetu? So hi bhikkhave bhikkhu vītarāgo vītadoso vītamoho ti.
Bhūtapubbaṃ bhikkhave Sakko devānaṃ indo deve Tāvatiṃse anunayamāno tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi:
Cātuddasī pañcadasī yāva pakkhassa aṭṭhamī
Pāṭihāriyapakkhañ ca atthaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa mādiso naro ti.
Sā kho pan'; esā bhikkhave Sakkena devānaṃ indena gāthā duggītā na sugītā dubbhāsitā na subhāsitā. Taṃ kissa hetu? Sakko hi bhikkhave indo devānaṃ aparimutto jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi aparimutto dukkhasmā ti vadāmi. Yo ca kho so bhikkhave bhikkhu arahaṃ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññāvimutto, tassa kho etaṃ bhikkhave bhikkhuno kallaṃ vacanāya.
Cātuddasī pañcadasī yāva pakkhassa aṭṭhamī
Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa mādiso naro ti.

[page 145]
III. 38.] DEVADŪTA-VAGGA. 145
Taṃ kissa hetu? So bhikkhave bhikkhu parimutto jātiyā jarāyā maraneṇa sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi parimutto dukkhasmā ti vadāmi.
38.
1. Sukhumālo ahaṃ bhikkhave paramasukhumālo accantasukhumālo. Mama sudaṃ bhikkhave pitu nivesane pokkharaṇīyo kāritā honti, ekattha sudaṃ uppalaṃ pupphati ekattha padumaṃ ekattha puṇḍarīkaṃ yāvad eva mama atthāya. Na kho pan'; assāhaṃ bhikkhave akāsikaṃ candanaṃ dhāremi, kāsikaṃ su me taṃ bhikkhave veṭhanaṃ hoti kāsikā kañcukā kāsikaṃ nivāsanaṃ kāsiko uttarāsaṅgo.
Rattindivaṃ kho pana su me taṃ bhikkhave setacchattaṃ dhāriyati, mā naṃ phussi sītaṃ vā uṇhaṃ vā rajo vā tiṇaṃ vā ussāvo vā ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave tayo pāsādā ahesuṃ, eko hemantiko eko gimhiko eko vassiko. So kho ahaṃ bhikkhave vassike pāsāde vassike cattāro māse nippurisehi turiyehi parivāriyamāno na heṭṭhā pāsādaṃ orohāmi. Yathā kho pana bhikkhave aññesaṃ nivesanesu dāsakammakaraporisassa kaṇajakaṃ bhojanaṃ diyyati bilaṅgadutiyaṃ evaṃ evassu me bhikkhave pitu nivesane dāsakammakaraporisassa sālimaṃsodano diyyati.
2. Tassa mayhaṃ bhikkhave evarūpāya iddhiyā samannāgatassa evarūpena ca accantasukhumālena etad ahosi:-assutavā kho puthujjano attanā jarādhammo samāno jaraṃ anatīto paraṃ jiṇṇaṃ disvā aṭṭiyati harāyati jigucchati attānaṃ yeva atisitvā. Aham pi kho 'mhi jarādhammo jaraṃ anatīto, ahañ c'; eva kho pana jarādhammo samāno jaraṃ anatīto paraṃ jiṇṇaṃ disvā aṭṭiyeyyaṃ harāyeyyaṃ jiguccheyyaṃ.

[page 146]
146 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 39.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Na me taṃ assa paṭirūpan ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave iti paṭisañcikkhato yo yobbane yobbanamado so sabbaso pahiyyi.
Assutavā kho puthujjano attanā vyādhidhammo samāno vyādhiṃ anatīto paraṃ vyādhitaṃ disvā aṭṭiyati harāyati jigucchati attānaṃ yeva atisitvā. Aham pi kho 'mhi vyādhidhammo vyādhiṃ anatīto, ahañ c'; eva kho pana vyādhidhammo samāno vyādhiṃ anatīto paraṃ vyādhitaṃ disvā aṭṭiyeyyaṃ harāyeyyaṃ jiguccheyyaṃ. Na me taṃ assa paṭirūpan ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave iti paṭisañcikkhato yo ārogye ārogyamado so sabbaso pahiyyi.
Assutavā kho puthujjano attanā maraṇadhammo samāno maraṇaṃ anatīto paraṃ mataṃ disvā aṭṭiyati harāyati jigucchati attānaṃ yeva atisitvā. Aham pi kho 'mhi maraṇadhammo maraṇaṃ anatīto, ahañ c'; eva kho pana maraṇadhammo samāno maraṇaṃ anatīto paraṃ mataṃ disvā aṭṭiyeyyaṃ harāyeyyaṃ jiguccheyyaṃ. Na me taṃ assa paṭirūpan ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave iti paṭisañcikkhato yo jīvite jīvitamado so sabbaso pahiyyī ti.
39.
1. Tayo 'me bhikkhave madā. Katame tayo?
Yobbanamado ārogyamado jīvitamado.
Yobbanamadamatto vā bhikkhave assutavā puthujjano kāyena duccaritaṃ carati vācāya duccaritaṃ carati manasā duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati.
Ārogyamadamatto vā bhikkhave assutavā puthujjano kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya . . . pe . . .
manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati. Jīvitamadamatto vā bhikkhave assutavā puthujjano kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati.

[page 147]
III. 40. 1.] DEVADŪTA-VAGGA. 147
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati.
Yobbanamadamatto vā bhikkhave bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati. Ārogyamadamatto vā bhikkhave bhikkhu . . . pe . . . Jīvitamadamatto vā bhikkhave bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattatī ti.
2. Vyādhidhammā jarādhammā atho maraṇadhammino
Yathā dhammā tathā santā jigucchanti puthujjanā
Ahañ ce taṃ jiguccheyyaṃ evaṃ dhammesu pāṇisu
Na me taṃ paṭirūpassa mama evaṃ vihārino
So 'ham evaṃ viharanto ñatvā dhammaṃ nirūpadhiṃ
Ārogye yobbanasmiñ ca jīvitasmiñ ca yo mado
Sabbe made abhibho 'smi nekkhammaṃ daṭṭhu khemato
Tassa me āhu ussāho nibbānaṃ abhipassato
Nāhaṃ bhabbo etarahi kāmāni paṭisevituṃ
Anivatti bhavissāmi brahmacariyaparāyano ti.
40.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave ādhipateyyāni. Katamāni tīṇi?
Attādhipateyyaṃ lokādhipateyyaṃ dhammādhipateyyaṃ.
Katamaṃ ca bhikkhave attādhipateyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati:-- na kho panāhaṃ cīvarahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito na piṇḍapātahetu na senāsanahetu na itibhavābhavahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Api ca kho 'mhi otiṇṇo jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi dukkhotiṇṇo dukkhapareto appeva nāma imassa kevalassa dukkhakkhandhassa antakiriyā paññāyethā ti. Ahañ c'; eva kho pana yādisake vā kāme ohāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito tādisake vā kāme pariyeseyyaṃ tato vā pāpiṭṭhatare, na me tam assa paṭirūpan ti.

[page 148]
148 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 40. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
So iti paṭisañcikkhati:-- āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ bhavissati asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā passaddho kāyo asāraddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti. So attānaṃ yeva ādhipateyyaṃ karitvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti suddhaṃ attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave attādhipateyyaṃ.
2. Katamañ ca bhikkhave lokādhipateyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati:-- na kho panāhaṃ cīvarahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito na piṇḍapātahetu na senāsanahetu na iti bhavābhavahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Api ca kho 'mhi otiṇṇo jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi dukkhotiṇṇo dukkhapareto appeva nāma imassa kevalassa dukkhakkhandhassa antakiriyā paññāyethā ti. Ahañ c'; eva kho pana evaṃ pabbajito samāno kāmavitakkaṃ vā vitakkeyyaṃ vyāpādavitakkaṃ vā vitakkeyyaṃ vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakkeyyaṃ. Mahā kho panāyaṃ lokasannivāso. Mahantasmiṃ kho pana lokasannivāse santi samaṇabrāhmaṇā iddhimanto dibbacakkhukā paracittaviduno. Te dūrato pi passanti āsannā pi na dissanti cetasā pi cittaṃ jānanti. Te pi mam evaṃ jāneyyuṃ -- passatha bho imaṃ kulaputtaṃ saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī ti. Devatā pi kho santi iddhimantiniyo dibbacakkhukā paracittaviduniyo. Tā dūrato pi passanti āsannā pi na dissanti cetasā pi cittaṃ jānanti. Tā pi mam evaṃ jāneyyuṃ -- passatha bho imaṃ kulaputtaṃ saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī ti.
So iti paṭisañcikkhati:-- Āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ bhavissati asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā passaddho kāyo asāraddho hoti samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti.

[page 149]
III. 40. 4.] DEVADŪTA-VAGGA. 149
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] So lokaṃ yeva ādhipateyyaṃ karitvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti suddhaṃ attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave lokādhipateyyaṃ.
3. Katamañ ca bhikkhave dhammādhipateyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati:-- Na kho panāhaṃ cīvarahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito na piṇḍapātahetu na senāsanahetu na itibhavābhavahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Api ca kho 'mhi otiṇṇo jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi dukkhotiṇṇo dukkhapareto appeva nāma imassa kevalassa dukkhakkhandhassa antakiriyā paññāyethā ti. Svākkhāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhi. Santi kho pana me sabrahmacārī jānaṃ passaṃ viharanti. Ahañ c'; eva kho pana evaṃ svākkhāte dhammavinaye pabbajito samāno kusīto vihareyyaṃ pamatto na me taṃ assa paṭirūpan ti. So iti paṭisañcikkhati:-āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ bhavissati asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā passaddho kāyo asāraddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti. So dhammaṃ yeva ādhipateyyaṃ karitvā akusalaṃ pajahati . . . pe . . . anavajjaṃ bhāveti suddhaṃ attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave dhammādhipateyyaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi ādhipateyyānī ti.
4. N'; atthi loke raho nāma pāpakammaṃ pakubbato
Attā te purisa jānāti saccaṃ vā yadi vā musā
Kalyāṇaṃ vata bho sakkhi attānaṃ atimaññasi
Yo santaṃ attanī pāpaṃ attānaṃ parigūhasi.

[page 150]
150 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 41.
Passanti devā ca Tathāgatā ca lokasmiṃ bālaṃ visamaṃ carantaṃ
Tasmā hi attādhipako sato care lokādhipo ca nipako ca jhāyī
Dhammādhipo ca anudhammacārī na hīyati saccaparakkamo muni
Pasayha Māraṃ abhibhuyya antakaṃ yo ca phusī jātikkhayaṃ padhānavā
Sa tādiso lokavidū sumedho sabbesu dhammesu atammayo munī ti.
Devadūtavaggo catuttho.
41.
Tiṇṇaṃ bhikkhave sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati. Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Saddhāya bhikkhave sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati. Deyyadhammassa bhikkhave sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati.
Dakkhiṇeyyānaṃ bhikkhave sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati.
Imesaṃ kho bhikkhave tiṇṇaṃ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavatī ti.
42.
Tīhi bhikkhave ṭhānehi saddho pasanno veditabbo.
Katamehi tīhi?
Sīlavataṃ dassanakāmo hoti saddhammaṃ sotukāmo hoti vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato.
Imehi kho bhikkhave tīhi ṭhānehi saddho pasanno veditabbo ti.
Dassanakāmo sīlavataṃ saddhammaṃ sotum icchati
vineyya maccheramalaṃ sa ve saddho ti vuccatī ti.

[page 151]
III. 46.] CŪḶA-VAGGA. 151
43.
Tayo bhikkhave atthavase sampassamānena alam eva paresaṃ dhammaṃ desetuṃ. Katame tayo?
Yo dhammaṃ deseti so attha-paṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, yo dhammaṃ suṇāti so atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, yo c'; eva dhammaṃ deseti yo ca dhammaṃ suṇāti ubho atthapaṭisaṃvedino ca honti dhammapaṭisaṃvedino ca. Ime kho bhikkhave tayo atthavase sampassamānena alaṃ eva paresaṃ dhammaṃ desetun ti.
44.
Tīhi bhikkhave ṭhānehi kathā pavattanī hoti? Katamehi tīhi?
Yo dhammaṃ deseti so atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, yo dhammaṃ suṇāti so atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, yo c'; eva dhammaṃ deseti yo ca dhammaṃ suṇāti ubho atthapaṭisaṃvedino ca honti dhammapaṭisaṃvedino ca. Imehi tīhi bhikkhave ṭhānehi kathā pavattanī hotī ti.
45.
Tīṇ'; imāni bhikkhave paṇḍitapaññattāni sappurisapaññattāni. Katamāni tīṇi?
Dānaṃ bhikkhave paṇḍitapaññattaṃ sappurisapaññattaṃ, pabbajjā bhikkhave paṇḍitapaññattā sappurisapaññattā, mātāpitunnaṃ bhikkhave upaṭṭhānaṃ paṇḍitapaññattaṃ sappurisapaññattaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi paṇḍitapaññattāni sappurisapaññattāni.
Sabbhi dānaṃ upaññattaṃ ahiṃsā saññamo damo
Mātāpitu upaṭṭhānaṃ santānaṃ brahmacārinaṃ
Satam etāni ṭhānāni yāni sevetha paṇḍito
Ariyo dassanasampanno sa lokaṃ bhajate sivan ti.
46.
Yaṃ bhikkhave sīlavanto pabbajitā gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharanti tattha manussā tīhi ṭhānehi bahuṃ puññaṃ pasavanti. Katamehi tīhi?

[page 152]
152 CŪḶA-VAGGA. [III. 47.
Kāyena vācāya manasā.
Yaṃ bhikkhave sīlavanto pabbajitā gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharanti tattha manussā imehi tīhi ṭhānehi bahuṃ puññaṃ pasavantī ti.
47.
Tīṇ'; imāni bhikkhave saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇāni.
Katamāni tīṇi?
Uppādo paññāyati vayo paññāyati ṭhitassa aññathattaṃ paññāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇānī ti.
Tīṇ'; imāni bhikkhave asaṅkhatassa asaṅkhatalakkhaṇāni.
Katamāni tīṇi?
Na uppādo paññāyati na vayo paññāyati na ṭhitassa aññathattaṃ paññāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi asaṅkhatassa asaṅkhatalakkhaṇānī ti.
48.
Himavantaṃ bhikkhave pabbatarājaṃ nissāya mahāsālā tīhi ca vaḍḍhīhi vaḍḍhanti. Katamehi tīhi?
Sākhāpattapalāsena vaḍḍhanti tacapapaṭikāya vaḍḍhanti pheggusārena vaḍḍhanti. Himavantaṃ bhikkhave pabbatarājaṃ nissāya mahāsālā imāhi tīhi vaḍḍhīhi vaḍḍhanti.
Evam eva kho bhikkhave saddhaṃ kulapatiṃ nissāya antojano tīhi vaḍḍhīhi vaḍḍhati. Katamehi tīhi?
Saddhāya vaḍḍhati sīlena vaḍḍhati paññāya vaḍḍhati.
Saddhaṃ bhikkhave kulapatiṃ nissāya antojano imāhi tīhi vaḍḍhīhi vaḍḍhatī ti.
Yathā pi pabbato selo araññasmiṃ brahāvane
Taṃ rukkhaṃ upanissāya vaḍḍhante te vanaspati
Tath'; eva sīlasampannaṃ saddhaṃ kulapatim idha
Upanissāya vaḍḍhanti puttadārā ca bandhavā
Amaccā ñātisaṅghā ca ye c'; assa anujīvino

[page 153]
III. 50.] CŪḶA-VAGGA. 153
Tyāssa sīlavato sīlaṃ cāgaṃ sucaritāni ca
Passamānānukubbanti ye bhavanti vicakkhaṇā
Idha dhammaṃ caritvāna maggaṃ sugatigāminaṃ
Nandino devalokasmiṃ modanti kāmakāmino ti.
49.
Tīhi bhikkhave ṭhānehi ātappaṃ karaṇīyaṃ. Katamehi tīhi?
Anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya ātappaṃ karaṇīyaṃ, anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya ātappaṃ karaṇīyaṃ, uppannānaṃ sārīrikānaṃ vedanānaṃ dukkhānaṃ tibbānaṃ kharānaṃ kaṭukānaṃ asātānaṃ amanāpānaṃ pāṇaharānaṃ adhivāsanāya ātappaṃ karaṇīyaṃ. <Imehi tīhi bhikkhave ṭhānehi ātappaṃ karaṇīyaṃ>.
Yato kho bhikkhave bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anupādāya ātappaṃ karoti, anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya ātappaṃ karoti, uppannānaṃ sārīrikānaṃ vedanānaṃ dukkhānaṃ tibbānaṃ kharānaṃ kaṭukānaṃ asātānaṃ amanāpānaṃ pāṇaharānaṃ adhivāsanāya ātappaṃ karoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu ātāpī nipako sato sammā dukkhassa antakiriyāyā ti.
50.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato mahācoro sandhim pi chindati nillopam pi harati ekāgārikam pi karoti paripanthe pi tiṭṭhati. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave mahācoro visamanissito ca hoti gahaṇanissito ca hoti balavanissito ca hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro visamanissito hoti?
Idha bhikkhave mahācoro nadīviduggaṃ vā nissito hoti pabbatavisamaṃ vā. Evaṃ kho bhikkhave mahācoro visamanissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro gahaṇanissito hoti?
Idha bhikkhave mahācoro tiṇagahaṇaṃ vā nissito hoti rukkhagahaṇaṃ vā gedhaṃ vā mahāvanasaṇḍaṃ vā.
[page 154]
154 CŪḶA-VAGGA. [III. 50.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Evaṃ kho bhikkhave mahācoro gahaṇa-nissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro balavanissito hoti?
Idha bhikkhave mahācoro rājānaṃ vā rājamahāmattānaṃ vā nissito hoti, tassa evaṃ hoti:-- Sace maṃ koci kiñci vakkhati ime me rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṃ bhaṇissantī ti. Sace naṃ koci kiñci āha tyāssa rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṃ bhaṇanti. Evaṃ kho bhikkhave mahācoro balavanissito hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato mahācoro sandhim pi chindati nillopam pi harati ekāgārikam pi karoti paripanthe pi tiṭṭhati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato pāpabhikkhu khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito ca hoti gahaṇanissito ca balavanissito ca.
Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito hoti?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu visamena kāyakammena samannāgato hoti visamena vacīkammena samannāgato hoti visamena manokammena samannāgato hoti. Evaṃ kho bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu gahaṇanissito hoti?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu micchādiṭṭhiko hoti antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgato hoti. Evaṃ kho bhikkhave pāpabhikkhu gahaṇanissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu balavanissito hoti?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu rājānaṃ vā rājamahāmattānaṃ vā nissito hoti, tassa evaṃ hoti:-- Sace maṃ koci kiñci vakkhati ime me rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṃ bhaṇissantī ti. Sace naṃ koci kiñci āha tyāssa rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṃ bhaṇanti.
Evaṃ kho bhikkhave pāpabhikkhu balavanissito hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato pāpabhikkhu khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavatī ti.

[page 155]
III. 51.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 155
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Cūḷavaggo pañcamo.
Paṭhamo paññāsako samatto.
51.
Atha kho dve brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnā kho te brāhmaṇā Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Mayam assu bho Gotama brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'; amhā akatakalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā, ovadatu no bhavaṃ Gotamo anusāsatu no bhavaṃ Gotamo yaṃ amhākaṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti.
Taggha tumhe brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'; attha akatakalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā. Upanīyati kho ayaṃ brāhmaṇā loko jarāya vyādhinā maraṇena, evaṃ upanīyamāne kho brāhmaṇā loke jarāya vyādhinā maraṇena yo 'dha kāyena saṃyamo vācāya saṃyamo manasā saṃyamo taṃ tassa petassa tāṇañ ca lenañ ca dīpañ ca saraṇañ ca parāyanañ cā ti.
Upanīyati jīvitaṃ appam āyu
Jarūpanītassa na santi tāṇā
Etaṃ bhayaṃ maraṇe pekkhamāno
Puññāni kayirātha sukhāvahānī ti
Yo 'dha kāyena saññamo vācāya uda cetasā
Taṃ tassa petassa sukhāya hoti
Yaṃ jīvamāno pakaroti puññan ti.

[page 156]
156 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 52.
52.
Atha kho dve brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnā kho te brāhmaṇā Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Mayaṃ assu bho Gotama brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'; amhā akatakalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā, ovadatu no bhavaṃ Gotamo anusāsatu no bhavaṃ Gotamo yaṃ amhākaṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti.
Taggha tumhe brāhmaṇā jiṇṇā vuddhā mahallakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'; attha akatakalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā. Āditto kho ayaṃ brāhmaṇā loko jarāya vyādhinā maraṇena, evaṃ āditte brāhmaṇā loke jarāya vyādhinā maraṇena yo 'dha kāyena saṃyamo vācāya saṃyamo manasā saṃyamo taṃ tassa petassa tāṇañ ca lenañ ca dīpañ ca saraṇañ ca parāyanañ cā ti.
Ādittasmim agārasmiṃ yaṃ nīharati bhājanaṃ
Taṃ tassa hoti atthāya no ca yaṃ tattha ḍayhati
Evam ādīpito loko jarāya maraṇena ca
Nīhareth'; eva dānena dinnaṃ hoti sunīhataṃ.
Yo 'dha kāyena saññamo vācāya uda cetasā
Taṃ tassa petassa sukhāya hoti
Yaṃ jīvamāno pakaroti puññan ti.
53.
Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ . . . pe . . .
Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:--
Sandiṭṭhiko dhammo ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā nu kho bho Gotama sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti?
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti paravyābādhāya pi ceteti ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.

[page 157]
III. 54.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 157
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Rāge pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti na paravyābādhāya pi ceteti na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evam pi kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti . . . pe . . .
Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti paravyābādhāya pi ceteti ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Dose pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti na paravyābādhāya pi ceteti na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti . . . pe . . .
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti paravyābādhāya pi ceteti ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti na paravyābādhāya pi ceteti na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evam pi kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
54.
Atha kho aññataro brāhmaṇo paribbājako yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho brāhmaṇo paribbājako Bhagavantaṃ etad avoca:-- Sandiṭṭhiko dhammo ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā nu kho bho Gotamo sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti?
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya . . . pe (53) . . . paṭisaṃvedeti. Rāge pahīne n'; eva . . . pe (53) . . . paṭisaṃvedeti.

[page 158]
158 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 55.
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati. Rāge pahīne n'; eva kāyena duccaritaṃ carati na vācāya . . . pe . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtam pi nappajānāti.
Rāge pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Evam pi kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti . . . pe . . .
Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena . . . pe . . .
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . . ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikaṃ pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . . na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati. Mohe pahīne na kāyena duccaritaṃ na vācāya . . . pe . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtam pi nappajānāti.
Mohe pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Evaṃ kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
55.
Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Sandiṭṭhikaṃ nibbānan ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā bho Gotama sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhī ti?

[page 159]
III. 56.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 159
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti . . . pe (54) . . . ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Rāge pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti . . . pe (53) . . . na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho brāhmaṇa sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti . . . pe . . .
Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena . . . pe . . .
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . . ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . . na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho brāhmaṇa sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti . . . pe (54) . . .
Yato kho ayaṃ brāhmaṇa anavasesaṃ rāgakkhayaṃ paṭisaṃvedeti anavasesaṃ dosakkhayaṃ paṭisaṃvedeti anavasesaṃ mohakkhayaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho brāhmaṇa sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
56.
Atha kho aññataro brāhmaṇo mahāsālo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo mahāsālo Bhagavantaṃ etad avoca:
Sutaṃ me taṃ bho Gotama pubbakānaṃ brāhmaṇānaṃ vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ pubb'; assudaṃ ayaṃ loko avīci maññe phuṭo ahosi manussehi kukkuṭasampātikā gāmanigamarājadhāniyo ti.
Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ paññāyati gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti nagarā pi anagarā honti janapadā pi ajanapadā hontī ti?

[page 160]
160 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 57. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Etarahi brāhmaṇa manussā adhammarāgarattā visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā. Te adhammarāgarattā visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā tiṇhāni satthāni gahetvā aññamaññassa jīvitā voropenti. Tena bahū manussā kālaṃ karonti. Ayam pi kho brāhmaṇa hetu ayaṃ paccayo yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ paññāyati gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti nagarā pi anagarā honti janapadā pi ajanapadā honti.
Puna ca paraṃ brāhmaṇa etarahi manussā adhammarāgarattā visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā. Tesaṃ adhammarāgarattānaṃ visamalobhābhibhūtānaṃ micchādhammaparetānaṃ devo na sammā dhāraṃ anuppavecchati.
Tena dubbhikkhaṃ hoti dussassaṃ setaṭṭhikaṃ salākāvuttaṃ tena bahū manussā kālaṃ karonti. Ayam pi kho brāhmaṇa hetu ayaṃ paccayo yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ paññāyati gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti nagarā pi anagarā honti janapadā pi ajanapadā honti.
Puna ca paraṃ brāhmaṇa etarahi manussā adhammarāgarattā visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā. Tesaṃ adhammarāgarattānaṃ visamalobhābhibhūtānaṃ micchādhammaparetānaṃ yakkhā vāḷe amanusse ossajjanti. Tena bahū manussā kālaṃ karonti. Ayam pi kho brāhmaṇa hetu ayaṃ paccayo yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ paññāyati gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti nagarā pi anagarā honti janapadā pi ajanapadā honti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
57.
1. Atha kho Vacchagotto paribbājako yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Vacchagotto paribbājako Bhagavantaṃ etad avoca:-- Sutaṃ me taṃ bho Gotama samaṇo Gotamo evaṃ āha:-- Mayham eva dānaṃ dātabbaṃ na aññesaṃ dānaṃ dātabbaṃ,

[page 161]
III. 57. 1.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 161
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] mayham eva sāvakānaṃ dānaṃ dātabbaṃ na aññesaṃ sāvakānaṃ dānaṃ dātabbaṃ, mayham eva dinnaṃ mahapphalaṃ na aññesaṃ dinnaṃ mahapphalaṃ, mayham eva sāvakānaṃ dinnaṃ mahapphalaṃ na aññesaṃ sāvakānaṃ dinnaṃ mahapphalan ti. Ye te bho Gotama evam āhaṃsu samaṇo Gotamo evam āha:-- Mayham eva dānaṃ . . . pe . . . mahapphalan ti, kacci te bhoto Gotamassa vuttavādino na ca bhavantaṃ Gotamaṃ abhūtena abbhācikkhanti dhammassa cānudhammaṃ vyākaronti. Na ca koci sahadhammiko vādānupāto gārayhaṃ ṭhānam āgacchati, anabbhakkhātukāmā hi mayaṃ bhavantaṃ Gotaman ti.
Ye te Vaccha evam āhaṃsu samaṇo Gotamo evam āha:-Mayham eva dānaṃ . . . pe . . . mahapphalan ti, na me te vuttavādino abbhācikkhanti ca pana maṃ te asatā abhūtena. Yo kho Vaccha paraṃ dānaṃ dadantaṃ vāreti so tiṇṇaṃ antarāyakaro hoti tiṇṇaṃ pāripanthiko. Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Dāyakassa puññantarāyakaro hoti, paṭiggāhakānaṃ lābhantarāyakaro hoti, pubb'; eva kho pan'; assa attā khato ca hoti upahato ca. Yo kho Vaccha paraṃ dānaṃ dadantaṃ vāreti so imesaṃ tiṇṇaṃ antarāyakaro hoti tiṇṇaṃ pāripanthiko. Ahaṃ kho pana Vaccha evaṃ vadāmi:-ye pi te candanikāya vā oḷigalle vā pāṇā tatra pi yo thālidhovanaṃ vā sarāvadhovanaṃ vā chaḍḍeti -- ye tattha pāṇā te yena yāpentū ti -- tatonidānaṃ pāhaṃ Vaccha puññassa āgamaṃ vadāmi, ko pana vādo manussabhūte.
Api cāhaṃ Vaccha sīlavato dinnaṃ mahapphalaṃ vadāmi no tathā dussīle. So ca hoti pañcaṅgavippahīno pañcaṅgasamannāgato.
Katamāni pañcaṅgāni pahīnāni honti?
Kāmacchando pahīno hoti vyāpādo pahīno hoti thīnamiddhaṃ pahīnaṃ hoti uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti vicikicchā pahīnā hoti.

[page 162]
162 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 57. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Imāni pañcaṅgāni pahīnāni honti.
Katamehi pañcaṅgehi samannāgato hoti?
Asekhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekhena samādhikkhandhena samannāgato hoti, asekhena paññakkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttikkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato hoti. Imehi pañcaṅgehi samannāgato hoti.
Iti pañcaṅgavippahīne pañcaṅgasamannāgate dinnaṃ mahapphalaṃ vadāmī ti.
2. Iti kaṇhāsu setāsu rohiṇīsu harīsu vā
Kammāsāsu sarūpāsu gosu pārevatāsu vā
Yāsu kāsu ca etāsu danto jāyati puṅgavo
Dhorayho balasampanno kalyāṇajavanikkamo
Tam eva bhāre yuñjanti nāssa vaṇṇaṃ parikkhare
Evam eva manussesu yasmin kasmiñ ca jātiyaṃ
Khattiye brāhmaṇe vesse sudde caṇḍālapukkuse
Yāsu kāsu ca etāsu danto jāyati subbato
Dhammaṭṭho sīlasampanno saccavādī hirīmano
Pahīnajātimaraṇo brahmacariyassa kevalī
Pannabhāro visaṃyutto katakicco anāsavo
Pāragū sabbadhammānaṃ anupādāya nibbuto
Tasmiṃ yeva viraje khette vipulā hoti dakkhiṇā
Bālā ca avijānantā dummedhā assutāvino
Bahiddhā dadanti dānā na hi sante upāsare
Ye ca sante upāsenti sappaññe dhīrasammate
Saddhā ca tesaṃ sugate mūlajātā patiṭṭhitā
Devalokañ ca te yanti kule vā idha jāyare
Anupubbena nibbānaṃ adhigacchanti paṇḍitā ti.

[page 163]
III. 58. 2.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 163
58.
1. Atha kho Tikaṇṇo brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ saddhiṃ . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Tikaṇṇo brāhmaṇo Bhagavato sammukhā tevijjānaṃ sudaṃ brāhmaṇānaṃ vaṇṇaṃ bhāsati: -- Evam pi tevijjā brāhmaṇā, iti pi tevijjā brāhmaṇā ti.
Yathākathaṃ pana brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpentī ti?
Idha bho Gotama brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahāyugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ti. Evaṃ kho bho Gotama brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpentī ti.
Aññathā kho brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpenti, aññathā ca pana ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Yathākathaṃ pana bho Gotama ariyassa vinaye tevijjo hoti. Sādhu me bhavaṃ Gotamo tathā dhammaṃ desetu yathā ariyasse vinaye tevijjo hotī ti.
Tena hi brāhmaṇa suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi bhāsissāmī ti.
2. Evaṃ bho ti kho Tikaṇṇo brāhmaṇo Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:
Idha brāhmaṇa bhikkhu vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati, vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja viharati, pītiyā ca virāgā upekhako ca viharati sato sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṃvedeti yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti upekhako satimā sukhavihārī ti tatiyajjhānaṃ upasampajja viharati, sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb'; eva somanassadomanassānaṃ atthagamā adukkhamasukhaṃ upekhāsatiparisuddhiṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viharati.

[page 164]
164 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 58. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
3. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati -- seyyathīdaṃ ekam pi jātiṃ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsati pi jātiyo tiṃsati pi jātiyo cattārīsam pi jātiyo paññāsam pi jātiyo jātisatam pi jātisahassam pi jātisatasahassam pi aneke pi saṃvaṭṭakappe aneke pi vivaṭṭakappe aneke saṃvaṭṭavivaṭṭakappe -- amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo {evamāhāro} evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno ti. Iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Ayam assa paṭhamā vijjā adhigatā hoti, avijjā vigatā vijjā uppannā, tamo vigato āloko uppanno, yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
4. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte sattānaṃ cutupapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne. Hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti -ime vā pana bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā -- ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā,

[page 165]
III. 58. 6.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 165
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] te kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā ti; so iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne. Hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti.
Ayam assa dutiyā vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā uppannā tamo vigato āloko uppanno yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
5. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ dukkhasamudayo ti . . . ayaṃ dukkhanirodho ti . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti, ime āsavā ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Tassa evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavā pi cittaṃ vimuccati bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati avijjāsavā pi cittaṃ vimuccati, vimuttasmiṃ vimuttam iti ñāṇaṃ hoti, khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā ti pajānāti. Ayam assa tatiyā vijjā adhigatā hoti, avijjā vigatā vijjā uppannā, tamo vigato āloko uppanno, yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ti.
6. Anuccāvacasīlassa nipakassa ca jhāyino.
Cittaṃ yassa vasībhūtaṃ ekaggaṃ susamāhitaṃ
Taṃ ve tamonudaṃ dhīraṃ tevijjaṃ maccuhāyinaṃ
Hitaṃ devamanussānaṃ āhu saccapahāyinaṃ
Tīhi vijjāhi sampannaṃ asammūḷhavihārinaṃ
Buddham antimasarīraṃ taṃ namassanti Gotamaṃ
Pubbenivāsaṃ yo vedī saggāpāyañ ca passati
Atho jātikkhayaṃ patto abhiññāvosito muni
Etāhi tīhi vijjāhi tevijjo hoti brāhmaṇo
Tam ahaṃ vadāmi tevijjaṃ nāññaṃ lapitalāpanan ti.

[page 166]
166 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 59. 1.
Evaṃ kho brāhmaṇa ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Aññathā bho Gotama brāhmaṇānaṃ tevijjo aññathā ca pana ariyassa vinaye tevijjo hoti. Imassa ca bho Gotama ariyassa vinaye tevijjassa brāhmaṇānaṃ tevijjo kalaṃ nāgghati soḷasiṃ. Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . .
Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
59.
1. Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Yass'; assu bho Gotama yañño vā saddhaṃ vā thālipāko vā deyyadhammaṃ vā tevijjesu brāhmaṇesu dānaṃ dadeyyā ti?
Yathākathaṃ pana brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpentī ti.
Idha pana bho Gotama brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahāyugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ti. Evaṃ kho bho Gotama brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpentī ti.
Aññathā bho brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpenti aññathā ca pana ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Yathākathaṃ bho Gotama ariyassa vinaye tevijjo hoti.
Sādhu me bhavaṃ Gotamo tathā dhammaṃ desetu yathā ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Tena hi brāhmaṇa suṇāhi. Sādhukaṃ manasikarohi bhāsissāmī ti.
Evaṃ bho ti kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:
2. Idha pana brāhmaṇa bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . . catutthajjhānaṃ upasampajja viharati.
So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmeti.

[page 167]
III. 59. 4.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 167
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] So anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati -- seyyathīdaṃ ekam pi jātiṃ dve pi jātiyo . . . pe . . . Iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Ayam assa paṭhamā vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā uppannā tamo vigato āloko uppanno yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
3. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte sattānaṃ cutupapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamanussakena . . . pe . . . yathākammūpage satte pajānāti. Ayam assa dutiyā vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā uppannā tamo vigato āloko uppanno yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
4. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti.
Tassa evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavā pi cittaṃ vimuccati bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati avijjāsavā pi cittaṃ vimuccati, vimuttasmiṃ vimuttam iti ñāṇaṃ hoti, khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā ti pajānāti. Ayam assa tatiyā vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā uppannā tamo vigato āloko uppanno yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ti.
Yo sīlabbatasampanno pahitatto samāhito
Cittaṃ yassa vasībhūtaṃ ekaggaṃ susamāhitaṃ
Pubbenivāsaṃ yo vedī saggāpāyañ ca passati
Atho jātikkhayaṃ patto abhiññāvosito muni

[page 168]
168 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 60. 1.
Etāhi tīhi vijjāhi tevijjo hoti brāhmaṇo
Tam ahaṃ vadāmi tevijjaṃ nāññaṃ lapitalāpanan ti.
Evam eva kho brāhmaṇa ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Aññathā bho Gotama brāhmaṇānaṃ tevijjo aññathā ca pana ariyassa vinaye tevijjo hoti. Imassa ca bho Gotama ariyassa vinaye tevijjassa brāhmaṇānaṃ tevijjo kalaṃ nāgghati soḷasiṃ. Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
60.
1. Atha kho Saṅgāravo brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno Saṅgāravo brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Mayam assu bho Gotama brāhmaṇā nāma yaññaṃ yajāma pi yajāpema pi. Tatra bho Gotama yo c'; eva yajati yo ca yajāpeti sabbe te anekasārīrikaṃ puññapaṭipadaṃ paṭipannā honti yadidaṃ yaññādhikaraṇaṃ. Yo panāyaṃ bho Gotama yassa vā tassa vā kulā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito ekam attānaṃ dameti ekam attānaṃ sameti ekam attānaṃ parinibbāpeti. Evam assāyaṃ ekasārīrikaṃ puññapaṭipadaṃ paṭipanno hoti yadidaṃ pabbajjādhikaraṇan ti.
Tena hi brāhmaṇa taṃ yev'; ettha paṭipucchissāmi, yathā te khameyya tathā naṃ vyākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi brāhmaṇa? Idha Tathāgato loke uppajjati arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho Bhagavā. So evam āha -- ethāyaṃ maggo ayaṃ paṭipadā yathā paṭipanno aham anuttaraṃ brahmacariyogadhaṃ sayam abhiññā sacchikatvā pavedemi. Etha tumhe pi tathā paṭipajjatha yathā paṭipannā tumhe pi anuttaraṃ brahmacariyogadhaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathā ti. Iti ayaṃ c'; eva satthā dhammaṃ deseti pare ca tathattāya paṭipajjanti.

[page 169]
III. 60. 2.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 169
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Tāni kho pana honti anekāni pi satāni anekāni pi sahassāni anekāni pi satasahassāni. Taṃ kiṃ maññasi brāhmaṇa? Iccāyaṃ evaṃ sante ekasārīrikā vā puññapaṭipadā hoti anekasārīrikā vā yadidaṃ pabbajjādhikaraṇan ti?
Iccāyam pi bho Gotama evaṃ sante anekasārīrikā puññapaṭipadā hoti yadidaṃ pabbajjādhikaraṇan ti.
2. Evaṃ vutte āyasmā Ānando Saṅgāravaṃ brāhmaṇam etad avoca:-- Imāsaṃ te brāhmaṇa dvinnaṃ paṭipadānaṃ katamā paṭipadā khamati appaṭṭhatarā ca appasamārambhatarā ca mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā ti?
Evaṃ vutte Saṅgāravo brāhmaṇo āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:-- Seyyathāpi bhavaṃ Gotamo bhavañ c'; Ānando ete me pujjā ete me pāsaṃsā ti.
Dutiyam pi kho āyasmā Ānando Saṅgāravaṃ brāhmaṇaṃ etad avoca:-- Na kho tyāhaṃ brāhmaṇa evaṃ pucchāmi -ke vā te pujjā ke vā te pāsaṃsā ti. Evañ ca kho tyāhaṃ brāhmaṇa pucchāmi -- imāsaṃ te brāhmaṇa dvinnaṃ paṭipadānaṃ katamā paṭipadā khamati appaṭṭhatarā ca appasamārambhatarā ca mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā ti?
Dutiyam pi kho Saṅgāravo brāhmaṇo āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:-- Seyyathāpi bhavaṃ Gotamo bhavañ c'; Ānando ete me pujjā ete me pāsaṃsā ti.
Tatiyam pi kho āyasmā Ānando Saṅgāravaṃ brāhmaṇaṃ etad avoca:-- Na kho tyāhaṃ brāhmaṇa evaṃ pucchāmi -- ke vā te pujjā ke vā te pāsaṃsā ti. Evañ ca kho tyāhaṃ brāhmaṇa pucchāmi -- imāsan te brāhmaṇa dvinnaṃ paṭipadānaṃ katamā paṭipadā khamati appaṭṭhatarā ca appasamārambhatarā ca mahāpphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā ti?
Tatiyam pi kho Saṅgāravo brāhmaṇo āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:-- Seyyathāpi bhavaṃ Gotamo bhavañ c'; Ānando ete me pujjā ete me pāsaṃsā ti.

[page 170]
170 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 60. 3.
3. Atha kho Bhagavato etad ahosi:-- Yāva tatiyam pi kho Saṅgāravo brāhmaṇo Ānandena sahadhammikaṃ pañhaṃ puṭṭho saṃsādeti no vissajjeti, yan nūnāhaṃ parimoceyyan ti.
Atha kho Bhagavā Saṅgāravaṃ brāhmaṇaṃ etad avoca.
Kā nu 'jja brāhmaṇa rājantepure rājaparisāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ antarā kathā udapādī ti?
Ayaṃ khvajja bho Gotama rājantepure rājaparisāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ antarā kathā udapādi -Pubbassudaṃ appatarā c'; eva bhikkhū ahesuṃ bahutarā ca uttarimanussadhammā iddhipāṭihāriyaṃ dassesuṃ, etarahi kho bahutarā c'; eva bhikkhū appatarā ca uttarimanussadhammā iddhipāṭihāriyaṃ dassentī ti. Ayaṃ khvajja bho Gotama rājantepure rājaparisāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ antarā kathā udapādī ti.
4. Tīṇi kho imāni brāhmaṇa pāṭihāriyāṇi. Katamāni tīṇi?
Iddhipāṭihāriyaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ anusāsanīpāṭihāriyaṃ.
Katamañ ca brāhmaṇa iddhipāṭihāriyaṃ?
Idha brāhmaṇa ekacco anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti -- eko pi hutvā bahudhā hoti, bahudhā pi hutvā eko hoti, āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ, tirokuḍḍaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno va gacchati seyyathāpi ākāse, paṭhaviyā pi ummujja-nimujjaṃ karoti seyyathāpi udake, udake pi abhijjamāno gacchati seyyathāpi paṭhaviyaṃ, ākāse pi pallaṅkena kamati seyyathāpi pakkhisakuṇo, ime pi candimasuriye evaṃ mahiddhike evaṃ mahānubhāve pāṇinā parimasati parimajjati, yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ vatteti.
Idaṃ vuccati brāhmaṇa iddhipāṭihāriyaṃ.
5. Katamañ ca brāhmaṇa ādesanāpāṭihāriyaṃ?
Idha brāhmaṇa ekacco nimittena ādisati, evam pi te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti. So bahuñ ce pi ādisati, tath'; eva taṃ hoti no aññathā.
Idha pana brāhmaṇa ekacco na h'; eva kho nimittena ādisati, api ca kho manussānaṃ vā amanussānaṃ vā devatānaṃ vā saddaṃ sutvā ādisati,

[page 171]
III. 60. 6.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 171
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] evam pi te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti. So bahuñ ce pi ādisati tath'; eva taṃ hoti no aññathā.
Idha pana brāhmaṇa ekacco na h'; eva kho nimittena ādisati na pi manussānaṃ vā amanussānaṃ vā devatānaṃ vā saddaṃ sutvā ādisati, api ca kho vitakkayato vicārayato vitakkavipphārasaddaṃ sutvā ādisati, evam pi kho te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti. So bahuñ ce pi ādisati tath'; eva taṃ hoti no aññathā.
Idha pana brāhmaṇa ekacco na h'; eva kho nimittena ādisati na pi manussānaṃ vā amanussānaṃ vā devatānaṃ vā saddaṃ sutvā ādisati na pi vitakkayato na pi vicārayato na vitakkavipphārasaddaṃ sutvā ādisat, api ca kho avitakkaṃ avicāraṃ samādhiṃ samāpannassa citasā ceto paricca pajānāti, yathā imassa bhoto manosaṅkhāre paṇihitā imassa cittassa anantarā amun nāma vitakkaṃ vitakkissatī ti. So bahuñ ce pi ādisati tath'; eva taṃ hoti no aññathā. Idaṃ vuccati brāhmaṇa ādesanāpāṭihāriyaṃ.
6. Katamañ ca brāhmaṇa anusāsanīpāṭihāriyaṃ?
Idha brāhmaṇa ekacco evam anusāsati:-- Evaṃ vitakketha mā evaṃ vitakkayittha, evaṃ manasikarotha mā evaṃ manasākattha, idaṃ pajahatha idaṃ upasampajja viharathā ti.
Idaṃ vuccati brāhmaṇa anusāsanīpāṭihāriyaṃ. Imāni kho brāhmaṇa tīṇi pāṭihāriyāni.
Imesan te brāhmaṇa tiṇṇaṃ pāṭihāriyānaṃ katamaṃ pāṭihāriyaṃ khamati abhikkantatarañ ca paṇītatarañ cā ti?
Tatra bho Gotama yaṃ idaṃ pāṭihāriyaṃ -- idh'; ekacco anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti . . . pe . . . yāva brahmalokā kāyena vasaṃ vatteti -- idaṃ bho Gotama pāṭihāriyaṃ yo ca naṃ karoti so ca naṃ paṭisaṃvedeti, yo ca naṃ karoti tassa c'; eva taṃ hoti. Idam eva bho Gotama pāṭihāriyaṃ māyāsahadhammarūpaṃ viya khāyati. Yam pi idaṃ bho Gotama pāṭihāriyaṃ -- idh'; ekacco nimittena ādisati . . . pe . . . devatānaṃ saddaṃ sutvā . . . pe . . . vitakkavipphārasaddaṃ sutvā . . . pe . . . cetasā ceto paricca pajānāti . . . pe . . . idam pi bho Gotama pāṭihāriyaṃ yo ca naṃ karoti so ca naṃ paṭisaṃvedeti,

[page 172]
172 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 60. 7.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] yo ca naṃ karoti tassa c'; eva taṃ hoti. Idam pi bho Gotama pāṭihāriyaṃ māyāsahadhammarūpaṃ viya khāyati. Yañ ca kho idaṃ bho Gotama pāṭihāriyaṃ -- idh'; ekacco evaṃ anusāsati . . . pe . . . viharathā ti -- idaṃ me bho Gotama pāṭihāriyaṃ khamati imesaṃ tiṇṇaṃ pāṭihāriyānaṃ abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca. Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama yāva subhāsitaṃ c'; idaṃ bhotā Gotamena. Imehi ca mayaṃ tīhi pāṭihāriyehi samannāgataṃ bhavantaṃ Gotamaṃ dhārema.
Bhavañ hi Gotamo anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti . . . pe . . . yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ vatteti.
Bhavañ hi Gotamo avitakkaṃ avicāraṃ samādhiṃ samāpannassa cetasā ceto paricca pajānāti yathā imassa bhoto manosaṅkhārā paṇihitā imassa cittassa anantarā amun nāma vitakkaṃ vitakkissatī ti. Bhavañ hi Gotamo evaṃ anusāsati evaṃ vitakketha mā evaṃ vitakkayittha evaṃ manasikarotha mā evaṃ manasākattha idaṃ pajahatha idaṃ upasampajja viharathā ti.
7. Addhā kho tyāhaṃ brāhmaṇa āsajja upanīya-vācā bhāsitā, api ca tyāhaṃ vyākarissāmi. Ahaṃ hi brāhmaṇa anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhomi . . . pi . . . yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ vattemi. Ahaṃ hi brāhmaṇa avitakkaṃ avicāraṃ samādhiṃ samāpannassa cetasā ceto paricca pajānāmi yathā imassa bhoto manosaṅkhārā paṇihitā imassa cittassa anantarā amun nāma vitakkaṃ vitakkissatī ti. Ahaṃ brāhmaṇa evaṃ anusāsāmi:-- evaṃ vitakketha mā evaṃ vitakkayittha evaṃ manasikarotha mā evaṃ manasākattha idaṃ pajahatha idaṃ upasampajja viharathā ti.
Atthi pana bho Gotama añño ekabhikkhu pi yo imehi tīhi pāṭihāriyehi samannāgato aññatra bhotā Gotamenā ti?
Na kho brāhmaṇa ekaṃ yeva sataṃ na dve satāni na tīṇi satāni na cattāri satāni na pañca satāni atha kho bhiyyo va ye bhikkhū imehi tīhi pāṭihāriyehi samannāgatā ti.
Kahaṃ pana bho Gotama etarahi te bhikkhū viharantī ti?

[page 173]
III. 61. 2.] MAHĀ-VAGGA. 173
Imasmiṃ yeva kho brāhmaṇa bhikkhusaṅghe ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama abhikkantaṃ bho Gotama.
Seyyathāpi bho Gotama nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintīti, evam eva bhotā Gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotama dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
Brāhmaṇavaggo paṭhamo.
61.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave titthāyatanāni yāni paṇḍitehi samanuyuñjiyamānāni samanugāhiyamānāni samanubhāsiyamānāni param pi gantvā akiriyāya saṇṭhahanti. Katamāni tīṇi?
Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ pubbe katahetū ti. Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ issaranimmānahetū ti. Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ ahetu-appaccayā ti.
2. Tatra bhikkhave ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ pubbe katahetū ti -- tyāhaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadāmi:-Saccaṃ kira tumhe āyasmanto evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ pubbe katahetū ti?
Te ce me evaṃ puṭṭhā āmā ti paṭijānanti.

[page 174]
174 MAHĀ-VAGGA. [III. 61. 3.
Tyāhaṃ evaṃ vadāmi:-- Tena h'; āyasmanto pāṇātipātino bhavissanti pubbe katahetu, adinnādāyino bhavissanti pubbe katahetu, abrahmacārino bhavissanti pubbe katahetu, musāvādino bhavissanti pubbe katahetu, pisuṇāvācā bhavissanti pubbe katahetu, pharusāvācā bhavissanti pubbe katahetu, samphappalāpino bhavissanti pubbe katahetu, abhijjhāluno bhavissanti pubbe katahetu, vyāpannacittā bhavissanti pubbe katahetu, micchādiṭṭhikā bhavissanti pubbe katahetu. Pubbe kataṃ kho pana bhikkhave sārato paccāgacchataṃ na hoti chando vā vāyāmo vā idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyan ti. Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāne muṭṭhasatīnaṃ anārakkhānaṃ viharataṃ na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo.
Ayaṃ kho me bhikkhave tesu samaṇabrāhmaṇesu evaṃvādīsu evaṃdiṭṭhīsu paṭhamo sahadhammiko niggaho hoti.
3. Tatra bhikkhave ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ issaranimmānahetū ti tyāhaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadāmi: -- Saccaṃ kira tumhe āyasmanto evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ issaranimmānahetū ti?
Te ce me evaṃ puṭṭhā āmā ti paṭijānanti.
Tyāhaṃ evaṃ vadāmi:-- Tena h'; āyasmanto pāṇātipātino bhavissanti issaranimmānahetu . . . pe . . . micchādiṭṭhino bhavissanti issaranimmānahetu. Issaranimmānānaṃ kho pana bhikkhave sārato paccāgacchataṃ na hoti chando vā vāyāmo vā idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyan ti.
Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāne muṭṭhasatīnaṃ anārakkhānaṃ viharataṃ na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo.
Ayaṃ kho me bhikkhave tesu samaṇabrāhmaṇesu evaṃvādīsu evaṃdiṭṭhīsu dutiyo sahadhammiko niggaho hoti.

[page 175]
III. 61. 6.] MAHĀ-VAGGA. 175
4. Tatra bhikkhave ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ ahetu-appaccayā ti -- tyāhaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadāmi:-Saccaṃ kira tumhe āyasmanto evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā asukhamadukkhaṃ vā sabbaṃ taṃ ahetuappaccayā ti?
Te ce me evaṃ puṭṭhā āmā ti paṭijānanti.
Tyāhaṃ evaṃ vadāmi:-- tena h'; āyasmanto pāṇātipātino bhavissanti ahetu-appaccayā . . . pe . . . micchādiṭṭhino bhavissanti ahetu-appaccayā. Ahetu-appaccayā kho pana bhikkhave sārato paccāgacchataṃ na hoti chando vā vāyāmo vā idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyan ti. Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāne muṭṭhasatīnaṃ anārakkhānaṃ viharataṃ na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo.
Ayaṃ kho me bhikkhave tesu samaṇa-brāhmaṇesu evaṃvādīsu evaṃdiṭṭhīsu tatiyo sahadhammiko niggaho hoti. Imāni kho bhikkhave tīṇi titthāyatanāni yāni tāni paṇḍitehi samanuyuñjiyamānāni samanugāhiyamānāni samanubhāsiyamānāni param pi gantvā akiriyāya saṇṭhahanti.
5. Ayaṃ kho pana bhikkhave mayā dhammo desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi. Katamo ca bhikkhave mayā dhammo desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi?
Imā cha dhātuyo ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhi. Imāni cha phassāyatanānī ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhi. Ime aṭṭhārasa manopavicārā ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhi. Imāni cattāri ariyasaccānī ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhi.
6. Imā cha dhātuyo ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ. Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Cha-y-imā bhikkhave dhātuyo:

[page 176]
176 MAHĀ-VAGGA. [III. 61. 7.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] -- paṭhavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu ākāsadhātu viññāṇadhātu. Imā cha dhāyuto ti bhikkhave mayā dhammo desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī ti -iti yaṃ taṃ vuttaṃ idaṃ etaṃ paṭicca vuttaṃ.
7. Imāni cha phassāyatanānī ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ.
Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Cha-y-imāni bhikkhave phassāyatanāni:-- cakkhuphassāyatanaṃ sotaphassāyatanaṃ ghānaphassāyatanaṃ jivhāphassāyatanaṃ kāyaphassāyatanaṃ manophassāyatanaṃ. Imāni cha phassāyatanānī ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti yan taṃ vuttaṃ idaṃ etaṃ paṭicca vuttaṃ.
8. Ime aṭṭhārasa manopavicārā ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ.
Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati domanasaṭṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati upekhāṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati, sotena saddaṃ sutvā . . . pe . . . ghānena gandhaṃ ghāyitvā . . . pe . . . jivhāya rasaṃ sāyitvā . . . pe . . . kāyena phoṭṭhabbaṃ phussitvā . . . pe . . . manasā dhammaṃ viññāya . . . pe . . . somanassaṭṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati domanassaṭṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati upekhāṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati. Ime aṭṭhārasa manopavicārā ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti yan taṃ vuttaṃ idam etaṃ paṭicca vuttaṃ.
9. Imāni cattāri ariyasaccānī ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ.
Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Channaṃ bhikkhave dhātūnaṃ upādāya gabbhassāvakkanti hoti okkantiyā sati nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā. Vediyamānassa kho panāhaṃ bhikkhave idaṃ dukkhan ti paññāpemi ayaṃ dukkhasamudayo ti paññāpemi ayaṃ dukkhanirodho ti paññāpemi ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti paññāpemi.
10. Katamañ ca bhikkhave dukkhaṃ ariyasaccaṃ?
Jāti pi dukkhā jarā pi dukkhā vyādhi pi dukkhā maraṇaṃ pi dukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā pi dukkhā yam p'; icchaṃ na labhati tam pi dukkhaṃ saṅkhittena pañc'; upādānakkhandhā dukkhā.

[page 177]
III. 61. 13.] MAHĀ-VAGGA. 177
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
11. Katamañ ca bhikkhave dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ?
Avijjā-paccayā saṅkhārā, saṅkhārā-paccayā viññāṇaṃ, viññāṇa-paccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpa-paccayā saḷāyatanaṃ, salāyatana-paccayā phasso, phassa-paccayā vedanā, vedanā-paccayā taṇhā, taṇhā-paccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhava-paccayā jāti, jāti-paccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā sambhavanti. Evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ.
12. Katamañ ca bhikkhave dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ?
Avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho, nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho, saḷāyatananirodhā phassanirodho, phassanirodhā vedanānirodho, vedanānirodhā taṇhānirodho, taṇhānirodhā upādānanirodho, upādānanirodhā bhavanirodho, bhavanirodhā jātinirodho, jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā nirujjhanti. Evaṃ etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ.
13. Katamañ ca bhikkhave dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ?
Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.
Imāni cattāri ariyasaccānī ti bhikkhave mayā dhammo desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī ti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ idaṃ etaṃ paṭicca vuttan ti.

[page 178]
178 MAHĀ-VAGGA. [III. 62. 1.
62.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave amātāputtikāni bhayānī ti assutavā puthujjano bhāsati. Katamāni tīṇi?
Hoti so bhikkhave samayo yaṃ mahā-aggidāho vuṭṭhāti.
Mahā-aggidāhe kho pana bhikkhave vuṭṭhite tena gāmā pi ḍayhanti nigamā pi ḍayhanti nagarā pi ḍayhanti. Gāmesu pi ḍayhamānesu nigamesu pi ḍayhamānesu nagaresu pi ḍayhamānesu tattha mātā pi puttaṃ na paṭilabhati putto pi mātaraṃ na paṭilabhati. Idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
2. Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ mahāmegho vuṭṭhāti. Mahāmeghe kho pana bhikkhave vuṭṭhite mahā-udakavāhako sañjāyati. Mahā-udakavāhake sañjāte tena gāmā pi vuyhanti nigamā pi vuyhanti nagarā pi vuyhanti. Gāmesu pi vuyhamānesu nigamesu pi vuyhamānesu nagaresu pi vuyhamānesu tattha mātā pi puttaṃ na paṭilabhati putto pi mātaraṃ na paṭilabhati. Idam bhikkhave dutiyaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
3. Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ bhayaṃ hoti aṭavi-saṅkhepo cakkasamārūḷhā janapadā pariyāyanti.
Bhaye kho pana bhikkhave sati aṭavisaṅkhepe cakkasamārūḷhesu janapadesu pariyāyantesu tattha mātā pi puttaṃ na paṭilabhati putto pi mātaraṃ na paṭilabhati. Idaṃ bhikkhave tatiyaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
Imāni kho bhikkhave tīṇi amātāputtikāni bhayānī ti assutavā puthujjano bhāsati.
4. Tāni kho pan'; imāni bhikkhave tīṇi samātāputtikāni yeva bhayāni amātāputtikāni yeva bhayānī ti assutavā puthujjano bhāsati. Katamāni tīṇi?
Hoti so bhikkhave samayo yaṃ mahā-aggidāho vuṭṭhāti.
Mahā-aggidāhe kho pana bhikkhave vuṭṭhite tena gāmā pi ḍayhanti nigamā pi ḍayhanti nagarā pi ḍayhanti. Gāmesu pi ḍayhamānesu nigamesu pi ḍayhamānesu nagaresu pi ḍayhamānesu hoti so samayo yaṃ kadāci karahaci mātā pi puttaṃ paṭilabhati putto pi mātaraṃ paṭilabhati.

[page 179]
III. 62. 5.] MAHĀ-VAGGA. 179
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ samātāputtikaṃ yeva bhayaṃ amātāputtikaṃ yeva bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ mahāmegho vuṭṭhāti . . . pe (2) . . . nagaresu pi vuyhamānesu hoti so samayo yaṃ kadāci karahaci mātā pi puttaṃ paṭilabhati putto pi mātaraṃ paṭilabhati.
Idaṃ kho pana bhikkhave dutiyaṃ samātāputtikaṃ yeva bhayaṃ amātāputtikaṃ bhayanti assutavā puthujjano bhāsati.
Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ bhayaṃ hoti aṭavisaṅkhepo cakkasamārūḷhā janapadā pariyāyanti.
Bhaye kho pana bhikkhave sati aṭavisaṅkhepe cakkasamārūḷhesu janapadesu pariyantesu hoti so samayo yaṃ kadāci karahaci mātā pi puttaṃ paṭilabhati putto pi mātaraṃ paṭilabhati. Idaṃ bhikkhave tatiyaṃ samātāputtikaṃ yeva bhayaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
Imāni kho bhikkhave tīṇi samātāputtikāni yeva bhayāni amātāputtikāni bhayānī ti assutavā puthujjano bhāsati.
5. Tīṇ'; imāni bhikkhave amātāputtikāni bhayāni. Katamāni tīṇi?
Jarābhayaṃ vyādhibhayaṃ maraṇabhayaṃ.
Na bhikkhave mātā puttaṃ jīramānaṃ evaṃ labhati:-Ahaṃ jīrāmi mā me putto jīrī ti. Putto vā pana mātaraṃ jīramānaṃ na evaṃ labhati:-- Ahaṃ jīrāmi mā me mātā jīrī ti.
Na bhikkhave mātā puttaṃ vyādhiyamānam evaṃ labhati: -- Ahaṃ vyādhiyyāmi mā me putto vyādhiyyī ti. Putto vā pana mātaraṃ vyādhiyamānaṃ na evaṃ labhati:-- ahaṃ vyādhiyyāmi mā me mātā vyādhiyyī ti.
Na bhikkhave mātā puttaṃ miyyamānaṃ evaṃ labhati:-Ahaṃ miyyāmi mā me putto miyyī ti. Putto vā pana mātaraṃ miyyamānaṃ na evaṃ labhati:-- ahaṃ miyyāmi mā me mātā miyyī ti. Imāni kho bhikkhave tīṇi amātāputtikāni bhayānī ti.

[page 180]
180 MAHĀ-VAGGA. [III. 62. 6.
6. Atthi bhikkhave maggo atthi paṭipadā imesañ ca tiṇṇaṃ samātāputtikānaṃ bhayānaṃ imesañ ca tiṇṇaṃ amātāputtikānaṃ bhayānaṃ pahānāya samatikkamāya saṃvattanti. Katamo ca bhikkhave maggo katamā paṭipadā imesañ ca tiṇṇaṃ samātāputtikānaṃ bhayānaṃ imesañ ca tiṇṇaṃ amātāputtikānaṃ bhayānaṃ pahānāya samatikkamāya saṃvattanti?
Ayam eva maggo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Ayaṃ kho bhikkhave maggo ayaṃ paṭipadā imesañ ca tiṇṇaṃ samātāputtikānaṃ bhayānaṃ imesañ ca tiṇṇaṃ amātāputtikānaṃ bhayānaṃ pahānāya samatikkamāya saṃvattantī ti.
63.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena Venāgapuraṃ nāma Kosalānaṃ brāhmaṇagāmo tad avasari.
Venāgapurikā brāhmaṇagahapatikā samaṇo khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Venāgapuram anuppatto. Taṃ kho pana Bhagavantaṃ Gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato -- iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ Buddho Bhagavā. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti ādi kalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī ti.
2. Atha kho Venāgapurikā brāhmaṇa-gahapatikā yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā appekacce Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu,

[page 181]
III. 63. 4.] MAHĀ-VAGGA. 181
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] appekacce yena Bhagavā ten'; añjaliṃ paṇāmetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce nāmagottaṃ sāvetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce tuṇhībhūtā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Ekamantaṃ nisinno kho Venāgapuriko Vacchagotto brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:--
3. Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama yāvañ c'; idaṃ bhoto Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto. Seyyathāpi bho Gotama sāradaṃ bhadarapaṇḍuṃ parisuddhaṃ hoti pariyodātaṃ evam eva bhoto Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto. Seyyathāpi bho Gotama tālapakkaṃ sampati-bandhanā muttaṃ parisuddhaṃ hoti pariyodātaṃ evam eva bhoto Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto. Seyyathāpi bho Gotama nekkhaṃ jambonadaṃ dakkhakammāraputtasuparikammakataṃ kusalasampahaṭṭhaṃ paṇḍukambale nikkhittaṃ bhāsate ca tapate ca virocati ca, evam eva bhoto Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto. Yāni nūna tāni bho Gotam a uccāsayanamahāsayanāni -- seyyathīdaṃ āsandi pallaṅko goṇako cittakā paṭikā paṭalikā tūlikā vikatikā uddalomī ekantalomī kaṭṭhissaṃ koseyyaṃ kuttakaṃ hatthattharaṃ assattharaṃ rathattharaṃ ajinappaveṇi kadalimigapavarapaccattharaṇaṃ sa-uttaracchadaṃ ubhatolohitakūpadhānaṃ -- evarūpānaṃ nūna bhavaṃ Gotamo uccāsayanamahāsayanānaṃ nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
4. Yāni kho pana tāni brāhmaṇa uccāsayanamahāsayanāni, seyyathīdaṃ āsandi . . . pe . . . ubhatolohitakūpadhānaṃ, dullabhāni tāni pabbajitānaṃ laddhā ca na kappanti.
Tīṇi kho imāni brāhmaṇa uccāsayanamahāsayanāni yesāhaṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī. Katamāni tīṇi?

[page 182]
182 MAHĀ-VAGGA. [III. 63. 5.
Dibbaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ brahmaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ ariyaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ. Imāni kho brāhmaṇa tīṇi uccāsayanamahāsayanāni yesāhaṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
5. Katamaṃ pana taṃ bho Gotama dibbaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassa bhavaṃ Gotamo etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
Idhāhaṃ brāhmaṇa yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharāmi so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisāmi. So pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vanaṃtaṃ yeva pacārayāmi. So yad eva tattha honti tiṇāni vā paṇṇāni vā tāni ekajjhaṃ saṃharitvā nisīdāmi pallaṅkaṃ ābhuñjitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharāmi. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja viharāmi. Pītiyā ca virāgā upekhako ca viharāmi sato sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṃvedemi yan taṃ ariyā ācikkhanti upekhako satimā sukhavihārī ti tatiyajjhānaṃ upasampajja viharāmi. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb'; eva somanassadomanassānaṃ atthagamā adukkhamasukhaṃ upekhā-sati-parisuddhaṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viharāmi.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto caṅkamāmi dibbo me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hoti. So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto tiṭṭhāmi dibbaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye ṭhānaṃ hoti.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto nisīdāmi dibbaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye āsanaṃ hoti. So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto seyyaṃ kappemi dibbaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye uccāsayanamahāsayanaṃ hoti. Idaṃ kho taṃ brāhmaṇa dibbaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassāhaṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.

[page 183]
III. 63. 6.] MAHĀ-VAGGA. 183
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama! Ko c'; añño evarūpassa dibbassa uccāsayanamahāsayanassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī aññatra bhotā Gotamena?
6. Katamaṃ pana taṃ bho Gotama brahmaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassa bhavaṃ Gotamo etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti?
Idhāhaṃ brāhmaṇa yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharāmi so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisāmi.
So pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vanaṃtaṃ yeva pacārayāmi. So yad eva tattha honti tiṇāni vā paṇṇāni vā tāni ekajjhaṃ saṃharitvā nisīdāmi pallaṅkaṃ ābhuñjitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā, so mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharāmi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthiṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharāmi. Karuṇāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ . . . pe . . . muditāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ . . . pe . . . upekhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharāmi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekhā-sahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharāmi.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto caṅkamāmi brahmo me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hoti.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto tiṭṭhāmi . . . pe . . . nisīdāmi . . . pe . . . seyyaṃ kappemi brahmaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye uccāsayanamahāsayanaṃ hoti. Idaṃ kho taṃ brāhmaṇa brahmaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassāhaṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.

[page 184]
184 MAHĀ-VAGGA. [III. 63. 7.
Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama! Ko c'; añño evarūpassa brahmassa uccāsayanamahāsayanassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī aññatra bhotā Gotamena?
7. Katamaṃ pana taṃ bho Gotama ariyaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassa bhavaṃ Gotamo etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti?
Idha brāhmaṇa yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharāmi so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisāmi. So pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vanaṃtaṃ yeva pacārayāmi. So yad eva tattha honti tiṇāni vā paṇṇāni vā tāni ekajjhaṃ saṃharitvā nisīdāmi pallaṅkaṃ ābhuñjitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So evaṃ pajānāmi -- rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, doso me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto caṅkamāmi ariyo me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hoti. So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto tiṭṭhāmi . . . pe . . . nisīdāmi . . . pe . . . seyyaṃ kappemi ariyaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye uccāsayanamahāsayanaṃ hoti. Idaṃ kho taṃ brāhmaṇa ariyam uccāsayanamahāsayanaṃ yassāhaṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama! Ko c'; añño evarūpassa ariyassa uccāsayanamahāsayanassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī aññatra bhotā Gotamena? Abhikkantaṃ bho Gotama abhikkantaṃ bho Gotama. Seyyathāpi bho Gotama nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintī ti, evam eva bhotā Gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Ete mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca.

[page 185]
III. 64. 3.] MAHĀ-VAGGA. 185
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Upāsake no bhavaṃ Gotamo dhāreti ajjatagge pāṇupete saraṇaṃ gate ti.
64.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate.
Tena kho pana samayena Sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hoti imasmā dhammavinayā. So Rājagahe parisatiṃ evaṃ vācaṃ bhāsati -- aññāto mayā samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā dhammavinayā apakkanto ti.
2. Atha kho sambahulā bhikkhū pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Rājagahaṃ piṇḍāya pavisiṃsu.
Assosuṃ kho te bhikkhū Sarabhassa paribbājakassa Rājagahe parisatiṃ evaṃ vācaṃ bhāsamānassa -- aññāto mayā samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā dhammavinayā apakkanto ti.
Atha kho te bhikkhū Rājagahe piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Sarabho nāma bhante paribbājako acirapakkanto imasmā dhammavinayā. So Rājagahe parisatiṃ evaṃ vācaṃ bhāsati -- aññāto mayā samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā dhammavinayā apakkanto ti.
Sādhu bhante Bhagavā yena Sappinikātīraṃ yena paribbājakārāmo yena Sarabho paribbājako ten'; upasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā ti. Adhivāseti Bhagavā tuṇhībhāvena.
3. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṃ paṭisallāṇā vuṭṭhito yena Sappinikātīraṃ yena paribbājakārāmo yena Sarabho paribbājako ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi,

[page 186]
186 MAHĀ-VAGGA. [III. 64. 4.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] nisajja kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad avoca:
Saccaṃ kira tvaṃ Sarabha evaṃ vadesi -- aññāto mayā samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā dhammavinayā apakkanto ti. Evaṃ vutte Sarabho paribbājako tuṇhī ahosi.
Dutiyam pi kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad avoca:-- Vadehi Sarabha kinti te aññāto samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo. Sace te aparipūraṃ bhavissati ahaṃ paripūressāmi. Sace pana te paripūraṃ bhavissati ahaṃ anumodissāmī ti. Dutiyam pi kho Sarabho paribbājako tuṇhī ahosi.
Tatiyam pi kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad avoca:-- Mayā kho Sarabha paññāyati samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo. Vadehi Sarabha kinti te aññāto samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo. Sace te aparipūraṃ bhavissati ahaṃ paripūressāmi. Sace pana te paripūraṃ bhavissati ahaṃ anumodissāmī ti. Tatiyam pi kho Sarabho paribbājako tuṇhī ahosi.
4. Atha kho te paribbājakā Rājagahakā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad avocuṃ:-- Yad eva kho tvaṃ āvuso samaṇaṃ Gotamaṃ yāceyyāsi tad eva te samaṇo Gotamo pavāreti.
Vadeh'; āvuso Sarabha kinti te aññāto samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo. Sace te aparipūraṃ bhavissati samaṇo Gotamo paripūressati. Sace pana te paripūraṃ bhavissati samaṇo Gotamo anumodissatī ti.
Evaṃ vutte Sarabho paribbājako tuṇhībhūto maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdi.
5. Atha kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ tuṇhībhūtaṃ maṅkubhūtaṃ pattakkhandhaṃ adhomukhaṃ pajjhāyantaṃ appaṭibhānaṃ viditvā te paribbājake etad avoca:
Yo kho maṃ paribbājakā evaṃ vadeyya -- sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā ti --

[page 187]
III. 64. 6.] MAHĀ-VAGGA. 187
tam ahaṃ tattha sādhukaṃ samanuyuñjeyyaṃ samanugāheyyaṃ samanubhāseyyaṃ. So vata mayā sādhukaṃ samanuyuñjiyamāno samanugāhiyamāno samanubhāsiyamāno aṭṭhānam etaṃ anavakāso yaṃ so tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ nāññataraṃ ṭhānaṃ nigaccheyya -- aññena vā aññaṃ paṭicarissati bahiddhā kathaṃ apanāmessati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukarissati, tuṇhībhūto vā maṅkubhūto vā pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdissati seyyathāpi Sarabho paribbājako. Yo kho maṃ paribbājakā evaṃ vadeyya -- khīṇāsavassa te paṭijānato ime āsavā aparikkhīṇā ti -- taṃ ahaṃ tattha sādhukaṃ samanuyuñjeyyaṃ samanugāheyyaṃ samanubhāseyyaṃ. So vata mayā sādhukaṃ samanuyuñjiyamāno samanugāhiyamāno samanubhāsiyamāno aṭṭhānam etaṃ anavakāso yaṃ so tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ nāññataraṃ ṭhānaṃ nigaccheyya -- aññena vā aññaṃ paṭicarissati bahiddhā kathaṃ apanāmessati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukarissati tuṇhībhūto vā maṅkubhūto vā pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdissati seyyathāpi Sarabho paribbājako.
Yo kho maṃ paribbājakā evaṃ vadeyya -- yassa kho pana te atthāya dhammo desito so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā ti -- tam ahaṃ tattha sādhukaṃ samanuyuñjeyyaṃ samanugāheyyaṃ samanubhāseyyaṃ. So vata mayā sādhukaṃ samanuyuñjiyamāno samanugāhiyamāno samanubhāsiyamāno aṭṭhānam etaṃ anavakāso yaṃ so tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ nāññataraṃ ṭhānaṃ nigaccheyya -- aññena vā aññaṃ paṭicarissati bahiddhā kathaṃ apanāmessati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukarissati, tuṇhībhūto vā maṅkubhūto vā pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdissati seyyathāpi Sarabho paribbājako ti.
Atha kho Bhagavā Sappinikā-tīre paribbājakārāme tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā vehāsaṃ pakkāmi.
6. Atha kho te paribbājakā acirapakkantassa Bhagavato Sarabhaṃ paribbājakaṃ samantato vācāya sannitodakena sañjambhariṃ akaṃsu. Seyyathāpi āvuso Sarabha brahāraññe jarasigālo sīhanādaṃ nadissāmī ti segālakaṃ yeva nadati bheraṇḍakaṃ yeva nadati, evam eva kho tvaṃ āvuso Sarabha, aññatr'; eva samaṇena Gotamena sīhanādaṃ nadissāmī ti,

[page 188]
188 MAHĀ-VAGGA. [III. 65. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] segālakaṃ yeva nadasi bheraṇḍakaṃ yeva nadasi. Seyyathāpi āvuso Sarabha ambakamaddarī phussakaravitaṃ ravissāmī ti ambakamaddariravitaṃ yeva ravati, evam eva kho taṃ āvuso Sarabho aññatr'; eva samaṇena Gotamena phussakaravitaṃ ravissāmī ti ambakamaddariravitaṃ yeva ravasi. Seyyathāpi āvuso Sarabha usabho suññāya gosālāya gambhīraṃ naditabbaṃ maññati, evam eva kho tvaṃ āvuso Sarabha aññatr'; eva samaṇena Gotamena gambhīraṃ naditabbaṃ maññasī ti.
Atha kho te paribbājakā Sarabhaṃ paribbājakaṃ samantato vācāya sannitodakena sañjambharim akaṃsū ti.
65.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena Kesaputtaṃ nāma Kālāmānaṃ nigamo tad avasari. Assosuṃ kho Kesaputtiyā Kālāmā samaṇo khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Kesaputtaṃ anupatto. Taṃ kho pana Bhagavantaṃ Gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato -- iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno . . . pe . . . pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī ti.
Atha kho Kesaputtiyā Kālāmā yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā appekacce Bhagavantaṃ abhivadetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce yena Bhagavā ten'; añjaliṃ paṇāmetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce nāmagottaṃ sāvetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce tuṇhībhūtā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho Kesaputtiyā Kālāmā Bhagavantaṃ etad avocuṃ:-. Santi bhante eke samaṇabrāhmaṇā Kesaputtaṃ āgacchanti. Te sakaṃ yeva vādaṃ dīpenti jotenti, paravādaṃ pana khuṃsenti vambhenti paribhavanti opapakkhiṃ karonti. Apare pi bhante eke samaṇabrāhmaṇā Kesaputtaṃ āgacchanti.

[page 189]
III. 65. 6.] MAHĀ-VAGGA. 189
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Te pi sakaṃ yeva vādaṃ dīpenti jotenti paravādaṃ pana khuṃsenti vambhenti paribhavanti opapakkhiṃ karonti. Tesaṃ no bhante amhākam hot'; eva kaṅkhā hoti vicikicchā -- ko si nāma imesaṃ bhavantānaṃ samaṇānaṃ saccaṃ āha ko musā ti?
3. Alaṃ hi vo Kālāmā kaṅkhituṃ alaṃ vicikicchituṃ.
Kaṅkhāniye va pana vo ṭhāne vicikicchā uppannā.
Etha tumhe Kālāmā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime dhammā sāvajjā ime dhammā viññugarahitā ime dhammā samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā pajaheyyātha.
4. Taṃ {kiṃ} maññatha Kālāmā -- lobho purisassa ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti? Ahitāya bhante.
Luddho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo lobhena abhibhūto pariyādinnacitto pāṇaṃ pi hanti adinnam pi ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti.
Evam bhante.
5. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- doso purisassa ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti? Ahitāya bhante.
Duṭṭho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo dosena abhibhūto pariyādinnacitto pāṇam pi hanti adinnam pi ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti.
Evam bhante.
6. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- moho purisassa ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti. Ahitāya bhante.

[page 190]
190 MAHĀ-VAGGA. [III. 65. 7.
Mūḷho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo mohena abhibhūto pariyādinnacitto pāṇam pi hanti adinnam pi ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti.
Evam bhante.
7. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- ime dhammā kusalā vā akusalā vā ti? Akusalā bhante. Sāvajjā vā anavajjā vā ti? Sāvajjā bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vā ti? Viññugarahitā bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā kathaṃ vā ettha hotī ti?
Samattā bhante samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti evaṃ no ettha hotī ti.
8. Iti kho Kālāmā yaṃ tam avocumha -- Etha tumhe Kālāmā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime dhammā sāvajjā ime dhammā viññugarahitā ime dhammā samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā pajaheyyāthā ti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ idam etaṃ paṭicca vuttaṃ.
9. Etha tumhe Kālāmā mā anussavena mā parampāraya . . . pe . . . garū ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā upasampajja vihareyyātha.
10. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- alobho purisassa ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti?
Hitāya bhante.
Aluddho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo lobhena anabhibhūto apariyādinnacitto n'; eva pāṇaṃ hanti na adinnam ādiyati na paradāraṃ gacchati na musā bhaṇati paraṃ pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?

[page 191]
III. 65. 14.] MAHĀ-VAGGA. 191
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Evaṃ bhante ti.
11. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- adoso purisassa ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ti ahitāya vā ti? Hitāya bhante.
Aduṭṭho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo dosena anabhibhūto apariyādinnacitto n'; eva pāṇaṃ hanti . . . na musā bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti.
Evam bhante ti.
12. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- amoho purisassa ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitaya vā ti?
Hitāya bhante.
Amūḷho panāyaṃ kālāmā purisapuggalo mohena anabhibhūto apariyādinnacitto n'; eva pāṇaṃ hanti na adinnam ādiyati na paradāraṃ gacchati na musā bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti yaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
13. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- ime dhammā kusalā vā akusalā vā ti? Kusalā bhante. Sāvajjā vā anavajjā vā ti? Anavajjā bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vā ti? Viññuppasatthā bhante. Samattā samādinnā sukhāya saṃvattanti, no vā kathaṃ vā ettha hotī ti? Samattā bhante samādinnā hitāya sukhāya saṃvattanti evaṃ no ettha hotī ti.
14. Iti kho Kālāmā yaṃ taṃ avocumha -- etha tumhe Kālāmā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā upasampajja vihareyyāthā ti

[page 192]
192 MAHĀ-VAGGA. [III. 65. 15.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] -- iti yan taṃ vuttaṃ idam etaṃ paṭicca vuttaṃ.
15. Sa kho so Kālāmā ariyasāvako evaṃ vigatābhijjho vigatavyāpādo asammūḷho sampajāno patissato mettāsahagatena cetasā . . . karuṇāsahagatena cetasā . . . muditāsahagatena cetasā . . . upekhāsahagatena cetasā . . . ekaṃ disaṃ pharitvā viharati tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catuṭṭhiṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati.
Sa kho so Kālāmā ariyasāvako evaṃ averacitto evaṃ avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto, tassa diṭṭh'; eva dhamme cattāro assāsā adhigatā honti.
16. Sace kho pana atthi paraloko atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko ṭhānam ahaṃ kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjissāmī ti. Ayam assa paṭhamo assāso adhigato hoti. Sace kho pana n'; atthi paraloko n'; atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko idhāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme averaṃ avyāpajjhaṃ anīghaṃ sukhiṃ attānaṃ pariharāmī ti. Ayam assa dutiyo assāso adhigato hoti. Sace kho pana karoto karīyati pāpaṃ na kho panāhaṃ kassaci pāpaṃ cetemi akarontaṃ kho pana maṃ pāpaṃ kammaṃ kuto dukkhaṃ phusissatī ti. Ayam assa tatiyo assāso adhigato hoti. Sace kho pana karoto na karīyati pāpaṃ idhāhaṃ ubhayen'; eva visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmī ti. Ayam assa catuttho assāso adhigato hoti.
Sa kho so ariyasāvako Kālāmā evaṃ averacitto evaṃ avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto tassa diṭṭh'; eva dhamme ime cattāro assāsā adhigatā hontī ti.
17. Evam etaṃ Bhagavā evam etaṃ Sugata. Sa kho so bhante ariyasāvako evaṃ averacitto evaṃ avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto tassa diṭṭh'; eva dhamme cattāro assāsā adhigatā honti.

[page 193]
III. 66. 2.] MAHĀ-VAGGA. 193
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Sace kho pana atthi paraloko atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko ṭhānam ahaṃ kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjissāmī ti. Ayam assa paṭhamo assāso adhigato hoti. Sace kho pana n'; atthi paraloko n'; atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko idhāham diṭṭh'; eva dhamme averaṃ avyāpajjhaṃ anīghaṃ sukhiṃ attānaṃ pariharāmī ti. Ayaṃ assa dutiyo assāso adhigato hoti. Sace kho pana karoto karīyati pāpaṃ na kho panāhaṃ kassaci pāpaṃ cetemi akarontaṃ kho pana maṃ pāpaṃ kammaṃ kuto dukkhaṃ phusissatī ti. Ayam assa tatiyo assāso adhigato hoti. Sace kho pana karoto na karīyati pāpaṃ idhāhaṃ ubhayen'; eva visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmī ti. Ayam assa catuttho assāso adhigato hoti. Sa kho so bhante ariyasāvako evaṃ averacitto evaṃ avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto tassa diṭṭh'; eva dhamme ime cattāro assāsā adhigatā hontī ti.
Abhikkantaṃ bhante . . . pe . . . Ete mayaṃ bhante Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsake no bhante Bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupete saraṇaṃ gate ti.
66.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Nandako Sāvatthiyaṃ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde.
Atha kho Sāḷho ca Migāranattā Rohaṇo ca Pekhuṇiyanattā yen'; āyasmā Nandako ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Nandakaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Sāḷhaṃ Migāranattāraṃ āyasmā Nandako etad avoca:
2. Etha tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Sāḷhā attanā va jāneyyātha

[page 194]
194 MAHĀ-VAGGA. [III. 66. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] -- ime dhammā akusalā ime dhammā sāvajjā ime dhammā viññūgarahitā ime dhammā samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Sāḷhā pajaheyyātha.
3. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- atthi lobho ti?
Evam bhante.
Abhijjhā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Luddho kho ayaṃ Sāḷhā abhijjhālu pāṇam pi hanti adinnam pi ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti?
Evaṃ bhante.
4. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- atthi doso ti?
Evaṃ bhante.
Vyāpādo ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Duṭṭho kho ayaṃ Sāḷhā vyāpannacitto pāṇam pi hanti . . . pe . . .
musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti?
Evaṃ bhante.
5. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- atthi moho ti?
Evaṃ bhante.
Avijjā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Mūḷho kho ayaṃ Sāḷhā avijjāgato pāṇam pi hanti adinnam pi ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti?
Evaṃ bhante.
6. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- ime dhammā kusalā vā akusalā vā ti?
Akusalā bhante.
Sāvajjā vā anavajjā vā ti?
Sāvajjā bhante.
Viññūgarahitā vā viññuppasatthā vā ti?
Viññūgarahitā bhante.
Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā kathaṃ vā ettha hotī ti?

[page 195]
III. 66. 10.] MAHĀ-VAGGA. 195
Samattā bhante samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti evaṃ no ettha hotī ti.
7. Iti kho Sāḷhā yaṃ taṃ avocumha:
Etha tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā vitakkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Sāḷhā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime dhammā sāvajjā ime dhammā vuññūgarahitā ime dhammā samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Sāḷhā pajaheyyāthā ti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idam etaṃ paṭicca vuttaṃ.
Evam tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti -- yadā tumhe Sāḷhā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Sāḷhā upasampajja vihareyyātha.
8. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- atthi alobho ti?
Evaṃ bhante.
Anabhijjhā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi.
Aluddho kho {ayaṃ} Sāḷhā anabhijjhālu n'; eva pāṇaṃ hanti na adinnaṃ ādiyati na paradāraṃ gacchati na musā bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
9. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- atthi adoso ti?
Evaṃ bhante.
Avyāpādo ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi.
Aduṭṭho kho ayaṃ Sāḷhā avyāpannacitto n'; eva pāṇaṃ hanti . . . pe . . . na musā bhaṇati na param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
10. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- atthi amoho ti?
Evaṃ bhante.
Vijjā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Amūḷho kho ayaṃ Sāḷhā vijjāgato n'; eva pāṇaṃ hanti .

[page 196]
196 MAHĀ-VAGGA. [III. 66. 11.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . pe . . .
na musā bhaṇati na param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
11. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- ime dhammā kusalā vā akusalā vā ti?
Kusalā bhante.
Sāvajjā vā anavajjā vā ti?
Anavajjā bhante.
Viññūgarahitā vā viññuppasatthā vā ti?
Viññuppasatthā bhante.
Samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattanti no vā kathaṃ vā ettha hotī ti?
Samattā bhante samādinnā hitāya sukhāya saṃvattanti evaṃ no ettha hotī ti.
12. Iti kho Sāḷhā yaṃ taṃ avocumha -- etha tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Sāḷhā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Sāḷhā upasampajja vihareyyāthāti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idam etaṃ paṭicca vuttaṃ.
13. Sa kho so Sāḷhā ariyasāvako evaṃ vigatābhijjho vigatavyāpādo asammūḷho sampajāno patissato mettāsahagatena cetasā . . . pe . . . karuṇā . . . muditā . . . upekhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthiṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati. So evaṃ pajānāti atthi idaṃ atthi hīnaṃ atthi paṇītaṃ atthi imassa saññāgatassa uttariṃ nissaraṇan ti. Tassa evam jānato evaṃ passato kāmāsavā pi cittaṃ vimuccati bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati avijjāsavā pi cittaṃ vimuccati vimuttasmiṃ vimuttam iti ñāṇaṃ hoti khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā ti pajānāti.

[page 197]
III. 67. 3.] MAHĀ-VAGGA. 197
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
So evaṃ pajānāti ahu pubbe lobho tad ahu akusalaṃ so etarahi n'; atthi icc'; etaṃ kusalaṃ, ahu pubbe doso . . . pe . . . ahu pubbe moho tad ahu akusalaṃ, so etarahi n'; atthi icc'; etaṃ kusalan ti. Iti so diṭṭh'; eva dhamme nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatī ti.
67.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave kathāvatthūni. Katamāni tīṇi?
Atītaṃ vā bhikkhave addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya -- evaṃ ahosi atītam addhānan ti -- anāgataṃ vā bhikkhave addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya -- evaṃ bhavissati anāgatam addhānan ti -- etarahi vā bhikkhave paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya -- evaṃ etarahi paccuppannan ti.
2. Kathā-sampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno ekaṃsa-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ na ekaṃsena vyākaroti, vibhajja-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ na vibhajjavyākaroti, paṭipucchā-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ na paṭipucchā-vyākaroti, ṭhapanīyaṃ pañhaṃ na ṭhapeti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno ekaṃsa-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ ekaṃsena vyākaroti, vibhajjavyākaraṇīyaṃ pañhaṃ vibhajjavyākaroti, paṭipucchā-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ paṭipucchā-vyākaroti, ṭhapanīyaṃ pañhaṃ ṭhapeti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo kaccho hoti.
3. Kathā-sampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno ṭhānāṭṭhāne na saṇṭhāti parikappe na saṇṭhāti aññavāde na saṇṭhāti paṭipadāya na saṇṭhāti,

[page 198]
198 MAHĀ-VAGGA. [III. 67. 4.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno ṭhānāṭṭhāne saṇṭhāti parikappe saṇṭhāti aññavāde saṇṭhāti paṭipadāya saṇṭhāti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo kaccho hoti.
4. Kathāsampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno aññenāññaṃ paṭicarati bahiddhā kathaṃ apanāmeti kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno nāññenāññaṃ paṭicarati na bahiddhā kathaṃ apanāmeti na kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti, evam santāyaṃ bhikkhave puggalo kaccho hoti.
5. Kathāsampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno abhiharati abhimaddati anupajagghati khalitaṃ gaṇhāti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave pañhaṃ puṭṭho samāno na abhiharati na abhimaddati na anupajagghati na khalitaṃ gaṇhāti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo kaccho hoti.
6. Kathāsampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi vā sa-upaniso yadi vā anupaniso ti.
Anohitasoto bhikkhave anupaniso hoti ahitasoto sa-upaniso hoti. So sa-upaniso samāno abhijānāti ekaṃ dhammaṃ parijānāti ekaṃ dhammaṃ pajahati ekaṃ dhammaṃ sacchikaroti ekaṃ dhammaṃ. So abhijānanto ekaṃ dhammaṃ parijānanto ekaṃ dhammaṃ pajahanto ekaṃ dhammaṃ sacchikaronto ekaṃ dhammaṃ sammāvimuttiṃ phusati.
Etadatthā bhikkhave kathā etadatthā mantanā etadatthā upanisā etadatthaṃ sotāvadhānaṃ yadidaṃ anupādā cittassa vimokho ti.

[page 199]
III. 68. 1.] MAHĀ-VAGGA. 199
7. Ye viruddhā sallapanti viniviṭṭhā samussitā.
Anariyaguṇaṃ āsajja aññamaññaṃ vivaresino
Dubbhāsitaṃ vikkhalitaṃ sampamohaṃ parājayaṃ
Aññamaññassābhinandanti tadariyo kathanācare
Sace c'; assa kathākāmo kālam aññāya paṇḍito
Dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttā yā ariyacaritā kathā
Taṃ kathaṃ kathaye dhīro aviruddho anussito
Anupādiṇṇena manasā apalāso asāhaso
Anusuyy<āy>amāno <so> sammadaññāya bhāsati
Subhāsitaṃ anumodeyya dubbhaṭṭhe nāvasādaye
Upārambhaṃ na sikkheyya khalitañ ca na gāhaye
Nābhihare nābhimadde na vācaṃ payutaṃ bhaṇe
Aññāṇatthaṃ pasādatthaṃ sataṃ ve hoti mantanā
Evaṃ kho ariyā mantenti esā ariyāna mantanā
Etad aññāya medhāvī na samusseyya mantaye ti.
68.
1. Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṃ puccheyyuṃ:-- Tayo 'me āvuso dhammā. Katame tayo? Rāgo doso moho. Ime kho āvuso tayo dhammā. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ dhammānaṃ ko viseso ko adhippāyāso kiṃ nānākaraṇan ti? Evaṃ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ kinti vyākareyyāthā ti?
Bhagavaṃ-mūlakā no bhante dhammā Bhagavaṃ-nettikā Bhagavaṃ-paṭisaraṇā. Sādhu vata bhante Bhagavantaṃ yeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī ti.
Tena hi bhikkhave suṇātha, sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṃ puccheyyuṃ:-- tayo 'me āvuso dhammā. Katame tayo? Rāgo doso moho. Ime kho āvuso tayo dhammā. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ dhammānaṃ ko viseso ko adhippāyy<ās>o kiṃ nānākaraṇan ti?

[page 200]
200 MAHĀ-VAGGA. [III. 68. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Evaṃ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ vyākareyyātha:-Rāgo kho āvuso appasāvajjo dandhavirāgī, doso mahāsāvajjo khippavirāgī, moho mahāsāvajjo dandhavirāgī ti.
2. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā rāgo uppajjati uppanno vā rāgo bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti?
Subhanimittan ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa subhanimittaṃ ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva rāgo uppajjati uppanno ca rāgo bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā rāgo uppajjati uppanno vā rāgo bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
3. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā doso uppajjati uppanno vā doso bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti?
Paṭighanimittan ti'; ssa vacanīyaṃ. Tassa paṭighanimittaṃ ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva doso uppajjati uppanno ca doso bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā doso uppajjati uppanno vā doso bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
4. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā moho uppajjati uppanno vā moho bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti?
Ayoniso manasikāro ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva moho uppajjati uppanno ca moho bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti. Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā moho uppajjati uppanno vā moho bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
5. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā rāgo n'; uppajjati uppanno vā rāgo pahīyatī ti?
Asubhanimittan ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa asubhanimittaṃ yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva rāgo n'; uppajjati uppanno ca rāgo pahīyatī ti.

[page 201]
III. 69. 2.] MAHĀ-VAGGA. 201
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā rāgo n'; uppajjati uppanno vā rāgo pahīyatī ti.
6. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā doso n'; uppajjati uppanno vā doso pahīyatī ti?
Mettā cetovimuttī ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa mettaṃ cetovimuttiṃ yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva doso n'; uppajjati uppanno ca doso pahīyatīti. Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā doso n'; uppajjati uppanno vā doso pahīyatī ti.
7. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā moho n'; uppajjati uppanno vā moho pahīyatī ti?
Yoniso manasikāro ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva moho n'; uppajjati uppanno ca moho pahīyatī ti. Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā moho n'; uppajjati uppanno vā moho pahīyatī ti.
69.
1. Tīṇ'; imāni kho bhikkhave akusalamūlāni. Katamāni tīṇi?
Lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ.
Yad api bhikkhave lobho tad api akusalaṃ, yad api luddho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api akusalaṃ, yad api luddho lobhena abhibhūto pariyādinnacitto parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad api akusalaṃ. Iti 'ssa 'me lobhajā lobhanidānā lobhasamudayā lobhappaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti.
2. Yad api bhikkhave doso tad api akusalaṃ, yad api duṭṭho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api akusalaṃ, yad api duṭṭho dosena abhibhūto pariyādinnacitto parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad api akusalaṃ.

[page 202]
202 MAHĀ-VAGGA. [III. 69. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Iti 'ssa 'me dosajā dosanidānā dosasamudayā dosappaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti.
3. Yad api bhikkhave moho tad api akusalaṃ, yad api mūḷho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api akusalaṃ, yad api mūḷho mohena abhibhūto pariyādinnacitto parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad api akusalaṃ. Iti 'ssa 'me mohajā mohanidānā mohasamudayā mohappaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti.
4. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave puggalo vuccati akālavādī ti pi abhūtavādī ti pi anatthavādī ti pi adhammavādī ti pi avinayavādī ti pī ti. Kasmā cāyaṃ bhikkhave evarūpo puggalo vuccati akālavādī ti pi abhūtavādī ti pi anatthavādī ti pi adhammavādī ti pi avinayavādī ti pī ti. Tathā h'; ayaṃ bhikkhave puggalo parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho. Iti pi bhūtena kho pana vuccamāno avajānāti no paṭijānāti abhūtena vuccamāno na ātappaṃ karoti tassa nibbeṭhanāya iti p'; etaṃ atacchaṃ iti p'; etaṃ abhūtan ti. Tasmā evarūpo puggalo vuccati akālavādī ti pi abhūtavādī ti pi anatthavādī ti pi adhammavādī ti pi avinayavādī ti pī ti. Evarūpo bhikkhave puggalo lobhajehi pāpakehi akusalehi dhammehi abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sapariḷāhaṃ kāyassa bhedā param maraṇā duggati pātikaṅkhā, dosajehi . . . pe . . . mohajehi pāpakehi akusalehi dhammehi abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-pariḷāhaṃ kāyassa bhedā param maraṇā duggati pāṭikaṅkhā.
5. Seyyathāpi bhikkhave sālo vā dhavo vā phandano vā tīhi māluvālatāhi uddhasto pariyonaddho anayaṃ āpajjati vyasanaṃ āpajjati anayavyasanaṃ āpajjati, evam eva kho bhikkhave evarūpo puggalo lobhajehi pāpakehi akusalehi dhammehi abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-pariḷāhaṃ kāyassa bhedā param maraṇā duggati pāṭikaṅkhā,

[page 203]
III. 69. 8.] MAHĀ-VAGGA. 203
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] dosajehi . . . pe . . . mohajehi pāpakehi akusalehi dhammehi abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-pariḷāhaṃ kāyassa bhedā param maraṇā duggati pāṭikaṅkhā.
Imāni kho bhikkhave tīṇi akusalamūlānī ti.
6. Tīṇ'; imāni bhikkhave kusalamūlāni. Katamāni tīṇi?
Alobho kusalamūlaṃ, adoso kusalamūlaṃ, amoho kusalamūlaṃ.
Yad api bhikkhave alobho tad api kusalaṃ, yad api aluddho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api kusalaṃ, yad api aluddho lobhena anabhibhūto apariyādinnacitto na parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad api kusalaṃ. Iti 'ssa 'me alobhajā alobhanidānā alobhasamudayā alobhappaccayā aneke kusalā dhammā sambhavanti.
7. Yad api bhikkhave adoso tad api kusalaṃ, yad api aduṭṭho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api kusalaṃ, yad api aduṭṭho dosena anabhibhūto apariyādinnacitto na parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad api kusalaṃ. Iti 'ssa 'me adosajā adosanidānā adosasamudayā adosappaccayā aneke kusalā dhammā sambhavanti.
8. Yad api bhikkhave amoho tad api kusalaṃ, yad api amūḷho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api kusalaṃ, yad api amūḷho mohena anabhibhūto apariyādinnacitto na parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya va pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad api kusalaṃ. Iti 'ssa 'me amohajā amohanidānā amohasamudayā amohapaccayā aneke kusalā dhammā sambhavanti.

[page 204]
204 MAHĀ-VAGGA. [III. 69. 9.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
9. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave puggalo vuccati kālavādī ti pi bhūtavādī ti pi atthavādī ti pi dhammavādī ti pi vinayavādī ti pī ti. Kasmā cāyaṃ bhikkhave evarūpo puggalo vuccati kālavādī ti pi bhūtavādī ti pi atthavādī ti pi dhammavādī ti pi vinayavādī ti pī ti. Yathā h'; ayaṃ bhikkhave puggalo na parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanīyā vā balav'; amhi balattho iti pi bhūtena kho pana vuccamāno paṭijānāti no avajānāti abhūtena vuccamāno ātappaṃ karoti tassa nibbeṭhanāya iti p'; etaṃ tacchaṃ iti p'; etaṃ bhūtaṃ, tasmā evarūpo puggalo vuccati kālavādī ti pi bhūtavādī ti pi atthavādī ti pi vinayavādī ti pī ti.
10. Evarūpassa bhikkhave puggalassa lobhajā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme parinibbāyati: dosajā . . . pe . . . mohajā pāpakā akusalā dhammā pahīnā . . . anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme parinibbāyati.
11. Seyyathāpi bhikkhave sālo vā dhavo vā phandano vā tīhi māluvālatāhi uddhasetā pariyonaddho. Atho puriso āgaccheyya kuddālapiṭakaṃ va ādāya. So taṃ māluvālataṃ mūle chindeyya mūle chetvā palikhaṇeyya palikhaṇitvā mūlāni uddhareyya antamaso usīranālamattāni pi. So taṃ māluvālataṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindeyya, khaṇḍākhaṇḍikaṃ chetvā phāleyya, phāletvā sakalikaṃ sakalikaṃ kareyya, sakalikaṃ sakalikaṃ karitvā vātātāpe visoseyya, vātātāpe visosetvā agginā daheyya, agginā dahetvā masiṃ kareyya,

[page 205]
III. 70. 2.] MAHĀ-VAGGA. 205
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] masiṃ karitvā mahāvāte vā opuneyya nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya, evam assa tā bhikkhave māluvālatā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā. Evam eva kho bhikkhave evarūpassa puggalassa lobhajā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme parinibbāyati, dosajā . . . pe . . . mohajā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme parinibbāyati.
Imāni kho bhikkhave tīṇi kusalamūlānī ti.
70.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde. Atha kho Visākhā Migāramātā tad ah'; uposathe yena Bhagavā tena upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Visākhaṃ Migāramātaraṃ Bhagavā etad avoca:-- Handa kuto nu tvaṃ Visākhe āgacchasi divādivassā ti.
Uposathāhaṃ bhante ajja upavasāmī ti.
Tayo kho 'me Visākhe uposathā. Katame tayo?
Gopālakūposatho, nigaṇṭhūposatho, ariyūposatho.
2. Kathañ ca Visākhe gopālakūposatho hoti?
Seyyathāpi Visākhe gopālako sāyaṇhasamayaṃ sāmikānaṃ gāvo niyyādetvā iti paṭisañcikkhati:-- ajja kho gāvo amusmiñ ca amusmiñ ca padese cariṃsu amusmiñ ca amusmiñ ca padese pāniyāni apaṃsu, sve dāni gāvo amusmiñ ca amusmiñ ca padese carissanti amusmiñ ca amusmiñ ca padese pāniyāni pivissantī ti. Evam eva kho Visākhe idh'; ekacco uposathiko iti paṭisañcikkhati:-- ahaṃ khvajja idañ c'; idañ ca khādaniyaṃ khādiṃ idañ c'; idañ ca bhojaniyaṃ bhuñjiṃ, sve dānāhaṃ idañ c'; idañ ca khādaniyaṃ khādissāmi idañ c'; idañ ca bhojaniyaṃ bhuñjissāmī ti.

[page 206]
206 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 30.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] So tena lobhena abhijjhāsahagatena cetasā divasaṃ atināmeti. Evaṃ kho Visākhe gopālakūposatho hoti. Evaṃ upavuttho kho Visākhe gopālakūposatho na mahapphalo hoti na mahānisaṃso na mahājutiko na mahāvipphāro.
3. Kathañ ca Visākhe Nigaṇṭhūposatho hoti?
Atthi Visākhe Nigaṇṭhā nāma samaṇajātikā, te sāvakaṃ evaṃ samādapenti -- ehi tvaṃ ambho purisa ye puratthimāya disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ nikkhipāhi, ye pacchimāya disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ nikkhipāhi, ye uttarāya disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ nikkhipāhi, ye dakkhiṇāya disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ nikkhipāhī ti. Iti ekaccānaṃ pāṇānaṃ anuddayāya anukampāya samādapenti. Ekaccānaṃ pāṇānaṃ nānuddayāya na anukampāya samādapenti. Te tadah'; uposathe sāvakaṃ evaṃ samādapenti:-- ehi tvaṃ ambho purisa sabbacelāni nikkhipitvā evaṃ vadehi -- nāhaṃ kvaci kassaci kiñcanaṃ tasmiṃ, na ca mama kvaci kassaci kiñcanaṃ n'; atthī ti. Jānanti kho pan'; assa mātāpitaro ayaṃ amhākaṃ putto ti, so pi jānāti ime mayhaṃ mātāpitaro ti. Jānāti kho pan'; assa puttadāro ayaṃ mayhaṃ bhattā ti, so pi jānāti ayaṃ mayhaṃ puttadāro ti.
Jānanti kho pan'; assa dāsakammakaraporisā ayaṃ amhākaṃ ayyo ti, so pi jānāti ime mayhaṃ dāsakammakaraporisā ti.
Iti yasmiṃ samaye sacce samādapetabbā musāvāde tasmiṃ samaye samādapenti. Idam assa musāvādasmiṃ vadāmi.
So tassā rattiyā accayena te bhoge adinnaṃ yeva paribhuñjati. Idam assa adinnādānasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho Visākhe Nigaṇṭhūposatho hoti, evaṃ upavuttho kho Visākhe Nigaṇṭhūposatho na mahapphalo hoti na mahānisaṃso na mahājutiko na mahāvipphāro.
4. Kathañ ca Visākhe ariyūposatho hoti?

[page 207]
III. 70. 5.] MAHĀ-VAGGA. 207
Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako Tathāgataṃ anussarati -- iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ Buddho Bhagavā ti. Tassa Tathāgataṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa sīsassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa sīsassa upakkamena pariyodapanā hoti? Kakkañ ca paṭicca mattikañ ca paṭicca udakañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca, evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa sīsassa upakkamena pariyodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako Tathāgataṃ anussarati:-- iti pi so Bhagavā . . . pe . . . satthā devamanussānaṃ buddho Bhagavā ti. Tassa Tathāgataṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmojjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.
Ayaṃ vuccati Visākhe ariyasāvako brahmūposathaṃ upavasati Brahmunā saddhiṃ saṃvasati Brahmañ c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmojjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
5. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyodapanā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako dhammaṃ anussarati -- svākkhāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti. Tassa dhammaṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti,

[page 208]
208 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 6.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa kāyassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa kāyassa upakkamena pariyodapanā hoti? Sottiñ ca paṭicca cuṇṇañ ca paṭicca udakañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa kāyassa upakkamena pariyodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako dhammaṃ anussarati -- svākkhāto Bhagavatā dhammo . . . pe (6) . . . paccattaṃ veditabbo viññūhī ti. Tassa dhammaṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.
Ayaṃ vuccati Visākhe ariyasāvako dhammūposathaṃ upavasati dhammena saddhiṃ saṃvasati dhammañ c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
6. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyodapanā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyāsavako saṅghaṃ anussarati -- supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho ujupaṭipanno . . . pe . . .
ñāyapaṭipanno . . . pe . . . sāmīcipaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇiyyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti. Tassa saṅghaṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa vatthassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa vatthassa upakkamena pariyodapanā hoti?

[page 209]
III. 70. 7.] MAHĀ-VAGGA. 209
Ūsañ ca paṭicca khārañ ca paṭicca gomayañ ca paṭicca udakañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca.
Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa vatthassa upakkamena pariyodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako saṅghaṃ anussarati -- supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti. Tassa saṅghaṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Ayaṃ vuccati Visākhe ariyasāvako saṅghūposathaṃ upavasati saṅghena saddhiṃ saṃvasati saṅghañ c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.
Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
7. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyodapanā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako attano sīlāni anussarati -- akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhi-saṃvattanikāni. Tassa sīlaṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa upakkilesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa ādāsassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa ādāsassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Telañ ca paṭicca chārikañ ca paṭicca vālaṇḍukañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa ādāsassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?

[page 210]
210 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 8.
Idha Visākhe ariyasāvako attano sīlāni anussarati -- akhaṇḍāni . . . pe . . . samādhisaṃvattanikāni. Tassa sīlaṃ anussarato cittaṃ pasīdati . . . pe . . . pahīyanti. Ayaṃ vuccati Visākhe ariyasāvako sīlūposathaṃ upavasati sīlena saddhiṃ saṃvasati sīlañ c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
8. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyodapanā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako devatānussarati -- santi devā Cātummahārājikā, santi devā Tāvatiṃsā, santi devā Yāmā, santi devā Tusitā, santi devā Nimmānaratino, santi devā Paranimmitavasavattino, santi devā Brahmakāyikā, santi devā tatuttariṃ. Yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpā saddhā saṃvijjati, yathārūpena sīlena samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpaṃ sīlaṃ saṃvijjati, yathārūpena sutena samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpaṃ sutaṃ saṃvijjati, yathārūpena cāgena samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpo cāgo saṃvijjati, yathārūpāya paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpā paññā saṃvijjatī ti. Tassa attano ca tāsañ ca devatānaṃ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ ca anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa jātarūpassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa jātarūpassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Ukkañ ca paṭicca loṇañ ca paṭicca gerukañ ca paṭicca nāḷikañ ca paṭicca saṇḍāsañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa jātarūpassa upakkamena pariyodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.

[page 211]
III. 70. 11.] MAHĀ-VAGGA. 211
Kathañca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako devatānussarati -- santi devā Cātummahārājikā, santi devā Tāvatiṃsā . . . pe . . . santi devā tatuttariṃ. Yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpā saddhā saṃvijjati, yathārūpena sīlena . . . sutena . . . cāgena . . .
paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpā paññā saṃvijjatī ti. Tassa attano tāsañ ca devatānaṃ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ ca anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Ayaṃ vuccati ariyasāvako devatūposathaṃ upavasati devatāhi saddhiṃ saṃvasati, devatā c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
9. Sa kho so Visākhe ariyasāvako iti paṭisañcikkhati -yāvajīvaṃ arahanto pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhūtahitānukampino viharanti, ahaṃ p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
10. Yāvajīvaṃ arahanto adinnādānaṃ pahāya adinnādānā paṭiviratā dinnādāyī dinnapāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharanti, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ adinnādānaṃ pahāya adinnādānā paṭivirato dinnādāyī dinnapāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharāmi. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
11. Yāvajīvaṃ arahanto abrahmacariyaṃ pahāya brahmacārī ārācārī viratā methunā gāmadhammā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ abrahmacariyaṃ pahāya brahmacārī ārācārī virato methunā gāmadhammā. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.

[page 212]
212 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 12.
12. Yāvajīvaṃ arahanto musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭiviratā saccavādī saccasandhā thetā paccayikā avisaṃvādakā lokassa, ahaṃ p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
13. Yāvajīvaṃ arahanto surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, ahaṃ pi ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato viharāmi. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
14. Yāvajīvaṃ arahanto ekabhattikā rattūparatā viratā vikālabhojanā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ ekabhattiko rattūparato virato vikālabhojanā. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
15. Yāvajīvaṃ arahanto naccagītavāditavisūkadassanāmālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭiviratā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ naccagītavāditavisūkadassanāmālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭivirato. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
16. Yāvajīvaṃ arahanto uccāsayana-mahāsayanaṃ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṃ kappenti mañcake vā tiṇasanthārake vā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṃ kappemi mañcake vā tiṇasanthārake vā. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissatī ti. Evaṃ kho Visākhe ariyūposatho hoti, evaṃ upavuttho kho Visākhe ariyūposatho mahapphalo hoti mahānisaṃso mahājutiko mahāvipphāro.
17. Kīva mahapphalo hoti, kīva mahānisaṃso, kīva mahājutiko, kīva mahāvipphāro?
Seyyathāpi Visākhe yo imesaṃ soḷasannaṃ mahājanapadānaṃ pahūtamahāsattaratanānaṃ issarādhipaccaṃ rajjaṃ kareyya,

[page 213]
III. 70. 20.] MAHĀ-VAGGA. 213
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] seyyathīdaṃ Aṅgānaṃ Magadhānaṃ Kāsīnaṃ Kosalānaṃ Vajjīnaṃ Mallānaṃ Cetīnaṃ Vaṅgānaṃ Kurūnaṃ Pañcālāṇaṃ Macchānaṃ Surasenānaṃ Assakānaṃ Avantīnaṃ Gandhārānaṃ Kambojānaṃ, aṭṭhaṅgasamannāgatassa uposathassa ekaṃ kalaṃ nāgghati soḷasiṃ. Taṃ kissa hetu? Kapaṇaṃ Visākhe mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
18. Yāni Visākhe mānusakāni paññāsa vassāni Cātummahārājikānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṃsarattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbāni pañca vassa-satāni Cātummahārājikānaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Cātummahārājikānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etam Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
19. Yaṃ Visākhe mānusakaṃ vassasataṃ Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbaṃ vassasahassaṃ Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
20. Yāni Visākhe mānusakāni dve vassasatāni Yāmānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbāni dve vassa-sahassāni Yāmānaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Yāmānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.

[page 214]
214 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 21.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
21. Yāni Visākhe mānusakāni cattāri vassasatāni Tusitānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbāni cattāri vassasahassāni Tusitānaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Tusitānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
22. Yāni Visākhe mānusakāni aṭṭha vassasatāni Nimmānaratīnaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbāni aṭṭha vassasahassāni Nimmānaratīnaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya.
Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
23. Yāni Visākhe mānusakāni soḷasa vassasatāni Paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbāni soḷasa vassasahassāni Paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅga-samannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāyā ti.
24. Pāṇaṃ na hāne na cādinnam ādiye.
Musā na bhāse na ca majjapo siyā

[page 215]
III. 71. 1.] ĀNANDA-VAGGA. 215
Abrahmacariyā virameyya methunā
Rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojanaṃ.
Mālaṃ na dhār[ay]e na ca gandham ācare
Mañce chamāyaṃ va sayetha santhate
Etaṃ hi aṭṭhaṅgikam āhūposathaṃ
Buddhena dukkhantaguṇaṃ pakāsitaṃ.
Cando ca suriyo ca ubho sudassanā
Obhāsayaṃ <tā> anu[pari]yanti yāvatā
Tamonudā te pana antalikkhagā
Nabhe pabhāsanti disā virocanā
Etasmiṃ yaṃ vijjati antare dhanaṃ
Muttaṃ maṇiṃ veḷuriyañ ca bhaddakaṃ
Siṅgisuvaṇṇaṃ athavā pi kañcanaṃ
Yaṃ jātarūpaṃ hāṭakan ti vuccati
Aṭṭhaṅgūpetassa uposathassa
Kalam pi te nānubhavanti soḷasiṃ
Candappabhā tāragaṇā ca sabbe
Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā
Aṭṭhaṅgūpetaṃ upavassūposathaṃ
Puññāni katvāna sukhudrayāni
Aninditā saggam upenti ṭhānan ti.
Mahāvaggo dutiyo samatto.
71.
1. Sāvatthi nidānaṃ.
Atha kho Channo paribbājako yen'; āyasmā Ānando ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Ānandena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Channo paribbājako āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Tumhe pi āvuso Ānanda rāgassa pahānaṃ paññāpetha dosassa . . . pe . . . mohassa pahānaṃ paññāpethā ti.
Mayaṃ kho āvuso rāgassa pahānaṃ paññāpema dosassa . . .x pe . . . mohassa pahānaṃ paññāpemā ti.

[page 216]
216 ĀNANDA-VAGGA. [III. 71. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Kiṃ pana tumhe āvuso rāge ādīnavaṃ disvā rāgassa pahānaṃ paññāpetha . . . pe . . . kiṃ mohe ādīnavaṃ disvā mohassa pahānaṃ paññāpethā ti?
2. Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti para . . . pe . . . ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Rāge pahīne n'; eva attavyābādhāya ceteti na para . . . pe . . . na ubhaya . . . pe . . . na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṃ carati, vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati. Rāge pahīne n'; eva kāyena duccaritaṃ carati na vācāya . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . . pe . . . {ubhayattham pi} yathābhūtaṃ nappajānāti. Rāge pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Ratto kho āvuso andhakaraṇo acakkhukaraṇo aññāṇakaraṇo paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko.
Duṭṭho kho āvuso dosena . . . pe . . .
Mūḷho kho āvuso mohena abhibhūto pariyādinnacitto attavyābādhāya pi ceteti para . . . pe . . . ubhayavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya ceteti na para . . . pe . . . na ubhaya . . . na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Mūḷho kho āvuso mohena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati. Mohe pahīne n'; eva kāyena duccaritaṃ carati na vācāya . . . pe . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Mūḷho kho āvuso mohena abhibhūto pariyādinnacitto attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti. Mohe pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham pi .

[page 217]
III. 72. 1.] ĀNANDA-VAGGA. 217
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Moho kho āvuso andhakaraṇo acakkhukaraṇo aññāṇakaraṇo paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko.
Idaṃ kho mayaṃ āvuso rāge ādīnavaṃ disvā rāgassa pahānaṃ paññāpema, idaṃ dose ādīnavaṃ disvā dosassa pahānaṃ paññāpema, idaṃ mohe ādīnavaṃ disvā mohassa pahānaṃ paññāpemā ti.
3. Atthi pan'; āvuso maggo atthi paṭipadā etassa rāgassa dosassa mohassa pahānāyā ti?
Atth'; āvuso maggo atthi paṭipadā etassa rāgassa dosassa mohassa pahānāyā ti.
Katamo pan'; āvuso maggo katamā paṭipadā etassa rāgassa dosassa mohassa pahānāyā ti?
Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi . . . pe . . . sammāsamādhi. Ayaṃ kho āvuso maggo ayaṃ paṭipadā etassa rāgassa dosassa mohassa pahānāyā ti.
Bhaddako āvuso maggo bhaddikā paṭipadā etassa rāgassa dosassa mohassa pahānāyā ti. Alañ ca pan'; āvuso Ānanda appamādāyā ti.
72.
1. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Ānando Kosambiyaṃ viharati Ghositārāme.
Atha kho aññataro ājīvakasāvako gahapati yen'; āyasmā Ānando ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho so ājīvakasāvako gahapati āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Kesan no bhante Ānanda dhammo svākkhāto, ke loke supaṭipannā, ke loke sugatā ti?
Tena hi gahapati tvaṃ yeva ettha paṭipucchissāmi, yathā te khameyya tathā naṃ vyākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi gahapati -- Ye rāgassa pahānāya dhammaṃ desenti dosassa pahānāya dhammaṃ desenti mohassa pahānāya dhammaṃ desenti tesaṃ dhammo svākkhāto no vā kathaṃ vā te ettha hotī ti?

[page 218]
218 ĀNANDA-VAGGA. [III. 72. 2.
Ye bhante rāgassa pahānāya dhammaṃ desenti dosassa . . . pe . . . mohassa pahānāya dhammaṃ desenti tesaṃ dhammo svākkhāto -- evam me ettha hotī ti.
2. Taṃ kiṃ maññasi gahapati -- Ye rāgassa pahānāya paṭipannā dosassa . . . mohassa pahānāya paṭipanā te loke supaṭipannā no vā kathaṃ vā te ettha hotī ti?
Ye bhante rāgassa pahānāya paṭipannā dosassa . . . mohassa pahānāya paṭipannā te loke supaṭipannā -- evam me ettha hotī ti.
3. Taṃ kiṃ maññasi gahapati -- Yesaṃ rāgo pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, yesaṃ doso pahīno . . . pe . . . yesaṃ moho pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo te loke sugatā no vā kathaṃ vā te ettha hotī ti?
Yesaṃ bhante rāgo pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, yesaṃ doso pahīno . . . pe . . . yesaṃ moho pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo te loke sugatā -evam me ettha hotī ti.
4. Iti kho tayā c'; etaṃ vyākataṃ -- ye bhante rāgassa pahānāya dhammaṃ desenti dosassa . . . pe . . . mohassa pahānāya dhammaṃ desenti tesaṃ dhammo svākkhāto ti.
Tayā c'; etaṃ vyākataṃ -- ye bhante rāgassa pahānāya paṭipannā dosassa . . . pe . . . mohassa pahānāya paṭipannā te loke supaṭipannā ti. Tayā c'; etaṃ vyākataṃ -- yesaṃ bhante rāgo pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, yesaṃ doso pahīno . . . pe . . . yesaṃ moho pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo te loke sugatā ti. Acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhante. Na c'; eva nāma sadhammukkaṃsanā bhavissati na paradhammāpasādanā āyatane va dhammadesanā attho ca vutto attā ca anupaṇīto.
5. Tumhe bhante Ānanda rāgassa pahānāya dhammaṃ desetha dosassa pahānāya . . . pe . . . mohassa pahānāya dhammaṃ desetha,

[page 219]
III. 73. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 219
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] tumhākaṃ bhante dhammo svākkhāto.
Tumhe bhante Ānanda rāgassa pahānāya paṭipannā dosassa . . . pe . . . mohassa pahānāya paṭipannā, tumhe loke supaṭipannā. Tumhākaṃ bhante Ānanda rāgo pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, tumhākaṃ doso . . . pe . . . tumhākaṃ moho pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, tumhe loke sugatā.
6. Abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante. Seyyathāpi bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintīti, evam evaṃ ayyena Ānandena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ bhante Ānanda Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakam maṃ ayyo Ānando dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
73.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sakkesu viharati Kapilavatthusmiṃ Nigrodhārāme. Tena kho pana samayena Bhagavā gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Atha kho Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten'; upasaṅkami.
Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivadetvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho Mahānāmo Sakko Bhagavantaṃ etad avoca:--
Dīgharattāhaṃ bhante Bhagavatā evaṃ dhammaṃ desitaṃ ājānāmi samāhitassa ñāṇaṃ no asamāhitassā ti. Samādhi nu kho bhante pubbe pacchā ñāṇaṃ udāhu ñāṇaṃ pubbe pacchā samādhī ti?
2. Atha kho āyasmato Ānandassa etad ahosi:-- Bhagavā kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, ayañ ca Mahānāmo Sakko Bhagavantaṃ atigambhīraṃ pañhaṃ pucchati.
Yannūnāhaṃ Mahānāmaṃ Sakkaṃ ekamantaṃ apanetvā dhammaṃ deseyyan ti?
Atha kho āyasmā Ānando Mahānāmaṃ Sakkaṃ bāhāyaṃ gahetvā ekamantaṃ apanetvā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:
3. Sekham pi kho Mahānāma sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā asekhaṃ pi sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā, sekho pi samādhi vutto Bhagavatā asekho pi samādhi vutto Bhagavatā,

[page 220]
220 ĀNANDA-VAGGA. [III. 73. 4.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] sekhā pi paññā vuttā Bhagavatā asekhā pi paññā vuttā Bhagavatā.
4. Katamañ ca Mahānāma sekhaṃ sīlaṃ?
Idha Mahānāma bhikkhu sīlavā hoti pātimokkha . . . pe (II.4.5) . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Idam vuccati Mahānāma sekhaṃ sīlaṃ.
Idha Mahānāma bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . .
catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati Mahānāma sekho samādhi.
6. Katamā ca Mahānāma sekhā paññā?
Idha Mahānāma bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ vuccati Mahānāma sekhā paññā. Sa kho so Mahānāma ariyasāvako evaṃ sīlasampanno evaṃ samādhisampanno evaṃ paññāsampanno āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Evaṃ kho Mahānāma sekham pi sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā asekham pi sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā sekho pi samādhi vutto Bhagavatā asekho pi samādhi vutto Bhagavatā sekhā pi paññā vuttā Bhagavatā asekhā pi paññā vuttā Bhagavatā ti.
74.
1. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Ānando Vesāliyaṃ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṃ. Atha kho Abhayo ca Licchavi Paṇḍitakumārako ca Licchavi yen'; āyasmā Ānando ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinno kho Abhayo Licchavi āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Nigaṇṭho bhante Nāthaputto sabbaññū sabbadassāvī aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānāti -- carato ca me tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitan ti. So purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā vyantibhāvaṃ paññāpeti, navānaṃ kammānaṃ akaraṇā setughātaṃ.

[page 221]
III. 74. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 221
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Iti kammakkhayā dukkhakkhayo dukkhakkhayā vedanakkhayo vedanakkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissati. Evam etissā sandiṭṭhikāya nijjarā visuddhiyā samatikkamo hoti. Idha bhante Bhagavā kim āhā ti.
2. Tisso kho imā Abhaya nijjarā visuddhiyo tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sammadakkhātā sattānaṃ visuddhiyā sokapariddavānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthagamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya. Katamā tisso?
Idha Abhaya bhikkhu sīlavā hoti pātimokkha- . . . pe (II.4.5) . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu so navañ ca kammaṃ na karoti purāṇañ ca kammaṃ phussa phussa vyantikaroti sandiṭṭhikā nijjarā akālikā ehipassikā opanayikā paccattam veditabbā viññūhī ti.
Sa kho so Abhaya bhikkhu evaṃ sīlasampanno vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . . catuṭṭhajjhānaṃ upasampajja viharati.
So navañ ca kammaṃ na karoti purāṇañ ca kammaṃ phussa phussa vyantikaroti sandiṭṭhikā nijjarā akālikā ehipassikā opanayikā paccattaṃ veditabbā viññūhī ti.
Sa kho so Abhaya bhikkhu evaṃ sīlasampanno . . . pe . . .
āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. So navañ ca kammaṃ na karoti purāṇañ ca kammaṃ phussa phussa vyantikaroti sandiṭṭhikā nijjarā akālikā ehipassikā opanayikā paccattaṃ veditabbā viññūhī ti.
Imā kho Abhaya tisso nijjarā visuddhiyo tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sammadakkhātā sattānaṃ visuddhiyā sokapariddavānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthagamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāyā ti.
3. Evaṃ vutte Paṇḍitakumārako Licchavi Abhayaṃ Licchaviṃ etad avoca:
Kiṃ pana tvaṃ samma Abhaya āyasmato Ānandassa subhāsitaṃ subhāsitato nābbhanumodasī ti?
Kyāhaṃ samma āyasmato Ānandassa subhāsitaṃ subhāsitato nābbhanumodissāmi.

[page 222]
222 ĀNANDA-VAGGA. [III. 75. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Muddhā pi tassa vipateyya yo āyasmato Ānandassa subhāsitaṃ subhāsitato nābbhanumodeyyā ti.
75.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Ānandaṃ Bhagavā etad avoca:
Yaṃ Ānanda anukampeyyātha ye ca sotabbaṃ maññeyyuṃ mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā te vo Ānanda tīsu ṭhānesu samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
Katamesu tīsu?
2. Buddhe aveccappasāde samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā -- iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho Bhagavā ti. Dhamme aveccappasāde samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā -svākhyāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti.
Saṅghe aveccappasāde samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā -- supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho . . . [ñāyappaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho sāmīcippaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭhapurisapuggalā esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo] anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti.
3. Siyā Ānanda catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ paṭhavīdhātuyā āpodhātuyā tejodhātuyā vāyodhātuyā, na tveva buddhe aveccappasādena samannāgatassa ariyasāvakassa siyā aññathattaṃ. Tatr'; idaṃ aññathattaṃ. So vat'; Ānanda buddhe aveccappasādena samannāgato ariyasāvako nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā pettivisayaṃ vā uppajjissatī ti n'; etaṃ ṭhanaṃ vijjati.

[page 223]
III. 76. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 223
4. Siyā Ānanda catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ paṭhavīdhātuyā āpodhātuyā tejodhātuyā vāyodhātuyā na tveva dhamme . . . pe . . . na tveva saṅghe aveccappasādena samannāgatassa ariyasāvakassa siyā aññathattaṃ. Tatr'; idaṃ aññathattaṃ. So vat'; Ānanda saṅghe aveccappasādena samannāgato ariyasāvako nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā pettivisayaṃ vā uppajjati ti n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati.
5. Yaṃ Ānanda anukampeyyātha ye ca sotabbaṃ maññeyyuṃ mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā te vo Ānanda imesu tīsu ṭhānesu samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā ti.
76.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:
Bhavo bhavo ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante bhavo hotī ti?
Kāmadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api nu kho kāmabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ hīnāya dhātuyā viññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ. Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti. Evaṃ kho Ānanda bhavo hotī ti.
2. Rūpadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api nu kho rūpabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ majjhimāya dhātuyā viññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ. Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti.
3. Arūpadhātuvepakkañ ca {Ānanda} kammaṃ nābhavissa api nu kho arūpabhavo paññāyethā ti?

[page 224]
224 ĀNANDA-VAGGA. [III. 77. 1.
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ paṇītāya dhātuyā viññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ. Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti. Evaṃ kho Ānanda bhavo hotī ti.
77.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:
Bhavo bhavo ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante bhavo hotī ti?
Kāmadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api nu kho kāmabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ hīnāya dhātuyā cetanā patiṭṭhitā patthanā patiṭṭhitā. Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti.
2. Rūpadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api nu kho rūpabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ majjhimāya dhātuyā cetanā patiṭṭhitā patthanā patiṭṭhitā.
Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti.
3. Arūpadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api nu kho arūpabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ paṇītāya dhātuyā cetanā patiṭṭhitā patthanā patiṭṭhitā.
Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti. Evaṃ kho Ānanda bhavo hotī ti.

[page 225]
III. 79. 1.] ĀNANDA-VAGGA. 225
78.
Taṃ yeva nidānaṃ . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Ānandaṃ Bhagavā etad avoca:
Sabbaṃ nu kho Ānanda sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ saphalan ti?
Na kho 'ttha bhante ekaṃsenā ti.
Tena h'; Ānanda vibhajassū ti.
Yaṃ hi 'ssa bhante sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti kusalā dhammā parihāyanti, evarūpaṃ sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ aphalaṃ. Yañ ca khvāssa bhante sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhanti, evarūpaṃ sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ saphalan ti. Idam avoca āyasmā Ānando samanuñño satthā ahosi.
Atha kho āyasmā Ānando samanuñño me satthā ti uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Atha kho Bhagavā acirapakkante āyasmante Ānande bhikkhū āmantesi:-- Sekho bhikkhave Ānando, na ca pan'; assa sulabharūpo samasamo paññāyā ti.
79.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:
Tīṇ'; imāni bhante gandhajātāni yesaṃ anuvātaṃ yeva gandho gacchati no paṭivātaṃ. Katamāni tīṇi? Mūlagandho, sāragandho, pupphagandho. Imāni kho bhante tīṇi gandhajātāni yesaṃ anuvātaṃ yeva gandho gacchati no paṭivātaṃ. Atthi nu kho bhante kiñci gandhajātaṃ yassa anuvātam pi gandho gacchati paṭivātam pi gandho gacchati anuvātapaṭivātam pi gandho gacchatī ti?
Atth'; Ānanda gandhajātaṃ yassa anuvātam pi gandho gacchati paṭivātam pi gandho gacchati anuvāta-paṭivātaṃ pi gandho gacchatī ti.

[page 226]
226 ĀNANDA-VAGGA. [III. 79. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
2. Katamaṃ pana taṃ bhante gandhajātaṃ yassa anuvātam pi gandho gacchati paṭivātam pi gandho gacchati anuvātapaṭivātam pi gandho gacchatī ti?
Idh'; Ānanda yasmiṃ gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti, pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti, sīlavā hoti kalyāṇadhammo, vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati, muttacāgo payatapāṇī vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Tassa disāsu samaṇabrāhmaṇā vaṇṇaṃ bhāsanti:-- asukasmiṃ nāma gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato dhammaṃ saraṇaṃ gato saṅghaṃ saraṇaṃ gato pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato kāmesu micchācārā paṭivirato musāvādā paṭivirato surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato sīlavā kalyāṇadhammo vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇī vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato ti. Devatā pi'; ssa amanussā vaṇṇaṃ bhāsanti:-- asukasmiṃ nāma gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti . . . pe . . . dānasaṃvibhāgarato ti. Idaṃ kho taṃ Ānanda gandhajātaṃ yassa anuvātaṃ pi gandho gacchati paṭivātam pi gandho gacchati anuvātapaṭivātam pi gandho gacchatī ti.
3. Na pupphagandho paṭivātam eti.
Na candanaṃ taggaramallikā vā
Satañ ca gandho paṭivātam eti.
Sabbā disā sappuriso pavātī ti.
80.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.

[page 227]
III. 80. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 227
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:
Sammukhā me taṃ Bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahītaṃ Bhagavato. Ānanda Sikhissa Abhibhū nāma sāvako brahmaloke ṭhito sahassīlokadhātuṃ sarena viññāpesī ti.
Bhagavā pana bhante arahaṃ sammāsambuddho kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetun ti?
Sāvako so Ānanda, appameyyā Tathāgatā ti.
Dutiyam pi kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:-- Sammukhā me taṃ bhante Bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahītaṃ Bhagavato. Ānanda Sikhissa Abhibhū nāma sāvako brahmaloke ṭhito sahassīlokadhātuṃ sarena viññāpesī ti. Bhagavā pana bhante arahaṃ sammāsambuddho kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetun ti?
Sāvako so Ānanda appameyyā Tathāgatā ti.
2. Tatiyam pi kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:-- Sammukhā me taṃ bhante Bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahītaṃ Bhagavato. Ānanda Sikhissa Abhibhū nāma sāvako brahmaloke ṭhito sahassīlokadhātuṃ sarena viññāpesī ti. Bhagavā pana bhante arahaṃ sammāsambuddho kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetun ti?
Sutaṃ te Ānanda sahassī cūḷanikā lokadhātū ti?
Etassa Bhagavā kālo etassa Sugata kālo yaṃ Bhagavā bhāseyya, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāreyyantī ti.
Tena h'; Ānanda suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:
3. Yāvatā Ānanda candimasuriyā pariharanti disā 'bhanti virocanā tāva sahassadhā loko. Tasmiṃ sahassaṃ candānaṃ sahassaṃ suriyānaṃ sahassaṃ Sinerupabbatarājānaṃ sahassaṃ Jambudīpānaṃ sahassaṃ Aparagoyānānaṃ sahassaṃ Uttarakurūnaṃ sahassaṃ Pubbavidehānaṃ cattāri mahāsamuddasahassāni cattāri mahārājasahassāni sahassaṃ Cātummahārājikānaṃ sahassaṃ Tāvatiṃsaṃ sahassaṃ Yāmānaṃ sahassaṃ Tusitānaṃ sahassaṃ Nimmānaratīnaṃ sahassaṃ Parinimmitavasavattīnaṃ sahassaṃ Brahmalokānaṃ.

[page 228]
228 ĀNANDA-VAGGA. [III. 80. 4.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ayaṃ vuccat'; Ānanda sahassī cūḷanikā lokadhātu.
Yāvat'; Ānanda sahassī cūḷanikā lokadhātu tāva sahassadhā loko ayaṃ vuccat'; Ānanda dvi-sahassī majjhimikā lokadhātu.
Yāvatā c'; Ānanda dvi-sahassī majjhimikā lokadhātu tāva sahassadhā loko ayaṃ vuccat'; Ānanda ti-sahassī mahāsahassīlokadhātu. Ākaṅkhamāno Ānanda Tathāgato ti-sahassī mahāsahassī-lokadhātuṃ sarena viññāpeyya yāvatā pana ākaṅkheyyā ti.
4. Yathākatham pana bhante Bhagavā tisahassī-mahāsahassī-lokadhātuṃ sarena viññāpeyya yāvatā pana ākaṅkheyyā ti?
Idh'; Ānanda Tathāgato tisahassī-mahāsahassī-lokadhātuṃ obhāsena phareyya yadā te sattā naṃ ālokaṃ sañjāneyyuṃ.
atha Tathāgato ghosaṃ kareyya saddam anussāveyya.
Evaṃ kho Ānanda Tathāgato tisahassī-mahāsahassī-lokadhātuṃ sarena viññāpeyya yāvatā pana ākaṅkheyyā ti.
5. Evaṃ vutte āyasmā Ānando [āyasmantaṃ Udāyim] etad avoca:-- Lābhā vata me suladdhaṃ vata me yassa me satthā evaṃ mahiddhiko evaṃ mahānubhāvo ti.
Evaṃ vutte āyasmā Udāyi āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:-- Kiṃ tuyh'; ettha āvuso Ānanda yadi te satthā evaṃ mahiddhiko evaṃ mahānubhāvo ti.
Evaṃ vutte Bhagavā āyasmantaṃ Udāyiṃ etad avoca:-Mā h'; evaṃ Udāyi mā h'; evaṃ Udāyi. Sace Udāyi Ānando avītarāgo kālaṃ kareyya tena cittappasādena sattakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kareyya sattakkhattuṃ imasmiṃ yeva Jambudīpe mahārajjaṃ kareyya. Api c'; Udāyi Ānando diṭṭh'; eva dhamme parinibbāyissatī ti.
Ānandavaggo tatiyo.

[page 229]
III. 82. 1.] SAMAṆA-VAGGA. 229
81.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave samaṇassa samaṇakaraṇīyāni.
Katamāni tīṇi?
Adhisīla-sikkhā-samādānaṃ, adhicitta-sikkhā-samādānaṃ, adhipaññā-sikkhā-samādānaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi samaṇassa samaṇakaraṇīyāni. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ:-- tibbo no chando bhavissati adhisīlasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati adhicittasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
2. Seyyathāpi bhikkhave gadrabho gogaṇaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti aham pi amhā aham pi amhā ti.
Tassa na tādiso vaṇṇo hoti seyyathāpi gunnaṃ, na tādiso saro hoti seyyathāpi gunnaṃ, na tādisaṃ padaṃ hoti seyyathāpi gunnaṃ. So gogaṇaṃ yeva piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti aham pi amhā aham pi amhā ti. Evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco bhikkhu bhikkhusaṅghaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti, aham pi bhikkhu aham pi bhikkhū ti. Tassa na tādiso chando hoti adhisīlasikkhāsamādāne, seyyathāpi aññesaṃ bhikkhūnaṃ, na tādiso chando hoti adhicittasikkhāsamādāne seyyathāpi aññesaṃ bhikkhūnaṃ, na tādiso chando hoti adhipaññāsikkhāsamādāne seyyathāpi aññesaṃ bhikkhūnaṃ. So bhikkhusaṅghaṃ yeva piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti aham pi bhikkhu aham pi bhikkhū ti.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ -- tibbo no chando bhavissati adhisīlasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati adhicittasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
82.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave kassakassa gahapatissa pubbe karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave kassako gahapati paṭigacc'; eva khettaṃ sukaṭṭhaṃ karoti sumatikataṃ, paṭigacc'; eva khettaṃ sukaṭṭhaṃ karitvā sumatikataṃ kālena bījāni patiṭṭhāpeti, kālena bījāni patiṭṭhāpetvā samayena udakaṃ abhineti pi apaneti pi.

[page 230]
230 SAMAṆA-VAGGA. [III. 82. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Imāni kho bhikkhave tīṇi kassakassa gahapatissa pubbe karaṇīyāni.
2. Evam eva kho bhikkhave tīṇ'; imāni bhikkhussa pubbe karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Adhisīlasikkhāsamādānaṃ, adhicitasikkhāsamādānaṃ, adhipaññā<sikkhā>samādānaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi bhikkhussa pubbe karaṇīyāni. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ -- tibbo no chando bhavissati adhisīlasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati adhicittasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
83.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Vesāliyaṃ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṃ. Atha kho aññataro Vajji-puttako bhikkhu yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so Vajjiputtako bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca:
Sādhikaṃ idaṃ bhante diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati nāhaṃ bhante ettha sakkomi sikkhitun ti.
Sakkhasi pana tvaṃ bhikkhu tīsu sikkhāsu sikkhituṃ -adhisīlasikkhāya adhicittasikkhāya adhipaññāsikkhāyā ti?
Sakkom'; ahaṃ bhante tīsu sikkhāsu sikkhitum adhisīlasikkhāya adhicittasikkhāya adhipaññāsikkhāyā ti.
2. Tasmāt iha tvaṃ bhikkhu tīsu sikkhāsu sikkhassu adhisīlasikkhāya adhicittasikkhāya adhipaññāsikkhāya. Yato kho tvaṃ bhikkhu adhisīlam pi sikkhissasi adhicittam pi sikkhissasi adhipaññam pi sikkhissasi, tasmā tuyhaṃ bhikkhu adhisīlam pi sikkhato adhicittam pi sikkhato adhipaññam pi sikkhato rāgo pahīyissati doso pahīyissati moho pahīyissati.
So tvaṃ rāgassa pahānā dosassa pahānā mohassa pahānā yaṃ akusalaṃ taṃ na karissasi yam pāpaṃ tvaṃ na sevissasī ti.
3. Atha kho so bhikkhu aparena samayena adhisīlam pi sikkhi adhicittam pi sikkhi adhipaññam pi sikkhi. Tassa adhisīlam pi sikkhato adhicittam pi sikkhato adhipaññam pi sikkhato rāgo pahiyyi doso pahiyyi moho pahiyyi.

[page 231]
III. 85. 2.] SAMAṆA-VAGGA. 231
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] So rāgassa pahānā dosassa pahānā mohassa pahānā yaṃ akusalaṃ taṃ na kāsi yaṃ pāpaṃ taṃ na sevī ti.
84.
1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca:
Sekho sekho ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante sekho hotī ti?
Sikkhatī ti kho bhikkhu tasmā sekho ti vuccati.
Kiñ ca sikkhati?
Adhisīlam pi sikkhati adhicittam pi sikkhati adhipaññam pi sikkhatī ti, so kho bhikkhu tasmā sekho ti vuccatī ti.
Sekhassa sikkhamānassa ujumaggānusārino
Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ tato aññā anantarā
Tato aññāvimuttassa ñāṇaṃ ve hoti tādino
Akuppā me vimuttī ti bhavasaññojanakkhaye ti
85.
1. Sādhikam idaṃ bhikkhave diyaḍḍha-sikkhāpadasataṃ anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati yattha atthakāmā kulaputtā sikkhanti. Tisso imā bhikkhave sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchati. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchati.
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ mattaso kārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhita-sīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano.

[page 232]
232 SAMAṆA-VAGGA. [III. 85. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
3. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ mattaso kārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti sakid eva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassa antaṃ karoti.
4. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ paripūrakārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni, tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti, tattha-parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā.
5. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ paripūrakārī paññāya paripūrakārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Iti kho bhikkhave padesaṃ padesakārī ārādheti paripūraṃ paripūrakārī. Avañjhāni tvevāhaṃ bhikkhave sikkhāpadāni vadāmī ti.
86.
1. Sādhikam idaṃ bhikkhave diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati yattha atthakāmā kulaputtā sikkhanti.

[page 233]
III. 86. 4.] SAMAṆA-VAGGA. 233
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Tisso imā bhikkhave sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchati. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchati.
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ mattasokārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sattakkhattuparamo hoti sattakkhattuparamaṃ deve ca mānuse ca sandhāvitvā saṃsāritvā dukkhassa antaṃ karoti. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā kolaṅkolo hoti dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsāritvā dukkhassa antaṃ karoti. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā ekabījī hoti ekaṃ yeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassa antaṃ karoti. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti sakid eva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassa antaṃ karoti.
3. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ paripūrakārī paññāya mattasokārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā uddhaṃsoto hoti akaniṭṭhagāmī. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sasaṅkhāra-parinibbāyī hoti. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā upahaccaparinibbāyī hoti. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā antarāparinibbāyī hoti.
4. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ paripūrakārī paññāya paripūrakārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi.

[page 234]
234 SAMAṆA-VAGGA. [III. 87. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Iti kho bhikkhave padesaṃ padesakārī ārādheti paripūraṃ paripūrakārī. Avañjhāni tvevāhaṃ bhikkhave sikkhāpadāni vadāmī ti.
87.
1. Sādhikam idaṃ bhikkhave diyaḍḍha-sikkhāpadasataṃ anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati yattha atthakāmā kulaputtā sikkhanti. Tisso imā bhikkhave sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchati. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ gacchati.
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṃ paripūrakārī paññāya paripūrakārī. So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādi-brahmacariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
3. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā antarāparinibbāyī hoti. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā upahaccā-parinibbāyī hoti . . . pe . . . asaṅkhāraparinibbāyī hoti . . . sasaṅkhāra-parinibbāyī hoti . . . uddhaṃsoto hoti . . . akaniṭṭhagāmī. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti sakid eva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassa antaṃ karoti.

[page 235]
III. 89. 1.] SAMAṆA-VAGGA. 235
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā ekabījī hoti ekaṃ yeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassa antaṃ karoti. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā kolaṅkolo hoti dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsāritvā dukkhassa antaṃ karoti. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sattakkhattuparamo hoti sattakkhattuparamaṃ deve ca mānuse ca sandhāvitvā saṃsāritvā dukkhassa antaṃ karoti.
Iti kho bhikkhave paripūraṃ paripūrakārī ārādheti padesaṃ padesakārī. Avañjhāni tvevāhaṃ bhikkhave sikkhāpadāni vadāmī ti.
88.
1. Tisso imā bhikkhave sikkhā. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhisīlasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti . . . pe (II.4,5) . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhisīlasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhicittasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . . catuṭṭhajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhicittasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhipaññāsikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhipaññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā ti.
89.
1. Tisso imā bhikkhave sikkhā. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhisīlasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti . . . pe (II.4.5) . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhisīlasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhicittasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . .

[page 236]
236 SAMAṆA-VAGGA. [III. 89. 2.
catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhicittasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhipaññāsikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhipaññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā ti.
2. Adhisīlaṃ adhicittañ ca adhipaññañ ca viriyavā.
Thāmavā dhitimā jhāyī sato guttindriyo care
Yathā pure tathā pacchā yathā pacchā tathā pure
Yathā adho tathā uddhaṃ yathā uddhaṃ tathā adho
Yathā divā tathā rattiṃ yathā rattiṃ tathā divā
Abhibhuyya disā sabbā appamāṇasamādhinā
Tam āhu sekhaṃ paṭipadaṃ atho saṃsuddhacāraṇaṃ
Tam āhu loke sambuddhaṃ dhīraṃ paṭipadantaguṃ
Viññāṇassa nirodhena taṇhakkhayavimuttino
Pajjotass'; eva nibbānaṃ vimokho hoti cetaso ti.
90.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena Paṅkadhā nāma Kosalānaṃ nigamo tad avasari. Tatra sudaṃ Bhagavā Paṅkhadhāyaṃ viharati. Paṅkadhā nāma Kosalānaṃ nigamo.
Tena kho pana samayena Kassapagotto nāma bhikkhu Paṅkadhāyaṃ āvāsiko hoti. Tatra sudaṃ Bhagavā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandasseti samādapeti samuttejeti sampahaṃseti. Atha kho Kassapagottassa bhikkhuno Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti.
2. Atha kho Bhagavā Paṅkadhāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena Rājagahaṃ tena cārikaṃ pakkāmi anupubbena cārikaṃ caramāno yena Rājagahaṃ tad avasari.

[page 237]
III. 90. 3.] SAMAṆA-VAGGA. 237
Tatra sudaṃ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate.
Atha kho Kassapagottassa bhikkhuno acirapakkantassa Bhagavato ahud eva kukkuccaṃ ahu vippaṭisāro -- Alābhā vata me na vata me lābhā dulladdhaṃ vata me na vata me suladdhaṃ, yassa me Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Yan nūnāhaṃ yena Bhagavā ten'; upasaṅkameyyaṃ, upasaṅkamitvā Bhagavato santike accayaṃ accayato deseyyan ti?
3. Atha kho Kassapagotto bhikkhu senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaraṃ ādāya yena Rājagahaṃ tena pakkāmi anupubbena yena Rājagahaṃ <yena> Gijjhakūṭo pabbato yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Kassapagotto bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca:
Ekam idaṃ bhante samayaṃ Bhagavā Paṅkadhāyaṃ viharati. Paṅkadhā nama Kosalānaṃ nigamo. Tatra sudaṃ Bhagavā sikkhāpadapaṭisamyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. Tassa mayhaṃ bhante Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Atha kho Bhagavā Paṅkadhāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena Rājagahaṃ tena cārikaṃ pakkāmi. Tassa mayhaṃ bhante acirapakkantassa Bhagavato ahud eva kukkuccaṃ ahu vippaṭisāro -- Alābhā vata me na vata me lābhā dulladdhaṃ vata me na vata me suladdhaṃ, yassa me Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahud appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Yan nūnāhaṃ yena Bhagavā ten'; upasaṅkameyyaṃ, upasaṅkamitvā Bhagavato santike accayaṃ accayato deseyyan ti? Accayo maṃ bhante accagamā yathābālaṃ yathāmūḷhaṃ yathā-akusalaṃ,

[page 238]
238 SAMAṆA-VAGGA. [III. 90. 4.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] yassa me Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Tassa me bhante Bhagavā accayaṃ accayato paṭiganhātu āyatiṃ saṃvarāyā ti.
4. Taggha tvaṃ Kassapa accayo accagamā yathābālaṃ yathāmūḷhaṃ yathā-akusalaṃ, yassa te mayā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Yato ca kho tvaṃ Kassapa accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikarosi taṃ te mayaṃ paṭigaṇhāma. Vuddhi h'; esā Kassapa ariyassa vinaye yo accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaroti āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjati.
5. Thero ce pi Kassapa bhikkhu hoti na sikkhākāmo sikkhāsamādānassa na vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā te ca pana sikkhāya na samādapeti, ye c'; aññe bhikkhū sikkhākāmā tesañ ca na vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ kālena, evarūpassāhaṃ Kassapa therassa bhikkhuno na vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Taṃ kissa hetu? Satthā hi 'ssa vaṇṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ. Ye naṃ bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ. Yāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa therassa bhikkhuno na vaṇṇaṃ bhaṇāmi.
6. Majjhimo ce pi Kassapa bhikkhu hoti . . . pe . . . Navo ce pi Kassapa bhikkhu hoti na sikkhākāmo sikkhāsamādānassa na vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā te ca pana sikkhāya na samādapeti, ye c'; aññe bhikkhū sikkhākāmā tesañ ca na vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ kālena, evarūpassāhaṃ Kassapa navassa bhikkhuno na vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Tam kissa hetu? Satthā hi 'ssa vaṇṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ. Ye naṃ bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ.

[page 239]
III. 91. 1.] LOṆAPHALA-VAGGA. 239
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Yassa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa navassa bhikkhuno na vaṇṇaṃ bhaṇāmi.
7. Thero ce pi Kassapa bhikkhu hoti sikkhākāmo sikkhāsamādānassa vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā te ca sikkhāya samādapeti, ye c'; aññe bhikkhū sikkhākāmā tesañ ca vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ kālena, evarūpassa Kassapa therassa bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Taṃ kissa hetu? Satthā hi 'ssa vaṇṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ. Ye naṃ bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ. Yāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa therassa bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmi.
8. Majjhimo ce pi Kassapa bhikkhu hoti . . . navo ce pi Kassapa bhikkhu hoti sikkhākāmo sikkhāpamādānassa vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā te ca sikkhāya samādapeti, ye c'; aññe bhikkhū sikkhākāmā tesañ ca vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ kālena, evarūpassa Kassapa navassa bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Taṃ kissa hetu? Satthā hi 'ssa vaṇṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ.
Ye naṃ bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ. Yāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa navassa bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmī ti.
Samaṇavaggo catuttho.
91.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave kassakassa gahapatissa accāyikāni karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave kassako gahapati sīghasīghaṃ khettaṃ sukaṭṭhaṃ karoti sumatikataṃ sīghasīghaṃ khettaṃ sukaṭṭhaṃ karitvā sumatikataṃ sīghasīgham pi bījāni patiṭṭhāpeti, sīghasīghaṃ bījāni patiṭṭhāpetvā sīghasīghaṃ udakaṃ abhineti pi apaneti pi.

[page 240]
240 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 91. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Imāni kho bhikkhave tīṇi kassakassa gahapatissa accāyikāni karaṇīyāni.
Tassa kho taṃ bhikkhave kassakassa gahapatissa n'; atthi sā iddhi vā ānubhāvo vā ajj'; eva me dhaññāni jāyantu sv'; eva gabbhiniyo hontu uttarass'; eva paccantū ti. Atha kho bhikkhave hoti so samayo yaṃ tassa kassakassa gahapatissa tāni dhaññāni utupariṇāmini jāyanti pi gabbhinī pi honti paccanti pi.
2. Evam eva kho bhikkhave tīṇ'; imāni bhikkhussa accāyikāni karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Adhisīlasikkhāsamādānaṃ, adhicittasikkhāsamādānaṃ, adhipaññāsikkhāsamādānaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi bhikkhussa accāyikāni karaṇīyāni.
Tassa kho taṃ bhikkhave bhikkhuno n'; atthi sā iddhi vā ānubhāvo vā, ajj'; eva me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatu sve vā uttarass'; evā ti. Atha kho bhikkhave hoti so samayo yaṃ tassa bhikkhuno adhisīlam pi sikkhato adhicittam pi sikkhato adhipaññam pi sikkhato anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccati.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ -- tibbo no chando bhavissati adhisīlasikkhāsamādāne . . . pe . . . tibbo no chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
92.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā pavivekāni paññāpenti. Katamāni tīṇi?
Cīvarapavivekaṃ, piṇḍapātapavivekaṃ, senāsanapavivekan ti.
Tatr'; idaṃ bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā cīvarapavivekasmiṃ paññāpenti -- sāṇāni pi dhārenti masāṇāni pi dhārenti chavadussāni pi dhārenti paṃsukūlāni pi dhārenti tirīṭakāni pi dhārenti ajināni pi dhārenti ajinakkhipam pi dhārenti kusacīram pi dhārenti vākacīram pi dhārenti phalakacīram pi dhārenti kesakambalam pi dhārenti vālakambalam pi dhārenti ulūkapakkhikam pi dhārenti.

[page 241]
III. 92. 3.] LOṆAPHALA-VAGGA. 241
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Idaṃ kho bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā cīvarapavivekasmiṃ paññāpenti.
Tatr'; idaṃ bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā piṇḍapātapavivekasmiṃ paññāpenti -- sākabhakkhā pi honti sāmākabhakkhā pi honti nīvārabhakkhā pi honti daddulabhakkhā pi honti haṭabhakkhā pi honti kaṇabhakkhā pi honti ācāmabhakkhā pi honti piññākabhakkhā pi honti tiṇabhakkhā pi honti gomayabhakkhā pi honti vanamūlaphalāhārā yāpenti pavattaphalabhojī. Idaṃ kho bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā piṇḍapātapavivekasmiṃ paññāpenti.
Tatr'; idaṃ bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā senāsanapavivekasmiṃ paññāpenti -- araññaṃ rukkhamūlaṃ susānaṃ vanapanthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ bhusāgāraṃ. Idaṃ kho bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā senāsanapavivekasmiṃ paññāpenti.
Imāni kho bhikkhave tīṇi aññatitthiyā paribbājakā pavivekāni paññāpenti.
2. Tīṇi kho imāni bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye bhikkhuno pavivekāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā ca hoti dussīlyañ c'; assa pahīnaṃ hoti tena ca vivitto hoti, sammādiṭṭhiko hoti micchādiṭṭhi c'; assa pahīnā hoti tāya ca vivitto hoti, khīṇāsavo ca hoti āsavā c'; assa pahīnā honti tehi ca vivitto hoti. Yato kho bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti dussīlyañ c'; assa pahīnaṃ hoti tena ca vivitto hoti sammādiṭṭhiko hoti micchādiṭṭhi c'; assa pahīnā hoti tāya ca vivitto hoti khīṇāsavo ca hoti āsavā c'; assa pahīnā honti tehi ca vivitto hoti -- ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu aggappatto sārappatto suddho sāre patiṭṭhito.
3. Seyyathāpi bhikkhave kassakassa gahapatissa sampannaṃ sālikkhettaṃ. Taṃ enaṃ kassako gahapati sīghasīghaṃ vapāpeyya, sīghasīghaṃ vapāpetvā sīghasīghaṃ saṅgharāpeyya, sīghasīghaṃ saṅgharāpetvā sīghasīghaṃ ubbahāpeyya,

[page 242]
242 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 92. 4.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] sīghasīghaṃ ubbahāpetvā sīghasīghaṃ puñjaṃ kārāpeyya, sīghasīghaṃ puñjaṃ kārāpetvā sīghasīghaṃ maddāpeyya, sīghasīghaṃ maddāpetvā sīghasīghaṃ palālāni uddharāpeyya, sīghasīghaṃ palālāni uddharāpetvā sīghasīghaṃ bhusikaṃ uddharāpeyya, sīghasīghaṃ bhusikaṃ uddharāpetvā sīghasīghaṃ opunāpeyya, sīghasīghaṃ opunāpetvā sīghasīghaṃ atiharāpeyya, sīghasīghaṃ atiharāpetvā sīghasīghaṃ koṭṭāpeyya, sīghasīghaṃ koṭṭāpetvā sīghasighaṃ thusāni uddharāpeyya, evam assu tassa bhikkhave kassakassa gahapatissa tāni dhaññāni aggappattāni sārappattāni suddhāni sāre patiṭṭhitāni. Evam eva kho bhikkhave <yato> bhikkhu sīlavā ca hoti dussīlyañ c'; assa pahīnaṃ hoti tena ca vivitto hoti sammādiṭṭhiko ca hoti micchādiṭṭhi c'; assa pahīnā hoti tāya ca vivitto hoti khīṇāsavo ca hoti āsavā c'; assa pahīnā honti tehi ca vivitto hoti -- ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu aggappatto sārappatto suddho sāre patiṭṭhito ti.
4. Seyyathāpi bhikkhave saradasamaye viddhe vigatavalāhake deve ādicco nabhaṃ abbhussukkamāno sabbaṃ ākāsagataṃ tamaṃ abhivihacca bhāsate ca tapate ca virocati ca, evam eva kho bhikkhave yato ariyasāvakassa virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi sahadassanuppādā bhikkhave ariyasāvakassa tīṇi saṃyojanāni pahīyanti sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbata-parāmāso, athāparaṃ dvīhi dhammehi niyyāti abhijjhāya ca vyāpādena ca. So vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati.
Tasmiṃ bhikkhave samaye ariyasāvako kālaṃ kareyya n'; atthi taṃ saṃyojanaṃ yena saṃyojanena saṃyutto ariyasāvako puna imaṃ lokaṃ āgaccheyyā ti.
93.5
1. Tisso imā bhikkhave parisā. Katamā tisso?
Aggavatī parisā, vaggā parisā, samaggā parisā.

[page 243]
III. 93. 5.] LOṆAPHALA-VAGGA. 243
Katamā va bhikkhave aggavatī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ therā bhikkhū na bāhulikā honti na sāthalikā vokkamane nikkhittadhurā paviveke pubbaṅgamā, viriyaṃ ārabbhanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya -- tesaṃ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati, sā pi hoti na bāhulikā na sāthalikā vokkamane nikkhittadhurā paviveke pubbaṅgamā, viriyaṃ ārabbhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ayaṃ vuccati bhikkhave aggavatī parisā.
2. Katamā ca bhikkhave vaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave vaggā parisā.
3. Katamā ca bhikkhave samaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave samaggā parisā.
4. Yasmiṃ bhikkhave samaye bhikkhū samaggā sammodamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharanti bahuṃ bhikkhave bhikkhū tasmiṃ samaye puññaṃ pasavanti, brahmaṃ bhikkhave vihāraṃ tasmiṃ samaye bhikkhū viharanti -- yadidaṃ muditāya cetovimuttiyā pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vediyati, sukhino cittaṃ samādhiyati.
5. Seyyathāpi bhikkhave upari pabbate thulla-phusitake deve vassante taṃ udakaṃ yathāninnaṃ pavattamānaṃ pabbatakandarapadarasākhā paripūreti, pabbatakandarapadarasākhā paripūrā kussubbhe paripūrenti, kussubbhā paripūrā mahāsobbhe paripūrenti, mahāsobbhā paripūrā kunnadiyo paripūrenti, kunnadiyo paripūrā mahānadiyo paripūrenti, mahānadiyo paripūrā samuddam paripūrenti, evam eva kho bhikkhave yasmiṃ samaye bhikkhū samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharanti bahuṃ bhikkhave tasmiṃ samaye puññaṃ pasavanti,

[page 244]
244 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 94. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] brahmaṃ bhikkhave vihāraṃ tasmiṃ samaye bhikkhū viharanti -- yadidaṃ muditāya cetovimuttiyā, pamuditassa pīti jāyati pītimanassa kāyo passambhati passaddhakāyo sukhaṃ vediyati sukhino cittaṃ samādhiyati.
Imā kho bhikkhave tisso parisā.
94.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave rañño bhaddo assājānīyo vaṇṇasampanno ca hoti balasampanno ca javasampanno ca. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno ca hoti balasampanno ca javasampanno ca.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati, akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ pajānāti . . .x pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti,

[page 245]
III. 96. 1.] LOṆAPHALA-VAGGA. 245
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] evaṃ kho bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti.
95.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave rañño bhaddo assājānīyo vaṇṇasampanno ca hoti balasampanno ca javasampanno ca. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno ca hoti balasampanno ca javasampanno ca.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti . . . pe . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti tatthaparinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti . . .
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti.
96.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati. Katamehi tīhi?

[page 246]
246 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 96. 2.
Idha bhikkhave rañño bhaddo assājānīyo vaṇṇasampanno ca hoti balasampanno ca javasampanno ca. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno ca hoti balasampanno ca javasampanno ca.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati . . . pe . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo hoti . . . pe . . . thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti.
97.
1. Navo pi bhikkhave potthako dubbaṇṇo ca hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca. Majjhimo pi bhikkhave potthako dubbaṇṇo ca hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca. Jiṇṇo pi bhikkhave potthako dubbaṇṇo ca hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca. Jiṇṇam pi bhikkhave potthakaṃ ukkhaliparimaddanaṃ vā karonti saṅkārakūṭe vā naṃ chaḍḍenti.
2. Evam eva kho bhikkhave navo ce pi bhikkhu hoti dussīlo pāpadhammo idaṃ assa dubbaṇṇatāya vadāmi.

[page 247]
III. 98. 1.] LOṆAPHALA-VAGGA. 247
Seyyathāpi so bhikkhave potthako dubbaṇṇo tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya.
Idam assa dukkhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi so bhikkhave potthako dukkhasamphasso tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Yesaṃ kho pana paṭigaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ tesan taṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ. Idam assa appagghatāya vadāmi.
Seyyathāpi so bhikkhave potthako appaggho tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
3. Majjhimo ce pi bhikkhave hoti . . . pe . . . Thero ce pi bhikkhave bhikkhu hoti dussīlo pāpadhammo idam assa dubbaṇṇatāya vadāmi. Seyyathāpi so bhikkhave potthako dubbaṇṇo tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya.
Idam assa dukkhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi so bhikkhave potthako dukkhasamphasso tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi. Yesaṃ kho pana paṭigaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ tesaṃ taṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ.
Idam assa appagghatāya vadāmi. Seyyathāpi so bhikkhave potthako appaggho tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
4. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave thero bhikkhu saṅghamajjhe bhaṇati. Tam enaṃ bhikkhū evaṃ āhaṃsu:-- kiṃ kho tuyhaṃ bālassa avyattassa bhaṇitena tvam pi nāma bhaṇitabbaṃ maññasī ti. So kupito anattamano tathārūpiṃ vācaṃ nicchāreti yathārūpāya vācāya saṅgho taṃ ukkhipati saṅkārakūṭe 'va naṃ potthakaṃ.
98.2
1. Navam pi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañ c'; eva hoti sukhasamphassañ ca mahagghañ ca. Majjhimam pi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañ c'; eva hoti sukhasamphassañ ca mahagghañ ca.

[page 248]
248 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 98. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Jiṇṇam pi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañ c'; eva hoti sukhasamphassañ ca mahagghañ ca. Jiṇṇam pi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ ratanapaliveṭhanaṃ vā karonti gandhakaraṇḍake vā naṃ nikkhipanti.
2. Evam eva kho bhikkhave navo ce pi bhikkhu hoti sīlavā kalyāṇadhammo idam assa suvaṇṇatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi. Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Idam assa sukhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ sukhasamphassaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Yesaṃ kho pana paṭiganhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idam assa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
3. Majjhimo ce pi bhikkhave bhikkhu hoti . . . pe . . .
Thero ce pi bhikkhave bhikkhu hoti sīlavā kalyāṇadhammo idam assa suvaṇṇatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi. Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti, tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Idam assa sukhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ sukhasamphassaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi. Yesaṃ kho pan'; assa paṭigaṇhāti cīvara . . . parikkhāraṃ tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idaṃ assa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi bhikkhave taṃ kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
4. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave thero bhikkhu saṅghamajjhe bhaṇati taṃ enaṃ bhikkhū evaṃ āhaṃsu

[page 249]
III. 99. 2.] LOṆAPHALA-VAGGA. 249
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] -- appasaddā āyasmanto hotha, thero bhikkhu dhammañ ca vinayañ ca bhaṇatī ti. [Tassa taṃ vacanaṃ ādheyyaṃ gacchati gandha-karaṇḍake va naṃ kāsikavatthaṃ nikkhipanti.] Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ kāsikavatthūpamā bhavissāma na potthakūpamā ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
99.
1. Yo bhikkhave evaṃ vadeyya -- yathā yathāyaṃ puriso kammaṃ karoti tathā tathā taṃ paṭisaṃvediyatī ti -- evaṃ santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso na hoti okāso na paññāyati sammā dukkhassa antakiriyāya. Yo ca kho bhikkhave evaṃ vadeyya -- yathā yathā vedanīyaṃ ayaṃ puriso kammaṃ karoti tathā tathāssa vipākaṃ paṭisaṃvediyatī ti -evaṃ santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso hoti okāso paññāyati sammā dukkhassa antakiriyāya.
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Idha pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhamme c'; eva vedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
2. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo hoti abhāvitasīlo abhāvitacitto abhāvitapañño paritto appātumo appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti.
Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
Idha bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo hoti bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño aparitto mahattā appamāṇavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?

[page 250]
250 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 99. 3.
3. Seyyathāpi bhikkhave puriso loṇaphalaṃ paritte udakamallake pakkhipeyya. Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave.
Api nu taṃ parittaṃ udakamallake udakaṃ amunā loṇaphalena loṇaṃ assa apeyyan ti?
Evaṃ bhante.
Taṃ kissa hetu?
Aduṃ hi bhante parittaṃ udakamallake udakaṃ. Taṃ amunā loṇaphalena loṇam assa apeyyan ti.
Seyyathāpi bhikkhave puriso loṇaphalaṃ Gaṅgāya nadiyā pakkhipeyya. Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave. Api nu sā Gaṅgā nadī amunā loṇaphalena loṇaṃ assa apeyyā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Taṃ kissa hetu?
Asu hi bhante Gaṅgāya nadiyā mahā udakakkhandho. So amunā loṇaphalena <na> loṇo assa apeyyo ti.
Evam eva kho bhikkhave idh'; ekaccassa puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Idha pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
4. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti? Idha bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo . . . pe . . . appātumo appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva? Idha bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo . . . pe . . . mahattā appamāṇavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
5. Idha bhikkhave ekacco addhakahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi bandhanaṃ nigacchati.

[page 251]
III. 99. 7.] LOṆAPHALA-VAGGA. 251
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Idha pana bhikkhave ekacco addhakahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi na bandhanaṃ nigacchati.
Kathaṃrūpo bhikkhave addhakahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi bandhanaṃ nigacchati? Idha bhikkhave ekacco daḷiddo hoti appassako appabhogo. Evarūpo bhikkhave addhakahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi bandhanaṃ nigacchati.
Kathaṃrūpo bhikkhave addhakahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi na bandhanaṃ nigacchati? Idha bhikkhave ekacco aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Evarūpo bhikkhave addhakahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi na bandhanaṃ nigacchati.
Evam eva kho bhikkhave idh'; ekaccassa puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Idha pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva.
6. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti? Idha bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo . . . pe . . . appātumo appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva? Idha bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo . . . mahattā appamāṇavihārī.
Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva.
7. Seyyathāpi bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako vā appekaccaṃ urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ pahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ,

[page 252]
252 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 99. 8.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] appekaccaṃ urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ nappahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ.
Kathaṃrūpaṃ bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako vā urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ pahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ?
Idha bhikkhave ekacco daḷiddo hoti appassako appabhogo.
Evarūpaṃ bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako vā urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ pahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ.
Kathaṃrūpaṃ bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako vā urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ nappahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ?
Idha bhikkhave ekacco aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo rājā vā rājamahāmatto vā. Evarūpaṃ bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako vā urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ nappahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ. Aññadatthu pañjaliko va naṃ yācati dehi me mārisa urabbhaṃ vā urabbhadhanaṃ vā ti.
Evam eva kho bhikkhave idh'; ekaccassa puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Idha pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva.
8. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo hoti . . . pe . . . appātumo appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam pi pāpaṃkammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti.

[page 253]
III. 100. 2.] LOṆAPHALA-VAGGA. 253
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva. Idha bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo hoti . . . pe . . . mahattā appamāṇavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ . . . pe . . . nāṇu pi khāyati bahud eva.
Yo bhikkhave evaṃ vadeyya -- yathā yathā h'; ayaṃ puriso kammaṃ karoti tathā tathā taṃ paṭisaṃvediyatī ti -- evaṃ santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso na hoti okāso na paññāyati sammā dukkhassa antakiriyāya. Yo ca bhikkhave evaṃ vadeyya -- yathā yathā vedanīyaṃ ayaṃ puriso kammaṃ karoti tathā tathā assa vipākaṃ paṭisaṃvediyatī ti -- evaṃ santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso hoti okāso paññāyati sammā dukkhassa antakiriyāyā ti.
100.
1. Santi bhikkhave jātarūpassa oḷārikā upakkilesā paṃsuvālikā sakkharakaṭhalā. Tam enaṃ paṃsudhovako vā paṃsudhovakantevāsī vā doṇiyaṃ ākiritvā dhovati sandhovati niddhovati.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi jātarūpassa majjhima-sahagatā upakkilesā sukhumasakkharā thūlavālikā. Tam enaṃ paṃsudhovako vā paṃsudhovakantevāsī vā dhovati sandhovati niddhovati.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi jātarūpassa sukhuma-sahagatā upakkilesā sukhumavālikā kālijallikā.
Tam enaṃ paṃsudhovako vā paṃsudhovakantevāsī vā dhovati sandhovati niddhovati.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate athāparaṃ suvaṇṇasikatā 'vasissanti.
2. Tam enaṃ suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ musāyaṃ pakkhipitvā dhamati sandhamati [na] niddhamati.

[page 254]
254 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 100. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Taṃ hoti jātarūpaṃ dhantaṃ sandhantaṃ aniddhantaṃ anihitaṃ aninnītakasāvaṃ, na c'; eva muduṃ hoti na ca kammanīyaṃ na ca pabhassaraṃ pabhaṅgu ca, na ca sammā upeti kammāya.
Hoti so bhikkhave samayo yaṃ so suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ dhamati sandhamati niddhamati. Taṃ hoti jātarūpaṃ dhantaṃ sandhantaṃ niddhantaṃ nihitaṃ ninnītakasāvaṃ, muduñ ca hoti kammanīyañ ca pabhassarañ ca, na ca pabhaṅgu, sammā upeti kammāya.
Yassā yassā ca pilandhanavikatiyā ākaṅkhati, yadi paṭṭakāya yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyake yadi suvaṇṇamālāya, tañ c'; assa atthaṃ anubhoti.
3. Evam eva kho bhikkhave santi adhicittamanuyuttassa bhikkhuno oḷārikā upakkilesā kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ. Tam enaṃ sacetaso bhikkhu dabbajātiko pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṃ gameti.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi adhicittamanuyuttassa bhikkhuno majjhimasahagatā upakkilesā kāmavitakko vyāpādavitakko vihiṃsāvitakko. Tam enaṃ sacetaso bhikkhu dabbajātiko pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṃ gameti.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi adhicittamanuyuttassa bhikkhuno sukhumasahagatā upakkilesā jātivitakko janapadavitakko anavaññatti-paṭisaṃyutto vitakko. Tam enaṃ sacetaso bhikkhu dabbajātiko pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṃ gameti.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate athāparaṃ dhammavitakkā'; vasissanti.
4. So hoti samādhi na c'; eva santo nappaṇīto nappaṭipassaddhaladdho na ekodibhāvādhigato sasaṅkhāra-niggayhavārita-vato. Hoti so bhikkhave samayo yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattaṃ yeva santiṭṭhati sannisīdati ekodihoti samādhiyati.
So hoti samādhi santo paṇīto paṭipassaddhaladdho ekodibhāvādhigato na sasaṅkhāra-niggayha-vārita-vato, yassa yassa ca abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṃ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.

[page 255]
III. 100. 8.] LOṆAPHALA-VAGGA. 255
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
5. So sace ākaṅkhati -- anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhaveyyaṃ, eko pi hutvā bahudhā assaṃ, bahudhā pi hutvā eko assaṃ, āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ tirokuḍḍaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gaccheyyaṃ seyyathāpi ākāse, paṭhaviyā pi ummujjanimujjaṃ kareyyaṃ seyyathāpi udake, udake pi abhijjamāno gaccheyyaṃ seyyathāpi paṭhaviyaṃ, ākāse pi pallaṅkena kameyyaṃ {seyyathāpi} pakkhī sakuṇo, ime pi candima-suriye evaṃ mahiddhike evaṃ mahānubhāve pāṇinā parimaseyyaṃ parimajjeyyaṃ, yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ vatteyyan ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
6. So sace ākaṅkhati -- dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇeyyaṃ dibbe ca mānuse ca ye dūre vā santike vā ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
7. So sace ākaṅkhati -- parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā ceto paricca pajāneyyaṃ, sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cittan ti pajāneyyaṃ, vītarāgaṃ vā cittaṃ vītarāgaṃ cittan ti pajāneyyaṃ, sadosaṃ vā cittaṃ . . . pe . . . vītadosaṃ vā cittam . . . pe . . . samohaṃ vā cittaṃ . . . vītamohaṃ vā cittaṃ . . . saṅkhittaṃ vā cittaṃ . . . vikkhittaṃ vā cittaṃ . . . mahaggataṃ vā cittaṃ . . . amahaggataṃ vā cittaṃ . . . sa-uttaraṃ vā cittaṃ . . . anuttaraṃ vā cittaṃ . . . samāhitaṃ vā cittaṃ . . . asamāhitaṃ vā cittaṃ . . . avimuttaṃ vā cittaṃ avimuttaṃ cittan ti pajāneyyaṃ, vimuttaṃ vā cittaṃ vimuttaṃ cittan ti pajāneyyan ti -tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
8. So sace ākaṅkhati -- anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussareyyaṃ seyyathīdaṃ ekam pi jātiṃ, dve pi jātiyo, tisso pi jātiyo, catasso pi jātiyo . . . pe . . . jātisatam pi jātisahassam pi jātisatasahassam pi, aneke pi saṃvaṭṭakappe aneke pi vivaṭṭakappe aneke pi saṃvatta-vivaṭṭakappe, amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkha-paṭisaṃvedī evamāyupariyanto,

[page 256]
256 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 100. 9.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] so tato cuto amutra uppādiṃ, tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idh'; upapanno ti, iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussareyyan ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
9. So sace ākaṅkhati -- dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passeyyaṃ cavamāne uppajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajāneyyaṃ -- ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppannā, ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppannā ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena abhikkantamānusakena satte passeyyaṃ cavamāne uppajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajāneyyan ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
10. So sace ākaṅkhati -- āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyan ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.
11. Adhicittamanuyuttena bhikkhave bhikkhunā tīṇi nimittāni kālena kālaṃ manasikātabbāni -- kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ upekhānimittaṃ manasikātabbaṃ.
12. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ samādhinimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ paggāhanimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ uddhaccāya saṃvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ upekhānimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ na sammā samādhiyeyya āsavānaṃ khayāya.

[page 257]
III. 100. 14.] LOṆAPHALA-VAGGA. 257
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Yato ca kho bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasikaroti, kālena kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikaroti, kālena kālaṃ upekhānimittaṃ manasikaroti, taṃ hoti cittaṃ muduñ ca kammanīyañ ca pabhassarañ ca na ca pabhaṅgu sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
13. Seyyathāpi bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā ukkaṃ bandhati ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeti ukkāmukhaṃ ālimpetvā saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipitvā kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati. Sace bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ abhidhameyya ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ ḍaheyya. Sace bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ udakena paripphoseyya ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ nibbāpeyya. Sace bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ ajjhupekkheyya ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ na sammā paripākaṃ gaccheyya. Yato ca kho bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati, taṃ hoti jātarūpaṃ muduñ ca kammanīyañ ca pabhassarañ ca na ca pabhaṅgu sammā upeti kammāya, yassā yassā ca pilandhanavikatiyā ākaṅkhati, yadi paṭṭakāya yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyake yadi suvaṇṇamālāya, tañ c'; assa atthaṃ anubhoti.
14. Evam eva kho bhikkhave adhicittamanuyuttena bhikkhunā tīṇi nimittāni kālena kālaṃ manasikātabbāni:-kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ upekkhānimittaṃ manasikātabbaṃ. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ samādhinimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya.

[page 258]
258 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 100. 15.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ paggāhanimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ uddhaccāya saṃvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ upekhānimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ na sammā samādhiyeyya āsavānaṃ khayāya. Yato ca kho bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasikaroti, kālena kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikaroti, kālena kālam upekhānimittaṃ manasikaroti, taṃ hoti cittaṃ muduñ ca kammanīyañ ca pabhassarañ ca na ca pabhaṅgu sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya, yassa yassa ca abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṃ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
15. So sace ākaṅkhati -- anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhaveyyaṃ . . . pe (100.5) . . . chaḷabhiññācittaṃ ñātabbaṃ . . . pe . . . āsavānaṃ khayā . . . pe (100.10) . . . sacchikatvā upasampajja vihareyyan ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.
Loṇaphalavaggo pañcamo.
Mahāpaññāsako samatto dutiyo.
101.
1. Pubbe va me bhikkhave sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'; eva sato etad ahosi:-- Ko nu kho loke assādo ko ādīnavo kiṃ nissaraṇan ti? Tassa mayhaṃ bhikkhave etad ahosi:-- Yaṃ kho loke paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ ayaṃ loke assādo, yaṃ loke anicco dukkho vipariṇāmadhammo ayaṃ loke ādīnavo, yaṃ loke chandarāgavinayo chandarāgapahānaṃ idaṃ loke nissaraṇan ti.
2.6 Yāvakīvañ cāhaṃ bhikkhave evaṃ lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ na abbhaññāsiṃ n'; eva tāvāhaṃ bhikkhave sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho paccaññāsiṃ.

[page 259]
III. 101. 4.] SAMBODHI-VAGGA. 259
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Yato ca kho ahaṃ bhikkhave evaṃ lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ athāhaṃ bhikkhave sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho paccaññāsiṃ, ñāṇañ ca pana me dassanaṃ udapādi -- akuppā me cetovimutti ayaṃ antimā jāti n'; atthi dāni punabbhavo ti.
3. Lokassāhaṃ bhikkhave assādapariyesanaṃ ācariṃ yo loke assādo tad ajjhagamaṃ yāvatako loke assādo paññāya me so sudiṭṭho. Lokassāhaṃ bhikkhave ādīnavapariyesanaṃ ācariṃ yo loke ādīnavo tad ajjhagamaṃ yāvatako loke ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. Lokassāhaṃ bhikkhave nissaraṇapariyesanaṃ ācariṃ yaṃ loke nissaraṇaṃ tad ajjhagamaṃ yāvatakaṃ loke nissaraṇaṃ paññāya me etaṃ sudiṭṭhaṃ.
4. Yāvakīvañ cāhaṃ bhikkhave lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññāsiṃ n'; eva tāvāhaṃ bhikkhave sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṃ sammāsambodhim abhisambuddho paccaññāsiṃ. Yato ca khvāhaṃ bhikkhave lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, athāhaṃ bhikkhave sadevake loke samārake sabrāhmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho paccaññāsiṃ, ñāṇañ ca pana me dassanaṃ udapādi -akuppā me cetovimutti ayaṃ antimā jāti n'; atthi dāni punabbhavo ti.

[page 260]
260 SAMBODHI-VAGGA. [III.102.
102.
No ce taṃ bhikkhave loke assādo abhavissa na-y-idaṃ sattā loke sārajjeyyuṃ, yasmā ca kho bhikkhave atthi loke assādo tasmā sattā loke sārajjanti. No ce taṃ bhikkhave loke ādīnavo abhavissa na-y-idaṃ sattā loke nibbindeyyuṃ, yasmā ca kho bhikkhave atthi loke ādīnavo tasmā sattā loke nibbindanti. No ce taṃ bhikkhave lokamhā nissaraṇaṃ abhavissa na-y-idaṃ sattā loke nissareyyuṃ, yasmā ca kho bhikkhave atthi loke nissaraṇaṃ tasmā sattā lokamhā nissaranti.
Yāvakīvañ ca bhikkhave sattā lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ na abhaññāsuṃ n'; eva tāva bhikkhave sattā sadevakā lokā samārakā sabrahmakā sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya nissaṭā visaṃyuttā vippamuttā vimariyādikatena cetasā vihariṃsu. Yato ca kho bhikkhave sattā lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsuṃ atha bhikkhave sattā sadevakā lokā . . . nissaṭā visaṃyuttā vippamuttā vimariyādikatena cetasā viharantī ti.
Ye hi keci bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ nappajānanti na me te kho bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā samaṇesu vā samaṇasammatā brāhmaṇesu vā brāhmaṇasammatā, na ca pana te āyasmanto sāmaññatthaṃ vā brāhmaññatthaṃ vā diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanti.
Ye ca kho keci bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ pajānanti te kho bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā samaṇesu vā samaṇasammatā vā brāhmaṇesu vā brāhmaṇasammatā, te ca pan'; āyasmanto sāmaññatthañ ca brāhmaññatthañ ca diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissantī ti.

[page 261]
III. 105.] SAMBODHI-VAGGA. 261
103.
Ruṇṇam idaṃ bhikkhave ariyassa vinaye yadidaṃ gītaṃ, ummattakam idaṃ bhikkhave ariyassa vinaye yadidaṃ naccaṃ, komārakam idaṃ bhikkhave ariyassa vinaye yadidaṃ ativelaṃ dantavidaṃsakaṃ hasitaṃ. Tasmāt iha bhikkhave setughāto gīte, setughāto nacce, alaṃ vo dhammapamoditānaṃ sataṃ sitaṃ sitamattāyā ti.
104.
Tiṇṇaṃ bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti. Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Soppassa bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti, surāmerayapānassa bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti, methunadhammasamāpattiyā bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti.
Imesaṃ kho bhikkhave tiṇṇaṃ paṭisevanāya n'; atthi tittī ti.
105.
Atha kho Anāthapiṇḍako gahapati yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Anāthapiṇḍakaṃ gahapatiṃ Bhagavā etad avoca:
Citte gahapati arakkhite kāyakammam pi arakkhitaṃ hoti vacīkammam pi arakkhitaṃ hoti manokammam pi arakkhitaṃ hoti. Tassa arakkhitakāyakammantassa arakkhitavacī-kammantassa arakkhitamanokammantassa kāyakammam pi avassutaṃ hoti . . . manokammam pi avassutaṃ hoti. Tassa avassutakāyakammantassa . . . avassutamanokammantassa kāyakammam pi pūtikaṃ hoti . . . pe . . . manokammam pi pūtikaṃ hoti. Tassa pūtikāyakammantassa . . . pe . . . pūtimanokammantassa na bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti na bhaddikā kālakiriyā.
Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre ducchanne kūṭam pi arakkhitaṃ hoti gopāṇasiyo pi arakkhitā honti bhitti pi arakkhitā hoti kūṭam pi avassutaṃ hoti gopāṇasiyo pi avassutā honti bhitti pi avassutā hoti kūṭam pi pūtikaṃ hoti gopāṇasiyo pi pūtikā honti bhitti pi pūtikā hoti, evam eva kho gahapati citte arakkhite kāyakammam pi arakkhitaṃ hoti .

[page 262]
262 SAMBODHI-VAGGA. [III. 106.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . pe . . . na bhaddikā kālakiriyā.
Citte gahapati rakkhite kāyakammam pi rakkhitaṃ hoti . . . pe . . . manokammam pi rakkhitaṃ hoti. Tassa rakkhitakāyakammantassa . . . pe . . . rakkhitamanokammantassa kāyakammam pi anavassutaṃ hoti . . . pe . . . manokammam pi anavassutaṃ hoti. Tassa anavassutakāyakammantassa . . . pe . . . anavassutamanokammantassa kāyakammam pi apūtikaṃ hoti . . . pe . . . manokammam pi apūtikaṃ hoti. Tassa apūtikāyakammantassa . . . pe . . . apūtimanokammantassa bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti bhaddikā kālakiriyā.
Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre succhanne kūṭam pi rakkhitaṃ hoti gopāṇasiyo pi rakkhitā honti bhitti pi rakkhitā hoti kūṭam pi anavassutaṃ hoti gopāṇasiyo pi anavassutā honti bhitti pi anavassutā hoti kūṭam pi apūtikaṃ hoti gopāṇasiyo pi apūtikā honti bhitti pi apūtikā hoti, evaṃ eva kho gahapati citte rakkhite kāyakammam pi rakkhitaṃ hoti . . . pe . . . bhaddikā kālakiriyā ti.
106.
1. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Anāthapiṇḍikaṃ gahapatiṃ Bhagavā etad avoca:-- Citte gahapati vyāpanne kāyakammam pi vyāpannaṃ hoti . . . pe . . . manokammaṃ pi vyāpannaṃ hoti. Tassa vyāpannakāyakammantassa . . . pe . . . vyāpannamanokammantassa na bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti na bhaddikā kālakiriyā.
2. Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre ducchanne kūṭam pi vyāpannaṃ hoti gopāṇasiyo pi vyāpannā honti, bhitti pi vyāpannā hoti, evam eva kho gahapati citte vyāpanne kāyakammam pi vyāpannaṃ hoti . . . pe . . . manokammam pi vyāpannaṃ hoti. Tassa vyāpannakāyakammantassa . . . pe . . . vyāpannamanokammantassa na bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti na bhaddikā kālakiriyā.
3. Citte gahapati avyāpanne kāyakammam pi avyāpannaṃ hoti . . . manokammam pi avyāpannaṃ hoti. Tassa avyāpannakāyakammantassa . . . avyāpannamanokammantassa bhaddikaṃ maraṇaṃ hoti bhaddikā kālakiriyā. Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre succhanne kūṭam pi avyāpannaṃ hoti gopāṇasiyo pi avyāpannā honti bhitti pi avyāpannā hoti,

[page 263]
III. 108.] SAMBODHI-VAGGA. 263
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] evam eva kho gahapati citte avyāpanne kāyakammam pi avyāpannaṃ hoti . . . manokammam pi avyāpannaṃ hoti.
Tassa avyāpannakāyakammantassa . . . avyāpannamanokammantassa bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti bhaddikā kālakiriyā ti.
107.
Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi?
Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, doso nidānaṃ . . . samudayāya, moho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave lobhapakataṃ kammaṃ lobhajaṃ lobhanidānaṃ lobhasamudayaṃ taṃ kammaṃ akusalaṃ taṃ kammaṃ sāvajjaṃ taṃ kammaṃ dukkhavipākaṃ taṃ kammaṃ kammasamudayāya saṃvattati na taṃ kammaṃ kammanirodhāya saṃvattati. Yaṃ bhikkhave dosapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . Yaṃ bhikkhave mohapakataṃ kammaṃ mohajaṃ mohanidānaṃ mohasamudayaṃ taṃ kammaṃ akusalaṃ taṃ kammaṃ sāvajjaṃ taṃ kammaṃ dukkhavipākaṃ taṃ kammaṃ kammasamudayāya saṃvattati na taṃ kammaṃ kammanirodhāya saṃvattati. Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāyā ti.
108.
Tīṇ'; imāni nidānāni kammānaṃ samudayāya. Katamāni tīṇi?
Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, adoso nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, amoho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave alobhapakataṃ kammaṃ alobhajaṃ alobhanidānaṃ alobhasamudayaṃ taṃ kammaṃ kusalaṃ taṃ kammaṃ anavajjaṃ taṃ kammaṃ sukhavipākaṃ taṃ kammaṃ kammanirodhāya saṃvattati na taṃ kammaṃ kammasamudayāya saṃvattati. Yaṃ bhikkhave adosapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . Yaṃ bhikkhave amohapakataṃ kammaṃ amohajaṃ amohanidānaṃ amohasamudayaṃ taṃ kammaṃ kusalaṃ taṃ kammaṃ anavajjaṃ taṃ kammaṃ sukhavipākaṃ taṃ kammaṃ kammanirodhāya saṃvattati na taṃ kammaṃ kammasamudayāya saṃvattati. Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāyā ti.

[page 264]
264 SAMBODHI-VAGGA. [III.109. 1.
109.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi?
Atīte bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati, anāgate bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati, paccuppanne bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati.
2. Kathañ ca bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati?
Atīte bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakketi anuvicāreti. Tassa atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakkayato anuvicārayato chando jāyati, chandajāto tehi dhammehi saññutto hoti.
Etāhaṃ bhikkhave saññojanaṃ vadāmi, yo cetaso sārāgo.
Evaṃ kho bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati.
3. Kathañ ca bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati?
Anāgate bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakketi anuvicāreti. Tassa anāgate chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakkayato anuvicārayato chando jāyati, chandajāto tehi dhammehi saññutto hoti. Etāhaṃ bhikkhave saññojanaṃ vadāmi, yo cetaso sārāgo. Evaṃ kho bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati.
4. Kathañ ca bhikkhave paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati?
Paccuppanne bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakketi anuvicāreti. Tassa paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakkayato anuvicārayato chando jāyati, chandajāto tehi dhammehi saññutto hoti. Etāhaṃ bhikkhave saññojanaṃ vadāmi, yo cetaso sārāgo. Evaṃ kho bhikkhave paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāya.

[page 265]
III. 111.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 265
110.1
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya. Katamāni tīṇi?
Atīte bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati, anāgate bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati, paccuppanne bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati.
2. Kathañ ca bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati?
Atītānam bhikkhave chandarāgaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ āyatiṃ vipākaṃ pajānāti, āyatiṃ vipākaṃ viditvā tad abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvā cetasā abhivirājetvā paññāya ativijjha passati. Evaṃ kho bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati.
3. Kathañ ca bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati?
Anāgatānaṃ bhikkhave chandarāgaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ āyatiṃ vipākaṃ pajānāti, āyatiṃ vipākaṃ viditvā tad abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvā cetasā abhivirājetvā paññāya ativijjha passati. Evaṃ kho bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati.
4. Kathañ ca bhikkhave paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati?
Paccuppannānaṃ bhikkhave chandarāgaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ āyatiṃ vipākaṃ pajānāti, āyatiṃ vipākaṃ viditvā tad abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvā cetasā abhivirājetvā paññāya ativijjha passati. Evaṃ kho bhikkhave paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāyā ti.
Sambodhi-vaggo paṭhamo.
111.
Tayo 'me bhikkhave āpāyikā nerayikā idam appahāya.
Katame tayo?

[page 266]
266 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 112.
Yo ca abrahmacārī brahmacārīpaṭiñño, yo ca suddhaṃ brahmacāriṃ parisuddham brahmacariyaṃ carantaṃ amūlakena abrahmacariyena anuddhaṃseti, yo cāyaṃ evaṃvādī evaṃdiṭṭhi n'; atthi kāmesu doso ti, so kāmesu pātavyataṃ āpajjati. Ime kho bhikkhave tayo āpāyikā nerayikā idam appahāyā ti.
112.
Tiṇṇaṃ bhikkhave pātubhāvo dullabho lokasmiṃ. Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pātubhāvo dullabho lokasmiṃ. Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desetā puggalo dullabho lokasmiṃ. Kataññū katavedī puggalo dullabho lokasmiṃ.
Imesaṃ bhikkhave tiṇṇaṃ pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
113.4
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Suppameyyo, duppameyyo, appameyyo.
Katamo ca bhikkhave puggalo suppameyyo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo uddhato hoti unnaḷo capalo mukharo vikiṇṇavāco muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākatindriyo. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo suppameyyo.
Katamo ca bhikkhave puggalo duppameyyo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo anuddhato hoti anunnaḷo acapalo amukharo avikiṇṇavāco upaṭṭhitasati sampajāno samāhito ekaggacitto saṃvutindriyo. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo duppameyyo.
Katamo ca bhikkhave puggalo appameyyo?
Idha bhikkhave bhikkhu arahaṃ hoti khīṇāsavo. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo appameyyo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.

[page 267]
III. 114. 2.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 267
114.
1. Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā, paṭighasaññānaṃ atthagamā, nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāso ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. So tad assādeti tan nikāmeti tena ca vittiṃ āpajjati. Tatra ṭhito tad adhimutto tabbahulavihārī aparihīno kālaṃ kurumāno ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjati. Ākāsānañcāyatanūpagānaṃ bhikkhave devānaṃ vīsatiṃ kappasahassāni āyuppamāṇaṃ.
Tatra puthujjano yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā nirayam pi gacchati tiracchānayonim pi gacchati pettivisayam pi gacchati.
Bhagavato pana sāvako tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā tasmiṃ yeva bhave parinibbāyati. Ayaṃ kho bhikkhave viseso ayaṃ adhippāyoso idaṃ nānākaraṇaṃ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanena yadidaṃ gatiyā uppattiyā sati.
2. Puna ca paraṃ bhikkhave idh'; ekacco puggalo sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇan ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. So tad assādeti tan nikāmeti tena ca vittiṃ āpajjati. Tatra ṭhito tad adhimutto tabbahulavihārī aparihīno kālaṃ kurumāno viññāṇañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjati. Viññāṇañcāyatanūpagānaṃ bhikkhave devānaṃ cattārīsaṃ kappasahassāni āyuppamāṇaṃ. Tattha puthujjano yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā nirayam pi gacchati tiracchānayonim pi gacchati pettivisayam pi gacchati. Bhagavato pana sāvako tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamānaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā tasmiṃ yeva bhave parinibbāyati.
Ayaṃ kho bhikkhave viseso ayaṃ adhippāyoso idaṃ nānākaraṇaṃ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanena yadidaṃ gatiyā uppattiyā sati.

[page 268]
268 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 114. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
3. Puna ca paraṃ bhikkhave idh'; ekacco puggalo sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma n'; atthi kiñcī ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. So tad assādeti tan nikāmeti tena ca vittiṃ āpajjati. Tatra ṭhito tad adhimutto tabbahulavihārī aparihīno kālaṃ kurumāno ākiñcaññāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjati. Ākiñcaññāyatanūpagānaṃ bhikkhave devānaṃ saṭṭhiṃ kappasahassāni āyuppamāṇaṃ.
Tattha puthujjano yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā nirayam pi gacchati tiracchānayonim pi gacchati pettivisayam pi gacchati. Bhagavato pana sāvako tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā tasmiṃ yeva bhave parinibbāyati. Ayaṃ kho bhikkhave viseso ayaṃ adhippāyoso idaṃ nānākaraṇaṃ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanena yadidaṃ gatiyā uppattiyā sati. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
115.
1. Tisso imā bhikkhave vipattiyo. Katamā tisso?
Sīlavipatti, cittavipatti, diṭṭhivipatti.
Katamā ca bhikkhave sīlavipatti?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātī hoti adinnādāyī hoti kāmesu micchācārī hoti musāvādī hoti pisuṇāvāco hoti pharusāvāco hoti samphappalāpī hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave sīlavipatti.
2. Katamā ca bhikkhave cittavipatti?
Idha bhikkhave ekacco abhijjhālu hoti vyāpannacitto.
Ayaṃ vuccati bhikkhave cittavipatti.
3. Katamā ca bhikkhave diṭṭhivipatti?
Idha bhikkhave ekacco micchādiṭṭhiko hoti viparītadassano -- n'; atthi dinnaṃ n'; atthi yiṭṭhaṃ n'; atthi hutaṃ, n'; atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko,

[page 269]
III. 115. 7.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 269
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] n'; atthi ayaṃ loko, n'; atthi paro loko, n'; atthi mātā, n'; atthi pitā, n'; atthi sattā opapātikā, n'; atthi loke samaṇabrāhmaṇā sa<m>maggatā sammāpaṭipannā ye imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī ti. Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhivipatti.
4. Sīlavipattihetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti, cittavipattihetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti, diṭṭhivipattihetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti.
Imā kho bhikkhave tisso vipattiyo ti.
5. Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Sīlasampadā, cittasampadā, diṭṭhisampadā.
Katamā ca bhikkhave sīlasampadā?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti pharusāya vācāya paṭivirato hoti samphappalāpā paṭivirato hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave sīlasampadā.
6. Katamā ca bhikkhave cittasampadā?
Idha bhikkhave ekacco anabhijjhālu hoti avyāpannacitto.
Ayaṃ vuccati bhikkhave cittasampadā.
7. Katamā ca bhikkhave diṭṭhisampadā?
Idha bhikkhave ekacco sammādiṭṭhiko hoti aviparītadassano -- atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhaṃ, atthi hutaṃ, atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, atthi ayaṃ loko, atthi paraloko, atthi mātā, atthi pitā, atthi sattā opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sam<m>aggatā sammāpaṭipannā ye imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī ti. Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhisampadā.

[page 270]
270 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 115. 8.
8. Sīlasampadā-hetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti, cittasampadā-hetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti, diṭṭhisampadāhetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti. Imā kho bhikkhave tisso sampadā ti.
116.
1. Tisso imā bhikkhave vipattiyo. Katamā tisso?
Sīlavipatti, cittavipatti, diṭṭhivipatti . . . pe . . .
[115.1-4 repeated].
2. Seyyathāpi bhikkhave apaṇṇako maṇi uddhaṃ khitto yena yen'; eva patiṭṭhāti suppatiṭṭhitaṃ yeva patiṭṭhāti, evam eva kho bhikkhave sīlavipatti-hetu vā sattā . . . uppajjanti, cittavipatti-hetu vā . . . diṭṭhivipatti-hetu vā . . . uppajjanti.
Imā kho bhikkhave tisso vipattiyo.
3. Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Sīlasampadā . . . pe [115.5-8] . . .
4. Seyyathāpi bhikkhave apaṇṇako maṇi uddhaṃ khitto yena yen'; eva patiṭṭhāti, suppatiṭṭhitaṃ yeva patiṭṭhāti, evaṃ eva kho bhikkhave sīlasampadā-hetu vā . . . uppajjanti, cittasampadā-hetu vā . . . uppajjanti, diṭṭhisampadā-hetu vā . . . uppajjanti. Imā kho bhikkhave tisso sampadā ti.
117.
1. Tisso imā bhikkhave vipattiyo. Katamā tisso?
Kammantavipatti, ājīvavipatti, diṭṭhivipatti.
Katamā ca bhikkhave kammantavipatti?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātī hoti . . . pe (115.1) . . . samphappalāpī hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave kammantavipatti.
2. Katamā ca bhikkhave ājīvavipatti?
Idha bhikkhave ekacco micchā-ājīvo hoti micchāājīvena jīvikaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati bhikkhave ājīvavipatti.
3. Katamā ca bhikkhave diṭṭhivipatti?

[page 271]
III. 118.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 271
Idha bhikkhave ekacco micchādiṭṭhiko viparītadassano -n'; atthi dinnaṃ, n'; atthi yiṭṭhaṃ . . . pe (115.3) . . . ye imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedenti. Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhivipatti. Imā kho bhikkhave tisso vipattiyo ti.
4. Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Kammantasampadā, ājīvasampadā, diṭṭhisampadā.
Katamā ca bhikkhave kammantasampadā?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti . . . pe (115.5) . . . samphappalāpā paṭivirato hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave kammantasampadā.
5. Katamā ca bhikkhave ājīvasampadā?
Idha bhikkhave ekacco sammā-ājīvo hoti sammāājīvena jīvikaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati bhikkhave ājīvasampadā.
6. Katamā ca bhikkhave diṭṭhisampadā?
Idha bhikkhave ekacco sammādiṭṭhiko hoti aviparītadassano -- atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhaṃ . . . pe (115.7) . . . ye imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedenti. Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhisampadā. Imā kho bhikkhave tisso sampadā.
118.
Tīṇ'; imāni bhikkhave soceyyāni. Katamāni tīṇi?
Kāyasoceyyaṃ, vacīsoceyyaṃ, manosoceyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave kāyasoceyyaṃ?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti.
Idaṃ vuccati bhikkhave kāyasoceyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave vacīsoceyyaṃ?
Idha bhikkhave ekacco musāvādā paṭivirato hoti . . . pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti pharusāya vācāya paṭivirato hoti samphappalāpā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave vacīsoceyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave manosoceyyaṃ?
Idha bhikkhave ekacco anabhijjhālu hoti avyāpannacitto sammādiṭṭhiko.

[page 272]
272 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 119.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Idaṃ vuccati bhikkhave manosoceyyaṃ.
Imāni kho bhikkhave tīṇi soceyyānīti.
119.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave soceyyāni. Katamāni tīṇi?
Kāyasoceyyaṃ, vacīsoceyyaṃ, manosoceyyaṃ.
2. Katamañ ca bhikkhave kāyasoceyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā paṭivirato hoti abrahmacariyā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave kāyasoceyyaṃ.
3. Katamañ ca bhikkhave vacīsoceyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti pharusāya vācāya paṭivirato hoti samphappalāpā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave vacīsoceyyaṃ.
4. Katamañ ca bhikkhave manosoceyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ atthi me ajjhattaṃ kāmacchando ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ kāmacchando ti pajānāti. Yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
5. Santaṃ vā ajjhattaṃ vyāpādaṃ atthi me ajjhattaṃ vyāpādo ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vyāpādaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ vyāpādo ti pajānāti. Yathā ca anuppannassa vyāpādassa uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannassa vyāpādassa pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa vyāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
6. Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ atthi me ajjhattaṃ thīnamiddhan ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ thīnamiddhan ti pajānāti.
Yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannassa thīnamiddhassa pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
7. Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkuccan ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkuccan ti pajānāti.

[page 273]
III. 120.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 273
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
8. Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ atthi me ajjhattaṃ vicikicchā ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ vicikicchā ti pajānāti. Yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti. Idaṃ vuccati bhikkhave manosoceyyaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi soceyyānī ti.
9. Kāyasuciṃ vācāsuciṃ cetosuciṃ anāsavaṃ Suciṃ soceyyasampannaṃ āhu ninhātapāpakan ti.
120.
Tīṇ'; imāni bhikkhave moneyyāni.
Katamāni tīṇi?
Kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave kāyamoneyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti.
Idaṃ vuccati bhikkhave kāyamoneyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave vacīmoneyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti pharusāya vācāya paṭivirato hoti samphappalāpā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave vacīmoneyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave manomoneyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Idaṃ vuccati bhikkhave manomoneyyaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi moneyyāni.
Kāyamuniṃ vācāmuniṃ cetomuniṃ anāsavaṃ Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinan ti.
Āpāyikavaggo dutiyo.

[page 274]
274 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 121.
121.
Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kusinārāyam viharati Baliharaṇe vanasaṇḍe. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Idha bhikkhave bhikkhu aññataraṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati. Tam enaṃ gahapati vā gahapatiputto vā upasaṅkamitvā svātanāya bhattena nimanteti.
Ākaṅkhamāno bhikkhave bhikkhu adhivāseti. So tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena tassa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nivesanaṃ ten'; upasaṅkamati. Upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdati. Tam enaṃ so gahapati vā gahapatiputto {vā paṇītena} khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeti sampavāreti. Tassa evaṃ hoti:-- Sādhu vata māyaṃ gahapati vā gahapatiputto vā paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeti sampavāretī ti. Evam pi 'ssa hoti:-- aho vata myāyaṃ gahapati vā gahapatiputto vā āyatim pi evarūpena paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeyya sampavāreyyā ti. So taṃ piṇḍapātaṃ gathito mucchito ajjhopanno anādīnavadassāvī anissaraṇapañño paribhuñjati.
So tattha kāmavitakkam pi vitakketi vyāpādavitakkam pi vitakketi vihiṃsāvitakkam pi vitakketi. Evarūpassāhaṃ bhikkhave bhikkhuno dinnaṃ na mahapphalan ti vadāmi.
Taṃ kissa hetu? Pamatto hi bhikkhave bhikkhu viharati.
Idha pana bhikkhave bhikkhu aññataraṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati. Tam enaṃ gahapati vā gahapatiputto vā upasaṅkamitvā svātanāya bhattena nimanteti. Ākaṅkhamāno bhikkhave bhikkhu adhivāseti. So tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya yena tassa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nivesanaṃ ten'; upasaṅkamati. Upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdati. Tam enaṃ so gahapati vā gahapatiputto vā paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeti sampavāreti. Tassa na evaṃ hoti -- sādhu vata māyaṃ gahapati vā gahapatiputto vā paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeti sampavāretī ti.

[page 275]
III. 122.] KUSINĀRA-VAGGA. 275
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Evam pi'; ssa na hoti -aho vata māyaṃ gahapati vā gahapatiputto vā āyatiṃ pi evarūpena paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeyya sampavāreyyā ti. So taṃ piṇḍapātaṃ agathito amucchito anajjhopanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati. So tattha nekkhammavitakkam pi vitakketi avyāpādavitakkam pi vitakketi avihiṃsāvitakkam pi vitakketi.
Evarūpassāhaṃ bhikkhave bhikkhuno dinnaṃ mahapphalan ti vadāmi. Taṃ kissa ketu? Appamatto hi bhikkhave bhikkhu viharatī ti.
122.
Yassaṃ bhikkhave disāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti manasikātum pi me esā bhikkhave disā na phāsu hoti, pageva gantuṃ. Niṭṭhaṃ ettha gacchāmi -- addhā te āyasmanto tayo dhamme pajahiṃsu tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu.
Katame tayo dhamme pajahiṃsu?
Nekkhamma-vitakkaṃ, avyāpāda-vitakkaṃ, avihiṃsāvitakkaṃ. Ime tayo dhamme pajahiṃsu.
Katame tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu?
Kāma-vitakkaṃ vyāpāda-vitakkaṃ vihiṃsā-vitakkaṃ. Ime tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu.
Yassaṃ bhikkhave disāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti manasikātuṃ pi me esā bhikkhave disā na phāsu hoti, pageva gantuṃ. Niṭṭham ettha gacchāmi -- addhā te āyasmanto ime tayo dhamme pajahiṃsu ime tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu.
Yassaṃ bhikkhave disāyaṃ bhikkhū samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññam piyacakkhūhi sampassantā viharanti gantum pi me esā bhikkhave disā phāsu hoti, pageva manasikātuṃ. Niṭṭhaṃ ettha gacchāmi -- addhā te āyasmanto ime tayo dhamme pajahiṃsu ime tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu.
Katame tayo dhamme pajahiṃsu?

[page 276]
276 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 123.
Kāmavitakkaṃ, vyāpādavitakkaṃ, vihiṃsāvitakkaṃ. Ime tayo dhamme pajahiṃsu.
Katame tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu? Nekkhammavitakkaṃ . . . pe . . . bahulī-m-akaṃsu. Yassaṃ bhikkhave disāyaṃ bhikkhū samaggā . . . viharanti gantum pi me esā bhikkhave disā phāsu hoti, pageva manasikātuṃ. Niṭṭhaṃ ettha gacchāmi -- addhā te āyasmanto ime tayo dhamme pajahiṃsu ime tayo dhamme bahulī-m-akaṃsū ti.
123.
Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Vesāliyaṃ viharati Gotamake cetiye. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Abhiññāyāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemi na anabhiññāya, sanidānāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemi no anidānaṃ, sappāṭihāriyāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemi no appāṭihāriyaṃ. Tassa mayhaṃ bhikkhave abhiññāya dhammaṃ desayato no anabhiññāya, sanidānaṃ dhammaṃ desayato no anidānaṃ sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desayato no appāṭihāriyaṃ, karaṇīyo ovādo karaṇiyā anusāsanī. Alañ ca pana vo bhikkhave tuṭṭhiyā alam attamanatāya alaṃ somanassāya -- sammāsambuddho Bhagavā svākkhāto Bhagavatā dhammo supaṭipanno saṅgho ti. Idaṃ avoca Bhagavā.
Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṃ abhinandun ti.
Imasmiñ ca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne sahassīlokadhātu akampitthā ti.
124.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno yena Kapilavatthu tad avasari. Assosi kho Mahānāmo Sakko Bhagavā kira Kapilavatthum anuppatto ti. Atha kho Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho Mahānāmaṃ Sakkaṃ Bhagavā etad avoca:
Gaccha Mahānāma Kapilavatthusmiṃ tathārūpaṃ āvasathaṃ jāna, yatth'; ajja mayaṃ ekarattiṃ vihareyyāmā ti.

[page 277]
III. 124. 4.] KUSINĀRA-VAGGA. 277
Evaṃ bhante ti kho Mahānāmo Sakko Bhagavato paṭissutvā Kapilavatthuṃ pavisitvā kevalakappaṃ Kapilavatthuṃ anvāhiṇḍanto na addasa Kapilavatthusmiṃ tathārūpaṃ āvasathaṃ yattha Bhagavā ekarattiṃ vihareyya. Atha kho Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ etad avoca:
2. N'; atthi bhante Kapilavatthusmiṃ tathārūpo āvasatho yatth'; ajja Bhagavā ekarattiṃ vihareyya. Ayaṃ bhante Bharaṇḍu<ko> Kālāmo Bhagavato purāṇasabrahmacārī.
Tass'; ajja Bhagavā assame ekarattiṃ viharatū ti.
Gaccha Mahānāma santharaṃ paññāpehī ti. Evaṃ bhante ti kho Mahānāmo Sakko Bhagavato paṭissutvā yena Bharaṇḍukassa Kālāmassa assamo ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā santharaṃ paññāpetvā udakaṃ ṭhapetvā pādānaṃ dhovanāya yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ etad avoca:
Santhato bhante santharo udakaṃ ṭhapitaṃ pādānaṃ dhovanāya. Yassa dāni bhante Bhagavā kālaṃ maññatī ti.
3. Atha kho Bhagavā yena Bharaṇḍukassa Kālāmassa assamo ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi, nisajja pāde pakkhālesi. Atha kho Mahānāmassa Sakkassa etad ahosi:
Akālo kho ajja Bhagavantaṃ payirupāsituṃ, kilanto Bhagavā, sve dānāhaṃ Bhagavantaṃ payirupāsissāmī ti.
Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Atha kho Mahānāmo Sakko tassā rattiyā accayena yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Mahānāmaṃ Sakkaṃ Bhagavā etad avoca:
4. Tayo kho 'me Mahānāma satthāro santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Idha Mahānāma ekacco satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññāpeti na rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeti na vedanānaṃ pariññaṃ paññāpeti. Idha pana Mahānāma ekacco satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññāpeti rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeti na vedanānaṃ pariññaṃ paññāpeti.

[page 278]
278 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 124. 5.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Idha pana Mahānāma ekacco satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññāpeti rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeti vedanānaṃ pariññaṃ paññāpeti. Ime kho Mahānāma tayo satthāro santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ Mahānāma tiṇṇaṃ satthārānaṃ ekā niṭṭhā udāhu puthu niṭṭhā ti?
5. Evaṃ vutte Bharaṇḍu Kālāmo Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-- Ekā ti Mahānāma vadehī ti.
Evaṃ vutte Bhagavā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca.
Nānā ti Mahānāma vadehī ti.
Dutiyam pi kho Bharaṇḍu Kālāmo Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-- Ekā ti Mahānāma vadehī ti. Dutiyam pi kho Bhagavā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-- Nānā ti Mahānāma vadehī ti. Tatiyam pi kho Bharaṇḍu Kālāmo Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-- Ekā ti Mahānāma vadehī ti.
Tatiyam pi kho Bhagavā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-Nānā ti Mahānāma vadehī ti.
6. Atha kho Bharaṇḍukassa Kālāmassa etad ahosi:
Mahesakkhassa vat'; amhi Mahānāmassa Sakkassa sammukhā samaṇena Gotamena yāva tatiyakaṃ apasādito.
Yannūnāhaṃ Kapilavatthumhā pakkameyyan ti.
Atha kho Bharaṇḍu Kālāmo Kapilavatthumhā pakkāmi, yaṃ Kapilavatthumhā pakkāmi tadā pakkanto va ahosi na puna pacchāgañchī ti.
125.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Hatthako devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ Jetavanaṃ obhāsetvā yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavato purato ṭhassāmī ti osīdati c'; eva saṃsīdati c'; eva na sakkoti saṇṭhātuṃ. Seyyathāpi nāma sappi vā telaṃ vā vālikāya āsittaṃ osīdati saṃsīdati na saṇṭhāti, evam eva Hatthako devaputto Bhagavato purato ṭhassāmī ti osīdati c'; eva saṃsīdati c'; eva na sakkoti saṇṭhātuṃ.

[page 279]
III. 126. 1.] KUSINĀRA-VAGGA. 279
2. Atha kho Bhagavā Hatthakaṃ devaputtaṃ etad avoca:-- Oḷārikaṃ Hatthaka attabhāvaṃ abhinimmināhī ti.
Evaṃ bhante ti kho Hatthako devaputto Bhagavato paṭissutvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ abhinimminitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho Hatthakaṃ devaputtaṃ Bhagavā etad avoca:
Ye te Hatthaka dhammā pubbe manussabhūtassa pavattino ahesuṃ api nu te te dhammā etarahi pavattino ti?
Ye ca me bhante Bhagavā dhammā pubbe manussabhūtassa pavattino ahesuṃ te ca me dhammā etarahi pavattino, ye ca me bhante dhammā pubbe manussabhūtassa nappavattino ahesuṃ te ca me dhammā etarahi pavattino. Seyyathāpi bhante Bhagavā etarahi ākiṇṇo viharati bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññāhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, evam eva kho ahaṃ bhante ākiṇṇo viharāmi devaputtehi; dūrato pi bhante devaputtā āgacchanti Hatthakassa devaputtassa santike dhammaṃ sossāmā ti.
Tiṇṇāhaṃ bhante dhammānaṃ atitto appaṭivāno kālakato.
Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Bhagavato ahaṃ bhante dassanāya atitto appaṭivāno kālakato, saddhammasavanassāhaṃ bhante atitto appaṭivāno kālakato, saṅghassāhaṃ bhante upaṭṭhānassa atitto appaṭivāno kālakato.
Imesaṃ kho ahaṃ bhante tiṇṇaṃ dhammānaṃ atitto appaṭivāno kālakato ti.
[Nāhaṃ] Bhagavato dassanassa tittiṃ ajjha kudācanaṃ Saṅghassa upaṭṭhānassa saddhammasavanassa ca Adhisīle sikkhamāno saddhammasavane rato Tiṇṇaṃ dhammānaṃ atitto Hatthako Avihaṃ gato ti.
126.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Bārāṇasiyaṃ viharati Isipatane Migadāye. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Bārāṇasiyaṃ piṇḍāya pāvisi.

[page 280]
280 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 126. 2.
Addasā kho Bhagavā Goyogapilakkhasmiṃ piṇḍāya caramāno aññataraṃ bhikkhuṃ rittassādaṃ bāhirassādaṃ sammuṭṭhassatiṃ asampajānaṃ asamāhitaṃ vibbhantacittaṃ pākatindriyaṃ. Disvā taṃ bhikkhuṃ etad avoca:--
Bhikkhu bhikkhu mā kho tvaṃ attānaṃ kaṭuviyam akāsi.
Taṃ vata bhikkhu kaṭuviyakataṃ attānaṃ āmagandhe avassutaṃ makkhikā nānupatissanti nānvassavissantī ti n'; etaṃ thānaṃ vijjatī ti.
2. Atha kho so bhikkhu Bhagavatā iminā ovādena ovadito saṃvegaṃ āpādi. Atha kho Bhagavā Bārāṇasiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapāta-paṭikkanto bhikkhū āmantesi:
Idhāhaṃ bhikkhave pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Bārāṇasiyaṃ piṇḍāya pāvisiṃ. Addasaṃ kho ahaṃ bhikkhave Goyogapilakkhasmiṃ piṇḍāya caramāno aññataraṃ bhikkhuṃ rittassādaṃ bāhirassādaṃ sammuṭṭhassatiṃ asampajānaṃ asamāhitaṃ vibbhantacittaṃ pākatindriyaṃ. Disvā taṃ bhikkhuṃ etad avoca:.
Bhikkhu bhikkhu mā kho tvaṃ attānaṃ kaṭuviyam akāsi.
Taṃ vata bhikkhu kaṭuviyakataṃ attānaṃ āmagandhe avassutaṃ makkhikā nānupatissanti nānvassavissantī ti n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatī ti.
Atha kho bhikkhave so bhikkhu mayā iminā ovādena ovadito saṃvegaṃ āpādī ti.
3. Evaṃ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca:-- Kinnu kho bhante kaṭuviyaṃ ko āmagandho kā makkhikā ti?
Abhijjhā kho bhikkhu kaṭuviyaṃ, vyāpādo āmagandho, pāpakā akusalā vitakkā makkhikā. Taṃ vata bhikkhu kaṭuviyakataṃ attānaṃ āmagandhe avassutaṃ makkhikā nānupatissanti nānvassavissantī ti n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatī ti.

[page 281]
III. 128. 1.] KUSINĀRA-VAGGA. 281
Aguttaṃ cakkhusotasmiṃ indriyesu asaṃvutaṃ
Makkhikā 'nupatissanti saṅkappā rāganissitā
Kaṭuviyakato bhikkhu āmagandhe avassuto
Ārakā hoti nibbānā vighātass'; eva bhāgavā
Gāme vā yadi vā 'raññe vā aladdhā samam attano
Pareti bālo dummedho makkhikāhi purakkhato
Ye ca sīlena sampannā paññāyūpasame ratā
Upasantā sukhaṃ senti nāsayitvāna makkhikā ti.
127.
1. Atha kho āyasmā Anuruddho yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Anuruddho Bhagavantaṃ etad avoca:
Idhāhaṃ bhante dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena yebhuyyena passāmi mātugāmaṃ kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjamānaṃ. Katīhi nu kho bhante dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjatī ti?
2. Tīhi kho Anuruddha dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati. Katamehi tīhi?
Idha Anuruddha mātugāmo pubbaṇhasamayaṃ maccheramalapariyuṭṭhitena cetasā agāraṃ ajjhāvasati, majjhantikaṃ samayaṃ issāpariyuṭṭhitena cetasā agāraṃ ajjhāvasati, sāyaṇha-samayaṃ kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā agāraṃ ajjhāvasati. Imehi kho Anuruddha tīhi dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatim vinipātaṃ nirayaṃ uppajatī ti.
128.
1. Atha kho āyasmā Anuruddho yen'; āyasmā Sāriputto ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Sāriputtena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.

[page 282]
282 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 128. 2.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Anuruddho āyasmantaṃ Sāriputtaṃ etad avoca:
Idhāhaṃ āvuso Sāriputta dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sahassaṃ lokaṃ olokemi. Āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā passaddho kāyo asāraddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. Atha ca pana me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī ti.
2. Yaṃ kho te āvuso Anuruddha evaṃ hoti -- ahaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sahassaṃ lokaṃ olokemī ti, idan te mānasmiṃ. Yam pi te āvuso Anuruddha evam hoti -- āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā passaddho kāyo asāraddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti, idan te uddhaccasmiṃ. Yam pi te āvuso Anuruddha evam hoti -- atha ca pana me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī ti, idan te kukkuccasmiṃ. Sādhu vat'; āyasmā Anuruddho ime tayo dhamme pahāya ime tayo dhamme amanasikaritvā amatāya dhātuyā cittaṃ upasaṃharatū ti.
3. Atha kho āyasmā Anuruddho aparena samayena ime tayo dhamme pahāya ime tayo dhamme amanasikaritvā amatāya dhātuyā cittaṃ upasaṃhāsi. Atha kho āyasmā Anuruddho eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass'; eva yass'; atthāya kulaputtā sammad eva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tad anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā ti abbhaññāsi.
Aññataro ca pan'; āyasmā Anuruddho arahataṃ ahosī ti.
129.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave paṭicchannāni vahanti no vivaṭāni. Katamāni tīṇi?
Mātugāmo bhikkhave paṭicchanno vahati no vivaṭo, brāhmaṇānaṃ bhikkhave mantā paṭicchannā vahanti no vivaṭā,

[page 283]
III. 130. 3.] KUSINĀRA-VAGGA. 283
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] micchādiṭṭhi bhikkhave paṭicchannā vahati no vivaṭā.
Imāni kho bhikkhave tīṇi paṭicchannāni vahanti no vivaṭānī ti.
2. Tīṇ'; imāni bhikkhave vivaṭāni virocanti no paṭicchannāni. Katamāni tīṇi?
Candamaṇḍalaṃ bhikkhave vivaṭaṃ virocati no paṭicchannaṃ, suriyamaṇḍalaṃ bhikkhave vivaṭaṃ virocati no paṭicchannaṃ, Tathāgatappavedito dhammavinayo bhikkhave vivaṭo virocati no paṭicchanno. Imāni kho vivaṭāni virocanti no paṭicchannānī ti.
130.
1. Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Pāsāṇalekhūpamo puggalo, paṭhavilekhūpamo puggalo, udakalekhūpamo puggalo.
Katamo ca bhikkhave pāsāṇalekhūpamo puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati, so ca khvassa kodho dīgharattaṃ anuseti. Seyyathā pi bhikkhave pāsāṇe lekhā na khippaṃ lujjati vātena vā udakena vā ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati so ca khvassa kodho dīgharattaṃ anuseti. Ayaṃ vuccati bhikkhave pāsāṇalekhūpamo puggalo.
2. Katamo ca bhikkhave paṭhavilekhūpamo puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati, so ca khvassa kodho na dīgharattaṃ anuseti. Seyyathāpi bhikkhave paṭhaviyaṃ lekhā khippaṃ lujjati vātena vā udakena vā na ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati so ca khvassa kodho na dīgharattaṃ anuseti. Ayaṃ vuccati bhikkhave paṭhavilekhūpamo puggalo.
3. Katamo ca bhikkhave udakalekhūpamo puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo āgāḷhena pi vuccamāno pharusena pi vuccamāno amanāpena pi vuccamāno sandhīyati c'; eva saṃsandati c'; eva sammodati c'; eva.

[page 284]
284 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 131. 1.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] Seyyathāpi bhikkhave udake lekhā khippaṃ yeva paṭigacchati na ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo āgāḷhena pi vuccamāno pharusena pi vuccamāno amanāpena pi vuccamāno sandhīyati c'; eva saṃsandati c'; eva sammodati c'; eva. Ayaṃ vuccati bhikkhave udakalekhūpamo puggalo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
Kusināravaggo tatiyo.
131.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato yodhājīvo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave yodhājīvo dūre-pātī ca hoti akkhaṇavedhī ca mahato ca kāyassa padāletā. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato yodhājīvo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu dūre-pātī ca hoti akkhaṇavedhī ca mahato ca kāyassa padāletā.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu dūre-pātī?
Idha bhikkhave bhikkhu yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā sabbaṃ rūpaṃ -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso attā ti -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passati.
Yā kāci vedanā atītānāgata-paccuppannā ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā yā dūre santike vā sabbā vedanā -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso attā ti

[page 285]
III. 132.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 285
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passati.
Yā kāci saññā atītānāgata-paccuppannā ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā yā dūre santike vā sabbā saññā -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso attā ti -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passati.
Ye keci saṅkhārā atītānāgatapaccuppannā ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā ye dūre santike vā sabbe saṅkhārā -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso attā ti, -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passati.
Yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā sabbaṃ viññāṇaṃ -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso attā ti, -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passati. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu dūre-pātī hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhaṇavedhī hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu akkhaṇavedhī hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu mahato kāyassa padāletā hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu mahantaṃ avijjākhandhaṃ padāleti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu mahato kāyassa padāletā hoti. Ime hi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti.
132.
Tisso imā bhikkhave parisā. Katamā tisso?
Ukkācitavinītā parisā, paripucchāvinītā parisā, yāvatajjhāvinītā parisā. Imā kho bhikkhave tisso parisā ti.

[page 286]
286 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 133.
133.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato mitto sevitabbo.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu duddadaṃ dadāti dukkaraṃ karoti dukkhamaṃ khamati. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato mitto sevitabbo ti.
134.
1. Uppādā vā bhikkhave Tathāgatānaṃ anuppādā vā Tathāgatānaṃ ṭhitā 'va sā dhātudhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā sabbe saṅkhāra aniccā. Taṃ Tathāgato abhisambujjhati abhisameti abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati deseti paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti sabbe saṅkhārā aniccā ti.
2. Uppādā vā bhikkhave Tathāgatānaṃ anuppādā vā Tathāgatānaṃ ṭhitā 'va sā dhātu dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā sabbe saṅkhārā dukkhā. Taṃ Tathāgato abhisambujjhati abhisameti abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti sabbe saṅkhārā dukkhā ti.
3. Uppādā vā bhikkhave Tathāgatānaṃ anuppādā vā Tathāgatānaṃ ṭhitā 'va sā dhātu dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā sabbe dhammā anattā. Taṃ Tathāgato abhisambujjhati abhisameti abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati deseti paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti sabbe dhammā anattā ti.
135.
1. Seyyathāpi bhikkhave yāni kānici tantāvutānaṃ vatthānaṃ kesakambalo tesaṃ paṭikiṭṭho akkhāyati. Kesakambalo bhikkhave sīte sīto uṇhe uṇho dubbaṇṇo duggandho dukkhasamphasso, evam eva kho bhikkhave yāni kānici puthu samaṇappavādānaṃ Makkhalivādo tesaṃ paṭikiṭṭho akkhāyati.
Makkhali bhikkhave moghapuriso evaṃvādī evaṃdiṭṭhi -n'; atthi kammaṃ, n'; atthi kiriyaṃ, n'; atthi viriyan ti.

[page 287]
III. 137. 1.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 287
2. Ye pi te bhikkhave ahesuṃ atītaṃ addhānaṃ arahanto sammāsambuddhā te pi Bhagavanto kammavādā c'; eva ahesuṃ kiriyavādā ca viriyavādā ca. Te pi bhikkhave Makkhali moghapuriso paṭibāhati -- n'; atthi kammaṃ, n'; atthi kiriyaṃ, n'; atthi viriyan ti.
3. Ye pi te bhikkhave bhavissanti anāgataṃ addhānaṃ arahanto sammāsambuddhā te pi Bhagavanto kammavādā c'; eva bhavissanti kiriyavādā ca viriyavādā ca. Te pi bhikkhave Makkhali moghapuriso paṭibāhati -- n'; atthi kammaṃ, n'; atthi kiriyaṃ, n'; atthi viriyan ti.
Aham pi bhikkhave etarahi arahaṃ sammāsambuddho kammavādo kiriyavādo viriyavādo. Mam pi bhikkhave Makkhali moghapuriso paṭibāhati -- n'; atthi kammaṃ, n'; atthi kiriyaṃ, n'; atthi viriyanti.
5. Seyyathāpi bhikkhave nadī-mukhe khipaṃ uḍḍeyya bahunnaṃ macchānaṃ ahitāya dukkhāya anayāya vyasanāya, evam eva kho bhikkhave Makkhali moghapuriso manussakhipaṃ maññe loke uppanno bahunnaṃ sattānaṃ ahitāya dukkhāya anayāya vyasanāyāti.
136.
Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Saddhāsampadā, sīlasampadā, paññāsampadā. Imā kho bhikkhave tisso sampadā ti.
Tisso imā bhikkhave vuddhiyo. Katamā tisso?
Saddhāvuddhi, sīlavuddhi paññāvuddhi.
Imā kho bhikkhave tisso vuddhiyo.
137.
1. Tayo ca bhikkhave assakhaḷuṅke desessāmi, tayo ca purisakhaḷuṅke desessāmi. Taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasikarotha, bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho [bhikkhave] bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Katame ca bhikkhave tayo assakhaḷuṅkā?

[page 288]
288 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 137. 2.
Idha bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo assakhaḷuṅkā.
Katame ca bhikkhave tayo purisakhaḷuṅkā?
Idha bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.
2. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Idam assa javasmiṃ vadāmi.
Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho saṃsādeti no vissajjeti. Idam assa na vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhā<rā>naṃ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.
3. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti pajānāti. Idam assa javasmiṃ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānabhesajjaparikkhā<rā>naṃ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.

[page 289]
III. 138. 2.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 289
[... content straddling page break has been moved to the page above ...]
4. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti pajānāti. Idaṃ assa javasmiṃ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsādeti.
Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi. Lābhī kho pana hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanapaccayabhesajjaparikkhā<rā>naṃ. Idam assa ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo purisakhaḷuṅkā.
138.
1. Tayo ca bhikkhave assasadasse desessāmi tayo ca purisasadasse. Taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmī ti.
Evaṃ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ.
Bhagavā etad avoca:--
Katame bhikkhave tayo assasadassā?
Idha bhikkhave ekacco assasadasso javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco assasadasso javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco assasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo assasadassā.
2. Katame ca bhikkhave tayo purisasadassā?
Idha bhikkhave ekacco purisasadasso javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco purisasadasso javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco purisasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

[page 290]
290 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 138. 3.
3. Kathañ ca bhikkhave purisasadasso javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti tattha-parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmiṃ vadāmi.
Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho saṃsādeti no vissajjeti. Idam assa na vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānabhesajjaparikkhā<rā>naṃ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisasadasso javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.
4. Kathañ ca bhikkhave [bhikkhu] purisasadasso javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti tatha-parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmim vadāmi.
Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana lābhī hoti cīvara . . . parikkhā<rā>naṃ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisasadasso javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.
5. Kathañ ca bhikkhave purisasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ . . . pe . . . anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmiṃ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi.
Lābhī kho pana hoti cīvara . . . parikkhā<rā>naṃ. Idam assa ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo purisasadassā ti.
139.
1. Tayo ca bhikkhave bhadde assājānīye desessāmi tayo ca bhadde purisājānīye. Taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhāsissamī ti.

[page 291]
III. 140. 2.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 291
Katame ca bhikkhave tayo bhaddā assājānīyā?
Idha bhikkhave ekacco bhaddo assājānīyo . . . pe . . . javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo bhaddā assājānīyā.
Katame ca bhikkhave tayo bhaddā purisājānīyā?
Idha bhikkhave ekacco bhaddo purisājānīyo . . . pe . . .
javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.
2. Kathañ ca bhikkhave bhaddo purisājānīyo javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Idam assa javasmiṃ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi.
Lābhī kho pana hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ. Idam assa ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave bhaddo purisājānīyo javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo bhaddā purisājānīyā ti.
140.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe viharati Moranivāpe paribbājakārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho hoti accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussānaṃ. Katamehi tīhi?
Asekhena sīlakkhandhena, asekhena samādhikkhandhena, asekhena paññākkhandhena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho hoti accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussānan ti.
2. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho hoti . . . pe . . . seṭṭho devamanussānaṃ.
Katamehi tīhi?

[page 292]
292 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 140. 3.
Iddhipāṭihāriyena, ādesanāpāṭihāriyena, anusāsanapāṭihāriyena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho hoti accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussānan ti.
3. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho hoti . . . pe . . . seṭṭho devamanussānaṃ. Katamehi tīhi?
Sammādiṭṭhiyā, sammāñāṇena, sammāvimuttiyā. Imehi kho bhikkhave <tīhi> dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho hoti . . . pe . . . seṭṭho devamanussānan ti.
Yodhājīvavaggo catuttho.2
141.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Akusalena kāyakammena, akusalena vacīkammena, akusalena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Kusalena kāyakammena, kusalena vacīkammena, kusalena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
142.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Sāvajjena kāyakammena, sāvajjena vacīkammena, sāvajjena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Anavajjena kāyakammena, anavajjena vacīkammena, anavajjena manokammena. Imehi kho bhikkhave . . . pe . . . evaṃ sagge.

[page 293]
III. 147.] MAṄGALA-VAGGA. 293
143.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato . . . pe . . . visamena kāyakammena, visamena vacīkammena, visamena manokammena. Imehi kho bhikkhave . . . pe . . . evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato . . . pe . . . samena kāyakammena, samena vacīkammena, samena manokammena . . .
144.
. . . pe . . . asucinā kāyakammena, asucinā vacīkammena,
asucinā manokammena . . .
. . . pe . . . sucinā kāyakammena, sucinā vacīkammena,
sucinā manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge ti.
145.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo hoti sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati. Katamehi tīhi?
Akusalena kāyakammena . . . pe . . . akusalena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Kusalena kāyakammena, kusalena vacīkammena, kusalena manokammena . . .
146.
. . . pe . . . Sāvajjena kāyakammena, sāvajjena vacīkammena, sāvajjena manokammena . . .
. . . pe . . . anavajjena kāyakammena, anavajjena vacīkammena, anavajjena manokammena . . .
147.
x. . . pe . . . Visamena kāyakammena, visamena vacīkammena, visamena manokammena . . .

[page 294]
294 MAṄGALA-VAGGA. [III. 148.
x. . . pe . . . samena kāyakammena, samena vacīkammena, samena manokammena . . .
148.
x. . . pe . . . asucinā kāyakammena, asucinā vacīkammena, asucinā manokammena . . .
x. . . pe . . . sucinā kāyakammena, sucinā vacīkammena, sucinā manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavatī ti.
149.
Tisso imā bhikkhave vandanā. Katamā tisso?
Kāyena, vācāya, manasā. Imā kho bhikkhave tisso vandanā ti.
150.
Ye hi bhikkhave sattā pubbaṇhasamayaṃ kāyena sucaritaṃ caranti, vācāya sucaritaṃ caranti, manasā sucaritaṃ caranti supubbaṇho bhikkhave tesaṃ sattānaṃ, ye bhikkhave majjhantikasamayaṃ kāyena sucaritaṃ caranti . . . pe . . . manasā sucaritaṃ caranti sumajjhantiko bhikkhave tesaṃ sattānaṃ, ye bhikkhave sattā sāyaṇhasamayaṃ kāyena sucaritaṃ caranti . . . pe . . . manasā sucaritaṃ caranti susāyaṇho bhikkhave tesaṃ sattānan ti.
Sunakkhattaṃ sumaṅgalaṃ suppabhātaṃ suvuṭṭhitaṃ
Sukhaṇo sumuhutto ca suyiṭṭhaṃ brahmacārisu
Padakkhiṇaṃ kāyakammaṃ vācākammaṃ padakkhiṇaṃ
Padakkhiṇaṃ manokammaṃ paṇidhīyo padakkhiṇā
Padakkhiṇāni katvāna labhat'; atthe padakkhiṇe
Te atthaladdhā sukhitā virūḷhā buddhasāsane
Ārogā sukhitā hotha saha sabbehi ñātibhī ti.
Maṅgalavaggo pañcamo.
Khuddakapaññāsako samatto tatiyo.8

[page 295]
III. 151. 2.] ACELAKA-VAGGA. 295
151.
1. Tisso imā bhikkhave paṭipadā. Katamā tisso?
Āgāḷhā paṭipadā, nijjhāmā paṭipadā, majjhimā paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave āgāḷhā paṭipadā?
Idha bhikkhave ekacco evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi -- n'; atthi kāmesu doso so kāmesu pātavyataṃ āpajjati. Ayaṃ vuccati bhikkhave āgāḷhā paṭipadā.
2. Katamā ca bhikkhave nijjhāmā paṭipadā?
Idha bhikkhave ekacco acelako hoti muttācāro hatthāvalekhano na ehibhadantiko na tiṭṭhabhadantiko nābhihataṃ na uddissakataṃ na nimantanaṃ sādiyati. So na kumbhimukhā paṭigaṇhāti na kaḷopi-mukhā paṭigaṇhāti na eḷakamantaraṃ na daṇḍamantaraṃ na musalamantaraṃ na dvinnaṃ bhuñjamānānaṃ na gabbhiniyā na pāyamānāya na purisantaragatāya na saṅkittisu na yattha sā upaṭṭhito hoti na yattha makkhikā saṇḍacārinī, na macchaṃ na maṃsaṃ na suraṃ na merayaṃ na thusodakaṃ pivati. So ekāgāriko vā hoti ekālopiko dvāgāriko vā hoti dvālopiko . . . pe . . . sattāgāriko vā hoti satālopiko, ekissāpi dattiyā yāpeti dvīhi pi dattīhi yāpeti . . . pe . . . sattahi pi dattīhi yāpeti, ekāhikam pi āhāraṃ āhāreti dvīhikam pi āhāraṃ āhāreti . . . pe . . . sattāhikam pi āhāraṃ āhāreti iti evarūpaṃ aḍḍhamāsikam pi pariyāyabhattabhojanānuyogam anuyutto viharati, so sākabhakkho pi hoti sāmākabhakkho pi hoti nīvārabhakkho pi hoti daddulabhakkho pi hoti haṭabhakkho pi hoti kaṇabhakkho pi hoti ācāmabhakkho pi hoti piññākabhakkho pi hoti tiṇabhakkho pi hoti gomayabhakkho pi hoti, vanamūlaphalāhāro yāpeti pavattaphalabhojī: so sāṇāni pi dhāreti masāṇāni pi dhāreti chavadussāni pi dhāreti paṃsukūlāni pi dhāreti tirīṭāni pi dhāreti ajināni pi dhāreti ajinakkhipam pi dhāreti kusacīram pi dhāreti vākacīram pi dhāreti phalakacīram pi dhāreti kesakambalam pi dhāreti vālakambalaṃ pi dhāreti ulūkapakkhikam pi dhāreti;

[page 296]
296 ACELAKA-VAGGA. [III. 151. 3.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] kesamassulocano kesamassulocanānuyogam anuyutto ubhaṭṭhako pi hoti āsanapaṭikkhitto, ukkuṭiko pi hoti ukkuṭikappadhānam anuyutto pi hoti, kaṇṭakāpassayiko pi hoti kaṇṭakāpassaye seyyaṃ kappeti, sāyaṃ tatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyutto viharati, iti evarūpaṃ anekavihitaṃ kāyassa ātāpanaparitāpanānuyogam anuyutto viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave nijjhāmā paṭipadā.
3. Katamā ca bhikkhave majjhimā paṭipadā?
Idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ, citte, vedanāsu . . . pe . . . dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
Ayaṃ vuccati bhikkhave majjhimā paṭipadā. Imā kho bhikkhave tisso paṭipadā.
152.
Tisso imā bhikkhave paṭipadā. Katamā tisso?
Āgāḷhā paṭipadā, nijjhāmā paṭipadā, majjhimā paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave āgāḷhā paṭipadā?
. . . pe [151.1] . . . Ayaṃ vuccati bhikkhave āgāḷhā8
paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave nijjhāmā paṭipadā?
. . . pe [151.2] . . . Ayaṃ vuccati bhikkhave nijjhāmā
paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave majjhimā paṭipadā?
Idha bhikkhave bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati, uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati, anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati, uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati .

[page 297]
III. 155.] ACELAKA-VAGGA. 297
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . pe . . . chandapadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti viriyasamādhi-cittasamādhi-vīmaṃsāsamādhi-padhāna-saṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . . saddhindriyaṃ bhāveti viriyindriyaṃ bhāveti satindriyaṃ bhāveti samādhindriyaṃ bhāveti paññindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . saddhābalaṃ bhāveti viriyabalaṃ bhāveti samādhibalaṃ bhāveti paññābalaṃ bhāveti satisambojjhaṅgaṃ bhāveti dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāveti viriyasambojjhaṅgaṃ bhāveti pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti samādhisambojjhaṅgaṃ bhāveti upekhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti sammādiṭṭhiṃ bhāveti sammāsaṅkappaṃ bhāveti sammāvācaṃ bhāveti sammākammantaṃ bhāveti sammā-ājīvaṃ bhāveti sammāvāyāmaṃ bhāveti sammāsatiṃ bhāveti sammāsamādhiṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati bhikkhave majjhimā paṭipadā. Imā kho bhikkhave tisso paṭipadā ti.
153.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Attanā ca pāṇātipātī hoti parañ ca pāṇātipāte samādapeti pāṇātipāte ca samanuñño hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Attanā ca pāṇātipātā paṭivirato hoti parañ ca pāṇātipātā veramaṇiyā samādapeti pāṇātipātā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
154.
. . . pe . . . Attanā ca adinnādāyī hoti parañ ca adinnādāne samādapeti adinnādāne ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca adinnādānā paṭivirato parañ ca . . . pe . . . adinnādānā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
155.
. . . pe . . . Attanā ca kāmesu micchācārī hoti parañ ca kāmesu micchācāre samādapeti kāmesu micchācāre ca samanuñño hoti .

[page 298]
298 ACELAKA-VAGGA. [III. 156.
[... content straddling page break has been moved to the page above ...] . . pe . . .
Attanā ca kāmesu micchācārā paṭivirato hoti parañ ca kāmesu micchācārā veramaṇiyā samādapeti kāmesu micchācārā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
156.
. . . pe . . . Attanā ca musāvādī hoti parañ ca musāvāde samādapeti musāvāde ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca musāvādā paṭivirato hoti parañ ca musāvādā veramaṇiyā samādapeti musāvādā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
157.
. . . pe . . . Attanā ca pisuṇāvāco hoti parañ ca pisuṇāya vācāya samādapeti pisuṇāya vācāya ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti parañ ca pisuṇāya vācāya veramaṇiyā samādapeti pisuṇāya vācāya veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
158.
. . . pe . . . Attanā ca pharusāvāco hoti parañ ca pharusāya vācāya samādapeti pharusāya vācāya ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca pharusāya vācāya paṭivirato hoti parañ ca pharusāya vācāya veramaṇiyā samādapeti pharusāya vācāya veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
159.
. . . pe . . . Attanā ca samphappalāpī hoti parañ ca samphappalāpe samādapeti samphappalāpe ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca samphappalāpā paṭivirato hoti parañ ca samphappalāpā veramaṇiyā samādapeti samphappalāpā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
160.
. . . pe . . . Attanā ca abhijjhālu hoti parañ ca abhijjhāya samādapeti abhijjhāya ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca anabhijjhālu hoti parañ ca anabhijjhāya samādapeti anabhijjhāya ca samanuñño hoti . . .

[page 299]
III. 163.] ACELAKA-VAGGA. 299
161.
. . . pe . . . Attanā ca vyāpannacitto hoti parañ ca vyāpāde samādapeti vyāpāde ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca avyāpannacitto hoti parañ ca avyāpāde samādapeti avyāpāde ca samanuñño hoti . . .
162.
. . . pe . . . Attanā ca micchādiṭṭhiko hoti parañ ca micchādiṭṭhiyā samādapeti micchādiṭṭhiyā ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca sammādiṭṭhiko hoti parañ ca sammādiṭṭhiyā samādapeti sammādiṭṭhiyā ca samanuñño hoti. Imehi kho tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge ti.
163.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya tayo dhammā bhāvetabbā.
Katame tayo?
Suññato samādhi, animitto samādhi, appaṇihito samādhi.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime tayo dhammā bhāvetabbā.
Rāgassa bhikkhave pariññāya parikkhayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya ime tayo dhammā bhāvetabbā.
Dosassa . . . pe . . . mohassa kodhassa upanāhassa makkhassa paḷāsassa issāya macchariyassa māyāya sāṭheyyassa thambhassa sārambhassa mānassa atimānassa madassa pamādassa abhiññāya pariññāya parikkhayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṃ abhinandun ti.
Ekanipāti ca Dukanipāti ca Tikanipāti ca samatti.

[page 300]
300 UDDĀNA I.
Aṅguttaranikāyavare sabbaññutaparamavisuddhadassanā nipātā ekādasa yeva pavattitā uddānato te nisāmetha ādito:
I.
Itthirūpaṃ purisarūpaṃ pañca nīvaraṇāni ca akammaniyādikaṃ pañca pañca cittaṃ anatthato (i.-iv.).
Sūkaṃ paduṭṭharahado candano lahu pabhassaro āsave bhavamanasā bhāgīhi apare duve (v.-vi.6).
Uppajjanti parihāni anatthāya asammosā catukoṭikā mukha ete caturo sabbavatthitā (vi.7-x.32).
Adhammā vinayo ca bhāsitāciṇṇaṃ paññatti pañcamaṃ āpatti lahu duṭṭhulyaṃ sāvasesarakamena ca (x. 33 - xii.).
Puggalo Sāriputto ca etadagge tath'; eva ca aṭṭhānañ ca nibbidādasampadā (xiii. - xvi.).
Anuppaññañ ca kusalaṃ micchādiṭṭhi pavaḍḍhati yen'; eva sattā asaddhammavuṭṭhānena (xvii.- xviii. 2).
Pare sāvajjakhipaṃ durakhāte ca nadvassaṃ manussesu majjhimā viññātariyena cakkhunā (xvii.3 - xviii.16).
Dassanā savanā dhāraṇā upaparikkhaṇā attham aññāya dassaṃ saggo saṃviggena vassaggārammaṇena ca. Annena ca ye vuttā ye attharasena ca dve manussā dve devā nirayena apare duve. Dve tiracchānayoniyo dve pettivisayā Jambudīpesu yojaye (xix.).
Araññe piṇḍapātaṃ paṃsukūladhammakathikā vinayena ca bahusaccathāvareyya-ākappā dve ca honti (xx.1).
Parivārajjhānamettā upaṭṭhānaṃ padhāna-indriyabalabojjhaṅgamaggo abhibhāyatanavimokkhakasiṇena ca (xx. 2 - xx. 63).

[page 301]
UDDĀNA II. 301
Dve saññā anussate jhānā sahagatehi yojaye accharā ca mahā-samuddo saṃvegā passaddhi akusalaṃ kusalena ca
(xx.63-xxi.16).
Avijjā paññā pabhedo ca paṭivedho paṭisambhidā caturo phalena paṭilābho vuḍḍhi vepullatāya ca (xxi.17-xxi.31-4).
Mahāputhuvepullañ ca gambhīraṃ asamantabhūriñ ca bāhu-sī<gha>-lahu-hāsu-java-tikkha-nibbedhena ca (xxi. 31-5 - xxi. 31-16).
Bhuñjanti bhattā parihīnaṃ viraddhaṃ pamadiṃsu te muṭṭhāsevanabhāvanabahulā abhiññā-pariññāya ca atho sacchikiriyāya (xxi.17-70).
Paṭhamo nipāto.
II.
Vajjappadhānatapanīyā atho pi uppaññāsiṃ saññojanañ ca kaṇhañ ca sukkam athavassam upagacche balabojjhaṅgajhānena desanā-vikaraṇena ca adhamma-cariyā akatattā ekaṃsaṃ akusalaṃ atho pi sammosā (i.-ii.).
Bālo ca duṭṭho bhāsitañ ca neyatthā paṭichanna-diṭṭhisīlena vijjabhāgiyena ca (iii.).
Bhūmi duppaṭikāro kiṃvādi dakkhiṇeyyā saññojanasamacittā caraṇakacoro paṭipatti vyañjanena ca (iv.).
Uttānavaggā aggavatī ariyakasaṭena pañcamaṃ ukkācitaāmisa-garuvisama-adhammikā adhammādī ti (v.).
Hita-accherakaṃ anutappa-thūpārahā atho pi dve buddhā asanī tayo kimpurisavijāyanam atha sannivāsasaṃsārena cā ti (vi.).
Gihī ca kāma-upadhi-āsavasāmisañ ca ariyena kāyapītisātasamādhinivatti ca (vii.).
Nidānañ ca hetusaṅkhārapaccayarūpaṃ vedayitaṃ saññaṃ viññāṇam yañ ca saṅkhataṃ vimuttipaggaho nāmaṃ (viii.).

[page 302]
302 UDDĀNA III.
Vijjā bhavesu diṭṭhi ahiri hiri dovacassam atha dhātuyo āpatti-vuṭṭhāna-kusalatā (ix.).
Bālā ca kappiyāpatti adhammavinayena ca kukkuccakappiyāpatti adhammavinayena ca (x.).
Puggalo subhanimittañ ca ceto bālena pañcamaṃ paññā asokapubbakārī ca vitthogo duttappa-paccayañ ca vuttagarukā lahukā duṭṭhullena cā ti (xi.).
Āyācani cattāro khatehi ca durapari-sacittako vā vinaye cāgaṃ pariccāgaṃ bhogā sambhogā saṃvibhāgā saṅgāhamanuggāham atho pi anukampena cā ti (xii.-xiii.).
Santhārā paṭisanthārā esanā pariyesanā pariyeṭṭhiyo pūjā ātitheyya-iddhi-vuḍḍhi-ratana-sannicayā (xiv.).
Samāpatti ajjavañ ca khanti sākalyaṃ avihiṃsā dve indriyapaṭisaṅkhānasati samatho vipatti-sampadā-visuddhidiṭṭhi-asantuṭṭha-muṭṭhasaccena ca paññāsako (xv.).
Dve dhammā sekho tañ ca kaveyyaṃ kusalānavajjañ ca sukhudrayañ ca vivekaṃ vyāpajjhasataṃ dukkhena ca tayo ca. Sammukhā dve pavāraṇā tajjaniyaṃ niyassañ ca pabbajaniyañ ca sārāṇaṃ ukkhepo parivāso ca mūlamānattaabbhānaṃ (xvi.-xvii.).
Dutiyo nipāto.
III.
Bāla-lakkhaṇacittā accayaṃ ayonisena ca akusalasāvajja-savyāpajjha-duccarita-malena ca (1-10).
Nātako sārāṇīyo nirāso cakkavatti Pacetaṇo apaṇṇakataṃ [attā] devā pāpaṇikā apara duve (11-20).

[page 303]
UDDĀNA III. 303
Kāyasakkhī gilāno saṅkhāro bahukāro arūko āsevitabbo jegucchi-pupphabhāṇī andho avakujjena ca (21-30).
Sabrahmak'; Ānanda-Sāriputta-nidānam Āḷavakena ca devadūtā dve rājā sukhumālādhipatiyena ca vagga (31-40).
Sammukhiṭṭhānaparesa-pavattanī paṇḍito sīlavā saṅkhataṃ pabbatātappa-mahācorena te dasa [paññāsako] (41-50).
Dve janā brāhmaṇa-paribbājakā nibbānamahāsālena ca Vacchagottena ca Tikaṇṇo Jānussoṇi-Saṅgāravena ca
(51-60).
Titthaṃ bhayañ ca Venāgo Sarabho Kesaputtiyā Sāḷho ca kathā-vatthuṃ aññatitthiyā akusulamūla-uposathaṅgena te dasa (61-70).
Channo ājīvako Sakko nigaṇṭhasamādapetabbena ca bhava-cetanā-patthanā-upaṭṭhāna-gandha-abhibhūna saha <Ānandavaggo (71-80).> Samaṇā ca yaṃ sukhettaṃ Vajjiputtaṃ sekhena pañca masāyo ca sādhikā vuttā dve sikkhā atha Paṅkadhāyena ca (81-90).
Accāyikañ ca pavivekaṃ aggavatiparisā ca tayo ājānīyo vatthaṃ atha potthakaṃ loṇaphalena paṃsudhovakasuvaṇṇakārena ca paṇṇāsako (91-100).
Pubbe pariyesanā assādo ruṇṇo tiṇṇaṃ atitti dve kūṭā dve nidānāni apare duve (101-110).

[page 304]
304 UDDĀNA.
Apāyikā dullabho appameyyo ānañcāyatanena vipattiyo apaṇṇako kammantaṃ dve soceyyā moneyyena ca vaggo (111-120).
Kusināra-bhaṇḍana-Gotamakā Bharaṇḍu-Hatthakena ca kaṭuviyaṃ dve Anuruddhā paṭichanna-pāsāṇalekhena te dasa (121-130).
Yodhā parisā mitto uppādakesakambalasampadā vuddhi tayo ca assakhaḷuṅka tayo ca moranivāpena vaggo (131-140).
Akusalā sāvajjā visama-asucinā saha khato ca honti cattāri vandana-sukha-pubbaṇhena vaggo (141-150).
Tikanipāto samatto.