Anguttara-Nikaya of the Sutta-Pitaka,
Part I. Ekanipata, Dukanipata, Tikanipata
Based on the edition by R. Morris, London : Pali Text Society 1885
(second edition, revised by A.K. Warder, 1961).



Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996




NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.



ANNOTATED VERSION





THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)

description:multibyte sequence:
long a ā
long A Ā
long i ī
long I Ī
long u ū
long U Ū
vocalic r
vocalic R
long vocalic r
vocalic l
vocalic L
long vocalic l
velar n
velar N
palatal n ñ
palatal N Ñ
retroflex t
retroflex T
retroflex d
retroflex D
retroflex n
retroflex N
palatal s ś
palatal S Ś
retroflex s
retroflex S
anusvara
visarga
long e ē
long o ō
l underbar
r underbar
n underbar
k underbar
t underbar

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm









Aṅguttara-Nikāya Vol. I

[page 001]
1
AṄGUTTARA NIKĀYA
Namo tassa bhagavato arahato sammā sambuddhassa.
EKA-NIPĀTA.1
I.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.
Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti.
Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosum. Bhagavā
etad avoca:
Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarūpam pi samanupassāmi
yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ
bhikkhave itthirūpaṃ.
Itthirūpaṃ bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭ-
ṭhatī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekasaddam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati
yathayidaṃ bhikkhave itthisaddo.
Itthisaddo bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekagandham pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati
yathayidaṃ bhikkhave itthigandho.
Itthigandho bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭ-
ṭhatī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Morris reads Eka- throughout; ChS, BC, Com (4) read Ekaka- throughout.

[page 002]
2 RŪPA-VAGGA. [I. i. 4.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarasam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yatha-
yidaṃ bhikkhave itthiraso.
Itthiraso bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekaphoṭṭhabbam pi
samanupassāmi yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭ-
ṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthiphoṭṭhabbaṃ.
Itthiphoṭṭhabbaṃ bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya
tiṭṭhatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarūpam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yatha-
yidaṃ bhikkhave purisarūpaṃ.
Purisarūpaṃ bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭ-
ṭhatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekasaddam pi samanupassāmi
yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ
bhikkhave purisasaddo.
Purisasaddo bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekagandham pi samanupassā-
mi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ
bhikkhave purisagandho.
Purisagandho bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭ-
ṭhatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarasam pi samanupassāmi
yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhi-
kkhave purisaraso.
Purisaraso bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekaphoṭṭhabbam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yatha-
yidaṃ bhikkhave purisaphoṭṭhabbaṃ.
Purisaphoṭṭhabbaṃ bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya
tiṭṭhatī ti.
Rūpādi-vaggo paṭhamo.1
--------------------------------------------------------------------------
1 From Ph. The other MSS. Vaggo paṭhamo.

[page 003]
I. ii. 4.] NĪVARAṆA-VAGGA. 3
II.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppanno vā kāmacchando uppajjati uppanno
vā kāmacchando bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati yatha-
yidaṃ bhikkhave subha-nimittaṃ.
Subha-nimittaṃ bhikkhave ayoniso manasikaroto anup-
panno c'; eva kāmacchando uppajjati uppanno ca kāmacchando
bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppanno vā vyāpādo uppajjati uppanno vā
vyāpādo bhiyyo bhāvāya veppullāya saṃvattati yathayidaṃ
bhikkhave paṭigha-nimittaṃ.
Paṭighanimittaṃ bhikkhave ayoniso manasikaroto anup-
panno c'; eva vyāpādo uppajjati uppanno ca vyāpādo bhiyyo
bhāvaya vepullāya saṃvattatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppannaṃ vā thīna-middhaṃ uppajjati
uppannaṃ vā thīnamiddhaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃ-
vattati yathayidaṃ bhikkhave aratī-tandīvijambhikā1
bhatta-sammado2 cetaso ca līnattam.
Līnacittassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva thīnamiddhaṃ
uppajjati uppannañ ca thīnamiddhaṃ bhiyyo bhāvāya ve-
pullāya saṃvattatī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannaṃ vā uddhacca-kukkuccaṃ
uppajjati uppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ bhiyyo bhā-
vāya vepullāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave cetaso
avūpasamo.
Avūpasanta-cittassa3 bhikkhave anuppannaṃ c'; eva uddhac-
cakukkuccaṃ uppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaṃ
bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vijambhitā. Com. -kā.
2 Ph., bhattamado.
3 Ph. avūpasantassa.

[page 004]
4 NĪVARAṆA-VAGGA. [I. ii. 5.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppannā vā vicikicchā uppajjati uppannā vā
vicikicchā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati yathayidaṃ
bhikkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva vici-
kicchā uppajjati uppannā ca vicikicchā bhiyyo bhāvāya
vepullāya saṃvattatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppanno vā kāmacchando n'; uppajjati uppanno
vā kāmacchando pahīyati yathayidaṃ bhikkhave asubha-
nimittaṃ.
Asubhanimittaṃ bhikkhave yoniso manasikaroto anup-
panno c'; eva kāmacchando n'; uppajjati uppanno ca kāmac-
chando pahīyatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppanno vā vyāpādo n'; uppajjati uppanno
vā vyāpādo pahīyati yathayidaṃ bhikkhave mettā ceto-
vimutti.
Mettaṃ bhikkhave ceto-vimuttiṃ yoniso manasikaroto
anuppanno c'; eva vyāpādo n'; uppajjati uppanno ca vyāpādo
pahīyatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppannaṃ vā thīna-middhaṃ n'; uppajjati
uppannaṃ vā thīna-middhaṃ pahīyati yathayidaṃ bhikkhave
ārambha-dhātu nikkama-dhātu1 parakkama-dhātu.
Āraddha-viriyassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva thīna-
middhaṃ n'; uppajjati uppannañ ca thīnamiddhaṃ pahīyatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannaṃ vā uddhacca-kukkuccaṃ
n'; uppajjati uppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ pahīyati
yathayidaṃ bhikkhave cetaso vūpasamo.
Vūpasanta-cittassa bhikkhave anuppannaṃ c'; eva uddhac-
cakukkuccaṃ n'; uppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaṃ
pahīyatī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. nikkamma; T. nikkama.

[page 005]
I. iii. 6.] AKAMMANĪYA-VAGGA. 5
passāmi yena anuppannā vā vicikicchā n'; uppajjati uppa-
nnā vā vicikicchā pahīyati yathayidaṃ bhikkhave yoniso
manasikāro.
Yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva vicikic-
chā n'; uppajjati uppannā ca vicikicchā pahīyatī ti.
Nīvaraṇa-pahāna-vaggo dutiyo.1
III.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ akammanīyaṃ hoti
yathayidaṃ cittaṃ2.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ akammanīyaṃ hotī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ kammanīyaṃ hoti yatha-
yidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ kammanīyaṃ hotī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvatatti
yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tatī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattati
yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ apātubhūtaṃ mahato
anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
--------------------------------------------------------------------------
1 T. Ba. Bb. read Vaggo dutiyo. The Com. sanctions the Burmese title.
2 Ph. reads bhikkhave after yathayidaṃ in the first four suttas.

[page 006]
6 AKAMMANĪYA-VAGGA. [I. iii. 7.
passāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ pātubhūtaṃ mahato
atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃḥ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ abahulīkataṃ mahato
anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mahato atthā-
ya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ abhāvitaṃ abahulīkataṃ dukkhādhivā-
haṃ1 hoti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ abahulīkataṃ dukkhādhi-
vāhaṃ hotī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ sukhādhivāhaṃ1
hoti yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ sukhādhivāhaṃ
hotī ti.
Akammanīya-vaggo tatiyo.2
IV.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ {ekadhammam pi} samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ adantaṃ mahato anatthāya saṃvattati
yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave adantaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ dantaṃ mahato atthāya saṃvattati yatha-
yidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave dantaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. dukkha-vipākaṃ.
2 Ph. and Com. have this title. The other MSS. read Vaggo tatiyo.

[page 007]
I. iv. 10.] ADANTA-VAGGA. 7
passāmi yaṃ evaṃ aguttaṃ mahato anatthāya saṃvattati
yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave aguttaṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ guttaṃ mahato atthāya {saṃvattati} yatha-
yidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave guttaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ arakkhitaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave arakkhitaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tatī ti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ rakkhitaṃ mahato atthāya saṃvat-
tati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave rakkhitaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yaṃ evaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvat-
tatī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvat-
tati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattatī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ
mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvu-
taṃ mahato anatthāya saṃvattatī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yaṃ evaṃ dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ
mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ
mahato atthāya saṃvattatī ti.
Adanta-vaggo catuttho.1
--------------------------------------------------------------------------
1 From Ph. The Com. has Danta-vaggo cat-.

[page 008]
8 PAṆIHITA-VAGGA. [I. v. 1.
V.
1. Seyyathāpi1 bhikkhave sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā mic-
chā paṇihitaṃ hatthena vā pādena vā akkantaṃ hatthaṃ
vā pādaṃ vā bhecchati2 lohitaṃ vā uppādessatī ti. N'; etaṃ
ṭhānaṃ3 vijjati. Taṃ kissa hetu? Micchā-paṇihitattā bhik-
khave sālisūkassa.
Evaṃ eva kho bhikkhave so vata bhikkhu4 micchā
paṇihitena cittena avijjaṃ bhecchati vijjaṃ uppādes-
sati nibbānaṃ sacchikarissatī ti. N'; etaṃ ṭhānaṃ5 vijjati.
Taṃ kissa hetu? Micchā paṇihitattā bhikkhave cittassā ti.
2. Seyyathāpi bhikkhave sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā sam-
mā paṇihitaṃ hatthena vā pādena vā akkantaṃ hatthaṃ vā
pādaṃ vā bhecchati2 lohitaṃ vā uppādessatī ti. Ṭhānaṃ
etaṃ6 vijjati. Taṃ kissa hetu? Sammā paṇihitattā bhikkhave
sālisūkassa.
Evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu4 sammā
paṇihitena cittena avijjaṃ bhecchati2 vijjaṃ uppādessati
nibbānaṃ sacchikarissatī ti. Ṭhānaṃ etaṃ vijjati. Taṃ
kissa hetu? Sammā paṇihitattā bhikkhave cittassā ti.
3. Idhāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ puggalaṃ paduṭṭha-
cittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi. Imamhi ce
ayaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya yathābhataṃ nikkhitto
evaṃ niraye. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hi 'ssa bhikkhave
paduṭṭhaṃ.
Ceto-padosa-hetucca7 pana bhikkhave evam idh'; ekacce
sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vini-
pātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
4. Idhāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ puggalaṃ pasanna-
cittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi. Imamhi ce
--------------------------------------------------------------------------
1 Compare Dhammapada, 311.
2 Ph. bhijjissati.
3 Ph. has ṭhānaṃ etam.
4 Ph. for so vata bhikkhu reads sārakā bhikkhū.
5 Ph. has ṭhānaṃ etaṃ.
6 Ph. n'etaṃ ṭhānam.
7 Ph. hetu.

[page 009]
I. v. 7.] PAṆIHITA-VAGGA. 9
ayaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya yathābhataṃ nikkhitto
evaṃ sagge. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hi 'ssa bhikkhave
pasannaṃ.
Ceto-pasāda-hetucca pana bhikkhave evam idh'; ekacce sattā
kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppaj-
jantī ti.
5. Seyyathāpi bhikkhave udakarahado āvilo luḷito kala-
lībhūto1 tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito na passeyya sippi-
sambukam2 pi sakkharakaṭhalam pi maccha-gumbam3 pi
carantam pi tiṭṭhantam pi. Taṃ kissa hetu? Āvilattā
bhikkhave udakassa.
Evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu āvilena
cittena attatthaṃ vā ñassati4 paratthaṃ vā ñassati4 ubha-
yatthaṃ vā ñassati4 uttariṃ vā manussadhammā5 alamari-
yañāṇa-dassanavisesaṃ sacchikarissatī ti. N'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Taṃ kissa hetu? Āvilattā bhikkhave cittassā ti6.
6. Seyyathāpi bhikkhave udakarahado accho vippasanno
anāvilo tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito passeyya sippi-
sambukam pi sakkhara-kaṭhalam pi macchagumbam pi caran-
tam pi tiṭṭhantam pi. Taṃ kissa hetu? Anāvilattā bhi-
kkhave udakassa.
Evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu anāvilena
cittena attatthaṃ vā ñassati paratthaṃ vā ñassati ubhayat-
thaṃ vā ñassati uttarim vā manussadhammā alamariyañāṇa-
dassanavisesaṃ sacchikarissatī ti. Ṭhānaṃ etaṃ vijjati.
Taṃ kissa hetu? Anāvilattā bhikkhave cittassā ti.
7. Seyyathāpi bhikkhave yāni kānici rukkhajātāni candano7
tesaṃ aggam akkhāyati yadidaṃ mudutāya kammaññatāya,
evaṃ eva kho ahaṃ bhikkhave na aññaṃ ekadhammam pi
samanupassāmi yaṃ evaṃ8 bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu
ca hoti kammaññañ9 ca yathayidaṃ cittaṃ.
Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca10 hoti
kammaññañ cā ti11.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. luḷi sahakalaḷi-.
2 Ph. sibbi-.
3 Ph. m- -- kumbham.
4 Ph. ussati.
5 Ph. alone has-dhammaṃ. The Com. T. supports - dhammā.
6 See Jātaka, vol. ii. p. 100.
7 ChS, BC, Com (4) read phandano.
8 Ph. yena.
9 Ph. kammaniyañ.
10 Tr. muduñca.
11 Ph. kammaññañ ca hoti.

[page 010]
10 PAṆIHITA-VAGGA. [I. v. 8.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmiyaṃ evaṃ lahuparivattaṃ yathayidaṃ cittaṃ yāvañ
c'; idaṃ1 bhikkhave upamā pi na sukarā yāva lahuparivattaṃ
cittan ti.
9. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho
āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhan ti.
10. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho
āgantukehi upakkilesehi vippamuttan ti.
Paṇihita-acchanna-vaggo pañcamo.2
VI.
1. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho
āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ. Taṃ assutavā3
puthujjano yathābhūtaṃ nappajānāti. Tasmā assutavato
puthujjanassa citta-bhāvanā n'; atthī ti vadāmī ti.
2. Pabhassaram idaṃ bhikkhave cittaṃ tañ ca kho
āgantukehi upakkilesehi vippamuttaṃ.4 Taṃ sutavā ariya-
sāvako yathābhūtaṃ pajānāti. Tasmā sutavato ariyasāva-
kassa cittabhāvanā atthī ti vadāmī ti.
3. Accharā-saṅghāta-mattam pi ce bhikkhave bhikkhu
mettacittaṃ5 āsevati ayaṃ vuccati bhikkhave bhik-
khu. Arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro
amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ6
bahulīkarontī7 ti?
4. Accharā-saṅghāta-mattaṃ pi ce bhikkhave bhikkhu
mettacittam bhāveti ayaṃ vuccati bhikkhave bhik-
khu. Arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro
amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ
bahulīkarontī8 ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yāvañhidam.
2 From Ph. The rest of the MSS. read Vaggo pañcamo. ChS, BC, read Paṇihita-accha-vaggo pañcamo.
3 Ph. asutavā.
4 Ph. vimuttaṃ.
5 Ph. mettacittaṃ.
6 Ph. read yena for ye naṃ; naṃ=mettaṃ cittaṃ?
7 Ph. -karotī ti.
8 Compare Dhammapada, verses 1-3.

[page 011]
I. vi. 10.] ACCHARĀ-VAGGA. 11
5. Accharā-saṅghāta-mattaṃ pi ce bhikkhave bhikkhu
mettacittaṃ manasikaroti ayam vuccati bhikkhave
bhikkhu. Arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapa-
tikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye
naṃ bahulīkarontī ti.
6. Ye keci bhikkhave dhammā akusalā akusalabhāgiyā
akusalapakkhikā sabbe te manopubbaṅgamā.1 Mano tesaṃ
dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjati anvad eva akusalā dham-
mā ti.
7. Ye keci bhikkhave dhammā kusalā kusalabhāgiyā
kusalapakkhikā sabbe te manopubbaṅgamā. Mano tesaṃ
dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjati anvad2 eva kusalā dham-
mā ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti up-
pannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave
pamādo.
Pamattassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupas-
sāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā
vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave
appamādo.
Appamattassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave kosajjaṃ.
Kusītassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
Accharā-saṅghāta-vaggo chaṭṭho.3
--------------------------------------------------------------------------
1 Compare Dhammapada, verses 1-3.
2 Ph. anudeva.
3 From Ph. The other MSS. read Vaggo chaṭṭho.

[page 012]
12 VIRIYĀRAMBHA-VAGGA. [I. vii. 1.
VII.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave viriyārambho.
Āraddhaviriyassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā
dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihā-
yantī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidam bhi-
kkhave mahicchatā.
Mahicchassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave appicchatā.
Appicchassa1 bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave asantuṭṭhitā.
Asantuṭṭhassa2 bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā
dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihā-
yantī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave santuṭṭhitā.
Santuṭṭhassa3 bhikkhave anuppanā c'; eva kusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. apicchatāya.
2 Ph. asantuṭṭhitāya.
3 Ph. santuṭṭhitāya.

[page 013]
I. vii. 10.] VIRIYĀRAMBHA-VAGGA. 13
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva akusalā
dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupa-
ssāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti uppannā
vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhikkhave
yoniso manasikāro.
Yoniso manasikaroto bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā
dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihā-
yantī ti.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave asampajaññaṃ.
Asampajānassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dham-
mā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave sampajaññaṃ.
Sampajānassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyanti ti.
10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave pāpamittatā.
Pāpamittassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
Viriyārambhādi-vaggo sattamo.1
--------------------------------------------------------------------------
1 From Ph. The other MSS. read Vaggo sattamo.

[page 014]
14 KALYĀṆAMITTĀDI-VAGGA. [I. viii. 1.
VIII.
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave kalyāṇamittatā.
Kalyāṇamittassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā dham-
mā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave anuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ ananu-
yogo kusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogā bhikkhave akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogā
kusalānaṃ dhammānaṃ anuppannā c'; eva akusalā dhammā
uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihāyantī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave anuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo
akusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogā bhikkhave kusalā dhammā ananuyogā akusalānaṃ
dhammānaṃ anuppannā c'; eva kusalā dhammā uppajjanti
uppannā ca akusalā dhammā parihāyantī ti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā bojjhaṅgā n'; uppajjanti up-
pannā vā bojjhaṅgā na bhāvanā pāripūriṃ gacchanti yatha-
yidaṃ bhikkhave ayoniso manasikāro.
Ayoniso bhikkhave, manasikaroto anuppannā c'; eva boj-
jhaṅgā n'; uppajjanti uppannā ca bojjhaṅgā na bhāvanā pāri-
pūriṃ gacchantī ti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā bojjhaṅgā uppajjanti uppannā
vā bojjhaṅgā bhāvanā pāripūriṃ gacchanti yathayidaṃ
yoniso manasikāro.
--------------------------------------------------------------------------

[page 015]
I. ix. 1.] PAMĀDA-VAGGA. 15
Yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva boj-
jhaṅgā uppajjanti uppannā ca bojjhaṅgā bhāvanā pāripūriṃ
gacchantī ti.
6. Appamattikā esā bhikkhave parihāni yadidaṃ ñāti-
parihāni. Etaṃ patikiṭṭhaṃ bhikkhave parihānīnaṃ yadi-
daṃ paññā-parihānī ti.
7. Appamattikā esā bhikkhave vuddhi yadidaṃ ñati-
vuddhi. Etad aggaṃ vuddhīnaṃ yadidaṃ paññā-vuddhi.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ paññā-vuddhiyā
vaḍḍhissāmā1 ti evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
8. Appamattikā esā bhikkhave parihāni yadidaṃ bho-
gaparihāni. Etaṃ patikiṭṭhaṃ bhikkhave parihānīnaṃ
yadidaṃ paññā-parihānī ti.
9. Appamattikā esā bhikkhave vuddhi yadidaṃ bhoga-
vuddhi. Etad aggaṃ bhikkhave vuddhīnaṃ yadidaṃ
paññāvuddhi. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ
paññā-vuddhiyā vaḍḍhissāmā ti evaṃ hi vo bhikkhave
sikkhitabban ti.
10. Appamattikā esā bhikkhave parihāni yadidaṃ yaso-
parihāni. Etaṃ patikiṭṭhaṃ bhikkhave parihānīnaṃ yadi-
daṃ paññā-parihānī ti.
Kalyāṇamittādi-vaggo aṭṭhamo.2
IX.
1. Appamattikā esā bhikkhave vuddhi yadidaṃ yaso-
vuddhi. Etad aggaṃ bhikkhave vuddhīnaṃ yadidaṃ
paññā-vuddhi. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ
paññā-vuddhiyā vaḍḍhissāmā ti evaṃ hi vo bhikkhave
sikkhitabban ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vuddhissāmā throughout.
2 From Ph. The other MSS. read Vaggo aṭṭhamo.

[page 016]
16 PAMĀDA-VAGGA. [I. ix. 2.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yo evaṃ mahato anatthāya saṃvattati yathayidaṃ
bhikkhave pamādo.
Pamādo bhikkhave mahato anatthāya saṃvattatī ti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yo evaṃ mahato atthāya saṃvattati yathayidaṃ
bhikkhave appamādo.
Appamādo bhikkhave mahato atthāya saṃvattatī ti.
[Similar Suttas follow of]:
4, 5. Kosajjaṃ . . . . viriyārambho.
6, 7. Mahicchatā . . . appicchatā.
8, 9. Asantuṭṭhitā . . . santuṭṭhitā.
10, 11. Ayoniso manasikāro yoniso manasikāro.
12, 13. Asampajaññaṃ . . . sampajaññaṃ.
14, 15. Pāpamittatā . . . kalyāṇamittatā.
16, 17. Anuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ.
. . . anuyogo kusalānaṃ dhammānam ananuyogo akusalānaṃ
dhammānaṃ.
Pamādādivaggo navamo.1
X.
1. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekaṃ2
aṅgam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya saṃ-
vattati yathayidaṃ bhikkhave pamādo.
Pamādo bhikkhave mahato anatthāya saṃvattatī ti.
2. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ ekaṃ
aṅgam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato atthāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave appamādo.
--------------------------------------------------------------------------
1 From Ph. The other MSS. Vaggo navamo.
2 Tr. has ekaṅgam pi throughout.

[page 017]
I. x. 18.] CATUKOṬIKA-VAGGA. 17
Appamādo bhikkhave mahato atthāya saṃvattatī ti.
3,4. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ
ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave kosajjaṃ . . . pe . . .
viriyārambho.
5,6. . . . pe . . . mahicchatā . . . pe . . . appicchatā.
7,8. . . . pe . . . asantuṭṭhitā . . . pe . . . santuṭṭhitā.
9,10. . . . pe . . . ayoniso manasikāro . . . pe . . . yoniso
manasikāro.
11,12. . . . pe . . . asampajaññaṃ . . . sampajaññaṃ.
13. . . . pe . . . bāhiraṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ
ekadhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave pāpamittatā.
Pāpamittatā bhikkhave mahato anatthāya saṃvattatīti.
14. Bāhiraṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ eka-
dhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato atthāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave kalyāṇamittatā.
Kalyāṇamittatā bhikkhave mahato atthāya saṃvattatīti.
15. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ eka-
dhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato anatthāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave anuyogo akusalānaṃ
dhammānaṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogo bhikkhave akusalānaṃ dhammānaṃ . . . mahato
anatthāya saṃvattatīti.
16. Ajjhattikaṃ bhikkhave aṅgan ti karitvā nāññaṃ eka-
dhammam pi samanupassāmi yaṃ evaṃ mahato atthāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave anuyogo kusalānaṃ
dhammānaṃ ananuyogo akusalānaṃ dhammānaṃ.
Anuyogo bhikkhave kusalānaṃ dhammānaṃ . . . mahato
atthāya saṃvattatīti.
17. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yo evaṃ saddhammassa sammosāya antaradhānāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave pamādo.
Pamādo bhikkhave saddhammassa sammosāya antaradhā-
nāya saṃvattatī ti.
18. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yo evaṃ saddhammassa ṭhitiyā asammosāya ananta-
radhānāya saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave appamādo.
--------------------------------------------------------------------------

[page 018]
18 CATUKOṬIKA-VAGGA. [I. x. 19.
Appamādo bhikkhave saddhammassa ṭhitiyā asammosāya
anantaradhānāya saṃvattatīti.
19,20. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yo evaṃ saddhammassa sammosāya antaradhānāya
saṃvattati yathayidaṃ bhikkhave kosajjaṃ . . . pe . . .
viriyārambho.
21,22. . . . pe . . . mahicchatā . . . pe . . . appicchatā.
23,24. . . . pe . . . asantuṭṭhitā . . . pe . . . san-
tuṭṭhitā.
25,26. . . . pe . . . ayoniso manasikāro . . . pe . . .
yoniso manasikāro.
27,28. . . . pe . . . asampajaññaṃ . . . pe . . . sampa-
jaññaṃ.
29,30. . . . pe . . . pāpamittatā . . . pe . . . kalyā-
ṇamittatā.
31,32. . . . pe . . . anuyogo akusalānaṃ dhammā-
naṃ ananuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ . . . pe
. . . anuyogo kusalānaṃ dhammānaṃ ananuyogo akusalānaṃ
dhammānaṃ . . . pe . . .
Catukoṭikaṃ niṭṭhitaṃ1.
33. Ye te2 bhikkhave bhikkhū adhammaṃ dhammo ti
dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya3 paṭipannā
bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya
devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ
pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpentīti.
34. Ye te bhikkhave bhikkhū dhammaṃ adhammo ti
dīpenti . . . pe . . .
35. Ye te bhikkhave bhikkhū avinayaṃ vinayo ti dīpenti
. . . pe . . .
36. Ye te bhikkhave bhikkhū vinayaṃ avinayo ti dīpenti
. . . pe . . .
37. Ye te bhikkhave bhikkhū abhāsitaṃ alapitaṃ Tathā-
gatena bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 Not in Ph., but in the other MSS.
2 Ph. Ye pi te.
3 Ph. bahujana-ahitāya; bahujana-asukhāya, etc.

[page 019]
I. xi. 6.] EKĀDASAMO-VAGGA. 19
38. Ye te bhikkhave bhikkhū bhāsitaṃ lapitaṃ Tathā-
gatena abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgena ti dīpenti . . . pe . . .
39. Ye te bhikkhave bhikkhū anāciṇṇaṃ Tathāgatena
āciṇṇaṃ Tathāgatenā ti . . . pe . . .
40. Ye te bhikkhave bhikkhū āciṇṇaṃ Tathāgatena anā-
ciṇṇaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
41. Ye te bhikkhave bhikkhū appaññattaṃ Tathāgatena
paññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
42. Ye te bhikkhave bhikkhū paññattaṃ Tathāgatena
appaññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū
bahujanāhitāya paṭipannā bahujanāsukhāya bahuno janassa
anatthāya ahitāyā dukkhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te
bhikkhave bhikkhū apuññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddham-
maṃ antaradhāpentīti.
Adhammādi-vaggo dasamo.1
XI.
1. Ye te bhikkhave bhikkhū adhammaṃ adhammo ti
dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā
bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya
devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū puññaṃ
pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentī ti.
2. Ye te bhikkhave bhikkhū dhammaṃ dhammo ti dīpenti
. . . pe . . .
3. Ye te bhikkhave bhikkhū avinayaṃ avinayo ti dīpenti
. . . pe . . .
4. Ye te bhikkhave bhikkhū vinayaṃ vinayo ti dīpenti
. . . pe . . .
5. Ye te bhikkhave bhikkhū abhāsitaṃ alapitaṃ Tathā-
gatena abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
6. Ye te bhikkhave bhikkhū bhāsitaṃ lapitaṃ Tathā-
gatena bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 From Ph., but T., etc., read Vaggo dasamo. ChS reads
Dutiyapamādādivaggo dasamo.

[page 020]
20 EKĀDASAMO-VAGGA. [I. xi. 7.
7. Ye te bhikkhave bhikkhū anāciṇṇaṃ Tathāgatena
anāciṇṇaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
8. Ye te bhikkhave bhikkhū āciṇṇaṃ Tathāgatena āciṇṇaṃ
Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
9. Ye te bhikkhave bhikkhū appaññattaṃ Tathāgatena
appaññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti . . . pe . . .
10. Ye te bhikkhave bhikkhū paññattaṃ Tathāgatena
paññattaṃ Tathāgatenā ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū
bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa
atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhi-
kkhave bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ
ṭhapentīti1.
Ekādasamo vaggo.2
XII.
1. Ye te bhikkhave bhikkhū anāpattiṃ āpattī ti dīpenti te
bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya paṭipannā bahujanāsu-
khāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya deva-
manussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ
pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpentīti.
2. Ye te bhikkhave bhikkhū āpattiṃ anāpattī ti dīpentī
. . . pe . . .
3. Ye te bhikkhave bhikkhū lahukaṃ āpattiṃ garukāpattī
ti dīpenti . . . pe . . .
4. Ye te bhikkhave bhikkhū garukaṃ āpattiṃ lahukāpattī
ti dīpenti . . . pe . . .
5. Ye te bhikkhave bhikkhū duṭṭhullaṃ āpattiṃ aduṭṭ-
hullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
6. Ye te bhikkhave bhikkhū aduṭṭhullaṃ āpattiṃ duṭṭhullā-
pattī ti dīpenti . . . pe . . .
7. Ye te bhikkhave bhikkhū sāvasesaṃ āpattiṃ anavasesā-
pattī ti dīpenti . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 See Cullavagga, p. 204.
2 ChS, BC read Adhammādi-vaggo ekādasamo.

[page 021]
I. xii. 20.] ANĀPATTĀDI-VAGGA. 21
8. Ye te bhikkhave bhikkhū anavasesaṃ āpattiṃ sāvasesā-
pattī ti dīpenti . . . pe . . .
9. Ye te bhikkhave bhikkhū sappaṭikammaṃ āpattiṃ
appaṭikammāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
10. Ye te bhikkhave bhikkhū appaṭikammaṃ āpattiṃ
sappaṭikammāpattī ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū . . .
pe . . . (ix.33) . . . antaradhāpentīti.
11. Ye te bhikkhave bhikkhū anāpattiṃ anāpattī ti dī-
penti te bhikkhave bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahu-
janasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya deva-
manussānam bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū paññaṃ pasa-
vanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭhapentīti . . . pe . . .
12. Ye te bhikkhave bhikkhū āpattiṃ āpattī ti dīpenti
. . . pe . . .
13. Ye te bhikkhave bhikkhū lahukaṃ āpattiṃ lahukā-
pattī ti dīpenti . . . pe . . .
14. Ye te bhikkhave bhikkhū garukaṃ āpattiṃ garukā-
pattī ti dīpenti . . . pe . . .
15. Ye te bhikkhave bhikkhū duṭṭhullaṃ āpattiṃ duṭṭ-
hullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
16. Ye te bhikkhave bhikkhū aduṭṭhullaṃ āpattiṃ aduṭṭ-
hullāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
17. Ye te bhikkhave bhikkhū sāvasesaṃ āpattiṃ sāvasesā-
pattī ti dīpenti . . . pe . . .
18. Ye te bhikkhave bhikkhū anavasesaṃ āpattiṃ anava-
sesāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
19. Ye te bhikkhave bhikkhū sappaṭikammaṃ āpattiṃ
sappaṭikammāpattī ti dīpenti . . . pe . . .
20. Ye te bhikkhave bhikkhū appaṭikammaṃ āpattiṃ
appaṭikammāpattī ti dīpenti te bhikkhave bhikkhū bahujana-
hitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya
hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave
bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddhammaṃ ṭha-
pentī ti.
Anāpattādivaggo dvādasamo.1
--------------------------------------------------------------------------
1 From Ph., but T. has Vaggo tatiyo.

[page 022]
22 EKAPUGGALA-VAGGA. [I. xiii. 1.
XIII.
1. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya
hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo?
Tathāgato arahaṃ sammā sambuddho.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . .
pe . . . devamanussānan ti.
2. Ekapuggalassa bhikkhave pātubhāvo dullabho lokas-
miṃ. Katamassa ekapuggalassa? Tathāgatassa arahato
sammā sambuddhassa.
Imassa kho bhikkhave ekapuggalassa pātubhāvo dullabho
lokasmin ti.
3. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati
acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo? Tathāgato ara-
haṃ sammā sambuddho.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno uppa-
jjati acchariyamanusso ti.
4. Ekapuggalassa bhikkhave kālakiriyā bahuno janassa
anutappā1 hoti. Katamassa ekapuggalassa? Tathāgatassa
arahato sammā sambuddhassa.
Imassa kho bhikkhave ekapuggalassa kālakiriyā . . . pe
. . . anutappā hotīti.
5. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati
adutiyo asahāyo appaṭimo appaṭisamo appaṭibhāgo appaṭi-
puggalo asamo asamasamo dipadānaṃ aggo. Katamo eka-
puggalo? Tathāgato arahaṃ sammā sambuddho.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . .
pe . . . dipadānaṃ aggo ti.
6. Ekapuggalassa bhikkhave pātubhāvā mahato cakkhussa
pātubhāvo hoti, mahato ālokassa pātubhāvo hoti, mahato
obhāsassa pātubhāvo hoti, channaṃ anuttariyānaṃ pātubhāvo
hoti, catunnaṃ paṭisambhidānaṃ sacchikiriyā hoti, aneka-
dhātu-paṭivedho hoti, nānādhātu-paṭivedho hoti, vijjā-vimutti-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. anukampā; T. anutappāya.

[page 023]
I. xiv. 1.] ETADAGGA-VAGGA. 23
phala-sacchikiriyā hoti, sotāpatti-phala-sacchikiriyā hoti, saka-
dāgāmi-phala-sacchikiriyā hoti, anāgāmi-phala-sacchikiriyā
hoti, arahatta-phala-sacchikiriyā hoti. Katamassa ekapugga-
lassa? Tathāgatassa arahato sammā sambuddhassa.
Imassa kho bhikkhave ekapuggalassa pātubhāvā mahato
cakkhussa pātubhāvo . . . pe . . . arahattaphala-sacchiki-
riyā hotīti1.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekapuggalam pi samanu-
passāmi yo evaṃ Tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ
pavattitaṃ sammad eva anuppavatteti yathayidaṃ bhikkhave
Sāriputto.
Sāriputto bhikkhave Tathāgatena anuttaraṃ dhammacak-
kaṃ pavattitaṃ sammad eva anuppavattetīti2.
Ekapuggala-vaggo terasamo.
XIV.3
1. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ
rattaññūnaṃ yadidaṃ Aññākoṇḍañño.
mahāpaññānaṃ yadidaṃ Sāriputto.
iddhimantānaṃ yadidaṃ MahāMoggallāno.
dhutavādānaṃ4 yadidaṃ Mahā Kassapo.
dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ Anuruddho.
uccākulikānaṃ yadidaṃ Bhaddiyo Kāligodhā5-yaputto.
mañjussarānaṃ yadidaṃ Lakuṇṭaka6-bhaddiyo.
sīhanādikānaṃ yadidaṃ Piṇḍola-Bhāradvājo.
dhammakathikānaṃ yadidaṃ Puṇṇo Mantāni-putto.
saṅkhittena bhāsitas-
savitthārena atthaṃ
vibhajantānaṃ yadidaṃ Mahā Kaccāno ti7.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. makes this the ending of the Ekapuggala-vaggo terasamo.
2 The Com. ends the Ekapuggala vaggo here.
3 The reason why this and the following vaggas appear to be so short
is that each name is supposed to be contained in a separate sutta.
4 Ph. dhūtangadharānaṃ.
5 Ph. T. Kāḷigodha-.
6 Bh. Lakuṇṭhavaka-bhaddiyo. Ph., Tr. Lakuṇḍa-.
7 Ph. ends with Vaggo dutiyo. Com. Pathamo vaggo.

[page 024]
24 ETADAGGA-VAGGA. [I. xiv. 2.
2. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ
manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ
yadidaṃ Culla-panthako.
ceto-vivaṭṭa-kusalā-
nam yadidaṃ Cullapanthako1.
saññā-vivaṭṭa-kusalā-
naṃ yadidaṃ Mahāpanthako.
araṇavihārīnaṃ yadidaṃ Subhūti.
dakkhiṇeyyānaṃ yadidaṃ Subhūti.
āraññikānaṃ yadidaṃ Revato Khadiravaniyo.
jhāyīnaṃ yadidaṃ Kaṅkhā-revato.
āraddha-viriyānaṃ yadidaṃ Soṇo Kolivīso.
kalyāṇavākkaraṇānaṃ yadidaṃ Soṇo Kuṭikaṇṇo2.
lābhīnaṃ yadidaṃ Sīvali.
saddhādhimuttānaṃ yadidaṃ Vakkalī3 ti.
3. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ
sikkhākāmānaṃ yadidaṃ Rāhulo.
saddhāpabbajitānaṃ yadidaṃ Raṭṭhapālo.
paṭhamaṃ salākaṃ
gaṇhantānaṃ yadidam Kuṇḍadhāno.
paṭibhānavantānaṃ yadidaṃ Vaṅgīso.
samantapāsādikānaṃ yadidaṃ Upaseno Vaṅganta-
putto.
senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ Dabbo Mallaputto.
devatānaṃ piyamanā-
pānaṃ yadidaṃ Pilinda4-vaccho.
khippābhiññānaṃ yadidaṃ Bāhiyo Dārucīriyo.
cittakathikānaṃ yadidaṃ Kumāra5-kassapo.
{paṭisambhidappattā-}
naṃ yadidaṃ Mahākoṭṭhito ti.
4. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ
bahussutānaṃ yadidaṃ Ānando.
satimantānaṃ yadidaṃ Ānando.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. has Ceto-vimutti k- yad- Cullapanthako paññā vimutti k- yad-
Mahāpanthako; T. reads Ceto-vivaḍḍha-; Ph. vivaṭṭa-; Tr. -vivaddha-.
2 Ph. Koti-kaṇṇo.
3 Ph. Bb. Vakkali.
4 Ba. Bb. T. Pilindi; Tr. Piḷindi.
5 Bb. Kulāra-.

[page 025]
I. xiv. 6.] ETADAGGA-VAGGA. 25
gatimantānaṃ yadidaṃ Ānando.
dhitimantānaṃ yadidaṃ Ānando.
upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ Ānando.
mahāparisānaṃ yadidaṃ Uruvela-kassapo.
kulappasādakānaṃ yadidaṃ Kāḷudāyī.
appābādhānaṃ yadidaṃ Bakkulo1.
pubbenivāsaṃ anussa-
rantānaṃ yadidaṃ Sobhito.
vinayadharānaṃ yadidaṃ Upāli.
bhikkhun'; ovādakānaṃ yadidaṃ Nandako.
indriyesu-gutta-dvārā-
naṃ yadidaṃ Nando.
bhikkhu-ovādakānaṃ yadidaṃ Mahā-kappino.
tejo-dhātukusalānaṃ yadidaṃ Sāgato.
paṭibhāneyyakānaṃ yadidaṃ Rādho.
lūkhacīvara-dharānaṃ yadidaṃ Mogharājā2 ti.
5. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvikānaṃ bhikkhunīnaṃ
rattaññūnaṃ yadidaṃ Mahāpajāpatī Gotamī.
mahāpaññānaṃ yadidaṃ Khemā.
iddhimantānaṃ yadidaṃ Uppalavaṇṇā.
vinayadharānaṃ yadidaṃ Paṭācārā3.
dhammakathikānaṃ yadidaṃ Dhammadinnā.
jhāyīnaṃ yadidaṃ Nandā.
āraddhaviriyānaṃ yadidaṃ Soṇā.
dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ Sakulā.
khippābhiññānaṃ yadidaṃ Bhaddā4 Kuṇḍalakesā.
pubbenivāsaṃ anussa-
rantīnaṃ yadidaṃ Bhaddā-kapilānī5.
mahābhiññappattānaṃ yadidaṃ Bhaddā Kaccānā.
lūkhacīvaradharānaṃ yadidaṃ Kisāgotamī.
saddhādhimuttānaṃ yadidaṃ Sigālamātā6 ti.
6. Etad aggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ upāsakānaṃ
paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. appānādhikānaṃ yad- Bākulo.
2 T. -rājo.
3 Bb. has Pāṭācārā; the others, Paṭācārā:pāṭa--may be correct = Sansk.
prātā, full, perfect.
4 Tr. Bhadda throughout.
5 Ba. Kāpilānī.
6 Ph. Siṅgālakā mātā; Bb. Sigālamātā.

[page 026]
26 ETADAGGA-VAGGA. [I. xiv. 7.
yadidaṃ Tapassu1-Bhallikā vā-
ṇijā.
dāyakānaṃ2 yadidaṃ Sudatto gahapati Anā-
thapiṇḍiko.
dhammakathikānaṃ yadidaṃ Citto gahapati Macchi-
kasaṇḍiko3.
catūhi saṅgaha-vat-
thūhi parisaṃ saṅ-
gaṇhantānaṃ yadidaṃ Haṭṭhako4 Āḷavako.
paṇītadāyakānaṃ yadidaṃ Mahānāmo Sakko.
manāpadāyakānaṃ yadidaṃ Uggo gahapati Vesāliko.
saṅghupaṭṭhākānaṃ yadidaṃ Uggato gahapati5.
aveccappasannānaṃ yadidaṃ Sūro Ambaṭṭho.
puggalappasannānaṃ yadidaṃ Jīvako Komārabhacco6.
vissāsakānaṃ yadidaṃ Nakulapitā7 gahapati ti.
7. Etad aggaṃ bh- mama sāvikānaṃ upāsikānaṃ paṭhamaṃ
saraṇaṃ gacchantīnaṃ yadidaṃ Sujātā Senānidhītā8.
dāyikānaṃ yadidaṃ Visākhā Migāramātā.
bahussutānaṃ yadidaṃ Khujjuttarā.
mettāvihārīnaṃ yadidaṃ Sāmāvatī9.
jhāyīnaṃ yadidaṃ Uttarā Nandamātā.
paṇītadāyikānaṃ yadidaṃ Suppavāsā Koḷiyadhītā.
gilānūpaṭṭhākīnaṃ yadidaṃ Suppiyā upāsikā.
aveccappasannānaṃ yadidaṃ Kātiyānī.
vissāsikānaṃ yadidaṃ Nakulamātā gahapatānī.
anussavappasannānaṃ yadidaṃ Kāḷī upāsikā Kurara-gha-
rikā10 ti.
Etad-aggo vaggo.
XV.
1. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhi-sam-
panno puggalo kañci11 saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya
n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Tapussa.
2 Ph. dāyik- . . . Suddatto.
3 Ph. Pacchikavanasoṇḍiko.
4 Ph. Hatthako Alāvako; T. Aṭṭhako.
5 Ph. Hatthigāmako Uggāto gahapati.
6 Ph. -bhajjo.
7 Ph. Kulapitā.
8 Ph. Seniyadhīta; Tr. Senānī.
9 Tr. Sāmavatī.
10 Ph. Kula-gharikā; Tr. garikā.
11 Ph. kiñci.

[page 027]
I. xv. 10.] AṬṬHĀNA-VAGGA. 27
vijjati yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ niccato upa-
gaccheyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
2. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo kañci saṅkhāraṃ sukhato upagaccheyya
n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave
vijjati yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ sukhato upa-
gaccheyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
3. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo kañci dhammaṃ attato upagaccheyya n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ
puthujjano kañci dhammaṃ attato upagaccheyya ṭhānaṃ
etaṃ vijjatīti.
4. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthu-
jjano mātaraṃ jīvitā voropeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
5. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo pitaraṃ jīvitā voropeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthu-
jjano pitaraṃ jīvitā voropeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
6. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo arahantaṃ jīvitā voropeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthu-
jjano arahantaṃ jīvitā voropeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
7. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṃ uppā-
deyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave
vijjati yaṃ puthujjano Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṃ
uppādeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
8. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo saṅghaṃ bhindeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati.
Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthujjano
saṅghaṃ bhindeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
9. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ diṭṭhisam-
panno puggalo aññaṃ satthāraṃ uddiseyya n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puthu-
jjano aññaṃ satthāraṃ uddiseyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
10. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ ekissā
lokadhātuyā dve arahanto sammā sambuddhā apubbaṃ
--------------------------------------------------------------------------

[page 028]
28 AṬṬHĀNA-VAGGA. [I. xv. 11.
acarimaṃ uppajjeyyuṃ n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca
kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ ekissā lokadhātuyā eko
arahaṃ sammā sambuddho uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
11. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ ekissā loka-
dhātuyā dve rājāno cakkavattī apubbam acarimaṃ uppa-
jjeyyuṃ n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhi-
kkhave vijjati yaṃ ekissā lokadhātuyā eko rājā cakkavattī
uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
12. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ itthī arahaṃ
assa sammā sambuddho n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca
kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puriso arahaṃ assa sammā
sambuddho ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
13. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ itthī rājā
assa cakkavattī n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho
etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puriso rājā assa cakkavattī
ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
14-16. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ itthī
Sakkattaṃ kāreyya . . . pe . . . Mārattaṃ kāreyya . . . pe
. . . Brahmattaṃ kāreyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ
ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ puriso Sakkattaṃ kāreyya
. . . pe . . . Mārattaṃ kāreyya . . . pe . . . Brahmattaṃ kā-
reyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
17. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāya-
duccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ
kāyaduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya
ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
18. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīduccari-
tassa . . . pe . . .
19. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ mano-
duccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ
manoduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya
ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
20. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyasucari-
tassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ
kāyasucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya
ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
--------------------------------------------------------------------------

[page 029]
I. xv. 28.] AṬṬHĀNA-VAGGA. 29
21. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīsucari-
tassa . . . pe . . .
22. . . . yam manosucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo
vipāko nibbatteyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañ ca kho
etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ manosucaritassa iṭṭho kanto
manāpo vipāko nibbatteyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
23. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyaducca-
ritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param
maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ kāya-
duccaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya
ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
24. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīduccari-
tasamaṅgī . . . pe . . .
25. . . . yaṃ manoduccaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā
kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppa-
jjeyya n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhi-
kkhave vijjati yaṃ manoduccaritasamaṅgī tannidānā tappa-
ccayā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vini-
pātaṃ nirayaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
26. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ kāyasuca-
ritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya
n'; etaṃ ṭhānam vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave
vijjati yaṃ kāyasucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kā-
yassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppa-
jjeyya ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
27. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ vacīsucarita-
samaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param maraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati yaṃ
vacīsucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā pa-
ram maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya ṭhānaṃ etaṃ
vijjatīti.
28. Aṭṭhānaṃ etaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ manosu-
caritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya
n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānaṃ ca kho etaṃ bhikkhave vijjati
--------------------------------------------------------------------------

[page 030]
30 AṬṬHĀNA-VAGGA. [I. xvi. 1.
yaṃ manosucaritasamaṅgī tannidānā tappaccayā kāyassa
bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya
ṭhānaṃ etaṃ vijjatīti.
Aṭṭhānavaggo.1
XVI.
1. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato ekantanibbi-
dāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya
nibbānāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Buddhānussati.
Ayaṃ bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . . saṃvattati.
2-10. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato ekanta-
nibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sam-
bodhāya nibbānāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Dham-
mānussati . . . pe . . . Saṅghānussati . . . pe . . . Sīlānussati
. . . pe . . . Cāgānussati . . . pe . . . Devatānussati . . . pe . . .
Ānāpānasati . . . pe . . . Maraṇasati . . . pe . . . Kāyagatāsati2
. . . pe . . . Upasamānussati.
Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito bahulīkato
ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya
sambodhāya nibbānāya saṃvattatīti3.
XVII.4
1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃ-
vattanti yathayidaṃ bhikkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā
dhammā uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā bhiyyo
bhāvāya vepullāya saṃvattantīti.
2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃ-
vattanti yathayidaṃ bhikkhave sammādiṭṭhi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Supplied from the Com., which says, Aṭṭhānapāli-vaṇṇanā niṭṭhitā.
2 T., Ba., Bb. ānapānasati, maraṇasati, kāyagatāsati.
3 ChS adds Vaggo paṭhamo.
4 ChS counts this as XVI, Vaggo dutiyo.

[page 031]
I. xvii. 8.] BĪJA-VAGGA. 31
Sammādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā
dhammā uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā bhiyyo
bhāvāya vepullāya saṃvattantīti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā kusalā dhammā n'; uppajjanti
uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti yathayidam bhi-
kkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva kusalā
dhammā n'; uppajjanti uppannā ca kusalā dhammā parihā-
yantīti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññam ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā akusalā dhammā n'; uppajjanti
uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti yathayidaṃ bhi-
kkhave sammādiṭṭhi.
Sammādiṭṭhikassa bhikkhave anuppannā c'; eva akusalā
dhammā n'; uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā parihā-
yantīti.
5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā micchādiṭṭhi uppajjati uppannā
vā micchādiṭṭhi pavaḍḍhati yathayidam bhikkhave ayoniso
manasikāro.
Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva micchā-
diṭṭhi uppajjati uppannā ca micchādiṭṭhi pavaḍḍhatīti.
6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yena anuppannā vā sammādiṭṭhi uppajjati uppannā
vā sammādiṭṭhi pavaḍḍhati yathayidam bhikkhave yoniso
manasikāro.
Yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā c'; eva sammā-
diṭṭhi uppajati uppannā ca sammādiṭṭhi pavaḍḍhatīti.
7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi yen'; evaṃ sattā kāyassa bhedā param maraṇā apā-
yaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti yathayidaṃ
bhikkhave micchādiṭṭhi.
Micchādiṭṭhiyā bhikkhave samannāgatā sattā kāyassa
bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ
uppajjantīti1.
8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanupassā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. has after this sutta Vaggo Ekadasamo.

[page 032]
32 BĪJA-VAGGA. [I. xvii. 9.
mi yen'; evaṃ sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ sag-
gaṃ lokaṃ uppajjanti yathayidaṃ bhikkhave sammādiṭṭhi.
Sammādiṭṭhiyā bhikkhave samannāgatā sattā kāyassa
bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantīti1.
9. Micchādiṭṭhikassa bhikkhave purisapuggalassa yañ
c'; eva kāya-kammaṃ yathādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yañ
ca vacīkammaṃ . . . pe . . . yañ ca mano-kammaṃ yathā-
diṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yā ca cetanā.. *. yā ca pattha-
nā yo ca paṇidhi ye ca saṅkhārā sabbe te dhammā aniṭṭhāya
akantāya amanāpāya ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ
kissa hetu? Diṭṭhi hi2 bhikkhave pāpikā ti.
Seyyathāpi bhikkhave nimba-bījaṃ vā kosātaki-bījaṃ vā
tittaka-lābu-bījam vā allāya paṭhaviyā nikkhittaṃ yañ c'; eva
paṭhavi-rasaṃ upādiyati yañ ca āporasaṃ upādiyati sabban
taṃ tittakattāya kaṭukattāya asātattāya3 saṃvattati. Taṃ
kissa hetu? Bījaṃ4 bhikkhave pāpakaṃ. Evam eva kho
bhikkhave micchādiṭṭhikassa purisapuggalassa yañ c'; eva . . .
pe . . . Diṭṭhi hi bhikkhave pāpikā ti.
10. Sammādiṭṭhikassa bhikkhave purisapuggalassa yañ
c'; eva kāyakammaṃ yathādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yañ
c'; eva vacīkammaṃ . . . pe . . . yañ ca manokammaṃ ya-
thādiṭṭhisamattaṃ samādinnaṃ yā ca cetanā yā ca patthanā
yo ca paṇidhi ye ca saṅkhārā sabbe te dhammā iṭṭhāya kantā-
ya manāpāya hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu?
Diṭṭhi hi bhikkhave bhaddikā ti.
Seyyathāpi bhikkhave ucchubījaṃ vā sālibījaṃ vā muddi-
kābījaṃ vā allāya paṭhaviyā nikkhittaṃ yañ c'; eva paṭhavi-
rasaṃ upādiyati yañ ca āporasam upādiyati sabban taṃ ma-
dhurattāya sātattāya asecanakattāya5 saṃvattati. Taṃ kissa
hetu? Bījaṃ bhikkhave bhaddakaṃ. Evam eva kho bhi-
kkhave sammādiṭṭhikassa purisapuggalassa yañ c'; eva . . . pe
. . . Diṭṭhi hi bhikkhave bhaddikā ti6.
Bīja-vaggo.7
--------------------------------------------------------------------------
1 Com. has Paṭhamo Vaggo.
2 ChS reads throughout hi'; ssa.
3 T. āsātakattāya; but as- amadhurattāya (Com.).
4 Ph. bījañhi.
5 Ph. see Th. 2, 55, Suttavibh. p. 271, and Mahāvastu, iii. 259.
6 Ph. and Com. Vaggo Dutiyo. Bb. Vaggo.
7 ChS: Vaggo dutiyo.
* This space is according to the MSS. The two adjectives yath- and
sam- are to be supplied to each noun.

[page 033]
I. xviii. 4.] MAKKHALI-VAGGA. 33
XVIII.
1. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati
bahujanāhitāya1 bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya
ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ.
Katamo ekapuggalo?.
Micchādiṭṭhiko hoti viparītadassano so bahujanaṃ sad-
dhammā vuṭṭhāpetvā asaddhamme patiṭṭhāpeti.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . .
pe . . . devamanussānanti.
2. Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati
bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hi-
tāya sukhāya devamanussānaṃ.
Katamo ekapuggalo?
Sammādiṭṭhiko hoti aviparītadassano so bahujanaṃ
asaddhammā vuṭṭhāpetvā saddhamme patiṭṭhāpeti.
Ayaṃ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjamāno . . .
pe . . . devamanussānanti.
3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammam pi samanu-
passāmi evaṃ mahāsāvajjaṃ yathayidaṃ bhikkhave micchā-
diṭṭhi.
Micchādiṭṭhiparamāni bhikkhave mahāsāvajjānīti.
4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekapuggalam pi samanu-
passāmi yo evaṃ bahujanāhitāya paṭipanno bahujanāsukhāya
bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussā-
naṃ yathayidaṃ bhikkhave Makkhali moghapuriso.
Seyyathāpi bhikkhave nadī-mukhe2 khipaṃ3 uḍḍeyya4
bahunnaṃ macchānaṃ ahitāya dukkhāya anayāya5 vyasanā-
ya: evam eva kho bhikkhave Makkhali moghapuriso ma-
nussa6-khipaṃ maññe loke uppanno bahunnaṃ sattānaṃ
ahitāya dukkhāya anayāya5 vyasanāyā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. bahujana-ahitāya, etc.
2 T. Bb. mukham.
3 Ph. khippam, but khipam=kuminam; Tr. visaṃ.
4 Ba., Tr. -ḍḍeya; Ph. uccheyya.
5 Tr. anatthāya.
6 Ph. omits manussa.

[page 034]
34 MAKKHALI-VAGGA. [I. xviii. 5.
5. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye yo ca samāda-
peti yañ ca samādapeti yo ca samādapito tathattāya paṭi-
pajjati sabbe te bahuṃ apuññaṃ pasavanti. Taṃ kissa
hetu? Durakkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
6. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye yo ca samādapeti
yañ ca samādapeti yo ca samādapito tathattāya paṭipajjati1
sabbe te bahuṃ puññaṃ pasavanti. Taṃ kissa hetu? Svā-
kkhātattā bhikkhave dhammassā ti.
7. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye dāyakena mattā
jānitabbā no paṭiggāhakena. Taṃ kissa hetu? Durakkhā-
tattā bhikkhave dhammassā ti.
8. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye paṭiggāhakena
mattā jānitabbā no dāyakena. Taṃ kissa hetu? Svākkhā-
tattā bhikkhave dhammassā ti.
9. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye yo āraddha-
viriyo so dukkhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Durakkhā-
tattā bhikkhave dhammassā ti.
10. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye yo kusīto so
dukkhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Svākkhātattā bhi-
kkhave dhammassā ti.
11. Durakkhāte bhikkhave dhammavinaye yo kusīto so
sukhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Durakkhātattā bhi-
kkhave dhammassā ti.
12. Svākkhāte bhikkhave dhammavinaye yo āraddhaviriyo
so sukhaṃ viharati. Taṃ kissa hetu? Svākkhātattā bhi-
kkhave dhammassā ti.
13. Seyyathāpi bhikkhave appamattako pi gūtho dug-
gandho hoti evam eva kho ahaṃ bhikkhave appamattakam
pi bhavaṃ na vaṇṇemi2 antamaso accharāsaṅghātamattam
pī ti.
14. Seyyathāpi bhikkhave appamattakam pi muttaṃ
duggandhaṃ hoti . . . pe . . .
15. . . . appamattako pi kheḷo duggandho hoti . . . pe . . .
16. . . . appamattako pi pubbo duggandho hoti . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. paṭippajjati.
2 Ph. vaṇṇemi.

[page 035]
I. xix. 1.] APPAMATTAKA-VAGGA. 35
17. . . . appamattakam pi lohitaṃ duggandhaṃ hoti evam
eva kho ahaṃ bhikkhave appamattakam pi bhavaṃ na vaṇ-
ṇemi antamaso accharā-saṅghāta-mattam pīti1.
XIX.2
1. Seyyathāpi bhikkhave appamattakaṃ imasmiṃ Jam-
budīpe ārāmarāmaṇeyyakaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ bhūmirā-
maṇeyyakaṃ pokkharaṇīrāmaṇeyyakaṃ, atha kho etad eva
bahutaraṃ yadidaṃ ukkūla-vikūlaṃ3 nadī-viduggaṃ khāṇu-
kaṇṭakādhānaṃ4 pabbata-visamaṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye thalajā, atha
kho ete va sattā bahutarā ye odakā:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye manussesu
paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye aññatra ma-
nussehi paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye majjhimesu
janapadesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye
paccantimesu janapadesu paccājāyanti aviññātāresu milakk-
hesu:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye paññavanto
ajaḷā aneḷamūgā paṭibalā subhāsita-dubbhāsitassa attham
aññātuṃ, atha kho ete va sattā bahutarā ye duppaññā jaḷā
eḷamūgā5 na paṭibalā subhāsita-dubbhāsitassa atthaṃ aññā-
tuṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye ariyena
paññācakkhunā samannāgatā, atha kho ete va sattā bahu-
tarā ye avijjāgatā sammūḷhā:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye labhanti
Tathāgataṃ dassanāya, atha kho ete va sattā bahutarā ye na
labhanti Tathāgataṃ dassanāya:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye labhanti
Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya, atha kho
--------------------------------------------------------------------------
1 Add Makkhali vaggo (so in BC), ChS reads Vaggo tatiyo.
2 ChS counts this as XVI, Vaggo catuttho.
3 Ph. ukkulam vikulam (See p. 37).
4 Ph. kaṇḍakaṭhānam.
5 Ph. -muggā

[page 036]
36 APPAMATTAKA-VAGGA. [I. xix. 1.
ete va sattā bahutarā ye na labhanti Tathāgatappaveditaṃ
dhammavinayaṃ savanāya:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye sutvā dham-
maṃ dhārenti, atha kho ete va sattā bahutarā ye sutvā
dhammaṃ na dhārenti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye dhatānaṃ1
dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhanti, atha kho ete va sattā
bahutarā ye dhatānaṃ dhammānaṃ atthaṃ na upapari-
kkhanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye atthaṃ aññāya
dhammam aññāya dhammānudhammaṃ paṭipajjanti, atha
kho ete va sattā bahutarā ye na atthaṃ aññāya na dhammaṃ
aññāya dhammānudhammaṃ na paṭipajjanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye saṃvejanīyesu
ṭhānesu saṃvijjanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye saṃ-
vejanīyesu ṭhānesu na saṃvijjanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye saṃviggā
yoniso padahanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye saṃ-
viggā yoniso na padahanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye vavassaggā-
rammaṇaṃ karitvā labhanti samādhiṃ labhanti cittass'
ekaggataṃ, atha kho ete va sattā bahutarā ye vavassaggā-
rammaṇam karitvā na labhanti samādhiṃ na labhanti cittass'
ekaggataṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye annagga-
rasaggānaṃ lābhino, atha kho ete va sattā bahutarā ye
annagga-rasaggānaṃ na lābhino uñchena2 kapālābhatena3
yāpenti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye attha-rasassa
dhamma-rasassa vimutti-rasassa lābhino, atha kho ete va
sattā bahutarā ye attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa
na lābhino. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ
attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa lābhino bhavissā-
māti. Evam hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS dhātānaṃ
2 Ph. ucchena-.
3 Ph. kapālabhattena.

[page 037]
I. xix. 2.] APPAMATTAKA-VAGGA. 37
2. Seyyathāpi bhikkhave appamattakaṃ imasmiṃ Jam-
budīpe ārāmarāmaṇeyyakaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ bhūmirā-
maṇeyyakaṃ pokkharaṇīrāmaṇeyyakaṃ, atha kho etad eva
bahutaraṃ yadidaṃ ukkūlavikūlam nadī-viduggaṃ khāṇu-
kaṇṭakādhānaṃ pabbatavisamaṃ:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye manussā cutā
manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye
manussā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājā-
yanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye manussā cutā
devesu paccājāyanti atha kho ete va sattā bahutarā ye
manussā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājā-
yanti pettivisaye1 paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye devā cutā
devesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye devā
cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti petti-
visaye1 paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye devā cutā
manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye
devā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti
pettivisaye1 paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye nirayā cutā
manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye
nirayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājā-
yanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye nirayā cutā
devesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā ye nirayā
cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājāyanti petti-
visaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye tiracchānayo-
niyā cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā
bahutarā ye tiracchānayoniyā cutā niraye paccājāyanti ti-
racchānayoniyā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye tiracchānayo-
niyā cutā devesu paccājāyanti atha kho ete va sattā bahutarā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. pittivisaye.

[page 038]
38 JHĀNA-VAGGA. [I. xx. 1.
ye tiracchānayoniyā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoni-
yā paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye pettivisayā
cutā manussesu paccājāyanti, atha kho ete va sattā bahutarā
ye pettivisayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā
paccājāyanti pettivisaye paccājāyanti:
evam eva kho bhikkhave appakā te sattā ye pettivisayā
cutā devesu paccājāyanti, atha kho ete va bahutarā ye petti-
visayā cutā niraye paccājāyanti tiracchānayoniyā paccājā-
yanti pettivisaye paccājāyanti1.
XX.
1. Addham idaṃ bhikkhave lābhānaṃ yadidaṃ ārañña-
kattaṃ piṇḍapātikattaṃ paṃsukūlikattaṃ tecīvarakattaṃ
dhammakathikattaṃ vinayadharakattaṃ bāhusaccaṃ thāva-
reyyaṃ ākappa-sampadā parivāra-sampadā2 mahāparivāratā3
kolaputti4 vaṇṇa-pokkharatā kalyāṇavākkaraṇatā appicchatā
appābādhatā ti5.
2. Accharā-saṅghāta-mattam pi ce bhikkhave bhikkhu pa-
ṭhamaṃ jhānaṃ bhāveti ayam vuccati bhikkhave bhikkhu
arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapatikaro amo-
ghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ6 bahu-
līkarontīti7?
Accharā-saṅghāta-mattam pi ce bhikkhave bhikkhu duti-
yaṃ jhānaṃ bhāveti . . . pe . . .
tatiyaṃ jhānaṃ bhāveti . . . pe . . .
catutthaṃ jhānaṃ bhāveti . . . pe . . .
mettaṃ ceto-vimuttiṃ bhāveti . . . pe . . .
karuṇaṃ8 cetovimuttiṃ bhāveti . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 Com. Jambudīpapeyyālo niṭṭhito Catuttho vaggo.
2 Omitted by Ph.: but T. reads - sampadāya.
3 Ph. mahāparivārakā.
4 Com. Ph. -putti; Tr. -putti, T. -putta.
5 T. appitā. Ph. omits appicchatā and reads appābādhākā. ChS gives
this para. a separate title: XVII. Pasādakaradhammo vaggo.
It closes with words from Com., see n. 7.
6 T. yena; Ph. ye pana; Tr. ye naṃ.
7 Com. Soḷasa pasādakaradhammā niṭṭhitā. Title in ChS XVIII.
Aparāccharā sanghāta-vaggo.
8 T. karuṇā.

[page 039]
I. xx. 32.] JHĀNA-VAGGA. 39
muditaṃ cetovimuttiṃ bhikkhave . . . pe1 . . .
upekkhaṃ cetovimuttiṃ bhikkhave . . . pe . . . [xx.2].
10. kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā
vineyya loke abhijjhādomanassaṃ: . . . pe . . .
vedanāsu vedanānupassī viharati . . . pe . . .
citte cittānupassī viharati . . . pe . . .
dhammesu dhammānupassī viharati . . . pe . . . abhijjhā-
domanassam . . . pe . . .
14. Anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ
anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati
cittaṃ paggaṇhāti padahati . . . pe . . .
Uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahā-
nāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ
paggaṇhāti padahati . . . pe . . .
Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chan-
daṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ paggaṇhāti
padahati . . . pe . . .
Uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya
bhiyyo bhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ
janeti vāyamati viriyaṃ ārambhati cittaṃ paggaṇhāti pada-
hati . . . pe . . .
18. Chanda-samādhi-padhāna-saṅkhāra-samannāgataṃ id-
dhipādaṃ bhāveti . . . pe . . . viriya-samādhi-padhāna-
saṅkhāra-samannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . .
cittasamādhi-padhāna-saṅkhāra-samannāgataṃ iddhipādaṃ
bhāveti . . . pe . . . vīmaṃsāsamādhi-padhāna-saṅkhāra-
samannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti . . . pe . . .
22. Saddhindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . viriyindriyaṃ bhā-
veti . . . pe . . . satindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . samādhin-
driyaṃ bhāveti . . . pe . . . paññindriyaṃ bhāveti . . . pe . . .
saddhābalaṃ bhāveti . . . pe . . . viriyabalaṃ bhāveti
. . . pe . . . satibalaṃ bhāveti . . . pe . . . samādhibalaṃ
bhāveti . . . pe . . . paññābalaṃ bhāveti . . . pe . . .
32. Satisambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . dhammavi-
cayasambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . viriyasambojjhaṅ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Not in T. or Ph.

[page 040]
40 JHĀNA-VAGGA. [I. xx. 39.
gaṃ bhāveti . . . pe . . . pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti
. . . pe . . . passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
samādhisambhojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . . upekkhā-
sambhojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
39. Sammā-diṭṭhiṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-saṅkap-
paṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-vācaṃ bhāveti . . . pe . . .
sammā-kammantaṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-ājīvaṃ
bhāveti . . . pe . . . sammā-vāyāmaṃ bhāveti . . . pe . . .
sammā-satiṃ bhāveti . . . pe . . . sammā-samādhiṃ bhāveti
. . . pe . . .
47. Ajjhattaṃ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni
suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃ-
saññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni
suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃ-
saññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni
suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃ-
saññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni
suvaṇṇadubbaṇṇāni tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃ-
saññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīla-
vaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni tāni abhibhuyya jānāmi
passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati pītāni pīta-
vaṇṇāni pītanidassanāni pitanibhāsāni tāni abhibhuyya jānā-
mi passāmī ti evaṃsaññī hoti . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati lohitakāni
lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni tāni
abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hoti1 . . . pe . . .
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati odātāni
odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni tāni abhi-
bhuyya jānāmi passāmī ti evaṃsaññī hotīti.
55. Rūpī rūpāni passati . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 See Mahāparinibbānasutta, pp. 28-30.

[page 041]
I. xx. 73.] JHĀNA-VAGGA. 41
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati . . . pe . . .
Subhan t'; eva adhimutto hoti . . . pe . . .
Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamma paṭigha-saññānaṃ
atthagamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāso ti
ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viñ-
ñāṇan ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma n'; atthi kiñcī
ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānā-
saññāyatanaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññā-
vedayitanirodhaṃ upasampajja viharati . . . pe . . .
63. Paṭhavi-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
āpo-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
tejo-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
vāyo-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
nīla-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
pīta-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
lohita-kasiṇaṃ bhāveti:1 . . . pe . . .
odāta-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
ākāsa-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
viññāṇa-kasiṇaṃ bhāveti: . . . pe . . .
73. asubha-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
maraṇasaññaṃ2 bhāveti: . . . pe . . .
āhāre paṭikkūla-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
sabbaloke anabhirata-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
anicca-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
anicce dukkha-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
dukkhe anatta-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
pahāna-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
virāga-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
nirodha-saññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
aniccasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
anattasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------
1 Not in T.
2 Not in T. or Ph.

[page 042]
42 JHĀNA-VAGGA. [I. xx. 93.
maraṇasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
āhāre paṭikkūlasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
sabbaloke anabhiratasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
aṭṭhikasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
puḷavakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
vinīlakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
vicchiddakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
uddhumātakasaññaṃ bhāveti: . . . pe . . .
93. Buddhānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
dhammānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
saṅghānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
sīlānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
cāgānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
devatānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
ānāpānasatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
maraṇasatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
kāyagatāsatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
upasamānussatiṃ bhāveti: . . . pe . . .
103. Paṭhamajjhāna-sahagataṃ saddhindriyam bhāveti: . . . pe . . .
" viriyindriyaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" satindriyaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" samādhindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
" paññindriyaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" saddhābalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" viriyabalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" satibalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" samādhibalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
" paññābalaṃ bhāveti:. .. pe . . .
113. dutiyajjhāna-sahagataṃ . . . pe . . .
123. tatiyajjhāna-sahagataṃ . . . pe . . .
133. catutthajjhāna-sahagataṃ . . . pe . . .
143. mettā-sahagataṃ . . . pe . . .
153. karuṇā-sahagataṃ . . . pe . . .
163. muditā-sahagataṃ . . . pe . . .
173. upekkhā-sahagataṃ . . . pe . . .
183. saddhindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
viriyindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------

[page 043]
I. xxi. 9.] JHĀNA-VAGGA. 43
satindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
samādhindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
paññindriyaṃ bhāveti: . . . pe . . .
saddhābalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
viriyabalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
satibalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
samādhibalaṃ bhāveti: . . . pe . . .
192. paññābalaṃ bhāveti: ayaṃ vuccati bhikkhave bhi-
kkhu arittajjhāno viharati satthu sāsanakaro ovādapaṭikaro
amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ
bahulīkarontīti?.
XXI.1
1. Yassa kassaci bhikkhave mahāsamuddo2 cetasā phuṭo3
antogadhā tassa kunnadiyo yā kāci samuddaṅgamā, evam
eva kho bhikkhave yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahu-
līkatā antogadhā tassa kusalā dhammā ye keci vijjābhāgiyāti.
Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato mahato
saṃvegāya saṃvattati
mahato atthāya saṃvattati
mahato yogakkhemāya saṃvattati
satisampajaññāya saṃvattati
ñāṇadassanapaṭilābhāya saṃvattati
diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati
vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati
Katamo ekadhammo? Kāyagatā-sati. Ayaṃ kho bhi-
kkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . . vijjāvimuttiphala-
sacchikiriyāya saṃvattatīti.
9. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate kāyo pi
passambhati cittam pi passambhati vitakka-vicārā pi vūpa-
sammanti kevalā pi vijjābhāgiyā dhammā bhāvanā-pāripūriṃ
gacchanti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatā-satiyā.
--------------------------------------------------------------------------
1 There is no division here in the MSS. Title in ChS:
Kāyagatāsati Vaggo.
2 Ba. -samudde.
3 T. puṭṭho; Com. phuṭo; Ph. phuṭo.

[page 044]
44 JHĀNA-VAGGA. [I. xxi. 13.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . .
dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchantīti.
13. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate anuppannā
c'; eva akusalā dhammā n'; uppajjanti uppannā vā akusalā
dhammā pahīyanti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatā-
satiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . .
dhammā pahīyantīti.
15. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate anuppannā
c'; eva kusalā dhammā uppajjanti uppannā kusalā dhammā
bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattanti. Katamasmiṃ eka-
dhamme? Kāyagatā-satiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . .
saṃvattantīti.
17. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate avijjā pahī-
yati vijjā uppajjati asmimāno pahīyati anusayā samugghā-
taṃ gacchanti saññojanā pahīyanti. Katamasmiṃ eka-
dhamme? Kāyagatā-satiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . .
saññojanā pahīyantīti.
22. Ekadhamme bhikkhave bhāvito bahulīkato paññāpa-
bhedāya saṃvattati anupādā1-parinibbānāya saṃvattati.
Katamo ekadhammo? Kāyagatā-sati.
Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . .
saṃvattatīti.
24. Ekadhamme bhikkhave bhāvite bahulīkate aneka-
dhātu-paṭivedho hoti nānādhātu-paṭivedho hoti anekadhātu-
paṭisambhidā hoti. Katamasmiṃ ekadhamme? Kāyagatā-
satiyā.
Imasmiṃ kho bhikkhave ekadhamme bhāvite . . . pe . . .
hoti.
27. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato sotāpatti-
khala-sacchikiriyāya saṃvattati sakadāgāmi-phala-sacchi-
piriyāya saṃvattati anāgāmi-phala-sacchikiriyāya saṃvat-
--------------------------------------------------------------------------
1 T. reads anupādā here, but follows with anupādānā; Th.,
Tr. anupādāya.

[page 045]
I. xxi. 53.] JHĀNA-VAGGA. 45
tati arahatta-phala-sacchikiriyāya saṃvattati. Katamo eka-
dhammo? Kāyagatā-sati.
Ayaṃ kho bhikkhave ekadhammo bhāvito . . . pe . . .
saṃvattatīti.
31. Ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato,
(1.) paññā-paṭilābhāya saṃvattati,
(2.) paññā-vuddhiyā saṃvattati,
(3.) paññā-vepullāya saṃvattati,
(4.) mahāpaññatāya saṃvattati,
(5.) puthu-paññatāya saṃvattati,
(6.) vipula-paññatāya saṃvattati,
(7.) gambhīra-paññatāya saṃvattati,
(8.) asāmanta-paññatāya1 saṃvattati,
(9.) bhūri-paññatāya saṃvattati,
(10.) paññā-bāhullāya saṃvattati,
(11.) sīgha-paññatāya saṃvattati,
(12.) lahu-paññatāya saṃvattati,
(13.) hāsu2-paññatāya saṃvattati,
(14.) javana-paññatāya3 saṃvattati,
(15.) tikkha-paññatāya saṃvattati,
(16.) nibbedhika-paññatāya saṃvattati. Katamo eka-
dhammo? Kāyagatāsati. Ayaṃ kho bhikkhave eka-
dhammo bhāvito bahulīkato paññāpaṭilābhāya . . . pe . . .
nibbedhika-paññatāya saṃvattatīti4.
47. Amatan te bhikkhave na paribhuñjanti ye5 kāyagatā-
satiṃ na paribhuñjanti. Amatan te bhikkhave paribhuñjanti
ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjantīti.
49. Amatan tesaṃ bhikkhave aparibhuttaṃ yesaṃ kāya-
gatāsati aparibhuttā. Amatan tesaṃ bhikkhave paribhuttaṃ
yesaṃ kāyagatāsati paribhuttā ti.
51. Amatan tesaṃ bhikkhave parihīnaṃ yesaṃ kāyagatā-
sati parihīnā.6 Amatan tesaṃ bhikkhave aparihīnaṃ yesaṃ
kāyagatāsati aparihīnā ti.
53. Amatan tesaṃ bhikkhave viruddhaṃ7 yesaṃ kāyagatā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. asampatta-.
2 ChS: hāsa.
3 Tr., Ph. javana-; T. java-.
4 Here ChS ends XIX with bracketed (Kāyagatāsati vaggo). Title XX
Amata vagga follows.
5 T. yesaṃ.
6 T. aparihīnaṃ.
7 Tr. viraddhaṃ.

[page 046]
46 JHĀNA-VAGGA. [I. xxi. 55.
sati viruddhā1. Amatan tesaṃ āraddhaṃ yesaṃ kāyagatāsati
āraddhā ti.
55. Amatan te bhikkhave pamādiṃsu ye kāyagatāsatiṃ
pamādiṃsu. Amatan te bhikkhave na pamādiṃsu ye kāya-
gatāsatiṃ na pamādiṃsūti.
57. Amatan tesaṃ bhikkhave pammuṭṭhaṃ yesaṃ kāya-
gatāsati pammuṭṭhā. Amatan tesaṃ apammuṭṭhaṃ yesaṃ
kāyagatāsati apammuṭṭhā ti.
59. Amatan tesaṃ bhikkhave anāsevitaṃ yesaṃ kāyaga-
tāsati anāsevitā. Amatan tesaṃ bhikkhave āsevitaṃ yesaṃ
kāyagatāsati āsevitā ti.
61. Amatan tesaṃ bhikkhave abhāvitaṃ yesaṃ kāyagatā-
sati abhāvitā. Amatan tesaṃ bhikkhave bhāvitaṃ yesaṃ
kāyagatāsati bhāvitā ti.
63. Amatan tesaṃ bhikkhave abahulīkataṃ yesaṃ kāya-
gatāsati abahulīkatā. Amatan tesaṃ bhikkhave bahulīka-
taṃ yesaṃ kāyagatāsati bahulīkatā ti.
65. Amatan tesaṃ bhikkhave anabhiññātaṃ yesaṃ kāya-
gatāsati anabhiññātā. Amatan tesaṃ bhikkhave abhiññā-
taṃ yesaṃ kāyagatāsati abhiññātā ti.
67. Amatan tesaṃ bhikkhave apariññātaṃ . . . pe . . .
Amatan tesaṃ bhikkhave pariññātaṃ . . . pe . . .
69. Amatan tesaṃ bhikkhave asacchikataṃ yesaṃ kāya-
gatāsati asacchikatā ti.
70. Amatan tesaṃ bhikkhave sacchikataṃ yesaṃ kāyaga-
tāsati sacchikatā ti.
Ekanipātassa suttasahassaṃ samattaṃ2.
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr. viraddhā.
2 Ph. has the following:-- "Idaṃ avoca Bhagavā attamanā te bhikkhū
Bhagavato bhāsitaṃ abhinanduntī ti." Niṭṭhito ekanipāto.

[page 047]
47
DUKA-NIPĀTA.
I.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bha-
gavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te
bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Dve 'māni bhikkhave vajjāni. Katamāni dve? Diṭṭha-
dhammikañ ca vajjaṃ samparāyikañ ca vajjaṃ. Katamañ
ca bhikkhave diṭṭhadhammikaṃ vajjaṃ? Idha bhikkhave
ekacco passati coraṃ āgucāriṃ rājāno gahetvā vividhā kam-
makaraṇā1 kārente2
kasāhi pi tāḷente,
vettehi pi tāḷente,
addhadaṇḍakehi pi tāḷente,
hattham pi chindante,
pādam pi chindante,
hatthapādam pi chindante,
kaṇṇam pi chindante,
nāsam pi chindante,
kaṇṇanāsam pi chindante,
bilaṅgathālikam pi karonte,
saṅkhamuṇḍikam pi karonte,
rāhumukham pi karonte,
jotimālikam pi karonte,
hatthapajjotikam pi karonte,
erakavattikam3 pi karonte,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vividhāni kammakaraṇāni; T. -karaṇā here, but afterwards -kāraṇā
(see p. 49); Tr. karaṇā.
2 Ph. karonte.
3 Ph. -vattakam.

[page 048]
48 KAMMAKARAṆA-VAGGA. * [II. i.].
cīrakavāsikam pi karonte,
eṇeyyakam pi karonte,
balisamaṃsikam1 pi karonte,
kahāpaṇakam2 pi karonte,
khārāpatacchikam3 pi karonte,
palighaparivattikam pi karonte,
palālapīṭhakam4 pi karonte,
tattena pi telena osiñcante5,
sunakhehi pi khādāpente,
jīvantam pi sūle uttāsente,
asinā pi sīsaṃ chindante.
Tassa evaṃ hoti: yathārūpānaṃ kho pāpakānaṃ kammā-
naṃ hetu coraṃ āgucāriṃ6 rājāno gahetvā vividhā kamma-
karaṇā kārenti kasāhi pi tāḷenti . . . pe . . . asinā pi sīsaṃ
chindanti.
Ahañ ce va kho pana evarūpaṃ pāpaṃ kammaṃ7 karey-
yaṃ mam pi rājāno gahetvā evarūpā vividhā kammakaraṇā
kāreyyuṃ kasāhi pi tāḷeyyuṃ . . . pe . . . asinā pi sīsaṃ
chindeyyun ti8.
So diṭṭhadhammikassa vajjassa bhīto na paresaṃ pābhataṃ
palumpanto carati. Idaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhadhammi-
kaṃ vajjaṃ9.
Katamañ ca bhikkhave samparāyikaṃ vajjaṃ?
Idha bhikkhave ekacco iti paṭisañcikkhati: kāyaduccari-
tassa kho10 pāpako vipāko abhisamparāyaṃ vacīduccari-
tassa kho11 pāpako vipāko abhisamparāyaṃ manoduccaritassa
kho pāpako vipāko abhisamparāyaṃ ahañ ce va12 kho pana
kāyena duccaritaṃ careyyaṃ vācāya duccaritaṃ careyyaṃ
manasā duccaritaṃ careyyaṃ kiñ ca taṃ yenāhaṃ13 kāyassa
bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ
uppajjeyyan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. bāḷisa-.
2 Ph. kahāpakaṃ.
3 Ph. kharāpaticcakaṃ; Bb. khārāpatam.
4 Ph. -pitakam.
5 Ph. -siñcente.
6 Ph. āṅgūcārim.
7 Ph. pāpakammaṃ.
8 Ph. vilupento.
9 See Milindapañha, pp. 197, 290, 358.
10 T., Ph. kho pana; Tr. kho.
11 Ph. omits kho.
12 Ph. ahaññeva.
13 T. Ba. yāhaṃ.
* Morris, ChS -kāraṇa in headings but -karaṇa in end - titles.

[page 049]
II. i. 4.] KAMMAKARAṆA-VAGGA. 49
So samparāyikassa vajjassa bhīto kāyaduccaritaṃ pahāya
kāyasucaritaṃ bhāveti vacīduccaritaṃ pahāya vacīsucaritaṃ
bhāveti manoduccaritaṃ pahāya manosucaritaṃ bhāveti sud-
dham attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave samparā-
yikaṃ vajjaṃ. Imāni kho bhikkhave dve vajjāni. Tasmāt iha
bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: diṭṭhadhammikassa vajjassa
bhāyissāma1 samparāyikassa vajjassa bhāyissāma vajjabhī-
runo bhavissāma vajjabhayadassāvino ti. Evaṃ hi vo2 bhi-
kkhave sikkhitabbaṃ. Vajjabhīruno bhikkhave vajja-bha-
yadassāvino etaṃ3 pāṭikaṅkhaṃ yaṃ parimuñcissati sabba-
vajjehī ti.
2. Dve 'māni bhikkhave padhānāni durabhisaṃbhavāni
lokasmiṃ.
Katamāni dve?
Yañ ca gihīnaṃ agāraṃ ajjhāvasaraṃ cīvara-piṇḍapāta-
senāsana-gilāna-paccaya-bhesajja-parikkhārānuppādānatthaṃ
padhānaṃ yañ ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajitānaṃ sabbū-
padhi-paṭinissaggatthāya padhānaṃ. Imāni kho bhikkhave
dve padhānāni durabhisaṃbhavāni lokasmiṃ. Etad aggaṃ
bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ padhānānaṃ yadidaṃ sabbūpa-
dhipaṭinissaggatthaṃ padhānaṃ. Tasmāt iha bhikkhave
evaṃ sikkhitabbaṃ: sabbūpadhi-paṭinissaggatthaṃ padhā-
naṃ padahissāmā ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
3. Dve 'me bhikkhave dhammā tapanīyā4.
Katame dve?
Idha bhikkhave ekaccassa kāyaduccaritaṃ kataṃ hoti aka-
taṃ hoti kāyasucaritaṃ: vacīduccaritam kataṃ hoti akataṃ
hoti vacīsucaritaṃ: manoduccaritaṃ kataṃ hoti akataṃ
hoti manosucaritaṃ.
So kāyaduccaritaṃ me katan ti tappati akataṃ me kāyasu-
caritan ti tappati: vacīduccaritaṃ me katan ti tappati akataṃ
me vacīsucaritan ti tappati: manoduccaritam me katan ti
tappati akataṃ me manosucaritan ti tappati. Ime kho
bhikkhave dve dhammā tapanīyā ti.
4. Dve 'me bhikkhave dhammā atapanīyā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. bhāyissāmi.
2 T. kho.
3 T., Ba., etaṃ.; Ph. ekaṃ.
4 Ba. tapanīyā; Bb. tapaniyyā.

[page 050]
50 KAMMAKARAṆA-VAGGA. [II. i. 5.
Katame dve?
Idha bhikkhave ekaccassa kāyasucaritaṃ kataṃ hoti akataṃ
hoti kāyaduccaritaṃ: . . . pe . . . manoduccaritam . . . pe . . .
So kāyasucaritaṃ me katan ti na tappati akataṃ me kāya-
duccaritan ti na tappati . . . pe . . . manos . . . pe . . .
Ime kho bhikkhave dve dhammā atapanīyā ti.
5. Dvinnāhaṃ bhikkhave dhammānaṃ upaññāsiṃ yā ca
asantuṭṭhitā kusalesu dhammesu yā ca appaṭivāṇitā padhāna-
smiṃ. Appaṭivāṇaṃ1 sudāhaṃ bhikkhave padahāmi -- kāmaṃ
taco ca nahāru ca aṭṭhi2 ca avasissatu3 sarīre upasussatu
maṃsalohitaṃ yan tam purisa-thāmena purisa-viriyena
purisa-parakkamena pattabbaṃ na4 taṃ apāpuṇitvā viriyassa
saṇṭhānaṃ bhavissatī ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave appamā-
dādhigatā bodhi5 appamādādhigato anuttaro yogakkhemo.
Tumhe ce pi bhikkhave appaṭivāṇaṃ padaheyyātha -- kā-
maṃ taco ca nahāru ca aṭṭhi ca avasissatu sarīre upasussatu
maṃsalohitaṃ yan taṃ purisa-thāmena purisaviriyena
purisa-parakkamena pattabbaṃ na taṃ apāpuṇitvā viriyassa
saṇṭhānaṃ bhavissatī ti -- tumhe pi bhikkhave na cirass'
eva yass'; atthāya kulaputtā sammad eva agārasmā
anagāriyaṃ pabbajanti tad anuttaraṃ brahmacariya-
pariyosānaṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchi-
katvā upasampajja viharissatha.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: appaṭivāṇaṃ
padahissāma -- kāmaṃ taco ca nahāru ca aṭṭhi ca avasissatu sa-
rīre upasussatu maṃsalohitaṃ yan taṃ purisa-thāmena purisa-
viriyena purisa-parakkamena pattabbaṃ na taṃ apāpuṇitvā
viriyassa saṇṭhānaṃ bhavissatī ti. Evaṃ hi vo bhikkhave
sikkhitabban ti.
6. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Yā ca saññojaniyesu dhammesu assādānupassitā6 yā ca
saññojaniyesu dhammesu nibbidānupassitā. Saññojaniyesu
bhikkhave dhammesu assādānupassī viharanto rāgaṃ nappa-
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Ba., Bb. appaṭivāni.
2 T., Tr. aṭṭhī.
3 Jāt. I. 71, has avassatu.
4 T. omits na throughout.
5 So Com. also, ChS sambodhi.
6 Ph. assad-.

[page 051]
II. i. 10.] KAMMAKARAṆA-VAGGA. 51
jahati dosaṃ nappajahati mohaṃ nappajahati. Rāgaṃ appa-
hāya dosaṃ appahāya mohaṃ appahāya na parimuccati jātiyā
jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi
upāyāsehi napparimuccati dukkhasmā ti vadāmi.
Saññojaniyesu bhikkhave dhammesu nibbidānupassī viha-
ranto rāgam pajahati dosam pajahati moham pajahati.
Rāgam pahāya dosam pahāya moham pahāya parimuccati
jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi doma-
nassehi upāyāsehi parimuccati dukkhasmā ti vadāmi. Ime
kho bhikkhave dve dhammā ti.
7. Dve 'me bhikkhave dhammā kaṇhā.
Katame dve?
Ahirikañ ca anottappañ ca. Ime kho bhikkhave dve
dhammā kaṇhā ti.
8. Dve 'me bhikkhave dhammā sukkā.
Katame dve?
Hiri1 ca ottappañ ca. Ime kho bhikkhave dve dhammā
sukkā ti.
9. Dve 'me bhikkhave sukkā dhammā lokaṃ pālenti.
Katame dve?
Hiri1 ca ottappañ ca. Ime kho bhikkhave dve sukkā
dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ nayidha paññāyetha mātā ti vā
mātucchā ti vā mātulānī ti vā ācariya-bhariyā2 ti vā garūnaṃ
dārā3 ti vā, saṃbhedaṃ loko āgamissati4 yathā ajelakā
kukkuṭa-sūkarā soṇa-sigālā.5 Yasmā ca kho bhikkhave ime
dve sukkā dhammā lokaṃ pālenti tasmā paññāyati6 mātā
ti vā mātucchā ti vā mātulānī ti vā ācariya-bhariyā ti vā
garūnaṃ dārā ti vā ti.
10. Dve 'mā bhikkhave vassūpanāyikā.
Katamā dve?
Purimikā ca pacchimikā ca. Ime kho bhikkhave dve
vassūpanāyikā ti.
Kammakaraṇa-vaggo paṭhamo.7
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Tr. hiriñ.
2 Ph. ācariyā bhariyāni ti vā.
3 Ph. dāyā.
4 Ba. āgamissam; T., Tr. Bb. āgamissa.
5 Ph. kukkurā soṇa-singalā.
6 T. Bb. paññāyanti.
7 Com. Vassūpamāyika-vaggo paṭhamo.

[page 052]
52 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 1.
Vajjappadhānā dve tapanīyā upaññāsena pañcamaṃ.
Saññojanañ ca kaṇhañ ca sukkañ ca bhariyā vassūpanāyi-
kena vaggo1.
II.
1. Dve 'māni bhikkhave balāni.
Katamāni dve?
Paṭisaṅkhānabalañ ca bhāvanā-balañ ca.
Katamañ ca bhikkhave paṭisaṅkhānabalaṃ?
Idha bhikkhave ekacco iti paṭisañcikkhati: kāyaduccari-
tassa kho pāpako vipāko diṭṭh 'eva dhamme abhisamparāyañ
ca: vacīduccaritassa . . . pe . . .: mano-duccaritassa pāpako
vipāko diṭṭh 'eva2 dhamme abhisamparāyañ cā ti.
So iti paṭisaṅkhāya kāyaduccaritaṃ pahāya kāyasucaritaṃ
bhāveti: . . . pe . . . manoduccaritaṃ pahāya manosucaritaṃ
bhāveti suddhaṃ attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhi-
kkhave paṭisaṅkhānabalaṃ.
Katamañ ca bhikkhave bhāvanābalaṃ?
Tatra bhikkhave yam idaṃ bhāvanābalaṃ sekhānaṃ etaṃ3
balaṃ. Sekhaṃ hi so bhikkhave balaṃ āgamma rāgaṃ
pajahati dosaṃ pajahati mohaṃ pajahati, rāgaṃ pahāya
dosaṃ pahāya mohaṃ pahāya4 yaṃ akusalaṃ taṃ na karoti
yaṃ pāpaṃ taṃ na sevati.
Idaṃ vuccati bhikkhave bhāvanā-balaṃ. Imāni kho bhi-
kkhave dve balānī ti.
2. Dve 'māni bhikkhave balāni.
Katamāni dve?
Paṭisaṅkhāna-balañ ca bhāvanā-balañ ca.
Katamañ ca bhikkhave paṭisaṅkhānabalaṃ?
Idha . . . pe . . . (1) Idaṃ vuccati bhikkhave paṭi-
saṅkhānabalaṃ.
Katamañ ca bhikkhave bhāvanā-balaṃ? Idha bhikkhave
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., Tr., but T. has only vaggo paṭhamo.
2 Ph. Bb. diṭṭhe c'eva.
3 T. sekham eta taṃ; Tr., Ba. sekhām etaṃ balaṃ sekham; Bb. sekham
ettaṃ b. s. altered to sekhassa'; etam b. sekho.
4 Ba. pahāy'idam ak.; Bb. pahāya ak.

[page 053]
II. ii. 5.] ADHIKARAṆA-VAGGA. 53
bhikkhu satisaṃbojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāgani-
ssitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.
dhammavicaya-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
viriya-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
pīti-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
passaddhi-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
samādhi-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
upekhā-sambojjhaṅgaṃ bhāveti . . . pe . . .
Idaṃ vuccati bhikkhave bhāvanā-balaṃ. Imāni kho
bhikkhave dve balāni.
3. Dve 'māni bhikkhave balāni.
Katamāni dve?
Paṭisaṅkhāna-balañ ca bhāvanā-balañ ca.
Katamañ ca bhikkhave paṭisaṅkhāna-balaṃ?
Idha . . . pe . . . (See 1).
Katamañ ca bhikkhave bhāvanābalaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'; eva kāmehi vivicca akusa-
lehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ
paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati: vitakka-vicārānaṃ
vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avi-
takkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ
upasampajja viharati: pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati
sato ca sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṃvedeti yan taṃ
ariyā ācikkhanti upekhako satimā sukha-vihārī ti tatiyajjhā-
naṃ upasampajja viharati: sukhassa ca pahānā dukkhassa ca
pahānā pubb'; eva somanassa-domanassānaṃ atthagamā1 adu-
kkhamasukhaṃ upekhā-sati-pārisuddhiṃ catutthajjhānaṃ
upasampajja viharati. Idaṃ vuccati bhikkhave bhāvanā-
balaṃ. Imāni kho bhikkhave dve balānī ti.
4. Dve'; mā bhikkhave Tathāgatassa dhamma-desanā.
Katamā dve?.
Saṅkhittena ca vitthārena ca. Imā kho bhikkhave dve
Tathāgatassa dhamma-desanā ti.
5. Yasmiṃ bhikkhave adhikaraṇe āpanno2 ca bhikkhu
codako ca bhikkhu na sādhukaṃ attanā va3 attānaṃ pacca-
vekkhanti4 tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. atthaṅgamā.
2 Ph. āpattāpanno.
3 Bb. ca.
4 T. Bb. -kkhanti, ChS: -kkhati.

[page 054]
54 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 5.
dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca na
phāsuṃ viharissantī ti.
Yasmiñ ca kho bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu
codako ca bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ pacca-
vekkhanti1 tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ na
dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca
phāsuṃ viharissantī ti.
Kathañ ca bhikkhave āpanno bhikkhu sādhukaṃ attanā
va attānaṃ paccavekkhati?.
Idha bhikkhave āpanno bhikkhu iti paṭisañcikkhati:
Ahaṃ kho akusalaṃ āpanno kañcid2 eva desaṃ kāyena tam3
maṃ so bhikkhu addasa4 akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid2
eva desaṃ kāyena. No ce ahaṃ akusalaṃ āpajjeyyaṃ kañcid2
eva desaṃ kāyena na maṃ so bhikkhu passeyya akusalaṃ
āpajjamānaṃ kañcid2 eva desaṃ kāyena. Yasmā ca kho ahaṃ
akusalaṃ āpanno kañcid2 eva desaṃ kāyena tasmā maṃ so
bhikkhu addasa akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid2 eva desaṃ kā-
yena. Disvā ca pana maṃ so bhikkhu akusalaṃ āpajjamānaṃ
kañcid2 eva desaṃ kāyena anattamano ahosi: anattamano5
samāno anattamanavacanaṃ6 maṃ so bhikkhu avaca. Anat-
tamanavacanāhan7 tena bhikkhunā vutto samāno anattamano
ahosiṃ: anattamano samāno paresaṃ ārocesiṃ: iti mam
eva tattha accayo accagamā suṅkadāyikaṃ va bhaṇḍasmin ti.
Evaṃ kho bhikkhave āpanno bhikkhu sādhukaṃ attanā va
attānaṃ paccavekkhati.
Kathañ ca bhikkhave codako bhikkhu sādhukaṃ attanā
va attānaṃ paccavekkhati?
Idha bhikkhave codako bhikkhu iti paṭisañcikkhati:
Ayaṃ kho bhikkhu akusalaṃ āpanno kañcid2 eva desaṃ kā-
yena. Tāhaṃ8 imaṃ bhikkhuṃ addasaṃ akusalaṃ āpajja-
mānaṃ kañcid2 eva desaṃ kāyena. No ce ayaṃ bhikkhu
akusalaṃ āpajjeyya kañcid2 eva desaṃ kāyena nāhaṃ imaṃ
bhikkhuṃ passeyyaṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid2 eva
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr., T. -anti.
2 Ph. kiñcideva.
3 Ph. kam. ChS omits.
4 Ph. addasa na.
5 Ph. attamāno.
6 Ph. -vācaṃ; Tr. -vācaṃ taṃ maṃ.
7 T. has anattavacanāha; Ph. anattamānavacam nāhaṃ; Tr., Ba.
-vacanāhan.
8 Ph., T. nāhaṃ. ChS: Ahaṃ

[page 055]
II. ii. 6.] ADHIKARAṆA-VAGGA. 55
desaṃ kāyena. Yasmā ca kho ayaṃ bhikkhu akusalaṃ āpan-
no kañcid1 eva desaṃ kāyena tasmā ahaṃ imaṃ bhikkhuṃ
addasaṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ kañcid1 eva desaṃ kāyena2.
Disvā ca panāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ akusalaṃ āpajjamānaṃ
kañcid eva desaṃ kāyena anattamano ahosiṃ: anattamano sa-
māno anattamanavacanāhaṃ3 imaṃ bhikkhum avacaṃ. Anat-
tamanavacanāyaṃ bhikkhu4 mayā vutto samāno anattamano
ahosi: anattamano samāno paresaṃ ārocesi: iti mam eva
tattha accayo accagamā suṅkadāyikam5 va bhaṇḍasmin ti.
Evaṃ kho bhikkhave codako bhikkhu sādhukaṃ attanā va
attānaṃ paccavekkhati.
Yasmim bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu codako
ca bhikkhu na sādhukam attanā va attānaṃ paccavekkhanti
tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ dīghattāya
kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca na phāsuṃ
viharissanti6.
Yasmiñ ca kho bhikkhave adhikaraṇe āpanno ca bhikkhu
codako ca bhikkhu sādhukaṃ attanā va attānaṃ paccavek-
khanti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe pāṭikaṅkhaṃ na
dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattissati bhikkhū ca
phāsuṃ viharissantī ti.
6. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sam-
modanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad
avoca: Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'
ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti? Adhammacariyā visama-
cariyā hetu kho brāhmaṇa evam idh'; ekacce sattā kāyassa
bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ
uppajjantī ti.
Ko pana bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce
sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ
uppajjantī ti? Dhammacariyā samacariyā hetu kho brāh-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. kiñcideva.
2 T. repeats tasmā . . . kāyena.
3 Ph. attamano vācam nāham; Ba. -vacanāyaṃ.
4 Ph. omits avacam . . . bhikkhu.
5 Ph. -dāyakam.
6 T. antī.

[page 056]
56 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 7.
maṇa evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama abhikkantaṃ bho Gotama.
Seyyathāpi bho Gotama nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭi-
cchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa1 vā maggaṃ ācikkheyya
andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni
dakkhintī2 ti evam eva kho bhotā Gotamena anekapariyāyena
dhammo pakāsito. Esāhaṃ Bhagavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ
gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
7. Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi . . .
pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bha-
gavantaṃ etad avoca:
Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce
sattā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatim vinipā-
taṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
Katattā ca brāhmaṇa akatattā ca evam idh'; ekacce sattā
kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ
nirayaṃ uppajjantī ti.
Ko pana bho3 Gotama hetu ko paccayo yena-m-idh'; ekacce
sattā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ
uppajjantī ti?.
Katattā ca brāhmaṇa akatattā ca evam idh'; ekacce sattā
kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppa-
jjantī ti.
Na kho ahaṃ imassa bhoto Gotamassa saṅkhittena bhāsi-
tassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ4
ājānāmi. Sādhu me bhavaṃ Gotamo tathā dhammaṃ desetu
yathā ahaṃ imassa bhoto Gotamassa saṅkhittena bhāsitassa
vitthārena atthaṃ ājāneyyan ti.
Tena hi brāhmaṇa suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi bhā-
sissāmī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. mūlassa.
2 Ph. dakkhanti.
3 T. ko pana bho.
4 avibhattassa . . . atthaṃ omitted by Tr.

[page 057]
II. ii. 8.] ADHIKARAṆA-VAGGA. 57
Evaṃ bho ti kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavato paccassosi.
Bhagavā etad avoca:
Idha brāhmaṇa ekaccassa kāyaduccaritaṃ kataṃ hoti aka-
taṃ hoti kāyasucaritaṃ: vacīduccaritaṃ kataṃ hoti akataṃ
hoti vacīsucaritaṃ: manoduccaritaṃ kataṃ hoti akatam hoti
manosucaritaṃ. Evaṃ kho brāhmaṇa katattā ca akatattā
ca evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param maraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjantī ti.
Idha pana brāhmaṇa ekaccassa kāyasucaritaṃ kataṃ hoti
akataṃ hoti kāyaduccaritaṃ: vacīsucaritaṃ kataṃ hoti
akataṃ hoti vacīduccaritaṃ: manosucaritaṃ kataṃ hoti aka-
taṃ hoti manoduccaritaṃ. Evaṃ kho brāhmaṇa katattā ca
akatattā ca evam idh'; ekacce sattā kāyassa bhedā param
maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjantī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
8. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdi: ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Ānandaṃ
Bhagavā etad avoca: Ekaṃsenāhaṃ Ānanda akaraṇīyaṃ
vadāmi kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritan ti.
Yam idaṃ bhante1 Bhagavatā ekaṃsena akaraṇīyaṃ
akkhātaṃ kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ
tasmiṃ akaraṇīye kayiramāne2 ko ādīnavo pāṭikaṅkho ti?.
Yam idaṃ Ānanda mayā ekaṃsena . . . pe . . . kayiramāne
ayaṃ ādīnavo pāṭikaṅkho: attā pi attānaṃ upavadati anu-
vicca viññū garahanti pāpako kittisaddo abbhuggacchati
sammūḷho3 kālaṃ karoti kāyassa bhedā param maraṇā apā-
yaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati. Yam idaṃ
Ānanda mayā ekaṃsena4 akaraṇīyaṃ akkhātaṃ kāyaduccari-
taṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ tasmiṃ akaraṇīye kayi-
ramāne2 ayaṃ ādīnavo pāṭikaṅkho. Ekaṃsenāhaṃ Ānanda
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yadidaṃ.
2 Ph. kariyamāne.
3 Ph. samūlo.
4 Ph. Bb. ekaṃ na Ba. ekaṃsena.

[page 058]
58 ADHIKARAṆA-VAGGA. [II. ii. 9.
karaṇīyaṃ vadāmi kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosu-
caritan ti.
Yam idaṃ bhante Bhagavatā ekaṃsena karaṇīyaṃ akkhā-
taṃ kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ tasmiṃ ka-
raṇīye kayiramāne ko ānisaṃso pāṭikaṅkho ti?.
Yam idaṃ Ānanda mayā ekaṃsena karaṇīyaṃ akkhātaṃ
kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ tasmiṃ karaṇīye
kayiramāne ayaṃ ānisaṃso pāṭikaṅkho: attā pi attānaṃ
na upavadati anuvicca viññū pasaṃsanti kalyāṇo kittisaddo
abbhuggacchati asammūḷho kālaṃ karoti kāyassa bhedā
param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjati. Yam idaṃ
Ānanda mayā ekaṃsena karaṇīyaṃ akkhātaṃ kāyasucaritaṃ
vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ tasmiṃ karaṇīye kayiramāne
ayaṃ ānisaṃso pāṭikaṅkho ti.
9. Akusalaṃ bhikkhave pajahatha. Sakkā bhikkhave
akusalaṃ pajahituṃ. No ce taṃ bhikkhave sakkā abhavissa
akusalaṃ pajahituṃ nāhaṃ evaṃ vadeyyaṃ "akusalaṃ bhi-
kkhave pajahathā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave sakkā
akusalaṃ pajahituṃ tasmāhaṃ evaṃ vadāmi "akusalaṃ
bhikkhave pajahathā" ti.
Akusalañ ca h'; idaṃ bhikkhave pahīnaṃ ahitāya dukkhāya
saṃvatteyya nāhaṃ evaṃ vadeyyaṃ "akusalaṃ bhikkhave
pajahathā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave akusalaṃ pahīnaṃ
hitāya sukhāya saṃvattati tasmāhaṃ evaṃ vadāmi "aku-
salaṃ bhikkhave pajahathā" ti.
Kusalaṃ bhikkhave bhāvetha. Sakkā bhikkhave kusalaṃ
bhāvetuṃ. No ce taṃ bhikkhave sakkā abhavissa kusalaṃ
bhāvetuṃ nāhaṃ evaṃ vadeyyaṃ "kusalaṃ bhikkhave
bhāvethā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave sakkā kusalaṃ
bhāvetuṃ tasmāham evaṃ vadāmi "kusalaṃ bhikkhave
bhāvethā" ti.
Kusalañ ca h'; idam bhikkhave bhāvitaṃ ahitāya dukkhāya
saṃvatteyya nāhaṃ vadeyyaṃ "kusalaṃ bhikkhave bhā-
vethā" ti. Yasmā ca kho bhikkhave kusalaṃ bhāvitaṃ
hitāya sukhāya saṃvattati tasmāhaṃ evaṃ vadāmi "kusalaṃ
bhikkhave bhāvethā" ti.
10. Dve 'me bhikkhave dhammā saddhammassa sammo-
sāya antaradhānāya saṃvattanti. Katame dve?
--------------------------------------------------------------------------

[page 059]
II. iii. 3.] BĀLA-VAGGA. 59
Dunnikkhittañ ca padavyañjanaṃ attho ca dunnīto1.
Dunnikkhitassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi
dunnayo hoti. Ime kho bhikkhave dve dhammā saddham-
massa sammosāya antaradhānāya saṃvattanti.
Dve me bhikkhave dhammā saddhammassa ṭhitiyā2 asam-
mosāya anantaradhānāya saṃvattanti. Katame dve?.
Sunikkhittañ ca padavyañjanaṃ attho ca sunīto.
Sunikkhittassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi sunayo
hoti. Ime kho bhikkhave dve dhammā saddhammassa ṭhitiyā
asammosāya anantaradhānāya saṃvattantī ti.
Adhikaraṇavaggo dutiyo.3
III.
1. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca accayaṃ accayato na passati: yo ca accayaṃ desent-
assa yathādhammaṃ na paṭigaṇhāti.4 Ime kho bhikkhave
dve bālā ti.
Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?.
Yo ca accayaṃ accayato passati: yo ca accayaṃ desent-
assa yathādhammaṃ paṭigaṇhāti. Ime kho bhikkhave
paṇḍitā ti.
2. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
Katame dve?
Duṭṭho vā dosantaro5 saddho vā duggahītena. Ime kho
bhikkhave dve Tathāgatam abbhācikkhanti.
3. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
Katame dve?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. dunikkhitto.
2 Ph. dhitiyā.
3 From Ph. and Com., but T. and the other MSS. have vaggo dutiyo.
4 Ph. paṭiggaṇhatī.
5 = patiṭṭhitadoso (Com.). See Cullavagga ix. 5, 2.

[page 060]
60 BĀLA-VAGGA. [II. iii. 4.
Yo ca abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatena bhāsitaṃ lapitaṃ
Tathāgatenā ti dīpeti: yo ca bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatena
abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatenā ti dīpeti. Ime kho bhi-
kkhave dve Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
4. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ nābbhācikkhanti.
Katame dve?
Yo ca abhāsitaṃ alapitaṃ Tathāgatena abhāsitaṃ alapitaṃ
Tathāgatenā ti dīpeti: yo ca bhāsitaṃ lapitaṃ Tathāgatena
bhikkhave lapitaṃ Tathāgatenā ti dīpeti. Ime kho bhikkhave
dve Tathagataṃ nābbhācikkhanti1.
5. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
Katame dve?
Yo ca neyyatthaṃ suttantaṃ nītattho suttanto ti dīpeti: yo
ca nītatthaṃ suttantaṃ neyyattho suttanto ti dīpeti. Ime
kho bhikkhave Tathāgataṃ abbhācikkhanti.
6. Dve 'me bhikkhave Tathāgataṃ nābbhācikkhanti.
Katame dve?
Yo ca neyyatthaṃ suttantaṃ neyyattho suttanto ti dīpito:
yo ca nītatthaṃ suttantaṃ nītattho suttanto ti dīpeti. Ime
kho bhikkhave Tathāgataṃ nābbhācikkhanti.
7. Paṭicchannakammantassa bhikkhave dvinnam gatīnam
aññatarā gati pāṭikaṅkhā nirayo vā tiracchānayoni vā ti.
Apaṭicchannakammantassa2 bhikkhave dvinnaṃ gatīnaṃ
aññatarā gati pāṭikaṅkhā devā vā manussā vā ti.
8. Micchādiṭṭhikassa bhikkhave dvinnaṃ gatīnaṃ aññatarā
gati paṭikaṅkhā nirayo vā tiracchānayoni vā.
Sammādiṭṭhikassa bhikkhave dvinnaṃ gatīnaṃ aññatarā
gati pāṭikaṅkhā devā vā manussā vā ti.
Dussīlassa bhikkhave dve paṭiggahā nirayo vā tiracchāna-
yoni vā. Sīlavato bhikkhave dve paṭiggahā devā vā manussā
vā tī.
9. Dvāhaṃ bhikkhave atthavase sampassamāno araññe
vanapatthāni3 pantāni senāsanāni paṭisevāmi.
Katame dve?
Attano ca diṭṭhadhammasukhavihāraṃ sampassamāno
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. na abbhā.
2 Ph. kammassa.
3 Ph., Tr. pantāni; Ph. panthāni.

[page 061]
II. iv. 2.] SAMACITTA-VAGGA. 61
pacchimañ ca janataṃ anukampamāno. Ime kho ahaṃ bhi-
kkhave dve atthavase sampassamāno araññe vanapatthāni
pantāni senasānāni paṭisevāmī ti.
10. Dve 'me bhikkhave dhammā vijjābhāgiyā.
Katame dve?
Samatho1 ca vipassanā ca. Samatho1 ca bhikkhave bhā-
vito kam attham anubhoti? Cittaṃ bhāvīyati.2 Cittaṃ
bhāvitaṃ kaṃ atthaṃ3 anubhoti? Yo rāgo so pahīyati.
Vipassanā bhikkhave bhāvitā kam atthaṃ anubhoti?
Paññā bhāvīyati. Paññā bhāvitā kam atthaṃ anubhoti? Yā
avijjā sā pahīyati: rāgupakkiliṭṭhaṃ vā bhikkhave cittaṃ na
vimuccati avijjupakkiliṭṭhā vā paññā na bhāvīyati. Imā4 kho
bhikkhave rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā paññāvimuttī
ti.
Bālavaggo tatiyo.5
IV.
1. Asappurisabhūmiñ ca vo bhikkhave desissāmi sappurisa-
bhūmiñ ca. Taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhā-
sissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato
paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Katamā ca bhikkhave asappurisabhūmi?
Asappuriso bhikkhave akataññū hoti akatavedī. Asabbhi
h'; etaṃ bhikkhave upaññātaṃ6 yadidaṃ akataññutā akatave-
ditā. Kevalā7 esā bhikkhave asappurisabhūmi yadidaṃ aka-
taññutā akataveditā. Sappuriso ca kho bhikkhave kataññū
hoti katavedī. Sabbhi h'; etaṃ8 bhikkhave upaññātaṃ yadi-
daṃ kataññutā kataveditā. Kevalā esā bhikkhave sappuri-
sabhūmi yadidaṃ kataññutā kataveditā ti.
2. Dvinnāhaṃ bhikkhave na suppatikāraṃ vadāmi.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Mātucca pitucca. Ekena bhikkhave aṃsena mātaraṃ pari-
--------------------------------------------------------------------------
1 Samattho (Com.).
2 Ph. bhāviyyati.
3 Ph. katamattham.
4 T., D. ime; Tr. iti.
5 From Ph. and Com. T. Ba. Bb. vaggo tatiyo.
6 Ph. upapaññātaṃ.
7 Ph. kevalaṃ.
8 Ph. sabbhi te taṃ.

[page 062]
62 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 3.
hareyya ekena aṃsena pitaraṃ parihareyya vassasatāyuko
vassasatajīvī1. So ca2 tesaṃ3 ucchādana-parimaddana-nahā-
pana4-sambāhanena <patijaggeyya*>5 te pi tatth'; eva mutta-
karīsaṃ cajeyyuṃ6 na tveva bhikkhave mātāpitunnaṃ kataṃ
7 hoti patikataṃ vā. Imissā ca bhikkhave mahāpaṭhaviyā
pahūta-sattaratanāya8 mātāpitaro issarādhipacce rajje patiṭ-
ṭhāpeyya na tveva bhikkhave mātāpitunnaṃ kataṃ vā hoti
patikataṃ vā. Taṃ kissa hetu? Bahukārā9 bhikkhave mātā-
pitaro puttānaṃ āpādakā posakā imassa lokassa dassetāro.
Yo10 ca kho bhikkhave mātāpitaro assaddhe saddhā-sam-
padāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti dussīle sīla-sampadā-
ya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti maccharī cāga-sampadāya
samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti duppaññe paññā-sampadāya
samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti ettāvatā kho bhikkhave
mātāpitunnaṃ katañ ca hoti patikatañ ca atikatañ11 cā ti.
3. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi . . .
pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṃ
etad avoca:
Kiṃvādī bhavaṃ Gotamo kimakkhāyī ti12?
Kiriyavādī cāhaṃ brāhmaṇa akiriyavādī cā ti.
Yathā kathaṃ pana bhavaṃ Gotamo kiriyavādī ca akiriya-
vādī cā ti?
Akiriyaṃ kho ahaṃ brāhmaṇa vadāmi. Kāyaduccaritassa
vacīduccaritassa manoduccaritassa anekavihitānaṃ pāpakā-
naṃ akusalānaṃ dhammānaṃ akiriyaṃ vadāmi. Kiriyañ ca
kho ahaṃ brāhmaṇa vadāmi. Kāyasucaritassa vacīsucari-
tassa manosucaritassa anekavihitānaṃ kusalānaṃ dhammā-
naṃ kiriyaṃ vadāmi. Evaṃ kho ahaṃ brāhmaṇa kiri-
yavādī ca akiriyavādī cā ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ bha-
vaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
4. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten'
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. -jīvi; T. -jīvino.
2 Ph. omits ca.
3 Ph., Bb. nesaṃ.
4 Ph. -parimaddanānhāyana.
5 Not in MSS.
6 Ph. pajeyyaṃ.
7 Ph. omits vā.
8 Ph. reads pabbhutarāya and omits satt.
9 Ph. bahupakārā.
10 Tr. so.
11 Ph. omits atikatañ cā.
12 Comp. Mahāvagga, VI. 31. 6.

[page 063]
II. iv. 5.] SAMACITTA-VAGGA. 63
upasaṅkami upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā . . .
pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Anāthapiṇḍiko gahapati
Bhagavantaṃ etad avoca:
Kati nu kho1 bhante loke dakkhiṇeyyā kattha ca dānaṃ
dātabban ti?
Dve kho gahapati loke dakkhiṇeyyā sekho ca asekho ca.
Ime kho gahapati dve loke dakkhiṇeyyā ettha ca dānaṃ
dātabban ti.
Idaṃ avoca Bhagavā idaṃ vatvā Sugato athāparaṃ etad
avoca satthā:
Sekho asekho ca imasmiṃ loke
Āhuṇeyyā yajamānānaṃ honti2
Te ujjubhūtā kāyena vācāya uda cetasā
Khettan taṃ yajamānānaṃ ettha dinnaṃ mahapphalan ti.
5. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthi-
yaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.3 Tena kho
pana samayena āyasmā Sāriputto Sāvatthiyaṃ viharati Pub-
bārāme Migāramātu pāsāde. Tatra kho āyasmā Sāriputto
bhikkhū āmantesi:-- Āvuso bhikkhavo ti. Āvuso ti kho te
bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā Sāri-
putto etad avoca:
Ajjhattasaññojanañ ca āvuso puggalaṃ desissāmi bahid-
dhāsaññojanañ ca, taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhā-
sissāmī ti. Evaṃ āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāri-
puttassa paccassosuṃ. Āyasmā Sāriputto etad avoca:
Katamo cāvuso ajjhattasaññojano puggalo?
Idhāvuso bhikkhu sīlavā hoti pātimokkha-saṃvarasaṃvuto
viharati ācāra-gocara-sampanno aṇumattesu4 vajjesu bhaya-
dassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
So kāyassa bhedā param maraṇā aññataraṃ devanikāyaṃ
uppajjati. So tato cuto āgāmī5 hoti āgantā6 itthattaṃ7.
Ayaṃ vuccati āvuso ajjhattasaññojano puggalo āgāmī5
āgantā itthattaṃ7.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. omits kho.
2 Ph. reads aggadakkhiṇeyyā yajantānaṃ honti for āhuṇeyyā, & c.
3 T. Ba. Bb. have only Sāvatthi Jetavane as a beginning of this sutta.
4 Morris anu-throughout.
5 Ph. anāgāmi.
6 Ph. anāgantā.
7 See Puggala, 2. 10.

[page 064]
64 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 5.
Katamo cāvuso bahiddhāsaññojano puggalo?
Idhāvuso bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto
viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhaya-
dassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
So aññataraṃ santaṃ cetovimuttiṃ upasampajja viharati.
So kāyassa bhedā param maraṇā aññataraṃ devanikāyaṃ
uppajjati. So tato cuto anāgāmī hoti anāgantā itthattaṃ.
Ayaṃ vuccati āvuso bahiddhāsaññojano puggalo anāgāmī
anāgantā itthattaṃ.
Puna ca paraṃ āvuso bhikkhu sīlavā hoti . . . pe . . .
samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
So kāmānaṃ yeva nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno
hoti. So bhavānaṃ yeva nibbidāya virāgāya nirodhāya pa-
ṭipanno hoti. So taṇhakkhayāya paṭipanno hoti. So lo-
bhakkhayāya paṭipanno hoti. So kāyassa bhedā param ma-
raṇā aññataraṃ devanikāyaṃ uppajjati. So tato cuto
anāgāmī hoti anāgantā itthattaṃ.
Ayaṃ vuccati āvuso bahiddhā-saññojano puggalo anāgāmī
anāgantā itthattaṃ.
Atha kho sambahulā samacittā devatā yena Bhagavā ten'
upasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā
ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Ekamantaṃ ṭhitā kho tā devatāyo
Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Eso bhante āyasmā Sāriputto Pubbārāme Migāramātu pā-
sāde bhikkhūnaṃ ajjhattasaññojanañ ca puggalaṃ deseti
bahiddhāsaññojanañ ca. Haṭṭhā bhante parisā. Sādhu
bhante1 Bhagavā yen'; āyasmā Sāriputto ten'; upasaṅka-
matu anukampaṃ upādāyā ti. Adhivāsesi Bhagavā tuṇhī-
bhāvena.
Atha kho Bhagavā seyyathāpi nāma balavā puriso sam-
miñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñ-
jeyya evam eva Jetavane antarahito Pubbārāme Migāramātu
pāsāde āyasmato Sāriputtassa pamukhe2 pāturahosi. Nisīdi
Bhagavā paññatte āsane. Āyasmā pi kho Sāriputto Bha-
--------------------------------------------------------------------------
1 sādhu bhante is omitted by Tr.
2 Ph. sammukhe.

[page 065]
II. iv. 6.] SAMACITTA-VAGGA. 65
gavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ ni-
sinnaṃ kho āyasmantaṃ Sāriputtaṃ Bhagavā etad avoca:
Idha Sāriputta sambahulā samacittā devatā yen'; āhaṃ ten'
upasaṅkamiṃsu upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ
aṭṭhaṃsu.
Ekamantaṃ ṭhitā kho Sāriputta tā1 devatā maṃ etad
avocuṃ:
Eso bhante āyasmā Sāriputto Pubbārāme Migāramātu pā-
sāde bhikkhūnaṃ ajjhattaṃ saññojanañ ca puggalaṃ deseti
bahiddhāsaññojanañ ca. Haṭṭhā bhante parisā. Sādhu
bhante Bhagavā yenāyasmā Sāriputto ten'; upasaṅkamatu
anukampaṃ upādāyā ti. Tā kho pana Sāriputta devatā
dasa2 pi hutvā vīsatim pi hutvā tiṃsatim pi hutvā cattārī-
sam3 pi hutvā paññāsam pi hutvā saṭṭhim4 pi hutvā ār-
aggakoṭi-nittuddanamatte5 pi tiṭṭhanti na ca aññamaññaṃ
vyābādhentī ti.
Siyā kho pana te6 Sāriputta evaṃ assa:-- tattha nūna7
tāsaṃ devatānaṃ tathā cittaṃ bhāvitaṃ yena tā devatā dasa
pi hutvā vīsatiṃ pi hutvā tiṃsatim pi hutvā cattārīsam pi
hutvā . . . pe . . . āraggakoṭinittuddanamatte pi tiṭṭhanti
na ca aññamaññaṃ vyābādhentī ti. Na kho pan'; etaṃ
Sāriputta evaṃ daṭṭhabbaṃ:-- Idh'; eva Sāriputta tāsaṃ
devatānaṃ tathā cittaṃ . . . pe . . . vyābādhenti.
Tasmāt iha Sāriputta evaṃ sikkhitabbaṃ: santindriyā bha-
vissāma8 santamānasā ti. Evaṃ hi vo Sāriputta sikkhi-
tabbaṃ. Santindriyānaṃ hi vo Sāriputta santamānasānaṃ
santaṃ yeva kāyakammaṃ bhavissati santaṃ vacīkammaṃ
santaṃ manokammaṃ santaṃ yeva upahāraṃ upaharissāma
sabrahmacārisū ti. Evaṃ hi vo Sāriputta sikkhitabbaṃ.
Anassuṃ9 kho Sāriputta aññatitthiyā paribbājakā ye imaṃ
dhammapariyāyaṃ na assosun ti.
6. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Mahākac-
cāyano Varaṇāyaṃ10 viharati Kaddamadahatīre11.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. omits tā.
2 Ph. dasam.
3 Ph. cattālisaṃ.
4 Ph. saṭṭhi.
5 Ph. ChS. nitudanamatte.
6 Ph. omits te.
7 Ph. nunna.
8 Tr. bhavissā.
9 Ph. anasu kho; Tr. anussukho D. T. anassukho. Com. anassun ti
naṭṭhā vinaṭṭhā.
10 Pg. Viraṇāyaṃ.
11 Ph. ChS. Bhaddasāritīre.

[page 066]
66 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 6.
Atha kho Ārāmadaṇḍo brāhmaṇo yen'; āyasmā Mahākaccā-
yano ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Mahākac-
cānena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ
vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho Ārāmadaṇḍo brāhmaṇo āyas-
mantaṃ Mahākaccānaṃ etad avoca:-- Ko nu kho bho
Kaccāna hetu ko paccayo yena khattiyā pi khattiyehi
vivadanti brāhmaṇā pi brāhmaṇehi vivadanti gahapatikā pi
gahapatikehi vivadantī ti?
Kāmarāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānaj-
jhosāna1-hetu kho brāhmaṇa khattiyā pi khattiyehi vivadanti
brāhmaṇā pi brāhmaṇehi vivadanti gahapatikā pi gahapati-
kehi vivadantī ti.
Ko pana bho Kaccāna hetu ko paccayo yena samaṇā
pi samaṇehi vivadantī ti?
Diṭṭhirāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhā-
najjhosāna1-hetu kho brāhmaṇa samaṇā pi samaṇehi viva-
dantī ti.
Atthi pana bho Kaccāna koci lokasmiṃ yo imañ c'; eva
kāmarāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosā-
naṃ samatikkanto. Idañ2 ca diṭṭhirāgavinivesa . . .
samatikkanto ti.
Atthi brāhmaṇa lokasmiṃ yo imañ c'; eva3 kāmarāga-
vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ sama-
tikkanto idañ2 ca diṭṭhirāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-
pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto ti.
Ko pana so bho Kaccāna lokasmiṃ yo imañ c'; eva kāmarāga-
vinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ sama-
tikkanto idañ2 ca diṭṭhirāga-vinivesa-vinibandha-paligedha-
pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto ti?
Atthi brāhmaṇa puratthimesu janapadesu Sāvatthi nāma
nagaraṃ. Tattha so Bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammā
sambuddho. So hi brāhmaṇa Bhagavā imañ ca4 kāma-
rāgavinivesa-vinibandha-paligedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. kāmarāgābhinivesa-vinibandha-baligedha-pariyuṭṭhānajjhosāna.
Bb. -pariyuṭṭhānā.
2 Ph., Tr., ChS. imañ.
3 Ph. ce for c'eva.
4 Ph. c'eva.

[page 067]
II. iv. 7.] SAMACITTA-VAGGA. 67
samatikkanto idañ ca diṭṭhirāga-vinivesa-vinibhanda-pali-
gedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto ti.
Evaṃ vutte Ārāmadaṇḍo brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ
uttarāsaṅgaṃ karitvā dakkhiṇaṃ jānu-maṇḍalaṃ puthuviyaṃ
nihantvā yena Bhagavā ten'; añjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ
udānaṃ udānesu:
Namo tassa Bhagavato arahato sammā sambuddhassa !
Namo tassa Bhagavato arahato sammā sambuddhassa ! Namo
tassa Bhagavato arahato sammā sambuddhassa ! Yo hi so
Bhagavā imañ c'; eva kāmarāga-vinivesa-vinibandha-pali-
gedha-pariyuṭṭhānajjhosānaṃ samatikkanto idañ1 ca diṭṭhi-
rāga . . . samatikkanto ti.
Abhikkantaṃ bho Kaccāna . . . pe . . . seyyathāpi bho
Kaccāna nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā viva-
reyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā tela-
pajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintī ti. Evam
evaṃ bhotā Kaccānena anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Esāhaṃ bho Kaccāna taṃ Bhagavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ
gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Kaccāno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
7. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Mahākaccāno Madhurāyaṃ
viharati Gundāvane.2 Atha kho Kaṇḍarāyano brāhmaṇo yen'
āyasmā Mahākaccāno ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyas-
matā Mahākaccānena saddhiṃ . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno
kho Kaṇḍarāyano brāhmaṇo āyasmantaṃ Mahākaccānaṃ
etad avoca:-- Sutam me taṃ bho Kaccāna na3 samaṇo
Kaccāno brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe4 mahallake addhagate
vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā
nimantetī ti. Yadidaṃ5 bho Kaccāna tath'; eva na hi bha-
vaṃ Kaccāno brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate
vayo-anuppatte6 abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā
nimantetī ti tayidaṃ bho Kaccāna na sampannam evā ti.
Atthi brāhmaṇa tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., Tr. imaṃ.
2 Ph. Gannāvane; Tr. Gundāvane; T. Guṇāvane.
3 T., Bb. omit na.
4 Ph. buddhe.
5 Bb. yadidaṃ altered to tayidaṃ; Ph. ChS.: tayidam.
6 Bb. vaye an.

[page 068]
68 SAMACITTA-VAGGA. [II. iv. 8.
sammā sambuddhena vuddha-bhūmi ca1 akkhātā dahara-
bhūmi ca.
Vuddho ce pi brāhmaṇa hoti āsītiko vā nāvutiko vā
vassasatiko vā jātiyā so ca kāme2 paribhuñjati kāmamajjhe
vasati3 kāmapariḷāhena pariḍayhati4 kāmavitakkehi khajjati
kāmapariyesanāya ussukko5 atha kho so bālo thero tveva6
saṅkhaṃ gacchati.
Daharo ce pi brāhmaṇa hoti yuvā susukāḷakeso bhaddena7
yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā so ca na kāme
paribhuñjati na kāmamajjhe vasati3 na kāmapariḷāhena pari-
ḍayhati na kāmavitakkehi khajjati na kāmapariyesanāya
ussukko5 atha kho so paṇḍito thero tveva6 saṅkhaṃ
gacchatī ti.
Evaṃ vutte Kaṇḍarāyano brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ
uttarāsaṅgaṃ karitvā daharānaṃ sudaṃ8 bhikkhūnaṃ pāde
sirasā vandati: vuddhā bhavanto vuddhabhūmiyaṃ ṭhitā
daharā mayaṃ daharabhūmiyaṃ ṭhitā ti.
Abhikkantaṃ bho Kaccāna . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Kaccāno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
8. Yasmiṃ bhikkhave samaye corā balavanto honti rājāno
tasmiṃ samaye dubbalā honti: tasmiṃ bhikkhave samaye
rañño na phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātuṃ vā paccantime vā
janapade anusaññātuṃ9 brāhmaṇa-gahapatikānam pi tasmiṃ
samaye na phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātum vā bāhirāni vā
kammantāni paṭivekkhituṃ.
Evam eva kho bhikkhave yasmiṃ samaye pāpabhikkhū
balavanto honti pesalā bhikkhū tasmiṃ samaye dubbalā
honti: tasmiṃ bhikkhave samaye pesalā bhikkhū tuṇhībhūtā
tuṇhībhūtā vā saṅgha-majjhe saṅkasāyanti10 paccantime vā
janapade bhajanti11: tayidaṃ bhikkhave hoti bahujanāhitāya
bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya duk-
khāya devamanussānaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 T. Bb. bhūmiñca; Ph. bhūmi ca.
2 T. kāmesu.
3 ChS kāmajjhāvasati.
4 Ph. parideyyhati.
5 Ph. Ch. S. ussuko.
6 T. teva; ChS. na thero.
7 T. bhadrena.
8 Ph. sataṃ.
9 Ph. anupaññātuṃ.
10 Ph. va . . . saṅghāmayanti; D., T. saññāyanti; Tr. saṅkāsāyanti.
See Saṃyutta Nikāya, IX. 10. 2.
11 ChS. acchanti.

[page 069]
II. iv. 10.] SAMACITTA-VAGGA. 69
Yasmiṃ bhikkhave samaye rājāno balavanto honti corā
tasmiṃ samaye dubbalā honti: tasmiṃ bhikkhave samaye
rañño phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātuṃ vā paccantime vā
janapade anusaññātuṃ1 brāhmaṇagahapatikānaṃ pi tasmiṃ
samaye phāsu hoti atiyātuṃ vā niyyātuṃ vā bāhirāni vā
kammantāni paṭivekkhituṃ.
Evam eva kho bhikkhave yasmiṃ samaye pesalā bhikkhū
balavanto honti tasmiṃ samaye pāpabhikkhū dubbalā honti:
tasmiṃ bhikkhave samaye pāpabhikkhū tuṇhībhūtā tuṇhī-
bhūtā vā saṅgha-majjhe saṅkasāyanti2 yena vā pana tena
papatanti:3 tayidaṃ bhikkhave hoti bahujanahitāya bahu-
janasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya deva-
manussānan ti.
9. Dvinnāhaṃ bhikkhave micchāpaṭipattiṃ na vaṇṇemi
gihissa vā pabbajitassa vā. Gihī vā bhikkhave pabbajito vā
micchāpaṭipanno micchā-paṭipattādhikaraṇa-hetu nārādhako
hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ.
Dvinnāhaṃ bhikkhave sammāpaṭipattiṃ vaṇṇemi gihissa vā
pabbajitassa vā. Gihī vā bhikkhave pabbajito vā sammā-
paṭipanno sammāpaṭipattādhikaraṇa-hetu ārādhako hoti
ñāyaṃ dhammaṃ kusalan ti.
10. Ye te bhikkhave bhikkhū duggahītehi suttantehi
vyañjana-patirūpakehi atthañ ca dhammañ ca paṭibāhanti
te bhikkhave bhikkhū bahujanāhitāya paṭipannā bahujanā-
sukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya deva-
manussānaṃ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhū apuññaṃ pasa-
vanti te c'; imaṃ saddhammaṃ antaradhāpenti.
Ye te bhikkhave bhikkhū suggahītehi suttantehi vyañjana-
patirūpakehi atthañ ca dhammañ ca anulomenti te bhikkhave
bhikkhū bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya bahuno
janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ bahuñ ca
te bhikkhave bhikkhū puññaṃ pasavanti te c'; imaṃ saddham-
maṃ ṭhapentī ti.
Samacitta-vaggo catuttho.4
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. anupaññātuṃ.
2 Ph. saṅghāyamanti; D. saṅkayāyanti.
3 Ph. na pakkamanti; ChS. pakkamanti; Tr. nappatanti.
4 Samacitta not in T., Ba., Bb., but in Ph. and Com.

[page 070]
70 PARISĀ-VAGGA. [II. v. 1.
V.
1. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Uttānā ca parisā gambhīrā ca parisā.
Katamā ca bhikkhave uttānā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū uddhatā honti
unnaḷā capalā mukharā vikiṇṇa-vācā muṭṭhassatī asampajānā1
asamāhitā vibbhanta-cittā pākatindriyā -- ayaṃ vuccati bhi-
kkhave uttānā parisā.
Katamā ca bhikkhave gambhīrā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū anuddhatā
honti anunnaḷā acapalā amukharā avikiṇṇa-vācā upaṭṭhitasatī
sampajānā samāhitā ekaggacittā saṃvutindriyā -- ayaṃ vuc-
cati bhikkhave gambhīrā parisā. Imā kho bhikkhave dve
parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ
yadidaṃ gambhīrā parisā ti.
2. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Vaggā ca parisā samaggā ca parisā2.
Katamā ca bhikkhave vaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū bhaṇḍana-
jātā kalaha-jātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukha-satthīhi
vitudantā viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave vaggā parisā.
Katamā ca bhikkhave samaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū samaggā sam-
modamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piya-
cakkhūhi sampassantā3 viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave
samaggā parisā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Eta-
daggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ
samaggā parisā ti.
3. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Aggavatī ca parisā anaggavatī ca parisā4.
--------------------------------------------------------------------------
1 Pug., 3, 12; S. 2, 3, 6.
2 See Mahāvagga, II. 28, 29.
3 Cullavagga, IV. 9. 10.
4 ChS. and B. C. reverse the sequence (and so too the following
explanation).

[page 071]
II. v. 4.] PARISĀ-VAGGA. 71
Katamā ca bhikkhave anaggavatī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ therā bhikkhū bāhu-
likā1 honti sāthalikā vokkamane pubbaṅgamā paviveke
nikkhitta-dhurā na viriyaṃ ārabhanti appattassa pattiyā
anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya
tesaṃ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati sā pi hoti
bāhulikā1 sāthalikā vokkamane pubbaṅgamā paviveke
nikkhitta-dhurā na viriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā
anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
Ayaṃ vuccati bhikkhave anaggavatī parisā.
Katamā ca bhikkhave aggavatī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ therā bhikkhū na
bāhulikā1 honti na sāthalikā vokkamane nikkhitta-dhurā
paviveke pubbaṅgamā viriyaṃ ārabhanti appattassa pattiyā
anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya
tesaṃ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati sā pi hoti na
bāhulikā1 na sāthalikā vokkamane nikkhitta-dhurā paviveke
pubbaṅgamā viriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhi-
gatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ayaṃ
vuccati bhikkhave aggavatī parisā. Imā kho bhikkhave dve
parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ
yadidaṃ aggavatī parisā ti.
4. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Ariyā ca parisā anariyā ca parisā2.
Katamā ca bhikkhave anariyā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū idaṃ dukkhan
ti yathābhūtaṃ nappajānanti ayaṃ dukkhasamudayo ti
yathābhūtaṃ nappajānanti ayaṃ dukkhanirodho ti yathā-
bhūtaṃ nappajānanti ayaṃ dukkhanirodha-gāminī paṭipadā
ti yathābhūtaṃ nappajānanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave
anariyā parisā.
Katamā ca bhikkhave ariyā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ bhikkhū idaṃ dukkhan ti yathā-
bhūtaṃ pajānanti ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 See MSS. and Fausboll, Jat. I. 68, 2. Oldenberg at M. VI. 15, 9,
and C. VII. 3, 16 reads bāhulliko.
2 Ph. anariyā ca p. ariyā ca p. See p. 70, n. 4.

[page 072]
72 PARISĀ-VAGGA. [II. v. 5.
pajānanti ayaṃ dukkhanirodho ti yathābhūtaṃ pajānanti
ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajā-
nanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave ariyā parisā. Imā kho bhi-
kkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ
parisānaṃ yadidaṃ ariyā parisā ti.
5. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Parisa-kasaṭo ca parisa-maṇḍo ca.
Katamo ca bhikkhave parisa-kasaṭo?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū chandāgatiṃ
gacchanti dosāgatiṃ gacchanti mohāgatiṃ gacchanti bhayā-
gatiṃ gacchanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave parisakasaṭo.
Katamo ca bhikkhave parisa-maṇḍo?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū na chandāga-
tiṃ gacchanti na dosāgatiṃ gacchanti na mohāgatiṃ gac-
chanti na bhayāgatiṃ gacchanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave
parisamaṇḍo. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etad aggaṃ
bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ parisa-
maṇḍo ti.
6. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Ukkācita1-vinītā parisā no paṭipucchā-vinītā paṭipucchā-
vinītā parisā no ukkācitavinītā.
Katamā ca bhikkhave ukkācita-vinītā parisā no paṭi-
pucchā-vinītā? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū
ye te suttantā Tathāgatabhāsitā gambhīrā gambhīratthā lo-
kuttarā suññatāpaṭisaññuttā tesu bhaññamānesu na sussū-
santi na sotaṃ odahanti {na} aññācittaṃ upaṭṭhāpenti na ca
te dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti, ye
pana te2 suttantā kavikatā kāveyyā cittakkharā cittavyañjanā
bāhirakā sāvakabhāsitā tesu bhaññamānesu3 sussūsanti sotaṃ
odahanti aññācittaṃ4 upaṭṭhāpenti5 te ca dhamme uggahe-
tabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti, te taṃ dhammaṃ pari-
yāpuṇitvā na c'; eva aññamaññaṃ paṭipucchanti na paṭiviva-
--------------------------------------------------------------------------
1 Okkācita in ChS. and Commentary.
2 Ph. omits te.
3 Ph. aññamānesu.
4 Ph. anaññācittaṃna.
5 Ph. upaṭṭhapenti.

[page 073]
II. v. 7.] PARISĀ-VAGGA. 73
ranti1 idaṃ kathaṃ imassa kvattho2 ti. Te avivaṭañ c'; eva
na vivaranti anuttānī-katañ ca na uttānī-karonti anekavihi-
tesu ca kaṅkhāṭhānīyesu3 dhammesu kaṅkhaṃ na paṭivi-
nodenti.4 Ayaṃ vuccati bhikkhave ukkācita-vinītā parisā
no paṭipucchā-vinītā.
Katamā ca bhikkhave paṭipucchā-vinītā parisā no ukkā-
cita-vinītā? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū ye
te suttantā kavikatā kāveyyā cittakkharā citta-vyañjanā
bāhirakā sāvaka-bhāsitā tesu bhaññamānesu na sussūsanti5
na sotaṃ odahanti na aññācittaṃ upaṭṭhāpenti na ca te
dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti. Ye
pana te suttantā Tathāgatabhāsitā gambhīrā gambhīratthā
lokuttarā suññatā-paṭisaññuttā tesu bhaññamānesu sussū-
santi6 sotaṃ odahanti aññācittaṃ upaṭṭhāpenti7 te ca8
dhamme uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññanti te taṃ9
dhammaṃ pariyāpuṇitvā aññamaññaṃ paṭipucchanti paṭi-
vivaranti10 idaṃ katham imassa kvattho11 ti? Te avivaṭañ
c'; eva vivaranti12 anuttānīkatañ ca uttānīkaronti anekavihi-
tesu ca kaṅkhāṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti.
Ayaṃ vuccati bhikkhave paṭipucchāvinītā parisā no ukkā-
cita-vinītā. Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ
bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ paṭipucchā-
vinītā parisā no ukkācita-vinītā ti.
7. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Āmisagarū parisā no saddhammagarū saddhammagarū pa-
risā no āmisagarū.
Katamā ca bhikkhave āmisagarū parisā no saddhamma-
garū? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū gihī-
naṃ13 odātavasanānaṃ sammukhā14 aññamaññassa vaṇṇaṃ
bhāsanti asuko bhikkhu ubhato-bhāga-vimutto asuko paññā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. na pañhi vivaranti; ChS. BC. Com (4) -vicaranti.
2 Ph. ko attho.
3 Ph. kaṅkhaṭhāniyesu. T. omits ca.
4 Ph. nappaṭi vinodenti.
5 Ph. sussasanti.
6 Ph. sussanti.
7 Ph. upaṭṭhapenti.
8 Ph. omits ca.
9 Ph. tesaṃ.
10 Ph. pañhaṃ vivaranti; ChS. BC. Com (4) -vicaranti.
11 Ph. ko attho.
12 Ph. vivatanti.
13 Ph. gīhinaṃ.
14 Ph. asamukhā; T. sammukhā.

[page 074]
74 PARISĀ-VAGGA. [II. v. 8.
vimutto asuko kāyasakkhī asuko diṭṭhippatto asuko saddhā-
vimutto asuko dhammānusārī asuko saddhānusārī asuko
sīlavā kalyāṇadhammo asuko dussīlo pāpadhammo ti: te tena
lābhaṃ labhanti te tena1 taṃ lābhaṃ labhitvā1 gathitā2
mucchitā ajjhopannā3 anādīnavadassāvino anissaraṇa4-
paññā paribhuñjanti. Ayaṃ vuccati bhikkhave āmisagarū
parisā no saddhammagarū.
Katamā ca bhikkhave saddhammagarū5 parisā no āmisa-
garū? Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū na
gihīnaṃ odātavasanānaṃ sammukhā6 aññamaññassa vaṇṇaṃ
bhāsanti7 asuko bhikkhu ubhato-bhāga-vimutto asuko paññā-
vimutto asuko kāyasakkhī asuko diṭṭhippatto asuko saddhā-
vimutto asuko dhammānusārī asuko saddhānusārī8 asuko
sīlavā kalyāṇadhammo asuko dussīlo pāpadhammo 'ti: te
tena9 lābhaṃ labhanti te taṃ10 lābham pi labhitvā agathitā
amucchitā anajjhopannā ādīnavadassāvino nissaraṇapaññā
paribhuñjanti. Ayaṃ vuccati bhikkhave saddhammagarū
parisā no āmisagarū. Imā kho bhikkhave dve parisā.
Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ
saddhammagarū parisā no āmisagarū ti.
8. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Visamā ca parisā samā ca parisā.
Katamā ca bhikkhave visamā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ adhammakammāni pa-
vattanti dhammakammāni nappavattanti avinayakammāni
pavattanti vinayakammāni nappavattanti adhammakammāni
dippanti dhammakammāni na dippanti avinayakammāni
dippanti vinayakammāni na dippanti ayaṃ vuccati bhi-
kkhave visamā parisā. Visamattā11 bhikkhave parisāya
adhammakammāni pavattanti dhammakammāni nappa-
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Tr. omit tena and labhitvā.
2 Ph. gadhitā; Com. ganthitā. See Tevijja Sutta, I. 27.
3 Ph. ajjhosāno; Com. ajjhopanā ti ajjhosāya gilitvā paritiṭṭhitapetvā
ṭhitā (sic).
4 Ph. amissaraṇā.
5 Ph. asaddhama.
6 Ph. samukhā.
7 Ph. bhāsenti.
8 Ph. attānusārī.
9 T. omits tena.
10 T. omits tam.
11 ChS. omits this sentence; BC. includes it.

[page 075]
II. v. 10.] PARISĀ-VAGGA. 75
vattanti avinayakammāni pavattanti vinayakammāni nappa-
vattanti adhammakammāni dippanti1 dhammakammāni na
dippanti1 avinayakammāni dippanti1 vinayakammāni na
dippanti1.
Katamā ca bhikkhave samā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ dhammakammāni pa-
vattanti adhammakammāni nappavattanti vinayakammāni
pavattanti avinayakammāni nappavattanti dhammakammāni
dippanti1 adhammakammāni na dippanti1 vinayakammāni
dippanti1 avinayakammāni na dippanti1 -- ayaṃ vuccati
bhikkhave samā parisā: samattā bhikkhave parisāya dham-
makammāni pavattanti adhammakammāni nappavattanti
vinayakammāni pavattanti avinayakammāni nappavattanti
dhammakammāni dippanti1 adhammakammāni na dippanti1
vinayakammāni dippanti1 avinayakammāni na dippanti1.
Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhikkhave
imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ samā parisā ti.
9. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Adhammikā ca parisā dhammikā ca parisā . . . pe
(8) . . . Imā kho bhikkhave dve parisā. Etadaggaṃ bhik-
khave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ yadidaṃ dhammikā
parisā ti.
10. Dve 'mā bhikkhave parisā.
Katamā dve?
Adhammavādinī2 ca parisā dhammavādinī2 ca parisā.
Katamā bhikkhave adhammavādinī3 parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū adhikaraṇaṃ
ādiyanti4 dhammikaṃ vā adhammikam vā te taṃ adhikara-
ṇaṃ ādiyitvā na c'; eva aññamaññaṃ saññāpenti na ca sañ-
ñattiṃ5 upagacchanti na ca nijjhāpenti6 na ca nijjhattiṃ7
upagacchanti. Te asaññattibalā8 anijjhattibalā9 appaṭinissagga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. dīpenti.
2 Ph. -vādī.
3 Ph. paññāpenti and paññattim.
4 Ph. Cullavagga, IV, 14, 19, 26.
5 Ph. -vādī.
6 Ph. ādiyyanti.
7 Ph. nijjhānti.
8 Ph. apaññatti.
9 Ph. inserts nigacchanti before anijjhatti, and reads -bālā.

[page 076]
76 PARISĀ-VAGGA. [II. vi. 1.
mantino1 tam eva adhikaraṇaṃ thāmasā parāmassa2 abhi-
nivissa voharanti3 idam eva saccaṃ mogham aññan ti
-- ayaṃ vuccati bhikkhave adhammavādinī4 parisā.
Katamā ca bhikkhave dhammavādinī4 parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū adhikaraṇaṃ
ādiyanti dhammikaṃ vā adhammikaṃ vā te taṃ adhikara-
ṇaṃ ādiyitvā aññamaññaṃ saññāpenti c'; eva saññattiñ5 ca
upagacchanti nijjhāpenti c'; eva6 nijjhattiñ7 ca upagacchanti
te saññattibalā8 nijjhattibalā7 paṭinissaggamantino na tam
eva adhikaraṇaṃ thāmasā parāmassa9 abhinivissa voha-
ranti3 idam eva saccaṃ mogham aññan ti -- ayaṃ vuccati
bhikkhave dhammavādinī parisā. Imā kho bhikkhave dve
parisā. Etadaggaṃ bhikkhave imāsaṃ dvinnaṃ parisānaṃ
yadidaṃ dhammavādinī parisā ti.
Tatr'; -uddānaṃ:-- uttānāvaggā aggavatī ariyā kasaṭo ca
pañcamo ukkācita-āmisañ c'; eva visamā adhammādhammi-
yena vā ti10.
Parisā11-vaggo pañcamo.
Paṭhamo paṇṇāsako samatto.12
VI.
1. Dve 'me bhikkhave puggalā loke uppajjamānā uppa-
jjanti bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa
atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho rājā ca cakka-
vattī. Ime kho bhikkhave puggalā loke uppajjamānā
uppajjanti bahujanahitāya bahujanasukhāya bahuno janassa
atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti.
2. Dve 'me bhikkhave puggalā loke uppajjamānā uppa-
jjanti acchariyamanussā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. appaṭinisaggamantino.
2 P., ChS. parāmāsā.
3 Ph. abhinivisavoharanti.
4 Ph. -vādī.
5 Ph. paññāpenti and paññattim.
6 T., Tr. ca.
7 T. nijjhanti; Ph. nijjhānti.
8 T. saññattibalā.
9 Ph. parāmasā.
10 The contents of this vagga are omitted by Ph. ChS. reads cā.
11 From Ph.
12 Ph. omits samatto.

[page 077]
II. vi. 9.] PUGGALA-VAGGA. 77
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho rājā ca cakka-
vattī. Ime kho bhikkhave dve puggalā loke uppajjamānā
uppajjanti acchariyamanussā ti.
3. Dvinnaṃ bhikkhave puggalānaṃ kālakiriyā bahuno
janassa anutappā1 hoti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Tathāgatassa ca arahato sammā sambuddhassa rañño ca
cakkavattissa. Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ puggalānaṃ
kālakiriyā bahuno janassa anutappā hotī ti.
4. Dve 'me bhikkhave thūpārahā.
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho rājā ca cakkavattī.
Ime kho bhikkhave dve thūpārahā ti.
5. Dve 'me bhikkhave buddhā.
Katame dve?
Tathāgato ca arahaṃ sammā sambuddho paccekabuddho
ca. Ime kho bhikkhave dve buddhā ti.
6. Dve 'me bhikkhave asaniyā phalantiyā na santasanti.
Katame dve?
Bhikkhu ca khīṇāsavo hatthājānīyo ca. Ime kho bhi-
kkhave dve asaniyā phalantiyā na santasantī ti.
7. Dve 'me bhikkhave asaniyā phalantiyā na santasanti.
Katame dve: Bhikkhu ca khīṇāsavo assājāniyo ca. Ime
kho bhikkhave dve asaniyā phalantiyā na santasantī ti.
8. Dve 'me2 bhikkhave asaniyā phalantiyā na santasanti.
Katame dve? Bhikkhu ca khīṇāsavo sīho ca migarājā.
Ime kho bhikkhave dve asaniyā phalantiyā na santasantī ti.
9. Dve 'me bhikkhave atthavase sampassamānā kimpurisā
mānusiṃ vācaṃ3 na bhāsanti.
Katame dve?
Mā ca4 musā bhaṇimhā mā ca4 paraṃ abhūtena abbhā-
cikkhimhā5 ti. Ime kho bhikkhave dve atthavase saṃpassa-
mānā kimpurisā mānusiṃ vācaṃ na bhāsantī tī.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. anutabbā.
2 Ph. omits dve 'me.
3 Kipūrisā mānusivācaṃ.
4 T., Ph. māca.
5 T., Tr. -amhā.

[page 078]
78 PUGGALA-VAGGA. [II. vi. 10.
10. Dvinnaṃ bhikkhave dhammānaṃ atitto appaṭivāno
mātugāmo kālaṃ karoti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Methunadhammasamāpattiyā1 ca vijāyanassa ca. Imesaṃ
kho bhikkhave dvinnaṃ dhammānaṃ atitto appaṭivāno mātu-
gāmo kālaṃ karotī ti.
11. Asantasannivāsañ ca vo bhikkhave desessāmi santa2-
sannivāsañ ca taṃ suṇātha sādhukaṃ manasikarotha bhā-
sissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato
paccasosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Kathañ ca bhikkhave asanta-sannivāso hoti kathañ3 ca
asanto sannivasanti?
Idha bhikkhave therassa bhikkhuno evaṃ hoti:
Thero pi maṃ na vadeyya majjhimo pi4 maṃ na vadeyya
navo pi maṃ na vadeyya theram p'; ahaṃ5 na vadeyyaṃ
majjhimam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ navam6 p'; ahaṃ na
vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ vadeyya no
hitānukampī no ti7 naṃ vadeyyaṃ8 viheseyyam pi naṃ9
passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ vadeyya
navo ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī10 maṃ vadeyya no
hitānukampī no ti naṃ11 vadeyyaṃ viheseyyam pi naṃ12
passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ.
Majjhimassa pi bhikkhuno evaṃ hoti:-- pe . . . Navassa
pi bhikkhuno evaṃ hoti:
Thero pi maṃ na13 vadeyya majjhimo pi maṃ na vadeyya
navo pi maṃ na vadeyya theram p'; ahaṃ na vadeyyaṃ
majjhimam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ na vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ vadeyya
no hitānukampī no ti14 naṃ vadeyyaṃ viheseyyam pi naṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. methunasamāpattiyā.
2 Ah. santa. T. santo santaṃ.
3 T. katañ.
4 Ph. pi. T. ca.
5 Ph. p'; āhaṃ throughout.
6 T. navamaṃ.
7 T. omits ti; but Ba., Bb., and Ph. retain it.
8 Ba. vadeyya.
9 Pb. omits pi naṃ.
10 Ba hitānuk.
11 Ph. omits pi naṃ.
12 Ph. omits pi, and reads na for naṃ.
13 Ph. alone has na vadeyyaṃ.
14 T. reads Thero ce pi maṃ mā vadeyya ahit., and reads mā vadeyya
ahit. no. Ph. has na vadeyya, &c.

[page 079]
II. vi. 12.] PUGGALA-VAGGA. 79
passam1 pi'; ssa na paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ va-
deyya . . . navo ce pi maṃ vadeyya ahitānukampī maṃ
vadeyya2 no hitānukampī no ti naṃ vadeyyaṃ viheseyyaṃ
pi nam3 passam pi'; ssa na paṭikareyyaṃ. Evam kho bhi-
kkhave asantasannivāso hoti evañ ca asanto sannivasanti.
Kathañ ca bhikkhave santasannivāso hoti? Kathañ ca
santo sannivasanti?
Idha bhikkhave4 therassa bhikkhuno evaṃ hoti:.
Thero pi maṃ vadeyya majjhimo pi maṃ vadeyya navo pi
maṃ vadeyya theraṃ p'; ahaṃ vadeyyaṃ majjhimam p'; ahaṃ
vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya5 hitānukampī maṃ vadeyya no
ahitānukampī sadhū ti naṃ vadeyyaṃ na naṃ viheseyyaṃ6
passaṃ pi'; ssa paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ vadeyya
navo ce pi maṃ vadeyya hitānukampī maṃ vadeyya no ahi-
tānukampī sādhū ti naṃ vadeyyaṃ7 na naṃ viheseyyaṃ
passam pi'; ssa paṭikareyyaṃ.
Majjhimassa pi8 bhikkhuno evaṃ hoti:-- pe . . . Navassa
pi bhikkhuno evaṃ hoti:
Thero pi maṃ vadeyya majjhimo pi maṃ vadeyya9 navo
pi maṃ vadeyya theram p'; ahaṃ vadeyyaṃ majjhimam
p'; ahaṃ vadeyyaṃ navam p'; ahaṃ vadeyyaṃ.
Thero ce pi maṃ vadeyya hitānukampī maṃ vadeyya no
ahitānukampī sādhū ti naṃ10 vadeyyaṃ na naṃ viheseyyam11
passam pi'; ssa paṭikareyyaṃ. Majjhimo ce pi maṃ vadeyya
navo ce pi maṃ vadeyya12 hitānukampī maṃ vadeyya no
ahitānukampī sādhū ti naṃ vadeyyaṃ na naṃ viheseyyam
passam pi'; ssa paṭikareyyaṃ. Evaṃ kho bhikkhave santasan-
nivāso hoti evañ ca santo sannivasantī ti.
12. Yasmiṃ bhikkhave adhikaraṇe ubhato vacīsaṃsāro
diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi13 ajjhat-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vadeyyaṃ na vihedheyyaṃ (for viheṭheyyam, originally
vihegeyyaṃ) passaṃ.
2 Bb. vadeyyaṃ.
3 Ph. omits pi, and reads na for naṃ.
4 Ph. inserts kho after bh.
5 Ph. na vadeyya.
6 Ph. na; no vimaṃseyya.
7 Not in Ph.
8 T. omits pi.
9 T. omits majjhimo . . . vadeyya.
10 Ph. na naṃ.
11 T., Bb. viheseyya.
12 T. vadeyyaṃ.
13 Ph. -ruddhi.

[page 080]
80 PUGGALA-VAGGA. [II. vii. 1.
taṃ avūpasantaṃ hoti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe
pāṭikaṅkhaṃ dīghattāya kharattāya vāḷattāya1 saṃvattissati
bhikkhū ca na phāsuṃ viharissanti.
Yasmiñ ca kho bhikkhave adhikaraṇe ubhato vacīsaṃsāro
diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi2 ajjhat-
taṃ suvūpasanto hoti tasm'; etaṃ bhikkhave adhikaraṇe
pāṭikaṅkhaṃ na dīghattāya kharattāya vāḷattāya saṃvattis-
sati bhikkhū ca phāsuṃ viharissantī ti.
Puggalavaggo chaṭṭho.3
VII.
1. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Gihī-sukhañ ca pabbajjā-sukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhi-
kkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ pabbajjāsu-
khan ti.
2. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Kāmasukhañ ca nekkhammasukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhi-
kkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nekkhamma-
sukhan ti.
3. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Upadhisukhañ ca nirupadhisukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhi-
kkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nirupadhi-
sukhan ti.
4. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
--------------------------------------------------------------------------
1 Omitted by Ph.
2 Ph. -ruddhi.
3 T., B., Vaggo chaṭṭho; Ph. Puggalavaggo paṭhamo.

[page 081]
II. vii. 11.] SUKHA-VAGGA. 81
Sāsavañ ca sukhaṃ anāsavañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ anāsavasukhan ti.
5. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sāmisañ ca sukhaṃ nirāmisañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhi-
kkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nirāmisasu-
khan ti.
6. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Ariyasukhañ ca anariyasukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ ariyasukhan ti.
7. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Kāyikañ ca sukhaṃ cetasikañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ cetasikaṃ sukhan ti.
8. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sappītikañ ca sukhaṃ nippītikañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nippītikaṃ sukhan ti.
9. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sātasukhañ ca upekkhāsukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ upekkhāsukhan ti.
10. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Samādhisukhañ ca asamādhisukhañ ca.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ samādhisukhan ti.
11. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāmi dve?
Sappītikārammaṇañ ca sukhaṃ nippītikārammaṇañ ca
sukhaṃ.
--------------------------------------------------------------------------

[page 082]
82 SUKHA-VAGGA. [II. vii. 12.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhikkhave
imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ nippītikārammaṇaṃ
sukhan ti.
12. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Sātārammaṇañ ca sukhaṃ upekkhārammaṇañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhi-
kkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ upekkhāram-
maṇaṃ sukhan ti.
13. Dve 'māni bhikkhave sukhāni.
Katamāni dve?
Rūpārammaṇañ ca sukhaṃ arūpārammaṇañ ca sukhaṃ.
Imāni kho bhikkhave dve sukhāni. Etadaggaṃ bhi-
kkhave imesaṃ dvinnaṃ sukhānaṃ yadidaṃ arūpāramma-
ṇaṃ sukhan ti.
Sukha1-vaggo sattamo.
VIII.
1. Sanimittā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dham-
mā no animittā. Tass 'eva nimittassa pahānā evaṃ te
pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
2. Sanidānā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā
no anidānā. Tass 'eva nidānassa pahānā evaṃ te pāpakā
akusalā dhammā na hontī ti.
3. Sahetukā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā
no ahetukā. Tass 'eva hetussa pahānā evaṃ te pāpakā
akusalā dhammā na hontī ti.
4. Sasaṅkhārā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā
dhammā no asaṅkhārā. Tesaṃ yeva saṅkhārānaṃ pahānā
evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
5. Sappaccayā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā
dhammā no appaccayā. Tass 'eva paccayassa pahānā evaṃ
te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. has sukhavaggo dutiyo; T., etc., vaggo sattamo.

[page 083]
II. ix. 10.] DHAMMA-VAGGA. 83
6. Sarūpā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā
no arūpā. Tass 'eva rūpassa pahānā evaṃ te pāpakā akusalā
dhammā na hontī ti.
7. Savedanā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā
no avedanā. Tassā yeva vedanāya pahānā evaṃ te pāpakā
akusalā dhammā na hontī ti.
8. Sasaññā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā dhammā
no asaññā. Tassā yeva saññāya pahānā evaṃ te pāpakā
akusalā dhammā na hontī ti.
9. Saviññāṇā bhikkhave uppajjanti pāpakā akusalā
dhammā no aviññāṇā. Tass 'eva viññāṇassa pahānā evaṃ te
pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
10. Saṅkhatārammaṇā bhikkhave uppajjanti pāpakā aku-
salā dhammā no asaṅkhatārammaṇā. Tass 'eva saṅkhatassa
pahānā evaṃ te pāpakā akusalā dhammā na hontī ti.
Nimitta-vaggo aṭṭhamo.1
IX.
1. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Ceto-vimutti ca paññāvimutti ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
[Similar Suttas follow of]
2. Paggāho ca avikkhepo ca.
3. Nāmañ ca rūpañ ca.
4. Vijjā ca vimutti ca.
5. Bhava-diṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca.
6. Ahirikañ ca anottappañ ca.
7. Hiri ca ottappañ ca.
8. Dovacassatā ca pāpamittatā ca.
9. Sovacassatā ca kalyāṇamittatā ca.
10. Dhātukusalatā ca manasikārakusalatā ca.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. has nimittavaggo tatiyo; T., etc., vaggo aṭṭhamo.

[page 084]
84 DHAMMA-VAGGA. [II. ix. 11.
11. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Āpatti-kusalatā ca āpatti-vuṭṭhāna-kusalatā ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
Dhamma-vaggo navamo.1
X.
1. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca anāgataṃ bhāraṃ vahati yo ca āgataṃ bhāraṃ na
vahati.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
2. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca āgataṃ bhāraṃ vahati yo ca anāgataṃ bhāraṃ
na vahati.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
3. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca akappiye kappiyasaññī yo ca kappiye akappiyasaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
4. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca akappiye akappiyasaññī yo ca kappiye kappiyasaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
5. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca anāpattiyā āpattisaññī yo ca āpattiyā anāpattisaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
6. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca anāpattiyā anāpattisaññī yo ca āpattiyā āpattisaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. dhammavaggo catuṭṭho; T., etc., vaggo navamo.

[page 085]
II. x. 15.] BĀLA-VAGGA. 85
7. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca adhamme dhammasaññī yo ca dhamme adhamma-
saññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
8. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca adhamme adhammasaññī yo ca dhamme dhamma-
saññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
9. Dve 'me bhikkhave bālā.
Katame dve?
Yo ca avinaye vinayasaññī yo ca vinaye avinayasaññī.
Ime kho bhikkhave dve bālā ti.
10. Dve 'me bhikkhave paṇḍitā.
Katame dve?
Yo ca avinaye avinayasaññī yo ca vinaye vinayasaññī.
Ime kho bhikkhave dve paṇḍitā ti.
11. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti. Katamesaṃ
dvinnaṃ?
Yo ca na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyati yo ca kukkuccā-
yitabbaṃ na kukkuccāyati.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
12. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca na kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyati yo ca
kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyati.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
13. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca akappiye kappiyasaññī yo ca kappiye akappiya-
saññī. Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
14. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca akappiye akappiyasaññī yo ca kappiye kappiyasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
15. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
--------------------------------------------------------------------------

[page 086]
86 BĀLA-VAGGA. [II. x. 16.
Yo ca anāpattiyā āpattiyasaññī yo ca āpattiyā anāpattiya-
saññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
16. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca anāpattiyā anāpattisaññī yo ca āpattiyā āpattiyasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
17. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca adhamme dhammasaññī yo ca dhamme adhamma-
saññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
18. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca adhamme adhammasaññī yo ca dhamme dhamma-
saññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
19. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca avinaye vinayasaññī yo ca vinaye avinayasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā vaḍḍhantī ti.
20. Dvinnaṃ bhikkhave āsavā na vaḍḍhanti.
Katamesaṃ dvinnaṃ?
Yo ca avinaye avinayasaññī yo ca vinaye vinayasaññī.
Imesaṃ kho bhikkhave dvinnaṃ āsavā na vaḍḍhantī ti.
Bālavaggo dasamo.1
Dutiyo paṇṇāsako samatto.
XI.
1. Dve 'mā bhikkhave āsā duppajahā.
Katamā dve?
Lābhāsā ca jīvitāsā ca.
Imā kho bhikkhave dve āsā duppajahā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Bālavaggo pañcamo.

[page 087]
II. xi. 10.] ĀSĀ-VAGGA. 87
2. Dve 'me bhikkhave puggalā dullabhā lokasmiṃ.
Katame dve?
Yo ca pubbakārī yo ca kataññūkatavedī.
Ime kho bhikkhave dve puggalā dullabhā lokasmin ti.
3. Dve 'me bhikkhave puggalā dullabhā lokasmiṃ.
Katame dve?
Titto va tappetā ca.
Ime kho bhikkhave dve puggalā dullabhā lokasmin ti.
4. Dve 'me bhikkhave puggalā duttappayā.
Katame dve?
Yo ca laddhaṃ laddhaṃ nikkhipati yo ca laddhaṃ laddhaṃ
vissajjeti.
Ime kho bhikkhave dve puggalā duttappayā ti.
5. Dve 'me bhikkhave puggalā sutappayā.
Katame dve?
Yo ca laddhaṃ laddhaṃ na nikkhipati yo ca laddhaṃ
laddhaṃ na vissajjeti.
Ime kho bhikkhave dve puggalā sutappayā ti.
6. Dve 'me bhikkhave paccayā rāgassa uppādāya.
Katame dve?
Subhanimittañ ca ayoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā rāgassa uppādāyā ti.
7. Dve 'me bhikkhave paccayā dosassa uppādāya.
Katame dve?
Paṭigha-nimittañ ca ayoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā dosassa uppādāyā ti.
8. Dve 'me bhikkhave paccayā micchādiṭṭhiyā uppādāya.
Katame dve?
Parato ca ghoso ayoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā micchādiṭṭhiyā uppā-
dāyā ti.
9. Dve 'me bhikkhave paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāya.
Katame dve?
Parato ca ghoso yoniso ca manasikāro.
Ime kho bhikkhave dve paccayā sammādiṭṭhiyā uppā-
dāyā ti.
10. Dve 'mā bhikkhave āpattiyo.
{Katamā} dve?
--------------------------------------------------------------------------

[page 088]
88 ĀSĀ-VAGGA. [II. xi. 11.
Lahukā ca āpatti garukā ca āpatti.
Imā kho bhikkhave dve āpattiyo ti.
11. Dve 'mā bhikkhave āpattiyo.
Katamā dve?
Duṭṭhullā ca āpatti aduṭṭhullā ca āpatti.
Imā kho bhikkhave dve āpattiyo ti.
12. Dve 'mā bhikkhave āpattiyo.
Katamā dve?
Sāvasesā ca āpatti anavasesā ca āpatti.
Imā kho bhikkhave dve āpattiyo ti.
Āsāvaggo ekādasamo.1
XII.
1. Saddho bhikkhave bhikkhu evaṃ sammā āyācamāno
āyāceyya tādiso homi yādisā Sāriputta-Moggallānā ti.
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvakānaṃ bhi-
kkhūnaṃ yadidaṃ Sāriputta-Moggallānā ti.
2. Saddhā bhikkhave bhikkhunī evaṃ sammā āyācamānā
āyāceyya tādisā homi yādisā Khemā ca bhikkhunī Uppala-
vaṇṇā cā ti.
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvikānaṃ bhi-
kkhunīnaṃ yadidaṃ Khemā ca bhikkhunī Uppalavaṇṇā cā ti.
3. Saddho bhikkhave upāsako evaṃ sammā āyācamāno
āyāceyya tādiso homi yādiso Citto gahapati ca Hatthako2 ca
Āḷavako ti.
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvakānaṃ
upāsakānaṃ yadidaṃ Citto ca gahapati Hatthako2 ca Āḷa-
vako ti.
4. Saddhā bhikkhave upāsikā evaṃ sammā āyācamānā
āyāceyya tādisā homi yādisā Khujjuttarā ca upāsikā Veḷu-
kaṇṭakiyā ca Nandamātā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. āsāduppajahavaggo paṭhamo.
2 Ph., Tr. Hatthako; T. Atthako.

[page 089]
II. xii. 6.] ĀYĀCANA-VAGGA. 89
Esā bhikkhave tulā etaṃ pamāṇaṃ mama sāvikānaṃ
upāsikānaṃ yadidaṃ Khujjuttarā ca upāsikā Veḷukaṇṭakiyā
ca Nandamātā ti.
5. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto
asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca
hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhā-
sati ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṃ
bhāsati.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bālo
avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati
sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ
pasavatī ti.
Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto
sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo
ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
1 Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṃ bhāsati
anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsati.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato paṇḍito
vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati
anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ
pasavatī ti.
6. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto
asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca
hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
Ananuvicca apariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne pasādaṃ
upadaṃseti2 ananuvicca apariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne
appasādaṃ upadaṃseti.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bālo
avyatto asappuriso khatam upahataṃ attānaṃ pariharati
sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ
pasavatī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Pug. IV. 15: Saṃyutta, 2, 3, 9, 7.
2 Ph. upadaseti.

[page 090]
90 ĀYĀCANA-VAGGA. [II. xii. 7.
Dvīhi bhikkhave samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso
akkhataṃ anupahatam attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti
ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi dvīhi?
Anuvicca pariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne appasādaṃ
upadaṃseti anuvicca pariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne pasā-
daṃ upadaṃseti.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato
paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahatam attānaṃ
pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca
puññaṃ pasavatī ti.
7. Dvīsu bhikkhave micchā paṭipajjamāno bālo avyatto
asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca
hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Mātari ca pitari ca.
Imesu kho bhikkhave dvīsu micchā paṭipajjamāno bālo
avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati
sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ
pasavatī ti.
Dvīsu bhikkhave sammā paṭipajjamāno paṇḍito vyatto
sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo
ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Mātari ca pitari ca.
Imesu bhikkhave dvīsu sammā paṭipajjamāno paṇḍito
vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati
anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ
pasavatī ti.
8. Dvīsu bhikkhave micchā paṭipajjamāno bālo avyatto
asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca
hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Tathāgate ca Tathāgatasāvake ca.
Imesu kho bhikkhave dvīsu micchā paṭipajjamāno bālo
avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati
sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ
pasavatī ti.
--------------------------------------------------------------------------

[page 091]
II. xiii. 2.] DĀNA-VAGGA. 91
Dvīsu bhikkhave sammā paṭipajjamāno paṇḍito vyatto
sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati ana-
vajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamesu dvīsu?
Tathāgate ca Tathāgatasāvake ca.
Imesu kho bhikkhave dvīsu sammā paṭipajjamāno paṇḍito
vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati
anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ
pasavatī ti.
9. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Sacittavodānañ1 ca na ca kiñci loke upādiyati.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
210. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Kodho ca upanāho ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
11. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Kodha-vinayo ca upanāha-vinayo ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā ti.
Āyācana-vaggo dvādasamo.3
XIII.
1. Dve 'māni bhikkhave dānāni.
Katamāni dve?
Āmisa-dānañ ca dhamma-dānañ ca. Imāni kho bhikkhave
dānāni. Etad aggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ dānānaṃ
yadidaṃ dhamma-dānan ti.
2. Dve 'me bhikkhave yāgā.
Katame dve?
Āmisa-yāgo ca dhamma-yāgo ca. Ime kho . . . pe . . .
dhamma-yāgo ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 D. sāmitovodānañ; Tr. samitakav-.
2 = II. XVI. 1.
3 Ph. Ayācana-vaggo dutiyo.

[page 092]
92 DĀNA-VAGGA. [II. xiii. 3.
3. Dve 'me bhikkhave cāgā.
Katame dve?
Āmisa-cāgo ca dhamma-cāgo ca.
Ime kho . . . pe . . . dhamma-cāgo ti.
4. Dve 'me bhikkhave pariccāgā.
Katame dve?
Āmisa-pariccāgo ca dhamma-pariccāgo ca. Ime kho . . .
pe . . . dhamma-pariccāgo.
5. Dve 'me bhikkhave bhogā.
Katame dve?
Āmisa-bhogo ca dhamma-bhogo ca. Ime kho . . . pe
. . . dhamma-bhogo ti.
6. Dve 'me bhikkhave sambhogā.
Katame dve?
Āmisa-sambhogo ca dhamma-sambhogo ca. Ime kho
. . . pe . . . dhamma-sambhogo ti.
7. Dve 'me bhikkhave saṃvibhāgā.
Katame dve?
Āmisa-saṃvibhāgo ca dhamma-saṃvibhāgo ca. Ime kho
. . . pe . . . dhamma-saṃvibhāgo ti.
8. Dve 'me bhikkhave saṅgahā.
Katame dve?
Āmisa-saṅgaho ca dhamma-saṅgaho ca. Ime kho . . . pe
. . . dhamma-saṅgaho ti.
9. Dve 'me bhikkhave anuggahā.
Katame dve?
Āmisānuggaho ca dhammānuggaho ca. Ime kho . . . pe
. . . dhammānuggaho ti.
10. Dve 'me bhikkhave anukampā.
Katamā dve?
Āmisānukampā ca dhammānukampā ca. Imā kho . . .
pe . . . dhammānukampā ti.
Dānavaggo terasamo.1
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Dānavaggo tatiyo.

[page 093]
II. xiv. 8.] SANTHĀRA-VAGGA. 93
XIV.
1. Dve 'me bhikkhave santhārā1.
Katame dve?
Āmisa-santhāro ca dhamma-santhāro ca. Ime kho . . .
pe . . . dhamma-santhāro ti.
2. Dve 'me bhikkhave paṭisanthārā.
Katame dve?
Āmisa-paṭisanthāro ca dhamma-paṭisanthāro ca. Ime kho
. . . pe . . . dhamma-paṭisanthāro ti.
3. Dve 'mā bhikkhave esanā.
Katamā dve?
Āmisesanā ca dhammesanā ca. Imā kho . . . pe . . .
dhammesanā ti.
4. Dve 'mā bhikkhave pariyesanā.
Katame dve?
Āmisa-pariyesanā ca dhamma-pariyesanā ca. Imā kho
. . . pe . . . dhamma-pariyesanā ti.
5. Dve 'mā bhikkhave pariyeṭṭhiyo.
Katamā dve?
Āmisa-pariyeṭṭhi2 ca dhamma-pariyeṭṭhi ca. Imā kho
. . . pe . . . dhamma-pariyeṭṭhī ti.
6. Dve 'mā bhikkhave pūjā.
Katamā dve?
Āmisa-pūjā ca dhamma-pūjā ca. Imā kho . . . pe . . .
dhamma-pūjā ti.
7. Dve 'māni bhikkhave ātitheyyāni.
Katamāni dve?
Āmisātitheyyañ ca dhammātitheyyañ ca. Imāni kho
. . . pe . . . dhammātitheyyan ti.
8. Dve 'mā bhikkhave iddhiyo.
Katamā dve?
Āmisa-iddhi ca dhamma-iddhi ca. Imā kho . . . pe
. . . dhamma-iddhī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sandhārā.
2 T. -pariyeṭṭhitañ.

[page 094]
94 SANTHĀRA-VAGGA. [II. xiv. 9.
9. Dve 'mā bhikkhave vuḍḍhiyo.
Katamā dve?
Āmisa-vuḍḍhi ca dhamma-vuḍḍhi ca. Imā kho . . . pe . . .
dhammavuḍḍhī ti.
10. Dve 'māni bhikkhave ratanāni.
Katamāni dve?
Āmisa-ratanañ ca dhamma-ratanañ ca. Imāni kho . . . pe . . .
dhamma-ratanan ti.
11. Dve 'me bhikkhave sannicayā.
Katame dve?
Āmisa-sannicayo ca dhamma-sannicayo ca. Ime kho . . . pe . . .
dhamma-sannicayo ti.
12. Dve 'māni bhikkhave vepullāni.
Katamāni dve?
Āmisa-vepullañ ca dhamma-vepullañ ca. Imāni kho . . . pe . . .
dhamma-vepullan ti.
Santhāravaggo cuddasamo.1
XV.
1. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Samāpatti-kusalatā ca samāpatti-vuṭṭhānakusalatā ca. Ime
kho bhikkhave dve dhammā ti.
[Similar suttas follow (2-17) of --]
2. Ajjavañ ca maddavañ ca.
3. Khantī ca soraccañ ca.
4. Sākhalyañ ca paṭisanthāro va.
5. Avihiṃsā ca soceyyañ ca.
6. Indriyesu aguttadvāratā ca bhojane amattaññutā ca.
7. Indriyesu guttadvāratā ca bhojane mattaññutā ca.
8. Paṭisaṅkhāna-balañ ca bhāvanā-balañ ca.
9. Sati-balañ ca samādhi-balañ ca.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Sandhāravaggo catuṭṭho.

[page 095]
II. xvi. 15.] KODHA-VAGGA. 95
10. Samatho ca vipassanā ca.
11. Sīla-vipatti ca diṭṭhi-vipatti ca.
12. Sīla-sampadā ca diṭṭhi-sampadā ca.
13. Sīla-visuddhi ca diṭṭhi-visuddhi ca.
14. Diṭṭhi-visuddhi ca yathādiṭṭhissa ca padhānaṃ.
15. Asantuṭṭhitā ca kusalesu dhammesu appaṭivānitā ca
padhānasmiṃ.
16. Muṭṭha-saccañ ca asampajaññañ ca.
17. Sati ca sampajaññañ ca.
Samāpatti vaggo paṇṇarasamo.
Tatiyo paṇṇāsako samatto.
XVI.
1. Dve 'me bhikkhave dhammā.
Katame dve?
Kodho ca upanāho ca. Ime kho bhikkhave dve dhammā.
[Similar suttas follow (2-10) of --]
2. Makkho ca paḷāso ca.
3. Issā ca macchariyañ ca.
4. Māyā ca sāṭheyyañ ca.
5. Ahirikañ ca anottappañ ca.
6. Akkodho ca anupanāho ca.
7. Amakkho ca apaḷāso ca.
8. Anissā ca amacchariyañ ca.
9. Amāyā ca asāṭheyyañ ca.
10. Hirī ca ottappañ ca.
11. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato dukkhaṃ
viharati.
Katamehi dvīhi?
Kodhena ca upanāhena ca . . . pe . . .
12. Makkhena ca paḷāsena ca . . . pe . . .
13. Issāya ca macchariyena ca . . . pe . . .
14. Māyāya ca sāṭheyyena ca . . . pe . . .
15. Ahirikena ca anottappena ca.
--------------------------------------------------------------------------

[page 096]
96 KODHA-VAGGA. [II. xvi. 16.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato duk-
khaṃ viharatī ti.
16. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato sukhaṃ vi-
harati.
Katamehi dvīhi?
Akkodhena ca anupanāhena ca . . . pe . . .
17. Amakkhena ca apaḷāsena ca . . . pe . . .
18. Anissāya ca amacchariyena ca . . . pe . . .
19. Amāyāya ca asāṭheyyena ca . . . pe . . .
20. Hiriyā ca ottappena ca.
Ime hi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato suk-
haṃ viharatī ti.
21. Dve 'me bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno pa-
rihānāya saṃvattanti.
Katame dve?
Kodho ca upanāho ca . . . pe . . .
22. Makkho ca paḷāso ca . . . pe . . .
23. Issā ca macchariyañ ca . . . pe . . .
24. Māyā ca sāṭheyyañ ca . . . pe . . .
25. Ahirikañ ca anottappañ ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā sekhassa bhikkhuno pa-
rihānāya saṃvattantī ti.
26. Dve 'me bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno apa-
rihānāya saṃvattanti.
Katame dve?
Akkodho ca anupanāho ca . . . pe . . .
27. Amakkho ca apaḷāso ca . . . pe . . .
28. Anissā ca amacchariyañ ca . . . pe . . .
29. Amāyā ca asāṭheyyañ ca . . . pe . . .
30. Hirī ca ottappañ ca.
Ime kho bhikkhave dve dhammā sekhassa bhikkhuno
aparihānāya saṃvattantī ti.
31-35. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathā-
bhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Katamehi dvīhi?
Kodhena ca upanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI. 11-15.].
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato ya-
thābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
--------------------------------------------------------------------------

[page 097]
II. xvi. 81-85.] KODHA-VAGGA. 97
36-40. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathā-
bhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
Katamehi dvīhi?
Akkodhena ca anupanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI.
16-20.].
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato yathā-
bhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
41-45. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato idh'
ekacco kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vini-
pātaṃ nirayaṃ uppajjati.
Katamehi dvīhi?
Kodhena ca upanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI. 11-15.].
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi . . . pe . . . up-
pajjatīti.
46-52. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato idh'
ekacco kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ
lokaṃ uppajjati.
Katamehi dvīhi?
Akkodhena ca anupanāhena ca . . . pe . . . [II. XVI.
16-20.].
Ime hi kho bhikkhave dvīhi dhammehi . . . pe . . . up-
pajjatīti.
51-55. Dve 'me bhikkhave dhammā akusalā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
56-60. . . . kusalā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
60-64. . . . sāvajjā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
65-70. . . . anavajjā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
70-75. . . . dukkhudrayā1 . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
75-80. . . . sukhudrayā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
81-85. . . . dukkhavipākā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
--------------------------------------------------------------------------
1 Subhūti reads dukkhuddayā and sukhuddayā. See Tela-kaṭāhagāthā, 89.

[page 098]
98 KODHA-VAGGA. [II. xvi. 86.
86-90. . . . sukhavipākā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
91-95. . . . savyāpajjhā . . . pe . . .
[II. XVI. 1-5.]
96-100. . . . avyāpajjhā . . . pe . . .
[II. XVI. 6-10.]
Ime kho bhikkhave dve dhammā avyāpajjhā ti.
Kodhavaggo soḷasamo.1
XVII.
1. Dve 'me bhikkhave atthavase paṭicca Tathāgatena sāva-
kānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ.
Katame dve?
Saṅgha-suṭṭhutāya saṅgha-phāsutāya: . . . pe . . .
Dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya pesalānaṃ bhi-
kkhūnaṃ phāsuvihārāya: . . . pe . . .
Diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayā-
naṃ akusalānaṃ dhammānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ
āsavānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayānaṃ akusalānaṃ dham-
mānaṃ paṭighātāya:2 . . . pe . . .
Gihīnaṃ anukampāya pāpicchānaṃ pakkhupacchedāya:.
. . . pe . . .
Appasannānaṃ pasādāya pasannānaṃ bhiyyo bhāvāya:
. . . pe . . .
Saddhammaṭṭhitiyā vinayānuggahāya.
Ime kho bhikkhave dve atthavase paṭicca Tathāgatena
sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattan ti.
2. Dve 'me bhikkhave atthavase paṭicca Tathāgatena sāva-
kānaṃ pātimokkhaṃ paññattaṃ . . . pe . . . [II. xvii. 1.].
pātimokkhuddesā paññattā3"
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. adds Kodha-peyyālañ ca akusala-peyyālañ ca.
2 In the T. MS. ās. v. v. bh. ak. dh. are taken separately,
but afterwards together as here printed.
3 From Ph. See Vin. i. 112 but ChS. -uddeso, -atto.

[page 099]
II. xvii. 2.] ATTHAVASA-VAGGA. 99
pātimokkha-ṭhapanaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
pavāraṇā paññattā . . . pe . . .
pavāraṇa-ṭhapanaṃ1 paññattaṃ . . . pe . . .
tajjaniyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
niyassakammaṃ2 paññattaṃ . . . pe . . .
pabbājaniyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
paṭisāraṇīyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
ukkhepanīyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
parivāsadānaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
mūlāya paṭikassanaṃ paññattaṃ3 . . . pe . . .
mānattadānaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
abbhānaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
vosāraṇiyaṃ4 paññattaṃ . . . pe . . .
nissāraṇiyaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
upasampadā paññattā . . . pe . . .
ñattikammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
ñattidutiyakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
ñatticatutthakammaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
appaññatte5 paññattaṃ . . . pe . . .
paññatte anuppaññattaṃ . . . pe . . .
sammukhā-vinayo paññatto . . . pe . . .
sativinayo paññatto . . . pe . . .
amūḷhavinayo paññatto . . . pe . . .
paṭiññātakaraṇaṃ paññattaṃ . . . pe . . .
yebhuyyasikā paññattā . . . pe . . .
tassapāpiyyasikā paññattā . . . pe . . .
tiṇavatthārako paññatto . . . pe . . .
Katame dve?
Saṅgha-suṭṭhutāya saṅghaphāsutāya: . . . dummaṅkūnaṃ6
puggalānaṃ niggahāya pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihā-
rāya: . . . pe . . . diṭṭhadhammikānaṃ {āsavānaṃ} saṃva-
rāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya: . . . pe . . .
diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ verānaṃ vajjānaṃ bhayānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. pavāranakammaṃ.
2 Reading supported by Uddāna (p.302), but see PED. s.v. nissayakamma.
3 Ph. -kassamā paññatā.
4 Ph. -sāraṇiyaṃ.
5 BC., Comy (4) appa-; ChS. apa-.
6 Ph. -maṅkūnaṃ, T., D., Tr. -maññūnaṃ.

[page 100]
100 DUKANIPĀTA. [II. xvii. 3.
akusalānaṃ dhammānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ verā-
naṃ vajjānaṃ bhayānaṃ akusalānaṃ dhammānam paṭighā-
tāya: . . . pe . . . gihīnaṃ anukampāya pāpicchānaṃ
pakkhupacchedāya: . . . appasannānaṃ pasādāya pasannā-
naṃ bhiyyo bhāvāya: . . . saddhammaṭṭhitiyā vinayānugga-
hāya. Ime kho bhikkhave dve atthavase paṭicca Tathāga-
tena sāvakānaṃ tiṇavatthārako paññatto ti1.
3. Rāgassa bhikkhave abhiññāya dve dhammā bhāvetabbā.
Katame dve?
Samatho ca vipassanā ca. Rāgassa bhikkhave abhiññāya
ime dve dhammā bhāvetabbā ti.
4. Rāgassa bhikkhave pariññāya . . . pe . . . parikkha-
yāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya
paṭinissaggāya ime dve dhammā bhāvetabbā . . . pe . . .
[II. xvii.5].
5. Dosassa mohassa kodhassa upanāhassa makkhassa paḷā-
sassa issāya macchariyassa māyāya sāṭheyyassa thambhassa
sārambhassa mānassa atimānassa madassa pamādassa abhiñ-
ñāya pariññāya parikkhayāya pahānāya khayāya vayāya
virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya dve dhammā
bhāvetabbā.
Katame dve?
Samatho ca vipassanā ca . . . pe . . . Ime dve dhammā
bhāvetabbā ti2.
Vaggo sattarasamo.
Dukanipāto samatto.3
--------------------------------------------------------------------------
1 The ending here shows that Katame dve? Saṅghasuṭṭhutāya
. . . pe . . . must be read after paññattaṃ, etc. Ph. adds
Vinaye peyyālaṃ niṭṭhitaṃ.
2 Ph. adds Idam avoca Bhagavā attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandanti.
3 Ph. Dukkanipāto niṭṭhito.

[page 101]
101
TIKA-NIPĀTA.
1.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho
Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhaddante ti
te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:--
Yāni kānici bhikkhave bhayāni uppajjanti sabbāni tāni
bālato uppajjanti no paṇḍitato. Ye keci upasaggā uppajjanti
sabbe te bālato uppajjanti no paṇḍitato. Ye keci upaddavā
uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti no paṇḍitato.
Seyyathāpi bhikkhave naḷāgārā vā tiṇāgārā1 vā aggi
mukko2 kūṭāgārāni pi dahati ullittāvalittāni nivātāni phussi-
taggaḷāni pihitavātāpānāni, evam eva kho bhikkhave yāni
kānici bhayāni uppajjanti sabbāni tāni bālato uppajjanti no
paṇḍitato, ye keci upasaggā uppajjanti sabbe te bālato
uppajjanti no paṇḍitato, ye keci upaddavā uppajjanti sabbe
te bālato uppajjanti no paṇḍitato.
Iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo appaṭibhayo paṇḍito
sa-upasaggo bālo anupasaggo paṇḍito sa-upaddavo bālo anu-
paddavo paṇḍito. N'; atthi bhikkhave paṇḍitato bhayaṃ,
n'; atthi paṇḍitato upasaggo, n'; atthi paṇḍitato upaddavo.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: yehi tīhi
dhammehi samannāgato bālo veditabbo te tayo dhamme abhi-
nivajjetvā, yehi tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito vedi-
tabbo te tayo dhamme samādāya vattissāmā ti. Evaṃ hi vo
bhikkhave sikkhitabban ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 D., T., Tr. naḷāgāro . . . tiṇāgāro. See III. 36 and Th. I. 385.
2 Ph. mutto.

[page 102]
102 BĀLA-VAGGA. [III. 2.
2.
Kammalakkhaṇo bhikkhave bālo kammalakkhaṇo paṇḍito
apadāne sobhati paññā1 ti.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi? Kāyaduccaritena, vacīduccaritena, mano-
duccaritena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannā-
gato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi? Kāyasucaritena, vacīsucaritena, manosu-
caritena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
paṇḍito veditabbo.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ: yehi tīhi
dhammehi samannāgato bālo veditabbo te tayo dhamme
abhinivajjetvā, yehi tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito
veditabbo te tayo dhamme samādāya vattissāmā ti. Evaṃ
hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
3.
Tīṇ'; imāni bhikkhave bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni
bālapadānāni.2 Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave bālo duccintitacintī ca hoti dubbhāsita-
bhāsī dukkaṭakammakārī. No cedaṃ bhikkhave bālo
duccintitacintī ca abhavissa dubbhāsitabhāsī dukkaṭakamma-
kārī kena naṃ paṇḍitā jāneyyuṃ bālo ayaṃ bhavaṃ asappu-
riso ti. Yasmā ca kho bhikkhave bālo duccintitacintī ca
hoti dubbhāsitabhāsī dukkaṭakammakārī tasmā naṃ paṇḍitā
jānanti bālo ayaṃ bhavaṃ asappuriso ti. Imāni kho bhi-
kkhave tīṇi bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālapa-
dānāni.
Tīṇ'; imāni bhikkhave paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍi-
tanimittāni paṇḍitapadānāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave paṇḍito sucintitacintī ca hoti subhāsita-
bhāsī sukatakammakārī. No cedaṃ bhikkhave paṇḍito
sucintitacintī ca abhavissa subhāsitabhāsī sukatakammakārī
kena naṃ paṇḍitā jāneyyuṃ paṇḍito ayaṃ bhavaṃ sappuriso
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS., SS. and Com. apadānasobhanī paññā; Tr. apadāna sobhatī paññā;
apadāne sobhanī paññā ti.
2 Ke and Cy. read bālāpadānāni and paṇḍitāpadānāni throughout.

[page 103]
III. 6.] BĀLA-VAGGA. 103
ti. Yasmā ca kho bhikkhave paṇḍito sucintitacintī ca hoti
subhāsitabhāsī sukatakammakārī tasmā naṃ paṇḍitā jānanti1
paṇḍito ayaṃ bhavaṃ sappuriso ti. Imāni kho bhikkhave
tīṇi paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍita-
padānāni.
4.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Accayaṃ accayato na passati, accayaṃ accayato disvā
yathādhammaṃ nappaṭikaroti, parassa kho pana accayaṃ
desentassa yathādhammaṃ nappaṭigaṇhāti. Imehi kho bhi-
kkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Accayaṃ accayato passati, accayaṃ accayato disvā yathā-
dhammaṃ paṭikaroti, parassa kho pana accayaṃ desentassa
yathādhammaṃ paṭigaṇhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi
dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
5.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Ayoniso pañhaṃ kattā hoti, ayoniso pañhaṃ vissajjetā
hoti, parassa kho pana yoniso pañhaṃ vissajjitaṃ parimaṇḍa-
lehi padavyañjanehi siliṭṭhehi2 upagatehi nābbhanumoditā
hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Yoniso pañhaṃ kattā hoti, yoniso pañhaṃ vissajjetā hoti,
parassa kho pana yoniso pañhaṃ vissajjitaṃ parimaṇḍalehi
padavyañjanehi siliṭṭhehi upagatehi abbhanumoditā hoti. Ime-
hi kho bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
6.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katāmehi tīhi?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. jāneyyuṃ.
2 D., T. sīliṭṭhehi; D., T. upagatehi; Ph. upāgatehi.

[page 104]
104 BĀLA-VAGGA. [III. 7.
Akusalena kāyakammena, akusalena vacīkammena, akusa-
lena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi
samannāgato bālo veditabbo.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vedi-
tabbo. Katamehi tīhi?
Kusalena kāyakammena, kusalena vacīkammena, kusalena
manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi sa-
mannāgato paṇḍito veditabbo.
7.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Sāvajjena kāyakammena, sāvajjena vacīkammena, sā-
vajjena manokammena . . . pe . . .
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Anavajjena kāyakammena, anavajjena vacīkammena, ana-
vajjena manokammena . . . pe . . .
8.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo veditabbo.
Katamehi tīhi?
Savyāpajjhena1 kāyakammena . . . pe . . . savyāpajjhena1
manokammena . . . pe . . .
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito veditabbo.
Katamehi tīhi?
Avyāpajjhena1 kāyakammena . . . pe . . . avyāpajjhena1
manokammena.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito
veditabbo.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ. Yehi tīhi
dhammehi samannāgato bālo veditabbo te tayo dhamme abhi-
nivajjetvā yehi tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito vedi-
tabbo te tayo dhamme samādāya vattissāmā ti. Evaṃ hi vo
sikkhitabban ti.
--------------------------------------------------------------------------
Ph. -pacchena; Bb. 24 -pajjena, altered to -pajjhena.

[page 105]
III. 10.] BĀLA-VAGGA. 105
9.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto
asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca
hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bālo
avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati
sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ
pasavati.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto
sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo
ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Kāyasucaritena . . . pe . . . manosucaritena.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato paṇḍito
vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati
anavajjo ca hoti ananuvajjo viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ
pasavati.
10.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato tayo male appa-
hāya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Dussīlo ca hoti, dussīlyamalañ c'; assa appahīnaṃ hoti,
issukī ca hoti issāmalañ c'; assa appahīnaṃ hoti, maccharī ca
hoti maccheramalañ c'; assa appahīnaṃ hoti. Imehi kho
bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ime tayo male appa-
hāya yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato tayo male pahāya
yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Sīlavā ca hoti dussīlyamalañ c'; assa pahīnaṃ hoti, anissukī1
ca hoti issāmalañ c'; assa pahīnaṃ hoti, amaccharī ca hoti
maccheramalañ c'; assa pahīnaṃ hoti. Imehi kho bhikkhave
tīhi dhammehi samannāgato ime tayo male pahāya yathā-
bhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
Bālavaggo paṭhamo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr., SS., anussukī.

[page 106]
106 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 11.
11.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato ñātako1 bhikkhu
bahujanāhitāya2 paṭipanno hoti bahujanāsukhāya2 bahuno
janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ. Ka-
tamehi tīhi?
Ananulomike kāyakamme samādapeti, ananulomike vacī-
kamme samādapeti, ananulomikesu dhammesu samādapeti.
Ime kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ñātako1
bhikkhu bahujanāhitāya2 paṭipanno hoti bahujanāsukhāya2 ba-
huno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato ñātako bhikkhu
bahujanahitāya paṭipanno hoti bahujanasukhāya bahuno
janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamehi
tīhi?
Anulomike kāyakamme samādapeti, anulomike vacīkamme
samādapeti, anulomikesu dhammesu samādapeti. Imehi kho
bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato ñātako bhikkhu ba-
hujanahitāya paṭipanno hoti bahujanasukhāya bahuno janassa
atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti.
12.
Tīṇ'; imāni bhikkhave rañño khattiyassa muddhāvasittassa
yāvajīvaṃ saraṇīyāni3 bhavanti. Katamāni tīṇi?
Yasmiṃ bhikkhave padese rājā khattiyo muddhāvasitto
jāto hoti idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ rañño khattiyassa
muddhāvasittassa yāvajīvam saraṇīyaṃ hoti.
Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese rājā khattiyo
muddhāvasitto4 hoti idaṃ bhikkhave dutiyaṃ rañño khatti-
yassa muddhāvasittassa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Puna ca
paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese rājā khattiyo muddhāva-
sitto saṅgāmaṃ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgā-
masīsaṃ ajjhāvasati idaṃ bhikkhave tatiyaṃ rañño khatti-
yassa muddhāvasittassa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Imāni
kho bhikkhave tīṇi rañño khattiyassa muddhāvasittassa
yāvajīvaṃ saraṇīyāni bhavanti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., ChS. ñāto.
2 Ph. bahujana-ahitāya. ChS. -janadukkhāya.
3 ChS., Comy (4) sāra-throughout.
4 Ce inserts abhisitto here. Ke reads muddhābhisitta- throughout
and in No. 13.

[page 107]
III. 13.] RATHAKĀRA-VAGGA. 107
Evam eva kho bhikkhave tīṇ'; imāni bhikkhussa yāvajīvaṃ
saraṇīyāni bhavanti. Katamāni tīṇi?
Yasmiṃ bhikkhave padese bhikkhu kesamassuṃ ohāretvā
kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabba-
jito hoti idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ bhikkhussa yāvajīvaṃ
saraṇīyaṃ hoti. Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ padese
bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ duk-
khasamudayo ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodho
ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭi-
padā ti yathābhūtaṃ pajānāti, idaṃ bhikkhave dutiyaṃ
bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Puna ca paraṃ
bhikkhave yasmiṃ padese bhikkhu āsavānaṃ khayā anā-
savaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayam
abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, idaṃ bhikkhave
tatiyaṃ bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyaṃ hoti. Imāni kho
bhikkhave tīṇi bhikkhussa yāvajīvaṃ saraṇīyāni bhavantī ti.
13.
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
miṃ. Katame tayo?
Nirāso, āsaṃso, vigatāso.
Katamo ca bhikkhave puggalo nirāso?
1Idha bhikkhave ekacco puggalo nīce kule paccājāto hoti
caṇḍālakule vā nesādakule vā veṇakule vā rathakārakule vā
pukkusakule vā dalidde appannapānabhojane kasiravuttike
yattha kasirena ghāsacchādo2 labbhati. So ca hoti dubbaṇṇo
duddasiko okoṭimako bahvābādho kāṇo vā kuṇī vā khañjo3
vā pakkhahato4 vā, na lābhī annassa pānassa vatthassa
yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa.
So suṇāti itthannāmo kira khattiyo khattiyehi khattiyā-
bhisekena5 abhisitto ti. Tassa na evaṃ hoti -- kudassu nāma
mam pi khattiyā khattiyābhisekena abhisiñcissantī ti. Ayaṃ
vuccati bhikkhave puggalo nirāso.
Katamo ca bhikkhave puggalo āsaṃso?
--------------------------------------------------------------------------
1 The following description of a low - born man recurs Puggala IV. 19 =
Saṃyutta III. 3. 1. 5.
2 Ph. ghāsacchaṃ.
3 Ph. khajjā.
4 Ph. pakkhapādo.
5 Ph. kira khattiyo khattiyā-abhisekena.

[page 108]
108 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 13.
Idha bhikkhave rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho
putto hoti abhiseko anabhisitto-m-acalapatto.1 So suṇāti
itthannāmo kira khattiyo khattiyehi khattiyābhisekena abhi-
sitto ti. Tassa evaṃ hoti -- kudassu2 nāma mam pi khattiyā
khattiyābhisekena abhisiñcissantī ti. Ayaṃ vuccati bhi-
kkhave puggalo āsaṃso.
Katamo ca bhikkhave puggalo vigatāso?
Idha bhikkhave rājā hoti khattiyo muddhāvasitto. So
suṇāti itthannāmo kira khattiyo khattiyehi khattiyābhisekena
abhisitto ti. Tassa na evaṃ hoti -- kudassu nāma mam pi
khattiyā khattiyābhisekena abhisiñcissantī ti. Taṃ kissa
hetu? Yā hi 'ssa bhikkhave pubbe anabhisittassa abhisekāsā
sā 'ssa paṭippassaddhā. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo
vigatāso.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Evam eva kho bhikkhave tayo puggalā santo
saṃvijjamānā bhikkhūsu. Katame tayo?
Nirāso, āsaṃso, vigatāso.
3 Katamo ca bhikkhave puggalo nirāso?
4 Idha bhikkhave ekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo
asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo
samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacārīpaṭiñño antopūtī
avassuto kasambujāto.5 So suṇāti: itthannāmo kira bhi-
kkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvi-
muttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā
upasampajja viharatī ti. Tassa na evaṃ hoti: kudassu
nāmāham pi āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttim paññā-
vimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā
upasampajja viharissāmī ti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo
nirāso.
Katamo ca bhikkhave puggalo āsaṃso?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti kalyāṇadhammo. So
--------------------------------------------------------------------------
1 Sic D., T., Tr. and Com.; Ph. and Ke abhisekena anabhisitto
acalapatto.
2 Ph. kudāsu.
3 The following three questions recur at Puggala, III. 1.
4 This description of a bad Bhikkhu recurs at Cullavagga, IX. 1. 2,
and below III. 27.
5 See the note below on Sutta 27.

[page 109]
III. 14.] RATHAKĀRA-VAGGA. 109
suṇāti: itthannāma kira bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsa-
vaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ
abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī ti. Tassa evaṃ
hoti -- kudassu nāmāham pi āsavānaṃ khayā . . . pe . . .
sacchikatvā upasampajja viharissāmī ti. Ayaṃ vuccati
puggalo āsaṃso.
Katamo ca bhikkhave puggalo vigatāso?
Idha bhikkhave arahaṃ hoti khīṇāsavo. So suṇāti --
itthannāmo kira bhikkhu āsavānaṃ khayā . . . pe . . .
sacchikatvā upasampajja viharatī ti. Tassa na evaṃ hoti --
kudassu nāmāham pi āsavānaṃ khayā . . . pe . . . sacchi-
katvā upasampajja viharissāmī ti. Taṃ kissa hetu? Yā
hi 'ssa bhikkhave pubbe avimuttassa1 vimuttāsā sā 'ssa2
paṭippassaddhā. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo vigatāso.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā bhi-
kkhūsū ti.
14.
Yo pi so3 bhikkhave rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā
so pi na arājakaṃ4 cakkaṃ vattetī ti.
Evaṃ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca:
Ko pana bhante rañño cakkavattissa dhammikassa dhamma-
rañño rājā ti?
Dhammo bhikkhū ti. Bhagavā avoca:
Idha bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā
dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ
garukaronto dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dham-
maketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ
saṃvidahati anto janasmiṃ.
Puna ca paraṃ bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dham-
marājā dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dham-
maṃ garukaronto dhammam apacāyamāno dhammaddhajo
dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇa-
guttiṃ saṃvidahati khattiyesu anuyuttesu balakāyasmiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. adhimuttassa; D. adhimuttassa; T. adhivimuttassa; Tr.
anadhimuttassa.
2 Ph. adhimuttattā sā. The Puggala has hi for 'ssa.
3 D., T. pi sso.
4 Ph., D., T. rājā taṃ; Tr. rājā kam. MSS. so pi nāma arājakaṃ, but see
Com. and A. iii. 149.

[page 110]
110 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 15.
brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhma-
ṇesu migapakkhīsu.
Sa kho so1 bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko . . . pe
. . . dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahitvā anto
janasmiṃ, . . . pe . . . dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ
saṃvidahitvā khattiyesu . . . pe . . . migapakkhīsu, dham-
men'; eva cakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivatti-
yaṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā.
Evaṃ eva kho bhikkhu Tathāgato arahaṃ sammāsam-
buddho dhammiko dhammarājā dhammaṃ yeva nissāya
dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garukaronto dhammaṃ
apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipa-
teyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati kāya-
kammasmiṃ: evarūpaṃ kāyakammaṃ sevitabbaṃ evarū-
paṃ kāyakammaṃ na sevitabban ti.
Puna ca paraṃ bhikkhu Tathāgato arahaṃ sammāsam-
buddho dhammiko . . . pe . . . dhammikaṃ rakkhāvara-
ṇaguttiṃ saṃvidahati vacīkammasmiṃ: evarūpaṃ vacī-
kammaṃ sevitabbaṃ evarūpaṃ vacīkammaṃ na sevitabban
ti . . . pe . . . manokammasmiṃ: evarūpaṃ manokammaṃ
sevitabbaṃ evarūpaṃ manokammaṃ na sevitabban ti.
Sa kho so bhikkhu Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho
dhammiko dhammarājā dhammaṃ yeva nissāya dhammaṃ
sakkaronto dhammaṃ garukaronto dhammaṃ apacāyamāno
dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammi-
kaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahitvā kāyakammasmiṃ,
. . . pe . . . vacīkammasmiṃ . . . pe . . . manokammasmiṃ,
dhammen'; eva anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavatteti. Taṃ
hoti cakkaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena
vā devena vā Mārena vā Brahmanā vā kenaci vā lokasmin ti.
15.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Bāraṇāsiyaṃ viharati Isipa-
tane Migadāye. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:
Bhikkhavo ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., Tr. so kho so; D., T., Bb. samo so.

[page 111]
III. 15. 2.] RATHAKĀRA-VAGGA. 111
Bhadante1 ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bha-
gavā etad avoca:
Bhūtapubbaṃ bhikkhave rājā ahosi Pacetano2 nāma.
Atha kho bhikkhave rājā Pacetano rathakāraṃ āmantesi:
Ito me samma3 rathakāra channaṃ māsānaṃ accayena
saṅgāmo bhavissati, sakkhasi4 me samma rathakāra navaṃ
cakkayugaṃ kātun ti?
Sakkomi devā ti kho bhikkhave rathakāro rañño Paceta-
nassa paccassosi.
Atha kho bhikkhave rathakāro chahi māsehi chārattūnehi
ekaṃ cakkaṃ niṭṭhāpesi. Atha kho bhikkhave rājā Pacetano
rathakāraṃ āmantesi:
Ito me samma rathakāra channaṃ divasānaṃ accayena
saṅgāmo bhavissati, niṭṭhitaṃ navaṃ cakkayugan ti?
Imehi kho deva chahi māsehi chārattūnehi ekaṃ cakkaṃ
niṭṭhitan ti.
Sakkhasi5 pana me samma rathakāra imehi chahi divasehi
dutiyaṃ cakkaṃ niṭṭhāpetun ti?
Sakkomi devā ti kho bhikkhave rathakāro rañño Paceta-
nassa paccassosi.
2. Atha kho bhikkhave rathakāro chahi divasehi dutiyaṃ
cakkaṃ niṭṭhāpetvā navaṃ cakkayugaṃ ādāya yena rājā
Pacetano ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā rājānaṃ Paceta-
naṃ etad avoca:--
Idan te deva navaṃ cakkayugaṃ niṭṭhitan ti.
Yañ ca te idaṃ samma rathakāra cakkaṃ chahi māsehi
niṭṭhitaṃ chārattūnehi yañ ca te idaṃ cakkaṃ chahi divasehi
niṭṭhitaṃ imesaṃ kiṃ nānākaraṇaṃ6 nesaṃ7 nāhaṃ kiñci
nānākaraṇaṃ6 passāmī ti.
Atthi nesaṃ8 deva nānākaraṇaṃ passatu deva nānāka-
raṇan ti.
Atha kho bhikkhave rathakāro yaṃ taṃ cakkaṃ chahi
divasehi niṭṭhitaṃ taṃ9 pavattesi. Taṃ pavattitaṃ samānaṃ
yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā ciṅgulāyitvā
bhūmiyaṃ papati. Yaṃ pana taṃ cakkaṃ chahi māsehi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. bhaddante.
2 D. Paccetano; Tr. Pañcetano.
3 Ph. bho samma.
4 Ph. sakkhissasi; T. sakkasi ime.
5 Ph. sakkhisassi.
6 Ph. kāraṇaṃ.
7 Omitted by T., Tr.
8 D., T. atth'; esaṃ.
9 Omitted by T.

[page 112]
112 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 15. 3.
niṭṭhitaṃ chārattūnehi taṃ pavattesi. Taṃ pavattitaṃ
samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā
akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsi.
3. Ko nu kho samma rathakāra hetu ko paccayo yam idaṃ
cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ taṃ pavattitaṃ samānaṃ
yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā ciṅgulāyitvā
bhūmiyaṃ papati? Ko pana samma rathakāra hetu ko
paccayo yam idaṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārat-
tūnehi taṃ pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa
gati tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī ti.
Yam idaṃ deva cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ tassa
nemī pi savaṅkā sadosā sakasāvā, arā1 pi savaṅkā sadosā saka-
sāvā, nābhī pi savaṅkā sadosā sakasāvā. Taṃ nemiyā pi
savaṅkattā sadosattā sakasāvattā, arānam pi savaṅkattā sado-
sattā sakasāvattā, nābhiyā pi savaṅkattā sadosattā sakasā-
vattā, pavattitaṃ samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati
tāvatikaṃ gantvā ciṅgulāyitvā bhūmiyaṃ papati. Yaṃ pana
taṃ deva cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehi tassa
nemī pi avaṅkā adosā akasāvā, arā pi avaṅkā adosā akasāvā,
nābhī pi avaṅkā adosā akasāvā. Taṃ nemiyā pi avaṅkattā
adosattā akasāvattā, arānam pi avaṅkatta adosattā akasā-
vattā, nābhiyā pi avaṅkattā adosattā akasāvattā, pavattitaṃ
samānaṃ yāvatikā abhisaṅkhārassa gati tāvatikaṃ gantvā
akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī ti.
4. Siyā kho pana bhikkhave tumhākaṃ evam assa añño
nūna tena samayena so rathakāro ahosī ti. Na kho pan'; etaṃ
bhikkhave evaṃ daṭṭhabbaṃ. Ahaṃ tena samayena so
rathakāro ahosi. Tadā panāhaṃ bhikkhave kusalo dāruvaṅ-
kānaṃ dārudosānaṃ dārukasāvānaṃ. Etarahi kho panāhaṃ
bhikkhave arahaṃ sammāsambuddho kusalo kāyavaṅkānaṃ
kāyadosānaṃ kāyakasāvānaṃ, kusalo vacīvaṅkānaṃ vacīdo-
sānaṃ vacīkasāvānaṃ, kusalo manovaṅkānaṃ manodosānaṃ
manokasāvānaṃ.
5. Yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā
kāyavaṅko appahīno kāyadoso kāyakasāvo, vacīvaṅko appa-
hīno vacīdoso vacīkasāvo, manovaṅko appahīno manodoso
--------------------------------------------------------------------------
1 MSS. sometimes ārā- in this passage. Ke āra- throughout.

[page 113]
III. 16.] RATHAKĀRA-VAGGA. 113
manokasāvo, evaṃ papatitā1 te bhikkhave imasmā dhamma-
vinayā seyyathāpi taṃ cakkaṃ chahi divasehi niṭṭhitaṃ.
Yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā
kāyavaṅko pahīno . . . pe . . . manovaṅko pahīno mano-
doso manokasāvo, evaṃ patiṭṭhitā2 te bhikkhave imasmiṃ
dhammavinaye seyyathāpi taṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhi-
taṃ chārattūnehi.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbam: kāyavaṅkaṃ
pajahissāma kāyadosaṃ kāyakasāvam, vacīvaṅkaṃ paja-
hissāma vacīdosaṃ vacīkasāvaṃ, manovaṅkaṃ pajahissāma
manodosaṃ manokasāvan ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhi-
tabban ti.
16.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇa-
kataṃ paṭipadaṃ3 paṭipanno hoti yoni c'; assa āraddhā hoti
āsavānaṃ khayāya. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti bho-
jane mattaññū hoti jāgariyam anuyutto hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti?
4Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na
nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī yatvādhikaraṇam enaṃ
cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā
pāpakā akusalā dhammā anvāsaveyyuṃ,5 tassa saṃvarāya
paṭipajjati rakkhati cakkhundriyaṃ cakkhundriye saṃvaraṃ
āpajjati -- sotena saddaṃ sutvā . . . pe . . . ghānena gand-
haṃ ghāyitvā . . . pe . . . jivhāya rasaṃ sāyitvā . . . pe
. . . kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā . . . pe . . . manasā
dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī
yatvādhikaraṇam enaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ
abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāsaveyyuṃ,5
tassa saṃvarāya paṭipajjati rakkhati manindriyaṃ man-
indriye saṃvaraṃ āpajjati. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu
indriyesu guttadvāro hoti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. patitā: D., T., Ba. papatikā; Tr. papatitā.
2 Ph. Tr. patiṭṭhitā; D., T., Ba. papatitā.
3 aviruddhapaṭipadaṃ (Com.); ChS. apaṇṇakapaṭi-.
4 The following two paragraphs = Puggala, II. 17.
5 D., T., Tr. anvāssaveyyaṃ.

[page 114]
114 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 17.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu bhojane mattaññū hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti
n'; eva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya,
yāvad eva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā
brahmacariyānuggahāya: iti purāṇañ ca vedanaṃ paṭihaṅ-
khāmi navañ ca vedanaṃ na uppādessāmi yātrā ca me bha-
vissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā ti. Evaṃ kho bhi-
kkhave bhikkhu bhojane mattaññū hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu jāgariyam anuyutto hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya
āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā paṭha-
maṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi
cittaṃ parisodheti, rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ dakkhi-
ṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde1 pādaṃ accādhāya
sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā, rattiyā pacchi-
maṃ yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi
dhammehi cittaṃ parisodheti. Evaṃ kho bhikkhave bhi-
kkhu jāgariyaṃ anuyutto hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi
dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇakataṃ paṭipadaṃ
paṭipanno hoti yoni c'; assa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāyā ti.
17.
Tayo 'me bhikkhave dhammā attavyābādhāya pi saṃvat-
tanti paravyābādhāya pi saṃvattanti ubhayavyābādhāya pi
saṃvattanti. Katame tayo?
Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ. Ime
kho bhikkhave tayo dhammā attavyābādhāya pi saṃvattanti
paravyābādhāya pi saṃvattanti ubhayavyābādhāya pi saṃ-
vattanti.
Tayo 'me bhikkhave dhammā n'; eva attavyābādhāya pi
saṃvattanti na paravyābādhāya pi saṃvattanti na ubhaya-
vyābādhāya pi saṃvattanti. Katame tayo?
Kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ. Ime kho
bhikkhave tayo dhammā n'; eva attavyābādhāya pi saṃ-
vattanti na paravyābādhāya pi saṃvattanti na ubhayavyā-
bādhāya pi saṃvattantī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Compare Mps. IV. 55.

[page 115]
III. 19.] RATHAKĀRA-VAGGA. 115
18.
Sace vo bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṃ pucche-
yyuṃ:-- devalokūpapattiyā āvuso samaṇo Gotamo brahma-
cariyaṃ vussatī ti. Na nu tumhe bhikkhave evaṃ puṭṭhā
aṭṭiyeyyātha1 harāyeyyātha jiguccheyyāthā ti?
Evaṃ bhante.
Iti kira tumhe bhikkhave dibbena āyunā aṭṭiyatha2 harā-
yatha jigucchatha2 dibbena vaṇṇena dibbena sukhena
dibbena yasena dibbenādhipateyyena aṭṭiyatha3 harāyatha
jigucchatha pag eva4 kho pana bhikkhave tumhehi5 kāya-
duccaritena aṭṭiyitabbaṃ6 harāyitabbaṃ7 jigucchitabbaṃ
vacīduccaritena . . . manoduccaritena aṭṭiyitabbaṃ6 harā-
yitabbaṃ7 jigucchitabban ti.
19.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato pāpaṇiko abhabbo
anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ
phātikātuṃ. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpaṇiko pubbaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ
kammantaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ na sakkaccaṃ
kammantaṃ adhiṭṭhāti, sāyaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ
kammantaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi
samannāgato pāpaṇiko abhabbo anadhigataṃ vā bhogaṃ
adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātikātuṃ.
Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu abhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhi-
gantuṃ adhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātuṃ.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu pubbaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ
samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ na sakka-
ccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti, sāyaṇhasamayaṃ na
sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhik-
khave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo ana-
dhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā
kusalaṃ dhammaṃ phātikātun ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Tr. addhiyeyyātha.
2 Ph. aṭṭiyātha, harāyātha, jigucchitha; ChS. aṭṭīyatha.
3 T., Tr. addhīyatha; Ph. aṭṭiyātha; ChS. aṭṭīyatha.
4 D., Tr. pageva kho pana.
5 Omitted by Ph.
6 Ph. aṭṭitabbaṃ; ChS. aṭṭīyitabbaṃ.
7 Ph. harasitabbam;

[page 116]
116 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 20
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato pāpaṇiko bhabbo
anadhigataṃ vā bhogaṃ adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ
phātikātuṃ. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpaṇiko pubbaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ
kammantaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ sakkaccaṃ
kammantaṃ adhiṭṭhāti, sāyaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ kam-
mantaṃ adhiṭṭhāti. Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi
samannāgato pāpaṇiko bhabbo anadhigataṃ vā bhogaṃ
adhigantuṃ adhigataṃ vā bhogaṃ phātikātuṃ.
Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu bhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhi-
gantuṃ adhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātuṃ. Ka-
tamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu pubbaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ
samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti, majjhantikasamayaṃ . . . pe
. . . sāyaṇhasamayaṃ sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭ-
hāti. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu bhabbo anadhigataṃ vā kusalaṃ dhammaṃ adhi-
gantuṃ vā kusalaṃ dhammaṃ phātikātun ti.
20.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato pāpaṇiko na cirass'
eva mahantattaṃ1 vā vepullattaṃ vā2 pāpuṇāti bhogesu.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpaṇiko cakkhumā ca hoti vidhūro3 ca
nissayasampanno ca.
Kathañ ca bhikkhave pāpaṇiko cakkhumā hoti?
Idha bhikkhave pāpaṇiko paṇiyaṃ4 jānāti, idaṃ paṇiyaṃ
evaṃ kītaṃ evaṃ vikkayamānaṃ ettakaṃ mūlaṃ bhavissati
ettako udayo ti. Evaṃ kho bhikkhave pāpaṇiko cakkhumā
hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpaṇiko vidhūro5 hoti?
Idha bhikkhave pāpaṇiko kusalo hoti paṇiyaṃ6 ketuñ ca
vikketuñ ca. Evaṃ kho bhikkhave pāpaṇiko vidhūro5 hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpaṇiko nissayasampanno hoti?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. mahattaṃ.
2 SS. omit the two vā's throughout.
3 Ph. SS. vidhūro; ChS. vidhuro throughout.
4 T. pāṇiyaṃ.
5 Ph. SS. vidhūro.
6 Ph. T. pāpaṇiyaṃ.

[page 117]
III. 20.] RATHAKĀRA-VAGGA. 117
Idha bhikkhave pāpaṇiko1 ye te gahapatī vā gahapati-
puttā vā aḍḍhā mahaddhanā mahābhogā te naṃ evaṃ jā-
nanti -- ayaṃ kho bhavaṃ pāpaṇiko cakkhumā ca vidhūro
ca paṭibalo puttadārañ ca posetuṃ amhākañ ca kālena kālaṃ
anuppadātun ti. Te naṃ bhogehi nipatanti2 -- ito samma
pāpaṇika bhoge karitvā puttadārañ ca posehi amhākañ ca
kālena kālaṃ anuppadehī ti. Evaṃ kho bhikkhave pāpaṇiko
nissayasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato pāpaṇiko
na cirass'; eva mahantattaṃ3 vā vepullattaṃ vā pāpuṇāti
bhogesu.
Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu na cirass'; eva mahantattaṃ3 vā vepullattaṃ vā
pāpuṇāti kusalesu dhammesu. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu cakkhumā ca hoti vidhūro ca
nissayasampanno ca.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu cakkhumā hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti yathābhūtaṃ pajānāti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu
cakkhumā hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vidhūro hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalā-
naṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upā-
dāya4 thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu
dhammesu. Evam eva kho bhikkhave bhikkhu vidhūro hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu nissayasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu ye te bhikkhū bahussutā āgatā-
gamā dhammadharā vinayadharā mātikadharā te kālena
kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati. Idaṃ bhante
kathaṃ imassa ko attho ti? Tassa te āyasmanto avivaṭañ
c'; eva vivaranti anuttānikatañ ca uttāniṃ karonti aneka-
vihitesu kaṅkhaṭṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti.
Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu nissayasampanno hoti.
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. pāpaṇiko. Ph., ChS. pāpaṇikaṃ.
2 Ph. tena bhogena nimantante; Cy. gives two readings, with
variants, q. v.
3 Ph. mahattaṃ.
4 T., ChS. upasampadāya.

[page 118]
118 RATHAKĀRA-VAGGA. [III. 21.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhi-
kkhu na cirass'; eva mahantattaṃ vā vepullattaṃ vā pāpuṇā-
ti <kusalesu>1 dhammesū ti.
Rathakāravaggo dutiyo.
[Paṭhamabhāṇavāraṃ niṭṭhitaṃ]2
21.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho
āyasmā ca Saviṭṭho3 āyasmā ca Mahākoṭṭhito4 yen'; āyasmā
Sāriputto ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā āyasmatā
Sāriputtena saddhiṃ sammodiṃsu . . . pe . . . Ekamantaṃ
nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Saviṭṭhaṃ āyasmā Sāriputto etad
avoca:
Tayo 'me āvuso Saviṭṭha puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī diṭṭhippatto saddhā-
vimutto.5 Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ katamo te
puggalo khamati abhikkantataro ca paṇītataro cā ti?
Tayo 'me āvuso Sāriputta puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī diṭṭhippatto saddhā-
vimutto. Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ yvāyaṃ6
puggalo saddhāvimutto ayaṃ me puggalo khamati imesaṃ
tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro ca. Taṃ
kissa hetu? Imassa āvuso puggalassa saddhindriyaṃ adhi-
mattan ti.
Atha kho āyasmā Sāriputto āyasmantaṃ Mahākoṭṭhitaṃ
etad avoca:-- Tayo 'me āvuso Koṭṭhita puggalā santo saṃ-
vijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . .
Ime kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. Not in the MSS., but see p. 117, 1. 14.
2 From Ph.
3 Ph., ChS. Samiddho.
4 Ph.- koṭṭhiko.
5 These three terms are fully explained and contrasted at
Puggala, 1. 32, 33, 34 = III. 3.
6 Ph. vo.

[page 119]
III. 21.] PUGGALA-VAGGA. 119
Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ katamo te puggalo
khamati abhikkantataro ca paṇītataro cā ti?
Tayo 'me āvuso Sāriputta puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . . Ime
kho āvuso tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Imesaṃ āvuso tiṇṇaṃ puggalānaṃ yvāyaṃ1 puggalo kāya-
sakkhī ayaṃ me puggalo khamati imesaṃ tiṇṇaṃ puggalā-
naṃ abhikkantataro ca paṇītataro ca. Tam kissa hetu?
Imassa āvuso puggalassa samādhindriyaṃ adhimattan ti.
Atha kho āyasmā Mahākoṭṭhito āyasmantaṃ Sāriputtaṃ
etad avoca:-- Tayo 'me āvuso Sāriputta puggalā . . . pe . . .
Katame tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . . Ime kho āvuso
tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso
tiṇṇaṃ puggalānaṃ katamo te puggalo khamati abhikkanta-
taro ca paṇītataro cā ti?
Tayo 'me āvuso Koṭṭhita puggalā . . . pe . . . Katame
tayo? Kāyasakkhī . . . pe . . . Ime kho āvuso tayo
puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ āvuso
tiṇṇaṃ puggalānaṃ yvāyaṃ puggalo diṭṭhippatto ayaṃ me
puggalo khamati imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro
ca paṇītataro ca. Taṃ kissa hetu? Imassa āvuso pugga-
lassa paññindriyaṃ adhimattan ti.
Atha kho āyasmā Sāriputto āyasmantaṃ Saviṭṭhaṃ āyas-
mantañ ca Mahākoṭṭhitaṃ etad avoca:
Vyākataṃ kho āvuso amhehi sabbeh'; eva yathā sakaṃ
paṭibhānaṃ, āyām'; āvuso yena Bhagavā ten'; upasaṅka-
missāma. Upasaṅkamitvā Bhagavato etam atthaṃ āroces-
sāma. Yathā no Bhagavā vyākarissati tathā naṃ dhā-
rissāmā ti.
Evaṃ āvuso ti kho āyasmā ca Saviṭṭho āyasmā ca Mahā-
koṭṭhito āyasmato Sāriputtassa paccassosuṃ. Atha kho
āyasmā ca Sāriputto āyasmā ca Saviṭṭho āyasmā ca Mahā-
koṭṭhito yena Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekaman-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yo 'yaṃ.

[page 120]
120 PUGGALA-VAGGA. [III. 22.
taṃ nisinno kho āyasmā Sāriputto yāvatako ahosi āyasmatā ca
Saviṭṭhena āyasmatā ca Mahākoṭṭhitena saddhiṃ kathāsallāpo
taṃ sabbaṃ Bhagavato ārocesi.
Na khv ettha1 Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayaṃ
imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro
cā ti. Ṭhānaṃ h'; etaṃ Sāriputta vijjati yvāyaṃ2 puggalo
saddhāvimutto svāyaṃ3 arahattāya paṭipanno yvāyaṃ2
puggalo kāyasakkhī svāyaṃ3 sakadāgāmī vā anāgāmī vā
yo cāyaṃ4 puggalo diṭṭhippatto so p'; assa5 sakadāgāmī vā
anāgāmī vā.
Na khv ettha6 Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayaṃ
imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro
cā ti. Ṭhānaṃ h'; etaṃ Sāriputta vijjati yvāyaṃ puggalo
kāyasakkhī svāyaṃ3 arahattāya paṭipanno yvāyaṃ2 puggalo
saddhāvimutto svāyaṃ3 sakadāgāmī vā anāgāmī vā yo
cāyaṃ2 puggalo diṭṭhippatto so p'; assa5 sakadāgāmī vā anā-
gāmī vā.
Na khv ettha Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ ayam
imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro
cā ti. Ṭhānaṃ h'; etaṃ Sāriputta vijjati yvāyaṃ7 puggalo
diṭṭhippatto svāyaṃ arahattāya paṭipanno yvāyaṃ puggalo
saddhāvimutto svāyaṃ sakadāgāmī vā anāgāmī vā yo
cāyaṃ puggalo kāyasakkhī so p'; assa sakadāgāmī vā anā-
gāmī vā.
Na khv ettha Sāriputta sukaraṃ ekaṃsena vyākātuṃ
ayaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇī-
tataro cā ti.
22.8
Tayo 'me bhikkhave gilānā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco gilāno labhanto vā sappāyāni bho-
janāni alabhanto vā sappāyāni bhojanāni, labhanto vā sappā-
yāni bhesajjāni alabhanto vā sappāyāni bhesajjāni, labhanto
--------------------------------------------------------------------------
1 T. na kho ettha.
2 Ph. yoyaṃ.
3 Ph. so yaṃ; T. svāssu; Tr., D. svāssa.
4 Ph. yo yopāyaṃ.
5 Ph. so 'yaṃ; D. so p'; assa; T. svassu.
6 T., Tr. na kho 'ttha.
7 Ph. hi taṃ.
8 This sutta recurs at Puggala, III. 2.

[page 121]
III. 22.] PUGGALA-VAGGA. 121
vā paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ alabhanto vā paṭirūpaṃ upaṭṭhā-
kaṃ, n'; eva vuṭṭhāti tamhā ābādhā.
Idha pana bhikkhave ekacco gilāno labhanto vā sappāyāni
bhojanāni alabhanto vā sappāyāni bhojanāni, labhanto vā
sappāyāni bhesajjāni alabhanto vā sappāyāni bhesajjāni,
labhanto vā paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ alabhanto vā paṭirūpaṃ
upaṭṭhākaṃ, vuṭṭhāti tamhā ābādhā.
Idha pana bhikkhave ekacco gilāno labhanto1 sappāyāni
bhojanāni no alabhanto, labhanto1 sappāyāni bhesajjāni no
alabhanto, labhanto1 paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ no alabhanto,
vuṭṭhāti tamhā ābādhā.
Tatra bhikkhave yvāyaṃ gilāno labhanto1 sappāyāni bhoja-
nāni no alabhanto, labhanto sappāyāni bhesajjāni no ala-
bhanto, labhanto paṭirūpaṃ upaṭṭhākaṃ no alabhanto,
vuṭṭhāti tamhā ābādhā, imaṃ kho bhikkhave gilānaṃ
paṭicca gilānabhattaṃ anuññātaṃ gilānabhesajjaṃ anuññā-
taṃ gilānūpaṭṭhāko anuññāto, imañ ca pana bhikkhave
gilānaṃ paṭicca aññe pi gilānā upaṭṭhātabbā. Ime kho bhi-
kkhave tayo gilānā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Evam eva kho bhikkhave tayo 'me gilānupamā2 puggalā
santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo labhanto vā Tathāgataṃ
dassanāya alabhanto vā Tathāgataṃ dassanāya, labhanto vā
Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya alabhanto
vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ savanāya, n'; eva
okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo labhanto vā Tathā-
gataṃ dassanāya alabhanto vā Tathāgataṃ dassanāya
labhanto vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ sava-
nāya alabhanto vā Tathāgatappaveditaṃ dhammavina-
yaṃ savanāya, okkamati niyāmaṃ kusalesu dhammesu
sammattaṃ.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo labhanto1 Tathā-
gataṃ dassanāya no alabhanto, labhanto1 Tathāgatappave-
ditaṃ dhammavinayaṃ savanāya no alabhanto, okkamati
niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. adds 'va.
2 ChS. -ū-.

[page 122]
122 PUGGALA-VAGGA. [III. 23.
Tatra bhikkhave yvāyaṃ puggalo labhanto Tathāgataṃ
dassanāya no alabhanto, labhanto Tathāgatappaveditaṃ
dhammavinayaṃ savanāya no alabhanto, okkamati niyāmaṃ
kusalesu dhammesu sammattaṃ, imaṃ kho bhikkhave pugga-
laṃ paṭicca1 dhammadesanā anuññātā, imañ ca pana bhi-
kkhave puggalaṃ paṭicca aññesam pi dhammo desetabbo.
Ime kho bhikkhave tayo gilānupamā2 puggalā saṃvijjamānā
lokasmiṃ.
23.
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo savyāpajjhaṃ kāyasaṅ-
khāraṃ abhisaṅkharoti savyāpajjhaṃ vacīsaṅkhāraṃ abhi-
saṅkharoti savyāpajjhaṃ manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti.
So savyāpajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyā-
pajjhaṃ vacīsaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjhaṃ
manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjhaṃ lokaṃ
uppajjati. Tam enaṃ savyāpajjhaṃ lokaṃ uppannaṃ samā-
naṃ savyāpajjhā phassā phusanti.3 So savyāpajjhehi phassehi
phuṭṭho4 samāno savyāpajjhaṃ vedanaṃ vediyati5 ekanta-
dukkhaṃ, seyyathāpi sattā nerayikā.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo avyāpajjhaṃ kāya-
saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti . . . pe . . . avyāpajjhaṃ mano-
saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti. So avyāpajjhaṃ kāyasaṅkhāraṃ
abhisaṅkharitvā . . . pe . . . manosaṅkhāraṃ abhisaṅkha-
ritvā avyāpajjhaṃ lokaṃ uppajjati. Taṃ enam avyāpajjhaṃ
lokaṃ uppannaṃ samānaṃ avyāpajjhā phassā phusanti. So
{avyāpajjhehi} phassehi phuṭṭho samāno avyāpajjhaṃ vedanaṃ
vediyati ekantasukhaṃ, seyyathāpi devā subhakiṇṇā6.
Idha pana bhikkhave ekacco puggalo savyāpajjham pi
avyāpajjham pi kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti . . . pe . . .
savyāpajjham pi avyāpajjham pi manosaṅkhāraṃ abhisaṅ-
kharoti. So savyāpajjham pi avyāpajjham pi kāyasaṅkhā-
raṃ abhisaṅkharitvā . . . pe . . . savyāpajjham pi avyā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Puggala adds Bhagavatā.
2 ChS. -ū-.
3 Ph. svyāpajjho phassā phussanti.
4 T. puṭṭho.
5 ChS. vedayati throughout.
6 ChS. -kiñhā.

[page 123]
III. 25.] PUGGALA-VAGGA. 123
pajjham pi manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharitvā savyāpajjham
pi avyāpajjham pi lokaṃ uppajjati. Tam enaṃ savyāpajjham
pi avyāpajjham pi lokaṃ uppannaṃ samānaṃ savyāpajjhā
pi avyāpajjhā pi phassā phusanti. So savyāpajjhehi pi
avyāpajjhehi pi phassehi phuṭṭho samāno savyāpajjham pi
avyāpajjham pi vedanaṃ vediyati vokiṇṇaṃ [saṅkiṇṇaṃ]1
sukhadukkhaṃ, seyyathāpi manussā ekacce ca2 devā ekacce
ca3 vinipātikā.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmin ti.
24.
Tayo 'me bhikkhave puggalā puggalassa bahukārā4.
Katame tayo?
Yaṃ bhikkhave puggalaṃ āgamma puggalo buddhaṃ
saraṇaṃ gato hoti dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti saṅghaṃ
saraṇaṃ gato hoti, ayaṃ puggalo imassa puggalassa
bahukāro5.
Puna ca paraṃ bhikkhave yaṃ puggalaṃ āgamma puggalo
idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . dukkha-
nirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ bhi-
kkhave puggalo imassa puggalassa bahukāro5.
Puna ca paraṃ bhikkhave yaṃ puggalaṃ āgamma puggalo
āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-vimuttiṃ paññā-vimuttiṃ
diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja
viharati, ayaṃ puggalo imassa puggalassa bahukāro5.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā puggalassa bahukārā.
Imehi ca pana bhikkhave tīhi puggalehi imassa puggalassa
n'; atthi añño puggalo bahukārataro ti vadāmi. Imesañ ca
bhikkhave tiṇṇaṃ puggalānaṃ iminā puggalena na suppaṭi-
kāraṃ vadāmī ti, yadidaṃ abhivādana-paccuṭṭhāna-añjali-
kamma-sāmīcikamma-cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccaya-
bhesajjaparikkhārānuppadānenā ti.
25.7
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
--------------------------------------------------------------------------
1 Not in Cy. or Ce or Ke. ChS. vokiṇṇasukhadukkhaṃ.
2 Ph. ekacce ca vinipātika.
3 Ph. omits devā . . . ca.
4 So also ChS. but Ph. bahūpakārā.
5 Ph. bahūpakāro.
6 Ph. bahūpakāro.
7 This sutta recurs Puggala, III. 5.

[page 124]
124 PUGGALA-VAGGA. [III. 26.
miṃ. Katame tayo? Arukūpamacitto1 puggalo vijjūpa-
macitto vajirūpamacitto.
Katamo ca bhikkhave arukūpamacitto puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo kodhano hoti upāyāsaba-
hulo, appam pi vutto samāno abhisajjati kuppati vyāpajjati
patiṭṭhīyati2 kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti.
Seyyathāpi nāma duṭṭhāruko3 kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā
ghaṭṭito4 bhīyosomattāya āsavaṃ deti,5 evam eva kho
bhikkhave idh'; ekacco puggalo kodhano hoti . . . pe . . .
pātukaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave arukūpamacitto puggalo.
Katamo ca bhikkhave vijjūpamacitto puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo idaṃ dukkhan ti yathā-
bhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . dukkhanirodhagāminī paṭi-
padā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Seyyathāpi bhikkhave
cakkhumā puriso rattandhakāratimisāya vijjantarikāya rūpāni
passeyya, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo
idaṃ dukkhan ti . . . pe . . . dukkhanirodhagāminī paṭi-
padā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ vuccati bhikkhave
vijjūpamacitto puggalo.
Katamo ca bhikkhave vajirūpamacitto puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo āsavānaṃ khayā anāsa-
vaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ
abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Seyyathāpi
bhikkhave vajirassa n'; atthi kiñci abhejjaṃ maṇi vā pāsāṇo
vā, evaṃ eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo āsavānaṃ
khayā . . . pe . . . sacchikatvā upasampajja viharati.
Ayaṃ vuccati bhikkhave vajirūpamacitto puggalo. Ime kho
bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
26.6
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ.
Katame tayo? Atthi bhikkhave puggalo na sevitabbo na
bhajitabbo na payirupāsitabbo, atthi bhikkhave puggalo
sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo, atthi bhikkhave
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. aruṇūpamacitto.
2 ChS., Comy (4) patittīyati (see p. 127).
3 SS. Com. duṭṭhārukā.
4 D., T., Tr. gaddhitā.
5 D., T., Tr. assavanoti. Ph. and Com. āsavaṃ deti.
6 This sutta recurs Puggala, III. 13.

[page 125]
III. 26.] PUGGALA-VAGGA. 125
puggalo sakkatvā garukatvā sevitabbo bhajitabbo payi-
rupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo na sevitabbo na bhaji-
tabbo na payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo hīno hoti sīlena samā-
dhinā paññāya, evarūpo bhikkhave puggalo na sevitabbo
na bhajitabbo na payirupāsitabbo aññatra anuddayā1 aññatra
anukampā.
Katamo ca bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo
payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sadiso hoti sīlena samā-
dhinā paññāya, evarūpo bhikkhave puggalo sevitabbo bhaji-
tabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Sīlasāmaññagatā-
naṃ sataṃ sīlakathā ca no bhavissati sā ca no pavattanī
bhavissati2 sā ca no phāsu bhavissatī ti; samādhisāmaññaga-
tānaṃ sataṃ samādhikathā ca no bhavissati sā ca no pa-
vattanī bhavissati sā ca no phāsu bhavissatī ti; paññāsāmañ-
ñagatānaṃ sataṃ . . . pe . . . phāsu bhavissatī ti.3 Tasmā
evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo sakkatvā garukatvā sevi-
tabbo bhajitabbo payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo adhiko hoti sīlena samā-
dhinā paññāya evarūpo bhikkhave puggalo sakkatvā garu-
katvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa
hetu? Iti aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūressāmi4 pari-
pūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugga-
hessāmi,4 aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ paripūressāmi4
paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya
anuggahessāmi,4 aparipūraṃ vā paññakkhandhaṃ paripūre-
ssāmi4 paripūraṃ vā paññakkhandhaṃ tattha tattha paññāya
anuggahessāmī4 ti. Tasmā evarūpo puggalo sakkatvā garu-
katvā sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo. Ime kho
bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Tr. anudayā.
2 T. omits sā ca no p- bh-. ChS. reads pavattinī.
3 The Puggala inverts the order of phāsu and pavattinī.
4 So T., Tr., Cy., Ke. Other MSS. -issāmi.

[page 126]
126 PUGGALA-VAGGA. [III. 27.
Nihīyati1 puriso nihīnasevī
na ca hāyetha kadāci tulyasevī
seṭṭham upanamam2 udeti khippaṃ
tasmā attano uttariṃ bhajethā ti3.
27.4
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
miṃ. Katame tayo? Atthi bhikkhave puggalo jigucchi-
tabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo, atthi
bhikkhave puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bha-
jitabbo na payirupāsitabbo, atthi bhikkhave puggalo sevi-
tabbo bhajitabbo payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo jigucchitabbo na sevi-
tabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo
asucisaṅkassarasamācāro paṭichannakammanto assamaṇo5 sa-
maṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti ava-
ssuto kasambujāto.6 Evarūpo bhikkhave puggalo jigucchi-
tabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo. Taṃ
kissa hetu? Kiñcāpi bhikkhave evarūpassa puggalassa na
diṭṭhānugatim āpajjati atha kho naṃ pāpako kittisaddo
abbhuggacchati pāpamitto purisapuggalo pāpasahāyo pāpa-
sampavaṅko ti. Seyyathāpi bhikkhave ahi gūthagato kiñcāpi
na ḍassati7 atha kho naṃ makkheti, evam eva kho bhikkhave
kiñcāpi evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati atha
kho naṃ pāpako kittisaddo . . . pe . . . pāpasampavaṅko
ti. Tasmā evarūpo puggalo jigucchitabbo na sevitabbo na
bhajitabbo na payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo ajjhupekkhitabbo na sevi-
tabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo kodhano hoti upāyāsa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Scan Nihīyati, or read Hīyati; probably the latter. Metre:
-pacchandasaka.
2 P. seṭṭha paṇāmaṃ udeti, but further on seṭṭhaṃ upaṇāmam udenti.
3 See Jat. III. p. 324.
4 This sutta recurs Puggala III. 14.
5 This word is spelt generally in Burmese MSS. asamaṇo, and in Sinhalese
MSS. assamaṇo.
6 Here and above T., D. kasambujāto, but kasambuka-jāto in Puggala 3.14
and Cullavagga, IX. 1, 2.
7 T., Tr., ChS. ḍaṃsati.

[page 127]
III. 28.] PUGGALA-VAGGA. 127
bahulo appaṃ pi vutto samāno abhisajjati kuppati vyāpajjati
patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti.
Seyyathāpi bhikkhave duṭṭhāruko1 kaṭṭhena vā kaṭhalāya
vā ghaṭṭito bhīyosomattāya āsavaṃ deti,2 evam eva kho
bhikkhave . . . pe . . . [III.25]. Seyyathāpi bhikkhave
tiṇḍukālātaṃ kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭitaṃ bhīyoso-
mattāya cicciṭāyati ciṭiciṭāyati,3 evam eva kho bhikkhave
. . . pe . . . Seyyathāpi bhikkhave gūthakūpo kaṭṭhena vā
kaṭhalāya vā ghaṭṭito bhīyosomattāya duggandho hoti, evam
eva kho bhikkhave ekacco puggalo kodhano hoti upāyā-
sabahulo . . . pe . . . pātukaroti. Evarūpo bhikkhave
puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na
payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Akkoseyya pi maṃ
paribhāseyya pi maṃ4 anattham pi maṃ kareyyā ti. Tasmā
evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bha-
jitabbo na payirupāsitabbo.
Katamo ca bhikkhave puggalo sevitabbo bhajitabbo payi-
rupāsitabbo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sīlavā hoti kalyāṇa-
dhammo. Evarūpo bhikkhave puggalo sevitabbo bhaji-
tabbo payirupāsitabbo. Taṃ kissa hetu? Kiñcāpi bhi-
kkhave evarūpassa puggalassa na diṭṭhānugatiṃ āpajjati
atha kho naṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati kalyāṇa-
mitto purisapuggalo kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko ti.
Tasmā evarūpo puggalo sevitabbo bhajitabbo payirupāsi-
tabbo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijja-
mānā lokasmin ti.
Nihīyati puriso nihīnasevī
na ca hāyetha kadāci tulyasevī
seṭṭham upanamaṃ udeti khippaṃ
tasmā attano uttariṃ bhajethā ti.
28.5
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Tr. duṭṭhārukā.
2 D., Tr., T. assavano ti; Ph. and Com. āsavaṃ deti.
3 Ph. vicchitāyati viṭicitāyati.
4 Ph. akkoseyyasi maṃ paribhāseyyasi maṃ.
5 These questions recur Puggala, III. 4, but the answers, though
analogous, are slightly different in wording.

[page 128]
128 PUGGALA-VAGGA. [III. 29.
miṃ. Katame tayo? Gūthabhāṇī pupphabhāṇī madhu-
bhāṇī.
Katamo ca bhikkhave puggalo gūthabhāṇī?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sabhaggato vā parisaggato
vā ñātimajjhagato1 vā pūgamajjhagato {vā} rājakulamajjhagato
vā abhinīto sakkhi-puṭṭho evam bho purisa yaṃ jānāsi taṃ
vadehī ti. So ajānaṃ vā āha2 jānāmī ti jānaṃ vā āha2
na jānāmī ti apassaṃ vā āha2 passāmī ti passaṃ vā āha2
na passāmī ti iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu
vā sampajānamusābhāsitā hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave
puggalo gūthabhāṇī.
Katamo ca bhikkhave puggalo pupphabhāṇī?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sabhaggato vā parisaggato
vā ñātimajjhagato1 vā pūgamajjhagato vā rājakulamajjhagato
vā abhinīto sakkhi-puṭṭho -- evam bho purisa yaṃ jānāsi taṃ
vadehī ti. So ajānaṃ vā āha na jānāmī ti jānaṃ vā āha
jānāmī ti apassaṃ vā āha na passāmī ti passaṃ vā āha
passāmī ti iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu
vā na sampajānamusābhāsitā hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave
puggalo pupphabhāṇī.
Katamo ca bhikkhave puggalo madhubhāṇī?
Idha bhikkhave ekacco puggalo pharusāvācaṃ pahāya
pharusāya vācāya paṭivirato hoti. Yā sā vācā neḷā kaṇṇa-
sukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujana-kantā bahujana-
manāpā tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti. Ayaṃ vuccati bhi-
kkhave puggalo madhubhāṇī.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmin ti.
29.3
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
miṃ. Katame tayo? Andho, ekacakkhu, dvicakkhu.
Katamo ca bhikkhave puggalo andho?
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. inserts here gāma majjhagato.
2 SS. āha; Ph. ahaṃ throughout, as in Puggala, III. 4.
3 This Sutta recurs Puggala, III. 6.

[page 129]
III. 29.] PUGGALA-VAGGA. 129
na hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ
adhigaccheyya adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya, tathā-
rūpam pi 'ssa cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā kusalā-
kusale dhamme jāneyya sāvajjānavajje dhamme jāneyya
hīnappaṇīte dhamme jāneyya kaṇhasukka-sappaṭibhāge1
dhamme jāneyya. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo andho.
Katamo ca bhikkhave puggalo ekacakkhu?
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu
hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhi-
gaccheyya adhigataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya, tathā-
rūpam pi 'ssa cakkhu na hoti yathārūpena cakkhunā kusalā-
kusale dhamme jāneyya sāvajjānavajje dhamme jāneyya
hīnappaṇīte dhamme kaṇhasukka-sappaṭibhāge dhamme jā-
neyya. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo ekacakkhu.
Katamo ca bhikkhave puggalo dvicakkhu?
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tathārūpaṃ cakkhu
hoti yathārūpena cakkhunā anadhigataṃ vā bhogaṃ adhi-
gataṃ vā bhogaṃ phātiṃ kareyya, tathārūpam pi 'ssa cakkhu
hoti yathārūpena cakkhunā kusalākusale dhamme jāneyya
hīnappaṇīte dhamme jāneyya kaṇhasukka-sappaṭibhāge
dhamme jāneyya. Ayaṃ vuccati bhikkhave puggalo dvi-
cakkhu.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
min ti.
N[a c]'; eva bhogā tathārūpā na ca puññāni kubbati
Ubhayattha kaliggaho2 andhassa hatacakkhuno
Athāparāyaṃ akkhāto ekacakkhu ca puggalo
Dhammādhammena saṃsaṭṭho3 bhogāni pariyesati
Theyyena kūṭakammena musāvādena c'; ūbhayaṃ
Kusalo hoti saṅghātuṃ4 kāmabhogī ca mānavo.
Ito so nirayaṃ gantvā ekacakkhu vihaññati.
Dvicakkhu pana akkhāto seṭṭho purisapuggalo
Dhammaladdhehi bhogehi uṭṭhānādhigataṃ5 dhammaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 T. kaṇhasukkadhamme.
2 Com., ChS. kaliggāho.
3 D., T. saṃsattho; Ph. saṇṭhāti.
4 Ph., Tr. hoti saṅghātuṃ; T. jotisaṃtuṃ; D. jātiyaṃtuṃ. Com. explains
saṅghātuṃ by saṅghharituṃ.
5 Bb., T. uṭṭhānātigataṃ.

[page 130]
130 PUGGALA-VAGGA. [III. 30.
Dadāti seṭṭhasaṅkappo avyaggamanaso1 naro
Upeti bhaddakaṃ ṭhānaṃ2 yattha gantvā na socati.
Andhañ ca ekacakkhuñ ca ārakā parivajjaye
Dvicakkhuṃ pana sevetha seṭṭhaṃ purisapuggalan ti.
30.3
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamāno lokas-
miṃ. Katame tayo? Avakujjapañño puggalo, ucchaṅ-
gapañño puggalo, puthupañño puggalo.
Katamo ca bhikkhave avakujjapañño puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo ārāmaṃ gantā4 hoti
abhikkhaṇaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammasavanāya. Tassa
bhikkhū dhammaṃ desenti ādi kalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ
pariyosāna-kalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ kevalapari-
puṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsenti. So tasmiṃ
āsane nisinno tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti na
majjhaṃ manasikaroti, na pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito
pi tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti . . . pe
. . . na pariyosānaṃ manasikaroti. Seyyathāpi bhikkhave
kumbho nikkujjo tatra udakaṃ āsittaṃ vivaṭṭati5 no saṇṭhāti,
evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo ārāmaṃ gantā4
hoti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito pi
tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti . . . pe
. . . na pariyosānaṃ manasikaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave
avakujjapañño puggalo.
Katamo ca bhikkhave ucchaṅgapañño puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . .
pe . . . pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya
ādim pi manasikaroti . . . pe . . . pariyosānam pi manasika-
roti, vuṭṭhito ca6 kho tamhā āsanā tassā kathāya n'; eva adim
manasikaroti . . . pe . . . na pariyosānaṃ manasikaroti.
Seyyathāpi bhikkhave purisassa ucchaṅge nānākhajjakāni
ākiṇṇāni tilā taṇḍulā7 modakā badarā, so tamhā āsanā vuṭṭha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. avyagghamanaso. ChS. -māna-.
2 T., Ph. bhaddakaṇṭhānaṃ.
3 The Sutta recurs Puggala, III. 7.
4 Compare above II. 4, 5 and the verses below.
5 T., Tr. vivaddhati; Bb. vivaṭṭati.
6 Ph. pi ca kho tamhā; Tr. pi tamhā; T. ca tamhā.
7 Ph. ākiṇṇāni taṇḍulā bhokā va so tamha; compare tilā taṇḍulā dhovasi
Jāt. III. 425.

[page 131]
III. 30.] PUGGALA-VAGGA. 131
hanto satisammosā pakireyya, evam eva kho bhikkhave idh'
ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe . . . na pari-
yosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito ca kho tamhā āsanā tassā
kathāya n'; eva ādiṃ manasikaroti . . . pe . . . na pariyosā-
naṃ manasikaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave ucchaṅga-
pañño puggalo.
Katamo ca bhikkhave puthupañño puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . . pe
. . . pakāsenti. So tasmiṃ āsane nisinno tassā kathāya adim pi
manasikaroti . . . pe . . . pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito
pi tamhā āsanā tassā kathāya ādim pi manasikaroti . . . pe . . .
pariyosānaṃ manasikaroti. Seyyathāpi bhikkhave kumbho
ukkujjo tatra udakaṃ āsittaṃ saṇṭhāti no vivaṭṭati, evam eva
kho bhikkhave idh'; ekacco puggalo ārāmaṃ gantā hoti . . .
pe . . . pariyosānaṃ manasikaroti, vuṭṭhito pi tamhā āsanā tassā
kathāya ādim pi manasikaroti . . . pe . . . pariyosānam pi
manasikaroti. Ayaṃ vuccati bhikkhave puthupañño puggalo.
Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmin ti.
Avakujjapañño puriso dummedho avicakkhaṇo
Abhikkhaṇam pi ce hoti gantā bhikkhūnaṃ santike
Ādiṃ kathāya majjhañ ca pariyosānañ ca tādiso
Uggahetuṃ na sakkoti paññā hi 'ssa na vijjati.
Ucchaṅgapañño puriso seyyo etena vuccati.
Abhikkhaṇam pi ce hoti gantā bhikkhūnaṃ santike
Ādiṃ kathāya majjhañ ca pariyosānañ ca tādiso
Nisinno āsane tasmiṃ uggahetvāna vyañjanaṃ
Vuṭṭhito na ppajānāti gahitam pi 'ssa mussati.
Puthupañño ca puriso seyyo etehi1 vuccati
Abhikkhaṇam pi ce hoti gantā bhikkhūnaṃ santike
Ādiṃ kathāya majjhañ ca pariyosānañ ca tādiso
Nisinno āsane tasmiṃ uggahetvāna vyañjanaṃ
Dhāreti seṭṭhasaṅkappo avyaggamanaso2 naro
Dhammānudhammapaṭipanno dukkhass'; antakaro siyā ti.
Puggalavaggo tatiyo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. etena.
2 ChS. -māna-.

[page 132]
132 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 31.
31.
Sabrahmakāni bhikkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ
mātāpitaro ajjhāgāre pūjitā honti, sapubbācariyakāni bhi-
kkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre
pūjitā honti, sāhuṇeyyakāni bhikkhave tāni kulāni yesaṃ
puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre pūjitā honti.
Brahmā ti bhikkhave mātāpitunnaṃ etaṃ adhivacanaṃ,
pubbācariyā ti bhikkhave mātāpitunnaṃ etaṃ adhivacanaṃ,
āhuṇeyyā ti bhikkhave mātāpitunnaṃ etaṃ adhivacanaṃ.
Taṃ kissa hetu? Bahukārā bhikkhave mātāpitaro puttā-
naṃ āpādakā posakā imassa lokassa dassetāro ti1.
Brahmā ti mātāpitaro pubbācariyā ti vuccare
Āhuṇeyyā ca puttānaṃ pajāya cānukampakā2
Tasmā hi te namasseyya sakkareyyātha3 paṇḍito
Annena atha pānena vatthena sayanena ca
Ucchādanena nhāpanena pādānaṃ dhovanena ca
Nāya naṃ4 paricariyāya mātāpitusu paṇḍitā
Idh'; eva5 naṃ pasaṃsanti pecca sagge pamodatī ti.
32.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekama-
ntaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando
Bhagavantaṃ etad avoca:
Siyā nu kho bhante bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho
yathā imasmiñ ca saviññāṇake kāye ahaṅkāra-mamaṅkāra-
mānānusayā nāssu, bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkārama-
maṅkāra-mānānusayā nāssu, yañ ca cetovimuttiṃ paññāvi-
muttiṃ upasampajja viharato ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānu-
sayā na honti tañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasam-
pajja vihareyyā ti?
Siyā Ānanda bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho . . .
pe . . . upasampajja vihareyyā ti.
Yathākathaṃ pana bhante siyā bhikkhuno tathārūpo
samādhipaṭilābho . . . pe . . . upasampajja vihareyyā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 See Aṅguttara Nik II. 4, 2.
2 T. cānukampayakā. ChS. anu-.
3 SS. sakkareyyātha; Ph., ChS. sakkareyya ca.
4 Sic all MSS. Ke Tāya.
5 Tr., Com. Idha ceva.

[page 133]
III. 32.] DEVADŪTA-VAGGA. 133
Idh'; Ānanda bhikkhuno evaṃ hoti:-- etaṃ santaṃ etaṃ
paṇītaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhi-paṭi-
nissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānan ti. Evaṃ
kho Ānanda siyā bhikkhuno tathārūpo samādhipaṭilābho
. . . pe . . . upasampajja vihareyyā ti.
Idañ ca pana me taṃ Ānanda sandhāya bhāsitaṃ Pārāyane
Puṇṇakapañhe:
Saṅkhāya lokasmiṃ parovarāni
Yass'; iñjitaṃ1 n'; atthi kuhiñci loke
Santo vidhūmo anigho nirāso
Atāri2 so jātijaran ti brūmī ti3.
2. 4Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ Sāriputtaṃ
Bhagavā etad avoca:
Saṅkhittena pi kho ahaṃ Sāriputta dhammaṃ deseyyaṃ
vitthārena pi kho ahaṃ Sāriputta dhammaṃ deseyyaṃ saṅ-
khittavitthārena pi kho ahaṃ Sāriputta dhammaṃ deseyyaṃ,
aññātāro ca dullabhā ti.
Etassa Bhagavā kālo etassa Sugata kālo yaṃ Bhagavā
saṅkhittena pi dhammaṃ deseyya vitthārena pi dhammaṃ
deseyya saṅkhittavitthārena pi dhammaṃ deseyya, bha-
vissanti dhammassa aññātāro ti.
Tasmāt iha Sāriputta evaṃ sikkhitabbaṃ:-- Imasmiñ ca
saviññāṇake kāye ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na5
bhavissanti, bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāra-mamaṅkā-
ramānānusayā na bhavissanti,6 yañ ca cetovimuttiṃ paññāvi-
muttiṃ upasampajja viharato7 ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānā-
nusayā na5 honti tañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upa-
sampajja viharissāmā ti. Evaṃ hi vo8 Sāriputta sikkhi-
tabbaṃ. Yato kho9 Sāriputta bhikkhuno imasmiṃ10 saviññā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yassiñcitaṃ; SS. yasaṃsijitaṃ; Tr., Fausboll yassa jitaṃ.
In IV. 41 Tr. reads Yasmiṃ jitaṃ.
2 Com. and Fausboll atari; T., Ph. ātari.
3 See Sutta Nipātā V. 4, 6 (1048).
4 Here ChS. begins Sutta No. 33.
5 Ph. nāna.
6 Ph. omits bahiddhā ca sabb- ahan- na bhavissanti.
7 Ph. viharanto.
8 Ph. Evaṃ kho.
9 Ph. yato ca kho.
10 ChS.-miñ ca.

[page 134]
134 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 33.
ṇake kāye ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti bahid-
dhā ca sabbanimittesu ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā
na honti, yañ ca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja
viharato ahaṅkāra-mamaṅkāra-mānānusayā na honti tañ ca
cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ upasampajja viharati. Ayaṃ
vuccati Sāriputta bhikkhu acchecchi1 taṇhaṃ vāvattayi2
saṃyojanaṃ sammā mānābhisamayā3 antam akāsi dukkhassa.
Idañ ca4 pana me taṃ Sāriputta sandhāya bhāsitaṃ
Pārāyane Udayapañhe5.
Pahānaṃ kāmacchandānaṃ6 domanassāna c'; ūbhayaṃ
Thīnassa ca panūdanaṃ kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ
Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ dhammatakkapurejavaṃ7
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi avijjāya ppabhedanan ti.
33.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi? Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya,
doso nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, moho nidānaṃ
kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave lobhapakataṃ kammaṃ lobhajaṃ lobha-
nidānaṃ lobhasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati
tattha taṃ kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipa-
ccati tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva
dhamme uppajje vā apare vā pariyāye8.
Yaṃ bhikkhave dosapakataṃ kammaṃ dosajaṃ dosanidā-
naṃ dosasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati tattha
taṃ kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati tattha
tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva dhamme
uppajje vā apare vā pariyāye8.
Yaṃ bhikkhave mohapakataṃ kammaṃ mohajaṃ mohani-
dānaṃ mohasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati
tattha taṃ kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. acchejji.
2 Ph. vivattayi; SS. vāvattayi.
3 D. abhisamaye.
4 Ph. omits ca.
5 Sutta Nipātā, V. 14, 23 (1106-7).
6 T. Tr., ChS. kāmasaññānaṃ.
7 Ph. dhammacakka-
8 Ph. upasampajje vā aparapare (and further on aparāpare) vā pariyāye.

[page 135]
III. 33.] DEVADŪTA-VAGGA. 135
tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva
dhamme uppajje vā apare vā pariyāye.
Seyyathāpi bhikkhave bījāni akkhaṇḍāni apūtīni avātāta-
pahatāni1 sāradāni2 sukhasayitāni sukhette suparikamma-
tāya bhūmiyā nikkhittāni devo ca sammā dhāraṃ anuppa-
veccheyya3 ev'; assu tāni bhikkhave bījāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ
vepullaṃ āpajjeyyuṃ. Evam eva kho bhikkhave yaṃ lob-
hapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . uppajje vā apare vā pariyāye
yaṃ dosapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . uppajje vā apare vā
pariyāye; yaṃ mohapakataṃ kammaṃ mohajaṃ mohanidā-
naṃ mohasamudayaṃ yatth'; assa attabhāvo nibbattati tat-
tha tam kammaṃ vipaccati, yattha taṃ kammaṃ vipaccati
tattha tassa kammassa vipākaṃ paṭisaṃvedeti diṭṭh'; eva
dhamme uppajje vā apare vā pariyāye.
Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāya.
2. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi? Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya,
adoso nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, amoho nidānaṃ
kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave alobhapakataṃ kammaṃ alobhajaṃ alo-
bhanidānaṃ alobhasamudayaṃ lobhe vigate evaṃ taṃ kam-
maṃ pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhā-
vakataṃ5 āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Yaṃ bhikkhave adosapakataṃ kammaṃ adosajaṃ adosani-
dānaṃ adosasamudayaṃ dose vigate evaṃ taṃ kammaṃ pa-
hīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvakataṃ4
āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Yaṃ bhikkhave amohapakataṃ kammaṃ amohajaṃ amo-
hanidānaṃ amohasamudayaṃ mohe vigate evaṃ taṃ kam-
maṃ pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhā-
vakataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Seyyathāpi bhikkhave bījāni akkhaṇḍāni apūtīni avātāta-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. avātatāpahatāni; D. avatātā tapahātāni.
2 Ph. sāparadāni; ChS. sārādāni.
3 Ph. anuppavaccheyyaṃ.
4 Ph. anabhāvaṅkataṃ.

[page 136]
136 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 34.
pahatāni sāradāni sukhasayitāni tāni puriso agginā daheyya
agginā ḍahitvā masiṃ kareyya masiṃ karitvā mahāvāte vā
opuneyya1 nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya ev'; assu tāni
bhikkhave bījāni ucchinnamūlāni tālāvatthukatāni anabhāva-
katāni āyatiṃ anuppādadhammāni, evam eva kho bhikkhave
yaṃ alobhapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . anuppādadham-
maṃ: yaṃ adosapakataṃ kammaṃ . . . pe . . . anuppāda-
dhammaṃ: yaṃ amohapakataṃ kammaṃ amohajaṃ amoha-
nidānaṃ amohasamudayaṃ mohe vigate evaṃ taṃ kammaṃ
pahīnaṃ hoti ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaka-
taṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ.
Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samu-
dayāya ti.
Lobhajaṃ dosajañ c'; eva mohajañ cāpi2 'viddasu
Yaṃ tena pakataṃ kammaṃ appaṃ vā yadi vā bahuṃ
Idh'; eva taṃ vedanīyaṃ vatthuṃ aññaṃ na3 vijjati
Tasmā lobhañ ca dosañ ca mohañ cāpi 'viddasu
Vijjaṃ uppādayaṃ bhikkhu sabbā duggatiyo jahe4 ti.
34.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Āḷaviyaṃ
viharati Gomagge Siṃsapāvane paṇṇasanthāre5.
Atha kho Hatthako Āḷavako jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamāno
anuvicaramāno addasa Bhagavantaṃ Gomagge Siṃsapāvane
paṇṇasanthāre nisinnaṃ, disvā yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Hatthako Āḷavako Bhaga-
vantaṃ etad avoca:
Kacci6 bhante Bhagavā sukham asayitthā7 ti.
Evaṃ kumāra sukhaṃ asayitthaṃ. Ye ca8 pana loke suk-
haṃ senti ahaṃ tesaṃ aññataro ti.
Sītā bhante hemantikā ratti antaraṭṭhako himapātasamayo
kharā gokaṇṭakahatā bhūmi tanuko paṇṇasanthāro viralāni9
--------------------------------------------------------------------------
1 D., Ph. -puṇeyyā; D. -thuṇeyya. See Mahāparinibbāna Sutta, IV. 43,
p. 45.
2 Ph. vāpi.; ChS. cāp'; aviddasu.
3 Omitted by T.
4 Ph. jaye.
5 ChS. -santhar-throughout.
6 Ph. kicci.
7 Ph. sukhaṃ sayitthā.
8 Ph. omits ca.
9 T. viraḷāni.

[page 137]
III. 34.] DEVADŪTA-VAGGA. 137
rukkhassa pattāni sītāni kāsāyāni vatthāni sīto ca veramba-
vāto vāti1.
Atha ca pana Bhagavā evam āha:-- Evaṃ kumāra sukhaṃ
asayitthaṃ. Ye ca pana loke sukhaṃ senti ahaṃ tesaṃ
aññataro ti. Tena hi kumāra taṃ yeva ettha paṭipucchissāmi
yathā te khameyya tathā naṃ vyākareyyāsi. Taṃ kiṃ
maññasi kumāra? Idh'; assa gahapatissa vā gahapatiputtassa
vā kūṭāgāraṃ ullitāvalittaṃ nivātaṃ2 phussitaggaḷaṃ
pihitavātapānaṃ,3 tatr'; assa pallaṅko goṇakatthato4 paṭi-
katthato4 paṭalikatthato4 kadalimigapavarapaccattharaṇo5
sa-uttaracchado6 ubhatolohitakūpadhāno, telappadīpo c'; ettha
jhāyeyya7 catasso8 ca pajāpatiyo ca manāpamanāpena
paccupaṭṭhitāssu.9 Taṃ kiṃ maññasi kumāra sukhaṃ vā so
sayeyya no vā kathaṃ vā te10 ettha hotī ti?
Sukhaṃ so bhante sayeyya. Ye ca pana loke sukhaṃ senti
so tesaṃ aññataro ti.
Taṃ kiṃ maññasi kumāra? Api nu tassa gahapatissa vā
gahapatiputtassa vā uppajjeyyuṃ rāgajā pariḷāhā kāyikā vā
cetasikā vā yehi so rāgajehi pariḷāhehi pariḍayhamāno11
dukkhaṃ sayeyyā ti?
Evaṃ bhante.
Yehi kho so kumāra gahapati vā gahapatiputto vā rāgajehi
pariḷāhehi pariḍayhamāno11 dukkhaṃ sayeyya, so rāgo Tathā-
gatassa pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato
āyatiṃ anuppādadhammo. Tasmāhaṃ sukhaṃ asayitthaṃ12.
Taṃ kiṃ maññasi kumāra? Api nu tassa gahapatissa vā
gahapatiputtassa vā uppajjeyyuṃ dosajā pariḷāhā . . . pe . . .
mohajā pariḷāhā kāyikā vā cetasikā vā yehi so mohajehi
pariḷāhehi pariḍayhamāno11 dukkhaṃ sayeyyā ti?
Evaṃ bhante.
Yehi kho so kumāra gahapati vā gahapatiputto vā mo-
hajehi pariḷāhehi pariḍayhamāno11 dukkhaṃ sayeyya, so
moho Tathāgatassa pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato ana-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., ChS. vāyati.
2 omitted by T.
3 See Ang. Nik. III. 1.
4 Ph. -aṭṭako.
5 Ph. kadalamiga; T. kādalimiga.
6 Ph. omits sa.
7 Ph. cāleyya for jāleyya; T., Tr. jhāyeyya.
8 Ph. -tasseva; SS. -tasso.
9 Ph., ChS. paccupaṭṭhitā assu.
10 SS. te; Ph. so.
11 Ph. pariḍeyyamāno.
12 Ph. sayitthaṃ.

[page 138]
138 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 35.
bhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo. Tasmāhaṃ sukhaṃ asa-
yitthan ti.
Sabbadā ve sukhaṃ seti brāhmaṇo parinibbuto
Yo na lippati1 kāmesu sītibhūto nirūpadhi
Sabbā āsattiyo chetvā vineyya hadaye daraṃ
Upasanto sukhaṃ seti santiṃ pappuyya2 cetaso ti
35.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave devadūtāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave ekacco kāyena duccaritaṃ carati vācāya
duccaritaṃ carati manasā duccaritaṃ carati. So kāyena
duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā ducca-
ritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati.3 Tam enaṃ bhikkhave niraya-
pālā nānā bāhāsu gahetvā Yamassa rañño dassenti:-- Ayaṃ
deva puriso ametteyyo4 apetteyyo5 asāmañño abrahmañño na
kule jeṭṭhāpacāyī, imassa devo daṇḍam paṇetū ti.
Taṃ enaṃ bhikkhave Yamo rājā paṭhamaṃ devadūtaṃ
samanuyuñjati6 samanugāhati samanubhāsati:-- Ambho pu-
risa, na tvam addasa manussesu paṭhamaṃ devadūtaṃ pātu-
bhūtan ti?
So evam āha:-- Nāddasaṃ7 bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, na tvam addasa manussesu itthiṃ vā purisaṃ vā
asītikaṃ vā navutikaṃ vā vassasatikaṃ vā jātiyā jiṇṇaṃ
gopānasivaṅkaṃ bhoggaṃ daṇḍaparāyanaṃ pavedhamānaṃ
gacchantaṃ āturaṃ gatayobbanaṃ khaṇḍadantaṃ palitake-
saṃ vilūnaṃ khalitaṃ8 sirovalitaṃ tilakāhatagattan9 ti.
So evam āha:-- Addasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na etad ahosi --
aham pi kho 'mhi jarādhammo jaram anatīto, handāhaṃ
kalyāṇaṃ karomi kāyena vācāya manasā ti?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ba., Ph. limpati.
2 Ph. appeyya; Oldenberg appuyya. These verses recur in the episode
Saṃyutta, X. 8 Cullavagga, VI. 4, 1-4.
3 Ph. upapajjati.
4 T. amatteyyo.
5 T. apateyyo.
6 Ph. samanuyujjati.
7 Ph. na addasaṃ.
8 Ph. khalitasiraṃ; ChS. khalitasiraṃ valitaṃ.
9 Ph. tilākāhatag-.

[page 139]
III. 35.] DEVADŪTA-VAGGA. 139
So evam āha:-- Nāhaṃ sakkhissaṃ1 bhante pamādassaṃ
bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, pamādavatāya2 na kalyāṇam akāsi kāyena vācāya
manasā. Taggha tvaṃ,3 ambho purisa, tathā karissanti4
yathā taṃ5 pamattaṃ. Taṃ kho pan'; etaṃ6 pāpakammaṃ
n'; eva mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na
bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi
kataṃ, na devatāhi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ,
atha kho tayā'; vetaṃ7 pāpakammaṃ kataṃ, tvaṃ yeva tassa
vipākaṃ paṭisaṃvediyasī8 ti.
2. Tam enaṃ, bhikkhave, Yamo rājā paṭhamaṃ devadūtaṃ
samanuyuñjitvā samanugāhitvā9 samanubhāsitvā dutiyaṃ
devadūtaṃ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati:--
Ambho purisa, na tvaṃ addasa10 manussesu dutiyaṃ deva-
dūtaṃ pātubhūtan ti?
So evam āha:-- Nāddasaṃ11 bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, na tvam addasa10 manussesu itthiṃ vā purisaṃ vā
ābādhikaṃ12 dukkhitaṃ bāḷhagilānaṃ sake muttakarīse pali-
pannaṃ semānaṃ13 aññehi ca14 vuṭṭhāpiyamānaṃ15 aññehi
saṃvesiyamānan ti.
So evam āha:-- Addasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na etad ahosi --
Aham pi kho 'mhi vyādhidhammo vyādhim anatīto handā-
haṃ kalyāṇaṃ karomi kāyena vācāya manasā ti?
So evam āha:-- Nāhaṃ sakkhissaṃ bhante pamādassaṃ
bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
--------------------------------------------------------------------------
1 SS., ChS. nāsakkhissaṃ.
2 Ph., ChS. pamādatāya.
3 Ph. taggha taṃ; T. tatra tvaṃ.
4 Ph. karissati.
5 Ph. te but tam further on.
6 Ph., ChS. pana te etaṃ
7 T. cetaṃ; Ph., Tr. ve taṃ.
8 Ba., T., Tr. -vedissatī; Bb. -vediyassatī; ChS. vedissasī ti.
9 Ph. -gahetvā.
10 Ph. addassa.
11 Ph. nadassaṃ.
12 Ph., ābādhitaṃ.
13 Ph. seyyamānaṃ.
14 omitted by Ph. and Tr.
15 D., Bb. vuṭṭhāhapiyamānaṃ; T. vuṭṭhāhipiyamānaṃ.

[page 140]
140 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 35.
purisa, pamādavatāya1 na kalyāṇam akāsi kāyena vācāya
manasā. Taggha tvaṃ,2 ambho purisa, tathā karissanti
yathā taṃ pamattaṃ. Taṃ kho pan'; etaṃ3 pāpakammaṃ
n'; eva mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na
bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi
kataṃ, na devatāhi kataṃ, na samaṇabrāhmanehi kataṃ,
atha kho tayā ve4 taṃ pāpakammaṃ kataṃ, tvaṃ yeva tassa
vipākaṃ paṭisaṃvediyasī5 ti.
3. Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā . . . tatiyaṃ devadūtaṃ
samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati:-- Ambho
purisa, na tvaṃ addasa manussesu tatiyaṃ devadūtaṃ
pātubhūtaṇ ti?
So evam āha:-- Nāddasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, na tvam addassa manussesu itthiṃ vā purisaṃ vā
ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā uddhumāta-
kaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātan ti?
So evam āha:-- Addasaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na etad ahosi:
Aham pi kho 'mhi maraṇadhammo maraṇam anatīto, handā-
haṃ kalyāṇaṃ karomi kāyena vācāya manasā ti?
So evam āha:-- Nāhaṃ sakkhissaṃ6 pamādassaṃ bhante ti.
Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā evam āha:-- Ambho
purisa, pamādavatāya7 na kalyāṇam akāsi kāyena vācāya
manasā. Taggha tvam8 ambho purisa tathā karissanti yathā
taṃ pamattaṃ. Taṃ kho pan'; etaṃ9 pāpakammaṃ n'; eva
mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhagi-
niyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ,
. . . atha kho tayā ve taṃ pāpakammaṃ kataṃ tvaṃ yeva tassa
vipākaṃ paṭisaṃvediyasī ti10.
4. Tam enaṃ bhikkhave Yamo rājā tatiyaṃ devadūtaṃ
samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā tuṇhī hoti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. pamādatāya.
2 Ph. taṃ.
3 Ph. pana te etaṃ.
4 Ph. yathā ve; T. tayā ce.
5 Ph. -vediyatī; Tr. -vedissatī; Ba. -vediyassatī.
6 T. nāsakkhissaṃ.
7 Ph. pamādatāya.
8 Ph. taṃ.
9 Ph. pana te etaṃ.
10 Ph. -vediyasī; Ba., Tr. -vedissatī.

[page 141]
III. 35.] DEVADŪTA-VAGGA. 141
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā pañcavidhabandhanaṃ
nāma karaṇaṃ kāronti,1 tattaṃ ayokhīlaṃ hatthe gamenti
tattaṃ ayokhīlaṃ dutiyasmiṃ hatthe gamenti tattaṃ ayokhī-
laṃ pāde gamenti tattaṃ ayokhīlaṃ dutiyasmiṃ pāde gamenti
tattaṃ ayokhīlaṃ majjhe urasmiṃ gamenti. So tattha
dukkhā tibbā2 kharā3 kaṭukā vedanā vediyati,4 na ca tāva
kālaṃ karoti yāva na5 taṃ pāpakammaṃ vyantihoti6.
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā saṃvesitvā7 kuṭhārīhi8
tacchanti.9 So tattha dukkhā tibbā2 kharā3 kaṭukā vedanā
vediyati, na ca tāva kālaṃ karoti yāva na taṃ pāpakammaṃ
vyantihoti.
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā uddhaṃ pādaṃ adho
siraṃ ṭhapetvā10 vāsīhi tacchanti9 . . . pe . . .
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā rathe yojetvā ādittāya
bhūmiyā sampajjalitāya sajotibhūtāya sārenti pi paccāsā-
renti11 . . . pe . . .
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā mahantaṃ aṅgārapabba-
taṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtaṃ āropenti pi oropenti
pi . . . pe . . .
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā uddhaṃ pādaṃ adho
siraṃ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipanti ādittāya
sampajjalitāya sajotibhūtāya. So tattha phenuddehakaṃ
paccati,12 so tattha phenuddehakaṃ paccamāno sakim pi
uddhaṃ gacchati sakim pi adho gacchati sakim pi tiriyaṃ
gacchati. So tattha dukkhā tibbā2 kharā3 kaṭukā vedanā
vediyati, na ca tāva kālaṃ karoti yāva na13 taṃ pāpakam-
maṃ vyantihoti.
Tam enaṃ bhikkhave nirayapālā mahāniraye pakkhipanti.
So kho14 pana bhikkhave mahānirayo
Catukaṇṇo catudvāro vibhatto bhāgaso mito15
Ayopākārapariyanto ayasā paṭikujjito16
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. karonti. Ke kammakaraṇaṃ karoti. ChS. kāraṇaṃ.
2 SS. tippā.
3 omitted by SS.
4 Ba., Tr. -vedeti.
5 omitted by Ph.
6 quoted Milinda-pañha, p. 67.
7 Ph. saṅkaghitvā corrected to saṅghitvā. ChS. saṃkaḍḍhitvā.
8 Ph. kudhādīhi.
9 ChS. tacchehi.
10 Ph., ChS. gahetvā.
11 Ph. haranti . . . paccāharanti. D. sarenti paccāharanti.
12 Ph. so . . . paccati omitted by Ph.
13 omitted by Ph.
14 omitted by Ph.
15 See Mahāvastu, p. 9.
16 Ph. -paṭikujjhito.

[page 142]
142 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 36.
Tassa ayomayā bhūmi jalitā tejasā yutā
Samantā yojanasataṃ1 pharitvā tiṭṭhati sa[bba]dā ti.
5. 2 Bhūtapubbaṃ bhikkhave Yamassa rañño etad ahosi:--
Ye kira bho loke pāpakāni kammāni karonti te evarūpā
vividhā kammakaraṇā3 karīyanti,4 aho vatāhaṃ manussattaṃ
labheyyaṃ Tathāgato ca loke uppajjeyya5 arahaṃ sammā-
sambuddho, tañ cāhaṃ Bhagavantaṃ payirupāseyyaṃ, so
ca me Bhagavā dhammaṃ deseyya, tassa cāhaṃ Bhagavato
dhammaṃ ājāneyyan ti.
Taṃ kho panāhaṃ bhikkhave na aññassa samaṇassa vā
brāhmaṇassa vā sutvā evaṃ vadāmi, api ca kho bhikkhave
yad eva me sāmañ ñātaṃ sāmaṃ diṭṭhaṃ sāmaṃ viditaṃ tad
evāhaṃ vadāmī ti.
6. Coditā devadūtehi ye pamajjanti māṇavā
Te dīgharattaṃ socanti hīnakāyūpagā6 narā
Ye ca kho devadūtehi santo sappurisā idha
Coditā nappamajjanti ariyadhamme kudācanaṃ
Upādāne bhayaṃ disvā jātimaraṇasambhave
Anupādā vimuccanti jātimaraṇasaṅkhaye7
Te khemappattā sukhitā8 diṭṭhadhammābhinibbutā
Sabbaverabhayātītā sabbadukkhaṃ upaccagun ti.
36.
Aṭṭhamiyaṃ bhikkhave pakkhassa catunnaṃ mahārājānaṃ
amaccā pārisajjā imaṃ lokaṃ anuvicaranti, kacci9 bahū
manussā manussesu metteyyā10 petteyyā sāmaññā brahmaññā
kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti11
puññāni karontī ti.
Cātuddasī bhikkhave pakkhassa catunnaṃ mahārājānaṃ
puttā imaṃ lokaṃ anuvicaranti, kacci12 bahū manussā
manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule
--------------------------------------------------------------------------
1 Ba samanta-ayojana; Ph. samantā yojanā.
2 ChS. Sutta No. 37 begins.
3 ChS. -kāranā.
4 Ph. kāriyanti.
5 Ph. upasampajjeyya.
6 Ph. hīnakānīpakā.
7 Ph. saṅkhāye.
8 D. te khe pamattā; T., Tr. te kho pamattā; Ph. taṅ kho sampattā
sukhino. In Ang. Nik. VI. 23. Tr. reads Te khemappattā sukhino.
9 Ph. kiñci.
10 D., T. matteyya.
11 Ph. paṭijālaṃ karonti; SS., Com. paṭijāgaronti.
12 Ph. kiñci.

[page 143]
III. 37.] DEVADŪTA-VAGGA. 143
jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti1 puññāni
karontī ti.
Tad ahu bhikkhave uposathe paṇṇarase cattāro mahārā-
jāno2 sāmaṃ yeva imaṃ lokaṃ anuvicaranti, kacci3 bahū
manussā manussesu metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā
kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti1
puññāni karontī ti.
Sace bhikkhave appakā honti manussā manussesu metteyyā
petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ
upavasanti paṭijāgarenti1 puññāni karontī ti. Tam enaṃ
bhikkhave cattāro mahārājāno2 devānaṃ Tāvatiṃsānaṃ
sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ āro-
centi:-- Appakā kho mārisā manussā manussesu metteyyā pet-
teyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino uposathaṃ
upavasanti paṭijāgarenti4 puññāni karontī ti. Tena hi5
bhikkhave devā Tāvatiṃsā anattamanā honti:-- dibbā6 vata
bho kāyā parihāyissanti paripūrissanti asurakāyā ti.
Sace pana bhikkhave bahū honti manussā manussesu
metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino
uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti4 puññāni karontī ti.
Tam enaṃ bhikkhave cattāro mahārājāno2 devānaṃ Tāva-
tiṃsānaṃ sudhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnānaṃ sanni-
patitānaṃ ārocenti:-- bahū kho mārisā manussā manussesu
metteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino
uposathaṃ upavasanti paṭijāgarenti4 puññāni karontī ti.
Tena hi5 bhikkhave devā Tāvatiṃsā attamanā honti:-- dibbā6
vata bho kāyā paripūrissanti parihāyissanti7 asurakāyā ti.
37.8
Bhūtapubbaṃ bhikkhave Sakko devānaṃ indo deve
Tāvatiṃse anunayamāno9 tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gātham
abhāsi10:
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. paṭijāgaronti; Ph. paṭijālaṃ karonti.
2 D., T. -rājā; Pg. -rājāno.
3 Ph. Kiñci.
4 Ph. paṭijālaṃ karonti; T., Tr., Com. paṭijāgaronti.
5 Ph. tena kho; Tr. tena.
6 T., Bb. divyā.
7 Ph. parihārissanti.
8 Not a separate Sutta in ChS.
9 Com. anusaññayamāno = anubodhayamāno.
10 The first couplet recurs Saṃyutta, X. 5 = Therī-gāthā, 31. Dh. 404.

[page 144]
144 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 37.
Cātuddasī pañcadasī1 yāva2 pakkhassa aṭṭhamī3
Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa mādiso naro ti
Sā kho pan'; esā bhikkhave Sakkena devānaṃ indena.
gāthā duggītā na sugītā4 dubbhāsitā na subhāsitā. Taṃ
kissa hetu? Sakko bhikkhave devānaṃ indo avītarāgo
avītadoso avītamoho. Yo ca kho so bhikkhave bhikkhu
arahaṃ khīṇāsavo vusitavā5 katakaraṇīyo ohitabhāro
anuppatta-sadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano samma-
daññāvimutto, tassa kho etaṃ6 bhikkhave bhikkhuno
kallaṃ vacanāya.
Cātuddasī pañcadasī1 yāva pakkhassa aṭṭhamī3
Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa māsido naro ti.
Taṃ kissa hetu? So hi bhikkhave bhikkhu vītarāgo
vītadoso vītamoho ti.
Bhūtapubbaṃ bhikkhave Sakko devānaṃ indo deve Tāva-
tiṃse anunayamāno tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi:
Cātuddasī pañcadasī yāva pakkhassa aṭṭhamī
Pāṭihāriyapakkhañ ca atthaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa mādiso naro ti.
Sā kho pan'; esā bhikkhave Sakkena devānaṃ indena gāthā
duggītā na sugītā dubbhāsitā na subhāsitā. Taṃ kissa
hetu? Sakko hi bhikkhave indo devānaṃ aparimutto jātiyā
jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi
upāyāsehi aparimutto dukkhasmā ti vadāmi. Yo ca kho so
bhikkhave bhikkhu arahaṃ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo
ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano
sammadaññāvimutto, tassa kho etaṃ6 bhikkhave bhikkhuno
kallaṃ vacanāya.
Cātuddasī pañcadasī yāva pakkhassa aṭṭhamī
Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
Uposathaṃ upavaseyya yo p'; assa mādiso naro ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr., ChS. -dasiṃ.
2 ChS. yā ca throughout.
3 Ph., T., Tr. aṭṭhamī.
4 Ph. omits na sugītā.
5 Ph. inserts brahmacariyo after vusitavā.
6 Ph. evaṃ.

[page 145]
III. 38.] DEVADŪTA-VAGGA. 145
Taṃ kissa hetu? So bhikkhave bhikkhu parimutto
jātiyā jarāyā maraneṇa sokehi paridevehi dukkhehi doma-
nassehi upāyāsehi parimutto dukkhasmā ti vadāmi.
38.
1. Sukhumālo ahaṃ bhikkhave paramasukhumālo accanta-
sukhumālo. Mama sudaṃ1 bhikkhave pitu nivesane
pokkharaṇīyo kāritā2 honti, ekattha sudaṃ1 uppalaṃ
pupphati3 ekattha padumaṃ ekattha puṇḍarīkaṃ yāvad eva
mama atthāya. Na kho pan'; assāhaṃ bhikkhave akāsikaṃ4
candanaṃ dhāremi, kāsikaṃ su me taṃ bhikkhave veṭhanaṃ
hoti kāsikā kañcukā kāsikaṃ nivāsanaṃ kāsiko uttarāsaṅgo.
Rattindivaṃ kho pana su me taṃ5 bhikkhave setacchattaṃ
dhāriyati, mā naṃ phussi6 sītaṃ vā uṇhaṃ vā rajo vā
tiṇaṃ vā ussāvo vā ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave tayo
pāsādā ahesuṃ, eko hemantiko eko gimhiko7 eko vassiko. So
kho ahaṃ bhikkhave vassike8 pāsāde vassike cattāro māse nip-
purisehi turiyehi parivāriyamāno9 na heṭṭhā pāsādaṃ10
orohāmi. Yathā kho pana bhikkhave aññesaṃ nivesanesu11
dāsakammakaraporisassa kaṇajakaṃ12 bhojanaṃ diyyati bilaṅ-
gadutiyaṃ evaṃ evassu me13 bhikkhave pitu nivesane dāsa-
kammakaraporisassa sālimaṃsodano diyyati.
2. Tassa mayhaṃ bhikkhave evarūpāya iddhiyā samannā-
gatassa evarūpena ca accantasukhumālena14 etad ahosi:--
assutavā kho puthujjano attanā jarādhammo samāno jaraṃ
anatīto paraṃ jiṇṇaṃ disvā aṭṭiyati15 harāyati jigucchati
attānaṃ yeva atisitvā.16 Aham pi kho 'mhi jarādhammo
jaraṃ anatīto, ahañ c'; eva17 kho pana jarādhammo samāno
jaraṃ anatīto paraṃ jiṇṇaṃ disvā aṭṭiyeyyaṃ18 harāyeyyaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sukhaṃ.
2 Ph. kāriyākā.
3 Ph., ChS. vappatī.
4 Ph. kāsikaṃ.
5 T. kho pan'; assu me taṃ.
6 Ph. dhāreyya mā naṃ phussi; SS. dhāriyati, but omit phussi.
ChS. phusi.
7 Ph. gimhantiko.
8 Ph. vassiha.
9 Ph., Tr. paricāriyamāno; ChS., Comy (4) paricāra-.
10 Ph. pasādā.
11 Ph. nivesana.
12 ChS. kanā-.
13 D. evam evassu bh.(o); T. evam evassa; Ph. evam eva sa me.
14 Ph. evarūpassa accantasukhumālassa.
15 T., Tr. addhīyati.
16 SS. atisitvā; Ph. aṭṭiyitvā.
17 T. aham eva.
18 SS. addhiyeyyaṃ.

[page 146]
146 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 39.
jiguccheyyaṃ. Na me taṃ assa paṭirūpan ti. Tassa may-
haṃ bhikkhave iti paṭisañcikkhato yo yobbane yobbanamado
so sabbaso1 pahiyyi2.
Assutavā kho puthujjano attanā vyādhidhammo samāno
vyādhiṃ anatīto paraṃ vyādhitaṃ disvā aṭṭiyati harāyati
jigucchati attānaṃ yeva atisitvā. Aham pi kho 'mhi vyā-
dhidhammo vyādhiṃ anatīto, ahañ c'; eva kho pana vyādhi-
dhammo samāno vyādhiṃ anatīto paraṃ vyādhitaṃ disvā
aṭṭiyeyyaṃ harāyeyyaṃ jiguccheyyaṃ. Na me taṃ assa
paṭirūpan ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave iti paṭisañcikkhato
yo ārogye ārogyamado so sabbaso3 pahiyyi4.
Assutavā kho puthujjano attanā maraṇadhammo samāno
maraṇaṃ anatīto paraṃ mataṃ disvā aṭṭiyati harāyati jigu-
cchati attānaṃ yeva atisitvā.5 Aham pi kho 'mhi maraṇa-
dhammo maraṇaṃ anatīto, ahañ c'; eva kho pana maraṇa-
dhammo samāno maraṇaṃ anatīto paraṃ mataṃ disvā
aṭṭiyeyyaṃ harāyeyyaṃ jiguccheyyaṃ. Na me taṃ assa
paṭirūpan ti. Tassa mayhaṃ bhikkhave iti paṭisañcikkhato
yo jīvite jīvitamado so sabbaso pahiyyī2 ti.
39.6
1. Tayo 'me bhikkhave madā. Katame tayo?
Yobbanamado ārogyamado jīvitamado.
Yobbanamadamatto vā bhikkhave assutavā puthujjano
kāyena duccaritaṃ carati vācāya duccaritaṃ carati manasā
duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya . . .
pe . . . manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati.
Ārogyamadamatto vā bhikkhave assutavā puthujjano kāyena
duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ
carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya . . . pe . . .
manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati. Jīvita-
madamatto vā bhikkhave assutavā puthujjano kāyena ducca-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sabbo.
2 Ph. pahiyyati; T., ChS. pahīyi; Ba. pahīyya; Bb. pahīyiṃ;
Tr. pahīyyayiti.
3 Ph. sabbo.
4 Ph. pahiyyati; T. pahīyi; D. pahiyaṃ; Ba. pahiyya; Bb. pahīya.
5 Ph. aṭṭiyitvā; SS. atisitvā.
6 Not a separate Sutta in ChS.

[page 147]
III. 40. 1.] DEVADŪTA-VAGGA. 147
ritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ carati.
So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya . . . pe . . . manasā
duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ
duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjati.
Yobbanamadamatto vā bhikkhave bhikkhu sikkhaṃ pacca-
kkhāya hīnāyāvattati.1 Ārogyamadamatto vā bhikkhave
bhikkhu . . . pe . . . Jīvitamadamatto vā bhikkhave
bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattatī ti.
2. Vyādhidhammā jarādhammā2 atho maraṇadhammino
Yathā dhammā tathā santā3 jigucchanti puthujjanā
Ahañ ce4 taṃ jiguccheyyaṃ evaṃ dhammesu pāṇisu
Na me taṃ paṭirūpassa mama evaṃ vihārino
So 'ham evaṃ viharanto ñatvā dhammaṃ nirūpadhiṃ
Ārogye5 yobbanasmiñ ca6 jīvitasmiñ ca yo mado7
Sabbe made abhibho 'smi8 nekkhammaṃ9 daṭṭhu khemato10
Tassa me āhu11 ussāho nibbānaṃ abhipassato
Nāhaṃ bhabbo etarahi kāmāni paṭisevituṃ
Anivatti bhavissāmi brahmacariyaparāyano ti.
40.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave ādhipateyyāni.12 Katamāni tīṇi?
Attādhipateyyaṃ lokādhipateyyaṃ dhammādhipateyyaṃ.
Katamaṃ ca bhikkhave attādhipateyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato
vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati:-- na kho panāhaṃ
cīvarahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito na piṇḍapātahetu
na senāsanahetu na itibhavābhavahetu agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito. Api ca kho 'mhi otiṇṇo jātiyā jarāya maraṇena
sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi dukkho-
tiṇṇo dukkhapareto appeva nāma imassa kevalassa dukkha-
kkhandhassa antakiriyā paññāyethā ti. Ahañ c'; eva kho pana
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vaṭṭati.
2 Ph. -dhammo.
3 Ph. santi.
4 Ph., D. ca.
5 Ph. ārogyena.
6 Omitted by Ph.
7 ChS. madā.
8 Ph. atito 'smi; D. abhigāto 'smi.
9 D. nikkhammaṃ; Ph. nikkhamme.
10 Ph., ChS. khemataṃ.
11 Ph. ahu.
12 Morris adhi- throughout.

[page 148]
148 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 40. 2.
yādisake vā kāme ohāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito
tādisake vā kāme pariyeseyyaṃ tato vā pāpiṭṭhatare, na me
tam assa paṭirūpan ti.
So iti paṭisañcikkhati:-- āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ
bhavissati asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā1 passaddho
kāyo asāraddho2 samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti. So attānaṃ
yeva ādhipateyyaṃ3 karitvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhā-
veti sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti suddhaṃ attānaṃ
pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave attādhipateyyaṃ.
2. Katamañ ca bhikkhave lokādhipateyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato
vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati:-- na kho panāhaṃ
cīvarahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito na piṇḍapātahetu
na senāsanahetu na iti bhavābhavahetu agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito. Api ca kho 'mhi otiṇṇo jātiyā jarāya maraṇena
sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi dukkho-
tiṇṇo dukkhapareto appeva nāma imassa kevalassa dukkha-
kkhandhassa antakiriyā paññāyethā ti. Ahañ c'; eva kho pana
evaṃ pabbajito samāno kāmavitakkaṃ vā vitakkeyyaṃ vyā-
pādavitakkaṃ vā vitakkeyyaṃ vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakkey-
yaṃ. Mahā kho panāyaṃ lokasannivāso. Mahantasmiṃ kho
pana lokasannivāse santi samaṇabrāhmaṇā iddhimanto dibba-
cakkhukā paracittaviduno. Te dūrato pi passanti āsannā4
pi na5 dissanti cetasā pi cittaṃ jānanti. Te pi mam evaṃ
jāneyyuṃ -- passatha bho imaṃ kulaputtaṃ saddhā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi
akusalehi dhammehī ti. Devatā pi kho santi iddhimantiniyo6
dibbacakkhukā paracittaviduniyo. Tā dūrato7 pi passanti
āsannā pi na5 dissanti cetasā pi cittaṃ jānanti. Tā pi mam
evaṃ jāneyyuṃ -- passatha bho imaṃ kulaputtaṃ saddhā
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati
pāpakehi akusalehi dhammehī ti.
So iti paṭisañcikkhati:-- Āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. apammuṭṭhā.
2 MSS. asāraddho.
3 ChS., Comy (4) adhipatiṃ throughout.
4 Ph. āsanno.
5 Omitted by Ph.
6 Ph. dissanti iddhimantiyo.
7 Bb. for te dūrato has te dūrasmā hi taṃ cittato.

[page 149]
III. 40. 4.] DEVADŪTA-VAGGA. 149
bhavissati asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā1 passaddho
kāyo asāraddho2 hoti samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti. So lokaṃ
yeva ādhipateyyaṃ karitvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ
bhāveti sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti suddhaṃ
attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave lokādhipa-
teyyaṃ.
3. Katamañ ca bhikkhave dhammādhipateyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato
vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati:-- Na kho panāhaṃ
cīvarahetu agārasmā anagāriyaṃ pabbajito na piṇḍapātahetu
na senāsanahetu na itibhavābhavahetu agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito. Api ca kho 'mhi otiṇṇo jātiyā jarāya maraṇena
sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi dukkho-
tiṇṇo dukkhapareto appeva nāma imassa kevalassa dukkha-
kkhandhassa antakiriyā paññāyethā ti. Svākkhāto Bhagavatā
dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko3 paccattaṃ
veditabbo viññūhi. Santi kho pana me sabrahmacārī jānaṃ
passaṃ viharanti. Ahañ c'; eva kho pana evaṃ svākkhāte
dhammavinaye pabbajito samāno kusīto vihareyyaṃ pamatto
na me taṃ assa4 paṭirūpan ti. So iti paṭisañcikkhati:--
āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ bhavissati asallīnaṃ upaṭṭhitā
sati asammuṭṭhā5 passaddho kāyo asāraddho6 samāhitaṃ
cittaṃ ekaggan ti. So dhammaṃ yeva ādhipateyyaṃ karitvā
akusalaṃ pajahati . . . pe . . . anavajjaṃ bhāveti suddhaṃ
attānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati bhikkhave dhammādhi-
pateyyaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi ādhipateyyānī ti.
4. N'; atthi loke raho nāma pāpakammaṃ pakubbato7
Attā te purisa jānāti saccaṃ vā yadi vā musā
Kalyāṇaṃ vata bho sakkhi attānaṃ atimaññasi8
Yo9 santaṃ attanī pāpaṃ attānaṃ10 parigūhasi.
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. apammuṭṭhā; Ph. asamuṭṭhā; Ke appamuṭṭhā;
2 MSS. asāraddho.
3 Ph. opaneyiko.
4 Ph. tassa; T. tam assa.
5 D., T. apammuṭṭhā; Ph. asamuṭṭhā.
6 MSS. asāraddho.
7 See Jāt. III. p. 19.
8 SS., Com. atimaññesi.
9 Ph. so.
10 Ph. atha naṃ.

[page 150]
150 DEVADŪTA-VAGGA. [III. 41.
Passanti devā ca Tathāgatā ca lokasmiṃ bālaṃ visamaṃ
carantaṃ
Tasmā hi attādhipako sato care1 lokādhipo ca nipako ca jhāyī2
Dhammādhipo ca anudhammacārī na hīyati3 saccaparakkamo
muni
Pasayha Māraṃ abhibhuyya antakaṃ yo ca4 phusī jātikkha-
yaṃ padhānavā
Sa5 tādiso lokavidū sumedho sabbesu dhammesu atammayo6
munī ti.
Devadūtavaggo catuttho.
41.
Tiṇṇaṃ bhikkhave sammukhībhāvā saddho kulaputto
bahuṃ puññaṃ pasavati. Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Saddhāya bhikkhave sammukhībhāvā saddho kulaputto
bahuṃ puññaṃ pasavati. Deyyadhammassa bhikkhave
sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati.
Dakkhiṇeyyānaṃ bhikkhave sammukhībhāvā saddho kula-
putto bahuṃ puññaṃ pasavati.
Imesaṃ kho bhikkhave tiṇṇaṃ sammukhībhāvā saddho
kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavatī ti.
42.
Tīhi bhikkhave ṭhānehi saddho pasanno veditabbo.
Katamehi tīhi?
Sīlavataṃ7 dassanakāmo hoti saddhammaṃ sotukāmo hoti
vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo
payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato.
Imehi kho bhikkhave tīhi ṭhānehi saddho pasanno vedi-
tabbo ti.
Dassanakāmo sīlavataṃ7 saddhammaṃ sotum icchati
vineyya maccheramalaṃ sa ve saddho ti vuccatī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sato ca; D. sato caro; Bb., T., Tr. sato care;
ChS. attādhipateyyako ca.
2 Ph. jāyisi.
3 Ph. hīyāti; T. nihīyati.
4 Omitted by Ph.
5 Ph., ChS. so; D., T. sā; Tr., Bb. sa.
6 Ph. akammayo; D., T. atammayo.
7 Ph., Tr., ChS. sīlavantānaṃ.

[page 151]
III. 46.] CŪḶA-VAGGA. 151
43.
Tayo bhikkhave atthavase sampassamānena1 alam eva
paresaṃ dhammaṃ desetuṃ. Katame tayo?
Yo dhammaṃ deseti so attha-paṭisaṃvedī ca hoti dhamma-
paṭisaṃvedī ca, yo dhammaṃ suṇāti so atthapaṭisaṃvedī ca
hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, yo c'; eva dhammaṃ deseti yo ca
dhammaṃ suṇāti ubho atthapaṭisaṃvedino ca honti dhamma-
paṭisaṃvedino ca. Ime kho bhikkhave tayo atthavase
sampassamānena alaṃ eva paresaṃ dhammaṃ desetun ti.
44.
Tīhi bhikkhave ṭhānehi kathā pavattanī hoti? Kata-
mehi tīhi?
Yo dhammaṃ deseti so atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhamma-
paṭisaṃvedī ca, yo dhammaṃ suṇāti so atthapaṭisaṃvedī ca
hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, yo c'; eva dhammaṃ deseti yo ca
dhammaṃ suṇāti ubho atthapaṭisaṃvedino ca honti dhamma-
paṭisaṃvedino ca. Imehi tīhi bhikkhave ṭhānehi kathā
pavattanī hotī ti.
45.
Tīṇ'; imāni bhikkhave paṇḍitapaññattāni sappurisa-
paññattāni. Katamāni tīṇi?
Dānaṃ bhikkhave paṇḍitapaññattaṃ sappurisapaññattaṃ,
pabbajjā bhikkhave paṇḍitapaññattā sappurisapaññattā,
mātāpitunnaṃ2 bhikkhave upaṭṭhānaṃ paṇḍitapaññattaṃ
sappurisapaññattaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi paṇḍita-
paññattāni sappurisapaññattāni.
Sabbhi dānaṃ upaññattaṃ3 ahiṃsā saññamo damo
Mātāpitu upaṭṭhānaṃ santānaṃ brahmacārinaṃ
Satam etāni ṭhānāni yāni sevetha paṇḍito
Ariyo dassanasampanno sa lokaṃ bhajate sivan ti.
46.
Yaṃ bhikkhave sīlavanto pabbajitā gāmaṃ vā nigamaṃ
vā upanissāya viharanti tattha manussā tīhi ṭhānehi bahuṃ
puññaṃ pasavanti. Katamehi tīhi?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. samphassamānena; SS. sampassamānena.
2 ChS. -pitūnaṃ.
3 Ph. upapaññattaṃ; Tr. paññattaṃ.

[page 152]
152 CŪḶA-VAGGA. [III. 47.
Kāyena vācāya manasā.
Yaṃ bhikkhave sīlavanto pabbajitā gāmaṃ vā nigamaṃ
vā upanissāya viharanti tattha manussā imehi tīhi ṭhānehi
bahuṃ puññaṃ pasavantī ti.
47.
Tīṇ'; imāni bhikkhave saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇāni.
Katamāni tīṇi?
Uppādo paññāyati vayo1 paññāyati ṭhitassa aññathattaṃ
paññāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi saṅkhatassa saṅkhata-
lakkhaṇānī ti.
Tīṇ'; imāni bhikkhave asaṅkhatassa asaṅkhatalakkhaṇāni.
Katamāni tīṇi?
Na uppādo paññāyati na vayo paññāyati na ṭhitassa añña-
thattaṃ paññāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi asaṅkhatassa
asaṅkhatalakkhaṇānī ti.
48.
Himavantaṃ bhikkhave pabbatarājaṃ nissāya mahāsālā
tīhi ca vaḍḍhīhi vaḍḍhanti. Katamehi tīhi?
Sākhāpattapalāsena vaḍḍhanti tacapapaṭikāya2 vaḍḍhanti
pheggusārena3 vaḍḍhanti. Himavantaṃ bhikkhave pabba-
tarājaṃ nissāya mahāsālā imāhi tīhi vaḍḍhīhi vaḍḍhanti.
Evam eva kho bhikkhave saddhaṃ kulapatiṃ nissāya
antojano tīhi vaḍḍhīhi vaḍḍhati. Katamehi tīhi?
Saddhāya vaḍḍhati sīlena vaḍḍhati paññāya vaḍḍhati.
Saddhaṃ bhikkhave kulapatiṃ nissāya antojano imāhi tīhi
vaḍḍhīhi vaḍḍhatī ti.
Yathā pi pabbato selo4 araññasmiṃ brahāvane
Taṃ rukkhaṃ5 upanissāya vaḍḍhante te vanaspati6
Tath'; eva sīlasampannaṃ saddhaṃ kulapatim idha
Upanissāya vaḍḍhanti puttadārā ca bandhavā
Amaccā ñātisaṅghā ca ye c'; assa anujīvino
--------------------------------------------------------------------------
1 Childers, s. v. saṅkhato, has ṭhiti for vayo.
2 Ph. -pappatikāya; SS. -papatikā. See Jāt. III. 4. 9. 1.
3 Ph. phaggussarena.
4 All the MSS. read pabbato selo,? for pabbataṃ selaṃ.
See Ang. Nik. V. 40.
5 All the MSS. have rukkhaṃ, possibly a scribal blunder for rakkhaṃ.
Ke reading rukkhaṃ, gives a variant reading: rukkhā,
from a Burmese source.
6 Ph., ChS. vanappati.

[page 153]
III. 50.] CŪḶA-VAGGA. 153
Tyāssa sīlavato sīlaṃ cāgaṃ sucaritāni ca
Passamānānukubbanti ye bhavanti vicakkhaṇā1
Idha dhammaṃ caritvāna maggaṃ sugatigāminaṃ
Nandino devalokasmiṃ modanti kāmakāmino ti.
49.
Tīhi bhikkhave ṭhānehi ātappaṃ karaṇīyaṃ. Katamehi
tīhi?
Anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anu-
ppādāya ātappaṃ karaṇīyaṃ, anuppannānaṃ kusalānaṃ
dhammānaṃ uppādāya ātappaṃ karaṇīyaṃ, uppannānaṃ
sārīrikānaṃ vedanānaṃ dukkhānaṃ tibbānaṃ2 kharānaṃ3
kaṭukānaṃ asātānaṃ amanāpānaṃ pāṇaharānaṃ adhivā-
sanāya ātappaṃ karaṇīyaṃ. <Imehi tīhi bhikkhave ṭhānehi
ātappaṃ karaṇīyaṃ>4.
Yato kho bhikkhave bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ
akusalānaṃ dhammānaṃ anupādāya ātappaṃ karoti, anu-
ppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya ātappaṃ
karoti, uppannānaṃ sārīrikānaṃ vedanānaṃ dukkhānaṃ
tibbānaṃ2 kharānaṃ3 kaṭukānaṃ asātānaṃ amanāpānaṃ
pāṇaharānaṃ5 adhivāsanāya ātappaṃ karoti. Ayaṃ vuccati
bhikkhave bhikkhu ātāpī nipako sato sammā dukkhassa anta-
kiriyāyā ti.
50.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato mahācoro sandhim
pi chindati nillopam pi harati ekāgārikam pi karoti pari-
panthe pi tiṭṭhati. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave mahācoro visamanissito ca hoti gahaṇa-
nissito ca hoti balavanissito ca hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro visamanissito hoti?
Idha bhikkhave mahācoro nadīviduggaṃ vā nissito hoti
pabbatavisamaṃ vā. Evaṃ kho bhikkhave mahācoro visa-
manissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro gahaṇanissito hoti?
Idha bhikkhave mahācoro tiṇagahaṇaṃ vā nissito hoti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. atthamattaṃ vicakkhaṇā; D., T. ye bhavanti vicakkhaṇaṃ;
ChS. attamatthaṃ vica-.
2 SS. tippānaṃ.
3 Not in T.
4 In Ph., not in D., T.
5 T. pāṇharānaṃ.

[page 154]
154 CŪḶA-VAGGA. [III. 50.
rukkhagahaṇaṃ vā gedhaṃ vā mahāvanasaṇḍaṃ vā. Evaṃ
kho1 bhikkhave mahācoro gahaṇa-nissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro balavanissito hoti?
Idha bhikkhave mahācoro rājānaṃ vā rājamahāmattānaṃ
vā nissito hoti, tassa evaṃ hoti:-- Sace maṃ koci kiñci
vakkhati ime me2 rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya
atthaṃ bhaṇissantī ti. Sace naṃ koci3 kiñci āha tyāssa rājāno
vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṃ bhaṇanti. Evaṃ
kho bhikkhave mahācoro balavanissito hoti. Imehi kho
bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato mahācoro sandhim pi
chindati nillopam pi harati ekāgārikam pi karoti paripanthe
pi tiṭṭhati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
pāpabhikkhu khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo
ca hoti sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito ca hoti gahaṇa-
nissito ca balavanissito ca.
Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito hoti?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu visamena kāyakammena
samannāgato hoti visamena vacīkammena samannāgato hoti
visamena manokammena samannāgato hoti. Evaṃ kho
bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu gahaṇanissito hoti?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu micchādiṭṭhiko hoti antaggā-
hikāya diṭṭhiyā samannāgato hoti. Evaṃ kho bhikkhave
pāpabhikkhu gahaṇanissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu balavanissito hoti?
Idha bhikkhave pāpabhikkhu rājānaṃ vā rājamahāmattā-
naṃ vā nissito hoti, tassa evaṃ hoti:-- Sace maṃ koci kiñci
vakkhati ime me4 rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya
atthaṃ bhaṇissantī ti. Sace naṃ koci5 kiñci āha tyāssa
rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṃ bhaṇanti.
Evaṃ kho bhikkhave pāpabhikkhu balavanissito hoti. Imehi
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. gedhaṃ pana vanasaṇḍaṃ evaṃ kho; ChS. rodhaṃ vā, etc.
2 Ph. kho.
3 Ph. sace koci; Ph. gandham vā mahāvanasaṇḍaṃ vā evaṃ kho.
4 Not in Ph.
5 Ph. maṃ na koci.

[page 155]
III. 51.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 155
kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato pāpabhikkhu
khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo ca hoti sānu-
vajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavatī ti.
Cūḷavaggo pañcamo.
Paṭhamo paññāsako samatto.
51.
1Atha kho dve brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addha-
gatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā yena Bhagavā
ten'; upasaṅkamiṃsu . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnā kho
te brāhmaṇā Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Mayam assu bho Gotama brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā maha-
llakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'
amhā akatakalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā, ovadatu
no bhavaṃ Gotamo anusāsatu no bhavaṃ Gotamo yaṃ
amhākaṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti.
Taggha tumhe brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addha-
gatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'; attha akata-
kalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā. Upanīyati kho ayaṃ2
brāhmaṇā loko jarāya vyādhinā maraṇena, evaṃ upanī-
yamāne kho3 brāhmaṇā loke jarāya vyādhinā maraṇena yo
'dha kāyena saṃyamo vācāya saṃyamo manasā saṃyamo taṃ
tassa petassa tāṇañ ca lenañ ca dīpañ ca saraṇañ ca parā-
yanañ cā ti.
Upanīyati jīvitaṃ appam āyu
Jarūpanītassa na santi tāṇā
Etaṃ bhayaṃ maraṇe pekkhamāno
Puññāni kayirātha sukhāvahānī ti4
Yo 'dha kāyena saññamo vācāya uda cetasā
Taṃ tassa petassa sukhāya hoti
Yaṃ jīvamāno pakaroti puññan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ke prefixes: Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati
Anāthapiṇḍikassa ārāme.
2 Omitted by Ph.
3 Ph. evaṃ kho.
4 These verses recur Saṃyutta I. 3 = II. 29.

[page 156]
156 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 52.
52.
Atha kho dve brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā mahallakā addha-
gatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā yena Bhagavā
ten'; upasaṅkamiṃsu . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnā kho te
brāhmaṇā Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Mayaṃ assu bho Gotama brāhmaṇā jiṇṇā vuḍḍhā maha-
llakā addhagatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te
c'; amhā akatakalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā, ovadatu
no bhavaṃ Gotamo anusāsatu no bhavaṃ Gotamo yaṃ
amhākaṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti.
Taggha tumhe brāhmaṇā jiṇṇā vuddhā mahallakā addha-
gatā vayo-anuppattā vīsaṃvassasatikā jātiyā te c'; attha akata-
kalyāṇā akatakusalā akatabhīruttāṇā. Āditto kho ayaṃ
brāhmaṇā loko jarāya vyādhinā maraṇena, evaṃ āditte brāh-
maṇā loke jarāya vyādhinā maraṇena yo 'dha kāyena saṃ-
yamo vācāya saṃyamo manasā saṃyamo taṃ tassa petassa
tāṇañ ca lenañ ca dīpañ ca saraṇañ ca parāyanañ cā ti.
Ādittasmim agārasmiṃ yaṃ nīharati bhājanaṃ
Taṃ tassa hoti atthāya no ca yaṃ1 tattha ḍayhati
Evam ādīpito loko2 jarāya maraṇena ca
Nīhareth'; eva dānena dinnaṃ hoti sunīhataṃ.3
Yo 'dha kāyena saññamo vācāya uda cetasā
Taṃ tassa petassa sukhāya hoti
Yaṃ jīvamāno pakaroti puññan ti.
53.
Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṃ . . . pe . . .
Ekamantaṃ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad
avoca:--
Sandiṭṭhiko dhammo4 ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā
nu kho bho Gotama sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipas-
siko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti?
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto5
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. no c'assa.
2 Ph., ChS. evaṃ āditto kho loko.
3 Ph. sunikhātaṃ; Tr. sunībhataṃ.
4 Always repeated in Ke, ChS.
5 T. -diṇṇacitto.

[page 157]
III. 54.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 157
attavyābādhāya1 pi ceteti paravyābādhāya1 pi ceteti ubha-
yavyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ
paṭisaṃvedeti. Rāge pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti
na paravyābādhāya pi ceteti na ubhayavyābādhāya pi ceteti
na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.2 Evam
pi kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti . . . pe . . .
Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya pi ceteti paravyābādhāya pi ceteti ubhaya-
vyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ
paṭisaṃvedeti. Dose pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti
na paravyābādhāya pi ceteti na ubhayavyābādhāya pi ceteti
na cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ
kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti . . . pe . . .
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya pi ceteti paravyābādhāya pi ceteti ubhaya-
vyābādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭi-
saṃvedeti. Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti na
paravyābādhāya pi ceteti na ubhayavyābādhāya pi ceteti na
cetasikaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evam pi
kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko
opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
54.
Atha kho aññataro brāhmaṇo paribbājako yena Bha-
gavā ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho
brāhmaṇo paribbājako Bhagavantaṃ etad avoca:-- San-
diṭṭhiko dhammo ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā nu kho
bho Gotamo sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko
opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti?
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya . . . pe (53) . . . paṭisaṃvedeti. Rāge
pahīne n'; eva . . . pe (53) . . . paṭisaṃvedeti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vyāpādāya.
2 Ph. inserts here "Ratto kho . . . la . . . kāyena duccaritaṃ
carati," etc.

[page 158]
158 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 55.
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto
kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā
duccaritaṃ carati. Rāge pahīne n'; eva kāyena duccaritaṃ
carati na vācāya . . . pe . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto
attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . .
pe . . . ubhayattham pi yathābhūtam pi nappajānāti.
Rāge pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham
pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Evam pi kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti . . . pe . . .
Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena . . . pe . . .
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . . ubhayavyābādhāya
pi ceteti cetasikaṃ pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . .
na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ dukkhaṃ
domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto
kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā
duccaritaṃ carati. Mohe pahīne na kāyena duccaritaṃ na
vācāya . . . pe . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinna-
citto attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi
. . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtam pi nappajānāti.
Mohe pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham
pi . . . pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Evaṃ kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko
ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
55.
Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Jāṇussoṇi
brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Sandiṭṭhikaṃ nibbānan ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā
bho Gotama sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti akālikaṃ ehipassi-
kaṃ opanayikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhī ti?
--------------------------------------------------------------------------

[page 159]
III. 56.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 159
Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya pi ceteti . . . pe (54) . . . ubhayavyābā-
dhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃve-
deti. Rāge pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti . . . pe
(53) . . . na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ
dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho brāhmaṇa
sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti . . . pe . . .
Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena . . . pe . . .
Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinna-
citto attavyābādhāya pi ceteti . . . pe . . . ubhayavyābā-
dhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃ-
vedeti. Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya pi ceteti
. . . pe . . . na ubhayavyābādhāya pi ceteti na cetasikaṃ
dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho1 brāhmaṇa
sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti . . . pe (54) . . .
Yato kho ayaṃ brāhmaṇa2 anavasesaṃ rāgakkhayaṃ paṭi-
saṃvedeti anavasesaṃ dosakkhayaṃ paṭisaṃvedeti anavase-
saṃ mohakkhayaṃ paṭisaṃvedeti. Evaṃ kho brāhmaṇa
sandiṭṭhikaṃ nibbānaṃ hoti akālikaṃ ehipassikaṃ opanayi-
kaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhī ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
56.
Atha kho aññataro brāhmaṇo mahāsālo yena Bhagavā
ten'; upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so
brāhmaṇo mahāsālo Bhagavantaṃ etad avoca:
Sutaṃ me taṃ bho Gotama pubbakānaṃ brāhmaṇānaṃ
vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānā-
naṃ pubb'; assudaṃ3 ayaṃ loko avīci maññe phuṭo ahosi4
manussehi kukkuṭasampātikā5 gāmanigamarājadhāniyo ti.
Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yen'; etarahi
manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ paññāyati gāmā pi agāmā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Evam pi kho.
2 Ph. here inserts akālikaṃ ehipassikaṃ -paneyikaṃ paccattaṃ
veditabbaṃ. ChS. -paneyyiko throughout.
3 D. pubbaṃssudaṃ; Ph., ChS. pubbe sudaṃ.
4 D., T., Tr. hoti; Ph., Com. ahosi.
5 Ph. sampātakā.

[page 160]
160 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 57. 1.
honti nigamā pi anigamā honti nagarā pi anagarā honti
janapadā pi ajanapadā hontī ti?
Etarahi brāhmaṇa manussā adhammarāgarattā visamalo-
bhābhibhūtā micchādhammaparetā. Te adhammarāgarattā
visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā tiṇhāni satthāni
gahetvā aññamaññassa jīvitā voropenti. Tena bahū manussā
kālaṃ karonti. Ayam pi kho brāhmaṇa hetu ayaṃ paccayo
yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ paññāyati
gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti nagarā pi
anagarā honti janapadā pi ajanapadā honti.
Puna ca paraṃ brāhmaṇa etarahi manussā adhammarā-
garattā visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā. Tesaṃ
adhammarāgarattānaṃ visamalobhābhibhūtānaṃ micchā-
dhammaparetānaṃ devo na sammā dhāraṃ anuppavecchati1.
Tena dubbhikkhaṃ hoti dussassaṃ setaṭṭhikaṃ salākāvuttaṃ
tena bahū manussā kālaṃ karonti. Ayam pi kho brāhmaṇa hetu
ayaṃ paccayo yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ
paññāyati gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti
nagarā pi anagarā honti janapadā pi ajanapadā honti.
Puna ca paraṃ brāhmaṇa etarahi manussā adhammarāga-
rattā visamalobhābhibhūtā micchādhammaparetā. Tesaṃ
adhammarāgarattānaṃ visamalobhābhibhūtānaṃ micchā-
dhammaparetānaṃ yakkhā vāḷe amanusse ossajjanti. Tena
bahū manussā kālaṃ karonti. Ayam pi kho brāhmaṇa hetu
ayaṃ paccayo yen'; etarahi manussānaṃ khayo hoti tanuttaṃ
paññāyati gāmā pi agāmā honti nigamā pi anigamā honti
nagarā pi anagarā honti janapadā pi ajanapadā honti.
Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . . Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
57.
1. Atha kho Vacchagotto paribbājako yena Bhagavā ten'
upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Vaccha-
gotto paribbājako Bhagavantaṃ etad avoca:-- Sutaṃ me taṃ
bho Gotama samaṇo Gotamo evaṃ āha:-- Mayham eva dānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. pavacchati.

[page 161]
III. 57. 1.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 161
dātabbaṃ na aññesaṃ dānaṃ dātabbaṃ, mayham eva sāva-
kānaṃ dānaṃ dātabbaṃ na aññesaṃ sāvakānaṃ dānaṃ
dātabbaṃ, mayham eva dinnaṃ mahapphalaṃ na aññesaṃ
dinnaṃ mahapphalaṃ, mayham eva sāvakānaṃ dinnaṃ
mahapphalaṃ na aññesaṃ sāvakānaṃ dinnaṃ mahapphalan
ti. Ye te bho Gotama evam āhaṃsu samaṇo Gotamo evam
āha:-- Mayham eva dānaṃ . . . pe . . . mahapphalan ti,
kacci1 te bhoto Gotamassa vuttavādino na ca bhavantaṃ
Gotamaṃ abhūtena abbhācikkhanti dhammassa cānudham-
maṃ vyākaronti. Na ca koci sahadhammiko vādānupāto2
gārayhaṃ ṭhānam āgacchati, anabbhakkhātukāmā hi mayaṃ
bhavantaṃ3 Gotaman ti.
Ye te Vaccha evam āhaṃsu samaṇo Gotamo evam āha:--
Mayham eva dānaṃ . . . pe . . . mahapphalan ti,4 na
me te vuttavādino abbhācikkhanti ca pana maṃ te asatā5
abhūtena. Yo kho Vaccha paraṃ dānaṃ dadantaṃ vāreti so
tiṇṇaṃ antarāyakaro hoti tiṇṇaṃ pāripanthiko. Katamesaṃ
tiṇṇaṃ?
Dāyakassa puññantarāyakaro hoti, paṭiggāhakānaṃ lā-
bhantarāyakaro hoti, pubb'; eva6 kho pan'; assa attā khato
ca hoti upahato ca. Yo kho Vaccha paraṃ dānaṃ dadan-
taṃ vāreti so imesaṃ tiṇṇaṃ antarāyakaro hoti tiṇṇaṃ
pāripanthiko. Ahaṃ kho pana Vaccha evaṃ vadāmi:--
ye pi te7 candanikāya vā oḷigalle vā pāṇā tatra pi yo thāli-
dhovanaṃ vā sarāvadhovanaṃ8 vā chaḍḍeti -- ye tattha
pāṇā te yena yāpentū9 ti -- tatonidānaṃ pāhaṃ Vaccha
puññassa āgamaṃ vadāmi, ko pana vādo manussabhūte.
Api cāhaṃ Vaccha sīlavato dinnaṃ mahapphalaṃ vadāmi
no tathā dussīle. So10 ca hoti pañcaṅgavippahīno pañcaṅga-
samannāgato.
Katamāni pañcaṅgāni pahīnāni honti?
Kāmacchando pahīno hoti vyāpādo pahīno hoti thīna-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. kiñci.
2 SS., Com. vādānupāto; Ph. -vāto.
3 Ph. bhagavantaṃ.
4 Ph. inserts kicci te . . . la . . .
5 Ph. na ca pana maṃ aññaṃ tā abhūtena.
6 Before pubb'eva Ph. inserts thālantarāyakaro hotī ti.
7 Ph. ye hi te.
8 Ph. paradhopanaṃ.
9 Ph. yāpentun ti; T. yāpentū ti.
10 MSS. so. The Com. explains so by sīlavā.

[page 162]
162 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 57. 2.
middhaṃ pahīnaṃ hoti uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti
vicikicchā pahīnā hoti. Imāni pañcaṅgāni pahīnāni honti.
Katamehi pañcaṅgehi samannāgato hoti?
Asekhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekhena
samādhikkhandhena samannāgato hoti, asekhena pañña-
kkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttikkhandhena
samannāgato hoti, asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena
samannāgato hoti. Imehi pañcaṅgehi samannāgato hoti.
Iti pañcaṅgavippahīne pañcaṅgasamannāgate dinnaṃ ma-
happhalaṃ vadāmī ti.
2. Iti kaṇhāsu setāsu rohiṇīsu harīsu vā
Kammāsāsu sarūpāsu gosu pārevatāsu vā
Yāsu kāsu ca etāsu danto jāyati puṅgavo
Dhorayho1 balasampanno kalyāṇajavanikkamo
Tam eva bhāre yuñjanti nāssa2 vaṇṇaṃ parikkhare
Evam eva manussesu yasmin kasmiñ ca3 jātiyaṃ4
Khattiye brāhmaṇe vesse sudde caṇḍālapukkuse
Yāsu kāsu ca etāsu danto jāyati subbato5
Dhammaṭṭho6 sīlasampanno saccavādī hirīmano
Pahīnajātimaraṇo brahmacariyassa kevalī7
Pannabhāro visaṃyutto katakicco anāsavo
Pāragū sabbadhammānaṃ anupādāya nibbuto
Tasmiṃ yeva viraje8 khette vipulā hoti dakkhiṇā
Bālā ca avijānantā dummedhā assutāvino
Bahiddhā dadanti dānā9 na hi sante upāsare
Ye ca sante upāsenti sappaññe10 dhīrasammate
Saddhā11 ca tesaṃ sugate mūlajātā patiṭṭhitā
Devalokañ ca te yanti kule vā idha jāyare
Anupubbena nibbānaṃ adhigacchanti paṇḍitā ti12.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. dhāreyho.
2 Ph. iti me gāre puññan ti nāssa.
3 Ph. tasmiñca.
4 Ph., ChS. jātiye; Ba. jāyāti; Tr. jāyati; D. jāti.
5 Ph. sabbato.
6 Ph. dhammato.
7 Ph. kevalaṃ.
8 Ph. virajje. K Tasmiṃ ve.
9 SS. dānāni..
10 Ph. sabbaññe.
11 Ph. santo.
12 See Ang. Nik. v. 179.

[page 163]
III. 58. 2.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 163
58.
1. Atha kho Tikaṇṇo brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ saddhiṃ . . . pe
. . . Ekamantaṃ nisinno kho Tikaṇṇo brāhmaṇo Bhagavato
sammukhā tevijjānaṃ sudaṃ brāhmaṇānaṃ vaṇṇaṃ bhāsati:
-- Evam pi tevijjā brāhmaṇā, iti pi tevijjā brāhmaṇā ti.
Yathākathaṃ pana brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ
tevijjaṃ paññāpentī ti?
Idha bho Gotama brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca
pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahāyugā1
akkhitto anupakkuṭṭho2 jātivādena ajjhāyako mantadharo
tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkha-
rappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo
lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ti. Evaṃ kho bho
Gotama brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpentī ti.
Aññathā kho brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ
paññāpenti, aññathā ca pana ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Yathākathaṃ pana bho Gotama ariyassa vinaye tevijjo
hoti. Sādhu me bhavaṃ Gotamo tathā dhammaṃ desetu
yathā ariyasse vinaye tevijjo hotī ti.
Tena hi brāhmaṇa suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi bhā-
sissāmī ti.
2. Evaṃ bho ti kho Tikaṇṇo brāhmaṇo Bhagavato pac-
cassosi. Bhagavā etad avoca:
Idha brāhmaṇa bhikkhu vivicc'; eva kāmehi vivicca akusa-
lehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ
paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati, vitakkavicārānaṃ
vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ
avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ
upasampajja viharati, pītiyā ca virāgā upekhako ca viharati
sato sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṃvedeti yaṃ taṃ
ariyā ācikkhanti upekhako satimā sukhavihārī ti tatiyajjhā-
naṃ upasampajja viharati, sukhassa ca pahānā dukkhassa ca
pahānā pubb'; eva somanassadomanassānaṃ atthagamā
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. -mahuyugā.
2 Ph. anupakuṭṭho; omitted in Divyāvadāna, p. 620. Compare
below. 59. 1.

[page 164]
164 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 58. 3.
adukkhamasukhaṃ upekhāsatiparisuddhiṃ catutthajjhā-
naṃ upasampajja viharati.
3. 1 So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe
vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte2
pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So aneka-
vihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati -- seyyathīdaṃ ekam pi
jātiṃ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi
jātiyo dasa pi jātiyo vīsati pi jātiyo tiṃsati pi jātiyo cattā-
rīsam pi jātiyo paññāsam pi jātiyo jātisatam pi jātisahassam
pi jātisatasahassam pi aneke pi saṃvaṭṭakappe aneke pi
vivaṭṭakappe aneke saṃvaṭṭavivaṭṭakappe -- amutrāsiṃ
evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo {evamāhāro} evaṃsukha-
dukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra
udapādiṃ3 tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo
evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto,
so tato cuto idhūpapanno ti. Iti sākāraṃ sa-uddesaṃ
anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Ayam assa paṭhamā
vijjā adhigatā hoti, avijjā vigatā vijjā uppannā, tamo vigato
āloko uppanno, yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa
viharato.
4. 4 So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe
vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte
sattānaṃ cutupapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So
dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte
passati cavamāne upapajjamāne. Hīne paṇīte suvaṇṇe
dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti --
ime vā pana5 bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacī-
duccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ari-
yānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamā-
dānā, te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ upapannā -- ime vā pana5 bhonto sattā
kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā
manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammā-
--------------------------------------------------------------------------
1 The following paragraph = Sāmañña-phala-sutta, p. 148, and Puggala,
p. 60.
2 SS. anejjappatte; Ph. ānañcappatte; ChS. āneñja.
3 SS. uppādiṃ.
4 Sāmañña-phala-sutta, p. 150.
5 SS. vā pana; Ph. ime vata.

[page 165]
III. 58. 6.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 165
diṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā
param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā ti; so iti
dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte
passati cavamāne upapajjamāne. Hīne paṇīte suvaṇṇe dub-
baṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti.
Ayam assa dutiyā vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā
uppannā tamo vigato āloko uppanno yathā taṃ appa-
mattassa ātāpino pahitattassa viharato.
5. 1 So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe
vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte
āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So idaṃ
dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ dukkhasamudayo ti
. . . ayaṃ dukkhanirodho ti . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī
paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti, ime āsavā ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā ti yathā-
bhūtaṃ pajānāti. Tassa evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavā
pi cittaṃ vimuccati bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati avijjāsavā
pi cittaṃ vimuccati, vimuttasmiṃ vimuttam iti ñāṇaṃ hoti,
khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāpa-
raṃ itthattāyā ti pajānāti. Ayam assa tatiyā vijjā adhigatā
hoti, avijjā vigatā vijjā uppannā, tamo vigato āloko uppanno,
yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ti.
6. Anuccāvacasīlassa nipakassa ca jhāyino.
Cittaṃ yassa vasībhūtaṃ ekaggaṃ susamāhitaṃ
Taṃ ve tamonudaṃ dhīraṃ tevijjaṃ maccuhāyinaṃ2
Hitaṃ devamanussānaṃ āhu saccapahāyinaṃ3
Tīhi vijjāhi sampannaṃ asammūḷhavihārinaṃ
Buddham antimasarīraṃ4 taṃ namassanti Gotamaṃ
Pubbenivāsaṃ yo vedī saggāpāyañ ca passati
Atho jātikkhayaṃ patto abhiññāvosito5 muni
Etāhi tīhi vijjāhi tevijjo hoti brāhmaṇo
Tam ahaṃ vadāmi tevijjaṃ nāññaṃ lapitalāpanan ti6.
--------------------------------------------------------------------------
1 Sāmañña-phala-sutta, p. 151.
2 Ph. paccupahāyinaṃ.
3 Ph. sabbappahāyinaṃ; Com. sabba <pa> hāyinaṃ.
4 Ph. antimadehinaṃ.
5 Ph. -bodhito. See Saṃyutta VII.1.
6 Ph. lapanaṃ.

[page 166]
166 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 59. 1.
Evaṃ kho brāhmaṇa ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Aññathā bho Gotama brāhmaṇānaṃ tevijjo aññathā ca
pana ariyassa vinaye tevijjo hoti.1 Imassa ca bho Gotama
ariyassa vinaye tevijjassa brāhmaṇānaṃ tevijjo kalaṃ
nāgghati soḷasiṃ. Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . .
Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇu-
petaṃ saraṇaṃ gatan ti.
59.
1. Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho Jāṇussoṇi
brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Yass'; assu bho Gotama yañño2 vā saddhaṃ vā thālipāko3
deyyadhammaṃ vā tevijjesu brāhmaṇesu dānaṃ dadeyyā ti?
Yathākathaṃ pana brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevij-
jaṃ paññāpentī ti.
Idha pana4 bho Gotama brāhmaṇo ubhato sujāto hoti
mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitā-
mahāyugā5 akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena ajjhāyako
mantadharo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ
sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyāka-
raṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ti. Evaṃ kho
bho Gotama brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ paññāpentī ti.
Aññathā bho brāhmaṇa brāhmaṇā brāhmaṇaṃ tevijjaṃ
paññāpenti aññathā ca pana ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Yathākathaṃ bho Gotama ariyassa vinaye tevijjo hoti.
Sādhu me bhavaṃ Gotamo tathā dhammaṃ desetu yathā
ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Tena hi brāhmaṇa suṇāhi. Sādhukaṃ manasikarohi bhāsi-
ssāmī ti.
Evaṃ bho ti kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavato pacca-
ssosi. Bhagavā etad avoca:
2. Idha pana brāhmaṇa bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . .
pe . . . catutthajjhānaṃ upasampajja viharati.
So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. hotī ti.
2 Ph. yaññaṃ.
3 Ph. thālaṃpākaṃ; T. thālapāko.
4 Omitted by Ph.
5 ChS., Comy(4) -maha-.

[page 167]
III. 59. 4.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 167
vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte
pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So aneka-
vihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati -- seyyathīdaṃ ekam pi
jātiṃ dve pi jātiyo . . . pe . . . Iti sākāraṃ sa-uddesaṃ
anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Ayam assa paṭhamā
vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā uppannā tamo vigato
āloko uppanno yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa
viharato.
3. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe
vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte
sattānaṃ cutupapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So
dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamanussakena . . .
pe . . . yathākammūpage satte pajānāti. Ayam assa dutiyā
vijjā adhigatā hoti avijjā vigatā vijjā uppannā tamo vigato
āloko uppanno yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa
viharato.
4. So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe
vigatūpakkilese mudubhūte kammanīye ṭhite ānejjappatte
āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So idaṃ
dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti . . . pe . . . ayaṃ
dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti.
Tassa evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavā pi cittaṃ vimuccati
bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati avijjāsavā pi cittaṃ vimuccati,
vimuttasmiṃ vimuttam1 iti ñāṇaṃ hoti, khīṇā jāti vusitaṃ
brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā ti
pajānāti. Ayam assa tatiyā vijjā adhigatā hoti avijjā
vigatā vijjā uppannā tamo vigato āloko uppanno yathā taṃ
appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ti.
Yo2 sīlabbatasampanno pahitatto samāhito
Cittaṃ yassa vasībhūtaṃ ekaggaṃ susamāhitaṃ
3Pubbenivāsaṃ yo vedī saggāpāyañ ca passati
Atho jātikkhayaṃ patto abhiññāvosito muni
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vimuttamhi.
2 SS. yo; Ph. so.
3 The following three lines recur in the Saṃyutta, VII. 8.

[page 168]
168 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 60. 1.
Etāhi tīhi vijjāhi tevijjo hoti brāhmaṇo
Tam ahaṃ vadāmi tevijjaṃ nāññaṃ lapitalāpanan ti.
Evam eva kho brāhmaṇa ariyassa vinaye tevijjo hotī ti.
Aññathā bho Gotama brāhmaṇānaṃ tevijjo aññathā ca
pana ariyassa vinaye tevijjo hoti. Imassa ca bho Gotama
ariyassa vinaye tevijjassa brāhmaṇānaṃ tevijjo kalaṃ
nāgghati soḷasiṃ. Abhikkantaṃ bho Gotama . . . pe . . .
Upāsakaṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ
saraṇaṃ gatan ti.
60.
1. Atha kho Saṅgāravo brāhmaṇo yena Bhagavā ten'
upasaṅkami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno Saṅgāravo
brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Mayam assu bho Gotama brāhmaṇā nāma yaññaṃ yajāma
pi1 yajāpema pi. Tatra bho Gotama yo c'; eva yajati yo ca
yajāpeti sabbe te anekasārīrikaṃ puññapaṭipadaṃ2 paṭi-
pannā honti yadidaṃ yaññādhikaraṇaṃ. Yo panāyaṃ
bho Gotama yassa vā tassa vā kulā agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito ekam attānaṃ dameti ekam attānaṃ sameti ekam
attānaṃ parinibbāpeti. Evam assāyaṃ3 ekasārīrikaṃ4
puññapaṭipadaṃ paṭipanno hoti yadidaṃ pabbajjādhikara-
ṇan ti.
Tena hi brāhmaṇa taṃ yev'; ettha paṭipucchissāmi, yathā
te khameyya tathā naṃ vyākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi
brāhmaṇa? Idha Tathāgato loke uppajjati arahaṃ sammā-
sambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro
purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho Bhaga-
vā. So evam āha -- ethāyaṃ maggo ayaṃ paṭipadā yathā
paṭipanno aham anuttaraṃ brahmacariyogadhaṃ sayam
abhiññā sacchikatvā pavedemi. Etha5 tumhe pi tathā
paṭipajjatha yathā paṭipannā tumhe pi anuttaraṃ brahmacari-
yogadhaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharis-
sathā ti. Iti ayaṃ6 c'; eva satthā dhammaṃ deseti pare ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. omits yaññaṃ yaj- pi.
2 SS. anekasārīrikaṃ puññapaṭipadaṃ; Ph. anekā sārīrikā paṭipadā.
3 SS. evam assā taṃ yaṃ; Tr. assāyaṃ.
4 Ph. ekā sārīrikā puññapaṭipadā.
5 Ph. etaṃ.
6 Ph. sayaṃ; SS. ayaṃ.

[page 169]
III. 60. 2.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 169
tathattāya paṭipajjanti1. Tāni kho pana honti anekāni pi
satāni anekāni pi sahassāni anekāni pi satasahassāni. Taṃ kiṃ
maññasi brāhmaṇa? Iccāyaṃ evaṃ sante ekasārīrikā vā
puññapaṭipadā2 hoti anekasārīrikā vā yadidaṃ pabbajjādhi-
karaṇan ti?
Iccāyam pi bho Gotama evaṃ sante anekasārīrikā puñña-
paṭipadā2 hoti yadidaṃ pabbajjādhikaraṇan ti.
2. Evaṃ vutte āyasmā Ānando Saṅgāravaṃ brāhmaṇam
etad avoca:-- Imāsaṃ te brāhmaṇa dvinnaṃ paṭipadānaṃ
katamā paṭipadā khamati appaṭṭhatarā ca appasamārambha-
tarā ca mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā ti?
Evaṃ vutte Saṅgāravo brāhmaṇo āyasmantaṃ Ānandaṃ
etad avoca:-- Seyyathāpi bhavaṃ Gotamo bhavañ c'; Ānando
ete me pujjā3 ete me pāsaṃsā4 ti.
Dutiyam pi kho āyasmā Ānando Saṅgāravaṃ brāhmaṇaṃ
etad avoca:-- Na5 kho tyāhaṃ brāhmaṇa evaṃ pucchāmi --
ke vā te pujjā3 ke vā te pāsaṃsā4 ti. Evañ ca kho tyāhaṃ
brāhmaṇa pucchāmi -- imāsaṃ te brāhmaṇa dvinnaṃ paṭipa-
dānaṃ katamā paṭipadā khamati appaṭṭhatarā ca appasamā-
rambhatarā ca mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā ti?
Dutiyam pi kho Saṅgāravo brāhmaṇo āyasmantaṃ Ānan-
daṃ etad avoca:-- Seyyathāpi bhavaṃ Gotamo bhavañ c'
Ānando ete me pujjā3 ete me pāsaṃsā4 ti.
Tatiyam pi kho āyasmā Ānando Saṅgāravaṃ brāhmaṇaṃ
etad avoca:-- Na kho tyāhaṃ brāhmaṇa evaṃ pucchāmi -- ke
vā te pujjā3 ke vā te pāsaṃsā4 ti. Evañ ca6 kho tyāhaṃ
brāhmaṇa pucchāmi -- imāsan te brāhmaṇa dvinnaṃ paṭipa-
dānaṃ katamā paṭipadā khamati appaṭṭhatarā ca appasamā-
rambhatarā ca mahāpphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā ti?
Tatiyam pi kho Saṅgāravo brāhmaṇo āyasmantaṃ Ānan-
daṃ etad avoca:-- Seyyathāpi bhavaṃ Gotamo bhavañ c'
Ānando ete me pujjā3 ete me pāsaṃsā4 ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. deseti pare ceva satthā dh- deseti pare ca tatatthāya
satthā dhammaṃ deseti paṭip-.
2 T. puññā-.
3 Ph. pūjā; SS. pujjā.
4 SS. pāsaṃsā; Ph. pasaṃsā.
5 T. omits na.
6 Ph. omits ca.

[page 170]
170 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 60. 3.
3. Atha kho Bhagavato etad ahosi:-- Yāva tatiyam pi kho
Saṅgāravo brāhmaṇo Ānandena sahadhammikaṃ pañhaṃ
puṭṭho saṃsādeti1 no vissajjeti, yan nūnāhaṃ parimoceyyan ti.
Atha kho Bhagavā Saṅgāravaṃ brāhmaṇaṃ etad avoca.
Kā nu 'jja2 brāhmaṇa rājantepure rājaparisāyaṃ sanni-
sinnānaṃ sannipatitānaṃ antarā kathā udapādī ti?
Ayaṃ khvajja bho Gotama rājantepure rājaparisāyaṃ3
sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ antarā kathā udapādi --
Pubbassudaṃ4 appatarā c'; eva bhikkhū ahesuṃ bahutarā ca
uttarimanussadhammā iddhipāṭihāriyaṃ dassesuṃ, etarahi
kho bahutarā c'; eva bhikkhū appatarā ca uttarimanussa-
dhammā iddhipāṭihāriyaṃ dassentī ti. Ayaṃ khvajja bho
Gotama rājantepure rājaparisāyaṃ3 sannisinnānaṃ sannipati-
tānaṃ antarā kathā udapādī ti.
4. Tīṇi kho imāni brāhmaṇa pāṭihāriyāṇi. Katamāni tīṇi?
Iddhipāṭihāriyaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ anusāsanīpāṭihāri-
yaṃ5.
Katamañ ca brāhmaṇa iddhipāṭihāriyaṃ?
6Idha brāhmaṇa ekacco anekavihitaṃ iddhividhaṃ pacca-
nubhoti -- eko pi hutvā bahudhā hoti, bahudhā pi hutvā eko
hoti, āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ, tirokuḍḍaṃ tiropākāraṃ tiro-
pabbataṃ asajjamāno va gacchati seyyathāpi ākāse, paṭhaviyā
pi ummujja-nimujjaṃ karoti seyyathāpi udake, udake pi
abhijjamāno gacchati seyyathāpi paṭhaviyaṃ, ākāse pi pallaṅ-
kena kamati seyyathāpi pakkhisakuṇo, ime pi candimasuriye
evaṃ mahiddhike evaṃ mahānubhāve pāṇinā parimasati
parimajjati, yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ vatteti.
Idaṃ vuccati brāhmaṇa iddhipāṭihāriyaṃ4.
5. Katamañ ca brāhmaṇa ādesanāpāṭihāriyaṃ?
Idha brāhmaṇa ekacco nimittena ādisati, evam pi te mano
ittham pi te mano iti pi te cittan ti. So bahuñ ce pi ādisati,
tath'; eva taṃ hoti no aññathā.
Idha pana brāhmaṇa ekacco na h'; eva kho nimittena
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. saṃsāreti.
2 Ph. kadajja; Bb. kunujja; D. kho nujja; T., Tr. kā nujja.
3 ChS. -purisānaṃ.
4 Ph. pubbe sudaṃ.
5 Comp. Cullavagga, VII. 4, 3.
6 On this paragraph see Rhys Davids's note on Ākankheyya Sutta, 14,
in "Buddhist Suttas," p. 214

[page 171]
III. 60. 6.] BRĀHMAṆA-VAGGA. 171
ādisati, api ca kho manussānaṃ vā amanussānaṃ vā devatā-
naṃ vā saddaṃ sutvā ādisati, evam pi te mano ittham pi te
mano iti pi te cittan ti. So bahuñ ce pi ādisati tath'; eva
taṃ hoti no aññathā.
Idha pana brāhmaṇa ekacco na h'; eva kho nimittena
ādisati na pi manussānaṃ vā amanussānaṃ vā devatānaṃ vā
saddaṃ sutvā ādisati, api ca kho vitakkayato vicārayato
vitakkavipphārasaddaṃ sutvā ādisati, evam pi kho te mano
ittham pi te mano iti pi te cittan ti. So bahuñ ce pi ādisati
tath'; eva taṃ hoti no aññathā.
Idha pana brāhmaṇa ekacco na h'; eva kho nimittena ādisati
na pi manussānaṃ vā amanussānaṃ vā devatānaṃ vā saddaṃ
sutvā ādisati na pi vitakkayato na pi vicārayato na vitakkavi-
pphārasaddaṃ sutvā ādisat, api ca kho avitakkaṃ avicāraṃ
samādhiṃ samāpannassa citasā ceto paricca pajānāti, yathā
imassa bhoto manosaṅkhāre paṇihitā imassa cittassa anantarā
amun nāma vitakkaṃ vitakkissatī ti. So bahuñ ce pi ādisati
tath'; eva taṃ hoti no aññathā. Idaṃ vuccati brāhmaṇa
ādesanāpāṭihāriyaṃ.
6. Katamañ ca brāhmaṇa anusāsanīpāṭihāriyaṃ?
Idha brāhmaṇa ekacco evam anusāsati:-- Evaṃ vitakketha
mā evaṃ vitakkayittha, evaṃ manasikarotha mā evaṃ mana-
sākattha, idaṃ pajahatha idaṃ upasampajja viharathā ti.
Idaṃ vuccati brāhmaṇa anusāsanīpāṭihāriyaṃ. Imāni kho
brāhmaṇa tīṇi pāṭihāriyāni.
Imesan te brāhmaṇa tiṇṇaṃ pāṭihāriyānaṃ katamaṃ pāṭi-
hāriyaṃ khamati abhikkantatarañ ca paṇītatarañ cā ti?
Tatra bho Gotama yaṃ idaṃ1 pāṭihāriyaṃ -- idh'; ekacco
anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti . . . pe . . . yāva
brahmalokā kāyena vasaṃ vatteti -- idaṃ bho Gotama pāṭihā-
riyaṃ yo ca naṃ karoti so ca naṃ paṭisaṃvedeti, yo ca naṃ
karoti tassa c'; eva taṃ hoti. Idam eva bho Gotama pāṭihā-
riyaṃ māyāsahadhammarūpaṃ viya khāyati. Yam pi2 idaṃ
bho Gotama pāṭihāriyaṃ -- idh'; ekacco nimittena ādisati . . .
pe . . . devatānaṃ saddaṃ sutvā . . . pe . . . vitakkavipphā-
rasaddaṃ sutvā . . . pe . . . cetasā ceto paricca pajānāti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yadidaṃ.
2 Ph. yadidaṃ.

[page 172]
172 BRĀHMAṆA-VAGGA. [III. 60. 7.
. . . pe . . . idam pi bho Gotama pāṭihāriyaṃ yo ca naṃ
karoti so ca naṃ paṭisaṃvedeti, yo ca naṃ karoti tassa
c'; eva taṃ hoti. Idam pi bho Gotama pāṭihāriyaṃ māyā-
sahadhammarūpaṃ viya khāyati. Yañ ca kho idaṃ1 bho
Gotama pāṭihāriyaṃ -- idh'; ekacco evaṃ anusāsati . . . pe . . .
viharathā ti -- idaṃ me bho Gotama pāṭihāriyaṃ khamati
imesaṃ tiṇṇaṃ pāṭihāriyānaṃ abhikkantatarañ ca paṇītata-
rañ ca. Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama yāva
subhāsitaṃ c'; idaṃ bhotā Gotamena. Imehi ca mayaṃ tīhi
pāṭihāriyehi samannāgataṃ bhavantaṃ Gotamaṃ dhārema.
Bhavañ hi Gotamo anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti
. . . pe . . . yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ vatteti.
Bhavañ hi Gotamo avitakkaṃ avicāraṃ samādhiṃ samāpan-
nassa cetasā ceto paricca pajānāti yathā imassa bhoto mano-
saṅkhārā paṇihitā imassa cittassa anantarā amun nāma
vitakkaṃ vitakkissatī2 ti. Bhavañ hi Gotamo evaṃ anusā-
sati evaṃ vitakketha mā evaṃ vitakkayittha evaṃ mana-
sikarotha mā evaṃ manasākattha idaṃ pajahatha idaṃ
upasampajja viharathā ti.
7. Addhā kho tyāhaṃ brāhmaṇa āsajja upanīya-vācā bhā-
sitā, api ca tyāhaṃ vyākarissāmi. Ahaṃ hi brāhmaṇa ane-
kavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhomi . . . pi . . . yāva
brahmalokā pi kāyena vasaṃ vattemi. Ahaṃ hi brāhmaṇa avi-
takkaṃ avicāraṃ samādhiṃ samāpannassa cetasā ceto paricca
pajānāmi yathā imassa bhoto manosaṅkhārā paṇihitā imassa
cittassa anantarā3 amun nāma vitakkaṃ vitakkissatī ti. Ahaṃ
brāhmaṇa evaṃ anusāsāmi:-- evaṃ vitakketha mā evaṃ
vitakkayittha evaṃ manasikarotha mā evaṃ manasākattha
idaṃ pajahatha idaṃ upasampajja viharathā ti.
Atthi pana bho Gotama añño ekabhikkhu pi yo4 imehi tīhi
pāṭihāriyehi samannāgato aññatra bhotā Gotamenā ti?
Na kho brāhmaṇa ekaṃ yeva sataṃ na dve satāni na tīṇi
satāni na cattāri satāni na pañca satāni atha kho bhiyyo va
ye bhikkhū imehi tīhi pāṭihāriyehi samannāgatā ti.
Kahaṃ pana bho Gotama etarahi te bhikkhū viharantī ti?
--------------------------------------------------------------------------
1 Bm. 24 and Ph. add ahaṃ.
2 D ., Bm 24. vitakkessatī.
3 Tr. here and above anantarā.
4 D., Tr. piyo manāpo.

[page 173]
III. 61. 2.] MAHĀ-VAGGA. 173
Imasmiṃ yeva kho brāhmaṇa bhikkhusaṅghe ti.
Abhikkantaṃ bho Gotama abhikkantaṃ bho Gotama.
Seyyathāpi bho Gotama nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭi-
cchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya
andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni
dakkhintīti, evam eva bhotā Gotamena anekapariyāyena
dhammo pakāsito. Esāhaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ
gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakaṃ
maṃ bhavaṃ Gotama dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ
gatan ti.
Brāhmaṇavaggo paṭhamo.
61.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave titthāyatanāni yāni paṇḍitehi
samanuyuñjiyamānāni samanugāhiyamānāni samanubhāsi-
yamānāni param pi gantvā akiriyāya saṇṭhahanti. Kata-
māni tīṇi?
Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃ-
diṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ
vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ pubbe ka-
tahetū ti. Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino
evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ
issaranimmānahetū ti. Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā
evaṃvādino evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo
paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ
vā sabbaṃ taṃ ahetu-appaccayā ti1.
2. Tatra2 bhikkhave ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino
evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ
pubbe katahetū ti -- tyāhaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadāmi:--
Saccaṃ kira tumhe āyasmanto evaṃvādino evaṃdiṭṭhino
yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā
dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ pubbe kata-
hetū ti?
Te ce me evaṃ puṭṭhā āmā3 ti paṭijānanti.
--------------------------------------------------------------------------
1 D. ahetuppaccayā ti.
2 Ph. Tatra pi kho bh-.
3 T., Tr. āmo; D. ākho.

[page 174]
174 MAHĀ-VAGGA. [III. 61. 3.
Tyāhaṃ evaṃ vadāmi:-- Tena h'; āyasmanto pāṇātipātino
bhavissanti pubbe katahetu, adinnādāyino bhavissanti pubbe
katahetu, abrahmacārino bhavissanti pubbe katahetu, musā-
vādino bhavissanti pubbe katahetu, pisuṇāvācā1 bhavissanti
pubbe katahetu, pharusāvācā1 bhavissanti pubbe katahetu,
samphappalāpino bhavissanti pubbe katahetu, abhijjhāluno
bhavissanti pubbe katahetu, vyāpannacittā bhavissanti pubbe
katahetu, micchādiṭṭhikā bhavissanti pubbe katahetu. Pubbe
kataṃ kho pana bhikkhave sārato paccāgacchataṃ2 na hoti
chando vā vāyāmo vā idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyan
ti. Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupala-
bbhiyamāne muṭṭhasatīnaṃ anārakkhānaṃ viharataṃ na
hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo.
Ayaṃ kho me bhikkhave tesu samaṇabrāhmaṇesu evaṃ-
vādīsu evaṃdiṭṭhīsu paṭhamo sahadhammiko niggaho hoti.
3. Tatra bhikkhave ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino
evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ
issaranimmānahetū ti tyāhaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadāmi:
-- Saccaṃ kira tumhe āyasmanto evaṃvādino evaṃdiṭṭhino
-- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā
dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ issarani-
mmānahetū ti?
Te ce me evaṃ puṭṭhā āmā3 ti paṭijānanti.
Tyāhaṃ evaṃ vadāmi:-- Tena h'; āyasmanto pāṇātipātino
bhavissanti issaranimmānahetu . . . pe . . . micchādi-
ṭṭhino bhavissanti issaranimmānahetu. Issaranimmānānaṃ
kho pana bhikkhave sārato paccāgacchataṃ na hoti chando
vā vāyāmo vā idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyan ti.
Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhi-
yamāne muṭṭhasatīnaṃ anārakkhānaṃ viharataṃ na hoti
paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādo.
Ayaṃ kho me bhikkhave tesu samaṇabrāhmaṇesu evaṃvā-
dīsu evaṃdiṭṭhīsu dutiyo sahadhammiko niggaho hoti.
--------------------------------------------------------------------------
1 All MSS. pisuṇāvācā and pharusāvācā (Comp. below XVI. 8).
2 The MSS. here and below vary between gacchantaṃ and gacchataṃ.
3 D., T. āmo.

[page 175]
III. 61. 6.] MAHĀ-VAGGA. 175
4. Tatra bhikkhave ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino
evaṃdiṭṭhino -- yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbaṃ taṃ
ahetu-appaccayā ti -- tyāhaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadāmi:--
Saccaṃ kira tumhe āyasmanto evaṃvādino evaṃdiṭṭhino --
yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā
dukkhaṃ vā asukhamadukkhaṃ vā sabbaṃ taṃ ahetu-
appaccayā ti?
Te ce me evaṃ puṭṭhā āmā ti paṭijānanti.
Tyāhaṃ evaṃ vadāmi:-- tena h'; āyasmanto pāṇātipātino
bhavissanti ahetu-appaccayā . . . pe . . . micchādiṭṭhino
bhavissanti ahetu-appaccayā. Ahetu-appaccayā1 kho pana
bhikkhave sārato paccāgacchataṃ na hoti chando vā vāyāmo
vā idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyan ti. Iti karaṇī-
yākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāne
muṭṭhasatīnaṃ anārakkhānaṃ viharataṃ na hoti paccattaṃ
sahadhammiko samaṇavādo.
Ayaṃ kho me bhikkhave tesu samaṇa-brāhmaṇesu evaṃvā-
dīsu evaṃdiṭṭhīsu tatiyo sahadhammiko niggaho hoti. Imāni
kho bhikkhave tīṇi titthāyatanāni yāni tāni paṇḍitehi
samanuyuñjiyamānāni samanugāhiyamānāni samanubhāsi-
yamānāni param pi gantvā akiriyāya saṇṭhahanti.
5. Ayaṃ kho pana bhikkhave mayā dhammo desito
aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho samaṇehi
brāhmaṇehi viññūhi. Katamo ca bhikkhave mayā dhammo
desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho sama-
ṇehi brāhmaṇehi viññūhi?
Imā cha dhātuyo ti bhikkhave mayā dhammo desito . . .
pe . . . viññūhi. Imāni cha phassāyatanānī ti bhikkhave
mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhi. Ime aṭṭhārasa
manopavicārā ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . .
viññūhi. Imāni cattāri ariyasaccānī ti bhikkhave mayā
dhammo desito . . . pe . . . viññūhi.
6. Imā cha dhātuyo ti bhikkhave mayā dhammo desito
. . . pe . . . samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī ti -- iti kho pan'
etaṃ vuttaṃ. Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Cha-y-imā
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr. omits appaccayā.

[page 176]
176 MAHĀ-VAGGA. [III. 61. 7.
bhikkhave dhātuyo:-- paṭhavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyo-
dhātu ākāsadhātu viññāṇadhātu. Imā cha dhāyuto ti
bhikkhave mayā dhammo desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho
anupavajjo appaṭikuṭṭho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī ti --
iti yaṃ taṃ vuttaṃ idaṃ etaṃ paṭicca vuttaṃ.
7. Imāni cha phassāyatanānī ti bhikkhave mayā dhammo
desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ.
Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Cha-y-imāni bhikkhave phassā-
yatanāni:-- cakkhuphassāyatanaṃ sotaphassāyatanaṃ ghā-
naphassāyatanaṃ jivhāphassāyatanaṃ kāyaphassāyatanaṃ
manophassāyatanaṃ. Imāni cha phassāyatanānī ti bhikkhave
mayā dhammo desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti yan taṃ
vuttaṃ idaṃ etaṃ paṭicca vuttaṃ.
8. Ime aṭṭhārasa manopavicārā ti bhikkhave mayā dhammo
desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ.
Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Cakkhunā rūpaṃ disvā soma-
nassaṭṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati domanasaṭṭhānīyaṃ
rūpaṃ upavicarati upekhāṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati, sotena
saddaṃ sutvā . . . pe . . . ghānena gandhaṃ ghāyitvā
. . . pe . . . jivhāya rasaṃ sāyitvā . . . pe . . . kāyena
phoṭṭhabbaṃ phussitvā . . . pe . . . manasā dhammaṃ
viññāya . . . pe . . . somanassaṭṭhānīyaṃ dhammaṃ
upavicarati domanassaṭṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati
upekhāṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati. Ime aṭṭhārasa
manopavicārā ti bhikkhave mayā dhammo desito . . . pe . . .
viññūhī ti -- iti yan taṃ vuttaṃ idam etaṃ paṭicca
vuttaṃ.
9. Imāni cattāri ariyasaccānī ti bhikkhave mayā dhammo
desito . . . pe . . . viññūhī ti -- iti kho pan'; etaṃ vuttaṃ.
Kiñ c'; etaṃ paṭicca vuttaṃ? Channaṃ bhikkhave dhātūnaṃ
upādāya gabbhassāvakkanti hoti okkantiyā sati nāmarūpaṃ,
nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso,
phassapaccayā vedanā. Vediyamānassa kho panāhaṃ
bhikkhave idaṃ dukkhan ti paññāpemi ayaṃ dukkhasa-
mudayo ti paññāpemi ayaṃ dukkhanirodho ti paññāpemi
ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti paññāpemi.
10. Katamañ ca bhikkhave dukkhaṃ ariyasaccaṃ?
Jāti pi dukkhā jarā pi dukkhā vyādhi pi dukkhā maraṇaṃ
--------------------------------------------------------------------------

[page 177]
III. 61. 13.] MAHĀ-VAGGA. 177
pi dukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā pi dukkhā
yam p'; icchaṃ na labhati tam pi dukkhaṃ saṅkhittena
pañc'; upādānakkhandhā dukkhā. Idaṃ vuccati bhikkhave
dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
11. Katamañ ca bhikkhave dukkhasamudayaṃ ariya-
saccaṃ?
Avijjā-paccayā saṅkhārā, saṅkhārā-paccayā viññāṇaṃ,
viññāṇa-paccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpa-paccayā saḷāya-
tanaṃ, salāyatana-paccayā phasso, phassa-paccayā vedanā,
vedanā-paccayā taṇhā, taṇhā-paccayā upādānaṃ, upādāna-
paccayā bhavo, bhava-paccayā jāti, jāti-paccayā jarāmaraṇaṃ
sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā sambhavanti. Evam
etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Idaṃ
vuccati bhikkhave dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ.
12. Katamañ ca bhikkhave dukkhanirodhaṃ ariya-
saccaṃ?
Avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho, saṅ-
khāranirodhā viññāṇanirodho, viññāṇanirodhā nāmarūpani-
rodho, nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho, saḷāyatanani-
rodhā phassanirodho, phassanirodhā vedanānirodho, vedanā-
nirodhā taṇhānirodho, taṇhānirodhā upādānanirodho, upādā-
nanirodhā bhavanirodho, bhavanirodhā jātinirodho, jātini-
rodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā
nirujjhanti. Evaṃ etassa kevalassa dukkhakkhandhassa
nirodho hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave dukkhanirodhaṃ
ariyasaccaṃ.
13. Katamañ ca bhikkhave dukkhanirodhagāminī paṭi-
padā ariyasaccaṃ?
Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammā-
diṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammā-
ājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Idaṃ vuc-
cati bhikkhave dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.
Imāni cattāri ariyasaccānī ti bhikkhave mayā dhammo
desito aniggahīto asaṅkiliṭṭho anupavajjo appaṭikuṭṭho
samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī ti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ idaṃ
etaṃ paṭicca vuttan ti.
--------------------------------------------------------------------------

[page 178]
178 MAHĀ-VAGGA. [III. 62. 1.
62.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave amātāputtikāni bhayānī ti assu-
tavā puthujjano bhāsati. Katamāni tīṇi?
Hoti so bhikkhave samayo yaṃ mahā-aggidāho1 vuṭṭhāti.
Mahā-aggidāhe kho pana bhikkhave vuṭṭhite tena gāmā pi
ḍayhanti nigamā pi ḍayhanti nagarā pi ḍayhanti. Gāmesu
pi ḍayhamānesu nigamesu pi ḍayhamānesu nagaresu pi ḍayha-
mānesu tattha mātā pi puttaṃ na paṭilabhati putto pi māta-
raṃ na paṭilabhati. Idaṃ bhikkhave paṭhamaṃ amātāputti-
kaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
2. Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ mahā-
megho vuṭṭhāti. Mahāmeghe kho pana bhikkhave vuṭṭhite
mahā-udakavāhako sañjāyati. Mahā-udakavāhake sañjāte
tena gāmā pi vuyhanti nigamā pi vuyhanti nagarā pi
vuyhanti. Gāmesu pi vuyhamānesu nigamesu pi vuyha-
mānesu nagaresu pi vuyhamānesu tattha mātā pi puttaṃ na
paṭilabhati putto pi mātaraṃ na paṭilabhati. Idam bhikkhave
dutiyaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano
bhāsati.
3. Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ bhayaṃ
hoti aṭavi-saṅkhepo2 cakkasamārūḷhā janapadā pariyāyanti.
Bhaye kho pana bhikkhave sati aṭavisaṅkhepe cakkasamārūḷ-
hesu janapadesu pariyāyantesu tattha mātā pi puttaṃ na paṭi-
labhati putto pi mātaraṃ na paṭilabhati. Idaṃ bhikkhave ta-
tiyaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
Imāni kho bhikkhave tīṇi amātāputtikāni bhayānī ti assu-
tavā puthujjano bhāsati.
4. Tāni kho pan'; imāni bhikkhave tīṇi samātāputtikāni yeva
bhayāni amātāputtikāni yeva bhayānī ti assutavā puth-
ujjano bhāsati. Katamāni tīṇi?
Hoti so bhikkhave samayo yaṃ mahā-aggidāho vuṭṭhāti.
Mahā-aggidāhe kho pana bhikkhave vuṭṭhite tena gāmā pi
ḍayhanti nigamā pi ḍayhanti nagarā pi ḍayhanti. Gāmesu
pi ḍayhamānesu nigamesu pi ḍayhamānesu nagaresu pi
ḍayhamānesu hoti so samayo yaṃ kadāci karahaci mātā pi
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. -ḍā-throughout.
2 Ph. aṭṭavisaṅkopo; SS., ChS., Comy (4)
aṭavisaṅkopo; Com. -saṅkhepo. [Ke aṭavīsaṅkopo; PTS edn. of Cy.
aṭavisaṅkopo, neither giving any variants; but cf. A. iii. 66.]

[page 179]
III. 62. 5.] MAHĀ-VAGGA. 179
puttaṃ paṭilabhati putto pi mātaraṃ paṭilabhati. Idaṃ
bhikkhave paṭhamaṃ samātāputtikaṃ yeva bhayaṃ amātā-
puttikaṃ yeva bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ mahāmegho
vuṭṭhāti . . . pe (2) . . . nagaresu pi vuyhamānesu hoti so
samayo yaṃ kadāci karahaci mātā pi puttaṃ paṭilabhati1
putto pi mātaraṃ paṭilabhati1.
Idaṃ kho pana2 bhikkhave dutiyaṃ samātāputtikaṃ yeva
bhayaṃ amātāputtikaṃ bhayanti assutavā puthujjano bhāsati.
Puna ca paraṃ bhikkhave hoti so samayo yaṃ bhayaṃ
hoti aṭavisaṅkhepo3 cakkasamārūḷhā janapadā pariyāyanti.
Bhaye kho pana bhikkhave sati aṭavisaṅkhepe4 cakkasamā-
rūḷhesu janapadesu pariyantesu hoti so samayo yaṃ kadāci
karahaci mātā pi puttaṃ paṭilabhati putto pi mātaraṃ paṭila-
bhati. Idaṃ bhikkhave tatiyaṃ samātāputtikaṃ yeva bha-
yaṃ amātāputtikaṃ bhayan ti assutavā puthujjano bhāsati.
Imāni kho bhikkhave tīṇi samātāputtikāni yeva bhayāni
amātāputtikāni bhayānī ti assutavā puthujjano bhāsati.
5. Tīṇ'; imāni bhikkhave amātāputtikāni bhayāni. Kata-
māni tīṇi?
Jarābhayaṃ vyādhibhayaṃ maraṇabhayaṃ.
Na bhikkhave mātā puttaṃ jīramānaṃ evaṃ labhati:--
Ahaṃ jīrāmi mā me putto jīrī ti. Putto vā pana mātaraṃ
jīramānaṃ na evaṃ labhati:-- Ahaṃ jīrāmi mā me mātā
jīrī ti.
Na bhikkhave mātā puttaṃ vyādhiyamānam evaṃ labhati:
-- Ahaṃ vyādhiyyāmi mā me putto vyādhiyyī1 ti. Putto vā
pana mātaraṃ vyādhiyamānaṃ na evaṃ labhati:-- ahaṃ
vyādhiyyāmi mā me mātā vyādhiyyī5 ti.
Na bhikkhave mātā puttaṃ miyyamānaṃ evaṃ labhati:--
Ahaṃ miyyāmi mā me putto miyyī6 ti. Putto vā pana
mātaraṃ miyyamānaṃ na evaṃ labhati:-- ahaṃ miyyāmi
mā me mātā miyyī6 ti. Imāni kho bhikkhave tīṇi amātā-
puttikāni bhayānī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 T. na paṭilabhati.
2 Ph. omits kho pana.
3 Ph., SS. saṅkopo; Com. saṅkhepo.
4 Ph., SS. saṅkope.
5 T. vyādhīyyati.
6 T., Tr. mīyyati.

[page 180]
180 MAHĀ-VAGGA. [III. 62. 6.
6. Atthi bhikkhave maggo atthi paṭipadā imesañ ca
tiṇṇaṃ samātāputtikānaṃ bhayānaṃ imesañ ca tiṇṇaṃ
amātāputtikānaṃ bhayānaṃ pahānāya samatikkamāya saṃ-
vattanti. Katamo ca bhikkhave maggo katamā paṭipadā
imesañ ca tiṇṇaṃ samātāputtikānaṃ bhayānaṃ imesañ ca
tiṇṇaṃ amātāputtikānaṃ bhayānaṃ pahānāya samatikka-
māya saṃvattanti?
Ayam eva maggo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammā-
diṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammā-
ājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Ayaṃ kho
bhikkhave maggo ayaṃ paṭipadā imesañ ca tiṇṇaṃ samātā-
puttikānaṃ bhayānaṃ imesañ ca tiṇṇaṃ amātāputtikānaṃ
bhayānaṃ pahānāya samatikkamāya saṃvattantī ti.
63.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno
mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena Venāgapuraṃ1
nāma Kosalānaṃ brāhmaṇagāmo tad avasari.
Venāgapurikā2 brāhmaṇagahapatikā samaṇo khalu bho
Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Venāgapuram3
anuppatto. Taṃ kho pana Bhagavantaṃ Gotamaṃ evaṃ
kalyāṇo kittisaddo abbhuggato4 -- iti pi so Bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anu-
ttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ Buddho
Bhagavā. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ sabrah-
makaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ sayaṃ
abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti ādi
kalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ
savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ
pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ
hotī ti.
2. Atha kho Venāgapurikā brāhmaṇa-gahapatikā yena
Bhagavā ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā appekacce
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appe-
kacce Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu sammodanīyaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Venāhaṃ.
2 Ph. Venāhapuriyā.
3 Ph. Venāhaṃ puraṃ.
4 Ph. abbhuggacchati.

[page 181]
III. 63. 4.] MAHĀ-VAGGA. 181
kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appe-
kacce yena Bhagavā ten'; añjaliṃ paṇāmetvā ekamantaṃ
nisīdiṃsu, appekacce nāmagottaṃ sāvetvā ekamantaṃ
nisīdiṃsu, appekacce tuṇhībhūtā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Ekamantaṃ nisinno kho Venāgapuriko Vacchagotto brāh-
maṇo Bhagavantaṃ etad avoca:--
3. Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama yāvañ
c'; idaṃ bhoto1 Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho
chavivaṇṇo pariyodāto. Seyyathāpi bho Gotama sāradaṃ
bhadarapaṇḍuṃ2 parisuddhaṃ hoti pariyodātaṃ evam eva
bhoto Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho chavi-
vaṇṇo pariyodāto. Seyyathāpi bho Gotama tālapakkaṃ3
sampati4-bandhanā muttaṃ5 parisuddhaṃ hoti pariyodātaṃ
evam eva bhoto Gotamassa vippasannāni indriyāni parisuddho
chavivaṇṇo pariyodāto. Seyyathāpi bho Gotama nekkhaṃ
jambonadaṃ dakkhakammāraputtasuparikammakataṃ6 ku-
salasampahaṭṭhaṃ paṇḍukambale nikkhittaṃ bhāsate ca
tapate ca virocati ca, evam eva bhoto Gotamassa vippasannāni
indriyāni parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto. Yāni nūna
tāni bho Gotam a uccāsayanamahāsayanāni7 -- seyyathīdaṃ
āsandi pallaṅko goṇako cittakā paṭikā paṭalikā tūlikā vika-
tikā uddalomī ekantalomī kaṭṭhissaṃ koseyyaṃ kuttakaṃ8
hatthattharaṃ assattharaṃ rathattharaṃ ajinappaveṇi kadali-
migapavarapaccattharaṇaṃ sa-uttaracchadaṃ ubhatolohita-
kūpadhānaṃ -- evarūpānaṃ nūna bhavaṃ Gotamo uccāsaya-
namahāsayanānaṃ nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
4. Yāni kho pana tāni brāhmaṇa uccāsayanamahāsaya-
nāni, seyyathīdaṃ āsandi . . . pe . . . ubhatolohitakūpa-
dhānaṃ, dullabhāni tāni pabbajitānaṃ laddhā ca na
kappanti.
Tīṇi kho imāni brāhmaṇa uccāsayanamahāsayanāni yesā-
haṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī. Kata-
māni tīṇi?
--------------------------------------------------------------------------
1 All MSS. bho here and below.
2 SS. Sārada-odara-paṇḍu; Com., Tr. sārada-bhadara-paṇḍuṃ; Ph.
udakaṃ paṇḍaraṃ.
3 Ph. tālapakkaphalaṃ.
4 Ph. omits sampati; Com. sampatti.
5 ChS. pamuttaṃ
6 Tr. here adds ukkāmukkesu, but see Saṃyutta II, 3, 10, 9;
ChS. ukkāmukhe sukusala-.
7 C. vi.
8 and M. x. 5.
8 ChS. kaṭṭissaṃ . . . kuṭṭakaṃ.

[page 182]
182 MAHĀ-VAGGA. [III. 63. 5.
Dibbaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ brahmaṃ uccāsayana-
mahāsayanaṃ ariyaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ. Imāni kho
brāhmaṇa tīṇi uccāsayanamahāsayanāni yesāhaṃ etarahi
nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
5. Katamaṃ pana taṃ bho Gotama dibbaṃ uccāsayana-
mahāsayanaṃ yassa bhavaṃ Gotamo etarahi nikāmalābhī
akicchalābhī akasiralābhī ti.
Idhāhaṃ brāhmaṇa yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya
viharāmi so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya
tam eva gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisāmi. So
pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vanaṃtaṃ yeva pacāra-
yāmi.1 So yad eva tattha honti tiṇāni vā paṇṇāni vā tāni
ekajjhaṃ saṃharitvā2 nisīdāmi pallaṅkaṃ ābhuñjitvā ujuṃ
kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So
vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ
savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasam-
pajja viharāmi. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ
sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ
samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upasampajja viha-
rāmi. Pītiyā ca virāgā upekhako ca viharāmi sato sampajāno
sukhañ ca kāyena paṭisaṃvedemi yan taṃ ariyā ācikkhanti
upekhako satimā sukhavihārī ti tatiyajjhānaṃ upasampajja
viharāmi. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb'
eva somanassadomanassānaṃ atthagamā adukkhamasukhaṃ
upekhā-sati-parisuddhaṃ catutthajjhānaṃ upasampajja viha-
rāmi.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto caṅkamāmi dibbo me eso
tasmiṃ samaye caṅkamo hoti. So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃ-
bhūto tiṭṭhāmi dibbaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye ṭhānaṃ hoti.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto nisīdāmi dibbaṃ me etaṃ
tasmiṃ samaye āsanaṃ hoti. So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃ-
bhūto seyyaṃ kappemi dibbaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye
uccāsayanamahāsayanaṃ hoti. Idaṃ kho taṃ3 brāhmaṇa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sañcarissāmi.
2 T. saṅkharitvā; D. saṅkaritvā; Ph., Tr., ChS. saṅgharitvā.
3 Ph. Idaṃ kho pana; SS. Idaṃ kho taṃ. ChS. omits taṃ.

[page 183]
III. 63. 6.] MAHĀ-VAGGA. 183
dibbaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassāhaṃ etarahi nikāma-
lābhī1 akicchalābhī akasiralābhī ti.
Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama! Ko
c'; añño evarūpassa dibbassa uccāsayanamahāsayanassa nikā-
malābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī aññatra bhotā
Gotamena?
6. Katamaṃ pana taṃ bho Gotama brahmaṃ uccāsayana-
mahāsayanaṃ yassa bhavaṃ Gotamo etarahi nikāmalābhī1
akicchalābhī akasiralābhī ti?
Idhāhaṃ brāhmaṇa yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya
viharāmi so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram
ādāya tam eva gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisāmi2.
So pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vanaṃtaṃ yeva pacā-
rayāmi.3 So yad eva tattha honti tiṇāni vā paṇṇāni vā tāni
ekajjhaṃ saṃharitvā nisīdāmi pallaṅkaṃ ābhuñjitvā ujuṃ
kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā, so mettā-
sahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharāmi tathā duti-
yaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthiṃ. Iti uddham adho tiri-
yaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsaha-
gatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena
avyāpajjhena pharitvā viharāmi. Karuṇāsahagatena cetasā
ekaṃ disaṃ . . . pe . . . muditāsahagatena cetasā ekaṃ
disaṃ . . . pe . . . upekhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ
pharitvā viharāmi tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catut-
thaṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sab-
bāvantaṃ lokaṃ upekhā-sahagatena cetasā vipulena mahagga-
tena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharāmi.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto caṅkamāmi brahmo
me eso tasmiṃ samaye caṅkamo hoti.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto tiṭṭhāmi . . . pe . . .
nisīdāmi . . . pe . . . seyyaṃ kappemi brahmaṃ me etaṃ
tasmiṃ samaye uccāsayanamahāsayanaṃ hoti. Idaṃ kho
taṃ4 brāhmaṇa brahmaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ yassāhaṃ
etarahi nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. has-lābhī bhavissati.
2 Ph. pavisissāmi.
3 Ph. sañcarissāmi.
4 Ph. pana. ChS. omits taṃ.

[page 184]
184 MAHĀ-VAGGA. [III. 63. 7.
Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama! Ko c'
añño evarūpassa brahmassa uccāsayanamahāsayanassa nikā-
malābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī aññatra bhotā
Gotamena?
7. Katamaṃ pana taṃ bho Gotama ariyaṃ uccāsayana-
mahāsayanaṃ yassa bhavaṃ Gotamo etarahi nikāmalābhī
akicchalābhī akasiralābhī ti?
Idha brāhmaṇa yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya
viharāmi so pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram ādāya
tam eva gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisāmi. So
pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vanaṃtaṃ yeva pacāra-
yāmi.1 So yad eva tattha honti tiṇāni vā paṇṇāni vā tāni
ekajjhaṃ saṃharitvā nisīdāmi pallaṅkaṃ ābhuñjitvā ujuṃ
kāyaṃ paṇidhāyā parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So
evaṃ pajānāmi2 -- rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthu-
kato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, doso me pahīno
ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppā-
dadhammo, moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato
anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo.
So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃbhūto caṅkamāmi ariyo me eso
tasmiṃ samaye caṅkamo hoti. So ce ahaṃ brāhmaṇa evaṃ-
bhūto tiṭṭhāmi . . . pe . . . nisīdāmi . . . pe . . . seyyaṃ
kappemi ariyaṃ me etaṃ tasmiṃ samaye uccāsayanamahāsa-
yanaṃ hoti. Idaṃ kho taṃ brāhmaṇa ariyam uccāsayana-
mahāsayanaṃ yassāhaṃ etarahi nikāmalābhī akicchalābhī
akasiralābhī ti.
Acchariyaṃ bho Gotama abbhutaṃ bho Gotama! Ko
c'; añño evarūpassa ariyassa uccāsayanamahāsayanassa nikā-
malābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī aññatra bhotā
Gotamena? Abhikkantaṃ bho Gotama abhikkantaṃ bho
Gotama. Seyyathāpi bho Gotama nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya
paṭicchannaṃ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya
andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya cakkhumanto rūpāni
dakkhintī ti, evam eva bhotā Gotamena anekapariyāyena
dhammo pakāsito. Ete mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ sara-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sañcarissāmi.
2 Ph. sarāmi.

[page 185]
III. 64. 3.] MAHĀ-VAGGA. 185
ṇaṃ gacchāma dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsake
no bhavaṃ Gotamo dhāreti ajjatagge pāṇupete saraṇaṃ
gate ti.
64.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe
viharati Gijjhakūṭe pabbate.
Tena kho pana samayena Sarabho nāma paribbājako
acirapakkanto hoti imasmā dhammavinayā. So Rājagahe
parisatiṃ evaṃ vācaṃ bhāsati -- aññāto mayā samaṇānaṃ
Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ samaṇānaṃ
Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā dhammavinayā
apakkanto ti.
2. Atha kho sambahulā bhikkhū pubbaṇhasamayaṃ nivā-
setvā pattacīvaram ādāya Rājagahaṃ piṇḍāya pavisiṃsu.
Assosuṃ kho te bhikkhū Sarabhassa paribbājakassa Rāja-
gahe parisatiṃ evaṃ vācaṃ bhāsamānassa -- aññāto mayā
samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ
samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā
dhammavinayā apakkanto ti.
Atha kho te bhikkhū Rājagahe piṇḍāya caritvā pacchā-
bhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kamiṃsu. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekam-
antaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū
Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Sarabho nāma bhante paribbājako acirapakkanto imasmā
dhammavinayā. So Rājagahe1 parisatiṃ2 evaṃ vācaṃ
bhāsati -- aññāto mayā samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dham-
mo: aññāya ca panāhaṃ samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ
dhammaṃ evāhaṃ tasmā dhammavinayā apakkanto ti.
Sādhu bhante Bhagavā yena Sappinikātīraṃ3 yena paribbā-
jakārāmo yena Sarabho paribbājako ten'; upasaṅkamatu
anukampaṃ upādāyā ti. Adhivāseti Bhagavā tuṇhībhāvena.
3. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṃ paṭisallāṇā vuṭṭhito
yena Sappinikātīraṃ yena paribbājakārāmo yena Sarabho
paribbājako ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā paññatte āsane
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. -gahaṃ.
2 MSS. parisati, pavisati.
3 Ph. Sappiniyā.

[page 186]
186 MAHĀ-VAGGA. [III. 64. 4.
nisīdi, nisajja kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad
avoca:
Saccaṃ kira tvaṃ Sarabha evaṃ vadesi -- aññāto mayā
samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo: aññāya ca panāhaṃ
samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammaṃ evāhaṃ tasmā
dhammavinayā apakkanto ti. Evaṃ vutte Sarabho pari-
bbājako tuṇhī ahosi.
Dutiyam pi kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad
avoca:-- Vadehi Sarabha kinti te1 aññāto samaṇānaṃ Sakya-
puttiyānaṃ dhammo. Sace te aparipūraṃ bhavissati ahaṃ
paripūressāmi.2 Sace pana te3 paripūraṃ bhavissati ahaṃ
anumodissāmī ti. Dutiyam pi kho Sarabho paribbājako
tuṇhī ahosi.
Tatiyam pi kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ etad
avoca:-- Mayā kho Sarabha paññāyati samaṇānaṃ Sakya-
puttiyānaṃ dhammo. Vadehi Sarabha kinti te aññāto
samaṇānaṃ Sakyaputtiyānaṃ dhammo. Sace te aparipūraṃ
bhavissati ahaṃ paripūressāmi. Sace pana te paripūraṃ
bhavissati ahaṃ anumodissāmī ti. Tatiyam pi kho Sarabho
paribbājako tuṇhī ahosi.
4. Atha kho te paribbājakā Rājagahakā4 Sarabhaṃ parib-
bājakaṃ etad avocuṃ:-- Yad eva kho tvaṃ āvuso samaṇaṃ
Gotamaṃ yāceyyāsi tad eva te samaṇo Gotamo pavāreti.
Vadeh'; āvuso Sarabha kinti te aññāto samaṇānaṃ Sakya-
puttiyānaṃ dhammo. Sace te aparipūraṃ bhavissati samaṇo
Gotamo paripūressati. Sace pana te paripūraṃ bhavissati
samaṇo Gotamo anumodissatī ti.
Evaṃ vutte Sarabho paribbājako tuṇhībhūto maṅkubhūto
pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto5 appaṭibhāno nisīdi.
5. Atha kho Bhagavā Sarabhaṃ paribbājakaṃ tuṇhī-
bhūtaṃ maṅkubhūtaṃ pattakkhandhaṃ adhomukhaṃ pajjhā-
yantaṃ appaṭibhānaṃ viditvā te paribbājake etad avoca:
Yo kho maṃ paribbājakā evaṃ vadeyya -- sammāsambu-
ddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā ti --
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. omits te.
2 Ph. -pūrissāmi.
3 Ph. omits pana te.
4 From Ph.
5 D. ajjhāyanto. See Cullavagga, IV. 4, 7.

[page 187]
III. 64. 6.] MAHĀ-VAGGA. 187
tam ahaṃ tattha sādhukaṃ samanuyuñjeyyaṃ samanugā-
heyyaṃ samanubhāseyyaṃ. So vata mayā sādhukaṃ sama-
nuyuñjiyamāno samanugāhiyamāno samanubhāsiyamāno
aṭṭhānam etaṃ anavakāso yaṃ so tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ nāñña-
taraṃ ṭhānaṃ nigaccheyya -- aññena vā aññaṃ paṭicarissati
bahiddhā kathaṃ apanāmessati kopañ ca dosañ ca appacca-
yañ ca pātukarissati, tuṇhībhūto vā maṅkubhūto vā patta-
kkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdissati
seyyathāpi Sarabho paribbājako. Yo kho maṃ paribbājakā
evaṃ vadeyya -- khīṇāsavassa te paṭijānato ime āsavā apari-
kkhīṇā ti -- taṃ ahaṃ tattha sādhukaṃ samanuyuñjeyyaṃ
samanugāheyyaṃ samanubhāseyyaṃ. So vata mayā sādhu-
kaṃ samanuyuñjiyamāno samanugāhiyamāno samanubhāsi-
yamāno aṭṭhānam etaṃ anavakāso yaṃ so tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ
nāññataraṃ ṭhānaṃ nigaccheyya -- aññena vā aññaṃ paṭi-
carissati bahiddhā kathaṃ apanāmessati kopañ ca dosañ
ca appaccayañ ca pātukarissati tuṇhībhūto vā maṅkubhūto
vā pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno
nisīdissati seyyathāpi Sarabho paribbājako.
Yo kho maṃ paribbājakā evaṃ vadeyya -- yassa kho pana
te atthāya dhammo desito so na niyyāti takkarassa sammā
dukkhakkhayāyā ti -- tam ahaṃ tattha sādhukaṃ samanuyuñ-
jeyyaṃ samanugāheyyaṃ samanubhāseyyaṃ. So vata mayā
sādhukaṃ samanuyuñjiyamāno samanugāhiyamāno samanu-
bhāsiyamāno aṭṭhānam etaṃ anavakāso yaṃ so tiṇṇaṃ
ṭhānānaṃ nāññataraṃ ṭhānaṃ nigaccheyya -- aññena vā
aññaṃ paṭicarissati bahiddhā kathaṃ apanāmessati kopañ
ca dosañ ca appaccayañ ca pātukarissati, tuṇhībhūto vā
maṅkubhūto vā pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto
appaṭibhāno nisīdissati seyyathāpi Sarabho paribbājako ti.
Atha kho Bhagavā Sappinikā-tīre paribbājakārāme
tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā vehāsaṃ pakkāmi.
6. Atha kho te paribbājakā acirapakkantassa Bhagavato
Sarabhaṃ paribbājakaṃ samantato vācāya sannitodakena
sañjambhariṃ akaṃsu. Seyyathāpi āvuso Sarabha brahā-
raññe jarasigālo sīhanādaṃ nadissāmī ti segālakaṃ yeva
nadati bheraṇḍakaṃ yeva nadati, evam eva kho tvaṃ āvuso
Sarabha, aññatr'; eva samaṇena Gotamena sīhanādaṃ
--------------------------------------------------------------------------

[page 188]
188 MAHĀ-VAGGA. [III. 65. 1.
nadissāmī ti, segālakaṃ yeva nadasi bheraṇḍakaṃ yeva
nadasi. Seyyathāpi āvuso Sarabha ambakamaddarī1 phussa-
karavitaṃ ravissāmī ti ambakamaddariravitaṃ yeva ravati,
evam eva kho taṃ āvuso Sarabho aññatr'; eva samaṇena
Gotamena phussakaravitaṃ2 ravissāmī ti ambakamadda-
riravitaṃ1 yeva ravasi.3 Seyyathāpi āvuso Sarabha usabho
suññāya gosālāya gambhīraṃ naditabbaṃ maññati, evam eva
kho tvaṃ āvuso Sarabha aññatr'; eva samaṇena Gotamena
gambhīraṃ naditabbaṃ maññasī ti.
Atha kho te paribbājakā Sarabhaṃ paribbājakaṃ saman-
tato vācāya sannitodakena sañjambharim akaṃsū ti.
65.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu
cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena
Kesaputtaṃ4 nāma Kālāmānaṃ nigamo tad avasari. Assosuṃ
kho Kesaputtiyā Kālāmā samaṇo khalu bho Gotamo Sakya-
putto Sakyakulā pabbajito Kesaputtaṃ anupatto. Taṃ kho
pana Bhagavantaṃ Gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo
abbhuggato -- iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho
vijjācaraṇasampanno . . . pe . . . pakāseti. Sādhu kho
pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī ti.
Atha kho Kesaputtiyā Kālāmā yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kamiṃsu. Upasaṅkamitvā appekacce Bhagavantaṃ abhi-
vadetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce Bhagavatā saddhiṃ
sammodiṃsu sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā
ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce yena Bhagavā ten'; añjaliṃ
paṇāmetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce nāmagottaṃ
sāvetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce tuṇhībhūtā ekam-
antaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho Kesaputtiyā
Kālāmā Bhagavantaṃ etad avocuṃ:--
2. Santi bhante eke samaṇabrāhmaṇā Kesaputtaṃ āgacch-
anti. Te sakaṃ yeva vādaṃ dīpenti jotenti, paravādaṃ5
pana khuṃsenti vambhenti paribhavanti6 opapakkhiṃ7
karonti. Apare pi bhante eke samaṇabrāhmaṇā Kesaputtaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. ambukasañcarī.
2 ChS. purisakara-.
3 ChS., Comy (4) ravati.
4 ChS. Kesamu-throughout.
5 Ph. parappavādaṃ.
6 Omitted by Ph., Tr.
7 Ph. omakkhikaṃ; Com. opakkhiṃ; ChS. omakkhiṃ.

[page 189]
III. 65. 6.] MAHĀ-VAGGA. 189
āgacchanti. Te pi sakaṃ yeva vādaṃ dīpenti jotenti para-
vādaṃ pana1 khuṃsenti vambhenti paribhavanti2 opapa-
kkhiṃ3 karonti. Tesaṃ no bhante amhākam hot'; eva kaṅkhā
hoti vicikicchā -- ko si nāma imesaṃ bhavantānaṃ samaṇānaṃ
saccaṃ āha ko musā ti?
3. Alaṃ hi vo Kālāmā kaṅkhituṃ4 alaṃ vicikicchituṃ.
Kaṅkhāniye va pana vo ṭhāne vicikicchā uppannā.
Etha tumhe Kālāmā mā anussavena mā paramparāya mā
itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu5 mā naya-
hetu5 mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā
bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Kālāmā
attanā va jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime dhammā
sāvajjā ime dhammā viññugarahitā ime dhammā samattā
samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe
Kālāmā pajaheyyātha.
4. Taṃ {kiṃ} maññatha Kālāmā -- lobho purisassa ajjhattaṃ
uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti? Ahitāya
bhante.
Luddho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo lobhena abhi-
bhūto pariyādinnacitto pāṇaṃ pi hanti adinnam pi ādiyati
paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya
samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti.
Evam bhante.
5. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- doso purisassa ajjhattaṃ
uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti? Ahitāya
bhante.
Duṭṭho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo dosena abhibhūto
pariyādinnacitto pāṇam pi hanti adinnam pi ādiyati para-
dāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya6
samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti.
Evam bhante.
6. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- moho purisassa ajjhattaṃ
uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti. Ahitāya
bhante.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. pina.
2 Omitted by Ph., Tr.
3 Ph. amakkhikaṃ; Com. opakkhiṃ; ChS. omakkhiṃ.
4 D. kañcituṃ.
5 Ph. -gāhena.
6 Ph. tadatthāya; D. tatthattāya.

[page 190]
190 MAHĀ-VAGGA. [III. 65. 7.
Mūḷho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo mohena abhibhūto
pariyādinnacitto pāṇam pi hanti adinnam pi ādiyati para-
dāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi tathattāya
samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti.
Evam bhante.
7. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- ime dhammā kusalā vā
akusalā vā ti? Akusalā bhante. Sāvajjā vā anavajjā vā
ti? Sāvajjā bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vā
ti? Viññugarahitā bhante. Samattā samādinnā ahitāya
dukkhāya saṃvattanti no vā kathaṃ vā ettha hotī ti?
Samattā bhante samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti
evaṃ no ettha hotī ti.
8. Iti kho Kālāmā yaṃ tam avocumha -- Etha tumhe
Kālāmā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā
piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāra-
parivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarū-
patāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va
jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime dhammā sāvajjā ime
dhammā viññugarahitā ime dhammā samattā samādinnā
ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā
pajaheyyāthā ti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ idam etaṃ paṭicca
vuttaṃ.
9. Etha tumhe Kālāmā mā anussavena mā parampāraya
. . . pe . . . garū ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va
jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime
dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā
hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā upasam-
pajja vihareyyātha.
10. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- alobho purisassa ajjhat-
taṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitāya vā ti?
Hitāya bhante.
Aluddho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo lobhena anabhi-
bhūto apariyādinnacitto n'; eva pāṇaṃ hanti na adinnam ādiyati
na paradāraṃ gacchati na musā bhaṇati paraṃ pi tathattāya1
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. na param pi tadatthāya.

[page 191]
III. 65. 14.] MAHĀ-VAGGA. 191
samādapeti yaṃ 'sa hoti1 dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante ti.
11. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- adoso purisassa ajjhattaṃ
uppajjamāno uppajjati hitāya vā ti ahitāya vā ti? Hitāya
bhante.
Aduṭṭho panāyaṃ Kālāmā purisapuggalo dosena anabhi-
bhūto apariyādinnacitto n'; eva pāṇaṃ hanti . . . na musā
bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti1
dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti.
Evam bhante ti.
12. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- amoho purisassa ajjhat-
taṃ uppajjamāno uppajjati hitāya vā ahitaya vā ti?
Hitāya bhante.
Amūḷho panāyaṃ kālāmā purisapuggalo mohena anabhi-
bhūto apariyādinnacitto n'; eva pāṇaṃ hanti na adinnam
ādiyati na paradāraṃ gacchati na musā bhaṇati param pi
tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti1 yaṃ dīgharattaṃ hitāya
sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
13. Taṃ kiṃ maññatha Kālāmā -- ime dhammā kusalā vā
akusalā vā ti? Kusalā bhante. Sāvajjā vā anavajjā vā
ti? Anavajjā bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā
vā ti? Viññuppasatthā bhante. Samattā samādinnā sukhāya
saṃvattanti, no vā kathaṃ vā ettha hotī ti? Samattā
bhante samādinnā hitāya sukhāya saṃvattanti evaṃ no
ettha hotī ti.
14. Iti kho Kālāmā yaṃ taṃ avocumha -- etha tumhe
Kālāmā mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya
mā piṭakasampadānena mā takkahetu2 mā nayahetu2 mā ākā-
raparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarū-
patāya mā samaṇo no garū3 ti, yadā tumhe Kālāmā attanā va
jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime
dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā
hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Kālāmā upasam-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yaṃ tassa pahoti; D. sa yaṃ sa hoti.
2 Ph. -gāhena.
3 Ph. gurū.

[page 192]
192 MAHĀ-VAGGA. [III. 65. 15.
pajja vihareyyāthā ti -- iti yan taṃ vuttaṃ idam etaṃ
paṭicca vuttaṃ.
15. Sa kho so1 Kālāmā ariyasāvako evaṃ vigatābhijjho
vigatavyāpādo asammūḷho sampajāno patissato2 mettāsa-
hagatena cetasā . . . karuṇāsahagatena cetasā . . . muditā-
sahagatena cetasā . . . upekhāsahagatena cetasā . . . ekaṃ
disaṃ pharitvā viharati tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā
catuṭṭhiṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya
sabbāvantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena cetasā vipulena maha-
ggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati.
Sa kho so2 Kālāmā ariyasāvako evaṃ averacitto evaṃ
avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto,
tassa diṭṭh'; eva dhamme cattāro assāsā adhigatā honti.
16. Sace kho pana atthi paraloko atthi sukaṭadukkaṭānaṃ
kammānaṃ phalaṃ vipāko ṭhānam ahaṃ3 kāyassa bhedā
param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjissāmī ti. Ayam
assa paṭhamo assāso adhigato hoti. Sace kho pana n'; atthi
paraloko n'; atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ
vipāko idhāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme averaṃ avyāpajjhaṃ anī-
ghaṃ sukhiṃ4 attānaṃ pariharāmī ti. Ayam assa dutiyo
assāso adhigato hoti. Sace kho pana karoto karīyati pāpaṃ
na kho panāhaṃ kassaci pāpaṃ cetemi akarontaṃ kho pana
maṃ pāpaṃ kammaṃ kuto dukkhaṃ phusissatī ti. Ayam
assa tatiyo assāso adhigato hoti. Sace kho pana karoto na
karīyati pāpaṃ idhāhaṃ ubhayen'; eva visuddhaṃ attānaṃ
samanupassāmī ti. Ayam assa catuttho assāso adhigato
hoti.
Sa kho so2 ariyasāvako Kālāmā evaṃ averacitto evaṃ
avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto
tassa diṭṭh'; eva dhamme ime cattāro assāsā adhigatā
hontī ti.
17. Evam etaṃ Bhagavā evam etaṃ Sugata. Sa kho
so2 bhante ariyasāvako evaṃ averacitto evaṃ avyāpajjhacitto
evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ visuddhacitto tassa diṭṭh'; eva
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yo kho; D. yo kho so; T. sa kho so.
2 Ph. sace kho so.
3 Ph. athāhaṃ; SS. ṭhānam ahaṃ.
4 MSS. sukhī; Com. sukhaṃ.

[page 193]
III. 66. 2.] MAHĀ-VAGGA. 193
dhamme cattāro assāsā adhigatā honti. Sace kho pana atthi
paraloko atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko
ṭhānam ahaṃ1 kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ
lokaṃ uppajjissāmī ti. Ayam assa paṭhamo assāso adhigato
hoti. Sace kho pana n'; atthi paraloko n'; atthi sukaṭadukka-
ṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko idhāham diṭṭh'; eva dhamme
averaṃ avyāpajjhaṃ anīghaṃ sukhiṃ attānaṃ pariharāmī
ti. Ayaṃ assa dutiyo assāso adhigato hoti. Sace kho pana
karoto karīyati pāpaṃ na kho panāhaṃ kassaci pāpaṃ cetemi
akarontaṃ kho pana maṃ pāpaṃ kammaṃ kuto dukkhaṃ
phusissatī ti. Ayam assa tatiyo assāso adhigato hoti. Sace
kho pana karoto na karīyati pāpaṃ idhāhaṃ ubhayen'; eva
visuddhaṃ attānaṃ samanupassāmī ti. Ayam assa catuttho
assāso adhigato hoti. Sa kho so2 bhante ariyasāvako evaṃ
averacitto evaṃ avyāpajjhacitto evaṃ asaṅkiliṭṭhacitto evaṃ
visuddhacitto tassa diṭṭh'; eva dhamme ime cattāro assāsā
adhigatā hontī ti.
Abhikkantaṃ bhante . . . pe . . . Ete mayaṃ bhante
Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañ ca bhikkhu-
saṅghañ ca. Upāsake no bhante Bhagavā dhāretu ajjatagge
pāṇupete saraṇaṃ gate ti.
66.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Nandako
Sāvatthiyaṃ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde.
Atha kho Sāḷho ca Migāranattā Rohaṇo3 ca Pekhuṇiya-
nattā4 yen'; āyasmā Nandako ten'; upasaṅkamiṃsu. Upasaṅ-
kamitvā āyasmantaṃ Nandakaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Sāḷhaṃ Migāranattā-
raṃ āyasmā Nandako etad avoca:
2. Etha tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā
itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā nayahetu5
mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā
bhavyarūpatāya mā samaṇo6 no garū7 ti, yadā tumhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. athāhaṃ.
2 Ph. Sace kho pana.
3 Ph., ChS. Sāṇo.
4 Ph. Sekuṇiyanattā; ChS. Sekhuniya-.
5 Ph. -gahena.
6 Tr. adds here Gotamo.
7 Ph. gurū.

[page 194]
194 MAHĀ-VAGGA. [III. 66. 3.
Sāḷhā attanā va jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime
dhammā sāvajjā ime dhammā viññūgarahitā ime dhammā
samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha
tumhe Sāḷhā pajaheyyātha.
3. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- atthi lobho ti?
Evam bhante.
Abhijjhā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Luddho
kho ayaṃ Sāḷhā abhijjhālu pāṇam pi hanti adinnam pi
ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi
tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti1 dīgharattaṃ ahitāya
dukkhāyā ti?
Evaṃ bhante.
4. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- atthi doso ti?
Evaṃ bhante.
Vyāpādo ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Duṭṭho
kho ayaṃ Sāḷhā vyāpannacitto pāṇam pi hanti . . . pe . . .
musā pi bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti
dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā ti?
Evaṃ bhante.
5. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- atthi moho ti?
Evaṃ bhante.
Avijjā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Mūḷho
kho ayaṃ Sāḷhā avijjāgato pāṇam pi hanti adinnam pi
ādiyati paradāram pi gacchati musā pi bhaṇati param pi
tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ ahitāya
dukkhāyā ti?
Evaṃ bhante.
6. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- ime dhammā kusalā vā
akusalā vā ti?
Akusalā bhante.
Sāvajjā vā anavajjā vā ti?
Sāvajjā bhante.
Viññūgarahitā vā viññuppasatthā vā ti?
Viññūgarahitā bhante.
Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā
kathaṃ vā ettha hotī ti?
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. sa hoti; Ph. pahoti.

[page 195]
III. 66. 10.] MAHĀ-VAGGA. 195
Samattā bhante samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī
ti evaṃ no ettha hotī ti.
7. Iti kho Sāḷhā yaṃ taṃ avocumha:
Etha tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā
itikirāya mā piṭakasampadānena mā vitakkahetu mā naya-
hetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā
bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti, yadā tumhe Sāḷhā
attanā va jāneyyātha -- ime dhammā akusalā ime dhammā
sāvajjā ime dhammā vuññūgarahitā ime dhammā samattā
samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe
Sāḷhā pajaheyyāthā ti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idam etaṃ
paṭicca vuttaṃ.
Evam tumhe Sāḷhā mā anussavena mā paramparāya mā
itikirāya mā piṭakasampadānena mā takkahetu mā naya-
hetu mā ākāraparivitakkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā
bhavyarūpatāya mā samaṇo no garū ti -- yadā tumhe Sāḷhā
attanā va jāneyyātha -- ime dhammā kusalā ime dhammā ana-
vajjā ime dhammā viññuppasatthā ime dhammā samattā
samādinnā hitāya sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Sāḷhā
upasampajja vihareyyātha.
8. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- atthi alobho ti?
Evaṃ bhante.
Anabhijjhā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi.
Aluddho kho {ayaṃ} Sāḷhā anabhijjhālu n'; eva pāṇaṃ hanti
na adinnaṃ ādiyati na paradāraṃ gacchati na musā
bhaṇati param pi tathattāya samādapeti yaṃ 'sa hoti dīgha-
rattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
9. Taṃ kiṃ maññatha Sāḷhā -- atthi adoso ti?
Evaṃ bhante.
Avyāpādo ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi.
Aduṭṭho kho ayaṃ Sāḷhā avyāpannacitto n'; eva pāṇaṃ hanti
. . . pe . . . na musā bhaṇati na param pi tathattāya samā-
dapeti yaṃ 'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
10. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- atthi amoho ti?
Evaṃ bhante.
Vijjā ti kho ahaṃ Sāḷhā etam atthaṃ vadāmi. Amūḷho
--------------------------------------------------------------------------

[page 196]
196 MAHĀ-VAGGA. [III. 66. 11.
kho ayaṃ Sāḷhā vijjāgato n'; eva pāṇaṃ hanti . . . pe . . .
na musā bhaṇati na param pi tathattāya samādapeti yaṃ
'sa hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti?
Evaṃ bhante.
11. Taṃ {kiṃ} maññatha Sāḷhā -- ime dhammā kusalā vā
akusalā vā ti?
Kusalā bhante.
Sāvajjā vā anavajjā vā ti?
Anavajjā bhante.
Viññūgarahitā vā viññuppasatthā vā ti?
Viññuppasatthā bhante.
Samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattanti no vā
kathaṃ vā ettha hotī ti?
Samattā bhante samādinnā hitāya sukhāya saṃvattanti
evaṃ no ettha hotī ti.
12. Iti kho Sāḷhā yaṃ taṃ avocumha -- etha tumhe Sāḷhā
mā anussavena mā paramparāya mā itikirāya mā piṭaka-
sampadānena mā takkahetu mā nayahetu mā ākāraparivi-
takkena mā diṭṭhinijjhānakkhantiyā mā bhavyarūpatāya mā
samaṇo no garū ti, yadā tumhe Sāḷhā attanā va jāneyyātha
-- ime dhammā kusalā ime dhammā anavajjā ime dhammā
viññuppasatthā ime dhammā samattā samādinnā hitāya
sukhāya saṃvattantī ti -- atha tumhe Sāḷhā upasampajja viha-
reyyāthāti -- iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idam etaṃ paṭicca vuttaṃ.
13. Sa kho so Sāḷhā ariyasāvako evaṃ vigatābhijjho
vigatavyāpādo asammūḷho sampajāno patissato1 mettāsaha-
gatena cetasā . . . pe . . . karuṇā . . . muditā . . . upekhā-
sahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati tathā dutiyaṃ
tathā tatiyaṃ tathā catutthiṃ. Iti uddham adho tiriyaṃ
sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena
cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyā-
pajjhena pharitvā viharati. So evaṃ pajānāti2 atthi idaṃ
atthi hīnaṃ atthi paṇītaṃ atthi imassa saññāgatassa uttariṃ
nissaraṇan ti. Tassa evam jānato evaṃ passato kāmāsavā
pi cittaṃ vimuccati bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati avijjāsavā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. satimato.
2 Ph. pajānato.

[page 197]
III. 67. 3.] MAHĀ-VAGGA. 197
pi cittaṃ vimuccati vimuttasmiṃ vimuttam iti ñāṇaṃ hoti
khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ
itthattāyā ti pajānāti.
So evaṃ pajānāti ahu pubbe lobho tad ahu akusalaṃ so
etarahi n'; atthi icc'; etaṃ kusalaṃ, ahu pubbe doso . . . pe
. . . ahu pubbe moho tad ahu akusalaṃ, so etarahi n'; atthi
icc'; etaṃ kusalan ti. Iti so diṭṭh'; eva dhamme nicchāto1
nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā
viharatī ti.
67.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave kathāvatthūni. Katamāni tīṇi?
Atītaṃ vā bhikkhave addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya2
-- evaṃ ahosi atītam addhānan ti -- anāgataṃ vā bhikkhave
addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya2 -- evaṃ bhavissati anā-
gatam addhānan ti -- etarahi vā bhikkhave paccuppannaṃ
addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya2 -- evaṃ etarahi paccup-
pannan ti.
2. Kathā-sampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi
vā kaccho3 yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
ekaṃsa-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ na ekaṃsena vyākaroti,
vibhajja-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ na vibhajjavyākaroti, paṭi-
pucchā-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ na paṭipucchā-vyākaroti,
ṭhapanīyaṃ pañhaṃ na ṭhapeti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave
puggalo akaccho hoti4.
Sace panāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
ekaṃsa-vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ ekaṃsena vyākaroti, vibhajja-
vyākaraṇīyaṃ pañhaṃ vibhajjavyākaroti, paṭipucchā-vyāka-
raṇīyaṃ pañhaṃ paṭipucchā-vyākaroti, ṭhapanīyaṃ pañhaṃ
ṭhapeti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo kaccho hoti.
3. Kathā-sampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi
vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
ṭhānāṭṭhāne na saṇṭhāti parikappe na saṇṭhāti aññavāde5 na
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. nijjhāto.
2 Ph. katheyyaṃ.
3 = kathetuṃ yutto. (Com.)
4 See Childers'; Dictionary s. v. pañho, and Mil. p. 144.
5 ChS. aññātavāde.

[page 198]
198 MAHĀ-VAGGA. [III. 67. 4.
saṇṭhāti paṭipadāya na saṇṭhāti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave
puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
ṭhānāṭṭhāne saṇṭhāti parikappe saṇṭhāti aññavāde saṇṭhāti
paṭipadāya saṇṭhāti, evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo
kaccho hoti.
4. Kathāsampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi
vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
aññenāññaṃ paṭicarati1 bahiddhā kathaṃ apanāmeti kopañ
ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti, evaṃ santāyaṃ
bhikkhave puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
nāññenāññaṃ paṭicarati na bahiddhā kathaṃ apanāmeti na
kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti, evam santāyaṃ
bhikkhave puggalo kaccho hoti.
5. Kathāsampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi
vā kaccho yadi vā akaccho ti.
Sacāyaṃ bhikkhave puggalo pañhaṃ puṭṭho samāno
abhiharati abhimaddati anupajagghati2 khalitaṃ gaṇhāti,
evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo akaccho hoti.
Sace panāyaṃ bhikkhave pañhaṃ puṭṭho samāno na abhi-
harati na abhimaddati na anupajagghati na khalitaṃ gaṇhāti,
evaṃ santāyaṃ bhikkhave puggalo kaccho hoti.
6. Kathāsampayogena bhikkhave puggalo veditabbo yadi
vā sa-upaniso yadi vā anupaniso ti.
Anohitasoto bhikkhave anupaniso hoti ahitasoto sa-upaniso
hoti. So sa-upaniso samāno abhijānāti ekaṃ dhammaṃ
parijānāti ekaṃ dhammaṃ pajahati ekaṃ dhammaṃ sacchi-
karoti ekaṃ dhammaṃ. So abhijānanto ekaṃ dhammaṃ
parijānanto ekaṃ dhammaṃ pajahanto ekaṃ dhammaṃ
sacchikaronto ekaṃ dhammaṃ sammāvimuttiṃ phusati.
Etadatthā bhikkhave kathā etadatthā mantanā etadatthā
upanisā etadatthaṃ sotāvadhānaṃ yadidaṃ anupādā cittassa
vimokho ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 See above III. 64. 5, and Cullavagga IV. 11, 1.
2 Ph. anusañjagghati.

[page 199]
III. 68. 1.] MAHĀ-VAGGA. 199
7. Ye viruddhā sallapanti viniviṭṭhā1 samussitā.
Anariyaguṇaṃ āsajja aññamaññaṃ vivaresino
Dubbhāsitaṃ vikkhalitaṃ sampamohaṃ parājayaṃ2
Aññamaññassābhinandanti tadariyo kathanācare3
Sace c'; assa kathākāmo kālam aññāya paṇḍito
Dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttā yā4 ariyacaritā kathā
Taṃ kathaṃ kathaye dhīro aviruddho anussito
Anupādiṇṇena manasā apalāso asāhaso
Anusuyy<āy>amāno <so> sammadaññāya bhāsati
Subhāsitaṃ anumodeyya dubbhaṭṭhe nāvasādaye5
Upārambhaṃ na sikkheyya khalitañ ca na gāhaye
Nābhihare nābhimadde na vācaṃ payutaṃ bhaṇe6
Aññāṇatthaṃ pasādatthaṃ sataṃ ve hoti mantanā
Evaṃ kho ariyā mantenti esā ariyāna mantanā
Etad aññāya medhāvī na samusseyya mantaye ti.
68.
1. Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṃ pucchey-
yuṃ:-- Tayo 'me āvuso dhammā. Katame tayo? Rāgo
doso moho. Ime kho āvuso tayo dhammā. Imesaṃ āvuso
tiṇṇaṃ dhammānaṃ ko viseso ko adhippāyāso kiṃ nānā-
karaṇan ti? Evaṃ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṃ añña-
titthiyānaṃ paribbājakānaṃ kinti vyākareyyāthā ti?
Bhagavaṃ-mūlakā no bhante dhammā Bhagavaṃ-nettikā
Bhagavaṃ-paṭisaraṇā. Sādhu vata bhante Bhagavantaṃ
yeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho, Bhagavato sutvā
bhikkhū dhāressantī ti.
Tena hi bhikkhave suṇātha, sādhukaṃ manasikarotha
bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho bhikkhū Bhagavato
paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṃ pucchey-
yuṃ:-- tayo 'me āvuso dhammā. Katame tayo? Rāgo
doso moho. Ime kho āvuso tayo dhammā. Imesaṃ āvuso
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vinivuddhā.
2 Ph. samoham sapārayaṃ.
3 Ph. nāvedanīyo kathā care.
4 T. sā.
5 Tr. dabbaṭṭhenāvasādaye; D. dubbhaṭṭho nāvas-.
6 See Sn. III. 11, 33; IV. 14, 16.

[page 200]
200 MAHĀ-VAGGA. [III. 68. 2.
tiṇṇaṃ dhammānaṃ ko viseso ko adhippāyy<ās>o kiṃ
nānākaraṇan ti? Evaṃ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṃ
aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ vyākareyyātha:--
Rāgo kho āvuso appasāvajjo dandhavirāgī, doso mahāsāvajjo
khippavirāgī,1 moho mahāsāvajjo dandhavirāgī ti.
2. 2 Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā rāgo
uppajjati uppanno vā rāgo bhiyyobhāvāya vepullāya saṃ-
vattatī ti?
Subhanimittan ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa subhanimittaṃ
ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva rāgo uppajjati
uppanno ca rāgo bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā
rāgo uppajjati uppanno vā rāgo bhiyyobhāvāya vepullāya
saṃvattatī ti.
3. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā doso
uppajjati uppanno vā doso bhiyyobhāvāya vepullāya saṃ-
vattatī ti?
Paṭighanimittan ti'; ssa vacanīyaṃ. Tassa paṭighanimittaṃ
ayoniso manasikaroto anuppanno c'; eva doso uppajjati up-
panno ca doso bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā doso
uppajjati uppanno vā doso bhiyyobhāvāya vepullāya saṃ-
vattatī ti.
4. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā
moho uppajjati uppanno vā moho bhiyyobhāvāya vepullāya
saṃvattatī ti?
Ayoniso manasikāro ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa ayoniso
manasikaroto anuppanno c'; eva moho uppajjati uppanno ca
moho bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti. Ayaṃ kho
āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā moho uppajjati
uppanno vā moho bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattatī ti.
5. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā rāgo
n'; uppajjati uppanno vā rāgo pahīyatī ti?
Asubhanimittan ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa asubhanimittaṃ
yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva rāgo n'; uppajjati
--------------------------------------------------------------------------
1 D., Ph., Tr. khippavirāgī; T. dandha-.
2 With the rest of this Sutta compare above, I. 2.

[page 201]
III. 69. 2.] MAHĀ-VAGGA. 201
uppanno ca rāgo pahīyatī ti. Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ
paccayo yena anuppanno vā rāgo n'; uppajjati uppanno vā
rāgo pahīyatī ti.
6. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā doso
n'; uppajjati uppanno vā doso pahīyatī ti?
Mettā cetovimuttī ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa mettaṃ ceto-
vimuttiṃ yoniso manasikaroto anuppanno c'; eva doso
n'; uppajjati uppanno ca doso pahīyatīti. Ayaṃ kho āvuso
hetu ayaṃ paccayo yena anuppanno vā doso n'; uppajjati
uppanno vā doso pahīyatī ti.
7. Ko panāvuso hetu ko paccayo yena anuppanno vā moho
n'; uppajjati uppanno vā moho pahīyatī ti?
Yoniso manasikāro ti 'ssa vacanīyaṃ. Tassa yoniso mana-
sikaroto anuppanno c'; eva moho n'; uppajjati uppanno ca moho
pahīyatī ti. Ayaṃ kho āvuso hetu ayaṃ paccayo yena anu-
ppanno vā moho n'; uppajjati uppanno vā moho pahīyatī ti.
69.
1. Tīṇ'; imāni kho bhikkhave akusalamūlāni. Katamāni
tīṇi?
Lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusala-
mūlaṃ.
Yad api bhikkhave lobho tad api akusalaṃ, yad api luddho
abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api akusalaṃ, yad
api luddho lobhena abhibhūto pariyādinnacitto parassa asatā1
dukkhaṃ upadahati2 vadhena vā bandhena vā jāniyā3
garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho iti pi tad
api akusalaṃ. Iti 'ssa 'me lobhajā lobhanidānā lobha-
samudayā lobhappaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā
sambhavanti.
2. Yad api bhikkhave doso tad api akusalaṃ, yad api
duṭṭho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api akusa-
laṃ, yad api duṭṭho dosena abhibhūto pariyādinnacitto
parassa asatā1 dukkhaṃ upadahati2 vadhena vā bandhena
vā jāniyā3 vā garahāya vā pabbājanāya4 vā balav'; amhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. asātām.
2 Ph., ChS. uppādayati.
3 SS. jāniyā; Ph. tajjaniyā.
4 Ph. pabbājaniyā.

[page 202]
202 MAHĀ-VAGGA. [III. 69. 3.
balattho iti pi tad api akusalaṃ. Iti 'ssa 'me dosajā dosani-
dānā dosasamudayā dosappaccayā aneke pāpakā akusalā
dhammā sambhavanti.
3. Yad api bhikkhave moho tad api akusalaṃ, yad api
mūḷho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api akusa-
laṃ, yad api mūḷho mohena abhibhūto pariyādinnacitto
parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena vā bandhena vā
jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā balav'; amhi balattho
iti pi tad api akusalaṃ. Iti 'ssa 'me mohajā mohanidānā moha-
samudayā mohappaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sam-
bhavanti.
4. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave puggalo vuccati akālavādī ti
pi abhūtavādī ti pi anatthavādī ti pi adhammavādī ti pi avi-
nayavādī ti pī ti. Kasmā cāyaṃ bhikkhave evarūpo puggalo
vuccati akālavādī ti pi abhūtavādī ti pi anatthavādī ti pi
adhammavādī ti pi avinayavādī ti pī ti. Tathā h'; ayaṃ bhi-
kkhave puggalo parassa asatā dukkhaṃ upadahati vadhena
vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā
balav'; amhi balattho. Iti pi bhūtena kho pana vuccamāno
avajānāti no paṭijānāti abhūtena vuccamāno na ātappaṃ
karoti tassa nibbeṭhanāya iti p'; etaṃ atacchaṃ iti p'; etaṃ
abhūtan ti. Tasmā evarūpo puggalo vuccati akālavādī ti pi
abhūtavādī ti pi anatthavādī ti pi adhammavādī ti pi avinaya-
vādī ti pī ti. Evarūpo bhikkhave puggalo lobhajehi pāpakehi
akusalehi dhammehi abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva
dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-
pariḷāhaṃ kāyassa bhedā param maraṇā duggati pātikaṅkhā,
dosajehi . . . pe . . . mohajehi pāpakehi akusalehi dhammehi
abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme dukkhaṃ
viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-pariḷāhaṃ kāyassa bhedā
param maraṇā duggati pāṭikaṅkhā.
5. Seyyathāpi bhikkhave sālo vā dhavo vā phandano1
tīhi māluvālatāhi uddhasto2 pariyonaddho anayaṃ āpajjati
vyasanaṃ āpajjati anayavyasanaṃ āpajjati, evam eva kho
bhikkhave evarūpo puggalo lobhajehi pāpakehi akusalehi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. phandhano; D. phanāno.
2 Morris. uddhasetā. Ke uddhaseto; Com. explains by upari dhaṃsito.

[page 203]
III. 69. 8.] MAHĀ-VAGGA. 203
dhammehi abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme
dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-pariḷāhaṃ
kāyassa bhedā param maraṇā duggati pāṭikaṅkhā, dosajehi
. . . pe . . . mohajehi pāpakehi akusalehi dhammehi abhi-
bhūto pariyādinnacitto diṭṭh'; eva dhamme dukkhaṃ viharati
savighātaṃ sa-upāyāsaṃ sa-pariḷāhaṃ kāyassa bhedā param
maraṇā duggati pāṭikaṅkhā.
Imāni kho bhikkhave tīṇi akusalamūlānī ti.
6. Tīṇ'; imāni bhikkhave kusalamūlāni. Katamāni tīṇi?
Alobho kusalamūlaṃ, adoso kusalamūlaṃ, amoho kusala-
mūlaṃ.
Yad api bhikkhave alobho tad api kusalaṃ,1 yad api
aluddho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api
kusalaṃ, yad api aluddho lobhena anabhibhūto apariyādinna-
citto na parassa asatā2 dukkhaṃ upadahati3 vadhena vā
bandhena vā jāniyā4 vā garahāya vā pabbājanāya5
balav'; amhi balattho iti pi tad api kusalaṃ. Iti 'ssa 'me
alobhajā alobhanidānā alobhasamudayā alobhappaccayā
aneke kusalā dhammā sambhavanti.
7. Yad api bhikkhave adoso tad api kusalaṃ, yad api
aduṭṭho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api kusa-
laṃ, yad api aduṭṭho dosena anabhibhūto apariyādinnacitto
na parassa asatā2 dukkhaṃ upadahati3 vadhena vā bandhena
vā jāniyā4 vā pabbājanāya5 vā balav'; amhi balattho iti pi
tad api kusalaṃ. Iti 'ssa 'me adosajā adosanidānā adosa-
samudayā adosappaccayā aneke kusalā dhammā sambha-
vanti.
8. Yad api bhikkhave amoho tad api kusalaṃ, yad api
amūḷho abhisaṅkharoti kāyena vācāya manasā tad api kusa-
laṃ, yad api amūḷho mohena anabhibhūto apariyādinnacitto
na parassa asatā2 dukkhaṃ upadahati3 vadhena vā bandhena
vā jāniyā4 vā garahāya va pabbājanāya5 vā balav'; amhi
balattho iti pi tad api kusalaṃ. Iti 'ssa 'me amohajā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. kusalamūlaṃ.
2 Ph. asātaṃ; SS. asatā.
3 Ph. uppādayati.
4 SS. jāniyā; Ph. tajjanīyā.
5 Ph. pabbājanīyā.

[page 204]
204 MAHĀ-VAGGA. [III. 69. 9.
amohanidānā amohasamudayā amohapaccayā aneke kusalā
dhammā sambhavanti.
9. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave puggalo vuccati kālavādī ti
pi bhūtavādī ti pi atthavādī ti pi dhammavādī ti pi vina-
yavādī ti pī ti. Kasmā cāyaṃ bhikkhave evarūpo puggalo
vuccati kālavādī ti pi bhūtavādī ti pi atthavādī ti pi
dhammavādī ti pi vinayavādī ti pī ti. Yathā h'; ayaṃ1
bhikkhave puggalo na parassa asatā2 dukkhaṃ upadahati3
vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbā-
janīyā vā balav'; amhi balattho iti pi bhūtena kho pana
vuccamāno paṭijānāti no avajānāti abhūtena vuccamāno
ātappaṃ karoti tassa nibbeṭhanāya4 iti p'; etaṃ tacchaṃ5 iti
p'; etaṃ bhūtaṃ, tasmā evarūpo puggalo vuccati kālavādī ti
pi bhūtavādī ti pi atthavādī ti pi vinayavādī ti pī ti.
10. Evarūpassa bhikkhave puggalassa lobhajā pāpakā
akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā ana-
bhāvakatā āyatiṃ anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme
sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'
eva dhamme parinibbāyati: dosajā . . . pe . . . mohajā
pāpakā akusalā dhammā pahīnā . . . anuppādadhammā
diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ
apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme parinibbāyati.
11. Seyyathāpi bhikkhave sālo vā dhavo vā phandano6
vā tīhi māluvālatāhi uddhasetā7 pariyonaddho. Atho puriso
āgaccheyya kuddālapiṭakaṃ va8 ādāya. So taṃ mālu-
vālataṃ mūle9 chindeyya mūle9 chetvā palikhaṇeyya10
palikhaṇitvā mūlāni uddhareyya antamaso usīranālamattāni11
pi. So taṃ māluvālataṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindeyya,
khaṇḍākhaṇḍikaṃ chetvā phāleyya, phāletvā sakalikaṃ
sakalikaṃ kareyya, sakalikaṃ sakalikaṃ karitvā vātātāpe
visoseyya, vātātāpe visosetvā agginā daheyya, agginā dahetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. tathā so yaṃ.
2 Ph. asātaṃ.
3 Ph. uppādayati.
4 Ph. nibbeṭhanā.
5 Tr. omits taccham and reads abhūtaṃ.
6 Ph. bandhano; T. pandhano.
7 Ph. odhaso; SS., Com. uddhasetā; Tr. uddhasotā.
8 Tr. kuddālapiṭakaṃ ādāya; Ph. kuṭṭālam vā p-.
ChS. kudālapiṭakaṃ ādāya.
9 Ph. mūlaṃ.
10 Ph. baliṃ khaneyya.
11 D. usīranāliṃ mattāni.

[page 205]
III. 70. 2.] MAHĀ-VAGGA. 205
masiṃ kareyya, masiṃ karitvā mahāvāte vā opuneyya
nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya, evam assa1 tā bhi-
kkhave māluvālatā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhā-
vakatā āyatiṃ anuppādadhammā. Evam eva kho bhikkhave
evarūpassa puggalassa lobhajā pāpakā akusalā dhammā
pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṃ
anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viharati avi-
ghātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme pari-
nibbāyati, dosajā . . . pe . . . mohajā pāpakā akusalā
dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā
āyatiṃ anuppādadhammā diṭṭh'; eva dhamme sukhaṃ viha-
rati avighātaṃ anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ diṭṭh'; eva dhamme
parinibbāyati.
Imāni kho bhikkhave tīṇi kusalamūlānī ti.
70.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthi-
yaṃ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde. Atha kho
Visākhā Migāramātā tad ah'; uposathe yena Bhagavā tena
upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Visākhaṃ Migā-
ramātaraṃ Bhagavā etad avoca:-- Handa kuto nu tvaṃ
Visākhe āgacchasi divādivassā ti.
Uposathāhaṃ bhante ajja upavasāmī ti.
Tayo kho 'me Visākhe uposathā. Katame tayo?
Gopālakūposatho, nigaṇṭhūposatho, ariyūposatho.
2. Kathañ ca Visākhe gopālakūposatho hoti?
Seyyathāpi Visākhe gopālako sāyaṇhasamayaṃ sāmikā-
naṃ gāvo niyyādetvā iti paṭisañcikkhati:-- ajja kho gāvo
amusmiñ ca amusmiñ ca padese cariṃsu amusmiñ ca
amusmiñ ca padese pāniyāni apaṃsu,2 sve dāni gāvo amusmiñ
ca amusmiñ ca padese carissanti amusmiñ ca amusmiñ ca
padese pāniyāni pivissantī ti. Evam eva kho Visākhe idh'
ekacco uposathiko3 iti paṭisañcikkhati:-- ahaṃ khvajja idañ
c'; idañ ca khādaniyaṃ khādiṃ idañ c'; idañ ca bhojaniyaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. eva su.
2 Ph. pivisuṃ; ChS. piviṃsu.
3 D. uposathako.

[page 206]
206 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 30.
bhuñjiṃ, sve dānāhaṃ1 idañ c'; idañ ca khādaniyaṃ khā-
dissāmi idañ c'; idañ ca bhojaniyaṃ bhuñjissāmī ti. So tena
lobhena abhijjhāsahagatena cetasā divasaṃ atināmeti. Evaṃ
kho Visākhe gopālakūposatho hoti. Evaṃ upavuttho kho
Visākhe gopālakūposatho na mahapphalo hoti na mahāni-
saṃso na mahājutiko na mahāvipphāro.
3. Kathañ ca Visākhe Nigaṇṭhūposatho hoti?
Atthi Visākhe Nigaṇṭhā nāma samaṇajātikā,2 te sāvakaṃ
evaṃ samādapenti -- ehi tvaṃ ambho purisa ye puratthimāya
disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ nikkhipāhi, ye
pacchimāya disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ
nikkhipāhi, ye uttarāya disāya pāṇā paraṃ yojanasataṃ tesu
daṇḍaṃ nikkhipāhi, ye dakkhiṇāya disāya pāṇā paraṃ
yojanasataṃ tesu daṇḍaṃ nikkhipāhī ti. Iti ekaccānaṃ
pāṇānaṃ anuddayāya anukampāya samādapenti. Ekaccānaṃ
pāṇānaṃ nānuddayāya na anukampāya samādapenti. Te
tadah'; uposathe sāvakaṃ evaṃ samādapenti:-- ehi tvaṃ
ambho purisa sabbacelāni nikkhipitvā3 evaṃ vadehi -- nāhaṃ
kvaci4 kassaci kiñcanaṃ5 tasmiṃ, na ca mama kvaci4
kassaci6 kiñcanaṃ5 n'; atthī ti. Jānanti kho pan'; assa mātā-
pitaro ayaṃ amhākaṃ putto ti, so pi jānāti ime mayhaṃ
mātāpitaro ti. Jānāti kho pan'; assa7 puttadāro ayaṃ
mayhaṃ bhattā ti, so pi jānāti ayaṃ mayhaṃ puttadāro ti.
Jānanti kho pan'; assa dāsakammakaraporisā ayaṃ amhākaṃ
ayyo ti, so pi jānāti ime mayhaṃ dāsakammakaraporisā ti.
Iti yasmiṃ samaye sacce samādapetabbā musāvāde tasmiṃ
samaye samādapenti. Idam assa8 musāvādasmiṃ vadāmi.
So tassā rattiyā accayena te bhoge adinnaṃ yeva9 paribhuñ-
jati. Idam assa8 adinnādānasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho
Visākhe Nigaṇṭhūposatho hoti, evaṃ upavuttho kho Visākhe
Nigaṇṭhūposatho na mahapphalo hoti na mahānisaṃso na
mahājutiko na mahāvipphāro.
4. Kathañ ca Visākhe ariyūposatho hoti?
--------------------------------------------------------------------------
1 T., D. dāhaṃ.
2 D., T. -jāti.
3 Ph. nikkhipetvā; D. nikkhamitvā.
4 Ph. kvaci; D. kvañcani; Tr., T. Com., ChS. kvacani.
5 SS. kiñcana; ChS. kiñcanatasmiṃ.
6 Ph. kakatthaci; SS. kassaci; Com. katthaci.
7 D. pana p'; assa.
8 D. idaṃ asmiṃ; ChS. tassa.
9 Tr. bhoge na dinnaṃ yeva.

[page 207]
III. 70. 5.] MAHĀ-VAGGA. 207
Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyoda-
panā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako Tathāgataṃ anussarati -- iti pi
so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno
sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā deva-
manussānaṃ Buddho Bhagavā ti. Tassa Tathāgataṃ anussa-
rato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakki-
lesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa sīsassa
upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa sīsassa upakkamena
pariyodapanā hoti? Kakkañ ca paṭicca mattikañ ca paṭicca
udakañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ1 paṭicca,
evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa sīsassa upakkamena pari-
yodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa
cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako Tathāgataṃ anussarati:-- iti pi
so Bhagavā . . . pe . . . satthā devamanussānaṃ buddho
Bhagavā ti. Tassa Tathāgataṃ anussarato cittaṃ pasīdati
pāmojjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.
Ayaṃ vuccati Visākhe ariyasāvako brahmūposathaṃ upava-
sati Brahmunā saddhiṃ saṃvasati Brahmañ c'; assa ārabbha
cittaṃ pasīdati pāmojjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te
pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa
upakkamena pariyodapanā hoti.
5. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyoda-
panā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa
upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako dhammaṃ anussarati -- svākkhāto
Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko
paccattaṃ veditabbo viññūhī ti. Tassa dhammaṃ anussarato
cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā
--------------------------------------------------------------------------
1 Milinda-Pañha, p. 53.

[page 208]
208 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 6.
te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa kāyassa
upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa kāyassa upakka-
mena pariyodapanā hoti? Sottiñ1 ca paṭicca cuṇṇañ
ca paṭicca udakañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ
paṭicca. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa kāyassa
upakkamena pariyodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe
upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako dhammaṃ anussarati -- svākkhāto
Bhagavatā dhammo . . . pe (6) . . . paccattaṃ veditabbo
viññūhī ti. Tassa dhammaṃ anussarato cittaṃ pasīdati
pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.
Ayaṃ vuccati Visākhe ariyasāvako dhammūposathaṃ upa-
vasati dhammena saddhiṃ saṃvasati dhammañ c'; assa
ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa
upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa
cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
6. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyo-
dapanā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa
upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyāsavako saṅghaṃ anussarati -- supaṭi-
panno Bhagavato sāvakasaṅgho ujupaṭipanno . . . pe2 . . .
ñāyapaṭipanno . . . pe . . . sāmīcipaṭipanno Bhagavato
sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisa-
puggalā esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo
dakkhiṇeyyo añjalikaraṇiyyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ
lokassā ti. Tassa saṅghaṃ anussarato cittaṃ pasīdati
pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti,
seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa vatthassa upakkamena
pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa vatthassa upakkamena
pariyodapanā hoti?
--------------------------------------------------------------------------
1 T. Yottiñ; Ph. Soṭṭiñ; Com. sottiṃ = kuruvindasottiṃ,
see kuruvindakasutti Cull. V. 1, 3.
2 pe (so MSS.) = Bhagavato sāvakasaṅgho; but Tr. omits the first pe.

[page 209]
III. 70. 7.] MAHĀ-VAGGA. 209
Ūsañ1 ca paṭicca khārañ ca paṭicca gomayañ ca paṭicca
udakañ ca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca.
Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa vatthassa upakkamena
pariyodapanā hoti. Evam eva2 kho Visākhe upakkiliṭṭhassa
cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakka-
mena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako saṅghaṃ anussarati -- supaṭi-
panno Bhagavato sāvakasaṅgho . . . pe . . . anuttaraṃ puññakk-
hettaṃ lokassā ti. Tassa saṅghaṃ anussarato cittaṃ pasīdati
pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.3 Ayaṃ
vuccati Visākhe ariyasāvako saṅghūposathaṃ upavasati saṅ-
ghena saddhiṃ saṃvasati saṅghañ c'; assa ārabbha cittaṃ pasī-
dati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa upakkilesā te pahīyanti.
Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti.
7. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyo-
dapanā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa
upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako attano sīlāni anussarati -- akhaṇ-
ḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni4 viññuppa-
satthāni aparāmaṭṭhāni samādhi-saṃvattanikāni. Tassa sīlaṃ
anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa
upakkilesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa
ādāsassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa ādāsassa upakka-
mena pariyodapanā hoti?
Telañ ca paṭicca chārikañ ca paṭicca vālaṇḍukañ5 ca paṭicca
purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca. Evaṃ kho Visākhe
upakkiliṭṭhassa ādāsassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Evam eva kho Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti?
--------------------------------------------------------------------------
1 T., ChS. usmañ; D. usumañ; Ph. upasamañ.
2 Tr. Evaṃ so kho.
3 D. represents this paragraph by a "pe."
4 See Rh. D.'s note on Mps. I. 10.
5 Ph. vālaṇḍupakañ; SS. vālaṇḍukañ.

[page 210]
210 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 8.
Idha Visākhe ariyasāvako attano sīlāni anussarati -- akhaṇ-
ḍāni . . . pe . . . samādhisaṃvattanikāni. Tassa sīlaṃ anussa-
rato cittaṃ pasīdati . . . pe . . . pahīyanti. Ayaṃ vuccati
Visākhe ariyasāvako sīlūposathaṃ upavasati sīlena saddhiṃ
saṃvasati sīlañ c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ up-
pajjati ye cittassa upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Vi-
sākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
8. Upakkiliṭṭhassa Visākhe cittassa upakkamena pariyoda-
panā hoti. Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa
upakkamena pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako devatānussarati -- santi devā
Cātummahārājikā, santi devā Tāvatiṃsā, santi devā Yāmā,
santi devā Tusitā, santi devā Nimmānaratino, santi devā Para-
nimmitavasavattino, santi devā Brahmakāyikā, santi devā
tatuttariṃ.1 Yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā2 devatā
ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpā saddhā saṃ-
vijjati, yathārūpena sīlena samannāgatā tā devatā ito cutā
tatth'; uppannā mayham pi tathārūpaṃ sīlaṃ saṃvijjati,
yathārūpena sutena3 samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'
uppannā mayham pi tathārūpaṃ sutaṃ saṃvijjati, yathārūpena
cāgena samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā
mayham pi tathārūpo cāgo saṃvijjati, yathārūpāya paññāya
samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi
tathārūpā paññā saṃvijjatī ti. Tassa attano ca tāsañ ca
devatānaṃ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ ca
anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa
upakkilesā te pahīyanti, seyyathāpi Visākhe upakkiliṭṭhassa
jātarūpassa upakkamena pariyodapanā hoti.
Kathañ ca Visākhe upakkiliṭṭhassa jātarūpassa upakka-
mena pariyodapanā hoti?
Ukkañ ca paṭicca loṇañ ca paṭicca gerukañ4 ca paṭicca
nāḷikañ ca paṭicca saṇḍāsañ ca paṭicca5 purisassa ca tajjaṃ
vāyāmaṃ paṭicca. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa jātarū-
passa upakkamena pariyodapanā hoti. Evam eva kho Visākhe
upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. See Rh. D.'s Buddhist Suttas, p. 154.
2 Omitted by Ph.
3 Ph. subhena.
4 T. garukañ.
5 SS. nāḷisaṇḍāsañ ca paṭicca.

[page 211]
III. 70. 11.] MAHĀ-VAGGA. 211
Kathañca Visākhe upakkiliṭṭhassa cittassa upakkamena
pariyodapanā hoti?
Idha Visākhe ariyasāvako devatānussarati -- santi devā
Cātummahārājikā, santi devā Tāvatiṃsā . . . pe . . . santi
devā tatuttariṃ. Yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā
devatā ito cutā tatth'; uppannā mayham pi tathārūpā saddhā
saṃvijjati, yathārūpena sīlena . . . sutena . . . cāgena . . .
paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tatth'; uppannā
mayham pi tathārūpā paññā saṃvijjatī ti. Tassa attano tāsañ
ca devatānaṃ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ
ca anussarato cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati ye cittassa
upakkilesā te pahīyanti. Ayaṃ vuccati ariyasāvako devatū-
posathaṃ upavasati devatāhi saddhiṃ saṃvasati, devatā
c'; assa ārabbha cittaṃ pasīdati pāmujjaṃ uppajjati, ye cittassa
upakkilesā te pahīyanti. Evaṃ kho Visākhe upakkiliṭṭhassa
cittassa upakkamena pariyodapanā hoti.
9. Sa kho so1 Visākhe ariyasāvako iti paṭisañcikkhati --
yāvajīvaṃ arahanto pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivi-
ratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhū-
tahitānukampino viharanti, ahaṃ p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ
ca divasaṃ pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihita-
daṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānu-
kampī viharāmi. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi
uposatho ca me upavuttho bhavissati.
10. Yāvajīvaṃ arahanto adinnādānaṃ pahāya adinnādānā
paṭiviratā dinnādāyī dinnapāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena
attanā viharanti, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ
adinnādānaṃ pahāya adinnādānā paṭivirato dinnādāyī dinna-
pāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharāmi. Iminā
pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho
bhavissati.
11. Yāvajīvaṃ arahanto abrahmacariyaṃ pahāya brahma-
cārī ārācārī2 viratā methunā gāmadhammā, aham p'; ajja imañ
ca rattiṃ imañ ca divasaṃ abrahmacariyaṃ pahāya brahma-
cārī ārācārī2 virato methunā gāmadhammā. Iminā pi aṅgena
arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Sace.
2 D. ācāri; T. ācārā; Ph. anācāri; Tr. ārācāri.

[page 212]
212 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 12.
12. Yāvajīvaṃ arahanto musāvādaṃ pahāya musāvādā pa-
ṭiviratā saccavādī saccasandhā thetā paccayikā avisaṃvādakā
lokassa, ahaṃ p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ musā-
vādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato saccavādī saccasandho
theto paccayiko avisaṃvādako lokassa. Iminā pi aṅgena
arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
13. Yāvajīvaṃ arahanto surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ
pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, ahaṃ
pi ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ surāmerayamajjapa-
mādaṭṭhānaṃ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivi-
rato viharāmi. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi
uposatho ca me upavuttho bhavissati.
14. Yāvajīvaṃ arahanto ekabhattikā rattūparatā viratā
vikālabhojanā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ
ekabhattiko rattūparato virato vikālabhojanā. Iminā pi
aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho ca me upavuttho
bhavissati.
15. Yāvajīvaṃ arahanto naccagītavāditavisūkadassanā-
mālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭi-
viratā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ ca divasaṃ nacca-
gītavāditavisūkadassanāmālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍana-
vibhūsanaṭṭhānā paṭivirato. Iminā pi aṅgena arahataṃ
anukaromi uposatho ca me upavuttho bhavissati.
16. Yāvajīvaṃ arahanto uccāsayana-mahāsayanaṃ pahāya
uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṃ kappenti mañ-
cake vā tiṇasanthārake vā, aham p'; ajja imañ ca rattiṃ imañ
ca divasaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ pahāya uccāsayanama-
hāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṃ kappemi mañcake vā tiṇasan-
thārake vā. Iminā pi aṅgena arahataṃ anukaromi uposatho
ca me upavuttho bhavissatī ti. Evaṃ kho Visākhe ariyū-
posatho hoti, evaṃ upavuttho kho1 Visākhe ariyūposatho
mahapphalo hoti mahānisaṃso mahājutiko mahāvipphāro.
17. Kīva mahapphalo hoti, kīva mahānisaṃso, kīva mahā-
jutiko, kīva mahāvipphāro?
Seyyathāpi Visākhe yo imesaṃ soḷasannaṃ mahājanapa-
dānaṃ pahūtamahāsattaratanānaṃ issarādhipaccaṃ2 rajjaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. so pi for kho.
2 Ph. issariyāvipaccaṃ; ChS. -ādhi-.

[page 213]
III. 70. 20.] MAHĀ-VAGGA. 213
kareyya, seyyathīdaṃ Aṅgānaṃ Magadhānaṃ Kāsīnaṃ
Kosalānaṃ Vajjīnaṃ Mallānaṃ Cetīnaṃ Vaṅgānaṃ Kurū-
naṃ Pañcālāṇaṃ Macchānaṃ1 Surasenānaṃ Assakānaṃ
Avantīnaṃ Gandhārānaṃ Kambojānaṃ, aṭṭhaṅgasamannā-
gatassa uposathassa ekaṃ kalaṃ nāgghati soḷasiṃ. Taṃ
kissa hetu? Kapaṇaṃ Visākhe mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ
sukhaṃ upanidhāya.
18. Yāni Visākhe mānusakāni paññāsa vassāni Cātumma-
hārājikānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṃsa-
rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena
saṃvaccharena dibbāni pañca vassa-satāni Cātummahārājikā-
naṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Vi-
sākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasa-
mannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param
maraṇā Cātummahārājikānaṃ devānaṃ sahavyataṃ2 uppaj-
jeyya. Idaṃ kho pan'; etam3 Visākhe sandhāya bhāsitaṃ
kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
19. Yaṃ Visākhe mānusakaṃ vassasataṃ Tāvatiṃsānaṃ
devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso
tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccha-
rena dibbaṃ vassasahassaṃ Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ āyuppa-
māṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'
ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ
upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Tāvatiṃsānaṃ
devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ
Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ
dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
20. Yāni Visākhe mānusakāni dve vassasatāni Yāmānaṃ
devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso,
tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃvaccha-
rena dibbāni dve vassa-sahassāni Yāmānaṃ devānaṃ āyuppa-
māṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'
ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ
upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Yāmānaṃ devānaṃ
sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe san-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. Maccānaṃ.
2 Ph. sahabbyataṃ.
3 D. pana m'etaṃ.

[page 214]
214 MAHĀ-VAGGA. [III. 70. 21.
dhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ
upanidhāya.
21. Yāni Visākhe mānusakāni cattāri vassasatāni Tusitā-
naṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa rattiyo
māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena saṃ-
vaccharena dibbāni cattāri vassasahassāni Tusitānaṃ devā-
naṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe vijjati
yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ
uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param maraṇā Tusitā-
naṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ
Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ
dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
22. Yāni Visākhe mānusakāni aṭṭha vassasatāni Nimmā-
naratīnaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsa
rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo, tena
saṃvaccharena dibbāni aṭṭha vassasahassāni Nimmānaratī-
naṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ
Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasa-
mannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā param
maraṇā Nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjeyya.
Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya bhāsitaṃ kapaṇaṃ
mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
23. Yāni Visākhe mānusakāni soḷasa vassasatāni Para-
nimmitavasavattīnaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā
tiṃsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṃvaccharo,
tena saṃvaccharena dibbāni soḷasa vassasahassāni Paranim-
mitavasavattīnaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho
pan'; etaṃ Visākhe vijjati yaṃ idh'; ekacco itthī vā puriso vā
aṭṭhaṅga-samannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā
param maraṇā Paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ saha-
vyataṃ uppajjeyya. Idaṃ kho pan'; etaṃ Visākhe sandhāya
bhāsitaṃ kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ
upanidhāyā ti.
24. Pāṇaṃ na hāne na cādinnam1 ādiye.
Musā na bhāse2 na ca majjapo siyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. haññe na cādinnaṃ. [So also Ke(-innam-) and A. IV. 254.
Probably we should restore the old sandhi: c'; ādinnam, and assume
vaṃsaṭṭhā metre throughout these (late) verses, not tuṭṭhubha-jagatī.
One pāda seems to have been lost.]
2 Ph. bhāseyya.

[page 215]
III. 71. 1.] ĀNANDA-VAGGA. 215
Abrahmacariyā virameyya methunā
Rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojanaṃ.
Mālaṃ na dhār[ay]e na ca gandham ācare
Mañce chamāyaṃ va sayetha santhate
Etaṃ hi aṭṭhaṅgikam āhūposathaṃ
Buddhena dukkhantaguṇaṃ pakāsitaṃ.
Cando ca suriyo ca ubho sudassanā
Obhāsayaṃ <tā> anu[pari]yanti yāvatā
Tamonudā te pana antalikkhagā
Nabhe pabhāsanti disā virocanā
Etasmiṃ yaṃ vijjati antare dhanaṃ
Muttaṃ maṇiṃ veḷuriyañ ca bhaddakaṃ
Siṅgisuvaṇṇaṃ athavā pi kañcanaṃ
Yaṃ jātarūpaṃ hāṭakan1 ti vuccati
Aṭṭhaṅgūpetassa uposathassa
Kalam pi te nānubhavanti soḷasiṃ
Candappabhā tāragaṇā ca sabbe
Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā
Aṭṭhaṅgūpetaṃ upavassūposathaṃ
Puññāni katvāna sukhudrayāni
Aninditā saggam upenti ṭhānan ti2.
Mahāvaggo dutiyo samatto.
71.
1. Sāvatthi nidānaṃ.
Atha kho Channo3 paribbājako yen'; āyasmā Ānando ten'
upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Ānandena saddhiṃ
sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā
ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Channo paribbā-
jako āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Tumhe pi4 āvuso Ānanda rāgassa pahānaṃ paññāpetha
dosassa . . . pe . . . mohassa pahānaṃ paññāpethā ti.
Mayaṃ kho āvuso rāgassa pahānaṃ paññāpema dosassa . . .x
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. haṭa-.
2 Ang. VIII. 42.
3 Ph. Chando.
4 D. omits pi; Ph. has pi kho.

[page 216]
216 ĀNANDA-VAGGA. [III. 71. 2.
pe . . . mohassa pahānaṃ paññāpemā ti. Kiṃ pana tumhe
āvuso rāge ādīnavaṃ disvā rāgassa pahānaṃ paññāpetha
. . . pe . . . kiṃ mohe ādīnavaṃ disvā mohassa pahānaṃ
paññāpethā ti?
2. Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya pi ceteti para1 . . . pe . . . ubhayavyā-
bādhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭi-
saṃvedeti. Rāge pahīne n'; eva attavyābādhāya ceteti na
para . . . pe . . . na ubhaya . . . pe . . . na cetasikaṃ dukkhaṃ
domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena
duccaritaṃ carati, vācāya . . . pe . . . manasā duccaritaṃ
carati. Rāge pahīne n'; eva kāyena duccaritaṃ carati na
vācāya . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto
attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . . pe
. . . {ubhayattham pi} yathābhūtaṃ nappajānāti. Rāge
pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham pi . . .
pe . . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Ratto kho āvuso andhakaraṇo acakkhukaraṇo aññāṇaka-
raṇo paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko.
Duṭṭho kho āvuso dosena . . . pe . . .
Mūḷho kho āvuso mohena abhibhūto pariyādinnacitto
attavyābādhāya pi ceteti para . . . pe . . . ubhayavyābā-
dhāya pi ceteti cetasikam pi dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃ-
vedeti. Mohe pahīne n'; eva attavyābādhāya ceteti na para
. . . pe . . . na ubhaya . . . na cetasikaṃ dukkhaṃ doma-
nassaṃ paṭisaṃvedeti.
Mūḷho kho āvuso mohena abhibhūto pariyādinnacitto
kāyena duccaritaṃ carati vācāya . . . pe . . . manasā ducca-
ritaṃ carati. Mohe pahīne n'; eva kāyena duccaritaṃ carati
na vācāya . . . pe . . . na manasā duccaritaṃ carati.
Mūḷho kho āvuso mohena abhibhūto pariyādinnacitto
attattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti parattham pi . . . pe
. . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ nappajānāti. Mohe
--------------------------------------------------------------------------
1 MSS. paraṃ . . . pe . . . [paraṃ = paravyābādhāya].

[page 217]
III. 72. 1.] ĀNANDA-VAGGA. 217
pahīne attattham pi yathābhūtaṃ pajānāti parattham pi
. . . ubhayattham pi yathābhūtaṃ pajānāti.
Moho kho āvuso andhakaraṇo acakkhukaraṇo aññāṇakaraṇo
paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko.
Idaṃ kho mayaṃ āvuso rāge ādīnavaṃ disvā rāgassa
pahānaṃ paññāpema, idaṃ dose ādīnavaṃ disvā dosassa
pahānaṃ paññāpema, idaṃ mohe ādīnavaṃ disvā mohassa
pahānaṃ paññāpemā ti.
3. Atthi pan'; āvuso maggo atthi paṭipadā etassa rāgassa
dosassa mohassa pahānāyā ti?
Atth'; āvuso maggo atthi paṭipadā etassa rāgassa dosassa
mohassa pahānāyā ti.
Katamo pan'; āvuso maggo katamā paṭipadā etassa rāgassa
dosassa mohassa pahānāyā ti?
Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammā-
diṭṭhi . . . pe . . . sammāsamādhi. Ayaṃ kho āvuso maggo
ayaṃ paṭipadā etassa rāgassa dosassa mohassa pahānāyā ti.
Bhaddako āvuso maggo bhaddikā paṭipadā etassa rāgassa
dosassa mohassa pahānāyā ti. Alañ ca pan'; āvuso Ānanda
appamādāyā ti.
72.
1. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Ānando Kosambiyaṃ viharati
Ghositārāme.
Atha kho aññataro ājīvakasāvako gahapati yen'; āyasmā
Ānando ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Ānan-
daṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho
so ājīvakasāvako gahapati āyasmantaṃ Ānandaṃ etad
avoca:
Kesan no bhante Ānanda dhammo svākkhāto, ke loke
supaṭipannā, ke loke sugatā1 ti?
Tena hi gahapati tvaṃ2 yeva ettha paṭipucchissāmi, yathā
te khameyya tathā naṃ vyākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi
gahapati -- Ye rāgassa pahānāya dhammaṃ desenti dosassa
pahānāya dhammaṃ desenti mohassa pahānāya dhammaṃ
desenti tesaṃ dhammo svākkhāto no vā kathaṃ vā te3 ettha
hotī ti?
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. sukatā throughout.
2 Tr. taṃ.
3 Ph. omits te.

[page 218]
218 ĀNANDA-VAGGA. [III. 72. 2.
Ye bhante rāgassa pahānāya dhammaṃ desenti dosassa
. . . pe . . . mohassa pahānāya dhammaṃ desenti tesaṃ
dhammo svākkhāto -- evam me ettha1 hotī ti.
2. Taṃ kiṃ maññasi gahapati -- Ye rāgassa pahānāya
paṭipannā dosassa . . . mohassa pahānāya paṭipanā te loke
supaṭipannā no vā kathaṃ vā te ettha hotī ti?
Ye bhante rāgassa pahānāya paṭipannā dosassa . . .
mohassa pahānāya paṭipannā te loke supaṭipannā -- evam
me ettha hotī ti.
3. Taṃ kiṃ maññasi gahapati -- Yesaṃ rāgo pahīno
ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppā-
dadhammo, yesaṃ doso pahīno . . . pe . . . yesaṃ moho
pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ
anuppādadhammo te loke sugatā no vā kathaṃ vā te ettha
hotī ti?
Yesaṃ bhante rāgo pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato
anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo, yesaṃ doso pahīno
. . . pe . . . yesaṃ moho pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato
anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo te loke sugatā --
evam me ettha hotī ti.
4. Iti kho2 tayā c'; etaṃ3 vyākataṃ -- ye bhante rāgassa
pahānāya dhammaṃ desenti dosassa . . . pe . . . mohassa
pahānāya dhammaṃ desenti tesaṃ dhammo svākkhāto ti.
Tayā c'; etaṃ3 vyākataṃ -- ye bhante rāgassa pahānāya paṭi-
pannā dosassa . . . pe . . . mohassa pahānāya paṭipannā te
loke supaṭipannā ti. Tayā c'; etaṃ3 vyākataṃ -- yesaṃ bhante
rāgo pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āya-
tiṃ anuppādadhammo, yesaṃ doso pahīno . . . pe . . .
yesaṃ moho pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhā-
vakato āyatiṃ anuppādadhammo te loke sugatā ti. Acchari-
yaṃ bhante abbhutaṃ bhante. Na c'; eva nāma sadham-
mukkaṃsanā4 bhavissati na paradhammāpasādanā āyatane va
dhammadesanā attho ca vutto attā ca anupaṇīto.
5. Tumhe bhante Ānanda rāgassa pahānāya dhammaṃ
desetha dosassa pahānāya . . . pe . . . mohassa pahānāya
--------------------------------------------------------------------------
1 D. evam ev'ttha; T., Tr. evam me ettha.
2 D., ChS. iti kho gahapati.
3 ChS. itayā v'; etaṃ.
4 Morris: saddh-.

[page 219]
III. 73. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 219
dhammaṃ desetha, tumhākaṃ bhante dhammo svākkhāto.
Tumhe bhante Ānanda rāgassa pahānāya paṭipannā dosassa
. . . pe . . . mohassa pahānāya paṭipannā, tumhe loke supaṭi-
pannā. Tumhākaṃ bhante Ānanda rāgo pahīno ucchinna-
mūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppādadhammo,
tumhākaṃ doso . . . pe . . . tumhākaṃ moho pahīno
ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṃ anuppā-
dadhammo, tumhe loke sugatā.
6. Abhikkantaṃ bhante abhikkantaṃ bhante. Seyyathāpi
bhante nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā vivareyya
mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā telapajjotaṃ
dhāreyya cakkhumanto rūpāni dakkhintīti, evam evaṃ
ayyena Ānandena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esā-
haṃ bhante Ānanda Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dham-
mañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsakam maṃ ayyo Ānando
dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
73.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sakkesu viharati Kapila-
vatthusmiṃ Nigrodhārāme. Tena kho pana samayena
Bhagavā gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Atha
kho Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten'; upasaṅkami.
Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivadetvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho Mahānāmo Sakko Bhagavantaṃ
etad avoca:--
Dīgharattāhaṃ bhante Bhagavatā evaṃ dhammaṃ desitaṃ
ājānāmi samāhitassa ñāṇaṃ no asamāhitassā ti. Samādhi nu
kho bhante pubbe pacchā ñāṇaṃ udāhu ñāṇaṃ pubbe pacchā
samādhī ti?
2. Atha kho āyasmato Ānandassa etad ahosi:-- Bhagavā
kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, ayañ ca Mahā-
nāmo Sakko Bhagavantaṃ atigambhīraṃ pañhaṃ pucchati.
Yannūnāhaṃ Mahānāmaṃ Sakkaṃ ekamantaṃ apanetvā
dhammaṃ deseyyan ti?
Atha kho āyasmā Ānando Mahānāmaṃ Sakkaṃ bāhāyaṃ
gahetvā ekamantaṃ apanetvā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad
avoca:
3. Sekham pi kho Mahānāma sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā
asekhaṃ pi sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā, sekho pi samādhi vutto
--------------------------------------------------------------------------

[page 220]
220 ĀNANDA-VAGGA. [III. 73. 4.
Bhagavatā asekho pi samādhi vutto Bhagavatā, sekhā pi
paññā vuttā Bhagavatā asekhā pi paññā vuttā Bhagavatā.
4. Katamañ ca Mahānāma sekhaṃ sīlaṃ?
Idha Mahānāma bhikkhu sīlavā hoti pātimokkha1 . . .
pe (II.4.5) . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Idam
vuccati Mahānāma sekhaṃ sīlaṃ.
Idha Mahānāma bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . .
catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati Ma-
hānāma sekho samādhi.
6. Katamā ca Mahānāma sekhā paññā?
Idha Mahānāma bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ vuccati Mahānāma sekhā
paññā. Sa kho so Mahānāma ariyasāvako evaṃ sīlasampanno
evaṃ samādhisampanno evaṃ paññāsampanno āsavānaṃ
khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva
dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Evaṃ kho Mahānāma sekham pi sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā
asekham pi sīlaṃ vuttaṃ Bhagavatā sekho pi samādhi vutto
Bhagavatā asekho pi samādhi vutto Bhagavatā sekhā pi
paññā vuttā Bhagavatā asekhā pi paññā vuttā Bhagavatā ti.
74.
1. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Ānando Vesāliyaṃ viharati
Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṃ. Atha kho Abhayo ca Licchavi
Paṇḍitakumārako ca Licchavi yen'; āyasmā Ānando ten'
upasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinno kho
Abhayo Licchavi āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Nigaṇṭho bhante Nāthaputto sabbaññū sabbadassāvī apari-
sesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānāti -- carato ca me tiṭṭhato ca
suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ2 ñāṇadassanaṃ
paccupaṭṭhitan ti. So purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā3 vyanti-
bhāvaṃ4 paññāpeti,5 navānaṃ kammānaṃ akaraṇā setu-
--------------------------------------------------------------------------
1 MSS. Patimokkaṃ . . . pe . . .
2 Ph. sammitaṃ.
3 Com., Tr. tapasā; D., T. tapasāya.
4 Ph. for tap- . . . bhāvaṃ reads sahavyantibhāvaṃ.
5 Tr. ñāpeti; Ph. paññāyati.

[page 221]
III. 74. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 221
ghātaṃ. Iti kammakkhayā dukkhakkhayo dukkhakkhayā
vedanakkhayo vedanakkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ1
bhavissati. Evam etissā sandiṭṭhikāya nijjarā2 visuddhiyā
samatikkamo hoti. Idha bhante Bhagavā kim āhā ti.
2. Tisso kho imā Abhaya nijjarā visuddhiyo tena Bhaga-
vatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena samma-
dakkhātā sattānaṃ visuddhiyā sokapariddavānaṃ samatikka-
māya dukkhadomanassānaṃ atthagamāya ñāyassa adhiga-
māya nibbānassa sacchikiriyāya. Katamā tisso?
Idha Abhaya bhikkhu sīlavā hoti pātimokkha- . . . pe
(II.4.5) . . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu so navañ
ca kammaṃ na karoti purāṇañ ca kammaṃ phussa phussa
vyantikaroti sandiṭṭhikā nijjarā akālikā ehipassikā opanayikā
paccattam veditabbā viññūhī ti.
Sa kho so3 Abhaya bhikkhu evaṃ sīlasampanno vivicc'; eva
kāmehi . . . pe . . . catuṭṭhajjhānaṃ upasampajja viharati.
So navañ ca kammaṃ na karoti purāṇañ ca kammaṃ phussa
phussa vyantikaroti sandiṭṭhikā nijjarā akālikā ehipassikā
opanayikā paccattaṃ veditabbā viññūhī ti.
Sa kho so Abhaya bhikkhu evaṃ sīlasampanno4 . . . pe . . .
āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-vimuttiṃ paññāvimuttiṃ
diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja
viharati. So navañ ca kammaṃ na karoti purāṇañ ca
kammaṃ phussa phussa vyantikaroti sandiṭṭhikā nijjarā
akālikā ehipassikā opanayikā paccattaṃ veditabbā viññūhī ti.
Imā kho Abhaya tisso nijjarā visuddhiyo tena Bhagavatā
jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sammadakkhātā
sattānaṃ visuddhiyā sokapariddavānaṃ samatikkamāya
dukkhadomanassānaṃ atthagamāya ñāyassa adhigamāya
nibbānassa sacchikiriyāyā ti.
3. Evaṃ vutte Paṇḍitakumārako Licchavi Abhayaṃ
Licchaviṃ etad avoca:
Kiṃ pana tvaṃ samma Abhaya āyasmato Ānandassa
subhāsitaṃ subhāsitato nābbhanumodasī5 ti?
Kyāhaṃ samma āyasmato Ānandassa subhāsitaṃ subhāsi-
--------------------------------------------------------------------------
1 D. nijjinnaṃ; Ph. nijjiraṃ.
2 D. nijjara; Ph. nijjira.
3 Ph. sekho so.
4 Siam. edn. adds evaṃ samādhisampanno.
5 T. nānabbhanumodasī; Ph. abbhanumodiyati.

[page 222]
222 ĀNANDA-VAGGA. [III. 75. 1.
tato nābbhanumodissāmi1. Muddhā pi tassa2 vipateyya yo
āyasmato Ānandassa subhāsitaṃ subhāsitato nābbhanumo-
deyyā ti.
75.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ
Ānandaṃ Bhagavā etad avoca:
Yaṃ Ānanda anukampeyyātha ye ca sotabbaṃ maññey-
yuṃ3 mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā te vo Ānanda tīsu
ṭhānesu samādapetabbā nivesetabbā4 patiṭṭhāpetabbā.
Katamesu tīsu?
2. Buddhe aveccappasāde5 samādapetabbā nivesetabbā
patiṭṭhāpetabbā -- iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho
vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadamma-
sārathi satthā devamanussānaṃ buddho Bhagavā ti. Dhamme
aveccappasāde samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā --
svākhyāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko
ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhī ti.
Saṅghe aveccappasāde samādapetabbā nivesetabbā patiṭ-
ṭhāpetabbā -- supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho . . . [ñā-
yappaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho sāmīcippaṭipanno
Bhagavato sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni
aṭṭhapurisapuggalā esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo
pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo]6 anuttaraṃ puññak-
khettaṃ lokassā ti.
3. Siyā Ānanda catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ
paṭhavīdhātuyā āpodhātuyā tejodhātuyā vāyodhātuyā, na
tveva buddhe aveccappasādena samannāgatassa ariyasāva-
kassa siyā aññathattaṃ. Tatr'; idaṃ aññathattaṃ. So vat'
Ānanda7 buddhe aveccappasādena samannāgato ariyasāvako
nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā pettivisayaṃ8 vā uppajjissatī
ti n'; etaṃ ṭhanaṃ vijjati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. nanumodiyāmī ti.
2 Ph. Muddhā pi te.
3 Comp. Mps. I. 6 (p. 5).
4 D., T. nivāsetabbā.
5 Ph. apaccappasāde.
6 For the above passage in brackets D., T., Tr. have a "pe."
See III. 70. 6, p. 208.
7 Ph. aññatattham sāvatānanda.
8 Tr. pittivisayaṃ.

[page 223]
III. 76. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 223
4. Siyā Ānanda catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ
paṭhavīdhātuyā āpodhātuyā tejodhātuyā vāyodhātuyā na
tveva dhamme . . . pe . . . na tveva saṅghe aveccappasādena
samannāgatassa ariyasāvakassa siyā aññathattaṃ. Tatr'
idaṃ aññathattaṃ. So vat'; Ānanda saṅghe aveccappasādena
samannāgato ariyasāvako nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā
pettivisayaṃ vā uppajjati ti n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati.
5. Yaṃ Ānanda anukampeyyātha ye ca sotabbaṃ mañ-
ñeyyuṃ mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā te vo
Ānanda imesu tīsu ṭhānesu samādapetabbā nivesetabbā
patiṭṭhāpetabbā ti.
76.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekaman-
taṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhaga-
vantaṃ etad avoca:
Bhavo bhavo ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante
bhavo hotī ti?
Kāmadhātuvepakkañ1 ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api
nu kho kāmabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā
sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ
hīnāya dhātuyā viññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ. Evaṃ āyatiṃ2
punabbhavābhinibbatti hoti. Evaṃ kho Ānanda bhavo
hotī ti3.
2. Rūpadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa
api nu kho rūpabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā
sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ
majjhimāya dhātuyā viññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ. Evaṃ āyatiṃ2
punabbhavābhinibbatti hoti.
3. Arūpadhātuvepakkañ ca {Ānanda} kammaṃ nābhavissa
api nu kho arūpabhavo paññāyethā ti?
--------------------------------------------------------------------------
1 T. dhātuve apakkañ.
2 Tr. āyati.
3 Tr. omits "evam . . . hotī ti."

[page 224]
224 ĀNANDA-VAGGA. [III. 77. 1.
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā
sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ
paṇītāya dhātuyā viññāṇaṃ patiṭṭhitaṃ. Evaṃ āyatiṃ
punabbhavābhinibbatti hoti. Evaṃ kho Ānanda bhavo
hotī ti.
77.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando
Bhagavantaṃ etad avoca:
Bhavo bhavo ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante
bhavo hotī ti?
Kāmadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa api
nu kho kāmabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā
sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ
hīnāya1 dhātuyā cetanā patiṭṭhitā patthanā patiṭṭhitā. Evaṃ
āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti.
2. Rūpadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa
api nu kho rūpabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā
sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ
majjhimāya dhātuyā cetanā patiṭṭhitā patthanā patiṭṭhitā.
Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti.
3. Arūpadhātuvepakkañ ca Ānanda kammaṃ nābhavissa
api nu kho arūpabhavo paññāyethā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Iti kho Ānanda kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā
sineho avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ
paṇītāya dhātuyā cetanā patiṭṭhitā patthanā patiṭṭhitā.
Evaṃ āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti. Evaṃ kho
Ānanda bhavo hotī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 T. hināya majjhimāya.

[page 225]
III. 79. 1.] ĀNANDA-VAGGA. 225
78.
Taṃ yeva nidānaṃ . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinnaṃ
kho āyasmantaṃ Ānandaṃ Bhagavā etad avoca:
Sabbaṃ nu1 kho Ānanda sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacari-
yaṃ upaṭṭhānasāraṃ saphalan ti?
Na kho 'ttha bhante ekaṃsenā ti.
Tena h'; Ānanda vibhajassū ti.
Yaṃ hi 'ssa bhante sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ
upaṭṭhānasāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti ku-
salā dhammā parihāyanti, evarūpaṃ sīlabbataṃ jīvitaṃ
brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ aphalaṃ. Yañ ca khvāssa
bhante sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasāraṃ
sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍ-
ḍhanti, evarūpaṃ sīlabbataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭ-
ṭhānasāraṃ saphalan ti. Idam avoca āyasmā Ānando
samanuñño satthā ahosi.
Atha kho āyasmā Ānando samanuñño me2 satthā ti
uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā
pakkāmi.
Atha kho Bhagavā acirapakkante āyasmante Ānande
bhikkhū āmantesi:-- Sekho bhikkhave Ānando, na ca pan'
assa sulabharūpo samasamo paññāyā ti.
79.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando
Bhagavantaṃ etad avoca:
Tīṇ'; imāni bhante gandhajātāni yesaṃ anuvātaṃ yeva
gandho gacchati no paṭivātaṃ. Katamāni tīṇi? Mūla-
gandho, sāragandho, pupphagandho. Imāni kho bhante tīṇi
gandhajātāni yesaṃ anuvātaṃ yeva gandho gacchati no
paṭivātaṃ. Atthi nu kho bhante kiñci gandhajātaṃ yassa
anuvātam pi gandho gacchati paṭivātam pi gandho gacchati
anuvātapaṭivātam pi gandho gacchatī ti?
Atth'; Ānanda gandhajātaṃ yassa anuvātam pi gandho
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sabban taṃ.
2 Omitted by Ph.

[page 226]
226 ĀNANDA-VAGGA. [III. 79. 2.
gacchati paṭivātam pi gandho gacchati anuvāta-paṭivātaṃ pi
gandho gacchatī ti.
2. Katamaṃ pana1 taṃ bhante gandhajātaṃ yassa anuvā-
tam pi gandho gacchati paṭivātam pi gandho gacchati
anuvātapaṭivātam pi gandho gacchatī ti?
Idh'; Ānanda yasmiṃ gāme vā nigame vā itthī vā puriso
vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato
hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti, pāṇātipātā paṭivirato hoti,
adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato
hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭ-
hānā paṭivirato hoti, sīlavā hoti kalyāṇadhammo, vigatamala-
maccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati, muttacāgo payatapāṇī
vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Tassa2 disāsu
samaṇabrāhmaṇā vaṇṇaṃ bhāsanti:-- asukasmiṃ nāma gāme
vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato
dhammaṃ saraṇaṃ gato saṅghaṃ saraṇaṃ gato pāṇātipātā
paṭivirato adinnādānā paṭivirato kāmesu micchācārā paṭivi-
rato musāvādā paṭivirato surāmerayamajjapamādaṭṭhānā
paṭivirato sīlavā kalyāṇadhammo vigatamalamaccherena
cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇī vossaggarato
yācayogo dānasaṃvibhāgarato ti.3 Devatā pi'; ssa amanussā4
vaṇṇaṃ bhāsanti:-- asukasmiṃ nāma gāme vā nigame vā
itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti . . . pe
. . . dānasaṃvibhāgarato ti. Idaṃ kho taṃ Ānanda
gandhajātaṃ yassa anuvātaṃ pi gandho gacchati paṭivātam
pi gandho gacchati anuvātapaṭivātam pi gandho gacchatī ti.
3. Na pupphagandho paṭivātam eti.
Na candanaṃ taggaramallikā vā
Satañ ca gandho paṭivātam eti.
Sabbā disā sappuriso pavātī ti5.
80.
1. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten'; upasasaṅ-
kami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. ca pana bhante.
2 Tr. tassa; D. yassaṃ; T. yassa; Ph. dasa.
3 Not in Ph., D., T., Tr.
4 Ph. adds pi.
5 Ph. pavāyatī ti. This is Dhammapada v. 54, where the
Com. gives the same locus and persona.

[page 227]
III. 80. 3.] ĀNANDA-VAGGA. 227
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Ānando Bhaga-
vantaṃ etad avoca:
Sammukhā me taṃ Bhagavato sutaṃ sammukhā paṭigga-
hītaṃ Bhagavato. Ānanda Sikhissa Abhibhū nāma sāvako
brahmaloke ṭhito sahassīlokadhātuṃ sarena viññāpesī ti.
Bhagavā pana bhante arahaṃ sammāsambuddho kīvatakaṃ
pahoti sarena viññāpetun ti?
Sāvako so Ānanda, appameyyā Tathāgatā ti.
Dutiyam pi kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad
avoca:-- Sammukhā me taṃ bhante Bhagavato sutaṃ sam-
mukhā paṭiggahītaṃ Bhagavato. Ānanda Sikhissa Abhibhū
nāma sāvako brahmaloke ṭhito sahassīlokadhātuṃ sarena
viññāpesī ti. Bhagavā pana bhante arahaṃ sammāsam-
buddho kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetun ti?
Sāvako so Ānanda appameyyā Tathāgatā ti.
2. Tatiyam pi kho āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad
avoca:-- Sammukhā me taṃ bhante Bhagavato sutaṃ sam-
mukhā paṭiggahītaṃ Bhagavato. Ānanda Sikhissa Abhibhū
nāma sāvako brahmaloke ṭhito sahassīlokadhātuṃ sarena
viññāpesī ti. Bhagavā pana bhante arahaṃ sammāsam-
buddho kīvatakaṃ pahoti sarena viññāpetun ti?
Sutaṃ1 te Ānanda sahassī cūḷanikā2 lokadhātū ti?
Etassa Bhagavā kālo etassa Sugata kālo yaṃ Bhagavā
bhāseyya, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāreyyantī ti3.
Tena h'; Ānanda suṇāhi4 sādhukaṃ manasikarohi bhā-
sissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho āyasmā Ānando Bhagavato
paccassosi. Bhagavā etad avoca:
3. Yāvatā Ānanda candimasuriyā pariharanti disā 'bhanti
virocanā tāva sahassadhā loko.5 Tasmiṃ6 sahassaṃ candā-
naṃ sahassaṃ suriyānaṃ sahassaṃ Sinerupabbatarājānaṃ
sahassaṃ Jambudīpānaṃ sahassaṃ Aparagoyānānaṃ
sahassaṃ Uttarakurūnaṃ sahassaṃ Pubbavidehānaṃ cattāri
mahāsamuddasahassāni cattāri mahārājasahassāni sahassaṃ
Cātummahārājikānaṃ sahassaṃ Tāvatiṃsaṃ sahassaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 D. sugatā te; Ph. sutā te; Tr. sutaṃ. ChS., Comy (4) sutā.
2 Ph. cūḷaniyā.
3 Ph. kareyyanti; Tr. dhāressanti.
4 D. suṇehi; Ph. suṇohi.
5 Comp. Jātaka I. 132.
6 So also Ke but Cy. reads: Tasmiṃ sahassadhā loke.

[page 228]
228 ĀNANDA-VAGGA. [III. 80. 4.
Yāmānaṃ sahassaṃ Tusitānaṃ sahassaṃ Nimmānaratīnaṃ
sahassaṃ Parinimmitavasavattīnaṃ sahassaṃ Brahmalokā-
naṃ. Ayaṃ vuccat'; Ānanda sahassī cūḷanikā lokadhātu.
Yāvat'; Ānanda sahassī cūḷanikā1 lokadhātu tāva sahassadhā
loko ayaṃ vuccat'; Ānanda dvi-sahassī majjhimikā lokadhātu.
Yāvatā c'; Ānanda dvi-sahassī majjhimikā lokadhātu tāva
sahassadhā loko ayaṃ vuccat'; Ānanda ti-sahassī mahāsahassī-
lokadhātu. Ākaṅkhamāno Ānanda Tathāgato ti-sahassī
mahāsahassī-lokadhātuṃ sarena viññāpeyya yāvatā pana2
ākaṅkheyyā ti.
4. Yathākatham pana bhante Bhagavā tisahassī-mahā-
sahassī-lokadhātuṃ sarena viññāpeyya yāvatā pana ākaṅ-
kheyyā ti?
Idh'; Ānanda Tathāgato tisahassī-mahāsahassī-lokadhātuṃ
obhāsena phareyya yadā te sattā naṃ ālokaṃ sañjāneyyuṃ.
atha3 Tathāgato ghosaṃ kareyya saddam anussāveyya.
Evaṃ kho Ānanda Tathāgato tisahassī-mahāsahassī-loka-
dhātuṃ sarena viññāpeyya yāvatā pana ākaṅkheyyā ti.
5. Evaṃ vutte āyasmā Ānando [āyasmantaṃ Udāyim]4
etad avoca:-- Lābhā vata me suladdhaṃ vata me yassa me
satthā evaṃ mahiddhiko evaṃ mahānubhāvo ti.
Evaṃ vutte āyasmā Udāyi āyasmantaṃ Ānandaṃ etad
avoca:-- Kiṃ tuyh'; ettha āvuso Ānanda yadi te satthā evaṃ
mahiddhiko evaṃ mahānubhāvo ti.
Evaṃ vutte Bhagavā āyasmantaṃ Udāyiṃ etad avoca:--
Mā h'; evaṃ Udāyi mā h'; evaṃ Udāyi.5 Sace Udāyi Ānando
avītarāgo kālaṃ kareyya tena cittappasādena sattakkhattuṃ
devesu devarajjaṃ kareyya sattakkhattuṃ imasmiṃ yeva
Jambudīpe mahārajjaṃ kareyya. Api c'; Udāyi Ānando diṭṭh'
eva dhamme parinibbāyissatī ti.
Ānandavaggo tatiyo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. cūḷaniyā.
2 SS. vā pana. See M. P. S. III.3.
3 Ph. atha taṃ.
4 Ph.
5 Not repeated in Tr.

[page 229]
III. 82. 1.] SAMAṆA-VAGGA. 229
81.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave samaṇassa samaṇakaraṇīyāni.
Katamāni tīṇi?
Adhisīla-sikkhā-samādānaṃ, adhicitta-sikkhā-samādānaṃ,
adhipaññā-sikkhā-samādānaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi
samaṇassa samaṇakaraṇīyāni. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ
sikkhitabbaṃ:-- tibbo no chando bhavissati adhisīlasikkhā-
samādāne, tibbo chando bhavissati adhicittasikkhāsamādāne,
tibbo chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ
hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
2. Seyyathāpi bhikkhave gadrabho gogaṇaṃ piṭṭhito
piṭṭhito anubaddho hoti aham pi amhā aham pi amhā ti.
Tassa na tādiso vaṇṇo hoti seyyathāpi gunnaṃ, na tādiso
saro hoti seyyathāpi gunnaṃ, na tādisaṃ padaṃ hoti
seyyathāpi gunnaṃ. So gogaṇaṃ yeva piṭṭhito piṭṭhito
anubaddho hoti aham pi amhā aham pi amhā ti. Evam eva
kho bhikkhave idh'; ekacco bhikkhu bhikkhusaṅghaṃ
piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti, aham pi bhikkhu aham pi
bhikkhū ti. Tassa na tādiso chando hoti adhisīlasikkhāsamā-
dāne, seyyathāpi aññesaṃ bhikkhūnaṃ, na tādiso chando
hoti adhicittasikkhāsamādāne seyyathāpi aññesaṃ bhikkhū-
naṃ, na tādiso chando hoti adhipaññāsikkhāsamādāne sey-
yathāpi aññesaṃ bhikkhūnaṃ. So bhikkhusaṅghaṃ yeva
piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti aham pi bhikkhu aham pi
bhikkhū ti.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ -- tibbo no
chando bhavissati adhisīlasikkhāsamādāne, tibbo chando
bhavissati adhicittasikkhāsamādāne, tibbo chando bhavissati
adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ hi vo bhikkhave
sikkhitabban ti.
82.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave kassakassa gahapatissa pubbe
karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave kassako gahapati paṭigacc'; eva khettaṃ
sukaṭṭhaṃ karoti sumatikataṃ, paṭigacc'; eva khettaṃ
sukaṭṭhaṃ karitvā sumatikataṃ kālena bījāni patiṭṭhāpeti,
kālena bījāni patiṭṭhāpetvā samayena udakaṃ abhineti pi
--------------------------------------------------------------------------

[page 230]
230 SAMAṆA-VAGGA. [III. 82. 2.
apaneti pi. Imāni kho bhikkhave tīṇi kassakassa gahapatissa
pubbe karaṇīyāni.
2. Evam eva kho bhikkhave tīṇ'; imāni bhikkhussa pubbe
karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Adhisīlasikkhāsamādānaṃ, adhicitasikkhāsamādānaṃ,
adhipaññā<sikkhā>samādānaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi
bhikkhussa pubbe karaṇīyāni. Tasmāt iha bhikkhave evaṃ
sikkhitabbaṃ -- tibbo no chando bhavissati adhisīlasikkhāsa-
mādāne, tibbo chando bhavissati adhicittasikkhāsamādāne,
tibbo chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ
hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
83.
1. Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Vesāliyaṃ
viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṃ. Atha kho aññataro
Vajji-puttako bhikkhu yena Bhagavā ten'; upasaṅkami . . .
pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so Vajjiputtako bhikkhu
Bhagavantaṃ etad avoca:
Sādhikaṃ idaṃ bhante diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ1 anva-
ddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati nāhaṃ bhante ettha sakkomi
sikkhitun ti.
Sakkhasi pana tvaṃ bhikkhu tīsu sikkhāsu sikkhituṃ --
adhisīlasikkhāya adhicittasikkhāya adhipaññāsikkhāyā ti?
Sakkom'; ahaṃ2 bhante tīsu sikkhāsu sikkhitum adhisīla-
sikkhāya adhicittasikkhāya adhipaññāsikkhāyā ti.
2. Tasmāt iha tvaṃ bhikkhu tīsu sikkhāsu sikkhassu
adhisīlasikkhāya adhicittasikkhāya adhipaññāsikkhāya. Yato
kho tvaṃ bhikkhu adhisīlam pi sikkhissasi adhicittam pi
sikkhissasi adhipaññam pi sikkhissasi, tasmā3 tuyhaṃ bhikkhu
adhisīlam pi sikkhato adhicittam pi sikkhato adhipaññam pi
sikkhato rāgo pahīyissati doso pahīyissati moho pahīyissati.
So tvaṃ rāgassa pahānā4 dosassa pahānā mohassa pahānā yaṃ
akusalaṃ taṃ na karissasi yam pāpaṃ tvaṃ na sevissasī ti.
3. Atha kho so bhikkhu aparena samayena adhisīlam pi
sikkhi adhicittam pi sikkhi adhipaññam pi sikkhi. Tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 The actual number is 227. See below, 85, 1.
2 SS. sakkāmahaṃ.
3 Tr. tassa.
4 Ph. pahānāya.

[page 231]
III. 85. 2.] SAMAṆA-VAGGA. 231
adhisīlam pi sikkhato adhicittam pi sikkhato adhipaññam pi
sikkhato rāgo pahiyyi doso pahiyyi moho pahiyyi. So
rāgassa pahānā dosassa pahānā mohassa pahānā yaṃ akusa-
laṃ taṃ na kāsi yaṃ pāpaṃ taṃ na sevī ti.
84.
1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten'; upasaṅ-
kami . . . pe . . . Ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu Bhaga-
vantaṃ etad avoca:
Sekho sekho ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante
sekho hotī ti?
Sikkhatī ti kho bhikkhu tasmā sekho ti vuccati.
Kiñ ca sikkhati?
Adhisīlam pi sikkhati adhicittam pi sikkhati adhipaññam
pi sikkhatī ti, so1 kho bhikkhu tasmā sekho ti vuccatī ti.
Sekhassa sikkhamānassa ujumaggānusārino
Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ tato aññā anantarā
Tato aññāvimuttassa2 ñāṇaṃ ve hoti tādino
Akuppā me vimuttī ti bhavasaññojanakkhaye ti3
85.
1. Sādhikam idaṃ bhikkhave diyaḍḍha-sikkhāpadasataṃ
anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati yattha atthakāmā kula-
puttā sikkhanti. Tisso imā bhikkhave sikkhā yatth'; etaṃ
sabbaṃ samodhānaṃ gacchati. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Imā
kho bhikkhave tisso sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ sabbaṃ
samodhānaṃ gacchati.
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samā-
dhismiṃ mattaso kārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni
khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti
pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā
vuttā. Yāni kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni
brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhita-sīlo ca
samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 In Ph. ChS. reads pi sikkhati, sikkhatī ti kho.
2 Ph. vimuttiyā.
3 Ph. Aṭṭhamaṃ bhāṇavāraṃ niṭṭhitaṃ.

[page 232]
232 SAMAṆA-VAGGA. [III. 85. 3.
parikkhayā sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sam-
bodhiparāyano.
3. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti
samādhismiṃ mattaso kārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni
khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti
pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā
vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni
brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca
samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ
parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti sakid
eva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassa antaṃ karoti.
4. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti
samādhismiṃ paripūrakārī paññāya mattaso kārī. So yāni
tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi
vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave
abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahma-
cariyikāni brahmacariyasāruppāni, tattha dhuvasīlo ca hoti
ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ
orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti,
tattha-parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā.
5. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti
samādhismiṃ paripūrakārī paññāya paripūrakārī. So yāni
tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi
vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave
abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahma-
cariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti
ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ
khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva
dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati1.
Iti kho bhikkhave padesaṃ padesakārī ārādheti paripūraṃ
paripūrakārī. Avañjhāni2 tvevāhaṃ bhikkhave sikkhāpadāni
vadāmī ti.
86.
1. Sādhikam idaṃ bhikkhave diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ
anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati yattha atthakāmā kula-
--------------------------------------------------------------------------
1 See Puggala III. 15.
2 Tr. avañjhāni; SS. avajjhāni.

[page 233]
III. 86. 4.] SAMAṆA-VAGGA. 233
puttā sikkhanti. Tisso imā bhikkhave sikkhā yatth'; etaṃ
sabbaṃ samodhānaṃ gacchati. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Imā
kho bhikkhave tisso sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ
gacchati.
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samā-
dhismiṃ mattasokārī paññāya mattaso kārī. So yāni tāni
khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti
pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā
vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyikāni
brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca
samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ
parikkhayā sattakkhattuparamo hoti sattakkhattuparamaṃ
deve ca mānuse ca sandhāvitvā saṃsāritvā dukkhassa antaṃ
karoti. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā kolaṅkolo hoti
dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsāritvā dukkhassa
antaṃ karoti. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā ekabījī
hoti ekaṃ yeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassa
antaṃ karoti. So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāga-
dosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti sakid eva imaṃ
lokaṃ āgantvā dukkhassa antaṃ karoti.
3. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti
samādhismiṃ paripūrakārī paññāya mattasokārī. So yāni
tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi
vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave
abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahma-
cariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti
ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So pañcannaṃ
orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā uddhaṃsoto
hoti akaniṭṭhagāmī. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyo-
janānaṃ parikkhayā sasaṅkhāra-parinibbāyī hoti. So pañ-
cannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā asaṅ-
khāraparinibbāyī hoti. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ
saṃyojanānaṃ parikkhayā upahaccaparinibbāyī hoti. So
pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā
antarāparinibbāyī hoti.
4. Idha pana bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti
samādhismiṃ paripūrakārī paññāya paripūrakārī. So yāni
--------------------------------------------------------------------------

[page 234]
234 SAMAṆA-VAGGA. [III. 87. 1.
tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi
vuṭṭhāti pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave
abhabbatā vuttā. Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahma-
cariyikāni brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti
ṭhitasīlo ca samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ
khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva
dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Iti kho bhikkhave padesaṃ padesakārī ārādheti paripūraṃ
paripūrakārī. Avañjhāni1 tvevāhaṃ bhikkhave sikkhāpa-
dāni vadāmī ti.
87.
1. Sādhikam idaṃ bhikkhave diyaḍḍha-sikkhāpadasataṃ
anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati yattha atthakāmā kula-
puttā sikkhanti. Tisso imā bhikkhave sikkhā yatth'; etaṃ
sabbaṃ samodhānaṃ gacchati. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Imā
kho bhikkhave tisso sikkhā yatth'; etaṃ sabbaṃ samodhānaṃ
gacchati.
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti samā-
dhismiṃ paripūrakārī paññāya paripūrakārī. So yāni tāni
khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjati pi vuṭṭhāti
pi. Taṃ kissa hetu? Na hi m'; ettha bhikkhave abhabbatā
vuttā. Yāni ca2 kho tāni sikkhāpadāni ādi-brahmacariyikāni
brahmacariyasāruppāni tattha dhuvasīlo ca hoti ṭhitasīlo ca
samādāya sikkhati sikkhāpadesu. So āsavānaṃ khayā anā-
savaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ
abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
3. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ pañ-
cannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā antarā-
parinibbāyī hoti. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ appaṭi-
vijjhaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pari-
kkhayā upahaccā-parinibbāyī hoti . . . pe . . . asaṅkhāra-
parinibbāyī hoti . . . sasaṅkhāra-parinibbāyī hoti . . .
uddhaṃsoto hoti . . . akaniṭṭhagāmī. Taṃ vā pana anabhi-
sambhavaṃ appaṭivijjhaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā
rāgadosamohānaṃ tanuttā sakadāgāmī hoti sakid eva imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 D. āvajjhāni; Ph. adhipaññāya na; T. evaṃ jhāni; Tr. avañjhāti;
Com. avajjhānī ti atucchāni saphalāni sa-udayānī ti.
2 Omitted by D., T.

[page 235]
III. 89. 1.] SAMAṆA-VAGGA. 235
lokaṃ āgantvā dukkhassa antaṃ karoti. Taṃ vā pana ana-
bhisambhavaṃ appaṭivijjhaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ pari-
kkhayā ekabījī hoti ekaṃ yeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbat-
tetvā dukkhassa antaṃ karoti. Taṃ vā pana anabhisam-
bhavaṃ appaṭivijjhaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā
kolaṅkolo hoti dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsāritvā
dukkhassa antaṃ karoti. Taṃ vā pana anabhisambhavaṃ
tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sattakkhattuparamo hoti
sattakkhattuparamaṃ deve ca mānuse ca sandhāvitvā saṃsā-
ritvā dukkhassa antaṃ karoti.
Iti kho bhikkhave paripūraṃ paripūrakārī ārādheti pade-
saṃ padesakārī. Avañjhāni tvevāhaṃ bhikkhave sikkhāpa-
dāni vadāmī ti.
88.
1. Tisso imā bhikkhave sikkhā. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhisīlasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti . . . pe (II.4,5) . . .
samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayaṃ vuccati bhikkhave
adhisīlasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhicittasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . .
catuṭṭhajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati
bhikkhave adhicittasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhipaññāsikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ayaṃ vuccati bhikkhave adhi-
paññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā ti.
89.
1. Tisso imā bhikkhave sikkhā. Katamā tisso?
Adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhisīlasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti . . . pe (II.4.5)
. . . samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayaṃ vuccati
bhikkhave adhisīlasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhicittasikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'; eva kāmehi . . . pe . . .
--------------------------------------------------------------------------

[page 236]
236 SAMAṆA-VAGGA. [III. 89. 2.
catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhi-
kkhave adhicittasikkhā.
Katamā ca bhikkhave adhipaññāsikkhā?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-
vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati bhikkhave
adhipaññāsikkhā. Imā kho bhikkhave tisso sikkhā ti.
2. Adhisīlaṃ adhicittañ ca adhipaññañ ca viriyavā.
Thāmavā dhitimā jhāyī sato guttindriyo care
Yathā pure tathā pacchā yathā pacchā tathā pure
Yathā adho tathā uddhaṃ yathā uddhaṃ tathā adho
Yathā divā tathā rattiṃ yathā rattiṃ tathā divā
Abhibhuyya disā sabbā appamāṇasamādhinā
Tam āhu sekhaṃ paṭipadaṃ atho saṃsuddhacāraṇaṃ1
Tam āhu loke sambuddhaṃ dhīraṃ2 paṭipadantaguṃ
Viññāṇassa nirodhena taṇhakkhayavimuttino
Pajjotass'; eva nibbānaṃ vimokho hoti cetaso ti3.
90.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno
mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena Paṅkadhā4 nāma
Kosalānaṃ nigamo tad avasari. Tatra sudaṃ Bhagavā Paṅ-
khadhāyaṃ viharati. Paṅkadhā4 nāma Kosalānaṃ nigamo.
Tena kho pana samayena Kassapagotto nāma bhikkhu
Paṅkadhāyaṃ āvāsiko hoti. Tatra sudaṃ Bhagavā sikkhā-
padapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandasseti
samādapeti samuttejeti sampahaṃseti. Atha kho Kassapa-
gottassa bhikkhuno Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya
dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente sam-
uttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo5
adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti.
2. Atha kho Bhagavā Paṅkadhāyaṃ yathābhirantaṃ
viharitvā yena Rājagahaṃ tena cārikaṃ pakkāmi anu-
pubbena cārikaṃ caramāno yena Rājagahaṃ tad avasari.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. saṃsuddhacāriyaṃ.
2 Com. vīram.
3 See Rh. D.'s note on M.PṢ. VI. 17.
4 ChS. Saṅkavā.
5 Tr. ahud eva appaccayo.

[page 237]
III. 90. 3.] SAMAṆA-VAGGA. 237
Tatra sudaṃ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe
pabbate.
Atha kho Kassapagottassa bhikkhuno acirapakkantassa
Bhagavato ahud eva kukkuccaṃ ahu vippaṭisāro -- Alābhā
vata me na vata me lābhā dulladdhaṃ vata me na vata me
suladdhaṃ, yassa me Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya
dhammiyā kathāya bhikkhū1 sandassente samādapente
samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu
appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Yan nūnāhaṃ
yena Bhagavā ten'; upasaṅkameyyaṃ, upasaṅkamitvā Bha-
gavato santike accayaṃ accayato deseyyan ti?
3. Atha kho Kassapagotto bhikkhu senāsanaṃ saṃsā-
metvā2 pattacīvaraṃ ādāya yena Rājagahaṃ tena pakkāmi
anupubbena yena Rājagahaṃ <yena> Gijjhakūṭo pabbato yena
Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho
Kassapagotto bhikkhu Bhagavantaṃ etad avoca:
Ekam idaṃ bhante samayaṃ Bhagavā Paṅkadhāyaṃ viha-
rati. Paṅkadhā nama Kosalānaṃ nigamo.3 Tatra sudaṃ
Bhagavā sikkhāpadapaṭisamyuttāya dhammiyā kathāya bhi-
kkhū sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. Tassa
mayhaṃ bhante Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dham-
miyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente
sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhi-
sallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Atha kho Bhagavā Paṅka-
dhāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena Rājagahaṃ tena
cārikaṃ pakkāmi. Tassa mayhaṃ bhante acirapakkantassa
Bhagavato ahud eva kukkuccaṃ ahu vippaṭisāro -- Alābhā
vata me na vata me lābhā dulladdhaṃ vata me na vata me
suladdhaṃ, yassa me Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya
dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samādapente sa-
muttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahud appacca-
yo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Yan nūnāhaṃ yena
Bhagavā ten'; upasaṅkameyyaṃ, upasaṅkamitvā Bhagavato
santike accayaṃ accayato deseyyan ti? Accayo maṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 D., Tr. bhikkhusaṅghaṃ.
2 Ph. saṃhāretvā.
3 See the note on Cullavagga, VII.1.1.

[page 238]
238 SAMAṆA-VAGGA. [III. 90. 4.
bhante accagamā yathābālaṃ yathāmūḷhaṃ yathā-akusalaṃ,
yassa me Bhagavatā sikkhāpadapaṭisaṃyuttāya dhammiyā
kathāya bhikkhū sandassente samādapente samuttejente
sampahaṃsente ahud eva akkhanti ahu appaccayo adhisalli-
khat'; evāyaṃ samaṇo ti. Tassa me bhante Bhagavā accayaṃ
accayato paṭiganhātu āyatiṃ saṃvarāyā ti.
4. Taggha tvaṃ Kassapa accayo accagamā yathābālaṃ
yathāmūḷhaṃ yathā-akusalaṃ, yassa te mayā sikkhāpadapa-
ṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhū sandassente samā-
dapente samuttejente sampahaṃsente ahud eva akkhanti
ahu appaccayo adhisallikhat'; evāyaṃ samaṇo ti. Yato ca
kho tvaṃ Kassapa accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ
paṭikarosi taṃ te mayaṃ paṭigaṇhāma. Vuddhi h'; esā
Kassapa ariyassa vinaye yo accayaṃ accayato disvā yathā-
dhammaṃ paṭikaroti āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjati.
5. Thero ce pi Kassapa bhikkhu hoti na sikkhākāmo
sikkhāsamādānassa na vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na
sikkhākāmā te ca pana sikkhāya na samādapeti, ye c'; aññe
bhikkhū sikkhākāmā tesañ ca na vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ
tacchaṃ kālena, evarūpassāhaṃ Kassapa therassa bhikkhuno
na vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Taṃ kissa hetu? Satthā hi 'ssa vaṇ-
ṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ.1 Ye naṃ
bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ. Yāssa diṭṭhā-
nugatiṃ āpajjeyyuṃ2 tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ ahitāya
dukkhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa therassa
bhikkhuno na vaṇṇaṃ bhaṇāmi.
6. Majjhimo ce pi Kassapa bhikkhu hoti . . . pe . . .
Navo ce pi Kassapa bhikkhu hoti na sikkhākāmo sikkhāsa-
mādānassa na vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā
te ca pana sikkhāya na samādapeti, ye c'; aññe bhikkhū
sikkhākāmā tesañ ca na vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ
kālena, evarūpassāhaṃ Kassapa navassa bhikkhuno na vaṇ-
ṇaṃ bhaṇāmi. Tam kissa hetu? Satthā hi 'ssa vaṇṇaṃ
bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ. Ye naṃ bha-
--------------------------------------------------------------------------
1 D. bhañjeyyum for bhajjeyyum.
2 Tr. omits "yassa . . . āpajjeyyuṃ."

[page 239]
III. 91. 1.] LOṆAPHALA-VAGGA. 239
jeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ. Yassa diṭṭhā-
nugatiṃ āpajjeyyuṃ1 tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ ahitāya
dukkhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa navassa bhi-
kkhuno na vaṇṇaṃ bhaṇāmi.
7. Thero ce pi Kassapa bhikkhu hoti sikkhākāmo sikkhā-
samādānassa vaṇṇavādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā te
ca sikkhāya samādapeti, ye c'; aññe bhikkhū sikkhākāmā tesañ
ca vaṇṇaṃ bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ kālena, evarūpassa
Kassapa therassa bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Taṃ kissa
hetu? Satthā hi 'ssa vaṇṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ
bhajeyyuṃ. Ye naṃ bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ
āpajjeyyuṃ. Yāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ1 tesaṃ taṃ
assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa
evarūpassa therassa bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmi.
8. Majjhimo ce pi Kassapa bhikkhu hoti . . . navo ce pi
Kassapa bhikkhu hoti sikkhākāmo sikkhāpamādānassa vaṇṇa-
vādī, ye c'; aññe bhikkhū na sikkhākāmā te ca sikkhāya samā-
dapeti, ye c'; aññe bhikkhū sikkhākāmā tesañ ca vaṇṇaṃ
bhaṇati bhūtaṃ tacchaṃ kālena, evarūpassa Kassapa navassa
bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmi. Taṃ kissa hetu? Satthā
hi 'ssa vaṇṇaṃ bhaṇatī ti aññe naṃ bhikkhuṃ bhajeyyuṃ.
Ye naṃ bhajeyyuṃ tyāssa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ. Yāssa
diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyuṃ tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ
hitāya sukhāyā ti. Tasmāhaṃ Kassapa evarūpassa navassa
bhikkhuno vaṇṇaṃ bhaṇāmī ti.
Samaṇavaggo catuttho.
91.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave kassakassa gahapatissa accāyikāni
karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave kassako gahapati sīghasīghaṃ khettaṃ
sukaṭṭhaṃ karoti sumatikataṃ sīghasīghaṃ khettaṃ suka-
ṭṭhaṃ karitvā sumatikataṃ sīghasīgham pi bījāni patiṭṭhā-
peti, sīghasīghaṃ bījāni patiṭṭhāpetvā sīghasīghaṃ udakaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 T. omits "yassa . . . āpajjeyyuṃ."

[page 240]
240 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 91. 2.
abhineti pi apaneti pi. Imāni kho bhikkhave tīṇi kassakassa
gahapatissa accāyikāni karaṇīyāni.
Tassa kho taṃ bhikkhave kassakassa gahapatissa n'; atthi
sā iddhi vā ānubhāvo vā ajj'; eva me dhaññāni jāyantu sv'; eva
gabbhiniyo hontu uttarass'; eva1 paccantū ti. Atha kho
bhikkhave hoti so samayo yaṃ tassa kassakassa gahapatissa
tāni dhaññāni utupariṇāmini jāyanti pi gabbhinī pi honti
paccanti pi.
2. Evam eva kho bhikkhave tīṇ'; imāni bhikkhussa accāyi-
kāni karaṇīyāni. Katamāni tīṇi?
Adhisīlasikkhāsamādānaṃ, adhicittasikkhāsamādānaṃ,
adhipaññāsikkhāsamādānaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi
bhikkhussa accāyikāni karaṇīyāni.
Tassa kho taṃ bhikkhave bhikkhuno n'; atthi sā iddhi vā
ānubhāvo vā, ajj'; eva me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatu
sve vā uttarass'; evā2 ti. Atha kho bhikkhave hoti so samayo
yaṃ tassa bhikkhuno adhisīlam pi sikkhato adhicittam pi
sikkhato adhipaññam pi sikkhato anupādāya āsavehi cittaṃ
vimuccati.
Tasmāt iha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ -- tibbo no
chando bhavissati adhisīlasikkhāsamādāne . . . pe . . . tibbo
no chando bhavissati adhipaññāsikkhāsamādāne ti. Evaṃ
hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
92.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā pavive-
kāni paññāpenti. Katamāni tīṇi?
Cīvarapavivekaṃ, piṇḍapātapavivekaṃ, senāsanapavive-
kan ti.
Tatr'; idaṃ bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā cīvarapa-
vivekasmiṃ paññāpenti3 -- sāṇāni pi dhārenti masāṇāni pi
dhārenti chavadussāni pi dhārenti paṃsukūlāni pi dhārenti
tirīṭakāni pi dhārenti ajināni pi dhārenti ajinakkhipam pi
dhārenti kusacīram pi dhārenti vākacīram pi dhārenti phala-
kacīram pi dhārenti kesakambalam pi dhārenti vālakambalam
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr. uttarasseva; T. uttaresve; Ph. uttarasuvevā.
2 D., T., ChS. uttarasvevāti; Ph. uttarasuve vā; Tr. uttarasseva.
3 Comp. Mahāvagga VIII. 28, 29; Puggala IV. 24.

[page 241]
III. 92. 3.] LOṆAPHALA-VAGGA. 241
pi dhārenti ulūkapakkhikam pi dhārenti. Idaṃ kho bhi-
kkhave aññatitthiyā paribbājakā cīvarapavivekasmiṃ paññā-
penti.
Tatr'; idaṃ bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā piṇḍapāta-
pavivekasmiṃ paññāpenti -- sākabhakkhā pi honti sāmāka-
bhakkhā pi honti nīvārabhakkhā pi honti daddulabhakkhā
pi honti haṭabhakkhā pi honti kaṇabhakkhā pi honti ācāma-
bhakkhā pi honti piññākabhakkhā pi honti tiṇabhakkhā
pi honti gomayabhakkhā pi honti vanamūlaphalāhārā1
yāpenti pavattaphalabhojī. Idaṃ kho bhikkhave aññatitthiyā
paribbājakā piṇḍapātapavivekasmiṃ paññāpenti.
Tatr'; idaṃ bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā senāsana-
pavivekasmiṃ paññāpenti -- araññaṃ rukkhamūlaṃ susānaṃ
vanapanthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ bhusāgāraṃ.2 Idaṃ
kho bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā senāsanapavivekas-
miṃ paññāpenti.
Imāni kho bhikkhave tīṇi aññatitthiyā paribbājakā pavi-
vekāni paññāpenti.
2. Tīṇi kho imāni bhikkhave imasmiṃ dhammavinaye
bhikkhuno pavivekāni. Katamāni tīṇi?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā ca hoti dussīlyañ c'; assa
pahīnaṃ hoti tena ca vivitto3 hoti, sammādiṭṭhiko hoti
micchādiṭṭhi c'; assa pahīnā hoti tāya ca vivitto hoti, khīṇāsavo
ca hoti āsavā c'; assa pahīnā honti tehi ca vivitto hoti. Yato
kho bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti dussīlyañ c'; assa pahīnaṃ
hoti tena ca vivitto hoti sammādiṭṭhiko hoti micchādiṭṭhi
c'; assa pahīnā hoti tāya ca vivitto hoti khīṇāsavo ca hoti
āsavā c'; assa pahīnā honti tehi ca vivitto hoti -- ayaṃ vuccati
bhikkhave bhikkhu aggappatto sārappatto suddho sāre
patiṭṭhito.
3. 4 Seyyathāpi bhikkhave kassakassa gahapatissa sampan-
naṃ sālikkhettaṃ. Taṃ enaṃ kassako gahapati sīghasīghaṃ
vapāpeyya,5 sīghasīghaṃ vapāpetvā sīghasīghaṃ saṅgharā-
peyya,6 sīghasīghaṃ saṅgharāpetvā sīghasīghaṃ ubbahā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. vanamūlaphalāphalāhārena.
2 Ph. suññāgāraṃ.
3 Ph. vivatto.
4 Comp. Cullavagga VII. 1, 2.
5 Ph., ChS. lavāpeyya . . . lavāpetvā.
6 Ph. kharāpeyya . . . kharāpetvā.

[page 242]
242 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 92. 4.
peyya, sīghasīghaṃ ubbahāpetvā sīghasīghaṃ puñjaṃ kārā-
peyya, sīghasīghaṃ puñjaṃ kārāpetvā sīghasīghaṃ mad-
dāpeyya, sīghasīghaṃ maddāpetvā sīghasīghaṃ palālāni
uddharāpeyya, sīghasīghaṃ palālāni uddharāpetvā sīghasī-
ghaṃ bhusikaṃ uddharāpeyya,1 sīghasīghaṃ bhusikaṃ
uddharāpetvā sīghasīghaṃ opunāpeyya, sīghasīghaṃ opunā-
petvā sīghasīghaṃ atiharāpeyya, sīghasīghaṃ atiharāpetvā
sīghasīghaṃ koṭṭāpeyya, sīghasīghaṃ koṭṭāpetvā sīghasighaṃ
thusāni uddharāpeyya, evam assu tassa2 bhikkhave kassa-
kassa gahapatissa tāni dhaññāni aggappattāni sārappattāni
suddhāni sāre patiṭṭhitāni. Evam eva kho bhikkhave <yato>
bhikkhu sīlavā ca hoti dussīlyañ c'; assa pahīnaṃ hoti tena ca
vivitto hoti sammādiṭṭhiko ca hoti micchādiṭṭhi c'; assa pahīnā
hoti tāya ca vivitto hoti khīṇāsavo ca hoti āsavā c'; assa pahīnā
honti tehi ca vivitto hoti -- ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu
aggappatto sārappatto suddho sāre patiṭṭhito ti.
4. 3 Seyyathāpi bhikkhave saradasamaye viddhe vigatavalā-
hake deve ādicco nabhaṃ abbhussukkamāno sabbaṃ ākāsa-
gataṃ tamaṃ abhivihacca4 bhāsate ca tapate ca virocati ca,
evam eva kho bhikkhave yato ariyasāvakassa virajaṃ vīta-
malaṃ dhammacakkhuṃ udapādi sahadassanuppādā bhi-
kkhave ariyasāvakassa tīṇi saṃyojanāni pahīyanti sakkāya-
diṭṭhi vicikicchā sīlabbata-parāmāso, athāparaṃ dvīhi dham-
mehi niyyāti abhijjhāya ca vyāpādena ca. So vivicc'; eva
kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ
vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati.
Tasmiṃ bhikkhave samaye ariyasāvako kālaṃ kareyya
n'; atthi taṃ saṃyojanaṃ yena saṃyojanena saṃyutto ariya-
sāvako puna imaṃ lokaṃ āgaccheyyā ti.
93.5
1. Tisso imā bhikkhave parisā. Katamā tisso?
Aggavatī parisā, vaggā parisā, samaggā parisā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Com. āhārapeyya . . . āhārapetvā.
2 Tr. evam assu tāni; D. evam anussu tāni; T. evam assa tāni;
Ph. evam puna.
3 = Mahāsudassana Sutta I. 82 = S. II. 3, 9, 11.
4 D., T. ākāsagataṃ tamagatam abhivihacca; Tr. āko
abhivihaccamāno; Ph. ākāsatalaṃ ativiya.
5 The second and third of these parisās are the dve parisā
of II. 5, 2, and the first one of the two in II. 5, 3.

[page 243]
III. 93. 5.] LOṆAPHALA-VAGGA. 243
Katamā va bhikkhave aggavatī parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ therā bhikkhū na bāhu-
likā honti na sāthalikā vokkamane nikkhittadhurā paviveke
pubbaṅgamā, viriyaṃ ārabbhanti appattassa pattiyā anadhi-
gatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya -- tesaṃ
pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati, sā pi hoti na bāhu-
likā na sāthalikā vokkamane nikkhittadhurā paviveke
pubbaṅgamā, viriyaṃ ārabbhati appattassa pattiyā anadhiga-
tassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ayaṃ
vuccati bhikkhave aggavatī parisā.
2. Katamā ca bhikkhave vaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā
kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā
viharanti -- ayaṃ vuccati bhikkhave vaggā parisā.
3. Katamā ca bhikkhave samaggā parisā?
Idha bhikkhave yassaṃ parisāyaṃ bhikkhū samaggā
sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ
piyacakkhūhi sampassantā viharanti -- ayaṃ vuccati bhi-
kkhave samaggā parisā.
4. Yasmiṃ bhikkhave samaye bhikkhū samaggā sammo-
damānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampass-
antā viharanti bahuṃ bhikkhave bhikkhū tasmiṃ samaye
puññaṃ pasavanti, brahmaṃ bhikkhave vihāraṃ tasmiṃ
samaye bhikkhū viharanti -- yadidaṃ muditāya cetovimuttiyā
pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passa-
ddhakāyo sukhaṃ vediyati, sukhino cittaṃ samādhiyati1.
5. Seyyathāpi bhikkhave upari pabbate thulla-phusitake
deve vassante taṃ udakaṃ yathāninnaṃ pavattamānaṃ
pabbatakandarapadarasākhā paripūreti, pabbatakandarapa-
darasākhā paripūrā kussubbhe2 paripūrenti, kussubbhā pari-
pūrā mahāsobbhe paripūrenti, mahāsobbhā paripūrā kunna-
diyo paripūrenti, kunnadiyo paripūrā mahānadiyo paripū-
renti, mahānadiyo paripūrā samuddam paripūrenti, evam eva
kho bhikkhave yasmiṃ samaye bhikkhū samaggā sammoda-
mānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyaca-
--------------------------------------------------------------------------
1 The above recurs at Mahāvagga VIII. 15, 13.
2 ChS. kusobbhe.

[page 244]
244 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 94. 1.
kkhūhi sampassantā viharanti bahuṃ bhikkhave tasmiṃ
samaye puññaṃ pasavanti, brahmaṃ bhikkhave vihāraṃ
tasmiṃ samaye bhikkhū viharanti -- yadidaṃ muditāya
cetovimuttiyā, pamuditassa pīti jāyati pītimanassa kāyo
passambhati passaddhakāyo sukhaṃ vediyati sukhino cittaṃ
samādhiyati.
Imā kho bhikkhave tisso parisā.
94.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo
assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅ-
khaṃ1 gacchati. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave rañño bhaddo assājānīyo vaṇṇasampanno
ca hoti balasampanno ca javasampanno2 ca. Imehi kho bhi-
kkhave tīhi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo
rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikara-
ṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno ca hoti balasam-
panno ca javasampanno ca.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvara-
saṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu
bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu, evaṃ kho bhi-
kkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati, akusalā-
naṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasam-
padāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu
dhammesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu balasam-
panno hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ pajānāti . . .x
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. rājaṅganteva saṅkhyaṃ. See below III. 131, and 139.
2 Ph. javanasampanno.

[page 245]
III. 96. 1.] LOṆAPHALA-VAGGA. 245
pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ
pajānāti, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu
āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ
lokassā ti.
95.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assā-
jānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ
gacchati. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave rañño bhaddo assājānīyo vaṇṇasampanno
ca hoti balasampanno ca javasampanno ca. Imehi kho bhi-
kkhave tīhi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo
rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññak-
khettaṃ lokassā ti. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno ca hoti balasam-
panno ca javasampanno ca.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti . . . pe . . . samā-
dāya sikkhati sikkhāpadesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu
vaṇṇasampanno hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalā-
naṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasam-
padāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu
dhammesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ
saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti tatthaparinibbāyī
anāvattidhammo tasmā lokā, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu
javasampanno hoti . . .
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu
āhuneyyo . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā ti.
96.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo
assājānīyo rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅ-
khaṃ gacchati. Katamehi tīhi?
--------------------------------------------------------------------------

[page 246]
246 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 96. 2.
Idha bhikkhave rañño bhaddo assājānīyo vaṇṇasampanno
ca hoti balasampanno ca javasampanno ca. Imehi kho bhi-
kkhave tīhi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājānīyo
rājāraho hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhi-
kkhu āhuneyyo . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ
lokassā ti. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno ca hoti balasam-
panno ca javasampanno ca.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvara-
saṃvuto viharati . . . pe . . . samādāya sikkhati sikkhāpa-
desu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu vaṇṇasampanno hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo hoti . . . pe . . .
thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dham-
mesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu balasampanno hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu javasampanno hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-
vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja viharati, evaṃ kho bhikkhave bhi-
kkhu javasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhi-
kkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puññakkhettaṃ
lokassā ti.
97.1
1. Navo pi bhikkhave potthako dubbaṇṇo ca hoti dukkha-
samphasso ca appaggho ca. Majjhimo pi bhikkhave potthako
dubbaṇṇo ca hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca. Jiṇṇo
pi bhikkhave potthako dubbaṇṇo ca hoti dukkhasamphasso
ca appaggho ca. Jiṇṇam pi bhikkhave potthakaṃ ukkhali-
parimaddanaṃ vā karonti saṅkārakūṭe vā naṃ chaḍḍenti.
2. Evam eva kho bhikkhave navo ce pi bhikkhu hoti
dussīlo pāpadhammo idaṃ assa dubbaṇṇatāya vadāmi2.
--------------------------------------------------------------------------
1 This sutta recurs at Puggala III. 10.
2 Pug. omits vadāmi throughout.

[page 247]
III. 98. 1.] LOṆAPHALA-VAGGA. 247
Seyyathāpi so bhikkhave potthako dubbaṇṇo tathūpamāhaṃ
bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānuga-
tiṃ āpajjanti tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya.
Idam assa dukkhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi so
bhikkhave potthako dukkhasamphasso tathūpamāhaṃ bhi-
kkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Yesaṃ kho pana paṭigaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilā-
napaccayabhesajjaparikkhāraṃ tesan taṃ na mahapphalaṃ
hoti na mahānisaṃsaṃ. Idam assa appagghatāya vadāmi.
Seyyathāpi so bhikkhave potthako appaggho tathūpamāhaṃ
bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
3. Majjhimo ce pi bhikkhave hoti . . . pe . . . Thero
ce pi bhikkhave bhikkhu hoti dussīlo pāpadhammo idam assa
dubbaṇṇatāya vadāmi. Seyyathāpi so bhikkhave potthako
dubbaṇṇo tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānu-
gatiṃ āpajjanti tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya.
Idam assa dukkhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi so
bhikkhave potthako dukkhasamphasso tathūpamāhaṃ bhi-
kkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi. Yesaṃ kho pana paṭi-
gaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjapari-
kkhāraṃ tesaṃ taṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ.
Idam assa appagghatāya vadāmi. Seyyathāpi so bhikkhave
potthako appaggho tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ pugga-
laṃ vadāmi.
4. Evarūpo cāyaṃ1 bhikkhave thero bhikkhu saṅghamajjhe
bhaṇati. Tam enaṃ bhikkhū evaṃ āhaṃsu:-- kiṃ kho
tuyhaṃ bālassa avyattassa bhaṇitena tvam pi nāma bhaṇi-
tabbaṃ maññasī ti. So kupito anattamano tathārūpiṃ vācaṃ
nicchāreti yathārūpāya vācāya saṅgho taṃ ukkhipati saṅkā-
rakūṭe 'va naṃ potthakaṃ.
98.2
1. Navam pi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañ
c'; eva hoti sukhasamphassañ ca mahagghañ ca. Majjhimam pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Puggala has ce.
2 Not a separate Sutta in Ke ChS., Comy (4). It recurs at
Puggala III. 11.

[page 248]
248 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 98. 2.
bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañ c'; eva hoti sukha-
samphassañ ca mahagghañ ca. Jiṇṇam pi bhikkhave kāsi-
kaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañ c'; eva hoti sukhasamphassañ ca
mahagghañ ca. Jiṇṇam pi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ
ratanapaliveṭhanaṃ vā karonti gandhakaraṇḍake vā naṃ
nikkhipanti.
2. Evam eva kho bhikkhave navo ce pi bhikkhu hoti sīlavā
kalyāṇadhammo idam assa suvaṇṇatāya vadāmi. Seyyathā-
pi taṃ1 bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantaṃ tathūpa-
māhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi. Ye kho2 pan'
assa sevanti bhajanti payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti
tesaṃ taṃ hoti dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Idam assa
sukhasamphassatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave
kāsikaṃ vatthaṃ sukhasamphassaṃ tathūpamāhaṃ bhi-
kkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
Yesaṃ kho3 pana paṭiganhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilā-
napaccayabhesajjaparikkhāraṃ tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti
mahānisaṃsaṃ. Idam assa mahagghatāya vadāmi. Seyya-
thāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ tathūpa-
māhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi.
3. Majjhimo ce pi bhikkhave bhikkhu hoti . . . pe . . .
Thero ce pi bhikkhave bhikkhu hoti sīlavā kalyāṇadhammo
idam assa suvaṇṇatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave
kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave
imaṃ puggalaṃ vadāmi. Ye kho pan'; assa sevanti bhajanti
payirupāsanti diṭṭhānugatiṃ āpajjanti, tesaṃ taṃ hoti dīgha-
rattaṃ hitāya sukhāya. Idam assa sukhasamphassatāya
vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ sukha-
samphassaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ
vadāmi. Yesaṃ kho pan'; assa paṭigaṇhāti cīvara . . . pari-
kkhāraṃ tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idaṃ
assa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi bhikkhave taṃ
kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ tathūpamāhaṃ bhikkhave
imaṃ puggalaṃ vadāmi.
4. Evarūpo cāyaṃ bhikkhave thero bhikkhu saṅghamajjhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. taṃ.
2 Ph. Ye ca kho.
3 Ph. so.

[page 249]
III. 99. 2.] LOṆAPHALA-VAGGA. 249
bhaṇati taṃ enaṃ bhikkhū evaṃ āhaṃsu -- appasaddā āyas-
manto hotha, thero bhikkhu dhammañ ca vinayañ ca bhaṇatī
ti. [Tassa taṃ vacanaṃ ādheyyaṃ gacchati gandha-karaṇ-
ḍake va naṃ kāsikavatthaṃ nikkhipanti.] Tasmāt iha bhi-
kkhave evaṃ sikkhitabbaṃ kāsikavatthūpamā bhavissāma na
potthakūpamā ti. Evaṃ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
99.
1. Yo bhikkhave evaṃ vadeyya -- yathā yathāyaṃ puriso
kammaṃ karoti tathā tathā taṃ paṭisaṃvediyatī ti -- evaṃ
santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso na hoti okāso na paññā-
yati sammā dukkhassa antakiriyāya. Yo ca kho bhikkhave
evaṃ vadeyya -- yathā yathā vedanīyaṃ ayaṃ puriso kam-
maṃ karoti tathā tathāssa vipākaṃ paṭisaṃvediyatī ti --
evaṃ santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso hoti okāso paññā-
yati sammā dukkhassa antakiriyāya.
Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa appamattakam pi
pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Idha
pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ yeva appa-
mattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhamme c'; eva
vedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
2. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam
pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo hoti abhā-
vitasīlo abhāvitacitto abhāvitapañño paritto appātumo1 appa-
dukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa appa-
mattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ
upaneti.
Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appa-
mattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ
hoti nāṇu2 pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
Idha bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo hoti bhāvi-
tasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño aparitto mahattā appamāṇa-
vihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva
appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanī-
yaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?3
--------------------------------------------------------------------------
1 D., T. appātumā; Ph. appatumo; Tr. Com. appātumo.
2 Tr. tāṇu.
3 Tr. omits Idha . . . bahud eva.

[page 250]
250 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 99. 3.
3. Seyyathāpi bhikkhave puriso loṇaphalaṃ1 paritte uda-
kamallake2 pakkhipeyya. Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave.
Api nu taṃ parittaṃ udakamallake2 udakaṃ amunā loṇapha-
lena1 loṇaṃ assa apeyyan ti?
Evaṃ bhante.
Taṃ kissa hetu?
Aduṃ hi bhante parittaṃ3 udakamallake udakaṃ. Taṃ
amunā loṇaphalena loṇam assa apeyyan ti.
Seyyathāpi bhikkhave puriso loṇaphalaṃ Gaṅgāya nadiyā
pakkhipeyya. Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave. Api nu sā
Gaṅgā nadī amunā loṇaphalena loṇaṃ assa apeyyā ti?
No h'; etaṃ bhante.
Taṃ kissa hetu?
Asu hi bhante Gaṅgāya nadiyā mahā udakakkhandho. So
amunā loṇaphalena <na>4 loṇo assa apeyyo5 ti.
Evam eva kho bhikkhave idh'; ekaccassa puggalassa appa-
mattakam pi pāpaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti. Idha
pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ yeva appa-
mattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ
hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
4. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam
pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti? Idha
bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo . . . pe . . . appā-
tumo appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa
appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ
upaneti. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva
appamattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammave-
danīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva? Idha
bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo . . . pe . . . mahattā
appamāṇavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ
yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhamm-
avedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati <kiṃ> bahud eva?
5. Idha bhikkhave ekacco addhakahāpanena6 pi bandha-
naṃ nigacchati kahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahā-
--------------------------------------------------------------------------
1 ChS. loṇakapall-.
2 ChS. udakapall-.
3 Ph. paritte.
4 No na in MSS.
5 D., T., Tr. apeyyāti; Ph. appeyyan ti. On the simile comp.
Cullavagga VII. 4, 8.
6 Morris -n- throughout the passage, presumably following his MSS.

[page 251]
III. 99. 7.] LOṆAPHALA-VAGGA. 251
panasatena pi bandhanaṃ nigacchati. Idha pana bhikkhave
ekacco addhakahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati
kahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena
pi na bandhanaṃ nigacchati.
Kathaṃrūpo bhikkhave addhakahāpanena pi bandhanaṃ
nigacchati kahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanasa-
tena pi bandhanaṃ nigacchati? Idha bhikkhave ekacco
daḷiddo hoti appassako appabhogo. Evarūpo bhikkhave
addhakahāpanena pi bandhanaṃ nigacchati kahāpanena pi
bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi bandhanaṃ
nigacchati.
Kathaṃrūpo bhikkhave addhakahāpanena pi na bandha-
naṃ nigacchati kahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati
kahāpanasatena pi na bandhanaṃ nigacchati? Idha bhi-
kkhave ekacco aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Evarūpo
bhikkhave addhakahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati
kahāpanena pi na bandhanaṃ nigacchati kahāpanasatena pi
na bandhanaṃ nigacchati.
Evam eva kho bhikkhave idh'; ekaccassa puggalassa appa-
mattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ
upaneti. Idha pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ
yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhamma-
vedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva.
6. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam
pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti? Idha
bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo . . . pe . . . appātumo
appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa appa-
mattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ
upaneti. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ
yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhamma-
vedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva? Idha bhikkhave
ekacco puggalo bhāvitakāyo . . . mahattā appamāṇavihārī.
Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ yeva appamatta-
kaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti
nāṇu pi khāyati bahud eva.
7. Seyyathāpi bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako1
--------------------------------------------------------------------------
1 T., Tr. -rabbhaghātako; Ph. urabbhaghātuko
(comp. butcher from bock, a goat).

[page 252]
252 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 99. 8.
vā appekaccaṃ urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ pahoti1
hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ2 vā yathāpaccayaṃ
vā kātuṃ, appekaccaṃ urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ
nappahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ2 vā yathā-
paccayaṃ vā kātuṃ.
Kathaṃrūpaṃ3 bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako4
vā urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ pahoti hantuṃ vā
bandhituṃ vā jhāpetuṃ2 vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ?
Idha bhikkhave ekacco daḷiddo hoti appassako appabhogo.
Evarūpaṃ3 bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako vā
urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ pahoti hantuṃ vā bandhituṃ
vā jhāpetuṃ2 vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ.
Kathaṃrūpaṃ3 bhikkhave orabbhiko vā urabbhaghātako4
vā urabbhaṃ adinnaṃ ādiyamānaṃ nappahoti hantuṃ vā
bandhituṃ vā jhāpetuṃ vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ?
Idha bhikkhave ekacco aḍḍho hoti mahaddhano mahā-
bhogo rājā vā rājamahāmatto vā. Evarūpaṃ bhikkhave
orabbhiko vā urabbhaghātako vā urabbhaṃ adinnaṃ ādi-
yamānaṃ nappahoti hantuṃ vā bandhituṃ vā jhāpetuṃ
vā yathāpaccayaṃ vā kātuṃ. Aññadatthu pañjaliko va
naṃ5 yācati dehi me mārisa urabbhaṃ vā urabbhadhanaṃ
vā ti.
Evam eva kho bhikkhave idh'; ekaccassa puggalassa appa-
mattakam pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ
upaneti. Idha pana bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṃ
yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhadhamma-
vedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva.
8. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa appamattakam
pi pāpaṃ kammaṃ kataṃ tam enaṃ nirayaṃ upaneti?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhāvitakāyo hoti . . . pe
. . . appātumo appadukkhavihārī. Evarūpassa bhikkhave
--------------------------------------------------------------------------
1 D., T. hoti; Tr., Ph. pahoti.
2 D., Tr. jhāpetuṃ throughout; Com. Ph. jāpetuṃ.
3 So all MSS. [query -o for -aṃ].
4 T., Tr. orabbhaghātako; Ph. urabbaghātuko.
5 Ph. paraṃ for T., Tr. vā naṃ; D. va naṃ.

[page 253]
III. 100. 2.] LOṆAPHALA-VAGGA. 253
puggalassa appamattakam pi pāpaṃkammaṃ kataṃ tam
enaṃ nirayaṃ upaneti. Kathaṃrūpassa bhikkhave puggalassa
tādisaṃ yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ diṭṭhad-
hammavedanīyaṃ hoti nāṇu pi khāyati bahud eva. Idha
bhikkhave ekacco puggalo bhāvitakāyo hoti . . . pe . . . mahattā
appamāṇavihārī. Evarūpassa bhikkhave puggalassa tādisaṃ
yeva appamattakaṃ pāpaṃ kammaṃ kataṃ . . . pe . . .
nāṇu pi khāyati bahud eva.
Yo bhikkhave evaṃ vadeyya -- yathā yathā h'; ayaṃ1 puriso
kammaṃ karoti tathā tathā taṃ paṭisaṃvediyatī ti -- evaṃ
santaṃ2 bhikkhave brahmacariyavāso na hoti okāso na paññā-
yati sammā dukkhassa antakiriyāya. Yo ca bhikkhave evaṃ
vadeyya -- yathā yathā vedanīyaṃ ayaṃ puriso kammaṃ
karoti tathā tathā assa vipākaṃ paṭisaṃvediyatī ti -- evaṃ
santaṃ bhikkhave brahmacariyavāso hoti okāso paññāyati
sammā dukkhassa antakiriyāyā ti.
100.
1. Santi bhikkhave jātarūpassa oḷārikā upakkilesā paṃsu-
vālikā sakkharakaṭhalā. Tam enaṃ paṃsudhovako vā
paṃsudhovakantevāsī vā doṇiyaṃ ākiritvā dhovati sandho-
vati niddhovati.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi jātarūpassa
majjhima-sahagatā3 upakkilesā sukhumasakkharā thūla-
vālikā.4 Tam enaṃ paṃsudhovako vā paṃsudhovakantevāsī
vā dhovati sandhovati niddhovati.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi jātarūpassa
sukhuma-sahagatā5 upakkilesā sukhumavālikā kālijallikā.
Tam enaṃ paṃsudhovako vā paṃsudhovakantevāsī vā
dhovati sandhovati niddhovati.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate athāparaṃ suvaṇṇasi-
katā 'vasissanti.
2. Tam enaṃ suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ
jātarūpaṃ musāyaṃ pakkhipitvā dhamati sandhamati [na]
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yam.
2 Ph. sante.
3 MSS. majjhimā sahagatā.
4 Ph. dhulavatikā.
5 D., Ph., sukhumā sah-.

[page 254]
254 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 100. 3.
niddhamati. Taṃ hoti jātarūpaṃ dhantaṃ sandhantaṃ
aniddhantaṃ anihitaṃ aninnītakasāvaṃ, na c'; eva muduṃ
hoti na ca kammanīyaṃ na ca pabhassaraṃ pabhaṅgu ca,1
na ca sammā upeti kammāya.
Hoti so bhikkhave samayo yaṃ so suvaṇṇakāro vā suvaṇṇa-
kārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ dhamati sandhamati niddha-
mati. Taṃ hoti jātarūpaṃ dhantaṃ sandhantaṃ niddhan-
taṃ nihitaṃ ninnītakasāvaṃ, muduñ ca hoti kammanīyañ ca
pabhassarañ ca, na ca pabhaṅgu, sammā upeti kammāya.
Yassā yassā ca pilandhanavikatiyā ākaṅkhati, yadi paṭṭa-
kāya2 yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyake yadi suvaṇṇamālāya,
tañ c'; assa atthaṃ anubhoti.
3. Evam eva kho bhikkhave santi adhicittamanuyuttassa
bhikkhuno oḷārikā upakkilesā kāyaduccaritaṃ vacīduccari-
taṃ manoduccaritaṃ. Tam enaṃ sacetaso3 bhikkhu dabba-
jātiko pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṃ gameti.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi adhicittamanu-
yuttassa bhikkhuno majjhimasahagatā upakkilesā kāmavi-
takko vyāpādavitakko vihiṃsāvitakko. Tam enaṃ sacetaso
bhikkhu dabbajātiko pajahati vinodeti vyantikaroti anabhā-
vaṃ gameti.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate santi adhicittamanu-
yuttassa bhikkhuno sukhumasahagatā upakkilesā jātivitakko
janapadavitakko anavaññatti4-paṭisaṃyutto vitakko. Tam
enaṃ sacetaso bhikkhu dabbajātiko pajahati vinodeti vyanti-
karoti anabhāvaṃ gameti.
Tasmiṃ pahīne tasmiṃ vyantikate athāparaṃ dhammavi-
takkā'; vasissanti.
4. So hoti samādhi na c'; eva santo nappaṇīto nappaṭi-
passaddhaladdho na ekodibhāvādhigato sasaṅkhāra-niggayha-
vārita-vato. Hoti so bhikkhave samayo yaṃ taṃ cittaṃ
ajjhattaṃ yeva santiṭṭhati sannisīdati ekodihoti5 samādhiyati.
So hoti samādhi santo paṇīto paṭipassaddhaladdho ekodi-
bhāvādhigato na sasaṅkhāra-niggayha-vārita-vato, yassa
yassa ca abhiññāsacchikaraṇīyassa6 dhammassa cittaṃ abhi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. na ca; Tr. ca na ca; T. ca na; D. omits ca. See below, 13.
2 Ph. paṭikāya; Com., ChS. paṭṭikāya. See below, 13.
3 Com. cetaso (= cittasampanno).
4 Ph. anavaññati; D., T. anavaññatti.
5 Tr. ekodhibhāvaṃ hoti; Ph. ekodibhāvo hoti.
6 Ph. -sacchikiriyassa.

[page 255]
III. 100. 8.] LOṆAPHALA-VAGGA. 255
ninnāmeti abhiññāsacchikiriyāya tatra tatr'; eva sakkhibhab-
bataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
5. 1 So sace ākaṅkhati -- anekavihitaṃ iddhividhaṃ pacca-
nubhaveyyaṃ, eko pi hutvā bahudhā assaṃ, bahudhā pi hutvā
eko assaṃ, āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ tirokuḍḍaṃ tiropākāraṃ
tiropabbataṃ asajjamāno gaccheyyaṃ seyyathāpi ākāse,
paṭhaviyā pi ummujjanimujjaṃ kareyyaṃ seyyathāpi
udake, udake pi abhijjamāno gaccheyyaṃ seyyathāpi paṭha-
viyaṃ, ākāse pi pallaṅkena kameyyaṃ {seyyathāpi} pakkhī
sakuṇo, ime pi candima-suriye evaṃ mahiddhike evaṃ
mahānubhāve pāṇinā parimaseyyaṃ parimajjeyyaṃ, yāva
brahmalokā pi kāyena vasaṃ vatteyyan ti -- tatra tatr'; eva
sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
6. So sace ākaṅkhati -- dibbāya sotadhātuyā visuddhāya
atikkantamānusikāya ubho sadde suṇeyyaṃ dibbe ca mānuse
ca ye dūre vā santike vā ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ
pāpuṇāti sati sati āyatane.
7. So sace ākaṅkhati -- parasattānaṃ parapuggalānaṃ ceta-
sā ceto paricca pajāneyyaṃ, sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cit-
tan ti pajāneyyaṃ, vītarāgaṃ vā cittaṃ vītarāgaṃ cittan ti
pajāneyyaṃ, sadosaṃ vā cittaṃ . . . pe . . . vītadosaṃ vā
cittam . . . pe . . . samohaṃ vā cittaṃ . . . vītamohaṃ
vā cittaṃ . . . saṅkhittaṃ vā cittaṃ . . . vikkhittaṃ vā
cittaṃ . . . mahaggataṃ vā cittaṃ . . . amahaggataṃ vā cittaṃ
. . . sa-uttaraṃ vā cittaṃ . . . anuttaraṃ vā cittaṃ . . .
samāhitaṃ vā cittaṃ . . . asamāhitaṃ vā cittaṃ . . .
avimuttaṃ vā cittaṃ avimuttaṃ cittan ti pajāneyyaṃ,
vimuttaṃ vā cittaṃ vimuttaṃ cittan ti pajāneyyan ti --
tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
8. So sace ākaṅkhati -- anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussa-
reyyaṃ seyyathīdaṃ ekam pi jātiṃ, dve pi jātiyo, tisso pi
jātiyo, catasso pi jātiyo . . . pe . . . jātisatam pi jātisa-
hassam pi jātisatasahassam pi, aneke pi saṃvaṭṭakappe aneke
pi vivaṭṭakappe aneke pi saṃvatta-vivaṭṭakappe, amutrāsiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 The following clauses 5-10 are translated in Rhys Davids's
‘Buddhist Suttas,'; pp. 214 foll. See above 60. 4.

[page 256]
256 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 100. 9.
evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukha-
dukkha-paṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra
uppādiṃ, tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo
evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyupariyanto,
so tato cuto idh'; upapanno ti, iti sākāraṃ sa-uddesaṃ aneka-
vihitaṃ pubbenivāsaṃ anussareyyan ti -- tatra tatr'; eva
sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane.
9. So sace ākaṅkhati -- dibbena cakkhunā visuddhena atik-
kantamānusakena satte passeyyaṃ cavamāne uppajjamāne
hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammū-
page satte pajāneyyaṃ -- ime vata bhonto sattā kāyaduccari-
tena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoducca-
ritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā
micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppannā, ime
vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucari-
tena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ
anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā,
te kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ
uppannā ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena abhikkanta-
mānusakena satte passeyyaṃ cavamāne uppajjamāne hīne
paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage
satte pajāneyyan ti -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpu-
ṇāti sati sati āyatane.
10. So sace ākaṅkhati -- āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-
vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja vihareyyan ti -- tatra tatr'; eva
sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.
11. Adhicittamanuyuttena bhikkhave bhikkhunā tīṇi
nimittāni kālena kālaṃ manasikātabbāni -- kālena kālaṃ
samādhinimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ paggāhani-
mittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ upekhānimittaṃ
manasikātabbaṃ.
12. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ
samādhinimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ
kosajjāya saṃvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanu-
yutto bhikkhu ekantaṃ paggāhanimittaṃ yeva manasi-
kareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ uddhaccāya saṃvatteyya. Sace
--------------------------------------------------------------------------

[page 257]
III. 100. 14.] LOṆAPHALA-VAGGA. 257
bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ upekhāni-
mittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ na sammā
samādhiyeyya āsavānaṃ khayāya. Yato ca kho bhikkhave
adhicittamanuyutto bhikkhu kālena kālaṃ samādhinimittaṃ
manasikaroti, kālena kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikaroti,
kālena kālaṃ upekhānimittaṃ manasikaroti, taṃ hoti cittaṃ
muduñ ca kammanīyañ ca pabhassarañ ca na ca pabhaṅgu
sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
13. Seyyathāpi bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakā-
rantevāsī vā ukkaṃ bandhati ukkaṃ bandhitvā ukkā-
mukhaṃ ālimpeti ukkāmukhaṃ ālimpetvā saṇḍāsena jāta-
rūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipitvā kālena kālaṃ
abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena
kālaṃ ajjhupekkhati. Sace bhikkhave suvaṇṇakāro vā
suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ abhidha-
meyya ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ ḍaheyya. Sace bhikkhave
suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ
ekantaṃ udakena paripphoseyya ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ
nibbāpeyya.1 Sace bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakā-
rantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ ajjhupekkheyya
ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ na sammā paripākaṃ gaccheyya. Yato
ca kho bhikkhave suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā
taṃ jātarūpaṃ kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ
udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati, taṃ hoti
jātarūpaṃ muduñ ca kammanīyañ ca pabhassarañ ca na ca
pabhaṅgu sammā upeti kammāya, yassā yassā ca pilandhana-
vikatiyā ākaṅkhati, yadi paṭṭakāya2 yadi kuṇḍalāya yadi
gīveyyake3 yadi suvaṇṇamālāya, tañ c'; assa atthaṃ anubhoti.
14. Evam eva kho bhikkhave adhicittamanuyuttena
bhikkhunā tīṇi nimittāni kālena kālaṃ manasikātabbāni:--
kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena
kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikātabbaṃ, kālena kālaṃ
upekkhānimittaṃ manasikātabbaṃ. Sace bhikkhave adhi-
cittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ samādhinimittaṃ yeva
--------------------------------------------------------------------------
1 D., Ph. nibbāyeyya; Tr. nibbāyeyya; T. nibbāseyya.
2 Ph. paṭikāya.
3 Ph. adds yadi suvaṇṇake, but comp. above 2.

[page 258]
258 LOṆAPHALA-VAGGA. [III. 100. 15.
manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya.
Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ
paggāhanimittaṃ yeva manasikareyya ṭhānaṃ taṃ cittaṃ
uddhaccāya saṃvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanu-
yutto bhikkhu ekantaṃ upekhānimittaṃ yeva manasikareyya
ṭhānaṃ taṃ cittaṃ na sammā samādhiyeyya āsavānaṃ
khayāya. Yato ca kho bhikkhave adhicittamanuyutto
bhikkhu kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasikaroti, kālena
kālaṃ paggāhanimittaṃ manasikaroti, kālena kālam upekhā-
nimittaṃ manasikaroti, taṃ hoti cittaṃ muduñ ca kammanī-
yañ ca pabhassarañ ca na ca pabhaṅgu sammā samā-
dhiyati āsavānaṃ khayāya, yassa yassa ca abhiññā-
sacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṃ abhininnāmeti abhiññā-
sacchikiriyāya -- tatra tatr'; eva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti
sati sati āyatane.
15. So sace ākaṅkhati -- anekavihitaṃ iddhividhaṃ pacca-
nubhaveyyaṃ . . . pe (100.5) . . . chaḷabhiññācittaṃ
ñātabbaṃ1 . . . pe . . . āsavānaṃ khayā . . . pe (100.10)
. . . sacchikatvā upasampajja vihareyyan ti -- tatra tatr'; eva
sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.
Loṇaphalavaggo pañcamo.
Mahāpaññāsako samatto dutiyo.2
101.
1. Pubbe va me bhikkhave sambodhā anabhisambuddhassa
bodhisattass'; eva sato etad ahosi:-- Ko nu kho loke assādo
ko ādīnavo kiṃ nissaraṇan ti? Tassa mayhaṃ bhikkhave
etad ahosi:-- Yaṃ kho loke3 paṭicca uppajjati sukhaṃ
somanassaṃ ayaṃ loke assādo, yaṃ loke4 anicco dukkho
vipariṇāmadhammo ayaṃ loke ādīnavo, yaṃ loke5 chandarā-
gavinayo chandarāgapahānaṃ idaṃ loke nissaraṇan ti.
2.6 Yāvakīvañ cāhaṃ bhikkhave evaṃ lokassa assādañ ca
--------------------------------------------------------------------------
1 The rest of the abiññā 's are here to be filled in.
See 100, 6, 7, 8, 9.
2 Ph. Vaggo pañcamo Mahāpaññāsaṃ niṭṭhitaṃ.
3 Ph. lokaṃ; SS. loke.
4 Tr., Ke loko.
5 D., Ph., ChS. yo loke; Tr. ayaṃ loke; T. yo loko.
6 See Mahāvagga I. 6. 27, 29.

[page 259]
III. 101. 4.] SAMBODHI-VAGGA. 259
assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato
yathābhūtaṃ na abbhaññāsiṃ n'; eva tāvāhaṃ bhikkhave
sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā
pajāya sadevamanussāya anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhi-
sambuddho paccaññāsiṃ. Yato ca kho ahaṃ bhikkhave
evaṃ lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato
nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ athāhaṃ
bhikkhave sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇa-
brāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṃ sammā-
sambodhiṃ abhisambuddho paccaññāsiṃ, ñāṇañ ca pana me
dassanaṃ udapādi -- akuppā me cetovimutti ayaṃ antimā
jāti n'; atthi dāni punabbhavo ti.
3. Lokassāhaṃ bhikkhave assādapariyesanaṃ ācariṃ1 yo2
loke assādo tad ajjhagamaṃ yāvatako loke assādo paññāya
me so3 sudiṭṭho. Lokassāhaṃ bhikkhave ādīnavapariyesanaṃ
ācariṃ4 yo loke ādīnavo tad ajjhagamaṃ yāvatako loke
ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. Lokassāhaṃ bhikkhave
nissaraṇapariyesanaṃ ācariṃ4 yaṃ loke nissaraṇaṃ tad
ajjhagamaṃ yāvatakaṃ loke nissaraṇaṃ paññāya me etaṃ
sudiṭṭhaṃ.
4. Yāvakīvañ cāhaṃ bhikkhave lokassa assādañ ca assādato
ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhū-
taṃ nābbhaññāsiṃ n'; eva tāvāhaṃ bhikkhave sadevake loke
samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadeva-
manussāya anuttaraṃ sammāsambodhim abhisambuddho
paccaññāsiṃ. Yato ca khvāhaṃ bhikkhave lokassa assādañ
ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato
yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, athāhaṃ bhikkhave sadevake
loke samārake sabrāhmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya
sadevamanussāya anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisam-
buddho paccaññāsiṃ, ñāṇañ ca pana me dassanaṃ udapādi --
akuppā me cetovimutti ayaṃ antimā jāti n'; atthi dāni
punabbhavo ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 D. acari; Ph. acariṃ.
2 Tr. yaṃ yo; D. yaṃ.
3 T. me so; Tr. eso.
4 Tr. acariṃ.

[page 260]
260 SAMBODHI-VAGGA. [III.102.
102.
No ce taṃ bhikkhave loke assādo abhavissa na-y-idaṃ
sattā loke sārajjeyyuṃ, yasmā ca kho bhikkhave atthi loke
assādo tasmā sattā loke sārajjanti. No ce taṃ bhikkhave
loke ādīnavo abhavissa na-y-idaṃ sattā loke nibbindeyyuṃ,
yasmā ca kho bhikkhave atthi loke ādīnavo tasmā sattā loke
nibbindanti. No ce taṃ bhikkhave lokamhā nissaraṇaṃ
abhavissa na-y-idaṃ sattā loke nissareyyuṃ, yasmā ca kho bhi-
kkhave atthi loke nissaraṇaṃ tasmā sattā lokamhā nissaranti.
Yāvakīvañ ca bhikkhave sattā lokassa assādañ ca assādato
ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca nissaraṇato yathābhūtaṃ
na abhaññāsuṃ n'; eva tāva bhikkhave sattā sadevakā lokā
samārakā sabrahmakā sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sade-
vamanussāya nissaṭā1 visaṃyuttā vippamuttā2 vimariyādi-
katena3 cetasā vihariṃsu. Yato ca kho bhikkhave sattā
lokassa assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ
ca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsuṃ4 atha bhikkhave
sattā sadevakā lokā . . . nissaṭā visaṃyuttā vippamuttā
vimariyādikatena cetasā viharantī ti.
Ye5 hi keci bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā lokassa
assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca
nissaraṇato yathābhūtaṃ nappajānanti na me te kho bhi-
kkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā samaṇesu vā samaṇasammatā
brāhmaṇesu vā brāhmaṇasammatā, na ca6 pana te āyasmanto
sāmaññatthaṃ vā brāhmaññatthaṃ vā diṭṭh'; eva dhamme
sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanti.
Ye ca kho keci bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā lokassa
assādañ ca assādato ādīnavañ ca ādīnavato nissaraṇañ ca
nissaraṇato yathābhūtaṃ pajānanti te kho bhikkhave samaṇā
vā brāhmaṇā vā samaṇesu vā samaṇasammatā vā brāhmaṇesu
vā brāhmaṇasammatā, te ca pan'; āyasmanto sāmaññatthañ
ca brāhmaññatthañ ca diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja viharissantī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. nissaṭa; Tr. nissaṭāya.
2 Ph. vippayuttā.
3 Ph. vipariyādinnakatena.
4 D., T. abbhaññaṃsu.
5 Separate Sutta in ChS., Comy (4).
6 D., T. nañ ca.

[page 261]
III. 105.] SAMBODHI-VAGGA. 261
103.
Ruṇṇam1 idaṃ bhikkhave ariyassa vinaye yadidaṃ gītaṃ,
ummattakam idaṃ bhikkhave ariyassa vinaye yadidaṃ
naccaṃ, komārakam idaṃ bhikkhave ariyassa vinaye yadi-
daṃ ativelaṃ dantavidaṃsakaṃ2 hasitaṃ. Tasmāt iha
bhikkhave setughāto3 gīte, setughāto nacce, alaṃ vo dham-
mapamoditānaṃ sataṃ sitaṃ sitamattāyā ti.
104.
Tiṇṇaṃ bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti. Katamesaṃ
tiṇṇaṃ?
Soppassa bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti, surāmera-
yapānassa bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti, methuna-
dhammasamāpattiyā bhikkhave paṭisevanāya n'; atthi titti.
Imesaṃ kho bhikkhave tiṇṇaṃ paṭisevanāya n'; atthi tittī ti.
105.
Atha kho Anāthapiṇḍako gahapati yena Bhagavā ten'
upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Anāthapiṇḍakaṃ
gahapatiṃ Bhagavā etad avoca:
Citte gahapati arakkhite kāyakammam pi arakkhitaṃ hoti
vacīkammam pi arakkhitaṃ hoti manokammam pi ara-
kkhitaṃ hoti. Tassa arakkhitakāyakammantassa arakkhi-
tavacī-kammantassa arakkhitamanokammantassa kāyakam-
mam pi avassutaṃ hoti . . . manokammam pi avassutaṃ
hoti. Tassa avassutakāyakammantassa . . . avassutamano-
kammantassa kāyakammam pi pūtikaṃ hoti . . . pe . . .
manokammam pi pūtikaṃ hoti. Tassa pūtikāyakammantassa
. . . pe . . . pūtimanokammantassa na bhaddakaṃ maraṇaṃ
hoti na bhaddikā kālakiriyā.
Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre ducchanne kūṭam pi arakkhi-
taṃ hoti gopāṇasiyo pi arakkhitā honti bhitti pi arakkhitā
hoti kūṭam pi avassutaṃ hoti gopāṇasiyo pi avassutā honti
bhitti pi avassutā hoti kūṭam pi pūtikaṃ hoti gopāṇasiyo pi
pūtikā honti bhitti pi pūtikā hoti, evam eva kho gahapati
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. rodam.
2 Comp. Therīgāthā 74, Milindapañha 39
3 See Mahāvagga, IV. 1. 10 = Sutta-vibhaṅga, Pār. I. 2. 1.

[page 262]
262 SAMBODHI-VAGGA. [III. 106.
citte arakkhite kāyakammam pi arakkhitaṃ hoti . . . pe
. . . na bhaddikā kālakiriyā.
Citte gahapati rakkhite kāyakammam pi rakkhitaṃ hoti
. . . pe . . . manokammam pi rakkhitaṃ hoti. Tassa rakkhi-
takāyakammantassa . . . pe . . . rakkhitamanokammantassa
kāyakammam pi anavassutaṃ hoti . . . pe . . . mano-
kammam pi anavassutaṃ hoti. Tassa anavassutakāyakam-
mantassa . . . pe . . . anavassutamanokammantassa kāya-
kammam pi apūtikaṃ hoti . . . pe . . . manokammam pi
apūtikaṃ hoti. Tassa apūtikāyakammantassa . . . pe . . .
apūtimanokammantassa bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti bhaddikā
kālakiriyā.
Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre succhanne kūṭam pi rakkhi-
taṃ hoti gopāṇasiyo pi rakkhitā honti bhitti pi rakkhitā hoti
kūṭam pi anavassutaṃ hoti gopāṇasiyo pi anavassutā honti
bhitti pi anavassutā hoti kūṭam pi apūtikaṃ hoti gopāṇasiyo
pi apūtikā honti bhitti pi apūtikā hoti, evaṃ eva kho gahapati
citte rakkhite kāyakammam pi rakkhitaṃ hoti . . . pe . . .
bhaddikā kālakiriyā ti.
106.
1. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Anāthapiṇḍikaṃ gahapatiṃ
Bhagavā etad avoca:-- Citte gahapati vyāpanne kāyakammam
pi vyāpannaṃ hoti . . . pe . . . manokammaṃ pi vyāpannaṃ
hoti. Tassa vyāpannakāyakammantassa . . . pe . . . vyāpanna-
manokammantassa na bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti na bhaddikā
kālakiriyā.
2. Seyyathāpi gahapati kūṭāgāre ducchanne kūṭam pi
vyāpannaṃ hoti gopāṇasiyo pi vyāpannā honti, bhitti pi
vyāpannā hoti, evam eva kho gahapati citte vyāpanne kāya-
kammam pi vyāpannaṃ hoti . . . pe . . . manokammam
pi vyāpannaṃ hoti. Tassa vyāpannakāyakammantassa . . .
pe . . . vyāpannamanokammantassa na bhaddakaṃ maraṇaṃ
hoti na bhaddikā kālakiriyā.
3. Citte gahapati avyāpanne kāyakammam pi avyāpannaṃ
hoti . . . manokammam pi avyāpannaṃ hoti. Tassa avyā-
pannakāyakammantassa . . . avyāpannamanokammantassa
bhaddikaṃ maraṇaṃ hoti bhaddikā kālakiriyā. Seyyathāpi
gahapati kūṭāgāre succhanne kūṭam pi avyāpannaṃ hoti
--------------------------------------------------------------------------

[page 263]
III. 108.] SAMBODHI-VAGGA. 263
gopāṇasiyo pi avyāpannā honti bhitti pi avyāpannā hoti,
evam eva kho gahapati citte avyāpanne kāyakammam pi
avyāpannaṃ hoti . . . manokammam pi avyāpannaṃ hoti.
Tassa avyāpannakāyakammantassa . . . avyāpannamanokam-
mantassa bhaddakaṃ maraṇaṃ hoti bhaddikā kālakiriyā ti.
107.
Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi?
Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, doso nidānaṃ
. . . samudayāya, moho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya.
Yaṃ bhikkhave lobhapakataṃ kammaṃ lobhajaṃ lobhani-
dānaṃ lobhasamudayaṃ taṃ kammaṃ akusalaṃ taṃ kam-
maṃ sāvajjaṃ taṃ kammaṃ dukkhavipākaṃ taṃ kammaṃ
kammasamudayāya saṃvattati na taṃ kammaṃ kamma-
nirodhāya saṃvattati. Yaṃ bhikkhave dosapakataṃ kam-
maṃ . . . pe . . . Yaṃ bhikkhave mohapakataṃ kammaṃ
mohajaṃ mohanidānaṃ mohasamudayaṃ taṃ kammaṃ aku-
salaṃ taṃ kammaṃ sāvajjaṃ taṃ kammaṃ dukkhavipākaṃ
taṃ kammaṃ kammasamudayāya saṃvattati na taṃ kam-
maṃ kammanirodhāya saṃvattati. Imāni kho bhikkhave
tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāyā ti.
108.
Tīṇ'; imāni nidānāni kammānaṃ samudayāya. Katamāni
tīṇi?
Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya, adoso nidānaṃ
kammānaṃ samudayāya, amoho nidānaṃ kammānaṃ samu-
dayāya.
Yaṃ bhikkhave alobhapakataṃ kammaṃ alobhajaṃ alo-
bhanidānaṃ alobhasamudayaṃ taṃ kammaṃ kusalaṃ taṃ
kammaṃ anavajjaṃ taṃ kammaṃ sukhavipākaṃ taṃ
kammaṃ kammanirodhāya saṃvattati na taṃ kammaṃ
kammasamudayāya saṃvattati. Yaṃ bhikkhave adosa-
pakataṃ kammaṃ . . . pe . . . Yaṃ bhikkhave amohapa-
kataṃ kammaṃ amohajaṃ amohanidānaṃ amohasamudayaṃ
taṃ kammaṃ kusalaṃ taṃ kammaṃ anavajjaṃ taṃ kammaṃ
sukhavipākaṃ taṃ kammaṃ kammanirodhāya saṃvattati
na taṃ kammaṃ kammasamudayāya saṃvattati. Imāni
kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāyā ti.
--------------------------------------------------------------------------

[page 264]
264 SAMBODHI-VAGGA. [III.109. 1.
109.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samudayāya.
Katamāni tīṇi?
Atīte bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha
chando jāyati, anāgate bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando jāyati, paccuppanne bhikkhave
chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati.
2. Kathañ ca bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme
ārabbha chando jāyati?
Atīte bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha
cetasā anuvitakketi anuvicāreti. Tassa atīte chandarāgaṭṭhā-
nīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakkayato anuvicārayato
chando jāyati, chandajāto tehi dhammehi saññutto hoti.
Etāhaṃ bhikkhave saññojanaṃ vadāmi, yo cetaso sārāgo.
Evaṃ kho bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme
ārabbha chando jāyati.
3. Kathañ ca bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando jāyati?
Anāgate bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha
cetasā anuvitakketi anuvicāreti. Tassa anāgate chandarā-
gaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakkayato anuvicā-
rayato chando jāyati, chandajāto tehi dhammehi saññutto
hoti. Etāhaṃ bhikkhave saññojanaṃ vadāmi, yo cetaso
sārāgo. Evaṃ kho bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando jāyati.
4. Kathañ ca bhikkhave paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando jāyati?
Paccuppanne bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme
ārabbha cetasā anuvitakketi anuvicāreti. Tassa paccuppanne
chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha cetasā anuvitakkayato
anuvicārayato chando jāyati, chandajāto tehi dhammehi
saññutto hoti. Etāhaṃ bhikkhave saññojanaṃ vadāmi, yo
cetaso sārāgo. Evaṃ kho bhikkhave paccuppanne chandarā-
gaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando jāyati. Imāni kho
bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ samudayāya.
--------------------------------------------------------------------------

[page 265]
III. 111.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 265
110.1
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave nidānāni kammānaṃ samuda-
yāya. Katamāni tīṇi?
Atīte bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha
chando na jāyati, anāgate bhikkhave chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando na jāyati, paccuppanne bhikkhave
chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati.
2. Kathañ ca bhikkhave atīte chandarāgaṭṭhānīye dhamme
ārabbha chando na jāyati?
Atītānam bhikkhave chandarāgaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ
āyatiṃ vipākaṃ pajānāti, āyatiṃ vipākaṃ viditvā tad abhi-
nivaddheti2, tad abhinivaddhetvā2 cetasā abhivirājetvā3
paññāya ativijjha passati. Evaṃ kho bhikkhave atīte chandarā-
gaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati.
3. Kathañ ca bhikkhave anāgate chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando na jāyati?
Anāgatānaṃ bhikkhave chandarāgaṭṭhānīyānaṃ dhammā-
naṃ āyatiṃ vipākaṃ pajānāti, āyatiṃ vipākaṃ viditvā tad
abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvā cetasā abhivirājetvā
paññāya ativijjha passati. Evaṃ kho bhikkhave anāgate
chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando na jāyati.
4. Kathañ ca bhikkhave paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye
dhamme ārabbha chando na jāyati?
Paccuppannānaṃ bhikkhave chandarāgaṭṭhānīyānaṃ
dhammānaṃ āyatiṃ vipākaṃ pajānāti, āyatiṃ vipākaṃ
viditvā tad abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvā cetasā abhi-
virājetvā paññāya ativijjha passati. Evaṃ kho bhikkhave
paccuppanne chandarāgaṭṭhānīye dhamme ārabbha chando
na jāyati. Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṃ
samudayāyā ti.
Sambodhi-vaggo paṭhamo.
111.
Tayo 'me bhikkhave āpāyikā nerayikā idam4 appahāya.
Katame tayo?
--------------------------------------------------------------------------
1 Not a separate Sutta in ChS., Comy (4).
2 ChS. abhinivatteti . . . -nivattetvā; Comy (4) abhinivatteti
. . . -nivaṭṭetvā.
3 ChS. abhivinijjhitvā.
4 Ph. idha yo.

[page 266]
266 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 112.
Yo ca abrahmacārī brahmacārīpaṭiñño, yo ca suddhaṃ
brahmacāriṃ parisuddham brahmacariyaṃ carantaṃ
amūlakena abrahmacariyena anuddhaṃseti,1 yo cāyaṃ
evaṃvādī evaṃdiṭṭhi n'; atthi kāmesu doso ti, so2 kāmesu
pātavyataṃ āpajjati. Ime kho bhikkhave tayo āpāyikā
nerayikā idam appahāyā ti3.
112.
Tiṇṇaṃ bhikkhave pātubhāvo dullabho lokasmiṃ. Kata-
mesaṃ tiṇṇaṃ?
Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pātu-
bhāvo dullabho lokasmiṃ. Tathāgatappaveditassa dhamma-
vinayassa desetā puggalo dullabho lokasmiṃ. Kataññū
katavedī puggalo dullabho lokasmiṃ.
Imesaṃ bhikkhave tiṇṇaṃ pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
113.4
Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
miṃ. Katame tayo?
Suppameyyo, duppameyyo, appameyyo.
Katamo ca bhikkhave puggalo suppameyyo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo uddhato hoti unnaḷo
capalo mukharo vikiṇṇavāco muṭṭhassati asampajāno asamā-
hito vibbhantacitto pākatindriyo. Ayaṃ vuccati bhikkhave
puggalo suppameyyo.
Katamo ca bhikkhave puggalo duppameyyo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo anuddhato hoti anunnaḷo
acapalo amukharo avikiṇṇavāco upaṭṭhitasati sampajāno
samāhito ekaggacitto saṃvutindriyo. Ayaṃ vuccati bhi-
kkhave puggalo duppameyyo.
Katamo ca bhikkhave puggalo appameyyo?
Idha bhikkhave bhikkhu arahaṃ hoti khīṇāsavo.5 Ayaṃ
vuccati bhikkhave puggalo appameyyo. Ime kho bhi-
kkhave tayo puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. yo ca suddhaṃ brahmacāriṃ paricaranti abhūtena abrahmacariyena
anuddhaṃseti. Compare the 8th Saṃghādisesa.
2 Ph. so tāya.
3 Tr. idam pihāyāti.
4 This Sutta recurs at Puggala III. 12.
5 In the Puggala 1. c. the description of the Arahat is longer.

[page 267]
III. 114. 2.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 267
114.
1. Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokas-
miṃ. Katame tayo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo sabbaso rūpasaññānaṃ
samatikkamā, paṭighasaññānaṃ atthagamā, nānattasaññā-
naṃ amanasikārā ananto ākāso ti ākāsānañcāyatanaṃ upa-
sampajja viharati. So tad assādeti tan nikāmeti tena ca
vittiṃ āpajjati. Tatra ṭhito tad adhimutto tabbahulavihārī
aparihīno kālaṃ kurumāno ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devā-
naṃ sahavyataṃ uppajjati. Ākāsānañcāyatanūpagānaṃ
bhikkhave devānaṃ vīsatiṃ kappasahassāni āyuppamāṇaṃ.
Tatra puthujjano yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ de-
vānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā nirayam pi gac-
chati tiracchānayonim pi gacchati pettivisayam pi gacchati.
Bhagavato pana sāvako tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvata-
kaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā
tasmiṃ yeva bhave parinibbāyati. Ayaṃ kho bhikkhave vise-
so ayaṃ adhippāyoso1 idaṃ nānākaraṇaṃ sutavato ariyasāva-
kassa assutavatā puthujjanena yadidaṃ gatiyā uppattiyā sati.
2. Puna ca paraṃ bhikkhave idh'; ekacco puggalo sabbaso
ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇan ti
viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. So tad assādeti tan
nikāmeti2 tena ca vittiṃ āpajjati. Tatra3 ṭhito tad adhimutto
tabbahulavihārī aparihīno kālaṃ kurumāno viññāṇañcāyata-
nūpagānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjati. Viññāṇañcā-
yatanūpagānaṃ bhikkhave devānaṃ cattārīsaṃ kappa-
sahassāni āyuppamāṇaṃ. Tattha puthujjano yāvatāyukaṃ
ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ
khepetvā nirayam pi gacchati tiracchānayonim pi gacchati
pettivisayam pi gacchati. Bhagavato pana sāvako tattha
yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamā-
naṃ taṃ sabbaṃ khepetvā tasmiṃ yeva bhave parinibbāyati.
Ayaṃ kho bhikkhave viseso ayaṃ adhippāyoso4 idaṃ nānā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. adhippāyo. Com. adhippāyoso = adhika-payogo; D. adhippāyāso.
2 Ph. nikkāmeti.
3 Ph. tattha.
4 D., T., Tr. adhippāyoso; Ph. adhippāyo.

[page 268]
268 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 114. 3.
karaṇaṃ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanena
yadidaṃ gatiyā uppattiyā sati.
3. Puna ca paraṃ bhikkhave idh'; ekacco puggalo sabbaso
viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma n'; atthi kiñcī ti ākiñcaññā-
yatanaṃ upasampajja viharati. So tad assādeti tan nikāmeti
tena ca vittiṃ āpajjati. Tatra ṭhito tad adhimutto tabbahula-
vihārī aparihīno kālaṃ kurumāno ākiñcaññāyatanūpagānaṃ
devānaṃ sahavyataṃ uppajjati. Ākiñcaññāyatanūpagānaṃ
bhikkhave devānaṃ saṭṭhiṃ kappasahassāni āyuppamāṇaṃ.
Tattha puthujjano yāvatāyukaṃ ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ
devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ khepetvā nirayam
pi gacchati tiracchānayonim pi gacchati pettivisayam pi
gacchati.1 Bhagavato pana sāvako tattha yāvatāyukaṃ
ṭhatvā yāvatakaṃ tesaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ taṃ sabbaṃ
khepetvā tasmiṃ yeva bhave parinibbāyati. Ayaṃ kho bhi-
kkhave viseso ayaṃ adhippāyoso2 idaṃ nānākaraṇaṃ suta-
vato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanena yadidaṃ gatiyā
uppattiyā sati. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo
saṃvijjamānā lokasmin ti.
115.
1. Tisso imā bhikkhave vipattiyo. Katamā tisso?
Sīlavipatti, cittavipatti, diṭṭhivipatti.
Katamā ca bhikkhave sīlavipatti?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātī hoti adinnādāyī hoti
kāmesu micchācārī hoti musāvādī hoti pisuṇāvāco3 hoti
pharusāvāco4 hoti samphappalāpī hoti. Ayaṃ vuccati bhi-
kkhave sīlavipatti5.
2. Katamā ca bhikkhave cittavipatti?
Idha bhikkhave ekacco abhijjhālu hoti vyāpannacitto.
Ayaṃ vuccati bhikkhave cittavipatti.
3. Katamā ca bhikkhave diṭṭhivipatti?
Idha bhikkhave ekacco micchādiṭṭhiko hoti viparītadassano
-- n'; atthi dinnaṃ n'; atthi yiṭṭhaṃ n'; atthi hutaṃ, n'; atthi
--------------------------------------------------------------------------
1 pettivisayam pi gacchati not in T., D.
2 T., Tr. adhippāyoso; D. adhippāyāso; Ph. adhippāyo.
3 SS. pisuṇāvāco. ChS. pisuṇa-.
4 SS. pharusāvāco. ChS. pharusa-.
5 There is another definition at Puggala II. 9, though of a
similar tendency.

[page 269]
III. 115. 7.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 269
sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, n'; atthi ayaṃ
loko, n'; atthi paro loko, n'; atthi mātā, n'; atthi pitā, n'; atthi
sattā opapātikā, n'; atthi loke samaṇabrāhmaṇā sa<m>mag-
gatā sammāpaṭipannā ye imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ
sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī ti.1 Ayaṃ vuccati
bhikkhave diṭṭhivipatti.
4. Sīlavipattihetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti,
cittavipattihetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti,
diṭṭhivipattihetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjanti.
Imā kho bhikkhave tisso vipattiyo ti.
5. Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Sīlasampadā, cittasampadā, diṭṭhisampadā.
Katamā ca bhikkhave sīlasampadā?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnā-
dānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti
musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāya vācāya2 paṭivirato hoti
pharusāya vācāya3 paṭivirato hoti samphappalāpā paṭivirato
hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave sīlasampadā4.
6. Katamā ca bhikkhave cittasampadā?
Idha bhikkhave ekacco anabhijjhālu hoti avyāpannacitto.
Ayaṃ vuccati bhikkhave cittasampadā.
7. Katamā ca bhikkhave diṭṭhisampadā?
Idha bhikkhave ekacco sammādiṭṭhiko hoti aviparīta-
dassano -- atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhaṃ, atthi hutaṃ, atthi
sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, atthi ayaṃ
loko, atthi paraloko, atthi mātā, atthi pitā, atthi sattā
opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sam<m>aggatā sam-
māpaṭipannā ye imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā
sacchikatvā pavedentī ti.5 Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhi-
sampadā6.
--------------------------------------------------------------------------
1 = Puggala II. 9.
2 Ph. pisuṇavācā; SS. pisuṇāya vācāya.
3 Ph. pharusavācā; SS. pharusāya vācāya.
4 Compare Puggala II. 19, and below III. 136.
5 Ph. upavedenti.
6 So also at Puggala II. 19.

[page 270]
270 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 115. 8.
8. Sīlasampadā-hetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā
param maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti, citta-
sampadā-hetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param
maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti, diṭṭhisampadā-
hetu vā bhikkhave sattā kāyassa bhedā param maraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjanti. Imā kho bhikkhave
tisso sampadā ti.
116.
1. Tisso imā1 bhikkhave vipattiyo. Katamā tisso?
Sīlavipatti, cittavipatti, diṭṭhivipatti . . . pe . . .
[115.1-4 repeated].
2. Seyyathāpi bhikkhave apaṇṇako maṇi uddhaṃ khitto
yena yen'; eva patiṭṭhāti suppatiṭṭhitaṃ yeva patiṭṭhāti, evam
eva kho bhikkhave sīlavipatti-hetu vā sattā . . . uppajjanti,
cittavipatti-hetu vā . . . diṭṭhivipatti-hetu vā . . . uppajjanti.
Imā kho bhikkhave tisso vipattiyo.
3. Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Sīlasampadā . . . pe [115.5-8] . . .
4. Seyyathāpi bhikkhave apaṇṇako maṇi uddhaṃ khitto
yena yen'; eva patiṭṭhāti, suppatiṭṭhitaṃ yeva patiṭṭhāti,
evaṃ eva kho bhikkhave sīlasampadā-hetu vā . . . uppajjanti,
cittasampadā-hetu vā . . . uppajjanti, diṭṭhisampadā-hetu vā
. . . uppajjanti. Imā kho bhikkhave tisso sampadā ti.
117.
1. Tisso imā bhikkhave vipattiyo. Katamā tisso?
Kammantavipatti, ājīvavipatti, diṭṭhivipatti.
Katamā ca bhikkhave kammantavipatti?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātī hoti . . . pe (115.1)
. . . samphappalāpī hoti. Ayaṃ vuccati bhikkhave kam-
mantavipatti.
2. Katamā ca bhikkhave ājīvavipatti?
Idha bhikkhave ekacco micchā-ājīvo hoti micchā-
ājīvena jīvikaṃ2 kappeti. Ayaṃ vuccati bhikkhave
ājīvavipatti.
3. Katamā ca bhikkhave diṭṭhivipatti?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. imā kho.
2 SS. jīvikaṃ; Ph. jīvitaṃ.

[page 271]
III. 118.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 271
Idha bhikkhave ekacco micchādiṭṭhiko viparītadassano --
n'; atthi dinnaṃ, n'; atthi yiṭṭhaṃ . . . pe (115.3) . . . ye
imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā
pavedenti. Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhivipatti. Imā
kho bhikkhave tisso vipattiyo ti.
4. Tisso imā bhikkhave sampadā. Katamā tisso?
Kammantasampadā, ājīvasampadā, diṭṭhisampadā.
Katamā ca bhikkhave kammantasampadā?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti . . . pe
(115.5) . . . samphappalāpā paṭivirato hoti. Ayaṃ vuccati
bhikkhave kammantasampadā.
5. Katamā ca bhikkhave ājīvasampadā?
Idha bhikkhave ekacco sammā-ājīvo hoti sammā-
ājīvena jīvikaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati bhikkhave ājīva-
sampadā.
6. Katamā ca bhikkhave diṭṭhisampadā?
Idha bhikkhave ekacco sammādiṭṭhiko hoti aviparīta-
dassano -- atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhaṃ . . . pe (115.7) . . . ye
imañ ca lokaṃ parañ ca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā
pavedenti. Ayaṃ vuccati bhikkhave diṭṭhisampadā. Imā
kho bhikkhave tisso sampadā.
118.
Tīṇ'; imāni bhikkhave soceyyāni. Katamāni tīṇi?
Kāyasoceyyaṃ, vacīsoceyyaṃ, manosoceyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave kāyasoceyyaṃ?
Idha bhikkhave ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnā-
dānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti.
Idaṃ vuccati bhikkhave kāyasoceyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave vacīsoceyyaṃ?
Idha bhikkhave ekacco musāvādā paṭivirato hoti . . .
pisuṇāya vācāya1 paṭivirato hoti pharusāya vācāya2 paṭivirato
hoti samphappalāpā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave
vacīsoceyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave manosoceyyaṃ?
Idha bhikkhave ekacco anabhijjhālu hoti avyāpannacitto
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. pisuṇāya vācāyā; Ph. pisuṇavācā.
2 SS. pharusāya vācāya; Ph. pharusavācā.

[page 272]
272 ĀPĀYIKA-VAGGA. [III. 119.
sammādiṭṭhiko. Idaṃ vuccati bhikkhave manosoceyyaṃ.
Imāni kho bhikkhave tīṇi soceyyānīti.
119.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave soceyyāni. Katamāni tīṇi?
Kāyasoceyyaṃ, vacīsoceyyaṃ, manosoceyyaṃ.
2. Katamañ ca bhikkhave kāyasoceyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnā-
dānā paṭivirato hoti abrahmacariyā paṭivirato hoti. Idaṃ
vuccati bhikkhave kāyasoceyyaṃ.
3. Katamañ ca bhikkhave vacīsoceyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāya
vācāya paṭivirato hoti pharusāya vācāya paṭivirato hoti
samphappalāpā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave
vacīsoceyyaṃ.
4. Katamañ ca bhikkhave manosoceyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchan-
daṃ atthi me ajjhattaṃ kāmacchando ti pajānāti, asantaṃ
vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ kāmac-
chando ti pajānāti. Yathā ca anuppannassa kāmacchandassa
uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannassa kāmac-
chandassa pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca
pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca
pajānāti.
5. Santaṃ vā ajjhattaṃ vyāpādaṃ atthi me ajjhattaṃ
vyāpādo ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vyāpādaṃ n'; atthi
me ajjhattaṃ vyāpādo ti pajānāti. Yathā ca anuppannassa
vyāpādassa uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannassa
vyāpādassa pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa
vyāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
6. Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ atthi me ajjhattaṃ
thīnamiddhan ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ thīna-
middhaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ thīnamiddhan ti pajānāti.
Yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañ ca
pajānāti, yathā ca uppannassa thīnamiddhassa pahānaṃ hoti
tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ
anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
7. Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ atthi me
ajjhattaṃ uddhaccakukkuccan ti pajānāti, asantaṃ vā
--------------------------------------------------------------------------

[page 273]
III. 120.] ĀPĀYIKA-VAGGA. 273
ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ n'; atthi me ajjhattaṃ uddha-
ccakukkuccan ti pajānāti. Yathā ca anuppannassa uddha-
ccakukkuccassa uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca
uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañ ca
pajānāti, yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ
anuppādo hoti tañ ca pajānāti.
8. Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ atthi me ajjhattaṃ vici-
kicchā ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ n'; atthi
me ajjhattaṃ vicikicchā ti pajānāti. Yathā ca anuppannāya
vicikicchāya uppādo hoti tañ ca pajānāti, yathā ca uppannāya
vicikicchāya pahānaṃ hoti tañ ca pajānāti, yathā ca pahīnāya
vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañ ca pajānāti. Idaṃ
vuccati bhikkhave manosoceyyaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi
soceyyānī ti.
9. Kāyasuciṃ vācāsuciṃ cetosuciṃ anāsavaṃ
Suciṃ soceyyasampannaṃ āhu ninhātapāpakan ti.
120.
Tīṇ'; imāni bhikkhave moneyyāni.
Katamāni tīṇi?
Kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave kāyamoneyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnā-
dānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti.
Idaṃ vuccati bhikkhave kāyamoneyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave vacīmoneyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāya
vācāya paṭivirato hoti pharusāya vācāya paṭivirato hoti
samphappalāpā paṭivirato hoti. Idaṃ vuccati bhikkhave
vacīmoneyyaṃ.
Katamañ ca bhikkhave manomoneyyaṃ?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-
vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja viharati. Idaṃ vuccati bhikkhave
manomoneyyaṃ. Imāni kho bhikkhave tīṇi moneyyāni.
Kāyamuniṃ vācāmuniṃ cetomuniṃ1 anāsavaṃ
Muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinan2 ti.
Āpāyikavaggo dutiyo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr. manomuniṃ.
2 Tr. saccappahāyinan.

[page 274]
274 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 121.
121.
Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kusinārāyam viharati Bali-
haraṇe vanasaṇḍe. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--
Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato pacca-
ssosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Idha bhikkhave bhikkhu aññataraṃ gāmaṃ vā nigamaṃ
vā upanissāya viharati. Tam enaṃ gahapati vā gahapati-
putto vā upasaṅkamitvā svātanāya bhattena nimanteti.
Ākaṅkhamāno bhikkhave bhikkhu adhivāseti. So tassā
rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaram
ādāya yena tassa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nive-
sanaṃ ten'; upasaṅkamati. Upasaṅkamitvā paññatte āsane
nisīdati. Tam enaṃ so gahapati vā gahapatiputto {vā paṇī-
tena} khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeti sampavā-
reti. Tassa evaṃ hoti:-- Sādhu vata māyaṃ1 gahapati vā
gahapatiputto vā paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā
santappeti sampavāretī ti. Evam pi 'ssa hoti:-- aho vata
myāyaṃ1 gahapati vā gahapatiputto vā āyatim pi evarūpena
paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeyya
sampavāreyyā ti. So taṃ piṇḍapātaṃ gathito mucchito
ajjhopanno2 anādīnavadassāvī anissaraṇapañño paribhuñjati.
So tattha kāmavitakkam pi vitakketi vyāpādavitakkam pi
vitakketi vihiṃsāvitakkam pi vitakketi. Evarūpassāhaṃ
bhikkhave bhikkhuno dinnaṃ na mahapphalan ti vadāmi.
Taṃ kissa hetu? Pamatto hi bhikkhave bhikkhu viharati.
Idha pana bhikkhave bhikkhu aññataraṃ gāmaṃ vā
nigamaṃ vā upanissāya viharati. Tam enaṃ gahapati vā
gahapatiputto vā upasaṅkamitvā svātanāya bhattena niman-
teti. Ākaṅkhamāno bhikkhave bhikkhu adhivāseti. So
tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacī-
varaṃ ādāya yena tassa gahapatissa vā gahapatiputtassa vā
nivesanaṃ ten'; upasaṅkamati. Upasaṅkamitvā paññatte
āsane nisīdati. Tam enaṃ so gahapati vā gahapatiputto vā
paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappeti sam-
pavāreti. Tassa na evaṃ hoti -- sādhu vata māyaṃ3 gahapati
--------------------------------------------------------------------------
1 D., T., Tr. mayaṃ; Com. māyaṃ = maṃ ayaṃ; Ph., ChS. myāyaṃ.
2 Ph. gadhito, ajjhāponno. See above II. 5. 7.
3 Tr. mayaṃ; Com. māyaṃ; T. vatāyaṃ; Ph. myāyaṃ.

[page 275]
III. 122.] KUSINĀRA-VAGGA. 275
vā gahapatiputto vā paṇītena khādaniyena bhojaniyena
sahatthā santappeti sampavāretī ti. Evam pi'; ssa na hoti --
aho vata māyaṃ1 gahapati vā gahapatiputto vā āyatiṃ pi
evarūpena paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā
santappeyya sampavāreyyā ti. So taṃ piṇḍapātaṃ agathito
amucchito anajjhopanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño
paribhuñjati. So tattha nekkhammavitakkam pi vitakketi
avyāpādavitakkam pi vitakketi avihiṃsāvitakkam pi vitakketi.
Evarūpassāhaṃ bhikkhave bhikkhuno dinnaṃ mahapphalan
ti vadāmi. Taṃ kissa ketu? Appamatto hi bhikkhave
bhikkhu viharatī ti.
122.
Yassaṃ bhikkhave disāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalaha-
jātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viha-
ranti manasikātum pi me esā bhikkhave disā na phāsu hoti, page-
va gantuṃ. Niṭṭhaṃ ettha gacchāmi -- addhā te āyasmanto
tayo dhamme pajahiṃsu tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu2.
Katame tayo dhamme pajahiṃsu?
Nekkhamma-vitakkaṃ, avyāpāda-vitakkaṃ, avihiṃsā-
vitakkaṃ. Ime tayo dhamme pajahiṃsu.
Katame tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu?
Kāma-vitakkaṃ vyāpāda-vitakkaṃ vihiṃsā-vitakkaṃ. Ime
tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu.
Yassaṃ bhikkhave disāyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kala-
hajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā
viharanti manasikātuṃ pi me esā bhikkhave disā na phāsu
hoti, pageva gantuṃ. Niṭṭham ettha gacchāmi -- addhā te
āyasmanto ime tayo dhamme pajahiṃsu ime tayo dhamme
bahulī-m-akaṃsu.
Yassaṃ3 bhikkhave disāyaṃ bhikkhū samaggā sammo-
damānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññam piya-
cakkhūhi sampassantā viharanti gantum pi me esā bhikkhave
disā phāsu hoti, pageva manasikātuṃ. Niṭṭhaṃ ettha
gacchāmi -- addhā te āyasmanto ime tayo dhamme pajahiṃsu
ime tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu.
Katame tayo dhamme pajahiṃsu?
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr. mayaṃ; Com. māyaṃ; T. vatāyaṃ; Ph. myāyaṃ.
2 ChS., Comy (4) bahulaṃ,
3 Ph. Yassaṃ pana.

[page 276]
276 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 123.
Kāmavitakkaṃ, vyāpādavitakkaṃ, vihiṃsāvitakkaṃ. Ime
tayo dhamme pajahiṃsu.
Katame tayo dhamme bahulī-m-akaṃsu? Nekkhammavi-
takkaṃ . . . pe . . . bahulī-m-akaṃsu. Yassaṃ bhikkhave
disāyaṃ bhikkhū samaggā . . . viharanti gantum pi me esā
bhikkhave disā phāsu hoti, pageva manasikātuṃ. Niṭṭhaṃ
ettha gacchāmi -- addhā te āyasmanto ime tayo dhamme
pajahiṃsu ime tayo dhamme bahulī-m-akaṃsū ti.
123.
Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Vesāliyaṃ viharati Gotamake
cetiye. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo
ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bha-
gavā etad avoca:
Abhiññāyāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemi na ana-
bhiññāya, sanidānāhaṃ1 bhikkhave dhammaṃ desemi no
anidānaṃ,2 sappāṭihāriyāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemi
no appāṭihāriyaṃ.3 Tassa mayhaṃ bhikkhave abhiññāya
dhammaṃ desayato no anabhiññāya, sanidānaṃ dhammaṃ
desayato no anidānaṃ sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desayato no
appāṭihāriyaṃ,3 karaṇīyo ovādo karaṇiyā anusāsanī. Alañ
ca pana vo4 bhikkhave tuṭṭhiyā alam attamanatāya alaṃ
somanassāya -- sammāsambuddho Bhagavā svākkhāto Bha-
gavatā dhammo supaṭipanno saṅgho ti. Idaṃ avoca Bhagavā.
Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṃ abhinandun ti.
Imasmiñ ca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne sahassīloka-
dhātu akampitthā ti5.
124.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu cārikaṃ caramāno ye-
na Kapilavatthu tad avasari. Assosi kho Mahānāmo Sakko
Bhagavā kira Kapilavatthum anuppatto ti. Atha kho Mahā-
nāmo Sakko yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekaman-
taṃ ṭhitaṃ kho Mahānāmaṃ Sakkaṃ Bhagavā etad avoca:
Gaccha Mahānāma Kapilavatthusmiṃ tathārūpaṃ āva-
sathaṃ jāna, yatth'; ajja mayaṃ6 ekarattiṃ vihareyyāmā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. sanidānāyāhaṃ.
2 Ph. anidānāya; D. aniddānānaṃ; T., Tr.
anidānaṃ.
3 Ph. appātihāriyāya.
4 Not in Ph.
5 Ph. saṅkampitthā ti.
6 Ph. jānatha yatth'; ajja yaṃ.

[page 277]
III. 124. 4.] KUSINĀRA-VAGGA. 277
Evaṃ bhante ti kho Mahānāmo Sakko Bhagavato paṭis-
sutvā1 Kapilavatthuṃ pavisitvā kevalakappaṃ Kapilavat-
thuṃ anvāhiṇḍanto na addasa Kapilavatthusmiṃ tathārūpaṃ
āvasathaṃ yattha Bhagavā ekarattiṃ vihareyya. Atha kho
Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅ-
kamitvā Bhagavantaṃ etad avoca:
2. N'; atthi bhante Kapilavatthusmiṃ tathārūpo āvasatho
yatth'; ajja Bhagavā ekarattiṃ vihareyya. Ayaṃ bhante
Bharaṇḍu<ko> Kālāmo2 Bhagavato purāṇasabrahmacārī.
Tass'; ajja3 Bhagavā assame ekarattiṃ viharatū ti.
Gaccha Mahānāma santharaṃ paññāpehī ti. Evaṃ bhante
ti kho Mahānāmo Sakko Bhagavato paṭissutvā yena Bha-
raṇḍukassa Kālāmassa4 assamo ten'; upasaṅkami. Upasaṅ-
kamitvā santharaṃ paññāpetvā udakaṃ ṭhapetvā pādānaṃ
dhovanāya yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā
Bhagavantaṃ etad avoca:
Santhato bhante santharo udakaṃ ṭhapitaṃ pādānaṃ
dhovanāya. Yassa dāni bhante Bhagavā kālaṃ maññatī ti.
3. Atha kho Bhagavā yena Bharaṇḍukassa Kālāmassa5
assamo ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā paññatte āsane
nisīdi, nisajja pāde pakkhālesi. Atha kho Mahānāmassa
Sakkassa etad ahosi:
Akālo kho ajja Bhagavantaṃ payirupāsituṃ, kilanto
Bhagavā, sve dānāhaṃ6 Bhagavantaṃ payirupāsissāmī ti.
Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Atha kho Mahānāmo Sakko tassā rattiyā accayena yena
Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho
Mahānāmaṃ Sakkaṃ Bhagavā etad avoca:
4. Tayo kho 'me Mahānāma satthāro santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ.7 Katame tayo?
Idha Mahānāma ekacco satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññā-
peti na rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeti na vedanānaṃ pariññaṃ
paññāpeti. Idha pana Mahānāma ekacco satthā kāmānaṃ
pariññaṃ paññāpeti rūpānaṃ pariññaṃ paññāpeti na veda-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. paṭisuṇitvā.
2 Ph. Bhaddaṇḍakālāmo.
3 Ph. ajja so.
4 Ph. Bhaddaṇḍakālāmassa.
5 Ph. Bhaddaṇḍakālāmassa.
6 Ph. dāni.
7 = Puggala III. 16.

[page 278]
278 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 124. 5.
nānaṃ pariññaṃ paññāpeti. Idha pana Mahānāma ekacco
satthā kāmānaṃ pariññaṃ paññāpeti rūpānaṃ pariññaṃ
paññāpeti vedanānaṃ pariññaṃ paññāpeti. Ime kho Mahā-
nāma tayo satthāro santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Imesaṃ
Mahānāma tiṇṇaṃ satthārānaṃ ekā niṭṭhā udāhu puthu
niṭṭhā ti?
5. Evaṃ vutte Bharaṇḍu Kālāmo Mahānāmaṃ Sakkaṃ
etad avoca:-- Ekā ti Mahānāma vadehī ti.
Evaṃ vutte Bhagavā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca.
Nānā ti Mahānāma vadehī ti.
Dutiyam pi kho Bharaṇḍu Kālāmo Mahānāmaṃ Sakkaṃ
etad avoca:-- Ekā ti Mahānāma vadehī ti. Dutiyam pi kho
Bhagavā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-- Nānā ti Mahā-
nāma vadehī ti. Tatiyam pi kho Bharaṇḍu Kālāmo Mahā-
nāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:-- Ekā ti Mahānāma vadehī ti.
Tatiyam pi kho Bhagavā Mahānāmaṃ Sakkaṃ etad avoca:--
Nānā ti Mahānāma vadehī ti.
6. Atha kho Bharaṇḍukassa Kālāmassa etad ahosi:
Mahesakkhassa vat'; amhi Mahānāmassa Sakkassa sam-
mukhā samaṇena Gotamena yāva tatiyakaṃ1 apasādito.
Yannūnāhaṃ Kapilavatthumhā pakkameyyan ti.
Atha kho Bharaṇḍu Kālāmo Kapilavatthumhā pakkāmi,
yaṃ Kapilavatthumhā pakkāmi tadā pakkanto2 va ahosi na
puna pacchāgañchī3 ti.
125.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane
Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Hatthako devaputto
abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ Jeta-
vanaṃ obhāsetvā yena Bhagavā ten'; upasaṅkami. Upa-
saṅkamitvā Bhagavato purato ṭhassāmī ti osīdati c'; eva
saṃsīdati c'; eva na sakkoti saṇṭhātuṃ. Seyyathāpi nāma
sappi4 vā telaṃ vā vālikāya5 āsittaṃ osīdati saṃsīdati na
saṇṭhāti, evam eva Hatthako devaputto Bhagavato purato
ṭhassāmī ti osīdati c'; eva saṃsīdati c'; eva na sakkoti saṇṭhātuṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. tatiyaṃ.
2 Ph. omits yaṃ . . . tadāpakkanto.
3 Ph. pacchāgacchatī.
4 T., D., Tr. sappiṃ.
5 D. vālakāya.

[page 279]
III. 126. 1.] KUSINĀRA-VAGGA. 279
2. Atha kho Bhagavā Hatthakaṃ devaputtaṃ etad
avoca:-- Oḷārikaṃ Hatthaka attabhāvaṃ abhinimmināhī ti.
Evaṃ bhante ti kho Hatthako devaputto Bhagavato paṭis-
sutvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ abhinimminitvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho
Hatthakaṃ devaputtaṃ Bhagavā etad avoca:
Ye te Hatthaka dhammā pubbe manussabhūtassa pavattino
ahesuṃ api nu te te dhammā etarahi pavattino ti?
Ye ca me1 bhante Bhagavā dhammā pubbe manussabhū-
tassa pavattino ahesuṃ te ca me dhammā2 etarahi pavattino,
ye ca me bhante dhammā pubbe manussabhūtassa nappa-
vattino ahesuṃ te ca me dhammā etarahi pavattino. Seyya-
thāpi bhante Bhagavā etarahi ākiṇṇo viharati bhikkhūhi
bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññāhi rājamahāmattehi
titthiyehi titthiyasāvakehi, evam eva kho ahaṃ bhante ākiṇṇo
viharāmi devaputtehi; dūrato pi bhante devaputtā āgacchanti
Hatthakassa devaputtassa santike dhammaṃ sossāmā ti3.
Tiṇṇāhaṃ bhante dhammānaṃ atitto appaṭivāno kālakato.
Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Bhagavato ahaṃ bhante dassanāya atitto appaṭivāno
kālakato, saddhammasavanassāhaṃ bhante atitto appaṭivāno
kālakato, saṅghassāhaṃ bhante upaṭṭhānassa atitto appa-
ṭivāno kālakato.
Imesaṃ kho ahaṃ bhante tiṇṇaṃ dhammānaṃ atitto
appaṭivāno kālakato ti.
[Nāhaṃ] Bhagavato dassanassa tittiṃ ajjha4 kudācanaṃ
Saṅghassa upaṭṭhānassa saddhammasavanassa ca
Adhisīle5 sikkhamāno saddhammasavane rato
Tiṇṇaṃ dhammānaṃ atitto Hatthako6 Avihaṃ7 gato ti.
126.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Bārāṇasiyaṃ viharati Isipa-
tane Migadāye. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṃ
nivāsetvā pattacīvaram ādāya Bārāṇasiyaṃ piṇḍāya pāvisi.
--------------------------------------------------------------------------
1 T. yevaṃ ca me; D. ye va.
2 Ph. te nāma dhammā.
3 Ph. sussāmā ti; Tr. sossāma.
4 Ph. tittī sambhāvaṃ; Ke titti addhā. ChS. tittim-ajjhagā.
5 Ph., Com. atisīlaṃ; D. atisīlena.
6 D., T. atthako; Ph. hatthako.
7 Ph., D., T. api haṃ; Com. and Tr. Avihaṃ.

[page 280]
280 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 126. 2.
Addasā kho Bhagavā Goyogapilakkhasmiṃ1 piṇḍāya cara-
māno2 aññataraṃ bhikkhuṃ rittassādaṃ3 bāhirassādaṃ
sammuṭṭhassatiṃ4 asampajānaṃ asamāhitaṃ vibbhantacittaṃ
pākatindriyaṃ. Disvā taṃ bhikkhuṃ etad avoca:--
Bhikkhu bhikkhu mā kho tvaṃ attānaṃ kaṭuviyam akāsi.
Taṃ vata bhikkhu kaṭuviyakataṃ attānaṃ āmagandhe
avassutaṃ makkhikā nānupatissanti nānvassavissantī5 ti
n'; etaṃ thānaṃ vijjatī ti.
2. Atha kho so bhikkhu Bhagavatā iminā ovādena ovadito
saṃvegaṃ āpādi. Atha kho Bhagavā Bārāṇasiyaṃ piṇḍāya
caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapāta-paṭikkanto bhikkhū
āmantesi:
Idhāhaṃ bhikkhave pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacī-
varam ādāya Bārāṇasiyaṃ piṇḍāya pāvisiṃ. Addasaṃ kho
ahaṃ bhikkhave Goyogapilakkhasmiṃ piṇḍāya caramāno
aññataraṃ bhikkhuṃ rittassādaṃ bāhirassādaṃ sammuṭṭha-
ssatiṃ6 asampajānaṃ asamāhitaṃ vibbhantacittaṃ pāka-
tindriyaṃ. Disvā taṃ bhikkhuṃ etad avoca:.
Bhikkhu bhikkhu mā kho tvaṃ attānaṃ kaṭuviyam akāsi.
Taṃ vata bhikkhu kaṭuviyakataṃ attānaṃ āmagandhe
avassutaṃ makkhikā7 nānupatissanti nānvassavissantī8 ti
n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatī ti.
Atha kho bhikkhave so bhikkhu mayā iminā ovādena
ovadito saṃvegaṃ āpādī ti.
3. Evaṃ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṃ etad
avoca:-- Kinnu kho bhante kaṭuviyaṃ ko āmagandho kā
makkhikā ti?
Abhijjhā kho bhikkhu kaṭuviyaṃ, vyāpādo9 āmagandho,
pāpakā akusalā vitakkā makkhikā. Taṃ vata bhikkhu
kaṭuviyakataṃ attānaṃ āmagandhe avassutaṃ makkhikā
nānupatissanti10 nānvassavissantī ti11 n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. -milakkhasmiṃ.
2 Ph. caramānaṃ.
3 D., T., Tr. rittāsambāhiraṃ; Ph. and Com. as in text.
4 Ph. samuṭṭhasatiṃ.
5 Ph. nānubhandissatī; D. nānāvāssavissantī;
T., Tr. nānvāssavissantī.
6 D., T., Tr. rittāsambāhirāsammuṭṭhasatiṃ.
7 Ph. amakkhikā.
8 Tr. nānvāssavissantīti; Ph. nānubandhissanti.
9 Ph. pamādo.
10 Tr. nanupatissanti.
11 Ph. for Taṃ vata, etc., has Kathaṃ attānaṃ āmagandhena avassutaṃ
makkhikā nānupaṭissanti nānubandhissatī ti.

[page 281]
III. 128. 1.] KUSINĀRA-VAGGA. 281
Aguttaṃ cakkhusotasmiṃ indriyesu asaṃvutaṃ
Makkhikā 'nupatissanti1 saṅkappā rāganissitā
Kaṭuviyakato bhikkhu āmagandhe avassuto
Ārakā2 hoti nibbānā vighātass'; eva bhāgavā3
Gāme vā yadi vā 'raññe vā4 aladdhā samam attano5
Pareti6 bālo dummedho7 makkhikāhi purakkhato
Ye ca sīlena sampannā paññāyūpasame ratā
Upasantā sukhaṃ senti nāsayitvāna makkhikā ti.
127.
1. Atha kho āyasmā Anuruddho yena Bhagavā ten'; upa-
saṅkami. Upasaṅkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Anuruddho
Bhagavantaṃ etad avoca:
Idhāhaṃ bhante dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-
mānusakena yebhuyyena passāmi mātugāmaṃ kāyassa bhedā
param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajja-
mānaṃ. Katīhi nu kho bhante dhammehi samannāgato
mātugāmo kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ uppajjatī ti?
2. Tīhi kho Anuruddha dhammehi samannāgato mātu-
gāmo kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vini-
pātaṃ nirayaṃ uppajjati. Katamehi tīhi?
Idha Anuruddha mātugāmo pubbaṇhasamayaṃ macchera-
malapariyuṭṭhitena cetasā agāraṃ ajjhāvasati, majjhantikaṃ
samayaṃ issāpariyuṭṭhitena cetasā agāraṃ ajjhāvasati,
sāyaṇha-samayaṃ kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā agāraṃ
ajjhāvasati. Imehi kho Anuruddha tīhi dhammehi samannā-
gato mātugāmo kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ
duggatim vinipātaṃ nirayaṃ uppajatī ti.
128.
1. Atha kho āyasmā Anuruddho yen'; āyasmā Sāriputto
ten'; upasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā Sāriputtena
saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., T. anupatissanti; D., Tr. anupatanti.
2 Ph. akārakā.
3 Ph. bhāgato.
4 Ph. adds vā.
5 Ph., ChS. samathamattano.
6 Ph., ChS. careti.
7 Ph. bālo mudu madho.

[page 282]
282 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 128. 2.
retvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā
Anuruddho āyasmantaṃ Sāriputtaṃ etad avoca:
Idhāhaṃ āvuso Sāriputta dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena sahassaṃ lokaṃ olokemi. Āraddhaṃ
kho1 pana me viriyaṃ asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā
passaddho kāyo asāraddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. Atha
ca pana me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī ti.
2. Yaṃ kho te āvuso Anuruddha evaṃ hoti -- ahaṃ
dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sahassaṃ
lokaṃ olokemī ti, idan te mānasmiṃ. Yam pi te āvuso
Anuruddha evam hoti -- āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ
asallīnaṃ upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā2 passaddho kāyo asā-
raddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggan ti, idan te uddhaccas-
miṃ. Yam pi te āvuso Anuruddha evam hoti -- atha ca
pana me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī ti, idan te
kukkuccasmiṃ. Sādhu vat'; āyasmā Anuruddho ime tayo
dhamme pahāya ime tayo dhamme amanasikaritvā amatāya
dhātuyā cittaṃ upasaṃharatū ti.
3. Atha kho āyasmā Anuruddho aparena samayena ime
tayo dhamme pahāya ime tayo dhamme amanasikaritvā3
amatāya dhātuyā cittaṃ upasaṃhāsi.4 Atha kho āyasmā
Anuruddho eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viha-
ranto5 na cirass'; eva yass'; atthāya kulaputtā sammad eva
agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tad anuttaraṃ brahmaca-
riyapariyosānaṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā sacchi-
katvā upasampajja vihāsi, khīṇā jāti vusitaṃ brahmacari-
yaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā ti abbhaññāsi6.
Aññataro ca pan'; āyasmā Anuruddho arahataṃ ahosī ti.
129.
1. Tīṇ'; imāni bhikkhave paṭicchannāni vahanti7 no
vivaṭāni. Katamāni tīṇi?
Mātugāmo bhikkhave paṭicchanno vahati8 no vivaṭo,
brāhmaṇānaṃ bhikkhave mantā paṭicchannā vahanti7 no
--------------------------------------------------------------------------
1 D., T. Anuruddhaṃ ko.
2 Tr. apammuṭṭhā.
3 Ph. manasikaritvā.
4 Ph. -haratī ti; ChS. upasaṃhari.
5 Ph. viharati.
6 Ph. aññāsi.
7 Ph. āvahanti.
8 Ph. āvahati.

[page 283]
III. 130. 3.] KUSINĀRA-VAGGA. 283
vivaṭā, micchādiṭṭhi bhikkhave paṭicchannā vahati1 no vivaṭā.
Imāni kho bhikkhave tīṇi paṭicchannāni vahanti2 no viva-
ṭānī ti.
2. Tīṇ'; imāni bhikkhave vivaṭāni virocanti no paṭicchan-
nāni. Katamāni tīṇi?
Candamaṇḍalaṃ bhikkhave vivaṭaṃ virocati no paṭicchan-
naṃ, suriyamaṇḍalaṃ bhikkhave vivaṭaṃ virocati no paṭi-
cchannaṃ, Tathāgatappavedito dhammavinayo bhikkhave
vivaṭo virocati no paṭicchanno. Imāni kho vivaṭāni virocanti
no paṭicchannānī ti.
130.3
1. Tayo 'me bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Katame tayo?
Pāsāṇalekhūpamo puggalo, paṭhavilekhūpamo puggalo,
udakalekhūpamo puggalo.
Katamo ca bhikkhave pāsāṇalekhūpamo puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati, so ca
khvassa kodho dīgharattaṃ anuseti. Seyyathā pi bhikkhave
pāsāṇe lekhā na khippaṃ lujjati4 vātena vā udakena vā
ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco
puggalo abhiṇhaṃ kujjhati so ca khvassa kodho dīgharattaṃ
anuseti. Ayaṃ vuccati bhikkhave pāsāṇalekhūpamo puggalo.
2. Katamo ca bhikkhave paṭhavilekhūpamo puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo abhiṇhaṃ kujjhati, so ca
khvassa kodho na dīgharattaṃ anuseti. Seyyathāpi bhi-
kkhave paṭhaviyaṃ lekhā khippaṃ lujjati vātena vā udakena
vā na ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco
puggalo abhiṇhaṃ kujjhati so ca khvassa kodho na dīgha-
rattaṃ anuseti. Ayaṃ vuccati bhikkhave paṭhavilekhūpamo
puggalo.
3. Katamo ca bhikkhave udakalekhūpamo puggalo?
Idha bhikkhave ekacco puggalo āgāḷhena5 pi vuccamāno
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. āvahati.
2 Ph. āvahanti.
3 This Sutta recurs at Puggala Paññatti, III. 9.
4 D. khippaṃ mujjalujjati; T. khippaṃ muñja lujjati. In Com.
lujjati = puñchati.
5 D. agāḷhena; T. atigāḷhena; Ph. gaḷhena.

[page 284]
284 KUSINĀRA-VAGGA. [III. 131. 1.
pharusena pi vuccamāno amanāpena pi vuccamāno sandhīyati
c'; eva saṃsandati1 c'; eva sammodati c'; eva. Seyyathāpi
bhikkhave udake lekhā khippaṃ yeva paṭigacchati2 na
ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho bhikkhave idh'; ekacco
puggalo āgāḷhena3 pi vuccamāno pharusena pi vuccamāno
amanāpena pi vuccamāno sandhīyati c'; eva saṃsandati c'; eva
sammodati c'; eva. Ayaṃ vuccati bhikkhave udakalekhū-
pamo puggalo. Ime kho bhikkhave tayo puggalā santo
saṃvijjamānā lokasmin ti.
Kusināravaggo tatiyo.4
131.
1. Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato yodhājīvo rājāraho
hoti rājabhoggo rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati5.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave yodhājīvo dūre-pātī ca hoti akkhaṇa-
vedhī ca mahato ca kāyassa padāletā. Imehi kho bhikkhave
tīhi aṅgehi samannāgato yodhājīvo rājāraho hoti rājabhoggo
rañño aṅgan t'; eva saṅkhaṃ gacchati.
2. Evam eva kho bhikkhave tīhi aṅgehi samannāgato
bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puñña-
kkhettaṃ lokassa. Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu dūre-pātī ca hoti akkhaṇavedhī
ca mahato ca kāyassa padāletā6.
3. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu dūre-pātī?
Idha bhikkhave bhikkhu yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgata-
paccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā
sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā
sabbaṃ rūpaṃ -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso
attā ti -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passati.
Yā kāci vedanā atītānāgata-paccuppannā ajjhattaṃ vā
bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā yā
dūre santike vā sabbā vedanā -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr., Ph. saṃsandhati.
2 Ph. yeva patiṭṭhaṃ gacchati; D., T. yeva paṭhaviṃ sacchati;
ChS. paṭivigacchati.
3 Ph. gālhena.
4 Kusināra omitted by D., T., Tr.; Com.Bharaṇḍu-vaggo.
5 See above III. 92, and below III. 139.
6 Cf. Sk. dūre-vedha and akshuṇṇa-vedha in Divyāvadāna, p. 59.

[page 285]
III. 132.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 285
asmi na m'; eso attā ti -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammap-
paññāya passati.
Yā kāci saññā atītānāgata-paccuppannā ajjhattaṃ vā
bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā yā
dūre santike vā sabbā saññā -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ asmi
na m'; eso attā ti -- evam etaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya
passati.
Ye keci saṅkhārā atītānāgatapaccuppannā ajjhattaṃ vā
bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā ye
dūre santike vā sabbe saṅkhārā -- n'; etaṃ mama n'; eso 'haṃ
asmi na m'; eso attā ti, -- evam etaṃ yathābhūtaṃ samma-
ppaññāya passati.
Yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ
vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ
vā yaṃ dūre santike vā sabbaṃ viññāṇaṃ -- n'; etaṃ mama
n'; eso 'haṃ asmi na m'; eso attā ti, -- evam etaṃ yathābhūtaṃ
sammappaññāya passati. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu
dūre-pātī hoti.
4. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhaṇavedhī hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti yathābhūtaṃ pajānāti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu
akkhaṇavedhī hoti.
5. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu mahato kāyassa padā-
letā hoti?
Idha bhikkhave bhikkhu mahantaṃ avijjākhandhaṃ padā-
leti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu mahato kāyassa padāletā
hoti. Ime hi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato
bhikkhu āhuneyyo hoti . . . pe . . . anuttaraṃ puñña-
kkhettaṃ lokassā ti.
132.
Tisso imā bhikkhave parisā. Katamā tisso?
Ukkācitavinītā parisā, paripucchāvinītā1 parisā,2 yāva-
tajjhāvinītā3 parisā. Imā kho bhikkhave tisso parisā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. paṭipucchā vinītā.
2 These two have already occurred at II. 5. 6,
where the reading is paṭipucchā.
3 Ph. yāvatajjanī vinītā. ChS. yāvatā vinītā; Comy (4)
yāvatā ca vinītā.

[page 286]
286 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 133.
133.
Tīhi bhikkhave aṅgehi samannāgato mitto sevitabbo.
Katamehi tīhi?
Idha bhikkhave bhikkhu duddadaṃ1 dadāti dukkaraṃ
karoti dukkhamaṃ khamati. Imehi kho bhikkhave tīhi
aṅgehi samannāgato mitto sevitabbo ti.
134.
1. Uppādā vā bhikkhave Tathāgatānaṃ anuppādā vā
Tathāgatānaṃ ṭhitā 'va sā dhātudhammaṭṭhitatā dhamma-
niyāmatā sabbe saṅkhāra aniccā. Taṃ Tathāgato abhisam-
bujjhati abhisameti abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati2
deseti3 paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti
sabbe saṅkhārā aniccā ti.
2. Uppādā vā bhikkhave Tathāgatānaṃ anuppādā vā
Tathāgatānaṃ ṭhitā 'va sā dhātu dhammaṭṭhitatā4 dhamma-
niyāmatā sabbe saṅkhārā dukkhā. Taṃ Tathāgato abhisam-
bujjhati abhisameti abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati
paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti sabbe
saṅkhārā dukkhā ti.
3. Uppādā vā bhikkhave Tathāgatānaṃ anuppādā vā
Tathāgatānaṃ ṭhitā 'va sā dhātu dhammaṭṭhitatā dhamma-
niyāmatā sabbe dhammā anattā. Taṃ Tathāgato abhisam-
bujjhati abhisameti abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati
deseti paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti
sabbe dhammā anattā ti.
135.
1. Seyyathāpi bhikkhave yāni kānici tantāvutānaṃ vatthā-
naṃ kesakambalo tesaṃ paṭikiṭṭho akkhāyati. Kesakambalo
bhikkhave sīte sīto uṇhe uṇho dubbaṇṇo duggandho dukkha-
samphasso, evam eva kho bhikkhave yāni kānici puthu sama-
ṇappavādānaṃ5 Makkhalivādo tesaṃ paṭikiṭṭho akkhāyati.
Makkhali bhikkhave moghapuriso evaṃvādī evaṃdiṭṭhi --
n'; atthi kammaṃ, n'; atthi kiriyaṃ, n'; atthi viriyan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. duddasaṃ.
2 dhammaṭhitatā . . . to ācikkhati omitted by D. and T.
3 Ph. gavesati.
4 T. anudhammaṭṭhitatatā.
5 Ph. yāni kānici samaṇabrāhmaṇa vādāni samaṇappavādāni.

[page 287]
III. 137. 1.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 287
2. Ye pi te bhikkhave ahesuṃ atītaṃ addhānaṃ arahanto
sammāsambuddhā te pi Bhagavanto kammavādā c'; eva
ahesuṃ kiriyavādā ca viriyavādā ca. Te pi bhikkhave
Makkhali moghapuriso paṭibāhati1 -- n'; atthi kammaṃ, n'; atthi
kiriyaṃ, n'; atthi viriyan ti.
3. Ye pi te bhikkhave bhavissanti anāgataṃ addhānaṃ
arahanto sammāsambuddhā te pi Bhagavanto kammavādā
c'; eva bhavissanti kiriyavādā ca viriyavādā ca. Te pi bhi-
kkhave Makkhali moghapuriso paṭibāhati -- n'; atthi kammaṃ,
n'; atthi kiriyaṃ, n'; atthi viriyan ti.
Aham pi bhikkhave etarahi arahaṃ sammāsambuddho
kammavādo kiriyavādo viriyavādo. Mam pi bhikkhave
Makkhali moghapuriso paṭibāhati -- n'; atthi kammaṃ, n'; atthi
kiriyaṃ, n'; atthi viriyanti.
5. Seyyathāpi bhikkhave nadī-mukhe khipaṃ2 uḍḍeyya3
bahunnaṃ macchānaṃ ahitāya dukkhāya anayāya vyasanāya,
evam eva kho bhikkhave Makkhali moghapuriso manussa-
khipaṃ maññe loke uppanno bahunnaṃ sattānaṃ ahitāya
dukkhāya anayāya vyasanāyāti.
136.
Tisso imā bhikkhave sampadā.4 Katamā tisso?
Saddhāsampadā, sīlasampadā, paññāsampadā. Imā kho
bhikkhave tisso sampadā ti.
Tisso imā bhikkhave vuddhiyo. Katamā tisso?
Saddhāvuddhi, sīlavuddhi paññāvuddhi.
Imā kho bhikkhave tisso vuddhiyo.
137.
1. Tayo ca bhikkhave assakhaḷuṅke5 desessāmi,6 tayo ca
purisakhaḷuṅke5 desessāmi.6 Taṃ suṇātha, sādhukaṃ
manasikarotha, bhāsissāmī ti. Evaṃ bhante ti kho [bhi-
kkhave] bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad
avoca:
Katame ca bhikkhave tayo assakhaḷuṅkā5?
--------------------------------------------------------------------------
1 D. paṭivāhati.
2 Ph. khippaṃ.
3 D., T. oḍḍeyya; Ph. udeyya.
4 There is another triad of sampadās at III. 115. 5-7.
5 Ph. -khaloge, -khalogā, -khalogo.
6 Ph. desissāmi.

[page 288]
288 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 137. 2.
Idha bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko1 javasampanno hoti
na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana
bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko1 javasampanno hoti vaṇṇa-
sampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave
ekacco assakhaḷuṅko1 javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno
ca ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo
assakhaḷuṅkā.
Katame ca bhikkhave tayo purisakhaḷuṅkā1?
Idha bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko1 javasampanno
hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha
pana bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko1 javasampanno hoti
vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana
bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko1 javasampanno ca hoti
vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.
2. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno
hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti yathābhūtaṃ pajānāti. Idam assa javasmiṃ vadāmi.
Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho saṃsādeti2
no vissajjeti. Idam assa na vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho
pana lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhe-
sajjaparikkhā<rā>naṃ. Idam assa na3 ārohapariṇāhasmiṃ
vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno
hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.
3. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno
hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti pajānāti. Idam assa javasmiṃ vadāmi. Abhidhamme
kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsā-
deti.2 Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana
lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānabhesajjaparikkhā-
<rā>naṃ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. -khalogā, -khalogo.
2 Ph. saṃhareti.
3 Not in Tr.

[page 289]
III. 138. 2.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 289
kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasam-
panno na ārohapariṇāhasampanno.
4. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno ca
hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?
Idha bhikkhave bhikkhu idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ
pajānāti . . . pe . . . ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā
ti pajānāti. Idaṃ assa javasmiṃ vadāmi. Abhidhamme
kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti no saṃsādeti1.
Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi. Lābhī kho pana hoti cīvara-
piṇḍapātasenāsanapaccayabhesajjaparikkhā<rā>naṃ. Idam
assa ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave
purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca
ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo purisa-
khaḷuṅkā.
138.
1. Tayo ca bhikkhave assasadasse2 desessāmi3 tayo ca
purisasadasse.2 Taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasikarotha
bhāsissāmī ti.
Evaṃ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ.
Bhagavā etad avoca:--
Katame bhikkhave tayo assasadassā4?
Idha bhikkhave ekacco assasadasso5 javasampanno hoti na
vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhi-
kkhave ekacco assasadasso5 javasampanno hoti vaṇṇasam-
panno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave
ekacco assasadasso5 javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca
ārohapariṇāhasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo
assasadassā.
2. Katame ca bhikkhave tayo purisasadassā?
Idha bhikkhave ekacco purisasadasso5 javasampanno hoti
na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana
bhikkhave ekacco purisasadasso javasampanno hoti vaṇṇa-
sampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhi-
kkhave ekacco purisasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇa-
sampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. saṃhareti.
2 Ph., ChS. -parasse.
3 Ph. desissāmi.
4 Ph. -parasse.
5 Ph., ChS. -parasso.

[page 290]
290 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 138. 3.
3. Kathañ ca bhikkhave purisasadasso javasampanno hoti
na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ
saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti tattha-parinibbāyī
anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmiṃ vadāmi.
Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho saṃsādeti1
no vissajjeti. Idam assa na vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana
lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānabhesajjaparikkhā-
<rā>naṃ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ
kho bhikkhave purisasadasso javasampanno hoti na vaṇṇa-
sampanno na ārohapariṇāhasampanno.
4. Kathañ ca bhikkhave [bhikkhu] purisasadasso javasam-
panno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ
saṃyojanānaṃ parikkhayā opapātiko hoti tatha-parinibbāyī
anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmim vadāmi.
Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho vissajjeti
no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi. Na kho pana
lābhī hoti cīvara . . . parikkhā<rā>naṃ. Idam assa na āroha-
pariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisasadasso
javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasam-
panno.
5. Kathañ ca bhikkhave purisasadasso javasampanno ca
hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?
Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ . . .
pe . . . anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmiṃ
vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho
vissajjeti no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi.
Lābhī kho pana hoti cīvara . . . parikkhā<rā>naṃ. Idam assa
ārohapariṇāhasmiṃ vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave purisa-
sadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇā-
hasampanno ca. Ime kho bhikkhave tayo purisasadassā ti.
139.2
1. Tayo ca bhikkhave bhadde3 assājānīye desessāmi tayo
ca bhadde purisājānīye. Taṃ suṇātha sādhukaṃ manasika-
rotha bhāsissamī ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. samhareti; D. saṃsāveti.
2 See above III. 92, and III. 131.
3 Tr., ChS. bhadre.

[page 291]
III. 140. 2.] YODHĀJĪVA-VAGGA. 291
Katame ca bhikkhave tayo bhaddā assājānīyā?
Idha bhikkhave ekacco bhaddo assājānīyo . . . pe . . .
javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasam-
panno ca. Ime kho bhikkhave tayo bhaddā assājānīyā.
Katame ca bhikkhave tayo bhaddā purisājānīyā?
Idha bhikkhave ekacco bhaddo purisājānīyo . . . pe . . .
javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasam-
panno ca.
2. Kathañ ca bhikkhave bhaddo purisājānīyo javasampanno
ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?
Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-
vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭh'; eva dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja viharati. Idam assa javasmiṃ
vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṃ puṭṭho
vissajjeti no saṃsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṃ vadāmi.
Lābhī kho pana hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccaya-
bhesajjaparikkhārānaṃ. Idam assa ārohapariṇāhasmiṃ
vadāmi. Evaṃ kho bhikkhave bhaddo purisājānīyo java-
sampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno
ca. Ime kho bhikkhave tayo bhaddā purisājānīyā ti.
140.
1. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe viharati Moranivāpe
paribbājakārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--
Bhikkhavo ti. Bhaddante ti te bhikkhū Bhagavato paccasso-
suṃ. Bhagavā etad avoca:
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu accanta-
niṭṭho1 hoti accantayogakkhemī accantabrahmacārī accanta-
pariyosāno seṭṭho devamanussānaṃ. Katamehi tīhi?
Asekhena sīlakkhandhena, asekhena samādhikkhandhena,
asekhena paññākkhandhena. Imehi kho bhikkhave tīhi
dhammehi samannāgato bhikkhu accantaniṭṭho1 hoti accan-
tayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho
devamanussānan ti.
2. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu
accantaniṭṭho hoti . . . pe . . . seṭṭho devamanussānaṃ.
Katamehi tīhi?
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. -diṭṭho throughout.

[page 292]
292 YODHĀJĪVA-VAGGA. [III. 140. 3.
Iddhipāṭihāriyena, ādesanāpāṭihāriyena, anusāsanapāṭi-
hāriyena.1 Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannā-
gato bhikkhu accantaniṭṭho hoti accantayogakkhemī accanta-
brahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussānan ti.
3. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu accan-
taniṭṭho hoti . . . pe . . . seṭṭho devamanussānaṃ. Kata-
mehi tīhi?
Sammādiṭṭhiyā, sammāñāṇena, sammāvimuttiyā. Imehi
kho bhikkhave <tīhi> dhammehi samannāgato bhikkhu ac-
cantaniṭṭho hoti . . . pe . . . seṭṭho devamanussānan ti.
Yodhājīvavaggo catuttho.2
141.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ
nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Akusalena kāyakammena, akusalena vacīkammena, aku-
salena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi
samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ
nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Kusalena kāyakammena, kusalena vacīkammena, kusalena
manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi
samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.
142.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ
nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Sāvajjena kāyakammena, sāvajjena vacīkammena, sāvaj-
jena manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi
samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ
nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Anavajjena kāyakammena, anavajjena vacīkammena, ana-
vajjena manokammena. Imehi kho bhikkhave . . . pe . . .
evaṃ sagge.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. anusāsani p-. ChS. anusāsanīp-.
2 Yodhājīva is only in Ph., all other MSS. read Vaggo catuttho.

[page 293]
III. 147.] MAṄGALA-VAGGA. 293
143.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato . . . pe . . .
visamena kāyakammena, visamena vacīkammena, visamena
manokammena. Imehi kho bhikkhave . . . pe . . . evaṃ
niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato . . . pe . . .
samena kāyakammena, samena vacīkammena, samena mano-
kammena . . .
144.
. . . pe . . . asucinā kāyakammena, asucinā vacīkammena,
asucinā manokammena . . .
. . . pe . . . sucinā kāyakammena, sucinā vacīkammena,
sucinā manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi
samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge ti.
145.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bālo avyatto
asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ pariharati sāvajjo hoti
sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca apuññaṃ pasavati. Kata-
mehi tīhi?
Akusalena kāyakammena . . . pe . . . akusalena mano-
kammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannā-
gato bālo avyatto asappuriso khataṃ upahataṃ attānaṃ
pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca
apuññaṃ pasavati.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato paṇḍito vyatto
sappuriso akkhataṃ anupahataṃ attānaṃ pariharati anavajjo
ca hoti ananuvajjo ca viññūnaṃ bahuñ ca puññaṃ pasavati.
Katamehi tīhi?
Kusalena kāyakammena, kusalena vacīkammena, kusalena
manokammena . . .
146.
. . . pe . . . Sāvajjena kāyakammena, sāvajjena vacī-
kammena, sāvajjena manokammena . . .
. . . pe . . . anavajjena kāyakammena, anavajjena vacī-
kammena, anavajjena manokammena . . .
147.
x. . . pe . . . Visamena kāyakammena, visamena vacī-
kammena, visamena manokammena . . .
--------------------------------------------------------------------------

[page 294]
294 MAṄGALA-VAGGA. [III. 148.
x. . . pe . . . samena kāyakammena, samena vacīkammena,
samena manokammena . . .
148.
x. . . pe . . . asucinā kāyakammena, asucinā vacīkammena,
asucinā manokammena . . .
x. . . pe . . . sucinā kāyakammena, sucinā vacīkammena,
sucinā manokammena. Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi
samannāgato paṇḍito vyatto sappuriso akkhataṃ anupahataṃ
attānaṃ pariharati anavajjo ca hoti ananuvajjo ca viññūnaṃ
bahuñ ca puññaṃ pasavatī ti.
149.
Tisso imā bhikkhave vandanā. Katamā tisso?
Kāyena, vācāya, manasā. Imā kho bhikkhave tisso van-
danā ti.
150.
Ye hi bhikkhave sattā pubbaṇhasamayaṃ kāyena sucaritaṃ
caranti, vācāya sucaritaṃ caranti, manasā sucaritaṃ caranti
supubbaṇho bhikkhave tesaṃ sattānaṃ, ye bhikkhave
majjhantikasamayaṃ kāyena sucaritaṃ caranti . . . pe . . .
manasā sucaritaṃ caranti sumajjhantiko bhikkhave tesaṃ
sattānaṃ, ye bhikkhave sattā sāyaṇhasamayaṃ kāyena suca-
ritaṃ caranti . . . pe . . . manasā sucaritaṃ caranti susāyaṇho
bhikkhave tesaṃ sattānan ti.
Sunakkhattaṃ sumaṅgalaṃ suppabhātaṃ1 suvuṭṭhitaṃ2
Sukhaṇo sumuhutto ca suyiṭṭhaṃ brahmacārisu3
Padakkhiṇaṃ kāyakammaṃ vācākammaṃ padakkhiṇaṃ
Padakkhiṇaṃ4 manokammaṃ paṇidhīyo5 padakkhiṇā
Padakkhiṇāni katvāna labhat'; atthe6 padakkhiṇe7
Te atthaladdhā sukhitā virūḷhā buddhasāsane
Ārogā sukhitā hotha saha sabbehi ñātibhī ti.
Maṅgalavaggo pañcamo.
Khuddakapaññāsako samatto tatiyo.8
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. suppabhāsaṃ.
2 Ph. suhuṭṭhitaṃ.
3 Ph. brahmacariṃsu.
4 Omitted by Ph.
5 Tr. originally panidhite yo; Ph. paṇidhite; ChS. paṇīdhi
te padakkhiṇe.
6 Ph. labhat'; atthe; D., Comy (4) labhat'; ettha. ChS. labhant'; ettha,
7 D. padakkhiṇo.
8 Ph. Bālavaggo pañcamo Paññāsako tatiyo.

[page 295]
III. 151. 2.] ACELAKA-VAGGA. 295
151.
1. Tisso imā bhikkhave paṭipadā. Katamā tisso?
Āgāḷhā1 paṭipadā, nijjhāmā2 paṭipadā, majjhimā paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave āgāḷhā1 paṭipadā?
Idha bhikkhave ekacco evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi -- n'; atthi
kāmesu doso so3 kāmesu pātavyataṃ4 āpajjati. Ayaṃ
vuccati bhikkhave āgāḷhā1 paṭipadā.
2. Katamā ca bhikkhave nijjhāmā5 paṭipadā?
Idha bhikkhave ekacco acelako hoti muttācāro hatthāva-
lekhano6 na ehibhadantiko na tiṭṭhabhadantiko nābhihataṃ
na uddissakataṃ na nimantanaṃ sādiyati.7 So na kumbhi-
mukhā paṭigaṇhāti na kaḷopi-mukhā paṭigaṇhāti na eḷaka-
mantaraṃ na daṇḍamantaraṃ na musalamantaraṃ na
dvinnaṃ bhuñjamānānaṃ na gabbhiniyā na pāyamānāya na
purisantaragatāya na saṅkittisu na yattha sā upaṭṭhito hoti
na yattha makkhikā saṇḍacārinī, na macchaṃ na maṃsaṃ
na suraṃ na merayaṃ na thusodakaṃ pivati. So ekāgāriko
vā hoti ekālopiko dvāgāriko vā hoti dvālopiko . . . pe . . .
sattāgāriko vā hoti satālopiko, ekissāpi dattiyā yāpeti dvīhi
pi dattīhi yāpeti . . . pe . . . sattahi pi dattīhi yāpeti,
ekāhikam pi āhāraṃ āhāreti dvīhikam pi āhāraṃ āhāreti . . .
pe . . . sattāhikam pi āhāraṃ āhāreti iti evarūpaṃ aḍḍhamā-
sikam pi pariyāyabhattabhojanānuyogam anuyutto viharati,
so sākabhakkho pi hoti sāmākabhakkho pi hoti nīvāra-
bhakkho pi hoti daddulabhakkho pi hoti haṭabhakkho8 pi
hoti kaṇabhakkho pi hoti ācāmabhakkho pi hoti piññāka-
bhakkho pi hoti tiṇabhakkho pi hoti gomayabhakkho pi hoti,
vanamūlaphalāhāro9 yāpeti pavattaphalabhojī: so sāṇāni
pi dhāreti masāṇāni pi dhāreti chavadussāni pi dhāreti
paṃsukūlāni pi dhāreti tirīṭāni pi dhāreti ajināni pi dhāreti
ajinakkhipam pi dhāreti kusacīram pi dhāreti vākacīram pi
dhāreti phalakacīram10 pi dhāreti kesakambalam pi dhāreti
--------------------------------------------------------------------------
1 D., Ph. agālhā.
2 Ph. nicchāma; SS. nijjhamā; Com. nijjhāmā.
3 Ph. so ti.
4 Ph. pātabatam.
5 Tr. nijjhimā.
6 Ph. hatthāpelakhaṇo; D. hatthapelakhaṇo; Tr. hatthāvalekhano.
7 Ph. ādīyati.
8 Ph. kaṭa-, Puggala Paññatti sātabhakkho.
9 MSS. -āhāro, Puggala Paññatti -āhāre.
10 Ph. valakacīraṃ; D. elakacīraṃ.

[page 296]
296 ACELAKA-VAGGA. [III. 151. 3.
vālakambalaṃ pi dhāreti ulūkapakkhikam1 pi dhāreti;
kesamassulocano2 kesamassulocanānuyogam3 anuyutto
ubhaṭṭhako4 pi hoti āsanapaṭikkhitto, ukkuṭiko pi hoti
ukkuṭikappadhānam anuyutto pi hoti, kaṇṭakāpassayiko pi
hoti kaṇṭakāpassaye seyyaṃ kappeti, sāyaṃ tatiyakam pi
udakorohanānuyogam5 anuyutto viharati, iti evarūpaṃ
anekavihitaṃ kāyassa ātāpanaparitāpanānuyogam anuyutto
viharati.6 Ayaṃ vuccati bhikkhave nijjhāmā paṭipadā.
3. Katamā ca bhikkhave majjhimā paṭipadā?
Idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī
sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ, citte,
vedanāsu . . . pe . . . dhammesu dhammānupassī viharati
ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ7.
Ayaṃ vuccati bhikkhave majjhimā paṭipadā. Imā kho
bhikkhave tisso paṭipadā.
152.
Tisso imā bhikkhave paṭipadā. Katamā tisso?
Āgāḷhā8 paṭipadā, nijjhāmā paṭipadā, majjhimā paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave āgāḷhā8 paṭipadā?
. . . pe [151.1] . . . Ayaṃ vuccati bhikkhave āgāḷhā8
paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave nijjhāmā paṭipadā?
. . . pe [151.2] . . . Ayaṃ vuccati bhikkhave nijjhāmā
paṭipadā.
Katamā ca bhikkhave majjhimā paṭipadā?
Idha bhikkhave bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ aku-
salānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati, uppannānaṃ
pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ
janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti pada-
hati, anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya
chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇ-
hāti padahati, uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā
asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph. uluṅkapakkhikaṃ.
2 D., Tr. -lomako; Ph. -lokhaṇo.
ChS. -locako.
3 D., Tr. -lomakānuyogaṃ.
4 D. ubhayaṭṭhako.
5 Ph. udakārohānuyogam.
6 See Puggala Paññatti, p. 55.
7 See M. P. S. p. 18.
8 D., Ph. agāḷhā.

[page 297]
III. 155.] ACELAKA-VAGGA. 297
chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇ-
hāti padahati . . . pe . . . chandapadhānasaṅkhārasamannā-
gataṃ iddhipādaṃ bhāveti viriyasamādhi-cittasamādhi-vī-
maṃsāsamādhi-padhāna-saṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ
bhāveti . . . pe . . . saddhindriyaṃ bhāveti viriyindri-
yaṃ bhāveti satindriyaṃ bhāveti samādhindriyaṃ bhāveti
paññindriyaṃ bhāveti . . . pe . . . saddhābalaṃ bhāveti
viriyabalaṃ bhāveti samādhibalaṃ bhāveti paññābalaṃ
bhāveti satisambojjhaṅgaṃ bhāveti dhammavicayasamboj-
jhaṅgaṃ bhāveti viriyasambojjhaṅgaṃ bhāveti pītisam-
bojjhaṅgaṃ bhāveti passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti samā-
dhisambojjhaṅgaṃ bhāveti upekhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti
sammādiṭṭhiṃ bhāveti sammāsaṅkappaṃ bhāveti sammāvā-
caṃ bhāveti sammākammantaṃ bhāveti sammā-ājīvaṃ
bhāveti sammāvāyāmaṃ bhāveti sammāsatiṃ bhāveti sam-
māsamādhiṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati bhikkhave majjhimā
paṭipadā. Imā kho bhikkhave tisso paṭipadā ti1.
153.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ
nikkhitto evaṃ niraye. Katamehi tīhi?
Attanā ca pāṇātipātī hoti parañ ca pāṇātipāte samādapeti
pāṇātipāte ca samanuñño hoti. Imehi kho bhikkhave tīhi
dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ
niraye.
Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ
nikkhitto evaṃ sagge. Katamehi tīhi?
Attanā ca pāṇātipātā paṭivirato hoti parañ ca pāṇātipātā
veramaṇiyā samādapeti pāṇātipātā veramaṇiyā ca samanuñño
hoti . . .
154.
. . . pe . . . Attanā ca adinnādāyī hoti parañ ca adinnā-
dāne samādapeti adinnādāne ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca adinnādānā paṭivirato parañ ca . . . pe . . .
adinnādānā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
155.
. . . pe . . . Attanā ca kāmesu micchācārī hoti parañ ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., ChS. add Acelakavaggo paṭhamo, together with an uddāna.

[page 298]
298 ACELAKA-VAGGA. [III. 156.
kāmesu micchācāre samādapeti kāmesu micchācāre ca sama-
nuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca kāmesu micchācārā paṭivirato hoti parañ ca
kāmesu micchācārā veramaṇiyā samādapeti kāmesu micchā-
cārā veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
156.
. . . pe . . . Attanā ca musāvādī hoti parañ ca
musāvāde samādapeti musāvāde ca samanuñño hoti . . .
pe . . .
Attanā ca musāvādā paṭivirato hoti parañ ca musāvādā
veramaṇiyā samādapeti musāvādā veramaṇiyā ca samanuñño
hoti . . .
157.
. . . pe . . . Attanā ca pisuṇāvāco hoti parañ ca pisuṇāya
vācāya samādapeti pisuṇāya vācāya ca samanuñño hoti . . .
pe . . .
Attanā ca pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti parañ ca
pisuṇāya vācāya veramaṇiyā samādapeti pisuṇāya vācāya
veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
158.
. . . pe . . . Attanā ca pharusāvāco hoti parañ ca pharu-
sāya vācāya samādapeti pharusāya vācāya ca samanuñño
hoti . . . pe . . .
Attanā ca pharusāya vācāya paṭivirato hoti parañ ca
pharusāya vācāya veramaṇiyā samādapeti pharusāya vācāya
veramaṇiyā ca samanuñño hoti . . .
159.
. . . pe . . . Attanā ca samphappalāpī hoti parañ ca
samphappalāpe samādapeti samphappalāpe ca samanuñño
hoti . . . pe . . .
Attanā ca samphappalāpā paṭivirato hoti parañ ca sampha-
ppalāpā veramaṇiyā samādapeti samphappalāpā veramaṇiyā
ca samanuñño hoti . . .
160.
. . . pe . . . Attanā ca abhijjhālu hoti parañ ca abhijjhāya
samādapeti abhijjhāya ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca anabhijjhālu hoti parañ ca anabhijjhāya samā-
dapeti anabhijjhāya ca samanuñño hoti . . .
--------------------------------------------------------------------------

[page 299]
III. 163.] ACELAKA-VAGGA. 299
161.
. . . pe . . . Attanā ca vyāpannacitto hoti parañ ca vyāpāde
samādapeti vyāpāde ca samanuñño hoti . . . pe . . .
Attanā ca avyāpannacitto hoti parañ ca avyāpāde samāda-
peti avyāpāde ca samanuñño hoti . . .
162.
. . . pe . . . Attanā ca micchādiṭṭhiko hoti parañ ca
micchādiṭṭhiyā samādapeti micchādiṭṭhiyā ca samanuñño hoti
. . . pe . . .
Attanā ca sammādiṭṭhiko hoti parañ ca sammādiṭṭhiyā
samādapeti sammādiṭṭhiyā ca samanuñño hoti. Imehi kho
tīhi dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ
sagge ti1.
163.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya tayo dhammā bhāvetabbā.
Katame tayo?
Suññato samādhi, animitto samādhi, appaṇihito samādhi.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime tayo dhammā bhāvetabbā2.
Rāgassa bhikkhave pariññāya parikkhayāya pahānāya
khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya
ime tayo dhammā bhāvetabbā.
Dosassa . . . pe . . . mohassa kodhassa upanāhassa
makkhassa paḷāsassa issāya macchariyassa māyāya sāṭhe-
yyassa thambhassa sārambhassa mānassa atimānassa madassa
pamādassa abhiññāya pariññāya parikkhayāya pahānāya
khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya
ime tayo dhammā bhāvetabbā ti3.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandun ti.
Ekanipāti ca Dukanipāti ca Tikanipāti ca samatti4.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ph., ChS. add Kammapaṭṭhapeyyālaṃ nitthitaṃ || Pāṇaṃ adinnamicchā
ca|| musāvādī ca pisuṇā || pharusā samphappalāpā ca || abhijjhā
byāpādadiṭṭhiyā || Kamappaṭṭhāsupeyyāli || tiyakena niyojaye ti.
2 Ph. inserts the following: Rāgassa bhikkhave abhiññāya tayo dhammā
bhāvetabbā. Katame tayo? Savitakkasavicāro samādhi,
avitakkavicāramatto samādhi, avitakkāvicāro samādhi. Rāgassa
bhikkhave abhiññāya ime tayo dhammā bhāvetabbā.
3 Ph., ChS. add Rāgapeyyālaṃ niṭṭhitaṃ.
4 Ph. ekanipātañ ca dukanipātañ ca tikanipātañ ca samattaṃ.

[page 300]
300 UDDĀNA I.
Aṅguttaranikāyavare sabbaññutaparamavisuddhadassanā
nipātā ekādasa1 yeva pavattitā uddānato te nisāmetha
ādito:
I.
Itthirūpaṃ purisarūpaṃ pañca nīvaraṇāni ca akammani-
yādikaṃ pañca pañca cittaṃ anatthato (i.-iv.).
Sūkaṃ paduṭṭharahado candano2 lahu pabhassaro āsave3
bhavamanasā bhāgīhi apare duve (v.-vi.6).
Uppajjanti parihāni anatthāya asammosā4 catukoṭikā5
mukha6 ete caturo sabbavatthitā (vi.7-x.32).
Adhammā vinayo ca bhāsitāciṇṇaṃ paññatti pañcamaṃ
āpatti lahu duṭṭhulyaṃ sāvasesarakamena7 ca (x. 33 - xii.).
Puggalo Sāriputto ca etadagge tath'; eva ca aṭṭhānañ ca
nibbidādasampadā8 (xiii. - xvi.).
Anuppaññañ ca kusalaṃ micchādiṭṭhi pavaḍḍhati yen'; eva
sattā asaddhammavuṭṭhānena (xvii.- xviii. 2).
Pare9 sāvajjakhipaṃ durakhāte10 ca nadvassaṃ11 manus-
sesu majjhimā viññātariyena cakkhunā (xvii.3 - xviii.16).
Dassanā savanā dhāraṇā upaparikkhaṇā attham aññāya
dassaṃ12 saggo saṃviggena vassaggārammaṇena ca. Annena
ca ye vuttā ye attharasena ca dve manussā dve devā nira-
yena13 apare duve. Dve tiracchānayoniyo dve pettivisayā
Jambudīpesu yojaye (xix.).
Araññe14 piṇḍapātaṃ paṃsukūladhammakathikā vinayena
ca bahusaccathāvareyya-ākappā dve ca honti (xx.1).
Parivārajjhānamettā upaṭṭhānaṃ15 padhāna-indriyabala-
bojjhaṅgamaggo abhibhāyatanavimokkhakasiṇena ca (xx. 2 - xx. 63).
--------------------------------------------------------------------------
1 Tr. ekādase.
2 MSS. phandano.
3 Ba., D., P., T. āseva.
4 Tr., Bb. asammosā; D., P., etc, asammeca.
5 Bb., P. cakutoṭikā.
6 So all the MSS.
7 P. sāvasesaṃ kamena.
8 So all the MSS.
9 Tr., Ba. care.
10 Ba., Tr. dukkate; Bb.,
D., T., P. durakhate.
11 Tr. na vassaṃ.
12 P. dasaṃ.
13 Ba., Tr. niraye.
14 MSS. aññe.
15 Bb., P. upaṭṭhānaṃ,? uppannānam (see xx. 14).

[page 301]
UDDĀNA II. 301
Dve saññā anussate jhānā1 sahagatehi yojaye accharā ca
mahā2-samuddo saṃvegā passaddhi akusalaṃ kusalena ca
(xx.63-xxi.16).
Avijjā paññā pabhedo ca paṭivedho paṭisambhidā caturo
phalena3 paṭilābho vuḍḍhi vepullatāya ca (xxi.17-xxi.31-4).
Mahāputhuvepullañ ca gambhīraṃ asamantabhūriñ ca
bāhu-sī<gha>-lahu-hāsu-java-tikkha-nibbedhena ca (xxi. 31-5 - xxi. 31-16).
Bhuñjanti bhattā parihīnaṃ viraddhaṃ pamadiṃsu te
muṭṭhāsevanabhāvanabahulā abhiññā-pariññāya ca atho
sacchikiriyāya (xxi.17-70).
Paṭhamo nipāto.
II.
Vajjappadhānatapanīyā atho pi uppaññāsiṃ saññojanañ
ca kaṇhañ ca sukkam4 athavassam upagacche balabojjhaṅga-
jhānena desanā-vikaraṇena ca adhamma-cariyā akatattā
ekaṃsaṃ akusalaṃ atho pi sammosā (i.-ii.).
Bālo ca duṭṭho bhāsitañ ca neyatthā paṭichanna-diṭṭhisīlena
vijjabhāgiyena ca (iii.).
Bhūmi duppaṭikāro5 kiṃvādi6 dakkhiṇeyyā saññojana-
samacittā caraṇakacoro7 paṭipatti vyañjanena ca (iv.).
Uttānavaggā aggavatī ariyakasaṭena8 pañcamaṃ ukkācita-
āmisa-garuvisama-adhammikā adhammādī ti (v.).
Hita-accherakaṃ anutappa-thūpārahā atho pi dve buddhā
asanī tayo kimpurisavijāyanam atha sannivāsasaṃsārena cā
ti (vi.).
Gihī ca kāma-upadhi-āsavasāmisañ ca ariyena kāyapīti-
sātasamādhinivatti ca (vii.).
Nidānañ ca hetusaṅkhārapaccayarūpaṃ vedayitaṃ saññaṃ
viññāṇam yañ ca saṅkhataṃ vimuttipaggaho nāmaṃ (viii.).
--------------------------------------------------------------------------
1 MSS. ṭhānā.
2 MSS. me.
3 D., T. phale.
4 MSS. kaṇhā ca sukkalo.
5 MSS. duppaṭikkāro.
6 MSS. kiṃdi.
7 Sic MSS.
8 MSS. ariyakāsata.

[page 302]
302 UDDĀNA III.
Vijjā bhavesu diṭṭhi ahiri hiri dovacassam atha dhātuyo
āpatti-vuṭṭhāna-kusalatā1 (ix.).
Bālā ca kappiyāpatti adhammavinayena ca kukkuccakappi-
yāpatti adhammavinayena ca (x.).
Puggalo subhanimittañ2 ca ceto bālena pañcamaṃ paññā
asokapubbakārī3 ca vitthogo4 duttappa-paccayañ ca5 vutta-
garukā lahukā6 duṭṭhullena cā ti (xi.).
Āyācani cattāro khatehi7 ca durapari8-sacittako vā
vinaye9 cāgaṃ pariccāgaṃ bhogā sambhogā saṃvibhāgā
saṅgāhamanuggāham atho pi anukampena cā ti (xii.-xiii.).
Santhārā paṭisanthārā esanā pariyesanā pariyeṭṭhiyo pūjā
ātitheyya-iddhi-vuḍḍhi-ratana-sannicayā10 (xiv.).
Samāpatti ajjavañ ca khanti sākalyaṃ avihiṃsā dve indri-
yapaṭisaṅkhānasati11 samatho12 vipatti-sampadā-visuddhi-
diṭṭhi-asantuṭṭha-muṭṭhasaccena ca paññāsako (xv.).
Dve dhammā sekho tañ ca kaveyyaṃ13 kusalānavajjañ14 ca
sukhudrayañ ca vivekaṃ15 vyāpajjhasataṃ dukkhena ca tayo
ca. Sammukhā dve pavāraṇā tajjaniyaṃ niyassañ ca pabba-
janiyañ ca sārāṇaṃ ukkhepo parivāso ca mūlamānatta-
abbhānaṃ (xvi.-xvii.).
Dutiyo nipāto.
III.
Bāla-lakkhaṇacittā16 accayaṃ17 ayonisena ca akusala-
sāvajja-savyāpajjha-duccarita-malena ca18 (1-10).
Nātako sārāṇīyo nirāso19 cakkavatti Pacetaṇo apaṇṇa-
kataṃ20 [attā] devā pāpaṇikā21 apara duve22 (11-20).
--------------------------------------------------------------------------
1 MSS. vuṭṭhānā ācesā (Tr. ācesata).
2 MSS. sukha--.
3 MSS. pubbari.
4 Sic MSS.
5 -paccayañ ca from the text; Bb., P., etc., -pañcaṭañca; T., Tr.
-pañca; D.-pañcamañ ca.
6 MSS. liyukā.
7 Ba. khato hi; D., Bb. caro; P. catehi.
8 Sic MSS.
9 ? read sacittavodānañ ca vinayo.
10 MSS.- rataṃ na sanivāsa.
11 MSS. -paṭisaṅkhā sati.
12 MSS. samādho.
13 MSS. Dve mano (mato) siye kho tañ ca kaveyyaṃ.
14 MSS. kusalanuppajjañ.
15 ? read vipākaṃ.
16 Ph. Bhayaṃ lakkhaṇacittañ ca.
17 SS. acca; Ph. accayañ ca.
18 Ph. -khataṃ malan ti.
19 Ph. sārāṇāyo bhikkhu.
20 MSS.- kattiṃ (Tr. kattaṃ); Ph. -kattā.
21 SS. pāpaniye;
(Tr. pāpaniya).
22 Ph. devo ca deve paṇikena cā ti.

[page 303]
UDDĀNA III. 303
Kāyasakkhī gilāno saṅkhāro bahukāro arūko1 āsevitabbo
jegucchi-pupphabhāṇī andho avakujjena ca2 (21-30).
Sabrahmak'; Ānanda-Sāriputta-nidānam Āḷavakena ca3
devadūtā dve rājā sukhumālādhipatiyena ca vagga4 (31-40).
Sammukhiṭṭhānaparesa-pavattanī paṇḍito sīlavā saṅkhataṃ
pabbatātappa5-mahācorena te dasa [paññāsako] (41-50).
Dve janā6 brāhmaṇa-paribbājakā nibbānamahāsālena ca
Vacchagottena7 ca Tikaṇṇo Jānussoṇi-Saṅgāravena8 ca9
(51-60).
Titthaṃ bhayañ ca Venāgo Sarabho Kesaputtiyā10 Sāḷho
ca kathā-vatthuṃ aññatitthiyā11 akusulamūla-uposathaṅ-
gena te dasa12 (61-70).
Channo13 ājīvako Sakko nigaṇṭhasamādapetabbena ca
bhava-cetanā-patthanā-upaṭṭhāna-gandha-abhibhūna saha
<Ānandavaggo (71-80).> Samaṇā14 ca yaṃ sukhettaṃ15
Vajjiputtaṃ sekhena pañca masāyo16 ca sādhikā vuttā17 dve
sikkhā18 atha Paṅkadhāyena ca19 (81-90).
Accāyikañ20 ca pavivekaṃ aggavatiparisā21 ca tayo ājānīyo
vatthaṃ22 atha potthakaṃ loṇaphalena23 paṃsudhovaka-
suvaṇṇakārena ca paṇṇāsako24 (91-100).
Pubbe pariyesanā assādo ruṇṇo25 tiṇṇaṃ atitti26 dve kūṭā
dve nidānāni27 apare duve28 (101-110).
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. ākārakkho (Tr. ārakkho).
2 Ph. Seṭṭhagilānasaṅkhārā bahukāva-jīrena ca ante avakujjatā ti.
3 SS.-Sāriputta nidā hakena ca.
4 Ph. Brahmānanda Sariputtānaṃ nidānaṃ tattha kenaci dutā dve ca
rājāno sukhumālā dhipateyyena cā ti.
5 SS. Sammukhiṭṭhānaparisavattana paṇḍitasevitaṃkhataṃ patiṃ
ātappa; Ph. Sammukhā ṭhānapaccattaṃ paresaṃ paṇḍitaṃ sīlavaṃ
saṅkhāra-pabbatātappa.
6 SS. rājā.
7 SS. vaggo tena.
8 SS. atho-soṇi saṅgarakena.
9 Ph. Dve janā brahmaṇā c'eva paribbājana-nibbutaṃ palojappo
atik-kanto soṇi sangāravena cā ti.
10 SS. Kesaputtike.
11 SS. aññatitthiya.
12 Ph. Titthakhāyañca vedana so pabhāga pavattiyo Sāḷho va
tivatti ca titthiya mūlūposatho.
13 SS. Paññāsako paṇṇā.
14 SS. nigaṇṭha samāpaññena ca . . . samānā.
15 SS. gukhettaṃ.
16 Sic MSS.
17 SS. sāvīkā vuttā (Tr. puttā).
18 SS. sekhā.
19 Ph. Chandho ājīvako sakko nigaṇṭho tathā bbavo ti sīlabbatā
gandhā ca cūḷānī ti.
20 SS. ācāyikañ (Tr. āpāyikañ).
21 SS. ariyapariyesanañ.
22 SS. vuttā.
23 SS. potthakaloṇaphale.
24 Ph. Accāyikañ ca sukhittattaṃ sadā bodhisattassa tayo ājāniyo
yeva loṇakena saṅkapuggalā.
25 Tr. assādo saṇo ruṇṇo; D., T.
assāde sane ruṇṇo.
26 SS. pañcamaṃ atitta.
27 SS. dve kūṭānidāne.
28 Ph. Pubbe manusse assādo samāno<ru>ṇṇa paññakaṃ atitthi dve
catutthāni nidānāni apare dve ti.

[page 304]
304 UDDĀNA.
Apāyikā1 dullabho appameyyo ānañcāyatanena2 vipattiyo3
apaṇṇako kammantaṃ4 dve soceyyā moneyyena ca vaggo5
(111-120)6.
Kusināra-bhaṇḍana-Gotamakā Bharaṇḍu-Hatthakena ca
kaṭuviyaṃ7 dve Anuruddhā paṭichanna-pāsāṇalekhena te
dasa8 (121-130).
Yodhā9 parisā mitto uppādakesakambalasampadā vuddhi
tayo ca assakhaḷuṅka10 tayo ca moranivāpena vaggo11
(131-140).
Akusalā sāvajjā visama-asucinā saha khato ca honti
cattāri vandana-sukha-pubbaṇhena vaggo12 (141-150).
Tikanipāto samatto.13
--------------------------------------------------------------------------
1 SS. apāyike.
2 Ba., Tr. anañjasaṇḍena; D., T., etc. anañjasaddhena.
3 Not in the MSS.
4 SS. apaṇṇake kammataṃ.
5 SS. vaggo visi.
6 Ph. apāyiko dullabho appameyyaṃ anaññaṃ vipattisampadā
aṭṭhamaṃ apanakammanto dve ca soceyyaṃ moneyyañ cā ti.
7 SS. Rabhaṇḍa-Gotamakā Bharaṇḍa-Chattakena ca kaduviyaṃ.
8 Ph. Kusināya-bhaṇḍanā c'eva gonāma Bhaṇḍa-Hatthakā kaviyatthe
Anuruddha-paṭichannaṃ lekhena te dasā ti.
9 SS. yovā.
10 SS. assakheḷoko tāyo.
11 Ph. Yodha purisamītañ ca uppādo kesakambalo saddhā
vuddhī tayo ca assā tayo dhammā nivāsinā ti.
12 Ph. Akusalañ ca sāvajjañ ca visamañ ca asucinā saha ||
caturo khataṃ vandanā ca pubbaṇhe ca terassā ti.
13 In ChS.: Ekakanipāta: no uddāna. Duka-: only for 1st and
5th Vaggas (wording differs from Morris).
Tika-: a separate uddāna for each vagga, including Acelakav-,
Kamma-pathapeyyāla, and Rāgapeyyāla, for which uddānas are
missing in Morris'; uddāna. Wordings differ.