Majjhima-Nikaya, Suttantas 77-106
Based on Vol. II, ed. by Robert Chalmers, London : Pali Text Society 1896
(Reprinted 1951, 1960, 1977)


Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 5.11.2014]


NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.



ANNOTATED VERSION




THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)

description:multibyte sequence:
long a ā
long A Ā
long i ī
long I Ī
long u ū
long U Ū
vocalic r
vocalic R
long vocalic r
vocalic l
vocalic L
long vocalic l
velar n
velar N
palatal n ñ
palatal N Ñ
retroflex t
retroflex T
retroflex d
retroflex D
retroflex n
retroflex N
palatal s ś
palatal S Ś
retroflex s
retroflex S
anusvara
visarga
long e ē
long o ō
l underbar
r underbar
n underbar
k underbar
t underbar

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm











Majjhima-Nikāya Vol. II


[page 001]
1
77.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe
viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe. Tena kho pana samayena
sambahulā abhiññātā abhiññātā paribbājakā Moranivāpe
Paribbājakārāme paṭivasanti, -- seyyathīdam: Anugāro
Varadharo1 Sakuludāyi ca paribbājako aññe ca abhiññātā
abhiññātā paribbājakā. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṃ
nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya Rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi.
Atha kho Bhagavato etad ahosi: Atippago kho tāva Rājagahe
piṇḍāya carituṃ; yannūnāhaṃ yena Moranivāpo Paribbāja-
kārāmo yena Sakuludāyi paribbājako, ten'; upasaṃkameyyan
ti. Atha kho Bhagavā yena Moranivāpo Paribbājakārāmo
ten'; upasaṃkami. Tena kho pana samayena Sakuludāyi
paribbājako mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ nisinno
hoti unnādiniyā uccasaddāya.2 mahāsaddāya anekavihitaṃ
tiracchānakathaṃ kathentiyā, seyyathīdaṃ: rājakathaṃ cora-
kathaṃ mahāmattakatham senākathaṃ bhayakathaṃ yuddha-
kathaṃ annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ sayanakathaṃ
mālākathaṃ gandhakathaṃ ñātikathaṃ yānakathaṃ gāma-
kathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthi-
kathaṃ sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakatham3

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Bu; Skt Varacaro; Si Varataro, with note that the European
& Sinhalese reading is Varacaro. Bm reads Sakuludāyi always
(as in Nr. 79).
2 See Vol I pp 513 & 572, Dīgha I 178. Like Bm (always) &
Sk (here), Si reads uccasadda, with a note (at Sutta Nr. 76)
indicating that the European reading is u--āya.
3 Here & in Nrs 76 & 78 Si inserts kumbhadāsikathaṃ.

[page 002]
2 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pubbapetakathaṃ nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddak-
khāyikaṃ itibhavābhavakathaṃ iti vā. Addasā kho Sakaludāyi
paribbājako Bhagavantaṃ dūrato va āgacchantaṃ; disvāna,
sakaṃ parisaṃ saṇṭhāpesi:-- Appasaddā bhonto hontu; mā
bhonto saddam akattha; ayaṃ samaṇo Gotamo āgacchati;
appasaddakāmo kho pana so āyasmā appasaddassa vaṇṇavādī,
appeva nāma appasaddaṃ parisaṃ viditvā upasaṃkamitabbaṃ
maññeyyāti. Atha kho te paribbājakā tuṇhī ahesuṃ. Atha
kho Bhagavā yena Sakuludāyi paribbājako ten'; upasaṃkami.
Atha kho Sakuludāyi paribbajako Bhagavantaṃ etad avoca:
Etu kho bhante Bhagavā, sāgataṃ1 bhante Bhagavato, cirassaṃ
kho bhante Bhagavā imaṃ pariyāyam akāsi yadidaṃ idh'
āgamanāya, nisīdatu bhante Bhagavā, idam āsanaṃ paññattan
ti. Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Sakuludāyi pi kho
paribbājako aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Sakuludāyiṃ paribbājakaṃ
Bhagavā etad avoca:-- Kāya nu 'ttha2, Udāyi, etarahi kathāya
sannisinnā? Kā ca pana vo antarākathā vippakatā ti?
Tiṭṭhat'; esā bhante kathā yāya mayaṃ etarahi kathāya
sannisinnā; n'; esā bhante kathā Bhagavato dullabhā bhavissati
pacchā pi savanāya. Purimāni bhante divasāni purimatarāni
nānātitthiyānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ kutūhalasālāyaṃ sanni-
sinnānaṃ sannipatitānaṃ, ayam antarākathā udapādi: Lābhā
vata bho Aṅga-Magadhānaṃ, suladdhaṃ vata bho Aṅga-
Magadhānaṃ, yatth'; ime samaṇabrāhmaṇā saṃghino gaṇino
gaṇācariyāñātā yasassino titthakarā sādhusammatā bahujanassa
Rājagahaṃ vassāvāsaṃ osaṭā3. Ayam pi kho Pūraṇo Kassapo
saṃghī c'; eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro
sādhusammato bahujanassa, -- so pi Rājagahaṃ vassāvāsaṃ
osaṭo. Ayam pi kho Makkhali Gosālo --pe--; Ajito Kesa-
kambalī; Pakudho4 Kaccāyano; Sañjayo Belaṭṭhiputto;
Nigaṇṭho Nātaputto saṃghī c'; eva gaṇī ca gaṇācariyo ca

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si svāgataṃ.
2 So Bm & Si; Skt nvattha,
3 Si reads upagatā, with note stating that osaṭā is the Sinhalese
Burmese & European reading; Bu reads osaṭā. Infra Si. reads
upagato always.
4 See Vol I 198, 250 & 547. Si reads Makkhalī G.,
A. Kesakambalo, Pakuddho K., Saṅjayo Veladdhaputto, Nigantho
Nāṭaputto. (Bm Belaṭṭhaputto Naṭaputto).

[page 003]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 3
ñāto yasassī titthakaro sādhusammato bahujanassa, -- so pi
Rājagahaṃ vassāvāsaṃ osaṭo. Ayam pi kho samaṇo Gotamo
saṃghī c'; eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro
sādhusammato bahujanassa, -- so pi Rājagahaṃ vassāvāsaṃ
osaṭo. Ko nu kho imesaṃ bhagavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ
saṃghīnaṃ gaṇīnaṃ gaṇācariyānaṃ ñātānaṃ yasassīnam
titthakarānaṃ sādhusammatānaṃ bahujanassa, sāvakānaṃ
sakkato garūkato mānito pūjito? Kathaṃ ca pana sāvakā
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharantīti? Tatr'; ekacce evam
āhaṃsu: Ayaṃ kho Pūraṇo Kassapo saṃghī c'; eva gaṇī ca
gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhusammato bahu-
janassa; so ca kho sāvakānaṃ na sakkato na garūkato na
mānito na pūjito; na ca pana Pūraṇaṃ Kassapaṃ sāvakā
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti. Bhūtapubbaṃ
Pūraṇo Kassapo anekasatāya parisāya dhammaṃ desesi.
Tatr'; aññataro Puraṇassa Kassapassa sāvako saddam akāsi:
-- Mā bhonto Pūraṇaṃ Kassapaṃ etam atthaṃ pucchittha;
n'; eso etaṃ jānāti; mayam etaṃ jānāma; amhe etam atthaṃ
pucchatha; mayam etaṃ bhavataṃ byākarissāmāti. Bhūta-
pubbaṃ Pūraṇo Kassapo bāhā paggayha kandanto na labhati:
Appasaddā bhonto hontu; mā bhonto saddam akattha; n'; ete
bhavante pucchanti; amhe ete pucchanti; mayam etesaṃ byā-
karissāmāti. Bahū kho pana Pūraṇassa Kassapassa sāvakā vādaṃ
āropetva apakkantā: Na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi;
ahaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāmi. Kiṃ tvaṃ imaṃ dhamma-
vinayaṃ ājānissasi? Micchāpaṭipanno tvaṃ asi, aham asmi sammā-
paṭipanno. Sahitam me, asahitan te. Pure vacanīyaṃ pacchā
avaca, pacchā vacanīyaṃ pure avaca. Aviciṇṇan1 te viparā-
vattaṃ; āropito te vādo; niggahito si; cara vādappamokkhāya;
nibbeṭhehi2 vā sace pahosīti. Iti Pūraṇo Kassapo sāvakānaṃ
na sakkato na garūkato na mānito na pūjito; na ca pana
Pūraṇaṃ Kassapaṃ sāvakā sakkatvā garūkatvā3 upanissāya
viharanti; akkuṭṭho4 ca pana Pūraṇo Kassapo dhammakkosenāti.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt $ Bu. Si & Bm adhicinṇaṃ (Cf. Vol I 372 & Dīgha I 8).
Skt viparādhattaṃ.
2 So Skt Bu; Bm vāda pamukkhāya nibbeṭhehi; Si nibbedhehi here,
infra nibbeḍhehi.
3 So Skt; Si garuk-; Bm garuṃ katvā.
4 So Bm; Si akuṭṭho; Skt akkuddho.

[page 004]
4 II. MAJJHIMAPAṆṆASAṂ.
Ekacce evam āhaṃsu: Ayam pi kho Makkhali Gosālo -- pe
--; Ajito Kesakambalī; Pakudho Kaccāyano; Sañjayo
Belaṭṭhiputto; Nigaṇṭho Nātaputto saṃghī c'; eva gaṇī ca
gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhusammato bahu-
janassa; so pi sāvakānaṃ na sakkato na garūkato na mānito
na pūjito; na pana Nigaṇṭhaṃ Nātaputtaṃ sāvakā sakkatvā
garūkatvā upanissāya viharanti. Bhūtapubbaṃ Nigaṇṭho
Nātaputto anekasatāya parisāya dhammaṃ desesi. Tatr'
aññataro Nigaṇṭhassa Nātaputtassa sāvako saddam akāsi: Ma
bhonto Nigaṇṭhaṃ Nātaputtaṃ etam atthaṃ pucchittha; n'
eso etaṃ jānāti; mayam etam jānāma; amhe etam atthaṃ
pucchatha; mayam etaṃ bhavataṃ byākarissāmāti. Bhūta-
pubbaṃ Nigaṇṭho Nātaputto bāhā paggayha kandanto na
labhati:-- Appasaddā bhonto hontu, mā bhonto saddam
akattha, n'; ete bhavante pucchanti, amhe ete pucchanti,
mayam etaṃ byākarissāmāti. Bahū kho pana Nigaṇṭhassa
Nātaputtassa sāvakā vādaṃ āropetvā apakkantā:-- Na tvaṃ
imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi, ahaṃ imaṃ dhammavinayaṃ
ājānāmi. Kiṃ tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānissasi?
Micchāpaṭipanno tvam asi, aham asmi sammāpaṭipanno;
sahitaṃ me, asahitan te; pure vacanīyaṃ pacchā avaca,
pacchā vacanīyaṃ pure avaca; aviciṇṇan te viparāvattaṃ;
āropito te vādo; niggahīto si; cara vādappamokkhāya; nibbe-
ṭhehi vā sace pahosīti. Iti Nigaṇṭho Nātaputto sāvakānaṃ
na sakkato na garūkato na mānito na pūjito; na ca pana
{Nigaṇṭhaṃ} Nātaputtaṃ sāvakā sakkatvā garūkatvā upanissāya
viharanti; akkuṭṭho ca pana Nigaṇṭho Nātaputto dham-
makkosenāti.
Ekacce evam āhaṃsu:-- Ayaṃ kho samaṇo Gotamo
saṃghi c'; eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro
sādhusammato bahujanassa; so ca kho sāvakānaṃ sakkato
garūkato mānito pūjito; samaṇañ ca pana Gotamaṃ sāvakā
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti. Bhūtapubbaṃ
samaṇo Gotamo anekasatāya parisāya dhammaṃ desesi.
Tatr'; aññataro samaṇassa Gotamassa sāvako ukkāsi. Tam
enaṃ aññataro sabrahmacārī jannukena1 ghattesi2: Appasaddo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si jaṇṇukena.
2 So Bm; Skt ghaddhesi; Si ghaṭesi.

[page 005]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 5
āyasmā hotu; mā 'yasmā saddam akāsi; satthā no Bhagavā
dhammaṃ desetīti. Yasmiṃ samaye samaṇo Gotamo ane-
kasatāya parisāya dhammaṃ deseti, n'; eva tasmiṃ samaye
samaṇassa Gotamassa sāvakānaṃ khipitasaddo vā hoti
ukkāsitasaddo vā. Tam enaṃ janakāyo paccāsiṃsamānarūpo
paccupaṭṭhito hoti: Yaṃ no Bhagavā dhammaṃ bhāsissati,
taṃ no sossāmāti. Seyyathāpi nāma puriso catummahāpathe
khuddaṃ madhuṃ anelakam pīḷeyya, tam enaṃ mahā janakāyo
paccāsiṃsamānarūpo paccupaṭṭhito assa, -- evam evaṃ yasmiṃ
samaye samaṇo Gotamo anekasatāya parisāya dhammaṃ
deseti, n'; eva tasmiṃ samaye samaṇassa Gotamassa sāvakānaṃ
khipitasaddo vā hoti ukkāsitasaddo vā; tam enaṃ mahā
janakāyo paccāsiṃsamānarūpo paccupaṭṭhito hoti: Yaṃ no
Bhagavā dhammaṃ bhāsissati, taṃ no sossāmāti. Ye pi
samanassa Gotamassa sāvakā sabrahmacārīhi sampayojetvā
sikkhaṃ paccakkhāya hīnāy'; āvattanti, te pi Satthu vaṇṇavādino
honti, dhammassa vaṇṇavādino honti, saṃghassa vaṇṇavādino
honti, attagarahino yeva honti anaññagarahino: Mayam ev'
amhā alakkhikā, mayaṃ appapuññā, ye mayaṃ evaṃ svākkhāte
dhammavinaye pabbajitvā nāsakkhimhā yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ
parisuddhaṃ brahmacariyaṃ caritun ti; te ārāmikabhūtā
vā upāsakabhūtā vā pañcasu sikkhāpadesu samādāya vattanti.
Iti samaṇo Gotamo sāvakānaṃ sakkato garūkato mānito
pūjito, samanañ ca pana Gotamaṃ sāvakā sakkatvā garūkatvā
upanissāya viharantīti.
Kati pana tvaṃ, Udāyi, mayi dhamme samanupassasi,
yehi mama sāvakā sakkaronti, garūkaronti, mānenti, pūjenti,
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharantīti?
Pañca kho ahaṃ bhante {Bhagavati} dhamme samanup-
assāmi, yehi Bhagavantaṃ sāvakā sakkaronti, garūkaronti,
mānenti, pūjenti, sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti.
Katame {pañca}? Bhagavā hi, bhante, appāhāro appāhāratāya
ca vaṇṇavādī; imaṃ kho ahaṃ, bhante, Bhagavati paṭhamaṃ
dhammaṃ samanupassāmi yena Bhagavantaṃ sāvakā sakka-
ronti, garūkaronti, mānenti, pūjenti, sakkatvā garūkatvā
upanissāya viharanti.

--------------------------------------------------------------------------

[page 006]
6 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Puna ca paraṃ, bhante, Bhagavā santuṭṭho itarītarena1
cīvarena itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī; yam pi,
{bhante}, Bhagavā santuṭṭho itarītarena cīvarena itarītaracīvara-
santuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, imaṃ kho ahaṃ, bhante, Bhagavati
dutiyaṃ samanupassāmi yena Bhagavantaṃ sāvakā sakkaronti,
garūkaronti, mānenti, pūjenti. sakkatvā garūkatvā upanissāya
viharanti.
Puna ca paraṃ, bhante, Bhagavā santuṭṭho itarītarena
piṇḍapātena itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī; yam
pi, bhante, Bhagavā santuṭṭho itarītarena piṇḍapātena itarīta-
rapiṇḍapātasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, imaṃ kho ahaṃ, bhante,
Bhagavati tatiyaṃ dhammaṃ samanupassāmi yena Bhaga-
vantaṃ sāvakā sakkaronti, garūkaronti, mānenti, pūjenti,
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti.
Puna ca paraṃ, bhante, Bhagavā santuṭṭho itarītarena
senāsanena itarītarasenāsanasantuṭṭhiyā ca vaṇṇāvādī; yam
pi, bhante, Bhagavā santuṭṭho itarītarena senāsanena itarīta-
rasenāsanasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, imaṃ kho ahaṃ, bhante,
Bhagavati catutthaṃ dhammaṃ samanupassāmi yena Bhaga-
vantaṃ sāvakā sakkaronti, garūkaronti, mānenti, pūjenti,
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti.
Puna ca paraṃ, bhante, Bhagavā pavivitto pavivekassa
ca {vaṇṇavādī}; yam pi, bhante, Bhagavā pavivitto pavivekassa
ca vaṇṇavādī, imaṃ kho ahaṃ, bhante, Bhagavati pañcamaṃ
dhammaṃ samanupassāmi yena Bhagavantaṃ sāvakā sakka-
ronti, garūkaronti, mānenti, pūjenti, sakkatvā garūkatvā
upanissāya viharanti.
Ime kho ahaṃ, bhante, Bhagavati pañca dhamme samanu-
passāmi, yehi Bhagavantaṃ sāvakā sakkaronti, garūkaronti,
mānenti, pūjenti, sakkatvā garūkatvā upanissāya viharantīti.
Appāhāro samaṇo Gotamo appāhāratāya ca vaṇṇavādī
ti, iti ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ,
māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya viha-
reyyuṃ, santi kho pana me, Udāyi, sāvakā kosakāhārā
pi aḍḍhakosakāhārā pi beluvāhārā2 pi aḍḍhabeluvāhārā pi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Itaritarena throughout; Sk & Si have ī.
2 Bu Sk bel -- ; Si vel -- ; Bm bel.

[page 007]
3. 7. {MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ} (77). 7
Ahaṃ kho pana, Udāyi, app'; ekadā iminā pattena samatittikam
pi bhuñjāmi bhiyyo pi bhuñjāmi. Appāhāro samaṇo Gotamo
appāhāratāya ca vaṇṇavādī ti, iti ce maṃ, Udāyi, sāvakā
sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ, māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā
garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ, ye te, Udāyi, mama sāvaka
kosakāhārā pi aḍḍhakosakāhārā pi beluvāhārā pi aḍḍhabeluv-
āhārā pi, na man te iminā dhammena sakkareyyuṃ, garūka-
reyyuṃ, māneyyuṃ pūjeyyuṃ. sakkatvā garūkatvā upanissāya
vihareyyuṃ.
Santuṭṭho samaṇo Gotamo itarītarena cīvarena itarītaracī-
varasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī ti, iti ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakka-
reyyuṃ, garūkareyyuṃ, māneyyuṃ, pūjeyyuṃ. sakkatvā garū
katvā upanissāya vihareyyuṃ, santi kho pana me, Udāyi, sāvakā
paṃsukūlikā lūkhacīvaradharā; te susānā vā saṃkārakūṭā vā
pāpaṇikā1 vā nantakāni uccinitvā2 saṃghāṭiṃ karitvā dhārenti.
Ahaṃ kho pan', Udāyi, app'; ekadā gahapatāni cīvarāni
dhāremi daḷhāni yattha lūkhāni alābulomasāni3. Santuṭṭho
samaṇo Gotamo itarītarena cīvarena itarītaracīvarasantuṭṭhiyā
ca vaṇṇavādī ti, iti ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ
garūkareyyuṃ māneyyuṃ pūjeyyuṃ sakkatvā garūkatvā
upanissāya {vihareyyuṃ}, ye te, Udāyi, mama sāvakā paṃsukūlikā
lūkhacīvaradharā. te susānā vā saṃkārakūṭā vā pāpaṇikā vā
nantakāni uccinitvā saṃghāṭiṃ karitvā dhārenti, na man te
iminā dhammena sakkareyyuṃ garūkareyyuṃ māneyyuṃ
pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ.
Santuṭṭho samaṇo Gotamo itarītarena piṇḍapātena
itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī ti, iti ce maṃ,
Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ, māneyyuṃ, pū-
jeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ, santi
kho pana me, Udāyi, sāvakā piṇḍapātikā sapadānacārino
ucchepake vate ratā4; te antaragharaṃ paviṭṭhā samānā
āsanena pi nimantiyamānā na sādiyanti. Ahaṃ kho pan',
Udāyi, app'; ekadā nimantane5 pi bhuñjāmi sālīnaṃ odanaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Sk pāpanikāni; St pāpanikā. Cf Vin I, 255.
2 So Skt Si Bu; Bm ucchinditvā.
3 Bm sattalukhani; Si suttalūkhāni alāvulomasāni; Bu alāpul-.
4 So Skt; Bu uccepake; Bm ucchāsake; Si uccāpake vatte.
5 So Si; Sk nimantanāsu; Bm nimantanassāpi.

[page 008]
8 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ
vicitakāḷakaṃ anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ. Santuṭṭho samaṇo
Gotamo itarītarena piṇḍapātena itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā
ca vaṇṇavādī ti, iti ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ.
garūkareyyuṃ, māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā
upanissāya vihareyyuṃ, ye te, Udāyi, mama sāvakā piṇḍa-
pātikā sapadānacārino ucchepake vate ratā antaragharaṃ
paviṭṭhā samānā āsanena pi nimantiyamānā na sādiyanti, na
man te iminā dhammena sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ, mā-
neyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ.
Santuṭṭho samaṇo Gotamo itarītarena senāsanena, itāritara-
senāsanasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī ti, iti ce maṃ, {Udāyi},
sāvakā sakkareyyuṃ, {garūkareyyuṃ}, māneyyuṃ, pūjeyyuṃ,
sakkatvā garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ, santi kho pana
me, Udāyi, sāvakā rukkhamūlikā abbhokāsikā; te aṭṭha māse
channaṃ na upenti. Ahaṃ kho pan', Udāyi, app'; ekadā
kūṭāgāresu pi viharāmi ullittāvalittesu nivātesu phussitaggaḷesu1
pihitavātapānesu. Santuṭṭho samaṇo Gotamo itarītarena
senāsanena itarītarasenāsanasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī ti, iti
ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ, māneyyuṃ,
pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ, ye
te, Udāyi, mama sāvakā rukkhamūlikā abbhokāsikā aṭṭha
māse channaṃ na upenti, na man te iminā dhammena sakka-
reyyuṃ, garūkareyyuṃ, māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā
garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ.
Pavivitto samaṇo Gotamo pavivekassa ca vaṇṇavādī ti,
iti ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ,
māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya viha-
reyyuṃ, santi kho pana me, Udāyi, sāvakā āraññakā
pantasenāsanā2 āraññavanapatthāni pantāni senāsanāni ajj-
hogahetvā viharanti. Te anvaddhamāsaṃ3 saṃghamajjhe
osaranti pātimokkhuddesāya. Ahaṃ kho pan', Udāyi, app'
ekadā ākiṇṇo viharāmi bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi
upāsikāhi rañño4 rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi.
Pavivitto samaṇo Gotamo pavivekassa ca vaṇṇavādī ti, iti

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si: Bm phusit-; Sk p-lesu.
2 Si omits & transposes ār-āni to follow pantāni s-āni.
3 Bm Si anvaḍḍh-.
4 Bm Si raññā

[page 009]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 9
ce maṃ, Udāyi, sāvakā sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ, māneyyum,
pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya vihareyyuṃ, ye
te, Udāyi, mama sāvakā āraññakā pantasenāsanā ārañña-
vanapatthāni pantāni senāsanāni ajjhogahetvā viharanti.
anvaddhamāsaṃ saṃghamajjhe osaranti pātimokkhuddesāya.
na man te iminā dhammena sakkareyyuṃ, garūkareyyuṃ,
māneyyuṃ, pūjeyyuṃ, sakkatvā garūkatvā upanissāya viha-
reyyuṃ.
Iti kho, Udāyi, na mamaṃ sāvakā1 imehi pañcahi
dhammehi sakkaronti, garūkaronti, mānenti, pūjenti, sakkatvā
garūkatvā upanissāya viharanti.
Atthi kho, Udāyi, aññe ca pañca dhammā, yehi mama2
savaka sakkaronti. garūkaronti. mānenti. pujenti, sakkatvā
garūkatvā upanissāya viharanti. Katame pañca? Idh'.
Udāyi, mama sāvakā adhisīle sambhāventi: Sīlavā samaṇo
Gotamo, paramena sīlakkhandhena samannāgato ti. Yaṃ
pan', Udāyi, mama sāvakā adhisīle sambhāventi: Sīlavā samaṇo
Gotamo, paramena sīlakkhandhena samannāgato ti, ayaṃ
kho. Udāyi, {paṭhamo} dhammo yena mama sāvakā sakkaronti
garūkaronti mānenti pūjenti sakkatvā garūkatvā upanissāya
viharanti.
Puna ca paraṃ. Udāyi, mama sāvakā abhikkante ñāṇa-
dassane sambhāventi: Jānaṃ yev'; āha samaṇo Gotamo
jānāmiti; passaṃ yev'; āha samaṇo Gotamo passāmīti:
abhiññāya samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti, no anabhiññāya;
sanidānaṃ samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti, no anidānaṃ:
sappāṭihāriyaṃ samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti, no appāṭi-
hāriyan ti. Yaṃ pan, Udāyi, mama sāvakā abhikkante
ñāṇadassane sambhāventi: Jānaṃ yev'; āha samaṇo Gotamo
jānāmīti; passaṃ yev'; āha samaṇo Gotamo passāmīti:
abhiññāya samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti, no anabhiññāya;
sanidānaṃ samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti, no anidānaṃ;
sappāṭihāriyaṃ samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti, no appāṭi-
hāriyan ti, -- ayaṃ kho, Udāyi, dutiyo dhammo yena mama

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm omits na here & reads (with Sk) mama, inserting na before
sakkaronti & each of the next four words; Si na mam; Bu mamam.
2 So MSS.

[page 010]
10 II. {MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ}.
sāvakā sakkaronti garūkaronti mānenti pūjenti sakkatvā
garūkatvā upanissāya viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, mama sāvakā adhipaññāya
saṃbhāventi: Paññavā samaṇo Gotamo, paramena paññākk-
handhena samannāgato; taṃ vata anāgatam vā vādapathaṃ
na dakkhati uppannaṃ vā parappavādaṃ na saha dhammena
suniggahītaṃ1 niggahissatīti, n'; etaṃ ṭhānam vijjati. Taṃ
kim maññasi. Udāyi? Api nu me sāvakā evaṃ jānantā evaṃ
passantā antarantarākathaṃ opāteyyun ti?
No h'; etaṃ, bhante.
Na kho panāhaṃ, Udāyi, sāvakesu anusāsaniṃ paccāsiṃ-
sāmi, aññadatthu mamaṃ2 yeva sāvakā anusāsaniṃ paccāsiṃ-
santi. Yaṃ pan', Udāyi, mama sāvakā adhipaññāya sam-
bhāventi: Paññavā samaṇo Gotamo. paramena paññākkhan-
dhena samannāgato; taṃ anāgataṃ vā vādapathaṃ na dakkhati
uppannaṃ va parappavādaṃ na saha dhammena suniggahītaṃ
niggahissatīti, n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ayaṃ kho, Udāyi,
tatiyo dhammo yena mama sāvakā sakkaronti garūkaronti
mānenti pūjenti sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, mama sāvakā yena dukkhena
dukkhotiṇṇā dukkhaparetā, te maṃ upasaṃkamitvā dukkhaṃ
ariyasaccaṃ pucchanti; tesāhaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ puṭṭho
vyākaromi; tesāhaṃ cittaṃ ārādhemi pañhassa veyyākaraṇena.
Te maṃ dukkhasamudayaṃ, dukkhanirodhaṃ, dukkhanirodh-
agāminipaṭipadaṃ3 ariyasaccaṃ pucchanti; tesāhām dukkhani-
rodhagāminipaṭipadaṃ ariyasaccaṃ puṭṭho vyākaromi; tesāhaṃ
cittaṃ ārādhemi pañhassa veyyākaraṇena. Yaṃ pan', Udāyi,
mama sāvakā yena dukkhena dukkhotiṇṇā dukkhaparetā, te
maṃ upasaṃkamitvā dukkhaṃ ariyasaccaṃ pucchanti; tesāhaṃ
dukkhaṃ ariyasaccaṃ puṭṭho vyākaromi; tesāhaṃ cittaṃ
ārādhemi pañhassa veyyākaraṇena; te mam dukkha-
samudayaṃ dukkhanirodhaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadaṃ
ariyasaccaṃ pucchanti; tesāhaṃ dukkhanirodhagāminipaṭi-
padaṃ ariyasaccaṃ puṭṭho vyākaromi; tesāhaṃ cittaṃ ārādhemi
pañhassa veyyākaraṇena;-- ayaṃ kho, Udāyi, catuttho dhammo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm s-itam.
2 So Sk Bu; Bm Si mama.
3 So Bm; Sk gāminīp-; Si gāminim po-

[page 011]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 11
yena mama sāvakā sakkaronti garūkaronti mānenti pūjenti
sakkatvā garūkatvā upanissāya viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā cattāro satipaṭṭhāne bhāventi. Idh',
Udāyi, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati, ātāpī sampajāno
satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu, -- pe1 --;
citte2; dhammesu dhammānupassī viharati, ātāpī sampajāno
satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tatra ca pana me
sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā3 viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā cattāro sammappadhāne4 bhāventi.
Idh', Udāyi, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ
dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ
ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ
akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; anuppannānaṃ
kusalānaṃ {dhammānaṃ} uppādāya chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ
kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya
vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Tatra ca pana
me sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā cattāro iddhipāde bhāventi. Idh',
Udāyi, bhikkhu chandasamādhipadhānasaṃkhārasamannāgataṃ
iddhipādaṃ bhāveti, viriyasamādhi -- pe5 -- cittasamādhi-
padhānasaṃkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti, vīmaṃ-
sāsamādhipadhānasaṃkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti.
Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā
viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā pañc'; indriyāni bhāventi. Idh',

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit pe & insert vedanānupassī viharati.
2 Si cittesu; Bm Si omit pe & insert cittānupassī viharati.
3 So Bu Si; Skt -mīpattā or -iṃ pattā; Bm -mīpattā.
4 Bm Si samapp.
5 Bm Si omit pe & read viriyasamādhip- id- bhāveti.

[page 012]
12 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Udāyi, bhikkhu saddhindriyaṃ bhāveti upasamagāmiṃ sambo-
dhagāmiṃ, viriyindriyaṃ bhāveti --pe--. satindriyaṃ bhāveti,
samādhindriyaṃ bhāveti, paññindriyaṃ bhāveti1 upasamagāmiṃ
sambodhagāmiṃ. Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvo-
sānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā pañca balāni bhāventi. Idh'2,
Udāyi, bhikkhu saddhābalaṃ bhāveti upasamagāmiṃ sam-
bodhagāmiṃ, viriyabalaṃ bhāveti --pe--. satibalaṃ bhāveti,
samādhibalaṃ bhāveti, paññābalaṃ bhāveti upasamagāmiṃ
sambodhagamiṃ. Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññā-
vosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā satta bojjhaṅge bhāventi. Idh',
Udāyi, bhikkhu satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ
virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ3 vossaggapariṇāmiṃ, dhamma-
vicayasambojjhaṅgaṃ bhāveti --pe--, viriyasambojjhaṅgaṃ
bhāveti, pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti, passaddhisambojjhaṅgaṃ
bhāveti, samādhisambojjhaṅgaṃ bhāveti, upekhāsambojjhaṅgaṃ
bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ3 vossag-
gapariṇāmiṃ. Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosāna-
pāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ
bhāventi. Idh', Udāyi, bhikkhu sammādiṭṭhiṃ bhāveti,
sammāsaṃkappaṃ bhāveti. sammāvācaṃ bhāveti, sammākam-
mantaṃ bhāveti, sammāājīvaṃ bhāveti, sammāvāyāmaṃ
bhāveti, sammāsatiṃ bhāveti, sammāsamādhiṃ bhāveti. Tatra
ca pana me sāvakā bahū abhiññavosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā aṭṭha vimokhe4 bhāventi. Rūpī
rūpāni passati; ayaṃ paṭhamo vimokho. Ajjhattaṃ arūpasaññī
bahiddhā rūpāni passati; ayaṃ dutiyo vimokho. Subhan t'
eva adhimutto hoti; ayaṃ tatiyo vimokho. Sabbaso rūpa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits paññ- bh-.
2 So Sk Si always: Bm idhūd- always.
3 Sk virāganin-.
4 Bm Si vimokkh- throughout.

[page 013]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 13
saññānaṃ1 samatikkamā, paṭighasaññānaṃ atthagamā2, nā-
nattasaññānaṃ amanasikārā: Ananto ākāso ti ākāsānañcāya-
tanaṃ upasampajja viharati; ayaṃ catuttho vimokho. Sabbaso
ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma: Anantam viññāṇan ti
viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati; ayaṃ pañcamo
vimokho. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma: Na
'tthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati: ayaṃ
chaṭṭho vimokho. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma
nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati: ayaṃ sattamo
vimokho. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma
saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati; ayaṃ aṭṭhamo
vimokho. Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosāna-
pāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā aṭṭha abhibhāyatanāni bhāventi.
Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni
suvaṇṇadubbaṇṇāni, tāni abhibhuyya3: Jānāmi passāmīti evaṃ-
saññī hoti; idaṃ paṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ. Ajjhattaṃ
rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇa-
dubbaṇṇāni, tāni abhibhuyya: Jānāmi passāmīti evaṃsaññī
hoti; idaṃ dutiyaṃ abhibhāyatanaṃ. Ajjhattaṃ arūpasaññī
eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni,
tāni abhibhuyya: Jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti; idaṃ
tatiyaṃ abhibhāyatanaṃ. Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā
rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, tāni abhibhuyya:
Jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti: idaṃ catutthaṃ abhibhāya-
tanaṃ. Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati
nīlāni4 nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni. Seyyathāpi
nāma ummāpupphaṃ5 nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ
nīlanibhāsaṃ; seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ Bārāṇaseyyakaṃ
{ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ} nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīladassanaṃ {nīla-
nibhāsaṃ:} evamevaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni
passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni, tani
abhibhuyya: Jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti; idaṃ pañcamaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Si -āṇaṃ throughout.
2 Bm atthaṅgamā; Si aṭṭhaṅgamā.
3 So Skt Kt Si Bu; Bm abhibhūyya.
4 So Sk Si Bu; Bm throughout.
5 Si ummārap-.

[page 014]
14 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
abhibhāyatanaṃ. Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni
passati pītāni1 pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni.
Seyyathāpi nāma kaṇṇikārapupphaṃ pītaṃ pītanidassanaṃ
pītanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ Bārāṇaseyyakaṃ
ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ
pītanibhāsaṃ, evamevaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā
rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni,
tāni abhibhuyya: Jānāmi passāmīti {evaṃsaññī} hoti; idaṃ
chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ. Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā
rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni
lohitakanibhāsāni. Seyyathāpi nāma bandhujīvakapupphaṃ
lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakani-
bhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ Bārāṇaseyyakaṃ
ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitaka-
nidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, -- evamevaṃ ajjhattaṃ arūpa-
saññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni
lohitakanidassanānilohitakanibhāsāni, tāni abhibhuyya: Jānāmi
passāmīti evaṃsaññī hoti; idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ.
Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni
odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni. Seyyathāpi
nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātani-
bhāsā; seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ Bārāṇaseyyakaṃ
ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇam odātanidassanaṃ
odātanibhāsaṃ, evamevaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā
rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātani-
bhāsāni, tāni abhibhuyya: Jānāmi passāmīti evaṃsaññī hoti;
idaṃ aṭṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ. Tatra ca pana me sāvakā
bahū abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā dasa kasiṇāyatanāni bhāventi.
Paṭhavīkasiṇam eko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ2
appamāṇaṃ, āpokasiṇam eko sañjānāti --pe--, tejokasiṇaṃ
eko sañjānāti, vāyokasiṇam eko sañjānāti, nīlakasiṇam eko
sañjānāti, pītakasiṇam eko sañjānāti, lohitakasiṇam eko sañ-
jānāti, odātakasiṇam eko sañjānāti, ākāsakasiṇam eko sañ-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Si Bu; Bm i throughout.
2 So Skt Bu; Bm uddhamadho t- adv-; Si uddhamadho t- anvayaṃ.

[page 015]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 15
jānāti, viññāṇakasiṇam eko sañjānāti, uddhaṃ adho tiriyaṃ
advayaṃ appamāṇaṃ. Tatra ca pana me sāvakā bahū
abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā cattāro jhāne1 bhāventi. Idh',
Udāyi, bhikkhu vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi
savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ
upasampajja viharati; so imam eva kāyaṃ vivekajena pīti-
sukhena abhisandeti2 parisandeti paripūreti parippharati,
nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pītisukkhena
apphutaṃ3 hoti. Seyyathāpi, Udāyi, dakkho nahāpako4
nahāpakantevāsī vā kaṃsathāle nahāniyacuṇṇāni ākiritvā
udakena paripphosakaṃ5 paripphosakaṃ sandeyya6, sā 'ssa7
nahāniyapiṇḍī8 snehanugatā snehaparetā, santarabāhirā9
phutā10 snehena11 na ca paggharinī12; evam eva kho, Udāyi,
bhikkhu imam eva kāyaṃ vivekajena pītisukhena abhisandeti
parisandeti paripūreti parippharati; nāssa kiñci sabbāvato
kāyassa vivekajena pītisukhena apphutaṃ13 hoti. Puna ca
paraṃ, Udāyi, bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā14 --pe--
dutiyajjhānaṃ upasampajja viharati; so imam eva kāyaṃ
samādhijena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti
parippharati; nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena
pītisukhena apphutaṃ hoti. Seyyathāpi, Udāyi, udakarahado15
ubbhidodako16, tassa n'; ev'; assa puratthimāya disāya udakass'
āyamukhaṃ, na pacchimāya disāya udakass'; āyamukhaṃ, na
uttarāya disāya udakass'; āyamukhaṃ, na dakkhiṇāya disāya

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt; Bm Si cattāri jhānāni.
2 Bm Si abhisanneti here, & parisanneti & sanneyya infra.
Si notes the fact that Sinhalese read abhisandeti, & that
parisandeti is a var. lect. Cf. I. 276 & I Dīgha p. 74.
3 So Skt Si; Bm apphuṭaṃ.
4 Bm nhap- throughout, as Si twice out of four times.
5 Bm here reads paripphāsakam &, like Si, does not repeat the word.
6 Bm Si sanneyya.
7 So Sk Si; Bm sāyaṃ.
8 Bm Si -piṇḍi.
9 Bm snehanugatā snehaparetā samantarabāhirā; Si sendānugatā
sendāpareta santarabāhirā, -- with note that the Sinh. reading
is subhānugatā for the first word; Skt subhānugata subhaparetā
samanantarabahirā. Bu has no note.
10 Skt Bm puṭṭhā; Si puṭṭhā.
11 So Bm; Sk subhena; Si sendena.
12 So MSS.
13 Bm here apphutaṃ.
14 Bm adds ajjhattaṃ sampasādanaṃ
15 Bm Si add gambhīro.
16 MSS ubbhitodako. Cf. 1 Sum. Vil. 218.

[page 016]
16 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
udakass'; āyamukhaṃ, devo ca na kālena kālaṃ sammādhāraṃ
anuppaveccheyya1; atha kho tamhā ca udakarahadā sītā
vāridhārā ubbhijjitvā tam eva udakarahadaṃ sītena vārinā
abhisandeyya parisandeyya paripūreyya paripphareyya, nāssa
kiñci sabbāvato udakarahadassa sītena vārinā apphutaṃ assa;
evam eva kho, Udāyi, bhikkhu imam eva kāyaṃ samādhijena
pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati,
nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena pītisukhena
apphutaṃ hoti. Puna ca paraṃ, Udāyi, bhikkhu pītiyā ca
virāgā --pe-- tatiyajjhānaṃ upasampajja viharati. So
imam eva kāyaṃ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti
paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa nippī-
tikena sukhena apphutaṃ hoti. Seyyathāpi, Udāyi, uppaliniyaṃ
vā paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni
vā padumāni va puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvad-
dhāni udakā 'nuggatāni antonimuggaposīni, tāni yāva c'; aggā
yāva ca mūlā sītena vārinā abhisannāni parisannāni2 paripūrāni
paripphutāni3, nāssa4 kiñci sabbāvataṃ uppalānaṃ va padu-
mānaṃ vā puṇḍarīkānaṃ vā sītena vārinā apphutaṃ assa;
evam eva kho, Udāyi, bhikkhu imam eva kāyaṃ nippītikena
sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa
kiñci sabbāvato kāyassa nippītikena sukhena apphutaṃ hoti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, bhikkhu sukhassa ca pahānā5
dukkhassa ca pahānā pubbe va somanassadomanassānaṃ
atthagamā adukkhaṃ asukhaṃ upekhāsatipārisuddhiṃ catut-
thajjhānaṃ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṃ
parisuddhena cetasā pariyodātena pharitvā nisinno hoti, nāssa
kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena cetasā pariyodātena
apphutaṃ hoti. Seyyathāpi, Udāyi, puriso odātena vatthena
sasīsaṃ pārupitvā nisinno assa, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa
odātena vatthena apphutaṃ assa; evam eva kho, Udāyi,
bhikkhu imam eva kāyaṃ parisuddhena cetasā pariyodātena
pharitvā nisinno hoti, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa pari-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si nānu-, omitting foregoing na.
2 So Bm Si; Sk sandāni.
3 So Si; Bm paripphuṭāni; Skt paripphurāni.
4 Skt nāyaṃ.
5 Si omits next ten words, inserting pe before cattutthajjh-.

[page 017]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 17
suddhena cetasā pariyodātena apphutaṃ hoti. Tatra ca
pana me sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭi-
padā yathā paṭipannā me sāvakā evaṃ pajānanti: Ayaṃ
kho me kāyo rūpī cātummahābhūtiko1 mātāpettikasambhavo
odanakummāsūpacayo aniccucchādanaparimaddanabhedana-
viddhaṃsanadhammo, idañ ca pana me viññāṇaṃ ettha sitaṃ
ettha paṭibaddhaṃ2. Seyyathāpi, Udāyi, maṇi veḷuriyo subho
jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno sabbākāra-
sampanno3, tatr'; assa suttaṃ āvutaṃ nīlaṃ vā pītaṃ vā lohitaṃ
vā odātaṃ vā paṇḍusuttaṃ vā; tam enaṃ cakkhumā puriso
hatthe karitvā paccavekkheyya: Ayaṃ kho maṇi veḷuriyo
subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato accho vippasanno
sabbākārasampanno, tatr'; idaṃ suttaṃ āvutaṃ nīlaṃ vā
pītaṃ vā lohitaṃ vā odātaṃ vā paṇḍusuttaṃ vā ti. Evam
eva kho, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathā
paṭipannā me sāvakā evaṃ jānanti: Ayaṃ kho me kāyo
rūpī cātummahābhūtiko mātāpettikasambhavo odanakummā-
sūpacayo aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsana-
dhammo, idañ ca pana viññāṇaṃ ettha sitaṃ ettha paṭibad-
dhan ti. Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosāna-
pāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ
paṭipadā, yathā paṭipannā me sāvakā imamhā kāyā
aññaṃ kāyaṃ abhinimminanti rūpiṃ manomayaṃ sabbaṅga-
paccaṅgiṃ abhinindriyaṃ. Seyyathāpi, Udāyi, puriso muñ-
jamhā isīkaṃ pabbāheyya, tassa evañ c'; assa: Ayaṃ
muñjo ayaṃ isīkā, añño muñjo aññā isīkā4, muñjamhā tveva
isīkā pabbāḷhā5 ti. Seyyathā vā pan', Udāyi, puriso asiṃ
kosiyā pabbāheyya6, tassa evam assa: Ayaṃ asi ayaṃ kosi,
añño asi añño kosi, kosiyā tveva asi pabbāḷho ti. Seyyathāpi

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si; Bm cātumah-.
2 So Sk Si; Bm paṭibandhaṃ.
3 Skt omit s-no & add hoti. Bm (alone) continues tatr'; idaṃ.
4 Bm īsikaṃ ubbāheyya, tassa evam assa: Ayaṃ īsikā ayaṃ muṅco,
añño muñco aññā īsikā; Si īsikaṃ ubbāheyya, tassa evam assa:
Ayaṃ īsikā ayam muñjo, añño muñjo aññā īsikā; Skt añño muñjo
sañño isīkā; Bu muñjo, isīkā.
5 So Skt; Bm pabbaḷhā; Si ubbaḷhā. I Dīgha p. 77 pavāḷhā.
6 So Bm; Skt pabbājaheyya; Si ubbāheyya.

[page 018]
18 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pan', Udāyi, puriso ahiṃ karaṇḍā uddhareyya, tassa evam
assa: Ayaṃ ahi ayaṃ karaṇḍo, añño ahi añño karaṇḍo,
karaṇḍā tveva ahi ubbhato ti. -- Evam eva kho, Udāyi, akkhātā
mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathā paṭipannā me sāvakā
imamhā kāyā aññaṃ kāyaṃ abhinimminanti rūpiṃ manoma-
yaṃ sabbaṅgapaccaṅgiṃ abhinindriyaṃ. Tatra ca pana me
sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭi-
padā, yathā paṭipannā me sāvakā anekavihitaṃ iddhividhaṃ
paccanubhonti, eko pi hutvā bahudhā honti, bahudhā pi
hutvā eko honti, āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ tirokuḍḍaṃ1 tiropā-
kāraṃ tiropabbataṃ asajjamānā gacchanti seyyathāpi ākāse,
paṭhaviyā pi ummujjanimujjaṃ karonti seyyathāpi udake,
udake pi abhijjamāne gacchanti seyyathāpi paṭhaviyaṃ,
ākāse pi pallaṅkena kamanti seyyathāpi pakkhī sakuṇo, ime
pi candimasuriye evaṃ mahiddhike evaṃ mahānubhāve pāṇinā
parimasanti parimajjanti, yāva brahmalokā pi kāyena vasaṃ
vattenti2. Seyyathāpi, Udāyi, dakkho kumbhakāro vā kum-
bhakārantevāsī vā suparikammakatāya mattikāya yaṃ yad
eva bhājanavikatiṃ ākaṅkheyya, taṃ tad eva kareyya
abhinipphādeyya. Seyyathā vā pan', Udāyi, dakkho dantakāro
vā dantakārantevāsī vā suparikammakatasmiṃ dantasmiṃ
yaṃ yad eva dantavikatiṃ ākaṅkheyya, taṃ tad eva kareyya
abhinipphādeyya. Seyyathā vā pan', Udāyi, dakkho suvaṇṇa-
kāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā suparikammakatasmiṃ suva-
ṇṇasmiṃ yaṃ yad eva suvaṇṇavikatiṃ ākaṅkheyya, taṃ tad
eva kareyya abhinipphādeyya. -- Evam eva kho, Udāyi,
akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathā paṭipannā me
sāvakā anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhonti, eko pi hutvā
bahudhā honti, bahudhā pi hutvā eko honti, āvibhāvaṃ
tirobhāvaṃ tirokuḍḍaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamānā
gacchanti seyyathāpi ākāse, paṭhaviyā pi ummujjanimujjaṃ
karonti seyyathāpi udake, udake pi abhijjamāne gacchanti
seyyathāpi paṭhaviyaṃ, ākāse pi pallaṅkena kamanti seyyathāpi

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk & Si; St tirokuḍḍhaṃ; Bm tirokuṭṭaṃ Cf. I. 34.
2 So MSS & Vol. I. p. 34. Dīgha I p. 78 va saṃv-.

[page 019]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77). 19
pakkhī sakuṇo, ime pi candimasuriye evaṃ mahiddhike evaṃ
mahānubhāve pāṇinā parimasanti parimajjanti, yāva brahma-
lokā pi kāyena vasaṃ vattenti -- pe1 --
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭi-
padā, yathā paṭipannā me sāvakā dibbāya sotadhātuyā vi-
suddhāya atikkantamānusikāya2 ubho sadde suṇanti, dibbe
ca mānuse ca, ye dūre santike ca. Seyyathāpi, Udāyi, ba-
lavā saṅkhadhamo3 appakasiren'; eva catuddisā viññāpeyya,
evam eva kho, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā dibbāya sotadhātuyā visuddhāya
atikkantamānusikāya ubho sadde suṇanti, dibbe ca mānuse
ca, ye dūre santike ca. Tatra ca pana me sāvakā bahū
abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭi-
padā yathā paṭipannā me sāvakā parasattānaṃ parapuggalānaṃ
cetasā ceto paricca pajānanti, -- sarāgaṃ vā cittaṃ: sarāgaṃ
cittan ti pajānanti, vītarāgaṃ vā cittaṃ: vītarāgaṃ cittan
ti pajānanti, sadosaṃ vā cittaṃ: sadosaṃ cittan ti pajānanti,
vītadosaṃ vā cittaṃ: vītadosaṃ cittan ti pajānanti, samohaṃ
vā cittaṃ: samohaṃ cittan ti pajānanti, vītamohaṃ vā cittaṃ:
vītamohaṃ cittan ti pajānanti, saṃkhittaṃ vā cittaṃ: saṃ-
khittaṃ cittan ti pajānanti, vikkhittaṃ vā cittaṃ: vikkhittaṃ
cittan ti pajānanti, mahaggataṃ vā cittaṃ: mahaggataṃ
cittan ti pajānanti, amahaggataṃ vā cittaṃ: amahaggataṃ
cittan ti pajānanti, sa-uttaraṃ vā cittaṃ: sa-uttaraṃ cittan
ti pajānanti, anuttaraṃ vā cittaṃ: anuttaraṃ cittan ti pajā-
nanti, samāhitaṃ vā cittaṃ: samāhitaṃ cittan ti pajānanti,
asamāhitaṃ vā cittaṃ: asamāhitaṃ cittan ti pajānanti,
vimuttaṃ vā cittaṃ: vimuttaṃ cittan ti pajānanti, avimuttaṃ
vā cittaṃ: avimuttaṃ cittan ti pajānanti. Seyyathāpi, Udāyi,
itthī vā puriso vā daharo yuvā maṇḍanajātiko ādāse vā
parisuddhe pariyodāte acche vā udakapatte sakaṃ mukhani-
mittaṃ paccavekkhamāno sakaṇikaṃ4 vā sakaṇikan ti jā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit pe & insert: Tatra ca pana me sāvakā . . . viharanti.
2 Bm -mānussakāya: Si -mānusakāya.
3 So Si Bm Bu; Skt sankhadhamako.
4 So Bu Si Bm & 1 Dīgha p. 80; Skt sakanikaṅgaṃ
(infra sakanikaṅgaṃ vā akaṇikaṅgan ti).

[page 020]
20 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
neyya1, akaṇikaṃ vā akaṇikan ti jāneyya, -- evam eva
kho. Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathā
paṭipannā me sāvakā parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā
ceto paricca pajānanti, sarāgaṃ vā cittaṃ: sarāgaṃ cittan
ti pajānanti, vītarāgaṃ vā cittaṃ, -- pe2 -- sadosaṃ vā
cittaṃ --pe-- vītadosaṃ vā cittaṃ, samohaṃ vā cittam,
vītamohaṃ vā cittaṃ, saṃkhittaṃ vā cittaṃ, vikkhittaṃ vā
cittaṃ, mahaggataṃ vā cittaṃ, amahaggataṃ vā cittaṃ, sa-
uttaraṃ vā cittaṃ, anuttaraṃ vā cittaṃ, samāhitaṃ vā cittaṃ,
asamāhitaṃ vā cittaṃ, vimuttaṃ vā cittaṃ: vimuttaṃ cittan ti
pajānanti3, avimuttaṃ vā cittaṃ: avimuttaṃ cittan ti pajānanti.
Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā
viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭi-
padā, yathā paṭipannā me sāvakā anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ
anussaranti, seyyathīdaṃ: ekam pi jātiṃ, dve pi jātiyo, tisso
pi jātiyo, catasso pi jātiyo, pañca pi jātiyo, dasa pi jātiyo,
vīsatim pi jātiyo, tiṃsam pi jātiyo, cattārīsam pi jātiyo,
paññāsam pi jātiyo, jātisatam pi, jātisahassam pi, jātisatasa-
hassam pi, aneke pi saṃvaṭṭakappe4, aneke pi vivaṭṭakappe,
aneke pi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe5: Amutra āsiṃ evaṃnāmo
evaṃgotto evaṃvaṇṇo evaṃāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī
evaṃāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ, tatrāp'
āsim evaṃgotto evaṃvaṇṇo evaṃāhāro evaṃsukhadukkhapaṭi-
saṃvedī evaṃāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno ti. Iti
sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussaranti.
Seyyathāpi, Udāyi, puriso sakamhā gāmā aññaṃ gāmaṃ
gaccheyya, tamhā pi gāmā aññaṃ gāmaṃ gaccheyya, so tamhā
gāmā sakaṃ yeva gāmaṃ paccāgaccheyya; tassa evam assa:
-- Ahaṃ kho sakamhā gāmā amuṃ gāmaṃ āgañchiṃ6, tatra
evaṃ aṭṭhāsiṃ evaṃ nisīdiṃ evaṃ abhāsiṃ evaṃ tuṇhī ahosiṃ,
tamhā pi gāmā amuṃ gāmaṃ āgañchiṃ, tatrāpi evaṃ aṭṭhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm; Skt jāneyyaṃ; Si pajāneyya.
2 Si, like
1 Dīgha p. 80, omits pe here (& infra)
& gives the recital in full, as above.
3 Bm Si omit vimuttaṃ cittan ti pajānanti.
4 So Bm Si; Skt saṃvaddhak- & vivaddhak-.
5 So Bm Si & St; Sk -ddh-, as before.
6 So Sk. Si āgacchiṃ. Bm agacchiṃ. 1 Dīgha p. 81 reads āgañcim.

[page 021]
3. 7. MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ (77) 21
siṃ evaṃ nisīdiṃ evaṃ abhāsiṃ evaṃ tuṇhī ahosiṃ, so
'mhi tamhā gāmā sakaṃ yeva gāmaṃ paccāgato ti.
Evam eva kho, {Udāyi}, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ
anussaranti, seyyathīdaṃ: ekam pi jātiṃ, dve pi jātiyo1 --
pe -- iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ
anussaranti. Tatra ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosāna-
pāramippattā viharanti.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passanti cavamāne upapajjamāne
hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammū-
page satte pajānanti: Ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena
samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena2
samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhi-
kammasamādānā; te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ
duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā. Ime vā pana bhonto
sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā3
manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammā-
diṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param
maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā ti. Iti dibbena
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passanti cava-
māne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate dug-
gate yathākammūpage satte pajānanti. Seyyathāp'; ass', Udāyi,
dve4 agārā sadvārā, tattha cakkhumā puriso majjhe ṭhito
passeyya manusse gehe5 pavisante pi nikkhamante pi anusañ-
carante6 pi anuvicarante pi. -- Evam eva kho, Udāyi, akkhātā
mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathā paṭipannā me sāvakā dibbena
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passanti
cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate
duggate -- pe7 -- yathākammūpage satte pajānanti. Tatra
ca pana me sāvakā bahū abhiññāvosānapāramippattā viharanti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm omits dve pi jātiyo.
2 Skt vacī --pe-- manod-.
3 Skt vacī --pe-- manos-.
4 Sk Seyyathāpassudāñce agāra; St
seyyathāpassudāpassañce; Bm Si seyyathāpi Udayi.
5 So Si; Bm manusse geham; Skt manussagehe.
6 So Si Skt; Bm anucaṅkamante.
7 Bm omits, inserting la after pajānanti infra.

[page 022]
22 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Puna ca paraṃ, Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā,
yathā paṭipannā me sāvakā āsavānaṃ khayā anāsavaṃ ceto-
vimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā
sacchikatvā upasampajja viharanti. Seyyathāpi, Udāyi, pab-
batasaṃkhepe udakarahado accho vippasanno anāvilo, tattha
cakkhumā puriso tīre ṭhito passeyya sippisambukam1 pi sak-
kharakaṭhalam2 pi macchagumbam pi carantam pi tiṭṭhan-
tam pi; tassa evam assa: Ayaṃ kho udakarahado accho
vippasanno anāvilo, tatr'; ime sippisambukā pi sakkharakaṭhalā
macchagumbā pi caranti pi tiṭṭhanti pīti. -- Evam eva kho,
Udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathā paṭipannā
me sāvakā āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññā-
vimuttiṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā
upasampajja viharanti. Tatra ca pana me sāvakā bahū
abhiññāvosānapāramippattā viharanti.
Ayaṃ kho, Udāyi, pañcamo dhammo, yena mama sāvakā
sakkaronti garūkaronti mānenti pūjenti sakkatvā garūkatvā
upanissāya viharanti.
Ime kho, Udāyi, pañca dhammā, yehi mama sāvakā
sakkaronti garūkaronti mānenti pūjenti sakkatvā garūkatvā
upanissāya viharanti.
Idam avoca Bhagavā. Attamano Sakuludāyi paribbājako
Bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
MAHĀSAKULUDĀYISUTTAṂ3 SATTAMAṂ.
78.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana
samayena Uggāhamāno paribbājako Samaṇamaṇḍikāputto4
samayappavādake tindukācīre5 ekasālake Mallikāya ārāme6

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si sippikas-.
2 So Skt si; Bm -kath-.
3 Bu Si suttaṃ always; Skt Bm suttantaṃ. Skt Si (not Bu Bm)
add niṭṭhitaṃ.
4 Bm Si -munṇ- throughout.
5 Si tiṇḍ- with note that the Burmese & Sinhalese reading is tind-.
6 This sentence is quoted at I. Sum. ViI. p. 32.

[page 023]
3. 8. SAMAṆAMAṆḌIKĀSUTTAṂ. (78) 23
paṭivasati mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ timattehi1
paribbājakasatehi. Atha kho Pañcakaṅgo thapati Sāvatthiyā
nikkhami divādivassa Bhagavantaṃ dassanāya. Atha kho
Pañcakaṅgassa thapatissa etad ahosi: Akālo kho tāva Bhaga-
vantaṃ dassanāya; patisallīno2 Bhagavā; manobhāvaniyānam
pi bhikkhūnaṃ asamayo dassanāya; patisallīnā manobhāvaniyā
bhikkhū. Yannūnāhaṃ yena samayappavādako tindukācīro3
ekasālako Mallikāya ārāmo yena Uggāhamāno paribbājako
Samaṇamaṇḍikāputto ten'; upasaṃkameyyan ti. Atha kho
Pañcakaṅgo thapati yena samayappavādako tindukācīro3
ekasālako Mallikāya ārāmo4, ten'; upasaṃkami. Tena kho
pana samayena Uggāhamāno paribbājako Samaṇamaṇḍikāputto
mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ nisinno hoti unnādiniyā
uccāsaddāya mahāsaddāya anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ
kathentiyā, seyyathīdaṃ: rājakathaṃ corakathaṃ mahāmatta-
kathaṃ senākathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ annakathaṃ
pānakathaṃ vatthakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandha-
kathaṃ ñātikathaṃ yānakathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ
nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ sūrakathaṃ visikhā-
kathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ nānattakathaṃ
lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ itibhavābhavakathaṃ iti vā.
Addasā kho Uggāhamāno paribbājako Samaṇamaṇḍikāputto
Pañcakaṅgaṃ thapatiṃ dūrato va āgacchantaṃ; disvāna sakaṃ
parisaṃ saṇṭhāpesi:-- Appasaddā bhonto hontu; mā bhonto
saddam akattha; ayaṃ samaṇassa Gotamassa sāvako āgacchati,
Pañcakaṅgo thapati. Yāvatā kho pana samaṇassa Gotamassa
sāvakā gihī odātavasanā Sāvatthiyaṃ paṭivasanti, ayaṃ tesaṃ
aññataro Pañcakaṅgo thapati. Appasaddakāmā kho pana te
āyasmanto appasaddavinītā appasaddassa vaṇṇavādino, app'
eva nāma appasaddaṃ parisaṃ viditvā upasaṃkamitabbaṃ
maññeyyāti. Atha kho te paribbājakā tuṇhī ahesuṃ. Atha
kho Pañcakaṅgo thapati yena Uggāhamāno paribbājako
Samaṇamaṇḍikāputto, ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā Uggā-
hamānena paribbājakena Samaṇamaṇḍikāputtena saddhiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt ntimantehi; Bm Si pañcamattehi.
2 So Skt; Bm paṭisalliṇo; Si paṭisallīno.
3 Skt t-cīraṃ.
4 Bm (alone) adds yena Ugg. paribbājako Samanam-.

[page 024]
24 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
sammodi; sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā
ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Pañcakaṅgaṃ
thapatiṃ Uggāhamāno paribbājako Samaṇamaṇḍikāputto etad
avoca: Catuhi1 kho ahaṃ, thapati, dhammehi samannāgataṃ
purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ
uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ. Katamehi catuhi?
Idha, thapati, na kāyena pāpakaṃ kammaṃ karoti, na pāpikaṃ
vācaṃ bhāsati, na pāpakaṃ saṃkappaṃ saṃkappeti, na pāpa-
kaṃ ājīvaṃ ājīvati. Imehi kho ahaṃ, thapati, catuhi dhammehi
samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ
paramakusalaṃ uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhan ti.
Atha kho Pañcakaṅgo thapati Uggāhamānassa paribbāja-
kassa Samaṇamaṇḍikāputtassa bhāsitaṃ n'; eva abhinandi
nappaṭikkosi; anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāy'; āsanā
pakkāmi: Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṃ
ājānissāmīti. Atha kho Pañcakaṅgo thapati yena Bhagavā
ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā
ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Pañcakaṅgo
thapati, yāvatako ahosi Uggāhamānena paribbājakena Samaṇa-
maṇḍikāputtena saddhiṃ kathāsallāpo, taṃ sabbaṃ Bhagavato
ārocesi. Evaṃ vutte, Bhagavā Pañcakaṅgaṃ thapatiṃ etad
avoca:-- Evaṃ sante kho, thapati, daharo kumāro mando
uttānaseyyako sampannakusalo bhavissati paramakusalo utta-
mapattipatto samaṇo ayojjho, yathā Uggāhamānassa paribbā-
jakassa Samaṇamaṇḍikāputtassa vacanaṃ. Daharassa hi,
thapati, kumārassa mandassa uttānaseyyakassa kāyo ti pi
na hoti; kuto pana kāyena pāpakaṃ kammaṃ karissati,
aññatra phanditamattā. Daharassa hi, thapati, kumārassa
mandassa uttānaseyyakassa vācā ti pi na hoti; kuto pana
pāpikaṃ vācaṃ bhāssisati, aññatra roditamattā. Daharassa
hi, thapati, kumārassa mandassa uttānaseyyakassa saṃkappo
ti pi na hoti; kuto pana pāpakaṃ saṃkappaṃ saṃkappissati,
aññatra vikujjitamattā2. Daharassa hi, thapati, kumārassa
mandassa uttānaseyyakassa ājīvo ti pi na hoti; kuto pana
--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Bu; Si Bm catūhi.
2 So Bu; Skt vikujjantamantā; Bm vikujitamattā;
Si kujijtamattā (for? kujjitamattā).


[page 025]
3. 8. SAMAṆAMAṆḌIKĀSUTTAṂ. (78). 25
pāpakaṃ ājīvaṃ ājīvissati, aññatra mātutthaññā. Evaṃ sante
kho, thapati, daharo kumāro mando uttānaseyyako sampanna-
kusalo bhavissati paramakusalo uttamapattipatto samaṇo
ayojjho, yathā Uggāhamānassa paribbājakassa Samaṇamaṇḍi-
kāputtassa vacanaṃ.
Catuhi kho ahaṃ, thapati, dhammehi samannāgataṃ
purisapuggalaṃ paññāpemi na c'; eva sampannakusalaṃ na
paramakusalaṃ na uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ,
api c'; imaṃ daharaṃ kumāraṃ mandaṃ uttānaseyyakaṃ
samadhiggayha1 tiṭṭhati. Katamehi catuhi? Idha, thapati, na
kāyena pāpakaṃ kammaṃ karoti, na pāpikaṃ vācam bhāsati, na
pāpakaṃ saṃkappaṃ saṃkappeti, na pāpakaṃ ājīvaṃ ājīvati.
Imehi kho ahaṃ, thapati, catuhi dhammehi samannāgataṃ
purisapuggalaṃ paññāpemi na c'; eva sampannakusalaṃ na
paramakusalaṃ na uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ,
api c'; imaṃ daharaṃ kumāraṃ mandaṃ uttānaseyyakaṃ
samadhiggayha tiṭṭhati.
Dasahi kho ahaṃ, thapati, dhammehi samannāgataṃ
purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ
uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ. Ime akusalasīlā2
taham3, thapati, veditabban ti vadāmi. Itosamuṭṭhānā akusala-
sīlā tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi4. Idha akusalasīlā
aparisesā nirujjhanti5 tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi.
Evaṃ - paṭipanno akusalānaṃ sīlānaṃ nirodhāya paṭipanno
hoti tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi. Ime kusalasīlā
tahaṃ, thapeti, veditabban ti vadāmi. Itosamuṭṭhānā kusala-
sīlā tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi. Idha kusalasīlā
aparisesā nirujjhanti tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi.
Evaṃ-paṭipanno kusalānaṃ sīlānaṃ nirodhāya paṭipanno
hoti tahaṃ, thapati veditabban ti vadāmi. Ime akusalasaṃ-
kappā tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi. Itosamuṭṭhānā
akusalasaṃkappā tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi. Idha

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si Bu; Skt Bm s-igayha.
2 Bm Si akusalā, & kusalā infra, throughout.
3 Bm Si tam ahaṃ, -- Si noting that in Sinh: ‘Anekavāresu
tahan ti pāṭho dissati': Skt kahaṃ (bis).
4 Skt repeat this sentence.
5 Skt nirūjjhanti.

[page 026]
26 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
akusalasaṃkappā aparisesā nirujjhanti tahaṃ, thapati, vedi-
tabban ti vadāmi. Evaṃ paṭipanno akusalānaṃ1 saṃkappānaṃ
nirodhāya paṭipanno hoti tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi.
Ime kusalasaṃkappā2, tahaṃ, thapati, veditabban ti vadāmi.
Itosamuṭṭhānā kusalasaṃkappā2 tahaṃ, thapati, veditabban
ti vadāmi. Idha kusalasaṃkappā aparisesā nirujjhanti tahaṃ,
thapati, veditabban ti vadāmi. Evaṃ paṭipanno kusalānaṃ
saṃkappānaṃ nirodhāya paṭipanno hoti tahaṃ, thapati,
veditabban ti vadāmi.
Katame ca, thapati, akusalasīlā? -- Akusalaṃ kāya-
kammaṃ, akusalaṃ vacīkammaṃ, pāpako ājīvo, -- ime
vuccanti, thapati, {akusalasīlā}. Ime ca, thapati, akusalasīlā
kiṃsamuṭṭhānā? Samuṭṭhānam pi nesaṃ vuttaṃ. Cittasa-
muṭṭhānā ti 'ssa vacanīyam. Katamaṃ cittaṃ? Cittam pi
hi bahu3 anekavidhaṃ nānappakārakaṃ sacittaṃ sarāgaṃ
sadosaṃ samohaṃ; itosamuṭṭhānā akusalasīlā. Ime ca, thapati,
akusalasīlā kuhiṃ aparisesā nirujjhanti? Nirodho pi nesaṃ
vutto4. Idha, thapati, bhikkhu kāyaduccaritaṃ pahāya
kāyasucaritaṃ bhāveti, vacīduccaritaṃ pahāya vacīsucaritam
bhāveti, manoduccaritaṃ pahāya manosucaritaṃ bhāveti,
micchā-ājīvaṃ pahāya sammā-ājīvena jīvikaṃ5 kappeti.
Etth'; ete akusalasīlā aparisesā nirujjhanti. Kathaṃ paṭipanno
ca. thapati, akusalānaṃ sīlānaṃ nirodhāya paṭipanno hoti?
Idha, thapati, bhikkhu anupannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ
dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ
ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ
akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; anuppannānaṃ
kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ
kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā6 asammosāya bhiyyobhāvāya7
vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Evaṃ paṭi-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Skt kusalānaṃ.
2 So Bm Si; Skt akusalā-.
3 Bm here et infra bahuṃ.
4 Skt vuttaṃ.
5 Si jīvitaṃ.
6 Bm thītiyā.
7 Skt bhīyyobhāvāya.

[page 027]
3. 8. SAMAṆAMAṆḌIKĀSUTTAṂ. (78) 27
panno kho, thapati, akusalānaṃ sīlānam nirodhāya paṭi-
panno hoti.
Katame ca, thapati, kusalasīlā? Kusalaṃ kāyakammaṃ,
kusalaṃ vacīkammam, ājīvapārisuddhiṃ pi kho ahaṃ, thapati,
sīlasmiṃ vadāmi. Ime vuccanti, thapati, kusalasīlā. Ime ca,
thapati, kusalasīlā kiṃsamuṭṭhānā? Samuṭṭhānam pi nesaṃ
vuttaṃ. Cittasamuṭṭhānā ti 'ssa vacanīyaṃ. Katamaṃ
cittaṃ? Cittam pi hi bahu anekavidhaṃ nānappakārakaṃ.
Yaṃ cittaṃ vītarāgaṃ vītadosaṃ vītamohaṃ, -- itosamuṭṭhānā
kusalasīlā. Ime ca, thapati, kusalasīlā kuhiṃ aparisesā
nirujjhanti? Nirodho pi nesaṃ vutto. Idha, thapati, bhikkhu
sīlavā hoti, no ca sīlamayo, tañ ca {cetovimuttiṃ} paññāvimuttiṃ
yathābhūtaṃ pajānāti; yatth'; assa te kusalasīlā aparisesā
nirujjhanti. Kathaṃ paṭipanno ca, thapati, kusalānaṃ sīlānaṃ
nirodhāya paṭipanno hoti? Idha, thapati, bhikkhu anuppannā-
naṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ
janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati;
uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya
--pe-- anuppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya1;
uppannānam kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya
bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ
janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati.
Evaṃ paṭipanno kho, thapati, kusalānaṃ sīlānaṃ nirodhāya
paṭipanno hoti.
Katame ca, thapati, akusalasaṃkappā? Kāmasaṃkappo,
byāpādasaṃkappo, vihiṃsāsaṃkappo;-- ime vuccanti, thapati,
akusalasaṃkappā. Ime ca, thapati, akusalasaṃkappā kiṃ-
samuṭṭhānā? Samuṭṭhānam pi nesaṃ vuttaṃ. Saññāsamuṭṭhānā
ti 'ssa vacanīyaṃ. Katamā saññā? Saññā pi hi bahu ane-
kavidhā nānappakārikā2, kāmasaññā byāpādasaññā {vihiṃsā-
saññā}; itosamuṭṭhānā akusalasaṃkappā. Ime ca, thapati,
akusalasaṃkappā kuhiṃ aparisesā nirujjhanti? Nirodho pi
nesaṃ vutto. Idha, thapati, bhikkhu vivicc'; eva kāmehi3

--------------------------------------------------------------------------
1 Si adds pe.
2 Si inserts yā.
3 Bm inserts pa; Si inserts vivicca, akusalehi dhammehi
savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pitisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ;
Skt insert a dash.

[page 028]
28 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ
-- paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati; etth'; ete akusalasaṃ-
kappā aparisesā nirujjhanti. Kathaṃ paṭipanno ca, thapati,
akusalānaṃ saṃkappānaṃ nirodhāya paṭipanno hoti? Idha,
thapati, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ
dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ
ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ
akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya1 --pe-- anuppannānaṃ
kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya --pe-- uppannānaṃ
kusalānaṃ dhammānaṃ1 ṭhitiyā asammosāya, bhiyyobhāvāya
vepullāya bhāvanāya pāripūriyā, chandaṃ janeti vāyamati
viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Evaṃ paṭi-
panno kho, thapati, akusalānaṃ saṃkappānaṃ nirodhāya
paṭipanno hoti. Katame ca, thapati, kusalasaṃkappā? --
Nekkhammasaṃkappo, abyāpādasaṃkappo, avihiṃsāsaṃkappo;
ime vuccanti, thapati, kusalasaṃkappā. Ime ca, thapati
kusalasaṃkappā kiṃsamuṭṭhānā? Samuṭṭhānam pi nesaṃ
vuttaṃ. Saññāsamuṭṭhānā ti 'ssa vacanīyaṃ. Katamā saññā?
Saññā pi hi bahu anekavidhā nānappakārikā2, nekkhamma-
saññā abyāpādasaññā avihiṃsāsaññā; itosamuṭṭhānā kusala-
saṃkappā. Ime ca, thapati, kusalasaṃkappā kuhiṃ aparisesā
nirujjhanti? Nirodho pi nesaṃ vutto. Idha, thapati, bhikkhu
vitakkavicārānaṃ vūpasamā --pe-- dutiyajjhānaṃ upasam-
pajja viharati. Etth'; ete kusalasaṃkappā aparisesā nirujjhanti.
Kathaṃ paṭipanno ca, thapati, kusalānaṃ saṃkappānaṃ
nirodhāya paṭipanno hoti? Idha, thapati, bhikkhu anuppannā-
naṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ
janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati;
uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya
--pe-- anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya
--pe-- uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiya asam-
mosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chan-
daṃ janeti vāyamati viriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti
padahati. Evaṃ paṭipanno kho, thapati, kusalānaṃ saṃ-
kappānaṃ nirodhāya paṭipanno hoti. Katamehi cāhaṃ3,
thapati, dasahi dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt omit.
2 Si inserts yā.
3 So Skt; Si omits cāhaṃ; Bm reads ca alone.

[page 029]
3. 9. CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ. (79) 29
paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapatti-
pattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ? Idha, thapati, bhikkhu asekhāya
sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti, asekhena sammāsaṃkappena
samannāgato hoti, asekhāya sammāvācāya samannāgato hoti,
asekhena sammākammantena samannāgato hoti, asekhena
sammā -- ājīvena samannāgato hoti, asekhena sammāvāyāmena
samannāgato hoti, asekhāya1 sammāsatiyā samannāgato hoti,
asekhena sammāsamādhinā samannāgato hoti, asekhena
sammāñāṇena {samannāgato} hoti, asekhāya sammāvimuttiyā
samannāgato hoti. Imehi kho ahaṃ, thapati, dasahi dhammehi
samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ
paramakusalaṃ uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhan ti.
Idaṃ avoca Bhagavā. Attamano Pañcakaṅgo thapati
Bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
SAMAṆAMAṆḌIKĀSUTTAṂ2 AṬṬHAMAṂ.
79.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe
viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe. Tena kho pana sama-
yena Sakuludāyi paribbājako Moranivāpe paribbājakārāme
paṭivasati mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ. Atha kho
Bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya
Rājagahaṃ3 piṇḍāya pāvisi. Atha kho Bhagavato etad ahosi:
-- Atippago kho tāva Rājagahaṃ piṇḍaya carituṃ. Yan-
nūnāhaṃ yena Moranivāpo paribbājakārāmo yena Sakulu-
dāyi paribbājako, ten'; upasaṃkameyyan ti. Atha kho Bhagavā
yena Moranivāpo paribbājakārāmo, ten'; upasaṃkami. Tena
kho pana samayena Sakuludāyi paribbājako mahatiyā paribbā-
jakaparisāya saddhiṃ nisinno hoti unnādiniyā uccāsaddāya

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt Bm asekhena.
2 Skt Bu samaṇamaṇḍ-; Bm Si samaṇamuṇḍ-; cf. Suṃ. Vil. I p. 32
& p. 181.
3 Si inserts yena before Rājagahaṃ & tena after it.

[page 030]
30 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
mahāsaddāya anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathentiyā, --
seyyathīdaṃ: Rājakathaṃ1 corakathaṃ mahāmattakathaṃ
senākathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ annakathaṃ pāna-
kathaṃ vatthakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandhakathaṃ
ñātikathaṃ yānakathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagara-
kathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ sūrakathaṃ visikhākathaṃ
kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ nānattakathaṃ lokak-
khāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ {itibhavābhavakathaṃ} iti vā.
Addasā kho Sakuludāyi paribbājako Bhagavantaṃ dūrato va
āgacchantaṃ; disvāna sakaṃ parisaṃ saṇṭhāpesi:-- Appasaddā
bhonto hontu, ma bhonto saddam akattha. Ayaṃ samaṇo
Gotamo āgacchati. Appasaddakāmo kho pana so āyasmā
appasaddassa vaṇṇavādī. App'; eva nāma appasaddaṃ pari-
saṃ viditvā upasaṃkamitabbaṃ maññeyyāti. Atha kho te
paribbājakā tuṇhī ahesuṃ.
Atha kho Bhagavā yena Sakuludāyi paribbājako, ten'
upasaṃkami. Atha kho Sakuludāyi paribbājako Bhagavantaṃ
etad avoca:-- Etu kho bhante Bhagavā; sāgataṃ bhante
Bhagavato; cirassaṃ kho bhante Bhagavā imaṃ pariyāyam
akāsi, yadidaṃ idh'; āgamanāya; nisīdatu bhante Bhagavā;
idam āsanaṃ paññattan ti.
Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Sakuludāyi pi kho
paribbājako aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Sakuludāyiṃ paribbājakaṃ
Bhagavā etad avoca:-- Kāya nu 'ttha, Udāyi, etarahi
kathāya sannisinnā? Kā ca pana vo antarākathā vippa-
katā ti?
Tiṭṭhat'; esā, bhante, kathā yāya mayaṃ etarahi kathāya
sannisinnā. N'; esā, bhante, kathā Bhagavato dullabbā
bhavissati pacchāpi savanāya. Yadāhaṃ, bhante, imaṃ
parisaṃ anupasaṃkanto homi, athāyaṃ parisā anekavihitaṃ
tiracchānakathaṃ kathentī nisinnā hoti. Yadā ca kho ahaṃ,
bhante, imaṃ parisaṃ upasaṃkanto homi, athāyaṃ parisā
mamaṃ yeva mukhaṃ ullokentī2 nisinnā hoti: Yaṃ no
samaṇo Udāyi dhammaṃ bhāsissati, taṃ no sossāmāti. Yadā

--------------------------------------------------------------------------
1 Si here inserts pe & omits sentence to iti vā.
2 So Skt Bm; Si olokentī.

[page 031]
3. 9. CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ. (79) 31
pana, bhante, Bhagavā imaṃ parisaṃ upasaṃkanto hoti, atha
ahañ c'; eva ayañ ca parisā Bhagavato va1 mukhaṃ ullokentā2
nisinnā homa3: Yaṃ no Bhagavā dhammaṃ bhāsissati taṃ
no sossāmāti.
Tena h', Udāyi, taṃ yev'; ettha patibhātu, yathā maṃ
paṭibhāseyyāti.
Purimāni, bhante, divasāni purimatarāni sabbaññū
sabbadassāvī aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānamāno: Carato
ca me tiṭṭhato {ca} suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ
ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitan ti. So mayā pubbantaṃ
ārabbha pañhaṃ puṭṭho samāno aññen'; aññaṃ paṭicari, bahiddhā
kathaṃ apanāmesi, kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātvā-
kāsi. Tassa mayhaṃ, bhante, Bhagavantaṃ yeva ārabbha
pīti4 udapādi: Aho nūna Bhagavā, aho nūna sugato, yo
imesaṃ dhammānaṃ kusalo ti.
Ko pan'; eso, Udāyi, sabbaññū sabbādassāvī aparisesaṃ
ñāṇadassanaṃ paṭijānamāno: Carato ca me tiṭṭhato ca
suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ
paccupaṭṭhitan ti, yo tayā5 pubbantaṃ ārabbha pañhaṃ puṭṭho
samāno aññen'; aññaṃ paṭicari, bahiddhā kathaṃ {apanāmesi}
kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātvākāsīti?
Nigaṇṭho, bhante, Nātaputto6 ti.
Yo kho, Udāyi, anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussareyya
seyyathīdaṃ: ekam pi jātiṃ, dve pi jātiyo, --pe-- iti sākāraṃ
sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussareyya, so vā7
maṃ pubbantaṃ ārabbha pañhaṃ puccheyya, tam vā 'haṃ
pubbantaṃ ārabbha pañhaṃ puccheyyaṃ; so vā me pubban-
taṃ ārabbha pañhassa veyyākaraṇena cittam ārādheyya, tassa
vā 'haṃ pubbantaṃ ārabbha pañhassa veyyākaraṇena cittaṃ
ārādheyyaṃ; so kho, Udāyi, dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passeyya cavamāne upapajjamāne
hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate --pe-- yathā-
kammūpage satte pajāneyya; so vā maṃ aparantaṃ ārabbha

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit va.
2 Si olokentī; Bm oloketvā; Sk ulloketo.
3 So Bm; Skt hotima; Si hoti.
4 Skt sīti; Bm Si sati.
5 Bm Si so tayā; Skt yo nayā.
6 Bm Si Nāṭ-.
7 Stk omit vā here.

[page 032]
32 II. {MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ}.
pañhaṃ puccheyya, taṃ va 'haṃ aparantaṃ ārabbha pañhaṃ
puccheyyaṃ; so vā me aparantaṃ {ārabbha} pañhassa veyyā-
karaṇena cittaṃ ārādheyya, tassa vā 'ham aparantaṃ ārabbha
pañhassa veyyākaraṇena cittaṃ ārādheyyaṃ. Api c', Udāyi,
tiṭṭhatu pubbanto, tiṭṭhatu aparanto. Dhamman te desessāmi:
Imasmiṃ sati, idaṃ hoti; imass'; uppādā idaṃ upapajjati;
imasmiṃ asati, idaṃ na hoti; imassa nirodhā imaṃ nirujjhatīti.
Ahaṃ, bhante, yāvatakam pi me iminā attabhāvena
paccanubhūtaṃ, tam pi nappahomi iti sākāraṃ sa-uddesaṃ
anussarituṃ; kuto panāhaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ
anussarissāmi, seyyathīdaṃ: ekaṃ pi jātiṃ dve pi jātiyo
--pe-- iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbeni-
vāsaṃ anussarissāmi, seyyathāpi Bhagavā. Ahaṃ hi bhante
etarahi paṃsupisācakam pi na passāmi, kuto panāhaṃ dib-
bena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte
passissāmi cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe
dubbaṇṇe sugate duggate --pe-- yathākammūpage satte
pajānissāmi, seyyathāpi Bhagavā. Yaṃ pana maṃ bhante
Bhagavā evam āha: Api c', Udāyi, tiṭṭhatu pubbanto, tiṭṭhatu
aparanto; dhammaṃ desessāmi1:-- Imasmiṃ sati idaṃ
hoti; imass'; uppādā idaṃ upapajjati; imasmiṃ asati idaṃ na
hoti; imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti; tañ ca pana me
bhiyyosomattāya na pakkhāyati2. Appeva nāmāhaṃ, bhante,
sake ācariyake Bhagavato cittaṃ ārādheyyaṃ pañhassa
veyyākaraṇenāti.
Kin ti pana te, Udāyi, sake ācariyake hotīti?
Amhākaṃ, bhante, sake ācariyake evaṃ hoti: Ayaṃ
paramo vaṇṇo, ayaṃ paramo vaṇṇo ti.
Yaṃ pana te etaṃ, Udāyi, sake ācariyake evaṃ hoti:
Ayaṃ paramo vaṇṇo, ayaṃ paramo vaṇṇo ti, -- katamo so
paramo vaṇṇo ti?
Yasmā, bhante, vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro vā paṇī-
tataro vā na 'tthi, so paramo vaṇṇo ti.
Katamo pana so, Udāyi, vaṇṇo, yasmā vaṇṇā añño vaṇṇo
uttaritaro vā paṇītataro vā na 'tthīti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Bu desissāmi; Si alone inserts te.
2 So Si; Bm na makkhāyati; Skt pana pakkhāyīti.

[page 033]
3. 9. CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ. (79) 33
Yasmā bhante vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro vā paṇītataro
vā na 'tthi, so paramo vaṇṇo ti1.
Dīghā pi kho te esā, Udāyi, phareyya. Yasmā, bhante,
vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro va paṇītataro vā na 'tthi, so
paramo vaṇṇo ti vadasi; tañ ca vaṇṇaṃ na paññāpesi.
Seyyathāpi, Udāyi, puriso evaṃ vadeyya:-- Ahaṃ yā imasmiṃ
janapade janapadakalyāṇī, taṃ icchāmi taṃ {kāmemīti}. Tam
enaṃ evaṃ vadeyyuṃ:-- Ambho purisa, yaṃ tvaṃ janapada-
kalyāṇiṃ icchasi kāmesi, jānāsi taṃ janapadakalyāṇiṃ: Khattiyī
vā brāhmaṇī vā vessī vā suddī vā ti? Iti puṭṭho No ti
vadeyya. Tam enaṃ evaṃ vadeyyuṃ:-- Ambho purisa, yaṃ
tvaṃ janapadakalyāṇiṃ icchasi kāmesi, jānāsi taṃ janapada-
kalyāṇiṃ: Evaṃnāmā2 evaṃgottā iti vā ti, --pe-- dīghā
vā rassā vā majjhimā3 vā kāḷī vā sāmā vā maṅguracchavī
vā ti? Amukasmiṃ gāme vā nigame vā nagare vā ti? Iti
puṭṭho No ti vadeyya. Tam enaṃ evaṃ vadeyyuṃ:-- Ambho
purisa, yaṃ tvaṃ na jānāsi na passasi, taṃ tvaṃ icchasi
kamesīti? Iti puṭṭho Āmāti vadeyya. -- Taṃ kim maññasi,
Udāyi? Nanu evaṃ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṃ4
bhāsitaṃ sampajjatīti?
Addhā kho, bhante, evaṃ sante tassa purisassa appā-
ṭihīrakataṃ bhāsitaṃ sampajjatīti?
Evam eva kho tvaṃ, Udāyi: Yasmā, bhante, vaṇṇā
añño vaṇṇo uttaritaro vā paṇītataro vā na 'tthi, so paramo
vaṇṇo ti vadasi; tañ ca vaṇṇaṃ na paññāpesīti.
Seyyathāpi, bhante, maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso
suparikammakato paṇḍukambale nikkhitto bhāsati5 ca tapati
ca virocati ca; evaṃvaṇṇo attā hoti arogo6 param maraṇā ti.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yo vā7 maṇi veḷuriyo subho
jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato paṇḍukambale nikkhitto

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk reads Katamo pana so Udāyi vaṇṇo yasmā añño vaṇṇo
utt. vā pan. vā na 'tthīti; Bm Katamo pana so paramo vaṇṇo?
Yasmā bhante &c.
2 Bm Si evaṃvaṇṇā.
3 So Bm & Si; Skt majjhā, which Si notes as the Sinh. reading.
Cf. Nr. 80 & 1 Dīgha p. 241.
4 So Bu; Si appāṭihirikataṃ; Bm appāṭihirakataṃ; Skt appāṭihīrikaṃ.
5 This is the Sinhalese reading, as noted by Si (which reads
bhāsate va tapate va virocate va); Bm bhāsate ca tapate ca
(as Sk infra Nr. 80).
6 Skt ārogo here & in Nr. 80. Cf. 1 Jāt. 368.
7 Skt omit vā.

[page 034]
34 II. {MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ}.
bhāsati ca tapati ca virocati ca; yo vā rattandhakāratimisāya
kimi khajjopanako, -- imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo
vaṇṇo abhikkantataro ca1 paṇītataro cāti?
{Yvāyaṃ}, bhante, rattandhakāratimisāya kimi khajjo-
panako, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro
ca paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yo vā rattandhakāratimisāya
kimi khajjopanako, yo vā rattandhakāratimisāya telappadīpo,
-- imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro
ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bhante, rattandhakāratimisāya telappadīpo, ayaṃ
imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yo vā rattandhakāratimisāya
telappadīpo, yo vā rattandakāratimisāya mahā aggikkhandho,
-- imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkanta-
taro ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bhante, rattandhakāratimisāya mahā aggik-
khandho, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro
ca paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yo vā rattandhakāratimisāya
mahā aggikkhandho, yā vā rattiyā paccūsasamayaṃ viddhe
vigatavalāhake deve osadhitārakā, -- imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇā-
naṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro ca paṇītataro cāti?
Yāyaṃ, bhante, rattiyā paccūsasamayaṃ viddhe vigatavalā-
hake deve osadhitārakā, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ
abhikkantataro ca paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yā vā rattiyā paccūsasa-
mayaṃ viddhe vigatavalāhake deve osadhitārakā, yo2
tadahu 'posathe pannarase viddhe vigatavalāhake deve abhido3
aḍḍharattasamayaṃ cando, imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo
vaṇṇo abhikkantataro ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bhante, tadahu 'posathe pannarase viddhe vigata-
valāhake deve abhido aḍḍharattasamayaṃ cando, ayaṃ imesaṃ
ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cāti.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si, the latter with note ‘Sīhaḷapotthake anekaṭhānesu
vā ti pāṭho dissati'; Skt vā . . . cāti here, but ca . . .
cāti infra.
2 All MSS yā here & yo in Nr. 80.
3 So Si Bu, & Skt once infra; Sk abhidose twice & abhidosa
once; Bm abhidosaṃ always; St abhidese twice. In Nr. 80
Sk abhide.

[page 035]
3.9. {CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ}. (79) 35
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yo vā tadahu 'posathe panna-
rase viddhe vigatavalāhake deve abhido aḍḍharattasamayaṃ
cando, yo vā vassānaṃ pacchime māse saradasamaye viddhe
vigatavalāhake deve abhido majjhantikasamayaṃ suriyo, --
imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro
ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bhante, vassānaṃ pacchime māse saradasamaye
viddhe vigatavalāhake deve abhido majjhantikasamayaṃ suriyo,
ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca paṇīta-
taro cāti?
Ato1 kho te, Udāyi, bahūhi bahutarā devā ye imesaṃ
candimasuriyānaṃ ābhā2 nānubhonti, tyāhaṃ pajānāmi. Atha
ca panāhaṃ na vadāmi: Yasmā vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro
vā paṇītataro vā na 'tthīti. Atha ca pana tvaṃ, Udāyi:
Yvāyaṃ vaṇṇo kiminā khajjopanakena hīnataro3 ca pati-
kiṭṭhataro4 ca, so paramo vaṇṇo ti vadasi; tañ ca vaṇṇaṃ
na paññāpesīti.
Acchidaṃ5 Bhagavā kathaṃ{.} Acchidaṃ Sugato kathan ti{.}
Kim pana tvaṃ, Udāyi, evaṃ vadasi: Acchidaṃ Bhagavā
kathaṃ? acchidam Sugato kathan ti?
Amhākaṃ, bhante, sake ācariyake evaṃ hoti: Ayaṃ
paramo vaṇṇo, ayaṃ paramo vaṇṇo ti. Te mayaṃ, bhante,
Bhagavatā sake ācariyake samanuyuñjiyamānā samanuggāhiya-
mānā samanubhāsiyamānā rittā tucchā aparaddhā ti.
Kiṃ pan', Udāyi, atthi ekantasukho loko? Atthi ākāravatī
paṭipadā ekantasukhassa lokassa sacchikiriyāyāti?
Amhākaṃ, bhante, sake ācariyake evaṃ hoti: Atthi
ekantasukho loko; atthi ākāravatī paṭipadā ekantasukhassa
lokassa sacchikiriyāyāti.
Katamā pana sā, Udāyi, ākāravatī paṭipadā ekanta-
sukassa lokassa sacchikiriyāyāti?
Idha, bhante, ekacco pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā
paṭivirato hoti, adinnādānaṃ pahāya adinnādānā paṭivirato
hoti, kāmesu micchācāraṃ pahāya kāmesu micchācārā paṭivi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Si tato. In Nr. 80 Sk atha.
2 So MSS; Bu ābhāya.
3 Bm Si nihīnataro.
4 Si kiliṭṭhataro; Bm patiṭṭataro.
5 So Skt Si; Bm acchira.

[page 036]
36 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
rato hoti, musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato hoti, añña-
taraṃ vā pana tapoguṇaṃ samādāya vattati. Ayaṃ kho
sā, bhante, ākāravatī paṭipadā ekantasukhassa lokassa sacchi-
kiriyāyāti.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yasmiṃ samaye pāṇātipātaṃ
pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti, ekantasukhī vā tasmiṃ
samaye attā hoti sukhadukkhī vā ti? -- Sukhadukkhī, bhante1.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yasmiṃ samaye adinnādānaṃ
pahāya adinnādānā paṭivirato hoti, ekantasukhī vā tasmiṃ
samaye attā hoti sukhadukkhī vā ti? -- Sukhadukkhī, bhante.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yasmiṃ samaye kāmesu
micchācāraṃ pahāya kāmesu micchācārā paṭivirato hoti,
ekantasukhī vā tasmiṃ samaye attā hoti sukhadukkhī vā ti?
-- Sukhadukkhī bhante.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yasmiṃ samaye musāvādaṃ
pahāya musāvādā paṭivirato hoti, ekantasukhī vā tasmiṃ
samaye attā hoti sukhadukkhī vā ti? -- Sukhadukkhī, bhante.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Yasmiṃ samaye aññataraṃ
tapoguṇaṃ samādāya vattati, ekantasukhī vā tasmiṃ samaye
attā hoti sukhadukkhī vā ti? -- Sukkhadukkhī, bhante.
Taṃ kim maññasi, Udāyi? Api nu kho vokiṇṇasukha-
dukkhaṃ paṭipadaṃ āgamma ekantasukhassa lokassa sacchi-
kiriyā hotīti2?
Acchidaṃ Bhagavā kathaṃ. acchidaṃ Sugato kathan ti.
Kim pana tvaṃ, Udāyi, evaṃ vadasi: Acchidaṃ Bhagavā
kathaṃ{.} acchidaṃ Sugato kathan ti{.}
Amhākaṃ, bhante, sake ācariyake evaṃ hoti: Atthi
ekantasukho loko, atthi ākāravatī paṭipadā ekantasukhassa
lokassa sacchikiriyāyāti. Te mayaṃ, bhante, Bhagavatā sake
ācariyake samanuyuñjiyamānā samanuggāhiyamānā samanu-
bhāsiyamānā rittā tucchā aparaddhā pi3. Kim pana, bhante,
atthi ekantasukho loko? Atthi ākāravatī paṭipadā ekanta-
sukhassa lokassa sacchikiriyāyāti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here, & Si throughout, adds ti.
2 So Sk Si; Bm sacchikiriyāyāti.
3 So Si; Bm aparaddhā ti; Sk aparaṇḍā vā; St aparaddhā vā.

[page 037]
3. 9. CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ. (79) 37
Atthi kho, Udāyi, ekantasukho loko; atthi ākāravatī
paṭipadā ekantasukhassa lokassa sacchikiriyāyāti.
Katamā pana sā, bhante, ākāravatī paṭipadā ekanta-
sukhassa lokassa sacchikiriyāyāti?
Idh', Udāyi, bhikkhu vivicc'; eva kāmehi --pe-- paṭha-
majjhānaṃ upasampajja viharati; vitakkavicārānaṃ vūpasamā
-- pe1 -- dutiyajjhānaṃ2 --pe-- tatiyajjhānaṃ upasampajja
viharati. Ayaṃ kho sā, Udāyi, ākāravatī paṭipadā ekanta-
sukhassa lokassa sacchikiriyāyāti.
Na kho3 sā, bhante, ākāravatī paṭipadā ekantasukhassa
lokassa sacchikiriyāya. Sacchikato hi 'ssa, bhante. ettāvatā
ekantasukho loko hotīti4.
Na khvāssa5, Udāyi, ettāvatā ekantasukho loko sacchikato
hoti; ākāravatī tveva sā paṭipadā ekantasukhassa lokassa
sacchikiriyāyāti.
Evam vutte. Sakuludāyissa paribbājakassa parisā unnādinī
uccāsaddā mahāsaddā6 ahosi7:-- Ettha mayaṃ anassāma
sācariyakā; ettha mayaṃ8 anassāma sācariyakā; na mayaṃ
ito bhiyyo uttaritaraṃ pajānāmāti. Atha kho Sakuludāyi
paribbājako te paribbājake appasadde katvā Bhagavantaṃ
etad avoca: Kittāvatā pan'; assa, bhante, ekantasukho loko
sacchikato hotīti?
Idh', Udāyi, bhikkhu sukhassa ca pahānā --pe--
catutthajjhānaṃ upasampajja viharati; yāvatā devatā ekanta-
sukhaṃ lokaṃ uppannā, tāhi devatāhi saddhiṃ santiṭṭhati
sallapati sākacchaṃ samāpajjati. Ettāvatā khvāssa, Udāyi,
ekantasukho loko sacchikato hotīti.
Etassa nūna9, bhante, ekantasukhassa lokassa sacchikiriyā-
hetu bhikkhū Bhagavati brahmacariyaṃ carantīti?
Na kho, Udāyi, etassa ekantasukhassa lokassa sacchi-
kiriyāhetu bhikkhū mayi brahmacariyaṃ caranti. Atthi kho,
Udāyi, aññe va dhammā uttaritarā ca paṇītatarā ca yesaṃ
sacchikiriyāhetu bhikkhū mayi brahmacariyaṃ carantīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt omit.
2 Bm Si insert upasampajja viharati, pitiyā ca virāgā.
3 Bm Si kin nu kho.
4 Skt hoti.
5 Bm Si na khvāssa; Sk nakkhāvāssa; St nakkhavāssa.
6 Bm Si uccāsaddamahāsaddā, Supra Skt unnādīni.
7 So Skt Si; Bm ahesuṃ.
8 Skt add p'.
9 So Skt Si; Bm nanu.

[page 038]
38 II. MAJJHIMAPANNĀSAṂ.
Katame pana te, bhante, dhammā uttaritarā ca paṇītatarā
ca, yesam sacchikiriyāhetu bhikkhū Bhagavati brahmacariyaṃ
carantīti?
Idh', Udāyi, Tathāgato loke uppajjati, arahaṃ sammā-
sambuddho, vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū, anuttaro
purisadammasārathi, satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā
--pe-- so ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese
paññāya dubbalīkaraṇe vivicc'; eva kāmehi --pe-- paṭha-
majjhānaṃ upasampajja viharati. Ayam pi kho, Udāyi,
dhammo uttaritaro ca paṇītataro ca, yassa sacchikiriyāhetu
bhikkhū mayi brahmacariyaṃ caranti. Puna ca paraṃ. Udāyi,
bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā --pe-- dutiyajjhānaṃ,
tatiyajjhānaṃ, catuṭṭhajjhānaṃ upasampajja viharati. Ayam
pi kho, Udāyi, dhammo uttaritaro ca paṇītataro ca, yassa
sacchikiriyāhetu bhikkhū mayi brahmacariyaṃ caranti. So
evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatū-
pakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte pubbe-
nivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmeti. So anekavihitaṃ
pubbenivāsaṃ anussarati; seyyathīdaṃ: ekam pi {jātiṃ} dve
pi jātiyo --pe-- iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ
pubbenivāsaṃ anussarati. Ayaṃ pi kho, Udāyi, dhammo
uttaritaro ca paṇītataro ca, yassa sacchikiriyāhetu bhikkhū
mayi brahmacariyaṃ caranti. So evaṃ samāhite citte
parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte
kammaniye ṭhite ānejjappatte sattānaṃ cutūpapātañāṇāya
cittaṃ abhininnāmeti. So dibbena cakkunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne
hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate --pe-- yathā
kammūpage satte pajānāti. Ayam pi kho, Udāyi, dhammo
uttaritaro ca paṇītataro ca, yassa sacchikiriyāhetu bhikkhū
mayi brahmacariyaṃ caranti. So evaṃ samāhite citte
parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte
kammaniye ṭhite ānejjappatte āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ
abhininnāmeti. So: idaṃ dukkhan ti yathābhūtaṃ pajānāti,
ayaṃ dukkhasamudayo ti --pe-- ayaṃ dukkhanirodho ti,
--pe-- ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ
pajānāti; ime āsavā ti yathābhūtaṃ pajānāti; ayaṃ āsava-

--------------------------------------------------------------------------

[page 039]
3. 9. CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ. (79) 39
samudayo ti --pe-- ayaṃ āsavanirodho ti --pe-- ayaṃ
āsavanirodhagāminī paṭipadā ti yathābhūtaṃ pajānāti. Tassa
evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavā pi cittaṃ vimuccati,
bhavāsavā pi cittaṃ vimuccati, avijjāsavā pi cittaṃ vimuccati;
vimuttasmiṃ vimuttam iti ñāṇaṃ hoti; Khīṇā jāti, vusitaṃ
brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti
pajānāti. Ayaṃ kho, Udāyi, dhammo uttaritaro ca paṇītataro
ca, yassa sacchikiriyā hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṃ caranti.
Ime kho, Udāyi, dhammā uttaritarā ca paṇītatarā ca, yesaṃ
sacchikiriyāhetu bhikkhū mayi brahmacariyaṃ carantīti.
Evaṃ vutte, Sakuludāyi paribbājako Bhagavantaṃ etad
avoca:-- Abhikkantaṃ, bhante; abhikkantaṃ, bhante. Seyya-
thāpi, bhante, nikujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā
vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā
telapajjotaṃ dhāreyya: Cakkhumanto rupāni dakkhintīti;--
evam evaṃ Bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Esāhaṃ, bhante, Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ
ca bhikkhusaṃghañ ca. Labheyyāhaṃ, bhante, Bhagavato
santike pabbajjaṃ, labheyyaṃ upasampadan ti.
Evaṃ vutte Sakuludāyissa paribbājakassa parisā Sakulu-
dāyiṃ paribbājakaṃ etad avoca1:-- Mā, bhavaṃ Udāyi,
samaṇe Gotame brahmacariyaṃ cari; mā, bhavaṃ Udāyi,
ācariyo hutvā antevāsīvāsaṃ vasi. Seyyathāpi nāma maṇiko2
hutvā uddekaniko3 assa, evaṃ sampadam etaṃ4 bhoto
Udāyissa5 {bhavissati}. Mā bhavaṃ Udāyi samaṇe Gotame
brahmacariyaṃ cari; mā bhavaṃ Udāyi ācariyo6 hutvā
antevāsīvāsaṃ vasīti. Iti-h-idaṃ Sakuludāyissa paribbājakassa
parisā Sakuludāyiṃ paribbājakaṃ antarāyam7 akāsi Bhagavati
brahmacariye ti.
CŪḶASAKULUDĀYISUTTAṂ NAVAMAṂ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm (alone) avocuṃ.
2 Si udakamaṇiko.
3 So Sk Si; St uddevakaniko; Bm udañjaniko
4 Bm Si idaṃ.
5 Bm adds ca.
6 Skt ācariyako.
7 Skt antarāyekāsi.

[page 040]
40 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
80.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyam
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Ve-
khanasso1 paribbājako yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃ-
kamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ
sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito
kho Vekhanasso paribbājako Bhagavato santike udānaṃ
udānesi:-- Ayaṃ paramo vaṇṇo, ayaṃ paramo vaṇṇo ti.
Kiṃ pana tvaṃ, Kaccāna, evaṃ vadasi: Ayaṃ paramo
vaṇṇo, ayaṃ paramo vaṇṇo {ti}? Katamo so paramo vaṇṇo ti?
Yasmā, bho Gotama, vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro vā
paṇītataro vā na 'tthi, so paramo vaṇṇo ti.
Katamo pana so, Kaccāna, vaṇṇo yasmā vaṇṇā añño
vaṇṇo uttaritaro vā paṇītataro vā na 'tthīti?
Yasmā, bho Gotama, vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro vā
paṇītataro vā na 'tthi, so paramo vaṇṇo ti.
Dīghā pi kho te esā, Kaccāna, phareyya. Yasmā, bho
Gotama, vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro vā paṇītataro vā na
'tthi, so paramo vaṇṇo ti vadasi; tañ ca vaṇṇaṃ na paññāpesi.
Seyyathāpi, Kaccāna, puriso evaṃ vadeyya:-- Ahaṃ yā
imasmiṃ janapade janapadakalyāṇī, taṃ icchāmi taṃ kāmemīti.
Tam enaṃ evaṃ vadeyyuṃ:-- Ambho purisa, yaṃ tvaṃ
janapadakalyāṇiṃ icchasi kāmesi, jānāsi taṃ janapada-
kalyāṇiṃ: Khattiyī vā brāhmaṇī vā vessī vā suddī vā ti? Iti
puṭṭho No ti vadeyya. Tam enaṃ evaṃ vadeyyuṃ:-- Ambho
purisa, yaṃ tvaṃ janapadakalyāṇiṃ icchasi kāmesi, jānāsi
taṃ janapadakalyāniṃ: Evaṃ-nāmā evaṃ-gottā iti vā ti
--pe-- dīghā vā rassā vā majjhimā2 vā kāḷī vā sāmā
vā maṅguracchavī vā ti? Amukasmiṃ gāme vā nigame vā
nagare vā ti? Iti puṭṭho No ti vadeyya. Tam enaṃ evaṃ
vadeyyuṃ:-- Ambho purisa, yaṃ tvaṃ na jānāsi na passasi,
taṃ tvaṃ icchasi kāmesīti? Iti puṭṭho Āmāti vadeyya. -- Taṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bu twice & Skt once; Bm throughout & Skt four times
Vekhanasa; Si Vekkhaṇasa throughout; Skt once Vekhaṇassa.
2 Sk majjhā. Cf. p. 33.

[page 041]
3. 10. VEKHANASSASUTTAṂ. (80) 41
kim maññasi, Kaccāna? Nanu evaṃ sante tassa purisassa
appāṭihīrakataṃ bhāsitaṃ sampajjatīti?
Addhā kho, bho Gotama, evaṃ sante tassa purisassa
appāṭihīrakataṃ bhāsitaṃ sampajjatīti.
Evam eva kho tvaṃ, Kaccāna: Yasmā, bho Gotama,
vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro vā paṇītataro vā na 'tthi, so
paramo vaṇṇo ti vadasi, tañ ca vaṇṇaṃ na paññāpesīti.
Seyyathāpi, bho Gotama, maṇi veḷuriyo subho jātimā
aṭṭhaṃso suparikammakato paṇḍukambale nikkhitto bhāsati
ca tapati1 ca virocati ca; evaṃvaṇṇo attā hoti arogo param
maraṇā ti.
Taṃ kim maññasi, Kaccāna? Yo vā maṇi veḷuriyo subho
jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato paṇḍukambale nikkhitto
bhāsati ca tapati ca virocati ca, yo vā rattandhakāratimisāya
kimi khajjopanako, -- imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo
vaṇṇo abhikkantataro ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bho Gotama, rattandhakāratimisāya kimi khajjo-
panako, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca
paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Kaccāna? Yo vā rattandhakāratimisāya
kimi khajjopanako, yo vā rattandhakāratimisāya telappadīpo,
imesam ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro
ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bho Gotama, rattandhakāratimisāya telappadīpo,
ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca paṇīta-
taro cāti.
Taṃ kim {maññasi}, Kaccāna? Yo vā rattandhakāratimisāya
telappadīpo, yo vā rattandhakāratimisāya mahā aggikkhandho,
imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro
ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bho Gotama, rattandhakāratimisāya mahā
aggikkhandho, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkanta-
taro ca paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Kaccāna? Yo vā rattandhakāra-
timisāya mahā aggikkhandho, yā vā rattiyā paccūsasamayaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here & infra bhāsate ca tapate. See p. 33.

[page 042]
42 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
viddhe vigatavalāhake deve osadhitārakā, imesaṃ ubhinnaṃ
vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro ca paṇītataro cāti?
Yāyaṃ, bho Gotama, rattiyā paccūsasamayaṃ viddhe
vigatavalāhake deve osadhitārakā, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ
vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cati.
Taṃ kim maññasi, Kaccāna? Yo vā rattiyā paccūsa-
samayaṃ viddhe vigatavalāhake deve osadhitārakā, yo vā
tadahu 'posathe pannarase viddhe vigatavalāhake deve abhido
aḍḍharattasamayaṃ cando, imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ
katamo vaṇṇo abhikkantataro ca paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bho Gotama, tadahu 'posathe pannarase viddhe
vigatavalāhake deve abhido aḍḍharattasamayaṃ cando, ayaṃ
imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cāti.
Taṃ kim maññasi, Kaccāna? Yo vā tadahu 'posathe
pannarase viddhe vigatavalāhake deve abhido aḍḍharatta-
samayaṃ cando, yo vā vassānaṃ pacchime māse saradasamaye
viddhe vigatavalāhake deve abhido majjhantikasamayaṃ suriyo,
imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ katamo vaṇṇo abhikkantataro ca
paṇītataro cāti?
Yvāyaṃ, bho Gotama, vassānaṃ pacchime māse sarada-
samaye viddhe vigatavalāhake deve abhido majjhantikasamayaṃ
suriyo, ayaṃ imesaṃ ubhinnaṃ vaṇṇānaṃ abhikkantataro ca
paṇītataro cāti.
Ato kho te, Kaccāna, bahūhi bahutarā devā, ye imesaṃ
candimasuriyānaṃ ābhā nānubhonti, tyāhaṃ pajānāmi. Atha
ca panāhaṃ na vadāmi: Yasmā vaṇṇā añño vaṇṇo uttaritaro
ca paṇītataro ca na 'tthīti. Atha ca pana tvaṃ, Kaccāna:
Yvāyaṃ vaṇṇo kiminā khajjopanakena hīnataro ca patikiṭṭha-
taro ca, so paramo vaṇṇo ti vadasi; tañ ca vaṇṇaṃ na
paññāpesīti.
Pañca kho ime, Kaccāna, kāmaguṇā. Katame pañca?
-- Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpa-
saṃhitā rajanīyā1; sotaviññeyyā saddā -- pe2 --; ghāna-
viññeyyā gandhā; jivhāviññeyyā rasā; kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā3

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Si; Bm rajaniyā. Cf. 1 Maj. 85, 1 Dīgha p. 245.
2 Si omits.
3 So Bm Si; Skt poṭṭhabbā.

[page 043]
3. 10. VEKHANASSASUTTAṂ. (80) 43
iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ime
kho, Kaccāna, pañca kāmaguṇā. Yaṃ kho, Kaccāna, ime
pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, idaṃ
vuccati kāmasukhaṃ. Iti kāmehi kāmasukhaṃ kāmasukhā
kāmaggasukhaṃ tattha aggam akkhāyatīti.
Evaṃ vutte Vekhanasso paribbājako Bhagavantaṃ etad
avoca:-- Acchariyaṃ, bho Gotama1, abbhutaṃ, bho Gotama.
Yāva subhāsitaṃ c'; idaṃ bhoto Gotamena:-- Kāmehi
kāmasukhaṃ kāmasukhā kāmaggasukhaṃ tattha aggam
akkhāyatīti2.
Dujjānaṃ kho etaṃ, Kaccāna, tayā aññadiṭṭhikena
aññakhantikena aññarūcikena aññatrayogena3 aññathācari-
yakena4 kāmaṃ vā5 kāmasukhaṃ vā kāmaggasukhaṃ vā.
Ye kho te, Kaccāna, bhikkhū arahanto khīṇāsavā vusitavanto
katakaraṇīyā ohitabhārā anuppattasadatthāparikhīṇabhavasaṃ-
yojanā6 sammadaññāvimuttā, te kho etaṃ7 jāneyyuṃ: Kāmaṃ8
vā kāmasukhaṃ vā kāmaggasukhaṃ vā ti.
Evaṃ vutte Vekhanasso paribbājako kupito anattamano
Bhagavantaṃ yeva khuṃsento Bhagavantaṃ yeva vambhento
Bhagavantaṃ yeva vadamāno: Samaṇo ca9 Gotamo pāpito10
bhavissatīti, Bhagavantaṃ etad avoca11:-- Evam eva pan'
idh'; eke12 samaṇabrāhmaṇā ajānantā pubbantaṃ apassantā13
aparantaṃ, atha ca14 pana: Khīṇā jāti vusitaṃ brahma-
cariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthāttāyāti15 paṭijānanti;
Tesaṃ idaṃ bhāsitaṃ hassakaṃ yeva sampajjati16 nāma-
kaṃ17 yeva sampajjati rittakaṃ yeva sampajjati tucchakaṃ
yeva sampajjatīti.
Ye kho te, Kaccāna, samaṇabrāhmaṇā ajānantā pubban-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm repeats these three words.
2 Bm adds Kāmehi, bho Gotama, kāmasukhaṃ . . . aggam akkhāyatīti.
3 So Skt Bm; Si aññatthayogena.
4 So Skt Si; Bm aññatrāc.
5 Bm kāmā vā; Skt kāmāsava; Si kāmaṃ vā, with note that
the Burmese reading is kāmā vā.
6 Sk -khīṇā bhavasaññojanā.
7 Bm evaṃ.
8 So Skt here, with Si.
9 Bm Si omit ca.
10 So Skt Si Bu; Bm pāpiko.
11 For the above passage cf. I Dīgha p. 90.
12 Bm Si ekacce.
13 Si ajānantā.
14 Skt omit ca.
15 Bm paṭijānāmāti throughout.
16 Bm omits these three words here & inserts hasitaṃ yeva
sampajjati before rittakaṃ.
17 So Skt Bm & 1 Dīgha 240; Si Bu lāmakaṃ.

[page 044]
44 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
taṃ apassantā aparantaṃ: Khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānāmāti paṭijānanti;
tesaṃ so yeva sahadhammiko1 niggaho hoti2. Api ca,
Kaccāna, tiṭṭhatu pubbanto tiṭṭhatu aparanto. Etu viññū
puriso asaṭho amāyāvī ujjujātiko: Aham anusāsāmi, ahaṃ
dhammaṃ desemi; yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamāno na
cirass'; eva sāmañ ñeva3 ñassati sāmaṃ dakkhīti4. Evaṃ
kira sammā5 bandhanā vippamokkho hoti yadidaṃ avijjāban-
dhanā. Seyyathāpi, Kaccāna, daharo kumāro mando uttāna-
seyyako kaṇṭhapañcamehi bandhanehi baddho assa suttaban-
dhanehi; tassa vuddhim anvāya indriyānaṃ paripākam anvāya
tāni bandhanāni mucceyyuṃ6; so mokkho 'mhīti7 kho jāneyya
no ca bandhanaṃ8;-- evam eva kho, Kaccāna, etu viññū
puriso asaṭho amāyāvī ujjujātiko: Ahaṃ anusāsāmi, ahaṃ
dhammam desemi; yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamāno na
cirass'; eva sāmañ ñeva ñassati sāmaṃ dakkhīti. Evaṃ kira
sammā bandhanā vippamokkho hoti yadidam avijjābandhanā ti.
Evaṃ vutte Vekhanasso paribbājako Bhagavantaṃ etad
avoca:-- Abhikkantaṃ, bho Gotama, abhikkantaṃ, bho
Gotama9, --pe-- upāsakam maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu
ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
VEKHANASSASUTTAṂ DASAMAṂ.
PARIBBĀJAKAVAGGO TATIYO.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Skt tesaṃ tesāhaṃ dhammiko.
2 So Skt Si; Bm hotīti.
3 Skt sākhamaṃ ñevaṃ.
4 So Sk (bis) Si (bis) St (once); Bm St (once) dakkhiti.
See also Nr. 99.
5 Bm evaṃ kir'; āyasmā; Si evaṃ kirayasmā, with note that
the Sinh. reading is kira sammā.
6 Si muñceyyuṃ.
7 So Si; Skt mokkho 'mhi; Bm mokkh'; asmīti.
8 So Bm Si; Sk bandhaṃ.
9 Bm omits the three words repeated.

[page 045]
4. 1. {GHAṬĪKĀRASUTTAṂ}. (81) 45
81.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu
cārikaṃ carati mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ. Atha kho
Bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ padese sitaṃ pātvā-
kāsi. Atha kho āyasmato Ānandassa etad ahosi:-- Ko nu
kho hetu, ko paccayo Bhagavato sitassa pātukammāya? Na
akāraṇena Tathāgatā sitaṃ pātukarontīti. Atha kho āyasmā
Ānando ekaṃsaṃ cīvaraṃ1 katvā yena Bhagavā ten'; añjalim
paṇāmetvā Bhagavantaṃ etad avoca:-- Ko nu kho, bhante,
hetu, ko paccayo Bhagavato sitassa pātukammāya? Na
akāraṇena Tathāgatā sitaṃ pātukarontīti.
Bhūtapubbaṃ, Ānanda, imasmiṃ padese Vebhaḷiṅgaṃ2
nāma gāmanigamo ahosi iddho c'; eva phīto3 ca bahujano
ākiṇṇamanusso. Vebhaḷiṅgaṃ kho, Ānanda, gāmanigamaṃ
Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-sambuddho upanissāya
vihāsi. Idha sudaṃ, Ānanda, Kassapassa bhagavato arahato
sammā-sambuddhassa ārāmo ahosi. Idha sudaṃ, Ānanda,
Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-sambuddho nisinnako
bhikkhusaṃghaṃ ovadatīti.
Atha kho āyasmā Ānando catugguṇā saṃghāṭiṃ paññā-
petvā Bhagavantaṃ etad avoca:-- Tena hi, bhante, Bhagavā
nisīdatu. Evāyaṃ bhūmippadeso4 dvīhi arahantehi sammā-
sambuddhehi paribhutto bhavissatīti. Nisīdi Bhagavā paññatte
āsane. Nisajja kho Bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ āmantesi:
-- Bhūtapubbaṃ, Ānanda, imasmiṃ padese Vebhaḷiṅgaṃ
nāma gāmanigamo ahosi iddho c'; eva phīto ca bahujano
ākiṇṇamanusso. Vebhaḷiṅgaṃ kho, Ānanda, gāmanigamaṃ
Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-sambuddho upanissāya
vihāsi. Idha sudaṃ, Ānanda, Kassapassa bhagavato arahato
{sammā}-sambuddhassa ārāmo ahosi. Idha sudaṃ, Ānanda,
Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-sambuddho nisinnako

--------------------------------------------------------------------------
1 Si uttarāsangaṃ, with note that the Sinh. reading is cīvaraṃ.
2 So Skt Bu; Bm Vegalingaṃ; Si Vebhaligaṃ, -- with note that
the Sinh. & Burmese reading is Vebhaḷingaṃ.
3 So Si; Sk pīto; Bm phito.
4 So Sk Si; Bm ettha. Ayaṃ bhūmipadeso.

[page 046]
46 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
bhikkhusaṃghaṃ ovadati. Vebhaḷiṅge kho, Ānanda, gāmani-
game Ghaṭīkāro1 nāma kumbhakāro Kassapassa bhagavato
arahato sammā-sambuddhassa upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.
Ghaṭīkārassa kho, Ānanda, kumbhakārassa Jotipālo nāma
māṇavo sahāyo ahosi piyasahāyo. Atha kho, Ānanda, Ghaṭī-
kāro kumbhakāro Jotipālaṃ2 māṇavaṃ āmantesi:-- Āyāma,
samma Jotipāla, Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-
sambuddhaṃ dassanāya upasaṃkamissāma; sādhusammataṃ
hi me tassa Bhagavato dassanaṃ arahato sammā-sambud-
dhassāti. Evaṃ vutte, Ānanda, Jotipālo māṇavo Ghaṭīkāraṃ
kumbhakāram etad avoca:-- Alaṃ, samma Ghaṭīkāra; kiṃ
pana tena muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenāti? Dutiyam pi
kho, Ānanda, --pe-- tatiyam pi kho, Ānanda, Ghaṭīkāro
kumbhakāro Jotipālaṃ māṇavaṃ etad avoca:-- Āyāma,
samma Jotipāla, Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-
sambuddhaṃ dassanāya upasaṃkamissāma; sādhusammataṃ
hi me tassa Bhagavato dassanaṃ arahato sammā-sambud-
dhassāti. Tatiyaṃ pi kho, Ānanda. Jotipālo māṇavo Ghaṭī-
kāraṃ kumbhakāraṃ etad avoca:-- Alaṃ, samma Ghaṭī-
kāra; kiṃ pana tena muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenāti?
Tena hi, samma Jotipāla, sottiṃ sināniṃ3 ādāya nadiṃ
gamissāma sināyitun ti. Evaṃ sammāti kho, Ānanda, Jotipālo
māṇavo Ghaṭīkārassa kumbhakārassa paccassosi.
Atha kho, Ānanda, Ghaṭīkāro ca kumbhakāro Jotipālo
ca māṇavo sottiṃ sināniṃ ādāya nadiṃ agamaṃsu sināyituṃ.
Atha kho, Ānanda, Ghaṭīkāro kumbhakāro Jotipālaṃ māṇavaṃ
āmantesi:-- Ayaṃ, samma Jotipāla, Kassapassa bhagavato
arahato sammā-sambuddhassa avidūre ārāmo. Āyāma, samma
Jotipāla, Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-sambud-
dhaṃ dassanāya upasaṃkamissāma. Sādhusammatam hi me
tassa Bhagavato dassanaṃ arahato sammā-sambuddhassāti.
Evam vutte, Ānanda, Jotipālo māṇavo Ghaṭīkāraṃ kumbha-
kāraṃ etad avoca:-- Alaṃ, samma Ghaṭīkāra, kiṃ pana

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Si Bu; Bm Ghaṭikāro throughout.
2 Bm inserts nāma after Ghaṭikāro & Jotipālaṃ.
3 So Skt Bu; Bm sotthisinānaṃ āhara; Si sottisinānaṃ, with note
that the Sinh. reading is sottiṃ sināniṃ.

[page 047]
4. 1. {GHAṬIKARASUTTAṂ}. (81) 47
tena muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenāti? Dutiyam pi kho,
Ānanda, --pe-- tatiyam pi kho, Ānanda. Ghaṭīkāro kum-
bhakāro Jotipālaṃ māṇavaṃ etad avoca:-- Ayaṃ, samma
Jotipāla, Kassapassa bhagavato arahato sammā-sambuddhassa
avidūre ārāmo. Āyāma, samma Jotipāla, Kassapaṃ bha-
gavantaṃ arahantaṃ sammā-sambuddhaṃ dassanāya upasaṃ-
kamissāma. Sādhusammataṃ hi me tassa Bhagavato dassanaṃ
arahato sammā-sambuddhassāti. Tatiyam pi kho, Ānanda,
Jotipālo māṇavo Ghaṭīkāraṃ kumbhakāraṃ etad avoca:--
Alaṃ. samma Ghaṭīkāra, kiṃ pana tena muṇḍakena samaṇakena
diṭṭhenāti? Atha kho, Ānanda, Ghaṭīkāro kumbhakāro Joti-
pālaṃ māṇavaṃ ovaṭṭikāya parāmasitvā etad avoca:-- Ayaṃ,
samma Jotipāla, Kassapassa bhagavato arahato sammā-sam-
buddhassa avidūre ārāmo. Āyāma, samma Jotipāla, Kassapaṃ
bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-sambuddhaṃ dassanāya
upasaṃkamissāma. Sādhusammataṃ hi me tassa Bhagavato
dassanaṃ arahato sammā-sambuddhassāti. Atha kho, Ānanda,
Jotipālo māṇavo ovaṭṭikaṃ viniveṭhetvā1 Ghaṭīkāraṃ kumbha-
kāraṃ etad avoca:-- Alaṃ, samma Ghaṭīkāra; kiṃ pana
tena muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenāti? Atha kho, Ānanda,
Ghaṭīkāro kumbhakāro Jotilālaṃ māṇavaṃ sīsanahātaṃ2
kesesu parāmasitvā etad avoca:-- Ayaṃ. samma Jotipāla,
Kassapassa bhagavato arahato sammā-sambuddhassa avidūre
ārāmo. Ayāma. samma Jotipāla, Kassapaṃ bhagavantaṃ
arahantaṃ sammā-sambuddhaṃ dassanāya upasaṃkamissāma.
Sādhusammataṃ hi me tassa Bhagavato dassanaṃ arahato
sammā-sambuddhassāti. Atha kho, Ānanda, Jotipālassa
māṇavassa etad ahosi:-- Acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ
vata bho. Yatra hi nāmāyaṃ Ghaṭīkāro kumbhakāro ittara-
jacco samāno amhākaṃ sīsanahātānaṃ2 kesesu parāmasitabbaṃ3
maññissati; na vat'; idaṃ4 orakaṃ maññe bhavissatīti; Ghaṭī-
kāraṃ kumbhakāraṃ etad avoca:-- Yāvetadohi pi5, samma
Ghaṭīkārāti. Yāvetadohi pi, samma Jotipāla, tathā hi pana

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bu; Si vinivedhetvā; Bm vinivaṭṭetvā.
2 Sk sīsaṃ nahātaṃ; Bm Si sīsanhātānaṃ.
3 Si parāmasitvā.
4 Bm adds kira: Bu na vadat'; idaṃ.
5 So Skt Si Bu; Bm yāvatādohi pi.

[page 048]
48 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
me sādhusammataṃ tassa Bhagavato dassanaṃ arahato sammā-
sambuddhassāti.
Tena hi, samma Ghaṭīkāra, muñca; gamissāmāti.
Atha kho, Ānanda, Ghaṭīkāro ca kumbhakāro Jotipālo
ca māṇavo yena Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-sambuddho
ten'; upasaṃkamiṃsu. Upasaṃkamitvā Ghaṭīkāro kumbhakāro
Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-sambuddhaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Jotipālo pana māṇavo Kassa-
pena bhagavatā arahatā sammāsambuddhena saddhiṃ sammodi,
sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho, Ānanda, Ghaṭīkāro kum-
bhakāro Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-sambud-
dhaṃ etad avoca:-- Ayaṃ me, bhante, Jotipālo māṇavo
sahāyo piyasahāyo; imassa Bhagavā dhammaṃ desetūti. Atha
kho, Ānanda, Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-sambuddho
Ghaṭīkārañ ca kumbhakāraṃ Jotipālañ ca māṇavaṃ dhammiyā
kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi.
Atha kho, Ānanda, Ghaṭīkāro ca kumbhakāro Jotipālo ca
māṇavo Kassapena bhagavatā arahatā sammāsambuddhena
dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampa-
haṃsitā Kassapassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy'; āsanā Kassapaṃ
bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā
padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
Atha kho, Ānanda, Jotipālo māṇavo Ghaṭīkāraṃ kum-
bhakāraṃ etad avoca:-- Imaṃ nu tvaṃ, samma Ghaṭīkāra,
dhammaṃ suṇanto, atha ca pana na1 agārasmā anagāriyaṃ
pabbajasīti2?
Nanu maṃ3, samma Jotipāla, jānāsi: Andhe jiṇṇe mātā-
pitaro posemīti?
Tena hi, samma Ghaṭīkāra, ahaṃ agārasmā anāgariyaṃ
pabbajissāmīti.
Atha kho, Ānanda, Ghaṭīkāro ca kumbhakāro Jotipālo
ca māṇavo yena Kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho

--------------------------------------------------------------------------
1 Si omits na, which Bm inserts after anagāriyaṃ.
2 So Si; Sk pabbajjasīti; Bm pabbajjissasīti.
3 Bm mama.

[page 049]
4.1. GHAṬĪKĀRASUTTAṂ. (81) 49
ten'; upasaṃkamiṃsu; upasaṃkamitvā Kassapaṃ bhagavantaṃ
arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinno kho, Ānanda, Ghaṭīkāro
kumbhakāro Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-
sambuddhaṃ etad avoca:-- Ayaṃ me, bhante, Jotipālo
māṇavo sahāyo1 piyasahāyo. Imaṃ Bhagavā pabbājetūti.
Alattha kho, Ānanda, Jotipālo māṇavo Kassapassa bhagavato
arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṃ alattha upa-
sampadaṃ. Atha kho, Ānanda, Kassapo bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho acirūpasampanne2 Jotipāle māṇave addha-
māsūpasampanne3 Vebhaḷiṅge yathābhirantaṃ viharitvā yena
Bārāṇasī tena cārikaṃ pakkāmi; anupubbena cārikaṃ caramāno
yena Bārāṇasī tad avasari.
Tatra sudaṃ, Ānanda, Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-
sambuddho Bārāṇasiyaṃ viharati Isipatane Migadāye. Assosi
kho, Ānanda, Kikī4 Kāsirājā: Kassapo kira bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho Bārāṇasiṃ anuppatto Bārāṇasiyaṃ viharati
Isipatane Migadāye ti. Atha kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā
bhadrāni bhadrāni yānāni yojāpetvā bhadraṃ5 yānaṃ abhirū-
hitvā bhadrehi bhadrehi yānehi Bārāṇasiyā niyyāsi mahatā
rājānubhāvena Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-
sambuddhaṃ dassanāya; yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā
yānā paccorohitvā pattiko va yena Kassapo bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā Kassapaṃ
bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā
ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho, Ānanda, Kikiṃ
Kāsirājānaṃ Kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho
dhammīyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sam-
pahaṃsesi. Atha kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā Kassapena
bhagavatā arahatā sammāsambuddhena dhammiyā kathāya
sandassito samādapito sammuttejito sampahaṃsito Kassapaṃ
bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etad avoca:--

--------------------------------------------------------------------------
1 Here, as above, Bm inserts ahosi.
2 So Si; Bm has ī; Sk abhirūpo sampatto, & ends this &
the next three words with o.
3 Bm aḍḍha-.
4 Si Kiṃkī; Bm Kikī, as Sk generally. Here Sk reads Kīkī.
5 Bm (not Sk or Si) repeats bhadraṃ here, as always.

[page 050]
50 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Adhivāsetu me, bhante, Bhagavā svātanāya bhattaṃ saddhiṃ
bhikkhusaṃghenāti. Adhivāsesi kho, Ānanda, Kassapo
bhagavā arahaṃ sammāsambuddho tuṇhībhāvena. Atha kho,
{Ānanda}, Kikī Kāsirājā Kassapassa bhagavato arahato sammā-
sambuddhassa adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāy'; āsanā Kassapaṃ
bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ abhivādetvā
padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Atha kho, Ānanda, Kikī
Kāsirājā tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṃ
khādanīyaṃ bhojanīyaṃ1 paṭiyādāpetvā paṇḍumuṭikassa2 sālino
vicitakāḷakaṃ anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ Kassapassa bhaga-
vato arahato sammāsambuddhassa kālaṃ ārocāpesi: Kālo,
bhante, niṭṭhitaṃ bhattan ti.
Atha kho, Ānanda, Kassapo bhagavā arahaṃ sammā-
sambuddho pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya
yena Kikissa Kāsirañño nivesanaṃ ten'; upasaṃkami; upasaṃ-
kamitvā paññatte āsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṃghena.
Atha kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā buddhapamukhaṃ bhikkhu-
saṃghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi
sampavāresi. Atha kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā Kassapaṃ
bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ bhuttāviṃ onīta-
pattapāṇiṃ3 aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā
Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etad
avoca:-- Adhivāsetu me, bhante, Bhagavā Bārāṇasiyaṃ
vassāvāsaṃ, evarūpaṃ saṃghassa upaṭṭhānaṃ bhavissatīti.
Alaṃ, mahārāja, adhivuttho4 me vassāvāso ti. Dutiyam pi
kho, Ānanda, --pe-- tatiyam pi kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā
Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ etad
avoca:-- Adhivāsetu me, bhante, Bhagavā Bārāṇasiyaṃ
vassāvāsaṃ, evarūpaṃ saṃghassa upaṭṭhānaṃ bhavissatīti.
Alaṃ, mahārāja; adhivuttho me vassāvāso ti. Atha kho,
Ānanda, Kikissa Kāsirañño: Na me Kassapo bhagavā

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si Bu; Sk Bm bhojaniyaṃ.
2 So Sk Bu; Si paṇḍumudikassa, with note that the Sinh. reading is
paṇḍumuṭikassa; Bm paṇḍuphuṭakassa here & paṇḍuputakassa infra.
3 Sk & Si here oṇīta-; Bm here oṇita-. But see infra page 64,
& I Sum. Vil. p. 227.
4 So Sk Bu; Bm Si adhivuṭṭho.

[page 051]
4. 1. GHAṬĪKĀRASUTTAṂ (81). 51
arahaṃ sammāsambuddho adhivāseti Bārāṇasiyaṃ vassāvāsan ti,
ahu-d-eva aññathattaṃ ahu domanassaṃ. Atha kho, Ānanda,
Kikī Kāsirājā Kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ sammā-
sambuddhaṃ etad avoca:-- Atthi nu te, bhante, añño koci
mayā upaṭṭhākataro ti? Atthi, mahārāja, {Vebhaḷiṅgaṃ} nāma
gāmanigamo; tattha Ghaṭīkāro nāma kumbhakāro; so me
upaṭṭhāko aggupaṭṭhāko1. Tuyhaṃ kho pana, mahārāja: Na
me Kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho adhivāseti
Bārāṇasiyaṃ vassāvāsan ti atthi2 aññathattaṃ atthi doma-
nassaṃ; tayidaṃ Ghaṭīkāre kumbhakāre3 na 'tthi na ca
bhavissati. Ghaṭīkāro kho, mahārāja, kumbhakāro buddhaṃ
saraṇaṃ gato dhammaṃ saraṇaṃ gato saṃghaṃ saraṇaṃ
gato. Ghaṭīkaro kho, mahārāja, kumbhakāro pāṇātipātā
paṭivirato adinnādānā paṭivirato kāmesu micchācārā paṭivirato
musāvādā paṭivirato surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato.
Ghaṭīkāro kho mahārāja, kumbhakāro buddhe aveccappasā-
dena samannāgato, dhamme -- pe4 -- saṃghe, ariyakantehi
sīlehi samannāgato. Ghaṭīkāro kho, mahārāja, kumbhakāro
dukkhe nikkaṅkho5 dukkhasamudaye nikkaṅkho dukkhanirodhe
nikkaṅkho dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya nikkaṅkho.
Ghaṭīkāro kho, mahārāja, kumbhakāro ekabhattiko brahma-
cārī sīlavā kalyāṇadhammo. Ghaṭīkāro kho, mahārāja,
kumbhakāro nikkhittamaṇisuvaṇṇo apetajātarūparajato. Gha-
ṭīkāro kho, mahārāja, kumbhakāro6 na7 musalena8 na sahatthā9
paṭhaviṃ10 khanati11. Yaṃ hoti kūlapaluggaṃ12 vā mūsiku-
kkuro vā taṃ kāmena13 āharitvā bhājanaṃ karitvā evam
āha:-- Ettha14 yo icchati taṇḍulapabhivattāni15 vā mugga.
pabhivattāni vā kāḷāyapabhivattāni16 vā nikkhipitvā yaṃ icchati
taṃ haratūti. Ghaṭīkāro kho, mahārāja, kumbhakāro andhe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm omits.
2 Bm Si atth'; eva.
3 So Sk Si; Bm Gh-assa K-rassa.
4 Bm Si omit pe here & repeat aveccappasādena samannīgato
both here & after saṃghe.
5 Bm nikaṅkho throughout.
6 Sk adds pana.
7 Bm omits.
8 So Si; Sk musalo; Bm musale.
9 Bm omits na s.
10 Bm pathaviñ ca; Si paṭhaviñ ca.
11 So Bm; Sk khaṇāti; Si khaṇati.
12 Bm kul.
13 Bm Si kājena, the latter noting that kāmena is the Sinh, reading.
14 So Sk Si; Bm tattha.
15 So Sk; Bm taṇdulapaṭibhastāni; Si patibhastāni. Qu. pahiv-
or paṭibhaṇḍāni,
16 So Si; Bm kaḷāya; Sk kālāya.

[page 052]
52 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ
jiṇṇe mātāpitaro poseti. Ghaṭīkāro kho, mahārāja, kumbha-
kāro pañcannaṃ {orambhāgiyānaṃ} saṃyojanānaṃ parikkhayā
opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā.
Ekam idāhaṃ, mahārāja, samayaṃ Vebhaḷiṅge gāmani-
game viharāmi. Atha khvāhaṃ, mahārāja, pubbaṇhasamayaṃ
nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya yena Ghaṭīkārassa kumbhakā-
rassa mātāpitaro ten upasaṃkamiṃ, upasaṃkamitvā Ghaṭī-
kārassa kumbhakārassa mātāpitaro etad avocaṃ:-- Handa
ko nu kho ayaṃ bhaggavo1 gato ti? -- Nikkhanto kho te,
bhante, upaṭṭhāko: ato2 kumbhiyā odanaṃ gahetvā pariyogā
sūpaṃ gahetvā paribhuñjāti3. -- Atha khvāhaṃ, mahārāja,
kumbhiyā odanaṃ gahetvā pariyogā sūpaṃ gahetvā pari-
bhuñjitvā uṭṭhāy'; āsanā pakkāmiṃ4. Atha kho, mahārāja,
Ghaṭīkāro kumbhakāro yena mātāpitaro ten'; upasaṃkami,
upasaṃkamitvā mātāpitaro etad avoca:-- Ko kumbhiyā
odanaṃ gahetvā pariyogā sūpaṃ gahetvā paribhuñjitvā uṭṭhāy'
āsanā pakkanto ti? -- Kassapo, tāta, bhagavā arahaṃ sammā-
sambuddho kumbhiyā odanaṃ gahetvā pariyogā sūpaṃ
gahetvā paribhuñjitvā uṭṭhāy'; āsanā pakkanto ti. -- Atha
kho, mahārāja, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa etad ahosi:--
Lābhā vata me suladdhaṃ vata me yassa me Kassapo
bhagavā arahaṃ sammāsambuddho evaṃ abhivissattho5 ti.
Atha kho, mahārāja, Ghaṭīkāraṃ kumbhakāraṃ addhamāsaṃ6
pītisukhaṃ na vijahi7 sattāhaṃ mātāpitunnaṃ.
Ekam idāhaṃ, mahārāja, samayaṃ tatth'; eva Vebhaḷiṅge8
gāmanigame viharāmi. Atha khvāhaṃ, mahārāja, pubbaṇhā-
samayam nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya yena Ghaṭīkārassa
kumbhakārassa mātāpitaro ten'; upasaṃkamiṃ, upasaṃkamitvā
Ghaṭīkārassa kumbhakārassa mātāpitaro etad avocaṃ:--
Handa ko nu kho ayaṃ bhaggavo gato ti? -- Nikkhanto
kho te, bhante, upaṭṭhāko; ato kaḷopiyā9 kummāsaṃ10
gahetvā pariyogā sūpaṃ gahetvā paribhuñjāti. -- Atha
khvāhaṃ, mahārāja, kaḷopiyā kummāsaṃ gahetvā pariyogā

--------------------------------------------------------------------------
1 Si bhagavo.
2 So Sk Si; Bm anto.
3 Sk p-jati.
4 So Si; Bm Sk pakkāmi.
5 So Sk Bu; Bm abhivisaṭṭho; Si abhivissaṭṭho.
6 So Sk Bm Si aḍḍhamāsaṃ.
7 Bm vijahati (as Sk once infra).
8 Bm Si add nāma, as always.
9 So all MSS; Bu kāḷopiyā.
10 Bm kumāsaṃ

[page 053]
4.1. GHAṬĪKĀRASUTTAṂ (81). 53
sūpaṃ gahetvā paribhuñjitvā uṭṭhāy'; āsanā pakkāmiṃ. Atha
kho, mahārāja, Ghaṭīkaro kumbhakāro yena mātāpitaro ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā mātāpitaro etad avoca:-- Ko
kaḷopiyā kummāsaṃ gahetvā pariyogā sūpaṃ gahetvā pari-
bhuñjitvā uṭṭhāy āsanā pakkanto ti? -- Kassapo, tāta, bhagavā
arahaṃ sammāsambuddho kaḷopiyā kummāsaṃ gahetvā pari-
yogā sūpaṃ gahetvā paribhuñjitvā uṭṭhāy'; āsanā pakkanto
ti. -- Atha kho, mahārāja, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa etad
ahosi:-- Lābhā vata me suladdhaṃ1 vata me yassa me
Kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho evaṃ abhivis-
sattho ti. Atha kho, mahārāja, Ghaṭīkāraṃ kumbhakāraṃ
addhamāsaṃ pītisukhaṃ na vijahi sattāhaṃ mātāpitunnaṃ.
Ekam idāhaṃ, mahārāja, samayaṃ tatth'; eva Vebhaḷiṅge
gāmanigame viharāmi. Tena kho pana samayena kuṭī ovassati.
Atha khvāhaṃ, mahārāja, bhikkhū āmantesiṃ:-- Gacchatha.
bhikkhave, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa nivesane tiṇam jāna-
thāti. Evaṃ vutte, mahārāja2, bhikkhū maṃ etad avocuṃ:
-- Na 'tthi kho, bhante, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa nivesane
tiṇaṃ; atthi ca khvāssa āvesanaṃ tiṇacchadanan3 ti. Gac-
chatha, bhikkhave, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa āvesanaṃ
uttiṇaṃ karothāti. Atha kho te, mahārāja, bhikkhū Ghaṭī-
kārassa kumbhakārassa āvesanaṃ uttiṇam akaṃsu. Atha
kho, mahārāja, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa mātāpitaro4
bhikkhū etad avocuṃ: Ke āvesanaṃ uttiṇaṃ karotīti? --
Bhikkhū: Bhagini, Kassapassa bhagavato arahato sammā-
sambuddhassa kuṭī ovassatīti. -- Haratha, bhante, haratha
bhadramukhā ti. Atha kho, mahārāja, Ghaṭīkāro kumbhakāro
yena mātāpitaro ten upasaṃkami, upasaṃkamitvā mātāpitaro
etad avoca:-- Ke āvesanaṃ uttiṇaṃ akaṃsūti? -- Bhikkhū,
tāta: Kassapassa5 bhagavato arahato sammāsambuddhassa
kuṭī ovassatīti. Atha kho, mahārāja, Ghaṭīkārassa kumbha-
kārassa etad ahosi:-- Lābhā vata me, suladdhaṃ vata me.
yassa me Kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho evaṃ
abhivissattho ti. Atha kho, mahārāja, Ghaṭīkāraṃ kumbha-

--------------------------------------------------------------------------
1 So all MSS here; Sk sts. suladdhalābhā. Cf. Vol. I p. 164.
2 Bm Si add te.
3 Bm tiṇañ chadanan.
4 Bm Si add te.
5 Bm Si add kira.

[page 054]
54 II. {MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ}.
kāraṃ addhamāsaṃ pītisukhaṃ na vijahi sattāhaṃ mātāpi-
tunnaṃ. Atha kho taṃ, mahārāja, āvesanaṃ sabbaṃ temāsaṃ
ākāsacchadanaṃ aṭṭhāsi na cātivassi1. Evarūpo ca, mahārāja,
Ghaṭīkāro kumbhakāro ti.
Lābhā, bhante, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa, suladdhaṃ
lābhā, bhante, Ghaṭīkārassa kumbhakārassa yassa Bhagavā
evaṃ abhivissattho ti.
Atha kho, Ānanda, Kikī Kāsirājā Ghaṭīkārassa kumbha-
kārassa pañcamattāni taṇḍulavāhasatāni pāhesi paṇḍumuṭi-
kassa2 sālino tadūpiyañ ca sūpeyyaṃ. Atha kho te, Ānanda,
rājapurisā Ghaṭīkāraṃ kumbhakāraṃ upasaṃkamitvā etad
avocuṃ:-- Imāni te, bhante, pañcamattāni taṇḍulavāhasatāni
Kikinā3 Kāsirājena pahitāni paṇḍumuṭikassa sālino tadūpiyan
ca sūpeyyaṃ, tāni, bhante, patigaṇhātūti4. Rājā kho bahu-
kicco bahukaraṇīyo: Alaṃ me rañño va hotūti.
Siyā kho pana te, Ānanda, evam assa: Añño nūna tena
samayena Jotipālo māṇavo ahosīti. Na kho pan'; etaṃ,
Ānanda, evaṃ daṭṭhabbaṃ. Ahaṃ tena samayena Jotipālo
māṇavo ahosin ti5.
Idam avoca Bhagavā. Attamano āyasmā Ānando Bha-
gavato bhāsitaṃ abhinandīti.
GHAṬĪKĀRA-SUTTAṂ PAṬHAMAṂ.
82.
Evam me sutam. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kurūsu6
cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ yena
Thullakoṭṭhitaṃ7 nāma Kurūnaṃ nigamo tad avasari. Asso-
suṃ kho Thullakoṭṭhitakā brāhmaṇagahapatikā:-- Samaṇo
khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Kurūsu

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si Bu; Bm na devo 'bhivassi.
2 Si paṇḍumudlkassa.
3 Sk Kikī nāma; Bm Kikīnā; Si Kiṃkinā.
4 So Sk; Si paṭiggaṇhātūti; Bm paṭiggaṇhathāti.
5 Bm ahosīti.
6 Bm Kurusu.
7 So Si Bu; Bm Thullakoṭihikaṃ; Sk Thūlakoṭṭhitaṃ.

[page 055]
4.2. {RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ} (82). 55
cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ Thulla-
koṭṭhitaṃ anuppatto. Taṃ kho pana bhavantaṃ Gotamaṃ
evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato -- iti pi so bhagavā
arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato loka-
vidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ
buddho bhagavā ti. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ
sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajam sadevamanussaṃ
sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti
ādikalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ
savyañjanaṃ, kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ
pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ
hotīti.
Atha kho Thullakoṭṭhitakā brāhmaṇagahapatikā yena
Bhagavā ten'; upasaṃkamiṃsu, upasaṃkamitvā app'; ekacce
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ {nisīdiṃsu}, app'; ekacce
Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu sammodanīyaṃ kathaṃ
sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, app'; ekacce yena
Bhagavā ten'; añjalim paṇāmetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, app'
ekacce Bhagavato santike nāmagottaṃ sāvetvā ekamantaṃ
nisīdiṃsu, app'; ekacce tuṇhībhūtā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Ekamantaṃ nisinne kho Thullakoṭṭhitake brāhmaṇagahapatike
Bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samutte-
jesi sampahaṃsesi.
Tena kho pana samayena Raṭṭhapālo nāma kulaputto
tasmiṃ yeva Thullakoṭṭhite aggakulikassa1 putto tissaṃ pari-
sāyaṃ nisinno hoti. Atha kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa
etad ahosi:-- Yathā yathā khvāhaṃ Bhagavatā dhammaṃ
desitaṃ ājānāmi2, nayidaṃ sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā
ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ saṃkhalikhitaṃ brahma-
cariyaṃ carituṃ; yannūnāhaṃ3 kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni
vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyyan ti.
Atha kho Thullakoṭṭhitakā brāhmaṇagahapatikā Bhagavatā
dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampa-
haṃsitā Bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy'

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm aggakulassa.
2 So Bm Si; Sk yathā yathā kho Bhagavā dhammaṃ deseti.
3 So Sk Si; Bm yaṃ nunāhaṃ.

[page 056]
56 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
āsanā Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakka-
miṃsu. Atha kho Raṭṭhapālo kulaputto acirapakkantesu
Thullakoṭṭhitakesu brāhmaṇagahapatikesu yena Bhagavā ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Raṭṭhapālo kula-
putto Bhagavantaṃ etad avoca:-- Yathā yathā 'haṃ, bhante,
Bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, nayidaṃ sukaraṃ
agāraṃ ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ
saṃkhalikhitaṃ brahmacariyaṃ carituṃ. Icchām'; ahaṃ,
bhante, kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā
agārasmā anagāriyaṃ pabbajituṃ1. Labheyyāhaṃ2, bhante,
Bhagavato santike pabbajjaṃ, labheyyaṃ upasampadan3 ti.
Anuññāto si pana tvaṃ, Raṭṭhapāla, mātāpitūhi agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāyāti?
Na kho ahaṃ4, bhante, anuññāto mātāpitūhi agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāyāti.
Na kho, Raṭṭhapāla, Tathāgatā ananuññātaṃ mātāpitūhi
pabbājentīti.
Svāhaṃ, bhante, tathā karissāmi yathā maṃ mātāpitaro
anujānissanti agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāyāti. Atha kho
Raṭṭhapālo kulaputto uṭṭhāy'; āsanā Bhagavantaṃ abhivādetvā
padakkhiṇaṃ katvā yena mātāpitaro ten'; upasaṃkami, upasaṃ-
kamitvā mātāpitaro etad avoca:-- Ammatātā5, yathā yathā
'haṃ Bhagavatā dhammam desitaṃ ājānāmi, nayidaṃ sukaraṃ
agāraṃ ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ
saṃkhalikhitaṃ brahmacariyaṃ carituṃ; icchām'; ahaṃ kesa-
massuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ {pabbajjuṃ}. Anujānātha maṃ agārasmā anagā-
riyaṃ pabbajjāyāti. Evaṃ vutte Raṭṭhapālassa kulaputtassa
mātāpitaro Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ etad avocuṃ:-- Tvaṃ
kho, tāta Ratthapāla, amhākaṃ ekaputtako piyo manāpo
sukhe ṭhito6 sukhaparibhato7; na tvaṃ, tāta Raṭṭhapāla,
kassaci dukkhassa jānāsi. [Ehi tvaṃ, tāta Raṭṭhapāla, bhuñja

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits this sentance.
2 Bm labheyyām'; ahaṃ.
3 Bm adds pabbājetu maṃ Bhagavā (as Vinaya III 12).
4 Bm Si kho 'haṃ.
5 So Sk Bm; Si ammatāta.
6 So Sk Bu; Bm Si sukhedhito.
7 So Bu; Sk Bm Si parihato.

[page 057]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 57
ca piva ca {parivārehi} ca, bhuñjanto pivanto {parivārento} kāme1
paribhuñjanto puññāni karonto abhiramassu. Na taṃ mayaṃ
anujānāma agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya] 2; maraṇena pi
te mayaṃ akāmakā vinā bhavissāma. Kiṃ pana mayaṃ taṃ
jīvantaṃ anujānissāma agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāyāti?
Dutiyam pi kho --pe-- tatiyaṃ pi kho Raṭṭhapālo kula-
putto mātāpitaro etad avoca:-- Ammatātā, yathā yathā
'haṃ Bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, nayidaṃ sukaraṃ
agāraṃ ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ
saṃkhalikhitaṃ brahmacariyaṃ carituṃ; icchām'; ahaṃ kesa-
massuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajituṃ. Anujānātha maṃ agārasmā anagā-
riyaṃ pabbajjāyāti. Tatiyam pi kho Raṭṭhapālassa kula-
puttassa mātāpitaro Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ etad avocuṃ:
-- Tvaṃ kho3, tāta Raṭṭhapāla, amhākaṃ ekaputtako piyo
manāpo sukhe ṭhito sukhaparibhato; na tvaṃ, tāta Raṭṭha-
pāla, kassaci dukkhassa jānāsi. Ehi tvaṃ, tāta Raṭṭhapāla,
bhuñja ca piva ca paricārehi ca, bhuñjanto pivanto paricārento
kāme paribhuñjanto puññāni karonto abhiramassu. Na taṃ
mayaṃ anujānāma agārasmā {anagāriyaṃ} pabbajjāya, maraṇena
pi te mayaṃ akāmakā vinā bhavissāma. Kiṃ pana mayaṃ
taṃ jīvantaṃ anujānissāma agārasmā anagāriyaṃ pabbaj-
jāyāti?
Atha kho Raṭṭhapālo kulaputto mātāpitūsu pabbajjaṃ
alabhamāno4 tatth'; eva anantarahitāya bhūmiyā nipajji5:
Idh'; eva6 me maraṇaṃ bhavissati pabbajjā vā ti7.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bu Bm Si, the latter noting that the Sinh. reading is kāmāni
(which Sk reads).
2 The passage in brackets occurs in all MSS., but not at Vinaya III 13.
From the order in which Bu comments on words in this passage,
it is evident that it did not occur in his MS.
3 Here, as above, Bm Si add si.
4 So Sk; Bm Si read na maṃ mātāpitaro anujānanti agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāyāti, tatth'; eva . . ., with note that:
Ito paraṃ Sīhalapotthake: Mātāpitūsu pabbajjaṃ alabhamāno
tatth'; eva anantarahitāya bhūmiyā nipajjīti vacanaṃ dassati.
5 Bm nippajji (& nippanno infra).
6 Si throughout, & Sk infra, idha vā.
7 Like Vinaya III. 13, Bm (but not Sk or Si) adds: atha kho R.
kulaputto ekam pi bhattaṃ na bhuñji dve pi bhattāni . . . satta
pi bhattani na bhuñji. Bu does not favour this interpolation.

[page 058]
58 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Atha kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa mātāpitaro Raṭṭha-
pālaṃ kulaputtaṃ etad avocuṃ:-- Tvaṃ kho, tāta Raṭṭha-
pāla, amhākaṃ ekaputtako piyo manāpo sukhe ṭhito sukha-
paribhato; na tvaṃ, tāta Raṭṭhapāla, kassaci dukkhassa
jānāsi. Uṭṭhehi, tāta Raṭṭhapāla, bhuñja ca piva ca paricārehi
ca, bhuñjanto pivanto paricārento kāme paribhuñjanto puññāni
karonto abhiramassu. Na taṃ mayaṃ anujānāma agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāya, maraṇena pi te mayaṃ akāmakā vinā
bhavissāma. Kiṃ pana taṃ jīvantaṃ anujānissāma agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāyāti? Evaṃ vutte Raṭṭhapālo kulaputto
tuṇhī ahosi. Dutiyam pi kho --pe-- tatiyam pi kho Raṭṭha-
pālassa kulaputtassa mātāpitaro Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ
etad avocuṃ:-- Tvaṃ kho, tāta Raṭṭhapāla, amhākaṃ eka-
puttako piyo manāpo sukhe ṭhito sukhaparibhato; na tvaṃ,
tāta Raṭṭhapāla, kassaci dukkhassa jānāsi. Uṭṭhehi, tāta
Raṭṭhapāla, bhuñja ca piva ca paricārehi ca, bhuñjanto pivanto
paricārento kāme paribhuñjanto puññāni karonto abhiramassu.
Na taṃ mayaṃ anujānāma agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya,
maraṇena pi te mayaṃ akāmakā vinā bhavissāma. Kiṃ
pana mayaṃ taṃ jīvantaṃ anujānissāma agārasmā anagāriyaṃ
pabbajjāyāti? Tatiyam pi kho Raṭṭhapālo kulaputto tuṇhī ahosi.
[Atha kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa mātāpitaro yena
Raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā ten'; upasaṃkamiṃsu,
upasaṃkamitvā Raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyake etad
avocuṃ:-- Eso, tātā1, Raṭṭhapālo kulaputto anantarahitāya
bhūmiyā nipanno: Idh'; eva me maraṇaṃ bhavissati pabbajjā
vā ti. Ehi2, tātā, yena Raṭṭhapālo kulaputto ten'; upasaṃ-
kamatha, upasaṃkamitvā Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ evaṃ
vadetha:-- Tvaṃ kho, samma Raṭṭhapāla, mātāpitunnaṃ
ekaputtako piyo manāpo sukhe ṭhito sukhaparibhato; na
tvaṃ, samma Raṭṭhapāla, kassaci dukkhassa jānāsi. Uṭṭhehi,
samma Raṭṭhapāla, bhuñja ca piva ca paricārehi ca, bhuñ-
janto pivanto paricārento kāme paribhuñjanto puññāni karonto
abhiramassu. Na taṃ mātāpitaro anujānanti agārasmā ana-
gāriyaṃ pabbajjāya, maraṇena pi te mātāpitaro akāmakā

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk tāta (bis).
2 So Sk.

[page 059]
4.2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 59
vinā bhavissanti. Kiṃ pana te taṃ jīvantaṃ anujānissanti
agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāyāti? ] 1
Atha kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā [Raṭṭha-
pālassa kulaputtassa mātāpitunnaṃ paṭisutvā] yena Raṭṭhapālo
kulaputto ten'; upasaṃkamiṃsu, upasaṃkamitvā Raṭṭhapālaṃ
kulaputtaṃ etad avocuṃ:-- Tvaṃ kho, samma Raṭṭhapāla,
mātāpitunnaṃ ekaputtako piyo manāpo sukhe ṭhito sukha-
paribhato; na tvaṃ, samma Raṭṭhapāla, kassaci dukkhassa
jānāsi. Uṭṭhehi, samma Raṭṭhapāla, bhuñja ca piva ca pari-
cārehi ca, bhuñjanto pivanto paricārento kāme paribhuñjanto
puññāni karonto abhiramassu; na taṃ mātāpitaro anujānanti
agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya, maraṇena pi te mātāpitaro
akāmakā vinā bhavissanti. Kiṃ pana te taṃ jīvantaṃ anu-
jānissanti {agārasmā} anagāriyaṃ pabbajjāyāti? Evaṃ vutte2
Raṭṭhapālo kulaputto tuṇhī ahosi. Dutiyam pi kho --pe--
tatiyam pi kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā Raṭṭha-
pālaṃ kulaputtaṃ etad avocuṃ:-- Tvaṃ kho, samma
Raṭṭhapāla, mātāpitunnaṃ ekaputtako piyo manāpo sukhe
ṭhito sukhaparibhato; na tvaṃ, samma Raṭṭhapāla, kassaci
dukkhassa jānāsi. Uṭṭhehi, samma Raṭṭhapāla, bhuñja ca
piva ca paricārehi ca, bhuñjanto pivanto paricārento kāme
paribhuñjanto puññāni karonto abhiramassu; na taṃ mātā-
pitaro anujānissanti agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya, maraṇena
pi te mātāpitaro akāmakā vinā bhavissanti. Kiṃ pana te
taṃ jīvantaṃ anujānissanti agārasmā anagāriyaṃ pabbajjā-
yāti? Tatiyam pi kho Raṭṭhapālo kulaputto tuṇhī ahosi.
Atho kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā yena
Raṭṭhapālassa kulaputtassa mātāpitaro ten'; upasaṃkamiṃsu,
upasaṃkamitvā Raṭṭhapālassa kulaputtassa mātāpitaro etad
avocuṃ:-- Ammatātā, eso Raṭṭhapālo kulaputto tatth'; eva
anantarahitāya bhūmiyā nipanno Idh'; eva me maraṇaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 This paragraph does not occur in Bm or Si, which also omit the words
Raṭṭhapālassa kulaputtassa mātāpitunnaṃ paṭisutvā in the next
two lines. Bu observes: Ath'; assa mātāpitaro tikkhattuṃ vatvā
paṭivacanaṃ pi alabhamānā sahāyake pakkosāpetvā: Esa vo sahāyako
pabbajitukāmo, nivāretha nan ti āhaṃsu. Te pi taṃ upasaṃkamitvā
tikkhattuṃ avocuṃ; tesam pi tuṇhī ahosi.
2 Bm reads atha kho for evaṃ vutte.

[page 060]
60 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
bhavissati pabbajjā vā ti; sace tumhe Raṭṭhapālaṃ kula-
puttaṃ nānujānissatha agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya,
tatth'; eva maraṇaṃ āgamissati. Sace pana tumhe Raṭṭha-
pālaṃ kulaputtaṃ anujānissatha agārasmā anagāriyaṃ pab-
bajjāya, pabbajitaṃ pi naṃ dakkhissatha; sace Raṭṭhapālo
kulaputto nābhiramissati agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya,
kā tassa aññā gati bhavissati? Idh'; eva paccāgamissati.
Anujānātha Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ agārasmā anagāriyaṃ
pabbajjāyāti.
Anujānāma, tātā, Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāya, pabbajitena ca pana1 mātāpitaro
uddassetabbā2 ti.
Atha kho Raṭṭhapālassa kulaputtassa sahāyakā yena
Raṭṭhapālo kulaputto ten'; upasaṃkamiṃsu, upasaṃkamitvā
Raṭṭhapālaṃ kulaputtaṃ etad avocuṃ:-- [Tvaṃ kho, samma
Raṭṭhapāla, mātāpitunnaṃ ekaputtako piyo manāpo sukhe
ṭhito sukhaparibhato; na tvaṃ, samma Raṭṭhapāla, kassaci
dukkhassa jānāsi. Uṭṭhehi bhuñja ca piva ca paricārehi ca,
bhuñjanto pivanto paricārento kāme paribhuñjanto puññāni
karonto abhiramassu] 3. Anuññāto si mātāpitūhi agārasmā
anagāriyaṃ pabbajjāya, pabbajitena ca pana te mātāpitaro
uddassetabbā ti.
Atha kho Raṭṭhapālo kulaputto uṭṭhahitvā balaṃ gahetvā
yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhaga-
vantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno
kho Raṭṭhapālo kulaputto Bhagavantaṃ etad avoca:--
Anuññāto4 ahaṃ, bhante, mātāpitūhi agārasmā anagāriyaṃ
pabbajjāya; pabbājetu maṃ Bhagavā ti. Alattha kho Raṭṭha-
pālo kulaputto Bhagavato santike pabbajjaṃ, alattha upasam-
padaṃ.
Atha kho Bhagavā acirūpasampanne āyasmante Raṭṭha-
pāle addhamāsūpasampanne Thullakoṭṭhite yathā 'bhirantaṃ
viharitvā yena Sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi, anupubbena
cārikaṃ caramāno yena Sāvatthi tad avasari. Tatra sudaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si add te.
2 Bm uddisetabbā.
3 So Sk Bm; Si (cf. Vinaya III 14) omits from Tvaṃ kho
to abhiramassu.
4 Si inserts 'smi.

[page 061]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 61
Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa
ārāme. Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo eko vūpakaṭṭho appa-
matto ātāpī pahitatto viharanto na cirass'; eva yass'; aṭṭhāya
kulaputtā sammad-eva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tad
anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭhe va dhamme
sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi; Khīṇā jāti
vusitaṃ brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti
abbhaññāsi. Aññataro kho pan'; āyasmā Raṭṭhapālo ara-
hataṃ ahosi.
Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo yena Bhagavā ten'; upasaṃ-
kami, upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Raṭṭhapālo Bhaga-
vantaṃ etad avoca:-- Icchām'; ahaṃ, bhante, mātāpitaro
uddassetuṃ1, sace maṃ Bhagavā anujānātīti.
Atha kho Bhagavā āyasmato Raṭṭhapālassa cetasā ceto-
parivitakkaṃ2 manasākāsi. Yadā Bhagavā aññāsi: Abhabbo
kho Raṭṭhapālo kulaputto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāy'
āvattitun ti, atha kho Bhagavā āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ
etad avoca:-- Yassa dāni tvaṃ, Raṭṭhapāla, kālam
maññasīti.
Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo uṭṭhāy'; āsanā Bhagavantaṃ
abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā senāsanaṃ saṃsāmetvā
pattacīvaraṃ ādāya yena Thullakoṭṭhitaṃ tena cārikaṃ
pakkāmi, anupubbena cārikaṃ caramāno yena Thullakoṭṭhi-
taṃ tad avasari. Tatra sudaṃ āyasmā Raṭṭhapālo Thulla-
koṭṭhite viharati rañño Koravyassa migācīre3. Atha kho
āyasmā Raṭṭhapālo pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ
ādāya Thullakoṭṭhitaṃ piṇḍāya pāvisi; Thullakoṭṭhite sapa-
dānaṃ piṇḍāya caramāno yena sakapitu nivesanaṃ ten'
upasaṃkami. Tena kho pana samayena āyasmato Raṭṭha-
pālassa pitā majjhimāya dvārasālāya ullikhāpeti4. Addasā
kho āyasmato Raṭṭhapālassa pitā āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ
dūrato va āgacchantaṃ, disvāna etad avoca:-- Imehi
muṇḍakehi samaṇakehi amhākaṃ ekaputtako piyo manāpo

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si; Bm uddasituṃ.
2 Bm si. paricca.
3 So Sk Bu; Si migācire; Bm migacīre.
4 So Sk Bm; Si ullikkhāpeti; Bu ullekhāpeti.

[page 062]
62 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pabbājito ti. Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo sakapitu nivesane
n'; eva dānaṃ alattha na paccakkhānaṃ, aññadatthu akkosam
eva alattha.
Tena kho pana samayena āyasmato Raṭṭhapālassa ñāti-
dāsī ābhidosikaṃ1 kummāsaṃ2 chaḍḍetukāmā hoti. Atha
kho āyasmā Raṭṭhapālo taṃ ñātidāsiṃ etad avoca:-- Sace
taṃ, bhagini, chaḍḍanīyadhammaṃ3, idha me4 patte ākirāti.
Atha kho āyasmato Raṭṭhapālassa ñātidāsī taṃ ābhido-
sikaṃ kummāsaṃ5 āyasmato Raṭṭhapālassa patte ākirantī
hatthānañ ca pādānañ ca sarassa ca nimittaṃ aggahesi.
Atha kho āyasmato Raṭṭhapālassa ñātidāsī yen'; āyasmato
Raṭṭhapālassa mātā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmato
Raṭṭhapālassa mātaraṃ etad avoca:-- Yagghe 'yye6 jāney-
yāsi, ayyaputto7 Raṭṭhapālo anuppatto ti.
Sace je saccaṃ vadasi, a-dāsī bhavasīti8. Atha kho
āyasmato Raṭṭhapālassa mātā yen'; āyasmato Raṭṭhapālassa
pitā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmato Raṭṭhapā-
lassa pitaraṃ etad avoca:-- Yagghe, gahapati, jāneyyāsi
Raṭṭhapālo kira kulaputto anuppatto ti?
Tena kho pana samayena āyasmā Raṭṭhapālo taṃ ābhido-
sikaṃ kummāsaṃ aññataraṃ kuḍḍaṃ9 nissāya paribhuñjati.
Atha kho āyasmato Raṭṭhapālassa pitā yen'; āyasmā Raṭṭha-
pālo ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Raṭṭha-
pālaṃ etad avoca:-- Atthi nāma, tāta Raṭṭhapāla, ābhido-
sikaṃ kummāsaṃ paribhuñjissasi? Nanu, tāta Raṭṭhapāla,
sakaṃ gehaṃ gantabban ti?
Kuto no, gahapati, amhākaṃ gehaṃ agārasmā anagāri-
yaṃ pabbajitānaṃ? Anāgārā10 mayaṃ, gahapati; agamamhā

--------------------------------------------------------------------------
1 So all MSS &. Bu, though Sk & Bu sts. make initial vowel short.
2 So Si Bu; Sk Bm pūtikummāsaṃ, Bm with single -m- as on p. 52.
Si notes that the Sinh. reading is pūtikummāsaṃ.
3 So Si Bu; Bm chaṭtanīyadhammaṃ; Sk ābh. pūtikummāsaṃ
chaḍḍetukāmā si.
4 So Sk Si Bu; Bm idheva patte.
5 So Si; Sk Bm pūtik.
6 So Bm & (apparently) Bu; Sk Si yaggh'; ayye.
7 Bm adds kira.
8 So Sk Bm; Si bhaṇasi, adāsiṃ taṃ karomīti, with note that
the Sīnh. reading is vadasi, adasī bhavasi. Commenting on
sace je saccaṃ, Bu says: Tasmā 'haṃ, bho dāsi, sace saccaṃ
bhaṇāsīti, evaṃ etth'; attho daṭṭhabbo.
9 So Sk Si Bu; Bm kuṭṭamūlaṃ.
10 Bm anagārā.

[page 063]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 63
kho te, gahapati, gehaṃ; tattha n'; eva dānaṃ alatthamha na
paccakkhānaṃ, aññadatthu akkosaṃ eva alatthamhāti.
Ehi, tāta Raṭṭhapāla, gharaṃ gamissāmāti.
Alaṃ, gahapati; katam me ajjha bhattakiccan ti.
Tena hi, tāta Raṭṭhapāla, adhivāsehi svātanāya bhat-
tan ti.
Adhivāsesi kho āyasmā Raṭṭhapālo tuṇhībhāvena. Atha
kho āyasmato Raṭṭhapālassa pitā āyasmato Raṭṭhapālassa
adhivāsanaṃ viditvā yena sakaṃ nivesanaṃ ten'; upasaṃ-
kami, upasaṃkamitvā1 mahantaṃ hiraññasuvaṇṇassa puñjaṃ
kārāpetvā2 kilañjehi paṭicchādāpetvā āyasmato Raṭṭhapālassa
purāṇadūtiyike3 āmantesi:-- Etha tumhe vadhuke yena
alaṅkārena alaṅkatā pubbe Raṭṭhapālassa kulaputtassa piyā
'hotha manāpā, tena alaṅkārena alaṅkarothāti. Atha kho
āyasmato Raṭṭhapālassa pitā tassā rattiyā accayena sake
nivesane paṇītaṃ {khādanīyaṃ} bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā āyas-
mato Raṭṭhapālassa kālaṃ ārocesi -- Kālo, tāta Raṭṭhapāla,
niṭṭhitaṃ bhattan ti. Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo pubbaṇ-
hasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya yena sakapitu4
nivesanaṃ ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā paññatte āsane
nisīdi. Atha kho āyasmato Raṭṭhapālassa pitā taṃ hirañña-
suvaṇṇassa puñjaṃ vivarāpetvā āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ
etad avoca:-- Idan te, tāta Raṭṭhapāla, mattikaṃ5 dhanaṃ,
aññaṃ pettikaṃ6, aññaṃ pitāmahaṃ7; sakkā, tātā Raṭṭhapāla,
bhoge ca bhuñjituṃ puññāni ca kātuṃ. Ehi tvaṃ, tāta

--------------------------------------------------------------------------
1 Si inserts (? from Bu): haritena gomayena paṭhaviyā upalimpetvā.
2 Si inserts dve puñje kārāpetvā ekaṃ hiraññassa ekaṃ suvaṇṇassa
mahantā puñjā ahesuṃ. Orato ṭhito puriso pārato ṭhitaṃ purisaṃ na
passati, tathā pārato ṭhito orato ṭhitaṃ; te puñje kilañ (je) hi
paṭicchādāpetvā majjhe āsanaṃ paññāpetvā tīrokaranīyaṃ parikkhipitvā
āyasmato Raṭṭhapālassa purāṇaḍutiyike āmantesi. Si adds note:
Ito paraṃ Sī. B. (i. e. Sinh. & Burm.) potthake -- Mahantaṃ
hiraññasuvaṇṇassa puñjaṃ kārāpetvā te puñje kilañjehi paṭicchādetvā
āyasmato Raṭṭhapalassa puraṇadutiyike āmantesīti vacanaṃ dissati.
3 Bu & Sk (infra); Si Bm purāṇdutiyike.
4 Sk Si sakaṃ pitu.
5 So Sk Si Bu; Bm mātumattikaṃ.
6 Bm pittikaṃ.
7 So Sk Bm Bu; Si petāmahaṃ, which Bu cites as a var. lect.

[page 064]
64 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Raṭṭhapāla, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāy'; āvattitvā bhoge bhuñ-
jassu puññāni ca karohīti.
Sace kho1 me tvaṃ, gahapati, vacanaṃ kareyyāsi, imaṃ
hiraññasuvaṇṇassa puñjaṃ sakaṭesu2 āropetvā nibbāhāpetvā
majjhe Gaṅgāya nadiyā sote opilāpeyyāsi3. Taṃ kissa hetu? 4
Uppajjissanti hi te, gahapati, tatonidānaṃ sokaparideva-
dukkhadomanassupāyāsā ti.
Atha kho āyasmato Raṭṭhapālassa purāṇadūtiyikā pacce-
kapādesu5 gahetvā āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ etad avocuṃ:
-- Kīdisā nāma tā6, ayyaputtaka, accharāyo, yāsaṃ tvaṃ
hetu brahmacariyaṃ carasīti?
Na kho mayaṃ, bhagini, accharānaṃ hetu brahma-
cariyaṃ carāmāti.
‘Bhagini'; -vādena no ayyaputto Raṭṭhapālo samudācaratīti7
tatth'; eva mucchitā papatiṃsu.
Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo pitaraṃ etad avoca:--
Sace, gahapati, bhojanaṃ dātabbaṃ, detha; mā no viheṭhe-
thāti8.
Bhuñja, tāta Raṭṭhapāla, niṭṭhitaṃ bhattan ti. Atha
kho āyasmato Raṭṭhapālassa pitā āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ
paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi
sampavāresi.
Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo bhuttāvī onītapattapāṇī9
ṭhitako va imā {gāthā}10 abhāsi:--
Passa cittakataṃ bimbaṃ arukāyaṃ samussitaṃ
āturaṃ bahusaṃkappaṃ, yassa na 'tthi dhuvaṃ ṭhiti11.
Passa cittakataṃ rūpaṃ maṇinā kuṇḍalena ca,
aṭṭhitañcena12 onaddhaṃ saha vatthehi sobhati.
Alattakakatā pādā mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ13
alaṃ bālassa mohāya no ca pāragavesino.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit kho.
2 So Sk Si; Bm sakaṭe.
3 Si osīdāpeyyāsi, with note that the Sinh. reading is opilāpeyyāsi.
4 Bm (alone) inserts Ye.
5 So Bu; Sk Bm Si paccekaṃ pādesu.
6 So Bm Bu; Sk Si tāta; Sk Bm Si ayyaputta; Bu (alone) ayyaputtaka.
7 Bm (alone) inserts tā.
8 So Sk Si Bu; Bm vihedethāti.
9 Cf. p. 50 supra. Sk Si here onītap.; Bm onitap.
10 Cf. Theragāthā, p. 75.
11 Cf. Dhp. 147.
12 So Bu; sk aṭṭhittañcena; Bm aṭṭhiṃ tacena; Si aṭṭhitacena.
13 Bu alattakatā & cuṇṇamakkhitaṃ.

[page 065]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 65
Aṭṭhapādakatā1 kesā nettā añjanamakkhitā
alaṃ bālassa mohāya no ca pāragavesino
Añjanī 'va navā cittā pūtikāyo alaṅkato
alaṃ bālassa mohāya no ca pāragavesino.
Odahī2 migavo pāsam; nāsadā3 vākaraṃ migo;
bhutvā nivāpaṃ gacchāma4 kandante migabandhake ti5.
Atha kho āyasmā Raṭṭhapālo ṭhitako va imā gāthā bhāsitvā
yena rañño Koravyassa migācīraṃ ten'; {upasaṃkami}, upasaṃ-
kamitvā aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.
Atha kho rājā Koravyo migavaṃ āmantesi:-- Sodhehi,
samma migava, migācīraṃ uyyānabhūmiṃ, gacchāma subhū-
miṃ dassanāyāti. Evaṃ devāti kho migavo rañño Koravyassa
paṭisutvā6 migācīraṃ sodhento addasa āyasmantaṃ Raṭṭha-
pālaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisinnaṃ;
disvāna yena rājā Koravyo ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā
rājānaṃ Koravyaṃ etad avoca:-- Suddhaṃ kho7, deva,
migācīraṃ; atthi c'; ettha Raṭṭhapālo nāma kulaputto imasmiṃ
yeva Thullakoṭṭhite aggakulikassa putto yassa tvaṃ abhiṇhaṃ
kittayamāno ahosi so aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ
nisinno ti. Tena hi, samma migava, alaṃ dān'; ajja uyyāna-
bhūmiyā, tam eva dāni mayaṃ bhavantaṃ Raṭṭhapālaṃ
payirupāsissāmāti8. Atha kho rājā Koravyo: Yaṃ tattha
khādanīyaṃ bhojanīyaṃ9 paṭiyattaṃ taṃ10 sabbaṃ vissajje-
thāti vatvā bhadrāni bhadrāni yānāni yojāpetvā bhadraṃ11
yānaṃ abhirūhitvā bhadrehi bhadrehi yānehi Thullakoṭṭhitamhā
niyyāsi mahaccarājānubhāvena12 āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ
dassanāya. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā
paccorohitvā pattiko va ussaṭāya ussaṭāya parisāya yen'; āyasmā
Raṭṭhapālo ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmatā Raṭṭha-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si Bu; Bm (alone) aṭṭhāpadakatā (as Theragāthā page 75);
Childers aṭṭhapadakatā (Dict. p. 610).
2 So Si Bu; Bm odahi; Sk ohuhī.
3 So Bm Si Bu; Sk nāsādā.
4 Si gacchāmi.
5 Theragāthā (p. 75) gives an additional couplet.
6 So Bm Sk Si; paṭissutvā.
7 Bm Si add te.
8 Bm payirūp.; Si payīrūp.
9 So here Si only.
10 Sk omits taṃ.
11 Bm repeats bhadraṃ, as usual.
12 So all MSS. Cf. I Dīgha p. 49, Sum. Vil. I 148,
& (infra) Sutta 84.

[page 066]
66 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pālena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ
vītisāretvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Ekamantaṃ ṭhito kho rājā Koravyo āyasmantaṃ Raṭṭha-
pālaṃ etad avoca:-- Idha bhavaṃ Raṭṭhapālo hatthatthare1
nisīdatūti.
Alam, mahārāja, nisīda tvaṃ; nisinno ahaṃ sake āsane ti.
Nisīdi kho rājā Koravyo paññatte āsane; nisajja kho
rājā Koravyo āyasmantaṃ Raṭṭhapālaṃ etad avoca:--
Cattār'; imāni, bho Raṭṭhapāla, pārijuññāni yehi pārijuññehi
samannāgatā idh'; ekacce kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vat-
thāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti. Katamāni
cattāri? Jarāpārijuññaṃ vyādhipārijuññaṃ bhogapārijuññaṃ
ñātipārijuññaṃ. Katamañ ca, bho Raṭṭhapāla, jarāpārijuñ-
ñaṃ? Idha, bho Raṭṭhapāla, ekacco jiṇṇo hoti vuddho mahallako
addhagato vayo anuppatto. So iti paṭisañcikkhati:-- Ahaṃ
kho 'mhi etarahi jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayo
anuppatto, na kho pana mayā sukaraṃ anadhigatā vā bhogā2
adhigantuṃ adhigatā vā bhogā phātiṃ3 kātum; yannūnāhaṃ
kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajeyyan ti. So tena jarāpārijuññena sa-
mannāgato kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchā-
detvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajati. Idaṃ vuccati, bho
Raṭṭhapāla, jarāpārijuññaṃ. Bhavaṃ kho Raṭṭhapālo etarahi
daharo yuvā susu kāḷakeso bhadrena yobbanena samannāgato
paṭhamena vayasā. Taṃ bhoto Raṭṭhapālassa jarāpārijuññaṃ
na 'tthi. Kiṃ bhavaṃ Raṭṭhapālo ñatvā vā disvā vā sutvā
vā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito?
Katamañ ca, bho Raṭṭhapāla, vyādhipārijuññaṃ? Idha,
bho Raṭṭhapāla, ekacco ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno.
So iti paṭisañcikkhati:-- Aham kho 'mhi etarahi ābādhiko
dukkhito bāḷhagilāno. na kho pana mayā sukaraṃ ana-
dhigatā vā bhogā adhigantuṃ adhigatā vā bhogā phātiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bm Bu; Si kaṭṭhatthare, with note that the Sinh.
reading is hatthatthare.
2 So Sk; Bm Si anadhigataṃ vā bhogam & (infra) adhigataṃ vā bhogaṃ,
Si with notes that the Sinh. readings are as in the text.
3 So Bm Si; Sk thitiraṃ.

[page 067]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 67
kātuṃ, yannūnāhaṃ kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyyan ti. So tena
vyādhipārijuññena samannāgato kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni
vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajati. Idaṃ
vuccati, bho Raṭṭhapāla, vyādhipārijuññaṃ. Bhavaṃ kho
pana Raṭṭhapālo etarahi appābādho appātaṅko samavepā-
kiniyā1 gahaṇiyā samannāgato nātisītāya2 nāccuṇhāya. Taṃ
bhoto Raṭṭhapālassa vyādhipārijuññaṃ na 'tthi. Kim bhavaṃ
Raṭṭhapālo ñatvā vā disvā vā sutvā vā agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito?
Katamañ ca, bho Raṭṭhapāla, bhogapārijuññaṃ? Idha,
bho Raṭṭhapāla, ekacco aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo;
tassa te bhogā anupubbena parikkhayaṃ gacchanti. So iti
paṭisañcikkhati: Ahaṃ kho pubbe aḍḍho ahosiṃ mahaddhano
mahābhogo; tassa me3 te bhogā anupubbena parikkhayaṃ
gatā; na kho pana mayā sukaraṃ anadhigatā vā bhogā4
adhigantuṃ adhigatā vā bhogā5 phātiṃ kātuṃ. Yannūnāhaṃ
kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajeyyan ti. So tena bhogapārijuññena
samannāgato kesamassuṃ ohāretvā kāsāyani vatthāni acchā-
detvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajati. Idaṃ vuccati, bho
Raṭṭhapāla, bhogapārijuññaṃ. Bhavaṃ kho pana Raṭṭha-
pālo imasmiṃ yeva Thullakoṭṭhite aggakulikassa putto. Taṃ
bhoto Raṭṭhapālassa bhogapārijuññaṃ na 'tthi. Kiṃ bhavaṃ
Raṭṭhapālo ñatvā vā disvā vā sutvā vā agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito?
Katamañ ca, bho Raṭṭhapāla, ñātipārijuññaṃ? Idha,
bho Raṭṭhapāla, ekaccassa bahū honti mittāmaccā ñātisālohitā;
tassa te ñātakā anupubbena parikkhayaṃ gacchanti. So iti
paṭisañcikkhati: Mamaṃ kho pubbe bahū ahesuṃ mittā-
maccā ñātisālohitā; tassa me6 ñātakā anupubbena parikk-
hayaṃ gatā; na kho pana mayā sukaraṃ anadhigatā vā bhogā
adhigantuṃ adhigatā vā bhogā phātiṃ kātuṃ. Yannūnāhaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bm Bu; Si s-iṇiyā.
2 Bm (alone) nātisitāya.
3 Sk omits me.
4 Si (here & infra) anadhigate vā bhoge.
5 Si (here & infra) adhigate vā bhoge.
6 Si inserts te.

[page 068]
68 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajeyyan ti. So tena ñātipārijuññena saman-
nāgato kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā
agārasmā anagāriyaṃ pabbajati. Idaṃ vuccati, bho Raṭṭha-
pāla, ñātipārijuññaṃ. Bhoto kho pana Raṭṭhapālassa
imasmiṃ yeva Thullakoṭṭhite bahū mittāmaccā ñātisālohitā.
Taṃ bhoto Raṭṭhapālassa ñātipārijuññaṃ na 'tthi. Kiṃ
bhavaṃ Raṭṭhapālo ñatvā vā disvā vā sutvā vā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito?
Imāni kho, bho1 Raṭṭhapāla, cattāri pārijuññāni yehi
pārijuññehi samannāgatā idh'; ekacce kesamassuṃ ohāretvā
kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabba-
janti. Tāni bhoto Raṭṭhapālassa na 'tthi. Kiṃ bhavaṃ
Raṭṭhapālo ñatvā vā disvā vā sutvā vā pabbajito ti.
Atthi kho, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena cattāro dhammuddesā uddiṭṭhā;
ye ahaṃ ñatvā ca disvā ca sutvā ca agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito. Katame cattāro? -- ‘Upanīyati loko addhuvo2 ti'
kho, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammā-
sambuddhena paṭhamo dhammuddeso uddiṭṭho; yam ahaṃ
ñatvā ca disvā ca sutvā ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajito.
‘Attāṇo3 loko anabhissaro4 ti'; kho, mahārāja, tena bhagavatā
jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dutiyo dham-
muddeso uddiṭṭho; yam ahaṃ ñatvā ca disvā ca sutvā ca
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. ‘Assako loko sabbaṃ pahāya
gamanīyan5 ti'; kho, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena tatiyo dhammuddeso uddiṭṭho;
yam ahaṃ ñātvā ca disvā ca sutvā ca agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito. ‘Ūno loko atitto taṇhādāso ti'; kho, mahārāja,
tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena
catuttho dhammuddeso uddiṭṭho; yam ahaṃ ñatvā ca disvā
ca sutvā ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Ime kho,
mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Si omits bho here.
2 Bm (alone) upaniyyati loko adhuvo.
3 So Sk Bu; Si atāṇo; Bm atāno.
4 Bm (alone) anabhisaro.
5 Bm (alone) gamaniyan.

[page 069]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 69
sambuddhena cattāro dhammuddesā uddiṭṭhā; ye ahaṃ1
ñatvā ca disvā ca sutvā ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajito ti.
‘Upanīyati loko addhuvo ti', bhavaṃ Raṭṭhapālo āha;
imassa pana, bho Raṭṭhapāla, bhāsitassa kathaṃ attho
daṭṭhabbo ti?
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Ahosi tvaṃ vīsativassudde-
siko pi paṇṇuvīsativassuddesiko2 pi hatthismim pi katāvī
assasmim pi katāvī rathasmim pi katāvī dhanusmim pi
katāvī tharusmim3 pi katāvī ūrubalī bāhubalī alamatto4
saṅgāmāvacaro ti?
Ahosiṃ ahaṃ, bho Raṭṭhapāla, vīsativassuddesiko pi
paṇṇuvīsativassuddesiko pi hatthismim pi katāvī assasmim pi
katāvī rathasmim pi katāvī dhanusmim pi katāvī tharusmim pi
katāvī ūrubalī bāhubalī alamatto saṅgāmāvacaro; appekadā
'haṃ, bho Raṭṭhapāla, iddhimā va5 maññe; na attano balena
samasamaṃ samanupassāmīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Evam eva tvaṃ etarahi
ūrubalī bāhubalī alamatto saṅgāmāvacaro ti?
No h'; idaṃ, bho Raṭṭhapāla; etarahi jiṇṇo vuddho
mahallako addhagato vayo anuppatto āsītiko vayo6 vattati;
appekadā 'haṃ, bho Raṭṭhapāla: Idha pādaṃ karissāmīti
aññen'; eva7 pādaṃ karomīti.
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ ‘Upanīyati
loko addhuvo ti', yam ahaṃ ñatvā ca disvā ca sutvā ca
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito ti.
Acchariyaṃ, bho Raṭṭhapāla, abbhutaṃ, bho Raṭṭhapāla,
yāva subhāsitaṃ c'; idaṃ tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena ‘Upanīyati loko addhuvo ti.'
Upanīyati hi, bho Raṭṭhapāla, loko addhuvo8. Saṃvijjante
kho, bho Raṭṭhapāla, imasmiṃ rājakule hatthikāyā pi assakāyā
pi rathakāyā pi pattikāyā pi, ye9 amhākaṃ āpadāsu pari-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk ye c'; ahaṃ; Bm Si yam ahaṃ.
2 So Sk; Si paṇṇav.; Bm puṇṇav.
3 So Sk; Bm dharusmiṃ; Si pharusamiṃ.
4 So Sk Bm Si; Bu (?) alamattho.
5 So Sk; Si omits va; Bm omits iddhimā va & inserts na viya.
6 Si inserts me; Sk inserts ce.
7 Bm aññadeva.
8 Sk adds ti.
9 Bm omits ye.

[page 070]
70 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
yodhāya vattissanti. ‘Attāṇo loko anabhissaro ti'; bhavaṃ
Raṭṭhapālo āha. Imassa pana, bho Raṭṭhapāla, bhāsitassa
kathaṃ attho daṭṭhabbo ti?
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Atthi te koci anusāyiko1
ābādho ti?
Atthi me, bho Raṭṭhapāla, anusāyiko vātābādho; ap-
pekadā maṃ, bho Raṭṭhapāla, mittāmaccā ñātisālohitā
parivāretvā ṭhitā honti: Idāni rājā Koravyo kālaṃ karissati,
idāni rājā Koravyo kālaṃ karissatīti.
Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja? Labhasi tvaṃ te mittā-
macce ñātisālohite: Āyantu2 me bhonto mittāmaccā ñātisā-
lohitā, sabbe va santā imaṃ vedanaṃ saṃvibhajatha3 yathā
'haṃ lahukatarikaṃ4 vedanaṃ vediyeyyan ti? Udāhu tvaṃ
yeva taṃ vedanaṃ vediyasīti? 5
Nāhaṃ, bho Raṭṭhapāla, labhāmi te mittāmacce ñātisā-
lohite: Āyantu me bhonto mittāmaccā ñātisālohitā, sabbe va
santā imaṃ vedanaṃ saṃvibhajatha yathā 'haṃ lahukatari-
kaṃ vedanaṃ vediyeyyan ti. Atha kho aham eva taṃ
vedanaṃ vediyāmīti.
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ ‘Attāṇo
loko anabhissaroti'; ; yam ahaṃ ñātvā ca disvā ca sutvā ca
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito ti.
Acchariyaṃ, bho Raṭṭhapāla, abbhutaṃ, bho Raṭṭhapāla,
yāva subhāsitaṃ c'; idaṃ tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena ‘Attāṇo loko anabhissaro ti.'
Attāṇo hi, bho Raṭṭhapāla, loko anabhissaro. Saṃvijjati
kho, bho Raṭṭhapāla, imasmiṃ rājakule pahūtaṃ6 hiraññasu-
vaṇṇaṃ bhūmigatañ ca vehāsaṭṭhañ7 ca. ‘Assako loko
sabbaṃ pahāya gamanīyan ti'; bhavaṃ Raṭṭhapālo āha.
Imassa pana, bho Raṭṭhapāla, bhāsitassa kathaṃ attho
daṭṭhabbo ti?
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Yathā tvaṃ etarahi pañcahi

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Bm anussāyiko; Sk anusayiko.
2 Sk ayantu.
3 Bm saṃvibhajetha.
4 Bm lahukaṃ tarikaṃ.
5 Bm vedeyyāsīti.
6 So Bu; Sk Si pahutaṃ; Bm bahu taṃ. Cf. I Dīgha 115.
7 Si vehāsagatañ

[page 071]
4. 2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 71
kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto1 paricāresi, lacchasi
paratthā pi: Evaṃ evāhaṃ imeh'; eva pañcahi kāmaguṇehi
samappito samaṅgibhūto paricāremīti. Udāhu aññe imaṃ
bhogaṃ paṭipajjissanti, tvaṃ pana yathākammaṃ gamissasīti?
Yathāhaṃ, bho Raṭṭhapāla, etarahi pañcahi gāmaguṇehi
samappito samaṅgibhūto paricāremi, nāhaṃ lacchāmi paratthā
pi: Evaṃ evāhaṃ imeh'; eva pañcahi kāmaguṇehi samappito
samaṅgibhūto paricāremīti. Atha kho aññe imaṃ bhogaṃ
paṭipajjissanti, ahaṃ pana yathākammaṃ gamissāmīti.
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ: ‘Assako
loko, sabbaṃ pahāya gamanīyan ti;'; yam ahaṃ ñatvā ca
disvā ca sutvā ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajito ti.
Acchariyaṃ, bho Raṭṭhapāla, abbhutaṃ, bho Raṭṭhapāla,
yāva subhāsitañ c'; idaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā
sammāsambuddhena ‘Assako loko, sabbaṃ pahāya gamanīyan
ti.'; Assako hi, bho Raṭṭhapāla, loko sabbaṃ pahāya gamanī-
yaṃ. ‘Ūno loko atitto taṇhādāso ti'; bhavaṃ Raṭṭhapālo āha.
Imassa pana, bho Raṭṭhapāla, bhāsitassa kathaṃ attho
daṭṭhabbo ti?
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Phītaṃ2 Kuruṃ ajjhā-
vasasīti?
Evaṃ, bho Raṭṭhapāla; phītaṃ Kuruṃ ajjhāvasāmīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Idha te puriso āgaccheyya
puratthimāya disāya saddhāyiko paccayiko, so taṃ upasaṃ-
kamitvā evaṃ vadeyya: Yagghe, mahārāja, jāneyyāsi; ahaṃ
āgacchāmi puratthimāya disāya; tatth'; addasaṃ mahantaṃ
janapadaṃ iddhañ c'; eva phītañ ca bahujanaṃ ākiṇṇa-
manussaṃ; bahū3 tattha hatthikāyā assakāyā rathakāyā
pattikāyā, bahu4 tattha dantājinaṃ5, bahu tattha hirañña-
suvaṇṇaṃ akatañ c'; eva katañ ca, bahu tattha itthipariggaho;
sakkā ca tāvatakena6 balatthena abhivijinituṃ; abhivijina,
mahārājāti7. Kinti naṃ kareyyāsīti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Si samangībhūto.
2 Bm Si phitaṃ.
3 So Bm; Sk Si bahu throughout.
4 Bm bahuṃ.
5 Bm (alone) dhanadhaññaṃ.
6 Bm adds va.
7 Bm bahalatthena abhivijituṃ, mahārājāti.

[page 072]
72 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Tam pi mayaṃ, bho Raṭṭhapāla, abhivijiya1 ajjhāva-
seyyāmāti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Idha te puriso āgaccheyya
pacchimāya disāya -- pe2 -- uttarāya disāya, dakkhiṇaya disāya,
pārasamuddato saddhāyiko paccayiko, so taṃ upasaṃkamitvā
evaṃ vadeyya: Yagghe, mahārāja, jāneyyāsi ahaṃ āgacchāmi
pārasamuddato, tatth'; addasaṃ mahantaṃ janapadaṃ iddhañ
c'; eva phītañ ca bahujanaṃ ākiṇṇamanussaṃ, bahū tattha
hatthikāyā assakāyā rathakāyā pattikāyā, bahu tattha dantā-
jinaṃ, bahu tattha hiraññasuvaṇṇaṃ akatañ c'; eva katañ
ca, bahu tattha itthipariggaho; sakkā ca tāvatakena balat-
thena abhivijinitum; abhivijina, mahārājāti. Kinti naṃ
kareyyāsīti?
Taṃ pi mayaṃ, bho Raṭṭhapāla, abhivijiya ajjhāva-
seyyāmāti.
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ ‘Ūno loko
atitto taṇhādāso ti'; ; yam ahaṃ ñatvā ca disvā ca sutvā ca
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito ti.
Acchariyaṃ, bho Raṭṭhapāla, abbhutaṃ, bho Raṭṭhapāla,
yāva subhāsitañ c'; idaṃ tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsaṃbuddhena ‘Ūno loko atitto taṇhādāso ti.'
Ūno hi, bho Raṭṭhapāla, loko atitto taṇhādāso ti.
Idam avoc'; āyasmā Raṭṭhapālo; idaṃ vatvā athāparaṃ
etad avoca3:--
Passāmi loke sadhane manusse, laddhāna vittaṃ na
dadanti mohā;
Luddhā4 dhanaṃ sanniccayaṃ karonti, bhiyyo va5 kāme
abhipatthayanti.
Rājā pasayhā6 paṭhaviṃ vijitvā sasāgarantaṃ mahim7
āvasanto.
Oraṃ samuddassa atittarūpo pāraṃ samuddassa pi
patthayetha.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm; Sk abhivijīyya; Si abhivijjiya.
2 Bm Si omit pe.
3 Cf. Theragāthā pp. 75--77.
4 Bm laddhā.
5 So Bu Bm; Sk Si ca.
6 So Sk; Si pasayha p.; Bm pasayha ppathaviṃ.
7 Sk mahiyā vasanto.

[page 073]
4.2. RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ (82). 73
Rājā ca aññe ca bahū manussā avītataṇhā maraṇaṃ
upenti,
Ūnā va1 {hutvāna} jahanti dehaṃ; kāmehi lokamhi na
h'; atthi titti.
Kandanti naṃ ñātī pakiriya2 kese, ‘Aho vatā ne3
amarā ti'; c'; āhu;
Vatthena naṃ pārutaṃ nīharitvā citaṃ samādāya tato
ḍahanti4.
So ḍayhati sūlehi tujjamāno ekena vatthena pahāya
bhoge;
Na mīyamānassa bhavanti tāṇā ñātī 'dha5 mittā atha
vā sahāyā.
Dāyādakā tassa dhanaṃ haranti, satto pana gacchati
yena kammaṃ.
Na mīyamānaṃ dhanam anveti kiñci puttā ca dārā ca
dhanañ ca raṭṭhaṃ.
Na dīgham āyuṃ labhate dhanena, na cāpi vittena
jaraṃ vihanti.
Appaṃ h'; idaṃ6 jīvitaṃ, āhu dhīrā, asassataṃ vippari-
ṇāmadhammaṃ.
Aḍḍhā daḷiddā7 ca phusanti phassaṃ, bālo ca dhīro
ca tath'; eva phuṭṭho.
Bālo hi bālyā vadhito va seti, dhīro ca na vedhati
phassaphuṭṭho.
Tasmā hi paññā va dhanena seyyo yāya vosānaṃ {idh-
ādhigacchati}.
Asositattā8 hi bhavābhavesu pāpāni kammāni karonti
mohā.
Upeti gabbhañ ca parañ ca lokaṃ saṃsāram āpajja
paramparāya.
Tass'; appapañño abhisaddahanto upeti gabbhañ ca
parañ ca lokaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm ca.
2 Sk parikiriya; Bm pakirāya; Si pakīriya.
3 So Bu, who paraphrases by aho vata no, adding ‘ayam
eva vā pāṭho'; MSS vatā no.
4 Bm Si dahanti; Sk citakaṃ s. nayato ḍ.
5 So Sk; Bm Si ca.
6 So Sk; Bm appañ hi tam; Si appakañ c'; idaṃ.
7 Bm Si daliddā.
8 So Bu; Sk ahotasittā; Bm Si abyositattā.

[page 074]
74 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Coro yathā sandhimukhe gahīto sakammanā1 haññati
pāpadhammo,
Evaṃ pajā; pecca paramhi loke sakammanā haññati
pāpadhammo2.
Kāmā hi citrā madhurā manoramā virūparūpena ma-
thenti cittaṃ;
Adīnavaṃ kāmaguṇesu disvā tasmā ahaṃ3 pabbajito
'mhi, rāja.
Dumapphalānīva4 patanti {māṇavā} daharā ca vuddhā
ca sarīrabhedā;
Etam pi disvā5 pabbajito 'mhi, rāja; apaṇṇakaṃ
sāmaññam eva seyyo ti.
RAṬṬHAPĀLASUTTAṂ DUTIYAṂ.
83.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Mithilāyaṃ
viharati Makhādevambavane6. Atha kho Bhagavā aññataras-
miṃ padese sitaṃ patvākāsi. Atha kho āyasmato Ānandassa
etad ahosi: Ko nu kho hetu ko paccayo Bhagavato sitassa
pātukammāya? Na akāraṇena Tathāgatā sitaṃ pātukarontīti7.
Atha kho āyasmā Ānando ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā yena
Bhagavā ten'; añjalim paṇāmetvā Bhagavantaṃ etad avoca:
Ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo Bhagavato sitassa
pātukammāya? Na akāraṇena Tathāgatā sitaṃ pātukarontīti.
Bhūtapubbaṃ, Ānanda, imissā yeva Mithilāyaṃ rājā ahosi
Makhādevo nāma dhammiko dhammarājā dhamme ṭhito
mahārājā dhammaṃ carati brāhmaṇagahapatikesu negamesu8
c'; eva jānapadesu9 ca, uposathañ ca upavasati cātuddasiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm sakammunā.
2 Si haññanti pāpadhammā.
3 So Sk; Bm tasmāmahaṃ; Si tasmā 'haṃ.
4 All MSS. d-āneva.
5 Si etaṃ viditvā.
6 Sk Bu Makhādeva throughout, as also Jātaka No. 9; Bm Magghadeva;
Si Maghadeva, a spelling which repeats Pl. XLVIII (2) of the
‘Stūpa of Bharhut'. Si notes that the Sinh. spelling is Makhādeva.
7 Bm patuṃk.
8 So Si (& Sk infra); Sk Bm nigamesu.
9 So Si (& Sk infra) Sk Bm janapadesu.

[page 075]
4.3. MAKHĀDEVASUTTAṂ (83). 75
pañcaddasiṃ1 aṭṭhamiñ ca pakkhassa. Atha kho, Ānanda,
rājā Makhādevo bahunnaṃ vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ
bahunnaṃ2 vassasahassānaṃ accayena kappakaṃ āmantesi:
Yadā me, samma kappaka, passeyyāsi sirasmiṃ phalitāni3
jātāni, atha me āroceyyāsīti. Evaṃ devāti kho, Ānanda,
kappako rañño Makhādevassa paccassosi. Addasā kho,
Ānanda, kappako bahunnaṃ vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ
bahunnaṃ vassasahassānaṃ accayena rañño Makhādevassa
sirasmiṃ phalitāni jātāni, disvāna rājānaṃ Makhādevaṃ etad
avoca: Pātubhūtā kho devassa devadūtā; dissanti sirasmiṃ
phalitāni jātānīti. Tena hi, samma kappaka, tāni phalitāni
sādhukaṃ saṇḍāsena uddharitvā mamaṃ4 añjalismiṃ patiṭṭhā-
pehīti. Evaṃ devāti kho, Ānanda, kappako rañño Makhā-
devassa paṭisutvā tāni phalitāni sādhukaṃ saṇḍāsena uddha-
ritvā rañño Makhādevassa añjalismiṃ patiṭṭhāpesī. Atha
kho, Ānanda, rājā Makhādevo kappakassa gāmavaraṃ datvā
jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ āmantāpetvā etad avoca: Pātubhūtā
kho me, tāta kumāra, devadūtā, dissanti sirasmiṃ phalitāni
jātāni. Bhuttā kho pana me mānusakā kāmā5; samayo dibbe
kāme pariyesituṃ. Ehi tvaṃ, tāta kumāra, imaṃ rajjaṃ
paṭipajja; ahaṃ pana kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmi. Tena hi,
tāta kumāra, yadā tvam pi6 passeyyāsi sirasmiṃ phalitāni
jātāni, atha kappakassa gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ
kumāraṃ sādhukaṃ rajje samanusāsitvā kesamassuṃ ohāretvā
kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbaj-
eyyāsi. Yena me idaṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ7 nihitaṃ8 anuppa-
vatteyyāsi9 mā kho me tvaṃ antimapuriso ahosi. Yasmiṃ
kho, tāta kumāra, purisayuge vattamāne evarūpassa kalyāṇassa
vaṭṭassa samucchedo hoti, so tesaṃ antimapuriso hoti. Tan
tāhaṃ10, tāta kumāra, evaṃ vadāmi: Yena me idaṃ kalyāṇaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk Si pañcadasiṃ; at p. 78 Sk pannarasiṃ.
2 Bm Si bahūnaṃ always.
3 Sk Bu sts. pahalitāni sts. palitāni; Bm Si palitāni throughout.
4 Bm Si mama.
5 So Si throughout & Sk infra; Bm mānussakā always; Sk here
mānussakakāmā.
6 Si omits pi.
7 So Bu & Sk infra; Bm Si vattaṃ; Sk here vaddhaṃ.
8 So Sk Si Bu; Bm nihataṃ.
9 Bm anupav-.
10 Bm tathā 'haṃ.

[page 076]
76 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
vaṭṭaṃ nihitaṃ anuppavatteyyāsi, mā kho me tvaṃ antima-
puriso ahosīti.
Atha kho. Ānanda, rājā Makhādevo kappakassa gāma-
varaṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ sādhukaṃ rajje samanu-
sāsitvā imasmiṃ yeva Makhādevambavane kesamassuṃ ohā-
retvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ
pabbaji. So mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā
vihāsi, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthiṃ1; iti
uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ
lokaṃ mettāsahagatena2 cetasā vipulena mahaggatena appa-
māṇena averena avyāpajjhena3 pharitvā vihāsi. Karuṇā-
sahagatena cetasā -- pe4 -- muditāsahagatena cetasā5,
upekhāsahagatena6 cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi, tathā
dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catuṭṭhiṃ; iti uddhamadho
tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upek-
hāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena
averena avyāpajjhena pharitvā vihāsi. Rājā kho pan', Ānanda.
Makhādevo caturāsītivassasahassāni kumārakīḷikaṃ kīḷi7;
caturāsītivassasahassāni oparajjaṃ8 kāresi; caturāsītivassa-
sahassāni rajjaṃ kāresi; caturāsītivassasahassāni imasmiṃ
yeva Makhādevambavane agārasmā anagāriyaṃ pabbajito
brahmacariyaṃ cari9. So cattāro brahmavihāre bhāvetvā
kāyassa bhedā param maraṇā brahmalokūpago ahosi.
Atha kho, Ānanda, rañño Makhādevassa putto bahunnaṃ
vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ bahunnaṃ vassasahassānaṃ
accayena kappakaṃ āmantesi: Yadā me, samma kappaka,
passeyyāsi sirasmiṃ phalitāni jātāni, atha me āroceyyāsīti.
Evaṃ devāti kho, Ānanda, kappako rañño Makhādevassa
puttassa paccassosi. Addassā kho, Ānanda, kappako bahun-
naṃ vassānaṃ bahunnaṃ vassasatānaṃ bahunnaṃ vassasa-
hassānaṃ accayena rañño Makhādevassa puttassa sirasmiṃ
phalitāni jātāni; disvā rañño Makhādevassa puttaṃ etad
avoca: Pātubhūtā kho devassa devadūtā; dissanti sirasmiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si catutthaṃ.
2 Sk here & infra upekhāsahagatena, as Bm infra.
3 Bm abyābajjhena.
4 Bm omits.
5 Si inserts pe.
6 Bm Si upekkh-.
7 So Si Sk Bu; Bm -kiḷikaṃ kiḷi.
8 Si uparajjaṃ.
9 Bm acariṃ.

[page 077]
4.3. MAKHĀDEVASUTTAṂ (83). 77
phalitāni jātānīti. Tena hi, samma kappaka, tāni phalitāni
sādhukaṃ saṇḍāsena uddharitvā mama añjalismiṃ patiṭṭhā-
pehīti. Evaṃ devāti kho. Ānanda, kappako rañño Makhā-
devassa puttassa paṭisutvā tāni phalitāni sādhukaṃ saṇḍā-
sena uddharitvā rañño Makhādevassa puttassa añjalismiṃ
patiṭṭhāpesi. Atha kho. Ānanda, rañño Makhādevassa putto
kappakassa gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ āmantā-
petvā etad avoca: Pātubhūtā kho me, tāta kumāra, devadūtā;
dissanti sirasmim phalitāni jātāni. Bhuttā kho pana me
mānusakā kāmā; samayo dibbe kāme pariyesituṃ. Ehi tvaṃ,
tāta kumāra, imaṃ rajjaṃ paṭipajja; ahaṃ pana kesamassuṃ
ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ
pabbajissāmi. Tena hi, tāta kumāra, yadā tvam pi passeyyāsi
sirasmiṃ phalitāni jātāni, atha kappakassa gāmavaraṃ datvā
jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ sādhukaṃ rajje samanusāsitvā kesa-
massuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajeyyāsi. Yena me idaṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ
nihitaṃ anuppavatteyyāsi, mā kho me tvaṃ antimapuriso
ahosi. Yasmiṃ kho. tāta kumāra, purisayuge vattamāne
evarūpassa kalyāṇassa vaṭṭassa samucchedo hoti, so tesaṃ
antimapuriso hoti; tan tāhaṃ, tāta kumāra, evaṃ vadāmi:
Yena me idaṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ nihitaṃ anuppavatteyyāsi,
mā kho me tvaṃ antimapuriso ahosīti.
Atha kho, Ānanda, rañño Makhādevassa putto kappakassa
gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ sādhukaṃ rajje
samanusāsitvā imasmiṃ yeva Makhādevambavane kesamassuṃ
ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ
pabbaji. So mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā
vihāsi, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthiṃ; iti
uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ
lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appa-
māṇena averena avyāpajjhena pharitvā vihāsi, karuṇāsahagatena
cetasā --{pe}-- muditāsahagatena cetasā, upekhāsahagatena
cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi, tathā dutiyaṃ, tathā
tatiyaṃ, tathā catutthiṃ; iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi
sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena cetasā
vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena

--------------------------------------------------------------------------

[page 078]
78 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pharitvā vihāsi. Rañño kho pan', Ānanda, Makhādevassa
putto caturāsītivassasahassāni kumārakīḷikaṃ kīḷi; caturāsīti-
vassasahassāni oparajjaṃ kāresi, caturāsītivassasahassāni
rajjaṃ kāresi, caturāsītivassasahassāni imasmiṃ yeva Makhā-
devambavane agārasmā anagāriyaṃ pabbajito brahmacariyaṃ
cari. So cattāro brahmavihāre bhāvetvā kāyassa bhedā
param maraṇā brahmalokūpago ahosi.
Rañño kho pan', Ānanda, Makhādevassa puttapaputtakā
tassa paramparā caturāsītikhattiyasahassāni1 imasmiṃ yeva
Makhādevambavane kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagārīyaṃ pabbajiṃsu. Te2 mettā-
sahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihariṃsu, tathā
dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthiṃ; iti uddhamadho
tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettā-
sahagatena3 cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena
avyāpajjhena pharitvā vihariṃsu, karuṇāsahagatena cetasā,
muditāsahagatena cetasā, upekhāsahagatena cetasā ekaṃ
disaṃ pharitvā vihariṃsu, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā
catutthiṃ; iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya
sabbāvantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena cetasā vipulena ma-
haggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viha-
riṃsu. Te4 caturāsītivassasahassāni kumārakīḷikaṃ kīḷiṃsu,
caturāsītivassasahassāni oparajjaṃ kāresuṃ5, caturāsītivassa-
sahassāni rajjaṃ kāresuṃ5, caturāsītivassasahassāni imasmiṃ
Makhādevambavane agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā brahma-
cariṃ cariṃsu. Te cattāro brahmavihāre bhāvetvā kāyassa
bhedā param maraṇā brahmalokūpagā ahesuṃ.
Nimi tesaṃ rājānaṃ6 pacchimako ahosi dhammiko
dhammarājā, dhamme ṭhito mahārājā, dhammaṃ carati
brāhmaṇagahapatikesu negamesu c'; eva jānapadesu ca, upo-
sathañ ca upavasati cātuddasiṃ pañcaddasiṃ aṭṭhamiñ ca
pakkhassa.
Bhūtapubbaṃ, {Ānanda}, devānaṃ7 Tāvatiṃsānaṃ Su-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk; Bm caturāsītirājasahassāni; Si caturāsītisahassāni.
2 Sk omits te.
3 So all MSS. here.
4 Bm Si omit te here.
5 Si kāresu.
6 Si rājā.
7 Bu devatānaṃ.

[page 079]
4.3. MAKHĀDEVASUTTAṂ (83). 79
dhammāyaṃ sabhāyaṃ sannisinnānaṃ sannipatitānaṃ ayam
antarākathā udapādi: Lābhā vata bho Videhānaṃ, suladdhaṃ
vata bho Videhānaṃ yesaṃ Nimi rājā dhammiko dhammarājā
dhamme ṭhito mahārājā dhammaṃ carati brāhmaṇagaha-
patikesu negamesu c'; eva jānapadesu ca, uposathañ ca
upavasati cātuddasiṃ pañcaddasiṃ aṭṭhamiñ ca pakkhassāti.
Atha kho, Ānanda, Sakko devānam indo deve Tāvatiṃse
āmantesi: Iccheyyātha no tumhe mārisā Nimi-rājānaṃ daṭṭhun
ti? Icchāma mayaṃ mārisa Nimi-rājānaṃ daṭṭhun ti. Tena
kho pana1 samayena Nimirājā tadahu 'posathe pannarase
sīsaṃ nahāto2 uposathiko upari pāsādavaragato nisinno hoti.
Atha kho, Ānanda, Sakko devānam indo seyyathāpi nāma
balavā puriso sammiñjitaṃ3 vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ
vā bāhaṃ sammiñjeyya, evam eva devesu Tāvatiṃsesu antara-
hito Nimissa rañño mukhe4 pāturahosi. Atha kho, Ānanda,
Sakko devānam indo Nimi-rājānaṃ etad avoca: Lābhā te5,
mahārāja, suladdhaṃ te, mahārāja; devā, mahārāja, Tāvatiṃsā
Sudhammāyaṃ sabhāyaṃ kittayamānarūpā sannisinnā: Lābhā
. . . &c. as above . . . aṭṭhamiñ ca pakkhassāti. Devā te, mahārāja,
Tāvatiṃsā dassanakāmā; tassa te ahaṃ, mahārāja, sahassa-
yuttaṃ ājaññarathaṃ pahiṇissāmi; abhirūheyyāsi, mahārāja,
dibbaṃ yānaṃ avikampamāno ti.
Adhivāsesi6 kho, Ānanda, Nimi rājā tuṇhībhāvena.
Atha kho, Ānanda, Sakko devānam indo Nimissa rañño
adhivāsanaṃ viditvā seyyathāpi nāma . . . &c. as above . . . antara-
hito devesu Tāvatiṃsesu pāturahosi.
Atha kho, Ānanda, Sakko devānam indo Mātali -- saṃ-
gāhakaṃ7 āmantesi: Ehi tvaṃ, samma Mātali, sahassayuttaṃ
ājaññarathaṃ yojetvā Nimi-rājānaṃ upasaṃkamitvā evaṃ
vadesi:-- Ayan te, mahārāja, sahassayutto ājaññaratho Sakkena
devānam indena pesito; abhirūheyyāsi, mahārāja, dibbaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si insert Ananda.
2 So Sk; Bm sīsaṃ nhāto; Si sīsanhāto.
3 So Sk Si; Bm samiñjitaṃ, as Vol. I 168. Cf. I Dīgha 222 & I
Sum. Vil. 196.
4 So Bu (bis); Si sammukhe; Sk Bm pamukhe.
5 Bm vo here et infra.
6 So Si Bu; Sk Bm a-ti.
7 So Sk Bm; Si Mātaliṃ (as Nimiṃ rājānaṃ supra et infra).

[page 080]
80 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
yānaṃ avikampamāno ti. Evaṃ hotu bhaddan tavāti1 kho,
Ānanda, Mātali saṃgāhako Sakkassa devānam indassa
paṭisutvā sahassayuttaṃ ājaññarathaṃ yojetvā Nimi-rājānaṃ
upasaṃkamitvā etad avoca: Ayan te, mahārāja, sahassayutto
ājaññaratho Sakkena devānam indena pesito; abhirūha,
mahārāja, dibbaṃ yānaṃ avikampamāno2. Api ca, mahārāja,
katamena taṃ nemi, -- yena vā pāpakammā pāpakānaṃ
kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedenti, yena vā kalyāṇakammā
kalyāṇānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedentīti? Ubhayen'
eva maṃ, Mātali, nehīti. Sampāpesi3 kho, Ānanda, Mātali
saṃgāhako Nimi-rājānaṃ Sudhammaṃ sabhaṃ4. Addasā
kho. Ānanda, Sakko devānam indo Nimi-rājānaṃ dūrato va
āgacchantaṃ, disvāna Nimi-rājānaṃ etad avoca: Ehi kho,
mahārāja, sāgataṃ, mahārāja; devā te, mahārāja, Tāvatiṃsā
Sudhammāyaṃ sabhāyaṃ kittayamānarūpā5 sannisinnā:--
Lābhā . . . &c. as above . . . aṭṭhamiñ ca pakkhassāti.
Devā te, mahārāja, Tāvatiṃsā dassanakāmā; abhirama,
mahārāja, devesu devānubhāvenāti.
Alaṃ mārisa6 tatth'; eva maṃ Mithilaṃ paṭinetu, tatthā-
haṃ dhammaṃ carissāmi brāhmaṇagahapatikesu negamesu
c'; eva jānapadesu ca, uposathañ ca upavasissāmi catuddasiṃ
pañcadasiṃ aṭṭhamiñ ca pakkhassāti.
Atha kho, Ānanda, Sakko devānam indo Mātali-saṃ-
gāhakaṃ āmantesi:-- Ehi tvaṃ, samma Mātali, sahassa-
yuttaṃ ājaññarathaṃ yojetvā Nimi-rājānaṃ tatth'; eva Mithilaṃ
paṭinehīti. Evaṃ bhaddan tavāti kho, Ānanda. Mātali saṃ-
gāhako Sakkassa devānam indassa paṭisutvā sahassayuttaṃ
ājaññarathaṃ yojetvā Nimi-rājānaṃ tatth'; eva Mithilaṃ
paṭinesi.
Tatra sudaṃ, Ānanda, Nimirājā dhammaṃ carati brāh-
maṇagahapatikesu negamesu c'; eva jānapadesu ca, uposathañ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bu; Sk Bm evaṃ bhaddaṃ tavāti; Si evaṃ bhadantavāti.
2 Bm Si add ti.
3 So Sk; Bm saṃpaveseti; Si saṃpavesi, with note that the Sinh.
reading is sampāpesi.
4 So Sk Bm; Si sudhammāyaṃ sabhāyam, with note that the Sinh.
reading is sudhammaṃ sabhaṃ.
5 Sk here, as Bm always, kittiyamānarūpa.
6 Bm mārisā.

[page 081]
4. 3. MAKHĀDEVASUTTAṂ (83). 81
ca upavasati cātuddasiṃ pañcaddasiṃ aṭṭhamiñ ca pakkhassa.
Atha kho, Ānanda, Nimi-rājā bahunnaṃ vassānaṃ bahunnaṃ
vassasatānaṃ bahunnaṃ vassasahassānaṃ accayena kappakaṃ
āmantesi: Yadā me, samma kappaka, passeyyāsi sirasmiṃ
phalitāni jātāni, atha me āroceyyāsīti. Evaṃ devāti kho,
Ānanda, kappako Nimissa rañño paccassosi. Addasā kho,
Ānanda, kappako bahunnaṃ vassānaṃ bahunnaṃ vassa-
satānaṃ bahunnaṃ vassasahassānaṃ accayena Nimissa rañño
sirasmiṃ phalitāni jātāni; disvā Nimi-rājānaṃ etad avoca:
Pātubhūtā kho devassa devadūtā; dissanti sirasmiṃ phalitāni
jātānīti. Tena hi, samma kappaka, tāni phalitāni sādhukaṃ
saṇḍāsena uddharitvā mama añjalismiṃ patiṭṭhāpehīti. Evaṃ
devāti kho, Ānanda, kappako Nimissa rañño paṭisutvā tāni
phalitāni sādhukaṃ saṇḍāsena uddharitvā Nimissa rañño
añjalismiṃ patiṭṭhāpesi. Atha kho, Ānanda, Nimi rājā
kappakassa gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ āmantā-
petvā etad avoca: Pātubhūtā kho me, tāta kumāra, devadūtā;
dissanti sirasmiṃ phalitāni jātāni. Bhuttā kho pana me
mānusakā kāmā; samayo dibbe kāme pariyesituṃ. Ehi {tvaṃ}
tāta kumāra, imaṃ rajjaṃ paṭipajja; ahaṃ pana kesamassuṃ
ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ
pabbajissāmi. Tena hi, tāta kumāra, yadā tvam pi passeyyāsi
sirasmiṃ phalitāni jātāni, atha kappakassa gāmavaraṃ datvā
jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ sādhukaṃ rajje samanusāsitvā kesa-
massuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajeyyāsi. Yena me idaṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ
nihitaṃ anuppavatteyyāsi, mā kho me tvaṃ antimapuriso
ahosi. Yasmiṃ kho, tāta kumāra, purisayuge vattamāne
evarūpassa kalyāṇassa vaṭṭassa samucchedo hoti, so tesaṃ
antimapuriso hoti. Tan tāhaṃ, tāta kumāra, evaṃ vadāmi:
Yena me idaṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ nihitaṃ anuppavatteyyāsi,
mā kho me tvaṃ antimapuriso ahosīti.
Atha kho, Ānanda, Nimi-rājā kappakassa gāmavaraṃ
datvā jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ sādhukaṃ rajje samanusāsitvā
imasmiṃ yeva Makhādevambavane kesamassuṃ ohāretvā
kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbaji.
So mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vihāsi, tathā

--------------------------------------------------------------------------

[page 082]
82 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthiṃ; iti uddhamadho
tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettā-
sahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena
avyāpajjhena pharitvā vihāsi; karuṇāsahagatena cetasā -- pe
-- muditāsahagatena cetasā, upekhāsahagatena cetasā ekaṃ
disaṃ pharitvā vihāsi, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā
catuṭṭhiṃ; iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbā-
vantaṃ lokaṃ upekhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena
appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā vihāsi.
Nimi kho pan', Ānanda, rājā caturāsītivassasahassāni
kumārakīḷikaṃ kīḷi, caturāsītivassasahassāni oparajjaṃ kāresi,
caturāsītivassasahassāni imasmiṃ yeva Makhādevambavane
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito brahmacariyaṃ cari. So
cattāro brahmavihāre bhāvetvā kāyassa bhedā param maraṇā
brahmalokūpago ahosi.
Nimissa kho pan', Ānanda, rañño Kaḷārajanako nāma
putto ahosi. So na agārasmā anagāriyaṃ pabbaji; so taṃ
kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ samucchindi; so tesaṃ antimapuriso ahosi.
Siyā1 kho pana te. Ānanda, evam assa: Añño nūna tena,
samayena rājā Makhādevo ahosi, yena2 taṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ
nihitan ti3. Na kho pan'; etaṃ, Ānanda, evaṃ daṭṭhabbaṃ.
Ahaṃ tena samayena rājā Makhādevo ahosiṃ; ahan taṃ
kalyāṇaṃ vattaṃ nihaniṃ4; mayā taṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ
nihitaṃ; pacchimā janatā anuppavattesi. Taṃ kho pan',
Ānanda, kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ na nibbidāya na virāgāya na niro-
dhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbā-
nāya saṃvattati, yāvad eva brahmalokupapattiyā. Idaṃ kho
pan', Ānanda, etarahi mayā kalyāṇaṃ vattaṃ nihitaṃ ekanta-
nibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambo-
dhāya {nibbānāya} saṃvattati. Katamā c', Ānanda, etarahi
mayā kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ nihitaṃ ekantanibbidāya virāgāya niro-
dhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati?
Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathīdaṃ: Sammādiṭṭhi
sammāsaṃkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Skt yā.
2 Skt so.
3 Sk nīhanīti; St nahanīti; Bm nihataṃ.
4 So Sk; St nīhaniṃ yā taṃ; Si nihiniṃ; Bm omits these five words.

[page 083]
4.4 MADHURASUTTAṂ (84). 83
sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. Idaṃ kho, Ānanda,
etarahi mayā kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ nihitaṃ ekantanibbidāya virā-
gāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya
saṃvattati. Tam kho1 ahaṃ, Ānanda, evaṃ vadāmi: Yena
me idaṃ kalyāṇaṃ vattaṃ nihitaṃ anuppavatteyyātha, mā
kho me tumhe antimapuriso ahuvattha2. Yasmiṃ kho, Ānanda,
purisayuge vattamāne evarūpassa kalyāṇassa vaṭṭassa sa-
mucchedo hoti, so tesaṃ antimapuriso hoti. Taṃ vo ahaṃ,
Ānanda, evaṃ vadāmi: Yena me idaṃ kalyāṇaṃ vaṭṭaṃ
nihitaṃ anuppavatteyyātha, mā kho me tumhe antimapuriso
ahuvatthāti.
Idam avoca Bhagavā. Attamano āyasmā Ānando Bha-
gavato bhāsitaṃ abhinandīti.
MAKHĀDEVASUTTAṂ TATIYAṂ.
84.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Mahā-Kaccāno
Madhurāyaṃ viharati Gundāvane3. Assosi kho rājā Madhuro
Avantiputto: Samaṇo khalu bho Kaccāno Madhurāyaṃ
viharati Gundāvane; taṃ kho pana bhavantaṃ Kaccānaṃ
evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato, -- paṇḍito vyatto4
medhāvī bahussuto cittakathī kalyāṇapaṭibhāno5 vuddho6
c'; eva arahā ca; sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ
dassanaṃ hotīti. Atha kho rājā Madhuro Avantiputto bhad-
rāni bhadrāni yānāni yojāpetvā bhadraṃ yānaṃ abhirūhitvā
bhadrehi bhadrehi yānehi Madhurāya niyyāsi mahaccarājānu-
bhāvena7 āyasmantaṃ Mahā-Kaccānam dassanāya; yāvatikā
yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattiko va
yen'; āyasmā Mahā-Kaccāno ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si vo.
2 So Skt; Bm purisā āhuvatthāti; Si purisā ahuvatthāti.
3 Skt; Gunadavane, Si gundhāvane, throughout.
4 Bm Si vigatto.
5 Bm kalyāṇapaṭibhāno.
6 Si vuḍḍho.
7 Si Bm mahaccar-.; St mahār-.; Sk mahañcar-. Cf. p. 65 & p. 118.

[page 084]
84 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
āyasmatā Mahā-Kaccānena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ
kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
nisinno kho rājā Madhuro Avantiputto āyasmantaṃ Mahā-
Kaccānaṃ etad avoca: Brāhmaṇā, bho Kaccāna, evam āhaṃsu
-- Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo, hīno1 añño vaṇṇo; brāhmaṇā
va sukko vaṇṇo, kaṇho añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sujjhanti,
no abrāhmaṇā; brāhmaṇā Brahmuno puttā orasā mukhato
jātā brahmajā brahmanimmitā brahmadāyādā ti. Idha2
bhavaṃ Kaccāno kim āhāti3?
Ghoso yeva kho eso, mahārāja, lokasmiṃ: Brāhmaṇā
va seṭṭho vaṇṇo, hīno añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sukko vaṇṇo,
kaṇho añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sujjhanti, no abrāhmaṇā;
brāhmaṇā Brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā
brahmanimmitā brahmadāyādā ti. Tad aminā p'; etaṃ4;
mahārāja, pariyāyena veditabbaṃ yathā ghoso yev'; eso
lokasmiṃ: Brāhmaṇā va settho vaṇṇo, hīno añño vaṇṇo
--pe-- brahmadāyādā ti. Taṃ kim maññasi, mahārāja?
Khattiyassa ce pi ijjheyya5 dhanena vā dhaññena vā rajatena
vā jātarūpena vā, khattiyo pi 'ssāssa6 pubbuṭṭhāyī pacchāni-
pātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piyavādī, brāhmaṇo pi
'ssāssa, vesso pi 'ssāssa, suddo pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchāni-
pātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piyavādī ti?
Khattiyassa ce pi, bho Kaccāna, ijjheyya dhanena vā
dhaññena vā rajatena vā jātarūpena vā, khattiyo pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī, brāhmaṇo pi 'ssāssa, vesso pi 'ssāssa, suddo pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Brāhmaṇassa ce pi
ijjheyya dhanena vā dhaññena va rajatena vā jātarūpena
vā, brāhmaṇo pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkāra-
paṭissāvī manāpacārī piyavādī, vesso pi 'ssāssa, suddo pi

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bu Si and Bm; Skt hīṇo throughout.
2 Bm idha; Sk iti; Si idaṃ, -- with note: Sinhalese iti.
3 Bm akkhāyīti, as Si with note: Sinhalese kim āhāti.
4 Si (& all MSS infra) Iminā pi kho etaṃ, -- with note Sinhalese
tad imina p'; etaṃ.
5 So Si Bm Bu and (here) Sk, which subsequently reads iccheyya
(as St throughout).
6 Bm pisassa throughout

[page 085]
4.4. MADHURASUTTAṂ (84). 85
'ssāssa, khattiyo pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃ-
kārapaṭissāvī manāpacārī piyavādī ti?
Brāhmaṇassa ce pi, bho Kaccāna, ijjheyya dhanena vā
dhaññena vā rajatena vā jātarūpena vā, brāhmaṇo pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī, vesso pi 'ssāssa, suddo pi 'ssāssa, khattiyo pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Vessassa ce pi ijjheyya
dhanena vā dhaññena vā rajatena vā jātarūpena vā, vesso
pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manā-
pacārī piyavādī, suddo pi 'ssāssa, khattiyo pi 'ssāssa, brāh-
maṇo pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī
manāpacārī piyavādī ti?
Vessassa ce pi, bho Kaccāna, ijjheyya dhanena vā
dhaññena vā rajatena vā jātarūpena vā, vesso pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī, suddo pi 'ssāssa, khattiyo pi 'ssāssa, brāhmaṇo pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Suddassa ce pi ijjheyya
dhanena vā dhaññena vā rajatena vā jātarūpena vā, suddo
pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manā-
pacārī piyavādī, khattiyo pi 'ssāssa, brāhmaṇo pi 'ssāssa,
vesso pi 'ssāssa pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī
manāpacārī piyavādī ti?
Suddassa ce pi, bho Kaccāna, ijjheyya dhanena vā
dhaññena vā rajatena vā jātarūpena vā, suddo pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī, khattiyo pi 'ssāssa, brāhmaṇo pi 'ssāssa, vesso pi 'ssāssa
pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piya-
vādī ti.
Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja? Yadi evaṃ sante, ime
cattāro vaṇṇā samasamā1 honti? no vā?kathaṃ vā te ettha
hotīti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Si samā here only.

[page 086]
86 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Addhā kho, bho Kaccāna, evaṃ sante ime cattāro vaṇṇā
samasamā1 honti; na 'saṃ2 ettha kiñci nānākaraṇaṃ sama-
nupassāmīti.
Iminā pi kho etaṃ, mahārāja, pariyāyena veditabbaṃ
yathā ghoso yev'; eso lokasmiṃ: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti. Taṃ kim maññasi,
mahārāja? Idhāssa khattiyo pāṇātipāti3 adinnādāyi4 kāmesu
micchācārī musāvādī pisuṇāvāco5 pharusāvāco6 samphappalāpī
abhijjhālū7 byāpannacitto micchādiṭṭhī8; kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya9?
no vā? kathaṃ vā te ettha hotīti?
Khattiyo pi hi10, bho Kaccāna, paṇātipāti adinnādāyi kā-
mesu micchācārī musāvādī pīsuṇāvāco pharusāvāco sampha-
ppalāpī abhijjhālū byāpannacitto micchādiṭṭhī, kāyassa bhedā
param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppaj-
jeyya. Evaṃ me ettha hoti, evañ ca pana me etaṃ arahataṃ
sutan ti.
Sādhu sādhu, mahārāja; sādhu kho te etaṃ, mahārāja,
evaṃ hoti; sādhu ca pana te etaṃ arahataṃ sutaṃ. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Idhāssa brāhmaṇo, idhāssa vesso11,
idhāssa suddo pāṇātipāti adinnādāyi --pe--12 kāyassa bhedā
param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppaj-
jeyya? no vā? kathaṃ vā te ettha hotīti?
Suddo pi hi, bho Kaccāna, pāṇātipāti adinnādāyi --pe--12
kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ
nirayaṃ uppajjeyya. Evañ ca pana me etaṃ arahataṃ
sutan ti.
Sādhu sādhu, mahārāja; sādhu kho te etaṃ, mahārāja,
evaṃ hoti; sādhu ca pana te etaṃ arahataṃ sutaṃ. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Yadi evaṃ sante, ime cattāro vaṇṇā
samasamā honti? no vā? kathaṃ vā te ettha hotīti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt sammā honti, here only.
2 Si nāhaṃ; Bm nesaṃ; Skt here nāsaṃ, elsewhere na 'sam;
Bu na 'saṃ.
3 Si Sk Bm pāṇātipātī.
4 Si Bm adinnādāyī.
5 Si pisu avāco.
6 Sk pharūsāvāco; Si pharusavāco.
7 Si Bm abhijjhālu.
8 Si micchādiṭṭhi.
9 Si Bm upapajjeyya throughout.
10 Skt omit hi here.
11 Bm inserts la.
12 Si Bm insert micchādiṭṭhī after pe.

[page 087]
4. 4. MADHURASUTTAṂ (84). 87
Addhā kho, bho Kaccāna, evaṃ sante, ime cattāro vaṇṇā
samasamā honti; na 'saṃ ettha kiñci nānākaraṇaṃ samanu-
passāmīti.
Iminā pi kho etaṃ, mahārāja, pariyāyena veditabbaṃ
yathā ghoso yev'; eso lokasmiṃ: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brāhmadāyādā ti. Taṃ kim maññasi,
mahārāja? Idhāssa khattiyo pāṇātipātā paṭivirato adinnā-
dānā paṭivirato kāmesu micchācārā paṭivirato musāvādā
paṭivirato pisuṇāvācāya1 paṭivirato pharusāvācāya2 paṭi-
virato samphappalāpā3 paṭivirato anabhijjhālū4 abyāpannacitto
sammādiṭṭhī5, kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ saggaṃ
lokaṃ uppajjeyya? no vā? kathaṃ vā te ettha hotīti?
Khattiyo pi hi, bho Kaccāna, pāṇātipatā paṭivirato
adinnādānā paṭivirato kāmesu micchācārā paṭivirato musā-
vādā paṭivirato pisuṇāvācāya paṭivirato pharusāvācāya paṭi-
virato samphappalāpā paṭivirato anabhijjhālū abyāpanna-
citto sammādiṭṭhī kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ
saggaṃ lokaṃ uppajjeyya. Evam me ettha hoti, evañ ca
pana me etaṃ arahatam sutan ti.
Sādhu sādhu, mahārāja; sādhu kho te etaṃ, mahārāja,
evaṃ hoti; sādhu ca pana te etaṃ arahataṃ sutaṃ. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Idhāssa brāhmaṇo, idhāssa vesso,
idhāssa suddo pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato
--pe-- sammādiṭṭhī, kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṃ
saggaṃ lokaṃ uppajjeyya? no vā? kathaṃ vā te ettha
hotīti ti?
Suddo pi hi, bho Kaccāna, pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā
paṭivirato --pe-- sammādiṭṭhī, kāyassa bhedā param maraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya. Evam me ettha hoti,
evañ ca pana me etaṃ arahataṃ sutan ti.
Sādhu sādhu, mahārāja; sādhu kho te etaṃ, mahārāja,
evaṃ hoti; sādhu ca pana te etaṃ arahataṃ sutaṃ. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Yadi evaṃ sante, ime cattāro vaṇṇā
samasamā honti? no vā? kathaṃ vā te ettha hotīti?

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt; Si Bm pisuṇāya v-.
2 So Skt; Si Bm pharusāya.
3 Sk samphappalāpāya.
4 Si Bm anabhijjhālu.
5 Si Sk sammādiṭṭhi.

[page 088]
88 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Addhā kho, bho Kaccāna, evaṃ sante ime cattāro vaṇṇā
samasamā honti; na 'sam ettha kiñci nānākaraṇaṃ sama-
nupassāmīti.
Iminā pi kho etaṃ, mahārāja, pariyāyena veditabbaṃ,
yathā ghoso yev'; eso lokasmiṃ: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño yaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti. Taṃ kim maññasi,
mahārāja? Idha khattiyo sandhiṃ vā chindeyya, nillopaṃ vā
hareyya, ekāgārikaṃ vā kareyya, paripanthe vā tiṭṭheyya,
paradāraṃ vā gaccheyya; tañ ce te purisā gahetvā dasseyyuṃ:
Ayan te, deva. coro āgucārī1, imassa yaṃ icchasi taṃ daṇḍaṃ
paṇehīti2;-- kinti naṃ kareyyāsīti?
Ghāteyyāma3 vā, bho Kaccāna, jāpeyyāma4 vā pabbā-
jeyyāma vā yathāpaccayaṃ vā kareyyāma. Taṃ kissa hetu?
Yā hi 'ssa, bho Kaccāna, pubbe khattiyo ti samaññā, sā 'ssa
antarahitā; coro t'; eva5 saṅkhaṃ6 gacchatīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Idha brāhmaṇo, idha
vesso, idha suddo sandhiṃ vā chindeyya, nillopaṃ vā hareyya,
ekāgārikaṃ vā kareyya, paripanthe vā tiṭṭheyya, paradāraṃ
vā gaccheyya; tañ ce te purisā gahetvā dasseyyuṃ: Ayan te,
deva, coro āgucārī, imassa yaṃ icchasi taṃ daṇḍaṃ paṇehīti;
-- kinti naṃ kareyyāsīti?
Ghāteyyāma vā, bho Kaccāna, jāpeyyāma vā pabbā-
jeyyāma vā yathāpaccayaṃ vā kareyyāma. Taṃ kissa hetu?
Yā hi 'ssa, bho Kaccāna, pubbe suddo ti samaññā, sa 'ssa
antarahitā, coro t'; eva saṅkhaṃ gacchatīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Yadi evaṃ sante, ime
cattāro vaṇṇā samasamā honti? no vā? kathaṃ vā te ettha
hotīti?
Addhā kho, bho Kaccāna, evaṃ sante ime cattāro vaṇṇā
samasamā honti, na 'saṃ ettha kiñci nānākaraṇaṃ samanu-
passāmīti.
Iminā pi kho etaṃ, mahārāja, pariyāyena veditabbaṃ
yathā ghoso yev'; eso lokasmiṃ: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Si āguṃ cārī throughout; Skt here ā-riṃ.
2 Bm panehīti.
3 Bm ghāṭeyyāma.
4 So Skt Bm throughout, for jhāpeyyāma (?). Si phāleyyāma, --
with note that the Sinh. reading is jāpeyyāma.
5 Si Bm tveva.
6 Bm saṇkhyaṃ.

[page 089]
4. 4. MADHURASUTTAṂ (84). 89
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti. Taṃ kim maññasi,
mahārāja? Idha khattiyo kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni
vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito assa,
virato pāṇātipātā virato adinnādānā virato musāvādā1 eka-
bhattiko brahmacārī sīlavā kalyāṇadhammo;-- kinti naṃ
kareyyāsīti?
Abhivādeyyāma vā, bho Kaccāna, paccuṭṭheyyāma vā,
āsanena vā nimanteyyāma, abhinimanteyyāma pi2 naṃ
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi,
dhammikaṃ vā assa rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidaheyyāma.
Taṃ kissa hetu? Yā hi 'ssa, bho Kaccāna, pubbe khattiyo
ti samaññā, sā 'ssa antarahitā. samaṇo t'; eva saṅkhaṃ
gacchatīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Idha brāhmaṇo, idha
vesso, idha suddo kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito assa, virato
pāṇātipātā virato adinnādānā virato musāvādā ekabhattiko
brahmacārī sīlavā kalyāṇadhammo;-- kinti naṃ kareyyāsīti?
Abhivādeyyāma vā, bho Kaccāna, paccuṭṭheyyāma vā,
āsanena vā nimanteyyāma, abhinimanteyyāma pi naṃ
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi,
dhammikaṃ vā assa rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidaheyyāma.
Taṃ kissa hetu? Yā hi 'ssa, bho Kaccāna, pubbe suddo ti
samaññā, sā 'ssa antarahitā, samaṇo t'; eva saṅkhaṃ gacchatīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Yadi evaṃ sante, ime
cattāro vaṇṇā samasamā honti? no vā? kathaṃ vā te ettha
hotīti?
Addhā kho, bho Kaccāna, evaṃ sante ime cattāro vaṇṇā
samasamā honti, na 'saṃ ettha kiñci nānākaraṇaṃ samanu-
passamīti.
Iminā pi kho etaṃ, mahārāja, pariyāyena veditabbam,
yathā ghoso yev'; eso lokasmiṃ: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sukko vaṇṇo, kaṇho añño
{vaṇṇo}; brāhmaṇā va sujjhanti, no abrāhmaṇā; brāhmaṇā
Brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā brahmanim-
mitā brahmadāyādā ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm inserts rattupurato.
2 So Bm and Bu; Si Skt vā.

[page 090]
90 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Evaṃ vutte rājā Madhuro Avantiputto1 āyasmantaṃ
Mahā-Kaccānaṃ etad avoca: Abhikkantaṃ, bho Kaccāna,
abhikkantaṃ, bho Kaccāna. Seyyathāpi, bho Kaccāna,
nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya,
mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ
dhāreyya: Cakkhumanto rūpāni dakkhintīti;-- evam eva
bhotā Kaccānena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ
bhavantaṃ Kaccānaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca
bhikkhusaṃghañ ca; upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Kaccāno dhāretu
ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
Mā kho maṃ tvaṃ, mahārāja, saraṇaṃ agamāsi. Tam
eva2 tvaṃ Bhagavantaṃ saraṇaṃ gaccha yam ahaṃ saraṇaṃ
gato ti.
Kahaṃ pana, bho Kaccāna, etarahi so Bhagavā viharati
arahaṃ sammāsambuddho ti?
Parinibbuto kho, mahārāja, etarahi so Bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho ti.
Sace hi3 mayaṃ, bho Kaccāna, suṇeyyāma tam Bhaga-
vantaṃ dasasu yojanesu, dasa pi mayaṃ yojanāni gacchey-
yāma taṃ Bhagavantaṃ dassanāya arahantaṃ sammā-
sambuddhaṃ. Sace hi mayaṃ, bho Kaccāna, suṇeyyāma
taṃ Bhagavantaṃ vīsatiyā yojanesu, tiṃsatiyā4 yojanesu,
cattālīsāya5 yojanesu, paññāsāya yojanesu, -- paññāsam pi
mayaṃ yojanāni gaccheyyāma taṃ Bhagavantaṃ dassanāya
arahantaṃ sammāsambuddhaṃ. Yojanasate ce6 pi mayam,
bho Kaccāna, suṇeyyāma taṃ Bhagavantaṃ, yojanasatam
pi mayaṃ gaccheyyāma tam Bhagavantaṃ dassanāya ara-
hantaṃ sammāsambuddhaṃ. Yato ca kho, bho Kaccāna,
parinibbuto so Bhagavā, parinibbutam pi mayaṃ taṃ7
Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañ ca bhikkhu-
saṃghañ ca; upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Kaccāno dhāretu
ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
MADHURA8-SUTTAṂ CATUTTHAṂ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt omit Madhuro Avantiputto & the first three words of line 3.
2 Si Bm tam etaṃ, omitting tvaṃ.
3 So Si & Skt throughout both here and in Sutta 94; Bm pi.
4 Si Bm tiṃsāya.
5 Bm cattārisaya; Si cattārīsāya.
6 Skt omit here and in Sutta No. 94.
7 Si Bm omit.
8 So Bu Si, as also Hardy's Manual; Skt Bm Madhuriya.

[page 091]
4. 5. BODHIRĀJAKUMĀRASUTTAṂ (85). 91
85.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Bhaggesu
viharati Suṃsumāragire1 Bhesakaḷāvane migadāye. Tena
kho pana samayena Bodhissa rājakumārassa2 Kokanado3
nāma pāsādo acirakārito hoti anajjhāvuttho4 samaṇena vā
brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtena. Atha kho Bodhi
rājakumāro Sañjikāputtaṃ māṇavaṃ āmantesi: Ehi tvam,
samma Sañjikāputta, yena Bhagavā ten'; upasaṃkama; upasaṃ-
kamitvā mama vacanena Bhagavato pāde sirasā vanda5, appā-
bādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha:
Bodhi, bhante, rājakumāro Bhagavato pāde sirasā vandati,
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ
pucchatīti; evañ ca vadehi: Adhivāsetu kira, bhante, Bhagavā
Bodhissa rājakumārassa svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhu-
saṅghenāti. Evaṃ bho ti kho Sañjikāputto māṇavo Bodhissa
rājakumārassa paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami;
upasaṃkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ
kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
nisinno kho Sañjikāputto māṇavo Bhagavantaṃ etad avoca:
-- Bodhi, bho Gotama, rājakumāro6 bhoto Gotamassa pāde
sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ
phāsuvihāraṃ pucchati, evañ ca vadeti: Adhivāsetu kira
bhavaṃ Gotamo Bodhissa rājakumārassa svātanāya bhattaṃ
saddhiṃ bhikkhusaṃghenāti. Adhivāsesi Bhagavā tuṇhī-
bhāvena. Atha kho Sañjikāputto māṇavo Bhagavato adhi-
vāsanaṃ viditvā uṭṭhāy'; āsanā yena Bodhi rājakumāro ten'
upasaṃkami; upasaṃkamitvā Bodhiṃ rājakumāraṃ etad
avoca: Avocumhā kho mayaṃ7 bhoto vacanena taṃ bha-
gavantaṃ8 Gotamaṃ: Bodhi, bho Gotama9, rājakumāro

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Saṃs. C . Vinaya II 127.
2 Skt here insert svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṃghenāti
evaṃ bho ti kho Sañjikāputto māṇavo Bodhissa rājakumārassa.
3 So Skt Bu; Bm Si Kokanudo, -- Si with note that the Sinh.
reading is Kokanado.
4 Bm anajjhovuṭṭho; Si anajjhāvuṭṭho; Skt a-vutte.
5 Bm vandāhi.
6 So Si; Bm Bodhi kho rājakumāro; Sk Bodhi bhoto gotamassa.
7 Bm av-ha bhoto v.
8 Bm (alone) bhavantaṃ.
9 So Si; Bm omits bho G.; Skt bho alone.

[page 092]
92 11. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
bhoto Gotamassa pāde sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅ-
kaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati, evañ ca
vadeti:-- Adhivāsetu kira bhavaṃ Gotamo Bodhissa rāja-
kumārassa svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṃghenāti.
Adhivutthañ1 ca pana samaṇena Gotamenāti. Atha kho
Bodhi rājakumāro tassā rattiyā accayena sake nivesane2
paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā Kokanadañ
ca pāsādaṃ odātehi dussehi santharāpetvā3 yāva pacchima-
sopānakaḷevarā4 Sañjikāputtaṃ mānavaṃ āmantesi: Ehi tvaṃ,
samma Sañjikāputta, yena Bhagavā ten'; upasaṃkama upasaṃ-
kamitvā Bhagavato kālaṃ ārocehi -- Kālo, bhante, niṭṭhitaṃ
bhattan ti. Evaṃ bho ti kho Sañjikāputto māṇavo Bodhissa
rājakumārassa paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami;
upasaṃkamitvā Bhagavato kālaṃ ārocesi -- Kālo, bho Gotama,
niṭṭhitaṃ bhattan ti. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṃ
nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya yena Bodhissa rājakumārassa
nivesanaṃ ten'; upasaṃkami. Tena kho pana samayena Bodhi
rājakumāro bahidvārakoṭṭhake ṭhito hoti Bhagavantaṃ āga-
mayamāno. Addasā kho Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ
dūrato va āgacchantaṃ; disvāna paccuggantvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā purakkhitvā5 yena Kokanado pāsādo ten'; upasaṃ-
kami. Atha kho Bhagavā pacchimaṃ6 sopānakaḷevaraṃ
nissāya aṭṭhāsi. Atha kho Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ
etad avoca:-- Abhirūhatu, bhante, Bhagavā dussāni; abhirū-
hatu Sugato dussāni, yaṃ mama assa dīgharattaṃ hitāya
sukhāyāti. Evaṃ vutte Bhagavā tuṇhī ahosi. Dutiyam pi
kho7 Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ etad avoca: Abhirūhatu,
bhante, Bhagavā dussāni; abhirūhatu Sugato dussāni, yaṃ
mama assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti. Dutiyam pi kho
Bhagavā tuṇhī ahosi. Tatiyam pi kho Bodhi rājakumāro
Bhagavantaṃ etad avoca: Abhirūhatu . . . sukhāyāti. Atha
kho Bhagavā āyasmantaṃ Ānandaṃ apalokesi. Atha kho

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm adhivuṭṭhañ.
2 Si omits sake.
3 Bm adds pi.
4 Bu pacchimasopānakaḷebaraṃ; Si pacchimasopāṇakalevarā;
Skt pacchimosopāṇakaḷeparā; Bm pacchimā sopānaka evarā.
5 So Si Bm; Skt p-atvā.
6 So all MSS.
7 Bm (alone) omits Bodhi . . . tuṇhī ahosi, inserting la.

[page 093]
4. 5. BODHIRĀJAKUMĀRASUTTAṂ (85). 93
āyasmā Ānando Bodhiṃ rājakumāraṃ etad avoca: Saṃharantu1
rājakumāra, dussāni; na Bhagavā celapattikaṃ2 akkamissati,
pacchimaṃ janataṃ Tathāgato apaloketīti3. Atha kho Bodhi
rājakumāro dussāni saṃharāpetvā upari Kokanade pāsāde4
āsanāni paññāpesi. Atha kho Bhagavā Kokanadaṃ pāsādaṃ
abhirūhitvā paññatte āsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṃghena.
Atha kho Bodhi rājakumāro Buddhapamukhaṃ bhikkhusaṃ-
ghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi
sampavāresi. Atha kho Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ
bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā
ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Bodhi rājakumāro
Bhagavantaṃ etad avoca:-- Mayhaṃ kho, bhante, evaṃ
hoti, -- Na kho sukhena sukhaṃ adhigantabbaṃ, dukkhena
kho sukhaṃ adhigantabban ti.
Mayham pi kho, rājakumāra, pubbe va sambodhā ana-
bhisambuddhassa Bodhisattass'; eva sato etad ahosi:-- Na
kho sukhena sukhaṃ adhigantabbaṃ, dukkhena kho sukhaṃ
adhigantabban ti. So kho ahaṃ, rājakumara, aparena sama-
yena daharo va samāno susu kāḷakeso (repeat from Vol. I p. 163
1.28 to p.167 1.85; for bhikkhave substitute rājakumāra) . . .
alam idaṃ padhānāyāti.
Api 'ssu maṃ, rājakumāra, tisso upamā paṭibhaṃsu . . .
(repeat from Vol. I p.2406 1.30 to p.249 1.217; for Aggivesana
substitute rājakumāra) . . . ātāpino pahitattassa viharati.
Tassa mayhaṃ, rājakumāra, etad ahosi: Adhigato kho..
repeat from Vol. I p.167 1.31 to 8 p.173 1.6; for bhikkhave substitute

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt; Bm Si saṃharatu.
2 Si celapaṭikaṃ; Bm ceḷapaṭikaṃ; Skt pelapatti; Bu celapattikaṃ.
3 So MSS & Bu; Dh. p. 324 oloketi; Vin. II. 128 anukampati.
4 Skt kokanado pāsādo; Bm kokanudo pāsāde; Si kokanude, omitting
pāsāde.
5 For setakaṃ & setakā on p. 167 of Vol. I Si here reads sītodakaṃ
& sītodakā, with note that the Sinh. reading is setaka-.
6 On last line of page 242, Vol. I Si reads apamuṭṭhā, with note
that the Sinh. reading is asammuṭṭhā.
7 Evarupā pi kho me . . . na pariyādāya tiṭṭhati here omitted
throughout. Also pe occurs several times where Sutta 36 gives
the full text.
8 At line 16 of Vol. I p. 171 Si reads huveyyāvuso, &, in the next
line, ukkaṃsitvā jivhaṃ nillaḷetvā ummaggaṃ gahetvā pakkāmi,
observing that the two words jivhaṃ nillāḷetvā do not occur in
Sinh. MSS. Cf. note Vol. I p. 545.

[page 094]
94 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
rājakumāra) . . . āharanti tena chabbaggo1 yāpema. Atha
kho, rājakumāra, pañcavaggiyā bhikkhū mayā evaṃ ovadiya-
mānā evaṃ anusāsiyamānā na cirass'; eva yass'; aṭṭhāya
kulaputtā sammad eva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tad
anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ
abhiññā sacchikatvā upasampajja vihariṃsūti2.
Evaṃ vutte Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ etad avoca:
Kīvacirena3 nu kho, bhante, bhikkhu Tathāgataṃ vināya-
kaṃ labhamāno4 yass'; aṭṭhāya kulaputtā . . . vihar-
eyyāti5?
Tena hi, rājakumāra, taṃ yev'; ettha paṭipucchissāmi.
Yathā te khameyya tathā taṃ vyākareyyāsi. Taṃ kim
maññasi, rājakumāra? Kusalo tvaṃ hatthārūyhe6 aṅkusa-
gayhe7 sippe ti? Evaṃ, bhante, kusalo ahaṃ haṭṭhārūyhe
aṅkusagayhe sippe ti. Taṃ kim maññasi, rājakumāra? Idha
puriso āgaccheyya:-- Bodhi rājakumāro hatthārūyhaṃ aṅ-
kusagayhaṃ sippaṃ jānāti; tassāhaṃ santike hatthārūyhaṃ
aṅkusagayhaṃ sippaṃ sikkhissāmīti. So c'; assa assaddho,
yāvatakaṃ saddhena8 pattabbaṃ, taṃ na sampāpuṇeyya. So
c'; assa bavhābādho9, yāvatakaṃ appābādhena pattabbaṃ,
taṃ na sampāpuṇeyya. So c'; assa saṭho māyāvī, yāvatakaṃ10
asaṭhena amāyāvinā11 pattabbaṃ, taṃ na sampāpuṇeyya.
So c'; assa kusīto12, yāvatakaṃ āraddhaviriyena pattabbaṃ,
taṃ na sampāpuṇeyya. So c'; assa duppañño, yāvatakaṃ
paññāvatā13 pattabbaṃ, taṃ na sampāpuṇeyya. Taṃ kim
maññasi, rājakumāra? Api nu so puriso tava santike hatthā-
rūyhaṃ aṅkusagayhaṃ sippaṃ sikkheyyāti?
Ekamekena pi, bhante, aṅgena samannāgato so puriso na
mama santike hatthārūyhaṃ aṅkusagayhaṃ sippaṃ sikkheyya.
Ko pana vādo pañcah'; aṅgehīti?
Taṃ kim maññasi, rājakumāra? Idha puriso āgaccheyya:

--------------------------------------------------------------------------
1 Si chabbaggā
2 Skt vihariṃsu.
3 So Si; Sk kīvaṅcirena; Bm kiṃ va cīrena; St kivañcirena.
4 Bm bhikkhu . . . labhamānā.
5 So Si; Bm vihareyyun ti; Skt vihareyyāsi.
6 Bm Si hatthāruḷhe.
7 So Skt Bm; Si aṅkusagaṇhe.
8 So Bm; Skt yāvatakaṃ sabbe pana; Si yāvattakaṃ saddhena.
9 Bm Si bahvābādho.
10 Si yāvattakaṃ throughout.
11 Sk amāyāvīnā.
12 Bm kusito.
13 Bm Si paññavatā.

[page 095]
4. 5. BODHIRĀJAKUMĀRASUTTAṂ (85). 95
Bodhi rājakumāro hatthārūyhaṃ aṅkusagayhaṃ sippaṃ jānāti;
tassāhaṃ santike hatthārūyhaṃ aṅkusagayhaṃ sippaṃ sikkhis-
sāmīti. So c'; assa saddho, yāvatakaṃ saddhena pattabbaṃ,
taṃ sampāpuṇeyya. So c'; assa appābādho, yāvatakaṃ appā-
bādhena pattabbaṃ, taṃ sampāpuṇeyya. So c'; assa asaṭho
amāyāvī, yāvatakaṃ asaṭhena amāyāvinā pattabbaṃ, taṃ
sampāpuṇeyya. So c'; assa āraddhaviriyo, yāvatakaṃ āraddha-
viriyena pattabbaṃ, taṃ sampāpuṇeyya. So c'; assa paññavā1
yāvatakaṃ paññāvatā pattabbaṃ, taṃ sampāpuṇeyya. Taṃ
kim maññasi, rājakumāra? Api nu so puriso tava santike
hatthārūyhaṃ aṅkusagayhaṃ sippaṃ sikkheyyāti?
Ekamekena pi. bhante, aṅgena samannāgato so puriso
mama santike hatthārūyhaṃ aṅkusagayhaṃ sippaṃ sikkheyya.
Ko pana vādo pañcah'; aṅgehīti?
Evam eva kho, rājakumāra, pañc'; imāni padhāniyaṅgāni.
Katamāni pañca? Idha, rājakumāra, bhikkhu saddho hoti
saddahati2 Tathāgatassa bodhiṃ: Iti pi so Bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anut-
taro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho
bhagavā ti. Appābādho hoti appātiṅko samavepākiniyā
gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya
padhānakkhamāya. Asaṭho hoti amāyāvī yathābhūtaṃ attā-
naṃ āvikatvā3 satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu4.
Āraddhaviriyo viharati, akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya
kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya5 thāmavā daḷha-
parakkamo anikkhittadhūro kusalesu dhammesu. Paññāvā
hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhi-
kāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Imāni kho, rājakumāra,
pañca padhāniyaṅgāni. Imehi kho, rājakumāra, pañcahi
padhāniyaṅgehi samannāgato bhikkhu Tathāgataṃ vināyakaṃ
labhamāno yass'; atthāya kulaputtā sammad eva agārasmā
anagāriyaṃ pabbajanti tad anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ
diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt; Bm Si paññavā & paññavatā.
2 Si saddhahati.
3 So Skt Bu; Bm āvīkattā; Si āvikattā.
4 Bm s-isu.
5 Skt uppādāya.

[page 096]
96 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
vihareyya satta vassāni. Tiṭṭhatu, rājakumāra, satta vassāni.
Imehi pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgato bhikkhu . . .
. . . vihareyya cha vassāni, -- pe1 -- pañca vassāni, cattāri
vassāni, tīṇi vassāni, dve vassāni, ekaṃ vassaṃ. Tiṭṭhatu,
rājakumāra, ekaṃ vassaṃ. Imehi pañcahi padhāniyaṅgehi
samannāgato bhikkhu . . . vihareyya satta māsāni.
Tiṭṭhatu, rājakumāra satta māsāni. Imehi pañcahi padhāni-
yaṅgehi samannāgato bhikkhu . . . vihareyya . . . cha
māsāni -- pe1 -- pañca māsāni, cattāri māsāni, tīṇi māsāni,
dve māsāni, ekaṃ2 māsaṃ, addhamāsaṃ3. Tiṭṭhatu, rāja-
kumāra, addhamāso. Imehi pañcahi padhāniyaṅgehi samannā-
gato bhikkhu . . . vihareyya satta rattindivāni. Tiṭṭhatu,
rājakumāra, satta rattindivāni4. Imehi pañcahi padhāniyaṅgehi
samannāgato bhikkhu . . . vihareyya cha rattindivāni
-- pe5 -- pañca rattindivāni, cattāri rattindivāni, tīṇi rattin-
divāni, dve rattindivāni, ekaṃ rattindivaṃ. Tiṭṭhatu, rāja-
kumāra, eko rattindivo. Imehi pañcahi padhāniyaṅgehi
samannāgato bhikkhu Tathāgataṃ vināyakaṃ labhamāno
sāyam anusiṭṭho pāto visesaṃ adhigamissati, pātam anusiṭṭho
sāyaṃ visesaṃ adhigamissatīti.
Evam vutte Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ etad avoca:
Aho Buddho, aho dhammo, aho dhammassa svākkhātatā6;
yatra hi nāma sāyam anusiṭṭho pāto visesam adhigamissati,
pātam anusiṭṭho sāyaṃ visesaṃ adhigamissatīti.
Evaṃ vutte Sañjikāputto māṇavo Bodhi-rājakumaraṃ
etad avoca: Evam eva panāyaṃ bhavaṃ Bodhi: Aho Buddho
aho dhammo aho dhammassa svākkhātatā ti vadeti7, atha
ca pana8 na: taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmi9
dhammañ ca bhikkhusaṃghañ cāti. Mā hevaṃ10, samma
Sañjikāputta, avaca; mā hevaṃ, samma Sañjikāputta, avaca.
Sammukhā me taṃ, samma Sañjikāputta, ayyāya sutaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit.
2 So Bm; both Sk & Si omit ekaṃ here.
3 Bm Si aḍḍhamāsaṃ.
4 Bm rattidivāni throughout.
5 Bm Si omit.
6 Bm svākhyātatā; Bu incidentally svākkhātatā, reading (apparently)
aho saṃghassa sampadā.
7 Skt ca vadesi; Si pavedeti.
8 Si inserts bhavaṃ.
9 Si gacchati.
10 So Bm Si throughout; Sk heva the first time & hevaṃ the second time.

[page 097]
4. 6. AṄGULIMĀLASUTTAṂ (86). 97
sammukhā paṭigahītaṃ1. Ekamidaṃ, samma Sañjikāputta,
samayaṃ Bhagavā Kosambiyaṃ viharati Ghositārāme. Atha
kho me ayyā kucchivatī2 yena Bhagavā ten'; upasaṃkami
upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinnā kho me3 ayyā Bhagavantaṃ etad avoca:
Yo me ayaṃ, bhante, kucchigato kumārako vā kumārikā vā,
so Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchati dhammañ ca bhikkhu-
saṃghañ ca; upāsakan taṃ4 Bhagavā dhāretu ajjatagge
pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti. Ekamidaṃ, samma Sañjikā-
putta, samayaṃ Bhagavā idh'; eva Bhaggesu viharati Suṃ-
sumāragire Bhesakaḷāvane migadāye. Atha kho maṃ dhātī5
aṅkena vāhitvā6 yena Bhagavā ten'; upasaṃkami upasaṃ-
kamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Eka-
mantaṃ ṭhitā kho mama dhātī Bhagavantaṃ etad avoca:
Ayaṃ, bhante, Bodhi rājakumāro Bhagavantaṃ saraṇaṃ
gacchati dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca, upāsakaṃ taṃ
Bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
Esāhaṃ, samma Sañjikāputta, tatiyam7 pi Bhagavantaṃ
saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca, upāsakam
maṃ Bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
BODHIRĀJAKUMĀRASUTTAṂ PAÑCAMAṂ.
86.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana
samayena rañño Pasenadissa8 Kosalassa vijite coro Aṅguli-
mālo nāma hoti luddo lohitapāṇī hatapahate niviṭṭho adayā-
panno pāṇabhūtesu. Tena gāmā pi agāmā katā, nigamā pi

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si paṭiggahitaṃ.
2 So Skt Si; Bm kucchimati.
3 Bm omits me.
4 Si upāsakaṃ naṃ.
5 Bm Si dhāti; Skt dhāreti.
6 Skt aññena vāhitvā; Bm aṅgena haritvā; Si aṅkena pāyitvā, with
note that the Sinh. reading for the latter word is vāhitvā.
7 Bm tatiyakaṃ.
8 Bm Si Pass- always.

[page 098]
98 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
anigamā katā, janapadā pi ajanapadā katā. So manusse
vadhitvā vadhitvā aṅgulīnaṃ mālaṃ dhāreti. Atha kho Bha-
gavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya Sāvat-
thiṃ piṇḍāya pāvisi1, Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchā-
bhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacī-
varaṃ ādāya yena coro Aṅgulimālo ten'; addhānamaggaṃ1
paṭipajji. Addasāsuṃ3 kho gopālakā pasupālakā kassakā
padhāvino Bhagavantaṃ yena coro Aṅgulimālo ten'; addhāna-
maggaṃ paṭipannaṃ4; disvā5 Bhagavantaṃ etad avocuṃ:
Mā, samaṇa, etaṃ maggaṃ paṭipajji. Etasmiṃ, samaṇa,
magge coro Aṅgulimālo nāma luddo lohitapāṇī hatapahate
niviṭṭho adayāpanno pāṇabhūtesu. Tena gāmā pi agāmā
katā, nigamā pi anigamā katā, janapadā pi ajanapadā katā.
So manusse vadhitvā vadhitvā aṅgulīnaṃ mālaṃ dhāreti.
Etam hi, samaṇa, maggaṃ dasa pi purisā vīsatim pi purisā
tiṃsatim6 pi purisā cattārīsam pi purisā saṃharitvā7 saṃ-
haritvā paṭipajjanti, te pi corassa Aṅgulimālassa hatthatthaṃ8
gacchantīti. Evaṃ vutte Bhagavā tuṇhībhūto agamasi.
Dutiyam pi kho gopālakā9 pasupālakā kassakā padhāvino
Bhagavantaṃ etad avocuṃ: Mā, samaṇa, etam maggaṃ
. . . &c as above . . . hatthatthaṃ gacchantīti. Dutiyam pi
kho Bhagavā tuṇhībhūto agamāsi.
Tatiyam pi kho gopālakā pasupālakā kassakā padhāvino
Bhagavantaṃ etad avocum: Mā, samaṇa, etam maggaṃ . . .
&c as above . . . hatthatthaṃ gacchantīti. Atha kho Bha-
gavā {tuṇhībhūto} agamāsi.
Addasā kho coro Aṅgulimālo Bhagavantaṃ dūrato va
āgacchantaṃ, disvān'; assa etad ahosi: Acchariyaṃ vata bho,
abbhutaṃ vata bho. Imaṃ hi maggaṃ dasa pi purisā vīsatim

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm omits Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi; Skt Sāvatthiyaṃ in both places.
2 Bm tenāddh-.
3 So Skt Bm; Si addasaṃsu.
4 Si ten'; addhānamaggapaṭipannaṃ.
5 Si Bm disvāna.
6 Bm Si vīsaṃ & tiṃsaṃ.
7 Bm saṃkaritvā; Si saṃgaritvā, with note that the Sinh. reading is
saṃharitvā. Bu saṃharitvā, which he paraphrases by saṃgaritvā
(cf. Si).
8 So Sk Bm Si & St infra; St here hatthaṃ; Bu hatthahatthaṃ.
9 Bm (not Sk Si) omits paragaph from pasupālakā . . . to . . .
tuṇhībhūto agamāsi, substituting la.

[page 099]
4.6. AṄGULIMĀLASUTTAṂ (86). 99
pi purisā tiṃsatim pi purisā cattārīsam pi purisā paññāsam
pi purisā1 saṃharitvā saṃharitvā paṭipajjanti, te pi mama
hatthatthaṃ gacchanti; atha ca panāyaṃ samaṇo eko adutiyo
pasayha maññe āgacchati. Yan nūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ
jīvitā voropeyyan ti? Atha kho coro Aṅgulimālo asicammaṃ
gahetvā dhanukalāpaṃ sannayhitvā Bhagavantaṃ piṭṭhito
piṭṭhito anubandhi. Atha kho Bhagavā tathārūpaṃ iddhā-
bhisaṃkhāraṃ abhisaṃkhāsi2 yathā coro Aṅgulimālo Bha-
gavantaṃ pakatiyā gacchantaṃ sabbatthāmena3 gacchanto na
sakkoti sampāpuṇituṃ. Atha kho corassa Aṅgulimālassa etad
ahosi: Acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho. Ahaṃ
hi pubbe hatthim pi dhāvantaṃ anupatitvā gaṇhāmi, assam
pi dhāvantaṃ anupatitvā gaṇhāmi, ratham pi dhāvantaṃ anu-
patitvā gaṇhāmi, migam pi dhāvantaṃ anupatitvā gaṇhāmi;
atha ca panāhaṃ imaṃ samaṇaṃ pakatiyā gacchantaṃ sab-
batthāmena gacchanto na sakkomi sampāpuṇitun ti. Ṭhito4
Bhagavantaṃ etad avoca: Tiṭṭha, samaṇa; tiṭṭha samaṇāti5
Ṭhito ahaṃ, Aṅgulimāla; tvañ ca tiṭṭhāti.
Atha kho corassa Aṅgulimālassa etad ahosi: Ime kho
samaṇā Sakyaputtiyā saccavādino saccapaṭiññā. Atha ca
panāyaṃ samaṇo gacchaṃ yev'; āha: Ṭhito ahaṃ, Aṅgulimāla;
tvañ ca tiṭṭhāti. Yan nūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ puccheyyan
ti. Atha kho coro Aṅgulimālo Bhagavantaṃ gāthāya6
ajjhabhāsi:
Gacchaṃ vadesi, samaṇa, ṭhito 'mhi7 mamañ ca brūsi
ṭhitam aṭṭhito ti;
Pucchāmi taṃ, samaṇa, etam atthaṃ: Kathaṃ ṭhito
tvaṃ, aham aṭṭhito 'mhi?
Thito ahaṃ, Aṅgulimāla, sabbadā sabbesu bhūtesu nidhāya
daṇḍaṃ,
Tuvañ8 ca pāṇesu asaññato 'si; tasmā ṭhito 'haṃ tuvam
aṭṭhito 'si.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit paññāsam pi purisā.
2 So Sk Bu; Bm Si abhisaṃkhāresi.
3 Bm Si sabbathāmena.
4 Bm Si add va.
5 St omits t. s-āti; Bm omits samaṇa.
6 Cf. Theragāthā p. 80.
7 Si samaṇaṭṭhito mhi.
8 So Si; Skt tvañ; Bm tvaṃ.

[page 100]
100 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Cirassaṃ1 vata me mahito mahesi2 mahāvanaṃ samaṇoyaṃ
paccavādi3;
So 'haṃ cirassā4 pahāssaṃ5 pāpaṃ sutvāna gāthaṃ
tava dhammayuttaṃ.
Itveva6 coro asim āvudhañ ca sobbhe papāte narake
anvakārī7.
Avandi coro Sugatassa pāde; tatth'; eva naṃ pabbajjaṃ
ayāci.
Buddho ca kho kāruṇiko mahesi yo satthā lokassa
sadevakassa
Tam ‘Ehi bhikkhūti'; tadā avoca; es'; eva tassa ahu
bhikkhubhāvo ti.
Atha kho Bhagavā āyasmatā Aṅgulimālena pacchā-
samaṇena yena Sāvatthi8 tena cārikaṃ pakkāmi; anupubbena
cārikaṃ caramāno yena Sāvatthi tad avasari. Tatra sudaṃ
Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa
ārāme. Tena kho pana samayena rañño Pasenadissa Kosa-
lassa antepuradvāre9 mahājanakāyo sannipatitvā uccāsaddo
mahāsaddo hoti: Coro te, deva, vijite Aṅgulimālo nāma
luddo lohitapāṇī hatapahate niviṭṭho adayāpanno pāṇabhūtesu.
Tena gāmā pi agāmā katā, nigamā pi anigamā katā, janapadā
pi ajanapadā katā. So manusse vadhitvā vadhitvā aṅgulīnaṃ
mālaṃ dhāreti. Taṃ devo paṭisedhetūti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo pañcamattehi assasatehi
Sāvatthiyā nikkhami divādivassa yen'; ārāmo tena pāyāsi;
yāvatiko yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccārohitvā
pattiko va yena Bhagavā ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bmp cīrassaṃ.
2 Si Bm mahesī.
3 Bm mahāvanaṃ pāpuṇi saccavādi; Si mahāvanaṃ samaṇa paccupādi,
with note that the Sinh. reading is samaṇoyaṃ; Skt mahāvana
samaṇo 'yaṃ paccupādi; Bu paccavādīti . . . paṭipajji.
4 So Skt; Bm Si carissāmi. Si notes a reading cirassā.
5 Bm pahāya; Si pajahissa, noting another reading pahāssa,
which occurs in Skt; Bu pahassaṃ.
6 So all MSS; Bu idh'; eva.
7 So Bu Skt; Bm akīri; Si manvakārī.
8 Si Sāvatthī.
9 Bm antepūradvāre.

[page 101]
4.6. AṄGULIMĀLASUTTAṂ (86). 101
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
nisinnaṃ kho rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ Bhagavā etad
avoca: Kin nu te, mahārāja, rājā1 Māgadho Seniyo Bimbisāro
kupito, Vesālikā vā Licchavī, aññe vā paṭirājāno ti? Na kho
me, bhante, rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro kupito, na pi2
Vesālikā Licchavī, na pi aññe paṭirājāno. Coro me, bhante,
vijite Aṅgulimālo nāma luddo lohitapāṇī hatapahate niviṭṭho
adayāpanno pāṇabhūtesu. Tena gāmā pi agāmā katā, nigamā
pi anigamā katā, janapadā pi ajanapadā katā. So manusse
vadhitvā vadhitvā aṅgulīnaṃ mālaṃ dhāreti. Nāhaṃ, bhante,
paṭisedhissāmīti.
Sace pana tvaṃ, mahārāja, Aṅgulimālaṃ passeyyāsi
kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajitaṃ virataṃ pāṇātipātā virataṃ adinnādānā
virataṃ musāvādā ekabhattikaṃ brahmacāriṃ sīlavantaṃ
kalyāṇadhammaṃ, -- kinti naṃ kareyyāsīti?
Abhivādeyyāma vā, bhante, paccuṭṭheyyāma vā, āsanena
vā nimanteyyāma, abhinimanteyyāma vā naṃ cīvarapiṇḍa-
pātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi, dhammikaṃ
vā assa rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidaheyyāma3. Kuto pan'
assa, bhante, dussīlassa pāpadhammassa evarūpo sīlasaṃyamo
bhavissatīti?
Tena kho pana samayena āyasmā Aṅgulimālo Bhagavato
avidūre nisinno hoti. Atha kho Bhagavā dakkhiṇabāhaṃ4
paggahetvā rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ etad avoca: Eso,
mahārāja, Aṅgulimālo ti.
Atha kho rañño Pasenadissa Kosalassa ahud eva bhayaṃ
ahu chambhitattaṃ ahu lomahaṃso. Atha kho Bhagavā
rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ bhītaṃ saṃviggalomahaṭṭhajātaṃ
viditvā rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ etad avoca: Mā bhāyi,
mahārāja; mā bhāyi, mahārāja; na 'tthi te ato5 bhayan ti.
Atha kho rañño Pasenadissa Kosalassa yaṃ ahosi bhayaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Skt omit; Bm rājā vā.
2 Bm nāpi.
3 So Skt Si; Bm saṃvideyyāma
4 Bm dakkhiṇaṃ bāhuṃ.
5 So Sk Bu; Bm Si ito.

[page 102]
102 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
vā chambhitattaṃ vā lomahaṃso vā, so paṭippassambhi1.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo yen'; āyasmā Aṅgulimālo ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Aṅgulimālaṃ etad
avoca: Ayyo no, bhante, Aṅgulimālo ti?
Evaṃ2, mahārājāti.
Kathaṃgotto, bhante, ayyassa pitā? Kathaṃgottā3
mātā ti?
Gaggo4 kho, mahārāja, pitā; Mantāṇī5 mātā ti.
Abhiramatu, bhante, ayyo Gaggo Mantāṇīputto; aham
ayyassa Gaggassa Mantāṇīputtassa ussukkaṃ karissāmi cīvara-
piṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānan ti.
Tena kho pana samayena āyasmā Aṅgulimālo āraññako
hoti piṇḍapātiko paṃsukūliko tecīvariko. Atha kho āyasmā
Aṅgulimālo rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ etad avoca: Alaṃ,
mahārāja; paripuṇṇaṃ me ticīvaran ti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo yena Bhagavā ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho rājā Pasenadi
Kosalo Bhagavantaṃ etad avoca: Acchariyaṃ, bhante,
abbhutaṃ, bhante, yāvañ c'; idaṃ, bhante, Bhagavā adantānaṃ
dametā asantānaṃ sametā aparinibbutānaṃ6 parinibbāpetā7.
Yaṃ hi mayaṃ, bhante, nāsakkhimhā daṇḍena pi satthena
pi dametuṃ, so Bhagavatā adaṇḍena asatthen'; eva8 danto.
Handa9 dāni mayaṃ, bhante, gacchāma; bahukiccā mayaṃ
bahukaraṇīyā ti10. Yassa dāni tvaṃ11, mahārāja, kālaṃ
maññasīti. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo uṭṭhāy'; āsanā
Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Atha kho āyasmā Aṅgulimālo pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā
pattacīvaraṃ ādāya Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi12. Addasā kho
āyasmā Aṅgulimālo Sāvatthiyaṃ sapadānaṃ piṇḍāya caramāno
aññataraṃ itthiṃ mūḷhagabbhaṃ12 visātagabbhaṃ13. Disvān'

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Si; Bm paṭipasambhi.
2 Bm adds mayhaṃ.
3 Si adds ayyassa; Bm kathaṃgotto.
4 So Skt Si Bu; Bm Bhaggo.
5 So Sk Bu; Bm Si St Mantānī.
6 Si appar-.
7 So Bm Si; Skt parinibbutāpetvā.
8 So St Bm; Sk va; Si omits eva.
9 Skt add ca.
10 Bm bahūkiccā, but bahukaraṇīyāti.
11 Bm Si omits tvaṃ.
12 So Sk Si Bu; Bm pāvīsi.
12 Bm Si mu-.
13 So Bm Si, as Skt infra; Skt here vighātag-.

[page 103]
4.6. AṄGULIMĀLASUTTAṂ (86). 103
assa etad ahosi: Kilissanti vata bho sattā; kilissanti vata
bho sattā ti. Atha kho āyasmā Aṅgulimālo Sāvatthiyaṃ
piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto yena
Bhagavā ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho
āyasmā Aṅgulimālo Bhagavantaṃ etad avoca: Idhāhaṃ1,
bhante, pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya
Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisiṃ; addasaṃ kho ahaṃ, bhante,
Sāvatthiyaṃ sapadānaṃ piṇḍāya caramāno aññataraṃ itthiṃ
mūḷhagabbhaṃ visātagabbhaṃ; disvāna me2 etad ahosi:
Kilissanti vata bho sattā, kilissanti vata bho sattā ti.
Tena hi tvaṃ, Aṅgulimāla, yena Sāvatthi3 ten'; upasaṃ-
kama, upasaṃkamitvā taṃ itthiṃ evaṃ vadehi: Yato ahaṃ,
bhagini4, jāto nābhijānāmi sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropetā.
Tena saccena sotthi te hotu, sotthi gabbhassāti.
So hi5 nuna me, bhante6, sampajānamusāvādo bhavissati;
mayā hi, bhante, bahū sañcicca pāṇā7 jīvitā voropitā ti8.
Tena hi tvaṃ, Aṅgulimāla, yena Sāvatthi ten'; upasaṃ-
kama, upasaṃkamitvā taṃ itthiṃ evaṃ vadehi: Yato aham,
bhagini, ariyāya jātiyā jāto nābhijānāmi sañcicca pāṇaṃ
jīvitā voropetā; tena saccena sotthi te hotu sotthi gabbhassāti.
Evaṃ bhante ti kho āyasmā Aṅgulimālo Bhagavato paṭisutvā
yena Sāvatthi ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā taṃ itthiṃ
etad avoca: Yato ahaṃ, bhagini, ariyāya jātiyā jāto nābhi-
jānāmi sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropetā; tena saccena sotthi
te hotu sotthi gabbhassāti. Atha kho sotth'; itthiyā9 ahosi
sotthi gabbhassa. Atha kho āyasmā Aṅgulimālo eko vūpa-
kaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass'; eva
yass'; atthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ
pabbajanti, tad anuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭhe va
dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi.
Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits.
2 Bm assa.
3 Bm Si sā itthi, the latter with note that katthaci potthake
Yena Sāvaṭṭhīti pāṭho dissati.
4 Skt add jātiyā, which is omitted in Bm Si Bu.
5 Bm 'haṃ.
6 Sk omits bhante & Bm omits me.
7 Sk Bm pāṇaṃ.
8 So Skt Si; Bm voropetā, as Skt Si supra & infra.
9 So Skt Si; Bm atha khavāssā itthiyā sotthi.

[page 104]
104 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
itthattāyāti abbhaññāsi; aññataro kho pan'; āyasmā Aṅgulimālo
arahataṃ ahosi.
Atha kho āyasmā Aṅgulimālo pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā
pattacīvaraṃ ādāya Sāvatthiṃ1 piṇḍāya pāvisi. Tena kho
pana samayena aññena pi leḍḍu khitto āyasmato Aṅgulimā-
lassa kāye nipatati2, aññena pi daṇḍo khitto āyasmato
Aṅgulimālassa kāye nipatati, aññena pi sakkharā3 khittā
āyasmato Aṅgulimālassa kāye nipatati. Atha kho āyasmā
Aṅgulimālo bhinnena sīsena lohitena gaḷantena bhinnena
pattena vipphālitāya4 saṃghāṭiyā yena Bhagavā ten'; upasaṃ-
kami. Addasā kho Bhagavā āyasmantaṃ Aṅgulimālaṃ dūrato
va āgacchantaṃ, disvā āyasmantaṃ Aṅgulimālaṃ etad avoca:
Adhivāsehi tvaṃ, brāhmaṇa; adhivāsehi tvaṃ, brāhmaṇa.
Yassa kho tvaṃ5 kammassa vipākena bahūni vassāni bahūni
vassasatāni bahūni vassasahassāni niraye pacceyyāsi, tassa
tvaṃ, brāhmaṇa, kammassa vipākaṃ diṭṭhe va dhamme paṭi-
saṃvedesīti.
Atha kho āyasmā Aṅgulimālo rahogato patisallīno6
vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedī tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ
udānesi:7 --
Yo ca8 pubbe pamajjitvā pacchā so nappamajjati,
So 'maṃ9 lokaṃ pabhāseti abbhā mutto 'va candimā.
Yassa pāpaṃ kataṃ kammaṃ kusalena pithīyati10,
So 'maṃ lokaṃ pabhāseti abbhā mutto 'va candimā.
Yo have daharo bhikkhu yuñjati Buddhasāsane.
So 'maṃ lokaṃ pabhāseti abbhā mutto 'va candimā.
Disā hi me dhammakathaṃ suṇantu, disā hi me yuñjantu
Buddhasāsane,
Disā hi me te manusse11 bhajantu ye dhammam12 ev'
ādapayanti santo.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm; Skt (as usually) & Si Sāvatthiyaṃ.
2 Sk na patati; Bu kāye patati (in commentary).
3 Si sakkarā.
4 Skt vippāritāya; Bm vippālitāya; Si viphālitāya.
5 Bm adds brāhmaṇa.
6 Bm paṭisallīno. Cf. p. 23 supra.
7 Cf. Theragāthā p. 81; Dhp. l. 172--3, 382, 80, 26--7;
Vinaya II 196.
8 So Skt Si; Bm inserts va after pubbe.
9 So Bm Si Bu; Skt so imaṃ.
10 So Skt Si; Bm pidhiyyati.
11 So Skt; Bm Si (&? Bu) manujā.
12 So Bm Bu; Si dhammevādapayanti; Skt dhammemevād-.

[page 105]
4.6. AṄGULIMĀLASUTTAṂ (86). 105
Disā hi me khantivādānaṃ1 avirodhappasaṃsīnaṃ2
Suṇantu dhammaṃ kālena tañ ca anuvidhīyantu3.
Na hi jātu so mamaṃ hiṃse aññaṃ va pana kañci naṃ
Pappuyya paramaṃ santiṃ rakkheyya tasathāvare4.
Udakaṃ hi nayanti nettikā, usukārā namayanti tejanaṃ,
Dāruṃ namayanti tacchakā, attānaṃ damayanti paṇḍitā.
Daṇḍen'; eke damayanti aṅkusehi kasāhi ca;
Adaṇḍena asatthena ahaṃ danto5 'mhi tādinā.
Ahiṃsako ti me nāmaṃ hiṃsakassa pure6 sato;
Ajjāhaṃ saccanāmo 'mhi, na naṃ hiṃsāmi kañci naṃ.
Coro ahaṃ pure āsiṃ Aṅgulimālo ti vissuto,
Vuyhamāno mahoghena Buddhaṃ saraṇam āgamaṃ.
Lohitapāṇī7 pure āsiṃ Aṅgulimālo ti vissuto;
Saraṇāgamanaṃ8 passa; bhavanetti9 samūhatā.
Tādisaṃ kammaṃ katvāna bahu duggatigāminaṃ
Phuṭṭho kammavipākena anaṇo10 bhuñjāmi bhojanaṃ.
Pamādam11 anuyuñjanti bālā dummedhino janā,
Appamādañ ca medhāvī dhanaṃ seṭṭhaṃ va rakkhati.
Mā pamādam anuyuñjetha mā kāmaratisanthavaṃ,
Appamatto hi jhāyanto pappoti vipulaṃ12 sukhaṃ.
Sāgataṃ nāpagataṃ13 nayidaṃ dummantitaṃ14 mama;
Paṭibhattesu15 dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ tad upāgamaṃ.
Sāgataṃ nāpagatam nayidaṃ dummantitaṃ mama;
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ Buddhassa sāsanan ti.
AṄGULIMĀLASUTTAṂ CHAṬṬHAṂ.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt; Si khantivodānaṃ; Bm khantipavādānaṃ.
2 So Bu; Skt av-inaṃ; Si avirodhapasaṃsanaṃ; Bm avirodhaṃ pasaṃsanaṃ.
3 So Sk Si Bu; Bm anudhiyantu.
4 So Skt Si Bu; Bm tasathāvaraṃ.
5 Si daṇḍo.
6 Bm pūre.
7 So Bm Si; Skt l-ṇiṃ.
8 Bm Si saraṇagamanaṃ.
9 So all MSS.
10 Bm Si anaṇo; Skt ānaṇo; Bu (thrice) aṇaṇo, adding aṇino ti pi pātho.
11 Sk not St, inserts mā.
12 So Skt Si; Bm paramaṃ.
13 So Skt Bu; Si svāgataṃ nāpagataṃ; Bm svāgataṃ nāma sagataṃ.
14 So Bm Si & Skt (2nd time).
15 So Bu; Skt paṭihantesu; Si suvibhattesu; Bm savibh-.

[page 106]
106 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
87.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana
samayena aññatarassa gahapatissa ekaputtako piyo manāpo
kālakato1 hoti. Tassa kālakiriyāya n'; eva kammantā paṭi-
bhanti, na bhattaṃ paṭibhāti. So āḷāhanaṃ2 gantvā gantvā
kandati: Kahaṃ, ekaputtaka? Kahaṃ, ekaputtakāti. Atha
kho so gahapati yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃ-
kamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Eka-
mantaṃ nisinnaṃ kho taṃ gahapatiṃ Bhagavā etad avoca:
Na kho te, gahapati, sake citte ṭhitassa indriyāni atthi; te
indriyānaṃ aññathattan ti.
Kiṃ hi me, bhante, indriyānaṃ3 nāññathattam bhavissati?
Mayhaṃ hi, bhante, ekaputtako piyo manāpo kālakato; tassa
kālakiriyāya n'; eva kammantā paṭibhanti, na bhattaṃ paṭi-
bhāti. So4 āḷāhanaṃ gantvā gantvā kandāmi: Kahaṃ, eka-
puttaka? Kahaṃ, ekaputtakāti?
Evam etaṃ, gahapati5; piyajātikā hi, gahapati, soka-
paridevadukkhadomanassupāyāsā6 piyappabhavikā7 ti.
Kassa kho nām'; etaṃ, bhante, evaṃ bhavissati: Piya-
jātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā?
Piyajātikā hi kho8, bhante, ānandasomanassā piyappabhavikā
ti. Atha kho so gahapati Bhagavato bhāsitaṃ anabhinanditvā
paṭikkositvā9 uṭṭhāy'; āsanā pakkāmi.
Tena kho pana samayena sambahulā10 akkhadhuttā
Bhagavato avidūre akkhehi dibbanti. Atha kho so gahapati
yena te akkhadhuttā ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā te
akkhadhutte etad avoca: Idhāhaṃ, bhonto, yena samaṇo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm kalaṇkato.
2 So Sk & St infra; St here ālāhanaṃ; Bu ālāhan ti susānaṃ;
Bm Si āḷahanaṃ.
3 Skt here both repeat: atha kho so gah. yena Bh. ten'; up.,
and continue -- aññathattaṃ bh.
4 Si adds 'haṃ.
5 Bm repeats these three words.
6 Bm s-ūpāyāsā.
7 So Skt here & Bm throughout; Bu (?) p-bhāvikā; Si piyabhūtikā
throughout, as Skt frequently infra.
8 Bm vo.
9 Sk paṭikositvā; Si appaṭikkositvā.
10 Bm sambahūlā, as usually.

[page 107]
4.7. PIYAJĀTIKASUTTAṂ (87). 107
Gotamo ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā samaṇaṃ Gotamaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃ. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho
maṃ, bhonto, samaṇo Gotamo etad avoca: Na kho te,
gahapati, sake citte ṭhitassa indriyāni atthi; te indriyānaṃ
aññathattan ti. Evaṃ vutte ahaṃ, bhonto, samaṇaṃ Gotamaṃ
etad avoca: Kiṃ hi me, bhante, indriyānaṃ nāññathattaṃ
bhavissati? Mayhaṃ hi, bhante, ekaputtako piyo manāpo
kālakato; tassa kālakiriyāya n'; eva kammantā paṭibhanti, na
bhattaṃ paṭibhāti. So āḷāhanaṃ gantvā gantvā kandāmi:
Kahaṃ, ekaputtaka? kahaṃ, ekaputtakāti. Evam etaṃ, gaha-
pati; evam etaṃ, gahapati; piyajātikā hi, gahapati, sokapari-
devadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti1. Kassa kho2
nām'; etaṃ, bhante, evaṃ bhavissati: Piyajātikā sokaparideva-
dukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā? . Piyajātikā hi kho,
bhante, ānandasomanassā piyappabhavikā ti3. Atha khvāhaṃ,
bhonto, samaṇassa Gotamassa bhāsitaṃ anabhinanditvā paṭik-
kositvā uṭṭhāy'; āsanā pakkāmin ti.
Evam etaṃ, gahapati: evam etaṃ, gahapati. Piyajātikā
hi, gahapati, ānandasomanassā piyappabhavikā ti.
Atha kho so gahapati: Sameti me akkhadhuttehīti
pakkāmi. Atha kho idaṃ kathāvatthuṃ anupubbena rājante-
puraṃ pāvisi. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Mallikaṃ
deviṃ āmantesi: Idan te. Mallike, samaṇena Gotamena
bhāsitaṃ:-- Piyajātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā
piyappabhavikā ti.
Sace taṃ, mahārāja. Bhagavatā bhāsitaṃ, evam etan ti.
Evam evaṃ panāyaṃ Mallikā yaññadeva samaṇo Gotamo
bhāsati, taṃ tad ev'; assa abbhanumodati1:-- Sace taṃ,
mahārāja, Bhagavatā bhāsitaṃ, evam etan ti. Seyyathāpi
nāma ācariyo yaññadeva antevāsissa5 bhāsati, taṃ tad ev'; assa
antevāsī abbhanumodati: Evam etaṃ, ācariya; evam etaṃ
ācariyāti;-- evam eva kho tvaṃ, Mallike, yaññadeva samaṇo
Gotamo bhāsati, taṃ tad ev'; assa abbhanumodasi: Sace taṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt omit ti.
2 So Bm; Skt 'ssa nām'; Si tassa kho nām'.
3 Bm kho ahaṃ; Si kho 'haṃ.
4 Skt abbhanumodīti.
5 Bm antevāsikassa.

[page 108]
108 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ
mahārāja, Bhagavatā bhāsitaṃ evam etan ti. Cara pi re,
Mallike, vinassāti.
Atha kho Mallikā devī Nāḷijaṅghaṃ brāhmaṇaṃ āmantesi:
Ehi tvaṃ, brāhmaṇa, yena Bhagavā ten'; upasaṃkama, upasaṃ-
kamitvā mama vacanena Bhagavato pāde sirasā vandāhi,
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ
puccha -- Mallikā, bhante, devī Bhagavato pāde sirasā vandati,
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ
pucchatīti; evañ ca vadehi -- Bhāsitā nu kho, bhante, Bha-
gavatā esā vācā: Piyajātikā sokaparidevadukkhadomanas-
supāyāsā piyappabhavikā ti? Yathā ca1 te Bhagavā vyākaroti,
taṃ sādhukaṃ uggahetvā mamaṃ2 āroceyyāsi. Na hi Tathā-
gatā vitathaṃ3 bhaṇantīti. Evaṃ bhotīti kho Nāḷijaṅgho
brāhmaṇo Mallikāya deviyā paṭisutvā yena Bhagavā ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi:
sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ {nisinno} kho Nāḷijaṅgho brāhmaṇo Bhaga-
vantaṃ etad avoca: Mallikā, bho Gotama, devī bhoto Gota-
massa pāde sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭ-
ṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati, evañ ca vadeti: Bhāsitā
nu kho, bhante, Bhagavatā esā vācā -- Piyajātikā soka-
paridevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti?
Evam etaṃ, brāhmaṇa; evam etaṃ, brāhmaṇa4; piyajātikā
hi, brāhmaṇa, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappa-
bhavikā ti.
Tad aminā5 p'; etaṃ, brāhmaṇa, pariyāyena veditabbaṃ
yathā piyajātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappa-
bhavikā ti. Bhūtapubbaṃ, brāhmaṇa, imissā yeva Sāvatthiyā
aññatarassā6 itthiyā mātā kālam akāsi. Sā tassā kālakiriyāya
ummattikā khittacittā7 rathiyāya8 rathiyaṃ siṅghāṭakena
siṅghāṭakaṃ upasaṃkamitvā evam āha: Api me mātaraṃ
addasatha9? Api me mātaraṃ addasathāti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit ca.
2 Bm Si mama.
3 Skt virattaṃ.
4 So Si; Sk Bm omit the three words repeated.
5 Si iminā.
6 Bm aññatarissā.
7 Skt khittā cittā here, but not infra.
8 Skt rathiyā.
9 So Skt; Si adassatha; Bm addassatha.

[page 109]
4. 7. PIYAJĀTIKASUTTAṂ (87). 109
Iminā pi kho etaṃ, brāhmaṇa, pariyāyena veditabbaṃ,
yathā piyajātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappa-
bhavikā ti. Bhūtapubbaṃ, brāhmaṇa, imassā yeva Sāvatthiyā
aññatarassā itthiyā pitā kālam akāsi, -- pe1 -- bhātā kālam
akāsi, bhaginī kālam akāsi, putto kālam akāsi, dhītā2 kālam
akāsi, sāmiko kālam akāsi. Sā tassa kālakiriyāya ummattikā
khittacittā rathiyāya3 rathiyaṃ siṅghāṭakena siṅghāṭakaṃ
upasaṃkamitvā evam āha: Api me sāmikaṃ addasatha? Api
me sāmikaṃ4 addasathāti?
Iminā pi kho etaṃ, brāhmaṇa, pariyāyena veditabbaṃ,
yathā piyajātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappa-
bhavikā ti. Bhūtapubbaṃ, brāhmaṇa, imissā yeva Sāvatthiyā
aññatarassa purisassa mātā kālam akāsi. So tassā kālakiriyāya
ummattako khittacitto rathiyāya rathiyaṃ siṅghāṭakena siṅ-
ghāṭakaṃ upasaṃkamitvā evam āha: Api me mātaraṃ adda-
satha? api me mātaraṃ addasathāti?
Iminā pi kho etaṃ., brāhmaṇa, pariyāyena veditabbaṃ,
yathā piyajātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappa-
bhavikā ti. Bhūtapubbaṃ brāhmaṇa, imassā yeva Sāvatthiyā
aññatarassa purisassa pitā kālaṃ akāsi, -- pe1 -- bhātā kālam
akāsi, bhaginī kālam akāsi, putto kālam akāsi, dhītā kālam
akāsi, pajāpatī6 kālam akāsi. So tassā kālakiriyāya ummattiko
khittacitto rathiyāya rathiyaṃ siṅghāṭakena siṅghāṭakaṃ
upasaṃkamitvā evam āha: Api me pajāpatiṃ addasatha? api
me pajāpatiṃ addasathāti?
Iminā pi kho etaṃ, brāhmaṇa, pariyāyena veditabbaṃ,
yathā piyajātikā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappa-
bhavikā ti. Bhūtapubbaṃ, brāhmaṇa, imassā yeva Sāvatthiyā
aññatarā itthi ñātikulaṃ agamāsi. Tassā te ñātakā sāmikaṃ7
acchinditvā aññassa dātukāmā; sā ca taṃ na icchati. Atha
kho Sāvatthi8-sāmikaṃ etad avoca: Ime maṃ9, ayyaputta,
ñātakā taṃ10 acchinditvā aññassa {dātukāmā}; ahañ ca taṃ
na icchāmīti. Atha kho so puriso taṃ itthiṃ dvidhā chetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit pe.
2 Bm Si dhitā.
3 Sk rathiyā.
4 Sk sāmiyaṃ bis.
5 Si piyabhūtikā.
6 Bm Si p ti.
7 Skt sāmiyaṃ.
8 Bm sā itthi; Si sā itthi.
9 Si mama.
10 So Si; Sk kathaṃ; Bm tvaṃ.

[page 110]
110 II. MAJJHIMAPAṆṆASAṂ.
attānaṃ uppāṭesi1: Ubho pecca bhavissāmāti. Iminā pi kho
taṃ, brāhmaṇa, pariyāyena veditabbaṃ, yathā piyajātikā
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti.
Atha kho Nāḷijaṅgho brāhmaṇo Bhagavato bhāsitaṃ
abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy'; āsanā yena Mallikā devī
ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā yāvatako ahosi Bhagavatā
saddhiṃ kathāsallāpo taṃ sabbaṃ Mallikāya deviyā ārocesi.
Atha kho Mallikā devī yena rājā Pāsenadi Kosalo ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ
etad avoca: Taṃ kim maññasi, mahārāja? Piyā te Vajīrī
kumārī ti?
Evaṃ, Mallike, piyā me Vajīrī kumārī ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Vajīriyā te kumāriyā2
vipariṇāmaññathābhāvā uppajjeyyuṃ sokaparidevadukkhado-
manassupāyāsā ti?
Vajīriyā me, Mallike, kumāriyā vipariṇāmaññathābhāvā
{jīvitassa} pi siyā aññathattaṃ. Kiṃ pana me na uppajjissanti
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā ti?
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena Bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ: Piyajātikā
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Piyā te Vāsabhā khattiyā3 ti?
Evaṃ, Mallike, piyā me Vāsabhā khattiyā ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Vāsabhāya te khattiyāya
vipariṇāmaññathabhāvā uppajjeyyuṃ sokaparidevadukkhado-
manassupāyāsā ti?
Vāsabhāya me, Mallike, khattiyāya vipariṇāmaññathā-
bhāvā jīvitassa pi siyā aññathattaṃ. Kiṃ pana me na
uppajjissanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā ti?
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena Bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ: Piyajātikā
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Piyo te Viḍūḍabho4 senāpatīti?

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk; Bm uphāresi; Si uppālesi; Bu (?) opādesi.
2 Skt kumariyāya.
3 So Skt Si; Bm Si Vāsabhakhattiyā.
4 So Skt Si; Bm Viṭaṭubho, as in No. 90 & always.

[page 111]
4.7. PIYAJĀTIKASUTTAṂ (87). 111
Evaṃ, Mallike; piyo me Viḍūḍabho senāpatīti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Viḍūḍabhassa senāpatissa
vipariṇāmaññathābhāvā uppajjeyyuṃ sokaparidevadukkhado-
manassupāyāsā ti?
Viḍūḍabhassa me, Mallike, senāpatissa vipariṇāmañña-
thābhāvā jīvitassa pi siyā aññathattaṃ. Kiṃ pana me na
uppajjissanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā ti?
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena Bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ: Piyajātikā
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Piyā te ahan ti?
Evaṃ, Mallike; piyā me 'si tvan ti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Mayhaṃ te vipariṇā-
maññathābhāvā uppajjeyyuṃ sokaparidevadukkhadomanassu-
pāyāsā ti?
Tuyhaṃ hi me, Mallike, vipariṇāmaññathābhāvā jīvitassa
pi siyā aññathattaṃ. Kiṃ pana me na uppajjissanti soka-
paridevadukkhadomanassupāyāsā ti?
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena Bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ: Piyajātikā
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti. Taṃ
kim maññasi, mahārāja? Piyā te Kāsi-kosalā ti?
Evaṃ, Mallike; piyā me Kāsi-kosalā. Kāsi-kosalānaṃ,
Mallike, ānubhāvena kāsikacandanaṃ paccanubhoma, mālā-
gandhavilepanaṃ dhāremāti.
Taṃ kim maññasi, mahārāja? Kāsi-kosalānan te vipariṇā-
maññathābhāvā uppajjeyyuṃ sokaparidevadukkhadomanassu-
pāyāsā ti?
Kāsi-kosalānaṃ hi me, Mallike, vipariṇāmaññathābhāvā
jīvitassa pi siyā aññathattaṃ. Kim pana me na uppajjis-
santi sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā ti?
Idaṃ kho taṃ, mahārāja, tena Bhagavatā jānatā passatā
arahatā sammāsambuddhena sandhāya bhāsitaṃ: Piyajātikā
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhavikā ti.
Acchariyaṃ, Mallike, abbhutaṃ, Mallike, yāvañ1 ca so

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Si; Bm yāva.

[page 112]
112 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Bhagavā paññāya ativijjha1 paññāya2 passati. Ehi. Mallike,
ācāmehīti.
Atha kho rāja Pasenadi Kosalo uṭṭhāy'; āsanā ekaṃsaṃ
uttarāsaṅgaṃ karitvā yena Bhagavā ten'; añjalim paṇāmetvā
tikkhattuṃ udānaṃ udānesi: Namo tassa Bhagavato arahato
sammāsambuddhassa; namo tassa -- pe3 -- sammāsambud-
dhassāti.
PIYAJĀTIKASUTTAṂ SATTAMAṂ.
88.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho āyasmā
Ānando pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya
Sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchā-
bhattam piṇḍapātapaṭikkanto yena Pubbārāmo Migāramātu4
pāsādo ten'; upasaṃkami divāvihārāya. Tena kho pana
samayena rājā Pasenadi Kosalo Ekapuṇḍarīkaṃ nāgaṃ5
abhirūhitvā Sāvatthiyā niyyāti divādivassa. Addasā kho rājā
Pasenadi Kosalo āyasmantaṃ Ānandaṃ dūrato va āgacchantaṃ;
disvāna Sirivaḍḍhaṃ6 mahāmattaṃ āmantesi: Āyasmā no eso,
samma Sirivaḍḍha, Ānando ti? Evaṃ mahārāja; āyasmā eso
Ānando ti. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo aññataraṃ purisaṃ
āmantesi: Ehi tvaṃ, ambho purisa, yen'; āyasmā Ānando ten'
upasaṃkama; upasaṃkamitvā mama vacanena āyasmato
Ānandassa pāde sirasā vandāhi: Rājā, bhante, Pasenadi
Kosalo āyasmato Ānandassa pāde sirasā vandatīti; evañ ca
vadehi: Sace kira, bhante, āyasmato Ānandassa na kiñci
accāyikaṃ karaṇīyaṃ, āgametu kira, bhante, āyasmā Ānando

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Bm paṭivijjha; Skt ativijjhā.
2 So Si; Skt maṃ ko; Bm repeats paññāya.
3 So Bm Si; Skt omit pe, repeating bhagavato arahato.
4 So St Bm; Si migāramātuyā; Sk miṅgāramātu.
5 So St Bm Si; Sk Bu nāngaṃ.
6 Bm Sīr-.

[page 113]
4.8. BĀHITIKASUTTAṂ (88). 113
muhuttaṃ anukampaṃ upādāyāti. Evaṃ devāti kho so puriso
rañño Pasenadissa Kosalassa paṭisutvā yen'; āyasmā Ānando
ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho so
puriso āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca: Rājā, bhante,
Pasenadi Kosalo āyasmato Ānandassa pāde sirasā vandati,
evañ ca vadeti: Sace kira. bhante, āyasmato Ānandassa
na kiñci accāyikaṃ {karaṇīyaṃ}, āgametu kira, bhante, āyasmā
Ānando muhuttaṃ anukampaṃ upādāyāti. Adhivāsesi kho
āyasmā Ānando tuṇhībhāvena. Atha kho rājā Pasenadi
Kosalo yāvatikā nāgassa bhūmi nāgena gantvā nāgā
paccorohitvā pattiko va yen'; āyasmā Ānando ten'; upasaṃkami;
upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho rājā Pasenadi Kosalo āyas-
mantaṃ Ānandaṃ etad avoca: Sace, bhante, āyasmato
Ānandassa na kiñci accāyikaṃ karaṇīyaṃ, sādhu, bhante,
āyasmā Ānando yena Aciravatiyā nadiyā1 tīraṃ, ten'; upasaṃ-
kamatu anukampaṃ upādāyāti. Adhivāsesi kho āyasmā
Ānando tuṇhībhāvena. Atha kho āyasmā Ānando yena
Aciravatiyā nadiyā tīraṃ ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā
aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Atha kho
rājā Pasenadi Kosalo yāvatikā nāgassa bhūmi nāgena2
gantvā nāgā paccorohitvā pattiko va yen'; āyasmā Ānando
ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho
rājā Pasenadi Kosalo āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Idha, bhante, āyasmā Ānando hatthatthare nisīdatūti. Alam,
mahārāja; nisīda tvaṃ; nisinno ahaṃ sake āsane ti. Nisīdi
kho rājā Pasenadi Kosalo paññatte āsane. Nisajja kho rājā
Pasenadi Kosalo āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca: Kin nu
kho, bhante Ānanda, so Bhagavā tathārūpaṃ kāyasamācāraṃ
samācareyya yvāssa3 kāyasamācāro opārambho samaṇehi
brāhmaṇehi viññūhīti? -- Na kho, mahārāja, so Bhagavā tathā-
rūpaṃ kāyasamācāraṃ samācareyya yvāssa kāyasamācāro
opārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Acīravatīyā nadīyā (bis).
2 Sk nāg- twice but usually nāṅg-.
3 So Bm & Skt infra; Sk here yassa; St here yāvassa; Si yvayaṃ.

[page 114]
114 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Kiṃ pana, bhante Ānanda, so Bhagavā tathārūpaṃ vacī-
samācāraṃ --pe-- manosamācāraṃ samācareyya yvāssa
manosamācāro opārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti.
Na kho, mahārāja, so Bhagavā tathārūpaṃ manosamācāraṃ
samācareyya yvāssa manosamācāro opārambho samaṇehi
brāhmaṇehi viññūhīti.
Acchariyaṃ, bhante; abbhutaṃ, bhante; yaṃ hi mayaṃ,
bhante, nāsakkhimha1 pañhena paripūretuṃ, taṃ, bhante,
āyasmatā Ānandena pañhassa veyyākaraṇena paripūritaṃ.
Ye te, bhante, bālā avyattā ananuvicca apariyogāhetvā
paresaṃ vaṇṇaṃ vā avaṇṇaṃ vā bhāsanti, na mayan taṃ
sārato paccāgacchāma. Ye ca kho2 te, bhante, paṇḍitā
vyattā3 medhāvino anuvicca pariyogāhetvā paresaṃ vaṇṇaṃ
vā avaṇṇaṃ vā bhāsanti, taṃ {mayaṃ} sārato paccāgacchāma.
Katamo pana, bhante Ānanda. kāyasamācāro opārambho
samaṇehi brāhmaṇehi vinnūhīti?
Yo4 kho, mahārāja, kāyasamācāro akusalo.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro akusalo?
Yo4 kho, mahārāja, kāyasamācāro sāvajjo.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro sāvajjo?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro savyāpajjho5
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro savyāpajjho?
Yo kho, mahārāja, {kāyasamācāro} dukkhavipāko.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro dukkhavipāko?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro attabyābādhāya pi
saṃvattati, parabyābādhāya pi saṃvattati, ubhayabyābādhāya
pi saṃvattati; tassa akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā
dhammā parihāyanti;-- evarūpo kho, mahārāja, kāyasamācāro
opārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti.
Katamo pana, bhante Ānanda, vacīsamācāro --pe--
manosamācāro opārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro akusalo.
Katamo pana, bhante, manosamācāro akusalo?

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bu; Bm Si nās-hā.
2 Bm ye pana.
3 Bm viyattā; Si byattā viyattā.
4 Sk infra So.
5 So Sk Si; Bm sabyābajjho; Bu savyāpajjho ti sadukkho.

[page 115]
4.8. BĀHITIKASUTTAṂ (88). 115
Yo kho, mahārāja, manosamācāro sāvajjo.
Katamo pana, bhante, manosamācāro sāvajjo?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro savyāpajjho?
Katamo pana, bhante, manosamācāro savyāpajjho?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro dukkhavipāko.
Katamo pana, bhante, manosamācāro dukkhavipāko?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro attabyābādhāya pi
saṃvattati, parabyābādhāya pi saṃvattati1, ubhayabyābādhāya
pi saṃvattati; tassa akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā
dhammā parihāyanti;-- evarūpo kho, mahārāja, manosamācāro
opārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti.
Kin nu kho, bhante Ānanda, so Bhagavā sabbesaṃ yeva
akusalānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ vaṇṇetīti2?
Sabbākusaladhammapahīno kho, mahārāja, Tathāgato,
kusaladhammasamannāgato ti.
Katamo pana, bhante Ānanda, kāyasamācāro anopārambho
samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro kusalo.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro kusalo?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro anavajjo.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro anavajjo?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro avyāpajjho.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro avyāpajjho?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro sukhavipāko.
Katamo pana, bhante, kāyasamācāro sukhavipāko?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro n'; ev'; attabyābādhāya
pi saṃvattati, na parabyābādhāya pi saṃvattati3, na ubhaya-
byābādhāya pi saṃvattati; tassa akusalā dhammā parihāyanti,
kusalā dhammā abhivaḍḍhanti;-- evarūpo kho, mahārāja,
kāyasamācāro anopārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti.
Katamo pana, bhante Ānanda, vacīsamācāro --pe--
manosamācāro4 anopārambho samaṇehi brāhmāṇehi viññūhīti?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro kusalo.

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt substitute pe for parabyābādhāya pi saṃvattati.
2 So Skt Si Bu; Bm saṃvaṇṇetīti.
3 Sk omits these four words here & pi in the surrounding
clauses both here & infra.
4 Sk omits pe manos-.

[page 116]
116 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Katamo pana, bhante, manosamācāro kusalo?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro anavajjo.
Katamo pana, bhante, manosamācāro anavajjo?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro avyāpajjho.
Katamo pana, bhante, manosamācāro avyāpajjho?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro sukhavipāko.
Katamo pana, bhante, manosamācāro sukhavipāko?
Yo kho, mahārāja, manosamācāro n'; ev'; attabyābādhāya
pi saṃvattati, na parabyābādhāya pi saṃvattati, na ubhaya-
byābādhāya saṃvattati; tassa akusalā dhammā parihāyanti1,
kusalā dhammā abhivaḍḍhanti;-- evarūpo kho, mahārāja,
manosamācāro anopārambho samaṇehi brāhmaṇehi viññūhīti.
Kiṃ pana2, bhante Ānanda, so Bhagavā sabbesaṃ yeva3
kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadaṃ vaṇṇetīti?
Sabbākusaladhammapahīno kho, mahārāja, Tathāgato
kusaladhammasamannāgato ti.
Acchariyam, bhante, abbhutaṃ, bhante, yāva4 subhāsitaṃ
c'; idaṃ5, bhante, āyasmatā Ānandena, iminā ca mayaṃ,
bhante, āyasmato Ānandassa subhāsitena attamanābhiraddhā6.
Evaṃ attamanābhiraddhā ca mayaṃ, bhante, āyasmato
Ānandassa subhāsitena, sace, bhante, āyasmato Ānandassa
hatthiratanaṃ kappeyya, hatthiratanam pi mayaṃ āyasmato
Ānandassa dadeyyāma. Sace, bhante, āyasmato Ānandassa
assaratanaṃ kappeyya, assaratanam pi mayaṃ āyasmato
Ānandassa dadeyyāma. Sace, bhante, āyasmato Ānandassa
gāmavaraṃ kappeyya7, gāmavaram pi mayaṃ āyasmato
Ānandassa dadeyyāma. Api ca, bhante, mayam p'; etaṃ
jānāma: n'; etaṃ8 āyasmato Ānandassa kappatīti. Ayaṃ me,
bhante, bāhitikā {raññā} Māgadhena Ajātasattunā Vedehiputtena
chattanāḷiyā9 pakkhipitvā10 pahitā soḷasasamā āyāmena aṭṭha-
samā vitthārena; taṃ, bhante, āyasmā Ānando {paṭigaṇhātu}
anukampaṃ upādāyāti.
Alaṃ, mahārāja; paripuṇṇaṃ me ticīvaran ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk parihāsanāyanti.
2 Si kin nu kho pana.
3 Bm adds ca.
4 Skt yāvaṃ.
5 Bm cīdaṃ.
6 Skt att-ravā (bis).
7 Skt omit gām. kap.
8 Bm mayaṃ n'; etaṃ jānama āy. Ā-ssa K.
9 So Si; Skt chatta nāḷiya; Bm vattanāḷiyā.
10 Skt pakkhipiṃ no.

[page 117]
4. 8. BĀHITIKASUTTAṂ (88). 117
{Ayaṃ}, bhante, Aciravatī nadī diṭṭhā āyasmatā c'; eva
Ānandena amhehi ca yadā1 upari pabbate mahāmegho abhippa-
vuṭṭho hoti; athāyaṃ Aciravatī nadī ubhato kūlāni saṃvissan-
dantī2 gacchati;-- evam eva kho, bhante, āyasmā Ānando
imāya bāhitikāya attano ticīvaraṃ karissati; yaṃ pan'; āyas-
mato Ānandassa purāṇaṃ ticīvaraṃ, taṃ sabrahmacārīhi saṃ-
vibhajissati. Evāyaṃ amhākaṃ dakkhiṇā saṃvissandantī
maññe3 gamissati. Paṭigaṇhātu4, bhante, {āyasmā} Ānando
bāhitikan ti.
Paṭiggahesi5 kho āyasmā Ānando bāhitikaṃ. Atha kho
rājā Pasenadi Kosalo āyasmantaṃ Ānandaṃ etad avoca:
Handa va6 dāni mayaṃ, bhante Ānanda, gacchāma; bahu-
kiccā mayaṃ bahukaraṇīyā ti. -- Yassa dāni tvaṃ, mahārāja.
kālam maññasīti. -- Atha kho rājā Pasenadi Kosalo āyasmato
Ānandassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā, uṭṭhāy'; āsanā
āyasmantaṃ Ānandaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pak-
kāmi. Atha kho āyasmā Ānando acirapakkantassa rañño
Pasenadissa Kosalassa yena Bhagavā ten'; upasaṃkami,
upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno āyasmā Ānando yāvatako ahosi raññā
Pasenadinā7 Kosalena saddhiṃ kathāsallāpo, taṃ sabbaṃ
Bhagavato ārocesi, tañ ca bāhitikaṃ Bhagavato pādāsi.
Atha kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Lābhā, bhikkhave,
rañño Pasenadissa Kosalassa; suladdhalābhā, bhikkhave,
rañño Pasenadissa Kosalassa, yaṃ rājā Pasenadi Kosalo
labhati Ānandaṃ dassanāya labhati payirupāsanāyāti8. Idam
avoca Bhagavā; attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṃ
abhinandun ti.
BĀHITIKASUTTAṂ9 AṬṬHAMAṂ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si yathā.
2 Si saṃvisandantī (bis).
3 Sk adds ko.
4 Si paṭigg-(bis).
5 So all MSS.
6 Bm pana.
7 So Si; Sk Pasenadī; Bm Passanadīna.
8 Si here payirup-; Bm payirūp-; Skt payurūp-. Cf. p. 65 supra.
9 Bm Si Bu Bāhitiyas-. In the text of the Sutta all MSS read
bāhitika, but the form cited by Bu for comment is bāhitiya.

[page 118]
118 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
89.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sakkesu
viharati. Medaḷumpaṃ1 nāma Sakyānaṃ2 nigamo. Tena
kho pana samayena rājā Pasenadi Kosalo Naṅgarakaṃ3
anuppatto hoti kenacid eva karaṇīyena. Atha kho rājā
Pasenadi Kosalo Dīghaṃ Kārāyanaṃ āmantesi: Yojehi, samma
Kārāyana. bhadrāni bhadrāni yānāni, uyyānabhūmiṃ4 gac-
chāma subhūmiṃ dassanāyāti. Evaṃ devāti kho Dīgho
Kārāyano rañño Pasenadissa Kosalassa paṭisutvā bhadrāni
bhadrāni yānāni yojāpetvā rañño Pasenadissa paṭivedesi:
Yuttāni kho te, deva, bhadrāni bhadrāni yānāni, yassa dāni
kālam maññasīti. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo bhadraṃ5
yānaṃ abhirūhitvā bhadrehi bhadrehi yānehi Naṅgarakamhā
niyyāsi mahaccarājānubhāvena6 yena ārāmo tena pāyāsi;
yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā
pattiko va ārāmaṃ pāvisi. Addasā kho rājā Pasenadi Kosalo
ārāme jaṃghāvihāraṃ anucaṅkamamāno anuvicaramāno7
rukkhamūlāni pāsādikāni pāsādanīyāni8 appasaddāni appa-
nigghosāni9 vijanavātāni manussarāhaseyyākāni paṭisallāṇa-
sāruppāni. Disvāna Bhagavantaṃ yeva ārabbha sati udapādi:
Imāni kho tāni rukkhamūlāni pāsādikāni pāsādanīyāni appa-
saddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni
paṭisallāṇasāruppāni, yatthassudaṃ10 mayan taṃ Bhagavantaṃ
payirupāsāma arahantaṃ sammāsambuddhan ti. Atha kho
rājā Pasenadi Kosalo Dīghaṃ Kārāyanaṃ āmantesi: Imāni
kho, samma Kārāyana tāni . . . &c. as above . . . sammā-
sambuddhaṃ. Kahan nu kho, samma Kārāyana, etarahi so

--------------------------------------------------------------------------
1 Bu Medata umpaṃ & Metaḷumpaṃ; Skt Metaḷupaṃ; Bm Medāḷupaṃ;
Si Medalupaṃ. Cf. Dhp. p. 222 & Jāt. IV 151.
2 Bm Sākyānaṃ.
3 So Bu; Sk Naṅgaraṃkaṃ (but infra Naṅgarakamhā); Bm Si Nagarakaṃ.
4 Sk Si uy-miyaṃ.
5 Bm (as usual) repeats bhadraṃ.
6 So all MSS & Bu (here). See supra page 65.
7 Si anuvicariyamāno.
8 So Sk Si; Bm pas-.
9 Bm -nigh-.
10 So Skt Bm; Bu Si yattha sudaṃ.

[page 119]
4. 9. DHAMMACETIYASUTTAṂ (89). 119
Bhagavā viharati arahaṃ sammāsambuddho ti? -- Atthi,
mahārāja, Medaḷumpaṃ nāma Sakyānaṃ nigamo; tattha so
Bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammāsambuddho ti. -- Kīva-
dūro1 pana, samma Kārāyana, Naṅgarakamhā Medaḷumpaṃ
nāma Sakyānaṃ nigamo hotīti? Na dūre, mahārāja; tīṇi
yojanāni. Sakkā divasāvasesena2 gantun ti. Tena hi, samma
Kārāyana, yojehi bhadrāni bhadrāni yānāni; gamissāma mayan
taṃ Bhagavantaṃ dassanāya arahantaṃ sammāsambuddhan
ti. Evaṃ devāti kho Dīgho Kārāyano rañño Pasenadissa
Kosalassa paṭisutvā bhadrāni bhadrāni yānāni yojāpetvā
rañño Pasenadissa Kosalassa paṭivedesi: Yuttāni kho te, deva,
bhadrāni bhadrāni yānāni; yassa dāni kālam maññasīti. Atha
kho rājā Pasenadi Kosalo bhadraṃ yānaṃ abhirūhitvā bha-
drehi bhadrehi yānehi Naṅgaramhā {niyyāsi} yena Medaḷumpaṃ nāma
Sakyānaṃ nigamo tena pāyāsi ten'; eva divasāvasesena Meda-
ḷumpaṃ nāma3 Sakyānaṃ nigamaṃ sampāpuṇi, yena ārāmo
tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā, yānā
paccorohitvā pattiko va ārāmaṃ pāvisi. Tena kho pana
samayena sambahulā bhikkhū abbhokāse caṅkamanti. Atha
kho rājā Pasenadi Kosalo yena te bhikkhū ten'; upasaṃkami;
upasaṃkamitvā te bhikkhū etad avoca: Kahan nu kho,
bhante, etarahi so Bhagavā viharati arahaṃ sammāsambuddho?
Dassanakāmā4 hi mayan taṃ Bhagavantaṃ arahantaṃ Sammā-
sambuddhan ti. Eso, mahārāja, vihāro saṃvutadvāro; tena
appasaddo upasaṃkamitvā ataramāno āḷindaṃ pavisitvā ukkā-
sitvā aggaḷaṃ5 ākoṭehi; vivarissati te Bhagavā dvāran ti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo tatth'; eva khaggañ ca uṇhīsañ6
ca Dīghassa Kārāyanassa pādāsi. Atha kho Dīghassa Kārā-
yanassa etad ahosi: Rahāyati7 kho dāni mahārājā; idh'8 eva
dāni mayā ṭhātabban ti? Atha kho rājā Pasenadi Kosalo
yena so vihāro saṃvutadvāro tena appasaddo upasaṃkamitvā
ataramāno āḷindaṃ pavisitvā ukkāsitvā aggaḷaṃ ākoṭesi.
Vivari Bhagavā dvāraṃ. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo

--------------------------------------------------------------------------
1 So Skt Si; Bm kiṃ va dūre.
2 So Sk Si & St infra; St here & Bm divasāvasena. 4
3 Skt & Si omit.
4 Bm dassanākāmā.
5 So Bm Si Bu; Skt aggalaṃ.
6 So Skt Bu; Bm Si uṇhisaṅ.
7 So Skt Bm Bu; Si rahāyasi.
8 Skt nedh'.

[page 120]
120 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
vihāraṃ pavisitvā Bhagavato pāde sirasā patitvā1 Bhagavato
pādāni mukhena ca paricumbati2 pāṇīhi3 ca parisambāhati
nāmañ ca sāveti: Rājā 'haṃ, bhante. Pasenadi Kosalo; rājā
'haṃ, bhante, Pasenadi Kosalo ti.
Kiṃ pana tvaṃ, mahārāja, atthavasaṃ sampassamāno
imasmiṃ sarīre evarūpaṃ paramanipaccākāraṃ karosi, mittū-
pahāraṃ4 upadaṃsesīti?
Atthi kho me, bhante, Bhagavati dhammanvayo hoti:
Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto5 Bhagavatā dhammo,
supaṭipanno bhagavato sāvakasaṃgho ti. Idhāhaṃ, bhante6,
passāmi eke samaṇabrāhmaṇe pariyantakataṃ brahmacariyaṃ
carante7 dasa pi vassāni vissatim pi vassāni tiṃsam pi
vassāni cattārīsam pi vassāni. Te aparena samayena sunhātā8
suvilittā kappitakesamassū pañcahi kāmaguṇehi samappitā
samaṅgibhūtā parivārenti9. Idha panāhaṃ, bhante, bhikkhū
passāmi yāvajīvaṃ āpānakoṭikaṃ10 paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ
brahmacariyaṃ carante. Na kho panāhaṃ, bhante, ito
bahiddhā aññaṃ evaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahma-
cariyaṃ samanupassāmi. Ayam pi kho, bhante, Bhagavati
dhammanvayo hoti: Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto
bhagavatā dhammo, supaṭipanno bhagavato sāvakasaṃgho11
ti. Puna ca paraṃ, bhante, rājāno pi rājūhi vivadanti,
khattiyā pi khattiyehi vivadanti, brāhmaṇā pi brāhmaṇehi
vivadanti, gahapatī12 gahapatīhi vivadanti, mātā pi puttena
vivadati, putto pi mātarā vivadati. pitā pi puttena vivadati,
putto pi pitarā vivadati, bhātā pi bhātarā vivadati, bhātā pi13
bhaginiyā vivadati, bhaginī14 pi bhātarā vivadati, sahāyo pi
sahāyena vivadati. Idha panāhaṃ, bhante, bhikkhū passāmi
samagge sammodamāne avivadamāne15 khīrodakībhūte16 añña-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si nipatitvā.
2 Bm paricumpati.
3 Skt pānīhi.
4 So Si; Skt mittupahāraṃ here & vittūvohāraṃ infra; Bm mittupahāraṃ.
5 So Si & Sk infra; Sk here svakkhyāto; Bm svākhyāto.
6 Bm Si add bhagavā.
7 Sk caranti here.
8 So Bm Si; Sk sunahātā; St suhanohātā.
9 Si paricārenti, with note that the Sinh. reading is parivārenti.
Cf. Vol. I pp. 504 & 571.
10 So Skt Bu, the latter noting as a var. lect. āpāṇakoṭikaṃ which
is read by Bm Si.
11 Sk (ter) saṃgho, omitting bhagavato sāvaka-.
12 Bm Si gahapatayo.
13 Bm Si omit bhātarā v. bhātā pi.
14 Bm bhagini.
15 Bm omits.
16 Bm khirodakibhūte.

[page 121]
4. 9. DHAMMACETIYASUTTAṂ (89). 121
maññam piyacakkhūhi sampassante viharante. Na kho panā-
haṃ, bhante, ito bahiddhā aññaṃ evaṃ samaggaṃ parisaṃ
samanupassāmi. Ayam pi kho me, bhante, Bhagavati
dhammanvayo hoti: Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto
bhagavatā dhammo, supaṭipanno bhagavato sāvakasaṃgho ti.
Puna ca parāhaṃ, bhante, ārāmena ārāmaṃ uyyānena uyyānaṃ
anucaṅkamāmi anuvicarāmi. So 'haṃ tattha passāmi eke
samaṇabrāhmaṇe kise1 lūkhe2 dubbaṇṇe uppaṇḍuppaṇḍu-
kajāte3 dhamanisanthatagatte na viya maññe cakkhuṃ ban-
dhante janassa dassanāya. Tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ
hoti4: Addhā ime āyasmanto anabhiratā5 vā brahmacariyaṃ
caranti, atthi vā tesaṃ kiñci pāpaṃ kammaṃ6 kataṃ paṭic-
channaṃ7, tathā8 ime āyasmanto kisā lūkhā dubbaṇṇā
uppaṇḍuppaṇḍukajātā dhamanisanthatagattā, na viya maññe
cakkhuṃ bandhanti janassa dassanāyāti. Tyāhaṃ upasaṃ-
kamitvā evaṃ vadāmi:-- Kin nu kho9 tumhe āyasmante
kisā lūkhā dubbaṇṇā uppaṇḍuppaṇḍukajātā dhamanisanthata-
gattā, na viya maññe cakkhuṃ bandhatha janassa dassanāyāti.
Te evam āhaṃsu: Bandhukarogo10 no mahārājāti. Idha
panāhaṃ, bhante, bhikkhū passāmi haṭṭhapahaṭṭhe udaggu-
dagge abhiratarūpe pīṇitindriye11 appossukke pannalome
paradavutte12 migabhūtena cetasā viharante13. Tassa mayhaṃ,
bhante, evaṃ hoti: Addhā ime {āyasmanto} tassa Bhagavato
sāsane uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ sañjānanti, tathā ime
āyasmanto haṭṭhapahaṭṭhā udaggudaggā abhiratarūpā {pīṇitin-
driyā} appossukkā14 pannalomā paradavuttā15 migabhūtena
cetasā viharantīti. Ayam pi kho me, bhante, Bhagavati
dhammanvayo hoti: Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto
bhagavatā dhammo, supaṭipanno bhagavato sāvakasaṃgho ti.
Puna ca parāhaṃ, bhante, rājā khattiyo muddhāvasitto

--------------------------------------------------------------------------
1 Si kīse.
2 Skt twice lukhe, once lukhā.
3 So Skt & I Jāt. 346; Si upaṇḍupaṇḍukajāte; Bm uppandupaṇḍukajāte.
4 Bm Si etad ahosi, the latter noting that the Sinh. reading is
evaṃ hoti.
5 Sk anabhirataṃ.
6 Bm Si omit.
7 Bm katā paṭicchannā.
8 Bm adds hi.
9 Sk omits kho.
10 So Skt Si Bu; Bm pandukarogino.
11 Bm pin-; Si piṇind-.
12 So Si; Skt Bm h-ṭṭhā ud-gā . . . p-vuttā.
13 So Si; Sk viharantīti; Bm viharanti.
14 Bm Si apposukkā here et supra.
15 Bm paradattavuttā here et supra.

[page 122]
122 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pahomi ghātetāyaṃ vā ghātetuṃ jāpetāyaṃ vā jāpetuṃ
pabbājetāyaṃ vā pabbājetuṃ. Tassa mayhaṃ, bhante, attha-
karaṇe1 nisinnassa antarantarākathaṃ2 opātenti. So 'haṃ
na labhāmi: Mā me bhonto atthakaraṇe nisinnassa antarantarā-
kathaṃ opātetha3, kathāpariyosānaṃ4 me bhavanto āgamen-
tūti. Tassa mayhaṃ, bhante, antarantarākathaṃ opātenti.
Idha panāham, bhante, bhikkhū passāmi yasmiṃ samaye
Bhagavā anekasatāya parisāya dhammaṃ deseti n'; eva tasmiṃ
samaye Bhagavato sāvakānaṃ khipitasaddo vā hoti ukkāsi-
tasaddo vā. Bhūtapubbaṃ, bhante, Bhagavā anekasatāya
parisāya dhammaṃ deseti; tatr'; aññataro Bhagavato sāvako
ukkāsi; tam enaṃ aññataro sabrahmacārī5 jannukena ghaṭṭesi6:
Appasaddo āyasmā hotu, mā 'yasmā saddam akāsi; satthā
no Bhagavā dhammaṃ desetīti. Tassa mayhaṃ, bhante, etad
ahosi: Acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho. Adaṇḍena
vata kira bho asatthena evaṃ suvinītā7 parisā bhavissatīti.
Na kho panāhaṃ, bhante, ito bahiddhā aññaṃ evaṃ suvinītaṃ
parisaṃ samanupassāmi. Ayam pi kho me, bhante, Bhagavati
dhammanvayo hoti: Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto
bhagavatā dhammo, supaṭipanno bhagavato sāvakasaṃgho ti.
Puna ca parāhaṃ, bhante, passāmi idh'; ekacce khattiya-
paṇḍite nipuṇe kataparappavāde vālavedhirūpe8. Te9 bhin-
dantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatāni. Te suṇanti:
Samaṇo khalu bho Gotamo amukaṃ nāma gāmaṃ vā nigamaṃ
vā osarissatīti. Te pañhaṃ abhisaṅkharonti: Imaṃ mayaṃ
pañhaṃ samaṇaṃ10 Gotamaṃ upasaṃkamitvā pucchissāma;
evaṃ ce no puṭṭho evaṃ vyākarissati, evam assa mayaṃ
vādaṃ āropessāma; evañ ce pi no puṭṭho evaṃ vyākarissati,
evam pi 'ssa mayaṃ vādaṃ āropessāmāti. Te suṇanti:
Samaṇo khalu bho Gotamo amukaṃ nāma gāmaṃ vā nigamaṃ
vā osaṭo ti. Te yena Bhagavā ten'; upasaṃkamanti. Te
Bhagavā11 dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti samuttejati

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt atthekaraṇe here & attakaraṇe infra; Bm aḍḍakarane;
Si aṭṭakaraṇe.
2 Bm a-kathā.
3 Sk opātetaṃ.
4 Sk kathaṃ p. bhavanto.
5 Si brahmacārī; Skt sabbrahmacārī.
6 Skt ghaddhesi; Bm Si ghaṭesi. Cf. p. 4 supra (where ghaṭṭesi
should be read).
7 Bm suvinitā (bis).
8 Bm vāḷavedhīrūpe; Si vāḷavedhirūpo.
9 Skt vo.
10 Bm adds bho.
11 Sk omits these four words.

[page 123]
4. 9. DHAMMACETIYASUTTAṂ (89). 123
sampahaṃseti. Te Bhagavatā dhammiyā kathāya sandassitā
samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā na c'; eva Bhagavantaṃ
pañhaṃ pucchanti, kuto1 vādaṃ āropessanti, aññadatthu2
Bhagavato sāvakā sampajjanti. Ayam pi kho me, bhante,
Bhagavati dhammanvayo hoti: Sammāsambuddho bhagavā,
svākkhāto bhagavatā dhammo, supaṭipanno bhagavato sāvaka-
saṃgho ti.
Puna ca parāhaṃ, bhante, passāmi idh'; ekacce brāhmaṇa-
paṇḍite --pe-- gahapatipaṇḍite samaṇapaṇḍite nipune kata-
parappavāde vālavedirūpe. Te bhindantā maññe caranti
. . . &c. as above . . . vādaṃ āropessanti, aññadatthu
Bhagavantaṃ yeva okāsaṃ yācanti agārasmā anagāriyaṃ
pabbajjāya. Te Bhagavā pabbājeti. Te tathā pabbājitā3
samānā vūpakaṭṭhā appamattā ātāpino pahitattā viharantā na
cirass'; eva yass'; atthāya kulaputtā sammad eva agārasmā
anagāriyaṃ pabbajanti tad anuttaraṃ brahmacariyapariyo-
sānaṃ diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasam-
pajja viharanti. Te evam āhaṃsu: Manaṃ4 vata bho anassāma;
manaṃ vata bho anassāma. Mayaṃ hi pubbe assamaṇā5 va
samānā samaṇā 'mhāti6 paṭijānimhā, abbrāhmaṇā7 va samānā
brāhmaṇā 'mhāti8 paṭijānimhā, anarahanto9 va samānā arahanto
mhāti10 paṭijānimhā. Idāni kho 'mhā11 samaṇā, idāni kho 'mhā
brāhmaṇā idāni kho 'mhā arahanto ti. Ayam pi kho me,
bhante, Bhagavati dhammanvayo hoti: Sammāsambuddho
bhagavā, svākkhāto bhagavatā dhammo, supaṭipanno bhagavato
sāvakasaṃgho ti.
Puna ca parāhaṃ, bhante, Isīdatta -- Purāṇā12 tha-
patayo mama bhattā mama yānā13 ahaṃ nesaṃ jīvitaṃ14
dātā yasassa15 āhattā16. Atha ca pana no tathā mayi

--------------------------------------------------------------------------
1 Si kut'; assa.
2 Si aññadatthuṃ.
3 Bm Si pabbajitā, the latter noting that the Sinh. reading
is pabbājitā.
4 Si mayaṃ, noting that the Sinh. reading is manaṃ.
5 Si asamaṇā.
6 Sk samanamhāti.
7 Bm Si abrāhmanā.
8 Sk brāhmaṇamhāti.
9 Si anārahanto.
10 Sk arahantamhāti; Bm arahantāmhāti.
11 Si 'mha throughout.
12 Bu says: Isīdattapurāṇā ti Isidatto ca Purāṇo ca;
Skt Isidattapurāṇathapatayo; Bm Isidantapurāṇā;
Si Isīdantapurāṇā.
13 Bu Bm Si yānā, the latter with note that the Sinh. reading
is sānā (as Skt).
14 Bu jīvikaṃ.
15 Sk adds dānaṃ (here only).
16 So Skt Si; Bm āhatā.

[page 124]
124 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
nipaccākāraṃ karonti yathā Bhagavati. Bhūtapubbāhaṃ,
bhante, senaṃ abbhuyyāto-samāno ime va1 Isīdatta -- Purāṇe
thapatayo vīmaṃsamāno2 aññatarasmiṃ sambādhe āvasathe
vāsaṃ upagacchiṃ. Atha kho, bhante, ime Isīdatta -- Purāṇā
thapatayo bahudeva3 rattiṃ dhammiyā kathāya vītināmetvā
yato assosuṃ kho Bhagavantaṃ4 tato sīsaṃ katvā maṃ pādato
karitvā nipajjiṃsu. Tassa mayhaṃ, bhante, etad ahosi:
Acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho. Ime Isīdatta --
Purāṇā thapatayo mama bhattā mama yānā, ahaṃ tesaṃ
jīvitaṃ dātā yasassa āhattā. Atha ca pana no tathā mayi
nipaccākāraṃ karonti yathā Bhagavati. Addhā ime āyasmanto
tassa Bhagavato sāsane uḷāraṃ5 pubbenāparaṃ visesaṃ
sañjānantīti6. Ayam pi kho me, bhante, Bhagavati dhamman-
vayo hoti: Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto bhagavatā
dhammo, supaṭipanno bhagavato sāvakasaṃgho7 ti.
Puna ca paraṃ, bhante, Bhagavā pi khattiyo, aham pi
khattiyo, Bhagavā pi Kosalako8, aham pi Kosalako, Bhagavā
pi āsītiko9, aham pi āsītiko10. Yam pi bhante Bhagavā pi
khattiyo aham pi khattiyo, Bhagavā pi Kosalako aham pi
Kosalako, Bhagavā pi āsītiko aham pi āsītiko11, iminā vārahām'
evāhaṃ12, bhante, Bhagavati13 paramanipaccākāraṃ kattuṃ,
mittūpahāraṃ upadaṃsetuṃ. Handa ca dāni mayaṃ, bhante,
gacchāma. Bahukiccā mayaṃ bahukaraṇīyā ti.
Yassa dāni tvaṃ, mahārāja, kālaṃ maññasīti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo uṭṭhāy'; āsanā Bhagavantaṃ
abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Atha kho Bhagavā acirapakkantassa rañño Pasenadissa
Kosalassa bhikkhū āmantesi: Eso, bhikkhave, rājā Pasenadi
Kosalo dhammacetiyāni bhāsitvā uṭṭhāy'; āsanā pakkanto.
Uggaṇhātha14, bhikkhave, dhammacetiyāni; pariyāpuṇātha,

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk imameva; Bm ime ca; Si ime alone
2 So Skt Bu; Bm Si vim-
3 Bm bahūdeva.
4 Bm yato ahosi bhagavā tato.
5 Si here oḷāraṃ.
6 Bm Si jānanti here et supra.
7 Sk throughout supaṭipanno saṃgho.
8 Bm Si Kosalo throughout.
9 Bm (alone) asītiko.
10 Si adds ti.
11 Bm Si omit from yam pi bhante inclusive.
12 So Sk Si; Bm iminā pāhaṃsante bhagavati.
13 Sk bhagavato.
14 Bm Si uggaṇhatha.

[page 125]
4.10. KAṆṆAKATTHALASUTTAṂ (90). 125
bhikkhave, dhammacetiyāni1; dhāretha, bhikkhave, dhamma-
cetiyāni; atthasaṃhitāni, bhikkhave, dhammacetiyāni ādi-
brahmacariyakānīti.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandun ti.
DHAMMACETIYASUTTAṂ NAVAMAṂ.
90.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Ujuññāyaṃ2
viharati Kaṇṇakatthale3 Migadāye. Tena kho pana samayena
rājā Pasenadi Kosalo Ujuññaṃ anuppatto hoti kenacid eva
karaṇīyena. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo aññataraṃ
purisaṃ āmantesi:-- Ehi tvaṃ, ambho purisa, yena Bhagavā
ten'; upasaṃkama; upasaṃkamitvā mama vacanena Bhagavato
pāde sirasā vandāhi appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ
balaṃ phāsuvihāraṃ puccha: Rājā, bhante, Pasenadi Kosalo
Bhagavato pāde sirasā vandati appābādhaṃ appātaṅkaṃ
lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatīti; evañ ca vadehi:
Ajja kira, bhante, rājā Pasenadi Kosalo pacchābhattaṃ
bhuttapātarāso Bhagavantaṃ dassanāya upasaṃkamissatīti.
Evaṃ devāti kho so puriso rañño Pasenadissa Kosalassa
paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
nisinno kho so puriso Bhagavantaṃ etad avoca:-- Rājā,
bhante, Pasenadi Kosalo Bhagavato pāde sirasā vandati,
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ
pucchati; evañ ca vadeti: Ajja kira, bhante, rājā Pasenadi
Kosalo pacchābhattaṃ bhuttapātarāso Bhagavantaṃ dassanāya
upasaṃkamissatīti.
Assosuṃ kho Somā ca bhaginī4 Sakulā5 ca bhaginī: Ajja

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk repeats these three words.
2 So Skt Bu; Bm Uruññāyaṃ; Si Udaññāyaṃ.
3 So Bm Si Bu; Sk Kaṇṇatthalaka throughout.
4 So Bm Si always & Skt sts.; Bu & Skt sts. bhagini.
5 Skt here Sukulā.

[page 126]
126 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
kira rājā Pasenadi Kosalo pacchābhattaṃ bhuttapātarāso
Bhagavantaṃ dassanāya upasaṃkamissatīti. Atha kho Somā
ca bhaginī Sakulā ca bhaginī rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ
bhattābhihāre upasaṃkamitvā etad avocuṃ:-- Tena hi,
mahārāja, amhākam pi vacanena Bhagavato pāde sirasā
vandāhi, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsu-
vihāraṃ puccha: Somā ca, bhante, bhaginī Sakulā ca bhaginī
Bhagavato pāde sirasā vandanti, appābādhaṃ appātaṅkaṃ
lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchantīti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo pacchābhattaṃ bhutta-
pātarāso yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā
Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
nisinno kho rājā Pasenadi Kosalo Bhagavantaṃ etad avoca:
-- Somā ca, bhante, bhaginī Sakulā ca bhaginī Bhagavato
pāde sirasā vandanti, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ
balaṃ phāsuvihāraṃ pucchantīti.
Kim pana, mahārāja, Somā ca bhaginī Sakulā ca bhaginī
aññaṃ dūtaṃ nālatthun ti?
Assosuṃ kho, bhante, Somā ca bhaginī Sakulā ca bhaginī:
Ajja kira rājā Pasenadi Kosalo pacchābhattaṃ bhuttapātarāso
Bhagavantaṃ dassanāya upasaṃkamissatīti. Atha kho, bhante,
Somā ca bhaginī Sakulā ca bhaginī maṃ bhattābhihāre upasaṃ-
kamitvā etad avocuṃ: Tena hi, mahārāja, amhākam pi vaca-
nena Bhagavato pāde sirasā vandāhi, appābādhaṃ appātaṅkaṃ
lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha:-- Somā ca, bhante,
bhaginī Sakulā ca bhaginī Bhagavato pāde sirasā vandanti,
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ
pucchantīti.
Sukhiniyo1 hontu, mahārāja, Somā ca bhaginī Sakulā ca
bhaginī ti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Bhagavantaṃ etad avoca:
Sutaṃ me taṃ, bhante:-- Samaṇo Gotamo evam āha: Na
'tthi so samaṇo vā brāhmaṇo vā yo sabbaññū sabbadassāvī
aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānissati; n'; etaṃ ṭhānaṃ vijja-
tīti. Ye te, bhante evam āhaṃsu:-- Samaṇo Gotamo evam

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt sukhīniyo. Cf. No 123 & I Jāt. 408.
2 Sk bhagavā.

[page 127]
4.10. KAṆṆAKATTHALASUTTAṂ (90). 127
āha: Na 'tthi so samaṇo vā brāhmaṇo vā yo sabbaññū sabba-
dassāvī aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānissati; n'; etaṃ thānaṃ
vijjatīti;-- kacci te, bhante, Bhagavato vuttavādino, na ca
Bhagavantaṃ abhūtena abbhācikkhanti, dhammassa cānu-
dhammaṃ vyākaronti, na ca koci sahadhammiko vādānuvādo1
gārayhaṃ2 ṭhānaṃ āgacchatīti?
Ye te, mahārāja, evam {āhaṃsu}:-- Samaṇo Gotamo
evam āha: Na 'tthi so samaṇo vā brāhmaṇo vā yo sabbaññū
sabbadassāvī aparisesaṃ ñāṇadassanaṃ paṭijānissati; n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjatīti;-- na me te vuttavādino, abbhācikkhanti ca
pana man3 te asatā abhūtenāti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Viḍūḍabhaṃ senāpatiṃ
āmantesi: Ko nu kho, senāpati, imaṃ4 kathāvatthuṃ rājante-
pure5 abbhudāhāsīti?
Sañjayo, mahārāja, brāhmaṇo Ākāsagotto ti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo aññataraṃ purisaṃ
āmantesi:-- Ehi tvaṃ, ambho purisa, mama vacanena
Sañjayaṃ brāhmaṇaṃ Ākāsagottaṃ amantehi6: Rājā te, bhante,
Pasenadi Kosalo amantetīti. Evaṃ devāti kho so puriso
rañño Pasenadissa Kosalassa paṭisutvā yena Sañjayo brāhmaṇo
Ākāsagotto ten'; upasaṃkami; upasaṃkamitvā Sañjayaṃ brāh-
maṇaṃ Ākāsagottaṃ etad avoca:-- Rājā taṃ, bhante, Pasenadi
Kosalo āmantetīti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Bhagavantaṃ etad avoca;
Siyā nu kho, bhante, Bhagavatā aññadeva kiñci sandhāya
bhāsitaṃ7, tañ ca jano aññathā pi8 paccāgaccheyya? Yathā-
kathaṃ pana, bhante, Bhagavā abhijānāti vācaṃ9 bhāsitā ti?
Evaṃ kho ahaṃ, mahārāja, abhijānāmi vācaṃ bhāsitā:
Na 'tthi so samaṇo vā brāhmaṇo vā yo sakideva sabbañ
ñassati sabbaṃ dakkhīti10, n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatīti.
Heturūpaṃ bhante11 Bhagavā āha; saheturūpaṃ pana12,
bhante, Bhagavā āha: Na 'tthi so samaṇo vā brāhmaṇo vā

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk vādānupāto; Bm vādānupādo.
2 So Bm; Sk gāruyhaṃ; Si gāreyhaṃ.
3 Bm Si maṃ.
4 Sk omits imaṃ.
5 Bm r-pūre.
6 Sk āmantesi.
7 Skt cāsitaṃ.
8 Skt vi.
9 So Skt Si; Bm vācā.
10 Bm dakkhiti; Bu Skt Si dakkhīti.
11 Si omits.
12 Bm Si omit.

[page 128]
128 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
yo sakideva sabbañ ñassatī sabbaṃ dakkhīti, n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjatīti. Cattāro 'me, bhante, vaṇṇā, -- khattiyā brāhmaṇā
vessā suddā. Imesaṃ nu kho, bhante, catunnaṃ vaṇṇānaṃ
siyā viseso siyā nānākaraṇan ti?
Cattāro 'me, mahārāja, vaṇṇā -- khattiyā brāhmaṇā vessā
suddā. Imesaṃ kho, mahārāja, catunnaṃ vaṇṇānaṃ dve
vaṇṇā aggam akkhāyanti, -- khattiyā ca brāhmaṇā ca, yadidaṃ
abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammasāmīcikamman ti1.
Nāhaṃ, bhante, Bhagavantaṃ diṭṭhadhammikaṃ pucchāmi;
samparāyikāhaṃ, bhante, Bhagavantaṃ pucchāmi. Cattāro
'me, bhante, vaṇṇā, -- khattiyā brāhmaṇā vessā suddā.
Imesaṃ nu kho, bhante, catunnaṃ vaṇṇānaṃ siyā viseso
siyā nānākaraṇan ti?
Pañc'; imāni, mahārāja, padhāniyaṅgāni. Katamāni pañca?
Idha, mahārāja, bhikkhu saddho hoti, saddahati2 Tathāgatassa
bodhiṃ: Iti pi so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho, vijjā-
caraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi,
satthā devamanussānaṃ buddho, bhagavā ti. Appābādho
hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nāti-
sītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Asaṭho
hoti amāyāvī yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattā3 satthari vā
viññūsu vā brahmacārīsu4. Āraddhaviriyo viharati akusalānaṃ
dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya
thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro5 kusalesu dhammesu.
Paññavā hoti udayatthagāminiyā6 paññāya samannāgato ari-
yāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. {Imāni} kho,
mahārāja, pañca padhāniyaṅgāni. Cattāro 'me, mahārāja,
vaṇṇā, -- khattiyā brāhmaṇā vessā suddā; te c'; assu imehi
pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatā; taṃ7 nesaṃ assa
dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti.
Cattāro 'me, bhante vaṇṇā,-- khattiyā brāhmaṇā vessā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm abhivādanap- sāmicikammāni; Si abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ
añjalikammaṃ sāmīcikamman ti; Sk paccupaṭṭhānaṃ.
2 Si (as p. 95 supra) saddhahati.
3 So all MSS here.
4 Bm b-isu; Si sabrahmacārīsu.
5 Bm Si an-ūro.
6 Sk omits final yā.
7 So Skt Si; Bm ettha pana.

[page 129]
4.10. KAṆṆAKATTHALASUTTAṂ (90). 129
suddā; te c'; assu imehi pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatā;
Ettha pana nesaṃ, bhante, siyā viseso siyā nānākaraṇan ti?
Ettha kho nesāhaṃ1, mahārāja, padhānavemattaṃ2 vadāmi.
Seyyathāpi 'ssu3, mahārāja, dve hatthidammā vā assadammā
vā godammā vā sudantā suvinītā, dve hatthidammā vā assa-
dammā vā godammā vā adantā avinītā. Taṃ kim maññasi,
mahārāja? Ye te dve4 hatthidammā vā assadammā vā
godammā vā sudantā suvinītā, api5 nu te dantā va danta-
kāraṇaṃ gaccheyyuṃ, dantā va dantabhūmiṃ sampāpuṇey-
yun ti6?
Evaṃ7 bhante.
Ye pana te dve hatthidammā vā assadammā vā godammā
vā adantā8 avinītā, api nu te adantā va dantakāraṇaṃ gacchey-
yuṃ, adantā va dantabhūmiṃ sampāpuṇeyyuṃ, seyyathāpi
te dve hatthidammā vā assadammā vā godammā vā sudantā
suvinītā ti?
No h'; evaṃ9, bhante.
Evam eva kho, mahārāja, yan taṃ saddhena pattabbaṃ
appābādhena asaṭhena amāyāvinā āraddhaviriyena paññāvatā10,
taṃ vata11 asaddho bavhābādho12 saṭho māyāvī kusīto13
duppañño pāpuṇissatīti, n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatīti.
Heturūpaṃ, bhante, Bhagavā āha; saheturūpaṃ, bhante,
Bhagavā āha. Cattāro 'me, bhante, vaṇṇā, -- khattiyā brāh-
maṇā vessā suddā. Te c'; assu imehi pañcahi padhāniyaṅgehi
samannāgatā, te c'; assu sammappadhānā14, ettha pana tesaṃ,
bhante, siyā viseso, siyā nānākaraṇan ti?
Ettha kho nesahaṃ15, mahārāja, na16 kiñci nānākaraṇaṃ
vadāmi, yadidam vimuttiyā vimuttiṃ. Seyyathāpi, mahārāja,
puriso sukkhaṃ sākakaṭṭhaṃ ādāya aggiṃ abhinibbatteyya,
tejo pātukareyya17; atha aparo18 puriso sukkhaṃ sālakaṭṭhaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Skt pan'; esāhaṃ.
2 So Bu (bis); Sk padhānamettā; Bm Si padhānavemattataṃ.
3 So Si; Sk seyyathā phassu; Bm seyyathāpi mahārāja.
4 Si ye dve te.
5 Bm api su nu.
6 Bm omits ti.
7 Si adds etaṃ.
8 Sk adds va.
9 Bm Si no h'; etaṃ.
10 So Sk; Bm Si paññavatā.
11 Bm taṃ tathā so.
12 Bm Si (as at p. 94) bahvābādho; Bu bavh-.
13 Bm kusito.
14 Si samapp-.
15 Sk ettha kho panesāhaṃ.
16 Sk omits na.
17 Bm dhātuṃ kareyya.
18 Bm athāparo.

[page 130]
130 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
ādāya aggiṃ abhinibbatteyya, tejo pātukareyya; atha aparo
puriso sukkhaṃ ambakaṭṭhaṃ ādāya aggiṃ abhinibbatteyya,
tejo pātukareyya; atha aparo puriso sukkhaṃ udumbarakaṭṭhaṃ
ādāya aggiṃ abhinibbatteyya, tejo pātukareyya. Taṃ kim
maññasi, mahārāja? Siyā nu kho tesaṃ aggīnaṃ nānādāruto
abhinibbattānaṃ kiñci nānākaraṇaṃ, -- acciyā vā acciṃ,
vaṇṇena vā vaṇṇaṃ, ābhāya vā ābhan ti1?
No h'; etaṃ, bhante.
Evam eva kho, mahārāja, yan taṃ tejaṃ viriyā nimma-
thitaṃ2 padhānā 'bhinibbattaṃ3. Nāhaṃ tattha kiñci nānā-
karaṇaṃ vadāmi, yadidaṃ vimuttiyā vimuttin ti.
Heturūpaṃ, bhante, Bhagavā āha; saheturūpaṃ, bhante,
Bhagavā āha. Kim pana, bhante, atthi devā ti?
Kim pana tvaṃ, mahārāja, evaṃ vadesi: Kim pana,
bhante, atthi devā ti?
Yadi vā te, bhante, devā āgantāro itthattaṃ, yadi vā
anāgantāro itthattan ti?
Ye te, mahārāja, devā savyāpajjhā4 te devā āgantāro
itthattaṃ; ye te devā abyāpajjhā5, te devā anāgantāro it-
thattan ti.
Evam vutte Viḍūḍabho senāpati Bhagavantaṃ etad avoca:
-- Ye te, bhante, devā savyāpajjhā āgantāro6 itthattaṃ, te
devā ye te devā abyāpajjhā anāgantāro7 itthattaṃ te deve8,
tamhā ṭhānā cāvessanti vā pabbājessanti9 vā ti?
Atha kho āyasmato Ānandassa etad ahosi:-- Ayaṃ
kho Viḍūdabho senāpati rañño Pasenadissa Kosalassa putto;
ahaṃ Bhagavato putto. Ayaṃ kho kālo yaṃ putto puttena
manteyyāti10. Atha kho āyasmā Ānando Viḍūḍabhaṃ senā-
patiṃ āmantesi:-- Tena hi, senāpati, taṃ yev'; ettha paṭi-
pucchissāmi. Yathā te khameyya tathā naṃ byākareyyāsi.
Taṃ kim maññasi, senāpati? Yāvatā rañño Pasenadissa
Kosalassa vijitaṃ, yattha ca rājā Pasenadi Kosalo issariyā-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Sk ābhā.
2 So Bm Si; Sk viriyanippharatitaṃ.
3 Bm nibbattaṃ.
4 Bm sabyābajjhā; Si sabyāpajjhā.
5 Bm abyābajjhā.
6 Sk anāgantāro.
7 Si ān-.
8 Sk adds ti.
9 Sk pabbājissanti.
10 Sk nimanteyyāsīti.

[page 131]
4.10. KAṆṆAKATTHALASUTTAṂ (90). 131
dhipaccaṃ rajjaṃ1 kāreti, pahoti tattha rājā Pasenadi Kosalo
samaṇaṃ vā brāmaṇaṃ vā puññavantaṃ vā apuññavantaṃ
vā brahmacariyavantaṃ vā abrahmacariyavantaṃ vā tamhā
ṭhānā cāvetum vā pabbājetuṃ vā ti?
Yāvatā, bho, rañño Pasenadissa Kosalassa vijitaṃ, yattha
ca rājā Pasenadi Kosalo issariyādhipaccaṃ rajjaṃ kāreti,
pahoti tattha rājā Pasenadi Kosalo samaṇaṃ vā . . . pabbā-
jetuṃ vā ti.
Taṃ kim maññasi, senāpati? Yāvatā rañño Pasenadissa
Kosalassa avijitaṃ, yattha ca rājā Pasenadi Kosalo na
issariyādhipaccaṃ rajjam kāreti, pahoti tattha2 rājā Pasenadi
Kosalo samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā puññavantaṃ vā apuñña-
vantaṃ vā brahmacariyavantaṃ vā abrahmacariyavantaṃ vā
tamhā ṭhānā cāvetuṃ vā pabbājetuṃ vā ti?
Yāvatā, bho, rañño Pasenadissa Kosalassa avijitaṃ,
yattha ca rājā Pasenadi Kosalo na issariyādhipaccaṃ rajjaṃ
kāreti, na pahoti tattha . . . pabbājetuṃ vā ti.
Taṃ kim maññasi, senāpati? Sutā te devā Tāvatiṃsā ti?
Evaṃ, bho; sutā me devā Tāvatiṃsā; idhāpi3 bhotā
raññā4 Pasenadinā5 Kosalena sutā devā Tāvatiṃsā ti.
Taṃ kim maññasi, senāpati? Pahoti rājā Pasenadi
Kosalo deve Tāvatiṃse tamhā ṭhānā cāvetuṃ vā pabbājetuṃ
vā ti?
Dassanāya pi, bho, rājā Pasenadi Kosalo deve Tāvatiṃse
nappahoti, kuto pana tamhā ṭhānā cāvessati6 vā pabbājessati7
vā ti
Evam eva kho, senāpati, ye te devā savyāpajjhā8 āgantāro
itthattaṃ, te devā ye te devā abyāpajjhā anāgantāro itthattaṃ
te deve dassanāya pi nappahonti, kuto pana tamhā ṭhānā
cāvessanti vā pabbajessanti vā ti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Bhagavantaṃ etad avoca:
Konāmo ayaṃ9, bhante, bhikkhūti?
Ānando nāma, mahārājāti.
Ānando vata bho, ānandarūpo vata bho. Heturūpaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits throughout.
2 Bm Si tattha pahoti.
3 Si idāni pi.
4 Bm rañño.
5 Sk Pasenadi.
6 Bm cāvissati.
7 Sk (here et infra) pabbājissati
8 Sk here sabbyāpajjhā.
9 Si Konāmāyaṃ.

[page 132]
132 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
bhante, āyasmā Ānando āha, saheturupaṃ, bhante, āyasmā
Ānando āha. Kiṃ pana, bhante1, atthi Brahmā ti?
Kiṃ pana tvaṃ, mahārāja, evaṃ vadesi: Kim pana.
bhante, atthi Brahmā ti?
Yadi vā so, bhante, Brahmā āgantā itthataṃ, yadi vā
anāgantā itthattan ti?
Yo so, mahārāja, Brahmā savyāpajjho, so Brahmā āgantā
itthattaṃ; yo so Brahmā {abyāpajjho}, so Brahmā anāgantā
itthattan ti.
Atha kho aññataro2 puriso rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ
etad avoca: Sañjayo, mahārāja, brāhmaṇo Ākāsagotto āgato
ti. Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Sañjayaṃ brāhmaṇaṃ
Ākāsagottaṃ etad avoca: Ko nu kho, brāhmaṇa, imaṃ
kathāvatthuṃ rājantepure abbhudāhāsīti3?
Viḍūḍabho, mahārāja, senāpatīti.
Viḍūḍabho senapati evam āha. Sañjayo, mahārāja,
brāhmaṇo Ākāsagotto ti.
Atha kho aññataro puriso rājānaṃ Pasenadiṃ Kosalaṃ
etad avoca: Yānakālo, mahārājāti. Atha kho rājā Pasenadi
Kosalo Bhagavantaṃ etad avoca: Sabbaññutaṃ mayaṃ,
bhante, Bhagavantaṃ apucchimbā; sabbaññutaṃ Bhagavā
vyākāsi; tañ ca pan'; amhākaṃ ruccati c'; eva khamati ca,
tena c'; amhā attamanā. Cātuvaṇṇiṃ suddhiṃ4 mayaṃ,
bhante, Bhagavantaṃ apucchimhā; cātuvaṇṇiṃ suddhiṃ Bha-
gavā vyākāsi; tañ ca pan'; amhākaṃ ruccati c'; eva khamati
ca, tena c'; amhā attamanā. Adhideve5 mayaṃ, bhante.
Bhagavantaṃ apucchimhā, adhideve Bhagavā vyākāsi; tañ
ca pan'; amhākaṃ ruccati c'; eva khamati ca, tena c'; amhā
attamanā. Adhibrahmānaṃ mayaṃ, bhante, Bhagavantaṃ
apucchimhā, adhibrahmānaṃ Bhagavā vyākāsi; tañ ca pan
amhākaṃ ruccati c'; eva khamati ca tena c'; amhā attamanā.
Yaṃ yad eva ca pana6 mayaṃ, bhante, Bhagavantaṃ apuc-
chimhā, taṃ tad eva Bhagavā vyākāsi; tañ ca pan'; amhākaṃ
ruccati c'; eva khamati ca, tena c'; amhā attamanā. Handa

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk adds kiṃ pana tvaṃ.
2 Sk adds so.
3 Sk abbhutā hoti.
4 Bm cātuvaṇṇisaddhiṃ.
5 So Bm Si; Sk aviveva & avideve.
6 Bm omits pana.

[page 133]
5.1. BRAHMĀYUSUTTAṂ (91). 133
ca dāni mayaṃ, bhante, gacchāma. Bahukiccā mayaṃ ba-
hukaraṇīyā ti.
Yassa dāni tvaṃ, mahārāja, kālaṃ maññasīti.
Atha kho rājā Pasenadi Kosalo Bhagavato bhāsitaṃ
abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy'; āsanā Bhagavantaṃ abhivā-
detvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti.
KAṆṆAKATTHALASUTTAṂ DASAMAṂ.
RĀJAVAGGO CATUTTHO.
91.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Videhesu
cārikaṃ carati mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ pañca-
mattehi bhikkhusatehi. Tena kho pana samayena Brahmāyu
brāhmaṇo Mithilāyaṃ pativasati jiṇṇo vuddho mahallako
addhagato vayo anuppatto vīsaṃvassasatiko1 jātiyā tiṇṇaṃ
vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedā-
naṃ2 itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyata-
mahāpurisalakkhaṇesu anavayo. Assosi kho {Brahmāyu}
brāhmaṇo: Samaṇo khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakya-
kulā pabbajito Videhesu cārikaṃ carati mahatā bhikkhu-
saṃghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi; taṃ kho
pana bhavantaṃ Gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhug-
gato -- Iti pi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjā-
caraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi,
satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā3, so imaṃ lokaṃ
sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ4, sassamaṇabrāhmaṇiṃ
pajam sadevamanussaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti;
so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ pariyo-
sānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanam5, kevalaparipuṇṇaṃ
parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti; sādhu kho pana ta-
thārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bu; Bm vīsav-.
2 Bm sakkharapabhedānaṃ.
3 Bm adds ti.
4 Sk omits.
5 Sk sabbyañjanaṃ.

[page 134]
134 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Tena kho pana samayena Brahmāyussa brāhmaṇassa
Uttaro nāma māṇavo antevāsī hoti tiṇṇaṃ vedānaṃ . . .
anavayo. Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo Uttaraṃ mā-
ṇavaṃ āmantesi: ‘Ayaṃ, tāta Uttara, samaṇo Gotamo Sa-
kyaputto . . . sammāsambuddho --pe-- sādhu kho pana
tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotīti1. Ehi tvaṃ, tāta
Uttara, yena samaṇo Gotamo ten'; upasaṃkama2, upasaṃ-
kamitvā samaṇaṃ Gotamaṃ jānāhi yadi vā taṃ bhavan-
taṃ3 Gotamaṃ tathā santaṃ yeva saddo abbhuggato, yadi
vā no tathā, yadi vā so bhavaṃ Gotamo tādiso, yadi vā
na tādiso; tayā mayan taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ vedis-
sāmāti. Yathākathaṃ panāham bho taṃ bhavantaṃ Go-
tamaṃ jānissāmi yadi vā taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ tathā
santaṃ yeva saddo abbhuggato, yadi vā no tathā, yadi vā so
bhavaṃ Gotamo tādiso, yadi vā na tādiso ti. Āgatāni kho,
tāta Uttara, amhākam mantesu dvattiṃsa mahāpurisalak-
khaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dve va4 gatiyo
bhavanti anaññā. -- Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cak-
kavattī5 dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapa-
datthāvariyappatto sattaratanasamannāgato, tass'; imāni satta
ratanāni bhavanti: seyyathīdaṃ cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ
assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇā-
yakaratanam eva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho pan'; assa
puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā6 parasenappamaddanā. So
imaṃ paṭhaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dham-
mena7 abhivijiya ajjhāvasati. -- Sace kho pana agārasmā
anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke
vivattacchaddo8. Ahaṃ kho pana, tāta Uttara, mantānaṃ
dātā9, tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetā ti10.
Evaṃ bho ti kho Uttaro māṇavo Brahmāyussa brāh-
maṇassa paṭisutvā utthāy'; āsanā Brahmāyuṃ brāhmaṇaṃ
abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā Videhesu yena Bhagavā tena

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk hoti.
2 Sk upasaṃkami.
3 Bu bhagavantaṃ.
4 Bm yeva.
5 So Sk & I Sum. Vil. 249; Bm Si Bu & I Dīgha 88 have i short.
6 Bm Si vir-.
7 Bm adds Samena.
8 So Sk Bu; Bm vivaṭacchado; Si vivaṭṭacchado,
9 So Sk Bm; Si kattā, with note that the Sinh. reading is dātā.
10 So Si Bu & I Dīgha 89; Sk paṭiggahītā; Bm paṭiggahitā.

[page 135]
5.1. BRAHMĀYUSUTTAṂ. (91). 135
cārikaṃ pakkāmi; anupubbena cārikaṃ caramāno yena Bha-
gavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhagavatā saddhiṃ
sammodi sammodanīyaṃ katham sārāṇīyaṃ vītisāretvā eka-
mantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Uttaro māṇavo
Bhagavato kāye dvattiṃse mahāpurisalakkhaṇāni sammannesi.
Addasā kho Uttaro māṇavo Bhagavato kāye dvattiṃse mahā-
purisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve; dvīsu mahā-
hāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na
sampasīdati, -- kosohite ca vatthaguyhe pahūtajivhatāya1
ca2. Atha kho Bhagavato etad ahosi: Passati kho me ayaṃ
Uttaro māṇavo dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni yebhuyyena
ṭhapetvā dve; dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vici-
kicchati nādhimuccati na sampasīdati, -- kosohite ca vattha-
guyhe pahūtajivhatāya cāti. Atha kho Bhagavā tathārūpaṃ
iddhābhisaṃkhāraṃ abhisaṃkhāsi3 yathā addasā4 Uttaro
māṇavo Bhagavato kosohitaṃ vatthaguyhaṃ. Atha kho
Bhagavā jivhaṃ ninnāmetvā ubho pi kaṇṇasotāni anumasi
paṭimasi, {ubho} pi nāsikasotāni anumasi paṭimasi, kevalakam5
pi nalāṭamaṇḍalaṃ jivhāya pacchādesi6.
Atha kho Uttarassa māṇavassa etad ahosi: Samannā-
gato kho samaṇo Gotamo dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇehi.
Yannūnāhaṃ samaṇaṃ Gotamaṃ anubandheyyaṃ iriyāpatham
assa passeyyan ti? Atha kho Uttaro māṇavo satta māsāni
Bhagavantaṃ anubandhi chāyā va anapāyinī7. Atha kho
Uttaro māṇavo sattānaṃ māsānaṃ accayena Videhesu yena
Mithilā tena cārikaṃ pakkāmi; anupubbena cārikaṃ cara-
māno yena Mithilā yena Brahmāyu brāhmaṇo ten'; upasaṃ-
kami; upasaṃkamitvā Brahmāyuṃ8 brāhmaṇaṃ abhivādetvā
ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Uttaraṃ
māṇavaṃ Brahmāyu brāhmaṇo etad avoca: Kacci, tāta
Uttara, taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ tathā santaṃ yeva saddo

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk pahūtaj- infra; Sk here & ganerally pahutaj-; Si Bu pahutaj-;
Bm cahutaj- in every instance but one, where pahitaj- is read.
2 Bm cāti.
3 So Sk & 1 Dīgha 106; Bm abhisaṃkhārosi; Si abhisaṃkhāresi.
4 So Sk Bm; Si addasa.
5 So Sk Bu (infra Sk kevalam pi); Bm Si kevalakappaṃ.
6 So Sk (here) Bu; Bm Si chādesi, as I Dīgha 106 & Sk infra.
7 Bm anapāyini.
8 Bm Brahmāyubr-.

[page 136]
136 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
abbhuggato, no aññathā? Kacci pana so bhavaṃ Gotamo
tādiso, no aññādiso ti?
Tathā1 santaṃ yeva bho taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ tathā
saddo abbhuggato, no aññathā, tādiso ca bho2 so bhavaṃ
Gotamo, na aññādiso. Samannāgato ca bho so bhavaṃ
Gotamo dvattiṃsa-mahāpurisalakkhaṇehi. Suppatiṭṭhitapādo3
kho pana so bhavaṃ Gotamo, idam pi tassa bhoto Gota-
massa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati. Heṭṭhā
kho pana tassa bhoto Gotamassa pādatalesu cakkāni jātāni sa-
hassārāni4 sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni;
āyatapaṇhi5 kho pana so bhavaṃ {Gotamo}; dīghaṅguli6 kho
pana so bhavaṃ Gotamo; {mudutaluṇahatthapādo} kho pana so
bhavaṃ Gotamo; jālahatthapādo kho pana so bhavaṃ Gotamo;
ussaṅkhapādo kho pana so bhavaṃ Gotamo; eṇījaṅgho7 kho
pana so bhavaṃ Gotamo; ṭhitako kho pana so bhavaṃ Gotamo
anoṇamanto8 ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati pari-
majjati; kosohitavatthaguyho kho pana so bhavaṃ Gotamo;
suvaṇṇavaṇṇo kho pana so bhavaṃ Gotamo; kañcanasanni-
bhattaco9 sukhumacchavī kho pana so bhavaṃ Gotamo; sukhu-
mattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalippati10; ekekalomo kho
pana so bhavaṃ Gotamo; ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni;
uddhaggalomo kho pana so bhavaṃ Gotamo; uddhaggāni
lomāni jātāni nīlāni11 añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni12 pa-
dakkhiṇāvaṭṭakajātāni13; brahmujjugatto kho pana so bha-
vaṃ Gotamo; {sattussado kho pana so bhavaṃ Gotamo} sīhapubbaddhakāyo14
kho pana so bhavaṃ Gotamo; citantaraṃso kho pana so bhavaṃ Gotamo; nigro-
dhaparimaṇḍalo kho pana so bhavaṃ Gotamo; yāvatakvassa15
kāyo tāvatakvassa vyāmo; yāvatakvassa vyāmo tāvatakvassa
kāyo; samavattakhandho16 kho pana so bhavaṃ Gotamo; ra-
saggasaggī17 kho pana so bhavaṃ Gotamo; sīhahanu18 kho

--------------------------------------------------------------------------
1 Si yathā; Bm emits 2nd tathā.
2 Bm Si kho.
3 So Sk Bu; Bm Si supat-.
4 Sk sahassararāni.
5 Sk āy-hī.
6 Bm d-lī.
7 So Bm Bu; Sk Si eṇij-.
8 So Sk Bu; Bm Si anonamanto.
9 So Sk Bu; Bm k-ataco; Si k-athaco.
10 So Bu: Sk Bm Si upaliṃpati.
11 Bm nilhni.
12 Sk k-vatthni.
13 Sk p-vattnk-; Bm dakkh-āni.
14 Bm Si -aḍḍha-.
15 So Si & Sk infra; Bm yāvatakvāssa; Bu yāvatakassa.
16 So Sk Bu; Bm Si -vaṭṭa-.
17 So Bm Si Bu; Skt -i.
18 Si sīhahaṇu.

[page 137]
5.1. BRAHMĀYUSUTTAṂ (91). 137
pana so bhavaṃ Gotamo; cattārīsadanto kho pana so bha-
vaṃ Gotamo; samadanto kho pana so bhavaṃ Gotamo;
avivaradanto1 kho pana so bhavaṃ Gotamo; susukkadāṭho2
kho pana so bhavaṃ Gotamo; pahūtajivho3 kho pana so
bhavaṃ Gotamo; brahmassaro kho pana so bhavaṃ Gotamo;
karavīkabhāṇī4; abhinīlaṇetto5 kho pana so bhavaṃ Gotamo;
gopakhumo kho pana so bhavaṃ Gotamo; uṇṇā kho pana
tassa6 bhoto Gotamassa, bhamukantare7 jātā odātā mudu-
tūlasannibhā8; uṇhīsasīso9 kho pana so bhavaṃ Gotamo;
idam pi tassa bhoto Gotamassa mahāpurisassa mahā-
purisalakkhaṇaṃ bhavati. Imehi kho so10 bhavaṃ Go-
tamo dvattiṃsa -- mahāpurisalakkhaṇehi samannāgato. Gac-
chanto kho pana so bhavaṃ Gotamo dakkhiṇen'; eva11
pādena paṭhamaṃ pakkamati; so nātidūre pādaṃ ud-
dharati, nāccāsanne pādaṃ nikkhipati; so nātisīghaṃ gac-
chati, nātisaṇikaṃ12 gacchati; na ca adduvena adduvaṃ13
saṃghaṭṭento14 gacchati; na ca gopphakena gopphakaṃ15
saṃghaṭṭento gacchati; so gacchanto na satthiṃ unnāmeti; na
satthiṃ onāmeti; na satthiṃ sannāmeti; na satthiṃ vināmeti.
Gacchato kho pan'; assa bhoto Gotamassa adharakāyo16 va
iñjati, na ca kāyabalena17 gacchati. Avalokento kho pana
so bhavaṃ Gotamo sabbakāyen'; eva avaloketi; so na uddhaṃ
ulloketi, na adho oloketi, na ca vipekkhamāno18 gacchati;
yugamattañ ca pekkhati; tato c'; assa uttariṃ anāvaṭaṃ19
ñāṇadassanaṃ bhavati20. So antaragharaṃ pavisanto na
kāyaṃ unnāmeti21, na kāyaṃ onāmeti, na kāyaṃ sannāmeti,

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk; Bm Si aviraḷadanto; Bu does not quote the word, but
employs both viraḷā & avivarā.
2 So Sk Bm Bu; Si susukkadaḍho.
3 So Sk Bu; pahutajivho; Si bahutajivho.
4 So Bu; Sk k-nī; Bm Si karavikabhāṇī.
5 Bm abhinilanetto.
6 Bm Si pan'; assa.
7 Si Bu bhamukkantare.
8 Bm So Sk Bu; Bm Si mudutul-.
9 Si uṇhisasīso.
10 So Sk Bu; Bm Imehi kho pana bho so; Si Imehi kho so bho.
11 Bm Si omit eva, as apparently does Bu.
12 So Sk Si; Bu (bis) nātisānikaṃ.
13 So Sk Bm; Bu -ḍḍ-; Si addhav-.
14 Sk s-ddhento throughout.
15 All MSS. here goppak-; Sk infra gopph-.
16 So Bu; Sk Si āraddhakāyo; Bm aḍḍhakāyo.
17 So Sk Si Bu; Bm Kāyacāpallena
18 So Sk Bu & Si (which omits ca); Bm na ca adho pekkhamāno gacchati.
19 Bm anāvaṭa.
20 Sk bhagavati.
21 Sk uṇṇ-.

[page 138]
138 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
na kāyaṃ vināmeti. So nātidūre nāccāsanne āsanassa pari-
vattati, na ca pāṇinā ālambitvā āsane nisīdati, na ca āsanas-
miṃ1 kāyaṃ pakkhipati. So antaraghare nisinno samāno
na hatthakukkuccaṃ āpajjati, na pādakukkuccaṃ āpajjati,
na ca2 adduvena adduvaṃ āropetvā nisīdati, na ca goppha-
kena gopphakaṃ āropetvā nisīdati, na ca pāṇinā hanukaṃ
upādiyitvā3 nisīdati. So antaraghare nisinno va samāno na
chambhati na kampati na vedhati na paritassati; so achambhī
akampī avedhī aparitassī vigatalomahaṃso vivekāvatto4 ca so
bhavaṃ Gotamo antaghare nisinno hoti. So pattodakaṃ
patigaṇhanto5 na pattaṃ unnāmeti, na pattaṃ onāmeti, na
pattaṃ sannāmeti, na pattaṃ vināmeti, so pattodakaṃ pati-
gaṇhāti6 nātithokaṃ nātibahuṃ. So na khulukhulukārakaṃ
pattaṃ dhovati, na samparivattakaṃ pattaṃ dhovati, na
pattaṃ bhūmiyaṃ nikkhipitvā7 hatthe dhovati; hatthesu
dhotesu patto dhoto hoti; patte dhote hatthā dhotā honti;
so pattodakaṃ chaḍḍeti nātidūre nāccāsanne na ca vichaḍḍa-
yamāno8. So odanaṃ patigaṇhanto5 na pattaṃ unnāmeti,
na pattaṃ onāmeti, na pattaṃ sannāmeti, na pattaṃ vinā-
meti. So odanaṃ patigaṇhāti6 nātithokaṃ nātibahuṃ.
Byañjanaṃ kho pana so bhavaṃ Gotamo9 byañjanamattāya
āhāreti, na ca byañjanena ālopaṃ atināmeti10. Dvattikkhat-
tuṃ11 kho pana so bhavaṃ Gotamo mukhe ālopaṃ sam-
parivattetvā12 ajjhoharati, na c'; assa kāci odanamiñjā asam-
bhinnā kāyaṃ pavisati, na c'; assa kāci odanimiñjā mukhe
avasiṭṭhā hoti; athāparaṃ13 ālopaṃ upanāmeti. Rasapaṭi-
saṃvedī kho pana so bhavaṃ Gotamo āhāraṃ āhāreti, no
ca rasarāgapaṭisaṃvedī. Aṭṭhaṅgasamannāgataṃ14 kho pana
so bhavaṃ Gotamo āhāraṃ āhāreti, n'; eva davāya na madāya
na maṇḍanāya na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā
yāpanāya vihiṃsūparatiyā15 brahmacariyānuggahāya: Iti pu-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm āsane tasmiṃ.
2 Bm omits ca.
3 So Sk; Bm upadahitvā; Si upadahetvā.
4 So Sk Si Bu; Bm Vivekavatto, cited by Bu as a var. lect.; Sk omits ca.
5 So Sk Bu; Bm Si paṭigg-.
6 So Sk Bu; Bm paṭigaṇhati; Si paṭigganhati.
7 Si nikkhipetvā.
8 Si vicch-.
9 Si adds paṭigganhati.
10 Sk atimāneti.
11 Bm dvitt-.
12 Bm s-itvā.
13 Bm addhāyaṃ; Si aḍḍh. ya.
14 Bm a-gato.
15 Si vihiṃsup-.

[page 139]
5.1 BRAHMĀYUSUTTAṂ (91). 139
rāṇañ ca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañ ca vedanaṃ na up-
pādessāmi1; yātrā2 ca me bhavissati anavajjatā ca phāsu-
vihāro cāti3. So bhuttāvī pattodakaṃ patigaṇhanto na pattaṃ
unnāmeti, na pattaṃ onāmeti, na pattaṃ sannāmeti, na pat-
taṃ vināmeti. So pattodakaṃ patigaṇhāti nātithokaṃ nāti-
bahuṃ; so na khulukhulukārakaṃ pattaṃ dhovati na sam-
parivattakaṃ pattaṃ dhovati, na pattaṃ bhūmiyaṃ nikkhi-
pitvā hatthe dhovati. Hatthesu dhotesu patto dhoto hoti,
patte dhote hatthā dhotā honti. So pattodakaṃ chaḍḍeti
nātidūre nāccāsanne4 na ca vichaḍḍayamāno. So bhuttāvī
pattaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati nātidūre nāccāsanne, na ca
anatthiko pattena hoti, na ca ativelānurakkhī pattasmiṃ. So
bhuttāvī muhuttaṃ tuṇhī nisīdati, na ca anumodanassa kālam
atināmeti. So bhuttāvī anumodati. na taṃ bhattaṃ gara-
hati, na aññaṃ bhattaṃ paṭikaṅkhati5; aññadatthu dham-
miyā6 kathāya taṃ parisaṃ sandasseti samādapeti samutte-
jeti sampahaṃseti. So7 taṃ parisaṃ dhammiyā kathāya
sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāy'
āsanā pakkamati. So nātisīghaṃ gacchati, nātisaṇikaṃ gac-
chati, na ca muccitukāmo8 gacchati. Na ca tassa bhoto
Gotamassa kāye cīvaraṃ accukkaṭṭhaṃ hoti na ca accok-
kaṭṭhaṃ, na ca kāyasmiṃ allīnaṃ9, na ca kāyasmiṃ apak-
kaṭṭhaṃ10, na ca tassa bhoto Gotamassa kāyamhā11 vāto
cīvaraṃ apavahati12, na ca tassa bhoto Gotamassa kāye rajo-
jallaṃ lippati13. So ārāmagato nisīdati paññatte āsane,
nisajja pāde pakkhāleti, na ca so bhavaṃ Gotamo pāda-
maṇḍanānuyogaṃ anuyutto viharati. So pāde pakkhāletvā
nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya pari-
mukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So n'; eva attabyābādhāya
cetehi, na parabyābādhāya ceteti, na ubhayabyābādhāya
ceteti. Attahitaṃ parahitaṃ ubhayahitaṃ14 sabbalokahitam

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm uppādissāmi.
2 So Sk Si; Bm yatrā.
3 Cf. I 10.
4 Sk here nacc-, generally nācc- with Bm Si; Bu na acc-.
5 So Bm Si Bu; Sk pātikankī.
6 Sk adds va.
7 Bm adds hi.
8 So Bu; Sk vimucc-; Bm Si muñcitukāmo.
9 Bm allinaṃ.
10 So Si Bu; Bm apakaṭṭhaṃ; Sk apakkatthaṃ.
11 Bm kāyamhi; Si kāyasmiṃ.
12 Bm avahati; Si asamvahati; Sk āpavahati.
13 Bm Si limpati.
14 So Sk Si; Bm attahitaparahitanbhayahitasabbalokahitam.

[page 140]
140 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
eva so bhavaṃ Gotamo cintento nisinno hoti. So ārāma-
gato parisatiṃ1 dhammaṃ deseti, na taṃ parisaṃ ussādeti,
na taṃ parisaṃ apasādeti2, aññadatthu dhammiyā ka-
thāya taṃ parisaṃ sandasseti samādapeti samuttejeti sam-
pahaṃseti. Aṭṭhaṅgasamannāgato kho pan'; assa bhoto
Gotamassa mukhato ghoso niccharati, vissaṭṭho ca viñ-
ñeyyo ca mañju3 ca savanīyo4 ca bindu ca avisārī ca gam-
bhīro ca ninnādī ca. Yathā parisaṃ kho pana so bha-
vaṃ Gotamo sarena viññāpeti na c'; assa bahiddhā pari-
sāya ghoso niccharati. Te tena bhotā Gotamena dhammiyā
kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā
uṭṭhāy'; āsanā pakkamanti avalokayamānā yeva {avijahantā-
bhāvena}5. Addasāma kho mayaṃ bho taṃ bhavantaṃ
Gotamaṃ gacchantaṃ; addasāma ṭhitaṃ; addasāma antara-
ghare nisinnaṃ tuṇhibhūtaṃ; addasāma antaraghare bhuñ-
jantaṃ; addasāma bhuttāviṃ nisinnaṃ tuṇhībhūtaṃ; adda-
sāma bhuttāviṃ anumodantaṃ; addasāma ārāmaṃ gacchan-
taṃ6; addasāma ārāmagataṃ nisinnaṃ tuṇhībhūtaṃ; adda-
sāma ārāmagataṃ parisatiṃ dhammaṃ desentaṃ. Ediso ca
ediso ca so bhavaṃ Gotamo, tato ca bhiyyo ti.
Evaṃ vutte Brahmāyu brāhmaṇo utthāy'; āsanā ekaṃ-
saṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena Bhagavā ten'; {añjaliṃ}7 paṇā-
metvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesi: Namo tassa bhagavato
arahato sammāsambuddhassa; namo tassa bhagavato arahato
sammāsambuddhassa; namo tassa bhagavato arahato sammā-
sambuddhassa8. Appevanāma mayaṃ kadāci karahaci tena
bhotā Gotamena saddhiṃ samāgaccheyyāma; appevanāma
siyā kocid eva katthāsallāpo ti.
Atha kho Bhagavā Videhesu anupubbena cārikaṃ cara-
māno yena Mithilā tad avasari. Tatra sudaṃ Bhagavā
Mithilāyaṃ viharati Makhādevambavane9. Assosuṃ kho
Methileyyakā10 brāhmaṇagahapatikā: Samaṇo khalu bho

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si parisati.
2 So Si Bu; Sk Bm appasādeti.
3 Sk Bm manjū. So Si Bu; Bm savaniyo; Sk savaṇṇīyyo.
5 So Bm; Sk Si Bu avijahitantā.
6 Bm Si āgacchantaṃ.
7 Bm Si tenānjalim, as always.
8 So Bm; Sk Si omit third recital.
9 As in Sutta 83 Bm Magghadev-, Si Maghadev-.
10 Bm Sī Mithileyyakā.

[page 141]
5.1. BRAHMĀYUSUTTAṂ (91). 141
Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Videhesu cārikaṃ
caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ pañcamattehi
bhikkhusatehi Mithilaṃ anuppatto Mithilāyaṃ viharati Makhā-
devambavane. Taṃ kho pana bhavantaṃ Gotamaṃ evaṃ
kalyāṇo . . . arahataṃ dassanaṃ hotīti. Atha kho Methi-
leyyakā brāhmaṇagahapatikā yena Bhagavā ten'; upasaṃ-
kamiṃsu, upasaṃkamitvā appekacce Bhagavantaṃ abhivā-
detvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce Bhagavatā saddhiṃ
sammodiṃsu sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā
ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce yena Bhagavā ten'; añjaliṃ
paṇāmetvā ekamantam nisīdiṃsu, appekacce Bhagavato san-
tike nāmagottaṃ sāvetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, appekacce
tuṇhībhūtā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Assosi kho Brahmāyu brāhmaṇo: Samaṇo khalu bho
Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Mithilaṃ anuppatto
Mithilāyaṃ viharati Makhādevambavane ti. Atha kho Brah-
māyu brāmaṇo sambahulehi māṇavakehi1 saddhiṃ yena
Makhādevambavanaṃ ten'; upasaṃkami. Atha kho Brahmā-
yussa brāhmaṇassa avidūre ambavanassa etad ahosi: Na kho
m'; etaṃ patirūpaṃ yo 'haṃ pubbe appaṭisaṃvidito samaṇaṃ
Gotamaṃ dassanāya upasaṃkameyyan ti. Atha kho Brah-
māyu brāhmaṇo aññataraṃ māṇavakaṃ āmantesi: Ehi tvaṃ,
māṇavaka; yena samaṇo Gotamo ten'; {upasaṃkama} upasaṃ-
kamitvā mama vacanena samaṇaṃ Gotamaṃ appābādhaṃ
appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha, --
Brahmāyu, bho Gotama, Brāhmaṇo bhavantaṃ Gotamaṃ
appābādhaṃ appātaṅkam lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvīhāraṃ
pucchatīti; evañ ca vadehi. -- Brahmāyu, bho Gotama, brāh-
maṇo jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayo anuppatto vī-
saṃvassasatiko jātiyā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍu-
keṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako
veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo. Yāvatā,
bho, brāhmaṇagahapatikā Mithilāyaṃ paṭivasanti, Brahmāyu
tesaṃ brāhmaṇo aggam akkhāyati yadidaṃ bhogehi, {Brah-
māyu} tesaṃ brāhmaṇo aggam akkhāyati yadidaṃ mantehi,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm sambahūlehi sāvakehi.

[page 142]
142 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Brahmāyu tesaṃ brāhmaṇo aggam akkhāyati yadidaṃ āyunā
c'; eva yasasā ca1. So bhoto Gotamassa dassanakāmo ti.
Evaṃ bho ti kho so māṇavako Brāhmayussa brāhmaṇassa
paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami upasaṃkamitvā
Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇī-
yaṃ vītisāretvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho
so māṇavako Bhagavantaṃ etad avoca: Brahmāyu, bho Go-
tama. brāhmaṇo bhavantaṃ Gotamaṃ appābādhaṃ appā-
taṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati. Brah-
māyu, bho Gotama, brāhmaṇo jiṇṇo . . . lokāyata-
mahāpurisalakkhaṇesu anavayo. Yāvatā bho brāhmaṇagaha-
patikā Mithilāyaṃ paṭivasanti, Brahmāyu tesaṃ brāhmaṇo
aggam akkhāyati yadidaṃ bhogehi, Brahmāyu tesaṃ brāh-
maṇo aggam akkhāyati yadidaṃ mantehi, Brahmāyu tesaṃ
brāhmaṇo aggam akkhāyati yadidaṃ āyunā c'; eva yasasā
ca. So bhoto Gotamassa dassanakāmo ti.
Yassa dāni, māṇavaka, Brahmāyu brāhmaṇo kālam
maññatīti.
Atha kho so māṇavako yena Brahmāyu brāhmaṇo ten
upasaṃkami, upasaṃkamitvā Brahmāyuṃ brāhmaṇaṃ etad
avoca: Katāvakāso kho2 bhavaṃ samaṇena Gotamena; yassa
dāni bhavaṃ kālaṃ maññasīti.
Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upa-
saṃkami. Addasā kho sā parisā Brahmāyuṃ brāhmaṇam
dūrato va āgacchantaṃ, disvāna oram attha3 okāsam akāsi
yathātaṃ ñātassa yasassino. Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo
taṃ parisaṃ etad avoca: Alaṃ4 bho, nisīdatha tumhe sake
āsane; idhāhaṃ samaṇassa Gotamassa santike nisīdissamīti.
Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṃ-
kami, upasaṃkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammo-
danīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi
Ekamantaṃ nisinno kho Brahmāyu brāhmaṇo Bhagavato

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here (but not infra) omits this passage from tiṇṇaṃ vedānam
(Bm bedānaṃ).
2 So Sk Si; Bm kho; 'mhi bhavatā.
3 So Si; Bm oramatha Sk Bu amathataṃ.
4 Bm adds kho.

[page 143]
5.1. BRAHMĀYUSUTTAṂ (91). 143
kāye dvattiṃsa mahāpurisalakkhanāṇi sammannesi. Addasā
kho Brahmāyu brāhmaṇo Bhagavato kāye dvattiṃsa mahā-
purisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahā-
purisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampa-
sīdati, -- kosohite ca vatthaguyhe pahūtajivhatāya ca1. Atha
kho Brahmāyu brāhmaṇo Bhagavantaṃ gāthāhi ajjhabhāsi:--
{Ye me} dvattiṃsāti sutā mahāpurisalakkhaṇā
Duve tesaṃ2 na passāmi bhoto kāyasmiṃ, Gotama.
Kacci kosohitaṃ bhoto vatthaguyhaṃ, naruttama?
Nārīsaha nāma savhayā3? Kacci jivhā narassikā4?
Kacci pahūtajivho si? Yathā taṃ jāniyāmase5
Ninnāmay'; etaṃ tanukaṃ6, kaṅkhaṃ7 vinaya no, ise,
Diṭṭhadhammahitatthāya samparāyasukhāya ca
Katāvakāsā pucchāma8 yaṃ kiñci abhipatthitan ti.
Atha kho Bhagavato etad ahosi: Passati kho me ayaṃ
Brahmāyu brāhmaṇo dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni ye-
bhuyyena ṭhapetvā dve; dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅ-
khati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, -- kosohite
ca vatthaguyhe pahūtajivhatāya cāti. Atha kho Bhagavā-
tathārūpaṃ iddhābhisaṃkhāraṃ abhisaṃkhāsi yathā addasā
Brahmāyu brāhmaṇo Bhagavato kosohitaṃ vatthaguyhaṃ
Atha kho Bhagavā jivhaṃ ninnāmetvā ubho pi kaṇṇasotāni
anumasi paṭimasi, ubho pi nāsikāsotāni anumasi paṭimasi,
kevalakam pi nalāṭamaṇḍalaṃ jīvhāya pacchādesi.
Atha kho Bhagavā Brahmāyuṃ brāhmaṇaṃ gāthāhi9
paccabhāsi:
Ye te dvattiṃsāti sutā mahāpurisalakkhaṇā
Sabbe te mama kāyasmiṃ; mā te10 kaṅkhāhu, brāhmaṇa.
Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ bhāvetabbañ ca bhāvitaṃ
Pahātabbaṃ pahīnam11 me; tasmā Buddho 'smi brāhmaṇa12

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm bahutajivhāya sāti.
2 Bm dve tesaṃ pi.
3 So Sk Si Bu; Bm nārīsamānasavhayā.
4 Bm nadassaka.
5 Bm jānisamase.
6 Bm pahutaṃ.
7 So Si; Bm kaṃkhavinaya; Sk kankhā.
8 Sk pucchema.
9 So Si & Sk infra; Sk here gāthā; Bm gāthāya.
10 Bm vo.
11 Bm pahinnaṃ.
12 Cf. SṆ. p. 105.

[page 144]
144 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Diṭṭhadhammahitatthāya samparāyasukhāya ca
Katāvakāso pucchassu {yaṃ} kiñci abhipatthitan ti.
Atha kho Brahmāyussa brāhmaṇassa etad ahosi: Ka-
tāvakāso kho 'mhi samaṇena Gotamena. Kin nu kho ahaṃ
samaṇaṃ Gotamaṃ puccheyyaṃ diṭṭhadhammikaṃ vā atthaṃ
samparāyikam vā ti? Atha kho Brahmāyussa brāhmaṇassa
etad ahosi: Kusalo kho ahaṃ diṭṭhadhammikānaṃ atthānaṃ;
aññe pi maṃ diṭṭhadhammikaṃ atthaṃ pucchanti; yannūnā-
haṃ samaṇaṃ Gotamaṃ samparāyikaṃ yeva atthaṃ puc-
cheyyan ti? Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo Bhagavantaṃ
gāthāhi ajjhabhāsi:--
Kathaṃ kho brāhmaṇo hoti? Kathaṃ bhavati vedagū?
Tevijjo bho kathaṃ hoti? Sotthiyo kinti vuccati?
Arahaṃ bho kathaṃ hoti? Kathaṃ bhavati kevalī?
Muni ca1 bho kathaṃ hoti? Buddho kin ti pavuccati.
Atha kho Bhagavā Brahmāyuṃ brāhmaṇaṃ gāthāhi
paccabhāsi:--
Pubbenivāsaṃ yo vedi2 saggāpāyañ ca passati,
Atho jātikkhayaṃ patto, abhiññā vosito muni3.
Cittaṃ visuddhaṃ jānāti muttaṃ rāgehi sabbaso
Pahīnajātimaraṇo brahmacariyassa4 kevalī
Pāragū sabbadhammānaṃ Buddho tādi pavuccatīti.
Evaṃ vutte Brahmāyu brāhmaṇo utthāy'; āsanā ekaṃ-
saṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā
bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati5 pāṇīhi ca pari-
sambāhati nāmañ ca sāveti:-- Brahmāyvāhaṃ6, bho Gotama,
brāhmaṇo ti. Atha kho sā parisā acchariyabbhutacittajātā7
ahosi: Acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho; samaṇassa
mahiddhikatā mahānubhāvatā8; yatra hi nāmāyaṃ Brahmāyu
brāhmaṇo ñāto yasassī evarūpaṃ paramanipaccakāraṃ9
karissatīti. Atha kho Bhagavā Brahmāyuṃ brāhmaṇaṃ etad

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk municca.
2 So Bm; Sk (here & in No. 98) Si vedī.
3 Cf. No. 98, SṆ. p. 423.
4 Bm brahmacārissa.
5 So Bm Si; Sk paricumbhati, as at p. 120.
6 Bm Brahmāyu 'haṃ.
7 Si acchaeiyabbhūtajātā.
8 Bm omits these three words.
9 Sk paramanipaccākaraṃ; Bm paramanippaccakāraṃ;
Si paramaṃ nipaccakṃraṃ. Cf. p. 124.

[page 145]
5.1. BRAHMĀYUSUTTAṂ (91). 145
avoca: Alaṃ, brāhmaṇa; uṭṭhaha1; nisīda tvaṃ sake āsane,
yato te mayi cittaṃ pasannan ti. Atha kho Brahmāyu
brāhmaṇo uṭṭhahitvā sake āsane nisīdi. Atha kho Bhagavā
Brahmāyussa brāhmaṇassa anupubbikathaṃ kathesi, seyya-
thīdaṃ, -- dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ
ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakā-
sesi. Yadā Bhagavā aññāsi Brahmāyuṃ brāhmaṇaṃ kalla-
cittaṃ muducittaṃ vinīvaraṇacittaṃ udaggacittaṃ pasanna-
cittaṃ, atha yā Buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā,
taṃ pakāsesi, -- dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ,
Seyyathāpi nāma suddhaṃ vatthaṃ apagatakāḷakaṃ2 sammad
eva rajanaṃ patigaṇheyya, evam evaṃ Brahmāyussa brāh-
maṇassa tasmiṃ yeva āsane virajaṃ vītamalaṃ3 dhamma-
cakkhuṃ udapādi: Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabban
taṃ nirodhadhamman ti. Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo
diṭṭhadhammo pattadhammo vidita dhammo pariyogāḷhadhammo
tiṇṇavicikiccho vigatakathaṃkatho vesārajjappato aparappac-
cayo4 satthu sāsane Bhagavantaṃ etad avoca: Abhikkantaṃ
bho {Gotama}; abhikkantaṃ bho Gotama. Seyyathāpi bho
Gotama nikujjitaṃ vā ukkujjeyya paṭicchannaṃ vā viva-
reyya mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya andhakāre vā tela-
pajjotaṃ dhāreyya: Cakkhumanto rūpāni dakkhintīti, -- evam
evaṃ bhotā Gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito.
Esāhaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ gacchāmi dhammañ ca bhik-
khusaṃghañ ca; upāsakam maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu
ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gataṃ. Adhivāsetu ca me
bhavaṃ Gotamo svātanāya bhattaṃ {saddhiṃ} bhikkhusaṃ-
ghenāti.
Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho Brahmāyu
brāhmaṇo Bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāy'; āsanā
Bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Atha
kho Brahmāyu brāhmaṇo tassā rattiyā accayena sake nivesane
paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā Bhagavato
kālaṃ ārocāpesi: Kālo, bho Gotama, niṭṭhitaṃ bhattan ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm uṭṭhāhi.
2 Sk -kāl-.
3 Bm vitamalaṃ.
4 Si aparapaccayo.

[page 146]
146 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ
ādāya yena Brahmāyussa brāhmaṇassa nivesanaṃ ten'; upa-
saṃkami, upasaṃkamitvā paññatte āsane nisīdi saddhiṃ
bhikkhusaṃghena. Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo sattāhaṃ
Buddhapamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ paṇītena khādanīyena
bhojanīyena sahatthā1 santappesi sampavāresi. Atha kho
Bhagavā tassa sattāhassa accayena Videhesu cārikaṃ pakkāmi.
Atha kho Brahmāyu brāhmaṇo acirapakkantassa Bhaga-
vato kālam akāsi. Atha kho sambahulā bhikkhū yena Bha-
gavā ten'; upasaṃkamiṃsu upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā te
bhikkhū Bhagavantaṃ etad avocuṃ: Brahmāyu bhante brāh-
maṇo kālakato. Tassa kā gati ko abhisamparāyo ti?
Paṇḍito, bhikkhave, Brahmāyu brāhmaṇo; paccapādi
dhammassānudhammaṃ2; navamaṃ3 dhammādhikaraṇaṃ vi-
hesesi4. Brahmāyu, bhikkhave, brāhmaṇo pañcannaṃ oram-
bhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ5 parikkhayā6 opapātiko hoti7
tatthaparinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā ti.
Idaṃ avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandun ti.
BRAHMĀYUSUTTAṂ PAṬHAMAṂ.
92.
Selasuttaṃ.
(The text of this Sutta is not printed here, as it is iden-
tical with that of the same name in the Sutta Nipāta, prin-
ted at page 99 of Professor Fausboll's edition for the Pāli
Text Society.)

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk sakatthāya.
2 So Sk Bm Bu; Si dhammaṃ sānudhammaṃ.
3 So Si Bu; Sk Bm na ca maṃ.
4 So Sk Si Bu; Bm viheseti.
5 Bm yojanānaṃ; Si saññojanānaṃ.
6 Sk p-yi. Cf. I 350 & II 52.
7 Sk omits hoti.

[page 147]
5.3. ASSALĀYANASUTTAṂ (93). 147
93.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthi-
yaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena
kho pana samayena nānāverajjakānaṃ brāhmaṇānaṃ pañ-
camattāni brāhmaṇasatāni Sāvatthiyam paṭivasanti kenacid
eva karaṇīyena. Atha kho tesaṃ brāhmaṇānaṃ etad ahosi:
Ayaṃ kho samaṇo Gotamo cātuvaṇṇiṃ suddhiṃ paññāpeti1
Ko nu kho pahoti samaṇena Gotamena saddhiṃ asmiṃ va-
cane patimantetun2 ti? Tena kho pana samayena Assalā-
yano nāma māṇavo Sāvatthiyaṃ paṭivasati, daharo vuttasiro
soḷasavassuddesiko jātiyā, tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇ-
ḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ pa-
dako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo.
Atha kho tesaṃ brāhmaṇānaṃ etad ahosi: Ayaṃ kho Assa-
lāyano maṇāvo Sāvatthiyaṃ paṭivasati, daharo vuttasiro so-
ḷasavassuddesiko jātiyā, tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇ-
ḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ
padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo3.
So kho pahoti samaṇena Gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane
patimantetun ti. Atha kho te4 brāhmaṇā yena Assalāyano
māṇavo {ten'; upasaṃkamiṃsu}, upasaṃkamitvā Assalāyanaṃ
māṇavaṃ {etad} avocuṃ: Ayaṃ, bho Assalāyana, samaṇo
Gotamo cātuvaṇṇiṃ suddhiṃ paññāpeti; etu bhavaṃ Assalā-
yano samaṇena Gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane patiman-
tetun ti. Evaṃ vutte Assalāyano māṇavo te brāhmaṇe etad
avoca: Samaṇo khalu bho Gotamo dhammavādī, dhamma-
vādino ca pana duppatimantiyā5 bhavanti; nāhaṃ sakkomi
samaṇena Gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane patimantetun ti.
Dutiyam pi kho brāhmaṇā Assalāyanaṃ māṇavaṃ etad avo-
cuṃ; Ayaṃ, bho Assalāyana, samaṇo Gotamo cātuvaṇṇiṃ
suddhiṃ paññāpeti; etu bhavaṃ Assalāyano samaṇena Gota-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk Bm paññapeti.
2 Bm Si paṭiṃ-
3 Bm omits the whole of this sentence. Atha kho tesaṃ . . . anavayo;
Si omits all words between daharo & anavayo, inserting pe.
4 Sk omits te here.
5 Bm Si duppaṭimantiyā.

[page 148]
148 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
mena saddhiṃ asmiṃ vacane patimantetuṃ; caritaṃ kho
pana bhotā Assalāyanena paribbājakan ti. Dutiyaṃ pi kho
Assalāyano māṇavo te brāhmaṇe etad avoca: Samaṇo khalu
bho Gotamo dhammavādī, dhammavādino ca pana duppati-
mantiyā bhavanti; nāhaṃ sakkomi samaṇena Gotamena sad-
dhiṃ asmiṃ vacane patimantetun ti. Tatiyam pi kho te
brāhmaṇā Assalāyanaṃ māṇavaṃ etad avocuṃ: Ayaṃ, bho
Assalāyana, samaṇo Gotamo cātuvaṇṇiṃ suddhiṃ paññāpeti;
etu bhavaṃ Assalāyano samaṇena Gotamena saddhiṃ asmiṃ
vacane patimantetuṃ; caritaṃ kho pana bhotā Assalāyanena
paribbājakaṃ; mā bhavaṃ Assalāyano ayuddhaparājitaṃ
parājayīti.
Evaṃ vutte Assalāyano māṇavo te brāhmaṇe etad avoca:
Addhā kho ahaṃ bhavante na labhāmi. Samaṇo khalu bho
Gotamo dhammavādī, dhammavādino ca pana duppatimantiyā
bhavanti; nāhaṃ sakkomi samaṇena Gotamena saddhiṃ
asmiṃ vacane patimantetuṃ. Api cāhaṃ bhavantānaṃ1 va-
canena gamissāmīti.
Atha kho Assalāyano māṇavo mahatā2 brāhmaṇagaṇena
saddhiṃ yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā
Bhagavatā saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇī-
yaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho
Assalāyano māṇavo Bhagavantaṃ etad avoca: Brāhmaṇā,
bho Gotama, evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo, hīno
añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sukko vaṇṇo, kaṇho añño vaṇṇo;
brāhmaṇā va sujjhanti no abrāhmaṇā; brāhmaṇā va Brahmuno
puttā orasā mukhato jātā brahmajā brahmanimmitā brah-
madāyādā ti. Idha bhavaṃ Gotamo kim āhāti?
Dissante3 kho pana, Assalāyana, brāhmaṇānaṃ brāhma-
ṇiyo utuniyo pi gabbhiniyo pi vijāyamānā pi pāyamānā pi;
te ca brāhmaṇā, yonijā va samānā, evam āhaṃsu: Brāhmaṇā
va seṭṭho vaṇṇo, hīno aṇṇo vaṇṇo; brāhmaṇā va sukko vaṇṇo,
kaṇho añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sujjhanti no abrāhmaṇā;
brāhmaṇā va Brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā
brahmanimmitā brahmadāyādā ti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Si bhavatānaṃ.
2 Bm mahatiyā.
3 Bm dissanti.

[page 149]
5.3. ASSALĀYANASUTTAṂ (93.) 149
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho1 brāhmaṇā
evam etaṃ maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo hīno aṇṇo
vaṇṇo2 --pe-- brahmadāyādā ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Sutan te: Yona-Kam-
bojesu3 aññesu ca paccantimesu janapadesu dveva4 {vaṇṇā},
ayyo c'; eva dāso ca; ayyo hutvā dāso hoti, dāso hutvā ayyo
hotīti?
Evaṃ bho sutaṃ5 me; Yona-Kambojesu aññesu ca
paccantimesu janapadesu dveva vaṇṇā, ayyo c'; eva dāso ca;
ayyo hutvā dāso hoti, dāso hutvā ayyo hotīti.
Ettha, Assalāyana, brāhmaṇānaṃ kiṃ balaṃ ko assāso
yad ettha brāhmaṇā evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho
vaṇṇo, hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti?
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho ettha brāh-
maṇā evam etaṃ maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Khattiyo va nu kho
pāṇātipātī adinnādāyī kāmesu micchācārī musāvādī pisunā-
vāco pharusāvāco samphappalāpī abhijjhālū vyāpannacitto
micchādiṭṭhī, -- kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ dugga-
tiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya6 no brāhmaṇo; vesso ca
nu kho; suddo ca nu kho pāṇātipātī adinnādāyī kāmesu
micchācārī musāvādī pisunāvāco pharusāvāco samphappalāpī
abhijjhālū vyāpannacitto micchādiṭṭhī -- kāyassa bhedā param
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya no
brāhmaṇo ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Khattiyo pi hi, bho Gotama,
pāṇātipātī adinnādāyī kāmesu micchācārī musāvādī pisunā-
vāco pharusāvāco samphappalāpī abhijjhālū vyāpannacitto
micchādiṭṭhī kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ dugga-
tiṃ vinipātaṃ nirayaṃ uppajjeyya. Brāhmaṇo pi hi bho
Gotama, vesso pi hi bho Gotama, suddo pi hi bho Gotama,
sabbe pi hi bho Gotama cattāro vaṇṇā pāṇātipātino adinnā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si atha kvettha.
2 Si omits these three words here.
3 Si Yonaka-K-.
4 Sk c'; eva.
5 Bm add taṃ.
6 Bm Si upapajjayya.

[page 150]
150 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
dāyino kāmesu micchācārino musāvādino1 pisunāvācā pha-
rusāvācā samphappalāpino abhijjhālū vyāpannacittā micchā-
diṭṭhino kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vini-
pātaṃ nirayaṃ uppajjeyyun ti.
Ettha, Assalāyana, brāhmaṇānaṃ kiṃ balaṃ ko assāso yad
ettha brāhmaṇā evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo2 --pe-- brahmadāyādā ti?
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho ettha
brāhmaṇā evam etaṃ maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Brāhmaṇo va3 nu kho
pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato pisunāvācā4 paṭi-
virato pharusāvācā paṭivirato samphappalāpā paṭivirato ana-
bhijjhālū avyāpannacitto sammādiṭṭhī, -- kāyassa bhedā param
maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeya, no khattiyo no
vesso no suddo ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Khattiyo pi hi, bho Gotama,
paṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato kāmesu micchā-
cārā paṭivirato musāvādā paṭivirato pisunāvācā paṭivirato
pharusāvācā paṭivirato samphappalāpā paṭivirato anabhijjhālū
avyāpannacitto sammādiṭṭhī, -- kāyassa bhedā param maraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjeyya. Brāhmaṇo pi hi bho
Gotama, vesso pi hi bho Gotama, suddo pi hi bho Gotama,
sabbe pi hi, bho Gotama, cattāro vaṇṇā pāṇatipātā paṭi-
viratā adinnādānā paṭiviratā kāmesu micchācārā paṭiviratā
musāvādā paṭiviratā pisunāvācā paṭiviratā pharusāvācā paṭi-
viratā samphappalāpā paṭiviratā anabhijjhālū avyāpannacittā
sammādiṭṭhī, -- kāyassa bhedā paraṃ maraṇā suggatiṃ saggaṃ
lokaṃ uppajjeyyun ti.
Ettha, Assalāyana, brāhmaṇānaṃ kiṃ balaṃ ko assāso
yad ettha brāhmaṇā evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho
vaṇṇo, hīno añño {vaṇṇo} --pe-- brahmadāyādā ti?
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho ettha

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk pāṇātipātī &c. in singular, here as supra.
2 Sk omits these three words here.
3 Sk 'dha.
4 Bm Si pisuṇāya vācāya . . . pharusāya vācāya.

[page 151]
5.3. ASSALĀYANASUTTAṂ (93). 151
brāhmaṇā evam etaṃ maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Brāhmaṇo va nu kho
pahoti asmiṃ padese averaṃ avyāpajjhaṃ1 mettacittaṃ bhā-
vetuṃ, no khattiyo, no vesso, no suddo ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Khattiyo pi hi, bho Gotama,
pahoti asmiṃ padese averaṃ avyāpajjhaṃ mettacittaṃ bhā-
vetuṃ. Brāhmaṇo pi hi, bho Gotama, vesso pi hi bho Go-
tama, suddo pi hi bho Gotama, -- sabbe pi hi, bho Gotama,
cattāro vaṇṇā pahonti asmiṃ padese averaṃ avyāpajjhaṃ
mettacittaṃ bhāvetun ti.
Ettha, Assalāyana, brāhmaṇānaṃ kiṃ balaṃ ko assāso
yad ettha brāhmaṇā evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brāhmadāyādā ti?
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho ettha2
brāhmaṇā evam etaṃ maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Brāhmaṇo va3 nu kho
pahoti {sottiṃ} sināniṃ4 ādāya nadiṃ gantvā rajojallaṃ pavā-
hetuṃ, no khattiyo, no vesso, no suddo ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Khattiyo pi hi, bho Gotama,
pahoti sotthiṃ sināniṃ ādāya nadiṃ gantvā rajojallaṃ pavā-
hetuṃ. Brāhmaṇo pi hi bho Gotama -- pe5 -- vesso pi hi
bho Gotama, suddo pi hi bho Gotama, -- sabbe pi hi, bho
Gotama, cattāro vaṇṇā pahonti sotthiṃ sināniṃ ādāya nadim
gantvā rajojallaṃ pavāhetun ti.
Ettha, Assalāyana, brāhmaṇānaṃ kiṃ balaṃ ko assāso
yad ettha brāhmaṇā evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti?
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho ettha
brāhmaṇā evam etaṃ maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo
hīno vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Assalāyana? Idha rājā khaṭṭiyo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm abyābajjhaṃ throughout.
2 Sk adds kho & omits evam etam maññanti.
3 Sk 'dha.
4 Cf. No 81. Sk sotthiṃ sināniṃ; Bm sotthisināni; Si sotthisinānaṃ.
5 Si recites in extenso.

[page 152]
152 II. MAJJHIMAPAṆṆASAṂ.
muddhāvasitto nānājaccānaṃ purisānaṃ purisasataṃ sanni-
pāteyya: Āyantu bhonto, ye tattha khattiyakulā brāhmaṇa-
kulā rājāññakulā uppannā1 sālassa vā salaḷassa vā canda-
nassa vā padumakassa2 vā uttarāraṇiṃ ādāya aggiṃ abhi-
nibbattentu tejo pātukarontu3. Āyantu pana bhonto, ye
tattha caṇḍālakulā nesādakulā veṇakulā4 rathakārakulā
pukkusakulā uppannā sāpānadoṇiyā vā sūkaradoṇiyā vā ra-
jakadoṇiyā vā elaṇḍakaṭṭhassa5 vā uttarāraṇiṃ ādāya aggiṃ
abhinibbattentu tejo pātukarontūti. Taṃ kim maññasi, Assa-
lāyana? Yo evan6 nu kho so7 khattiyakulā brāhmaṇakulā
rājaññakulā uppannehi sālassa vā salaḷassa vā candanassa vā
padumakassa vā uttarāraṇiṃ ādāya aggi8 abhinibbatto tejo
pātukato9, so eva10 nu khvāssa aggi accimā ca11 vaṇṇimā
ca pabhassaro ca, tena ca sakkā agginā aggikaraṇīyaṃ kā-
tuṃ? Yo pana so caṇḍālakulā nesādakulā veṇakulā ratha-
kārakulā pukkusakulā uppannehi sāpānadoṇiyā vā sūkara-
doṇiyā vā rajakadoṇiyā vā elaṇḍakaṭṭhassa vā uttarāraṇiṃ
ādāya aggi abhinibbatto tejo pātukato, svāssa aggi na c'; eva
accimā na ca vaṇṇimā na ca pabhassaro na ca tena sakkā
agginā aggikaraṇīyaṃ kātun ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Yo so, bho Gotama, khatti-
yakulā brāhmaṇakulā rājaññakulā uppannehi sālassa vā sala-
ḷassa vā candanassa vā padumakassa vā uttarāraṇiṃ ādāya
aggi abhinibbatto tejo pātukato, svāssa aggi accimā ca vaṇ-
ṇimā ca pabhassaro ca, tena ca sakkā agginā aggikaraṇīyaṃ
kātuṃ; yo pi so caṇḍālakulā nesādakulā veṇakulā rathakāra-
kulā pukkusakulā uppannehi sāpānadoṇiyā vā sūkaradoṇiyā
vā rajakadoṇiyā vā elaṇḍakaṭṭhassa vā uttarāraṇiṃ ādāya
aggi abhinibbatto tejo pātukato, so c'; assa12 aggi accimā ca
vaṇṇimā ca pabhassaro ca, tena pi ca sakkā agginā aggi-
karaṇīyaṃ kātuṃ. Sabbo pi hi, bho Gotama, aggi accimā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si add sākassa vā.
2 So Bm Si & Sk infra & at No. 96; Sk here padumassa.
3 Bm dhātuṃ karontu.
4 Bm Si veṇukulā.
5 Bm eraṇḍakaṭṭhassa.
6 Bm Si ca for evan.
7 Bm omits so.
8 Sk & Si (here only) aggiṃ.
9 Bm dhātakato.
10 Sk evan.
11 Bm Si c'; eva.
12 Bm svāssa; Si so pi 'ssa.

[page 153]
5.3. ASSALĀYANASUTTAṂ (93). 153
ca vaṇṇimā ca pabhassaro ca, sabbena pi ca sakkā agginā
aggikaraṇīyaṃ kātun ti.
Ettha, Assalāyana, brāhmaṇanaṃ kiṃ balaṃ ko assāso
yad ettha brāhmaṇā evam āhaṃsu: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo; brāhmaṇā va sukko vaṇṇo, kaṇho añño
vaṇṇo; brāhmaṇā vā sujjhanti no abrāhmaṇā; brāhmaṇā va
Brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā brahmanim-
mitā brahmadāyādā ti?
Kiñcāpi bhavaṃ Gotamo evam āha, atha kho ettha brāh-
maṇā evam etam maññanti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo,
hīno añño vaṇṇo --pe-- brāhmadāyādā ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Idha khattiyakumāro
brāhmaṇakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya; tesaṃ saṃ-
vāsam anvāya putto jāyetha; yo so khattiyakumārena brāh-
maṇakaṇṇāya putto uppanno siyā, so mātu pi sadiso pitu pi
sadiso, "khattiyo" ti pi vattabbo "brāhmaṇo" ti pi vattabbo ti?
Yo so, bho Gotama, khattiyakumārena {brāhmaṇakaññāya}
putto uppanno siyā, so mātu pi sadiso pitu pi sadiso, "khat-
tiyo" ti pi vattabbo "brāhmaṇo" ti pi vattabbo ti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Idha brāhmaṇakumāro
khattiyakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya; tesaṃ saṃ-
vāsaṃ anvāya putto jāyetha; yo so brāhmaṇakumāreṇa khatti-
yakaññāya putto uppanno siyā, so mātu pi sadiso pitu pi
sadiso, "khattiyo" ti pi vattabbo "bhāhmaṇo" ti pi vattabbo ti?
Yo so, bho Gotama, brāhmaṇakumārena khattiyakaññāya
putto uppanno siyā, so mātu pi sadiso pitu pi sadiso, "khat-
tiyo" ti pi vattabbo "brāhmaṇo" ti pi vattabbo.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Idha vaḷavaṃ1 gadra-
bhena sampayojeyyuṃ2; tesaṃ sampayogaṃ anvāya kisoro3
jāyetha; yo so vaḷavāya gadrabhena kisoro uppanno siyā, so
mātu pi sadiso pitu pi sadiso, "asso" ti pi vattabbo "gadrabho"
ti pi vattabbo ti?
Vekurañjāya4 hi so, bho Gotama, assataro hoti. Idaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm vaḷavā.
2 Bm saṃyojeyyaṃ . . . saṃyojaṃ.
3 Sk kisero; Bm kissero Si kissaro.
4 So Sk & Pischel's edition (1880) of this sutta; Bm kuṇḍaṃ hi;
Si so kumāraṇḍu pi.

[page 154]
154 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
hi 'ssa, bho Gotama, nānākaraṇaṃ passāmi; amutra pana
'sānaṃ1 na kiñci nānākaraṇaṃ passāmīti.
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Idhāssu dve māṇavakā
bhātaro sa-udariyā2, eko ajjhāyako upanīto3 eko anajjhā-
yako anupanīto; kam ettha brāhmaṇā paṭhamaṃ bhojeyyuṃ
saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhuṇe4 vā ti?
Yo so, bho Gotama, māṇavako ajjhāyako upanīto, tam
ettha brāhmaṇā paṭhamaṃ bhojeyyuṃ saddhe vā thālipāke
vā yaññe vā pāhuṇe vā. Kiṃ hi, bho Gotama, anajjhāyake
anupanīte5 dinnaṃ mahapphalaṃ bhavissatīti?
Taṃ kim maññasi, Assalāyana? Idhāssu dve māṇavakā
bhātaro sa-udariyā, eko ajjhāyako upanīto dussīlo pāpa-
dhammo, eko anajjhāyako anupanīto sīlavā kalyāṇadhammo;
kam ettha brāhmaṇā paṭhamaṃ bhojeyyuṃ saddhe vā thāli-
pāke vā yaññe vā pāhuṇe vā ti?
Yo so, bho Gotama, māṇavako anajjhāyako anupanīto
sīlavā kalyāṇadhammo, tam ettha brāhmaṇā paṭhamaṃ bho-
jeyyuṃ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhuṇe vā. Kiṃ
hi, bho Gotama, dussīle pāpadhamme dinnaṃ mahapphalaṃ
bhavissatīti?
Pubbe kho tvaṃ, Assalāyana, jātiṃ agamāsi, jātiṃ
gantvā mante agamāsi, mante gantvā tam etaṃ tvaṃ6 cātu-
vaṇṇiṃ suddhiṃ paccāgato7 yam ahaṃ paññāpemīti.
Evaṃ vutte Assalāyano māṇavo tuṇhībhūto maṅkubhūto
pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto apaṭibhāno8 nisīdi.
Atha kho Bhagavā Assalāyanaṃ māṇavaṃ tuṇhībhūtaṃ
maṅkubhūtaṃ pattakkhandhaṃ adhomukhaṃ pajjhāyantaṃ
apaṭibhānaṃ viditvā Assalāyanaṃ māṇavaṃ etad avoca:
Bhūtapubbaṃ, Assalāyana, sattannaṃ brāhmaṇisīnaṃ9 araññā-
yatane paṇṇakuṭīsu10 sammantānaṃ11 evarūpaṃ pāpakaṃ
diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo, hīno

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si & Pischel's MSS; Bm amutra ca pan'; esānaṃ.
2 Si sodariyā; as Bm infra.
3 Bm upanito.
4 Bm pāhunake.
5 Si anūp- {always}.
6 So Sk & Pischei; Bm mante gantvā tape agamāsi, tape gantvā c-;
Si mante gantvā tam eva ṭhapetvā c-.
7 Sk pabbājāto.
8 Bm appatibhāno; Si appatibhāno; Sk apatibhāno.
9 Sk b-īsīnaṃ.
10 Bm p-kūṭīsu.
11 Bm samantanaṃ.

[page 155]
5.3. ASSALĀYANASUTTAṂ (93). 155
añño {vaṇṇo} --pe-- brahmadāyādā ti. Assosi kho, Assalā-
yana, Asito Devalo isi:-- Sattannaṃ kira brāhmaṇisīnaṃ
araññāyatane paṇṇakuṭīsu sammantānaṃ evarūpaṃ pāpakaṃ
diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti: Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo
hīno añño vaṇṇo --pe-- brahmadāyādā ti. Atha kho, Assalā-
yana, Asito Devalo isi kesamassuṃ kappetvā mañjeṭṭha-
vaṇṇāni1 dussāni nivāsetvā aṭaliyo2 upāhanā ārohitvā jāta-
rūpamayaṃ daṇḍaṃ gahetvā sattannaṃ brāhmaṇisīnaṃ pat-
thaṇḍile3 pāturahosi. Atha kho, Assalāyana, Asito Devalo
isi sattannaṃ brāhmaṇisīnaṃ patthaṇḍile caṅkamamāno evam
āha: Handa4 ko nu kho ime bhavanto brāhmaṇisayo gatā5,
handa4 ko nu kho ime bhavanto brāhmaṇisayo gatā ti?
Atha kho6, Assalāyana, sattannaṃ brāhmaṇisīnaṃ etad ahosi:
Ko nāyaṃ7 gāmaṇḍalarūpo viya sattannaṃ brāhmaṇisīnaṃ
patthaṇḍile {caṅkamamāno} evam āha: Handa ko nu kho ime
bhavanto brāhmaṇisayo gatā, handa ko nu kho ime bhavanto
brāhmaṇisayo gatā ti? Handa naṃ abhisapāmāti8. Atha
kho, Assalāyana, satta brāhmaṇisayo Asitaṃ Devalaṃ isiṃ
abhisapiṃsu: Bhasmā9 vasalī10 hohīti. Yathā yathā kho,
Assalāyana, satta brāhmaṇisayo Asitaṃ Devalaṃ isiṃ abhi-
sapiṃsu, tathā tathā Asito Devalo isi abhirūpataro c'; eva
hoti dassanīyataro11 ca pāsādikataro ca. Atha kho, Assalā-
yana, sattānnaṃ brāhmaṇisīnaṃ etam ahosi: Moghaṃ vata
no tapo, aphalaṃ12 brahmacariyaṃ. Mayaṃ hi pubbe yaṃ
abhisapāma: Bhasmā vasalī hohīti13, bhasmā va bhavati
ekacco; imaṃ pana mayaṃ yathā yathā abhisapāma, tathā
tathā abhirūpataro c'; eva hoti dassanīyataro ca pāsādikataro cāti.
Na bhavantānaṃ moghaṃ tapo, na panāphalaṃ14 brah-
macariyaṃ. Iṅgha15 bhavanto yo mayi manopadoso, taṃ
pajahathāti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm majjhimavaṇṇaṃ.
2 So Sk Bu; Bm paṭaliye; Si agaliyo.
3 So Bm Bu & Sk infra; Sk here patthaṇde; Si patthiṇḍile.
4 Bm omits handa.
5 Si gantā with note that the Sinh. reading is gatā.
6 Bm omits kho.
7 Bm ko panāhaṃ.
8 Si abhisapissāmāti.
9 So Bm Si always & Sk eventually; Sk here bhasmañ.
10 So Si; Bm vasali; Sk casalā. Also, Bm Si insert hohi,
bhasmā vasali hohi, bhasmā vasalī.
11 Bm dassaniyataro.
12 Bm apphalaṃ.
13 Bm repeats bh. v. hohi.
14 Sk naphalaṃ.
15 So Bm Si & a Sinh. MS. of Pischel; Sk here isa.

[page 156]
156 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ
Yo bhavati manopadoso, taṃ pajahāma. Ko nu bhavaṃ
hotīti?
Suto no1 bhavataṃ Asito Devalo isīti?
Evaṃ bho.
So kvāhaṃ, bho2, homīti.
Atha kho, Assalāyana, satta brāhmaṇisayo Asitaṃ De-
valaṃ isiṃ abhivādetuṃ upasaṃkamiṃsu. Atha kho, As-
salāyana, Asito Devalo isi satta brāhmaṇisayo etad avoca:
Sutaṃ me taṃ3, bho: Sattannaṃ kira brāhmaṇisīnaṃ araññā-
yatane paṇṇakuṭīsu sammantānaṃ evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhi-
gataṃ uppannaṃ:-- Brāhmaṇā va seṭṭho vaṇṇo, hīno añño
vaṇṇo; brāhmaṇā va sukko vaṇṇo, kaṇho añño vaṇṇo; brāh-
maṇā va sujjhanti, no abrāhmaṇā; brāhmaṇā va Brahmuno
putto orasā mukhato jātā brahmajā brahmanimmitā brahma-
dāyādā ti.
Evam bho.
Jānanti pana bhonto yā janīmātā4 brāhmaṇaṃ yeva
agamāsi no abrāhmaṇan ti?
No h'; idaṃ bho.
Jānanti pana bhonto yā janīmātu5 mātā yāvā sattamā6
mātāmahayugā {brāhmaṇaṃ} yeva agamāsi no abrāhmaṇan ti?
No h'; idaṃ bho.
Jānanti pana bhonto yo janīpitā7 brāhmaṇiṃ yeva aga-
māsi no abrāhmaṇin ti?
No h'; idaṃ bho.
Jānanti pana bhonto yo janīpitu8 pitā yāva sattamā9
pitāmahayugā brāhmaṇiṃ yeva agamāsi no abrāhmaṇin ti?
No h'; idaṃ, bho.
Jānanti pana bhonto yathā gabbhassa avakkanti10 hotīti?
Jānāma mayaṃ, bho, yathā gabbhassa avakkanti hoti11.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm nu.
2 Sk omits bho.
3 Si sutam etaṃ.
4 So Sk Bu; Si janimātā; Bm janikā mātā.
5 So Sk Bu; Si janimātu; Bm janikāmātu.
6 Bm Si add mātu.
7 So Sk Bu; Si janipitā; Bm janiko pitā.
8 So Sk Bu; Si janipitu; Bm janiko (for? janikassa pitu).
Bu, after paraphrasing by the (Bm) janika readings, says:
te va vā pāṭho.
9 Bm Si add pitu.
10 Bm avakkanti.
11 Instead of this sentence, Bm reads: Na mayaṃ jānāma, bho,
yathā g. av. hotīti. Yathā kathaṃ pana, bho, gabbhassa
avakkanti hotīti. Idha . . .

[page 157]
15.4. GHOṬAMUKHASUTTAṂ (94). 157
Idha mātāpitaro va1 sannipatitā2 honti, mātā3 ca utunī4
hoti5, gandhabbo va paccupaṭṭhito hoti; evaṃ tiṇṇaṃ sanni-
pātā gabbhassa avakkanti hotīti.
Jānanti pano bhonto yagghe6 so gandhabbo khattiyo
vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā ti?
Na mayaṃ, bho, jānāma yagghe so gandhabbo khattiyo
vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā ti.
Evaṃ sante7 bho jānātha ke tumhe hothāti?
Evaṃ sante, bho, na mayaṃ jānāma keci mayaṃ8
homāti.
Te9 hi nāma, Assalāyana, satta brāhmaṇisayo Asitena
Devalena isinā sake10 jātivāde samanuyuñjiyamānā samanu-
bhāsiyamānā samanuggāhiyamānā11 na sampāyissanti. Kiṃ
pana tvaṃ etarahi mayā sakasmiṃ12 jātivāde samanuyuñjiya-
māno samanubhāsiyamāno samanuggāhiyamāno sampāyissasi,
yesaṃ tvaṃ sācariyako na Puṇṇo dabbigāho13 ti?
Evaṃ vutte Assalāyano māṇavo Bhagavantaṃ etad
avoca: Abhikkantaṃ bho Gotama, abhikkantaṃ bho Go-
tama14; upāsakam maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge
pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
ASSALĀYANASUTTAṂ TATIYAṂ.
94.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ āyasmā Udeno Bārā-
ṇasiyaṃ viharati Khemiyambavane15. Tena kho pana sa-
mayena Ghoṭamukho brāhmaṇo Bārāṇasiṃ anuppatto hoti
kenacid eva karaṇīyena. Atha kho Ghoṭamukho brāhmaṇo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si ca.
2 Sk vasantipatitā.
3 Sk omits honti mātā.
4 Bm utuni.
5 Sk omits hoti.
6 Sk & Pischel yagghi; Bm taggha.
7 Sk omits evaṃ sante here, as does Pischel.
8 Bm kesamayaṃ.
9 Bm Tena.
10 Bm saka-.
11 Bm Si place this word before the preceding word, as does
Sk infra.
12 So all MSS.
13 Sk dabbihā.
14 Bm Si omit these three words.
15 So Bm Si Bu; Sk Khemik-.

[page 158]
158 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
jaṅghāvihāraṃ1 anucaṅkamamāno anuvicaramāno yena Khe-
miyambavanaṃ ten'; upasaṃkami. Tena kho pana samayena
āyasmā Udeno abbhokāse caṅkamati. Atha kho so Ghoṭa-
mukho brāhmaṇo yen'; āyasmā Udeno ten'; upasaṃkami, upa-
saṃkamitvā āyasmatā Udenena saddhiṃ sammodi sammo-
danīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā āyasmantaṃ Udenaṃ
ekamantaṃ2 anucaṅkamamāno evam āha: Ambho samaṇa na
'tthi dhammiko paribbājo3, evaṃ me ettha hoti: tañ ca kho
bhavantarūpānaṃ vā adassanā, yo vā pan'; ettha dhammo ti.
Evaṃ vutte āyasmā Udeno caṅkamā orohitvā vihāraṃ
pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Ghoṭamukho pi kho4 brāh-
maṇo caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho Ghoṭamukhaṃ brāhmaṇaṃ āyasmā
Udeno etad avoca: Saṃvijjante kho, brāhmaṇa, āsanāni; sace
ākaṅkhasi, nisīdāti.
Etad eva5 kho pana mayaṃ bhoto Udenassa āgamaya-
mānā na6 nisīdāma. Kathaṃ hi nāma mādiso pubbe ani-
mantito āsane nisīditabbaṃ maññeyyāti?
Atha kho Ghoṭamukho brāhmaṇo aññataraṃ nīcaṃ
āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno
kho Ghoṭamukho brāhmaṇo āyasmantaṃ Udenaṃ etad avoca:
Ambho samaṇa na 'tthi dhammiko paribbājo, evaṃ me ettha
hoti: tañ ca kho bhavantarūpānaṃ vā adassanā, yo vā pan'
ettha dhammo ti.
Sace kho pana me7 tvaṃ, brāhmaṇa, anumaññeyyaṃ8
anujāneyyāsi. paṭikkositabbañ ca paṭikkoseyyāsi, yassa ca9
pana me bhāsitassa atthaṃ na jāneyyāsi, mamaṃ yeva tattha
uttariṃ paṭipuccheyyāsi: Idaṃ bho Udena kathaṃ; imassa
kvattho10 ti? Evaṃ katvā siyā no ettha kathāsallāpo ti.
Anumaññeyyaṃ11 khvāhaṃ bhoto Udenassa anujānis-
sāmi, paṭikkositabbañ ca paṭikkosissāmi14; yassa ca panāhaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm jaṅghav-.
2 So Sk; Bm cankamantaṃ.
3 So Sk Bu; Bm Si paribbajo.
4 Sk omits kho.
5 Sk adds ca.
6 Bm omits na.
7 So Si; Sk omits pana; Bm sace me kho pana.
8 Sk anuññeyyañ; Bm anumaññeyyāsi.
9 Bm omits ca.
10 Sk (here) ko attho.
11 Bm anumaññissāmi.
12 Sk (here) katthe.
13 Sk bhavaṃ.
14 Sk paṭikkoseyyāsissāmi.

[page 159]
15.4. GHOṬAMUKHASUTTAṂ (94). 159
bhoto Udenassa bhāsitassa atthaṃ na jānissāmi, bhavantaṃ
yeva tatth'1 Udenaṃ uttariṃ paṭipucchissāmi:-- Idaṃ bho
Udena {kathaṃ}? Imassa kvattho ti? Evaṃ katvā hotu no
ettha kathāsallāpo ti.
Cattāro 'me, brāhmaṇa, puggalā2 santo saṃvijjamānā
lokasmiṃ. Katame cattāro? Idha, brāhmaṇa, ekacco pug-
galo attantapo hoti attaparitāpanānuyogam anuyutto. Idha
pana, brāhmaṇa, ekacco puggalo parantapo hoti paraparitā-
panānuyogam anuyutto. Idha, brāhmaṇa, ekacco, puggalo
attantapo ca hoti attaparitāpanānuyogam anuyutto, parantapo
ca paraparitāpanānuyogam anuyutto. Idha pana, brāhmaṇa,
ekacco puggalo n'; ev'; attantapo hoti nāttaparitāpanānuyogam
anuyutto, na parantapo na paraparitāpanānuyogam anuyutto.
So anattantapo aparantapo diṭṭhe va dhamme nicchāto nib-
buto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā vi-
harati. Imesaṃ, brāhmaṇa, catunnaṃ puggalānaṃ katamo
te puggalo cittam ārādhetīti?
Yvāyaṃ, bho Udena, puggalo attantapo attaparitāpanānu-
yogam anuyutto, ayaṃ me puggalo cittaṃ n'; ārādheti. Yo
pāyaṃ, bho Udena, puggalo parantapo paraparitāpanānu-
yogam anuyutto, ayam pi me puggalo cittaṃ n'; ārādheti. Yo
pāyaṃ, bho Udena, puggalo attantapo ca attaparitāpanānu-
yogam anuyutto parantapo ca paraparitāpanānuyogam anu-
yutto, ayam pi me puggalo cittaṃ n'; ārādheti. Yo ca kho
ayaṃ, bho Udena, puggalo n'; ev'; attantapo n'; attaparitā-
panānuyogam anuyutto na parantapo na paraparitāpanānu-
yogam anuyutto, so anattantapo aparantapo diṭṭhe va dhamme
nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena
attanā viharati, ayaṃ me puggalo cittaṃ ārādhetīti.
Kasmā pana te, brāhmaṇa, ime tayo puggalā cittaṃ n'
ārādhentīti?
Yvāyaṃ, bho Udena, puggalo attantapo attaparitāpanānu-
yogam anuyutto, so attānaṃ sukhakāmaṃ dukkhapaṭikkūlaṃ3
ātāpeti paritāpeti; iminā me ayaṃ puggalo cittaṃ n'; ārādheti.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Sk yevatt'.
2 Cf. I 341 (& note on p. 559), Ang. II 205, & Pugg. Paññ. p. 55.
3 Bm Si d-ulaṃ.

[page 160]
160 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Yo pāyaṃ, bho Udena, puggalo parantapo paraparitāpanānu-
yogam anuyutto, so paraṃ sukhakāmaṃ dukkhapaṭikkūlaṃ
ātāpeti paritāpeti; iminā me ayaṃ puggalo cittaṃ n'; ārādheti.
Yo pāyaṃ, bho Udena, puggalo attantapo ca attaparitā-
panānuyogam anuyutto parantapo ca paritāpanānuyogam anu-
yutto. so attānañ ca parañ ca sukhakāme dukkhapaṭikkūle1
ātāpeti paritāpeti; iminā me ayaṃ puggalo cittaṃ n'; ārādheti.
Yo ca kho ayaṃ, bho Udena, puggalo n'; ev'; attantapo nātta-
paritāpanānuyogam anuyutto na parantapo na paraparitā-
panānuyogam anuyutto, so anattantapo aparantapo diṭṭhe va
dhamme nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahma-
bhūtena attanā viharati, so attānañ ca parañ ca sukhakāme
dukkhapaṭikkūle n'; eva ātāpeti na paritāpeti2;-- iminā me
ayaṃ puggalo cittaṃ ārādhetīti.
Dve 'mā, brāhmaṇa, parisā3. Katamā dve? Idha,
brāhmaṇa, ekaccā parisā sārattarattā maṇikuṇḍalesu putta-
bhariyaṃ pariyesati, dāsidāsaṃ4 pariyesati, khettavatthuṃ
pariyesati, jātarūparajataṃ pariyesati. Idha pana5, brāh-
maṇa, ekaccā parisā asārattarattā6 maṇikuṇḍalesu puttabhari-
yaṃ pahāya dāsidāsaṃ pahāya khettavatthuṃ pahāya jātarū-
parajataṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā. Svāyaṃ7,
brāhmaṇa, puggalo n'; ev'; attantapo nāttaparitāpanānuyogam
anuyutto na parantapo na paraparitāpanānuyogam anuyutto,
so anattantapo aparantapo diṭṭhe va dhamme nicchāto nib-
buto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā vi-
harati, -- imaṃ tvaṃ, brāhmaṇa, puggalaṃ katamassaṃ pari-
sāyaṃ bahulaṃ samanupassasi8, -- yā vā9 'yaṃ parisā sā-
rattarattā maṇikuṇḍalesu puttabhariyaṃ pariyesati, dāsidāsaṃ
pariyesati, khettavatthuṃ pariyesati, jātarūparajataṃ pari-
yesati, yā vā10 'yaṃ parisā asārattarattā maṇikuṇḍalesu
puttabhariyaṃ pahāya dāsidāsaṃ pahāya khettavatthuṃ pahāya
jātarūparajataṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā ti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm sukhakāmaṃ {dukkhapaṭikkulaṃ}.
2 Sk omits from so attānañ ca to paritāpeti. 3 Cf. Ang. I 70 - 76.
4 Bm Si dāsīdāsaṃ.
5 Bm ca.
6 Sk arattarattā.
7 Si Yvāyaṃ.
8 So Sk Si; Bm reads idha katamaṃ tvaṃ, brāhmaṇa,
puggalaṃ katamāyaṃ parisā sambahulaṃ samanupassasi.
9 Sk Bm Si cāyaṃ.
10 Bm Si cāyaṃ; Sk yvāyaṃ.

[page 161]
5.4. GHOṬAMUKHASUTTAṂ (94). 161
Yvāyaṃ1, bho Udena, puggalo n'; ev'; attantapo nātta-
paritāpanānuyogam anayutto na parantapo na paraparitāpanā-
nuyogam anuyutto, so anattantapo aparantapo diṭṭhe va
dhamme nicchāto nibbuto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena
attanā viharati, -- imāhaṃ puggalaṃ yāyaṃ parisā2 asāratta-
rattā maṇikuṇḍalesu puttabhariyaṃ pahāya dāsidāsaṃ pahāya
khettavatthuṃ pahāya jātarūparajataṃ pahāya agārasmā
anagāriyaṃ pabbajitā, imissaṃ3 parisāyaṃ bahulaṃ4 samanu-
passāmīti.
Idān'; eva kho pana te, brāhmaṇa, bhāsitaṃ:-- Mayaṃ
evaṃ ājānāma, ambho samaṇa, na 'tthi dhammiko parib-
bājo, evaṃ me ettha hoti: tañ ca kho bhavantarūpānaṃ vā
adassanā, yo vā pan'; ettha dhammo ti.
Addhā5 me sā, bho Udena, sānuggahā vācā bhāsitā.
Atthi dhammiko paribbājo, evaṃ me ettha hoti, evañ ca
pana maṃ bhavaṃ Udeno dhāretu, ye c'; ime bhotā Ude-
nena cattāro puggalā saṃkhittena vuttā vitthārena avibhattā,
sādhu me bhavaṃ Udeno ime cattāro puggale vitthārena
vibhajatu anukampaṃ upādāyāti.
Tena hi, brāhmaṇa, suṇāhi6, sādhukaṃ manasikarohi,
bhāsissāmīti.
Evaṃ bho ti kho Ghoṭamukho brāhmaṇo āyasmato
Udenassa paccassosi.
Āyasmā Udeno etad avoca:-- Katamo ca, brāhmaṇa,
puggalo attantapo attaparitāpanānuyogam anuyutto? Idha,
brāhmaṇa, ekacco puggalo acelako7 hoti muttācāro hatthā-
valekhano, na ehibhadantiko na tiṭṭhabhadantiko8 nābhi-
haṭaṃ9 na uddisakataṃ na nimantaṇaṃ sādiyati; so na
kumbhīmukhā10 patigaṇhāti11, na kaḷopimukhā paṭigaṇhāti,
na eḷakamantaraṃ12 na daṇḍamantaraṃ na musalamantaraṃ13,
na dvinnaṃ bhuñjamānānaṃ, na gabbhiniyā na pāyamānāya,

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk svāyaṃ; Bm yāyaṃ.
2 So Si; Sk yāyaṃ parisaṃ; Bm yā cāyaṃ parisā.
3 So Si; Sk imissā; Bm imāya.
4 So all three MSS. here.
5 Si adds kho.
6 Bm Si suṇohi.
7 Bm aceḷako. Cf. I. 77.
8 Si h-aṇo; Bm hatthapalekhano na ehibhaddantiko.
9 Bm nabh-; Si nābhihataṃ.
10 Bm kumbhimukhā.
11 Bm paṭiggaṇhati; Si paṭigaṇhati.
12 Bm Si eḷukamantaraṃ.
13 Si mūs-.

[page 162]
162 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
na purisantaragatāya, na saṃkittīsu1, na yattha sā upaṭṭhito
hoti, na yattha makkhikā saṇḍasaṇḍacārinī, na macchaṃ na
maṃsaṃ na suraṃ na merayaṃ na thusodakaṃ pivati2. So
ekāgāriko vā hoti ekālopiko3, dvāgāriko vā hoti dvālopiko,
-- pe4 -- sattāgāriko vā hoti sattālopiko; ekissā pi dattiyā
yāpeti, dvīhi pi dattīhi yāpeti, -- pe4 -- sattahi pi dattīhi
yāpeti; ekāhikam pi āhāraṃ āhāreti, dvīhikam pi āhāraṃ
āhāreti -- pe4 -- sattāhikam pi āhāraṃ āhāreti, . . ., (&c as
1. 343 line 2 down to 349 line 3) . . . attanā viharatīti.
Evaṃ vutte Ghoṭamukho brāhmaṇo āyasmantaṃ Ude-
naṃ etad avoca: Abhikkantaṃ bho Udena, abhikkantaṃ bho
Udena. Seyyathāpi, bho Udena, nikujjitaṃ vā ukkujjeyya,
paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya,
andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya: Cakkhumanto rūpāni
dakkhintīti;-- evam evaṃ bhotā Udenena anekapariyāyena
dhammo pakāsito. Esāhaṃ bhavantaṃ Udenaṃ saraṇaṃ
gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca; upāsakam maṃ
bhavaṃ Udeno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
Mā kho maṃ tvaṃ, brāhmaṇa, saraṇaṃ agamāsi. Tam
eva tvaṃ Bhagavantaṃ saraṇaṃ gaccha yam ahaṃ saraṇaṃ
gato ti.
Kahaṃ pana, bho Udena, etarahi so bhavaṃ Gotamo
viharati arahaṃ sammāsambuddho ti?
Parinibbuto kho, brāhmaṇa, etarahi so Bhagavā arahaṃ
sammāsambuddho ti.
Sace hi5 mayaṃ, bho Udena, suṇeyyāma taṃ bhavantaṃ6
Gotamaṃ dasasu pi yojanesu, dasa pi mayaṃ yojanāni gac-
cheyyāma taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ dassanāya arahantaṃ
sammāsambuddhaṃ. Sace7 mayaṃ, bho Udena, suṇeyyāma
taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ vīsatiyā yojanesu -- pe8 -- tiṃsāya
yojanesu, cattārīsāya yojanesu, paññāsāya yojanesu, paññāsam
pi mayaṃ yojanāni gaccheyyāma taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ
dassanāya arahantaṃ sammāsambuddhaṃ; yojanasate9 pi

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bm Si.
2 So Bm Si; Sk pipati.
3 Sk adds vā.
4 Sk omits pe.
5 Bm pi.
6 Sk bhagavantaṃ (bis).
7 Si adds hi; Bm adds pi.
8 Bm Si omit.
9 Bm (alone) adds ce.

[page 163]
5.4. GHOṬAMUKHASUTTAṂ (94). 163
mayaṃ, bho Udena, suṇeyyāma taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ,
yojanasatam pi mayaṃ gaccheyyāma taṃ bhavantaṃ Gota-
maṃ dassanāya arahantaṃ sammāsambuddhaṃ. Yato ca
kho, bho Udena, parinibbuto so bhavaṃ Gotamo, parinibbu-
tam pi mayan taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ gac-
chāma dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca. Upāsakam maṃ
bhavaṃ Udeno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gataṃ.
Atthi ca me1, bho Udena, Aṅgarājā2 devasikaṃ nicca-
bhikkhaṃ dadāti, tato ahaṃ bhoto Udenassa ekaṃ nicca-
bhikkhaṃ dadāmīti.
Kiṃ pana te, brāhmaṇa, Aṅgarājā devasikaṃ nicca-
bhikkhaṃ dadātīti?
Pañca, bho Udena, kahāpaṇasatānīti.
Na kho no, brāhmaṇa, kappati jātarūparajataṃ paṭigga-
hetun ti.
Sace taṃ bhoto Udenassa na kappati, vihāraṃ3 bhoto
Udenassa kārāpessāmīti.
Sace kho me tvaṃ, brāhmaṇa, vihāraṃ kārāpetukāmo,
Pāṭaliputte saṃghassa upaṭṭhānasālaṃ kārāpehīti.
Iminā p'; ahaṃ4 bhoto Udenassa bhiyyosomattāya atta-
mano abhiraddho, yaṃ maṃ bhavaṃ Udeno saṃghe dānaṃ
samādapeti5. Esāhaṃ, bho Udena, etissā ca niccabhikkhāya
aparāya ca niccabhikkhāya Pāṭaliputte saṃghassa upaṭṭhāna-
sālaṃ kārāpessāmīti.
Atha kho Ghoṭamukho brāhmaṇo etissā ca niccabhik-
khāya aparāya ca niccabhikkhāya Pāṭaliputte saṃghassa
upaṭṭhānasālaṃ kārāpesi. Sā etarahi Ghoṭamukhī ti vuc-
catīti.
GHOṬAMUKHASUTTAṂ CATUTTHAṂ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits me.
2 So Bm; Si Angerājā; Sk āhārāja here & ahorājā infra.
3 Sk vihārāhaṃ bhoto.
4 Bm Si iminā 'haṃ.
5 Sk dāne samādapetvā.

[page 164]
164 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
95.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu
cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ yena
Opasādaṃ nāma Kosalānaṃ brāhmaṇagāmo tad avasari.
Tatra sudaṃ Bhagavā Opasāde viharati uttarena Opasādaṃ
devavane sālavane. Tena kho pana samayena Caṅkī brāh-
maṇo Opasādaṃ ajjhāvasati sattussadaṃ satiṇakaṭṭhodakaṃ
sadhaññaṃ rājabhoggaṃ raññā1 Pasenadinā Kosalena din-
naṃ rājadāyaṃ brahmadeyyaṃ. Assosum kho Opasādakā
brāhmaṇagahapatikā: Samaṇo khalu . . . bho Gotamo (&c, as
pp. 54 -- 5, substituting Opasādaṃ for Thullakoṭṭhitaṃ) . . .
arahataṃ dassanaṃ hotīti. Atha kho Opasādakā brāhmaṇa-
gahapatikā Opasādā nikkhamitvā saṃghā2 saṃghīgaṇībhūtā
uttarena mukhe gacchanti yena devavanaṃ sālavanaṃ. Tena
kho pana samayena Caṅkī brāhmaṇo upari pāsāde divā sey-
yaṃ upagato hoti3. Addasā kho Caṅkī brāhmaṇo Opasādake
brāhmaṇagahapatike Opasādā nikkhamitvā saṃghe saṃghī-
gaṇībhūte uttarena mukhe gacchante yena devavanaṃ sāla-
vanaṃ4, disvāna5 khattaṃ āmantesi: Kin nu kho, bho khatte,
Opasādakā brāhmaṇagahapatikā Opasādā nikkhamitvā saṃghā
saṃghīgaṇībhūtā uttarena mukhe gacchanti yena devavanaṃ
sālavanan ti?
Atthi, bho Caṅki, samaṇo Gotamo Sakyaputto Sakyakulā
pabbajito Kosalesu . . . (&c. as p. 55) . . . Buddho bhagavā
ti. Tam ete bhavantaṃ Gotamaṃ upasaṃkamantīti.
Tena hi, bho khatte, yena Opasādakā brāhmaṇagaha-
patikā ten'; upasaṃkama, upasaṃkamitvā Opasādake6 brāh-
maṇagahapatike evaṃ vadehi: Caṅkī, bho, brāhmaṇo evam
āha: Āgamentu kira bhavanto7, Caṅkī pi brāhmaṇo samaṇaṃ
Gotamaṃ dassanāya upasaṃkamissatīti.
Evaṃ bho ti kho so khattā8 Caṅkissa brāhmaṇassa

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk rañño.
2 Bm saṃghas-.
3 Bm omits.
4 Bm adds ten'; upasaṃkamante.
5 Bm disvā.
6 Bm bhonto.
7 Bm Si Opās- throughout.
8 Bm khatto.

[page 165]
5.5. {CAṄKĪSUTTAṂ} (95). 165
paṭisutvā yena Opasādakā brāhmaṇagahapatikā ten'; upa-
saṃkami, upasaṃkamitvā Opasādake brāhmaṇagahapatike
etad avoca: Caṅkī, bho, brāhmaṇo evam āha: Āgamentu
kira bhavanto, Caṅkī pi1 brāhmaṇo samaṇaṃ Gotamaṃ das-
sanāya upasaṃkamissatīti.
Tena kho pana samayena nānāverajjakānaṃ2 brāhmaṇā-
naṃ pañcamattāni brāhmaṇasatāni Opasāde paṭivasanti ke-
nacid eva karaṇīyena. Assosuṃ kho te brāhmaṇā: Caṅkī
kira brāhmaṇo samaṇaṃ Gotamaṃ dassanāya upasaṃkamis-
satīti. Atha kho te brāhmaṇā yena Caṅkī brāhmaṇo ten'
upasaṃkamiṃsu, upasaṃkamitvā Caṅkiṃ brāhmaṇaṃ etad
avocuṃ: Saccaṃ kira bhavaṃ Caṅkī samaṇaṃ Gotamaṃ
dassanāya upasaṃkamissatīti?
Evaṃ kho me, bho, hoti, aham pi samaṇaṃ Gotamaṃ
dassanāya upasaṃkamissāmīti.
Mā bhavaṃ Caṅkī samaṇaṃ Gotamaṃ dassanāya upa-
saṃkami. Na arahati bhavaṃ Caṅkī samaṇaṃ Gotamaṃ
dassanāya upasaṃkamituṃ. Samaṇo tveva Gotamo arahati
bhavantaṃ Caṅkiṃ dassanāya upasaṃkamituṃ. Bhavaṃ hi
Caṅkī ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko
yāva sattamā pitāmahayugā3 akkhitto anupakkuṭṭho4 jāti-
vādena; yaṃ pi bhavaṃ Caṅkī ubhato sujāto . . . jātivādena,
iminā p'; aṅgena na arahati bhavaṃ Caṅkī samaṇaṃ Go-
tamaṃ dassanāya upasaṃkamituṃ; samaṇo tveva Gotamo
arahati bhavantaṃ Caṅkiṃ dassanāya upasaṃkamituṃ. Bha-
vaṃ hi Caṅkī aḍḍho mahaddhano mahābhogo; bhavaṃ hi
Caṅkī tiṇṇaṃ vedānaṃ5 pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sāk-
kharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo
lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo. Bhavaṃ hi Caṅkī
abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya
samannāgato brahmavaṇṇī brahmavaccasī6 akkhuddāvakāso
dassanāya. Bhavaṃ hi Caṅkī sīlavā vuddhasīlī vuddhasīlena
samannāgato. Bhavaṃ hi Caṅkī kalyāṇavāco kalyāṇavākka-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits.
2 Sk nānāverañjakānaṃ. Cf. 1 Dīgha p. 113.
3 So Bm Si & Bu. (Sk omits this sentence). Cf. supra p. 156 & 1.
D. 228.
4 Bm Bu anupakuṭṭho.
5 Bm bedānaṃ.
6 So Sk Bu; Bm Si brahmavacchasī.

[page 166]
166 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
raṇo porīyā vācāya samannāgato visaṭṭhāya anelagaḷāya1
atthassa viññāpaniyā. Bhavaṃ hi Caṅkī bahunnaṃ ācariya-
pācariyo tīṇi māṇavakasatāni mante vāceti. Bhavaṃ hi
Caṅkī rañño Pasenadissa Kosalassa sakkato garukato mā-
nito pūjito apacito. Bhavaṃ hi Caṅkī brāhmaṇassa Pokkha-
rasātissa sakkato garukato mānito pūjito apacito2. Bhavaṃ hi
Caṅkī Opasādaṃ ajjhāvasati sattussadaṃ satiṇakaṭṭhodakaṃ
sadhaññaṃ rājabhoggaṃ rañño Pasenadinā Kosalena dinnaṃ
rājadāyaṃ brahmadeyyaṃ. Yam pi bhavaṃ Caṅkī Opa-
sādaṃ ajjhāvasati sattussadaṃ . . . brahmadeyyaṃ, iminā
p'; aṅgena na arahati bhavaṃ Caṅkī samaṇaṃ Gotamaṃ
dassanāya upasaṃkamituṃ; samaṇo tveva Gotamo arahati
bhavantaṃ Caṅkiṃ dassanāya upasaṃkamitun ti.
Evaṃ vutte Caṅkī brāhmaṇo te brāhmaṇe etad avoca:
-- Tena hi, bho, mama pi suṇātha yathā mayam eva3
arahāma taṃ bhavantaṃ4 Gotamaṃ dassanāya upasaṃ-
kamituṃ, na tveva arahati so bhavaṃ Gotamo amhākaṃ
dassanāya upasaṃkamituṃ. Samaṇo khalu, bho, Gotamo
ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva
sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena.
Yam pi, bho, samaṇo Gotamo ubhato sujāto5 . . . jātivā-
dena, iminā p'; aṅgena na arahati so bhavaṃ Gotamo am-
hākaṃ dassanāya upasaṃkamituṃ, atha kho mayam eva
arahāma taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ dassanāya upasaṃkamituṃ.
Samaṇo khalu, bho, Gotamo pahūtaṃ6 hiraññasuvaṇṇaṃ
ohāya pabbajito bhūmigatañ ca vehāsaṭṭhañ ca. Samaṇo
khalu bho Gotamo daharo va samāno susukāḷakeso bhadrena
yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā agārasmā ana-
gāriyaṃ pabbajito. Samaṇo khalu bho Gotamo akāma-
kānaṃ mātāpitunnaṃ assumukhānaṃ rudantānaṃ kessamas-
suṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā ana-
gāriyaṃ pabbajito. Samaṇo khalu bho Gotamo abhirūpo
dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk (here) Si Bu; Bm (& Sk infra) aneḷagalāya, as 1 Dīgha 114.
2 Sk {omits} apacito here & supra.
3 Bm pi; Sk evārahāma.
4 Si samaṇaṃ.
5 Si sujāto --pe-- jātivādena.
6 Bm Si bahutaṃ.

[page 167]
5.5. CAṄKĪSUTTAṂ (95). 167
brahmavaṇṇī brahmavaccasī akkhuddāvakāso dassanāya.
Samaṇo khalu bho Gotamo sīlavā ariyasīlī1 kusalasīlī ku-
salasīlena2 samannāgato. Samaṇo khalu bho Gotamo ka-
lyāṇavāco kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato
vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā. Samaṇo
khalu bho Gotamo bahunnaṃ ācariyapācariyo. Samaṇo
khalu bho Gotamo khīṇakāmarāgo vigatacāpallo3. Samaṇo
khalu bho Gotamo kammavādī kiriyavādī apāpapurekkhāro4.
brahmaññāya pajāya. Samaṇo khalu bho Gotamo uccā-
kulā pabbajito ādīnakhattiyakulā5. Samaṇo khalu bho Go-
tamo aḍḍhakulā6 pabbajito mahaddhanā mahābhogā. Sama-
ṇaṃ khalu, bho, Gotamaṃ tiroraṭṭhā tirojanapadā sam-
pucchituṃ āgacchanti. Samaṇaṃ khalu, bho, Gotamaṃ ane-
kāni devatāsahassāni pāṇehi saraṇaṃ gatāni. Samaṇaṃ khalu,
bho, Gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: Iti pi
so Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno
sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā deva-
manussānaṃ buddho bhagavā ti. Samaṇo khalu, bho, Go-
tamo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato. Samaṇaṃ
khalu, bho, Gotamaṃ rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sa-
puttadāro pāṇehi saraṇaṃ gato. Samaṇaṃ khalu, bho,
Gotamaṃ rājā Pasenadi Kosalo saputtadāro pāṇehi saraṇaṃ
gato. Samaṇaṃ {khalu}, bho, Gotamaṃ brāhmaṇo Pokkhara-
sāti saputtadāro pāṇehi saranaṃ gato. Samaṇo khalu, bho,
Gotamo Opasādaṃ anuppatto Opasāde viharati uttarena
Opasādaṃ devavane sālavane. Ye pana7 kho keci samaṇā
vā brāhmaṇā vā amhākaṃ gāmakhettaṃ āgacchanti, atithī no8
te honti. Atithī9 kho pan'; amhehi sakkātabbā garukātabbā
mānetabbā pūjetabbā. Yam pi, bho, samaṇo Gotamo Opā-
sadaṃ anuppatto Opasāde viharati uttarena Opasādaṃ deva-
vane sālavane, atithi 'smākaṃ samaṇo Gotamo; atithi kho
pan'; amhehi sakkātabbo garukātabbo mānetabbo pūjetabbo10.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits; Bm a-li & k-li.
2 Si kusalena sīlena, which Bu cites as a variant.
3 Sk vigatapapañco.
4 Sk apāpapūrekkhāte.
5 So Sk; Bm Si asambhinnā {khattiyakulā}.
6 Sk aḍḍhe; Si addhakulā.
7 Bm ye kho te.
8 Sk Bm Si atithino.
9 Bm (alone) Atithi here.
10 Bm sakkātabbā g-bbā m-bbā p-bbā.

[page 168]
168 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Iminā p'; aṅgena na arahati so bhavaṃ Gotamo amhākaṃ
dassanāya upasaṃkamituṃ. Atha kho mayam eva arahāma
taṃ bhavantaṃ Gotamaṃ dassanāya upasaṃkamituṃ. Etta-
kaṃ kho ahaṃ, bho, tassa bhoto Gotamassa vaṇṇaṃ pariyā-
puṇāmi, na ca so bhavaṃ Gotamo ettakavaṇṇo, aparimāṇa-
vaṇṇo hi so bhavaṃ Gotamo. Ekamekena pi, bho, aṅgena
samannāgato na arahati so bhavaṃ Gotamo amhākaṃ das-
sanāya upasaṃkamituṃ. Atha kho mayam eva arahāma
taṃ bhavantaṃ Gotamam dassanāya upasaṃkamituṃ. Tena
hi bho sabbe va mayaṃ samaṇaṃ Gotamaṃ dassanāya upa-
saṃkamissāmāti.
Atha kho Caṅkī brāhmaṇo mahatā brāhmaṇagaṇena sad-
dhiṃ yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhaga-
vatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vīti-
sāretvā ekamantaṃ nisīdi. Tena kho pana samayena Bhagavā
vuddhehi vuddhehi brāhmaṇehi saddhiṃ kiñci kiñci1 kathaṃ
sārāṇīyaṃ vītisāretvā nisinno hoti. Tena kho pana samayena
Kāpaṭhiko2 nāma māṇavo daharo vuttasiro soḷasavassudde-
siko jātiyā, tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ
itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisa-
lakkhaṇesu anavayo, tassaṃ3 parisāyaṃ nisinno hoti. So
{vuddhānaṃ} vuddhānaṃ4 brāhmaṇānaṃ Bhagavatā saddhiṃ
mantayamānānaṃ antarantarākathaṃ opāteti. Atha kho
Bhagavā Kāpaṭhikam māṇavaṃ apasādesi: Mā 'yasmā Bhāra-
dvājo vuddhānaṃ vuddhānaṃ brāhmaṇānaṃ mantayamānā-
naṃ antarantarākathaṃ opātetu5, kathāpariyosānaṃ āyasmā
Bhāradvājo {āgametūti}. Evaṃ vutte Caṅkī brāhmaṇo Bha-
gavantaṃ etad avoca: Mā {bhavaṃ} Gotamo Kāpaṭhikaṃ
māṇavaṃ apasādesi. Kulaputto ca Kāpaṭhiko māṇavo, ba-
hussuto ca Kāpaṭhiko māṇavo, kalyāṇavākkaraṇo ca Kāpa-
ṭhiko māṇavo, paṇḍito6 ca Kāpaṭhiko māṇavo, pahoti ca
Kāpaṭhiko māṇavo bhotā Gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane
paṭimantetun ti. Atha kho Bhagavato etad ahosi: Addhā

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Sk kiñci kañci.
2 So Sk; Bm Kapaṭiko; Si Kāpadiko, with note that the Sinh.
reading is Kāpaṭhiko.
3 Sk tassa.
4 Bm here et infra buddhānaṃ; Si vuḍḍhānaṃ.
5 Sk Bm opātetī; Si opatesi.
6 Bm Si transpose paṇḍito & kalyāṇavākkaraṇo.

[page 169]
5.5. CAṄKĪSUTTAṂ (95). 169
kho1 Kāpaṭhikassa māṇavassa tevijjake pāvacane2 kataṃ3
bhavissati, tathā hi naṃ4 brāhmaṇā sampurekkharontīti. Atha
kho Kāpaṭhikassa māṇavassa etad ahosi: Yadā me samaṇo
Gotamo cakkhunā5 cakkhuṃ upasaṃharissati, athāhaṃ sa-
maṇaṃ Gotamaṃ pañham pucchissāmīti. Atha kho Bha-
gavā Kāpaṭhikassa māṇavassa cetasā ceto parivitakkam6
aññāya yena Kāpaṭhiko māṇavo tena cakkhūni upasaṃhāsi7.
Atha kho Kāpaṭhikassa māṇavassa etad ahosi: Samannā-
harati kho maṃ samaṇo Gotamo; yannūnāhaṃ samaṇaṃ Go-
tamaṃ pañhaṃ puccheyyan ti? Atha kho Kāpaṭhiko mā-
ṇavo Bhagavantaṃ etad avoca: Yad idaṃ8, bho Gotama,
brāhmaṇānaṃ porāṇaṃ mantapadaṃ itihītiha paramparāya9
piṭakasampadāya, tattha ca brāhmaṇā ekaṃsena niṭṭhaṃ gac-
chanti: idam eva saccaṃ, mogham aññan ti, -- idha bhavaṃ
Gotamo kim āhāti?
Kiṃ pana, Bhāradvāja, atthi koci brāhmaṇānaṃ eka-
brāhmaṇo pi yo evam āha: Aham etaṃ jānāmi, aham etaṃ
passāmi: idam eva saccaṃ mogham aññan ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama.
Kiṃ pana, Bhāradvāja? Atthi koci brāhmaṇānaṃ ekā-
cariyo pi ekācariyapācariyo pi yāva sattamā ācariyamahayugā
pi yo evam āha: Ahaṃ etaṃ jānāmi, aham etaṃ passāmi:
idam eva saccaṃ mogham aññan ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama.
Kiṃ pana, Bhāradvāja, ye pi te brāhmaṇānaṃ pubbakā
isayo mantānaṃ kattāro mantānaṃ pavattāro, yesam idaṃ
etarahi brāhmaṇā porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ
samihitaṃ10 tad anūgāyanti tad anubhāsanti bhāsitam anu-
bhāsanti vācitam anuvācenti, -- seyyathīdaṃ: Aṭṭhako Vā-
mako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo
Vāseṭṭho Kassapo Bhagu, -- te pi evam āhaṃsu: Mayam
etaṃ jānāma, mayam etaṃ passāma: idam eva saccaṃ mo-
gham aññan ti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm omits addhā kho.
2 Sk pavacakataṃ.
3 Bm kathaṃ.
4 Bm tathā tathā h'; idaṃ.
5 Bm omits.
6 Sk parivattakam.
7 Bm upasaṃharati.
8 Skt yam idaṃ & sammannāharati supra.
9 So Bu; Sk Bm Si itihitiha.
10 Skt Bu samīhitaṃ throughout. Cf. 1 D. 238.

[page 170]
170 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
No h'; idaṃ, bho Gotama.
Iti1 kira, Bhāradvāja, na 'tthi koci brāhmaṇaṃ eka-
brāhmaṇo pi yo evam āha: Aham etaṃ jānāmi, aham etaṃ
passāmi: idam eva saccaṃ mogham aññan ti. Na 'tthi koci
brāhmaṇaṃ ekācariyo pi ekācariyapācariyo pi yāva sattamā
ācariyamahayugā yo evam āha: Aham etaṃ jānāmi, aham
etaṃ passāmi: idaṃ eva saccaṃ mogham aññan ti. Ye pi
te brāhmaṇaṃ pubbakā isayo māntānaṃ kattāro mantānaṃ
pavattāro, yesam idaṃ etarahi brāhmaṇā porāṇaṃ manta-
padaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihitaṃ tad anugāyanti tad anu-
bhāsanti bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti, -- seyya-
thīdam: Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi
Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu, -- te pi na
evam āhaṃsu: Mayam etaṃ jānāma, mayam etaṃ passāma:
idam eva saccaṃ mogham aññan ti. Seyyathāpi, Bhāradvāja.
andhaveṇi2 paramparā-saṃsattā, purimo pi na passati maj-
jhimo pi ma passati pacchimo pi na passati, -- evam eva
kho, Bhāradvāja, andhaveṇupamaṃ maññe3 brāhmaṇānaṃ
bhāsitaṃ sampajjati;-- purimo pi na passati majjhimo pi
na passati pacchimo pi na passati. Taṃ kim maññasi,
Bhāradvāja? Nanu evaṃ sante brāhmaṇānaṃ amūlikā sad-
dhā sampajjatīti?
No kho 'ttha4, bho Gotama, brāhmaṇā saddhāya5 yeva
payirūpāsanti, anussavā p'; ettha brāhmaṇā payirūpāsantīti6.
Pubbe va kho tvaṃ, Bhāradvāja, saddhaṃ agamāsi;
anussavaṃ idāni vadesi. Pañca kho ime, Bhāradvāja, dhammā
diṭṭhe va dhamme dvidhā7 vipākā. Katame pañca? -- Sad-
dhā ruci anussavo ākāraparivitakko diṭṭhinijjhānakhanti.
Ime8, Bhāradvāja, pañca dhammā diṭṭhe va dhamme dvi-
dhā vipākā. Api ca, Bhāradvāja, susaddahitaṃ9 yeva hoti,
tañ ca hoti rittaṃ {tucchaṃ} musā; no ce pi {susaddahitaṃ}
hoti, tañ ca hoti bhūtaṃ {tacchaṃ} anaññathā10. Api ca,

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk nati.
2 So Bm Si; Skt andhaveṇī.
3 So Bm Si; Sk andhaveṇumaññe. Cf. 1 D. 239.
4 Si khvettha; Bm khatta.
5 Sk Bm saddhā.
6 So Bm St & Sk infra; Si (bis) payirupāsanti. See p. 117 supra.
7 Bm Si dvedhā.
8 Sk na ime.
9 So Si with note that the Sinh. reading in susaddhitaṃ;
Bm susaddhāyitaṃ; Skt susaddhiyatam & susaddhahitaṃ.
10 Sk aññathā.

[page 171]
5.5. CAṄKĪSUTTAṂ (95). 171
Bhāradvāja, surucitaṃ yeva hoti --pe-- svānussutaṃ1 yeva
hoti -- pe2 -- suparivitakkitaṃ3 yeva hoti -- pe4 -- sunij-
jhāyitaṃ yeva hoti, tañ ca hoti rittaṃ tucchaṃ musā; no
ce pi sunijjhāyitaṃ hoti, tañ ca hoti bhūtaṃ {tacchaṃ} anañ-
ñathā. Saccam anurakkhatā, Bhāradvāja, viññunā5 purisena
nālam ettha ekaṃsena niṭṭhaṃ gantuṃ: idam eva saccaṃ,
mogham aññan ti.
Kittāvatā pana, bho Gotama, saccānurakkhanā hoti?
Kittāvatā saccam anurakkhati? Saccānurakkhanaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Saddhā ce pi, Bhāradvāja, purisassa hoti, evaṃ me
saddhā ti iti vadaṃ saccam anurakkhati6, na tveva tāva
ekaṃsena niṭṭhaṃ gacchati: idam eva saccaṃ, mogham
aññan ti. [Ettāvatā kho, Bhāradvāja, saccānurakkhanā hoti;
ettāvatā saccam anurakkhati, ettāvatā ca mayaṃ saccānu-
rakkhanaṃ paññāpemi, na tveva tāva saccānubodho hoti7].
Ruci ce pi, Bhāradvāja, purisassa hoti8; anussavo ce pi,
Bhāradvāja, purisassa hoti; ākāraparivitakko ce pi, Bhāra-
dvāja, purisassa hoti; diṭṭhinijjhānakhanti ce pi, Bhāradvāja,
purisassa hoti, evaṃ me diṭṭhinijjhānakhantīti iti vadaṃ9
saccam anurakkhati, na tveva tāva ekaṃsena niṭṭhaṃ gac-
chati: idam eva saccaṃ, mogham aññan ti. Ettāvatā kho,
Bhāradvāja, saccānurakkhanā hoti; ettāvatā saccam anu-
rakkhati, ettāvatā ca mayaṃ saccānurakkhanaṃ paññāpema,
na tveva tāva saccānubodho hotīti.
Ettāvatā, bho Gotama, saccānurakkhanā hoti, ettāvatā
saccam anurakkhati10, ettāvatā ca mayaṃ saccānurakkhanaṃ
pekkhāma. Kittāvatā pana, bho Gotama, saccānubodho
hoti? Kittāvatā saccam anubujjhati? Saccānubodhaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Idha11 Bhāradvāja, bhikkhu aññataraṃ gāmaṃ vā ni-
gamaṃ vā upanissāya viharati, tam enaṃ gahapati vā gaha-
patiputto vā upasaṃkamitvā tīsu dhammesu samannesati,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm svānussavātaṃ.
2 Sk omits pe.
3 Si suparivitakkaṃ
4 Si omits pe.
5 Sk viññū.
6 Bm evam eva sijjhati iti vā taṃ saccam anurakkhati.
7 Skt Bm omit this sentence.
8 Bm adds la.
9 Bm iti vā taṃ
10 Sk Bm an-eti.
11 Bm Si add kira, which Sk & Bu omit.

[page 172]
172 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
lobhaniyesu1 dhammesu dosaniyesu dhammesu mohaniyesu
dhammesu: Atthi nu kho imassa āyasmato tathārūpā lobha-
niyā dhammā yathārūpehi lobhaniyehi dhammehi pariyā-
dinnacitto2 ajānaṃ vā vadeyya jānāmīti, apassaṃ vā vadeyya
passāmīti, paraṃ vā tathattāya3 samādapeyya yaṃ paresaṃ
assa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti? Tam enam samanne-
samāno evaṃ jānāti: Na 'tthi kho imass'; āyasmato tathā-
rūpā lobhaniyā dhammā yathārūpehi lobhaniyehi dhammehi
pariyādinnacitto ajānaṃ vā vadeyya jānāmīti, apassaṃ vā
vadeyya passāmīti, paraṃ vā tathattāya samādapeyya yaṃ
paresaṃ assa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti. Tathā4 kho
pan'; imass'; āyasmato kāyasamācāro, tathā vacīsamācāro,
yathā taṃ aluddhassa. Yaṃ kho pana ayam āyasmā dham-
maṃ deseti, gambhīro so dhammo duddaso duranubodho
santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedaniyo5, na so
dhammo sudesiyo6 luddhenāti. Yato naṃ samannesamāno
visuddhaṃ lobhaniyehi dhammehi samanupassati, tato naṃ
uttariṃ samannesati dosaniyesu dhammesu: Atthi nu kho
imass'; āyasmato tathārūpā dosaniyā dhammā {yathārūpehi}
dosaniyehi dhammehi pariyādinnacitto ajānaṃ vā vadeyya
jānāmīti apassaṃ vā vadeyya passāmīti paraṃ vā tathattāya
samādapeyya yaṃ paresaṃ assa dīgharattaṃ ahitāya duk-
khāyāti? Tam enaṃ samannesamāno evaṃ jānāti: Na
'tthi kho imass'; āyasmato tathārūpā dosaniyā dhammā yathā-
rūpehi dosaniyehi dhammehi pariyādinnacitto ajānaṃ vā va-
deyya jānāmīti, apassaṃ vā vadeyya passāmīti, paraṃ vā
tathattāya samādapeyya yaṃ paresaṃ assa dīgharattaṃ
ahitāya dukkhāyāti. Tathā4 kho pan'; imass'; āyasmato kāya-
samācāro, tathā vacīsamācāro yathā taṃ aduṭṭhassa. Yaṃ
kho pan'; ayam āyasmā dhammaṃ deseti, gambhīro so dhammo
duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo
paṇḍitavedaniyo, na so dhammo sudesiyo duṭṭhenāti. Yato
naṃ samannesamāno visuddham7 dosaniyehi dhammehi sa-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bm Bu; Si has-ī-here & in following adjectives, as has
Sk once infra (lobhanīyehi).
2 Sk Bm -ṇṇ-.
3 Bm tadatthāya.
4 Bm (bis) tathārūpo.
5 Si p-īyo.
6 So Si; Sk sudesa; Bm sudesanīyo.
7 Sk adds lobhaniyehi dhammehi suddhaṃ.

[page 173]
5.5. CAṄKĪSUTTAṂ (95). 173
manupassati, tato naṃ uttariṃ samannesati mohaniyesu
dhammesu: Atthi nu kho imass'; āyasmato tathārūpā moha-
niyā dhammā yathārūpehi mohaniyehi dhammehi pariyā-
dinnacitto ajānaṃ vā vadeyya jānāmīti, apassaṃ vā vadeyya
passāmīti, paraṃ vā tathattāya samādapeyya yaṃ paresaṃ
assa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti? Tam enaṃ samanne-
samāno evaṃ jānāti: Na 'tthi kho imass'; āyasmato tathārūpā
mohaniyā dhammā yathārūpehi mohaniyehi dhammehi pari-
yādinnacitto ajānaṃ vā vadeyya jānāmīti, apassaṃ vā va-
deyya passāmīti, paraṃ vā tathattāya samādapeyya yaṃ
paresaṃ assa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti. Tathā1 kho
pan'; imass'; āyasmato kāyasamācāro, tathā2 vacīsamācāro,
yathā taṃ amūḷhassa. Yaṃ kho pana ayam āyasmā dham-
maṃ deseti, gambhīro so dhammo duddaso duranubodho
santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedaniyo, na so
dhammo sudesiyo mūḷhenāti. Yato naṃ samannesamāno
visuddhaṃ3 mohaniyehi dhammehi samanupassati, atha
tamhi saddhaṃ niveseti, saddhājāto upasaṃkamanto payirū-
pāsati4, payirūpāsanto sotaṃ odahati, ohitasoto dhammaṃ
suṇāti, sutvā dhammaṃ dhāreti, dhāritānaṃ dhammānaṃ
atthaṃ upaparikkhati, atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhā-
naṃ khamanti, dhammanijjhānakhantiyā sati chando jāyati,
chandajāto ussahati, ussahitvā tūleti, tūlayitvā padahati, pa-
hitatto samāno kāyena c'; eva paramasaccaṃ5 sacchikaroti,
paññāya ca taṃ ativijjha passati. Ettāvatā kho, Bhāradvāja,
saccānubodho hoti, ettāvatā saccam anubujjhati, ettāvatā
ca mayaṃ saccānubodhaṃ paññāpema, na tveva6 saccānu-
patti hotīti7.
Ettāvatā, bho Gotama, saccānubodho hoti, ettāvatā sac-
caṃ anubujjhati, ettāvatā ca mayaṃ saccānubodhaṃ pek-
khāma. Kittāvatā pana, bho Gotama, saccānupatti hoti?
Kittāvatā saccam anupāpuṇāti? Saccānupattiṃ mayaṃ bha-
vantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm tathārūpo.
2 Sk omits; Bm tathārūpo.
3 Sk adds lobhaniyehi dhammehi visuddhaṃ dosaniyehi dhammehi
visuddhaṃ.
4 Sk omits.
5 So Sk Bm Bu; Si {paramatthasaccaṃ}.
6 Sk adds tāva.
7 Bm saccānuppatti hoti.

[page 174]
174 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Tesaṃ yeva kho, Bhāradvāja, dhammānaṃ āsevanā bhā-
vanā bahulīkammaṃ1 saccānupatti hoti. Ettāvatā kho, Bhāra-
dvāja, saccānupatti hoti, ettāvatā saccam anupāpuṇāti, ettā-
vatā ca mayaṃ saccānupattiṃ paññāpemāti.
Ettāvatā, bho Gotama, saccānupatti hoti, ettāvatā sac-
cam anupāpuṇāti, ettāvatā ca mayaṃ saccānupattiṃ pek-
khāma. Saccānupattiyā pana, bho Gotama, katamo dhammo
bahukāro? Saccānupattiyā bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Saccānupattiyā kho, Bhāradvāja, padhānaṃ bahukāraṃ,
no ce taṃ padaheyya, na-y-idaṃ saccam anupāpuṇeyya;
yasmā ca kho padahati, tasmā2 saccam anupāpuṇāti, tasmā
saccānupattiyā padhānaṃ bahukāran ti.
Padhānassa pana, bho Gotama, katamo dhammo bahu-
kāro? Padhānassa bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ bhavantaṃ
Gotamaṃ pucchāmāti.
Padhānassa3 kho, Bhāradvāja, tulanā bahukārā4; no ce
taṃ tuleyya, na-y-idaṃ padaheyya. Yasmā ca kho tuleti,
tasmā padahati, tasmā padhānassa tulanā bahukārā ti.
Tulanāya pana, bho Gotama, katamo dhammo bahu-
kāro? Tulanāya bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ bhavantaṃ
Gotamaṃ pucchāmāti.
Tulanāya kho, Bhāradvāja, ussāho bahukāro; no ce
taṃ ussaheyya5, na-y-idaṃ tuleyya. Yasmā ca kho ussa-
hati, tasmā tuleti, tasmā tulanāya ussāho bahukāro ti.
Ussāhassa pana, bho Gotama, katamo dhammo bahu-
kāro? Ussāhassa bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ bhavantaṃ
Gotamaṃ pucchāmāti.
Ussāhassa kho, Bhāradvāja, chando bahukāro; no ce
taṃ chando jāyetha, na-y-idaṃ ussaheyya. Yasmā ca kho
chando jāyati, tasmā ussahati, tasmā ussāhassa chando
bahukāro ti.
Chandassa pana, bho Gotama, katamo dhammo bahu-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk b-aṃ.
2 Sk omits tasmā.
3 Sk saccānupattiyā.
4 Si b-ro here, b-rā infra.
5 So Si Sk; Bm ussāheyya (bis) & once ussāhati.

[page 175]
5.5. CAṄKĪSUTTAṂ (95). 175
kāro? Chandassa bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ bhavantaṃ
Gotamaṃ pucchāmāti.
Chandassa kho, Bhāradvāja, dhammanijjhānakhanti1 ba-
hukārā; no ce taṃ dhammanijjhānaṃ khameyyuṃ. na-y-idaṃ
chando jāyetha. Yasmā ca kho dhammanijjhānaṃ kha-
manti, tasmā chando jāyati, tasmā chandassa dhammanij-
jhānakhanti bahukārā ti.
Dhammanijjhānakhantiyā pana, bho Gotama, katamo
dhammo bahukāro? Dhammanijjhānakhantiyā bahukāraṃ
dhammaṃ mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Dhammanijjhānakhantiyā kho, Bhāradvāja, atthupa-
parikkhā2 bahukārā; no ce taṃ atthaṃ upaparikkheyya, na-
y-idaṃ dhammā nijjhānaṃ khameyyuṃ. Yasmā ca kho at-
thaṃ upaparikkhati, tasmā dhammā nijjhānaṃ khamanti, tasmā
dhammanijjhānakhantiyā atthupaparikkhā bahukārā ti.
Atthupaparikkhāya pana. bho Gotama, katamo dhammo
bahukāro? Atthupaparikkhāya bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Atthupaparikkhāya kho, Bhāradvāja, dhammadhāraṇā
bahukārā; no ce taṃ dhammaṃ dhāreyya, na-y-idaṃ atthaṃ
upaparikkheyya. Yasmā ca kho dhammaṃ dhāreti, tasmā
atthaṃ upaparikkhati, tasmā atthupaparikkhāya dhamma-
dhāraṇā bahukārā ti.
Dhammadhāraṇāya pana, bho Gotama, katamo dhammo
bahukāro? Dhammadhāraṇāya bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantam Gotamaṃ pucchāmāti.
Dhammadhāraṇāya kho, Bhāradvāja, dhammasavanaṃ3
bahukāraṃ; no ce taṃ dhammaṃ suṇeyya, na-y-idaṃ dham-
maṃ dhāreyya. Yasmā ca kho dhammaṃ dhāreti, tasmā
dhammadhāraṇāya dhammasavanaṃ bahukāran ti.
Dhammasavanassa pana, bho Gotama, katamo dhammo
bahukāro? Dhammasavanassa bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Dhammasavanassa kho, Bhāradvāja, sotāvadhānaṃ ba-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm dhammān-tī.
2 Sk atthūpaparikkhārā; Bm Si atthup- throughout.
3 Si dhammassavanaṃ throughout.

[page 176]
176 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
hukāraṃ; no ce taṃ sotaṃ odaheyya, na-y-idaṃ dhammaṃ
suṇeyya. Yasmā ca kho sotaṃ odahati, tasmā dhammaṃ
suṇāti, tasmā dhammasavanassa sotāvadhānaṃ bahukāran ti.
Sotāvadhānassa pana, bho Gotama, katamo dhammo
bahukāro? Sotāvadhānassa bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Sotāvadhānassa kho, Bhāradvāja, payirūpāsanā1 bahu-
kārā; no ce taṃ payirūpāseyya, na-y-idam sotaṃ odaheyya.
Yasmā ca kho payirūpāsati, tasmā sotaṃ odahati, tasmā
sotāvadhānassa payirūpāsanā bahukārā ti.
Payirūpāsanāya pana, bho Gotama, katamo dhammo
bahukāro? Payirūpāsanāya bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Payirūpāsanāya kho, Bhāradvāja, upasaṃkamanaṃ ba-
hukāraṃ; no ce taṃ upasaṃkameyya, na-y-idaṃ payirūpā-
seyya. Yasmā ca kho upasaṃkamati, tasmā payirūpāsati,
tasmā payirūpāsanāya upasaṃkamanaṃ bahukāran ti.
Upasaṃkamanassa pana, bho {Gotamassa}, katamo dhammo
bahukāro? Upasaṃkamanassa bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ
bhavantaṃ Gotamaṃ pucchāmāti.
Upasaṃkamanassa kho, Bhāradvāja, saddhā bahukārā;
no ce taṃ saddhā jāyetha, na-y-idaṃ upasaṃkameyya. Yasmā
ca kho saddhā jāyati, tasmā upasaṃkamati, tasmā upasaṃ-
kamanassa saddhā bahukārā ti.
Saccānurakkhanaṃ2 mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ apuc-
chimha3; saccānurakkhanaṃ bhavaṃ Gotamo byākāsi, tañ ca
pan'; amhākaṃ ruccati c'; eva khamati ca, tena c'; amhā4 atta-
manā. Saccānubodhaṃ5 mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ
apucchimha, saccānubodhaṃ bhavaṃ Gotamo byākāsi, tañ
ca pan'; amhākaṃ ruccati c'; eva khamati ca tena c'; amhā
attamanā. Saccānupattiṃ mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ
apucchimha; saccānupattim bhavaṃ Gotamo byākāsi, tañ ca
pan'; amhākaṃ ruccati c'; eva khamati ca tena c'; amhā atta-
manā. Saccānupattiyā bahukāraṃ dhammaṃ mayaṃ bha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Si payirup.
2 Sk saddhān-.
3 Si ap-hā.
4 So Sk Si; Bm amha.
5 Bm Si saccam anubodhaṃ.

[page 177]
5.6. ESUKĀRISUTTAṂ (96). 177
vantaṃ Gotamaṃ apucchimha, saccānupattiyā bahukāraṃ
dhammaṃ bhavaṃ Gotamo byākāsi, tañ ca pan'; amhākaṃ
ruccati c'; eva khamati ca tena c'; amhā attamanā. Yaṃ
yad eva ca pana mayaṃ bhavantaṃ Gotamaṃ apucchimha,
taṃ tad eva bhavaṃ Gotamo byākāsi, tañ ca pan'; amhākaṃ
ruccati c'; eva khamati ca tena c'; amhā attamanā. Mayaṃ
hi, bho Gotama, pubbe evaṃ jānāma: Ke ca muṇḍakā sa-
maṇakā ibbhā1 kaṇhā bandhupādāpaccā, ke ca dhammassa
aññātāro ti. Ajanesi vata me bhavaṃ Gotamo samaṇesu
samaṇapemaṃ, samaṇesu samaṇapasādaṃ, samaṇesu samaṇa-
gāravaṃ. Abhikkantaṃ, bho Gotama, abhikkantaṃ, bho Go-
tama, --pe-- upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu
ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan ti.
CAṄKĪSUTTAṂ PAÑCAMAṂ.
96.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Esu-
kārī brāhmaṇo yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃ-
kamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ
sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ ni-
sinno kho Esukārī brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Brāhmaṇā, bho Gotama, catasso pāricariyā paññāpenti;--
brāhmaṇassa pāricariyaṃ paññāpenti, khattiyassa pāricariyaṃ
paññāpenti, vessassa pāricariyaṃ paññāpenti, suddassa pāri-
cariyaṃ paññāpenti. Tatr'; idaṃ2, bho Gotama, brāhmaṇā
brāhmaṇassa pāricariyaṃ paññāpenti: Brāhmaṇo vā brāh-
maṇaṃ paricareyya, khattiyo vā brāhmaṇaṃ paricareyya, vesso
vā brāhmaṇaṃ paricareyya, suddo vā brāhmaṇaṃ parica-
reyyāti. Idaṃ kho, bho Gotama, brāhmaṇā brāhmaṇassa

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk imabhā kimhā; Bm ibbhā kiṇhā.
2 Si tatrīdaṃ.

[page 178]
178 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pāricariyaṃ paññāpenti. Tatr'; idaṃ, bho Gotama, brāhmaṇā
khattiyassa pāricariyaṃ paññāpenti:-- Khattiyo vā khatti-
yaṃ paricareyya, vesso vā khattiyaṃ paricareyya, suddo vā
khattiyaṃ paricareyyāti. Idaṃ kho, bho Gotama, brāhmaṇā
khattiyassa pāricariyaṃ paññāpenti. Tatr'; idaṃ, bho Gotama,
brāhmaṇā vessassa pāricāriyaṃ paññāpenti:-- Vesso vā vessaṃ
paricareyya, suddo vā vessaṃ paricareyyāti. Idaṃ kho, bho
Gotama, brāhmaṇā vessassa pāricariyaṃ paññāpenti. Tatr'
idaṃ, bho Gotama, brāhmaṇā suddassa pāricariyaṃ paññā-
penti:-- Suddo va suddaṃ paricareyya. Ko1 pan'; añño
suddaṃ paricarissatīti? Idaṃ kho, bho Gotama, brāhmaṇā
suddassa pāricariyaṃ paññāpenti. Brāhmaṇā, bho Gotama,
imā catasso pāricariyā paññāpenti. Idha bhavaṃ Gotamo
kim āhāti?
Kiṃ pana. brāhmaṇa, sabbo loko brāhmaṇānaṃ etad
abbhanujānāti2, -- imā catasso pāricariyā paññāpentūti3?
No h'; idam, bho Gotama.
Seyyathāpi, brāhmaṇa, puriso daḷiddo4 assako anāḷhiyo5,
tassa akāmassa bilaṃ olaggeyyuṃ6: Idaṃ te, ambho purisa,
maṃsaṃ khāditabbaṃ, mūlañ ca anuppadātabban7 ti, --
evam eva kho, brāhmaṇa, brāhmaṇā appaṭiññāye8 tesaṃ9
samaṇabrāhmaṇānaṃ atha ca pan'; imā catasso pāricariyā
paññāpenti. Nāhaṃ, brāhmaṇa, sabbaṃ paricaritabban ti
vadāmi. Na panāhaṃ, brāhmaṇa, sabbaṃ na paricaritabban
ti vadāmi. Yaṃ hi 'ssa, brāhmaṇa, paricarato, pāricariyā
hetu pāpiyo assa na seyyo, nāhan taṃ paricaritabban ti
vadāmi. Yañ ca khvāssa10, brāhmaṇa, paricarato, pāricariyā
hetu seyyo assa na pāpiyo, tam ahaṃ paricaritabban ti va-
dāmi. Khattiyaṃ ce pi, brāhmaṇa, evaṃ puccheyyuṃ: Yaṃ
vā te paricarato pāricariyāhetu pāpiyo assa, na seyyo;
yaṃ vā te11 paricarato pāricariyāhetu seyyo assa, na pā-
piyo; kam12 ettha paricareyyāsīti? Khattiyo pi hi, brāh-
--------------------------------------------------------------------------
1 Sk adds vā.
2 Bm abbhān-.
3 So Si; Sk Bm p-entīti. Cfr. p. 180.
4 Bm daliddo.
5 So Sk Si; Bm anāḷiyo.
6 So Bu Bm & Sk infra; Sk cilaṃ olangeyyaṃ here; Si vilaṃ ol.
7 Sk anuppādātabban.
8 Bm apatiññāya.
9 Sk keci here, but tesaṃ infra.
10 Si khvassa.
11 Si ye.
12 Si tam.

[page 179]
5.6. ESUKĀRISUTTAṂ (96). 179
maṇa, sammā vyākaramāno evaṃ vyākareyya: Yaṃ hi me
paricarato pāricariyāhetu pāpiyo assa na seyyo. nāhan
taṃ paricareyyaṃ. Yañ ca kho me paricarato pāricariyā
hetu seyyo1 assa na pāpiyo, tam ahaṃ paricareyyan ti.
Brāhmaṇaṃ ce pi, brāhmaṇa, -- pe2 -- vessaṃ ce pi, brāh-
maṇa, suddaṃ ce pi, brāhmaṇa. evaṃ puccheyyuṃ: Yaṃ vā te
paricarato pāricariyāhetu pāpiyo assa. na seyyo; yaṃ vā te pari-
carato pāricariyāhetu seyyo assa na pāpiyo; kam3 ettha pari-
careyyāsīti? Suddo pi hi, brāhmaṇa, sammā vyākaramāno evaṃ
vyākareyya: Yaṃ hi me paricarato pāricariyāhetu pāpiyo assa
na seyyo, nāhan taṃ paricareyyaṃ. Yañ ca kho me pari-
carato pāricariyāhetu seyyo assa na pāpiyo, tam ahaṃ
paricareyyan ti. Nāhaṃ, brāhmaṇa, uccākulīnatā4 {seyyaṃso}
ti vadāmi. Na panāhaṃ. brāhmaṇa, uccākulīnatā {pāpi-
yaṃso} ti vadāmi. Nāhaṃ, brāhmaṇa. uḷāravaṇṇatā {seyyaṃso}
ti vadāmi. Na panāhaṃ. brāhmaṇa, uḷāravaṇṇatā {pāpi-
yaṃso} ti vadāmi. Nāhaṃ, brāhmaṇa. uḷārabhogatā {seyyaṃso}
ti vadāmi. Na panāhaṃ, brāhmaṇa, uḷārabhogatā5 {pā-
piyaṃso} ti vadāmi. Uccākulīno pi hi, brāhmaṇa, idh'; ekacco
pāṇātipātī hoti adinnādāyī hoti kāmesu micchācārī hoti
musāvādī hoti pisuṇāvāco hoti pharusāvāco hoti samphappa-
lāpī hoti abhijjhālū hoti vyāpannacitto hoti micchādiṭṭhi hoti;
tasmā na uccākulīnatā {seyyaṃso} ti vadāmi. Uccākulīno pi
hi, brāhmaṇa, idh'; ekacco pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnā-
dānā paṭivirato hoti kāmesu micchācārā paṭivirato hoti
musāvādā paṭivirato hoti {pisuṇāvācāya} paṭivirato hoti pharusā-
vācāya paṭivirato hoti samphappalāpā paṭivirato hoti ana-
bhijjhālū hoti avyāpannacitto hoti sammādiṭṭhi hoti; tasmā
na uccākulīnatā {pāpiyaṃso} ti vadāmi. Uḷāravaṇṇo pi hi,
brāhmaṇa, -- pe6 -- uḷārabhogo pi hi, brāhmaṇa, idh'; ekacco7
pāṇātipātī . . . micchādiṭṭhi hoti tasmā na uḷārabhogatā {sey-
yaṃso} vadāmi. Uḷārabhogo pi hi, brāhmaṇa, idh'; ekacco
pāṇātipātā paṭivirato . . . sammādiṭṭhi hoti, tasmā na uḷara-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here adds yaṃ va te paricarato paricariyā hetu seyyo.
2 Bm Si omit pe.
3 Si tam.
4 So Sk Si; Bm uccakulimatā.
5 Sk ulārakaṇṇata.
6 Si omits pe & recites in full, as above: idh'; ekacco . . .
pāpiyaṃ so ti vadāmi.
7 Bm pānātipatī hoti --pe-- micchadiṭṭhī hoti. {Tasmā}. . .

[page 180]
180 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
bhogatā {pāpiyaṃso} ti vadāmi. Nāhaṃ, brāhmaṇa, sabbaṃ
paricaritabban ti vadāmi; na panāhaṃ, brāhmaṇa, sabbaṃ
na paricaritabban ti vadāmi. Yaṃ hi 'ssa, brāhmaṇa, pari-
carato pāricariyāhetu saddhā vaḍḍhati sīlaṃ vaḍḍhati sutaṃ
vaḍḍhati cāgo vaḍḍhati1 paññā vaḍḍhati, tam ahaṃ paricari-
tabban ti2 vadāmīti.
Evaṃ vutte Esukārī brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Brāhmaṇā, bho Gotama, cattāri dhanāni paññāpenti, --
brāhmaṇassa sandhanaṃ paññāpenti khattiyassa sandhanaṃ
paññāpenti vessassa sandhanaṃ paññāpenti suddassa san-
dhanaṃ paññāpenti. Tatr'; idaṃ3, bho Gotama, brāhmaṇā
brāhmaṇassa sandhanaṃ paññāpenti, -- bhikkhācariyaṃ;
bhikkhācariyañ ca pana brāhmaṇo sandhanaṃ atimaññamāno
akiccakārī hoti, gopo va adinnaṃ ādiyamāno ti. Idaṃ kho,
bho Gotama, brāhmaṇā brāhmaṇassa sandhanaṃ paññāpenti.
Tatr'; idaṃ, bho Gotama, brāhmaṇā khattiyassa sandhanaṃ
paññāpenti, -- dhanukalāpaṃ; dhanukalāpañ ca pana khat-
tiyo sandhanaṃ atimaññamāno akiccakārī hoti, gopo va
adinnaṃ ādiyamāno ti. Idaṃ kho, bho Gotama, brāhmaṇā
khattiyassa sandhanaṃ paññāpenti. Tatr'; idaṃ, bho Gotama,
brāhmaṇā vessassa sandhanaṃ paññāpenti, -- kasigorak-
khaṃ; kasigorakkhañ ca pana vesso sandhanaṃ atimañña-
māno akiccakārī hoti, gopo va adinnaṃ ādiyamāno ti. Idaṃ
kho, bho Gotama, brāhmaṇā vessassa sandhanaṃ paññāpenti.
Tatr'; idaṃ, bho Gotama, brāhmaṇā suddassa sandhanaṃ
paññāpenti, -- asitabyābhaṅgiṃ; asitabyābhaṅgiñ ca pana
suddo sandhanaṃ atimaññamāno akiccakārī hoti, gopo va
adinnaṃ ādiyamāno ti. Idaṃ kho, bho Gotama, brāhmaṇā
suddassa sandhanaṃ paññāpenti. Brāhmaṇā, bho Gotama4,
imāni cattāri dhanāni paññāpenti. Idha bhavaṃ Gotamo
kim āhāti?
Kiṃ pana, brāhmaṇa, sabbo loko brāhmaṇānaṃ etad
abbhanujānāti: imāni dhanāni paññāpentūti5?

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits cāgo v.
2 Bm adds: vadāmi. Yaṃ hi 'ssa, brāhmaṇa, paricarato pāricariyā
hetu na saddhā vaḍḍhati na sīlaṃ v. na sutaṃ v. na cāgo v.
na paññā v., nāhan taṃ paricaritabban ti.
3 Si tatrīdaṃ.
4 Sk omits brāhmaṇā bho G.
5 So Si Bm p-tīti; Sk p-tunti.

[page 181]
5.6. ESUKĀRISUTTAṂ (96). 181
No h'; idaṃ, bho Gotama.
Seyyathāpi, brāhmaṇa, puriso daḷiddo assako anāḷhiyo,
tassa akāmassa bilaṃ olaggeyyuṃ: Idam te, ambho purisa,
maṃsaṃ khāditabbaṃ, mūlañ ca anuppadātabban ti, -- evam
eva kho, brāhmaṇa, brāhmaṇā appaṭiññāye tesaṃ samaṇabrāh-
maṇānaṃ atha ca pan'; imāni cattāri dhanāni paññāpenti.
Ariyaṃ kho1 ahaṃ, brāhmaṇa, lokuttaraṃ dhammaṃ {purisassa}
sandhanaṃ paññāpemi. Porāṇaṃ kho pan'; assa mātāpettikaṃ
kulavaṃsaṃ anussarato yattha yatth'; eva attabhāvassa abhi-
nibbatti hoti, tena ten'; eva saṅkhaṃ2 gacchati. Khattiyakule
ce attabhāvassa abhinibbatti hoti, khattiyo tveva3 saṅkhaṃ
gacchati. Brāhmaṇakule ce attabhāvassa abhinibbatti hoti,
brāhmaṇo tveva saṅkhaṃ gacchati. Vessakule ce attabhā-
vassa abhinibbatti hoti, vesso tveva saṅkhaṃ gacchati.
Suddakule ce attabhāvassa abhinibbatti hoti, suddo tveva
saṅkhaṃ gacchati. Seyyathāpi, brāhmaṇa, yaṃ yad eva
paccayaṃ paṭicca aggi jalati, tena ten'; eva saṅkhaṃ gacchati;
-- kaṭṭhan ce3 paṭicca aggi jalati, kaṭṭhaggi tveva saṅkhaṃ
gacchati; sakalikañ ce paṭicca aggi jalati, sakalikaggi tveva
saṅkhaṃ gacchati; tiṇan ce paṭicca aggi jalati, tiṇaggi tveva
saṅkhaṃ gacchati; gomayañ ce paṭicca aggi jalati4, goma-
yaggi tveva saṅkhaṃ gacchati;-- evaṃ eva kho ahaṃ, brāh-
maṇa, ariyaṃ lokuttaraṃ dhammaṃ purisassa sandhanaṃ
paññāpemi. Porāṇaṃ kho pan'; assa mātāpettikaṃ kulavaṃ-
saṃ anussarato yattha yatth'; eva attabhāvassa abhinibbatti
hoti, tena ten'; eva saṅkhaṃ gacchati. Khattiyakule ce atta-
bhāvassa . . . &c. to . . . suddo tveva saṅkhaṃ gacchati. Khatti-
{yakulā} ce pi, brāhmaṇa, agārasmā anagāriyaṃ pabbajito hoti,
so ca Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ āgamma pāṇāti-
pātā paṭivirato hoti adinnādānā paṭivirato hoti abrahmacariyā
paṭivirato hoti musāvādā paṭivirato hoti pisuṇāvācāya paṭi-
virato hoti {pharusāvācāya} paṭivirato hoti samphappalāpā
paṭivirato hoti anabhijjhālū hoti abyāpannacitto hoti sammā-
diṭṭhi hoti, ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ. Brāh-

--------------------------------------------------------------------------
1 Si adds pana
2 Bm Si sankhyaṃ throughout.
3 Sk ceva throughout.
4 So Bm Si; Sk t'; eva throughout.

[page 182]
182 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ
maṇakulā ce pi, brāhmaṇa, agārasmā anagāriyaṃ pabbajito
hoti so ca Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ āgamma
pāṇātipātā paṭivirato hoti1 --pe-- sammādiṭṭhi hoti, ārādhako
hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ. Vessakulā ce pi, brāhmaṇa,
agārasmā anagāriyaṃ pabbajito hoti, so ca Tathāgatappa-
veditaṃ dhammavinayaṃ āgamma pāṇātipātā paṭivirato hoti2
--pe-- sammādiṭṭhi hoti, ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ
kusalaṃ. Suddakulā ce pi, brāhmaṇa, agārasmā anagāriyaṃ
pabbajito hoti, so ca Tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ
āgamma pāṇātipatā paṭivirato hoti3 . . . dhammaṃ kusalaṃ
Taṃ kim maññasi, brāhmaṇa? Brāhmaṇo va nu kho pahoti
asmiṃ padese averaṃ abyāpajjhaṃ4 mettacittaṃ bhāvetuṃ,
no khattiyo no vesso no suddo ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Khattiyo pi hi, bho {Gotamo}.
pahoti asmiṃ padese averaṃ abyāpajjhaṃ mettacittaṃ bhā-
vetuṃ. brāhmaṇo pi hi, bho Gotama, vesso pi hi, bho Go-
tama, suddo pi hi, bho Gotama, -- sabbe pi hi, bho Gotama,
cattāro vaṇṇā pahonti asmiṃ padese averaṃ abyāpajjhaṃ
mettacittaṃ bhāvetun ti.
Evam eva kho, brāhmaṇa, khattiyakulā ce pi agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito hoti, so ca Tathāgatappaveditaṃ
dhammavinayaṃ āgamma pāṇātipātā paṭivirato hoti3 . . .
dhammaṃ kusalaṃ. Brāhmaṇakulā ce pi brāhmaṇa, -- pe5 --
vessakulā ce pi, brāhmaṇa, suddakulā ce pi, brāhmaṇa, agā-
rasmā anagāriyaṃ pabbajito hoti, so ca Tathāgatappaveditaṃ
dhammavinayaṃ . . . dhammaṃ kusalaṃ. Taṃ kim maññasi,
brāhmaṇa? Brāhmaṇo va nu kho pahoti sottiṃ6 sināniṃ
ādāya nadiṃ gantvā rajojallaṃ pavāhetuṃ no khattiyo no
vesso no suddo ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Khattiyo pi hi, bho Gotama,
pahoti sottiṃ sināniṃ ādāya nadiṃ gantvā rajojallaṃ pavā-
hetuṃ, brāhmaṇo pi hi, bho Gotama, vesso pi hi, bho Go-

--------------------------------------------------------------------------
1 Si adds: adinnadānā p. hoti abrahmacariyā hoti musāyādā p. hoti.
2 Si adds as in last note.
3 Bm pa sammaditthī hoti, arādhako hoti ñānaṃ dhammaṃ kusalaṃ.
Taṃ kiṃ . . .
4 Bm abyābajjhaṃ.
5 Bm Si omit pe.
6 Cf. supra pp. 46 & 151. Sk sottiṃ sināniṃ; Bm sotthisināni;
Si sottiṃ sinānaṃ, the reading in the corrigenda for p. 151 also.

[page 183]
5.6. ESUKĀRISUTTAṂ (96.) 183
tama, suddo pi hi, bho Gotama, -- sabbe pi hi, bho Gotama,
cattāro vaṇṇā pahonti sottiṃ sināniṃ ādāya nadiṃ gantvā
rajojallaṃ pavāhetun ti.
Evam eva kho, brāhmaṇa, khattiyakulā ce pi agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito hoti so ca Tathāgatappaveditaṃ dham-
mavinayaṃ āgamma pāṇātipātā paṭivirato . . . dhammaṃ
kusalaṃ. Brāhmaṇakulā ce pi, brāhmaṇa, --pe-- vessa-
kulā ce pi, brāhmaṇa, suddakulā ce pi, brāhmaṇa, agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito hoti so ca Tathāgatappaveditaṃ dham-
mavinayaṃ āgamma pāṇātipātā paṭivirato . . . dhammaṃ
kusalaṃ. Tam kiṃ maññasi, brāhmaṇa? Idha rājā
khattiyo muddhāvasitto nānājaccānaṃ purisānaṃ purisa-
sataṃ sannipāteyya: Āyantu bhonto ye tattha khattiyakulā
brāhmaṇakulā rājaññakulā uppannā, sākassa vā1 sālassa vā
salaḷassa vā candanassa vā padumakassa vā uttarāraṇiṃ
ādāya aggiṃ abhinibbattentu, tejo pātukarontu2; āyantu3
bhonto ye tattha caṇḍālakulā nesādakulā veṇakulā4 ratha-
kārakulā pukkusakulā uppannā, sāpānadoṇiyā vā sūkaradoṇiyā
vā rajakadoṇiyā vā elaṇḍakaṭṭhassa vā uttarāraṇim ādāya
aggiṃ abhinibbattentu tejo pātukarontūti. Taṃ kiṃ maññasi,
brāhmaṇa? Yo eva nu kho so khattiyakulā brāhmaṇakulā
rājaññakulā uppannehi sākassa vā1 sālassa vā salaḷassa vā
candanassa vā padumakassa vā uttarāraṇiṃ ādāya aggi abhi-
nibbatto tejo pātukato, sveva nu khvāssa5 aggi accimā c'
eva6 vaṇṇimā ca pabhassaro ca tena ca sakkā agginā aggi-
karaṇīyaṃ kātuṃ? Yo pana so caṇḍālakulā nesādakulā veṇa-
kulā4 rathakārakulā pukkusakulā uppannehi sāpānadoṇiyā vā
sūkaradoṇiyā7 vā rajakadoṇiyā vā elaṇḍakaṭṭhassa vā utta-
rāraṇiṃ ādāya aggi abhinibbatto tejo pātukato, svāssa aggi
na c'; eva accimā na8 ca vaṇṇimā na8 ca pabhassaro na ca
tena sakkā agginā aggikaraṇīyaṃ kātun ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Yo9 so, bho Gotama, khat-
tiyakulā brāhmaṇakulā rājaññakulā uppannehi sākassa vā

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits sākassavā.
2 Bm dhātuṃ karontu.
3 Si adds pana.
4 Sk venakulā; Bm Si veṇukulā.
5 Si khvassa.
6 Sk ca.
7 Bm suk-.
8 Sk omits na.
9 Si adds pi; Bm adds pi hi.

[page 184]
184 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
sālassa va salaḷassa vā candanassa vā padumakassa vā
uttarāraṇiṃ ādāya aggi abhinibbatto, tejo pātukato, svāssa
aggi accimā c'; eva1 vaṇṇimā ca pabhassaro ca tena ca sakkā
agginā aggikaraṇīyaṃ kātuṃ. Yo pi so caṇḍālakulā nesāda-
kulā veṇakulā rathakārakulā pukkusakulā uppannehi sāpāna-
doṇiyā vā sūkaradoṇiyā vā rajakadoṇiyā vā elaṇḍakaṭṭhassa vā
uttarāraṇiṃ ādāya aggi abhinibbatto, tejo pātukato, so p'
assa2 aggi accimā c'; eva1 pabhassaro ca tena pi ca sakkā
agginā aggikaraṇīyaṃ kātuṃ. Sabbo pi hi, bho Gotama,
aggi accimā c'; eva vaṇṇimā ca pabhassaro ca, sabbena pi
ca sakkā agginā aggikaraṇīyaṃ kātun ti.
Evam eva kho, brāhmaṇa, khattiyakulā ce pi agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito hoti so ca Tathāgatappaveditaṃ dham-
mavinayaṃ āgamma pāṇātipātā paṭivirato . . . dhammaṃ
kusalaṃ. Brāhmaṇakulā ce pi, brāhmaṇa, --pe-- vessa-
kulā ce pi, brāhmaṇa, suddakulā ce pi, brāhmaṇa, agārasmā
anagāriyaṃ pabbajito hoti so ca Tathāgatappaveditaṃ dham-
mavinayaṃ āgamma pāṇātipātā paṭivirato . . . dhammaṃ
kusalan ti.
Evaṃ vutte Esukārī brāhmaṇo Bhagavantaṃ etad avoca:
Abhikkantaṃ, bho Gotama, abhikkantaṃ, bho Gotama;
--pe-- upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge
pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan3 ti.
ESUKĀRISUTTAṂ4 CHAṬṬHAṂ5.
97.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Rājagahe
viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe. Tena kho pana sa-
mayena āyasmā Sāriputto Dakkhiṇāgirismiṃ6 cārikaṃ carati
mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ. Atha kho aññataro

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk ca.
2 Bm svāssa; Sk adds ti.
3 Sk here saraṇagataṃ.
4 So Sk Si Bu; Bm Esukārī.
5 Sk Si chaṭṭhamaṃ.
6 So Sk Si Bu; Bm Dakkhiṇāgīrismiṃ.

[page 185]
5.7. DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ (97). 185
bhikkhu Rājagahe vassaṃ vuṭṭho1 yena Dakkhiṇāgirī yen'
āyasmā Sāriputto ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmatā
Sāriputtena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārā-
ṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho
taṃ bhikkhuṃ āyasmā Sāriputto etad avoca: Kacc', āvuso,
Bhagavā arogo2 ca balavā cāti?
Arogo c', āvuso; Bhagavā balavā cāti.
Kacci pan', āvuso, bhikkhusaṃgho arogo ca balava cāti?
Bhikkhusaṃgho pi kho, āvuso, arogo ca balavā cāti.
Ettha, āvuso, Taṇḍulapāladvārāyaṃ3 Dhānañjāni4 nāma
brāhmaṇo atthi5. Kacc', āvuso, Dhānañjāni nāma brāhmaṇo
arogo ca balavā cāti?
Dhānañjāni pi kho, āvuso, brāhmaṇo arogo ca balavā cāti.
Kacci pan', āvuso, Dhānañjāni brāhmaṇo appamatto ti?
Kuto no6, āvuso, Dhānañjānissa brāhmaṇassa appamādo?
Dhānañjāni, āvuso, brāhmaṇo rājānaṃ nissāya brāhmaṇa-
gahapatike vilumpati; brāhmaṇagahapatike nissāya rājānaṃ
vilumpati. Yā pi 'ssa bhariyā saddhā saddhā kulā ānītā, sā
pi 'ssa kālakatā, aññ'; assa7 bhariyā assaddhā assaddhā8 kulā
ānītā ti.
Dussutaṃ9 vat', āvuso, assumhā, dussutaṃ vat'; āvuso
assumhā10, ye mayaṃ Dhānañjāniṃ brāhmaṇaṃ pamattaṃ11
assumhā. Appeva ca nāma12 mayaṃ kadāci karahaci Dhā-
nañjāninā brāhmaṇena saddhiṃ samāgaccheyyāma, appeva
nāma siyā kocid eva kathāsallāpo ti.
Atha kho āyasmā Sāriputto Dakkhiṇāgirismiṃ yathā-
bhirantaṃ viharitvā yena Rājagahaṃ tena cārikaṃ pakkāmi;
anupubbena cārikaṃ caramāno yena Rājagahaṃ tad avasari.
Tatra sudaṃ āyasmā Sāriputto Rājagahe viharati Veḷuvane
Kalandakanivāpe. Atha kho āyasmā Sāriputto pubbaṇhasa-
mayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya Rājagahaṃ {piṇḍāya}

--------------------------------------------------------------------------
1 Si vuttho.
2 Sk ārogo.
3 So Si Bu; Sk Bm Taṇḍulapālidvārāya.
4 So Sk Bu; Si Dhanañjani; Bm Dhānañjānī.
5 Bm omits atthi.
6 So Si; Bm pan'; Sk nu.
7 So MSS.
8 Bm asaddhā asaddhakulā (but saddhā kulā above); Si asaddhā.
9 Bm dusutaṃ.
10 Si omits this repetition.
11 Sk appamattaṃ.
12 sk omits appeva ca nāma; Si omits ca.

[page 186]
186 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pāvisi. Tena kho pana samayena Dhānañjāni brāhmaṇo
bahi nagare1 gāvo goṭṭhe dohāpeti2. Atha kho āyasmā
Sāriputto Rājagahe piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍa-
pātapaṭikkanto yena Dhānañjāni brāhmaṇo ten'; upasaṃkami.
Addasā kho Dhānañjāni brāhmaṇo āyasmantaṃ Sāriputtaṃ
dūrato va āgacchantaṃ, disvāna yen'; āyasmā Sāriputto ten'
upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Sāriputtaṃ etad
avoca: Ito, bho Sāriputta, payo pīyataṃ3 tāva bhattassa
kālo bhavissatīti.
Alaṃ, brāhmaṇa. Kataṃ me ajja bhattakiccaṃ. Amu-
kasmiṃ me rukkhamūle divāvihāro bhavissati, tattha āgacchey-
yāsīti.
Evaṃ bho ti kho Dhānañjāni brāhmaṇo āyasmato Sāri-
puttassa paccassosi. Atha kho Dhānañjāni brāhmaṇo pacchā-
bhattaṃ bhuttapātarāso yen'; āyasmā Sāriputto ten'; upasaṃ-
kami, upasaṃkamitvā āyasmatā Sāriputtena saddhiṃ sammodi
sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho Dhānañjāniṃ brāhmaṇaṃ
āyasmā Sāriputto etad avoca: Kacci4 si, Dhānañjāni, appa-
matto ti?
Kuto, bho Sāriputta, amhākaṃ appamādo yesaṃ no
mātāpitaro posetabbā, puttadāro posetabbo, dāsakammakara-
porisaṃ posetabbaṃ5, mittāmaccānaṃ mittāmaccakaraṇīyaṃ
kātabbaṃ, ñātisālohitānaṃ ñātisālohitakaraṇīyaṃ6 kātabbaṃ,
atithīnaṃ atithikaraṇīyaṃ7 kātabbaṃ, pubbapetānaṃ pubba-
petakaraṇīyaṃ kātabbaṃ, devatānaṃ devatākaraṇīyaṃ kātab-
baṃ, rañño rājakaraṇīyaṃ kātabbaṃ, ayam pi kāyo pīṇe-
tabbo8 brūhetabbo ti?
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco mātā-
pitunnaṃ9 hetu adhammacārī visamacārī assa; tam enaṃ
adhammacariyāvisamacariyāhetu nirayaṃ nirayapālā upa-
kaḍḍheyyuṃ;-- labheyya nu kho so: Ahaṃ kho mātāpitun-
naṃ hetu adhammacārī visamacārī ahosiṃ, mā maṃ nirayaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk nang.
2 Bm Si duhāpeti.
3 So Sk; Si p. tava; Bm piyataṃ; Bu pīyyataṃ.
4 Bm kaccā.
5 So Sk Si; Bm dāsakammakarā p-bbā.
6 Sk ñ-itaṃ k'īyaṃ.
7 Si atithīk-.
8 Bm Si piṇetabbo.
9 Bm Si mātāpitūnaṃ.

[page 187]
5.7. DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ (97). 187
nirayapālā ti; mātāpitaro vā pan'; assa labheyyuṃ: Eso kho
amhākaṃ hetu adhammacārī visamacārī ahosi; mā naṃ ni-
rayaṃ nirayapālā ti?
No h'; idaṃ, bho Sāriputta. Atha kho naṃ vikandan-
taṃ1 yeva niraye nirayapālā pakkhipeyyuṃ.
Tam kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco puttadā-
rassa hetu adhammacārī visamacārī assa; tam enaṃ adham-
macariyāvisamacariyāhetu nirayaṃ nirayapālā upakaḍḍhey-
yuṃ;-- labheyya nu kho so: Ahaṃ kho puttadārassa hetu
adhammacārī visamacārī ahosiṃ, mā maṃ nirayaṃ niraya-
pālā ti; puttadāro vā pan'; assa labheyyuṃ: Eso kho amhā-
kaṃ hetu adhammacārī visamacārī ahosi; mā naṃ nirayaṃ
nirayapālā ti?
No h'; idaṃ, bho Sāriputta. Atha kho naṃ vikandan-
taṃ1 yeva niraye nirayapālā pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco dāsa-
kammakaraporisassa hetu adhammacārī {visamacārī} assa; taṃ
enaṃ addhammacariyāvisamacariyāhetu nirayaṃ nirayapālā2
upakaḍḍheyyuṃ;-- labheyya3 nu kho so: Ahaṃ kho dāsakam-
makaraporisassa hetu adhammacārī visamacārī ahosiṃ, mā
maṃ nirayaṃ nirayapālā ti; dāsakammakaraporisaṃ4 vā pan'
assa labheyya: Eso kho amhākaṃ hetu adhammacārī visama-
cārī ahosi, mā naṃ nirayaṃ nirayapālā ti?
No h'; idaṃ, bho Sāriputta. Atha kho naṃ vikandan-
taṃ yeva niraye nirayapālā pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco mittā-
maccānaṃ hetu . . . (&c. as above mutatis mutandis down to)
. . . pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco ñātisālo-
hitānaṃ hetu . . . (&c. as above mutatis mutandis down to)
. . . pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco atithīnaṃ
hetu . . . (&c. above mutatis murandis down to) . . .
pakkhipeyyuṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk vikkandantaṃ.
2 Sk adds upālā.
3 Here, as once supra, Sk reads labheyyuṃ.
4 So Si; Sk d-risañ ca pan'; . . . labheyyuṃ; Bm d-rā vā . . .
labeyyaṃ.

[page 188]
188 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco pubba-
petānam hetu . . . (&c. as above mutatis mutandis down to)
. . . pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco deva-
tānaṃ hetu . . . (&c. as above mutatis mutandis down to)
. . . pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññāsi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco rañño
hetu . . . (&c. as above mutatis mutandis down to) . . .
pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Idh'; ekacco kāyassa
pīṇanāhetu1 brūhanāhetu2 adhammacārī visamacārī assa;
tam enaṃ adhammacariyāvisamacariyāhetu nirayaṃ niraya-
pālā upakaḍḍheyyuṃ;-- labheyya nu kho so: Aham kho
kāyassa pīṇanāhetu1 brūhanāhetu2 adhammacārī visama-
cārī ahosiṃ; mā maṃ nirayaṃ nirayapālā ti; pare vā pan'
assa labheyyuṃ: Eso kho kāyassa pīṇanāhetu1 brūhanā-
hetu2 adhammacārī visamacārī ahosi, mā naṃ nirayaṃ nira-
yapālā ti?
No h'; idaṃ, bho Sāriputta. Atha kho naṃ vikandan-
taṃ yeva niraye nirayapālā pakkhipeyyuṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā mātāpitunnaṃ
hetu adhammacārī visamacārī assa, yo vā mātāpitunnaṃ hetu
dhammacārī samacārī assa, katamaṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, mātāpitunnaṃ hetu adhammacārī
visamacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāriputta,
mātāpitunnaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'; ettha
seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi, bho Sāriputta, dham-
macariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā mātāpitaro c'; eva posetuṃ, na ca pāpa-
kammaṃ kātuṃ3, puññañ ca paṭipadaṃ paṭipajjituṃ. Taṃ
kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā puttadārassa hetu adham-
macārī assa, yo vā puttadārassa hetu dhammacārī samacārī
assa, katamaṃ seyyo ti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk pīṇanahetu; Bm Si piṇanā hetu.
2 Sk brūhanahetu.
3 So Bm Si; Sk here & elsewhere in this Sutta kattuṃ.

[page 189]
5.7. DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ (97). 189
Yo hi, bho Sāriputta, puttadārassa hetu adhammacārī
visamacārī assa, na taṃ seyyo. Yo ca kho, bho Sāriputta,
puttadārassa hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'; ettha
seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi1, bho Sāriputta, dham-
macariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā puttadāre2 c'; eva posetuṃ na ca pāpa-
kammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ paṭipajjituṃ. Taṃ kiṃ
maññasi, Dhānañjāni? Yo vā dāsakammakaraporisassa hetu
adhammacārī visamacārī assa, yo vā dāsakammakaraporisassa
hetu dhammacārī samacārī assa, katamaṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, dāsakammakaraporisassa hetu
adhammacārī visamacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho
Sāriputta, dāsakammakaraporisassa hetu dhammacārī sama-
cārī assa, tad ev'; ettha seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi.
bho Sāriputta, dhammacariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā dāsakammakaraporisañ c'; eva posetuṃ na
ca pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ paṭipajjituṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā mittāmaccānaṃ
hetu adhammacārī visamacārī assa, yo vā mittāmaccānaṃ
hetu dhammacārī samacārī assa, katamaṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, mittāmaccānaṃ hetu adhammacārī
visamacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāriputta,
mittāmaccānaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'
ettha seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi, bho Sāriputta,
dhammacariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā mittāmaccānaṃ c'; eva3 mittāmaccakaraṇī-
yaṃ kātuṃ na ca pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭi-
padaṃ paṭipajjituṃ. Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo
vā ñātisālohitānaṃ hetu adhammacārī visamacārī assa, yo
va ñātisālohitānaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, kata-
maṃ seyyo ti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here omits hi.
2 So Sk Si; Bm puttadāraṅ.
3 Sk adds hetu dhammacārī.

[page 190]
190 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Yo hi, bho Sāriputta, ñātisālohitānaṃ hetu adhamma-
cārī visamacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāri-
putta, ñātisālohitānaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, tad
ev'; ettha seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi, bho Sāri-
putta, dhammacariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā ñātisālohitānaṃ c'; eva ñātisālohitakaraṇī-
yaṃ kātuṃ na ca pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ
paṭipajjituṃ. Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā ati-
thīnaṃ hetu dhammacārī visamacārī assa, yo vā atithīnaṃ
hetu dhammacārī samacārī assa, katamaṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, atithīnaṃ hetu adhammacārī vi-
samacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāriputta,
atithīnaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'; ettha
seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi, bho Sāriputta, dham-
macariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā atithīnaṃ c'; eva atithīkaraṇīyaṃ kātuṃ
na ca pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ paṭi-
pajjituṃ. Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā pubba-
petānaṃ hetu adhammacārī visamacārī assa, yo vā pubba-
petānaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, -- katamaṃ
seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, pubbapetānaṃ hetu adhammacārī
visamacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāriputta,
pubbapetānaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'; ettha
seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi, bho Sāriputta, dham-
macariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā pubbapetānaṃ c'; eva pubbapetakaraṇīyaṃ
kātuṃ na ca pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ
paṭipajjituṃ. Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā de-
vatānaṃ hetu adhammacārī visamacārī assa, yo vā devatānaṃ
hetu dhammacārī samacārī assa, -- katamaṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, devatānaṃ hetu adhammacārī
samacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāriputta,
devatānaṃ hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'; ettha

--------------------------------------------------------------------------

[page 191]
5.7. DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ (97). 191
seyyo. Adhammacariyāvisamacariyāhi, bho Sāriputta, dham-
macariyāsamacariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā devatānaṃ c'; eva devatākaraṇīyaṃ kātuṃ
na ca pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ paṭi-
pajjituṃ. Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā rañño
hetu adhammacārī visamacārī assa, yo vā rañño hetu dham-
macārī samacārī assa, -- katamaṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, rañño hetu adhammacārī visama-
cārī assa, na taṃ seyyo; yo ca kho, bho Sāriputta, rañño
hetu dhammacārī samacārī assa, tad ev'; ettha seyyo. Adham-
macariyāvisamacariyāhi, bho Sāriputta, dhammacariyāsama-
cariyā seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā dhammikā kam-
mantā yehi sakkā rañño c'; eva rājakaraṇīyaṃ1 kātuṃ na ca
pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ paṭipajjituṃ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Yo vā kāyassa pīṇanāhetu
brūhanāhetu2 adhammacārī visamacārī assa, yo vā kāyassa
pīṇanāhetu brūhanāhetu dhammacārī samacārī assa, -- kata-
maṃ seyyo ti?
Yo hi, bho Sāriputta, kāyassa pīṇanāhetu brūhanā-
hetu adhammacārī visamacārī assa, na taṃ seyyo; yo ca
kho, bho Sāriputta, kāyassa pīṇanāhetu brūhanāhetu dham-
macārī samacārī assa, tad ev'; ettha seyyo. Adhammacari-
yāvisamacariyāhi, bho Sāriputta, dhammacariyāsamacariyā
seyyo ti.
Atthi kho, Dhānañjāni, aññe sahetukā3 dhammikā kam-
mantā yehi sakkā kāyañ4 c'; eva pīṇetuṃ brūhetuṃ, na ca
pāpakammaṃ kātuṃ puññañ ca paṭipadaṃ paṭipajjitun ti.
Atha kho, Dhānañjāni brāhmaṇo āyasmato Sāriputtassa
bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy'; āsanā pakkāmi.
Atha kho Dhānañjāni brāhmaṇo aparena samayena ābā-
dhiko ahosi dukkhito bāḷhagilāno. Atha kho Dhānañjāni
brāhmaṇo aññataraṃ purisaṃ āmantesi:-- Ehi tvaṃ, ambho

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk Bm rājākaraṇīyaṃ.
2 Sk pīṇanahetu brūhanahetu.
3 Bm throughout reads aññesaṃ hetukā.
4 So Bm; Si kāyassa; Sk kāyo.

[page 192]
192 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
purisa, yena Bhagavā ten'; upasaṃkama, upasaṃkamitvā mama
vacanena Bhagavato pāde sirasā vandāhi: Dhānañjāni, bhante
brāhmaṇo ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno1; so Bhagavato pāde
sirasā vandatīti; yena c'; āyasmā Sāriputto ten'; upasaṃkama,
upasaṃkamitvā mama vacanena āyasmato Sāriputtassa pāde
sirasā vandāhi: Dhānañjāni, bhante, brāhmaṇo ābādhiko duk-
khito bāḷhagilāno; so āyasmato Sāriputtassa pāde sirasā van-
datīti; evañ ca vadehi: Sādhu kira, bhante, āyasmā Sāriputto
yena Dhānañjānissa brāhmaṇassa nivesanaṃ ten'; upasaṃkamatu
anukampaṃ upādāyāti.
Evaṃ bhante ti kho so puriso Dhānañjānissa brāhma-
ṇassa vacanaṃ paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami,
upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
Ekamantaṃ nisinno kho so puriso Bhagavantaṃ etad avoca:
Dhānañjāni, bhante, brāhmaṇo ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno;
so Bhagavato pāde sirasā vandatīti. Yena c'; āyasmā Sāri-
putto ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā āyasmantaṃ Sāri-
puttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno
kho so puriso2 āyasmantaṃ Sariputtaṃ etad avoca: Dhānañ-
jāni, bhante, brāhmaṇo ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno; so
āyasmato Sāriputtassa pāde sirasā vandati evañ ca vadeti
Sādhu kira, bhante, āyasmā Sāriputto yena Dhānañjānissa
brāhmaṇassa nivesanaṃ ten'; upasaṃkamatu {anukampaṃ} upā-
dāyāti. Adhivāsesi kho āyasmā Sāriputto tuṇhībhāvena
Atha kho āyasmā Sāriputto nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya
yena Dhānañjānissa brāhmaṇassa nivesanaṃ ten'; upasaṃ-
kami, upasaṃkamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho
āyasmā Sāriputto Dhānañjāniṃ brāhmaṇaṃ etad avoca:
Kacci te, Dhānañjāni, khamanīyaṃ3 kacci yāpaniyaṃ4, kacci
dukkhā vedanā paṭikkamanti no abhikkamanti, paṭikkamo
'sānaṃ5 paññāyati no abhikkamo ti?
Na me, bho Sāriputta, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ,
bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti,
abhikkamo 'sānaṃ paññāyati, no paṭikkamo. Seyyathāpi, bho

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm bāḷhagīlano.
2 Sk omits.
3 So Si Sk; Bm khamaniyaṃ. Cf. 1 J. 408.
4 So Si; Bm yāpaniyaṃ; Sk yāpaṇīyaṃ.
5 So all MSS.

[page 193]
5.4. DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ (97). 193
Sāriputta, balavā puriso tiṇhena sikharena muddhānaṃ1 abhi-
mattheyya2, evam eva kho me, bho Sāriputta, adhimattā
vātā muddhānaṃ ūhananti3; na me, bho Sāriputta, khamanī-
yaṃ na yāpanīyaṃ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti
no paṭikkamanti, abhikkamo 'sānaṃ paññāyati no paṭikkamo
Seyyathāpi, bho Sāriputta, balavā puriso daḷhena varattā-,
bandhena4 sīse sīsaveṭhanaṃ5 bandheyya6, evam eva kho
me, bho Sāriputta, adhimattā sīse sīsavedanā; na me, bho7
Sāriputta, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ8, bāḷhā me dukkhā
vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamo 'sānaṃ
paññāyati no paṭikkamo. Seyyathāpi, bho Sāriputta, dak-
kho9 goghātako vā goghātakantevāsī vā tiṇhena govikanta-
nena10 kucchiṃ parikanteyya, evam eva kho me, bho Sāri-
putta, adhimattā vātā kucchiṃ parikantanti; na me, bho
Sāriputta, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ, bāḷhā me dukkhā
vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamo 'sānaṃ
paññāyati no paṭikkamo. Seyyathāpi, bho Sāriputta, dve
balavanto purisā dubbalataraṃ purisaṃ nānābāhāsu gahetvā
aṅgārakāsuyā santāpeyyuṃ samparitāpeyyuṃ;-- evam eva
kho me, bho Sāriputta, adhimatto kāyasmiṃ dāho11; na me,
bho Sāriputta, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ, bāḷhā me dukkhā
vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamo 'sānaṃ
paññāyati no paṭikkamo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
nirayo vā tiracchānayoni vā ti?
Nirayā, bho Sāriputta, tiracchānayoni seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
tiracchānayoni vā pettivisayo12 vā ti?
Tiracchānayoniyā, bho Sāriputta, pettivisayo seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
pettivisayo vā manussā vā ti?
Pettivisayā, bho Sāriputta, manussā seyyo ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm muddhaniṃ.
2 Sk abhimanteyya.
3 Si ohananti; Bm uhananti, Cf. 2 Jāt. 73.
4 Sk varattaṃb.; Bm v-khaṇdena; Si v-khandena.
5 So Sk; Bm sīsaveṭhaṃ; Si sīsavedhanaṃ.
6 Bm Si dadeyya.
7 So Bm Si; Sk hosi na kho.
8 So Sk here et infra.
9 Sk dukkho.
10 Sk govittakena.
11 Sk daho.
12 Bm Si pittisayo.

[page 194]
194 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
manussā vā Cātummahārājikā1 devā2 vā ti?
Manussehi, bho Sāriputta, Cātummahārājikā devā seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
Cātummahārājikā vā3 devā Tāvatiṃsā vā3 devā ti?
Cātummahārājikehi, bho Sāriputta, devehi Tāvatiṃsā
devā seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
Tāvatiṃsā vā devā Yāmā vā devā2 ti?
Tāvatiṃsehi, bho Sāriputta, devehi Yāmā devā seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
Yāmā vā3 devā Tusitā4 vā devā ti?
Yāmehi, bho Sāriputta, devehi Tusitā devā seyyo ti.
Taṃ kim maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
Tusitā devā Nimmānaratī5 vā devā ti?
Tusitehi, bho Sāriputta, devehi Nimmānaratī devā
seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
Nimmānaratī vā devā Paranimmitavasavattī6 vā devā7 ti?
Nimmānaratīhi, bho Sāriputta, devehi Paranimmitavasa-
vattī devā seyyo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Dhānañjāni? Katamaṃ seyyo, --
Paranimmitavasavattī vā7 devā Brahmaloko vā ti?
Brahmaloko ti bhavaṃ Sāriputto āha. Brahmaloko ti8
bhavaṃ Sāriputto āhāti9.
Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi: Ime kho
brāhmaṇā Brahmalokādhimuttā. Yannūnāhaṃ Dhānañjānissa
brāhmaṇassa Brahmānaṃ sahavyatāya maggaṃ deseyyan ti.
Brahmānaṃ te9, Dhānañjāni, sahavyatāya maggaṃ desessāmi.
Taṃ suṇāhi, sādhukaṃ manasikarohi; bhāsissāmīti.
Evam bho ti kho Dhānañjāni brāhmaṇo1 āyasmato Sāri-
puttassa paccassosi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm cātumah-.
2 Sk omits devā.
3 Sk omits; Si places vā after devā (throughout).
4 Bm Tussītā.
5 Bm Nimānarati.
6 Bm P -- i.
7 Sk omits.
8 So Sk Si; Bm omits this line.
9 Bm adds Katamaṃ Sāriputto āha Brahmaloko ti.

[page 195]
5.7. DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ (97). 195
{Āyasmā} Sāriputto etad avoca:-- Katamo ca. Dhānañ-
jāni, Brahmānaṃ sahavyatāya maggo? Idha, Dhānañjāni,
bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati
tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthiṃ; iti uddhamadho
tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsaha-
gatena cetasā vipulena mahaggatena2 appamāṇena averena
avyāpajjhena3 pharitvā viharati. Ayam pi4 kho, Dhānañjāni,
Brahmānaṃ sahavyatāya maggo. Puna ca paraṃ, Dhānañ-
jāni, bhikkhu karuṇāsahagatena cetasā5, muditāsahagatena
cetasā, upekhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā vi-
harati tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthiṃ; iti ud-
dhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ
upekhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena
averena avyāpajjhena pharitvā viharati. Ayaṃ kho, Dhānañ-
jāni. Brahmānaṃ sahavyatāya maggo ti.
Tena hi, bho Sāriputta, mama vacanena Bhagavato pāde
sirasā vandāhi: Dhānañjāni, bhante, brāhmaṇo ābādhiko duk-
khito bāḷhagilāno, so Bhagavato pāde sirasā vandatīti.
Atha kho āyasmā Sāriputto Dhānañjāniṃ brāhmaṇaṃ
sati uttarikaraṇīye, hīne Brahmaloke patiṭṭhāpetvā uṭṭhāy'
āsanā pakkāmi. Atha kho Dhānañjāni brāhmaṇo acira-
pakkante āyasmante Sāriputte kālaṃ akāsi, Brahmalokaṃ
uppajji6.
Atha kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Eso, bhikkhave,
Sāriputto Dhānañjāniṃ brāhmaṇaṃ sati uttarikaraṇīye hīne
Brahmaloke patiṭṭhāpetvā uṭṭhāy'; āsanā pakkanto ti.
Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten'; upasaṃ-
kami, upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā Sāriputto Bhaga-
vantaṃ etad avoca: Dhānañjāni, bhante, brāhmaṇo ābādhiko
dukkhito bāḷhagilāno, so Bhagavato pāde sirasā vandatīti.
Kim pana tvaṃ, Sāriputta, Dhānañjāniṃ brāhmaṇaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk māṇavo.
2 Sk adds cetasā.
3 Bm abyābajjhena. Cf. I, 38.
4 Bm omits pi.
5 Bm adds gha.
6 So Sk; cf. I., 528; Bm upapajjati; Si upapajji.

[page 196]
196 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
sati uttarikaraṇīye, hīne Brahmaloke patiṭṭhāpetvā utthāy'
āsanā pakkanto ti?
Mayhaṃ kho, bhante, evam ahosi: Ime kho brāhmaṇā
Brahmalokādhimuttā. Yannūnāhaṃ Dhānañjānissa brāhma-
ṇassa Brahmānaṃ sahavyatāya maggaṃ deseyyan ti.
Kālakato ca1, Sāriputta, Dhānañjāni brāhmaṇo Brahma-
lokañ2 ca uppanno3 ti.
DHĀNAÑJĀNISUTTAṂ SATTAMAṂ.
98.
(The text of this Sutta is identical with that of Sutta
No. 35 of the Sutta Nipāta.)
VĀSEṬṬHASUTTAṂ AṬṬHAMAṂ.
99.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana
samayena Subho māṇavo Todeyyaputto Sāvatthiyaṃ paṭi-
vasati aññatarassa gahapatissa nivesane kenacid eva karaṇī-
yena. Atha kho Subho māṇavo Todeyyaputto yassa gaha-
patissa nivesane paṭivasati taṃ gahapatiṃ etad avoca:--
Sutaṃ me taṃ gahapati: Avivittā Sāvatthi arahantehīti.
Kan nu kh'; ajja4 samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā payirupā-
seyyāmāti5?
Ayaṃ, bhante, Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane
Anāthapiṇḍikassa ārāme. Taṃ, bhante, Bhagavantaṃ pa-
yirupāsassūti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm kaḷankato va.
2 Si Brahmaloke.
3 Bm Si upapanno.
4 So Sk; Bm Si kaṃ nu khvajja. Cf. 1 Dīgha 47.
5 So Si; Sk (as frequently) payirūp-, as Bm always.

[page 197]
5.9. SUBHASUTTAṂ (99). 197
Atha kho Subho māṇavo Todeyyaputto tassa gahapa-
tissa paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃ-
kamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ
sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno
kho Subho māṇavo Todeyyaputto Bhagavantaṃ etad avoca:
-- Brāhmaṇā, bho Gotama, evam āhaṃsu: Gahaṭṭho ārā-
dhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ; na pabbajito ārādhako
hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalan ti. Idha bhavaṃ Gotamo
kim āhāti?
Vibhajjavādo kho aham ettha, māṇava; nāham ettha
ekaṃsavādo. Gihissa1 vā 'haṃ, māṇava, pabbajitassa vā
micchāpaṭipattiṃ na2 vaṇṇemi. Gihī3 vā hi, māṇava, pab-
bajito vā micchāpaṭipanno micchāpaṭipattādhikaraṇahetu na
ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ. Gihissa vā 'haṃ,
māṇava, pabbajitassa vā sammāpaṭipattiṃ vaṇṇemi. Gihī
vā hi, māṇava, pabbajito vā sammāpaṭipanno sammāpaṭi-
pattādhikaraṇahetu ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusa-
lan ti.
Brāhmaṇā, bho Gotama, evam āhaṃsu: Mahaṭṭhaṃ4
idaṃ mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ gha-
rāvāsakammaṭṭhānaṃ mahapphalaṃ hoti; appaṭṭhaṃ5 idaṃ
appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ pabbajjā-
kammaṭṭhānaṃ appaphalaṃ hotīti. Idha bhavaṃ Gotamo
kim āhāti?
Ettha pi kho ahaṃ, māṇava, vibhajjavādo, nāham ettha
ekaṃsavādo. Atthi, māṇava, kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahā-
kiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ vipajjamānaṃ
appaphalaṃ hoti. Atthi, māṇava, kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ
mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ sampajja-
mānaṃ mahapphalaṃ hoti. Atthi, māṇava, kammaṭṭhānaṃ
appaṭṭhaṃ appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ
vipajjamānaṃ appaphalaṃ hoti. Atthi, māṇava, kammaṭṭhā-
naṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appasamāram-
bhaṃ sampajjamānaṃ mahapphalaṃ hoti. Katamañ ca6,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si gīhissa.
2 Si omits na.
3 Bm gīhi.
4 So Sk Bm Bu; Si mahattham.
5 So Sk Bm Bu; Si appatthaṃ.
6 Bm Si katamaṃ.

[page 198]
198 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
māṇava, kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahākiccaṃ mahādhi-
karaṇaṃ mahāsamārambhaṃ vipajjamānaṃ appaphalaṃ hoti?
Kasī1 kho, māṇava, kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahākiccaṃ
mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ vipajjamānaṃ appa-
phalaṃ hoti. Katamañ ca, māṇava, kammaṭṭhānaṃ ma-
haṭṭhaṃ mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ
sampajjamānaṃ mahapphalaṃ hoti? Kasī yeva kho, māṇava,
kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ
mahāsamārambhaṃ sampajjamānaṃ mahapphalaṃ hoti. Ka-
tamañ ca, māṇava, kammaṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ
appādhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ vipajjamānam appaphalaṃ
hoti? Vaṇijjā2 kho, māṇava, kammaṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ
appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ vipajjamā-
naṃ appaphalaṃ hoti. Katamañ ca, māṇava, kammaṭṭhā-
naṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appasamāram-
bhaṃ sampajjamānaṃ mahapphalaṃ hoti? Vaṇijjā yeva
kho, māṇava, kammaṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ appā-
dhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ sampajjamānaṃ mahapphalaṃ
hoti. Seyyathāpi, māṇava, kasī kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ
mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ vipajja-
mānaṃ appaphalaṃ hoti, evam eva kho, māṇava, gharāvāsa-
kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ
mahāsamārambhaṃ vipajjamānaṃ appaphalaṃ hoti. Seyya-
thāpi, māṇava, kasī yeva kammaṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahā-
kiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahāsamārambhaṃ sampajjamānaṃ
mahapphalaṃ hoti, evam eva kho, māṇava, gharāvāsakam-
maṭṭhānaṃ mahaṭṭhaṃ mahākiccaṃ mahādhikaraṇaṃ mahā-
samārambhaṃ sampajjamānaṃ mahapphalaṃ hoti. Seyyathāpi,
māṇava, vaṇijjā kammaṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ appā-
dhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ vipajjamānaṃ appaphalaṃ hoti,
evam eva kho, māṇava, pabbajjā kammaṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ
appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ vipajjamānaṃ
appaphalaṃ hoti. Seyyathāpi, māṇava, vaṇijjā yeva kam-
maṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ appādhikaraṇaṃ appa-
samārambhaṃ sampajjamānaṃ mahapphalaṃ hoti, evam eva

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si kasi.
2 So Sk Si; Bm vānijā.

[page 199]
5.9. SUBHASUTTAṂ (99). 199
kho, māṇava, pabbajjā kammaṭṭhānaṃ appaṭṭhaṃ appakiccaṃ
appādhikaraṇaṃ appasamārambhaṃ sampajjamānaṃ mahap-
phalaṃ hotīti1.
Brāhmaṇā, bho Gotama, pañca dhamme paññāpenti
puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāyāti.
Ye te, māṇava, brāhmaṇā pañca dhamme paññāpenti
puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, sace te agaru2,
sādhu te pañca dhamme imasmiṃ3 parisatiṃ4 bhāsassūti.
Na kho me5, bho Gotama, garu, yatth'; assu6 bhavanto7
vā nisinnā bhavantarūpā vā8 ti.
Tena hi, māṇava, bhāsassūti.
Saccaṃ kho, bho Gotama, brāhmaṇā paṭhamaṃ dham-
maṃ paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya.
Tapaṃ9 kho, bho Gotama, brāhmaṇā dutiyaṃ dhammaṃ
paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya. Brah-
macariyaṃ10 kho, bho Gotama, brāhmaṇā tatiyaṃ dhammaṃ
paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya. Ajjhe-
nam kho, bho Gotama, brāhmaṇā catutthaṃ dhammaṃ
paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya. Cāgaṃ
kho, bho Gotama, brāhmaṇā pañcamaṃ dhammaṃ paññā-
penti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya. Brāhmaṇā,
bho Gotama, ime pañca dhamme paññāpenti puññassa kiri-
yāya kusalassa arādhanāyāti. Idha bhavaṃ Gotamo kim āhāti?
Kiṃ pana, māṇava? Atthi koci brāhmaṇānaṃ eka-
brāhmaṇo pi yo evam āha: Ahaṃ imesaṃ pañcannaṃ dham-
mānaṃ abhiññā sacchikatvā vipākaṃ pavedemīti?
No h'; idaṃ, bho Gotama.
Kiṃ pana, māṇava? Atthi koci brāhmaṇānaṃ ekācariyo
pi ekācariyapācariyo pi yāva sattamā ācariyamahayugā yo
evam āha: Ahaṃ imesaṃ pañcannaṃ dhammānaṃ sayaṃ
abhiññā sacchikatvā vipākaṃ pavedemīti?
No h'; idaṃ, bho Gotama.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk hoti.
2 Sk agarū.
3 So all MSS. Si apends the following note: Imissan ti pāṭhena
bhavitabbaṃ.
4 Bm Si parisati (as at p. 140).
5 Si omits me.
6 Sk yatthassa.
7 Sk Bu bhagavanto.
8 So Si; Bm nisinno bh-po; Sk bhagavantaṃ rūpā; Bu bhavantarūpañ cātī.
9 Bm tapañ ca.
10 Bm adds pi.

[page 200]
200 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
Kiṃ pana, māṇava? Ye pi te brāhmaṇānaṃ pubbakā
isayo mantānaṃ kattāro mantānaṃ pavattāro, yesam idaṃ
etarahi brāhmaṇā porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ
samihitaṃ1 tad anugāyanti tad anubhāsanti bhāsitam anu-
bhāsanti vācitaṃ anuvācenti, -- seyyathīdaṃ Aṭṭhako Vāmako
Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso2 Bhāradvājo
Vāseṭṭho Kassapo Bhagu, -- te pi evam āhaṃsu: Mayaṃ imesaṃ
pañcannaṃ dhammānaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā vipākaṃ
pavedemāti?
No h'; idaṃ, bho Gotama.
Iti kira, māṇava, na 'tthi koci brāhmaṇānaṃ ekabrāh-
maṇo pi yo3 evam āha: Ahaṃ imesaṃ pañcannaṃ dhammā-
naṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā vipākaṃ pavedemīti. Na
tthi koci brāhmaṇānaṃ ekācariyo pi ekācariyapācariyo pi
yāva sattamā ācariyamahayugā yo evam āha: Ahaṃ imesaṃ
pañcannaṃ dhammānaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā vipākaṃ
pavedemīti. Ye pi4 te brāhmaṇānaṃ pubbakā isayo mantānaṃ
kattāro . . . (&c. as above, inserting na before evam āhaṃsu)
. . . pavedemāti. Seyyathāpi, māṇava, andhaveṇi5 paramparā
saṃsatta6 purimo pi na passati majjhimo pi na passati pacchimo
pi no passati, -- evam eva kho, maṇava, andhaveṇūpamaṃ
maññe7 brāhmaṇānaṃ bhāsitaṃ sampajjati, purimo pi na
passati majjhimo pi na passati pacchimo pi na passatīti.
Evaṃ vutte Subho māṇavo Todeyyaputto Bhagavatā
andhaveṇūpamena vuccamāno kupito anattamano Bhagavan-
taṃ yeva khuṃsento Bhagavantaṃ yeva vambhento Bhaga-
vantaṃ yeva vadamāno: Samaṇo8 Gotamo9 pāpiko bha-
vissatīti, Bhagavantaṃ etad avoca: Brāhmaṇo, bho10 Gotama,
Pokkharasāti11 Opamañño12 Subhagavaniko evam āha: Evaṃ
eva13 pan'; im'; eke14 samaṇabrāhmaṇā uttarimanussadhammā
alamariyañāṇadassanavisesaṃ paṭijānanti; tesaṃ idaṃ bhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk samīhitaṃ.
2 Sk Yamataggī Angīraso.
3 Sk so.
4 Bm hi.
5 Sk a-ī.
6 So Si; Bm sambhattā; Sk paramparāyaṃ sattā.
7 So Si Bm; Sk andhaveṇupamaṃ ñe.
8 Sk adds ca.
9 Bm adds pi.
10 Si omits bho.
11 So Sk Si; Bm P-ti. Bu hereon says: Tattha Pokkharasātīti idaṃ
tassa nāmaṃ. Pokkharasādīti pi vuccati. See 1 Sum. Vil. 244
& I Dīgha 87.
12 Sk Opamaññe.
13 Si adds kho.
14 So all MSS., Si dividing ime ke.

[page 201]
5. 9. SUBHASUTTAṂ (99). 201
sitaṃ hassakaṃ yeva sampajjati, nāmakaṃ yeva sampajjati,
rittakaṃ yeva sampajjati, tucchakaṃ yeva sampajjati1. Ka-
thaṃ hi2 nāma manussabhūto uttarimanussadhammā3 ala-
mariyañāṇadassanavisesaṃ ñassati vā dakkhissati4 vā sacchi5
vā karissatīti, n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjatīti.
Kim pana, māṇava, brāhmaṇo Pokkharasāti Opamañño
Subhagavaniko sabbesaṃ yeva samaṇabrāhmaṇānaṃ cetasā
ceto paricca pajānātīti?
Sakāya pi hi, bho Gotama, puṇṇikāya dāsiyā brāhmaṇo
Pokkharasāti Opamañño Subhagavaniko na6 cetasā ceto pa-
ricca pajānāti, kuto pana sabbesaṃ yeva samaṇabrāhmaṇānaṃ
cetasā ceto paricca pajānissatīti.
Seyyathāpi, māṇava, jaccandho puriso7 na passeyya
kaṇhasukkāni rūpāni, na passeyya nīlakāni8 rūpāni, na pas-
seyya pītakāni8 rūpāni, na passeyya lohitakāni rūpāni, na
passeyya mañjeṭṭhakāni rūpāni, na passeyya samavisamāni,
na passeyya tārakarūpāni9, na passeyya candimasuriye; so
evaṃ vadeyya: Na 'tthi kaṇhasukkāni rūpāni, na 'tthi kaṇha-
sukkānaṃ rūpānaṃ dassāvī; na 'tthi nīlakāni rūpāni, na 'tthi
nīlakānaṃ rūpānaṃ dassāvī; na 'tthi pītakāni rūpāni, na 'tthi
pītakānaṃ rūpānaṃ dassāvī; na 'tthi lohitakāni rūpāni, na
'tthi lohitakānaṃ rūpānaṃ dassāvī; na 'tthi mañjeṭṭhakāni
rūpāni, na 'tthi mañjeṭṭhakānaṃ rūpānaṃ dassāvī; na 'tthi
samavisamaṃ, na 'tthi samavisamassa dassāvī; na 'tthi tāra-
karūpāni, na 'tthi tārakarūpānaṃ dassāvī; na 'tthi candima-
suriyā, na 'tthi candimasuriyānaṃ10 dassāvī. Aham etaṃ
na jānāmi; aham etaṃ na passāmi; tasmā11 na 'tthīti. Sammā
nu kho so, māṇava, vadamāno vadeyyāti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Atthi kaṇhasukkāni rūpāni,
atthi12 kaṇhasukkānaṃ rūpānaṃ dassāvī; atthi nīlakāni rū-
pāni, atthi nīlakānaṃ rūpānaṃ dassāvī, . . . atthi
candimasuriyā, atthi candimasuriyānaṃ dassāvī. Ahaṃ etaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits these three words.
2 Sk omits hi.
3 Bm u-maṃ.
4 So Sk here; Bm dakkhati; Si dakkhīti.
5 So Bm Si; Sk sacchiṃ.
6 Si omits; Bm inserts after paricca.
7 Si inserts so.
8 Bm nil- & pit- throughout.
9 Sk kāt-.
10 Sk omits na 'tthi c-.
11 Si adds taṃ.
12 Sk omits k-ni rūpāni atthi.

[page 202]
202 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
na jānāmi, aham etaṃ na passāmi, tasmā na 'tthīti na hi
so, bho Gotama, sammā vadamāno vadeyyāti.
Evam eva kho, māṇava, brāhmaṇo Pokkharasāti Opa-
mañño Subhagavaniko andho acakkhuko. So vata uttari-
manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṃ ñassati vā
dakkhiti vā sacchi1 vā karissatīti, n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati2.
Taṃ kiṃ maññasi, māṇava? Ye3 te Kosalakā4 brāhmaṇa-
mahāsālā, seyyathīdaṃ Caṅkī brāhmaṇo Tārukkho brāhmaṇo
Pokkharasāti brāhmaṇo Jāṇussoṇī5 brāhmaṇo pitā vā6 te
Todeyyo, -- katamā nesaṃ seyyo, yaṃ vā te sammusā7
vācaṃ bhāseyvuṃ yaṃ vā asammusāti?
Sammusā, bho Gotama.
Katamā tesaṃ seyyo, yaṃ vā te mantā8 vācaṃ bhā-
seyyuṃ, yaṃ vā amantā ti?
Mantā, bho Gotama.
Katamā tesaṃ seyyo, yaṃ vā te paṭisaṅkhāya9 vācaṃ
bhāseyyuṃ yaṃ vā apaṭisaṅkhāyāti?
Paṭisaṅkhāya, bho Gotama.
Katamā tesaṃ seyyo, yaṃ vā te atthasaṃhitaṃ10 vācaṃ
bhāseyyuṃ, yaṃ vā anatthasaṃhitan ti?
Atthasaṃhitam, bho Gotama
Taṃ kiṃ maññasi, māṇava? Yadi evaṃ sante brāh-
maṇena Pokkharasātinā Opamaññena Subhagavanikena11
sammusā vācā bhasitā asammusā vā12 ti?
Asammusā, bho Gotama.
Mantā13 vācā bhāsitā, amantā vā12 ti?
Amantā, bho Gotama.
Paṭisaṅkhāya vācā bhāsitā, apaṭisaṅkhāya vā12 ti?
Apaṭisaṅkhāya, bho Gotama.
Atthasaṃhitā vācā bhāsitā anatthasaṃhitā vā12 ti?
Anatthasaṃhitā, bho Gotama.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here et supra sacchim.
2 Bm vijjatīti.
3 Si adds pana.
4 Bm Si Kosalikā.
5 Jaṇusoṇī; Si Jāṇussoṇi; Sk Jānussoṇī, generally but
Jāṇussonī in fine.
6 Bm ca.
7 So Bu; Sk sammuccā; Bm samuccā; Si sammucchā.
8 So MSS. & Bu.
9 So MSS.; Bu patisankhā.
10 Bu atthasaṃgatitaṃ.
11 Sk here inserts, before sammuccā, samassu.
12 Bm Si omit vā.
13 Sk amantā.

[page 203]
5. 9. SUBHASUTTAṂ (99). 203
Pañca kho ime, māṇava, nīvaraṇā. Katame pañca? --
Kāmacchandanīvaraṇaṃ vyāpādanīvaraṇaṃ thīnamiddhanī-
varaṇaṃ1 uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ.
Ime kho, māṇava, pañca nīvaraṇā. Imehi kho, māṇava,
pañcahi2 nīvaraṇehi brāhmaṇo Pokkharasāti Opamañño Su-
bhagavaniko āvaṭo3 nivuto ophuto4 pariyonaddho. So vata
uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṃ ñassati
vā dakkhiti vā sacchi vā karissatīti, -- n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati,
Pañca kho ime, māṇava, kāmaguṇā. Katame pañca? --
Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpa-
saṃhitā rajanīyā5 sotaviññeyyā saddā, --pe-- ghānaviññeyyā
gandhā, jivhāviññeyyā rasā, kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā6 iṭṭhā
kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ime kho,
māṇava, pañca kāmaguṇā. Imehi kho7, māṇava, pañcahi8
kāmaguṇehi brāhmaṇo Pokkharasāti Opamañño Subhagavaniko
gathito9 mucchito ajjhopanno anādīnavadassāvī anissaraṇa-
pañño paribhuñjati. So vata uttarimanussadhammā alamari-
yañāṇadassanavisesaṃ ñassati vā dakkhiti vā sacchi vā ka-
rissatīti, -- n'; etaṃ thānaṃ vijjati. Taṃ kiṃ maññasi,
māṇava? Yaṃ vā tiṇakaṭṭhupādānaṃ paṭicca aggiṃ jā-
leyya10, yaṃ vā nissaṭṭhatiṇakaṭṭhupādānaṃ aggiṃ11 jā-
leyya, -- katamo nu khvassa aggi accimā ca12 vaṇṇimā ca
pabhassaro cāti?
Sace taṃ, bho Gotama, ṭhānaṃ13 nissaṭṭhatiṇakaṭṭhu-
pādānaṃ aggiṃ jālituṃ14, svāssa aggi accimā ca vaṇṇimā
ca pabhassaro cāti.
Aṭṭhānaṃ kho etaṃ, māṇava, anavakāso, yaṃ nissaṭṭha-
tiṇakaṭṭhupādānaṃ aggiṃ jāleyya15 aññatra iddhimatā. Sey-
yathāpi, māṇava, tiṇakaṭṭhupādānaṃ16 paṭicca aggi17 jalati,
tathūpamāhaṃ, māṇava, imaṃ pītiṃ vadāmi, yāyaṃ pīti

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm thin-.
2 Sk pañca.
3 So Bu & 1 Dīgha 246; Sk āvato; Bm Si āvuto.
4 So Bm Si; Sk ovuto; Bu opāto ti onaddho.
5 Bm rajaniya.
6 Sk poṭṭhabbā.
7 Sk ime kho hi.
8 So all MSS. here.
9 So Sk Bu; Bm Si gadhito.
10 Sk jaleyva throughout.
11 Sk here aggiṃ but aggi infra.
12 So Sk Bm Bu; Si c'; eva.
13 Sk inserts nissaṭthānaṃ.
14 Bm jalituṃ.
15 Sk jaleyya.
16 Sk here & generally, nissaṭṭhātiṇakaṭṭhūpādānaṃ;
Bm Si have short a & u.
17 Sk aggiṃ.

[page 204]
204 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pañca kāmaguṇe paṭicca. Seyyathāpi, māṇava, nissaṭṭha-
{tiṇakaṭṭhupādānaṃ}1 paṭicca2 aggi3 jalati, tathūpamāhaṃ,
māṇava, imam pītiṃ4 vadāmi, yāyam pīti aññatr'; eva kāmehi
aññatra akusalehi dhammehi. Katamā ca, māṇava, pīti aññatr'
eva kāmehi aññatra akusalehi dhammehi? Idha, māṇava,
bhikkhu vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi5
paṭhamajjhānaṃ6 upasampajja viharati; ayam pi kho, mā-
ṇava, pīti aññatr'; eva kāmehi aññatr'; akusalehi dhammehi.
Puna ca paraṃ, māṇava, bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā
-- pe7 -- dutiyajjhānaṃ upasampajja viharati; ayaṃ pi kho,
māṇava, pīti aññatr'; eva kāmehi aññatr'; akusalehi dham-
mehi. Ye te, māṇava, brāhmaṇā pañca dhamme paññāpenti
puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, kam8 ettha brāh-
maṇā dhammaṃ mahapphalataraṃ9 paññāpenti puññassa
kiriyāya kusalassa ārādhanāyāti?
Ye 'me, bho Gotama, brāhmaṇā pañca dhamme paññā-
penti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, cāgam ettha
brāhmaṇā {dhammaṃ} mahapphalataraṃ paññāpenti puññassa
{kiriyāya} kusalassa ārādhanāyāti.
Taṃ kiṃ maññasi, māṇava? Idha aññatarassa brāh-
maṇassa mahāyañño paccupaṭṭhito assa; atha dve brāhmaṇā
āgaccheyyuṃ: Itthannāmassa brāhmaṇassa mahāyaññaṃ anu-
bhavissāmāti; tatth'10 ekassa brāhmaṇassa evam assa: Aho
vata aham11 eva labheyyaṃ bhattagge aggāsanaṃ aggodakaṃ
aggapiṇḍaṃ, na añño12 brāhmaṇo labheyya bhattagge aggā-
sanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍan ti; ṭhānaṃ13 kho pan'; etaṃ,
māṇava, vijjati, yaṃ añño brāhmaṇo labheyya bhattagge aggāsa-
naṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ, na so brāhmaṇo labheyya bhat-
tagge aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ; Añño14 brāhmaṇo
labhati bhattagge aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ, nāhaṃ
labhāmi bhattagge aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍan ti, iti

--------------------------------------------------------------------------
1 Si n-āno.
2 Si omits.
3 Sk aggiṃ.
4 Sk pīti; Bm pit- throughout.
5 Sk Bm omit these three words, Sk inserting pe.
6 Bm Si paṭhamaṃ jhānaṃ, as always.
7 Bm Bm omits pe.
8 Sk katam.
9 So Bm Si; Sk mahapphalaṃ.
10 Bm Si tatra.
11 Bm Si vatahaṃ.
12 Sk nāñño; Si aññe brāhmaṇā labheyyuṃ.
13 Sk yā.
14 Bm Si aññe brāhmaṇā labhanti.

[page 205]
5. 9. SUBHASUTTAṂ (99). 205
so kupito hoti anattamano;-- imassa pana, māṇava. brāh-
maṇā kiṃ vipākaṃ paññāpentīti?
Na khvettha1, bho Gotama, brāhmaṇā evaṃ dānaṃ denti:
Iminā paro2 kupito hotu3 anattamano ti. Atha khvettha
brāhmaṇā anukampājātikaṃ4 yeva dānaṃ dentīti?
Evaṃ sante kho, māṇava5, brāhmaṇānaṃ idaṃ chaṭṭhaṃ
puññakiriyāvatthu hoti yadidaṃ anukampājātikan ti?
Evaṃ sante, bho Gotama, brāhmaṇānaṃ idaṃ chaṭṭhaṃ
puññakiriyāvatthu hoti yadidaṃ anukampājātikan ti.
Ye te, māṇava, brāhmaṇā pañca dhamme paññāpenti
puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, ime tvaṃ pañca
dhamme6 kattha bahulaṃ samanupassasi7 gahaṭṭhesu vā
pabbajitesu vā ti?
Ye 'me, bho Gotama, brāhmaṇā pañca dhamme paññā-
penti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, imāhaṃ pañca
dhamme pabbajitesu bahulaṃ samanupassāmi appaṃ ga-
haṭṭhesu. Gahaṭṭho hi, bho Gotama, mahaṭṭho mahākicco
mahādhikaraṇo mahāsamārambho, na8 satataṃ samitaṃ sac-
cavādī9 hoti. Pabbajito kho10 pana, bho Gotama, appaṭṭho
appakicco appādhikaraṇo appasamārambho, satataṃ samitaṃ
saccavādī hoti. Gahaṭṭho hi, bho Gotama, mahaṭṭho11 mahā-
kicco mahādhikaraṇo mahāsamārambho, na sataṭaṃ samitaṃ
tapassī hoti, brahmacārī hoti, sajjhāyabahulo hoti, cāgabahulo
hoti. Pabbajito kho12 pana, bho Gotama13, appaṭṭho appa-
kicco appādhikaraṇo appasamārambho, satataṃ samitaṃ ta-
passī hoti, brahmacārī hoti, sajjhāyabahulo hoti, cāgabahulo14
hoti. Ye 'me, bho Gotama, samaṇabrāhmaṇā pañca dhamme
paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, imāhaṃ
pañca dhamme pabbajitesu bahulaṃ samanupassāmi, appaṃ
gahaṭṭhesūti.
Ye te, māṇava, brāhmaṇā pañca dhamme paññāpenti
puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, cittassāhaṃ ete

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk kho ettha.
2 Si ca vo.
3 Si omits.
4 So Sk Bu; Bm Si anukampaj- (as Sk infra).
5 Sk pana.
6 Si omits ime t. p. dhamme & inserts ete.
7 Si samanupassasīti, omitting remaining words of sentence.
8 Sk omits.
9 So Bm Si Bu; Sk sabbavādī.
10 Sk omits.
11 Sk here, ut supra, gahaṭṭho.
12 Sk mits.
13 Sk inserts na.
14 Sk bhāvabahulo.

[page 206]
206 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
parikkhāre vadāmi, yadidaṃ cittaṃ averaṃ abyāpajjhaṃ tassa
bhāvanāya. Idha, māṇava, bhikkhu saccavādī hoti, so
saccavādī 'mhīti1 labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ,
labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmujjaṃ2 yan taṃ kusalūpa-
saṃhitaṃ pāmujjaṃ, cittassāhaṃ etaṃ parikkhāraṃ vadāmi,
yadidaṃ cittaṃ averaṃ abyāpajjhaṃ tassa bhāvanāya. Idha,
māṇava, bhikkhu tapassī hoti brahmacārī hoti sajjhāyabahulo
hoti cāgabahulo hoti, so cāgabahulo 'mhīti labhati attha-
vedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ
pāmujjaṃ, yañ taṃ kusalūpasaṃhitaṃ pāmujjaṃ cittassāhaṃ
etaṃ parikkhāraṃ vadāmi yadidaṃ cittaṃ averaṃ abyā-
pajjhaṃ tassa bhāvanāya. Ye te, māṇava, brāhmaṇā pañca
dhamme paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya,
cittassāhaṃ ete parikkhāre vadāmi, yadidaṃ cittaṃ averaṃ
avyāpajjhaṃ tassa bhāvanāyāti.
Evaṃ vutte Subho māṇavo {Todeyyaputto} Bhagavantaṃ
etad avoca:-- Sutaṃ me taṃ, bho Gotama: Samaṇo Gotamo
Brahmānaṃ3 sahavyatāya maggaṃ jānātīti4.
Taṃ kiṃ maññasi, māṇava? Āsanne ito Naḷakāragāmo?
Nayito dūre Naḷakāragāmo ti?
Evam bho. Āsanne ito Naḷakāragāmo, nayito dūre
Naḷakāragāmo ti.
Taṃ kiṃ maññasi, māṇava? Idh'; assa5 puriso Naḷa-
kāragāme jātavaddho6, tam enaṃ Naḷakāragāmato tāvadeva
avasaṭaṃ7 Naḷakāragāmassa maggaṃ puccheyyuṃ, -- siyā
nu kho, māṇava, tassa purisassa Naḷakāragāme jātāvaddhassa
Naḷakāragāmassa maggaṃ puṭṭhassa dandhāyitattaṃ vā vitthā-
yitattaṃ vā ti?
No h'; idaṃ, bho Gotama. Taṃ kissa hetu? Amu8
hi, bho Gotama, puriso Naḷakāragāme jātavaddho; tassa
sabbān'; eva Naḷakāragāmassa maggāni suviditānīti.
Siyā nu kho, māṇava, tassa purisassa Naḷakāragāme
jātavaddhassa Naḷakāragāmassa maggaṃ puṭṭhassa dandhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si saccavadimhīti.
2 Bm pāmojjaṃ. Cf. I 37.
3 Sk abrahmānaṃ.
4 Si pajānātīti.
5 Si idha khvassa.
6 So Sk Bu; Bm Si -vaḍḍo.
7 So Bu: Sk avasaṇḍaṃ; Bm Si apasakkaṃ.
8 So Bm; Sk asu; Si assa.

[page 207]
5. 9. SUBHASUTTAṂ (99). 207
yitattaṃ vā vitthāyitattaṃ vā1. Na tveva Tathāgatassa,
brahmalokaṃ vā brahmalokagāminiṃ vā paṭipadaṃ2 puṭṭhassa
dandhāyitattaṃ vā vitthāyitattaṃ vā. Brahmānañ cāhaṃ3,
māṇava, pajānāmi, brahmalokañ ca brahmalokagāminiñ ca
paṭipadaṃ, yathāpaṭipanno ca4 brahmalokaṃ upapanno, tañ
ca pajānāmīti5.
Sutaṃ me taṃ, bho Gotama: Samaṇo Gotamo Brahmā-
naṃ sahavyatāya maggaṃ desetīti. Sādhu me bhavaṃ Go-
tamo Brahmānaṃ sahavyatāya maggaṃ desetūti.
Tena hi, māṇava, suṇāhi sadhukaṃ manasikarohi, bhā-
sissāmīti.
Evaṃ bho ti Subho māṇavo Todeyyaputto Bhagavato
paccassosi.
Bhagavā etad avoca:-- Katamo ca, māṇava, Brahmā-
naṃ sahavyatāya maggo? Idha, māṇava, bhikkhu mettāsa-
hagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tathā dutiyaṃ,
{tathā} tatiyaṃ tathā catutthiṃ; iti uddhamadho tiriyaṃ sab-
badhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena
cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyā-
pajjhena6 pharitvā viharati. Evaṃ bhāvitāya7 kho, māṇava,
mettāya cetovimuttiyā yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ
tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhati. Seyyathāpi, māṇava,
balavā saṅkadhamo8 appakasiren'; eva catuddisā9 viññā-
peyya; evam eva kho, māṇava10, evaṃ11 bhāvitāya12 met-
tāya cetovimuttiyā, yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ
tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhati. Ayam pi kho, māṇava,
Brahmānaṃ sahavyatāya maggo. Puna ca paraṃ, māṇava,
bhikkhu karuṇāsahagatena cetasā -- pe13 -- muditāsahaga-
tena cetasā, upekhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā
viharati, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthiṃ; iti
uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ
lokaṃ upekhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena ap-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm adds ti.
2 Sk brahmaloke vā br-iyā vā p-dāya.
3 Sk vāhaṃ.
4 Sk adds Brahmā.
5 Sk paṭijānāmi.
6 So Bm here, instead of its ordinary reading abyābajjhena.
7 Sk bhāsitāya.
8 Sk Bu s-mmo.
9 Si cātuddisā.
10 Bm inserts la.
11 Sk omits.
12 Bm inserts kho māṇava.
13 Bm Si omit pe.

[page 208]
208 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
pamāṇena averena abyāpajjhena pharitvā viharati. Evaṃ
bhāvitāya kho, māṇava, upekhāya cetovimuttiyā, yaṃ pa-
māṇakataṃ kammaṃ, na taṃ tatrāvasissati, na taṃ tatrā-
vatiṭṭhati. Seyyathāpi, māṇava, balavā saṅkhadhamo appaka-
siren'; eva catuddisā viññāpeyya, evam eva kho, māṇava,
evaṃ bhāvitāya1 upekhāya cetovimuttiyā, yaṃ pamāṇakataṃ
kammaṃ, na taṃ tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhati. Ayaṃ
pi2 kho, māṇava, Brahmānaṃ sahavyatāya maggo ti.
Evaṃ vutte Subho māṇavo Todeyyaputto Bhagavantam
etad avoca: Abhikkantaṃ bho Gotama, abhikkantaṃ bho
Gotama. Seyyathāpi, bho Gotama, nikujjitaṃ vā ukkuj-
jeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācik-
kheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya: Cakkhumanto
rūpāni dakkhintīti3, -- evam evaṃ4 bhoto Gotamena ane-
kapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ bhavantaṃ Gota-
maṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca.
Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇu-
petaṃ saraṇaṃ gataṃ. Handa ca dāni mayaṃ, bho Gotama,
gacchāma; bahukiccā mayaṃ bahukaraṇīyā ti.
Yassa dāni tvaṃ, māṇava, kālaṃ maññasīti.
Atha kho Subho māṇāvo Todeyyaputto Bhagavato bhā-
sitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy'; āsanā Bhagavantaṃ
abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Tena kho pana samayena Jāṇussoṇī brāmaṇo sabba-
setena vaḷavābhirathena5 Sāvatthiyā niyyāti divādivassa.
Addasā kho Jāṇussoṇī brāhmaṇo Subhaṃ māṇavaṃ To-
deyyaputtaṃ dūrato va āgacchantaṃ, disvā6 Subhaṃ māṇa-
vaṃ Todeyyaputtam etad avoca: Handa kuto nu7 bhavaṃ
Bhāradvājo āgacchati divādivassāti?
Ito hi kho ahaṃ, bho, āgacchāmi samaṇassa Gotamassa
santikā ti.
Taṃ kiṃ maññasi, bhavaṃ Bhāradvājo? Samaṇassa
Gotamassa paññāveyyattiyaṃ paṇḍito maññe ti?

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm inserts kho māṇava.
2 Sk omits.
3 Bm Si dakkhantiti.
4 Bm eva
5 Sk valabhirathema.
6 Bm Si disvāna.
7 Si omits kuto nu.

[page 209]
5. 10. SAṄGĀRAVASUTTAṂ (100) 209
Ko cāhaṃ, bho, ko ca samaṇassa Gotamassa paññā-
veyyattiyaṃ jānissāmi, so pi nun'; assa tādiso va yo samaṇassa
Gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyyāti.
Uḷārāya khalu bhavaṃ Bhāradvājo samaṇaṃ Gotamaṃ
pasaṃsāya pasaṃsatīti.
Ko cāham1 bho, ko ca samaṇaṃ Gotamaṃ {pasaṃsissāmi?}
{Pasatthapasattho} {ca} so2 bhavaṃ Gotamo seṭṭho deva-
manussānaṃ, ye c'; ime, bho, brāhmaṇā pañca dhamme
paññāpenti puññassa kiriyāya kusalassa ārādhanāya, cittassa
te3 samaṇo Gotamo parikkhāre vadati4, yadidaṃ cittaṃ
averaṃ abyāpajjhaṃ tassa bhāvanāyāti.
Evaṃ vutte Jāṇussoṇī brāhmaṇo sabbasetā vaḷavābhi-
rathā orohitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena Bhagavā
ten'; añjalim paṇāmetvā udānaṃ udānesi: Lābhā rañño
Pasenadissa Kosalassa, suladdhaṃ lābhā rañño Pasenadissa
Kosalassa yassa5 vijite Tathāgato viharati arahaṃ Sammā-
sambuddho ti.
SUBHASUTTAṂ6 NAVAMAṂ.
100.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kosalesu
cārikaṃ carati mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ. Tena kho
pana samayena Dhānañjānī7 nāma brāhmaṇī Caṇḍalakappe8
paṭivasati abhippasannā Buddhe ca dhamme ca saṃghe ca.
Atha kho Dhānañjānī brāhmaṇī upakkhalitvā tikkhattuṃ
udānaṃ udānesi: Namo tassa Bhagavato arahato sammā-
sambuddhassa! Namo tassa Bhagavato arahato sammāsam-
buddhassa! Namo tassa Bhagavato arahato sammāsam-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk here ca ahaṃ.
2 Si omits so.
3 Si cittass'; eva, inserting ete after Gotamo.
4 Bm Si vadeti.
5 Sk Bm omit yassa.
6 Sk Subhagasuttaṃ.
7 Bm Si Dhan- throughout.
8 So Sk elsewhere, after reading Vasalakappe here; Bm Cañcalikappe;
Si Paccagakappe; Bu Vaddhalakappe. A Kandy MS reads Caṇḍalako.

[page 210]
210 II. {MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ}.
buddhassātī1. Tena kho pana samayena Saṅgāravo2 nāma
māṇavo Caṇḍalakappe paṭivasati tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū
sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhadānaṃ itihāsapañca-
mānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu
anavayo. Assosi kho Saṅgāravo māṇavo Dhānañjāniyā3
brāhmaṇiyā evaṃ vācaṃ bhāsamānāya, sutvā Dhānañjāniṃ
brāhmaṇiṃ etad avoca: Avabhūtā ca 'yaṃ4 Dhānañjāni {brāh-
maṇī} parābhūtā ca 'yaṃ5 Dhānañjānī brāhmaṇī vijjamānā-
naṃ brāhmaṇānaṃ, atha ca pana tassa muṇḍakassa samaṇa-
kassa vaṇṇaṃ bhāsatīti6.
Na hi7 pana tvaṃ, tāta8 Bhadramukha9, tassa Bhaga-
vato sīlapaññāṇaṃ jānāsi; sace tvaṃ, tāta Bhadramukha,
tassa Bhagavato sīlapaññāṇaṃ jāneyyāsi, na tvaṃ, tāta
Bhadramukha, taṃ Bhagavantaṃ akkositabbaṃ paribhāsi-
tabbaṃ maññeyyāsīti.
Tena hi, bhoti, yadā samaṇo Gotamo Caṇḍalakappaṃ
anuppatto hoti, atha kho me10 āroceyyāsīti.
Evaṃ Bhadramukhāti kho Dhānañjānī brāhmaṇī Saṅ-
gāravassa māṇavassa paccassosi.
Atha kho Bhagavā Kosalesu anupubbena cārikaṃ cara-
māno Caṇḍalakappaṃ tad avasari. Tatra sudaṃ Bhagavā
Caṇḍalakappe viharati Todeyyānaṃ brāhmaṇānaṃ ambavane.
Assosi kho Dhānañjānī brāhmaṇī: Bhagavā kira Caṇḍala-
kappaṃ anuppatto Caṇḍalakappe viharati Todeyyānaṃ brāh-
maṇānaṃ ambavane ti. Atha kho Dhānañjānī brāhmaṇī
yena Saṅgāravo māṇavo ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā
Saṅgāravaṃ māṇavaṃ etad avoca: Ayaṃ, tāta Bhadramukha,
so Bhagavā Caṇḍalakappaṃ anuppatto Caṇḍalakappe viharati
Todeyyānaṃ brāhmaṇānaṃ ambavane. Yassa dāni tvaṃ,
tāta Bhadramukha, kālaṃ maññasīti.
Evaṃ bhotīti11 kho Saṅgāravo māṇavo Dhānañjāniyā
brāhmaṇiya paṭisutvā yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upa-
saṃkamitvā Bhagavatā saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Si omit 3rd repetition.
2 So Sk Bm & Bu; Si Sagāravo.
3 Bm Dhanaṅjānīyā.
4 Sk athabūtā 'yaṃ; Bm v'; ayaṃ; Si ca yaṃ
5 So Sk; Bm v'; ayam; Si ca yaṃ.
6 Bm bhāsissatīti.
7 Sk omits hi.
8 Sk omits tāta.
9 Sk Bh-ā.
10 Sk kho for me.
11 Sk bhoti.

[page 211]
5. 10. SAṄGĀRAVASUTTAṂ (100). 211
kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
nisinno kho Saṅgāravo māṇavo Bhagavantaṃ etad avoca:--
Santi kho1, bho Gotama, eke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhadhammā-
bhiññāvosānapāramippattā ādibrahmacariyaṃ paṭijānanti.
Tatra, bho Gotama, ye te samaṇabrāhmaṇā diṭṭhadhammā-
bhiññāvosānapāramippattā ādibrahmacariyaṃ paṭijānanti,
tesaṃ bhavaṃ Gotamo katamo ti2?
Diṭṭhadhammābhiññāvosānapāramippattānaṃ3 ādibrah-
macariyaṃ paṭijānantānam4 pi kho ahaṃ, Bhāradvāja, ve-
mattataṃ5 vadāmi. Santi, Bhāradvāja, eke samaṇabrāh-
maṇā anussavikā, te6 anussavena diṭṭhadhammābhiññāvosāna-
pāramippattā ādibrahmacariyaṃ paṭijānanti, seyyathāpi brāh-
maṇā Tevijjā. Santi pana, Bhāradvāja, eke samaṇabrāhmaṇā
kevalaṃ saddhāmattakena diṭṭhadhammābhiññāvosānapāra-
mippattā ādibrahmacariyaṃ paṭijānanti, seyyathāpi {takkī}
{vīmaṃsī}. Santi, Bhāradvāja, eke samaṇabrāhmaṇā pubbe
ananussutesu dhammesu sāmaṃ yeva dhammaṃ abhiññāya,
diṭṭhadhammābhiññāvosānapāramippattā ādibrahmacariyaṃ
paṭijānanti. Tatra, Bhāradvāja, ye te samaṇabrāhmaṇā
pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ yeva dhammaṃ abhiñ-
ñāya, diṭṭhadhammābhiññāvosānapāramippattā ādibrahmacari-
yaṃ paṭijānanti, tesāham asmi. Tad {aminā} p'; etaṃ, Bhāra-
dvāja pariyāyena veditabbaṃ. Yathā ye te samaṇabrāhmaṇā
pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ yeva dhammaṃ abhiñ-
ñāya diṭṭhadhammābhiññavosānapāramippattā ādibrahmacari-
yaṃ paṭijānanti, tesāham asmi.
Idha me7, Bhāradvāja, pubbe va sambodhā anabhisam-
buddhassa Bodhisattass'; eva sato etad ahosi:-- Sambādho
gharāvāso rājāpatho, abbhokāso8 pabbajjā. Nayidaṃ sukaraṃ
agāraṃ ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ
saṅkhalikhitaṃ brahmacariyaṃ carituṃ. Yannūnāhaṃ kesa-
massuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā
anagāriyaṃ pabbajeyyan ti. So kho ahaṃ, Bhāradvāja, apa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits kho.
2 Sk Bm omits ti.
3 Sk Bm d-pattā.
4 Bm p-antīti. Na pi kho ahaṃ.
5 Si vemattaṃ.
6 Bm Si tena.
7 Bm omits me.
8 Bm a-se.

[page 212]
212 II. MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ.
rena samayena daharo va samāno susu kālakeso . . . (&c. as
from line 28 of Vol. I page 163 to page 167 line 8, substituting
Bhāradvāja for bhikkhave) . . . alam idaṃ padhānāyāti.
Apissu maṃ . . . (&c. as from line 29 of Vol. I page
{240} to page 247 line 16, substituting Bhāradvāja for Aggi-
vessana & omitting evarūpā pi kho me . . . tiṭṭhati p. 243
line 2 & on p. 244) . . . āvatto bāhullāyāti.
So kho ahaṃ, Bhāradvāja, oḷārikaṃ āhāraṃ āhāretvā
balaṃ gahetvā vivicc'; eva kāmehi --pe-- paṭhamajjhānaṃ
upasampajja vihāsiṃ. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ
sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ sa-
mādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ --pe-- tatiyajjhānaṃ
upasampajja vihāsiṃ.
So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅ-
gaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaṇiye ṭhite ānej-
jappatte . . . (&c. as from line 19 of Vol. I page 248 to
page 249 line 21. substituting Bhāradvāja for Aggivessana
& omitting evarūpā pi . . . tiṭṭhati on pp. 248,249) . . .
ātāpino pahitattassa viharato ti.
Evaṃ vutte Saṅgāravo māṇavo Bhagavantaṃ etad avoca:
-- Aṭṭhita1 vata2 bhoto Gotamassa padhānaṃ ahosi, sap-
purisa3 vata bhoto Gotamassa padhānaṃ ahosi, yathā taṃ
arahato sammāsambuddhassa. Kin nu kho4, bho Gotama,
atthi devā ti?
Ṭhānaso me taṃ5, Bhāradvāja, viditaṃ yadidaṃ atthi
devā ti.
Kin nu kho, bho Gotama, atthi devā ti puṭṭho samāno,
ṭhānaso me taṃ6, Bhāradvāja, viditaṃ yadidaṃ atthi devā
ti7 vadesi? Nanu8, bho Gotama, evaṃ sante tucchā musā
hotīti?
Atthi devā ti, Bhāradvāja, puṭṭho samāno, atthi devā

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Bm Si.
2 Bm omits vata.
3 So Sk Bm Si.
4 Sk omit kho.
5 Bm Si kho pan etaṃ.
6 Si pan'; etaṃ; Bm kho pan'; etaṃ.
7 Sk Si omit yadidaṃ; Bm reads adhidevā (as throughout).
8 Bm Si nānu

[page 213]
5. 10. SAṄGĀRAVASUTTAṂ (100). 213
ti yo {vadeyya}, ṭhānaso viditā me viditā ti yo vadeyya1,
atha khvettha2 viññūpurisena ekaṃsena niṭṭhaṃ gantabbaṃ3
yadidaṃ atthi devā ti.
Kissa pana me bhavaṃ Gotamo ādiken'; eva na4 byā-
kāsīti?
Ucce5 sammataṃ kho etaṃ, Bhāradvāja, lokasmiṃ yad-
idaṃ atthi6 devā ti.
Evaṃ vutte Saṅgāravo māṇavo Bhagavantaṃ etad avoca:
-- Abhikkantaṃ, bho Gotama; abhikkantam, bho Gotama,
Seyyathāpi, bho Gotama, nikujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭic-
channaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya.
andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya: Cakkhumanto rūpāni
dakkhintīti, -- evam evaṃ bhotā Gotamena anekapariyāyena
dhammo pakāsito. Esāhaṃ Bhagavantaṃ Gotamaṃ saraṇaṃ
gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṃghañ ca. Upāsakaṃ maṃ
bhavaṃ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇagatan ti.
SAṄGĀRAVASUTTAṂ DASAMAṂ.
BRĀHMAṆAVAGGO PAÑCAMO7.
MAJJHIMAPAṆṆĀSAṂ8 SAMATTAṂ9.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk omits ṭhānaso . . . vadeyya; Bm ṭhānaso me viditā ti
yo vadeyya.
2 So Bm Si; Sk kho tvaṃ.
3 Bm gantuṃ; Si gantuṃ vā.
4 Sk omits na.
5 So Sk Bu; Bm Si uccena.
6 So Si Bu; Sk (here only) adhidevā, like Bm always.
7 Bm omits.
8 Bm Majjhimā Paṇṇāsakā; Si Majjhimapaṇṇāsakaṃ.
9 So Si; Bm Sk omit.

[page 214]
214 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
101.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sakkesu
viharati; Devadahaṃ nāma Sakkānaṃ nigamo. Tatra kho
Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti. Bhadante ti te
bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā evaṃ-vādino
evaṃ-diṭṭhino: Yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti,
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabban taṃ
pubbekatahetu; iti purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā vyanti-
bhāvā, navānaṃ kammānaṃ akaraṇā āyatiṃ anavassavo,
āyatiṃ anavassavā kammakkhayo, kammakkhayā dukkhak-
khayo, dukkhakkhayā vedanākkhayo, vedanākkhayā sabbaṃ
dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti. -- Evaṃ-vādino, bhikkhave,
Nigaṇṭhā. Evaṃ-vādāhaṃ, bhikkhave, Nigaṇṭhe upasaṃkamitvā
evaṃ vadāmi: Saccaṃ kira tumhe, āvuso Nigaṇṭhā, evaṃ
vādino evaṃ-diṭṭhino: Yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃ-
vedeti, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabban
taṃ pubbekatahetu; iti purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā vyanti-
bhāvā, navānaṃ kammānaṃ akaraṇā, āyatiṃ anavassavo,
āyatiṃ anavassavā kammakkhayo, kammakkhayā dukkhak-
khayo, dukkhakkhayā vedanākkhayo,vedanākkhayā sabbaṃ duk-
kaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti? Te ce me, bhikkhave, Nigaṇṭhā
evaṃ puṭṭhā Āmā ti paṭijānanti, tyāhaṃ evaṃ vadāmi: Kiṃ
pana tumhe, āvuso Nigaṇṭhā, jānātha: Ahuvām'; eva mayaṃ
pubbe, na nāhuvamhāti?
No h'; idaṃ avuso.
Kiṃ pana tumhe, āvuso Nigaṇṭhā, jānātha: Akarām'; eva
mayaṃ pubbe pāpaṃ kammaṃ, na nākaramhāti?
No h'; idaṃ āvuso.
Kiṃ pana {tumhe}, āvuso Nigaṇṭhā, jānātha: Evarūpaṃ
vā evarūpaṃ vā pāpaṃ kammaṃ akaramhāti?
No h'; idaṃ āvuso.
Kiṃ pana tumhe, āvuso Nigaṇṭhā jānātha: Ettakaṃ vā
dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ, ettakaṃ vā dukkhaṃ nijjiretabbaṃ,
ettakamhi vā dukkhe nijjiṇṇe sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ
bhavissatīti?

--------------------------------------------------------------------------

[page 215]
1. 1. DEVADAHASUTTAṂ (101). 215
No h'; idaṃ āvuso.
Kiṃ pana tumhe, āvuso Nigaṇṭhā, jānātha diṭṭhe va
dhamme akusalānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ, kusalānaṃ dham-
mānaṃ upasampadan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Iti kira tumhe, āvuso Nigaṇṭhā, na jānātha: Ahuvām'
eva mayaṃ pubbe, na nāhuvamhāti; na jānātha: Akarām'
eva mayaṃ pubbe pāpaṃ kammaṃ, na nākaramāti; na jā-
nātha: Evarūpaṃ vā evarūpaṃ vā pāpaṃ kammaṃ akaram-
hāti; na jānātha: Ettakaṃ vā dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ, ettakaṃ
vā {dukkhaṃ} nijjiretabbaṃ, ettakamhi vā dukkhe nijjiṇṇe sab-
baṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti; na jānātha diṭṭhe va
dhamme akusalānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ kusalānaṃ
dhammānaṃ upasampadaṃ1. Evaṃ sante āyasmantānaṃ
Nigaṇṭhānaṃ na kallaṃ assa veyyākaraṇāya: Yaṃ kiñcāyaṃ
purisapuggalo paṭisaṃvedeti, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā aduk-
khamasukhaṃ vā, sabban taṃ pubbekatahetu; iti purāṇānaṃ
kammānaṃ tapasā vyantibhāvā, navānaṃ kammānaṃ aka-
raṇā2, āyatiṃ anavassavo, āyatiṃ anassavā kammakkhayo,
kammakkhayā dukkhakkhayo, dukhakkhayā vedanākkhayo,
vedanākkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti.
Sace3 tumhe, āvuso Nigaṇṭhā4, {jāneyyātha}: Ahuvām'
eva mayaṃ pubbe, na nāhuvamhāti, -- jāneyyātha: Akarām'
eva mayaṃ pubbe pāpaṃ kammaṃ, na nākaramhāti
jāneyyātha: Evarūpaṃ vā evarūpaṃ vā pāpaṃ dhammaṃ
akaramhāti: jāneyyātha: Ettakaṃ vā dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ
ettakaṃ vā dukkhaṃ nijjiretabbaṃ, ettakamhi vā dukkhe
nijjiṇṇe sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti; jāneyyātha
diṭṭhe va dhamme akusalānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ, kusa-
lānaṃ dhammānaṃ upasampadaṃ. Evaṃ sante āyasman-
tānaṃ Nigaṇṭhānaṃ kallaṃ assa veyyākaraṇāya, yaṃ kiñcāyaṃ
purisapuggalo paṭisaṃvedeti, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā aduk-
khamasukhaṃ vā, sabban taṃ pubbekatahetu; iti purāṇānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cf. I 93 for the foregeing argument.
2 Sk here akaraṇe, supra akaranaṃ generally.
3 Si adds pana.
4 Here in Sk begins an undecipherable passage {extending} to
sesaṅ ca ṅāṇadassanaṃ on page 218

[page 216]
216 III UPARIPAṆṆĀSAṂ.
kammānaṃ tapasā vyantibhāvā, navānaṃ kammānaṃ akaraṇā,
āyatiṃ anavassavo, āyatiṃ anavassavā kammakkhayo, kam-
makkhayyā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā vedanākkhayo, ve-
danākkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti
Seyyathāpi, āvuso Nigaṇṭhā, puriso sallena viddho assa
savīsena gāḷhūpalepanena1; so sallassa pi vedanāhetu2 duk-
khā tippā kaṭukā vedanā vediyeyya; tassa mittāmaccā ñāti-
sālohitā bhisakkaṃ sallakattaṃ upaṭṭhapeyyum3; tassa so
bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaṃ parikanteyya;
so satthena pi vaṇamukhassa parikantanahetu dukkhā tippā4
kaṭukā vedanā vediyeyya; tassa so bhisakko sallakatto esa-
niyā sallaṃ eseyya; so esaniyā pi sallassa esanāhetu5 dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyeyya; tassa so bhisakko sallakatto
sallaṃ abbyaheyya6; so sallassa pi abbyahanahetu7 dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyeyya; tassa so bhisakko sallakatto
agadaṅgāraṃ vaṇamukhe odaheyya; so agadaṅgārassa pi
vaṇamukhe odahanahetu dukkhā tippā kaṭukā vedanā vedi-
yeyya; so aparena samayena rūḷhena8 vaṇena saṃchavinā9
arogo assa sukhī serī sayaṃvasī {yena} kāmaṅgamo; tassa evam
assa:-- Ahaṃ ko pubbe viddho ahosiṃ savīsena gāḷhū-
palepanena; so 'haṃ sallassa pi vedanāhetu dukkhā tippā
kaṭukā vedanā vediyiṃ; tassa me mittāmaccā ñātisālohitā
bhisakkaṃ sallakattaṃ upaṭṭhapesuṃ; tassa me so bhisakko
sallakatto satthena vaṇamukhaṃ parikanti10; so 'haṃ sallena
pi vaṇamukhassa parikantanahetu dukkhā tippā kaṭukā vedanā
vediyiṃ; tassa me so bhisakko sallakatto esaniyā sallaṃ esi;
so 'haṃ esaniyā pi sallassa esanāhetu dukkhā tippā kaṭukā
vedanā vediyiṃ; tassa me so bhisakko sallakatto sallaṃ ab-
byahi11; so 'haṃ sallassa pi abbyahanahetu12 dukkhā tippā
kaṭukā vedanā vediyiṃ; tassa me so bhisakko sallakatto
agadaṅgāraṃ vaṇamukhe odahi; so 'haṃ agadaṅgārassa pi
vaṇamukhe odahanahetu dukkhā tippā kaṭukā vedanā vediyiṃ;

--------------------------------------------------------------------------
1 Si gāḷhupalepanena; Bm gāḷapalepanena;
Bu gāḷhūpalepanenāti bahalūpanena.
2 Si vedaṇahetu.
3 Bu upaṭṭhāpeyyuṃ.
4 Bm Si tibbā throughout, as Sk sometimes.
5 Si esanaetu.
6 Si abbūṇheyya.
7 Si abbūṇhanahetu.
8 Bm ruḷhena.
9 Si saṅchavinā
10 Si parikantati.
11 Si abbhūṇhi.
12 Si abbhūṇhanahetu.

[page 217]
1. 1. {DEVADAHASUTTAṂ} (101). 217
so 'mhi1 etarahi rūḷhena vaṇena saṃchavinā arogo sukhī
serī sayaṃvasī yena kāmaṅgamo ti. -- Evam eva kho, āvuso
Nigaṇṭhā, sace tumhe jāneyyātha: Ahuvām'; eva mayaṃ
pubbe na nāhuvamhāti, jāneyyātha: Akarām'; eva mayaṃ
pubbe pāpaṃ kammaṃ, na nākaramhāti; jāneyyātha: Eva-
rūpaṃ vā evarūpaṃ vā pāpaṃ kammaṃ akaramhāti; jāney-
yātha: Ettakaṃ vā dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ ettakaṃ vā dukkhaṃ
nijjiretabbaṃ, ettakamhi vā dukkhe nijjiṇṇe sabbaṃ dukkhaṃ
nijjiṇṇaṃ bhavissatīti; {jāneyyātha} diṭṭhe va dhamme akusa-
lānaṃ kammānaṃ pahānaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ upa-
sampadaṃ. Evaṃ sante āyasmantānaṃ Nigaṇṭhānaṃ kallam
assa veyyākaraṇāya: Yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃ-
vedeti, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sab-
ban taṃ pubbekatahetu: iti purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā
vyantibhāvā, navānaṃ kammānaṃ akaraṇā, āyatiṃ anavassavo,
āyatiṃ anavassavā kammakkhayo, kammakkhayā dukkhak-
khayo, dukkhakkhayā vedanākkhayo, vedanākkhayā sabbaṃ
dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti. Yasmā ca kho tumhe, āvuso
Nigaṇṭhā, na jānātha: Ahuvām'; eva mayaṃ pubbe, na nāhu-
vamhāti, na jānātha: Akarām'; eva mayaṃ pubbe pāpaṃ
kammaṃ, na nākaramāti; na jānātha: Evarūpaṃ vā evarūpaṃ
vā pāpakammaṃ akaramhāti; na jānātha: Ettakaṃ vā duk-
khaṃ nijjiṇṇaṃ ettakaṃ vā dukkhaṃ nijjiretabbaṃ ettakamhi
vā dukkhe nijjiṇṇe sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti,
na jānātha diṭṭhe va dhamme akusalānaṃ dhammānaṃ pa-
hānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadaṃ, -- tasmā āyas-
mantānaṃ Nigaṇṭhānaṃ na kallam assa veyyākaranāya: Yaṃ
kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti, sukhaṃ vā dukkhaṃ
vā adukkhamasukhaṃ vā, sabban taṃ pubbekatahetu; iti
purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā vyantibhāvā, navānaṃ kammā-
naṃ akaraṇā, āyatiṃ anavassavo, āyatiṃ anavassavā kam-
makkhayo, kammakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā veda-
nākkhayo, vedanākkhayā sabban taṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ
bhavissatīti.
Evaṃ vutte, bhikkhave, te Nigaṇṭhā maṃ etad avocuṃ:

--------------------------------------------------------------------------
1 Si so 'haṃ.

[page 218]
218 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
Nigaṇṭho, āvuso, Nāṭaputto1 sabbaññū sabbadassavī apari-
sesaṃ2 ñāṇadassanaṃ paṭijānāti: Carato ca me tiṭṭhato ca
suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ
paccupaṭṭhitan ti. So evam āha: {Atthi} kho vo3, āvuso Ni-
gaṇṭhā. pubbe pāpaṃ kammaṃ kataṃ. Taṃ4 imāya kaṭu-
kāya dukkarakārīkāya nijjaretha5; yaṃ pan ettha etarahi
kāyena saṃvutā vācāya saṃvutā manasā saṃvutā, taṃ āyatiṃ
pāpassa kammassa akaraṇaṃ; iti purāṇānaṃ kammānaṃ ta-
pasā vyantibhāvā6, navānaṃ kammānam akaraṇā, āyatiṃ
anavassavo, āyatiṃ anavassavā kammakkhayo, kammakkhayā
dukkhakkhayo, dukkhakkhayā vedanākkhayo, vedanākkhayā
sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti. Tañ ca pan'; amha-
kaṃ ruccati c'; eva khamati ca tena c'; amhā attamanā ti.
Evaṃ vutte ahaṃ, bhikkhave, te Nigaṇṭhe etad avocaṃ:
Pañca kho ime, āvuso7 Nigaṇṭhā, dhammā diṭṭhe va dhamme
dvidhā vipākā. Katame pañca? -- Saddhā ruci anussavo
ākāraparivitakko diṭṭhinijjhānakhanti. Ime kho, āvuso Ni-
gaṇṭhā, pañca dhammā diṭṭhe va dhamme dvidhā vipākā.
Tatr'; āyasmantānaṃ Nigaṇṭhānaṃ kā atītaṃse satthari saddhā,
kā rūci, ko anussavo, ko ākāraparivitakko, kā diṭṭhinijjhāna-
khantīti? Evaṃvādī8 kho ahaṃ, bhikkhave, Nigaṇṭhesu na
kiñci sahadhammikaṃ vādaparihāraṃ samanupassāmi. Puna
ca {panāhaṃ}, bhikkhave, te Nigaṇṭhe evaṃ vadāmi. -- Taṃ
kim maññath', āvuso Nigaṇṭhā? Yasmiṃ vo9 samaye tippo
upakkamo hoti tippaṃ padhānaṃ, tippā tamhi10 samaye
opakkamikā dukkhā tippā kaṭukā vedanā vediyatha11; yasmiṃ
pana vo12 samaye na tippo upakkamo hoti na tippaṃ pa-
dhānaṃ, na tippā13 tamhi10 samaye opakkamikā dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyathāti?
Yasmiṃ14 no, āvuso Gotama, samaye tippo upakkamo
hoti tippaṃ padhānaṃ, tippā tamhi samaye opakkamikā
dukkhā tippā kaṭukā vedanā vediyāma. Yasmiṃ pana no

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si.
2 Bm aparaṃ sesnñ ca.
3 Si atthi vo; Bm atthi nu kho te.
4 Sk omits avuso & taṃ.
5 Bm Si nijjiretha.
6 Sk here vy-ve.
7 Sk omits āvuso.
8 Bm evaṃvādīsu.
9 Sk omits here, inserting hi here & after samaye.
10 Si tasmiṃ.
11 Sk v-ā; Bm yediyetha throughout.
12 Sk te.
13 Sk padhānantiyā.
14 Bm adds pana.

[page 219]
1. 1. DEVADAHASUTTAṂ (101). 219
samaye na tippo upakkamo hoti na tippaṃ padhānaṃ, na
tippā tamhi samaye opakkamikā dukkhā tippā kaṭukā vedanā
vediyāmāti.
Iti kir', āvuso Nigaṇṭhā, -- Yasmiṃ vo1 samaye tippo
upakkamo hoti tippaṃ padhānaṃ, tippā tamhi samaye opak-
kamikā dukkhā tippā kaṭukā vedanā vediyatha; yasmiṃ
paṇa2 vo pana samaye na tippo upakkamo hoti na tippaṃ
padhānaṃ, na tippā tamhi samaye opakkamikā dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyatha. Evaṃ sante āyasmantā-
naṃ Nigaṇṭhānaṃ kallam {assa}3 veyyākaraṇāya: Yam kiñ-
cāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti, sukhaṃ vā dukkhaṃ
vā adukkhamasukhaṃ vā, sabban taṃ pubbekatahetu; iti
purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā vyantibhāvā, navānaṃ kam-
mānaṃ akaraṇā āyatiṃ anavassavo, āyatiṃ anavassavā kam-
makkhayo, kammakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā ve-
danākkhayo, vedanākkhayā sabbaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bha-
vissatīti. Sace, āvuso Nigaṇṭhā, yasmiṃ vo4 samaye5 tippo
upakkamo hoti tippaṃ padhānaṃ, tiṭṭheyy'; eva6 tamhi samaye
opakkamikā dukkhā tippā kaṭukā vedanā7; yasmiṃ pana vo8
samaye na tippo upakkamo hoti na tibbaṃ padhānaṃ tiṭ-
ṭheyy'; eva9 tasmiṃ samaye opakkamikā dukkhā tippā kaṭukā
vedanā7. Evaṃ sante āyasmantānaṃ Nigaṇṭhānaṃ kallam
assa veyyākaraṇāya: Yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo {paṭisaṃ-
vediti}, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabban
taṃ pubbekatahetu; iti purāṇānaṃ kammānaṃ -- pe10 -- sab-
baṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti. Yasmā ca kho, āvuso
Nigaṇṭhā, yasmiṃ pana11 vo samaye tippo upakkamo hoti
tippaṃ padhānaṃ, tippā tamhi samaye opakkamikā dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyatha. Yasmiṃ pana vo12 sa-
maye na13 tippo upakkamo hoti na tippaṃ padhānaṃ, na
tippaṃ tamhi samaye opakkamikā dukkhā tippā kaṭukā ve-
danā vediyatha. Te tumhe sāmaṃ yeva opakkamikā dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyamānā avijjā aññāṇā14 sammohā

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk kho.
2 Sk omits.
3 Sk na kalla.
4 Sk omits.
5 Sk samayena.
6 So si; Bm tibbā; Sk na tibbā
7 Bm adds vediyetha.
8 Sk vo pana.
9 Se Si; Bm na tibbā; Sk tibbā.
10 Bm Si omit pe & recite in extenso.
11 Sk omits pana.
12 Sk vo pana.
13 Sk omits.
14 Si añāṇā.

[page 220]
220 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
vipaccetha: Yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti,
sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabban taṃ
pubbekatahetu; iti purāṇānaṃ kammānaṃ tapasā vyanti-
bhāvā, navānaṃ kammānaṃ akaraṇā, āyatiṃ anavassavo,
āyatiṃ anavassavā kammakkhayo, kammakkhayā dukkhak-
khayo, dukkhakkhayā vedanākkhayo, vedanākkhayā sabbaṃ
dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissatīti. Evaṃvādī pi1 kho ahaṃ,
bhikkhave, Nigaṇṭhesu na kiñci sahadhammikaṃ vādapaṭi-
hāraṃ samanupassāmi.
Puna ca panāhaṃ2, bhikkhave, te Nigaṇṭhe evaṃ va-
dāmi:-- Taṃ kim maññath '; āvuso Nigaṇṭhā? Yam idaṃ
kammaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ3, taṃ upakkamena vā pa-
dhānena vā samparāyavedanīyaṃ hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Yam pan'; idaṃ kammaṃ samparāyavedanīyaṃ, taṃ
upakkamena vā padhānena vā diṭṭhadhammavedanīyaṃ hotūti
labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Taṃ kim maññath', āvuso Nigaṇṭhā? Yam idaṃ kam-
maṃ sukhavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā padhānena vā
dukkhavedanīyaṃ hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Yaṃ pan'; idaṃ kammaṃ dukkhavedanīyaṃ, taṃ upak-
kamena vā padhānena vā sukhavedanīyaṃ hotūti labbham
etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Taṃ kim maññath', āvuso Nigaṇṭhā? Yam idaṃ kam-
maṃ paripakkavedanīyaṃ, tam upakkamena vā padhānena
vā aparipakkavedanīyaṃ hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Yaṃ pan'; idaṃ kammaṃ aparipakkavedanīyaṃ taṃ
upakkamena vā padhānena vā paripakkavedanīyaṃ hotūti
labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Taṃ kim maññath', āvuso Nigaṇṭhā? Yam idaṃ kam-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si; Bm evaṃvādisu pi.
2 Si parāhaṃ.
3 Sk & Bu d-iyaṃ.

[page 221]
1. 1. DEVADAHASUTTAṂ (101). 221
maṃ bahuvedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā padhānena vā
appavedanīyaṃ hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Yaṃ pan'; idaṃ kammaṃ appavedanīyaṃ, taṃ upakka-
mena vā padhānena vā bahuvedanīyaṃ hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Taṃ kim maññath', āvuso Nigaṇṭhā? Yam idaṃ kam-
maṃ vedanīyaṃ1, taṃ upakkamena vā padhānena vā ave-
danīyaṃ hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Yaṃ pan'; idaṃ kammaṃ avedanīyaṃ, taṃ upakkamena
vā padhānena vā vedanīyaṃ1 hotūti labbham etan ti?
No h'; idaṃ, āvuso.
Iti kir', āvuso Nigaṇṭhā, yam idaṃ kammaṃ diṭṭha-
dhammavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā padhānena vā sam-
parāyavedanīyaṃ hotūti alabbham2 etaṃ; yam3 idam kam-
maṃ samparāyavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā padhānena
vā diṭṭhadhammavedanīyaṃ hotūti alabbham etaṃ; yam p'4
idaṃ kammaṃ sukhavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā padhā-
nena vā dukkhavedanīyaṃ hotūti alabbham etaṃ; yam p'
idaṃ kammaṃ dukkhavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā pa-
dhānena vā sukhavedanīyaṃ hotūti alabbham etaṃ; yam
p'; idaṃ kammam paripakkavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā
padhānena vā aparipakkavedanīyaṃ hotūti alabbham etaṃ;
yam p'; idam kammaṃ aparipakkavedanīyaṃ, taṃ upakkamena
vā padhānena vā paripakkavedanīyaṃ hotūti alabbham etaṃ;
yam p'; idaṃ kammaṃ bahuvedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā
padhānena vā appavedanīyaṃ hotūti alabbham etaṃ; yam p'
idaṃ kammaṃ appavedanīyaṃ, taṃ upakkamena vā bahuve-
danīyaṃ hotūti alabbham etaṃ; yam p'; idaṃ kammaṃ ve-
danīyaṃ1, taṃ upakkamena vā padhānena vā avedanīyaṃ
hotūti alabbham etaṃ; yam p'; idaṃ kammaṃ avedanīyaṃ,
taṃ upakkamena vā padhānena vā vedanīyaṃ hotūti alab-
bham etaṃ. Evaṃ sante āyasmantānaṃ Nigaṇṭhānaṃ aphalo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm savedanīyaṃ.
2 Sk labbhaṃ.
3 Bm adds pana.
4 Si omits pi.

[page 222]
222 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
upakkamo hoti1 aphalaṃ padhānaṃ. Evaṃvādī, bhikkhave,
Nigaṇṭhā; evaṃvādīnaṃ, bhikkhave. Nigaṇṭhānaṃ2 dasa
sahadhammikā vādānuvādā gārayhaṃ ṭhānaṃ3 āgacchanti.
Sace, bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaṃ
paṭisaṃvedenti, addhā, bhikkhave, Nigaṇṭhā pubbedukkata-
kammakārino4, yaṃ etarahi evarūpā dukkhā tippā kaṭukā
vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā issaranimmānahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā, bhikkhave, Nigaṇṭhā
pāpakena issarena nimmitā, yaṃ etarahi evarūpā dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā saṅ-
gatibhāvahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā, bhik-
khave, Nigaṇṭhā pāpasaṅgatikā, yaṃ etarahi evarūpā dukkhā
tippā kaṭukā vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā abhi-
jātihetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā, bhikkhave,
Nigaṇṭhā pāpābhijātikā yaṃ etarahi evarūpā dukkhā tippā
kaṭukā vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā diṭṭhā-
dhammupakkamahetu5 sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā,
bhikkhave, Nigaṇṭhā pāpadiṭṭhadhammupakkamā6, yaṃ etarahi
evarūpā dukkhā tippā kaṭukā vedanā vediyanti. Sace,
bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃ-
vedenti, gārayhā Nigaṇṭhā; no ce sattā pubbekatahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, gārayhā Nigaṇṭhā. Sace,
bhikkhave, sattā issarinimmānahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃ-
vedenti, gārayhā Nigaṇṭhā; no ce sattā issarinimmānahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, gārayhā Nigaṇṭhā. Sace,
bhikkhave, sattā saṅgatibhāvahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃ-
vedenti, gārayhā Nigaṇṭhā; no ce sattā saṅgatibhāvahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, gārayhā Nigaṇṭhā. Sace,
bhikkhave, sattā abhijātihetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti,
gārayhā Nigaṇṭhā; no ce sattā abhijātihetu sukhadukkhaṃ
paṭisaṃvedenti, gārayhā Nigaṇṭhā. Sace, bhikkhave, sattā
diṭṭhadhammupakkamahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti,

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk hotīti.
2 Sk omits these three words; Si (not Bu) Niganth-.
3 So Sk Bu; Bm gārayhaṭhānaṃ; Si gāreyhaṭṭhānaṃ; Bu adds:
vādānuppattā garayhā thānā ti pi pāṭho.
4 So Sk Bu; Bm Si dukkaṭak-.
5 Bm - dhammūp-.
6 Bm Nigaṇṭhā evarūpā diṭṭhadhammūpakkamā.

[page 223]
1. 1. {DEVADAHASUTTAṂ} (101). 223
gārayhā Nigaṇṭhā; no ce sattā diṭṭhadhammupakkamahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, gārayhā Nigaṇṭhā. Evaṃ-
vādī, bhikkhave, Nigaṇṭhā; evaṃvādīnaṃ, bhikkhave, Nigaṇ-
ṭhānaṃ1 ime dasa2 sahadhammikā vādānuvādā gārayhaṃ
ṭhānaṃ āgacchanti. Evaṃ kho, bhikkhave, aphalo upakkamo
hoti aphalaṃ padhānaṃ.
Kathañ ca, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti saphalaṃ
padhānaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu na heva anaddha
bhūtaṃ attānaṃ dukkhena addhabhāveti, dhammikañ ca su-
khaṃ na paricajjati, tasmiñ ca sukhe {anadhimucchito} hoti.
So evaṃ pajānāti: Imassa kho me dukkhanidānassa saṃ-
khāraṃ padahato saṃkhārappadhānā3 virāgo hoti; imassa
pana me dukkhanidānassa ajjhupekkhato4 upekham5 bhāva-
yato virāgo hotīti. So yassa khvāssa6 dukkhanidānassa saṃ-
khāraṃ padahato saṃkhārappadhānā virāgo hoti, saṃkhāraṃ
tattha7 padahati; yassa pana dukkhanidānassa ajjhupekkhato
upekham bhāvayato virāgo hoti, upekhaṃ tattha bhāveti
tassa dukkhanidānassa saṃkhāraṃ padahato saṃkhārappa-
dhānā virāgo hoti8. -- Evam pi 'ssa taṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ9
hoti, tassa tassa dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekhaṃ
bhāvayato virāgo hoti, evam pi 'ssa taṃ dukkhaṃ nijjiṇ-
ṇaṃ hoti.
Seyyathāpi, bhikkhave, puriso itthiyā sāratto paṭibad-
dhacitto tibbacchando10 tibbāpekho11. So taṃ itthiṃ pas-
seyya aññena12 purisena saddhim santiṭṭhantiṃ sallapantiṃ
sañjagghantiṃ saṃhasantiṃ. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave?
Api nu tassa {purisassa}, amuṃ itthiṃ disvā aññena purisena
saddhiṃ santiṭṭhantiṃ sallapantiṃ sañjagghantiṃ saṃhasan-
tiṃ, uppajjeyyuṃ {sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā}13 ti?
Evam bhante. Taṃ kissa hetu? Amu hi, bhante, puriso
amussā itthiyā sāratto paṭibaddhacitto tibbacchando tibbā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits these three words.
2 Sk sace ime, omitting dasa.
3 So Sk Si; Bm Bu saṃkhārapadhānā.
4 So all MSS. & Bu.
5 So Sk Bu; Bm Si upekkhaṃ.
6 So Bu; Si yassa hi khvassa; Bm yassa hi khvāssa;
Sk yassa hi kho pan'; assa.
7 So Si Bu; Sk tattha s. p.; Bm tattha pṣ.
8 Sk hotīti.
9 Sk here nijiṇṇaṃ.
10 So Sk Bu; Bm Si tibbachando.
11 So Sk Bu; Bm Si tibbāpekkho.
12 Sk adds vā.
13 Bm s-upayāsa.

[page 224]
224 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
pekko; tasmā taṃ itthiṃ disvā aññena purisena saddhiṃ
santiṭṭhantiṃ sallapantiṃ sañjagghantiṃ saṃhasantiṃ, up-
pajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā ti.
Atha kho bhikkhave, tassa purisassa evam assa: Ahaṃ kho
amussā1 itthiyā sāratto paṭibaddhacitto tibbacchando tibbā-
pekho2; tassa me amuṃ itthiṃ disvā aññena purisena sad-
dhiṃ santiṭṭhantiṃ sallapantiṃ sañjagghantiṃ saṃhasantiṃ3
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā4; yan nūnā-
haṃ yo me amussā itthiyā chandarāgo taṃ pajaheyyan ti. So
yo amussā itthiyā chandarāgo taṃ pajaheyya. So taṃ itthiṃ
passeyya aparena samayena aññena purisena saddhiṃ san-
tiṭṭhantiṃ sallapantiṃ sañjagghantiṃ saṃhasantiṃ. Taṃ
kiṃ maññatha, bhikkhave? Api nu tassa purisassa amuṃ
iṭṭhiṃ disvā aññena purisena saddhiṃ santiṭṭhantiṃ salla-
pantiṃ sañjagghantiṃ saṃhasantiṃ, uppajjeyyuṃ sokapari-
devadukkhadomanassupāyāsā ti?
No h'; etaṃ, bhante. Taṃ kissa hetu? Amu hi, bhante,
puriso amussā itthiyā vītarāgo; tasmā taṃ itthiṃ disvā aññena
purisena saddhiṃ santiṭṭhantiṃ sallapantiṃ sañjagghantiṃ
saṃhasantiṃ na5 uppajjanti {sokaparidevadukkhadomanassupā-
yāsā} ti.
Evam eva kho, bhikkhave, {bhikkhu} na heva anaddhabhūtaṃ attā-
naṃ dukkhena addhabhāveti, dhammikañ ca sukhaṃ na pa-
ricajati6 tasmiñ ca sukhe anadhimucchito hoti7. So evaṃ
pajānāti: Imassa kho me dukkhanidānassa saṃkhāraṃ pa-
dahato saṃkhārappadhānā virāgo hoti. Imassa pana me
dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekhabhāvayato virāgo
hotīti8. So yassa khvāssa9 dukkhanidānassa saṃkhāraṃ
padahato saṃkhārappadhānā virāgo hoti, saṃkhāraṃ tattha
padahati; yassa pan'; assa dukkhanidānassa ajjhupekkhato
upekhaṃ bhāvayato virāgo hoti, upekhaṃ tattha bhāveti,
tassa tassa dukkhanidānassa saṃkhāraṃ padahato saṃkhā-
rappadhānā virāgo hoti, evam pi 'ssa taṃ dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk āvuso.
2 Sk here tibbāpakko.
3 Sk omits.
4 Bm adds so.
5 Sk omits na.
6 Sk paricajati.
7 Sk omits hoti.
8 So Sk; Bm Si hoti.
9 Sk yassa hi kho pan'; assa.

[page 225]
1. 1. DEVADAHASUTTAṂ (101). 225
hoti, tassa tassa dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekhaṃ
bhāvayato virāgo hoti, evam pi 'ssa dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ hoti.
Evam pi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti saphalaṃ pa-
dhānaṃ.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, bhikkhu iti paṭisañcikkhati:
Yathāsukhaṃ kho1 me viharato akusalā dhammā abhivaḍ-
ḍhanti2 kusalā dhammā parihāyanti; dukkhāya pana me
attānaṃ padahato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti. Yannūnāhaṃ dukkhāya attānaṃ padaheyyan
ti? So dukkhāya attānaṃ padahati, tassa dukkhāya attānaṃ
padahato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhi-
vaḍḍhanti. So na aparena samayena dukkhāya attānaṃ pada-
hati. Taṃ kissa hetu? Yassa hi so, bhikkhave, bhikkhu
atthāya dukkhāya attānaṃ padaheyya, svāssa attho abhi-
nipphanno hoti, tasmā na aparena samayena dukkhāya attā-
naṃ padahati. Seyyathāpi, bhikkhave, usukāro3 tejanaṃ
dvīsu alātesu ātāpeti paritāpeti ujuṃ4 karoti kammaniyaṃ.
Yato kho, bhikkhave, usukārassa tejanaṃ dvīsu alātesu ātā-
pitaṃ hoti paritāpitaṃ5 hoti ujuṃ kataṃ6 kammaniyaṃ, na
so taṃ7 aparena samayena usukāro tejanaṃ dvīsu alātesu
ātāpeti paritāpeti ujuṃ karoti kammaniyaṃ. Taṃ kissa hetu?
Yassa hi so, bhikkhave, atthāya usukāro tejanam dvīsu atā-
lesu ātāpeyya paritapeyya ujuṃ kareyya kammaniyaṃ, svāssa
attho abinipphanno hoti; tasmā na aparena samayena usukāro
ca tejanaṃ dvīsu alāpesu ātāpeti paritāpeti ujuṃ karoti
kammaniyaṃ. -- Evam eva kho, bhikkhave, bhikkhu iti paṭi-
sañcikkhati: Yathāsukhaṃ kho me8 viharato akusalā dhammā
{abhivaḍḍhanti} kusalā dhammā parihāyanti, dukkhāya pana
me attānaṃ padahato akusalā dhammā parihāyanti kusalā
dhammā abhivaḍḍhanti; yannūnāhaṃ dukkhāya attānaṃ
{padaheyyan} ti. So dukkhāya attānaṃ padahati, tassa duk-
khāya attānaṃ padahato akusalā dhammā parihāyanti kusalā
dhammā abhivaḍḍhanti. So na9 aparena samayena duk-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits kho.
2 Sk omits from here to kusalā dhammā abhivaḍḍhanti.
3 Bm ussukāro.
4 Bm ujukaṃ.
5 Sk ātāpīṇaṃ & paritāpiṇaṃ.
6 So Bm; Sk ujukaṃ kataṃ; Si ujukataṃ.
7 Sk omits so taṃ.
8 Sk yathā su me.
9 Sk omits na.

[page 226]
226 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
khāya attānaṃ padahati. Taṃ kissa hetu? Yassa hi so,
bhikkhave, bhikkhu atthāya dukkhāya attānaṃ padaheyya,
svāssa attho abhinipphanno hoti, tasmā na aparena sama-
yena dukkhāya attānaṃ padahati1. Evam pi, bhikkhave,
saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, idha Tathāgato loke uppaj-
jati arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato
lokavidū . . . (repeat from Vol. I p. 179 l.2 to p. 181 l.24)
. . . cittaṃ parisodheti.
So ime pañca nīvaraṇe2 pahāya cetaso upakkilese pañ-
ñāya dubbalīkaraṇe vivicc'; eva kāmehi vivicca akusalehi
dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭha-
majjhānaṃ3 upasampajja viharati. Evam pi, bhikkhave,
saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaṃ
vūpasamā, ajjhattaṃ saṃpasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avi-
takkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyajjhānaṃ upa-
sampajja viharati. Evam pi, bhikkhave, saphalo upakkamo
hoti saphalaṃ padhānaṃ.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, bhikkhu pītiyā ca virāgā
upekhako4 ca viharati sato ca sampajāno, sukhañ ca kāyena
paṭisaṃvedeti yan taṃ ariyā ācikkhanti: Upekhako satimā
sukhavihārī ti tatiyajjhānaṃ5 upasampajja viharati. Evam
pi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā
dukkhassa ca pahānā pubbe va6 somanassadomanassānaṃ
atthagamā7 adukkhamasukhaṃ upekhāsatipārisuddhiṃ ca-
tutthajjhānaṃ8 upasampajja viharati. Evam pi, bhikkhave,
saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.
So evaṃ samāhite citte parisuddhe . . . (repeat from
Vol. I p. 182 l. 19 to l. 33) . . . anussarati. Evam pi, bhik-
khave, saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.
So evaṃ samāhite citte parisuddhe . . . (repeat from
Vol. I p. 183 l. 1 to l. 18) . . . satte pajānāti, Evam pi,
bhikkhave, saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Si padahatīti.
2 Bm nivaraṇe.
3 So Sk; Bm Si paṭhamaṃ jhāmaṃ &c., as usual.
4 Bm Si upekkhako.
5 Bm Si tatiyaṃ jhānaṃ.
6 Sk adds kho.
7 Bm Si atthangamā.
8 Bm Si catutthaṃ jhānaṃ.

[page 227]
1. 1. DEVADAHASUTTAṂ. (101). 227
So evaṃ samāhite citte parisuddhe . . . (repeat from
Vol. I p. 279 l. 19 to l. 32) . . . itthattāyāti pajānāti. Evaṃ
kho, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti saphalaṃ padhānaṃ.
Evaṃvādī, bhikkhave, Tathāgato, evaṃvādiṃ, bhikkhave,
Tathāgataṃ1 dasa sahadhammikā pāsaṃsaṭṭhānā āgacchanti.
Sace, bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaṃ paṭi-
saṃvedenti, addhā, bhikkhave, Tathāgato2 pubbesukata-
kammakārī, yaṃ etarahi evarūpā anāsavā sukhā vedanā ve-
deti. Sace, bhikkhave, sattā issaranimmānahetu sukha-
dukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā, bhikkhave, Tathāgato bhad-
dakena issarena nimmito, yaṃ etarahi evarūpā anāsavā su-
khā vedanā vedeti. Sace, bhikkhave, sattā saṅgatibhāvahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā, bhikkhave, Tathāgato
kalyāṇasaṅgatiko, yaṃ etarahi evarūpā anāsavā sukhā vedanā
vedeti. Sace, bhikkhave, sattā abhijātihetu sukhadukkhaṃ
paṭisaṃvedenti, addhā, bhikkhave, Tathāgato kalyāṇābhi-
jātiko, yaṃ etarahi evarūpā anāsavā sukhā vedanā vedeti.
Sace, bhikkhave, sattā diṭṭhadhammupakkamahetu sukha-
dukkhaṃ paṭisaṃvedenti, addhā bhikkhave, Tathāgato ka-
lyāṇadiṭṭhadhammupakkamo, yaṃ etarahi evarūpā anāsavā
sukhā vedanā vedeti. Sace, bhikkhave, sattā pubbekatahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathāgato; no ce sattā
pubbekatahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathā-
gato. Sace, bhikkhave, sattā issaranimmānahetu sukhadukkhaṃ
paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathāgato; no ce sattā issaranimmāna-
hetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathāgato3. Sace,
bhikkhave, sattā saṅgatibhāvahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃ-
vedenti, pāsaṃso Tathāgato; no ce sattā saṅgatibhāvahetu
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathāgato. Sace,
bhikkhave, sattā abhijātihetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti,
pāsaṃso Tathāgato, no ce sattā abhijātihetu sukhadukkhaṃ
paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathāgato. Sace, bhikkhave, sattā
diṭṭhadhammupakkamahetu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti,
pāsaṃso Tathāgato; no ce sattā diṭṭhadhammupakkamahetu

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm evaṃvādīnaṃ b. Tathāgatānaṃ.
2 Sk T-te.
3 Sk {omits} the whole of this sentence from sace.

[page 228]
228 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedenti, pāsaṃso Tathāgato. Evaṃ-
vādī, bhikkhave, Tathāgato1, evaṃvādiṃ, bhikkhave, Tathā-
gataṃ2 ime dasa sahadhammikā pāsaṃsaṭṭhānā āgac-
chantīti3.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandun ti.
DEVADAHASUTTAṂ PAṬHAMAṂ.
102.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ
viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārame. Tatra kho Bha-
gavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhave ti. Bhadante4 ti te bhik-
khū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇa aparantakappikā
aparantānudiṭṭhino aparantaṃ ārabbha anekavihitāni adhi-
vuttipadāni5 abhivadanti. Saññī attā hoti arogo6 param
maraṇā ti itth'; eke abhivadanti. Asaññī attā hoti arogo
paraṃ maraṇā ti itth'; eke abhivadanti. N'; eva saññī nā-
saññī attā hoti arogo param maraṇā ti itth'; eke abhivadanti.
Sato vā pana sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññā-
penti. Diṭṭhadhammanibbānaṃ vā pan'; eke abhivadanti. Iti
santaṃ vā attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā7. Sato
vā pana sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññāpenti.
Diṭṭhadhammanibbānaṃ vā pan'; eke abhivadanti8. Iti imāni
pañca hutvā tīṇi honti, tīṇi hutvā pañca honti. Ayam ud-
deso pañcattayassa9.
Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā saññim attā-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Bm T-tā; Sk T-taṃ.
2 So Si; Sk omits these three words; Bm evaṃvādīnaṃ b. Tathāgatānaṃ.
3 Sk āgacchanti.
4 Bm bhaddante.
5 So Bu; Sk Bm Si adhimuttipadāui; cf. 1 Digha 12 & 30.
6 Sk ārogo throughout.
7 Sk adds ti. 8Bm omits this sentence, -sato- . . . abhivadanti,
9 So Si; Bm paccattayassa; Sk pavattassa.

[page 229]
1. 2. PAÑCATTAYASUTTAṂ (102). 229
naṃ1 paññāpenti arogaṃ2 param maraṇā; rūpiṃ3 vā te
bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ
param maraṇā; arūpiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim
attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā; rūpiñ ca arūpiñ
ca vā4 te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti
arogaṃ param maraṇā; n'; eva rūpiṃ nārūpiṃ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param
maraṇā; ekattasaññiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiṃ
attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā; nānattasaññiṃ vā
te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiṃ attānaṃ paññāpenti aro-
gaṃ param maraṇā; parittasaññiṃ vā ti bhonto samaṇa-
brāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā;
appamāṇasaññiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim attā-
naṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā. Etaṃ va pan'
eke saṃ5 upātivattataṃ viññāṇakasiṇam eke abhivadanti ap-
pamāṇaṃ āṇañjaṃ6. Tayidaṃ, bhikkhave, Tathāgato pa-
jānāti: Ye kho te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ
paññāpenti arogaṃ param maraṇā, rūpiṃ vā te bhonto sa-
maṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param
maraṇā, arūpiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim
attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, rūpiñ ca arūpiñ ca
vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti
arogaṃ param maraṇā, n'; eva rūpiṃ vā nārūpiṃ7 vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ pa-
ram maraṇā, ekattasaññiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā
saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, nānatta-
saññim vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ
paññāpenti arogaṃ param maraṇā, parittasaññiṃ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param
maraṇā, appamāṇasaññiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā
saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā. Yā vā
pan'; esaṃ8 saññānaṃ9 parisuddhā paramā aggā anuttariyā

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk saññimattānaṃ; Bm saññīattānaṃ; Si saññiṃ attānaṃ.
2 Sk arogo here only.
3 So Si; Sk Bm rūpī. Similarly arūpiṃ &c.
4 Sk omits vā.
5 Si pana tesaṃ.
6 Sk aṇaṅja; Bm āneñjaṃ. Si aneñjaṃ. Cf. page 253.
7 Sk omits vā nārūpiṃ.
8 So Sk Si; Bm pan'; etāsaṃ.
9 So Si Bm; Sk Bu saññāṇaṃ throughout.

[page 230]
230 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
akkhāyati yadi rūpasaññānaṃ yadi arūpasaññānaṃ yadi ekatta-
saññānaṃ yadi nānattasaññānaṃ. Na 'tthi kiñtīti1 ākiñ-
caññāyatanaṃ eke abhivadanti appamāṇaṃ āṇañjaṃ. Tayidaṃ
saṃkhataṃ {oḷārikaṃ}; atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho
atth'; etan ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad
upātivatto.
Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā asaññim attā-
naṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, rūpiṃ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā asaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param
maraṇā, arūpiṃ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññim
attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, rūpiñ ca arūpiñ
ca vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññim attānaṃ paññā-
penti arogaṃ param maraṇā, n'; eva rupiṃ nārūpiṃ vā2 te
bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññim attānaṃ paññāpenti aro-
gaṃ param maraṇā. Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāh-
maṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā,
tesam eke3 paṭikkosanti. Taṃ kissa hetu? Saññā rogo
saññā gaṇḍo saññā sallaṃ, etaṃ santaṃ4 paṇītaṃ yadidaṃ
asaññan ti. Tayidaṃ, bhikkhave, Tāthāgato pajānāti5: Ye
kho te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññim attānaṃ paññā-
penti arogaṃ param maraṇā, rūpiṃ vā te bhonto samaṇa-
brāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā,
arūpiṃ vā6 te bhonto samaṇabrāhmaña asaññim attānaṃ
paññāpenti arogaṃ param maraṇā, rūpiñ ca arūpiñ ca vā te
bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññim attanaṃ paññāpenti aro-
gaṃ param maraṇā, n'; eva rūpiṃ nārūpiṃ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā asaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param
maraṇā. Yo hi koci, bhikkhave, samaṇo vā brāhmaṇo vā
evaṃ vadeyya: Aham aññatra rūpā7 aññatra vedanāya añ-
ñatra saññāya aññatra saṃkhārehi aññatra8 viññāṇassa9
āgatiṃ vā gatiṃ vā cutiṃ vā uppattiṃ vā vuddhiṃ vā vi-
rūḷhiṃ10 vā vepullaṃ vā paññāpessāmīti, n'; etaṃ ṭhānaṃ
vijjati. Tayidaṃ saṃkhataṃ oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃ-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm iti kiṅcīti.
2 Sk here & infra reads n'; eva rūpiṃ nārūpiṃ vā.
3 Si ete.
4 Si adds etaṃ.
5 Bm abhijānāti.
6 Sk here reads arūpiṃ vā.
7 Sk rūpiṃ.
8 Sk omits.
9 So Sk; Si viṅṅānenā. Bm viññānena.
10 Bm viruḷhiṃ.

[page 231]
1. 2. PAÑCATTAYASUTTAṂ (102). 231
khārānaṃ nirodho {atth'; etan} ti iti viditvā tassa nissaraṇa-
dassāvī1 Tathāgato tad upātivatto.
Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā nevasaññiṃ
nāsaññim attānaṃ paññapenti arogaṃ param maraṇā, rūpiṃ
vā te2 bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññiṃ attā-
naṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, arūpiṃ vā te samaṇa-
brāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ
param maraṇā, rūpiñ ca arūpiñ ca vā te bhonto samaṇa-
brāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ
param maraṇā, nevarūpiṃ nārūpiṃ vā te bhonto samaṇa-
brāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ
param maraṇā. Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā
saññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, tesam
eke patikkosanti. Ye pi te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññim
attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, tesam eke paṭik-
kosanti. Taṃ kissa hetu? Saññā rogo saññā gaṇḍo saññā
sallaṃ, asaññā sammoho; etaṃ santaṃ3 etaṃ paṇītaṃ ya-
didaṃ nevasaññānāsaññā4 ti. Tayidaṃ, bhikkhave, Tathāgato
pajānāti5: Ye kho te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññiṃ
nāsaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, rūpiṃ
vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññiṃ6 attā-
naṃ paññāpenti arogaṃ param maraṇā, arūpiṃ te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññim7 nāsaññim attānaṃ paññāpenti
arogaṃ param maraṇā, rūpiñ ca arūpiñ ca vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññim attānaṃ paññāpenti
arogaṃ param maraṇā, nevarūpiṃ nārupiṃ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññim attānaṃ paññāpenti
arogaṃ param maraṇā8. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇa-
brāhmaṇā9 diṭṭhasutamutaviññātabbassa saṃkhāramattena10
etassa āyatanassa11 upasampadaṃ paññāpenti; byasanaṃ h'
etaṃ, bhikkhave, akkhāyati12 etassa āyatanassa upasam-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk nissaraṇād-.
2 Sk omits te.
3 Bm adds etaṃ uttamaṃ.
4 So Si Bm Bu; Sk Nevasaññānāsaññan, & (supra) asaññaṃ.
5 Bm abhijānāti as usual.
6 Sk omits nāsaññiṃ.
7 Sk adds attānaṃ.
8 Sk adds rūpī ca arūpī ca vā te bhonto.
9 Si samaṇā vā brāhmaṇā vā.
10 So Bu; Bm Si d-tabbasaṃkh-. Sk d-viññāṇasaṃkh-.
11 So Si Bu; Bm āyatanamattena; Sk āyatanamattenassa.
12 Bm āyatanam akkhāyati.

[page 232]
232 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
padāya; na h'; etaṃ, bhikkhave, āyatanaṃ sasaṃkhārasamā-
pattipattabbam1 akkhāyati sasaṃkhārāvasesāsamāpattipattab-
bam2 etaṃ, bhikkhave, āyatanam akkhāyati. Tayidam saṃ-
khataṃ oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho
atth'; etan ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad
upātivatto.
Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā sato sattassa
ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññāpenti, tatra, bhikkhave,
ye te samaṇabrāhmaṇā saññim attānaṃ paññāpenti3 arogaṃ
param maraṇā, tesam eke paṭikkosanti; ye pi te bhonto sa-
maṇabrāhmaṇā asaññim attānaṃ paññāpenti arogaṃ param
maraṇā4 tesam eke paṭikkosanti; ye pi te bhonto samaṇa-
brāhmaṇā nevasaññiṃ nāsaññim attānaṃ paññāpenti, arogaṃ
param maraṇā, tesam eke paṭikkosanti. Taṃ kissa hetu? Sabbe
p'; ime bhonto samaṇabrāhmaṇā uddhaṃsarā5 āsattiṃ6 yeva
abhivadanti: Iti pecca bhavissāma, iti pecca bhavissāmāti.
Seyyathāpi nāma vāṇijassa vānijjāya7 gacchato evaṃ hoti: Ito
me idaṃ bhavissati, iminā idaṃ lacchāmīti, -- evam ev'; ime8
bhonto samaṇabrāhmaṇā vāṇijūpamā9 maññe paṭibhanti: Iti
pecca bhavissāma iti pecca bhavissāmāti10. Tayidaṃ, bhik-
khave, Tathāgato pajānāti11: Ye kho12 te bhonte samaṇa-
brāhmaṇā sato sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ13 paññā-
penti, te sakkāyabhayā sakkāyaparijegucchā14, sakkāyañ
ñeva15 anuparidhāvanti anuparivattanti. Seyyathāpi nāma
sāgaddūlabaddho16 daḷhe thambhe vā khīle17 vā upani-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bu; Sk sasaṃ-avyaṃ; Bm Si saṃkh- omitting sā-.
2 So Sk; Bu saṃkhārāvāsesamāpattipattabyan ti;
Bm Si saṃkhārāvasesasamāpattipattabbaṃ.
3 Sk omits words after first paññāpenti & inserts after second
parammaraṇā the words tesam p'; ete tatra bhikkhave ye te
samaṇabrāhmaṇā saññim attānam paññāpenti parammaraṇā.
4 Sk omits this clause ye pi . . . parammaraṇā,
5 So Sk Bu; Bm uddhaṃ paraṃ; Si addhaṃ parāmasanti.
6 So Si Bu; Bm āsatti; Sk āsattī; Bu adds āpattin ti pi pāṭho.
7 Bm Si Vānijāya.
8 So Sk; Bm eva te; Si eva kho 'me,
9 So Si Bu; Bm vānijupamā; Sk vānijjupamā.
10 Sk repeats the above passage from seyyathāpi to bhavissāmāti.
11 Si here abhijānāti.
12 Si omits kho.
13 Sk omits.
14 So Sk Si; Bm Bu s-jegucchā.
15 So Bm Si; Sk sakkāsaṃñeva.
16 So Bu; Sk sāgaddalacayo; Bm sāgaddulabandho; Si sāgaddalabandho.
17 So Si; Bm khile; Sk dīluṃ.

[page 233]
1. 2. PAÑCATTAYASUTTAṂ (102). 233
baddho1 tam eva thambaṃ vā khīlaṃ vā anuparidhāvati
anuparivattati, -- evam ev'; ime2 bhonto samaṇabrāhmaṇā
sakkāyabhayā sakkāyaparijegucchā sakkāyañ ñeva anupari-
dhāvanti anuparivattanti. Tayidaṃ saṃkhataṃ {oḷārikaṃ},
atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho atth'; etan ti iti viditvā
tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad upātivatto3.
Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā apa-
rantakappikā4 aparantānudiṭṭhino aparantaṃ ārabbha ane-
kavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti, sabbe te imān'; eva
pañc'; āyatanāni abhivadanti, etesaṃ vā aññataraṃ. Santi,
bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānu-
diṭṭhino pubbantaṃ ārabbha anekavihitāni adhivuttipadāni
abhivadanti. Sassato attā ca loko ca, idam eva saccaṃ,
mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. Asassato5 attā ca
loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhi-
vadanti. Sassato ca asassato5 ca attā ca loko6 ca, idam
eva saccaṃ mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. N'; eva
sassato nāsassato attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham
aññan ti itth'; eke abhivadanti. Antavā attā ca loko ca, idam
eva saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. Anan-
tavā attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti
itth'; eke abhivadanti. Antavā ca anantavā ca attā ca loko
ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhiva-
danti. N'; ev'; antavā nānantavā attā ca loko ca, idam eva
saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. Ekatta-
saññī attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti
itth'; eke abhivadanti. Nānattasaññī attā ca loko ca, idam eva
saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. Paritta-
saññī attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti
itth'; eke abhivadanti. Appamāṇasaññī attā ca loko ca,
idam eva saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti.
Ekantasukkhī attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan
ti itth'; eke abhivadanti, Ekantadukkhī attā ca loko ca, idam eva

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bu; Bm Si upanibandho; Sk upanivaddho.
2 So Si Bu; Bm evam eva kho 'me; Sk ev'; ime.
3 Sk adds hoti.
4 Sk aparantakapāpikā.
5 So Bm Bu; Sk assato; Si asassato.
6 Sk āloko, omitting attā ca.

[page 234]
234 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. Sukhadukkhī
attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti itth'; eke
abhivadanti. Adukkhamasukhī attā ca loko ca, idam eva sac-
caṃ, mogham aññan ti itth'; eke abhivadanti. Tatra, bhikkhave,
ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino: Sassato
attā ca loko ca, idam eva saccaṃ, mogham aññan ti, tesaṃ
vata aññatr'; eva saddhāya aññatra ruciyā1 aññatra anus-
savā2 aññatra ākāraparivitakkā aññatra diṭṭhinijjhānakkhan-
tiyā3 paccattaṃ yeva ñāṇaṃ bhavissati parisuddhaṃ pari-
yodātan ti n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Paccattaṃ kho pana,
bhikkhave, ñāṇe asati parisuddhe pariyodāte, yad api4 te
bhonto samaṇabrāhmaṇā tattha ñāṇabhāgamattam eva pari-
yodapenti5, tad api tesaṃ bhavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ
upādānam akkhāyati. Tayidaṃ saṃkhataṃ {oḷārikaṃ}, atthi
kho pana saṃkhārānaṃ nirodho, atth'; etan ti iti viditvā
tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad upātivatto.
Tatra {bhikkhave} ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino
evaṃdiṭṭhino: Asassato attā ca loko ca -- pe6 -- sassato ca
asassato ca attā ca loko ca -- pe7 -- nevasassato nāsassato
attā ca loko ca -- pe8 -- antavā attā ca loko ca --pe--
antavā attā ca loko ca --pe-- antavā ca anantavā ca attā
ca loko ca --pe-- nevantavā nānantavā attā ca loko ca
--pe-- ekattasaññī attā ca loko ca --pe-- nānattasaññī
attā ca loko ca --pe-- parittasaññī attā ca loko ca --pe--
appamāṇasaññī attā ca loko ca --pe-- ekantasukhī attā ca
loko ca --pe-- ekantadukkhī attā ca loko ca --pe-- su-
khadukkhī attā ca loko ca --pe-- adukkhamasukhī attā
ca loko ca, idam eva {saccaṃ}, mogham aññan ti -- tesaṃ vata
aññatr'; eva saddhāya aññatra ruciyā aññatra anussavā aññatra
ākāraparivitakkā aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā paccattaṃ
yeva9 ñāṇaṃ hessati10 parisuddhaṃ pariyodātan ti n'; etaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk aññatr'; eva rūpiyā.
2 Sk aññatr'; anussavā.
3 Si d-akaotiyā.
4 So Si; Sk yadāpi; Bm yadipi.
5 So Bm Si; Sk pariyodāteropenti.
6 Bm omits pe & (with Si) inserts idam eva saccaṃ, mogham aññan ti
after which Si inserts pe & Bm inserts yathā heṭṭhimaṃ tathā
vitthāretabbaṃ.
7 Si omits; Bm la.
8 Bm Si omit pe here & henceforth.
9 Si pacattañ ñeva, as usual.
10 Bm Si bhavissati.

[page 235]
1. 2. PAÑCATTAYASUTTAṂ (102). 235
ṭhānaṃ vijjati. Paccattaṃ kho pana, bhikkhave, ñāṇe asati
parisuddhe pariyodāte, yad api te bhonto samaṇabrāhmaṇā
tattha ñāṇabhāgamattam eva pariyodapenti, tad api tesaṃ
bhavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ upādānam akkhāyati. Tayi-
daṃ saṃkhataṃ oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃkhārānaṃ
nirodho atth'; etan ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathā-
gato tad upātivatto.
Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā pub-
bantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā aparantānudiṭṭhīnañ ca
paṭinissaggā, sabbaso kāmasaṃyojanānaṃ anadhiṭṭhānā, pavi-
vekaṃ pītiṃ upasampajja viharati: Etaṃ santaṃ etaṃ pa-
ṇītaṃ yadidaṃ pavivekaṃ pītiṃ upasampajja viharāmīti.
Tassa sā pavivekā pīti nirujjhati, pavivekāya pītiyā nirodhā
uppajjati domanassaṃ, domanassassa nirodhā uppajjati pavi-
vekā pīti. Seyyathāpi, bhikkhave, yaṃ chāyā jahati, taṃ
ātapo pharati; yaṃ ātapo jahati, taṃ chāyā pharati;--
evam eva kho, bhikkhave, pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati
domanassaṃ, domanassassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti.
Tayidaṃ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: Ayaṃ kho bhavaṃ
samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā
aparantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaṃyoja-
nānaṃ anadhiṭṭhānā, pavivekaṃ pītiṃ upasampajja viha-
rati: Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ pavivekaṃ pītiṃ
upasampajja viharāmīti. Tassa sā pavivekā pīti nirujjhati,
pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati domanassaṃ, domanas-
sassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti. Tayidaṃ saṃkhataṃ
oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho atth'; etan
ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad upātivatto.
Idha pana, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā
pubbantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā aparantānudiṭṭhīnañ ca
paṭinissaggā, sabbaso kāmasaṃyojanānaṃ anadhiṭṭhānā, pavive-
kāya pītiyā samatikkamā, nirāmisaṃ sukhaṃ upasampajja
viharati: Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ nirāmisaṃ
sukhaṃ {upasampajja} viharāmīti. Tassa taṃ nirāmisaṃ
sukhaṃ nirujjhati, nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati
pavivekā pīti, pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati nirāmisaṃ

--------------------------------------------------------------------------

[page 236]
236 III. {UPARIPAṆṆĀSAṂ}.
sukhaṃ. Seyyathāpi, bhikkhave, yañ chāyā jahati, taṃ ātapo
pharati, yaṃ ātapo jahati, taṃ chāyā pharati;-- evam eva
kho, bhikkhave, nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati pa-
vivekā pīti, pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati nirāmisaṃ
sukhaṃ. Tayidaṃ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: Ayaṃ
kho bhavaṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañ
ca paṭinissaggā aparantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā, sabbaso
kāmasaṃyojanānaṃ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā sama-
tikkamā, nirāmisaṃ sukhaṃ upasampajja viharati: Etaṃ
santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ nirāmisaṃ sukhaṃ upasam-
pajja viharāmīti. Tassa taṃ nirāmisaṃ sukhaṃ nirujjhati,
nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti, pavive-
kāya pītiyā nirodhā uppajjati nirāmisaṃ sukhaṃ. Tayidaṃ
saṃkhataṃ oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho,
atth'; etan ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato
tad upātivatto.
Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā pubban-
tānudiṭṭhīnāñ ca paṭinissaggā aparantānudiṭṭhīnañ ca paṭinis-
saggā, sabbaso kāmasaṃyojanānaṃ anadhiṭṭhānā, pavivekāya
pītiyā samatikkamā, nirāmisassa sukhassa samatikkamā,
adukkhamasukhaṃ vedanaṃ upasampajja viharati: Etaṃ
santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ
upasampajja viharāmīti. Tassa sā adukkhamasukhā vedanā
nirujjhati, adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā uppajjati ni-
rāmisaṃ sukhaṃ, nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati
adukkhamasukhā vedanā. Seyyathāpi, bhikkhave, yaṃ chāyā
jahati taṃ ātapo pharati; yaṃ ātapo jahati, taṃ chāyā pha-
rati; -- evam eva kho, bhikkhave, adukkhamasukhāya ve-
danāya nirodhā uppajjati nirāmisaṃ sukhaṃ, nirāmisassa
sukhassa nirodhā uppajjati adukkhamasukhā vedanā. Tayi-
daṃ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: Ayaṃ kho bhavaṃ
samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā
aparantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaṃyo-
janānaṃ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā samatikkamā, ni-
rāmisassa sukhassa samatikkamā, adukkhamasukhaṃ vedanaṃ
upasampajja viharati: Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ

--------------------------------------------------------------------------

[page 237]
1. 2. PAÑCATTAYASUTTAṂ (102). 237
adukkhamasukhaṃ vedanaṃ upasampajja viharāmīti. Tassa
1 adukkhamasukhā {vedanā} nirujjhati, adukkhamasukhāya2
vedanāya nirodhā uppajjati nirāmisaṃ sukhaṃ, nirāmisassa
sukhassa nirodhā uppajjati adukkhamasukhā vedanā. Tayidaṃ
saṃkhataṃ oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho
atth'; etan ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad
upātivatto.
Idha pana, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā
pubbantānudiṭṭhīnañ ca paṭinissaggā aparantānudiṭṭhīnañ ca
paṭinissaggā, sabbaso kāmasaṃyojanānaṃ anadhiṭṭhānā, pavi-
vekāya pītiyā samatikkamā, nirāmisassa sukhassa samatikkamā,
adukkhamasukhāya vedanāya samatikkamā, Santo 'ham asmi,
nibbuto 'ham asmi, anupādāno 'ham asmīti samanupassati.
Tayidaṃ, bhikkhave, Tathāgato pajānati: Ayaṃ kho bhavaṃ
samaṇo vā brāhmaṇo vā . . . asmīti samanupassati; addhā
ayam āyasmā nibbānaṃ sappāyam eva3 paṭipadaṃ abhivadati.
Atha ca panāyaṃ bhavaṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā pubban-
tānudiṭṭhiṃ vā upādiyamāno upādiyati, aparantānudiṭṭhiṃ vā
upādiyamāno upādiyati, kāmasaṃyojanaṃ vā upādiyamāno
upādiyati, pavivekaṃ vā pītiṃ upādiyamāno upādiyati, nirā-
misaṃ vā sukhaṃ upādiyamāno upādiyati, adukkhamasukhaṃ
vā vedanaṃ upādiyamāno upādiyati. Yañ ca kho ayam
āyasmā: Santo 'ham asmi, nibbuto 'ham asmi, anupādāno
'ham asmīti samanupassati, tad ap'4 imassa bhoto samaṇa-
brāhmaṇassa upādānam akkhāyati. Tayidaṃ saṃkhataṃ
oḷārikaṃ, atthi kho pana saṃkhārānaṃ nirodho atth'; etan
ti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī Tathāgato tad upātivatto.
Idaṃ kho pana, bhikkhave, Tathāgatena anuttaraṃ santi-
varapadaṃ5 abhisambuddhaṃ yadidaṃ channaṃ phassāya-
tanānaṃ samudayañ ca atthaṅgamañ ca assādañ ca ādīna-
vañ ca nissaraṇañ ca yathābhūtaṃ viditvā anupādā vimok-
kho6. Tayidaṃ, bhikkhave, Tathāgatena anuttaraṃ santivara-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits.
2 Sk omits vedanā n. ad.
3 Sk sappayañ ñeva.
4 Bm Si api.
5 Si santaṃ varaṃ padaṃ.
6 Bm adds ti & omits following down to idam avoca.

[page 238]
238 III. {UPARIPAṆṆĀSAṂ}.
padaṃ1 abhisambuddhaṃ yadidaṃ channaṃ phassāyatanānaṃ
samudayañ ca atthaṅgamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca
nissaraṇañ ca yathābhūtaṃ viditvā anupādā vimokkho ti.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandun ti.
PAÑCATTAYASUTTAṂ2 DUTIYAṂ.
103.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kusinārā-
yaṃ3 viharati Baliharaṇe vanasaṇḍe. Tatra kho Bhagavā
bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti. Bhadante4 ti te bhikkhū
Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca: Kinti vo,
bhikkhave, mayi hoti? Cīvarahetu vā samaṇo Gotamo dham-
maṃ deseti, piṇḍapātahetu vā samaṇo Gotamo dhammaṃ
deseti, senāsanahetu vā samaṇo Gotamo dhammaṃ deseti,
iti bhavābhavahetu vā samaṇo {Gotamo} dhammaṃ desetīti?
Na kho no, bhante, {Bhagavati}5 evaṃ hoti: Cīvarahetu
vā samaṇo Gotamo . . . dhammaṃ desetīti.
Na ca kira vo, bhikkhave, mayi evaṃ hoti: Cīvarahetu
vā samaṇo . . . dhammaṃ desetīti6. Atha kinti7 vo bhik-
khave mayi hotīti?
Evaṃ kho no, bhante, Bhagavati hoti: Anukampako
Bhagavā hitesī anukampaṃ upādāya dhammaṃ desetīti.
Evaṃ8 kira vo bhikkhave, mayi hoti: Anukampako
Bhagavā hitesī anukampaṃ upādāya dhammaṃ desetīti.
Tasmātiha9, bhikkhave, ye10 vo11 mayā dhammā abhiññā12
desitā, seyyathīdaṃ: Cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappa-
dhānā, cattāro iddhipādā, pañc'; indriyāni, pañca balāni, satta

--------------------------------------------------------------------------
1 Si santaṃ varaṃ padaṃ.
2 So Sk Bu; Bm pañcāyatanasuttaṃ; Si pañcattyasuttaṃ &
(in some headlines) pañcatyasuttaṃ.
3 So Sk Si Bu; Bm Pisinārāyaṃ.
4 Bm Bhaddante.
5 Sk omits.
6 Bm read dhammaṃ deseti --la-- iti bh. dh. d.
7 So Sk; Si adds carahi; Bm kiñ carahi.
8 Bm Si evañ ca.
9 Sk adds te.
10 Sk sace.
11 Bm te.
12 Sk omits.

[page 239]
1. 3. KINTISUTTAṂ (103.) 239
bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, -- tattha sabbeh'; eva
samaggehi sammodamānehi avivadamānehi sikkhitabbaṃ; tesañ
ca vo1, bhikkhave, samaggānaṃ sammodamānānaṃ avivada-
mānānaṃ sikkhataṃ, siyaṃsu dve bhikkhū abhidhamme nānā-
vādā2. Tatra ce tumhākaṃ evam assa: Imesaṃ kho āyas-
mantānaṃ atthato c'; eva nānaṃ3 byañjanato ca nānan ti;
tattha yaṃ bhikkhuṃ suvacataraṃ4 maññeyyātha, so upa-
saṃkamitvā evam assa vacanīyo: Āyasmantānaṃ kho atthato
c'; eva nānaṃ byañjanato ca nānaṃ, tad aminā p'; etaṃ
āyasmanto jānātha, yathā5 atthato c'; eva nānaṃ byañjanato
ca nānaṃ; mā āyasmanto6 vivādaṃ āpajjitthāti. Athā-
paresaṃ ekato pakkhikānaṃ7 bhikkhūnaṃ yaṃ bhikkhuṃ
suvacataraṃ maññeyyātha, so upasaṃkamitvā evam assa
vacanīyo: Āyasmantānaṃ kho atthato c'; eva nānaṃ byañ-
janato ca nānaṃ, tad aminā p'; etaṃ āyasmanto jānātha,
yathā atthato c'; eva nānaṃ byañjanato ca nānaṃ; mā
āyasmanto vivādaṃ āpajjitthāti. Iti duggahītaṃ8 duggahī-
tato dhāretabbaṃ9; duggahītaṃ8 duggahītato dhāretvā10 yo
dhammo yo vinayo so bhāsitabbo. Tatra ce tumhākaṃ evam
assa: Imesaṃ kho āyasmantānaṃ atthato hi kho nānaṃ
byañjanato sametīti, tattha yaṃ11 bhikkhuṃ suvacataraṃ
maññeyyātha, so upasaṃkamitvā evam assa vacanīyo: Āyas-
mantānaṃ kho atthato hi nānaṃ byañjanato sameti, tad iminā
p'; etaṃ āyasmanto jānātha, yathā atthato hi kho nānaṃ
byañjanato sameti; mā āyasmanto vivādaṃ āpajjitthāti.
Athāparesaṃ ekato pakkhikānaṃ yaṃ bhikkhuṃ suvacataraṃ
maññeyyātha, so upasaṃkamitvā evam assa vacanīyo: Āyas-
mantānaṃ kho atthato hi kho nānaṃ byañjanato sameti, tad
iminā p'; etaṃ āyasmanto12 jānātha, yathā atthato hi kho
nānaṃ byañjanato sameti. Mā āyasmanto vivādaṃ āpajjit-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk kho.
2 So Bm; Si siyā dve &c.; Sk sikkhitaṃ siddunā nāvādā;
Bu sijiṃsu (?): abhidhamme: dve.
3 Sk nānu.
4 Bm subbacataraṃ.
5 Sk omits.
6 Bm māyasmanto.
7 Bm pakkhiyānaṃ.
8 Bm Si duggahitaṃ throughout.
9 Bm (alone) adds sugahitaṃ sugahitato dhāretabbaṃ.
10 Bm adds sugahitaṃ sugahitato dhāretvā.
11 Bm tatrāyaṃ.
12 Sk here adds anāthaṃ yathā atthato hi kho nānabyañjanato
sameti tad ūninā p'; etā āyasmanto.

[page 240]
240 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
thāti. Iti duggahītaṃ duggahītato dhāretabbaṃ, sugahītaṃ
sugahītato dhāretabbaṃ1, duggahītaṃ duggahītato dhāretvā
sugahītaṃ sugahītato dhāretvā yo dhammo yo vinayo so
bhāsitabbo. Tatra ce tumhākaṃ evam assa: Imesaṃ kho2
āyasmantānaṃ atthato hi kho sameti, byañjanato nānan3 ti,
tattha4 yaṃ bhikkhuṃ suvacataram maññeyyātha so upasaṃ-
kamitvā evam assa vacanīyo: Āyasmantānaṃ kho atthato
hi5 sameti, byañjanato nānaṃ, tad iminā6 p'; etaṃ āyasmanto
jānātha, yathā atthato hi kho sameti byañjanato nānaṃ;
appamattakaṃ kho pan'; etaṃ yadidaṃ byañjanaṃ; mā
āyasmanto appamattakehi vivādaṃ āpajjitthāti. Athāparesaṃ
ekato pakkhikānaṃ bhikkhūnaṃ yaṃ bhikkhuṃ suvacataraṃ
maññeyyātha, so upasaṃkamitvā evam assa vacanīyo: Āyas-
mantānaṃ kho atthato hi kho8 sameti byañjanato nānaṃ,
tad iminā p'; etaṃ āyasmanto jānātha, yathā9 atthato hi kho
sameti byañjanato nānaṃ; appamattakaṃ kho pan'; etaṃ
yadidaṃ byañjanaṃ; mā āyasmanto appamattakehi vivādaṃ
āpajjitthāti. Iti sugahītaṃ sugahītato dhāretabbaṃ, dugga-
hītaṃ duggahītato dhāretabbaṃ, sugahītaṃ sugahītato
dhāretvā duggahītaṃ duggahītato dhāretvā yo dhammo yo
vinayo so bhāsitabbo. Tatra ce tumhākaṃ evam assa: Ime-
saṃ kho āyasmantānaṃ atthato c'; eva sameti byañjanato ca
sametīti, tattha yaṃ bhikkhuṃ suvacataraṃ maññeyyātha,
so upasaṃkamitvā evam assa vacanīyo: Āyasmantānaṃ kho10
atthato c'; eva sameti byañjanato ca sameti, tad iminā p'
etaṃ āyasmanto jānātha, yathā atthato c'; eva sameti byañ-
janato ca sameti; mā āyasmanto vivādaṃ āpajjitthāti,
Atthāparesaṃ ekato pakkhikānaṃ bhikkhūnaṃ yaṃ bhikkhuṃ
suvacataraṃ maññeyyātha, so upasaṃkamitvā evam assa va-
canīyo: Āyasmantānaṃ kho atthato c'; eva sameti byañjanato
ca sameti, tad iminā p'; etaṃ āyasmanto jānātha, yathā
atthato c'; eva sameti byañjanato ca sameti; mā āyasmanto

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si; Sk suggahitaṃ throughout.
2 Sk adds dhammānaṃ.
3 So Sk which generally reads nānu.
4 Sk here tatra.
5 Si adds kho; Sk adds me.
6 Si aminā.
7 Sk omits mā & reads appamattakehi āyasmanto vivādaṃ.
8 Bm omit this kho. & Sk omits the preceding kho.
9 Si omits yathā.
10 Sk omits kho.

[page 241]
1. 3. KINTISUTTAṂ (103). 241
vivādaṃ āpajjitthāti1. Iti sugahītaṃ sugahītato dhāre-
tabbaṃ sugahītaṃ sugahītato dhāretvā yo dhammo yo
vinayo so bhāsitabbo. Tesañ ca vo2, bhikkhave, samaggā-
naṃ sammodamānaṃ avivadamānānaṃ sikkhataṃ, siyā añña-
tarassa bhikkhuno āpatti, siyā vītikkamo3. Tatra, bhikkhave,
na codanāya taritabbaṃ4; puggalo upaparikkhitabbo: Iti
mayhañ ca avihesā bhavissati, parassa ca puggalassa anu-
paghāto5; paro hi puggalo akkodhano anupanāhī adandha-
diṭṭhī6 suppaṭinissaggī, sakkomi cāhaṃ etaṃ puggalaṃ aku-
salā vuṭṭhāpetvā kusale {patiṭṭhāpetun} ti. Sace, bhikkhave,
evam assa, kallaṃ vacanāya. Sace pana, bhikkhave, evam
assa: Mayhaṃ7 kho avihesā bhavissati parassa ca puggalassa
upaghāto; paro hi puggalo kodhano upanāhī dandhadiṭṭhī
suppaṭinissaggī, sakkomi cāhaṃ etaṃ puggalaṃ akusalā vuṭṭhā-
petvā kusale patiṭṭhāpetuṃ. Appamattakaṃ kho pan'; etaṃ
yadidaṃ8 parassa puggalassa upaghāto. Atha kho etad eva
bahutaraṃ, so 'haṃ9 sakkomi etaṃ puggalaṃ akusalā10
vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpetun ti. Sace, bhikkhave, evam
assa, kallaṃ vacanāya. Sace pana bhikkhave, evam assa:
Mayhaṃ kho11 vihesā bhavissati parassa ca puggalassa anu-
paghāto; paro hi puggalo akkodhano anupanāhī adandha-
diṭṭhī duppaṭinissaggī, sakkomi cāhaṃ etaṃ puggalaṃ akusalā
vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpetuṃ. Appamattakaṃ kho pan'
etaṃ yadidaṃ mayhaṃ vihesā13. Atha kho etad eva bahu-
taraṃ, so 'haṃ9 sakkomi etaṃ puggalaṃ akusalā vuṭṭhā-
petvā kusale patiṭṭhāpetun ti. Sace, bhikkhave, evam assa,
kallaṃ vacanāya. Sace pana, bhikkhave, evam assa: Mayhaṃ
kho vihesā bhavissati parassa ca puggalassa upaghāto; {pāro}

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits this sentence, -- from Athāparesaṃ.
2 So Bm Si; Sk tesaṃ kho.
3 Bm Si vitikkamo.
4 So Sk Bu; Bm Si coditabbaṃ, the latter with note that
the Sinhalese reading is taritabbaṃ.
5 Sk anupasāno.
6 So Sk Bu; Bm Si adaḷhadiṭṭhi, the latter with note that
the Sinhalese reading is adandadīṭṭhi (sic).
7 Sk mayhaṅ ca kho.
8 Bm (alone) adds here mayañ ca vihesā bhavissati, & inserts ca
after parassa.
9 Bm Si svāhaṃ.
10 Sk kusale.
11 Sk mayañ ca kho.
12 Sk here, & Si for the second time, omit ca.
13 So Si; Sk mayhañ ca vihesā; Bm mayhañ ca bhavissati parassa
ca puggalass'; upaghāto.

[page 242]
242 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
hi puggalo kodhano upanāhī dandhadiṭṭhī duppaṭinissaggī,
sakkomi cāhaṃ etaṃ puggalaṃ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale
patiṭṭhāpetuṃ. Appamattakaṃ1 kho pan'; etaṃ yadidaṃ
mayhaṃ2 vihesā parassa ca puggalassa upaghāto. Atha kho
etad eva bahutaraṃ, so 'haṃ sakkomi etaṃ puggalaṃ aku-
salā vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpetun ti. Sace, bhikkhave,
evam assa kallaṃ vacanāya. Sace pana, bhikkhave, evam
assa: Mayhaṃ kho vihesā bhavissati parassa ca puggalassa
upaghāto, paro hi puggalo kodhano upanāhī dandhadiṭṭhī
duppaṭinissaggī, na cāhaṃ sakkomi etaṃ puggalaṃ akusalā
vuṭṭhāpetvā kusale paṭitthāpetun ti3. Evarūpe, bhikkhave,
puggale upekhā4 nātimaññitabbā. Tesañ ca vo5, bhikkhave,
samaggānaṃ sammodamānānaṃ avivadamānānaṃ sikkhataṃ,
aññamaññassa vacīsaṃkhāro6 uppajjeyya diṭṭhipaḷāso7 cetaso
āghāto appaccayo anabhiraddhi. Tattha ekato pakkhikānaṃ
bhikkhūnaṃ yaṃ bhikkhuṃ suvacataraṃ maññeyyātha, so
upasaṃkamitvā evam assa vacanīyo: Yan no, āvuso, am-
hākaṃ samaggānaṃ sammodamānānaṃ avivadamānānaṃ
sikkhataṃ, aññamaññassa vacīsaṃkhāro uppanno diṭṭhipaḷāso
cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi, tam jānamāno samaṇo
garaheyyāti. Sammā vyākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaṃ
vyākareyya: Yan no, āvuso, amhākaṃ . . . samaṇo garahey-
yāti. Etaṃ8 pan', āvuso, dhammaṃ appahāyā9 nibbānaṃ
sacchikareyyāti. Sammā vyākaramāno, bhikkhave, bhikkhu
evaṃ vyākareyya: Etaṃ kho, āvuso, dhammaṃ appahāya
na10 nibbānaṃ sacchikareyyāti. Athāparesaṃ ekato pakkhi-
kānaṃ bhikkhūnaṃ yaṃ bhikkhuṃ suvacataraṃ maññey-
yātha, so upasaṃkamitvā evam assa vacanīyo: Yan no,
āvuso, amhākaṃ . . . samaṇo garaheyyāti. Sammā vyā-
karamāno, bhikkhave, bhikkhu evaṃ vyākareyya: Yan no,
āvuso, amhākaṃ . . . garaheyyāti. Etaṃ pan', āvuso,
dhammaṃ appahāya na11 nibbānaṃ sacchikareyyāti. Sammā
vyākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaṃ vyākaramāno vyā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk adds ca.
2 All MSS add ca.
3 So Si; Sk p-uṃ.
4 So Sk Bu; Bm Si apekkhā.
5 Sk kho.
6 So Sk Si Bu; Bm vacīsaṃharo.
7 So Sk Si Bu; Bm d-palāso.
8 So Bm Si Bu; Sk evam.
9 Bm (alone) adds na.
10 So Bm Si; Sk omits.
11 So Sk Bm; Si omits.

[page 243]
1. 4. SĀMAGĀMASUTTAṂ (104). 243
kareyya: Etaṃ kho, āvuso, dhammaṃ appahāya na1 nibbā-
naṃ sacchikareyyāti. Tañ ce2, bhikkhave, bhikkhuṃ pare
evaṃ puccheyyuṃ3: Āyasmatā no ete bhikkhū akusalā vuṭ-
ṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpitā ti, sammā vyākaramāno, bhik-
khave, bhikkhu evaṃ vyākareyya: Idhāhaṃ, āvuso, yena
Bhagavā ten'; upasaṃkamiṃ4; tassa me Bhagavā dhammaṃ
desesi5; tāhaṃ6 dhammaṃ sutvā tesaṃ bhikkhūnaṃ abhā-
siṃ; taṃ te bhikkhū dhammaṃ sutvā akusale vuṭṭhahiṃsu7
kusale patiṭṭhahiṃsūti. Evaṃ vyākaramāno kho, bhikkhave,
bhikkhu na c'; ev'; attānaṃ ukkaṃseti8, na paraṃ vamheti9,
dhammassa cānudhammaṃ vyākaroti, na ca koci sahadham-
miko vādānuvādo10 gārayhaṃ11 ṭhānaṃ āgacchatīti.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato
bhāsitaṃ abhinandun ti.
KINTISUTTAṂ TATIYAṂ.
104.
Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sakkesu
viharati Sāmagāme. Tena kho pana samayena Nigaṇṭho12
Nātaputto13 Pāvāyaṃ adhunā kālakato14 hoti. Tassa kālakiri-
yāya bhinnā Nigaṇṭhā dvedhikajātā15 bhaṇḍanajātā kalahajātā
vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti:
Na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi, ahaṃ imaṃ dham-
mavinayaṃ ājānāmi; kiṃ tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājā-
nissasi, micchāpaṭipanno tvam asi, aham asmi sammāpaṭi-
panno; sahitam me, asahitan te; pure vacanīyaṃ pacchā

--------------------------------------------------------------------------
1 So all MSS here.
2 So Bm Si Bu; Sk tava.
3 So Bm Si; Sk paro evaṃ puccheyya.
4 Sk Bm upasaṃkami.
5 Bm Si deseti.
6 So Bm Bu; Si tassāhaṃ; Sk tā-.
7 Sk omits akusale vutthahiṃsu.
8 Bm Si attānukkaṃseti.
9 So Sk; Bm Si vambheti.
10 So Bm Si Bu; Sk vādānupato.
11 Si gāreyhaṭṭhānaṃ.
12 Si Nigantho.
13 So Bu throughout and Sk here; Bm Si Nāṭaputto. Cf. I 92
& Digha I 49.
14 Bm kālankato.
15 So Sk Bu; Bm Si dveḷhakajatā.

[page 244]
244 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
avaca, pacchā vacanīyaṃ pure avaca; aviciṇṇan1 te viparā-
vattaṃ; āropito te vādo; niggahīto sī; cara vādappamok-
khāya; nibbeṭhehi2 vā sace pahosīti3. Vadho yev'; eko4
maññe Nigaṇṭhesu Nātaputtiyesu5 vattati. Ye pi Nigaṇ-
ṭhassa Nātaputtassa sāvakā gihī odātavasanā, te pi Nigaṇ-
ṭhesu Nātaputtiyesu nibbindarūpā6 virattarūpā paṭivāṇarūpā
yathā taṃ durakkhāte dhammavinaye duppavedite aniyyānike
anupasamasaṃvattanike asammāsambuddhappavedite7 bhin-
natthūpe8 appaṭisaraṇe.
Atha kho Cundo samaṇuddeso Pāvāyaṃ vassavuttho9
yena Sāmagāmo yen'; āyasmā Ānando ten'; upasaṃkami, upa-
saṃkamitvā āyasmantaṃ Ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ
nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho Cundo samaṇuddeso āyas-
mantaṃ Ānandaṃ etad avoca: Nigaṇṭho, bhante, Nātaputto
Pāvāyaṃ adhunā kālakato. Tassa kālakiriyāya bhinnā Ni-
gaṇṭhā dvedhikajātā10 bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādapannā
aññamaññaṃ 'mukhasattīhi vitudantā viharanti --pe-- bhin-
natthūpe appaṭisaraṇe ti. Evaṃ vutte āyasmā Ānando Cun-
daṃ samaṇuddesaṃ etad avoca: Atthi kho idaṃ, āvuso
Cunda, kathāpābhataṃ Bhagavantaṃ dassanāya; āyām', āvuso
Cunda, yena Bhagavā ten'; upasaṃkamissāma, upasaṃkamitvā
etam atthaṃ Bhagavato ārocessāmāti. Evam bhante ti kho
Cundo samaṇuddeso āyasmato Ānandassa paccassosi.
Atha kho āyasmā Ānando Cundo ca samaṇuddeso yena
Bhagavā ten'; upasaṃkamiṃsu, upasaṃkamitvā Bhagavantaṃ
abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinno kho

--------------------------------------------------------------------------
1 so Bu; Bm Si adhiciṇṇaṃ; Sk aviṇṇan. C . pp. 3-4 (where the MSS.
& Bu have the same readings) & Digha I 8.
2 Bm Si nibbedhehi.
3 Bm Si add te aññamaññaṃ kalahaṃ kariṃsu.
4 So Bm Si Bu; Sk vavodhoveko.
5 So Bu; Bm Si Nātap-; Sk here, & here after, Nāthap-. Sk adds na.
6 So Bm Bu; Sk Si nibbiṇṇarūpā.
7 Bm -apavedite.
8 So Bu the first time; Bm Si & Bu the second time read bhinnathūpe;
Sk bhinnathave.
9 Bm vassaṃ vuṭṭho; Si vassaṃ vuttho.
10 So Sk (bis). On this occasion, Bm adds la, vitthāro, bhinnathūpe
appaṭisaraṇe ti. In the repetition (infra) Bm agrees with the
text down to viharanti, after which it inserts na tvaṃ imaṃ
dhammavinayaṃ ājānāmi --la-- vitthāro -- bhinnathūpe appatisaraṇe
ti. Si agrees in both cases with Bm, except that it substitutes pe
for la vitthāro (bis).

[page 245]
1. 4. SĀMAGĀMASUTTAṂ. (104). 245
āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca: Ayaṃ, bhante,
Cundo samaṇuddeso evam āha:-- Nigaṇṭho, bhante, . . .
appaṭissaraṇe ti. Tassa mayhaṃ bhante evam hoti: Mā heva
Bhagavato accayena saṅghe vivādo uppajji1, so2 vivādo ba-
hujanāhitāya bahujanāsukhāya3 bahuno janassa anatthāya
ahitāya dukkhāya devamanussānan ti.
Taṃ kiṃ maññasi, Ānanda? Ye vo mayā dhammā
abhiññā desitā, seyyathīdam, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro
sammappadhānā, cattāro iddhipādā4, pañc'; indriyāni, pañca
balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo -- passasi
no tvaṃ, Ānanda, imesu dhammesu dve pi bhikkhū nānā
vāde ti? Ye me, bhante, dhammā Bhagavatā abhiññā
desitā, -- seyyathīdaṃ: cattāro satipaṭṭhānā . . . maggo --
nāhaṃ passāmi imesu dhammesu dve pi bhikkhū nānāvāde5.
Ye6 ca kho, bhante, puggalā Bhagavantaṃ patissayamānā-
narūpā viharanti, te7 Bhagavato accayena saṃghe vivādaṃ
janeyyuṃ ajjhājīve vā adhipātimokkhe vā. So 'ssa8 vivādo
bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya
ahitāya9 dukkhāya devamanussānan ti. Appamattako so,
Ānanda, vivādo yadidaṃ ajjhājīve vā adhipātimokkhe vā.
Magge vā pi10, Ānanda, paṭipadāya vā saṃghe vivādo up-
pajjamāno uppajjeyya11, so 'ssa vivādo bahujanāhitāya ba-
hujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya
devamanussānan ti12.
Chayimāni13, Ānanda, vivādamūlāni. Katamāni cha?
Idh'14, Ānanda, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. Yo so,
Ānanda, {bhikkhu} kodhano hoti upanāhī, so Satthari pi agā-
ravo viharati appatisso, dhamme pi agāravo viharati appa-
tisso, saṃghe pi agāravo viharati appatisso, sikkhāya pi na
paripūrakārī hoti. Yo so, Ānanda, bhikkhu Satthari agāravo
viharati appatisso, dhamme -- pe15 -- saṃghe pi agāravo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm uppajju.
2 Bm svāyaṃ; Si svāssa.
3 So Bm Si; Sk bahujanāhitāya & bahujanāsukhāya.
4 Bm idhippādā.
5 Sk adds ti.
6 Bm Si santi.
7 Bm adds pi.
8 Bm svāyaṃ; Si svāssa.
9 Sk omits.
10 So Sk Si Bu; Bm hi.
11 Bm Si (bis) uppajjamāno upajjeyya.
12 Sk d-anaṃ.
13 So Bm Si; Sk chayayimāni; Bu here cha imāni but chayime in fine,
14 For the following, cf. Vinaya II. 89.
15 Bm Si omit.

[page 246]
246 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
viharati appatisso1, sikkhāya pi2 na paripūrakārī3, so saṃghe
vivādaṃ janeti. Yo hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsu-
khāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya deva-
manussānaṃ, evarūpañ ce4 tumhe, Ānanda, vivādamūlaṃ
ajjhattaṃ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha, tatra tumhe.
{Ānanda}, tass'; eva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāya-
meyyātha. Evarūpañ ce tumhe, Ānanda, vivādamūlaṃ ajjhat-
taṃ vā bahiddhā vā na5 samanupasseyyātha, tatra tumhe,
Ānanda, tass'; eva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassa-
vāya paṭipajjeyyātha. Evam etassa pāpakassa vivādamūlassa
pahānaṃ hoti, evam etassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ
anavassavo hoti.
Puna ca paraṃ, Ānanda, bhikkhu makkhī hoti phaḷāsī
-- pe6 --, issukī hoti maccharī -- pe6 --, saṭho hoti māyāvī
-- pe6 --, pāpiccho hoti micchādiṭṭhī -- pe6 --, sandiṭṭhī
parāmāsī hoti ādhānagāhī duppaṭinissaggī. Yo so, Ānanda,
bhikkhu sandiṭṭhī parāmāsi hoti {ādhānagāhī} duppaṭinissaggī,
so Satthari pi agāravo viharati appatisso, dhamme pi agā-
ravo viharati appatisso, saṃghe pi agāravo viharati appatisso,
sikkhāya pi na paripūrakārī hoti. Yo so7, Ānanda, bhikkhu
Satthari8 agāravo viharati appatisso, dhamme9, saṃghe,
sikkhāya na paripūrakārī hoti10, so saṃghe vivādaṃ janeti.
Yo hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno
janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ, eva-
rūpañ ce11 tumhe, Ānanda, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā ba-
hiddhā vā samanupasseyyātha, tatra tumhe, Ānanda, tass'
eva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Eva-
rūpañ ce12 tumhe, Ānanda, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā ba-
hiddhā vā nā13 samanupasseyyātha, tatra tumhe, Ānanda,
tass'; eva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavāya paṭi-
pajjeyyātha. Evam etassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk omits the four words after saṃghe.
2 Sk omits pi & following hoti.
3 Bm adds hoti.
4 Sk evam appā ca.
5 Sk omits na.
6 Si omits pe.
7 Bm omits so.
8 Sk satthu.
9 Sk inserts pe here but not after saṃghe.
10 Sk omits.
11 So Bm Si; Sk evarūpā ca.
12 Sk evarūpa ce.
13 Sk omits na.

[page 247]
1.4. SĀMAGĀMASUTTAṂ (104). 247
hoti, evam etassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ ana-
vassavo hoti. Imāni kho, Ānanda, cha vivādamūlāni.
Cattār'; imāni, Ānanda, adhikaraṇāni. Katamāni cat-
tāri? -- Vivādādhikaraṇaṃ, anuvādādhikaraṇaṃ, āpattādhi-
karaṇaṃ, kiccādhikaraṇaṃ. Imāni kho, Ānanda, cattāri
adhikaraṇāni. Satta kho pan'; ime, Ānanda, adhikaraṇa-
samathā uppannuppannānaṃ adhikaraṇānaṃ samathāya vūpa-
samāya. Sammukhāvinayo dātabbo sativinayo dātabbo amūḷha-
vinayo dātabbo paṭiññāya kāretabbaṃ yebhuyyassikā1 tassa
pāpiyyasikā2 tiṇavatthārako. Kathañ ca Ānanda, sammukhā-
vinayo hoti? Idh', Ānanda, bhikkhū vivadanti: dhammo ti
vā adhammo ti vā, vinayo ti vā avinayo ti vā3. Teh'4,
Ānanda, bhikkhūhi sabbeh'; eva samaggehi sannipatitabbaṃ
sannipatitvā dhammanetti samanumajjitabbā; dhammanettiṃ
samanumajjitvā yathā tattha sameti, tathā taṃ adhikaraṇaṃ
vūpasametabbaṃ. Evaṃ kho, Ānanda, sammukhāvinayo
hoti; evañ ca pan idh'; ekaccānaṃ adhikaraṇānaṃ vūpasamo
hoti yadidaṃ sammukhāvinayena.
Kathañ c', Ānanda, yebhuyyasikā hoti? Te ce, Ānanda,
bhikkhū na sakkonti taṃ adhikaraṇaṃ tasmiṃ āvāse vū-
pasametuṃ, teh', Ānanda, bhikkhūhi yasmiṃ āvāse bahu-
tarā5 bhikkhū6, so āvāso gantabbo, tattha sabbeh'; eva sa-
maggehi sannipatitabbaṃ; sannipatitvā dhammanetti samanu-
majjitabbā, dhammanettiṃ samanumajjitvā yathā tattha sa-
meti, tathā taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabbaṃ;-- evaṃ kho,
Ānanda, yebhuyyasikā hoti, evañ ca pan'; idh'; ekaccānaṃ
adhikaraṇānaṃ vūpasamo hoti yadidaṃ yebhuyyasikāya.
Kathañ c', Ānanda, sativinayo hoti? Idh', Ānanda,
bhikkhū7 bhikkhuṃ evarūpāya garukāya āpattiyā codenti
pārājikena vā pārājikasāmantena vā: Sarat'; āyasmā eva-
rūpaṃ8 garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājika-
sāmantaṃ vā ti? So evam āha: Na kho ahaṃ, āvuso, sarāmi
evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājika-

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk yebhuyyasikāya.
2 Bm Si t-iyassikā.
3 Sk omits avinayo ti vā.
4 Bm Si teh eva
5 Sk vasutarā.
6 Bm Sk bhikkhu.
7 Sk Bm bhikkhu.
8 Bm evarūpiṃ.

[page 248]
248 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
sāmantaṃ vā ti. Tassa kho evaṃ, {Ānanda}, bhikkhuno sati-
vinayo dātabbo. Evaṃ kho, Ānanda, sativinayo hoti, evañ
ca pan'; idh'; ekaccānaṃ adhikaraṇānaṃ vūpasamo hoti yad-
idaṃ sativinayena.
Kathañ c', Ānanda, amūḷhavinayo1 hoti? Idh', Ānanda,
bhikkhū2 bhikkhuṃ evarūpāya garukāya āpattiyā codenti
pārājikena vā pārājikasāmantena vā: Sarat'; āyasmā evarū-
paṃ garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ
vā ti? So evam āha: Na kho 'haṃ, āvuso, sarāmi evarūpaṃ
garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā
ti. Tam enaṃ so nibbeṭhentaṃ3 ativeṭheti4: Iṅgh'; āyasmā
sādhukam eva jānāhi, yadi sarasi evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ
āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā ti? So evam
āha: Ahaṃ kho, āvuso, ummādaṃ pāpuṇiṃ cetaso vipari-
yāsaṃ5 tena me ummatakena bahuṃ assāmaṇakaṃ ajjhā-
ciṇṇaṃ bhāsitaparikantaṃ; nāhan taṃ sarāmi mūḷhena me
etaṃ katan ti. Tassa kho, Ānanda, bhikkhuno amūḷhavinayo
dātabbo. Evaṃ kho, Ānanda, amūḷhavinayo hoti, evañ ca
pan'; idh'; ekaccānaṃ adhikaraṇānaṃ vūpasamo hoti yadidaṃ
amūḷhavinayena.
Kathañ c', Ānanda, patiññātakaraṇaṃ hoti? Idh', Ānanda,
bhikkhu codito vā acodito vā āpattiṃ sarati vivarati uttānī-
karoti6. Ten', Ānanda, bhikkhunā buḍḍhataro7 bhikkhu
upasaṃkamitvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā pāde vanditvā uk-
kuṭikaṃ nisīditvā añjalim paggahetvā evam assa vacanīyo:
Ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno,taṃ paṭidese-
mīti. So evam āha: Passasīti? Passāmīti8. Āyatiṃ saṃ-
varaṃ āpajjeyyāsīti? Saṃvaraṃ āpajjissāmīti9. Evaṃ kho,
Ānanda, paṭiññātakaraṇaṃ hoti, evañ ca pan'; idh'; ekaccā-
naṃ adhikaraṇānaṃ vūpasamo hoti yadidaṃ patiññāta-
karaṇena.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm amuḷhavinayo.
2 Sk Bm bhikkhu.
3 Bm Si nibbedhentaṃ.
4 Bm ativedheti; Si anivedheti; Sk anivedheti.
5 Bm Si vipariyesan; Sk viparisesan.
6 So Sk Si; Bm uttāniṃ karoti. 7Si vuḍḍhataro bhikkhu;
Bm vuḍḍhatare bhikkhū.
8 So Si; Bm prefixes āma; Sk passāmi.
9 So Si; Sk omits saṃvaraṃ āpajjissāmīti; Bm samvareyyāsīti?
Saṃvarissāmīti.

[page 249]
1. 4. SĀMAGĀMASUTTAṂ (104). 249
Kathañ c', Ānanda, tassapāpiyyasikā hoti? Idh', Ānanda,
bhikkhū bhikkhuṃ evarūpāya garukāya āpattiyā codenti pārā-
jikena vā pārājikasāmantena vā: Sarat'; āyasmā evarūpaṃ
garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ
1 ti? So evam āha: Na kho ahaṃ, āvuso, sarāmi evarūpaṃ
garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā
ti. Tam enaṃ so nibbeṭhentaṃ ativeṭheti2: {Iṅgh'} āyasmā
sādhukam eva jānāhi yadi sarasi evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ
āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā ti; so evam āha:
Na kho ahaṃ āvuso sarāmi evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ
āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā3; sarāmi kho
āvuso evarūpaṃ appamattikaṃ āpattiṃ āpajjitā ti. Tam enaṃ
kho nibbeṭhentaṃ ativeṭheti: Iṅgh'; āyasmā sādhukam eva
jānāhi yadi sarasi evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārā-
jikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā ti? So evam āha: Imaṃ hi
nāmāhaṃ, āvuso, appamattikaṃ āpattiṃ āpajjitā apuṭṭho paṭi-
jānissāmi; kim panāhaṃ evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ āpajjitvā
pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā puṭṭho na paṭijānissā-
mīti. So evam āha: Imaṃ hi4 nāma tvaṃ, āvuso, appa-
mattikaṃ āpattiṃ āpajjitvā apuṭṭho na paṭijānissasi, kiṃ
pana tvaṃ evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ āpajjitvā pārājikaṃ
vā pārājikasāmantaṃ vā puṭṭho5 paṭijānissasi? Iṅgh'; āyasmā
sādhukam eva jānāhi yadi sarasi evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ
āpajjitvā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā ti? So evam
āha: Sarāmi kho ahaṃ, āvuso, evarūpaṃ garukaṃ āpattiṃ
āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ vā; davā6 me evaṃ
vuttaṃ, ravā me etam vuttaṃ7: Nāhan taṃ sarāmi evarūpaṃ
garukaṃ āpattiṃ āpajjitā pārājikaṃ vā pārājikasāmantaṃ
vā ti8. Evaṃ kho, Ānanda, tassapāpiyyasikā hoti, evañ ca
pan'; idh'; ekaccānaṃ adhikaraṇānaṃ vūpasamo hoti, yadidaṃ
tassapāpiyyasikāya.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm here inserts ingh'; āyasmā sādhukam eva jānahi yadi
sarasi evarūpiṃ garukaṃ āpattiṃ āpajjitā vā pārājikaṃ vā
pārājikasāmantaṃ vā.
2 So Sk here et infra; Bm Si ut supra.
3 Sk Bm add ti; Bm omits sarāmi . . . apajjitā ti; Si sarāmi
ca kho . . .
4 Si imañ ca; Sk ahaṃ hi; Bm imañ hi.
5 Bm Si apuṭṭho.
6 So Si Bu; Sk da; Bm na taṃ.
7 Bm omits ravā me etaṃ vuttaṃ.
8 sk omits ti.

[page 250]
250 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ
Kathañ c', Ānanda, tiṇavatthārako hoti? Idh', Ānanda,
bhikkhūnaṃ bhaṇḍanajātānaṃ kalahajātānaṃ vivādāpannā-
naṃ viharataṃ bahuṃ assāmaṇakaṃ ajjhāciṇṇaṃ hoti bhā-
sitaparikantaṃ; teh', Ānanda, bhikkhūhi sabbeh'; eva sa-
maggehi sannipatitabbaṃ, sannipatitvā ekato pakkhikānaṃ
bhikkhūnaṃ byattatarena1 bhikkhunā uṭṭhāy'; āsanā ekaṃ-
saṃ cīvaraṃ katvā añjalim paṇāmetvā2 saṃgho ñāpetabbo:
Suṇātu me, bhante, saṃgho. Idam amhakaṃ3 bhaṇḍanajātānaṃ
kalahajātānaṃ vivādāpannānaṃ viharataṃ bahuṃ assāmaṇa-
kaṃ ajjhāciṇṇaṃ bhāsitaparikantaṃ. Yadi4 saṃghassa patta-
kallaṃ, ahaṃ yā c'; eva imesaṃ āyasmantānaṃ āpatti yā ca
attano āpatti, imesaṃ c'; eva āyasmantānaṃ atthāya attano
ca atthāya saṃghamajjhe tiṇavatthārakena deseyyaṃ, ṭha-
petvā thullavajjaṃ ṭhapetvā gihipaṭisaṃyuttan ti5. Athā-
paresaṃ ekato pakkhikānaṃ bhikkhūnaṃ byattatarena bhik-
khunā uṭṭhāy'; āsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā añjalim paṇā-
metvā saṃgho ñāpetabbo: Suṇātu me, bhante, saṃgho: Idam
amhākaṃ3 bhaṇḍanajātānaṃ kalahajātānaṃ . . . thullavajjaṃ
ṭhapetvā gihipaṭisaṃyuttan ti. Evaṃ kho, Ānanda, tiṇavat-
thārako hoti, evañ ca pan'; idh'; ekaccānaṃ adhikaraṇānaṃ
vūpasamo hoti yadidaṃ tiṇavatthārakena.
Chayime6, Ānanda, dhammā sārāṇīyā piyakaraṇā garu-
karaṇā saṃgahāya avivādāya sāmaggiyā7 ekībhāvāya saṃ-
vattanti. Katame cha? Idh', Ānanda, bhikkhuno mettaṃ
kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti sabrahmacārīsu āvī c'; eva
raho ca. Ayam pi8 dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garu-
karaṇo saṃgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃ-
vattati. Puna ca paraṃ, Ānanda, bhikkhuno mettaṃ vacī-
kammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti9 --pe-- ekībhāvāya saṃ-
vattati. Puna ca paraṃ, Ānanda, bhikkhuno10 mettaṃ
manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti sabrahmacārīsu āvī c'
eva raho ca. Ayam pi dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garu-

--------------------------------------------------------------------------
1 Si byattena.
2 Si panāmetvā.
3 So Bm; Sk idamhākaṃ; Si idh'; amhākaṃ.
4 Sk yadidaṃ.
5 Bm omits ti & adds khamati, saṃghassa, tasmā tuṇhi,
evaṃ etaṃ dhārayāmīti.
6 So Bm Si Bu; Sk? pi ime.
7 Sk here samaggiyā.
8 Si hi here but pi infra.
9 Sk omits these two words.
10 Sk omits from pe to bhikkhuno.

[page 251]
1. 4. SĀMAGĀMASUTTAṂ (104). 251
karaṇo saṃgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃ-
vattati. Puna ca paraṃ, Ānanda, bhikkhu ye te lābhā
dhammikā dhammaladdhā antamaso pattapariyāpannamattam
pi, tathārūpehi lābhehi appaṭivibhattabhogī1 hoti sīlavantehi
sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī. Ayam pi dhammo sārāṇīyo
piyakaraṇo garukaraṇo saṃgahāya avivādāya sāmaggiyā ekī-
bhāvāya saṃvattati. Puna ca paraṃ, Ānanda, bhikkhu2 yāni
tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhuj-
jissāni3 viññuppasatthāni4 aparāmāṭṭhāni5 samādhisaṃvatta-
nikāni, tathārūpesu sīlesu sīlasāmaññagato viharati sabrahma-
cārīhi āvī c'; eva raho ca. Ayam pi dhammo sārāṇīyo piya-
karaṇo garukaraṇo saṃgahāya avivādāya sāmaggiyā6 ekī-
bhāvāya saṃvattati. Puna ca paraṃ, Ānanda, bhikkhu
yāyaṃ7 diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā-
dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā8 diṭṭhisāmaññagato
viharati sabrahmacārīhi āvī c'; eva raho ca. Ayam pi dhammo
sārāṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṃgahāya avivādāya sā-
maggiyā ekībhāvāya saṃvattati.
Ime kho, Ānanda, cha8 sārāṇīyā dhammā piyakaraṇā
garukaraṇā saṃgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃ-
vattanti. Ime ce tumhe, Ānanda, cha sārāṇīye dhamme
samādāya saṃvatteyyātha9, passatha no tumhe, Ānanda, vaca-
napathaṃ aṇuṃ vā thūlaṃ vā yaṃ tumhe nādhivāseyyāthāti?
No h'; etaṃ, bhante.
Tasmātih', Ānanda, ime cha8 sārāṇīye dhamme samādāya
vattatha10, taṃ vo bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti.
Idam avoca Bhagavā. Attamano āyasmā Ānando Bha-
gavato bhāsitaṃ abhinandīti.
SĀMAGĀMASUTTAṂ CATUTTHAṂ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk appaṭivāhataṃ bhogī.
2 Sk bhikkhuno.
3 So Si; Bm bhūjissāni; Sk bhuñjissāni.
4 Bm viññūpas-; Si viññūpas-.
5 Sk aparamāsāni, which it repeats.
6 Sk repeats.
7 Sk yāya.
8 Sk omits.
9 Bm here omits prefix saṃ.
10 So Sk; Bm vatteyyātha; Si saṃvatteyyātha.

[page 252]
252 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
105.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Vesāliyaṃ
viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṃ1. Tena kho pana sa-
mayena sambahulehi bhikkhūhi Bhagavato santike aññā vyā-
katā hoti: Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ
karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmāti. Assosi kho
Sunakkhatto Licchaviputto:-- Sambahulehi kira bhikkhūhi
. . . pajānāmāti. Atha kho Sunakkhatto Licchaviputto
yena Bhagavā ten'; upasaṃkami, upasaṃkamitvā Bhagavan-
taṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno
kho Sunakkhatto Licchaviputto Bhagavantaṃ etad avoca:
Sutam m'; etaṃ2, bhante: Sambahulehi kira bhikkhūhi . . .
pajānāmāti. Ye te, bhante3, bhikkhū Bhagavato santike
aññaṃ vyākaṃsu4: Khīṇā jāti, vusitaṃ {brahmacariyaṃ},
kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmāti, -- Kacci
te, bhante, bhikkhū sammadeva aññaṃ vyākaṃsu udāhu sant'
etth'; ekacce bhikkhū adhimānena aññaṃ vyākaṃsūti?
Ye te, Sunakkhatta, bhikkhū mama santike aññaṃ vyā-
kaṃsu: Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇī-
yaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmāti, -- sant'; etth'; ekacce
bhikkhū sammadeva aññaṃ vyākaṃsu; santi pan'; idh'; ekacce
bhikkhū adhimānena pi aññaṃ vyākaṃsu. Tatra5, Sunakkhatta,
ye te bhikkhū sammadeva aññaṃ vyākaṃsu6, tesaṃ taṃ
tath'; eva hoti. Ye pana te bhikkhū adhimānena aññaṃ
vyākaṃsu, tatra, Sunakkhatta, Tathāgatassa evam hoti:
Dhammaṃ nesaṃ deseyyan7 ti; evaṃ c'8 etha, Sunakkhatta,
Tathāgatassa hoti: Dhammaṃ nesaṃ deseyyan ti. Atha ca
pan'; idh'; ekacce moghapurisā pañhaṃ abhisaṅkharitvā9
Tathāgataṃ {upasaṃkamitvā} pucchanti. Tatra, Sunakkhatta,

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk Bm Kuṭ-.
2 So Si; Bm sutam etaṃ; Sk sutam me.
3 Si omits.
4 Sk aññā vyākatā.
5 Sk tattha.
6 Bm hare adds ye te, Sunakkhatta,
bhikkhū mama santike aññaṃ byākaṃsu: Khīṇā . . . pajānāmāti.
7 So Bm; Sk Si bis desessan ti.
8 Sk omits. 9Bm Si repeat.

[page 253]
1. 5. SUNAKKHATTASUTTAṂ (105). 253
yam pi1 Tathāgatassa evaṃ2 hoti: Dhammaṃ nesaṃ de-
seyyan ti, tassa pi hoti aññathattan ti.
Etassa Bhagavā kālo, etassa Sugata kālo. Yaṃ Bhagavā
dhammaṃ deseyya, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantīti.
Tena hi, Sunakkhatta, suṇohi3 sādhukaṃ manasikarohi,
bhāsissāmīti.
Evaṃ bhante ti kho Sunakkhatto Licchaviputto Bhaga-
vato paccassosi.
Bhagavā etad avoca:-- Pañca kho4 ime, Sunak-
khatta, kāmaguṇā. Katame pañca? -- Cakkhuviññeyyā rūpā
iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā5, sota-
viññeyyā saddā -- pe6 --, ghānaviññeyyā gandhā7, jivhā-
viññeyyā rasā7, kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā
piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ime kho, Sunakkhatta,
pañca kāmaguṇā.
Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekacco purisapuggalo lokāmisādhimutto assa. Lokāmisādhi-
muttassa kho, Sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī8 c'
eva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañ ca anuvitakketi anuvi-
cāreti, tañ ca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ9 āpajjati, āṇañja-
paṭisaṃyuttāya10 ca pana kathāya kacchamānāya11 na
sussūsati12 na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhapeti13,
na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati.
Seyyathāpi, Sunakkhatta, puriso sakamhā gāmā vā nigamā
vā ciravippavuttho assa; so aññataraṃ purisaṃ passeyya
tamhā gāmā vā nigamā vā acirakapakkantaṃ; so taṃ puri-
saṃ tassa gāmassa vā nigamassa vā khemattañ14 ca subhik-
khattañ15 ca appābādhattañ16 ca puccheyya; tassa so puriso
tassa gāmassa vā nigamassa vā khemattañ ca subhikkhattañ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si; Bm omits yam pi.
2 Sk omits.
3 Bm Si suṇāhi.
4 Sk omits pañca kho.
5 Bm kāmupasaṃhitā rajaniyā.
6 Si omits.
7 Sk adds pe.
8 So Sk Bu; Bm Si tappaṭirūpī.
9 So Sk Bm, Si cittiṃ adding note that the Sinh. reading is
vittiṃ. Evaṃ sabbattha ñātabbaṃ.
10 So Sk Bu; Bm Si āneṅj-, as at p. 229.
11 Sk generally - māṇāya.
12 So Sk; Bm sussasati; Si sussusati.
13 Bm u-āpeti.
14 So Si; Bm khemataṅ; Sk khettañ.
15 So Si; Sk Bm subhikkhatañ.
16 So Si; Bm a-atañ; Sk appābādhañ.

[page 254]
254 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
ca appābādhattañ ca saṃseyya;-- taṃ kim maññasi, Su-
nakkhatta? Api nu so puriso tassa sussūseyya1, sotaṃ oda-
heyya, aññā cittaṃ upaṭṭhapeyya, tañ ca purisaṃ bhajeyya,
tena ca vittiṃ āpajjeyyāti?
Evam, bhante.
Evam eva kho, Sunakkhatta, ṭhānaṃ etaṃ vijjati yaṃ
idh'; ekacco purisapuggalo lokāmisādhimutto assa2; lokāmi-
sādhimuttassa kho, Sunakkhatta3, purisapuggalassa tappatirūpī
c'; eva kathā saṇṭhāti, tad anudhammañ ca anuvitakketi
anuvicāreti, tañ ca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati,
āṇañjapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na
sussūsati4, na sotaṃ odahati na aññā cittaṃ upaṭṭhapeti na5
c'; etaṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. So
evam assa veditabbo6: Lokāmisādhimutto purisapuggalo ti.
Ṭhānaṃ kho pan'; etam, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekacco purisapuggalo āṇañjādhimutto assa. Āṇañjādhimuttassa
kho, Sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī c'; eva kathā
saṇṭhāti, tad anudhammañ ca anuvitakketi anuvicāreti, tañ
ca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati, lokāmisapaṭisaṃ-
yuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati na
sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhapeti, na ca taṃ puri-
saṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, Sunak-
khatta, paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritattāya7,
evam eva kho, Sunakkhatta, āṇañjādhimuttassa purisapugga-
lassa ye8 lokāmisasaṃyojane se pavutte9, so evam assa vedi-
tabbo: Lokāmisasaṃyojanena hi10 kho visaṃyutto āṇañjādhi-
mutto purisapuggalo ti.
Thānaṃ kho pan'; etaṃ, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekacco purisapuggalo ākiñcaññādhimutto assa. {Ākiñcaññā-
yatanādhimuttassa} kho, Sunakkhatta, purisapuggalassa tap-
patirūpī c'; eva kathā saṇṭhāti, tad anudhammañ ca anu-
vitakketi anuvicāreti, tañ ca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk; Bm Si sussuseyya.
2 Sk omits ṭhānam etam . . . assa.
3 Sk omits kho S.
4 All MSS here sussusati.
5 Sk omits na.
6 Bm here adds āneñjasaṃyojanena hi kho visaṃyutto.
7 Bm haritatthāya.
8 Sk yo.
9 So Bm Si; Sk here se vaputto.
10 So Bm Si & Sk infra; Sk (here) & Bu l-jane hi.

[page 255]
1. 5. SUNAKKHATTASUTTAṂ (105). 255
āpajjati, āṇañjapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya
na sussūsati na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhapeti,
na ca taṃ purisaṃ bhajati na ca tena vittiṃ āpajjati.
Seyyathāpi, Sunakkhatta, puthusilā dvedhā1 bhinnā appaṭi-
sandhikā hoti, evam eva kho, Sunakkhatta, ākiñcaññāyatan-
ādhimuttassa purisapuggalassa ye āṇañjasaṃyojane se bhinne2,
so evam assa veditabbo: Āṇañjasaṃyojanena hi visaṃyutto
ākiñcaññāyatanādhimutto purisapuggalo ti.
Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekacco purisapuggalo nevasaññānāsaññāyatanādhimutto assa.
Nevasaññānāsaññāyatanādhimuttassa kho, Sunakkhatta, pu-
risapuggalassa tappatirūpī c'; eva kathā saṇṭhāti, tad anudhammañ
ca anuvitakketi anuvicāreti, tañ ca purisaṃ bhajati, tena ca
vittiṃ āpajjati, ākiñcaññāyatanapaṭisaṃyuttāya ca pana
kathāya kacchamānāya na sussūsati na sotaṃ odahati, na
aññā cittaṃ upaṭṭhapeti, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca
tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, Sunakkhatta, puriso ma-
nuññabhojanaṃ bhuttāvī chaḍḍeyya. Taṃ kim maññasi,
Sunakkhatta? Api nu tassa purisassa tasmiṃ bhatte3 puna
bhattakamyatā4 assāti?
No h'; etaṃ bhante. Taṃ kissa hetu? Aduṃ hi, bhante,
bhattaṃ5 paṭikkūlasammatan6 ti.
Evam eva kho, Sunakkhatta, nevasaññānāsaññāyatanādhi-
muttassa purisapuggalassa ye ākiñcaññāyatanasaṃyojane, se
vante; so evam assa veditabbo: Ākiñcaññāyatanasaṃyoja-
nena7 hi kho visaṃyutto nevasaññānāsaññāyatanādhimutto
purisapuggalo ti.
Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekacco purisapuggalo sammānibbānādhimutto assa. Sammā-
nibbānādhimuttassa kho, Sunakkhatta, purisapuggalassa tap-
patirūpī c'; eva kathā saṇṭhāti, tad anudhammañ ca anu-
vitakketi anuvicāreti, tañ ca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ
āpajjati nevasaññānāsaññāyatanapaṭisaṃyuttāya ca pana ka-

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm Si Bu; Sk dvidhā.
2 So Bm Si Bu; Sk omits se & reads (?) hīnena.
3 So Si; Bm bhutte; Sk vante.
4 Bm bhuttak-; Sk bhontuk-; Si Sunakkhatta k-.
5 Sk vantaṃ.
6 Si paṭikul-.
7 So all MSS. here.

[page 256]
256 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
thāya kacchamānāya na sussūsati na sotaṃ odahati na aññā
cittaṃ upaṭṭhapeti, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena
vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, Sunakkhatta, tālo matthakac-
chinno abhabbo puna virūḷhiyā1, -- evam eva kho, Sunakkhatta,
sammānibbānādhimuttassa purisapuggalassa ye nevasaññānā-
saññāyatanasaṃyojane se ucchinne2 ucchinnamūle tālāvatthu-
kate3 anabhāvakate4 āyatiṃ anuppādadhamme; so evam
assa veditabbo: Nevasaññānāsaññāyatanasaṃyojanena hi kho
visaṃyutto sammānibbānādhimutto purisapuggalo ti.
Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekaccassa bhikkhuno evam assa: Taṇhā kho sallaṃ Samaṇena
vuttaṃ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena5 ruppati; tam
me taṇhāsallaṃ pahīnaṃ, apanīto avijjāvisadoso, sammā-
nibbānādhimutto 'ham asmīti evaṃmānī6 assa atthaṃ samā-
naṃ7. So yāni sammānibbānādhimuttassa asappāyāni, tāni
anuyuñjeyya, asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ8 anuyuñ-
jeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ9 anuyuñjeyya, asappāyaṃ
ghānena gandhaṃ10 anuyuñjeyya, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ11
anuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ11 anuyuñjeyya,
asappāyaṃ manasā dhammaṃ11 anuyuñjeyya. Tassa asappā-
yaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ sotena
saddaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ anuyut-
tassa, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ
kāyena phoṭṭhabbaṃ anuyuttassa, manasā dhammaṃ anu-
yuttassa, rāgo cittaṃ anuddhaṃseyya; so rāgānuddhaṃsitena
cittena maraṇaṃ vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.
Seyyathāpi, Sunakkhatta, puriso sallena viddho assa savisena
gāḷhūpalepanena; tassa mittāmaccā ñātisālohitā bhisakkaṃ
sallakattaṃ upaṭṭhapeyyuṃ; tassa so bhisakko sallakatto sat-
thena vaṇamukhaṃ parikanteyya, satthena vaṇamukhaṃ pari-
kantetvā12 esaniyā sallaṃ eseyya, esaniyā sallaṃ esetvā13

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm viruḷhiyā.
2 Bm omits.
3 Si tālav-.
4 Si omits; Bm anabhāvaṃ kate.
5 So Bm Bu; Sk Si ch-pādehi.
6 Si evamādi.
7 So Si & Sk infra; Sk here atthasamāna; Bm atathaṃ s-.
8 Sk (here) rūpaṃ disvā.
9 Sk (here) adds satvā.
10 Sk (here) adds ghāyitvā.
11 Sk adds no participle here.
12 Bm parikantitvā.
13 Bm Si esitvā.

[page 257]
1. 5. SUNAKKHATTASUTTAṂ (105). 257
sallaṃ abbaheyya1 apaneyya visadosaṃ sa-upādisesaṃ2 anu-
pādiseso ti maññamāno3; so evaṃ vadeyya: Ambho purisa,
ubbhataṃ4 kho te sallaṃ, apanīto5 visadoso anupādiseso,
alañ ca te antarāyāya6; sappāyāni c'; eva bhojanāni bhuñ-
jeyyāsi, mā te asappāyāni bhojanāni bhuñjato vaṇo assāvī
assa, kālena kālaṃ ca7 vaṇaṃ dhoveyyāsi, kālena kālaṃ
vaṇamukhaṃ ālimpeyyāsi, mā tena7 kālena kālaṃ vaṇaṃ
dhovato, kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato, pubbalohitaṃ
vaṇamukhaṃ pariyonandhi, mā ca vātātape cārittaṃ anuyuñji,
mā te vātātape cārittaṃ anuyuttassa, rajosukaṃ vaṇamukhaṃ
anuddhaṃsesi9, vaṇānurakkhī ca ambho purisa vihareyyāsi
vaṇasāropī ti. Tassa evam assa: Ubbhatam kho me sallaṃ,
apanīto visadoso anupādiseso, analañ ca me antarāyāyāti;
so asappāyāni c'; eva10 bhojanāni bhuñjeyya, tassa asappā-
yāni bhojanāni bhuñjato vaṇo assāvī11 assa, na ca kālena
kālaṃ vaṇaṃ dhoveyya, na ca kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ
ālimpeyya; tassa na kālena kālaṃ vaṇaṃ dhovato na kālena
kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ pari-
yonandheyya12, vātātape ca cārittaṃ anuyuñjeyya, tassa
vātātape cārittaṃ anuyuttassa rajosukaṃ13 vaṇamukhaṃ
anuddhaṃseyya, na ca vaṇānurakkhī vihareyya na vaṇa-
sāropī; tassa imissā va14 asappāyakiriyāya asuci visadoso15
apanīto sa-upādiseso tad ubhayena vaṇo puthuttaṃ16 gac-
cheyya; so puthuttagatena17 vaṇena maraṇaṃ vā nigaccheyya
maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ;-- evam eva kho, Sunakkhatta,
ṭhānaṃ etaṃ vijjati yaṃ idh'; ekaccassa bhikkhuno evam
assa: Taṇhā kho sallaṃ Samaṇena vuttaṃ, avijjāvisadoso
chandarāgavyāpādehi ruppati; tam me taṇhāsallaṃ pahīnaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Si abbāheyya; Bm abbuheyya; Sk abbaṃheyya.
2 So Bm Si Bu; Sk upādisesaṃ.
3 So Bm Si; Si adding a note that the Sinhalese reading is
maññamāno, which Sk reads here but not infra.
4 Si ubbhahataṃ; Sk omits kho.
5 Bm apanito.
6 Sk inserts so.
7 Bm omits ca.
8 So Bm; Sk Si te.
9 Bm a-ti.
10 Sk inserts c'eva after bhojanāṃ.
11 Sk anassāvī.
12 Sk parisonaseyya na, omitting next ca.
13 So Bm Si Bu; Sk (bis) rajosūkaṃ.
14 So Si; Sk Bm ca.
15 Bu & Sk infra asuca; Sk (here) Bm Si asuci.
16 Sk puthu tatra.
17 So Sk Bu; Bm Si puthuttaṃ gatena.

[page 258]
258 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
apanīto avijjāvisadoso sammānibbānādhimutto 'ham asmīti,
evaṃmānī1 assa atthaṃ samānaṃ. So yāni sammānibbā-
nādhimuttassa asappāyāni tāni anuyuñjeyya, asappāyaṃ cak-
khunā rūpadassanaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ
anuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ anuyuñjeyya,
asappāyaṃ jivhāya rasaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena
phoṭṭhabbaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ manasā dhammaṃ anu-
yuñjeyya; tassa asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ anu-
yuttassa, asappāyaṃ sotena saddaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ
ghānena gandhaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ
anuyuttassa, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ anuyuttassa,
asappāyaṃ manasā dhammaṃ anuyuttassa, rāgo2 cittaṃ
anuddhaṃseyya; so rāgānuddhaṃsitena cittena3 maraṇaṃ
vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Maraṇaṃ h'
etaṃ, Sunakkhatta, ariyassa vinaye yo4 sikkhaṃ paccak-
khāya hīnāy'; āvattati; maraṇamattaṃ h'; etaṃ, Sunakkhatta,
dukkhaṃ yo aññataraṃ saṃkiliṭṭhaṃ āpattiṃ āpajjati.
Ṭhānaṃ kho pan'; etaṃ, Sunakkhatta, vijjati yaṃ idh'
ekaccassa bhikkhuno evam assa: Taṇhā kho sallaṃ Samaṇena
vuttaṃ, avijjāvisadoso chandarāgavyāpādehi ruppati, tam me
taṇhāsallaṃ pahīnaṃ, apanīto avijjāvisadoso, sammānibbānā-
dhimutto 'ham asmīti. Sammānibbānādhimuttassa eva sato
so6 yāni sammānibbānādhimuttassa asappāyāni tāni nānu-
yuñjeyya, asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ nānuyuñjeyya,
asappāyaṃ sotena saddam nānuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena
gandhaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ {jivhāya} rasaṃ nānuyuñ-
jeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbam nānuyuñjeyya, asappā-
yaṃ manasā dhammaṃ nānuyuñjeyya; tassa asappāyaṃ
cakkhunā rūpadassanaṃ ananuyuttassa asappāyaṃ sotena
saddaṃ ananuyuttassa asappāyaṃ ghānena gandhaṃ ananu-
yuttassa asappāyaṃ jivhāya rasaṃ ananuyuttassa asappāyaṃ
kāyena phoṭṭhabbaṃ ananuyuttassa asappāyaṃ manasā dham-
maṃ ananuyuttassa rāgo cittaṃ nānuddhaṃseyya, so na

--------------------------------------------------------------------------
1 So Bm; Sk evamānī; Si evamādi.
2 Si so rāgo.
3 So Bm Si; Sk so taṇhānudohaste taṇhānuddhastena maraṇaṃ vā &c.
4 Sk omits yo.
5 Sk hīnāya vattati. Cf. supra p. 61 & 1 Jāt. 206.
6 Sk yo.

[page 259]
1. 5. SUNAKKHATTASUTTAṂ (105). 259
rāgānuddhasitena cittena n'; eva maraṇaṃ vā nigaccheyya na
maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Seyyathāpi, Sunakkhatta, puriso
sallena viddho assa savisena gāḷhupalepanena1; tassa mittā-
maccā ñātisālohitā bhisakkaṃ sallakattaṃ upaṭṭhapeyyuṃ;
tassa so bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaṃ pari-
kanteyya, satthena vaṇamukhaṃ2 vaṇamukhaṃ parikantetvā
esaniyā sallaṃ eseyya, esaniyā sallaṃ esetvā sallaṃ abba-
heyya apaneyya visadosaṃ anupādisesaṃ anupādiseso ti
jānamāno3 so evaṃ vadeyya: Ambho purisa, ubbhataṃ kho
te sallaṃ, apanīto visadoso anupādiseso, analañ ca te antarā-
yāya; sappāyāni c'; eva bhojanāni bhuñjeyyāsi, mā te asappā-
yāni bhojanāni bhuñjato vaṇo assāvī assa, kālena kālaṃ ca
vaṇaṃ dhoveyyāsi, kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpeyyāsi, mā
te na kālena kālaṃ vaṇaṃ dhovato kālena kālaṃ vaṇa-
mukhaṃ4 ālimpato pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ pariyonandhi,
mā ca vātātape cārittaṃ anuyuñji, mā te vātātape cārittaṃ
anuyuttassa rajosukaṃ vaṇamukhaṃ anuddhaṃsesi, vanānu-
rakkhī ca ambho purisa vihareyyāsi vaṇasāropī ti. Tassa
evam assa: Ubbhataṃ kho me sallaṃ, apanīto visadoso anu-
pādiseso, analañ ca me antarāyāyāti; so sappāyāni c'; eva
bhojanāni bhuñjeyya; tassa sappāyāni bhojanāni bhuñjato
vaṇo na assāvī assa, kālena kālaṃ ca vaṇaṃ dhoveyya, kālena
kālaṃ vaṇaṃ dhovato kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato
pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ na pariyonandheyya, na ca vātā-
tape cārittaṃ anuyuñjeyya; tassa vātātape cārittaṃ ananu-
yuttassa rajosukaṃ vaṇamukhaṃ nānuddhaṃseyya, vaṇānu-
rakkhī ca vihareyya vaṇasāropī5; tassa imissā va6 sappāya-
kiriyāya asuci7 visadoso apanīto anupādiseso, tadubhayena
vaṇo virūheyya8, so rūḷhena9 vaṇena sañchavinā n'; eva
maraṇaṃ vā nigaccheyya na maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ;--
evam eva kho, Sunakkhatta, ṭhānaṃ etaṃ vijjati yaṃ idh'
ekaccassa bhikkhuno evam asa: Taṇhā kho sallaṃ Samaṇena

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si; Sk ga-; Bm gālap-.
2 Sk omits s. v. & inserts na.
3 So all MSS. here.
4 Sk omits dhovato kālena kālaṃ vaṇa.
5 Sk Si add ti.
6 so Si; Sk Bm ca.
7 so Si; Bm asuhī; Sk asuca.
8 So Si; Bm viruheyya; Sk ruheyya.
9 So Si; Bm Sk ru heda.

[page 260]
260 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
avijjāvisadoso . . . tāni nānuyuñjeyya, -- asappāyaṃ cakkhunā
rūpaṃ disvā nānuyuñjeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ sutvā nā-
nuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ1 nānuyuñjeyya, asap-
pāyaṃ jivhāya rasaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭ-
ṭhabbaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ manasā dhammaṃ nānu-
yuñjeyya; tassa asappāyaṃ cakkhūnā rūpadassanaṃ ananu-
yuttassa, asappāyaṃ sotena saddaṃ ananuyuttassa, asappā-
yaṃ ghānena gandhaṃ ananuyuttassa, asappāyaṃ jivhāya
rasaṃ ananuyuttassa, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ ana-
nuyuttassa, asappāyaṃ manasā dhammaṃ ananuyattassa, rāgo
cittaṃ nānuddhaṃseyya, so na rāgānuddhaṃsitena cittena n'
eva maraṇaṃ nigaccheyya na maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.
Upamā kho me ayaṃ, Sunakkhatta, katā2 atthassa viññā-
panāya3. Ayam ev'; ettha attho: Vaṇo ti kho, Sunakkhatta,
chann'; etaṃ4 ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. Vi-
sadoso ti kho, Sunakkhatta, avijjāy'; etaṃ adhivacanaṃ.
Sallan ti kho, Sunakkhatta, taṇhāy'; etaṃ adhivacanaṃ. Esanī
ti kho, Sunakkhatta, satiyāy'; etaṃ adhivacanaṃ. Satthan ti
kho, Sunakkhatta, ariyāy'; etaṃ paññāya adhivacanaṃ. Bhi-
sakko sallakatto ti kho, Sunakkhatta, Tathāgatass'; etaṃ
adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. So vata, Sunak-
khatta, bhikkhu chasu phassāyatanesu saṃvutakārī: Upadhi
dukkhassa mūlan5 ti iti viditvā nirupadhi upadhisaṃkhaye
vimutto, upadhismiṃ vā kāyaṃ upasaṃharissati cittaṃ vā
uppadessatīti6, n'; etaṃ ṭhānaṃ vijjati. Seyyathāpi, Sunak-
khatta, āpānīyakaṃso7 vaṇṇasampanno gandhasampanno8, so
ca kho visena saṃsaṭṭho; atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo
amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikkūlo9. Taṃ kiṃ mañ-
ñasi, Sunakkhatta? Api nu so puriso amuṃ āpānīyakaṃsaṃ
piveyya, yaṃ jaññā10: Imāhaṃ pitvā11 maraṇaṃ vā nigac-
chāmi maraṇamattaṃ vā dukkhan ti?
No h'; etaṃ, bhante.

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk adds ghāyitvā.
2 Sk omits kati.
3 Si atthav-.
4 Sk janena taṃ.
5 Si dukkhamulan.
6 So Bu; Si anupp.; Sk anuppadassati; Bm upādessatīti.
7 Sk here āpāṇīyakaṃso & infra apānīyyakaṃsaṃsaṃ; Si āpāniyakaṃsaṃ.
8 Si adds rasasampanno.
9 Si d-ulo; Bm d-ikulo.
10 Sk piheyya sakko.
11 Sk viditvā.

[page 261]
1. 6. ĀṆAÑJASAPPĀYASUTTAṂ (106). 261
Evam eva kho, Sunakkhatta, so vata bhikkhu chasu
phassāyatanesu saṃvutakārī: Upadhi dukkhassa mūlan ti iti
viditvā nirupadhi upadhisaṃkhaye vimutto upadhismiṃ vā
kāyaṃ upasaṃharissati cittaṃ vā {uppādessatīti}, -- n'; etaṃ
ṭhānaṃ vijjati. Seyyathāpi, Sunakkhatta, āsīviso ghoraviso,
atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo
dukkhapaṭikkūlo. Taṃ kiṃ maññasi, Sunakkhatta? Api nu
so puriso amussa2 āsīvisassa ghoravisassa hatthaṃ3 vā aṅ-
guṭṭhaṃ vā dajjā, yaṃ jaññā: Iminā 'haṃ daṭṭho maraṇaṃ
vā nigacchāmi maraṇamattaṃ vā dukkhan ti?
No h'; etaṃ, bhante.
Evam eva kho, Sunakkhatta, so vata bhikkhu chasu
phassāyatanesu saṃvutakārī: Upadhi dukkhassa mūlan ti iti
viditvā nirupadhi upadhisaṃkhaye vimutto upadhismiṃ vā
kāyaṃ upasaṃharissati cittaṃ vā uppādessatīti -- n'; etaṃ
thānaṃ vijjatīti.
Idam avoca Bhagavā. Attamano Sunakkhatto Licchavi-
putto4 Bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
SUNAKKHATTASUTTAṂ PAÑCAMAṂ.
106.
Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Kurūsu
viharati. Kammassadhamman5 nāma Kurūnaṃ nigamo.
Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavo ti. Bhadante
ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca:
Aniccā, bhikkhave, kāmā tucchā musā moghadhammā6;
māyākatam etaṃ, bhikkhave, bālalāpanaṃ. Ye ca diṭṭha-
dhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā, yā ca diṭṭha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bm Si omit iti viditvā uppādessati, & insert la.
2 Sk assa.
3 Si hatthe.
4 Sk omits L-to.
5 Bm Si Kammāsadhammaṃ.
6 So Sk Bu; Bm Si mosadhammā.

[page 262]
262 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
dhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā, ubha-
yam etaṃ Māradheyyaṃ, Mārass'; esa visayo, Mārass'; esa1
nivāpo, Mārass'; esa gocaro. Etth'; ete pāpakā akusalā mā-
nasā abhijjhā pi vyāpādā pi sārambhā pi saṃvattanti, te
ca1 ariyasāvakassa idhamanusikkhato antarāyāya {sambha-
vanti}2. Tatra bhikkhave ariyasāvako iti paṭisañcikkhati:
Ye ca diṭṭhadhammikā kāmā ye ca samparāyikā . . .
{sambhavanti}. Yannunāhaṃ vipulena mahaggatena cetasā
vihareyyaṃ abhibhuyya lokaṃ adhiṭṭhāya manasā. Vipulena
hi me mahaggatena cetasā viharato abhibhuyya lokaṃ adhiṭ-
ṭhāya manasā, ye pāpakā akusalā mānasā abhijjhā pi vyā-
pādā pi sārambhā pi, te na bhavissanti, tesaṃ pahānā3
aparittañ ca me cittaṃ bhavissati, appamāṇaṃ subhāvitan ti.
Tassa evaṃ paṭipannassa tabbahulavihārino4 āyatane cittaṃ
pasīdati sampasāde sati5, etarahi vā āṇañjaṃ6 samāpajjati,
paññāya vā adhimuccati. Kāyassa bhedā param maraṇā
ṭhānam etaṃ vijjati yaṃ taṃ saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa
āṇañjūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamā āṇañjasappāya7
paṭipadā8 akkhāyati.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti patisañ-
cikkhati: Ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā
kāmā, yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā
kāmasaññā9, yaṃ kiñci rūpaṃ10 cattāri ca11 mahābhūtāni
catunnañ ca mahābhūtānaṃ upādāya {sabbaṃ} rūpan ti. Tassa evaṃ
paṭipannassa12 tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati
sampasāde sati etarahi vā āṇañjaṃ samāpajjati, paññāya vā
adhimuccati. Kāyassa bhedā param maraṇā ṭhānam etaṃ
vijjati yaṃ, taṃ saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa āṇañjūpagaṃ.
Ayaṃ, bhikkhave, dutiyā āṇañjasappāyā paṭipadā akkhāyati.

--------------------------------------------------------------------------
1 So Sk Si Bu; Bm va.
2 Sk bhavanti. 3Bm pahānaṃ.
4 So Sk Bm Si & Bu omit; Bm infra & Bu (once) tabbuhūlav.
5 So Bm Si; Sk Bu sampasādessati,
6 So Sk Bu; Bm Si āneñjaṃ, as uaually.
7 So Si always; Sk here; Bm always, & Sk usually, -sappāya-.
8 So Bm Si always; & Sk paṭipadāmakkhāyati.
9 Sk omits ye ca diṭṭhadhammikā . . . kāmasaññā.
10 Si adds sabbaṃ rūpaṃ.
11 omits ca.
12 Sk sup-.

[page 263]
1. 6. ĀṆAÑJASAPPĀYASUTTAṂ. (106.) 263
Puna ca paraṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañ-
cikkhati: Ye ca diṭṭhadhammikā kāmā ye ca samparāyikā
kāmā, yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā
kāmasaññā, ye ca diṭṭhadhammikā rūpā ye ca samparāyikā
rūpā, yā ca {diṭṭhadhammikā} {rūpasaññā}, yā ca samparāyikā
rūpā, yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā
rūpasaññā, ubhayam etaṃ aniccaṃ. Yad aniccaṃ1 taṃ nālaṃ
abhinandituṃ, nālaṃ abhivadituṃ, nālaṃ ajjhositun ti.
Tassa evaṃ paṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ
pasīdati sampasāde sati etarahi vā āṇañjaṃ samāpajjati,
paññāya vā adhimuccati. Kāyassa bhedā parammaraṇā ṭhā-
nam etaṃ vijjati yaṃ taṃ saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa
āṇañjūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, tatiyā āṇañjasappāyā paṭi-
padā akkhāyati.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, ariyasāvako ti paṭisañcikkhati:
Ye ca diṭṭhadhammikā . . . yā ca sampararāyikā rūpasaññā, yā
ca āṇañjasaññā, sabbā saññā yatth'; etā aparisesā nirujjhanti,
etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ ākiñcaññāyatanan ti.
Tassa evaṃ paṭipaṇṇassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ
pasīdati sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaṃ samā-
pajjati, paññāya vā adhimuccati. Kāyassa bhedā param
maraṇā ṭhānam etaṃ vijjati yaṃ taṃ saṃvattanikaṃ viññā-
ṇaṃ assa ākiñcaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamā
ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, ariyasāvako araññagato vā
rukkhamūlagato vā iti paṭisañcikkhati: {Suññam} idaṃ attena
vā attaniyena vā ti. Tassa evaṃ paṭipaṇṇassa tabbahula-
vihārino āyatane cittaṃ pasīdati sampasāde sati etarahi vā
ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjati, paññāya vā adhimuccati.
Kāyassa bhedā param maraṇā ṭhānaṃ etaṃ vijjati yaṃ taṃ
saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa ākiñcaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ2,
bhikkhave, dutiyā ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañ-
cikkhati: Nāhaṃ kvacani3, kassaci kiñcanatasmiṃ, na ca

--------------------------------------------------------------------------
1 So Si only; Bm also omits taṃ.
2 Sk adds pi.
3 So Bm Bu; Si kvacini; Sk kucana kassaci. Si inserts na
before kassaci.

[page 264]
264 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
mama kvacani kismiñci1 kiñcanaṃ na 'tthīti. Tassa evaṃ
paṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati sam-
pasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjati, paññāya
vā adhimuccati. Kāyassa bhedā param maraṇā ṭhānaṃ etaṃ
vijjati yaṃ taṃ saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa ākiñcaññā-
yatanūpagaṃ. Ayaṃ2, bhikkhave, tatiyā ākiñcaññāyatana-
sappāyā paṭipadā akkhāyati.
Puna ca paraṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañ-
cikkhati: Ye ca diṭṭhadhammikā . . . rūpasaññā yā ca āṇañ-
jasaññā, yā ca ākiñcaññāyatanasaññā, sabbā saññā yatth'; etā
aparisesā nirujjhanti, etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ
nevasaññānāsaññāyatanan ti. Tassa evaṃ paṭipannassa tab-
bahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati sampasāde sati eta-
rahi vā nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajjati, paññāya vā
adhimuccati. Kāyassa bhedā param maraṇā ṭhānaṃ etaṃ
vijjati yaṃ taṃ saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa nevasaññā-
nāsaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, nevasaññānāsaññā-
yatanasappāyā paṭipadā akkhāyatīti.
Evaṃ vutte āyasmā Ānando Bhagavantaṃ etad avoca:
Idha, bhante, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti: No c'; assa, no
ca me siyā, na bhavissati3, na me bhavissati, yad atthi yaṃ
bhūtaṃ taṃ pajahāmīti evaṃ4 upekhaṃ5 paṭilabhati. Pari-
nibbāyi6 nu kho eso7, bhante, bhikkhūti8?
Ap'; etth'; ekacco, Ānanda, bhikkhu parinibbāyeyya. Ap'
etth'; ekacco bhikkhu na parinibbāyeyyāti.
Ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo, yena ap'9 etth'
ekacco bhikkhu parinibbāyeyya, ap'; etth'; ekacco bhikkhu na
parinibbāyeyyāti?
Idh', Ānanda, bhikkhu evam paṭipanno hoti: No c'; assa,
no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yad atthi

--------------------------------------------------------------------------
1 Sk kucani kismici.
2 Sk adds pi.
3 Si omits na bhavissati.
4 So Bm Bu; Sk Si omit evaṃ here.
5 So Sk Bu; Bm Si as always, upekkhaṃ.
6 So Sk Bu; Bm Si parinibbāyeyya.
7 So Bu; Sk Bm Si so.
8 Bm Si bhikkhu na vā parinibbāyeyyāti.
9 Bm yen'; ap'; Si yenāp'.

[page 265]
1. 6. ĀṆAÑJASAPPĀYASUTTAṂ (106). 265
yaṃ bhūtaṃ taṃ pajahāmīti evaṃ upekhaṃ paṭilabhati.
So taṃ upekhaṃ abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati.
Tassa taṃ upekkhaṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato
{tan-nissitaṃ} hoti viññāṇaṃ {tad-upādānaṃ}. Sa-upādāno,
Ānanda, bhikkhu na parinibbāyatīti.
Kahaṃ pana so, bhante, bhikkhu upādiyamāno upādi-
yatīti?
Nevasaññānāsaññāyatanaṃ, Ānandāti.
Upādānaseṭṭhaṃ kira so, bhante, bhikkhu upādiyamāno
upādiyatīti.
Upādānaseṭṭhaṃ so, Ānanda, bhikkhu upādiyamāno
upādiyati. Upādānaseṭṭhaṃ h'; etaṃ, Ānanda, yadidaṃ
{nevasaññanāsaññāyatanaṃ}. Idh', Ānanda, bhikkhu evaṃ
paṭipanno hoti: No c'; assa, no ca me siyā, na bhavissati, na
me bhavissati, yad atthi yaṃ bhūtaṃ taṃ pajahāmīti evaṃ
upekhaṃ paṭilabhati. So taṃ upekhaṃ nābhinandati, nābhi-
vadati, na ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taṃ upekhaṃ anabhi-
nandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na {tan-nissitaṃ}
hoti viññāṇaṃ na {tad-upādānaṃ}. Anupādāno, Ānanda,
bhikkhu parinibbāyatīti.
Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante. Nissāya nis-
sāya kira no, bhante, Bhagavatā oghassa nittharaṇā akkhātā.
Katamo pana, bhante, ariyo vimokho ti?
Idh', Ānanda, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati: Ye ca
diṭṭhadhammikā kāmā ye ca samparāyikā kāmā, yā ca diṭṭha-
dhammikā kāmasaññā yā ca samparāyikā kāmasaññā, ye ca
diṭṭhadhammikā rūpā ye ca samparāyikā rūpā, yā ca diṭṭha
dhammikā rūpasaññā yā ca samparāyikā rūpasaññā, yā ca
āṇañjasaññā, yā ca ākiñcaññāyatanasaññā, yā ca neva-
saññānāsaññāyatanasaññā, esa sakkāyo yāvatā sakkāyo etaṃ
amataṃ yadidaṃ anupādā cittassa vimokho. Iti kho, Ānanda,
desitā mayā āṇañjasappāyā paṭipadā, desitā ākiñcaññāyata-
nasappāyā paṭipadā, desitā nevasaññānāsaññāyatanasappāyā
paṭipadā, desitā nissāya nissāya oghassa nittharaṇā, desito
ariyo vimokho. Yaṃ kho, Ānanda, Satthārā karaṇīyaṃ
sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya,

--------------------------------------------------------------------------

[page 266]
266 III. UPARIPAṆṆĀSAṂ.
kataṃ vo tam mayā. Etāni, Ānanda, rukkhamūlāni,
etāni suññāgārāni, Jhāyath', Ānanda, mā pamādattha, mā
pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusā-
sanīti.
Idam avoca Bhagavā. Attamano āyasmā Ānando Bha-
gavato bhāsitaṃ abhinandīti.
ĀṆAÑJASAPPĀYASUTTAṂ CHAṬṬHAṂ.

--------------------------------------------------------------------------