A machine-readable transcription of the A«ÂÃÇgah­daya by VÃgbhaÂa *** Copyright 1997 R.P. Das and R.E. Emmerick *** ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ SÆtrasthÃna rÃgÃdi-rogÃn satatÃnu«aktÃn a-Óe«a-kÃya-pras­tÃn a-Óe«Ãn | autsukya-mohÃ-rati-dä jaghÃna yo '-pÆrva-vaidyÃya namo 'stu tasmai || 1 || Ãyu÷-kÃmayamÃnena dharmÃrtha-sukha-sÃdhanam | Ãyur-vedopadeÓe«u vidheya÷ param Ãdara÷ || 2 || brahmà sm­tvÃyu«o vedaæ prajÃpatim ajigrahat | so 'Óvinau tau sahasrÃk«aæ so 'tri-putrÃdikÃn munÅn || 3 || te 'gniveÓÃdikÃæs te tu p­thak tantrÃïi tenire | tebhyo 'ti-viprakÅrïebhya÷ prÃya÷ sÃra-taroccaya÷ || 4 || kriyate '«ÂÃÇga-h­dayaæ nÃti-saæk«epa-vistaram | kÃya-bÃla-grahordhvÃÇga-Óalya-daæ«ÂrÃ-jarÃ-v­«Ãn || 5 || 1.5bv nÃti-saæk«ipta-vist­tam a«ÂÃv aÇgÃni tasyÃhuÓ cikitsà ye«u saæÓrità | vÃyu÷ pittaæ kaphaÓ ceti trayo do«Ã÷ samÃsata÷ || 6 || vik­tÃ-vik­tà dehaæ ghnanti te vartayanti ca | te vyÃpino 'pi h­n-nÃbhyor adho-madhyordhva-saæÓrayÃ÷ || 7 || 1.7bv ghnanti te vardhayanti ca vayo-'ho-rÃtri-bhuktÃnÃæ te 'nta-madhyÃdi-gÃ÷ kramÃt | tair bhaved vi«amas tÅk«ïo mandaÓ cÃgni÷ samai÷ sama÷ || 8 || ko«Âha÷ krÆro m­dur madhyo madhya÷ syÃt tai÷ samair api | ÓukrÃrtava-sthair janmÃdau vi«eïeva vi«a-krime÷ || 9 || taiÓ ca tisra÷ prak­tayo hÅna-madhyottamÃ÷ p­thak | sama-dhÃtu÷ samastÃsu Óre«Âhà nindyà dvi-do«a-jÃ÷ || 10 || 1.10cv sama-dhÃtu÷ samais tÃsu tatra rÆk«o laghu÷ ÓÅta÷ khara÷ sÆk«maÓ calo 'nila÷ | pittaæ sa-sneha-tÅk«ïo«ïaæ laghu visraæ saraæ dravam || 11 || snigdha÷ ÓÅto gurur manda÷ Ólak«ïo m­tsna÷ sthira÷ kapha÷ | saæsarga÷ saænipÃtaÓ ca tad-dvi-tri-k«aya-kopata÷ || 12 || rasÃs­Ç-mÃæsa-medo-'sthi-majja-ÓukrÃïi dhÃtava÷ | sapta dÆ«yà malà mÆtra-Óak­t-svedÃdayo 'pi ca || 13 || v­ddhi÷ samÃnai÷ sarve«Ãæ viparÅtair viparyaya÷ | rasÃ÷ svÃdv-amla-lavaïa-tikto«aïa-ka«ÃyakÃ÷ || 14 || «a¬ dravyam ÃÓritÃs te ca yathÃ-pÆrvaæ balÃvahÃ÷ | tatrÃdyà mÃrutaæ ghnanti trayas tiktÃdaya÷ kapham || 15 || ka«Ãya-tikta-madhurÃ÷ pittam anye tu kurvate | Óamanaæ kopanaæ svastha-hitaæ dravyam iti tri-dhà || 16 || u«ïa-ÓÅta-guïotkar«Ãt tatra vÅryaæ dvi-dhà sm­tam | tri-dhà vipÃko dravyasya svÃdv-amla-kaÂukÃtmaka÷ || 17 || guru-manda-hima-snigdha-Ólak«ïa-sÃndra-m­du-sthirÃ÷ | guïÃ÷ sa-sÆk«ma-viÓadà viæÓati÷ sa-viparyayÃ÷ || 18 || kÃlÃrtha-karmaïÃæ yogo hÅna-mithyÃti-mÃtraka÷ | samyag-yogaÓ ca vij¤eyo rogÃrogyaika-kÃraïam || 19 || rogas tu do«a-vai«amyaæ do«a-sÃmyam a-roga-tà | nijÃgantu-vibhÃgena tatra rogà dvi-dhà sm­tÃ÷ || 20 || te«Ãæ kÃya-mano-bhedÃd adhi«ÂhÃnam api dvi-dhà | rajas tamaÓ ca manaso dvau ca do«Ãv udÃh­tau || 21 || 1.21dv 'tra dvau do«Ãv udÃh­tau darÓana-sparÓana-praÓnai÷ parÅk«eta ca rogiïam | rogaæ nidÃna-prÃg-rÆpa-lak«aïopaÓayÃptibhi÷ || 22 || 1.22bv saæparÅk«eta rogiïam 1.22bv parÅk«etÃtha rogiïam bhÆmi-deha-prabhedena deÓam Ãhur iha dvi-dhà | jÃÇgalaæ vÃta-bhÆyi«Âham anÆpaæ tu kapholbaïam || 23 || sÃdhÃraïaæ sama-malaæ tri-dhà bhÆ-deÓam ÃdiÓet | k«aïÃdir vyÃdhy-avasthà ca kÃlo bhe«aja-yoga-k­t || 24 || Óodhanaæ Óamanaæ ceti samÃsÃd au«adhaæ dvi-dhà | ÓarÅra-jÃnÃæ do«ÃïÃæ krameïa paramau«adham || 25 || vastir vireko vamanaæ tathà tailaæ gh­taæ madhu | dhÅ-dhairyÃtmÃdi-vij¤Ãnaæ mano-do«au«adhaæ param || 26 || bhi«ag dravyÃïy upasthÃtà rogÅ pÃda-catu«Âayam | cikitsitasya nirdi«Âaæ praty-ekaæ tac catur-guïam || 27 || dak«as tÅrthÃtta-ÓÃstrÃrtho d­«Âa-karmà Óucir bhi«ak | bahu-kalpaæ bahu-guïaæ saæpannaæ yogyam au«adham || 28 || anurakta÷ Óucir dak«o buddhi-mÃn paricÃraka÷ | ìhyo rogÅ bhi«ag-vaÓyo j¤Ãpaka÷ sat-tva-vÃn api || 29 || sÃdhyo '-sÃdhya iti vyÃdhir dvi-dhà tau tu punar dvi-dhà | su-sÃdhya÷ k­cchra-sÃdhyaÓ ca yÃpyo yaÓ cÃn-upakrama÷ || 29+(1) || sarvau«adha-k«ame dehe yÆna÷ puæso jitÃtmana÷ | a-marma-go 'lpa-hetv-agra-rÆpa-rÆpo 'n-upadrava÷ || 30 || a-tulya-dÆ«ya-deÓartu-prak­ti÷ pÃda-saæpadi | grahe«v anu-guïe«v eka-do«a-mÃrgo nava÷ sukha÷ || 31 || ÓastrÃdi-sÃdhana÷ k­cchra÷ saækare ca tato gada÷ | Óe«a-tvÃd Ãyu«o yÃpya÷ pathyÃbhyÃsÃd viparyaye || 32 || an-upakrama eva syÃt sthito 'ty-anta-viparyaye | autsukya-mohÃ-rati-k­d d­«Âa-ri«Âo 'k«a-nÃÓana÷ || 33 || tyajed Ãrtaæ bhi«ag-bhÆpair dvi«Âaæ te«Ãæ dvi«aæ dvi«am | hÅnopakaraïaæ vyagram a-vidheyaæ gatÃyu«am || 34 || caï¬aæ ÓokÃturaæ bhÅruæ k­ta-ghnaæ vaidya-mÃninam | tantrasyÃsya paraæ cÃto vak«yate 'dhyÃya-saægraha÷ || 35 || Ãyu«-kÃma-dinartv-ÅhÃ-rogÃn-utpÃdana-dravÃ÷ | anna-j¤ÃnÃnna-saærak«Ã-mÃtrÃ-dravya-rasÃÓrayÃ÷ || 36 || do«Ãdi-j¤Ãna-tad-bheda-tac-cikitsÃ-dvy-upakramÃ÷ | Óuddhy-Ãdi-snehana-sveda-rekÃsthÃpana-nÃvanam || 37 || dhÆma-gaï¬Æ«a-d­k-seka-t­pti-yantraka-Óastrakam | sirÃ-vidhi÷ Óalya-vidhi÷ Óastra-k«ÃrÃgni-karmikau || 38 || 1.38cv sirÃ-vyadha÷ Óalya-vidhi÷ sÆtra-sthÃnam ime 'dhyÃyÃs triæÓac chÃrÅram ucyate | garbhÃvakrÃnti-tad-vyÃpad-aÇga-marma-vibhÃgikam || 39 || vik­tir dÆta-jaæ «a«Âhaæ nidÃnaæ sÃrvarogikam | jvarÃs­k-ÓvÃsa-yak«mÃdi-madÃdy-arÓo-'tisÃriïÃm || 40 || mÆtrÃghÃta-pramehÃïÃæ vidradhy-Ãdy-udarasya ca | pÃï¬u-ku«ÂhÃnilÃrtÃnÃæ vÃtÃsrasya ca «o-¬aÓa || 41 || cikitsitaæ jvare rakte kÃse ÓvÃse ca yak«maïi | vamau madÃtyaye 'rÓa÷su vi«i dvau dvau ca mÆtrite || 42 || vidradhau gulma-jaÂhara-pÃï¬u-Óopha-visarpi«u | ku«Âha-ÓvitrÃnila-vyÃdhi-vÃtÃsre«u cikitsitam || 43 || dvÃ-viæÓatir ime 'dhyÃyÃ÷ kalpa-siddhir ata÷ param | kalpo vamer virekasya tat-siddhir vasti-kalpanà || 44 || siddhir vasty-ÃpadÃæ «a«Âho dravya-kalpo 'ta uttaram | bÃlopacÃre tad-vyÃdhau tad-grahe dvau ca bhÆta-ge || 45 || unmÃde 'tha sm­ti-bhraæÓe dvau dvau vartmasu saædhi«u | d­k-tamo-liÇga-nÃÓe«u trayo dvau dvau ca sarva-ge || 46 || karïa-nÃsÃ-mukha-Óiro-vraïe bhaÇge bhagandare | granthy-Ãdau k«udra-roge«u guhya-roge p­thag dvayam || 47 || vi«e bhujaÇge kÅÂe«u mÆ«ake«u rasÃyane | catvÃriæÓo 'n-apatyÃnÃm adhyÃyo bÅja-po«aïa÷ || 48 || 1.48dv adhyÃyo bÅja-po«aïe ity adhyÃya-Óataæ viæÓaæ «a¬bhi÷ sthÃnair udÅritam || 48ª || SÆtrasthÃna brÃhme muhÆrta utti«Âhet svastho rak«Ãrtham Ãyu«a÷ | ÓarÅra-cintÃæ nirvartya k­ta-Óauca-vidhis tata÷ || 1 || arka-nyagrodha-khadira-kara¤ja-kakubhÃdi-jam | prÃtar bhuktvà ca m­dv-agraæ ka«Ãya-kaÂu-tiktakam || 2 || kanÅny-agra-sama-sthaulyaæ praguïaæ dvÃ-daÓÃÇgulam | bhak«ayed danta-pavanaæ danta-mÃæsÃny a-bÃdhayan || 3 || 2.3cv bhak«ayed danta-dhavanaæ nÃdyÃd a-jÅrïa-vamathu-ÓvÃsa-kÃsa-jvarÃrditÅ | t­«ïÃsya-pÃka-h­n-netra-Óira÷-karïÃmayÅ ca tat || 4 || sauvÅram a¤janaæ nityaæ hitam ak«ïos tato bhajet | cak«us tejo-mayaæ tasya viÓe«Ãc chle«mato bhayam || 5 || 2.5dv viÓe«Ãc chle«maïo bhayam bhukta-vÃæÓ ca Óira÷-snÃta÷ ÓrÃnta÷ chardana-nÃvanai÷ | rÃtrau jÃgaritaÓ cÃpi näjyÃj jvarita eva ca || 5.1+1 || yojayet sapta-rÃtre 'smÃt srÃvaïÃrthaæ rasäjanam | tato nÃvana-gaï¬Æ«a-dhÆma-tÃmbÆla-bhÃg bhavet || 6 || 2.6bv srÃvaïÃrthe rasäjanam tÃmbÆlaæ k«ata-pittÃsra-rÆk«otkupita-cak«u«Ãm | vi«a-mÆrchÃ-madÃrtÃnÃm a-pathyaæ Óo«iïÃm api || 7 || abhyaÇgam Ãcaren nityaæ sa jarÃ-Órama-vÃta-hà | d­«Âi-prasÃda-pu«Ây-Ãyu÷-svapna-su-tvak-tva-dÃr¬hya-k­t || 8 || Óira÷-Óravaïa-pÃde«u taæ viÓe«eïa ÓÅlayet | varjyo 'bhyaÇga÷ kapha-grasta-k­ta-saæÓuddhy-a-jÅrïibhi÷ || 9 || lÃghavaæ karma-sÃmarthyaæ dÅpto 'gnir medasa÷ k«aya÷ | vibhakta-ghana-gÃtra-tvaæ vyÃyÃmÃd upajÃyate || 10 || vÃta-pittÃmayÅ bÃlo v­ddho '-jÅrïo ca taæ tyajet | ardha-Óaktyà ni«evyas tu balibhi÷ snigdha-bhojibhi÷ || 11 || ÓÅta-kÃle vasante ca mandam eva tato 'nya-dà | taæ k­tvÃnu-sukhaæ dehaæ mardayec ca samantata÷ || 12 || t­«ïà k«aya÷ pratamako rakta-pittaæ Órama÷ klama÷ | ati-vyÃyÃmata÷ kÃso jvaraÓ chardiÓ ca jÃyate || 13 || vyÃyÃma-jÃgarÃdhva-strÅ-hÃsya-bhëyÃdi-sÃhasam | gajaæ siæha ivÃkar«an bhajann ati vinaÓyati || 14 || 2.14dv bhajan yato 'ti naÓyati udvartanaæ kapha-haraæ medasa÷ pravilÃyanam | sthirÅ-karaïam aÇgÃnÃæ tvak-prasÃda-karaæ param || 15 || dÅpanaæ v­«yam Ãyu«yaæ snÃnam ÆrjÃ-bala-pradam | kaï¬Æ-mala-Órama-sveda-tandrÃ-t­¬-dÃha-pÃpma-jit || 16 || 2.16bv snÃnam ojo-bala-pradam u«ïÃmbunÃdha÷-kÃyasya pari«eko balÃvaha÷ | tenaiva tÆttamÃÇgasya bala-h­t-keÓa-cak«u«Ãm || 17 || 2.17cv tenaiva cottamÃÇgasya 2.17cv sa eva cottamÃÇgasya 2.17cv sa eva tÆttamÃÇgasya snÃnam ardita-netrÃsya-karïa-rogÃtisÃri«u | ÃdhmÃna-pÅnasÃ-jÅrïa-bhukta-vatsu ca garhitam || 18 || jÅrïe hitaæ mitaæ cÃdyÃn na vegÃn Årayed balÃt | na vegito 'nya-kÃrya÷ syÃn nÃ-jitvà sÃdhyam Ãmayam || 19 || sukhÃrthÃ÷ sarva-bhÆtÃnÃæ matÃ÷ sarvÃ÷ prav­ttaya÷ | sukhaæ ca na vinà dharmÃt tasmÃd dharma-paro bhavet || 20 || bhaktyà kalyÃïa-mitrÃïi sevetetara-dÆra-ga÷ | hiæsÃ-steyÃn yathÃ-kÃmaæ paiÓunyaæ paru«Ãn-­te || 21 || saæbhinnÃlÃpaæ vyÃpÃdam abhidhyÃæ d­g-viparyayam | pÃpaæ karmeti daÓa-dhà kÃya-vÃÇ-mÃnasais tyajet || 22 || a-v­tti-vyÃdhi-ÓokÃrtÃn anuvarteta Óaktita÷ | Ãtma-vat satataæ paÓyed api kÅÂa-pipÅlikam || 23 || arcayed deva-go-vipra-v­ddha-vaidya-n­pÃtithÅn | vi-mukhÃn nÃrthina÷ kuryÃn nÃvamanyeta nÃk«ipet || 24 || upakÃra-pradhÃna÷ syÃd apakÃra-pare 'py arau | saæpad-vipatsv eka-manà hetÃv År«yet phale na tu || 25 || kÃle hitaæ mitaæ brÆyÃd a-visaævÃdi peÓalam | pÆrvÃbhibhëŠsu-mukha÷ su-ÓÅla÷ karuïÃ-m­du÷ || 26 || naika÷ sukhÅ na sarva-tra viÓrabdho na ca ÓaÇkita÷ | na ka¤-cid Ãtmana÷ Óatruæ nÃtmÃnaæ kasya-cid ripum || 27 || prakÃÓayen nÃpamÃnaæ na ca ni÷-sneha-tÃæ prabho÷ | janasyÃÓayam Ãlak«ya yo yathà paritu«yati || 28 || 2.28av prakÃÓayen nÃvamÃnaæ taæ tathaivÃnuvarteta parÃrÃdhana-paï¬ita÷ | na pŬayed indriyÃïi na caitÃny ati lÃlayet || 29 || tri-varga-ÓÆnyaæ nÃrambhaæ bhajet taæ cÃ-virodhayan | anuyÃyÃt prati-padaæ sarva-dharme«u madhyamÃm || 30 || nÅca-roma-nakha-ÓmaÓrur nir-malÃÇghri-malÃyana÷ | snÃna-ÓÅla÷ su-surabhi÷ su-ve«o 'n-ulbaïojjvala÷ || 31 || 2.31cv snÃna-ÓÅla÷ sa-surabhi÷ dhÃrayet satataæ ratna-siddha-mantra-mahau«adhÅ÷ | sÃtapa-tra-pada-trÃïo vicared yuga-mÃtra-d­k || 32 || niÓi cÃtyayike kÃrye daï¬Å maulÅ sahÃya-vÃn | caitya-pÆjya-dhvajÃ-Óasta-cchÃyÃ-bhasma-tu«Ã-ÓucÅn || 33 || nÃkrÃmec charkarÃ-lo«Âa-bali-snÃna-bhuvo na ca | nadÅæ taren na bÃhubhyÃæ nÃgni-skandham abhivrajet || 34 || saædigdha-nÃvaæ v­k«aæ ca nÃrohed du«Âa-yÃna-vat | nÃ-saæv­ta-mukha÷ kuryÃt k«uti-hÃsya-vij­mbhaïam || 35 || 2.35dv k«utiæ hÃsyaæ vij­mbhaïam 2.35dv k«ut-hÃsyaæ ca vij­mbhaïam nÃsikÃæ na viku«ïÅyÃn nÃ-kasmÃd vilikhed bhuvam | nÃÇgaiÓ ce«Âeta vi-guïaæ nÃsÅtotkaÂakaÓ ciram || 36 || 2.36bv nÃ-kasmÃd vilikhen mahÅm 2.36dv nÃsÅtotkaÂaka-sthita÷ deha-vÃk-cetasÃæ ce«ÂÃ÷ prÃk ÓramÃd vinivartayet | nordhva-jÃnuÓ ciraæ ti«Âhen naktaæ seveta na drumam || 37 || tathà catvara-caityÃntaÓ-catu«-patha-surÃlayÃn | sÆnÃÂavÅ-ÓÆnya-g­ha-ÓmaÓÃnÃni divÃpi na || 38 || a-saæmÃrjitam ÃdarÓam an-upask­ta-kÃminÅm | rajasvalÃæ ca nek«eta sadà prÃtar a-maÇgalam || 38+1 || sarva-thek«eta nÃdityaæ na bhÃraæ Óirasà vahet | nek«eta pratataæ sÆk«maæ dÅptÃ-medhyÃ-priyÃïi ca || 39 || madya-vikraya-saædhÃna-dÃnÃdÃnÃni nÃcaret | puro-vÃtÃtapa-rajas-tu«Ãra-paru«ÃnilÃn || 40 || an-­ju÷ k«avathÆdgÃra-kÃsa-svapnÃnna-maithunam | kÆla-cchÃyÃæ n­pa-dvi«Âaæ vyÃla-daæ«Âri-vi«Ãïina÷ || 41 || hÅnÃn-ÃryÃti-nipuïa-sevÃæ vigraham uttamai÷ | saædhyÃsv abhyavahÃra-strÅ-svapnÃdhyayana-cintanam || 42 || Óatru-sattra-gaïÃkÅrïa-gaïikÃ-païikÃÓanam | gÃtra-vaktra-nakhair vÃdyaæ hasta-keÓÃvadhÆnanam || 43 || toyÃgni-pÆjya-madhyena yÃnaæ dhÆmaæ ÓavÃÓrayam | madyÃti-saktiæ viÓrambha-svÃtantrye strÅ«u ca tyajet || 44 || ÃcÃrya÷ sarva-ce«ÂÃsu loka eva hi dhÅ-mata÷ | anukuryÃt tam evÃto laukike 'rthe parÅk«aka÷ || 45 || Ãrdra-saætÃna-tà tyÃga÷ kÃya-vÃk-cetasÃæ dama÷ | svÃrtha-buddhi÷ parÃrthe«u paryÃptam iti sad-vratam || 46 || naktan-dinÃni me yÃnti katham-bhÆtasya saæprati | du÷kha-bhÃÇ na bhavaty evaæ nityaæ saænihita-sm­ti÷ || 47 || evaæ k­tsna-dinaæ nÅtvà rÃtrau yÃme g­he gate | devÃn ­«Ån gurÆn sm­tvà tata÷ Óayanam Ãcaret || 47+1 || 2.47+1bv rÃtrer yÃme gate sati ity ÃcÃra÷ samÃsena yaæ prÃpnoti samÃcaran | Ãyur Ãrogyam aiÓvaryaæ yaÓo lokÃæÓ ca ÓÃÓvatÃn || 48 || SÆtrasthÃna mÃsair dvi-saækhyair mÃghÃdyai÷ kramÃt «a¬ ­tava÷ sm­tÃ÷ | ÓiÓiro 'tha vasantaÓ ca grÅ«mo var«Ã-Óarad-dhimÃ÷ || 1 || ÓiÓirÃdyÃs tribhis tais tu vidyÃd ayanam uttaram | ÃdÃnaæ ca tad Ãdatte n­ïÃæ prati-dinaæ balam || 2 || tasmin hy aty-artha-tÅk«ïo«ïa-rÆk«Ã mÃrga-sva-bhÃvata÷ | Ãditya-pavanÃ÷ saumyÃn k«apayanti guïÃn bhuva÷ || 3 || tikta÷ ka«Ãya÷ kaÂuko balino 'tra rasÃ÷ kramÃt | tasmÃd ÃdÃnam Ãgneyam ­tavo dak«iïÃyanam || 4 || var«Ãdayo visargaÓ ca yad balaæ vis­jaty ayam | saumya-tvÃd atra somo hi bala-vÃn hÅyate ravi÷ || 5 || megha-v­«Ây-anilai÷ ÓÅtai÷ ÓÃnta-tÃpe mahÅ-tale | snigdhÃÓ cehÃmla-lavaïa-madhurà balino rasÃ÷ || 6 || ÓÅte 'gryaæ v­«Âi-gharme 'lpaæ balaæ madhyaæ tu Óe«ayo÷ | balina÷ ÓÅta-saærodhÃd dhemante prabalo 'nala÷ || 7 || bhavaty alpendhano dhÃtÆn sa paced vÃyunerita÷ | ato hime 'smin seveta svÃdv-amla-lavaïÃn rasÃn || 8 || dairghyÃn niÓÃnÃm etarhi prÃtar eva bubhuk«ita÷ | avaÓya-kÃryaæ saæbhÃvya yathoktaæ ÓÅlayed anu || 9 || vÃta-ghna-tailair abhyaÇgaæ mÆrdhni tailaæ vimardanam | niyuddhaæ kuÓalai÷ sÃrdhaæ pÃdÃghÃtaæ ca yuktita÷ || 10 || 3.10bv mÆrdha-tailaæ vimardanam ka«ÃyÃpah­ta-snehas tata÷ snÃto yathÃ-vidhi | kuÇkumena sa-darpeïa pradigdho 'guru-dhÆpita÷ || 11 || rasÃn snigdhÃn palaæ pu«Âaæ gau¬am accha-surÃæ surÃm | godhÆma-pi«Âa-mëek«u-k«Årottha-vik­tÅ÷ ÓubhÃ÷ || 12 || navam annaæ vasÃæ tailaæ Óauca-kÃrye sukhodakam | prÃvÃrÃjina-kauÓeya-praveïÅ-kaucavÃst­tam || 13 || 3.13dv -praveïÅ-kuthakÃst­tam u«ïa-sva-bhÃvair laghubhi÷ prÃv­ta÷ Óayanaæ bhajet | yuktyÃrka-kiraïÃn svedaæ pÃda-trÃïaæ ca sarva-dà || 14 || pÅvaroru-stana-Óroïya÷ sa-madÃ÷ pramadÃ÷ priyÃ÷ | haranti ÓÅtam u«ïÃÇgyo dhÆpa-kuÇkuma-yauvanai÷ || 15 || aÇgÃra-tÃpa-saætapta-garbha-bhÆ-veÓma-cÃriïa÷ | ÓÅta-pÃru«ya-janito na do«o jÃtu jÃyate || 16 || ayam eva vidhi÷ kÃrya÷ ÓiÓire 'pi viÓe«ata÷ | tadà hi ÓÅtam adhikaæ rauk«yaæ cÃdÃna-kÃla-jam || 17 || kaphaÓ cito hi ÓiÓire vasante 'rkÃæÓu-tÃpita÷ | hatvÃgniæ kurute rogÃn atas taæ tvarayà tyajet || 18 || tÅk«ïair vamana-nasyÃdyair laghu-rÆk«aiÓ ca bhojanai÷ | vyÃyÃmodvartanÃghÃtair jitvà Óle«mÃïam ulbaïam || 19 || snÃto 'nulipta÷ karpÆra-candanÃguru-kuÇkumai÷ | purÃïa-yava-godhÆma-k«audra-jÃÇgala-ÓÆlya-bhuk || 20 || sahakÃra-rasonmiÓrÃn ÃsvÃdya priyayÃrpitÃn | priyÃsya-saÇga-surabhÅn priyÃ-netrotpalÃÇkitÃn || 21 || saumanasya-k­to h­dyÃn vayasyai÷ sahita÷ pibet | nirgadÃn ÃsavÃri«Âa-sÅdhu-mÃrdvÅka-mÃdhavÃn || 22 || Ó­ÇgaverÃmbu sÃrÃmbu madhv-ambu jaladÃmbu ca | dak«iïÃnila-ÓÅte«u parito jala-vÃhi«u || 23 || 3.23bv madhv-ambu jaladÃmbu và a-d­«Âa-na«Âa-sÆrye«u maïi-kuÂÂima-kÃnti«u | parapu«Âa-vighu«Âe«u kÃma-karmÃnta-bhÆmi«u || 24 || 3.24av a-d­«ÂÃ-na«Âa-sÆrye«u vicitra-pu«pa-v­k«e«u kÃnane«u su-gandhi«u | go«ÂhÅ-kathÃbhiÓ citrÃbhir madhyÃhnaæ gamayet sukhÅ || 25 || guru-ÓÅta-divÃ-svapna-snigdhÃmla-madhurÃæs tyajet | tÅk«ïÃæÓur ati-tÅk«ïÃæÓur grÅ«me saæk«ipatÅva yat || 26 || 3.26cv sneham arko 'ti-tÅk«ïÃæÓur praty-ahaæ k«Åyate Óle«mà tena vÃyuÓ ca vardhate | ato 'smin paÂu-kaÂv-amla-vyÃyÃmÃrka-karÃæs tyajet || 27 || bhajen madhuram evÃnnaæ laghu snigdhaæ himaæ dravam | su-ÓÅta-toya-siktÃÇgo lihyÃt saktÆn sa-ÓarkarÃn || 28 || madyaæ na peyaæ peyaæ và sv-alpaæ su-bahu-vÃri và | anya-thà Óo«a-Óaithilya-dÃha-mohÃn karoti tat || 29 || 3.29cv anya-thà Óopha-Óaithilya- kundendu-dhavalaæ ÓÃlim aÓnÅyÃj jÃÇgalai÷ palai÷ | pibed rasaæ nÃti-ghanaæ rasÃlÃæ rÃga-khÃï¬avau || 30 || 3.30av kundendu-dhavalä chÃlÅn 3.30dv rasÃlÃæ rÃga-khìavau 3.30dv rasÃlÃæ rÃga-«Ã¬avau pÃnakaæ pa¤ca-sÃraæ và nava-m­d-bhÃjane sthitam | moca-coca-dalair yuktaæ sÃmlaæ m­n-maya-Óuktibhi÷ || 31 || 3.31bv nava-m­d-bhÃjana-sthitam pÃÂalÃ-vÃsitaæ cÃmbha÷ sa-karpÆraæ su-ÓÅtalam | ÓaÓÃÇka-kiraïÃn bhak«yÃn rajanyÃæ bhak«ayan pibet || 32 || sa-sitaæ mÃhi«aæ k«Åraæ candra-nak«atra-ÓÅtalam | abhraÇ-ka«a-mahÃ-ÓÃla-tÃla-ruddho«ïa-raÓmi«u || 33 || vane«u mÃdhavÅ-Óli«Âa-drÃk«Ã-stabaka-ÓÃli«u | su-gandhi-hima-pÃnÅya-sicyamÃna-paÂÃlike || 34 || kÃyamÃne cite cÆta-pravÃla-phala-lumbibhi÷ | kadalÅ-dala-kalhÃra-m­ïÃla-kamalotpalai÷ || 35 || komalai÷ kalpite talpe hasat-kusuma-pallave | madhyan-dine 'rka-tÃpÃrta÷ svapyÃd dhÃrÃ-g­he 'tha-và || 36 || pusta-strÅ-stana-hastÃsya-prav­ttoÓÅra-vÃriïi | niÓÃ-kara-karÃkÅrïe saudha-p­«Âhe niÓÃsu ca || 37 || Ãsanà svastha-cittasya candanÃrdrasya mÃlina÷ | niv­tta-kÃma-tantrasya su-sÆk«ma-tanu-vÃsasa÷ || 38 || jalÃrdrÃs tÃla-v­ntÃni vist­tÃ÷ padminÅ-puÂÃ÷ | utk«epÃÓ ca m­dÆtk«epà jala-var«i-himÃnilÃ÷ || 39 || karpÆra-mallikÃ-mÃlà hÃrÃ÷ sa-hari-candanÃ÷ | mano-hara-kalÃlÃpÃ÷ ÓiÓava÷ sÃrikÃ÷ ÓukÃ÷ || 40 || m­ïÃla-valayÃ÷ kÃntÃ÷ protphulla-kamalojjvalÃ÷ | jaÇgamà iva padminyo haranti dayitÃ÷ klamam || 41 || ÃdÃna-glÃna-vapu«Ãm agni÷ sanno 'pi sÅdati | var«Ãsu do«air du«yanti te 'mbu-lambÃmbu-de 'mbare || 42 || 3.42av ÃdÃna-mlÃna-vapu«Ãm sa-tu«Ãreïa marutà sahasà ÓÅtalena ca | bhÆ-bëpeïÃmla-pÃkena malinena ca vÃriïà || 43 || vahninaiva ca mandena te«v ity anyo-'nya-dÆ«i«u | bhajet sÃdhÃraïaæ sarvam Æ«maïas tejanaæ ca yat || 44 || ÃsthÃpanaæ Óuddha-tanur jÅrïaæ dhÃnyaæ rasÃn k­tÃn | jÃÇgalaæ piÓitaæ yÆ«Ãn madhv-ari«Âaæ ciran-tanam || 45 || mastu sauvarcalìhyaæ và pa¤ca-kolÃvacÆrïitam | divyaæ kaupaæ Ó­taæ cÃmbho bhojanaæ tv ati-dur-dine || 46 || 3.46av mastu sauvarcalìhyaæ ca vyaktÃmla-lavaïa-snehaæ saæÓu«kaæ k«audra-val laghu | a-pÃda-cÃrÅ surabhi÷ satataæ dhÆpitÃmbara÷ || 47 || harmya-p­«Âhe vased bëpa-ÓÅta-sÅkara-varjite | nadÅ-jaloda-manthÃha÷-svapnÃyÃsÃtapÃæÓ tyajet || 48 || var«Ã-ÓÅtocitÃÇgÃnÃæ sahasaivÃrka-raÓmibhi÷ | taptÃnÃæ saæcitaæ v­«Âau pittaæ Óaradi kupyati || 49 || taj-jayÃya gh­taæ tiktaæ vireko rakta-mok«aïam | tiktaæ svÃdu ka«Ãyaæ ca k«udhito 'nnaæ bhajel laghu || 50 || ÓÃli-mudga-sitÃ-dhÃtrÅ-paÂola-madhu-jÃÇgalam | taptaæ taptÃæÓu-kiraïai÷ ÓÅtaæ ÓÅtÃæÓu-raÓmibhi÷ || 51 || samantÃd apy aho-rÃtram agastyodaya-nir-vi«am | Óuci haæsodakaæ nÃma nir-malaæ mala-jij jalam || 52 || nÃbhi«yandi na và rÆk«aæ pÃnÃdi«v am­topamam | candanoÓÅra-karpÆra-muktÃ-srag-vasanojjvala÷ || 53 || saudhe«u saudha-dhavalÃæ candrikÃæ rajanÅ-mukhe | tu«Ãra-k«Ãra-sauhitya-dadhi-taila-vasÃtapÃn || 54 || tÅk«ïa-madya-divÃ-svapna-puro-vÃtÃn parityajet | ÓÅte var«Ãsu cÃdyÃæs trÅn vasante 'ntyÃn rasÃn bhajet || 55 || svÃduæ nidÃghe Óaradi svÃdu-tikta-ka«ÃyakÃn | Óarad-vasantayo rÆk«aæ ÓÅtaæ gharma-ghanÃntayo÷ || 56 || anna-pÃnaæ samÃsena viparÅtam ato 'nya-dà | nityaæ sarva-rasÃbhyÃsa÷ sva-svÃdhikyam ­tÃv ­tau || 57 || ­tvor antyÃdi-saptÃhÃv ­tu-saædhir iti sm­ta÷ | tatra pÆrvo vidhis tyÃjya÷ sevanÅyo 'para÷ kramÃt || 58 || 3.58av ­tvor antyÃdi-saptÃhÃd a-sÃtmya-jà hi rogÃ÷ syu÷ sahasà tyÃga-ÓÅlanÃt || 58ª || SÆtrasthÃna vegÃn na dhÃrayed vÃta-viï-mÆtra-k«ava-t­Â-k«udhÃm | nidrÃ-kÃsa-Órama-ÓvÃsa-j­mbhÃÓru-cchardi-retasÃm || 1 || adho-vÃtasya rodhena gulmodÃvarta-ruk-klamÃ÷ | vÃta-mÆtra-Óak­t-saÇga-d­«Ây-agni-vadha-h­d-gadÃ÷ || 2 || sneha-sveda-vidhis tatra vartayo bhojanÃni ca | pÃnÃni vastayaÓ caiva Óastaæ vÃtÃnulomanam || 2+1 || Óak­ta÷ piï¬ikodve«Âa-pratiÓyÃya-Óiro-ruja÷ | Ærdhva-vÃyu÷ parÅkarto h­dayasyoparodhanam || 3 || 4.3cv Ærdhvaæ vÃyu÷ parÅkarto mukhena viÂ-prav­ttiÓ ca pÆrvoktÃÓ cÃmayÃ÷ sm­tÃ÷ | aÇga-bhaÇgÃÓmarÅ-vasti-me¬hra-vaÇk«aïa-vedanÃ÷ || 4 || mÆtrasya rodhÃt pÆrve ca prÃyo rogÃs tad-au«adham | varty-abhyaÇgÃvagÃhÃÓ ca svedanaæ vasti-karma ca || 5 || anna-pÃnaæ ca vi¬-bhedi vi¬-rodhotthe«u yak«masu | mÆtra-je«u tu pÃne ca prÃg-bhaktaæ Óasyate gh­tam || 6 || 4.6cv mÆtra-je«u ca pÃnaæ tu 4.6cv mÆtra-je«u prayu¤jÅta 4.6dv sarpi«aÓ cÃvapŬakam jÅrïÃntikaæ cottamayà mÃtrayà yojanÃ-dvayam | avapŬakam etac ca saæj¤itaæ dhÃraïÃt puna÷ || 7 || udgÃrasyÃ-ruci÷ kampo vibandho h­dayoraso÷ | ÃdhmÃna-kÃsa-hidhmÃÓ ca hidhmÃ-vat tatra bhe«ajam || 8 || Óiro-'rtÅndriya-daurbalya-manyÃ-stambhÃrditaæ k«ute÷ | tÅk«ïa-dhÆmäjanÃghrÃïa-nÃvanÃrka-vilokanai÷ || 9 || pravartayet k«utiæ saktÃæ sneha-svedau ca ÓÅlayet | Óo«ÃÇga-sÃda-bÃdhirya-saæmoha-bhrama-h­d-gadÃ÷ || 10 || t­«ïÃyà nigrahÃt tatra ÓÅta÷ sarvo vidhir hita÷ | aÇga-bhaÇgÃ-ruci-glÃni-kÃrÓya-ÓÆla-bhramÃ÷ k«udha÷ || 11 || 4.11dv -kÃrÓya-ÓÆla-Órama-bhramÃ÷ tatra yojyaæ laghu snigdham u«ïam alpaæ ca bhojanam | nidrÃyà moha-mÆrdhÃk«i-gauravÃlasya-j­mbhikÃ÷ || 12 || 4.12av vaivarïyaæ ca k«udhas tatra 4.12bv snigdho«ïaæ laghu bhojanam aÇga-mardaÓ ca tatre«Âa÷ svapna÷ saævÃhanÃni ca | kÃsasya rodhÃt tad-v­ddhi÷ ÓvÃsÃ-ruci-h­d-ÃmayÃ÷ || 13 || Óo«o hidhmà ca kÃryo 'tra kÃsa-hà su-tarÃæ vidhi÷ | gulma-h­d-roga-saæmohÃ÷ Órama-ÓvÃsÃd vidhÃritÃt || 14 || 4.14dv Órama-ÓvÃsÃ-vidhÃraïÃt hitaæ viÓramaïaæ tatra vÃta-ghnaÓ ca kriyÃ-krama÷ | j­mbhÃyÃ÷ k«ava-vad rogÃ÷ sarvaÓ cÃnila-jid vidhi÷ || 15 || 4.15cc j­mbhÃyÃ÷ k«uti-vad rogÃ÷ pÅnasÃk«i-Óiro-h­d-ruÇ-manyÃ-stambhÃ-ruci-bhramÃ÷ | sa-gulmà bëpatas tatra svapno madyaæ priyÃ÷ kathÃ÷ || 16 || visarpa-koÂha-ku«ÂhÃk«i-kaï¬Æ-pÃï¬v-Ãmaya-jvarÃ÷ | sa-kÃsa-ÓvÃsa-h­l-lÃsa-vyaÇga-Óvayathavo vame÷ || 17 || gaï¬Æ«a-dhÆmÃn-ÃhÃrà rÆk«aæ bhuktvà tad-udvama÷ | vyÃyÃma÷ srutir asrasya Óastaæ cÃtra virecanam || 18 || 4.18av gaï¬Æ«a-dhÆmÃn-ÃhÃraæ 4.18av gaï¬Æ«a-dhÆmÃn-ÃhÃrÃn 4.18bv rÆk«aæ bhuktvà tad udvamet 4.18bv rÆk«Ãn bhuktvà tad udvamet sa-k«Ãra-lavaïaæ tailam abhyaÇgÃrthaæ ca Óasyate | ÓukrÃt tat-sravaïaæ guhya-vedanÃ-Óvayathu-jvarÃ÷ || 19 || 4.19bv abhyaÇgÃrthe ca Óasyate h­d-vyathÃ-mÆtra-saÇgÃÇga-bhaÇga-v­ddhy-aÓma-«aï¬ha-tÃ÷ | tÃmra-cƬa-surÃ-ÓÃli-vasty-abhyaÇgÃvagÃhanam || 20 || vasti-Óuddhi-karai÷ siddhaæ bhajet k«Åraæ priyÃ÷ striya÷ | t­Â-ÓÆlÃrtaæ tyajet k«Åïaæ vi¬-vamaæ vega-rodhinam || 21 || rogÃ÷ sarve 'pi jÃyante vegodÅraïa-dhÃraïai÷ | nirdi«Âaæ sÃdhanaæ tatra bhÆyi«Âhaæ ye tu tÃn prati || 22 || tataÓ cÃneka-dhà prÃya÷ pavano yat prakupyati | anna-pÃnau«adhaæ tasya yu¤jÅtÃto 'nulomanam || 23 || dhÃrayet tu sadà vegÃn hitai«Å pretya ceha ca | lobher«yÃ-dve«a-mÃtsarya-rÃgÃdÅnÃæ jitendriya÷ || 24 || yateta ca yathÃ-kÃlaæ malÃnÃæ Óodhanaæ prati | aty-artha-saæcitÃs te hi kruddhÃ÷ syur jÅvita-cchida÷ || 25 || do«Ã÷ kadÃ-cit kupyanti jità laÇghana-pÃcanai÷ | ye tu saæÓodhanai÷ Óuddhà na te«Ãæ punar-udbhava÷ || 26 || 4.26cv ye tu saæÓodhanai÷ ÓuddhÃs 4.26dv te«Ãæ na punar-udbhava÷ca yathÃ-kramaæ yathÃ-yogam ata Ærdhvaæ prayojayet | rasÃyanÃni siddhÃni v­«ya-yogÃæÓ ca kÃla-vit || 27 || 4.27av yathÃ-kramaæ yathÃ-yogyam bhe«aja-k«apite pathyam ÃhÃrair b­æhaïaæ kramÃt | ÓÃli-«a«Âika-godhÆma-mudga-mÃæsa-gh­tÃdibhi÷ || 28 || 4.28dv -mudga-mÃæsa-rasÃdibhi÷ h­dya-dÅpana-bhai«ajya-saæyogÃd ruci-pakti-dai÷ | sÃbhyaÇgodvartana-snÃna-nirÆha-sneha-vastibhi÷ || 29 || tathà sa labhate Óarma sarva-pÃvaka-pÃÂavam | dhÅ-varïendriya-vaimalyaæ v­«a-tÃæ dairghyam Ãyu«a÷ || 30 || ye bhÆta-vi«a-vÃyv-agni-k«ata-bhaÇgÃdi-saæbhavÃ÷ | rÃga-dve«a-bhayÃdyÃÓ ca te syur Ãgantavo gadÃ÷ || 31 || 4.31cv kÃma-krodha-bhÃyÃdyÃÓ tyÃga÷ praj¤ÃparÃdhÃnÃm indriyopaÓama÷ sm­ti÷ | deÓa-kÃlÃtma-vij¤Ãnaæ sad-v­ttasyÃnuvartanam || 32 || atharva-vihità ÓÃnti÷ pratikÆla-grahÃrcanam | bhÆtÃdya-sparÓanopÃyo nirdi«ÂaÓ ca p­thak p­thak || 33 || an-utpattyai samÃsena vidhir e«a pradarÓita÷ | nijÃgantu-vikÃrÃïÃm utpannÃnÃæ ca ÓÃntaye || 34 || 4.34av an-utpattau samÃsena ÓÅtodbhavaæ do«a-cayaæ vasante viÓodhayan grÅ«ma-jam abhra-kÃle | ghanÃtyaye vÃr«ikam ÃÓu samyak prÃpnoti rogÃn ­tu-jÃn na jÃtu || 35 || nityaæ hitÃhÃra-vihÃra-sevÅ samÅk«ya-kÃrÅ vi«aye«v a-sakta÷ | dÃtà sama÷ satya-para÷ k«amÃ-vÃn ÃptopasevÅ ca bhavaty a-roga÷ || 36 || SÆtrasthÃna jÅvanaæ tarpaïaæ h­dyaæ hlÃdi buddhi-prabodhanam | tanv a-vyakta-rasaæ m­«Âaæ ÓÅtaæ laghv am­topamam || 1 || gaÇgÃmbu nabhaso bhra«Âaæ sp­«Âaæ tv arkendu-mÃrutai÷ | hitÃ-hita-tve tad bhÆyo deÓa-kÃlÃv apek«ate || 2 || yenÃbhiv­«Âam a-malaæ ÓÃly-annaæ rÃjate sthitam | a-klinnam a-vi-varïaæ ca tat peyaæ gÃÇgam anya-thà || 3 || 5.3bv ÓÃly-annaæ rÃjata-sthitam 5.3cv a-klinnam a-vi-varïaæ syÃt 5.3cv a-klinnam a-vivarïaæ và 5.3dv tat toyaæ gÃÇgam anya-thà sÃmudraæ tan na pÃtavyaæ mÃsÃd ÃÓvayujÃd vinà | aindram ambu su-pÃtra-stham a-vipannaæ sadà pibet || 4 || tad-a-bhÃve ca bhÆmi-«Âham Ãntarik«ÃnukÃri yat | Óuci-p­thv-asita-Óvete deÓe 'rka-pavanÃhatam || 5 || 5.5av tad-a-bhÃve ca bhÆyi«Âham 5.5av tad-a-bhÃve pibed bhaumam na pibet paÇka-ÓaivÃla-t­ïa-parïÃvilÃst­tam | sÆryendu-pavanÃ-d­«Âam abhiv­«Âaæ ghanaæ guru || 6 || phenilaæ jantu-mat taptaæ danta-grÃhy ati-Óaityata÷ | an-Ãrtavaæ ca yad divyam Ãrtavaæ prathamaæ ca yat || 7 || lÆtÃdi-tantu-viï-mÆtra-vi«a-saæÓle«a-dÆ«itam | paÓcimoda-dhi-gÃ÷ ÓÅghra-vahà yÃÓ cÃ-malodakÃ÷ || 8 || pathyÃ÷ samÃsÃt tà nadyo viparÅtÃs tv ato 'nya-thà | upalÃsphÃlanÃk«epa-vicchedai÷ kheditodakÃ÷ || 9 || 5.9av pathyÃ÷ samÃsato nadyo himavan-malayodbhÆtÃ÷ pathyÃs tà eva ca sthirÃ÷ | k­mi-ÓlÅpada-h­t-kaïtha-Óiro-rogÃn prakurvate || 10 || prÃcyÃvanty-aparÃntotthà dur-nÃmÃni mahendra-jÃ÷ | udara-ÓlÅpadÃtaÇkÃn sahya-vindhyodbhavÃ÷ puna÷ || 11 || 5.11bv sahya-vindhya-bhavÃ÷ puna÷ ku«Âha-pÃï¬u-Óiro-rogÃn do«a-ghnya÷ pÃriyÃtra-jÃ÷ | bala-pauru«a-kÃriïya÷ sÃgarÃmbhas tri-do«a-k­t || 12 || 5.12dv sÃgarÃmbu tri-do«a-k­t Ãvilaæ sa-malaæ nÅlaæ ghanaæ pÅtam athÃpi ca | sa-k«Ãraæ picchilaæ caiva sÃmudraæ tan nigadyate || 12+1 || vidyÃt kÆpa-ta¬ÃgÃdÅn jÃÇgalÃnÆpa-Óailata÷ | nÃmbu peyam a-Óaktyà và sv-alpam alpÃgni-gulmibhi÷ || 13 || pÃï¬ÆdarÃtisÃrÃrÓo-grahaïÅ-Óo«a-Óothibhi÷ | ­te Óaran-nidÃghÃbhyÃæ pibet svastho 'pi cÃlpa-Óa÷ || 14 || 5.14bv -grahaïÅ-do«a-Óothibhi÷ sama-sthÆla-k­Óà bhukta-madhyÃnta-prathamÃmbu-pÃ÷ | ÓÅtaæ madÃtyaya-glÃni-mÆrchÃ-chardi-Órama-bhramÃn || 15 || 5.15av sama-sthÆla-k­Óà bhakta- t­«ïo«ïa-dÃha-pittÃsra-vi«Ãïy ambu niyacchati | dÅpanaæ pÃcanaæ kaïÂhyaæ laghÆ«ïaæ vasti-Óodhanam || 16 || 5.16av t­«ïo«ma-dÃha-pittÃsra- hidhmÃdhmÃnÃnila-Óle«ma-sadya÷-Óuddhi-nava-jvare | kÃsÃma-pÅnasa-ÓvÃsa-pÃrÓva-ruk«u ca Óasyate || 17 || 5.17bv -sadya÷-Óuddhe nava-jvare an-abhi«yandi laghu ca toyaæ kvathita-ÓÅtalam | pitta-yukte hitaæ do«e vyu«itaæ tat tri-do«a-k­t || 18 || 5.18av rÆk«am an-abhi«yandi 5.18bv laghu kvathita-ÓÅtalam 5.18cv 'dhyu«itaæ tat tri-do«a-k­t nÃrikelodakaæ snigdhaæ svÃdu v­«yaæ himaæ laghu | t­«ïÃ-pittÃnila-haraæ dÅpanaæ vasti-Óodhanam || 19 || var«Ãsu divya-nÃdeye paraæ toye varÃvare | svÃdu-pÃka-rasaæ snigdham ojasyaæ dhÃtu-vardhanam || 20 || vÃta-pitta-haraæ v­«yaæ Óle«malaæ guru ÓÅtalam | prÃya÷ payo 'tra gavyaæ tu jÅvanÅyaæ rasÃyanam || 21 || k«ata-k«Åïa-hitaæ medhyaæ balyaæ stanya-karaæ saram | Órama-bhrama-madÃ-lak«mÅ-ÓvÃsa-kÃsÃti-t­Â-k«udha÷ || 22 || 5.22dv -ÓvÃsa-kÃsÃrti-t­Â-k«udha÷ 5 .22dv -ÓvÃsa-kÃsÃdhi-t­Â-k«udha÷ jÅrïa-jvaraæ mÆtra-k­cchraæ rakta-pittaæ ca nÃÓayet | hitam aty-agny-a-nidrebhyo garÅyo mÃhi«aæ himam || 23 || alpÃmbu-pÃna-vyÃyÃma-kaÂu-tiktÃÓanair laghu | Ãjaæ Óo«a-jvara-ÓvÃsa-rakta-pittÃtisÃra-jit || 24 || Å«ad-rÆk«o«ïa-lavaïam au«ÂrÃkam dÅpanaæ laghu | Óastaæ vÃta-kaphÃnÃha-k­mi-ÓophodarÃrÓasÃm || 25 || mÃnu«aæ vÃta-pittÃs­g-abhighÃtÃk«i-roga-jit | tarpaïÃÓcyotanair nasyair a-h­dyaæ tÆ«ïam Ãvikam || 26 || vÃta-vyÃdhi-haraæ hidhmÃ-ÓvÃsa-pitta-kapha-pradam | hastinyÃ÷ sthairya-k­d bìham u«ïaæ tv aikaÓaphaæ laghu || 27 || ÓÃkhÃ-vÃta-haraæ sÃmla-lavaïaæ ja¬a-tÃ-karam | payo 'bhi«yandi gurv Ãmaæ yuktyà ӭtam ato 'nya-thà || 28 || vinà tu vanitÃ-stanyam Ãmam eva hitaæ hi tat || 28+1ab || bhaved garÅyo 'ti-Ó­taæ dhÃro«ïam am­topamam | amla-pÃka-rasaæ grÃhi gurÆ«ïaæ dadhi vÃta-jit || 29 || meda÷-Óukra-bala-Óle«ma-pitta-raktÃgni-Óopha-k­t | roci«ïu Óastam a-rucau ÓÅtake vi«ama-jvare || 30 || pÅnase mÆtra-k­cchre ca rÆk«aæ tu grahaïÅ-gade | naivÃdyÃn niÓi naivo«ïaæ vasanto«ïa-Óaratsu na || 31 || 5.31cv Óarad-grÅ«ma-vasante«u 5.31dv nÃdyÃn no«ïaæ na rÃtri«u nÃ-mudga-sÆpaæ nÃ-k«audraæ tan nÃ-gh­ta-sitopalam | na cÃn-Ãmalakaæ nÃpi nityaæ no mandam anya-thà || 32 || jvarÃs­k-pitta-vÅsarpa-ku«Âha-pÃï¬u-bhrama-pradam | takraæ laghu ka«ÃyÃmlaæ dÅpanaæ kapha-vÃta-jit || 33 || ÓophodarÃrÓo-grahaïÅ-do«a-mÆtra-grahÃ-rucÅ÷ | plÅha-gulma-gh­ta-vyÃpad-gara-pÃï¬v-Ãmayä jayet || 34 || tad-van mastu saraæ srota÷-Óodhi vi«Âambha-jil laghu | nava-nÅtaæ navaæ v­«yaæ ÓÅtaæ varïa-balÃgni-k­t || 35 || saægrÃhi vÃta-pittÃs­k-k«ayÃrÓo-'rdita-kÃsa-jit | k«Årodbhavaæ tu saægrÃhi rakta-pittÃk«i-roga-jit || 36 || Óastaæ dhÅ-sm­ti-medhÃgni-balÃyu÷-Óukra-cak«u«Ãm | bÃla-v­ddha-prajÃ-kÃnti-saukumÃrya-svarÃrthinÃm || 37 || k«ata-k«Åïa-parÅsarpa-ÓastrÃgni-glapitÃtmanÃm | vÃta-pitta-vi«onmÃda-Óo«Ã-lak«mÅ-jvarÃpaham || 38 || snehÃnÃm uttamaæ ÓÅtaæ vayasa÷ sthÃpanaæ param | sahasra-vÅryaæ vidhibhir gh­taæ karma-sahasra-k­t || 39 || 5.39cv sahasra-vÅryaæ vidhi-vad madÃpasmÃra-mÆrchÃya-Óira÷-karïÃk«i-yoni-jÃn | purÃïaæ jayati vyÃdhÅn vraïa-Óodhana-ropaïam || 40 || balyÃ÷ kilÃÂa-pÅyÆ«a-kÆrcikÃ-moraïÃdaya÷ | Óukra-nidrÃ-kapha-karà vi«Âambhi-guru-do«alÃ÷ || 41 || 5.41bv -kÆcikÃ-moraïÃdaya÷ gavye k«Åra-gh­te Óre«Âhe nindite cÃvi-saæbhave | ik«o÷ saro guru÷ snigdho b­æhaïa÷ kapha-mÆtra-k­t || 42 || v­«ya÷ ÓÅto 'sra-pitta-ghna÷ svÃdu-pÃka-raso rasa÷ | so 'gre sa-lavaïo danta-pŬita÷ ÓarkarÃ-sama÷ || 43 || mÆlÃgra-jantu-jagdhÃdi-pŬanÃn mala-saækarÃt | ki¤-cit-kÃlaæ vidh­tyà ca vik­tiæ yÃti yÃntrika÷ || 44 || 5.44cv ki¤-cit-kÃla-vidh­tyà ca vidÃhÅ guru-vi«ÂambhÅ tenÃsau tatra pauï¬raka÷ | Óaitya-prasÃda-mÃdhuryair varas tam anu vÃæÓika÷ || 45 || 5.45av gurur vidÃhÅ vi«ÂambhÅ Óataparvaka-kÃntÃra-naipÃlÃdyÃs tata÷ kramÃt | sa-k«ÃrÃ÷ sa-ka«ÃyÃÓ ca so«ïÃ÷ ki¤-cid-vidÃhina÷ || 46 || 5.46av ÓÃtaparvaka-kÃntÃra- 5.46bv -nepÃlÃdyÃs tata÷ kramÃt phÃïitaæ gurv abhi«yandi caya-k­n mÆtra-Óodhanam | nÃti-Óle«ma-karo dhauta÷ s­«Âa-mÆtra-Óak­d gu¬a÷ || 47 || prabhÆta-k­mi-majjÃs­Ç-medo-mÃæsa-kapho 'para÷ | h­dya÷ purÃïa÷ pathyaÓ ca nava÷ Óle«mÃgni-sÃda-k­t || 48 || v­«yÃ÷ k«Åïa-k«ata-hità rakta-pittÃnilÃpahÃ÷ | matsyaï¬ikÃ-khaï¬a-sitÃ÷ krameïa guïa-vat-tamÃ÷ || 49 || tad-guïà tikta-madhurà ka«Ãyà yÃsa-Óarkarà | dÃha-t­Â-chardi-mÆrchÃs­k-pitta-ghnya÷ sarva-ÓarkarÃ÷ || 50 || Óarkarek«u-vikÃrÃïÃæ phÃïitaæ ca varÃvare | cak«u«yaæ chedi t­Â-Óle«ma-vi«a-hidhmÃsra-pitta-nut || 51 || meha-ku«Âha-k­mi-cchardi-ÓvÃsa-kÃsÃtisÃra-jit | vraïa-Óodhana-saædhÃna-ropaïaæ vÃtalaæ madhu || 52 || rÆk«aæ ka«Ãya-madhuraæ tat-tulyà madhu-Óarkarà | u«ïam u«ïÃrtam u«ïe ca yuktaæ co«ïair nihanti tat || 53 || yak«mÃrÓo-'rdita-pittÃs­Ç-nÃÓanaæ grÃhi dÅpanam || 53.1+1 || pracchardane nirÆhe ca madhÆ«ïaæ na nivÃryate | a-labdha-pÃkam ÃÓv eva tayor yasmÃn nivartate || 54 || 5.54cv a-labdha-pÃkam evÃÓu tailaæ sva-yoni-vat tatra mukhyaæ tÅk«ïaæ vyavÃyi ca | tvag-do«a-k­d a-cak«u«yaæ sÆk«mo«ïaæ kapha-k­n na ca || 55 || k­ÓÃnÃæ b­æhaïÃyÃlaæ sthÆlÃnÃæ karÓanÃya ca | baddha-viÂkaæ k­mi-ghnaæ ca saæskÃrÃt sarva-roga-jit || 56 || 5.56dv saæskÃrÃt sarva-do«a-jit sa-tikto«aïam airaï¬aæ tailaæ svÃdu saraæ guru | vardhma-gulmÃnila-kaphÃn udaraæ vi«ama-jvaram || 57 || ruk-Óophau ca kaÂÅ-guhya-ko«Âha-p­«ÂhÃÓrayau jayet | tÅk«ïo«ïaæ picchilaæ visraæ raktairaï¬odbhavaæ tv ati || 58 || kaÂÆ«ïaæ sÃr«apaæ tÅk«ïaæ kapha-ÓukrÃnilÃpaham | laghu pittÃsra-k­t koÂha-ku«ÂhÃrÓo-vraïa-jantu-jit || 59 || Ãk«aæ svÃdu himaæ keÓyaæ guru pittÃnilÃpaham | nÃty-u«ïaæ nimba-jaæ tiktaæ k­mi-ku«Âha-kapha-praïut || 60 || umÃ-kusumbha-jaæ co«ïaæ tvag-do«a-kapha-pitta-k­t | vasà majjà ca vÃta-ghnau bala-pitta-kapha-pradau || 61 || ka«Ãya-tikta-kaÂukaæ kÃra¤jaæ vraïa-Óodhanam || 61.1+1 || mÃæsÃnuga-sva-rÆpau ca vidyÃn medo 'pi tÃv iva | dÅpanaæ rocanaæ madhyaæ tÅk«ïo«ïaæ tu«Âi-pu«Âi-dam || 62 || sa-svÃdu-tikta-kaÂukam amla-pÃka-rasaæ saram | sa-ka«Ãyaæ svarÃrogya-pratibhÃ-varïa-k­l laghu || 63 || na«Âa-nidrÃti-nidrebhyo hitaæ pittÃsra-dÆ«aïam | k­Óa-sthÆla-hitaæ rÆk«aæ sÆk«maæ sroto-viÓodhanam || 64 || vÃta-Óle«ma-haraæ yuktyà pÅtaæ vi«a-vad anya-thà | guru tad-do«a-jananaæ navaæ jÅrïam ato 'nya-thà || 65 || drÃk«ek«ava÷ sa-kharjÆrÃ÷ ÓÃli-pi«Âam yavasya ca | pa¤ca madyÃkÃrÃ÷ Óre«Âhà drÃk«Ã te«Ãæ viÓi«yate || 65.1+1 || 5.65.1+1bv ÓÃle÷ pi«Âam yavasya ca peyaæ no«ïopacÃreïa na virikta-k«udhÃturai÷ | nÃty-artha-tÅk«ïa-m­dv-alpa-saæbhÃraæ kalu«aæ na ca || 66 || gulmodarÃrÓo-grahaïÅ-Óo«a-h­t snehanÅ guru÷ | surÃnila-ghnÅ medo-'s­k-stanya-mÆtra-kaphÃvahà || 67 || tad-guïà vÃruïÅ h­dyà laghus tÅk«ïà nihanti ca | ÓÆla-kÃsa-vami-ÓvÃsa-vibandhÃdhmÃna-pÅnasÃn || 68 || nÃti-tÅvra-madà laghvÅ pathyà vaibhÅtakÅ surà | vraïe pÃï¬v-Ãmaye ku«Âhe na cÃty-arthaæ virudhyate || 69 || vi«ÂambhinÅ yava-surà gurvÅ rÆk«Ã tri-do«alà | yathÃ-dravya-guïo 'ri«Âa÷ sarva-madya-guïÃdhika÷ || 70 || grahaïÅ-pÃï¬u-ku«ÂhÃrÓa÷-Óopha-Óo«odara-jvarÃn | hanti gulma-k­mi-plÅhna÷ ka«Ãya-kaÂu-vÃtala÷ || 71 || 5.71dv ka«Ãya÷ kaÂu-vÃtala÷ mÃrdvÅkaæ lekhanaæ h­dyaæ nÃty-u«ïaæ madhuraæ saram | alpa-pittÃnilaæ pÃï¬u-mehÃrÓa÷-k­mi-nÃÓanam || 72 || asmÃd alpÃntara-guïaæ khÃrjÆraæ vÃtalaæ guru | ÓÃrkara÷ surabhi÷ svÃdu-h­dyo nÃti-mado laghu÷ || 73 || 5.73cv ÓÃrkaraæ surabhi svÃdu 5.73dv h­dyaæ nÃti-madaæ laghu s­«Âa-mÆtra-Óak­d-vÃto gau¬as tarpaïa-dÅpana÷ | vÃta-pitta-kara÷ sÅdhu÷ sneha-Óle«ma-vikÃra-hà || 74 || meda÷-ÓophodarÃrÓo-ghnas tatra pakva-raso vara÷ | chedÅ madhv-Ãsavas tÅk«ïo meha-pÅnasa-kÃsa-jit || 75 || rakta-pitta-kaphotkledi Óuktaæ vÃtÃnulomanam | bh­Óo«ïa-tÅk«ïa-rÆk«Ãmlaæ h­dyaæ ruci-karaæ saram || 76 || 5.76dv h­dyaæ ruci-karaæ param dÅpanaæ ÓiÓira-sparÓaæ pÃï¬u-d­k-k­mi-nÃÓanam | gu¬ek«u-madya-mÃrdvÅka-Óuktaæ laghu yathottaram || 77 || 5.77bv pÃï¬u-h­t k­mi-nÃÓanam 5.77cv gu¬ek«u-madya-mÃdhvÅka- kanda-mÆla-phalÃdyaæ ca tad-vad vidyÃt tad-Ãsutam | ÓÃï¬ÃkÅ cÃsutaæ cÃnyat kÃlÃmlaæ rocanaæ laghu || 78 || dhÃnyÃmlaæ bhedi tÅk«ïo«ïaæ pitta-k­t sparÓa-ÓÅtalam | Órama-klama-haraæ rucyaæ dÅpanaæ vasti-ÓÆla-nut || 79 || Óastam ÃsthÃpane h­dyaæ laghu vÃta-kaphÃpaham | ebhir eva guïair yukte sauvÅraka-tu«odake || 80 || gaï¬Æ«a-dhÃraïÃd vaktra-mala-daurgandhya-Óo«a-jit || 80.1+1 || k­mi-h­d-roga-gulmÃrÓa÷-pÃï¬u-roga-nibarhaïe | te kramÃd vi-tu«air vidyÃt sa-tu«aiÓ ca yavai÷ k­te || 81 || 5.81av k­mi-h­d-roga-gulmÃrÓo- 5.81bv -grahaïÅ-pÃï¬u-nÃÓane mÆtraæ go-'jÃvi-mahi«Å-gajÃÓvo«Âra-kharodbhavam | pittalaæ rÆk«a-tÅk«ïo«ïaæ lavaïÃnu-rasaæ kaÂu || 82 || k­mi-ÓophodarÃnÃha-ÓÆla-pÃï¬u-kaphÃnilÃn | gulmÃ-ruci-vi«a-Óvitra-ku«ÂhÃrÓÃæsi jayel laghu || 83 || 5.83bv -ÓÆla-pÃï¬u-kaphÃmayÃn toya-k«Årek«u-tailÃnÃæ vargair madyasya ca kramÃt | iti dravaika-deÓo 'yaæ yathÃ-sthÆlam udÃh­ta÷ || 84 || SÆtrasthÃna rakto mahÃn sa-kalamas tÆrïaka÷ ÓakunÃh­ta÷ | sÃrÃ-mukho dÅrghaÓÆko lodhraÓÆka÷ sugandhika÷ || 1 || puï¬ra÷ pÃï¬u÷ puï¬arÅka÷ pramodo gaura-ÓÃrivau | käcano mahi«a÷ ÓÆka÷ dÆ«aka÷ kusumÃï¬aka÷ || 2 || 6.2av pÃï¬uka÷ puï¬arÅkaÓ ca 6.2av pauï¬raka÷ puï¬arÅkaÓ ca 6.2bv pramodo gaura-ÓÃlika÷ lÃÇgalà lohavÃlÃkhyÃ÷ kardamÃ÷ ÓÅtabhÅrukÃ÷ | pataÇgÃs tapanÅyÃÓ ca ye cÃnye ÓÃlaya÷ ÓubhÃ÷ || 3 || 6.3av jÃÇgalà lohavÃlÃkhyÃ÷ 6.3av lÃÇgalà lohavÃlÃÓ ca 6.3av lÃÇgalo lohavÃlÃkhya÷ 6.3bv kardama÷ ÓÅtabhÅruka÷ svÃdu-pÃka-rasÃ÷ snigdhà v­«yà baddhÃlpa-varcasa÷ | ka«ÃyÃnu-rasÃ÷ pathyà laghavo mÆtralà himÃ÷ || 4 || ÓÆka-je«u varas tatra raktas t­«ïÃ-tri-do«a-hà | mahÃæs tam anu kalamas taæ cÃpy anu tata÷ pare || 5 || 6.5cv mahÃæs tasyÃnu kalamas yavakà hÃyanÃ÷ pÃæsu-bëpa-nai«adhakÃdaya÷ | svÃdÆ«ïà gurava÷ snigdhÃ÷ pÃke 'mlÃ÷ Óle«ma-pittalÃ÷ || 6 || 6.6bv -vÃpya-nai«adhakÃdaya÷ s­«Âa-mÆtra-purÅ«ÃÓ ca pÆrvaæ pÆrvaæ ca ninditÃ÷ | snigdho grÃhÅ laghu÷ svÃdus tri-do«a-ghna÷ sthiro hima÷ || 7 || «a«Âiko vrÅhi«u Óre«Âho gauraÓ cÃsita-gaurata÷ | tata÷ kramÃn mahÃ-vrÅhi-k­«ïa-vrÅhi-jatÆmukhÃ÷ || 8 || kukkuÂÃï¬aka-lÃvÃkhya-pÃrÃvataka-ÓÆkarÃ÷ | varakoddÃlakojjvÃla-cÅna-ÓÃrada-dardurÃ÷ || 9 || 6.9av kukkuÂÃï¬aka-pÃlÃk«a- 6.9av kukkuÂÃï¬aka-pÃlÃkhya- 6.9av kukkuÂÃï¬aka-lÃvÃk«a- 6.9dv -cÅna-ÓÃrada-durdarÃ÷ gandhanÃ÷ kuruvindÃÓ ca guïair alpÃntarÃ÷ sm­tÃ÷ | svÃdur amla-vipÃko 'nyo vrÅhi÷ pitta-karo guru÷ || 10 || bahu-mÆtra-purÅ«o«mà tri-do«as tv eva pÃÂala÷ | kaÇgu-kodrava-nÅvÃra-ÓyÃmÃkÃdi himaæ laghu || 11 || t­ïa-dhÃnyaæ pavana-k­l lekhanaæ kapha-pitta-h­t | bhagna-saædhÃna-k­t tatra priyaÇgur b­æhaïÅ guru÷ || 12 || koradÆ«a÷ paraæ grÃhÅ sparÓo ÓÅto vi«Ãpaha÷ | rÆk«a÷ ÓÅto guru÷ svÃdu÷ saro vi¬-vÃta-k­d yava÷ || 13 || 6.13bv sparÓo ÓÅto garÃpaha÷ 6.13bv sparÓa-ÓÅto vi«Ãpaha÷ v­«ya÷ sthairya-karo mÆtra-meda÷-pitta-kaphä jayet | pÅnasa-ÓvÃsa-kÃsoru-stambha-kaïÂha-tvag-ÃmayÃn || 14 || nyÆno yavÃd anu-yavo rÆk«o«ïo vaæÓa-jo yava÷ | v­«ya÷ ÓÅto guru÷ snigdho jÅvano vÃta-pitta-hà || 15 || 6.15av nyÆno yÃvad anya-yavo saædhÃna-kÃrÅ madhuro godhÆma÷ sthairya-k­t sara÷ | pathyà nandÅmukhÅ ÓÅtà ka«Ãya-madhurà laghu÷ || 16 || ni÷-sÃrà vÃtalà rÆk«Ã jÆrïÃdhmÃna-karà sarà || 16+1 || mudgìhakÅ-masÆrÃdi ÓimbÅ-dhÃnyaæ vibandha-k­t | ka«Ãyaæ svÃdu saægrÃhi kaÂu-pÃkaæ himaæ laghu || 17 || meda÷-Óle«mÃsra-pitte«u hitaæ lepopasekayo÷ | varo 'tra mudgo 'lpa-cala÷ kalÃyas tv ati-vÃtala÷ || 18 || as­k-pitta-haro rÆk«o vÃtalaÓ caïaka÷ sm­ta÷ || 18.1+1 || rÃja-mëo 'nila-karo rÆk«o bahu-Óak­d guru÷ | u«ïÃ÷ kulatthÃ÷ pÃke 'mlÃ÷ ÓukrÃÓma-ÓvÃsa-pÅnasÃn || 19 || kÃsÃrÓa÷-kapha-vÃtÃæÓ ca ghnanti pittÃsra-dÃ÷ param | ni«pÃvo vÃta-pittÃsra-stanya-mÆtra-karo guru÷ || 20 || 6.20cv ni«pÃvo vÃta-pittÃs­k- saro vidÃhÅ d­k-Óukra-kapha-Óopha-vi«Ãpaha÷ | mëa÷ snigdho bala-Óle«ma-mala-pitta-kara÷ sara÷ || 21 || gurÆ«ïo 'nila-hà svÃdu÷ Óukra-v­ddhi-vireka-k­t | phalÃni mëa-vad vidyÃt kÃkÃï¬olÃtmaguptayo÷ || 22 || u«ïas tvacyo hima÷ sparÓe keÓyo balyas tilo guru÷ | alpa-mÆtra÷ kaÂu÷ pÃke medhÃgni-kapha-pitta-k­t || 23 || 6.23av u«ïas tvacyo hima-sparÓa÷ snigdhomà svÃdu-tikto«ïà kapha-pitta-karÅ guru÷ | d­k-Óukra-h­t kaÂu÷ pÃke tad-vad bÅjaæ kusumbha-jam || 24 || mëo 'tra sarve«v avaro yavaka÷ ÓÆka-je«u ca | navaæ dhÃnyam abhi«yandi laghu saævatsaro«itam || 25 || 6.25bv yavaka÷ ÓÆka-je«v api 6.25dv laghu var«o«itaæ ca yat ÓÅghra-janma tathà sÆpyaæ nis-tu«aæ yukti-bharjitam | maï¬a-peyÃ-vilepÅnÃm odanasya ca lÃghavam || 26 || yava-godhÆma-mëÃÓ ca tilÃÓ cÃbhinavà hitÃ÷ | purÃïà vi-rasÃ÷ sÆk«mà na tathÃrtha-karà matÃ÷ || 26.1+1 || yathÃ-pÆrvaæ Óivas tatra maï¬o vÃtÃnulomana÷ | t­¬-glÃni-do«a-Óe«a-ghna÷ pÃcano dhÃtu-sÃmya-k­t || 27 || sroto-mÃrdava-k­t svedÅ saædhuk«ayati cÃnalam | k«ut-t­«ïÃ-glÃni-daurbalya-kuk«i-roga-jvarÃpahà || 28 || malÃnulomanÅ pathyà peyà dÅpana-pÃcanÅ | vilepÅ grÃhiïÅ h­dyà t­«ïÃ-ghnÅ dÅpanÅ hità || 29 || vraïÃk«i-roga-saæÓuddha-dur-bala-sneha-pÃyinÃm | su-dhauta÷ prasruta÷ svinno '-tyakto«mà caudano laghu÷ || 30 || yaÓ cÃgneyau«adha-kvÃtha-sÃdhito bh­«Âa-taï¬ula÷ | viparÅto guru÷ k«Åra-mÃæsÃdyair yaÓ ca sÃdhita÷ || 31 || 6.31av yaÓ cÃgneyau«adha-kvÃthe 6.31bv sÃdhito bh­«Âa-taï¬ulai÷ iti dravya-kriyÃ-yoga-mÃnÃdyai÷ sarvam ÃdiÓet | b­æhaïa÷ prÅïano v­«yaÓ cak«u«yo vraïa-hà rasa÷ || 32 || maudgas tu pathya÷ saæÓuddha-vraïa-kaïÂhÃk«i-rogiïÃm | vÃtÃnulomÅ kaulattho gulma-tÆïÅ-pratÆïi-jit || 33 || a-k­taæ k­ta-yÆ«aæ ca tanu saæskÃritaæ rasam | sÆpam amlam an-amlaæ ca guru vidyÃd yathottaram || 33+1 || tila-piïyÃka-vik­ti÷ Óu«ka-ÓÃkaæ virƬhakam | ÓÃï¬ÃkÅ-vaÂakaæ d­Ç-ghnaæ do«alaæ glapanaæ guru || 34 || rasÃlà b­æhaïÅ v­«yà snigdhà balyà ruci-pradà | Órama-k«ut-t­Â-klama-haraæ pÃnakaæ prÅïanaæ guru || 35 || vi«Âambhi mÆtralaæ h­dyaæ yathÃ-dravya-guïaæ ca tat | lÃjÃs t­Â-chardy-atÅsÃra-meha-meda÷-kapha-cchida÷ || 36 || kÃsa-pittopaÓamanà dÅpanà laghavo himÃ÷ | p­thukà guravo balyÃ÷ kapha-vi«Âambha-kÃriïa÷ || 37 || dhÃnà vi«ÂambhinÅ rÆk«Ã tarpaïÅ lekhanÅ guru÷ | saktavo laghava÷ k«ut-t­Â-Órama-netrÃmaya-vraïÃn || 38 || 6.38dv -Órama-netra-galÃmayÃn ghnanti saætarpaïÃ÷ pÃnÃt sadya eva bala-pradÃ÷ | nodakÃntaritÃn na dvir na niÓÃyÃæ na kevalÃn || 39 || na bhuktvà na dvi-jaiÓ chittvà saktÆn adyÃn na và bahÆn | piïyÃko glapano rÆk«o vi«ÂambhÅ d­«Âi-dÆ«aïa÷ || 40 || rauk«yÃd vi«Âambhate ko«Âhe vi«Âambhi-tvÃd vidahyate | vidÃhÃt kurute glÃniæ piïyÃko niÓi sevita÷ || 40+1 || vesavÃro guru÷ snigdho balopacaya-vardhana÷ | mudgÃdi-jÃs tu guravo yathÃ-dravya-guïÃnugÃ÷ || 41 || kukÆla-karpara-bhrëÂra-kandv-aÇgÃra-vipÃcitÃn | eka-yonÅÀ laghÆn vidyÃd apÆpÃn uttarottaram || 42 || 6.42av kukÆla-kharpara-bhrëÂra- 6.42bv -kaÂv-aÇgÃra-vipÃcitÃn 6.42dv apÆpÃæs tu yathottaram hariïaiïa-kuraÇgark«a-gokarïa-m­gamÃt­kÃ÷ | ÓaÓa-Óambara-cÃru«ka-ÓarabhÃdyà m­gÃ÷ sm­tÃ÷ || 43 || lÃva-vÃrtÅka-vartÅra-raktavartmaka-kukkubhÃ÷ | kapi¤jalopacakrÃkhya-cakora-kurubÃhava÷ || 44 || 6.44bv -raktavartmaka-kurkubhÃ÷ vartako vartikà caiva tittiri÷ krakara÷ ÓikhÅ | tÃmra-cƬÃkhya-bakara-gonarda-giri-vartikÃ÷ || 45 || 6.45cv kukkuÂo bakara÷ kaÇka- 6.45cv tÃmra-cƬÃkhya-varaka- tathà ÓÃrapadendrÃbha-varaÂÃdyÃÓ ca vi«kirÃ÷ | jÅva¤jÅvaka-dÃtyÆha-bh­ÇgÃhva-Óuka-sÃrikÃ÷ || 46 || 6.46bv -vÃraÂÃdyÃÓ ca vi«kirÃ÷ 6.46bv -vÃraÂÃÓ ceti vi«kirÃ÷ 6.46bv -varaÂÃÓ ceti vi«kirÃ÷ laÂvÃ-kokila-hÃrÅta-kapota-caÂakÃdaya÷ | pratudà bheka-godhÃhi-ÓvÃvid-Ãdyà bile-ÓayÃ÷ || 47 || go-kharÃÓvataro«ÂrÃÓva-dvÅpi-siæhark«a-vÃnarÃ÷ | mÃrjÃra-mÆ«aka-vyÃghra-v­ka-babhru-tarak«ava÷ || 48 || lopÃka-jambuka-Óyena-cëa-vÃntÃda-vÃyasÃ÷ | ÓaÓaghnÅ-bhÃsa-kurara-g­dhrolÆka-kuliÇgakÃ÷ || 49 || 6.49cv ÓaÓÃri-bhÃsa-kurara- dhÆmikà madhuhà ceti prasahà m­ga-pak«iïa÷ | varÃha-mahi«a-nyaÇku-ruru-rohita-vÃraïÃ÷ || 50 || s­maraÓ camara÷ kha¬go gavayaÓ ca mahÃ-m­gÃ÷ | haæsa-sÃrasa-kÃdamba-baka-kÃraï¬ava-plavÃ÷ || 51 || balÃkotkroÓa-cakrÃhva-madgu-krau¤cÃdayo 'p-carÃ÷ | matsyà rohita-pÃÂhÅna-kÆrma-kumbhÅra-karkaÂÃ÷ || 52 || Óukti-ÓaÇkhodra-ÓambÆka-ÓapharÅ-varmi-candrikÃ÷ | culÆkÅ-nakra-makara-ÓiÓumÃra-timiÇgilÃ÷ || 53 || 6.53av Óukti-ÓaÇkhodru-ÓambÆka- 6.53cv cullakÅ-nakra-makara- rÃjÅ-cilicimÃdyÃÓ ca mÃæsam ity Ãhur a«Âa-dhà | yoni«v ajÃvÅ vyÃmiÓra-go-cara-tvÃd a-niÓcite || 54 || m­gyaæ vai«kirikaæ kiæ ca prÃtudaæ ca bile-Óayam | prÃsahaæ ca mahÃ-m­gyam ap-caraæ mÃtsyam a«Âa-dhà || 54.1+1 || ÃdyÃntyà jÃÇgalÃnÆpà madhyau sÃdhÃraïau sm­tau | tatra baddha-malÃ÷ ÓÅtà laghavo jÃÇgalà hitÃ÷ || 55 || pittottare vÃta-madhye saænipÃte kaphÃnuge | dÅpana÷ kaÂuka÷ pÃke grÃhÅ rÆk«o hima÷ ÓaÓa÷ || 56 || Å«ad-u«ïa-guru-snigdhà b­æhaïà vartakÃdaya÷ | tittiris te«v api varo medhÃgni-bala-Óukra-k­t || 57 || grÃhÅ varïyo 'nilodrikta-saænipÃta-hara÷ param | nÃti-pathya÷ ÓikhÅ pathya÷ Órotra-svara-vayo-d­ÓÃm || 58 || tad-vac ca kukkuÂo v­«yo grÃmyas tu Óle«malo guru÷ | medhÃnala-karà h­dyÃ÷ krakarÃ÷ sopacakrakÃ÷ || 59 || guru÷ sa-lavaïa÷ kÃïa-kapota÷ sarva-do«a-k­t | caÂakÃ÷ Óle«malÃ÷ snigdhà vÃta-ghnÃ÷ ÓukralÃ÷ param || 60 || 6.60dv vÃta-ghnÃ÷ ÓukralÃ÷ bh­Óam gurÆ«ïa-snigdha-madhurà vargÃÓ cÃto yathottaram | mÆtra-Óukra-k­to balyà vÃta-ghnÃ÷ kapha-pittalÃ÷ || 61 || ÓÅtà mahÃ-m­gÃs te«u kravyÃda-prasahÃ÷ puna÷ | lavaïÃnu-rasÃ÷ pÃke kaÂukà mÃæsa-vardhanÃ÷ || 62 || 6.62bv kravyÃdÃ÷ prasahÃ÷ puna÷ jÅrïÃrÓo-grahaïÅ-do«a-Óo«ÃrtÃnÃæ paraæ hitÃ÷ | nÃti-ÓÅta-guru-snigdhaæ mÃæsam Ãjam a-do«alam || 63 || 6.63cv nÃti-ÓÅtaæ guru snigdhaæ ÓarÅra-dhÃtu-sÃmÃnyÃd an-abhi«yandi b­æhaïam | viparÅtam ato j¤eyam Ãvikaæ b­æhaïaæ tu tat || 64 || Óu«ka-kÃsa-ÓramÃty-agni-vi«ama-jvara-pÅnasÃn | kÃrÓyaæ kevala-vÃtÃæÓ ca go-mÃæsaæ saæniyacchati || 65 || u«ïo garÅyÃn mahi«a÷ svapna-dÃr¬hya-b­hat-tva-k­t | tad-vad varÃha÷ Órama-hà ruci-Óukra-bala-prada÷ || 66 || matsyÃ÷ paraæ kapha-karÃÓ cilicÅmas tri-do«a-k­t | lÃva-rohita-godhaiïÃ÷ sve sve varge varÃ÷ param || 67 || matsyÃdi-pak«iïÃæ caiva gurÆïy aï¬Ãni cÃdiÓet | tÃni snigdhÃni v­«yÃïi svÃdu-pÃka-rasÃni ca || 67.1+1 || 6.67.1+1bv gurÆïy aï¬Ãny ato diÓet 6.67.1+1bv gurÆïy aï¬Ãni cÃnyato mÃæsaæ sadyo-hataæ Óuddhaæ vaya÷-sthaæ ca bhajet tyajet | m­taæ k­Óaæ bh­Óaæ medyaæ vyÃdhi-vÃri-vi«air hatam || 68 || puæ-striyo÷ pÆrva-paÓcÃrdhe guruïÅ garbhiïÅ guru÷ | laghur yo«ic catu«-pÃtsu vihaÇge«u puna÷ pumÃn || 69 || Óira÷-skandhoru-p­«Âhasya kaÂyÃ÷ sakthnoÓ ca gauravam | tathÃma-pakvÃÓayayor yathÃ-pÆrvaæ vinirdiÓet || 70 || Óoïita-prabh­tÅnÃæ ca dhÃtÆnÃm uttarottaram | mÃæsÃd garÅyo v­«aïa-me¬hra-v­kka-yak­d-gudam || 71 || ÓÃkaæ pÃÂhÃ-ÓaÂhÅ-sÆ«Ã-suni«aïïa-satÅna-jam | tri-do«a-ghnaæ laghu grÃhi sa-rÃja-k«ava-vÃstukam || 72 || 6.72av ÓÃkaæ pÃÂhÃ-ÓaÂhÅ-ÓÆ«Ã- suni«aïïo 'gni-k­d v­«yas te«u rÃja-k«ava÷ param | grahaïy-arÓo-vikÃra-ghno varco-bhedi tu vÃstukam || 73 || hanti do«a-trayaæ ku«Âhaæ v­«yà so«ïà rasÃyanÅ | kÃkamÃcÅ sarà svaryà cÃÇgery amlÃgni-dÅpanÅ || 74 || 6.74bv v­«yà so«ïà rasÃyanam grahaïy-arÓo-'nila-Óle«man-hito«ïà grÃhiïÅ laghu÷ | paÂola-saptalÃri«Âa-ÓÃrÇga«ÂÃvalgujÃm­tÃ÷ || 75 || 6.75cv paÂolaæ saptalÃri«Âa- vetrÃgra-b­hatÅ-vÃsÃ-kutilÅ-tilaparïikÃ÷ | maï¬ÆkaparïÅ-karkoÂa-kÃravellaka-parpaÂÃ÷ || 76 || 6.76av vetrÃgraæ b­hatÅ-vÃsÃ- 6.76bv -kuntilÅ-tilaparïikÃ÷ 6.76bv -kuntalÅ-tilaparïikÃ÷ nìÅ-kalÃya-gojihvÃ-vÃrtÃkaæ vanatiktakam | karÅraæ kulakaæ nandÅ kucailà ÓakulÃdanÅ || 77 || kaÂhillaæ kembukaæ ÓÅtaæ sa-koÓÃtaka-karkaÓam | tiktaæ pÃke kaÂu grÃhi vÃtalaæ kapha-pitta-jit || 78 || 6.78av kaÂhilla-kembukaæ ÓÅtaæ h­dyaæ paÂolaæ k­mi-nut svÃdu-pÃkaæ ruci-pradam | pittalaæ dÅpanaæ bhedi vÃta-ghnaæ b­hatÅ-dvayam || 79 || v­«aæ tu vami-kÃsa-ghnaæ rakta-pitta-haraæ param | kÃravellaæ sa-kaÂukaæ dÅpanaæ kapha-jit param || 80 || vÃrtÃkaæ kaÂu-tikto«ïaæ madhuraæ kapha-vÃta-jit | sa-k«Ãram agni-jananaæ h­dyaæ rucyam a-pittalam || 81 || karÅram ÃdhmÃna-karaæ ka«Ãyaæ svÃdu tiktakam | koÓÃtakÃvalgujakau bhedinÃv agni-dÅpanau || 82 || 6.82dv bhedanÃv agni-dÅpanau taï¬ulÅyo himo rÆk«a÷ svÃdu-pÃka-raso laghu÷ | mada-pitta-vi«Ãsra-ghno mu¤jÃtaæ vÃta-pitta-jit || 83 || snigdhaæ ÓÅtaæ guru svÃdu b­æhaïaæ Óukra-k­t param | gurvÅ sarà tu pÃlaÇkyà mada-ghnÅ cÃpy upodakà || 84 || pÃlaÇkyÃ-vat sm­taÓ ca¤cu÷ sa tu saægrahaïÃtmaka÷ | vidÃrÅ vÃta-pitta-ghnÅ mÆtralà svÃdu-ÓÅtalà || 85 || 6.85av pÃlaÇkyÃ-vat sm­taÓ cuccu÷ 6.85av pÃlaÇkyÃ-vat sm­taÓ cu¤cu÷ jÅvanÅ b­æhaïÅ kaïÂhyà gurvÅ v­«yà rasÃyanam | cak«u«yà sarva-do«a-ghnÅ jÅvantÅ madhurà himà || 86 || kÆ«mÃï¬a-tumba-kÃliÇga-karkÃrv-ervÃru-tiï¬iÓam | tathà trapusa-cÅnÃka-cirbhaÂaæ kapha-vÃta-k­t || 87 || bhedi vi«Âambhy abhi«yandi svÃdu-pÃka-rasaæ guru | vallÅ-phalÃnÃæ pravaraæ kÆ«mÃï¬aæ vÃta-pitta-jit || 88 || vasti-Óuddhi-karaæ v­«yaæ trapusaæ tv ati-mÆtralam | tumbaæ rÆk«a-taraæ grÃhi kÃliÇgairvÃru-cirbhaÂam || 89 || bÃlaæ pitta-haraæ ÓÅtaæ vidyÃt pakvam ato 'nya-thà | ÓÅrïav­ntaæ tu sa-k«Ãraæ pittalaæ kapha-vÃta-jit || 90 || rocanaæ dÅpanaæ h­dyam a«ÂhÅlÃnÃha-nul laghu | m­ïÃla-bisa-ÓÃlÆka-kumudotpala-kandakam || 91 || nandÅ-mëaka-kelÆÂa-Ó­ÇgÃÂaka-kaserukam | krau¤cÃdanaæ kalo¬yaæ ca rÆk«aæ grÃhi himaæ guru || 92 || kadamba-nÃlikÃ-mÃr«a-kuÂi¤jara-kutumbakam | cillÅ-laÂvÃka-loïÅkÃ-kurÆÂaka-gavedhukam || 93 || 6.93av kalambu-nÃlikÃ-mÃr«a- 6.93bv -kuÂi¤jara-kurumbakam 6.93bv -kuli¤jara-kurumbakam 6.93dv -kurƬhaka-gavedhukÃ÷ 6.93dv -kuraïÂaka-gavedhukÃ÷ 6.93dv -kuraïÂaka-gavedhukam jÅvanta-jhu¤jhv-e¬agaja-yava-ÓÃka-suvarcalÃ÷ | ÃlukÃni ca sarvÃïi tathà sÆpyÃni lak«maïam || 94 || 6.94bv -yava-ÓÃka-suvarcalam 6.94dv tathà sÆpyÃni lÃk«maïam 6.94dv tathà sÆpyÃni lak«maïà svÃdu rÆk«aæ sa-lavaïaæ vÃta-Óle«ma-karaæ guru | ÓÅtalaæ s­«Âa-viï-mÆtraæ prÃyo vi«Âabhya jÅryati || 95 || svinnaæ ni«pŬita-rasaæ snehìhyaæ nÃti-do«alam | laghu-pattrà tu yà cillÅ sà vÃstuka-samà matà || 96 || tarkÃrÅ-varuïaæ svÃdu sa-tiktaæ kapha-vÃta-jit | var«Ãbhvau kÃla-ÓÃkaæ ca sa-k«Ãraæ kaÂu-tiktakam || 97 || 6.97av tarkÃrÅ-varaïaæ svÃdu dÅpanaæ bhedanaæ hanti gara-Óopha-kaphÃnilÃn | dÅpanÃ÷ kapha-vÃta-ghnÃÓ ciribilvÃÇkurÃ÷ sarÃ÷ || 98 || saægrÃhi ÓÃlmalÅ-pu«paæ pittÃsra-ghnaæ viÓe«ata÷ || 98.1+1 || ÓatÃvary-aÇkurÃs tiktà v­«yà do«a-trayÃpahÃ÷ | rÆk«o vaæÓa-karÅras tu vidÃhÅ vÃta-pittala÷ || 99 || pattÆro dÅpanas tikta÷ plÅhÃrÓa÷-kapha-vÃta-jit | k­mi-kÃsa-kaphotkledÃn kÃsamardo jayet sara÷ || 100 || rÆk«o«ïam amlaæ kausumbhaæ guru pitta-karaæ saram | gurÆ«ïaæ sÃr«apaæ baddha-viï-mÆtraæ sarva-do«a-k­t || 101 || yad bÃlam a-vyakta-rasaæ ki¤-cit-k«Ãraæ sa-tiktakam | tan mÆlakaæ do«a-haraæ laghu so«ïaæ niyacchati || 102 || gulma-kÃsa-k«aya-ÓvÃsa-vraïa-netra-galÃmayÃn | svarÃgni-sÃdodÃvarta-pÅnasÃæÓ ca mahat puna÷ || 103 || rase pÃke ca kaÂukam u«ïa-vÅryaæ tri-do«a-k­t | gurv abhi«yandi ca snigdha-siddhaæ tad api vÃta-jit || 104 || 6.104dv -svinnaæ tad api vÃta-jit vÃta-Óle«ma-haraæ Óu«kaæ sarvam Ãmaæ tu do«alam | kaÂÆ«ïo vÃta-kapha-hà piï¬Ãlu÷ pitta-vardhana÷ || 105 || kuÂhera-Óigru-surasa-sumukhÃsuri-bhÆst­ïam | phaïijjÃrjaka-jambÅra-prabh­ti grÃhi ÓÃlanam || 106 || vidÃhi kaÂu rÆk«o«ïaæ h­dyaæ dÅpana-rocanam | d­k-Óukra-k­mi-h­t tÅk«ïaæ do«otkleÓa-karaæ laghu || 107 || hidhmÃ-kÃsa-vi«a-ÓvÃsa-pÃrÓva-ruk-pÆti-gandha-hà | surasa÷ sumukho nÃti-vidÃhÅ gara-Óopha-hà || 108 || 6.108av hidhmÃ-kÃsa-vami-ÓvÃsa- 6.108av hidhmÃ-kÃsa-Órama-ÓvÃsa- Ãrdrikà tikta-madhurà mÆtralà na ca pitta-k­t | laÓuno bh­Óa-tÅk«ïo«ïa÷ kaÂu-pÃka-rasa÷ sara÷ || 109 || h­dya÷ keÓyo gurur v­«ya÷ snigdho rocana-dÅpana÷ | bhagna-saædhÃna-k­d balyo rakta-pitta-pradÆ«aïa÷ || 110 || 6.110bv snigdho dÅpana-pÃcana÷ kilÃsa-ku«Âha-gulmÃrÓo-meha-k­mi-kaphÃnilÃn | sa-hidhmÃ-pÅnasa-ÓvÃsa-kÃsÃn hanti rasÃyanam || 111 || 6.111dv -kÃsÃn hanty asra-pitta-k­t palÃï¬us tad-guïa-nyÆna÷ Óle«malo nÃti-pittala÷ | kapha-vÃtÃrÓasÃæ pathya÷ svede 'bhyavah­tau tathà || 112 || tÅk«ïo g­¤janako grÃhÅ pittinÃæ hita-k­n na sa÷ | dÅpana÷ sÆraïo rucya÷ kapha-ghno viÓado laghu÷ || 113 || viÓe«Ãd arÓasÃæ pathyo bhÆ-kandas tv ati-do«ala÷ | pattre pu«pe phale nÃle kande ca guru-tà kramÃt || 114 || 6.114cv pu«pe pattre phale nÃle varà ÓÃke«u jÅvantÅ sÃr«apaæ tv avaraæ param | drÃk«Ã phalottamà v­«yà cak«u«yà s­«Âa-mÆtra-vi || 115 || 6.115bv sÃr«apas tv avara÷ param 6.115bv sar«apÃs tv avarÃ÷ param svÃdu-pÃka-rasà snigdhà sa-ka«Ãyà himà guru÷ | nihanty anila-pittÃsra-tiktÃsya-tva-madÃtyayÃn || 116 || 6.116cv nihanty anila-pittÃs­k- t­«ïÃ-kÃsa-Órama-ÓvÃsa-svara-bheda-k«ata-k«ayÃn | udrikta-pittä jayati trÅn do«Ãn svÃdu dìimam || 117 || pittÃ-virodhi nÃty-u«ïam amlaæ vÃta-kaphÃpaham | sarvaæ h­dyaæ laghu snigdhaæ grÃhi rocana-dÅpanam || 118 || moca-kharjÆra-panasa-nÃrikela-parÆ«akam | ÃmrÃta-tÃla-kÃÓmarya-rÃjÃdana-madhÆka-jam || 119 || sauvÅra-badarÃÇkolla-phalgu-Óle«mÃtakodbhavam | vÃtÃmÃbhi«ukÃk«oÂa-mukÆlaka-nikocakam || 120 || urumÃïaæ priyÃlaæ ca b­æhaïaæ guru ÓÅtalam | dÃha-k«ata-k«aya-haraæ rakta-pitta-prasÃdanam || 121 || svÃdu-pÃka-rasaæ snigdhaæ vi«Âambhi kapha-Óukra-k­t | phalaæ tu pittalaæ tÃlaæ saraæ kÃÓmarya-jaæ himam || 122 || 6.122bv Óle«malaæ vÃta-pitta-jit Óak­n-mÆtra-vibandha-ghnaæ keÓyaæ medhyaæ rasÃyanam | vÃtÃmÃdy u«ïa-vÅryaæ tu kapha-pitta-karaæ saram || 123 || paraæ vÃta-haraæ snigdham an-u«ïaæ tu priyÃla-jam | priyÃla-majjà madhuro v­«ya÷ pittÃnilÃpaha÷ || 124 || kola-majjà guïais tad-vat t­Â-chardi÷-kÃsa-jic ca sa÷ | pakvaæ su-dur-jaraæ bilvaæ do«alaæ pÆti-mÃrutam || 125 || dÅpanaæ kapha-vÃta-ghnaæ bÃlaæ grÃhy ubhayaæ ca tat | kapittham Ãmaæ kaïÂha-ghnaæ do«alaæ do«a-ghÃti tu || 126 || 6.126bv bÃlaæ grÃhy ubhayaæ tu tat pakvaæ hidhmÃ-vamathu-jit sarvaæ grÃhi vi«Ãpaham | jÃmbavaæ guru vi«Âambhi ÓÅtalaæ bh­Óa-vÃtalam || 127 || saægrÃhi mÆtra-Óak­tor a-kaïÂhyaæ kapha-pitta-jit | vÃta-pittÃsra-k­d bÃlaæ baddhÃsthi kapha-pitta-k­t || 128 || 6.128bv a-kaïÂhyaæ kapha-pitta-nut gurv Ãmraæ vÃta-jit pakvaæ svÃdv amlaæ kapha-Óukra-k­t | v­k«Ãmlaæ grÃhi rÆk«o«ïaæ vÃta-Óle«ma-haraæ laghu || 129 || t­«ïÃ-ghnam u«ïam amlÃyÃ÷ phalaæ pitta-karaæ saram || 129.1+1 || Óamyà gurÆ«ïaæ keÓa-ghnaæ rÆk«aæ pÅlu tu pittalam | kapha-vÃta-haraæ bhedi plÅhÃrÓa÷-k­mi-gulma-nut || 130 || sa-tiktaæ svÃdu yat pÅlu nÃty-u«ïaæ tat tri-do«a-jit | tvak tikta-kaÂukà snigdhà mÃtuluÇgasya vÃta-jit || 131 || b­æhaïaæ madhuraæ mÃæsaæ vÃta-pitta-haraæ guru | laghu tat-kesaraæ kÃsa-ÓvÃsa-hidhmÃ-madÃtyayÃn || 132 || Ãsya-Óo«Ãnila-Óle«ma-vibandha-cchardy-a-rocakÃn | gulmodarÃrÓa÷-ÓÆlÃni mandÃgni-tvaæ ca nÃÓayet || 133 || madhuraæ ki¤-cid amlaæ ca h­dyaæ bhakta-prarocakam | guru vÃta-praÓamanaæ vidyÃn nÃraÇga-jaæ phalam || 133+1 || bhallÃtakasya tvaÇ-mÃæsaæ b­æhaïaæ svÃdu ÓÅtalam | tad-asthy-agni-samaæ medhyaæ kapha-vÃta-haraæ param || 134 || svÃdv amlaæ ÓÅtam u«ïaæ ca dvi-dhà pÃlevataæ guru | rucyam aty-agni-Óamanaæ rucyaæ madhuram Ãrukam || 135 || 6.135dv h­dyaæ madhuram Ãrukam pakvam ÃÓu jarÃæ yÃti nÃty-u«ïa-guru-do«alam | drÃk«Ã-parÆ«akaæ cÃrdram amlaæ pitta-kapha-pradam || 136 || 6.136bv nÃty-u«ïaæ guru do«alam gurÆ«ïa-vÅryaæ vÃta-ghnaæ saraæ sa-karamardakam | tathÃmlaæ kola-karkandhu-likucÃmrÃtakÃrukam || 137 || 6.137cv tad-vac ca kola-karkandhu- 6.137dv -likucÃmrÃtam Ãrukam airÃvataæ dantaÓaÂhaæ sa-tÆdaæ m­galiï¬ikam | nÃti-pitta-karaæ pakvaæ Óu«kaæ ca karamardakam || 138 || dÅpanaæ bhedanaæ Óu«kam amlÅkÃ-kolayo÷ phalam | t­«ïÃ-Órama-klama-cchedi laghv i«Âaæ kapha-vÃtayo÷ || 139 || svÃdv amlaæ laghu kolaæ tu Óu«kaæ jÅrïaæ ca dÅpanam || 139.1+1 || phalÃnÃm avaraæ tatra likucaæ sarva-do«a-k­t | himÃnalo«ïa-dur-vÃta-vyÃla-lÃlÃdi-dÆ«itam || 140 || 6.140cv himÃnilo«ïa-dur-vÃta- vÃta-ghnaæ dur-jaraæ proktaæ nÃraÇgaæ kapha-k­d guru | t­«ïÃ-ÓÆla-kaphotkleda-cchardi-ÓvÃsa-nivÃraïam || 140.1+1 || nÃrikelaæ guru snigdhaæ pitta-ghnaæ svÃdu ÓÅtalam | bala-mÃæsa-karaæ h­dyaæ b­æhaïaæ vasti-Óodhanam || 140.1+2 || jantu-ju«Âaæ jale magnam a-bhÆmi-jam an-Ãrtavam | anya-dhÃnya-yutaæ hÅna-vÅryaæ jÅrïa-tayÃti ca || 141 || 6.141dv -vÅryaæ jÅrïa-tayÃpi ca dhÃnyaæ tyajet tathà ÓÃkaæ rÆk«a-siddham a-komalam | a-saæjÃta-rasaæ tad-vac chu«kaæ cÃnya-tra mÆlakÃt || 142 || prÃyeïa phalam apy evaæ tathÃmaæ bilva-varjitam | vi«yandi lavaïaæ sarvaæ sÆk«maæ s­«Âa-malaæ vidu÷ || 143 || 6.143dv sÆk«maæ s­«Âa-malaæ m­du vÃta-ghnaæ pÃki tÅk«ïo«ïaæ rocanaæ kapha-pitta-k­t | saindhavaæ tatra sa-svÃdu v­«yaæ h­dyaæ tri-do«a-nut || 144 || laghv an-u«ïaæ d­Óa÷ pathyam a-vidÃhy agni-dÅpanam | laghu sauvarcalaæ h­dyaæ su-gandhy udgÃra-Óodhanam || 145 || kaÂu-pÃkaæ vibandha-ghnaæ dÅpanÅyaæ ruci-pradam | ÆrdhvÃdha÷-kapha-vÃtÃnulomanaæ dÅpanaæ vi¬am || 146 || 6.146av kaÂu pÃke vibandha-ghnaæ vibandhÃnÃha-vi«Âambha-ÓÆla-gaurava-nÃÓanam | vipÃke svÃdu sÃmudraæ guru Óle«ma-vivardhanam || 147 || sa-tikta-kaÂuka-k«Ãraæ tÅk«ïam utkledi caudbhidam | k­«ïe sauvarcala-guïà lavaïe gandha-varjitÃ÷ || 148 || romakaæ laghu pÃæsÆtthaæ sa-k«Ãraæ Óle«malaæ guru | lavaïÃnÃæ prayoge tu saindhavÃdi prayojayet || 149 || 6.149dv saindhavÃdÅn prayojayet gulma-h­d-grahaïÅ-pÃï¬u-plÅhÃnÃha-galÃmayÃn | ÓvÃsÃrÓa÷-kapha-kÃsÃæÓ ca Óamayed yava-ÓÆka-ja÷ || 150 || 6.150cv ÓvÃsÃrÓa÷-kapha-vÃtÃæÓ ca 6.150dv Óamayed yÃva-ÓÆka-ja÷ k«Ãra÷ sarvaÓ ca paramaæ tÅk«ïo«ïa÷ k­mi-jil laghu÷ | pittÃs­g-dÆ«aïa÷ pÃkÅ chedy a-h­dyo vidÃraïa÷ || 151 || a-pathya÷ kaÂu-lÃvaïyÃc chukrauja÷-keÓa-cak«u«Ãm | hiÇgu vÃta-kaphÃnÃha-ÓÆla-ghnaæ pitta-kopanam || 152 || kaÂu-pÃka-rasaæ rucyaæ dÅpanaæ pÃcanaæ laghu | ka«Ãyà madhurà pÃke rÆk«Ã vi-lavaïà laghu÷ || 153 || dÅpanÅ pÃcanÅ medhyà vayasa÷ sthÃpanÅ param | u«ïa-vÅryà sarÃyu«yà buddhÅndriya-bala-pradà || 154 || ku«Âha-vaivarïya-vaisvarya-purÃïa-vi«ama-jvarÃn | Óiro-'k«i-pÃï¬u-h­d-roga-kÃmalÃ-grahaïÅ-gadÃn || 155 || sa-Óo«a-ÓophÃtÅsÃra-meda-moha-vami-k­mÅn | ÓvÃsa-kÃsa-prasekÃrÓa÷-plÅhÃnÃha-garodaram || 156 || 6.156bv -meha-moha-vami-k­mÅn vibandhaæ srotasÃæ gulmam Æru-stambham a-rocakam | harÅtakÅ jayed vyÃdhÅæs tÃæs tÃæÓ ca kapha-vÃta-jÃn || 157 || tad-vad Ãmalakaæ ÓÅtam amlaæ pitta-kaphÃpaham | kaÂu pÃke himaæ keÓyam ak«am Å«ac ca tad-guïam || 158 || 6.158cv kaÂu pÃke '-himaæ keÓyam iyaæ rasÃyana-varà tri-phalÃk«y-ÃmayÃpahà | ropaïÅ tvag gada-kleda-medo-meha-kaphÃsra-jit || 159 || sa-kesaraæ catur-jÃtaæ tvak-pattrailaæ tri-jÃtakam | pitta-prakopi tÅk«ïo«ïaæ rÆk«aæ rocana-dÅpanam || 160 || su-gandhi sarva-peyÃnÃæ vya¤janÃnÃæ ca vÃsanam | lehÃnÃæ khÃdya-pÃkÃnÃæ cÆrïÃnÃæ ca prayojayet || 160.1+1 || rase pÃke ca kaÂukaæ kapha-ghnaæ maricaæ laghu | Óle«malà svÃdu-ÓÅtÃrdrà gurvÅ snigdhà ca pippalÅ || 161 || sà Óu«kà viparÅtÃta÷ snigdhà v­«yà rase kaÂu÷ | svÃdu-pÃkÃnila-Óle«ma-ÓvÃsa-kÃsÃpahà sarà || 162 || na tÃm aty upayu¤jÅta rasÃyana-vidhiæ vinà | nÃgaraæ dÅpanaæ v­«yaæ grÃhi h­dyaæ vibandha-nut || 163 || rucyaæ laghu svÃdu-pÃkaæ snigdho«ïaæ kapha-vÃta-jit | tad-vad Ãrdrakam etac ca trayaæ tri-kaÂukaæ jayet || 164 || sthaulyÃgni-sadana-ÓvÃsa-kÃsa-ÓlÅpada-pÅnasÃn | cavikÃ-pippalÅ-mÆlaæ maricÃlpÃntaraæ guïai÷ || 165 || citrako 'gni-sama÷ pÃke ÓophÃrÓa÷-k­mi-ku«Âha-hà | pa¤ca-kolakam etac ca maricena vinà sm­tam || 166 || 6.166cv pa¤ca-kolakam etat tu gulma-plÅhodarÃnÃha-ÓÆla-ghnaæ dÅpanaæ param | bilva-kÃÓmarya-tarkÃrÅ-pÃÂalÃ-ÂuïÂukair mahat || 167 || 6.167bv -ÓÆla-ghnaæ dÅpanaæ laghu jayet ka«Ãya-tikto«ïaæ pa¤ca-mÆlaæ kaphÃnilau | hrasvaæ b­haty-aæÓumatÅ-dvaya-gok«urakai÷ sm­tam || 168 || 6.168av jayet ka«Ãya-tÅk«ïo«ïaæ svÃdu-pÃka-rasaæ nÃti-ÓÅto«ïaæ sarva-do«a-jit | balÃ-punarnavairaï¬a-ÓÆrpaparïÅ-dvayena tu || 169 || 6.169cv balÃ-punarnavairaï¬ai÷ 6.169dv -ÓÆrpaparïÅ-dvayena ca 6.169dv ÓÆrpaparïÅ-dvayena ca 6.169dv ÓÆrpaparïÅ-dvayena tu madhyamaæ kapha-vÃta-ghnaæ nÃti-pitta-karaæ saram | abhÅru-vÅrÃ-jÅvantÅ-jÅvakar«abhakai÷ sm­tam || 170 || jÅvanÃkhyaæ tu cak«u«yaæ v­«yaæ pittÃnilÃpaham | t­ïÃkhyaæ pitta-jid darbha-kÃÓek«u-Óara-ÓÃlibhi÷ || 171 || 6.171av jÅvanÃkhyaæ ca cak«u«yaæ ÓÆka-ÓimbÅ-ja-pakvÃnna-mÃæsa-ÓÃka-phalau«adhai÷ | vargitair anna-leÓo 'yam ukto nityopayogika÷ || 172 || 6.172dv ukto nityaupayogika÷ SÆtrasthÃna rÃjà rÃja-g­hÃsanne prÃïÃcÃryaæ niveÓayet | sarva-dà sa bhavaty evaæ sarva-tra pratijÃg­vi÷ || 1 || anna-pÃnaæ vi«Ãd rak«ed viÓe«eïa mahÅ-pate÷ | yoga-k«emau tad-Ãyattau dharmÃdyà yan-nibandhanÃ÷ || 2 || 7.2dv dharmÃdyÃs tan-nibandhanÃ÷ odano vi«a-vÃn sÃndro yÃty a-visrÃvya-tÃm iva | cireïa pacyate pakvo bhavet paryu«itopama÷ || 3 || mayÆra-kaïÂha-tulyo«mà moha-mÆrchÃ-praseka-k­t | hÅyate varïa-gandhÃdyai÷ klidyate candrikÃ-cita÷ || 4 || 7.4dv klidyate candrikÃnvita÷ 7.4dv klidyate candrakÃcita÷ 7.4dv klidyate candrakÃnvita÷ vya¤janÃny ÃÓu Óu«yanti dhyÃma-kvÃthÃni tatra ca | hÅnÃtiriktà vik­tà chÃyà d­Óyeta naiva và || 5 || 7.5dv chÃyà d­Óyeta và na và phenordhva-rÃji-sÅmanta-tantu-budbuda-saæbhava÷ | vicchinna-vi-rasÃ÷ rÃgÃ÷ khÃï¬avÃ÷ ÓÃkam Ãmi«am || 6 || 7.6cv vicchinna-vi-rasà rÃga- 7.6cv vicchinnà vi-rasà rÃgÃ÷ 7.6dv -khÃï¬avÃ÷ ÓÃkam Ãmi«am nÅlà rÃjÅ rase tÃmrà k«Åre dadhani d­Óyate | ÓyÃvÃ-pÅtÃsità takre gh­te pÃnÅya-saænibhà || 7 || 7.7bv k«Åre dadhni ca d­Óyate mastuni syÃt kapotÃbhà rÃjÅ k­«ïà tu«odake | kÃlÅ madyÃmbhaso÷ k«audre harit taile 'ruïopamà || 8 || pÃka÷ phalÃnÃm ÃmÃnÃæ pakvÃnÃæ parikothanam | dravyÃïÃm Ãrdra-Óu«kÃïÃæ syÃtÃæ mlÃni-vivarïa-te || 9 || m­dÆnÃæ kaÂhinÃnÃæ ca bhavet sparÓa-viparyaya÷ | mÃlyasya sphuÂitÃgra-tvaæ mlÃnir gandhÃntarodbhava÷ || 10 || 7.10cv mÃlyÃnÃæ sphuÂitÃgra-tvaæ 7.10dv glÃnir gandhÃntarodbhava÷ 7.10dv mlÃni-gandhÃntarodbhava÷ dhyÃma-maï¬ala-tà vastre Óadanaæ tantu-pak«maïÃm | dhÃtu-mauktika-këÂhÃÓma-ratnÃdi«u malÃkta-tà || 11 || 7.11bv ÓÃtanaæ tantu-pak«maïÃm sneha-sparÓa-prabhÃ-hÃni÷ sa-prabha-tvaæ tu m­n-maye | vi«a-da÷ ÓyÃva-Óu«kÃsyo vi-lak«o vÅk«ate diÓa÷ || 12 || sveda-vepathu-mÃæs trasto bhÅta÷ skhalati j­mbhate | prÃpyÃnnaæ sa-vi«aæ tv agnir ekÃvarta÷ sphuÂaty ati || 13 || 7.13dv ekÃvarta÷ sphuÂaty api Óikhi-kaïÂhÃbha-dhÆmÃrcir an-arcir vogra-gandha-vÃn | mriyante mak«ikÃ÷ prÃÓya kÃka÷ k«Ãma-svaro bhavet || 14 || utkroÓanti ca d­«Âvaitac chuka-dÃtyÆha-sÃrikÃ÷ | haæsa÷ praskhalati glÃnir jÅva¤jÅvasya jÃyate || 15 || cakorasyÃk«i-vairÃgyaæ krau¤casya syÃn madodaya÷ | kapota-parabh­d-dak«a-cakravÃkà jahaty asÆn || 16 || udvegaæ yÃti mÃrjÃra÷ Óak­n mu¤cati vÃnara÷ | h­«yen mayÆras tad-d­«Âyà manda-tejo bhaved vi«am || 17 || 7.17av udvejayati mÃrjÃra÷ 7.17cv h­«yen mayÆras tad d­«Âvà ity annaæ vi«a-vaj j¤Ãtvà tyajed evaæ prayatnata÷ | yathà tena vipadyerann api na k«udra-jantava÷ || 18 || 7.18av ity annaæ sa-vi«aæ j¤Ãtvà 7.18bv tyajed eva prayatnata÷ sp­«Âe tu kaï¬Æ-dÃho«Ã-jvarÃrti-sphoÂa-suptaya÷ | nakha-roma-cyuti÷ Óopha÷ sekÃdyà vi«a-nÃÓanÃ÷ || 19 || ÓastÃs tatra pralepÃÓ ca sevya-candana-padmakai÷ | sa-somavalka-tÃlÅÓa-pattra-ku«ÂhÃm­tÃ-natai÷ || 20 || lÃlà jihvau«Âhayor jìyam Æ«Ã cimicimÃyanam | danta-har«o rasÃ-j¤a-tvaæ hanu-stambhaÓ ca vaktra-ge || 21 || 7.21av lÃlà jihvau«Âhayor jìyaæ 7.21bv mukhe cimicimÃyanam sevyÃdyais tatra gaï¬Æ«Ã÷ sarvaæ ca vi«a-jid dhitam | ÃmÃÓaya-gate sveda-mÆrchÃdhmÃna-mada-bhramÃ÷ || 22 || roma-har«o vamir dÃhaÓ cak«ur-h­daya-rodhanam | bindubhiÓ cÃcayo 'ÇgÃnÃæ pakvÃÓaya-gate puna÷ || 23 || aneka-varïaæ vamati mÆtrayaty atisÃryate | tandrà k­Óa-tvaæ pÃï¬u-tvam udaraæ bala-saæk«aya÷ || 24 || tayor vÃnta-viriktasya haridre kaÂabhÅæ gu¬am | sindhuvÃrita-ni«pÃva-bëpikÃ-ÓataparvikÃ÷ || 25 || taï¬ulÅyaka-mÆlÃni kukkuÂÃï¬am avalgujam | nÃvanäjana-pÃne«u yojayed vi«a-ÓÃntaye || 26 || vi«a-bhuktÃya dadyÃc ca ÓuddhÃyordhvam adhas tathà | sÆk«maæ tÃmra-raja÷ kÃle sa-k«audraæ h­d-viÓodhanam || 27 || Óuddhe h­di tata÷ ÓÃïaæ hema-cÆrïasya dÃpayet | na sajjate hema-pÃÇge padma-pattre 'mbu-vad vi«am || 28 || jÃyate vipulaæ cÃyur gare 'py e«a vidhi÷ sm­ta÷ | viruddham api cÃhÃraæ vidyÃd vi«a-garopamam || 29 || 7.29dv vidyÃd gara-vi«opamam ÃnÆpam Ãmi«aæ mëa-k«audra-k«Åra-virƬhakai÷ | virudhyate saha bisair mÆlakena gu¬ena và || 30 || viÓe«Ãt payasà matsyà matsye«v api cilÅcima÷ | viruddham amlaæ payasà saha sarvaæ phalaæ tathà || 31 || tad-vat kulattha-caïaka-kaÇgu-valla-maku«ÂakÃ÷ | bhak«ayitvà haritakaæ mÆlakÃdi payas tyajet || 32 || 7.32av tad-vat kulattha-varaka- 7.32cv bhak«ayitvà harit-kanda- 7.32dv -mÆlakÃdi payas tyajet vÃrÃhaæ ÓvÃvidhà nÃdyÃd dadhnà p­«ata-kukkuÂau | Ãma-mÃæsÃni pittena mëa-sÆpena mÆlakam || 33 || 7.33av varÃhaæ ÓvÃvidhà nÃdyÃd aviæ kusumbha-ÓÃkena bisai÷ saha virƬhakam | mëa-sÆpa-gu¬a-k«Åra-dadhy-Ãjyair lÃkucaæ phalam || 34 || phalaæ kadalyÃs takreïa dadhnà tÃla-phalena và | kaïo«aïÃbhyÃæ madhunà kÃkamÃcÅæ gu¬ena và || 35 || siddhÃæ và matsya-pacane pacane nÃgarasya và | siddhÃm anya-tra và pÃtre kÃmÃt tÃm u«itÃæ niÓÃm || 36 || 7.36bv pacane nÃgarasya ca 7.36dv kÃmÃt tÃm u«itÃæ niÓi 7.36dv kapotÃm u«itÃæ niÓÃm 7.36dv nÃdyÃt tÃm u«itÃæ niÓÃm 7.36dv kÃmÃtÃm u«itÃæ niÓÃm 7.36dv kÃmÃcÅm u«itÃæ niÓÃm matsya-nistalana-snehe sÃdhitÃ÷ pippalÅs tyajet | kÃæsye daÓÃham u«itaæ sarpir u«ïaæ tv aru«kare || 37 || 7.37av matsya-nistalana-sneha- 7.37bv -sÃdhitÃ÷ pippalÅs tyajet 7.37dv sarpir u«ïaæ tv aru«karai÷ bhÃso virudhyate ÓÆlya÷ kampillas takra-sÃdhita÷ | aikadhyaæ pÃyasa-surÃ-k­ÓarÃ÷ parivarjayet || 38 || madhu-sarpir-vasÃ-taila-pÃnÅyÃni dvi-ÓaÓ tri-Óa÷ | eka-tra và samÃæÓÃni virudhyante paras-param || 39 || bhinnÃæÓe api madhv-Ãjye divya-vÃry anu-pÃnata÷ | madhu-pu«kara-bÅjaæ ca madhu-maireya-ÓÃrkaram || 40 || manthÃnu-pÃna÷ k«aireyo hÃridra÷ kaÂu-taila-vÃn | upodakÃtisÃrÃya tila-kalkena sÃdhità || 41 || balÃkà vÃruïÅ-yuktà kulmëaiÓ ca virudhyate | bh­«Âà varÃha-vasayà saiva sadyo nihanty asÆn || 42 || tad-vat tittiri-pattrìhya-godhÃ-lÃva-kapi¤jalÃ÷ | airaï¬enÃgninà siddhÃs tat-tailena vimÆrchitÃ÷ || 43 || hÃrÅta-mÃæsaæ hÃridra-ÓÆlaka-prota-pÃcitam | haridrÃ-vahninà sadyo vyÃpÃdayati jÅvitam || 44 || 7.44cv hÃridra-vahninà sadyo bhasma-pÃæsu-paridhvastaæ tad eva ca sa-mÃk«ikam | yat ki¤-cid do«am utkleÓya na haret tat samÃsata÷ || 45 || viruddhaæ Óuddhir atre«Âà Óamo và tad-virodhibhi÷ | dravyais tair eva và pÆrvaæ ÓarÅrasyÃbhisaæsk­ti÷ || 46 || vyÃyÃma-snigdha-dÅptÃgni-vaya÷-stha-bala-ÓÃlinÃm | virodhy api na pŬÃyai sÃtmyam alpaæ ca bhojanam || 47 || 7.47av vyÃyÃmi-snigdha-dÅptÃgni- pÃdenÃ-pathyam abhyastaæ pÃda-pÃdena và tyajet | ni«eveta hitaæ tad-vad eka-dvi-try-antarÅ-k­tam || 48 || a-pathyam api hi tyaktaæ ÓÅlitaæ pathyam eva và | sÃtmyÃ-sÃtmya-vikÃrÃya jÃyate sahasÃnya-thà || 49 || 7.49cv sÃtmyÃ-sÃtmyaæ vikÃrÃya krameïÃpacità do«Ã÷ krameïopacità guïÃ÷ | santo yÃnty a-punar-bhÃvam a-prakampyà bhavanti ca || 50 || 7.50cv nÃpnuvanti punar-bhÃvam aty-anta-saænidhÃnÃnÃæ do«ÃïÃæ dÆ«aïÃtmanÃm | a-hitair dÆ«aïaæ bhÆyo na vidvÃn kartum arhati || 51 || ÃhÃra-ÓayanÃ-brahma-caryair yuktyà prayojitai÷ | ÓarÅraæ dhÃryate nityam ÃgÃram iva dhÃraïai÷ || 52 || 7.52bv -caryair yuktyà ni«evitai÷ ÃhÃro varïitas tatra tatra tatra ca vak«yate | nidrÃyattaæ sukhaæ du÷khaæ pu«Âi÷ kÃrÓyaæ balÃ-balam || 53 || 7.53bv tatra tatra ca lak«yate v­«a-tà klÅba-tà j¤Ãnam a-j¤Ãnaæ jÅvitaæ na ca | a-kÃle 'ti-prasaÇgÃc ca na ca nidrà ni«evità || 54 || sukhÃyu«Å parÃkuryÃt kÃla-rÃtrir ivÃparà | rÃtrau jÃgaraïaæ rÆk«aæ snigdhaæ prasvapanaæ divà || 55 || a-rÆk«am an-abhi«yandi tv ÃsÅna-pracalÃyitam | grÅ«me vÃyu-cayÃdÃna-rauk«ya-rÃtry-alpa-bhÃvata÷ || 56 || 7.56cv grÅ«me vÃta-cayÃdÃna- divÃ-svapno hito 'nyasmin kapha-pitta-karo hi sa÷ | muktvà tu bhëya-yÃnÃdhva-madya-strÅ-bhÃra-karmabhi÷ || 57 || krodha-Óoka-bhayai÷ klÃntÃn ÓvÃsa-hidhmÃtisÃriïa÷ | v­ddha-bÃlÃ-bala-k«Åïa-k«ata-t­Â-ÓÆla-pŬitÃn || 58 || 7.58dv -k«ut-t­Â-ÓÆla-nipŬitÃn a-jÅrïy-abhihatonmattÃn divÃ-svapnocitÃn api | dhÃtu-sÃmyaæ tathà hy e«Ãæ Óle«mà cÃÇgÃni pu«yati || 59 || 7.59av a-jÅrïÃbhihatonmattÃn bahu-meda÷-kaphÃ÷ svapyu÷ sneha-nityÃÓ ca nÃhani | vi«Ãrta÷ kaïÂha-rogÅ ca naiva jÃtu niÓÃsv api || 60 || a-kÃla-ÓayanÃn moha-jvara-staimitya-pÅnasÃ÷ | Óiro-ruk-Óopha-h­l-lÃsa-sroto-rodhÃgni-manda-tÃ÷ || 61 || tatropavÃsa-vamana-sveda-nÃvanam au«adham | yojayed ati-nidrÃyÃæ tÅk«ïaæ pracchardanäjanam || 62 || nÃvanaæ laÇghanaæ cintÃæ vyavÃyaæ Óoka-bhÅ-krudha÷ | ebhir eva ca nidrÃyà nÃÓa÷ Óle«mÃti-saæk«ayÃt || 63 || nidrÃ-nÃÓÃd aÇga-marda-Óiro-gaurava-j­mbhikÃ÷ | jìya-glÃni-bhramÃ-pakti-tandrà rogÃÓ ca vÃta-jÃ÷ || 64 || 7.64cv jìyaæ glÃni-bhramÃ-pakti- kapho 'lpo vÃyunoddhÆto dhamanÅ÷ saænirudhya tu | kuryÃt saæj¤ÃpahÃæ tandrÃæ dÃruïÃæ moha-kÃriïÅm || 64+1 || unmÅlita-vinirbhugne parivartita-tÃrake | bhavatas tatra nayane srute lulita-pak«maïÅ || 64+2 || ardha-tri-rÃtrÃt sà sÃdhyà na sà sÃdhyà tata÷ param || 64+3ab || yathÃ-kÃlam ato nidrÃæ rÃtrau seveta sÃtmyata÷ | a-sÃtmyÃj jÃgarÃd ardhaæ prÃta÷ svapyÃd a-bhukta-vÃn || 65 || 7.65cv a-sÃtmya-jÃgarÃd ardhaæ ÓÅlayen manda-nidras tu k«Åra-madya-rasÃn dadhi | abhyaÇgodvartana-snÃna-mÆrdha-karïÃk«i-tarpaïam || 66 || kÃntÃ-bÃhu-latÃÓle«o nirv­ti÷ k­ta-k­tya-tà | mano-'nukÆlà vi«ayÃ÷ kÃmaæ nidrÃ-sukha-pradÃ÷ || 67 || brahma-carya-rater grÃmya-sukha-ni÷-sp­ha-cetasa÷ | nidrà saæto«a-t­ptasya svaæ kÃlaæ nÃtivartate || 68 || grÃmya-dharme tyajen nÃrÅm an-uttÃnÃæ rajasvalÃm | a-priyÃm a-priyÃcÃrÃæ du«Âa-saækÅrïa-mehanÃm || 69 || ati-sthÆla-k­ÓÃm sÆtÃæ garbhiïÅm anya-yo«itam | varïinÅm anya-yoniæ ca guru-deva-n­pÃlayam || 70 || 7.70bv garbhiïÅm anya-yo«itÃm caitya-ÓmaÓÃnÃyatana-catvarÃmbu-catu«-patham | parvÃïy an-aÇgaæ divasaæ Óiro-h­daya-tìanam || 71 || aty-ÃÓito '-dh­ti÷ k«ud-vÃn du÷-sthitÃÇga÷ pipÃsita÷ | bÃlo v­ddho 'nya-vegÃrtas tyajed rogÅ ca maithunam || 72 || seveta kÃmata÷ kÃmaæ t­pto vÃjÅ-k­tÃm hime | try-ahÃd vasanta-Óarado÷ pak«Ãd var«Ã-nidÃghayo÷ || 73 || 7.73bv t­pto vÃjÅ-karair hime 7.73bv t­pto vÃjÅ-k­tair hime 7.73cv dvy-ahÃd vasanta-Óarado÷ 7.73dv pak«Ãd v­«Âi-nidÃghayo÷ bhrama-klamoru-daurbalya-bala-dhÃtv-indriya-k«ayÃ÷ | a-parva-maraïaæ ca syÃd anya-thà gacchata÷ striyam || 74 || 7.74av bhrama-klamoru-daurbalyaæ 7.74bv bala-dhÃtv-indriya-k«aya÷ sm­ti-medhÃyur-Ãrogya-pu«ÂÅndriya-yaÓo-balai÷ | adhikà manda-jaraso bhavanti strÅ«u saæyatÃ÷ || 75 || 7.75dv bhavanti strÅ«u saæyutÃ÷ snÃnÃnulepana-himÃnila-khaï¬a-khÃdya-ÓÅtÃmbu-dugdha-rasa-yÆ«a-surÃ-prasannÃ÷ | seveta cÃnu Óayanaæ viratau ratasya tasyaivam ÃÓu vapu«a÷ punar eti dhÃma || 76 || Óruta-carita-sam­ddhe karma-dak«e dayÃlau bhi«aji nir-anubandhaæ deha-rak«Ãæ niveÓya | bhavati vipula-teja÷-svÃsthya-kÅrti-prabhÃva÷ sva-kuÓala-phala-bhogÅ bhÆmi-pÃlaÓ cirÃyu÷ || 77 || SÆtrasthÃna mÃtrÃÓÅ sarva-kÃlaæ syÃn mÃtrà hy agne÷ pravartikà | mÃtrÃæ dravyÃïy apek«ante gurÆïy api laghÆny api || 1 || gurÆïÃm ardha-sauhityaæ laghÆnÃæ nÃti-t­pta-tà | mÃtrÃ-pramÃïaæ nirdi«Âaæ sukhaæ yÃvad vijÅryati || 2 || 8.2dv sukhaæ yÃvad dhi jÅryate bhojanaæ hÅna-mÃtraæ tu na balopacayaujase | sarve«Ãæ vÃta-rogÃïÃæ hetu-tÃæ ca prapadyate || 3 || ati-mÃtraæ puna÷ sarvÃn ÃÓu do«Ãn prakopayet | pŬyamÃnà hi vÃtÃdyà yuga-pat tena kopitÃ÷ || 4 || 8.4cv saæpŬyamÃnà vÃtÃdyà ÃmenÃnnena du«Âena tad evÃviÓya kurvate | vi«Âambhayanto 'lasakaæ cyÃvayanto vi«ÆcikÃm || 5 || adharottara-mÃrgÃbhyÃæ sahasaivÃ-jitÃtmana÷ | prayÃti nordhvaæ nÃdhas-tÃd ÃhÃro na ca pacyate || 6 || ÃmÃÓaye 'lasÅ-bhÆtas tena so 'lasaka÷ sm­ta÷ | vividhair vedanodbhedair vÃyv-Ãdi-bh­Óa-kopata÷ || 7 || sÆcÅbhir iva gÃtrÃïi vidhyatÅti vi«Æcikà | tatra ÓÆla-bhramÃnÃha-kampa-stambhÃdayo 'nilÃt || 8 || pittÃj jvarÃtisÃrÃntar-dÃha-t­Â-pralayÃdaya÷ | kaphÃc chardy-aÇga-guru-tÃ-vÃk-saÇga-«ÂhÅvanÃdaya÷ || 9 || viÓe«Ãd dur-balasyÃlpa-vahner vega-vidhÃriïa÷ | pŬitaæ mÃrutenÃnnaæ Óle«maïà ruddham antarà || 10 || alasaæ k«obhitaæ do«ai÷ Óalya-tvenaiva saæsthitam | ÓÆlÃdÅn kurute tÅvrÃæÓ chardy-atÅsÃra-varjitÃn || 11 || 8.11bv Óalya-tveneva saæsthitam so 'laso 'ty-artha-du«ÂÃs tu do«Ã du«ÂÃma-baddha-khÃ÷ | yÃntas tiryak tanuæ sarvÃæ daï¬a-vat stambhayanti cet || 12 || daï¬akÃlasakaæ nÃma taæ tyajed ÃÓu-kÃriïam | viruddhÃdhyaÓanÃ-jÅrïa-ÓÅlino vi«a-lak«aïam || 13 || Ãma-do«aæ mahÃ-ghoraæ varjayed vi«a-saæj¤akam | vi«a-rÆpÃÓu-kÃri-tvÃd viruddhopakrama-tvata÷ || 14 || athÃmam alasÅ-bhÆtaæ sÃdhyaæ tvaritam ullikhet | pÅtvà sogrÃ-paÂu-phalaæ vÃry u«ïaæ yojayet tata÷ || 15 || svedanaæ phala-vartiæ ca mala-vÃtÃnulomanÅm | nÃmyamÃnÃni cÃÇgÃni bh­Óaæ svinnÃni ve«Âayet || 16 || 8.16bv mala-do«ÃnulomanÅm madanaæ pippalÅ ku«Âhaæ vacà gaurÃÓ ca sar«apÃ÷ | gu¬a-k«Ãra-samÃyuktà phala-varti÷ praÓasyate || 16.1+1 || vi«ÆcyÃm ati-v­ddhÃyÃæ pÃr«ïyor dÃha÷ praÓasyate | tad-ahaÓ copavÃsyainaæ virikta-vad upÃcaret || 17 || tÅvrÃrtir api nÃ-jÅrïÅ pibec chÆla-ghnam au«adham | Ãma-sanno 'nalo nÃlaæ paktuæ do«au«adhÃÓanam || 18 || nihanyÃd api caite«Ãæ vibhrama÷ sahasÃturam | jÅrïÃÓane tu bhai«ajyaæ yu¤jyÃt stabdha-gurÆdare || 19 || 8.19bv vyÃpatti÷ sahasÃturam do«a-Óe«asya pÃkÃrtham agne÷ saædhuk«aïÃya ca | ÓÃntir Ãma-vikÃrÃïÃæ bhavati tv apatarpaïÃt || 20 || tri-vidhaæ tri-vidhe do«e tat samÅk«ya prayojayet | tatrÃlpe laÇghanaæ pathyaæ madhye laÇghana-pÃcanam || 21 || 8.21bv tat samÅk«ya prakalpayet prabhÆte Óodhanaæ tad dhi mÆlÃd unmÆlayen malÃn | evam anyÃn api vyÃdhÅn sva-nidÃna-viparyayÃt || 22 || cikitsed anubandhe tu sati hetu-viparyayam | tyaktvà yathÃ-yathaæ vaidyo yu¤jyÃd vyÃdhi-viparyayam || 23 || tad-artha-kÃri và pakve do«e tv iddhe ca pÃvake | hitam abhya¤jana-sneha-pÃna-vasty-Ãdi yuktita÷ || 24 || 8.24bv do«e v­ddhe ca pÃvake 8.24bv do«e tv ­ddhe tu pÃvake a-jÅrïaæ ca kaphÃd Ãmaæ tatra Óopho 'k«i-gaï¬ayo÷ | sadyo-bhukta ivodgÃra÷ prasekotkleÓa-gauravam || 25 || vi«Âabdham anilÃc chÆla-vibandhÃdhmÃna-sÃda-k­t | pittÃd vidagdhaæ t­ï-moha-bhramÃmlodgÃra-dÃha-vat || 26 || 8.26dv -bhramÃmlodgÃra-dÃha-k­t laÇghanaæ kÃryam Ãme tu vi«Âabdhe svedanaæ bh­Óam | vidagdhe vamanaæ yad và yathÃvasthaæ hitaæ bhavet || 27 || 8.27dv yathÃvasthaæ hitaæ bhajet garÅyaso bhavel lÅnÃd ÃmÃd eva vilambikà | kapha-vÃtÃnubaddhÃma-liÇgà tat-sama-sÃdhanà || 28 || 8.28cv kapha-vÃtÃnuviddhÃma- a-Óraddhà h­d-vyathà Óuddhe 'py udgÃre rasa-Óe«ata÷ | ÓayÅta ki¤-cid evÃtra sarvaÓ cÃn-ÃÓito divà || 29 || 8.29dv sarvaÓ cÃn-aÓito divà svapyÃd a-jÅrïÅ saæjÃta-bubhuk«o 'dyÃn mitaæ laghu | vibandho 'ti-prav­ttir và glÃnir mÃruta-mƬha-tà || 30 || 8.30dv glÃnir mÃruta-ÓÆla-tà a-jÅrïa-liÇgaæ sÃmÃnyaæ vi«Âambho gauravaæ bhrama÷ | na cÃti-mÃtram evÃnnam Ãma-do«Ãya kevalam || 31 || dvi«Âa-vi«Âambhi-dagdhÃma-guru-rÆk«a-himÃ-Óuci | vidÃhi Óu«kam aty-ambu-plutaæ cÃnnaæ na jÅryati || 32 || upataptena bhuktaæ ca Óoka-krodha-k«ud-Ãdibhi÷ | miÓraæ pathyam a-pathyaæ ca bhuktaæ samaÓanaæ matam || 33 || 8.33bv Óoka-krodha-k«udhÃdibhi÷ 8.33bv krodha-Óoka-bhayÃdibhi÷ vidyÃd adhyaÓanaæ bhÆyo bhuktasyopari bhojanam | a-kÃle bahu cÃlpaæ và bhuktaæ tu vi«amÃÓanam || 34 || trÅïy apy etÃni m­tyuæ và ghorÃn vyÃdhÅn s­janti và | kÃle sÃtmyaæ Óuci hitaæ snigdho«ïaæ laghu tan-manÃ÷ || 35 || «a¬-rasaæ madhura-prÃyaæ nÃti-druta-vilambitam | snÃta÷ k«ud-vÃn vivikta-stho dhauta-pÃda-karÃnana÷ || 36 || tarpayitvà pitÌn devÃn atithÅn bÃlakÃn gurÆn | pratyavek«ya tiraÓco 'pi pratipanna-parigrahÃn || 37 || samÅk«ya samyag ÃtmÃnam a-nindann a-bruvan dravam | i«Âam i«Âai÷ sahÃÓnÅyÃc chuci-bhakta-janÃh­tam || 38 || bhojanaæ t­ïa-keÓÃdi-ju«Âam u«ïÅ-k­taæ puna÷ | ÓÃkÃvarÃnna-bhÆyi«Âham aty-u«ïa-lavaïaæ tyajet || 39 || kilÃÂa-dadhi-kÆcÅkÃ-k«Ãra-ÓuktÃma-mÆlakam | k­Óa-Óu«ka-varÃhÃvi-go-matsya-mahi«Ãmi«am || 40 || 8.40bv -k«Ãra-ÓuktÃmla-mÆlakam mëa-ni«pÃva-ÓÃlÆka-bisa-pi«Âa-virƬhakam | Óu«ka-ÓÃkÃni yavakÃn phÃïitaæ ca na ÓÅlayet || 41 || 8.41bv -tila-pi«Âa-virƬhakam ÓÅlayec chÃli-godhÆma-yava-«a«Âika-jÃÇgalam | suni«aïïaka-jÅvantÅ-bÃla-mÆlaka-vÃstukam || 42 || pathyÃmalaka-m­dvÅkÃ-paÂolÅ-mudga-ÓarkarÃ÷ | gh­ta-divyodaka-k«Åra-k«audra-dìima-saindhavam || 43 || tri-phalÃæ madhu-sarpirbhyÃæ niÓi netra-balÃya ca | svÃsthyÃnuv­tti-k­d yac ca rogoccheda-karaæ ca yat || 44 || bisek«u-moca-cocÃmra-modakotkÃrikÃdikam | adyÃd dravyaæ guru snigdhaæ svÃdu mandaæ sthiraæ pura÷ || 45 || viparÅtam ataÓ cÃnte madhye 'mla-lavaïotkaÂam | annena kuk«er dvÃv aæÓau pÃnenaikaæ prapÆrayet || 46 || ÃÓrayaæ pavanÃdÅnÃæ caturtham avaÓe«ayet | anu-pÃnaæ himaæ vÃri yava-godhÆmayor hitam || 47 || dadhni madye vi«e k«audre ko«ïaæ pi«Âa-maye«u tu | ÓÃka-mudgÃdi-vik­tau mastu-takrÃmla-käjikam || 48 || 8.48bv ko«ïaæ pi«Âa-maye«u ca surà k­ÓÃnÃæ pu«Ây-arthaæ sthÆlÃnÃæ tu madhÆdakam | Óo«e mÃæsa-raso madyaæ mÃæse sv-alpe ca pÃvake || 49 || 8.49bv sthÆlÃnÃæ ca madhÆdakam 8.49dv mÃæse«v alpe ca pÃvake vyÃdhy-au«adhÃdhva-bhëya-strÅ-laÇghanÃtapa-karmabhi÷ | k«Åïe v­ddhe ca bÃle ca paya÷ pathyaæ yathÃm­tam || 50 || 8.50av vyÃdhy-au«adhÃdhva-bhÃra-strÅ- viparÅtaæ yad annasya guïai÷ syÃd a-virodhi ca | anu-pÃnaæ samÃsena sarva-dà tat praÓasyate || 51 || anu-pÃnaæ karoty ÆrjÃæ t­ptiæ vyÃptiæ d­¬hÃÇga-tÃm | anna-saæghÃta-Óaithilya-viklitti-jaraïÃni ca || 52 || nordhva-jatru-gada-ÓvÃsa-kÃsora÷-k«ata-pÅnase | gÅta-bhëya-prasaÇge ca svara-bhede ca tad dhitam || 53 || praklinna-deha-mehÃk«i-gala-roga-vraïÃturÃ÷ | pÃnaæ tyajeyu÷ sarvaÓ ca bhëyÃdhva-Óayanaæ tyajet || 54 || pÅtvà bhuktvÃtapaæ vahniæ yÃnaæ plavana-vÃhanam || 55ab || pras­«Âe viï-mÆtre h­di su-vi-male do«e sva-patha-ge || 55c || viÓuddhe codgÃre k«ud-upagamane vÃte 'nusarati || 55d || tathÃgnÃv udrikte viÓada-karaïe dehe ca su-laghau || 55e || prayu¤jÅtÃhÃraæ vidhi-niyamitaæ kÃla÷ sa hi mata÷ || 55f || 8.55fv prayu¤jÅtÃhÃraæ vidhi-niyamita÷ kÃla÷ sa hi mata÷ SÆtrasthÃna dravyam eva rasÃdÅnÃæ Óre«Âhaæ te hi tad-ÃÓrayÃ÷ | pa¤ca-bhÆtÃtmakaæ tat tu k«mÃm adhi«ÂhÃya jÃyate || 1 || ambu-yony-agni-pavana-nabhasÃm samavÃyata÷ | tan-nirv­ttir viÓe«aÓ ca vyapadeÓas tu bhÆyasà || 2 || 9.2dv vyapadeÓaÓ ca bhÆyasà tasmÃn naika-rasaæ dravyaæ bhÆta-saæghÃta-saæbhavÃt | naika-do«Ãs tato rogÃs tatra vyakto rasa÷ sm­ta÷ || 3 || 9.3av tan naika-bhÆta-jaæ dravyaæ a-vyakto 'nu-rasa÷ ki¤-cid ante vyakto 'pi ce«yate | gurv-Ãdayo guïà dravye p­thivy-Ãdau rasÃÓraye || 4 || rase«u vyapadiÓyante sÃhacaryopacÃrata÷ | tatra dravyaæ guru-sthÆla-sthira-gandha-guïolbaïam || 5 || pÃrthivaæ gaurava-sthairya-saæghÃtopacayÃvaham | drava-ÓÅta-guru-snigdha-manda-sÃndra-rasolbaïam || 6 || 9.6dv -manda-sÃndra-guïolbaïam Ãpyaæ snehana-vi«yanda-kleda-prahlÃda-bandha-k­t | rÆk«a-tÅk«ïo«ïa-viÓada-sÆk«ma-rÆpa-guïolbaïam || 7 || Ãgneyaæ dÃha-bhÃ-varïa-prakÃÓa-pavanÃtmakam | vÃyavyaæ rÆk«a-viÓada-laghu-sparÓa-guïolbaïam || 8 || rauk«ya-lÃghava-vaiÓadya-vicÃra-glÃni-kÃrakam | nÃbhasaæ sÆk«ma-viÓada-laghu-Óabda-guïolbaïam || 9 || 9.9bv -vicÃra-glapanÃtmakam sau«irya-lÃghava-karaæ jagaty evam an-au«adham | na ki¤-cid vidyate dravyaæ vaÓÃn nÃnÃrtha-yogayo÷ || 10 || dravyam Ærdhva-gamaæ tatra prÃyo 'gni-pavanotkaÂam | adho-gÃmi ca bhÆyi«Âhaæ bhÆmi-toya-guïÃdhikam || 11 || iti dravyaæ rasÃn bhedair uttara-tropadek«yate | vÅryaæ punar vadanty eke guru snigdhaæ himaæ m­du || 12 || 9.12av iti dravyaæ raso bhedair laghu rÆk«o«ïa-tÅk«ïaæ ca tad evaæ matam a«Âa-dhà | carakas tv Ãha vÅryaæ tat kriyate yena yà kriyà || 13 || 9.13cv carakas tv Ãha vÅryaæ tu 9.13dv yena yà kriyate kriyà nÃ-vÅryaæ kurute ki¤-cit sarvà vÅrya-k­tà hi sà | gurv-Ãdi«v eva vÅryÃkhyà tenÃnv-artheti varïyate || 14 || samagra-guïa-sÃre«u Óakty-utkar«a-vivarti«u | vyavahÃrÃya mukhya-tvÃd bahv-agra-grahaïÃd api || 15 || 9.15av samagra-guïa-sÃra-tvÃc 9.15bv chakty-utkar«a-vivartanÃt ataÓ ca viparÅta-tvÃt saæbhavaty api naiva sà | vivak«yate rasÃdye«u vÅryaæ gurv-Ãdayo hy ata÷ || 16 || u«ïaæ ÓÅtaæ dvi-dhaivÃnye vÅryam Ãcak«ate 'pi ca | nÃnÃtmakam api dravyam agnÅ-«omau mahÃ-balau || 17 || vyaktÃ-vyaktaæ jagad iva nÃtikrÃmati jÃtu cit | tatro«ïaæ bhrama-t­¬-glÃni-sveda-dÃhÃÓu-pÃki-tÃ÷ || 18 || 9.18av vyaktÃ-vyaktaæ jagad idaæ 9.18av vyaktÃvyaktaæ yathà viÓvaæ Óamaæ ca vÃta-kaphayo÷ karoti ÓiÓiraæ puna÷ | hlÃdanaæ jÅvanaæ stambhaæ prasÃdaæ rakta-pittayo÷ || 19 || jÃÂhareïÃgninà yogÃd yad udeti rasÃntaram | rasÃnÃæ pariïÃmÃnte sa vipÃka iti sm­ta÷ || 20 || svÃdu÷ paÂuÓ ca madhuram amlo 'mlaæ pacyate rasa÷ | tikto«aïa-ka«ÃyÃïÃæ vipÃka÷ prÃya-Óa÷ kaÂu÷ || 21 || rasair asau tulya-phalas tatra dravyaæ ÓubhÃ-Óubham | ki¤-cid rasena kurute karma pÃkena cÃparam || 22 || guïÃntareïa vÅryeïa prabhÃveïaiva ki¤-ca-na | yad yad dravye rasÃdÅnÃæ bala-vat-tvena vartate || 23 || abhibhÆyetarÃæs tat tat kÃraïa-tvaæ prapadyate | viruddha-guïa-saæyoge bhÆyasÃlpaæ hi jÅyate || 24 || rasaæ vipÃkas tau vÅryaæ prabhÃvas tÃny apohati | bala-sÃmye rasÃdÅnÃm iti naisargikaæ balam || 25 || 9.25bv prabhÃvas tÃn vyapohati rasÃdi-sÃmye yat karma viÓi«Âaæ tat prabhÃva-jam | dantÅ rasÃdyais tulyÃpi citrakasya virecanÅ || 26 || madhukasya ca m­dvÅkà gh­taæ k«Årasya dÅpanam | iti sÃmÃnyata÷ karma dravyÃdÅnÃæ punaÓ ca tat || 27 || vicitra-pratyayÃrabdha-dravya-bhedena bhidyate | svÃdur guruÓ ca godhÆmo vÃta-jid vÃta-k­d yava÷ || 28 || u«ïà matsyÃ÷ paya÷ ÓÅtaæ kaÂu÷ siæho na ÓÆkara÷ || 28ª || SÆtrasthÃna k«mÃmbho-'gni-k«mÃmbu-teja÷-kha-vÃyv-agny-anila-go-'nilai÷ | dvayolbaïai÷ kramÃd bhÆtair madhurÃdi-rasodbhava÷ || 1 || te«Ãæ vidyÃd rasaæ svÃduæ yo vaktram anulimpati | ÃsvÃdyamÃno dehasya hlÃdano 'k«a-prasÃdana÷ || 2 || 10.2bv yo vaktram upalimpati priya÷ pipÅlikÃdÅnÃm amla÷ k«Ãlayate mukham | har«aïo roma-dantÃnÃm ak«i-bhruva-nikocana÷ || 3 || 10.3bv amla÷ srÃvayate mukham lavaïa÷ syandayaty Ãsyaæ kapola-gala-dÃha-k­t | tikto viÓadayaty Ãsyaæ rasanaæ pratihanti ca || 4 || 10.4dv rasanÃæ pratihanti ca udvejayati jihvÃgraæ kurvaæÓ cimicimÃæ kaÂu÷ | srÃvayaty ak«i-nÃsÃsyaæ kapolaæ dahatÅva ca || 5 || ka«Ãyo ja¬ayej jihvÃæ kaïÂha-sroto-vibandha-k­t | rasÃnÃm iti rÆpÃïi karmÃïi madhuro rasa÷ || 6 || Ã-janma-sÃtmyÃt kurute dhÃtÆnÃæ prabalaæ balam | bÃla-v­ddha-k«ata-k«Åïa-varïa-keÓendriyaujasÃm || 7 || praÓasto b­æhaïa÷ kaïÂhya÷ stanya-saædhÃna-k­d guru÷ | Ãyu«yo jÅvana÷ snigdha÷ pittÃnila-vi«Ãpaha÷ || 8 || kurute 'ty-upayogena sa meda÷-Óle«ma-jÃn gadÃn | sthaulyÃgni-sÃda-saænyÃsa-meha-gaï¬ÃrbudÃdikÃn || 9 || 10.9bv sa meda÷-kapha-jÃn gadÃn amlo 'gni-dÅpti-k­t snigdho h­dya÷ pÃcana-rocana÷ | u«ïa-vÅryo hima-sparÓa÷ prÅïana÷ kledano laghu÷ || 10 || 10.10cv u«ïa-vÅryo hima÷ sparÓe 10.10dv prÅïano bhedano laghu÷ karoti kapha-pittÃsraæ mƬha-vÃtÃnulomana÷ | so 'ty-abhyastas tano÷ kuryÃc chaithilyaæ timiraæ bhramam || 11 || 10.11bv mƬha-vÃtÃnulomanam kaï¬Æ-pÃï¬u-tva-vÅsarpa-Óopha-visphoÂa-t­¬-jvarÃn | lavaïa÷ stambha-saæghÃta-bandha-vidhmÃpano 'gni-k­t || 12 || snehana÷ svedanas tÅk«ïo rocanaÓ cheda-bheda-k­t | so 'ti-yukto 'sra-pavanaæ khalatiæ palitaæ valÅm || 13 || t­Â-ku«Âha-vi«a-vÅsarpÃn janayet k«apayed balam | tikta÷ svayam a-roci«ïur a-ruciæ k­mi-t­¬-vi«am || 14 || ku«Âha-mÆrchÃ-jvarotkleÓa-dÃha-pitta-kaphä jayet | kleda-medo-vasÃ-majja-Óak­n-mÆtropaÓo«aïa÷ || 15 || laghur medhyo himo rÆk«a÷ stanya-kaïÂha-viÓodhana÷ | dhÃtu-k«ayÃnila-vyÃdhÅn ati-yogÃt karoti sa÷ || 16 || 10.16cv dhÃtu-k«ayaæ cala-vyÃdhÅn kaÂur galÃmayodarda-ku«ÂhÃlasaka-Óopha-jit | vraïÃvasÃdana÷ sneha-meda÷-kledopaÓo«aïa÷ || 17 || dÅpana÷ pÃcano rucya÷ Óodhano 'nnasya Óo«aïa÷ | chinatti bandhÃn srotÃæsi viv­ïoti kaphÃpaha÷ || 18 || 10.18bv Óodhano 'nnasya hëaïa÷ kurute so 'ti-yogena t­«ïÃæ Óukra-bala-k«ayam | mÆrchÃm Ãku¤canaæ kampaæ kaÂÅ-p­«ÂhÃdi«u vyathÃm || 19 || 10.19av kurute so 'ti-vegena ka«Ãya÷ pitta-kapha-hà gurur asra-viÓodhana÷ | pŬano ropaïa÷ ÓÅta÷ kleda-medo-viÓo«aïa÷ || 20 || Ãma-saæstambhano grÃhÅ rÆk«o 'ti tvak-prasÃdana÷ | karoti ÓÅlita÷ so 'ti vi«ÂambhÃdhmÃna-h­d-ruja÷ || 21 || t­Â-kÃrÓya-pauru«a-bhraæÓa-sroto-rodha-mala-grahÃn | gh­ta-hema-gu¬Ãk«oÂa-moca-coca-parÆ«akam || 22 || 10.22bv -sroto-rodha-gala-grahÃn 10.22bv -sroto-bandha-mala-grahÃn abhÅru-vÅrÃ-panasa-rÃjÃdana-balÃ-trayam | mede catasra÷ parïinyo jÅvantÅ jÅvakar«abhau || 23 || madhÆkaæ madhukaæ bimbÅ vidÃrÅ ÓrÃvaïÅ-yugam | k«ÅraÓuklà tukÃk«ÅrÅ k«Åriïyau kÃÓmarÅ sahe || 24 || 10.24cv k«ÅraÓuklà tavak«ÅrÅ k«Årek«u-gok«ura-k«audra-drÃk«Ãdir madhuro gaïa÷ | amlo dhÃtrÅ-phalÃmlÅkÃ-mÃtuluÇgÃmla-vetasam || 25 || dìimaæ rajataæ takraæ cukraæ pÃlevataæ dadhi | Ãmram ÃmrÃtakaæ bhavyaæ kapitthaæ karamardakam || 26 || v­k«Ãmla-kola-likuca-koÓÃmlÃtaka-dhanvanam | mastu-dhÃnyÃmla-madyÃni jambÅraæ tila-kaïÂakam || 26+1 || varaæ sauvarcalaæ k­«ïaæ vi¬aæ sÃmudram audbhidam | romakaæ pÃæsu-jaæ sÅsaæ k«ÃraÓ ca lavaïo gaïa÷ || 27 || 10.27dv k«ÃrÃÓ ca lavaïo gaïa÷ tikta÷ paÂolÅ trÃyantÅ vÃlakoÓÅra-candanam | bhÆnimba-nimba-kaÂukÃ-tagarÃguru-vatsakam || 28 || naktamÃla-dvi-rajanÅ-musta-mÆrvÃÂarÆ«akam | pÃÂhÃpÃmÃrga-kÃæsyÃyo-gu¬ÆcÅ-dhanvayÃsakam || 29 || pa¤ca-mÆlaæ mahad vyÃghryau viÓÃlÃtivi«Ã vacà | kaÂuko hiÇgu-marica-k­mijit-pa¤ca-kolakam || 30 || 10.30cv kaÂuko hiÇgu-maricaæ 10.30dv k­mijit-pa¤ca-kolakam kuÂherÃdyà haritakÃ÷ pittaæ mÆtram aru«karam | varga÷ ka«Ãya÷ pathyÃk«aæ ÓirÅ«a÷ khadiro madhu || 31 || 10.31bv pittaæ mÆtram aru«kara÷ 10.31cv varga÷ ka«Ãya÷ pathyÃk«a÷ kadambodumbaraæ muktÃ-pravÃläjana-gairikam | bÃlaæ kapitthaæ kharjÆraæ bisa-padmotpalÃdi ca || 32 || 10.32dv bisa-padmotpalÃni ca madhuraæ Óle«malaæ prÃyo jÅrïÃc chÃli-yavÃd ­te | mudgÃd godhÆmata÷ k«audrÃt sitÃyà jÃÇgalÃmi«Ãt || 33 || prÃyo 'mlaæ pitta-jananaæ dìimÃmalakÃd ­te | a-pathyaæ lavaïaæ prÃyaÓ cak«u«o 'nya-tra saindhavÃt || 34 || tiktaæ kaÂu ca bhÆyi«Âham a-v­«yaæ vÃta-kopanam | ­te 'm­tÃ-paÂolÅbhyÃæ ÓuïÂhÅ-k­«ïÃ-rasonata÷ || 35 || ka«Ãyaæ prÃya-Óa÷ ÓÅtaæ stambhanaæ cÃbhayÃæ vinà | rasÃ÷ kaÂv-amla-lavaïà vÅryeïo«ïà yathottaram || 36 || 10.36bv stambhanaæ cÃbhayÃm­te tikta÷ ka«Ãyo madhuras tad-vad eva ca ÓÅtalÃ÷ | tikta÷ kaÂu÷ ka«ÃyaÓ ca rÆk«Ã baddha-malÃs tathà || 37 || paÂv-amla-madhurÃ÷ snigdhÃ÷ s­«Âa-viï-mÆtra-mÃrutÃ÷ | paÂo÷ ka«Ãyas tasmÃc ca madhura÷ paramaæ guru÷ || 38 || laghur amla÷ kaÂus tasmÃt tasmÃd api ca tiktaka÷ | saæyogÃ÷ sapta-pa¤cÃÓat kalpanà tu tri-«a«Âi-dhà || 39 || lavaïÃd amla-madhurau kÃryau syÃtÃæ yathÃ-kramam | vÃyor nir-anubandhasya pÃka-ÓÃnti-prav­ttaye || 39.1+1 || 10.39.1+1dv pÃka-ÓÃnti-prasaktaye prÃk tikto madhura÷ paÓcÃt ka«Ãyo 'nte vidhÅyate | tai÷ pittaæ Óamam abhyeti pakvÃcchÅ-k­ta-piï¬itam || 39.1+2 || kaÂu÷ prÃk tiktaka÷ paÓcÃt ka«Ãyo 'nte vidhÅyate | tai÷ Óle«mà Óamam abhyeti pakvÃcchÅ-k­ta-piï¬ita÷ || 39.1+3 || 10.39.1+3av kaÂuka÷ prÃk tatas tikta÷ 10.39.1+3dv pakvo 'cchÅ-k­ta-piï¬ita÷ rasÃnÃæ yaugika-tvena yathÃ-sthÆlaæ vibhajyate | ekaika-hÅnÃs tÃn pa¤ca-daÓa yÃnti rasà dvike || 40 || 10.40cv ekaika-hÅnÃs te pa¤ca- 10.40dv -pa¤ca yÃnti rasà dvike svÃdur dvike«u pa¤cÃmlaÓ caturo lavaïas trayam | dvau tikta÷ kaÂukaÓ caikaæ yÃti pa¤ca-daÓeti tu || 40+1 || trike svÃdur daÓÃmla÷ «a trÅn paÂus tikta ekakam | catu«ke«u daÓa svÃduÓ caturo 'mla÷ paÂu÷ sak­t || 41 || 10.41cv catu«ke tu daÓa svÃduÓ pa¤cake«v ekam evÃmlo madhura÷ pa¤ca sevate | dravyam ekaæ «a¬-ÃsvÃdam a-saæyuktÃÓ ca «a¬ rasÃ÷ || 42 || «a pa¤cakà «a ca p­thag rasÃ÷ syuÓ catur-dvikau pa¤ca-daÓa-prakÃrau | bhedÃs trikà viæÓatir ekam eva dravyaæ «a¬-ÃsvÃdam iti tri-«a«Âi÷ || 43 || te rasÃnu-rasato rasa-bhedÃs tÃratamya-parikalpanayà ca | saæbhavanti gaïanÃæ samatÅtà do«a-bhe«aja-vaÓÃd upayojyÃ÷ || 44 || SÆtrasthÃna do«a-dhÃtu-malà mÆlaæ sadà dehasya taæ cala÷ | utsÃhocchvÃsa-niÓvÃsa-ce«ÂÃ-vega-pravartanai÷ || 1 || samyag-gatyà ca dhÃtÆnÃm ak«ÃïÃæ pÃÂavena ca | anug­hïÃty a-vik­ta÷ pittaæ pakty-Æ«ma-darÓanai÷ || 2 || k«ut-t­¬-ruci-prabhÃ-medhÃ-dhÅ-Óaurya-tanu-mÃrdavai÷ | Óle«mà sthira-tva-snigdha-tva-saædhi-bandha-k«amÃdibhi÷ || 3 || prÅïanaæ jÅvanaæ lepa÷ sneho dhÃraïa-pÆraïe | garbhotpÃdaÓ ca dhÃtÆnÃæ Óre«Âhaæ karma kramÃt sm­tam || 4 || ava«Âambha÷ purÅ«asya mÆtrasya kleda-vÃhanam | svedasya kleda-vidh­tir v­ddhas tu kurute 'nila÷ || 5 || 11.5cv svedasya keÓa-vidh­tir 11.5dv v­ddhaÓ ca kurute 'nila÷ kÃrÓya-kÃr«ïyo«ïa-kÃma-tva-kampÃnÃha-Óak­d-grahÃn | bala-nidrendriya-bhraæÓa-pralÃpa-bhrama-dÅna-tÃ÷ || 6 || 11.6av kÃrÓya-kÃr«ïyo«ïa-kÃmi-tva- pÅta-viï-mÆtra-netra-tvak-k«ut-t­¬-dÃhÃlpa-nidra-tÃ÷ | pittaæ Óle«mÃgni-sadana-prasekÃlasya-gauravam || 7 || Óvaitya-Óaitya-ÓlathÃÇga-tvaæ ÓvÃsa-kÃsÃti-nidra-tÃ÷ | raso 'pi Óle«ma-vad raktaæ visarpa-plÅha-vidradhÅn || 8 || ku«Âha-vÃtÃsra-pittÃsra-gulmopa-kuÓa-kÃmalÃ÷ | vyaÇgÃgni-nÃÓa-saæmoha-rakta-tvaÇ-netra-mÆtra-tÃ÷ || 9 || 11.9cv vyaÇgÃgni-sÃda-saæmoha mÃæsaæ gaï¬Ãrbuda-granthi-gaï¬orÆdara-v­ddhi-tÃ÷ | kaïÂhÃdi«v adhi-mÃæsaæ ca tad-van medas tathà Óramam || 10 || 11.10bv -gaï¬orÆdara-v­ddha-tÃ÷ alpe 'pi ce«Âite ÓvÃsaæ sphik-stanodara-lambanam | asthy adhy-asthy adhi-dantÃæÓ ca majjà netrÃÇga-gauravam || 11 || 11.13cv mÆtraæ tu vaster nistodaæ parvasu sthÆla-mÆlÃni kuryÃt k­cchrÃïy arÆæ«i ca | ati-strÅ-kÃma-tÃæ v­ddhaæ Óuktaæ ÓukrÃÓmarÅm api || 12 || kuk«Ãv ÃdhmÃnam ÃÂopaæ gauravaæ vedanÃæ Óak­t | mÆtraæ tu vasti-nistodaæ k­te 'py a-k­ta-saæj¤a-tÃm || 13 || svedo 'ti-sveda-daurgandhya-kaï¬Ær evaæ ca lak«ayet | dÆ«ikÃdÅn api malÃn bÃhulya-guru-tÃdibhi÷ || 14 || liÇgaæ k«Åïe 'nile 'Çgasya sÃdo 'lpaæ bhëitehitam | saæj¤Ã-mohas tathà Óle«ma-v­ddhy-uktÃmaya-saæbhava÷ || 15 || pitte mando 'nala÷ ÓÅtaæ prabhÃ-hÃni÷ kaphe bhrama÷ | Óle«mÃÓayÃnÃæ ÓÆnya-tvaæ h­d-drava÷ Ólatha-saædhi-tà || 16 || 11.16dv h­d-gada÷ Ólatha-saædhi-tà rase rauk«yaæ Órama÷ Óo«o glÃni÷ ÓabdÃ-sahi«ïu-tà | rakte 'mla-ÓiÓira-prÅti-sirÃ-Óaithilya-rÆk«a-tÃ÷ || 17 || mÃæse 'k«a-glÃni-gaï¬a-sphik-Óu«ka-tÃ-saædhi-vedanÃ÷ | medasi svapanaæ kaÂyÃ÷ plÅhno v­ddhi÷ k­ÓÃÇga-tà || 18 || asthny asthi-toda÷ Óadanaæ danta-keÓa-nakhÃdi«u | asthnÃæ majjani sau«iryaæ bhramas timira-darÓanam || 19 || 11.19av asthny asthi-toda÷ sadanaæ Óukre cirÃt prasicyeta Óukraæ Óoïitam eva và | todo 'ty-arthaæ v­«aïayor me¬hraæ dhÆmÃyatÅva ca || 20 || purÅ«e vÃyur antrÃïi sa-Óabdo ve«Âayann iva | kuk«au bhramati yÃty Ærdhvaæ h­t-pÃrÓve pŬayan bh­Óam || 21 || 11.21cv kuk«iæ bhramati yÃty Ærdhvaæ mÆtre 'lpaæ mÆtrayet k­cchrÃd vi-varïaæ sÃsram eva và | svede roma-cyuti÷ stabdha-roma-tà sphuÂanaæ tvaca÷ || 22 || malÃnÃm ati-sÆk«mÃïÃæ dur-lak«yaæ lak«ayet k«ayam | sva-malÃyana-saæÓo«a-toda-ÓÆnya-tva-lÃghavai÷ || 23 || do«ÃdÅnÃæ yathÃ-svaæ ca vidyÃd v­ddhi-k«ayau bhi«ak | k«ayeïa viparÅtÃnÃæ guïÃnÃæ vardhanena ca || 24 || v­ddhiæ malÃnÃæ saÇgÃc ca k«ayaæ cÃti-visargata÷ | malocita-tvÃd dehasya k«ayo v­ddhes tu pŬana÷ || 25 || tatrÃsthani sthito vÃyu÷ pittaæ tu sveda-raktayo÷ | Óle«mà Óe«e«u tenai«Ãm ÃÓrayÃÓrayiïÃæ mitha÷ || 26 || yad ekasya tad anyasya vardhana-k«apaïau«adham | asthi-mÃrutayor naivaæ prÃyo v­ddhir hi tarpaïÃt || 27 || Óle«maïÃnugatà tasmÃt saæk«ayas tad-viparyayÃt | vÃyunÃnugato 'smÃc ca v­ddhi-k«aya-samudbhavÃn || 28 || vikÃrÃn sÃdhayec chÅghraæ kramÃl laÇghana-b­æhaïai÷ | vÃyor anya-tra taj-jÃæs tu tair evotkrama-yojitai÷ || 29 || viÓe«Ãd rakta-v­ddhy-utthÃn rakta-sruti-virecanai÷ | mÃæsa-v­ddhi-bhavÃn rogÃn Óastra-k«ÃrÃgni-karmabhi÷ || 30 || sthaulya-kÃrÓyopacÃreïa medo-jÃn asthi-saæk«ayÃt | jÃtÃn k«Åra-gh­tais tikta-saæyutair vastibhis tathà || 31 || 11.31dv -saæyuktair vastibhis tathà majja-ÓukrodbhavÃn rogÃn bhojanai÷ svÃdu-tiktakai÷ | v­ddhaæ Óukraæ vyavÃyÃdyair yac cÃnyac chukra-Óo«ikam || 31+1 || 11.31+1av praty-anÅkau«adhaæ majja- 11.31+1bv -Óukra-v­ddhi-k«aye hitam vi¬-v­ddhi-jÃn atÅsÃra-kriyayà viÂ-k«ayodbhavÃn | me«Ãja-madhya-kulmëa-yava-mëa-dvayÃdibhi÷ || 32 || mÆtra-v­ddhi-k«ayotthÃæÓ ca meha-k­cchra-cikitsayà | vyÃyÃmÃbhya¤jana-sveda-madyai÷ sveda-k«ayodbhavÃn || 33 || 11.33av mÆtra-v­ddhi-k«ayotthÃæs tu sva-sthÃna-sthasya kÃyÃgner aæÓà dhÃtu«u saæÓritÃ÷ | te«Ãæ sÃdÃti-dÅptibhyÃæ dhÃtu-v­ddhi-k«ayodbhava÷ || 34 || pÆrvo dhÃtu÷ paraæ kuryÃd v­ddha÷ k«ÅïaÓ ca tad-vidham | do«Ã du«Âà rasair dhÃtÆn dÆ«ayanty ubhaye malÃn || 35 || adho dve sapta Óirasi khÃni sveda-vahÃni ca | malà malÃyanÃni syur yathÃ-svaæ te«v ato gadÃ÷ || 36 || ojas tu tejo dhÃtÆnÃæ ÓukrÃntÃnÃæ paraæ sm­tam | h­daya-stham api vyÃpi deha-sthiti-nibandhanam || 37 || snigdhaæ somÃtmakaæ Óuddham Å«al-lohita-pÅtakam | yan-nÃÓe niyataæ nÃÓo yasmiæs ti«Âhati ti«Âhati || 38 || ni«padyante yato bhÃvà vividhà deha-saæÓrayÃ÷ | oja÷ k«Åyeta kopa-k«ud-dhyÃna-Óoka-ÓramÃdibhi÷ || 39 || bibheti dur-balo 'bhÅk«ïaæ dhyÃyati vyathitendriya÷ | duÓ-chÃyo dur-manà rÆk«o bhavet k«ÃmaÓ ca tat-k«aye || 40 || 11.40cv vi-cchÃyo dur-manà rÆk«o 11.40dv bhavet k«ÃmaÓ ca tat-k«ayÃt jÅvanÅyau«adha-k«Åra-rasÃdyÃs tatra bhe«ajam | ojo-v­ddhau hi dehasya tu«Âi-pu«Âi-balodaya÷ || 41 || 11.41cv ojo-v­ddhau ca dehasya 11.41cv ojo-v­ddhau tu dehasya 11.41dv tu«Âi-pu«Âi-balodayÃ÷ yad annaæ dve«Âi yad api prÃrthayetÃ-virodhi tu | tat tat tyajan samaÓnaæÓ ca tau tau v­ddhi-k«ayau jayet || 42 || 11.42cv tat tat tyajan samaÓnan và kurvate hi ruciæ do«Ã viparÅta-samÃnayo÷ | v­ddhÃ÷ k«ÅïÃÓ ca bhÆyi«Âhaæ lak«ayanty a-budhÃs tu na || 43 || 11.43av kurvanti hi ruciæ do«Ã yathÃ-balaæ yathÃ-svaæ ca do«Ã v­ddhà vitanvate | rÆpÃïi jahati k«ÅïÃ÷ samÃ÷ svaæ karma kurvate || 44 || ya eva dehasya samà viv­ddhyai ta eva do«Ã vi«amà vadhÃya | yasmÃd atas te hita-caryayaiva k«ayÃd viv­ddher iva rak«aïÅyÃ÷ || 45 || 11.45dv k«ayÃd viv­ddher api rak«aïÅyÃ÷ SÆtrasthÃna pakvÃÓaya-kaÂÅ-sakthi-ÓrotrÃsthi-sparÓanendriyam | sthÃnaæ vÃtasya tatrÃpi pakvÃdhÃnaæ viÓe«ata÷ || 1 || nÃbhir ÃmÃÓaya÷ svedo lasÅkà rudhiraæ rasa÷ | d­k sparÓanaæ ca pittasya nÃbhir atra viÓe«ata÷ || 2 || ura÷-kaïÂha-Óira÷-kloma-parvÃïy ÃmÃÓayo rasa÷ | medo ghrÃïaæ ca jihvà ca kaphasya su-tarÃm ura÷ || 3 || prÃïÃdi-bhedÃt pa¤cÃtmà vÃyu÷ prÃïo 'tra mÆrdha-ga÷ | ura÷-kaïÂha-caro buddhi-h­dayendriya-citta-dh­k || 4 || «ÂhÅvana-k«avathÆdgÃra-ni÷ÓvÃsÃnna-praveÓa-k­t | ura÷ sthÃnam udÃnasya nÃsÃ-nÃbhi-galÃæÓ caret || 5 || 12.5dv nÃsÃ-nÃbhi-galÃæÓ caran vÃk-prav­tti-prayatnorjÃ-bala-varïa-sm­ti-kriya÷ | vyÃno h­di sthita÷ k­tsna-deha-cÃrÅ mahÃ-java÷ || 6 || gaty-apak«epaïotk«epa-nime«onme«aïÃdikÃ÷ | prÃya÷ sarvÃ÷ kriyÃs tasmin pratibaddhÃ÷ ÓarÅriïÃm || 7 || samÃno 'gni-samÅpa-stha÷ ko«Âhe carati sarvata÷ | annaæ g­hïÃti pacati vivecayati mu¤cati || 8 || apÃno 'pÃna-ga÷ Óroïi-vasti-me¬hroru-go-cara÷ | ÓukrÃrtava-Óak­n-mÆtra-garbha-ni«kramaïa-kriya÷ || 9 || pittaæ pa¤cÃtmakaæ tatra pakvÃmÃÓaya-madhya-gam | pa¤ca-bhÆtÃtmaka-tve 'pi yat taijasa-guïodayÃt || 10 || tyakta-dravya-tvaæ pÃkÃdi-karmaïÃnala-Óabditam | pacaty annaæ vibhajate sÃra-kiÂÂau p­thak tathà || 11 || 12.11dv sÃra-kiÂÂe p­thak tathà tatra-stham eva pittÃnÃæ Óe«ÃïÃm apy anugraham | karoti bala-dÃnena pÃcakaæ nÃma tat sm­tam || 12 || ÃmÃÓayÃÓrayaæ pittaæ ra¤jakaæ rasa-ra¤janÃt | buddhi-medhÃbhimÃnÃdyair abhipretÃrtha-sÃdhanÃt || 13 || sÃdhakaæ h­d-gataæ pittaæ rÆpÃlocanata÷ sm­tam | d­k-stham Ãlocakaæ tvak-sthaæ bhrÃjakaæ bhrÃjanÃt tvaca÷ || 14 || Óle«mà tu pa¤ca-dhora÷-stha÷ sa trikasya sva-vÅryata÷ | h­dayasyÃnna-vÅryÃc ca tat-stha evÃmbu-karmaïà || 15 || 12.15av Óle«mÃpi pa¤ca-dhora÷-stha÷ kapha-dhÃmnÃæ ca Óe«ÃïÃæ yat karoty avalambanam | ato 'valambaka÷ Óle«mà yas tv ÃmÃÓaya-saæsthita÷ || 16 || 12.16dv yas tv ÃmÃÓaya-saæÓrita÷ kledaka÷ so 'nna-saæghÃta-kledanÃd rasa-bodhanÃt | bodhako rasanÃ-sthÃyÅ Óira÷-saæstho 'k«a-tarpaïÃt || 17 || tarpaka÷ saædhi-saæÓle«Ãc chle«aka÷ saædhi«u sthita÷ | iti prÃyeïa do«ÃïÃæ sthÃnÃny a-vik­tÃtmanÃm || 18 || 12.18bv chle«aka÷ saædhi-saæsthita÷ vyÃpinÃm api jÃnÅyÃt karmÃïi ca p­thak p­thak | u«ïena yuktà rÆk«Ãdyà vÃyo÷ kurvanti saæcayam || 19 || ÓÅtena kopam u«ïena Óamaæ snigdhÃdayo guïÃ÷ | ÓÅtena yuktÃs tÅk«ïÃdyÃÓ cayaæ pittasya kurvate || 20 || u«ïena kopaæ mandÃdyÃ÷ Óamaæ ÓÅtopasaæhitÃ÷ | ÓÅtena yuktÃ÷ snigdhÃdyÃ÷ kurvate Óle«maïaÓ cayam || 21 || u«ïena kopaæ tenaiva guïà rÆk«Ãdaya÷ Óamam | cayo v­ddhi÷ sva-dhÃmny eva pradve«o v­ddhi-hetu«u || 22 || viparÅta-guïecchà ca kopas tÆn-mÃrga-gami-tà | liÇgÃnÃæ darÓanaæ sve«Ãm a-svÃsthyaæ roga-saæbhava÷ || 23 || sva-sthÃna-sthasya sama-tà vikÃrÃ-saæbhava÷ Óama÷ | caya-prakopa-praÓamà vÃyor grÅ«mÃdi«u tri«u || 24 || var«Ãdi«u tu pittasya Óle«maïa÷ ÓiÓirÃdi«u | cÅyate laghu-rÆk«Ãbhir o«adhibhi÷ samÅraïa÷ || 25 || 12.25av var«Ãdi«u ca pittasya tad-vidhas tad-vidhe dehe kÃlasyau«ïyÃn na kupyati | adbhir amla-vipÃkÃbhir o«adhibhiÓ ca tÃd­Óam || 26 || pittaæ yÃti cayaæ kopaæ na tu kÃlasya Óaityata÷ | cÅyate snigdha-ÓÅtÃbhir udakau«adhibhi÷ kapha÷ || 27 || tulye 'pi kÃle dehe ca skanna-tvÃn na prakupyati | iti kÃla-sva-bhÃvo 'yam ÃhÃrÃdi-vaÓÃt puna÷ || 28 || 12.28bv skanna-tvÃn na vikupyati cayÃdÅn yÃnti sadyo 'pi do«Ã÷ kÃle 'pi và na tu | vyÃpnoti sahasà deham Ã-pÃda-tala-mastakam || 29 || nivartate tu kupito malo 'lpÃlpaæ jalaugha-vat | nÃnÃ-rÆpair a-saækhyeyair vikÃrai÷ kupità malÃ÷ || 30 || tÃpayanti tanuæ tasmÃt tad-dhetv-Ãk­ti-sÃdhanam | Óakyaæ naikaika-Óo vaktum ata÷ sÃmÃnyam ucyate || 31 || do«Ã eva hi sarve«Ãæ rogÃïÃm eka-kÃraïam | yathà pak«Å paripatan sarvata÷ sarvam apy aha÷ || 32 || chÃyÃm atyeti nÃtmÅyÃæ yathà và k­tsnam apy ada÷ | vikÃra-jÃtaæ vividhaæ trÅn guïÃn nÃtivartate || 33 || tathà sva-dhÃtu-vai«amya-nimittam api sarva-dà | vikÃra-jÃtaæ trÅn do«Ãn te«Ãæ kope tu kÃraïam || 34 || arthair a-sÃtmyai÷ saæyoga÷ kÃla÷ karma ca du«-k­tam | hÅnÃti-mithyÃ-yogena bhidyate tat punas tri-dhà || 35 || hÅno 'rthenendriyasyÃlpa÷ saæyoga÷ svena naiva và | ati-yogo 'ti-saæsarga÷ sÆk«ma-bhÃsura-bhairavam || 36 || aty-ÃsannÃti-dÆra-sthaæ vi-priyaæ vik­tÃdi ca | yad ak«ïà vÅk«yate rÆpaæ mithyÃ-yoga÷ sa dÃruïa÷ || 37 || 12.37dv mithyÃ-yoga÷ su-dÃruïa÷ evam aty-ucca-pÆty-ÃdÅn indriyÃrthÃn yathÃ-yatham | vidyÃt kÃlas tu ÓÅto«ïa-var«Ã-bhedÃt tri-dhà mata÷ || 38 || 12.38dv -var«a-bhedÃt tri-dhà mata÷ sa hÅno hÅna-ÓÅtÃdir ati-yogo 'ti-lak«aïa÷ | mithyÃ-yogas tu nirdi«Âo viparÅta-sva-lak«aïa÷ || 39 || kÃya-vÃk-citta-bhedena karmÃpi vibhajet tri-dhà | kÃyÃdi-karmaïo hÅnà prav­ttir hÅna-saæj¤aka÷ || 40 || 12.40cv kÃyÃdi-karmaïÃæ hÅnà 12.40dv prav­ttir hÅna-saæj¤ikà ati-yogo 'ti-v­ttis tu vegodÅraïa-dhÃraïam | vi«amÃÇga-kriyÃrambha-patana-skhalanÃdikam || 41 || 12.41av ati-yogo 'ti-v­ttiÓ ca bhëaïaæ sÃmi-bhuktasya rÃga-dve«a-bhayÃdi ca | karma prÃïÃtipÃtÃdi daÓa-dhà yac ca ninditam || 42 || mithyÃ-yoga÷ samasto 'sÃv iha vÃmu-tra và k­tam | nidÃnam etad do«ÃïÃæ kupitÃs tena naika-dhà || 43 || 12.43bv iha cÃmu-tra và k­tam kurvanti vividhÃn vyÃdhÅn ÓÃkhÃ-ko«ÂhÃsthi-saædhi«u | ÓÃkhà raktÃdayas tvak ca bÃhya-rogÃyanaæ hi tat || 44 || 12.44dv bÃhya-rogÃyanaæ hi sà tad-ÃÓrayà ma«a-vyaÇga-gaï¬Ãlajy-arbudÃdaya÷ | bahir-bhÃgÃÓ ca dur-nÃma-gulma-ÓophÃdayo gadÃ÷ || 45 || anta÷ ko«Âho mahÃ-srota Ãma-pakvÃÓayÃÓraya÷ | tat-sthÃnÃ÷ chardy-atÅsÃra-kÃsa-ÓvÃsodara-jvarÃ÷ || 46 || antar-bhÃgaæ ca ÓophÃrÓo-gulma-visarpa-vidradhi | Óiro-h­daya-vasty-Ãdi-marmÃïy asthnÃæ ca saædhaya÷ || 47 || 12.47dv -marmÃïy asthnÃæ tu saædhaya÷ tan-nibaddhÃ÷ sirÃ-snÃyu-kaï¬arÃdyÃÓ ca madhyama÷ | roga-mÃrga÷ sthitÃs tatra yak«ma-pak«a-vadhÃrditÃ÷ || 48 || mÆrdhÃdi-rogÃ÷ saædhy-asthi-trika-ÓÆla-grahÃdaya÷ | sraæsa-vyÃsa-vyadha-svÃp a-sÃda-ruk-toda-bhedanam || 49 || saÇgÃÇga-bhaÇga-saækoca-varta-har«aïa-tarpaïam | kampa-pÃru«ya-sau«irya-Óo«a-spandana-ve«Âanam || 50 || stambha÷ ka«Ãya-rasa-tà varïa÷ ÓyÃvo 'ruïo 'pi và | karmÃïi vÃyo÷ pittasya dÃha-rÃgo«ma-pÃki-tÃ÷ || 51 || sveda÷ kleda÷ sruti÷ kotha÷ sadanaæ mÆrchanaæ mada÷ | kaÂukÃmlau rasau varïa÷ pÃï¬urÃruïa-varjita÷ || 52 || Óle«maïa÷ sneha-kÃÂhinya-kaï¬Æ-ÓÅta-tva-gauravam | bandhopalepa-staimitya-ÓophÃ-pakty-ati-nidra-tÃ÷ || 53 || varïa÷ Óveto rasau svÃdu-lavaïau cira-kÃri-tà | ity a-Óe«Ãmaya-vyÃpi yad uktaæ do«a-lak«aïam || 54 || darÓanÃdyair avahitas tat samyag upalak«ayet | vyÃdhy-avasthÃ-vibhÃga-j¤a÷ paÓyann ÃrtÃn prati-k«aïam || 55 || abhyÃsÃt prÃpyate d­«Âi÷ karma-siddhi-prakÃÓinÅ | ratnÃdi-sad-a-saj-j¤Ãnaæ na ÓÃstrÃd eva jÃyate || 56 || 12.56av abhyÃsÃj jÃyate d­«Âi÷ 12.56av abhyÃsÃt kevalaæ d­«Âi÷ d­«ÂÃpacÃra-ja÷ kaÓ-cit kaÓ-cit pÆrvÃparÃdha-ja÷ | tat-saækarÃd bhavaty anyo vyÃdhir evaæ tri-dhà sm­ta÷ || 57 || 12.57bv kaÓ-cit pÆrvÃpacÃra-ja÷ 12.57dv vyÃdhir evaæ tri-dhà mata÷ yathÃ-nidÃnaæ do«ottha÷ karma-jo hetubhir vinà | mahÃrambho 'lpake hetÃv ÃtaÇko do«a-karma-ja÷ || 58 || vipak«a-ÓÅlanÃt pÆrva÷ karma-ja÷ karma-saæk«ayÃt | gacchaty ubhaya-janmà tu do«a-karma-k«ayÃt k«ayam || 59 || dvi-dhà sva-para-tantra-tvÃd vyÃdhayo 'ntyÃ÷ punar dvi-dhà | pÆrva-jÃ÷ pÆrva-rÆpÃkhyà jÃtÃ÷ paÓcÃd upadravÃ÷ || 60 || yathÃ-sva-janmopaÓayÃ÷ sva-tantrÃ÷ spa«Âa-lak«aïÃ÷ | viparÅtÃs tato 'nye tu vidyÃd evaæ malÃn api || 61 || tÃÀ lak«ayed avahito vikurvÃïÃn prati-jvaram | te«Ãæ pradhÃna-praÓame praÓamo '-ÓÃmyatas tathà || 62 || paÓcÃc cikitset tÆrïaæ và bala-vantam upadravam | vyÃdhi-kli«Âa-ÓarÅrasya pŬÃ-kara-taro hi sa÷ || 63 || 12.63av paÓcÃc cikitset pÆrvaæ và vikÃra-nÃmÃ-kuÓalo na jihrÅyÃt kadÃ-ca-na | na hi sarva-vikÃrÃïÃæ nÃmato 'sti dhruvà sthiti÷ || 64 || sa eva kupito do«a÷ samutthÃna-viÓe«ata÷ | sthÃnÃntarÃïi ca prÃpya vikÃrÃn kurute bahÆn || 65 || tasmÃd vikÃra-prak­tÅr adhi«ÂhÃnÃntarÃïi ca | buddhvà hetu-viÓe«ÃæÓ ca ÓÅghraæ kuryÃd upakramam || 66 || dÆ«yaæ deÓaæ balaæ kÃlam analaæ prak­tiæ vaya÷ | sat-tvaæ sÃtmyaæ tathÃhÃram avasthÃÓ ca p­thag-vidhÃ÷ || 67 || sÆk«ma-sÆk«mÃ÷ samÅk«yai«Ãæ do«au«adha-nirÆpaïe | yo vartate cikitsÃyÃæ na sa skhalati jÃtu cit || 68 || gurv-alpa-vyÃdhi-saæsthÃnaæ sat-tva-deha-balÃ-balÃt | d­Óyate 'py anya-thÃ-kÃraæ tasminn avahito bhavet || 69 || guruæ laghum iti vyÃdhiæ kalpayaæs tu bhi«ag-bruva÷ | alpa-do«Ãkalanayà pathye vipratipadyate || 70 || 12.70bv kalayaæs tu bhi«ag-bruva÷ 12.70bv kalpayaæs tu bhi«ag dhruvam tato 'lpam alpa-vÅryaæ và guru-vyÃdhau prayojitam | udÅrayet-tarÃæ rogÃn saæÓodhanam a-yogata÷ || 71 || Óodhanaæ tv ati-yogena viparÅtaæ viparyaye | k«iïuyÃn na malÃn eva kevalaæ vapur asyati || 72 || 12.72dv kevalaæ vapur apy ati ato 'bhiyukta÷ satataæ sarvam Ãlocya sarva-thà | tathà yu¤jÅta bhai«ajyam ÃrogyÃya yathà dhruvam || 73 || 12.73dv ÃrogyÃya yathà bhavet vak«yante 'ta÷ paraæ do«Ã v­ddhi-k«aya-vibhedata÷ | p­thak trÅn viddhi saæsargas tri-dhà tatra tu tÃn nava || 74 || 12.74cv p­thak trÅn viddhi saæsargaæ trÅn eva samayà v­ddhyà «a¬ ekasyÃtiÓÃyane | trayo-daÓa samaste«u «a¬ dvy-ekÃtiÓayena tu || 75 || 12.75dv «a¬ dvy-ekÃtiÓayena ca ekaæ tulyÃdhikai÷ «a ca tÃratamya-vikalpanÃt | pa¤ca-viæÓatim ity evaæ v­ddhai÷ k«ÅïaiÓ ca tÃvata÷ || 76 || 12.76cv pa¤ca-viæÓatir ity evaæ ekaika-v­ddhi-sama-tÃ-k«ayai÷ «a te punaÓ ca «a | eka-k«aya-dvandva-v­ddhyà sa-viparyayayÃpi te || 77 || bhedà dvi-«a«Âir nirdi«ÂÃs tri-«a«Âi÷ svÃsthya-kÃraïam || 78ab || saæsargÃd rasa-rudhirÃdibhis tathai«Ãæ || 78c || 12.78cv saæsargÃd rasa-rudhirÃdibhis tathaitÃn do«Ãæs tu k«aya-sama-tÃ-viv­ddhi-bhedai÷ || 78d || 12.78dv do«ÃïÃæ k«aya-sama-tÃ-viv­ddhi-bhedai÷ Ãnantyaæ tara-tama-yogataÓ ca yÃtÃn || 78e || jÃnÅyÃd avahita-mÃnaso yathÃ-svam || 78f || SÆtrasthÃna vÃtasyopakrama÷ sneha÷ sveda÷ saæÓodhanaæ m­du | svÃdv-amla-lavaïo«ïÃni bhojyÃny abhyaÇga-mardanam || 1 || ve«Âanaæ trÃsanaæ seko madyaæ pai«Âika-gau¬ikam | snigdho«ïà vastayo vasti-niyama÷ sukha-ÓÅla-tà || 2 || dÅpanai÷ pÃcanai÷ snigdhÃ÷ snehÃÓ cÃneka-yonaya÷ | viÓe«Ãn medya-piÓita-rasa-tailÃnuvÃsanam || 3 || pittasya sarpi«a÷ pÃnaæ svÃdu-ÓÅtair virecanam | svÃdu-tikta-ka«ÃyÃïi bhojanÃny au«adhÃni ca || 4 || su-gandhi-ÓÅta-h­dyÃnÃæ gandhÃnÃm upasevanam | kaïÂhe-guïÃnÃæ hÃrÃïÃæ maïÅnÃm urasà dh­ti÷ || 5 || karpÆra-candanoÓÅrair anulepa÷ k«aïe k«aïe | prado«aÓ candramÃ÷ saudhaæ hÃri gÅtaæ himo 'nila÷ || 6 || a-yantraïa-sukhaæ mitraæ putra÷ saædigdha-mugdha-vÃk | chandÃnuvartino dÃrÃ÷ priyÃ÷ ÓÅla-vibhÆ«itÃ÷ || 7 || 13.7av a-yantraïa-mukhaæ mitraæ ÓÅtÃmbu-dhÃrÃ-garbhÃïi g­hÃïy udyÃna-dÅrghikÃ÷ | su-tÅrtha-vipula-svaccha-salilÃÓaya-saikate || 8 || sÃmbho-ja-jala-tÅrÃnte kÃyamÃne drumÃkule | saumyà bhÃvÃ÷ paya÷ sarpir virekaÓ ca viÓe«ata÷ || 9 || 13.9bv kÃyamÃnaæ drumÃkule Óle«maïo vidhinà yuktaæ tÅk«ïaæ vamana-recanam | annaæ rÆk«Ãlpa-tÅk«ïo«ïaæ kaÂu-tikta-ka«Ãyakam || 10 || dÅrgha-kÃla-sthitaæ madyaæ rati-prÅti÷ prajÃgara÷ | aneka-rÆpo vyÃyÃmaÓ cintà rÆk«aæ vimardanam || 11 || viÓe«Ãd vamanaæ yÆ«a÷ k«audraæ medo-ghnam au«adham | dhÆmopavÃsa-gaï¬Æ«Ã ni÷-sukha-tvaæ sukhÃya ca || 12 || upakrama÷ p­thag do«Ãn yo 'yam uddiÓya kÅrtita÷ | saæsarga-saænipÃte«u taæ yathÃ-svaæ vikalpayet || 13 || 13.13dv taæ yathÃ-svaæ prakalpayet grai«ma÷ prÃyo marut-pitte vÃsanta÷ kapha-mÃrute | maruto yoga-vÃhi-tvÃt kapha-pitte tu ÓÃrada÷ || 14 || caya eva jayed do«aæ kupitaæ tv a-virodhayan | sarva-kope balÅyÃæsaæ Óe«a-do«Ã-virodhata÷ || 15 || prayoga÷ Óamayed vyÃdhim ekaæ yo 'nyam udÅrayet | nÃsau viÓuddha÷ Óuddhas tu Óamayed yo na kopayet || 16 || 13.16av prayoga÷ Óamayed vyÃdhiæ 13.16bv yo 'nyam anyam udÅrayet vyÃyÃmÃd Æ«maïas taik«ïyÃd a-hitÃcaraïÃd api | ko«ÂhÃc chÃkhÃsthi-marmÃïi druta-tvÃn mÃrutasya ca || 17 || do«Ã yÃnti tathà tebhya÷ sroto-mukha-viÓodhanÃt | v­ddhyÃbhi«yandanÃt pÃkÃt ko«Âhaæ vÃyoÓ ca nigrahÃt || 18 || tatra-sthÃÓ ca vilamberan bhÆyo hetu-pratÅk«iïa÷ | te kÃlÃdi-balaæ labdhvà kupyanty anyÃÓraye«v api || 19 || tatrÃnya-sthÃna-saæsthe«u tadÅyÃm a-bale«u tu | kuryÃc cikitsÃæ svÃm eva balenÃnyÃbhibhÃvi«u || 20 || Ãgantuæ Óamayed do«aæ sthÃninaæ pratik­tya và | prÃyas tiryag-gatà do«Ã÷ kleÓayanty ÃturÃæÓ ciram || 21 || sÃdhÃraïaæ và kurvÅta kriyÃm ubhaya-yoginÅm || 21.1+1 || kuryÃn na te«u tvarayà dehÃgni-bala-vit kriyÃm | Óamayet tÃn prayogeïa sukhaæ và ko«Âham Ãnayet || 22 || j¤Ãtvà ko«Âha-prapannÃæÓ ca yathÃsannaæ vinirharet | sroto-rodha-bala-bhraæÓa-gauravÃnila-mƬha-tÃ÷ || 23 || 13.23dv -gauravÃnila-mƬha-tà ÃlasyÃ-pakti-ni«ÂhÅva-mala-saÇgÃ-ruci-klamÃ÷ | liÇgaæ malÃnÃæ sÃmÃnÃæ nir-ÃmÃïÃæ viparyaya÷ || 24 || viï-mÆtra-nakha-danta-tvak-cak«u«Ãæ pÅta-tà bhavet | rakta-tvam atha k­«ïa-tvaæ p­«ÂhÃsthi-kaÂi-saædhi-ruk || 24.1+1 || 13.24.1+1dv p­«ÂhÃsthi-kaÂi-saædhi«u Óiro-ruk jÃyate tÅvrà nidrà vi-rasa-tà mukhe | kva-cic ca Óvayathur gÃtre jvarÃtÅsÃra-har«aïam || 24.1+2 || Æ«maïo 'lpa-bala-tvena dhÃtum Ãdyam a-pÃcitam | du«Âam ÃmÃÓaya-gataæ rasam Ãmaæ pracak«ate || 25 || anye do«ebhya evÃti-du«Âebhyo 'nyo-'nya-mÆrchanÃt | kodravebhyo vi«asyeva vadanty Ãmasya saæbhavam || 26 || Ãmena tena saæp­ktà do«Ã dÆ«yÃÓ ca dÆ«itÃ÷ | sÃmà ity upadiÓyante ye ca rogÃs tad-udbhavÃ÷ || 27 || vÃyu÷ sÃmo vibandhÃgni-sÃda-stambhÃntra-kÆjanai÷ | vedanÃ-Óopha-nistodai÷ krama-Óo 'ÇgÃni pŬayan || 27+1 || vicared yuga-pac cÃpi g­hïÃti kupito bh­Óam | snehÃdyair v­ddhim ÃyÃti sÆrya-meghodaye niÓi || 27+2 || nir-Ãmo viÓado rÆk«o nir-vibandho 'lpa-vedana÷ | viparÅta-guïai÷ ÓÃntiæ snigdhair yÃti viÓe«ata÷ || 27+3 || dur-gandhi haritaæ ÓyÃvaæ pittam amlaæ ghanaæ guru | amlÅkÃ-kaïÂha-h­d-dÃha-karaæ sÃmaæ vinirdiÓet || 27+4 || Ã-tÃmra-pÅtam aty-u«ïaæ rase kaÂukam a-sthiram | pakvaæ vi-gandhi vij¤eyaæ ruci-pakti-bala-pradam || 27+5 || 13.27+5dv ruci-vahni-bala-pradam Ãvilas tantula÷ styÃna÷ kaïÂha-deÓe 'vati«Âhate | sÃmo balÃso dur-gandhi÷ k«ud-udgÃra-vighÃta-k­t || 27+6 || phena-vÃn piï¬ita÷ pÃïdur ni÷-sÃro '-gandha eva ca | pakva÷ sa eva vij¤eyaÓ cheda-vÃn vaktra-Óuddhi-da÷ || 27+7 || sarva-deha-pravis­tÃn sÃmÃn do«Ãn na nirharet | lÅnÃn dhÃtu«v an-utkli«ÂÃn phalÃd ÃmÃd rasÃn iva || 28 || ÃÓrayasya hi nÃÓÃya te syur dur-nirhara-tvata÷ | pÃcanair dÅpanai÷ snehais tÃn svedaiÓ ca pari«k­tÃn || 29 || Óodhayec chodhanai÷ kÃle yathÃsannaæ yathÃ-balam | hanty ÃÓu yuktaæ vaktreïa dravyam ÃmÃÓayÃn malÃn || 30 || ghrÃïena cordhva-jatrÆtthÃn pakvÃdhÃnÃd gudena ca | utkli«ÂÃn adha Ærdhvaæ và na cÃmÃn vahata÷ svayam || 31 || dhÃrayed au«adhair do«Ãn vidh­tÃs te hi roga-dÃ÷ | prav­ttÃn prÃg ato do«Ãn upek«eta hitÃÓina÷ || 32 || vibaddhÃn pÃcanais tais tai÷ pÃcayen nirhareta và | ÓrÃvaïe kÃrttike caitre mÃsi sÃdhÃraïe kramÃt || 33 || 13.33bv pÃcayen nirharet tathà prÃv­Â-Óarad-vasante«u mÃse«v ete«u Óodhayet | sÃdhÃraïe«u vidhinà tri-mÃsÃntaritÃn malÃn || 33+1 || grÅ«ma-var«Ã-hima-citÃn vÃyv-ÃdÅn ÃÓu nirharet | aty-u«ïa-var«a-ÓÅtà hi grÅ«ma-var«Ã-himÃgamÃ÷ || 34 || saædhau sÃdhÃraïe te«Ãæ du«ÂÃn do«Ãn viÓodhayet | svastha-v­ttam abhipretya vyÃdhau vyÃdhi-vaÓena tu || 35 || traya÷ sÃdhÃraïÃs te«Ãm antare prÃv­«Ãdaya÷ | prÃv­Â Óuci-nabhau te«u Óarad Ærja-sahau sm­tau || 35.1+1 || tapasyo madhu-mÃsaÓ ca vasanta÷ Óodhanaæ prati | etÃn ­tÆn vikalpyaivaæ dadyÃt saæÓodhanaæ bhi«ak || 35.1+2 || k­tvà ÓÅto«ïa-v­«ÂÅnÃæ pratÅkÃraæ yathÃ-yatham | prayojayet kriyÃæ prÃptÃæ kriyÃ-kÃlaæ na hÃpayet || 36 || yu¤jyÃd an-annam annÃdau madhye 'nte kava¬Ãntare | grÃse grÃse muhu÷ sÃnnaæ sÃmudgaæ niÓi cau«adham || 37 || kaphodreke gade 'n-annaæ balino roga-rogiïo÷ | annÃdau vi-guïe 'pÃne samÃne madhya i«yate || 38 || vyÃne 'nte prÃtar-ÃÓasya sÃyam-ÃÓasya tÆttare | grÃsa-grÃsÃntayo÷ prÃïe pradu«Âe mÃtariÓvani || 39 || muhur muhur vi«a-cchardi-hidhmÃ-t­Â-ÓvÃsa-kÃsi«u | yojyaæ sa-bhojyaæ bhai«ajyaæ bhojyaiÓ citrair a-rocake || 40 || kampÃk«epaka-hidhmÃsu sÃmudgaæ laghu-bhojinÃm | Ærdhva-jatru-vikÃre«u svapna-kÃle praÓasyate || 41 || SÆtrasthÃna upakramyasya hi dvi-tvÃd dvi-dhaivopakramo mata÷ | eka÷ saætarpaïas tatra dvitÅyaÓ cÃpatarpaïa÷ || 1 || b­æhaïo laÇghanaÓ ceti tat-paryÃyÃv udÃh­tau | b­æhaïaæ yad b­hat-tvÃya laÇghanaæ lÃghavÃya yat || 2 || dehasya bhavata÷ prÃyo bhaumÃpam itarac ca te | snehanaæ rÆk«aïaæ karma svedanaæ stambhanaæ ca yat || 3 || bhÆtÃnÃæ tad api dvaidhyÃd dvitayaæ nÃtivartate | Óodhanaæ Óamanaæ ceti dvi-dhà tatrÃpi laÇghanam || 4 || yad Årayed bahir do«Ãn pa¤ca-dhà Óodhanaæ ca tat | nirÆho vamanaæ kÃya-Óiro-reko 'sra-visruti÷ || 5 || na Óodhayati yad do«Ãn samÃn nodÅrayaty api | samÅ-karoti vi«amÃn Óamanaæ tac ca sapta-dhà || 6 || pÃcanaæ dÅpanaæ k«ut-t­¬-vyÃyÃmÃtapa-mÃrutÃ÷ | b­æhaïaæ Óamanaæ tv eva vÃyo÷ pittÃnilasya ca || 7 || b­æhayed vyÃdhi-bhai«ajya-madya-strÅ-Óoka-karÓitÃn | bhÃrÃdhvora÷-k«ata-k«Åïa-rÆk«a-dur-bala-vÃtalÃn || 8 || garbhiïÅ-sÆtikÃ-bÃla-v­ddhÃn grÅ«me 'parÃn api | mÃæsa-k«Åra-sitÃ-sarpir-madhura-snigdha-vastibhi÷ || 9 || svapna-ÓayyÃ-sukhÃbhyaÇga-snÃna-nirv­ti-har«aïai÷ | mehÃma-do«Ãti-snigdha-jvaroru-stambha-ku«Âhina÷ || 10 || visarpa-vidradhi-plÅha-Óira÷-kaïÂhÃk«i-rogiïa÷ | sthÆlÃæÓ ca laÇghayen nityaæ ÓiÓire tv aparÃn api || 11 || tatra saæÓodhanai÷ sthaulya-bala-pitta-kaphÃdhikÃn | Ãma-do«a-jvara-cchardir-atÅsÃra-h­d-Ãmayai÷ || 12 || vibandha-gauravodgÃra-h­l-lÃsÃdibhir ÃturÃn | madhya-sthaulyÃdikÃn prÃya÷ pÆrvaæ pÃcana-dÅpanai÷ || 13 || ebhir evÃmayair ÃrtÃn hÅna-sthaulya-balÃdhikÃn | k«ut-t­«ïÃ-nigrahair do«ais tv ÃrtÃn madhya-balair d­¬hÃn || 14 || 14.14cv k«ut-t­«ïÃ-nigrahair do«air 14.14cv k«ut-t­«ïÃ-nigrahair do«aiÓ 14.14dv cÃrtÃn madhya-balair d­¬hÃn samÅraïÃtapÃyÃsai÷ kim utÃlpa-balair narÃn | na b­æhayel laÇghanÅyÃn b­æhyÃæs tu m­du laÇghayet || 15 || yuktyà và deÓa-kÃlÃdi-balatas tÃn upÃcaret | b­æhite syÃd balaæ pu«Âis tat-sÃdhyÃmaya-saæk«aya÷ || 16 || vi-malendriya-tà sargo malÃnÃæ lÃghavaæ ruci÷ | k«ut-t­Â-sahodaya÷ Óuddha-h­dayodgÃra-kaïÂha-tà || 17 || vyÃdhi-mÃrdavam utsÃhas tandrÃ-nÃÓaÓ ca laÇghite | an-apek«ita-mÃtrÃdi-sevite kurutas tu te || 18 || ati-sthaulyÃti-kÃrÓyÃdÅn vak«yante te ca sau«adhÃ÷ | rÆpaæ tair eva ca j¤eyam ati-b­æhita-laÇghite || 19 || 14.19cv rÆpaæ tair eva vij¤eyam ati-sthaulyÃpacÅ-meha-jvarodara-bhagandarÃn | kÃsa-saænyÃsa-k­cchrÃma-ku«ÂhÃdÅn ati-dÃruïÃn || 20 || tatra medo-'nila-Óle«ma-nÃÓanaæ sarvam i«yate | kulattha-jÆrïa-ÓyÃmÃka-yava-mudga-madhÆdakam || 21 || mastu-daï¬ÃhatÃri«Âa-cintÃ-Óodhana-jÃgaram | madhunà tri-phalÃæ lihyÃd gu¬ÆcÅm abhayÃæ ghanam || 22 || rasäjanasya mahata÷ pa¤ca-mÆlasya guggulo÷ | ÓilÃ-jatu-prayogaÓ ca sÃgnimantha-raso hita÷ || 23 || 14.23cv ÓilÃhvasya prayogaÓ ca vi¬aÇgaæ nÃgaraæ k«Ãra÷ kÃla-loha-rajo madhu | yavÃmalaka-cÆrïaæ ca yogo 'ti-sthaulya-do«a-jit || 24 || vyo«a-kaÂvÅ-varÃ-Óigru-vi¬aÇgÃtivi«Ã-sthirÃ÷ | hiÇgu-sauvarcalÃjÃjÅ-yavÃnÅ-dhÃnya-citrakÃ÷ || 25 || niÓe b­hatyau hapu«Ã pÃÂhà mÆlaæ ca kembukÃt | e«Ãæ cÆrïaæ madhu gh­taæ tailaæ ca sad­ÓÃæÓakam || 26 || 14.26dv tailaæ ca sad­ÓÃæÓikam saktubhi÷ «o-¬aÓa-guïair yuktaæ pÅtaæ nihanti tat | ati-sthaulyÃdikÃn sarvÃn rogÃn anyÃæÓ ca tad-vidhÃn || 27 || h­d-roga-kÃmalÃ-Óvitra-ÓvÃsa-kÃsa-gala-grahÃn | buddhi-medhÃ-sm­ti-karaæ saænasyÃgneÓ ca dÅpanam || 28 || ati-kÃrÓyaæ bhrama÷ kÃsas t­«ïÃdhikyam a-rocaka÷ | snehÃgni-nidrÃ-d­k-Órotra-Óukrauja÷-k«ut-svara-k«aya÷ || 29 || 14.29av ati-kÃrÓyaæ bhrama÷ ÓvÃsa- 14.29bv -t­«ïÃdhikyam a-rocaka÷ vasti-h­n-mÆrdha-jaÇghoru-trika-pÃrÓva-rujà jvara÷ | pralÃpordhvÃnila-glÃni-cchardi-parvÃsthi-bhedanam || 30 || 14.30dv -cchardi÷-parvÃsthi-bhedanam varco-mÆtra-grahÃdyÃÓ ca jÃyante 'ti-vilaÇghanÃt | kÃrÓyam eva varaæ sthaulyÃn na hi sthÆlasya bhe«ajam || 31 || 14.31av viï-mÆtrÃdi-grahÃdyÃÓ ca 14.31dv na hi sthaulyasya bhe«ajam b­æhaïaæ laÇghanaæ vÃlam ati-medo-'gni-vÃta-jit | madhura-snigdha-sauhityair yat saukhyena ca naÓyati || 32 || 14.32av b­æhaïaæ laÇghanaæ nÃlam 14.32cv madhura-sneha-sauhityair 14.32dv yat saukhyena vinaÓyati kraÓimà sthavimÃty-anta-viparÅta-ni«evaïai÷ | yojayed b­æhaïaæ tatra sarvaæ pÃnÃnna-bhe«ajam || 33 || a-cintayà har«aïena dhruvaæ saætarpaïena ca | svapna-prasaÇgÃc ca k­Óo varÃha iva pu«yati || 34 || 14.34av a-cintayà prahar«eïa 14.34cv svapna-prasaÇgÃc ca naro na hi mÃæsa-samaæ ki¤-cid anyad deha-b­hat-tva-k­t | mÃæsÃda-mÃæsaæ mÃæsena saæbh­ta-tvÃd viÓe«ata÷ || 35 || 14.35dv saæbh­ta-tvÃd viÓi«yate 14.35dv saæbh­ta-tvÃd b­hat-tva-k­t guru cÃ-tarpaïaæ sthÆle viparÅtaæ hitaæ k­Óe | yava-godhÆmam ubhayos tad-yogyÃhita-kalpanam || 36 || 14.36dv tad-yogya-hita-kalpanam 14.36dv tato grÃhita-kalpanam do«a-gatyÃtiricyante grÃhi-bhedy-Ãdi-bhedata÷ | upakramà na te dvi-tvÃd bhinnà api gadà iva || 37 || 14.37cv upakramà na tu dvi-tvÃd SÆtrasthÃna madana-madhuka-lambÃ-nimba-bimbÅ-viÓÃlÃ-trapusa-kuÂaja-mÆrvÃ-devadÃlÅ-k­mighnam | vidula-dahana-citrÃ÷ koÓavatyau kara¤ja÷ kaïa-lavaïa-vacailÃ-sar«apÃÓ chardanÃni || 1 || nikumbha-kumbha-tri-phalÃ-gavÃk«Å-snuk-ÓaÇkhinÅ-nÅlini-tilvakÃni | ÓamyÃka-kampillaka-hemadugdhà dugdhaæ ca mÆtraæ ca virecanÃni || 2 || madana-kuÂaja-ku«Âha-devadÃlÅ-madhuka-vacÃ-daÓa-mÆla-dÃru-rÃsnÃ÷ | yava-miÓi-k­tavedhanaæ kulatthà madhu lavaïaæ triv­tà nirÆhaïÃni || 3 || 15.3cv yava-miÓi-k­tavedhanaæ kulattho vellÃpÃmÃrga-vyo«a-dÃrvÅ-surÃlà bÅjaæ ÓairÅ«aæ bÃrhataæ Óaigravaæ ca | sÃro mÃdhÆka÷ saindhavaæ tÃrk«ya-Óailaæ truÂyau p­thvÅkà Óodhayanty uttamÃÇgam || 4 || bhadradÃru nataæ ku«Âhaæ daÓa-mÆlaæ balÃ-dvayam | vÃyuæ vÅratarÃdiÓ ca vidÃry-ÃdiÓ ca nÃÓayet || 5 || 15.5bv daÓa-mÆlaæ balÃ-trayam 15.5dv vidÃry-ÃdiÓ ca Óodhayet dÆrvÃnantà nimba-vÃsÃtmaguptà gundrÃbhÅru÷ ÓÅtapÃkÅ priyaÇgu÷ | nyagrodhÃdi÷ padmakÃdi÷ sthire dve padmaæ vanyaæ ÓÃrivÃdiÓ ca pittam || 6 || ÃragvadhÃdir arkÃdir mu«kakÃdyo 'sanÃdika÷ | surasÃdi÷ sa-mustÃdir vatsakÃdir balÃsa-jit || 7 || jÅvantÅ-kÃkolyau mede dve mudga-mëaparïyau ca | ­«abhaka-jÅvaka-madhukaæ ceti gaïo jÅvanÅyÃkhya÷ || 8 || vidÃri-pa¤cÃÇgula-v­ÓcikÃlÅ-v­ÓcÅva-devÃhvaya-ÓÆrpaparïya÷ | kaï¬ÆkarÅ jÅvana-hrasva-saæj¤e dve pa¤cake gopasutà tripÃdÅ || 9 || 15.9bv -v­ÓcÅva-devÃ-dvaya-ÓÆrpaparïya÷ 15.9dv kaï¬ÆkarÅ gopasutà tripÃdÅ vidÃry-Ãdir ayaæ h­dyo b­æhaïo vÃta-pitta-hà | Óo«a-gulmÃÇga-mardordhva-ÓvÃsa-kÃsa-haro gaïa÷ || 10 || 15.10cv Óo«a-gulmÃÇga-sÃdordhva- ÓÃrivoÓÅra-kÃÓmarya-madhÆka-ÓiÓira-dvayam | ya«ÂÅ parÆ«akaæ hanti dÃha-pittÃsra-t­¬-jvarÃn || 11 || padmaka-puï¬rau v­ddhi-tugarddhya÷ Ó­Çgy am­tà daÓa jÅvana-saæj¤Ã÷ | stanya-karà ghnantÅraïa-pittaæ prÅïana-jÅvana-b­æhaïa-v­«yÃ÷ || 12 || parÆ«akaæ varà drÃk«Ã kaÂphalaæ katakÃt phalam | rÃjÃhvaæ dìimaæ ÓÃkaæ t­ï-mÆtrÃmaya-vÃta-jit || 13 || a¤janaæ phalinÅ mÃæsÅ padmotpala-rasäjanam | sailÃ-madhuka-nÃgÃhvaæ vi«Ãntar-dÃha-pitta-nut || 14 || 15.14dv vi«Ãntar-dÃha-pitta-jit 15.14dv vi«Ãntar-dÃha-pitta-h­t paÂola-kaÂu-rohiïÅ-candanaæ madhusrava-gu¬Æci-pÃÂhÃnvitam | nihanti kapha-pitta-ku«Âha-jvarÃn vi«aæ vamim a-rocakaæ kÃmalÃm || 15 || gu¬ÆcÅ-padmakÃri«Âa-dhÃnakÃ-rakta-candanam | pitta-Óle«ma-jvara-cchardi-dÃha-t­«ïÃ-ghnam agni-k­t || 16 || 15.16bv -dhÃnyakÃ-rakta-candanam 15.16bv -dhÃnyakaæ rakta-candanam 15.16bv -dhanikÃ-rakta-candanam Ãragvadhendrayava-pÃÂali-kÃkatiktÃ-nimbÃm­tÃ-madhurasÃ-sruva-v­k«a-pÃÂhÃ÷ | bhÆnimba-sairyaka-paÂola-kara¤ja-yugma-saptacchadÃgni-su«avÅ-phala-bÃïa-ghoïÂÃ÷ || 17 || ÃragvadhÃdir jayati cchardi-ku«Âha-vi«a-jvarÃn | kaphaæ kaï¬Ææ pramehaæ ca du«Âa-vraïa-viÓodhana÷ || 18 || 15.18dv medodara-viÓodhana÷ asana-tiniÓa-bhÆrja-ÓvetavÃha-prakÅryÃ÷ khadira-kadara-bhaï¬Å-ÓiæÓipÃ-me«aÓ­Çgya÷ | tri-hima-tala-palÃÓà joÇgaka÷ ÓÃka-ÓÃlau kramuka-dhava-kaliÇga-cchÃgakarïÃÓvakarïÃ÷ || 19 || asanÃdir vijayate Óvitra-ku«Âha-kapha-krimÅn | pÃï¬u-rogaæ pramehaæ ca medo-do«a-nibarhaïa÷ || 20 || 15.20bv Óvitra-ku«Âha-vami-krimÅn varuïa-sairyaka-yugma-ÓatÃvarÅ-dahana-moraÂa-bilva-vi«ÃïikÃ÷ | dvi-b­hatÅ-dvi-kara¤ja-jayÃ-dvayaæ bahalapallava-darbha-rujÃkarÃ÷ || 21 || 15.21av varaïa-sairyaka-yugma-ÓatÃvarÅ- varuïÃdi÷ kaphaæ medo mandÃgni-tvaæ niyacchati | ìhya-vÃtaæ Óira÷-ÓÆlaæ gulmaæ cÃnta÷ sa-vidradhim || 22 || 15.22av varaïÃdi÷ kaphaæ medo 15.22cv adho-vÃtaæ Óira÷-ÓÆlaæ Æ«akas tutthakaæ hiÇgu kÃsÅsa-dvaya-saindhavam | sa-ÓilÃ-jatu k­cchrÃÓma-gulma-meda÷-kaphÃpaham || 23 || 15.23dv -gulma-meha-kaphÃpaham vellantarÃraïika-bÆka-v­«ÃÓmabheda-gokaïÂaketkaÂa-sahÃcara-bÃïa-kÃÓÃ÷ | v­k«ÃdanÅ-nala-kuÓa-dvaya-guïÂha-gundrÃ-bhallÆka-moraÂa-kuraïÂa-karambha-pÃrthÃ÷ || 24 || 15.24bv -gokaïÂakotkaÂa-sahÃcara-bÃïa-kÃÓÃ÷ 15.24cv v­k«ÃdanÅ-nala-kuÓa-dvaya-guntha-gundrÃ- 15.24cv v­k«ÃdanÅ-nala-kuÓa-dvaya-gu¤cha-gundrÃ- 15.24cv v­k«ÃdanÅ-nala-kuÓa-dvaya-guccha-gundrÃ- vargo vÅratarÃdyo 'yaæ hanti vÃta-k­tÃn gadÃn | aÓmarÅ-ÓarkarÃ-mÆtra-k­cchrÃghÃta-rujÃ-hara÷ || 25 || 15.25dv -k­cchrÃghÃta-rujÃpaha÷ lodhra-ÓÃbaraka-lodhra-palÃÓà jiÇginÅ-sarala-kaÂphala-yuktÃ÷ | kutsitÃmba-kadalÅ-gataÓokÃ÷ sailavÃlu-paripelava-mocÃ÷ || 26 || 15.26av lodhra-ÓÃbara-kadamba-palÃÓà 15.26bv jhi¤jhiïÅ-sarala-kaÂphala-yuktÃ÷ e«a lodhrÃdiko nÃma meda÷-kapha-haro gaïa÷ | yoni-do«a-hara÷ stambhÅ varïyo vi«a-vinÃÓana÷ || 27 || arkÃlarkau nÃgadantÅ viÓalyà bhÃrgÅ rÃsnà v­ÓcikÃlÅ prakÅryà | pratyakpu«pÅ pÅtatailodakÅryà ÓvetÃ-yugmaæ tÃpasÃnÃæ ca v­k«a÷ || 28 || ayam arkÃdiko varga÷ kapha-medo-vi«Ãpaha÷ | k­mi-ku«Âha-praÓamano viÓe«Ãd vraïa-Óodhana÷ || 29 || 15.29av ayam arkÃdiko nÃma surasa-yuga-phaïijjaæ kÃlamÃlà vi¬aÇgaæ kharabusa-v­«akarïÅ-kaÂphalaæ kÃsamarda÷ | k«avaka-sarasi-bhÃrgÅ-kÃrmukÃ÷ kÃkamÃcÅ kulahala-vi«amu«ÂÅ bhÆst­ïo bhÆtakeÓÅ || 30 || 15.30bv kharabuka-v­«akarïÅ-kaÂphalÃ÷ kÃsamarda÷ 15.30bv kharabusa-v­«akarïÅ-kaÂphalÃ÷ kÃsamarda÷ 15.30bc kharamukha-v­«akarïÅ-kaÂphalaæ kÃsamarda÷ 15.30cv k«avaka-surasi-bhÃrgÅ-kÃrmukÃ÷ kÃkamÃcÅ 15.30cv k«avaka-surasi-bhÃrgÅ-kÃmukÃ÷ kÃkamÃcÅ 15.30cv k«avaka-sarasi-bhÃrgÅ-kÃmukÃ÷ kÃkamÃcÅ 15.30cv k«avaka-svarasi-bhÃrgÅ-kÃrmukÃ÷ kÃkamÃcÅ surasÃdir gaïa÷ Óle«ma-meda÷-k­mi-ni«Ædana÷ | pratiÓyÃyÃ-ruci-ÓvÃsa-kÃsa-ghno vraïa-Óodhana÷ || 31 || mu«kaka-snug-varÃ-dvÅpi-palÃÓa-dhava-ÓiæÓipÃ÷ | gulma-mehÃÓmarÅ-pÃï¬u-medo-'rÓa÷-kapha-Óukra-jit || 32 || 15.32bv -palÃÓa-dhava-ÓiæÓipam vatsaka-mÆrvÃ-bhÃrgÅ-kaÂukà marÅcaæ ghuïapriyà ca gaï¬Åram | elà pÃÂhÃjÃjÅ kaÂvaÇga-phalÃjamoda-siddhÃrtha-vacÃ÷ || 33 || jÅraka-hiÇgu-vi¬aÇgaæ paÓugandhà pa¤ca-kolakaæ hanti | cala-kapha-meda÷-pÅnasa-gulma-jvara-ÓÆla-dur-nÃmna÷ || 34 || 15.34dv paÓugandhà pa¤ca-kolakaæ ghnanti vacÃ-jalada-devÃhva-nÃgarÃtivi«ÃbhayÃ÷ | haridrÃ-dvaya-ya«Ây-Ãhva-kalaÓÅ-kuÂajodbhavÃ÷ || 35 || vacÃ-haridrÃdi-gaïÃv ÃmÃtÅsÃra-nÃÓanau | meda÷-kaphìhya-pavana-stanya-do«a-nibarhaïau || 36 || 15.36bv ÃmÃtÅsÃra-pÃcanau priyaÇgu-pu«päjana-yugma-padmÃ÷ padmÃd rajo yojanavally anantà | mÃnadrumo moca-rasa÷ samaÇgà punnÃga-ÓÅtaæ madanÅya-hetu÷ || 37 || 15.37cv sÃradrumo moca-rasa÷ samaÇgà 15.37dv punnÃma-ÓÅtaæ madanÅya-hetu÷ amba«Âhà madhukaæ namaskarÅ nandÅv­k«a-palÃÓa-kacchurÃ÷ | lodhraæ dhÃtaki-bilva-peÓike kaÂvaÇga÷ kamalodbhavaæ raja÷ || 38 || gaïau priyaÇgv-amba«ÂhÃdÅ pakvÃtÅsÃra-nÃÓanau | saædhÃnÅyau hitau pitte vraïÃnÃm api ropaïau || 39 || mustÃ-vacÃgni-dvi-niÓÃ-dvi-tiktÃ-bhallÃta-pÃÂhÃ-tri-phalÃ-vi«ÃkhyÃ÷ | ku«Âhaæ truÂÅ haimavatÅ ca yoni-stanyÃmaya-ghnà mala-pÃcanÃÓ ca || 40 || nyagrodha-pippala-sadÃphala-lodhra-yugmaæ jambÆ-dvayÃrjuna-kapÅtana-somavalkÃ÷ | plak«Ãmra-va¤jula-piyÃla-palÃÓa-nandÅ-kolÅ-kadamba-viralÃ-madhukaæ madhÆkam || 41 || 15.41av nyagrodha-pippala-sadÃphala-lodhra-yugma- 15.41bv -jambÆ-dvayÃrjuna-kapÅtana-somavalkÃ÷ nyagrodhÃdir gaïo vraïya÷ saægrÃhÅ bhagna-sÃdhana÷ | meda÷-pittÃsra-t­¬-dÃha-yoni-roga-nibarhaïa÷ || 42 || 15.42av nyagrodhÃdir gaïo varïya÷ 15.42dv -yoni-do«a-nibarhaïa÷ elÃ-yugma-turu«ka-ku«Âha-phalinÅ-mÃæsÅ-jala-dhyÃmakaæ || 43a || sp­kkÃ-coraka-coca-pattra-tagara-sthauïeya-jÃtÅ-rasÃ÷ || 43b || 15.43bv -sp­kkÃ-coraka-coca-pattra-tagara-sthauïeya-jÃtÅ-rasÃ÷ Óuktir vyÃghranakho 'marÃhvam aguru÷ ÓrÅvÃsaka÷ kuÇkumaæ || 43c || 15.43cv Óuktir vyÃghranakho 'marÃhvam aguru÷ ÓrÅvÃsakaæ kuÇkumaæ 15.43cv Óukti-vyÃghranakhau surÃhvam aguru÷ ÓrÅve«Âaka÷ kuÇkumaæ caï¬Ã-guggulu-deva-dhÆpa-khapurÃ÷ punnÃga-nÃgÃhvayam || 43d || elÃdiko vÃta-kaphau vi«aæ ca viniyacchati | varïa-prasÃdana÷ kaï¬Æ-piÂikÃ-koÂha-nÃÓana÷ || 44 || 15.44cv varïya÷ prasÃdana÷ kaï¬Æ- ÓyÃmÃ-dantÅ-dravantÅ-kramuka-kuÂaraïÃ-ÓaÇkhinÅ-carma-sÃhvÃ- || 45a || 15.45av ÓyÃmÃ-dantÅ-dravantÅ-kramuka-kuÂaraïÅ-ÓaÇkhinÅ-carma-sÃhvÃ- -svarïak«ÅrÅ-gavÃk«Å-Óikhari-rajanaka-cchinnarohÃ-kara¤jÃ÷ || 45b || bastÃntrÅ vyÃdhighÃto bahala-bahu-rasas tÅk«ïav­k«Ãt phalÃni || 45c || 15.45cv bastÃntrÅ vyÃdhighÃto bahula-bahu-rasas tÅk«ïav­k«Ãt phalÃni ÓyÃmÃdyo hanti gulmaæ vi«ama-ruci-kaphau h­d-rujaæ mÆtra-k­cchram || 45d || trayas-triæÓad iti proktà vargÃs te«u tv a-lÃbhata÷ | yu¤jyÃt tad-vidham anyac ca dravyaæ jahyÃd a-yaugikam || 46 || ete vargà do«a-dÆ«yÃdy apek«ya kalka-kvÃtha-sneha-lehÃdi-yuktÃ÷ | pÃne nasye 'nvÃsane 'ntar bahir và lepÃbhyaÇgair ghnanti rogÃn su-k­cchrÃn || 47 || 15.47av ete vargà do«a-dÆ«yÃdy avek«ya 15.47dv sekÃlepair ghnanti rogÃn su-k­cchrÃn 15.47dv svedÃbhyaÇgair ghnanti rogÃn su-k­cchrÃn SÆtrasthÃna guru-ÓÅta-sara-snigdha-manda-sÆk«ma-m­du-dravam | au«adhaæ snehanaæ prÃyo viparÅtaæ virÆk«aïam || 1 || sarpir majjà vasà tailaæ snehe«u pravaraæ matam | tatrÃpi cottamaæ sarpi÷ saæskÃrasyÃnuvartanÃt || 2 || mÃdhuryÃd a-vidÃhi-tvÃj janmÃdy eva ca ÓÅlanÃt | pitta-ghnÃs te yathÃ-pÆrvam itara-ghnà yathottaram || 3 || gh­tÃt tailaæ guru vasà tailÃn majjà tato 'pi ca | dvÃbhyÃæ tribhiÓ caturbhis tair yamakas tri-v­to mahÃn || 4 || svedya-saæÓodhya-madya-strÅ-vyÃyÃmÃsakta-cintakÃ÷ | v­ddha-bÃlÃ-bala-k­Óà rÆk«Ã÷ k«ÅïÃsra-retasa÷ || 5 || vÃtÃrta-syanda-timira-dÃruïa-pratibodhina÷ | snehyà na tv ati-mandÃgni-tÅk«ïÃgni-sthÆla-dur-balÃ÷ || 6 || Æru-stambhÃtisÃrÃma-gala-roga-garodarai÷ | mÆrchÃ-chardy-a-ruci-Óle«ma-t­«ïÃ-madyaiÓ ca pŬitÃ÷ || 7 || apaprasÆtà yukte ca nasye vastau virecane | tatra dhÅ-sm­ti-medhÃdi-kÃÇk«iïÃæ Óasyate gh­tam || 8 || 16.8cv tatra dhÅ-sm­ti-medhÃgni- granthi-nìÅ-k­mi-Óle«ma-medo-mÃruta-rogi«u | tailaæ lÃghava-dÃr¬hyÃrthi-krÆra-ko«Âhe«u dehi«u || 9 || vÃtÃtapÃdhva-bhÃra-strÅ-vyÃyÃma-k«Åïa-dhÃtu«u | rÆk«a-kleÓa-k«amÃty-agni-vÃtÃv­ta-pathe«u ca || 10 || Óe«au vasà tu saædhy-asthi-marma-ko«Âha-rujÃsu ca | tathà dagdhÃhata-bhra«Âa-yoni-karïa-Óiro-ruji || 11 || tailaæ prÃv­«i var«Ãnte sarpir anyau tu mÃdhave | ­tau sÃdhÃraïe sneha÷ Óasto 'hni vi-male ravau || 12 || tailaæ tvarÃyÃæ ÓÅte 'pi gharme 'pi ca gh­taæ niÓi | niÓy eva pitte pavane saæsarge pitta-vaty api || 13 || niÓy anya-thà vÃta-kaphÃd rogÃ÷ syu÷ pittato divà | yuktyÃvacÃrayet snehaæ bhak«yÃdy-annena vastibhi÷ || 14 || nasyÃbhya¤jana-gaï¬Æ«a-mÆrdha-karïÃk«i-tarpaïai÷ | rasa-bhedaikaka-tvÃbhyÃæ catu÷-«a«Âir vicÃraïÃ÷ || 15 || snehasyÃnyÃbhibhÆta-tvÃd alpa-tvÃc ca kramÃt sm­tÃ÷ | yathokta-hetv-a-bhÃvÃc ca nÃccha-peyo vicÃraïà || 16 || 16.16av snehasyÃnnÃbhibhÆta-tvÃd 16.16dv nÃccha÷ peyo vicÃraïà snehasya kalpa÷ sa Óre«Âha÷ sneha-karmÃÓu-sÃdhanÃt | dvÃbhyÃæ caturbhir a«ÂÃbhir yÃmair jÅryanti yÃ÷ kramÃt || 17 || hrasva-madhyottamà mÃtrÃs tÃs tÃbhyaÓ ca hrasÅyasÅm | kalpayed vÅk«ya do«ÃdÅn prÃg eva tu hrasÅyasÅm || 18 || hyastane jÅrïa evÃnne sneho 'ccha÷ Óuddhaye bahu÷ | Óamana÷ k«ud-vato 'n-anno madhya-mÃtraÓ ca Óasyate || 19 || b­æhaïo rasa-madyÃdyai÷ sa-bhakto 'lpo hita÷ sa ca | bÃla-v­ddha-pipÃsÃrta-sneha-dviï-madya-ÓÅli«u || 20 || 16.20bv sa-bhakto 'lpo hitaÓ ca sa÷ strÅ-sneha-nitya-mandÃgni-sukhita-kleÓa-bhÅru«u | m­du-ko«ÂhÃlpa-do«e«u kÃle co«ïe k­Óe«u ca || 21 || prÃÇ-madhyottara-bhakto 'sÃv adho-madhyordhva-deha-jÃn | vyÃdhŤ jayed balaæ kuryÃd aÇgÃnÃæ ca yathÃ-kramam || 22 || vÃry u«ïam acche 'nupibet snehe tat sukha-paktaye | Ãsyopalepa-Óuddhyai ca taubarÃru«kare na tu || 23 || mÆrchà dÃho '-ratis t­«ïà j­mbhà moha-bhrama-klamÃ÷ | bhavanti jÅryati snehe jÅrïa÷ syÃt tai÷ Óamaæ gatai÷ || 23+1 || jÅrïÃ-jÅrïa-viÓaÇkÃyÃæ punar u«ïodakaæ pibet | tenodgÃra-viÓuddhi÷ syÃt tataÓ ca laghu-tà ruci÷ || 24 || bhojyo 'nnaæ mÃtrayà pÃsyan Óva÷ piban pÅta-vÃn api | dravo«ïam an-abhi«yandi nÃti-snigdham a-saækaram || 25 || u«ïodakopacÃrÅ syÃd brahma-cÃrÅ k«apÃÓaya÷ | na vega-rodhÅ vyÃyÃma-krodha-Óoka-himÃtapÃn || 26 || pravÃta-yÃna-yÃnÃdhva-bhëyÃty-Ãsana-saæsthitÅ÷ | nÅcÃty-uccopadhÃnÃha÷-svapna-dhÆma-rajÃæsi ca || 27 || 16.27bv -bhëyÃbhyÃsana-saæsthitÅ÷ 16.27bv -bhëyÃty-aÓana-saæsthitÅ÷ 16.27bv -bhëyÃty-ÃÓana-saæsthitÅ÷ yÃny ahÃni pibet tÃni tÃvanty anyÃny api tyajet | sarva-karmasv ayaæ prÃyo vyÃdhi-k«Åïe«u ca krama÷ || 28 || upacÃras tu Óamane kÃrya÷ snehe virikta-vat | try-aham acchaæ m­dau ko«Âhe krÆre sapta-dinaæ pibet || 29 || samyak-snigdho 'tha-và yÃvad ata÷ sÃtmyÅ-bhavet param | vÃtÃnulomyaæ dÅpto 'gnir varca÷ snigdham a-saæhatam || 30 || snehodvega÷ klama÷ samyak-snigdhe rÆk«e viparyaya÷ | ati-snigdhe tu pÃï¬u-tvaæ ghrÃïa-vaktra-guda-sravÃ÷ || 31 || 16.31av m­du-snigdhÃÇga-tà glÃni÷ 16.31bv snehodvego 'tha lÃghavam 16.31bv snehodvego 'Çga-lÃghavam 16.31cv ati-snigdhe tu pÃï¬u-tva- 16.31cv vi-malendriya-tà samyak- 16.31dv -ghrÃïa-vaktra-guda-sravÃ÷ 16.31dv -snigdhe rÆk«e viparyaya÷ a-mÃtrayÃ-hito '-kÃle mithyÃhÃra-vihÃrata÷ | sneha÷ karoti ÓophÃrÓas-tandrÃ-stambha-vi-saæj¤a-tÃ÷ || 32 || kaï¬Æ-ku«Âha-jvarotkleÓa-ÓÆlÃnÃha-bhramÃdikÃn | k«ut-t­«ïollekhana-sveda-rÆk«a-pÃnÃnna-bhe«ajam || 33 || 16.33bv -ÓÆlÃnÃha-bala-k«ayÃn 16.33cv k«ut-t­«ïollekhanaæ svedo 16.33dv rÆk«aæ pÃnÃnna-bhe«ajam takrÃri«Âa-khaloddÃla-yava-ÓyÃmÃka-kodravÃ÷ | pippalÅ-tri-phalÃ-k«audra-pathyÃ-go-mÆtra-guggulu || 34 || 16.34av takrÃri«Âaæ khaloddÃla- 16.34bv -yava-ÓyÃmÃka-kodravam yathÃ-svaæ prati-rogaæ ca sneha-vyÃpadi sÃdhanam | virÆk«aïe laÇghana-vat k­tÃti-k­ta-lak«aïam || 35 || snigdha-dravo«ïa-dhanvottha-rasa-bhuk svedam Ãcaret | snigdhas try-ahaæ sthita÷ kuryÃd virekaæ vamanaæ puna÷ || 36 || 16.36bv -rasa-bhuk svedam Ãcaran ekÃhaæ dinam anyac ca kapham utkleÓya tat-karai÷ | mÃæsalà medurà bhÆri-Óle«mÃïo vi«amÃgnaya÷ || 37 || snehocitÃÓ ca ye snehyÃs tÃn pÆrvaæ rÆk«ayet tata÷ | saæsnehya Óodhayed evaæ sneha-vyÃpan na jÃyate || 38 || alaæ malÃn Årayituæ snehaÓ cÃ-sÃtmya-tÃæ gata÷ | bÃla-v­ddhÃdi«u sneha-parihÃrÃ-sahi«ïu«u || 39 || yogÃn imÃn an-udvegÃn sadya÷-snehÃn prayojayet | prÃjya-mÃæsa-rasÃs te«u peyà và sneha-bharjità || 40 || 16.40dv peyà và sneha-bharjitÃ÷ tila-cÆrïaÓ ca sa-sneha-phÃïita÷ k­Óarà tathà | k«Åra-peyà gh­tìhyo«ïà dadhno và sa-gu¬a÷ sara÷ || 41 || 16.41av tila-cÆrïaæ ca sa-sneha- 16.41bv -phÃïitaæ k­Óarà tathà peyà ca pa¤ca-pras­tà snehais taï¬ula-pa¤camai÷ | saptaite snehanÃ÷ sadya÷ snehÃÓ ca lavaïolbaïÃ÷ || 42 || 16.42dv snehaÓ ca lavaïolbaïa÷ tad dhy abhi«yandy a-rÆk«aæ ca sÆk«mam u«ïaæ vyavÃyi ca | gu¬ÃnÆpÃmi«a-k«Åra-tila-mëa-surÃ-dadhi || 43 || 16.43av tad dhi vi«yandy a-rÆk«aæ ca ku«Âha-Óopha-pramehe«u snehÃrthaæ na prakalpayet | tri-phalÃ-pippalÅ-pathyÃ-guggulv-Ãdi-vipÃcitÃn || 44 || snehÃn yathÃ-svam ete«Ãæ yojayed a-vikÃriïa÷ | k«ÅïÃnÃæ tv Ãmayair agni-deha-saædhuk«aïa-k«amÃn || 45 || 16.45av k«ÅïÃnÃm Ãmayair agni- dÅptÃntarÃgni÷ pariÓuddha-ko«Âha÷ pratyagra-dhÃtur bala-varïa-yukta÷ | d­¬hendriyo manda-jara÷ ÓatÃyu÷ snehopasevÅ puru«a÷ pradi«Âa÷ || 46 || SÆtrasthÃna svedas tÃpopanÃho«ma-drava-bhedÃc catur-vidha÷ | tÃpo 'gni-tapta-vasana-phÃla-hasta-talÃdibhi÷ || 1 || upanÃho vacÃ-kiïva-ÓatÃhvÃ-devadÃrubhi÷ | dhÃnyai÷ samastair gandhaiÓ ca rÃsnairaï¬a-jaÂÃmi«ai÷ || 2 || udrikta-lavaïai÷ sneha-cukra-takra-paya÷-plutai÷ | kevale pavane Óle«ma-saæs­«Âe surasÃdibhi÷ || 3 || pittena padmakÃdyais tu ÓÃlvaïÃkhyai÷ puna÷ puna÷ | snigdho«ïa-vÅryair m­dubhiÓ carma-paÂÂair a-pÆtibhi÷ || 4 || 17.4av pittena padmakÃdyaiÓ ca 17.4bv ÓÃlvalÃkhyai÷ puna÷ puna÷ a-lÃbhe vÃta-jit pattra-kauÓeyÃvika-ÓÃÂakai÷ | baddhaæ rÃtrau divà mu¤cen mu¤ced rÃtrau divÃ-k­tam || 5 || Æ«mà tÆtkÃrikÃ-lo«Âa-kapÃlopala-pÃæsubhi÷ | pattra-bhaÇgena dhÃnyena karÅ«a-sikatÃ-tu«ai÷ || 6 || anekopÃya-saætaptai÷ prayojyo deÓa-kÃlata÷ | Óigru-vÃraïakairaï¬a-kara¤ja-surasÃrjakÃt || 7 || ÓirÅ«a-vÃsÃ-vaæÓÃrka-mÃlatÅ-dÅrghav­ntata÷ | pattra-bhaÇgair vacÃdyaiÓ ca mÃæsaiÓ cÃnÆpa-vÃri-jai÷ || 8 || daÓa-mÆlena ca p­thak sahitair và yathÃ-malam | sneha-vadbhi÷ surÃ-Óukta-vÃri-k«ÅrÃdi-sÃdhitai÷ || 9 || kumbhÅr galantÅr nìÅr và pÆrayitvà rujÃrditam | vÃsasÃcchÃditaæ gÃtraæ snigdhaæ si¤ced yathÃ-sukham || 10 || 17.10cv vastrÃvacchÃditaæ gÃtraæ tair eva và dravai÷ pÆrïaæ kuï¬aæ sarvÃÇga-ge 'nile | avagÃhyÃturas ti«Âhed arÓa÷-k­cchrÃdi-ruk«u ca || 11 || nivÃte 'ntar-bahi÷-snigdho jÅrïÃnna÷ svedam Ãcaret | vyÃdhi-vyÃdhita-deÓartu-vaÓÃn madhya-varÃvaram || 12 || 17.12av nir-vÃte 'ntar-bahi÷-snigdho kaphÃrto rÆk«aïaæ rÆk«o rÆk«a÷ snigdhaæ kaphÃnile | ÃmÃÓaya-gate vÃyau kaphe pakvÃÓayÃÓrite || 13 || 17.13av kaphe taæ rÆk«aïai rÆk«o rÆk«a-pÆrvaæ tathà sneha-pÆrvaæ sthÃnÃnurodhata÷ | alpaæ vaÇk«aïayo÷ sv-alpaæ d­Ç-mu«ka-h­daye na và || 14 || 17.14cv alpaæ vaÇk«aïayo÷ svedaæ ÓÅta-ÓÆla-k«aye svinno jÃte 'ÇgÃnÃæ ca mÃrdave | syÃc chanair m­dita÷ snÃtas tata÷ sneha-vidhiæ bhajet || 15 || pittÃsra-kopa-t­ï-mÆrchÃ-svarÃÇga-sadana-bhramÃ÷ | saædhi-pŬà jvara÷ ÓyÃva-rakta-maï¬ala-darÓanam || 16 || svedÃti-yogÃc chardiÓ ca tatra stambhanam au«adham | vi«a-k«ÃrÃgny-atÅsÃra-cchardi-mohÃture«u ca || 17 || svedanaæ guru tÅk«ïo«ïaæ prÃya÷ stambhanam anya-thà | drava-sthira-sara-snigdha-rÆk«a-sÆk«maæ ca bhe«ajam || 18 || svedanaæ stambhanaæ Ólak«ïaæ rÆk«a-sÆk«ma-sara-dravam | prÃyas tiktaæ ka«Ãyaæ ca madhuraæ ca samÃsata÷ || 19 || stambhita÷ syÃd bale labdhe yathoktÃmaya-saæk«ayÃt | stambha-tvak-snÃyu-saækoca-kampa-h­d-vÃg-ghanu-grahai÷ || 20 || pÃdau«Âha-tvak-karai÷ ÓyÃvair ati-stambhitam ÃdiÓet | na svedayed ati-sthÆla-rÆk«a-dur-bala-mÆrchitÃn || 21 || stambhanÅya-k«ata-k«Åïa-k«Ãma-madya-vikÃriïa÷ | timirodara-vÅsarpa-ku«Âha-Óo«Ã¬hya-rogiïa÷ || 22 || 17.22dv -ku«Âha-Óophìhya-rogiïa÷ pÅta-dugdha-dadhi-sneha-madhÆn k­ta-virecanÃn | bhra«Âa-dagdha-guda-glÃni-krodha-Óoka-bhayÃrditÃn || 23 || 17.23dv -krodha-Óoka-bhayÃnvitÃn 17.23dv -krodha-rakta-k«ayÃnvitÃn k«ut-t­«ïÃ-kÃmalÃ-pÃï¬u-mehina÷ pitta-pŬitÃn | garbhiïÅæ pu«pitÃæ sÆtÃæ m­du cÃtyayike gade || 24 || 17.24dv m­du tv Ãtyayike gade ÓvÃsa-kÃsa-pratiÓyÃya-hidhmÃdhmÃna-vibandhi«u | svara-bhedÃnila-vyÃdhi-Óle«mÃma-stambha-gaurave || 25 || aÇga-marda-kaÂÅ-pÃrÓva-p­«Âha-kuk«i-hanu-grahe | mahat-tve mu«kayo÷ khalyÃm ÃyÃme vÃta-kaïÂake || 26 || mÆtra-k­cchrÃrbuda-granthi-ÓukrÃghÃtìhya-mÃrute | svedaæ yathÃ-yathaæ kuryÃt tad-au«adha-vibhÃgata÷ || 27 || svedo hitas tv an-Ãgneyo vÃte meda÷-kaphÃv­te | nivÃtaæ g­ham ÃyÃso guru-prÃvaraïaæ bhayam || 28 || upanÃhÃhava-krodhà bhÆri-pÃnaæ k«udhÃtapa÷ || 28ª || 17.28ªav upanÃhÃhava-krodha- 17.28ªbv -bhÆri-pÃnaæ k«udhÃtapa÷ 17.28ªbv bhÆri-pÃna-k«ud-Ãtapa÷ svedayanti daÓaitÃni naram agni-guïÃd ­te || 28ª+1 || sneha-klinnÃ÷ ko«Âha-gà dhÃtu-gà và sroto-lÅnà ye ca ÓÃkhÃsthi-saæsthÃ÷ | do«Ã÷ svedais te dravÅ-k­tya ko«Âhaæ nÅtÃ÷ samyak Óuddhibhir nirhriyante || 29 || SÆtrasthÃna kaphe vidadhyÃd vamanaæ saæyoge và kapholbaïe | tad-vad virecanaæ pitte viÓe«eïa tu vÃmayet || 1 || nava-jvarÃtisÃrÃdha÷-pittÃs­g-rÃja-yak«miïa÷ | ku«Âha-mehÃpacÅ-granthi-ÓlÅpadonmÃda-kÃsina÷ || 2 || ÓvÃsa-h­l-lÃsa-vÅsarpa-stanya-do«ordhva-rogiïa÷ | a-vÃmyà garbhiïÅ rÆk«a÷ k«udhito nitya-du÷khita÷ || 3 || 18.3bv -stanya-rogordhva-rogiïa÷ 18.3cv a-vÃmyà garbhiïÅ-rÆk«a- 18.3dv -k«udhità nitya-du÷khitÃ÷ bÃla-v­ddha-k­Óa-sthÆla-h­d-rogi-k«ata-dur-balÃ÷ | prasakta-vamathu-plÅha-timira-k­mi-ko«Âhina÷ || 4 || Ærdhva-prav­tta-vÃyv-asra-datta-vasti-hata-svarÃ÷ | mÆtrÃghÃty udarÅ gulmÅ dur-vamo 'ty-agnir arÓasa÷ || 5 || 18.5av Ærdhva-prav­tta-vÃtÃsra- udÃvarta-bhramëÂhÅlÃ-pÃrÓva-rug-vÃta-rogiïa÷ | ­te vi«a-garÃ-jÅrïa-viruddhÃbhyavahÃrata÷ || 6 || 18.6av udÃvarta-ÓramëÂhÅlÃ- prasakta-vamatho÷ pÆrve prÃyeïÃma-jvaro 'pi ca | dhÆmÃntai÷ karmabhir varjyÃ÷ sarvair eva tv a-jÅrïina÷ || 7 || vireka-sÃdhyà gulmÃrÓo-visphoÂa-vyaÇga-kÃmalÃ÷ | jÅrïa-jvarodara-gara-cchardi-plÅha-halÅmakÃ÷ || 8 || 18.8cv jÅrïa-jvarodara-cchardi- 18.8dv -plÅhÃnÃha-halÅmakÃ÷ 18.8dv -plÅha-pÃï¬u-halÅmakÃ÷ vidradhis timiraæ kÃca÷ syanda÷ pakvÃÓaya-vyathà | yoni-ÓukrÃÓrayà rogÃ÷ ko«Âha-gÃ÷ k­mayo vraïÃ÷ || 9 || 18.9cv yoni-Óukra-gatà rogÃ÷ 18.9cv yoni-ÓukrÃÓayà rogÃ÷ vÃtÃsram Ærdhva-gaæ raktaæ mÆtrÃghÃta÷ Óak­d-graha÷ | vÃmyaÓ ca ku«Âha-mehÃdyà na tu recyà nava-jvarÅ || 10 || 18.10av vÃtÃs­g Ærdhva-gaæ raktaæ 18.10dv na tu recyo nava-jvarÅ alpÃgny-adho-ga-pittÃsra-k«ata-pÃyv-atisÃriïa÷ | sa-ÓalyÃsthÃpita-krÆra-ko«ÂhÃti-snigdha-Óo«iïa÷ || 11 || 18.11cv sa-ÓalyÃbhihata-krÆra- atha sÃdhÃraïe kÃle snigdha-svinnaæ yathÃ-vidhi | Óvo-vamyam utkli«Âa-kaphaæ matsya-mëa-tilÃdibhi÷ || 12 || 18.12dv matsya-mÃæsa-tilÃdibhi÷ 18.12dv mÃæsa-mëa-tilÃdibhi÷ niÓÃæ suptaæ su-jÅrïÃnnaæ pÆrvÃhïe k­ta-maÇgalam | nir-annam Å«at-snigdhaæ và peyayà pÅta-sarpi«am || 13 || 18.13av niÓÃæ suptaæ ca jÅrïÃnnaæ v­ddha-bÃlÃ-bala-klÅba-bhÅrÆn rogÃnurodhata÷ | Ã-kaïÂhaæ pÃyitÃn madyaæ k«Åram ik«u-rasaæ rasam || 14 || 18.14cv Ã-kaïÂhaæ pÃyayen madyaæ yathÃ-vikÃra-vihitÃæ madhu-saindhava-saæyutÃm | ko«Âhaæ vibhajya bhai«ajya-mÃtrÃæ mantrÃbhimantritÃm || 15 || brahma-dak«ÃÓvi-rudrendra-bhÆ-candrÃrkÃnilÃnalÃ÷ | ­«aya÷ sau«adhi-grÃmà bhÆta-saæghÃÓ ca pÃntu va÷ || 16 || rasÃyanam ivar«ÅïÃm a-marÃïÃm ivÃm­tam | sudhevottama-nÃgÃnÃæ bhai«ajyam idam astu te || 17 || 18.17av rasÃyanam ivar«ÅïÃæ 18.17bv devÃnÃm am­taæ yathà namo bhaga-vate bhai«ajya-gurave vai¬Ærya-prabha-rÃjÃya || 17+1 || tathÃ-gatÃyÃrhate samyak-saæbuddhÃya || 17+2 || tad yathà || 17+3 || bhai«ajye bhai«ajye mahÃ-bhai«ajye samudgate svÃhà || 17+4 || 18.17+4v bhai«ajye bhai«ajye mahÃ-bhai«ajye bhai«ajya-samudgate svÃhà 18.17+4v bhai«ajye mahÃ-bhai«ajye samudgate svÃhà prÃÇ-mukhaæ pÃyayet pÅto muhÆrtam anupÃlayet | tan-manà jÃta-h­l-lÃsa-prasekaÓ chardayet tata÷ || 18 || 18.18av prÃÇ-mukhaæ pÃyayet pÅtaæ 18.18av prÃÇ-mukhaæ pÃyayet pÅte 18.18dv -prasekaæ chardayet tata÷ aÇgulÅbhyÃm an-Ãyasto nÃlena m­dunÃtha-và | gala-tÃlv a-rujan vegÃn a-prav­ttÃn pravartayan || 19 || 18.19dv nÃ-prav­ttÃn pravartayan 18.19dv nÃ-prav­ttÃn pravartayet 18.19dv a-prav­ttÃn pravartayet pravartayan prav­ttÃæÓ ca jÃnu-tulyÃsane sthita÷ | ubhe pÃrÓve lalÃÂaæ ca vamataÓ cÃsya dhÃrayet || 20 || prapŬayet tathà nÃbhiæ p­«Âhaæ ca pratilomata÷ | kaphe tÅk«ïo«ïa-kaÂukai÷ pitte svÃdu-himair iti || 21 || vamet snigdhÃmla-lavaïai÷ saæs­«Âe marutà kaphe | pittasya darÓanaæ yÃvac chedo và Óle«maïo bhavet || 22 || hÅna-vega÷ kaïÃ-dhÃtrÅ-siddhÃrtha-lavaïodakai÷ | vamet puna÷ punas tatra vegÃnÃm a-pravartanam || 23 || prav­tti÷ sa-vibandhà và kevalasyau«adhasya và | a-yogas tena ni«ÂhÅva-kaï¬Æ-koÂha-jvarÃdaya÷ || 24 || nir-vibandhaæ pravartante kapha-pittÃnilÃ÷ kramÃt | samyag-yoge 'ti-yoge tu phena-candraka-rakta-vat || 25 || 18.25dv phena-candrika-rakta-vat mana÷-prasÃda÷ svÃsthyaæ cÃvasthÃnaæ ca svayaæ bhavet | vaiparÅtyam a-yogÃnÃæ na cÃti-mahatÅ vyathà || 25.1+(1) || 18.25.1+(1)av mana÷-prasÃda÷ svÃsthyaæ ca 18.25.1+(1)bv avasthÃnaæ svayaæ bhavet vamitaæ k«Ãma-tà dÃha÷ kaïÂha-Óo«as tamo bhrama÷ | ghorà vÃyv-Ãmayà m­tyur jÅva-Óoïita-nirgamÃt || 26 || samyag-yogena vamitaæ k«aïam ÃÓvÃsya pÃyayet | dhÆma-trayasyÃnya-tamaæ snehÃcÃram athÃdiÓet || 27 || tata÷ sÃyaæ prabhÃte và k«ud-vÃn snÃta÷ sukhÃmbunà | bhu¤jÃno rakta-ÓÃly-annaæ bhajet peyÃdikaæ kramam || 28 || 18.28cv purÃïa-rakta-ÓÃlÅnÃm 18.28cv bhu¤jÃno 'nnam apek«eta 18.28dv a-sneha-lavaïo«aïam 18.28dv peyÃdikam imaæ kramam 18.28dv peyÃdikam imaæ kramÃt 18.28dv peyÃdikam amuæ kramam peyÃæ vilepÅm a-k­taæ k­taæ ca yÆ«aæ rasaæ trÅn ubhayaæ tathaikam | krameïa seveta naro 'nna-kÃlÃn pradhÃna-madhyÃvara-Óuddhi-Óuddha÷ || 29 || yathÃïur agnis t­ïa-go-mayÃdyai÷ saædhuk«yamÃïo bhavati krameïa | mahÃn sthira÷ sarva-pacas tathaiva Óuddhasya peyÃdibhir antarÃgni÷ || 30 || 18.30dv Óuddhasya peyÃdibhir antar-agni÷ jaghanya-madhya-pravare tu vegÃÓ catvÃra i«Âà vamane «a¬ a«Âau | daÓaiva te dvi-tri-guïà vireke prasthas tathà syÃd dvi-catur-guïaÓ ca || 31 || pittÃvasÃnaæ vamanaæ virekÃd ardhaæ kaphÃntaæ ca virekam Ãhu÷ | dvi-trÃn sa-viÂkÃn apanÅya vegÃn meyaæ vireke vamane tu pÅtam || 32 || athainaæ vÃmitaæ bhÆya÷ sneha-svedopapÃditam | Óle«ma-kÃle gate j¤Ãtvà ko«Âhaæ samyag virecayet || 33 || bahu-pitto m­du÷ ko«Âha÷ k«ÅreïÃpi viricyate | prabhÆta-mÃruta÷ krÆra÷ k­cchrÃc chyÃmÃdikair api || 34 || ka«Ãya-madhurai÷ pitte vireka÷ kaÂukai÷ kaphe | snigdho«ïa-lavaïair vÃyÃv a-prav­ttau tu pÃyayet || 35 || u«ïÃmbu svedayed asya pÃïi-tÃpena codaram | utthÃne 'lpe dine tasmin bhuktvÃnye-dyu÷ puna÷ pibet || 36 || a-d­¬ha-sneha-ko«Âhas tu pibed Ærdhvaæ daÓÃhata÷ | bhÆyo 'py upask­ta-tanu÷ sneha-svedair virecanam || 37 || yaugikaæ samyag Ãlocya smaran pÆrvam atikramam | h­t-kuk«y-a-Óuddhir a-rucir utkleÓa÷ Óle«ma-pittayo÷ || 38 || 18.38bv smaran pÆrvam anukramam kaï¬Æ-vidÃha÷ piÂikÃh pÅnaso vÃta-vi¬-graha÷ | a-yoga-lak«aïaæ yogo vaiparÅtye yathoditÃt || 39 || 18.39av kaï¬Æ-vidÃha÷ piÂikà viÂ-pitta-kapha-vÃte«u ni÷s­te«u kramÃt sravet | ni÷-Óle«ma-pittam udakaæ Óvetaæ k­«ïaæ sa-lohitam || 40 || mÃæsa-dhÃvana-tulyaæ và meda÷-khaï¬Ãbham eva và | guda-ni÷saraïaæ t­«ïà bhramo netra-praveÓanam || 41 || 18.41dv Óramo netra-praveÓanam bhavanty ati-viriktasya tathÃti-vamanÃmayÃ÷ | samyag-viriktam enaæ ca vamanoktena yojayet || 42 || dhÆma-varjyena vidhinà tato vamita-vÃn iva | krameïÃnnÃni bhu¤jÃno bhajet prak­ti-bhojanam || 43 || manda-vahnim a-saæÓuddham a-k«Ãmaæ do«a-dur-balam | a-d­«Âa-jÅrïa-liÇgaæ ca laÇghayet pÅta-bhe«ajam || 44 || sneha-svedau«adhotkleÓa-saÇgair iti na bÃdhyate | saæÓodhanÃsra-visrÃva-sneha-yojana-laÇghanai÷ || 45 || yÃty agnir manda-tÃæ tasmÃt kramaæ peyÃdim Ãcaret | srutÃlpa-pitta-Óle«mÃïaæ madya-paæ vÃta-paittikam || 46 || peyÃæ na pÃyayet te«Ãæ tarpaïÃdi-kramo hita÷ | a-pakvaæ vamanaæ doÓÃn pacyamÃnaæ virecanam || 47 || 18.47bv tarpaïÃdi÷ kramo hita÷ 18.47bv tarpaïÃdi÷ kramo mata÷ 18.47bv tarpaïÃdi-kramo mata÷ nirhared vamanasyÃta÷ pÃkaæ na pratipÃlayet | dur-balo bahu-do«aÓ ca do«a-pÃkena ya÷ svayam || 48 || viricyate bhedanÅyair bhojyais tam upapÃdayet | dur-bala÷ Óodhita÷ pÆrvam alpa-do«a÷ k­Óo nara÷ || 49 || 18.49bv bhojyais taæ samupÃcaret a-parij¤Ãta-ko«ÂhaÓ ca piben m­dv alpam au«adham | varaæ tad a-sak­t-pÅtam anya-thà saæÓayÃvaham || 50 || 18.50av varaæ tad a-sak­t-pÅtaæ 18.50bv nÃnya-thà saæÓayÃvaham hared bahÆæÓ calÃn do«Ãn alpÃn alpÃn puna÷ puna÷ | dur-balasya m­du-dravyair alpÃn saæÓamayet tu tÃn || 51 || kleÓayanti ciraæ te hi hanyur vainam a-nirh­tÃ÷ | mandÃgniæ krÆra-ko«Âhaæ ca sa-k«Ãra-lavaïair gh­tai÷ || 52 || 18.52bv hanyuÓ cainam a-nirh­tÃ÷ saædhuk«itÃgniæ vijita-kapha-vÃtaæ ca Óodhayet | rÆk«a-bahv-anila-krÆra-ko«Âha-vyÃyÃma-ÓÅlinÃm || 53 || dÅptÃgnÅnÃæ ca bhai«ajyam a-virecyaiva jÅryati | tebhyo vastiæ purà dadyÃt tata÷ snigdhaæ virecanam || 54 || 18.54cv tebhyo vastiæ puro dadyÃt Óak­n nirh­tya và ki¤-cit tÅk«ïÃbhi÷ phala-vartibhi÷ | prav­ttaæ hi malaæ snigdho vireko nirharet sukham || 55 || vi«ÃbhighÃta-piÂikÃ-ku«Âha-Óopha-visarpiïa÷ | kÃmalÃ-pÃï¬u-mehÃrtÃn nÃti-snigdhÃn viÓodhayet || 56 || 18.56dv nÃti-snigdhÃn virecayet sarvÃn sneha-virekaiÓ ca rÆk«ais tu sneha-bhÃvitÃn | karmaïÃæ vamanÃdÅnÃæ punar apy antare 'ntare || 57 || 18.57bv rÆk«aiÓ ca sneha-bhÃvitÃn sneha-svedau prayu¤jÅta sneham ante balÃya ca | malo hi dehÃd utkleÓya hriyate vÃsaso yathà || 58 || sneha-svedais tathotkli«Âa÷ Óodhyate Óodhanair mala÷ | sneha-svedÃv an-abhyasya kuryÃt saæÓodhanaæ tu ya÷ || 59 || 18.59av sneha-svedais tathotkleÓya 18.59bv hriyate Óodhanair mala÷ dÃru Óu«kam ivÃn-Ãme ÓarÅraæ tasya dÅryate || 59ªab || buddhi-prasÃdaæ balam indriyÃïÃæ dhÃtu-sthira-tvaæ jvalanasya dÅptim | cirÃc ca pÃkaæ vayasa÷ karoti saæÓodhanaæ samyag-upÃsyamÃnam || 60ª || 18.60ªav buddhe÷ prasÃdaæ balam indriyÃïÃæ 18.60ªbv dhÃto÷ sthira-tvaæ jvalanasya dÅptim SÆtrasthÃna vÃtolbaïe«u do«e«u vÃte và vastir i«yate | upakramÃïÃæ sarve«Ãæ so 'graïÅs tri-vidhas tu sa÷ || 1 || 19.1dv so 'graïÅs tri-vidhaÓ ca sa÷ nirÆho 'nvÃsanaæ vastir uttaras tena sÃdhayet | gulmÃnÃha-khu¬a-plÅha-ÓuddhÃtÅsÃra-ÓÆlina÷ || 2 || jÅrïa-jvara-pratiÓyÃya-ÓukrÃnila-mala-grahÃn | vardhmÃÓmarÅ-rajo-nÃÓÃn dÃruïÃæÓ cÃnilÃmayÃn || 3 || an-ÃsthÃpyÃs tv ati-snigdha÷ k«atorasko bh­Óaæ k­Óa÷ | ÃmÃtÅsÃrÅ vami-mÃn saæÓuddho datta-nÃvana÷ || 4 || ÓvÃsa-kÃsa-prasekÃrÓo-hidhmÃdhmÃnÃlpa-vahnaya÷ | ÓÆna-pÃyu÷ k­tÃhÃro baddha-cchidrodakodarÅ || 5 || 19.5dv baddha-cchidra-dakodarÅ ku«ÂhÅ ca madhu-mehÅ ca mÃsÃn sapta ca garbhiïÅ | ÃsthÃpyà eva cÃnvÃsyà viÓe«Ãd ati-vahnaya÷ || 6 || rÆk«Ã÷ kevala-vÃtÃrtà nÃnuvÃsyÃs ta eva ca | ye 'n-ÃsthÃpyÃs tathà pÃï¬u-kÃmalÃ-meha-pÅnasÃ÷ || 7 || nir-anna-plÅha-vi¬-bhedi-guru-ko«Âha-kaphodarÃ÷ | abhi«yandi-bh­Óa-sthÆla-k­mi-ko«Âhìhya-mÃrutÃ÷ || 8 || 19.8bv -guru-ko«Âha÷ kaphodarÅ 19.8cv abhi«yandi-k­Óa-sthÆla- pÅte vi«e gare 'pacyÃæ ÓlÅpadÅ gala-gaï¬a-vÃn | tayos tu netraæ hemÃdi-dhÃtu-dÃrv-asthi-veïu-jam || 9 || go-pucchÃkÃram a-cchidraæ Ólak«ïarju guÂikÃ-mukham | Æne 'bde pa¤ca pÆrïe 'sminn Ã-saptabhyo 'ÇgulÃni «a || 10 || saptame sapta tÃny a«Âau dvÃ-daÓe «o-¬aÓe nava | dvÃ-daÓaiva paraæ viæÓÃd vÅk«ya var«Ãntare«u ca || 11 || vayo-bala-ÓarÅrÃïi pramÃïam abhivardhayet | svÃÇgu«Âhena samaæ mÆle sthaulyenÃgre kani«Âhayà || 12 || pÆrïe 'bde 'Çgulam ÃdÃya tad-ardhÃrdha-pravardhitam | try-aÇgulaæ paramaæ chidraæ mÆle 'gre vahate tu yat || 13 || mudgaæ mëaæ kalÃyaæ ca klinnaæ karkandhukaæ kramÃt | mÆla-cchidra-pramÃïena prÃnte ghaÂita-karïikam || 14 || vartyÃgre pihitaæ mÆle yathÃ-svaæ dvy-aÇgulÃntaram | karïikÃ-dvitayaæ netre kuryÃt tatra ca yojayet || 15 || 19.15bv yathÃ-svaæ dvy-aÇgulÃntare 19.15dv kuryÃt tatra prayojayet 19.15dv kuryÃt tatra tu yojayet ajÃvi-mahi«ÃdÅnÃæ vastiæ su-m­ditaæ d­¬ham | ka«Ãya-raktaæ niÓ-chidra-granthi-gandha-siraæ tanum || 16 || 19.16av go-'jÃvi-mahi«ÃdÅnÃæ grathitaæ sÃdhu sÆtreïa sukha-saæsthÃpya-bhe«ajam | vasty-a-bhÃve 'Çka-pÃdaæ và nyased vÃso 'tha-và ghanam || 17 || 19.17av granthitaæ sÃdhu sÆtreïa nirÆha-mÃtrà prathame praku¤co vatsare param | praku¤ca-v­ddhi÷ praty-abdaæ yÃvat «a pras­tÃs tata÷ || 18 || 19.18bv praku¤co vatsarÃt param pras­taæ vardhayed Ærdhvaæ dvÃ-daÓëÂÃ-daÓasya tu | Ã-saptater idaæ mÃnaæ daÓaiva pras­tÃ÷ param || 19 || 19.19bv dvÃ-daÓëÂÃ-daÓasya ca yathÃ-yathaæ nirÆhasya pÃdo mÃtrÃnuvÃsane | ÃsthÃpyaæ snehitaæ svinnaæ Óuddhaæ labdha-balaæ puna÷ || 20 || anvÃsanÃrhaæ vij¤Ãya pÆrvam evÃnuvÃsayet | ÓÅte vasante ca divà rÃtrau ke-cit tato 'nya-dà || 21 || 19.21dv rÃtrau ke-cit tato 'nya-thà abhyakta-snÃtam ucitÃt pÃda-hÅnaæ hitaæ laghu | a-snigdha-rÆk«am aÓitaæ sÃnu-pÃnaæ dravÃdi ca || 22 || 19.22dv sÃnu-pÃnaæ dravÃdi và k­ta-caÇkramaïaæ mukta-viï-mÆtraæ Óayane sukhe | nÃty-ucchrite na coc-chÅr«e saævi«Âaæ vÃma-pÃrÓvata÷ || 23 || saækocya dak«iïaæ sakthi prasÃrya ca tato 'param | athÃsya netraæ praïayet snigdhe snigdha-mukhaæ gude || 24 || 19.24dv snigdhaæ snigdha-mukhe gude ucchvÃsya vaster vadane baddhe hastam a-kampayan | p­«Âha-vaæÓaæ prati tato nÃti-druta-vilambitam || 25 || nÃti-vegaæ na và mandaæ sak­d eva prapŬayet | sÃvaÓe«aæ ca kurvÅta vÃyu÷ Óe«e hi ti«Âhati || 26 || 19.26cv sÃvaÓe«aæ prakurvÅta datte tÆttÃna-dehasya pÃïinà tìayet sphijau | tat-pÃr«ïibhyÃæ tathà ÓayyÃæ pÃdataÓ ca trir utk«ipet || 27 || tata÷ prasÃritÃÇgasya sopadhÃnasya pÃr«ïike | ÃhanyÃn mu«ÂinÃÇgaæ ca snehenÃbhyajya mardayet || 28 || vedanÃrtam iti sneho na hi ÓÅghraæ nivartate | yojya÷ ÓÅghraæ niv­tte 'nya÷ sneho '-ti«Âhann a-kÃrya-k­t || 29 || dÅptÃgniæ tv Ãgata-snehaæ sÃyÃhne bhojayel laghu | niv­tti-kÃla÷ paramas trayo yÃmas tata÷ param || 30 || aho-rÃtram upek«eta parata÷ phala-vartibhi÷ | tÅk«ïair và vastibhi÷ kuryÃd yatnaæ sneha-niv­ttaye || 31 || ati-rauk«yÃd an-Ãgacchan na cej jìyÃdi-do«a-k­t | upek«etaiva hi tato 'dhyu«itaÓ ca niÓÃæ pibet || 32 || prÃtar nÃgara-dhÃnyÃmbha÷ ko«ïaæ kevalam eva và | anvÃsayet t­tÅye 'hni pa¤came và punaÓ ca tam || 33 || yathà và sneha-pakti÷ syÃd ato 'ty-ulbaïa-mÃrutÃn | vyÃyÃma-nityÃn dÅptÃgnÅn rÆk«ÃæÓ ca prati-vÃsaram || 34 || ÃdhmÃna-saækoca-purÅ«a-bandha-k«Åïendriya-tvÃ-ruci-bhaÇga-ÓÆlÃ÷ | pÃÇgulya-ÓÃkhÃÓrita-vÃta-bhagna-bandhÃÓ ca sÃdhyà hy anuvÃsanena || 34+1 || 19.34+1dv -vÃtÃÓ ca sÃdhyà hy anuvÃsanena iti snehais tri-caturai÷ snigdhe sroto-viÓuddhaye | nirÆhaæ Óodhanaæ yu¤jyÃd a-snigdhe snehanaæ tano÷ || 35 || pa¤came 'tha t­tÅye và divase sÃdhake Óubhe | madhyÃhne ki¤-cid-Ãv­tte prayukte bali-maÇgale || 36 || abhyakta-sveditots­«Âa-malaæ nÃti-bubhuk«itam | avek«ya puru«aæ do«a-bhe«ajÃdÅni cÃdarÃt || 37 || 19.37cv avetya puru«aæ do«a- vastiæ prakalpayed vaidyas tad-vidyair bahubhi÷ saha | kvÃthayed viæÓati-palaæ dravyasyëÂau phalÃni ca || 38 || 19.38bv tad-vedyair bahubhi÷ saha 19.38bv tad-vidhair bahubhi÷ saha tata÷ kvÃthÃc caturthÃæÓaæ snehaæ vÃte prakalpayet | pitte svasthe ca «a«ÂhÃæÓam a«ÂamÃæÓaæ kaphe 'dhike || 39 || 19.39bv snehaæ vÃte 'nu kalpayet 19.39bv snehaæ vÃte tu kalpayet sarva-tra cëÂamaæ bhÃgaæ kalkÃd bhavati và yathà | nÃty-accha-sÃndra-tà vaste÷ pala-mÃtraæ gu¬asya ca || 40 || madhu-paÂv-Ãdi-Óe«aæ ca yuktyà sarvaæ tad ekata÷ | u«ïÃmbu-kumbhÅ-bëpeïa taptaæ khaja-samÃhatam || 41 || prak«ipya vastau praïayet pÃyau nÃty-u«ïa-ÓÅtalam | nÃti-snigdhaæ na và rÆk«aæ nÃti-tÅk«ïaæ na và m­du || 42 || nÃty-accha-sÃndraæ nonÃti-mÃtraæ nÃ-paÂu nÃti ca | lavaïaæ tad-vad amlaæ ca paÂhanty anye tu tad-vida÷ || 43 || 19.43dv vadanty anye tu tad-vida÷ mÃtrÃæ tri-palikÃæ kuryÃt sneha-mÃk«ikayo÷ p­thak | kar«Ãrdhaæ mÃïimanthasya svasthe kalka-pala-dvayam || 44 || sarva-dravÃïÃæ Óe«ÃïÃæ palÃni daÓa kalpayet | mÃk«ikaæ lavaïaæ snehaæ kalkaæ kvÃtham iti kramÃt || 45 || Ãvapeta nirÆhÃïÃm e«a saæyojane vidhi÷ | uttÃno datta-mÃtre tu nirÆhe tan-manà bhavet || 46 || k­topadhÃna÷ sa¤jÃta-vegaÓ cotkaÂaka÷ s­jet | Ãgatau parama÷ kÃlo muhÆrto m­tyave param || 47 || 19.47bv -vegaÓ cotkaÂuka÷ s­jet 19.47bv -vegaÓ cotkuÂaka÷ s­jet 19.47dv muhÆrto m­tyave para÷ tatrÃnulomikaæ sneha-k«Ãra-mÆtrÃmla-kalpitam | tvaritaæ snigdha-tÅk«ïo«ïaæ vastim anyaæ prapŬayet || 48 || 19.48av tatrÃnulomika-sneha- vidadyÃt phala-vartiæ và svedanottrÃsanÃdi ca | svayam eva niv­tte tu dvitÅyo vastir i«yate || 49 || 19.49bv svedanotrÃsanÃdi và t­tÅyo 'pi caturtho 'pi yÃvad và su-nirƬha-tà | virikta-vac ca yogÃdÅn vidyÃd yoge tu bhojayet || 50 || 19.50bv yÃvad và su-nirÆha-tà 19.50dv vidyÃd yoge tu yojayet ko«ïena vÃriïà snÃtaæ tanu-dhanva-rasaudanam | vikÃrà ye nirƬhasya bhavanti pracalair malai÷ || 51 || 19.51av ko«ïena vÃriïà snÃnaæ 19.51cv vikÃrà ye nirÆhasya te sukho«ïÃmbu-siktasya yÃnti bhukta-vata÷ Óamam | atha vÃtÃrditaæ bhÆya÷ sadya evÃnuvÃsayet || 52 || samyag-dhÅnÃti-yogÃÓ ca tasya syu÷ sneha-pÅta-vat | ki¤-cit-kÃlaæ sthito yaÓ ca sa-purÅ«o nivartate || 53 || 19.53cv ki¤-cit-kÃlaæ sthito yasya sÃnulomÃnila÷ snehas tat siddham anuvÃsanam | ekaæ trÅn và balÃse tu sneha-vastÅn prakalpayet || 54 || 19.54dv sneha-vastÅn prayojayet pa¤ca và sapta và pitte navaikÃ-daÓa vÃnile | punas tato 'py a-yugmÃæs tu punar ÃsthÃpanaæ tata÷ || 55 || kapha-pittÃnile«v annaæ yÆ«a-k«Åra-rasai÷ kramÃt | vÃta-ghnau«adha-ni÷kvÃtha-triv­tÃ-saindhavair yuta÷ || 56 || vastir eko 'nile snigdha÷ svÃdv-amlo«ïo rasÃnvita÷ | nyagrodhÃdi-gaïa-kvÃtha-padmakÃdi-sitÃ-yutau || 57 || 19.57bv svÃdv-amlo«ïa-rasÃnvita÷ pitte svÃdu-himau sÃjya-k«Årek«u-rasa-mÃk«ikau | ÃragvadhÃdi-ni÷kvÃtha-vatsakÃdi-yutÃs traya÷ || 58 || rÆk«Ã÷ sa-k«audra-go-mÆtrÃs tÅk«ïo«ïa-kaÂukÃ÷ kaphe | trayas te saænipÃte 'pi do«Ãn ghnanti yata÷ kramÃt || 59 || 19.59cv trayaÓ ca saænipÃte 'pi tribhya÷ paraæ vastim ato necchanty anye cikitsakÃ÷ | na hi do«aÓ caturtho 'sti punar dÅyeta yaæ prati || 60 || 19.60av nÃcÃrya-carakasyÃto 19.60bv vastis tribhya÷ paraæ mata÷ utkleÓanaæ Óuddhi-karaæ do«ÃïÃæ Óamanaæ kramÃt | tri-dhaiva kalpayed vastim ity anye 'pi pracak«ate || 61 || 19.61cv tri-dhaivaæ kalpayed vastim do«au«adhÃdi-balata÷ sarvam etat pramÃïayet | samyaÇ-nirƬha-liÇgaæ tu nÃ-saæbhÃvya nivartayet || 62 || prÃk sneha eka÷ pa¤cÃnte dvÃ-daÓÃsthÃpanÃni ca | sÃnvÃsanÃni karmaivaæ vastayas triæÓad ÅritÃ÷ || 63 || kÃla÷ pa¤ca-daÓaiko 'tra prÃk sneho 'nte trayas tathà | «a pa¤ca-vasty-antarità yogo '«Âau vastayo 'tra tu || 64 || trayo nirÆhÃ÷ snehÃÓ ca snehÃv Ãdy-antayor ubhau | sneha-vastiæ nirÆhaæ và naikam evÃtiÓÅlayet || 65 || utkleÓÃgni-vadhau snehÃn nirÆhÃn maruto bhayam | tasmÃn nirƬha÷ snehya÷ syÃn nirÆhyaÓ cÃnuvÃsita÷ || 66 || sneha-Óodhana-yuktyaivaæ vasti-karma tri-do«a-jit | hrasvayà sneha-pÃnasya mÃtrayà yojita÷ sama÷ || 67 || mÃtrÃ-vasti÷ sm­ta÷ sneha÷ ÓÅlanÅya÷ sadà ca sa÷ | bÃla-v­ddhÃdhva-bhÃra-strÅ-vyÃyÃmÃsakta-cintakai÷ || 68 || 19.68cv bÃla-v­ddhÃdhva-bhëya-strÅ- vÃta-bhagnÃ-balÃlpÃgni-n­peÓvara-sukhÃtmabhi÷ | do«a-ghno ni«-parÅhÃro balya÷ s­«Âa-mala÷ sukha÷ || 69 || 19.69bv -n­paiÓvarya-sukhÃtmabhi÷ vastau roge«u nÃrÅïÃæ yoni-garbhÃÓaye«u ca | dvi-trÃsthÃpana-Óuddhebhyo vidadhyÃd vastim uttaram || 70 || ÃturÃÇgula-mÃnena tan-netraæ dvÃ-daÓÃÇgulam | v­ttaæ go-puccha-van mÆla-madyayo÷ k­ta-karïikam || 71 || siddhÃrthaka-praveÓÃgraæ Ólak«ïaæ hemÃdi-saæbhavam | kundÃÓvamÃra-sumana÷-pu«pa-v­ntopamaæ d­¬ham || 72 || tasya vastir m­du-laghur mÃtrà Óuktir vikalpya và | atha snÃtÃÓÅtasyÃsya sneha-vasti-vidhÃnata÷ || 73 || 19.73bv mÃtrà Óuktir vikalpya ca 19.73bv mÃtrà Óukti÷ prakalpya và ­jo÷ sukhopavi«Âasya pÅÂhe jÃnu-same m­dau | h­«Âe me¬hre sthite carjau Óanai÷ sroto-viÓuddhaye || 74 || sÆk«mÃæ ÓalÃkÃæ praïayet tayà Óuddhe anu-sevani | Ã-mehanÃntaæ netraæ ca ni«-kampaæ guda-vat tata÷ || 75 || 19.75bv tayà Óuddhe anu-sevanÅm pŬite 'ntar-gate snehe sneha-vasti-kramo hita÷ | vastÅn anena vidhinà dadyÃt trÅæÓ caturo 'pi và || 76 || 19.76av pŬite 'nugate snehe anuvÃsana-vac che«aæ sarvam evÃsya cintayet | strÅïÃm Ãrtava-kÃle tu yonir g­hïÃty apÃv­te÷ || 77 || vidadhÅta tadà tasmÃd an-­tÃv api cÃtyaye | yoni-vibhraæÓa-ÓÆle«u yoni-vyÃpady as­g-dare || 78 || netraæ daÓÃÇgulaæ mudga-praveÓaæ catur-aÇgulam | apatya-mÃrge yojyaæ syÃd dvy-aÇgulaæ mÆtra-vartmani || 79 || mÆtra-k­cchra-vikÃre«u bÃlÃnÃæ tv ekam aÇgulam | praku¤co madhyamà mÃtrà bÃlÃnÃæ Óuktir eva tu || 80 || uttÃnÃyÃ÷ ÓayÃnÃyÃ÷ samyak saækocya sakthinÅ | Ærdhva-jÃnvÃs tri-caturÃn aho-rÃtreïa yojayet || 81 || vastÅæs tri-rÃtram evaæ ca sneha-mÃtrÃæ vivardhayan | try-aham eva ca viÓramya praïidadhyÃt punas try-aham || 82 || 19.82bv sneha-mÃtrÃæ vivardhayet pak«Ãd vireko vamite tata÷ pak«Ãn nirÆhaïam | sadyo nirƬhaÓ cÃnvÃsya÷ sapta-rÃtrÃd virecita÷ || 83 || yathà kusumbhÃdi-yutÃt toyÃd rÃgaæ haret paÂa÷ | tathà dravÅ-k­tÃd dehÃd vastir nirharate malÃn || 84 || ÓÃkhÃ-gatÃ÷ ko«Âha-gatÃÓ ca rogà marmordhva-sarvÃvayavÃÇga-jÃÓ ca | ye santi te«Ãæ na tu kaÓ-cid anyo vÃyo÷ paraæ janmani hetur asti || 85 || 19.85cv ye santi te«Ãæ na hi kaÓ-cid anyo viÂ-Óle«ma-pittÃdi-maloccayÃnÃæ vik«epa-saæhÃra-kara÷ sa yasmÃt | tasyÃti-v­ddhasya ÓamÃya nÃnyad vaster vinà bhe«ajam asti ki¤-cit || 86 || 19.86av viÂ-Óle«ma-pittÃdi-malÃcayÃnÃæ 19.86av viÂ-Óle«ma-pittÃdi-malÃÓayÃnÃæ 19.86av viï-mÆtra-pittÃdi-malÃÓayÃnÃæ 19.86bv vik«epa-saæhÃra-karo hi vÃyu÷ 19.86dv vaste÷ samaæ bhe«ajam asti yasmÃt tasmÃc cikitsÃrdha iti pradi«Âa÷ k­tsnà cikitsÃpi ca vastir ekai÷ | tathà nijÃgantu-vikÃra-kÃri-raktau«adha-tvena sirÃ-vyadho 'pi || 87 || 19.87av tasmÃc cikitsÃrdham iti pradi«Âa÷ 19.87bv k­tsnà cikitsÃpi ca vastir eke SÆtrasthÃna Ærdhva-jatru-vikÃre«u viÓe«Ãn nasyam i«yate | nÃsà hi Óiraso dvÃraæ tena tad vyÃpya hanti tÃn || 1 || virecanaæ b­æhaïaæ ca Óamanaæ ca tri-dhÃpi tat | virecanaæ Óira÷-ÓÆla-jìya-syanda-galÃmaye || 2 || 20.2bv Óamanaæ ca tri-dhà bhavet marÓa-dhmÃnÃvapŬÃkhyais tat puna÷ «a¬-vidhaæ sm­tam || 2.1+1 || 20.2.1+1av marÓa-dhmÃnÃvapŬÃkhyÃt Óopha-gaï¬a-k­mi-granthi-ku«ÂhÃpasmÃra-pÅnase | b­æhaïaæ vÃta-je ÓÆle sÆryÃvarte svara-k«aye || 3 || snehena tÅk«ïai÷ siddhena kalka-kvÃthÃdibhiÓ ca tat || 3.1+1 || nÃsÃsya-Óo«e vÃk-saÇge k­cchra-bodhe 'va-bÃhuke | Óamanaæ nÅlikÃ-vyaÇga-keÓa-do«Ãk«i-rÃji«u || 4 || 20.4dv -keÓa-do«Ãk«i-rogi«u 20.4dv -keÓa-do«Ãk«i-roga-jit yathÃ-svaæ yaugikai÷ snehair yathÃ-svaæ ca prasÃdhitai÷ | kalka-kvÃthÃdibhiÓ cÃdyaæ madhu-paÂv-Ãsavair api || 5 || b­æhaïaæ dhanva-mÃæsottha-rasÃs­k-khapurair api | Óamanaæ yojayet pÆrvai÷ k«Åreïa salilena và || 6 || 20.6dv k«Åreïa salilena ca 20.6dv k«Åreïa ca jalena ca marÓaÓ ca pratimarÓaÓ ca dvi-dhà sneho 'tra mÃtrayà | kalkÃdyair avapŬas tu sa tÅk«ïair mÆrdha-recana÷ || 7 || 20.7dv tÅk«ïair mÆrdha-virecana÷ dhmÃnaæ virecanaÓ cÆrïo yu¤jyÃt taæ mukha-vÃyunà | «a¬-aÇgula-dvi-mukhayà nìyà bhe«aja-garbhayà || 8 || 20.8av dhmÃnaæ virecanaiÓ cÆrïair 20.8dv nìyà bhai«ajya-garbhayà sa hi bhÆri-taraæ do«aæ cÆrïa-tvÃd apakar«ati | pradeÓiny-aÇgulÅ-parva-dvayÃn magna-samuddh­tÃt || 9 || yÃvat pataty asau bindur daÓëÂau «a krameïa te | marÓasyotk­«Âa-madhyonà mÃtrÃs tà eva ca kramÃt || 10 || bindu-dvayonÃ÷ kalkÃder yojayen na tu nÃvanam | toya-madya-gara-sneha-pÅtÃnÃæ pÃtum icchatÃm || 11 || bhukta-bhakta-Óira÷-snÃta-snÃtu-kÃma-srutÃs­jÃm | nava-pÅnasa-vegÃrta-sÆtikÃ-ÓvÃsa-kÃsinÃm || 12 || 20.12av bhuktÃbhyakta-Óira÷-snÃta- ÓuddhÃnÃæ datta-vastÅnÃæ tathÃn-Ãrtava-dur-dine | anya-trÃtyayikÃd vyÃdher atha nasyaæ prayojayet || 13 || prÃta÷ Óle«maïi madhyÃhne pitte sÃyan-niÓoÓ cale | svastha-v­tte tu pÆrvÃhïe Óarat-kÃla-vasantayo÷ || 14 || ÓÅte madhyan-dine grÅ«me sÃyaæ var«Ãsu sÃtape | vÃtÃbhibhÆte Óirasi hidhmÃyÃm apatÃnake || 15 || manyÃ-stambhe svara-bhraæÓe sÃyaæ prÃtar dine dine | ekÃhÃntaram anya-tra saptÃhaæ ca tad Ãcaret || 16 || snigdha-svinnottamÃÇgasya prÃk-k­tÃvaÓyakasya ca | nivÃta-Óayana-sthasya jatrÆrdhvaæ svedayet puna÷ || 17 || athottÃnarju-dehasya pÃïi-pÃde prasÃrite | ki¤-cid-unnata-pÃdasya ki¤-cin mÆrdhani nÃmite || 18 || nÃsÃ-puÂaæ pidhÃyaikaæ paryÃyeïa ni«ecayet | u«ïÃmbu-taptaæ bhai«ajyaæ praïìyà picunÃtha-và || 19 || 20.19dv praïÃlyà picunÃtha-và datte pÃda-tala-skandha-hasta-karïÃdi mardayet | Óanair ucchidya ni«ÂhÅvet pÃrÓvayor ubhayos tata÷ || 20 || 20.20cv Óanair ucchindya ni«ÂhÅvet Ã-bhe«aja-k«ayÃd evaæ dvis trir và nasyam Ãcaret | mÆrchÃyÃæ ÓÅta-toyena si¤cet pariharan Óira÷ || 21 || snehaæ virecanasyÃnte dadyÃd do«Ãdy-apek«ayà | nasyÃnte vÃk-Óataæ ti«Âhed uttÃno dhÃrayet tata÷ || 22 || 20.22av snehaæ recana-nasyÃnte dhÆmaæ pÅtvà kavo«ïÃmbu-kava¬Ãn kaïÂha-Óuddhaye | samyak-snigdhe sukhocchvÃsa-svapna-bodhÃk«a-pÃÂavam || 23 || rÆk«e 'k«i-stabdha-tà Óo«o nÃsÃsye mÆrdha-ÓÆnya-tà | snigdhe 'ti kaï¬Æ-guru-tÃ-prasekÃ-ruci-pÅnasÃ÷ || 24 || 20.24cv snigdhe 'ti kaï¬Ær guru-tà 20.24dv prasekÃ-ruci-pÅnasÃ÷ su-virikte 'k«i-laghu-tÃ-vaktra-svara-viÓuddhaya÷ | dur-virikte gadodreka÷ k«Ãma-tÃti-virecite || 25 || pratimarÓa÷ k«ata-k«Ãma-bÃla-v­ddha-sukhÃtmasu | prayojyo '-kÃla-var«e 'pi na tv i«Âo du«Âa-pÅnase || 26 || madya-pÅte '-bala-Órotre k­mi-dÆ«ita-mÆrdhani | utk­«Âotkli«Âa-do«e ca hÅna-mÃtra-tayà hi sa÷ || 27 || 20.27dv hÅna-mÃna-tayà hi sa÷ niÓÃhar-bhukta-vÃntÃha÷-svapnÃdhva-Órama-retasÃm | Óiro-'bhya¤jana-gaï¬Æ«a-prasrÃväjana-varcasÃm || 28 || danta-këÂhasya hÃsasya yojyo 'nte 'sau dvi-binduka÷ | pa¤casu srotasÃæ Óuddhi÷ klama-nÃÓas tri«u kramÃt || 29 || d­g-balaæ pa¤casu tato danta-dÃr¬hyaæ maruc-chama÷ | na nasyam Æna-saptÃbde nÃtÅtÃÓÅti-vatsare || 30 || na conëÂÃ-daÓe dhÆma÷ kava¬o nona-pa¤came | na Óuddhir Æna-daÓame na cÃtikrÃnta-saptatau || 31 || 20.31bv kava¬o nyÆna-pa¤came Ã-janma-maraïaæ Óasta÷ pratimarÓas tu vasti-vat | marÓa-vac ca guïÃn kuryÃt sa hi nityopasevanÃt || 32 || na cÃtra yantraïà nÃpi vyÃpadbhyo marÓa-vad bhayam | tailam eva ca nasyÃrthe nityÃbhyÃsena Óasyate || 33 || 20.33cv tailam eva ca nasyÃrthaæ Óirasa÷ Óle«ma-dhÃma-tvÃt snehÃ÷ svasthasya netare | ÃÓu-k­c-cira-kÃri-tvaæ guïotkar«Ãpak­«Âa-tà || 34 || 20.34dv guïotk­«ÂÃpak­«Âa-tà 20.34dv guïotk­«ÂÃpakar«a-tà 20.34dv guïotkar«Ãpakar«a-tà marÓe ca pratimarÓe ca viÓe«o na bhaved yadi | ko marÓaæ sa-parÅhÃraæ sÃpadaæ ca bhajet tata÷ || 35 || 20.35dv sÃpadaæ ca vadet tata÷ accha-pÃna-vicÃrÃkhyau kuÂÅ-vÃtÃtapa-sthitÅ | anvÃsa-mÃtrÃ-vastÅ ca tad-vad eva vinirdiÓet || 36 || 20.36dv tad-vad eva ca nirdiÓet paÂola-mudga-vÃrtÃka-hrasvamÆlaka-jÃÇgalai÷ | rasai÷ ÓÃli-yavÃn adyÃn nasya-karmaïi «a¬-vidhe || 36+1 || uccair-bhëaïam ÃyÃsam a-jÅrïÃ-sÃtmya-bhojanam | datta-nasyo nara÷ krodhaæ yÃnÃdÅæÓ ca vivarjayet || 36+2 || jÅvantÅ-jala-devadÃru-jalada-tvak-sevya-gopÅ-himaæ || 37a || dÃrvÅ-tvaÇ-madhuka-plavÃguru-varÅ-puï¬rÃhva-bilvotpalam || 37b || dhÃvanyau surabhiæ sthire k­miharaæ pattraæ truÂÅæ reïukÃæ || 37c || ki¤jalkaæ kamalÃd balÃæ Óata-guïe divye 'mbhasi kvÃthayet || 37d || tailÃd rasaæ daÓa-guïaæ pariÓe«ya tena tailaæ paceta salilena daÓaiva vÃrÃn | pÃke k«ipec ca daÓame samam Ãja-dugdhaæ nasyaæ mahÃ-guïam uÓanty aïu-tailam etat || 38 || 20.38bv tailaæ pacec ca salilena daÓaiva vÃrÃn ghanonnata-prasanna-tvak-skandha-grÅvÃsya-vak«asa÷ | d­¬hendriyÃsta-palità bhaveyur nasya-ÓÅlina÷ || 39 || 20.39cv d­¬hendriyÃs tv a-palità SÆtrasthÃna jatrÆrdhva-kapha-vÃtottha-vikÃrÃïÃm a-janmane | ucchedÃya ca jÃtÃnÃæ pibed dhÆmaæ sadÃtma-vÃn || 1 || 21.1av jatrÆrdhvaæ kapha-vÃtottha- snigdho madhya÷ sa tÅk«ïaÓ ca vÃte vÃta-kaphe kaphe | yojyo na rakta-pittÃrti-viriktodara-mehi«u || 2 || 21.2cv yojyo na pitta-raktÃrta- 21.2cv yojyo na pitta-raktÃrti- timirordhvÃnilÃdhmÃna-rohiïÅ-datta-vasti«u | matsya-madya-dadhi-k«Åra-k«audra-sneha-vi«ÃÓi«u || 3 || Óirasy abhihate pÃï¬u-roge jÃgarite niÓi | rakta-pittÃndhya-bÃdhirya-t­ï-mÆrchÃ-mada-moha-k­t || 4 || dhÆmo '-kÃle 'ti-pÅto và tatra ÓÅto vidhir hita÷ | k«uta-j­mbhita-viï-mÆtra-strÅ-sevÃ-Óastra-karmaïÃm || 5 || 21.5dv -strÅ-sevÃ-Óastra-karmiïÃm hÃsasya danta-këÂhasya dhÆmam ante piben m­dum | kÃle«v e«u niÓÃhÃra-nÃvanÃnte ca madhyamam || 6 || 21.6av hÃsyasya danta-këÂhasya nidrÃ-nasyäjana-snÃna-ccharditÃnte virecanam | vasti-netra-sama-dravyaæ tri-koÓaæ kÃrayed ­ju || 7 || mÆlÃgre 'Çgu«Âha-kolÃsthi-praveÓaæ dhÆma-netrakam | tÅk«ïa-snehana-madhye«u trÅïi catvÃri pa¤ca ca || 8 || 21.8av mÆle 'gre 'Çgu«Âha-kolÃsthi- aÇgulÃnÃæ kramÃt pÃtu÷ pramÃïenëÂakÃni tat | ­jÆpavi«Âas tac-cetà viv­tÃsyas tri-paryayam || 9 || 21.9cv ­jÆpavi«Âas tac-citto pidhÃya cchidram ekaikaæ dhÆmaæ nÃsikayà pibet | prÃk piben nÃsayotkli«Âe do«e ghrÃïa-Óiro-gate || 10 || 21.10dv do«e nÃsÃ-Óiro-gate utkleÓanÃrthaæ vaktreïa viparÅtaæ tu kaïÂha-ge | mukhenaivodvamed dhÆmaæ nÃsayà d­g-vighÃta-k­t || 11 || Ãk«epa-mok«ai÷ pÃtavyo dhÆmas tu tris tribhis tribhi÷ | ahna÷ pibet sak­t snigdhaæ dvir madhyaæ Óodhanaæ param || 12 || 21.12bv dhÆmas trÅæs trÅæs tribhis tribhi÷ triÓ catur và m­dau tatra dravyÃïy aguru guggulu | musta-sthauïeya-Óaileya-naladoÓÅra-vÃlakam || 13 || 21.13av triÓ catur và m­dos tatra varÃÇga-kauntÅ-madhuka-bilva-majjailavÃlukam | ÓrÅve«Âakaæ sarja-raso dhyÃmakaæ madanaæ plavam || 14 || ÓallakÅ kuÇkumaæ mëà yavÃ÷ kundurukas tilÃ÷ | sneha÷ phalÃnÃæ sÃrÃïÃæ medo majjà vasà gh­tam || 15 || Óamane ÓallakÅ lÃk«Ã p­thvÅkà kamalotpalam | nyagrodhodumbarÃÓvattha-plak«a-lodhra-tvaca÷ sità || 16 || ya«ÂÅmadhu suvarïatvak padmakaæ raktaya«Âikà | gandhÃÓ cÃ-ku«Âha-tagarÃs tÅk«ïe jyoti«matÅ niÓà || 17 || daÓa-mÆla-manohvÃlaæ lÃk«Ã Óvetà phala-trayam | gandha-dravyÃïi tÅk«ïÃni gaïo mÆrdha-virecana÷ || 18 || 21.18av daÓa-mÆla-manohvÃla- 21.18bv -lÃk«Ã Óvetà phala-trayam jale sthitÃm aho-rÃtram i«ÅkÃæ dvÃ-daÓÃÇgulÃm | pi«Âair dhÆmau«adhair evaæ pa¤ca-k­tva÷ pralepayet || 19 || 21.19cv pi«Âair dhÆmau«adhair eva vartir aÇgu«Âhaka-sthÆlà yava-madhyà yathà bhavet | chÃyÃ-Óu«kÃæ vi-garbhÃæ tÃæ snehÃbhyaktÃæ yathÃ-yatham || 20 || 21.20av vartir aÇgu«Âha-vat sthÆlà dhÆma-netrÃrpitÃæ pÃtum agni-plu«ÂÃæ prayojayet | ÓarÃva-saæpuÂa-cchidre nìÅæ nyasya daÓÃÇgulÃm || 21 || a«ÂÃÇgulÃæ và vaktreïa kÃsa-vÃn dhÆmam Ãpibet || 21ªab || kÃsa÷ ÓvÃsa÷ pÅnaso vi-svara-tvaæ pÆtir gandha÷ pÃï¬u-tà keÓa-do«a÷ | karïÃsyÃk«i-srÃva-kaï¬v-arti-jìyaæ tandrà hidhmà dhÆma-paæ na sp­Óanti || 22ª || h­t-kaïÂhendriya-saæÓuddhir lÃghavaæ Óirasa÷ Óama÷ | yatheritÃnÃæ do«ÃïÃæ samyak-pÅtasya lak«aïam || 22ª+1 || SÆtrasthÃna catu÷-prakÃro gaï¬Æ«a÷ snigdha÷ Óamana-Óodhanau | ropaïaÓ ca trayas tatra tri«u yojyÃÓ calÃdi«u || 1 || antyo vraïa-ghna÷ snigdho 'tra svÃdv-amla-paÂu-sÃdhitai÷ | snehai÷ saæÓamanas tikta-ka«Ãya-madhurau«adhai÷ || 2 || Óodhanas tikta-kaÂv-amla-paÂÆ«ïai ropaïa÷ puna÷ | ka«Ãya-tiktakais tatra sneha÷ k«Åraæ madhÆdakam || 3 || Óuktaæ madyaæ raso mÆtraæ dhÃnyÃmlaæ ca yathÃ-yatham | kalkair yuktaæ vipakvaæ và yathÃ-sparÓaæ prayojayet || 4 || danta-har«e danta-cÃle mukha-roge ca vÃtike | sukho«ïam atha-và ÓÅtaæ tila-kalkodakaæ hitam || 5 || gaï¬Æ«a-dhÃraïe nityaæ tailaæ mÃæsa-raso 'tha-và | Æ«Ã-dÃhÃnvite pÃke k«ate cÃgantu-saæbhave || 6 || 22.6dv k«ate vÃgantu-saæbhave vi«e k«ÃrÃgni-dagdhe ca sarpir dhÃryaæ payo 'tha-và | vaiÓadyaæ janayaty ÃÓu saædadhÃti mukhe vraïÃn || 7 || 22.7av vi«a-k«ÃrÃgni-dagdhe ca 22.7cv vaiÓadyaæ janayaty Ãsye 22.7dv saædadhÃti mukha-vraïÃn dÃha-t­«ïÃ-praÓamanaæ madhu-gaï¬Æ«a-dhÃraïam | dhÃnyÃmlam Ãsya-vairasya-mala-daurgandhya-nÃÓanam || 8 || tad evÃ-lavaïaæ ÓÅtaæ mukha-Óo«a-haraæ param | ÃÓu k«ÃrÃmbu-gaï¬Æ«o bhinatti Óle«maïaÓ cayam || 9 || sukho«ïodaka-gaï¬Æ«air jÃyate vaktra-lÃghavam | nivÃte sÃtape svinna-m­dita-skandha-kandhara÷ || 10 || gaï¬Æ«am a-piban ki¤-cid-unnatÃsyo vidhÃrayet | kapha-pÆrïÃsya-tà yÃvat sravad-ghrÃïÃk«a-tÃtha-và || 11 || a-saæcÃryo mukhe pÆrïe gaï¬Æ«a÷ kava¬o 'nya-thà || 11ªab || 22.11ªav a-saæcÃryo mukhe '-pÆrïe manyÃ-Óira÷-karïa-mukhÃk«i-rogÃ÷ praseka-kaïÂhÃmaya-vaktra-Óo«Ã÷ | h­l-lÃsa-tandrÃ-ruci-pÅnasÃÓ ca sÃdhyà viÓe«Ãt kava¬a-graheïa || 12 || kalko rasa-kriyà cÆrïas tri-vidhaæ pratisÃraïam || 13ab || 22.13av kalko rasa-kriyà cÆrïaæ yu¤jyÃt tat kapha-roge«u gaï¬Æ«a-vihitau«adhai÷ | mukhÃlepas tri-dhà do«a-vi«a-hà varïa-k­c ca sa÷ || 14 || 22.14cv mukha-lepas tri-dhà do«a- vyÃdher apacaya÷ pu«Âir vaiÓadyaæ vaktra-lÃghavam | indriyÃïÃæ prasÃdaÓ ca kava¬e Óuddhi-lak«aïam || 14.1+1 || hÅnÃj jìya-kaphotkleÓÃv a-rasa-j¤Ãnam eva ca | ati-yogÃn mukhe pÃka÷ Óo«a-t­«ïÃ-ruci-klama÷ || 14.1+2 || 22.14.1+2av hÅnÃd dhmÃna-kaphotleÓÃv u«ïo vÃta-kaphe Óasta÷ Óe«e«v aty-artha-ÓÅtala÷ | tri-pramÃïaÓ catur-bhÃga-tri-bhÃgÃrdhÃÇgulonnati÷ || 15 || a-Óu«kasya sthitis tasya Óu«ko dÆ«ayati cchavim | tam ÃrdrayitvÃpanayet tad-ante 'bhyaÇgam Ãcaret || 16 || vivarjayed divÃ-svapna-bhëyÃgny-Ãtapa-Óuk-krudha÷ | na yojya÷ pÅnase '-jÅrïe datta-nasye hanu-grahe || 17 || 22.17dv datte nasye hanu-grahe a-rocake jÃgarite sa tu hanti su-yojita÷ | a-kÃla-palita-vyaÇga-valÅ-timira-nÅlikÃ÷ || 18 || 22.18bv sa ca hanti su-yojita÷ kola-majjà v­«Ãn mÆlaæ ÓÃbaraæ gaura-sar«apÃ÷ | siæhÅ-mÆlaæ tilÃ÷ k­«ïà dÃrvÅ-tvaÇ nis-tu«Ã yavÃ÷ || 19 || darbha-mÆla-himoÓÅra-ÓirÅ«a-miÓi-taï¬ulÃ÷ | kumudotpala-kalhÃra-dÆrvÃ-madhuka-candanam || 20 || kÃlÅyaka-tiloÓÅra-mÃæsÅ-tagara-padmakam | tÃlÅÓa-gundrÃ-puï¬rÃhva-ya«ÂÅ-kÃÓa-natÃguru || 21 || ity ardhÃrdhodità lepà hemantÃdi«u «a sm­tÃ÷ | -mukhÃlepana-ÓÅlÃnÃæ d­¬haæ bhavati darÓanam || 22 || vadanaæ cÃ-parimlÃnaæ Ólak«ïaæ tÃmarasopamam | abhyaÇga-seka-picavo vastiÓ ceti catur-vidham || 23 || mÆrdha-tailaæ bahu-guïaæ tad vidyÃd uttarottaram | tatrÃbhyaÇga÷ prayoktavyo rauk«ya-kaï¬Æ-malÃdi«u || 24 || 22.24dv rÆk«a-kaï¬Æ-malÃdi«u arÆæ«ikÃ-Óiras-toda-dÃha-pÃka-vraïe«u tu | pari«eka÷ picu÷ keÓa-ÓÃta-sphuÂana-dhÆpane || 25 || 22.25bv -dÃha-pÃka-vraïe«u ca netra-stambhe ca vastis tu prasupty-ardita-jÃgare | nÃsÃsya-Óo«e timire Óiro-roge ca dÃruïe || 26 || vidhis tasya ni«aïïasya pÅÂhe jÃnu-same m­dau | ÓuddhÃkta-svinna-dehasya dinÃnte gavya-mÃhi«am || 27 || dvÃ-daÓÃÇgula-vistÅrïaæ carma-paÂÂaæ Óira÷-samam | Ã-karïa-bandhana-sthÃnaæ lalÃÂe vastra-ve«Âite || 28 || caila-veïikayà baddhvà mëa-kalkena lepayet | tato yathÃ-vyÃdhi Ó­taæ snehaæ ko«ïaæ ni«ecayet || 29 || Ærdhvaæ keÓa-bhuvo yÃvad aÇgulaæ dhÃrayec ca tam | Ã-vaktra-nÃsikotkledÃd daÓëÂau «a calÃdi«u || 30 || 22.30cv Ã-vaktra-nÃsikÃ-kledÃd mÃtrÃ-sahasrÃïy a-ruje tv ekaæ skandhÃdi mardayet | mukta-snehasya paramaæ saptÃhaæ tasya sevanam || 31 || 22.31dv saptÃhaæ tasya secanam dhÃrayet pÆraïaæ karïe karïa-mÆlaæ vimardayan | ruja÷ syÃn mÃrdavaæ yÃvan mÃtrÃ-Óatam a-vedane || 32 || 22.32bv karïa-mÆlaæ vimardayet yÃvat paryeti hastÃgraæ dak«iïaæ jÃnu-maï¬alam | nime«onme«a-kÃlena samaæ mÃtrà tu sà sm­tà || 33 || 22.33cv nime«onme«a-mÃtreïa kaca-sadana-sita-tva-pi¤jara-tvaæ pariphuÂanaæ Óirasa÷ samÅra-rogÃn | jayati janayatÅndriya-prasÃdaæ svara-hanu-mÆrdha-balaæ ca mÆrdha-tailam || 34 || 22.34av kaca-Óadana-sita-tva-pi¤jara-tvaæ 22.34av kaca-Óadana-sita-tva-pi¤jara-tva- 22.34av kaca-sadana-sita-tva-pi¤jara-tva- SÆtrasthÃna sarve«Ãm ak«i-rogÃïÃm ÃdÃv ÃÓcyotanaæ hitam | ruk-toda-kaï¬u-ghar«ÃÓru-dÃha-rÃga-nibarhaïam || 1 || 23.1dv -dÃha-roga-nibarhaïam u«ïaæ vÃte kaphe ko«ïaæ tac chÅtaæ rakta-pittayo÷ | nivÃta-sthasya vÃmena pÃïinonmÅlya locanam || 2 || Óuktau pralambayÃnyena picu-vartyà kanÅnike | daÓa dvÃ-daÓa và bindÆn dvy-aÇgulÃd avasecayet || 3 || tata÷ pram­jya m­dunà cailena kapha-vÃtayo÷ | anyena ko«ïa-pÃnÅya-plutena svedayen m­du || 4 || aty-u«ïa-tÅk«ïaæ rug-rÃga-d­Ç-nÃÓÃyÃk«i-secanam | ati-ÓÅtaæ tu kurute nistoda-stambha-vedanÃ÷ || 5 || ka«Ãya-vartma-tÃæ ghar«aæ k­cchrÃd unme«aïaæ bahu | vikÃra-v­ddhim aty-alpaæ saærambham a-parisrutam || 6 || gatvà saædhi-Óiro-ghrÃïa-mukha-srotÃæsi bhe«ajam | Ærdhva-gÃn nayane nyastam apavartayate malÃn || 7 || 23.7av gatvà saædhi-sirÃ-ghrÃïa- athäjanaæ Óuddha-tanor netra-mÃtrÃÓraye male | pakva-liÇge 'lpa-ÓophÃti-kaï¬Æ-paicchilya-lak«ite || 8 || 23.8cv pakva-liÇge 'lpa-ÓophÃrti- manda-ghar«ÃÓru-rÃge 'k«ïi prayojyaæ ghana-dÆ«ike | Ãrte pitta-kaphÃs­gbhir mÃrutena viÓe«ata÷ || 9 || lekhanaæ ropaïaæ d­«Âi-prasÃdanam iti tri-dhà | a¤janaæ lekhanaæ tatra ka«ÃyÃmla-paÂÆ«aïai÷ || 10 || ropaïaæ tiktakair dravyai÷ svÃdu-ÓÅtai÷ prasÃdanam | tÅk«ïäjanÃbhisaætapte nayane tat prasÃdanam || 11 || prayujyamÃnaæ labhate pratya¤jana-samÃhvayam | daÓÃÇgulà tanur madhye ÓalÃkà mukulÃnanà || 12 || praÓastà lekhane tÃmrÅ ropaïe kÃla-loha-jà | aÇgulÅ ca suvarïotthà rÆpya-jà ca prasÃdane || 13 || piï¬o rasa-kriyà cÆrïas tri-dhaiväjana-kalpanà | gurau madhye laghau do«e tÃæ krameïa prayojayet || 14 || 23.14cv guru-madhya-laghau do«e 23.14dv tÃ÷ krameïa prayojayet piï¬asya tÅk«ïa-dravyasya m­du-dravya-k­tasya ca | hareïu-mÃtraæ dvi-guïaæ pramÃïaæ kathayanty api || 14+1 || rasa-kriyÃyÃm apy evaæ vi¬aÇga-phala-mÃtrakam | ÓalÃkÃæ dvi-guïÃæ tÅk«ïe cÆrïe ca tri-guïÃæ m­dau || 14+2 || hareïu-mÃtrà piï¬asya vella-mÃtrà rasa-kriyà | tÅk«ïasya dvi-guïaæ tasya m­dunaÓ cÆrïitasya ca || 15 || 23.15av piï¬o hareïu-mÃtras tu 23.15av hareïu-mÃtraæ piï¬asya 23.15av hareïu-mÃtra÷ piï¬as tu 23.15bv valla-mÃtrà rasa-kriyà 23.15dv m­doÓ cÆrïäjanasya ca dve ÓalÃke tu tÅk«ïasya tisras tad-itarasya ca | niÓi svapne na madhyÃhne mlÃne no«ïa-gabhastibhi÷ || 16 || 23.16bv tisra÷ syur itarasya ca 23.16cv niÓi svapnena madhyÃhne 23.16dv pÃnÃnno«ïa-gabhastibhi÷ ak«i-rogÃya do«Ã÷ syur vardhitotpŬita-drutÃ÷ | prÃta÷ sÃyaæ ca tac-chÃntyai vy-abhre 'rke 'to '¤jayet sadà || 17 || vadanty anye tu na divà prayojyaæ tÅk«ïam a¤janam | vireka-dur-balaæ cak«ur Ãdityaæ prÃpya sÅdati || 18 || svapnena rÃtrau kÃlasya saumya-tvena ca tarpità | ÓÅta-sÃtmyà d­g ÃgneyÅ sthira-tÃæ labhate puna÷ || 19 || aty-udrikte balÃse tu lekhanÅye 'tha-và gade | kÃmam ahny api nÃty-u«ïe tÅk«ïam ak«ïi prayojayet || 20 || aÓmano janma lohasya tata eva ca tÅk«ïa-tà | upaghÃto 'pi tenaiva tathà netrasya tejasa÷ || 21 || na rÃtrÃv api ÓÅte 'ti netre tÅk«ïäjanaæ hitam | do«am a-srÃvayet stabdhaæ kaï¬Æ-jìyÃdi-kÃri tat || 22 || 23.22cv do«am a-srÃvayat stabdhaæ 23.22cv do«am a-srÃvayat stambha- 23.22cv do«aæ na srÃvayet stambha- 23.22dv -kaï¬Æ-jìyÃdi-kÃri tat näjayed bhÅta-vamita-viriktÃÓita-vegite | kruddha-jvarita-tÃntÃk«i-Óiro-ruk-Óoka-jÃgare || 23 || a-d­«Âe 'rke Óira÷-snÃte pÅtayor dhÆma-madyayo÷ | a-jÅrïe 'gny-arka-saætapte divÃ-supte pipÃsite || 24 || 23.24dv divÃ-svapne pipÃsite ati-tÅk«ïa-m­du-stoka-bahv-accha-ghana-karkaÓam | aty-artha-ÓÅtalaæ taptam a¤janaæ nÃvacÃrayet || 25 || 23.25cv aty-arthaæ ÓÅtalaæ taptam athÃnumÅlayan d­«Âim anta÷ saæcÃrayec chanai÷ | a¤jite vartmanÅ ki¤-cic cÃlayec caivam a¤janam || 26 || tÅk«ïaæ vyÃpnoti sahasà na conme«a-nime«aïam | ni«pŬanaæ ca vartmabhyÃæ k«Ãlanaæ và samÃcaret || 27 || apetau«adha-saærambhaæ nirv­taæ nayanaæ yadà | vyÃdhi-do«artu-yogyÃbhir adbhi÷ prak«Ãlayet tadà || 28 || dak«iïÃÇgu«ÂhakenÃk«i tato vÃmaæ sa-vÃsasà | Ærdhva-vartmani saæg­hya Óodhyaæ vÃmena cetarat || 29 || vartma-prÃpto '¤janÃd do«o rogÃn kuryÃd ato 'nya-thà | kaï¬Æ-jìye '¤janaæ tÅk«ïaæ dhÆmaæ và yojayet puna÷ || 30 || 23.30av vartma-prÃptäjanÃd do«o 23.30bv rogÃn kuryÃt tato 'nya-thà tÅk«ïäjanÃbhitapte tu cÆrïaæ pratya¤janaæ himam || 30ªab || 23.30ªav tÅk«ïäjanÃti-tapte tu 23.30ªav tÅk«ïäjanÃti-yoge tu 23.30ªbv cÆrïaæ pratya¤janaæ hitam SÆtrasthÃna nayane tÃmyati stabdhe Óu«ke rÆk«e 'bhighÃtite | vÃta-pittÃture jihme ÓÅrïa-pak«mÃvilek«aïe || 1 || k­cchronmÅla-sirÃ-har«a-sirotpÃta-tamo-'rjunai÷ | syanda-manthÃnyato-vÃta-vÃta-paryÃya-Óukrakai÷ || 2 || Ãture ÓÃnta-rÃgÃÓru-ÓÆla-saærambha-dÆ«ike | nivÃte tarpaïaæ yojyaæ Óuddhayor mÆrdha-kÃyayo÷ || 3 || kÃle sÃdhÃraïe prÃta÷ sÃyaæ vottÃna-ÓÃyina÷ | yava-mëa-mayÅæ pÃlÅæ netra-koÓÃd bahi÷ samÃm || 4 || 24.4bv sÃyaæ cottÃna-ÓÃyina÷ dvy-aÇguloccÃæ d­¬hÃæ k­tvà yathÃ-svaæ siddham Ãvapet | sarpir nimÅlite netre taptÃmbu-pravilÃyitam || 5 || 24.5dv taptÃmbu-pravilÃpitam naktÃndhya-vÃta-timira-k­cchra-bodhÃdike vasÃm | Ã-pak«mÃgrÃd athonme«aæ Óanakais tasya kurvata÷ || 6 || mÃtrà vigaïayet tatra vartma-saædhi-sitÃsite | d­«Âau ca krama-Óo vyÃdhau Óataæ trÅïi ca pa¤ca ca || 7 || 24.7av mÃtrÃæ vigaïayet tatra ÓatÃni sapta cëÂau ca daÓa manthe daÓÃnile | pitte «a svastha-v­tte ca balÃse pa¤ca dhÃrayet || 8 || 24.8bv daÓa manthe 'nile daÓa k­tvÃpÃÇge tato dvÃraæ snehaæ pÃtre nigÃlayet | pibec ca dhÆmaæ nek«eta vyoma rÆpaæ ca bhÃsvaram || 9 || 24.9dv vyoma rÆpaæ ca bhÃs-karam itthaæ prati-dinaæ vÃyau pitte tv ekÃntaraæ kaphe | svasthe tu dvy-antaraæ dadyÃd Ã-t­pter iti yojayet || 10 || prakÃÓa-k«ama-tà svÃsthyaæ viÓadaæ laghu locanam | t­pte viparyayo '-t­pte 'ti-t­pte Óle«ma-jà ruja÷ || 11 || 24.11dv t­pte 'ti Óle«ma-jà ruja÷ sneha-pÅtà tanur iva klÃntà d­«Âir hi sÅdati | tarpaïÃn-antaraæ tasmÃd d­g-balÃdhÃna-kÃriïam || 12 || puÂa-pÃkaæ prayu¤jÅta pÆrvokte«v eva yak«masu | sa vÃte snehana÷ Óle«ma-sahite lekhano hita÷ || 13 || 24.13bv pÆrvokte«v e«u yak«masu 24.13bv pÆrvokte«u ca yak«masu d­g-daurbalye 'nile pitte rakte svasthe prasÃdana÷ | bhÆ-Óaya-prasahÃnÆpa-medo-majja-vasÃmi«ai÷ || 14 || snehanaæ payasà pi«Âair jÅvanÅyaiÓ ca kalpayet | m­ga-pak«i-yak­n-mÃæsa-muktÃyas-tÃmra-saindhavai÷ || 15 || sroto-ja-ÓaÇkha-phenÃlair lekhanaæ mastu-kalkitai÷ | m­ga-pak«i-yak­n-majja-vasÃntra-h­dayÃmi«ai÷ || 16 || madhurai÷ sa-gh­tai÷ stanya-k«Åra-pi«Âai÷ prasÃdanam | bilva-mÃtraæ p­thak piï¬aæ mÃæsa-bhe«aja-kalkayo÷ || 17 || urubÆka-vaÂÃmbho-ja-pattrai÷ snehÃdi«u kramÃt | ve«Âayitvà m­dà liptaæ dhava-dhanvana-go-mayai÷ || 18 || 24.18bv -pattrai÷ snigdhÃdi«u kramÃt pacet pradÅptair agny-Ãbhaæ pakvaæ ni«pŬya tad-rasam | netre tarpaïa-vad yu¤jyÃt Óataæ dve trÅïi dhÃrayet || 19 || lekhana-snehanÃntye«u ko«ïau pÆrvau himo 'para÷ | dhÆma-po 'nte tayor eva yogÃs tatra ca t­pti-vat || 20 || tarpaïaæ puÂa-pÃkaæ ca nasyÃn-arhe na yojayet | yÃvanty ahÃni yu¤jÅta dvis tato hita-bhÃg bhavet || 21 || mÃlatÅ-mallikÃ-pu«pair baddhÃk«o nivasen niÓÃm || 21ªab || 24.21ªbv baddhÃk«o nivasen niÓi sarvÃtmanà netra-balÃya yatnaæ kurvÅta nasyäjana-tarpaïÃdyai÷ | d­«ÂiÓ ca na«Âà vividhaæ jagac ca tamo-mayaæ jÃyata eka-rÆpam || 22ª || SÆtrasthÃna nÃnÃ-vidhÃnÃæ ÓalyÃnÃæ nÃnÃ-deÓa-prabodhinÃm | Ãhartum abhyupÃyo yas tad yantraæ yac ca darÓane || 1 || 25.1bv nÃnÃ-deÓa-vibÃdhinÃm arÓo-bhagandarÃdÅnÃæ Óastra-k«ÃrÃgni-yojane | Óe«ÃÇga-parirak«ÃyÃæ tathà vasty-Ãdi-karmaïi || 2 || ghaÂikÃlÃbu-Ó­Çgaæ ca jÃmbavau«ÂhÃdikÃni ca | aneka-rÆpa-kÃryÃïi yantrÃïi vividhÃny ata÷ || 3 || vikalpya kalpayet buddhyà yathÃ-sthÆlaæ tu vak«yate | tulyÃni kaÇka-siæhark«a-kÃkÃdi-m­ga-pak«iïÃm || 4 || mukhair mukhÃni yantrÃïÃæ kuryÃt tat-saæj¤akÃni ca | a«ÂÃ-daÓÃÇgulÃyÃmÃny ÃyasÃni ca bhÆri-Óa÷ || 5 || masÆrÃkÃra-pary-antai÷ kaïÂhe baddhÃni kÅlakai÷ | vidyÃt svastika-yantrÃïi mÆle 'ÇkuÓa-natÃni ca || 6 || 25.6dv mÆle 'ÇkuÓa-nibhÃni ca tair d­¬hair asthi-saælagna-ÓalyÃharaïam i«yate | kÅla-baddha-vimuktÃgrau saædaæÓau «o-¬aÓÃÇgulau || 7 || tvak-sirÃ-snÃyu-piÓita-lagna-ÓalyÃpakar«aïau | «a¬-aÇgulo 'nyo haraïe sÆk«ma-Óalyopa-pak«maïÃm || 8 || mucuï¬Å sÆk«ma-dantarjur mÆle rucaka-bhÆ«aïà | gambhÅra-vraïa-mÃæsÃnÃm armaïa÷ Óe«itasya ca || 9 || 25.9av mucuÂÅ sÆk«ma-dantarjur dve dvÃ-daÓÃÇgule matsya-tÃla-vat dvy-eka-tÃlake | tÃla-yantre sm­te karïa-nìÅ-ÓalyÃpahÃriïÅ || 10 || 25.10bv -tÃlu-vat dvy-eka-tÃluke 25.10cv tÃlu-yantre sm­te karïa- 25.10dv -nìÅ-ÓalyÃpahÃraïe 25.10dv -nìÅ-ÓalyÃpakar«aïÅ nìÅ-yantrÃïi su«irÃïy ekÃneka-mukhÃni ca | sroto-gatÃnÃæ ÓalyÃnÃm ÃmayÃnÃæ ca darÓane || 11 || 25.11bv ekÃneka-mukhÃni tu kriyÃïÃæ su-kara-tvÃya kuryÃd ÃcÆ«aïÃya ca | tad-vistÃra-parÅïÃha-dairghyaæ sroto-'nurodhata÷ || 12 || daÓÃÇgulÃrdha-nÃhÃnta÷-kaïÂha-ÓalyÃvalokinÅ | nìŠpa¤ca-mukha-cchidrà catu«-karïasya saægrahe || 13 || 25.13bv -kaïÂha-ÓalyÃvalokane vÃraÇgasya dvi-karïasya tri-cchidrà tat-pramÃïata÷ | vÃraÇga-karïa-saæsthÃnÃnÃha-dairghyÃnurodhata÷ || 14 || nìÅr evaæ-vidhÃÓ cÃnyà dra«Âuæ ÓalyÃni kÃrayet | padma-karïikayà mÆrdhni sad­ÓÅ dvÃ-daÓÃÇgulà || 15 || caturtha-su«irà nìŠÓalya-nirghÃtinÅ matà | arÓasÃæ go-stanÃkÃraæ yantrakaæ catur-aÇgulam || 16 || nÃhe pa¤cÃÇgulaæ puæsÃæ pramadÃnÃæ «a¬-aÇgulam | dvi-cchidraæ darÓane vyÃdher eka-cchidraæ tu karmaïi || 17 || madhye 'sya try-aÇgulaæ chidram aÇgu«Âhodara-vist­tam | ardhÃÇgulocchritodv­tta-karïikaæ ca tad-Ærdhvata÷ || 18 || 25.18dv -karïikaæ tu tad-Ærdhvata÷ Óamy-Ãkhyaæ tÃd­g a-cchidraæ yantram arÓa÷-prapŬanam | sarva-thÃpanayed o«Âhaæ chidrÃd Ærdhvaæ bhagandare || 19 || ghrÃïÃrbudÃrÓasÃm eka-cchidrà nìy-aÇgula-dvayà | pradeÓinÅ-parÅïÃhà syÃd bhagandara-yantra-vat || 20 || aÇgulÅ-trÃïakaæ dÃntaæ vÃrk«aæ và catur-aÇgulam | dvi-cchidraæ go-stanÃkÃraæ tad-vaktra-viv­tau sukham || 21 || yoni-vraïek«aïaæ madhye su«iraæ «o-¬aÓÃÇgulam | mudrÃ-baddhaæ catur-bhittam ambho-ja-mukulÃnanam || 22 || 25.22cv mudrÃ-baddhaæ catur-bhinnam 25.22cv mudrÃ-baddhaæ catu«-koïam catu÷-ÓalÃkam ÃkrÃntaæ mÆle tad vikasen mukhe | yantre nìÅ-vraïÃbhyaÇga-k«ÃlanÃya «a¬-aÇgule || 23 || vasti-yantrÃk­tÅ mÆle mukhe 'Çgu«Âha-kalÃya-khe | agrato '-karïike mÆle nibaddha-m­du-carmaïÅ || 24 || dvi-dvÃrà nalikà piccha-nalikà vodakodare | dhÆma-vasty-Ãdi-yantrÃïi nirdi«ÂÃni yathÃ-yatham || 25 || try-aÇgulÃsyaæ bhavec ch­Çgaæ cÆ«aïe '«ÂÃ-daÓÃÇgulam | agre siddhÃrthaka-cchidraæ su-naddhaæ cÆcukÃk­ti || 26 || syÃd dvÃ-daÓÃÇgulo 'lÃbur nÃhe tv a«ÂÃ-daÓÃÇgula÷ | catus-try-aÇgula-v­ttÃsyo dÅpto 'nta÷ Óle«ma-rakta-h­t || 27 || tad-vad ghaÂÅ hità gulma-vilayonnamane ca sà | ÓalÃkÃkhyÃni yantrÃïi nÃnÃ-karmÃk­tÅni ca || 28 || 25.28dv nÃnÃ-karmÃk­tÅni tu yathÃ-yoga-pramÃïÃni te«Ãm e«aïa-karmaïÅ | ubhe gaï¬Æ-pada-mukhe srotobhya÷ Óalya-hÃriïÅ || 29 || 25.29bv te«Ãm e«aïa-karmaïi masÆra-dala-vaktre dve syÃtÃm a«Âa-navÃÇgule | ÓaÇkava÷ «a¬ ubhau te«Ãæ «o-¬aÓa-dvÃ-daÓÃÇgulau || 30 || vyÆhane 'hi-phaïÃ-vaktrau dvau daÓa-dvÃ-daÓÃÇgulau | cÃlane Óara-puÇkhÃsyÃv ÃhÃrye ba¬iÓÃk­tÅ || 31 || nato 'gre ÓaÇkunà tulyo garbha-ÓaÇkur iti sm­ta÷ | a«ÂÃÇgulÃyatas tena mƬha-garbhaæ haret striyÃ÷ || 32 || aÓmary-Ãharaïaæ sarpa-phaïÃ-vad vakram agrata÷ | Óara-puÇkha-mukhaæ danta-pÃtanaæ catur-aÇgulam || 33 || 25.33av aÓmary-Ãharaïe sarpa- 25.33bv -phaïÃ-vad vaktram agrata÷ kÃrpÃsa-vihito«ïÅ«Ã÷ ÓalÃkÃ÷ «a pramÃrjane | pÃyÃv Ãsanna-dÆrÃrthe dve daÓa-dvÃ-daÓÃÇgule || 34 || dve «aÂ-saptÃÇgule ghrÃïe dve karïe '«Âa-navÃÇgule | karïa-Óodhanam aÓvattha-pattra-prÃntaæ sruvÃnanam || 35 || ÓalÃkÃ-jÃmbavau«ÂhÃnÃæ k«Ãre 'gnau ca p­thak trayam | yu¤jyÃt sthÆlÃïu-dÅrghÃïÃæ ÓalÃkÃm antra-vardhmani || 36 || madhyordhva-v­tta-daï¬Ãæ ca mÆle cÃrdhendu-saænibhÃm | kolÃsthi-dala-tulyÃsyà nÃsÃrÓo-'rbuda-dÃha-k­t || 37 || a«ÂÃÇgulà nimna-mukhÃs tisra÷ k«Ãrau«adha-krame | kanÅnÅ-madhyamÃnÃmÅ-nakha-mÃna-samair mukhai÷ || 38 || 25.38cv kani«ÂhÃ-madhyamÃnÃmÅ- svaæ svam uktÃni yantrÃïi me¬hra-Óuddhy-a¤janÃdi«u | anu-yantrÃïy ayas-kÃnta-rajjÆ-vastrÃÓma-mudgarÃ÷ || 39 || 25.39cv aïu-yantrÃïy ayas-kÃnta- vadhrÃntra-jihvÃ-vÃlÃÓ ca ÓÃkhÃ-nakha-mukha-dvi-jÃ÷ | kÃla÷ pÃka÷ kara÷ pÃdo bhayaæ har«aÓ ca tat-kriyÃ÷ || 40 || 25.40av vadhry-antra-jihvÃ-vÃlÃÓ ca 25.40av vardhrÃntra-jihvÃ-vÃlÃÓ ca 25.40bv -ÓÃkhÃ-nakha-mukha-dvi-jÃ÷ upÃya-vit pravibhajed Ãlocya nipuïaæ dhiyà || 40ªab || nirghÃtanonmathana-pÆraïa-mÃrga-Óuddhi-saævyÆhanÃharaïa-bandhana-pŬanÃni | ÃcÆ«aïonnamana-nÃmana-cÃla-bhaÇga-vyÃvartanarju-karaïÃni ca yantra-karma || 41ª || vivartate sÃdhv avagÃhate ca grÃhyaæ g­hÅtvoddharate ca yasmÃt | yantre«v ata÷ kaÇka-mukhaæ pradhÃnaæ sthÃne«u sarve«v adhikÃri yac ca || 42ª || 25.42ªav nivartate sÃdhv avagÃhate ca 25.42ªdv sthÃne«u sarve«v a-vikÃri yac ca SÆtrasthÃna «a¬-viæÓati÷ su-karmÃrair ghaÂitÃni yathÃ-vidhi | ÓastrÃïi roma-vÃhÅni bÃhulyenÃÇgulÃni «a || 1 || su-rÆpÃïi su-dhÃrÃïi su-grahÃïi ca kÃrayet | a-karÃlÃni su-dhmÃta-su-tÅk«ïÃv artite 'yasi || 2 || samÃhita-mukhÃgrÃïi nÅlÃmbho-ja-cchavÅni ca | nÃmÃnugata-rÆpÃïi sadà saænihitÃni ca || 3 || svonmÃnÃrdha-caturthÃæÓa-phalÃny ekaika-Óo 'pi ca | prÃyo dvi-trÃïi yu¤jÅta tÃni sthÃna-viÓe«ata÷ || 4 || 26.4av sva-mÃnÃrdha-caturthÃæÓa- maï¬alÃgraæ v­ddhi-pattram utpalÃdhy-ardha-dhÃrake | sarpai«aïyau vetasÃkhyaæ ÓarÃry-Ãsya-tri-kÆrcake || 4+(1) || kuÓÃsyaæ sÃÂa-vadanam antar-vaktrÃrdha-candrake | vrÅhi-mukhaæ kuÂhÃrÅ ca ÓalÃkÃÇguli-Óastrake || 4+(2) || 26.4+(2)av kuÓÃsyà sÃÂa-vadanà 26.4+(2)bv antar-vaktrÃrdha-candrakam 26.4+(2)bv channa-vaktrÃrdha-candrake 26.4+(2)bv channa-vaktrÃrdha-candrakam ba¬iÓaæ kara-pattrÃkhyaæ kartarÅ nakha-Óastrakam | danta-lekhanakaæ sÆcya÷ kÆrco nÃma khajÃhvayam || 4+(3) || Ãrà catur-vidhÃkÃrà tathà syÃt karïa-vedhanÅ || 4+(4)ab || 26.4+(4)bv tathà syÃt karïa-vedhanam maï¬alÃgraæ phale te«Ãæ tarjany-antar-nakhÃk­ti | lekhane chedane yojyaæ pothakÅ-Óuï¬ikÃdi«u || 5 || 26.5av maï¬alÃgraæ phalaæ te«Ãæ v­ddhi-pattraæ k«urÃkÃraæ cheda-bhedana-pÃÂane | ­jv-agram unnate Óophe gambhÅre ca tad anya-thà || 6 || 26.6dv gambhÅre tu tato 'nya-thà natÃgraæ p­«Âhato dÅrgha-hrasva-vaktraæ yathÃÓrayam | utpalÃdhy-ardha-dhÃrÃkhye bhedane chedane tathà || 7 || 26.7bv -hrasva-vaktraæ yathÃÓayam 26.7bv -hrasva-vaktraæ yathÃ-kramam 26.7bv -hrasva-vaktraæ yathÃ-yatham 26.7bv -hrasva-vaktre yathÃ-yatham sarpÃsyaæ ghrÃïa-karïÃrÓaÓ-chedane 'rdhÃÇgulaæ phale | gater anve«aïe Ólak«ïà gaï¬Æ-pada-mukhai«aïÅ || 8 || bhedanÃrthe 'parà sÆcÅ-mukhà mÆla-nivi«Âa-khà | vetasaæ vyadhane srÃvye ÓarÃry-Ãsya-tri-kÆrcake || 9 || kuÓÃÂÃ-vadane srÃvye dvy-aÇgulaæ syÃt tayo÷ phalam | tad-vad antar-mukhaæ tasya phalam adhy-ardham aÇgulam || 10 || 26.10ac kuÓÃÂà vadane srÃvye ardha-candrÃnanaæ caitat tathÃdhy-ardhÃÇgulaæ phale | vrÅhi-vaktraæ prayojya ca tat sirodarayor vyadhe || 11 || p­thu÷ kuÂhÃrÅ go-danta-sad­ÓÃrdhÃÇgulÃnanà | tayordhva-daï¬ayà vidhyed upary asthnÃæ sthitÃæ sirÃm || 12 || tÃmrÅ ÓalÃkà dvi-mukhÅ mukhe kurubakÃk­ti÷ | liÇga-nÃÓaæ tayà vidhyet kuryÃd aÇguli-Óastrakam || 13 || 26.13av tÃmrÅ ÓalÃkà dvi-mukhà mudrikÃ-nirgata-mukhaæ phale tv ardhÃÇgulÃyatam | yogato v­ddhi-pattreïa maï¬alÃgreïa và samam || 14 || tat pradeÓiny-agra-parva-pramÃïÃrpaïa-mudrikam | sÆtra-baddhaæ gala-sroto-roga-cchedana-bhedane || 15 || 26.15bv -pramÃïÃrpita-mudrikam grahaïe Óuï¬ikÃrmÃder ba¬iÓaæ su-natÃnanam | chede 'sthnÃæ karapattraæ tu khara-dhÃraæ daÓÃÇgulam || 16 || 26.16bv ba¬iÓa÷ su-natÃnana÷ vistÃre dvy-aÇgulaæ sÆk«ma-dantaæ su-tsaru-bandhanam | snÃyu-sÆtra-kaca-cchede kartarÅ kartarÅ-nibhà || 17 || vakrarju-dhÃraæ dvi-mukhaæ nakha-Óastraæ navÃÇgulam | sÆk«ma-Óalyoddh­ti-ccheda-bheda-pracchÃna-lekhane || 18 || 26.18dv -bheda-pracchanna-lekhane eka-dhÃraæ catu«-koïaæ prabaddhÃk­ti caikata÷ | danta-lekhanakaæ tena Óodhayed danta-ÓarkarÃm || 19 || 26.19bv prav­ddhÃk­ti caikata÷ v­ttà gƬha-d­¬hÃ÷ pÃÓe tisra÷ sÆcyo 'tra sÅvane | mÃæsalÃnÃæ pradeÓÃnÃæ try-aÓrà try-aÇgulam Ãyatà || 20 || alpa-mÃæsÃsthi-saædhi-stha-vraïÃnÃæ dvy-aÇgulÃyatà | vrÅhi-vaktrà dhanur-vakrà pakvÃmÃÓaya-marmasu || 21 || sà sÃrdha-dvy-aÇgulà sarva-v­ttÃs tÃÓ catur-aÇgulÃ÷ | kÆrco v­ttaika-pÅÂha-sthÃ÷ saptëÂau và su-bandhanÃ÷ || 22 || 26.22av sà sÃrdha-dvy-aÇgulà sarvà 26.22bv v­ttÃs tÃÓ catur-aÇgulÃ÷ sa yojyo nÅlikÃ-vyaÇga-keÓa-ÓÃte«u kuÂÂane | ardhÃÇgula-mukhair v­ttair a«ÂÃbhi÷ kaïÂakai÷ khaja÷ || 23 || 26.23bv -keÓa-ÓÃtana-kuÂÂane pÃïibhyÃæ mathyamÃnena ghrÃïÃt tena hared as­k | vyadhanaæ karïa-pÃlÅnÃæ yÆthikÃ-mukulÃnanam || 24 || 26.24cv vyadhane karïa-pÃlÅnÃæ 26.24dv yÆthikÃ-mukulÃnanà ÃrÃrdhÃÇgula-v­ttÃsyà tat-praveÓà tathordhvata÷ | catur-aÓrà tayà vidhyec chophaæ pakvÃma-saæÓaye || 25 || karïa-pÃlÅæ ca bahalÃæ bahalÃyÃÓ ca Óasyate | sÆcÅ tri-bhÃga-su«irà try-aÇgulà karïa-vedhanÅ || 26 || 26.26bv tasyà eva ca Óasyate jalauka÷-k«Ãra-dahana-kÃcopala-nakhÃdaya÷ | a-lauhÃny anu-ÓastrÃïi tÃny evaæ ca vikalpayet || 27 || aparÃïy api yantrÃdÅny upayogaæ ca yaugikam | utpÃÂya-pÃÂya-sÅvyai«ya-lekhya-pracchÃna-kuÂÂanam || 28 || 26.28cv utpÃÂya-pÃÂya-sevyai«ya- 26.28dv -lekhya-pracchanna-kuÂÂanam chedyaæ bhedyaæ vyadho mantho graho dÃhaÓ ca tat-kriyÃ÷ | kuïÂha-khaï¬a-tanu-sthÆla-hrasva-dÅrgha-tva-vakra-tÃ÷ || 29 || ÓastrÃïÃæ khara-dhÃra-tvam a«Âau do«Ã÷ prakÅrtitÃ÷ | cheda-bhedana-lekhyÃrthaæ Óastraæ v­nta-phalÃntare || 30 || tarjanÅ-madhyamÃÇgu«Âhair g­hïÅyÃt su-samÃhita÷ | visrÃvaïÃni v­ntÃgre tarjany-aÇgu«Âhakena ca || 31 || tala-pracchanna-v­ntÃgraæ grÃhyaæ vrÅhi-mukhaæ mukhe | mÆle«v ÃharaïÃrthÃni kriyÃ-saukaryato 'param || 32 || 26.32cv mÆle«v ÃharaïÃrthe tu 26.32cv mÆle«v ÃharaïÃrthe«u syÃn navÃÇgula-vistÃra÷ su-ghano dvÃ-daÓÃÇgula÷ | k«auma-pattrorïa-kauÓeya-dukÆla-m­du-carma-ja÷ || 33 || vinyasta-pÃÓa÷ su-syÆta÷ sÃntarorïÃ-stha-Óastraka÷ | ÓalÃkÃ-pihitÃsyaÓ ca Óastra-koÓa÷ su-saæcaya÷ || 34 || jalaukasas tu sukhinÃæ rakta-srÃvÃya yojayet | du«ÂÃmbu-matsya-bhekÃhi-Óava-kotha-malodbhavÃ÷ || 35 || 26.35cv du«ÂÃmbu-matsya-bhekÃdi- raktÃ÷ Óvetà bh­Óaæ k­«ïÃÓ capalÃ÷ sthÆla-picchilÃ÷ | indrÃyudha-vicitrordhva-rÃjayo romaÓÃÓ ca tÃ÷ || 36 || sa-vi«Ã varjayet tÃbhi÷ kaï¬Æ-pÃka-jvara-bhramÃ÷ | vi«a-pittÃsra-nut kÃryaæ tatra ÓuddhÃmbu-jÃ÷ puna÷ || 37 || 26.37cv vi«a-pittÃsra-jit kÃryaæ 26.37dv tatra ÓuddhÃmbu-saæbhavÃ÷ nir-vi«Ã÷ Óaivala-ÓyÃvà v­ttà nÅlordhva-rÃjaya÷ | ka«Ãya-p­«ÂhÃs tanv-aÇgya÷ ki¤-cit-pÅtodarÃÓ ca yÃ÷ || 38 || tà apy a-samyag-vamanÃt pratataæ ca nipÃtanÃt | sÅdanti÷ salilaæ prÃpya rakta-mattà iti tyajet || 39 || 26.39cv sÅdanti salilaæ prÃpya athetarà niÓÃ-kalka-yukte 'mbhasi pariplutÃ÷ | avanti-some takre và punaÓ cÃÓvÃsità jale || 40 || 26.40cv käjike kÃlaÓeye và lÃgayed gh­ta-m­t-stanya-rakta-Óastra-nipÃtanai÷ | pibantÅr unnata-skandhÃÓ chÃdayen m­du-vÃsasà || 41 || 26.41av lÃgayet pala-m­t-stanya- saæp­ktÃd du«Âa-ÓuddhÃsrÃj jalaukà du«Âa-Óoïitam | Ãdatte prathamaæ haæsa÷ k«Åraæ k«ÅrodakÃd iva || 42 || 26.42av saæs­«ÂÃd du«Âa-ÓuddhÃsrÃj gulmÃrÓo-vidradhÅn ku«Âha-vÃta-rakta-galÃmayÃn | netra-rug-vi«a-vÅsarpÃn Óamayanti jalaukasa÷ || 42+(1) || daæÓasya tode kaï¬vÃæ và mok«ayed vÃmayec ca tÃm | paÂu-tailÃkta-vadanÃæ Ólak«ïa-kaï¬ana-rÆ«itÃm || 43 || 26.43bv mok«ayed vÃmayec ca tÃ÷ 26.43cv paÂu-tailÃkta-vadanÃ÷ 26.43dv Ólak«ïa-kaï¬ana-rÆk«itÃm 26.43dv Ólak«ïa-kaï¬ana-rÆ«itÃ÷ 26.43dv Ólak«ïa-kaï¬ana-rÆk«itÃ÷ rak«an rakta-madÃd bhÆya÷ saptÃhaæ tà na pÃtayet | pÆrva-vat paÂu-tà dÃr¬hyaæ samyag-vÃnte jalaukasÃm || 44 || klamo 'ti-yogÃn m­tyur và dur-vÃnte stabdha-tà mada÷ | anya-trÃnya-tra tÃ÷ sthÃpyà ghaÂe m­tsnÃmbu-garbhiïi || 45 || lÃlÃdi-kotha-nÃÓÃrthaæ sa-vi«Ã÷ syus tad-anvayÃt | a-Óuddhau srÃvayed daæÓÃn haridrÃ-gu¬a-mÃk«ikai÷ || 46 || Óata-dhautÃjya-picavas tato lepÃÓ ca ÓÅtalÃ÷ | du«Âa-raktÃpagamanÃt sadyo rÃga-rujÃæ Óama÷ || 47 || a-Óuddhaæ calitaæ sthÃnÃt sthitaæ raktaæ vraïÃÓaye | vy-amlÅ-bhavet paryu«itaæ tasmÃt tat srÃvayet puna÷ || 48 || 26.48cv amlÅ-bhavet paryu«itaæ yu¤jyÃn nÃlÃbu-ghaÂikà rakte pittena dÆ«ite | tÃsÃm anala-saæyogÃd yu¤jyÃt tu kapha-vÃyunà || 49 || 26.49dv yu¤jyÃc ca kapha-vÃyunà kaphena du«Âaæ rudhiraæ na Ó­Çgeïa vinirharet | skanna-tvÃd vÃta-pittÃbhyÃæ du«Âaæ Ó­Çgeïa nirharet || 50 || 26.50bv na Ó­ÇgeïÃti nirharet 26.50bv na Ó­ÇgeïÃbhinirharet gÃtraæ baddhvopari d­¬haæ rajjvà paÂÂena và samam | snÃyu-saædhy-asthi-marmÃïi tyajan pracchÃnam Ãcaret || 51 || adho-deÓa pravis­tai÷ padair upari-gÃmibhi÷ | na gìha-ghana-tiryagbhir na pade padam Ãcaran || 52 || 26.52dv na pade padam Ãcaret pracchÃnenaika-deÓa-sthaæ grathitaæ jala-janmabhi÷ | harec ch­ÇgÃdibhi÷ suptam as­g vyÃpi sirÃ-vyadhai÷ || 53 || 26.53bv granthitaæ jala-janmabhi÷ pracchÃnaæ piï¬ite và syÃd avagìhe jalaukasa÷ | tvak-sthe 'lÃbu-ghaÂÅ-Ó­Çgaæ siraiva vyÃpake 's­ji || 54 || vÃtÃdi-dhÃma và ӭÇga-jalauko-'lÃbubhi÷ kramÃt | srutÃs­ja÷ pradehÃdyai÷ ÓÅtai÷ syÃd vÃyu-kopata÷ || 55 || sa-toda-kaï¬u÷ Óophas taæ sarpi«o«ïena secayet || 55ªab || 26.55ªav sa-toda-kaï¬Æ-Óophas taæ SÆtrasthÃna madhuraæ lavaïaæ ki¤-cid a-ÓÅto«ïam a-saæhatam | padmendragopa-hemÃvi-ÓaÓa-lohita-lohitam || 1 || lohitaæ prabhava÷ Óuddhaæ tanos tenaiva ca sthita÷ | tat pitta-Óle«malai÷ prÃyo dÆ«yate kurute tata÷ || 2 || 27.2av lohitaæ pravadec chuddhaæ visarpa-vidradhi-plÅha-gulmÃgni-sadana-jvarÃn | mukha-netra-Óiro-roga-mada-t­¬-lavaïÃsya-tÃ÷ || 3 || ku«Âha-vÃtÃsra-pittÃsra-kaÂv-amlodgiraïa-bhramÃn | ÓÅto«ïa-snigdha-rÆk«Ãdyair upakrÃntÃÓ ca ye gadÃ÷ || 4 || samyak sÃdhyà na sidhyanti te ca rakta-prakopa-jÃ÷ | te«u srÃvayituæ raktam udriktaæ vyadhayet sirÃm || 5 || na tÆna-«o-¬aÓÃtÅta-saptaty-abda-srutÃs­jÃm | a-snigdhÃ-sveditÃty-artha-sveditÃnila-rogiïÃm || 6 || 27.6av na nyÆna-«o-¬aÓÃtÅta- garbhiïÅ-sÆtikÃ-jÅrïa-pittÃsra-ÓvÃsa-kÃsinÃm | atÅsÃrodara-cchardi-pÃï¬u-sarvÃÇga-ÓophinÃm || 7 || sneha-pÅte prayukte«u tathà pa¤casu karmasu | nÃ-yantritÃæ sirÃæ vidhyen na tiryaÇ nÃpy an-utthitÃm || 8 || 27.8dv na tiryaÇ nÃpy an-ucchritÃm nÃti-ÓÅto«ïa-vÃtÃbhre«v anya-trÃtyayikÃd gadÃt | Óiro-netra-vikÃre«u lalÃÂyÃæ mok«ayet sirÃm || 9 || 27.9dv lÃlÃÂyÃæ mok«ayet sirÃm 27.9dv lÃlÃÂyà mok«ayet sirÃ÷ 27.9dv lalÃÂyà mok«ayet sirÃ÷ apÃÇgyÃm upanÃsyÃæ và karïa-roge«u karïa-jÃm | nÃsÃ-roge«u nÃsÃgre sthitÃæ nÃsÃ-lalÃÂayo÷ || 10 || 27.10av apÃÇgyà upanÃsyà và pÅnase mukha-roge«u jihvau«Âha-hanu-tÃlu-gÃ÷ | jatrÆrdhva-granthi«u grÅvÃ-karïa-ÓaÇkha-Óira÷-ÓritÃ÷ || 11 || 27.11cv jatrÆrdhvaæ granthi«u grÅvÃ- uro-'pÃÇga-lalÃÂa-sthà unmÃde 'pasm­tau puna÷ | hanu-saædhau samaste và sirÃæ bhrÆ-madhya-gÃminÅm || 12 || 27.12av uro-'pÃÇga-lalÃÂa-sthÃm 27.12dv sirà bhrÆ-madhya-gÃminÅ÷ vidradhau pÃrÓva-ÓÆle ca pÃrÓva-kak«Ã-stanÃntare | t­tÅyake 'æsayor madhye skandhasyÃdhaÓ caturthake || 13 || pravÃhikÃyÃæ ÓÆlinyÃæ Óroïito dvy-aÇgule sthitÃm | Óukra-me¬hrÃmaye me¬hra Æru-gÃæ gala-gaï¬ayo÷ || 14 || g­dhrasyÃæ jÃnuno 'dhas-tÃd Ærdhvaæ và catur-aÇgule | indra-vaster adho 'pacyÃæ dvy-aÇgule catur-aÇgule || 15 || Ærdhvaæ gulphasya sakthy-artau tathà kro«Âuka-ÓÅr«ake | pÃda-dÃhe khu¬e har«e vipÃdyÃæ vÃta-kaïÂake || 16 || 27.16av Ærdhvaæ gulphasya saædhy-artau cipye ca dvy-aÇgule vidhyed upari k«ipra-marmaïa÷ | g­dhrasyÃm iva viÓvÃcyÃæ yathoktÃnÃm a-darÓane || 17 || marma-hÅne yathÃsanne deÓe 'nyÃæ vyadhayet sirÃm | atha snigdha-tanu÷ sajja-sarvopakaraïo balÅ || 18 || k­ta-svasty-ayana÷ snigdha-rasÃnna-pratibhojita÷ | agni-tÃpÃtapa-svinno jÃnÆccÃsana-saæsthita÷ || 19 || m­du-paÂÂÃtta-keÓÃnto jÃnu-sthÃpita-kÆrpara÷ | mu«ÂibhyÃæ vastra-garbhÃbhyÃæ manye gìhaæ nipŬayet || 20 || 27.20dv manye gìhaæ prapŬayet danta-prapŬanotkÃsa-gaï¬ÃdhmÃnÃni cÃcaret | p­«Âhato yantrayec cainaæ vastram Ãve«Âayan nara÷ || 21 || 27.21dv vastram Ãve«Âayen nara÷ kandharÃyÃæ parik«ipya nyasyÃntar vÃma-tarjanÅm | e«o 'ntar-mukha-varjyÃnÃæ sirÃïÃæ yantraïe vidhi÷ || 22 || 27.22bv tasyÃntar vÃma-tarjanÅm 27.22cv e«o 'ntar-mukha-varjÃnÃæ tato madhyamayÃÇgulyà vaidyo 'Çgu«Âha-vimuktayà | tìayed utthitÃæ j¤Ãtvà sparÓÃd vÃÇgu«Âha-pŬanai÷ || 23 || 27.23dv sparÓÃÇgu«Âha-prapŬanai÷ kuÂhÃryà lak«ayen madhye vÃma-hasta-g­hÅtayà | phaloddeÓe su-ni«-kampaæ sirÃæ tad-vac ca mok«ayet || 24 || tìayan pŬayaæÓ cainÃæ vidhyed vrÅhi-mukhena tu | aÇgu«ÂhenonnamayyÃgre nÃsikÃm upa-nÃsikÃm || 25 || 27.25av tìayan pŬayan vainÃæ 27.25av tìayan pŬayec cainÃæ abhyunnata-vida«ÂÃgra-jihvasyÃdhas tad-ÃÓrayÃm | yantrayet stanayor Ærdhvaæ grÅvÃÓrita-sirÃ-vyadhe || 26 || pëÃïa-garbha-hastasya jÃnu-sthe pras­te bhuje | kuk«er Ãrabhya m­dite vidhyed baddhordhva-paÂÂake || 27 || vidhyed dhasta-sirÃæ bÃhÃv an-Ãku¤cita-kÆrpare | baddhvà sukhopavi«Âasya mu«Âim aÇgu«Âha-garbhiïam || 28 || 27.28dv mu«Âim aÇgu«Âha-garbhiïÅm Ærdhvaæ vedhya-pradeÓÃc ca paÂÂikÃæ catur-aÇgule | vidhyed ÃlambamÃnasya bÃhubhyÃæ pÃrÓvayo÷ sirÃm || 29 || prah­«Âe mehane jaÇghÃ-sirÃæ jÃnuny a-ku¤cite | pÃde tu su-sthite 'dhas-tÃj jÃnu-saædher nipŬite || 30 || 27.30cv pÃde tu bhÆ-sthite 'dhas-tÃj gìhaæ karÃbhyÃm Ã-gulphaæ caraïe tasya copari | dvitÅye ku¤cite ki¤-cid-ÃrƬhe hasta-vat tata÷ || 31 || baddhvà vidhyet sirÃm ittham an-ukte«v api kalpayet | te«u te«u pradeÓe«u tat tad yantram upÃya-vit || 32 || mÃæsale nik«iped deÓe vrÅhy-Ãsyaæ vrÅhi-mÃtrakam | yavÃrdham asthnÃm upari sirÃæ vidhyan kuÂhÃrikÃm || 33 || 27.33dv sirÃæ vidhyan kuÂhÃrayà 27.33dv sirÃæ vidhyet kuÂhÃrayà 27.33dv sirÃæ vidhyet kuÂhÃrikÃm samyag-viddhà sraved dhÃrÃæ yantre mukte tu na sravet | alpa-kÃlaæ vahaty alpaæ dur-viddhà taila-cÆrïanai÷ || 34 || 27.34av samyag-viddhe sraved dhÃrà 27.34bv yantre mukte ca na sravet 27.34dv dur-viddhà taila-cÆrïitai÷ sa-Óabdam ati-viddhà tu sraved du÷khena dhÃryate | bhÅ-mÆrchÃ-yantra-Óaithilya-kuïÂha-ÓastrÃti-t­ptaya÷ || 35 || k«Ãma-tva-vegi-tÃ-svedà raktasyÃ-sruti-hetava÷ | a-samyag asre sravati vella-vyo«a-niÓÃ-natai÷ || 36 || sÃgÃra-dhÆma-lavaïa-tailair dihyÃt sirÃ-mukham | samyak-prav­tte ko«ïena tailena lavaïena ca || 37 || 27.37dv tailena lavaïena và agre sravati du«ÂÃsraæ kusumbhÃd iva pÅtikà | samyak srutvà svayaæ ti«Âhec chuddhaæ tad iti nÃharet || 38 || yantraæ vimucya mÆrchÃyÃæ vÅjite vyajanai÷ puna÷ | srÃvayen mÆrchati punas tv apare-dyus try-ahe 'pi và || 39 || vÃtÃc chyÃvÃruïaæ rÆk«aæ vega-srÃvy accha-phenilaæ | pittÃt pÅtÃsitaæ visram a-skandy au«ïyÃt sa-candrikam || 40 || 27.40dv a-skandy au«ïyÃt sa-candrakam vÃtikaæ Óoïitaæ ÓÅghraæ bhÆmi÷ pibati cÃv­tam | mak«ikÃïÃm a-kÃntaæ ca raktaæ bhavati paittikam || 40+1 || Ólai«mikaæ mak«ikÃkrÃntaæ Óu«yaty api na ceïayat || 40+2ab || kaphÃt snigdham as­k pÃï¬u tantu-mat picchilaæ ghanam | saæs­«Âa-liÇgaæ saæsargÃt tri-do«aæ malinÃvilam || 41 || a-Óuddhau balino 'py asraæ na prasthÃt srÃvayet param | ati-srutau hi m­tyu÷ syÃd dÃruïà và calÃmayÃ÷ || 42 || 27.42av a-Óuddhaæ balino 'py asraæ tatrÃbhyaÇga-rasa-k«Åra-rakta-pÃnÃni bhe«ajam | srute rakte Óanair yantram apanÅya himÃmbunà || 43 || prak«Ãlya taila-plotÃktaæ bandhanÅyaæ sirÃ-mukham | a-Óuddhaæ srÃvayed bhÆya÷ sÃyam ahny apare 'pi và || 44 || 27.44cv a-Óuddhau srÃvayed bhÆya÷ snehopask­ta-dehasya pak«Ãd và bh­Óa-dÆ«itam | ki¤-cid dhi Óe«e du«ÂÃsre naiva rogo 'tivartate || 45 || sa-Óe«am apy ato dhÃryaæ na cÃti-srutim Ãcaret | harec ch­ÇgÃdibhi÷ Óe«aæ prasÃdam atha-và nayet || 46 || ÓÅtopacÃra-pittÃsra-kriyÃ-Óuddhi-viÓo«aïai÷ | du«Âaæ raktam an-udriktam evam eva prasÃdayet || 47 || rakte tv a-ti«Âhati k«ipraæ stambhanÅm Ãcaret kriyÃm | lodhra-priyaÇgu-pattaÇga-mëa-ya«Ây-Ãhva-gairikai÷ || 48 || m­t-kapÃläjana-k«auma-ma«Å-k«Åri-tvag-aÇkurai÷ | vicÆrïayed vraïa-mukhaæ padmakÃdi-himaæ pibet || 49 || tÃm eva và sirÃæ vidhyed vyadhÃt tasmÃd an-antaram | sirÃ-mukhaæ và tvaritaæ dahet tapta-ÓalÃkayà || 50 || 27.50cv sirÃ-mukhaæ ca tvaritaæ un-mÃrga-gà yantra-nipŬanena sva-sthÃnam ÃyÃnti punar na yÃvat | do«Ã÷ pradu«Âà rudhiraæ prapannÃs tÃvad dhitÃhÃra-vihÃra-bhÃk syÃt || 51 || nÃty-u«ïa-ÓÅtaæ laghu dÅpanÅyaæ rakte 'panÅte hitam anna-pÃnam | tadà ÓarÅraæ hy an-avasthitÃs­g agnir viÓe«Ãd iti rak«itavya÷ || 52 || 27.52cv tadà ÓarÅraæ hy an-avasthitÃsram 27.52dv agnir viÓe«Ãd iti rak«aïÅya÷ 27.52dv agnir viÓe«eïa ca rak«itavya÷ prasanna-varïendriyam indriyÃrthÃn icchantam a-vyÃhata-pakt­-vegam | sukhÃnvitaæ pu«Âi-balopapannaæ viÓuddha-raktaæ puru«aæ vadanti || 53 || rakta-jà vyaÇga-ku«ÂhÃdyÃ÷ kaïÂhÃsyÃk«i-Óiro-gadÃ÷ | palitÃrÆæ«ikÃbÃdhÃ÷ ÓÃmyanty ete sirÃ-vyadhÃt || 53+1 || nir-vyÃdhi-nÅlotpala-pattra-netraæ su-vyakta-mÆlÃsita-baddha-keÓam | candropamaæ padma-su-gandhi vaktraæ bhavel lalÃÂe tu sirÃ-vyadhena || 53+2 || SÆtrasthÃna vakrarju-tiryag-ÆrdhvÃdha÷ ÓalyÃnÃæ pa¤ca-dhà gati÷ | dhyÃmaæ Óopha-rujÃ-vantaæ sravantaæ Óoïitaæ muhu÷ || 1 || abhyudgataæ budbuda-vat piÂikopacitaæ vraïam | m­du-mÃæsaæ ca jÃnÅyÃd anta÷-Óalyaæ samÃsata÷ || 2 || 28.2av abhyunnataæ budbuda-vat 28.2cv m­du-mÃæsaæ vijÃnÅyÃd viÓe«Ãt tvag-gate Óalye vi-varïa÷ kaÂhinÃyata÷ | Óopho bhavati mÃæsa-sthe co«a÷ Óopho vivardhate || 3 || pŬanÃ-k«ama-tà pÃka÷ Óalya-mÃrgo na rohati | peÓy-antara-gate mÃæsa-prÃpta-vac chvayathuæ vinà || 4 || 28.4av pŬane '-k«ama-tà pÃka÷ 28.4dv -prÃpta-vac chvayathor vinà Ãk«epa÷ snÃyu-jÃlasya saærambha-stambha-vedanÃ÷ | snÃyu-ge dur-haraæ caitat sirÃdhmÃnaæ sirÃÓrite || 5 || 28.5cv snÃva-ge dur-haraæ caitat sva-karma-guïa-hÃni÷ syÃt srotasÃæ srotasi sthite | dhamanÅ-sthe 'nile raktaæ phena-yuktam udÅrayet || 6 || 28.6dv phena-yuktam udÅrayan niryÃti Óabda-vÃn syÃc ca h­l-lÃsa÷ sÃÇga-vedana÷ | saæghar«o bala-vÃn asthi-saædhi-prÃpte 'sthi-pÆrïa-tà || 7 || 28.7cv saæhar«o bala-vÃn asthi- naika-rÆpà rujo 'sthi-sthe Óophas tad-vac ca saædhi-ge | ce«ÂÃ-niv­ttiÓ ca bhaved ÃÂopa÷ ko«Âha-saæÓrite || 8 || ÃnÃho 'nna-Óak­n-mÆtra-darÓanaæ ca vraïÃnane | vidyÃn marma-gataæ Óalyaæ marma-viddhopalak«aïai÷ || 9 || yathÃ-svaæ ca parisrÃvais tvag-Ãdi«u vibhÃvayet | ruhyate Óuddha-dehÃnÃm anuloma-sthitaæ tu tat || 10 || 28.10av yathÃ-yathaæ parisrÃvais do«a-kopÃbhighÃtÃdi-k«obhÃd bhÆyo 'pi bÃdhate | tvaÇ-na«Âe yatra tatra syur abhyaÇga-sveda-mardanai÷ || 11 || rÃga-rug-dÃha-saærambhà yatra cÃjyaæ vilÅyate | ÃÓu Óu«yati lepo và tat-sthÃnaæ Óalya-vad vadet || 12 || 28.12bv yatra vÃjyaæ vilÅyate 28.12cv ÃÓu«yati pralepo và mÃæsa-praïa«Âaæ saæÓuddhyà karÓanÃc chlatha-tÃæ gatam | k«obhÃd rÃgÃdibhi÷ Óalyaæ lak«ayet tad-vad eva ca || 13 || 28.13bv kar«aïÃc chlatha-tÃæ gatam peÓy-asthi-saædhi-ko«Âhe«u na«Âam asthi«u lak«ayet | asthnÃm abhya¤jana-sveda-bandha-pŬana-mardanai÷ || 14 || prasÃraïÃku¤canata÷ saædhi-na«Âaæ tathÃsthi-vat | na«Âe snÃyu-sirÃ-sroto-dhamanÅ«v a-same pathi || 15 || aÓva-yuktaæ rathaæ khaï¬a-cakram Ãropya rogiïam | ÓÅghraæ nayet tatas tasya saærambhÃc chalyam ÃdiÓet || 16 || marma-na«Âaæ p­thaÇ noktaæ te«Ãæ mÃæsÃdi-saæÓrayÃt | sÃmÃnyena sa-Óalyaæ tu k«obhiïyà kriyayà sa-ruk || 17 || v­ttaæ p­thu catu«-koïaæ tri-puÂaæ ca samÃsata÷ | a-d­Óya-Óalya-saæsthÃnaæ vraïÃk­tyà vibhÃvayet || 18 || te«Ãm ÃharaïopÃyau pratilomÃnulomakau | arvÃcÅna-parÃcÅne nirharet tad-viparyayÃt || 19 || 28.19cv avÃcÅna-parÃcÅne sukhÃhÃryaæ yataÓ chittvà tatas tiryag-gataæ haret | Óalyaæ na nirghÃtyam ura÷-kak«Ã-vaÇk«aïa-pÃrÓva-gam || 20 || pratilomam an-uttuï¬aæ chedyaæ p­thu-mukhaæ ca yat | naivÃhared vi-Óalya-ghnaæ na«Âaæ và nir-upadravam || 21 || athÃharet kara-prÃpyaæ kareïaivetarat puna÷ | d­Óyaæ siæhÃhi-makara-varmi-karkaÂakÃnanai÷ || 22 || a-d­Óyaæ vraïa-saæsthÃnÃd grahÅtuæ Óakyate yata÷ | kaÇka-bh­ÇgÃhva-kurara-ÓarÃri-vÃyasÃnanai÷ || 23 || saædaæÓÃbhyÃæ tvag-Ãdi-sthaæ tÃlÃbhyÃæ su«iraæ haret | su«ira-sthaæ tu nalakai÷ Óe«aæ Óe«air yathÃ-yatham || 24 || Óastreïa và viÓasyÃdau tato nir-lohitaæ vraïam | k­tvà gh­tena saæsvedya baddhÃcÃrikam ÃdiÓet || 25 || 28.25dv baddhÃcÃrikam Ãcaret sirÃ-snÃyu-vilagnaæ tu cÃlayitvà ÓalÃkayà | h­daye saæsthitaæ Óalyaæ trÃsitasya himÃmbunà || 26 || 28.26av sirÃ-snÃyu-vilagnaæ ca 28.26av sirÃ-snÃva-vilagnaæ tu tata÷ sthÃnÃntaraæ prÃptaæ Ãharet tad yathÃ-yatham | yathÃ-mÃrgaæ dur-Ãkar«am anyato 'py evam Ãharet || 27 || asthi-da«Âe naraæ padbhyÃæ pŬayitvà vinirharet | ity a-Óakye su-balibhi÷ su-g­hÅtasya kiÇkarai÷ || 28 || 28.28av asthi-d­«Âe naraæ padbhyÃæ 28.28av asthi-na«Âe naraæ padbhyÃæ 28.28av asthi-lagnaæ naraæ padbhyÃæ 28.28av asthi-sthaæ na paraæ padbhyÃæ tathÃpy a-Óakye vÃraÇgaæ vakrÅ-k­tya dhanur-jyayà | su-baddhaæ vaktra-kaÂake badhnÅyÃt su-samÃhita÷ || 29 || su-saæyatasya pa¤cÃÇgyà vÃjina÷ kaÓayÃtha tam | tìayed iti mÆrdhÃnaæ vegenonnamayan yathà || 30 || 28.30dv vegenonnamayed yathà uddharec chalyam evaæ và ÓÃkhÃyÃæ kalpayet taro÷ | baddhvà dur-bala-vÃraÇgaæ kuÓÃbhi÷ Óalyam Ãharet || 31 || Óvayathu-grasta-vÃraÇgaæ Óopham utpŬya yuktita÷ | mudgarÃhatayà nìyà nirghÃtyottuï¬itaæ haret || 32 || tair eva cÃnayen mÃrgam a-mÃrgottuï¬itaæ tu yat | m­ditvà karïinÃæ karïaæ nìy-Ãsyena nig­hya và || 33 || 28.33av tenaiva và nayen mÃrgam 28.33bv a-mÃrgottuï¬itaæ ca yat ayas-kÃntena ni«-karïaæ viv­tÃsyam ­ju-sthitam | pakvÃÓaya-gataæ Óalyaæ virekeïa vinirharet || 34 || du«Âa-vÃta-vi«a-stanya-rakta-toyÃdi cÆ«aïai÷ | kaïÂha-sroto-gate Óalye sÆtraæ kaïÂhe praveÓayet || 35 || bisenÃtte tata÷ Óalye bisaæ sÆtraæ samaæ haret | nìyÃgni-tÃpitÃæ k«iptvà ÓalÃkÃm ap-sthirÅ-k­tÃm || 36 || 28.36bv jatu-digdham a-jÃtu«am Ãnayej jÃtu«aæ kaïÂhÃj jatu-digdhÃm a-jÃtu«am | keÓondukena pÅtena dravai÷ kaïÂakam Ãk«ipet || 37 || 28.37bv jatu-digdham a-jÃtu«am 28.37cv keÓÃï¬akena pÅtena 28.37cv keÓÃï¬ukena pÅtena 28.37cv keÓoï¬ukena pÅtena sahasà sÆtra-baddhena vamatas tena cetarat | a-Óakyaæ mukha-nÃsÃbhyÃm Ãhartuæ parato nudet || 38 || ap-pÃna-skandha-ghÃtÃbhyÃæ grÃsa-Óalyaæ praveÓayet | sÆk«mÃk«i-vraïa-ÓalyÃni k«auma-vÃla-jalair haret || 39 || apÃæ pÆrïaæ vidhunuyÃd avÃk-Óirasam Ãyatam | vÃmayec cÃ-mukhaæ bhasma-rÃÓau và nikhanen naram || 40 || 28.40cv vÃmayed Ã-mukhaæ bhasma- 28.40cv vÃmayed vÃ-mukhaæ bhasma- 28.40cv vÃmayed và sukhaæ bhasma- karïe 'mbu-pÆrïe hastena mathitvà taila-vÃriïÅ | k«iped adho-mukhaæ karïaæ hanyÃd vÃcÆ«ayeta và || 41 || 28.41dv hanyÃd vÃcÆ«ayet tadà 28.41dv hanyÃd vÃcÆ«ayeta ca kÅÂe sroto-gate karïaæ pÆrayed lavaïÃmbunà | Óuktena và sukho«ïena m­te kleda-haro vidhi÷ || 42 || jÃtu«aæ hema-rÆpyÃdi-dhÃtu-jaæ ca cira-sthitam | Æ«maïà prÃya-Óa÷ Óalyaæ deha-jena vilÅyate || 43 || m­d-veïu-dÃru-Ó­ÇgÃsthi-danta-vÃlopalÃni na | vi«Ãïa-veïv-ayas-tÃla-dÃru-Óalyaæ cirÃd api || 44 || 28.44bv -danta-vÃlopalÃdi na prÃyo nirbhujyate tad dhi pacaty ÃÓu palÃs­jÅ | Óalye mÃæsÃvagìhe cet sa deÓo na vidahyate || 45 || 28.45cv Óalye mÃæsÃvagìhe ca tatas taæ mardana-sveda-Óuddhi-kar«aïa-b­æhaïai÷ | tÅk«ïopanÃha-pÃnÃnna-ghana-Óastra-padÃÇkanai÷ || 46 || 28.46bv -Óuddhi-karÓana-b­æhaïai÷ pÃcayitvà harec chalyaæ pÃÂanai«aïa-bhedanai÷ | Óalya-pradeÓa-yantrÃïÃm avek«ya bahu-rÆpa-tÃm || 47 || tais tair upÃyair mati-mÃn Óalyaæ vidyÃt tathÃharet || 47ªab || 28.47ªbv Óalyaæ vidyÃt tato haret SÆtrasthÃna vraïa÷ saæjÃyate prÃya÷ pÃkÃc chvayathu-pÆrvakÃt | tam evopacaret tasmÃd rak«an pÃkaæ prayatnata÷ || 1 || su-ÓÅta-lepa-sekÃsra-mok«a-saæÓodhanÃdibhi÷ | Óopho 'lpo 'lpo«ma-ruk sÃma÷ sa-varïa÷ kaÂhina÷ sthira÷ || 2 || 29.2av su-ÓÅta-lepa-sekÃs­Ç- 29.2cv Óopho 'lpo 'lpo«ma-ruk cÃma÷ pacyamÃno vi-varïas tu rÃgÅ vastir ivÃtata÷ | sphuÂatÅva sa-nistoda÷ sÃÇga-marda-vij­mbhika÷ || 3 || saærambhÃ-ruci-dÃho«Ã-t­¬-jvarÃ-nidra-tÃnvita÷ | styÃnaæ vi«yandayaty Ãjyaæ vraïa-vat sparÓanÃ-saha÷ || 4 || pakve 'lpa-vega-tà mlÃni÷ pÃï¬u-tà vali-saæbhava÷ | nÃmo 'nte«Ænnatir madhye kaï¬Æ-ÓophÃdi-mÃrdavam || 5 || 29.5av pakve 'lpa-vega-tà glÃni÷ 29.5av pakve 'lpa-vedanà glÃni÷ 29.5av pakve 'lpa-vedanà mlÃni÷ 29.5av pakve 'lpà vedanà mlÃni÷ sp­«Âe pÆyasya saæcÃro bhaved vastÃv ivÃmbhasa÷ | ÓÆlaæ narte 'nilÃd dÃha÷ pittÃc chopha÷ kaphodayÃt || 6 || rÃgo raktÃc ca pÃka÷ syÃd ato do«ai÷ sa-Óoïitai÷ | pÃke 'tiv­tte su«iras tanu-tvag-do«a-bhak«ita÷ || 7 || valÅbhir Ãcita÷ ÓyÃva÷ ÓÅryamÃïa-tanÆ-ruha÷ | kapha-je«u tu Óophe«u gambhÅraæ pÃkam ety as­k || 8 || 29.8av valÅbhir Ãcita÷ ÓyÃma÷ pakva-liÇgaæ tato '-spa«Âaæ yatra syÃc chÅta-Óopha-tà | tvak-sÃvarïyaæ rujo 'lpa-tvaæ ghana-sparÓa-tvam aÓma-vat || 9 || rakta-pÃkam iti brÆyÃt taæ prÃj¤o mukta-saæÓaya÷ | alpa-sat-tve '-bale bÃle pÃkÃd vÃty-artham uddhate || 10 || 29.10dv pÃkÃd aty-artham uddhate 29.10dv pÃke vÃty-artham uddhate dÃraïaæ marma-saædhy-Ãdi-sthite cÃnya-tra pÃÂanam | Ãma-cchede sirÃ-snÃyu-vyÃpado 's­g-ati-sruti÷ || 11 || rujo 'ti-v­ddhir daraïaæ visarpo và k«atodbhava÷ | ti«Âhann anta÷ puna÷ pÆya÷ sirÃ-snÃyv-as­g-Ãmi«am || 12 || viv­ddho dahati k«ipraæ t­ïolapam ivÃnala÷ | yaÓ chinatty Ãmam a-j¤ÃnÃd yaÓ ca pakvam upek«ate || 13 || 29.13bv t­ïolupam ivÃnala÷ 29.13bv t­ïopalam ivÃnala÷ 29.13bv t­ïoccayam ivÃnala÷ Óva-pacÃv iva vij¤eyau tÃv a-niÓcita-kÃriïau | prÃk Óastra-karmaïaÓ ce«Âaæ bhojayed annam Ãturam || 14 || 29.14av Óva-pacÃv iva jÃnÅyÃt 29.14bv dvÃv a-niÓcita-kÃriïau 29.14cv prÃk Óastra-karmaïa÷ Óre«Âhaæ pÃna-paæ pÃyayen madyaæ tÅk«ïaæ yo vedanÃ-k«ama÷ | na mÆrchaty anna-saæyogÃn matta÷ Óastraæ na budhyate || 15 || anya-tra mƬha-garbhÃÓma-mukha-rogodarÃturÃt | athÃh­topakaraïaæ vaidya÷ prÃÇ-mukham Ãturam || 16 || 29.16cv athÃh­topakaraïo saæmukho yantrayitvÃÓu nyasyen marmÃdi varjayan | anulomaæ su-niÓitaæ Óastram Ã-pÆya-darÓanÃt || 17 || 29.17av saæmukhaæ yantrayitvÃÓu sak­d evÃharec tac ca pÃke tu su-mahaty api | pÃÂayed dvy-aÇgulaæ samyag dvy-aÇgula-try-aÇgulÃntaram || 18 || e«itvà samyag e«iïyà parita÷ su-nirÆpitam | aÇgulÅ-nÃla-vÃlair và yathÃ-deÓaæ yathÃÓayam || 19 || yato gatÃæ gatiæ vidyÃd utsaÇgo yatra yatra ca | tatra tatra vraïaæ kuryÃt su-vibhaktaæ nir-ÃÓayam || 20 || 29.20bv utsaÇgaæ yatra yatra ca Ãyataæ ca viÓÃlaæ ca yathà do«o na ti«Âhati | Óauryam ÃÓu-kriyà tÅk«ïaæ Óastram a-sveda-vepathÆ || 21 || 29.21cv Óauryam ÃÓu-kriyà tÅk«ïa- 29.21dv -Óastram a-sveda-vepathÆ a-saæmohaÓ ca vaidyasya Óastra-karmaïi Óasyate | tiryak chindyÃl lalÃÂa-bhrÆ-danta-ve«Âaka-jatruïi || 22 || kuk«i-kak«Ãk«i-kÆÂau«Âha-kapola-gala-vaÇk«aïe | anya-tra cchedanÃt tiryak sirÃ-snÃyu-vipÃÂanam || 23 || Óastre 'vacÃrite vÃgbhi÷ ÓÅtÃmbhobhiÓ ca rogiïam | ÃÓvÃsya parito 'Çgulyà paripŬya vraïaæ tata÷ || 24 || k«Ãlayitvà ka«Ãyeïa plotenÃmbho 'panÅya ca | guggulv-aguru-siddhÃrtha-hiÇgu-sarja-rasÃnvitai÷ || 25 || dhÆpayec paÂu-«a¬granthÃ-nimba-pattrair gh­ta-plutai÷ | tila-kalkÃjya-madhubhir yathÃ-svaæ bhe«ajena ca || 26 || digdhÃæ vartiæ tato dadyÃt tair evÃcchÃdayec ca tÃm | gh­tÃktai÷ saktubhiÓ cordhvaæ ghanÃæ kavalikÃæ tata÷ || 27 || 29.27bv tair evÃcchÃdayec ca tam nidhÃya yuktyà badhnÅyÃt paÂÂena su-samÃhitam | pÃrÓve savye 'pa-savye và nÃdhas-tÃn naiva copari || 28 || 29.28bv paÂÂena su-samÃhita÷ Óuci-sÆk«ma-d­¬hÃ÷ paÂÂÃ÷ kavalya÷ sa-vikeÓikÃ÷ | dhÆpità m­dava÷ Ólak«ïà nir-valÅkà vraïe hitÃ÷ || 29 || 29.29bv kavalya÷ su-vikeÓikÃ÷ kurvÅtÃn-antaraæ tasya rak«Ãæ rak«o-ni«iddhaye | baliæ copaharet tebhya÷ sadà mÆrdhnà ca dhÃrayet || 30 || 29.30av kurvÅtÃn-antaraæ samyag- 29.30bv rak«Ãæ rak«o-niv­ttaye 29.30bv -rak«Ãæ rak«o-ni«iddhaye 29.30dv sadà mÆrdhnÃvadhÃrayet lak«mÅæ guhÃm atiguhÃæ jaÂilÃæ brahmacÃriïÅm | vacÃæ chattrÃm aticchattrÃæ dÆrvÃæ siddhÃrthakÃn api || 31 || tata÷ sneha-dinehoktaæ tasyÃcÃraæ samÃdiÓet | divÃ-svapno vraïe kaï¬Æ-rÃga-ruk-Óopha-pÆya-k­t || 32 || 29.32av tata÷ sneha-vidhÃnoktaæ strÅïÃæ tu sm­ti-saæsparÓa-darÓanaiÓ calita-srute | Óukre vyavÃya-jÃn do«Ãn a-saæsarge 'py avÃpnuyÃt || 33 || vraïe Óvayathur ÃyÃsÃt sa ca rÃgaÓ ca jÃgarÃt | tau ca ruk ca divÃ-svÃpÃt tÃÓ ca m­tyuÓ ca maithunÃt || 33+(1) || bhojanaæ ca yathÃ-sÃtmyaæ yava-godhÆma-«a«ÂikÃ÷ | masÆra-mudga-tubarÅ-jÅvantÅ-suni«aïïakÃ÷ || 34 || 29.34av bhojanaæ tu yathÃ-sÃtmyaæ bÃla-mÆlaka-vÃrtÃka-taï¬ulÅyaka-vÃstukam | kÃravellaka-karkoÂa-paÂola-kaÂukÃ-phalam || 35 || saindhavaæ dìimaæ dhÃtrÅ gh­taæ tapta-himaæ jalam | jÅrïa-ÓÃly-odanaæ snigdham alpam u«ïodakottaram || 36 || 29.36dv alpam u«ïaæ dravottaram bhu¤jÃno jÃÇgalair mÃæsai÷ ÓÅghraæ vraïam apohati | aÓitaæ mÃtrayà kÃle pathyaæ yÃti jarÃæ sukham || 37 || a-jÅrïÃt tv anilÃdÅnÃæ vibhramo bala-vÃn bhavet | tata÷ Óopha-rujÃ-pÃka-dÃhÃnÃhÃn avÃpnuyÃt || 38 || 29.38av a-jÅrïe tv anilÃdÅnÃæ navaæ dhÃnyaæ tilÃn mëÃn madyaæ mÃæsam a-jÃÇgalam | k«Årek«u-vik­tÅr amlaæ lavaïaæ kaÂukaæ tyajet || 39 || 29.39bv madyaæ mÃæsaæ tv a-jÃÇgalam yac cÃnyad api vi«Âambhi vidÃhi guru ÓÅtalam | vargo 'yaæ nava-dhÃnyÃdir vraïina÷ sarva-do«a-k­t || 40 || 29.40dv vraïinÃæ sarva-do«a-k­t madyaæ tÅk«ïo«ïa-rÆk«Ãmlam ÃÓu vyÃpÃdayed vraïam | vÃloÓÅraiÓ ca vÅjyeta na cainaæ parighaÂÂayet || 41 || 29.41cv bÃloÓÅraiÓ ca vÅjyeta na tuden na ca kaï¬Æyec ce«ÂamÃnaÓ ca pÃlayet | snigdha-v­ddha-dvi-jÃtÅnÃæ kathÃ÷ Ó­ïvan mana÷-priyÃ÷ || 42 || 29.42bv chayÃna÷ paripÃlayet 29.42cv siddha-v­ddha-dvi-jÃtÅnÃæ ÃÓÃ-vÃn vyÃdhi-mok«Ãya k«ipraæ vraïam apohati | t­tÅye 'hni puna÷ kuryÃd vraïa-karma ca pÆrva-vat || 43 || prak«ÃlanÃdi divase dvitÅye nÃcaret tathà | tÅvra-vyatho vigrathitaÓ cirÃt saærohati vraïa÷ || 44 || snigdhÃæ rÆk«Ãæ ÓlathÃæ gìhÃæ dur-nyastÃæ ca vikeÓikÃm | vraïe na dadyÃt kalkaæ và snehÃt kledo vivardhate || 45 || mÃæsa-cchedo 'ti-rug-rauk«yÃd daraïaæ ÓoïitÃgama÷ | ÓlathÃti-gìha-dur-nyÃsair vraïa-vartmÃvaghar«aïam || 46 || 29.46cv ÓlathÃti-gìha-dur-nyastair sa-pÆti-mÃæsaæ sotsaÇgaæ sa-gatiæ pÆya-garbhiïam | vraïaæ viÓodhayec chÅghraæ sthità hy antar vikeÓikà || 47 || vy-amlaæ tu pÃÂitaæ Óophaæ pÃcanai÷ samupÃcaret | bhojanair upanÃhaiÓ ca nÃti-vraïa-virodhibhi÷ || 48 || 29.48dv nÃti-vraïa-viÓodhibhi÷ sadya÷ sadyo-vraïÃn sÅvyed viv­tÃn abhighÃta-jÃn | medo-jÃÀ likhitÃn granthÅn hrasvÃ÷ pÃlÅÓ ca karïayo÷ || 49 || Óiro-'k«i-kÆÂa-nÃsau«Âha-gaï¬a-karïoru-bÃhu«u | grÅvÃ-lalÃÂa-mu«ka-sphiÇ-me¬hra-pÃyÆdarÃdi«u || 50 || gambhÅre«u pradeÓe«u mÃæsale«v a-cale«u ca | na tu vaÇk«aïa-kak«ÃdÃv alpa-mÃæse cale vraïÃn || 51 || 29.51dv alpa-mÃæsa-cale vraïÃn 29.51dv alpa-mÃæsa-calÃn vraïÃn vÃyu-nirvÃhiïa÷ Óalya-garbhÃn k«Ãra-vi«Ãgni-jÃn | sÅvyec calÃsthi-Óu«kÃsra-t­ïa-romÃpanÅya tu || 52 || 29.52dv -t­ïa-romÃpanÅya ca pralambi mÃæsaæ vicchinnaæ niveÓya sva-niveÓane | saædhy-asthi ca sthite rakte snÃyvà sÆtreïa valkalai÷ || 53 || 29.53cv saædhy-asthy avasthite rakte 29.53dv snÃvnà sÆtreïa valkalai÷ sÅvyen na dÆre nÃsanne g­hïan nÃlpaæ na và bahu | sÃntvayitvà tataÓ cÃrtaæ vraïe madhu-gh­ta-drutai÷ || 54 || 29.54dv vraïe madhu-gh­ta-plutai÷ a¤jana-k«auma-ja-ma«Å-phalinÅ-ÓallakÅ-phalai÷ | 29.54bv g­hïan sv-alpaæ na và bahu 29.54cv ÓÃntayitvà tataÓ cÃrtaæ 29.54cv sÃntayitvà tataÓ cÃrtaæ sa-lodhra-madhukair digdhe yu¤jyÃd bandhÃdi pÆrva-vat || 55 || vraïo ni÷-Óoïitau«Âho ya÷ ki¤-cid evÃvalikhya tam | saæjÃta-rudhiraæ sÅvyet saædhÃnaæ hy asya Óoïitam || 56 || bandhanÃni tu deÓÃdÅn vÅk«ya yu¤jÅta te«u ca | 29.56bv ki¤-cid eva vilikhya tam ÃvikÃjina-kauÓeyam u«ïaæ k«aumaæ tu ÓÅtalam || 57 || ÓÅto«ïaæ tulÃ-saætÃna-kÃrpÃsa-snÃyu-valka-jam | tÃmrÃyas-trapu-sÅsÃni vraïe meda÷-kaphÃdhike || 58 || 29.58bv -kÃrpÃsa-snÃva-valka-jam bhaÇge ca yu¤jyÃt phalakaæ carma-valka-kuÓÃdi ca | sva-nÃmÃnugatÃkÃrà bandhÃs tu daÓa pa¤ca ca || 59 || koÓa-svastika-muttolÅ-cÅna-dÃmÃnuvellitam | khaÂvÃ-vibandha-sthagikÃ-vitÃnotsaÇga-go«-phaïÃ÷ || 60 || 29.60dv -vitÃnotsaÇga-go-phaïÃ÷ yamakaæ maï¬alÃkhyaæ ca pa¤cÃÇgÅ ceti yojayet | yo yatra su-nivi«Âa÷ syÃt taæ te«Ãæ tatra buddhi-mÃn || 61 || 29.61cv yo yatra saænivi«Âa÷ syÃt vidadhyÃt te«u te«v eva koÓam aÇguli-parvasu | svastikaæ karïa-kak«Ãdi-stane«Æktaæ ca saædhi«u || 61.1+(1) || muttolÅæ me¬hra-grÅvÃdau yu¤jyÃc cÅnam apÃÇgayo÷ | saæbÃdhe 'Çge tathà dÃma ÓÃkhÃsv evÃnuvellitam || 61.1+(2) || khaÂvÃæ gaï¬e hanau ÓaÇkhe vibandhaæ p­«Âhakodare | aÇgu«ÂhÃÇgulime¬hrÃgre sthagikÃm antra-v­ddhi«u || 61.1+(3) || vitÃnaæ p­thulÃÇgÃdau tathà Óirasi cerayet | vilambini tathotsaÇgaæ nÃsau«Âha-cibukÃdi«u || 61.1+(4) || go«-phaïaæ saædhi«u tathà yamakaæ yamike vraïe | v­tte 'Çge maï¬alÃkhyaæ ca pa¤cÃÇgÅæ cordhva-jatru«u || 61.1+(5) || badhnÅyÃd gìham Æru-sphik-kak«Ã-vaÇk«aïa-mÆrdhasu | ÓÃkhÃ-vadana-karïora÷-p­«Âha-pÃrÓva-galodare || 62 || samaæ mehana-mu«ke ca netre saædhi«u ca Ólatham | badhnÅyÃc chithila-sthÃne vÃta-Óle«modbhave samam || 63 || gìham eva sama-sthÃne bh­Óaæ gìhaæ tad-ÃÓaye | ÓÅte vasante 'pi ca tau mok«aïÅyau try-ahÃt try-ahÃt || 64 || 29.64bv bh­Óaæ gìhaæ tad-ÃÓraye 29.64cv ÓÅte vasante ca tathà 29.64dv mok«ayet tau try-ahÃt try-ahÃt 29.64dv mok«aïÅyas try-ahÃt try-ahÃt pitta-raktotthayor bandho gìha-sthÃne samo mata÷ | sama-sthÃne Ólatho naiva ÓithilasyÃÓaye tathà || 65 || sÃyaæ prÃtas tayor mok«o grÅ«me Óaradi ce«yate | a-baddho daæÓa-maÓaka-ÓÅta-vÃtÃdi-pŬita÷ || 66 || du«ÂÅ-bhavec ciraæ cÃtra na ti«Âhet sneha-bhe«ajam | k­cchreïa Óuddhiæ rƬhiæ và yÃti rƬho vi-varïa-tÃm || 67 || baddhas tu cÆrïito bhagno viÓli«Âa÷ pÃÂito 'pi và | chinna-snÃyu-siro 'py ÃÓu sukhaæ saærohati vraïa÷ || 68 || utthÃna-ÓayanÃdyÃsu sarvehÃsu na pŬyate | udv­ttau«Âha÷ samutsanno vi«ama÷ kaÂhino 'ti-ruk || 69 || 29.69bv sarvehÃsu na pŬayet 29.69cv uddh­tau«Âha÷ samutsanno samo m­dur a-ruk ÓÅghraæ vraïa÷ Óudhyati rohati | sthirÃïÃm alpa-mÃæsÃnÃæ rauk«yÃd an-uparohatÃm || 70 || pracchÃdyam au«adhaæ pattrair yathÃ-do«aæ yathartu ca | a-jÅrïa-taruïÃc chidrai÷ samantÃt su-niveÓitai÷ || 71 || 29.71cv a-jÅrïÃ-taruïÃc chidrai÷ dhautair a-karkaÓai÷ k«Åri-bhÆrjÃrjuna-kadamba-jai÷ | ku«ÂhinÃm agni-dagdhÃnÃæ piÂikà madhu-mehinÃm || 72 || karïikÃÓ conduru-vi«e k«Ãra-dagdhà vi«ÃnvitÃ÷ | bandhanÅyà na mÃæs-pÃke guda-pÃke ca dÃruïe || 73 || 29.73cv na mÃæs-pÃke ca badhnÅyÃd 29.73cv mÃæsa-pÃke na badhnÅyÃd ÓÅryamÃïÃ÷ sa-rug-dÃhÃ÷ ÓophÃvasthÃ-visarpiïa÷ | a-rak«ayà vraïe yasmin mak«ikà nik«ipet k­mÅn || 74 || te bhak«ayanta÷ kurvanti rujÃ-ÓophÃsra-saæsravÃn | surasÃdiæ prayu¤jÅta tatra dhÃvana-pÆraïe || 75 || 29.75bv rujÃ-ÓophÃsra-visrutÅ÷ saptaparïa-kara¤jÃrka-nimba-rÃjÃdana-tvaca÷ | go-mÆtra-kalkito lepa÷ seka÷ k«ÃrÃmbunà hita÷ || 76 || 29.76cv go-mÆtra-kalkitÃlepa÷ pracchÃdya mÃæsa-peÓyà và vraïaæ tÃn ÃÓu nirharet | na cainaæ tvaramÃïo 'nta÷ sa-do«am uparohayet || 77 || so 'lpenÃpy apacÃreïa bhÆyo vikurute yata÷ | rƬhe 'py a-jÅrïa-vyÃyÃma-vyavÃyÃdÅn vivarjayet || 78 || har«aæ krodhaæ bhayaæ cÃpi yÃvad Ã-sthairya-saæbhavÃt | ÃdareïÃnuvartyo 'yaæ mÃsÃn «a sapta và vidhi÷ || 79 || 29.79av har«aæ krodhaæ bhayaæ vÃpi utpadyamÃnÃsu ca tÃsu tÃsu vÃrtÃsu do«Ãdi-balÃnusÃrÅ | tais tair upÃyai÷ prayataÓ cikitsed Ãlocayan vistaram uttaroktam || 80 || SÆtrasthÃna sarva-ÓastrÃnu-ÓastrÃïÃæ k«Ãra÷ Óre«Âho bahÆni yat | chedya-bhedyÃdi-karmÃïi kurute vi«ame«v api || 1 || du÷khÃvacÃrya-ÓÃstre«u tena siddhim a-yÃtsu ca | ati-k­cchre«u roge«u yac ca pÃne 'pi yujyate || 2 || 30.2bv tena siddhiæ na yÃtsu ca sa peyo 'rÓo-'gni-sÃdÃÓma-gulmodara-garÃdi«u | yojya÷ sÃk«Ãn ma«a-Óvitra-bÃhyÃrÓa÷-ku«Âha-supti«u || 3 || bhagandarÃrbuda-granthi-du«Âa-nìÅ-vraïÃdi«u | na tÆbhayo 'pi yoktavya÷ pitte rakte cale '-bale || 4 || 30.4av bhagandarÃpacÅ-granthi- 30.4dv pitte rakte bale '-bale jvare 'tÅsÃre h­n-mÆrdha-roge pÃï¬v-Ãmaye '-rucau | timire k­ta-saæÓuddhau Óvayathau sarva-gÃtra-ge || 5 || 30.5dv Óvayathau sarva-gÃtra-je bhÅru-garbhiïy-­tu-matÅ-prodv­tta-phala-yoni«u | a-jÅrïe 'nne ÓiÓau v­ddhe dhamanÅ-saædhi-marmasu || 6 || taruïÃsthi-sirÃ-snÃyu-sevanÅ-gala-nÃbhi«u | deÓe 'lpa-mÃæse v­«aïa-me¬hra-sroto-nakhÃntare || 7 || 30.7cv deÓe 'lpa-mÃæse v­«aïe 30.7dv me¬hre sroto-nakhÃntare vartma-rogÃd ­te 'k«ïoÓ ca ÓÅta-var«o«ïa-dur-dine | kÃla-mu«kaka-ÓamyÃka-kadalÅ-pÃribhadrakÃn || 8 || aÓvakarïa-mahÃv­k«a-palÃÓÃsphota-v­k«akÃn | indrav­k«Ãrka-pÆtÅka-naktamÃlÃÓvamÃrakÃn || 9 || kÃkajaÇghÃm apÃmÃrgam agnimanthÃgni-tilvakÃn | sÃrdrÃn sa-mÆla-ÓÃkhÃdÅn khaï¬a-Óa÷ parikalpitÃn || 10 || koÓÃtakÅs catasraÓ ca ÓÆkaæ nÃlaæ yavasya ca | nivÃte nicayÅ-k­tya p­thak tÃni ÓilÃ-tale || 11 || 30.11bv ÓÆka-nÃlaæ yavasya ca prak«ipya mu«kaka-caye sudhÃÓmÃni ca dÅpayet | tatas tilÃnÃæ kutalair dagdhvÃgnau vigate p­thak || 12 || 30.12cv tatas tilÃnÃæ kutilair 30.12cv tatas tilÃnÃæ kuntÃlair k­tvà sudhÃÓmanÃæ bhasma droïaæ tv itara-bhasmana÷ | mu«kakottaram ÃdÃya praty-ekaæ jala-mÆtrayo÷ || 13 || 30.13bv droïaæ cetara-bhasmana÷ gÃlayed ardha-bhÃreïa mahatà vÃsasà ca tat | yÃvat picchila-raktÃcchas tÅk«ïo jÃtas tadà ca tam || 14 || g­hÅtvà k«Ãra-ni«yandaæ pacel lauhyÃæ vighaÂÂayan | pacyamÃne tatas tasmiæs tÃ÷ sudhÃ-bhasma-ÓarkarÃ÷ || 15 || ÓuktÅ÷ k«Åra-pakaæ ÓaÇkha-nÃbhÅÓ cÃyasa-bhÃjane | k­tvÃgni-varïÃn bahu-Óa÷ k«Ãrotthe ku¬avonmite || 16 || 30.16bv ænÃbhÅæÓ cÃyasa-bhÃjane 30.16cv k«ÃrÃcche ku¬avonmite nirvÃpya pi«Âvà tenaiva pratÅvÃpaæ vinik«ipet | Ólak«ïaæ Óak­d dak«a-Óikhi-g­dhra-kaÇka-kapota-jam || 17 || catu«-pÃt-pak«i-pittÃla-manohvÃ-lavaïÃni ca | parita÷ su-tarÃæ cÃto darvyà tam avaghaÂtayet || 18 || sa-bëpaiÓ ca yadotti«Âhed budbudair leha-vad ghana÷ | avatÃrya tadà ÓÅto yava-rÃÓÃv ayo-maye || 19 || 30.19av sa-bëpaiÓ ca yadà ti«Âhed 30.19cv avatÃrya tata÷ ÓÅte 30.19cv avatÃrya tata÷ ÓÅto 30.19cv avatÃrya tadà ÓÅte sthÃpyo 'yaæ madhyama÷ k«Ãro na tu pi«Âvà k«ipen m­dau | nirvÃpyÃpanayet tÅk«ïe pÆrva-vat prativÃpanam || 20 || tathà lÃÇgalikÃ-dantÅ-citrakÃtivi«Ã-vacÃ÷ | svarjikÃ-kanakak«ÅrÅ-hiÇgu-pÆtika-pallavÃ÷ || 21 || tÃlapattrÅ vi¬aæ ceti sapta-rÃtrÃt paraæ tu sa÷ | yojyas tÅk«ïo 'nila-Óle«ma-medo-je«v arbudÃdi«u || 22 || 30.22av tÃlapattrÅ vi¬aÇgaæ ca madhye«v e«v eva madhyo 'nya÷ pittÃsra-guda-janmasu | balÃrthaæ k«Åïa-pÃnÅye k«ÃrÃmbu punar Ãvapet || 23 || 30.23av madhye«v eva ca madhyo 'nya÷ 30.23av madhye«v e«u ca madhyo 'nya÷ 30.23bv pittÃs­g-guda-janmasu nÃti-tÅk«ïa-m­du÷ Ólak«ïa÷ picchila÷ ÓÅghra-ga÷ sita÷ | ÓikharÅ sukha-nirvÃpyo na vi«yandÅ na cÃti-ruk || 24 || 30.24av nÃti-tÅk«ïo m­du÷ Ólak«ïa÷ k«Ãro daÓa-guïa÷ Óastra-tejasor api karma-k­t | ÃcÆ«ann iva saærambhÃd gÃtram ÃpŬayann iva || 25 || sarvato 'nusaran do«Ãn unmÆlayati mÆlata÷ | karma k­tvà gata-ruja÷ svayaæ evopaÓÃmyati || 26 || k«Ãra-sÃdhye gade chinne likhite srÃvite 'tha-và | k«Ãraæ ÓalÃkayà dattvà plota-prÃv­ta-dehayà || 27 || 30.27dv plota-plÃvita-dehayà mÃtrÃ-Óatam upek«eta tatrÃrÓa÷sv Ãv­tÃnanam | hastena yantraæ kurvÅta vartma-roge«u vartmanÅ || 28 || nirbhujya picunÃcchÃdya k­«ïa-bhÃgaæ vinik«ipet | padma-pattra-tanu÷ k«Ãra-lepo ghrÃïÃrbude«u ca || 29 || 30.29dv -lepo ghrÃïÃrbude«u tu praty-Ãdityaæ ni«aïïasya samunnamyÃgra-nÃsikÃm | mÃtrà vidhÃrya÷ pa¤cÃÓat tad-vad arÓasi karïa-je || 30 || 30.30bv samunnasyÃgra-nÃsikÃm 30.30cv mÃtrà vidhÃrya pa¤cÃÓat 30.30cv mÃtrà vidhÃryÃ÷ pa¤cÃÓat k«Ãraæ pramÃrjanenÃnu parim­jyÃvagamya ca | su-dagdhaæ gh­ta-madhv-aktaæ tat payo-mastu-käjikai÷ || 31 || 30.31av k«Ãraæ pramÃrjanenÃÓu nirvÃpayet tata÷ sÃjyai÷ svÃdu-ÓÅtai÷ pradehayet | abhi«yandÅni bhojyÃni bhojyÃni kledanÃya ca || 32 || yadi ca sthira-mÆla-tvÃt k«Ãra-dagdhaæ na ÓÅryate | dhÃnyÃmla-bÅja-ya«Ây-Ãhva-tilair Ãlepayet tata÷ || 33 || tila-kalka÷ sa-madhuko gh­tÃkto vraïa-ropaïa÷ | pakva-jambv-asitaæ sannaæ samyag-dagdhaæ viparyaye || 34 || 30.34cv pakva-jambÆ-nibhaæ sannaæ tÃmra-tÃ-toda-kaï¬v-Ãdyair dur-dagdhaæ taæ punar dahet | ati-dagdhe sraved raktaæ mÆrchÃ-dÃha-jvarÃdaya÷ || 35 || 30.35bv dur-dagdhaæ tat punar dahet gude viÓe«Ãd viï-mÆtra-saærodho 'ti-pravartanam | puæs-tvopaghÃto m­tyur và gudasya ÓÃtanÃd dhruvam || 36 || 30.36dv gudasya ÓÃtanaæ dhruvam 30.36dv gudasya sadanÃd dhruvam 30.36dv gudasya sadanaæ dhruvam nÃsÃyÃæ nÃsikÃ-vaæÓa-daraïÃku¤canodbhava÷ | bhavec ca vi«ayÃ-j¤Ãnaæ tad-vac chrotrÃdike«v api || 37 || viÓe«Ãd atra seko 'mlair lepo madhu gh­taæ tilÃ÷ | vÃta-pitta-harà ce«Âà sarvaiva ÓiÓirà kriyà || 38 || amlo hi ÓÅta÷ sparÓena k«Ãras tenopasaæhita÷ | yÃty ÃÓu svÃdu-tÃæ tasmÃd amlair nirvÃpayet-tarÃm || 39 || vi«Ãgni-ÓastrÃÓani-m­tyu-tulya÷ k«Ãro bhaved alpam ati-prayukta÷ | rogÃn nihanyÃd a-cireïa ghorÃn sa dhÅ-matà samyag-anuprayukto || 39+(1) || agni÷ k«ÃrÃd api Óre«Âhas tad-dagdhÃnÃm a-saæbhavÃt | bhe«aja-k«Ãra-ÓastraiÓ ca na siddhÃnÃæ prasÃdhanÃt || 40 || tvaci mÃæse sirÃ-snÃyu-saædhy-asthi«u sa yujyate | ma«ÃÇga-glÃni-mÆrdhÃrti-mantha-kÅla-tilÃdi«u || 41 || 30.41bv -saædhy-asthi«u sa yojyate tvag-dÃho varti-go-danta-sÆrya-kÃnta-ÓarÃdibhi÷ | arÓo-bhagandara-granthi-nìÅ-du«Âa-vraïÃdi«u || 42 || mÃæsa-dÃho madhu-sneha-jÃmbavau«Âha-gu¬Ãdibhi÷ | Óli«Âa-vartmany as­k-srÃva-nÅly-a-samyag-vyadhÃdi«u || 43 || 30.43cv Óli«Âa-vartmany as­k-srÃve 30.43dv nÅly-a-samyag-vyadhÃdi«u sirÃdi-dÃhas tair eva na dahet k«Ãra-vÃritÃn | anta÷-ÓalyÃs­jo bhinna-ko«ÂhÃn bhÆri-vraïÃturÃn || 44 || 30.44bv na dahet k«Ãra-varjitÃn su-dagdhaæ gh­ta-madhv-aktaæ snigdha-ÓÅtai÷ pradehayet | tasya liÇgaæ sthite rakte Óabda-val lasikÃnvitam || 45 || pakva-tÃla-kapotÃbhaæ su-rohaæ nÃti-vedanam | pramÃda-dagdha-vat sarvaæ dur-dagdhÃty-artha-dagdhayo÷ || 46 || catur-dhà tat tu tucchena saha tucchasya lak«aïam | tvag vi-varïo«yate 'ty-arthaæ na ca sphoÂa-samudbhava÷ || 47 || 30.47av catur-dhà tac ca tucchena 30.47av catur-dhà tat tu tutthena 30.47av catur-dhà tatra tucchena 30.47bv saha tutthasya lak«aïam sa-sphoÂa-dÃha-tÅvro«aæ dur-dagdham ati-dÃhata÷ | mÃæsa-lambana-saækoca-dÃha-dhÆpana-vedanÃ÷ || 48 || sirÃdi-nÃÓas t­ï-mÆrchÃ-vraïa-gÃmbhÅrya-m­tyava÷ | tucchasyÃgni-pratapanaæ kÃryam u«ïaæ ca bhe«ajam || 49 || 30.49av sirÃdi-nÃÓa-t­ï-mÆrchÃ- 30.49cv tutthasyÃgni-pratapanaæ styÃne 'sre vedanÃty-arthaæ vilÅne manda-tà ruja÷ | dur-dagdhe ÓÅtam u«ïaæ ca yu¤jyÃd Ãdau tato himam || 50 || samyag-dagdhe tavak«ÅrÅ-plak«a-candana-gairikai÷ | limpet sÃjyÃm­tair Ærdhvaæ pitta-vidradhi-vat kriyà || 51 || 30.51av samyag-dagdhe tukÃk«ÅrÅ- 30.51dv pitta-vidradhi-vat kriyÃm 30.51dv pitta-vidradhi-vat kriyÃ÷ ati-dagdhe drutaæ kuryÃt sarvaæ pitta-visarpa-vat | sneha-dagdhe bh­Óa-taraæ rÆk«aæ tatra tu yojayet || 52 || Óastra-k«ÃrÃgnayo yasmÃn m­tyo÷ paramam Ãyudham | a-pramatto bhi«ak tasmÃt tÃn samyag avacÃrayet || 52+(1) || 30.52+(1)dv tat samyag avacÃrayet samÃpyate sthÃnam idaæ h­dayasya rahasya-vat | atrÃrthÃ÷ sÆtritÃ÷ sÆk«mÃ÷ pratanyante hi sarvata÷ || 53 || 30.53cv atrÃrthÃ÷ sÆcitÃ÷ sÆk«mÃ÷ ûÃrÅrasthÃna Óuddhe ÓukrÃrtave sat-tva÷ sva-karma-kleÓa-codita÷ | garbha÷ saæpadyate yukti-vaÓÃd agnir ivÃraïau || 1 || 1.1bv sva-karma-phala-nodita÷ bÅjÃtmakair mahÃ-bhÆtai÷ sÆk«mai÷ sat-tvÃnugaiÓ ca sa÷ | mÃtuÓ cÃhÃra-rasa-jai÷ kramÃt kuk«au vivardhate || 2 || tejo yathÃrka-raÓmÅnÃæ sphaÂikena tiras-k­tam | nendhanaæ d­Óyate gacchat sat-tvo garbhÃÓayaæ tathà || 3 || kÃraïÃnuvidhÃyi-tvÃt kÃryÃïÃæ tat-sva-bhÃva-tà | nÃnÃ-yony-Ãk­tÅ÷ sat-tvo dhatte 'to druta-loha-vat || 4 || ata eva ca Óukrasya bÃhulyÃj jÃyate pumÃn | raktasya strÅ tayo÷ sÃmye klÅba÷ ÓukrÃrtave puna÷ || 5 || vÃyunà bahu-Óo bhinne yathÃ-svaæ bahv-apatya-tà | vi-yoni-vik­tÃkÃrà jÃyante vik­tair malai÷ || 6 || mÃsi mÃsi raja÷ strÅïÃæ rasa-jaæ sravati try-aham | vatsarÃd dvÃ-daÓÃd Ærdhvaæ yÃti pa¤cÃÓata÷ k«ayam || 7 || pÆrïa-«o-¬aÓa-var«Ã strÅ pÆrïa-viæÓena saægatà | Óuddhe garbhÃÓaye mÃrge rakte Óukre 'nile h­di || 8 || vÅrya-vantaæ sutaæ sÆte tato nyÆnÃbdayo÷ puna÷ | rogy alpÃyur a-dhanyo và garbho bhavati naiva và || 9 || vÃtÃdi-kuïapa-granthi-pÆya-k«Åïa-malÃhvayam | bÅjÃ-samarthaæ reto-'sraæ sva-liÇgair do«a-jaæ vadet || 10 || 1.10cv prajÃ-samarthaæ reto-'sraæ raktena kuïapaæ Óle«ma-vÃtÃbhyÃæ granthi-saænibham | pÆyÃbhaæ rakta-pittÃbhyÃæ k«Åïaæ mÃruta-pittata÷ || 11 || k­cchrÃïy etÃny a-sÃdhyaæ tu tri-do«aæ mÆtra-viÂ-prabham | kuryÃd vÃtÃdibhir du«Âe svau«adhaæ kuïape puna÷ || 12 || dhÃtakÅ-pu«pa-khadira-dìimÃrjuna-sÃdhitam | pÃyayet sarpir atha-và vipakvam asanÃdibhi÷ || 13 || palÃÓa-bhasmÃÓmabhidà granthy-Ãbhe pÆya-retasi | parÆ«aka-vaÂÃdibhyÃæ k«Åïe Óukra-karÅ kriyà || 14 || snigdhaæ vÃntaæ viriktaæ ca nirƬham anuvÃsitam | yojayec chukra-do«Ãrtaæ samyag uttara-vastibhi÷ || 14+1 || saæÓuddho viÂ-prabhe sarpir hiÇgu-sevyÃdi-sÃdhitam | pibed granthy-Ãrtave pÃÂhÃ-vyo«a-v­k«aka-jaæ jalam || 15 || 1.15bv hiÇgu-sevyÃgni-sÃdhitam peyaæ kuïapa-pÆyÃsre candanaæ vak«yate tu yat | guhya-roge ca tat sarvaæ kÃryaæ sottara-vastikam || 16 || Óukraæ Óuklaæ guru snigdhaæ madhuraæ bahalaæ bahu | gh­ta-mÃk«ika-tailÃbhaæ sad-garbhÃyÃrtavaæ puna÷ || 17 || 1.17av Óuddhaæ Óukraæ guru snigdhaæ lÃk«Ã-rasa-ÓaÓÃsrÃbhaæ dhautaæ yac ca virajyate | Óuddha-ÓukrÃrtavaæ svasthaæ saæraktaæ mithunaæ mitha÷ || 18 || snehai÷ puæ-savanai÷ snigdhaæ Óuddhaæ ÓÅlita-vastikam | naraæ viÓe«Ãt k«ÅrÃjyair madhurau«adha-saæsk­tai÷ || 19 || 1.19dv madhurau«adha-sÃdhitai÷ nÃrÅæ tailena mëaiÓ ca pittalai÷ samupÃcaret | k«Ãma-prasanna-vadanÃæ sphurac-chroïi-payo-dharÃm || 20 || 1.20cv k«ÃmÃæ prasanna-vadanÃæ srastÃk«i-kuk«iæ puæs-kÃmÃæ vidyÃd ­tu-matÅæ striyam | padmaæ saækocam ÃyÃti dine 'tÅte yathà tathà || 21 || ­tÃv atÅte yoni÷ sà Óukraæ nÃta÷ pratÅcchati | mÃsenopacitaæ raktaæ dhamanÅbhyÃm ­tau puna÷ || 22 || 1.22bv Óukraæ nÃnta÷ pratÅcchati Å«at-k­«ïaæ vi-gandhaæ ca vÃyur yoni-mukhÃn nudet | tata÷ pu«pek«aïÃd eva kalyÃïa-dhyÃyinÅ try-aham || 23 || m­jÃlaÇkÃra-rahità darbha-saæstara-ÓÃyinÅ | k«aireyaæ yÃvakaæ stokaæ ko«Âha-Óodhana-kar«aïam || 24 || 1.24dv ko«Âha-Óodhana-karÓanam parïe ÓarÃve haste và bhu¤jÅta brahma-cÃriïÅ | caturthe 'hni tata÷ snÃtà Óukla-mÃlyÃmbarà Óuci÷ || 25 || icchantÅ bhart­-sad­Óaæ putraæ paÓyet pura÷ patim | ­tus tu dvÃ-daÓa niÓÃ÷ pÆrvÃs tisro 'tra ninditÃ÷ || 26 || 1.26dv pÆrvÃs tisraÓ ca ninditÃ÷ ekÃ-daÓÅ ca yugmÃsu syÃt putro 'nyÃsu kanyakà | upÃdhyÃyo 'tha putrÅyaæ kurvÅta vidhi-vad vidhim || 27 || 1.27bv syÃt putro 'nya-tra kanyakà namas-kÃra-parÃyÃs tu ÓÆdrÃyà mantra-varjitam | a-vandhya evaæ saæyoga÷ syÃd apatyaæ ca kÃmata÷ || 28 || santo hy Ãhur apatyÃrthaæ dam-patyo÷ saægatiæ raha÷ | dur-apatyaæ kulÃÇgÃro gotre jÃtaæ mahaty api || 29 || 1.29bv dam-patyo÷ saægataæ raha÷ 1.29cv dur-apatyaæ kulÃÇgÃraæ icchetÃæ yÃd­Óaæ putraæ tad-rÆpa-caritÃæÓ ca tau | cintayetÃæ jana-padÃæs tad-ÃcÃra-paricchadau || 30 || karmÃnte ca pumÃn sarpi÷-k«Åra-ÓÃly-odanÃÓita÷ | prÃg dak«iïena pÃdena ÓayyÃæ mauhÆrtikÃj¤ayà || 31 || Ãrohet strÅ tu vÃmena tasya dak«iïa-pÃrÓvata÷ | taila-mëottarÃhÃrà tatra mantr aæ prayojayet || 32 || 1.32av Ãrohet strÅ ca vÃmena Ãhir asy Ãyur asi sarvata÷ prati«ÂhÃsi || 32+1a || 1.32+1av ahir asi sarvata÷ prati«ÂhÃsi dhÃtà tvÃæ dadhÃtu vidhÃtà tvÃæ dadhÃtu || 32+1b || brahma-varcasà bhaveti || 32+1c || 1.32+1cv brahma-varcasà bhaved iti brahmà b­haspatir vi«ïu÷ soma÷ sÆryas tathÃÓvinau | bhago 'tha mitrÃ-varuïau vÅraæ dadatu me sutam || 33 || sÃntvayitvà tato 'nya-nyaæ saæviÓetÃæ mudÃnvitau | uttÃnà tan-manà yo«it ti«Âhed aÇgai÷ su-saæsthitai÷ || 34 || 1.34av sÃntayitvà tato 'nyo-'nyaæ 1.34bv saævasetÃæ mudÃnvitau tathà hi bÅjaæ g­hïÃti do«ai÷ sva-sthÃnam Ãsthitai÷ | liÇgaæ tu sadyo-garbhÃyà yonyà bÅjasya saægraha÷ || 35 || 1.35bv do«ai÷ sva-sthÃnam ÃÓritai÷ 1.35dv yonyÃæ bÅjasya saægraha÷ t­ptir guru-tvaæ sphuraïaæ ÓukrÃsrÃn-anu bandhanam | h­daya-spandanaæ tandrà t­¬ glÃnÅ roma-har«aïam || 36 || a-vyakta÷ prathame mÃsi saptÃhÃt kalalÅ-bhavet | garbha÷ puæ-savanÃny atra pÆrvaæ vyakte÷ prayojayet || 37 || balÅ puru«a-kÃro hi daivam apy ativartate | pu«ye puru«akaæ haimaæ rÃjataæ vÃtha-vÃyasam || 38 || k­tvÃgni-varïaæ nirvÃpya k«Åre tasyäjaliæ pibet | gauradaï¬am apÃmÃrgaæ jÅvakar«abha-sairyakÃn || 39 || pibet pu«ye jale pi«ÂÃn eka-dvi-tri-samasta-Óa÷ | k«Åreïa Óveta-b­hatÅ-mÆlaæ nÃsÃ-puÂe svayam || 40 || putrÃrthaæ dak«iïe si¤ced vÃme duhit­-vächayà | payasà lak«maïÃ-mÆlaæ putrotpÃda-sthiti-pradam || 41 || nÃsayÃsyena và pÅtaæ vaÂa-ÓuÇgëÂakaæ tathà | o«adhÅr jÅvanÅyÃÓ ca bÃhyÃntar upayojayet || 42 || 1.42bv vaÂa-Ó­ÇgëÂakaæ tathà upacÃra÷ priya-hitair bhartrà bh­tyaiÓ ca garbha-dh­k | nava-nÅta-gh­ta-k«Årai÷ sadà cainÃm upÃcaret || 43 || ati-vyavÃyam ÃyÃsaæ bhÃraæ prÃvaraïaæ guru | a-kÃla-jÃgara-svapnaæ kaÂhinotkaÂakÃsanam || 44 || 1.44av ati-vyavÃyaæ vyÃyÃmaæ 1.44cv a-kÃla-jÃgara-svapna- 1.44dv -kaÂhinotkaÂakÃsanam 1.44dv kaÂhinotkaÂukÃsanam 1.44dv -kaÂhinotkuÂakÃsanam Óoka-krodha-bhayodvega-vega-ÓraddhÃ-vidhÃraïam | upavÃsÃdhva-tÅk«ïo«ïa-guru-vi«Âambhi-bhojanam || 45 || 1.45cv upavÃsÃdi-tÅk«ïo«ïa- raktaæ nivasanaæ Óvabhra-kÆpek«Ãæ madyam Ãmi«am | uttÃna-Óayanaæ yac ca striyo necchanti tat tyajet || 46 || 1.46av raktaæ vi-vasanaæ Óvabhra- tathà rakta-srutiæ Óuddhiæ vastim Ã-mÃsato '«ÂamÃt | ebhir garbha÷ sraved Ãma÷ kuk«au Óu«yen mriyeta và || 47 || 1.47cv evaæ garbha÷ sraved Ãma÷ vÃtalaiÓ ca bhaved garbha÷ kubjÃndha-ja¬a-vÃmana÷ | pittalai÷ khalati÷ piÇga÷ ÓvitrÅ pÃï¬u÷ kaphÃtmabhi÷ || 48 || vyÃdhÅæÓ cÃsyà m­du-sukhair a-tÅk«ïair au«adhair jayet | dvitÅye mÃsi kalalÃd ghana÷ peÓy atha-vÃrbudam || 49 || puæ-strÅ-klÅbÃ÷ kramÃt tebhyas tatra vyaktasya lak«aïam | k«Ãma-tà garimà kuk«er mÆrchà chardir a-rocaka÷ || 50 || 1.50cv k«Ãma-tà garimà kuk«au j­mbhà praseka÷ sadanaæ roma-rÃjyÃ÷ prakÃÓanam | amle«Âa-tà stanau pÅnau sa-stanyau k­«ïa-cÆcukau || 51 || pÃda-Óopho vidÃho 'nye ÓraddhÃÓ ca vividhÃtmikÃ÷ | mÃt­-jaæ hy asya h­dayaæ mÃtuÓ ca h­dayena tat || 52 || 1.52av pÃda-Óopho vidÃho 'nne saæbaddhaæ tena garbhiïyà ne«Âaæ ÓraddhÃ-vimÃnanam | deyam apy a-hitaæ tasyai hitopahitam alpakam || 53 || 1.53bv ne«Âaæ ÓraddhÃ-vidhÃraïam 1.53bv ne«Âaæ ÓraddhÃvamÃnanam ÓraddhÃ-vighÃtÃd garbhasya vik­tiÓ cyutir eva và | vyaktÅ-bhavati mÃse 'sya t­tÅye gÃtra-pa¤cakam || 54 || 1.54av ÓraddhÃbhighÃtÃd garbhasya mÆrdhà dve sakthinÅ bÃhÆ sarva-sÆk«mÃÇga-janma ca | samam eva hi mÆrdhÃdyair j¤Ãnaæ ca sukha-du÷khayo÷ || 55 || 1.55bv sarva-sÆk«mÃÇga-janma tu 1.55dv vij¤Ãnaæ sukha-du÷khayo÷ garbhasya nÃbhau mÃtuÓ ca h­di nìŠnibadhyate | yayà sa pu«Âim Ãpnoti kedÃra iva kulyayà || 56 || 1.56cv yayà pu«Âim avÃpnoti caturthe vyakta-tÃÇgÃnÃæ cetanÃyÃÓ ca pa¤came | «a«Âhe snÃyu-sirÃ-roma-bala-varïa-nakha-tvacÃm || 57 || sarvai÷ sarvÃÇga-saæpÆrïo bhÃvai÷ pu«yati saptame || 58ab || garbheïotpŬità do«Ãs tasmin h­dayam ÃÓritÃ÷ || 58cd || kaï¬Ææ vidÃhaæ kurvanti garbhiïyÃ÷ kikkisÃni ca || 58ef || nava-nÅtaæ hitaæ tatra kolÃmbu-madhurau«adhai÷ | siddham alpa-paÂu-snehaæ laghu svÃdu ca bhojanam || 59 || candanoÓÅra-kalkena limped Æru-stanodaram | Óre«Âhayà vaiïa-hariïa-ÓaÓa-Óoïita-yuktayà || 60 || aÓvaghna-pattra-siddhena tailenÃbhyajya mardayet | paÂola-nimba-ma¤ji«ÂhÃ-surasai÷ secayet puna÷ || 61 || dÃrvÅ-madhuka-toyena m­jÃæ ca pariÓÅlayet | ojo '«Âame saæcarati mÃtÃ-putrau muhu÷ kramÃt || 62 || tena tau mlÃna-muditau tatra jÃto na jÅvati | ÓiÓur ojo-'n-avasthÃnÃn nÃrÅ saæÓayità bhavet || 63 || 1.63bv syÃtÃm atra na jÅvati 1.63bv syÃtÃæ jÃto na jÅvati k«Åra-peyà ca peyÃtra sa-gh­tÃnvÃsanaæ gh­tam | madhurai÷ sÃdhitaæ Óuddhyai purÃïa-Óak­tas tathà || 64 || 1.64bv sa-gh­tÃnvÃsanaæ hitam Óu«ka-mÆlaka-kolÃmla-ka«Ãyeïa praÓasyate | ÓatÃhvÃ-kalkito vasti÷ sa-taila-gh­ta-saindhava÷ || 65 || tasmiæs tv ekÃha-yÃte 'pi kÃla÷ sÆter ata÷ param | var«Ãd vikÃra-kÃrÅ syÃt kuk«au vÃtena dhÃrita÷ || 66 || 1.66av tasminn ekÃha-yÃte 'pi ÓastaÓ ca navame mÃsi snigdho mÃæsa-rasaudana÷ | bahu-snehà yavÃgÆr và pÆrvoktaæ cÃnuvÃsanam || 67 || 1.67bv snigdha-mÃæsa-rasaudana÷ tata eva picuæ cÃsyà yonau nityaæ nidhÃpayet | vÃta-ghna-pattra-bhaÇgÃmbha÷ ÓÅtaæ snÃne 'nv-ahaæ hitam || 68 || ni÷-snehÃÇgÅ na navamÃn mÃsÃt prabh­ti vÃsayet | prÃg dak«iïa-stana-stanyà pÆrvaæ tat-pÃrÓva-ce«ÂinÅ || 69 || puæ-nÃma-daurh­da-praÓna-ratà puæ-svapna-darÓinÅ | unnate dak«iïe kuk«au garbhe ca parimaï¬ale || 70 || putraæ sÆte 'nya-thà kanyÃæ yà cecchati n­-saægatim | n­tya-vÃditra-gÃndharva-gandha-mÃlya-priyà ca yà || 71 || klÅbaæ tat-saækare tatra madhyaæ kuk«e÷ samunnatam | yamau pÃrÓva-dvayonnÃmÃt kuk«au droïyÃm iva sthite || 72 || prÃk caiva navamÃn mÃsÃt sà sÆti-g­ham ÃÓrayet | deÓe praÓaste saæbhÃrai÷ saæpannaæ sÃdhake 'hani || 73 || 1.73bv sÆtikÃ-g­ham ÃÓrayet tatrodÅk«eta sà sÆtiæ sÆtikÃ-parivÃrità | adya-Óva÷-prasave glÃni÷ kuk«y-ak«i-Ólatha-tà klama÷ || 74 || 1.74cv Ãsanna-prasave glÃni÷ adho-guru-tvam a-ruci÷ praseko bahu-mÆtra-tà | vedanorÆdara-kaÂÅ-p­«Âha-h­d-vasti-vaÇk«aïe || 75 || yoni-bheda-rujÃ-toda-sphuraïa-sravaïÃni ca | ÃvÅnÃm anu janmÃtas tato garbhodaka-sruti÷ || 76 || athopasthita-garbhÃæ tÃæ k­ta-kautuka-magalÃm | hasta-stha-puæ-nÃma-phalÃæ sv-abhyakto«ïÃmbu-secitÃm || 77 || 1.77dv sv-aktÃm u«ïÃmbu-secitÃm pÃyayet sa-gh­tÃæ peyÃæ tanau bhÆ-Óayane sthitÃm | Ãbhugna-sakthim uttÃnÃm abhyaktÃÇgÅæ puna÷ puna÷ || 78 || adho nÃbher vim­dnÅyÃt kÃrayej j­mbha-caÇkramam | garbha÷ prayÃty avÃg evaæ tal-liÇgaæ h­d-vimok«ata÷ || 79 || ÃviÓya jaÂharaæ garbho vaster upari ti«Âhati | Ãvyo 'bhitvarayanty enÃæ khaÂvÃm Ãropayet tata÷ || 80 || 1.80cv Ãvyo hi tvarayanty enÃæ atha saæpŬite garbhe yonim asyÃ÷ prasÃrayet | m­du pÆrvaæ pravÃheta bìham Ã-prasavÃc ca sà || 81 || 1.81bv yonim asyÃ÷ prasÃdhayet har«ayet tÃæ muhu÷ putra-janma-Óabda-jalÃnilai÷ | pratyÃyÃnti tathà prÃïÃ÷ sÆti-kleÓÃvasÃditÃ÷ || 82 || dhÆpayed garbha-saÇge tu yoniæ k­«ïÃhi-ka¤cukai÷ | hiraïyapu«pÅ-mÆlaæ ca pÃïi-pÃdena dhÃrayet || 83 || suvarcalÃæ viÓalyÃæ và jarÃyv-a-patane 'pi ca | kÃryam etat tathotk«ipya bÃhvor enÃæ vikampayet || 84 || 1.84cv kÃryam etat tathotk­«ya 1.84dv bÃhvor etÃæ vikampayet kaÂÅm ÃkoÂayet pÃr«ïyà sphijau gìhaæ nipŬayet | tÃlu-kaïÂhaæ sp­Óed veïyà mÆrdhni dadyÃt snuhÅ-paya÷ || 85 || bhÆrja-lÃÇgalikÅ-tumbÅ-sarpa-tvak-ku«Âha-sar«apai÷ | p­thag dvÃbhyÃæ samastair và yoni-lepana-dhÆpanam || 86 || 1.86dv yoni-dhÆpaæ ca lepanam ku«Âha-tÃlÅÓa-kalkaæ và surÃ-maï¬ena pÃyayet | yÆ«eïa và kulatthÃnÃæ bÃlbajenÃsavena và || 87 || 1.87dv bilva-jenÃsavena và ÓatÃhvÃ-sar«apÃjÃjÅ-Óigru-tÅk«ïaka-citrakai÷ | sa-hiÇgu-ku«Âha-madanair mÆtre k«Åre ca sÃr«apam || 88 || tailaæ siddhaæ hitaæ pÃyau yonyÃæ vÃpy anuvÃsanam | Óatapu«pÃ-vacÃ-ku«Âha-kaïÃ-sar«apa-kalkita÷ || 89 || 1.89bv yonyÃæ và hy anuvÃsanam nirÆha÷ pÃtayaty ÃÓu sa-sneha-lavaïo 'parÃm | tat-saÇge hy anilo hetu÷ sà niryÃty ÃÓu taj-jayÃt || 90 || kuÓalà pÃïinÃktena haret kÊpta-nakhena và | mukta-garbhÃparÃæ yoniæ tailenÃÇgaæ ca mardayet || 91 || makkallÃkhye Óiro-vasti-ko«Âha-ÓÆle tu pÃyayet | su-cÆrïitaæ yava-k«Ãraæ gh­teno«ïa-jalena và || 92 || dhÃnyÃmbu và gu¬a-vyo«a-tri-jÃtaka-rajo-'nvitam | atha bÃlopacÃreïa bÃlaæ yo«id upÃcared || 93 || sÆtikà k«ud-vatÅ tailÃd gh­tÃd và mahatÅæ pibet | pa¤ca-kolakinÅæ mÃtrÃm anu co«ïaæ gu¬odakam || 94 || vÃta-ghnau«adha-toyaæ và tathà vÃyur na kupyati | viÓudhyati ca du«ÂÃsraæ dvi-tri-rÃtram ayaæ krama÷ || 95 || 1.95bv yathà vÃyur na kupyati snehÃ-yogyà tu ni÷-sneham amum eva vidhiæ bhajet | pÅta-vatyÃÓ ca jaÂharaæ yamakÃktaæ vive«Âayet || 96 || jÅrïe snÃtà pibet peyÃæ pÆrvoktau«adha-sÃdhitÃm | try-ahÃd Ærdhvaæ vidÃry-Ãdi-varga-kvÃthena sÃdhità || 97 || hità yavÃgÆ÷ snehìhyà sÃtmyata÷ payasÃtha-và | sapta-rÃtrÃt paraæ cÃsyai krama-Óo b­æhaïaæ hitam || 98 || 1.98cv sapta-rÃtrÃt paraæ cÃsyÃ÷ 1.98cv sapta-rÃtrÃt paraæ vÃsyÃ÷ dvÃ-daÓÃhe 'n-atikrÃnte piÓitaæ nopayojayet | yatnenopacaret sÆtÃæ du÷-sÃdhyo hi tad-Ãmaya÷ || 99 || 1.99bv piÓitaæ naiva yojayet garbha-v­ddhi-prasava-ruk-kledÃsra-sruti-pŬanai÷ | evaæ ca mÃsÃd adhy-ardhÃn muktÃhÃrÃdi-yantraïà || 100 || gata-sÆtÃbhidhÃnà syÃt punar Ãrtava-darÓanÃt || 100ªab || ûÃrÅrasthÃna garbhiïyÃ÷ parihÃryÃïÃæ sevayà rogato 'tha-và | pu«pe d­«Âe 'tha-và ÓÆle bÃhyÃnta÷ snigdha-ÓÅtalam || 1 || 2.1bv sevayà rogato 'pi và sevyÃmbho-ja-hima-k«Åri-valka-kalkÃjya-lepitÃn | dhÃrayed yoni-vastibhyÃm ÃrdrÃrdrÃn picu-naktakÃn || 2 || 2.2cv dhÃrayed vasti-yonibhyÃm Óata-dhauta-gh­tÃktÃæ strÅæ tad-ambhasy avagÃhayet | sa-sitÃ-k«audra-kumuda-kamalotpala-kesaram || 3 || lihyÃt k«Åra-gh­taæ khÃdec ch­ÇgÃÂaka-kaserukam | pibet kÃntÃb-ja-ÓÃlÆka-bÃlodumbara-vat paya÷ || 4 || Ó­tena ÓÃli-kÃkolÅ-dvi-balÃ-madhukek«ubhi÷ | payasà rakta-ÓÃly-annam adyÃt sa-madhu-Óarkaram || 5 || rasair và jÃÇgalai÷ Óuddhi-varjaæ cÃsroktam Ãcaret | a-saæpÆrïa-tri-mÃsÃyÃ÷ pratyÃkhyÃya prasÃdhayet || 6 || 2.6bv -varjaæ vÃsroktam Ãcaret ÃmÃnvaye ca tatre«Âaæ ÓÅtaæ rÆk«opasaæhitam | upavÃso ghanoÓÅra-gu¬Æcy-aralu-dhÃnyakÃ÷ || 7 || durÃlabhÃ-parpaÂaka-candanÃtivi«Ã-balÃ÷ | kvathitÃ÷ salile pÃnaæ t­ïa-dhÃnyÃni bhojanam || 8 || 2.8dv t­ïa-dhÃnyÃdi bhojanam mudgÃdi-yÆ«air Ãme tu jite snigdhÃdi pÆrva-vat | garbhe nipatite tÅk«ïaæ madyaæ sÃmarthyata÷ pibet || 9 || garbha-ko«Âha-viÓuddhy-artham arti-vismaraïÃya ca | laghunà pa¤ca-mÆlena rÆk«Ãæ peyÃæ tata÷ pibet || 10 || peyÃm a-madya-pà kalke sÃdhitÃæ päcakaulike | bilvÃdi-pa¤caka-kvÃthe tiloddÃlaka-taï¬ulai÷ || 11 || mÃsa-tulya-dinÃny evaæ peyÃdi÷ patite krama÷ | laghur a-sneha-lavaïo dÅpanÅya-yuto hita÷ || 12 || 2.12dv dÅpanÅya-yuto hi sa÷ do«a-dhÃtu-parikleda-Óo«Ãrthaæ vidhir ity ayam | snehÃnna-vastayaÓ cordhvaæ balya-dÅpana-jÅvanÃ÷ || 13 || saæjÃta-sÃre mahati garbhe yoni-parisravÃt | v­ddhim a-prÃpnuvan garbha÷ ko«Âhe ti«Âhati sa-sphura÷ || 14 || upavi«Âakam Ãhus taæ vardhate tena nodaram | ÓokopavÃsa-rÆk«Ãdyair atha-và yony-ati-sravÃt || 15 || vÃte kruddhe k­Óa÷ Óu«yed garbho nÃgodaraæ tu tam | udaraæ v­ddham apy atra hÅyate sphuraïaæ cirÃt || 16 || 2.16bv garbho nÃgodaraæ tu tat tayor b­æhaïa-vÃta-ghna-madhura-dravya-saæsk­tai÷ | gh­ta-k«Åra-rasais t­ptir Ãma-garbhÃæÓ ca khÃdayet || 17 || tair eva ca su-bhik«ÃyÃ÷ k«obhaïaæ yÃna-vÃhanai÷ | lÅnÃkhye nisphure Óyena-go-matsyotkroÓa-barhi-jÃ÷ || 18 || 2.18av tair eva ca su-t­ptÃyÃ÷ rasà bahu-gh­tà deyà mëa-mÆlaka-jà api | bÃla-bilvaæ tilÃn mëÃn saktÆæÓ ca payasà pibet || 19 || sa-medya-mÃæsaæ madhu và kaÂy-abhyaÇgaæ ca ÓÅlayet | har«ayet satataæ cainÃm evaæ garbha÷ pravardhate || 20 || pu«Âo 'nya-thà var«a-gaïai÷ k­cchrÃj jÃyeta naiva và | udÃvartaæ tu garbhiïyÃ÷ snehair ÃÓu-tarÃæ jayet || 21 || yogyaiÓ ca vastibhir hanyÃt sa-garbhÃæ sa hi garbhiïÅm | garbhe 'ti-do«opacayÃd a-pathyair daivato 'pi và || 22 || m­te 'ntar udaraæ ÓÅtaæ stabdhaæ dhmÃtaæ bh­Óa-vyatham | garbhÃ-spando bhrama-t­«ïà k­cchrÃd ucchvasanaæ klama÷ || 23 || 2.23av m­te 'ntar jaÂharaæ ÓÅtaæ 2.23bv stabdhÃdhmÃtaæ bh­Óa-vyatham a-rati÷ srasta-netra-tvam ÃvÅnÃm a-samudbhava÷ | tasyÃ÷ ko«ïÃmbu-siktÃyÃ÷ pi«Âvà yoniæ pralepayet || 24 || gu¬aæ kiïvaæ sa-lavaïaæ tathÃnta÷ pÆrayen muhu÷ | gh­tena kalkÅ-k­tayà ÓÃlmaly-atasi-picchayà || 25 || mantrair yogair jarÃyÆktair mƬha-garbho na cet patet | athÃp­cchyeÓvaraæ vaidyo yatnenÃÓu tam Ãharet || 26 || 2.26cv atha p­«ÂveÓvaraæ vaidyo 2.26cv athÃp­«ÂveÓvaraæ vaidyo hastam abhyajya yoniæ ca sÃjya-ÓÃlmali-picchayà | hastena Óakyaæ tenaiva gÃtraæ ca vi«amaæ sthitam || 27 || 2.27dv gÃtraæ ca vi«ama-sthitam ächanotpŬa-saæpŬa-vik«epotk«epaïÃdibhi÷ | Ãnulomya samÃkar«ed yoniæ praty ÃrjavÃgatam || 28 || 2.28cv Ãnulomye samÃkar«ed hasta-pÃda-Óirobhir yo yoniæ bhugna÷ prapadyate | pÃdena yonim ekena bhugno 'nyena gudaæ ca ya÷ || 29 || vi«kambhau nÃma tau mƬhau Óastra-dÃraïam arhata÷ | maï¬alÃÇguli-ÓastrÃbhyÃæ tatra karma praÓasyate || 30 || v­ddhi-pattraæ hi tÅk«ïÃgraæ na yonÃv avacÃrayet | pÆrvaæ Óira÷-kapÃlÃni dÃrayitvà viÓodhayet || 31 || kak«oras-tÃlu-cibuka-pradeÓe 'nya-tame tata÷ | samÃlambya d­¬haæ kar«et kuÓalo garbha-ÓaÇkunà || 32 || 2.32av kak«oras-tÃlu-cibuke 2.32bv pradeÓe 'nya-tame tata÷ a-bhinna-Óirasaæ tv ak«i-kÆÂayor gaï¬ayor api | bÃhuæ chittvÃæsa-saktasya vÃtÃdhmÃtodarasya tu || 33 || vidÃrya ko«Âham antrÃïi bahir và saænirasya ca | kaÂÅ-saktasya tad-vac ca tat-kapÃlÃni dÃrayet || 34 || yad yad vÃyu-vaÓÃd aÇgaæ sajjed garbhasya khaï¬a-Óa÷ | tat tac chittvÃharet samyag rak«en nÃrÅæ ca yatnata÷ || 35 || 2.35cv tat tac chittvÃharan samyag garbhasya hi gatiæ citrÃæ karoti vi-guïo 'nila÷ | tatrÃn-alpa-matis tasmÃd avasthÃpek«am Ãcaret || 36 || chindyÃd garbhaæ na jÅvantaæ mÃtaraæ sa hi mÃrayet | sahÃtmanà na copek«ya÷ k«aïam apy asta-jÅvita÷ || 37 || yoni-saævaraïa-bhraæÓa-makkalla-ÓvÃsa-pŬitÃm | pÆty-udgÃrÃæ himÃÇgÅæ ca mƬha-garbhÃæ parityajet || 38 || athÃ-patantÅm aparÃæ pÃtayet pÆrva-vad bhi«ak | evaæ nirh­ta-ÓalyÃæ tu si¤ced u«ïena vÃriïà || 39 || dadyÃd abhyakta-dehÃyai yonau sneha-picuæ tata÷ | yonir m­dur bhavet tena ÓÆlaæ cÃsyÃ÷ praÓÃmyati || 40 || dÅpyakÃtivi«Ã-rÃsnÃ-hiÇgv-elÃ-pa¤ca-kolakÃt | cÆrïaæ snehena kalkaæ và kvÃthaæ và pÃyayet tata÷ || 41 || 2.41dv kvÃthaæ tÃæ pÃyayet tata÷ kaÂukÃtivi«Ã-pÃÂhÃ-ÓÃka-tvag-ghiÇgu-tejinÅ÷ | tad-vac ca do«a-syandÃrthaæ vedanopaÓamÃya ca || 42 || 2.42bv -ÓÃka-tvag-ghiÇgu-tejanÅ÷ tri-rÃtram evaæ saptÃhaæ sneham eva tata÷ pibet | sÃyaæ pibed ari«Âaæ ca tathà su-k­tam Ãsavam || 43 || ÓirÅ«a-kakubha-kvÃtha-picÆn yonau vinik«ipet | upadravÃÓ ca ye 'nye syus tÃn yathÃ-svam upÃcaret || 44 || payo vÃta-harai÷ siddhaæ daÓÃhaæ bhojane hitam | raso daÓÃhaæ ca paraæ laghu-pathyÃlpa-bhojanà || 45 || svedÃbhyaÇga-parà snehÃn balÃ-tailÃdikÃn bhajet | Ærdhvaæ caturbhyo mÃsebhya÷ sà krameïa sukhÃni ca || 46 || balÃ-mÆla-ka«Ãyasya bhÃgÃ÷ «a payasas tathà | yava-kola-kulatthÃnÃæ daÓa-mÆlasya caikata÷ || 47 || ni÷kvÃtha-bhÃgo bhÃgaÓ ca tailasya tu catur-daÓa÷ | dvi-medÃ-dÃru-ma¤ji«ÂhÃ-kÃkolÅ-dvaya-candanai÷ || 48 || 2.48bv tailasya ca catur-daÓa÷ ÓÃrivÃ-ku«Âha-tagara-jÅvakar«abha-saindhavai÷ | kÃlÃnusÃryÃ-Óaileya-vacÃguru-punarnavai÷ || 49 || 2.49cv kÃlÃnusÃrÅ-Óaileya- 2.49cv kÃlÃnusÃrya-Óaileya- aÓvagandhÃ-varÅ-k«ÅraÓuklÃ-ya«ÂÅ-varÃ-rasai÷ | ÓatÃhvÃ-ÓÆrpaparïy-elÃ-tvak-pattrai÷ Ólak«ïa-kalkitai÷ || 50 || pakvaæ m­dv-agninà tailaæ sarva-vÃta-vikÃra-jit | sÆtikÃ-bÃla-marmÃsthi-hata-k«Åïe«u pÆjitam || 51 || 2.51dv -k«ata-k«Åïe«u pÆjitam jvara-gulma-grahonmÃda-mÆtrÃghÃtÃntra-v­ddhi-jit | dhanvantarer abhimataæ yoni-roga-k«ayÃpaham || 52 || vasti-dvÃre vipannÃyÃ÷ kuk«i÷ praspandate yadi | janma-kÃle tata÷ ÓÅghraæ pÃÂayitvoddharec chiÓum || 53 || madhukaæ ÓÃka-bÅjaæ ca payasyà suradÃru ca | aÓmantaka÷ k­«ïa-tilÃs tÃmravallÅ ÓatÃvarÅ || 54 || 2.54bv payasyÃmaradÃru ca v­k«ÃdanÅ payasyà ca latà sotpala-ÓÃrivà | anantà ÓÃrivà rÃsnà padmà ca madhuya«Âikà || 55 || 2.55bv latà cotpala-ÓÃrivà 2.55dv padmÃtha madhuya«Âikà 2.55dv padmÃhva-madhuya«Âikà 2.55dv padmakaæ madhuya«Âikà b­hatÅ-dvaya-kÃÓmarya-k«Åri-ÓuÇga-tvacà gh­tam | p­ÓniparïÅ balà Óigru÷ Óvadaæ«Ârà madhuparïikà || 56 || 2.56av b­hatÅ-dvaya-kÃÓmarya÷ 2.56bv -k«Åri-Ó­Çga-tvacà gh­tam 2.56bv k«Åri-ÓuÇga-tvacà gh­tam Ó­ÇgÃÂakaæ bisaæ drÃk«Ã kaseru madhukaæ sità | saptaitÃn payasà yogÃn ardha-Óloka-samÃpanÃn || 57 || kramÃt saptasu mÃse«u garbhe sravati yojayet | kapittha-bilva-b­hatÅ-paÂolek«u-nidigdhikÃt || 58 || 2.58dv -paÂolek«u-nidigdhi-jai÷ mÆlai÷ Ó­taæ prayu¤jÅta k«Åraæ mÃse tathëÂame | navame ÓÃrivÃnantÃ-payasyÃ-madhuya«Âibhi÷ || 59 || yojayed daÓame mÃsi siddhaæ k«Åraæ payasyayà | atha-và ya«Âimadhuka-nÃgarÃmaradÃrubhi÷ || 60 || avasthitaæ lohitam aÇganÃyà vÃtena garbhaæ bruvate 'n-abhij¤Ã÷ | garbhÃk­ti-tvÃt kaÂuko«ïa-tÅk«ïai÷ srute puna÷ kevala eva rakte || 61 || garbhaæ ja¬Ã bhÆta-h­taæ vadanti mÆrter na d­«Âaæ haraïaæ yatas tai÷ | ojo-'Óana-tvÃd atha-vÃ-vyavasthair bhÆtair upek«yeta na garbha-mÃtà || 62 || ûÃrÅrasthÃna Óiro 'ntar-Ãdhir dvau bÃhÆ sakthinÅti samÃsata÷ | «a¬-aÇgam aÇgaæ pratyaÇgaæ tasyÃk«i-h­dayÃdikam || 1 || 3.1bv sakthinÅ ca samÃsata÷ Óabda÷ sparÓaÓ ca rÆpaæ ca raso gandha÷ kramÃd guïÃ÷ | khÃnilÃgny-ab-bhuvÃm eka-guïa-v­ddhy-anvaya÷ pare || 2 || 3.2cv khÃnilÃgny-ambu-bhÆ«v eka- 3.2dv -guïa-v­ddhyÃnvaya÷ pare tatra khÃt khÃni dehe 'smin Órotraæ Óabdo vivikta-tà | vÃtÃt sparÓa-tvag-ucchvÃsà vahner d­g-rÆpa-paktaya÷ || 3 || Ãpyà jihvÃ-rasa-kledà ghrÃïa-gandhÃsthi pÃrthivam | m­dv atra mÃt­-jaæ rakta-mÃæsa-majja-gudÃdikam || 4 || pait­kaæ tu sthiraæ Óukra-dhamany-asthi-kacÃdikam | caitanaæ cittam ak«Ãïi nÃnÃ-yoni«u janma ca || 5 || 3.5cv Ãtma-jaæ cittaæ ak«Ãïi sÃtmya-jaæ tv Ãyur Ãrogyam an-Ãlasyaæ prabhà balam | rasa-jaæ vapu«o janma v­ttir v­ddhir a-lola-tà || 6 || 3.6av sÃtmya-jaæ cÃyur Ãrogyam sÃttvikaæ Óaucam Ãstikyaæ Óukla-dharma-rucir mati÷ | rÃjasaæ bahu-bhëi-tvaæ mÃna-krud-dambha-matsaram || 7 || 3.7dv mÃna-krud-dambha-matsarÃ÷ tÃmasaæ bhayam a-j¤Ãnaæ nidrÃlasyaæ vi«Ãdi-tà | iti bhÆta-mayo dehas tatra sapta tvaco 's­ja÷ || 8 || pacyamÃnÃt prajÃyante k«ÅrÃt saætÃnikà iva | dhÃtv-ÃÓayÃntara-kledo vipakva÷ svaæ svam Æ«maïà || 9 || Óle«ma-snÃyv-aparÃcchanna÷ kalÃkhya÷ këÂha-sÃra-vat | tÃ÷ sapta sapta cÃdhÃrà raktasyÃdya÷ kramÃt pare || 10 || 3.10ac Óle«ma-snÃyv-aparÃ-channa÷ 3.10dv raktasyÃdha÷ kramÃt pare kaphÃma-pitta-pakvÃnÃæ vÃyor mÆtrasya ca sm­tÃ÷ | garbhÃÓayo '«Âama÷ strÅïÃæ pitta-pakvÃÓayÃntare || 11 || ko«ÂhÃÇgÃni sthitÃny e«u h­dayaæ kloma phupphusam | yak­t-plÅhoï¬ukaæ v­kkau nÃbhi-¬imbÃntra-vastaya÷ || 12 || 3.12bv h­dayaæ kloma phupphusa÷ 3.12bv h­dayaæ kloma-phupphuse daÓa jÅvita-dhÃmÃni Óiro-rasana-bandhanam | kaïÂho 'sraæ h­dayaæ nÃbhir vasti÷ ÓukraujasÅ gudam || 13 || 3.13dv vasti÷ ÓukraujasÅ guda÷ jÃlÃni kaï¬arÃÓ cÃÇge p­thak «o-¬aÓa nirdiÓet | «a kÆrcÃ÷ sapta sÅvanyo me¬hra-jihvÃ-Óiro-gatÃ÷ || 14 || 3.14cv «a kÆrcÃ÷ sapta sevanyo 3.14cv «a kÆrcÃ÷ sapta sevinyo Óastreïa tÃ÷ pariharec catasro mÃæsa-rajjava÷ | catur-daÓÃsthi-saæghÃtÃ÷ sÅmantà dvi-guïà nava || 15 || 3.15av ÓastreïaitÃ÷ pariharec asthnÃæ ÓatÃni «a«ÂiÓ ca trÅïi danta-nakhai÷ saha | dhanvantaris tu trÅïy Ãha saædhÅnÃæ ca Óata-dvayam || 16 || 3.16av asthnÃæ ÓatÃni «a«ÂhÅni daÓottaraæ sahasre dve nijagÃdÃtri-nandana÷ | snÃvnÃæ nava-ÓatÅ pa¤ca puæsÃæ peÓÅ-ÓatÃni tu || 17 || 3.17cv snÃyor nava-ÓatÅ pa¤ca 3.17dv puæsÃæ peÓÅ-ÓatÃni ca adhikà viæÓati÷ strÅïÃæ yoni-stana-samÃÓritÃ÷ | daÓa mÆla-sirà h­t-sthÃs tÃ÷ sarvaæ sarvato vapu÷ || 18 || 3.18bv yoni-stana-samÃÓrayÃ÷ rasÃtmakaæ vahanty ojas tan-nibaddhaæ hi ce«Âitam | sthÆla-mÆlÃ÷ su-sÆk«mÃgrÃ÷ pattra-rekhÃ-pratÃna-vat || 19 || bhidyante tÃs tata÷ sapta-ÓatÃny ÃsÃæ bhavanti tu | tatraikaikaæ ca ÓÃkhÃyÃæ Óataæ tasmin na vedhayet || 20 || 3.20cv tatraikaika-tra ÓÃkhÃyÃæ sirÃæ jÃlan-dharÃæ nÃma tisraÓ cÃbhyantarÃÓritÃ÷ | «o-¬aÓa-dvi-guïÃ÷ ÓroïyÃæ tÃsÃæ dve dve tu vaÇk«aïe || 21 || dve dve kaÂÅka-taruïe ÓastreïëÂau sp­Óen na tÃ÷ | pÃrÓvayo÷ «o-¬aÓaikaikÃm Ærdhva-gÃæ varjayet tayo÷ || 22 || 3.22dv Ærdhva-gÃæ varjayet sirÃm dvÃ-daÓa-dvi-guïÃ÷ p­«Âhe p­«Âha-vaæÓasya pÃrÓvayo÷ | dve dve tatrordhva-gÃminyau na Óastreïa parÃm­Óet || 23 || 3.23bv p­«Âha-vaæÓasya pÃrÓva-ge p­«Âha-vaj jaÂhare tÃsÃæ mehanasyopari sthite | roma-rÃjÅm ubhayato dve dve Óastreïa na sp­Óet || 24 || catvÃriæÓad urasy ÃsÃæ catur-daÓa na vedhayet | stana-rohita-tan-mÆla-h­daye tu p­thag dvayam || 25 || apastambhÃkhyayor ekÃæ tathÃpÃlÃpayor api | grÅvÃyÃæ p­«Âha-vat tÃsÃæ nÅle manye k­kÃÂike || 26 || vidhure mÃt­kÃÓ cëÂau «o-¬aÓeti parityajet | hanvo÷ «o-¬aÓa tÃsÃæ dve saædhi-bandhana-karmaïÅ || 27 || 3.27bv «o-¬aÓaitÃ÷ parityajet jihvÃyÃæ hanu-vat tÃsÃm adho dve rasa-bodhane | dve ca vÃca÷-pravartinyau nÃsÃyÃæ catur-uttarà || 28 || viæÓatir gandha-vedinyau tÃsÃm ekÃæ ca tÃlu-gÃm | «aÂ-pa¤cÃÓan nayanayor nime«onme«a-karmaïÅ || 29 || dve dve apÃÇgayor dve ca tÃsÃæ «a¬ iti varjayet | nÃsÃ-netrÃÓritÃ÷ «a«Âir lalÃÂe sthapanÅ-ÓritÃm || 30 || tatraikÃæ dve tathÃvartau catasraÓ ca kacÃnta-gÃ÷ | saptaivaæ varjayet tÃsÃæ karïayo÷ «o-¬aÓÃtra tu || 31 || dve Óabda-bodhane ÓaÇkhau sirÃs tà eva cÃÓritÃ÷ | dve ÓaÇkha-saædhi-ge tÃsÃæ mÆrdhni dvÃ-daÓa tatra tu || 32 || ekaikÃæ p­thag utk«epa-sÅmantÃdhipati-sthitÃm | ity a-vedhya-vibhÃgÃrthaæ pratyaÇgaæ varïitÃ÷ sirÃ÷ || 33 || a-vedhyÃs tatra kÃrtsnyena dehe '«ÂÃ-navatis tathà | saækÅrïà grathitÃ÷ k«udrà vakrÃ÷ saædhi«u cÃÓritÃ÷ || 34 || tÃsÃæ ÓatÃnÃæ saptÃnÃæ pÃdo 'sraæ vahate p­thak | vÃta-pitta-kaphair ju«Âaæ Óuddhaæ caivaæ sthità malÃ÷ || 35 || ÓarÅram anug­hïanti pŬayanty anya-thà puna÷ | tatra ÓyÃvÃruïÃ÷ sÆk«mÃ÷ pÆrïa-riktÃ÷ k«aïÃt sirÃ÷ || 36 || praspandinyaÓ ca vÃtÃsraæ vahante pitta-Óoïitam | sparÓo«ïÃ÷ ÓÅghra-vÃhinyo nÅla-pÅtÃ÷ kaphaæ puna÷ || 37 || gaurya÷ snigdhÃ÷ sthirÃ÷ ÓÅtÃ÷ saæs­«Âaæ liÇga-saækare | gƬhÃ÷ sama-sthitÃ÷ snigdhà rohiïya÷ Óuddha-Óoïitam || 38 || dhamanyo nÃbhi-saæbaddhà viæÓatiÓ catur-uttarà | tÃbhi÷ pariv­tà nÃbhiÓ cakra-nÃbhir ivÃrakai÷ || 39 || 3.39cv tÃbhi÷ pariv­to nÃbhiÓ tÃbhiÓ cordhvam adhas tiryag deho 'yam anug­hyate | srotÃæsi nÃsike karïau netre pÃyv-Ãsya-mehanam || 40 || stanau rakta-pathaÓ ceti nÃrÅïÃm adhikaæ trayam | jÅvitÃyatanÃny anta÷ srotÃæsy Ãhus trayo-daÓa || 41 || prÃïa-dhÃtu-malÃmbho-'nna-vÃhÅny a-hita-sevanÃt | tÃni du«ÂÃni rogÃya viÓuddhÃni sukhÃya ca || 42 || sva-dhÃtu-sama-varïÃni v­tta-sthÆlÃny aïÆni ca | srotÃæsi dÅrghÃïy Ãk­tyà pratÃna-sad­ÓÃni ca || 43 || ÃhÃraÓ ca vihÃraÓ ca ya÷ syÃd do«a-guïai÷ sama÷ | dhÃtubhir vi-guïo yaÓ ca srotasÃæ sa pradÆ«aka÷ || 44 || ati-prav­tti÷ saÇgo và sirÃïÃæ granthayo 'pi và | vi-mÃrgato và gamanaæ srotasÃæ du«Âi-lak«aïam || 45 || 3.45dv srotasÃæ du«Âa-lak«aïam bisÃnÃm iva sÆk«mÃïi dÆraæ pravis­tÃni ca | dvÃrÃïi srotasÃæ dehe raso yair upacÅyate || 46 || vyadhe tu srotasÃæ moha-kampÃdhmÃna-vami-jvarÃ÷ | pralÃpa-ÓÆla-viï-mÆtra-rodhà maraïam eva và || 47 || sroto-viddham ato vaidya÷ pratyÃkhyÃya prasÃdhayet | uddh­tya Óalyaæ yatnena sadya÷-k«ata-vidhÃnata÷ || 48 || annasya paktà pittaæ tu pÃcakÃkhyaæ pureritam | do«a-dhÃtu-malÃdÅnÃm Æ«mety Ãtreya-ÓÃsanam || 49 || vÃma-pÃrÓvÃÓritaæ nÃbhe÷ ki¤-cit sÆryasya maï¬alam | tan-madhye maï¬alaæ saumyaæ tan-madhye 'gnir vyavasthita÷ || 49+1 || jarÃyu-mÃtra-pracchanna÷ kÃca-koÓa-stha-dÅpa-vat || 49+2ab || tad-adhi«ÂhÃnam annasya grahaïÃd grahaïÅ matà | saiva dhanvantari-mate kalà pitta-dharÃhvayà || 50 || Ãyur-Ãrogya-vÅryaujo-bhÆta-dhÃtv-agni-pu«Âaye | sthità pakvÃÓaya-dvÃri bhukta-mÃrgÃrgaleva sà || 51 || 3.51dv bhukta-mÃrgÃrgaleva yà bhuktam ÃmÃÓaye ruddhvà sà vipÃcya nayaty adha÷ | bala-vaty a-balà tv annam Ãmam eva vimu¤cati || 52 || grahaïyà balam agnir hi sa cÃpi grahaïÅ-bala÷ | dÆ«ite 'gnÃv ato du«Âà grahaïÅ roga-kÃriïÅ || 53 || yad annaæ deha-dhÃtv-ojo-bala-varïÃdi-po«aïam | tatrÃgnir hetur ÃhÃrÃn na hy a-pakvÃd rasÃdaya÷ || 54 || annaæ kÃle 'bhyavah­taæ ko«Âhaæ prÃïÃnilÃh­tam | dravair vibhinna-saæghÃtaæ nÅtaæ snehena mÃrdavam || 55 || 3.55bv ko«Âhe prÃïÃnilÃh­tam saædhuk«ita÷ samÃnena pacaty ÃmÃÓaya-sthitam | audaryo 'gnir yathà bÃhya÷ sthÃlÅ-sthaæ toya-taï¬ulam || 56 || Ãdau «a¬-rasam apy annaæ madhurÅ-bhÆtam Årayet | phenÅ-bhÆtaæ kaphaæ yÃtaæ vidÃhÃd amla-tÃæ tata÷ || 57 || 3.57cv phena-bhÆtaæ kaphaæ yÃtaæ pittam ÃmÃÓayÃt kuryÃc cyavamÃnaæ cyutaæ puna÷ | agninà Óo«itaæ pakvaæ piï¬itaæ kaÂu mÃrutam || 58 || bhaumÃpyÃgneya-vÃyavyÃ÷ pa¤co«mÃïa÷ sa-nÃbhasÃ÷ | pa¤cÃhÃra-guïÃn svÃn svÃn pÃrthivÃdÅn pacanty anu || 59 || yathÃ-svaæ te ca pu«ïanti pakvà bhÆta-guïÃn p­thak | pÃrthivÃ÷ pÃrthivÃn eva Óe«Ã÷ Óe«ÃæÓ ca deha-gÃn || 60 || 3.60av yathÃ-svaæ te ca pu«yanti kiÂÂaæ sÃraÓ ca tat pakvam annaæ saæbhavati dvi-dhà | tatrÃcchaæ kiÂÂam annasya mÆtraæ vidyÃd ghanam Óak­t || 61 || 3.61av kiÂÂaæ sÃras tathà pakvam sÃras tu saptabhir bhÆyo yathÃ-svaæ pacyate 'gnibhi÷ | rasÃd raktaæ tato mÃæsaæ mÃæsÃn medas tato 'sthi ca || 62 || 3.62dv mÃæsÃn medo 'sthi medasa÷ asthno majjà tata÷ Óukraæ ÓukrÃd garbha÷ prajÃyate | kapha÷ pittaæ malÃ÷ khe«u prasvedo nakha-roma ca || 63 || 3.63cv kapha÷ pittaæ mala÷ khe«u sneho 'k«i-tvag-vi«Ãm ojo dhÃtÆnÃæ krama-Óo malÃ÷ | prasÃda-kiÂÂau dhÃtÆnÃæ pÃkÃd evaæ dvi-dharcchata÷ || 64 || paras-paropasaæstambhÃd dhÃtu-sneha-param-parà | ke-cid Ãhur aho-rÃtrÃt «a¬-ahÃd apare pare || 65 || mÃsena yÃti Óukra-tvam annaæ pÃka-kramÃdibhi÷ | saætatà bhojya-dhÃtÆnÃæ pariv­ttis tu cakra-vat || 66 || v­«yÃdÅni prabhÃveïa sadya÷ ÓukrÃdi kurvate | prÃya÷ karoty aho-rÃtrÃt karmÃnyad api bhe«ajam || 67 || 3.67bv sadya÷ Óukraæ prakurvate vyÃnena rasa-dhÃtur hi vik«epocita-karmaïà | yuga-pat sarvato 'jasraæ dehe vik«ipyate sadà || 68 || k«ipyamÃïa÷ kha-vaiguïyÃd rasa÷ sajjati yatra sa÷ | tasmin vikÃraæ kurute khe var«am iva toya-da÷ || 69 || do«ÃïÃm api caivaæ syÃd eka-deÓa-prakopaïam | anna-bhautika-dhÃtv-agni-karmeti paribhëitam || 70 || annasya paktà sarve«Ãæ paktÌïÃm adhiko mata÷ | tan-mÆlÃs te hi tad-v­ddhi-k«aya-v­ddhi-k«ayÃtmakÃ÷ || 71 || tasmÃt taæ vidhi-vad yuktair anna-pÃnendhanair hitai÷ | pÃlayet prayatas tasya sthitau hy Ãyur-bala-sthiti÷ || 72 || sama÷ samÃne sthÃna-sthe vi«amo 'gnir vi-mÃrga-ge | pittÃbhimÆrchite tÅk«ïo mando 'smin kapha-pŬite || 73 || samo 'gnir vi«amas tÅk«ïo mandaÓ caivaæ catur-vidha÷ | ya÷ pacet samyag evÃnnaæ bhuktaæ samyak samas tv asau || 74 || 3.74dv bhuktaæ samyak samas tu sa÷ vi«amo '-samyag apy ÃÓu samyag vÃpi cirÃt pacet | tÅk«ïo vahni÷ pacec chÅghram a-samyag api bhojanam || 75 || 3.75av vi«amo '-samyag evÃÓu 3.75bv samyag eva cirÃt pacet mandas tu samyag apy annam upayuktaæ cirÃt pacet | k­tvÃsya-Óo«ÃÂopÃntra-kÆjanÃdhmÃna-gauravam || 76 || 3.76bv upabhuktaæ cirÃt pacet ÓÃnte 'gnau mriyate yukte ciraæ jÅvaty an-Ãmaya÷ | rogÅ syÃd vik­te mÆlam agni-stambhÃn nirucyate || 76+1 || 3.76+1dv agni-stambhÃn nirÆpyate saha-jaæ kÃla-jaæ yukti-k­taæ deha-balaæ tri-dhà | tatra sat-tva-ÓarÅrotthaæ prÃk­taæ saha-jaæ balam || 77 || vaya÷-k­tam ­tÆtthaæ ca kÃla-jaæ yukti-jaæ puna÷ | vihÃrÃhÃra-janitaæ tathorjas-kara-yoga-jam || 78 || deÓo 'lpa-vÃri-dru-nago jÃÇgala÷ sv-alpa-roga-da÷ | ÃnÆpo viparÅto 'smÃt sama÷ sÃdhÃraïa÷ sm­ta÷ || 79 || majja-medo-vasÃ-mÆtra-pitta-Óle«ma-Óak­nty as­k | raso jalaæ ca dehe 'sminn ekaikäjali-vardhitam || 80 || p­thak sva-pras­taæ proktam ojo-masti«ka-retasÃm | dvÃv a¤jalÅ tu stanyasya catvÃro rajasa÷ striyÃ÷ || 81 || sama-dhÃtor idaæ mÃnaæ vidyÃd v­ddhi-k«ayÃv ata÷ || 82ab || ÓukrÃs­g-garbhiïÅ-bhojya-ce«ÂÃ-garbhÃÓayartu«u | ya÷ syÃd do«o 'dhikas tena prak­ti÷ sapta-dhodità || 83 || 3.83dv prak­ti÷ sapta-dhà sm­tà vibhu-tvÃd ÃÓu-kÃri-tvÃd bali-tvÃd anya-kopanÃt | svÃtantryÃd bahu-roga-tvÃd do«ÃïÃæ prabalo 'nila÷ || 84 || prÃyo 'ta eva pavanÃdhyu«ità manu«yà do«ÃtmakÃ÷ sphuÂita-dhÆsara-keÓa-gÃtrÃ÷ | ÓÅta-dvi«aÓ cala-dh­ti-sm­ti-buddhi-ce«ÂÃ-sauhÃrda-d­«Âi-gatayo 'ti-bahu-pralÃpÃ÷ || 85 || alpa-vitta-bala-jÅvita-nidrÃ÷ sanna-sakta-cala-jarjara-vÃca÷ | nÃstikà bahu-bhuja÷ sa-vilÃsà gÅta-hÃsa-m­gayÃ-kali-lolÃ÷ || 86 || 3.86av alpa-pitta-kapha-jÅvita-nidrÃ÷ 3.86av alpa-vitta-kapha-jÅvita-nidrÃ÷ 3.86av alpa-pitta-bala-jÅvita-nidrÃ÷ madhurÃmla-paÂÆ«ïa-sÃtmya-kÃÇk«Ã÷ k­Óa-dÅrghÃk­taya÷ sa-Óabda-yÃtÃ÷ | na d­¬hà na jitendriyà na cÃryà na ca kÃntÃ-dayità bahu-prajà và || 87 || 3.87bv k­Óa-dÅrghÃk­taya÷ sa-Óabda-yÃnÃ÷ netrÃïi cai«Ãæ khara-dhÆsarÃïi v­ttÃny a-cÃrÆïi m­topamÃni | unmÅlitÃnÅva bhavanti supte Óaila-drumÃæs te gaganaæ ca yÃnti || 88 || 3.88av netrÃïi vai«Ãæ khara-dhÆsarÃïi a-dhanyà matsarÃdhmÃtÃ÷ stenÃ÷ prodbaddha-piï¬ikÃ÷ | Óva-Ó­gÃlo«Âra-g­dhrÃkhu-kÃkÃnÆkÃÓ ca vÃtikÃ÷ || 89 || 3.89bv stenÃ÷ prodv­tta-piï¬ikÃ÷ pittaæ vahnir vahni-jaæ và yad asmÃt pittodriktas tÅk«ïa-t­«ïÃ-bubhuk«a÷ | gauro«ïÃÇgas tÃmra-hastÃÇghri-vaktra÷ ÓÆro mÃnÅ piÇga-keÓo 'lpa-romà || 90 || 3.90bv pittodriktas tÅvra-t­«ïÃ-bubhuk«a÷ dayita-mÃlya-vilepana-maï¬ana÷ su-carita÷ Óucir ÃÓrita-vatsala÷ | vibhava-sÃhasa-buddhi-balÃnvito bhavati bhÅ«u gatir dvi«atÃm api || 91 || medhÃvÅ pra-Óithila-saædhi-bandha-mÃæso nÃrÅïÃm an-abhimato 'lpa-Óukra-kÃma÷ | ÃvÃsa÷ palita-taraÇga-nÅlikÃnÃæ bhuÇkte 'nnaæ madhura-ka«Ãya-tikta-ÓÅtam || 92 || gharma-dve«Å svedana÷ pÆti-gandhir bhÆry-uccÃra-krodha-pÃnÃÓaner«ya÷ | supta÷ paÓyet karïikÃrÃn palÃÓÃn dig-dÃholkÃ-vidyud-arkÃnalÃæÓ ca || 93 || tanÆni piÇgÃni calÃni cai«Ãæ tanv-alpa-pak«mÃïi hima-priyÃïi | krodhena madyena raveÓ ca bhÃsà rÃgaæ vrajanty ÃÓu vilocanÃni || 94 || 3.94av tanÆni piÇgÃni calÃni vai«Ãæ madhyÃyu«o madhya-balÃ÷ piï¬itÃ÷ kleÓa-bhÅrava÷ | vyÃghrark«a-kapi-mÃrjÃra-yak«ÃnÆkÃÓ ca paittikÃ÷ || 95 || 3.95dv -v­kÃnÆkÃÓ ca paittikÃ÷ Óle«mà soma÷ Óle«malas tena saumyo gƬha-snigdha-Óli«Âa-saædhy-asthi-mÃæsa÷ | k«ut-t­¬-du÷kha-kleÓa-gharmair a-tapto buddhyà yukta÷ sÃttvika÷ satya-saædha÷ || 96 || priyaÇgu-dÆrvÃ-Óara-kÃï¬a-Óastra- go-rocanÃ-padma-suvarïa-varïa÷ | pralamba-bÃhu÷ p­thu-pÅna-vak«Ã mahÃ-lalÃÂo ghana-nÅla-keÓa÷ || 97 || m­dv-aÇga÷ sama-su-vibhakta-cÃru-deho bahv-ojo-rati-rasa-Óukra-putra-bh­tya÷ | dharmÃtmà vadati na ni«Âhuraæ ca jÃtu pracchannaæ vahati d­¬haæ ciraæ ca vairam || 98 || 3.98av m­dv-aÇga÷ sama-su-vibhakta-cÃru-var«mà sa-mada-dvi-radendra-tulya-yÃto jala-dÃmbho-dhi-m­daÇga-siæha-gho«a÷ | sm­ti-mÃn abhiyoga-vÃn vinÅto na ca bÃlye 'py ati-rodano na lola÷ || 99 || 3.99bv jala-dÃmbho-dhi-m­daÇga-ÓaÇkha-gho«a÷ tiktaæ ka«Ãyaæ kaÂuko«ïa-rÆk«am alpaæ sa bhuÇkte bala-vÃæs tathÃpi | raktÃnta-su-snigdha-viÓÃla-dÅrgha- su-vyakta-ÓuklÃsita-pak«malÃk«a÷ || 100 || alpa-vyÃhÃra-krodha-pÃnÃÓaneha÷ prÃjyÃyur-vitto dÅrgha-darÓÅ vadÃnya÷ | ÓrÃddho gambhÅra÷ sthÆla-lak«a÷ k«amÃ-vÃn Ãryo nidrÃlur dÅrgha-sÆtra÷ k­ta-j¤a÷ || 101 || 3.101av alpa-vyÃhÃra-krodha-pÃnÃÓaner«ya÷ 3.101bv prÃjyÃyur-v­tto dÅrgha-darÓÅ vadÃnya÷ 3.101cv ÓrÃddho gambhÅra÷ sthÆla-lak«ya÷ k«amÃ-vÃn 3.101dv Ãryo nidrÃlur dÅrgha-sÆtrÅ k­ta-j¤a÷ ­jur vipaÓcit su-bhaga÷ su-lajjo bhakto gurÆïÃæ sthira-sauh­daÓ ca | svapne sa-padmÃn sa-vihaÇga-mÃlÃæs toyÃÓayÃn paÓyati toya-dÃæÓ ca || 102 || 3.102av ­jur vipaÓcit su-bhaga÷ sa-lajjo brahma-rudrendra-varuïa-tÃrk«ya-haæsa-gajÃdhipai÷ | Óle«ma-prak­tayas tulyÃs tathà siæhÃÓva-go-v­«ai÷ || 103 || prak­tÅr dvaya-sarvotthà dvandva-sarva-guïodaye | ÓaucÃstikyÃdibhiÓ caivaæ guïair guïa-mayÅr vadet || 104 || vayas tv Ã-«o-¬aÓÃd bÃlaæ tatra dhÃtv-indriyaujasÃm | v­ddhir Ã-saptater madhyaæ tatrÃ-v­ddhi÷ paraæ k«aya÷ || 105 || svaæ svaæ hasta-trayaæ sÃrdhaæ vapu÷ pÃtraæ sukhÃyu«o÷ | na ca yad yuktam udriktair a«ÂÃbhir ninditair nijai÷ || 106 || a-romaÓÃsita-sthÆla-dÅrgha-tvai÷ sa-viparyayai÷ | su-snigdhà m­dava÷ sÆk«mà naika-mÆlÃ÷ sthirÃ÷ kacÃ÷ || 107 || lalÃÂam unnataæ Óli«Âa-ÓaÇkham ardhendu-saænibham | karïau nÅconnatau paÓcÃn mahÃntau Óli«Âa-mÃæsalau || 108 || netre vyaktÃsita-site su-baddha-ghana-pak«maïÅ | unnatÃgrà mahocchvÃsà pÅnarjur nÃsikà samà || 109 || 3.109bv su-baddhe ghana-pak«maïÅ o«Âhau raktÃv an-udv­ttau mahatyau nolbaïe hanÆ | mahad Ãsyaæ ghanà dantÃ÷ snigdhÃ÷ Ólak«ïÃ÷ sitÃ÷ samÃ÷ || 110 || jihvà raktÃyatà tanvÅ mÃæsalaæ cibukaæ mahat | grÅvà hrasvà ghanà v­ttà skandhÃv unnata-pÅvarau || 111 || udaraæ dak«iïÃvarta-gƬha-nÃbhi samunnatam | tanu-raktonnata-nakhaæ snigdhaæ Ã-tÃmra-mÃæsalam || 112 || dÅrghÃ-cchidrÃÇguli mahat pÃïi-pÃdaæ prati«Âhitam | gƬha-vaæÓaæ b­hat p­«Âhaæ nigƬhÃ÷ saædhayo d­¬hÃ÷ || 113 || 3.113cv gƬha-vaæÓaæ mahat p­«Âhaæ dhÅra÷ svaro 'nunÃdÅ ca varïa÷ snigdha÷ sthira-prabha÷ | sva-bhÃva-jaæ sthiraæ sat-tvam a-vikÃri vipatsv api || 114 || uttarottara-su-k«etraæ vapur garbhÃdi-nÅ-rujam | ÃyÃma-j¤Ãna-vij¤Ãnair vardhamÃnaæ Óanai÷ Óubham || 115 || iti sarva-guïopete ÓarÅre ÓaradÃæ Óatam | Ãyur aiÓvaryam i«ÂÃÓ ca sarve bhÃvÃ÷ prati«ÂhitÃ÷ || 116 || tvag-raktÃdÅni sat-tvÃntÃny agryÃïy a«Âau yathottaram | bala-pramÃïa-j¤ÃnÃrthaæ sÃrÃïy uktÃni dehinÃm || 117 || 3.117bv agrÃïy a«Âau yathottaram sÃrair upeta÷ sarvai÷ syÃt paraæ gaurava-saæyuta÷ | sarvÃrambhe«u cÃÓÃ-vÃn sahi«ïu÷ san-mati÷ sthira÷ || 118 || 3.118dv sahi«ïu÷ su-mati÷ sthira÷ an-utsekaæ a-dainyaæ ca sukhaæ du÷khaæ ca sevate | sat-tva-vÃæs tapyamÃnas tu rÃjaso naiva tÃmasa÷ || 119 || 3.119cv sat-tva-vÃn stabhyamÃnas tu dÃna-ÓÅla-dayÃ-satya-brahma-carya-k­ta-j¤a-tÃ÷ | rasÃyanÃni maitrÅ ca puïyÃyur-v­ddhi-k­d gaïa÷ || 120 || ûÃrÅrasthÃna saptottaraæ marma-Óataæ te«Ãm ekÃ-daÓÃdiÓet | p­thak sakthnos tathà bÃhvos trÅïi ko«Âhe navorasi || 1 || p­«Âhe catur-daÓordhvaæ tu jatros triæÓac ca sapta ca | madhye pÃda-talasyÃhur abhito madhyamÃÇgulÅm || 2 || tala-h­n nÃma rujayà tatra viddhasya pa¤ca-tà | aÇgu«ÂhÃÇguli-madhya-sthaæ k«ipraæ Ãk«epa-mÃraïam || 3 || tasyordhvaæ dvy-aÇgule kÆrca÷ pÃda-bhramaïa-kampa-k­t | gulpha-saædher adha÷ kÆrca-Óira÷ Óopha-rujÃ-karam || 4 || jaÇghÃ-caraïayo÷ saædhau gulpho ruk-stambha-mÃndya-k­t | jaÇghÃntare tv indra-vastir mÃrayaty as­ja÷ k«ayÃt || 5 || 4.5bv gulpho ruk-stambha-«Ãï¬hya-k­t 4.5bv gulpho ruk-stambha-khäjya-k­t 4.5bv gulpho ruk-stambha-jìya-k­t jaÇghorvo÷ saægame jÃnu kha¤ja-tà tatra jÅvata÷ | jÃnunas try-aÇgulÃd Ærdhvam Ãïy-Æru-stambha-Óopha-k­t || 6 || urvy Æru-madhye tad-vedhÃt sakthi-Óo«o 'sra-saæk«ayÃt | Æru-mÆle lohitÃk«aæ hanti pak«am as­k-k«ayÃt || 7 || 4.7cv Æru-mÆle lohitÃkhyaæ mu«ka-vaÇk«aïayor madhye viÂapaæ «aï¬ha-tÃ-karam | iti sakthnos tathà bÃhvor maïi-bandho 'tra gulpha-vat || 8 || 4.8bv viÂipaæ «aï¬ha-tÃ-karam kÆrparaæ jÃnu-vat kauïyaæ tayor viÂapa-vat puna÷ | kak«Ãk«a-madhye kak«Ã-dh­k kuïi-tvaæ tatra jÃyate || 9 || sthÆlÃntra-baddha÷ sadyo-ghno vi¬-vÃta-vamano guda÷ | mÆtrÃÓayo dhanur-vakro vastir alpÃsra-mÃæsa-ga÷ || 10 || ekÃdho-vadano madhye kaÂyÃ÷ sadyo nihanty asÆn | ­te 'ÓmarÅ-vraïÃd viddhas tatrÃpy ubhayataÓ ca sa÷ || 11 || 4.11dv tatrÃpy ubhayataÓ ca ya÷ mÆtra-srÃvy ekato bhinne vraïo rohec ca yatnata÷ | dehÃma-pakva-sthÃnÃnÃæ madhye sarva-sirÃÓraya÷ || 12 || nÃbhi÷ so 'pi hi sadyo-ghno dvÃram ÃmÃÓayasya ca | sat-tvÃdi-dhÃma h­dayaæ stanora÷-ko«Âha-madhya-gam || 13 || stana-rohita-mÆlÃkhye dvy-aÇgule stanayor vadet | ÆrdhvÃdho 'sra-kaphÃpÆrïa-ko«Âho naÓyet tayo÷ kramÃt || 14 || 4.14cv ÆrdhvÃdho 's­k-kaphÃpÆrïa- apastambhÃv ura÷-pÃrÓve nìyÃv anila-vÃhinÅ | raktena pÆrïa-ko«Âho 'tra ÓvÃsÃt kÃsÃc ca naÓyati || 15 || 4.15cv raktasya pÆrïa-ko«Âho 'tra p­«Âha-vaæÓorasor madhye tayor eva ca pÃrÓvayo÷ | adho 'æsa-kÆÂayor vidyÃd apÃlÃpÃkhya-marmaïÅ || 16 || tayo÷ ko«Âhe 's­jà pÆrïe naÓyed yÃtena pÆya-tÃm | pÃrÓvayo÷ p­«Âha-vaæÓasya Óroïi-karïau prati sthite || 17 || 4.17dv Óroïi-karïa-prati«Âhite 4.17dv Óroïi-karïau prati«Âhitau vaæÓÃÓrite sphijor Ærdhvaæ kaÂÅka-taruïe sm­te | tatra rakta-k«ayÃt pÃïdur hÅna-rÆpo vinaÓyati || 18 || p­«Âha-vaæÓaæ hy ubhayato yau saædhÅ kaÂi-pÃrÓvayo÷ | jaghanasya bahir-bhÃge marmaïÅ tau kukundarau || 19 || 4.19av p­«Âha-vaæÓasyobhayato ce«ÂÃ-hÃnir adha÷-kÃye sparÓÃ-j¤Ãnaæ ca tad-vyadhÃt | pÃrÓvÃntara-nibaddhau yÃv upari Óroïi-karïayo÷ || 20 || ÃÓaya-cchÃdanau tau tu nitambau taruïÃsthi-gau | adha÷-ÓarÅre Óopho 'tra daurbalyaæ maraïaæ tata÷ || 21 || 4.21av ÃÓayÃcchÃdanau tau tu pÃrÓvÃntara-nibaddhau ca madhye jaghana-pÃrÓvayo÷ | tiryag Ærdhvaæ ca nirdi«Âau pÃrÓva-saædhÅ tayor vyadhÃt || 22 || 4.22bv madhyau jaghana-pÃrÓvayo÷ 4.22cv nirdi«Âau pÃrÓva-saædhÅ tau 4.22dv tiryag Ærdhvaæ tayor vyadhÃt rakta-pÆrita-ko«Âhasya ÓarÅrÃntara-saæbhava÷ | stana-mÆlÃrjave bhÃge p­«Âha-vaæÓÃÓraye sire || 23 || b­hatyau tatra viddhasya maraïaæ rakta-saæk«ayÃt | bÃhu-mÆlÃbhisaæbaddhe p­«Âha-vaæÓasya pÃrÓvayo÷ || 24 || aæsayo÷ phalake bÃhu-svÃpa-Óo«au tayor vyadhÃt | grÅvÃm ubhayata÷ snÃvnÅ grÅvÃ-bÃhu-Óiro-'ntare || 25 || 4.25bv -svÃpa-Óo«au tayor vyadhe 4.25bv -svÃpa-Óophau tayor vyadhe 4.25bv -svÃpa-Óophau tayor vyadhÃt skandhÃæsa-pÅÂha-saæbandhÃv aæsau bÃhu-kriyÃ-harau | kaïÂha-nÃlÅm ubhayata÷ sirà hanu-samÃÓritÃ÷ || 26 || 4.26av skandhÃæsa-pÅÂha-baddhÃrthÃv 4.26av skandhÃæsa-pÅÂha-bandhÃrthÃv 4.26av skandhÃæsa-pÅÂha-saæbaddhÃv catasras tÃsu nÅle dve manye dve marmaïÅ sm­te | svara-praïÃÓa-vaik­tyaæ rasÃ-j¤Ãnaæ ca tad-vyadhe || 27 || 4.27cv svara-praïÃÓa-vaik­tya- 4.27cv svara-praïÃÓo vaik­tyaæ 4.27dv -rasÃ-j¤Ãnaæ ca tad-vyadhe kaïÂha-nÃlÅm ubhayato jihvÃ-nÃsÃ-gatÃ÷ sirÃ÷ | p­thak catasras tÃ÷ sadyo ghnanty asÆn mÃt­kÃhvayÃ÷ || 28 || k­kÃÂike Óiro-grÅvÃ-saædhau tatra calaæ Óira÷ | adhas-tÃt karïayor nimne vidhure Óruti-hÃriïÅ || 29 || 4.29bv -saædhÅ tatra calaæ Óira÷ phaïÃv ubhayato ghrÃïa-mÃrgaæ Órotra-pathÃnugau | antar-gala-sthitau vedhÃd gandha-vij¤Ãna-hÃriïau || 30 || netrayor bÃhyato 'pÃÇgau bhruvo÷ pucchÃntayor adha÷ | tathopari bhruvor nimnÃv ÃvartÃv Ãndhyam e«u tu || 31 || anu-karïaæ lalÃÂÃnte ÓaÇkhau sadyo-vinÃÓanau | keÓÃnte ÓaÇkhayor Ærdhvam utk«epau sthapani puna÷ || 32 || bhruvor madhye traye 'py atra Óalye jÅved an-uddh­te | svayaæ và patite pÃkÃt sadyo naÓyati tÆddh­te || 33 || jihvÃk«i-nÃsikÃ-Órotra-kha-catu«Âaya-saægame | tÃlÆny ÃsyÃni catvÃri srotasÃæ te«u marmasu || 34 || viddha÷ Ó­ÇgÃÂakÃkhye«u sadyas tyajati jÅvitam | kapÃle saædhaya÷ pa¤ca sÅmantÃs tiryag-Ærdhva-gÃ÷ || 35 || 4.35cv kapÃla-saædhaya÷ pa¤ca bhramonmÃda-mano-nÃÓais te«u viddhe«u naÓyati | Ãntaro mastakasyordhvaæ sirÃ-saædhi-samÃgama÷ || 36 || 4.36cv antare mastakasyordhvaæ romÃvarto 'dhipo nÃma marma sadyo haraty asÆn | vi«amaæ spandanaæ yatra pŬite ruk ca marma tat || 37 || mÃæsÃsthi-snÃyu-dhamanÅ-sirÃ-saædhi-samÃgama÷ | syÃn marmeti ca tenÃtra su-tarÃæ jÅvitaæ sthitam || 38 || bÃhulyena tu nirdeÓa÷ «o-¬haivaæ marma-kalpanà | prÃïÃyatana-sÃmÃnyÃd aikyaæ và marmaïÃæ matam || 39 || 4.39dv aikyaæ và marmaïÃæ sm­tam mÃæsa-jÃni daÓendrÃkhya-tala-h­t-stana-rohitÃ÷ | ÓaÇkhau kaÂÅka-taruïe nitambÃv aæsayo÷ phale || 40 || asthny a«Âau snÃva-marmÃïi trayo-viæÓatir Ãïaya÷ | kÆrca-kÆrca-Óiro-'pÃÇga-k«iprotk«epÃæsa-vastaya÷ || 41 || 4.41av asthny a«Âau snÃyu-marmÃïi gudÃpastambha-vidhura-Ó­ÇgÃÂÃni navÃdiÓet | marmÃïi dhamanÅ-sthÃni sapta-triæÓat sirÃÓrayÃ÷ || 42 || 4.42av gudo 'pastambha-vidhura- b­hatyau mÃt­kà nÅle manye kak«Ã-dharau phaïau | viÂape h­dayaæ nÃbhi÷ pÃrÓva-saædhÅ stanÃdhare || 43 || 4.43dv pÃrÓva-saædhÅ stanÃntare apÃlÃpau sthapany urvyaÓ catasro lohitÃni ca | saædhau viæÓatir Ãvartau maïi-bandhau kukundarau || 44 || sÅmantÃ÷ kÆrparau gulphau k­kÃÂyau jÃnunÅ pati÷ | mÃæsa-marma gudo 'nye«Ãæ snÃvni kak«Ã-dharau tathà || 45 || 4.45dv snÃvnÅ kak«Ã-dharau tathà viÂapau vidhurÃkhye ca Ó­ÇgÃÂÃni sirÃsu tu | apastambhÃv apÃÇgau ca dhamanÅ-sthaæ na tai÷ sm­tam || 46 || viddhe 'jasram as­k-srÃvo mÃæsa-dhÃvana-vat tanu÷ | pÃï¬u-tvam indriyÃ-j¤Ãnaæ maraïam cÃÓu mÃæsa-je || 47 || 4.47dv maraïam vÃÓu mÃæsa-je majjÃnvito 'ccho vicchinna÷ srÃvo ruk cÃsthi-marmaïi | ÃyÃmÃk«epaka-stambhÃ÷ snÃva-je 'bhyadhikaæ rujà || 48 || 4.48dv snÃva-je 'bhyadhikaæ ruja÷ 4.48dv snÃva-je 'bhyadhikà ruja÷ 4.48dv snÃyu-ge 'bhyadhikaæ rujà yÃna-sthÃnÃsanÃ-Óaktir vaikalyam atha vÃntaka÷ | raktaæ sa-Óabda-pheno«ïaæ dhamanÅ-sthe vi-cetasa÷ || 49 || sirÃ-marma-vyadhe sÃndram ajasraæ bahv as­k sravet | tat-k«ayÃt t­¬-bhrama-ÓvÃsa-moha-hidhmÃbhir antaka÷ || 50 || vastu ÓÆkair ivÃkÅrïaæ rƬhe ca kuïi-kha¤ja-tà | bala-ce«ÂÃ-k«aya÷ Óo«a÷ parva-ÓophaÓ ca saædhi-je || 51 || nÃbhi-ÓaÇkhÃdhipÃpÃna-h­c-ch­ÇgÃÂaka-vastaya÷ | a«Âau ca mÃt­kÃ÷ sadyo nighnanty ekÃn-na-viæÓati÷ || 52 || 4.52dv nighnanty ekona-viæÓati÷ saptÃha÷ paramas te«Ãæ kÃla÷ kÃlasya kar«aïe | trayas-triæÓad-apastambha-tala-h­t-pÃrÓva-saædhaya÷ || 53 || 4.53av saptÃha÷ paramaæ te«Ãæ kaÂÅ-taruïa-sÅmanta-stana-mÆlendra-vastaya÷ | k«iprÃpÃlÃpa-b­hatÅ-nitamba-stana-rohitÃ÷ || 54 || kÃlÃntara-prÃïa-harà mÃsa-mÃsÃrdha-jÅvitÃ÷ | utk«epau sthapanÅ trÅïi vi-Óalya-ghnÃni tatra hi || 55 || 4.55dv vi-Óalya-ghnÃni tatra tu vÃyur mÃæsa-vasÃ-majja-mastuluÇgÃni Óo«ayet | ÓalyÃpÃye vinirgacchan ÓvÃsÃt kÃsÃc ca hanty asÆn || 56 || phaïÃv apÃÇgau vidhure nÅle manye k­kÃÂike | aæsÃæsa-phalakÃvarta-viÂaporvÅ-kukundarÃ÷ || 57 || 4.57av phaïÃv apÃÇgau vidhurau sa-jÃnu-lohitÃk«Ãïi-kak«Ã-dh­k-kÆrca-kÆrparÃ÷ | vaikalyam iti catvÃri catvÃriæÓac ca kurvate || 58 || 4.58av sa-jÃnu-lohitÃkhyÃni- haranti tÃny api prÃïÃn kadÃ-cid abhighÃtata÷ | a«Âau kÆrca-Óiro-gulpha-maïi-bandhà rujÃ-karÃ÷ || 59 || te«Ãæ viÂapa-kak«Ã-dh­g-urvya÷ kÆrca-ÓirÃæsi ca | dvÃ-daÓÃÇgula-mÃnÃni dvy-aÇgule maïi-bandhane || 60 || 4.60bv -urvÅ-kÆrca-ÓirÃæsi ca gulphau ca stana-mÆle ca try-aÇgulaæ jÃnu-kÆrparam | apÃna-vasti-h­n-nÃbhi-nÅlÃ÷ sÅmanta-mÃt­kÃ÷ || 61 || 4.61bv try-aÇgulau jÃnu-kÆrparau 4.61dv -nÅlÃ-sÅmanta-mÃt­kÃ÷ kÆrca-Ó­ÇgÃÂa-manyÃÓ ca triæÓad ekena varjitÃ÷ | Ãtma-pÃïi-talonmÃnÃ÷ Óe«Ãïy ardhÃÇgulaæ vadet || 62 || pa¤cÃÓat «a ca marmÃïi tila-vrÅhi-samÃny api | i«ÂÃni marmÃïy anye«Ãæ catur-dhoktÃ÷ sirÃs tu yÃ÷ || 63 || tarpayanti vapu÷ k­tsnaæ tà marmÃïy ÃÓritÃs tata÷ | tat-k«atÃt k«ata-jÃty-artha-prav­tter dhÃtu-saæk«aye || 64 || 4.64cv tat-k«atÃt k«ata-jÃty-arthaæ 4.64dv prav­ttir dhÃtu-saæk«aye v­ddhaÓ calo rujas tÅvrÃ÷ pratanoti samÅrayan | tejas tad uddh­taæ dhatte t­«ïÃ-Óo«a-mada-bhramÃn || 65 || svinna-srasta-Ólatha-tanuæ haraty enaæ tato 'ntaka÷ | vardhayet saædhito gÃtraæ marmaïy abhihate drutam || 66 || chedanÃt saædhi-deÓasya saækucanti sirà hy ata÷ | jÅvitaæ prÃïinÃæ tatra rakte ti«Âhati ti«Âhati || 67 || su-vik«ato 'py ato jÅved a-marmaïi na marmaïi | prÃïa-ghÃtini jÅvet tu kaÓ-cid vaidya-guïena cet || 68 || a-samagrÃbhighÃtÃc ca so 'pi vaikalyam aÓnute | tasmÃt k«Ãra-vi«Ãgny-ÃdÅn yatnÃn marmasu varjayet || 69 || marmÃbhighÃta÷ sv-alpo 'pi prÃya-Óo bÃdhate-tarÃm | rogà marmÃÓrayÃs tad-vat prakrÃntà yatnato 'pi ca || 70 || 4.70cv rogà marmÃÓritÃs tad-vat ûÃrÅrasthÃna pu«paæ phalasya dhÆmo 'gner var«asya jala-dodaya÷ | yathà bhavi«yato liÇgaæ ri«Âaæ m­tyos tathà dhruvam || 1 || Ãyu«-mati kriyÃ÷ sarvÃ÷ sa-phalÃ÷ saæprayojitÃ÷ | bhavanti bhi«ajÃæ bhÆtyai k­ta-j¤a iva bhÆ-bhuji || 1+(1) || k«ÅïÃyu«i k­taæ karma vyarthaæ k­tam ivÃdhame | a-yaÓo deha-saædehaæ svÃrtha-hÃniæ ca yacchati || 1+(2) || 5.1+(2)cv ÃyÃsÃd deha-saædehaæ tarhÅdÃnÅæ gatÃsÆnÃæ lak«aïaæ saæpracak«ate | vik­ti÷ prak­te÷ prÃj¤ai÷ pradi«Âà ri«Âa-saæj¤ayà || 1+(3) || 5.1+(3)av tad idÃnÅæ gatÃsÆnÃæ ari«Âaæ nÃsti maraïaæ d­«Âa-ri«Âaæ ca jÅvitam | ari«Âe ri«Âa-vij¤Ãnaæ na ca ri«Âe 'py a-naipuïÃt || 2 || ke-cit tu tad dvi-dhety Ãhu÷ sthÃyy-a-sthÃyi-vibhedata÷ | do«ÃïÃm api bÃhulyÃd ri«ÂÃbhÃsa÷ samudbhavet || 3 || sa do«ÃïÃæ Óame ÓÃmyet sthÃyy avaÓyaæ tu m­tyave | rÆpendriya-svara-cchÃyÃ-praticchÃyÃ-kriyÃdi«u || 4 || 5.4av tad do«ÃïÃæ Óame ÓÃmyet anye«v api ca bhÃve«u prÃk­te«v a-nimittata÷ | vik­tir yà samÃsena ri«Âaæ tad iti lak«ayet || 5 || keÓa-roma-nir-abhyaÇgaæ yasyÃbhyaktam ivek«yate | yasyÃty-arthaæ cale netre stabdhÃntar-gata-nirgate || 6 || jihme vist­ta-saæk«ipte saæk«ipta-vinata-bhruïÅ | udbhrÃnta-darÓane hÅna-darÓane nakulopame || 7 || kapotÃbhe alÃtÃbhe srute lulita-pak«maïÅ | nÃsikÃty-artha-viv­tà saæv­tà piÂikÃcità || 8 || ucchÆnà sphuÂità mlÃnà yasyau«Âho yÃty adho 'dhara÷ | Ærdhvaæ dvitÅya÷ syÃtÃæ và pakva-jambÆ-nibhÃv ubhau || 9 || dantÃ÷ sa-ÓarkarÃ÷ ÓyÃvÃs tÃmrÃ÷ pu«pita-paÇkitÃ÷ | sahasaiva pateyur và jihvà jihmà visarpiïÅ || 10 || ÓÆnà Óu«kà guru÷ ÓyÃvà liptà suptà sa-kaïÂakà | Óira÷ Óiro-dharà vo¬huæ p­«Âhaæ và bhÃram Ãtmana÷ || 11 || hanÆ và piï¬am Ãsya-sthaæ Óaknuvanti na yasya ca | yasyÃ-nimittam aÇgÃni gurÆïy ati-laghÆni và || 12 || vi«a-do«Ãd vinà yasya khebhyo raktaæ pravartate | utsiktaæ mehanaæ yasya v­«aïÃv ati-ni÷s­tau || 13 || ato 'nya-thà và yasya syÃt sarve te kÃla-coditÃ÷ | yasyÃ-pÆrvÃ÷ sirÃ-lekhà bÃlendv-Ãk­tayo 'pi và || 14 || 5.14bv sarve te kÃla-noditÃ÷ lalÃÂe vasti-ÓÅr«e và «aï mÃsÃn na sa jÅvati | padminÅ-pattra-vat toyaæ ÓarÅre yasya dehina÷ || 15 || plavate plavamÃnasya «aï mÃsÃs tasya jÅvitam | haritÃbhÃ÷ sirà yasya roma-kÆpÃÓ ca saæv­tÃ÷ || 16 || 5.16bv «aï-mÃsaæ tasya jÅvitam 5.16bv «aï-mÃsÃt tasya jÅvitam 5.16bv «aï mÃsÃæs tasya jÅvitam so 'mlÃbhilëŠpuru«a÷ pittÃn maraïam aÓnute | yasya go-maya-cÆrïÃbhaæ cÆrïaæ mÆrdhni mukhe 'pi và || 17 || sa-snehaæ mÆrdhni dhÆmo và mÃsÃntaæ tasya jÅvitam | mÆrdhni bhruvor và kurvanti sÅmantÃvartakà navÃ÷ || 18 || 5.18cv mÆrdhni bhruvor và yasya syu÷ m­tyuæ svasthasya «a¬-rÃtrÃt tri-rÃtrÃd Ãturasya tu | jihvà ÓyÃvà mukhaæ pÆti savyam ak«i nimajjati || 19 || 5.19bv tri-rÃtrÃd Ãturasya ca khagà và mÆrdhni lÅyante yasya taæ parivarjayet | yasya snÃtÃnuliptasya pÆrvaæ Óu«yaty uro bh­Óam || 20 || Ãrdre«u sarva-gÃtre«u so 'rdha-mÃsaæ na jÅvati | a-kasmÃd yuga-pad gÃtre varïau prÃk­ta-vaik­tau || 21 || tathaivopacaya-glÃni-rauk«ya-snehÃdi m­tyave | yasya sphuÂeyur aÇgulyo nÃk­«Âà na sa jÅvati || 22 || k«ava-kÃsÃdi«u tathà yasyÃ-pÆrvo dhvanir bhavet | hrasvo dÅrgho 'ti vocchvÃsa÷ pÆti÷ surabhir eva và || 23 || ÃplutÃn-Ãplute kÃye yasya gandho 'ti-mÃnu«a÷ | mala-vastra-vraïÃdau và var«Ãntaæ tasya jÅvitam || 24 || 5.24cv mala-vastra-vraïÃdye và bhajante 'ty-aÇga-saurasyÃd yaæ yÆkÃ-mak«ikÃdaya÷ | tyajanti vÃti-vairasyÃt so 'pi var«aæ na jÅvati || 25 || satato«masu gÃtre«u Óaityaæ yasyopalak«yate | ÓÅte«u bh­Óam au«ïyaæ và sveda÷ stambho 'py a-hetuka÷ || 26 || 5.26dv sveda÷ stambho 'ty a-hetuka÷ yo jÃta-ÓÅta-piÂika÷ ÓÅtÃÇgo và vidahyate | u«ïa-dve«Å ca ÓitÃrta÷ sa pretÃdhipa-go-cara÷ || 27 || 5.27bv ÓÅtÃÇgo vÃtidahyate 5.27bv ÓÅtÃÇgo vÃpi dahyate urasy Æ«mà bhaved yasya jaÂhare cÃti-ÓÅta-tà | bhinnaæ purÅ«aæ t­«ïà ca yathà pretas tathaiva sa÷ || 28 || 5.28bv jaÂhare vÃti-ÓÅta-tà mÆtraæ purÅ«aæ ni«ÂhyÆtaæ Óukraæ vÃpsu nimajjati | ni«ÂhyÆtaæ bahu-varïaæ và yasya mÃsÃt sa naÓyati || 29 || ghanÅ-bhÆtam ivÃkÃÓam ÃkÃÓam iva yo ghanam | a-mÆrtam iva mÆrtaæ ca mÆrtaæ cÃ-mÆrta-vat sthitam || 30 || tejasvy a-tejas tad-vac ca Óuklaæ k­«ïam a-sac ca sat | a-netra-rogaÓ candraæ ca bahu-rÆpam a-lächanam || 31 || 5.31av tejasy a-tejas tad-vac ca 5.31cv a-netra-rogÅ candraæ ca jÃgrad rak«Ãæsi gandharvÃn pretÃn anyÃæÓ ca tad-vidhÃn | rÆpaæ vy-Ãk­ti tat tac ca ya÷ paÓyati sa naÓyati || 32 || 5.32cv rÆpaæ vy-Ãk­ti tad-vac ca saptar«ÅïÃæ samÅpa-sthÃæ yo na paÓyaty arundhatÅm | dhruvam ÃkÃÓa-gaÇgÃæ và sa na paÓyati tÃæ samÃm || 33 || megha-toyaugha-nirgho«a-vÅïÃ-païava-veïu-jÃn | Ó­ïoty anyÃæÓ ca ya÷ ÓabdÃn a-sato na sato 'pi và || 34 || ni«pŬya karïau Ó­ïuyÃn na yo dhukadhukÃ-svanam | tad-vad gandha-rasa-sparÓÃn manyate yo viparyayÃt || 35 || 5.35bv na yo dhukadhuka-svanam sarva-Óo và na yo yaÓ ca dÅpa-gandhaæ na jighrati | vidhinà yasya do«Ãya svÃsthyÃyÃ-vidhinà rasÃ÷ || 36 || ya÷ pÃæsuneva kÅrïÃÇgo yo 'Çge ghÃtaæ na vetti và | antareïa tapas tÅvraæ yogaæ và vidhi-pÆrvakam || 37 || 5.37av yo bhasmaneva kÅrïÃÇgo jÃnÃty atÅndriyaæ yaÓ ca te«Ãæ maraïam ÃdiÓet | hÅno dÅna÷ svaro '-vyakto yasya syÃd gadgado 'pi và || 38 || sahasà yo vimuhyed và vivak«ur na sa jÅvati | svarasya dur-balÅ-bhÃvaæ hÃniæ ca bala-varïayo÷ || 39 || roga-v­ddhim a-yuktyà ca d­«Âvà maraïam ÃdiÓet | apa-svaraæ bhëamÃïaæ prÃptaæ maraïam Ãtmana÷ || 40 || ÓrotÃraæ cÃsya Óabdasya dÆrata÷ parivarjayet | saæsthÃnena pramÃïena varïena prabhayÃpi và || 41 || 5.41av ÓrotÃraæ tasya Óabdasya 5.41av ÓrotÃraæ vÃsya Óabdasya chÃyà vivartate yasya svapne 'pi preta eva sa÷ | ÃtapÃdarÓa-toyÃdau yà saæsthÃna-pramÃïata÷ || 42 || chÃyÃÇgÃt saæbhavaty uktà praticchÃyeti sà puna÷ | varïa-prabhÃÓrayà yà tu sà chÃyaiva ÓarÅra-gà || 43 || bhaved yasya praticchÃyà chinnà bhinnÃdhikÃkulà | vi-Óirà dvi-Óirà jihmà vik­tà yadi vÃnya-thà || 44 || taæ samÃptÃyu«aæ vidyÃn na cel lak«ya-nimitta-jà | praticchÃyÃ-mayÅ yasya na cÃk«ïÅk«yeta kanyakà || 45 || khÃdÅnÃæ pa¤ca pa¤cÃnÃæ chÃyà vividha-lak«aïÃ÷ | nÃbhasÅ nir-malÃ-nÅlà sa-snehà sa-prabheva ca || 46 || vÃtÃd rajo-'ruïà ÓyÃvà bhasma-rÆk«Ã hata-prabhà | viÓuddha-raktà tv ÃgneyÅ dÅptÃbhà darÓana-priyà || 47 || Óuddha-vai¬Ærya-vi-malà su-snigdhà toya-jà sukhà | sthirà snigdhà ghanà Óuddhà ÓyÃmà Óvetà ca pÃrthivÅ || 48 || 5.48bv su-snigdhà toya-jà hi sà vÃyavÅ roga-maraïa-kleÓÃyÃnyÃ÷ sukhodayÃ÷ | prabhoktà taijasÅ sarvà sà tu sapta-vidhà sm­tà || 49 || 5.49av vÃyavyà roga-maraïa- raktà pÅtà sità ÓyÃvà harità pÃï¬urÃsità | tÃsÃæ yÃ÷ syur vikÃsinya÷ snigdhÃÓ ca vi-malÃÓ ca yÃ÷ || 50 || 5.50av raktà pÅtà sità ÓyÃmà tÃ÷ Óubhà malinà rÆk«Ã÷ saæk«iptÃÓ cÃ-ÓubhodayÃ÷ | varïam ÃkrÃmati cchÃyà prabhà varïa-prakÃÓinÅ || 51 || 5.51bv saæk«iptÃÓ cÃ-sukhodayÃ÷ 5.51dv prabhà varïa-vikÃÓinÅ Ãsanne lak«yate chÃyà vik­«Âe bhà prakÃÓate | nÃ-cchÃyo nÃ-prabha÷ kaÓ-cid viÓe«ÃÓ cihnayanti tu || 52 || n­ïÃæ ÓubhÃ-Óubhotpattiæ kÃle chÃyÃ-samÃÓrayÃ÷ | nika«ann iva ya÷ pÃdau cyutÃæsa÷ parisarpati || 53 || 5.53bv kÃle chÃyÃ-samÃÓritÃ÷ hÅyate balata÷ ÓaÓvad yo 'nnam aÓnan hitaæ bahu | yo 'lpÃÓÅ bahu-viï-mÆtro bahv-ÃÓÅ cÃlpa-mÆtra-vi || 54 || 5.54dv bahv-ÃÓÅ vÃlpa-mÆtra-vi yo vÃlpÃÓÅ kaphenÃrto dÅrghaæ Óvasiti ce«Âate | dÅrgham ucchvasya yo hrasvaæ ni÷Óvasya paritÃmyati || 55 || hrasvaæ ca ya÷ praÓvasiti vyÃviddhaæ spandate bh­Óam | Óiro vik«ipate k­cchrÃd yo '¤cayitvà prapÃïikau || 56 || yo lalÃÂÃt sruta-sveda÷ Ólatha-saædhÃna-bandhana÷ | utthÃpyamÃna÷ saæmuhyed yo balÅ dur-balo 'pi và || 57 || uttÃna eva svapiti ya÷ pÃdau vikaroti ca | ÓayanÃsana-ku¬yÃder yo '-sad eva jigh­k«ati || 58 || 5.58cv ÓayanÃsana-ku¬yÃdau 5.58dv ya÷ sadaiva jigh­k«ati a-hÃsya-hÃsÅ saæmuhyan yo le¬hi daÓana-cchadau | uttarau«Âhaæ parilihan phÆt-kÃrÃæÓ ca karoti ya÷ || 59 || 5.59dv notkÃrÃæÓ ca karoti ya÷ yam abhidravati cchÃyà k­«ïà pÅtÃruïÃpi và | bhi«ag-bhe«aja-pÃnÃnna-guru-mitra-dvi«aÓ ca ye || 60 || 5.60bv k­«ïà pÅtÃruïÃpi ca vaÓa-gÃ÷ sarva evaite vij¤eyÃ÷ sama-vartina÷ | grÅvÃ-lalÃÂa-h­dayaæ yasya svidyati ÓÅtalam || 61 || u«ïo 'para÷ pradeÓaÓ ca Óaraïaæ tasya devatÃ÷ | yo 'ïu-jyotir anekÃgro duÓ-chÃyo dur-manÃ÷ sadà || 62 || pÆrva-rÆpÃïi sarvÃïi jvarÃdi«v ati-mÃtrayà | yaæ viÓanti viÓaty enaæ m­tyur jvara-pura÷-sara÷ || 62.1+(1) || baliæ bali-bh­to yasya praïÅtaæ nopabhu¤jate | nir-nimittaæ ca yo medhÃæ ÓobhÃm upacayaæ Óriyam || 63 || 5.63av baliæ bali-bhujo yasya prÃpnoty ato và vibhraæÓaæ sa prÃpnoti yama-k«ayam | guïa-do«a-mayÅ yasya svasthasya vyÃdhitasya và || 64 || 5.64cv guïÃ-guïa-mayÅ yasya yÃty anya-thÃ-tvaæ prak­ti÷ «aï mÃsÃn na sa jÅvati | bhakti÷ ÓÅlaæ sm­tis tyÃgo buddhir balam a-hetukam || 65 || «a¬ etÃni nivartante «a¬bhir mÃsair mari«yata÷ | matta-vad-gati-vÃk-kampa-mohà mÃsÃn mari«yata÷ || 66 || naÓyaty a-jÃnan «a¬-ahÃt keÓa-lu¤cana-vedanÃm | na yÃti yasya cÃhÃra÷ kaïÂhaæ kaïÂhÃmayÃd ­te || 67 || pre«yÃ÷ pratÅpa-tÃæ yÃnti pretÃk­tir udÅryate | yasya nidrà bhaven nityà naiva và na sa jÅvati || 68 || 5.68cv yasya nidrà bhaven nityaæ vaktram ÃpÆryate 'ÓrÆïÃæ svidyataÓ caraïau bh­Óam | cak«uÓ cÃkula-tÃæ yÃti yama-rÃjyaæ gami«yata÷ || 69 || 5.69dv yama-rëÂraæ gami«yata÷ yai÷ purà ramate bhÃvair a-ratis tair na jÅvati | sahasà jÃyate yasya vikÃra÷ sarva-lak«aïa÷ || 70 || nivartate và sahasà sahasà sa vinaÓyati | jvaro nihanti bala-vÃn gambhÅro dairgharÃtrika÷ || 71 || sa-pralÃpa-bhrama-ÓvÃsa÷ k«Åïaæ ÓÆnaæ hatÃnalam | a-k«Ãmaæ sakta-vacanaæ raktÃk«aæ h­di ÓÆlinam || 72 || sa-Óu«ka-kÃsa÷ pÆrvÃhïe yo 'parÃhïe 'pi và bhavet | bala-mÃæsa-vihÅnasya Óle«ma-kÃsa-samanvita÷ || 73 || 5.73av saæÓu«ka-kÃsa÷ pÆrvÃhïe rakta-pittaæ bh­Óaæ raktaæ k­«ïam indra-dhanu«-prabham | tÃmra-hÃridra-haritaæ rÆpaæ raktaæ pradarÓayet || 74 || roma-kÆpa-pravis­taæ kaïÂhÃsya-h­daye sajat | vÃsaso '-ra¤janaæ pÆti vega-vac cÃti bhÆri ca || 75 || 5.75cv vÃsaso ra¤janaæ pÆti v­ddhaæ pÃï¬u-jvara-cchardi-kÃsa-ÓophÃtisÃriïam | kÃsa-ÓvÃsau jvara-cchardi-t­«ïÃtÅsÃra-Óophinam || 76 || yak«mà pÃrÓva-rujÃnÃha-rakta-cchardy-aæsa-tÃpinam | chardir vega-vatÅ mÆtra-Óak­d-gandhi÷ sa-candrikà || 77 || 5.77bv -rakta-cchardy-aÇga-tÃpinam sÃsra-viÂ-pÆya-ruk-kÃsa-ÓvÃsa-vaty anu«aÇgiïÅ | t­«ïÃnya-roga-k«apitaæ bahir-jihvaæ vi-cetanam || 78 || 5.78dv bahir-jihvam a-cetanam 5.78dv bahir-jihvaæ vi-cetasam madÃtyayo 'ti-ÓÅtÃrtaæ k«Åïaæ taila-prabhÃnanam | arÓÃæsi pÃïi-pan-nÃbhi-guda-mu«kÃsya-Óophinam || 79 || 5.79dv -guda-mu«kÃdi-Óophinam h­t-pÃrÓvÃÇga-rujÃ-chardi-pÃyu-pÃka-jvarÃturam | atÅsÃro yak­t-piï¬a-mÃæsa-dhÃvana-mecakai÷ || 80 || tulyas taila-gh­ta-k«Åra-dadhi-majja-vasÃsavai÷ | mastuluÇga-ma«Å-pÆya-vesavÃrÃmbu-mÃk«ikai÷ || 81 || ati-raktÃsita-snigdha-pÆty-accha-ghana-vedana÷ | karbura÷ prasravan dhÃtÆn ni«-purÅ«o 'tha-vÃti-vi || 82 || tantu-mÃn mak«ikÃkrÃnto rÃjÅ-mÃæÓ candrakair yuta÷ | ÓÅrïa-pÃyu-valiæ mukta-nÃlaæ parvÃsthi-ÓÆlinam || 83 || 5.83dv -tÃlaæ parvÃsthi-ÓÆlinam 5.83dv -tìaæ parvÃsthi-ÓÆlinam srasta-pÃyuæ bala-k«Åïam annam evopaveÓayan | sa-t­Â-ÓvÃsa-jvara-cchardi-dÃhÃnÃha-pravÃhika÷ || 84 || 5.84bv annam evopaveÓayet aÓmarÅ ÓÆna-v­«aïaæ baddha-mÆtraæ rujÃrditam | mehas t­¬-dÃha-piÂikÃ-mÃæsa-kothÃtisÃriïam || 85 || piÂikà marma-h­t-p­«Âha-stanÃæsa-guda-mÆrdha-gÃ÷ | parva-pÃda-kara-sthà và mandotsÃhaæ pramehiïam || 86 || 5.86bv -stanÃæsa-guda-mÆrdha-jÃ÷ 5.86cv parva-pÃda-kara-sthÃÓ ca sarvaæ ca mÃæsa-saækotha-dÃha-t­«ïÃ-mada-jvarai÷ | visarpa-marma-saærodha-hidhmÃ-ÓvÃsa-bhrama-klamai÷ || 87 || 5.87av sarvaæ ca mÃæsa-saækoca- gulma÷ p­thu-parÅïÃho ghana÷ kÆrma ivonnata÷ | sirÃ-naddho jvara-cchardi-hidhmÃdhmÃna-rujÃnvita÷ || 88 || kÃsa-pÅnasa-h­l-lÃsa-ÓvÃsÃtÅsÃra-Óopha-vÃn | viï-mÆtra-saægraha-ÓvÃsa-Óopha-hidhmÃ-jvara-bhramai÷ || 89 || mÆrchÃ-chardy-atisÃraiÓ ca jaÂharaæ hanti dur-balam | ÓÆnÃk«aæ kuÂilopastham upaklinna-tanu-tvacam || 90 || virecana-h­tÃnÃham Ãnahyantaæ puna÷ puna÷ | pÃï¬u-roga÷ Óvayathu-mÃn pÅtÃk«i-nakha-darÓanam || 91 || 5.91av virecana-hatÃnÃham tandrÃ-dÃhÃ-ruci-cchardi-mÆrchÃdhmÃnÃtisÃra-vÃn | anekopadrava-yuta÷ pÃdÃbhyÃæ pras­to naram || 92 || nÃrÅæ Óopho mukhÃd dhanti kuk«i-guhyÃd ubhÃv api | rÃjÅ-cita÷ sravaæÓ chardi-jvara-ÓvÃsÃtisÃriïam || 93 || jvarÃtÅsÃrau ÓophÃnte Óvayathur và tayo÷ k«aye | dur-balasya viÓe«eïa jÃyante 'ntÃya dehina÷ || 94 || Óvayathur yasya pÃda-stha÷ parisraste ca piï¬ike | sÅdata÷ sakthinÅ caiva taæ bhi«ak parivarjayet || 95 || Ãnanaæ hasta-pÃdaæ ca viÓe«Ãd yasya Óu«yata÷ | ÓÆyete và vinà dehÃt sa mÃsÃd yÃti pa¤ca-tÃm || 96 || 5.96bv viÓe«Ãd yasya Óu«yati visarpa÷ kÃsa-vaivarïya-jvara-mÆrchÃÇga-bhaÇga-vÃn | bhramÃsya-Óopha-h­l-lÃsa-deha-sÃdÃtisÃra-vÃn || 97 || 5.97cv bhramÃsya-Óo«a-h­l-lÃsa- ku«Âhaæ viÓÅryamÃïÃÇgaæ rakta-netraæ hata-svaram | mandÃgniæ jantubhir ju«Âaæ hanti t­«ïÃtisÃriïam || 98 || vÃyu÷ supta-tvacaæ bhugnaæ kampa-Óopha-rujÃturam | vÃtÃsraæ moha-mÆrchÃya-madÃ-svapna-jvarÃnvitam || 99 || 5.99av vÃyu÷ supta-tvacaæ bhagnaæ Óiro-grahÃ-ruci-ÓvÃsa-saækoca-sphoÂa-kotha-vat | Óiro-rogÃ-ruci-ÓvÃsa-moha-vi¬-bheda-t­¬-bhramai÷ || 100 || ghnanti sarvÃmayÃ÷ k«Åïa-svara-dhÃtu-balÃnalam | vÃta-vyÃdhir apasmÃrÅ ku«ÂhÅ rakty udarÅ k«ayÅ || 101 || gulmÅ mehÅ ca tÃn k«ÅïÃn vikÃre 'lpe 'pi varjayet | bala-mÃæsa-k«ayas tÅvro roga-v­ddhir a-rocaka÷ || 102 || yasyÃturasya lak«yante trÅn pak«Ãn na sa jÅvati | vÃtëÂhÅlÃti-saæv­ddhà ti«Âhanti dÃruïà h­di || 103 || t­«ïayÃnuparÅtasya sadyo mu«ïÃti jÅvitam | Óaithilyaæ piï¬ike vÃyur nÅtvà nÃsÃæ ca jihma-tÃm || 104 || 5.104av t­«ïayà tu parÅtasya k«ÅïasyÃyamya manye và sadyo mu«ïÃti jÅvitam | nÃbhi-gudÃntaraæ gatvà vaÇk«aïau và samÃÓrayan || 105 || 5.105av k«ÅïasyÃyasya manye và g­hÅtvà pÃyu-h­daye k«Åïa-dehasya và balÅ | malÃn vasti-Óiro nÃbhiæ vibadhya janayan rujam || 106 || kurvan vaÇk«aïayo÷ ÓÆlaæ t­«ïÃæ bhinna-purÅ«a-tÃm | ÓvÃsaæ và janayan vÃyur g­hÅtvà guda-vaÇk«aïam || 107 || 5.107dv g­hÅtvà guda-vaÇk«aïau vitatya parÓukÃgrÃïi g­hÅtvoraÓ ca mÃruta÷ | stimitasyÃtatÃk«asya sadyo mu«ïÃti jÅvitam || 108 || 5.108av vitatya pÃrÓvakÃgrÃïi sahasà jvara-saætÃpas t­«ïà mÆrchà bala-k«aya÷ | viÓle«aïaæ ca saædhÅnÃæ mumÆr«or upajÃyate || 109 || go-sarge vadanÃd yasya sveda÷ pracyavate bh­Óam | lepa-jvaropataptasya dur-labhaæ tasya jÅvitam || 110 || pravÃla-guÂikÃbhÃsà yasya gÃtre masÆrikÃ÷ | utpadyÃÓu vinaÓyanti na cirÃt sa vinaÓyati || 111 || masÆra-vidala-prakhyÃs tathà vidruma-saænibhÃ÷ | antar-vaktrÃ÷ kiïÃbhÃÓ ca visphoÂà deha-nÃÓanÃ÷ || 112 || kÃmalÃk«ïor mukhaæ pÆrïaæ ÓaÇkhayor mukta-mÃæsa-tà | saætrÃsaÓ co«ïa-tÃÇge ca yasya taæ parivarjayet || 113 || a-kasmÃd anudhÃvac ca vigh­«Âaæ tvak-samÃÓrayam | yo vÃta-jo na ÓÆlÃya syÃn na dÃhÃya pitta-ja÷ || 114 || candanoÓÅra-madirÃ-kuïapa-dhvÃÇk«a-gandhaya÷ | ÓaivÃla-kukkuÂa-ÓikhÃ-kuÇkumÃla-ma«Å-prabhÃ÷ || 114.1+(1) || 5.114.1+(1)dv -naktamÃla-ma«Å-prabhÃ÷ 5.114.1+(1)dv -kunda-ÓÃli-maya-prabhÃ÷ antar-dÃhà nir-Æ«maïa÷ prÃïa-nÃÓa-karà vraïÃ÷ || 114.1+(2)ab || kapha-jo na ca pÆyÃya marma-jaÓ ca ruje na ya÷ | a-cÆrïaÓ cÆrïa-kÅrïÃbho yatrÃkasmÃc ca d­Óyate || 115 || rÆpaæ Óakti-dhvajÃdÅnÃæ sarvÃæs tÃn varjayed vraïÃn | viï-mÆtra-mÃruta-vahaæ k­miïaæ ca bhagandaram || 116 || ghaÂÂaya¤ jÃnunà jÃnu pÃdÃv udyamya pÃtayan | yo 'pÃsyati muhur vaktram Ãturo na sa jÅvati || 117 || dantaiÓ chindan nakhÃgrÃïi taiÓ ca keÓÃæs t­ïÃni ca | bhÆmiæ këÂhena vilikhan lo«Âaæ lo«Âena tìayan || 118 || 5.118bv taiÓ ca keÓÃæs t­ïÃni và h­«Âa-romà sÃndra-mÆtra÷ Óu«ka-kÃsÅ jvarÅ ca ya÷ | muhur hasan muhu÷ k«ve¬an ÓayyÃæ pÃdena hanti ya÷ || 119 || 5.119dv ÓayyÃæ pÃdena hanti ca muhuÓ chidrÃïi vim­Óann Ãturo na sa jÅvati | m­tyave sahasÃrtasya tilaka-vyaÇga-viplava÷ || 120 || mukhe danta-nakhe pu«paæ jaÂhare vividhÃ÷ sirÃ÷ | Ærdhva-ÓvÃsaæ gato«mÃïaæ ÓÆlopahata-vaÇk«aïam || 121 || Óarma cÃn-adhigacchantaæ buddhi-mÃn parivarjayet | vikÃrà yasya vardhante prak­ti÷ parihÅyate || 122 || 5.122av Óarma vÃn-adhigacchantaæ sahasà sahasà tasya m­tyur harati jÅvitam | yam uddiÓyÃturaæ vaidya÷ saæpÃdayitum au«adham || 123 || yatamÃno na Óaknoti dur-labhaæ tasya jÅvitam | vij¤Ãtaæ bahu-Óa÷ siddhaæ vidhi-vac cÃvacÃritam || 124 || na sidhyaty au«adhaæ yasya nÃsti tasya cikitsitam | bhaved yasyau«adhe 'nne và kalpyamÃne viparyaya÷ || 125 || a-kasmÃd varïa-gandhÃde÷ svastho 'pi na sa jÅvati | nivÃte sendhanaæ yasya jyotiÓ cÃpy upaÓÃmyati || 126 || Ãturasya g­he yasya bhidyante và patanti và | ati-mÃtram amatrÃïi dur-labhaæ tasya jÅvitam || 127 || yaæ naraæ sahasà rogo dur-balaæ parimu¤cati | saæÓaya-prÃptam Ãtreyo jÅvitaæ tasya manyate || 128 || 5.128cv saæÓayaæ prÃptam Ãtreyo kathayen na ca p­«Âo 'pi du÷-Óravaæ maraïaæ bhi«ak | gatÃsor bandhu-mitrÃïÃæ na cecchet taæ cikitsitum || 129 || 5.129av kathayen naiva p­«Âo 'pi yama-dÆta-piÓÃcÃdyair yat parÃsur upÃsyate | ghnadbhir au«adha-vÅryÃïi tasmÃt taæ parivarjayet || 130 || Ãyur-veda-phalaæ k­tsnaæ yad Ãyur-j¤e prati«Âhitam | ri«Âa-j¤ÃnÃd­tas tasmÃt sarva-daiva bhaved bhi«ak || 131 || maraïaæ prÃïinÃæ d­«Âam Ãyu÷-puïyobhaya-k«ayÃt | tayor apy a-k«ayÃd d­«Âaæ vi«amÃ-parihÃriïÃm || 132 || ûÃrÅrasthÃna pëaï¬ÃÓrama-varïÃnÃæ sa-varïÃ÷ karma-siddhaye | ta eva viparÅtÃ÷ syur dÆtÃ÷ karma-vipattaye || 1 || dÅnaæ bhÅtaæ drutaæ trastaæ rÆk«Ã-maÇgala-vÃdinam | Óastriïaæ daï¬inaæ «aï¬haæ muï¬a-ÓmaÓru-jaÂÃ-dharam || 2 || 6.2cv Óastriïaæ daï¬inaæ khaï¬aæ 6.2dv muï¬a-ÓmaÓruæ jaÂÃ-dharam 6.2dv muï¬aæ ÓmaÓru-jaÂÃ-dharam a-maÇgalÃhvayaæ krÆra-karmÃïaæ malinaæ striyam | anekaæ vyÃdhitaæ vyaÇgaæ rakta-mÃlyÃnulepanam || 3 || taila-paÇkÃÇkitaæ jÅrïa-vi-varïÃrdraika-vÃsasam | kharo«Âra-mahi«ÃrƬhaæ këÂha-lo«ÂÃdi-mardinam || 4 || 6.4dv këÂha-lohÃdi-mardinam nÃnugacched bhi«ag dÆtam Ãhvayantaæ ca dÆrata÷ | a-Óasta-cintÃ-vacane nagne chindati bhindati || 5 || juhvÃne pÃvakaæ piï¬Ãn pit­bhyo nirvapaty api | supte mukta-kace 'bhyakte rudaty a-prayate tathà || 6 || 6.6dv rudaty a-prayate 'tha-và vaidye dÆtà manu«yÃïÃm Ãgacchanti mumÆr«atÃm | vikÃra-sÃmÃnya-guïe deÓe kÃle 'tha-và bhi«ak || 7 || dÆtam abhyÃgataæ d­«Âvà nÃturaæ tam upÃcaret | sp­Óanto nÃbhi-nÃsÃsya-keÓa-roma-nakha-dvi-jÃn || 8 || 6.8cv sp­Óanto nÃbhi-nÃsÃk«i- guhya-p­«Âha-stana-grÅvÃ-jaÂharÃnÃmikÃÇgulÅ÷ | kÃrpÃsa-busa-sÅsÃsthi-kapÃla-musalopalam || 9 || 6.9bv -jaÂharÃnÃmikÃÇguli mÃrjanÅ-ÓÆrpa-cailÃnta-bhasmÃÇgÃra-daÓÃ-tu«Ãn | rajjÆpÃnat-tulÃ-pÃÓam anyad và bhagna-vicyutam || 10 || 6.10dv anyad và bhagna-vidyutam tat-pÆrva-darÓane dÆtà vyÃharanti mari«yatÃm | tathÃrdha-rÃtre madhyÃhne saædhyayo÷ parva-vÃsare || 11 || «a«ÂhÅ-caturthÅ-navamÅ-rÃhu-ketÆdayÃdi«u | bharaïÅ-k­ttikÃÓle«Ã-pÆrvÃrdrÃ-paitrya-nair­te || 12 || yasmiæÓ ca dÆte bruvati vÃkyam Ãtura-saæÓrayam | paÓyen nimittam a-Óubhaæ taæ ca nÃnuvrajed bhi«ak || 13 || tad yathà vikala÷ preta÷ pretÃlaÇkÃra eva và | chinnaæ dagdhaæ vina«Âaæ và tad-vÃdÅni vacÃæsi và || 14 || 6.14bv pretÃlaÇkÃra eva ca raso và kaÂukas tÅvro gandho và kauïapo mahÃn | sparÓo và vipula÷ krÆro yad vÃnyad api tÃd­Óam || 15 || 6.15cv sparÓo và vipula-krÆro tat sarvam abhito vÃkyaæ vÃkya-kÃle 'tha-và puna÷ | dÆtam abhyÃgataæ d­«Âvà nÃturaæ tam upÃcaret || 16 || hÃhÃ-kranditam utkru«Âam Ãkru«Âaæ skhalanaæ k«utam | vastrÃtapa-tra-pÃda-tra-vyasanaæ vyasanÅk«aïam || 17 || caitya-dhvajÃnÃæ pÃtrÃïÃæ pÆrïÃnÃæ ca nimajjanam | hatÃn-i«Âa-pravÃdÃÓ ca dÆ«aïaæ bhasma-pÃæsubhi÷ || 18 || pathaÓ chedo 'hi-mÃrjÃra-godhÃ-saraÂa-vÃnarai÷ | dÅptÃæ prati diÓaæ vÃca÷ krÆrÃïÃæ m­ga-pak«iïÃm || 19 || k­«ïa-dhÃnya-gu¬odaÓvil-lavaïÃsava-carmaïÃm | sar«apÃïÃæ vasÃ-taila-t­ïa-paÇkendhanasya ca || 20 || klÅba-krÆra-Óva-pÃkÃnÃæ jÃla-vÃgurayor api | charditasya purÅ«asya pÆti-dur-darÓanasya ca || 21 || ni÷-sÃrasya vyavÃyasya kÃrpÃsÃder arer api | ÓayanÃsana-yÃnÃnÃm uttÃnÃnÃæ tu darÓanam || 22 || 6.22dv uttÃnÃnÃæ ca darÓanam nyubjÃnÃm itare«Ãæ ca pÃtrÃdÅnÃm a-Óobhanam | puæ-saæj¤Ã÷ pak«iïo vÃmÃ÷ strÅ-saæj¤Ã dak«iïÃ÷ ÓubhÃ÷ || 23 || pradak«iïaæ khaga-m­gà yÃnto naivaæ Óva-jambukÃ÷ | a-yugmÃÓ ca m­gÃ÷ ÓastÃ÷ Óastà nityaæ ca darÓane || 24 || cëa-bhÃsa-bharadvÃja-nakula-cchÃga-barhiïa÷ | a-Óubhaæ sarva-tholÆka-bi¬Ãla-saraÂek«aïam || 25 || praÓastÃ÷ kÅrtane kola-godhÃhi-ÓaÓa-jÃhakÃ÷ | na darÓane na virute vÃnarark«Ãv ato 'nya-thà || 26 || dhanur aindraæ ca lÃlÃÂam a-Óubhaæ Óubham anyata÷ | agni-pÆrïÃni pÃtrÃïi bhinnÃni vi-ÓikhÃni ca || 27 || dadhy-a-k«atÃdi nirgacchad vak«yamÃïaæ ca maÇgalam | vaidyo mari«yatÃæ veÓma praviÓann eva paÓyati || 28 || dÆtÃdy a-sÃdhu d­«Âvaivaæ tyajed Ãrtam ato 'nya-thà | karuïÃ-Óuddha-saætÃno yatnatas tam upÃcaret || 29 || 6.29dv yatnata÷ samupÃcaret dadhy-a-k«atek«u-ni«pÃva-priyaÇgu-madhu-sarpi«Ãm | yÃvakäjana-bh­ÇgÃra-ghaïÂÃ-dÅpa-saro-ruhÃm || 30 || dÆrvÃrdra-matsya-mÃæsÃnÃæ lÃjÃnÃæ phala-bhak«ayo÷ | ratnebha-pÆrïa-kumbhÃnÃæ kanyÃyÃ÷ syandanasya ca || 31 || narasya vardhamÃnasya devatÃnÃæ n­pasya ca | ÓuklÃnÃæ su-mano-vÃla-cÃmarÃmbara-vÃjinÃm || 32 || ÓaÇkha-sÃdhu-dvi-jo«ïÅ«a-toraïa-svastikasya ca | bhÆme÷ samuddhatÃyÃÓ ca vahne÷ prajvalitasya ca || 33 || mano-j¤asyÃnna-pÃnasya pÆrïasya ÓakaÂasya ca | n­bhir dhenvÃ÷ sa-vatsÃyà va¬abÃyÃ÷ striyà api || 34 || jÅva¤jÅvaka-sÃraÇga-sÃrasa-priyavÃdinÃm | haæsÃnÃæ ÓatapattrÃïÃæ baddhasyaika-paÓos tathà || 35 || rucakÃdarÓa-siddhÃrtha-rocanÃnÃæ ca darÓanam | gandha÷ su-surabhir varïa÷ su-Óuklo madhuro rasa÷ || 36 || go-pater anukÆlasya svanas tad-vad gavÃm api | m­ga-pak«i-narÃïÃæ ca ÓobhinÃæ Óobhanà gira÷ || 37 || 6.37av go-pater anulomasya chattra-dhvaja-patÃkÃnÃm utk«epaïam abhi«Âuti÷ | bherÅ-m­daÇga-ÓaÇkhÃnÃæ ÓabdÃ÷ puïyÃha-ni÷svanÃ÷ || 38 || vedÃdhyayana-ÓabdÃÓ ca sukho vÃyu÷ pradak«iïa÷ | pathi veÓma-praveÓe ca vidyÃd Ãrogya-lak«aïam || 39 || ity uktaæ dÆta-Óakunaæ svapnÃn Ærdhvaæ pracak«ate | svapne madyaæ saha pretair ya÷ piban k­«yate Óunà || 40 || 6.40bv svapnÃn Ærdhvaæ pracak«yate 6.40bv svapnÃn Ærdhvaæ pravak«yate sa martyo m­tyunà ÓÅghraæ jvara-rÆpeïa nÅyate | rakta-mÃlya-vapur-vastro yo hasan hriyate striyà || 41 || 6.41av sa martyo m­tyunà tÆrïaæ so 'sra-pittena mahi«a-Óva-varÃho«Âra-gardabhai÷ | ya÷ prayÃti diÓaæ yÃmyÃæ maraïaæ tasya yak«maïà || 42 || latà kaïÂakinÅ vaæÓas tÃlo và h­di jÃyate | yasya tasyÃÓu gulmena yasya vahnim an-arci«am || 43 || juhvato gh­ta-siktasya nagnasyorasi jÃyate | padmaæ sa naÓyet ku«Âhena caï¬Ãlai÷ saha ya÷ pibet || 44 || snehaæ bahu-vidhaæ svapne sa prameheïa naÓyati | unmÃdena jale majjed yo n­tyan rÃk«asai÷ saha || 45 || apasmÃreïa yo martyo n­tyan pretena nÅyate | yÃnaæ kharo«Âra-mÃrjÃra-kapi-ÓÃrdÆla-ÓÆkarai÷ || 46 || yasya pretai÷ Ó­gÃlair và sa m­tyor vartate mukhe | apÆpa-Óa«kulÅr jagdhvà vibuddhas tad-vidhaæ vaman || 47 || na jÅvaty ak«i-rogÃya sÆryendu-grahaïek«aïam | sÆryÃ-candramaso÷ pÃta-darÓanaæ d­g-vinÃÓanam || 48 || mÆrdhni vaæÓa-latÃdÅnÃæ saæbhavo vayasÃæ tathà | nilayo muï¬a-tà kÃka-g­dhrÃdyai÷ parivÃraïam || 49 || tathà preta-piÓÃca-strÅ-dravi¬Ãndhra-gavÃÓanai÷ | saÇgo vetra-latÃ-vaæÓa-t­ïa-kaïÂaka-saækaÂe || 50 || Óvabhra-ÓmaÓÃna-Óayanaæ patanaæ pÃæsu-bhasmano÷ | majjanaæ jala-paÇkÃdau ÓÅghreïa srotasà h­ti÷ || 51 || n­tya-vÃditra-gÅtÃni rakta-srag-vastra-dhÃraïam | vayo-'Çga-v­ddhir abhyaÇgo vivÃha÷ ÓmaÓru-karma ca || 52 || pakvÃnna-sneha-madyÃÓa÷ pracchardana-virecane | hiraïya-lohayor lÃbha÷ kalir bandha-parÃjayau || 53 || 6.53bv pracchardana-virecanam upÃnad-yuga-nÃÓaÓ ca prapÃta÷ pÃda-carmaïo÷ | har«o bh­Óaæ prakupitai÷ pit­bhiÓ cÃvabhartsanam || 54 || pradÅpa-graha-nak«atra-danta-daivata-cak«u«Ãm | patanaæ và vinÃÓo và bhedanaæ parvatasya ca || 55 || 6.55dv bhedanaæ parvatasya và kÃnane rakta-kusume pÃpa-karma-niveÓane | citÃndha-kÃra-saæbÃdhe jananyÃæ ca praveÓanam || 56 || 6.56cc cintÃndha-kÃra-saæbÃdhe pÃta÷ prÃsÃda-ÓailÃder matsyena grasanaæ tathà | këÃyiïÃm a-saumyÃnÃæ nagnÃnÃæ daï¬a-dhÃriïÃm || 57 || raktÃk«ÃïÃæ ca k­«ïÃnÃæ darÓanaæ jÃtu ne«yate | k­«ïà pÃpÃnanÃcÃrà dÅrgha-keÓa-nakha-stanÅ || 58 || vi-rÃga-mÃlya-vasanà svapne kÃla-niÓà matà | mano-vahÃnÃæ pÆrïa-tvÃt srotasÃæ prabalair malai÷ || 59 || d­Óyante dÃruïÃ÷ svapnà rogÅ yair yÃti pa¤ca-tÃm | a-roga÷ saæÓayaæ prÃpya kaÓ-cid eva vimucyate || 60 || d­«Âa÷ Óruto 'nubhÆtaÓ ca prÃrthita÷ kalpitas tathà | bhÃviko do«a-jaÓ ceti svapna÷ sapta-vidho mata÷ || 61 || 6.61dv svapna÷ sapta-vidha÷ sm­ta÷ te«v Ãdyà ni«-phalÃ÷ pa¤ca yathÃ-sva-prak­tir divà | vism­to dÅrgha-hrasvo 'ti pÆrva-rÃtre cirÃt phalam || 62 || 6.62bv yathÃ-svaæ prak­tir divà 6.62cv vism­to dÅrgha-hrasvo 'pi 6.62cv vism­to dÅrgha-hrasvo và d­«Âa÷ karoti tucchaæ ca go-sarge tad-ahar mahat | nidrayà vÃn-upahata÷ pratÅpair vacanais tathà || 63 || 6.63av d­«Âa÷ karoti tucchaæ và 6.63cv nidrayà cÃn-upahata÷ yÃti pÃpo 'lpa-phala-tÃæ dÃna-homa-japÃdibhi÷ | a-kalyÃïam api svapnaæ d­«Âvà tatraiva ya÷ puna÷ || 64 || 6.64av yÃti pÃpo 'py a-phala-tÃæ paÓyet saumyaæ Óubhaæ tasya Óubham eva phalaæ bhavet | devÃn dvi-jÃn go-v­«abhÃn jÅvata÷ suh­do n­pÃn || 65 || sÃdhÆn yaÓasvino vahnim iddhaæ svacchÃn jalÃÓayÃn | kanyÃ÷ kumÃrakÃn gaurÃn Óukla-vastrÃn su-tejasa÷ || 66 || 6.66cv kanyÃæ kumÃrakÃn gaurÃn narÃÓanaæ dÅpta-tanuæ samantÃd rudhirok«itam | ya÷ paÓyel labhate yo và chattrÃdarÓa-vi«Ãmi«am || 67 || 6.67av narÃÓanaæ dÅpta-tanu÷ 6.67bv samantÃd rudhirok«ita÷ ÓuklÃ÷ su-manaso vastram a-medhyÃlepanaæ phalam | Óaila-prÃsÃda-sa-phala-v­k«a-siæha-nara-dvi-pÃn || 68 || Ãrohed go-'Óva-yÃnaæ ca taren nada-hradoda-dhÅn | pÆrvottareïa gamanam a-gamyÃgamanaæ m­tam || 69 || 6.69bv taren nada-mahoda-dhÅn saæbÃdhÃn ni÷s­tir devai÷ pit­bhiÓ cÃbhinandanam | rodanaæ patitotthÃnaæ dvi«atÃæ cÃvamardanam || 70 || 6.70av saækaÂÃn ni÷s­tir devai÷ 6.70dv dvi«atÃæ cÃpamardanam yasya syÃd Ãyur Ãrogyaæ vittaæ bahu ca so 'Ónute | maÇgalÃcÃra-saæpanna÷ parivÃras tathÃtura÷ || 71 || 6.71bv vittaæ sa bahu-Óo 'Ónute Órad-dadhÃno 'nukÆlaÓ ca prabhÆta-dravya-saægraha÷ | sat-tva-lak«aïa-saæyogo bhaktir vaidya-dvi-jÃti«u || 72 || cikitsÃyÃm a-nirvedas tad Ãrogyasya lak«aïam | ity atra janma-maraïaæ yata÷ samyag udÃh­tam || 73 || ÓarÅrasya tata÷ sthÃnaæ ÓÃrÅram idam ucyate || 73ªab || NidÃnasthÃna roga÷ pÃpmà jvaro vyÃdhir vikÃro du÷kham Ãmaya÷ | yak«mÃtaÇka-gadÃbÃdhÃ÷ ÓabdÃ÷ paryÃya-vÃcina÷ || 1 || nidÃnaæ pÆrva-rÆpÃïi rÆpÃïy upaÓayas tathà | saæprÃptiÓ ceti vij¤Ãnaæ rogÃïÃæ pa¤ca-dhà sm­tam || 2 || nimitta-hetv-Ãyatana-pratyayotthÃna-kÃraïai÷ | nidÃnam Ãhu÷ paryÃyai÷ prÃg-rÆpaæ yena lak«yate || 3 || utpitsur Ãmayo do«a-viÓe«eïÃn-adhi«Âhita÷ | liÇgam a-vyaktam alpa-tvÃd vyÃdhÅnÃæ tad yathÃ-yatham || 4 || tad eva vyakta-tÃæ yÃtaæ rÆpam ity abhidhÅyate | saæsthÃnaæ vya¤janaæ liÇgaæ lak«aïaæ cihnam Ãk­ti÷ || 5 || hetu-vyÃdhi-viparyasta-viparyastÃrtha-kÃriïÃm | au«adhÃnna-vihÃrÃïÃm upayogaæ sukhÃvaham || 6 || vidyÃd upaÓayaæ vyÃdhe÷ sa hi sÃtmyam iti sm­ta÷ | viparÅto 'n-upaÓayo vyÃdhy-a-sÃtmyÃbhisaæj¤ita÷ || 7 || yathÃ-du«Âena do«eïa yathà cÃnuvisarpatà | nirv­ttir ÃmayasyÃsau saæprÃptir jÃtir Ãgati÷ || 8 || saækhyÃ-vikalpa-prÃdhÃnya-bala-kÃla-viÓe«ata÷ | sà bhidyate yathÃtraiva vak«yante '«Âau jvarà iti || 9 || do«ÃïÃæ samavetÃnÃæ vikalpo 'æÓÃæÓa-kalpanà | svÃtantrya-pÃratantryÃbhyÃæ vyÃdhe÷ prÃdhÃnyam ÃdiÓet || 10 || hetv-Ãdi-kÃrtsnyÃvayavair balÃ-bala-viÓe«aïam | naktan-dinartu-bhuktÃæÓair vyÃdhi-kÃlo yathÃ-malam || 11 || iti prokto nidÃnÃrthas taæ vyÃsenopadek«yati | sarve«Ãm eva rogÃïÃæ nidÃnaæ kupità malÃ÷ || 12 || 1.12av iti prokto nidÃnÃrtha÷ 1.12bv taæ vyÃsenopadek«yate 1.12bv taæ vyÃsenopadiÓyate 1.12bv sa vyÃsenopadek«yati 1.12bv sa vyÃsenopadek«yate 1.12bv sa vyÃsenopadiÓyate tat-prakopasya tu proktaæ vividhÃ-hita-sevanam | a-hitaæ tri-vidho yogas trayÃïÃæ prÃg udÃh­ta÷ || 13 || 1.13cv a-hitas tri-vidho yogas tikto«aïa-ka«ÃyÃlpa-rÆk«a-pramita-bhojanai÷ | dhÃraïodÅraïa-niÓÃ-jÃgarÃty-ucca-bhëaïai÷ || 14 || kriyÃti-yoga-bhÅ-Óoka-cintÃ-vyÃyÃma-maithunai÷ | grÅ«mÃho-rÃtri-bhuktÃnte prakupyati samÅraïa÷ || 15 || pittaæ kaÂv-amla-tÅk«ïo«ïa-paÂu-krodha-vidÃhibhi÷ | Óaran-madhyÃhna-rÃtry-ardha-vidÃha-samaye«u ca || 16 || 1.16dv -nidÃgha-samaye«u ca svÃdv-amla-lavaïa-snigdha-gurv-abhi«yandi-ÓÅtalai÷ | ÃsyÃ-svapna-sukhÃ-jÅrïa-divÃ-svapnÃti-b­æhaïai÷ || 17 || 1.17cv ati-svapna-sukhÃ-jÅrïa- pracchardanÃdya-yogena bhukta-mÃtra-vasantayo÷ | pÆrvÃhïe pÆrva-rÃtre ca Óle«mà dvandvaæ tu saækarÃt || 18 || miÓrÅ-bhÃvÃt samastÃnÃæ saænipÃtas tathà puna÷ | saækÅrïÃ-jÅrïa-vi«ama-viruddhÃdhyaÓanÃdibhi÷ || 19 || vyÃpanna-madya-pÃnÅya-Óu«ka-ÓÃkÃma-mÆlakai÷ | piïyÃka-m­d-yava-surÃ-pÆti-Óu«ka-k­ÓÃmi«ai÷ || 20 || do«a-traya-karais tais tais tathÃnna-parivartanÃt | ­tor du«ÂÃt puro-vÃtÃd grahÃveÓÃd vi«Ãd garÃt || 21 || 1.21bv tathÃnna-parivartata÷ 1.21bv tathÃnna-pariv­ttita÷ du«ÂÃnnÃt parvatÃÓle«Ãd grahair janmark«a-pŬanÃt | mithyÃ-yogÃc ca vividhÃt pÃpÃnÃæ ca ni«evaïÃt || 22 || 1.22av du«ÂÃmÃt parvatÃÓle«Ãd strÅïÃæ prasava-vai«amyÃt tathà mithyopacÃrata÷ | prati-rogam iti kruddhà rogÃdhi«ÂhÃna-gÃminÅ÷ || 23 || rasÃyanÅ÷ prapadyÃÓu do«Ã dehe vikurvate || 23ªab || NidÃnasthÃna jvaro roga-pati÷ pÃpmà m­tyur ojo-'Óano 'ntaka÷ | krodho dak«Ãdhvara-dhvaæsÅ rudrordhva-nayanodbhava÷ || 1 || 2.1bv m­tyus tejo-'Óano 'ntaka÷ janmÃntayor moha-maya÷ saætÃpÃtmÃpacÃra-ja÷ | vividhair nÃmabhi÷ krÆro nÃnÃ-yoni«u vartate || 2 || sa jÃyate '«Âa-dhà do«ai÷ p­thaÇ miÓrai÷ samÃgatai÷ | ÃgantuÓ ca malÃs tatra svai÷ svair du«ÂÃ÷ pradÆ«aïai÷ || 3 || ÃmÃÓayaæ praviÓyÃmam anugamya pidhÃya ca | srotÃæsi pakti-sthÃnÃc ca nirasya jvalanaæ bahi÷ || 4 || saha tenÃbhisarpantas tapanta÷ sakalaæ vapu÷ | kurvanto gÃtram aty-u«ïaæ jvaraæ nirvartayanti te || 5 || 2.5cv kurvanto gÃtram Ã-Óu«kaæ sroto-vibandhÃt prÃyeïa tata÷ svedo na jÃyate | tasya prÃg-rÆpam Ãlasyam a-ratir gÃtra-gauravam || 6 || Ãsya-vairasyam a-ruci-j­mbhà sÃsrÃkulÃk«i-tà | aÇga-mardo '-vipÃko 'lpa-prÃïa-tà bahu-nidra-tà || 7 || 2.7bv -j­mbhà sÃsrÃkulÃk«a-tà roma-har«o vinamanaæ piï¬ikodve«Âanaæ klama÷ | hitopadeÓe«v a-k«Ãnti÷ prÅtir amla-paÂÆ«aïe || 8 || dve«a÷ svÃdu«u bhak«ye«u tathà bÃle«u t­¬ bh­Óam | ÓabdÃgni-ÓÅta-vÃtÃmbu-cchÃyo«ïe«v a-nimittata÷ || 9 || icchà dve«aÓ ca tad anu jvarasya vyakta-tà bhavet | ÃgamÃpagama-k«obha-m­du-tÃ-vedano«maïÃm || 10 || vai«amyaæ tatra tatrÃÇge tÃs tÃ÷ syur vedanÃÓ calÃ÷ | pÃdayo÷ supta-tà stambha÷ piï¬ikodve«Âanaæ Óama÷ || 11 || 2.11dv piï¬ikodve«Âanaæ klama÷ viÓle«a iva saædhÅnÃæ sÃda Ærvo÷ kaÂÅ-graha÷ | p­«Âhaæ k«odam ivÃpnoti ni«pŬyata ivodaram || 12 || chidyanta iva cÃsthÅni pÃrÓva-gÃni viÓe«ata÷ | h­dayasya grahas toda÷ prÃjaneneva vak«asa÷ || 13 || skandhayor mathanaæ bÃhvor bheda÷ pŬanam aæsayo÷ | a-Óaktir bhak«aïe hanvor j­mbhaïaæ karïayo÷ svana÷ || 14 || nistoda÷ ÓaÇkhayor mÆrdhni vedanà vi-rasÃsya-tà | ka«ÃyÃsya-tvam atha-và malÃnÃm a-pravartanam || 15 || rÆk«Ãruïa-tvag-ÃsyÃk«i-nakha-mÆtra-purÅ«a-tà | prasekÃ-rocakÃ-ÓraddhÃ-vipÃkÃ-sveda-jÃgarÃ÷ || 16 || kaïÂhau«Âha-Óo«as t­Â Óu«kau chardi-kÃsau vi«Ãdi-tà | har«o romÃÇga-dante«u vepathu÷ k«avathor graha÷ || 17 || 2.17dv Óvayathu÷ k«avathor graha÷ bhrama÷ pralÃpo gharmecchà vinÃmaÓ cÃnila-jvare | yuga-pad vyÃptir aÇgÃnÃæ pralÃpa÷ kaÂu-vaktra-tà || 18 || nÃsÃsya-pÃka÷ ÓÅtecchà bhramo mÆrchà mado '-rati÷ | viÂ-sraæsa÷ pitta-vamanaæ rakta-«ÂhÅvanam amlaka÷ || 19 || rakta-koÂhodgama÷ pÅta-harita-tvaæ tvag-Ãdi«u | svedo ni÷ÓvÃsa-vaigandhyam ati-t­«ïà ca pitta-je || 20 || viÓe«Ãd a-rucir jìyaæ sroto-rodho 'lpa-vega-tà | praseko mukha-mÃdhuryaæ h­l-lepa-ÓvÃsa-pÅnasÃ÷ || 21 || h­l-lÃsaÓ chardanaæ kÃsa÷ stambha÷ Óvaityaæ tvag-Ãdi«u | aÇge«u ÓÅta-piÂikÃs tandrodarda÷ kaphodbhave || 22 || kÃle yathÃ-svaæ sarve«Ãæ prav­ttir v­ddhir eva và || 23ab || nidÃnoktÃn-upaÓayo viparÅtopaÓÃyi-tà || 23cd || yathÃ-svaæ liÇga-saæsarge jvara÷ saæsarga-jo 'pi ca || 23ef || Óiro-'rti-mÆrchÃ-vami-dÃha-moha-kaïÂhÃsya-Óo«Ã-rati-parva-bhedÃ÷ | unnidra-tÃ-t­¬-bhrama-roma-har«Ã j­mbhÃti-vÃk-tvaæ ca calÃt sa-pittÃt || 24 || tÃpa-hÃny-a-ruci-parva-Óiro-ruk-pÅnasa-Óvasana-kÃsa-vibandhÃ÷ | ÓÅta-jìya-timira-bhrama-tandrÃ÷ Óle«ma-vÃta-janita-jvara-liÇgam || 25 || ÓÅta-stambha-sveda-dÃhÃ-vyavasthà t­«ïÃ-kÃsa-Óle«ma-pitta-prav­tti÷ | mohas tandrà lipta-tiktÃsya-tà ca j¤eyaæ rÆpaæ Óle«ma-pitta-jvarasya || 26 || 2.26bv t­«ïà kÃsa÷ Óle«ma-pitta-prav­tti÷ sarva-jo lak«aïai÷ sarvair dÃho 'tra ca muhur muhu÷ | tad-vac chÅtaæ mahÃ-nidrà divà jÃgaraïaæ niÓi || 27 || sadà và naiva và nidrà mahÃ-svedo 'ti naiva và | gÅta-nartana-hÃsyÃdi-vik­tehÃ-pravartanam || 28 || 2.28bv mahÃn svedo 'ti naiva và sÃÓruïÅ kalu«e rakte bhugne lulita-pak«maïÅ | ak«iïÅ piï¬ikÃ-pÃrÓva-mÆrdha-parvÃsthi-rug-bhrama÷ || 29 || sa-svanau sa-rujau karïau kaïÂha÷ ÓÆkair ivÃcita÷ | paridagdhà kharà jihvà guru-srastÃÇga-saædhi-tà || 30 || 2.30dv guru÷ srastÃÇga-saædhi-tà rakta-pitta-kapha-«ÂhÅvo lolanaæ Óiraso 'ti-ruk | koÂhÃnÃæ ÓyÃva-raktÃnÃæ maï¬alÃnÃæ ca darÓanam || 31 || 2.31bv lolanaæ Óiraso 'ti-t­Â h­d-vyathà mala-saæsaÇga÷ prav­ttir vÃlpa-Óo 'ti và | snigdhÃsya-tà bala-bhraæÓa÷ svara-sÃda÷ pralÃpi-tà || 32 || 2.32av h­d-vyathà mala-saæsarga÷ do«a-pÃkaÓ cirÃt tandrà pratataæ kaïÂha-kÆjanam | saænipÃtam abhinyÃsaæ taæ brÆyÃc ca h­taujasam || 33 || 2.33dv taæ brÆyÃc ca hataujasam vÃyunà kapha-ruddhena pittam anta÷ prapŬitam | vyavÃyi-tvÃc ca sÆk«ma-tvÃd bahir-mÃrgaæ pravartate || 33+1 || tena hÃridra-netra-tvaæ saænipÃtodbhave jvare || 33+2ab || do«e vibaddhe na«Âe 'gnau sarva-saæpÆrïa-lak«aïa÷ | a-sÃdhya÷ so 'nya-thà k­cchro bhaved vaikalya-do 'pi và || 34 || anyac ca saænipÃtottho yatra pittaæ p­thak sthitam | tvaci ko«Âhe 'tha-và dÃhaæ vidadhÃti puro 'nu và || 35 || 2.35av anyaÓ ca saænipÃtottho tad-vad vÃta-kaphau ÓÅtaæ dÃhÃdir dus-taras tayo÷ | ÓÅtÃdau tatra pittena kaphe syandita-Óo«ite || 36 || ÓÅte ÓÃnte 'mlako mÆrchà madas t­«ïà ca jÃyate | dÃhÃdau punar ante syus tandrÃ-«ÂhÅva-vami-klamÃ÷ || 37 || Ãgantur abhighÃtÃbhi«aÇga-ÓÃpÃbhicÃrata÷ | catur-dhÃtra k«ata-ccheda-dÃhÃdyair abhighÃta-ja÷ || 38 || ÓramÃc ca tasmin pavana÷ prÃyo raktaæ pradÆ«ayan | sa-vyathÃ-Óopha-vaivarïyaæ sa-rujaæ kurute jvaram || 39 || grahÃveÓau«adhi-vi«a-krodha-bhÅ-Óoka-kÃma-ja÷ | abhi«aÇgÃd graheïÃsminn a-kasmÃd dhÃsa-rodane || 40 || o«adhi-gandha-je mÆrchà Óiro-rug vamathu÷ k«ava÷ | vi«Ãn mÆrchÃtisÃrÃsya-ÓyÃva-tÃ-dÃha-h­d-gadÃ÷ || 41 || 2.41bv Óiro-ruk Óvayathu÷ k«ava÷ 2.41bv Óiro-rug vepathu÷ k«ava÷ 2.41dv -ÓyÃva-tÃ-dÃha-h­d-grahÃ÷ krodhÃt kampa÷ Óiro-ruk ca pralÃpo bhaya-Óoka-je | kÃmÃd bhramo '-rucir dÃho hrÅ-nidrÃ-dhÅ-dh­ti-k«aya÷ || 42 || 2.42dv bhÅ-nidrÃ-dhÅ-dh­ti-k«aya÷ grahÃdau saænipÃtasya bhayÃdau marutas traye | kopa÷ kope 'pi pittasya yau tu ÓÃpÃbhicÃra-jau || 43 || 2.43cv kopa÷ kope tu pittasya 2.43cv kopa÷ krodhe tu pittasya saænipÃta-jvarau ghorau tÃv a-sahya-tamau matau | tatrÃbhicÃrikair mantrair hÆyamÃnasya tapyate || 44 || 2.44bv tÃv a-sÃdhya-tamau matau pÆrvaæ cetas tato dehas tato visphoÂa-t­¬-bhramai÷ | sa-dÃha-mÆrchair grastasya praty-ahaæ vardhate jvara÷ || 45 || iti jvaro '«Âa-dhà d­«Âa÷ samÃsÃd vividhas tu sa÷ | ÓÃrÅro mÃnasa÷ saumyas tÅk«ïo 'ntar-bahir-ÃÓraya÷ || 46 || prÃk­to vaik­ta÷ sÃdhyo '-sÃdhya÷ sÃmo nir-Ãmaka÷ | pÆrvaæ ÓarÅre ÓÃrÅre tÃpo manasi mÃnase || 47 || pavane yoga-vÃhi-tvÃc chÅtaæ Óle«ma-yute bhavet | dÃha÷ pitta-yute miÓraæ miÓre 'nta÷-saæÓraye puna÷ || 48 || jvare 'dhikaæ vikÃrÃ÷ syur anta÷ k«obho mala-graha÷ | bahir eva bahir-vege tÃpo 'pi ca su-sÃdhya-tà || 49 || var«Ã-Óarad-vasante«u vÃtÃdyai÷ prÃk­ta÷ kramÃt | vaik­to 'nya÷ sa du÷-sÃdhya÷ prÃyaÓ ca prÃk­to 'nilÃt || 50 || var«Ãsu mÃruto du«Âa÷ pitta-Óle«mÃnvito jvaram | kuryÃt pittaæ ca Óaradi tasya cÃnu-balaæ kapha÷ || 51 || 2.51dv tasya cÃnu-bala÷ kapha÷ tat-prak­tyà visargÃc ca tatra nÃn-aÓanÃd bhayam | kapho vasante tam api vÃta-pittaæ bhaved anu || 52 || 2.52av tat-prak­tyà visargasya bala-vatsv alpa-do«e«u jvara÷ sÃdhyo 'n-upadrava÷ | sarva-thà vik­ti-j¤Ãne prÃg a-sÃdhya udÃh­ta÷ || 53 || jvaropadrava-tÅk«ïa-tvam a-glÃnir bahu-mÆtra-tà | na prav­ttir na vi¬ jÅrïà na k«ut sÃma-jvarÃk­ti÷ || 54 || jvara-vego 'dhikaæ t­«ïà pralÃpa÷ Óvasanaæ bhrama÷ | mala-prav­ttir utkleÓa÷ pacyamÃnasya lak«aïam || 55 || 2.55av jvara-vego 'dhikas t­«ïà jÅrïa-tÃma-viparyÃsÃt sapta-rÃtraæ ca laÇghanÃt | jvara÷ pa¤ca-vidha÷ prokto mala-kÃla-balÃ-balÃt || 56 || prÃya-Óa÷ saænipÃtena bhÆyasà tÆpadiÓyate | saætata÷ satato 'nye-dyus t­tÅyaka-caturthakau || 57 || 2.57av prÃya÷ sa saænipÃtena dhÃtu-mÆtra-Óak­d-vÃhi-srotasÃæ vyÃpino malÃ÷ | tÃpayantas tanuæ sarvÃæ tulya-dÆ«yÃdi-vardhitÃ÷ || 58 || balino gurava÷ stabdhà viÓe«eïa rasÃÓritÃ÷ | saætataæ ni«-prati-dvandvà jvaraæ kuryu÷ su-du÷-saham || 59 || malaæ jvaro«mà dhÃtÆn và sa ÓÅghraæ k«apayet tata÷ | sarvÃkÃraæ rasÃdÅnÃæ ÓuddhyÃ-ÓuddhyÃpi và kramÃt || 60 || 2.60av malä jvaro«mà dhÃtÆn và vÃta-pitta-kaphai÷ sapta daÓa dvÃ-daÓa vÃsarÃn | prÃyo 'nuyÃti maryÃdÃæ mok«Ãya ca vadhÃya ca || 61 || 2.61dv vimok«Ãya vadhÃya và ity agniveÓasya mataæ hÃrÅtasya puna÷ sm­ti÷ | dvi-guïà saptamÅ yÃvan navamy ekÃ-daÓÅ tathà || 62 || e«Ã tri-do«a-maryÃdà mok«Ãya ca vadhÃya ca | Óuddhy-a-Óuddhau jvara÷ kÃlaæ dÅrgham apy anuvartate || 63 || 2.63cv Óuddhy-a-Óuddhyor jvara÷ kÃlaæ k­ÓÃnÃæ vyÃdhi-muktÃnÃæ mithyÃhÃrÃdi-sevinÃm | alpo 'pi do«o dÆ«yÃder labdhvÃnya-tamato balam || 64 || sa-vipak«o jvaraæ kuryÃd vi«amaæ k«aya-v­ddhi-bhÃk | do«a÷ pravartate te«Ãæ sve kÃle jvarayan balÅ || 65 || 2.65dv sva-kÃle jvarayan balÅ nivartate punaÓ cai«a praty-anÅka-balÃ-bala÷ | k«Åïe do«e jvara÷ sÆk«mo rasÃdi«v eva lÅyate || 66 || lÅna-tvÃt kÃrÓya-vaivarïya-jìyÃdÅn ÃdadhÃti sa÷ | Ãsanna-viv­tÃsya-tvÃt srotasÃæ rasa-vÃhinÃm || 67 || ÃÓu sarvasya vapu«o vyÃptir do«eïa jÃyate | saætata÷ satatas tena viparÅto viparyayÃt || 68 || vi«amo vi«amÃrambha-kriyÃ-kÃlo 'nu«aÇga-vÃn | do«o raktÃÓraya÷ prÃya÷ karoti satataæ jvaram || 69 || aho-rÃtrasya sa dvi÷ syÃt sak­d anye-dyur ÃÓrita÷ | tasmin mÃæsa-vahà nìÅr medo-nìÅs t­tÅyake || 70 || 2.70cv asmin mÃæsa-vahà nìÅr grÃhÅ pittÃnilÃn mÆrdhnas trikasya kapha-pittata÷ | sa-p­«ÂhasyÃnila-kaphÃt sa caikÃhÃntara÷ sm­ta÷ || 71 || 2.71dv sa vaikÃhÃntara÷ sm­ta÷ caturthako male medo-majjÃsthy-anya-tama-sthite | majja-stha evety apare prabhÃvaæ sa tu darÓayet || 72 || dvi-dhà kaphena jaÇghÃbhyÃæ sa pÆrvaæ Óiraso 'nilÃt | asthi-majjobhaya-gate caturthaka-viparyaya÷ || 73 || 2.73dv cÃturthika-viparyaya÷ tri-dhà dvy-ahaæ jvarayati dinam ekaæ tu mu¤cati | balÃ-balena do«ÃïÃm anna-ce«ÂÃdi-janmanà || 74 || 2.74av try-ahÃd dvy-ahaæ jvarayati 2.74bv dinam ekaæ vimu¤cati jvara÷ syÃn manasas tad-vat karmaïaÓ ca tadà tadà | do«a-dÆ«yartv-aho-rÃtra-prabh­tÅnÃæ balÃj jvara÷ || 75 || manaso vi«ayÃïÃæ ca kÃlaæ taæ taæ prapadyate | dhÃtÆn prak«obhayan do«o mok«a-kÃle vilÅyate || 76 || tato nara÷ Óvasan svidyan kÆjan vamati ce«Âate | vepate pralapaty u«ïai÷ ÓÅtaiÓ cÃÇgair hata-prabha÷ || 77 || vi-saæj¤o jvara-vegÃrta÷ sa-krodha iva vÅk«ate | sa-do«a-Óabdaæ ca Óak­d dravaæ s­jati vega-vat || 78 || deho laghur vyapagata-klama-moha-tÃpa÷ pÃko mukhe karaïa-sau«Âhavam a-vyatha-tvam | sveda÷ k«ava÷ prak­ti-yogi mano 'nna-lipsà kaï¬ÆÓ ca mÆrdhni vigata-jvara-lak«aïÃni || 79 || NidÃnasthÃna bh­Óo«ïa-tÅk«ïa-kaÂv-amla-lavaïÃdi-vidÃhibhi÷ | kodravoddÃlakaiÓ cÃnnais tad-yuktair ati-sevitai÷ || 1 || kupitaæ pittalai÷ pittaæ dravaæ raktaæ ca mÆrchite | te mithas tulya-rÆpa-tvam Ãgamya vyÃpnutas tanum || 2 || pittaæ raktasya vik­te÷ saæsargÃd dÆ«aïÃd api | gandha-varïÃnuv­tteÓ ca raktena vyapadiÓyate || 3 || 3.3av pittaæ raktasya vik­ti÷ prabhavaty as­ja÷ sthÃnÃt plÅhato yak­taÓ ca tat | Óiro-guru-tvam a-ruci÷ ÓÅtecchà dhÆmako 'mlaka÷ || 4 || chardiÓ chardita-baibhatsyaæ kÃsa÷ ÓvÃso bhrama÷ klama÷ | loha-lohita-matsyÃma-gandhÃsya-tvaæ svara-k«aya÷ || 5 || rakta-hÃridra-harita-varïa-tà nayanÃdi«u | nÅla-lohita-pÅtÃnÃæ varïÃnÃm a-vivecanam || 6 || svapne tad-varïa-darÓi-tvaæ bhavaty asmin bhavi«yati | Ærdhvaæ nÃsÃk«i-karïÃsyair me¬hra-yoni-gudair adha÷ || 7 || kupitaæ roma-kÆpaiÓ ca samastais tat pravartate | Ærdhvaæ sÃdhyaæ kaphÃd yasmÃt tad virecana-sÃdhanam || 8 || bahv-au«adhaæ ca pittasya vireko hi varau«adham | anubandhÅ kapho yaÓ ca tatra tasyÃpi Óuddhi-k­t || 9 || ka«ÃyÃ÷ svÃdavo 'py asya viÓuddha-Óle«maïo hitÃ÷ | kim u tiktÃ÷ ka«Ãyà và ye nisargÃt kaphÃpahÃ÷ || 10 || adho yÃpyaæ calÃd yasmÃt tat pracchardana-sÃdhanam | alpau«adhaæ ca pittasya vamanaæ na varau«adham || 11 || anubandhÅ calo yaÓ ca ÓÃntaye 'pi na tasya tat | ka«ÃyÃÓ ca hitÃs tasya madhurà eva kevalam || 12 || kapha-mÃruta-saæs­«Âam a-sÃdhyam ubhayÃyanam | a-Óakya-prÃtilomya-tvÃd a-bhÃvÃd au«adhasya ca || 13 || na hi saæÓodhanaæ ki¤-cid asty asya pratiloma-gam | Óodhanaæ pratilomaæ ca rakta-pitte bhi«ag-jitam || 14 || 3.14bv asty asya pratilomanam 3.14bv asty asya pratilomakam evam evopaÓamanaæ sarva-Óo nÃsya vidyate | saæs­«Âe«u hi do«e«u sarva-jic chamanaæ hitam || 15 || tatra do«Ãnugamanaæ sirÃsra iva lak«ayet | upadravÃæÓ ca vik­ti-j¤Ãnatas te«u cÃdhikam || 16 || ÃÓu-kÃrÅ yata÷ kÃsas tam evÃta÷ pravak«yati | pa¤ca kÃsÃ÷ sm­tà vÃta-pitta-Óle«ma-k«ata-k«ayai÷ || 17 || 3.17bv tam evÃta÷ pracak«yate 3.17bv tam evÃta÷ pracak«ate k«ayÃyopek«itÃ÷ sarve balinaÓ cottarottaram | te«Ãæ bhavi«yatÃæ rÆpaæ kaïÂhe kaï¬Ær a-rocaka÷ || 18 || 3.18bv balinaÓ ca yathottaram ÓÆka-pÆrïÃbha-kaïÂha-tvaæ tatrÃdho vihato 'nila÷ | Ærdhvaæ prav­tta÷ prÃpyoras tasmin kaïÂhe ca saæsajan || 19 || Óira÷-srotÃæsi saæpÆrya tato 'ÇgÃny utk«ipann iva | k«ipann ivÃk«iïÅ p­«Âham ura÷ pÃrÓve ca pŬayan || 20 || pravartate sa vaktreïa bhinna-kÃæsyopama-dhvani÷ | hetu-bhedÃt pratÅghÃta-bhedo vÃyo÷ sa-raæhasa÷ || 21 || yad rujÃ-Óabda-vai«amyaæ kÃsÃnÃæ jÃyate tata÷ | kupito vÃtalair vÃta÷ Óu«kora÷-kaïÂha-vaktra-tÃm || 22 || 3.22cv kupito vÃtalair vÃyu÷ h­t-pÃrÓvora÷-Óira÷-ÓÆlaæ moha-k«obha-svara-k«ayÃn | karoti Óu«kaæ kÃsaæ ca mahÃ-vega-rujÃ-svanam || 23 || 3.23cv karoti Óu«ka-kÃsaæ ca so 'Çga-har«Å kaphaæ Óu«kaæ k­cchrÃn muktvÃlpa-tÃæ vrajet | pittÃt pÅtÃk«i-kapha-tà tiktÃsya-tvaæ jvaro bhrama÷ || 24 || pittÃs­g-vamanaæ t­«ïà vaisvaryaæ dhÆmako 'mlaka÷ | pratataæ kÃsa-vegena jyoti«Ãm iva darÓanam || 25 || 3.25bv vaisvaryaæ dhÆmako mada÷ kaphÃd uro 'lpa-ruÇ mÆrdha-h­dayaæ stimitaæ guru | kaïÂhopalepa÷ sadanaæ pÅnasa-cchardy-a-rocakÃ÷ || 26 || 3.26cv kaïÂhÃsya-lepa÷ sadanaæ roma-har«o ghana-snigdha-Óveta-Óle«ma-pravartanam | yuddhÃdyai÷ sÃhasais tais tai÷ sevitair a-yathÃ-balam || 27 || urasy anta÷-k«ate vÃyu÷ pittenÃnugato balÅ | kupita÷ kurute kÃsaæ kaphaæ tena sa-Óoïitam || 28 || pÅtaæ ÓyÃvaæ ca Óu«kaæ ca grathitaæ kuthitaæ bahu | «ÂhÅvet kaïÂhena rujatà vibhinneneva corasà || 29 || 3.29av pÅtaæ ÓyÃmaæ ca Óu«kaæ ca sÆcÅbhir iva tÅk«ïÃbhis tudyamÃnena ÓÆlinà | parva-bheda-jvara-ÓvÃsa-t­«ïÃ-vaisvarya-kampa-vÃn || 30 || pÃrÃvata ivÃkÆjan pÃrÓva-ÓÆlÅ tato 'sya ca | kramÃd vÅryaæ ruci÷ paktà balaæ varïaÓ ca hÅyate || 31 || k«Åïasya sÃs­Ç-mÆtra-tvaæ syÃc ca p­«Âha-kaÂÅ-graha÷ | vÃyu-pradhÃnÃ÷ kupità dhÃtavo rÃja-yak«miïa÷ || 32 || kurvanti yak«mÃyatanai÷ kÃsaæ «ÂhÅvet kaphaæ tata÷ | pÆti-pÆyopamaæ pÅtaæ visraæ harita-lohitam || 33 || lucyete iva pÃrÓve ca h­dayaæ patatÅva ca | a-kasmÃd u«ïa-ÓÅtecchà bahv-ÃÓi-tvaæ bala-k«aya÷ || 34 || 3.34av lupyete iva pÃrÓve ca snigdha-prasanna-vaktra-tvaæ ÓrÅ-mad-darÓana-netra-tà | tato 'sya k«aya-rÆpÃïi sarvÃïy Ãvir-bhavanti ca || 35 || 3.35bv ÓrÅ-mad-daÓana-netra-tà ity e«a k«aya-ja÷ kÃsa÷ k«ÅïÃnÃæ deha-nÃÓana÷ | yÃpyo và balinÃæ tad-vat k«ata-jo 'bhinavau tu tau || 36 || sidhyetÃm api sÃnÃthyÃt sÃdhyà do«ai÷ p­thak traya÷ | miÓrà yÃpyà dvayÃt sarve jarasà sthavirasya ca || 37 || 3.37av sidhyetÃm api sÃmarthyÃt kÃsÃc chvÃsa-k«aya-cchardi-svara-sÃdÃdayo gadÃ÷ | bhavanty upek«ayà yasmÃt tasmÃt taæ tvarayà jayet || 38 || NidÃnasthÃna kÃsa-v­ddhyà bhavec chvÃsa÷ pÆrvair và do«a-kopanai÷ | ÃmÃtÅsÃra-vamathu-vi«a-pÃï¬u-jvarair api || 1 || rajo-dhÆmÃnilair marma-ghÃtÃd ati-himÃmbunà | k«udrakas tamakaÓ chinno mahÃn ÆrdhvaÓ ca pa¤cama÷ || 2 || kaphoparuddha-gamana÷ pavano vi«vag-Ãsthita÷ | prÃïodakÃnna-vÃhÅni du«Âa÷ srotÃæsi dÆ«ayan || 3 || ura÷-stha÷ kurute ÓvÃsam ÃmÃÓaya-samudbhavam | prÃg-rÆpaæ tasya h­t-pÃrÓva-ÓÆlaæ prÃïa-viloma-tà || 4 || ÃnÃha÷ ÓaÇkha-bhedaÓ ca tatrÃyÃsÃti-bhojanai÷ | prerita÷ prerayet k«udraæ svayaæ saæÓamanaæ marut || 5 || pratilomaæ sirà gacchann udÅrya pavana÷ kapham | parig­hya Óiro-grÅvam ura÷ pÃrÓve ca pŬayan || 6 || kÃsaæ ghurghurakaæ moham a-rucim pÅnasaæ t­«am | karoti tÅvra-vegaæ ca ÓvÃsaæ prÃïopatÃpinam || 7 || pratÃmyet tasya vegena ni«ÂhyÆtÃnte k«aïaæ sukhÅ | k­cchrÃc chayÃna÷ Óvasiti ni«aïïa÷ svÃsthyam ­cchati || 8 || ucchritÃk«o lalÃÂena svidyatà bh­Óam arti-mÃn | viÓu«kÃsyo muhu÷-ÓvÃsÅ kÃÇk«aty u«ïaæ sa-vepathu÷ || 9 || meghÃmbu-ÓÅta-prÃg-vÃtai÷ Óle«malaiÓ ca vivardhate | sa yÃpyas tamako sÃdhyo navo và balino bhavet || 10 || jvara-mÆrchÃ-yuta÷ ÓÅtai÷ ÓÃmyet pratamakas tu sa÷ | chinnÃc chvasiti vicchinnaæ marma-ccheda-rujÃrdita÷ || 11 || sa-sveda-mÆrcha÷ sÃnÃho vasti-dÃha-nirodha-vÃn | adho-d­g viplutÃk«aÓ ca muhyan raktaika-locana÷ || 12 || Óu«kÃsya÷ pralapan dÅno na«Âa-cchÃyo vi-cetana÷ | mahatà mahatà dÅno nÃdena Óvasiti krathan || 13 || 4.13cv mahato mahatà dÅno uddhÆyamÃna÷ saærabdho mattar«abha ivÃ-niÓam | praïa«Âa-j¤Ãna-vij¤Ãno vibhrÃnta-nayanÃnana÷ || 14 || vak«a÷ samÃk«ipan baddha-mÆtra-varcà viÓÅrïa-vÃk | Óu«ka-kaïÂho muhur muhyan karïa-ÓaÇkha-Óiro-'ti-ruk || 15 || dÅrgham Ærdhvaæ Óvasity ÆrdhvÃn na ca pratyÃharaty adha÷ | Óle«mÃv­ta-mukha-srotÃ÷ kruddha-gandha-vahÃrdita÷ || 16 || Ærdhva-d­g vÅk«ate bhrÃntam ak«iïÅ parita÷ k«ipan | marmasu cchidyamÃne«u paridevÅ niruddha-vÃk || 17 || ete sidhyeyur a-vyaktà vyaktÃ÷ prÃïa-harà dhruvam | ÓvÃsaika-hetu-prÃg-rÆpa-saækhyÃ-prak­ti-saæÓrayÃ÷ || 18 || 4.18dv -saækhyÃ-prak­ti-saæÓrayà hidhmà bhaktodbhavà k«udrà yamalà mahatÅti ca | gambhÅrà ca marut tatra tvarayÃ-yukti-sevitai÷ || 19 || rÆk«a-tÅk«ïa-kharÃ-sÃtmyair anna-pÃnai÷ prapŬita÷ | karoti hidhmÃm a-rujÃæ manda-ÓabdÃæ k«avÃnugÃm || 20 || Óamaæ sÃtmyÃnna-pÃnena yà prayÃti ca sÃnna-jà | ÃyÃsÃt pavana÷ k«udra÷ k«udrÃæ hidhmÃæ pravartayet || 21 || 4.21cv ÃyÃsÃt pavana÷ kruddha÷ jatru-mÆla-pravis­tÃm alpa-vegÃæ m­duæ ca sà | v­ddhim ÃyÃsyato yÃti bhukta-mÃtre ca mÃrdavam || 22 || cireïa yamalair vegair ÃhÃre yà pravartate | pariïÃmon-mukhe v­ddhiæ pariïÃme ca gacchati || 23 || kampayantÅ Óiro-grÅvam ÃdhmÃtasyÃti-t­«yata÷ | pralÃpa-cchardy-atÅsÃra-netra-vipluti-j­mbhiïa÷ || 24 || 4.24av kampayantÅ Óiro-grÅvÃm yamalà veginÅ hidhmà pariïÃma-vatÅ ca sà | stabdha-bhrÆ-ÓaÇkha-yugmasya sÃsra-vipluta-cak«u«a÷ || 25 || 4.25cv dhvasta-bhrÆ-ÓaÇkha-yugmasya 4.25dv sÃÓru-vipluta-cak«u«a÷ stambhayantÅ tanuæ vÃcaæ sm­tiæ saæj¤Ãæ ca mu«ïatÅ | rundhatÅ mÃrgam annasya kurvatÅ marma-ghaÂÂanam || 26 || p­«Âhato namanaæ Óo«aæ mahÃ-hidhmà pravartate | mahÃ-mÆlà mahÃ-Óabdà mahÃ-vegà mahÃ-balà || 27 || pakvÃÓayÃd và nÃbher và pÆrva-vad yà pravartate | tad-rÆpà sà muhu÷ kuryÃj j­mbhÃm aÇga-prasÃraïam || 28 || gambhÅreïÃnunÃdena gambhÅrà tÃsu sÃdhayet | Ãdye dve varjayed antye sarva-liÇgÃæ ca veginÅm || 29 || sarvÃÓ ca saæcitÃmasya sthavirasya vyavÃyina÷ | vyÃdhibhi÷ k«Åïa-dehasya bhakta-ccheda-k«atasya và || 30 || sarve 'pi rogà nÃÓÃya na tv evaæ ÓÅghra-kÃriïa÷ | hidhmÃ-ÓvÃsau yathà tau hi m­tyu-kÃle k­tÃlayau || 31 || NidÃnasthÃna aneka-rogÃnugato bahu-roga-puro-gama÷ | rÃja-yak«mà k«aya÷ Óo«o roga-rì iti ca sm­ta÷ || 1 || nak«atrÃïÃæ dvi-jÃnÃæ ca rÃj¤o 'bhÆd yad ayaæ purà | yac ca rÃjà ca yak«mà ca rÃja-yak«mà tato mata÷ || 2 || dehau«adha-k«aya-k­te÷ k«ayas tat-saæbhavÃc ca sa÷ | rasÃdi-Óo«aïÃc cho«o roga-ràte«u rÃjanÃt || 3 || 5.3dv roga-ràroga-rÃjanÃt sÃhasaæ vega-saærodha÷ Óukrauja÷-sneha-saæk«aya÷ | anna-pÃna-vidhi-tyÃgaÓ catvÃras tasya hetava÷ || 4 || tair udÅrïo 'nila÷ pittaæ kaphaæ codÅrya sarvata÷ | ÓarÅra-saædhÅn ÃviÓya tÃn sirÃÓ ca prapŬayan || 5 || mukhÃni srotasÃæ ruddhvà tathaivÃtiviv­tya và | sarpann Ærdhvam adhas tiryag yathÃ-svaæ janayed gadÃn || 6 || rÆpaæ bhavi«yatas tasya pratiÓyÃyo bh­Óaæ k«ava÷ | praseko mukha-mÃdhuryaæ sadanaæ vahni-dehayo÷ || 7 || sthÃly-amatrÃnna-pÃnÃdau ÓucÃv apy a-ÓucÅk«aïam | mak«ikÃ-t­ïa-keÓÃdi-pÃta÷ prÃyo 'nna-pÃnayo÷ || 8 || h­l-lÃsaÓ chardir a-rucir aÓnato 'pi bala-k«aya÷ | pÃïyor avek«Ã pÃdÃsya-Óopho 'k«ïor ati-Óukla-tà || 9 || bÃhvo÷ pramÃïa-jij¤Ãsà kÃye baibhatsya-darÓanam | strÅ-madya-mÃæsa-priya-tà gh­ïi-tvaæ mÆrdha-guïÂhanam || 10 || nakha-keÓÃti-v­ddhiÓ ca svapne cÃbhibhavo bhavet | pataÇga-k­kalÃsÃhi-kapi-ÓvÃpada-pak«ibhi÷ || 11 || 5.11dv -kapi-ÓvÃpada-pattribhi÷ keÓÃsthi-tu«a-bhasmÃdi-rÃÓau samadhirohaïam | ÓÆnyÃnÃæ grÃma-deÓÃnÃæ darÓanaæ Óu«yato 'mbhaso || 12 || jyotir girÅïÃæ patatÃæ jvalatÃæ ca mahÅ-ruhÃm | pÅnasa-ÓvÃsa-kÃsÃæsa-mÆrdha-svara-rujo '-ruci÷ || 13 || Ærdhvaæ vi¬-bhraæÓa-saæÓo«Ãv adhaÓ chardiÓ ca ko«Âha-ge | tiryak-sthe pÃrÓva-rug-do«e saædhi-ge bhavati jvara÷ || 14 || 5.14av Ærdhvaæ viÂ-sraæsa-saæÓo«Ãv 5.14bv adhaÓ chardis tu ko«Âha-ge rÆpÃïy ekÃ-daÓaitÃni jÃyante rÃja-yak«miïa÷ | te«Ãm upadravÃn vidyÃt kaïÂhoddhvaæsam uro-rujam || 15 || j­mbhÃÇga-marda-ni«ÂhÅva-vahni-sÃdÃsya-pÆti-tÃ÷ | tatra vÃtÃc chira÷-pÃrÓva-ÓÆlam aæsÃÇga-mardanam || 16 || kaïÂhoddhvaæsa÷ svara-bhraæÓa÷ pittÃt pÃdÃæsa-pÃïi«u | dÃho 'tÅsÃro 's­k-chardir mukha-gandho jvaro mada÷ || 17 || kaphÃd a-rocakaÓ chardi÷ kÃso mÆrdhÃÇga-gauravam | praseka÷ pÅnasa÷ ÓvÃsa÷ svara-sÃdo 'lpa-vahni-tà || 18 || 5.18dv svara-bhedo 'lpa-vahni-tà do«air mandÃnala-tvena sopalepai÷ kapholbaïai÷ | sroto-mukhe«u ruddhe«u dhÃtÆ«masv alpake«u ca || 19 || vidahyamÃna÷ sva-sthÃne rasas tÃæs tÃn upadravÃn | kuryÃd a-gacchan mÃæsÃdÅn as­k cordhvaæ pradhÃvati || 20 || pacyate ko«Âha evÃnnam anna-paktraiva cÃsya yat | prÃyo 'smÃn mala-tÃæ yÃtaæ naivÃlaæ dhÃtu-pu«Âaye || 21 || raso 'py asya na raktÃya mÃæsÃya kuta eva tu | upastabdha÷ sa Óak­tà kevalaæ vartate k«ayÅ || 22 || 5.22cv upa«Âabdha÷ sa Óak­tà liÇge«v alpe«v api k«Åïaæ vyÃdhy-au«adha-balÃ-k«amam | varjayet sÃdhayed eva sarve«v api tato 'nya-thà || 23 || 5.23cv varjayet sÃdhayed evaæ k«Åïa-mÃæsa-balaæ jahyÃt pÆrva-liÇgair upadrutam | pratyÃkhyÃya naraæ cÃÓu dravya-vantam upÃcaret || 23+1 || do«air vyastai÷ samastaiÓ ca k«ayÃt «a«ÂhaÓ ca medasà | svara-bhedo bhavet tatra k«Ãmo rÆk«aÓ cala÷ svara÷ || 24 || 5.24bv k«ayÃt «a«ÂhaÓ ca medasa÷ ÓÆka-pÆrïÃbha-kaïÂha-tvaæ snigdho«ïopaÓayo 'nilÃt | pittÃt tÃlu-gale dÃha÷ Óo«a uktÃvasÆyanam || 25 || limpann iva kaphÃt kaïÂhaæ manda÷ khurakhurÃyate | svaro vibaddha÷ sarvais tu sarva-liÇga÷ k«ayÃt ka«et || 26 || dhÆmÃyatÅva cÃty-arthaæ medasà Óle«ma-lak«aïa÷ | k­cchra-lak«yÃk«araÓ cÃtra sarvair antyaæ ca varjayet || 27 || a-rocako bhaved do«air jihvÃ-h­daya-saæÓrayai÷ | saænipÃtena manasa÷ saætÃpena ca pa¤cama÷ || 28 || 5.28bv jihvÃ-h­daya-saæÓritai÷ ka«Ãya-tikta-madhuraæ vÃtÃdi«u mukhaæ kramÃt | sarvotthe vi-rasaæ Óoka-krodhÃdi«u yathÃ-malam || 29 || chardir do«ai÷ p­thak sarvair dvi«Âair arthaiÓ ca pa¤camÅ | udÃno vik­to do«Ãn sarvÃsv apy Ærdhvam asyati || 30 || tÃsÆtkleÓÃsya-lÃvaïya-prasekÃ-rucayo 'gra-gÃ÷ | nÃbhi-p­«Âhaæ rujan vÃyu÷ pÃrÓve cÃhÃram utk«ipet || 31 || tato vicchinnam alpÃlpaæ ka«Ãyaæ phenilaæ vamet | ÓabdodgÃra-yutaæ k­«ïam acchaæ k­cchreïa vega-vat || 32 || kÃsÃsya-Óo«a-h­n-mÆrdha-svara-pŬÃ-klamÃnvita÷ | pittÃt k«Ãrodaka-nibhaæ dhÆmraæ harita-pÅtakam || 33 || sÃs­g amlaæ kaÂÆ«ïaæ ca t­ï-mÆrchÃ-tÃpa-dÃha-vat | kaphÃt snigdhaæ ghanaæ ÓÅtaæ Óle«ma-tantu-gavÃk«itam || 34 || 5.34bv t­ï-mÆrchÃ-tÃpa-dÃha-vÃn madhuraæ lavaïaæ bhÆri prasaktaæ roma-har«aïam | mukha-Óvayathu-mÃdhurya-tandrÃ-h­l-lÃsa-kÃsa-vÃn || 35 || sarva-liÇgà malai÷ sarvai ri«Âoktà yà ca tÃæ tyajet | pÆty-a-medhyÃ-Óuci-dvi«Âa-darÓana-ÓravaïÃdibhi÷ || 36 || tapte citte h­di kli«Âe chardir dvi«ÂÃrtha-yoga-jà | vÃtÃdÅn eva vim­Óet k­mi-t­ïÃma-daurh­de || 37 || ÓÆla-vepathu-h­l-lÃsair viÓe«Ãt k­mi-jÃæ vadet | k­mi-h­d-roga-liÇgaiÓ ca sm­tÃ÷ pa¤ca tu h­d-gadÃ÷ || 38 || te«Ãæ gulma-nidÃnoktai÷ samutthÃnaiÓ ca saæbhava÷ | vÃtena ÓÆlyate 'ty-arthaæ tudyate sphuÂatÅva ca || 39 || 5.39bv samutthÃnai÷ samudbhava÷ bhidyate Óu«yati stabdhaæ h­dayaæ ÓÆnya-tà drava÷ | a-kasmÃd dÅna-tà Óoko bhayaæ ÓabdÃ-sahi«ïu-tà || 40 || 5.40bv h­dayaæ ÓÆnya-tÃ-dravam vepathur ve«Âanaæ moha÷ ÓvÃsa-rodho 'lpa-nidra-tà | pittÃt t­«ïà bhramo mÆrchà dÃha÷ svedo 'mlaka÷ klama÷ || 41 || chardanaæ cÃmla-pittasya dhÆmaka÷ pÅta-tà jvara÷ | Óle«maïà h­dayaæ stabdhaæ bhÃrikaæ sÃÓma-garbha-vat || 42 || 5.42bv tamaka÷ pÅta-tà jvara÷ kÃsÃgni-sÃda-ni«ÂhÅva-nidrÃlasyÃ-ruci-jvarÃ÷ | sarva-liÇgas tribhir do«ai÷ k­mibhi÷ ÓyÃva-netra-tà || 43 || 5.43cv sarva-liÇgaæ tribhir do«ai÷ tama÷-praveÓo h­l-lÃsa÷ Óo«a÷ kaï¬Æ÷ kapha-sruti÷ | h­dayaæ pratataæ cÃtra krakaceneva dÃryate || 44 || cikitsed Ãmayaæ ghoraæ taæ ÓÅghraæ ÓÅghra-kÃriïam | vÃtÃt pittÃt kaphÃt t­«ïà saænipÃtÃd rasa-k«ayÃt || 45 || «a«ÂhÅ syÃd upasargÃc ca vÃta-pitte tu kÃraïam | sarvÃsu tat-prakopo hi saumya-dhÃtu-praÓo«aïÃt || 46 || sarva-deha-bhramotkampa-tÃpa-t­¬-dÃha-moha-k­t | jihvÃ-mÆla-gala-kloma-tÃlu-toya-vahÃ÷ sirÃ÷ || 47 || saæÓo«ya t­«ïà jÃyante tÃsÃæ sÃmÃnya-lak«aïam | mukha-Óo«o jalÃ-t­ptir anna-dve«a÷ svara-k«aya÷ || 48 || kaïÂhau«Âha-jihvÃ-kÃrkaÓyaæ jihvÃ-ni«kramaïaæ klama÷ | pralÃpaÓ citta-vibhraæÓas t­¬-grahoktÃs tathÃmayÃ÷ || 49 || mÃrutÃt k«Ãma-tà dainyaæ ÓaÇkha-toda÷ Óiro-bhrama÷ | gandhÃ-j¤ÃnÃsya-vairasya-Óruti-nidrÃ-bala-k«ayÃ÷ || 50 || 5.50cv gandhÃ-j¤ÃnÃsya-vairasyaæ 5.50dv -Óruti-nidrÃ-bala-k«aya÷ 5.50dv Óruti-nidrÃ-bala-k«aya÷ ÓÅtÃmbu-pÃnÃd v­ddhiÓ ca pittÃn mÆrchÃsya-tikta-tà | raktek«aïa-tvaæ pratataæ Óo«o dÃho 'ti-dhÆmaka÷ || 51 || kapho ruïaddhi kupitas toya-vÃhi«u mÃrutam | srota÷su sa kaphas tena paÇka-vac cho«yate tata÷ || 52 || ÓÆkair ivÃcita÷ kaïÂho nidrà madhura-vaktra-tà | ÃdhmÃnaæ Óiraso jìyaæ staimitya-cchardy-a-rocakÃ÷ || 53 || Ãlasyam a-vipÃkaÓ ca sarvai÷ syÃt sarva-lak«aïà | Ãmodbhavà ca bhaktasya saærodhÃd vÃta-pitta-jà || 54 || u«ïa-klÃntasya sahasà ÓÅtÃmbho bhajatas t­«am | Æ«mà ruddho gata÷ ko«Âhaæ yÃæ kuryÃt pitta-jaiva sà || 55 || yà ca pÃnÃti-pÃnotthà tÅk«ïÃgne÷ sneha-jà ca yà | snigdha-gurv-amla-lavaïa-bhojanena kaphodbhavà || 56 || 5.56bv tÅk«ïÃgni-sneha-jà ca yà t­«ïà rasa-k«ayoktena lak«aïena k«ayÃtmikà | Óo«a-meha-jvarÃdy-anya-dÅrgha-rogopasargata÷ || 57 || 5.57cv Óo«a-moha-jvarÃdy-anya- yà t­«ïà jÃyate tÅvrà sopasargÃtmikà sm­tà || 57ªab || NidÃnasthÃna tÅk«ïo«ïa-rÆk«a-sÆk«mÃmlaæ vyavÃyy ÃÓu-karaæ laghu | vikëi viÓadaæ madyam ojaso 'smÃd viparyaya÷ || 1 || 6.1av tÅk«ïo«ïa-rÆk«a-sÆk«mÃmla- 6.1bv -vyavÃyy ÃÓu-karaæ laghu 6.1cv vikÃÓi viÓadaæ madyam tÅk«ïÃdayo vi«e 'py uktÃÓ cittopaplÃvino guïÃ÷ | jÅvitÃntÃya jÃyante vi«e tÆtkar«a-v­ttita÷ || 2 || tÅk«ïÃdibhir guïair madyaæ mandÃdÅn ojaso guïÃn | daÓabhir daÓa saæk«obhya ceto nayati vi-kriyÃm || 3 || Ãdye made dvitÅye tu pramÃdÃyatane sthita÷ | dur-vikalpa-hato mƬha÷ sukham ity adhimucyate || 4 || 6.4av Ãdye made dvitÅye ca 6.4av Ãdye made dvitÅye sa 6.4dv sukham ity abhimucyate 6.4dv sukham ity abhimanyate 6.4dv sukham ity avamanyate madhyamottamayo÷ saædhiæ prÃpya rÃjasa-tÃmasa÷ | nir-aÇkuÓa iva vyÃlo na ki¤-cin nÃcarej ja¬a÷ || 5 || 6.5dv na kiæ kiæ vÃcarej ja¬a÷ iyaæ bhÆmir a-vadyÃnÃæ dau÷ÓÅlyasyedam Ãspadam | eko 'yaæ bahu-mÃrgÃya dur-gater deÓika÷ param || 6 || 6.6av iyaæ bhÆmir a-vidyÃnÃæ niÓ-ce«Âa÷ Óava-vac chete t­tÅye tu made sthita÷ | maraïÃd api pÃpÃtmà gata÷ pÃpa-tarÃæ daÓÃm || 7 || dharmÃ-dharmaæ sukhaæ du÷kham arthÃn-arthaæ hitÃ-hitam | yad Ãsakto na jÃnÃti kathaæ tac chÅlayed budha÷ || 8 || madye moho bhayaæ Óoka÷ krodho m­tyuÓ ca saæÓritÃ÷ | sonmÃda-mada-mÆrchÃyÃ÷ sÃpasmÃrÃpatÃnakÃ÷ || 9 || yatraika÷ sm­ti-vibhraæÓas tatra sarvam a-sÃdhu yat | a-yukti-yuktam annaæ hi vyÃdhaye maraïÃya và || 10 || madyaæ tri-varga-dhÅ-dhairya-lajjÃder api nÃÓanam | nÃtimÃdyanti balina÷ k­tÃhÃrà mahÃÓanÃ÷ || 11 || snigdhÃ÷ sat-tva-vayo-yuktà madya-nityÃs tad-anvayÃ÷ | meda÷-kaphÃdhikà manda-vÃta-pittà d­¬hÃgnaya÷ || 12 || viparyaye 'timÃdyanti viÓrabdhÃ÷ kupitÃÓ ca ye | madyena cÃmla-rÆk«eïa sÃ-jÅrïe bahunÃti ca || 13 || 6.13dv sÃ-jÅrïe bahunÃpi ca vÃtÃt pittÃt kaphÃt sarvaiÓ catvÃra÷ syur madÃtyayÃ÷ | sarve 'pi sarvair jÃyante vyapadeÓas tu bhÆyasà || 14 || sÃmÃnyaæ lak«aïaæ te«Ãæ pramoho h­daya-vyathà | vi¬-bheda÷ pratataæ t­«ïà saumyÃgneyo jvaro '-ruci÷ || 15 || 6.15bv pramoho h­daye vyathà Óira÷-pÃrÓvÃsthi-ruk-kampo marma-bhedas trika-graha÷ | uro-vibandhas timiraæ kÃsa÷ ÓvÃsa÷ prajÃgara÷ || 16 || 6.16av Óira÷-pÃrÓvÃsthi-ruk-stambho svedo 'ti-mÃtraæ vi«Âambha÷ ÓvayathuÓ citta-vibhrama÷ | pralÃpaÓ chardir utkleÓo bhramo du÷-svapna-darÓanam || 17 || viÓe«Ãj jÃgara-ÓvÃsa-kampa-mÆrdha-rujo 'nilÃt | svapne bhramaty utpatati pretaiÓ ca saha bhëate || 18 || pittÃd dÃha-jvara-sveda-mohÃtÅsÃra-t­¬-bhramÃ÷ | deho harita-hÃridro rakta-netra-kapola-tà || 19 || Óle«maïà chardi-h­l-lÃsa-nidrodardÃÇga-gauravam | sarva-je sarva-liÇga-tvaæ muktvà madyaæ pibet tu ya÷ || 20 || 6.20av Óle«maïaÓ chardi-h­l-lÃsa- sahasÃn-ucitaæ vÃnyat tasya dhvaæsaka-vik«ayau | bhavetÃæ mÃrutÃt ka«Âau dur-balasya viÓe«ata÷ || 21 || 6.21av sahasÃn-ucitaæ cÃnyat 6.21bv tasya dhvaæsaka-viÂ-k«ayau dhvaæsake Óle«ma-ni«ÂhÅva÷ kaïÂha-Óo«o 'ti-nidra-tà | ÓabdÃ-saha-tvaæ tandrà ca vik«aye 'Çga-Óiro-'ti-ruk || 22 || 6.22dv viÂ-k«aye 'Çga-Óiro-'ti-ruk h­t-kaïÂha-roga÷ saæmoha÷ kÃsas t­«ïà vamir jvara÷ | niv­tto yas tu madyebhyo jitÃtmà buddhi-pÆrva-k­t || 23 || 6.23av h­t-kaïÂha-rodha÷ saæmoha÷ vikÃrai÷ sp­Óyate jÃtu na sa ÓÃrÅra-mÃnasai÷ | rajo-mohÃ-hitÃhÃra-parasya syus trayo gadÃ÷ || 24 || rasÃs­k-cetanÃ-vÃhi-sroto-rodha-samudbhavÃ÷ | mada-mÆrchÃya-saænyÃsà yathottara-balottarÃ÷ || 25 || mado 'tra do«ai÷ sarvaiÓ ca rakta-madya-vi«air api | saktÃn-alpa-drutÃbhëaÓ cala÷ skhalita-ce«Âita÷ || 26 || rÆk«a-ÓyÃvÃruïa-tanur made vÃtodbhave bhavet | pittena krodhano rakta-pÅtÃbha÷ kalaha-priya÷ || 27 || 6.27bv made vÃta-k­te bhavet sv-alpa-saæbaddha-vÃk pÃï¬u÷ kaphÃd dhyÃna-paro 'lasa÷ | sarvÃtmà saænipÃtena raktÃt stabdhÃÇga-d­«Âi-tà || 28 || 6.28av sv-alpÃ-saæbaddha-vÃk pÃï¬u÷ pitta-liÇgaæ ca madyena vik­teha-svarÃÇga-tà | vi«e kampo 'ti-nidrà ca sarvebhyo 'bhyadhikas tu sa÷ || 29 || 6.29cv vi«Ãt kampo 'ti-nidrà ca 6.29dv sarvebhyo 'bhyadhikaÓ ca sa÷ lak«ayel lak«aïotkar«Ãd vÃtÃdÅn ÓoïitÃdi«u | aruïaæ k­«ïa-nÅlaæ và khaæ paÓyan praviÓet tama÷ || 30 || ÓÅghraæ ca pratibudhyeta h­t-pŬà vepathur bhrama÷ | kÃrÓyaæ ÓyÃvÃruïà chÃyà mÆrchÃye mÃrutÃtmake || 31 || 6.31cv kÃrÓyaæ ÓyÃvÃruïa-cchÃye pittena raktaæ pÅtaæ và nabha÷ paÓyan viÓet tama÷ | vibudhyeta ca sa-svedo dÃha-t­Â-tÃpa-pŬita÷ || 32 || bhinna-viï nÅla-pÅtÃbho rakta-pÅtÃkulek«aïa÷ | kaphena megha-saækÃÓaæ paÓyann ÃkÃÓam ÃviÓet || 33 || tamaÓ cirÃc ca budhyeta sa-h­l-lÃsa÷ praseka-vÃn | gurubhi÷ stimitair aÇgair Ãrdra-carmÃvanaddha-vat || 34 || sarvÃk­tis tribhir do«air apasmÃra ivÃpara÷ | pÃtayaty ÃÓu niÓ-ce«Âaæ vinà bÅbhatsa-ce«Âitai÷ || 35 || 6.35dv vinà baibhatsya-ce«Âitai÷ do«e«u mada-mÆrchÃyÃ÷ k­ta-vege«u dehinÃm | svayam evopaÓÃmyanti saænyÃso nau«adhair vinà || 36 || vÃg-deha-manasÃæ ce«ÂÃm Ãk«ipyÃti-balà malÃ÷ | saænyÃsaæ saænipatitÃ÷ prÃïÃyatana-saæÓrayÃ÷ || 37 || kurvanti tena puru«a÷ këÂhÅ-bhÆto m­topama÷ | mriyeta ÓÅghraæ ÓÅghraæ cec cikitsà na prayujyate || 38 || 6.38bv këÂha-bhÆto m­topama÷ a-gÃdhe grÃha-bahule salilaugha ivÃÂate | saænyÃse vinimajjantaæ naram ÃÓu nivartayet || 39 || 6.39cv abhinyÃse ca majjantaæ mada-mÃna-ro«a-to«a-prabh­tibhir aribhir nijai÷ pari«vaÇga÷ | yuktÃ-yuktaæ ca samaæ yukti-viyuktena madyena || 40 || bala-kÃla-deÓa-sÃtmya-prak­ti-sahÃyÃmaya-vayÃæsi | pravibhajya tad-anurÆpaæ yadi pibati tata÷ pibaty am­tam || 41 || NidÃnasthÃna ari-vat prÃïino mÃæsa-kÅlakà viÓasanti yat | arÓÃæsi tasmÃd ucyante guda-mÃrga-nirodhata÷ || 1 || do«Ãs tvaÇ-mÃæsa-medÃæsi saædÆ«ya vividhÃk­tÅn | mÃæsÃÇkurÃn apÃnÃdau kurvanty arÓÃæsi tÃn jagu÷ || 2 || saha-janmottarotthÃna-bhedÃd dve-dhà samÃsata÷ | Óu«ka-srÃvi-vibhedÃc ca guda÷ sthÆlÃntra-saæÓraya÷ || 3 || ardha-pa¤cÃÇgulas tasmiæs tisro 'dhy-ardhÃÇgulÃ÷ sthitÃ÷ | balya÷ pravÃhiïÅ tÃsÃm antar madhye visarjanÅ || 4 || bÃhyà saævaraïÅ tasyà gudau«Âho bahir aÇgule | yavÃdhy-ardha÷ pramÃïena romÃïy atra tata÷ param || 5 || 7.5av bÃhyà saævaraïÅ tasyÃæ 7.5cv yavÃdhy-ardha-pramÃïena tatra hetu÷ sahotthÃnÃæ valÅ-bÅjopatapta-tà | arÓasÃæ bÅja-taptis tu mÃtÃ-pitr-apacÃrata÷ || 6 || 7.6bv valÅ-bÅjopatapti-tà daivÃc ca tÃbhyÃæ kopo hi saænipÃtasya tÃny ata÷ | a-sÃdhyÃny evam ÃkhyÃtÃ÷ sarve rogÃ÷ kulodbhavÃ÷ || 7 || saha-jÃni viÓe«eïa rÆk«a-dur-darÓanÃni ca | antar-mukhÃni pÃï¬Æni dÃruïopadravÃïi ca || 8 || «o-¬hÃnyÃni p­thag do«a-saæsarga-nicayÃsrata÷ | Óu«kÃïi vÃta-Óle«mabhyÃm ÃrdrÃïi tv asra-pittata÷ || 9 || do«a-prakopa-hetus tu prÃg uktas tena sÃdite | agnau male 'ti-nicite punaÓ cÃti-vyavÃyata÷ || 10 || yÃna-saæk«obha-vi«ama-kaÂhinotkaÂakÃsanÃt | vasti-netrÃÓma-lo«ÂorvÅ-tala-cailÃdi-ghaÂÂanÃt || 11 || bh­Óaæ ÓÅtÃmbu-saæsparÓÃt pratatÃti-pravÃhaïÃt | vÃta-mÆtra-Óak­d-vega-dhÃraïÃt tad-udÅraïÃt || 12 || jvara-gulmÃtisÃrÃma-grahaïÅ-Óopha-pÃï¬ubhi÷ | karÓanÃd vi«amÃbhyaÓ ca ce«ÂÃbhyo yo«itÃæ puna÷ || 13 || Ãma-garbha-prapatanÃd garbha-v­ddhi-prapŬanÃt | Åd­ÓaiÓ cÃparair vÃyur apÃna÷ kupito malam || 14 || pÃyor valÅ«u taæ dhatte tÃsv abhi«yaïïa-mÆrti«u | jÃyante 'rÓÃæsi tat-pÆrva-lak«aïaæ manda-vahni-tà || 15 || 7.15av pÃyu-valÅ«u taæ dhatte 7.15av pÃyor valÅ«u saædhatte vi«Âambha÷ sakthi-sadanaæ piï¬ikodve«Âanaæ bhrama÷ | sÃdo 'Çge netrayo÷ Óopha÷ Óak­d-bhedo 'tha-và graha÷ || 16 || mÃruta÷ pracuro mƬha÷ prÃyo nÃbher adhaÓ caran | sa-ruk sa-parikartaÓ ca k­cchrÃn nirgacchati svanam || 17 || antra-kÆjanam ÃÂopa÷ k«Ãma-todgÃra-bhÆri-tà | prabhÆtaæ mÆtram alpà vi¬ a-Óraddhà dhÆmako 'mlaka÷ || 18 || 7.18cv prabhÆta-mÆtra-tÃlpà vi¬ Óira÷-p­«ÂhorasÃæ ÓÆlam Ãlasyaæ bhinna-varïa-tà | tandrendriyÃïÃæ daurbalyaæ krodho du÷khopacÃra-tà || 19 || ÃÓaÇkà grahaïÅ-do«a-pÃï¬u-gulmodare«u ca | etÃny eva vivardhante jÃte«u hata-nÃmasu || 20 || 7.20cv etÃny eva ca vardhante nivartamÃno 'pÃno hi tair adho-mÃrga-rodhata÷ | k«obhayann anilÃn anyÃn sarvendriya-ÓarÅra-gÃn || 21 || tathà mÆtra-Óak­t-pitta-kaphÃn dhÃtÆæÓ ca sÃÓayÃn | m­dnÃty agniæ tata÷ sarvo bhavati prÃya-Óo 'rÓasa÷ || 22 || k­Óo bh­Óaæ hatotsÃho dÅna÷ k«Ãmo 'ti-ni«-prabha÷ | a-sÃro vigata-cchÃyo jantu-ju«Âa iva druma÷ || 23 || k­tsnair upadravair grasto yathoktair marma-pŬanai÷ | tathà kÃsa-pipÃsÃsya-vairasya-ÓvÃsa-pÅnasai÷ || 24 || klamÃÇga-bhaÇga-vamathu-k«avathu-Óvayathu-jvarai÷ | klaibya-bÃdhirya-taimirya-ÓarkarÃÓmari-pŬita÷ || 25 || k«Ãma-bhinna-svaro dhyÃyan muhu÷ «ÂhÅvan a-rocakÅ | sarva-parvÃsthi-h­n-nÃbhi-pÃyu-vaÇk«aïa-ÓÆla-vÃn || 26 || gudena sravatà picchÃæ pulÃkodaka-saænibhÃm | vibaddha-muktaæ Óu«kÃrdraæ pakvÃmaæ cÃntarÃntarà || 27 || pÃï¬u pÅtaæ harid raktaæ picchilaæ copaveÓyate | gudÃÇkurà bahv-anilÃ÷ Óu«kÃÓ cimicimÃnvitÃ÷ || 28 || mlÃnÃ÷ ÓyÃvÃruïÃ÷ stabdhà vi«amÃ÷ paru«Ã÷ kharÃ÷ | mitho vi-sad­Óà vakrÃs tÅk«ïà visphuÂitÃnanÃ÷ || 29 || bimbÅ-karkandhu-kharjÆra-kÃrpÃsÅ-phala-saænibhÃ÷ | ke-cit kadamba-pu«pÃbhÃ÷ ke-cit siddhÃrthakopamÃ÷ || 30 || Óira÷-pÃrÓvÃæsa-kaÂy-Æru-vaÇk«aïÃbhyadhika-vyathÃ÷ | k«avathÆdgÃra-vi«Âambha-h­d-grahÃ-rocaka-pradÃ÷ || 31 || 7.31dv -h­d-ravÃ-rocaka-pradÃ÷ kÃsa-ÓvÃsÃgni-vai«amya-karïa-nÃda-bhramÃvahÃ÷ | tair Ãrto grathitaæ stokaæ sa-Óabdaæ sa-pravÃhikam || 32 || ruk-phena-picchÃnugataæ vibaddham upaveÓyate | k­«ïa-tvaÇ-nakha-viï-mÆtra-netra-vaktraÓ ca jÃyate || 33 || gulma-plÅhodarëÂhÅlÃ-saæbhavas tata eva ca | pittottarà nÅla-mukhà rakta-pÅtÃsita-prabhÃ÷ || 34 || tanv-asra-srÃviïo visrÃs tanavo m­dava÷ ÓlathÃ÷ | Óuka-jihvÃ-yak­t-khaï¬a-jalauko-vaktra-saænibhÃ÷ || 35 || dÃha-pÃka-jvara-sveda-t­ï-mÆrchÃ-ruci-moha-dÃ÷ | so«mÃïo drava-nÅlo«ïa-pÅta-raktÃma-varcasa÷ || 36 || yava-madhyà harit-pÅta-hÃridra-tvaÇ-nakhÃdaya÷ | Óle«molbaïà mahÃ-mÆlà ghanà manda-ruja÷ sitÃ÷ || 37 || 7.37av yava-madhyà harit-pÅtà 7.37bv hÃridra-tvaÇ-nakhÃdaya÷ ucchÆnopÃcitÃ÷ snigdhÃ÷ stabdha-v­tta-guru-sthirÃ÷ | picchilÃ÷ stimitÃ÷ Ólak«ïÃ÷ kaï¬v-ìhyÃ÷ sparÓana-priyÃ÷ || 38 || karÅra-panasÃsthy-ÃbhÃs tathà go-stana-saænibhÃ÷ | vaÇk«aïÃnÃhina÷ pÃyu-vasti-nÃbhi-vikartina÷ || 39 || sa-kÃsa-ÓvÃsa-h­l-lÃsa-prasekÃ-ruci-pÅnasÃ÷ | meha-k­cchra-Óiro-jìya-ÓiÓira-jvara-kÃriïa÷ || 40 || klaibyÃgni-mÃrdava-cchardir-Ãma-prÃya-vikÃra-dÃ÷ | vasÃbha-sa-kapha-prÃjya-purÅ«Ã÷ sa-pravÃhikÃ÷ || 41 || 7.41cv vasÃbhÃ÷ sa-kapha-prÃjya- na sravanti na bhidyante pÃï¬u-snigdha-tvag-Ãdaya÷ | saæs­«Âa-liÇgÃ÷ saæsargÃn nicayÃt sarva-lak«aïÃ÷ || 42 || raktolbaïà gude-kÅlÃ÷ pittÃk­ti-samanvitÃ÷ | vaÂa-praroha-sad­Óà gu¤jÃ-vidruma-saænibhÃ÷ || 43 || te 'ty-arthaæ du«Âam u«ïaæ ca gìha-viÂ-pratipŬitÃ÷ | sravanti sahasà raktaæ tasya cÃti-prav­ttita÷ || 44 || bhekÃbha÷ pŬyate du÷khai÷ Óoïita-k«aya-saæbhavai÷ | hÅna-varïa-balotsÃho hatauja÷ kalu«endriya÷ || 45 || mudga-kodrava-jÆrïÃhva-karÅra-caïakÃdibhi÷ | rÆk«ai÷ saægrÃhibhir vÃyu÷ sve sthÃne kupito balÅ || 46 || 7.46dv sva-sthÃne kupito balÅ adho-vahÃni srotÃæsi saærudhyÃdha÷ praÓo«ayan | purÅ«aæ vÃta-viï-mÆtra-saÇgaæ kurvÅta dÃruïam || 47 || tena tÅvrà rujà ko«Âha-p­«Âha-h­t-pÃrÓva-gà bhavet | ÃdhmÃnam udarÃve«Âo h­l-lÃso parikartanam || 48 || vastau ca su-tarÃæ ÓÆlaæ gaï¬a-Óvayathu-saæbhava÷ | pavanasyordhva-gÃmi-tvaæ tataÓ chardy-a-ruci-jvarÃ÷ || 49 || h­d-roga-grahaïÅ-do«a-mÆtra-saÇga-pravÃhikÃ÷ | bÃdhirya-timira-ÓvÃsa-Óiro-ruk-kÃsa-pÅnasÃ÷ || 50 || mano-vikÃras t­«ïÃsra-pitta-gulmodarÃdaya÷ | te te ca vÃta-jà rogà jÃyante bh­Óa-dÃruïÃ÷ || 51 || dur-nÃmnÃm ity udÃvarta÷ paramo 'yam upadrava÷ | vÃtÃbhibhÆta-ko«ÂhÃnÃæ tair vinÃpi sa jÃyate || 52 || saha-jÃni tri-do«Ãïi yÃni cÃbhyantare valau | sthitÃni tÃny a-sÃdhyÃni yÃpyante 'gni-balÃdibhi÷ || 53 || dvandva-jÃni dvitÅyÃyÃæ valau yÃny ÃÓritÃni ca | k­cchra-sÃdhyÃni tÃny Ãhu÷ pari-saævatsarÃïi ca || 54 || bÃhyÃyÃæ tu valau jÃtÃny eka-do«olbaïÃni ca | arÓÃæsi sukha-sÃdhyÃni na cotpatitÃni ca || 55 || me¬hrÃdi«v api vak«yante yathÃ-svaæ nÃbhi-jÃni tu | gaï¬Æ-padÃsya-rÆpÃïi picchilÃni m­dÆni ca || 56 || vyÃno g­hÅtvà Óle«mÃïaæ karoty arÓas tvaco bahi÷ | kÅlopamaæ sthira-kharaæ carma-kÅlaæ tu taæ vidu÷ || 57 || vÃtena toda÷ pÃru«yaæ pittÃd asita-rakta-tà | Óle«maïà snigdha-tà tasya grathita-tvaæ sa-varïa-tà || 58 || arÓasÃæ praÓame yatnam ÃÓu kurvÅta buddhi-mÃn | tÃny ÃÓu hi gudaæ baddhvà kuryur baddha-gudodaram || 59 || NidÃnasthÃna do«air vyastai÷ samastaiÓ ca bhayÃc chokÃc ca «a¬-vidha÷ | atÅsÃra÷ sa su-tarÃæ jÃyate 'ty-ambu-pÃnata÷ || 1 || k­Óa-Óu«kÃmi«Ã-sÃtmya-tila-pi«Âa-virƬhakai÷ | madya-rÆk«Ãti-mÃtrÃnnair arÓobhi÷ sneha-vibhramÃt || 2 || k­mibhyo vega-rodhÃc ca tad-vidhai÷ kupito 'nila÷ | visraæsayaty adho 'b-dhÃtuæ hatvà tenaiva cÃnalam || 3 || vyÃpadyÃnu-Óak­t ko«Âhaæ purÅ«aæ drava-tÃæ nayan | prakalpate 'tisÃrÃya lak«aïaæ tasya bhÃvina÷ || 4 || todo h­d-guda-ko«Âhe«u gÃtra-sÃdo mala-graha÷ | ÃdhmÃnam a-vipÃkaÓ ca tatra vÃtena vi¬-jalam || 5 || alpÃlpaæ Óabda-ÓÆlìhyaæ vibaddham upaveÓyate | rÆk«aæ sa-phenam acchaæ ca grathitaæ và muhur muhu÷ || 6 || tathà dagdha-gu¬ÃbhÃsaæ sa-picchÃ-parikartikam | Óu«kÃsyo bhra«Âa-pÃyuÓ ca h­«Âa-romà vini«Âanan || 7 || 8.7dv h­«Âa-romà vina«Âa-vÃk pittena pÅtam asitaæ hÃridraæ ÓÃdvala-prabham | sa-raktam ati-dur-gandhaæ -t­ï-mÆrchÃ-sveda-dÃha-vÃn || 8 || 8.8dv -t­ï-mÆrchÃ-sveda-dÃha-vat sa-ÓÆlaæ pÃyu-saætÃpa-pÃka-vä chle«maïà ghanam | picchilaæ tantu-mac chvetaæ snigdham Ãmaæ kaphÃnvitam || 9 || 8.9bv -pÃka-vac chle«maïà ghanam abhÅk«ïam guru dur-gandhaæ vibaddham anubaddha-ruk | nidrÃlur alaso 'nna-dvi¬ alpÃlpaæ sa-pravÃhikam || 10 || sa-roma-har«aæ sotkleÓo guru-vasti-gudodara÷ | k­te 'py a-k­ta-saæj¤aÓ ca sarvÃtmà sarva-lak«aïa÷ || 11 || 8.11bv guru-vastir gurÆdara÷ bhayena k«obhite citte sa-pitto drÃvayec chak­t | vÃyus tato 'tisÃryeta k«ipram u«ïaæ dravaæ plavam || 12 || vÃta-pitta-samaæ liÇgair Ãhus tad-vac ca Óokata÷ | atÅsÃra÷ samÃsena dvi-dhà sÃmo nir-Ãmaka÷ || 13 || 8.13dv dve-dhà sÃmo nir-Ãmaka÷ sÃs­Ç nir-asras tatrÃdye gauravÃd apsu majjati | Óak­d dur-gandham ÃÂopa-vi«ÂambhÃrti-prasekina÷ || 14 || viparÅto nir-Ãmas tu kaphÃt pakvo 'pi majjati | atÅsÃre«u yo nÃti-yatna-vÃn grahaïÅ-gada÷ || 15 || tasya syÃd agni-vidhvaæsa-karair anyasya sevitai÷ | sÃmaæ Óak­n nir-Ãmaæ và jÅrïe yenÃtisÃryate || 16 || so 'tÅsÃro 'ti-saraïÃd ÃÓu-kÃrÅ sva-bhÃvata÷ | sÃmaæ sÃnnam a-jÅrïe 'nne jÅrïe pakvaæ tu naiva và || 17 || a-kasmÃd và muhur baddham a-kasmÃc chithilaæ muhu÷ | cira-k­d grahaïÅ-do«a÷ saæcayÃc copaveÓayet || 18 || sa catur-dhà p­thag do«ai÷ saænipÃtÃc ca jÃyate | prÃg-rÆpaæ tasya sadanaæ cirÃt pacanam amlaka÷ || 19 || praseko vaktra-vairasyam a-rucis t­Â klamo bhrama÷ | Ãnaddhodara-tà chardi÷ karïa-k«ve¬o 'ntra-kÆjanam || 20 || sÃmÃnyaæ lak«aïaæ kÃrÓyaæ dhÆmakas tamako jvara÷ | mÆrchà Óiro-rug vi«Âambha÷ Óvayathu÷ kara-pÃdayo÷ || 21 || tatrÃnilÃt tÃlu-Óo«as timiraæ karïayo÷ svana÷ | pÃrÓvoru-vaÇk«aïa-grÅvÃ-rujÃbhÅk«ïaæ vi«Æcikà || 22 || rase«u g­ddhi÷ sarve«u k«ut t­«ïà parikartikà | jÅrïe jÅryati cÃdhmÃnaæ bhukte svÃsthyaæ samaÓnute || 23 || vÃta-h­d-roga-gulmÃrÓa÷-plÅha-pÃï¬u-tva-ÓaÇkita÷ | cirÃd du÷khaæ dravaæ Óu«kaæ tanv Ãmaæ Óabda-phena-vat || 24 || puna÷ puna÷ s­jed varca÷ pÃyu-ruk-ÓvÃsa-kÃsa-vÃn | pittena nÅla-pÅtÃbhaæ pÅtÃbha÷ s­jati dravam || 25 || 8.25cv pittena nÅlaæ pÅtÃbhaæ 8.25cv pittena pÅta-nÅlÃbhaæ pÆty-amlodgÃra-h­t-kaïÂha-dÃhÃ-ruci-t­¬-ardita÷ | Óle«maïà pacyate du÷kham annaæ chardir a-rocaka÷ || 26 || Ãsyopadeha-ni«ÂhÅva-kÃsa-h­l-lÃsa-pÅnasÃ÷ | h­dayaæ manyate styÃnam udaraæ stimitaæ guru || 27 || 8.27av Ãsyopadeha-mÃdhurya- 8.27bv -kÃsa-«ÂhÅvana-pÅnasÃ÷ udgÃro du«Âa-madhura÷ sadanaæ strÅ«v a-har«aïam | bhinnÃma-Óle«ma-saæs­«Âa-guru-varca÷-pravartanam || 28 || a-k­ÓasyÃpi daurbalyaæ sarva-je sarva-saækara÷ | vibhÃge 'Çgasya ye coktà vi«amÃdyÃs trayo 'gnaya÷ || 29 || te 'pi syur grahaïÅ-do«Ã÷ samas tu svÃsthya-kÃraïam || 30ab || vÃta-vyÃdhy-aÓmarÅ-ku«Âha-mehodara-bhagandarÃ÷ || 30cd || arÓÃæsi grahaïÅty a«Âau mahÃ-rogÃ÷ su-dus-tarÃ÷ || 30ef || NidÃnasthÃna vasti-vasti-Óiro-me¬hra-kaÂÅ-v­«aïa-pÃyava÷ | eka-saæbandhanÃ÷ proktà gudÃsthi-vivarÃÓrayÃ÷ || 1 || adho-mukho 'pi vastir hi mÆtra-vÃhi-sirÃ-mukhai÷ | pÃrÓvebhya÷ pÆryate sÆk«mai÷ syandamÃnair an-Ãratam || 2 || yais tair eva praviÓyainaæ do«Ã÷ kurvanti viæÓatim | mÆtrÃghÃtÃn pramehÃæÓ ca k­cchrÃn marma-samÃÓrayÃn || 3 || vasti-vaÇk«aïa-me¬hrÃrti-yukto 'lpÃlpaæ muhur muhu÷ | mÆtrayed vÃta-je k­cchre paitte pÅtaæ sa-dÃha-ruk || 4 || raktaæ và kapha-je vasti-me¬hra-gaurava-Óopha-vÃn | sa-picchaæ sa-vibandhaæ ca sarvai÷ sarvÃtmakaæ malai÷ || 5 || yadà vÃyur mukhaæ vaster Ãv­tya pariÓo«ayet | mÆtraæ sa-pittaæ sa-kaphaæ sa-Óukraæ và tadà kramÃt || 6 || saæjÃyate 'ÓmarÅ ghorà pittÃd gor iva rocanà | Óle«mÃÓrayà ca sarvà syÃd athÃsyÃ÷ pÆrva-lak«aïam || 7 || vasty-ÃdhmÃnaæ tad-Ãsanna-deÓe«u parito 'ti-ruk | mÆtre ca basta-gandha-tvaæ mÆtra-k­cchraæ jvaro '-ruci÷ || 8 || 9.8cv mÆtre basta-sa-gandha-tvaæ sÃmÃnya-liÇgaæ ruÇ nÃbhi-sevanÅ-vasti-mÆrdhasu | viÓÅrïa-dhÃraæ mÆtraæ syÃt tayà mÃrga-nirodhane || 9 || 9.9dv tathà mÃrga-nirodhane tad-vyapÃyÃt sukhaæ mehed acchaæ gomedakopamam | tat-saæk«obhÃt k«ate sÃsram ÃyÃsÃc cÃti-rug bhavet || 10 || tatra vÃtÃd bh­ÓÃrty-Ãrto dantÃn khÃdati vepate | m­dnÃti mehanaæ nÃbhiæ pŬayaty a-niÓaæ kvaïan || 11 || sÃnilaæ mu¤cati Óak­n muhur mehati bindu-Óa÷ | ÓyÃvà rÆk«ÃÓmarÅ cÃsya syÃc cità kaïÂakair iva || 12 || pittena dahyate vasti÷ pacyamÃna ivo«ma-vÃn | bhallÃtakÃsthi-saæsthÃnà raktà pÅtÃsitÃÓmarÅ || 13 || 9.13dv rakta-pÅtÃsitÃÓmarÅ vastir nistudyata iva Óle«maïà ÓÅtalo guru÷ | aÓmarÅ mahatÅ Ólak«ïà madhu-varïÃtha-và sità || 14 || età bhavanti bÃlÃnÃæ te«Ãm eva ca bhÆyasà | ÃÓrayopacayÃlpa-tvÃd grahaïÃharaïe sukhÃ÷ || 15 || ÓukrÃÓmarÅ tu mahatÃæ jÃyate Óukra-dhÃraïÃt | sthÃnÃc cyutam a-muktaæ hi mu«kayor antare 'nila÷ || 16 || Óo«ayaty upasaæg­hya Óukraæ tac chu«kam aÓmarÅ | vasti-ruk-k­cchra-mÆtra-tva-mu«ka-Óvayathu-kÃriïÅ || 17 || tasyÃm utpanna-mÃtrÃyÃæ Óukram eti vilÅyate | pŬite tv avakÃÓe 'sminn aÓmary eva ca Óarkarà || 18 || aïu-Óo vÃyunà bhinnà sà tv asminn anuloma-ge | nireti saha mÆtreïa pratilome vibadhyate || 19 || mÆtra-saædhÃriïa÷ kuryÃd ruddhvà vaster mukhaæ marut | mÆtra-saÇgaæ rujaæ kaï¬Ææ kadÃ-cic ca sva-dhÃmata÷ || 20 || pracyÃvya vastim udv­ttaæ garbhÃbhaæ sthÆla-viplutam | karoti tatra rug-dÃha-spandanodve«ÂanÃni ca || 21 || bindu-ÓaÓ ca pravarteta mÆtraæ vastau tu pŬite | dhÃrayà dvi-vidho 'py e«a vÃta-vastir iti sm­ta÷ || 22 || dus-taro dus-tara-taro dvitÅya÷ prabalÃnila÷ | Óak­n-mÃrgasya vasteÓ ca vÃyur antaram ÃÓrita÷ || 23 || a«ÂhÅlÃbhaæ ghanaæ granthiæ karoty a-calam unnatam | vÃtëÂhÅleti sÃdhmÃna-viï-mÆtrÃnila-saÇga-k­t || 24 || vi-guïa÷ kuï¬alÅ-bhÆto vastau tÅvra-vyatho 'nila÷ | Ãvidhya mÆtraæ bhramati sa-stambhodve«Âa-gaurava÷ || 25 || 9.25cv ÃviÓya mÆtraæ bhramati mÆtram alpÃlpam atha-và vimu¤cati Óak­t s­jan | vÃta-kuï¬alikety e«Ã mÆtraæ tu vidh­taæ ciram || 26 || na nireti vibaddhaæ và mÆtrÃtÅtaæ tad alpa-ruk | vidhÃraïÃt pratihataæ vÃtodÃvartitaæ yadà || 27 || nÃbher adhas-tÃd udaraæ mÆtram ÃpÆrayet tadà | kuryÃt tÅvra-rug ÃdhmÃnam a-paktiæ mala-saægraham || 28 || tan mÆtra-jaÂharaæ chidra-vaiguïyenÃnilena và | Ãk«iptam alpaæ mÆtraæ tad vastau nÃle 'tha-và maïau || 29 || 9.29cv Ãk«iptam alpaæ mÆtrasya sthitvà sravec chanai÷ paÓcÃt sa-rujaæ vÃtha nÅ-rujam | mÆtrotsaÇga÷ sa vicchinna-tac-che«a-guru-Óephasa÷ || 30 || 9.30bv sa-rujaæ vÃtha-vÃ-rujam 9.30cv mÆtrotsaÇga÷ sa vicchinnas 9.30cv mÆtrotsaÇga÷ sa vicchinnaæ 9.30dv tac-che«a-guru-Óephasa÷ antar vasti-mukhe v­tta÷ sthiro 'lpa÷ sahasà bhavet | aÓmarÅ-tulya-rug granthir mÆtra-granthi÷ sa ucyate || 31 || mÆtritasya striyaæ yÃto vÃyunà Óukram uddhatam | sthÃnÃc cyutaæ mÆtrayata÷ prÃk paÓcÃd và pravartate || 32 || bhasmodaka-pratÅkÃÓaæ mÆtra-Óukraæ tad ucyate | rÆk«a-dur-balayor vÃtÃd udÃvartaæ Óak­d yadà || 33 || 9.33dv udÃv­ttaæ Óak­d yadà mÆtra-sroto 'nuparyeti saæs­«Âaæ Óak­tà tadà | mÆtraæ viÂ-tulya-gandhaæ syÃd vi¬-vighÃtaæ tam ÃdiÓet || 34 || pittaæ vyÃyÃma-tÅk«ïo«ïa-bhojanÃdhvÃtapÃdibhi÷ | prav­ddhaæ vÃyunà k«iptaæ vasty-upasthÃrti-dÃha-vat || 35 || mÆtraæ pravartayet pÅtaæ sa-raktaæ raktam eva và | u«ïaæ puna÷ puna÷ k­cchrÃd u«ïa-vÃtaæ vadanti tam || 36 || rÆk«asya klÃnta-dehasya vasti-sthau pitta-mÃrutau | mÆtra-k«ayaæ sa-rug-dÃhaæ janayetÃæ tad-Ãhvayam || 37 || pittaæ kapho dvÃv api và saæhanyete 'nilena cet | k­cchrÃn mÆtraæ tadà pÅtaæ raktaæ Óvetaæ ghanaæ s­jet || 38 || sa-dÃhaæ rocanÃ-ÓaÇkha-cÆrïa-varïaæ bhavec ca tat | Óu«kaæ samasta-varïaæ và mÆtra-sÃdaæ vadanti tam || 39 || iti vistarata÷ proktà rogà mÆtrÃ-prav­tti-jÃ÷ | nidÃna-lak«aïair Ærdhvaæ vak«yante 'ti-prav­tti-jÃ÷ || 40 || NidÃnasthÃna pramehà viæÓatis tatra Óle«mato daÓa pittata÷ | «a catvÃro 'nilÃt te«Ãæ medo-mÆtra-kaphÃvaham || 1 || anna-pÃna-kriyÃ-jÃtaæ yat prÃyas tat pravartakam | svÃdv-amla-lavaïa-snigdha-guru-picchila-ÓÅtalam || 2 || nava-dhÃnya-surÃnÆpa-mÃæsek«u-gu¬a-go-rasam | eka-sthÃnÃsana-rati÷ Óayanaæ vidhi-varjitam || 3 || vastim ÃÓritya kurute pramehÃn dÆ«ita÷ kapha÷ | dÆ«ayitvà vapu÷-kleda-sveda-medo-rasÃmi«am || 4 || 10.4dv -sveda-medo-vasÃmi«am pittaæ raktam api k«Åïe kaphÃdau mÆtra-saæÓrayam | dhÃtÆn vastim upÃnÅya tat-k«aye 'pi ca mÃruta÷ || 5 || sÃdhya-yÃpya-parityÃjyà mehÃs tenaiva tad-bhavÃ÷ | samÃsam a-kriya-tayà mahÃtyaya-tayÃpi ca || 6 || sÃmÃnyaæ lak«aïaæ te«Ãæ prabhÆtÃvila-mÆtra-tà | do«a-dÆ«yÃ-viÓe«e 'pi tat-saæyoga-viÓe«ata÷ || 7 || 10.7bv prabhÆtÃkula-mÆtra-tà mÆtra-varïÃdi-bhedena bhedo mehe«u kalpyate | acchaæ bahu sitaæ ÓÅtaæ nir-gandham udakopamam || 8 || mehaty udaka-mehena ki¤-cic cÃvila-picchilam | ik«o rasam ivÃty-arthaæ madhuraæ cek«u-mehata÷ || 9 || sÃndrÅ-bhavet paryu«itaæ sÃndra-mehena mehati | surÃ-mehÅ surÃ-tulyam upary accham adho ghanam || 10 || saæh­«Âa-romà pi«Âena pi«Âa-vad bahalaæ sitam | ÓukrÃbhaæ Óukra-miÓraæ và Óukra-mehÅ pramehati || 11 || 10.11bv pi«Âa-vad bahulaæ sitam mÆrtÃïÆn sikatÃ-mehÅ sikatÃ-rÆpiïo malÃn | ÓÅta-mehÅ su-bahu-Óo madhuraæ bh­Óa-ÓÅtalam || 12 || 10.12av mÆtrÃïÆn sikatÃ-mehÅ 10.12av mÆtre 'ïÆn sikatÃ-mehÅ Óanai÷ Óanai÷ Óanair-mehÅ mandaæ mandaæ pramehati | lÃlÃ-tantu-yutaæ mÆtraæ lÃlÃ-mehena picchilam || 13 || gandha-varïa-rasa-sparÓai÷ k«Ãreïa k«Ãra-toya-vat | nÅla-mehena nÅlÃbhaæ kÃla-mehÅ ma«Å-nibham || 14 || hÃridra-mehÅ kaÂukaæ haridrÃ-saænibhaæ dahat | visraæ mäji«Âha-mehena ma¤ji«ÂhÃ-salilopamam || 15 || visram u«ïaæ sa-lavaïaæ raktÃbhaæ rakta-mehata÷ | vasÃ-mehÅ vasÃ-miÓraæ vasÃæ và mÆtrayen muhu÷ || 16 || majjÃnaæ majja-miÓraæ và majja-mehÅ muhur muhu÷ | hastÅ matta ivÃjasraæ mÆtraæ vega-vivarjitam || 17 || 10.17av majjÃbhaæ majja-miÓraæ và sa-lasÅkaæ vibaddhaæ ca hasti-mehÅ pramehati | madhu-mehÅ madhu-samaæ jÃyate sa kila dvi-dhà || 18 || 10.18cv madhu-mehe madhu-samaæ kruddhe dhÃtu-k«ayÃd vÃyau do«Ãv­ta-pathe 'tha-và | Ãv­to do«a-liÇgÃni so '-nimittaæ pradarÓayet || 19 || 10.19bv do«Ãv­ta-pathe 'pi và k«Åïa÷ k«aïÃt k«aïÃt pÆrïo bhajate k­cchra-sÃdhya-tÃm | kÃlenopek«itÃ÷ sarve yad yÃnti madhu-meha-tÃm || 20 || madhuraæ yac ca sarve«u prÃyo madhv iva mehati | sarve 'pi madhu-mehÃkhyà mÃdhuryÃc ca tanor ata÷ || 21 || a-vipÃko '-ruciÓ chardir nidrà kÃsa÷ sa-pÅnasa÷ | upadravÃ÷ prajÃyante mehÃnÃæ kapha-janmanÃm || 22 || vasti-mehanayos todo mu«kÃvadaraïaæ jvara÷ | dÃhas t­«ïÃmlako mÆrchà vi¬-bheda÷ pitta-janmanÃm || 23 || vÃtikÃnÃm udÃvarta-kampa-h­d-graha-lola-tÃ÷ | ÓÆlam unnidra-tà Óo«a÷ kÃsa÷ ÓvÃsaÓ ca jÃyate || 24 || 10.24bv -kaïÂha-h­d-graha-lola-tÃ÷ ÓarÃvikà kacchapikà jÃlinÅ vinatÃlajÅ | masÆrikà sar«apikà putriïÅ sa-vidÃrikà || 25 || 10.25dv putriïÅ ca vidÃrikà vidradhiÓ ceti piÂikÃ÷ pramehopek«ayà daÓa | saædhi-marmasu jÃyante mÃæsale«u ca dhÃmasu || 26 || antonnatà madhya-nimnà ÓyÃvà kleda-rujÃnvità | ÓarÃva-mÃna-saæsthÃnà piÂikà syÃc charÃvikà || 27 || avagìhÃrti-nistodà mahÃ-vastu-parigrahà | Ólak«ïà kacchapa-p­«ÂhÃbhà piÂikà kacchapÅ matà || 28 || stabdhà sirÃ-jÃla-vatÅ snigdha-srÃvà mahÃÓayà | rujÃ-nistoda-bahulà sÆk«ma-cchidrà ca jÃlinÅ || 29 || 10.29bv snigdha-srÃvà mahÃÓrayà avagìha-rujÃ-kledà p­«Âhe và jaÂhare 'pi và | mahatÅ piÂikà nÅlà vinatà vinatà sm­tà || 30 || dahati tvacam utthÃne bh­Óaæ ka«Âà visarpiïÅ | rakta-k­«ïÃti-t­Â-sphoÂa-dÃha-moha-jvarÃlajÅ || 31 || mÃna-saæsthÃnayos tulyà masÆreïa masÆrikà | sar«apÃ-mÃna-saæsthÃnà k«ipra-pÃkà mahÃ-rujà || 32 || sar«apÅ sar«apÃ-tulya-piÂikÃ-parivÃrità | putriïÅ mahatÅ bhÆri-su-sÆk«ma-piÂikÃcità || 33 || 10.33av sar«apà sar«apÃ-tulya- 10.33dv -su-sÆk«ma-piÂikÃv­tà 10.33dv -su-sÆk«ma-piÂikÃnvità vidÃrÅ-kanda-vad v­ttà kaÂhinà ca vidÃrikà | vidradhir vak«yate 'nya-tra tatrÃdyaæ piÂikÃ-trayam || 34 || putriïÅ ca vidÃrÅ ca du÷-sahà bahu-medasa÷ | sahyÃ÷ pittolbaïÃs tv anyÃ÷ saæbhavanty alpa-medasa÷ || 35 || tÃsu meha-vaÓÃc ca syÃd do«odreko yathÃ-yatham || 36ab || prameheïa vinÃpy età jÃyante du«Âa-medasa÷ || 36cd || tÃvac ca nopalak«yante yÃvad vastu-parigraha÷ || 36ef || hÃridra-varïaæ raktaæ và meha-prÃg-rÆpa-varjitam | yo mÆtrayen na taæ mehaæ rakta-pittaæ tu tad vidu÷ || 37 || 10.37dv rakta-pittaæ tu taæ vidu÷ 10.37dv rakta-pittaæ ca tad vidu÷ svedo 'Çga-gandha÷ Óithila-tvam aÇge ÓayyÃsana-svapna-sukhÃbhi«aÇga÷ | h­n-netra-jihvÃ-Óravaïopadeho ghanÃÇga-tà keÓa-nakhÃti-v­ddhi÷ || 38 || 10.38bv ÓayyÃsana-sthÃna-sukhÃbhilëa÷ ÓÅta-priya-tvaæ gala-tÃlu-Óo«o mÃdhuryam Ãsye kara-pÃda-dÃha÷ | bhavi«yato meha-gaïasya rÆpaæ mÆtre 'bhidhÃvanti pipÅlikÃÓ ca || 39 || d­«Âvà pramehaæ madhuraæ sa-picchaæ madhÆpamaæ syÃd vividho vicÃra÷ | saæpÆraïÃd và kapha-saæbhava÷ syÃt k«Åïe«u do«e«v anilÃtmako và || 40 || 10.40cv saætarpaïÃd và kapha-saæbhava÷ syÃt sa-pÆrva-rÆpÃ÷ kapha-pitta-mehÃ÷ krameïa ye vÃta-k­tÃÓ ca mehÃ÷ | sÃdhyà na te pitta-k­tÃs tu yÃpyÃ÷ sÃdhyÃs tu medo yadi nÃti-du«Âam || 41 || 10.41dv sÃdhyÃÓ ca medo yadi nÃti-du«Âam NidÃnasthÃna bhuktai÷ paryu«itÃty-u«ïa-rÆk«a-Óu«ka-vidÃhibhi÷ | jihma-ÓayyÃ-vice«ÂÃbhis tais taiÓ cÃs­k-pradÆ«aïai÷ || 1 || du«Âa-tvaÇ-mÃæsa-medo-'sthi-snÃyv-as­k-kaï¬arÃÓraya÷ | ya÷ Óopho bahir antar và mahÃ-mÆlo mahÃ-ruja÷ || 2 || 11.2av du«Âas tvaÇ-mÃæsa-medo-'sthi- v­tta÷ syÃd Ãyato yo và sm­ta÷ «o-¬hà sa vidradhi÷ | do«ai÷ p­thak samuditai÷ Óoïitena k«atena ca || 3 || bÃhyo 'tra tatra tatrÃÇge dÃruïo grathitonnata÷ | Ãntaro dÃruïa-taro gambhÅro gulma-vad ghana÷ || 4 || valmÅka-vat samucchrÃyÅ ÓÅghra-ghÃty agni-Óastra-vat | nÃbhi-vasti-yak­t-plÅha-kloma-h­t-kuk«i-vaÇk«aïe || 5 || syÃd v­kkayor apÃne ca vÃtÃt tatrÃti-tÅvra-ruk | ÓyÃvÃruïaÓ cirotthÃna-pÃko vi«ama-saæsthiti÷ || 6 || 11.6av syÃd v­kkayor apÃne và vyadha-ccheda-bhramÃnÃha-spanda-sarpaïa-Óabda-vÃn | rakta-tÃmrÃsita÷ pittÃt t­ï-moha-jvara-dÃha-vÃn || 7 || k«iprotthÃna-prapÃkaÓ ca pÃï¬u÷ kaï¬Æ-yuta÷ kaphÃt | sotkleÓa-ÓÅtaka-stambha-j­mbhÃ-rocaka-gaurava÷ || 8 || cirotthÃna-vipÃkaÓ ca saækÅrïa÷ saænipÃtata÷ | sÃmarthyÃc cÃtra vibhajed bÃhyÃbhyantara-lak«aïam || 9 || 11.9av cirotthÃna-prapÃkaÓ ca k­«ïa-sphoÂÃv­ta÷ ÓyÃvas tÅvra-dÃha-rujÃ-jvara÷ | pitta-liÇgo 's­jà bÃhya÷ strÅïÃm eva tathÃntara÷ || 10 || ÓastrÃdyair abhighÃtena k«ate vÃ-pathya-kÃriïa÷ | k«ato«mà vÃyu-vik«ipta÷ sa-raktaæ pittam Årayan || 11 || 11.11dv sa-raktaæ pittam Årayet pittÃs­g-lak«aïaæ kuryÃd vidradhiæ bhÆry-upadravam | te«Æpadrava-bhedaÓ ca sm­to 'dhi«ÂhÃna-bhedata÷ || 12 || nÃbhyÃæ hidhmà bhaved vastau mÆtraæ k­cchreïa pÆti ca | ÓvÃso yak­ti rodhas tu plÅhny ucchvÃsasya t­Â puna÷ || 13 || gala-grahaÓ ca klomni syÃt sarvÃÇga-pragraho h­di | pramohas tamaka÷ kÃso h­daye ghaÂÂanaæ vyathà || 14 || kuk«i-pÃrÓvÃntarÃæsÃrti÷ kuk«Ãv ÃÂopa-janma ca | sakthnor graho vaÇk«aïayor v­kkayo÷ kaÂi-p­«Âhayo÷ || 15 || pÃrÓvayoÓ ca vyathà pÃyau pavanasya nirodhanam | Ãma-pakva-vidagdha-tvaæ te«Ãæ Óopha-vad ÃdiÓet || 16 || nÃbher Ærdhvaæ mukhÃt pakvÃ÷ prasravanty adhare gudÃt | gudÃsyÃn nÃbhi-jo vidyÃd do«aæ kledÃc ca vidradhau || 17 || 11.17cv ubhÃbhyÃæ nÃbhi-jo vidyÃd yathÃ-svaæ vraïa-vat tatra vivarjya÷ saænipÃta-ja÷ | pakvo h­n-nÃbhi-vasti-stho bhinno 'ntar bahir eva và || 18 || pakvaÓ cÃnta÷ sravan vaktrÃt k«ÅïasyopadravÃnvita÷ | evam eva stana-sirà viv­tÃ÷ prÃpya yo«itÃm || 19 || sÆtÃnÃæ garbhiïÅnÃæ và saæbhavec chvayathur ghana÷ | stane sa-dugdhe '-dugdhe và bÃhya-vidradhi-lak«aïa÷ || 20 || nìÅnÃæ sÆk«ma-vaktra-tvÃt kanyÃnÃæ na sa jÃyate | kruddho ruddha-gatir vÃyu÷ Óopha-ÓÆla-karaÓ caran || 21 || 11.21bv kanyÃnÃæ tu na jÃyate 11.21cv kruddho 'n-Ærdhva-gatir vÃyu÷ mu«kau vaÇk«aïata÷ prÃpya phala-koÓÃbhivÃhinÅ÷ | prapŬya dhamanÅr v­ddhiæ karoti phala-koÓayo÷ || 22 || do«Ãsra-medo-mÆtrÃntrai÷ sa v­ddhi÷ sapta-dhà gada÷ | mÆtrÃntra-jÃv apy anilÃd dhetu-bhedas tu kevalam || 23 || vÃta-pÆrïa-d­ti-sparÓo rÆk«o vÃtÃd a-hetu-ruk | pakvodumbara-saækÃÓa÷ pittÃd dÃho«ma-pÃka-vÃn || 24 || kaphÃc chÅto guru÷ snigdha÷ kaï¬Æ-mÃn kaÂhino 'lpa-ruk | k­«ïa-sphoÂÃv­ta÷ pitta-v­ddhi-liÇgaÓ ca raktata÷ || 25 || 11.25cv k­«ïa÷ sphoÂÃv­ta÷ pitta- kapha-van medasà v­ddhir m­dus tÃla-phalopama÷ | mÆtra-dhÃraïa-ÓÅlasya mÆtra-ja÷ sa tu gacchata÷ || 26 || ambhobhi÷ pÆrïa-d­ti-vat k«obhaæ yÃti sa-ruÇ m­du÷ | mÆtra-k­cchram adhas-tÃc ca valayaæ phala-koÓayo÷ || 27 || vÃta-kopibhir ÃhÃrai÷ ÓÅta-toyÃvagÃhanai÷ | dhÃraïeraïa-bhÃrÃdhva-vi«amÃÇga-pravartanai÷ || 28 || k«obhaïai÷ k«ubhito 'nyaiÓ ca k«udrÃntrÃvayavaæ yadà | pavano vi-guïÅ-k­tya sva-niveÓÃd adho nayet || 29 || 11.29cv pavano dvi-guïÅ-k­tya kuryÃd vaÇk«aïa-saædhi-stho granthy-Ãbhaæ Óvayathuæ tadà || 30ab || upek«yamÃïasya ca mu«ka-v­ddhim ÃdhmÃna-ruk-stambha-vatÅæ sa vÃyu÷ || 30cd || prapŬito 'nta÷ svana-vÃn prayÃti pradhmÃpayann eti punaÓ ca mukta÷ || 30ef || antra-v­ddhir a-sÃdhyo 'yaæ vÃta-v­ddhi-samÃk­ti÷ || 31 || iti v­ddhi-nidÃnam atha gulma-nidÃnam || 31+1 || rÆk«a-k­«ïÃruïa-sirÃ-tantu-jÃla-gavÃk«ita÷ | gulmo '«Âa-dhà p­thag do«ai÷ saæs­«Âair nicayaæ gatai÷ || 32 || Ãrtavasya ca do«eïa nÃrÅïÃæ jÃyate '«Âama÷ | jvara-cchardy-atisÃrÃdyair vamanÃdyaiÓ ca karmabhi÷ || 33 || karÓito vÃtalÃny atti ÓÅtaæ vÃmbu bubhuk«ita÷ | ya÷ pibaty anu cÃnnÃni laÇghana-plavanÃdikam || 34 || 11.34bv ÓÅtaæ cÃmbu bubhuk«ita÷ sevate deha-saæk«obhi cchardiæ và samudÅrayet | an-udÅrïÃm udÅrïÃn và vÃtÃdÅn na vimu¤cati || 35 || sneha-svedÃv an-abhyasya Óodhanaæ và ni«evate | Óuddho vÃÓu vidÃhÅni bhajate syandanÃni và || 36 || vÃtolbaïÃs tasya malÃ÷ p­thak kruddhà dvi-Óo 'tha-và | sarve và rakta-yuktà và mahÃ-sroto-'nuÓÃyina÷ || 37 || ÆrdhvÃdho-mÃrgam Ãv­tya kurvate ÓÆla-pÆrvakam | sparÓopalabhyaæ gulmÃkhyam utplutaæ granthi-rÆpiïam || 38 || 11.38dv unnataæ granthi-rÆpiïam karÓanÃt kapha-viÂ-pittair mÃrgasyÃvaraïena và | vÃyu÷ k­tÃÓraya÷ ko«Âhe rauk«yÃt kÃÂhinyam Ãgata÷ || 39 || sva-tantra÷ svÃÓraye du«Âa÷ para-tantra÷ parÃÓraye | piï¬ita-tvÃd a-mÆrto 'pi mÆrta-tvam iva saæÓrita÷ || 40 || gulma ity ucyate vasti-nÃbhi-h­t-pÃrÓva-saæÓraya÷ | vÃtÃn manyÃ-Óira÷-ÓÆlaæ jvara-plÅhÃntra-kÆjanam || 41 || vyadha÷ sÆcyeva viÂ-saÇga÷ k­cchrÃd ucchvasanaæ muhu÷ | stambho gÃtre mukhe Óo«a÷ kÃrÓyaæ vi«ama-vahni-tà || 42 || rÆk«a-k­«ïa-tvag-Ãdi-tvaæ cala-tvÃd anilasya ca | a-nirÆpita-saæsthÃna-sthÃna-v­ddhi-k«aya-vyatha÷ || 43 || pipÅlikÃ-vyÃpta iva gulma÷ sphurati tudyate | pittÃd dÃho 'mlako mÆrchÃ-vi¬-bheda-sveda-t­¬-jvarÃ÷ || 44 || hÃridra-tvaæ tvag-Ãdye«u gulmaÓ ca sparÓanÃ-saha÷ | dÆyate dÅpyate so«mà sva-sthÃnaæ dahatÅva ca || 45 || kaphÃt staimityam a-ruci÷ sadanaæ ÓiÓira-jvara÷ | pÅnasÃlasya-h­l-lÃsa-kÃsa-Óukla-tvag-Ãdi-tÃ÷ || 46 || gulmo 'vagìha÷ kaÂhino guru÷ supta÷ sthiro 'lpa-ruk | sva-do«a-sthÃna-dhÃmÃna÷ sve sve kÃle ca ruk-karÃ÷ || 47 || prÃyas trayas tu dvandvotthà gulmÃ÷ saæs­«Âa-lak«aïÃ÷ | sarva-jas tÅvra-rug-dÃha÷ ÓÅghra-pÃkÅ ghanonnata÷ || 48 || so '-sÃdhyo rakta-gulmas tu striyà eva prajÃyate | ­tau và nava-sÆtà và yadi và yoni-rogiïÅ || 49 || sevate vÃtalÃni strÅ kruddhas tasyÃ÷ samÅraïa÷ | niruïaddhy Ãrtavaæ yonyÃæ prati-mÃsam avasthitam || 50 || kuk«iæ karoti tad-garbha-liÇgam Ãvi«-karoti ca | h­l-lÃsa-daurh­da-stanya-darÓana-k«Ãma-tÃdikam || 51 || krameïa vÃyu-saæsargÃt pitta-yoni-tayà ca tat | Óoïitaæ kurute tasyà vÃta-pittottha-gulma-jÃn || 52 || ruk-stambha-dÃhÃtÅsÃra-t­¬-jvarÃdÅn upadravÃn | garbhÃÓaye ca su-tarÃæ ÓÆlaæ du«ÂÃs­g-ÃÓraye || 53 || yonyÃÓ ca srÃva-daurgandhya-toda-spandana-vedanÃ÷ | na cÃÇgair garbha-vad gulma÷ sphuraty api tu ÓÆla-vÃn || 54 || 11.54bv -toda-sphuraïa-vedanÃ÷ 11.54bv -kleda-svedana-vedanÃ÷ piï¬Å-bhÆta÷ sa evÃsyÃ÷ kadÃ-cit spandate cirÃt | na cÃsyà vardhate kuk«ir gulma eva tu vardhate || 55 || sva-do«a-saæÓrayo gulma÷ sarvo bhavati tena sa÷ | pÃkaæ cireïa bhajate naiva và vidradhi÷ puna÷ || 56 || pacyate ÓÅghram aty-arthaæ du«Âa-raktÃÓraya-tvata÷ | ata÷ ÓÅghra-vidÃhi-tvÃd vidradhi÷ so 'bhidhÅyate || 57 || gulme 'ntar-ÃÓraye vasti-kuk«i-h­t-plÅha-vedanÃ÷ | agni-varïa-bala-bhraæÓo vegÃnÃæ cÃ-pravartanam || 58 || 11.58bv -kuk«i-h­t-pÃrÓva-vedanÃ÷ ato viparyayo bÃhye ko«ÂhÃÇge«u tu nÃti-ruk | vaivarïyam avakÃÓasya bahir unnata-tÃdhikam || 59 || sÃÂopam aty-ugra-rujam ÃdhmÃnam udare bh­Óam | ÆrdhvÃdho-vÃta-rodhena tam ÃnÃhaæ pracak«ate || 60 || ghano '«ÂhÅlopamo granthir a«ÂhÅlordhvaæ samunnata÷ | ÃnÃha-liÇgas tiryak tu pratya«ÂhÅlà tad-Ãk­ti÷ || 61 || 11.61cv ÃnÃha-liÇgas tiryak ca pakvÃÓayÃd gudopasthaæ vÃyus tÅvra-ruja÷ prayÃn | tÆïÅ pratÆïÅ tu bhavet sa evÃto viparyaye || 62 || udgÃra-bÃhulya-purÅ«a-bandha-t­pty-a-k«ama-tvÃntra-vikÆjanÃni | ÃÂopam ÃdhmÃnam a-pakti-Óaktim Ãsanna-gulmasya vadanti cihnam || 63 || 11.63cv ÃÂopam ÃdhmÃnam a-pakty-a-Óaktim NidÃnasthÃna rogÃ÷ sarve 'pi mande 'gnau su-tarÃm udarÃïi tu | a-jÅrïÃn malinaiÓ cÃnnair jÃyante mala-saæcayÃt || 1 || ÆrdhvÃdho dhÃtavo ruddhvà vÃhinÅr ambu-vÃhinÅ÷ | prÃïÃgny-apÃnÃn saædÆ«ya kuryus tvaÇ-mÃæsa-saædhi-gÃ÷ || 2 || ÃdhmÃpya kuk«im udaram a«Âa-dhà tac ca bhidyate | p­thag do«ai÷ samastaiÓ ca plÅha-baddha-k«atodakai÷ || 3 || tenÃrtÃ÷ Óu«ka-tÃlv-o«ÂhÃ÷ ÓÆna-pÃda-karodarÃ÷ | na«Âa-ce«ÂÃ-balÃhÃrÃ÷ k­ÓÃ÷ pradhmÃta-kuk«aya÷ || 4 || syu÷ preta-rÆpÃ÷ puru«Ã bhÃvinas tasya lak«aïam | k«un-nÃÓo 'nnaæ cirÃt sarvaæ sa-vidÃhaæ ca pacyate || 5 || 12.5dv sa-vidÃhaæ vipacyate jÅrïÃ-jÅrïaæ na jÃnÃti sauhityaæ sahate na ca | k«Åyate balata÷ ÓaÓvac chvasity alpe 'pi ce«Âite || 6 || v­ddhir vi«o '-prav­ttiÓ ca ki¤-cic chophaÓ ca pÃdayo÷ | rug-vasti-saædhau tata-tà laghv-alpÃ-bhojanair api || 7 || 12.7av v­ddhir vi«o '-prav­ttir và rÃjÅ-janma valÅ-nÃÓo jaÂhare jaÂhare«u tu | sarve«u tandrà sadanaæ mala-saÇgo 'lpa-vahni-tà || 8 || dÃha÷ Óvayathur ÃdhmÃnam ante salila-saæbhava÷ | sarvaæ tv a-toyam aruïam a-Óophaæ nÃti-bhÃrikam || 9 || gavÃk«itaæ sirÃ-jÃlai÷ sadà gu¬agu¬Ãyate | nÃbhim antraæ ca vi«Âabhya vegaæ k­tvà praïaÓyati || 10 || mÃruto h­t-kaÂÅ-nÃbhi-pÃyu-vaÇk«aïa-vedanÃ÷ | sa-Óabdo niÓcared vÃyur vi¬ baddhà mÆtram alpakam || 11 || 12.11bv -pÃyu-vaÇk«aïa-vedanà nÃti-mando 'nalo laulyaæ na ca syÃd vi-rasaæ mukham | tatra vÃtodare Óopha÷ pÃïi-pÃn-mu«ka-kuk«i«u || 12 || kuk«i-pÃrÓvodara-kaÂÅ-p­«Âha-ruk parva-bhedanam | Óu«ka-kÃso 'Çga-mardo 'dho-guru-tà mala-saægraha÷ || 13 || ÓyÃvÃruïa-tvag-Ãdi-tvam a-kasmÃd v­ddhi-hrÃsa-vat | sa-toda-bhedam udaraæ tanu-k­«ïa-sirÃ-tatam || 14 || 12.14dv tanu k­«ïa-sirÃ-tatam ÃdhmÃta-d­ti-vac chabdam Ãhataæ prakaroti ca | vÃyuÓ cÃtra sa-ruk-Óabdo vicaret sarvato-gati÷ || 15 || pittodare jvaro mÆrchà dÃhas t­Â kaÂukÃsya-tà | bhramo 'tÅsÃra÷ pÅta-tvaæ tvag-ÃdÃv udaraæ harit || 16 || pÅta-tÃmra-sirÃnaddhaæ sa-svedaæ so«ma dahyate | dhÆmÃyati m­du-sparÓaæ k«ipra-pÃkaæ pradÆyate || 17 || 12.17cv dhÆmÃyate m­du-sparÓaæ Óle«modare 'Çga-sadanaæ svÃpa÷ Óvayathu-gauravam | nidrotkleÓÃ-ruci-ÓvÃsa-kÃsa-Óukla-tvag-Ãdi-tà || 18 || 12.18bv svÃpa-Óvayathu-gauravam udaraæ stimitaæ Ólak«ïaæ Óukla-rÃjÅ-tataæ mahat | cirÃbhiv­ddhi kaÂhinaæ ÓÅta-sparÓaæ guru sthiram || 19 || 12.19av udaraæ stimitaæ snigdhaæ tri-do«a-kopanais tais tai÷ strÅ-dattaiÓ ca rajo-malai÷ | gara-dÆ«Å-vi«ÃdyaiÓ ca sa-raktÃ÷ saæcità malÃ÷ || 20 || ko«Âhaæ prÃpya vikurvÃïÃ÷ Óo«a-mÆrchÃ-bhramÃnvitam | kuryus tri-liÇgam udaraæ ÓÅghra-pÃkaæ su-dÃruïam || 21 || bÃdhate tac ca su-tarÃæ ÓÅta-vÃtÃbhra-darÓane | aty-ÃÓitasya saæk«obhÃd yÃna-yÃnÃdi-ce«Âitai÷ || 22 || 12.22bv ÓÅta-vÃtÃbhra-darÓanai÷ ati-vyavÃya-karmÃdhva-vamana-vyÃdhi-karÓanai÷ | vÃma-pÃrÓvÃÓrita÷ plÅhà cyuta÷ sthÃnÃd vivardhate || 23 || Óoïitaæ và rasÃdibhyo viv­ddhaæ taæ vivardhayet | so '«ÂhÅlevÃti-kaÂhina÷ prÃk tata÷ kÆrma-p­«Âha-vat || 24 || 12.24dv prÃk­ta÷ kÆrma-p­«Âha-vat krameïa vardhamÃnaÓ ca kuk«Ãv udaram Ãvahet | ÓvÃsa-kÃsa-pipÃsÃsya-vairasyÃdhmÃna-rug-jvarai÷ || 25 || pÃï¬u-tva-mÆrchÃ-chardÅbhir dÃha-mohaiÓ ca saæyutam | aruïÃbhaæ vi-varïaæ và nÅla-hÃridra-rÃji-mat || 26 || 12.26av pÃï¬u-tva-mÆrchÃti-chardi- 12.26bv -dÃha-mohaiÓ ca saæyutam udÃvarta-rujÃnÃhair moha-t­¬-dahana-jvarai÷ | gauravÃ-ruci-kÃÂhinyair vidyÃt tatra malÃn kramÃt || 27 || 12.27av udÃvarta-rug-ÃnÃhair plÅha-vad dak«iïÃt pÃrÓvÃt kuryÃd yak­d api cyutam | pak«ma-vÃlai÷ sahÃnnena bhuktair baddhÃyane gude || 28 || dur-nÃmabhir udÃvartair anyair vÃntropalepibhi÷ | varca÷-pitta-kaphÃn ruddhvà karoti kupito 'nila÷ || 29 || 12.29bv annair vÃntropalepibhi÷ apÃno jaÂharaæ tena syur dÃha-jvara-t­Â-k«avÃ÷ | kÃsa-ÓvÃsoru-sadanaæ Óiro-h­n-nÃbhi-pÃyu-ruk || 30 || 12.30bv syur dÃha-jvara-t­Â-k«udhÃ÷ 12.30bv syur dÃha-jvara-t­Â-k«uta÷ mala-saÇgo '-ruciÓ chardir udaraæ mƬha-mÃrutam | sthiraæ nÅlÃruïa-sirÃ-rÃjÅ-naddham a-rÃji và || 31 || nÃbher upari ca prÃyo go-pucchÃk­ti jÃyate | asthy-Ãdi-Óalyai÷ sÃnnaiÓ ced bhuktair aty-aÓanena và || 32 || 12.32cv asthy-Ãdi-Óalyai÷ sÃnnaiÓ ca bhidyate pacyate vÃntraæ tac-chidraiÓ ca sravan bahi÷ | Ãma eva gudÃd eti tato 'lpÃlpaæ sa-vi¬-rasa÷ || 33 || 12.33av bhidyate pacyate cÃntraæ 12.33dv 'lpÃlpa÷ sa-vi¬-rasa÷ tulya÷ kuïapa-gandhena picchila÷ pÅta-lohita÷ | Óe«aÓ cÃpÆrya jaÂharaæ jaÂharaæ ghoram Ãvahet || 34 || vardhayet tad adho nÃbher ÃÓu caiti jalÃtma-tÃm | udrikta-do«a-rÆpaæ ca vyÃptaæ ca ÓvÃsa-t­¬-bhramai÷ || 35 || 12.35av vardhate tad adho nÃbher 12.35dv vyÃptaæ ca ÓvÃsa-t­¬-jvarai÷ chidrodaram idaæ prÃhu÷ parisrÃvÅti cÃpare | prav­tta-sneha-pÃnÃde÷ sahasÃmÃmbu-pÃyina÷ || 36 || aty-ambu-pÃnÃn mandÃgne÷ k«ÅïasyÃti-k­Óasya và | ruddhvÃmbu-mÃrgÃn anila÷ kaphaÓ ca jala-mÆrchita÷ || 37 || vardhayetÃæ tad evÃmbu tat-sthÃnÃd udarÃÓritau | tata÷ syÃd udaraæ t­«ïÃ-guda-sruti-rujÃnvitam || 38 || 12.38dv -guda-sruti-rujÃ-yutam kÃsa-ÓvÃsÃ-ruci-yutaæ nÃnÃ-varïa-sirÃ-tatam | toya-pÆrïa-d­ti-sparÓa-Óabda-prak«obha-vepathu || 39 || 12.39bv nÃnÃ-varïa-sirÃnvitam 12.39bv nÃnÃ-varïa-sirÃcitam 12.39bv nÃnÃ-varïa-sirÃv­tam dakodaraæ mahat snigdhaæ sthiram Ãv­tta-nÃbhi tat | upek«ayà ca sarve«u do«Ã÷ sva-sthÃnataÓ cyutÃ÷ || 40 || pÃkÃd dravà dravÅ-kuryu÷ saædhi-sroto-mukhÃny api | svedaÓ ca bÃhya-srota÷su vihatas tiryag-Ãsthita÷ || 41 || 12.41av pÃkÃd dravÃd dravÅ-kuryu÷ tad evodakam ÃpyÃyya picchÃæ kuryÃt tadà bhavet | gurÆdaraæ sthiraæ v­ttam Ãhataæ ca na Óabda-vat || 42 || m­du vyapeta-rÃjÅkaæ nÃbhyÃæ sp­«Âaæ ca sarpati | tad anÆdaka-janmÃsmin kuk«i-v­ddhis tato 'dhikam || 43 || sirÃntardhÃnam udaka-jaÂharoktaæ ca lak«aïam | vÃta-pitta-kapha-plÅha-saænipÃtodakodaram || 44 || k­cchraæ yathottaraæ pak«Ãt paraæ prÃyo 'pare hata÷ | sarvaæ ca jÃta-salilaæ ri«ÂoktopadravÃnvitam || 45 || janmanaivodaraæ sarvaæ prÃya÷ k­cchra-tamaæ matam | balinas tad a-jÃtÃmbu yatna-sÃdhyaæ navotthitam || 46 || NidÃnasthÃna pitta-pradhÃnÃ÷ kupità yathoktai÷ kopanair malÃ÷ | tatrÃnilena balinà k«iptaæ pittaæ h­di sthitam || 1 || dhamanÅr daÓa saæprÃpya vyÃpnuvat sakalÃæ tanum | Óle«ma-tvag-rakta-mÃæsÃni pradÆ«yÃntaram ÃÓritam || 2 || tvaÇ-mÃæsayos tat kurute tvaci varïÃn p­thag-vidhÃn | pÃï¬u-hÃridra-haritÃn pÃï¬u-tvaæ te«u cÃdhikam || 3 || yato 'ta÷ pÃï¬ur ity ukta÷ sa rogas tena gauravam | dhÃtÆnÃæ syÃc ca Óaithilyam ojasaÓ ca guïa-k«aya÷ || 4 || tato 'lpa-rakta-medasko ni÷-sÃra÷ syÃc chlathendriya÷ | m­dyamÃnair ivÃÇgair nà dravatà h­dayena ca || 5 || 13.5bv ni÷-sÃra÷ Óithilendriya÷ 13.5dv dravatà h­dayena và ÓÆnÃk«i-kÆÂa÷ sadana÷ kopana÷ «ÂhÅvano 'lpa-vÃk | anna-dvi ÓiÓira-dve«Å ÓÅrïa-romà hatÃnala÷ || 6 || 13.6av ÓÆnÃk«i-kÆÂa-vadana÷ 13.6bv kopana÷ svedano 'lpa-vÃk 13.6bv kopana÷ sadano 'lpa-vÃk sanna-saktho jvarÅ ÓvÃsÅ karïa-k«ve¬Å bhramÅ ÓramÅ | sa pa¤ca-dhà p­thag do«ai÷ samastair m­ttikÃdanÃt || 7 || 13.7av sanna-sakthÅ jvarÅ ÓvÃsÅ prÃg-rÆpam asya h­daya-spandanaæ rÆk«a-tà tvaci | a-ruci÷ pÅta-mÆtra-tvaæ svedÃ-bhÃvo 'lpa-vahni-tà || 8 || sÃda÷ Óramo 'nilÃt tatra gÃtra-ruk-toda-kampanam | k­«ïa-rÆk«Ãruïa-sirÃ-nakha-viï-mÆtra-netra-tà || 9 || ÓophÃnÃhÃsya-vairasya-viÂ-Óo«Ã÷ pÃrÓva-mÆrdha-ruk | pittÃd dharita-pÅtÃbha-sirÃdi-tvaæ jvaras tama÷ || 10 || t­Â-sveda-mÆrchÃ-ÓÅtecchà daurgandhyaæ kaÂu-vaktra-tà | varco-bhedo 'mlako dÃha÷ kaphÃc chukla-sirÃdi-tà || 11 || tandrà lavaïa-vaktra-tvaæ roma-har«a÷ svara-k«aya÷ | kÃsaÓ chardiÓ ca nicayÃn miÓra-liÇgo 'ti-du÷-saha÷ || 12 || 13.12bv har«o romïÃæ svara-k«aya÷ m­t ka«ÃyÃnilaæ pittam Æ«arà madhurà kapham | dÆ«ayitvà rasÃdÅæÓ ca rauk«yÃd bhuktaæ virÆk«ya ca || 13 || srotÃæsy a-pakvaivÃpÆrya kuryÃd ruddhvà ca pÆrva-vat | pÃï¬u-rogaæ tata÷ ÓÆna-nÃbhi-pÃdÃsya-mehana÷ || 14 || purÅ«aæ k­mi-man mu¤ced bhinnaæ sÃs­k kaphaæ nara÷ | ya÷ pÃï¬u-rogÅ seveta pittalaæ tasya kÃmalÃm || 15 || ko«Âha-ÓÃkhÃÓrayÃæ pittaæ dagdhvÃs­Ç-mÃæsam Ãvahet | hÃridra-netra-mÆtra-tvaÇ-nakha-vaktra-Óak­t-tayà || 16 || 13.16av ko«Âha-ÓÃkhÃÓrayaæ pittaæ dÃhÃ-vipÃka-t­«ïÃ-vÃn bhekÃbho dur-balendriya÷ | bhavet pittolbaïasyÃsau pÃï¬u-rogÃd ­te 'pi ca || 17 || upek«ayà ca Óophìhyà sà k­cchrà kumbha-kÃmalà | harita-ÓyÃva-pÅta-tvaæ pÃï¬u-roge yadà bhavet || 18 || vÃta-pittÃd bhramas t­«ïà strÅ«v a-har«o m­dur jvara÷ | tandrà balÃnala-bhraæÓo lo¬haraæ taæ halÅmakam || 19 || alasaæ ceti Óaæsanti te«Ãæ pÆrvam upadravÃ÷ | Óopha-pradhÃnÃ÷ kathitÃ÷ sa evÃto nigadyate || 20 || pitta-rakta-kaphÃn vÃyur du«Âo du«ÂÃn bahi÷-sirÃ÷ | nÅtvà ruddha-gatis tair hi kuryÃt tvaÇ-mÃæsa-saæÓrayam || 21 || utsedhaæ saæhataæ Óophaæ tam Ãhur nicayÃd ata÷ | sarvaæ hetu-viÓe«ais tu rÆpa-bhedÃn navÃtmakam || 22 || do«ai÷ p­thag dvayai÷ sarvair abhighÃtÃd vi«Ãd api | dvi-dhà và nijam Ãgantuæ sarvÃÇgaikÃÇga-jaæ ca tam || 23 || p­thÆnnata-grathita-tÃ-viÓe«aiÓ ca tri-dhà vidu÷ | sÃmÃnya-hetu÷ ÓophÃnÃæ do«a-jÃnÃæ viÓe«ata÷ || 24 || vyÃdhi-karmopavÃsÃdi-k«Åïasya bhajato drutam | ati-mÃtram athÃnyasya gurv-amla-snigdha-ÓÅtalam || 25 || 13.25bv -k«Åïasya bhajato dravam 13.25cv ati-mÃtram athÃnnaæ ca lavaïa-k«Ãra-tÅk«ïo«ïa-ÓÃkÃmbu svapna-jÃgaram | m­d-grÃmya-mÃæsa-vallÆram a-jÅrïa-Órama-maithunam || 26 || padÃter mÃrga-gamanaæ yÃnena k«obhiïÃpi và | ÓvÃsa-kÃsÃtisÃrÃrÓo-jaÂhara-pradara-jvarÃ÷ || 27 || vi«Æcy-alasaka-cchardi-garbha-visarpa-pÃï¬ava÷ | anye ca mithyopakrÃntÃs tair do«Ã vak«asi sthitÃ÷ || 28 || 13.28bv -garbha-visarpa-pÃï¬u-tà Ærdhvaæ Óopham adho vastau madhye kurvanti madhya-gÃ÷ | sarvÃÇga-gÃ÷ sarva-gataæ pratyaÇge«u tad-ÃÓrayÃ÷ || 29 || tat-pÆrva-rÆpaæ davathu÷ sirÃyÃmo 'Çga-gauravam | vÃtÃc chophaÓ calo rÆk«a÷ khara-romÃruïÃsita÷ || 30 || saækoca-spanda-har«Ãrti-toda-bheda-prasupti-mÃn | k«iprotthÃna-Óama÷ ÓÅghram unnamet pŬitas tanu÷ || 31 || snigdho«ïa-mardanai÷ ÓÃmyed rÃtrÃv alpo divà mahÃn | tvak ca sar«apa-lipteva tasmiæÓ cimicimÃyate || 32 || pÅta-raktÃsitÃbhÃsa÷ pittÃd Ã-tÃmra-roma-k­t | ÓÅghrÃnusÃra-praÓamo madhye prÃg jÃyate tanu÷ || 33 || sa-t­¬-dÃha-jvara-sveda-dava-kleda-mada-bhrama÷ | ÓÅtÃbhilëŠvi¬-bhedÅ gandhÅ sparÓÃ-saho m­du÷ || 34 || kaï¬Æ-mÃn pÃï¬u-roma-tvak kaÂhina÷ ÓÅtalo guru÷ | snigdha÷ Ólak«ïa÷ sthira÷ styÃno nidrÃ-chardy-agni-sÃda-k­t || 35 || ÃkrÃnto nonnamet k­cchra-Óama-janmà niÓÃ-bala÷ | sraven nÃs­k cirÃt picchÃæ kuÓa-ÓastrÃdi-vik«ata÷ || 36 || sparÓo«ïa-kÃÇk«Å ca kaphÃd yathÃ-svaæ dvandva-jÃs traya÷ | saækarÃd dhetu-liÇgÃnÃæ nicayÃn nicayÃtmaka÷ || 37 || abhighÃtena ÓastrÃdi-ccheda-bheda-k«atÃdibhi÷ | himÃniloda-dhy-anilair bhallÃta-kapikacchu-jai÷ || 38 || 13.38cv himÃnaloda-dhy-anilair rasai÷ ÓÆkaiÓ ca saæsparÓÃc chvayathu÷ syÃd visarpa-vÃn | bh­Óo«mà lohitÃbhÃsa÷ prÃya-Óa÷ pitta-lak«aïa÷ || 39 || vi«a-ja÷ sa-vi«a-prÃïi-parisarpaïa-mÆtraïÃt | daæ«ÂrÃ-danta-nakhÃpÃtÃd a-vi«a-prÃïinÃm api || 40 || 13.40cv daæ«ÂrÃ-danta-nakhÃghÃtÃd viï-mÆtra-Óukropahata-mala-vad-vastra-saækarÃt | vi«a-v­k«Ãnila-sparÓÃd gara-yogÃvacÆrïanÃt || 41 || 13.41bv -mala-vad-vastra-dhÃraïÃt m­duÓ calo 'valambÅ ca ÓÅghro dÃha-rujÃ-kara÷ | navo 'n-upadrava÷ Óopha÷ sÃdhyo '-sÃdhya÷ purerita÷ || 42 || syÃd visarpo 'bhighÃtÃntair do«air dÆ«yaiÓ ca Óopha-vat | try-adhi«ÂhÃnaæ ca taæ prÃhur bÃhyÃntar-ubhayÃÓrayÃt || 43 || yathottaraæ ca du÷-sÃdhyÃs tatra do«Ã yathÃ-yatham | prakopaïai÷ prakupità viÓe«eïa vidÃhibhi÷ || 44 || dehe ÓÅghraæ visarpanti te 'ntar anta÷-sthità bahi÷ | bahi÷-sthà dvitaye dvi-sthà vidyÃt tatrÃntar-ÃÓrayam || 45 || marmopatÃpÃt saæmohÃd ayanÃnÃæ vighaÂÂanÃt | t­«ïÃti-yogÃd vegÃnÃæ vi«amaæ ca pravartanÃt || 46 || 13.46av marmopaghÃtÃt saæmohÃd 13.46dv vi«amÃc ca pravartanÃt ÃÓu cÃgni-bala-bhraæÓÃd ato bÃhyaæ viparyayÃt | tatra vÃtÃt parÅsarpo vÃta-jvara-sama-vyatha÷ || 47 || Óopha-sphuraïa-nistoda-bhedÃyÃmÃrti-har«a-vÃn | pittÃd druta-gati÷ pitta-jvara-liÇgo 'ti-lohita÷ || 48 || kaphÃt kaï¬Æ-yuta÷ snigdha÷ kapha-jvara-samÃna-ruk | sva-do«a-liÇgaiÓ cÅyante sarve sphoÂair upek«itÃ÷ || 49 || te pakva-bhinnÃ÷ svaæ svaæ ca bibhrati vraïa-lak«aïam | vÃta-pittÃj jvara-cchardi-mÆrchÃtÅsÃra-t­¬-bhramai÷ || 50 || asthi-bhedÃgni-sadana-tamakÃ-rocakair yuta÷ | karoti sarvam aÇgaæ ca dÅptÃÇgÃrÃvakÅrïa-vat || 51 || yaæ yaæ deÓaæ visarpaÓ ca visarpati bhavet sa sa÷ | ÓÃntÃÇgÃrÃsito nÅlo rakto vÃÓu ca cÅyate || 52 || agni-dagdha iva sphoÂai÷ ÓÅghra-ga-tvÃd drutaæ ca sa÷ | marmÃnusÃrÅ vÅsarpa÷ syÃd vÃto 'ti-balas tata÷ || 53 || vyathetÃÇgaæ haret saæj¤Ãæ nidrÃæ ca ÓvÃsam Årayet | hidhmÃæ ca sa gato 'vasthÃm Åd­ÓÅæ labhate na nà || 54 || kva-cic charmÃ-rati-grasto bhÆmi-ÓayyÃsanÃdi«u | ce«ÂamÃnas tata÷ kli«Âo mano-deha-ÓramodbhavÃm || 55 || du«-prabodho 'Ónute nidrÃæ so 'gni-visarpa ucyate | kaphena ruddha÷ pavano bhittvà taæ bahu-dhà kapham || 56 || raktaæ và v­ddha-raktasya tvak-sirÃ-snÃva-mÃæsa-gam | dÆ«ayitvà ca dÅrghÃïu-v­tta-sthÆla-kharÃtmanÃm || 57 || granthÅnÃæ kurute mÃlÃæ raktÃnÃæ tÅvra-rug-jvarÃm | ÓvÃsa-kÃsÃtisÃrÃsya-Óo«a-hidhmÃ-vami-bhramai÷ || 58 || moha-vaivarïya-mÆrchÃÇga-bhaÇgÃgni-sadanair yutÃm | ity ayaæ granthi-vÅsarpa÷ kapha-mÃruta-kopa-ja÷ || 59 || kapha-pittÃj jvara÷ stambho nidrÃ-tandrÃ-Óiro-ruja÷ | aÇgÃvasÃda-vik«epa-pralÃpÃ-rocaka-bhramÃ÷ || 60 || mÆrchÃgni-hÃnir bhedo 'sthnÃæ pipÃsendriya-gauravam | ÃmopaveÓanaæ lepa÷ srotasÃæ sa ca sarpati || 61 || prÃyeïÃmÃÓaye g­hïann eka-deÓaæ na cÃti-ruk | piÂikair avakÅrïo 'ti-pÅta-lohita-pÃï¬urai÷ || 62 || mecakÃbho 'sita÷ snigdho malina÷ Óopha-vÃn guru÷ | gambhÅra-pÃka÷ prÃjyo«mà sp­«Âa÷ klinno 'vadÅryate || 63 || 13.63av mecakÃbho 'sita-snigdho paÇka-vac-chÅrïa-mÃæsaÓ ca spa«Âa-snÃyu-sirÃ-gaïa÷ | Óava-gandhiÓ ca vÅsarpaæ kardamÃkhyam uÓanti tam || 64 || sarva-jo lak«aïai÷ sarvai÷ sarva-dhÃtv-atisarpaïa÷ | bÃhya-heto÷ k«atÃt kruddha÷ sa-raktaæ pittam Årayan || 65 || 13.65bv sarva-dhÃtv-abhisarpaïa÷ visarpaæ mÃruta÷ kuryÃt kulattha-sad­ÓaiÓ citam | sphoÂai÷ Óopha-jvara-rujÃ-dÃhìhyaæ ÓyÃva-lohitam || 66 || p­thag do«ais traya÷ sÃdhyà dvandva-jÃÓ cÃn-upadravÃ÷ | a-sÃdhyau k«ata-sarvotthau sarve cÃkrÃnta-marmakÃ÷ || 67 || ÓÅrïa-snÃyu-sirÃ-mÃæsÃ÷ praklinnÃ÷ Óava-gandhaya÷ || 67ªab || NidÃnasthÃna mithyÃhÃra-vihÃreïa viÓe«eïa virodhinà | sÃdhu-nindÃ-vadhÃnya-sva-haraïÃdyaiÓ ca sevitai÷ || 1 || pÃpmabhi÷ karmabhi÷ sadya÷ prÃktanair verità malÃ÷ | sirÃ÷ prapadya tiryag-gÃs tvag-lasÅkÃs­g-Ãmi«am || 2 || 14.2bv prÃktanai÷ prerità malÃ÷ dÆ«ayanti ÓlathÅ-k­tya niÓcarantas tato bahi÷ | tvaca÷ kurvanti vaivarïyaæ du«ÂÃ÷ ku«Âham uÓanti tat || 3 || 14.3av dÆ«ayanta÷ ÓlathÅ-k­tya kÃlenopek«itaæ yasmÃt sarvaæ ku«ïÃti tad vapu÷ | prapadya dhÃtÆn vyÃpyÃnta÷ sarvÃn saækledya cÃvahet || 4 || sa-sveda-kleda-saækothÃn k­mÅn sÆk«mÃn su-dÃruïÃn | roma-tvak-snÃyu-dhamanÅ-taruïÃsthÅni yai÷ kramÃt || 5 || bhak«ayec chvitram asmÃc ca ku«Âha-bÃhyam udÃh­tam | ku«ÂhÃni sapta-dhà do«ai÷ p­thaÇ miÓrai÷ samÃgatai÷ || 6 || 14.6dv p­thag dvandvai÷ samÃgatai÷ sarve«v api tri-do«e«u vyapadeÓo 'dhika-tvata÷ | vÃtena ku«Âhaæ kÃpÃlaæ pittÃd audumbaraæ kaphÃt || 7 || maï¬alÃkhyaæ vicarcÅ ca ­k«Ãkhyaæ vÃta-pitta-jam | carmaika-ku«Âha-kiÂibha-sidhmÃlasa-vipÃdikÃ÷ || 8 || 14.8bv ­k«Ãk«aæ vÃta-pitta-jam vÃta-Óle«modbhavÃ÷ Óle«ma-pittÃd dadrÆ-ÓatÃru«Å | puï¬arÅkaæ sa-visphoÂaæ pÃmà carma-dalaæ tathà || 9 || sarvai÷ syÃt kÃkaïaæ pÆrvaæ trikaæ dadru sa-kÃkaïam | puï¬arÅkark«a-jihve ca mahÃ-ku«ÂhÃni sapta tu || 10 || 14.10bv trikaæ dadrÆ÷ sa-kÃkaïà 14.10cv puï¬arÅkarÓya-jihve ca ati-Ólak«ïa-khara-sparÓa-khedÃ-sveda-vi-varïa-tÃ÷ | dÃha÷ kaï¬Æs tvaci svÃpas toda÷ koÂhonnati÷ Órama÷ || 11 || vraïÃnÃm adhikaæ ÓÆlaæ ÓÅghrotpattiÓ cira-sthiti÷ | rƬhÃnÃm api rÆk«a-tvaæ nimitte 'lpe 'pi kopanam || 12 || roma-har«o 's­ja÷ kÃr«ïyam ku«Âha-lak«aïam agra-jam | k­«ïÃruïa-kapÃlÃbhaæ rÆk«aæ suptaæ kharaæ tanu || 13 || vist­tÃ-sama-pary-antaæ h­«itair romabhiÓ citam | todìhyam alpa-kaï¬Ækaæ kÃpÃlaæ ÓÅghra-sarpi ca || 14 || 14.14bv dÆ«itair romabhiÓ citam pakvodumbara-tÃmra-tvag-roma gaura-sirÃ-citam | bahalaæ bahala-kleda-raktaæ dÃha-rujÃdhikam || 15 || 14.15bv -roma gaura-sirÃ-tatam 14.15cv bahulaæ bahula-kleda- ÃÓÆtthÃnÃvadaraïa-k­mi vidyÃd udumbaram | sthiraæ styÃnaæ guru snigdhaæ Óveta-raktam an-ÃÓu-gam || 16 || anyo-'nya-saktam utsannaæ bahu-kaï¬Æ-sruti-krimi | Ólak«ïa-pÅtÃbha-pary-antaæ maï¬alaæ parimaï¬alam || 17 || 14.17av anyo-'nya-saktam ucchÆnaæ 14.17av anyo-'nya-saktam utsaÇgaæ sa-kaï¬Æ-piÂikà ÓyÃvà lasÅkìhyà vicarcikà | paru«aæ tanu raktÃntam anta÷-ÓyÃvaæ samunnatam || 18 || sa-toda-dÃha-ruk-kledaæ karkaÓai÷ piÂikaiÓ citam | ­k«a-jihvÃk­ti proktam ­k«a-jihvaæ bahu-krimi || 19 || 14.19cv ­Óya-jihvÃk­ti proktam 14.19dv ­Óya-jihvaæ bahu-krimi hasti-carma-khara-sparÓaæ carmaikÃkhyaæ mahÃÓrayam | a-svedaæ matsya-Óakala-saænibhaæ kiÂibhaæ puna÷ || 20 || rÆk«aæ kiïa-khara-sparÓaæ kaï¬Æ-mat paru«Ãsitam | sidhmaæ rÆk«aæ bahi÷ snigdham antar gh­«Âaæ raja÷ kiret || 21 || Ólak«ïa-sparÓaæ tanu Óveta-tÃmraæ daugdhika-pu«pa-vat | prÃyeïa cordhva-kÃye syÃd gaï¬ai÷ kaï¬Æ-yutaiÓ citam || 22 || raktair alasakaæ pÃïi-pÃda-dÃryo vipÃdikÃ÷ | tÅvrÃrtyo manda-kaï¬vaÓ ca sa-rÃga-piÂikÃcitÃ÷ || 23 || dÅrgha-pratÃnà dÆrvÃ-vad atasÅ-kusuma-cchavi÷ | utsanna-maï¬alà dadrÆ÷ kaï¬Æ-maty anu«aÇgiïÅ || 24 || sthÆla-mÆlaæ sa-dÃhÃrti rakta-ÓyÃvaæ bahu-vraïam | ÓatÃru÷ kleda-jantv-ìhyaæ prÃya-Óa÷ parva-janma ca || 25 || raktÃntam antarà pÃï¬u kaï¬Æ-dÃha-rujÃnvitam | sotsedham Ãcitaæ raktai÷ padma-pattram ivÃæÓubhi÷ || 26 || ghana-bhÆri-lasÅkÃs­k-prÃyam ÃÓu vibhedi ca | puï¬arÅkaæ tanu-tvagbhiÓ citaæ sphoÂai÷ sitÃruïai÷ || 27 || visphoÂaæ piÂikÃ÷ pÃmà kaï¬Æ-kleda-rujÃdhikÃ÷ | sÆk«mÃ÷ ÓyÃvÃruïà bahvya÷ prÃya÷ sphik-pÃïi-kÆrpare || 28 || sa-sphoÂam a-sparÓa-sahaæ kaï¬Æ«Ã-toda-dÃha-vat | raktaæ dalac carma-dalaæ kÃkaïaæ tÅvra-dÃha-ruk || 29 || pÆrvaæ raktaæ ca k­«ïaæ ca kÃkaïantÅ-phalopamam | ku«Âha-liÇgair yutaæ sarvair naika-varïaæ tato bhavet || 30 || do«a-bhedÅya-vihitair ÃdiÓel liÇga-karmabhi÷ | ku«Âhe«u do«olbaïa-tÃæ sarva-do«olbaïaæ tyajet || 31 || ri«Âoktaæ yac ca yac cÃsthi-majja-Óukra-samÃÓrayam | yÃpyaæ medo-gataæ k­cchraæ pitta-dvandvÃsra-mÃæsa-gam || 32 || a-k­cchraæ kapha-vÃtìhyaæ tvak-stham eka-malaæ ca yat | tatra tvaci sthite ku«Âhe toda-vaivarïya-rÆk«a-tÃ÷ || 33 || sveda-svÃpa-Óvayathava÷ Óoïite piÓite puna÷ | pÃïi-pÃdÃÓritÃ÷ sphoÂÃ÷ kleda÷ saædhi«u cÃdhikam || 34 || kauïyaæ gati-k«ayo 'ÇgÃnÃæ dalanaæ syÃc ca medasi | nÃsÃ-bhaÇgo 'sthi-majja-sthe netra-rÃga÷ svara-k«aya÷ || 35 || k«ate ca k­maya÷ Óukre sva-dÃrÃpatya-bÃdhanam | yathÃ-pÆrvaæ ca sarvÃïi syur liÇgÃny as­g-Ãdi«u || 36 || 14.36bv sva-dÃrÃpatya-dhÃvanam ku«Âhaika-saæbhavaæ Óvitraæ kilÃsaæ dÃruïaæ ca tat | nirdi«Âam a-parisrÃvi tri-dhÃtÆdbhava-saæÓrayam || 37 || 14.37bv kilÃsaæ cÃruïaæ ca tat vÃtÃd rÆk«Ãruïaæ pittÃt tÃmraæ kamala-pattra-vat | sa-dÃhaæ roma-vidhvaæsi kaphÃc chvetaæ ghanaæ guru || 38 || sa-kaï¬u ca kramÃd rakta-mÃæsa-meda÷su cÃdiÓet | varïenaived­g ubhayaæ k­cchraæ tac cottarottaram || 39 || a-Óukla-romÃ-bahalam a-saæs­«Âaæ mitho navam | an-agni-dagdha-jaæ sÃdhyaæ Óvitraæ varjyam ato 'nya-thà || 40 || 14.40av a-Óukla-romÃ-bahulam 14.40bv a-saæs­«Âam atho navam guhya-pÃïi-talau«Âhe«u jÃtam apy a-ciran-tanam | sparÓaikÃhÃra-ÓayyÃdi-sevanÃt prÃya-Óo gadÃ÷ || 41 || sarve saæcÃriïo netra-tvag-vikÃrà viÓe«ata÷ | k­mayas tu dvi-dhà proktà bÃhyÃbhyantara-bhedata÷ || 42 || bahir-mala-kaphÃs­g-vi¬-janma-bhedÃc catur-vidhÃ÷ | nÃmato viæÓati-vidhà bÃhyÃs tatrÃ-m­jodbhavÃ÷ || 43 || 14.43dv bÃhyÃs tatra malodbhavÃ÷ 14.43dv bÃhyÃs tatrÃs­g-udbhavÃ÷ tila-pramÃïa-saæsthÃna-varïÃ÷ keÓÃmbarÃÓrayÃ÷ | bahu-pÃdÃÓ ca sÆk«mÃÓ ca yÆkà lik«ÃÓ ca nÃmata÷ || 44 || dvi-dhà te koÂha-piÂikÃ-kaï¬Æ-gaï¬Ãn prakurvate | ku«Âhaika-hetavo 'ntar-jÃ÷ Óle«ma-jÃs te«u cÃdhikam || 45 || madhurÃnna-gu¬a-k«Åra-dadhi-saktu-navaudanai÷ | Óak­j-jà bahu-vi¬-dhÃnya-parïa-ÓÃkolakÃdibhi÷ || 46 || 14.46av madhurÃmla-gu¬a-k«Åra- 14.46dv -parïa-ÓÃkaukulÃdibhi÷ kaphÃd ÃmÃÓaye jÃtà v­ddhÃ÷ sarpanti sarvata÷ | p­thu-bradhna-nibhÃ÷ ke-cit ke-cid gaï¬Æ-padopamÃ÷ || 47 || rƬha-dhÃnyÃÇkurÃkÃrÃs tanu-dÅrghÃs tathÃïava÷ | ÓvetÃs tÃmrÃvabhÃsÃÓ ca nÃmata÷ sapta-dhà tu te || 48 || antrÃdà udarÃve«Âà h­dayÃdà mahÃ-kuhÃ÷ | kuravo darbha-kusumÃ÷ su-gandhÃs te ca kurvate || 49 || 14.49av antrÃdà udarÃvi«Âà 14.49bv h­dayÃdà mahÃ-ruhÃ÷ 14.49cv curavo darbha-kusumÃ÷ h­l-lÃsam Ãsya-sravaïam a-vipÃkam a-rocakam | mÆrchÃ-chardi-jvarÃnÃha-kÃrÓya-k«avathu-pÅnasÃn || 50 || rakta-vÃhi-sirotthÃnà rakta-jà jantavo 'ïava÷ | a-pÃdà v­tta-tÃmrÃÓ ca sauk«myÃt ke-cid a-darÓanÃ÷ || 51 || 14.51av rakta-vÃhi-sirÃ-sthÃnÃd 14.51av rakta-vÃhi-sirÃ-sthÃnà keÓÃdà roma-vidhvaæsà roma-dvÅpà udumbarÃ÷ | «a te ku«Âhaika-karmÃïa÷ saha-saurasa-mÃtara÷ || 52 || 14.52dc saha-jà rasa-mÃtara÷ pakvÃÓaye purÅ«otthà jÃyante 'dho-visarpiïa÷ | v­ddhÃ÷ santo bhaveyuÓ ca te yadÃmÃÓayon-mukhÃ÷ || 53 || 14.53cv v­ddhÃs te syur bhaveyuÓ ca tadÃsyodgÃra-ni÷ÓvÃsà vi¬-gandhÃnuvidhÃyina÷ | p­thu-v­tta-tanu-sthÆlÃ÷ ÓyÃva-pÅta-sitÃsitÃ÷ || 54 || te pa¤ca nÃmnà k­maya÷ kakeruka-makerukÃ÷ | sausurÃdÃ÷ sulÆnÃkhyà lelihà janayanti ca || 55 || 14.55av sausurÃdÃ÷ ÓalÆnÃkhyà vi¬-bheda-ÓÆla-vi«Âambha-kÃrÓya-pÃru«ya-pÃï¬u-tÃ÷ | roma-har«Ãgni-sadana-guda-kaï¬Ær vinirgamÃt || 56 || 14.56dv -guda-kaï¬Ær vinirgatÃ÷ 14.56dv -guda-kaï¬Ær vi-mÃrga-gÃ÷ NidÃnasthÃna sarvÃrthÃn-artha-karaïe viÓvasyÃsyaika-kÃraïam | a-du«Âa-du«Âa÷ pavana÷ ÓarÅrasya viÓe«ata÷ || 1 || sa viÓva-karmà viÓvÃtmà viÓva-rÆpa÷ prajÃpati÷ | sra«Âà dhÃtà vibhur vi«ïu÷ saæhartà m­tyur antaka÷ || 2 || tad-a-du«Âau prayatnena yatitavyam ata÷ sadà | tasyoktaæ do«a-vij¤Ãne karma prÃk­ta-vaik­tam || 3 || samÃsÃd vyÃsato do«a-bhedÅye nÃma dhÃma ca | praty-ekaæ pa¤ca-dhà cÃro vyÃpÃraÓ ceha vaik­tam || 4 || tasyocyate vibhÃgena sa-nidÃnaæ sa-lak«aïam | dhÃtu-k«aya-karair vÃyu÷ kupyaty ati-ni«evitai÷ || 5 || a-saækhyam api saækhyÃya yad aÓÅtyà pureritam 5.1+(1)ab || 15.5.1+(1)bv yathÃÓÅty apareritam caran srota÷su rikte«u bh­Óaæ tÃny eva pÆrayan | tebhyo 'nya-do«a-pÆrïebhya÷ prÃpya vÃvaraïaæ balÅ || 6 || tatra pakvÃÓaye kruddha÷ ÓÆlÃnÃhÃntra-kÆjanam | mala-rodhÃÓma-vardhmÃrÓas-trika-p­«Âha-kaÂÅ-graham || 7 || karoty adhara-kÃye ca tÃæs tÃn k­cchrÃn upadravÃn | ÃmÃÓaye t­¬-vamathu-ÓvÃsa-kÃsa-vi«ÆcikÃ÷ || 8 || 15.8av karoty adhara-kÃye«u kaïÂhoparodham udgÃrÃn vyÃdhÅn Ærdhvaæ ca nÃbhita÷ | ÓrotrÃdi«v indriya-vadhaæ tvaci sphuÂana-rÆk«a-te || 9 || rakte tÅvrà ruja÷ svÃpaæ tÃpaæ rÃgaæ vi-varïa-tÃm | arÆæ«y annasya vi«Âambham a-ruciæ k­Óa-tÃæ bhramam || 10 || 15.10cv arÆæ«y aÇgasya vi«Âambham mÃæsa-medo-gato granthÅæs todìhyÃn karkaÓä chramam | gurv aÇgaæ cÃti-ruk stabdhaæ mu«Âi-daï¬a-hatopamam || 11 || 15.11bv todìhyÃn karkaÓä chramÃn 15.11bv todìhyÃn karkaÓÃn bh­Óam asthi-stha÷ sakthi-saædhy-asthi-ÓÆlaæ tÅvraæ bala-k«ayam | majja-stho 'sthi«u sau«iryam a-svapnaæ saætatÃæ rujam || 12 || 15.12dv a-svapnaæ stabdha-tÃæ rujam Óukrasya ÓÅghram utsargaæ saÇgaæ vik­tim eva và | tad-vad garbhasya Óukra-stha÷ sirÃsv ÃdhmÃna-rikta-te || 13 || tat-stha÷ snÃva-sthita÷ kuryÃd g­dhrasy-ÃyÃma-kubja-tÃ÷ | vÃta-pÆrïa-d­ti-sparÓaæ Óophaæ saædhi-gato 'nila÷ || 14 || 15.14bv g­dhrasy-ÃyÃma-kubja-tÃm prasÃraïÃku¤canayo÷ prav­ttiæ ca sa-vedanÃm | sarvÃÇga-saæÓrayas toda-bheda-sphuraïa-bha¤janam || 15 || stambhanÃk«epaïa-svÃpa-saædhy-Ãku¤cana-kampanam | yadà tu dhamanÅ÷ sarvÃ÷ kruddho 'bhyeti muhur muhu÷ || 16 || tadÃÇgam Ãk«ipaty e«a vyÃdhir Ãk«epaka÷ sm­ta÷ | adha÷ pratihato vÃyur vrajann Ærdhvaæ h­d-ÃÓritÃ÷ || 17 || 15.17dv vrajann Ærdhvaæ h­d-ÃÓrayÃ÷ nìÅ÷ praviÓya h­dayaæ Óira÷ ÓaÇkhau ca pŬayan | Ãk«ipet parito gÃtraæ dhanur-vac cÃsya nÃmayet || 18 || 15.18bv Óira÷ ÓaÇkhau ca pŬayet k­cchrÃd ucchvasiti stabdha-srasta-mÅlita-d­k tata÷ | kapota iva kÆjec ca ni÷-saæj¤a÷ so 'patantraka÷ || 19 || sa eva cÃpatÃnÃkyho mukte tu marutà h­di | aÓnuvÅta muhu÷ svÃsthyaæ muhur a-svÃsthyam Ãv­te || 20 || 15.20cv aÓnuvÅta iva svÃsthyaæ garbha-pÃta-samutpanna÷ ÓoïitÃti-sravotthita÷ | abhighÃta-samutthaÓ ca duÓ-cikitsya-tamo hi sa÷ || 21 || manye saæstabhya vÃto 'ntar Ãyacchan dhamanÅr yadà | vyÃpnoti sakalaæ dehaæ jatrur Ãyamyate tadà || 22 || 15.22bv Ãgacchan dhamanÅr yadà antar dhanur ivÃÇgaæ ca vegai÷ stambhaæ ca netrayo÷ | karoti j­mbhÃæ daÓanaæ daÓanÃnÃæ kaphodvamam || 23 || pÃrÓvayor vedanÃæ vÃkya-hanu-p­«Âha-Óiro-graham | antar-ÃyÃma ity e«a bÃhyÃyÃmaÓ ca tad-vidha÷ || 24 || dehasya bahir-ÃyÃmÃt p­«Âhato nÅyate Óira÷ | uraÓ cotk«ipyate tatra kandharà cÃvam­dyate || 25 || 15.25bv p­«Âhato hriyate Óira÷ dante«v Ãsye ca vaivarïyaæ prasveda÷ srasta-gÃtra-tà | bÃhyÃyÃmaæ dhanu÷-«kambhaæ bruvate veginaæ ca tam || 26 || 15.26cv bÃhyÃyÃmaæ dhanu÷-stambhaæ vraïaæ marmÃÓritaæ prÃpya samÅraïa-samÅraïÃt | vyÃyacchanti tanuæ do«Ã÷ sarvÃm Ã-pÃda-mastakam || 27 || 15.27av vraïaæ marmÃÓrayaæ prÃpya t­«yata÷ pÃï¬u-gÃtrasya vraïÃyÃma÷ sa varjita÷ | gate vege bhavet svÃsthyaæ sarve«v Ãk«epake«u ca || 28 || 15.28dv sarve«v Ãk«epake«u tu jihvÃti-lekhanÃc chu«ka-bhak«aïÃd abhighÃtata÷ | kupito hanu-mÆla-stha÷ sraæsayitvÃnilo hanÆ || 29 || karoti viv­tÃsya-tvam atha-và saæv­tÃsya-tÃm | hanu-sraæsa÷ sa tena syÃt k­cchrÃc carvaïa-bhëaïam || 30 || vÃg-vÃhinÅ-sirÃ-saæstho jihvÃæ stambhayate 'nila÷ | jihvÃ-stambha÷ sa tenÃnna-pÃna-vÃkye«v an-ÅÓa-tà || 31 || Óirasà bhÃra-haraïÃd ati-hÃsya-prabhëaïÃt | uttrÃsa-vaktra-k«avatho÷ khara-kÃrmuka-kar«aïÃt || 32 || 15.32cv ucchvÃsa-vakra-k«avathu- 15.32cv uttrÃsa-vaktra-k«avathu- 15.32dv -khara-kÃrmuka-kar«aïÃt vi«amÃd upadhÃnÃc ca kaÂhinÃnÃæ ca carvaïÃt | vÃyur viv­ddhas tais taiÓ ca vÃtalair Ærdhvam Ãsthita÷ || 33 || vakrÅ-karoti vaktrÃrdham uktaæ hasitam Åk«itam | tato 'sya kampate mÆrdhà vÃk-saÇga÷ stabdha-netra-tà || 34 || 15.34dv vÃg-bhaÇga÷ stabdha-netra-tà danta-cÃla÷ svara-bhraæÓa÷ Óruti-hÃni÷ k«ava-graha÷ | gandhÃ-j¤Ãnaæ sm­ter mohas trÃsa÷ suptasya jÃyate || 35 || ni«ÂhÅva÷ pÃrÓvato yÃyÃd ekasyÃk«ïo nimÅlanam | jatror Ærdhvaæ rujà tÅvrà ÓarÅrÃrdhe 'dhare 'pi và || 36 || tam Ãhur arditaæ ke-cid ekÃyÃmam athÃpare | raktam ÃÓritya pavana÷ kuryÃn mÆrdha-dharÃ÷ sirÃ÷ || 37 || rÆk«Ã÷ sa-vedanÃ÷ k­«ïÃ÷ so '-sÃdhya÷ syÃt sirÃ-graha÷ | g­hÅtvÃrdhaæ tanor vÃyu÷ sirÃ÷ snÃyÆr viÓo«ya ca || 38 || pak«am anya-taraæ hanti saædhi-bandhÃn vimok«ayan | k­tsno 'rdha-kÃyas tasya syÃd a-karmaïyo vi-cetana÷ || 39 || ekÃÇga-rogaæ taæ ke-cid anye pak«a-vadhaæ vidu÷ | sarvÃÇga-rogaæ tad-vac ca sarva-kÃyÃÓrite 'nile || 40 || Óuddha-vÃta-hata÷ pak«a÷ k­cchra-sÃdhya-tamo mata÷ | k­cchras tv anyena saæs­«Âo vivarjya÷ k«aya-hetuka÷ || 41 || Ãma-baddhÃyana÷ kuryÃt saæsthabhyÃÇgaæ kaphÃnvita÷ | a-sÃdhyaæ hata-sarvehaæ daï¬a-vad daï¬akaæ marut || 42 || aæsa-mÆla-sthito vÃyu÷ sirÃ÷ saækocya tatra-gÃ÷ | bÃhu-praspandita-haraæ janayaty ava-bÃhukam || 43 || talaæ praty aÇgulÅnÃæ yà kaï¬arà bÃhu-p­«Âhata÷ | bÃhu-ce«ÂÃpaharaïÅ viÓvÃcÅ nÃma sà sm­tà || 44 || 15.44cv bÃhvo÷ karma-k«aya-karÅ vÃyu÷ kaÂyÃæ sthita÷ sakthna÷ kaï¬arÃm Ãk«iped yadà | tadà kha¤jo bhavej jantu÷ paÇgu÷ sakthnor dvayor api || 45 || kampate gamanÃrambhe kha¤jann iva ca yÃti ya÷ | kalÃya-kha¤jaæ taæ vidyÃn mukta-saædhi-prabandhanam || 46 || ÓÅto«ïa-drava-saæÓu«ka-guru-snigdhair ni«evitai÷ | jÅrïÃ-jÅrïe tathÃyÃsa-saæk«obha-svapna-jÃgarai÷ || 47 || sa-Óle«ma-meda÷-pavanam Ãmam aty-artha-saæcitam | abhibhÆyetaraæ do«am ÆrÆ cet pratipadyate || 48 || sakthy-asthÅni prapÆryÃnta÷ Óle«maïà stimitena tat | tadà skabhnÃti tenorÆ stabdhau ÓÅtÃvacetanau || 49 || 15.49cv tadà skandati tenorÆ 15.49cv tadà skannÃti tenorÆ parakÅyÃv iva gurÆ syÃtÃm ati-bh­Óa-vyathau | dhyÃnÃÇga-marda-staimitya-tandrÃ-chardy-a-ruci-jvarai÷ || 50 || saæyutau pÃda-sadana-k­cchroddharaïa-suptibhi÷ | tam Æru-stambham ity Ãhur ìhya-vÃtam athÃpare || 51 || 15.51av saæyuktau pÃda-sadana- vÃta-Óoïita-ja÷ Óopho jÃnu-madhye mahÃ-ruja÷ | j¤eya÷ kro«Âuka-ÓÅr«aÓ ca sthÆla÷ kro«Âuka-ÓÅr«a-vat || 52 || 15.52dv sthÆla÷ kro«Âuka-mÆrdha-vat ruk pÃde vi«ama-nyaste ÓramÃd và jÃyate yadà | vÃtena gulpham ÃÓritya tam Ãhur vÃta-kaïÂakam || 53 || pÃr«ïiæ praty aÇgulÅnÃæ yà kaï¬arà mÃrutÃrdità | sakthy-utk«epaæ nig­hïÃti g­dhrasÅæ tÃæ pracak«ate || 54 || viÓvÃcÅ g­dhrasÅ coktà khallis tÅvra-rujÃnvite | h­«yete caraïau yasya bhavetÃæ ca prasupta-vat || 55 || 15.55bv khallis tÅvra-rujÃnvità pÃda-har«a÷ sa vij¤eya÷ kapha-mÃruta-kopa-ja÷ | pÃdayo÷ kurute dÃhaæ pittÃs­k-sahito 'nila÷ || 56 || viÓe«ataÓ caÇkramite pÃda-dÃhaæ tam ÃdiÓet || 56ªab || 15.56ªav viÓe«ataÓ caÇkramata÷ NidÃnasthÃna vidÃhy annaæ viruddhaæ ca tat tac cÃs­k-pradÆ«aïam | bhajatÃæ vidhi-hÅnaæ ca svapna-jÃgara-maithunam || 1 || 16.1bv tat tathÃs­k-pradÆ«aïam prÃyeïa su-kumÃrÃïÃm a-caÇkramaïa-ÓÅlinÃm | abhighÃtÃd a-ÓuddheÓ ca n­ïÃm as­ji dÆ«ite || 2 || vÃtalai÷ ÓÅtalair vÃyur v­ddha÷ kruddho vi-mÃrga-ga÷ | tÃd­ÓaivÃs­jà ruddha÷ prÃk tad eva pradÆ«ayet || 3 || 16.3cv tÃd­ÓenÃs­jà ruddha÷ ìhya-rogaæ khu¬aæ vÃta-balÃsaæ vÃta-Óoïitam | tad Ãhur nÃmabhis tac ca pÆrvaæ pÃdau pradhÃvati || 4 || 16.4bv -palÃÓaæ vÃta-Óoïitam viÓe«Ãd yÃna-yÃnÃd yai÷ pralambau tasya lak«aïam | bhavi«yata÷ ku«Âha-samaæ tathà sÃda÷ ÓlathÃÇga-tà || 5 || jÃnu-jaÇghoru-kaÂy-aæsa-hasta-pÃdÃÇga-saædhi«u | kaï¬Æ-sphuraïa-nistoda-bheda-gaurava-supta-tÃ÷ || 6 || bhÆtvà bhÆtvà praïaÓyanti muhur Ãvir-bhavanti ca | pÃdayor mÆlam ÃsthÃya kadÃ-cid dhastayor api || 7 || Ãkhor iva vi«aæ kruddhaæ k­tsnaæ dehaæ vidhÃvati | tvaÇ-mÃæsÃÓrayam uttÃnaæ tat pÆrvaæ jÃyate tata÷ || 8 || kÃlÃntareïa gambhÅraæ sarvÃn dhÃtÆn abhidravat | kaï¬v-Ãdi-saæyutottÃne tvak tÃmrà ÓyÃva-lohità || 9 || sÃyÃmà bh­Óa-dÃho«Ã gambhÅre 'dhika-pÆrva-ruk | Óvayathur grathita÷ pÃkÅ vÃyu÷ saædhy-asthi-majjasu || 10 || chindann iva caraty antar vakrÅ-kurvaæÓ ca vega-vÃn | karoti kha¤jaæ paÇguæ và ÓarÅre sarvataÓ caran || 11 || 16.11av chindann iva carann antar vÃte 'dhike 'dhikaæ tatra ÓÆla-sphuraïa-todanam | Óophasya rauk«ya-k­«ïa-tva-ÓyÃva-tÃ-v­ddhi-hÃnaya÷ || 12 || dhamany-aÇguli-saædhÅnÃæ saækoco 'Çga-graho 'ti-ruk | ÓÅta-dve«Ãn-upaÓayau stambha-vepathu-suptaya÷ || 13 || rakte Óopho 'ti-ruk todas tÃmraÓ cimicimÃyate | snigdha-rÆk«ai÷ Óamaæ naiti kaï¬Æ-kleda-samanvita÷ || 14 || pitte vidÃha÷ saæmoha÷ svedo mÆrchà mada÷ sa-t­Â | sparÓÃ-k«ama-tvaæ rug rÃga÷ Óopha÷ pÃko bh­Óo«ma-tà || 15 || kaphe staimitya-guru-tÃ-supti-snigdha-tva-Óita-tÃ÷ | kaï¬Ær mandà ca rug dvandva-sarva-liÇgaæ ca saækare || 16 || eka-do«Ãnugaæ sÃdhyaæ navaæ yÃpyaæ dvi-do«a-jam | tri-do«a-jaæ tyajet srÃvi stabdham arbuda-kÃri ca || 17 || 16.17cv tri-do«aæ tat tyajet srÃvi rakta-mÃrgaæ nihatyÃÓu ÓÃkhÃ-saædhi«u mÃruta÷ | niviÓyÃnyo-'nyam ÃvÃrya vedanÃbhir haraty asÆn || 18 || 16.18av rakta-mÃrgaæ nihanty ÃÓu vÃyau pa¤cÃtmake prÃïo rauk«ya-vyÃyÃma-laÇghanai÷ | aty-ÃhÃrÃbhighÃtÃdhva-vegodÅraïa-dhÃraïai÷ || 19 || 16.19bv rÆk«a-vyÃyÃma-laÇghanai÷ kupitaÓ cak«ur-ÃdÅnÃm upaghÃtaæ pravartayet | pÅnasÃrdita-t­Â-kÃsa-ÓvÃsÃdÅæÓ cÃmayÃn bahÆn || 20 || udÃna÷ k«avathÆdgÃra-cchardi-nidrÃ-vidhÃraïai÷ | guru-bhÃrÃti-rudita-hÃsyÃdyair vik­to gadÃn || 21 || 16.21bv -cchardi-nidrÃvadhÃraïai÷ kaïÂha-rodha-mano-bhraæÓa-cchardy-a-rocaka-pÅnasÃn | kuryÃc ca gala-gaï¬ÃdÅæs tÃæs tä jatrÆrdhva-saæÓrayÃn || 22 || vyÃno 'ti-gamana-dhyÃna-krŬÃ-vi«ama-ce«Âitai÷ | virodhi-rÆk«a-bhÅ-har«a-vi«ÃdÃdyaiÓ ca dÆ«ita÷ || 23 || 16.23av vyÃno 'ti-gamana-sthÃna- puæs-tvotsÃha-bala-bhraæÓa-Óopha-cittotplava-jvarÃn | sarvÃÇga-roga-nistoda-roma-har«ÃÇga-supta-tÃ÷ || 24 || 16.24dv -roma-har«ÃÇga-supti-tÃ÷ ku«Âhaæ visarpam anyÃæÓ ca kuryÃt sarvÃÇga-gÃn gadÃn | samÃno vi«amÃ-jÅrïa-ÓÅta-saækÅrïa-bhojanai÷ || 25 || karoty a-kÃla-Óayana-jÃgarÃdyaiÓ ca dÆ«ita÷ | ÓÆla-gulma-grahaïy-ÃdÅn pakvÃmÃÓaya-jÃn gadÃn || 26 || apÃno rÆk«a-gurv-anna-vegÃghÃtÃti-vÃhanai÷ | yÃna-yÃnÃsana-sthÃna-caÇkramaiÓ cÃti-sevitai÷ || 27 || 16.27bv -vega-ghÃtÃti-vÃhanai÷ kupita÷ kurute rogÃn k­cchrÃn pakvÃÓayÃÓrayÃn | mÆtra-Óukra-prado«ÃrÓo-guda-bhraæÓÃdikÃn bahÆn || 28 || sarvaæ ca mÃrutaæ sÃmaæ tandrÃ-staimitya-gauravai÷ | snigdha-tvÃ-rocakÃlasya-Óaitya-ÓophÃgni-hÃnibhi÷ || 29 || kaÂu-rÆk«Ãbhilëeïa tad-vidhopaÓayena ca | yuktaæ vidyÃn nir-Ãmaæ tu tandrÃdÅnÃæ viparyayÃt || 30 || vÃyor Ãvaraïaæ cÃto bahu-bhedaæ pravak«yate | liÇgaæ pittÃv­te dÃhas t­«ïà ÓÆlaæ bhramas tama÷ || 31 || 16.31bv bahu-bhedaæ pracak«yate kaÂuko«ïÃmla-lavaïair vidÃha÷ ÓÅta-kÃma-tà | Óaitya-gaurava-ÓÆlÃni kaÂv-Ãdy-upaÓayo 'dhikam || 32 || laÇghanÃyÃsa-rÆk«o«ïa-kÃma-tà ca kaphÃv­te | raktÃv­te sa-dÃhÃrtis tvaÇ-mÃæsÃntara-jà bh­Óam || 33 || bhavec ca rÃgÅ Óvayathur jÃyante maï¬alÃni ca | mÃæsena kaÂhina÷ Óopho vi-varïa÷ piÂikÃs tathà || 34 || har«a÷ pipÅlikÃnÃæ ca saæcÃra iva jÃyate | cala÷ snigdho m­du÷ ÓÅta÷ Óopho gÃtre«v a-rocaka÷ || 35 || 16.35av har«a÷ pipÅlikÃdÅnÃæ ìhya-vÃta iti j¤eya÷ sa k­cchro medasÃv­te | sparÓam asthy-Ãv­te 'ty-u«ïaæ pŬanaæ cÃbhinandati || 36 || sÆcyeva tudyate 'ty-artham aÇgaæ sÅdati ÓÆlyate | majjÃv­te vinamanaæ j­mbhaïaæ parive«Âanam || 37 || ÓÆlaæ ca pŬyamÃnena pÃïibhyÃæ labhate sukham | ÓukrÃv­te 'ti-vego và na và ni«-phala-tÃpi và || 38 || 16.38av ÓÆlaæ ca pŬyamÃne ca 16.38av ÓÆlaæ ca pŬyamÃne tu 16.38dv na và ni«-phala-tÃpi ca bhukte kuk«au rujà jÅrïe ÓÃmyaty annÃv­te 'nile | mÆtrÃ-prav­ttir ÃdhmÃnaæ vaster mÆtrÃv­te bhavet || 39 || 16.39dv vastau mÆtrÃv­te bhavet vi¬-Ãv­te vibandho 'dha÷ sva-sthÃne parik­ntati | vrajaty ÃÓu jarÃæ sneho bhukte cÃnahyate nara÷ || 40 || 16.40av vi¬-Ãv­te 'ti-vi¬-rodha÷ 16.40bv sve sthÃne parik­ntati Óak­t pŬitam annena du÷khaæ Óu«kaæ cirÃt s­jet | sarva-dhÃtv-Ãv­te vÃyau Óroïi-vaÇk«aïa-p­«Âha-ruk || 41 || vilomo mÃruto '-svasthaæ h­dayaæ pŬyate 'ti ca | bhramo mÆrchà rujà dÃha÷ pittena prÃïa Ãv­te || 42 || 16.42av vilomo mÃruto '-svÃsthyaæ 16.42cv bhramo mÆrchà rujÃnÃha÷ vidagdhe 'nne ca vamanam udÃne 'pi bhramÃdaya÷ | dÃho 'ntar ÆrjÃ-bhraæÓaÓ ca dÃho vyÃne ca sarva-ga÷ || 43 || 16.43dv dÃho vyÃne tu sarva-ga÷ klamo 'Çga-ce«ÂÃ-saÇgaÓ ca sa-saætÃpa÷ sa-vedana÷ | samÃna Æ«mopahatir ati-svedo '-rati÷ sa-t­Â || 44 || 16.44av klamo 'Çga-ce«ÂÃ-bhaÇgaÓ ca dÃhaÓ ca syÃd apÃne tu male hÃridra-varïa-tà | rajo-'tiv­ttis tÃpaÓ ca yoni-mehana-pÃyu«u || 45 || 16.45cv rajo-'ti-v­ddhis tÃpaÓ ca Óle«maïà tv Ãv­te prÃïe sÃdas tandrÃ-rucir vami÷ | «ÂhÅvanaæ k«avathÆdgÃra-ni÷ÓvÃsocchvÃsa-saægraha÷ || 46 || udÃne guru-gÃtra-tvam a-rucir vÃk-svara-graha÷ | bala-varïa-praïÃÓaÓ ca vyÃne parvÃsthi-vÃg-graha÷ || 47 || 16.47dv vyÃne pÃrÓvÃsthi-vÃg-graha÷ guru-tÃÇge«u sarve«u skhalitaæ ca gatau bh­Óam | samÃne 'ti-himÃÇga-tvam a-svedo manda-vahni-tà || 48 || apÃne sa-kaphaæ mÆtra-Óak­ta÷ syÃt pravartanam | iti dvÃ-viæÓati-vidhaæ vÃyor Ãvaraïaæ vidu÷ || 49 || 16.49av apÃne sa-kaphaæ mÆtraæ 16.49bv Óak­ta÷ syÃt pravartanam prÃïÃdayas tathÃnyo-'nyam Ãv­ïvanti yathÃ-kramam | sarve 'pi viæÓati-vidhaæ vidyÃd Ãvaraïaæ ca tat || 50 || 16.50bv Ãv­ïvanti yathÃ-yatham ni÷ÓvÃsocchvÃsa-saærodha÷ pratiÓyÃya÷ Óiro-graha÷ | h­d-rogo mukha-Óo«aÓ ca prÃïenodÃna Ãv­te || 51 || 16.51cv h­d-rogo mukha-rogaÓ ca udÃnenÃv­te prÃïe varïaujo-bala-saæk«aya÷ | diÓÃnayà ca vibhajet sarvam Ãvaraïaæ bhi«ak || 52 || sthÃnÃny avek«ya vÃtÃnÃæ v­ddhiæ hÃniæ ca karmaïÃm | prÃïÃdÅnÃæ ca pa¤cÃnÃæ miÓram Ãvaraïaæ mitha÷ || 53 || pittÃdibhir dvÃ-daÓabhir miÓrÃïÃæ miÓritaiÓ ca tai÷ | miÓrai÷ pittÃdibhis tad-van miÓraïÃbhir aneka-dhà || 54 || tÃratamya-vikalpÃc ca yÃty Ãv­tir a-saækhya-tÃm | tÃæ lak«ayed avahito yathÃ-svaæ lak«aïodayÃt || 55 || Óanai÷ ÓanaiÓ copaÓayÃd gƬhÃm api muhur muhu÷ | viÓe«Ãj jÅvitaæ prÃïa udÃno balam ucyate || 56 || syÃt tayo÷ pŬanÃd dhÃnir Ãyu«aÓ ca balasya ca | Ãv­tà vÃyavo '-j¤Ãtà j¤Ãtà và vatsaraæ sthitÃ÷ || 57 || prayatnenÃpi du÷-sÃdhyà bhaveyur vÃn-upakramÃ÷ | vidradhi-plÅha-h­d-roga-gulmÃgni-sadanÃdaya÷ || 58 || bhavanty upadravÃs te«Ãm Ãv­tÃnÃm upek«aïÃt || 58ªab || vyÃdhÅnÃæ saæÓayaæ chettum anyato yo '-pramatta-vÃn | nidÃnaæ satataæ tena cintanÅyaæ vipaÓcità || 58ª+1 || CikitsÃsthÃna ÃmÃÓaya-stho hatvÃgniæ sÃmo mÃrgÃn pidhÃya yat | vidadhÃti jvaraæ do«as tasmÃt kurvÅta laÇghanam || 1 || prÃg-rÆpe«u jvarÃdau và balaæ yatnena pÃlayan | balÃdhi«ÂhÃnam Ãrogyam ÃrogyÃrtha÷ kriyÃ-krama÷ || 2 || 1.2dv ÃrogyÃrthaæ kriyÃ-krama÷ laÇghanai÷ k«apite do«e dÅpte 'gnau lÃghave sati | svÃsthyaæ k«ut t­¬ ruci÷ paktir balam ojaÓ ca jÃyate || 3 || tatrotk­«Âe samutkli«Âe kapha-prÃye cale male | sa-h­l-lÃsa-prasekÃnna-dve«a-kÃsa-vi«Æcike || 4 || sadyo-bhuktasya saæjÃte jvare sÃme viÓe«ata÷ | vamanaæ vamanÃrhasya Óastaæ kuryÃt tad anya-thà || 5 || ÓvÃsÃtÅsÃra-saæmoha-h­d-roga-vi«ama-jvarÃn | pippalÅbhir yutÃn gÃlÃn kaliÇgair madhukena và || 6 || u«ïÃmbhasà sa-madhunà pibet sa-lavaïena và | paÂola-nimba-karkoÂa-vetra-pattrodakena và || 7 || tarpaïena rasenek«or madyai÷ kalpoditÃni và | vamanÃni prayu¤jÅta bala-kÃla-vibhÃga-vit || 8 || k­te '-k­te và vamane jvarÅ kuryÃd viÓo«aïam | do«ÃïÃæ samudÅrïÃnÃæ pÃcanÃya ÓamÃya ca || 9 || do«eïa bhasmanevÃgnau channe 'nnaæ na vipacyate | tasmÃd Ã-do«a-pacanÃj jvaritÃn upavÃsayet || 10 || 1.10av Ãmena bhasmanevÃgnau t­«ïag alpÃlpam u«ïÃmbu pibed vÃta-kapha-jvare | tat kaphaæ vilayaæ nÅtvà t­«ïÃm ÃÓu nivartayet || 11 || 1.11av t­«yann alpÃlpam u«ïÃmbu udÅrya cÃgniæ srotÃæsi m­dÆ-k­tya viÓodhayet | lÅna-pittÃnila-sveda-Óak­n-mÆtrÃnulomanam || 12 || nidrÃ-jìyÃ-ruci-haraæ prÃïÃnÃm avalambanam | viparÅtam ata÷ ÓÅtaæ do«a-saæghÃta-vardhanam || 13 || u«ïam evaÇ-guïa-tve 'pi yu¤jyÃn naikÃnta-pittale | udrikta-pitte davathu-dÃha-mohÃtisÃriïi || 14 || vi«a-madyotthite grÅ«me k«ata-k«Åïe 'sra-pittini | ghana-candana-ÓuïÂhy-ambu-parpaÂoÓÅra-sÃdhitam || 15 || ÓÅtaæ tebhyo hitaæ toyaæ pÃcanaæ t­¬-jvarÃpaham | Æ«mà pittÃd ­te nÃsti jvaro nÃsty Æ«maïà vinà || 16 || tasmÃt pitta-viruddhÃni tyajet pittÃdhike 'dhikam | snÃnÃbhyaÇga-pradehÃæÓ ca pariÓe«aæ ca laÇghanam || 17 || a-jÅrïa iva ÓÆla-ghnaæ sÃme tÅvra-ruji jvare | na pibed au«adhaæ tad dhi bhÆya evÃmam Ãvahet || 18 || ÃmÃbhibhÆta-ko«Âhasya k«Åraæ vi«am aher iva | sodarda-pÅnasa-ÓvÃse jaÇghÃ-parvÃsthi-ÓÆlini || 19 || 1.19dv jaÇghÃ-pÃrÓvÃsthi-ÓÆlini vÃta-Óle«mÃtmake sveda÷ praÓasta÷ sa pravartayet | sveda-mÆtra-Óak­d-vÃtÃn kuryÃd agneÓ ca pÃÂavam || 20 || snehoktam ÃcÃra-vidhiæ sarva-ÓaÓ cÃnupÃlayet | laÇghanaæ svedanaæ kÃlo yavÃgvas tiktako rasa÷ || 21 || 1.21dv yavÃgÆs tiktako rasa÷ malÃnÃæ pÃcanÃni syur yathÃvasthaæ krameïa và | Óuddha-vÃta-k«ayÃgantu-jÅrïa-jvari«u laÇghanam || 22 || ne«yate te«u hi hitaæ Óamanaæ yan na karÓanam | tatra sÃma-jvarÃk­tyà jÃnÅyÃd a-viÓo«itam || 23 || 1.23bv Óamanaæ yan na kar«aïam dvi-vidhopakrama-j¤Ãnam avek«eta ca laÇghane | yuktaæ laÇghita-liÇgais tu taæ peyÃbhir upÃcaret || 24 || yathÃ-svau«adha-siddhÃbhir maï¬a-pÆrvÃbhir Ãdita÷ | «a¬-ahaæ và m­du-tvaæ và jvaro yÃvad avÃpnuyÃt || 25 || tasyÃgnir dÅpyate tÃbhi÷ samidbhir iva pÃvaka÷ | prÃg lÃja-peyÃæ su-jarÃæ sa-ÓuïÂhÅ-dhÃnya-pippalÅm || 26 || sa-saindhavÃæ tathÃmlÃrthÅ tÃæ pibet saha-dìimÃm | s­«Âa-vi¬ bahu-pitto và sa-ÓuïÂhÅ-mÃk«ikÃæ himÃm || 27 || vasti-pÃrÓva-Óira÷-ÓÆlÅ vyÃghrÅ-gok«ura-sÃdhitÃm | p­ÓniparïÅ-balÃ-bilva-nÃgarotpala-dhÃnyakai÷ || 28 || siddhÃæ jvarÃtisÃry amlÃæ peyÃæ dÅpana-pÃcanÅm | hrasvena pa¤ca-mÆlena hikkÃ-ruk-ÓvÃsa-kÃsa-vÃn || 29 || pa¤ca-mÆlena mahatà kaphÃrto yava-sÃdhitÃm | vibaddha-varcÃ÷ sa-yavÃæ pippaly-Ãmalakai÷ k­tÃæ || 30 || 1.30dv pippaly-Ãmalakai÷ Ó­tÃæ yavÃgÆæ sarpi«Ã bh­«ÂÃæ mala-do«ÃnulomanÅm | cavikÃ-pippalÅ-mÆla-drÃk«Ãmalaka-nÃgarai÷ || 31 || ko«Âhe vibaddhe sa-ruji pibet tu parikartini | kola-v­k«Ãmla-kalaÓÅ-dhÃvanÅ-ÓrÅphalai÷ k­tÃm || 32 || 1.32dv -dhÃvanÅ-ÓrÅ-balÃ-k­tÃm a-sveda-nidras t­«ïÃrta÷ sitÃmalaka-nÃgarai÷ | sitÃ-badara-m­dvÅkÃ-ÓÃrivÃ-musta-candanai÷ || 33 || 1.33av a-sveda-nidrÃ-t­«ïÃrta÷ t­«ïÃ-chardi-parÅdÃha-jvara-ghnÅæ k«audra-saæyutÃm | kuryÃt peyau«adhair eva rasa-yÆ«ÃdikÃn api || 34 || 1.34av t­«ïÃ-chardi-parÅvÃra- 1.34av t­«ïÃ-chardi-paro dÃha- madyodbhave madya-nitye pitta-sthÃna-gate kaphe | grÅ«me tayor vÃdhikayos t­Â-chardir-dÃha-pŬite || 35 || 1.35dv t­Â-chardi-dÃha-pŬite Ærdhvaæ prav­tte rakte ca peyÃæ necchanti te«u tu | jvarÃpahai÷ phala-rasair adbhir và lÃja-tarpaïÃt || 36 || 1.36dv adbhir và lÃja-tarpaïam pibet sa-ÓarkarÃ-k«audrÃn tato jÅrïe tu tarpaïe | yavÃgvÃæ vaudanaæ k«ud-vÃn aÓnÅyÃd bh­«Âa-taï¬ulam || 37 || 1.37av pibet sa-ÓarkarÃ-k«audraæ 1.37bv tato jÅrïe ca tarpaïe 1.37cv yavÃgvÃm odanaæ k«ud-vÃn 1.37cv yavÃgvÃæ caudanaæ k«ud-vÃn daka-lÃvaïikair yÆ«ai rasair và mudga-lÃva-jai÷ | ity ayaæ «a¬-aho neyo balaæ do«aæ ca rak«atà || 38 || tata÷ pakve«u do«e«u laÇghanÃdyai÷ praÓasyate | ka«Ãyo do«a-Óe«asya pÃcana÷ Óamano 'tha-và || 39 || tikta÷ pitte viÓe«eïa prayojya÷ kaÂuka÷ kaphe | pitta-Óle«ma-hara-tve 'pi ka«Ãya÷ sa na Óasyate || 40 || 1.40dv ka«Ãyas tu na Óasyate nava-jvare mala-stambhÃt ka«Ãyo vi«ama-jvaram | kurute '-ruci-h­l-lÃsa-hidhmÃdhmÃnÃdikÃn api || 41 || saptÃhÃd au«adhaæ ke-cid Ãhur anye daÓÃhata÷ | ke-cil laghv-anna-bhuktasya yojyam Ãmolbaïe na tu || 42 || 1.42bv ÃhuÓ cÃnye daÓÃhata÷ tÅvra-jvara-parÅtasya do«a-vegodaye yata÷ | do«e 'tha-vÃti-nicite tandrÃ-staimitya-kÃriïi || 43 || a-pacyamÃnaæ bhai«ajyaæ bhÆyo jvalayati jvaram | m­dur jvaro laghur dehaÓ calitÃÓ ca malà yadà || 44 || a-cira-jvaritasyÃpi bhe«ajaæ yojayet tadà | mustayà parpaÂaæ yuktaæ ÓuïÂhyà du÷sparÓayÃpi và || 45 || pÃkyaæ ÓÅta-ka«Ãyaæ và pÃÂhoÓÅraæ sa-vÃlakam | pibet tad-vac ca bhÆnimba-gu¬ÆcÅ-musta-nÃgaram || 46 || yathÃ-yogam ime yojyÃ÷ ka«Ãyà do«a-pÃcanÃ÷ | jvarÃ-rocaka-t­«ïÃsya-vairasyÃ-pakti-nÃÓanÃ÷ || 47 || kaliÇgakÃ÷ paÂolasya pattraæ kaÂuka-rohiïÅ || 48ab || paÂolaæ ÓÃrivà mustà pÃÂhà kaÂuka-rohiïÅ | paÂola-nimba-tri-phalÃ-m­dvÅkÃ-musta-vatsakÃ÷ || 49 || kirÃtatiktam am­tà candanaæ viÓva-bhe«ajam | dhÃtrÅ-mustÃm­tÃ-k«audram ardha-Óloka-samÃpanÃ÷ || 50 || pa¤caite saætatÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃæ Óamanà matÃ÷ | durÃlabhÃm­tÃ-mustÃ-nÃgaraæ vÃta-je jvare || 51 || atha-và pippalÅ-mÆla-gu¬ÆcÅ-viÓva-bhe«ajam | kanÅya÷ pa¤ca-mÆlaæ ca pitte Óakrayavà ghanam || 52 || 1.52dv pitte k«audra-samanvitÃ÷ kaÂukà ceti sa-k«audraæ mustÃ-parpaÂakaæ tathà | sa-dhanvayÃsa-bhÆnimbaæ vatsakÃdyo gaïa÷ kaphe || 53 || 1.53av kaliÇga-musta-kaÂukà atha-và v­«a-gÃÇgeyÅ-Ó­Çgavera-durÃlabhÃ÷ | rug-vibandhÃnila-Óle«ma-yukte dÅpana-pÃcanam || 54 || abhayÃ-pippalÅ-mÆla-ÓamyÃka-kaÂukÃ-ghanam | drÃk«Ã-madhÆka-madhuka-lodhra-kÃÓmarya-ÓÃrivÃ÷ || 55 || mustÃmalaka-hrÅvera-padma-kesara-padmakam | m­ïÃla-candanoÓÅra-nÅlotpala-parÆ«akam || 56 || phÃïÂo himo và drÃk«Ãdir jÃtÅ-kusuma-vÃsita÷ | yukto madhu-sitÃ-lÃjair jayaty anila-pitta-jam || 57 || jvaraæ madÃtyayaæ chardiæ mÆrchÃæ dÃhaæ Óramaæ bhramam | Ærdhva-gaæ rakta-pittaæ ca pipÃsÃæ kÃmalÃm api || 58 || 1.58av jvaraæ madÃtyayaæ chardir pÃcayet kaÂukÃæ pi«Âvà karpare 'bhinave Óucau | ni«pŬito gh­ta-yutas tad-raso jvara-dÃha-jit || 59 || kapha-vÃte vacÃ-tiktÃ-pÃÂhÃragvadha-vatsakÃ÷ | pippalÅ-cÆrïa-yukto và kvÃthaÓ chinnodbhavodbhava÷ || 60 || vyÃghrÅ-ÓuïÂhy-am­tÃ-kvÃtha÷ pippalÅ-cÆrïa-saæyuta÷ | vÃta-Óle«ma-jvara-ÓvÃsa-kÃsa-pÅnasa-ÓÆla-jit || 61 || pathyÃ-kustumburÅ-mustÃ-ÓuïÂhÅ-kaÂt­ïa-parpaÂam | sa-kaÂphala-vacÃ-bhÃrgÅ-devÃhvaæ madhu-hiÇgu-mat || 62 || kapha-vÃta-jvara-«ÂhÅva-kuk«i-h­t-pÃrÓva-vedanÃ÷ | kaïÂhÃmayÃsya-Óvayathu-kÃsa-ÓvÃsÃn niyacchati || 63 || 1.63av kapha-vÃta-jvare «Âheva- ÃragvadhÃdi÷ sa-k«audra÷ kapha-pitta-jvaraæ jayet | tathà tiktÃ-v­«oÓÅra-trÃyantÅ-tri-phalÃm­tÃ÷ || 64 || paÂolÃtivi«Ã-nimba-mÆrvÃ-dhanvayavÃsakÃ÷ | saænipÃta-jvare vyÃghrÅ-devadÃru-niÓÃ-ghanam || 65 || paÂola-pattra-nimba-tvak-tri-phalÃ-kaÂukÃ-yutam | nÃgaraæ pau«karaæ mÆlaæ gu¬ÆcÅ kaïÂakÃrikà || 66 || sa-kÃsa-ÓvÃsa-pÃrÓvÃrtau vÃta-Óle«mottare jvare | madhÆka-pu«pa-m­dvÅkÃ-trÃyamÃïÃ-parÆ«akam || 67 || soÓÅra-tiktÃ-tri-phalÃ-kÃÓmaryaæ kalpayed dhimam | ka«Ãyaæ taæ piban kÃle jvarÃn sarvÃn apohati || 68 || 1.68dv jvarÃn sarvÃn vyapohati jÃty-Ãmalaka-mustÃni tad-vad dhanvayavÃsakam | baddha-vi kaÂukÃ-drÃk«Ã-trÃyantÅ-tri-phalÃ-gu¬am || 69 || 1.69dv -trÃyantÅ-tri-phalÃ-gu¬Ãn 1.69dv -trÃyantÅ-tri-phalÃ-gu¬Ã÷ jÅrïau«adho 'nnaæ peyÃdyam Ãcarec chle«ma-vÃn na tu | peyà kaphaæ vardhayati paÇkaæ pÃæsu«u v­«Âi-vat || 70 || Óle«mÃbhi«yaïïa-dehÃnÃm ata÷ prÃg api yojayet | yÆ«Ãn kulattha-caïaka-kalÃyÃdi-k­tÃn laghÆn || 71 || 1.71av Óle«mÃbhi«ava-dehÃnÃm 1.71av Óle«mÃbhispanda-dehÃnÃm rÆk«Ãæs tikta-rasopetÃn h­dyÃn ruci-karÃn paÂÆn | raktÃdyÃ÷ ÓÃlayo jÅrïÃ÷ «a«ÂikÃÓ ca jvare hitÃ÷ || 72 || Óle«mottare vÅta-tu«Ãs tathà vÃÂÅ-k­tà yavÃ÷ | odanas tai÷ sruto dvis tri÷ prayoktavyo yathÃ-yatham || 73 || do«a-dÆ«yÃdi-balato jvara-ghna-kvÃtha-sÃdhita÷ | mudgÃdyair laghubhir yÆ«Ã÷ kulatthaiÓ ca jvarÃpahÃ÷ || 74 || kÃravellaka-karkoÂa-bÃla-mÆlaka-parpaÂai÷ | vÃrtÃka-nimba-kusuma-paÂola-phala-pallavai÷ || 75 || aty-anta-laghubhir mÃæsair jÃÇgalaiÓ ca hità rasÃ÷ | vyÃghrÅ-parÆ«a-tarkÃrÅ-drÃk«Ãmalaka-dìimai÷ || 76 || saæsk­tÃ÷ pippalÅ-ÓuïÂhÅ-dhÃnya-jÅraka-saindhavai÷ | sitÃ-madhubhyÃæ prÃyeïa saæyutà và k­tÃ-k­tÃ÷ || 77 || an-amla-takra-siddhÃni rucyÃni vya¤janÃni ca | acchÃny anala-saæpannÃny anu-pÃne 'pi yojayet || 78 || tÃni kvathita-ÓÅtaæ ca vÃri madyaæ ca sÃtmyata÷ | sa-jvaraæ jvara-muktaæ và dinÃnte bhojayel laghu || 79 || Óle«ma-k«aya-viv­ddho«mà bala-vÃn analas tadà | yathocite 'tha-và kÃle deÓa-sÃtmyÃnurodhata÷ || 80 || prÃg alpa-vahnir bhu¤jÃno na hy a-jÅrïena pŬyate | ka«Ãya-pÃna-pathyÃnnair daÓÃha iti laÇghite || 81 || sarpir dadyÃt kaphe mande vÃta-pittottare jvare | pakve«u do«e«v am­taæ tad vi«opamam anya-thà || 82 || daÓÃhe syÃd atÅte 'pi jvaropadrava-v­ddhi-k­t | laÇghanÃdi-kramaæ tatra kuryÃd Ã-kapha-saæk«ayÃt || 83 || deha-dhÃtv-a-bala-tvÃc ca jvaro jÅrïo 'nuvartate | rÆk«aæ hi tejo jvara-k­t tejasà rÆk«itasya ca || 84 || vamana-sveda-kÃlÃmbu-ka«Ãya-laghu-bhojanai÷ | ya÷ syÃd ati-balo dhÃtu÷ saha-cÃrÅ sadÃ-gati÷ || 85 || tasya saæÓamanaæ sarpir dÅptasyevÃmbu veÓmana÷ | vÃta-pitta-jitÃm agryaæ saæskÃraæ cÃnurudhyate || 86 || 1.86dv saæskÃram anurudhyate su-tarÃæ tad dhy ato dadyÃd yathÃ-svau«adha-sÃdhitam | viparÅtaæ jvaro«mÃïaæ jayet pittaæ ca Óaityata÷ || 87 || snehÃd vÃtaæ gh­taæ tulyaæ yoga-saæskÃrata÷ kapham | pÆrve ka«ÃyÃ÷ sa-gh­tÃ÷ sarve yojyà yathÃ-malam || 88 || tri-phalÃ-picumanda-tvaÇ-madhukaæ b­hatÅ-dvayam | sa-masÆra-dalaæ kvÃtha÷ sa-gh­to jvara-kÃsa-hà || 89 || pippalÅndrayava-dhÃvani-tiktÃ-ÓÃrivÃmalaka-tÃmalakÅbhi÷ | bilva-musta-hima-pÃlani-sevyair drÃk«ayÃtivi«ayà sthirayà ca || 90 || gh­tam ÃÓu nihanti sÃdhitaæ jvaram agniæ vi«amaæ halÅmakam | a-ruciæ bh­Óa-tÃpam aæsayor vamathuæ pÃrÓva-Óiro-rujaæ k«ayam || 91 || 1.91bv jvaram ugraæ vi«amaæ halÅmakam tailvakaæ pavana-janmani jvare yojayet triv­tayà viyojitam | tiktakaæ v­«a-gh­taæ ca paittike yac ca pÃlanikayà ӭtaæ havi÷ || 92 || vi¬aÇga-sauvarcala-cavya-pÃÂhÃ-vyo«Ãgni-sindhÆdbhava-yÃva-ÓÆkai÷ | palÃæÓakai÷ k«Åra-samaæ gh­tasya prasthaæ pacej jÅrïa-kapha-jvara-ghnam || 93 || 1.93cv palÃæÓikai÷ k«Åra-samaæ gh­tasya gu¬Æcyà rasa-kalkÃbhyÃæ tri-phalÃyà v­«asya và | m­dvÅkÃyà balÃyÃÓ ca snehÃ÷ siddhà jvara-cchida÷ || 94 || jÅrïe gh­te ca bhu¤jÅta m­du-mÃæsa-rasaudanam | balaæ hy alaæ do«a-haraæ paraæ tac ca bala-pradam || 95 || 1.95bv m­du-mÃæsa-rasÃÓanam kapha-pitta-harà mudga-kÃravellÃdi-jà rasÃ÷ | prÃyeïa tasmÃn na hità jÅrïe vÃtottare jvare || 96 || ÓÆlodÃvarta-vi«Âambha-jananà jvara-vardhanÃ÷ | na ÓÃmyaty evam api cej jvara÷ kurvÅta Óodhanam || 97 || ÓodhanÃrhasya vamanaæ prÃg uktaæ tasya yojayet | ÃmÃÓaya-gate do«e balina÷ pÃlayan balam || 98 || pakve tu Óithile do«e jvare và vi«a-madya-je | modakaæ tri-phalÃ-ÓyÃmÃ-triv­t-pippali-kesarai÷ || 99 || sa-sitÃ-madhubhir dadyÃd vyo«Ãdyaæ và virecanam | drÃk«Ã-dhÃtrÅ-rasaæ tad-vat sa-drÃk«Ãæ và harÅtakÅm || 100 || lihyÃd và traiv­taæ cÆrïaæ saæyuktaæ madhu-sarpi«Ã || 100.1+1ab || Ãragvadhaæ và payasà m­dvÅkÃnÃæ rasena và | tri-phalÃæ trÃyamÃïÃæ và payasà jvarita÷ pibet || 101 || viriktÃnÃæ ca saæsargÅ maï¬a-pÆrvà yathÃ-kramam | cyavamÃnaæ jvarotkli«Âam upek«eta malaæ sadà || 102 || pakvo 'pi hi vikurvÅta do«a÷ ko«Âhe k­tÃspada÷ | atipravartamÃnaæ và pÃcayan saægrahaæ nayet || 103 || Ãma-saægrahaïe do«Ã do«opakrama ÅritÃ÷ | pÃyayed do«a-haraïaæ mohÃd Ãma-jvare tu ya÷ || 104 || 1.104av Ãma-saægrahaïÃd do«o 1.104bv do«opakrama Årita÷ prasuptaæ k­«ïa-sarpaæ sa karÃgreïa parÃm­Óet | jvara-k«Åïasya na hitaæ vamanaæ na virecanam || 105 || kÃmaæ tu payasà tasya nirÆhair và haren malÃn | k«Årocitasya prak«Åïa-Óle«maïo dÃha-t­¬-vata÷ || 106 || k«Åraæ pittÃnilÃrtasya pathyam apy atisÃriïa÷ | tad vapur laÇghanottaptaæ plu«Âaæ vanam ivÃgninà || 107 || divyÃmbu jÅvayet tasya jvaraæ cÃÓu niyacchati | saæsk­taæ ÓÅtam u«ïaæ và tasmÃd dhÃro«ïam eva và || 108 || 1.108dv tad-vad dhÃro«ïam eva và vibhajya kÃle yu¤jÅta jvariïaæ hanty ato 'nya-thà | paya÷ sa-ÓuïÂhÅ-kharjÆra-m­dvÅkÃ-ÓarkarÃ-gh­tam || 109 || Ó­ta-ÓÅtaæ madhu-yutaæ t­¬-dÃha-jvara-nÃÓanam | tad-vad drÃk«Ã-balÃ-ya«ÂÅ-ÓÃrivÃ-kaïa-candanai÷ || 110 || catur-guïenÃmbhasà và pippalyà và ӭtaæ pibet | kÃsÃc chvÃsÃc chira÷-ÓÆlÃt pÃrÓva-ÓÆlÃc cira-jvarÃt || 111 || mucyate jvarita÷ pÅtvà pa¤ca-mÆlÅ-Ó­taæ paya÷ | Ó­tam eraï¬a-mÆlena bÃla-bilvena và jvarÃt || 112 || dhÃro«ïaæ và paya÷ pÅtvà vibaddhÃnila-varcasa÷ | sa-rakta-picchÃtis­te÷ sa-t­Â-ÓÆla-pravÃhikÃt || 113 || siddhaæ ÓuïÂhÅ-balÃ-vyÃghrÅ-gokaïÂaka-gu¬ai÷ paya÷ | Óopha-mÆtra-Óak­d-vÃta-vibandha-jvara-kÃsa-jit || 114 || v­ÓcÅva-bilva-var«ÃbhÆ-sÃdhitaæ jvara-Óopha-nut | ÓiæÓipÃ-sÃra-siddhaæ ca k«Åram ÃÓu jvarÃpaham || 115 || 1.115cv ÓiæÓipÃ-sÃra-siddhaæ và nirÆhas tu balaæ vahniæ vi-jvara-tvaæ mudaæ rucim | do«e yukta÷ karoty ÃÓu pakve pakvÃÓayaæ gate || 116 || pittaæ và kapha-pittaæ và pakvÃÓaya-gataæ haret | sraæsanaæ trÅn api malÃn vasti÷ pakvÃÓayÃÓrayÃn || 117 || 1.117dv vasti÷ pakvÃÓayÃÓritÃn prak«Åïa-kapha-pittasya trika-p­«Âha-kaÂÅ-grahe | dÅptÃgner baddha-Óak­ta÷ prayu¤jÅtÃnuvÃsanam || 118 || paÂola-nimba-cchadana-kaÂukÃ-caturaÇgulai÷ | sthirÃ-balÃ-gok«uraka-madanoÓÅra-vÃlakai÷ || 119 || payasy ardhodake kvÃthaæ k«Åra-Óe«aæ vimiÓritam | kalkitair musta-madana-k­«ïÃ-madhuka-vatsakai÷ || 120 || vastiæ madhu-gh­tÃbhyÃæ ca pŬayej jvara-nÃÓanam | catasra÷ parïinÅr ya«ÂÅ-phaloÓÅra-n­padrumÃn || 121 || kvÃthayet kalkayed ya«ÂÅ-ÓatÃhvÃ-phalinÅ-phalam | mustaæ ca vasti÷ sa-gu¬a-k«audra-sarpir jvarÃpaha÷ || 122 || jÅvantÅæ madanaæ medÃæ pippalÅæ madhukaæ vacÃm | ­ddhiæ rÃsnÃæ balÃæ bilvaæ Óatapu«pÃæ ÓatÃvarÅm || 123 || pi«Âvà k«Åraæ jalaæ sarpis tailaæ caika-tra sÃdhitam | jvare 'nuvÃsanaæ dadyÃd yathÃ-snehaæ yathÃ-malam || 124 || 1.124cv jvare 'nuvÃsanaæ dadyÃt 1.124dv tathà snehaæ yathà malam 1.124dv yathÃ-do«aæ yathÃ-balam ye ca siddhi«u vak«yante vastayo jvara-nÃÓanÃ÷ | Óiro-rug-gaurava-Óle«ma-haram indriya-bodhanam || 125 || jÅrïa-jvare ruci-karaæ dadyÃn nasyaæ virecanam | snaihikaæ ÓÆnya-Óiraso dÃhÃrte pitta-nÃÓanam || 126 || dhÆma-gaï¬Æ«a-kava¬Ãn yathÃ-do«aæ ca kalpayet | pratiÓyÃyÃsya-vairasya-Óira÷-kaïÂhÃmayÃpahÃn || 127 || a-rucau mÃtuluÇgasya kesaraæ sÃjya-saindhavam | dhÃtrÅ-drÃk«Ã-sitÃnÃæ và kalkam Ãsyena dhÃrayet || 128 || yathopaÓaya-saæsparÓÃn ÓÅto«ïa-dravya-kalpitÃn | abhyaÇgÃlepa-sekÃdŤ jvare jÅrïe tvag-ÃÓrite || 129 || kuryÃd a¤jana-dhÆmÃæÓ ca tathaivÃgantu-je 'pi tÃn | dÃhe sahasra-dhautena sarpi«ÃbhyaÇgam Ãcaret || 130 || sÆtroktaiÓ ca gaïais tais tair madhurÃmla-ka«Ãyakai÷ | dÆrvÃdibhir và pitta-ghnai÷ ÓodhanÃdi-gaïoditai÷ || 131 || ÓÅta-vÅryair hima-sparÓai÷ kvÃtha-kalkÅ-k­tai÷ pacet | tailaæ sa-k«Åram abhyaÇgÃt sadyo dÃha-jvaropaham || 132 || Óiro gÃtraæ ca tair eva nÃti-pi«Âai÷ pralepayet | tat-kvÃthena parÅ«ekam avagÃhaæ ca yojayet || 133 || tathÃranÃla-salila-k«Åra-Óukta-gh­tÃdibhi÷ | kapittha-mÃtuluÇgÃmla-vidÃrÅ-lodhra-dìimai÷ || 134 || badarÅ-pallavotthena phenenÃri«Âakasya và | lipte 'Çge dÃha-ruÇ-mohÃÓ chardis t­«ïà ca ÓÃmyati || 135 || 1.135bv phenenÃri«Âakasya ca 1.135bv phenenÃri«Âa-jena và yo varïita÷ pitta-haro do«opakramaïe krama÷ | taæ ca ÓÅlayata÷ ÓÅghraæ sa-dÃho naÓyati jvara÷ || 136 || vÅryo«ïair u«ïa-saæsparÓais tagarÃguru-kuÇkumai÷ | ku«Âha-sthauïeya-Óaileya-saralÃmaradÃrubhi÷ || 137 || nakha-rÃsnÃ-pura-vacÃ-caï¬ailÃ-dvaya-corakai÷ | p­thvÅkÃ-Óigru-surasÃ-hiæsrÃ-dhyÃmaka-sar«apai÷ || 138 || 1.138av nakha-rÃsnÃ-mukha-vacÃ- daÓa-mÆlÃm­tairaï¬a-dvaya-pattÆra-rohi«ai÷ | tamÃla-pattra-bhÆtÅka-ÓallakÅ-dhÃnya-dÅpyakai÷ || 139 || 1.139cv tamÃla-pattra-pÆtÅka- miÓi-mëa-kulatthÃgni-prakÅryÃ-nÃkulÅ-dvayai÷ | anyaiÓ ca tad-vidhair dravyai÷ ÓÅte tailaæ jvare pacet || 140 || kvathitai÷ kalkitair yuktai÷ surÃ-sauvÅrakÃdibhi÷ | tenÃbhya¤jyÃt sukho«ïena tai÷ su-pi«ÂaiÓ ca lepayet || 141 || 1.141cv tenÃbhyajya sukho«ïena kavo«ïais tai÷ parÅ«ekam avagÃhaæ ca kalpayet | kevalair api tad-vac ca Óukta-go-mÆtra-mastubhi÷ || 142 || ÃragvadhÃdi-vargaæ ca pÃnÃbhya¤jana-lepane | dhÆpÃn aguru-jÃn yÃæÓ ca vak«yante vi«ama-jvare || 143 || 1.143cv dhÆpÃn aguru-jÃn ye ca agny-an-agni-k­tÃn svedÃn svedi bhe«aja-bhojanan | garbha-bhÆ-veÓma-Óayanaæ kutha-kambala-rallakÃn || 144 || nir-dhÆma-dÅptair aÇgÃrair hasantÅÓ ca hasantikÃ÷ | madyaæ sa-try-Æ«aïaæ takraæ kulattha-vrÅhi-kodravÃn || 145 || saæÓÅlayed vepathu-mÃn yac cÃnyad api pittalam | dayitÃ÷ stana-ÓÃlinya÷ pÅnà vibhrama-bhÆ«aïÃ÷ || 146 || 1.146av bhajec chÅtÃrdito yuktyà yauvanÃsava-mattÃÓ ca tam ÃliÇgeyur aÇganÃ÷ | vÅta-ÓÅtaæ ca vij¤Ãya tÃs tato 'panayet puna÷ || 147 || 1.147cv vÅta-ÓÅtaæ tu viyatÃs vardhanenaika-do«asya k«apaïenocchritasya và | kapha-sthÃnÃnupÆrvyà và tulya-kak«Ã¤ jayen malÃn || 148 || 1.148bv k«apaïenocchritasya ca Óamayet pittam evÃdau jvare«u samavÃyi«u | dur-nivÃra-taraæ tad dhi jvarÃrtÃnÃæ viÓe«ata÷ || 148+1 || chardi-mÆrchÃ-pipÃsÃdÅn a-virodhä jvarasya tu || 148+2ab || saænipÃta-jvarasyÃnte karïa-mÆle su-dÃruïa÷ | Óopha÷ saæjÃyate yena kaÓ-cid eva vimucyate || 149 || 1.149cv Óopha÷ saæjÃyate tena 1.149dv kaÓ-cid eva pramucyate raktÃvasecanai÷ ÓÅghraæ sarpi÷-pÃnaiÓ ca taæ jayet | pradehai÷ kapha-pitta-ghnair nÃvanai÷ kava¬a-grahai÷ || 150 || 1.150cv pradehai÷ kapha-vÃta-ghnair ÓÅto«ïa-snigdha-rÆk«Ãdyair jvaro yasya na ÓÃmyati | ÓÃkhÃnusÃrÅ tasyÃÓu mu¤ced bÃhvo÷ kramÃt sirÃm || 151 || ayam eva vidhi÷ kÃryo vi«ame 'pi yathÃ-yatham | jvare vibhajya vÃtÃdÅn yaÓ cÃn-antaram ucyate || 152 || 1.152bv vi«ame ca yathÃ-yatham paÂola-kaÂukÃ-mustÃ-prÃïadÃ-madhukai÷ k­tÃ÷ | tri-catu÷-pa¤ca-Óa÷ kvÃthà vi«ama-jvara-nÃÓanÃ÷ || 153 || yojayet tri-phalÃæ pathyÃæ gu¬ÆcÅæ pippalÅæ p­thak | tais tair vidhÃnai÷ sa-gu¬aæ bhallÃtakam athÃpi và || 154 || laÇghanaæ b­æhaïaæ vÃdau jvarÃgamana-vÃsare | prÃta÷ sa-tailaæ laÓunaæ prÃg-bhaktaæ và tathà gh­tam || 155 || 1.155av laÇghanaæ b­æhaïaæ vÃpi jÅrïaæ tad-vad dadhi payas takraæ sarpiÓ ca «aÂ-palam | kalyÃïakaæ pa¤ca-gavyaæ tiktÃkhyaæ v­«a-sÃdhitam || 156 || tri-phalÃ-kola-tarkÃrÅ-kvÃthe dadhnà ӭtaæ gh­tam | tilvaka-tvak-k­tÃvÃpaæ vi«ama-jvara-jit param || 157 || surÃæ tÅk«ïaæ ca yan madyaæ Óikhi-tittiri-dak«a-jam | mÃæsaæ medyo«ïa-vÅryaæ ca sahÃnnena pra-kÃmata÷ || 158 || 1.158bv Óikhi-tittiri-kukkuÂÃt 1.158cv mÃæsaæ madhyo«ïa-vÅryaæ ca 1.158cv mÃæsaæ medhyo«ïa-vÅryaæ ca sevitvà tad-aha÷ svapyÃd atha-và punar ullikhet | sarpi«o mahatÅæ mÃtrÃæ pÅtvà và chardayet puna÷ || 159 || nÅlinÅm ajagandhÃæ ca triv­tÃæ kaÂu-rohiïÅm | pibej jvarasyÃgamane sneha-svedopapÃdita÷ || 160 || manohvà saindhavaæ k­«ïà tailena nayanäjanam | yojyaæ hiÇgu-samà vyÃghrÅ-vasà nasyaæ sa-saindhavam || 161 || purÃïa-sarpi÷ siæhasya vasà tad-vat sa-saindhavà | palaÇka«Ã nimba-pattraæ vacà ku«Âhaæ harÅtakÅ || 162 || sar«apÃ÷ sa-yavÃ÷ sarpir dhÆpo vi¬ và bi¬Ãla-jà | pura-dhyÃma-vacÃ-sarja-nimbÃrkÃguru-dÃrubhi÷ || 163 || dhÆpo jvare«u sarve«u kÃryo 'yam a-parÃjita÷ | dhÆpa-nasyäjanottrÃsà ye coktÃÓ citta-vaik­te || 164 || 1.164bv prayoktavyo '-parÃjita÷ 1.164cv dhÆpa-nasyäjana-trÃsà daivÃÓrayaæ ca bhai«ajyaæ jvarÃn sarvÃn vyapohati | viÓe«Ãd vi«amÃn prÃyas te hy Ãgantv-anubandha-jÃ÷ || 165 || yathÃ-svaæ ca sirÃæ vidhyed a-ÓÃntau vi«ama-jvare | kevalÃnila-vÅsarpa-visphoÂÃbhihata-jvare || 166 || 1.166bv a-ÓÃnte vi«ama-jvare 1.166dv -visphoÂÃbhihate jvare sarpi÷-pÃna-himÃlepa-seka-mÃæsa-rasÃÓanam | kuryÃd yathÃ-svam uktaæ ca rakta-mok«Ãdi sÃdhanam || 167 || 1.167av sarpi÷-pÃnaæ himÃlepa- 1.167bv -sekÃn mÃæsa-rasÃÓanam grahotthe bhÆta-vidyoktaæ bali-mantrÃdi sÃdhanam | o«adhi-gandha-je pitta-Óamanaæ vi«a-jid vi«e || 168 || 1.168cv au«adhi-gandha-je pitta- i«Âair arthair mano-j¤aiÓ ca yathÃ-do«a-Óamena ca | hitÃ-hita-vivekaiÓ ca jvaraæ krodhÃdi-jaæ jayet || 169 || krodha-jo yÃti kÃmena ÓÃntiæ krodhena kÃma-ja÷ | bhaya-Óokodbhavau tÃbhyÃæ bhÅ-ÓokÃbhyÃæ tathetarau || 170 || ÓÃpÃtharvaïa-mantrotthe vidhir daiva-vyapÃÓraya÷ | te jvarÃ÷ kevalÃ÷ pÆrvaæ vyÃpyante 'n-antaram malai÷ || 171 || tasmÃd do«ÃnusÃreïa te«v ÃhÃrÃdi kalpayet | na hi jvaro 'nubadhnÃti mÃrutÃdyair vinà k­ta÷ || 172 || jvara-kÃla-sm­tiæ cÃsya hÃribhir vi«ayair haret | karuïÃrdraæ mana÷ Óuddhaæ sarva-jvara-vinÃÓanam || 173 || 1.173dv sarva-jvara-vimok«aïam tyajed Ã-bala-lÃbhÃc ca vyÃyÃma-snÃna-maithunam | gurv-a-sÃtmya-vidÃhy annaæ yac cÃnyaj jvara-kÃraïam || 174 || na vi-jvaro 'pi sahasà sarvÃnnÅno bhavet tathà | niv­tto 'pi jvara÷ ÓÅghraæ vyÃpÃdayati dur-balam || 175 || 1.175bv sarvÃnnÅno bhavet tadà 1.175cv niv­tto hi jvara÷ ÓÅghraæ sadya÷ prÃïa-haro yasmÃt tasmÃt tasya viÓe«ata÷ | tasyÃæ tasyÃm avasthÃyÃæ tat tat kuryÃd bhi«ag-jitam || 176 || 1.176dv tat tat kuryÃc cikitsitam o«adhayo maïayaÓ ca su-mantrÃ÷ sÃdhu-guru-dvi-ja-daivata-pÆjÃ÷ | prÅti-karà manaso vi«ayÃÓ ca ghnanty api vi«ïu-k­taæ jvaram ugram || 177 || 1.177av au«adhayo maïayaÓ ca su-mantrÃ÷ CikitsÃsthÃna Ærdhva-gaæ balino '-vegam eka-do«Ãnugaæ navam | rakta-pittaæ sukhe kÃle sÃdhayen nir-upadravam || 1 || adho-gaæ yÃpayed raktaæ yac ca do«a-dvayÃnugam | ÓÃntaæ ÓÃntaæ puna÷ kupyan mÃrgÃn mÃrgÃntaraæ ca yat || 2 || ati-prav­ttaæ mandÃgnes tri-do«aæ dvi-pathaæ tyajet | j¤Ãtvà nidÃnam ayanaæ malÃv anu-balau balam || 3 || deÓa-kÃlÃdy-avasthÃæ ca rakta-pitte prayojayet | laÇghanaæ b­æhaïaæ vÃdau Óodhanaæ Óamanaæ tathà || 4 || 2.4cv laÇghanaæ b­æhaïaæ cÃdau saætarpaïotthaæ balino bahu-do«asya sÃdhayet | Ærdhva-bhÃgaæ virekeïa vamanena tv adho-gatam || 5 || 2.5dv vamanena tv adho-gamam Óamanair b­æhaïaiÓ cÃnyal laÇghya-b­æhyÃn avek«ya ca | Ærdhvaæ prav­tte Óamanau rasau tikta-ka«Ãyakau || 6 || 2.6bv laÇghya-b­æhyÃn apek«ya ca upavÃsaÓ ca ni÷-ÓuïÂhÅ-«a¬-aÇgodaka-pÃyina÷ | adho-ge rakta-pitte tu b­æhaïo madhuro rasa÷ || 7 || Ærdhva-ge tarpaïaæ yojyaæ prÃk ca peyà tv adho-gate | aÓnato balino '-Óuddhaæ na dhÃryaæ tad dhi roga-k­t || 8 || 2.8bv peyà pÆrvam adho-gate 2.8bv prÃk ca peyà tv adho-game 2.8bv và prÃk peyà tv adho-game dhÃrayed anya-thà ÓÅghram agni-vac chÅghra-kÃri tat | triv­c-chyÃmÃ-ka«Ãyeïa kalkena ca sa-Óarkaram || 9 || gala-grahaæ pÆti-nasyaæ mÆrchÃyam a-ruciæ jvaram | gulmaæ plÅhÃnam ÃnÃhaæ kilÃsaæ mÆtra-k­cchra-tÃm || 9.1+1 || ku«ÂhÃny arÓÃæsi vÅsarpaæ varïa-nÃÓaæ bhagandaram | buddhÅndriyoparodhaæ ca kuryÃt stambhitam Ãdita÷ || 9.1+2 || sÃdhayed vidhi-val lehaæ lihyÃt pÃïi-talaæ tata÷ | triv­tà tri-phalà ÓyÃmà pippalÅ Óarkarà madhu || 10 || modaka÷ saænipÃtordhva-rakta-Óopha-jvarÃpaha÷ | triv­t sama-sità tad-vat pippalÅ-pÃda-saæyutà || 11 || 2.11bv -rakta-pitta-jvarÃpaha÷ vamanaæ phala-saæyuktaæ tarpaïaæ sa-sitÃ-madhu | sa-sitaæ và jalaæ k«audra-yuktaæ và madhukodakam || 12 || k«Åraæ và rasam ik«or và ÓuddhasyÃn-antaro vidhi÷ | yathÃ-svaæ mantha-peyÃdi÷ prayojyo rak«atà balam || 13 || mantho jvarokto drÃk«Ãdi÷ pitta-ghnair và phalai÷ k­ta÷ | madhu-kharjÆra-m­dvÅkÃ-parÆ«aka-sitÃmbhasà || 14 || mantho và pa¤ca-sÃreïa sa-gh­tair lÃja-saktubhi÷ | dìimÃmalakÃmlo và mandÃgny-amlÃbhilëiïÃm || 15 || 2.15dv mandÃgny-amlÃbhilëiïa÷ kamalotpala-ki¤jalka-p­ÓniparïÅ-priyaÇgukÃ÷ | uÓÅraæ Óabaraæ lodhraæ Ó­Çgaveraæ ku-candanam || 16 || hrÅveraæ dhÃtakÅ-pu«paæ bilva-madhyaæ durÃlabhà | ardhÃrdhair vihitÃ÷ peyà vak«yante pÃda-yaugikÃ÷ || 17 || 2.17cv ardharcair vihitÃ÷ peyà 2.17cv ardhÃrdha-vihitÃ÷ peyà bhÆnimba-sevya-jaladà masÆrÃ÷ p­Óniparïy api | vidÃrigandhà mudgÃÓ ca balà sarpir hareïukÃ÷ || 18 || 2.18dv balà sarpi÷ priyaÇgukÃ÷ jÃÇgalÃni ca mÃæsÃni ÓÅta-vÅryÃïi sÃdhayet | p­thak p­thag jale te«Ãæ yavÃgÆ÷ kalpayed rase || 19 || ÓÅtÃ÷ sa-ÓarkarÃ-k«audrÃs tad-van mÃæsa-rasÃn api | Å«ad-amlÃn an-amlÃn và gh­ta-bh­«ÂÃn sa-ÓarkarÃn || 20 || ÓÆka-ÓimbÅ-bhavaæ dhÃnyaæ rakte ÓÃkaæ ca Óasyate | anna-sva-rÆpa-vij¤Ãne yad uktaæ laghu-ÓÅtalam || 21 || pÆrvoktam ambu pÃnÅyaæ pa¤ca-mÆlena và ӭtam | laghunà ӭta-ÓÅtaæ và madhv-ambho và phalÃmbu và || 22 || ÓaÓa÷ sa-vÃstuka÷ Óasto vibandhe tittiri÷ puna÷ | udumbarasya niryÆhe sÃdhito mÃrute 'dhike || 23 || plak«asya barhiïas tad-van nyagrodhasya ca kukkuÂa÷ | yat ki¤-cid rakta-pittasya nidÃnaæ tac ca varjayet || 24 || vÃsÃ-rasena phalinÅ-m­l-lodhräjana-mÃk«ikam | pittÃs­k Óamayet pÅtaæ niryÃso vÃÂarÆ«akÃt || 25 || ÓarkarÃ-madhu-saæyukta÷ kevalo và ӭto 'pi và | v­«a÷ sadyo jayaty asraæ sa hy asya param au«adham || 26 || paÂola-mÃlatÅ-nimba-candana-dvaya-padmakam | lodhro v­«as taï¬ulÅya÷ k­«ïà m­n madayantikà || 27 || 2.27av paÂolÃmalakÅ-nimba- ÓatÃvarÅ gopakanyà kÃkolyau madhuya«Âikà | rakta-pitta-harÃ÷ kvÃthÃs traya÷ sa-madhu-ÓarkarÃ÷ || 28 || palÃÓa-valka-kvÃtho và su-ÓÅta÷ ÓarkarÃnvita÷ | lihyÃd và madhu-sarpirbhyÃæ gavÃÓva-Óak­to rasam || 29 || 2.29cv pibed và madhu-sarpirbhyÃæ sa-k«audraæ grathite rakte lihyÃt pÃrÃvatÃc chak­t | ati-ni÷sruta-raktaÓ ca k«audreïa rudhiraæ pibet || 30 || 2.30bv lihyÃt pÃrÃvataæ Óak­t 2.30cv ati-ni÷s­ta-raktaÓ ca 2.30cv ati-ni÷s­ta-rakto và 2.30cv ati-ni÷sruta-rakto và jÃÇgalaæ bhak«ayed vÃjam Ãmaæ pitta-yutaæ yak­t | candanoÓÅra-jalada-lÃja-mudga-kaïÃ-yavai÷ || 31 || balÃ-jale paryu«itai÷ ka«Ãyo rakta-pitta-hà | prasÃdaÓ candanÃmbho-ja-sevya-m­d-bh­«Âa-lo«Âa-ja÷ || 32 || su-ÓÅta÷ sa-sitÃ-k«audra÷ ÓoïitÃti-prav­tti-jit | Ãpothya và nave kumbhe plÃvayed ik«u-gaï¬ikÃ÷ || 33 || sthitaæ tad guptam ÃkÃÓe rÃtriæ prÃta÷ srutaæ jalam | madhu-mad vikacÃmbho-ja-k­tottaæsaæ ca tad-guïam || 34 || ye ca pitta-jvare coktÃ÷ ka«ÃyÃs tÃæÓ ca yojayet | ka«Ãyair vividhair ebhir dÅpte 'gnau vijite kaphe || 35 || rakta-pittaæ na cec chÃmyet tatra vÃtolbaïe paya÷ | yu¤jyÃc chÃgaæ Ó­taæ tad-vad gavyaæ pa¤ca-guïe 'mbhasi || 36 || pa¤ca-mÆlena laghunà ӭtaæ và sa-sitÃ-madhu | jÅvakar«abhaka-drÃk«Ã-balÃ-gok«ura-nÃgarai÷ || 37 || p­thak p­thak Ó­taæ k«Åraæ sa-gh­taæ sitayÃtha-và | gokaïÂakÃbhÅru-Ó­taæ parïinÅbhis tathà paya÷ || 38 || hanty ÃÓu raktaæ sa-rujaæ viÓe«Ãn mÆtra-mÃrga-gam | viï-mÃrga-ge viÓe«eïa hitaæ moca-rasena tu || 39 || vaÂa-prarohair ÓuÇgair và ÓuïÂhy-udÅcyotpalair api | raktÃtÅsÃra-dur-nÃma-cikitsÃæ cÃtra kalpayet || 40 || 2.40av vaÂa-prarohair Ó­Çgair và pÅtvà ka«ÃyÃn payasà bhu¤jÅta payasaiva ca | ka«Ãya-yogair ebhir và vipakvaæ pÃyayed gh­tam || 41 || sa-mÆla-mastakaæ k«uïïaæ v­«am a«Âa-guïe 'mbhasi | paktvëÂÃæÓÃvaÓe«eïa gh­taæ tena vipÃcayet || 42 || tat-pu«pa-garbhaæ tac chÅtaæ sa-k«audraæ pitta-Óoïitam | pitta-gulma-jvara-ÓvÃsa-kÃsa-h­d-roga-kÃmalÃ÷ || 43 || timira-bhrama-vÅsarpa-svara-sÃdÃæÓ ca nÃÓayet | palÃÓa-v­nta-sva-rase tad-garbhaæ ca gh­taæ pacet || 44 || sa-k«audraæ tac ca rakta-ghnaæ tathaiva trÃyamÃïayà | rakte sa-picche sa-kaphe grathite kaïÂha-mÃrga-ge || 45 || lihyÃn mÃk«ika-sarpirbhyÃæ k«Ãram utpala-nÃla-jam | p­thak p­thak tathÃmbho-ja-reïu-ÓyÃmÃ-madhÆka-jam || 46 || gudÃgame viÓe«eïa Óoïite vastir i«yate | ghrÃïa-ge rudhire Óuddhe nÃvanaæ cÃnu«ecayet || 47 || ka«Ãya-yogÃn pÆrvoktÃn k«Årek«v-Ãdi-rasÃplutÃn | k«ÅrÃdÅn sa-sitÃæs toyaæ kevalaæ và jalaæ hitaæ || 48 || 2.48bv k«Årek«v-Ãdi-rasa-plutÃn raso dìima-pu«pÃïÃm ÃmrÃsthna÷ ÓÃdvalasya và | kalpayec chÅta-vargaæ ca pradehÃbhya¤janÃdi«u || 49 || 2.49bv ÃmrÃsthna÷ ÓÃdvalasya ca su-sÆk«mà mëa-pi«ÂÅ ca gh­ta-bh­«Âà Óivasya ca | ruïaddhi mÆrdha-lepena nÃsÃ-raktaæ na saæÓaya÷ || 49.1+1 || yac ca pitta-jvare proktaæ bahir antaÓ ca bhe«ajam | rakta-pitte hitaæ tac ca k«ata-k«Åïe hitaæ ca yat || 50 || CikitsÃsthÃna kevalÃnila-jaæ kÃsaæ snehair ÃdÃv upÃcaret | vÃta-ghna-siddhai÷ snigdhaiÓ ca peyÃ-yÆ«a-rasÃdibhi÷ || 1 || lehair dhÆmais tathÃbhyaÇga-sveda-sekÃvagÃhanai÷ | vastibhir baddha-vi¬-vÃtaæ sa-pittaæ tÆrdhva-bhaktikai÷ || 2 || 3.2dv sa-pittaæ vordhva-bhaktikai÷ 3.2dv sa-pittaæ vordhva-bhaktikai÷ gh­tai÷ k«ÅraiÓ ca sa-kaphaæ jayet sneha-virecanai÷ | gu¬ÆcÅ-kaïÂakÃrÅbhyÃæ p­thak triæÓat-palÃd rase || 3 || prastha÷ siddho gh­tÃd vÃta-kÃsa-nud vahni-dÅpana÷ | k«Ãra-rÃsnÃ-vacÃ-hiÇgu-pÃÂhÃ-ya«Ây-Ãhva-dhÃnyakai÷ || 4 || dvi-ÓÃïai÷ sarpi«a÷ prasthaæ pa¤ca-kola-yutai÷ pacet | daÓa-mÆlasya niryÆhe pÅto maï¬ÃnupÃyinà || 5 || sa kÃsa-ÓvÃsa-h­t-pÃrÓva-grahaïÅ-roga-gulma-nut | droïe 'pÃæ sÃdhayed rÃsnÃ-daÓa-mÆla-ÓatÃvarÅ÷ || 6 || palonmità dvi-ku¬avaæ kulatthaæ badaraæ yavaæ | tulÃrdhaæ cÃja-mÃæsasya tena sÃdhyaæ gh­tìhakam || 7 || sama-k«Åraæ palÃæÓaiÓ ca jÅvanÅyai÷ samÅk«ya tat | prayuktaæ vÃta-roge«u pÃna-nÃvana-vastibhi÷ || 8 || pa¤ca-kÃsä chira÷-kampaæ yoni-vaÇk«aïa-vedanÃm | sarvÃÇgaikÃÇga-rogÃæÓ ca sa-plÅhordhvÃnilä jayet || 9 || vidÃry-Ãdi-gaïa-kvÃtha-kalka-siddhaæ ca kÃsa-jit | aÓoka-bÅja-k«avaka-jantughnäjana-padmakai÷ || 10 || sa-vi¬aiÓ ca gh­taæ siddhaæ tac-cÆrïaæ và gh­ta-plutam | lihyÃt payaÓ cÃnupibed Ãjaæ kÃsÃti-pŬita÷ || 11 || 3.11dv Ãjaæ kÃsÃbhipŬita÷ 3.11dv Ãjaæ kÃsÃdi-pŬita÷ vi¬aÇgaæ nÃgaraæ rÃsnà pippalÅ hiÇgu saindhavam | bhÃrgÅ k«ÃraÓ ca tac cÆrïaæ pibed và gh­ta-mÃtrayà || 12 || sa-kaphe 'nila-je kÃse ÓvÃsa-hidhmÃ-hatÃgni«u | durÃlabhÃæ Ó­Çgaveraæ ÓaÂhÅæ drÃk«Ãæ sitopalÃm || 13 || 3.13dv ÓuïÂhÅæ drÃk«Ãæ sitopalÃm lihyÃt karkaÂaÓ­ÇgÅæ ca kÃse tailena vÃta-je | du÷sparÓÃæ pippalÅæ mustÃæ bhÃrgÅæ karkaÂakÅæ ÓaÂhÅm || 14 || purÃïa-gu¬a-tailÃbhyÃæ cÆrïitÃny avalehayet | tad-vat sa-k­«ïÃæ ÓuïÂhÅæ ca sa-bhÃrgÅæ tad-vad eva ca || 15 || pibec ca k­«ïÃæ ko«ïena salilena sa-saindhavÃm | mastunà sa-sitÃæ ÓuïÂhÅæ dadhnà và kaïa-reïukÃm || 16 || 3.16dv dadhnà và kaïa-reïukam pibed badara-majj¤o và madirÃ-dadhi-mastubhi÷ | atha-và pippalÅ-kalkaæ gh­ta-bh­«Âaæ sa-saindhavam || 17 || 3.17av pibed badara-majjÃæ và kÃsÅ sa-pÅnaso dhÆmaæ snaihikaæ vidhinà pibet | hidhmÃ-ÓvÃsokta-dhÆmÃæÓ ca k«Åra-mÃæsa-rasÃÓana÷ || 18 || grÃmyÃnÆpaudakai÷ ÓÃli-yava-godhÆma-«a«ÂikÃn | rasair mëÃtmaguptÃnÃæ yÆ«air và bhojayed dhitÃn || 19 || 3.19av grÃmyÃnÆpodbhavai÷ ÓÃli- yavÃnÅ-pippalÅ-bilva-madhya-nÃgara-citrakai÷ | rÃsnÃjÃjÅ-p­thakparïÅ-palÃÓa-ÓaÂhi-pau«karai÷ || 20 || siddhÃæ snigdhÃmla-lavaïÃæ peyÃm anila-je pibet | kaÂÅ-h­t-pÃrÓva-ko«ÂhÃrti-ÓvÃsa-hidhmÃ-praïÃÓanÅm || 21 || daÓa-mÆla-rase tad-vat pa¤ca-kola-gu¬ÃnvitÃm | pibet peyÃæ sama-tilÃæ k«aireyÅæ và sa-saindhavÃm || 22 || mÃtsya-kaukkuÂa-vÃrÃhair mÃæsair và sÃjya-saindhavÃm | vÃstuko vÃyasÅ-ÓÃkaæ kÃsaghna÷ suni«aïïaka÷ || 23 || kaïÂakÃryÃ÷ phalaæ pattraæ bÃlaæ Óu«kaæ ca mÆlakam | snehÃs tailÃdayo bhak«yÃ÷ k«Årek«u-rasa-gau¬ikÃ÷ || 24 || dadhi-mastv-ÃranÃlÃmla-phalÃmbu-madirÃ÷ pibet | pitta-kÃse tu sa-kaphe vamanaæ sarpi«Ã hitam || 25 || tathà madana-kÃÓmarya-madhuka-kvathitair jalai÷ | phala-ya«Ây-Ãhva-kalkair và vidÃrÅk«u-rasÃplutai÷ || 26 || pitta-kÃse tanu-kaphe triv­tÃæ madhurair yutÃm | yu¤jyÃd virekÃya yutÃæ ghana-Óle«maïi tiktakai÷ || 27 || h­ta-do«o himaæ svÃdu snigdhaæ saæsarjanaæ bhajet | ghane kaphe tu ÓiÓiraæ rÆk«aæ tiktopasaæhitam || 28 || leha÷ paitte sitÃ-dhÃtrÅ-k«audra-drÃk«Ã-himotpalai÷ | sa-gh­ta÷ sÃnile hita÷ sa-kaphe sÃbda-marica÷ || 29 || 3.29av leha÷ pitte sitÃ-dhÃtrÅ- m­dvÅkÃrdha-Óataæ triæÓat pippalÅ÷ ÓarkarÃ-palam | lehayen madhunà gor và k«Åra-pasya Óak­d-rasam || 30 || tvag-elÃ-vyo«a-m­dvÅkÃ-pippalÅ-mÆla-pau«karai÷ | lÃja-mustÃ-ÓaÂhÅ-rÃsnÃ-dhÃtrÅ-phala-vibhÅtakai÷ || 31 || ÓarkarÃ-k«audra-sarpirbhir leho h­d-roga-kÃsa-hà | madhurair jÃÇgala-rasair yava-ÓyÃmÃka-kodravÃ÷ || 32 || mudgÃdi-yÆ«ai÷ ÓÃkaiÓ ca tiktakair mÃtrayà hitÃ÷ | ghana-Óle«maïi lehÃÓ ca tiktakà madhu-saæyutÃ÷ || 33 || ÓÃlaya÷ syus tanu-kaphe «a«ÂikÃÓ ca rasÃdibhi÷ | ÓarkarÃmbho 'nu-pÃnÃrthaæ drÃk«ek«u-sva-rasÃ÷ paya÷ || 34 || kÃkolÅ-b­hatÅ-medÃ-dvayai÷ sa-v­«a-nÃgarai÷ | pitta-kÃse rasa-k«Åra-peyÃ-yÆ«Ãn prakalpayet || 35 || drÃk«Ãæ kaïÃæ pa¤ca-mÆlaæ t­ïÃkhyaæ ca pacej jale | tena k«Åraæ Ó­taæ ÓÅtaæ pibet sa-madhu-Óarkaram || 36 || sÃdhitÃæ tena peyÃæ và su-ÓÅtÃæ madhunÃnvitÃm | ÓaÂhÅ-hrÅvera-b­hatÅ-ÓarkarÃ-viÓva-bhe«ajam || 37 || pi«Âvà rasaæ pibet pÆtaæ vastreïa gh­ta-mÆrchitam | medÃæ vidÃrÅæ kÃkolÅæ svayaÇguptÃ-phalaæ balÃm || 38 || ÓarkarÃæ jÅvakaæ mudga-mëaparïyau durÃlabhÃm | kalkÅ-k­tya pacet sarpi÷ k«ÅreïëÂa-guïena tat || 39 || pÃna-bhojana-lehe«u prayuktaæ pitta-kÃsa-jit | lihyÃd và cÆrïam ete«Ãæ ka«Ãyam atha-và pibet || 40 || kapha-kÃsÅ pibed Ãdau surakëÂhÃt pradÅpitÃt | snehaæ parisrutaæ vyo«a-yava-k«ÃrÃvacÆrïitam || 41 || 3.41av kapha-kÃse pibed Ãdau snigdhaæ virecayed Ærdhvam adho mÆrdhni ca yuktita÷ | tÅk«ïair virekair balinaæ saæsargÅæ cÃsya yojayet || 42 || yava-mudga-kulatthÃnnair u«ïa-rÆk«ai÷ kaÂÆtkaÂai÷ | kÃsamardaka-vÃrtÃka-vyÃghrÅ-k«Ãra-kaïÃnvitai÷ || 43 || dhÃnva-baila-rasai÷ snehais tila-sar«apa-nimba-jai÷ | daÓa-mÆlÃmbu gharmÃmbu madyaæ madhv-ambu và pibet || 44 || 3.44av dhÃnva-baila-rasair lehais 3.44bv tila-sar«apa-bilva-jai÷ mÆlai÷ pau«kara-ÓamyÃka-paÂolai÷ saæsthitaæ niÓÃm | pibed vÃri saha-k«audraæ kÃle«v annasya và tri«u || 45 || 3.45bv -paÂolair anvitaæ niÓÃm pippalÅ pippalÅ-mÆlaæ Ó­Çgaveraæ vibhÅtakam | Óikhi-kukkuÂa-picchÃnÃæ ma«Å k«Ãro yavodbhava÷ || 46 || viÓÃlà pippalÅ-mÆlaæ triv­tà ca madhu-dravÃ÷ | kapha-kÃsa-harà lehÃs traya÷ ÓlokÃrdha-yojitÃ÷ || 47 || madhunà maricaæ lihyÃn madhunaiva ca joÇgakam | p­thag rasÃæÓ ca madhunà vyÃghrÅ-vÃrtÃka-bh­Çga-jÃn || 48 || kÃsaghnasyÃÓva-Óak­ta÷ surasasyÃsitasya ca | devadÃru-ÓaÂhÅ-rÃsnÃ-karkaÂÃkhyÃ-durÃlabhÃ÷ || 49 || 3.49bv surasasyÃsitasya và pippalÅ nÃgaraæ mustaæ pathyà dhÃtrÅ sitopalà | lÃjÃ÷ sitopalà sarpi÷ Ó­ÇgÅ dhÃtrÅ-phalodbhavà || 50 || 3.50dv Ó­ÇgÅ dhÃtrÅ-phalÃd raja÷ madhu-taila-yutà lehÃs trayo vÃtÃnuge kaphe | dve pale dìimÃd a«Âau gu¬Ãd vyo«Ãt pala-trayam || 51 || rocanaæ dÅpanaæ svaryaæ pÅnasa-ÓvÃsa-kÃsa-jit | gu¬a-k«Ãro«aïa-kaïÃ-dìimaæ ÓvÃsa-kÃsa-jit || 52 || 3.52dv -dìimÃc chvÃsa-kÃsa-jit kramÃt pala-dvayÃrdhÃk«a-kar«ÃrdhÃk«a-palonmitam | pibej jvaroktaæ pathyÃdi sa-Ó­ÇgÅkaæ ca pÃcanam || 53 || 3.53bv -kar«Ãk«Ãrdha-palonmitam atha-và dÅpyaka-triv­d-viÓÃlÃ-ghana-pau«karam | sa-kaïaæ kvathitaæ mÆtre kapha-kÃsÅ jale 'pi và || 54 || taila-bh­«Âaæ ca vaidehÅ-kalkÃk«aæ sa-sitopalam | pÃyayet kapha-kÃsa-ghnaæ kulattha-salilÃplutam || 55 || daÓa-mÆlìhake prasthaæ gh­tasyÃk«a-samai÷ pacet | pu«karÃhva-ÓaÂhÅ-bilva-surasÃ-vyo«a-hiÇgubhi÷ || 56 || 3.56cv pu«karÃkhya-ÓaÂhÅ-bilva- peyÃnu-pÃnaæ tat sarva-vÃta-Óle«mÃmayÃpaham | nirguï¬Å-pattra-niryÃsa-sÃdhitaæ kÃsa-jid gh­tam || 57 || gh­taæ rase vi¬aÇgÃnÃæ vyo«a-garbhaæ ca sÃdhitam || 57ªab || punarnava-ÓivÃtikÃ-sarala-kÃsamardÃm­tÃ- || 58a || paÂola-b­hatÅ-phaïijjaka-rasai÷ paya÷-saæyutai÷ || 58b || gh­taæ tri-kaÂunà ca siddham upayujya saæjÃyate || 58c || na kÃsa-vi«ama-jvara-k«aya-gudÃÇkurebhyo bhayam || 58d || sa-mÆla-phala-pattrÃyÃ÷ kaïÂakÃryà rasìhake || 59ab || 3.59av sa-mÆla-phala-ÓÃkhÃyÃ÷ gh­ta-prasthaæ balÃ-vyo«a-vi¬aÇga-ÓaÂhi-dìimai÷ | sauvarcala-yava-k«Ãra-mÆlÃmalaka-pau«karai÷ || 60 || v­ÓcÅva-b­hatÅ-pathyÃ-yavÃnÅ-citrakarddhibhi÷ | m­dvÅkÃ-cavya-var«ÃbhÆ-durÃlabhÃmla-vetasai÷ || 61 || Ó­ÇgÅ-tÃmalakÅ-bhÃrgÅ-rÃsnÃ-gok«urakai÷ pacet | kalkais tat sarva-kÃse«u ÓvÃsa-hidhmÃsu ce«yate || 62 || kaïÂakÃrÅ-gh­taæ caitat kapha-vyÃdhi-vinÃÓanam | paced vyÃghrÅ-tulÃæ k«uïïÃæ vahe 'pÃm ìhaka-sthite || 63 || k«ipet pÆte tu saæcÆrïya vyo«a-rÃsnÃm­tÃgnikÃn | Ó­ÇgÅ-bhÃrgÅ-ghana-granthi-dhanvayÃsÃn palÃrdhakÃn || 64 || 3.64av k«ipet pÆte ca saæcÆrïya sarpi«a÷ «o-¬aÓa-palaæ catvÃriæÓat palÃni ca | matsyaï¬ikÃyÃ÷ ÓuddhÃyÃ÷ punaÓ ca tad adhiÓrayet || 65 || darvÅ-lepini ÓÅte ca p­thag dvi-ku¬avaæ k«ipet | pippalÅnÃæ tavak«Åryà mÃk«ikasyÃ-navasya ca || 66 || 3.66cv pippalÅnÃæ tukÃk«Åryà leho 'yaæ gulma-h­d-roga-dur-nÃma-ÓvÃsa-kÃsa-jit | Óamanaæ ca pibed dhÆmaæ Óodhanaæ bahale kaphe || 67 || 3.67dv Óodhanaæ bahule kaphe mana÷ÓilÃla-madhuka-mÃæsÅ-musteÇgudÅ-tvaca÷ | dhÆmaæ kÃsa-ghna-vidhinà pÅtvà k«Åraæ pibed anu || 68 || ni«ÂhyÆtÃnte gu¬a-yutaæ ko«ïaæ dhÆmo nihanti sa÷ | vÃta-Óle«mottarÃn kÃsÃn a-cireïa ciran-tanÃn || 69 || tamaka÷ kapha-kÃse tu syÃc cet pittÃnubandha-ja÷ | pitta-kÃsa-kriyÃæ tatra yathÃvasthaæ prayojayet || 70 || kaphÃnubandhe pavane kuryÃt kapha-harÃæ kriyÃm | pittÃnubandhayor vÃta-kaphayo÷ pitta-nÃÓinÅm || 71 || vÃta-Óle«mÃtmake Óu«ke snigdham Ãrdre virÆk«aïam | kÃse karma sa-pitte tu kapha-je tikta-saæyutam || 72 || 3.72bv snigdhaæ cÃrdre virÆk«aïam urasy anta÷-k«ate sadyo lÃk«Ãæ k«audra-yutÃæ pibet | k«Åreïa ÓÃlÅn jÅrïe 'dyÃt k«Åreïaiva sa-ÓarkarÃn || 73 || pÃrÓva-vasti-sa-ruk cÃlpa-pittÃgnis tÃæ surÃ-yutÃm | bhinna-viÂka÷ sa-mustÃtivi«Ã-pÃÂhÃæ sa-vatsakÃm || 74 || lÃk«Ãæ sarpir madhÆcchi«Âaæ jÅvanÅyaæ gaïaæ sitÃm | tvakk«ÅrÅæ samitaæ k«Åre paktvà dÅptÃnala÷ pibet || 75 || 3.75cv tvakk«ÅrÅæ saæmitaæ k«Åre ik«vÃrikÃ-bisa-granthi-padma-kesara-candanai÷ | Ó­taæ payo madhu-yutaæ saædhÃnÃrthaæ pibet k«atÅ || 76 || yavÃnÃæ cÆrïam ÃmÃnÃæ k«Åre siddhaæ gh­tÃnvitam | jvara-dÃhe sitÃ-k«audra-saktÆn và payasà pibet || 77 || 3.77bv k«Åra-siddhaæ gh­tÃnvitam kÃsa-vÃæs tu pibet sarpir madhurau«adha-sÃdhitam | gu¬odakaæ và kvathitaæ sa-k«audra-maricaæ hitam || 78 || 3.78av kÃsa-vÃæÓ ca pibet sarpir cÆrïam ÃmalakÃnÃæ và k«Åre pakvaæ gh­tÃnvitam | rasÃyana-vidhÃnena pippalÅr và prayojayet || 79 || 3.79bv k«Åra-pakvaæ gh­tÃnvitam kÃsÅ parvÃsthi-ÓÆlÅ ca lihyÃt sa-gh­ta-mÃk«ikÃ÷ | madhÆka-madhuka-drÃk«Ã-tvakk«ÅrÅ-pippalÅ-balÃ÷ || 80 || 3.80bv lihyÃt sa-gh­ta-mÃk«ikÃn 3.80dv -tvakk«ÅrÅ-pippalÅ-balÃn tri-jÃtam ardha-kar«ÃæÓaæ pippaly-ardha-palaæ sità | drÃk«Ã madhÆkaæ kharjÆraæ palÃÓaæ Ólak«ïa-cÆrïitam || 81 || madhunà guÂikà ghnanti tà v­«yÃ÷ pitta-Óoïitam | kÃsa-ÓvÃsÃ-ruci-cchardi-mÆrchÃ-hidhmÃ-mada-bhramÃn || 82 || 3.82dv -mÆrchÃ-hidhmÃ-vami-bhramÃn k«ata-k«aya-svara-bhraæÓa-plÅha-Óo«Ã¬hya-mÃrutÃn | rakta-ni«ÂhÅva-h­t-pÃrÓva-ruk-pipÃsÃ-jvarÃn api || 83 || 3.83bv -plÅha-Óophìhya-mÃrutÃn var«ÃbhÆ-ÓarkarÃ-rakta-ÓÃli-taï¬ula-jaæ raja÷ | rakta-«ÂhÅvÅ pibet siddhaæ drÃk«Ã-rasa-payo-gh­tai÷ || 84 || madhÆka-madhuka-k«Åra-siddhaæ và taï¬ulÅyakam | yathÃ-svaæ mÃrga-vis­te rakte kuryÃc ca bhe«ajam || 85 || mƬha-vÃtas tv ajÃ-meda÷ surÃ-bh­«Âaæ sa-saindhavam | k«Ãma÷ k«Åïa÷ k«atorasko manda-nidro 'gni-dÅpti-mÃn || 86 || Ó­ta-k«Åra-sareïÃdyÃt sa-gh­ta-k«audra-Óarkaram | ÓarkarÃ-yava-godhÆmaæ jÅvakar«abhakau madhu || 87 || 3.87cv ÓarkarÃæ yava-godhÆmaæ Ó­ta-k«ÅrÃnu-pÃnaæ và lihyÃt k«Åïa÷ k«ata÷ k­Óa÷ | kravyÃt-piÓita-niryÆhaæ gh­ta-bh­«Âaæ pibec ca sa÷ || 88 || pippalÅ-k«audra-saæyuktaæ mÃæsa-Óoïita-vardhanam | nyagrodhodumbarÃÓvattha-plak«a-ÓÃla-priyaÇgubhi÷ || 89 || tÃla-mastaka-jambÆ-tvak-priyÃlaiÓ ca sa-padmakai÷ | sÃÓvakarïai÷ Ó­tÃt k«ÅrÃd adyÃj jÃtena sarpi«Ã || 90 || ÓÃly-odanaæ k«atoraska÷ k«Åïa-Óukra-balendriya÷ | vÃta-pittÃrdite 'bhyaÇgo gÃtra-bhede gh­tair mata÷ || 91 || tailaiÓ cÃnila-roga-ghnai÷ pŬite mÃtariÓvanà | h­t-pÃrÓvÃrti«u pÃnaæ syÃj jÅvanÅyasya sarpi«a÷ || 92 || 3.92cv h­ta-pÃrÓvÃrtau tu pÃnaæ syÃj kuryÃd và vÃta-roga-ghnaæ pitta-raktÃ-virodhi yat | ya«Ây-Ãhva-nÃgabalayo÷ kvÃthe k«Åra-same gh­tam || 93 || payasyÃ-pippalÅ-vÃæÓÅ-kalkai÷ siddhaæ k«ate hitam | jÅvanÅyo gaïa÷ ÓuïÂhÅ varÅ vÅrà punarnavà || 94 || balÃ-bhÃrgÅ-svaguptarddhi-ÓaÂhÅ-tÃmalakÅ-kaïÃ÷ | Ó­ÇgÃÂakaæ payasyà ca pa¤ca-mÆlaæ ca yal laghu || 95 || drÃk«Ãk«oÂÃdi ca phalaæ madhura-snigdha-b­æhaïam | tai÷ pacet sarpi«a÷ prasthaæ kar«ÃæÓai÷ Ólak«ïa-kalkitai÷ || 96 || k«Åra-dhÃtrÅ-vidÃrÅk«u-cchÃga-mÃæsa-rasÃnvitam | prasthÃrdhaæ madhuna÷ ÓÅte ÓarkarÃrdha-tulÃ-raja÷ || 97 || palÃrdhakaæ ca marica-tvag-elÃ-pattra-kesaram | vinÅya pras­taæ tasmÃl lihyÃn mÃtrÃæ yathÃ-balam || 98 || 3.98dv lihyÃn mÃtrÃæ yathÃnalam am­ta-prÃÓam ity etan narÃïÃm am­taæ gh­tam | sudhÃm­ta-rasaæ prÃÓyaæ k«Åra-mÃæsa-rasÃÓinà || 99 || na«Âa-Óukra-k«ata-k«Åïa-dur-bala-vyÃdhi-karÓitÃn | strÅ-prasaktÃn k­ÓÃn varïa-svara-hÅnÃæÓ ca b­æhayet || 100 || 3.100bv -dur-bala-vyÃdhi-kar«itÃn kÃsa-hidhmÃ-jvara-ÓvÃsa-dÃha-t­«ïÃsra-pitta-nut | putra-daæ chardi-mÆrchÃ-h­d-yoni-mÆtrÃmayÃpaham || 101 || Óvadaæ«ÂroÓÅra-ma¤ji«ÂhÃ-balÃ-kÃÓmarya-kaÂt­ïam | darbha-mÆlaæ p­thakparïÅæ palÃÓar«abhakau sthirÃm || 102 || pÃlikÃni pacet te«Ãæ rase k«Åra-catur-guïe | kalkai÷ svaguptÃ-jÅvantÅ-medar«abhaka-jÅvakai÷ || 103 || ÓatÃvary-­ddhi-m­dvÅkÃ-ÓarkarÃ-ÓrÃvaïÅ-bisai÷ | prastha÷ siddho gh­tÃd vÃta-pitta-h­d-roga-ÓÆla-nut || 104 || 3.104dv -pitta-h­d-drava-ÓÆla-nut mÆtra-k­cchra-pramehÃrÓa÷-kÃsa-Óo«a-k«ayÃpaha÷ | dhanu÷-strÅ-madya-bhÃrÃdhva-khinnÃnÃæ bala-mÃæsa-da÷ || 105 || madhukëÂa-pala-drÃk«Ã-prastha-kvÃthe paced gh­tam | pippaly-a«Âa-pale kalke prasthaæ siddhe ca ÓÅtale || 106 || p­thag a«Âa-palaæ k«audra-ÓarkarÃbhyÃæ vimiÓrayet | sama-saktu k«ata-k«Åïa-rakta-gulme«u tad dhitam || 107 || dhÃtrÅ-phala-vidÃrÅk«u-jÅvanÅya-rasÃd gh­tÃt | gavyÃjayoÓ ca payaso÷ prasthaæ prasthaæ vipÃcayet || 108 || siddha-ÓÅte sitÃ-k«audraæ dvi-prasthaæ vinayet tata÷ | yak«mÃpasmÃra-pittÃs­k-kÃsa-meha-k«ayÃpaham || 109 || 3.109av siddha-pÆte sitÃ-k«audraæ 3.109dv -kÃsa-meha-jvarÃpaham vaya÷-sthÃpanam Ãyu«yaæ mÃæsa-Óukra-bala-pradam | gh­taæ tu pitte 'bhyadhike lihyÃd vÃte 'dhike pibet || 110 || 3.110dv lihyÃd vÃtÃdhike pibet lŬhaæ nirvÃpayet pittam alpa-tvÃd dhanti nÃnalam | ÃkrÃmaty anilaæ pÅtam Æ«mÃïaæ niruïaddhi ca || 111 || k«Ãma-k«Åïa-k­ÓÃÇgÃnÃm etÃny eva gh­tÃni tu | tvakk«ÅrÅ-ÓarkarÃ-lÃja-cÆrïai÷ styÃnÃni yojayet || 112 || 3.112cv tvakk«ÅrÅ-pippalÅ-lÃja- 3.112dv -cÆrïai÷ pÃnÃni yojayet sarpir-gu¬Ãn sa-madhv-aæÓÃn k­tvà dadyÃt payo 'nu ca | reto vÅryaæ balaæ pu«Âiæ tair ÃÓu-taram ÃpnuyÃt || 113 || vÅta-tvag-asthi-kÆ«mÃï¬a-tulÃæ svinnÃæ puna÷ pacet | ghaÂÂayan sarpi«a÷ prasthe k«audra-varïe 'tra ca k«ipet || 114 || 3.114dv k«audra-varïe tu nik«ipet khaï¬Ãc chataæ kaïÃ-ÓuïÂhyor dvi-palaæ jÅrakÃd api | tri-jÃta-dhÃnya-maricaæ p­thag ardha-palÃæÓakam || 115 || avatÃrita-ÓÅte ca dattvà k«audraæ gh­tÃrdhakam | khajenÃmathya ca sthÃpyaæ tan nihanty upayojitam || 116 || kÃsa-hidhmÃ-jvara-ÓvÃsa-rakta-pitta-k«ata-k«ayÃn | ura÷-saædhÃna-jananaæ medhÃ-sm­ti-bala-pradam || 117 || aÓvibhyÃæ vihitaæ h­dyaæ kÆ«mÃï¬aka-rasÃyanam | piben nÃgabalÃ-mÆlasyÃrdha-kar«Ãbhivardhitam || 118 || 3.118dv æyÃrdha-kar«Ãdi-vardhitam 3.118dv æyÃrdha-kar«a-vivardhitam palaæ k«Åra-yutaæ mÃsaæ k«Åra-v­ttir an-anna-bhuk | e«a prayoga÷ pu«Ây-Ãyur-bala-varïa-kara÷ param || 119 || maï¬ÆkaparïyÃ÷ kalpo 'yaæ ya«Âyà viÓvau«adhasya ca | pÃda-Óe«aæ jala-droïe pacen nÃgabalÃ-tulÃm || 120 || tena kvÃthena tulyÃæÓaæ gh­taæ k«Åraæ ca sÃdhayet | palÃrdhikaiÓ cÃtibalÃ-balÃ-ya«ÂÅ-punarnavai÷ || 121 || prapauï¬arÅka-kÃÓmarya-priyÃla-kapikacchubhi÷ | aÓvagandhÃ-sitÃbhÅru-medÃ-yugma-trikaïÂakai÷ || 122 || kÃkolÅ-k«Åra-kÃkolÅ-k«ÅraÓuklÃ-dvi-jÅrakai÷ | m­ïÃla-bisa-kharjÆra-Ó­ÇgÃÂaka-kaserukai÷ || 123 || 3.123bv -k«ÅraÓuklÃ-dvi-jÅvakai÷ etan nÃgabalÃ-sarpi÷ pitta-rakta-k«ata-k«ayÃn | jayet t­¬-bhrama-dÃhÃæÓ ca bala-pu«Âi-karaæ param || 124 || varïyam Ãyu«yam ojasyaæ valÅ-palita-nÃÓanam | upayujya ca «aï mÃsÃn v­ddho 'pi taruïÃyate || 125 || 3.125cv upayujya tu «aï-mÃsÃd dÅpte 'gnau vidhir e«a syÃn mande dÅpana-pÃcana÷ | yak«mokta÷ k«atinÃæ Óasto grÃhÅ Óak­ti tu drave || 126 || daÓa-mÆlaæ svayaÇguptÃæ ÓaÇkhapu«pÅæ ÓaÂhÅæ balÃm | hasti-pippaly-apÃmÃrga-pippalÅ-mÆla-citrakÃn || 127 || bhÃrgÅæ pu«kara-mÆlaæ ca dvi-palÃæÓaæ yavìhakam | harÅtakÅ-Óataæ caikaæ jala-pa¤cìhake pacet || 128 || 3.128bv dvi-palÃæÓÃn yavìhakam 3.128dv jale pa¤cìhake pacet yava-svede ka«Ãyaæ taæ pÆtaæ tac cÃbhayÃ-Óatam | paced gu¬a-tulÃæ dattvà ku¬avaæ ca p­thag gh­tÃt || 129 || 3.129av yave svinne ka«Ãyaæ taæ tailÃt sa-pippalÅ-cÆrïÃt siddha-ÓÅte ca mÃk«ikÃt | lehaæ dve cÃbhaye nityam ata÷ khÃded rasÃyanÃt || 130 || 3.130cv lehe dve cÃbhaye nityam tad valÅ-palitaæ hanyÃd varïÃyur-bala-vardhanam | pa¤ca-kÃsÃn k«ayaæ ÓvÃsaæ sa-hidhmaæ vi«ama-jvaram || 131 || meha-gulma-grahaïy-arÓo-h­d-rogÃ-ruci-pÅnasÃn | agastya-vihitaæ dhanyam idaæ Óre«Âhaæ rasÃyanam || 132 || daÓa-mÆlaæ balÃæ mÆrvÃæ haridre pippalÅ-dvayam | pÃÂhÃÓvagandhÃpÃmÃrga-svaguptÃtivi«Ãm­tÃ÷ || 133 || 3.133bv haridrÃ-pippalÅ-dvayam 3.133dv -svaguptÃtivi«Ãm­tam bÃla-bilvaæ triv­d-dantÅ-mÆlaæ pattraæ ca citrakÃt | payasyÃæ kuÂajaæ hiæsrÃæ pu«paæ sÃraæ ca bÅjakÃt || 134 || boÂa-sthavira-bhallÃta-vikaÇkata-ÓatÃvarÅ÷ | pÆti-kara¤ja-ÓamyÃka-candralekhÃ-sahÃcaram || 135 || 3.135dv -candralekhÃ-sahÃcarÃt Óaubhäjanaka-nimba-tvag-ik«uraæ ca palÃæÓakam | pathyÃ-sahasraæ sa-Óataæ yavÃnÃæ cìhaka-dvayam || 136 || paced a«Âa-guïe toye yava-svede 'vatÃrayet | pÆte k«ipet sa-pathye ca tatra jÅrïa-gu¬Ãt tulÃm || 137 || 3.137cv pÆte k«ipet sa-pathyÃæ ca tailÃjya-dhÃtrÅ-rasata÷ prasthaæ prasthaæ tata÷ puna÷ | adhiÓrayen m­dÃv agnau darvÅ-lepe 'vatÃrya ca || 138 || ÓÅte prastha-dvayaæ k«audrÃt pippalÅ-ku¬avaæ k«ipet | cÆrïÅ-k­taæ tri-jÃtÃc ca tri-palaæ nikhanet tata÷ || 139 || dhÃnye purÃïa-kumbha-sthaæ mÃsaæ khÃdec ca pÆrva-vat | rasÃyanaæ vasi«Âhoktam etat pÆrva-guïÃdhikam || 140 || svasthÃnÃæ ni«-parÅhÃraæ sarvartu«u ca Óasyate | pÃlikaæ saindhavaæ ÓuïÂhÅ dve ca sauvarcalÃt pale || 141 || ku¬avÃæÓÃni v­k«Ãmlaæ dìimaæ pattram ÃrjakÃt | ekaikÃæ maricÃjÃjyor dhÃnyakÃd dve caturthike || 142 || 3.142bv dìimaæ pattram Ãrjakam ÓarkarÃyÃ÷ palÃny atra daÓa dve ca pradÃpayet | k­tvà cÆrïam ato mÃtrÃm anna-pÃne«u dÃpayet || 143 || rucyaæ tad dÅpanaæ balyaæ pÃrÓvÃrti-ÓvÃsa-kÃsa-jit | ekÃæ «o-¬aÓikÃæ dhÃnyÃd dve dve cÃjÃji-dÅpyakÃt || 144 || 3.144bv pÃrÓvÃrti-ÓvÃsa-kÃsa-nut tÃbhyÃæ dìima-v­k«Ãmle dvir dvi÷ sauvarcalÃt palam | ÓuïÂhyÃ÷ kar«aæ dadhitthasya madhyÃt pa¤ca palÃni ca || 145 || 3.145cv ÓuïÂhyÃ÷ kar«aæ kapitthasya tac cÆrïaæ «o-¬aÓa-palai÷ ÓarkarÃyà vimiÓrayet | «Ã¬avo 'yaæ pradeya÷ syÃd anna-pÃne«u pÆrva-vat || 146 || vidhiÓ ca yak«ma-vihito yathÃvasthaæ k«ate hita÷ | niv­tte k«ata-do«e tu kaphe v­ddha ura÷ Óira÷ || 147 || dÃlyate kÃsino yasya sa nà dhÆmÃn pibed imÃn | dvi-medÃ-dvi-balÃ-ya«ÂÅ-kalkai÷ k«aume su-bhÃvite || 148 || 3.148av dÃlyete kÃsino yasya 3.148bv sa dhÆmÃn nà pibed imÃn vartiæ k­tvà pibed dhÆmaæ jÅvanÅya-gh­tÃnupa÷ | mana÷ÓilÃ-palÃÓÃjagandhÃ-tvakk«Åri-nÃgarai÷ || 149 || tad-vad evÃnu-pÃnaæ tu Óarkarek«u-gu¬odakam | pi«Âvà mana÷ÓilÃæ tulyÃm Ãrdrayà vaÂa-ÓuÇgayà || 150 || sa-sarpi«kaæ pibed dhÆmaæ tittiri-pratibhojanam | k«aya-je b­æhaïaæ pÆrvaæ kuryÃd agneÓ ca vardhanam || 151 || 3.151bv tittiri-pratibhojitam bahu-do«Ãya sa-snehaæ m­du dadyÃd virecanam | ÓamyÃkena triv­tayà m­dvÅkÃ-rasa-yuktayà || 152 || tilvakasya ka«Ãyeïa vidÃrÅ-sva-rasena ca | sarpi÷ siddhaæ pibed yuktyà k«Åïa-deho viÓodhanam || 153 || pitte kaphe dhÃtu«u ca k«Åïe«u k«aya-kÃsa-vÃn | gh­taæ karkaÂakÅ-k«Åra-dvi-balÃ-sÃdhitaæ pibet || 154 || vidÃrÅbhi÷ kadambair và tÃla-sasyaiÓ ca sÃdhitam | gh­taæ payaÓ ca mÆtrasya vaivarïye k­cchra-nirgame || 155 || ÓÆne sa-vedane me¬hre pÃyau sa-Óroïi-vaÇk«aïe | gh­ta-maï¬ena laghunÃnuvÃsyo miÓrakeïa và || 156 || jÃÇgalair pratibhuktasya vartakÃdyà bile-ÓayÃ÷ | krama-Óa÷ prasahÃs tad-vat prayojyÃ÷ piÓitÃÓina÷ || 157 || au«ïyÃt pramÃthi-bhÃvÃc ca srotobhyaÓ cyÃvayanti te | kaphaæ ÓuddhaiÓ ca tai÷ pu«Âiæ kuryÃt samyag vahan rasa÷ || 158 || cavikÃ-tri-phalÃ-bhÃrgÅ-daÓa-mÆlai÷ sa-citrakai÷ | kulattha-pippalÅ-mÆla-pÃÂhÃ-kola-yavair jale || 159 || Ó­tair nÃgara-du÷sparÓÃ-pippalÅ-ÓaÂhi-pau«karai÷ | pi«Âai÷ karkaÂaÓ­Çgyà ca samai÷ sarpir vipÃcayet || 160 || siddhe 'smiæÓ cÆrïitau k«Ãrau dvau pa¤ca lavaïÃni ca | dattvà yuktyà piben mÃtrÃæ k«aya-kÃsa-nipŬita÷ || 161 || 3.161bv dvau pa¤ca lavaïÃni tu kÃsamardÃbhayÃ-mustÃ-pÃÂhÃ-kaÂphala-nÃgarai÷ | pippalyà kaÂu-rohiïyà kÃÓmaryà surasena ca || 162 || ak«a-mÃtrair gh­ta-prasthaæ k«Åra-drÃk«Ã-rasìhake | pacec cho«a-jvara-plÅha-sarva-kÃsa-haraæ Óivam || 163 || v­«a-vyÃghrÅ-gu¬ÆcÅnÃæ pattra-mÆla-phalÃÇkurÃt | rasa-kalkair gh­taæ pakvaæ hanti kÃsa-jvarÃ-rucÅ÷ || 164 || dvi-guïe dìima-rase siddhaæ và vyo«a-saæyutam | pibed upari bhuktasya yava-k«Ãra-yutaæ nara÷ || 165 || 3.165cv pibed upari bhaktasya 3.165dv yava-k«Ãra-gh­taæ nara÷ 3.165dv yava-k«Ãra-yutaæ gh­tam pippalÅ-gu¬a-siddhaæ và chÃga-k«Åra-yutaæ gh­tam | etÃny agni-viv­ddhy-arthaæ sarpÅæ«i k«aya-kÃsinÃm || 166 || syur do«a-baddha-kaïÂhora÷-srotasÃæ ca viÓuddhaye | prasthonmite yava-kvÃthe viæÓatiæ vijayÃ÷ pacet || 167 || svinnà m­ditvà tÃs tasmin purÃïÃt «aÂ-palaæ gu¬Ãt | pippalyà dvi-palaæ kar«aæ manohvÃyà rasäjanÃt || 168 || dattvÃrdhÃk«aæ paced bhÆya÷ sa leha÷ ÓvÃsa-kÃsa-jit | ÓvÃvidhÃæ sÆcayo dagdhÃ÷ sa-gh­ta-k«audra-ÓarkarÃ÷ || 169 || 3.169bv sa leha÷ ÓvÃsa-kÃsa-nut ÓvÃsa-kÃsa-harà barhi-pÃdau và madhu-sarpi«Ã | eraï¬a-pattra-k«Ãraæ và vyo«a-taila-gu¬Ãnvitam || 170 || lehayet k«Ãram evaæ và surasairaï¬a-pattra-jam | lihyÃt try-Æ«aïa-cÆrïaæ và purÃïa-gu¬a-sarpi«Ã || 171 || padmakaæ tri-phalà vyo«aæ vi¬aÇgaæ devadÃru ca | balà rÃsnà ca tac-cÆrïaæ samastaæ sama-Óarkaram || 172 || 3.172dv samasta-sama-Óarkaram khÃden madhu-gh­tÃbhyÃæ và lihyÃt kÃsa-haraæ param | tad-van marica-cÆrïaæ và sa-gh­ta-k«audra-Óarkaram || 173 || 3.173cv tad-van marica-cÆrïaæ ca pathyÃ-ÓuïÂhÅ-ghana-gu¬air guÂikÃæ dhÃrayen mukhe | sarve«u ÓvÃsa-kÃse«u kevalaæ và vibhÅtakam || 174 || pattra-kalkaæ gh­ta-bh­«Âaæ tilvakasya sa-Óarkaram | peyà votkÃrikà chardi-t­Â-kÃsÃmÃtisÃra-jit || 175 || 3.175cv peyà cotkÃrikà chardi- 3.175dv -t­Â-kÃsÃmÃtisÃra-nut kaïÂakÃrÅ-rase siddho k«Åraæ yÆ«Ãn rasÃn api | sa-gaurÃmalaka÷ sÃmla÷ sarva-kÃsa-bhi«ag-jitam || 176 || vÃta-ghnau«adha-ni÷kvÃthe k«Åraæ yÆ«Ãn rasÃn api | vai«kirÃn prÃtudÃn bailÃn dÃpayet k«aya-kÃsine || 177 || k«ata-kÃse ca ye dhÆmÃ÷ sÃnu-pÃnà nidarÓitÃ÷ | k«aya-kÃse 'pi te yojyà vak«yate yac ca yak«maïi || 178 || 3.178dv vak«yante ye ca yak«maïi b­æhaïaæ dÅpanaæ cÃgne÷ srotasÃæ ca viÓodhanam | vyatyÃsÃt k«aya-kÃsibhyo balyaæ sarvaæ praÓasyate || 179 || saænipÃtodbhavo ghora÷ k«aya-kÃso yatas tata÷ | yathÃ-do«a-balaæ tasya saænipÃta-hitaæ hitam || 180 || CikitsÃsthÃna ÓvÃsa-hidhmà yatas tulya-hetv-ÃdyÃ÷ sÃdhanaæ tata÷ | tulyam eva tad-Ãrtaæ ca pÆrvaæ svedair upÃcaret || 1 || snigdhair lavaïa-tailÃktaæ tai÷ khe«u grathita÷ kapha÷ | su-lÅno 'pi vilÅno 'sya ko«Âhaæ prÃpta÷ su-nirhara÷ || 2 || srotasÃæ syÃn m­du-tvaæ ca marutaÓ cÃnuloma-tà | svinnaæ ca bhojayed annaæ snigdham ÃnÆpa-jai rasai÷ || 3 || 4.3bv mÃrutasyÃnuloma-tà dadhy-uttareïa và dadyÃt tato 'smai vamanaæ m­du | viÓe«Ãt kÃsa-vamathu-h­d-graha-svara-sÃdine || 4 || pippalÅ-saindhava-k«audra-yuktaæ vÃtÃ-virodhi yat | nirh­te sukham Ãpnoti sa kaphe du«Âa-vigrahe || 5 || srota÷su ca viÓuddhe«u caraty a-vihato 'nila÷ | dhmÃnodÃvarta-tamake mÃtuluÇgÃmla-vetasai÷ || 6 || hiÇgu-pÅlu-vi¬air yuktam annaæ syÃd anulomanam | sa-saindhavaæ phalÃmlaæ và ko«ïaæ dadyÃd virecanam || 7 || ete hi kapha-saæruddha-gati-prÃïa-prakopa-jÃ÷ | tasmÃt tan-mÃrga-Óuddhy-artham ÆrdhvÃdha÷ Óodhanaæ hitam || 8 || udÅryate bh­Óa-taraæ mÃrga-rodhÃd vahaj jalam | yathà tathÃnilas tasya mÃrgam asmÃd viÓodhayet || 9 || a-ÓÃntau k­ta-saæÓuddher dhÆmair lÅnaæ malaæ haret | haridrÃ-pattram eraï¬a-mÆlaæ lÃk«Ãæ mana÷ÓilÃm || 10 || 4.10dv -mÆlaæ drÃk«Ãæ mana÷ÓilÃm sa-devadÃrv alaæ mÃæsÅæ pi«Âvà vartiæ prakalpayet | tÃæ gh­tÃktÃæ pibed dhÆmaæ yavÃn và gh­ta-saæyutÃn || 11 || madhÆcchi«Âaæ sarja-rasaæ gh­taæ và guru vÃguru | candanaæ và tathà ӭÇgaæ vÃlÃn và snÃva và gavÃm || 12 || 4.12dv vÃlÃn và snÃyu và gavÃm ­k«a-godhÃ-kuraÇgaiïa-carma-Ó­Çga-khurÃïi và | gugguluæ và manohvÃæ và ÓÃla-niryÃsam eva và || 13 || 4.13av ­Óya-godhÃ-kuraÇgaiïa- 4.13bv -carma-Ó­Çga-khurÃïi ca ÓallakÅæ gugguluæ lohaæ padmakaæ và gh­tÃplutam | avaÓyaæ svedanÅyÃnÃm a-svedyÃnÃm api k«aïam || 14 || 4.14bv padmakaæ và gh­ta-plutam svedayet sa-sitÃ-k«Åra-sukho«ïa-sneha-secanai÷ | utkÃrikopanÃhaiÓ ca svedÃdhyÃyokta-bhe«ajai÷ || 15 || ura÷ kaïÂhaæ ca m­dubhi÷ sÃme tv Ãma-vidhiæ caret | ati-yogoddhataæ vÃtaæ d­«Âvà pavana-nÃÓanai÷ || 16 || snigdhai rasÃdyair nÃty-u«ïair abhyaÇgaiÓ ca Óamaæ nayet | an-utkli«Âa-kaphÃ-svinna-dur-balÃnÃæ hi ÓodhanÃt || 17 || vÃyur labdhÃspado marma saæÓo«yÃÓu hared asÆn | ka«Ãya-leha-snehÃdyais te«Ãæ saæÓamayed ata÷ || 18 || k«Åïa-k«atÃtisÃrÃs­k-pitta-dÃhÃnubandha-jÃn | madhura-snigdha-ÓÅtÃdyair hidhmÃ-ÓvÃsÃn upÃcaret || 19 || kulattha-daÓa-mÆlÃnÃæ kvÃthe syur jÃÇgalà rasÃ÷ | yÆ«ÃÓ ca Óigru-vÃrtÃka-kÃsaghna-v­«a-mÆlakai÷ || 20 || pallavair nimba-kulaka-b­hatÅ-mÃtuluÇga-jai÷ | vyÃghrÅ-durÃlabhÃ-Ó­ÇgÅ-bilva-madhya-trikaïÂakai÷ || 21 || sÃm­tÃgni-kulatthaiÓ ca yÆ«a÷ syÃt kvathitair jale | tad-vad rÃsnÃ-b­haty-Ãdi-balÃ-mudgai÷ sa-citrakai÷ || 22 || 4.22bv yÆ«a÷ syÃt kvathitair jalai÷ peyà ca citrakÃjÃjÅ-Ó­ÇgÅ-sauvarcalai÷ k­tà | daÓa-mÆlena và kÃsa-ÓvÃsa-hidhmÃ-rujÃpahà || 23 || daÓa-mÆla-ÓaÂhÅ-rÃsnÃ-bhÃrgÅ-bilvarddhi-pau«karai÷ | kulÅraÓ­ÇgÅ-capalÃ-tÃmalaky-am­tau«adhai÷ || 24 || pibet ka«Ãyaæ jÅrïe 'smin peyÃæ tair eva sÃdhitÃm | ÓÃli-«a«Âika-godhÆma-yava-mudga-kulattha-bhuk || 25 || kÃsa-h­d-graha-pÃrÓvÃrti-hidhmÃ-ÓvÃsa-praÓÃntaye | saktÆn vÃrkÃÇkura-k«Åra-bhÃvitÃnÃæ sa-mÃk«ikÃn || 26 || yavÃnÃæ daÓa-mÆlÃdi-ni÷kvÃtha-lulitÃn pibet | anne ca yojayet k«Ãra-hiÇgv-Ãjya-vi¬a-dìimÃn || 27 || sa-pau«kara-ÓaÂhÅ-vyo«a-mÃtuluÇgÃmla-vetasÃn | daÓa-mÆlasya và kvÃtham atha-và devadÃruïa÷ || 28 || 4.28cv daÓa-mÆlasya ni÷kvÃtham pibed và vÃruïÅ-maï¬aæ hidhmÃ-ÓvÃsÅ pipÃsita÷ | pippalÅ-pippalÅ-mÆla-pathyÃ-jantughna-citrakai÷ || 29 || kalkitair lepite rƬhe ni÷k«iped gh­ta-bhÃjane | takraæ mÃsa-sthitaæ tad dhi dÅpanaæ ÓvÃsa-kÃsa-jit || 30 || pÃÂhÃæ madhurasÃæ dÃru saralaæ ca niÓi sthitam | surÃ-maï¬e 'lpa-lavaïaæ pibet pras­ta-saæmitam || 31 || 4.31bv saralaæ niÓi saæsthitam 4.31dv pibet pras­ti-saæmitam bhÃrgÅ-ÓuïÂhyau sukhÃmbhobhi÷ k«Ãraæ và maricÃnvitam | sva-kvÃtha-pi«ÂÃæ lulitÃæ bëpikÃæ pÃyayeta và || 32 || sva-rasa÷ saptaparïasya pu«pÃïÃæ và ÓirÅ«ata÷ | hidhmÃ-ÓvÃse madhu-kaïÃ-yukta÷ pitta-kaphÃnuge || 33 || utkÃrikà tugÃ-k­«ïÃ-madhÆlÅ-gh­ta-nÃgarai÷ | pittÃnubandhe yoktavyà pavane tv anubandhini || 34 || ÓvÃvic-chaÓÃmi«a-kaïÃ-gh­ta-Óalyaka-Óoïitai÷ | suvarcalÃ-rasa-vyo«a-sarpirbhi÷ sahitaæ paya÷ || 35 || anu ÓÃly-odanaæ peyam vÃta-pittÃnubandhini | catur-guïÃmbu-siddhaæ và chÃgaæ sa-gu¬a-nÃgaram || 36 || pippalÅ-mÆla-madhuka-gu¬a-go-'Óva-Óak­d-rasÃn | hidhmÃbhi«yanda-kÃsa-ghnÃÀ lihyÃn madhu-gh­tÃnvitÃn || 37 || go-gajÃÓva-varÃho«Âra-khara-me«Ãja-vi¬-rasam | sa-madhv ekaika-Óo lihyÃd bahu-Óle«mÃtha-và pibet || 38 || catu«-pÃc-carma-romÃsthi-khura-Ó­ÇgodbhavÃæ ma«Åm | tathaiva vÃjigandhÃyà lihyÃc chvÃsÅ kapholbaïa÷ || 39 || ÓaÂhÅ-pau«kara-dhÃtrÅr và pau«karaæ và kaïÃnvitam | gairikäjana-k­«ïà và sva-rasaæ và kapittha-jam || 40 || rasena và kapitthasya dhÃtrÅ-saindhava-pippalÅ÷ | gh­ta-k«audreïa và pathyÃ-vi¬aÇgo«aïa-pippalÅ÷ || 41 || kola-lÃjÃmala-drÃk«Ã-pippalÅ-nÃgarÃïi và | gu¬a-taila-niÓÃ-drÃk«Ã-kaïÃ-rÃsno«aïÃni và || 42 || pibed rasÃmbu-madyÃmlair lehau«adha-rajÃæsi và | jÅvantÅ-musta-surasa-tvag-elÃ-dvaya-pau«karam || 43 || caï¬Ã-tÃmalakÅ-loha-bhÃrgÅ-nÃgara-vÃlakam | karkaÂÃkhyÃ-ÓaÂhÅ-k­«ïÃ-nÃgakesara-corakam || 44 || upayuktaæ yathÃ-kÃmaæ cÆrïaæ dvi-guïa-Óarkaram | pÃrÓva-rug-jvara-kÃsa-ghnaæ hidhmÃ-ÓvÃsa-haraæ param || 45 || ÓaÂhÅ-tÃmalakÅ-bhÃrgÅ-caï¬Ã-vÃlaka-pau«karam | ÓarkarëÂa-guïaæ cÆrïaæ hidhmÃ-ÓvÃsa-haraæ param || 46 || tulyaæ gu¬aæ nÃgaraæ ca bhak«ayen nÃvayeta và | laÓunasya palÃï¬or và mÆlaæ g­¤janakasya và || 47 || candanÃd và rasaæ dadyÃn nÃrÅ-k«Åreïa nÃvanam | stanyena mak«ikÃ-vi«ÂhÃm alaktaka-rasena và || 48 || sa-saindhavaæ gh­tÃcchaæ và siddhaæ stanyena và gh­tam | kalkitair madhura-dravyais tat piben nÃvayeta và || 49 || sak­d u«ïaæ sak­c chÅtaæ vyatyÃsÃt sa-sitÃ-madhu | tad-vat payas tathà siddham adho-bhÃgau«adhair gh­tam || 50 || kaïÃ-sauvarcala-k«Ãra-vaya÷sthÃ-hiÇgu-corakai÷ | sa-kÃyasthair gh­taæ mastu-daÓa-mÆla-rase pacet || 51 || tat pibej jÅvanÅyair và lihyÃt sa-madhu sÃdhitam | tejovaty abhayà ku«Âhaæ pippalÅ kaÂu-rohiïÅ || 52 || bhÆtikaæ pau«karaæ mÆlaæ palÃÓaÓ citraka÷ ÓaÂhÅ | paÂu-dvayaæ tÃmalakÅ jÅvantÅ bilva-peÓikà || 53 || vacà pattraæ ca tÃlÅÓaæ kar«ÃæÓais tair vipÃcayet | hiÇgu-pÃdair gh­ta-prasthaæ pÅtam ÃÓu nihanti tat || 54 || 4.54av vacà pattraæ ca tÃlÅÓÃt ÓÃkhÃnilÃrÓo-grahaïÅ-hidhmÃ-h­t-pÃrÓva-vedanÃ÷ | ardhÃæÓena pibet sarpi÷ k«Ãreïa paÂunÃtha-và || 55 || dhÃnvantaraæ v­«a-gh­taæ dÃdhikaæ hapu«Ãdi và | ÓÅtÃmbu-seka÷ sahasà trÃsa-vik«epa-bhÅ-Óuca÷ || 56 || har«er«yocchvÃsa-rodhÃÓ ca hitaæ kÅÂaiÓ ca daæÓanam | yat ki¤-cit kapha-vÃta-ghnam u«ïaæ vÃtÃnulomanam || 57 || 4.57av har«er«yocchvÃsa-saærodhà tat sevyaæ prÃya-Óo yac ca su-tarÃæ mÃrutÃpaham | sarve«Ãæ b­æhaïe hy alpa÷ ÓakyaÓ ca prÃya-Óo bhavet || 58 || nÃty-arthaæ Óamane 'pÃyo bh­Óo '-ÓakyaÓ ca kar«aïe | Óamanair b­æhaïaiÓ cÃto bhÆyi«Âhaæ tÃn upÃcaret || 59 || 4.59bv bh­Óo '-ÓakyaÓ ca karÓane kÃsa-ÓvÃsa-k«aya-cchardi-hidhmÃÓ cÃnyo-'nya-bhe«ajai÷ || 59ªab || CikitsÃsthÃna balino bahu-do«asya snigdha-svinnasya Óodhanam | ÆrdhvÃdho yak«miïa÷ kuryÃt sa-snehaæ yan na karÓanam || 1 || 5.1dv sa-snehaæ yan na kar«aïam payasà phala-yuktena madhureïa rasena và | sarpi«-matyà yavÃgvà và vamana-dravya-siddhayà || 2 || vamed virecanaæ dadyÃt triv­c-chyÃmÃ-n­padrumÃn | ÓarkarÃ-madhu-sarpirbhi÷ payasà tarpaïena và || 3 || drÃk«Ã-vidÃrÅ-kÃÓmarya-mÃæsÃnÃæ và rasair yutÃn | Óuddha-ko«Âhasya yu¤jÅta vidhiæ b­æhaïa-dÅpanam || 4 || 5.4bv -mÃæsÃnÃæ và rasair yutam h­dyÃni cÃnna-pÃnÃni vÃta-ghnÃni laghÆni ca | ÓÃli-«a«Âika-godhÆma-yava-mudgaæ samo«itam || 5 || laghum a-cyuta-vÅryaæ ca su-jaraæ bala-k­c ca yat || 5+(1)ab || 5.5+(1)av laghuæ cÃ-cyuta-vÅryaæ ca 5.5+(1)av laghum adbhuta-vÅryaæ ca Ãjaæ k«Åraæ gh­taæ mÃæsaæ kravyÃn-mÃæsaæ ca Óo«a-jit | kÃkolÆka-v­ka-dvÅpi-gavÃÓva-nakuloragam || 6 || g­dhra-bhÃsa-kharo«Âraæ ca hitaæ chadmopasaæhitam | j¤Ãtaæ jugupsitaæ tad dhi cchardi«e na balaujase || 7 || 5.7av g­dhra-cëa-kharo«Âraæ ca m­gÃdyÃ÷ pitta-kaphayo÷ pavane prasahÃdaya÷ | vesavÃrÅ-k­tÃ÷ pathyà rasÃdi«u ca kalpitÃ÷ || 8 || bh­«ÂÃ÷ sar«apa-tailena sarpi«Ã và yathÃ-yatham | rasikà m­dava÷ snigdhÃ÷ paÂu-dravyÃbhisaæsk­tÃ÷ || 9 || hità maulaka-kaulatthÃs tad-vad yÆ«ÃÓ ca sÃdhitÃ÷ | sa-pippalÅkaæ sa-yavaæ sa-kulatthaæ sa-nÃgaram || 10 || sa-dìimaæ sÃmalakaæ snigdham Ãjaæ rasaæ pibet | tena «a¬ vinivartante vikÃrÃ÷ pÅnasÃdaya÷ || 11 || 5.11bv snigdham Ãja-rasaæ pibet pibec ca su-tarÃæ madyaæ jÅrïaæ sroto-viÓodhanam | pittÃdi«u viÓe«eïa madhv-ari«ÂÃccha-vÃruïÅ÷ || 12 || 5.12dv madhv-ari«Âaæ ca vÃruïÅm siddhaæ và pa¤ca-mÆlena tÃmalakyÃtha-và jalam | parïinÅbhiÓ catas­bhir dhÃnya-nÃgarakeïa và || 13 || kalpayec cÃnukÆlo 'sya tenÃnnaæ Óuci yatna-vÃn | daÓa-mÆlena payasà siddhaæ mÃæsa-rasena và || 14 || balÃ-garbhaæ gh­taæ yojyaæ kravyÃn-mÃæsa-rasena và | sa-k«audraæ payasà siddhaæ sarpir daÓa-guïena và || 15 || jÅvantÅæ madhukaæ drÃk«Ãæ phalÃni kuÂajasya ca | pu«karÃhvaæ ÓaÂhÅæ k­«ïÃæ vyÃghrÅæ gok«urakaæ balÃm || 16 || 5.16dv vyÃghrÅæ gok«urakaæ balÃ÷ nÅlotpalaæ tÃmalakÅæ trÃyamÃïÃæ durÃlabhÃm | kalkÅ-k­tya gh­taæ pakvaæ roga-rÃja-haraæ param || 17 || gh­taæ kharjÆra-m­dvÅkÃ-madhukai÷ sa-parÆ«akai÷ | sa-pippalÅkaæ vaisvarya-kÃsa-ÓvÃsa-jvarÃpaham || 18 || daÓa-mÆla-Ó­tÃt k«ÅrÃt sarpir yad udiyÃn navam | sa-pippalÅkaæ sa-k«audraæ tat paraæ svara-bodhanam || 19 || Óira÷-pÃrÓvÃæsa-ÓÆla-ghnaæ kÃsa-ÓvÃsa-jvarÃpaham | pa¤cabhi÷ pa¤ca-mÆlair và ӭtÃd yad udiyÃd gh­tam || 20 || pa¤cÃnÃæ pa¤ca-mÆlÃnÃæ rase k«Åra-catur-guïe | siddhaæ sarpir jayaty etad yak«maïa÷ saptakaæ balam || 21 || 5.21dv yak«miïa÷ saptakaæ balam pa¤ca-kola-yava-k«Ãra-«aÂ-palena paced gh­tam | prasthonmitaæ tulya-paya÷ srotasÃæ tad viÓodhanam || 22 || gulma-jvarodara-plÅha-grahaïÅ-pÃï¬u-pÅnasÃn | ÓvÃsa-kÃsÃgni-sadana-ÓvayathÆrdhvÃnilä jayet || 23 || rÃsnÃ-balÃ-gok«uraka-sthirÃ-var«Ãbhu-vÃriïi | jÅvantÅ-pippalÅ-garbhaæ sa-k«Åraæ Óo«a-jid gh­tam || 24 || aÓvagandhÃ-Ó­tÃt k«ÅrÃd gh­taæ ca sa-sitÃ-paya÷ | sÃdhÃraïÃmi«a-tulÃæ toya-droïa-dvaye pacet || 25 || tenëÂa-bhÃga-Óe«eïa jÅvanÅyai÷ palonmitai÷ | sÃdhayet sarpi«a÷ prasthaæ vÃta-pittÃmayÃpaham || 26 || mÃæsa-sarpir idam pÅtaæ yuktaæ mÃæsa-rasena và | kÃsa-ÓvÃsa-svara-bhraæÓa-Óo«a-h­t-pÃrÓva-ÓÆla-jit || 27 || 5.27bv yuktaæ mÃæsa-rase«u và elÃjamodÃ-tri-phalÃ-saurëÂrÅ-vyo«a-citrakÃn | sÃrÃn ari«Âa-gÃyatrÅ-ÓÃla-bÅjaka-saæbhavÃn || 28 || bhallÃtakaæ vi¬aÇgaæ ca p­thag a«Âa-palonmitam | salile «o-¬aÓa-guïe «o-¬aÓÃæÓa-sthitaæ pacet || 29 || punas tena gh­ta-prasthaæ siddhe cÃsmin palÃni «a | tavak«ÅryÃ÷ k«ipet triæÓat sitÃyà dvi-guïaæ madhu || 30 || gh­tÃt tri-jÃtÃt tri-palaæ tato lŬhaæ khajÃhatam | payo-'nu-pÃnaæ tat prÃhïe rasÃyanam a-yantraïam || 31 || medhyaæ cak«u«yam Ãyu«yaæ dÅpanaæ hanti cÃ-cirÃt | meha-gulma-k«aya-vyÃdhi-pÃï¬u-roga-bhagandarÃn || 32 || ye ca sarpir-gu¬Ã÷ proktÃ÷ k«ate yojyÃ÷ k«aye 'pi te | tvag-elÃ-pippalÅ-k«ÅrÅ-Óarkarà dvi-guïÃ÷ kramÃt || 33 || cÆrïità bhak«itÃ÷ k«audra-sarpi«Ã vÃvalehitÃ÷ | svaryÃ÷ kÃsa-k«aya-ÓvÃsa-pÃrÓva-ruk-kapha-nÃÓanÃ÷ || 34 || 5.34bv -sarpi«Ã cÃvalehitÃ÷ viÓe«Ãt svara-sÃde 'sya nasya-dhÆmÃdi yojayet | tatrÃpi vÃta-je ko«ïaæ pibed auttarabhaktikam || 35 || 5.35dv pibed uttara-bhaktikam kÃsamardaka-vÃrtÃkÅ-mÃrkava-sva-rasair gh­tam | sÃdhitaæ kÃsa-jit svaryaæ siddham Ãrtagalena và || 36 || badarÅ-pattra-kalkaæ và gh­ta-bh­«Âaæ sa-saindhavam | tailaæ và madhuka-drÃk«Ã-pippalÅ-k­minut-phalai÷ || 37 || 5.37dv -pippalÅ-k­mih­t-phalai÷ haæsapadyÃÓ ca mÆlena pakvaæ nasto ni«ecayet | sukhodakÃnu-pÃnaæ ca sa-sarpi«kaæ gu¬audanam || 38 || aÓnÅyÃt pÃyasaæ caivaæ snigdhaæ svedaæ niyojayet | pittodbhave pibet sarpi÷ Ó­ta-ÓÅta-payo-'nupa÷ || 39 || k«Åri-v­k«ÃÇkura-kvÃtha-kalka-siddhaæ sa-mÃk«ikam | aÓnÅyÃc ca sa-sarpi«kaæ ya«ÂÅmadhuka-pÃyasam || 40 || balÃ-vidÃrigandhÃbhyÃæ vidÃryà madhukena ca | siddhaæ sa-lavaïaæ sarpir nasyaæ svaryam an-uttamam || 41 || prapauï¬arÅkaæ madhukaæ pippalÅ b­hatÅ balà | sÃdhitaæ k«Åra-sarpiÓ ca tat svaryaæ nÃvanaæ param || 42 || lihyÃn madhurakÃïÃæ ca cÆrïaæ madhu-gh­tÃplutam | pibet kaÂÆni mÆtreïa kapha-je rÆk«a-bhojana÷ || 43 || kaÂphalÃmalaka-vyo«aæ lihyÃt taila-madhu-plutam | vyo«a-k«ÃrÃgni-cavikÃ-bhÃrgÅ-pathyÃ-madhÆni và || 44 || yavair yavÃgÆæ yamake kaïÃ-dhÃtrÅ-k­tÃæ pibet | bhuktvÃdyÃt pippalÅæ ÓuïÂhÅæ tÅk«ïaæ và vamanaæ bhajet || 45 || ÓarkarÃ-k«audra-miÓrÃïi Ó­tÃni madhurai÷ saha | pibet payÃæsi yasyoccair vadato 'bhihata÷ svara÷ || 46 || vicitram annam a-rucau hitair upahitaæ hitam | bahir-antar-m­jà citta-nirvÃïaæ h­dyam au«adham || 47 || dvau kÃlau danta-pavanaæ bhak«ayen mukha-dhÃvanai÷ | ka«Ãyai÷ k«Ãlayed Ãsyaæ dhÆmaæ prÃyogikaæ pibet || 48 || tÃlÅÓa-cÆrïa-vaÂakÃ÷ sa-karpÆra-sitopalÃ÷ | ÓaÓÃÇka-kiraïÃkhyÃÓ ca bhak«yà ruci-karÃ÷ param || 49 || 5.49dv bhak«yà ruci-karà bh­Óam vÃtÃd a-rocake tatra pibec cÆrïaæ prasannayà | hareïu-k­«ïÃ-k­mijid-drÃk«Ã-saindhava-nÃgarÃt || 50 || elÃ-bhÃrgÅ-yava-k«Ãra-hiÇgu-yuktÃd gh­tena và | chardayed và vacÃmbhobhi÷ pittÃc ca gu¬a-vÃribhi÷ || 51 || lihyÃd và ÓarkarÃ-sarpir-lavaïottama-mÃk«ikam | kaphÃd vamen nimba-jalair dÅpyakÃragvadhodakam || 52 || pÃnaæ sa-madhv-ari«ÂÃÓ ca tÅk«ïÃ÷ sa-madhu-mÃdhavÃ÷ | pibec cÆrïaæ ca pÆrvoktaæ hareïv-Ãdy-u«ïa-vÃriïà || 53 || elÃ-tvaÇ-nÃgakusuma-tÅk«ïa-k­«ïÃ-mahau«adham | bhÃga-v­ddhaæ kramÃc cÆrïaæ nihanti sama-Óarkaram || 54 || prasekÃ-ruci-h­t-pÃrÓva-kÃsa-ÓvÃsa-galÃmayÃn | yavÃnÅ-tinti¬ÅkÃmla-vetasau«adha-dìimam || 55 || k­tvà kolaæ ca kar«ÃæÓaæ sitÃyÃÓ ca catu÷-palam | dhÃnya-sauvarcalÃjÃjÅ-varÃÇgaæ cÃrdha-kÃr«ikam || 56 || pippalÅnÃæ Óataæ caikaæ dve Óate maricasya ca | cÆrïam etat paraæ rucyaæ h­dyaæ grÃhi hinasti ca || 57 || 5.57cv tac-cÆrïaæ dÅpanaæ rucyaæ vibandha-kÃsa-h­t-pÃrÓva-plÅhÃrÓo-grahaïÅ-gadÃn | tÃlÅÓa-pattraæ maricaæ nÃgaraæ pippalÅ Óubhà || 58 || yathottaraæ bhÃga-v­ddhyà tvag-ele cÃrdha-bhÃgike | tad rucyaæ dÅpanaæ cÆrïaæ kaïëÂa-guïa-Óarkaram || 59 || 5.59av yathottaraæ bhÃga-v­ddhÃs 5.59cv tad dravyaæ dÅpanaæ cÆrïaæ kÃsa-ÓvÃsÃ-ruci-cchardi-plÅha-h­t-pÃrÓva-ÓÆla-nut | pÃï¬u-jvarÃtisÃra-ghnaæ mƬha-vÃtÃnulomanam || 60 || arkÃm­tÃ-k«Ãra-jale ÓarvarÅm u«itair yavai÷ | praseke kalpitÃn saktÆn bhak«yÃæÓ cÃdyÃd balÅ vamet || 61 || 5.61av arkÃm­tÃ-k«Åra-jale kaÂu-tiktais tathà ÓÆlyaæ bhak«ayej jÃÇgalaæ palam | Óu«kÃæÓ ca bhak«yÃn su-laghÆæÓ caïakÃdi-rasÃnupa÷ || 62 || Óle«maïo 'ti-prasekena vÃyu÷ Óle«mÃïam asyati | kapha-prasekaæ taæ vidvÃn snigdho«ïair eva nirjayet || 63 || 5.63dv snigdho«ïenaiva nirjayet pÅnase 'pi kramam imaæ vamathau ca prayojayet | viÓe«Ãt pÅnase 'bhyaÇgÃn snehÃn svedÃæÓ ca ÓÅlayet || 64 || 5.64av pÅnase ca kramam imaæ snigdhÃn utkÃrikÃ-piï¬ai÷ Óira÷-pÃrÓva-galÃdi«u | lavaïÃmla-kaÂÆ«ïÃæÓ ca rasÃn snehopasaæhitÃn || 65 || Óiro-'æsa-pÃrÓva-ÓÆle«u yathÃ-do«a-vidhiæ caret | audakÃnÆpa-piÓitair upanÃhÃ÷ su-saæsk­tÃ÷ || 66 || tatre«ÂÃ÷ sa-catu÷-snehà do«a-saæsarga i«yate | pralepo nata-ya«Ây-Ãhva-ÓatÃhvÃ-ku«Âha-candanai÷ || 67 || balÃ-rÃsnÃ-tilais tad-vat sa-sarpir-madhukotpalai÷ | punarnavÃ-k­«ïagandhÃ-balÃ-vÅrÃ-vidÃribhi÷ || 68 || nÃvanaæ dhÆma-pÃnÃni snehÃÓ cauttarabhaktikÃ÷ | tailÃny abhyaÇga-yogÅni vasti-karma tathà param || 69 || Ó­ÇgÃdyair và yathÃ-do«aæ du«Âam e«Ãæ hared as­k | pradeha÷ sa-gh­tai÷ Óre«Âha÷ padmakoÓÅra-candanai÷ || 70 || dÆrvÃ-madhuka-ma¤ji«ÂhÃ-kesarair và gh­tÃplutai÷ | vaÂÃdi-siddha-tailena Óata-dhautena sarpi«Ã || 71 || abhyaÇga÷ payasà seka÷ ÓastaÓ ca madhukÃmbunà | prÃyeïopahatÃgni-tvÃt sa-piccham atisÃryate || 72 || tasyÃtÅsÃra-grahaïÅ-vihitaæ hitam au«adham | purÅ«aæ yatnato rak«ec chu«yato rÃja-yak«miïa÷ || 73 || sarva-dhÃtu-k«ayÃrtasya balaæ tasya hi vi¬-balam | mÃæsam evÃÓnato yuktyà mÃrdvÅkaæ pibato 'nu ca || 74 || a-vidhÃrita-vegasya yak«mà na labhate 'ntaram | surÃæ sa-maï¬Ãæ mÃrdvÅkam ari«ÂÃn sÅdhu-mÃdhavÃn || 75 || 5.75dv ari«Âaæ sÅdhu-mÃdhavÃn yathÃrham anu-pÃnÃrthaæ piben mÃæsÃni bhak«ayan | sroto-vibandha-mok«Ãrthaæ balauja÷-pu«Âaye ca tat || 76 || sneha-k«ÅrÃmbu-ko«Âhe«u sv-abhyaktam avagÃhayet | uttÅrïaæ miÓrakai÷ snehair bhÆyo 'bhyaktaæ sukhai÷ karai÷ || 77 || 5.77cv uttÅrïaæ miÓraka-snehair m­dnÅyÃt sukham ÃsÅnaæ sukhaæ codvartayet param | jÅvantÅæ ÓatavÅryÃæ ca vikasÃæ sa-punarnavÃm || 78 || aÓvagandhÃm apÃmÃrgaæ tarkÃrÅæ madhukaæ balÃm | vidÃrÅæ sar«apÃn ku«Âhaæ taï¬ulÃn atasÅ-phalam || 79 || mëÃæs tilÃæÓ ca kiïvaæ ca sarvam eka-tra cÆrïayet | yava-cÆrïaæ tri-guïitaæ dadhnà yuktaæ sa-mÃk«ikam || 80 || etad udvartanaæ kÃryaæ pu«Âi-varïa-bala-pradam | gaura-sar«apa-kalkena snÃnÅyau«adhibhiÓ ca sa÷ || 81 || 5.81av etad utsÃdanaæ kÃryaæ 5.81dv snÃnair au«adhibhiÓ ca sa÷ snÃyÃd ­tu-sukhais toyair jÅvanÅyopasÃdhitai÷ | gandha-mÃlyÃdikÃæ bhÆ«Ãm a-lak«mÅ-nÃÓanÅæ bhajet || 82 || 5.82cv gandha-mÃlyÃdikair bhÆ«Ãm suh­dÃæ darÓanaæ gÅta-vÃditrotsava-saæÓruti÷ | vastaya÷ k«Åra-sarpÅæ«i madya-mÃæsa-su-ÓÅla-tà || 83 || 5.83dv madyaæ mÃæsaæ su-ÓÅla-tà daiva-vyapÃÓrayaæ tat tad atharvoktaæ ca pÆjitam || 83ªab || CikitsÃsthÃna ÃmÃÓayotkleÓa-bhavÃ÷ prÃyaÓ chardyo hitaæ tata÷ | laÇghanaæ prÃg ­te vÃyor vamanaæ tatra yojayet || 1 || 6.1bv prÃyaÓ chardyo hitaæ matam balino bahu-do«asya vamata÷ pratataæ bahu | tato virekaæ krama-Óo h­dyaæ madyai÷ phalÃmbubhi÷ || 2 || k«Årair và saha sa hy Ærdhvaæ gataæ do«aæ nayaty adha÷ | Óamanaæ cau«adhaæ rÆk«a-dur-balasya tad eva tu || 3 || pariÓu«kaæ priyaæ sÃtmyam annaæ laghu ca Óasyate | upavÃsas tathà yÆ«Ã rasÃ÷ kÃmbalikÃ÷ khalÃ÷ || 4 || ÓÃkÃni lehà bhojyÃni rÃga-«Ã¬ava-pÃnakÃ÷ | bhak«yÃ÷ Óu«kà vicitrÃÓ ca phalÃni snÃna-ghar«aïam || 5 || gandhÃ÷ su-gandhayo gandha-phala-pu«pÃnna-pÃna-jÃ÷ | bhukta-mÃtrasya sahasà mukhe ÓÅtÃmbu-secanam || 6 || hanti mÃruta-jÃæ chardiæ sarpi÷ pÅtaæ sa-saindhavam | ki¤-cid-u«ïaæ viÓe«eïa sa-kÃsa-h­daya-dravÃm || 7 || vyo«a-tri-lavaïìhyaæ và siddhaæ và dìimÃmbunà | sa-ÓuïÂhÅ-dadhi-dhÃnyena Ó­taæ tulyÃmbu và paya÷ || 8 || 6.8dv Ó­taæ tulyÃmbunà paya÷ 6.8dv pÅtaæ tulyÃmbunà paya÷ vyakta-saindhava-sarpir và phalÃmlo vai«kiro rasa÷ | snigdhaæ ca bhojanaæ ÓuïÂhÅ-dadhi-dìima-sÃdhitam || 9 || ko«ïaæ sa-lavaïaæ cÃtra hitaæ sneha-virecanam | pitta-jÃyÃæ virekÃrthaæ drÃk«ek«u-sva-rasais triv­t || 10 || sarpir và tailvakaæ yojyaæ v­ddhaæ ca Óle«ma-dhÃma-gam | Ærdhvam eva haret pittaæ svÃdu-tiktair viÓuddhi-mÃn || 11 || piben manthaæ yavÃgÆæ và lÃjai÷ sa-madhu-ÓarkarÃm | mudga-jÃÇgala-jair adyÃd vya¤janai÷ ÓÃli-«a«Âikam || 12 || 6.12bv lÃjai÷ sa-madhu-Óarkarai÷ m­d-bh­«Âa-lo«Âa-prabhavaæ su-ÓÅtaæ salilaæ pibet | mudgoÓÅra-kaïÃ-dhÃnyai÷ saha và saæsthitaæ niÓÃm || 13 || drÃk«Ã-rasaæ rasaæ vek«or gu¬Æcy-ambu payo 'pi và | jambv-Ãmra-pallavoÓÅra-vaÂa-ÓuÇgÃvaroha-ja÷ || 14 || 6.14av drÃk«Ã-rasaæ rasaæ cek«or 6.14dv -vaÂa-Ó­ÇgÃvaroha-ja÷ kvÃtha÷ k«audra-yuta÷ pÅta÷ ÓÅto và viniyacchati | chardiæ jvaram atÅsÃraæ mÆrchÃæ t­«ïÃæ ca dur-jayÃm || 15 || dhÃtrÅ-rasena và ÓÅtaæ piben mudga-dalÃmbu và | kola-majja-sitÃ-lÃjÃ-mak«ikÃ-viÂ-kaïäjanam || 16 || 6.16cv kola-majja-sitÃ-lÃk«Ã- 6.16dv -mak«ikÃ-viÂ-rasäjanam lihyÃt k«audreïa pathyÃæ và drÃk«Ãæ và badarÃïi và | kapha-jÃyÃæ vamen nimba-k­«ïÃ-piï¬Åta-sar«apai÷ || 17 || yuktena ko«ïa-toyena dur-balaæ copavÃsayet | ÃragvadhÃdi-niryÆhaæ ÓÅtaæ k«audra-yutaæ pibet || 18 || 6.18cv ÃragvadhÃder niryÆhaæ manthÃn yavair và bahu-ÓaÓ chardi-ghnau«adha-bhÃvitai÷ | kapha-ghnam annaæ h­dyaæ ca rÃgÃ÷ sÃrjaka-bhÆst­ïÃ÷ || 19 || lŬhaæ mana÷ÓilÃ-k­«ïÃ-maricaæ bÅjapÆrakÃt | sva-rasena kapitthasya sa-k«audreïa vamiæ jayet || 20 || khÃdet kapitthaæ sa-vyo«aæ madhunà và durÃlabhÃm | lihyÃn marica-cocailÃ-go-Óak­d-rasa-mÃk«ikam || 21 || anukÆlopacÃreïa yÃti dvi«ÂÃrtha-jà Óamam | k­mi-jà k­mi-h­d-roga-gaditaiÓ ca bhi«ag-jitai÷ || 22 || yathÃ-svaæ pariÓe«ÃÓ ca tat-k­tÃÓ ca tathÃmayÃ÷ || 22ªab || chardi-prasaÇgena hi mÃtariÓvà dhÃtu-k«ayÃt kopam upaity avaÓyam | kuryÃd ato 'smin vamanÃti-yoga-proktaæ vidhiæ stambhana-b­æhaïÅyam || 23 || 6.23cv kuryÃd ato 'smin vamanÃti-yoge 6.23dv proktaæ vidhiæ stambhana-b­æhaïÅyam sarpir-gu¬Ã mÃæsa-rasà gh­tÃni kalyÃïaka-try-Æ«aïa-jÅvanÃni | payÃæsi pathyopahitÃni lehÃÓ chardiæ prasaktÃæ praÓamaæ nayanti || 24 || 6.24av sarpir gu¬o mÃæsa-rasà gh­tÃni iti chardi-cikitsitam atha h­d-roga-cikitsitam || 24+1 || h­d-roge vÃta-je tailaæ mastu-sauvÅra-takra-vat || 25 || tailaæ ca lavaïai÷ siddhaæ sa-mÆtrÃmlaæ tathÃ-guïam || 26 || pibet sukho«ïaæ sa-vi¬aæ gulmÃnÃhÃrti-jic ca tat | tailaæ ca lavaïai÷ siddhaæ sa-mÆtrÃmlaæ tathÃ-guïam || 26 || bilvaæ rÃsnÃæ yavÃn kolaæ devadÃruæ punarnavÃm | kulatthÃn pa¤ca-mÆlaæ ca paktvà tasmin pacej jale || 27 || tailaæ tan nÃvane pÃne vastau ca viniyojayet | ÓuïÂhÅ-vaya÷sthÃ-lavaïa-kÃyasthÃ-hiÇgu-pau«karai÷ || 28 || 6.28cv ÓuïÂhÅ-kayasthÃ-lavaïa- 6.28cv -vaya÷sthÃ-hiÇgu-pau«karai÷ pathyayà ca Ó­taæ pÃrÓva-h­d-rujÃ-gulma-jid gh­tam | sauvarcalasya dvi-pale pathyÃ-pa¤cÃÓad-anvite || 29 || gh­tasya sÃdhita÷ prastho h­d-roga-ÓvÃsa-gulma-jit | dìimaæ k­«ïa-lavaïaæ ÓuïÂhÅ-hiÇgv-amla-vetasam || 30 || 6.30bv h­d-roga-ÓvÃsa-gulma-h­t 6.30dv ÓuïÂhÅ hiÇgv amla-vetasa÷ apatantraka-h­d-roga-ÓvÃsa-ghnaæ cÆrïam uttamam | pu«karÃhva-ÓaÂhÅ-ÓuïÂhÅ-bÅjapÆra-jaÂÃbhayÃ÷ || 31 || pÅtÃ÷ kalkÅ-k­tÃ÷ k«Ãra-gh­tÃmla-lavaïair yutÃ÷ | vikartikÃ-ÓÆla-harÃ÷ kvÃtha÷ ko«ïaÓ ca tad-guïa÷ || 32 || yavÃnÅ-lavaïa-k«Ãra-vacÃjÃjy-au«adhai÷ k­ta÷ | sa-pÆtidÃru-bÅjÃhva-palÃÓa-ÓaÂhi-pau«karai÷ || 33 || 6.33cv sa pÆtidÃru-bÅjÃhva- 6.33dv -vijayÃ-ÓaÂhi-pau«karai÷ yava-k«Ãro yavÃnÅ ca pibed u«ïena vÃriïà | etena vÃta-jaæ ÓÆlaæ gulmaæ caiva cirotthitam || 33+(1) || bhidyate sapta-rÃtreïa pavanena yathà ghana÷ || 33+(1ª)ab || pa¤ca-kola-ÓaÂhÅ-pathyÃ-gu¬a-bÅjÃhva-pau«karam | vÃruïÅ-kalkitaæ bh­«Âaæ yamake lavaïÃnvitam || 34 || h­t-pÃrÓva-yoni-ÓÆle«u khÃded gulmodare«u ca | snigdhÃÓ ceha hitÃ÷ svedÃ÷ saæsk­tÃni gh­tÃni ca || 35 || 6.35dv saæsk­tÃni gh­tÃni tu laghunà pa¤ca-mÆlena ÓuïÂhyà và sÃdhitaæ jalam | vÃruïÅ-dadhi-maï¬aæ và dhÃnyÃmlaæ và pibet t­«i || 36 || 6.36cv vÃruïÅæ dadhi-maï¬aæ và sÃyÃma-stambha-ÓÆlÃme h­di mÃruta-dÆ«ite | kriyai«Ã sa-dravÃyÃma-pramohe tu hità rasÃ÷ || 37 || snehìhyÃs tittiri-krau¤ca-Óikhi-vartaka-dak«a-jÃ÷ | balÃ-tailaæ sa-h­d-roga÷ pibed và su-kumÃrakam || 38 || 6.38av snehÃdyÃs tittiri-krau¤ca- ya«Ây-Ãhva-Óata-pÃkaæ và mahÃ-snehaæ tathottamam | rÃsnÃ-jÅvaka-jÅvantÅ-balÃ-vyÃghrÅ-punarnavai÷ || 39 || bhÃrgÅ-sthirÃ-vacÃ-vyo«air mahÃ-snehaæ vipÃcayet | dadhi-pÃdaæ tathÃmlaiÓ ca lÃbhata÷ sa ni«evita÷ || 40 || tarpaïo b­æhaïo balyo vÃta-h­d-roga-nÃÓana÷ | dÅpte 'gnau sa-dravÃyÃme h­d-roge vÃtike hitam || 41 || k«Åraæ dadhi gu¬a÷ sarpir audakÃnÆpam Ãmi«am | etÃny eva ca varjyÃni h­d-roge«u catur«v api || 42 || Óe«e«u stambha-jìyÃma-saæyukte 'pi ca vÃtike | kaphÃnubandhe tasmiæs tu rÆk«o«ïÃm Ãcaret kriyÃm || 43 || paitte drÃk«ek«u-niryÃsa-sitÃ-k«audra-parÆ«akai÷ | yukto vireko h­dya÷ syÃt krama÷ Óuddhe ca pitta-hà || 44 || 6.44cv yukto vireco h­dya÷ syÃt k«ata-pitta-jvaroktaæ ca bÃhyÃnta÷ parimÃrjanam | kaÂvÅ-madhuka-kalkaæ ca pibet sa-sitam ambhasà || 45 || ÓreyasÅ-ÓarkarÃ-drÃk«Ã-jÅvakar«abhakotpalai÷ | balÃ-kharjÆra-kÃkolÅ-medÃ-yugmaiÓ ca sÃdhitam || 46 || sa-k«Åraæ mÃhi«aæ sarpi÷ pitta-h­d-roga-nÃÓanam | prapauï¬arÅka-madhuka-bisa-granthi-kaserukÃ÷ || 47 || sa-ÓuïÂhÅ-ÓaivalÃs tÃbhi÷ sa-k«Åraæ vipaced gh­tam | ÓÅtaæ sa-madhu tac ce«Âaæ svÃdu-varga-k­taæ ca yat || 48 || vastiæ ca dadyÃt sa-k«audraæ tailaæ madhuka-sÃdhitam | kaphodbhave vamet svinna÷ picumanda-vacÃmbhasà || 49 || 6.49av vastiæ ca dadyÃt sa-k«audra- 6.49bv -tailaæ madhuka-sÃdhitam 6.49dv picumanda-vacÃmbunà kulattha-dhanvottha-rasa-tÅk«ïa-madya-yavÃÓana÷ | pibec cÆrïaæ vacÃ-hiÇgu-lavaïa-dvaya-nÃgarÃt || 50 || sailÃ-yavÃnaka-kaïÃ-yava-k«ÃrÃt sukhÃmbunà | phala-dhÃnyÃmla-kaulattha-yÆ«a-mÆtrÃsavais tathà || 51 || 6.51av sailÃ-yavÃnika-kaïÃ- pu«karÃhvÃbhayÃ-ÓuïÂhÅ-ÓaÂhÅ-rÃsnÃ-vacÃ-kaïÃt | kvÃthaæ tathÃbhayÃ-ÓuïÂhÅ-mÃdrÅ-pÅtadru-kaÂphalÃt || 52 || 6.52bc -ÓaÂhÅ-rÃsnÃ-vacÃ-kaïÃ- 6.52cc -kvÃthaæ tathÃbhayÃ-ÓuïÂhÅ- kvÃthe rohÅtakÃÓvattha-khadirodumbarÃrjune | sa-palÃÓa-vaÂe vyo«a-triv­c-cÆrïÃnvite k­ta÷ || 53 || sukhodakÃnu-pÃnaÓ ca leha÷ kapha-vikÃra-hà | Óle«ma-gulmoditÃjyÃni k«ÃrÃæÓ ca vividhÃn pibet || 54 || 6.54av sukhodakÃnu-pÃnasya prayojayec chilÃhvaæ và brÃhmaæ vÃtra rasÃyanam | tathÃmalaka-lehaæ và prÃÓaæ vÃgastya-nirmitam || 55 || 6.55bv brÃhmaæ cÃtra rasÃyanam 6.55dv prÃÓyaæ vÃgastya-nirmitam 6.55dv prÃÓyaæ cÃgastya-nirmitam syÃc chÆlaæ yasya bhukte 'ti jÅryaty alpaæ jarÃæ gate | ÓÃmyet sa ku«Âha-k­mijil-lavaïa-dvaya-tilvakai÷ || 56 || 6.56av syÃc chÆlaæ yasya bhukte 'nne sa-devadÃrv-ativi«aiÓ cÆrïam u«ïÃmbunà pibet | yasya jÅrïe 'dhikaæ snehai÷ sa virecya÷ phalai÷ puna÷ || 57 || jÅryaty anne tathà mÆlais tÅk«ïai÷ ÓÆle sadÃdhike | prÃyo 'nilo ruddha-gati÷ kupyaty ÃmÃÓaye gata÷ || 58 || 6.58dv kupyaty ÃmÃÓaye tata÷ 6.58dv kupyaty ÃmÃÓaye yata÷ tasyÃnulomanaæ kÃryaæ Óuddhi-laÇghana-pÃcanai÷ | k­mi-ghnam au«adhaæ sarvaæ k­mi-je h­dayÃmaye || 59 || 6.59dv k­mi-je ca h­d-Ãmaye t­«ïÃsu vÃta-pitta-ghno vidhi÷ prÃyeïa Óasyate | sarvÃsu ÓÅto bÃhyÃntas tathà Óamana-Óodhana÷ || 60 || 6.60bv vidhi÷ prÃyeïa yujyate 6.60dv tathà Óamana-Óodhanam divyÃmbu ÓÅtaæ sa-k«audraæ tad-vad bhaumaæ ca tad-guïam | nirvÃpitaæ tapta-lo«Âa-kapÃla-sikatÃdibhi÷ || 61 || sa-Óarkaraæ và kvathitaæ pa¤ca-mÆlena và jalam | darbha-pÆrveïa manthaÓ ca praÓasto lÃja-saktubhi÷ || 62 || vÃÂyaÓ cÃma-yavai÷ ÓÅta÷ ÓarkarÃ-mÃk«ikÃnvita÷ | yavÃgÆ÷ ÓÃlibhis tad-vat kodravaiÓ ca ciran-tanai÷ || 63 || ÓÅtena ÓÅta-vÅryaiÓ ca dravyai÷ siddhena bhojanam | himÃmbu-pari«iktasya payasà sa-sitÃ-madhu || 64 || rasaiÓ cÃn-amla-lavaïair jÃÇgalair gh­ta-bharjitai÷ | mudgÃdÅnÃæ tathà yÆ«air jÅvanÅya-rasÃnvitai÷ || 65 || 6.65av rasaiÓ cÃn-alpa-lavaïair nasyaæ k«Åra-gh­taæ siddhaæ ÓÅtair ik«os tathà rasa÷ | nirvÃpaïÃÓ ca gaï¬Æ«Ã÷ sÆtra-sthÃnodità hitÃ÷ || 66 || 6.66bv ÓÅtair ik«os tathà rasai÷ 6.66bv ÓÅtair ik«os tathà rase dÃha-jvaroktà lepÃdyà nirÅha-tvaæ mano-rati÷ | mahÃ-sarid-dhradÃdÅnÃæ darÓana-smaraïÃni ca || 67 || 6.67dv darÓana-smaraïÃdi ca t­«ïÃyÃæ pavanotthÃyÃæ sa-gu¬aæ dadhi Óasyate | rasÃÓ ca b­æhaïÃ÷ ÓÅtà vidÃry-Ãdi-gaïÃmbu ca || 68 || 6.68dv vidÃry-Ãdi-gaïÃmbu và pitta-jÃyÃæ sitÃ-yukta÷ pakvodumbara-jo rasa÷ | tat-kvÃtho và himas tad-vac chÃrivÃdi-gaïÃmbu và || 69 || tad-vidhaiÓ ca gaïai÷ ÓÅta-ka«ÃyÃn sa-sitÃ-madhÆn | madhurair au«adhais tad-vat k«Åri-v­k«aiÓ ca kalpitÃn || 70 || bÅjapÆraka-m­dvÅkÃ-vaÂa-vetasa-pallavÃn | mÆlÃni kuÓa-kÃÓÃnÃæ ya«Ây-Ãhvaæ ca jale Ó­tam || 71 || jvaroditaæ và drÃk«Ãdi pa¤ca-sÃrÃmbu và pibet | kaphodbhavÃyÃæ vamanaæ nimba-prasava-vÃriïà || 72 || bilvìhakÅ-pa¤ca-kola-darbha-pa¤caka-sÃdhitam | jalaæ pibed rajanyà và siddhaæ sa-k«audra-Óarkaram || 73 || 6.73bv -darbha-kacchaka-sÃdhitam 6.73cv jalaæ pibed rajanyÃæ và mudga-yÆ«aæ ca sa-vyo«a-paÂolÅ-nimba-pallavam | yavÃnnaæ tÅk«ïa-kava¬a-nasya-lehÃæÓ ca ÓÅlayet || 74 || sarvair ÃmÃc ca tad dhantrÅ kriye«Âà vamanaæ tathà | try-Æ«aïÃru«kara-vacÃ-phalÃmlo«ïÃmbu-mastubhi÷ || 75 || annÃtyayÃn maï¬am u«ïaæ himaæ manthaæ ca kÃla-vit | t­«i ÓramÃn mÃæsa-rasaæ manthaæ và sa-sitaæ pibet || 76 || 6.76dv madyaæ và sa-sitaæ pibet ÃtapÃt sa-sitaæ manthaæ yava-kola-ja-saktubhi÷ | sarvÃïy aÇgÃni limpec ca tila-piïyÃka-käjikai÷ || 77 || ÓÅta-snÃnÃc ca madyÃmbu pibet t­ï-mÃn gu¬Ãmbu và | madyÃd ardha-jalaæ madyaæ snÃto 'mla-lavaïair yutam || 78 || 6.78av ÓÅta-snÃnÃt tu madyÃmbu 6.78bv pibet t­¬-vÃn gu¬Ãmbu và 6.78dv snÃto 'mla-lavaïÃyutam sneha-tÅk«ïa-tarÃgnis tu sva-bhÃva-ÓiÓiraæ jalam | snehÃd u«ïÃmbv a-jÅrïÃt tu jÅrïÃn maï¬aæ pipÃsita÷ || 79 || 6.79av snehÃt tÅk«ïa-tarÃgnis tu pibet snigdhÃnna-t­«ito hima-spardhi gu¬odakam | gurv-Ãdy-annena t­«ita÷ pÅtvo«ïÃmbu tad ullikhet || 80 || k«aya-jÃyÃæ k«aya-hitaæ sarvaæ b­æhaïam au«adham | k­Óa-dur-bala-rÆk«ÃïÃæ k«Åraæ chÃgo raso 'tha-và || 81 || k«Åraæ ca sordhva-vÃtÃyÃæ k«aya-kÃsa-harai÷ Ó­tam | rogopasargÃj jÃtÃyÃæ dhÃnyÃmbu sa-sitÃ-madhu || 82 || 6.82cv rogopasarga-jÃtÃyÃæ pÃne praÓastaæ sarvà ca kriyà rogÃdy-apek«ayà | t­«yan pÆrvÃmaya-k«Åïo na labheta jalaæ yadi || 83 || 6.83cv t­«ïan pÆrvÃmaya-k«Åïo 6.83cc t­«ïak pÆrvÃmaya-k«Åïo maraïaæ dÅrgha-rogaæ và prÃpnuyÃt tvaritaæ tata÷ | sÃtmyÃnna-pÃna-bhai«ajyais t­«ïÃæ tasya jayet purà || 84 || 6.84dv t­«ïÃæ tasya jayet puras tasyÃæ jitÃyÃm anyo 'pi vyÃdhi÷ ÓakyaÓ cikitsitum || 84ªab || CikitsÃsthÃna yaæ do«am adhikaæ paÓyet tasyÃdau pratikÃrayet | kapha-sthÃnÃnupÆrvyà ca tulya-do«e madÃtyaye || 1 || 7.1cv kapha-sthÃnÃnupÆrvyà tu pitta-mÃruta-pary-anta÷ prÃyeïa hi madÃtyaya÷ | hÅna-mithyÃti-pÅtena yo vyÃdhir upajÃyate || 2 || sama-pÅtena tenaiva sa madyenopaÓÃmyati | madyasya vi«a-sÃd­ÓyÃd vi«aæ tÆtkar«a-v­ttibhi÷ || 3 || tÅk«ïÃdibhir guïair yogÃd vi«Ãntaram apek«ate | tÅk«ïo«ïenÃti-mÃtreïa pÅtenÃmla-vidÃhinà || 4 || madyenÃnna-rasa-kledo vidagdha÷ k«Ãra-tÃæ gata÷ | yÃn kuryÃn mada-t­ï-moha-jvarÃntar-dÃha-vibhramÃn || 5 || madyotkli«Âena do«eïa ruddha÷ srota÷su mÃruta÷ | su-tÅvrà vedanà yÃÓ ca Óirasy asthi«u saædhi«u || 6 || jÅrïÃma-madya-do«asya prakÃÇk«Ã-lÃghave sati | yaugikaæ vidhi-vad yuktaæ madyam eva nihanti tÃn || 7 || k«Ãro hi yÃti mÃdhuryaæ ÓÅghram amlopasaæhita÷ | madyam amle«u ca Óre«Âhaæ do«a-vi«yandanÃd alam || 8 || 7.8dv do«a-visrÃvaïÃd alam tÅk«ïo«ïÃdyai÷ purà proktair dÅpanÃdyais tathà guïai÷ | sÃtmya-tvÃc ca tad evÃsya dhÃtu-sÃmya-karaæ param || 9 || saptÃham a«Âa-rÃtraæ và kuryÃt pÃnÃtyayau«adham | jÅryaty etÃvatà pÃnaæ kÃlena vi-pathÃÓritam || 10 || paraæ tato 'nubadhnÃti yo rogas tasya bhe«ajam | yathÃ-yathaæ prayu¤jÅta k­ta-pÃnÃtyayau«adha÷ || 11 || 7.11dv k­ta-pÃnÃtyayau«adham tatra vÃtolbaïe madyaæ dadyÃt pi«Âa-k­taæ yutam | bÅjapÆraka-v­k«Ãmla-kola-dìima-dÅpyakai÷ || 12 || yavÃnÅ-hapu«ÃjÃjÅ-vyo«a-tri-lavaïÃrdrakai÷ | ÓÆlya-mÃæsair harÅtakai÷ sneha-vadbhiÓ ca saktubhi÷ || 13 || 7.13bv -vyo«a-tri-lavaïÃrjakai÷ 7.13cv ÓÆlya-mÃæsair haritakai÷ u«ïa-snigdhÃmla-lavaïà medya-mÃæsa-rasà hitÃ÷ | ÃmrÃmrÃtaka-peÓÅbhi÷ saæsk­tà rÃga-«Ã¬avÃ÷ || 14 || 7.14av u«ïÃ÷ snigdhÃmla-lavaïà 7.14bv madya-mÃæsa-rasà hitÃ÷ 7.14dv saæsk­tà rÃga-khÃï¬avÃ÷ godhÆma-mëa-vik­tir m­duÓ citrà mukha-priyà | ÃrdrikÃrdraka-kulmëa-Óukta-mÃæsÃdi-garbhiïÅ || 15 || surabhir lavaïà ÓÅtà nir-gadà vÃccha-vÃruïÅ | sva-raso dìimÃt kvÃtha÷ pa¤ca-mÆlÃt kanÅyasa÷ || 16 || 7.16bv nigadà vÃccha-vÃruïÅ ÓuïÂhÅ-dhÃnyÃt tathà mastu ÓuktÃmbho-'cchÃmla-käjikam | abhyaÇgodvartana-snÃnam u«ïaæ prÃvaraïaæ ghanam || 17 || ghanaÓ cÃguru-jo dhÆpa÷ paÇkaÓ cÃguru-kuÇkuma÷ | kucoru-Óroïi-ÓÃlinyo yauvano«ïÃÇga-ya«Âaya÷ || 18 || har«eïÃliÇgane yuktÃ÷ priyÃ÷ saævÃhane«u ca | pittolbaïe bahu-jalaæ ÓÃrkaraæ madhu và yutam || 19 || rasair dìima-kharjÆra-bhavya-drÃk«Ã-parÆ«a-jai÷ | su-ÓÅtaæ sa-sitÃ-saktu yojyaæ tÃd­k ca pÃnakam || 20 || 7.20bv -bhavya-drÃk«Ã-parÆ«akai÷ 7.22bv -paÂolÅ-dìimair api svÃdu-varga-ka«Ãyair và yuktaæ madyaæ sa-mÃk«ikam | ÓÃli-«a«Âikam aÓnÅyÃc chaÓÃjaiïa-kapi¤jalai÷ || 21 || satÅna-mudgÃmalaka-paÂolÅ-dìimai rasai÷ | kapha-pittaæ samutkli«Âam ullikhet t­¬-vidÃha-vÃn || 22 || pÅtvÃmbu ÓÅtaæ madyaæ và bhÆrÅk«u-rasa-saæyutam | drÃk«Ã-rasaæ và saæsargÅ tarpaïÃdi÷ paraæ hita÷ || 23 || tathÃgnir dÅpyate tasya do«a-Óe«Ãnna-pÃcana÷ | kÃse sa-rakta-ni«ÂhÅve pÃrÓva-stana-rujÃsu ca || 24 || t­«ïÃyÃæ sa-vidÃhÃyÃæ sotkleÓe h­dayorasi | gu¬ÆcÅ-bhadra-mustÃnÃæ paÂolasyÃtha-và rasam || 25 || sa-Ó­Çgaveraæ yu¤jÅta tittiri-pratibhojanam | t­«yate cÃti bala-vad vÃta-pitte samuddhate || 26 || 7.26av sa-nÃgaraæ yojayeta dadyÃd drÃk«Ã-rasaæ pÃnaæ ÓÅtaæ do«Ãnulomanam | jÅrïe 'dyÃn madhurÃmlena cchÃga-mÃæsa-rasena ca || 27 || t­«y alpa-Óa÷ piben madyaæ madaæ rak«an bahÆdakam | musta-dìima-lÃjÃmbu jalaæ và parïinÅ-Ó­tam || 28 || pÃÂaly-utpala-kandair và sva-bhÃvÃd eva và himam | madyÃti-pÃnÃd ab-dhÃtau k«Åïe tejasi coddhate || 29 || 7.29av paÂoly-utpala-kandair và ya÷ Óu«ka-gala-tÃlv-o«Âho jihvÃæ ni«k­«ya ce«Âate | pÃyayet kÃmato 'mbhas taæ niÓÅtha-pavanÃhatam || 30 || kola-dìima-v­k«Ãmla-cukrÅkÃ-cukrikÃ-rasa÷ | pa¤cÃmlako mukhÃlepa÷ sadyas t­«ïÃæ niyacchati || 31 || tvacaæ prÃptaÓ ca pÃno«mà pitta-raktÃbhimÆrchita÷ | dÃhaæ prakurute ghoraæ tatrÃti-ÓiÓiro vidhi÷ || 32 || 7.32av tvacaæ prÃptas tu pÃno«mà 7.32av tvacaæ prÃpta÷ sa pÃno«mà a-ÓÃmyati rasais t­pte rohiïÅæ vyadhayet sirÃm | ullekhanopavÃsÃbhyÃæ jayec chle«molbaïaæ pibet || 33 || ÓÅtaæ ÓuïÂhÅ-sthirodÅcya-du÷sparÓÃnya-tamodakam | nir-Ãmaæ k«udhitaæ kÃle pÃyayed bahu-mÃk«ikam || 34 || ÓÃrkaraæ madhu và jÅrïam ari«Âaæ sÅdhum eva và | rÆk«a-tarpaïa-saæyuktaæ yavÃnÅ-nÃgarÃnvitam || 35 || yÆ«eïa yava-godhÆmaæ tanunÃlpena bhojayet | u«ïÃmla-kaÂu-tiktena kaulatthenÃlpa-sarpi«Ã || 36 || 7.36cv u«ïÃmbu-kaÂu-tiktena Óu«ka-mÆlaka-jaiÓ chÃgai rasair và dhanva-cÃriïÃm | sÃmla-vetasa-v­k«Ãmla-paÂolÅ-vyo«a-dìimai÷ || 37 || 7.37dv -pÃÂalÅ-vyo«a-dìimai÷ prabhÆta-ÓuïÂhÅ-marica-haritÃrdraka-peÓikam | bÅjapÆra-rasÃdy-amla-bh­«Âa-nÅ-rasa-vartitam || 38 || karÅra-karamardÃdi roci«ïu bahu-ÓÃlanam | pravyaktëÂÃÇga-lavaïaæ vikalpita-nimardakam || 39 || 7.39dv vikalpita-vimardakam yathÃgni bhak«ayan mÃæsaæ mÃdhavaæ nigadaæ pibet | sitÃ-sauvarcalÃjÃjÅ-tinti¬ÅkÃmla-vetasam || 40 || 7.40bv mÃdhavaæ nir-gadaæ pibet tvag-elÃ-maricÃrdhÃæÓam a«ÂÃÇga-lavaïaæ hitam | sroto-viÓuddhy-agni-karaæ kapha-prÃye madÃtyaye || 41 || rÆk«o«ïodvartanodghar«a-snÃna-bhojana-laÇghanai÷ | sa-kÃmÃbhi÷ saha strÅbhir yuktyà jÃgaraïena ca || 42 || madÃtyaya÷ kapha-prÃya÷ ÓÅghraæ samupaÓÃmyati | yad idaæ karma nirdi«Âaæ p­thag do«a-balaæ prati || 43 || saænipÃte daÓa-vidhe tac che«e 'pi vikalpayet | tvaÇ-nÃgapu«pa-magadhÃ-maricÃjÃji-dhÃnyakai÷ || 44 || parÆ«aka-madhÆkailÃ-surÃhvaiÓ ca sitÃnvitai÷ | sa-kapittha-rasaæ h­dyaæ pÃnakaæ ÓaÓi-bodhitam || 45 || madÃtyaye«u sarve«u peyaæ rucy-agni-dÅpanam | nÃ-vik«obhya mano madyaæ ÓarÅram a-vihanya và || 46 || 7.46cv nÃ-k«obhya hi mano madyaæ 7.46dv ÓarÅram a-vihatya và kuryÃn madÃtyayaæ tasmÃd i«yate har«aïÅ kriyà | saæÓuddhi-ÓamanÃdye«u mada-do«a÷ k­te«v api || 47 || na cec chÃmyet kaphe k«Åïe jÃte daurbalya-lÃghave | tasya madya-vidagdhasya vÃta-pittÃdhikasya ca || 48 || grÅ«mopataptasya taror yathà var«aæ tathà paya÷ | madya-k«Åïasya hi k«Åïaæ k«Åram ÃÓv eva pu«yati || 49 || 7.49cv madya-k«Åïasya hi k«Åraæ 7.49dv pÅtam ÃÓv eva pu«yati ojas tulyaæ guïai÷ sarvair viparÅtaæ ca madyata÷ | payasà vihate roge bale jÃte nivartayet || 50 || 7.50cv payasà vijite roge k«Åra-prayogaæ madyaæ ca krameïÃlpÃlpam Ãcaret | na vik«aya-dhvaæsakotthai÷ sp­Óetopadravair yathà || 51 || 7.51cv na viÂ-k«aya-dhvaæsakotthai÷ 7.51dv sp­Óyetopadravair yathà tayos tu syÃd gh­taæ k«Åraæ vastayo b­æhaïÃ÷ ÓivÃ÷ | abhyaÇgodvartana-snÃnÃny anna-pÃnaæ ca vÃta-jit || 52 || yukta-madyasya madyottho na vyÃdhir upajÃyate | ato 'sya vak«yate yogo ya÷ sukhÃyaiva kevalam || 53 || ÃÓvinaæ yà mahat tejo balaæ sÃrasvataæ ca yà | dadhÃty aindraæ ca yà vÅryaæ prabhÃvaæ vai«ïavaæ ca yà || 54 || astraæ makara-ketor yà puru«Ãrtho balasya yà | sautrÃmaïyÃæ dvi-ja-mukhe yà hutÃÓe ca hvayate || 55 || 7.55bv puru«Ãrtho balasya ca yà sarvau«adhi-saæpÆrïÃn mathyamÃnÃt surÃsurai÷ | mahoda-dhe÷ samudbhÆtà ÓrÅ-ÓaÓÃÇkÃm­tai÷ saha || 56 || madhu-mÃdhava-maireya-sÅdhu-gau¬ÃsavÃdibhi÷ | mada-Óaktim an-ujjhantÅ yà rÆpair bahubhi÷ sthità || 57 || 7.57cv mada-Óaktim a-tyajantÅ yÃm ÃsvÃdya vilÃsinyo yathÃrthaæ nÃma bibhrati | kulÃÇganÃpi yÃæ pÅtvà nayaty uddhata-mÃnasà || 58 || 7.58av yÃm ÃsÃdya vilÃsinyo an-aÇgÃliÇgitair aÇgai÷ kvÃpi ceto muner api | taraÇga-bhaÇga-bhrÆ-kuÂÅ-tarjanair mÃninÅ-mana÷ || 59 || ekaæ prasÃdya kurute yà dvayor api nirv­tim | yathÃ-kÃmaæ bhaÂÃvÃpti-parih­«ÂÃpsaro-gaïe || 60 || 7.60cv yathÃ-kÃma-bhaÂÃvÃpti- t­ïa-vat puru«Ã yuddhe yÃm ÃsvÃdya tyajanty asÆn | yÃæ ÓÅlayitvÃpi ciraæ bahu-dhà bahu-vigrahÃm || 61 || 7.61bv yÃm ÃsÃdya tyajanty asÆn nityaæ har«Ãti-vegena tat-pÆrvam iva sevate | ÓokodvegÃ-rati-bhayair yÃæ d­«Âvà nÃbhibhÆyate || 62 || go«ÂhÅ-mahotsavodyÃnaæ na yasyÃ÷ Óobhate vinà | sm­tvà sm­tvà ca bahu-Óo viyukta÷ Óocate yayà || 63 || 7.63cv sm­tvà tu yÃæ ca bahu-Óo a-prasannÃpi yà prÅtyai prasannà svarga eva yà | apÅndraæ manyate du÷-sthaæ h­daya-sthitayà yayà || 64 || a-nirdeÓya-sukhÃsvÃdà svayaæ-vedyaiva yà param | iti citrÃsv avasthÃsu priyÃm anukaroti yà || 65 || priyÃti-priya-tÃæ yÃti yat priyasya viÓe«ata÷ | yà prÅtir yà ratir và vÃg yà pu«Âir iti ca stutà || 66 || deva-dÃnava-gandharva-yak«a-rÃk«asa-mÃnu«ai÷ | pÃna-prav­ttau satyÃæ tu tÃæ surÃæ vidhinà pibet || 67 || 7.67bv -yak«a-rÃk«asa-mÃnavai÷ 7.67bv -yak«a-rÃk«asa-mÃnavai÷ saæbhavanti na te rogà medo-'nila-kaphodbhavÃ÷ | vidhi-yuktÃd ­te madyÃd ye na sidhyanti dÃruïÃ÷ || 68 || 7.68av saæbhavanti ca ye rogà 7.68cv vidhi-yuktÃd ­te madyÃt 7.68dv te na sidhyanti dÃruïÃ÷ asti dehasya sÃvasthà yasyÃæ pÃnaæ nivÃryate | anya-tra madyÃn nigadÃd vividhau«adha-saæsk­tÃt || 69 || 7.69dv vividhau«adha-saæbh­tÃt ÃnÆpaæ jÃÇgalaæ æÃæsaæ vidhinÃpy upakalpitam | madyaæ sahÃyam a-prÃpya samyak pariïamet katham || 70 || su-tÅvra-mÃruta-vyÃdhi-ghÃtino laÓunasya ca | madya-mÃæsa-viyuktasya prayoge syÃt kiyÃn guïa÷ || 71 || 7.71dv prayoga÷ syÃt kiyÃn guïa÷ 7.71dv prayogÃt syÃt kiyÃn guïa÷ nigƬha-ÓalyÃharaïe Óastra-k«ÃrÃgni-karmaïi | pÅta-madyaÓ vi«ahate sukhaæ vaidya-vikatthanÃm || 72 || 7.72bv Óastra-k«ÃrÃgni-karmasu analottejanaæ rucyaæ Óoka-Órama-vinodakam | na cÃta÷ param asty anyad Ãrogya-bala-pu«Âi-k­t || 73 || 7.73bv Óoka-Órama-vinodanam rak«atà jÅvitaæ tasmÃt peyam Ãtma-vatà sadà | ÃÓritopÃÓrita-hitaæ paramaæ dharma-sÃdhanam || 74 || snÃta÷ praïamya sura-vipra-gurÆn yathÃ-svaæ v­ttiæ vidhÃya ca samasta-parigrahasya | ÃpÃna-bhÆmim atha gandha-jalÃbhi«iktÃm ÃhÃra-maï¬apa-samÅpa-gatÃæ Órayet || 75 || sv-Ãst­te 'tha Óayane kamanÅye mitra-bh­tya-ramaïÅ-samaveta÷ | svaæ yaÓa÷ kathaka-cÃraïa-saæghair uddhataæ niÓamayann ati-lokam || 76 || vilÃsinÅnÃæ ca vilÃsa-Óobhi gÅtaæ sa-n­tyaæ kala-tÆrya-gho«ai÷ | käcÅ-kalÃpaiÓ cala-kiÇkiïÅkai÷ krŬÃ-vihaÇgaiÓ ca k­tÃnunÃdam || 77 || 7.77bv gÅtaæ sa-n­ttaæ kala-tÆrya-gho«ai÷ 7.77cv käcÅ-kalÃpai÷ sphuÂa-kiÇkiïÅkai÷ maïi-kanaka-samutthair Ãvaneyair vicitrai÷ || 78a || 7.78av maïi-kanaka-samutthair aupageyair vicitrai÷ 7.78av maïi-kanaka-samutthai÷ pÃna-pÃtrair vicitrai÷ sa-jala-vividha-lekha-k«auma-vastrÃv­tÃÇgai÷ || 78b || 7.78bv sa-jala-vividha-bhakti-k«auma-vastrÃv­tÃÇgai÷ api muni-jana-citta-k«obha-saæpÃdinÅbhiÓ || 78c || cakita-hariïa-lola-prek«aïÅbhi÷ priyÃbhi÷ || 78d || 7.78dv cakita-hariïa-lola-prek«aïÃbhi÷ priyÃbhi÷ stana-nitamba-k­tÃd ati-gauravÃd alasam Ãkulam ÅÓvara-saæbhramÃt | iti gataæ dadhatÅbhir a-saæsthitaæ taruïa-citta-vilobhana-kÃrmaïam || 79 || yauvanÃsava-mattÃbhir vilÃsÃdhi«ÂhitÃtmabhi÷ | saæcÃryamÃïaæ yuga-pat tanv-aÇgÅbhir itas-tata÷ || 80 || tÃla-v­nta-nalinÅ-dalÃnilai÷ ÓÅtalÅ-k­tam atÅva ÓÅtalai÷ | darÓane 'pi vidadhad vaÓÃnugam svÃditaæ kim uta citta-janmana÷ || 81 || 7.81dv sevitaæ kim uta citta-janmana÷ cÆta-rasendu-m­gai÷ k­ta-vÃsaæ mallikayojjvalayà ca sa-nÃtham | sphÃÂika-Óukti-gataæ sa-taraÇgaæ kÃntam an-aÇgam ivodvahad aÇgam || 82 || 7.82bv mallikayojjvalayÃtha sa-nÃtham 7.82cv sphÃÂika-Óukti-gataæ su-taraÇgaæ tÃlÅÓÃdyaæ cÆrïam elÃdikaæ và h­dyaæ prÃÓya prÃg vaya÷-sthÃpanaæ và | tat-prÃrthibhyo bhÆmi-bhÃge su-m­«Âe toyonmiÓraæ dÃpayitvà tataÓ ca || 83 || 7.83bv h­dyaæ prÃÓyaæ prÃg vaya÷-sthÃpanaæ và dh­ti-mÃn sm­ti-mÃn nityam an-ÆnÃdhikam Ãcaran | ucitenopacÃreïa sarvam evopapÃdayan || 84 || 7.84bv a-nyÆnÃdhikam Ãcaran 7.84cv uditenopacÃreïa 7.84dv sarvam evopapÃlayan jita-vikasitÃsita-saro-ja-nayana-saækrÃnti-vardhita-ÓrÅkam | kÃntÃ-mukham iva saurabha-h­ta-madhu-pa-gaïaæ piben madyam || 85 || 7.85bv -ja-nayana-saækrÃnta-vardhita-ÓrÅkam 7.85bv -ja-nayanaæ sat kÃnti-vardhita-ÓrÅkam pÅtvaivaæ ca«aka-dvayaæ parijanaæ san-mÃnya sarvaæ tato || 86a || 7.86av pÅtvaivaæ ca«aka-trayaæ parijanaæ san-mÃnya sarvaæ tato 7.86av pÅtvaivaæ ca«aka-dvayaæ parijanaæ saæbhÃvya sarvaæ tato gatvÃhÃra-bhuvaæ pura÷ su-bhi«ajo bhu¤jÅta bhÆyo 'tra ca || 86b || mÃæsÃpÆpa-gh­tÃrdrakÃdi-haritair yuktaæ sa-sauvarcalair || 86c || dvis trir và niÓi cÃlpam eva vanitÃ-saævalganÃrthaæ pibet || 86d || rahasi dayitÃm aÇke k­tvà bhujÃntara-pŬanÃt || 87a || pulakita-tanuæ jÃta-svedÃæ sa-kampa-payo-dharÃm || 87b || yadi sa-rabhasaæ sÅdhor vÃraæ na pÃyayate k­tÅ || 87c || 7.87cv yadi sa-rabhasaæ sÅdhÆdgÃraæ na pÃyayate k­tÅ kim anubhavati kleÓa-prÃyaæ tato g­ha-tantra-tÃm || 87d || 7.87dv kim anubhavati kleÓa-prÃyÃæ v­thà g­ha-tantra-tÃm 7.87dv kim anubhavati kleÓa-prÃyÃæ tadà g­ha-tantra-tÃm vara-tanu-vaktra-saægati-su-gandhi-taraæ sarakam || 88a || drutam iva padma-rÃga-maïim Ãsava-rÆpa-dharam || 88b || bhavati rati-Órameïa ca mada÷ pibato 'lpam api || 88c || k«ayam ata ojasa÷ pariharan sa ÓayÅta param || 88d || itthaæ yuktyà piban madyaæ na tri-vargÃd vihÅyate | a-sÃra-saæsÃra-sukhaæ paramaæ cÃdhigacchati || 89 || aiÓvaryasyopabhogo 'yaæ sp­haïÅya÷ surair api | anya-thà hi vipatsu syÃt paÓcÃt tÃpendhanaæ dhanam || 90 || 7.90cv anya-thà hi vipatsv asya upabhogena rahito bhoga-vÃn iti nindyate | nirmito 'ti-kad-aryo 'yaæ vidhinà nidhi-pÃlaka÷ || 91 || tasmÃd vyavasthayà pÃnaæ pÃnasya satataæ hitam | jitvà vi«aya-lubdhÃnÃm indriyÃïÃæ sva-tantra-tÃm || 92 || 7.92av tasmÃd avasthayà pÃnaæ vidhir vasu-matÃm e«a bhavi«yad-vasavas tu ye | yathopapatti tair madyaæ pÃtavyaæ mÃtrayà hitam || 93 || yÃvad d­«Âer na saæbhrÃntir yÃvan na k«obhate mana÷ | tÃvad eva virantavyaæ madyÃd Ãtma-vatà sadà || 94 || abhyaÇgodvartana-snÃna-vÃsa-dhÆpÃnulepanai÷ | snigdho«ïair bhÃvitaÓ cÃnnai÷ pÃnaæ vÃtottara÷ pibet || 95 || ÓÅtopacÃrair vividhair madhura-snigdha-ÓÅtalai÷ | paittiko bhÃvitaÓ cÃnnai÷ piban madyaæ na sÅdati || 96 || upacÃrair a-ÓiÓirair yava-godhÆma-bhuk pibet | Ólai«miko dhanva-jair mÃæsair madyaæ mÃricikai÷ saha || 97 || 7.97cv Ólai«miko jÃÇgalair mÃæsair 7.97dv madyaæ maricakai÷ saha tatra vÃte hitaæ madyaæ prÃya÷ pai«Âika-gau¬ikam | pitte sÃmbho madhu kaphe mÃrdvÅkÃri«Âa-mÃdhavam || 98 || 7.98dv mÃdhvÅkÃri«Âa-mÃdhavam prÃk pibec chlai«miko madyaæ bhuktasyopari paittika÷ | vÃtikas tu piben madhye sama-do«o yathecchayà || 99 || 7.99dv sama-do«o yathecchati 7.99dv sama-do«o yad-­cchayà made«u vÃta-pitta-ghnaæ prÃyo mÆrchÃsu ce«yate | sarva-trÃpi viÓe«eïa pittam evopalak«ayet || 100 || ÓÅtÃ÷ pradehà maïaya÷ sekà vyajana-mÃrutÃ÷ | sità drÃk«ek«u-kharjÆra-kÃÓmarya-sva-rasÃ÷ paya÷ || 101 || siddhaæ madhura-vargeïa rasà yÆ«Ã÷ sa-dìimÃ÷ | «a«ÂikÃ÷ ÓÃlayo raktà yavÃ÷ sarpiÓ ca jÅvanam || 102 || kalyÃïakaæ mahÃ-tiktaæ «aÂ-palaæ payasÃgnika÷ | pippalyo và ÓilÃhvaæ và rasÃyana-vidhÃnata÷ || 103 || tri-phalà và prayoktavyà sa-gh­ta-k«audra-Óarkarà | prasakta-vege«u hitaæ mukha-nÃsÃvarodhanam || 104 || pibed và mÃnu«Å-k«Åraæ tena dadyÃc ca nÃvanam | m­ïÃla-bisa-k­«ïà và lihyÃt k«audreïa sÃbhayÃ÷ || 105 || 7.105av pibed và mÃnu«aæ k«Åraæ durÃlabhÃæ và mustaæ và ÓÅtena salilena và | piben marica-kolÃsthi-majjoÓÅrÃhikesaram || 106 || dhÃtrÅ-phala-rase siddhaæ pathyÃ-kvÃthena và gh­tam | kuryÃt kriyÃæ yathoktÃæ ca yathÃ-do«a-balodayam || 107 || pa¤ca karmÃïi ce«ÂÃni secanaæ Óoïitasya ca | sat-tvasyÃlambanaæ j¤Ãnam a-g­ddhir vi«aye«u ca || 108 || made«v ati-prav­ddhe«u mÆrchÃye«u ca yojayet | tÅk«ïaæ saænyÃsa-vihitaæ vi«a-ghnaæ vi«a-je«u ca || 109 || 7.109cv karma saænyÃsa-vihitaæ 7.109dv vi«a-ghnaæ vi«a-je«u tu ÃÓu prayojyaæ saænyÃse su-tÅk«ïaæ nasyam a¤janam | dhÆma÷ pradhamanaæ toda÷ sÆcÅbhiÓ ca nakhÃntare || 110 || 7.110cv dhÆmaæ pradhamanaæ toda÷ 7.110dv sÆcÅbhiÓ ca nakhÃntarai÷ keÓÃnÃæ lu¤canaæ dÃho daæÓo daÓana-v­Ócikai÷ | kaÂv-amla-gÃlanaæ vaktre kapikacchv-avaghar«aïam || 111 || 7.111dv kapikacchvÃvaghar«aïam utthito labdha-saæj¤aÓ ca laÓuna-sva-rasaæ pibet | khÃdet sa-vyo«a-lavaïaæ bÅjapÆraka-kesaram || 112 || laghv-anna-prati tÅk«ïo«ïam adyÃt sroto-viÓuddhaye | vismÃpanai÷ saæsmaraïai÷ priya-Óravaïa-darÓanai÷ || 113 || 7.113av laghv annaæ kaÂu-tÅk«ïo«ïam paÂubhir gÅta-vÃditra-Óabdair vyÃyÃma-ÓÅlanai÷ | sraæsanollekhanair dhÆmai÷ ÓoïitasyÃvasecanai÷ || 114 || upÃcaret taæ pratatam anubandha-bhayÃt puna÷ | tasya saærak«itavyaæ ca mana÷ pralaya-hetuta÷ || 115 || CikitsÃsthÃna kÃle sÃdhÃraïe vy-abhre nÃti-dur-balam arÓasam | viÓuddha-ko«Âhaæ laghv-alpam anulomanam ÃÓitam || 1 || 8.1cv viÓuddha-ko«Âhaæ laghv-annam Óuciæ k­ta-svasty-ayanaæ mukta-viï-mÆtram a-vyatham | Óayane phalake vÃnya-narotsaÇge vyapÃÓritam || 2 || pÆrveïa kÃyenottÃnaæ praty-Ãditya-gudaæ samam | samunnata-kaÂÅ-deÓam atha yantraïa-vÃsasà || 3 || sakthno÷ Óiro-dharÃyÃæ ca parik«iptam ­ju sthitam | Ãlambitaæ paricarai÷ sarpi«Ãbhyakta-pÃyave || 4 || tato 'smai sarpi«Ãbhyaktaæ nidadhyÃd ­ju yantrakam | Óanair anu-sukhaæ pÃyau tato d­«Âvà pravÃhaïÃt || 5 || yantre pravi«Âaæ dur-nÃma plota-guïÂhitayÃnu ca | ÓalÃkayotpŬya bhi«ag yathokta-vidhinà dahet || 6 || 8.6av yantre pravi«Âe dur-nÃma k«ÃreïaivÃrdram itarat k«Ãreïa jvalanena và | mahad và balinaÓ chittvà vÅta-yantram athÃturam || 7 || sv-abhyakta-pÃyu-jaghanam avagÃhe nidhÃpayet | nir-vÃta-mandira-sthasya tato 'syÃcÃram ÃdiÓet || 8 || 8.8cv nir-vÃtÃgÃra-saæsthasya ekaikam iti saptÃhÃt saptÃhÃt samupÃcaret | prÃg dak«iïaæ tato vÃmam arÓa÷ p­«ÂhÃgra-jaæ tata÷ || 9 || bahv-arÓasa÷ su-dagdhasya syÃd vÃyor anuloma-tà | rucir anne 'gni-paÂu-tà svÃsthyaæ varïa-balodaya÷ || 10 || vasti-ÓÆle tv adho nÃbher lepayec chlak«ïa-kalkitai÷ | var«ÃbhÆ-ku«Âha-surabhi-miÓi-lohÃmarÃhvayai÷ || 11 || Óak­n-mÆtra-pratÅghÃte pari«ekÃvagÃhayo÷ | varaïÃlambu«air aï¬a-gokaïÂaka-punarnavai÷ || 12 || 8.12av Óak­n-mÆtra-parÅghÃte su«avÅ-surabhÅbhyÃæ ca kvÃtham u«ïaæ prayojayet | sa-sneham atha-và k«Åraæ tailaæ và vÃta-nÃÓanam || 13 || yu¤jÅtÃnnaæ Óak­d-bhedi snehÃn vÃta-ghna-dÅpanÃn | athÃ-prayojya-dÃhasya nirgatÃn kapha-vÃta-jÃn || 14 || sa-stambha-kaï¬Æ-ruk-ÓophÃn abhyajya guda-kÅlakÃn | bilva-mÆlÃgnika-k«Ãra-ku«Âhai÷ siddhena secayet || 15 || 8.15av saærambha-kaï¬Æ-ruk-ÓophÃn 8.15av saæstambha-kaï¬Æ-ruk-ÓophÃn tailenÃhi-bi¬Ãlo«Âra-varÃha-vasayÃtha-và | svedayed anu piï¬ena drava-svedena và puna÷ || 16 || kÃsÅsaæ saindhavaæ rÃsnà ÓuïÂhÅ ku«Âhaæ ca lÃÇgalÅ | ÓilÃbhrakÃÓvamÃraæ ca jantuh­d danti-citrakau || 16.1+(1) || haritÃlaæ tathà svarïak«ÅrÅ taiÓ ca pacet samai÷ | tailaæ sudhÃrka-payasÅ gavÃæ mÆtre catur-guïe || 16.1+(2) || etad abhyaÇgato 'rÓÃæsi k«Ãra-vat pÃtayed drutam | k«Ãra-karma-karaæ hy etan na ca dÆ«ayate valÅm || 16.1+(3) || saktÆnÃæ piï¬ikÃbhir và snigdhÃnÃæ taila-sarpi«Ã | rÃsnÃyà hapu«Ãyà và piï¬air và kÃr«ïyagandhikai÷ || 17 || 8.17dv piï¬air và kÃr«akÃnvitai÷ arka-mÆlaæ ÓamÅ-pattram n­-keÓa÷ sarpa-ka¤cukam | mÃrjÃra-carma sarpiÓ ca dhÆpanaæ hitam arÓasÃm || 18 || tathÃÓvagandhà surasà b­hatÅ pippalÅ gh­tam | dhÃnyÃmla-pi«Âair jÅmÆta-bÅjais taj-jÃlakaæ m­du || 19 || lepitaæ chÃyayà Óu«kaæ vartir guda-ja-ÓÃtanÅ | sa-jÃla-mÆla-jÅmÆta-lehe và k«Ãra-saæyute || 20 || gu¤jÃ-sÆraïa-kÆ«mÃï¬a-bÅjair vartis tathÃ-guïà | snuk-k«ÅrÃrdra-niÓÃ-lepas tathà go-mÆtra-kalkitai÷ || 21 || k­kavÃku-Óak­t-k­«ïÃ-niÓÃ-gu¤jÃ-phalais tathà | snuk-k«Åra-pi«Âai÷ «a¬granthÃ-halinÅ-vÃraïÃsthibhi÷ || 22 || kulÅraÓ­ÇgÅ-vijayÃ-ku«ÂhÃru«kara-tutthakai÷ | Óigru-mÆlaka-jair bÅjai÷ pattrair aÓvaghna-nimba-jai÷ || 23 || 8.23cv Óigru-mÆlaka-bÅjair và pÅlu-mÆlena bilvena hiÇgunà ca samanvitai÷ | ku«Âhaæ ÓirÅ«a-bÅjÃni pippalya÷ saindhavaæ gu¬a÷ || 24 || arka-k«Åraæ sudhÃ-k«Åraæ tri-phalà ca pralepanam | Ãrkaæ paya÷ sudhÃ-kÃï¬aæ kaÂukÃlÃbu-pallavÃ÷ || 25 || 8.25av Ãrkaæ paya÷ snuhÅ-kÃï¬aæ kara¤jo basta-mÆtraæ ca lepanaæ Óre«Âham arÓasÃm | ÃnuvÃsanikair lepa÷ pippaly-ÃdyaiÓ ca pÆjita÷ || 26 || ebhir evau«adhai÷ kuryÃt tailÃny abhya¤janÃya ca | dhÆpanÃlepanÃbhyaÇgai÷ prasravanti gudÃÇkurÃ÷ || 27 || 8.27av ebhir lepau«adhai÷ kuryÃt 8.27bv tailÃny abhya¤janÃni ca saæcitaæ du«Âa-rudhiraæ tata÷ saæpadyate sukhÅ | a-vartamÃnam ucchÆna-kaÂhinebhyo hared as­k || 28 || arÓobhyo jala-jÃ-Óastra-sÆcÅ-kÆrcai÷ puna÷ puna÷ | ÓÅto«ïa-snigdha-rÆk«air hi na vyÃdhir upaÓÃmyati || 29 || 8.29cv ÓÅto«ïa-snigdha-rÆk«Ãdyair rakte du«Âe bhi«ak tasmÃd raktam evÃvasecayet | yo jÃto go-rasa÷ k«ÅrÃd vahni-cÆrïÃvacÆrïitÃt || 30 || 8.30dv bahu-mÆlÃvacÆrïitÃt pibaæs tam eva tenaiva bhu¤jÃno guda-jÃn jayet | kovidÃrasya mÆlÃnÃæ mathitena raja÷ piban || 31 || 8.31dv mathitena raja÷ pibet aÓnan jÅrïe ca pathyÃni mucyate hata-nÃmabhi÷ | guda-Óvayathu-ÓÆlÃrto mandÃgnir gaulmikÃn pibet || 32 || hiÇgv-ÃdÅn anu-takraæ và khÃded gu¬a-harÅtakÅm | takreïa và pibet pathyÃ-vellÃgni-kuÂaja-tvaca÷ || 33 || 8.33av hiÇgv-ÃdÅn anu-takrÃæ và 8.33cv takreïa và pibet pathyÃæ 8.33dv vellÃgni-kuÂaja-tvaca÷ kaliÇga-magadhÃ-jyoti÷-sÆraïÃn vÃæÓa-vardhitÃn | ko«ïÃmbunà và tri-paÂu-vyo«a-hiÇgv-amla-vetasam || 34 || yuktaæ bilva-kapitthÃbhyÃæ mahau«adha-vi¬ena và | aru«karair yavÃnyà và pradadyÃt takra-tarpaïam || 35 || 8.35cv Ãru«karair yavÃnyà và dadyÃd và hapu«Ã-hiÇgu-citrakaæ takra-saæyutam | mÃsaæ takrÃnu-pÃnÃni khÃdet pÅlu-phalÃni và || 36 || pibed ahar ahas takraæ nir-anno và pra-kÃmata÷ | aty-arthaæ manda-kÃyÃgnes takram evÃvacÃrayet || 37 || 8.37cv aty-artha-manda-kÃyÃgnes saptÃhaæ và daÓÃhaæ và mÃsÃrdhaæ mÃsam eva ca | bala-kÃla-vikÃra-j¤o bhi«ak takraæ prayojayet || 38 || sÃyaæ và lÃja-saktÆnÃæ dadyÃt takrÃvalehikÃm | jÅrïe takre pradadyÃd và takra-peyÃæ sa-saindhavÃm || 39 || takrÃnu-pÃnaæ sa-snehaæ takraudanam ata÷ param | yÆ«ai rasair và takrìhyai÷ ÓÃlÅn bhu¤jÅta mÃtrayà || 40 || rÆk«am ardhoddh­ta-snehaæ yataÓ cÃn-uddh­taæ gh­tam | takraæ do«Ãgni-bala-vit tri-vidhaæ tat prayojyet || 41 || na virohanti guda-jÃ÷ punas takra-samÃhatÃ÷ | ni«iktaæ tad dhi dahati bhÆmÃv api t­ïolupam || 42 || 8.42cv ni«iktaæ tad vidahati srota÷su takra-Óuddhe«u raso dhÃtÆn upaiti ya÷ | tena pu«Âir balaæ varïa÷ paraæ tu«ÂiÓ ca jÃyate || 43 || vÃta-Óle«ma-vikÃrÃïÃæ Óataæ ca vinivartate | mathitaæ bhÃjane k«udra-b­hatÅ-phala-lepite || 44 || niÓÃæ paryu«itaæ peyam icchadbhir guda-ja-k«ayam | dhÃnyopaku¤cikÃjÃjÅ-hapu«Ã-pippalÅ-dvayai÷ || 45 || kÃravÅ-granthika-ÓaÂhÅ-yavÃny-agni-yavÃnakai÷ | cÆrïitair gh­ta-pÃtra-sthaæ nÃty-amlaæ takram Ãsutam || 46 || 8.46bv -yavÃny-agni-yavÃnikai÷ takrÃri«Âaæ pibej jÃtaæ vyaktÃmla-kaÂu kÃmata÷ | dÅpanaæ rocanaæ varïyaæ kapha-vÃtÃnulomanam || 47 || guda-Óvayathu-kaï¬v-arti-nÃÓanaæ bala-vardhanam | tvacaæ citraka-mÆlasya pi«Âvà kumbhaæ pralepayet || 48 || takraæ và dadhi và tatra jÃtam arÓo-haraæ pibet | bhÃrgy-ÃsphotÃm­tÃ-pa¤ca-kole«v apy e«a saævidhi÷ || 49 || pi«Âair gaja-kaïÃ-pÃÂhÃ-kÃravÅ-pa¤ca-kolakai÷ | tumburv-ajÃjÅ-dhanikÃ-bilva-madhyaiÓ ca kalpayet || 50 || phalÃmlÃn yamaka-snehÃn peyÃ-yÆ«a-rasÃdikÃn | ebhir evau«adhai÷ sÃdhyaæ vÃri sarpiÓ ca dÅpanam || 51 || kramo 'yaæ bhinna-Óak­tÃæ vak«yate gìha-varcasÃm | snehìhyai÷ saktubhir yuktÃæ lavaïÃæ vÃruïÅæ pibet || 52 || lavaïà eva và takra-sÅdhu-dhÃnyÃmla-vÃruïÅ÷ | prÃg-bhaktÃn yamake bh­«ÂÃn saktubhiÓ cÃvacÆrïitÃn || 53 || 8.53cv prÃg-bhaktaæ yamake bh­«ÂÃn kara¤ja-pallavÃn khÃded vÃta-varco-'nulomanÃn | sa-gu¬aæ nÃgaraæ pÃÂhÃæ gu¬a-k«Ãra-gh­tÃni và || 54 || 8.54cv sa-gu¬aæ nÃgaraæ pÃÂhÃ- 8.54dv -gu¬a-k«Ãra-gh­tÃni và go-mÆtrÃdhyu«itÃm adyÃt sa-gu¬Ãæ và harÅtakÅm | pathyÃ-Óata-dvayÃn mÆtra-droïenÃ-mÆtra-saæk«ayÃt || 55 || 8.55cv pathyÃ-Óata-dvayaæ mÆtra- pakvÃt khÃdet sa-madhunÅ dve dve hanti kaphodbhavÃn | dur-nÃma-ku«Âha-Óvayathu-gulma-mehodara-k­mÅn || 56 || 8.56av paktvà khÃdet sa-madhunÅ granthy-arbudÃpacÅ-sthaulya-pÃï¬u-rogìhya-mÃrutÃn | ajaÓ­ÇgÅ-jaÂÃ-kalkam ajÃ-mÆtreïa ya÷ pibet || 57 || gu¬a-vÃrtÃka-bhuk tasya naÓyanty ÃÓu gudÃÇkurÃ÷ | Óre«ÂhÃ-rasena triv­tÃæ pathyÃæ takreïa và saha || 58 || pathyÃæ và pippalÅ-yuktÃæ gh­ta-bh­«ÂÃæ gu¬ÃnvitÃm | atha-và sa-triv­d-dantÅæ bhak«ayed anulomanÅm || 59 || hate gudÃÓraye do«e guda-jà yÃnti saæk«ayam | dìima-sva-rasÃjÃjÅ-yavÃnÅ-gu¬a-nÃgarai÷ || 60 || 8.60av h­te gudÃÓraye do«e pÃÂhayà và yutaæ takraæ vÃta-varco-'nulomanam | sÅdhuæ và gau¬am atha-và sa-citraka-mahau«adham || 61 || pibet surÃæ và hapu«Ã-pÃÂhÃ-sauvarcalÃnvitÃm | daÓÃdi-daÓakair v­ddhÃ÷ pippalÅr dvi-picuæ tilÃn || 62 || 8.62dv pippalÅr dvi-picuæ tilÃt pÅtvà k«Åreïa labhate balaæ deha-hutÃÓayo÷ | du÷sparÓakena bilvena yavÃnyà nÃgareïa và || 63 || 8.63dv yavÃnyà nÃgareïa ca ekaikenÃpi saæyuktà pÃÂhà hanty arÓasÃæ rujam | salilasya vahe paktvà prasthÃrdham abhayÃ-tvacÃm || 64 || 8.64dv prasthÃrdham abhayÃ-tvacam prasthaæ dhÃtryà daÓa-palaæ kapitthÃnÃæ tato 'rdhata÷ | viÓÃlÃæ lodhra-marica-k­«ïÃ-vellailavÃlukam || 65 || dvi-palÃæÓaæ p­thak pÃda-Óe«e pÆte gu¬Ãt tule | dattvà prasthaæ ca dhÃtakyÃ÷ sthÃpayed gh­ta-bhÃjane || 66 || 8.66cv dattvà prasthaæ tu dhÃtakyÃ÷ pak«Ãt sa ÓÅlito 'ri«Âa÷ karoty agniæ nihanti ca | guda-ja-grahaïÅ-pÃï¬u-ku«Âhodara-gara-jvarÃn || 67 || Óvayathu-plÅha-h­d-roga-gulma-yak«ma-vami-k­mÅn | jala-droïe paced dantÅ-daÓa-mÆla-varÃgnikÃn || 68 || pÃlikÃn pÃda-Óe«e tu k«iped gu¬a-tulÃæ param | pÆrva-vat sarvam asya syÃd Ãnulomi-taras tv ayam || 69 || paced durÃlabhÃ-prasthaæ droïe 'pÃæ prÃs­tai÷ saha | dantÅ-pÃÂhÃgni-vijayÃ-vÃsÃmalaka-nÃgarai÷ || 70 || 8.70bv droïe 'pÃæ dvi-palai÷ saha tasmin sitÃ-Óataæ dadyÃt pÃda-sthe 'nyac ca pÆrva-vat | limpet kumbhaæ tu phalinÅ-k­«ïÃ-cavyÃjya-mÃk«ikai÷ || 71 || prÃg-bhaktam ÃnulomyÃya phalÃmlaæ và pibed gh­tam | cavya-citraka-siddhaæ và yava-k«Ãra-gu¬Ãnvitam || 72 || pippalÅ-mÆla-siddhaæ và sa-gu¬a-k«Ãra-nÃgaram | pippalÅ-pippalÅ-mÆla-dhÃnakÃ-dìimair gh­tam || 73 || 8.73dv -dhÃnyakÃ-dìimair gh­tam dadhnà ca sÃdhitaæ vÃta-Óak­n-mÆtra-vibandha-nut | palÃÓa-k«Ãra-toyena tri-guïena paced gh­tam || 74 || 8.74bv -Óak­n-mÆtra-vibandha-h­t vatsakÃdi-pratÅvÃpam arÓo-ghnaæ dÅpanaæ param | pa¤ca-kolÃbhayÃ-k«Ãra-yavÃnÅ-vi¬a-saindhavai÷ || 75 || sa-pÃÂhÃ-dhÃnya-maricai÷ sa-bilvair dadhi-mat gh­tam | sÃdhayet taj jayaty ÃÓu guda-vaÇk«aïa-vedanÃm || 76 || pravÃhikÃæ guda-bhraæÓaæ mÆtra-k­cchraæ parisravam | pÃÂhÃjamoda-dhanikÃ-Óvadaæ«ÂrÃ-pa¤ca-kolakai÷ || 77 || sa-bilvair dadhni cÃÇgerÅ-sva-rase ca catur-guïe | hanty Ãjyaæ siddham ÃnÃhaæ mÆtra-k­cchraæ pravÃhikÃm || 78 || guda-bhraæÓÃrti-guda-ja-grahaïÅ-gada-mÃrutÃn | Óikhi-tittiri-lÃvÃnÃæ rasÃn amlÃn su-saæsk­tÃn || 79 || dak«ÃïÃæ vartakÃnÃæ và dadyÃd vi¬-vÃta-saægrahe | vÃstukÃgni-triv­d-dantÅ-pÃÂhÃmlÅkÃdi-pallavÃn || 80 || anyac ca kapha-vÃta-ghnaæ ÓÃkaæ ca laghu bhedi ca | sa-hiÇgu yamake bh­«Âaæ siddhaæ dadhi-sarai÷ saha || 81 || 8.81dv siddhaæ dadhi-sareïa ca dhanikÃ-pa¤ca-kolÃbhyÃæ pi«ÂÃbhyÃæ dìimÃmbunà | ÃrdrikÃyÃ÷ kisalayai÷ Óakalair Ãrdrakasya ca || 82 || yuktam aÇgÃra-dhÆpena h­dyena surabhÅ-k­tam | sa-jÅrakaæ sa-maricaæ vi¬a-sauvarcalotkaÂam || 83 || 8.83av yuktam aÇgÃra-dhÆmena vÃtottarasya rÆk«asya mandÃgner baddha-varcasa÷ | kalpayed rakta-ÓÃly-anna-vya¤janaæ ÓÃka-vad rasÃn || 84 || 8.84cv kalpayed rakta-ÓÃly-annaæ 8.84dv vya¤janaæ ÓÃka-vad rasÃn 8.84dv vya¤janä chÃka-vad rasÃn go-godhÃ-chagalo«ÂrÃïÃæ viÓe«Ãt kravya-bhojinÃm | madirÃæ ÓÃrkaraæ gau¬aæ sÅdhuæ takraæ tu«odakam || 85 || ari«Âaæ mastu pÃnÅyaæ pÃnÅyaæ vÃlpakaæ Ó­tam | dhÃnyena dhÃnya-ÓuïÂhÅbhyÃæ kaïÂakÃrikayÃtha-và || 86 || ante bhaktasya madhye và vÃta-varco-'nulomanam | vi¬-vÃta-kapha-pittÃnÃm Ãnulomye hi nir-male || 87 || gude ÓÃmyanti guda-jÃ÷ pÃvakaÓ cÃbhivardhate | udÃvarta-parÅtà ye ye cÃty-arthaæ virÆk«itÃ÷ || 88 || viloma-vÃtÃ÷ ÓÆlÃrtÃs te«v i«Âam anuvÃsanam | pippalÅæ madanaæ bilvaæ ÓatÃhvÃæ madhukaæ vacÃm || 89 || ku«Âhaæ ÓaÂhÅæ pu«karÃkhyaæ citrakaæ devadÃru ca | pi«Âvà tailaæ vipaktavyaæ dvi-guïa-k«Åra-saæyutam || 90 || 8.90av ku«Âhaæ ÓaÂhÅæ pu«karÃhvaæ 8.90av ku«Âhaæ ÓaÂhÅæ pau«karÃkhyaæ 8.90av ku«Âhaæ ÓuïÂhÅæ pu«karÃkhyaæ arÓasÃæ mƬha-vÃtÃnÃæ tac chre«Âham anuvÃsanam | guda-ni÷saraïaæ ÓÆlaæ mÆtra-k­cchraæ pravÃhikÃm || 91 || kaÂy-Æru-p­«Âha-daurbalyam ÃnÃhaæ vaÇk«aïÃÓrayam | picchÃ-srÃvaæ gude Óophaæ vÃta-varco-vinigraham || 92 || utthÃnaæ bahu-Óo yac ca jayet tac cÃnuvÃsanÃt | nirÆhaæ và prayu¤jÅta sa-k«Åraæ päcamÆlikam || 93 || sa-mÆtra-sneha-lavaïaæ kalkair yuktaæ phalÃdibhi÷ | atha raktÃrÓasÃæ vÅk«ya mÃrutasya kaphasya và || 94 || 8.94dv mÃrutasya kaphasya ca anubandhaæ tata÷ snigdhaæ rÆk«aæ và yojayed dhimam | Óak­c chyÃvaæ kharaæ rÆk«am adho niryÃti nÃnila÷ || 95 || kaÂy-Æru-guda-ÓÆlaæ ca hetur yadi ca rÆk«aïam | tatrÃnubandho vÃtasya Óle«maïo yadi vi Ólathà || 96 || Óvetà pÅtà guru÷ snigdhà sa-piccha÷ stimito guda÷ | hetu÷ snigdha-gurur vidyÃd yathÃ-svaæ cÃsra-lak«aïÃt || 97 || du«Âe 'sre Óodhanaæ kÃryaæ laÇghanaæ ca yathÃ-balam | yÃvac ca do«ai÷ kÃlu«yaæ srutes tÃvad upek«aïam || 98 || do«ÃïÃæ pÃcanÃrthaæ ca vahni-saædhuk«aïÃya ca | saægrahÃya ca raktasya paraæ tiktair upÃcaret || 99 || yat tu prak«Åïa-do«asya raktaæ vÃtolbaïasya và | snehais tat sÃdhayet yuktai÷ pÃnÃbhya¤jana-vasti«u || 100 || yat tu pittolbaïaæ raktaæ gharma-kÃle pravartate | stambhanÅyaæ tad ekÃntÃn na ced vÃta-kaphÃnugam || 101 || sa-kaphe 'sre pibet pÃkyaæ ÓuïÂhÅ-kuÂaja-valkalam | kirÃtatiktakaæ ÓuïÂhÅæ dhanvayÃsaæ ku-candanam || 102 || dÃrvÅ-tvaÇ-nimba-sevyÃni tvacaæ và dìimodbhavÃm | kuÂaja-tvak-phalaæ tÃrk«yaæ mÃk«ikaæ ghuïavallabhÃm || 103 || pibet taï¬ula-toyena kalkitaæ và mayÆrakam | tulÃæ divyÃmbhasi paced ÃrdrÃyÃ÷ kuÂaja-tvaca÷ || 104 || nÅ-rasÃyÃæ tvaci kvÃthe dadyÃt sÆk«ma-rajÅ-k­tÃn | samaÇgÃ-phalinÅ-moca-rasÃn mu«Ây-aæÓakÃn samÃn || 105 || taiÓ ca ÓakrayavÃn pÆte tato darvÅ-pralepanam | paktvÃvalehaæ lŬhvà ca taæ yathÃgni-balaæ pibet || 106 || 8.106av taiÓ ca ÓakrayavÃn pÆtaæ peyÃæ maï¬aæ payaÓ chÃgaæ gavyaæ và chÃga-dugdha-bhuk | leho 'yaæ Óamayaty ÃÓu raktÃtÅsÃra-pÃyu-jÃn || 107 || bala-vad rakta-pittaæ ca sravad Ærdhvam adho 'pi và | kuÂaja-tvak-tulÃæ droïe paced a«ÂÃæÓa-Óe«itam || 108 || 8.108dv paced a«ÂÃæÓa-Óe«itÃm kalkÅ-k­tya k«ipet tatra tÃrk«ya-Óailaæ kaÂu-trayam | lodhra-dvayaæ moca-rasaæ balÃæ dìima-jaæ tvacam || 109 || bilva-karkaÂikÃæ mustaæ samaÇgÃæ dhÃtakÅ-phalam | palonmitaæ daÓa-palaæ kuÂajasyaiva ca tvaca÷ || 110 || triæÓat palÃni gu¬ato gh­tÃt pÆte ca viæÓati÷ | tat pakvaæ leha-tÃæ yÃtaæ dhÃnye pak«a-sthitaæ lihan || 111 || sarvÃrÓo-grahaïÅ-do«a-ÓvÃsa-kÃsÃn niyacchati | lodhraæ tilÃn moca-rasaæ samaÇgÃæ candanotpalam || 112 || 8.112bv -ÓvÃsa-kÃsÃn nibarhati pÃyayitvÃja-dugdhena ÓÃlÅæs tenaiva bhojayet | ya«Ây-Ãhva-padmakÃnantÃ-payasyÃ-k«Åra-moraÂam || 113 || sa-sitÃ-madhu pÃtavyaæ ÓÅta-toyena tena và | lodhra-kaÂvaÇga-kuÂaja-samaÇgÃ-ÓÃlmalÅ-tvacam || 114 || 8.114dv -samaÇgÃ-ÓÃlmalÅ-tvaca÷ hima-kesara-ya«Ây-Ãhva-sevyaæ và taï¬ulÃmbunà | yavÃnÅndrayavÃ÷ pÃÂ÷à bilvaæ ÓuïÂhÅ rasäjanam || 115 || cÆrïaÓ cale hita÷ ÓÆle prav­tte cÃti-Óoïite | dugdhikÃ-kaïÂakÃrÅbhyÃæ siddhaæ sarpi÷ praÓasyate || 116 || atha-và dhÃtakÅ-lodhra-kuÂaja-tvak-phalotpalai÷ | sa-kesarair yava-k«Ãra-dìima-sva-rasena và || 117 || ÓarkarÃmbho-ja-ki¤jalka-sahitaæ saha và tilai÷ | abhyastaæ rakta-guda-jÃn nava-nÅtaæ niyacchati || 118 || chÃgÃni nava-nÅtÃjya-k«Åra-mÃæsÃni jÃÇgala÷ | an-amlo và kad-amla và sa-vÃstuka-raso rasa÷ || 119 || rakta-ÓÃli÷ saro dadhna÷ «a«Âikas taruïÅ surà | taruïaÓ ca surÃ-maï¬a÷ Óoïitasyau«adhaæ param || 120 || peyÃ-yÆ«a-rasÃdye«u palÃï¬u÷ kevalo 'pi và | sa jayaty ulbaïaæ raktaæ mÃrutaæ ca prayojita÷ || 121 || vÃtolbaïÃni prÃyeïa bhavanty asre 'ti-ni÷s­te | arÓÃæsi tasmÃd adhikaæ taj-jaye yatnam Ãcaret || 122 || d­«ÂvÃsra-pittaæ prabalam a-balau ca kaphÃnilau | ÓÅtopacÃra÷ kartavya÷ sarva-thà tat-praÓÃntaye || 123 || na ced evaæ Óamas tasya snigdho«ïais tarpayet tata÷ | rasai÷ ko«ïaiÓ ca sarpirbhir avapŬaka-yojitai÷ || 124 || 8.124av yadà caivaæ Óamo na syÃt secayet taæ kavo«ïaiÓ ca kÃmaæ taila-payo-gh­tai÷ | yavÃsa-kuÓa-kÃÓÃnÃæ mÆlaæ pu«paæ ca ÓÃlmale÷ || 125 || nyagrodhodumbarÃÓvattha-ÓuÇgÃÓ ca dvi-palonmitÃ÷ | tri-prasthe salilasyaitat k«Åra-prasthe ca sÃdhayet || 126 || k«Åra-Óe«e ka«Ãye ca tasmin pÆte vimiÓrayet | kalkÅ-k­taæ moca-rasaæ samaÇgÃæ candanotpalam || 127 || priyaÇguæ kauÂajaæ bÅjaæ kamalasya ca kesaram | picchÃ-vastir ayaæ siddha÷ sa-gh­ta-k«audra-Óarkara÷ || 128 || pravÃhikÃ-guda-bhraæÓa-rakta-srÃva-jvarÃpaha÷ | ya«Ây-Ãhva-puï¬arÅkeïa tathà moca-rasÃdibhi÷ || 129 || k«Åra-dvi-guïita÷ pakvo deya÷ sneho 'nuvÃsanam | madhukotpala-lodhrÃmbu samaÇgà bilva-candanam || 130 || cavikÃtivi«Ã mustaæ pÃÂhà k«Ãro yavÃgra-ja÷ | dÃrvÅ-tvaÇ nÃgaraæ mÃæsÅ citrako devadÃru ca || 131 || cÃÇgerÅ-sva-rase sarpi÷ sÃdhitaæ tais tri-do«a-jit | arÓo-'tÅsÃra-grahaïÅ-pÃï¬u-roga-jvarÃ-rucau || 132 || mÆtra-k­cchre guda-bhraæÓe vasty-ÃnÃhe pravÃhaïe | picchÃ-srÃve 'rÓasÃæ ÓÆle deyaæ tat paramau«adham || 133 || vyatyÃsÃn madhurÃmlÃni ÓÅto«ïÃni ca yojayet | nityam agni-balÃpek«Å jayaty arÓa÷-k­tÃn gadÃn || 134 || 8.134dv jayaty arÓa÷-k­tÃæ rujam udÃvartÃrtam abhyajya tailai÷ ÓÅta-jvarÃpahai÷ | su-snigdhai÷ svedayet piï¬air vartim asmai gude tata÷ || 135 || abhyaktÃæ tat-karÃÇgu«Âha-saænibhÃm anulomanÅm | dadyÃc chyÃmÃ-triv­d-dantÅ-pippalÅ-nÅlinÅ-phalai÷ || 136 || vicÆrïitair dvi-lavaïair gu¬a-go-mÆtra-saæyutai÷ | tad-van mÃgadhikÃ-rÃÂha-g­ha-dhÆmai÷ sa-sar«apai÷ || 137 || 8.137bv gu¬a-go-mÆtra-pÃcitai÷ ete«Ãm eva và cÆrïaæ gude nìyà vinirdhamet | tad-vighÃte su-tÅk«ïaæ tu vastiæ snigdhaæ prapŬayet || 138 || ­jÆ-kuryÃd guda-sirÃ-viï-mÆtra-maruto 'sya sa÷ | bhÆyo 'nubandhe vÃta-ghnair virecya÷ sneha-recanai÷ || 139 || 8.139av ­jÆ-kuryÃd guda-Óiro- anuvÃsyaÓ ca rauk«yÃd dhi saÇgo mÃruta-varcaso÷ | tri-paÂu-tri-kaÂu-Óre«ÂhÃ-danty-aru«kara-citrakam || 140 || jarjaraæ sneha-mÆtrÃktam antar-dhÆmaæ vipÃcayet | ÓarÃva-saædhau m­l-lipte k«Ãra÷ kalyÃïakÃhvaya÷ || 141 || sa pÅta÷ sarpi«Ã yukto bhakte và snigdha-bhojinà | udÃvarta-vibandhÃrÓo-gulma-pÃï¬Ædara-k­mÅn || 142 || mÆtra-saÇgÃÓmarÅ-Óopha-h­d-roga-grahaïÅ-gadÃn | meha-plÅha-rujÃnÃha-ÓvÃsa-kÃsÃæÓ ca nÃÓayet || 143 || sarvaæ ca kuryÃd yat proktam arÓasÃæ gìha-varcasÃm || 144ab || droïe 'pÃæ pÆti-valka-dvi-tulam atha pacet pÃda-Óe«e ca tasmin || 144c || 8.144cv droïe 'pÃæ pÆti-valkaæ dvi-tulam atha pacet pÃda-Óe«e ca tasmin deyÃÓÅtir gu¬asya pratanuka-rajaso vyo«ato '«Âau palÃni || 144d || etan mÃsena jÃtaæ janayati paramÃm Æ«maïa÷ pakti-Óaktiæ || 144e || Óuktaæ k­tvÃnulomyaæ prajayati guda-ja-plÅha-gulmodarÃïi || 144f || pacet tulÃæ pÆti-kara¤ja-valkÃd dve mÆlataÓ citraka-kaïÂakÃryo÷ | droïa-traye 'pi caraïÃvaÓe«e pÆte Óataæ tatra gu¬asya dadyÃt || 145 || palikaæ ca su-cÆrïitaæ tri-jÃta-tri-kaÂu-granthika-dìimÃÓmabhedam | pura-pu«kara-mÆla-dhÃnya-cavyaæ hapu«Ãm Ãrdrakam amla-vetasaæ ca || 146 || ÓÅtÅ-bhÆtaæ k«audra-viæÓaty-upetam Ãrdra-drÃk«Ã-bÅjapÆrÃrdrakaiÓ ca | yuktaæ kÃmaæ gaï¬ikÃbhis tathek«o÷ sarpi÷-pÃtre mÃsa-mÃtreïa jÃtam || 147 || cukraæ krakacam ivedaæ dur-nÃmnÃæ vahni-dÅpanaæ paramam | pÃï¬u-garodara-gulma-plÅhÃnÃhÃÓma-k­cchra-ghnam || 148 || droïaæ pÅlu-rasasya vastra-galitaæ nyastaæ havir-bhÃjane || 149a || yu¤jÅta dvi-palair madÃ-madhuphalÃ-kharjÆra-dhÃtrÅ-phalai÷ || 149b || pÃÂhÃ-mÃdri-durÃlabhÃmla-vidula-vyo«a-tvag-elollakai÷ || 149c || 8.149cv pÃÂhÃ-mÃdri-durÃlabhÃmla-vidula-vyo«a-tvag-ellÃllakai÷ sp­kkÃ-kola-lavaÇga-vella-capalÃ-mÆlÃgnikai÷ pÃlikai÷ || 149d || gu¬a-pala-Óata-yojitaæ nivÃte nihitam idaæ prapibaæÓ ca pak«a-mÃtrÃt | niÓamayati gudÃÇkurÃn sa-gulmÃn anala-balaæ prabalaæ karoti cÃÓu || 150 || 8.150cv praÓamayati gudÃÇkurÃn sa-gulmÃn ekaika-Óo daÓa-pale daÓa-mÆla-kumbha-pÃÂhÃ-dvayÃrka-ghuïavallabha-kaÂphalÃnÃm | dagdhe srute 'nu kalaÓena jalena pakve pÃda-sthite gu¬a-tulÃæ pala-pa¤cakaæ ca || 151 || 8.151bv -pÃÂhÃbhayÃrka-ghuïavallabha-kaÂphalÃnÃm dadyÃt praty-ekaæ vyo«a-cavyÃbhayÃnÃæ vahner mu«ÂÅ dve yava-k«ÃrataÓ ca | darvÅm Ãlimpan hanti lŬho gu¬o 'yaæ gulma-plÅhÃrÓa÷-ku«Âha-mehÃgni-sÃdÃn || 152 || toya-droïe citraka-mÆla-tulÃrdhaæ sÃdhyaæ yÃvat pÃda-dala-stham athedam | a«Âau dattvà jÅrïa-gu¬asya palÃni kvÃthyaæ bhÆya÷ sÃndra-tayà samam etat || 153 || 8.153bv sÃdhyaæ yÃvat pÃda-jala-stham apy idam tri-kaÂuka-miÓi-pathyÃ-ku«Âha-mustÃ-varÃÇga-k­miripu-dahanailÃ-cÆrïa-kÅrïo 'valeha÷ | jayati guda-ja-ku«Âha-plÅha-gulmodarÃïi prabalayati hutÃÓaæ ÓaÓvad abhyasyamÃna÷ || 154 || 8.154cv jayati guda-ja-yukta-plÅha-gulmodarÃïi gu¬a-vyo«a-varÃ-vella-tilÃru«kara-citrakai÷ | arÓÃæsi hanti guÂikà tvag-vikÃraæ ca ÓÅlità || 155 || m­l-liptaæ sauraïaæ kandaæ paktvÃgnau puÂa-pÃka-vat | adyÃt sa-taila-lavaïaæ dur-nÃma-viniv­ttaye || 156 || marica-pippali-nÃgara-citrakÃn krama-vivardhita-bhÃga-samÃh­tÃn | Óikhi-catur-guïa-sÆraïa-yojitÃn kuru gu¬ena gu¬Ãn guda-ja-cchida÷ || 157 || cÆrïÅ-k­tÃ÷ «o-¬aÓa sÆraïasya bhÃgÃs tato 'rdhena ca citrakasya | mahau«adhÃd dvau maricasya caiko gu¬ena dur-nÃma-jayÃya piï¬Å || 158 || pathyÃ-nÃgara-k­«ïÃ-kara¤ja-vellÃgnibhi÷ sitÃ-tulyai÷ | va¬abÃ-mukha iva jarayati bahu-gurv api bhojanaæ cÆrïa÷ || 159 || 8.159dv bahu-gurv api bhojanaæ cÆrïam kaliÇga-lÃÇgalÅ-k­«ïÃ-vahny-apÃmÃrga-taï¬ulai÷ | bhÆnimba-saindhava-gu¬air gu¬Ã guda-ja-nÃÓanÃ÷ || 160 || lavaïottama-vahni-kaliÇga-yavÃæÓ ciribilva-mahÃpicumanda-yutÃn | piba sapta-dinaæ mathitÃlu¬itÃn yadi marditum icchasi pÃyu-ruhÃn || 161 || 8.161cv piba sapta-dinaæ mathitÃlulitÃn 8.161dv yadi marditum icchasi pÃyu-ruha÷ Óu«ke«u bhallÃtakam agryam uktaæ bhai«ajyam Ãrdre«u tu vatsaka-tvak | sarve«u sarvartu«u kÃlaÓeyam arÓa÷su balyaæ ca malÃpahaæ ca || 162 || bhittvà vibandhÃn anulomanÃya yan mÃrutasyÃgni-balÃya yac ca | tad anna-pÃnau«adham arÓasena sevyaæ vivarjyaæ viparÅtam asmÃt || 163 || arÓo-'tisÃra-grahaïÅ-vikÃrÃ÷ prÃyeïa cÃnyo-'nya-nidÃna-bhÆtÃ÷ | sanne 'nale santi na santi dÅpte rak«ed atas te«u viÓe«ato 'gnim || 164 || 8.164dv rak«et tatas te«u viÓe«ato 'gnim CikitsÃsthÃna atÅsÃro hi bhÆyi«Âhaæ bhavaty ÃmÃÓayÃnvaya÷ | hatvÃgniæ vÃta-je 'py asmÃt prÃk tasmiÀ laÇghanaæ hitam || 1 || 9.1dv prÃg asmiÀ laÇghanaæ hitam ÓÆlÃnÃha-prasekÃrtaæ vÃmayed atisÃriïam | do«Ã÷ saænicità ye ca vidagdhÃhÃra-mÆrchitÃ÷ || 2 || atÅsÃrÃya kalpante te«Æpek«aiva bhe«ajam | bh­ÓotkleÓa-prav­tte«u svayam eva calÃtmasu || 3 || na tu saægrahaïaæ yojyaæ pÆrvam ÃmÃtisÃriïi | api cÃdhmÃna-guru-tÃ-ÓÆla-staimitya-kÃriïi || 4 || 9.4av prayojyaæ na tu saægrÃhi 9.4bv pÆrvam Ãmolbaïe na tu prÃïadà prÃïa-dà do«e vibaddhe saæpravartinÅ | pibet prakvathitÃs toye madhya-do«o viÓo«ayan || 5 || bhÆtika-pippalÅ-ÓuïÂhÅ-vacÃ-dhÃnya-harÅtakÅ÷ | atha-và bilva-dhanikÃ-musta-nÃgara-vÃlakam || 6 || vi¬a-pÃÂhÃ-vacÃ-pathyÃ-k­mijin-nÃgarÃïi và | ÓuïÂhÅ-ghana-vacÃ-mÃdrÅ-bilva-vatsaka-hiÇgu và || 7 || Óasyate tv alpa-do«ÃïÃm upavÃso 'tisÃriïÃm | vacÃ-prativi«ÃbhyÃæ và mustÃ-parpaÂakena và || 8 || hrÅvera-nÃgarÃbhyÃæ và vipakvaæ pÃyayej jalam | yukte 'nna-kÃle k«ut-k«Ãmaæ laghv-anna-prati bhojayet || 9 || 9.9dv laghv annaæ pratibhojayet tathà sa ÓÅghraæ prÃpnoti rucim agni-balaæ balam | takreïÃvanti-somena yavÃgvà tarpaïena và || 10 || surayà madhunà vÃtha yathÃ-sÃtmyam upÃcaret | bhojyÃni kalpayed Ærdhvaæ grÃhi-dÅpana-pÃcanai÷ || 11 || 9.11av surayà madhunà cÃtha bÃla-bilva-ÓaÂhÅ-dhÃnya-hiÇgu-v­k«Ãmla-dìimai÷ | palÃÓa-hapu«ÃjÃjÅ-yavÃnÅ-vi¬a-saindhavai÷ || 12 || laghunà pa¤ca-mÆlena pa¤ca-kolena pÃÂhayà | ÓÃliparïÅ-balÃ-bilvai÷ p­Óniparïyà ca sÃdhità || 13 || dìimÃmlà hità peyà kapha-pitte samulbaïe | abhayÃ-pippalÅ-mÆla-bilvair vÃtÃnulomanÅ || 14 || vibaddhaæ do«a-bahulo dÅptÃgnir yo 'tisÃryate | k­«ïÃ-vi¬aÇga-tri-phalÃ-ka«Ãyais taæ virecayet || 15 || peyÃæ yu¤jyÃd viriktasya vÃta-ghnair dÅpanai÷ k­tÃm | Ãme pariïate yas tu dÅpte 'gnÃv upaveÓyate || 16 || sa-phena-picchaæ sa-rujaæ sa-vibandhaæ puna÷ puna÷ | alpÃlpam alpa-Óamalaæ nir-vi¬ và sa-pravÃhikam || 17 || 9.17cv alpÃlpam alpaæ sa-malaæ dadhi-taila-gh­ta-k«Årai÷ sa ÓuïÂhÅæ sa-gu¬Ãæ pibet | svinnÃni gu¬a-tailena bhak«ayed badarÃïi và || 18 || gìha-vi¬-vihitai÷ ÓÃkair bahu-snehais tathà rasai÷ | k«udhitaæ bhojayed enaæ dadhi-dìima-sÃdhitai÷ || 19 || 9.19dv dadhi-dìima-saæsk­tai÷ ÓÃly-odanaæ tilair mëair mudgair và sÃdhu sÃdhitam | ÓaÂhyà mÆlaka-potÃyÃ÷ pÃÂhÃyÃ÷ svastikasya và || 20 || 9.20cv ÓuïÂhyà mÆlaka-potÃyÃ÷ sÆ«Ã-yavÃnÅ-karkÃru-k«ÅriïÅ-cirbhaÂasya và | upodakÃyà jÅvantyà vÃkucyà vÃstukasya và || 21 || suvarcalÃyÃÓ cu¤cor và loïikÃyà rasair api | kÆrma-vartaka-lopÃka-Óikhi-tittiri-kaukkuÂai÷ || 22 || 9.22dv -Óikhi-tittiri-dak«a-jai÷ bilva-mustÃk«i-bhai«ajya-dhÃtakÅ-pu«pa-nÃgarai÷ | pakvÃtÅsÃra-jit takre yavÃgÆr dÃdhikÅ tathà || 23 || kapittha-kacchurÃ-pha¤jÅ-yÆthikÃ-vaÂa-Óelu-jai÷ | dìimÅ-Óaïa-kÃrpÃsÅ-ÓÃlmalÅnÃæ ca pallavai÷ || 24 || 9.24dv -ÓÃlmalÅ-moca-pallavai÷ kalko bilva-ÓalÃÂÆnÃæ tila-kalkaÓ ca tat-sama÷ | dadhna÷ saro 'mla÷ sa-sneha÷ khalo hanti pravÃhikÃm || 25 || maricaæ dhanikÃjÃjÅ tinti¬Åkaæ ÓaÂhÅ vi¬am | dìimaæ dhÃtakÅ pÃÂhà tri-phalà pa¤ca-kolakam || 26 || yÃva-ÓÆkaæ kapitthÃmra-jambÆ-madhyaæ sa-dÅpyakam | pi«Âai÷ «a¬-guïa-bilvais tair dadhni mudga-rase gu¬e || 27 || snehe ca yamake siddha÷ khalo 'yam a-parÃjita÷ | dÅpana÷ pÃcano grÃhÅ rucyo bimbiÓi-nÃÓana÷ || 28 || kolÃnÃæ bÃla-bilvÃnÃæ kalkai÷ ÓÃli-yavasya ca | mudga-mëa-tilÃnÃæ ca dhÃnya-yÆ«aæ prakalpayet || 29 || aikadhyaæ yamake bh­«Âaæ dadhi-dìima-sÃrikam | varca÷-k«aye Óu«ka-mukhaæ ÓÃly-annaæ tena bhojayet || 30 || dadhna÷ saraæ và yamake bh­«Âaæ sa-gu¬a-nÃgaram | surÃæ và yamake bh­«ÂÃæ vya¤janÃrthaæ prayojayet || 31 || phalÃmlaæ yamake bh­«Âaæ yÆ«aæ g­¤janakasya và | bh­«ÂÃn và yamake saktÆn khÃded vyo«ÃvacÆrïitÃn || 32 || mëÃn su-siddhÃæs tad-vad và gh­ta-maï¬opasevanÃn | rasaæ su-siddha-pÆtaæ và chÃga-me«Ãntar-Ãdhi-jam || 33 || 9.33cv rasaæ su-siddhaæ pÆtaæ và paced dìima-sÃrÃmlaæ sa-dhÃnya-sneha-nÃgaram | rakta-ÓÃly-odanaæ tena bhu¤jÃna÷ prapibaæÓ ca tam || 34 || varca÷-k«aya-k­tair ÃÓu vikÃrai÷ parimucyate | bÃla-bilvaæ gu¬aæ tailaæ pippalÅæ viÓva-bhe«ajam || 35 || 9.35dv pippalÅ-viÓva-bhe«ajam lihyÃd vÃte pratihate sa-ÓÆla÷ sa-pravÃhika÷ | valkalaæ ÓÃbaraæ pu«paæ dhÃtakyà badarÅ-dalam || 36 || 9.36bv sa-ÓÆle sa-pravÃhike 9.36dv dhÃtakyà badarÅ-phalam eraï¬a-bilva-yava-gok«urakÃmla-siddhÃæ pathyÃæ lihan madhu-yutÃm atha và gu¬ena | k­cchra-prav­ttam ati-ÓÆlam as­g-vimiÓraæ hanyÃd avaÓyam atisÃram udÅrïa-vegam || 36.1+1 || pibed dadhi-sara-k«audra-kapittha-sva-rasÃplutam | vibaddha-vÃta-varcÃs tu bahu-ÓÆla-pravÃhika÷ || 37 || sa-rakta-picchas t­«ïÃrta÷ k«Åra-sauhityam arhati | yamakasyopari k«Åraæ dhÃro«ïaæ và prayojayet || 38 || Ó­tam eraï¬a-mÆlena bÃla-bilvena và puna÷ | payasy utkvÃthya mustÃnÃæ viæÓatiæ tri-guïe 'mbhasi || 39 || 9.39dv viæÓatiæ tri-guïÃmbhasi k«ÅrÃvaÓi«Âaæ tat pÅtaæ hanyÃd Ãmaæ sa-vedanam | pippalyÃ÷ pibata÷ sÆk«maæ rajo marica-janma và || 40 || cira-kÃlÃnu«aktÃpi naÓyaty ÃÓu pravÃhikà | nir-Ãma-rÆpaæ ÓÆlÃrtaæ laÇghanÃdyaiÓ ca kar«itam || 41 || rÆk«a-ko«Âham apek«yÃgniæ sa-k«Ãraæ pÃyayed gh­tam | siddhaæ dadhi-surÃ-maï¬e daÓa-mÆlasya cÃmbhasi || 42 || 9.42dv daÓa-mÆlasya vÃmbhasi sindhÆttha-pa¤ca-kolÃbhyÃæ tailaæ sadyo 'rti-nÃÓanam | «a¬bhi÷ ÓuïÂhyÃ÷ palair dvÃbhyÃæ dvÃbhyÃæ granthy-agni-saindhavÃt || 43 || taila-prasthaæ paced dadhnà ni÷-sÃraka-rujÃpaham | ekato mÃæsa-dugdhÃjyaæ purÅ«a-graha-ÓÆla-jit || 44 || pÃnÃnuvÃsanÃbhyaÇga-prayuktaæ tailam ekata÷ | tad dhi vÃta-jitÃm agryaæ ÓÆlaæ ca vi-guïo 'nila÷ || 45 || dhÃtv-antaropamardeddhaÓ calo vyÃpÅ sva-dhÃma-ga÷ | tailaæ mandÃnalasyÃpi yuktyà Óarma-karaæ param || 46 || 9.46av dhÃtv-antaropamardÃd vai 9.46av dhÃtv-antaropamardena vÃyv-ÃÓaye sa-taile hi bimbiÓir nÃvati«Âhate || 46ªab || k«Åïe male svÃyatana-cyute«u do«Ãntare«v Åraïa eka-vÅre | ko ni«Âanan prÃïiti ko«Âha-ÓÆlÅ nÃntar-bahis-taila-paro yadi syÃt || 47 || guda-rug-bhraæÓayor yu¤jyÃt sa-k«Åraæ sÃdhitaæ havi÷ || 48ab || rase kolÃmla-cÃÇgeryor dadhni pi«Âe ca nÃgare | tair eva cÃmlai÷ saæyojya siddhaæ su-Ólak«ïa-kalkitai÷ || 49 || 9.49cv tair eva cÃmlai÷ saæyuktai÷ dhÃnyo«aïa-vi¬ÃjÃjÅ-pa¤ca-kolaka-dìimai÷ | yojayet sneha-vastiæ và daÓa-mÆlena sÃdhitam || 50 || ÓaÂhÅ-ÓatÃhvÃ-ku«Âhair và vacayà citrakeïa và | pravÃhaïe guda-bhraæÓe mÆtrÃghÃte kaÂÅ-grahe || 51 || madhurÃmlai÷ Ó­taæ tailaæ gh­taæ vÃpy anuvÃsanam | praveÓayed gudaæ dhvastam abhyaktaæ sveditaæ m­du || 52 || kuryÃc ca go-phaïÃ-bandhaæ madhya-cchidreïa carmaïà | pa¤ca-mÆlasya mahata÷ kvÃthaæ k«Åre vipÃcayet || 53 || 9.53dv kvÃthaæ k«Åreïa pÃcayet unduruæ cÃntra-rahitaæ tena vÃta-ghna-kalka-vat | tailaæ paced guda-bhraæÓaæ pÃnÃbhyaÇgena taj jayet || 54 || paitte tu sÃme tÅk«ïo«ïa-varjyaæ prÃg iva laÇghanam | t­¬-vÃn pibet «a¬-aÇgÃmbu sa-bhÆnimbaæ sa-ÓÃrivam || 55 || peyÃdi k«udhitasyÃnnam agni-saædhuk«aïaæ hitam | b­haty-Ãdi-gaïÃbhÅru-dvi-balÃ-ÓÆrpaparïibhi÷ || 56 || pÃyayed anubandhe tu sa-k«audraæ taï¬ulÃmbhasà | kuÂajasya phalaæ pi«Âaæ sa-valkaæ sa-ghuïapriyam || 57 || 9.57bv sa-k«audraæ taï¬ulÃmbunà 9.57cv vatsakasya phalaæ pi«Âaæ pÃÂhÃ-vatsaka-bÅja-tvag-dÃrvÅ-granthika-ÓuïÂhi và | kvÃthaæ vÃtivi«Ã-bilva-vatsakodÅcya-musta-jam || 58 || atha-vÃtivi«Ã-mÆrvÃ-niÓendrayava-tÃrk«ya-jam | sa-madhv-ativi«Ã-ÓuïÂhÅ-mustendrayava-kaÂphalam || 59 || palaæ vatsaka-bÅjasya Órapayitvà rasaæ pibet | yo rasÃÓÅ jayec chÅghraæ sa paittaæ jaÂharÃmayam || 60 || mustÃ-ka«Ãyam evaæ và piben madhu-samÃyutam | sa-k«audraæ ÓÃlmalÅ-v­nta-ka«Ãyaæ và himÃhvayam || 61 || kirÃtatiktakaæ mustaæ vatsakaæ sa-rasäjanam | kaÂaÇkaÂerÅ hrÅveraæ bilva-madhyaæ durÃlabhà || 62 || tilà moca-rasaæ lodhraæ samaÇgà kamalotpalam | nÃgaraæ dhÃtakÅ-pu«paæ dìimasya tvag utpalam || 63 || ardha-Ólokai÷ sm­tà yogÃ÷ sa-k«audrÃs taï¬ulÃmbunà | niÓendrayava-lodhrailÃ-kvÃtha÷ pakvÃtisÃra-jit || 64 || 9.64dv -kvÃtha÷ pakvÃtisÃra-nut nÃgarÃtivi«Ã-mustÃ-bhÆnimbÃm­ta-vatsakai÷ | sarva-jvara-hara÷ kvÃtha÷ sarvÃtÅsÃra-nÃÓana÷ || 64+1 || gu¬Æcy-ativi«Ã-dhÃnya-ÓuïÂhÅ-bilvÃbda-vÃlakai÷ | pÃÂhÃ-bhÆnimba-kuÂaja-candanoÓÅra-padmakai÷ || 64+2 || ka«Ãya÷ Óitala÷ peyo jvarÃtÅsÃra-ÓÃntaye | h­l-lÃsÃ-rocaka-cchardi-pipÃsÃ-dÃha-nÃÓana÷ || 64+3 || lodhrÃmba«ÂhÃ-priyaÇgv-Ãdi-gaïÃæs tad-vat p­thak pibet | kaÂvaÇga-valka-ya«Ây-Ãhva-phalinÅ-dìimÃÇkurai÷ || 65 || peyÃ-vilepÅ-khalakÃn kuryÃt sa-dadhi-dìimÃn | tad-vad dadhittha-bilvÃmra-jambÆ-madhyai÷ prakalpayet || 66 || ajÃ-paya÷ prayoktavyaæ nir-Ãme tena cec chama÷ | do«ÃdhikyÃn na jÃyeta balinaæ taæ virecayet || 67 || vyatyÃsena Óak­d-raktam upaveÓyeta yo 'pi và | palÃÓa-phala-niryÆhaæ yuktaæ và payasà pibet || 68 || tato 'nu ko«ïaæ pÃtavyaæ k«Åram eva yathÃ-balam | pravÃhite tena male praÓÃmyaty udarÃmaya÷ || 69 || palÃÓa-vat prayojyà và trÃyamÃïà viÓodhanÅ | saæsargyÃæ kriyamÃïÃyÃæ ÓÆlaæ yady anuvartate || 70 || 9.70bv trÃyamÃïà viÓodhane sruta-do«asya taæ ÓÅghraæ yathÃ-vahny anuvÃsayet | Óatapu«pÃ-varÅbhyÃæ ca bilvena madhukena ca || 71 || taila-pÃdaæ payo-yuktaæ pakvam anvÃsanaæ gh­tam | a-ÓÃntÃv ity atÅsÃre picchÃ-vasti÷ paraæ hita÷ || 72 || parive«Âya kuÓair Ãrdrair Ãrdra-v­ntÃni ÓÃlmale÷ | k­«ïa-m­ttikayÃlipya svedayed go-mayÃgninà || 73 || m­c-cho«e tÃni saæk«udya tat-piï¬aæ mu«Âi-saæmitam | mardayet payasa÷ prasthe pÆtenÃsthÃpayet tata÷ || 74 || nata-ya«Ây-Ãhva-kalkÃjya-k«audra-taila-vatÃnu ca | snÃto bhu¤jÅta payasà jÃÇgalena rasena và || 75 || pittÃtisÃra-jvara-Óopha-gulma-samÅraïÃsra-grahaïÅ-vikÃrÃn | jayaty ayaæ ÓÅghram ati-prav­ttiæ virecanÃsthÃpanayoÓ ca vasti÷ || 76 || kaÂvaÇga-bilva-jaæ tv asthi kapitthaæ surasäjanam | lÃk«Ã-haridre hrÅveraæ kaÂphalaæ ÓukanÃsikà || 76+1 || lodhraæ moca-rasaæ mustaæ dhÃtakÅ vaÂa-ÓuÇgakÃn | pi«Âvà taï¬ula-toyena vaÂakÃn ak«a-saæmitÃn || 76+2 || pibet tenaiva toyena jvarÃtÅsÃra-nÃÓana÷ | rakta-prasÃdano hy e«a ÓophÃtÅsÃra-nÃÓana÷ || 76+3 || phÃïitaæ kuÂajotthaæ ca sarvÃtÅsÃra-nÃÓanam | vatsakÃdi-samÃyuktaæ sÃmba«ÂhÃdi sa-mÃk«ikam || 77 || nÅ-ruÇ-nir-Ãmaæ dÅptÃgner api sÃsraæ cirotthitam | nÃnÃ-varïam atÅsÃraæ puÂa-pÃkair upÃcaret || 78 || tvak-piï¬Ãd dÅrghav­ntasya ÓrÅparïÅ-pattra-saæv­tÃt | m­l-liptÃd agninà svinnÃd rasaæ ni«pŬitaæ himam || 79 || atÅsÃrÅ pibed yuktaæ madhunà sitayÃtha-và | evaæ k«Åri-druma-tvagbhis tat-prarohaiÓ ca kalpayet || 80 || 9.80cv evaæ k«Åra-druma-tvagbhis kaÂvaÇga-tvag-gh­ta-yutà svedità salilo«maïà | sa-k«audrà hanty atÅsÃraæ bala-vantam api drutam || 81 || pittÃtÅsÃrÅ seveta pittalÃny eva ya÷ puna÷ | raktÃtÅsÃraæ kurute tasya pittaæ sa-t­¬-jvaram || 82 || dÃruïaæ guda-pÃkaæ ca tatra cchÃgaæ payo hitam | padmotpala-samaÇgÃbhi÷ Ó­taæ moca-rasena ca || 83 || ÓÃrivÃ-ya«Âi-lodhrair và prasavair và vaÂÃdi-jai÷ | sa-k«audra-Óarkaraæ pÃne bhojane guda-secane || 84 || tad-vad rasÃdayo 'n-amlÃ÷ sÃjyÃ÷ pÃnÃnnayor hitÃ÷ | kÃÓmarya-phala-yÆ«aÓ ca ki¤-cid-amla÷ sa-Óarkara÷ || 85 || payasy ardhodake chÃge hrÅverotpala-nÃgarai÷ | peyà raktÃtisÃra-ghnÅ p­ÓniparïÅ-rasÃnvità || 86 || prÃg-bhaktaæ nava-nÅtaæ và lihyÃn madhu-sitÃ-yutam | baliny asre 'sram evÃjaæ mÃrgaæ và gh­ta-bharjitam || 87 || k«ÅrÃnu-pÃnaæ k«ÅrÃÓÅ try-ahaæ k«Årodbhavaæ gh­tam | kapi¤jala-rasÃÓÅ và lihann Ãrogyam aÓnute || 88 || pÅtvà ÓatÃvarÅ-kalkaæ k«Åreïa k«Åra-bhojana÷ | raktÃtÅsÃraæ hanty ÃÓu tayà và sÃdhitaæ gh­tam || 89 || lÃk«Ã-nÃgara-vaidehÅ-kaÂukÃ-dÃrvi-valkalai÷ | sarpi÷ sendrayavai÷ siddhaæ peyÃ-maï¬ÃvacÃritam || 90 || atÅsÃraæ jayec chÅghraæ tri-do«am api dÃruïam | k­«ïa-m­c-chaÇkha-ya«Ây-Ãhva-k«audrÃs­k-taï¬ulodakam || 91 || jayaty asraæ priyaÇguÓ ca taï¬ulÃmbu-madhu-plutà | kalkas tilÃnÃæ k­«ïÃnÃæ ÓarkarÃ-päcabhÃgika÷ || 92 || 9.92dv ÓarkarÃ-bhÃga-saæyuta÷ Ãjena payasà pÅta÷ sadyo raktaæ niyacchati | pÅtvà sa-ÓarkarÃ-k«audraæ candanaæ taï¬ulÃmbunà || 93 || dÃha-t­«ïÃ-pramohebhyo rakta-srÃvÃc ca mucyate | gudasya dÃhe pÃke và seka-lepà hità himÃ÷ || 94 || 9.94av dÃha-t­«ïÃ-pramehebhyo 9.94dv sekà lepà hità himÃ÷ alpÃlpaæ bahu-Óo raktaæ sa-ÓÆlam upaveÓyate | yadà vibaddho vÃyuÓ ca k­cchrÃc carati và na và || 95 || picchÃ-vastiæ tadà tasya pÆrvoktam upakalpayet | pallavÃn jarjarÅ-k­tya ÓiæÓipÃ-kovidÃrayo÷ || 96 || paced yavÃæÓ ca sa kvÃthe gh­ta-k«Åra-samanvita÷ | picchÃ-srutau guda-bhraæÓe pravÃhaïa-rujÃsu và || 97 || picchÃ-vasti÷ prayoktavya÷ k«ata-k«Åïa-balÃvaha÷ | prapauï¬arÅka-siddhena sarpi«Ã cÃnuvÃsanam || 98 || raktaæ viÂ-sahitaæ pÆrvaæ paÓcÃd và yo 'tisÃryate | ÓatÃvarÅ-gh­taæ tasya lehÃrtham upakalpayet || 99 || ÓarkarÃrdhÃæÓakaæ lŬhaæ nava-nÅtaæ navoddh­tam | k«audra-pÃdaæ jayec chÅghraæ taæ vikÃraæ hitÃÓina÷ || 100 || nyagrodhodumbarÃÓvattha-ÓuÇgÃn Ãpothya vÃsayet | aho-rÃtraæ jale tapte gh­taæ tenÃmbhasà pacet || 101 || tad ardha-ÓarkarÃ-yuktaæ lehayet k«audra-pÃdikam | adho và yadi vÃpy urdhvaæ yasya raktaæ pravartate || 102 || 9.102cv adho và yadi vÃty-urdhvaæ Óle«mÃtÅsÃre vÃtoktaæ viÓe«Ãd Ãma-pÃcanam | kartavyam anubandhe 'sya pibet paktvÃgni-dÅpanam || 103 || bilva-karkaÂikÃ-musta-prÃïadÃ-viÓva-bhe«ajam | vacÃ-vi¬aÇga-bhÆtÅka-dhÃnakÃmaradÃru và || 104 || 9.104dv -dhÃnyakÃmaradÃru và atha-và pippalÅ-mÆla-pippalÅ-dvaya-citrakam | pÃÂhÃgni-vatsaka-granthi-tiktÃ-ÓuïÂhÅ-vacÃbhayÃ÷ || 105 || 9.105bv -pippalÅ-dvaya-citrakÃn kvathità yadi và pi«ÂÃ÷ Óle«mÃtÅsÃra-bhe«ajam | sauvarcala-vacÃ-vyo«a-hiÇgu-prativi«ÃbhayÃ÷ || 106 || pibec chle«mÃtisÃrÃrtaÓ cÆrïitÃ÷ ko«ïa-vÃriïà | madhyaæ lŬhvà kapitthasya sa-vyo«a-k«audra-Óarkaram || 107 || 9.107dv sa-k«audraæ vyo«a-Óarkaram kaÂphalaæ madhu-yuktaæ và mucyate jaÂharÃmayÃt | kaïÃæ madhu-yutÃæ lŬhvà takraæ pÅtvà sa-citrakam || 108 || bhuktvà và bÃla-bilvÃni vyapohaty udarÃmayam | pÃÂhÃ-moca-rasÃmbhoda-dhÃtakÅ-bilva-nÃgaram || 109 || su-k­cchram apy atÅsÃraæ gu¬a-takreïa nÃÓayet | yavÃnÅ-pippalÅ-mÆla-cÃturjÃtaka-nÃgarai÷ || 110 || maricÃgni-jalÃjÃjÅ-dhÃnya-sauvarcalai÷ samai÷ | v­«Ãmla-dhÃtakÅ-k­«ïÃ-bilva-dìima-dÅpyakai÷ || 111 || 9.111cc v­k«Ãmla-dhÃtakÅ-k­«ïÃ- 9.111dc -bilva-dìima-tindukai÷ tri-guïai÷ «a¬-guïa-sitai÷ kapitthëÂa-guïai÷ k­ta÷ | cÆrïo 'tÅsÃra-grahaïÅ-k«aya-gulma-galÃmayÃn || 112 || 9.112av tri-guïai÷ «a¬-guïa-site 9.112bv kapitthe '«Âa-guïe k­ta÷ 9.112dv -k«aya-gulmodarÃmayÃn kÃsa-ÓvÃsÃgni-sÃdÃrÓa÷-pÅnasÃ-rocakä jayet | kar«onmità tavak«ÅrÅ cÃturjÃtaæ dvi-kÃr«ikam || 113 || 9.113cv kar«onmitaæ tavak«ÅrÅ- 9.113dv -cÃturjÃtaæ dvi-kÃr«ikam yavÃnÅ-dhÃnyakÃjÃjÅ-granthi-vyo«aæ palÃæÓakam | palÃni dìimÃd a«Âau sitÃyÃÓ caikata÷ k­ta÷ || 114 || 9.114av yavÃnÅ-dhÃnyakÃjÃji 9.114bv granthi-vyo«aæ palÃæÓakam guïai÷ kapitthëÂaka-vac cÆrïo 'yaæ dìimëÂaka÷ | bhojyo vÃtÃtisÃroktair yathÃvasthaæ khalÃdibhi÷ || 115 || sa-vi¬aÇga÷ sa-marica÷ sa-kapittha÷ sa-nÃgara÷ | cÃÇgerÅ-takra-kolÃmla÷ khala÷ Óle«mÃtisÃra-jit || 116 || k«Åïe Óle«maïi pÆrvoktam amlaæ lÃk«Ãdi «aÂ-palam | purÃïaæ và gh­taæ dadyÃd yavÃgÆ-maï¬a-miÓritam || 117 || kaÂphalaæ madhukaæ lodhraæ tvag-dìima-phalasya ca | vÃta-pittÃtisÃra-ghnaæ pibet taï¬ula-vÃriïà || 117+1 || mustaæ sÃtivi«Ã dÃrvÅ vacà ÓuïÂhÅ ca tat-samam | ka«Ãyaæ k«audra-saæyuktaæ Óle«ma-vÃtÃtisÃriïe || 117+2 || pÅtadÃru vacà lodhraæ kaliÇga-phala-nÃgaram | dìimÃmbu-yutaæ dadyÃt pitta-Óle«mÃtisÃriïe || 117+3 || vÃta-Óle«ma-vibandhe và sravaty ati kaphe 'pi và | ÓÆle pravÃhikÃyÃæ và picchÃ-vasti÷ praÓasyate || 118 || 9.118av vÃta-Óle«ma-vibandhe ca vacÃ-bilva-kaïÃ-ku«Âha-ÓatÃhvÃ-lavaïÃnvita÷ | bilva-tailena tailena vacÃdyai÷ sÃdhitena và || 119 || bahu-Óa÷ kapha-vÃtÃrte ko«ïenÃnvÃsanaæ hitam | k«Åïe kaphe gude dÅrgha-kÃlÃtÅsÃra-dur-bale || 120 || anila÷ prabalo 'vaÓyaæ sva-sthÃna-stha÷ prajÃyate | sa balÅ sahasà hanyÃt tasmÃt taæ tvarayà jayet || 121 || vÃyor an-antaraæ pittaæ pittasyÃn-antaraæ kapham | jayet pÆrvaæ trayÃïÃæ và bhaved yo bala-vat-tama÷ || 122 || bhÅ-ÓokÃbhyÃm api cala÷ ÓÅghraæ kupyaty atas tayo÷ | kÃryà kriyà vÃta-harà har«aïÃÓvÃsanÃni ca || 123 || yasyoccÃrÃd vinà mÆtraæ pavano và pravartate | dÅptÃgner laghu-ko«Âhasya ÓÃntas tasyodarÃmaya÷ || 124 || CikitsÃsthÃna grahaïÅm ÃÓritaæ do«am a-jÅrïa-vad upÃcaret | atÅsÃrokta-vidhinà tasyÃmaæ ca vipÃcayet || 1 || anna-kÃle yavÃgv-Ãdi pa¤ca-kolÃdibhir yutam | vitaret paÂu-laghv-annaæ punar yogÃæÓ ca dÅpanÃn || 2 || dadyÃt sÃtivi«Ãæ peyÃm Ãme sÃmlÃæ sa-nÃgarÃm | pÃne 'tÅsÃra-vihitaæ vÃri takraæ surÃdi ca || 3 || grahaïÅ-do«iïÃæ takraæ dÅpana-grÃhi-lÃghavÃt | pathyaæ madhura-pÃki-tvÃn na ca pitta-pradÆ«aïam || 4 || ka«Ãyo«ïa-vikÃÓi-tvÃd rÆk«a-tvÃc ca kaphe hitam | vÃte svÃdv-amla-sÃndra-tvÃt sadyaskam a-vidÃhi tat || 5 || 10.5av ka«Ãyo«ïa-vikëi-tvÃd caturïÃæ prastham amlÃnÃæ try-Æ«aïÃc ca pala-trayam | lavaïÃnÃæ ca catvÃri ÓarkarÃyÃ÷ palëÂakam || 6 || tac cÆrïaæ ÓÃka-sÆpÃnna-rÃgÃdi«v avacÃrayet | kÃsÃ-jÅrïÃ-ruci-ÓvÃsa-h­t-pÃï¬u-plÅha-gulma-nut || 7 || 10.7dv -h­t-pÃrÓvÃmaya-ÓÆla-nut 10.7dv -h­t-pÃï¬v-Ãmaya-ÓÆla-nut nÃgarÃtivi«Ã-mustaæ pÃkyam Ãma-haraæ pibet | u«ïÃmbunà và tat-kalkaæ nÃgaraæ vÃtha-vÃbhayÃm || 8 || sa-saindhavaæ vacÃdiæ và tad-van madirayÃtha-và | varcasy Ãme sa-pravÃhe pibed và dìimÃmbunà || 9 || vi¬ena lavaïaæ pi«Âaæ bilva-citraka-nÃgaram | sÃme kaphÃnile ko«Âha-ruk-kare ko«ïa-vÃriïà || 10 || kaliÇga-hiÇgv-ativi«Ã-vacÃ-sauvarcalÃbhayam | chardi-h­d-roga-ÓÆle«u peyam u«ïena vÃriïà || 11 || pathyÃ-sauvarcalÃjÃjÅ-cÆrïaæ marica-saæyutam | pippalÅæ nÃgaraæ pÃÂhÃæ ÓÃrivÃæ b­hatÅ-dvayam || 12 || citrakaæ kauÂajaæ k«Ãraæ tathà lavaïa-pa¤cakam | cÆrïÅ-k­taæ dadhi-surÃ-tan-maï¬o«ïÃmbu-käjikai÷ || 13 || pibed agni-viv­ddhy-arthaæ ko«Âha-vÃta-haraæ param | paÂÆni pa¤ca dvau k«Ãrau maricaæ pa¤ca-kolakam || 14 || dÅpyakaæ hiÇgu guÂikà bÅjapÆra-rase k­tà | kola-dìima-toye và paraæ pÃcana-dÅpanÅ || 15 || tÃlÅÓa-pattra-cavikÃ-maricÃnÃæ palaæ palam | k­«ïÃ-tan-mÆlayor dve dve pale ÓuïÂhÅ-pala-trayam || 16 || catur-jÃtam uÓÅraæ ca kar«ÃæÓaæ Ólak«ïa-cÆrïitam | gu¬ena vaÂakÃn k­tvà tri-guïena sadà bhajet || 17 || madya-yÆ«a-rasÃri«Âa-mastu-peyÃ-payo-'nupa÷ | vÃta-Óle«mÃtmanÃæ chardi-grahaïÅ-pÃrÓva-h­d-rujÃm || 18 || jvara-Óvayathu-pÃï¬u-tva-gulma-pÃnÃtyayÃrÓasÃm | praseka-pÅnasa-ÓvÃsa-kÃsÃnÃæ ca niv­ttaye || 19 || abhayÃæ nÃgara-sthÃne dadyÃt tatraiva vi¬-grahe | chardy-Ãdi«u ca paitte«u catur-guïa-sitÃnvitÃ÷ || 20 || 10.20bv dadyÃd atraiva vi¬-grahe pakvena vaÂakÃ÷ kÃryà gu¬ena sitayÃpi và | paraæ hi vahni-saæparkÃl laghimÃnaæ bhajanti te || 21 || athainaæ paripakvÃmaæ mÃruta-grahaïÅ-gadam | dÅpanÅya-yutaæ sarpi÷ pÃyayed alpa-Óo bhi«ak || 22 || 10.22av athainaæ paripakvÃma- 10.22bv -mÃruta-grahaïÅ-gadam ki¤-cit-saædhuk«ite tv agnau sakta-viï-mÆtra-mÃrutam | dvy-ahaæ try-ahaæ và saæsnehya svinnÃbhyaktaæ nirÆhayet || 23 || tata eraï¬a-tailena sarpi«Ã tailvakena và | sa-k«ÃreïÃnile ÓÃnte srasta-do«aæ virecayet || 24 || Óuddha-rÆk«ÃÓayaæ baddha-varcaskaæ cÃnuvÃsayet | dÅpanÅyÃmla-vÃta-ghna-siddha-tailena taæ tata÷ || 25 || nirƬhaæ ca viriktaæ ca samyak cÃpy anuvÃsitam | laghv-anna-pratisaæyuktaæ sarpir abhyÃsayet puna÷ || 26 || 10.26bv samyag vÃpy anuvÃsitam pa¤ca-mÆlÃbhayÃ-vyo«a-pippalÅ-mÆla-saindhavai÷ | rÃsnÃ-k«Ãra-dvayÃjÃjÅ-vi¬aÇga-ÓaÂhibhir gh­tam || 27 || Óuktena mÃtuluÇgasya sva-rasenÃrdrakasya ca | Óu«ka-mÆlaka-kolÃmla-cukrikÃ-dìimasya ca || 28 || takra-mastu-surÃ-maï¬a-sauvÅraka-tu«odakai÷ | käjikena ca tat pakvam agni-dÅpti-karaæ param || 29 || ÓÆla-gulmodara-ÓvÃsa-kÃsÃnila-kaphÃpaham | sa-bÅjapÆraka-rasaæ siddhaæ và pÃyayed gh­tam || 30 || tailam abhya¤janÃrthaæ ca siddham ebhiÓ calÃpaham | ete«Ãm au«adhÃnÃæ và pibec cÆrïaæ sukhÃmbunà || 31 || vÃte Óle«mÃv­te sÃme kaphe và vÃyunoddhate | agner nirvÃpakaæ pittaæ rekeïa vamanena và || 32 || hatvà tikta-laghu-grÃhi-dÅpanair a-vidÃhibhi÷ | annai÷ saædhuk«ayed agniæ cÆrïai÷ snehaiÓ ca tiktakai÷ || 33 || paÂola-nimba-trÃyantÅ-tiktÃ-tiktaka-parpaÂam | kuÂaja-tvak-phalaæ mÆrvà madhu-Óigru-phalaæ vacà || 34 || dÃrvÅ-tvak-padmakoÓÅra-yavÃnÅ-musta-candanam | saurëÂry-ativi«Ã-vyo«a-tvag-elÃ-pattra-dÃru ca || 35 || cÆrïitaæ madhunà lehyaæ peyaæ madyair jalena và | h­t-pÃï¬u-grahaïÅ-roga-gulma-ÓÆlÃ-ruci-jvarÃn || 36 || kÃmalÃæ saænipÃtaæ ca mukha-rogÃæÓ ca nÃÓayet | bhÆnimba-kaÂukÃ-mustÃ-try-Æ«aïendrayavÃn samÃn || 37 || dvau citrakÃd vatsaka-tvag-bhÃgÃn «o-¬aÓa cÆrïayet | gu¬a-ÓÅtÃmbunà pÅtaæ grahaïÅ-do«a-gulma-nut || 38 || kÃmalÃ-jvara-pÃï¬u-tva-mehÃ-rucy-atisÃra-jit | nÃgarÃtivi«Ã-mustÃ-pÃÂhÃ-bilvaæ rasäjanam || 39 || 10.39bv -mehÃ-rucy-atisÃra-nut kuÂaja-tvak-phalaæ tiktà dhÃtakÅ ca k­taæ raja÷ | k«audra-taï¬ula-vÃribhyÃæ paittike grahaïÅ-gade || 40 || pravÃhikÃrÓo-guda-rug-raktotthÃne«u ce«yate | candanaæ padmakoÓÅraæ pÃÂhÃæ mÆrvÃæ kuÂannaÂam || 41 || «a¬granthÃ-ÓÃrivÃsphotÃ-saptaparïÃÂarÆ«akÃn | paÂolodumbarÃÓvattha-vaÂa-plak«a-kapÅtanÃn || 42 || 10.42dv -vaÂa-plak«a-kapÅtanam kaÂukÃæ rohiïÅæ mustÃæ nimbaæ ca dvi-palÃæÓakÃn | droïe 'pÃæ sÃdhayet tena pacet sarpi÷ picÆnmitai÷ || 43 || kirÃtatiktendrayava-vÅrÃ-mÃgadhikotpalai÷ | pitta-grahaïyÃæ tat peyaæ ku«Âhoktaæ tiktakaæ ca yat || 44 || grahaïyÃæ Óle«ma-du«ÂÃyÃæ tÅk«ïai÷ pracchardane k­te | kaÂv-amla-lavaïa-k«Ãrai÷ kramÃd agniæ vivardhayet || 45 || pa¤ca-kolÃbhayÃ-dhÃnya-pÃÂhÃ-gandha-palÃÓakai÷ | bÅjapÆra-pragìhaiÓ ca siddhai÷ peyÃdi kalpayet || 46 || droïaæ madhÆka-pu«pÃïÃæ vi¬aÇgaæ ca tato 'rdhata÷ | citrakasya tato 'rdhaæ ca tathà bhallÃtakìhakam || 47 || ma¤ji«ÂhëÂa-palaæ caitaj jala-droïa-traye pacet | droïa-Óe«aæ Ó­taæ ÓÅtaæ madhv-ardhìhaka-saæyutam || 48 || elÃ-m­ïÃlÃgurubhiÓ candanena ca rÆ«ite | kumbhe mÃsaæ sthitaæ jÃtam Ãsavaæ taæ prayojayet || 49 || 10.49cv kumbhe mÃsa-sthitaæ jÃtam grahaïÅæ dÅpayaty e«a b­æhaïa÷ pitta-rakta-nut | Óo«a-ku«Âha-kilÃsÃnÃæ pramehÃïÃæ ca nÃÓana÷ || 50 || 10.50bv b­æhaïo rakta-pitta-nut madhÆka-pu«pa-sva-rasaæ Ó­tam ardha-k«ayÅ-k­tam | k«audra-pÃda-yutaæ ÓÅtaæ pÆrva-vat saænidhÃpayet || 51 || 10.51av madhÆka-pu«pa-ku¬avaæ tat piban grahaïÅ-do«Ãn jayet sarvÃn hitÃÓana÷ | tad-vad drÃk«ek«u-kharjÆra-sva-rasÃn ÃsutÃn pibet || 52 || hiÇgu-tiktÃ-vacÃ-mÃdrÅ-pÃÂhendrayava-gok«uram | pa¤ca-kolaæ ca kar«ÃæÓaæ palÃæÓaæ paÂu-pa¤cakam || 53 || gh­ta-taila-dvi-ku¬ave dadhna÷ prastha-dvaye ca tat | Ãpothya kvÃthayed agnau m­dÃv anugate rase || 54 || antar-dhÆmaæ tato dagdhvà cÆrïÅ-k­tya gh­tÃplutam | pibet pÃïi-talaæ tasmi¤ jÅrïe syÃn madhurÃÓana÷ || 55 || vÃta-Óle«mÃmayÃn sarvÃn hanyÃd vi«a-garÃæÓ ca sa÷ | bhÆnimbaæ rohiïÅæ tiktÃæ paÂolaæ nimba-parpaÂam || 56 || dagdhvà mÃhi«a-mÆtreïa pibed agni-vivardhanam | dve haridre vacà ku«Âhaæ citraka÷ kaÂu-rohiïÅ || 57 || mustà ca cchÃga-mÆtreïa siddha÷ k«Ãro 'gni-vardhana÷ | catu÷-palaæ sudhÃ-kÃï¬Ãt tri-palaæ lavaïa-trayÃt || 58 || 10.58dv tri-phalÃ-lavaïÃni ca vÃrtÃka-ku¬avaæ cÃrkÃd a«Âau dve citrakÃt pale | dagdhvà rasena vÃrtÃkÃd guÂikà bhojanottarÃ÷ || 59 || 10.59av vÃrtÃkÃt ku¬avaæ cÃrkÃd bhuktam annaæ pacanty ÃÓu kÃsa-ÓvÃsÃrÓasÃæ hitÃ÷ | vi«ÆcikÃ-pratiÓyÃya-h­d-roga-ÓamanÃÓ ca tÃ÷ || 60 || mÃtuluÇga-ÓaÂhÅ-rÃsnÃ-kaÂu-traya-harÅtaki | svarjikÃ-yÃva-ÓÆkÃkhyau k«Ãrau pa¤ca-paÂÆni ca || 61 || 10.61bv -kaÂu-traya-harÅtakÅ÷ sukhÃmbu-pÅtaæ tac-cÆrïaæ bala-varïÃgni-vardhanam | Ólai«mike grahaïÅ-do«e sa-vÃte tair gh­taæ pacet || 62 || dhÃnvantaraæ «aÂ-palaæ ca bhallÃtaka-gh­tÃbhayam | vi¬a-kÃco«a-lavaïa-svarjikÃ-yÃva-ÓÆka-jÃn || 63 || saptalÃæ kaïÂakÃrÅæ ca citrakaæ caikato dahet | sapta-k­tva÷ srutasyÃsya k«ÃrasyÃrdhìhake pacet || 64 || ìhakaæ sarpi«a÷ peyaæ tad agni-bala-v­ddhaye | nicaye pa¤ca karmÃïi yu¤jyÃc caitad yathÃ-balam || 65 || praseke Ólai«mike 'lpÃgner dÅpanaæ rÆk«a-tiktakam | yojyaæ k­Óasya vyatyÃsÃt snigdha-rÆk«aæ kaphodaye || 66 || k«Åïa-k«Ãma-ÓarÅrasya dÅpanaæ sneha-saæyutam | dÅpanaæ bahu-pittasya tiktaæ madhurakair yutam || 67 || sneho 'mla-lavaïair yukto bahu-vÃtasya Óasyate | sneham eva paraæ vidyÃd dur-balÃnala-dÅpanam || 68 || nÃlaæ sneha-samiddhasya ÓamÃyÃnnaæ su-gurv api | yo 'lpÃgni-tvÃt kaphe k«Åïe varca÷ pakvam api Ólatham || 69 || mu¤cet paÂv-au«adha-yutaæ sa pibed alpa-Óo gh­tam | tena sva-mÃrgam ÃnÅta÷ sva-karmaïi niyojita÷ || 70 || samÃno dÅpayaty agnim agne÷ saædhuk«ako hi sa÷ | purÅ«aæ yaÓ ca k­cchreïa kaÂhina-tvÃd vimu¤cati || 71 || 10.71bv agne÷ saædhuk«ako hy asau sa gh­taæ lavaïair yuktaæ naro 'nnÃvagrahaæ pibet | rauk«yÃn mande 'nale sarpis tailaæ và dÅpanai÷ pibet || 72 || k«Ãra-cÆrïÃsavÃri«Âan mande snehÃti-pÃnata÷ | udÃvartÃt tu yoktavyà nirÆha-sneha-vastaya÷ || 73 || 10.73cv udÃvartÃt prayoktavyà do«Ãti-v­ddhyà mande 'gnau saæÓuddho 'nna-vidhiæ caret | vyÃdhi-muktasya mande 'gnau sarpir eva tu dÅpanam || 74 || 10.74bv saæÓuddho 'nna-vidhiæ bhajet adhvopavÃsa-k«Ãma-tvair yavÃgvà pÃyayed gh­tam | annÃvapŬitaæ balyaæ dÅpanaæ b­æhaïaæ ca tat || 75 || dÅrgha-kÃla-prasaÇgÃt tu k«Ãma-k«Åïa-k­ÓÃn narÃn | prasahÃnÃæ rasai÷ sÃmlair bhojayet piÓitÃÓinÃm || 76 || laghÆ«ïa-kaÂu-Óodhi-tvÃd dÅpayanty ÃÓu te 'nalam | mÃæsopacita-mÃæsa-tvÃt paraæ ca bala-vardhanÃ÷ || 77 || 10.77av laghÆ«ïa-kaÂu-Óodhi-tvair snehÃsava-surÃri«Âa-cÆrïa-kvÃtha-hitÃÓanai÷ | samyak-prayuktair dehasya balam agneÓ ca vardhate || 78 || dÅpto yathaiva sthÃïuÓ ca bÃhyo 'gni÷ sÃra-dÃrubhi÷ | sa-snehair jÃyate tad-vad ÃhÃrai÷ ko«Âha-go 'nala÷ || 79 || nÃ-bhojanena kÃyÃgnir dÅpyate nÃti-bhojanÃt | yathà nir-indhano vahnir alpo vÃtÅndhanÃv­ta÷ || 80 || 10.80dv alpo vÃtÅndhanÃnvita÷ yadà k«Åïe kaphe pittaæ sva-sthÃne pavanÃnugam | prav­ddhaæ vardhayaty agniæ tadÃsau sÃnilo 'nala÷ || 81 || paktvÃnnam ÃÓu dhÃtÆæÓ ca sarvÃn ojaÓ ca saæk«ipan | mÃrayet syÃt sa nà svastho bhukte jÅrïe tu tÃmyati || 82 || 10.82cv mÃrayet taæ sa nà svastho t­Â-kÃsa-dÃha-mÆrchÃdyà vyÃdhayo 'ty-agni-saæbhavÃ÷ | tam aty-agniæ guru-snigdha-manda-sÃndra-hima-sthirai÷ || 83 || anna-pÃnair nayec chÃntiæ dÅptam agnim ivÃmbubhi÷ | muhur muhur a-jÅrïe 'pi bhojyÃny asyopahÃrayet || 84 || 10.84dv bhojyÃny asyopakalpayet nir-indhano 'ntaraæ labdhvà yathainaæ na vipÃdayet | k­ÓarÃæ pÃyasaæ snigdhaæ pai«Âikaæ gu¬a-vaik­tam || 85 || 10.85bv tathainaæ na vipÃdayet aÓnÅyÃd audakÃnÆpa-piÓitÃni bh­tÃni ca | matsyÃn viÓe«ata÷ Ólak«ïÃn sthira-toya-carÃÓ ca ye || 86 || Ãvikaæ su-bh­taæ mÃæsam adyÃd aty-agni-vÃraïam | paya÷ saha-madhÆcchi«Âaæ gh­taæ và t­«ita÷ pibet || 87 || godhÆma-cÆrïaæ payasà bahu-sarpi÷-pariplutam | ÃnÆpa-rasa-yuktÃn và snehÃæs taila-vivarjitÃn || 88 || ÓyÃmÃ-triv­d-vipakvaæ và payo dadyÃd virecanam | a-sak­t pitta-haraïaæ pÃyasa-pratibhojanam || 89 || yat ki¤-cid guru medyaæ ca Óle«ma-kÃri ca bhojanam | sarvaæ tad aty-agni-hitaæ bhuktvà ca svapanaæ divà || 90 || ÃhÃram agni÷ pacati do«Ãn ÃhÃra-varjita÷ | dhÃtÆn k«Åïe«u do«e«u jÅvitaæ dhÃtu-saæk«aye || 91 || etat prak­tyaiva viruddham annaæ saæyoga-saæskÃra-vaÓena cedam | ity-Ãdi a-vij¤Ãya yathe«Âa-ce«ÂÃÓ caranti yat sÃgni-balasya Óakti÷ || 92 || tasmÃd agniæ pÃlayet sarva-yatnais tasmin na«Âe yÃti nà nÃÓam eva | do«air graste grasyate roga-saæghair yukte tu syÃn nÅ-rujo dÅrgha-jÅvÅ || 93 || CikitsÃsthÃna liÇgÃgra-su«ire samyag yonyÃæ và saæpraveÓayet | mÆtra-du÷kha-haraæ mukhyaæ karpÆraæ parisaæk«ipet || 0+1 || k­cchre vÃta-ghna-tailÃktam adho nÃbhe÷ samÅra-je | su-snigdhai÷ svedayed aÇgaæ piï¬a-sekÃvagÃhanai÷ || 1 || daÓa-mÆla-balairaï¬a-yavÃbhÅru-punarnavai÷ | kulattha-kola-pattÆra-v­ÓcÅvopalabhedakai÷ || 2 || taila-sarpir-varÃhark«a-vasÃ÷ kvathita-kalkitai÷ | sa-pa¤ca-lavaïÃ÷ siddhÃ÷ pÅtÃ÷ ÓÆla-harÃ÷ param || 3 || dravyÃïy etÃni pÃnÃnne tathà piï¬opanÃhane | saha tailaphalair yu¤jyÃt sÃmlÃni sneha-vanti ca || 4 || sauvarcalìhyÃæ madirÃæ piben mÆtra-rujÃpahÃm | paitte yu¤jÅta ÓiÓiraæ seka-lepÃvagÃhanam || 5 || pibed varÅæ gok«urakaæ vidÃrÅæ sa-kaserukÃm | t­ïÃkhyaæ pa¤ca-mÆlaæ ca pÃkyaæ sa-madhu-Óarkaram || 6 || v­«akaæ trapusairvÃru-laÂvÃ-bÅjÃni kuÇkumam | drÃk«Ãmbhobhi÷ piban sarvÃn mÆtrÃghÃtÃn apohati || 7 || ervÃru-bÅja-ya«Ây-Ãhva-dÃrvÅr và taï¬ulÃmbunà | toyena kalkaæ drÃk«ÃyÃ÷ pibet paryu«itena và || 8 || kapha-je vamanaæ svedaæ tÅk«ïo«ïa-kaÂu-bhojanam | yavÃnÃæ vik­tÅ÷ k«Ãraæ kÃlaÓeyaæ ca ÓÅlayet || 9 || piben madyena sÆk«mailÃæ dhÃtrÅ-phala-rasena và | sÃrasÃsthi-Óvadaæ«ÂrailÃ-vyo«aæ và madhu-mÆtra-vat || 10 || sva-rasaæ kaïÂakÃryà và pÃyayen mÃk«ikÃnvitam | ÓitivÃraka-bÅjaæ và takreïa Ólak«ïa-cÆrïitam || 11 || dhava-saptÃhva-kuÂaja-gu¬ÆcÅ-caturaÇgulam | kembukailÃ-kara¤jaæ ca pÃkyaæ sa-madhu sÃdhitÃm || 12 || 11.12cv kaÂukailÃ-kara¤jaæ ca tair và peyÃæ pravÃlaæ và cÆrïitaæ taï¬ulÃmbunà | sa-tailaæ pÃÂalÃ-k«Ãraæ sapta-k­tvo 'tha-và srutam || 13 || pÃÂalÅ-yÃva-ÓÆkÃbhyÃæ pÃribhadrÃt tilÃd api | k«Ãrodakena madirÃæ tvag-elo«aïa-saæyutÃm || 14 || pibed gu¬opadaæÓÃn và lihyÃd etÃn p­thak p­thak | saænipÃtÃtmake sarvaæ yathÃvastham idaæ hitam || 15 || aÓmany apy a-cirotthÃne vÃta-vasty-Ãdike«u ca | aÓmarÅ dÃruïo vyÃdhir antaka-pratimo mata÷ || 16 || 11.16bv vÃta-vasty-Ãdike«v api taruïo bhe«ajai÷ sÃdhya÷ prav­ddhaÓ chedam arhati | tasya pÆrve«u rÆpe«u snehÃdi-krama i«yate || 17 || pëÃïabhedo vasuko vaÓiro 'Ómantako varÅ | kapotavaÇkÃtibalÃ-bhallÆkoÓÅra-kacchakam || 18 || 11.18dv -bhallÆkoÓÅra-kantakam v­k«ÃdanÅ ÓÃka-phalaæ vyÃghryau guïÂhas trikaïÂaka÷ | yavÃ÷ kulatthÃ÷ kolÃni varuïa÷ katakÃt phalam || 19 || Æ«akÃdi-pratÅvÃpam e«Ãæ kvÃthe Ó­taæ gh­tam | bhinatti vÃta-saæbhÆtÃæ tat pÅtaæ ÓÅghram aÓmarÅm || 20 || gandharvahasta-b­hatÅ-vyÃghrÅ-gok«urakek«urÃt | mÆla-kalkaæ pibed dadhnà madhureïÃÓma-bhedanam || 21 || kuÓa÷ kÃÓa÷ Óaro guïÂha itkaÂo moraÂo 'Ómabhit | darbho vidÃrÅ vÃrÃhÅ ÓÃli-mÆlaæ trikaïÂaka÷ || 22 || bhallÆka÷ pÃÂalÅ pÃÂhà pattÆra÷ sa-kuraïÂaka÷ | punarnave ÓirÅ«aÓ ca te«Ãæ kvÃthe paced gh­tam || 23 || pi«Âena trapusÃdÅnÃæ bÅjenendÅvareïa ca | madhukena ÓilÃ-jena tat pittÃÓmari-bhedanam || 24 || varuïÃdi÷ samÅra-ghnau gaïÃv elà hareïukà | guggulur maricaæ ku«Âhaæ citraka÷ sa-surÃhvaya÷ || 25 || tai÷ kalkitai÷ k­tÃv Ãpam Æ«akÃdi-gaïena ca | bhinatti kapha-jÃm ÃÓu sÃdhitaæ gh­tam aÓmarÅm || 26 || k«Ãra-k«Åra-yavÃgv-Ãdi dravyai÷ svai÷ svaiÓ ca kalpayet | picukÃÇkolla-kataka-ÓÃkendÅvara-jai÷ phalai÷ || 27 || pÅtam u«ïÃmbu sa-gu¬aæ ÓarkarÃ-pÃtanaæ param | krau¤co«Âra-rÃsabhÃsthÅni Óvadaæ«Ârà tÃlapattrikà || 28 || 11.28av pÅtam u«ïÃmbu sa-gh­taæ ajamodà kadambasya mÆlaæ viÓvasya cau«adham | pÅtÃni ÓarkarÃæ bhindyu÷ surayo«ïodakena và || 29 || 11.29bv mÆlaæ bilvasya cau«adham n­tyakuï¬aka-bÅjÃnÃæ cÆrïaæ mÃk«ika-saæyutam | avi-k«Åreïa saptÃhaæ pÅtam aÓmari-pÃtana÷ || 30 || 11.30av n­tyakuï¬ala-bÅjÃnÃæ 11.30av markaÂakasya bÅjÃnÃæ kvÃthaÓ ca Óigru-mÆlottha÷ kad-u«ïo 'ÓmarÅ-pÃtana÷ | tilÃpÃmÃrga-kadalÅ-palÃÓa-yava-saæbhava÷ || 31 || k«Ãra÷ peyo 'vi-mÆtreïa ÓarkarÃsv aÓmarÅ«u ca | kapotavaÇkÃ-mÆlaæ và pibed ekaæ surÃdibhi÷ || 32 || tat-siddhaæ và pibet k«Åraæ vedanÃbhir upadruta÷ | harÅtaky-asthi-siddhaæ và sÃdhitaæ và punarnavai÷ || 33 || k«ÅrÃnna-bhug barhi-ÓikhÃ-mÆlaæ và taï¬ulÃmbunà | mÆtrÃghÃte«u vibhajed ata÷ Óe«e«v api kriyÃm || 34 || b­haty-Ãdi-gaïe siddhaæ dvi-guïÅ-k­ta-gok«ure | toyaæ payo và sarpir và sarva-mÆtra-vikÃra-jit || 35 || devadÃruæ ghanaæ mÆrvÃæ ya«ÂÅmadhu harÅtakÅm | mÆtrÃghÃte«u sarve«u surÃ-k«Åra-jalai÷ pibet || 36 || rasaæ và dhanvayÃsasya ka«Ãyaæ kakubhasya và | sukhÃmbhasà và tri-phalÃæ pi«ÂÃæ saindhava-saæyutÃm || 37 || vyÃghrÅ-gok«uraka-kvÃthe yavÃgÆæ và sa-phÃïitÃm | kvÃthe vÅratarÃder và tÃmra-cƬa-rase 'pi và || 38 || adyÃd vÅratarÃdyena bhÃvitaæ và ÓilÃ-jatu | madyaæ và nigadaæ pÅtvà rathenÃÓvena và vrajet || 39 || 11.39cv madyaæ và nir-gadaæ pÅtvà ÓÅghra-vegena saæk«obhÃt tathÃsya cyavate 'ÓmarÅ | sarva-thà copayoktavyo vargo vÅratarÃdika÷ || 40 || rekÃrthaæ tailvakaæ sarpir vasti-karma ca ÓÅlayet | viÓe«Ãd uttarÃn vastŤ chukrÃÓmaryÃæ tu Óodhite || 41 || 11.41dv chukrÃÓmaryÃæ ca Óodhite tair mÆtra-mÃrge bala-vÃn ÓukrÃÓaya-viÓuddhaye | pumÃn su-t­pto v­«yÃïÃæ mÃæsÃnÃæ kukkuÂasya ca || 42 || kÃmaæ sa-kÃma÷ seveta pramadà mada-dÃyinÅ÷ | siddhair upakramair ebhir na cec chÃntis tadà bhi«ak || 43 || 11.43dv na cec chÃntis tato bhi«ak iti rÃjÃnam Ãp­cchya Óastraæ sÃdhv avacÃrayet | a-kriyÃyÃæ dhruvo m­tyu÷ kriyÃyÃæ saæÓayo bhavet || 44 || niÓcitasyÃpi vaidyasya bahu-Óa÷ siddha-karmaïa÷ | athÃturam upasnigdha-Óuddham Å«ac ca karÓitam || 45 || 11.45cv athÃturam upasnigdhaæ 11.45dv -Óuddham Å«ac ca kar«itam 11.45dv Óuddham Å«ac ca karÓitam abhyakta-svinna-vapu«am a-bhuktaæ k­ta-maÇgalam | Ã-jÃnu-phalaka-sthasya narasyÃÇke vyapÃÓritam || 46 || pÆrveïa kÃyenottÃnaæ ni«aïïaæ vastra-cumbhale | tato 'syÃku¤cite jÃnu-kÆrpare vÃsasà d­¬ham || 47 || sahÃÓraya-manu«yeïa baddhasyÃÓvÃsitasya ca | nÃbhe÷ samantÃd abhyajyÃd adhas tasyÃÓ ca vÃmata÷ || 48 || m­ditvà mu«ÂinÃkrÃmed yÃvad aÓmary adho-gatà | tailÃkte vardhita-nakhe tarjanÅ-madhyame tata÷ || 49 || a-dak«iïe gude 'Çgulyau praïidhÃyÃnu-sevani | ÃsÃdya bala-yatnÃbhyÃm aÓmarÅæ guda-me¬hrayo÷ || 50 || 11.50bv praïidhÃyÃnu-sevanÅm k­tvÃntare tathà vastiæ nir-valÅkam an-Ãyatam | utpŬayed aÇgulÅbhyÃæ yÃvad granthir ivonnatam || 51 || Óalyaæ syÃt sevanÅæ muktvà yava-mÃtreïa pÃÂayet | aÓma-mÃnena na yathà bhidyate sà tathÃharet || 52 || samagraæ sarpa-vaktreïa strÅïÃæ vastis tu pÃrÓva-ga÷ | garbhÃÓayÃÓrayas tÃsÃæ Óastram utsaÇga-vat tata÷ || 53 || nyased ato 'nya-thà hy ÃsÃæ mÆtra-srÃvÅ vraïo bhavet | mÆtra-praseka-k«aïanÃn narasyÃpy api caika-dhà || 54 || vasti-bhedo 'ÓmarÅ-hetu÷ siddhiæ yÃti na tu dvi-dhà | vi-Óalyam u«ïa-pÃnÅya-droïyÃæ tam avagÃhayet || 55 || tathà na pÆryate 'sreïa vasti÷ pÆrïe tu pŬayet | me¬hrÃnta÷ k«Åri-v­k«Ãmbu mÆtra-saæÓuddhaye tata÷ || 56 || 11.56cv me¬hrata÷ k«Åri-v­k«Ãmbu 11.56cv me¬hre 'nta÷ k«Åri-v­k«Ãmbu kuryÃd gu¬asya sauhityaæ madhv-ÃjyÃkta-vraïa÷ pibet | dvau kÃlau sa-gh­tÃæ ko«ïÃæ yavÃgÆæ mÆtra-Óodhanai÷ || 57 || try-ahaæ daÓÃhaæ payasà gu¬Ã¬hyenÃlpam odanam | bhu¤jÅtordhvaæ phalÃmlaiÓ ca rasair jÃÇgala-cÃriïÃm || 58 || k«Åri-v­k«a-ka«Ãyeïa vraïaæ prak«Ãlya lepayet | prapauï¬arÅka-ma¤ji«ÂhÃ-ya«Ây-Ãhva-nayanau«adhai÷ || 59 || vraïÃbhyaÇge pacet tailam ebhir eva niÓÃnvitai÷ | daÓÃhaæ svedayec cainaæ sva-mÃrgaæ sapta-rÃtrata÷ || 60 || 11.60cv daÓÃhaæ svedayec caiva 11.60cv daÓÃhaæ svedayec caivaæ mÆtre tv a-gacchati dahed aÓmarÅ-vraïam agninà | sva-mÃrga-pratipattau tu svÃdu-prÃyair upÃcaret || 61 || taæ vastibhir na cÃrohed var«aæ rƬha-vraïo 'pi sa÷ | naga-nÃgÃÓva-v­k«a-strÅ-rathÃn nÃpsu plaveta ca || 62 || mÆtra-Óukra-vahau vasti-v­«aïau sevanÅæ gudam | mÆtra-prasekaæ yoniæ ca ÓastreïëÂau vivarjayet || 63 || CikitsÃsthÃna mehino balina÷ kuryÃd Ãdau vamana-recane | snigdhasya sar«apÃri«Âa-nikumbhÃk«a-kara¤ja-jai÷ || 1 || tailas trikaïÂakÃdyena yathÃ-svaæ sÃdhitena và | snehena musta-devÃhva-nÃgara-prativÃpa-vat || 2 || surasÃdi-ka«Ãyeïa dadyÃd ÃsthÃpanaæ tata÷ | nyagrodhÃdes tu pittÃrtaæ rasai÷ Óuddhaæ ca tarpayet || 3 || 12.3cv nyagrodhÃdes tu pittÃrte mÆtra-graha-rujÃ-gulma-k«ayÃdyÃs tv apatarpaïÃt | tato 'nubandha-rak«Ãrthaæ ÓamanÃni prayojayet || 4 || a-saæÓodhyasya tÃny eva sarva-mehe«u pÃyayet | dhÃtrÅ-rasa-plutÃæ prÃhïe haridrÃæ mÃk«ikÃnvitÃm || 5 || dÃrvÅ-surÃhva-tri-phalÃ-mustà và kvathità jale | citraka-tri-phalÃ-dÃrvÅ-kaliÇgÃn và sa-mÃk«ikÃn || 6 || madhu-yuktaæ gu¬Æcyà và rasam Ãmalakasya và || 7ab || lodhrÃbhayÃ-toyada-kaÂphalÃnÃæ pÃÂhÃ-vi¬aÇgÃrjuna-dhanvanÃnÃm || 7cd || gÃyatri-dÃrvÅ-k­mih­d-dhavÃnÃæ kaphe traya÷ k«audra-yutÃ÷ ka«ÃyÃ÷ || 7ef || uÓÅra-lodhrÃrjuna-candanÃnÃæ paÂola-nimbÃmalakÃm­tÃnÃm | lodhrÃmbu-kÃlÅyaka-dhÃtakÅnÃæ pitte traya÷ k«audra-yutÃ÷ ka«ÃyÃ÷ || 8 || yathÃ-svam ebhi÷ pÃnÃnnaæ yava-godhÆma-bhÃvanÃ÷ || 9ab || 12.9bv yava-godhÆma-bhÃvanÃm 12.9bv yava-godhÆma-bhÃvanam vÃtolbaïe«u snehÃæÓ ca pramehe«u prakalpayet | apÆpa-saktu-vÃÂyÃdir yavÃnÃæ vik­tir hità || 10 || gajÃÓva-guda-muktÃnÃm atha-và veïu-janmanÃm | t­ïa-dhÃnyÃni mudgÃdyÃ÷ ÓÃlir jÅrïa÷ sa-«a«Âika÷ || 11 || ÓrÅ-kukkuÂo 'mla÷ khalakas tila-sar«apa-kiÂÂa-ja÷ | kapitthaæ tindukaæ jambÆs tat-k­tà rÃga-«Ã¬avÃ÷ || 12 || tiktaæ ÓÃkaæ madhu Óre«Âhà bhak«yÃ÷ Óu«kÃ÷ sa-saktava÷ | dhanva-mÃæsÃni ÓÆlyÃni pariÓu«kÃïy ayas-k­ti÷ || 13 || madhv-ari«ÂÃsavà jÅrïÃ÷ sÅdhu÷ pakva-rasodbhava÷ | tathÃsanÃdi-sÃrÃmbu darbhÃmbho mÃk«ikodakam || 14 || vÃsite«u varÃ-kvÃthe ÓarvarÅæ Óo«ite«v aha÷ | yave«u su-k­tÃn saktÆn sa-k«audrÃn sÅdhunà pibet || 15 || ÓÃla-saptÃhva-kampilla-v­k«akÃk«a-kapittha-jam | rohÅtakaæ ca kusumaæ madhunÃdyÃt su-cÆrïitam || 16 || kapha-pitta-pramehe«u pibed dhÃtrÅ-rasena và | trikaïÂaka-niÓÃ-lodhra-somavalka-vacÃrjunai÷ || 17 || padmakÃÓmantakÃri«Âa-candanÃguru-dÅpyakai÷ | paÂola-musta-ma¤ji«ÂhÃ-mÃdrÅ-bhallÃtakai÷ pacet || 18 || tailaæ vÃta-kaphe pitte gh­taæ miÓre«u miÓrakam | daÓa-mÆla-ÓaÂhÅ-dantÅ-surÃhvaæ dvi-punarnavam || 19 || mÆlaæ snug-arkayo÷ pathyÃæ bhÆkadambam aru«karam | kara¤jau varuïÃn mÆlaæ pippalyÃ÷ pau«karaæ ca yat || 20 || 12.20cv kara¤ja-varuïÃn mÆlaæ p­thag daÓa-palaæ prasthÃn yava-kola-kulatthata÷ | trÅæÓ cëÂa-guïite toye vipacet pÃda-vartinà || 21 || tena dvi-pippalÅ-cavya-vacÃ-nicula-rohi«ai÷ | triv­d-vi¬aÇga-kampilla-bhÃrgÅ-viÓvaiÓ ca sÃdhayet || 22 || 12.22dv -bhÃrgÅ-bilvaiÓ ca sÃdhayet prasthaæ gh­tÃj jayet sarvÃæs tan mehÃn piÂikà vi«am | pÃï¬u-vidradhi-gulmÃrÓa÷-Óo«a-Óopha-garodaram || 23 || ÓvÃsaæ kÃsaæ vamiæ v­ddhiæ plÅhÃnaæ vÃta-Óoïitam | ku«ÂhonmÃdÃv apasmÃraæ dhÃnvantaram idaæ gh­tam || 24 || lodhra-mÆrvÃ-ÓaÂhÅ-vella-bhÃrgÅ-nata-nakha-plavÃn | kaliÇga-ku«Âha-kramuka-priyaÇgv-ativi«ÃgnikÃn || 25 || dve viÓÃle catur-jÃtaæ bhÆnimbaæ kaÂu-rohiïÅm | yavÃnÅæ pau«karaæ pÃÂhÃæ granthiæ cavyaæ phala-trayam || 26 || kar«ÃæÓam ambu-kalaÓe pÃda-Óe«e srute hime | dvau prasthau mÃk«ikÃt k«iptvà rak«et pak«am upek«ayà || 27 || lodhrÃsavo 'yaæ mehÃrÓa÷-Óvitra-ku«ÂhÃ-ruci-k­mÅn | pÃï¬u-tvaæ grahaïÅ-do«aæ sthÆla-tÃæ ca niyacchati || 28 || sÃdhayed asanÃdÅnÃæ palÃnÃæ viæÓatiæ p­thak | dvi-vahe 'pÃæ k«ipet tatra pÃda-sthe dve Óate gu¬Ãt || 29 || k«audrìhakÃrdhaæ palikaæ vatsakÃdiæ ca kalkitam | tat k«audra-pippalÅ-cÆrïa-pradigdhe gh­ta-bhÃjane || 30 || 12.30bv vatsakÃdi ca kalkitam sthitaæ d­¬he jatu-s­te yava-rÃÓau nidhÃpayet | khadirÃÇgÃra-taptÃni bahu-Óo 'tra nimajjayet || 31 || tanÆni tÅk«ïa-lohasya pattrÃïy Ã-loha-saæk«ayÃt | ayas-k­ti÷ sthità pÅtà pÆrvasmÃd adhikà guïai÷ || 32 || rÆk«am udvartanaæ gìhaæ vyÃyÃmo niÓi jÃgara÷ | yac cÃnyac chle«ma-medo-ghnaæ bahir antaÓ ca tad dhitam || 33 || su-bhÃvitÃæ sÃra-jalais tulÃæ pÅtvà ÓilodbhavÃt | sÃrÃmbunaiva bhu¤jÃna÷ ÓÃlŤ jÃÇgala-jai rasai÷ || 34 || 12.34dv ÓÃliæ jÃÇgala-jai rasai÷ sarvÃn abhibhaven mehÃn su-bahÆpadravÃn api | gaï¬a-mÃlÃrbuda-granthi-sthaulya-ku«Âha-bhagandarÃn || 35 || k­mi-ÓlÅpada-ÓophÃæÓ ca paraæ caitad rasÃyanam | a-dhanaÓ chattra-pÃda-tra-rahito muni-vartana÷ || 36 || candanam utpalaæ drÃk«Ã uÓÅraæ ca punarnavà | ya«ÂÅmadhuka-ÓrÅkhaï¬aæ tri-phalotpala-ÓÃrivà || 36.1+1 || ÓamÅ vaæÓa-phalaæ lodhraæ tri-jÃtaæ nÃgakesaram | padmakaæ ca kaïÃ-cÆrïaæ tat-tulyà Óarkarà Óubhà || 36.1+2 || etac cÆrïaæ pibet prÃtas taï¬ulodaka-vÃriïà | pramehe rakta-pitte ca k­cchra-do«e ca dÃruïe || 36.1+3 || yojanÃnÃæ Óataæ yÃyÃt khaned và salilÃÓayÃn | go-Óak­n-mÆtra-v­ttir và gobhir eva saha bhramet || 37 || b­æhayed au«adhÃhÃrair a-medo-mÆtralai÷ k­Óam | ÓarÃvikÃdyÃ÷ piÂikÃ÷ Óopha-vat samupÃcaret || 38 || a-pakvà vraïa-vat pakvÃs tÃsÃæ prÃg-rÆpam eva ca | k«Åri-v­k«Ãmbu pÃnÃya basta-mÆtraæ ca Óasyate || 39 || tÅk«ïaæ ca Óodhanaæ prÃyo dur-virecyà hi mehina÷ | tailam elÃdinà kuryÃd gaïena vraïa-ropaïam || 40 || udvartane ka«Ãyaæ tu vargeïÃragvadhÃdinà | pari«eko 'sanÃdyena pÃnÃnne vatsakÃdinà || 41 || 12.41cv pari«eke 'sanÃdyena pÃÂhÃ-citraka-ÓÃrÇga«ÂÃ-ÓÃrivÃ-kaïÂakÃrikÃ÷ | saptÃhvaæ kauÂajaæ mÆlaæ somavalkaæ n­padrumam || 42 || saæcÆrïya madhunà lihyÃt tad-vac cÆrïaæ navÃyasam | madhu-mehi-tvam Ãpanno bhi«agbhi÷ parivarjita÷ || 43 || ÓilÃ-jatu-tulÃm adyÃt pramehÃrta÷ punar-nava÷ || 43ªab || CikitsÃsthÃna vidradhiæ sarvam evÃmaæ Óopha-vat samupÃcaret | pratataæ ca hared raktaæ pakve tu vraïa-vat kriyà || 1 || pa¤ca-mÆla-jalair dhautaæ vÃtikaæ lavaïottarai÷ | bhadrÃdi-varga-ya«Ây-Ãhva-tilair Ãlepayed vraïam || 2 || vairecanika-yuktena traiv­tena viÓodhya ca | vidÃrÅ-varga-siddhena traiv­tenaiva ropayet || 3 || k«Ãlitaæ k«Åri-toyena limped ya«Ây-am­tÃ-tilai÷ | paittaæ gh­tena siddhena ma¤ji«ÂhoÓÅra-padmakai÷ || 4 || payasyÃ-dvi-niÓÃ-Óre«ÂhÃ-ya«ÂÅ-dugdhaiÓ ca ropayet | nyagrodhÃdi-pravÃla-tvak-phalair và kapha-jaæ puna÷ || 5 || ÃragvadhÃdinà dhautaæ saktu-kumbha-niÓÃ-tilai÷ | limpet kulatthikÃ-dantÅ -triv­c-chyÃmÃgni-tilvakai÷ || 6 || 13.6av ÃragvadhÃmbunà dhautaæ sa-saindhavai÷ sa-go-mÆtrais tailaæ kurvÅta ropaïam | raktÃgantÆdbhave kÃryà pitta-vidradhi-vat kriyà || 7 || varuïÃdi-gaïa-kvÃtham a-pakve 'bhyantarotthite | Æ«akÃdi-pratÅvÃpaæ pÆrvÃhïe vidradhau pibet || 8 || 13.8bv a-pakve 'bhyantara-sthite gh­taæ virecana-dravyai÷ siddhaæ tÃbhyÃæ ca pÃyayet | nirÆhaæ sneha-vastiæ ca tÃbhyÃm eva prakalpayet || 9 || pÃna-bhojana-lepe«u madhu-Óigru÷ prayojita÷ | dattÃvÃpo yathÃ-do«am a-pakvaæ hanti vidradhim || 10 || trÃyantÅ-tri-phalÃ-nimba-kaÂukÃ-madhukaæ samam | triv­t-paÂola-mÆlÃbhyÃæ catvÃro 'æÓÃ÷ p­thak p­thak || 11 || masÆrÃn nis-tu«Ãd a«Âau tat-kvÃtha÷ sa-gh­to jayet | vidradhi-gulma-vÅsarpa-dÃha-moha-mada-jvarÃn || 12 || t­ï-mÆrchÃ-chardi-h­d-roga-pittÃs­k-ku«Âha-kÃmalÃ÷ | ku¬avaæ trÃyamÃïÃyÃ÷ sÃdhyam a«Âa-guïe 'mbhasi || 13 || ku¬avaæ tad-rasÃd dhÃtrÅ-sva-rasÃt k«Årato gh­tÃt | kar«ÃæÓaæ kalkitaæ tiktÃ-trÃyantÅ-dhanvayÃsakam || 14 || mustÃ-tÃmalakÅ-vÅrÃ-jÅvantÅ-candanotpalam | paced eka-tra saæyojya tad gh­taæ pÆrva-vad guïai÷ || 15 || drÃk«Ã madhÆkaæ kharjÆraæ vidÃrÅ sa-ÓatÃvarÅ | parÆ«akÃïi tri-phalà tat-kvÃthe pÃcayed gh­tam || 16 || k«Årek«u-dhÃtrÅ-niryÃsa-prÃïadÃ-kalka-saæyutam | tac chÅtaæ ÓarkarÃ-k«audra-pÃdikaæ pÆrva-vad guïai÷ || 17 || 13.17av k«Årek«u-dhÃtrÅ-niryÃse 13.17bv prÃïadÃ-kalka-saæyutam harec ch­ÇgÃdibhir as­k sirayà và yathÃntikam | vidradhiæ pacyamÃnaæ ca ko«Âha-sthaæ bahir-unnatam || 18 || j¤ÃtvopanÃhayet ÓÆle sthite tatraiva piï¬ite | tat-pÃrÓva-pŬanÃt suptau dÃhÃdi«v alpake«u ca || 19 || pakva÷ syÃd vidradhiæ bhittvà vraïa-vat tam upÃcaret | antar-bhÃgasya cÃpy etac cihnaæ pakvasya vidrade÷ || 20 || pakva÷ srotÃæsi saæpÆrya sa yÃty Ærdhvam adho 'tha-và | svayam-prav­ttaæ taæ do«am upek«eta hitÃÓina÷ || 21 || 13.21bv sa yÃty Ærdhvam adho 'pi và daÓÃhaæ dvÃ-daÓÃhaæ và rak«an bhi«ag upadravÃt | a-samyag vahati klede varuïÃdiæ sukhÃmbhasà || 22 || 13.22bv rak«ed bhi«ag upadravÃt pÃyayen madhu-Óigruæ và yavÃgÆæ tena và k­tÃm | yava-kola-kulatthottha-yÆ«air annaæ ca Óasyate || 23 || Ærdhvaæ daÓÃhÃt trÃyantÅ-sarpi«Ã tailvakena và | Óodhayed balata÷ Óuddha÷ sa-k«audraæ tiktakaæ pibet || 24 || sarva-Óo gulma-vac cainaæ yathÃ-do«am upÃcaret | sarvÃvasthÃsu sarvÃsu gugguluæ vidradhÅ«u ca || 25 || 13.25cv sarvÃvasthÃsu sarve«u ka«Ãyair yaugikair yu¤jyÃt svai÷ svais tad-vac chilÃ-jatu | pÃkaæ ca vÃrayed yatnÃt siddhi÷ pakve hi daivikÅ || 26 || api cÃÓu vidÃhi-tvÃd vidradhi÷ so 'bhidhÅyate | sati cÃlocayen mehe pramehÃïÃæ cikitsitam || 27 || Óaubhäjanaka-niryÆho hiÇgu-saindhava-saæyuta÷ | a-cirÃd vidradhiæ hanti prÃta÷ prÃtar ni«evita÷ || 27+1 || kaÂu-trikaæ tiktaka-rohiïÅ ghanaæ kirÃtatikto 'tha Óatakrator yavÃ÷ | sa-saptaparïÃtivi«Ã durÃlabhà paÂola-mÆlaæ saha trÃyamÃïayà || 27+2 || gu¬ÆcÅ-cavyaæ sa-vi¬aÇga-nimbaæ priyaÇgu-nÅlotpala-lodhram a¤janam | sa-dhÃtakÅ-moca-rasaæ phala-trikaæ sa-nÃgaraæ bilva-kapittha-ÓÃrivÃ÷ || 27+3 || samÃ÷ syur ete dvi-guïaæ tu citrakaæ dvir a«Âa-bhÃgaæ kuÂaja-tvacaæ syÃt | su-sÆk«ma-pi«Âaæ ÓiÓirÃmbu-yojitaæ piben manu«yo 'rdha-palaæ gu¬Ãnvitam || 27+4 || bubhuk«ite syÃn m­du bhojanaæ hitaæ ÓaÓai÷ sa-lÃvair atha-và 'pi tittirai÷ | nihanti gulmÃn kapha-pitta-saæbhavÃn virÃjate ÓÃrada-pÆrïa-candra-vat || 27+5 || a-jÅrïa-kÃsaæ k«aya-pÃï¬u-te tathà jvarÃtisÃra-grahaïÅ-gadÃpacÅ÷ | prameha-mÆtra-k«aya-vardhma-vidradhŤ jayet prayukta÷ sa-gu¬a÷ kaÂu-trika÷ || 27+6 || bhÆnimbÃrdha-palaæ niÓÃ-pala-yuktaæ dÃrvÅ-pale dve tathà || 27+7a || dÃrvy-ardhena punarnavÃæ kuru tathà dÃrvyà sama÷ pragraha÷ || 27+7b || sÃrdhaæ du÷sparÓata÷ palaæ tu kaÂukà yojyà tad-ardhena và || 27+7c || aÓvÃhvaæ niÓayà samÃnam am­tÃ-pÃdÃdhikaæ syÃt palam || 27+7d || etad vatsaka-sapta-kar«a-sahitaæ su-Ólak«ïa-cÆrïÅ-k­taæ || 27+8a || vÃsÃyÃ÷ sva-rasena pa¤ca caturas trÅn và pibed vÃsarÃn || 27+8b || bhÆyas tad gu¬a-vÃriïà prati-dinaæ peyaæ pura÷-sthe ravau || 27+8c || etad vidradhi-rogiïÃæ ni-ruja-k­c cÆrïaæ tu guhyottamam || 27+8d || nÃ-putrÃya na cÃ-bhrÃtre nÃ-Ói«yÃyÃ-hitai«iïe | Ãrogya-ÓÃstra-sarva-svaæ deyam etat katha¤-ca-na || 27+9 || stana-je vraïa-vat sarvaæ na tv enam upanÃhayet | pÃÂayet pÃlayan stanya-vÃhinÅ÷ k­«ïa-cÆcukau || 28 || sarvÃsv ÃmÃdy-avasthÃsu nirduhÅta ca tat stanam | Óodhayet tri-v­tà snigdhaæ v­ddhau snehaiÓ calÃtmake || 29 || kauÓÃmra-tilvakairaï¬a-su-kumÃraka-miÓrakai÷ | tato 'nila-ghna-niryÆha-kalka-snehair nirÆhayet || 30 || rasena bhojitaæ ya«ÂÅ-tailenÃnvÃsayed anu | sveda-pralepà vÃta-ghnÃ÷ pakve bhittvà vraïa-kriyÃm || 31 || pitta-raktodbhave v­ddhÃv Ãma-pakve yathÃ-yatham | Óopha-vraïa-kriyÃæ kuryÃt pratataæ ca hared as­k || 32 || go-mÆtreïa pibet kalkaæ Ólai«mike pÅtadÃru-jam | vimlÃpanÃd ­te cÃsya Óle«ma-granthi-kramo hita÷ || 33 || 13.33cv vimlÃpanÃd ­te cÃtra pakve ca pÃÂite tailam i«yate vraïa-Óodhanam | sumano-'ru«karÃÇkolla-saptaparïe«u sÃdhitam || 34 || paÂola-nimba-rajanÅ-vi¬aÇga-kuÂaje«u ca | medo-jaæ mÆtra-pi«Âena su-svinnaæ surasÃdinà || 35 || Óiro-vireka-dravyair và varjayan phala-sevanÅm | dÃrayed v­ddhi-pattreïa samyaÇ medasi sÆddh­te || 36 || 13.36dv samyaÇ medasi coddh­te vraïaæ mÃk«ika-kÃsÅsa-saindhava-pratisÃritam | sÅvyed abhya¤janaæ cÃsya yojyaæ medo-viÓuddhaye || 37 || mana÷ÓilailÃ-sumano-granthi-bhallÃtakai÷ k­tam | tailam Ã-vraïa-saædhÃnÃt sneha-svedau ca ÓÅlayet || 38 || mÆtra-jaæ sveditaæ snigdhair vastra-paÂÂena ve«Âitam | vidhyed adhas-tÃt sevanyÃ÷ srÃvayec ca yathodaram || 39 || vraïaæ ca sthagikÃ-baddhaæ ropayed antra-hetuke | phala-koÓam a-saæprÃpte cikitsà vÃta-v­ddhi-vat || 40 || pacet punarnava-tulÃæ tathà daÓa-palÃ÷ p­thak | daÓa-mÆla-payasyÃÓvagandhairaï¬a-ÓatÃvarÅ÷ || 41 || dvi-darbha-Óara-kÃÓek«u-mÆla-poÂagalÃnvitÃ÷ | vahe 'pÃm a«Âa-bhÃga-sthe tatra triæÓat-palaæ gu¬Ãt || 42 || prastham eraï¬a-tailasya dvau gh­tÃt payasas tathà | Ãvaped dvi-palÃæÓaæ ca k­«ïÃ-tan-mÆla-saindhavam || 43 || ya«ÂÅmadhuka-m­dvÅkÃ-yavÃnÅ-nÃgarÃïi ca | tat-siddhaæ su-kumÃrÃkhyaæ su-kumÃraæ rasÃyanam || 44 || vÃtÃtapÃdhva-yÃnÃdi-parihÃrye«v a-yantraïam | prayojyaæ su-kumÃrÃïÃm ÅÓvarÃïÃm sukhÃtmanÃm || 45 || n­ïÃæ strÅ-v­nda-bhartÌïÃm a-lak«mÅ-kali-nÃÓanam | sarva-kÃlopayogena kÃnti-lÃvaïya-pu«Âi-dam || 46 || vardhma-vidradhi-gulmÃrÓo-yoni-me¬hrÃnilÃrti«u | Óophodara-khu¬a-plÅha-vi¬-vibandhe«u cottamam || 47 || rÃsnÃ-ya«Ây-am­tairaï¬a-balÃ-gok«ura-sÃdhita÷ | kvÃtho 'ntra-v­ddhiæ hanty ÃÓu rubu-tailena miÓrita÷ || 47+1 || yÃyÃd vardhma na cec chÃntiæ sneha-rekÃnuvÃsanai÷ | vasti-karma pura÷ k­tvà vaÇk«aïa-sthaæ tato dahet || 48 || agninà mÃrga-rodhÃrthaæ maruto 'rdhendu-vakrayà | aÇgu«Âhasyopari snÃva pÅtaæ tantu-samaæ ca yat || 49 || utk«ipya sÆcyà tat tiryag dahec chittvà yato gada÷ | tato 'nya-pÃrÓve 'nye tv Ãhur dahed vÃnÃmikÃÇgule÷ || 50 || gulme 'nyair vÃta-kapha-je plÅhni cÃyaæ vidhi÷ sm­ta÷ | kani«ÂhikÃnÃmikayor viÓvÃcyÃæ ca yato gada÷ || 51 || mÆlaæ bilva-kapitthayo÷ aralukasyÃgner b­hatyor dvayo÷ || 51+1a || ÓyÃmÃ-pÆti-kara¤ja-Óigruka-taror viÓvau«adhÃru«karam || 51+1b || k­«ïÃ-granthika-vella-pa¤ca-lavaïa-k«ÃrÃjamodÃnvitaæ || 51+1c || pÅtaæ käjika-toya-...-mathitaiÓ cÆrïÅ-k­taæ vardhma-jit || 51+1d || ajÃjÅ-ku«Âha-gomeda-hapu«Ã-badarÃïi ca | ÃranÃlena lepa÷ syÃd vardhma-jit param au«adham || 51+2 || avi-k«Åreïa godhÆma-cÆrïaæ kandurukasya ca | pralepanaæ sukho«ïaæ syÃd vardhma-jit param au«adham || 51+3 || m­ta-mÃtre tu vai kÃke viÓastena pralepayet | muhÆrtaæ vardhma medhÃvÅ tat-k«aïÃd a-rujo bhavet || 51+4 || CikitsÃsthÃna gulmaæ baddha-Óak­d-vÃtaæ vÃtikaæ tÅvra-vedanam | rÆk«a-ÓÅtodbhavaæ tailai÷ sÃdhayed vÃta-rogikai÷ || 1 || pÃnÃnnÃnvÃsanÃbhyaÇgai÷ snigdhasya svedam Ãcaret | ÃnÃha-vedanÃ-stambha-vibandhe«u viÓe«ata÷ || 2 || srotasÃæ mÃrdavaæ k­tvà jitvà mÃrutam ulbaïam | bhittvà vibandhaæ snigdhasya svedo gulmam apohati || 3 || sneha-pÃnaæ hitaæ gulme viÓe«eïordhva-nÃbhi-je | pakvÃÓaya-gate vastir ubhayaæ jaÂharÃÓraye || 4 || dÅpte 'gnau vÃtike gulme vibandhe 'nila-varcaso÷ | b­æhaïÃny anna-pÃnÃni snigdho«ïÃni pradÃpayet || 5 || puna÷ puna÷ sneha-pÃnaæ nirÆhÃ÷ sÃnuvÃsanÃ÷ | prayojyà vÃta-je gulme kapha-pittÃnurak«iïa÷ || 6 || 14.6dv kapha-pittÃnurak«iïà vasti-karma paraæ vidyÃd gulma-ghnaæ tad dhi mÃrutam | sva-sthÃne prathamaæ jitvà sadyo gulmam apohati || 7 || tasmÃd abhÅk«ïa-Óo gulmà nirÆhai÷ sÃnuvÃsanai÷ | prayujyamÃnai÷ ÓÃmyanti vÃta-pitta-kaphÃtmakÃ÷ || 8 || hiÇgu-sauvarcala-vyo«a-vi¬a-dìima-dÅpyakai÷ | pu«karÃjÃjÅ-dhÃnyÃmla-vetasa-k«Ãra-citrakai÷ || 9 || ÓaÂhÅ-vacÃjagandhailÃ-surasair dadhi-saæyutai÷ | ÓÆlÃnÃha-haraæ sarpi÷ sÃdhayed vÃta-gulminÃm || 10 || hapu«o«aïa-p­thvÅkÃ-pa¤ca-kolaka-dÅpyakai÷ | sÃjÃjÅ-saindhavair dadhnà dugdhena ca rasena ca || 11 || dìimÃn mÆlakÃt kolÃt pacet sarpir nihanti tat | vÃta-gulmodarÃnÃha-pÃrÓva-h­t-ko«Âha-vedanÃ÷ || 12 || yony-arÓo-grahaïÅ-do«a-kÃsa-ÓvÃsÃ-ruci-jvarÃn | daÓa-mÆlaæ balÃæ kÃlÃæ su«avÅæ dvau punarnavau || 13 || 14.13cv daÓa-mÆlaæ balÃæ kÃlÅæ pau«karairaï¬a-rÃsnÃÓvagandhÃ-bhÃrgy-am­tÃ-ÓaÂhÅ÷ | paced gandha-palÃÓaæ ca droïe 'pÃæ dvi-palonmitam || 14 || yavai÷ kolai÷ kulatthaiÓ ca mëaiÓ ca prÃsthikai÷ saha | kvÃthe 'smin dadhi-pÃtre ca gh­ta-prasthaæ vipÃcayet || 15 || sva-rasair dìimÃmrÃta-mÃtuluÇgodbhavair yutam | tathà tu«Ãmbu-dhÃnyÃmla-Óuktai÷ Ólak«ïaiÓ ca kalkitai÷ || 16 || bhÃrgÅ-tumburu-«a¬granthÃ-granthi-rÃsnÃgni-dhÃnyakai÷ | yavÃnaka-yavÃny-amla-vetasÃsita-jÅrakai÷ || 17 || ajÃjÅ-hiÇgu-hapu«Ã-kÃravÅ-v­«ako«akai÷ | nikumbha-kumbha-mÆrvebha-pippalÅ-vella-dìimai÷ || 18 || Óvadaæ«ÂrÃ-trapusairvÃru-bÅja-hiæsrÃÓmabhedakai÷ | miÓi-dvi-k«Ãra-surasa-ÓÃrivÃ-nÅlinÅ-phalai÷ || 19 || tri-kaÂu-tri-paÂÆpetair dÃdhikaæ tad vyapohati | rogÃn ÃÓu-tarÃn pÆrvÃn ka«ÂÃn api ca ÓÅlitam || 20 || apasmÃra-gadonmÃda-mÆtrÃghÃtÃnilÃmayÃn | try-Æ«aïa-tri-phalÃ-dhÃnya-cavikÃ-vella-citrakai÷ || 21 || 14.21av apasmÃra-garonmÃda- kalkÅ-k­tair gh­taæ pakvaæ sa-k«Åraæ vÃta-gulma-nut | tulÃæ laÓuna-kandÃnÃæ p­thak pa¤ca-palÃæÓakam || 22 || pa¤ca-mÆlaæ mahac cÃmbu-bhÃrÃrdhe tad vipÃcayet | pÃda-Óe«aæ tad-ardhena dìima-sva-rasaæ surÃm || 23 || dhÃnyÃmlaæ dadhi cÃdÃya pi«ÂÃæÓ cÃrdha-palÃæÓakÃn | try-Æ«aïa-tri-phalÃ-hiÇgu-yavÃnÅ-cavya-dÅpyakÃn || 24 || sÃmla-vetasa-sindhÆttha-devadÃrÆn paced gh­tÃt | tai÷ prasthaæ tat paraæ sarva-vÃta-gulma-vikÃra-jit || 25 || 14.25av sÃmla-vetasa-sindhÆtthaæ 14.25bv devadÃru paced gh­tÃt «aÂ-palaæ và pibet sarpir yad uktaæ rÃja-yak«maïi | prasannayà và k«ÅrÃrtha÷ surayà dìimena và || 26 || gh­te mÃruta-gulma-ghna÷ kÃryo dadhna÷ sareïa và | vÃta-gulme kapho v­ddho hatvÃgnim a-ruciæ yadi || 27 || h­l-lÃsaæ gauravaæ tandrÃæ janayed ullikhet tu tam | ÓÆlÃnÃha-vibandhe«u j¤Ãtvà sa-sneham ÃÓayam || 28 || niryÆha-cÆrïa-vaÂakÃ÷ prayojyà gh­ta-bhe«ajai÷ | kola-dìima-gharmÃmbu-takra-madyÃmla-käjikaih || 29 || maï¬ena và pibet prÃtaÓ cÆrïÃny annasya và pura÷ | cÆrïÃni mÃtuluÇgasya bhÃvitÃny a-sak­d rase || 30 || kurvÅta kÃrmuka-tarÃn vaÂakÃn kapha-vÃtayo÷ || 31ab || hiÇgu-vacÃ-vijayÃ-paÓugandhÃ-dìima-dÅpyaka-dhÃnyaka-pÃÂhÃ÷ || 31cd || pu«kara-mÆla-ÓaÂhÅ-hapu«Ãgni-k«Ãra-yuga-tri-paÂu-tri-kaÂÆni || 31ef || sÃjÃji-cavyaæ saha-tinti¬Åkaæ sa-vetasÃmlaæ vinihanti cÆrïaæ | h­t-pÃrÓva-vasti-trika-yoni-pÃyu-ÓÆlÃni vÃyv-Ãma-kaphodbhavÃni || 32 || k­cchrÃn gulmÃn vÃta-viï-mÆtra-saÇgaæ kaïÂhe bandhaæ h­d-grahaæ pÃï¬u-rogam | annÃ-ÓraddhÃ-plÅha-dur-nÃma-hidhmÃ-vardhmÃdhmÃna-ÓvÃsa-kÃsÃgni-sÃdÃn || 33 || lavaïa-yavÃnÅ-dÅpyaka-kaïa-nÃgaram uttarottaraæ v­ddham | sarva-samÃæÓa-harÅtakÅ- cÆrïaæ vaiÓvÃnara÷ sÃk«Ãt || 34 || 14.34cv sarva-samÃæÓaæ harÅtakÅ- 14.34cv sarva-samÃæÓà vijayÃ- 14.34dv cÆrïo vaiÓvÃnara÷ sÃk«Ãt tri-kaÂukam ajamodà saindhavaæ jÅrake dve || 35a || sama-dharaïa-gh­tÃnÃm a«Âamo hiÇgu-bhÃga÷ || 35b || prathama-kava¬a-bhojya÷ sarpi«Ã saæprayukto || 35c || 14.35cv prathama-kava¬a-bhojya÷ sarpi«Ã cÆrïako 'yaæ janayati jaÂharÃgniæ vÃta-gulmaæ nihanti || 35d || 14.35dv janayati bh­Óam agniæ vÃta-gulmaæ nihanti hiÇgÆgrÃ-vi¬a-ÓuïÂhy-ajÃji-vijayÃ-vÃÂyÃbhidhÃnÃmayaiÓ || 36a || cÆrïa÷ kumbha-nikumbha-mÆla-sahitair bhÃgottaraæ vardhitai÷ || 36b || pÅta÷ ko«ïa-jalena ko«Âha-ja-rujo gulmodarÃdÅn ayaæ || 36c || ÓÃrdÆla÷ prasabhaæ pramathya harati vyÃdhÅn m­gaughÃn iva || 36d || sindhÆttha-pathyÃ-kaïa-dÅpyakÃnÃæ || 37a || cÆrïÃni toyai÷ pibatÃæ kavo«ïai÷ || 37b || prayÃti nÃÓaæ kapha-vÃta-janmà || 37c || nÃrÃca-nirbhinna ivÃmayaugha÷ || 37d || pÆtÅka-pattra-gaja-cirbhaÂa-cavya-vahni- || 38a || -vyo«aæ ca saæstara-citaæ lavaïopadhÃnam || 38b || dagdhvà vicÆrïya dadhi-mastu-yutaæ prayojyaæ || 38c || gulmodara-Óvayathu-pÃï¬u-gudodbhave«u || 38d || 14.38dv gulmodara-Óvayathu-pÃï¬u-gadodbhave«u hiÇgu-tri-guïaæ saindhavam asmÃt tri-guïaæ ca tailam airaï¬am || 39ab || tat tri-guïa-laÓuna-rasaæ gulmodara-vardhma-ÓÆla-ghnam | mÃtuluÇga-raso hiÇgu dìimaæ vi¬a-saindhavam || 40 || surÃ-maï¬ena pÃtavyaæ vÃta-gulma-rujÃpaham | ÓuïÂhyÃ÷ kar«aæ gu¬asya dvau dhautÃt k­«ïa-tilÃt palam || 41 || 14.41bv vÃta-gulma-jvarÃpaham khÃdann eka-tra saæcÆrïya ko«ïa-k«ÅrÃnupo jayet | vÃta-h­d-roga-gulmÃrÓo-yoni-ÓÆla-Óak­d-grahÃn || 42 || pibed eraï¬a-tailaæ tu vÃta-gulmÅ prasannayà | Óle«maïy anu-bale vÃyau pitte tu payasà saha || 43 || viv­ddhaæ yadi và pittaæ saætÃpaæ vÃta-gulmina÷ | kuryÃd virecanÅyo 'sau sa-snehair Ãnulomikai÷ || 44 || tÃpÃnuv­ttÃv evaæ ca raktaæ tasyÃvasecayet | sÃdhayec chuddha-Óu«kasya laÓunasya catu÷-palam || 45 || k«Årodake '«Âa-guïite k«Åra-Óe«aæ ca pÃcayet | vÃta-gulmam udÃvartaæ g­dhrasÅæ vi«ama-jvaram || 46 || h­d-rogaæ vidradhiæ Óo«aæ sÃdhayaty ÃÓu tat paya÷ | tailaæ prasannà go-mÆtram ÃranÃlaæ yavÃgra-ja÷ || 47 || 14.47bv nÃÓayaty ÃÓu tat paya÷ gulmaæ jaÂharam ÃnÃhaæ pÅtam eka-tra sÃdhayet | citraka-granthikairaï¬a-ÓuïÂhÅ-kvÃtha÷ paraæ hita÷ || 48 || ÓÆlÃnÃha-vibandhe«u sa-hiÇgu-vi¬a-saindhavai÷ | pu«karairaï¬ayor mÆlaæ yava-dhanvayavÃsakam || 49 || jalena kvathitaæ pÅtaæ ko«Âha-dÃha-rujÃpaham | vÃÂyÃhvairaï¬a-darbhÃïÃæ mÆlaæ dÃru mahau«adham || 50 || pÅtaæ ni÷kvÃthya toyena ko«Âha-p­«ÂhÃæsa-ÓÆla-jit | ÓilÃ-jaæ payasÃn-alpa-pa¤ca-mÆla-Ó­tena và || 51 || 14.51bv ko«Âha-p­«Ây-aæsa-ÓÆla-jit vÃta-gulmÅ pibed vÃÂyam udÃvarte tu bhojayet | snigdhaæ paippalikair yÆ«air mÆlakÃnÃæ rasena và || 52 || baddha-viï-mÃruto 'ÓnÅyÃt k«Åreïo«ïena yÃvakam | kulmëÃn và bahu-snehÃn bhak«ayel lavaïottarÃn || 53 || nÅlinÅ-triv­tÃ-dantÅ-pathyÃ-kampillakai÷ saha | sa-malÃya gh­taæ deyaæ sa-vi¬a-k«Ãra-nÃgaram || 54 || nÅlinÅæ tri-phalÃæ rÃsnÃæ balÃæ kaÂuka-rohiïÅm | paced vi¬aÇgaæ vyÃghrÅæ ca pÃlikÃni jalìhake || 55 || rase '«Âa-bhÃga-Óe«e tu gh­ta-prasthaæ vipÃcayet | dadhna÷ prasthena saæyojya sudhÃ-k«Åra-palena ca || 56 || tato gh­ta-palaæ dadyÃd yavÃgÆ-maï¬a-miÓritam | jÅrïe samyag-viriktaæ ca bhojayed rasa-bhojanam || 57 || gulma-ku«Âhodara-vyaÇga-Óopha-pÃï¬v-Ãmaya-jvarÃn | Óvitraæ plÅhÃnam unmÃdaæ hanty etan nÅlinÅ-gh­tam || 58 || kukkuÂÃÓ ca mayÆrÃÓ ca tittiri-krau¤ca-vartakÃ÷ | ÓÃlayo madirà sarpir vÃta-gulma-cikitsitam || 59 || mitam u«ïaæ dravaæ snigdhaæ bhojanaæ vÃta-gulminÃm | sa-maï¬Ã vÃruïÅ pÃnaæ taptaæ và dhÃnyakair jalam || 60 || snigdho«ïenodite gulme paittike sraæsanaæ hitam | drÃk«ÃbhayÃ-gu¬a-rasaæ kampillaæ và madhu-drutam || 61 || 14.61dv kampillaæ và madhu-dravam kalpoktaæ rakta-pittoktaæ gulme rÆk«o«ïa-je puna÷ | paraæ saæÓamanaæ sarpis tiktaæ vÃsÃ-gh­taæ Ó­tam || 62 || t­ïÃkhya-pa¤caka-kvÃthe jÅvanÅya-gaïena và | Ó­taæ tenaiva và k«Åraæ nyagrodhÃdi-gaïena và || 63 || tatrÃpi sraæsanaæ yu¤jyÃc chÅghram Ãtyayike bhi«ak | vairecanika-siddhena sarpi«Ã payasÃpi và || 64 || rasenÃmalakek«ÆïÃæ gh­ta-prasthaæ vipÃcayet | pathyÃ-pÃdaæ pibet sarpis tat siddhaæ pitta-gulma-nut || 65 || pibed và tailvakaæ sarpir yac coktaæ pitta-vidradhau | drÃk«Ãæ payasyÃæ madhukaæ candanaæ padmakaæ madhu || 66 || pibet taï¬ula-toyena pitta-gulmopaÓÃntaye | dvi-palaæ trÃyamÃïÃyà jala-dvi-prastha-sÃdhitam || 67 || a«Âa-bhÃga-sthitaæ pÆtaæ ko«ïaæ k«Åra-samam pibet | pibed upari tasyo«ïaæ k«Åram eva yathÃ-balam || 68 || tena nirh­ta-do«asya gulma÷ ÓÃmyati paittika÷ | dÃhe 'bhyaÇgo gh­tai÷ ÓÅtai÷ sÃjyair lepo himau«adhai÷ || 69 || sparÓa÷ saro-ruhÃæ pattrai÷ pÃtraiÓ ca pracalaj-jalai÷ | vidÃha-pÆrva-rÆpe«u ÓÆle vahneÓ ca mÃrdave || 70 || bahu-Óo 'pahared raktaæ pitta-gulme viÓe«ata÷ | chinna-mÆlà vidahyante na gulmà yÃnti ca k«ayam || 71 || raktaæ hi vy-amla-tÃæ yÃti tac ca nÃsti na cÃsti ruk | h­ta-do«aæ parimlÃnaæ jÃÇgalais tarpitaæ rasai÷ || 72 || samÃÓvastaæ sa-Óe«Ãrtiæ sarpir abhyÃsayet puna÷ | rakta-pittÃti-v­ddha-tvÃt kriyÃm an-upalabhya và || 73 || gulme pÃkon-mukhe sarvà pitta-vidradhi-vat kriyà | ÓÃlir gavyÃja-payasÅ paÂolÅ jÃÇgalaæ gh­tam || 74 || dhÃtrÅ parÆ«akaæ drÃk«Ã kharjÆraæ dìimaæ sità | bhojyaæ pÃne 'mbu balayà b­haty-ÃdyaiÓ ca sÃdhitam || 75 || Óle«ma-je vÃmayet pÆrvam a-vamyam upavÃsayet | tikto«ïa-kaÂu-saæsargyà vahniæ saædhuk«ayet tata÷ || 76 || 14.76av kapha-je vÃmayet pÆrvam hiÇgv-ÃdibhiÓ ca dvi-guïa-k«Ãra-hiÇgv-amla-vetasai÷ | nigƬhaæ yadi vonnaddhaæ stimitaæ kaÂhinaæ sthiram || 77 || ÃnÃhÃdi-yutaæ gulmaæ saæsvedya vinayed anu | gh­taæ sa-k«Ãra-kaÂukaæ pÃtavyaæ kapha-gulminÃm || 78 || 14.78bv saæÓodhya vinayed anu sa-vyo«a-k«Ãra-lavaïaæ sa-hiÇgu-vi¬a-dìimam | kapha-gulmaæ jayaty ÃÓu daÓa-mÆla-Ó­taæ gh­tam || 79 || bhallÃtakÃnÃæ dvi-palaæ pa¤ca-mÆlaæ palonmitam | alpaæ toyìhake sÃdhyaæ pÃda-Óe«eïa tena ca || 80 || tulyaæ gh­taæ tulya-payo vipaced ak«a-saæmitai÷ | vi¬aÇga-hiÇgu-sindhÆttha-yÃva-ÓÆka-ÓaÂhÅ-vi¬ai÷ || 81 || sa-dvÅpi-rÃsnÃ-ya«Ây-Ãhva-«a¬granthÃ-kaïa-nÃgarai÷ | etad bhallÃtaka-gh­taæ kapha-gulma-haraæ param || 82 || plÅha-pÃï¬v-Ãmaya-ÓvÃsa-grahaïÅ-roga-kÃsa-jit | tato 'sya gulme dehe ca samaste svedam Ãcaret || 83 || 14.83bv -grahaïÅ-roga-kÃsa-nut sarva-tra gulme prathamaæ sneha-svedopapÃdite | yà kriyà kriyate yÃti sà siddhiæ na virÆk«ite || 84 || snigdha-svinna-ÓarÅrasya gulme Óaithilyam Ãgate | yathoktÃæ ghaÂikÃæ nyasyed g­hÅte 'panayec ca tÃm || 85 || vastrÃntaraæ tata÷ k­tvà bhindyÃd gulmaæ pramÃïa-vit | vi-mÃrgÃja-padÃdarÓair yathÃ-lÃbhaæ prapŬayet || 86 || pram­jyÃd gulmam evaikaæ na tv antra-h­dayaæ sp­Óet | tilairaï¬ÃtasÅ-bÅja-sar«apai÷ parilipya ca || 87 || 14.87dv -sar«apai÷ parilipya và Óle«ma-gulmam aya÷-pÃtrai÷ sukho«ïai÷ svedayet tata÷ | evaæ ca vis­taæ sthÃnÃt kapha-gulmaæ virecanai÷ || 88 || sa-snehair vastibhiÓ cainaæ Óodhayed dÃÓamÆlikai÷ | pippaly-Ãmalaka-drÃk«Ã-ÓyÃmÃdyai÷ pÃlikai÷ pacet || 89 || eraï¬a-taila-havi«o÷ prasthau payasi «a¬-guïe | siddho 'yaæ miÓraka÷ sneho gulminÃæ sraæsanaæ hitam || 90 || v­ddhi-vidradhi-ÓÆle«u vÃta-vyÃdhi«u cÃm­tam | pibed và nÅlinÅ-sarpir mÃtrayà dvi-palÅnayà || 91 || 14.91dv mÃtrayà dvi-palÅkayà tathaiva su-kumÃrÃkhyaæ gh­tÃny audarikÃïi và | droïe 'mbhasa÷ paced dantyÃ÷ palÃnÃæ pa¤ca-viæÓatim || 92 || citrakasya tathà pathyÃs tÃvatÅs tad-rase srute | dvi-prasthe sÃdhayet pÆte k«iped dantÅ-samaæ gu¬am || 93 || 14.93bv tÃvatÅs tad-rase Ó­te tailÃt palÃni catvÃri triv­tÃyaÓ ca cÆrïata÷ | kaïÃ-kar«au tathà ÓuïÂhyÃ÷ siddhe lehe tu ÓÅtale || 94 || madhu taila-samaæ dadyÃc catur-jÃtÃc caturthikÃm | ato harÅtakÅm ekÃæ sÃvaleha-palÃm adan || 95 || sukhaæ viricyate snigdho do«a-prastham an-Ãmaya÷ | gulma-h­d-roga-dur-nÃma-ÓophÃnÃha-garodarÃn || 96 || ku«ÂhotkleÓÃ-ruci-plÅha-grahaïÅ-vi«ama-jvarÃn | ghnanti dantÅ-harÅtakya÷ pÃï¬u-tÃæ ca sa-kÃmalÃm || 97 || 14.97dv pÃï¬u-tÃæ ca sa-kÃmalÃn sudhÃ-k«Åra-dravaæ cÆrïaæ tri-v­tÃyÃ÷ su-bhÃvitam | kÃr«ikaæ madhu-sarpirbhyÃæ lŬhvà sÃdhu viricyate || 98 || ku«Âha-ÓyÃmÃ-triv­d-dantÅ-vijayÃ-k«Ãra-guggulÆn | go-mÆtreïa pibed ekaæ tena guggulum eva và || 99 || nirÆhÃn kalpa-siddhy-uktÃn yojayed gulma-nÃÓanÃn | k­ta-mÆlaæ mahÃ-vÃstuæ kaÂhinaæ stimitaæ gurum || 100 || gƬha-mÃæsaæ jayed gulmaæ k«ÃrÃri«ÂÃgni-karmabhi÷ | ekÃntaram dvy-antaraæ và viÓramayyÃtha-và try-aham || 101 || ÓarÅra-do«a-balayor vardhana-k«apaïodyata÷ | arÓo-'ÓmarÅ-grahaïy-uktÃ÷ k«Ãrà yojyÃ÷ kapholbaïe || 102 || devadÃru-triv­d-dantÅ-kaÂukÃ-pa¤ca-kolakam | svarjikÃ-yÃva-ÓÆkÃkhyau Óre«ÂhÃ-pÃÂhopaku¤cikÃ÷ || 103 || ku«Âhaæ sarpasugandhÃæ ca dvy-ak«ÃæÓaæ paÂu-pa¤cakam | pÃlikaæ cÆrïitaæ taila-vasÃ-dadhi-gh­tÃplutam || 104 || ghaÂasyÃnta÷ pacet pakvam agni-varïe ghaÂe ca tam | k«Ãraæ g­hÅtvà k«ÅrÃjya-takra-madyÃdibhi÷ pibet || 105 || gulmodÃvarta-vardhmÃrÓo-jaÂhara-grahaïÅ-k­mÅn | apasmÃra-garonmÃda-yoni-ÓukrÃmayÃÓmarÅ÷ || 106 || k«ÃrÃ-gado 'yaæ Óamayed vi«aæ cÃkhu-bhujaÇga-jam | Óle«mÃïaæ madhuraæ snigdhaæ rasa-k«Åra-gh­tÃÓina÷ || 107 || chittvà bhittvÃÓayÃt k«Ãra÷ k«Ãra-tvÃt k«Ãrayaty adha÷ | mande 'gnÃv a-rucau sÃtmyair madyai÷ sa-sneham aÓnatÃm || 108 || 14.108av chittvà chittvÃÓayÃt k«Ãra÷ 14.108av chittvà bhittvÃÓayaæ k«Ãra÷ 14.108bv k«Ãra-tvÃt pÃtayaty adha÷ yojayed ÃsavÃri«ÂÃn nigadÃn mÃrga-Óuddhaye | ÓÃlaya÷ «a«Âikà jÅrïÃ÷ kulatthà jÃÇgalaæ palam || 109 || ciribilvÃgni-tarkÃrÅ-yavÃnÅ-varuïÃÇkurÃ÷ | Óigrus taruïa-bilvÃni bÃlaæ Óu«kaæ ca mÆlakam || 110 || 14.110cv Óigros taruïa-mÆlÃni bÅjapÆraka-hiÇgv-amla-vetasa-k«Ãra-dìimam | vyo«aæ takraæ gh­taæ tailaæ bhaktaæ pÃnaæ tu vÃruïÅ || 111 || dhÃnyÃmlaæ mastu takraæ ca yavÃnÅ-vi¬a-cÆrïitam | pa¤ca-mÆla-Ó­taæ vÃri jÅrïaæ mÃrdvÅkam eva và || 112 || pippalÅ-pippalÅ-mÆla-citrakÃjÃjÅ-saindhavai÷ | surà gulmaæ jayaty ÃÓu jagalaÓ ca vimiÓrita÷ || 113 || 14.113dv jÃÇgalaÓ ca vimiÓrita÷ vamanair laÇghanai÷ svedai÷ sarpi÷-pÃnair virecanai÷ | vasti-k«ÃrÃsavÃri«Âa-guÂikÃ-pathya-bhojanai÷ || 114 || 14.114cv vasti-k«ÃrÃsavÃri«Âair 14.114dv -gulmikÃ-pathya-bhojanai÷ 14.114dv gaulmikai÷ pathya-bhojanai÷ Ólai«miko baddha-mÆla-tvÃd yadi gulmo na ÓÃmyati | tasya dÃhaæ h­te rakte kuryÃd ante ÓarÃdibhi÷ || 115 || atha gulmaæ sa-pary-antaæ vÃsasÃntaritaæ bhi«ak | nÃbhi-vasty-antra-h­dayaæ roma-rÃjÅæ ca varjayan || 116 || nÃti-gìhaæ parim­Óec chareïa jvalatÃtha-và | lohenÃraïikotthena dÃruïà taindukena và || 117 || tato 'gni-vege Óamite ÓÅtair vraïa iva kriyà | ÃmÃnvaye tu peyÃdyai÷ saædhuk«yÃgniæ vilaÇghite || 118 || svaæ svaæ kuryÃt kramaæ miÓraæ miÓra-do«e ca kÃla-vit | gata-prasava-kÃlÃyai nÃryai gulme 'sra-saæbhave || 119 || snigdha-svinna-ÓarÅrÃyai dadyÃt sneha-virecanam | tila-kvÃthe gh­ta-gu¬a-vyo«a-bhÃrgÅ-rajo-'nvita÷ || 120 || pÃnaæ rakta-bhave gulme na«Âe pu«pe ca yo«ita÷ | bhÃrgÅ-k­«ïÃ-kara¤ja-tvag-granthikÃmaradÃru-jam || 121 || cÆrïaæ tilÃnÃæ kvÃthena pÅtaæ gulma-rujÃpaham | palÃÓa-k«Ãra-pÃtre dve dve pÃtre taila-sarpi«o÷ || 122 || gulma-Óaithilya-jananÅæ paktvà mÃtrÃæ prayojayet | na prabhidyeta yady evaæ dadyÃd yoni-virecanam || 123 || k«Ãreïa yuktaæ palalaæ sudhÃ-k«Åreïa và tata÷ | tÃbhyÃæ và bhÃvitÃn dadyÃd yonau kaÂuka-matsyakÃn || 124 || varÃha-matsya-pittÃbhyÃæ naktakÃn và su-bhÃvitÃn | kiïvaæ và sa-gu¬a-k«Ãraæ dadyÃd yonau viÓuddhaye || 125 || rakta-pitta-haraæ k«Ãraæ lehayen madhu-sarpi«Ã | laÓunaæ madirÃæ tÅk«ïÃæ matsyÃæÓ cÃsyai prayojayet || 126 || vastiæ sa-k«Åra-go-mÆtraæ sa-k«Ãraæ dÃÓamÆlikam | a-vartamÃne rudhire hitaæ gulma-prabhedanam || 127 || 14.127av vastiæ sa-k«audra-go-mutraæ yamakÃbhyakta-dehÃyÃ÷ prav­tte samupek«aïam | rasaudanas tathÃhÃra÷ pÃnaæ ca taruïÅ surà || 128 || rudhire 'ti-prav­tte tu rakta-pitta-harÃ÷ kriyÃ÷ | kÃryà vÃta-rug-ÃrtÃyÃ÷ sarvà vÃta-harÃ÷ puna÷ || 129 || ÃnÃhÃdÃv udÃvarta-balÃsa-ghnyo yathÃ-yatham || 129ªab || CikitsÃsthÃna do«Ãti-mÃtropacayÃt sroto-mÃrga-nirodhanÃt | saæbhavaty udaraæ tasmÃn nityam enaæ virecayet || 1 || 15.1bv sroto-mÃrga-vighÃtanÃt pÃyayet tailam airaï¬aæ sa-mÆtraæ sa-payo 'pi và | mÃsaæ dvau vÃtha-và gavyaæ mÆtraæ mÃhi«am eva và || 2 || 15.2cv mÃsaæ dvau và tathà gavyaæ pibed go-k«Åra-bhuk syÃd và karabhÅ-k«Åra-vartana÷ | dÃhÃnÃhÃti-t­ï-mÆrchÃ-parÅtas tu viÓe«ata÷ || 3 || rÆk«ÃïÃæ bahu-vÃtÃnÃæ do«a-saæÓuddhi-kÃÇk«iïÃm | snehanÅyÃni sarpÅæ«i jaÂhara-ghnÃni yojayet || 4 || «aÂ-palaæ daÓa-mÆlÃmbu-mastu-dvy-ìhaka-sÃdhitam | nÃgara-tri-palaæ prasthaæ gh­ta-tailÃt tathìhakam || 5 || 15.5cv nÃgaraæ tri-palaæ prasthaæ mastuna÷ sÃdhayitvaitat pibet sarvodarÃpaham | kapha-mÃruta-saæbhÆte gulme ca paramaæ hitam || 6 || catur-guïe jale mÆtre dvi-guïe citrakÃt pale | kalke siddhaæ gh­ta-prasthaæ sa-k«Ãraæ jaÂharÅ pibet || 7 || yava-kola-kulatthÃnÃæ pa¤ca-mÆlasya cÃmbhasà | surÃ-sauvÅrakÃbhyÃæ ca siddhaæ và pÃyayed gh­tam || 8 || ebhi÷ snigdhÃya saæjÃte bale ÓÃnte ca mÃrute | sraste do«ÃÓaye dadyÃt kalpa-d­«Âaæ virecanam || 9 || paÂola-mÆlaæ tri-phalÃæ niÓÃæ vellaæ ca kÃr«ikam | kampilla-nÅlinÅ-kumbha-bhÃgÃn dvi-tri-catur-guïÃn || 10 || pibet saæcÆrïya mÆtreïa peyÃ-pÆrvaæ tato rasai÷ | virikto jÃÇgalair adyÃt tata÷ «a¬-divasaæ paya÷ || 11 || Ó­taæ pibed vyo«a-yutaæ pÅtam evaæ puna÷ puna÷ | hanti sarvodarÃïy etac cÆrïaæ jÃtodakÃny api || 12 || gavÃk«Åæ ÓaÇkhinÅæ dantÅæ tilvakasya tvacaæ vacÃm | pibet karkandhu-m­dvÅkÃ-kolÃmbho-mÆtra-sÅdhubhi÷ || 13 || yavÃnÅ hapu«Ã dhÃnyaæ Óatapu«popaku¤cikà | kÃravÅ pippalÅ-mÆlam ajagandhà ÓaÂhÅ vacà || 14 || citrako 'jÃjikaæ vyo«aæ svarïak«ÅrÅ phala-trayam | dvau k«Ãrau pau«karaæ mÆlaæ ku«Âhaæ lavaïa-pa¤cakam || 15 || vi¬aÇgaæ ca samÃæÓÃni dantyà bhÃga-trayaæ tathà | triv­d-viÓÃle dvi-guïe sÃtalà ca catur-guïà || 16 || e«a nÃrÃyaïo nÃma cÆrïo roga-gaïÃpaha÷ | nainaæ prÃpyÃbhivardhante rogà vi«ïum ivÃsurÃ÷ || 17 || 15.17cv nainaæ prÃpyÃtivartante takreïodaribhi÷ peyo gulmibhir badarÃmbunà | ÃnÃha-vÃte surayà vÃta-roge prasannayà || 18 || dadhi-maï¬ena viÂ-saÇge dìimÃmbhobhir arÓasai÷ | parikarte sa-v­k«Ãmlair u«ïÃmbubhir a-jÅrïake || 19 || bhagandare pÃï¬u-roge kÃse ÓvÃse gala-grahe | h­d-roge grahaïÅ-do«e ku«Âhe mande 'nale jvare || 20 || daæ«ÂrÃ-vi«e mÆla-vi«e sa-gare k­trime do«e | yathÃrhaæ snigdha-ko«Âhena peyam etad virecanam || 21 || hapu«Ãæ käcanak«ÅrÅæ tri-phalÃæ nÅlinÅ-phalam | trÃyantÅæ rohiïÅæ tiktÃæ sÃtalÃæ triv­tÃæ vacÃm || 22 || saindhavaæ kÃla-lavaïaæ pippalÅæ ceti cÆrïayet | dìima-tri-phalÃ-mÃæsa-rasa-mÆtra-sukhodakai÷ || 23 || peyo 'yaæ sarva-gulme«u plÅhni sarvodare«u ca | Óvitre ku«Âhe«v a-jarake sadane vi«ame 'nale || 24 || ÓophÃrÓa÷-pÃï¬u-roge«u kÃmalÃyÃæ halÅmake | vÃta-pitta-kaphÃæÓ cÃÓu virekeïa prasÃdhayet || 25 || nÅlinÅæ niculaæ vyo«aæ k«Ãrau lavaïa-pa¤cakam | citrakaæ ca pibec cÆrïaæ sarpi«odara-gulma-nut || 26 || pÆrva-vac ca pibed dugdhaæ k«Ãma÷ Óuddho 'ntarÃntarà | kÃrabhaæ gavyam Ãjaæ và dadyÃd Ãtyayike gade || 27 || snehÃn eva virekÃrthe dur-balebhyo viÓe«ata÷ | harÅtakÅ-sÆk«ma-raja÷-prastha-yuktaæ gh­tìhakam || 28 || 15.28av sneham eva virekÃrthe agnau vilÃpya mathitaæ khajena yava-pallake | nidhÃpayet tato mÃsÃd uddh­taæ gÃlitaæ pacet || 29 || harÅtakÅnÃæ kvÃthena dadhnà cÃmlena saæyutam | udaraæ garaæ a«ÂhÅlÃm ÃnÃhaæ gulma-vidradhÅ || 30 || hanty etat ku«Âham unmÃdam apasmÃraæ ca pÃnata÷ | snuk-k«Åra-yuktÃd go-k«ÅrÃc ch­ta-ÓÅtÃt khajÃhatÃt || 31 || yaj jÃtam Ãjyaæ snuk-k«Åra-siddhaæ tac ca tathÃ-guïam | k«Åra-droïaæ sudhÃ-k«Åra-prasthÃrdha-sahitaæ dadhi || 32 || 15.32dv -prasthÃrdhena yutaæ dadhi jÃtaæ mathitvà tat-sarpis triv­t-siddhaæ ca tad-guïam | tathà siddhaæ gh­ta-prasthaæ payasy a«Âa-guïe pibet || 33 || 15.33dv payasy a«Âa-guïe pacet snuk-k«Åra-pala-kalkena triv­tÃ-«aÂ-palena ca | e«Ãæ cÃnu pibet peyÃæ rasaæ svÃdu payo 'tha-và || 34 || gh­te jÅrïe viriktaÓ ca ko«ïaæ nÃgara-sÃdhitam | pibed ambu tata÷ peyÃæ tato yÆ«aæ kulattha-jam || 35 || pibed rÆk«as try-ahaæ tv evaæ bhÆyo và pratibhojita÷ | puna÷ puna÷ pibet sarpir ÃnupÆrvyÃnayaiva ca || 36 || gh­tÃny etÃni siddhÃni vidadhyÃt kuÓalo bhi«ak | gulmÃnÃæ gara-do«ÃïÃm udarÃïÃæ ca ÓÃntaye || 37 || pÅlu-kalkopasiddhaæ và gh­tam ÃnÃha-bhedanam | tailvakaæ nÅlinÅ-sarpi÷ snehaæ và miÓrakaæ pibet || 38 || h­ta-do«a÷ kramÃd aÓnan laghu-ÓÃly-odana-prati | upayu¤jÅta jaÂharÅ do«a-Óo«a-niv­ttaye || 39 || harÅtakÅ-sahasraæ và go-mÆtreïa payo-'nupa÷ | sahasraæ pippalÅnÃæ và snuk-k«Åreïa su-bhÃvitam || 40 || pippalÅ-vardhamÃnaæ và k«ÅrÃÓÅ và ÓilÃ-jatu | tad-vad và gugguluæ k«Åraæ tulyÃrdraka-rasaæ tathà || 41 || 15.41av pippalÅæ vardhamÃnaæ và citrakÃmaradÃrubhyÃæ kalkaæ k«Åreïa và pibet | mÃsaæ yuktas tathà hasti-pippalÅ-viÓva-bhe«ajam || 42 || vi¬aÇgaæ citrako dantÅ cavyaæ vyo«aæ ca tai÷ paya÷ | kalkai÷ kola-samai÷ pÅtvà prav­ddham udaraæ jayet || 43 || bhojyaæ bhu¤jÅta và mÃsaæ snuhÅ-k«Åra-gh­tÃnvitam | utkÃrikÃæ và snuk-k«Åra-pÅta-pathyÃ-kaïÃ-k­tÃm || 44 || pÃrÓva-ÓÆlam upastambhaæ h­d-grahaæ ca samÅraïa÷ | yadi kuryÃt tatas tailaæ bilva-k«ÃrÃnvitam pibet || 45 || pakvaæ và ÂuïÂuka-balÃ-palÃÓa-tila-nÃla-jai÷ | k«Ãrai÷ kadaly-apÃmÃrga-tarkÃrÅ-jai÷ prÂhak-k­tai÷ || 46 || kaphe vÃtena pitte và tÃbhyÃæ vÃpy Ãv­te 'nile | balina÷ svau«adha-yutaæ tailam eraï¬a-jaæ hitam || 47 || devadÃru-palÃÓÃrka-hasti-pippali-Óigrukai÷ | sÃÓvakarïai÷ sa-go-mÆtrai÷ pradihyÃd udaraæ bahi÷ || 48 || v­ÓcikÃlÅ-vacÃ-ÓuïÂhÅ-pa¤ca-mÆla-punarnavÃt | var«ÃbhÆ-dhÃnya-ku«ÂhÃc ca kvÃthair mÆtraiÓ ca secayet || 49 || virikta-mlÃnam udaraæ sveditaæ ÓÃlvaïÃdibhi÷ | vÃsasà ve«Âayed evaæ vÃyur nÃdhmÃpayet puna÷ || 50 || 15.50bv sveditaæ ÓÃlvalÃdibhi÷ su-viriktasya yasya syÃd ÃdhmÃnaæ punar eva tam | su-snigdhair amla-lavaïair nirÆhai÷ samupÃcaret || 51 || sopastambho 'pi và vÃyur ÃdhmÃpayati yaæ naram | tÅk«ïÃ÷ sa-k«Ãra-go-mÆtrÃ÷ Óasyante tasya vastaya÷ || 52 || iti sÃmÃnyata÷ proktÃ÷ siddhà jaÂhariïÃæ kriyÃ÷ | vÃtodare 'tha balinaæ vidÃry-Ãdi-Ó­taæ gh­tam || 53 || 15.53av iti sÃmÃnyata÷ proktà 15.53bv siddhà jaÂhariïÃæ kriyà pÃyayeta tata÷ snigdhaæ sveditÃÇgaæ virecayet | bahu-Óas tailvakenainaæ sarpi«Ã miÓrakeïa và || 54 || k­te saæsarjane k«Åraæ balÃrtham avacÃrayet | prÃg utkleÓÃn nivartyaæ ca bale labdhe kramÃt paya÷ || 55 || 15.55cv prÃg utkleÓÃn nivarteta yÆ«ai rasair và mandÃmla-lavaïair edhitÃnalam | sodÃvartaæ puna÷ snigdha-svinnam ÃsthÃpayet tata÷ || 56 || tÅk«ïÃdho-bhÃga-yuktena daÓa-mÆlika-vastinà | tilorubÆka-tailena vÃta-ghnÃmla-Ó­tena ca || 57 || 15.57bv daÓa-mÆlena vastinà sphuraïÃk«epa-saædhy-asthi-pÃrÓva-p­«Âha-trikÃrti«u | rÆk«aæ baddha-Óak­d-vÃtaæ dÅptÃgnim anuvÃsayet || 58 || a-virecyasya Óamanà vasti-k«Åra-gh­tÃdaya÷ | balinaæ svÃdu-siddhena paitte saæsnehya sarpi«Ã || 59 || ÓyÃmÃ-tribhaï¬Å-tri-phalÃ-vipakvena virecayet | sitÃ-madhu-gh­tìhyena nirÆho 'sya tato hita÷ || 60 || nyagrodhÃdi-ka«Ãyeïa sneha-vastiÓ ca tac-ch­ta÷ | dur-balaæ tv anuvÃsyÃdau Óodhayet k«Åra-vastibhi÷ || 61 || jÃte cÃgni-bale snigdhaæ bhÆyo bhÆyo virecayet | k«Åreïa sa-triv­t-kalkenorubÆka-Ó­tena và || 62 || 15.62av jÃte tv agni-bale snigdhaæ 15.62dv ænorubÆka-Ó­tena tam sÃtalÃ-trÃyamÃïÃbhyÃæ Ó­tenÃragvadhena và | sa-kaphe và sa-mÆtreïa sa-tiktÃjyena sÃnile || 63 || 15.63av saptalÃ-trÃyamÃïÃbhyÃæ payasÃnya-tamenai«Ãæ vidÃry-Ãdi-Ó­tena và | bhu¤jÅta jaÂharaæ cÃsya pÃyasenopanÃhayet || 64 || puna÷ k«Åraæ punar vastiæ punar eva virecanam | krameïa dhruvam Ãti«Âhan yatta÷ pittodaraæ jayet || 65 || 15.65dv yata÷ pittodaraæ jayet vatsakÃdi-vipakvena kaphe saæsnehya sarpi«Ã | svinnaæ snuk-k«Åra-siddhena bala-vantaæ virecitam || 66 || saæsarjayet kaÂu-k«Ãra-yuktair annai÷ kaphÃpahai÷ | mÆtra-try-Æ«aïa-tailìhyo nirÆho 'sya tato hita÷ || 67 || mu«kakÃdi-ka«Ãyeïa sneha-vastiÓ ca tac-ch­ta÷ | bhojanaæ vyo«a-dugdhena kaulatthena rasena và || 68 || staimityÃ-ruci-h­l-lÃse mande 'gnau madya-pÃya ca | dadyÃd ari«ÂÃn k«ÃrÃæÓ ca kapha-styÃna-sthirodare || 69 || 15.69av staimityÃ-ruci-h­l-lÃsair 15.69dv kaphe styÃne sthirodare hiÇgÆpakulye tri-phalÃæ devadÃru niÓÃ-dvayam | bhallÃtakaæ Óigru-phalaæ kaÂukÃæ tiktakaæ vacÃæ || 70 || ÓuïÂhÅæ mÃdrÅæ ghanaæ ku«Âhaæ saralaæ paÂu-pa¤cakam | dÃhayej jarjarÅ-k­tya dadhi-sneha-catu«ka-vat || 71 || antar-dhÆmaæ tata÷ k«ÃrÃd bi¬Ãla-padakaæ pibet | madirÃ-dadhi-maï¬o«ïa-jalÃri«Âa-surÃsavai÷ || 72 || 15.72dv -jalÃri«Âa-sudhÃsavai÷ udaraæ gulmam a«ÂhÅlÃæ tÆïyau Óophaæ vi«ÆcikÃm | plÅha-h­d-roga-guda-jÃn udÃvartaæ ca nÃÓayet || 73 || jayed ari«Âa-go-mÆtra-cÆrïÃyas-k­ti-pÃnata÷ | sa-k«Ãra-taila-pÃnaiÓ ca dur-balasya kaphodaram || 74 || upanÃhyaæ sa-siddhÃrtha-kiïvair bÅjaiÓ ca mÆlakÃt | kalkitair udaraæ svedam abhÅk«ïaæ cÃtra yojayet || 75 || 15.75cv kalkitair udara-svedam saænipÃtodare kuryÃn nÃti-k«Åïa-balÃnale | do«odrekÃnurodhena pratyÃkhyÃya kriyÃm imÃm || 76 || dantÅ-dravantÅ-phala-jaæ tailaæ pÃne ca Óasyate | kriyÃ-niv­tte jaÂhare tri-do«e tu viÓe«ata÷ || 77 || dadyÃd Ãp­cchya taj-j¤ÃtÅn pÃtuæ madyena kalkitam | mÆlaæ kÃkÃdanÅ-gu¤jÃ-karavÅraka-saæbhavam || 78 || pÃna-bhojana-saæyuktaæ dadyÃd và sthÃvaraæ vi«am | yasmin và kupita÷ sarpo vimu¤cati phale vi«am || 79 || tenÃsya do«a-saæghÃta÷ sthiro lÅno vi-mÃrga-ga÷ | bahi÷ pravartate bhinno vi«eïÃÓu pramÃthinà || 80 || tathà vrajaty a-gada-tÃæ ÓarÅrÃntaram eva và | h­ta-do«aæ tu ÓÅtÃmbu-snÃtaæ taæ pÃyayet paya÷ || 81 || peyÃæ và triv­ta÷ ÓÃkaæ mÃï¬Ækyà vÃstukasya và | kÃla-ÓÃkaæ yavÃkhyaæ và khÃdet sva-rasa-sÃdhitam || 82 || nir-amla-lavaïa-snehaæ svinnÃ-svinnam an-anna-bhuk | mÃsam ekaæ tataÓ caiva t­«ita÷ sva-rasaæ pibet || 83 || 15.83cv mÃsam ekaæ tataÓ caivaæ evaæ vinirh­te ÓÃkair do«e mÃsÃt paraæ tata÷ | dur-balÃya prayu¤jÅta prÃïa-bh­t kÃrabhaæ paya÷ || 84 || plÅhodare yathÃ-do«aæ snigdhasya sveditasya ca | sirÃæ bhukta-vato dadhnà vÃma-bÃhau vimok«ayet || 85 || labdhe bale ca bhÆyo 'pi sneha-pÅtaæ viÓodhitam | samudra-Óukti-jaæ k«Ãraæ payasà pÃyayet tathà || 86 || amla-srutaæ vi¬a-kaïÃ-cÆrïìhyaæ naktamÃla-jam | Óaubhäjanasya và kvÃthaæ saindhavÃgni-kaïÃnvitam || 87 || hiÇgv-Ãdi-cÆrïaæ k«ÃrÃjyaæ yu¤jÅta ca yathÃ-balam | pippalÅ-nÃgaraæ dantÅ-samÃæÓaæ dvi-guïÃbhayam || 88 || 15.88dv -samÃæÓaæ dvi-guïÃbhayà vi¬ÃrdhÃæÓa-yutaæ cÆrïam idam u«ïÃmbunà pibet | vi¬aÇgaæ citrakaæ saktÆn sa-gh­tÃn saindhavaæ vacÃm || 89 || dagdhvà kapÃle payasà gulma-plÅhÃpahaæ pibet | tailonmiÓrair badaraka-pattrai÷ saæmarditai÷ samupanaddha÷ || 90 || musalena pŬito 'nu ca yÃti plÅhà payo-bhujo nÃÓam | rohÅtaka-latÃ÷ kÊptÃ÷ khaï¬a-Óa÷ sÃbhayà jale || 91 || mÆtre vÃsunuyÃt tac ca sapta-rÃtra-sthitaæ pibet | kÃmalÃ-plÅha-gulmÃrÓa÷-k­mi-mehodarÃpaham || 92 || 15.92av mÆtre vÃsunuyÃt tat tu rohÅtaka-tvaca÷ k­tvà palÃnÃæ pa¤ca-viæÓatim | kola-dvi-prastha-saæyuktaæ ka«Ãyam upakalpayet || 93 || pÃlikai÷ pa¤ca-kolais tu tai÷ samastaiÓ ca tulyayà | rohÅtaka-tvacà pi«Âair gh­ta-prasthaæ vipÃcayet || 94 || plÅhÃbhiv­ddhiæ Óamayaty etad ÃÓu prayojitam | kadalyÃs tila-nÃlÃnÃæ k«Ãreïa k«urakasya ca || 95 || 15.95av plÅhÃbhiv­ddhiæ Óamayed 15.95ac plÅhÃti-v­ddhiæ Óamayaty 15.95dv k«Ãreïek«urakasya ca tailaæ pakvaæ jayet pÃnÃt plÅhÃnaæ kapha-vÃta-jam | a-ÓÃntau gulma-vidhinà yojayed agni-karma ca || 96 || a-prÃpta-picchÃ-salile plÅhni vÃta-kapholbaïe | paittike jÅvanÅyÃni sarpÅæ«i k«Åra-vastaya÷ || 97 || raktÃvaseka÷ saæÓuddhi÷ k«Åra-pÃnaæ ca Óasyate | yak­ti plÅha-vat karma dak«iïe tu bhuje sirÃm || 98 || svinnÃya baddhodariïe mÆtra-tÅk«ïau«adhÃnvitam | sa-taila-lavaïaæ dadyÃn nirÆhaæ sÃnuvÃsanam || 99 || parisraæsÅni cÃnnÃni tÅk«ïaæ cÃsmai virecanam | udÃvarta-haraæ karma kÃryaæ yac cÃnilÃpaham || 100 || chidrodaram ­te svedÃc chle«modara-vad Ãcaret | jÃtaæ jÃtaæ jalaæ srÃvyam evaæ tad yÃpayed bhi«ak || 101 || apÃæ do«a-harÃïy Ãdau yojayed udakodare | mÆtra-yuktÃni tÅk«ïÃni vividha-k«Ãra-vanti ca || 102 || dÅpanÅyai÷ kapha-ghnaiÓ ca tam ÃhÃrair upÃcaret | k«Ãraæ chÃga-karÅ«ÃïÃæ srutaæ mÆtre 'gninà pacet || 103 || ghanÅ-bhavati tasmiæÓ ca kar«ÃæÓaæ cÆrïitaæ k«ipet | pippalÅ pippalÅ-mÆlaæ ÓuïÂhÅ lavaïa-pa¤cakam || 104 || nikumbha-kumbha-tri-phalÃ-svarïak«ÅrÅ-vi«ÃïikÃ÷ | svarjikÃ-k«Ãra-«a¬granthÃ-sÃtalÃ-yava-ÓÆka-jam || 105 || kolÃbhà guÂikÃ÷ k­tvà tata÷ sauvÅrakÃplutÃ÷ | pibed a-jarake Óophe prav­ddhe codakodare || 106 || 15.106dv prav­ddhe ca dakodare ity au«adhair a-praÓame tri«u baddhodarÃdi«u | prayu¤jÅta bhi«ak Óastram Ãrta-bandhu-n­pÃrthita÷ || 107 || snigdha-svinna-tanor nÃbher adho baddha-k«atÃntrayo÷ | pÃÂayed udaraæ muktvà vÃmataÓ catur-aÇgulÃt || 108 || catur-aÇgula-mÃnaæ tu ni«kÃsyÃntrÃïi tena ca | nirÅk«yÃpanayed vÃla-mala-lepopalÃdikam || 109 || chidre tu Óalyam uddh­tya viÓodhyÃntra-parisravam | markoÂair daæÓayec chidraæ te«u lagne«u cÃharet || 110 || 15.110bv viÓodhyÃntraæ parisravam kÃyaæ mÆrdhno 'nu cÃntrÃïi yathÃ-sthÃnaæ niveÓayet | aktÃni madhu-sarpirbhyÃm atha sÅvyed bahir vraïam || 111 || 15.111bv yathÃ-sthÃnaæ viveÓayet tata÷ k­«ïa-m­dÃlipya badhnÅyÃd ya«Âi-miÓrayà | nivÃta-stha÷ payo-v­tti÷ sneha-droïyÃæ vaset tata÷ || 112 || sa-jale jaÂhare tailair abhyaktasyÃnilÃpahai÷ | svinnasyo«ïÃmbunÃ-kak«am udare paÂÂa-ve«Âite || 113 || 15.113dv udare parive«Âite baddha-cchidrodita-sthÃne vidhyed aÇgula-mÃtrakam | nidhÃya tasmin nìÅæ ca srÃvayed ardham ambhasa÷ || 114 || athÃsya nìÅm Ãk­«ya tailena lavaïena ca | vraïam abhyajya baddhvà ca ve«Âayed vÃsasodaram || 115 || t­tÅye 'hni caturthe và yÃvad Ã-«o-¬aÓaæ dinam | tasya viÓramya viÓramya srÃvayed alpa-Óo jalam || 116 || 15.116bv yÃvad vÃ-dina-«o-¬aÓa vive«Âayed gìha-taraæ jaÂharaæ vÃsasà Ólatham | ni÷srute laÇghita÷ peyÃm a-sneha-lavaïÃæ pibet || 117 || 15.117bv jaÂharaæ ca ÓlathÃ-Ólatham syÃt k«Åra-v­tti÷ «aï-mÃsÃæÓ trÅn peyÃæ payasà pibet | trÅæÓ cÃnyÃn payasaivÃdyÃt phalÃmlena rasena và || 118 || alpa-Óo '-sneha-lavaïaæ jÅrïaæ ÓyÃmÃka-kodravam | prayato vatsareïaivaæ vijayeta jalodaram || 119 || varjye«u yantrito di«Âe nÃty-a-di«Âe jitendriya÷ | sarvam evodaraæ prÃyo do«a-saæghÃta-jaæ yata÷ || 120 || ato vÃtÃdi-ÓamanÅ kriyà sarva-tra Óasyate | vahnir manda-tvam ÃyÃti do«ai÷ kuk«au prapÆrite || 121 || 15.121bv kriyà sarvà praÓasyate tasmÃd bhojyÃni bhojyÃni dÅpanÃni laghÆni ca | sa-pa¤ca-mÆlÃny alpÃmla-paÂu-sneha-kaÂÆni ca || 122 || bhÃvitÃnÃæ gavÃæ mÆtre «a«ÂikÃnÃæ ca taï¬ulai÷ | yavÃgÆæ payasà siddhÃæ pra-kÃmaæ bhojayen naram || 123 || pibed ik«u-rasaæ cÃnu jaÂharÃïÃæ niv­ttaye | svaæ svaæ sthÃnaæ vrajanty e«Ãæ vÃta-pitta-kaphÃs tathà || 124 || aty-artho«ïÃmla-lavaïaæ rÆk«aæ grÃhi himaæ guru | gu¬aæ taila-k­taæ ÓÃkaæ vÃri pÃnÃvagÃhayo÷ || 125 || 15.125av aty-artho«ïÃmbu-lavaïaæ ÃyÃsÃdhva-divÃ-svapna-yÃnÃni ca parityajet | nÃty-accha-sÃndra-madhuraæ takraæ pÃne praÓasyate || 126 || sa-kaïÃ-lavaïaæ vÃte pitte so«aïa-Óarkaram | yavÃnÅ-saindhavÃjÃjÅ-madhu-vyo«ai÷ kaphodare || 127 || try-Æ«aïa-k«Ãra-lavaïai÷ saæyutaæ nicayodare | madhu-taila-vacÃ-ÓuïÂhÅ-ÓatÃhvÃ-ku«Âha-saindhavai÷ || 128 || 15.128cv madhu-taila-varÃ-ÓuïÂhÅ- 15.128cv madhu-taila-vasÃ-ÓuïÂhÅ- plÅhni baddhe tu hapu«Ã-yavÃnÅ-paÂv-ajÃjibhi÷ | sa-k­«ïÃ-mÃk«ikaæ chidre vyo«a-vat salilodare || 129 || gauravÃ-rocakÃnÃha-manda-vahny-atisÃriïÃm | takraæ vÃta-kaphÃrtÃnÃm am­ta-tvÃya kalpate || 130 || prayogÃïÃæ ca sarve«Ãm anu k«Åraæ prayojayet | sthairya-k­t sarva-dhÃtÆnÃæ balyaæ do«Ãnubandha-h­t || 131 || bhe«ajÃpacitÃÇgÃnÃæ k«Åram evÃm­tÃyate || 131ªab || CikitsÃsthÃna pÃï¬v-ÃmayÅ pibet sarpir Ãdau kalyÃïakÃhvayam | pa¤ca-gavyaæ mahÃ-tiktaæ Ó­taæ vÃragvadhÃdinà || 1 || 16.1av pÃï¬u-rogÅ pibet sarpir dìimÃt ku¬avo dhÃnyÃt ku¬avÃrdhaæ palaæ palam | citrakÃc ch­ÇgaverÃc ca pippaly-ardha-palaæ ca tai÷ || 2 || kalkitair viæÓati-palaæ gh­tasya salilìhake | siddhaæ h­t-pÃï¬u-gulmÃrÓa÷-plÅha-vÃta-kaphÃrti-nut || 3 || dÅpanaæ ÓvÃsa-kÃsa-ghnaæ mƬha-vÃtÃnulomanam | du÷kha-prasavinÅnÃæ ca vandhyÃnÃæ ca praÓasyate || 4 || snehitaæ vÃmayet tÅk«ïai÷ puna÷ snigdhaæ ca Óodhayet | payasà mÆtra-yuktena bahu-Óa÷ kevalena và || 5 || dantÅ-phala-rase ko«ïe kÃÓmaryäjalim Ãsutam | drÃk«Ã¤jaliæ và m­ditaæ tat pibet pÃï¬u-roga-jit || 6 || 16.6av dantÅ-pala-rase ko«ïe mÆtreïa pi«ÂÃæ pathyÃæ và tat-siddhaæ và phala-trayam | svarïak«ÅrÅ-triv­c-chyÃmÃ-bhadradÃru-mahau«adham || 7 || go-mÆträjalinà pi«Âaæ Ó­taæ tenaiva và pibet | sÃdhitaæ k«Åram ebhir và pibed do«Ãnulomanam || 8 || mÆtre sthitaæ và saptÃhaæ payasÃyo-raja÷ pibet | jÅrïe k«Åreïa bhu¤jÅta rasena madhureïa và || 9 || ÓuddhaÓ cobhayato lihyÃt pathyÃæ madhu-gh­ta-drutÃm | viÓÃlÃ-kaÂukÃ-mustÃ-ku«Âha-dÃru-kaliÇgakÃ÷ || 10 || 16.10bv pathyà madhu-gh­ta-drutÃ÷ 16.10cv viÓÃlÃæ kaÂukÃæ mustÃæ 16.10dv ku«Âhaæ dÃru-kaliÇgakÃ÷ kar«ÃæÓà dvi-picur mÆrvà kar«ÃrdhÃæÓà ghuïapriyà | pÅtvà tac cÆrïam ambhobhi÷ sukhair lihyÃt tato madhu || 11 || pÃï¬u-rogaæ jvaraæ dÃhaæ kÃsaæ ÓvÃsam a-rocakam | gulmÃnÃhÃma-vÃtÃæÓ ca rakta-pittaæ ca taj jayet || 12 || vÃsÃ-gu¬ÆcÅ-tri-phalÃ-kaÂvÅ-bhÆnimba-nimba-ja÷ | kvÃtha÷ k«audra-yuto hanti pÃï¬u-pittÃsra-kÃmalÃ÷ || 13 || vyo«Ãgni-vella-tri-phalÃ-mustais tulyam ayo-raja÷ | cÆrïitaæ takra-madhv-Ãjya-ko«ïÃmbhobhi÷ prayojitam || 14 || kÃmalÃ-pÃï¬u-h­d-roga-ku«ÂhÃrÓo-meha-nÃÓanam | gu¬a-nÃgara-maï¬Æra-tilÃæÓÃn mÃnata÷ samÃn || 15 || pippalÅ-dvi-guïÃn dadyÃd guÂikÃæ pÃï¬u-rogiïe | tÃpyaæ dÃrvyÃs tvacaæ cavyaæ granthikaæ devadÃru ca || 16 || vyo«Ãdi-navakaæ caitac cÆrïayed dvi-guïaæ tata÷ | maï¬Æraæ cäjana-nibhaæ sarvato '«Âa-guïe 'tha tat || 17 || 16.17av vyo«Ãdi-navakaæ ceti p­thag vipakve go-mÆtre vaÂakÅ-karaïa-k«ame | prak«ipya vaÂakÃn kuryÃt tÃn khÃdet takra-bhojana÷ || 18 || ete maï¬Æra-vaÂakÃ÷ prÃïa-dÃ÷ pÃï¬u-rogiïÃm | ku«ÂhÃny a-jarakaæ Óopham Æru-stambham a-rocakam || 19 || arÓÃæsi kÃmalÃæ mehÃn plÅhÃnaæ Óamayanti ca | tÃpyÃdri-jatu-raupyÃyo-malÃ÷ pa¤ca-palÃ÷ p­thak || 20 || citraka-tri-phalÃ-vyo«a-vi¬aÇgai÷ pÃlikai÷ saha | ÓarkarëÂa-palonmiÓrÃÓ cÆrïità madhunà drutÃ÷ || 21 || 16.21dv cÆrïità madhunà yutÃ÷ 16.21dv cÆrïitÃ÷ sa-madhu-drutÃ÷ pÃï¬u-rogaæ vi«aæ kÃsaæ yak«mÃïaæ vi«amaæ jvaram | ku«ÂhÃny a-jarakaæ mehaæ Óophaæ ÓvÃsam a-rocakam || 22 || viÓe«Ãd dhanty apasmÃraæ kÃmalÃæ guda-jÃni ca | kauÂaja-tri-phalÃ-nimba-paÂola-ghana-nÃgarai÷ || 23 || bhÃvitÃni daÓÃhÃni rasair dvi-tri-guïÃni và | ÓilÃ-jatu-palÃny a«Âau tÃvatÅ sita-Óarkarà || 24 || tvakk«ÅrÅ-pippalÅ-dhÃtrÅ-karkaÂÃkhyÃ÷ palonmitÃ÷ | nidigdhyÃ÷ phala-mÆlÃbhyÃæ palaæ yuktyà tri-jÃtakam || 25 || 16.25cv nidigdhÃ-phala-mÆlÃbhyÃæ madhu-tri-pala-saæyuktÃn kuryÃd ak«a-samÃn gu¬Ãn | dìimÃmbu-paya÷-pak«i-rasa-toya-surÃsavÃn || 26 || 16.26av madhu-tri-pala-saæyuktaæ tÃn bhak«ayitvÃnupiben nir-anno bhukta eva và | pÃï¬u-ku«Âha-jvara-plÅha-tamakÃrÓo-bhagandaram || 27 || h­n-mÆtra-pÆti-ÓukrÃgni-do«a-Óo«a-garodaram | kÃsÃs­g-dara-pittÃs­k-Óopha-gulma-galÃmayÃn || 28 || meha-vardhma-bhramÃn hanyu÷ sarva-do«a-harÃ÷ ÓivÃ÷ | drÃk«Ã-prasthaæ kaïÃ-prasthaæ ÓarkarÃrdha-tulÃæ tathà || 29 || dvi-palaæ madhukaæ ÓuïÂhÅæ tvakk«ÅrÅæ ca vicÆrïitam | dhÃtrÅ-phala-rasa-droïe tat k«iptvà leha-vat pacet || 30 || ÓÅtÃn madhu-prastha-yutÃd lihyÃt pÃïi-talaæ tata÷ | halÅmakaæ pÃï¬u-rogaæ kÃmalÃæ ca niyacchati || 31 || kanÅya÷-pa¤ca-mÆlÃmbu Óasyate pÃna-bhojane | pÃï¬ÆnÃæ kÃmalÃrtÃnÃæ m­dvÅkÃmalakÃd rasa÷ || 32 || iti sÃmÃnyata÷ proktaæ pÃï¬u-roge bhi«ag-jitam | vikalpya yojyaæ vidu«Ã p­thag do«a-balaæ prati || 33 || 16.33bv pÃï¬u-roga-bhi«ag-jitam sneha-prÃyaæ pavana-je tikta-ÓÅtaæ tu paittike | Ólai«mike kaÂu-rÆk«o«ïaæ vimiÓraæ sÃænipÃtike || 34 || 16.34cv Ólai«mike kaÂu-tÅk«ïo«ïaæ 16.34dv vimiÓraæ saænipÃta-je m­daæ niryÃpayet kÃyÃt tÅk«ïai÷ saæÓodhanai÷ pura÷ | balÃdhÃnÃni sarpÅæ«i Óuddhe ko«Âhe tu yojayet || 35 || 16.35av m­daæ nirvÃpayet kÃyÃt 16.35dv Óuddhe ko«Âhe niyojayet vyo«a-bilva-dvi-rajanÅ-tri-phalÃ-dvi-punarnavam | mustÃny ayo-raja÷ pÃÂhà vi¬aÇgaæ devadÃru ca || 36 || v­ÓcikÃlÅ ca bhÃrgÅ ca sa-k«Årais tai÷ Ó­taæ gh­tam | sarvÃn praÓamayaty ÃÓu vikÃrÃn m­ttikÃ-k­tÃn || 37 || tad-vat kesara-ya«Ây-Ãhva-pippalÅ-k«Åra-ÓÃdvalai÷ | m­d-dve«aïÃya tal-laulye vitared bhÃvitÃæ m­dam || 38 || vellÃgni-nimba-prasavai÷ pÃÂhayà mÆrvayÃtha-và | m­d-bheda-bhinna-do«ÃnugamÃd yojyaæ ca bhe«ajam || 39 || kÃmalÃyÃæ tu pitta-ghnaæ pÃï¬u-rogÃ-virodhi yat | pathyÃ-Óata-rase pathyÃ-v­ntÃrdha-Óata-kalkita÷ || 40 || prastha÷ siddho gh­tÃd gulma-kÃmalÃ-pÃï¬u-roga-nut | Ãragvadhaæ rasenek«or vidÃry-Ãmalakasya và || 41 || sa-try-Æ«aïaæ bilva-mÃtraæ pÃyayet kÃmalÃpaham | piben nikumbha-kalkaæ và dvi-gu¬aæ ÓÅta-vÃriïà || 42 || 16.42dv dvi-guïaæ ÓÅta-vÃriïà kumbhasya cÆrïaæ sa-k«audraæ traiphalena rasena và | tri-phalÃyà gu¬Æcyà và dÃrvyà nimbasya và rasam || 43 || prÃta÷ prÃtar madhu-yutaæ kÃmalÃrtÃya yojayet | niÓÃ-gairika-dhÃtrÅbhi÷ kÃmalÃpaham a¤janam || 44 || 16.44cv ÓilÃ-gairika-dhÃtrÅbhi÷ tila-pi«Âa-nibhaæ yas tu kÃmalÃ-vÃn s­jen malam | kapha-ruddha-pathaæ tasya pittaæ kapha-harair jayet || 45 || rÆk«a-ÓÅta-guru-svÃdu-vyÃyÃma-bala-nigrahai÷ | kapha-saæmÆrchito vÃyur yadà pittaæ bahi÷ k«ipet || 46 || hÃridra-netra-mÆtra-tvak Óveta-varcÃs tadà nara÷ | bhavet sÃÂopa-vi«Âambho guruïà h­dayena ca || 47 || daurbalyÃlpÃgni-pÃrÓvÃrti-hidhmÃ-ÓvÃsÃ-ruci-jvarai÷ | krameïÃlpe 'nu«ajyeta pitte ÓÃkhÃ-samÃÓrite || 48 || rasais taæ rÆk«a-kaÂv-amlai÷ Óikhi-tittiri-dak«a-jai÷ | Óu«ka-mÆlaka-jair yÆ«ai÷ kulatthotthaiÓ ca bhojayet || 49 || bh­ÓÃmla-tÅk«ïa-kaÂuka-lavaïo«ïaæ ca Óasyate | sa-bÅjapÆraka-rasaæ lihyÃd vyo«aæ tathÃÓayam || 50 || svaæ pittam eti tenÃsya Óak­d apy anurajyate | vÃyuÓ ca yÃti praÓamaæ sahÃÂopÃdy-upadravai÷ || 51 || niv­ttopadravasyÃsya kÃrya÷ kÃmaliko vidhi÷ | go-mÆtreïa pibet kumbha-kÃmalÃyÃæ ÓilÃ-jatu || 52 || mÃsaæ mÃk«ika-dhÃtuæ và kiÂÂaæ vÃtha hiraïya-jam | gu¬ÆcÅ-sva-rasa-k«Åra-sÃdhitena halÅmakÅ || 53 || mahi«Å-havi«Ã snigdha÷ pibed dhÃtrÅ-rasena tu | triv­tÃæ tad-virikto 'dyÃt svÃdu pittÃnilÃpaham || 54 || drÃk«Ã-lehaæ ca pÆrvoktaæ sarpÅæ«i madhurÃïi ca | yÃpanÃn k«Åra-vastÅæÓ ca ÓÅlayet sÃnuvÃsanÃn || 55 || mÃrdvÅkÃri«Âa-yogÃæÓ ca pibed yuktyÃgni-v­ddhaye | kÃsikaæ cÃbhayÃ-lehaæ pippalÅæ madhukaæ balÃm || 56 || 16.56cv kÃsikaæ vÃbhayÃ-lehaæ payasà ca prayu¤jÅta yathÃ-do«aæ yathÃ-balam | pÃï¬u-roge«u kuÓala÷ Óophoktaæ ca kriyÃ-kramam || 57 || ayas-tila-try-Æ«aïa-kola-bhÃgai÷ sarvai÷ samaæ mÃk«ika-dhÃtu-cÆrïam | tair modaka÷ k«audra-yuto 'nu-takra÷ pÃï¬v-Ãmaye dÆra-gate 'pi Óasta÷ || 57+1 || CikitsÃsthÃna sarva-tra sarvÃÇga-sare do«a-je Óvayathau purà | sÃme viÓo«ito bhuktvà laghu ko«ïÃmbhasà pibet || 1 || nÃgarÃtivi«Ã-dÃru-vi¬aÇgendrayavo«aïam | atha-và vijayÃ-ÓuïÂhÅ-devadÃru-punarnavam || 2 || navÃyasaæ và do«Ã¬hya÷ Óuddhyai mÆtra-harÅtakÅ÷ | varÃ-kvÃthena kaÂukÃ-kumbhÃyas-try-Æ«aïÃni ca || 3 || 17.3bv Óuddhyai mÆtra-harÅtakÅm atha-và gugguluæ tad-vaj jatu và Óaila-saæbhavam | mandÃgni÷ ÓÅlayed Ãma-guru-bhinna-vibandha-vi || 4 || takraæ sauvarcala-vyo«a-k«audra-yuktaæ gu¬ÃbhayÃm | takrÃnu-pÃnÃm atha-và tad-vad và gu¬a-nÃgaram || 5 || Ãrdrakaæ và sama-gu¬aæ praku¤cÃrdha-vivardhitam | paraæ pa¤ca-palaæ mÃsaæ yÆ«a-k«Åra-rasÃÓana÷ || 6 || gulmodarÃrÓa÷-Óvayathu-pramehä chvÃsa-pratiÓyÃlasakÃ-vipÃkÃn | sa-kÃmalÃ-Óo«a-mano-vikÃrÃn kÃsaæ kaphaæ caiva jayet prayoga÷ || 7 || gh­tam Ãrdraka-nÃgarasya kalka-sva-rasÃbhyÃæ payasà ca sÃdhayitvà | Óvayathu-k«avathÆdarÃgni-sÃdair abhibhÆto 'pi piban bhavaty a-roga÷ || 8 || rasas tathaivÃrdraka-nÃgarasya peyo 'tha jÅrïe payasÃnnam adyÃt | ÓilÃhvayaæ và tri-phalÃ-rasena hanyÃt tri-do«aæ Óvayathuæ prasahya || 8+1 || punarnavÃ-nimba-paÂola-ÓuïÂhÅ- tiktÃm­tÃ-dÃrvy-abhayÃ-ka«Ãya÷ | sarvÃÇga-Óophodara-kÃsa-ÓÆla-ÓvÃsÃnvitaæ pÃï¬u-gadaæ ca hanti || 8+2 || nir-Ãmo baddha-Óamala÷ pibec chvayathu-pŬita÷ | tri-kaÂu-triv­tÃ-dantÅ-citrakai÷ sÃdhitaæ paya÷ || 9 || mÆtraæ gor và mahi«yà và sa-k«Åraæ k«Åra-bhojana÷ | saptÃhaæ mÃsaæ atha-và syÃd u«Âra-k«Åra-vartana÷ || 10 || 17.10dv syÃd u«ÂrÅ-k«Åra-vartana÷ yavÃnakaæ yava-k«Ãraæ yavÃnÅæ pa¤ca-kolakam | maricaæ dìimaæ pÃÂhÃæ dhÃnakÃm amla-vetasam || 11 || bÃla-bilvaæ ca kar«ÃæÓaæ sÃdhayet salilìhake | tena pakvo gh­ta-prastha÷ ÓophÃrÓo-gulma-meha-hà || 12 || dadhnaÓ citraka-garbhÃd và gh­taæ tat-takra-saæyutam | pakvaæ sa-citrakaæ tad-vad guïair yu¤jyÃc ca kÃla-vit || 13 || dhÃnvantaraæ mahÃ-tiktaæ kalyÃïam abhayÃ-gh­tam | daÓa-mÆla-ka«Ãyasya kaæse pathyÃ-Óataæ pacet || 14 || dattvà gu¬a-tulÃæ tasmin lehe dadyÃd vicÆrïitam | tri-jÃtakaæ tri-kaÂukaæ ki¤-cic ca yava-ÓÆka-jam || 15 || prasthÃrdhaæ ca hime k«audrÃt tan nihanty upayojitam || 16ab || prav­ddha-Óopha-jvara-meha-gulma-kÃrÓyÃma-vÃtÃmlaka-rakta-pittam || 16cd || vaivarïya-mÆtrÃnila-Óukra-do«a-ÓvÃsÃ-ruci-plÅha-garodaraæ ca || 16ef || purÃïa-yava-ÓÃly-annaæ daÓa-mÆlÃmbu-sÃdhitam || 17ab || alpam alpa-paÂu-snehaæ bhojanaæ Óvayathor hitam | k«Ãra-vyo«Ãnvitair maudgai÷ kaulatthai÷ sa-kaïai rasai÷ || 18 || 17.18bv bhojanaæ Óvayathau hitam tathà jÃÇgala-jai÷ kÆrma-godhÃ-Óalyaka-jair api | an-amlaæ mathitaæ pÃne madyÃny au«adha-vanti ca || 19 || ajÃjÅ-ÓaÂhÅ-jivantÅ-kÃravÅ-pau«karÃgnikai÷ | bilva-madhya-yava-k«Ãra-v­k«Ãmlair badaronmitai÷ || 20 || k­tà peyÃjya-tailÃbhyÃæ yukti-bh­«Âà paraæ hità | ÓophÃtÅsÃra-h­d-roga-gulmÃrÓo-'lpÃgni-mehinÃm || 21 || guïais tad-vac ca pÃÂhÃyÃ÷ pa¤ca-kolena sÃdhità | Óaileya-ku«Âha-sthauïeya-reïukÃguru-padmakai÷ || 22 || ÓrÅve«Âaka-nakha-sp­kkÃ-devadÃru-priyaÇgubhi÷ | mÃæsÅ-mÃgadhikÃ-vanya-dhÃnya-dhyÃmaka-vÃlakai÷ || 23 || catur-jÃtaka-tÃlÅÓa-mustÃ-gandha-palÃÓakai÷ | kuryÃd abhya¤janaæ tailaæ lepaæ snÃnÃya tÆdakam || 24 || snÃnaæ và nimba-var«ÃbhÆ-naktamÃlÃrka-vÃriïà | ekÃÇga-Óophe var«ÃbhÆ-karavÅraka-kiæÓukai÷ || 25 || viÓÃlÃ-tri-phalÃ-lodhra-nalikÃ-devadÃrubhi÷ | hiæsrÃ-koÓÃtakÅ-mÃdrÅ-tÃlaparïÅ-jayantibhi÷ || 26 || sthÆla-kÃkÃdanÅ-ÓÃla-nÃkulÅ-v­«aparïibhi÷ | v­ddhyarddhi-hastikarïaiÓ ca sukho«ïair lepanaæ hitam || 27 || athÃnilotthe Óvayathau mÃsÃrdhaæ triv­taæ pibet | tailam eraï¬a-jaæ vÃta-vi¬-vibandhe tad eva tu || 28 || prÃg-bhaktaæ payasà yuktaæ rasair và kÃrayet tathà | svedÃbhyaÇgÃn samÅra-ghnÃn lepam ekÃÇga-ge puna÷ || 29 || mÃtuluÇgÃgnimanthena ÓuïÂhÅ-hiæsrÃmarÃhvayai÷ | paitte tiktaæ pibet sarpir nyagrodhÃdyena và ӭtam || 30 || k«Åraæ t­¬-dÃha-mohe«u lepÃbhyaÇgÃÓ ca ÓÅtalÃ÷ | paÂola-mÆla-trÃyantÅ-ya«Ây-Ãhva-kaÂukÃbhayÃ÷ || 31 || 17.31cv paÂola-mÆrvÃ-trÃyantÅ- dÃru dÃrvÅ himaæ dantÅ viÓÃlà niculaæ kaïà | tai÷ kvÃtha÷ sa-gh­ta÷ pÅto hanty antas-tÃpa-t­¬-bhramÃn || 32 || 17.32cv tat-kvÃtha÷ sa-gh­ta÷ pÅto sa-saænipÃta-vÅsarpa-Óopha-dÃha-vi«a-jvarÃn | ÃragvadhÃdinà siddhaæ tailaæ Óle«modbhave pibet || 33 || 17.33bv -Óopha-dÃha-mada-jvarÃn sroto-vibandhe mande 'gnÃv a-rucau stimitÃÓaya÷ | k«Ãra-cÆrïÃsavÃri«Âa-mÆtra-takrÃïi ÓÅlayet || 34 || k­«ïÃ-purÃïa-piïyÃka-Óigru-tvak-sikatÃtasÅ÷ | praleponmardane yu¤jyÃt sukho«ïà mÆtra-kalkitÃ÷ || 35 || snÃnaæ mÆtrÃmbhasÅ siddhe ku«Âha-tarkÃri-citrakai÷ | kulattha-nÃgarÃbhyÃæ và caï¬Ãguru vilepane || 36 || kÃlÃjaÓ­ÇgÅ-sarala-bastagandhÃ-hayÃhvayÃ÷ | ekai«Åkà ca lepa÷ syÃc chvayathÃv eka-gÃtra-ge || 37 || ya«ÂÅ-dugdha-tilair lepo nava-nÅtena saæyuta÷ | Óopham Ãru«karaæ hanti v­ntai÷ ÓÃla-dalasya và || 37+1 || yathÃ-do«aæ yathÃsannaæ Óuddhiæ raktÃvasecanam | kurvÅta miÓra-do«e tu do«odreka-balÃt kriyÃm || 38 || ajÃji-pÃÂhÃ-ghana-pa¤ca-kola-vyÃghrÅ-rajanya÷ sukha-toya-pÅtÃ÷ | Óophaæ tri-do«aæ cira-jaæ prav­ddhaæ nighnanti bhÆnimba-mahau«adhe ca || 39 || am­tÃ-dvitayaæ ÓivÃtikà surakëÂhaæ sa-puraæ sa-go-jalam | ÓvayathÆdara-ku«Âha-pÃï¬u-tÃ-k­mi-mehordhva-kaphÃnilÃpaham || 40 || iti nijam adhik­tya pathyam uktaæ k«ata-janite k«ata-jaæ viÓodhanÅyam | sruti-hima-gh­ta-lepa-seka-rekair vi«a-janite vi«a-jic ca Óopha i«Âam || 41 || grÃmyÃb-jÃnÆpaæ piÓitam a-balaæ Óu«ka-ÓÃkaæ tilÃnnaæ || 42a || gau¬aæ pi«ÂÃnnaæ dadhi sa-lavaïaæ vijjalaæ madyam amlam || 42b || 17.42bv gau¬aæ pi«ÂÃnnaæ dadhi sa-lavaïaæ nir-jalaæ madyam amlam dhÃnà vallÆraæ samaÓanam atho gurv a-sÃtmyaæ vidÃhi || 42c || svapnaæ cÃ-rÃtrau Óvayathu-gada-vÃn varjayen maithunaæ ca || 42d || CikitsÃsthÃna ÃdÃv eva visarpe«u hitaæ laÇghana-rÆk«aïam | raktÃvaseko vamanaæ vireka÷ snehanaæ na tu || 1 || pracchardanaæ visarpa-ghnaæ sa-ya«ÂÅndrayavaæ phalam | paÂola-pippalÅ-nimba-pallavair và samanvitam || 2 || rasena yuktaæ trÃyantyà drÃk«ÃyÃs traiphalena và | virecanaæ triv­c-cÆrïaæ payasà sarpi«Ãtha-và || 3 || yojyaæ ko«Âha-gate do«e viÓe«eïa viÓodhanam | a-viÓodhyasya do«e 'lpe Óamanaæ candanotpalam || 4 || musta-nimba-paÂolaæ và paÂolÃdikam eva và | ÓÃrivÃmalakoÓÅra-mustaæ và kvathitaæ jale || 5 || durÃlabhÃæ parpaÂakaæ gu¬ÆcÅæ viÓva-bhe«ajam | pÃkyaæ ÓÅta-ka«Ãyaæ và t­«ïÃ-visarpa-vÃn pibet || 6 || dÃrvÅ-paÂola-kaÂukÃ-masÆra-tri-phalÃs tathà | sa-nimba-ya«ÂÅ-trÃyantÅ÷ kvathità gh­ta-mÆrchitÃ÷ || 7 || am­ta-v­«a-paÂolaæ mustakaæ saptaparïaæ || 7+1a || khadiram asita-vetraæ nimba-pattraæ haridre || 7+1b || vividha-vi«a-visarpÃn ku«Âha-visphoÂa-kaï¬Ær || 7+1c || apanayati masÆrÅæ ÓÅta-pittaæ jvaraæ ca || 7+1d || ÓÃkhÃ-du«Âe tu rudhire raktam evÃdito haret | tvaÇ-mÃæsa-snÃyu-saækledo rakta-kledÃd dhi jÃyate || 8 || nir-Ãme Óle«maïi k«Åïe vÃta-pittottare hitam | gh­taæ tiktaæ mahÃ-tiktaæ Ó­taæ và trÃyamÃïayà || 9 || nirh­te 'sre viÓuddhe 'ntar-do«e tvaÇ-mÃæsa-saædhi-ge | bahi÷-kriyÃ÷ pradehÃdyÃ÷ sadyo visarpa-ÓÃntaye || 10 || ÓatÃhvÃ-musta-vÃrÃhÅ-vaæÓÃrtagala-dhÃnyakam | surÃhvà k­«ïagandhà ca ku«Âhaæ cÃlepanaæ cale || 11 || 18.11dv ku«Âhaæ vÃlepanaæ cale nyagrodhÃdi-gaïa÷ pitte tathà padmotpalÃdikam | nyagrodha-pÃdÃs taruïÃ÷ kadalÅ-garbha-saæyutÃ÷ || 12 || bisa-granthiÓ ca lepa÷ syÃc chata-dhauta-gh­tÃpluta÷ | padminÅ-kardama÷ ÓÅta÷ pi«Âaæ mauktikam eva và || 13 || ÓaÇkha÷ pravÃlaæ Óuktir và gairikaæ và gh­tÃnvitam | tri-phalÃ-padmakoÓÅra-samaÇgÃ-karavÅrakam || 14 || 18.14dv -samaÇgÃ-karavÅra-jam nala-mÆlÃny anantà ca lepa÷ Óle«ma-visarpa-hà | dhava-saptÃhva-khadira-devadÃru-kuraïÂakam || 15 || sa-mustÃragvadhaæ lepo vargo và varuïÃdika÷ | Ãragvadhasya pattrÃïi tvaca÷ Óle«mÃtakodbhavÃ÷ || 16 || indrÃïi-ÓÃkaæ kÃkÃhvà ÓirÅ«a-kusumÃni ca | seka-vraïÃbhyaÇga-havir-lepa-cÆrïÃn yathÃ-yatham || 17 || 18.17av indrÃïi-ÓÃka-kÃkÃhvÃ- 18.17bv -ÓirÅ«a-kusumÃni ca etair evau«adhai÷ kuryÃd vÃyau lepà gh­tÃdhikÃ÷ | kapha-sthÃna-gate sÃme pitta-sthÃna-gate 'tha-và || 18 || a-ÓÅto«ïà hità rÆk«Ã rakta-pitte gh­tÃnvitÃ÷ | aty-artha-ÓÅtÃs tanavas tanu-vastrÃntarÃ-sthitÃ÷ || 19 || 18.19dv tanu-vastrÃntara-sthitÃ÷ yojyÃ÷ k«aïe k«aïe 'nye 'nye manda-vÅryÃs ta eva ca | saæs­«Âa-do«e saæs­«Âam etat karma praÓasyate || 20 || Óata-dhauta-gh­tenÃgniæ pradihyÃt kevalena và | secayed gh­ta-maï¬ena ÓÅtena madhukÃmbunà || 21 || sitÃmbhasÃmbho-da-jalai÷ k«Åreïek«u-rasena và | pÃna-lepana-seke«u mahÃ-tiktaæ paraæ hitam || 22 || 18.22av sitÃmbhasÃmbho-ja-jalai÷ granthy-Ãkhye rakta-pitta-ghnaæ k­tvà samyag yathoditam | kaphÃnila-ghnaæ karme«Âaæ piï¬a-svedopanÃhanam || 23 || granthi-visarpa-ÓÆle tu taileno«ïena secayet | daÓa-mÆla-vipakvena tad-van mÆtrair jalena và || 24 || sukho«ïayà pradihyÃd và pi«Âayà k­«ïagandhayà | naktamÃla-tvacà Óu«ka-mÆlakai÷ kalinÃtha-và || 25 || dantÅ citraka-mÆla-tvak saudhÃrka-payasÅ gu¬a÷ | bhallÃtakÃsthi kÃsÅsaæ lepo bhindyÃc chilÃm api || 26 || 18.26bv snuhy-arka-payasÅ gu¬a÷ bahir-mÃrgÃÓritaæ granthiæ kiæ puna÷ kapha-saæbhavam | dÅrgha-kÃla-sthitaæ granthim ebhir bhindyÃc ca bhe«ajai÷ || 27 || mÆlakÃnÃæ kulatthÃnÃæ yÆ«ai÷ sa-k«Ãra-dìimai÷ | godhÆmÃnnair yavÃnnair và sa-sÅdhu-madhu-ÓÃrkarai÷ || 28 || 18.28cv godhÆmÃnnair yavÃnnaiÓ ca 18.28dv sa-sÅdhu-madhu-Óarkarai÷ sa-k«audrair vÃruïÅ-maï¬air mÃtuluÇga-rasÃnvitai÷ | tri-phalÃyÃ÷ prayogaiÓ ca pippalyÃ÷ k«audra-saæyutai÷ || 29 || 18.29dv pippalÅ-k«audra-saæyutai÷ devadÃru-gu¬ÆcyoÓ ca prayogair girijasya ca | musta-bhallÃta-saktÆnÃæ prayogair mÃk«ikasya ca || 30 || dhÆmair virekai÷ Óirasa÷ pÆrvoktair gulma-bhedanai÷ | taptÃyo-hema-lavaïa-pëÃïÃdi-prapŬanai÷ || 31 || Ãbhi÷ kriyÃbhi÷ siddhÃbhir vividhÃbhir bale sthita÷ | granthi÷ pëÃïa-kaÂhino yadi naivopaÓÃmyati || 32 || athÃsya dÃha÷ k«Ãreïa Óarair hemnÃpi và hita÷ | pÃkibhi÷ pÃcayitvà và pÃÂayitvà tam uddharet || 33 || 18.33cv pÃkibhi÷ pÃcayitvà ca mok«ayed bahu-ÓaÓ cÃsya raktam utkleÓam Ãgatam | punaÓ cÃpah­te rakte vÃta-Óle«ma-jid au«adham || 34 || praklinne dÃha-pÃkÃbhyÃæ bÃhyÃntar vraïa-vat kriyà | dÃrvÅ-vi¬aÇga-kampillai÷ siddhaæ tailaæ vraïe hitam || 35 || dÆrvÃ-sva-rasa-siddhaæ tu kapha-pittottare gh­tam | ekata÷ sarva-karmÃïi rakta-mok«aïam ekata÷ || 36 || visarpo na hy a-saæs­«Âa÷ sa 'sra-pittena jÃyate | raktam evÃÓrayaÓ cÃsya bahu-Óo 'sraæ hared ata÷ || 37 || na gh­taæ bahu-do«Ãya deyaæ yan na virecanam | tena do«o hy upastabdhas tvag-rakta-piÓitaæ pacet || 38 || CikitsÃsthÃna ku«Âhinaæ sneha-pÃnena pÆrvaæ sarvam upÃcaret | tatra vÃtottare tailaæ gh­taæ và sÃdhitaæ hitam || 1 || daÓa-mÆlÃm­tairaï¬a-ÓÃrÇga«ÂÃ-me«aÓ­Çgibhi÷ | paÂola-nimba-kaÂukÃ-dÃrvÅ-pÃÂhÃ-durÃlabhÃ÷ || 2 || parpaÂaæ trÃyamÃïÃæ ca palÃæÓaæ pÃcayed apÃm | dvy-ìhake '«ÂÃæÓa-Óe«eïa tena kar«onmitais tathà || 3 || trÃyantÅ-musta-bhÆnimba-kaliÇga-kaïa-candanai÷ | sarpi«o dvÃ-daÓa-palaæ pacet tat tiktakaæ jayet || 4 || pitta-ku«Âha-parÅsarpa-piÂikÃ-dÃha-t­¬-bhramÃn | kaï¬Æ-pÃï¬v-ÃmayÃn gaï¬Ãn du«Âa-nìÅ-vraïÃpacÅ÷ || 5 || visphoÂa-vidradhÅ-gulma-ÓophonmÃda-madÃn api | h­d-roga-timira-vyaÇga-grahaïÅ-Óvitra-kÃmalÃ÷ || 6 || bhagandaram apasmÃram udaraæ pradaraæ garam | arÓo-'sra-pittam anyÃæÓ ca su-k­cchrÃn pitta-jÃn gadÃn || 7 || sa-pracchada÷ parpaÂaka÷ ÓamyÃka÷ kaÂukà vacà | tri-phalà padmakaæ pÃÂhà rajanyau ÓÃrive kaïe || 8 || nimba-candana-ya«Ây-Ãhva-viÓÃlendrayavÃm­tÃ÷ | kirÃtatiktakaæ sevyaæ v­«o mÆrvà ÓatÃvarÅ || 9 || paÂolÃtivi«Ã-mustÃ-trÃyantÅ-dhanvayÃsakam | tair jale '«Âa-guïe sarpir dvi-guïÃmalakÅ-rase || 10 || siddhaæ tiktÃn mahÃ-tiktaæ guïair abhyadhikaæ matam | kaphottare gh­taæ siddhaæ nimba-saptÃhva-citrakai÷ || 11 || ku«Âho«aïa-vacÃ-ÓÃla-priyÃla-caturaÇgulai÷ | sarve«u cÃru«kara-jaæ taubaraæ sÃr«apaæ pibet || 12 || snehaæ gh­taæ và k­mijit-pathyÃ-bhallÃtakai÷ Ó­tam | Ãragvadhasya mÆlena Óata-k­tva÷ Ó­taæ gh­tam || 13 || 19.13bv -pathyÃ-bhallÃtaka-Ó­tam 19.13dv sapta-k­tva÷ Ó­taæ gh­tam piban ku«Âhaæ jayaty ÃÓu bhajan sa-khadiraæ jalam | ebhir eva yathÃ-svaæ ca snehair abhya¤janaæ hitam || 14 || 19.14av pibet ku«Âhaæ jayaty ÃÓu snigdhasya Óodhanaæ yojyaæ visarpe yad udÃh­tam | lalÃÂa-hasta-pÃde«u sirÃÓ cÃsya vimok«ayet || 15 || pracchÃnam alpake ku«Âhe Ó­ÇgÃdyÃÓ ca yathÃ-yatham | snehair ÃpyÃyayec cainaæ ku«Âha-ghnair antarÃntarà || 16 || mukta-rakta-viriktasya rikta-ko«Âhasya ku«Âhina÷ | prabha¤janas tathà hy asya na syÃd deha-prabha¤jana÷ || 17 || vÃsÃm­tÃ-nimba-varÃ-paÂola-vyÃghrÅ-kara¤jodaka-kalka-pakvam | sarpir visarpa-jvara-kÃmalÃsra-ku«ÂhÃpahaæ vajrakam Ãmananti || 18 || tri-phalÃ-tri-kaÂu-dvi-kaïÂakÃrÅ-kaÂukÃ-kumbha-nikumbha-rÃjav­k«ai÷ | sa-vacÃtivi«Ãgnikai÷ sa-pÃÂhai÷ picu-bhÃgair nava-vajra-dugdha-mu«Âyà || 19 || pi«Âai÷ siddhaæ sarpi«a÷ prastham ebhi÷ krÆre ko«Âhe snehanaæ recanaæ ca | ku«Âha-Óvitra-plÅha-vardhmÃÓma-gulmÃn hanyÃt k­cchrÃæs tan mahÃ-vajrakÃkhyam || 20 || danty-ìhakam apÃæ droïe paktvà tena gh­taæ pacet | dhÃmÃrgava-pale pÅtaæ tad ÆrdhvÃdho viÓuddhi-k­t || 21 || ÃvartakÅ-tulÃæ droïe paced a«ÂÃæÓa-Óe«itam | tan-mÆlais tatra niryÆhe gh­ta-prasthaæ vipÃcayet || 22 || pÅtvà tad eka-divasÃntaritaæ su-jÅrïe bhu¤jÅta kodravam a-saæsk­ta-käjikena | ku«Âhaæ kilÃsam apacÅæ ca vijetum icchan icchan prajÃæ ca vipulÃæ grahaïaæ sm­tiæ ca || 23 || 19.23bv bhu¤jÅta kodrava-su-saæsk­ta-käjikena yater lelÅtaka-vasà k«audra-jÃtÅ-rasÃnvità | ku«Âha-ghnÅ sama-sarpir và sa-gÃyatry-asanodakà || 24 || ÓÃlayo yava-godhÆmÃ÷ koradÆ«Ã÷ priyaÇgava÷ | mudgà masÆrÃs tubarÅ tikta-ÓÃkÃni jÃÇgalam || 25 || varÃ-paÂola-khadira-nimbÃru«kara-yojitam | madyÃny au«adha-garbhÃïi mathitaæ cendurÃji-mat || 26 || anna-pÃnaæ hitaæ ku«Âhe na tv amla-lavaïo«aïam | dadhi-dugdha-gu¬ÃnÆpa-tila-mëÃæs tyajet-tarÃm || 27 || paÂola-mÆla-tri-phalÃ-viÓÃlÃ÷ p­thak-tri-bhÃgÃpacita-tri-ÓÃïÃ÷ | syus trÃyamÃïà kaÂu-rohiïÅ ca bhÃgÃrdhike nÃgara-pÃda-yukte || 28 || etat palaæ jarjaritaæ vipakvaæ jale pibed do«a-viÓodhanÃya | jÅrïe rasair dhanva-m­ga-dvi-jÃnÃæ purÃïa-ÓÃly-odanam ÃdadÅta || 29 || ku«Âhaæ kilÃsaæ grahaïÅ-prado«am arÓÃæsi k­cchrÃïi halÅmakaæ ca | «a¬-rÃtra-yogena nihanti caitad h­d-vasti-ÓÆlaæ vi«ama-jvaraæ ca || 30 || 19.30cv «a¬-rÃtra-yogena nihanti cai«a vi¬aÇga-sÃrÃmalakÃbhayÃnÃæ pala-trayaæ trÅïi palÃni kumbhÃt | gu¬asya ca dvÃ-daÓa mÃsam e«a jitÃtmanÃæ hanty upayujymÃna÷ || 31 || ku«Âha-Óvitra-ÓvÃsa-kÃsodarÃrÓo-meha-plÅha-granthi-rug-jantu-gulmÃn | siddhaæ yogaæ prÃha yak«o mumuk«or bhik«o÷ prÃïÃn mÃïibhadra÷ kilemam || 32 || bhÆnimba-nimba-tri-phalÃ-padmakÃtivi«Ã-kaïÃ÷ | mÆrvÃ-paÂolÅ-dvi-niÓÃ-pÃÂhÃ-tiktendravÃruïÅ÷ || 33 || sa-kaliÇga-vacÃs tulyà dvi-guïÃÓ ca yathottaram | lihyÃd dantÅ-triv­d-brÃhmÅs cÆrïità madhu-sarpi«Ã || 34 || ku«Âha-meha-prasuptÅnÃæ paramaæ syÃt tad au«adham | varÃ-vi¬aÇga-k­«ïà và lihyÃt tailÃjya-mÃk«ikai÷ || 35 || 19.35av ku«Âha-meha-prataptÃnÃæ kÃkodumbarikÃ-vella-nimbÃbda-vyo«a-kalka-vÃn | hanti v­k«aka-niryÆha÷ pÃnÃt sarvÃæs tvag-ÃmayÃn || 36 || 19.36dv pÃnÃt sarva-tvag-ÃmayÃn kuÂajÃgni-nimba-n­pataru-khadirÃsana-saptaparïa-niryÆhe | siddhà madhu-gh­ta-yuktÃ÷ ku«Âha-ghnÅr bhak«ayed abhayÃ÷ || 37 || dÃrvÅ-khadira-nimbÃnÃæ tvak-kvÃtha÷ ku«Âha-sÆdana÷ || 37ªab || niÓottamÃ-nimba-paÂola-mÆla-tiktÃ-vacÃ-lohitaya«ÂikÃbhi÷ | k­ta÷ ka«Ãya÷ kapha-pitta-ku«Âhaæ su-sevito dharma ivocchinatti || 38 || ebhir eva ca Ó­taæ gh­tam ukhyaæ bhe«ajair jayati mÃruta-ku«Âham | kalpayet khadira-nimba-gu¬ÆcÅ-devadÃru-rajanÅ÷ p­thag evam || 39 || pÃÂhÃ-dÃrvÅ-vahni-ghuïe«ÂÃ-kaÂukÃbhir || 40a || mÆtraæ yuktaæ ÓakrayavaiÓ co«ïa-jalaæ và || 40b || ku«ÂhÅ pÅtvà mÃsam a-ruk syÃd guda-kÅlÅ || 40c || mehÅ ÓophÅ pÃï¬ura-jÅrïÅ k­mi-mÃæÓ ca || 40d || lÃk«Ã-dantÅ-madhurasa-varÃ-dvÅpi-pÃÂhÃ-vi¬aÇga- || 41a || 19.41av lÃk«Ã-dantÅ-madhurasa-varÃ-dvÅpi-pÃÂhÃ-vi¬aÇgaæ -pratyakpu«pÅ-tri-kaÂu-rajanÅ-saptaparïÃÂarÆ«am || 41b || 19.41bv pratyakpu«pÅ-tri-kaÂu-rajanÅ-saptaparïÃÂarÆ«am raktà nimbaæ surataru k­taæ pa¤ca-mÆlyau ca cÆrïaæ || 41c || pÅtvà mÃsaæ jayati hita-bhug gavya-mÆtreïa ku«Âham || 41d || niÓÃ-kaïÃ-nÃgara-vella-taubaraæ sa-vahni-tÃpyaæ krama-Óo vivardhitam | gavÃmbu-pÅtaæ vaÂakÅ-k­taæ tathà nihanti ku«ÂhÃni sa-dÃruïÃny api || 42 || tri-kaÂÆttamÃ-tilÃru«karÃjya-mÃk«ika-sitopalÃ-vihità | guÂikà rasÃyanaæ ku«Âha-jic ca v­«yà ca sapta-samà || 43 || 19.43cv guÂikà rasÃyanaæ syÃt 19.43cc æÂha-h­c ca v­«yà ca sapta-samà 19.43dv ku«Âha-jic ca v­«yà ca sapta-samà candraÓakalÃgni-rajanÅ-vi¬aÇga-tubarÃsthy-aru«kara-tri-phalÃbhi÷ | vaÂakà gu¬ÃæÓa-kÊptÃ÷ samasta-ku«ÂhÃni nÃÓayanty abhyastÃ÷ || 44 || vi¬aÇga-bhallÃtaka-vÃkucÅnÃæ sa-dvÅpi-vÃrÃhi-harÅtakÅnÃm | sa-lÃÇgalÅ-k­«ïa-tilopakulyà gu¬ena piï¬Å vinihanti ku«Âham || 45 || ÓaÓÃÇkalekhà sa-vi¬aÇga-sÃrà sa-pippalÅkà sa-hutÃÓa-mÆlà | sÃyo-malà sÃmalakà sa-tailà ku«ÂhÃni k­cchrÃïi nihanti lŬhà || 46 || 19.46av ÓaÓÃÇkalekhà sa-vi¬aÇga-mÆlà pathyÃ-tila-gu¬ai÷ piï¬Å ku«Âhaæ sÃru«karair jayet | gu¬Ãru«kara-jantughna-somarÃjÅ-k­tÃtha-và || 47 || vi¬aÇgÃdri-jatu-k«audra-sarpi«-mat khÃdiraæ raja÷ | kiÂibha-Óvitra-dadrÆ-ghnaæ khÃden mita-hitÃÓana÷ || 48 || sitÃ-taila-k­mighnÃni dhÃtry-ayo-mala-pippalÅ÷ | lihÃna÷ sarva-ku«ÂhÃni jayaty ati-gurÆïy api || 49 || mustaæ vyo«aæ tri-phalà ma¤ji«Âhà dÃru pa¤ca-mÆle dve | saptacchada-nimba-tvak sa-viÓÃlà citrako mÆrvà || 50 || cÆrïaæ tarpaïa-bhÃgair navabhi÷ saæyojitaæ sa-madhv-aæÓam | nityaæ ku«Âha-nibarhaïam etat prÃyogikaæ khÃdan || 51 || Óvayathuæ sa-pÃï¬u-rogaæ Óvitraæ grahaïÅ-prado«am arÓÃæsi | vardhma-bhagandara-piÂikÃ-kaï¬Æ-koÂhÃpacÅr hanti || 52 || rasÃyana-prayogeïa tubarÃsthÅni ÓÅlayet | bhallÃtakaæ vÃkucikÃæ vahni-mÆlaæ ÓilÃhvayam || 53 || iti do«e vijite 'ntas-tvak-sthe Óamanaæ bahi÷ pralepÃdi hitam | tÅk«ïÃlepotkli«Âaæ ku«Âhaæ hi viv­ddhim eti maline dehe || 54 || sthira-kaÂhina-maï¬alÃnÃæ ku«ÂhÃnÃæ poÂalair hita÷ sveda÷ | svinnotsannaæ ku«Âhaæ Óastrair likhitaæ pralepanair limpet || 55 || ye«u na Óastraæ kramate sparÓendriya-nÃÓane«u ku«Âhe«u | te«u nipÃtya÷ k«Ãro raktaæ do«aæ ca visrÃvya || 56 || lepo 'ti-kaÂhina-paru«e supte ku«Âhe sthire purÃïe ca | pÅtÃ-gadasya kÃryo vi«ai÷ sa-mantro '-gadaiÓ cÃnu || 57 || 19.57dv vi«ai÷ sa-mantrÃ-gadaiÓ cÃnu stabdhÃni supta-suptÃny a-svedana-kaï¬ulÃni ku«ÂhÃni | gh­«ÂÃni Óu«ka-go-maya-phenaka-Óastrai÷ pradehyÃni || 58 || mustà tri-phalà madanaæ kara¤ja Ãragvadha÷ kaliÇga-yavÃ÷ | saptÃhva-ku«Âha-phalinÅ-dÃrvya÷ siddhÃrthakaæ snÃnam || 59 || e«a ka«Ãyo vamanaæ virecanaæ varïakas tathodghar«a÷ | tvag-do«a-ku«Âha-Óopha-prabÃdhana÷ pÃï¬u-roga-ghna÷ || 60 || karavÅra-nimba-kuÂajÃc chamyÃkÃc citrakÃc ca mÆlÃnÃm | mÆtre darvÅ-lepÅ kvÃtho lepena ku«Âha-ghna÷ || 61 || Óveta-karavÅra-mÆlaæ kuÂaja-kara¤jÃt phalaæ tvaco dÃrvyÃ÷ | sumana÷-pravÃla-yukto lepa÷ ku«ÂhÃpaha÷ siddha÷ || 62 || ÓairÅ«Å tvak pu«paæ kÃrpÃsyà rÃjav­k«a-pattrÃïi | pi«Âà ca kÃkamÃcÅ catur-vidha÷ ku«Âha-hà lepa÷ || 63 || vyo«a-sar«apa-niÓÃ-g­ha-dhÆmair yÃva-ÓÆka-paÂu-citraka-ku«Âhai÷ | kola-mÃtra-guÂikÃrdha-vi«ÃæÓà Óvitra-ku«Âha-haraïo vara-lepa÷ || 64 || nimbaæ haridre surasaæ paÂolaæ ku«ÂhÃÓvagandhe suradÃru Óigru÷ | sa-sar«apaæ tumburu-dhÃnya-vanyaæ caï¬Ã ca cÆrïÃni samÃni kuryÃt || 65 || tais takra-pi«Âai÷ prathamaæ ÓarÅraæ tailÃktam udvartayituæ yateta | tathÃsya kaï¬Æ÷ piÂikÃ÷ sa-koÂhÃ÷ ku«ÂhÃni ÓophÃÓ ca Óamaæ vrajanti || 66 || 19.66cv tenÃsya kaï¬Æ÷ piÂikÃ÷ sa-koÂhÃ÷ mustÃm­tÃsaÇga-kaÂaÇkaÂerÅ-kÃsÅsa-kampillaka-ku«Âha-lodhrÃ÷ | gandhopala÷ sarja-raso vi¬aÇgaæ mana÷ÓilÃle karavÅraka-tvak || 67 || tailÃkta-gÃtrasya k­tÃni cÆrïÃny etÃni dadyÃd avacÆrïanÃrtham | dadrÆ÷ sa-kaï¬Æ÷ kiÂibhÃni pÃmà vicarcikà ceti tathà na santi || 68 || snug-gaï¬e sar«apÃt kalka÷ kukÆlÃnala-pÃcita÷ | lepÃd vicarcikÃæ hanti rÃga-vega iva trapÃm || 69 || mana÷ÓilÃle maricÃni tailam Ãrkaæ paya÷ ku«Âha-hara÷ pradeha÷ | tathà kara¤ja-prapunÃÂa-bÅjaæ ku«ÂhÃnvitaæ go-salilena pi«Âam || 70 || guggulu-marica-vi¬aÇgai÷ sar«apa-kÃsÅsa-sarja-rasa-mustai÷ | ÓrÅve«Âa-kÃlagandhair mana÷ÓilÃ-ku«Âha-kampillai÷ || 71 || ubhaya-haridrÃ-sahitaiÓ cÃkrika-tailena miÓritair ebhi÷ | dina-kara-karÃbhitaptai÷ ku«Âhaæ gh­«Âaæ ca na«Âaæ ca || 72 || maricaæ tamÃla-pattraæ ku«Âhaæ sa-mana÷Óilaæ sa-kÃsÅsam | tailena yuktam u«itaæ saptÃhaæ bhÃjane tÃmre || 73 || tenÃliptaæ sidhmaæ saptÃhÃd gharma-sevino 'paiti | mÃsÃn navaæ kilÃsaæ snÃnena vinà viÓuddhasya || 74 || mayÆraka-k«Ãra-jale sapta-k­tva÷ parisrute | siddhaæ jyoti«matÅ-tailam abhyaÇgÃt sidhma-nÃÓanam || 75 || vÃyasajaÇghÃ-mÆlaæ vamanÅ-pattrÃïi mÆlakÃd bÅjam | takreïa bhauma-vÃre lepa÷ sidhmÃpaha÷ siddha÷ || 76 || jÅvantÅ ma¤ji«Âhà dÃrvÅ kampillakaæ payas tuttham | e«a gh­ta-taila-pÃka÷ siddha÷ siddhe ca sarja-rasa÷ || 77 || deya÷ sa-madhÆcchi«Âo vipÃdikà tena naÓyati hy aktà | carmaika-ku«Âha-kiÂibhaæ ku«Âhaæ ÓÃmyaty alasakaæ ca || 78 || mÆlaæ saptÃhvÃt tvak ÓirÅ«ÃÓvamÃrÃd arkÃn mÃlatyÃÓ citrakÃsphota-nimbÃt | bÅjaæ kÃra¤jaæ sÃr«apaæ prÃpunÃÂam Óre«Âhà jantughnaæ try-Æ«aïaæ dve haridre || 79 || tailaæ tailaæ sÃdhitaæ tai÷ sa-mÆtrais tvag-do«ÃïÃæ du«Âa-nìÅ-vraïÃnÃm | abhyaÇgena Óle«ma-vÃtodbhavÃnÃæ nÃÓÃyÃlaæ vajrakaæ vajra-tulyam || 80 || eraï¬a-tÃrk«ya-ghana-nÅpa-kadamba-bhÃrgÅ- || 81a || -kampilla-vella-phalinÅ-suravÃruïÅbhi÷ || 81b || nirguï¬y-aru«kara-surÃhva-suvarïadugdhÃ- || 81c || -ÓrÅve«Âa-guggulu-ÓilÃ-paÂu-tÃla-viÓvai÷ || 81d || tulya-snug-arka-dugdhaæ siddhaæ tailaæ sm­taæ mahÃ-vajram | atiÓayita-vajraka-guïaæ ÓvitrÃrÓo-granthi-mÃlÃ-ghnam || 82 || ku«ÂhÃÓvamÃra-bh­ÇgÃrka-mÆtra-snuk-k«Åra-saindhavai÷ | tailaæ siddhaæ vi«Ãpaham abhyaÇgÃt ku«Âha-jit param || 83 || siddhaæ sikthaka-sindÆra-pura-tutthaka-tÃrk«ya-jai÷ | kacchÆæ vicarcikÃæ cÃÓu kaÂu-tailaæ nibarhati || 84 || 19.84bv -pura-tutthaka-tÃrk«yakai÷ 19.84cv pÃmÃæ vicarcikÃæ cÃÓu 19.84dv kaÂu-tailaæ niyacchati lÃk«Ã vyo«aæ prÃpunÃÂaæ ca bÅjaæ sa-ÓrÅve«Âaæ ku«Âha-siddhÃrthakÃÓ ca | takronmiÓra÷ syÃd dharidrà ca lepo dadrÆ«Ækto mÆlakotthaæ ca bÅjam || 85 || citraka-Óobhäjanakau gu¬Æcy-apÃmÃrga-devadÃrÆïi | khadiro dhavaÓ ca lepa÷ ÓyÃmà dantÅ dravantÅ ca || 86 || lÃk«Ã-rasäjanailÃ÷ punarnavà ceti ku«ÂhinÃæ lepÃ÷ | dadhi-maï¬a-yutÃ÷ pÃdai÷ «a proktà mÃruta-kapha-ghnÃ÷ || 87 || jala-vÃpya-loha-kesara-pattra-plava-candana-m­ïÃlÃni | bhÃgottarÃïi siddhaæ pralepanaæ pitta-kapha-ku«Âhe || 88 || tikta-gh­tair dhauta-gh­tair abhyaÇgo dahyamÃna-ku«Âhe«u | tailaiÓ candana-madhuka-prapauï¬arÅkotpala-yutaiÓ ca || 89 || klede prapatati cÃÇge dÃhe visphoÂake ca carma-dale | ÓÅtÃ÷ pradeha-sekà vyadhana-virekau gh­taæ tiktam || 90 || khadira-v­«a-nimba-kuÂajÃ÷ Óre«ÂhÃ-k­mijit-paÂola-madhuparïya÷ | antar bahi÷ prayuktÃ÷ k­mi-ku«Âha-nuda÷ sa-go-mutrÃ÷ || 91 || pralepodvartana-snÃna-pÃna-bhojana-karmaïi | ÓÅlitaæ khÃdiraæ vÃri sarva-tvag-do«a-nÃÓanam || 91+1 || vÃtottare«u sarpir vamanaæ Óle«mottare«u ku«Âhe«u | pittottare«u mok«o raktasya virecanaæ cÃgre || 92 || 19.92dv raktasya virecanaæ cÃgryam ye lepÃ÷ ku«ÂhÃnÃæ yujyante nirh­tÃsra-do«ÃïÃm | saæÓodhitÃÓayÃnÃæ sadya÷ siddhir bhavati te«Ãm || 93 || do«e h­te 'panÅte rakte bÃhyÃntare k­te Óamane | snehe ca kÃla-yukte na ku«Âham ativartate sÃdhyam || 94 || bahu-do«a÷ saæÓodhya÷ ku«ÂhÅ bahu-Óo 'nurak«atà prÃïÃn | do«e hy ati-mÃtra-h­te vÃyur hanyÃd a-balam ÃÓu || 95 || pak«Ãt pak«Ãc chardanÃny abhyupeyÃn mÃsÃn mÃsÃc chodhanÃny apy adhas-tÃt | Óuddhir mÆrdhni syÃt tri-rÃtrÃt tri-rÃtrÃt «a«Âhe «a«Âhe mÃsy as­Ç-mok«aïaæ ca || 96 || 19.96dv «a«Âhe «a«Âhe mÃsy as­Ç-mok«aïÃni yo dur-vÃnto dur-virikto 'tha-và syÃt || 97a || ku«ÂhÅ do«air uddhatair vyÃpyate 'sau || 97b || ni÷-saædehaæ yÃty a-sÃdhya-tvam evaæ || 97c || tasmÃt k­tsnÃn nirhared asya do«Ãn || 97d || vrata-dama-yama-sevÃ-tyÃga-ÓÅlÃbhiyogo || 98a || dvi-ja-sura-guru-pÆjà sarva-sat-tve«u maitrÅ || 98b || Óiva-Óiva-suta-tÃrÃ-bhÃs-karÃrÃdhanÃni || 98c || 19.98cv jina-jina-suta-tÃrÃ-bhÃs-karÃrÃdhanÃni prakaÂita-mala-pÃpaæ ku«Âham unmÆlayanti || 98d || CikitsÃsthÃna ku«ÂhÃd api bÅbhatsaæ yac chÅghra-taraæ ca yÃty a-sÃdhya-tvam | Óvitram atas tac-chÃntyai yateta dÅpte yathà bhavane || 1 || saæÓodhanaæ viÓe«Ãt prayojayet pÆrvam eva dehasya | Óvitre sraæsanam agryaæ malayÆ-rasa i«yate sa-gu¬a÷ || 2 || taæ pÅtvÃbhyakta-tanur yathÃ-balaæ sÆrya-pÃda-saætÃpam | seveta virikta-tanur try-ahaæ pipÃsu÷ pibet peyÃm || 3 || Óvitre 'Çge ye sphoÂà jÃyante kaïÂakena tÃn bhindyÃt | sphoÂe«u ni÷srute«u prÃta÷ prÃta÷ pibet tri-dinam || 4 || 20.4dv prÃta÷ prÃta÷ pibet pak«am malayÆm asanaæ priyaÇguæ Óatapu«pÃæ cÃmbhasà samutkvÃthya | pÃlÃÓaæ và k«Ãraæ yathÃ-balaæ phÃïitopetam || 5 || phalgv-ak«a-v­k«a-valkala-niryÆheïendurÃjikÃ-kalkam | pÅtvo«ïa-sthitasya jÃte sphoÂe takreïa bhojanaæ nir-lavaïam || 6 || gavyaæ mÆtraæ citraka-vyo«a-yuktaæ sarpi÷-kumbhe sthÃpitaæ k«audra-miÓram | pak«Ãd Ærdhvaæ Óvitriïà peyam etat kÃryaæ cÃsmai ku«Âha-di«Âaæ vidhÃnam || 7 || 20.7cv pak«Ãd Ærdhvaæ Óvitribhi÷ peyam etat mÃrkavam atha-và svÃded bh­«Âaæ tailena loha-pÃtra-stham | bÅjaka-Ó­taæ ca dugdhaæ tad anu pibec chvitra-nÃÓÃya || 8 || pÆtÅkÃrka-vyÃdhighÃta-snuhÅnÃæ mÆtre pi«ÂÃ÷ pallavà jÃti-jÃÓ ca | ghnanty ÃlepÃc chvitra-dur-nÃma-dadrÆ-pÃmÃ-koÂhÃn du«Âa-nìÅ-vraïÃæÓ ca || 9 || dvaipaæ dagdhaæ carma mÃtaÇga-jaæ và Óvitre lepas taila-yukto vari«Âha÷ | pÆti÷ kÅÂo rÃjav­k«odbhavena k«ÃreïÃkta÷ Óvitram eko 'pi hanti || 10 || 20.10dv k«ÃreïÃkta÷ Óvitram eko nihanti rÃtrau go-mÆtre vÃsitÃn jarjarÃÇgÃn ahni cchÃyÃyÃæ Óo«ayet sphoÂa-hetÆn | evaæ vÃrÃæs trÅæs tais tata÷ Ólak«ïa-pi«Âai÷ snuhyÃ÷ k«Åreïa Óvitra-nÃÓÃya lepa÷ || 11 || ak«a-taila-drutà lepa÷ k­«ïa-sarpodbhavà ma«Å | Óikhi-pittaæ tathà dagdhaæ hrÅveraæ và tad-Ãplutam || 12 || 20.12av ak«a-taila-k­to lepa÷ 20.12av ak«a-taila-druto lepa÷ ku¬avo 'valguja-bÅjÃd dharitÃla-catur-bhÃga-saæmiÓra÷ | mÆtreïa gavÃæ pi«Âa÷ sa-varïa-karaïaæ paraæ Óvitre || 13 || k«Ãre su-dagdhe gaja-liï¬a-je ca gajasya mÆtreïa parisrute ca | droïa-pramÃïe daÓa-bhÃga-yuktaæ dattvà paced bÅjam avalgujÃnÃm || 14 || 20.14av k«Ãre su-dagdhe gaja-liï¬a-je và 20.14bv gajasya mÆtre ca parisrute ca Óvitraæ jayec cikkaïa-tÃæ gatena tena pralimpan bahu-Óa÷ pragh­«Âaæ | ku«Âhaæ ma«aæ và tila-kÃlakaæ và yad và vraïe syÃd adhi-mÃæsa-jÃtam || 15 || bhallÃtakaæ dvÅpi-sudhÃrka-mÆlaæ gu¤jÃ-phalaæ try-Æ«aïa-ÓaÇkha-cÆrïam | tutthaæ sa-ku«Âhaæ lavaïÃni pa¤ca k«Ãra-dvayaæ lÃÇgalikÃæ ca paktvà || 16 || 20.16av bhallÃtaka-dvÅpi-sudhÃrka-mÆla- 20.16bv -gu¤jÃ-phala-try-Æ«aïa-ÓaÇkha-cÆrïam snug-arka-dugdhe ghanam Ãyasa-sthaæ ÓalÃkayà tad vidadhÅta lepam | ku«Âhe kilÃse tila-kÃlake«u ma«e«u dur-nÃmasu carma-kÅle || 17 || Óuddhyà Óoïita-mok«air virÆk«aïair bhak«aïaiÓ ca saktÆnÃm | Óvitraæ kasya-cid eva praÓÃmyati k«Åïa-pÃpasya || 18 || snigdha-svinne gu¬a-k«Åra-matsyÃdyai÷ k­miïodare | utkleÓita-k­mi-kaphe ÓarvarÅæ tÃæ sukho«ite || 19 || surasÃdi-gaïaæ mÆtre kvÃthayitvÃrdha-vÃriïi | taæ ka«Ãyaæ kaïÃ-gÃla-k­mijit-kalka-yojitam || 20 || sa-taila-svarjikÃ-k«Ãraæ yu¤jyÃd vastiæ tato 'hani | tasminn eva nirƬhaæ taæ pÃyayeta virecanam || 21 || triv­t-kalkaæ phala-kaïÃ-ka«ÃyÃlo¬itaæ tata÷ | ÆrdhvÃdha÷-Óodhite kuryÃt pa¤ca-kola-yutaæ kramam || 22 || kaÂu-tikta-ka«ÃyÃïÃæ ka«Ãyai÷ pari«ecanam | kÃle vi¬aÇga-tailena tatas tam anuvÃsayet || 23 || 20.23bv ka«Ãyai÷ pari«ecayet Óiro-roga-ni«edhoktam Ãcaren mÆrdha-ge«v anu | udrikta-tikta-kaÂukam alpa-snehaæ ca bhojanam || 24 || 20.24dv alpa-snehaæ ca bhojayet vi¬aÇga-k­«ïÃ-marica-pippalÅ-mÆla-Óigrubhi÷ | pibet sa-svarjikÃ-k«Ãrair yavÃgÆæ takra-sÃdhitÃm || 25 || 20.25av vi¬aÇga-k­«ïÃ-madhuka- 20.25cv pibet sa-svarjikÃ-k«ÃrÃæ rasaæ ÓirÅ«a-kiïihÅ-pÃribhadraka-kembukÃt | palÃÓa-bÅja-pattÆra-pÆtikÃd và p­thak pibet || 26 || sa-k«audraæ surasÃdÅn và lihyÃt k«audra-yutÃn p­thak | Óata-k­tvo 'Óva-viÂ-cÆrïaæ vi¬aÇga-kvÃtha-bhÃvitam || 27 || k­mi-mÃn madhunà lihyÃd bhÃvitaæ và varÃ-rasai÷ | Óiro-gate«u k­mi«u cÆrïaæ pradhamanaæ ca tat || 28 || ÃkhukarïÅ-kisalayai÷ su-pi«Âai÷ pi«Âa-miÓritai÷ | paktvà pÆpalikÃæ khÃded dhÃnyÃmlaæ ca pibed anu || 29 || 20.29av ÃkhuparïÅ-kisalayai÷ sa-pa¤ca-kola-lavaïam a-sÃndraæ takram eva và | nÅpa-mÃrkava-nirguï¬Å-pallave«v apy ayaæ vidhi÷ || 30 || 20.30cv nimbÃpÃmÃrga-nirguï¬Å- vi¬aÇga-cÆrïa-miÓrair và pi«Âair bhak«yÃn prakalpayet | vi¬aÇga-taï¬ulair yuktam ardhÃæÓair Ãtape sthitam || 31 || 20.31dv ardhÃæÓair Ãtapa-sthitam dinam Ãru«karaæ tailaæ pÃne vastau ca yojayet | surÃhva-sarala-snehaæ p­thag evaæ ca kalpayet || 32 || purÅ«a-je«u su-tarÃæ dadyÃd vasti-virecane | Óiro-virekaæ vamanaæ Óamanaæ kapha-janmasu || 33 || rakta-jÃnÃæ pratÅkÃraæ kuryÃt ku«Âha-cikitsitÃt | indra-lupta-vidhiÓ cÃtra vidheyo roma-bhoji«u || 34 || k«ÅrÃïi mÃæsÃni gh­taæ gu¬aæ ca dadhÅni ÓÃkÃni ca parïa-vanti | samÃsato 'mlÃn madhurÃn rasÃæÓ ca k­mŤ jihÃsu÷ parivarjayeta || 35 || CikitsÃsthÃna kevalaæ nir-upastambham Ãdau snehair upÃcaret | vÃyuæ sarpir-vasÃ-majja-taila-pÃnair naraæ tata÷ || 1 || sneha-klÃntaæ samÃÓvÃsya payobhi÷ snehayet puna÷ | yÆ«air grÃmyaudakÃnÆpa-rasair và sneha-saæyutai÷ || 2 || pÃyasai÷ k­Óarai÷ sÃmla-lavaïai÷ sÃnuvÃsanai÷ | nÃvanais tarpaïaiÓ cÃnnai÷ su-snigdhai÷ svedayet tata÷ || 3 || sv-abhyaktaæ sneha-saæyuktai÷ ÓaÇkarÃdyai÷ puna÷ puna÷ | snehÃktaæ svinnam aÇgaæ tu vakraæ stabdhaæ sa-vedanam || 4 || 21.4cv snehÃkta-svinnam aÇgaæ tu yathe«Âam ÃnÃmayituæ sukham eva hi Óakyate | Óu«kÃïy api hi këÂhÃni sneha-svedopapÃdanai÷ || 5 || 21.5dv sneha-svedopanÃhanai÷ Óakyaæ karmaïya-tÃæ netuæ kim u gÃtrÃïi jÅvatÃm | har«a-toda-rug-ÃyÃma-Óopha-stambha-grahÃdaya÷ || 6 || svinnasyÃÓu praÓÃmyanti mÃrdavaæ copajÃyate | snehaÓ ca dhÃtÆn saæÓu«kÃn pu«ïÃty ÃÓÆpayojita÷ || 7 || 21.7dv pu«ïÃty ÃÓu prayojita÷ balam agni-balaæ pu«Âiæ prÃïÃæÓ cÃsyÃbhivardhayet | a-sak­t taæ puna÷ snehai÷ svedaiÓ ca pratipÃdayet || 8 || 21.8bv prÃïaæ cÃsyÃbhivardhayet tathà sneha-m­dau ko«Âhe na ti«Âhanty anilÃmayÃ÷ | yady etena sa-do«a-tvÃt karmaïà na praÓÃmyati || 9 || m­dubhi÷ sneha-saæyuktair bhe«ajais taæ viÓodhayet | gh­taæ tilvaka-siddhaæ và sÃtalÃ-siddham eva và || 10 || payasairaï¬a-tailaæ và pibed do«a-haraæ Óivam | snigdhÃmla-lavaïo«ïÃdyair ÃhÃrair hi malaÓ cita÷ || 11 || sroto baddhvÃnilaæ rundhyÃt tasmÃt tam anulomayet | dur-balo yo '-virecya÷ syÃt taæ nirÆhair upÃcaret || 12 || 21.12av sroto ruddhvÃnilaæ rundhyÃt dÅpanai÷ pÃcanÅyair và bhojyair và tad-yutair naram | saæÓuddhasyotthite cÃgnau sneha-svedau punar hitau || 13 || ÃmÃÓaya-gate vÃyau vamita-pratibhojite | sukhÃmbunà «a¬-dharaïaæ vacÃdiæ và prayojayet || 14 || 21.14cv sukhÃmbunà «aÂ-caraïaæ saædhuk«ite 'gnau parato vidhi÷ kevala-vÃtika÷ | matsyÃn nÃbhi-pradeÓa-sthe siddhÃn bilva-ÓalÃÂubhi÷ || 15 || vasti-karma tv adho nÃbhe÷ Óasyate cÃvapŬaka÷ | ko«Âha-ge k«Ãra-cÆrïÃdyà hitÃ÷ pÃcana-dÅpanÃ÷ || 16 || h­t-sthe paya÷ sthirÃ-siddhaæ Óiro-vasti÷ Óiro-gate | snaihikaæ nÃvanaæ dhÆma÷ ÓrotrÃdÅnÃæ ca tarpaïam || 17 || svedÃbhyaÇga-nivÃtÃni h­dyaæ cÃnnaæ tvag-ÃÓrite | ÓÅtÃ÷ pradehà rakta-sthe vireko rakta-mok«aïam || 18 || 21.18av svedÃbhyaÇgÃni ÓastÃni vireko mÃæsa-meda÷-sthe nirÆha÷ ÓamanÃni ca | bÃhyÃbhyantarata÷ snehair asthi-majja-gataæ jayet || 19 || prahar«o 'nnaæ ca Óukra-sthe bala-Óukra-karaæ hitam | vibaddha-mÃrgaæ d­«Âvà tu Óukraæ dadyÃd virecanam || 20 || 21.20bv balyaæ Óukra-karaæ hitam viriktaæ pratibhuktaæ ca pÆrvoktÃæ kÃrayet kriyÃm | garbhe Óu«ke tu vÃtena bÃlÃnÃæ ca viÓu«yatÃm || 21 || 21.21av virikta-pratibhuktasya sitÃ-kÃÓmarya-madhukai÷ siddham utthÃpane paya÷ | snÃva-saædhi-sirÃ-prÃpte sneha-dÃhopanÃhanam || 22 || tailaæ saækucite 'bhyaÇgo mëa-saindhava-sÃdhitam | ÃgÃra-dhÆma-lavaïa-tailair lepa÷ srute 's­ji || 23 || supte 'Çge ve«Âa-yukte tu kartavyam upanÃhanam | athÃpatÃnakenÃrtam a-srastÃk«am a-vepanam || 24 || a-stabdha-me¬hram a-svedaæ bahir-ÃyÃma-varjitam | a-khaÂvÃghÃtinaæ cainaæ tvaritaæ samupÃcaret || 25 || tatra prÃg eva su-snigdha-svinnÃÇge tÅk«ïa-nÃvanam | sroto-viÓuddhaye yu¤jyÃd accha-pÃnaæ tato gh­tam || 26 || vidÃry-Ãdi-gaïa-kvÃtha-dadhi-k«Åra-rasai÷ Ó­tam | nÃti-mÃtraæ tathà vÃyur vyÃpnoti sahasaiva và || 27 || kulattha-yava-kolÃni bhadradÃrv-Ãdikaæ gaïam | ni÷kvÃthyÃnÆpa-mÃæsaæ ca tenÃmlai÷ payasÃpi ca || 28 || svÃdu-skandha-pratÅvÃpaæ mahÃ-snehaæ vipÃcayet | sekÃbhyaÇgÃvagÃhÃnna-pÃna-nasyÃnuvÃsanai÷ || 29 || sa hanti vÃtaæ te te ca sneha-svedÃ÷ su-yojitÃ÷ | vegÃntare«u mÆrdhÃnam a-sak­c cÃsya recayet || 30 || avapŬai÷ pradhamanais tÅk«ïai÷ Óle«ma-nibarhaïai÷ | ÓvasanÃsu vimuktÃsu tathà saæj¤Ãæ sa vindati || 31 || sauvarcalÃbhayÃ-vyo«a-siddhaæ sarpiÓ cale 'dhike || 31ªab || palëÂakaæ tilvakato varÃyÃ÷ prasthaæ palÃæÓaæ guru-pa¤ca-mÆlam | sairaï¬a-siæhÅ-triv­taæ ghaÂe 'pÃæ paktvà pacet pÃda-Ó­tena tena || 32 || dadhna÷ pÃtre yÃva-ÓÆkÃt tri-bilvai÷ sarpi÷-prasthaæ hanti tat sevyamÃnam | du«ÂÃn vÃtÃn eka-sarvÃÇga-saæsthÃn yoni-vyÃpad-gulma-vardhmodaraæ ca || 33 || 21.33av dadhna÷ pÃtre yÃva-ÓÆka-tri-bilvai÷ vidhis tilvaka-vaj j¤eyo ramyakÃÓokayor api || 34ab || 21.34bv ÓamyÃkÃÓokayor api cikitsitam idaæ kuryÃc chuddha-vÃtÃpatÃnake | saæs­«Âa-do«e saæs­«Âaæ cÆrïayitvà kaphÃnvite || 35 || tumburÆïy abhayà hiÇgu pau«karaæ lavaïa-trayam | yava-kvÃthÃmbunà peyaæ h­t-pÃrÓvÃrty-apatantrake || 36 || hiÇgu sauvarcalaæ ÓuïÂhÅ dìimaæ sÃmla-vetasam | pibed và Óle«ma-pavana-h­d-rogoktaæ ca Óasyate || 37 || ÃyÃmayor ardita-vad bÃhyÃbhyantarayo÷ kriyà | taila-droïyÃæ ca Óayanam Ãntaro 'tra su-dus-tara÷ || 38 || vi-varïa-danta-vadana÷ srastÃÇgo na«Âa-cetana÷ | prasvidyaæÓ ca dhanu÷-«kambhÅ daÓa-rÃtraæ na jÅvati || 39 || 21.39cv prasvidyaæÓ ca dhanu÷-stambhÅ vege«v ato anya-thà jÅven mande«u vinato ja¬a÷ | kha¤ja÷ kuïi÷ pak«a-hata÷ paÇgulo vikalo 'tha-và || 40 || 21.40dv paÇgulo vikalo 'pi và hanu-sraæse hanÆ snigdha-svinnau sva-sthÃnam Ãnayet | unnÃmayec ca kuÓalaÓ cibukaæ viv­tte mukhe || 41 || nÃmayet saæv­te Óe«am ekÃyÃma-vad Ãcaret | jihvÃ-stambhe yathÃvasthaæ kÃryaæ vÃta-cikitsitam || 42 || vÃg-grahe ko«ïa-toyena vetasÃmlaæ piben nara÷ | mÃtuluÇga-rasaæ tad-vad dhiÇgu-sauvarcalÃnvitam || 42+1 || ardite nÃvanaæ mÆrdhni tailaæ ÓrotrÃk«i-tarpaïam | sa-Óophe vamanaæ dÃha-rÃga-yukte sirÃ-vyadha÷ || 43 || nava-nÅtena saæyuktÃæ khÃden mëeï¬arÅæ nara÷ | dur-vÃram arditaæ hanti saptÃhÃn nÃtra saæÓaya÷ || 43+1 || snehanaæ sneha-saæyuktaæ pak«ÃghÃte virecanam | ava-bÃhau hitaæ nasyaæ snehaÓ cottara-bhaktika÷ || 44 || mëa-balÃ-Óuka-ÓimbÅ-kaÂt­ïa-rÃsnÃÓvagandhorubÆkÃïÃm | kvÃtho nasya-nipÅto rÃmaÂha-lavaïÃnvita÷ ko«ïa÷ || 44.1+1 || apanayati pak«a-vÃtaæ manyÃ-stambhaæ sa-karïa-nÃda-rujam | dur-jayam ardita-vÃtaæ saptÃhÃj jayati cÃvaÓyam || 44.1+2 || gu¬ama¤jaryà khapuraæ v­«abhÅ-mÆlaæ ca ÓiÓira-jala-pi«Âam | nÃvana-vidhau prayojitam ava-bÃhuka-gala-rujÃrti-haram || 44+1 || daÓa-mÆla-balÃ-mëa-kvÃthaæ tailÃjya-miÓritam | sÃyaæ bhuktvà piben nasyaæ viÓvÃcyÃm ava-bÃhuke || 44+2 || Æru-stambhe tu na sneho na ca saæÓodhanaæ hitam | Óle«mÃma-medo-bÃhulyÃd yuktyà tat-k«apaïÃny ata÷ || 45 || 21.45av Æru-stambhe na ca sneho kuryÃd rÆk«opacÃraÓ ca yava-ÓyÃmÃka-kodravÃ÷ | ÓÃkair a-lavaïai÷ ÓastÃ÷ ki¤-cit-tailair jalai÷ Ó­tai÷ || 46 || jÃÇgalair a-gh­tair mÃæsair madhv-ambho-'ri«Âa-pÃyina÷ | vatsakÃdir haridrÃdir vacÃdir và sa-saindhava÷ || 47 || ìhya-vÃte sukhÃmbhobhi÷ peya÷ «a¬-dharaïo 'tha-và | lihyÃt k«audreïa và Óre«ÂhÃ-cavya-tiktÃ-kaïÃ-ghanÃt || 48 || 21.48av Ãma-vÃte sukhÃmbhobhi÷ 21.48bv peya÷ «aÂ-caraïo 'tha-và 21.48dv -cavya-tiktÃ-kaïÃ-ghanÃn citrakendrayavÃ÷ pÃÂhà kaÂukÃtivi«Ã niÓà | vÃta-vyÃdhi-praÓamano yoga÷ «a¬-dharaïÃhvaya÷ || 48.1+1 || kalkaæ sa-madhu và cavya-pathyÃgni-suradÃru-jam | mÆtrair và ÓÅlayet pathyÃæ gugguluæ girisaæbhavam || 49 || vyo«Ãgni-musta-tri-phalÃ-vi¬aÇgair gugguluæ samam | khÃdan sarvä jayed vyÃdhÅn meda÷-Óle«mÃma-vÃta-jÃn || 50 || ÓÃmyaty evaæ kaphÃkrÃnta÷ sa-medaska÷ prabha¤jana÷ | k«Ãra-mÆtrÃnvitÃn svedÃn sekÃn udvartanÃni ca || 51 || kuryÃd dihyÃc ca mÆtrìhyai÷ kara¤ja-phala-sar«apai÷ | mÆlair vÃpy arka-tarkÃrÅ-nimba-jai÷ sa-surÃhvayai÷ || 52 || sa-k«audra-sar«apÃ-pakva-lo«Âa-valmÅka-m­ttikai÷ | kapha-k«ayÃrthaæ vyÃyÃme sahye cainaæ pravartayet || 53 || sthalÃny ullaÇghayen nÃrÅ÷ Óaktita÷ pariÓÅlayet | sthira-toyaæ sara÷ k«emaæ prati-sroto nadÅæ taret || 54 || Óle«ma-meda÷-k«aye cÃtra snehÃdÅn avacÃrayet | sthÃna-dÆ«yÃdi cÃlocya kÃryà Óe«e«v api kriyà || 55 || 21.55cv sthÃnaæ dÆ«yÃdi cÃlocya b­han-nimba-taror mÆlaæ vÃriïà paripe«itam | saæpÅtaæ nÃÓayet k«ipram a-sÃdhyÃm api g­dhrasÅm || 55.1+1 || tÆïÅ-pratÆïyor lavanaæ sa-gh­taæ k«Ãra-hiÇgu và | raktÃvasecanaæ kuryÃd abhÅk«ïaæ vÃta-kaïÂake || 55.1+2 || pibed eraï¬a-tailaæ và dahet sÆcÅbhir eva và | sÃjyai÷ saktubhir abhyaktau na cÃ-k«Åra-samanvitai÷ || 55.1+3 || ÓÃlmalÅ-tvag-viliptau và pÃdau saætÃpam udgata÷ || 55.1+4ab || sahacaraæ suradÃru sa-nÃgaraæ kvathitam ambhasi taila-vimiÓritam | pavana-pŬita-deha-gati÷ piban druta-vilambita-go bhavatÅcchayà || 56 || rÃsnÃ-mahau«adha-dvÅpi-pippalÅ-ÓaÂhi-pau«karam | pi«Âvà vipÃcayet sarpir vÃta-roga-haraæ param || 57 || nimbÃm­tÃ-v­«a-paÂola-nidigdhikÃnÃæ bhÃgÃn p­thak daÓa palÃn vipaced ghaÂe 'pÃm | a«ÂÃæÓa-Óe«ita-rasena punaÓ ca tena prasthaæ gh­tasya vipacet picu-bhÃga-kalkai÷ || 58 || 21.58av nimbÃm­tÃ-v­«a-paÂola-kara¤jakÃnÃæ pÃÂhÃ-vi¬aÇga-suradÃru-gajopakulyÃ-dvi-k«Ãra-nÃgara-niÓÃ-miÓi-cavya-ku«Âhai÷ | tejovatÅ-marica-vatsaka-dÅpyakÃgni-rohiïy-aru«kara-vacÃ-kaïa-mÆla-yuktai÷ || 59 || ma¤ji«ÂhayÃtivi«ayà vi«ayà yavÃnyà saæÓuddha-guggulu-palair api pa¤ca-saækhyai÷ | tat sevitaæ vidhamati prabalaæ samÅraæ saædhy-asthi-majja-gatam apy atha ku«Âham Åd­k || 60 || 21.60cv tat sevitaæ pradhamati prabalaæ samÅraæ nìÅ-vraïÃrbuda-bhagandara-gaï¬a-mÃlÃ-jatrÆrdhva-sarva-gada-gulma-gudottha-mehÃn | yak«mÃ-ruci-Óvasana-pÅnasa-kÃsa-Óopha-h­t-pÃï¬u-roga-mada-vidradhi-vÃta-raktam || 61 || 21.61dv -h­t-pÃrÓva-roga-mada-vidradhi-vÃta-raktam rÃsnÃÂarÆ«a-suradÃrv-am­tÃ-ÓatÃvary-eraï¬a-pu«kara-dhamÃsaka-ÓuïÂhi-pathyÃ÷ | nighnanti vÃta-ja-rujaæ khalu sa-Óvadaæ«ÂrÃ÷ Óaileya-ÓaÂhy-ativi«Ã÷ kvathitÃ÷ prayuktà || 61+1 || balÃ-bilva-Ó­te k«Åre gh­ta-maï¬aæ vipÃcayet | tasya Óukti÷ praku¤co và nasyaæ vÃte Óiro-gate || 62 || tad-vat siddhà vasà nakra-matsya-kÆrma-culÆka-jà | viÓe«eïa prayoktavyà kevale mÃtariÓvani || 63 || jÅrïaæ piïyÃkaæ pa¤ca-mÆlaæ p­thak ca kvÃthyaæ kvÃthÃbhyÃm ekatas tailam ÃbhyÃm | k«ÅrÃd a«ÂÃæÓaæ pÃcayet tena pÃnÃd vÃtà naÓyeyu÷ Óle«ma-yuktà viÓe«Ãt || 64 || prasÃriïÅ-tulÃ-kvÃthe taila-prasthaæ paya÷-samam | dvi-medÃ-miÓi-ma¤ji«ÂhÃ-ku«Âha-rÃsnÃ-ku-candanai÷ || 65 || jÅvakar«abha-kÃkolÅ-yugalÃmaradÃrubhi÷ | kalkitair vipacet sarva-mÃrutÃmaya-nÃÓanam || 66 || sa-mÆla-ÓÃkhasya sahÃcarasya tulÃæ sametÃæ daÓa-mÆlataÓ ca | palÃni pa¤cÃÓad abhÅrutaÓ ca pÃdÃvaÓe«aæ vipaced vahe 'pÃm || 67 || tatra sevya-nakha-ku«Âha-himailÃ-sp­k-priyaÇgu-nalikÃmbu-ÓilÃ-jai÷ | lohitÃ-nalada-loha-surÃhvai÷ kopanÃ-miÓi-turu«ka-nataiÓ ca || 68 || tulya-k«Åraæ pÃlikais taila-pÃtraæ siddhaæ k­cchrä chÅlitaæ hanti vÃtÃn | kampÃk«epa-stambha-Óo«Ãdi-yuktÃn gulmonmÃdau pÅnasaæ yoni-rogÃn || 69 || 21.69av tulyaæ k«Åraæ pÃlikais taila-pÃtraæ sahacara-tulÃyÃs tu rase tailìhakaæ pacet | mÆla-kalkÃd daÓa-palaæ payo dattvà catur-guïam || 70 || atha-và nata-«a¬granthÃ-sthirÃ-ku«Âha-surÃhvayÃt | sailÃ-nalada-Óaileya-ÓatÃhvÃ-rakta-candanÃt || 71 || 21.71bv -sthirÃ-ku«Âha-surÃhvayÃn 21.71dv -ÓatÃhvÃ-rakta-candanÃn siddhe 'smi¤ charkarÃ-cÆrïÃd a«ÂÃ-daÓa-palaæ k«ipet | bhe¬asya saæmataæ tailaæ tat k­cchrÃn anilÃmayÃn || 72 || vÃta-kuï¬alikonmÃda-gulma-vardhmÃdikä jayet | balÃ-Óataæ chinnaruhÃ-pÃdaæ rÃsnëÂa-bhÃgikam || 73 || jalìhaka-Óate paktvà Óata-bhÃga-sthite rase | dadhi-mastv-ik«u-niryÃsa-Óuktais tailìhakaæ samai÷ || 74 || pacet sÃja-payo-'rdhÃæÓaæ kalkair ebhi÷ palonmitai÷ | ÓaÂhÅ-saraladÃrv-elÃ-ma¤ji«ÂhÃguru-candanai÷ || 75 || padmakÃtibalÃ-mustÃ-ÓÆrpaparïÅ-hareïubhi÷ | ya«Ây-Ãhva-surasa-vyÃghranakhar«abhaka-jÅvakai÷ || 76 || palÃÓa-rasa-kastÆrÅ-nalikÃ-jÃti-koÓakai÷ | sp­kkÃ-kuÇkuma-Óaileya-jÃtÅ-kaÂuphalÃmbubhi÷ || 77 || 21.77dv -jÃtikÃ-kaÂphalÃmbubhi÷ tvak-kunduruka-karpÆra-turu«ka-ÓrÅnivÃsakai÷ | lavaÇga-nakha-kaÇkola-ku«Âha-mÃæsÅ-priyaÇgubhi÷ || 78 || sthauïeya-tagara-dhyÃma-vacÃ-madanaka-plavai÷ | sa-nÃgakesarai÷ siddhe dadyÃc cÃtrÃvatÃrite || 79 || 21.79bv -vacÃ-madana-pallavai÷ pattra-kalkaæ tata÷ pÆtaæ vidhinà tat prayojitam | kÃsaæ ÓvÃsaæ jvaraæ chardiæ mÆrchÃæ gulma-k«ata-k«ayÃn || 80 || plÅha-Óo«Ãv apasmÃram a-lak«mÅæ ca praïÃÓayet | balÃ-tailam idaæ Óre«Âhaæ vÃta-vyÃdhi-vinÃÓanam || 81 || pÃne nasye 'nvÃsane 'bhya¤jane ca snehÃ÷ kÃle samyag ete prayuktÃ÷ | du«ÂÃn vÃtÃn ÃÓu ÓÃntiæ nayeyur vandhyà nÃrÅ÷ putra-bhÃjaÓ ca kuryu÷ || 82 || 21.82dv vandhyà nÃrÅ÷ putra-bhÃja÷ prakuryu÷ sneha-svedair druta÷ Óle«mà yadà pakvÃÓaye sthita÷ | pittaæ và darÓayed rÆpaæ vastibhis taæ vinirjayet || 83 || 21.83bv yadà pakvÃÓayaæ sthita÷ CikitsÃsthÃna vÃta-Óoïitino raktaæ snigdhasya bahu-Óo haret | alpÃlpaæ pÃlayan vÃyuæ yathÃ-do«aæ yathÃ-balam || 1 || rug-rÃga-toda-dÃhe«u jalaukobhir vinirharet | Ó­Çga-tumbaiÓ cimicimÃ-kaï¬Æ-rug-dÆyanÃnvitam || 2 || pracchÃnena sirÃbhir và deÓÃd deÓÃntaraæ vrajat | aÇga-glÃnau tu na srÃvyaæ rÆk«e vÃtottare ca yat || 3 || 22.3cv aÇga-mlÃnau tu na srÃvyaæ 22.3dv rÆk«aæ vÃtottaraæ ca yat gambhÅraæ Óvayathuæ stambhaæ kampaæ snÃyu-sirÃmayÃn | glÃnim anyÃæÓ ca vÃtotthÃn kuryÃd vÃyur as­k-k«ayÃt || 4 || virecya÷ snehayitvà tu sneha-yuktair virecanai÷ | vÃtottare vÃta-rakte purÃïaæ pÃyayed gh­tam || 5 || ÓrÃvaïÅ-k«Åra-kÃkolÅ-k«ÅriïÅ-jÅvakai÷ samai÷ | siddhaæ sar«abhakai÷ sarpi÷ sa-k«Åraæ vÃta-rakta-nut || 6 || drÃk«Ã-madhÆka-vÃribhyÃæ siddhaæ và sa-sitopalam | gh­taæ pibet tathà k«Åraæ gu¬ÆcÅ-sva-rase Ó­tam || 7 || tailaæ paya÷ ÓarkarÃæ ca pÃyayed và su-mÆrchitam | balÃ-ÓatÃvarÅ-rÃsnÃ-daÓa-mÆlai÷ sa-pÅlubhi÷ || 8 || ÓyÃmairaï¬a-sthirÃbhiÓ ca vÃtÃrti-ghnaæ Ó­taæ paya÷ | dhÃro«ïaæ mÆtra-yuktaæ và k«Åraæ do«Ãnulomanam || 9 || paitte paktvà varÅ-tiktÃ-paÂola-tri-phalÃm­tÃ÷ | pibed gh­taæ và k«Åraæ và svÃdu-tiktaka-sÃdhitam || 10 || k«Åreïairaï¬a-tailaæ ca prayogeïa piben nara÷ | bahu-do«o virekÃrthaæ jÅrïe k«ÅraudanÃÓana÷ || 11 || ka«Ãyam abhayÃnÃæ và pÃyayed gh­ta-bharjitam | k«ÅrÃnu-pÃnaæ triv­tÃ-cÆrïaæ drÃk«Ã-rasena và || 12 || nirhared và malaæ tasya sa-gh­tai÷ k«Åra-vastibhi÷ | na hi vasti-samaæ ki¤-cid vÃta-rakta-cikitsitam || 13 || viÓe«Ãt pÃyu-pÃrÓvoru-parvÃsthi-jaÂharÃrti«u | mustÃ-dhÃtrÅ-haridrÃïÃæ pibet kvÃthaæ kapholbaïe || 14 || 22.14cv musta-drÃk«Ã-haridrÃïÃæ sa-k«audraæ tri-phalÃyà và gu¬ÆcÅæ và yathà tathà | yathÃrha-sneha-pÅtaæ ca vÃmitaæ m­du rÆk«ayet || 15 || 22.15bv gu¬ÆcÅæ và yathÃ-balam 22.15bv gu¬ÆcÅæ và yathÃ-yatham tri-phalÃ-vyo«a-pattrailÃ-tvakk«ÅrÅ-citrakaæ vacÃm | vi¬aÇgaæ pippalÅ-mÆlaæ romaÓÃæ v­«akaæ tvacam || 16 || 22.16dv romaÓaæ v­«akaæ tvacam ­ddhiæ lÃÇgalikÅæ cavyaæ sama-bhÃgÃni pe«ayet | kalye liptvÃyasÅæ pÃtrÅæ madhyÃhne bhak«ayed idam || 17 || vÃtÃsre sarva-do«e 'pi paraæ ÓÆlÃnvite hitam | kokilÃk«aka-niryÆha÷ pÅtas tac chÃka-bhojinà || 18 || 22.18dv pÅtas tac chÃka-bhak«iïà k­pÃbhyÃsa iva krodhaæ vÃta-raktaæ niyacchati | pa¤ca-mÆlasya dhÃtryà và rasair lelÅtakÅæ vasÃm || 19 || khu¬aæ su-rƬham apy aÇge brahma-cÃrÅ piban jayet | ity Ãbhyantaram uddi«Âaæ karma bÃhyam ata÷ param || 20 || tri-phalëÂa-palaæ kvÃthya pÃda-Óe«aæ jalìhake | «o-¬aÓaiva palÃny atra prak«ipec chuddha-guggulo÷ || 20.1+1 || tatas tasmin ghanÅ-bhÆte kalkÅ-k­tya dvi-kÃr«ikÃ÷ | pathyÃ-vi¬aÇga-kaÂukà gu¬ÆcÅ pala-saæmità || 20.1+2 || kar«ÃæÓe triv­tà dantÅ khÃded i«ÂÃnu-pÃnata÷ | vividham api vÃta-raktaæ sruta-Óu«ka-sphuÂitam api hanti || 20.1+3 || vraïa-kÃsa-ku«Âha-gulma-ÓvayathÆdara-pÃï¬u-meham arÓÃæsi | abhibhÆya jarÃ-do«aæ karoti kaiÓorakaæ kÃyam || 20.1+4 || ÃranÃlìhake tailaæ pÃda-sarja-rasaæ Ó­tam | prabhÆte khajitaæ toye jvara-dÃhÃrti-nut param || 21 || sa-madhÆcchi«Âa-ma¤ji«Âhaæ sa-sarja-rasa-ÓÃrivam | piï¬a-tailaæ tad abhyaÇgÃd vÃta-rakta-rujÃpaham || 22 || daÓa-mÆla-Ó­taæ k«Åraæ sadya÷ ÓÆla-nivÃraïam | pari«eko 'nila-prÃye tad-vat ko«ïena sarpi«Ã || 23 || snehair madhura-siddhair và caturbhi÷ pari«ecayet | stambhÃk«epaka-ÓÆlÃrtaæ ko«ïair dÃhe tu ÓÅtalai÷ || 24 || tad-vad gavyÃvika-cchÃgai÷ k«Årais taila-vimiÓritai÷ | ni÷kvÃthair jÅvanÅyÃnÃæ pa¤ca-mÆlasya và lagho÷ || 25 || drÃk«ek«u-rasa-madyÃni dadhi-mastv-amla-käjikam | sekÃrthaæ taï¬ula-k«audra-ÓarkarÃmbhaÓ ca Óasyate || 26 || priyÃ÷ priyaæ-vadÃ÷ nÃryÃÓ candanÃrdra-kara-stanÃ÷ | sparÓa-ÓÅtÃ÷ sukha-sparÓà ghnanti dÃhaæ rujaæ klamam || 27 || sa-rÃge sa-ruje dÃhe raktaæ h­tvà pralepayet | prapauï¬arÅka-ma¤ji«ÂhÃ-dÃrvÅ-madhuka-candanai÷ || 28 || sitopalairakÃ-saktu-masÆroÓÅra-padmakai÷ | lepo rug-dÃha-vÅsarpa-rÃga-Óopha-nibarhaïa÷ || 29 || 22.29av sa-sitopala-kÃsek«u- 22.29bv -masÆrairaka-saktubhi÷ vÃta-ghnai÷ sÃdhita÷ snigdha÷ k­Óaro mudga-pÃyasa÷ | tila-sar«apa-piï¬aiÓ ca ÓÆla-ghnam upanÃhanam || 30 || 22.30cv tila-sar«apa-piï¬aÓ ca audaka-prasahÃnÆpa-vesavÃrÃ÷ su-saæsk­tÃ÷ | jÅvanÅyau«adhai÷ sneha-yuktÃ÷ syur upanÃhane || 31 || 22.31cv jÅvanÅyau«adha-sneha- stambha-toda-rug-ÃyÃma-ÓophÃÇga-graha-nÃÓanÃ÷ | jÅvanÅyau«adhai÷ siddhà sa-payaskà vasÃpi và || 32 || gh­taæ sahacarÃn mÆlaæ jÅvantÅ chÃgalaæ paya÷ | lepa÷ pi«ÂÃs tilÃs tad-vad bh­«ÂÃ÷ payasi nirv­tÃ÷ || 33 || k«Åra-pi«Âa-k«umÃæ lepam eraï¬asya phalÃni và | kuryÃc chÆla-niv­tty-arthaæ ÓatÃhvÃæ vÃnile 'dhike || 34 || 22.34av k«Åra-pi«ÂÃm umÃæ lepam mÆtra-k«Ãra-surÃ-pakvaæ gh­tam abhya¤jane hitam | siddhaæ sa-madhu Óuktaæ và sekÃbhyaÇge kaphottare || 35 || 22.35av musta-k«Ãra-sitÃ-pakvaæ 22.35dv sekÃbhyaÇga÷ kaphottare g­ha-dhÆmo vacà ku«Âhaæ ÓatÃhvà rajanÅ-dvayam | pralepa÷ ÓÆla-nud vÃta-rakte vÃta-kaphottare || 36 || madhu-Óigror hitaæ tad-vad bÅjaæ dhÃnyÃmla-saæyutam | muhÆrta-liptam amlaiÓ ca si¤ced vÃta-kaphottare || 37 || uttÃnaæ lepanÃbhyaÇga-pari«ekÃvagÃhanai÷ | virekÃsthÃpana-sneha-pÃnair gambhÅram Ãcaret || 38 || vÃta-Óle«mottare ko«ïà lepÃdyÃs tatra ÓÅtalai÷ | vidÃha-Óopha-ruk-kaï¬Æ-viv­ddhi÷ stambhanÃd bhavet || 39 || pitta-raktottare vÃta-rakte lepÃdayo himÃ÷ | u«ïai÷ plo«o«a-rug-rÃga-svedÃvadaraïodbhava÷ || 40 || madhuya«ÂyÃ÷ pala-Óataæ ka«Ãye pÃda-Óe«ite | tailìhakaæ sama-k«Åraæ pacet kalkai÷ palonmitai÷ || 41 || sthirÃ-tÃmalakÅ-dÆrvÃ-payasyÃbhÅru-candanai÷ | loha-haæsapadÅ-mÃæsÅ-dvi-medÃ-madhuparïibhi÷ || 42 || kÃkolÅ-k«Åra-kÃkolÅ-Óatapu«parddhi-padmakai÷ | jÅvakar«abha-jÅvantÅ-tvak-pattra-nakha-vÃlakai÷ || 43 || prapauï¬arÅka-ma¤ji«ÂhÃ-ÓÃrivaindrÅ-vitunnakai÷ | catu«-prayogaæ vÃtÃs­k-pitta-dÃha-jvarÃrti-nut || 44 || 22.44cv catu«-prayogÃt tad dhanti 22.44dv tailaæ mÃruta-Óoïitam sopadravaæ sÃÇga-ÓÆlaæ sarva-gÃtrÃnugaæ tathà | vÃtÃs­k-pitta-dÃhÃrti-jvara-ghnaæ bala-varïa-k­t || 44+1 || balÃ-ka«Ãya-kalkÃbhyÃæ tailaæ k«Åra-samaæ pacet | sahasra-Óata-pÃkaæ tad vÃtÃs­g-vÃta-roga-nut || 45 || rasÃyanaæ mukhya-tamam indriyÃïÃæ prasÃdanam | jÅvanaæ b­æhaïaæ svaryaæ ÓukrÃs­g-do«a-nÃÓanam || 46 || kupite mÃrga-saærodhÃn medaso và kaphasya và | ati-v­ddhyÃnile Óastaæ nÃdau snehana-b­æhaïam || 47 || k­tvà tatrìhya-vÃtoktaæ vÃta-Óoïitikaæ tata÷ | bhe«ajaæ snehanaæ kuryÃd yac ca rakta-prasÃdanam || 48 || prÃïÃdi-kope yuga-pad yathoddi«Âaæ yathÃmayam | yathÃsannaæ ca bhai«ajyaæ vikalpyaæ syÃd yathÃ-balam || 49 || nÅte nir-Ãma-tÃæ sÃme sveda-laÇghana-pÃcanai÷ | rÆk«aiÓ cÃlepa-sekÃdyai÷ kuryÃt kevala-vÃta-nut || 50 || Óo«Ãk«epaïa-saækoca-stambha-svapana-kampanam | hanu-sraæso 'rditaæ khäjyaæ pÃÇgulyaæ khu¬a-vÃta-tà || 51 || saædhi-cyuti÷ pak«a-vadho medo-majjÃsthi-gà gadÃ÷ | ete sthÃnasya gÃmbhÅryÃt sidhyeyur yatnato navÃ÷ || 52 || tasmÃj jayen navÃn etÃn balino nir-upadravÃn | vÃyau pittÃv­te ÓÅtÃm u«ïÃæ ca bahu-Óa÷ kriyÃm || 53 || vyatyÃsÃd yojayet sarpir jÅvanÅyaæ ca pÃyayet | dhanva-mÃæsaæ yavÃ÷ ÓÃlir vireka÷ k«Åra-vÃn m­du÷ || 54 || sa-k«Årà vastaya÷ k«Åraæ pa¤ca-mÆla-balÃ-Ó­tam | kÃle 'nuvÃsanaæ tailair madhurau«adha-sÃdhitai÷ || 55 || 22.55cv kÃle 'nuvÃsanaæ tailaæ 22.55dv madhurau«adha-sÃdhitam ya«ÂÅmadhu-balÃ-taila-gh­ta-k«ÅraiÓ ca secanam | pa¤ca-mÆla-ka«Ãyeïa vÃriïà ÓÅtalena và || 56 || 22.56dv vÃriïà ÓÅtalena ca kaphÃv­te yavÃnnÃni jÃÇgalà m­ga-pak«iïa÷ | svedÃs tÅk«ïà nirÆhÃÓ ca vamanaæ sa-virecanam || 57 || purÃïa-sarpis tailaæ ca tila-sar«apa-jaæ hitam | saæs­«Âe kapha-pittÃbhyÃæ pittam Ãdau vinirjayet || 58 || kÃrayed rakta-saæs­«Âe vÃta-ÓoïitikÅæ kriyÃm | svedÃbhyaÇga-rasÃ÷ k«Åraæ sneho mÃæsÃv­te hitam || 59 || 22.59dv sneho mÃæsÃv­te hita÷ prameha-medo-vÃta-ghnam ìhya-vÃte bhi«ag-jitam | mahÃ-sneho 'sthi-majja-sthe pÆrvoktaæ retasÃv­te || 60 || annÃv­te pÃcanÅyaæ vamanaæ dÅpanaæ laghu | mÆtrÃv­te mÆtralÃni svedÃÓ cottara-vastaya÷ || 61 || 22.61dv svedà uttara-vastaya÷ eraï¬a-tailaæ varca÷-sthe vasti-snehÃÓ ca bhedina÷ | kapha-pittÃ-viruddhaæ yad yac ca vÃtÃnulomanam || 62 || sarva-sthÃnÃv­te 'py ÃÓu tat kÃryaæ mÃtariÓvani | an-abhi«yandi ca snigdhaæ srotasÃæ Óuddhi-kÃraïam || 63 || 22.63av sarva-sthÃnÃv­te cÃÓu 22.63av sarva-sthÃnÃv­te tv ÃÓu yÃpanà vastaya÷ prÃyo madhurÃ÷ sÃnuvÃsanÃ÷ | prasamÅk«ya balÃdhikyaæ m­du kÃryaæ virecanam || 64 || 22.64dv m­du kÃya-virecanam rasÃyanÃnÃæ sarve«Ãm upayoga÷ praÓasyate | ÓilÃhvasya viÓe«eïa payasà Óuddha-guggulo÷ || 65 || leho và bhÃrgavas tad-vad ekÃ-daÓa-sitÃÓita÷ | apÃne tv Ãv­te sarvaæ dÅpanaæ grÃhi bhe«ajam || 66 || 22.66bv ekÃ-daÓa-sitÃsita÷ vÃtÃnulomanaæ kÃryaæ mÆtrÃÓaya-viÓodhanam | iti saæk«epata÷ proktam Ãv­tÃnÃæ cikitsitam || 67 || prÃïÃdÅnÃæ bhi«ak kuryÃd vitarkya svayam eva tat | udÃnaæ yojayed Ærdhvam apÃnaæ cÃnulomayet || 68 || samÃnaæ Óamayed vidvÃæs tri-dhà vyÃnaæ tu yojayet | prÃïo rak«yaÓ caturbhyo 'pi tat-sthitau deha-saæsthiti÷ || 69 || 22.69bv tri-dhà vyÃnaæ ca yojayet svaæ svaæ sthÃnaæ nayed evaæ v­tÃn vÃtÃn vi-mÃrga-gÃn | sarvaæ cÃvaraïam pitta-rakta-saæsarga-varjitam || 70 || rasÃyana-vidhÃnena laÓuno hanti ÓÅlita÷ | pittÃv­te pitta-haraæ marutaÓ cÃnulomanam || 71 || raktÃv­te 'pi tad-vac ca khu¬oktaæ yac ca bhe«ajam | rakta-pittÃnila-haraæ vividhaæ ca rasÃyanam || 72 || yathÃ-nidÃnaæ nirdi«Âam iti samyak cikitsitam | Ãyur-veda-phalaæ sthÃnam etat sadyo 'rti-nÃÓanÃt || 73 || 22.73dv etat sadyo 'rti-nÃÓanam cikitsitaæ hitaæ pathyaæ prÃyaÓcittaæ bhi«ag-jitam | bhe«ajaæ Óamanaæ Óastaæ paryÃyai÷ sm­tam au«adham || 74 || KalpasthÃna vamane madanaæ Óre«Âhaæ triv­n-mÆlaæ virecane | nityam anyasya tu vyÃdhi-viÓe«eïa viÓi«Âa-tà || 1 || phalÃni nÃti-pÃï¬Æni na cÃti-haritÃny api | ÃdÃyÃhni praÓatark«e madhye grÅ«ma-vasantayo÷ || 2 || 1.2av phalÃni tÃni pÃï¬Æni 1.2bv na cÃti-haritÃni ca 1.2bv na cÃti-haritÃny atha pram­jya kuÓa-muttolyÃæ k«iptvà baddhvà pralepayet | go-mayenÃnu muttolÅæ dhÃnya-madhye nidhÃpayet || 3 || 1.3av pram­jya kuÓa-pÆtolyÃæ 1.3cv go-mayenÃnu pÆtolÅæ m­du-bhÆtÃni madhv-i«Âa-gandhÃni kuÓa-ve«ÂanÃt | ni«k­«ÂÃni gate '«ÂÃhe Óo«ayet tÃny athÃtape || 4 || 1.4av m­du-bhÆtÃni madye«Âa- 1.4cv ni«k­«ÂÃni gatëÂÃhe 1.4cv ni«k­«ya nirgate '«ÂÃhe 1.4cv ni«k­«ya vigate '«ÂÃhe te«Ãæ tata÷ su-Óu«kÃïÃm uddh­tya phala-pippalÅ÷ | dadhi-madhv-Ãjya-palalair m­ditvà Óo«ayet puna÷ || 5 || 1.5cv dadhi-madhv-Ãmbu-palalair tata÷ su-guptaæ saæsthÃpya kÃrya-kÃle prayojayet | athÃdÃya tato mÃtrÃæ jarjarÅ-k­tya vÃsayet || 6 || ÓarvarÅæ madhuya«Âyà và kovidÃrasya và jale | karbudÃrasya bimbyà và nÅpasya vidulasya và || 7 || 1.7cv jÅmÆtakasya bimbyà và Óaïapu«pyÃ÷ sadÃpu«pyÃ÷ pratyakpu«py-udake 'tha-và | tata÷ pibet ka«Ãyaæ taæ prÃtar m­dita-gÃlitam || 8 || 1.8bv pratyakpu«podake 'tha-và 1.8bv pratyakpu«podakena và sÆtroditena vidhinà sÃdhu tena tathà vamet | Óle«ma-jvara-pratiÓyÃya-gulmÃntar-vidradhÅ«u ca || 9 || 1.9bv sÃdhu tena yathà vamet 1.9bv sÃdhu tena tato vamet pracchardayed viÓe«eïa yÃvat pittasya darÓanam | phala-pippalÅ-cÆrïaæ và kvÃthena svena bhÃvitam || 10 || tri-bhÃga-tri-phalÃ-cÆrïaæ kovidÃrÃdi-vÃriïà | pibej jvarÃ-ruci-«Âheva-granthy-apacy-arbudodarÅ || 11 || 1.11cv pibej jvara-gara-«ÂhÅva- 1.11cv pibej jvara-gara-«Âheva- 1.11cv pibej jvara-gara-sveda- 1.11cv pibej jvarÃ-ruci-«ÂhÅva- 1.11cv pibej jvarÃ-ruci«v evaæ 1.11dv granthy-apacy-arbudodarÅ pitte kapha-sthÃna-gate jÅmÆtÃdi-jalena tat | h­d-dÃhe 'dho-'sra-pitte ca k«Åraæ tat-pippalÅ-Ó­tam || 12 || k«aireyÅæ và kapha-cchardi-praseka-tamake«u tu | dadhy-uttaraæ và dadhi và tac-ch­ta-k«Åra-saæbhavam || 13 || 1.13bv -praseka-tamake«u ca phalÃdi-kvÃtha-kalkÃbhyÃæ siddhaæ tat-siddha-dugdha-jam | sarpi÷ kaphÃbhibhÆte 'gnau Óu«yad-dehe ca vÃmanam || 14 || 1.14dv Óu«ka-dehe ca vÃmanam 1.14dv Óu«yad-dehe tu vÃmanam sva-rasaæ phala-majj¤o và bhallÃtaka-vidhi-Ó­tam | Ã-darvÅ-lepanÃt siddhaæ lŬhvà pracchardayet sukham || 15 || taæ lehaæ bhak«ya-bhojye«u tat-ka«ÃyÃæÓ ca yojayet | vatsakÃdi-pratÅvÃpa÷ ka«Ãya÷ phala-majja-ja÷ || 16 || nimbÃrkÃnya-tara-kvÃtha-samÃyukto niyacchati | baddha-mÆlÃn api vyÃdhÅn sarvÃn saætarpaïodbhavÃn || 17 || 1.17dv Óle«ma-saætarpaïodbhavÃn rÃÂha-pu«pa-phala-Ólak«ïa-cÆrïair mÃlyaæ su-rÆk«itam | vamen maï¬a-rasÃdÅnÃæ t­pto jighran sukhaæ sukhÅ || 18 || 1.18bv -cÆrïair mÃlyaæ virÆk«itam 1.18bv -cÆrïair mÃlyaæ su-rÆ«itam 1.18bv -cÆrïair mÃlÃæ su-rÆ«itÃm 1.18cv vamen naro rasÃdÅnÃæ evam eva phalÃ-bhÃve kalpyaæ pu«paæ ÓalÃÂu và | jÅmÆtÃdyÃÓ ca phala-vaj jÅmÆtaæ tu viÓe«ata÷ || 19 || 1.19av evam eva phalÃ-lÃbhe prayoktavyaæ jvara-ÓvÃsa-kÃsa-hidhmÃdi-rogiïÃm | paya÷ pu«pe 'sya nirv­tte phale peyà payas-k­tà || 20 || romaÓe k«Åra-saætÃnaæ dadhy-uttaram a-romaÓe | Ó­te payasi dadhy-amlaæ jÃtaæ harita-pÃï¬uke || 21 || 1.21dv jÃte harita-pÃï¬uke 1.21dv jÃte harita-pÃï¬ure 1.21dv jÃtaæ harita-pÃï¬ure Ãsutya vÃruïÅ-maï¬aæ piben m­dita-gÃlitam | kaphÃd a-rocake kÃse pÃï¬u-tve rÃja-yak«maïi || 22 || iyaæ ca kalpanà kÃryà tumbÅ-koÓÃtakÅ«v api | paryÃgatÃnÃæ Óu«kÃïÃæ phalÃnÃæ veïi-janmanÃm || 23 || 1.23dv phalÃnÃæ veïu-janmanÃm 1.23dv phalÃnÃæ coïi-janmanÃm cÆrïasya payasà Óuktiæ vÃta-pittÃrdita÷ pibet | dve và trÅïy api vÃpothya kvÃthe tiktottamasya và || 24 || 1.24cv dve và trÅïy atha-vÃpothya ÃragvadhÃdi-navakÃd ÃsutyÃnya-tamasya và | vim­dya pÆtaæ taæ kvÃthaæ pitta-Óle«ma-jvarÅ pibet || 25 || 1.25cv vim­jya pÆtaæ taæ kvÃthaæ jÅmÆta-kalkaæ cÆrïaæ và pibec chÅtena vÃriïà | jvare paitte kavo«ïena kapha-vÃtÃt kaphÃd api || 26 || 1.26av jÅmÆta-cÆrïaæ kalkaæ và kÃsa-ÓvÃsa-vi«a-cchardi-jvarÃrte kapha-karÓite | ik«vÃkur vamane Óasta÷ pratÃmyati ca mÃnave || 27 || 1.27bv -jvarÃrte kapha-kar«ite 1.27cv ik«vÃkur vamane Óre«Âha÷ phala-pu«pa-vihÅnasya pravÃlais tasya sÃdhitam | pitta-Óle«ma-jvare k«Åraæ pittodrikte prayojayet || 28 || 1.28bv pravÃlais tena sÃdhitam 1.28dv pittodreke prayojayet h­ta-madhye phale jÅrïe sthitaæ k«Åraæ yadà dadhi | syÃt tadà kapha-je kÃse ÓvÃse vamyaæ ca pÃyayet || 29 || 1.29av h­ta-madhye phale pakve 1.29dv ÓvÃse vamyÃæ ca pÃyayet mastunà và phalÃn madhyaæ pÃï¬u-ku«Âha-vi«Ãrdita÷ | tena takraæ vipakvaæ và pibet sa-madhu-saindhavam || 30 || 1.30bv pÃïdu÷ ku«ÂhÅ vi«Ãrdita÷ bhÃvayitvÃja-dugdhena bÅjaæ tenaiva và pibet | vi«a-gulmodara-granthi-gaï¬e«u ÓlÅpade«u ca || 31 || saktubhir và piben manthaæ tumbÅ-sva-rasa-bhÃvitai÷ | kaphodbhave jvare kÃse gala-roge«v a-rocake || 32 || gulme jvare prasakte ca kalkaæ mÃæsa-rasai÷ pibet | nara÷ sÃdhu vamaty evaæ na ca daurbalyam aÓnute || 33 || 1.33av gulme jvare praseke ca tumbyÃ÷ phala-rasai÷ Óu«kai÷ sa-pu«pair avacÆrïitam | chardayen mÃlyam ÃghrÃya gandha-saæpat-sukhocita÷ || 34 || 1.34av tumbyÃ÷ phala-rasai÷ Óu«kaæ 1.34dv gandhaæ samyak sukhocita÷ 1.34dv gandha-saæpat-sukhocitam 1.34dv gandhaæ samyak sukhocitam kÃsa-gulmodara-gare vÃte Óle«mÃÓaya-sthite | kaphe ca kaïÂha-vaktra-sthe kapha-saæcaya-je«u ca || 35 || 1.35dv kapha-saæcaya-je«u tu dhÃmÃrgavo gade«v i«Âa÷ sthire«u ca mahatsu ca | jÅvakar«abhakau vÅrà kapikacchÆ÷ ÓatÃvarÅ || 36 || kÃkolÅ ÓrÃvaïÅ medà mahÃmedà madhÆlikà | tad-rajobhi÷ p­thag lehà dhÃmÃrgava-rajo-'nvitÃ÷ || 37 || kÃse h­daya-dÃhe ca Óastà madhu-sitÃ-drutÃ÷ | te sukhÃmbho-'nu-pÃnÃ÷ syu÷ pitto«ma-sahite kaphe || 38 || 1.38bv Óastà madhu-sitÃ-yutÃ÷ 1.38bv Óastà madhu-sitÃnvitÃ÷ dhÃnya-tumburu-yÆ«eïa kalkas tasya vi«Ãpaha÷ | bimbyÃ÷ punarnavÃyà và kÃsamardasya và rase || 39 || 1.39cv bimbyÃ÷ punarnavÃyÃÓ ca ekaæ dhÃmÃrgavaæ dve và mÃnase m­ditaæ pibet | tac-ch­ta-k«Åra-jaæ sarpi÷ sÃdhitaæ và phalÃdibhi÷ || 40 || k«ve¬o 'ti-kaÂu-tÅk«ïo«ïa÷ pragìhe«u praÓasyate | ku«Âha-pÃï¬v-Ãmaya-plÅha-Óopha-gulma-garÃdi«u || 41 || 1.41bv pragìhe«u ca Óasyate p­thak phalÃdi-«aÂkasya kvÃthe mÃæsam anÆpa-jam | koÓÃtakyà samaæ siddhaæ tad-rasaæ lavaïaæ pibet || 42 || 1.42cv koÓÃtakyÃ÷ samaæ siddhaæ phalÃdi-pippalÅ-tulyaæ siddhaæ k«ve¬a-rase 'tha-và | k«ve¬a-kvÃthaæ pibet siddhaæ miÓram ik«u-rasena và || 43 || 1.43bv siddhaæ k«ve¬a-rasena và 1.43cv k«ve¬a-kvÃthe pibet siddhaæ kauÂajaæ su-kumÃre«u pitta-rakta-kaphodaye | jvare visarpe h­d-roge khu¬e ku«Âhe ca pÆjitam || 44 || 1.44av kuÂajaæ su-kumÃre«u sar«apÃïÃæ madhÆkÃnÃæ toyena lavaïasya và | pÃyayet kauÂajaæ bÅjaæ yuktaæ k­ÓarayÃtha-và || 45 || saptÃhaæ vÃrka-dugdhÃktaæ tac-cÆrïaæ pÃyayet p­thak | phala-jÅmÆtakek«vÃku-jÅvantÅ-jÅvakodakai÷ || 46 || 1.46av saptÃhaæ cÃrka-dughÃktaæ vamanau«adha-mukhyÃnÃm iti kalpa-dig Årità | bÅjenÃnena mati-mÃn anyÃny api ca kalpayet || 47 || 1.47cv vidhinÃnena mati-mÃn 1.47dv anyÃn api ca kalpayet 1.47dv anyÃn api ca yojayet KalpasthÃna ka«Ãya-madhurà rÆk«Ã vipÃke kaÂukà triv­t | kapha-pitta-praÓamanÅ rauk«yÃc cÃnila-kopanÅ || 1 || 2.1av ka«Ãyà madhurà rÆk«Ã 2.1dv rauk«yÃt sÃnila-kopanÅ 2.1dv rauk«yÃd anila-kopanÅ sedÃnÅm au«adhair yuktà vÃta-pitta-kaphÃpahai÷ | kalpa-vaiÓe«yam ÃsÃdya jÃyate sarva-roga-jit || 2 || dvi-dhà khyÃtaæ ca tan-mÆlaæ ÓyÃmaæ ÓyÃmÃruïaæ triv­t | triv­d-Ãkhyaæ vara-taraæ nir-apÃyaæ sukhaæ tayo÷ || 3 || su-kumÃre ÓiÓau v­ddhe m­du-ko«Âhe ca tad dhitam | mÆrchÃ-saæmoha-h­t-kaïÂha-ka«aïa-k«aïana-pradam || 4 || 2.4dv -kar«aïa-k«aïana-pradam ÓyÃmaæ tÅk«ïÃÓu-kÃri-tvÃd atas tad api Óasyate | krÆre ko«Âhe bahau do«e kleÓa-k«amiïi cÃture || 5 || 2.5cv krÆre ko«Âhe bahu-do«e 2.5cv krÆre ko«Âhe mahÃ-do«e gambhÅrÃnugataæ Ólak«ïam a-tiryag-vis­taæ ca yat | g­hÅtvà vis­jet këÂhaæ tvacaæ Óu«kÃæ nidhÃpayet || 6 || 2.6bv a-tiryag-vist­taæ ca yat atha kÃle tataÓ cÆrïaæ ki¤-cin nÃgara-saindhavam | vÃtÃmaye pibed amlai÷ paitte sÃjya-sitÃ-madhu || 7 || 2.7av atha kÃle ca tac-cÆrïaæ 2.7av atha kÃle tu tac-cÆrïaæ 2.7av atha kÃle triv­c-cÆrïaæ 2.7av atha kÃlena tac-cÆrïaæ 2.7cv vÃtÃmayÅ pibed amlai÷ 2.7dv pitte sÃjya-sitÃ-madhu k«Åra-drÃk«ek«u-kÃÓmarya-svÃdu-skandha-varÃ-rasai÷ | kaphÃmaye pÅlu-rasa-mÆtra-madyÃmla-käjikai÷ || 8 || pa¤ca-kolÃdi-cÆrïaiÓ ca yuktyà yuktaæ kaphÃpahai÷ | triv­t-kalka-ka«ÃyÃbhyÃæ sÃdhita÷ sa-sito hima÷ || 9 || 2.9cv triv­t-kalka-ka«Ãyeïa 2.9dv yuktaæ yu¤jyÃt kaphÃpahai÷ madhu-tri-jÃta-saæyukto leho h­dyaæ virecanam | ajagandhà tavak«ÅrÅ vidÃrÅ Óarkarà triv­t || 10 || 2.10cv ajagandhà tukÃk«ÅrÅ cÆrïitaæ madhu-sarpirbhyÃæ lŬhvà sÃdhu viricyate | saænipÃta-jvara-stambha-pipÃsÃ-dÃha-pŬita÷ || 11 || 2.11av tac-cÆrïaæ madhu-sarpirbhyÃæ limped antas triv­tayà dvi-dhà k­tvek«u-gaï¬ikÃm | ekÅ-k­tya ca tat svinnaæ puÂa-pÃkena bhak«ayet || 12 || 2.12bv dvi-dhà k­tvek«u-gaï¬ikÃ÷ 2.12bv dvi-dhà k­tvek«u-kaï¬ikÃm 2.12bv dvi-dhà k­tvek«u-kÃï¬ikÃm 2.12cv ekÅ-k­taæ ca tat svinnaæ 2.12cv ekÅ-k­tya ca su-svinnaæ 2.12cv ekÅ-k­tya tu tat svinnaæ bh­ÇgailÃbhyÃæ samà nÅlÅ tais triv­taiÓ ca Óarkarà | cÆrïaæ phala-rasa-k«audra-saktubhis tarpaïaæ pibet || 13 || 2.13av tvag-elÃbhyÃæ samà nÅlÅ vÃta-pitta-kaphotthe«u roge«v alpÃnale«u ca | nare«u su-kumÃre«u nir-apÃyaæ virecanam || 14 || vi¬aÇga-taï¬ula-varÃ-yÃva-ÓÆka-kaïÃs triv­t | sarvato 'rdhena tal lŬhaæ madhv-Ãjyena gu¬ena và || 15 || gulmaæ plÅhodaraæ kÃsaæ halÅmakam a-rocakam | kapha-vÃta-k­tÃæÓ cÃnyÃn parimÃr«Âi gadÃn bahÆn || 16 || vi¬aÇga-pippalÅ-mÆla-tri-phalÃ-dhÃnya-citrakÃn | marÅcendrayavÃjÃjÅ-pippalÅ-hasti-pippalÅ÷ || 17 || 2.17bv -tri-phalÃ-dhÃnya-citrakam 2.17dv -pippalÅ-hasti-pippali dÅpyakaæ pa¤ca-lavaïaæ cÆrïitaæ kÃr«ikaæ p­thak | tila-taila-triv­c-cÆrïa-bhÃgau cëÂa-palonmitau || 18 || 2.18dv -bhÃgÃv a«Âa-palonmitau dhÃtrÅ-phala-rasa-prasthÃæs trÅn gu¬Ãrdha-tulÃnvitÃn | paktvà m­dv-agninà khÃdet tato mÃtrÃm a-yantraïa÷ || 19 || 2.19bv trÅn gu¬Ãrdha-tulonmitÃn 2.19dv tato mÃtrÃm a-yantrita÷ mandÃgni-tvaæ jvaraæ mÆrchÃæ mÆtra-k­cchram a-rocakam || 19+1ab || ku«ÂhÃrÓa÷-kÃmalÃ-gulma-mehodara-bhagandarÃn | grahaïÅ-pÃï¬u-rogÃæÓ ca hanti puæ-savanaÓ ca sa÷ || 20 || gu¬a÷ kalyÃïako nÃma sarve«v ­tu«u yaugika÷ | vyo«a-tri-jÃtakÃmbhoda-k­mighnÃmalakais triv­t || 21 || sarvai÷ samà sama-sità k«audreïa guÂikÃ÷ k­tÃ÷ | mÆtra-k­cchra-jvara-cchardi-kÃsa-Óo«a-bhrama-k«aye || 22 || 2.22av sarvai÷ samÃnà sa-sità 2.22bv k«audreïa guÂikÅ-k­tà bhak«ayet prÃtar utthÃya ÓÅtaæ cÃnu pibej jalam || 22.1+1ab || tÃpe pÃï¬v-Ãmaye 'lpe 'gnau ÓastÃ÷ sarva-vi«e«u ca | a-vipattir ayaæ yoga÷ praÓasta÷ pitta-rogiïÃm || 23 || triv­tà kauÂajaæ bÅjaæ pippalÅ viÓva-bhe«ajam | k«audra-drÃk«Ã-rasopetaæ var«Ã-kÃle virecanam || 24 || triv­d-durÃlabhÃ-musta-ÓarkarodÅcya-candanam | drÃk«Ãmbunà sa-ya«Ây-Ãhva-sÃtalaæ jala-dÃtyaye || 25 || 2.25cv drÃk«Ãmbunà sa-ya«Ây-Ãhvaæ 2.25dv -ÓÅtalaæ jala-dÃtyaye 2.25dv ÓÅtalaæ jala-dÃtyaye triv­tÃæ citrakaæ pÃÂhÃm ajÃjÅæ saralaæ vacÃm | svarïak«ÅrÅæ ca hemante cÆrïam u«ïÃmbunà pibet || 26 || triv­tà ÓarkarÃ-tulyà grÅ«ma-kÃle virecanam | triv­t-trÃyanti-hapu«Ã-sÃtalÃ-kaÂu-rohiïÅ÷ || 27 || svarïak«ÅrÅæ ca saæcÆrïya go-mÆtre bhÃvayet try-aham | e«a sarvartuko yoga÷ snigdhÃnÃæ mala-do«a-h­t || 28 || ÓyÃmÃ-triv­d-durÃlabhÃ-hasti-pippalÅ-vatsakam | nÅlinÅ-kaÂukÃ-mustÃ-Óre«ÂhÃ-yuktaæ su-cÆrïitam || 29 || rasÃjyo«ïÃmbubhi÷ Óastaæ rÆk«ÃïÃm api sarva-dà | jvara-h­d-roga-vÃtÃs­g-udÃvartÃdi-rogi«u || 30 || saindhavaæ pippalÅ-mÆlam abhayà dvi-guïottaram | cÆrïam u«ïÃmbunà peyaæ svasthe sukha-virecanam || 30.1+1 || 2.30.1+1cv cÆrïam u«ïÃmbunà pÅtaæ rÃjav­k«o 'dhikaæ pathyo m­dur madhura-ÓÅtala÷ | bÃle v­ddhe k«ate k«Åïe su-kumÃre ca mÃnave || 31 || yojyo m­dv-an-apÃyi-tvÃd viÓe«Ãc caturaÇgula÷ | phala-kÃle pariïataæ phalaæ tasya samÃharet || 32 || te«Ãæ guïa-vatÃæ bhÃraæ sikatÃsu vinik«ipet | sapta-rÃtrÃt samuddh­tya Óo«ayed Ãtape tata÷ || 33 || 2.33dv Óo«ayec cÃtape tata÷ 2.33dv Óo«ayed Ãtape puna÷ tato majjÃnam uddh­tya Óucau pÃtre nidhÃpayet | drÃk«Ã-rasena taæ dadyÃd dÃhodÃvarta-pŬite || 34 || catur-var«e sukhaæ bÃle yÃvad dvÃ-daÓa-vÃr«ike | caturaÇgula-majj¤o và ka«Ãyaæ pÃyayed dhimam || 35 || dadhi-maï¬a-surÃ-maï¬a-dhÃtrÅ-phala-rasai÷ p­thak | sauvÅrakeïa và yuktaæ kalkena traiv­tena và || 36 || dantÅ-ka«Ãye tan-majj¤o gu¬aæ jÅrïaæ ca nik«ipet | tam ari«Âaæ sthitaæ mÃsaæ pÃyayet pak«am eva và || 37 || tvacaæ tilvaka-mÆlasya tyaktvÃbhyantara-valkalam | viÓo«ya cÆrïayitvà ca dvau bhÃgau gÃlayet tata÷ || 38 || lodhrasyaiva ka«Ãyeïa t­tÅyaæ tena bhÃvayet | ka«Ãye daÓa-mÆlasya taæ bhÃgaæ bhÃvitaæ puna÷ || 39 || 2.39av lodhrasya tu ka«Ãyeïa Óu«kaæ cÆrïaæ puna÷ k­tvà tata÷ pÃïi-talaæ pibet | mastu-mÆtra-surÃ-maï¬a-kola-dhÃtrÅ-phalÃmbubhi÷ || 40 || 2.40av Óu«ka-cÆrïaæ tata÷ kuryÃt 2.40av Óu«ka-cÆrïaæ puna÷ k­tvà 2.40av Óu«kaæ cÆrïaæ tata÷ k­tvà tilvakasya ka«Ãyeïa kalkena ca sa-Óarkara÷ | sa-gh­ta÷ sÃdhito leha÷ sa ca Óre«Âhaæ virecanam || 41 || 2.41dv sa ca Óre«Âho virecanam sudhà bhinatti do«ÃïÃæ mahÃntam api saæcayam | ÃÓv eva ka«Âa-vibhraæÓÃn naiva tÃæ kalpayed ata÷ || 42 || 2.42cv ÃÓv eva ka«Âa-vibhraæÓÃæ 2.42cv ÃÓv eva ko«Âha-vibhraæÓÃn 2.42dv naiva tÃæ kalpayet tata÷ m­dau ko«Âhe '-bale bÃle sthavire dÅrgha-rogiïi | kalpyà gulmodara-gara-tvag-roga-madhu-mehi«u || 43 || pÃï¬au dÆ«Å-vi«e Óophe do«a-vibhrÃnta-cetasi | sà Óre«Âhà kaïÂakais tÅk«ïair bahubhiÓ ca samÃcità || 44 || dvi-var«Ãæ và tri-var«Ãæ và ÓiÓirÃnte viÓe«ata÷ | tÃæ pÃÂayitvà Óastreïa k«Åram uddhÃrayet tata÷ || 45 || bilvÃdÅnÃæ b­hatyor và kvÃthena samam eka-Óa÷ | miÓrayitvà sudhÃ-k«Åraæ tato 'ÇgÃre«u Óo«ayet || 46 || pibet k­tvà tu guÂikÃæ mastu-mÆtra-surÃdibhi÷ | triv­tÃdÅn nava varÃæ svarïak«ÅrÅæ sa-sÃtalÃm || 47 || saptÃhaæ snuk-paya÷-pÅtÃn rasenÃjyena và pibet | tad-vad vyo«ottamÃ-kumbha-nikumbhÃgnÅn gu¬Ãmbunà || 48 || 2.48dv -nikumbhÃdÅn gu¬Ãmbunà nÃti-Óu«kaæ phalaæ grÃhyaæ ÓaÇkhinyà nis-tu«Å-k­tam | saptalÃyÃs tathà mÆlaæ te tu tÅk«ïa-vikëiïÅ || 49 || Óle«mÃmayodara-gara-Óvayathv-Ãdi«u kalpayet | ak«a-mÃtraæ tayo÷ piï¬aæ madirÃ-lavaïÃnvitam || 50 || h­d-roge vÃta-kapha-je tad-vad gulme 'pi yojayet | danti-danta-sthiraæ sthÆlaæ mÆlaæ dantÅ-dravanti-jam || 51 || 2.51bv tad-vad gulme prayojay et Ã-tÃmra-ÓyÃva-tÅk«ïo«ïam ÃÓu-kÃri vikÃÓi ca | guru prakopi vÃtasya pitta-Óle«ma-vilÃyanam || 52 || 2.52bv ÃÓu-kÃri vikëi ca tat k«audra-pippalÅ-liptaæ svedyaæ m­d-darbha-ve«Âitam | Óo«yaæ mandÃtape 'gny-arkau hato hy asya vikÃÓi-tÃm || 53 || 2.53av tat k«audra-pippalÅ-miÓraæ 2.53av tat k«audra-pippalÅ-yuktaæ 2.53dv hato hy asya vikëi-tÃm tat piben mastu-madirÃ-takra-pÅlu-rasÃsavai÷ | abhi«yaïïa-tanur gulmÅ pramehÅ jaÂharÅ garÅ || 54 || 2.54cv abhi«yanda-tanur gulmÅ 2.54cv abhi«yandi-tanur gulmÅ go-m­gÃja-rasai÷ pÃï¬u÷ k­mi-ko«ÂhÅ bhagandarÅ | siddhaæ tat kvÃtha-kalkÃbhyÃæ daÓa-mÆla-rasena ca || 55 || visarpa-vidradhy-alajÅ-kak«Ã-dÃhÃn jayed gh­tam | tailaæ tu gulma-mehÃrÓo-vibandha-kapha-mÃrutÃn || 56 || mahÃ-sneha÷ Óak­c-chukra-vÃta-saÇgÃnila-vyathÃ÷ | virecane mukhya-tamà navaite triv­tÃdaya÷ || 57 || 2.57av mahÃ-snehaÓ ca viÂ-Óukra- harÅtakÅm api triv­d-vidhÃnenopakalpayet | gu¬asyëÂa-pale pathyà viæÓati÷ syÃt palaæ palam || 58 || dantÅ-citrakayo÷ kar«au pippalÅ-triv­tor daÓa | prakalpya modakÃn ekaæ daÓame daÓame 'hani || 59 || u«ïÃmbho 'nupibet khÃdet tÃn sarvÃn vidhinÃmunà | ete ni«-parihÃrÃ÷ syu÷ sarva-vyÃdhi-nibarhaïÃ÷ || 60 || 2.60av u«ïÃmbho 'nupiban khÃdet viÓe«Ãd grahaïÅ-pÃï¬u-kaï¬Æ-koÂhÃrÓasÃæ hitÃ÷ | alpasyÃpi mahÃrtha-tvaæ prabhÆtasyÃlpa-karma-tÃm || 61 || 2.61bv -kaï¬Æ-ko«ÂhíÓasÃæ hitÃ÷ 2.61bv -kaï¬Æ-ku«ÂhíÓasÃæ hitÃ÷ kuryÃt saæÓle«a-viÓle«a-kÃla-saæskÃra-yuktibhi÷ || 61ªab || 2.61ªbv -kÃla-saæskÃra-yuktita÷ tvak-kesarÃmrÃtaka-dìimailÃ-sitopalÃ-mÃk«ika-mÃtuluÇgai÷ | madyena tais taiÓ ca mano-'nukÆlair yuktÃni deyÃni virecanÃni || 62 || 2.62cv madyaiÓ ca tais taiÓ ca mano-'nukÆlair KalpasthÃna vamanaæ m­du-ko«Âhena k«ud-vatÃlpa-kaphena và | ati-tÅk«ïa-hima-stokam a-jÅrïe dur-balena và || 1 || pÅtaæ prayÃty adhas tasminn i«Âa-hÃnir malodaya÷ | vÃmayet taæ puna÷ snigdhaæ smaran pÆrvam atikramam || 2 || 3.2dv smaran pÆrvam anu-kramam a-jÅrïina÷ Óle«ma-vato vrajaty Ærdhvaæ virecanam | ati-tÅk«ïo«ïa-lavaïam a-h­dyam ati-bhÆri và || 3 || tatra pÆrvodità vyÃpat siddhiÓ ca na tathÃpi cet | ÃÓaye ti«Âhati tatas t­tÅyaæ nÃvacÃrayet || 4 || anya-tra sÃtmyÃd dh­dyÃd và bhe«ajÃn nir-apÃyata÷ | a-snigdha-svinna-dehasya purÃïaæ rÆk«am au«adham || 5 || 3.5av anya-tra sÃtmyÃd dh­dyÃd ca 3.5cv a-snigdhÃ-svinna-dehasya do«Ãn utkleÓya nirhartum a-Óaktaæ janayed gadÃn | vibhraæÓaæ Óvayathuæ hidhmÃæ tamaso darÓanaæ t­«am || 6 || 3.6cv cid-bhraæÓaæ Óvayathuæ hidhmÃæ piï¬ikodve«Âanaæ kaï¬Æm Ærvo÷ sÃdaæ vi-varïa-tÃm | snigdha-svinnasya vÃty-alpaæ dÅptÃgner jÅrïam au«adham || 7 || 3.7cv snigdha-svinnasya cÃty-alpaæ ÓÅtair và stabdham Ãme và samutkleÓyÃharan malÃn | tÃn eva janayed rogÃn a-yoga÷ sarva eva sa÷ || 8 || 3.8av ÓÅtair và stabdham Ãmair và 3.8bv samutkleÓyÃharen malÃn 3.8bv samutkleÓya haren malÃn taæ taila-lavaïÃbhyaktaæ svinnaæ prastara-saækarai÷ | nirƬha÷ jÃÇgala-rasair bhojayitvÃnuvÃsayet || 9 || 3.9bv svinnaæ saæstara-saækarai÷ 3.9bv svinnaæ saæstara-ÓaÇkarai÷ phala-mÃgadhikÃ-dÃru-siddha-tailena mÃtrayà | snigdhaæ vÃta-harai÷ snehai÷ punas tÅk«ïena Óodhayet || 10 || bahu-do«asya rÆk«asya mandÃgner alpam au«adham | sodÃvartasya cotkleÓya do«Ãn mÃrgÃn nirudhya tai÷ || 11 || 3.11dv do«Ãn mÃrgaæ nirudhya tai÷ bh­Óam ÃdhmÃpayen nÃbhiæ p­«Âha-pÃrÓva-Óiro-rujam | ÓvÃsaæ viï-mÆtra-vÃtÃnÃæ saÇgaæ kuryÃc ca dÃruïam || 12 || 3.12av bh­Óam ÃdhmÃpayen nÃbhi- 3.12bv -p­«Âha-pÃrÓva-Óiro-rujam abhyaÇga-sveda-varty-Ãdi sa-nirÆhÃnuvÃsanam | udÃvarta-haram sarvaæ karmÃdhmÃtasya Óasyate || 13 || pa¤ca-mÆla-yava-k«Ãra-vacÃ-bhÆtika-saindhavai÷ | yavÃgÆ÷ su-k­tà ÓÆla-vibandhÃnÃha-nÃÓanÅ || 14 || 3.14av pa¤ca-kola-yava-k«Ãra- pippalÅ-dìima-k«Ãra-hiÇgu-ÓuïÂhy-amla-vetasÃn | sa-saindhavÃn piben madyai÷ sarpi«o«ïodakena và || 15 || pravÃhikÃ-parisrÃva-vedanÃ-parikartane | pÅtau«adhasya vegÃnÃæ nigrahÃn mÃrutÃdaya÷ || 16 || 3.16av pravÃhikÃ-parisrÃve 3.16bv vedanÃ-parikartane kupità h­dayaæ gatvà ghoraæ kurvanti h­d-graham | hidhmÃ-pÃrÓva-rujÃ-kÃsa-dainya-lÃlÃk«i-vibhramai÷ || 17 || jihvÃæ khÃdati ni÷-saæj¤o dantÃn kaÂakaÂÃyayan | na gacched vibhramaæ tatra vÃmayed ÃÓu taæ bhi«ak || 18 || 3.18bv dantÃn kaÂakaÂÃyate madhurai÷ pitta-mÆrchÃrtaæ kaÂubhi÷ kapha-mÆrchitam | pÃcanÅyais tataÓ cÃsya do«a-Óe«aæ vipÃcayet || 19 || 3.19cv pÃcanÅyais tataÓ cÃÓu 3.19dv do«a-Óe«aæ ca pÃcayet kÃyÃgniæ ca balaæ cÃsya krameïÃbhipravardhayet | pavanenÃti-vamato h­dayaæ yasya pŬyate || 20 || 3.20bv krameïÃbhipravartayet tasmai snigdhÃmla-lavaïÃn dadyÃt pitta-kaphe 'nya-thà | pÅtau«adhasya vegÃnÃæ nigraheïa kaphena và || 21 || 3.21av tasmai snigdhÃmla-lavaïaæ ruddho 'ti và viÓuddhasya g­hïÃty aÇgÃni mÃruta÷ | stambha-vepathu-nistoda-sÃdodve«ÂÃrti-bhedanai÷ || 22 || 3.22av ruddho vÃti viÓuddhasya 3.22dv -sÃdodve«ÂÃdhibhedanai÷ tatra vÃta-haraæ sarvaæ sneha-svedÃdi Óasyate | bahu-tÅk«ïaæ k«udhÃrtasya m­du-ko«Âhasya bhe«ajam || 23 || h­tvÃÓu viÂ-pitta-kaphÃn dhÃtÆn ÃsrÃvayed dravÃn | tatrÃti-yoge madhurai÷ Óe«am au«adham ullikhet || 24 || 3.24bv dhÃtÆn prasrÃvayed dravÃn yojyo 'ti-vamane reko vireke vamanaæ m­du | pari«ekÃvagÃhÃdyai÷ su-ÓÅtai÷ stambhayec ca tam || 25 || 3.25av yojyo 'ti reko vamite a¤janaæ candanoÓÅram ajÃs­k-Óarkarodakam | lÃja-cÆrïai÷ piben mantham ati-yoga-haraæ param || 26 || 3.26av a¤janaæ candanoÓÅra- 3.26bv -majjÃs­k-Óarkarodakam vamanasyÃti-yoge tu ÓÅtÃmbu-pari«ecita÷ | pibet phala-rasair manthaæ sa-gh­ta-k«audra-Óarkaram || 27 || sodgÃrÃyÃæ bh­Óaæ chardyÃæ mÆrvÃyà dhÃnya-mustayo÷ | sa-madhÆkäjanaæ cÆrïaæ lehayen madhu-saæyutam || 28 || 3.28bv mÆrchÃyÃæ dhÃnya-mustayo÷ vamato 'nta÷ pravi«ÂÃyÃæ jihvÃyÃæ kava¬a-grahÃ÷ | snigdhÃmla-lavaïà h­dyà yÆ«a-mÃæsa-rasà hitÃ÷ || 29 || 3.29cv snigdhÃmla-lavaïà h­dyÃÓ 3.29dv chÃga-mÃæsa-rasà hitÃ÷ phalÃny amlÃni khÃdeyus tasya cÃnye 'grato narÃ÷ | ni÷s­tÃæ tu tila-drÃk«Ã-kalka-liptÃæ praveÓayet || 30 || 3.30bv tasya cÃnye 'grato janÃ÷ 3.30bv tasya caivÃgrato narÃ÷ 3.30dv -kalka-liptÃæ prayojayet vÃg-grahÃnila-roge«u gh­ta-mÃæsopasÃdhitÃm | yavÃgÆæ tanukÃæ dadyÃt sneha-svedau ca kÃla-vit || 31 || ati-yogÃc ca bhai«ajyaæ jÅvaæ harati Óoïitam | taj jÅvÃdÃnam ity uktam Ãdatte jÅvitaæ yata÷ || 32 || 3.32dv Ãdhatte jÅvanaæ n­ïÃm Óune kÃkÃya và dadyÃt tenÃnnam as­jà saha | bhukte '-bhukte vadej jÅvaæ pittaæ và bhe«ajeritam || 33 || 3.33cv bhuktÃ-bhuktaæ vadej jÅvaæ 3.33cv bhukte tasmin vadej jÅvam 3.33cv bhuktvÃ-bhukte vadej jÅvaæ 3.33dv a-bhukte pittam ÃdiÓet Óuklaæ và bhÃvitaæ vastram ÃvÃnaæ ko«ïa-vÃriïà | prak«Ãlitaæ vi-varïaæ syÃt pitte Óuddhaæ tu Óoïite || 34 || 3.34dv pittaæ Óuddhaæ tu Óoïitaæ t­«ïÃ-mÆrchÃ-madÃrtasya kuryÃd Ã-maraïÃt kriyÃm | rakta-pittÃtisÃra-ghnÅæ tasyÃÓu prÃïa-rak«aïÅm || 35 || 3.35bv kuryÃd Ã-maraïa-kriyÃm 3.35dv tasyÃpi prÃïa-rak«aïÅm m­ga-go-mahi«ÃjÃnÃæ sadyaskaæ jÅvatÃm as­k | pibej jÅvÃbhisaædhÃnaæ jÅvaæ tad dhy ÃÓu gacchati || 36 || 3.36dv jÅvaæ tad dhy ÃÓu yacchati tad eva darbha-m­ditaæ raktaæ vastau ni«ecayet | ÓyÃmÃ-kÃÓmarya-madhuka-dÆrvoÓÅrai÷ Ó­taæ paya÷ || 37 || gh­ta-maï¬Ã¤jana-yutaæ vastiæ và yojayed dhimam | picchÃ-vastiæ su-ÓÅtaæ và gh­ta-maï¬ÃnuvÃsanam || 38 || gudaæ bhra«Âaæ ka«ÃyaiÓ ca stambhayitvà praveÓayet | vi-saæj¤aæ ÓrÃvayet sÃma-veïu-gÅtÃdi-nisvanam || 39 || 3.39bv stambhayitvà prayojayet KalpasthÃna balÃæ gu¬ÆcÅæ tri-phalÃæ sa-rÃsnÃæ dvi-pa¤ca-mÆlaæ ca palonmitÃni | a«Âau phalÃny ardha-tulÃæ ca mÃæsÃc chÃgÃt paced apsu caturtha-Óe«am || 1 || pÆto yavÃnÅ-phala-bilva-ku«Âha-vacÃ-ÓatÃhvÃ-ghana-pippalÅnÃm | kalkair gu¬a-k«audra-gh­tai÷ sa-tailair yukta÷ sukho«ïo lavaïÃnvitaÓ ca || 2 || 4.2av pÆtaæ yavÃnÅ-phala-bilva-ku«Âha- vasti÷ paraæ sarva-gada-pramÃthÅ svasthe hito jÅvana-b­æhaïaÓ ca | vastau ca yasmin paÂhito na kalka÷ sarva-tra dadyÃd amum eva tatra || 3 || 4.3cv vastau ca yasmin kathito na kalka÷ dvi-pa¤ca-mÆlasya raso 'mla-yukta÷ sa-cchÃga-mÃæsasya sa-pÆrva-pe«ya÷ | tri-sneha-yukta÷ pravaro nirÆha÷ sarvÃnila-vyÃdhi-hara÷ pradi«Âa÷ || 4 || 4.4bv sa-cchÃga-mÃæsasya sa-pÆrva-kalka÷ balÃ-paÂolÅ-laghu-pa¤ca-mÆla-trÃyantikairaï¬a-yavÃt su-siddhÃt | prastho rasÃc chÃga-rasÃrdha-yukta÷ sÃdhya÷ puna÷ prastha-sama÷ sa yÃvat || 5 || priyaÇgu-k­«ïÃ-ghana-kalka-yukta÷ sa-taila-sarpir-madhu-saindhavaÓ ca | syÃd dÅpano mÃæsa-bala-pradaÓ ca cak«ur-balaæ copadadhÃti sadya÷ || 6 || eraï¬a-mÆlÃt tri-palaæ palÃÓÃt tathà palÃæÓaæ laghu-pa¤ca-mÆlam | rÃsnÃ-balÃ-chinnaruhÃÓvagandhÃ-punarnavÃragvadha-devadÃru || 7 || 4.7bv tathà palÃæÓaæ laghu-pa¤ca-mÆlÃt phalÃni cëÂau salilìhakÃbhyÃæ vipÃcayed a«Âama-Óe«ite 'smin | vacÃ-ÓatÃhvÃ-hapu«Ã-priyaÇgu-ya«ÂÅ-kaïÃ-vatsaka-bÅja-mustam || 8 || dadyÃt su-pi«Âaæ saha-tÃrk«ya-Óailam ak«a-pramÃïaæ lavaïÃæÓa-yuktam | sa-mÃk«ikas taila-yuta÷ sa-mÆtro vastir jayel lekhana-dÅpano 'sau || 9 || 4.9dv vastir jayed dÅpana-pÃcano 'sau jaÇghoru-pÃda-trika-p­«Âha-ko«Âha-h­d-guhya-ÓÆlaæ guru-tÃæ vibandham | gulmÃÓma-vardhma-grahaïÅ-gudotthÃæs tÃs tÃæÓ ca rogÃn kapha-vÃta-jÃtÃn || 10 || 4.10cv gulmÃÓma-vardhma-grahaïÅ-vikÃrÃæs 4.10dv tÃæs tÃæÓ ca rogÃn kapha-vÃta-jÃæÓ ca ya«Ây-Ãhva-lodhrÃbhaya-candanaiÓ ca Ó­taæ payo 'gryaæ kamalotpalaiÓ ca | sa-ÓarkarÃ-k«audra-gh­taæ su-ÓÅtaæ pittÃmayÃn hanti sa-jÅvanÅyam || 11 || 4.11cv sa-Óarkaraæ k«audra-yutaæ su-ÓÅtaæ 4.11dv pittÃmayaæ hanti sa-jÅvanÅyam rÃsnÃæ v­«aæ lohitikÃm anantÃæ balÃæ kanÅyas-t­ïa-pa¤ca-mÆlyau | gopÃÇganÃ-candana-padmakarddhi-ya«Ây-Ãhva-lodhrÃïi palÃrdhakÃni || 12 || 4.12cv gopÃÇganÃ-candana-padmakÃhva- ni÷kvÃthya toyena rasena tena Ó­taæ payo 'rdhìhakam ambu-hÅnam | jÅvanti-medarddhi-varÅ-vidÃrÅ-vÅrÃ-dvi-kÃkoli-kaserukÃbhi÷ || 13 || sitopalÃ-jÅvaka-padma-reïu-prapauï¬arÅkotpala-puï¬arÅkai÷ | lodhrÃtmaguptÃ-madhuya«ÂikÃbhir nÃgÃhva-mu¤jÃtaka-candanaiÓ ca || 14 || 4.14cv lohÃtmaguptÃ-madhuya«ÂikÃbhir pi«Âair gh­ta-k«audra-yutair nirÆhaæ sa-saindhavaæ ÓÅtalam eva dadyÃt | pratyÃgate dhanva-rasena ÓÃlÅn k«Åreïa vÃdyÃt pari«ikta-gÃtra÷ || 15 || dÃhÃtisÃra-pradarÃsra-pitta-h­t-pÃï¬u-rogÃn vi«ama-jvaraæ ca | sa-gulma-mÆtra-graha-kÃmalÃdÅn sarvÃmayÃn pitta-k­tÃn nihanti || 16 || 4.16av dÃhÃtisÃra-pradarÃmla-pitta- 4.16bv -h­t-pÃï¬u-rogÃn vi«ama-jvarÃæÓ ca 4.16bv -h­t-pÃï¬u-rogÃn vi«amÃn jvarÃæÓ ca koÓÃtakÃragvadha-devadÃru-mÆrvÃ-Óvadaæ«ÂrÃ-kuÂajÃrka-pÃÂhÃ÷ | paktvà kulatthÃn b­hatÅæ ca toye rasasya tasya pras­tà daÓa syu÷ || 17 || tÃn sar«apailÃ-madanai÷ sa-ku«Âhair ak«a-pramÃïai÷ pras­taiÓ ca yuktÃn | k«audrasya tailasya phalÃhvayasya k«Ãrasya tailasya ca sÃr«apasya || 18 || 4.18dv k«Ãrasya tailasya ca sar«apasya dadyÃn nirÆhaæ kapha-rogitÃya mandÃgnaye cÃÓana-vidvi«e ca | vak«ye m­dÆn sneha-k­to nirÆhÃn sukhocitÃnÃæ pras­tai÷ p­thak tu || 19 || athemÃn su-kumÃrÃïÃæ nirÆhÃn snehanÃn m­dÆn | karmaïà viplutÃnÃæ ca vak«yÃmi pras­tai÷ p­thak || 20 || 4.20cv karmaïà viplutÃnÃæ tu k«ÅrÃd dvau pras­tau kÃryau madhu-taila-gh­tÃt traya÷ | khajena mathito vastir vÃta-ghno bala-varïa-k­t || 21 || ekaika÷ pras­tas taila-prasannÃ-k«audra-sarpi«Ãm | bilvÃdi-mÆla-kvÃthÃd dvau kaulatthÃd dvau sa vÃta-jit || 22 || 4.22av ekaika÷ pras­tis taila- paÂola-nimba-bhÆtÅka-rÃsnÃ-saptacchadÃmbhasa÷ | pras­ta÷ p­thag ÃjyÃc ca vasti÷ sar«apa-kalka-vÃn || 23 || 4.23av paÂola-nimba-pÆtÅka- 4.23bv -rÃsnÃ-saptacchadÃmbhasÃm 4.23cv pras­tÃ÷ p­thag ÃjyÃc ca sa pa¤ca-tikto 'bhi«yanda-k­mi-ku«Âha-prameha-hà | catvÃras taila-go-mÆtra-dadhi-maï¬Ãmla-käjikÃt || 24 || 4.24bv -k­mi-ku«Âha-pramoha-hà 4.24bv -k­mi-ku«Âha-prameha-jit pras­tÃ÷ sar«apai÷ pi«Âair viÂ-saÇgÃnÃha-bhedana÷ | payasyek«u-sthirÃ-rÃsnÃ-vidÃrÅ-k«audra-sarpi«Ãm || 25 || 4.25bv viÂ-saÇgÃnÃha-bhedanÃ÷ 4.25bv viÂ-saÇgÃnÃha-bhedina÷ 4.25dv -vidÃrÅ-k«audra-sarpi«a÷ ekaika÷ pras­to vasti÷ k­«ïÃ-kalko v­«a-tva-k­t | siddha-vastÅn ato vak«ye sarva-dà yÃn prayojayet || 26 || nir-vyÃpado bahu-phalÃn bala-pu«Âi-karÃn sukhÃn | madhu-taile same kar«a÷ saindhavÃd dvi-picur miÓi÷ || 27 || eraï¬a-mÆla-kvÃthena nirÆho mÃdhutailika÷ | rasÃyanaæ pramehÃrÓa÷-k­mi-gulmÃntra-v­ddhi-nut || 28 || 4.28bv nirÆho madhu-tailika÷ 4.28dv -k­mi-gulmÃntra-v­ddhi-h­t sa-ya«ÂÅmadhukaÓ cai«a cak«u«yo rakta-pitta-jit | yÃpano ghana-kalkena madhu-taila-rasÃjya-vÃn || 29 || pÃyu-jÃnÆru-v­«aïa-vasti-mehana-ÓÆla-jit | pras­tÃæÓair gh­ta-k«audra-vasÃ-tailai÷ prakalpayet || 30 || 4.30av pÃyu-jaÇghoru-v­«aïa- yÃpanaæ saindhavÃrdhÃk«a-hapu«Ãrdha-palÃnvitam | eraï¬a-mÆla-ni÷kvÃtho madhu-tailaæ sa-saindhavam || 31 || 4.31dv madhu-tailaæ sa-saindhava÷ e«a yukta-ratho vasti÷ sa-vacÃ-pillalÅ-phala÷ | sa kvÃtho madhu-«a¬granthÃ-ÓatÃhvÃ-hiÇgu-saindhavam || 32 || 4.32cv tat-kvÃtho madhu-«a¬granthÃ- 4.32dv -ÓatÃhvÃ-hiÇgu-saindhava÷ suradÃru ca rÃsnà ca vastir do«a-hara÷ Óiva÷ | pa¤ca-mÆlasya ni÷kvÃthas tailaæ mÃgadhikà madhu || 33 || 4.33av suradÃru vacà rÃsnà 4.33bv vastir do«a-haraÓ ca sa÷ 4.33bv vastir do«a-hara÷ para÷ sa-saindhava÷ sa-madhuka÷ siddha-vastir iti sm­ta÷ | dvi-pa¤ca-mÆla-tri-phalÃ-phala-bilvÃni pÃcayet || 34 || go-mÆtre tena pi«ÂaiÓ ca pÃÂhÃ-vatsaka-toyadai÷ | sa-phalai÷ k«audra-tailÃbhyÃæ k«Ãreïa lavaïena ca || 35 || 4.35dv k«Ãreïa lavaïena và yukto vasti÷ kapha-vyÃdhi-pÃï¬u-roga-vi«Æci«u | ÓukrÃnila-vibandhe«u vasty-ÃÂope ca pÆjita÷ || 36 || 4.36dv vasty-ÃÂope«u pÆjita÷ mustÃ-pÃÂhÃm­tairaï¬a-balÃ-rÃsnÃ-punarnavÃ÷ | ma¤ji«ÂhÃragvadhoÓÅra-trÃyamÃïÃk«a-rohiïÅ÷ || 37 || 4.37bv -balÃ-rÃsnÃ-punarnavam 4.37dv -trÃyamÃïÃk«a-rohiïi kanÅya÷ pa¤ca-mÆlaæ ca pÃlikaæ madanëÂakam | jalìhake pacet tac ca pÃda-Óe«aæ parisrutam || 38 || k«Åra-dvi-prastha-saæyuktaæ k«Åra-Óe«aæ puna÷ pacet | sa-pÃda-jÃÇgala-rasa÷ sa-sarpir-madhu-saindhava÷ || 39 || pi«Âair ya«ÂÅ-miÓi-ÓyÃmÃ-kaliÇgaka-rasäjanai÷ | vasti÷ sukho«ïo mÃæsÃgni-bala-Óukra-vivardhana÷ || 40 || vÃtÃs­Ç-moha-mehÃrÓo-gulma-viï-mÆtra-saægrahÃn | vi«ama-jvara-vÅsarpa-vardhmÃdhmÃna-pravÃhikÃ÷ || 41 || 4.41av vÃta-rakta-pramehÃrÓo- 4.41av vÃtÃs­Ç-meha-medo-'rÓo- 4.41bv -gulma-viï-mÆtra-saægraham vaÇk«aïoru-kaÂÅ-kuk«i-manyÃ-Órotra-Óiro-ruja÷ | hanyÃd as­g-daronmÃda-Óopha-kÃsÃÓma-kuï¬alÃn || 42 || cak«u«ya÷ putra-do rÃjà yÃpanÃnÃæ rasÃyanam | m­gÃïÃæ laghu-vadrÃïÃæ daÓa-mÆlasya cÃmbhasà || 43 || 4.43bv yÃpanÃnÃæ rasÃyana÷ 4.43cv m­gÃïÃæ laghu-babhrÆïÃæ 4.43cv m­gÃïÃæ laghu-barhÃïÃæ 4.43cv m­gÃïÃæ laghu-va¬rÃïÃæ 4.43cv m­gÃïÃæ laghu-vabhrÃïÃæ 4.43cv m­gÃïÃæ laghu-babhrÃïÃæ 4.43cv m­gÃïÃæ laghu-vargÃïÃæ hapu«Ã-miÓi-gÃÇgeyÅ-kalkair vÃta-hara÷ param | nirÆho 'ty-artha-v­«yaÓ ca mahÃ-sneha-samanvita÷ || 44 || 4.44bv -kalkair vÃta-harai÷ param 4.44bv -kalko vÃta-hara÷ param mayÆraæ pak«a-pittÃntra-pÃda-viÂ-tuï¬a-varjitam | laghunà pa¤ca-mÆlena pÃlikena samanvitam || 45 || paktvà k«Åra-jale k«Åra-Óe«aæ sa-gh­ta-mÃk«ikam | tad vidÃrÅ-kaïÃ-ya«ÂÅ-ÓatÃhvÃ-phala-kalka-vat || 46 || 4.46dv -ÓatÃhvÃ-phala-kalka-vÃn vastir Å«at-paÂu-yuta÷ paramaæ bala-Óukra-k­t | kalpaneyaæ p­thak kÃryà tittiri-prabh­ti«v api || 47 || 4.47bv paramaæ bala-varïa-k­t vi«kire«u samaste«u pratuda-prasahe«u ca | jala-cÃri«u tad-vac ca matsye«u k«Åra-varjità || 48 || godhÃ-nakula-mÃrjÃra-Óalyakondura-jaæ palam | p­thag daÓa-palaæ k«Åre pa¤ca-mÆlaæ ca sÃdhayet || 49 || tat paya÷ phala-vaidehÅ-kalka-dvi-lavaïÃnvitam | sa-sitÃ-taila-madhv-Ãjyo vastir yojyo rasÃyanam || 50 || 4.50cv sa-sitÃ-taila-madhv-Ãjyaæ 4.50cv sa-sitÃ-taila-madhv-Ãjyaæ vyÃyÃma-mathitoraska-k«Åïendriya-balaujasÃm | vibaddha-Óukra-viï-mÆtra-khu¬a-vÃta-vikÃriïÃm || 51 || 4.51cv vibandha-Óukra-viï-mÆtra- gaja-vÃji-ratha-k«obha-bhagna-jarjaritÃtmanÃm | punar-nava-tvaæ kurute vÃjÅ-karaïam uttamam || 52 || 4.52dv vÃjÅ-karaïa-sat-tamam siddhena payasà bhojyam ÃtmaguptoccaÂek«urai÷ | snehÃæÓ cÃ-yantraïÃn siddhÃn siddha-dravyai÷ prakalpayet || 53 || 4.53cv snehÃæÓ cìhya-guïÃn siddhÃn do«a-ghnÃ÷ sa-parÅhÃrà vak«yante sneha-vastaya÷ | daÓa-mÆlaæ balÃæ rÃsnÃm aÓvagandhÃæ punarnavÃm || 54 || 4.54av do«a-ghnà ni«-parÅhÃrà gu¬Æcyairaï¬a-bhÆtÅka-bhÃrgÅ-v­«aka-rohi«am | ÓatÃvarÅæ sahacaraæ kÃkanÃsÃæ palÃæÓakam || 55 || 4.55av gu¬Æcyairaï¬a-pÆtÅka- 4.55dv kÃkanÃsÃæ palÃæÓikam 4.55dv kÃkanÃsÃæ palÃæÓikÃm yava-mëÃtasÅ-kola-kulatthÃn pras­tonmitÃn | vahe vipÃcya toyasya droïa-Óe«eïa tena ca || 56 || pacet tailìhakaæ pe«yair jÅvanÅyai÷ palonmitai÷ | anuvÃsanam ity etat sarva-vÃta-vikÃra-nut || 57 || 4.57av pacet tailì÷akaæ kalkair 4.57dv sarva-vÃta-vikÃra-jit ÃnÆpÃnÃæ vasà tad-vaj jÅvanÅyopasÃdhità | ÓatÃhvÃ-ciribilvÃmlais tailaæ siddhaæ samÅraïe || 58 || 4.58cv ÓatÃhvÃ-yava-bilvÃmlais 4.58dv tailaæ tad-vat samÅraïe saindhavenÃgni-varïena taptaæ cÃnila-jid gh­tam | jÅvantÅæ madanaæ medÃæ ÓrÃvaïÅæ madhukaæ balÃm || 59 || ÓatÃhvar«abhakau k­«ïÃæ kÃkanÃsÃæ ÓatÃvarÅm | svaguptÃæ k«Åra-kÃkolÅæ karkaÂÃkhyÃæ ÓaÂhÅæ vacÃm || 60 || pi«Âvà taila-gh­taæ k«Åre sÃdhayet tac-catur-guïe | b­æhaïaæ vÃta-pitta-ghnaæ bala-ÓukrÃgni-vardhanam || 61 || 4.61av pi«Âvà tailaæ gh­taæ k«Åre 4.61bv sÃdhayet ca catur-guïe raja÷-ÓukrÃmaya-haraæ putrÅyaæ cÃnuvÃsanam | saindhavaæ madanaæ ku«Âhaæ ÓatÃhvà niculo vacà || 62 || 4.62av raja÷-ÓukrÃnila-haraæ 4.62bv putrÅyam anuvÃsanam hrÅveraæ madhukaæ bhÃrgÅ devadÃru sa-kaÂphalam | nÃgaraæ pu«karaæ medà cavikà citraka÷ ÓaÂhÅ || 63 || 4.63av hrÅveraæ padmakaæ bhÃrgÅ vi¬aÇgÃtivi«e ÓyÃmà hareïur nÅlinÅ sthirà | bilvÃjamoda-capalà dantÅ rÃsnà ca tai÷ samai÷ || 64 || 4.64av vi¬aÇgÃtivi«Ã-ÓyÃmà 4.64cv bilvÃjamodÃ-capalà 4.64cv bilvÃjamode capalà sÃdhyam eraï¬a-tailaæ và tailaæ và kapha-roga-nut | vardhmodÃvarta-gulmÃrÓa÷-plÅha-mehìhya-mÃrutÃn || 65 || 4.65av sÃdhyam eraï¬a-jaæ tailaæ 4.65bv kapha-vÃta-ja-roga-nut ÃnÃham aÓmarÅæ cÃÓu hanyÃt tad anuvÃsanam | sÃdhitaæ pa¤ca-mÆlena tailaæ bilvÃdinÃtha-và || 66 || kapha-ghnaæ kalpayet tailaæ dravyair và kapha-ghÃtibhi÷ | phalair a«Âa-guïaiÓ cÃmlai÷ siddham anvÃsanaæ kaphe || 67 || 4.67cv phalair a«Âa-guïe cÃmle m­du-vasti-ja¬Å-bhÆte tÅk«ïo 'nyo vastir i«yate | tÅk«ïair vikar«ite snigdho madhura÷ ÓiÓiro m­du÷ || 68 || 4.68av m­du-vastau ja¬Å-bhÆte tÅk«ïa-tvaæ mÆtra-pÅlv-agni-lavaïa-k«Ãra-sar«apai÷ | prÃpta-kÃlaæ vidhÃtavyaæ k«ÅrÃjyÃdyais tu mÃrdavam || 69 || 4.69av tÅk«ïa-tvaæ mÆtra-bilvÃgni- 4.69dv k«ÅrÃjyÃdyaiÓ ca mÃrdavam 4.69dv k«ÅrÃdyaiÓ caiva mÃrdavam 4.69dv gh­ta-k«Årais tu mÃrdavam bala-kÃla-roga-do«a-prak­tÅ÷ pravibhajya yojito vasti÷ | svai÷ svair au«adha-vargai÷ svÃn svÃn rogÃn nivartayati || 70 || 4.70bv -prak­tÅ÷ pravivÅk«ya yojito vasti÷ 4.70dv svÃn svÃn do«Ãn nivartayati u«ïÃrtÃnÃæ ÓÅtä chÅtÃrtÃnÃæ tathà sukho«ïÃæÓ ca | tad-yogyau«adha-yuktÃn vastÅn saætarkya yu¤jÅta || 71 || vastÅn na b­æhaïÅyÃn dadyÃd vyÃdhi«u viÓodhanÅye«u | medasvino viÓodhyà ye ca narÃ÷ ku«Âha-mehÃrtÃ÷ || 72 || 4.72bv dadyÃd vyÃdhi«u ca ÓodhanÅye«u na k«Åïa-k«ata-dur-bala-mÆrchita-k­Óa-Óu«ka-Óuddha-dehÃnÃm | dadyÃd viÓodhanÅyÃn do«a-nibaddhÃyu«o ye ca || 73 || KalpasthÃna a-snigdha-svinna-dehasya guru-ko«Âhasya yojita÷ | ÓÅto 'lpa-sneha-lavaïa-dravya-mÃtro ghano 'pi và || 1 || 5.1dv -drava-mÃtro ghano 'pi và vasti÷ saæk«obhya taæ do«aæ dur-bala-tvÃd a-nirharan | karoty a-yogaæ tena syÃd vÃta-mÆtra-Óak­d-graha÷ || 2 || 5.2av vasti÷ saæstabhya taæ do«aæ nÃbhi-vasti-rujà dÃho h­l-lepa÷ Óvayathur gude | kaï¬Ær gaï¬Ãni vaivarïyam a-ratir vahni-mÃrdavam || 3 || 5.3av nÃbhi-vasti-rujÃnÃho 5.3cv kaï¬Ær gaï¬Ãti-vaivarïyam 5.3cv kaï¬Ær gaï¬Ãk«i-vaivarïyam kvÃtha-dvayaæ prÃg-vihitaæ madhya-do«e 'tisÃriïi | u«ïasya tasmÃd ekasya tatra pÃnaæ praÓasyate || 4 || 5.4dv tatra pÃnaæ vidhÅyate phala-vartyas tathà svedÃ÷ kÃlaæ j¤Ãtvà virecanam | bilva-mÆla-triv­d-dÃru-yava-kola-kulattha-vÃn || 5 || surÃdi-mÆtra-vÃn vasti÷ sa-prÃk-pe«yas tam Ãnayet | yukto 'lpa-vÅryo do«Ã¬hye rÆk«e krÆrÃÓaye 'tha-và || 6 || 5.6av surÃdi-mÃæs tatra vasti÷ vastir do«Ãv­to ruddha-mÃrgo rundhyÃt samÅraïam | sa vi-mÃrgo 'nila÷ kuryÃd ÃdhmÃnaæ marma-pŬanam || 7 || vidÃhaæ guda-ko«Âhasya mu«ka-vaÇk«aïa-vedanÃm | ruïaddhi h­dayaæ ÓÆlair itaÓ cetaÓ ca dhÃvati || 8 || sv-abhyakta-svinna-gÃtrasya tatra vartiæ prayojayet | bilvÃdiÓ ca nirÆha÷ syÃt pÅlu-sar«apa-mÆtra-vÃn || 9 || 5.9av abhyakta-svinna-gÃtrasya 5.9av sv-abhyakta-svinna-gÃtrÃya 5.9av sv-abhyakta-svinna-dehasya saralÃmaradÃrubhyÃæ sÃdhitaæ cÃnuvÃsanam | kurvato vega-saærodhaæ pŬito vÃti-mÃtrayà || 10 || 5.10bv sÃdhitaæ vÃnuvÃsanam 5.10dv pŬitaÓ cÃti-mÃtrayà a-snigdha-lavaïo«ïo và vastir alpo 'lpa-bhe«aja÷ | m­dur và mÃrutenordhvaæ vik«ipto mukha-nÃsikÃt || 11 || nireti mÆrchÃ-h­l-lÃsa-t­¬-dÃhÃdÅn pravartayan | mÆrchÃ-vikÃraæ d­«ÂvÃsya si¤cec chÅtÃmbunà mukham || 12 || 5.12bv -t­¬-dÃhÃdÅn prakalpayet 5.12bv -t­¬-dÃhÃdÅn pravartayet vyajed Ã-klama-nÃÓÃc ca prÃïÃyÃmaæ ca kÃrayet | p­«Âha-pÃrÓvodaraæ m­jyÃt karair u«ïair adho-mukham || 13 || 5.13av vÅjet klama-vinÃÓÃc ca 5.13av vÅjed Ã-klama-nÃÓÃc ca 5.13av vÅjyed Ã-klama-nÃÓÃc ca 5.13cv p­«Âha-pÃrÓvodaraæ m­dyÃt keÓe«Ætk«ipya dhunvÅta bhÅ«ayed vyÃla-daæ«Âribhi÷ | ÓastrolkÃ-rÃja-puru«air vastir eti tathà hy adha÷ || 14 || 5.14bv bhÃyayed vyÃla-daæ«Âribhi÷v 5.14bv bhÃpayed vyÃla-daæ«Âribhi÷ pÃïi-vastrair galÃpŬaæ kuryÃn na mriyate tathà | prÃïodÃna-nirodhÃd dhi su-prasiddha-tarÃyana÷ || 15 || apÃna÷ pavano vastiæ tam ÃÓv evÃpakar«ati | ku«Âha-kramuka-kalkaæ ca pÃyayetÃmla-saæyutam || 16 || 5.16bv tathÃÓv evÃpakar«ati 5.16cv ku«Âha-kramuka-kalkaæ và 5.16dv pÃyayed amla-saæyutam au«ïyÃt taik«ïyÃt sara-tvÃc ca vastiæ so 'syÃnulomayet | go-mÆtreïa triv­t-pathyÃ-kalkaæ vÃdho-'nulomanam || 17 || 5.17dv -kalkaæ cÃdho-'nulomanam pakvÃÓaya-sthite svinne nirÆho dÃÓamÆlika÷ | yava-kola-kulatthaiÓ ca vidheyo mÆtra-sÃdhitai÷ || 18 || 5.18dv vidheyo mÆtra-sÃdhita÷ vastir go-mÆtra-siddhair và sÃm­tÃ-vaæÓa-pallavai÷ | pÆti-kara¤ja-tvak-pattra-ÓaÂhÅ-devÃhva-rohi«ai÷ || 19 || sa-taila-gu¬a-sindhÆttho virekau«adha-kalka-vÃn | bilvÃdi-pa¤ca-mÆlena siddho vastir ura÷-sthite || 20 || Óira÷-sthe nÃvanaæ dhÆma÷ pracchÃdyaæ sar«apai÷ Óira÷ | vastir aty-u«ïa-tÅk«ïÃmla-ghano 'ti-sveditasya và || 21 || alpe do«e m­dau ko«Âhe prayukto và puna÷ puna÷ | ati-yoga-tvam Ãpanno bhavet kuk«i-rujÃ-kara÷ || 22 || virecanÃti-yogena sa tulyÃk­ti-sÃdhana÷ | vasti÷ k«ÃrÃmla-tÅk«ïo«ïa-lavaïa÷ paittikasya và || 23 || 5.23dv -lavaïa÷ paittikasya ca gudaæ dahan likhan k«iïvan karoty asya parisravam | sa vidagdhaæ sravaty asraæ varïai÷ pittaæ ca bhÆribhi÷ || 24 || 5.24bv karoty asra-parisravam bahu-ÓaÓ cÃti-vegena mohaæ gacchati so '-sak­t | rakta-pittÃtisÃra-ghnÅ kriyà tatra praÓasyate || 25 || 5.25av bahu-ÓaÓ cÃti-yogena 5.25bv mohaæ gacchati cÃ-sak­t 5.25bv mohaæ gacchati vÃ-sak­t dÃhÃdi«u triv­t-kalkaæ m­dvÅkÃ-vÃriïà pibet | tad dhi pitta-Óak­d-vÃtÃn h­tvà dÃhÃdikä jayet || 26 || 5.26dv hatvà dÃhÃdikä jayet viÓuddhaÓ ca pibec chÅtÃæ yavÃgÆæ ÓarkarÃ-yutÃm | yu¤jyÃd vÃti-viriktasya k«Åïa-viÂkasya bhojanam || 27 || 5.27bv yavÃgÆæ ÓarkarÃnvitÃm mëa-yÆ«eïa kulmëÃn pÃnaæ dadhy atha-và surÃm | siddhir vasty-ÃpadÃm evaæ sneha-vastes tu vak«yate || 28 || 5.28dv sneha-vasti«u vak«yate 5.28dv sneha-kalpas tu vak«yate ÓÅto 'lpo vÃdhike vÃte pitte 'ty-u«ïa÷ kaphe m­du÷ | ati-bhukte gurur varca÷-saæcaye 'lpa-balas tathà || 29 || dattas tair Ãv­ta÷ sneho nÃyÃty abhibhavÃd api | stambhoru-sadanÃdhmÃna-jvara-ÓÆlÃÇga-mardanai÷ || 30 || 5.30bv nÃyÃty abhibhavÃd adha÷ pÃrÓva-rug-ve«Âanair vidyÃd vÃyunà sneham Ãv­tam | snigdhÃmla-lavaïo«ïais taæ rÃsnÃ-pÅtadru-tailikai÷ || 31 || sauvÅraka-surÃ-kola-kulattha-yava-sÃdhitai÷ | nirÆhair nirharet samyak sa-mÆtrai÷ päcamÆlikai÷ || 32 || 5.32av sauvÅraka-surÃÇkolla- 5.32dv sa-mÆtrai÷ päcamaulikai÷ tÃbhyÃm eva ca tailÃbhyÃæ sÃyaæ bhukte 'nuvÃsayet | t­¬-dÃha-rÃga-saæmoha-vaivarïya-tamaka-jvarai÷ || 33 || 5.33av tÃbhyÃm eva tu tailÃbhyÃæ 5.33av tailÃbhyÃm eva tÃbhyÃæ và vidyÃt pittÃv­taæ svÃdu-tiktais taæ vastibhir haret | tandrÃ-ÓÅta-jvarÃlasya-prasekÃ-ruci-gauravai÷ || 34 || 5.34bv -tiktais taæ ca vinirharet saæmÆrchÃ-glÃnibhir vidyÃc chle«maïà sneham Ãv­tam | ka«Ãya-tikta-kaÂukai÷ surÃ-mÆtropasÃdhitai÷ || 35 || 5.35av sa-mÆrchÃ-glÃnibhir vidyÃc 5.35dv surÃ-mÆtrai÷ prasÃdhitai÷ 5.35dv surÃ-go-mÆtra-sÃdhitai÷ phala-taila-yutai÷ sÃmlair vastibhis taæ vinirharet | chardi-mÆrchÃ-ruci-glÃni-ÓÆla-nidrÃÇga-mardanai÷ || 36 || 5.36dv -ÓÆla-tandrÃÇga-mardanai÷ Ãma-liÇgai÷ sa-dÃhais taæ vidyÃd aty-aÓanÃv­tam | kaÂÆnÃæ lavaïÃnÃæ ca kvÃthaiÓ cÆrïaiÓ ca pÃcanam || 37 || 5.37bv vidyÃd ÃmÃv­taæ tu tam m­dur vireka÷ sarvaæ ca tatrÃma-vihitaæ hitam | viï-mÆtrÃnila-saÇgÃrti-guru-tvÃdhmÃna-h­d-grahai÷ || 38 || snehaæ vi¬-Ãv­taæ j¤Ãtvà sneha-svedai÷ sa-vartibhi÷ | ÓyÃmÃ-bilvÃdi-siddhaiÓ ca nirÆhai÷ sÃnuvÃsanai÷ || 39 || nirhared vidhinà samyag udÃvarta-hareïa ca | a-bhukte ÓÆna-pÃyau và peyÃ-mÃtrÃÓitasya và || 40 || 5.40bv udÃvarta-hareïa và 5.40dv peyÃ-mÃtrÃÓitasya ca gude praïihita÷ sneho vegÃd dhÃvaty an-Ãv­ta÷ | Ærdhvaæ kÃyaæ tata÷ kaïÂhÃd Ærdhvebhya÷ khebhya ety api || 41 || 5.41cv Ærdhva-kÃyaæ tata÷ kaïÂhÃd mÆtra-ÓyÃmÃ-triv­t-siddho yava-kola-kulattha-vÃn | tat-siddha-tailo deya÷ syÃn nirÆha÷ sÃnuvÃsana÷ || 42 || kaïÂhÃd Ãgacchata÷ stambha-kaïÂha-graha-virecanai÷ | chardi-ghnÅbhi÷ kriyÃbhiÓ ca tasya kuryÃn nibarhaïam || 43 || nÃ-pakvaæ praïayet snehaæ gudaæ sa hy upalimpati | tata÷ kuryÃt sa-ruÇ-moha-kaï¬Æ-ÓophÃn kriyÃtra ca || 44 || 5.44av nÃ-pakvaæ snehayet snehaæ 5.44cv tata÷ kuryÃt sa-t­ï-moha- 5.44cv sa kuryÃt sakthi-ruÇ-moha- tÅk«ïo vastis tathà tailam arka-pattra-rase Ó­tam | an-ucchvÃsya tu baddhe và datte ni÷Óe«a eva và || 45 || 5.45cv an-ucchvÃsya nu baddhe và 5.45cv an-ucchvÃsyÃnubaddhe và 5.45dv datte ni÷Óe«a eva ca praviÓya k«ubhito vÃyu÷ ÓÆla-toda-karo bhavet | tatrÃbhyaÇgo gude svedo vÃta-ghnÃny aÓanÃni ca || 46 || 5.46dv vÃta-ghnÃny aÓanÃny atha drutaæ praïÅte ni«k­«Âe sahasotk«ipta eva và | syÃt kaÂÅ-guda-jaÇghoru-vasti-stambhÃrti-bhedanam || 47 || bhojanaæ tatra vÃta-ghnaæ svedÃbhyaÇgÃ÷ sa-vastaya÷ | pŬyamÃne 'ntarà mukte gude pratihato 'nila÷ || 48 || ura÷-Óiro-rujaæ sÃdam ÆrvoÓ ca janayed balÅ | vasti÷ syÃt tatra bilvÃdi-phala-ÓyÃmÃdi-mÆtra-vÃn || 49 || 5.49cv vasti÷ syÃt tatra bilvÃdi÷ 5.49dv phala-ÓyÃmÃdi-mÆtra-vÃn ati-prapŬita÷ ko«Âhe ti«Âhaty ÃyÃti và galam | tatra vastir virekaÓ ca gala-pŬÃdi karma ca || 50 || 5.50bv ti«Âhann ÃyÃti và galam vamanÃdyair viÓuddhaæ ca k«Ãma-deha-balÃnalam | yathÃï¬aæ taruïaæ pÆrïaæ taila-pÃtraæ yathà tathà || 51 || 5.51av karmabhir vamanÃdyaiÓ ca 5.51av vamanÃdyair viÓuddhaæ tu bhi«ak prayatnato rak«et sarvasmÃd apacÃrata÷ | dadyÃn madhura-h­dyÃni tato 'mla-lavaïau rasau || 52 || 5.52bv sarvasmÃd apavÃdata÷ svÃdu-tiktau tato bhÆya÷ ka«Ãya-kaÂukau tata÷ | anyo-'nya-praty-anÅkÃnÃæ rasÃnÃæ snigdha-rÆk«ayo÷ || 53 || vyatyÃsÃd upayogena kramÃt taæ prak­tiæ nayet | sarvaæ-saha÷ sthira-balo vij¤eya÷ prak­tiæ gata÷ || 54 || KalpasthÃna dhanve sÃdhÃraïe deÓe same san-m­ttike Óucau | ÓmaÓÃna-caityÃyatana-Óvabhra-valmÅka-varjite || 1 || 6.1av dhanva-sÃdhÃraïe deÓe 6.1cv ÓmaÓÃna-caityÃdyatana- m­dau pradak«iïa-jale kuÓa-rohi«a-saæst­te | a-phÃla-k­«Âe 'n-ÃkrÃnte pÃdapair bala-vat-tarai÷ || 2 || 6.2bv kuÓa-rohi«a-saæsk­te Óasyate bhe«ajaæ jÃtaæ yuktaæ varïa-rasÃdibhi÷ | jantv-a-jagdhaæ davÃ-dagdham a-vidagdhaæ ca vaik­tai÷ || 3 || 6.3cv jantv-a-ju«Âaæ davÃ-dagdham 6.3dv a-vijagdhaæ ca vaik­tai÷ bhÆtaiÓ chÃyÃtapÃmbv-Ãdyair yathÃ-kÃlaæ ca sevitam | avagìha-mahÃ-mÆlam udÅcÅæ diÓam ÃÓritam || 4 || 6.4dv udÅcÅæ diÓam Ãsthitam mahendra-rÃma-k­«ïÃnÃæ brÃhmaïÃnÃæ gavÃm api | tapasà tejasà vÃpi praÓÃmyadhvaæ ÓivÃya vai || 4+(1) || 6.4+(1)cv tapasÃæ tejasÃæ vÃpi 6.4+(1)dv praÓÃmyadhvaæ ÓamÃya vai mantreïÃnena mati-mÃn sarvam apy au«adhaæ nayet || 4+(2)ab || atha kalyÃïa-carita÷ ÓrÃddha÷ Óucir upo«ita÷ | g­hïÅyÃd au«adhaæ su-sthaæ sthitaæ kÃle ca kalpayet || 5 || sa-k«Åraæ tad a-saæpattÃv an-atikrÃnta-vatsaram | ­te gu¬a-gh­ta-k«audra-dhÃnya-k­«ïÃ-vi¬aÇgata÷ || 6 || 6.6cv ­te gh­ta-gu¬a-k«audra- payo bëkayaïaæ grÃhyaæ viï-mÆtraæ tac ca nÅ-rujÃm | vayo-bala-vatÃæ dhÃtu-piccha-Ó­Çga-khurÃdikam || 7 || 6.7bv viï-mÆtraæ tac ca nÅ-ruji 6.7bv viï-mÆtraæ tac ca nÅ-rujam 6.7dv -puccha-Ó­Çga-khurÃdikam 6.7dv -pitta-Ó­Çga-khurÃdikam ka«Ãya-yonaya÷ pa¤ca rasà lavaïa-varjitÃ÷ | rasa÷ kalka÷ Ó­ta÷ ÓÅta÷ phÃïÂaÓ ceti prakalpanà || 8 || 6.8dv phÃïÂaÓ ceti prakalpanÃ÷ pa¤ca-dhaiva ka«ÃyÃïÃæ pÆrvaæ pÆrvaæ balÃdhikà | sadya÷-samuddh­tÃt k«uïïÃd ya÷ sravet paÂa-pŬitÃt || 9 || 6.9av pa¤ca caiva ka«ÃyÃïÃæ 6.9bv pÆrvaæ pÆrvaæ balÃdhikÃ÷ 6.9bv pÆrvaæ pÆrvaæ balÃvahÃ÷ 6.9cv sadya÷-samuddh­ta-k«uïïÃd 6.9dv ya÷ sravet paÂa-pŬanÃt sva-rasa÷ sa samuddi«Âa÷ kalka÷ pi«Âo dravÃpluta÷ | cÆrïo '-pluta÷ Ó­ta÷ kvÃtha÷ ÓÅto rÃtriæ drave sthita÷ || 10 || 6.10dv ÓÅto rÃtrau drave sthita÷ sadyo-'bhi«uta-pÆtas tu phÃïÂas tan-mÃna-kalpane | yu¤jyÃd vyÃdhy-Ãdi-balatas tathà ca vacanaæ mune÷ || 11 || 6.11av sadyo-'bhik«uïïa-pÆtas tu mÃtrÃyà na vyavasthÃsti vyÃdhiæ ko«Âhaæ balaæ vaya÷ | Ãlocya deÓa-kÃlau ca yojyà tad-vac ca kalpanà || 12 || 6.12av mÃtrÃyà nÃsty avasthÃnaæ 6.12bv do«am agniæ balaæ vaya÷ madhyaæ tu mÃnaæ nirdi«Âaæ sva-rasasya catu÷-palam | pe«yasya kar«am Ãlo¬yaæ tad dravasya pala-traye || 13 || 6.13av madhya-mÃnaæ vinirdi«Âaæ kvÃthaæ dravya-pale kuryÃt prasthÃrdhaæ pÃda-Óe«itam | ÓÅtaæ pale palai÷ «a¬bhiÓ caturbhis tu tato 'param || 14 || 6.14dv caturbhiÓ ca tato 'param 6.14dv caturbhis tu tata÷ param sneha-pÃke tv a-mÃnoktau catur-guïa-vivardhitam | kalka-sneha-dravaæ yojyam adhÅte Óaunaka÷ puna÷ || 15 || snehe sidhyati ÓuddhÃmbu-ni÷kvÃtha-sva-rasai÷ kramÃt | kalkasya yojayed aæÓaæ caturthaæ «a«Âham a«Âamam || 16 || p­thak sneha-samaæ dadyÃt pa¤ca-prabh­ti tu dravam | nÃÇgulÅ-grÃhi-tà kalke na snehe 'gnau sa-Óabda-tà || 17 || 6.17av dravaæ tu pa¤ca-prabh­ti 6.17bv p­thak sneha-samaæ k«ipet Óu«ka-dravyaæ yadà na syÃt tadà sadya÷-samuddh­tam | dvi-guïaæ tat prayoktavyaæ ku¬avÃdi dravaæ tathà || 17.1+1 || varïÃdi-saæpac ca yadà tadainaæ ÓÅghram Ãharet | gh­tasya phenopaÓamas tailasya tu tad-udbhava÷ || 18 || 6.18dc tailasya ca tad-udbhava÷ lehasya tantu-mat-tÃpsu majjanaæ saraïaæ na ca | pÃkas tu tri-vidho mandaÓ cikkaïa÷ khara-cikkaïa÷ || 19 || 6.19bv majjanaæ Óaraïaæ na ca manda÷ kalka-same kiÂÂe cikkaïo madanopame | ki¤-cit sÅdati k­«ïe ca vartya-mÃne ca paÓcima÷ || 20 || 6.20dv varti-mÃne ca paÓcima÷ 6.20dv vartamÃne ca paÓcima÷ 6.20dv vartamÃne tu paÓcima÷ dagdho 'ta Ærdhvaæ ni«kÃrya÷ syÃd Ãmas tv agni-sÃda-k­t | m­dur nasye kharo 'bhyaÇge pÃne vastau ca cikkaïa÷ || 21 || ÓÃïaæ pÃïi-talaæ mu«Âiæ ku¬avaæ prastham ìhakam | droïaæ vahaæ ca krama-Óo vijÃnÅyÃc catur-guïam || 22 || dvi-guïaæ yojayed Ãrdraæ ku¬avÃdi tathà dravam | pe«aïÃlo¬ane vÃri sneha-pÃke ca nir-drave || 23 || kalpayet sad­ÓÃn bhÃgÃn pramÃïaæ yatra noditam | kalkÅ-kuryÃc ca bhai«ajyam a-nirÆpita-kalpanam || 24 || aÇgÃn-uktau tu mÆlaæ syÃd a-prasiddhau tad eva tu | dvau ÓÃïau vaÂaka÷ kolaæ badaraæ draÇk«aïaÓ ca tau || 25 || 6.25av a-nirdi«ÂÃ-prasiddhe«u 6.25bv mÆlaæ grÃhyaæ tvag-Ãdi«u 6.25cv dvau ÓÃïau vaÂaka÷ kolo «a¬ vaæÓyas tu marÅci÷ syÃt «aï marÅcyas tu sar«apa÷ | taï¬ula÷ sar«apÃs tv a«Âau dhÃnya-mëas tu tau yava÷ || 25.1+(1) || 6.25.1+(1)dv dhÃnya-mëaÓ ca tau yava÷ tÃv aï¬ikà caturbhis tair mëaka÷ ÓÃïakas tathà || 25.1+(2)ab || 6.25.1+(2)av tÃvanto gadità mëÃ÷ 6.25.1+(2)av tais turyair gu¤jakà mëas 6.25.1+(2)bv ÓÃïo 'yaæ munibhi÷ sm­ta÷ 6.25.1+(2)bv turyÃbhi÷ ÓÃïaka÷ sm­ta÷ ak«aæ picu÷ pÃïi-talaæ suvarïaæ kava¬a-graha÷ | kar«o bi¬Ãla-padakaæ tinduka÷ pÃïi-mÃnikà || 26 || 6.26bv suvarïaæ kava¬a-graham 6.26dv tindukaæ pÃïi-mÃnikà ÓabdÃnya-tvam a-bhinne 'rthe Óuktir a«Âamikà picÆ | palaæ praku¤co bilvaæ ca mu«Âir Ãmraæ caturthikà || 27 || 6.27av ÓabdÃn evam a-bhinne 'rthe 6.27av Óabdà hy amÅ a-bhinne 'rthe dve pale pras­tas tau dvÃv a¤jalis tau tu mÃnikà | ìhakaæ bhÃjanaæ kaæso droïa÷ kumbho ghaÂo 'rmaïam || 28 || 6.28av dve pale pras­tis tau dvÃv tulà pala-Óataæ tÃni viæÓatir bhÃra ucyate | himavad-vindhya-ÓailÃbhyÃæ prÃyo vyÃptà vasundharà || 29 || 6.29av tulà pala-Óataæ tÃsÃæ saumyaæ pathyaæ ca tatrÃdyam Ãgneyaæ vaindhyam au«adham || 29ªab || 6.29ªav saumyaæ tatrÃdyam Ãgneyaæ 6.29ªbv vaindhyam au«adham Åritam UttarasthÃna jÃta-mÃtraæ viÓodhyolbÃd bÃlaæ saindhava-sarpi«Ã | prasÆti-kleÓitaæ cÃnu balÃ-tailena secayet || 1 || aÓmanor vÃdanaæ cÃsya karïa-mÆle samÃcaret | athÃsya dak«iïe karïe mantram uccÃrayed imam || 2 || aÇgÃd aÇgÃt saæbhavasi h­dayÃd abhijÃyase | Ãtmà vai putra-nÃmÃsi saæjÅva ÓaradÃæ Óatam || 3 || 1.3dv saæjÅva Óarada÷ Óatam ÓatÃyu÷ Óata-var«o 'si dÅrgham Ãyur avÃpnuhi | nak«atrÃïi diÓo rÃtrir ahaÓ ca tvÃbhirak«atu || 4 || 1.4dv ahaÓ catvÃri rak«atu svasthÅ-bhÆtasya nÃbhiæ ca sÆtreïa catur-aÇgulÃt | baddhvordhvaæ vardhayitvà ca grÅvÃyÃm avasa¤jayet || 5 || 1.5cv baddhvordhvaæ vardhayitvà tu 1.5dv grÅvÃyÃm avasajjayet nÃbhiæ ca ku«Âha-tailena secayet snÃpayed anu | k«Åri-v­k«a-ka«Ãyeïa sarva-gandhodakena và || 6 || 1.6av nÃbhiæ tu ku«Âha-tailena 1.6bv secayet snapayed anu ko«ïena tapta-rajata-tapanÅya-nimajjanai÷ | tato dak«iïa-tarjanyà tÃlÆnnamyÃvaguïÂhayet || 7 || Óirasi sneha-picunà prÃÓyaæ cÃsya prayojayet | hareïu-mÃtraæ medhÃyur-balÃrtham abhimantritam || 8 || 1.8bv prÃÓaæ cÃsya prayojayet aindrÅ-brÃhmÅ-vacÃ-ÓaÇkhapu«pÅ-kalkaæ gh­taæ madhu | cÃmÅkara-vacÃ-brÃhmÅ-tÃpya-pathyà rajÅ-k­tÃ÷ || 9 || 1.9dv -ku«Âha-pathyà rajÅ-k­tÃ÷ lihyÃn madhu-gh­topetà hema-dhÃtrÅ-rajo 'tha-và | garbhÃmbha÷ saindhava-vatà sarpi«Ã vÃmayet tata÷ || 10 || 1.10cv garbhÃmbha÷ saindhava-vacÃ- 1.10dv -sarpi«Ã vÃmayet tata÷ prÃjÃpatyena vidhinà jÃta-karmÃïi kÃrayet | sirÃïÃæ h­daya-sthÃnÃæ viv­ta-tvÃt prasÆtita÷ || 11 || t­tÅye 'hni caturthe và strÅïÃæ stanyaæ pravartate | prathame divase tasmÃt tri-kÃlaæ madhu-sarpi«Å || 12 || anantÃ-miÓrite mantra-pÃvite prÃÓayec chiÓum | dvitÅye lak«maïÃ-siddhaæ t­tÅye ca gh­taæ tata÷ || 13 || prÃÇ-ni«iddha-stanasyÃsya tat-pÃïi-tala-saæmitam | stanyÃnu-pÃnaæ dvau kÃlau nava-nÅtaæ prayojayet || 14 || mÃtur eva pibet stanyaæ tad dhy alaæ deha-v­ddhaye | stanya-dhÃtryÃv ubhe kÃrye tad-a-saæpadi vatsale || 15 || 1.15bv tat paraæ deha-v­ddhaye a-vyaÇge brahma-cÃriïyau varïa-prak­tita÷ same | nÅ-ruje madhya-vayasau jÅvad-vatse na lolupe || 16 || hitÃhÃra-vihÃreïa yatnÃd upacarec ca te | Óuk-krodha-laÇghanÃyÃsÃ÷ stanya-nÃÓasya hetava÷ || 17 || stanyasya sÅdhu-varjyÃni madyÃny ÃnÆpa-jà rasÃ÷ | k«Åraæ k«Åriïya o«adhya÷ ÓokÃdeÓ ca viparyaya÷ || 18 || 1.18cv k«Åraæ k«Åriïy au«adhaya÷ viruddhÃhÃra-bhuktÃyÃ÷ k«udhitÃyà vi-cetasa÷ | pradu«Âa-dhÃtor garbhiïyÃ÷ stanyaæ roga-karaæ ÓiÓo÷ || 19 || 1.19av viruddhÃhÃra-ce«ÂÃyÃ÷ stanyÃ-bhÃve payaÓ chÃgaæ gavyaæ và tad-guïaæ pibet | hrasvena pa¤ca-mÆlena sthirÃbhyÃæ và sitÃ-yutam || 20 || 1.20cv mÆlai÷ siddhaæ b­haty-Ãdyai÷ «a«ÂhÅæ niÓÃæ viÓe«eïa k­ta-rak«Ã-bali-kriyÃ÷ | jÃg­yur bÃndhavÃs tasya dadhata÷ paramÃæ mudam || 21 || daÓame divase pÆrïe vidhibhi÷ sva-kulocitai÷ | kÃrayet sÆtikotthÃnaæ nÃma bÃlasya cÃrcitam || 22 || 1.22bv vidhi-vat sva-kulocitai÷ bibhrato 'Çgair manohvÃla-rocanÃguru-candanam | nak«atra-devatÃ-yuktaæ bÃndhavaæ và samÃk«aram || 23 || tata÷ prak­ti-bhedokta-rÆpair Ãyu÷-parÅk«aïam | prÃg-udak-Óirasa÷ kuryÃd bÃlasya j¤Ãna-vÃn bhi«ak || 24 || Óuci-dhautopadhÃnÃni nir-valÅni m­dÆni ca | ÓayyÃstaraïa-vÃsÃæsi rak«o-ghnair dhÆpitÃni ca || 25 || kÃko viÓasta÷ ÓastaÓ ca dhÆpane triv­tÃnvita÷ | jÅvat-kha¬gÃdi-Ó­ÇgotthÃn sadà bÃla÷ ÓubhÃn maïÅn || 26 || 1.26av kaÇko viÓasta÷ ÓastaÓ ca 1.26cv jÅvat-kha¬gÃdi-Ó­Çga-sthÃn dhÃrayed au«adhÅ÷ Óre«ÂhÃ÷ brÃhmy-aindrÅ-jÅvakÃdikÃ÷ | hastÃbhyÃæ grÅvayà mÆrdhnà viÓe«Ãt satataæ vacÃm || 27 || 1.27av dhÃrayec cau«adhÅ÷ Óre«Âhà 1.27av dhÃrayed au«adhÅÓ ce«Âà Ãyur-medhÃ-sm­ti-svÃsthya-karÅæ rak«o-'bhirak«iïÅm | «aÂ-saptëÂama-mÃse«u nÅ-rujasya Óubhe 'hani || 28 || 1.28cv «aÂ-saptëÂasu mÃse«u karïau himÃgame vidhyed dhÃtry-aÇka-sthasya sÃntvayan | prÃg dak«iïaæ kumÃrasya bhi«ag vÃmaæ tu yo«ita÷ || 29 || dak«iïena dadhat sÆcÅæ pÃlÅm anyena pÃïinà | madhyata÷ karïa-pÅÂhasya ki¤-cid gaï¬ÃÓrayaæ prati || 30 || jarÃyu-mÃtra-pracchanne ravi-raÓmy-avabhÃsite | gh­tasya niÓ-calaæ samyag alaktaka-rasÃÇkite || 31 || vidhyed daiva-k­te cchidre sak­d evarju lÃghavÃt | nordhvaæ na pÃrÓvato nÃdha÷ sirÃs tatra hi saæÓritÃ÷ || 32 || kÃlikÃ-marmarÅ-raktÃs tad-vyadhÃd rÃga-rug-jvarÃ÷ | sa-Óopha-dÃha-saærambha-manyÃ-stambhÃpatÃnakÃ÷ || 33 || 1.33bv tad-bÃdhÃd rÃga-rug-jvarÃ÷ te«Ãæ yathÃmayaæ kuryÃd vibhajyÃÓu cikitsitam | sthÃne vyadhÃn na rudhiraæ na rug-rÃgÃdi-saæbhava÷ || 34 || 1.34cv sthÃna-vyadhÃn na rudhiraæ snehÃktaæ sÆcy-anusyÆtaæ sÆtraæ cÃnu nidhÃpayet | Ãma-tailena si¤cec ca bahalÃæ tad-vad Ãrayà || 35 || vidhyet pÃlÅæ hita-bhuja÷ saæcÃryÃtha sthavÅyasÅ | vartis try-ahÃt tato rƬhaæ vardhayeta Óanai÷ Óanai÷ || 36 || 1.36bv saæcÃryÃnyà sthavÅyasÅ 1.36cv vartis try-ahÃt tato rƬhÃæ athainaæ jÃta-daÓanaæ krameïÃpanayet stanÃt | pÆrvoktaæ yojayet k«Åram annaæ ca laghu b­æhaïam || 37 || 1.37av jÃta-dantaæ ÓiÓuæ ÓÅte 1.37bv krama-Óo 'panayet stanÃt priyÃla-majja-madhuka-madhu-lÃja-sitopalai÷ | apa-stanasya saæyojya÷ prÅïano modaka÷ ÓiÓo÷ || 38 || dÅpano bÃla-bilvailÃ-ÓarkarÃ-lÃja-saktubhi÷ | saægrÃhÅ dhÃtakÅ-pu«pa-ÓarkarÃ-lÃja-tarpaïai÷ || 39 || rogÃæÓ cÃsya jayet saumyair bhe«ajair a-vi«Ãdakai÷ | anya-trÃtyayikÃd vyÃdher virekaæ su-tarÃæ tyajet || 40 || 1.40bv bhe«ajair a-vi«Ãdikai÷ 1.40bv bhe«ajair a-vipÃdikai÷ 1.40bv bhe«ajair a-vipÃdakai÷ trÃsayen nÃ-vidheyaæ taæ trastaæ g­hïanti hi grahÃ÷ | vastra-vÃtÃt para-sparÓÃt pÃlayel laÇghanÃc ca tam || 41 || 1.41av trÃsayen nÃ-vidheyaæ ca 1.41cv vastra-pÃtÃt khara-sparÓÃt 1.41cv vastra-pÃtÃt para-sparÓÃt 1.41dv pÃlayel laÇghitÃc ca tam brÃhmÅ-siddhÃrthaka-vacÃ-ÓÃrivÃ-ku«Âha-saindhavai÷ | sa-kaïai÷ sÃdhitaæ pÅtaæ vÃÇ-medhÃ-sm­ti-k­d gh­tam || 42 || Ãyu«yaæ pÃpma-rak«o-ghnaæ bhÆtonmÃda-nibarhaïam | vacendulekhÃ-maï¬ÆkÅ-ÓaÇkhapu«pÅ-ÓatÃvarÅ÷ || 43 || 1.43cv vacendulekhà maï¬ÆkÅ 1.43dv ÓaÇkhapu«pÅ ÓatÃvarÅ brahmasomÃm­tÃ-brÃhmÅ÷ kalkÅ-k­tya palÃæÓikÃ÷ | a«ÂÃÇgaæ vipacet sarpi÷ prasthaæ k«Åra-catur-guïam || 44 || 1.44av brahmasomÃærtà brÃhmÅ 1.44bv kalkÅ-k­tya palÃæÓikai÷ 1.44dv prasthaæ k«Åraæ catur-guïam tat pÅtaæ dhanyam Ãyu«yaæ vÃÇ-medhÃ-sm­ti-buddhi-k­t | ajÃ-k«ÅrÃbhayÃ-vyo«a-pÃÂhogrÃ-Óigru-saindhavai÷ || 45 || 1.45bv vÃÇ-medhÃ-sm­ti-k­t param 1.45bv vÃÇ-medhÃ-sm­ti-vahni-k­t 1.45dv -pÃÂhogrÃ-Óakra-saindhavai÷ siddhaæ sÃrasvataæ sarpir vÃÇ-medhÃ-sm­ti-vahni-k­t | vacÃm­tÃ-ÓaÂhÅ-pathyÃ-ÓaÇkhinÅ-vella-nÃgarai÷ || 46 || 1.46bv vÃÇ-medhÃ-sm­ti-buddhi-k­t 1.46cv vacÃm­tÃ-varÅ-pathyÃ- apÃmÃrgeïa ca gh­taæ sÃdhitaæ pÆrva-vad guïai÷ | hema Óveta-vacà ku«Âham arkapu«pÅ sa-käcanà || 47 || 1.47cv hema Óveta-vacà ku«Âhaæ 1.47dv ÓaÇkhapu«pÅ sa-käcanà 1.47dv ÓaÇkhapu«pÅ sa-rocanà hema matsyÃk«aka÷ ÓaÇkha÷ kai¬arya÷ kanakaæ vacà | catvÃra ete pÃdoktÃ÷ prÃÓà madhu-gh­ta-plutÃ÷ || 48 || 1.48av hema matsyÃk«aka÷ pha¤jÅ 1.48bv kai¬aryaæ kanakaæ vacà 1.48dv prÃÓyà madhu-gh­ta-plutÃ÷ var«aæ lŬhà vapur-medhÃ-bala-varïa-karÃ÷ ÓubhÃ÷ | vacÃ-ya«Ây-Ãhva-sindhÆttha-pathyÃ-nÃgara-dÅpyakai÷ || 49 || Óudhyate vÃg ghavir-lŬhai÷ sa-ku«Âha-kaïa-jÅrakai÷ || 49ªab || 1.49ªav Óudhyate vÃg gh­tÃlŬhai÷ UttarasthÃna tri-vidha÷ kathito bÃla÷ k«ÅrÃnnobhaya-vartana÷ | svÃsthyaæ tÃbhyÃm a-du«ÂÃbhyÃæ du«ÂÃbhyÃæ roga-saæbhava÷ || 1 || yad adbhir eka-tÃæ yÃti na ca do«air adhi«Âhitam | tad viÓuddhaæ payo vÃtÃd du«Âaæ tu plavate 'mbhasi || 2 || 2.2dv du«Âaæ tu plavate jale ka«Ãyaæ phenilaæ rÆk«aæ varco-mÆtra-vibandha-k­t | pittÃd u«ïÃmla-kaÂukaæ pÅta-rÃjy apsu dÃha-k­t || 3 || kaphÃt sa-lavaïaæ sÃndraæ jale majjati picchilam | saæs­«Âa-liÇgaæ saæsargÃt tri-liÇgaæ sÃænipÃtikam || 4 || yathÃ-sva-liÇgÃæs tad vyÃdhÅn janayaty upayojitam | ÓiÓos tÅk«ïam abhÅk«ïaæ ca rodanÃl lak«ayed rujam || 5 || 2.5cv ÓiÓos tÅk«ïam a-tÅk«ïaæ ca sa yaæ sp­Óed bh­Óaæ deÓaæ yatra ca sparÓanÃ-k«ama÷ | tatra vidyÃd rujaæ mÆrdhni rujaæ cÃk«i-nimÅlanÃt || 6 || 2.6av svayaæ sp­Óed bh­Óaæ deÓaæ 2.6bv yatra ca sparÓanÃ-k«amam h­di jihvau«Âha-daÓana-ÓvÃsa-mu«Âi-nipŬanai÷ | ko«Âhe vibandha-vamathu-stana-daæÓÃntra-kÆjanai÷ || 7 || 2.7bv -ÓvÃsa-mu«Âi-nipŬitai÷ 2.7dv -stanya-dve«Ãntra-kÆjanai÷ ÃdhmÃna-p­«Âha-namana-jaÂharonnamanair api | vastau guhye ca viï-mÆtra-saÇgottrÃsa-dig-Åk«aïai÷ || 8 || atha dhÃtryÃ÷ kriyÃæ kuryÃd yathÃ-do«aæ yathÃmayam | tatra vÃtÃtmake stanye daÓa-mÆlaæ try-ahaæ pibet || 9 || atha-vÃgni-vacÃ-pÃÂhÃ-kaÂukÃ-ku«Âha-dÅpyakam | sa-bhÃrgÅ-dÃru-sarala-v­ÓcikÃlÅ-kaïo«aïam || 10 || tata÷ pibed anya-tamaæ vÃta-vyÃdhi-haraæ gh­tam | anu cÃccha-surÃm evaæ snigdhÃæ m­du virecayet || 11 || 2.11bv vÃta-vyÃdhi-hitaæ gh­tam vasti-karma tata÷ kuryÃt svedÃdÅæÓ cÃnilÃpahÃn | rÃsnÃjamodÃ-sarala-devadÃru-rajo-'nvitam || 12 || bÃlo lihyÃd gh­taæ tair và vipakvaæ sa-sitopalam | pitta-du«Âe 'm­tÃbhÅru-paÂolÅ-nimba-candanam || 13 || dhÃtrÅ kumÃraÓ ca pibet kvÃthayitvà sa-ÓÃrivam | atha-và tri-phalÃ-musta-bhÆnimba-kaÂu-rohiïÅ÷ || 14 || ÓÃrivÃdiæ paÂolÃdiæ padmakÃdiæ tathà gaïam | gh­tÃny ebhiÓ ca siddhÃni pitta-ghnaæ ca virecanam || 15 || ÓÅtÃæÓ cÃbhyaÇga-lepÃdÅn yu¤jyÃc chle«mÃtmake puna÷ | ya«Ây-Ãhva-saindhava-yutaæ kumÃraæ pÃyayed gh­tam || 16 || sindhÆttha-pippalÅ-mad và pi«Âai÷ k«audra-yutair atha | rÃÂha-pu«pai÷ stanau limpec chiÓoÓ ca daÓana-cchadau || 17 || 2.17av sindhÆttha-pippalÅ-madya- 2.17av sindhÆttha-pippalÅ-mustÃ- 2.17av sindhÆttha-pippalÅ-mÆrvÃ- 2.17bv -pi«Âai÷ k«audra-yutair atha sukham evaæ vamed bÃla÷ tÅk«ïair dhÃtrÅæ tu vÃmayet | athÃcarita-saæsargÅ mustÃdiæ kvathitaæ pibet || 18 || tad-vat tagara-p­thvÅkÃ-suradÃru-kaliÇgakÃn | atha-vÃtivi«Ã-musta-«a¬granthÃ-pa¤ca-kolakam || 19 || 2.19bv -suradÃru-kaliÇgakam 2.19dv -«a¬granthÃ-pa¤ca-kolakÃn stanye tri-do«a-maline dur-gandhy Ãmaæ jalopamam | vibaddham acchaæ vicchinnaæ phenilaæ copaveÓyate || 20 || Óak­n nÃnÃ-vyathÃ-varïaæ mÆtraæ pÅtaæ sitaæ ghanam | jvarÃ-rocaka-t­Â-chardi-Óu«kodgÃra-vij­mbhikÃ÷ || 21 || aÇga-bhaÇgo 'Çga-vik«epa÷ kÆjanaæ vepathur bhrama÷ | ghrÃïÃk«i-mukha-pÃkÃdyà jÃyante 'nye 'pi taæ gadam || 22 || 2.22bv kvaïanaæ vepathur bhrama÷ k«ÅrÃlasakam ity Ãhur atyayaæ cÃti-dÃruïam | tatrÃÓu dhÃtrÅæ bÃlaæ ca vamanenopapÃdayet || 23 || vihitÃyÃæ ca saæsargyÃæ vacÃdiæ yojayed gaïam | niÓÃdiæ vÃtha-và mÃdrÅ-pÃÂhÃ-tiktÃ-ghanÃmayÃn || 24 || pÃÂhÃ-ÓuïÂhy-am­tÃ-tikta-tiktÃ-devÃhva-ÓÃrivÃ÷ | sa-musta-mÆrvendrayavÃ÷ stanya-do«a-harÃ÷ param || 25 || anubandhe yathÃ-vyÃdhi pratikurvÅta kÃla-vit | dantodbhedaÓ ca rogÃïÃæ sarve«Ãm api kÃraïam || 26 || viÓe«Ãj jvara-vi¬-bheda-kÃsa-cchardi-Óiro-rujÃm | abhi«yandasya pothakyà visarpasya ca jÃyate || 27 || p­«Âha-bhaÇge bi¬ÃlÃnÃæ barhiïÃæ ca Óikhodbhave | dantodbhede ca bÃlÃnÃæ na hi ki¤-cin na dÆyate || 28 || 2.28cv dantodbhave ca bÃlÃnÃæ yathÃ-do«aæ yathÃ-rogaæ yathodrekaæ yathÃ-bhayam | vibhajya deÓa-kÃlÃdÅæs tatra yojyaæ bhi«ag-jitam || 29 || 2.29bv yathodrekaæ yathÃ-balam 2.29bv yathodrekaæ yathÃ-vaya÷ 2.29bv yathodrekaæ yathÃÓayam ta eva do«Ã dÆ«yÃÓ ca jvarÃdyà vyÃdhayaÓ ca yat | atas tad eva bhai«ajyaæ mÃtrà tv asya kanÅyasÅ || 30 || 2.30bv jvarÃdyà vyÃdhayaÓ ca te saukumÃryÃlpa-kÃya-tvÃt sarvÃnnÃn-upasevanÃt | snigdhà eva sadà bÃlà gh­ta-k«Åra-ni«evaïÃt || 31 || 2.31bv sarvÃnnÃn-upasevanai÷ sadyas tÃn vamanaæ tasmÃt pÃyayen mati-mÃn m­du | stanyasya t­ptaæ vamayet k«Åra-k«ÅrÃnna-sevinam || 32 || pÅta-vantaæ tanuæ peyÃm annÃdaæ gh­ta-saæyutÃm | vastiæ sÃdhye virekeïa marÓena pratimarÓanam || 33 || yu¤jyÃd virecanÃdÅæs tu dhÃtryà eva yathoditÃn | mÆrvÃ-vyo«a-varÃ-kola-jambÆ-tvag-dÃru-sar«apÃ÷ || 34 || 2.34av yu¤jyÃd virecanÃdÅæÓ ca 2.34cv mÆrvÃ-vyo«a-vacÃ-kola- 2.34cv mÆrvÃ-vyo«a-varÃÇkolla- sa-pÃÂhà madhunà lŬhÃ÷ stanya-do«a-harÃ÷ param | danta-pÃlÅæ sa-madhunà cÆrïena pratisÃrayet || 35 || 2.35bv stanya-do«a-nibarhaïÃ÷ pippalyà dhÃtakÅ-pu«pa-dhÃtrÅ-phala-k­tena và | lÃva-tittiri-vallÆra-raja÷ pu«pa-rasa-drutam || 36 || 2.36bv -dhÃtrÅ-phala-rasena và 2.36dv -raja÷ pu«pa-rasa-plutam 2.36dv -raja÷ pu«pa-rasÃplutam drutaæ karoti bÃlÃnÃæ danta-kesara-van mukham | vacÃ-dvi-b­hatÅ-pÃÂhÃ-kaÂukÃtivi«Ã-ghanai÷ || 37 || madhuraiÓ ca gh­taæ siddhaæ siddhaæ daÓana-janmani | rajanÅ-dÃru-sarala-ÓreyasÅ-b­hatÅ-dvayam || 38 || 2.38cv rajanÅ-dÃru-saralÃ÷ 2.38dv ÓreyasÅ-b­hatÅ-dvayam p­ÓniparïÅ ÓatÃhvà ca lŬhaæ mÃk«ika-sarpi«Ã | grahaïÅ-dÅpanaæ Óre«Âhaæ mÃrutasyÃnulomanam || 39 || atÅsÃra-jvara-ÓvÃsa-kÃmalÃ-pÃï¬u-kÃsa-nut | bÃlasya sarva-roge«u pÆjitaæ bala-varïa-dam || 40 || 2.40bv -kÃmalÃ-pÃï¬u-roga-nut samaÇgÃ-dhÃtakÅ-lodhra-kuÂannaÂa-balÃ-dvayai÷ | mahÃ-sahÃ-k«udra-sahÃ-mudga-bilva-ÓalÃÂubhi÷ || 41 || 2.41bv -kuÂannaÂa-balÃhvayai÷ 2.41bv -kuÂannaÂa-vaÂÃhvayai÷ sa-kÃrpÃsÅ-phalais toye sÃdhitai÷ sÃdhitaæ gh­tam | k«Åra-mastu-yutaæ hanti ÓÅghraæ dantodbhavodbhavÃn || 42 || vividhÃn ÃmayÃn etad v­ddha-kÃÓyapa-nirmitam | dantodbhave«u roge«u na bÃlam atiyantrayet || 43 || 2.43cv dantodbhedottha-roge«u svayam apy upaÓÃmyanti jÃta-dantasya yad-gadÃ÷ | aty-aha÷-svapna-ÓÅtÃmbu-Ólai«mika-stanya-sevina÷ || 44 || 2.44dv -Ólai«mika-stanya-pÃyina÷ ÓiÓo÷ kaphena ruddhe«u srota÷su rasa-vÃhi«u | a-rocaka÷ pratiÓyÃyo jvara÷ kÃsaÓ ca jÃyate || 45 || kumÃra÷ Óu«yati tata÷ snigdha-Óukla-mukhek«aïa÷ | saindhava-vyo«a-ÓÃrÇga«ÂÃ-pÃÂhÃ-giri-kadambakÃn || 46 || 2.46dv -pÃÂhÃ-giri-kadambakam Óu«yato madhu-sarpirbhyÃm a-rucy-Ãdi«u yojayet | aÓoka-rohiïÅ-yuktaæ pa¤ca-kolaæ ca cÆrïitam || 47 || badarÅ-dhÃtakÅ-dhÃtrÅ-cÆrïaæ và sarpi«Ã drutam | sthirÃ-vacÃ-dvi-b­hatÅ-kÃkolÅ-pippalÅ-natai÷ || 48 || 2.48bv -cÆrïaæ và sarpi«Ãplutam niculotpala-var«ÃbhÆ-bhÃrgÅ-mustaiÓ ca kÃr«ikai÷ | siddhaæ prasthÃrdham Ãjyasya srotasÃæ Óodhanaæ param || 49 || siæhy-aÓvagandhÃ-surasÃ-kaïÃ-garbhaæ ca tad-guïam | ya«Ây-Ãhva-pippalÅ-lodhra-padmakotpala-candanai÷ || 50 || tÃlÅÓa-ÓÃrivÃbhyÃæ ca sÃdhitaæ Óo«a-jid gh­tam | Ó­ÇgÅ-madhÆlikÃ-bhÃrgÅ-pippalÅ-devadÃrubhi÷ || 51 || aÓvagandhÃ-dvi-kÃkolÅ-rÃsnar«abhaka-jÅvakai÷ | ÓÆrpaparïÅ-vi¬aÇgaiÓ ca kalkitai÷ sÃdhitaæ gh­tam || 52 || ÓaÓottamÃÇga-niryÆhe Óu«yata÷ pu«Âi-k­t param | vacÃ-vaya÷sthÃ-tagara-kÃyasthÃ-corakai÷ Ó­tam || 53 || basta-mÆtra-surÃbhyÃæ ca tailam abhya¤jane hitam | lÃk«Ã-rasa-samaæ taila-prasthaæ mastu catur-guïam || 54 || 2.54bv tailÃn mastu catur-guïam 2.54cv lÃk«Ã-rasa-samaæ tailaæ 2.54dv prasthaæ mastu catur-guïam aÓvagandhÃ-niÓÃ-dÃru-kauntÅ-ku«ÂhÃbda-candanai÷ | sa-mÆrvÃ-rohiïÅ-rÃsnÃ-ÓatÃhvÃ-madhukai÷ samai÷ || 55 || siddhaæ lÃk«Ãdikaæ nÃma tailam abhya¤janÃd idam | balyaæ jvara-k«ayonmÃda-ÓvÃsÃpasmÃra-vÃta-nut || 56 || yak«a-rÃk«asa-bhÆta-ghnaæ garbhiïÅnÃæ ca Óasyate | madhunÃtivi«Ã-Ó­ÇgÅ-pippalÅr lehayec chiÓum || 57 || ekÃæ vÃtivi«Ãæ kÃsa-jvara-cchardir-upadrutam | pÅtaæ pÅtaæ vamati ya÷ stanyaæ taæ madhu-sarpi«Ã || 58 || 2.58bv -jvara-cchardibhir arditam 2.58cv pÅtaæ pÅtaæ ca vamati 2.58dv ya÷ stanyaæ madhu-sarpi«Ã dvi-vÃrtÃkÅ-phala-rasaæ pa¤ca-kolaæ ca lehayet | pippalÅ-pa¤ca-lavaïaæ k­mijit-pÃribhadrakam || 59 || 2.59cv pippalÅ-pa¤ca-lavaïa- 2.59dv -k­mijit-pÃribhadrakam 2.59dv vi¬aÇgaæ pÃribhadrakam tad-val lihyÃt tathà vyo«aæ ma«Åæ và roma-carmaïÃm | lÃbhata÷ Óalyaka-ÓvÃvid-godhark«a-Óikhi-janmanÃm || 60 || khadirÃrjuna-tÃlÅÓa-ku«Âha-candana-je rase | sa-k«Åraæ sÃdhitaæ sarpir vamathuæ viniyacchati || 61 || hanu-mÆla-gato vÃyur danta-deÓÃsthi-go-cara÷ | yadà ÓiÓo÷ prakupito notti«Âhanti tadà dvi-jÃ÷ || 61+(1) || 2.61+(1)av hanu-mÆlÃÓrito vÃyur 2.61+(1)bv danta-deÓÃn viÓo«ayet 2.61+(1)bv danta-deÓÃn viÓodhayet rÆk«ÃÓino vÃtikasya cÃlayaty anila÷ sirÃ÷ | hanv-ÃÓrayÃ÷ prasuptasya dantai÷ Óabdaæ karoty ata÷ || 61+(2) || sa-danto jÃyate yas tu dantÃ÷ prÃg yasya cottarÃ÷ | kurvÅta tasminn utpÃte ÓÃntiæ taæ ca dvi-jÃtaye || 62 || 2.62dv ÓÃntikaæ ca dvi-jÃtaye dadyÃt sa-dak«iïaæ bÃlaæ naigame«aæ ca pÆjayet | tÃlu-mÃæse kapha÷ kruddha÷ kurute tÃlu-kaïÂakam || 63 || 2.63bv sainikeÓaæ ca pÆjayet tena tÃlu-pradeÓasya nimna-tà mÆrdhni jÃyate | tÃlu-pÃta÷ stana-dve«a÷ k­cchrÃt pÃnaæ Óak­d-dravam || 64 || t­¬-Ãsya-kaï¬v-ak«i-rujà grÅvÃ-dur-dhara-tà vami÷ | tatrotk«ipya yava-k«Ãra-k«audrÃbhyÃæ pratisÃrayet || 65 || tÃlu tad-vat kaïÃ-ÓuïÂhÅ-go-Óak­d-rasa-saindhavai÷ | Ó­Çgavera-niÓÃ-bh­Çgaæ kalkitaæ vaÂa-pallavai÷ || 66 || baddhvà go-Óak­tà liptam kukÆle svedayet tata÷ | rasena limpet tÃlv-Ãsyaæ netre ca pari«ecayet || 67 || harÅtakÅ-vacÃ-ku«Âha-kalkaæ mÃk«ika-saæyutam | pÅtvà kumÃra÷ stanyena mucyate tÃlu-kaïÂakÃt || 68 || malopalepÃt svedÃd và gude rakta-kaphodbhava÷ | tÃmro vraïo 'nta÷ kaï¬Æ-mÃn jÃyate bhÆry-upadrava÷ || 69 || ke-cit taæ mÃt­kÃ-do«aæ vadanty anye 'hi-pÆtanam | p­«ÂhÃrur guda-kuÂÂaæ ca ke-cic ca tam a-nÃmikam || 70 || 2.70av ke-cic ca tam a-nÃmakam 2.70bv vadanty anye 'pi pÆtanam 2.70bv vadanty anye tu pÆtanam 2.70bc vadanty anye hi pÆtanam 2.70cv p­«ÂhÃrur guda-kaï¬Ææ ca 2.70cv p­«ÂhÃrur guda-kiÂÂaæ ca 2.70cv p­«ÂhÃrur guda-ku«Âhaæ ca tatra dhÃtryÃ÷ paya÷ Óodhyaæ pitta-Óle«ma-harau«adhai÷ | Ó­ta-ÓÅtaæ ca ÓÅtÃmbu-yuktam antara-pÃnakam || 71 || 2.71cv sita-ÓÅtaæ ca ÓÅtÃmbu- sa-k«audra-tÃrk«ya-Óailena vraïaæ tena ca lepayet | tri-phalÃ-badarÅ-plak«a-tvak-kvÃtha-pari«ecitam || 72 || kÃsÅsa-rocanÃ-tuttha-manohvÃla-rasäjanai÷ | lepayed amla-pi«Âair và cÆrïitair vÃvacÆrïayet || 73 || su-Ólak«ïair atha-và ya«ÂÅ-ÓaÇkha-sauvÅrakäjanai÷ | ÓÃrivÃ-ÓaÇkhanÃbhibhyÃm asanasya tvacÃtha-và || 74 || rÃga-kaï¬ÆtkaÂe kuryÃd rakta-srÃvaæ jalaukasà | sarvaæ ca pitta-vraïa-jic chasyate guda-kuÂÂake || 75 || 2.75dv chasyate guda-kiÂÂake pÃÂhÃ-vella-dvi-rajanÅ-musta-bhÃrgÅ-punarnavai÷ | sa-bilva-try-Æ«aïai÷ sarpi÷ v­ÓcikÃlÅ-yutai÷ Ó­tam || 76 || lihÃno mÃtrayà rogair mucyate m­ttikodbhavai÷ || 77ab || vyÃdher yady asya bhai«ajyaæ stanas tena pralepita÷ || 77cd || sthito muhÆrtaæ dhauto 'nu pÅtas taæ taæ jayed gadam || 77ef || 2.77fv pÅtas tat taæ jayed gadam UttarasthÃna purà guhasya rak«Ãrthaæ nirmitÃ÷ ÓÆla-pÃïinà | manu«ya-vigrahÃ÷ pa¤ca sapta strÅ-vigrahà grahÃ÷ || 1 || skando viÓÃkho me«Ãkhya÷ Óva-graha÷ pit­-saæj¤ita÷ | Óakuni÷ pÆtanà ÓÅta-pÆtanÃ-d­«Âi-pÆtanà || 2 || 3.2av skando viÓÃkho me«Ãsya÷ mukha-maï¬itikà tad-vad revatÅ Óu«ka-revatÅ | te«Ãæ grahÅ«yatÃæ rÆpaæ pratataæ rodanaæ jvara÷ || 3 || 3.3av mukha-maï¬anikà tad-vad 3.3av mukha-maï¬inikà tad-vad sÃmÃnyaæ rÆpam uttrÃsa-j­mbhÃ-bhrÆ-k«epa-dÅna-tÃ÷ | phena-srÃvordhva-d­«Ây-o«Âha-danta-daæÓa-prajÃgarÃ÷ || 4 || 3.4bv -j­mbhÃ-bhrÆtk«epa-dÅna-tÃ÷ rodanaæ kÆjanaæ stanya-vidve«a÷ svara-vaik­tam | nakhair a-kasmÃt parita÷ sva-dhÃtry-aÇga-vilekhanam || 5 || tatraika-nayana-srÃvÅ Óiro vik«ipate muhu÷ | hataika-pak«a÷ stabdhÃÇga÷ sa-svedo nata-kandhara÷ || 6 || 3.6bv Óiro vik«epate muhu÷ 3.6bv Óiro vik«ipyate muhu÷ danta-khÃdÅ stana-dve«Å trasyan roditi vi-svaram | vakra-vaktro vaman lÃlÃæ bh­Óam Ærdhvaæ nirÅk«ate || 7 || 3.7bv trasan roditi vi-svaram 3.7cv vakra-vaktro vamel lÃlÃæ vasÃs­g-gandhir udvigno baddha-mu«Âi-Óak­c chiÓu÷ | calitaikÃk«i-gaï¬a-bhrÆ÷ saæraktobhaya-locana÷ || 8 || skandÃrtas tena vaikalyaæ maraïaæ và bhaved dhruvam | saæj¤Ã-nÃÓo muhu÷ keÓa-lu¤canaæ kandharÃ-nati÷ || 9 || 3.9bv maraïaæ và bhaved drutam 3.9cv saæj¤Ã-nÃÓo bhavet keÓa- vinamya j­mbhamÃïasya Óak­n-mÆtra-pravartanam | phenodvamanam Ærdhvek«Ã hasta-bhrÆ-pÃda-nartanam || 10 || stana-sva-jihvÃ-saædaæÓa-saærambha-jvara-jÃgarÃ÷ | pÆya-Óoïita-gandhaÓ ca skandÃpasmÃra-lak«aïam || 11 || ÃdhmÃnaæ pÃïi-pÃdasya spandanaæ phena-nirvama÷ | t­ï-mu«Âi-bandhÃtÅsÃra-svara-dainya-vi-varïa-tÃ÷ || 12 || 3.12av ÃdhmÃnaæ pÃïi-pÃdÃsya- 3.12bv -spandanaæ phena-nirvama÷ 3.12bv spandanaæ phena-nirgama÷ 3.12bv spandanaæ hananaæ bhrama÷ kÆjanaæ stananaæ chardi÷ kÃsa-hidhmÃ-prajÃgarÃ÷ | o«Âha-daæÓÃÇga-saækoca-stambha-bastÃbha-gandha-tÃ÷ || 13 || 3.13av kÆjanaæ Óvasanaæ chardi÷ 3.13av kÆjanaæ stambhanaæ chardi÷ 3.13av kÆjanaæ svananaæ chardi÷ Ærdhvaæ nirÅk«ya hasanaæ madhye vinamanaæ jvara÷ | mÆrchaika-netra-ÓophaÓ ca naigame«a-grahÃk­ti÷ || 14 || kampo h­«ita-roma-tvaæ svedaÓ cak«ur-nimÅlanam | bahir-ÃyÃmanaæ jihvÃ-daæÓo 'nta÷-kaïÂha-kÆjanam || 15 || 3.15av kampo har«ita-roma-tvaæ dhÃvanaæ viÂ-sa-gandha-tvaæ kroÓanaæ ca Óva-vac chuni | roma-har«o muhus trÃsa÷ sahasà rodanaæ jvara÷ || 16 || 3.16bv kroÓanaæ ÓvÃna-vac chuni 3.16cv roma-har«o muhu÷ ÓvÃsa÷ kÃsÃtÅsÃra-vamathu-j­mbhÃ-t­Â-Óava-gandha-tÃ÷ | aÇge«v Ãk«epa-vik«epa-Óo«a-stambha-vi-varïa-tÃ÷ || 17 || mu«Âi-bandha÷ srutiÓ cÃk«ïor bÃlasya syu÷ pit­-grahe | srastÃÇga-tvam atÅsÃro jihvÃ-tÃlu-gale vraïÃ÷ || 18 || sphoÂÃ÷ sa-dÃha-ruk-pÃkÃ÷ saædhi«u syu÷ puna÷ puna÷ | niÓy ahni pravilÅyante pÃko vaktre gude 'pi và || 19 || bhayaæ Óakuni-gandha-tvaæ jvaraÓ ca Óakuni-grahe | pÆtanÃyÃæ vami÷ kampas tandrà rÃtrau prajÃgara÷ || 20 || hidhmÃdhmÃnaæ Óak­d-bheda÷ pipÃsà mÆtra-nigraha÷ | srasta-h­«ÂÃÇga-roma-tvaæ kÃka-vat pÆti-gandhi-tà || 21 || ÓÅta-pÆtanayà kampo rodanaæ tiryag-Åk«aïam | t­«ïÃntra-kÆjo 'tÅsÃro vasÃ-vad visra-gandha-tà || 22 || pÃrÓvasyaikasya ÓÅta-tvam u«ïa-tvam aparasya ca | andha-pÆtanayà chardir jvara÷ kÃso 'lpa-nidra-tà || 23 || 3.23dv jvara÷ kÃso 'lpa-vahni-tà varcaso bheda-vaivarïya-daurgandhyÃny aÇga-Óo«aïam | d­«Âe÷ sÃdÃti-ruk-kaï¬Æ-pothakÅ-janma-ÓÆna-tÃ÷ || 24 || 3.24cv d­«Âi-prasÃdo ruk-kaï¬Æ- 3.24cv d­«Âi-sÃdo 'k«i-ruk-kaï¬Æ- 3.24cv d­«Âi-sÃdo 'ti-ruk kaï¬Æ÷ 3.24cv d­«Âi-sÃdo 'ti-ruk-kaï¬Æ- 3.24cv d­«Âe÷ sÃdo 'k«i-ruk-kaï¬Æ- 3.24dv pothakÅ-janma ÓÆna-tà 3.24dv -pothakÅ-janma ÓÆna-tà 3.24dv -pothakÅ-janma ÓÆnya-tà hidhmodvega-stana-dve«a-vaivarïya-svara-tÅk«ïa-tÃ÷ | vepathur matsya-gandha-tvam atha-và sÃmla-gandha-tà || 25 || 3.25bv -vaivarïyaæ svara-tÅk«ïa-tà 3.25cv vamathur matsya-gandha-tvam mukha-maï¬itayà pÃïi-pÃdÃsya-ramaïÅya-tà | sirÃbhir asitÃbhÃbhir Ãcitodara-tà jvara÷ || 26 || 3.26av mukha-maï¬ikayà pÃïi- 3.26bv -pÃdasya ramaïÅya-tà a-rocako 'Çga-glapanaæ go-mÆtra-sama-gandha-tà | revatyÃæ ÓyÃva-nÅla-tvaæ karïa-nÃsÃk«i-mardanam || 27 || 3.27cv revatyà ÓyÃva-nÅla-tvaæ kÃsa-hidhmÃk«i-vik«epa-vakra-vaktra-tva-rakta-tÃ÷ | basta-gandho jvara÷ Óo«a÷ purÅ«aæ haritaæ dravam || 28 || jÃyate Óu«ka-revatyÃæ kramÃt sarvÃÇga-saæk«aya÷ | keÓa-ÓÃto 'nna-vidve«a÷ svara-dainyaæ vi-varïa-tà || 29 || 3.29av jÃyate Óu«ka-revatyà nÃnÃ-varïa-purÅ«a-tvam udare granthaya÷ sirÃ÷ || 29+1ab || rodanaæ g­dhra-gandha-tvaæ dÅrgha-kÃlÃnuvartanam | udare granthayo v­ttà yasya nÃnÃ-vidhaæ Óak­t || 30 || jihvÃyà nimna-tà madhye ÓyÃvaæ tÃlu ca taæ tyajet | bhu¤jÃno 'nnaæ bahu-vidhaæ yo bÃla÷ parihÅyate || 31 || 3.31av jihvÃyÃæ nimna-tà madhye t­«ïÃ-g­hÅta÷ k«ÃmÃk«o hanti taæ Óu«ka-revatÅ | hiæsÃ-raty-arcanÃkÃÇk«Ã graha-grahaïa-kÃraïam || 32 || tatra hiæsÃtmake bÃlo mahÃn và sruta-nÃsika÷ | k«ata-jihva÷ kvaïed bìham a-sukhÅ sÃÓru-locana÷ || 33 || 3.33cv k«ata-jihva÷ kvaïan bìham 3.33cv k«ata-jihva÷ kvaïed gìham 3.33cv k«ata-jihvo vamed bìham 3.33dv a-sukhÅ sÃsra-locana÷ dur-varïo hÅna-vacana÷ pÆti-gandhiÓ ca jÃyate | k«Ãmo mÆtra-purÅ«aæ svaæ m­dnÃti na jugupsate || 34 || 3.34bv pÆti-gandhis tu jÃyate 3.34dv g­hïÃti na jugupsate hastau codyamya saærabdho hanty ÃtmÃnaæ tathà param | tad-vac ca Óastra-këÂhÃdyair agniæ và dÅptam ÃviÓet || 35 || 3.35av hastau codyamya saækruddho apsu majjet patet kÆpe kuryÃd anyac ca tad-vidham | t­¬-dÃha-mohÃn pÆyasya cchardanaæ ca pravartayet || 36 || 3.36cv t­¬-dÃha-mohÃ÷ pÆyasya raktaæ ca sarva-mÃrgebhyo ri«Âotpattiæ ca taæ tyajet | raha÷-strÅ-rati-saælÃpa-gandha-srag-bhÆ«aïa-priya÷ || 37 || 3.37bv ri«ÂotpattiÓ ca taæ tyajet h­«Âa÷ ÓÃntaÓ ca du÷-sÃdhyo rati-kÃmena pŬita÷ | dÅna÷ parim­Óan vaktraæ Óu«kau«Âha-gala-tÃluka÷ || 38 || 3.38cv dÅna÷ parim­Óed vaktraæ ÓaÇkitaæ vÅk«ate rauti dhyÃyaty ÃyÃti dÅna-tÃm | annam annÃbhilëe 'pi dattaæ nÃti bubhuk«ate || 39 || g­hÅtaæ bali-kÃmena taæ vidyÃt sukha-sÃdhanam | hantu-kÃmaæ jayed dhomai÷ siddha-mantra-pravartitai÷ || 40 || 3.40av g­hÅtaæ maha-kÃmena itarau tu yathÃ-kÃmaæ rati-baly-Ãdi-dÃnata÷ | atha sÃdhya-grahaæ bÃlaæ vivikte Óaraïe sthitam || 41 || trir ahna÷ sikta-saæm­«Âe sadà saænihitÃnale | vikÅrïa-bhÆti-kusuma-pattra-bÅjÃnna-sar«ape || 42 || 3.42av trir ahnaæ sikta-saæm­«Âe 3.42av trir ahna÷ sikta-saæs­«Âe 3.42av trir ahni sikta-saæm­«Âe 3.42av trir ahni sikta-saæs­«Âe 3.42cv vikÅrïa-bhÆri-kusuma- rak«o-ghna-taila-jvalita-pradÅpa-hata-pÃpmani | vyavÃya-madya-piÓita-niv­tta-paricÃrake || 43 || 3.43bv -pradÅpe hata-pÃpmani purÃïa-sarpi«Ãbhyaktaæ pari«iktaæ sukhÃmbunà | sÃdhitena balÃ-nimba-vaijayantÅ-n­padrumai÷ || 44 || pÃribhadraka-kaÂvaÇga-jambÆ-varuïa-kaÂt­ïai÷ | kapotavaÇkÃpÃmÃrga-pÃÂalÃ-madhu-Óigrubhi÷ || 45 || 3.45dv -pÃÂalÅ-madhuÓigrubhi÷ 3.45dv -mÃlatÅ-madhuÓigrubhi÷ kÃkajaÇghÃ-mahÃÓvetÃ-kapittha-k«Åri-pÃdapai÷ | sa-kadamba-kara¤jaiÓ ca dhÆpaæ snÃtasya cÃcaret || 46 || 3.46bv -kapittha-k«Åra-pÃdapai÷ dvÅpi-vyÃghrÃhi-siæhark«a-carmabhir gh­ta-miÓritai÷ | pÆti-daÓÃÇga-siddhÃrtha-vacÃ-bhallÃta-dÅpyakai÷ || 47 || 3.47cv pÆti-daÓÃÇgÅ-siddhÃrtha- sa-ku«Âhai÷ sa-gh­tair dhÆpa÷ sarva-graha-vimok«aïa÷ | sar«apà nimba-pattrÃïi mÆlam aÓvakhurà vacà || 48 || 3.48av sa-ku«Âhai÷ sÃdhito dhÆpa÷ 3.48dv mÆtram aÓvakhurà vacà 3.48dv mÆlam aÓvakhuraæ vacà bhÆrja-pattraæ gh­taæ dhÆpa÷ sarva-graha-nivÃraïa÷ | anantÃmrÃsthi-tagaraæ maricaæ madhuro gaïa÷ || 49 || 3.49bv sarva-graha-nibarhaïa÷ 3.49cv anantÃmrÃsthi-tagara- 3.49dv -maricaæ madhuro gaïa÷ Ó­gÃlavinnà mustà ca kalkitais tair gh­taæ pacet | daÓa-mÆla-rasa-k«Åra-yuktaæ tad graha-jit param || 50 || rÃsnÃ-dvy-aæÓumatÅ-v­ddha-pa¤ca-mÆla-balÃ-ghanÃt | kvÃthe sarpi÷ pacet pi«Âai÷ ÓÃrivÃ-vyo«a-citrakai÷ || 51 || 3.51av rÃsnÃ-dvy-aæÓumatÅ-pattra- 3.51av rÃsnÃ-dvy-aæÓumatÅ-lodhra- 3.51bv -pa¤ca-mÆla-vacÃ-ghanÃt pÃÂhÃ-vi¬aÇga-madhuka-payasyÃ-hiÇgu-dÃrubhi÷ | sa-granthikai÷ sendrayavai÷ ÓiÓos tat satataæ hitam || 52 || 3.52dv ÓiÓos tu satataæ hitam sarva-roga-graha-haraæ dÅpanaæ bala-varïa-dam | ÓÃrivÃ-surabhi-brÃhmÅ-ÓaÇkhinÅ-ku«Âha-sar«apai÷ || 53 || 3.53bv dÅpanaæ bala-vardhanam 3.53dv -ÓaÇkhinÅ-k­«ïa-sar«apai÷ vacÃÓvagandhÃ-surasa-yuktai÷ sarpir vipÃcayet | tan nÃÓayed grahÃn sarvÃn pÃnenÃbhya¤janena ca || 54 || 3.54av vacÃÓvagandhÃ-surasÃ- go-Ó­Çga-carma-vÃlÃhi-nirmokaæ v­«a-daæÓa-vi | nimba-pattrÃjya-kaÂukÃ-madanaæ b­hatÅ-dvayam || 55 || 3.55av go-Ó­Çga-carma-vÃlÃsthi- 3.55av go-Ó­Çga-roma-vÃlÃhi- kÃrpÃsÃsthi-yava-cchÃga-roma-devÃhva-sar«apam | mayÆra-pattra-ÓrÅvÃsaæ tu«a-keÓaæ sa-rÃmaÂham || 56 || 3.56av kÃrpÃsÃsthi-yava-vacÃ- 3.56av kÃrpÃsÃsthi-vacÃ-bilva- 3.56av kÃrpÃsÃsthi-vacÃ-lodhra- 3.56av mayÆra-piccha-ÓrÅvÃsa- 3.56av mayÆra-piccha-ÓrÅvÃsaæ 3.56bv -lodhra-devÃhva-sar«apam 3.56bv -devÃhvaæ yava-sar«apam 3.56cv mayÆra-pattra-ÓrÅvÃsa- 3.56dv -nara-keÓaæ sa-rÃmaÂham m­d-bhÃï¬e basta-mÆtreïa bhÃvitaæ Ólak«ïa-cÆrïitam | dhÆpanaæ ca hitaæ sarva-bhÆte«u vi«ama-jvare || 57 || 3.57cv dhÆpanÃrthaæ hitaæ sarva- gh­tÃni bhÆta-vidyÃyÃæ vak«yante yÃni tÃni ca | yu¤jyÃt tathà baliæ homaæ snapanaæ mantra-tantra-vit || 58 || pÆti-kara¤ja-tvak-pattraæ k«Åribhyo barbarÃd api | tumbÅ-viÓÃlÃraluka-ÓamÅ-bilva-kapitthata÷ || 59 || 3.59av pÆti-kara¤ja-tvak-pattra- 3.59av pÆti-kara¤jÃt tvak-pattraæ 3.59bv -k«Åribhyo vedarÃd api 3.59bv -mÆlebhyo barbarÃd api 3.59bv -mÆlebhyo vardharÃd api 3.59dv -ÓamÅ-bilva-kapitthakam utkvÃthya toyaæ tad rÃtrau bÃlÃnÃæ snapanaæ Óivam | anubandhÃn yathÃ-k­cchraæ grahÃpÃye 'py upadravÃn || 60 || 3.60dv graha-vyÃpady upadravÃn bÃlÃmaya-ni«edhokta-bhe«ajai÷ samupÃcaret || 60ªab || 3.60ªbv -bhai«ajyai÷ samupÃcaret UttarasthÃna lak«ayej j¤Ãna-vij¤Ãna-vÃk-ce«ÂÃ-bala-pauru«am | puru«e '-pauru«aæ yatra tatra bhÆta-grahaæ vadet || 1 || bhÆtasya rÆpa-prak­ti-bhëÃ-gaty-Ãdi-ce«Âitai÷ | yasyÃnukÃraæ kurute tenÃvi«Âaæ tam ÃdiÓet || 2 || so '«ÂÃ-daÓa-vidho deva-dÃnavÃdi-vibhedata÷ | hetus tad-anu«aktau tu sadya÷ pÆrva-k­to 'tha-và || 3 || 4.3dv sadya÷ pÆrvaæ k­to 'tha-và praj¤ÃparÃdha÷ su-tarÃæ tena kÃmÃdi-janmanà | lupta-dharma-vratÃcÃra÷ pÆjyÃn apy ativartate || 4 || 4.4dv pÆjyÃnÃm ativartanai÷ taæ tathà bhinna-maryÃdaæ pÃpam ÃtmopaghÃtinam | devÃdayo 'py anughnanti grahÃÓ chidra-prahÃriïa÷ || 5 || chidraæ pÃpa-kriyÃrambha÷ pÃko 'n-i«Âasya karmaïa÷ | ekasya ÓÆnye 'vasthÃnaæ ÓmaÓÃnÃdi«u và niÓi || 6 || dig-vÃsas-tvaæ guror nindà rater a-vidhi-sevanam | a-Óucer devatÃrcÃdi para-sÆtaka-saækara÷ || 7 || 4.7cv a-Óucer devatÃrÃddhi÷ 4.7dv para-sÆtaka-saækarÃt homa-mantra-balÅjyÃnÃæ vi-guïaæ parikarma ca | samÃsÃd dina-caryÃdi-proktÃcÃra-vyatikrama÷ || 8 || 4.8dv -proktÃnÃæ ca viparyaya÷ g­hïanti Óukla-pratipat-trayo-daÓyo÷ surà naram | Óukla-trayo-daÓÅ-k­«ïa-dvÃ-daÓyor dÃnavà grahÃ÷ || 9 || 4.9dv -dvÃ-daÓyor dÃnava-grahÃ÷ gandharvÃs tu catur-daÓyÃæ dvÃ-daÓyÃæ coragÃ÷ puna÷ | pa¤camyÃæ Óukla-saptamy-ekÃ-daÓyos tu dhaneÓvarÃ÷ || 10 || 4.10cv pa¤camyÃæ Óukla-saptamyÃm 4.10dv ekÃ-daÓyÃæ dhaneÓvarÃ÷ ÓuklëÂa-pa¤camÅ-paurïamÃsÅ«u brahma-rÃk«asÃ÷ | k­«ïe rak«a÷-piÓÃcÃdyà nava-dvÃ-daÓa-parvasu || 11 || 4.11av ÓuklëÂa-pa¤camÅ-pÆrïa- 4.11bv -mÃsÅ«u brahma-rÃk«asÃ÷ daÓÃmÃvÃsyayor a«Âa-navamyo÷ pitaro 'pare | guru-v­ddhÃdaya÷ prÃya÷ kÃlaæ saædhyÃsu lak«ayet || 12 || 4.12av darÓÃmÃvÃsyayor a«Âa- 4.12av daÓÃmÃvÃsyayo÷ «a«ÂhÅ- phulla-padmopama-mukhaæ saumya-d­«Âim a-kopanam | alpa-vÃk-sveda-viï-mÆtraæ bhojanÃn-abhilëiïam || 13 || 4.13cv sv-alpa-vÃk-sveda-viï-mÆtraæ deva-dvi-jÃti-paramaæ Óuciæ saæsk­ta-vÃdinam | mÅlayantaæ cirÃn netre surabhiæ vara-dÃyinam || 14 || Óukla-mÃlyÃmbara-saric-chailocca-bhavana-priyam | a-nidram a-pradh­«yaæ ca vidyÃd deva-vaÓÅ-k­tam || 15 || 4.15av Óukla-mÃlyÃmbara-dharaæ 4.15bv Óailocca-bhavana-priyam jihma-d­«Âiæ dur-ÃtmÃnaæ guru-deva-dvi-ja-dvi«am | nir-bhayaæ mÃninaæ ÓÆraæ krodhanaæ vyavasÃyinam || 16 || 4.16cv nir-bhayaæ mÃninaæ krÆraæ rudra÷ skando viÓÃkho 'ham indro 'ham iti vÃdinam | surÃ-mÃæsa-ruciæ vidyÃd daitya-graha-g­hÅtakam || 17 || 4.17av rudra÷ skanda÷ piÓÃco 'ham 4.17cv madya-mÃæsa-ruciæ vidyÃd 4.17dv daitya-graha-vaÓÅ-k­tam sv-ÃcÃraæ surabhiæ h­«Âaæ gÅta-nartana-kÃriïam | snÃnodyÃna-ruciæ rakta-vastra-mÃlyÃnulepanam || 18 || 4.18av sv-ÃcÃra-surabhi-Ói«Âa- 4.18av sve-caraæ surabhiæ h­«Âaæ 4.18bv -gÅta-nartana-kÃriïam 4.18cv snÃnodyÃna-rataæ rakta- Ó­ÇgÃra-lÅlÃbhirataæ gandharvÃdhyu«itaæ vadet | raktÃk«aæ krodhanaæ stabdha-d­«Âiæ vakra-gatiæ calam || 19 || 4.19av Ó­ÇgÃra-mÃlyÃbhirataæ 4.19av Ó­ÇgÃra-lÅlÃbhihitaæ Óvasantam a-niÓaæ jihvÃ-lolinaæ s­kkiïÅ-liham | priya-dugdha-gu¬a-snÃnam adho-vadana-ÓÃyinam || 20 || uragÃdhi«Âhitaæ vidyÃt trasyantaæ cÃtapa-trata÷ | vipluta-trasta-raktÃk«aæ Óubha-gandhaæ su-tejasam || 21 || priya-n­tya-kathÃ-gÅta-snÃna-mÃlyÃnulepanam | matsya-mÃæsa-ruciæ h­«Âaæ tu«Âaæ balinam a-vyatham || 22 || 4.22av priya-narta-kathÃ-gÅta- 4.22cv matsya-mÃæsa-ruciæ h­«Âa- 4.22dv -tu«Âaæ balinam a-vyatham 4.22dv tu«Âaæ balinam a-vyayam calitÃgra-karaæ kasmai kiæ dadÃmÅti vÃdinam | rahasya-bhëiïaæ vaidya-dvi-jÃti-paribhÃvinam || 23 || 4.23dv -dvi-jÃti-parivÃdinam alpa-ro«aæ druta-gatiæ vidyÃd yak«a-g­hÅtakam | hÃsya-n­tya-priyaæ raudra-ce«Âaæ chidra-prahÃriïam || 24 || 4.24av alpa-ro«aæ h­ta-gatiæ 4.24cv hÃsya-n­tta-priyaæ raudra- 4.24cv hÃsya-n­tya-karaæ raudra- ÃkroÓinaæ ÓÅghra-gatiæ deva-dvi-ja-bhi«ag-dvi«am | ÃtmÃnaæ këÂha-ÓastrÃdyair ghnantaæ bho÷-Óabda-vÃdinam || 25 || 4.25dv ghnantaæ go-Óabda-vÃdinam ÓÃstra-veda-paÂhaæ vidyÃd g­hÅtaæ brahma-rÃk«asai÷ | sa-krodha-d­«Âiæ bhrÆ-kuÂÅm udvahantaæ sa-saæbhramaæ || 26 || 4.26bv g­hÅtaæ brahma-rÃk«asà praharantaæ pradhÃvantaæ Óabdantaæ bhairavÃnanam | annÃd vinÃpi balinaæ na«Âa-nidraæ niÓÃ-caram || 27 || 4.27bv rudantaæ bhairavÃnanam nir-lajjam a-Óuciæ ÓÆraæ krÆraæ paru«a-bhëiïam | ro«aïaæ rakta-mÃlya-strÅ-rakta-madyÃmi«a-priyam || 28 || 4.28dv -megha-madyÃmi«a-priyam d­«Âvà ca raktaæ mÃæsaæ vÃlihÃnaæ daÓana-cchadau | hasantam anna-kÃle ca rÃk«asÃdhi«Âhitaæ vadet || 29 || 4.29av d­«Âvà ca rakta-mÃæsÃni 4.29bv lihÃnaæ daÓana-cchadau a-svastha-cittaæ naika-tra ti«Âhantaæ paridhÃvinam | ucchi«Âa-n­tya-gandharva-hÃsa-madyÃmi«a-priyam || 30 || nirbhartsanÃd dÅna-mukhaæ rudantam a-nimittata÷ | nakhair likhantam ÃtmÃnaæ rÆk«a-dhvasta-vapu÷-svaram || 31 || Ãvedayantam du÷khÃdi saæbaddhÃ-baddha-bhëiïam | na«Âa-sm­tiæ ÓÆnya-ratiæ lolaæ nagnaæ malÅmasam || 32 || 4.32av Ãvedayantam du÷khÃni rathyÃ-caila-parÅdhÃnaæ t­ïa-mÃlÃ-vibhÆ«aïam | Ãrohantaæ ca këÂhÃÓvaæ tathà saækara-kÆÂakam || 33 || 4.33cv Ãrohantaæ ca këÂhÃÓma- 4.33dv -rÃÓiæ saækara-kÆÂakam 4.33dv tathà saækÃra-kÆÂakam bahv-ÃÓinaæ piÓÃcena vijÃnÅyÃd adhi«Âhitam | pretÃk­ti-kriyÃ-gandhaæ bhÅtam ÃhÃra-vidvi«am || 34 || 4.34dv bhÅrum ÃhÃra-vidvi«am t­ïa-cchidaæ ca pretena g­hÅtaæ naram ÃdiÓet | bahu-pralÃpaæ k­«ïÃsyaæ pravilambita-yÃyinam || 35 || ÓÆna-pralamba-v­«aïaæ kÆ«mÃï¬Ãdhi«Âhitaæ vadet | g­hÅtvà këÂha-lo«ÂÃdi bhramantaæ cÅra-vÃsasam || 36 || 4.36cv g­hÅtvà këÂha-lohÃdi nagnaæ dhÃvantam uttrasta-d­«Âiæ t­ïa-vibhÆ«aïam | ÓmaÓÃna-ÓÆnyÃyatana-rathyaika-druma-sevinam || 37 || tilÃnna-madya-mÃæse«u satataæ sakta-locanaæ | ni«ÃdÃdhi«Âhitaæ vidyÃd vadantaæ paru«Ãïi ca || 38 || 4.38bv saæsaktaæ rakta-locanam 4.38bv satataæ rakta-locanam 4.38bv sa-raktaæ rakta-locanam 4.38cv karkoÂÃdhi«Âhitaæ vindyÃd yÃcantam udakaæ cÃnnaæ trasta-lohita-locanam | ugra-vÃkyaæ ca jÃnÅyÃn naram aukiraïÃrditam || 39 || 4.39av dhÃvantam udakaæ nÃnnaæ 4.39av yÃcantam udakaæ nÃnnaæ 4.39av yÃcantam udakÃnnaæ ca 4.39bv rakta-vitrasta-locanam 4.39dv naram autkiraïÃrditam 4.39dv naraæ maukiraïÃrditam 4.39dv naram uttaruïÃrditam gandha-mÃlya-ratiæ satya-vÃdinaæ parivepinam | bahu-nidraæ ca jÃnÅyÃd vetÃlena vaÓÅ-k­tam || 40 || 4.40av gandha-mÃlya-rataæ satya- 4.40av gandha-mÃlya-ruciæ satya- 4.40bv -vÃdinaæ parivedinam 4.40bv -vÃdinaæ paridevinam 4.40dv vaitÃlena vaÓÅ-k­tam a-prasanna-d­Óaæ dÅna-vadanaæ Óu«ka-tÃlukam | calan-nayana-pak«mÃïaæ nidrÃluæ manda-pÃvakam || 41 || apasavya-parÅdhÃnaæ tila-mÃæsa-gu¬a-priyam | skhalad-vÃcaæ ca jÃnÅyÃt pit­-graha-vaÓÅ-k­tam || 42 || 4.42cv skhalad-vÃcaæ vijÃnÅyÃt guru-v­ddhar«i-siddhÃbhiÓÃpa-cintÃnurÆpata÷ | vyÃhÃrÃhÃra-ce«ÂÃbhir yathÃ-svaæ tad-grahaæ vadet || 43 || 4.43av guru-v­ddhar«i-siddhÃnÃæ 4.43bv ÓÃpa-cintÃnurÆpata÷ 4.43bv æÓÃpa-cittÃnurÆpata÷ 4.43bv ÓÃpa-cittÃnurÆpata÷ 4.43cv vihÃrÃhÃra-ce«ÂÃbhir 4.43dv yathÃ-svaæ taæ grahaæ vadet kumÃra-v­ndÃnugataæ nagnam uddhata-mÆrdha-jam | a-svastha-manasaæ dairghya-kÃlikaæ sa-grahaæ tyajet || 44 || UttarasthÃna bhÆtaæ jayed a-hiæsecchaæ japa-homa-bali-vratai÷ | tapa÷-ÓÅla-samÃdhÃna-dÃna-j¤Ãna-dayÃdibhi÷ || 1 || 5.1av bhÆtaæ jayed a-hiæsotthaæ 5.1cv tapa÷-ÓÅla-samÃdhyÃna- hiÇgu-vyo«Ãla-nepÃlÅ-laÓunÃrka-jaÂÃ-jaÂÃ÷ | ajalomÅ sa-golomÅ bhÆtakeÓÅ vacà latà || 2 || 5.2bv -laÓunÃrka-jaÂÃmayÃ÷ 5.2dv bhÆtakeÓÅ-vacÃ-latÃ÷ 5.2dv bhÆtakeÓÅ vacà balà kukkuÂÅ sarpagandhÃkhyà tilÃ÷ kÃïa-vikÃïike | vajraproktà vaya÷sthà ca Ó­ÇgÅ mohanavally api || 3 || 5.3bv tilÃ÷ kÃla-vikÃïike 5.3bv tilÃ÷ kÃïa-vi«Ãïike 5.3bv tathà kÃïa-vikÃïike 5.3cv vajraproktà vaya÷sthà và sroto-jäjana-rak«oghnaæ rak«o-ghnaæ cÃnyad au«adham | kharÃÓva-ÓvÃvid-u«Ârark«a-godhÃ-nakula-ÓalyakÃt || 4 || 5.4dv -godhÃ-nakula-matsyakÃt dvÅpi-mÃrjÃra-go-siæha-vyÃghra-sÃmudra-sat-tvata÷ | carma-pitta-dvi-ja-nakhà varge 'smin sÃdhayed gh­tam || 5 || purÃïam atha-và tailaæ navaæ tat pÃna-nasyayo÷ | abhyaÇge ca prayoktavyam e«Ãæ cÆrïaæ ca dhÆpane || 6 || ebhiÓ ca guÂikÃæ yu¤jyÃd a¤jane sÃvapŬane | pralepe kalkam ete«Ãæ kvÃthaæ ca pari«ecane || 7 || 5.7bv a¤jane sÃvapŬake prayogo 'yaæ grahonmÃdÃn sÃpasmÃrä chamaæ nayet | gajÃhvÃ-pippalÅ-mÆla-vyo«Ãmalaka-sar«apÃn || 8 || godhÃ-nakula-mÃrjÃra-jha«a-pitta-prape«itÃn | nÃvanÃbhyaÇga-seke«u vidadhÅta grahÃpahÃn || 9 || 5.9bv -ÓaÓa-pitta-prape«itÃn 5.9bv -­k«a-pitta-prape«itÃn siddhÃrthaka-vacÃ-hiÇgu-priyaÇgu-rajanÅ-dvayam | ma¤ji«Âhà Óveta-kaÂabhÅ varà ÓvetÃdrikarïikà || 10 || 5.10cv ma¤ji«ÂhÃ-Óveta-kaÂabhÅ- 5.10dv -varÃ-ÓvetÃdrikarïikÃ÷ nimbasya pattraæ bÅjaæ tu naktamÃla-ÓirÅ«ayo÷ | surÃhvaæ try-Æ«aïaæ sarpir go-mÆtre taiÓ catur-guïe || 11 || 5.11dv go-mÆtre ca catur-guïe siddhaæ siddhÃrthakaæ nÃma pÃne nasye ca yojitam | grahÃn sarvÃn nihanty ÃÓu viÓe«Ãd ÃsurÃn grahÃn || 12 || k­tyÃ-lak«mÅ-vi«onmÃda-jvarÃpasmÃra-pÃpma ca | ebhir evau«adhair basta-vÃriïà kalpito '-gada÷ || 13 || 5.13bv -jvarÃpasmÃra-pÃpma-nut pÃna-nasyäjanÃlepa-snÃnodghar«aïa-yojita÷ | guïai÷ pÆrva-vad uddi«Âo rÃja-dvÃre ca siddhi-k­t || 14 || 5.14cv sa guïai÷ pÆrva-vad di«Âo siddhÃrthaka-vyo«a-vacÃÓvagandhà niÓÃ-dvayaæ hiÇgu-palÃï¬u-kanda÷ | bÅjaæ kara¤jÃt kusumaæ ÓirÅ«Ãt phalaæ ca valkaæ ca kapittha-v­k«Ãt || 15 || 5.15bv niÓÃ-dvayaæ hiÇgu-palÃï¬u-kandam 5.15dv phalaæ ca kalkaÓ ca kapittha-v­k«Ãt 5.15dv phalaæ ca pu«paæ ca kapittha-v­k«Ãt 5.15dv phalaæ ca valkaÓ ca kapittha-v­k«Ãt sa-mÃïimanthaæ sa-nataæ sa-ku«Âhaæ ÓyoïÃka-mÆlaæ kiïihÅ sità ca | bastasya mÆtreïa su-bhÃvitaæ tat pittena gavyena gu¬Ãn vidadhyÃt || 16 || du«Âa-vraïonmÃda-tamo-niÓÃndhÃn udbandhakÃn vÃri-nimagna-dehÃn | digdhÃhatÃn darpita-sarpa-da«ÂÃæs te sÃdhayanty a¤jana-nasya-lepai÷ || 17 || 5.17av du«Âa-vraïonmÃda-tamo-niÓÃndhyam 5.17bv udbaddhakÃn vÃri-nimagna-dehÃn 5.17dv tÃn sÃdhayanty a¤jana-nasya-lepai÷ 5.17dv te sÃdhayanty a¤jana-pÃna-lepai÷ kÃrpÃsÃsthi-mayÆra-pattra-b­hatÅ-nirmÃlya-piï¬Åtaka- || 18a || 5.18av kÃrpÃsÃsthi-mayÆra-piccha-b­hatÅ-nirmÃlya-piï¬Åtaka- -tvaÇ-mÃæsÅ-v­«a-daæÓa-viÂ-tu«a-vacÃ-keÓÃhi-nirmokakai÷ || 18b || 5.18bv -tvag-vÃæÓÅ-v­«a-daæÓa-viÂ-tu«a-vacÃ-keÓÃhi-nirmocanai÷ 5.18bv -tvag-vÃæÓÅ-v­«a-daæÓa-viï-nakha-vacÃ-keÓÃhi-nirmocanai÷ 5.18bv -tvaÇ-mÃæsÅ-v­«a-daæÓa-viÂ-tu«a-vacÃ-keÓÃhi-nirmocanai÷ nÃgendra-dvi-ja-Ó­Çga-hiÇgu-maricais tulyai÷ k­taæ dhÆpanaæ || 18c || skandonmÃda-piÓÃca-rÃk«asa-surÃveÓa-jvara-ghnaæ param || 18d || 5.18dv skandonmÃda-piÓÃca-rÃk«asa-surÃveÓa-graha-ghnaæ param tri-kaÂuka-dala-kuÇkuma-granthika-k«Ãra-siæhÅ-niÓÃ-dÃru-siddhÃrtha-yugmÃmbu-ÓakrÃhv ayai÷ || 19a || sita-laÓuna-phala-trayoÓÅra-tiktÃ-vacÃ-tuttha-ya«ÂÅ-balÃ-lohitailÃ-ÓilÃ-padmakai÷ || 19b || dadhi-tagara-madhÆka-sÃra-priyÃhvÃ-vi«ÃkhyÃ-vi«Ã-tÃrk«ya-Óailai÷ sa-cavyÃmayai÷ kalkitai÷ || 19c || gh­tam a-navam a-Óe«a-mÆtrÃæÓa-siddhaæ mataæ bhÆta-rÃvÃhvayaæ pÃnatas tad graha-ghnaæ param || 19d || nata-madhuka-kara¤ja-lÃk«Ã-paÂolÅ-samaÇgÃ-vacÃ-pÃÂalÅ-hiÇgu-siddhÃrtha-siæhÅ-niÓÃ-yug -latÃ-rohiïÅ- || 20a || 5.20av nata-madhuka-kara¤ja-lÃk«Ã-paÂolÅ-samaÇgÃ-vacÃ-pÃÂalÃ-hiÇgu-siddhÃrtha-siæhÅ-niÓÃ-yug -latÃ-rohiïÅ- -badara-kaÂu-phala-trikÃ-kÃï¬a-dÃru-k­mighnÃjagandhÃmarÃÇkolla-koÓÃtakÅ-Óigru-nimbà mbu dendrÃhvayai÷ || 20b || 5.20bv -badara-kaÂu-phala-trikÃ-kÃï¬a-dÃru-k­mighnÃjagandhÃ-surÃÇkolla-koÓÃtakÅ-Óigru-nimbà mbudendrÃhvayai÷ 5.20bv -madana-kaÂu-phala-trikÃ-kÃï¬a-dÃru-k­mighnÃjagandhÃmarÃÇkolla-koÓÃtakÅ-Óigru-nimbà mbudendrÃhvayai÷ 5.20bv madana-kaÂu-phala-trikÃ-kÃï¬a-dÃru-k­mighnÃjagandhÃ-surÃÇkolla-koÓÃtakÅ-Óigru-nimbà mbudendrÃhvayai÷ 5.20bv -madana-kaÂu-phala-trikÃ-kÃï¬a-dÃru-k­mighnÃjagandhÃm­tÃ-kola-koÓÃtakÅ-Óigru-nimbà mbudendrÃhvayai÷ gada-Óukataru-pu«pa-bÅjogra-ya«Ây-adrikarïÅ-nikumbhÃgni-bilvai÷ samai÷ kalkitair mÆtra-vargeïa siddhaæ gh­taæ || 20c || vidhi-vinihitam ÃÓu sarvai÷ kramair yojitaæ hanti sarva-grahonmÃda-ku«Âha-jvarÃæs tan mahÃ-bhÆta- rÃvaæ sm­tam || 20d || 5.20dv vidhi-van nihitam ÃÓu sarvai÷ kramair yojitaæ hanti sarva-grahonmÃda-ku«Âha-jvarÃæs tan mahÃ-bhÆta- rÃvaæ sm­tam 5.20dv cira-vinihitam ÃÓu sarvai÷ kramair yojitaæ hanti sarva-grahonmÃda-ku«Âha-jvarÃæs tan mahÃ-bhÆta-rÃvaæ sm­tam grahà g­hïanti ye ye«u te«Ãæ te«u viÓe«ata÷ | dine«u bali-homÃdÅn prayu¤jÅta cikitsaka÷ || 21 || snÃna-vastra-vasÃ-mÃæsa-madya-k«Åra-gu¬Ãdi ca | rocate yad yadà yebhyas tat te«Ãm Ãharet tadà || 22 || 5.22av snÃnaæ vastraæ vasà mÃæsaæ 5.22bv madyaæ k«Åra-gu¬Ãni và ratnÃni gandha-mÃlyÃni bÅjÃni madhu-sarpi«Å | bhak«yÃÓ ca sarve sarve«Ãæ sÃmÃnyo vidhir ity ayam || 23 || 5.23av raktÃni gandha-mÃlyÃni 5.23cv bhak«ÃÓ ca sarve sarve«Ãæ surar«i-guru-v­ddhebhya÷ siddhebhyaÓ ca surÃlaye | diÓy uttarasyÃæ tatrÃpi devÃyopahared balim || 24 || paÓcimÃyÃæ yathÃ-kÃlaæ daitya-bhÆtÃya catvare | gandharvÃya gavÃæ mÃrge sa-vastrÃbharaïaæ balim || 25 || pit­-nÃga-grahe nadyÃæ nÃgebhya÷ pÆrva-dak«iïe | yak«Ãya yak«Ãyatane saritor và samÃgame || 26 || 5.26av pit­-nÃma-grahe nadyÃæ catu«-pathe rÃk«asÃya bhÅme«u gahane«u ca | rak«asÃæ dak«iïasyÃæ tu pÆrvasyÃæ brahma-rak«asÃm || 27 || 5.27bv bhÅme«u gahane«u và ÓÆnyÃlaye piÓÃcÃya paÓcimÃæ diÓam Ãsthite | Óuci-ÓuklÃni mÃlyÃni gandhÃ÷ k«aireyam odanam || 28 || 5.28bv paÓcimÃæ diÓam ÃÓrite 5.28bv paÓcimÃyÃæ diÓi sthite dadhi cchattraæ ca dhavalaæ devÃnÃæ balir i«yate | hiÇgu-sar«apa-«a¬granthÃ-vyo«air ardha-palonmitai÷ || 29 || catur-guïe gavÃæ mÆtre gh­ta-prasthaæ vipÃcayet | tat-pÃna-nÃvanÃbhyaÇgair deva-graha-vimok«aïam || 30 || nasyäjanaæ vacÃ-hiÇgu-laÓunaæ basta-vÃriïà | daitye balir bahu-phala÷ soÓÅra-kamalotpala÷ || 31 || 5.31av nasyäjane vacÃ-hiÇgu- nÃgÃnÃæ sumano-lÃja-gu¬ÃpÆpa-gu¬audanai÷ | paramÃnna-madhu-k«Åra-k­«ïa-m­n-nÃgakesarai÷ || 32 || vacÃ-padma-puroÓÅra-raktotpala-dalair bali÷ | Óvetapattraæ ca lodhraæ ca tagaraæ nÃga-sar«apÃ÷ || 33 || 5.33av vacÃ-pÃÂhÃ-puroÓÅra- ÓÅtena vÃriïà pi«Âaæ nÃvanäjanayor hitam | yak«ÃïÃæ k«Åra-dadhy-Ãjya-miÓrakaudana-guggulu || 34 || devadÃrÆtpalaæ padmaæ uÓÅraæ vastra-käcanam | hiraïyaæ ca balir yojyo mÆtrÃjya-k«Åram ekata÷ || 35 || 5.35bv uÓÅraæ vastra-candanam 5.35bv uÓÅraæ vastra-kambalam siddhaæ samonmitaæ pÃna-nÃvanÃbhya¤jane hitam | harÅtakÅ haridre dve laÓuno maricaæ vacà || 36 || 5.36av siddhaæ palonmitaæ pÃna- nimba-pattraæ ca bastÃmbu-kalkitaæ nÃvanäjanam | brahma-rak«o-bali÷ siddhaæ yavÃnÃæ pÆrïam ìhakam || 37 || 5.37dv yavÃnÃæ cÆrïam ìhakam toyasya kumbha÷ palalaæ chattraæ vastram vilepanam | gÃyatrÅ-viæÓati-pala-kvÃthe 'rdha-palikai÷ pacet || 38 || 5.38av toya-kumbhaæ ca palalaæ try-Æ«aïa-tri-phalÃ-hiÇgu-«a¬granthÃ-miÓi-sar«apai÷ | sa-nimba-pattra-laÓunai÷ ku¬avÃn sapta sarpi«a÷ || 39 || go-mÆtre tri-guïe pÃna-nasyÃbhyaÇge«u tad dhitam | rak«asÃæ palalaæ Óuklaæ kusumaæ miÓrakaudanam || 40 || 5.40av go-mÆtre tri-guïe siddhaæ 5.40bv pÃnÃbhyaÇge«u tad dhitam 5.40dv kusumaæ miÓrakaudana÷ bali÷ pakvÃma-mÃæsÃni ni«pÃvà rudhirok«itÃ÷ | naktamÃla-ÓirÅ«a-tvaÇ-mÆla-pu«pa-phalÃni ca || 41 || 5.41dv -mÆlaæ pu«paæ phalÃni ca 5.41dv -mÆle pu«paæ phalÃni ca tad-vac ca k­«ïa-pÃÂalyà bilva-mÆlaæ kaÂu-trikam | hiÇgv-indrayava-siddhÃrtha-laÓunÃmalakÅ-phalam || 42 || nÃvanäjanayor yojyo basta-mÆtra-yuto '-gada÷ | ebhir eva gh­taæ siddhaæ gavÃæ mÆtre catur-guïe || 43 || 5.43bv basta-mÆtra-h­to '-gada÷ 5.43bv basta-mÆtra-druto '-gada÷ rak«o-grahÃn vÃrayate pÃnÃbhya¤jana-nÃvanai÷ | piÓÃcÃnÃæ bali÷ sÅdhu÷ piïyÃka÷ palalaæ dadhi || 44 || mÆlakaæ lavaïaæ sarpi÷ sa-bhÆtaudana-yÃvakam | haridrÃ-dvaya-ma¤ji«ÂhÃ-miÓi-saindhava-nÃgaram || 45 || 5.45bv prabhÆtaudana-yÃvakam 5.45bv prÃg-bhÆtaudana-yÃvakam 5.45dv -miÓi-saindhava-nÃgarai÷ hiÇgu-priyaÇgu-tri-kaÂu-laÓuna-tri-phalà vacà | pÃÂalÅ-Óveta-kaÂabhÅ-ÓirÅ«a-kusumair gh­tam || 46 || 5.46bv -laÓuna-tri-phalÃ-vacÃ÷ 5.46cv paÂolÅ-Óveta-kaÂabhÅ- 5.46cv pÃÂalÃ-Óveta-kaÂabhÅ- go-mÆtra-pÃdikaæ siddhaæ pÃnÃbhya¤janayor hitam | bastÃmbu-pi«Âais tair eva yojyam a¤jana-nÃvanam || 47 || devar«i-pit­-gandharve tÅk«ïaæ nasyÃdi varjayet | sarpi÷-pÃnÃdi m­dv asmin bhai«ajyam avacÃrayet || 48 || ­te piÓÃcÃt sarve«u pratikÆlaæ ca nÃcaret | sa-vaidyam Ãturaæ ghnanti kruddhÃs te hi mahaujasa÷ || 49 || ÅÓvaraæ dvÃ-daÓa-bhujaæ nÃtham ÃryÃvalokitam | sarva-vyÃdhi-cikitsÃæ ca japan sarva-grahÃn jayet || 50 || 5.50cv sarva-vyÃdhi-cikitsantaæ 5.50cv sarva-vyÃdhi-cikitsaæ ca 5.50cv sarva-vyÃdhi-cikitsitaæ tathonmÃdÃn apasmÃrÃn anyaæ và citta-viplavam | mahÃ-vidyÃæ ca mÃyÆrÅæ Óuciæ taæ ÓrÃvayet sadà || 51 || 5.51bv anyÃn và citta-vibhramÃn 5.51dv Óucis taæ ÓrÃvayet sadà bhÆteÓaæ pÆjayet sthÃïuæ pramathÃkhyÃæÓ ca tad-gaïÃn | japan siddhÃæÓ ca tan-mantrÃn grahÃn sarvÃn apohati || 52 || yac cÃn-antarayo÷ ki¤-cid vak«yate 'dhyÃyayor hitam | yac coktam iha tat sarvaæ prayu¤jÅta paras-param || 53 || 5.53cv yathoktam iha tat sarvaæ UttarasthÃna unmÃdÃ÷ «a p­thag-do«a-nicayÃdhi-vi«odbhavÃ÷ | unmÃdo nÃma manaso do«air unmÃrga-gair mada÷ || 1 || ÓÃrÅra-mÃnasair du«Âair a-hitÃd anna-pÃnata÷ | vik­tÃ-sÃtmya-sa-malÃd vi«amÃd upayogata÷ || 2 || 6.2av ÓÃrÅra-mÃnasair do«air 6.2cv vik­tÃ-sÃtmya-sa-mala- 6.2dv -vi«amÃd upayogata÷ vi«aïïasyÃlpa-sat-tvasya vyÃdhi-vega-samudgamÃt | k«Åïasya ce«ÂÃ-vai«amyÃt pÆjya-pÆjÃ-vyatikramÃt || 3 || 6.3bv vyÃdhi-vega-samudbhavÃt 6.3bv vyÃdhi-vega-samudbhramÃt Ãdhibhir citta-vibhraæÓÃd vi«eïopavi«eïa ca | ebhir hi hÅna-sat-tvasya h­di do«Ã÷ pradÆ«itÃ÷ || 4 || 6.4bv vi«eïopavi«eïa và 6.4cv ebhir vihÅna-sat-tvasya dhiyo vidhÃya kÃlu«yaæ h­tvà mÃrgÃn mano-vahÃn | unmÃdaæ kurvate tena dhÅ-vij¤Ãna-sm­ti-bhramÃt || 5 || deho du÷kha-sukha-bhra«Âo bhra«Âa-sÃrathi-vad ratha÷ | bhramaty a-cintitÃrambhas tatra vÃtÃt k­ÓÃÇga-tà || 6 || 6.6av dehÅ du÷kha-sukha-bhra«Âo a-sthÃne rodanÃkroÓa-hasita-smita-nartanam | gÅta-vÃditra-vÃg-aÇga-vik«epÃsphoÂanÃni ca || 7 || a-sÃmnà veïu-vÅïÃdi-ÓabdÃnukaraïaæ muhu÷ | ÃsyÃt phenÃgamo 'jasram aÂanaæ bahu-bhëi-tà || 8 || 6.8av abhÅk«ïaæ veïu-vÅïÃdi- 6.8av Ãsyena veïu-vÅïÃdi- 6.8bv -ÓabdÃdi-karaïaæ muhu÷ 6.8dv aÂanaæ bahu-bhëitam alaÇkÃro 'n-alaÇkÃrair a-yÃnair gamanodyama÷ | g­ddhir abhyavahÃrye«u tal-lÃbhe cÃvamÃna-tà || 9 || 6.9dv tal-lÃbhe vÃvamÃna-tà 6.9dv tal-lÃbhe«v avamÃna-tà utpiï¬itÃruïÃk«i-tvaæ jÅrïe cÃnne gadodbhava÷ | pittÃt saætarjanaæ krodho mu«Âi-lo«ÂÃdy-abhidrava÷ || 10 || 6.10av utpŬitÃruïÃk«i-tvaæ ÓÅta-cchÃyodakÃkÃÇk«Ã nagna-tvaæ pÅta-varïa-tà | a-satya-jvalana-jvÃlÃ-tÃrakÃ-dÅpa-darÓanam || 11 || 6.11bv netra-tvak-pÅta-varïa-tà 6.11cv a-sati jvalane jvÃlÃ- 6.11cv a-satya-jvalanolkÃdi- kaphÃd a-rocakaÓ chardir alpehÃhÃra-vÃkya-tà | strÅ-kÃma-tà raha÷-prÅtir lÃlÃ-siÇghÃïaka-sruti÷ || 12 || baibhatsyaæ Óauca-vidve«o nidrà Óvayathur Ãnane | unmÃdo bala-vÃn rÃtrau bhukta-mÃtre ca jÃyate || 13 || sarvÃyatana-saæsthÃna-saænipÃte tad-Ãtmakam | unmÃdaæ dÃruïaæ vidyÃt taæ bhi«ak parivarjayet || 14 || 6.14bv -saænipÃtÃt tad-Ãtmakam dhana-kÃntÃdi-nÃÓena du÷-sahenÃbhi«aÇga-vÃn | pÃï¬ur dÅno muhur muhyan hÃheti paridevate || 15 || rodity a-kasmÃn mriyate tad-guïÃn bahu manyate | Óoka-kli«Âa-manà dhyÃya¤ jÃgarÆko vice«Âate || 16 || 6.16av rodity a-kasmÃt smayate vi«eïa ÓyÃva-vadano na«Âa-cchÃyÃ-balendriya÷ | vegÃntare 'pi saæbhrÃnto raktÃk«as taæ vivarjayet || 17 || 6.17bv na«Âa-cchÃyo '-balendriya÷ athÃnila-ja unmÃde sneha-pÃnaæ prayojayet | pÆrvam Ãv­ta-mÃrge tu sa-snehaæ m­du Óodhanam || 18 || kapha-pitta-bhave 'py Ãdau vamanaæ sa-virecanam | snigdha-svinnasya vastiæ ca Óirasa÷ sa-virecanam || 19 || 6.19av kapha-pittodbhave 'py Ãdau 6.19cv snigdha-svinnasya vastÅæÓ ca 6.19dv ÓirasaÓ ca virecanam tathÃsya Óuddha-dehasya prasÃdaæ labhate mana÷ | ittham apy anuv­ttau tu tÅk«ïaæ nÃvanam a¤janam || 20 || 6.20av tathaiva Óuddha-dehasya har«aïÃÓvÃsanottrÃsa-bhaya-tìana-tarjanam | abhyaÇgodvartanÃlepa-dhÆpÃn pÃnaæ ca sarpi«a÷ || 21 || 6.21dv -dhÆmÃn pÃnaæ ca sarpi«a÷ yu¤jyÃt tÃni hi Óuddhasya nayanti prak­tiæ mana÷ | hiÇgu-sauvarcala-vyo«air dvi-palÃæÓair gh­tìhakam || 22 || siddhaæ sa-mÆtram unmÃda-bhÆtÃpasmÃra-nut param | dvau prasthau sva-rasÃd brÃhmyà gh­ta-prasthaæ ca sÃdhitam || 23 || vyo«a-ÓyÃmÃ-triv­d-dantÅ-ÓaÇkhapu«pÅ-n­padrumai÷ | sa-saptalÃ-k­miharai÷ kalkitair ak«a-saæmitai÷ || 24 || 6.24av vyo«a-ÓyÃmÃ-triv­d-bimbÅ- 6.24cv sÃtalÃ-k­mijit-kalkai÷ 6.24dv sarvais tair ak«a-saæmitai÷ pala-v­ddhyà prayu¤jÅta paraæ mÃtrà catu÷-palam | unmÃda-ku«ÂhÃpasmÃra-haraæ vandhyÃ-suta-pradam || 25 || vÃk-svara-sm­ti-medhÃ-k­d dhanyaæ brÃhmÅ-gh­taæ sm­tam | varÃ-viÓÃlÃ-bhadrailÃ-devadÃrv-elavÃlukai÷ || 26 || 6.26cv varÃ-viÓÃlÃkautpalÃ- 6.26cv varÃ-viÓÃlÃ-pattrailÃ- dvi-ÓÃrivÃ-dvi-rajanÅ-dvi-sthirÃ-phalinÅ-natai÷ | b­hatÅ-ku«Âha-ma¤ji«ÂhÃ-nÃgakesara-dìimai÷ || 27 || vella-tÃlÅÓa-pattrailÃ-mÃlatÅ-mukulotpalai÷ | sa-dantÅ-padmaka-himai÷ kar«ÃæÓai÷ sarpi«a÷ pacet || 28 || 6.28bv -mÃlatÅ-kumudotpalai÷ 6.28cv rudantÅ-padmaka-himai÷ prasthaæ bhÆta-grahonmÃda-kÃsÃpasmÃra-pÃpmasu | pÃï¬u-kaï¬Æ-vi«e Óo«e mohe mehe gare jvare || 29 || 6.29bv -kÃsÃpasmÃra-pÃpma-jit 6.29cv pÃï¬u-kaï¬Æ-vi«e Óophe a-retasy a-prajasi và daivopahata-cetasi | a-medhasi skhalad-vÃci sm­ti-kÃme 'lpa-pÃvake || 30 || 6.30av a-retasy alpa-rajasi balyaæ maÇgalyam Ãyu«yaæ kÃnti-saubhÃgya-pu«Âi-dam | kalyÃïakam idaæ sarpi÷ Óre«Âhaæ puæ-savane«u ca || 31 || ebhyo dvi-ÓÃrivÃdÅni jale paktvaika-viæÓatim | rase tasmin pacet sarpir g­«Âi-k«Åra-catur-guïam || 32 || 6.32dv g­«Âi-k«Åre catur-guïe 6.32dv g­«Âi-k«Åraæ catur-guïam vÅrÃ-dvi-medÃ-kÃkolÅ-kapikacchÆ-vi«Ãïibhi÷ | ÓÆrpaparïÅ-yutair etan mahÃ-kalyÃïakaæ param || 33 || 6.33av vÅrarddhi-medÃ-kÃkolÅ- 6.33dv mahÃ-kalyÃïakaæ sm­tam b­æhaïaæ saænipÃta-ghnaæ pÆrvasmÃd adhikaæ guïai÷ | jaÂilà pÆtanà keÓÅ cÃraÂÅ markaÂÅ vacà || 34 || trÃyamÃïà jayà vÅrà coraka÷ kaÂu-rohiïÅ | vaya÷sthà ÓÆkarÅ chattrà sÃticchattrà palaÇka«Ã || 35 || 6.35dv aticchattrà palaÇka«Ã mahÃpuru«adantà ca kÃyasthà nÃkulÅ-dvayam | kaÂambharà v­ÓcikÃlÅ ÓÃliparïÅ ca tair gh­tam || 36 || 6.36cv kaÂambharÃ-v­ÓcikÃlÅ- 6.36dv -sthirÃÓ cÃh­tya tair gh­tam siddhaæ cÃturthikonmÃda-grahÃpasmÃra-nÃÓanam | mahÃ-paiÓÃcakaæ nÃma gh­tam etad yathÃm­tam || 37 || 6.37av siddhaæ caturthakonmÃda- 6.37av siddhaæ cÃturthakonmÃda- buddhi-medhÃ-sm­ti-karaæ bÃlÃnÃæ cÃÇga-vardhanam | brÃhmÅm aindrÅæ vi¬aÇgÃni vyo«aæ hiÇgu jaÂÃæ murÃm || 38 || 6.38av sm­ti-buddhi-karaæ caiva 6.38bv bÃlÃnÃm aÇga-vardhanam rÃsnÃæ vi«aghnÃæ laÓunaæ viÓalyÃæ surasÃæ vacÃm | jyoti«matÅæ nÃgavinnÃm anantÃæ sa-harÅtakÅm || 39 || 6.39av rÃsnÃæ vi«aghnÅæ laÓunaæ kÃÇk«Åæ ca hasti-mÆtreïa pi«Âvà chÃyÃ-viÓo«Åtà | vartir nasyäjanÃlepa-dhÆpair unmÃda-sÆdanÅ || 40 || 6.40av kÃcchÅæ ca hasti-mÆtreïa 6.40av saurëÂrÅæ basta-mÆtreïa 6.40dv -dhÆpair unmÃda-nÃÓinÅ avapŬÃÓ ca vividhÃ÷ sar«apÃ÷ sneha-saæyutÃ÷ | kaÂu-tailena cÃbhyaÇgo dhmÃpayec cÃsya tad raja÷ || 41 || sa-hiÇgus tÅk«ïa-dhÆmaÓ ca sÆtra-sthÃnodito hita÷ | Ó­gÃla-ÓalyakolÆka-jalaukÃ-v­«a-basta-jai÷ || 42 || 6.42av sa-hiÇgu tÅk«ïa-dhÆmaÓ ca 6.42dv -jalÆkÃ-v­«a-basta-jai÷ 6.42dv -jalaukÃ-v­ka-basta-jai÷ mÆtra-pitta-Óak­d-roma-nakha-carmabhir Ãcaret | dhÆpa-dhÆmäjanÃbhyaÇga-pradeha-pari«ecanam || 43 || dhÆpayet satataæ cainaæ Óva-go-matsyai÷ su-pÆtibhi÷ | vÃta-Óle«mÃtmake prÃya÷ paittike tu praÓasyate || 44 || tiktakaæ jÅvanÅyaæ ca sarpi÷ snehaÓ ca miÓraka÷ | ÓÅtÃni cÃnna-pÃnÃni madhurÃïi laghÆni ca || 45 || vidhyet sirÃæ yathoktÃæ và t­ptaæ medyÃmi«asya và | nivÃte ÓÃyayed evaæ mucyate mati-vibhramÃt || 46 || 6.46av vidhyet sirÃæ yathoktÃæ ca prak«ipyÃ-salile kÆpe Óo«ayed và bubhuk«ayà | ÃÓvÃsayet suh­t taæ và vÃkyair dharmÃrtha-saæhitai÷ || 47 || 6.47cv ÃÓvÃsayet suh­dbhis taæ brÆyÃd i«Âa-vinÃÓaæ và darÓayed adbhutÃni và | baddhaæ sar«apa-tailÃktaæ nyased vottÃnam Ãtape || 48 || 6.48av brÆyÃd i«Âasya nÃÓaæ và 6.48dv nyastaæ cottÃnam Ãtape kapikacchvÃtha-và taptair loha-taila-jalai÷ sp­Óet | kaÓÃbhis tìayitvà và baddhaæ Óvabhre vini÷k«ipet || 49 || 6.49dv baddhvà Óvabhre vini÷k«ipet atha-và vÅta-ÓastrÃÓma-jane saætamase g­he | sarpeïoddh­ta-daæ«Âreïa dÃntai÷ siæhair gajaiÓ ca tam || 50 || trÃsayec chastra-hastair và kirÃtÃrÃti-taskarai÷ || 50+(1)ab || 6.50+(1)bv taskarai÷ Óatrubhis tathà atha-và rÃja-puru«Ã bahir nÅtvà su-saæyatam | bhÃpayeyur vadhenainaæ tarjayanto n­pÃj¤ayà || 51 || deha-du÷kha-bhayebhyo hi paraæ prÃïa-bhayaæ matam | tena yÃti Óamaæ tasya sarvato viplutaæ mana÷ || 52 || 6.52dv sarvato 'pas­taæ mana÷ siddhà kriyà prayojyeyaæ deÓa-kÃlÃdy-apek«ayà | i«Âa-dravya-vinÃÓÃt tu mano yasyopahanyate || 53 || 6.53av siddhÃ÷ kriyà prayoktavyà tasya tat-sad­Óa-prÃpti-sÃntvÃÓvÃsai÷ Óamaæ nayet | kÃma-Óoka-bhaya-krodha-har«er«yÃ-lobha-saæbhavÃn || 54 || 6.54av tasya tat-sad­Óa-prÃpti÷ 6.54bv -sÃntvÃÓvÃsai÷ prasÃdayet 6.54bv -priyÃÓvÃsai÷ pradarÓayet 6.54bv sÃntvÃÓvÃsai÷ Óamaæ nayet paras-para-prati-dvandvair ebhir eva Óamaæ nayet | bhÆtÃnubandham Åk«eta prokta-liÇgÃdhikÃk­tim || 55 || 6.55cv bhÆtÃnubaddham Åk«eta yady unmÃde tata÷ kuryÃd bhÆta-nirdi«Âam au«adham | baliæ ca dadyÃt palalaæ yÃvakaæ saktu-piï¬ikÃm || 56 || 6.56av yady unmÃde ca tat kuryÃd snigdhaæ madhuram ÃhÃraæ taï¬ulÃn rudhirok«itÃn | pakvÃmakÃni mÃæsÃni surÃæ maireyam Ãsavam || 57 || 6.57cv pakvÃmÃhvÃni mÃæsÃni 6.57dv surÃ-maireyam Ãsavam atimuktasya pu«pÃïi jÃtyÃ÷ sahacarasya ca | catu«-pathe gavÃæ tÅrthe nadÅnÃæ saægame«u ca || 58 || niv­ttÃmi«a-madyo yo hitÃÓÅ prayata÷ Óuci÷ | nijÃgantubhir unmÃdai÷ sat-tva-vÃn na sa yujyate || 59 || 6.59av niv­ttÃmi«a-madyo 'pi prasÃda indriyÃrthÃnÃæ buddhy-Ãtma-manasÃæ tathà | dhÃtÆnÃæ prak­ti-stha-tvaæ vigatonmÃda-lak«aïam || 60 || 6.60av indriyÃïÃæ prasanna-tvaæ 6.60dv gatonmÃdasya lak«aïam UttarasthÃna sm­ty-apÃyo hy apasmÃra÷ sa dhÅ-sat-tvÃbhisaæplavÃt | jÃyate 'bhihate citte cintÃ-Óoka-bhayÃdibhi÷ || 1 || 7.1bv sa dhÅ-sat-tvÃdi-saæplavÃt unmÃda-vat prakupitaiÓ citta-deha-gatair malai÷ | hate sat-tve h­di vyÃpte saæj¤Ã-vÃhi«u khe«u ca || 2 || tamo viÓan mƬha-matir bÅbhatsÃ÷ kurute kriyÃ÷ | dantÃn khÃdan vaman phenaæ hastau pÃdau ca vik«ipan || 3 || 7.3dv hastau pÃdau ca kampayan paÓyann a-santi rÆpÃïi praskhalan patati k«itau | vijihmÃk«i-bhruvo do«a-vege 'tÅte vibudhyate || 4 || kÃlÃntareïa sa punaÓ caivam eva vice«Âate | apasmÃraÓ catur-bhedo vÃtÃdyair nicayena ca || 5 || rÆpam utpatsyamÃne 'smin h­t-kampa÷ ÓÆnya-tà bhrama÷ | tamaso darÓanaæ dhyÃnaæ bhrÆ-vyudÃso 'k«i-vaik­tam || 6 || 7.6av rÆpam utpadyamÃne 'smin a-Óabda-Óravaïaæ svedo lÃlÃ-siÇghÃïaka-sruti÷ | a-vipÃko '-rucir mÆrchà kuk«y-ÃÂopo bala-k«aya÷ || 7 || nidrÃ-nÃÓo 'Çga-mardas t­Â svapne gÃnaæ sa-nartanam | pÃnaæ tailasya madyasya tayor eva ca mehanam || 8 || tatra vÃtÃt sphurat-sakthi÷ prapataæÓ ca muhur muhu÷ | apasmarati saæj¤Ãæ ca labhate vi-svaraæ rudan || 9 || 7.9bv pratataæ ca muhur muhu÷ utpiï¬itÃk«a÷ Óvasiti phenaæ vamati kampate | Ãvidhyati Óiro dantÃn daÓaty ÃdhmÃta-kandhara÷ || 10 || parito vik«ipaty aÇgaæ vi«amaæ vinatÃÇguli÷ | rÆk«a-ÓyÃvÃruïÃk«i-tvaÇ-nakhÃsya÷ k­«ïam Åk«ate || 11 || capalaæ paru«aæ rÆpaæ vi-rÆpaæ vik­tÃnanam | apasmarati pittena muhu÷ saæj¤Ãæ ca vindati || 12 || 7.12av capalaæ paramaæ rÆpaæ 7.12av capalaæ paru«aæ rÆk«aæ pÅta-phenÃk«i-vaktra-tvag ÃsphÃlayati medinÅm | bhairavÃdÅpta-ru«ita-rÆpa-darÓÅ t­«Ãnvita÷ || 13 || kaphÃc cireïa grahaïaæ cireïaiva vibodhanam | ce«ÂÃlpà bhÆyasÅ lÃlà Óukla-netra-nakhÃsya-tà || 14 || ÓuklÃbha-rÆpa-darÓi-tvaæ sarva-liÇgaæ tu varjayet | athÃv­tÃnÃæ dhÅ-citta-h­t-khÃnÃæ prÃk-prabodhanam || 15 || tÅk«ïai÷ kuryÃd apasmÃre karmabhir vamanÃdibhi÷ | vÃtikaæ vasti-bhÆyi«Âhai÷ paittaæ prÃyo virecanai÷ || 16 || Ólai«mikaæ vamana-prÃyair apasmÃram upÃcaret | sarvata÷ su-viÓuddhasya samyag ÃÓvÃsitasya ca || 17 || apasmÃra-vimok«Ãrthaæ yogÃn saæÓamanä ch­ïu | go-maya-sva-rasa-k«Åra-dadhi-mÆtrai÷ Ó­taæ havi÷ || 18 || apasmÃra-jvaronmÃda-kÃmalÃnta-karaæ pibet | dvi-pa¤ca-mÆla-tri-phalÃ-dvi-niÓÃ-kuÂaja-tvaca÷ || 19 || 7.19cv dvi-pa¤ca-mÆlÅ-tri-phalÃ- saptaparïam apÃmÃrgaæ nÅlinÅæ kaÂu-rohiïÅm | ÓamyÃka-pu«kara-jaÂÃ-phalgu-mÆla-durÃlabhÃ÷ || 20 || 7.20cv ÓyoïÃka-pu«kara-jaÂÃ- dvi-palÃ÷ salila-droïe paktvà pÃdÃvaÓe«ite | bhÃrgÅ-pÃÂhìhakÅ-kumbha-nikumbha-vyo«a-rohi«ai÷ || 21 || 7.21av dvi-palÃni jala-droïe mÆrvÃ-bhÆtika-bhÆnimba-ÓreyasÅ-ÓÃrivÃ-dvayai÷ | madayanty-agni-niculair ak«ÃæÓai÷ sarpi«a÷ pacet || 22 || 7.22av mÆrvÃ-pÆtika-bhÆnimba- prasthaæ tad-vad dravai÷ pÆrvai÷ pa¤ca-gavyam idaæ mahat | jvarÃpasmÃra-jaÂhara-bhagandara-haraæ param || 23 || ÓophÃrÓa÷-kÃmalÃ-pÃï¬u-gulma-kÃsa-grahÃpaham | brÃhmÅ-rasa-vacÃ-ku«Âha-ÓaÇkhapu«pÅ-Ó­taæ gh­tam || 24 || 7.24bv -gulma-kÃsa-bhramÃpaham purÃïaæ medhyam unmÃdÃ-lak«my-apasmÃra-pÃpma-jit | taila-prasthaæ gh­ta-prasthaæ jÅvanÅyai÷ palonmitai÷ || 25 || k«Åra-droïe pacet siddham apasmÃra-vimok«aïam | kaæse k«Årek«u-rasayo÷ kÃÓmarye '«Âa-guïe rase || 26 || kÃr«ikair jÅvanÅyaiÓ ca sarpi÷-prasthaæ vipÃcayet | vÃta-pittodbhavaæ k«ipram apasmÃraæ nihanti tat || 27 || tad-vat kÃÓa-vidÃrÅk«u-kuÓa-kvÃtha-Ó­taæ paya÷ | kÆ«mÃï¬a-sva-rase sarpir a«ÂÃ-daÓa-guïe Ó­tam || 28 || 7.28bv -kuÓa-kvÃthe Ó­taæ paya÷ 7.28bv -kuÓa-kvÃthai÷ Ó­taæ paya÷ ya«ÂÅ-kalkam apasmÃra-haraæ dhÅ-vÃk-svara-pradam | kapilÃnÃæ gavÃæ pittaæ nÃvane paramaæ hitam || 29 || 7.29av ya«ÂÅ-kalkaæ apasmÃraæ 7.29bv nÃvanaæ paramaæ hitam 7.29bv hared dhÅ-vÃk-svara-pradam Óva-Ó­gÃla-bi¬ÃlÃnÃæ siæhÃdÅnÃæ ca pÆjitam | godhÃ-nakula-nÃgÃnÃæ p­«atark«a-gavÃm api || 30 || 7.30dv v­«abhark«a-gavÃm api 7.30dv v­ka-carka-gavÃm api pitte«u sÃdhitaæ tailaæ nasye 'bhyaÇge ca Óasyate | tri-phalÃ-vyo«a-pÅtadru-yava-k«Ãra-phaïijjakai÷ || 31 || 7.31av pitte«u sÃdhayet tailaæ 7.31bv nasyÃbhyaÇge«u Óasyate Óry-ÃhvÃpÃmÃrga-kÃra¤ja-bÅjais tailaæ vipÃcitam | basta-mÆtre hitaæ nasyaæ cÆrïaæ và dhmÃpayed bhi«ak || 32 || 7.32av ÓyÃmÃpÃmÃrga-kÃra¤ja- 7.32bv -bÅjais tailaæ prasÃdhitam 7.32bv -bÅjais tailaæ vipÃcayet nakulolÆka-mÃrjÃra-g­dhra-kÅÂÃhi-kÃka-jai÷ | tuï¬ai÷ pak«ai÷ purÅ«aiÓ ca dhÆpam asya prayojayet || 33 || 7.33dv dhÆmam asya prayojayet 7.33dv dhÆpam asmai prayojayet ÓÅlayet taila-laÓunaæ payasà và ÓatÃvarÅm | brÃhmÅ-rasaæ ku«Âha-rasaæ vacÃæ và madhu-saæyutÃm || 34 || samaæ kruddhair apasmÃro do«ai÷ ÓÃrÅra-mÃnasai÷ | yaj jÃyate yataÓ cai«a mahÃ-marma-samÃÓraya÷ || 35 || tasmÃd rasÃyanair enaæ duÓ-cikitsyam upÃcaret | tad-Ãrtaæ cÃgni-toyÃder vi«amÃt pÃlayet sadà || 36 || 7.36av tasmÃd rasÃyanenainaæ 7.36cv tad-Ãrtaæ cÃgni-toyÃdi- 7.36dv -vi«amÃt pÃlayet sadà muktaæ mano-vikÃreïa tvam itthaæ k­ta-vÃn iti | na brÆyÃd vi«ayair i«Âai÷ kli«Âaæ ceto 'sya b­æhayet || 37 || UttarasthÃna sarva-roga-nidÃnoktair a-hitai÷ kupità malÃ÷ | a-cak«u«yair viÓe«eïa prÃya÷ pittÃnusÃriïa÷ || 1 || sirÃbhir Ærdhvaæ pras­tà netrÃvayavam ÃÓritÃ÷ | vartma saædhiæ sitaæ k­«ïaæ d­«Âiæ và sarvam ak«i và || 2 || rogÃn kuryuÓ calas tatra prÃpya vartmÃÓrayÃ÷ sirÃ÷ | suptotthitasya kurute vartma-stambhaæ sa-vedanam || 3 || pÃæsu-pÆrïÃbha-netra-tvaæ k­cchronmÅlanam aÓru ca | vimardanÃt syÃc ca Óama÷ k­cchronmÆlaæ vadanti tat || 4 || cÃlayan vartmanÅ vÃyur nime«onme«aïaæ muhu÷ | karoty a-ruÇ nime«o 'sau vartma yat tu nimÅlyate || 5 || vimukta-saædhi niÓ-ce«Âaæ hÅnaæ vÃta-hataæ hi tat | k­«ïÃ÷ pittena bahvyo 'ntar-vartma kumbhÅka-bÅja-vat || 6 || 8.6cv pittena vartmano 'ntar-jà 8.6dv bahvya÷ kumbhÅka-bÅja-vat ÃdhmÃyante punar bhinnÃ÷ piÂikÃ÷ kumbhi-saæj¤itÃ÷ | sa-dÃha-kleda-nistodaæ raktÃbhaæ sparÓanÃ-k«amam || 7 || 8.7bv piÂikÃ÷ kumbhi-saæj¤akÃ÷ pittena jÃyate vartma pittotkli«Âam uÓanti tat | karoti kaï¬Ææ dÃhaæ ca pittaæ pak«æÃntam Ãsthitam || 8 || 8.8dv pittaæ pak«æÃntam ÃÓritam pak«maïÃæ ÓÃtanaæ cÃnu pak«ma-ÓÃtaæ vadanti tam | pothakya÷ piÂikÃ÷ ÓvetÃ÷ sar«apÃbhà ghanÃ÷ kaphÃt || 9 || 8.9av pak«maïÃæ Óatanaæ cÃnu 8.9av pak«maïÃæ sadanaæ cÃnu Óophopadeha-ruk-kaï¬Æ-picchilÃÓru-samanvitÃ÷ | kaphotkli«Âaæ bhaved vartma stambha-kledopadeha-vat || 10 || granthi÷ pÃï¬ura-ruk-pÃka÷ kaï¬Æ-mÃn kaÂhina÷ kaphÃt | kola-mÃtra÷ sa lagaïa÷ ki¤-cid alpas tato 'tha-và || 11 || 8.11dv ki¤-cid alpas tato 'pi và raktà raktena piÂikà tat-tulya-piÂikÃcità | utsaÇgÃkhyà tathotkli«Âaæ rÃjÅ-mat sparÓanÃ-k«amam || 12 || 8.12av raktà raktena piÂikÃs 8.12bv tat-tulya-piÂikÃcitÃ÷ 8.12cv utsaÇgÃkhyÃs tathotkli«Âaæ arÓo 'dhi-mÃæsaæ vartmÃnta÷ stabdhaæ snigdhaæ sa-dÃha-ruk | raktaæ raktena tat-srÃvi cchinnaæ chinnaæ ca vardhate || 13 || madhye và vartmano 'nte và kaï¬Æ«Ã-rug-vatÅ sthirà | mudga-mÃtrÃs­jà tÃmrà piÂikäjana-nÃmikà || 14 || do«air vartma bahi÷ ÓÆnaæ yad anta÷ sÆk«ma-khÃcitam | sa-srÃvam antar-udakaæ bisÃbhaæ bisa-vartma tat || 15 || yad vartmotkli«Âam utkli«Âam a-kasmÃn mlÃna-tÃm iyÃt | rakta-do«a-trayotkleÓÃd bhavaty utkli«Âa-vartma tat || 16 || 8.16dv vadanty utkli«Âa-vartma tat ÓyÃva-vartma malai÷ sÃsrai÷ ÓyÃvaæ ruk-kleda-Óopha-vat | Óli«ÂÃkhyaæ vartmanÅ Óli«Âe kaï¬Æ-Óvayathu-rÃgiïÅ || 17 || vartmano 'nta÷ kharà rÆk«Ã÷ piÂikÃ÷ sikatopamÃ÷ | sikatÃ-vartma k­«ïaæ tu kardamaæ kardamopamam || 18 || bahalaæ bahalair mÃæsai÷ sa-varïaiÓ cÅyate samai÷ | kukÆïaka÷ ÓiÓor eva dantotpatti-nimitta-ja÷ || 19 || syÃt tena ÓiÓur ucchÆna-tÃmrÃk«o vÅk«aïÃ-k«ama÷ | sa-vartma-ÓÆla-paicchilya÷ karïa-nÃsÃk«i-mardana÷ || 20 || 8.20bv -tÃmrÃk«o vÅk«aïe '-k«ama÷ pak«moparodhe saækoco vartmanÃæ jÃyate tathà | khara-tÃntar-mukha-tvaæ ca romïÃm anyÃni và puna÷ || 21 || 8.21bv vartmano jÃyate tathà kaïÂakair iva tÅk«ïÃgrair gh­«Âaæ tair ak«i ÓÆyate | u«yate cÃnilÃdi-dvi¬ alpÃha÷ ÓÃntir uddh­tai÷ || 22 || 8.22bv gh­«Âaæ tair ak«i sÆyate 8.22cv u«yate vÃnilÃdi-dvi¬ 8.22cv u«yate cÃnilÃdyaiÓ ca 8.22dv alpÃhaæ ÓÃntir uddh­tai÷ kanÅnake bahir-vartma kaÂhino granthir unnata÷ | tÃmra÷ pakvo 'sra-pÆya-srud alajy ÃdhmÃyate muhu÷ || 23 || vartmÃntar mÃæsa-piï¬Ãbha÷ Óvayathur grathito '-ruja÷ | sÃsrai÷ syÃd arbudo do«air vi«amo bÃhyataÓ cala÷ || 24 || catur-viæÓatir ity ete vyÃdhayo vartma-saæÓrayÃ÷ | Ãdyo 'tra bhe«ajai÷ sÃdhyo dvau tato 'rÓaÓ ca varyajet || 25 || pak«moparodho yÃpya÷ syÃc che«Ã¤ chastreïa sÃdhayet | kuÂÂayet pak«ma-sadanaæ chindyÃt te«v api cÃrbudam || 26 || 8.26cv kuÂÂayet pak«ma-Óadanaæ bhindyÃl lagaïa-kumbhÅkÃ-bisotsaÇgäjanÃlajÅ÷ | pothakÅ-ÓyÃva-sikatÃ-Óli«Âotkli«Âa-catu«Âayam || 27 || sa-kardamaæ sa-bahalaæ vilikhet sa-kukÆïakam || 27ªab || UttarasthÃna k­cchronmÅle purÃïÃjyaæ drÃk«Ã-kalkÃmbu-sÃdhitam | sa-sitaæ yojayet snigdhaæ nasya-dhÆmäjanÃdi ca || 1 || kumbhÅkÃ-vartma-likhitaæ saindhava-pratisÃritam | ya«ÂÅ-dhÃtrÅ-paÂolÅnÃæ kvÃthena pari«ecayet || 2 || nivÃte 'dhi«ÂhitasyÃptai÷ ÓuddhasyottÃna-ÓÃyina÷ | bahi÷ ko«ïÃmbu-taptena sveditaæ vartma vÃsasà || 3 || nirbhujya vastrÃntaritaæ vÃmÃÇgu«ÂhÃÇgulÅ-gh­tam | na sraæsate calati và vartmaivaæ sarvatas tata÷ || 4 || 9.4cv na sraæsate na calati maï¬alÃgreïa tat tiryak k­tvà Óastra-padÃÇkitam | likhet tenaiva pattrair và ÓÃka-ÓephÃlikÃdi-jai÷ || 5 || 9.5dv ÓÃka-ÓephÃlikÃdikai÷ 9.5dv ÓÃka-ÓephÃlikÃdibhi÷ phenena toya-rÃÓer và picunà pram­jann as­k | sthite rakte su-likhitaæ sa-k«audrai÷ pratisÃrayet || 6 || yathÃ-svam uktair anu ca prak«Ãlyo«ïena vÃriïà | gh­tena siktam abhyaktaæ badhnÅyÃn madhu-sarpi«Ã || 7 || 9.7cv gh­tenÃsiktam abhyaktaæ ÆrdhvÃdha÷ karïayor dattvà piï¬Åæ ca yava-saktubhi÷ | dvitÅye 'hani muktasya pari«ekaæ yathÃ-yatham || 8 || kuryÃc caturthe nasyÃdÅn mu¤ced evÃhni pa¤came | samaæ nakha-nibhaæ Óopha-kaï¬Æ-ghar«Ãdya-pŬitam || 9 || vidyÃt su-likhitaæ vartma likhed bhÆyo viparyaye | ruk-pak«ma-vartma-sadana-sraæsanÃny ati-lekhanÃt || 10 || sneha-svedÃdikas tasminn i«Âo vÃta-hara÷ krama÷ | abhyajya nava-nÅtena Óveta-lodhraæ pralepayet || 11 || eraï¬a-mÆla-kalkena puÂa-pÃke pacet tata÷ | svinnaæ prak«Ãlitaæ Óu«kaæ cÆrïitaæ poÂalÅ-k­tam || 12 || striyÃ÷ k«Åre chagalyà và m­ditaæ netra-secanam | ÓÃli-taï¬ula-kalkena liptaæ tad-vat pari«k­tam || 13 || 9.13av striyÃ÷ k«Åre chÃgale và kuryÃn netre 'ti-likhite m­ditaæ dadhi-mastunà | kevalenÃpi và sekaæ mastunà jÃÇgalÃÓina÷ || 14 || piÂikà vrÅhi-vaktreïa bhittvà tu kaÂhinonnatÃ÷ | ni«pŬayed anu vidhi÷ pariÓe«as tu pÆrva-vat || 15 || 9.15av piÂikÃæ vrÅhi-vaktreïa 9.15bv bhittvà tu kaÂhinonnatÃm lekhane bhedane cÃyaæ krama÷ sarva-tra vartmani | pittÃsrotkli«Âayo÷ svÃdu-skandha-siddhena sarpi«Ã || 16 || sirÃ-vimok«a÷ snigdhasya triv­c chre«Âhaæ virecanam | likhite sruta-rakte ca vartmani k«Ãlanaæ hitam || 17 || 9.17bv triv­c chre«Âhà virecane 9.17cv likhite ni÷s­te rakte ya«ÂÅ-ka«Ãya÷ sekas tu k«Åraæ candana-sÃdhitam | pak«maïÃæ sadane sÆcyà roma-kÆpÃn vikuÂÂayet || 18 || 9.18av ya«ÂÅ-kvÃthena sekas tu grÃhayed và jalaukobhi÷ payasek«u-rasena và | vamanaæ nÃvanaæ sarpi÷ Ó­taæ madhura-ÓÅtalai÷ || 19 || saæcÆrïya pu«pa-kÃsÅsaæ bhÃvayet surasÃ-rasai÷ | tÃmre daÓÃhaæ paramaæ pak«ma-ÓÃte tad a¤janam || 20 || pothakÅr likhitÃ÷ ÓuïÂhÅ-saindhava-pratisÃritÃ÷ | u«ïÃmbu-k«ÃlitÃ÷ si¤cet khadirìhaki-Óigrubhi÷ || 21 || 9.21av pothakÅæ likhitaæ ÓuïÂhÅ- 9.21bv -saindhava-pratisÃritÃm 9.21cv u«ïÃmbu-k«ÃlitÃæ si¤cet ap-siddhair dvi-ni«Ã-Óre«ÂhÃ-madhukair và sa-mÃk«ikai÷ | kaphotkli«Âe vilikhite sa-k«audrai÷ pratisÃraïam || 22 || sÆk«mai÷ saindhava-kÃsÅsa-manohvÃ-kaïa-tÃrk«ya-jai÷ | vamanäjana-nasyÃdi sarvaæ ca kapha-jid dhitam || 23 || kartavyaæ lagaïe 'py etad a-ÓÃntÃv agninà dahet | kukÆïe khadira-Óre«ÂhÃ-nimba-pattra-Ó­taæ gh­tam || 24 || 9.24dv -nimba-pattrai÷ Ó­taæ gh­tam svinnÃæ bhittvà vini«pŬya bhi«ag a¤jana-nÃmikÃm | ÓilailÃ-saindhava-natai÷ sa-k«audrai÷ pratisÃrayet || 24.1+(1) || 9.24.1+(1)av svinnÃæ bhittvà vini«pŬyotæ 9.24.1+(1)bv æsaÇgÃæ cäjana-nÃmikÃm pÅtvà dhÃtrÅ vamet k­«ïÃ-ya«ÂÅ-sar«apa-saindhavai÷ | abhayÃ-pippalÅ-drÃk«Ã-kvÃthenainÃæ virecayet || 25 || mustÃ-dvi-rajanÅ-k­«ïÃ-kalkenÃlepayet stanau | dhÆpayet sar«apai÷ sÃjyai÷ ÓuddhÃæ kvÃthaæ ca pÃyayet || 26 || paÂola-musta-m­dvÅkÃ-gu¬ÆcÅ-tri-phalodbhavam | ÓiÓos tu likhitaæ vartma srutÃs­g vÃmbu-janmabhi÷ || 27 || dhÃtry-aÓmantaka-jambÆttha-pattra-kvÃthena secayet | prÃya÷ k«Åra-gh­tÃÓi-tvÃd bÃlÃnÃæ Óle«ma-jà gadÃ÷ || 28 || tasmÃd vamanam evÃgre sarva-vyÃdhi«u pÆjitam | sindhÆttha-k­«ïÃpÃmÃrga-bÅjÃjya-stanya-mÃk«ikam || 29 || cÆrïo vacÃyÃ÷ sa-k«audro madanaæ madhukÃnvitam | k«Åraæ k«ÅrÃnnam annaæ ca bhajata÷ kramata÷ ÓiÓo÷ || 30 || 9.30dv bhajata÷ krama-Óa÷ ÓiÓo÷ vamanaæ sarva-roge«u viÓe«eïa kukÆïake | saptalÃ-rasa-siddhÃjyaæ yojyaæ cobhaya-Óodhanam || 31 || dvi-niÓÃ-lodhra-ya«Ây-Ãhva-rohiïÅ-nimba-pallavai÷ | kukÆïake hità varti÷ pi«Âais tÃmra-rajo-'nvitai÷ || 32 || k«Åra-k«audra-gh­topetaæ dagdhaæ và loha-jaæ raja÷ | elÃ-laÓuna-kataka-ÓaÇkho«aïa-phaïijjakai÷ || 33 || 9.33bv dagdhaæ và lodhra-jaæ raja÷ varti÷ kukÆïa-pothakyo÷ surÃ-pi«Âai÷ sa-kaÂphalai÷ | pak«ma-rodhe prav­ddhe«u Óuddha-dehasya romasu || 34 || uts­jya dvau bhruvo 'dhas-tÃd bhÃgau bhÃgaæ ca pak«mata÷ | yava-mÃtraæ yavÃkÃraæ tiryak chittvÃrdra-vÃsasà || 35 || apaneyam as­k tasminn alpÅ-bhavati Óoïite | sÅvyet kuÂilayà sÆcyà mudga-mÃtrÃntarai÷ padai÷ || 36 || baddhvà lalÃÂe paÂÂaæ ca tatra sÅvana-sÆtrakam | nÃti-gìha-Ólathaæ sÆcyà nik«iped atha yojayet || 37 || madhu-sarpi÷-kavalikÃæ na cÃsmin bandham Ãcaret | nyagrodhÃdi-ka«ÃyaiÓ ca sa-k«Årai÷ secayed ruji || 38 || pa¤came divase sÆtram apanÅyÃvacÆrïayet | gairikeïa vraïaæ yu¤jyÃt tÅk«ïaæ nasyäjanÃdi ca || 39 || 9.39dv tÅk«ïa-nasyäjanÃdi ca 9.39dv tÅk«ïa-nasyäjanÃni ca 9.39dv tÅk«ïaæ nasyäjanÃni ca dahed a-ÓÃntau nirbhujya vartma-do«ÃÓrayÃæ valÅm | saædaæÓenÃdhikaæ pak«ma h­tvà tasyÃÓrayaæ dahet || 40 || sÆcy-agreïÃgni-varïena dÃho bÃhyÃlaje÷ puna÷ | bhinnasya k«Ãra-vahnibhyÃæ su-cchinnasyÃrbudasya ca || 41 || UttarasthÃna vÃyu÷ kruddha÷ sirÃ÷ prÃpya jalÃbhaæ jala-vÃhinÅ÷ | aÓru srÃvayate vartma-Óukla-saædhe÷ kanÅnakÃt || 1 || 10.1dv -Óukla-saædhi-kanÅnikÃt tena netraæ sa-rug-rÃga-Óophaæ syÃt sa jalÃsrava÷ | kaphÃt kaphÃsrave Óvetaæ picchilaæ bahalaæ sravet || 2 || 10.2cv kaphÃt kapha-Órave Óvetaæ 10.2cv kaphÃt kapha-srave Óvetaæ kaphena Óophas tÅk«ïÃgra÷ k«Ãra-budbudakopama÷ | p­thu-mÆla-bala÷ snigdha÷ sa-varïo m­du-picchila÷ || 3 || 10.3dv sa-varïa-m­du-picchila÷ mahÃn a-pÃka÷ kaï¬Æ-mÃn upanÃha÷ sa nÅ-ruja÷ | raktÃd raktÃsrÃve tÃmraæ bahÆ«ïaæ cÃÓru saæsravet || 4 || 10.4cv raktÃd rakta-srave tÃmraæ 10.4cv raktÃd raktaæ sravet tÃmraæ 10.4dv bahÆ«ïaæ vÃÓru saæsravet vartma-saædhy-ÃÓrayà Óukle piÂikà dÃha-ÓÆlinÅ | tÃmrà mudgopamà bhinnà raktaæ sravati parvaïÅ || 5 || pÆyÃsrave malÃ÷ sÃsrà vartma-saædhe÷ kanÅnakÃt | srÃvayanti muhu÷ pÆyaæ sÃsraæ tvaÇ-mÃæsa-pÃkata÷ || 6 || 10.6bv vartma-saædhi-kanÅnakÃt 10.6dv sÃsra-tvaÇ-mÃæsa-pÃkata÷ 10.6dv sÃÓru-tvaÇ-mÃæsa-pÃkata÷ pÆyÃlaso vraïa÷ sÆk«ma÷ Óopha-saærambha-pÆrvaka÷ | kanÅna-saædhÃv ÃdhmÃyÅ pÆyÃsrÃvÅ sa-vedana÷ || 7 || kanÅnasyÃntar alajÅ Óopho ruk-toda-dÃha-vÃn | apÃÇge và kanÅne và kaï¬Æ«Ã-pak«ma-poÂa-vÃn || 8 || pÆyÃsrÃvÅ k­mi-granthir granthi÷ k­mi-yuto 'rti-mÃn | upanÃha-k­mi-granthi-pÆyÃlasaka-parvaïÅ÷ || 9 || Óastreïa sÃdhayet pa¤ca sÃlajÅn ÃsravÃæs tyajet | pittaæ kuryÃt site bindÆn asita-ÓyÃva-pÅtakÃn || 10 || malÃktÃdarÓa-tulyaæ và sarvaæ Óuklaæ sa-dÃha-ruk | rogo 'yaæ ÓuktikÃ-saæj¤a÷ sa-Óak­d-bheda-t­¬-jvara÷ || 11 || 10.11bv sarvaæ Óuklam a-dÃha-ruk kaphÃc chukle samaæ Óvetaæ cira-v­ddhy-adhi-mÃæsakam | ÓuklÃrma Óophas tv a-ruja÷ sa-varïo bahalo '-m­du÷ || 12 || guru÷ snigdho 'mbu-bindv-Ãbho balÃsa-grathitaæ sm­taæ | bindubhi÷ pi«Âa-dhavalair utsannai÷ pi«Âakaæ vadet || 13 || 10.13dv balÃsa-granthi sa sm­ta÷ rakta-rÃjÅ-tataæ Óuklam u«yate yat sa-vedanam | a-ÓophÃÓrÆpadehaæ ca sirotpÃta÷ sa ÓoïitÃt || 14 || 10.14cv sa-ÓothÃÓrÆpadehaæ ca upek«itah sirotpÃto rÃjÅs tà eva vardhayan | kuryÃt sÃsraæ sirÃ-har«aæ tenÃk«y-udvÅk«aïÃ-k«amam || 15 || 10.15cv kuryÃt sÃÓruæ sirÃ-har«aæ 10.15dv tenÃk«aæ vÅk«aïÃ-k«amam sirÃ-jÃle sirÃ-jÃlaæ b­had raktaæ ghanonnatam | ÓoïitÃrma samaæ Ólak«ïaæ padmÃbham adhi-mÃæsakam || 16 || nÅ-ruk Ólak«ïo 'rjunaæ bindu÷ ÓaÓa-lohita-lohita÷ | m­dv-ÃÓu-v­ddhy-a-ruÇ-mÃæsaæ prastÃri ÓyÃva-lohitam || 17 || prastÃry-arma malai÷ sÃsrai÷ snÃvÃrma snÃva-saænibham | Óu«kÃs­k-piï¬a-vac chyÃvaæ yan mÃæsaæ bahalaæ p­thu || 18 || adhi-mÃæsÃrma tad dÃha-ghar«a-vatya÷ sirÃv­tÃ÷ | k­«ïÃsannÃ÷ sirÃ-saæj¤Ã÷ piÂikÃ÷ sar«apopamÃ÷ || 19 || 10.19av adhi-mÃæsÃrma rug-dÃha- Óukti-har«a-sirotpÃta-pi«Âaka-grathitÃrjunam | sÃdhayed au«adhai÷ «aÂkaæ Óe«aæ Óastreïa saptakam || 20 || 10.20av Óukti-har«a-sirotpÃtÃn 10.20bv pi«Âaka-grathitÃrjunam navotthaæ tad api dravyair armoktaæ yac ca pa¤ca-dhà | tac chedyam asita-prÃptaæ mÃæsa-snÃva-sirÃv­tam || 21 || 10.21bv armoktaæ yat tu pa¤ca-dhà carmoddÃla-vad ucchrÃyi d­«Âi-prÃptaæ ca varjayet | pittaæ k­«ïe 'tha-và d­«Âau Óukraæ todÃÓru-rÃga-vat || 22 || 10.22bv d­«Âi-prÃptaæ tu varjayet 10.22dv Óukraæ todÃsra-rÃga-vat chittvà tvacaæ janayati tena syÃt k­«ïa-maï¬alam | pakva-jambÆ-nibhaæ ki¤-cin nimnaæ ca k«ata-Óukrakam || 23 || tat k­cchra-sÃdhyaæ yÃpyaæ tu dvitÅya-paÂala-vyadhÃt | tatra todÃdi-bÃhulyaæ sÆcÅ-viddhÃbha-k­«ïa-tà || 24 || t­tÅya-paÂala-cchedÃd a-sÃdhyaæ nicitaæ vraïai÷ | ÓaÇkha-Óuklaæ kaphÃt sÃdhyaæ nÃti-ruk Óuddha-Óukrakam || 25 || Ã-tÃmra-picchilÃsra-srud Ã-tÃmra-piÂikÃti-ruk | ajÃ-viÂ-sad­ÓocchrÃya-kÃr«ïyà varjyÃs­jÃjakà || 26 || 10.26av Ã-tÃmra-picchilÃÓru÷ syÃd 10.26av Ã-tÃmra-picchilÃs­k syÃd 10.26cv ajÃ-viÂ-sad­ÓocchrÃyà 10.26dv k­«ïà varjyÃs­jÃjakà sirÃ-Óukraæ malai÷ sÃsrais taj-ju«Âaæ k­«ïa-maï¬alam | sa-toda-dÃha-tÃmrÃbhi÷ sirÃbhir avatanyate || 27 || a-nimitto«ïa-ÓÅtÃccha-ghanÃsra-sruc ca tat tyajet | do«ai÷ sÃsrai÷ sak­t k­«ïaæ nÅyate Óukla-rÆpa-tÃm || 28 || 10.28bv -ghanÃÓru syÃc ca tat tyajet 10.28bv -ghanÃÓru-srÃvi tat tyajet 10.28bc -ghanÃÓru-sruc ca tat tyajet 10.28cv do«ai÷ sÃsrai÷ sa-d­k k­«ïaæ dhavalÃbhropaliptÃbhaæ ni«pÃvÃrdha-dalÃk­ti | ati-tÅvra-rujÃ-rÃga-dÃha-Óvayathu-pŬitam || 29 || pÃkÃtyayena tac chukraæ varjayet tÅvra-vedanam | yasya và liÇga-nÃÓo 'nta÷ ÓyÃvaæ yad và sa-lohitam || 30 || aty-utsedhÃvagìhaæ và sÃÓru nìÅ-vraïÃv­tam | purÃïaæ vi«amaæ madhye vicchinnaæ yac ca Óukrakam || 31 || 10.31bv sÃsra-nìÅ-vraïÃv­tam pa¤cety uktà gadÃ÷ k­«ïe sÃdhyÃ-sÃdhya-vibhÃgata÷ || 31ªab || UttarasthÃna upanÃhaæ bhi«ak svinnaæ bhinnaæ vrÅhi-mukhena ca | lekhayen maï¬alÃgreïa tataÓ ca pratisÃrayet || 1 || 11.1bv bhinnaæ vrÅhi-mukhena tu pippalÅ-k«audra-sindhÆtthair badhnÅyÃt pÆrva-vat tata÷ | paÂola-pattrÃmalaka-kvÃthenÃÓcyotayec ca tam || 2 || parvaïÅ ba¬iÓenÃttà bÃhya-saædhi-tri-bhÃgata÷ | v­ddhi-pattreïa vardhyÃrdhe syÃd aÓru-gatir anya-thà || 3 || 11.3av parvaïÅ ba¬iÓenÃntar- 11.3bv -bÃhya-saædhi-tri-bhÃgata÷ 11.3dv syÃd asra-gatir anya-thà 11.3dv syÃd asra-srutir anya-thà cikitsà cÃrma-vat k«audra-saindhava-pratisÃrità | pÆyÃlase sirÃæ vidhyet tatas tam upanÃhayet || 4 || 11.4dv tatas tad upanÃhayet kurvÅta cÃk«i-pÃkoktaæ sarvaæ karma yathÃ-vidhi | saindhavÃrdraka-kÃsÅsa-loha-tÃmrai÷ su-cÆrïitai÷ || 5 || cÆrïäjanaæ prayu¤jÅta sa-k«audrair và rasa-kriyÃm | k­mi-granthiæ karÅ«eïa svinnaæ bhittvà vilikhya ca || 6 || tri-phalÃ-k«audra-kÃsÅsa-saindhavai÷ pratisÃrayet | pittÃbhi«yanda-vac chuktiæ balÃsÃhvaya-pi«Âake || 7 || 11.7dv balÃsÃhvaya-pi«Âakau kaphÃbhi«yanda-van muktvà sirÃ-vyadham upÃcaret | bÅjapÆra-rasÃktaæ ca vyo«a-kaÂphalam a¤janam || 8 || jÃtÅ-mukula-sindhÆttha-devadÃru-mahau«adhai÷ | pi«Âai÷ prasannayà varti÷ Óopha-kaï¬Æ-ghnam a¤janam || 9 || 11.9dv Óopha-kaï¬Æ-ghnam au«adham rakta-syanda-vad utpÃta-har«a-jÃlÃrjuna-kriyà | sirotpÃte viÓe«eïa gh­ta-mÃk«ikam a¤janam || 10 || sirÃ-har«e tu madhunà Ólak«ïa-gh­«Âaæ rasäjanam | arjune ÓarkarÃ-mastu-k«audrair ÃÓcyotanaæ hitam || 11 || sphaÂika÷ kuÇkumaæ ÓaÇkho madhukaæ madhunäjanam | madhunà cäjanaæ ÓaÇkha÷ pheno và sitayà saha || 12 || 11.12av sphaÂikaæ kuÇkumaæ ÓaÇkhaæ 11.12bv kÃsÅsaæ madhunäjanam armoktaæ pa¤ca-dhà tatra tanu dhÆmÃvilaæ ca yat | raktaæ dadhi-nibhaæ yac ca Óukra-vat tasya bhe«ajam || 13 || uttÃnasyetarat svinnaæ sa-sindhÆtthena cäjitam | rasena bÅjapÆrasya nimÅlyÃk«i vimardayet || 14 || itthaæ saæro«itÃk«asya pracale 'rmÃdhi-mÃæsake | gh­tasya niÓ-calaæ mÆrdhni vartmanoÓ ca viÓe«ata÷ || 15 || 11.15bv prabale 'rmÃdhi-mÃæsake apÃÇgam Åk«amÃïasya v­ddhe 'rmaïi kanÅnakÃt | valÅ syÃd yatra tatrÃrma ba¬iÓenÃvalambitam || 16 || nÃty-Ãyataæ mucuï¬yà và sÆcyà sÆtreïa và tata÷ | samantÃn maï¬alÃgreïa mocayed atha mok«itam || 17 || 11.17av nÃty-Ãyataæ samutpÃÂya kanÅnakam upÃnÅya catur-bhÃgÃvaÓe«itam | chindyÃt kanÅnakaæ rak«ed vÃhinÅÓ cÃÓru-vÃhinÅ÷ || 18 || 11.18cv chindyÃt kanÅnakaæ rak«an 11.18cv chindyÃt kanÅnakaæ rak«ye kanÅnaka-vyadhÃd aÓru nìŠcÃk«ïi pravartate | v­ddhe 'rmaïi tathÃpÃÇgÃt paÓyato 'sya kanÅnakam || 19 || 11.19av kanÅnaka-vadhÃd aÓru 11.19av kanÅnaka-vadhÃd ÃÓu 11.19av kanÅnaka-vyadhÃd a-sru- 11.19bv -nìŠcÃk«ïi pravartate samyak-chinnaæ madhu-vyo«a-saindhava-pratisÃritam | u«ïena sarpi«Ã siktam abhyaktaæ madhu-sarpi«Ã || 20 || badhnÅyÃt secayen muktvà t­tÅyÃdi-dine«u ca | kara¤ja-bÅja-siddhena k«Åreïa kvathitais tathà || 21 || sa-k«audrair dvi-niÓÃ-lodhra-paÂolÅ-ya«Âi-kiæÓukai÷ | kuraïÂa-mukulopetair mu¤ced evÃhni saptame || 22 || 11.22cv koraïÂa-mukulopetair samyak-chinne bhavet svÃsthyaæ hÅnÃti-ccheda-jÃn gadÃn | sekäjana-prabh­tibhir jayel lekhana-b­æhaïai÷ || 23 || sitÃ-mana÷Óilaileya-lavaïottama-nÃgaram | ardha-kar«onmitaæ tÃrk«yaæ palÃrdhaæ ca madhu-drutam || 24 || 11.24dv palÃrdhaæ ca madhu-plutam a¤janaæ Óle«ma-timira-pilla-ÓukrÃrma-Óo«a-jit | tri-phalaika-tama-dravya-tvacaæ pÃnÅya-kalkitÃm || 25 || 11.25bv -pilla-ÓukrÃrma-kÃca-jit ÓarÃva-pihitÃæ dagdhvà kapÃle cÆrïayet tata÷ | p­thak-Óe«au«adha-rasai÷ p­thag eva ca bhÃvità || 26 || sà ma«Å Óo«ità pe«yà bhÆyo dvi-lavaïÃnvità | trÅïy etÃny a¤janÃny Ãha lekhanÃni paraæ nimi÷ || 27 || sirÃ-jÃle sirà yÃs tu kaÂhinà lekhanau«adhai÷ | na sidhyanty arma-vat tÃsÃæ piÂikÃnÃæ ca sÃdhanam || 28 || do«ÃnurodhÃc chukre«u snigdha-rÆk«Ã varà gh­tam | tiktam Ærdhvam as­k-srÃvo reka-sekÃdi ce«yate || 29 || 11.29av do«ÃnubandhÃc chukre«u 11.29bv snigdhà rÆk«Ã varà gh­tam 11.29bv snigdha-rÆk«a-varà gh­tam 11.29cv tiktam Ærdhvam as­k-srÃva- 11.29dv -reka-sekÃdi ce«yate tris triv­d-vÃriïà pakvaæ k«ata-Óukre gh­taæ pibet | sirayÃnu hared raktaæ jalaukobhiÓ ca locanÃt || 30 || siddhenotpala-kÃkolÅ-drÃk«Ã-ya«ÂÅ-vidÃribhi÷ | sa-sitenÃja-payasà secanaæ salilena và || 31 || rÃgÃÓru-vedanÃ-ÓÃntau paraæ lekhanam a¤janam | vartayo jÃti-mukula-lÃk«Ã-gairika-candanai÷ || 32 || prasÃdayanti pittÃsraæ ghnanti ca k«ata-Óukrakam | dantair danti-varÃho«Âra-gavÃÓvÃja-kharodbhavai÷ || 33 || 11.33av prasÃdayanti pittÃs­k 11.33dv -go-rÃsabha-samudbhavai÷ sa-ÓaÇkha-mauktikÃmbho-dhi-phenair marica-pÃdikai÷ | k«ata-Óukram api vyÃpi danta-vartir nivartayet || 34 || tamÃla-pattraæ go-danta-ÓaÇkha-pheno 'sthi gÃrdabham | tÃmraæ ca vartir mÆtreïa sarva-Óukraka-nÃÓinÅ || 35 || 11.35cv tÃmraæ ca basta-mÆtreïa ratnÃni dantÃ÷ Ó­ÇgÃïi dhÃtavas try-Æ«aïaæ truÂÅ | kara¤ja-bÅjaæ laÓuno vraïa-sÃdi ca bhe«ajam || 36 || sa-vraïÃ-vraïa-gambhÅra-tvak-stha-Óukra-ghnam a¤janam | nimnam unnamayet sneha-pÃna-nasya-rasäjanai÷ || 37 || sa-rujaæ nÅ-rujaæ t­pti-puÂa-pÃkena Óukrakam | Óuddha-Óukre niÓÃ-ya«ÂÅ-ÓÃrivÃ-ÓÃbarÃmbhasà || 38 || 11.38dv -ÓÃrivÃ-sÃdhitÃmbhasà secanaæ lodhra-poÂalyà ko«ïÃmbho-magnayÃtha-và | b­hatÅ-mÆla-ya«Ây-Ãhva-tÃmra-saindhava-nÃgarai÷ || 39 || dhÃtrÅ-phalÃmbunà pi«Âair lepitaæ tÃmra-bhÃjanam | yavÃjyÃmalakÅ-pattrair bahu-Óo dhÆpayet tata÷ || 40 || tatra kurvÅta guÂikÃs tà jala-k«audra-pe«itÃ÷ | mahÃ-nÅlà iti khyÃtÃ÷ Óuddha-Óukra-harÃ÷ param || 41 || sthire Óukre ghane cÃsya bahu-Óo 'pahared as­k | Óira÷-kÃya-virekÃæÓ ca puÂa-pÃkÃæÓ ca bhÆri-Óa÷ || 42 || kuryÃn marica-vaidehÅ-ÓirÅ«a-phala-saindhavai÷ | har«aïaæ tri-phalÃ-kvÃtha-pÅtena lavaïena và || 43 || 11.43cv ghar«aïaæ tri-phalÃ-kvÃtha- 11.43cv sar«apa-tri-phalÃ-kvÃtha- kuryÃd a¤jana-yogau và ÓlokÃrdha-gaditÃv imau | ÓaÇkha-kolÃsthi-kataka-drÃk«Ã-madhuka-mÃk«ikai÷ || 44 || surÃ-dantÃrïava-malai÷ ÓirÅ«a-kusumÃnvitai÷ | dhÃtrÅ-phaïijjaka-rase k«Ãro lÃÇgalikodbhava÷ || 45 || 11.45av khara-dantÃrïava-malai÷ 11.45dv k«Ãro lÃÇgalikÃ-bhava÷ 11.45dv k«Ãro lÃÇgalikÅ-bhava÷ u«ita÷ Óo«itaÓ cÆrïa÷ Óukra-har«aïam a¤janam | mudgà và nis-tu«Ã÷ pi«ÂÃ÷ ÓaÇkha-k«audra-samÃyutÃ÷ || 46 || 11.46bv Óukra-ghar«aïam a¤janam sÃro madhÆkÃn madhu-mÃn majjà vÃk«Ãt sa-mÃk«ikà | go-kharÃÓvo«Âra-daÓanÃ÷ ÓaÇkha÷ phena÷ samudra-ja÷ || 47 || 11.47av sÃro madhÆkÃt sa-madhur 11.47av sÃro madhÆkÃn madhunà vartir arjuna-toyena h­«Âa-Óukraka-nÃÓinÅ | utsannaæ và sa-Óalyaæ và ÓÆkraæ vÃlÃdibhir likhet || 48 || 11.48bv pi«Âà Óukraka-nÃÓinÅ 11.48bv du«Âa-Óukraka-nÃÓinÅ sirÃ-Óukre tv a-d­«Âi-ghne cikitsà vraïa-Óukra-vat | puï¬ra-ya«Ây-Ãhva-kÃkolÅ-siæhÅ-loha-niÓäjanam || 49 || kalkitaæ chÃga-dugdhena sa-gh­tair dhÆpitaæ yavai÷ | dhÃtrÅ-pattraiÓ ca paryÃyÃd vartir aträjanaæ param || 50 || 11.50dv vartir aträjanaæ hitam 11.50dv vartir neträjanaæ param a-ÓÃntÃv arma-vac chastram ajakÃkhye ca yojayet | ajakÃyÃm a-sÃdhyÃyÃæ Óukre 'nya-tra ca tad-vidhe || 51 || vedanopaÓamaæ sneha-pÃnÃs­k-srÃvaïÃdibhi÷ | kuryÃd bÅbhatsa-tÃæ jetuæ Óukrasyotsedha-sÃdhanam || 52 || 11.52dv Óukla-tvotsedha-sÃdhanam nÃrikelÃsthi-bhallÃta-tÃla-vaæÓa-karÅra-jam | bhasmÃdbhi÷ srÃvayet tÃbhir bhÃvayet karabhÃsthi-jam || 53 || cÆrïaæ Óukre«v a-sÃdhye«u tad vaivarïya-ghnam a¤janam | sÃdhye«u sÃdhanÃyÃlam idam eva ca ÓÅlitam || 54 || ajakÃæ pÃrÓvato viddhvà sÆcyà visrÃvya codakam | samaæ prapŬyÃÇgu«Âhena vasÃrdreïÃnu pÆrayet || 55 || vraïaæ go-mÃæsa-cÆrïena baddhaæ baddhaæ vimucya ca | sapta-rÃtrÃd vraïe rƬhe k­«ïa-bhÃge same sthire || 56 || snehäjanaæ ca kartavyaæ nasyaæ ca k«Åra-sarpi«Ã | tathÃpi punar-ÃdhmÃne bheda-cchedÃdikÃæ kriyÃm || 57 || 11.57cv tathÃpi punar-ÃdhmÃte yuktyà kuryÃd yathà nÃti-cchedena syÃt nimajjanam || 57ªab || 11.57ªav yuktyà yu¤jyÃd yathà nÃti- nityaæ ca Óukre«u Ó­taæ yathÃ-svaæ pÃne ca marÓe ca gh­taæ vidadhyÃt | na hÅyate labdha-balà tathÃntas tÅk«ïäjanair d­k satataæ prayuktai÷ || 58 || 11.58dv tÅk«ïäjanair d­k pratataæ prayuktai÷ UttarasthÃna sirÃnusÃriïi male prathamaæ paÂalaæ Órite | a-vyaktam Åk«ate rÆpaæ vyaktam apy a-nimittata÷ || 1 || 12.1bv prathamaæ paÂalaæ gate 12.1cv a-vyaktam Åk«yate rÆpaæ prÃpte dvitÅyaæ paÂalaæ a-bhÆtam api paÓyati | bhÆtaæ tu yatnÃd Ãsannaæ dÆre sÆk«maæ ca nek«ate || 2 || 12.2dv dÆraæ sÆk«maæ ca nek«ate dÆrÃntika-sthaæ rÆpaæ ca viparyÃsena manyate | do«e maï¬ala-saæsthÃne maï¬alÃnÅva paÓyati || 3 || dvi-dhaikaæ d­«Âi-madhya-sthe bahu-dhà bahu-dhÃ-sthite | d­«Âer abhyantara-gate hrasva-v­ddha-viparyayam || 4 || 12.4dv hrasva-dÅrgha-viparyayam 12.4dv hrasvaæ bahu viparyayam nÃntika-stham adha÷-saæsthe dÆra-gaæ nopari sthite | pÃrÓve paÓyen na pÃrÓva-sthe timirÃkhyo 'yam Ãmaya÷ || 5 || prÃpnoti kÃca-tÃæ do«e t­tÅya-paÂalÃÓrite | tenordhvam Åk«ate nÃdhas tanu-cailÃv­topamam || 6 || 12.6cv tenordhvam Åk«yate nÃdhas yathÃ-varïaæ ca rajyeta d­«Âir hÅyeta ca kramÃt | tathÃpy upek«amÃïasya caturthaæ paÂalaæ gata÷ || 7 || 12.7av yathÃ-do«aæ ca rajyeta liÇga-nÃÓaæ mala÷ kurvaæÓ chÃdayed d­«Âi-maï¬alam | tatra vÃtena timire vyÃviddham iva paÓyati || 8 || calÃvilÃruïÃbhÃsaæ prasannaæ cek«ate muhu÷ | jÃlÃni keÓÃn maÓakÃn raÓmÅæÓ copek«ite 'tra ca || 9 || 12.9av dhÆmÃvilÃruïÃbhÃsaæ 12.9bv prasannaæ vÅk«ate muhu÷ 12.9dv raÓmÅæÓ copek«ite 'tra tu kÃcÅ-bhÆte d­g aruïà paÓyaty Ãsyam a-nÃsikam | candra-dÅpÃdy-aneka-tvaæ vakram ­jv api manyate || 10 || v­ddha÷ kÃco d­Óaæ kuryÃd rajo-dhÆmÃv­tÃm iva | spa«ÂÃruïÃbhÃæ vistÅrïÃæ sÆk«mÃæ và hata-darÓanÃm || 11 || 12.11cv sphuÂÃruïÃbhÃæ vistÅrïÃæ sa liÇga-nÃÓo vÃte tu saækocayati d­k-sirÃ÷ | d­Ç-maï¬alaæ viÓaty antar gambhÅrà d­g asau sm­tà || 12 || pitta-je timire vidyut-khadyota-dyota-dÅpitam | Óikhi-tittiri-pattrÃbhaæ prÃyo nÅlaæ ca paÓyati || 13 || 12.13bv -khadyotodyota-dÅpitam 12.13cv Óikhi-tittiri-picchÃbhaæ kÃce d­g kÃca-nÅlÃbhà tÃd­g eva ca paÓyati | arkendu-parive«Ãgni-marÅcÅndra-dhanÆæ«i ca || 14 || 12.14av kÃce d­g kÃæsya-nÅlÃbhà bh­Çga-nÅlà nir-Ãlokà d­k snigdhà liÇga-nÃÓata÷ | d­«Âi÷ pittena hrasvÃkhyà sà hrasvà hrasva-darÓinÅ || 15 || bhavet pitta-vidagdhÃkhyà pÅtà pÅtÃbha-darÓanà | kaphena timire prÃya÷ snigdhaæ Óvetaæ ca paÓyati || 16 || 12.16bv pÅtà pÅtÃbha-darÓinÅ ÓaÇkhendu-kunda-kusumai÷ kumudair iva cÃcitam | kÃce tu ni«-prabhendv-arka-pradÅpÃdyair ivÃcitam || 17 || 12.17bv kumudair iva vÃcitam sitÃbhà sà ca d­«Âi÷ syÃl liÇga-nÃÓe tu lak«yate | mÆrta÷ kapho d­«Âi-gata÷ snigdho darÓana-nÃÓana÷ || 18 || bindur jalasyeva cala÷ padminÅ-puÂa-saæsthita÷ | u«ïe saækocam ÃyÃti cchÃyÃyÃæ parisarpati || 19 || 12.19bv padminÅ-puÂa-saæÓrita÷ 12.19bv padminÅ-pattra-saæÓrita÷ ÓaÇkha-kundendu-kumuda-sphaÂikopama-Óuklimà | raktena timire raktaæ tamo-bhÆtaæ ca paÓyati || 20 || kÃcena raktà k­«ïà và d­«Âis tÃd­k ca paÓyati | liÇga-nÃÓe 'pi tÃd­g d­Ç ni«-prabhà hata-darÓanà || 21 || saæsarga-saænipÃte«u vidyÃt saækÅrïa-lak«aïÃn | timirÃdÅn a-kasmÃc ca tai÷ syÃd vyaktÃkulek«aïa÷ || 22 || 12.22dv tai÷ syÃd vakrÃkulek«aïa÷ 12.22dv tai÷ syÃd vyaktÃkulek«aïam timire Óe«ayor d­«Âau citro rÃga÷ prajÃyate | dyotyate nakulasyeva yasya d­Ç nicità malai÷ || 23 || nakulÃndha÷ sa tatrÃhni citraæ paÓyati no niÓi | arke 'sta-mastaka-nyasta-gabhastau stambham ÃgatÃ÷ || 24 || sthagayanti d­Óaæ do«Ã do«Ãndha÷ sa gado 'para÷ | divÃ-kara-kara-sp­«Âà bhra«Âà d­«Âi-pathÃn malÃ÷ || 25 || vilÅna-lÅnà yacchanti vyaktam atrÃhni darÓanam | u«ïa-taptasya sahasà ÓÅta-vÃri-nimajjanÃt || 26 || tri-do«a-rakta-saæp­kto yÃty Æ«mordhvaæ tato 'k«iïi | dÃho«e malinaæ Óuklam ahany Ãvila-darÓanam || 27 || rÃtrÃv Ãndhyaæ ca jÃyeta vidagdho«ïena sà sm­tà | bh­Óam amlÃÓanÃd do«ai÷ sÃsrair yà d­«Âir Ãcità || 28 || sa-kleda-kaï¬Æ-kalu«Ã vidagdhÃmlena sà sm­tà | Óoka-jvara-Óiro-roga-saætaptasyÃnilÃdaya÷ || 29 || 12.29bv vidagdhÃmlena sà matà dhÆmÃvilÃæ dhÆma-d­Óaæ d­Óaæ kuryu÷ sa dhÆmara÷ | sahasaivÃlpa-sat-tvasya paÓyato rÆpam adbhutam || 30 || 12.30av dhÆmÃvilÃæ dhÆma-d­ÓÃæ 12.30bv d­Óaæ kuryu÷ sa dhÆsara÷ 12.30bv d­Óaæ kuryu÷ sa dhÆmaka÷ bhÃsvaraæ bhÃs-karÃdiæ và vÃtÃdyà nayanÃÓritÃ÷ | kurvanti teja÷ saæÓo«ya d­«Âiæ mu«ita-darÓanÃm || 31 || 12.31av bhÃsuraæ bhÃs-karÃdiæ và vai¬Ærya-varïÃæ stimitÃæ prak­ti-sthÃm ivÃ-vyathÃm | aupasargika ity e«a liÇga-nÃÓo 'tra varjayet || 32 || vinà kaphÃl liÇga-nÃÓÃn gambhÅrÃæ hrasva-jÃm api | «a kÃcà nakulÃndhaÓ ca yÃpyÃ÷ Óe«Ãæs tu sÃdhayet || 33 || 12.33cv «a kÃcà nakulÃndhyaÓ ca dvÃ-daÓeti gadà d­«Âau nirdi«ÂÃ÷ sapta-viæÓati÷ || 33ªab || UttarasthÃna timiraæ kÃca-tÃæ yÃti kÃco 'py Ãndhyam upek«ayà | netra-roge«v ato ghoraæ timiraæ sÃdhayed drutam || 1 || tulÃæ paceta jÅvantyà droïe 'pÃæ pÃda-Óe«ite | tat-kvÃthe dvi-guïa-k«Åraæ gh­ta-prasthaæ vipÃcayet || 2 || 13.2cv tat-kvÃthe dvi-guïaæ k«Åraæ prapauï¬arÅka-kÃkolÅ-pippalÅ-lodhra-saindhavai÷ | ÓatÃhvÃ-madhuka-drÃk«Ã-sitÃ-dÃru-phala-trayai÷ || 3 || kÃr«ikair niÓi tat pÅtaæ timirÃpaharaæ param | drÃk«Ã-candana-ma¤ji«ÂhÃ-kÃkolÅ-dvaya-jÅvakai÷ || 4 || 13.4bv timirÃïÃæ haraæ param sitÃ-ÓatÃvarÅ-medÃ-puï¬rÃhva-madhukotpalai÷ | pacej jÅrïa-gh­ta-prasthaæ sama-k«Åraæ picÆnmitai÷ || 5 || 13.5cv pacej jÅrïaæ gh­ta-prasthaæ hanti tat kÃca-timira-rakta-rÃjÅ-Óiro-ruja÷ | paÂola-nimba-kaÂukÃ-dÃrvÅ-sevya-varÃ-v­«am || 6 || sa-dhanvayÃsa-trÃyantÅ-parpaÂaæ pÃlikaæ p­thak | prastham ÃmalakÃnÃæ ca kvÃthayen nalvaïe 'mbhasi || 7 || tad-ìhake 'rdha-palikai÷ pi«Âai÷ prasthaæ gh­tÃt pacet | musta-bhÆnimba-ya«Ây-Ãhva-kuÂajodÅcya-candanai÷ || 8 || 13.8av tad-ìhake 'rdha-palikair 13.8bv gh­ta-prasthaæ vipÃcayet sa-pippalÅkais tat sarpir ghrÃïa-karïÃsya-roga-jit | vidradhi-jvara-du«ÂÃrur-visarpÃpaci-ku«Âha-nut || 9 || 13.9av sa-vyo«a-cavyais tat sarpir 13.9bv ghrÃïa-karïÃk«i-roga-jit 13.9cv vidradhi-jvara-du«ÂÃsra- viÓe«Ãc chukra-timira-naktÃndhyo«ïÃmla-dÃha-h­t | tri-phalëÂa-palaæ kvÃthyaæ pÃda-Óe«aæ jalìhake || 10 || 13.10bv -naktÃndhyo«ïÃmla-dÃha-nut 13.10dv pÃda-Óe«e jalìhake tena tulya-payaskena tri-phalÃ-pala-kalka-vÃn | ardha-prastho gh­tÃt siddha÷ sitayà mÃk«ikeïa và || 11 || yuktaæ pibet tat timirÅ tad-yuktaæ và varÃ-rasam | ya«ÂÅmadhu-dvi-kÃkolÅ-vyÃghrÅ-k­«ïÃm­totpalai÷ || 12 || pÃlikai÷ sa-sitÃ-drÃk«air gh­ta-prasthaæ pacet samai÷ | ajÃ-k«Åra-varÃ-vasÃ-mÃrkava-sva-rasai÷ p­thak || 13 || mahÃ-traiphalam ity etat paraæ d­«Âi-vikÃra-jit | traiphalenÃtha havi«Ã lihÃnas tri-phalÃæ niÓi || 14 || 13.14bv paraæ d­«Âi-vikÃra-nut ya«ÂÅmadhuka-saæyuktÃæ madhunà ca pariplutÃm | mÃsam ekaæ hitÃhÃra÷ pibann Ãmalakodakam || 15 || sauparïaæ labhate cak«ur ity Ãha bhaga-vÃn nimi÷ | tÃpyÃyo-hema-ya«Ây-Ãhva-sitÃ-jÅrïÃjya-mÃk«ikai÷ || 16 || saæyojità yathÃ-kÃmaæ timira-ghnÅ varà varà | sa-gh­taæ và varÃ-kvÃthaæ ÓÅlayet timirÃmayÅ || 17 || apÆpa-sÆpa-saktÆn và tri-phalÃ-cÆrïa-saæyutÃn | pÃyasaæ và varÃ-yuktaæ ÓÅtaæ sa-madhu-Óarkaram || 18 || 13.18av apÆpa-takra-saktÆn và prÃtar bhaktasya và pÆrvam adyÃt pathyÃæ p­thak p­thak | m­dvÅkÃ-ÓarkarÃ-k«audrai÷ satataæ timirÃtura÷ || 19 || 13.19av prÃtar bhuktasya và pÆrvam sroto-jÃæÓÃæÓ catu÷-«a«Âiæ tÃmrÃyo-rÆpya-käcanai÷ | yuktÃn praty-ekam ekÃæÓair andha-mÆ«odara-sthitÃn || 20 || dhmÃpayitvà samÃv­ttaæ tatas tac ca ni«ecayet | rasa-skandha-ka«Ãye«u sapta-k­tva÷ p­thak p­thak || 21 || vai¬Ærya-muktÃ-ÓaÇkhÃnÃæ tribhir bhÃgair yutaæ tata÷ | cÆrïäjanaæ prayu¤jÅta tat sarva-timirÃpaham || 22 || 13.22dv tat sarvaæ timirÃpaham mÃæsÅ-tri-jÃtakÃya÷-kuÇkuma-nÅlotpalÃbhayÃ-tutthai÷ | sita-kÃca-ÓaÇkha-phenaka-maricäjana-pippalÅ-madhukai÷ || 23 || candre 'ÓvinÅ-sa-nÃthe su-cÆrïitair a¤jayed yugalaæ ak«ïo÷ | timirÃrma-rakta-rÃjÅ-kaï¬Æ-kÃcÃdi-Óamam icchan || 24 || marica-vara-lavaïa-bhÃgau bhÃgau dvau kaïa-samudra-phenÃbhyÃm | sauvÅra-bhÃga-navakaæ citrÃyÃæ cÆrïitaæ kaphÃmaya-jit || 25 || 13.25dv citrÃ-saæcÆrïitaæ kaphÃmaya-jit manohvÃ-tuttha-kastÆrÅ-mÃæsÅ-malaya-rocanÃ÷ | daÓa-karpÆra-saæyuktam aÓÅti-guïam a¤janam || 25+(1) || 13.25+(1)cv dara-karpÆra-saæyuktam pi«Âaæ citrÃÓvinÅ-pu«ye «a¬-vidhe timire hitam | prasÃdanaæ ca d­«Âe÷ syÃc cak«u«eïÃvabhëitam || 25+(2) || drÃk«Ã-m­ïÃlÅ-sva-rase k«Åra-madya-vasÃsu ca | p­thak divyÃpsu sroto-jaæ sapta-k­tvo ni«ecayet || 26 || tac cÆrïitaæ sthitaæ ÓaÇkhe d­k-prasÃdanam a¤janam | Óastaæ sarvÃk«i-roge«u videha-pati-nirmitam || 27 || 13.27av tac cÆrïitaæ gh­taæ ÓaÇkhe nirdagdhaæ bÃdarÃÇgÃrais tutthaæ cetthaæ ni«ecitam | kramÃd ajÃ-paya÷-sarpi÷-k«audre tasmÃt pala-dvayam || 28 || 13.28bv tutthaæ caivaæ ni«ecitam 13.28cv kramÃc chÃga-paya÷-sarpi÷- kÃr«ikais tÃpya-marica-sroto-ja-kaÂukÃ-natai÷ | paÂu-lodhra-ÓilÃ-pathyÃ-kaïailäjana-phenakai÷ || 29 || yuktaæ palena ya«ÂyÃÓ ca mÆ«Ãntar-dhmÃta-cÆrïitam | hanti kÃcÃrma-naktÃndhya-rakta-rÃjÅ÷ su-ÓÅlita÷ || 30 || cÆrïo viÓe«Ãt timiraæ bhÃs-karo bhÃs-karo yathà | triæÓad-bhÃgà bhujaÇgasya gandha-pëÃïa-pa¤cakam || 31 || Óulba-tÃlakayor dvau dvau vaÇgasyaiko '¤janÃt trayam | andha-mÆ«Å-k­taæ dhmÃtaæ pakvaæ vi-malam a¤janam || 32 || 13.32av Óulba-tÃrakayor dvau dvau 13.32cv andha-mÆ«Ã-gataæ dhmÃtaæ timirÃnta-karaæ loke dvitÅya iva bhÃs-kara÷ || 33ab || 13.33av timirÃpaharaæ loke go-mÆtre chagaïa-rase 'mla-käjike ca strÅ-stanye || 33c || 13.33cv go-mÆtre chagala-rase 'mla-käjike ca havi«i vi«e ca mÃk«ike ca || 33d || yat tutthaæ jvalitam aneka-Óo ni«iktaæ || 33e || tat kuryÃd garu¬a-samaæ narasya cak«u÷ || 33f || tutthaæ sa-kÃÓaæ kanakaæ sa-phalaæ ÓaÇkha-ÓilÃ-gairikam a¤janaæ ca | nara÷ kapÃla-sahi-kÆÇku¬Ãï¬aæ sapta-dvi-sapta-tri-samayo gata÷ || 33+1 || bh­Çgodbhava-sva-rasa-bhÃvitam Ãja-dugdhe mÆtre gavÃm payasi ca tri-phalÃ-ka«Ãye | drÃk«Ã-rase ca pariÓuddham iti krameïa sauvÅram a¤janam idaæ timiraæ nihanti || 33+2 || Óre«ÂhÃ-jalaæ bh­Çga-rasaæ sa-vi«Ãjyam ajÃ-paya÷ | ya«ÂÅ-rasaæ ca yat sÅsaæ sapta-k­tva÷ p­thak p­thak || 34 || 13.34av Óre«ÂhÃ-rasaæ bh­Çga-rasaæ taptaæ taptaæ pÃyitaæ tac-chalÃkà netre yuktà säjanÃn-a¤janà và | taimiryÃrma-srÃva-paicchilya-paillaæ kaï¬Ææ jìyaæ rakta-rÃjÅæ ca hanti || 35 || rasendra-bhujagau tulyau tayos tulyam athäjanam | Å«at-karpÆra-saæyuktam a¤janaæ timirÃpaham || 36 || 13.36cv Å«at-karpÆra-sahitam 13.36dv a¤janaæ timire varam 13.36dv a¤janaæ nayanÃm­tam yo g­dhras taruïa-ravi-prakÃÓa-gallas tasyÃsyaæ samaya-m­tasya go-Óak­dbhi÷ | nirdagdhaæ sama-gh­tam a¤janaæ ca pe«yaæ yogo 'yaæ nayana-balaæ karoti gÃrdhram || 37 || k­«ïa-sarpa-vadane sa-havi«kaæ dagdham a¤jana-ni÷s­ta-dhÆmam | cÆrïitaæ nalada-pattra-vimiÓraæ bhinna-tÃram api rak«ati cak«u÷ || 38 || 13.38bv dagdham a¤jana-nirgata-dhÆmam 13.38cv yojitaæ nalada-pattra-vimiÓraæ nÃgäjanÃÓmÃla-ÓilÃrka-vaÇgais triæÓad-dvi-pa¤ca-dvayam a-dvikaikai÷ | andha-mÆ«Å-k­taiÓ chÃga-payo-ni«iktair d­«Âer idaæ bhÃs-karam a¤janaæ syÃt || 38+1 || sroto-'Óma-vÅraæ ... ve«ÂyÃjamodÃ-vaÂa-cchadai÷ | «aÂkaæ timira-jit kli«Âaæ m­l-liptaæ go-mayÃgninà || 38+2 || tÃmrÃyas-kÃnta-gandhÃhvÃ-tÃrk«Ã yat su-cchalaæ raja÷ | lohe bh­Çgarajo bh­«Âaæ saptÃhaæ d­«Âi-roga-jit || 38+3 || 13.38+3bv -tÃrk«yà yat su-cchalaæ raja÷ k­«ïa-sarpaæ m­taæ nyasya caturaÓ cÃpi v­ÓcikÃn | k«Åra-kumbhe tri-saptÃhaæ kledayitvà pramanthayet || 39 || 13.39dv kledayitvÃnu manthayet 13.39dv kledayitvÃtha manthayet tatra yan nava-nÅtaæ syÃt pu«ïÅyÃt tena kukkuÂam | andhas tasya pu­Å«eïa prek«ate dhruvam a¤janÃt || 40 || k­«ïa-sarpa-vasà ÓaÇkha÷ katakÃt phalam a¤janam | rasa-kriyeyam a-cirÃd andhÃnÃæ darÓana-pradà || 41 || maricÃni daÓÃrdha-picus tÃpyÃt tutthÃt palaæ picur ya«ÂyÃ÷ | k«ÅrÃrdra-dagdham a¤janam a-pratisÃrÃkhyam uttamaæ timire || 42 || 13.42cv maricÃni daÓa dvi-palaæ ak«a-bÅja-maricÃmalaka-tvak-tuttha-ya«Âimadhukair jala-pi«Âai÷ | chÃyayaiva guÂikÃ÷ pariÓu«kà nÃÓayanti timirÃïy a-cireïa || 43 || maricÃmalaka-jalodbhava-tutthäjana-tÃpya-dhÃtubhi÷ krama-v­ddhai÷ | «aï-mÃk«ika iti yogas timirÃrma-kleda-kÃca-kaï¬Æ-hantà || 44 || 13.44dv timirÃrma-kleda-kÃca-kaï¬Æ-hà 13.44dv timirÃrma-kleda-kÃca-kaï¬Æ-ghna÷ ratnÃni rÆpyaæ sphaÂikaæ suvarïaæ sroto-'¤janaæ tÃmram aya÷ sa-ÓaÇkhaæ | ku-candanaæ lohita-gairikaæ ca cÆrïäjanaæ sarva-d­g-Ãmaya-ghnam || 45 || tila-tailam ak«a-tailaæ bh­Çga-sva-raso 'sanÃc ca niryÆha÷ | Ãyasa-pÃtra-vipakvaæ karoti d­«Âer balaæ nasyam || 46 || 13.46dv karoti d­«Âer balaæ nasyÃt do«Ãnurodhena ca naika-Óas taæ snehÃsra-visrÃvaïa-reka-nasyai÷ | upÃcared a¤jana-mÆrdha-vasti-vasti-kriyÃ-tarpaïa-lepa-sekai÷ || 47 || sÃmÃnyaæ sÃdhanam idaæ prati-do«am ata÷ Ó­ïu || 48ab || vÃta-je timire tatra daÓa-mÆlÃmbhasà gh­tam | k«Åre catur-guïe Óre«ÂhÃ-kalka-pakvaæ pibet tata÷ || 49 || tri-phalÃ-pa¤ca-mÆlÃnÃæ ka«Ãyaæ k«Åra-saæyutam | eraï¬a-taila-saæyuktaæ yojayec ca virecanam || 50 || 13.50cv eraï¬a-taila-saæmiÓraæ 13.50dv yojayeta virecanam sa-mÆla-jÃla-jÅvantÅ-tulÃæ droïe 'mbhasa÷ pacet | a«Âa-bhÃga-sthite tasmiæs taila-prasthaæ paya÷-same || 51 || 13.51dv taila-prasthaæ paya÷-samam balÃ-tritaya-jÅvantÅ-varÅ-mÆlai÷ palonmitai÷ | ya«ÂÅ-palaiÓ caturbhiÓ ca loha-pÃtre vipÃcayet || 52 || 13.52av balÃ-tri-jÃta-jÅvantÅ- loha eva sthitaæ mÃsaæ nÃvanÃd Ærdhva-jatru-jÃn | vÃta-pittÃmayÃn hanti tad viÓe«Ãd d­g-ÃÓrayÃn || 53 || 13.53av loha-pÃtra-sthitaæ mÃsaæ 13.53dv tad viÓe«Ãd d­g-ÃmayÃn keÓÃsya-kandharÃ-skandha-pu«Âi-lÃvaïya-kÃnti-dam | sitairaï¬a-jaÂÃ-siæhÅ-phala-dÃru-vacÃ-natai÷ || 54 || 13.54bv -pu«Âi-lÃvaïya-kÃnti-k­t gho«ayà bilva-mÆlaiÓ ca tailaæ pakvaæ payo-'nvitam | nasyaæ sarvordhva-jatrÆttha-vÃta-Óle«mÃmayÃrti-jit || 55 || 13.55av ÓatÃhvÃ-bilva-mÆlaiÓ ca vasäjane ca vaiyÃghrÅ vÃrÃhÅ và praÓasyate | g­dhrÃhi-kukkuÂotthà và madhukenÃnvità p­thak || 56 || pratya¤jane ca sroto-jaæ rasa-k«Åra-gh­te kramÃt | ni«iktaæ pÆrva-vad yojyaæ timira-ghnam an-uttamam || 57 || 13.57bv rasa-k«Åra-gh­tai÷ kramÃt na ced evaæ Óamaæ yÃti tatas tarpaïam Ãcaret | ÓatÃhvÃ-ku«Âha-nalada-kÃkolÅ-dvaya-ya«Âibhi÷ || 58 || prapauï¬arÅka-sarala-pippalÅ-devadÃrubhi÷ | sarpir a«Âa-guïa-k«Åraæ pakvaæ tarpaïam uttamam || 59 || medasas tad-vad aiïeyÃd dugdha-siddhÃt khajÃhatÃt | uddh­taæ sÃdhitaæ tejo madhukoÓÅra-candanai÷ || 60 || ÓvÃvic-chalyaka-godhÃnÃæ dak«a-tittiri-barhiïÃm | p­thak p­thag anenaiva vidhinà kalpayed vasÃm || 61 || 13.61av ÓvÃvic-chalyaka-godhÃnÃm 13.61av ÓvÃ-vi«kirÃka-godhÃnÃm 13.61bv ­k«a-tittiri-barhiïÃm prasÃdanaæ snehanaæ ca puÂa-pÃkaæ prayojayet | vÃta-pÅnasa-vac cÃtra nirÆhaæ sÃnuvÃsanam || 62 || 13.62dv nirÆhaæ cÃnuvÃsanam pitta-je timire sarpir jÅvanÅya-phala-trayai÷ | vipÃcitaæ pÃyayitvà snigdhasya vyadhayet sirÃm || 63 || ÓarkarailÃ-triv­c-cÆrïair madhu-yuktair virecayet | su-ÓÅtÃn seka-lepÃdÅn yu¤jyÃn netrÃsya-mÆrdhasu || 64 || ÓÃrivÃ-padmakoÓÅra-muktÃ-ÓÃbara-candanai÷ | varti÷ Óastäjane cÆrïas tathà pattrotpaläjanai÷ || 65 || 13.65cv varti÷ Óastäjanaæ cÆrïas 13.65dv tathà padmotpaläjanai÷ sa-nÃgapu«pa-karpÆra-ya«Ây-Ãhva-svarïa-gairikai÷ | sauvÅräjana-tutthaka-Ó­ÇgÅ-dhÃtrÅ-phala-sphaÂika-karpÆram || 66 || pa¤cÃæÓaæ pa¤cÃæÓaæ try-aæÓam athaikÃæÓam a¤janaæ timira-ghnam | nasyaæ cÃjyaæ Ó­taæ k«Åra-jÅvanÅya-sitotpalai÷ || 67 || Óle«modbhave 'm­tÃ-kvÃtha-varÃ-kaïa-Ó­taæ gh­tam | vidhyet sirÃæ pÅta-vato dadyÃc cÃnu virecanam || 68 || kvÃthaæ pÆgÃbhayÃ-ÓuïÂhÅ-k­«ïÃ-kumbha-nikumbha-jam | hrÅvera-dÃru-dvi-niÓÃ-k­«ïÃ-kalkai÷ payo-'nvitai÷ || 69 || dvi-pa¤ca-mÆla-niryÆhe tailaæ pakvaæ ca nÃvanam | ÓaÇkha-priyaÇgu-nepÃlÅ-kaÂu-trika-phala-trikai÷ || 70 || d­g-vaimalyÃya vi-malà varti÷ syÃt kokilà puna÷ | k­«ïa-loha-rajo-vyo«a-saindhava-tri-phaläjanai÷ || 71 || 13.71bv varti÷ syÃt kaulikà puna÷ ÓaÓa-go-khara-siæho«Âra-dvi-jà lÃlÃÂam asthi ca | Óveta-go-vÃla-marica-ÓaÇkha-candana-phenakam || 72 || pi«Âaæ stanyÃjya-dugdhÃbhyÃæ vartis timira-Óukra-jit | rakta-je pitta-vat siddhi÷ ÓÅtaiÓ cÃsraæ prasÃdayet || 73 || madhÆka-sÃräjana-tÃmra-tri-kaÂuka-vi¬aÇga-pauï¬arÅkÃïi | sa-lavaïa-tuttha-tri-phalÃ-lodhrÃïi nabho-'mbu-pi«ÂÃni || 73+1 || vartiÓ catur-daÓÃÇgÅ nayanÃmaya-nÃÓanÅ ÓilÃ-stambhe | likhità hitÃya jagatas timirÃpaharÅ viÓe«eïa || 73+2 || eka-guïà mÃgadhikà dvi-guïà ca harÅtakÅ salila-pi«Âà | vartir iyaæ timira-paÂala-kÃca-kaï¬v-asra-harÅ || 73+3 || drÃk«ayà nalada-lodhra-ya«Âibhi÷ ÓaÇkha-tÃmra-hima-padma-padmakai÷ | sotpalaiÓ chagala-dugdha-vartitair asra-jaæ timiram ÃÓu naÓyati || 74 || 13.74av drÃk«ayà nalada-lodhra-ya«ÂikÃ- 13.74bv -ÓaÇkha-tÃmra-hima-padma-padmakai÷ 13.74bv -ÓaÇkha-tÃmra-hima-padma-pattrakai÷ saæsarga-saænipÃtotthe yathÃ-do«odayaæ kriyà | siddhaæ madhÆka-k­mijin-maricÃmaradÃrubhi÷ || 75 || sa-k«Åraæ nÃvanaæ tailaæ pi«Âair lepo mukhasya ca | nata-nÅlotpalÃnantÃ-ya«Ây-Ãhva-suni«aïïakai÷ || 76 || sÃdhitaæ nÃvane tailaæ Óiro-vastau ca Óasyate | dadyÃd uÓÅra-niryÆhe cÆrïitaæ kaïa-saindhavam || 77 || 13.77av sÃdhitaæ nÃvanaæ tailaæ tat srutaæ sa-gh­taæ bhÆya÷ pacet k«audraæ ghane k«ipet | ÓÅte cÃsmin hitam idaæ sarva-je timire '¤janam || 78 || 13.78av tac ch­taæ sa-gh­taæ bhÆya÷ asthÅni majja-pÆrïÃni sat-tvÃnÃæ rÃtri-cÃriïÃm | sroto-jäjana-yuktÃni vahaty ambhasi vÃsayet || 79 || 13.79cv sroto-'¤janena yuktÃni mÃsaæ viæÓati-rÃtraæ và tataÓ coddh­tya Óo«ayet | sa-me«aÓ­ÇgÅ-pu«pÃïi sa-ya«Ây-ÃhvÃni tÃny anu || 80 || 13.80dv sa-ya«Ây-ÃhvÃni tÃni tu cÆrïitÃny a¤janaæ Óre«Âhaæ timire sÃænipÃtike | kÃce 'py e«Ã kriyà muktvà sirÃæ yantra-nipŬitÃ÷ || 81 || 13.81dv sirà yantra-nipŬitÃ÷ 13.81dv sirÃæ yantra-nipŬanÃt ÃndhyÃya syur malà dadyÃt srÃvye tv asre jalaukasa÷ | gu¬a÷ pheno '¤janaæ k­«ïà maricaæ kuÇkumÃd raja÷ || 82 || 13.82av ÃndhyÃya syur ato dadyÃt rasa-kriyeyaæ sa-k«audrà kÃca-yÃpanam a¤janam | nakulÃndhe tri-do«otthe taimirya-vihito vidhi÷ || 83 || 13.83dv taimirya-vidhi-vat kriyÃ÷ rasa-kriyà gh­ta-k«audra-go-maya-sva-rasa-drutai÷ | tÃrk«ya-gairika-tÃlÅÓair niÓÃndhe hitam a¤janam || 84 || 13.84dv niÓÃndhye hitam a¤janam dadhnà vigh­«Âaæ maricaæ rÃtry-andhe '¤janam uttamam | kara¤jikotpala-svarïa-gairikÃmbho-ja-kesarai÷ || 85 || 13.85bv rÃtry-andhäjanam uttamam 13.85cv kÃra¤jikotpala-svarïa- pi«Âair go-maya-toyena vartir do«Ãndha-nÃsinÅ | ajÃ-mÆtreïa và kauntÅ-k­«ïÃ-sroto-ja-saindhavai÷ || 86 || 13.86bv vartir do«Ãndhya-nÃsinÅ kÃlÃnusÃrÅ-tri-kaÂu-tri-phalÃla-mana÷ÓilÃ÷ | sa-phenÃÓ chÃga-dugdhena rÃtry-andhe vartayo hitÃ÷ || 87 || 13.87dv rÃtry-Ãndhye vartayo hitÃ÷ saæniveÓya yak­n-madhye pippalÅr a-dahan pacet | tÃ÷ Óu«kà madhunà gh­«Âà niÓÃndhe Óre«Âham a¤janam || 88 || 13.88dv niÓÃndhye Óre«Âham a¤janam 13.88dv naktÃndhye Óre«Âham a¤janam khÃdec ca plÅha-yak­tÅ mÃhi«e taila-sarpi«Ã | gh­te siddhÃni jÅvantyÃ÷ pallavÃni ca bhak«ayet || 89 || tathÃtimuktakairaï¬a-ÓephÃly-abhÅru-jÃni ca | bh­«Âaæ gh­taæ kumbhayone÷ pattrai÷ pÃne ca pÆjitam || 90 || 13.90cv siddhaæ gh­taæ kumbha-yone÷ 13.90dv pattrai÷ pÃne 'ti-pÆjitam dhÆmarÃkhyÃmla-pitto«ïa-vidÃhe jÅrïa-sarpi«Ã | snigdhaæ virecayec chÅtai÷ ÓÅtair dihyÃc ca sarvata÷ || 91 || go-Óak­d-rasa-dugdhÃjyair vipakvaæ Óasyate '¤janam | svarïa-gairika-tÃlÅÓa-cÆrïÃvÃpà rasa-kriyà || 92 || medÃ-ÓÃbarakÃnantÃ-ma¤ji«ÂhÃ-dÃrvi-ya«Âibhi÷ | k«ÅrëÂÃæÓaæ gh­taæ pakvaæ sa-tailaæ nÃvanaæ hitam || 93 || tarpaïaæ k«Åra-sarpi÷ syÃd a-ÓÃmyati sirÃ-vyadha÷ | cintÃbhighÃta-bhÅ-Óoka-rauk«yÃt sotkaÂakÃsanÃt || 94 || 13.94dv -rÆk«Ãmla-kaÂukÃÓanÃt vireka-nasya-vamana-puÂa-pÃkÃdi-vibhramÃt | vidagdhÃhÃra-vamanÃt k«ut-t­«ïÃdi-vidhÃraïÃt || 95 || ak«i-rogÃvasÃnÃc ca paÓyet timira-rogi-vat | yathÃ-svaæ tatra yu¤jÅta do«ÃdÅn vÅk«ya bhe«ajam || 96 || sÆryoparÃgÃnala-vidyud-Ãdi-vilokanenopahatek«aïasya | saætarpaïaæ snigdha-himÃdi kÃryaæ tathäjanaæ hema gh­tena gh­«Âam || 97 || cak«Æ-rak«ÃyÃæ sarva-kÃlaæ manu«yair yatna÷ kartavyo jÅvite yÃvad icchà | vyartho loko 'yaæ tulya-rÃtrin-divÃnÃæ puæsÃm andhÃnÃæ vidyamÃne 'pi vitte || 98 || tri-phalà rudhira-srutir viÓuddhir manaso nirv­tir a¤janaæ sa-nasyam | ÓakunÃÓana-tà sa-pÃda-pÆjà gh­ta-pÃnaæ ca sadaiva netra-rak«Ã || 99 || 13.99bv manaso nirv­tir a¤janaæ ca nasyam 13.99cv ÓayanÃsana-tà sa-pÃda-pÆjà 13.99cv ÓayanÃsana-to«a-pÃda-pÆjà a-hitÃd aÓanÃt sadà niv­ttir bh­Óa-bhÃs-vac-cala-sÆk«ma-vÅk«aïÃc ca | muninà niminopadi«Âam etat paramaæ rak«aïam Åk«aïasya puæsÃm || 100 || UttarasthÃna vidhyet su-jÃtaæ ni«-prek«yaæ liÇga-nÃÓaæ kaphodbhavam | Ãvartaky-Ãdibhi÷ «a¬bhir vivarjitam upadravai÷ || 1 || so '-saæjÃto hi vi«amo dadhi-mastu-nibhas tanu÷ | ÓalÃkayÃvak­«Âo 'pi punar Ærdhvaæ prapadyate || 2 || 14.2dv punar Ærdhvaæ pravartate karoti vedanÃæ tÅvrÃæ d­«Âiæ ca sthagayet puna÷ | Óle«malai÷ pÆryate cÃÓu so 'nyai÷ sopadravaÓ cirÃt || 3 || 14.3dv so 'nyai÷ sopadravaiÓ cirÃt Ólai«miko liÇga-nÃÓo hi sita-tvÃc chle«maïa÷ sita÷ | tasyÃnya-do«ÃbhibhavÃd bhavaty Ã-nÅla-tà gada÷ || 4 || 14.4dv bhavaty Ã-nÅla-tà gade 14.4dv bhavaty Ã-nÅlikà gade tatrÃvarta-calà d­«Âir Ãvartaky aruïÃsità | ÓarkarÃrka-payo-leÓa-niciteva ghanÃti ca || 5 || 14.5bv Ãvartaky aruïà sità rÃjÅ-matÅ d­Ç nicità ÓÃli-ÓÆkÃbha-rÃjibhi÷ | vi«ama-cchinna-dagdhÃbhà sa-ruk chinnÃæÓukà sm­tà || 6 || d­«Âi÷ kÃæsya-sama-cchÃyà candrakÅ candrakÃk­ti÷ | chattrÃbhà naika-varïà ca chattrakÅ nÃma nÅlikà || 7 || na vidhyed a-sirÃrhÃïÃæ na t­Â-pÅnasa-kÃsinÃm | nÃ-jÅrïi-bhÅru-vamita-Óira÷-karïÃk«i-ÓÆlinÃm || 8 || 14.8bv na d­k-pÅnasa-kÃsinÃm atha sÃdhÃraïe kÃle Óuddha-saæbhojitÃtmana÷ | deÓe prakÃÓe pÆrvÃhïe bhi«ag jÃnÆcca-pÅÂha-ga÷ || 9 || yantritasyopavi«Âasya svinnÃk«asya mukhÃnilai÷ | aÇgu«Âha-m­dite netre d­«Âau d­«Âvotplutaæ malam || 10 || svÃæ nÃsÃæ prek«amÃïasya ni«-kampaæ mÆrdhni dhÃrite | k­«ïÃd ardhÃÇgulaæ muktvà tathÃrdhÃrdham apÃÇgata÷ || 11 || 14.11av sva-nÃsÃæ prek«amÃïasya 14.11dv tad ardhÃrdham apÃÇgata÷ tarjanÅ-madhyamÃÇgu«Âhai÷ ÓalÃkÃæ niÓ-calaæ dh­tÃm | daiva-cchidraæ nayet pÃrÓvÃd Ærdhvam Ãmanthayan iva || 12 || savyaæ dak«iïa-hastena netraæ savyena cetarat | vidhyet su-viddhe Óabda÷ syÃd a-ruk cÃmbu-lava-sruti÷ || 13 || sÃntvayann Ãturaæ cÃnu netraæ stanyena secayet | ÓalÃkÃyÃs tato 'greïa nirlikhen netra-maï¬alam || 14 || 14.14dv nirlikhed d­«Âi-maï¬alam a-bÃdhamÃna÷ Óanakair nÃsÃæ prati nudaæs tata÷ | ucchiÇghanÃc cÃpahared d­«Âi-maï¬ala-gaæ kapham || 15 || 14.15cv ucchiÇkhanÃc cÃpahared sthire do«e cale vÃti svedayed ak«i bÃhyata÷ | atha d­«Âe«u rÆpe«u ÓalÃkÃm Ãharec chanai÷ || 16 || 14.16av sthire do«e cale vÃpi gh­tÃplutaæ picuæ dattvà baddhÃk«aæ ÓÃyayet tata÷ | viddhÃd anyena pÃrÓvena tam uttÃnaæ dvayor vyadhe || 17 || 14.17cv vyadhÃd anyena pÃrÓvena nivÃte Óayane 'bhyakta-Óira÷-pÃdaæ hite ratam | k«avathuæ kÃsam udgÃraæ «ÂhÅvanaæ pÃnam ambhasa÷ || 18 || 14.18bv -Óiro-gÃtraæ hite ratam adho-mukha-sthitiæ snÃnaæ danta-dhÃvana-bhak«aïam | saptÃhaæ nÃcaret sneha-pÅta-vac cÃtra yantraïà || 19 || Óaktito laÇghayet seko ruji ko«ïena sarpi«Ã | sa-vyo«Ãmalakaæ vÃÂyam aÓnÅyÃt sa-gh­taæ dravam || 20 || vilepÅæ và try-ahÃc cÃsya kvÃthair muktvÃk«i secayet | vÃta-ghnai÷ saptame tv ahni sarva-thaivÃk«i mocayet || 21 || yantraïÃm anurudhyeta d­«Âer Ã-sthairya-lÃbhata÷ | rÆpÃïi sÆk«ma-dÅptÃni sahasà nÃvalokayet || 22 || Óopha-rÃga-rujÃdÅnÃm adhimanthasya codbhava÷ | a-hitair vedha-do«Ãc ca yathÃ-svaæ tÃn upÃcaret || 23 || 14.23cv a-hitair vedhya-do«Ãc ca 14.23dv yathÃ-svaæ tÃn upakramet kalkitÃ÷ sa-gh­tà dÆrvÃ-yava-gairika-ÓÃrivÃ÷ | mukhÃlepe prayoktavyà rujÃ-rÃgopaÓÃntaye || 24 || sa-sar«apÃs tilÃs tad-van mÃtuluÇga-rasÃplutÃ÷ | payasyÃ-ÓÃrivÃ-pattra-ma¤ji«ÂhÃ-madhuya«Âibhi÷ || 25 || ajÃ-k«Åra-yutair lepa÷ sukho«ïa÷ Óarma-k­t param | lodhra-saindhava-m­dvÅkÃ-madhukaiÓ chÃgalaæ paya÷ || 26 || 14.26av ajÃ-k«ÅrÃnvitair lepa÷ Ó­tam ÃÓcyotanaæ yojyaæ rujÃ-rÃga-vinÃÓanam | madhukotpala-ku«Âhair và drÃk«Ã-lÃk«Ã-sitÃnvitai÷ || 27 || 14.27cv madhukotpala-ku«ÂhailÃ- 14.27dv drÃk«Ã-lÃk«Ã-rasÃnvitai÷ 14.27dv -drÃk«Ã-lÃk«Ã-sitÃnvitai÷ 14.27dv -drÃk«Ã-lÃk«Ã-rasÃnvitai÷ vÃta-ghna-siddhe payasi Ó­taæ sarpiÓ catur-guïe | padmakÃdi-pratÅvÃpaæ sarva-karmasu Óasyate || 28 || sirÃæ tathÃn-upaÓame snigdha-svinnasya mok«ayet | manthoktÃæ ca kriyÃæ kuryÃd vedhe rƬhe '¤janaæ m­du || 29 || 14.29dv vyadhe rƬhe '¤janaæ m­du ìhakÅ-mÆla-marica-haritÃla-rasäjanai÷ | viddhe 'k«ïi sa-gu¬Ã vartir yojyà divyÃmbu-pe«ità || 30 || jÃtÅ-ÓirÅ«a-dhava-me«avi«Ãïi-pu«pa-vai¬Ærya-mauktika-phalaæ payasà su-pi«Âam | Ãjena tÃmram amunà pratanu pradigdhaæ saptÃhata÷ punar idaæ payasaiva pi«Âam || 31 || 14.31av jÃtÅ-ÓirÅ«a-dhava-me«avi«Ãïa-pu«pa- piï¬Ã¤janaæ hitam an-Ãtapa-Óu«kam ak«ïi viddhe prasÃda-jananaæ bala-k­c ca d­«Âe÷ | sroto-ja-vidruma-ÓilÃmbu-dhi-phena-tÅk«ïair asyaiva tulyam uditaæ guïa-kalpanÃbhi÷ || 32 || 14.32cv sroto-ja-vidruma-ÓilÃrïava-phena-tÅk«ïair UttarasthÃna vÃtena netre 'bhi«yaïïe nÃsÃnÃho 'lpa-Óopha-tà | ÓaÇkhÃk«i-bhrÆ-lalÃÂasya toda-sphuraïa-bhedanam || 1 || 15.1av vÃtena netre 'bhi«yande 15.1cv ÓaÇkhÃk«i-bhrÆ-lalÃÂÃsya- 15.1dv -toda-sphuraïa-bhedanam Óu«kÃlpà dÆ«ikà ÓÅtam acchaæ cÃÓru calà ruja÷ | nime«onme«aïaæ k­cchrÃj jantÆnÃm iva sarpaïam || 2 || 15.2bv accham aÓru calà ruja÷ ak«y ÃdhmÃtam ivÃbhÃti sÆk«mai÷ Óalyair ivÃcitam | snigdho«ïaiÓ copaÓamanaæ so 'bhi«yanda upek«ita÷ || 3 || 15.3cv snigdho«ïecchopaÓamanaæ adhimantho bhavet tatra karïayor nadanaæ bhrama÷ | araïyeva ca mathyante lalÃÂÃk«i-bhruvÃdaya÷ || 4 || hatÃdhimantha÷ so 'pi syÃt pramÃdÃt tena vedanÃ÷ | aneka-rÆpà jÃyante vraïo d­«Âau ca d­«Âi-hà || 5 || manyÃk«i-ÓaÇkhato vÃyur anyato và pravartayan | vyathÃæ tÅvrÃm a-paicchilya-rÃga-Óophaæ vilocanam || 6 || 15.6bv anyato và pravartayet saækocayati pary-aÓru so 'nyato-vÃta-saæj¤ita÷ | tad-vaj jihmaæ bhaven netram Ænaæ và vÃta-paryaye || 7 || 15.7cv tad-vaj jihmaæ bhaven netraæ 15.7cv tad-van netraæ bhavej jihmam 15.7dv ÓÆnaæ và vÃta-paryaye dÃho dhÆmÃyanaæ Óopha÷ ÓyÃva-tà vartmano bahi÷ | anta÷-kledo 'Óru pÅto«ïaæ rÃga÷ pÅtÃbha-darÓanam || 8 || k«Ãrok«ita-k«atÃk«i-tvaæ pittÃbhi«yanda-lak«aïam | jvalad-aÇgÃra-kÅrïÃbhaæ yak­t-piï¬a-sama-prabham || 9 || adhimanthe bhaven netraæ syande tu kapha-saæbhave | jìyaæ Óopho mahÃn kaï¬Ær nidrÃnnÃn-abhinandanam || 10 || sÃndra-snigdha-bahu-Óveta-picchÃ-vad-dÆ«ikÃÓru-tà | adhimanthe nataæ k­«ïam unnataæ Óukla-maï¬alam || 11 || 15.11bv -picchÃ-vad-dÆ«ikÃsra-tà praseko nÃsikÃdhmÃnaæ pÃæsu-pÆrïam ivek«aïam | raktÃÓru-rÃjÅ-dÆ«ÅkÃ-rakta-maï¬ala-darÓanam || 12 || 15.12cv raktÃsra-rÃjÅ-dÆ«ÅkÃ- 15.12dv -Óukla-maï¬ala-darÓanam rakta-syandena nayanaæ sa-pitta-syanda-lak«aïam | manthe 'k«i tÃmra-pary-antam utpÃÂana-samÃna-ruk || 13 || rÃgeïa bandhÆka-nibhaæ tÃmyati sparÓanÃ-k«amam | as­Ç-nimagnÃri«ÂÃbhaæ k­«ïam agny-Ãbha-darÓanam || 14 || adhimanthà yathÃ-svaæ ca sarve syandÃdhika-vyathÃ÷ | ÓaÇkha-danta-kapole«u kapÃle cÃti-ruk-karÃ÷ || 15 || vÃta-pittÃturaæ ghar«a-toda-bhedopadeha-vat | rÆk«a-dÃruïa-vartmÃk«i k­cchronmÅla-nimÅlanam || 16 || 15.16av vÃta-pittottaraæ ghar«a- vikÆïana-viÓu«ka-tva-ÓÅtecchÃ-ÓÆla-pÃka-vat | ukta÷ Óu«kÃdi-pÃko yaæ sa-Óopha÷ syÃt tribhir malai÷ || 17 || 15.17av vikÆïanaæ viÓu«kaæ ca 15.17av vikÆïena viÓu«ka-tvaæ 15.17bv ÓÅtecchÃ-ÓÆla-pÃka-vat sa-raktais tatra Óopho 'ti-rug-dÃha-«ÂhÅvanÃdi-mÃn | pakvodumbara-saækÃÓaæ jÃyate Óukla-maï¬alam || 18 || aÓrÆ«ïa-ÓÅta-viÓada-picchilÃccha-ghanaæ muhu÷ | alpa-Óophe 'lpa-Óophas tu pÃko 'nyair lak«aïais tathà || 19 || 15.19cv alpa-Óopho 'lpa-Óophas tu ak«i-pÃkÃtyaye Óopha÷ saærambha÷ kalu«ÃÓru-tà | kaphopadigdham asitaæ sitaæ prakleda-rÃga-vat || 20 || 15.20cv kaphena digdham asitaæ dÃho darÓana-saærodho vedanÃÓ cÃn-avasthitÃ÷ | anna-sÃro 'mla-tÃæ nÅta÷ pitta-raktolbaïair malai÷ || 21 || sirÃbhir netram ÃrƬha÷ karoti ÓyÃva-lohitam | sa-Óopha-dÃha-pÃkÃÓru bh­Óaæ cÃvila-darÓanam || 22 || amlo«ito 'yam ity uktà gadÃ÷ «o-¬aÓa sarva-gÃ÷ | hatÃdhimantham ete«u sÃk«i-pÃkÃtyayaæ tyajet || 23 || 15.23cv hatÃdhimanthaæ caite«u vÃtodbhÆta÷ pa¤ca-rÃtreïa d­«Âiæ saptÃhena Óle«ma-jÃto 'dhimantha÷ | raktotpanno hanti tad-vat tri-rÃtrÃn mithyÃcÃrÃt paittika÷ sadya eva || 24 || 15.24bv saptÃhena Óle«ma-jaÓ cÃdhimantha÷ UttarasthÃna prÃg-rÆpa eva syande«u tÅk«ïaæ gaï¬Æ«a-nÃvanam | kÃrayed upavÃsaæ ca kopÃd anya-tra vÃta-jÃt || 1 || dÃhopadeha-rÃgÃÓru-Óopha-ÓÃntyai bi¬Ãlakam | kuryÃt sarva-tra pattrailÃ-marica-svarïa-gairikai÷ || 2 || sa-rasäjana-ya«Ây-Ãhva-nata-candana-saindhavai÷ | saindhavaæ nÃgaraæ tÃrk«yaæ bh­«Âaæ maï¬ena sarpi«a÷ || 3 || 16.3dv gh­«Âaæ maï¬ena sarpi«a÷ badarÅ-pattra-ya«Ây-Ãhva-pathyÃmalaka-tutthakam | antar-dhÆmaæ dahet sadya÷ kope tac-cÆrïaæ vÃta-je || 3.1+1 || vÃta-je gh­ta-bh­«Âaæ và yojyaæ Óabara-deÓa-jam | mÃæsÅ-padmaka-kÃlÅya-ya«Ây-Ãhvai÷ pitta-raktayo÷ || 4 || 16.4bv yojyaæ ÓÃbara-deÓa-jam 16.4cv mÃæsÅ-padmaka-kÃkolÅ- manohvÃ-phalinÅ-k«audrai÷ kaphe sarvais tu sarva-je || 5ab || sita-marica-bhÃgam ekaæ catur-manohvaæ dvir a«Âa-ÓÃbarakam || 5cd || saæcÆrïya vastra-baddhaæ prakupita-mÃtre 'vaguïÂhanaæ netre || 5ef || 16.5ev saæcÆrïyam ati-prabaddhaæ 16.5fv prakupita-mÃtre 'vaguïÂhanam idaæ netre dhÃtu-ÓuïÂhy-abhayÃ-tÃrk«yaæ bahir-lepo 'k«i-roga-hà || 5.1(1)+1ab || 16.5.1(1)+1av dhÃtu-ÓuïÂhy-abhayÃ-tÃrk«ya- 16.5.1(1)+1bv -bahir-lepo 'k«i-roga-hà harÅtakÅ-saindhava-tÃrk«ya-ÓÅlai÷ sa-gairikai÷ sva-sva-kara-pram­«Âai÷ | bahi÷-pralepaæ nayanasya kuryÃt sarvÃk«i-roga-praÓamÃrtham etat || 5.1(2)+1 || ÃraïyÃÓ chagaïa-rase paÂÃvabaddhÃ÷ su-svinnà nakha-vi-tu«Å-k­tÃ÷ kulatthÃ÷ | tac-cÆrïaæ sak­d avacÆrïanÃn niÓÅthe netrÃïÃæ vidhamati sadya eva kopam || 6 || 16.6av ÃraïyÃÓ chagaïa-rase paÂÃvanaddhÃ÷ gho«ÃbhayÃ-tutthaka-ya«Âi-lodhrair mÆtÅ su-sÆk«mai÷ Ólatha-vastra-baddhai÷ | tÃmra-stha-dhÃnyÃmla-nimagna-mÆrtir artiæ jayaty ak«iïi naika-rÆpÃm || 7 || 16.7av gho«ÃbhayÃ-tutthaka-ya«Âi-lodhrai÷ 16.7av vyo«ÃbhayÃ-tutthaka-ya«Âi-lodhrair 16.7bv guï¬Å su-sÆk«mai÷ Ólatha-vastra-baddhai÷ 16.7bv pi«Âai÷ su-sÆk«mai÷ Ólatha-vastra-baddhai÷ 16.7cv tÃmrÃccha-dhÃnyÃmla-nimagna-mÆrtir «o-¬aÓabhi÷ salila-palai÷ palaæ tathaikaæ kaÂaÇkaÂeryÃ÷ siddham | seko '«Âa-bhÃga-Ói«Âa÷ k«audra-yuta÷ sarva-do«a-kupite netre || 8 || 16.8dv k«audra-yuta÷ sarva-do«a-prakupite netre vÃta-pitta-kapha-saænipÃta-jÃæ netrayor bahu-vidhÃm api vyathÃm | ÓÅghram eva jayati prayojita÷ Óigru-pallava-rasa÷ sa-mÃk«ika÷ || 9 || taruïam urubÆka-pattraæ mÆlaæ ca vibhidya siddham Ãje k«Åre | vÃtÃbhi«yanda-rujaæ sadyo vinihanti saktu-piï¬ikà co«ïà || 10 || 16.10bv mÆlaæ ca vicÆrïya siddham Ãje k«Åre ÃÓcyotanaæ mÃruta-je kvÃtho bilvÃdibhir hita÷ | ko«ïa÷ sahairaï¬a-jaÂÃ-b­hatÅ-madhu-Óigrubhi÷ || 11 || hrÅvera-vakra-ÓÃrÇga«Âodumbara-tvak«u sÃdhitam | sÃmbhasà payasÃjena ÓÆlÃÓcyotanam uttamam || 12 || 16.12bv ædumbara-tvak-prasÃdhitam 16.12bv ædumbara-plak«a-sÃdhitam lodhrÃmalaka-rasäja[na]-bimbitikÃ-pattra-tubarikÃ-tutthai÷ | ÃÓcyotanam idam ak«ïo÷ prasahya sadya÷ prakopa-haram || 12+1 || ma¤ji«ÂhÃ-rajanÅ-lÃk«Ã-drÃk«arddhi-madhukotpalai÷ | kvÃtha÷ sa-Óarkara÷ ÓÅta÷ secanaæ rakta-pitta-jit || 13 || 16.13bv -drÃk«Ã-dvi-madhukotpalai÷ kaseru-ya«Ây-Ãhva-rajas tÃntave Óithilaæ sthitam | apsu divyÃsu nihitaæ hitaæ syande 'sra-pitta-je || 14 || 16.14bv tÃntave Óithile sthitam puï¬ra-ya«ÂÅ-niÓÃ-mÆtÅ plutà stanye sa-Óarkare | chÃga-dugdhe 'tha-và dÃha-rug-rÃgÃÓru-nivartanÅ || 15 || Óveta-lodhraæ sa-madhukaæ gh­ta-bh­«Âaæ su-cÆrïitam | vastra-sthaæ stanya-m­ditaæ pitta-raktÃbhighÃta-jit || 16 || nÃgara-tri-phalÃ-nimba-vÃsÃ-lodhra-rasa÷ kaphe | ko«ïam ÃÓcyotanaæ miÓrair bhe«ajai÷ sÃænipÃtike || 17 || 16.17bv -vÃsÃ-lodhra-rasÃ÷ kaphe 16.17bv -vÃsÃ-lodhra-rasaæ kaphe sarpi÷ purÃïaæ pavane pitte ÓarkarayÃnvitam | vyo«a-siddhaæ kaphe pÅtvà yava-k«ÃrÃvacÆrïitam || 18 || 16.18bv pitte Óarkarayà yutam srÃvayed rudhiraæ bhÆyas tata÷ snigdhaæ virecayet | ÃnÆpa-vesavÃreïa Óiro-vadana-lepanam || 19 || u«ïena ÓÆle dÃhe tu paya÷-sarpir-yutair himai÷ | timira-prati«edhaæ ca vÅk«ya yu¤jyÃd yathÃ-yatham || 20 || ayam eva vidhi÷ sarvo manthÃdi«v api Óasyate | a-ÓÃntau sarva-thà manthe bhruvor upari dÃhayet || 21 || rÆpyaæ rÆk«eïa go-dadhnà limpen nÅla-tvam Ãgate | Óu«ke tu mastunà vartir vÃtÃk«y-Ãmaya-nÃÓinÅ || 22 || 16.22bv liptaæ nÅla-tvam Ãgate 16.22bv lipte nÅla-tvam Ãgate sumana÷-korakÃ÷ ÓaÇkhas tri-phalà madhukaæ balà | pitta-raktÃpahà varti÷ pi«Âà divyena vÃriïà || 23 || 16.23av sumana÷-k«ÃrakÃ÷ ÓaÇkhas saindhavaæ tri-phalà vyo«aæ ÓaÇkhanÃbhi÷ samudra-ja÷ | phena aileyakaæ sarjo varti÷ Óle«mÃk«i-roga-nut || 24 || prapauï¬arÅkaæ ya«Ây-Ãhvaæ dÃrvÅ cëÂa-palaæ pacet | jala-droïe rase pÆte puna÷ pakve ghane k«ipet || 25 || pu«päjanÃd daÓa-palaæ kar«aæ ca maricÃt tata÷ | k­taÓ cÆrïo 'tha-và varti÷ sarvÃbhi«yanda-saæbhavÃn || 26 || hanti rÃga-rujÃ-ghar«Ãn sadyo d­«Âiæ prasÃdayet | ayaæ pÃÓupato yogo rahasyaæ bhi«ajÃæ param || 27 || Óu«kÃk«i-pÃke havi«a÷ pÃnam ak«ïoÓ ca tarpaïam | gh­tena jÅvanÅyena nasyaæ tailena vÃïunà || 28 || 16.28dv nasyaæ tailena cÃïunà pari«eko hitaÓ cÃtra paya÷ ko«ïaæ sa-saindhavam | sarpir-yuktaæ stanya-pi«Âam a¤janaæ ca mahau«adham || 29 || 16.29cv sarpir-yuktaæ stanya-gh­«Âam vasà vÃnÆpa-sat-tvotthà ki¤-cit-saindhava-nÃgarà | gh­tÃktÃn darpaïe gh­«ÂÃn keÓÃn mallaka-saæpuÂe || 30 || 16.30av vasà cÃnÆpa-sat-tvotthà dagdhvÃjya-pi«Âà loha-sthà sà ma«Å Óre«Âham a¤janam | sa-Óophe vÃlpa-Óophe ca snigdhasya vyadhayet sirÃm || 31 || 16.31cv sa-Óophe cÃlpa-Óophe ca reka÷ snigdhe punar drÃk«Ã-pathyÃ-kvÃtha-triv­d-gh­tai÷ | Óveta-lodhraæ gh­te bh­«Âaæ cÆrïitaæ tÃntava-sthitam || 32 || 16.32cv Óveta-lodhraæ gh­ta-bh­«Âaæ u«ïÃmbunà vim­ditaæ seka÷ ÓÆla-hara÷ param | dÃrvÅ-prapauï¬arÅkasya kvÃtho vÃÓcyotane hita÷ || 33 || 16.33cv dÃrvyÃ÷ prapauï¬arÅkasya ya«ÂÅ-himotpala-k«Årai÷ kuryÃn mÆrdhasya lepanam || 33+1ab || saædhÃvÃæÓ ca prayu¤jÅta ghar«a-rÃgÃÓru-rug-gharÃn || 33ªab || tÃmraæ lohe mÆtra-gh­«Âaæ prayuktaæ netre sarpir-dhÆpitaæ vedanÃ-ghnam | tÃmre gh­«Âo gavya-dadhna÷ saro và yukta÷ k­«ïÃ-saindhavÃbhyÃæ vari«Âha÷ || 34 || ÓaÇkhaæ tÃmre stanya-gh­«Âaæ gh­tÃktai÷ ÓamyÃ÷ pattrair dhÆpitaæ tad yavaiÓ ca | netre yuktaæ hanti saædhÃva-saæj¤aæ k«ipraæ ghar«aæ vedanÃæ cÃti-tÅvrÃm || 35 || udumbara-phalaæ lohe gh­«Âaæ stanyena dhÆpitam || 36ab || sÃjyai÷ ÓamÅ-cchadair dÃha-ÓÆla-rÃgÃÓru-har«a-jit | Óigru-pallava-niryÃsa÷ su-gh­«Âas tÃmra-saæpuÂe || 37 || 16.37cv Óigru-pallava-niryÃso 16.37dv gh­«Âas tÃmrasya saæpuÂe dvi-niÓÃ-tri-phalÃ-mustai÷ pramadÃ-dugdha-pe«itai÷ | seka÷ sa-ÓarkarÃ-k«audrair abhighÃta-rujÃpaha÷ || 37.1+1 || 16.37.1+1bv pramadÃ-dugdha-kalkitai÷ ni«iktaæ tutthakaæ vÃrÃn go-jale pa¤ca-viæÓatim | stanye và chÃga-dugdhe và sadya÷-kope tad a¤janam || 37.1+2 || gh­tena dhÆpito hanti Óopha-ghar«ÃÓru-vedanÃ÷ | tilÃmbhasà m­t-kapÃlaæ kÃæsye gh­«Âaæ su-dhÆpitam || 38 || nimba-pattrair gh­tÃbhyaktair ghar«a-ÓÆlÃÓru-rÃga-jit | saædhÃvenäjite netre vigatau«adha-vedane || 39 || stanyenÃÓcyotanaæ kÃryaæ tri÷ paraæ näjayec ca tai÷ | tÃlÅÓa-pattra-capalÃ-nata-loha-rajo-'¤janai÷ || 40 || 16.40dv -nata-loha-rasäjanai÷ jÃtÅ-mukula-kÃsÅsa-saindhavair mÆtra-pe«itai÷ | tÃmram Ãlipya saptÃhaæ dhÃrayet pe«ayet tata÷ || 41 || mÆtreïaivÃnu guÂikÃ÷ kÃryÃÓ chÃyÃ-viÓo«itÃ÷ | tÃ÷ stanya-gh­«Âà ghar«ÃÓru-Óopha-kaï¬Æ-vinÃÓanÃ÷ || 42 || 16.42av mÆtreïa cÃnu guÂikÃ÷ 16.42bv kuryÃc chÃyÃ-viÓo«itÃ÷ vyÃghrÅ-tvaÇ-madhukaæ tÃmra-rajo 'jÃ-k«Åra-kalkitam | Óamy-Ãmalaka-pattrÃjya-dhÆpitaæ Óopha-ruk-praïut || 43 || 16.43bv -rajo 'jÃ-k«Åra-pe«itam amlo«ite prayu¤jÅta pittÃbhi«yanda-sÃdhanam | utkli«ÂÃ÷ kapha-pittÃsra-nicayotthÃ÷ kukÆïaka÷ || 44 || pak«moparodhaæ Óu«kÃk«i-pÃka÷ pÆyÃlaso bisa÷ | pothaky-amlo«ito 'lpÃkhya÷ syanda-manthà vinÃnilÃt || 45 || ete '«ÂÃ-daÓa pillÃkhyà dÅrgha-kÃlÃnubandhina÷ | cikitsà p­thag ete«Ãæ svaæ svam uktÃtha vak«yate || 46 || 16.46dv svaæ svam uktÃtha kathyate pillÅ-bhÆte«u sÃmÃnyÃd atha pillÃkhya-rogiïa÷ | snigdhasya chardita-vata÷ sirÃ-vyadha-h­tÃs­ja÷ || 47 || 16.47bv atha pillÃk«i-rogiïa÷ viriktasya ca vartmÃnu nirlikhed Ã-viÓuddhita÷ | tutthakasya palaæ Óveta-maricÃni ca viæÓati÷ || 48 || 16.48av viriktasya tu vartmÃnu 16.48bv vilikhed Ã-viÓuddhita÷ triæÓatà käjika-palai÷ pi«Âvà tÃmre nidhÃpayet | pillÃn a-pillÃn kurute bahu-var«otthitÃn api || 49 || tat sekenopadehÃÓru-kaï¬Æ-ÓophÃæÓ ca nÃÓayet | kara¤ja-bÅjaæ surasaæ sumana÷-korakÃïi ca || 50 || 16.50dv sumana÷-k«ÃrakÃïi ca saæk«udya sÃdhayet kvÃthe pÆte tatra rasa-kriyà | a¤janaæ pilla-bhai«ajyaæ pak«maïÃæ ca prarohaïam || 51 || rasäjanaæ sarja-raso rÅti-pu«paæ mana÷Óilà | samudra-pheno lavaïaæ gairikaæ maricÃni ca || 52 || 16.52bv jÃtÅ-pu«paæ mana÷Óilà 16.52cv samudra-phenaæ lavaïaæ a¤janaæ madhunà pi«Âaæ kleda-kaï¬Æ-ghnam uttamam | abhayÃ-rasa-pi«Âaæ và tagaraæ pilla-nÃÓanam || 53 || bhÃvitaæ basta-mÆtreïa sa-snehaæ devadÃru ca | saindhava-tri-phalÃ-k­«ïÃ-kaÂukÃ-ÓaÇkhanÃbhaya÷ || 54 || 16.54bv sa-snehaæ devadÃru và sa-tÃmra-rajaso varti÷ pilla-Óukraka-nÃÓinÅ | pu«pa-kÃsÅsa-cÆrïo và surasÃ-rasa-bhÃvita÷ || 55 || tÃmre daÓÃhaæ tat paillya-pak«ma-ÓÃta-jid a¤janam || 55ªab || alaæ ca sauvÅrakam a¤janaæ ca tÃbhyÃæ samaæ tÃmra-raja÷ su-sÆk«mam | pille«u romÃïi ni«evito 'sau cÆrïa÷ karoty eka-ÓalÃkayÃpi || 56 || 16.56bv tÃbhyÃæ samaæ tÃmra-rajaÓ ca sÆk«mam 16.56cv pille«u romÃïi ni«evito 'yaæ lÃk«Ã-nirguï¬Å-bh­Çga-dÃrvÅ-rasena Óre«Âhaæ kÃrpÃsaæ bhÃvitaæ sapta-k­tva÷ | dÅpa÷ prajvÃlya÷ sarpi«Ã tat-samutthà Óre«Âhà pillÃnÃæ ropaïÃrthe ma«Å sà || 57 || 16.57dv Óre«Âhà pillÃnÃæ ropaïÃrthaæ ma«Å sà vartmÃvalekhaæ bahu-Óas tad-vac choïita-mok«aïam || 58ab || puna÷ punar virekaæ ca nityam ÃÓcyotanäjanam | nÃvanaæ dhÆma-pÃnaæ ca pilla-rogÃturo bhajet || 59 || pÆyÃlase tv a-ÓÃnte 'nte dÃha÷ sÆk«ma-ÓalÃkayà | catur-ïavatir ity ak«ïo hetu-lak«aïa-sÃdhanai÷ || 60 || 16.60av pÆyÃlase tv a-ÓÃnte tu 16.60cv catur-ïavatir ity ak«ïor paras-param a-saækÅrïÃ÷ kÃrtsnyena gadità gadÃ÷ | sarva-dà ca ni«eveta svastho 'pi nayana-priya÷ || 61 || purÃïa-yava-godhÆma-ÓÃli-«a«Âika-kodravÃn | mudgÃdÅn kapha-pitta-ghnÃn bhÆri-sarpi÷-pariplutÃn || 62 || ÓÃkaæ caivaæ-vidhaæ mÃæsaæ jÃÇgalaæ dìimaæ sitÃm | saindhavaæ tri-phalÃæ drÃk«Ãæ vÃri pÃne ca nÃbhasam || 63 || Ãtapa-traæ pada-trÃïaæ vidhi-vad do«a-Óodhanam | varjayed vega-saærodham a-jÅrïÃdhyaÓanÃni ca || 64 || 16.64dv a-jÅrïÃdhyaÓanÃdi ca krodha-Óoka-divÃ-svapna-rÃtri-jÃgaraïÃtapÃn | vidÃhi vi«Âambha-karaæ yac cehÃhÃra-bhe«ajam || 65 || 16.65bv -niÓÃ-jÃgaraïÃni ca 16.65cv vidÃha-vi«Âambha-karaæ 16.65dv yad yad ÃhÃra-bhe«ajam 16.65dv vihÃrÃhÃra-bhe«ajam dve pÃda-madhye p­thu-saæniveÓe sire gate te bahu-dhà ca netre | tà mrak«aïodvartana-lepanÃdÅn pÃda-prayuktÃn nayane nayanti || 66 || 16.66av dve pÃda-madhye p­thu-saænivi«Âe 16.66dv pÃda-prayuktÃn nayanaæ nayanti malau«ïya-saæghaÂÂana-pŬanÃdyais tà dÆ«ayante nayanÃni du«ÂÃ÷ | bhajet sadà d­«Âi-hitÃni tasmÃd upÃnad-abhya¤jana-dhÃvanÃni || 67 || 16.67av talo«ïa-saæghaÂÂana-pŬanÃdyais 16.67av m­l-lo«Âa-saæghaÂÂana-pŬanÃdyais UttarasthÃna pratiÓyÃya-jala-krŬÃ-karïa-kaï¬Æyanair marut | mithyÃ-yogena Óabdasya kupito 'nyaiÓ ca kopanai÷ || 1 || prÃpya Órotra-sirÃ÷ kuryÃc chÆlaæ srotasi vega-vat | ardhÃvabhedakaæ stambhaæ ÓiÓirÃn-abhinandanam || 2 || cirÃc ca pÃkaæ pakvaæ tu lasÅkÃm alpa-Óa÷ sravet | Órotraæ ÓÆnyam a-kasmÃc ca syÃt saæcÃra-vicÃra-vat || 3 || ÓÆlaæ pittÃt sa-dÃho«Ã-ÓÅtecchÃ-Óvayathu-jvaram | ÃÓu-pÃkaæ prapakvaæ ca sa-pÅta-lasikÃ-sruti || 4 || 17.4bv -ÓÅtecchÃ-Óvayathur jvara÷ sà lasÅkà sp­Óed yad yat tat tat pÃkam upaiti ca | kaphÃc chiro-hanu-grÅvÃ-gauravaæ manda-tà ruja÷ || 5 || kaï¬Æ÷ Óvayathur u«ïecchà pÃkÃc chveta-ghana-sruti÷ | karoti Óravaïe ÓÆlam abhighÃtÃdi-dÆ«itam || 6 || 17.6bv pÃkÃc chveta-ghanà sruti÷ raktaæ pitta-samÃnÃrti ki¤-cid vÃdhika-lak«aïam | ÓÆlaæ samuditair do«ai÷ sa-Óopha-jvara-tÅvra-ruk || 7 || paryÃyÃd u«ïa-ÓÅtecchÃæ jÃyate Óruti-jìya-vat | pakvaæ sitÃsitÃ-rakta-ghana-pÆya-pravÃhi ca || 8 || Óabda-vÃhi-sirÃ-saæsthe Ó­ïoti pavane muhu÷ | nÃdÃn a-kasmÃd vividhÃn karïa-nÃdaæ vadanti tam || 9 || Óle«maïÃnugato vÃyur nÃdo và samupek«ita÷ | uccai÷ k­cchrÃc chrutiæ kuryÃd badhira-tvaæ krameïa ca || 10 || 17.10dv badhira-tvaæ krameïa và vÃtena Óo«ita÷ Óle«mà Óroto limpet tato bhavet | rug-gauravaæ pidhÃnaæ ca sa pratÅnÃha-saæj¤ita÷ || 11 || kaï¬Æ-Óophau kaphÃc chrotre sthirau tat-saæj¤ayà sm­tau | kapho vidagdha÷ pittena sa-rujaæ nÅ-rujaæ tv api || 12 || 17.12bv sthirau tat-saæj¤itau sm­tau 17.12dv sa-rujaæ nÅ-rujaæ tv atha ghana-pÆti-bahu-kledaæ kurute pÆti-karïakam | vÃtÃdi-dÆ«itaæ Órotraæ mÃæsÃs­k-kleda-jà rujam || 13 || 17.13dv mÃæsÃs­k-kleda-jÃæ rujam khÃdanto jantava÷ kuryus tÅvrÃæ sa k­mi-karïaka÷ | Órotra-kaï¬ÆyanÃj jÃte k«ate syÃt pÆrva-lak«aïa÷ || 14 || 17.14cv Órota÷-kaï¬ÆyanÃj jÃte vidradhi÷ pÆrva-vac cÃnya÷ Óopho 'rÓo 'rbudam Åritam | te«u ruk pÆti-karïa-tvaæ badhira-tvaæ ca bÃdhate || 15 || 17.15bv «o-¬hÃrÓo 'rbudam Åritam 17.15dv badhira-tvaæ ca jÃyate garbhe 'nilÃt saækucità Óa«kulÅ kuci-karïaka÷ | eko nÅ-rug aneko và garbhe mÃæsÃÇkura÷ sthira÷ || 16 || 17.16bv Óa«kulÅ ku¤ci-karïaka÷ 17.16bv Óa«kulÅ kÆci-karïaka÷ 17.16dv garbhe mÃæsÃÇkura÷ sthita÷ pippalÅ pippalÅ-mÃna÷ saænipÃtÃd vidÃrikà | sa-varïa÷ sa-ruja÷ stabdha÷ Óvayathu÷ sa upek«ita÷ || 17 || kaÂu-taila-nibhaæ pakva÷ sravet k­cchreïa rohati | saækocayati rƬhà ca sà dhruvaæ karïa-Óa«kulÅm || 18 || 17.18bv sravan k­cchreïa rohati sirÃ-stha÷ kurute vÃyu÷ pÃlÅ-Óo«aæ tad-Ãhvayam | k­Óà d­¬hà ca tantrÅ-vat pÃlÅ vÃtena tantrikà || 19 || su-kumÃre cirotsargÃt sahasaiva pravardhite | karïe Óopha÷ sa-ruk pÃlyÃm aruïa÷ paripoÂa-vÃn || 20 || paripoÂa÷ sa pavanÃd utpÃta÷ pitta-ÓoïitÃt | gurv-Ãbharaïa-bhÃrÃdyai÷ ÓyÃvo rug-dÃha-pÃka-vÃn || 21 || Óvayathu÷ sphoÂa-piÂikÃ-rÃgo«Ã-kleda-saæyuta÷ | pÃlyÃæ Óopho 'nila-kaphÃt sarvato nir-vyatha÷ sthira÷ || 22 || stabdha÷ sa-varïa÷ kaï¬Æ-mÃn unmantho galliraÓ ca sa÷ | dur-viddhe vardhite karïe sa-kaï¬Æ-dÃha-pÃka-ruk || 23 || 17.23bv unmantho gallikaÓ ca sa÷ Óvayathu÷ saænipÃtottha÷ sa nÃmnà du÷kha-vardhana÷ | kaphÃs­k-k­mi-jÃ÷ sÆk«mÃ÷ sa-kaï¬Æ-kleda-vedanÃ÷ || 24 || lihyu÷ pÃlÅm upek«itÃ÷ lehyÃkhyÃ÷ piÂikÃs tà hi | pippalÅ sarva-jaæ ÓÆlaæ vidÃrÅ kuci-karïaka÷ || 25 || 17.25av lihyÃkhyÃ÷ piÂikÃs tà hi 17.25dv vidÃrÅ kÆci-karïaka÷ e«Ãm a-sÃdhyà yÃpyaikà tantrikÃnyÃæs tu sÃdhayet | pa¤ca-viæÓatir ity uktÃ÷ karïa-rogà vibhÃgata÷ || 26 || UttarasthÃna karïa-ÓÆle pavana-je pibed rÃtrau rasÃÓita÷ | vÃta-ghna-sÃdhitaæ sarpi÷ karïaæ svinnaæ ca pÆrayet || 1 || pattrÃïÃæ p­thag aÓvattha-bilvÃrkairaï¬a-janmanÃm | taila-sindhÆttha-digdhÃnÃæ svinnÃnÃæ puÂa-pÃkata÷ || 2 || rasai÷ kavo«ïais tad-vac ca mÆlakasyÃralor api | gaïe vÃta-hare 'mle«u mÆtre«u ca vipÃcita÷ || 3 || mahÃ-sneho drutaæ hanti su-tÅvrÃm api vedanÃm | mahata÷ pa¤ca-mÆlasya këÂhÃt k«aumeïa ve«ÂitÃt || 4 || taila-siktÃt pradÅptÃgrÃt sneha÷ sadyo rujÃpaha÷ | yojyaÓ caivaæ bhadrakëÂhÃt ku«ÂhÃt këÂhÃc ca sÃralÃt || 5 || 18.5bv sneha÷ sadyo rujÃ-hara÷ vÃta-vyÃdhi-pratiÓyÃya-vihitaæ hitam atra ca | varjayec chirasà snÃnaæ ÓÅtÃmbha÷-pÃnam ahny api || 6 || 18.6cv varjayec chirasa÷ snÃnaæ pitta-ÓÆle sitÃ-yukta-gh­ta-snigdhaæ virecayet | drÃk«Ã-ya«ÂÅ-Ó­taæ stanyaæ Óasyate karïa-pÆraïam || 7 || ya«Ây-anantÃ-himoÓÅra-kÃkolÅ-lodhra-jÅvakai÷ | m­ïÃla-bisa-ma¤ji«ÂhÃ-ÓÃrivÃbhiÓ ca sÃdhayet || 8 || ya«ÂÅmadhu-rasa-prastha-k«Åra-dvi-prastha-saæyutam | tailasya ku¬avaæ nasya-pÆraïÃbhya¤janair idam || 9 || nihanti ÓÆla-dÃho«Ã÷ kevalaæ k«audram eva và | ya«Ây-ÃdibhiÓ ca sa-gh­tai÷ karïau dihyÃt samantata÷ || 10 || vÃmayet pippalÅ-siddha-sarpi÷-snigdhaæ kaphodbhave | dhÆma-nÃvana-gaï¬Æ«a-svedÃn kuryÃt kaphÃpahÃn || 11 || laÓunÃrdraka-ÓigrÆïÃæ muraÇgyà mÆlakasya ca | kadalyÃ÷ sva-rasa÷ Óre«Âha÷ kad-u«ïa÷ karïa-pÆraïe || 12 || 18.12bv suraÇgyà mÆlakasya ca 18.12bv bh­Çgasya mÆlakasya ca arkÃÇkurÃn amla-pi«ÂÃæs tailÃktÃÀ lavaïÃnvitÃn | saænidhÃya snuhÅ-kÃï¬e korite tac-chadÃv­tÃn || 13 || 18.13dv korite tac chadÃv­te svedayet puÂa-pÃkena sa rasa÷ ÓÆla-jit param | rasena bÅjapÆrasya kapitthasya ca pÆrayet || 14 || Óuktena pÆrayitvà và phenenÃnv avacÆrïayet | ajÃvi-mÆtra-vaæÓa-tvak-siddhaæ tailaæ ca pÆraïam || 15 || 18.15dv -siddha-tailena pÆrayet siddhaæ và sÃr«apaæ tailaæ hiÇgu-tumburu-nÃgarai÷ | rakta-je pitta-vat kÃryaæ sirÃæ cÃÓu vimok«ayet || 16 || pakve pÆya-vahe karïe dhÆma-gaï¬Æ«a-nÃvanam | yu¤jyÃn nìÅ-vidhÃnaæ ca du«Âa-vraïa-haraæ ca yat || 17 || srota÷ pram­jya digdhaæ tu dvau kÃlau picu-vartibhi÷ | pureïa dhÆpayitvà tu mÃk«ikeïa prapÆrayet || 18 || surasÃdi-gaïa-kvÃtha-phÃïitÃktÃæ ca yojayet | picu-vartiæ su-sÆk«maiÓ ca tac-cÆrïair avacÆrïayet || 19 || 18.19bv -phÃïitÃktÃæ ca ÓÅlayet 18.19bv -phÃïitÃktÃæ prayojayet 18.19bv -phÃïitÃktÃæ niyojayet ÓÆla-kleda-guru-tvÃnÃæ vidhir e«a nivartaka÷ | priyaÇgu-madhukÃmba«ÂhÃ-dhÃtaky-utpala-parïibhi÷ || 20 || ma¤ji«ÂhÃ-lodhra-lÃk«Ãbhi÷ kapitthasya rasena ca | pacet tailaæ tad ÃsrÃvaæ nig­hïÃty ÃÓu pÆraïÃt || 21 || nÃda-bÃdhiryayo÷ kuryÃd vÃta-ÓÆloktam au«adham | Óle«mÃnubandhe Óle«mÃïam prÃg jayed vamanÃdibhi÷ || 22 || eraï¬a-Óigru-varuïa-mÆlakÃt pattra-je rase | catur-guïe pacet tailaæ k«Åre cëÂa-guïonmite || 23 || 18.23av eraï¬a-Óigru-taruïa- ya«Ây-ÃhvÃ-k«Åra-kÃkolÅ-kalka-yuktaæ nihanti tat | nÃda-bÃdhirya-ÓÆlÃni nÃvanÃbhyaÇga-pÆraïai÷ || 24 || 18.24bv -kalka-yuktaæ hinasti tat pakvaæ prativi«Ã-hiÇgu-miÓi-tvak-svarjiko«aïai÷ | sa-Óuktai÷ pÆraïÃt tailaæ ruk-srÃvÃ-Óruti-nÃda-nut || 25 || 18.25dv ruk-srÃva-Óruti-nÃda-nut karïa-nÃde hitaæ tailaæ sar«apotthaæ ca pÆraïe | Óu«ka-mÆlaka-khaï¬ÃnÃæ k«Ãro hiÇgu mahau«adham || 26 || Óatapu«pÃ-vacÃ-ku«Âha-dÃru-Óigru-rasäjanam | sauvarcala-yava-k«Ãra-svarjikaudbhida-saindhavam || 27 || bhÆrja-granthi-vi¬aæ mustà madhu-Óuktaæ catur-guïam | mÃtuluÇga-rasas tad-vat kadalÅ-sva-rasaÓ ca tai÷ || 28 || pakvaæ tailaæ jayaty ÃÓu su-k­cchrÃn api pÆraïÃt | kaï¬Ææ kledaæ ca bÃdhirya-pÆti-karïa-tva-ruk-k­mÅn || 29 || 18.29cv kaï¬Æ-k«ve¬ana-bÃdhirya- 18.29cv kaï¬Æ-jvalana-bÃdhirya- k«Ãra-tailam idaæ Óre«Âhaæ mukha-dantÃmaye«u ca | atha suptÃv iva syÃtÃæ karïau raktaæ haret tata÷ || 30 || 18.30dv karïau raktaæ haret tayo÷ sa-Óopha-kledayor manda-Óruter vamanam Ãcaret | bÃdhiryaæ varjayed bÃla-v­ddhayoÓ cira-jaæ ca yat || 31 || pratÅnÃhe parikledya sneha-svedair viÓodhayet | karïa-ÓodhanakenÃnu karïaæ tailasya pÆrayet || 32 || 18.32dv karïaæ tailena pÆrayet sa-Óukta-saindhava-madhor mÃtuluÇga-rasasya và | ÓodhanÃd rÆk«a-totpattau gh­ta-maï¬asya pÆraïam || 33 || 18.33av sa-Óukta-saindhavenÃÓu 18.33bv mÃtuluÇga-rasena và 18.33dv gh­ta-maï¬ena pÆraïam kramo 'yaæ mala-pÆrïe 'pi karïe kaï¬vÃæ kaphÃpaham | nasyÃdi tad-vac chophe 'pi kaÂÆ«ïaiÓ cÃtra lepanam || 34 || 18.34dv kaÂÆ«ïaiÓ cÃnu lepanam karïa-srÃvoditaæ kuryÃt pÆti-k­miïa-karïayo÷ | pÆraïaæ kaÂu-tailena viÓe«Ãt k­mi-karïake || 35 || 18.35bv pÆti-k­mila-karïayo÷ 18.35bv pÆti-k­mika-karïayo÷ vami-pÆrvà hità karïa-vidradhau vidradhi-kriyà | pittottha-karïa-ÓÆloktaæ kartavyaæ k«ata-vidradhau || 36 || 18.36av vami÷ pÆrvaæ hità karïa- arÓo-'rbude«u nÃsÃ-vad Ãmà karïa-vidÃrikà | karïa-vidradhi-vat sÃdhyà yathÃ-do«odayena ca || 37 || pÃlÅ-Óo«e 'nila-Órotra-ÓÆla-van nasya-lepanam | svedaæ ca kuryÃt svinnÃæ ca pÃlÅm udvartayet tilai÷ || 38 || priyÃla-bÅja-ya«Ây-Ãhva-hayagandhÃ-yavÃnvitai÷ | tata÷ pu«Âi-karai÷ snehair abhyaÇgaæ nityam Ãcaret || 39 || ÓatÃvarÅ-vÃjigandhÃ-payasyairaï¬a-jÅvakai÷ | tailaæ vipakvaæ sa-k«Åraæ pÃlÅnÃæ pu«Âi-k­t param || 40 || kalkena jÅvanÅyena tailaæ payasi pÃcitam | ÃnÆpa-mÃæsa-kvÃthe ca pÃlÅ-po«aïa-vardhanam || 41 || 18.41cv ÃnÆpa-mÃæsa-kvÃthena pÃlÅæ chittvÃti-saæk«ÅïÃæ Óe«Ãæ saædhÃya po«ayet | yÃpyaivaæ tantrikÃkhyÃpi paripoÂe 'py ayaæ vidhi÷ || 42 || utpÃte ÓÅtalair lepo jalauko-h­ta-Óoïite | jambv-Ãmra-pallava-balÃ-ya«ÂÅ-lodhra-tilotpalai÷ || 43 || sa-dhÃnyÃmlai÷ sa-ma¤ji«Âhai÷ sa-kadambai÷ sa-ÓÃrivai÷ | siddham abhya¤jane tailaæ visarpokta-gh­tÃni ca || 44 || 18.44cv siddham abhya¤janaæ tailaæ unmanthe 'bhya¤janaæ tailaæ godhÃ-karka-vasÃnvitam | tÃlapattry-aÓvagandhÃrka-vÃkucÅ-phala-saindhavai÷ || 45 || 18.45bv godhÃ-karki-vasÃnvitam 18.45dv -vÃkucÅ-tila-saindhavai÷ surasÃ-lÃÇgalÅbhyÃæ ca siddhaæ tÅk«ïaæ ca nÃvanam | dur-viddhe 'Ómanta-jambv-Ãmra-pattra-kvÃthena secitÃm || 46 || 18.46bv siddhaæ tÅk«ïaæ tu nÃvanam tailena pÃlÅæ sv-abhyaktÃæ su-Ólak«ïair avacÆrïayet | cÆrïair madhuka-ma¤ji«ÂhÃ-prapuï¬rÃhva-niÓodbhavai÷ || 47 || 18.47dv -prapauï¬rÃhva-niÓodbhavai÷ 18.47dv -pauï¬arÅka-niÓodbhavai÷ lÃk«Ã-vi¬aÇga-siddhaæ ca tailam abhya¤jane hitam | svinnÃæ go-maya-jai÷ piï¬air bahu-Óa÷ parilehikÃm || 48 || vi¬aÇga-sÃrair Ãlimped urabhrÅ-mÆtra-kalkitai÷ | kauÂajeÇguda-kÃra¤ja-bÅja-ÓamyÃka-valkalai÷ || 49 || atha-vÃbhya¤janaæ tair và kaÂu-tailaæ vipÃcayet | sa-nimba-pattra-marica-madanair lehikÃ-vraïe || 50 || chinnaæ tu karïaæ Óuddhasya bandham Ãlocya yaugikam | ÓuddhÃsraæ lÃgayel lagne sadyaÓ-chinne viÓodhanam || 51 || 18.51dv samyak-chinne viÓodhanam atha grathitvà keÓÃntaæ k­tvà chedana-lekhanam | niveÓya saædhiæ su«amaæ na nimnaæ na samunnatam || 52 || abhyajya madhu-sarpirbhyÃæ picu-plotÃvaguïÂhitam | sÆtreïÃ-gìha-Óithilaæ baddhvà cÆrïair avÃkiret || 53 || Óoïita-sthÃpanair vraïyam ÃcÃraæ cÃdiÓet tata÷ | saptÃhÃd Ãma-tailÃktaæ Óanair apanayet picum || 54 || 18.54av ÓoïitÃsthÃpanair vraïyam su-rƬhaæ jÃta-romÃïaæ Óli«Âa-saædhiæ samaæ sthiram | su-var«mÃïam a-rogaæ ca Óanai÷ karïaæ vivardhayet || 55 || 18.55cv su-var«mÃïaæ su-romaæ ca jala-ÓÆka÷ svayaÇguptà rajanyau b­hatÅ-phalam | aÓvagandhÃ-balÃ-hasti-pippalÅ-gaura-sar«apÃ÷ || 56 || mÆlaæ koÓÃtakÃÓvaghna-rÆpikÃ-saptaparïa-jam | chucchundarÅ kÃla-m­tà g­haæ madhu-karÅ-k­tam || 57 || jatÆkà jala-janmà ca tathà Óabarakandakam | ebhi÷ kalkai÷ kharaæ pakvaæ sa-tailaæ mÃhi«aæ gh­tam || 58 || 18.58bv tathà Óabarakandaka÷ hasty-aÓva-mÆtreïa param abhyaÇgÃt karïa-vardhanam | atha kuryÃd vaya÷-sthasya cchinnÃæ Óuddhasya nÃsikÃm || 59 || chindyÃn nÃsÃ-samaæ pattraæ tat-tulyaæ ca kapolata÷ | tvaÇ-mÃæsaæ nÃsikÃsanne rak«aæs tat tanu-tÃæ nayet || 60 || sÅvyed gaï¬aæ tata÷ sÆcyà sevinyà picu-yuktayà | nÃsÃ-cchede 'tha likhite parivartyopari tvacam || 61 || 18.61cv nÃsÃ-cchede su-likhite kapola-vadhraæ saædadhyÃt sÅvyen nÃsÃæ ca yatnata÷ | nìÅbhyÃm utk«iped anta÷ sukhocchvÃsa-prav­ttaye || 62 || 18.62av kapola-bandhaæ saædadhyÃt 18.62av kapola-vadhrÅæ saædadhyÃt Ãma-tailena siktvÃnu pattaÇga-madhukäjanai÷ | Óoïita-sthÃpanaiÓ cÃnyai÷ su-Ólak«ïair avacÆrïayet || 63 || 18.63bv pataÇga-madhukäjanai÷ 18.63cv ÓoïitÃsthÃpanaiÓ cÃnyai÷ tato madhu-gh­tÃbhyaktaæ baddhvÃcÃrikam ÃdiÓet | j¤ÃtvÃvasthÃntaraæ kuryÃt sadyo-vraïa-vidhiæ tata÷ || 64 || 18.64bv baddhvÃcÃram athÃdiÓet chindyÃd rƬhe 'dhikaæ mÃæsaæ nÃsopÃntÃc ca carma tat | sÅvyet tataÓ ca su-Ólak«ïaæ hÅnaæ saævardhayet puna÷ || 65 || 18.65bv nÃsopÃntÃc ca carma-vat niveÓite yathÃ-nyÃsaæ sadyaÓ-chinne 'py ayaæ vidhi÷ | nìÅ-yogÃd vinau«Âhasya nÃsÃ-saædhÃna-vad vidhi÷ || 66 || 18.66bv sadyaÓ-chede 'py ayaæ vidhi÷ UttarasthÃna avaÓyÃyÃnila-rajo-bhëyÃti-svapna-jÃgarai÷ | nÅcÃty-uccopadhÃnena pÅtenÃnyena vÃriïà || 1 || aty-ambu-pÃna-ramaïa-cchardi-bëpa-grahÃdibhi÷ | kruddhà vÃtolbaïà do«Ã nÃsÃyÃæ styÃna-tÃæ gatÃ÷ || 2 || 19.2cv k«ubdhà vÃtolbaïà do«Ã 19.2cv v­ddhà vÃtolbaïà do«Ã janayanti pratiÓyÃyaæ vardhamÃnaæ k«aya-pradam | tatra vÃtÃt pratiÓyÃye mukha-Óo«o bh­Óaæ k«ava÷ || 3 || ghrÃïoparodha-nistoda-danta-ÓaÇkha-Óiro-vyathÃ÷ | kÅÂikà iva sarpantÅr manyate parito bhruvau || 4 || 19.4cv kÅÂakà iva sarpanti svara-sÃdaÓ cirÃt pÃka÷ ÓiÓirÃccha-kapha-sruti÷ | pittÃt t­«ïÃ-jvara-ghrÃïa-piÂikÃ-saæbhava-bhramÃ÷ || 5 || 19.5cv pittÃt t­«ïÃ-jvaro ghrÃïe 19.5dv piÂikÃ-saæbhava-bhramÃ÷ nÃsÃgra-pÃko rÆk«o«ïa-tÃmra-pÅta-kapha-sruti÷ | kaphÃt kÃso '-ruci÷ ÓvÃso vamathur gÃtra-gauravam || 6 || mÃdhuryaæ vadane kaï¬Æ÷ snigdha-Óukla-kapha-sruti÷ | sarva-jo lak«aïai÷ sarvair a-kasmÃd v­ddhi-ÓÃnti-mÃn || 7 || 19.7bv snigdha-Óukla-ghana-sruti÷ 19.7bv snigdha-Óukla-ghanà sruti÷ du«Âaæ nÃsÃ-sirÃ÷ prÃpya pratiÓyÃyaæ karoty as­k | urasa÷ supta-tà tÃmra-netra-tvaæ ÓvÃsa-pÆti-tà || 8 || kaï¬Æ÷ ÓrotrÃk«i-nÃsÃsu pittoktaæ cÃtra lak«aïam | sarva eva pratiÓyÃyà du«Âa-tÃæ yÃnty upek«itÃ÷ || 9 || 19.9bv pittotthaæ cÃtra lak«aïam yathoktopadravÃdhikyÃt sa sarvendriya-tÃpana÷ | sÃgni-sÃda-jvara-ÓvÃsa-kÃsora÷-pÃrÓva-vedana÷ || 10 || kupyaty a-kasmÃd bahu-Óo mukha-daurgandhya-Óopha-k­t | nÃsikÃ-kleda-saæÓo«a-Óuddhi-rodha-karo muhu÷ || 11 || 19.11bv mukha-daurgandhya-Óo«a-k­t pÆyopamÃsitÃ-rakta-grathita-Óle«ma-saæsruti÷ | mÆrchanti cÃtra k­mayo dÅrgha-snigdha-sitÃïava÷ || 12 || 19.12av pÆyopamÃsità raktà 19.12bv -grathità Óle«ma-saæsruti÷ 19.12bv grathita-Óle«ma-saæsruti÷ pakva-liÇgÃni te«v aÇga-lÃghavaæ k«avatho÷ Óama÷ | Óle«mà sa-cikkaïa÷ pÅto '-j¤Ãnaæ ca rasa-gandhayo÷ || 13 || 19.13dv j¤Ãnaæ ca rasa-gandhayo÷ tÅk«ïÃghrÃïopayogÃrka-raÓmi-sÆtra-t­ïÃdibhi÷ | vÃta-kopibhir anyair và nÃsikÃ-taruïÃsthani || 14 || 19.14av tÅk«ïa-ghrÃïopayogÃrka- vighaÂÂite 'nila÷ kruddho ruddha÷ Ó­ÇgÃÂakaæ vrajet | niv­tta÷ kurute 'ty-arthaæ k«avathuæ sa bh­Óa-k«ava÷ || 15 || 19.15bv ruddha÷ Ó­ÇgÃÂakaæ vrajan 19.15dv k«avathuæ sa bh­ÓaÇ-k«ava÷ Óo«ayan nÃsikÃ-srota÷ kaphaæ ca kurute 'nila÷ | ÓÆka-pÆrïÃbha-nÃsÃ-tvaæ k­cchrÃd ucchvasanaæ tata÷ || 16 || 19.16av Óo«ayen nÃsikÃ-srota÷ 19.16cv ÓÆka-pÆrïÃbha-kaïÂha-tvaæ 19.16cv ÓÆka-pÆrïÃbha-nÃsa-tvaæ sm­to 'sau nÃsikÃ-Óo«o nÃsÃnÃhe tu jÃyate | naddha-tvam iva nÃsÃyÃ÷ Óle«ma-ruddhena vÃyunà || 17 || ni÷ÓvÃsocchvÃsa-saærodhÃt srotasÅ saæv­te iva | pacen nÃsÃ-puÂe pittaæ tvaÇ-mÃæsaæ dÃha-ÓÆla-vat || 18 || sa ghrÃïa-pÃka÷ srÃvas tu tat-saæj¤a÷ Óle«ma-saæbhava÷ | accho jalopamo 'jasraæ viÓe«Ãn niÓi jÃyate || 19 || kapha÷ prav­ddho nÃsÃyÃæ ruddhvà srotÃæsy a-pÅnasam | kuryÃt sa-ghurghura-ÓvÃsaæ pÅnasÃdhika-vedanam || 20 || 19.20bv ruddha÷ srota÷su pÅnasam aver iva sravaty asya praklinnà tena nÃsikà | ajasraæ picchilaæ pÅtaæ pakvaæ siÇghÃïakaæ ghanam || 21 || raktena nÃsà dagdheva bÃhyÃnta÷-sparÓanÃ-sahà | bhaved dhÆmopamocchvÃsà sà dÅptir dahatÅva ca || 22 || tÃlu-mÆle malair du«Âair mÃruto mukha-nÃsikÃt | Óle«mà ca pÆtir nirgacchet pÆti-nÃsaæ vadanti tam || 23 || nicayÃd abhighÃtÃd và pÆyÃs­Ç nÃsikà sravet | tat pÆya-raktam ÃkhyÃtaæ Óiro-dÃha-rujÃ-karam || 24 || pitta-Óle«mÃvaruddho 'ntar nÃsÃyÃæ Óo«ayen marut | kaphaæ sa Óu«ka÷ puÂa-tÃæ prÃpnoti puÂakaæ tu tat || 25 || 19.25cv kaphaæ sa Óu«ka-puÂa-tÃæ arÓo-'rbudÃni vibhajed do«a-liÇgair yathÃ-yatham | sarve«u k­cchrocchvasanaæ pÅnasa÷ pratataæ k«uti÷ || 26 || 19.26dv pÅnasa÷ pratataæ k«ava÷ 19.26dv pÅnasa÷ satataæ k«uti÷ sÃnunÃsika-vÃdi-tvaæ pÆti-nÃsa÷ Óiro-vyathà | a«ÂÃ-daÓÃnÃm ity e«Ãæ yÃpayed du«Âa-pÅnasam || 27 || 19.27bv pÆti-nÃsà Óiro-vyathà 19.27bv pÆtir nÃsà Óiro-vyathà 19.27cv a«ÂÃ-daÓÃnÃm ete«Ãæ 19.27dv yÃpayed du«Âa-pÅnasÃn 19.27dv varjayed du«Âa-pÅnasam UttarasthÃna sarve«u pÅnase«v Ãdau nivÃtÃgÃra-go bhajet | snehana-sveda-vamana-dhÆma-gaï¬Æ«a-dhÃraïam || 1 || 20.1bv nivÃtÃgÃra-go bhavet vÃso gurÆ«ïaæ Óirasa÷ su-ghanaæ parive«Âanam | laghv-amla-lavaïaæ snigdham u«ïaæ bhojanam a-dravam || 2 || 20.2cv laghv-amla-lavaïa-snigdham 20.2cv laghv amlaæ lavaïaæ snigdham dhanva-mÃæsa-gu¬a-k«Åra-caïaka-tri-kaÂÆtkaÂam | yava-godhÆma-bhÆyi«Âhaæ dadhi-dìima-sÃrikam || 3 || 20.3dv dadhi-dìima-sÃdhitam bÃla-mÆlaka-jo yÆ«a÷ kulatthotthaÓ ca pÆjita÷ | kavo«ïaæ daÓa-mÆlÃmbu jÅrïÃæ và vÃruïÅæ pibet || 4 || jighrec coraka-tarkÃrÅ-vacÃjÃjy-upaku¤cikÃ÷ | vyo«a-tÃlÅÓa-cavikÃ-tinti¬ÅkÃmla-vetasam || 5 || mana÷ÓilÃ-vi¬aÇgÃla-vacÃ-tri-kaÂu-hiÇgubhi÷ | cÆrïÅ-k­tya samÃghrÃta÷ pratiÓyÃyo vinaÓyati || 5.1+1 || tad-vad doraka-vally-elÃ-lavÃ-tÃrk«ya-dvi-jÅrakai÷ || 5.1+2ab || sÃgny-ajÃji dvi-palikaæ tvag-elÃ-pattra-pÃdikam | jÅrïÃd gu¬Ãt tulÃrdhena pakvena vaÂakÅ-k­tam || 6 || pÅnasa-ÓvÃsa-kÃsa-ghnaæ ruci-svara-karaæ param | ÓatÃhvÃ-tvag-balà mÆlaæ ÓyoïÃkairaï¬a-bilva-jam || 7 || sÃragvadhaæ pibed dhÆmaæ vasÃjya-madanÃnvitam | atha-và sa-gh­tÃn saktÆn k­tvà mallaka-saæpuÂe || 8 || tyajet snÃnaæ Óucaæ krodhaæ bh­Óaæ ÓayyÃæ himaæ jalam | pibed vÃta-pratiÓyÃye sarpir vÃta-ghna-sÃdhitam || 9 || paÂu-pa¤caka-siddhaæ và vidÃry-Ãdi-gaïena và | sveda-nasyÃdikÃæ kuryÃt cikitsÃm arditoditÃm || 10 || pitta-raktotthayo÷ peyaæ sarpir madhurakai÷ Ó­tam | pari«ekÃn pradehÃæÓ ca ÓÅtai÷ kurvÅta ÓÅtalÃn || 11 || dhava-tvak-tri-phalÃ-ÓyÃmÃ-ÓrÅparïÅ-ya«Âi-tilvakai÷ | k«Åre daÓa-guïe tailaæ nÃvanaæ sa-niÓai÷ pacet || 12 || 20.12bv -ÓrÅparïÅ-ya«Âi-bilvakai÷ kapha-je laÇghanaæ lepa÷ Óiraso gaura-sar«apai÷ | sa-k«Ãraæ và gh­tam pÅtvà vamet pi«Âais tu nÃvanam || 13 || 20.13cv sa-k«Ãraæ ca gh­taæ pÅtvà 20.13cv sa-k«Ãraæ tu gh­taæ pÅtvà bastÃmbunà paÂu-vyo«a-vella-vatsaka-jÅrakai÷ | kaÂu-tÅk«ïair gh­tair nasyai÷ kava¬ai÷ sarva-jaæ jayet || 14 || yak«ma-k­mi-kramaæ kurvan yÃpayed du«Âa-pÅnasam | vyo«orubÆka-k­mijid-dÃru-mÃdrÅ-gadeÇgudam || 15 || 20.15av yak«ma-k­mi-kramaæ kuryÃt 20.15dv -dÃru-mÃdry-ambudeÇgudam vÃrtÃka-bÅjaæ triv­tà siddhÃrtha÷ pÆti-matsyaka÷ | agnimanthasya pu«pÃïi pÅlu-Óigru-phalÃni ca || 16 || aÓva-vi¬-rasa-mÆtrÃbhyÃæ hasti-mÆtreïa caikata÷ | k«auma-garbhÃæ k­tÃæ vartiæ dhÆmaæ ghrÃïÃsyata÷ pibet || 17 || k«avathau puÂakÃkhye ca tÅk«ïai÷ pradhamanaæ hitam | ÓuïÂhÅ-ku«Âha-kaïÃ-vella-drÃk«Ã-kalka-ka«Ãya-vat || 18 || sÃdhitaæ tailam Ãjyaæ và nasyaæ k«ava-puÂa-praïut | nÃsÃ-Óo«e balÃ-tailaæ pÃnÃdau bhojanaæ rasai÷ || 19 || snigdho dhÆmas tathà svedo nÃsÃnÃhe 'py ayaæ vidhi÷ | pÃke dÅptau ca pitta-ghnaæ tÅk«ïaæ nasyÃdi saæsrutau || 20 || 20.20dv tÅk«ïaæ nasyÃdi Óasyate kapha-pÅnasa-vat pÆti-nÃsÃ-pÅnasayo÷ kriyà | lÃk«Ã-kara¤ja-marica-vella-hiÇgu-kaïÃ-gu¬ai÷ || 21 || avi-mÆtra-drutair nasyaæ kÃrayed vamane k­te | Óigru-siæhÅ-nikumbhÃnÃæ bÅjai÷ sa-vyo«a-saindhavai÷ || 22 || sa-vella-surasais tailaæ nÃvanaæ paramaæ hitam | pÆya-rakte nave kuryÃd rakta-pÅnasa-vat kramam || 23 || 20.23dv rakta-pÅnasa-vat kriyÃm ati-prav­ddhe nìÅ-vad dagdhe«v arÓo-'rbude«u ca | nikumbha-kumbha-sindhÆttha-manohvÃla-kaïÃgnikai÷ || 24 || 20.24bv dagdhe«v arÓo-'rbude«u tu kalkitair gh­ta-madhv-aktÃæ ghrÃïe vartiæ praveÓayet | Óigrv-Ãdi-nÃvanaæ cÃtra pÆti-nÃsoditaæ bhajet || 25 || 20.25av kalkitair gh­ta-madhv-ÃktÃæ UttarasthÃna mÃtsya-mÃhi«a-vÃrÃha-piÓitÃmaka-mÆlakam | mëa-sÆpa-dadhi-k«Åra-Óuktek«u-rasa-phÃïitam || 1 || 21.1av matsya-mÃhi«a-vÃrÃha- avÃk-ÓayyÃæ ca bhajato dvi«ato danta-dhÃvanam | dhÆma-cchardana-gaï¬Æ«Ãn ucitaæ ca sirÃ-vyadham || 2 || kruddhÃ÷ Óle«molbaïà do«Ã÷ kurvanty antar mukhaæ gadÃn | tatra khaï¬au«Âha ity ukto vÃtenau«Âho dvi-dhà k­ta÷ || 3 || 21.3bv kurvanty antar-mukhe gadÃn o«Âha-kope tu pavanÃt stabdhÃv o«Âhau mahÃ-rujau | dÃlyete paripÃÂyete paru«Ãsita-karkaÓau || 4 || pittÃt tÅk«ïa-sahau pÅtau sar«apÃk­tibhiÓ citau | piÂikÃbhir bahu-kledÃv ÃÓu-pÃkau kaphÃt puna÷ || 5 || 21.5cv piÂikÃbhir mahÃ-kledÃv ÓÅtÃ-sahau gurÆ ÓÆnau sa-varïa-piÂikÃcitau | saænipÃtÃd anekÃbhau dur-gandhÃsrÃva-picchilau || 6 || 21.6dv dur-gandha-srÃva-picchilau 21.6dv dur-gandhÃv ati-picchilau a-kasmÃn mlÃna-saæÓÆna-rujau vi«ama-pÃkinau | raktopas­«Âau rudhiraæ sravata÷ Óoïita-prabhau || 7 || kharjÆra-sad­Óaæ cÃtra k«Åïe rakte 'rbudaæ bhavet | mÃæsa-piï¬opamau mÃæsÃt syÃtÃæ mÆrchat-k­mÅ kramÃt || 8 || tailÃbha-Óvayathu-kledau sa-kaï¬vau medasà m­dÆ | k«ata-jÃv avadÅryete pÃÂyete cÃ-sak­t puna÷ || 9 || 21.9bv sa-kaï¬Æ medasà m­dÆ 21.9dv pÃÂyete vÃ-sak­t puna÷ grathitau ca puna÷ syÃtÃæ kaï¬Ælau daÓana-cchadau | jala-budbuda-vad vÃta-kaphÃd o«Âhe jalÃrbudam || 10 || gaï¬ÃlajÅ sthira÷ Óopho gaï¬e dÃha-jvarÃnvita÷ | vÃtÃd u«ïa-sahà dantÃ÷ ÓÅta-sparÓe 'dhika-vyathÃ÷ || 11 || dÃlyanta iva ÓÆlena ÓÅtÃkhyo dÃlanaÓ ca sa÷ | danta-har«e pravÃtÃmla-ÓÅta-bhak«Ã-k«amà dvi-jÃ÷ || 12 || 21.12dv -ÓÅta-bhak«yÃ-sahà dvi-jÃ÷ bhavanty amlÃÓaneneva sa-rujÃÓ calità iva | danta-bhede dvi-jÃs toda-bheda-ruk-sphuÂanÃnvitÃ÷ || 13 || 21.13bv sa-rujaÓ calità iva 21.13dv -bheda-ruk-vedanÃnvitÃ÷ cÃlaÓ caladbhir daÓanair bhak«aïÃd adhika-vyathai÷ | karÃlas tu karÃlÃnÃæ daÓanÃnÃæ samudgama÷ || 14 || 21.14dv daÓanÃnÃæ samudbhava÷ 21.14dv daÓanÃnÃæ samudbhave danto 'dhiko 'dhi-dantÃkhya÷ sa cokta÷ khalu vardhana÷ | jÃyamÃne 'ti-rug dante jÃte tatra tu ÓÃmyati || 15 || 21.15cv jÃyate jÃyamÃne 'ti 21.15dv rug jÃte tatra ÓÃmyati a-dhÃvanÃn malo dante kapho và vÃta-Óo«ita÷ | pÆti-gandhi÷ sthirÅ-bhÆta÷ Óarkarà sÃpy upek«ità || 16 || 21.16cv pÆti-gandha÷ sthirÅ-bhÆta÷ 21.16dv Óarkarà so 'py upek«ita÷ ÓÃtayaty aïu-Óo dantÃt kapÃlÃni kapÃlikà | ÓyÃva÷ ÓyÃva-tvam ÃyÃto rakta-pittÃnilair dvi-ja÷ || 17 || 21.17av ÓÃtayaty aïu-Óo danta- 21.17bv -kapÃlÃni kapÃlikà 21.17cv ÓyÃva÷ ÓyÃva-tvam ÃyÃtà 21.17dv rakta-pittÃnilair dvi-jÃ÷ sa-mÆlaæ dantam ÃÓritya do«air ulbaïa-mÃrutai÷ | Óo«ite majj¤i su«ire dante 'nna-mala-pÆrite || 18 || pÆti-tvÃt k­maya÷ sÆk«mà jÃyante jÃyate tata÷ | a-hetu-tÅvrÃrti-Óama÷ sa-saærambho 'sitaÓ cala÷ || 19 || pralÆna÷ pÆya-rakta-srut sa cokta÷ k­mi-dantaka÷ | Óle«ma-raktena pÆtÅni vahanty asram a-hetukam || 20 || 21.20av prabhÆta-pÆya-rakta-srut ÓÅryante danta-mÃæsÃni m­du-klinnÃsitÃni ca | ÓÅtÃdo 'sÃv upa-kuÓa÷ pÃka÷ pittÃs­g-udbhava÷ || 21 || danta-mÃæsÃni dahyante raktÃny utsedha-vanty ata÷ | kaï¬Æ-manti sravanty asram ÃdhmÃyante 's­ji sthite || 22 || calà manda-rujo dantÃ÷ pÆti vaktraæ ca jÃyate | dantayos tri«u và Óopho badarÃsthi-nibho ghana÷ || 23 || kaphÃsrÃt tÅvra-ruk ÓÅghraæ pacyate danta-puppuÂa÷ | danta-mÃæse malai÷ sÃsrair bÃhyÃnta÷ Óvayathur guru÷ || 24 || sa-rug-dÃha÷ sraved bhinna÷ pÆyÃsraæ danta-vidradhi÷ | Óvayathur danta-mÆle«u rujÃ-vÃn pitta-rakta-ja÷ || 25 || 21.25bv pÆyÃsre danta-vidradhi÷ lÃlÃ-srÃvÅ sa su«iro danta-mÃæsa-praÓÃtana÷ | sa saænipÃtÃj jvara-vÃn sa-pÆya-rudhira-sruti÷ || 26 || 21.26cv sa saænipÃta-jvara-vÃn mahÃ-su«ira ity ukto viÓÅrïa-dvi-ja-bandhana÷ | dantÃnte kÅla-vac chopho hanu-karïa-rujÃ-kara÷ || 27 || 21.27bv viÓÅrïa-rada-bandhana÷ pratihanty abhyavah­tim Óle«maïà so 'dhi-mÃæsaka÷ | gh­«Âe«u danta-mÃæse«u saærambho jÃyate mahÃn || 28 || yasmiæÓ calanti dantÃÓ ca sa vidarbho 'bhighÃta-ja÷ | danta-mÃæsÃÓritÃn rogÃn ya÷ sÃdhyÃn apy upek«ate || 29 || 21.29bv sa vaidarbho 'bhighÃta-ja÷ antas tasyÃsravan do«a÷ sÆk«mÃæ saæjanayed gatim | pÆyaæ muhu÷ sà sravati tvaÇ-mÃæsÃsthi-prabhedinÅ || 30 || tÃ÷ puna÷ pa¤ca vij¤eyà lak«aïai÷ svair yathoditai÷ | ÓÃka-pattra-kharà suptà sphuÂità vÃta-dÆ«ità || 31 || jihvà pittÃt sa-dÃho«Ã raktair mÃæsÃÇkuraiÓ cità | ÓÃlmalÅ-kaïÂakÃbhais tu kaphena bahalà guru÷ || 32 || 21.32dv kaphena bahulà guru÷ kapha-pittÃd adha÷ Óopho jihvÃ-stambha-k­d unnata÷ | matsya-gandhir bhavet pakva÷ so 'laso mÃæsa-ÓÃtana÷ || 33 || prabandhane 'dho jihvÃyÃ÷ Óopho jihvÃgra-saænibha÷ | sÃÇkura÷ kapha-pittÃsrair lÃlo«Ã-stambha-vÃn khara÷ || 34 || 21.34av pralambano 'dho jihvÃyÃ÷ adhi-jihva÷ sa-ruk-kaï¬ur vÃkyÃhÃra-vighÃta-k­t | tÃd­g evopa-jihvas tu jihvÃyà upari sthita÷ || 35 || tÃlu-mÃæse 'nilÃd du«Âe piÂikÃ÷ sa-ruja÷ kharÃ÷ | bahvyo ghanÃ÷ srÃva-yutÃs tÃs tÃlu-piÂikÃ÷ sm­tÃ÷ || 36 || 21.36bv piÂikÃ÷ sa-rujÃ÷ kharÃ÷ 21.36cv bahvyo ghanÃ÷ srÃva-yuktÃs tÃlu-mÆle kaphÃt sÃsrÃn matsya-vasti-nibho m­du÷ | pralamba÷ picchila÷ Óopho nÃsayÃhÃram Årayan || 37 || kaïÂhoparodha-t­Â-kÃsa-vami-k­t gala-Óuï¬ikà | tÃlu-madhye ni-ruÇ mÃæsaæ saæhataæ tÃlu-saæhati÷ || 38 || padmÃk­tis tÃlu-madhye raktÃc chvayathur arbudam | kacchapa÷ kacchapÃkÃraÓ cira-v­ddhi÷ kaphÃd a-ruk || 39 || kolÃbha÷ Óle«ma-medobhyÃæ puppuÂo nÅ-ruja÷ sthira÷ | pittena pÃka÷ pÃkÃkhya÷ pÆyÃsrÃvÅ mahÃ-ruja÷ || 40 || vÃta-pitta-jvarÃyÃsais tÃlu-Óo«as tad-Ãhvaya÷ | jihvÃ-prabandha-jÃ÷ kaïÂhe dÃruïà mÃrga-rodhina÷ || 41 || mÃæsÃÇkurÃ÷ ÓÅghra-cayà rohiïÅ ÓÅghra-kÃriïÅ | kaïÂhÃsya-Óo«a-k­d vÃtÃt sà hanu-Órotra-ruk-karÅ || 42 || 21.42bv rohiïÅ sÃÓu-kÃriïÅ pittÃj jvaro«Ã-t­ï-moha-kaïÂha-dhÆmÃyanÃnvità | k«ipra-jà k«ipra-pÃkÃti-rÃgiïÅ sparÓanÃ-sahà || 43 || kaphena picchilà pÃï¬ur as­jà sphoÂakÃcità | taptÃÇgÃra-nibhà karïa-ruk-karÅ pitta-jÃk­ti÷ || 44 || gambhÅra-pÃkà nicayÃt sarva-liÇga-samanvità | do«ai÷ kapholbaïai÷ Óopha÷ kola-vad grathitonnata÷ || 45 || ÓÆka-kaïÂaka-vat kaïÂhe ÓÃlÆko mÃrga-rodhana÷ | v­ndo v­ttonnato dÃha-jvara-k­d gala-pÃrÓva-ga÷ || 46 || hanu-saædhy-ÃÓrita÷ kaïÂhe kÃrpÃsÅ-phala-saænibha÷ | picchilo manda-ruk Óopha÷ kaÂhinas tuï¬ikerikà || 47 || 21.47bv karpÃsÅ-phala-saænibha÷ bÃhyÃnta÷ Óvayathur ghoro gala-mÃrgÃrgalopama÷ | galaugho mÆrdha-guru-tÃ-tandrÃ-lÃlÃ-jvara-prada÷ || 48 || valayaæ nÃti-ruk Óophas tad-vad evÃyatonnata÷ | mÃæsa-kÅlo gale do«air eko 'neko 'tha-và 'lpa-ruk || 49 || k­cchrocchvÃsÃbhyavah­ti÷ p­thu-mÆlo gilÃyuka÷ | bhÆri-mÃæsÃÇkura-v­tà tÅvra-t­¬-jvara-mÆrdha-ruk || 50 || 21.50bv p­thu-mÆlo galÃyuka÷ Óata-ghnÅ nicità varti÷ Óata-ghnÅvÃti-ruk-karÅ | vyÃpta-sarva-gala÷ ÓÅghra-janma-pÃko mahÃ-ruja÷ || 51 || 21.51av Óata-ghnÅ-nicitevÃnta÷ 21.51bv Óata-ghnÅ cÃti-ruk-karÅ pÆti-pÆya-nibha-srÃvÅ Óvayathur gala-vidradhi÷ | jihvÃvasÃne kaïÂhÃdÃv a-pÃkaæ Óvayathuæ malÃ÷ || 52 || janayanti sthiraæ raktaæ nÅ-rujaæ tad galÃrbudam || 53ab || 21.53bv nÅ-rujaæ taæ galÃrbudam pavana-Óle«ma-medobhir gala-gaï¬o bhaved bahi÷ || 53cd || vardhamÃna÷ sa kÃlena mu«ka-val lambate 'ti-ruk || 53ef || 21.53fv mu«ka-val lambate ni-ruk k­«ïo 'ruïo và todìhya÷ sa vÃtÃt k­«ïa-rÃji-mÃn | v­ddhas tÃlu-gale Óo«aæ kuryÃc ca vi-rasÃsya-tÃm || 54 || sthira÷ sa-varïa÷ kaï¬Æ-mÃn ÓÅta-sparÓo guru÷ kaphÃt | v­ddhas tÃlu-gale lepaæ kuryÃc ca madhurÃsya-tÃm || 55 || 21.55cv v­ddhas tÃlu-gale Óophaæ medasa÷ Óle«ma-vad dhÃni-v­ddhyo÷ so 'nuvidhÅyate | dehaæ v­ddhaÓ ca kurute gale Óabdaæ svare 'lpa-tÃm || 56 || Óle«ma-ruddhÃnila-gati÷ Óu«ka-kaïÂho hata-svara÷ | tÃmyan prasaktaæ Óvasiti yena sa svara-hÃnilÃt || 57 || karoti vadanasyÃntar vraïÃn sarva-saro 'nila÷ | saæcÃriïo 'ruïÃn rÆk«Ãn o«Âhau tÃmrau cala-tvacau || 58 || jihvà ÓÅtÃ-sahà gurvÅ sphuÂità kaïÂakÃcità | viv­ïoti ca k­cchreïa mukhaæ pÃko mukhasya sa÷ || 59 || 21.59dv mukhaæ pÃko mukhasya ca adha÷ pratihato vÃyur arÓo-gulma-kaphÃdibhi÷ | yÃty Ærdhvaæ vaktra-daurgandhyaæ kurvann Ærdhva-gudas tu sa÷ || 60 || 21.60dv kurvann Ærdhva-gadas tu sa÷ mukhasya pitta-je pÃke dÃho«e tikta-vaktra-tà | k«Ãrok«ita-k«ata-samà vraïÃs tad-vac ca rakta-je || 61 || kapha-je madhurÃsya-tvaæ kaï¬Æ-mat-picchilà vraïÃ÷ | anta÷-kapolam ÃÓritya ÓyÃva-pÃï¬u kapho 'rbudam || 62 || 21.62dv ÓyÃvaæ pÃï¬u kapho 'rbudam kuryÃt tad ghaÂÂitaæ chinnaæ m­ditaæ ca vivardhate | mukha-pÃko bhavet sÃsrai÷ sarvai÷ sarvÃk­tir malai÷ || 63 || 21.63av kuryÃt tat pÃÂitaæ chinnaæ 21.63av kuryÃt tad vyadhitaæ chinnaæ pÆty-Ãsya-tà ca tair eva danta-këÂhÃdi-vidvi«a÷ | o«Âhe gaï¬e dvi-je mÆle jihvÃyÃæ tÃluke gale || 64 || vaktre sarva-tra cety uktÃ÷ pa¤ca-saptatir ÃmayÃ÷ | ekÃ-daÓaiko daÓa ca trayo-daÓa tathà ca «a || 65 || a«ÂÃv a«ÂÃ-daÓëÂau ca kramÃt te«v an-upakramÃ÷ | karÃlo mÃæsa-raktau«ÂhÃv arbudÃni jalÃd vinà || 66 || 21.66bv kramÃd e«v an-upakramÃ÷ kacchapas tÃlu-piÂikà galaugha÷ su«iro mahÃn | svara-ghnordhva-guda-ÓyÃva-Óata-ghnÅ-valayÃlasÃ÷ || 67 || 21.67cv svara-ghnordhva-gada-ÓyÃva- nìy-o«Âha-kopau nicayÃd raktÃt sarvaiÓ ca rohiïÅ | daÓane sphuÂite danta-bheda÷ pakvopa-jihvikà || 68 || gala-gaï¬a÷ svara-bhraæÓÅ k­cchrocchvÃso 'ti-vatsara÷ | yÃpyas tu har«o bhedaÓ ca Óe«Ã¤ chastrau«adhair jayet || 69 || 21.69av gala-gaï¬a÷ svara-bhraæÓa÷ UttarasthÃna khaï¬au«Âhasya vilikhyÃntau syÆtvà vraïa-vad Ãcaret | ya«ÂÅ-jyoti«matÅ-lodhra-ÓrÃvaïÅ-ÓÃrivotpalai÷ || 1 || paÂolyà kÃkamÃcyà ca tailam abhya¤janaæ pacet | nasyaæ ca tailaæ vÃta-ghna-madhura-skandha-sÃdhitam || 2 || mahÃ-snehena vÃtau«Âhe siddhenÃkta÷ picur hita÷ | deva-dhÆpa-madhÆcchi«Âa-guggulv-amaradÃrubhi÷ || 3 || ya«Ây-Ãhva-cÆrïa-yuktena tenaiva pratisÃraïam | nìy-o«Âhaæ svedayed dugdha-siddhair eraï¬a-pallavai÷ || 4 || 22.4av ya«Ây-Ãhva-cÆrïa-yuktais tu 22.4bv tair eva pratisÃraïam khaï¬au«Âha-vihitaæ nasyaæ tasya mÆrdhni ca tarpaïam | pittÃbhighÃta-jÃv o«Âhau jalaukobhir upÃcaret || 5 || lodhra-sarja-rasa-k«audra-madhukai÷ pratisÃraïam | gu¬ÆcÅ-ya«Âi-pattaÇga-siddham abhya¤jane gh­tam || 6 || pitta-vidradhi-vac cÃtra kriyà Óoïita-je 'pi ca | idam eva nave kÃryaæ karmau«Âhe tu kaphÃture || 7 || 22.7cv idam eva bhavet kÃryaæ 22.7dv karmau«Âhe tu kaphottare pÃÂhÃ-k«Ãra-madhu-vyo«air h­tÃsre pratisÃraïam | dhÆma-nÃvana-gaï¬Æ«Ã÷ prayojyÃÓ ca kapha-cchida÷ || 8 || svinnaæ bhinnaæ vi-medaskaæ dahen medo-jam agninà | priyaÇgu-lodhra-tri-phalÃ-mÃk«ikai÷ pratisÃrayet || 9 || sa-k«audrà ghar«aïaæ tÅk«ïà bhinna-Óuddhe jalÃrbude | avagìhe 'ti-v­ddhe và k«Ãro 'gnir và pratikriyà || 10 || 22.10av sa-k«audrair ghar«aïaæ tÅk«ïair 22.10dv k«Ãro vahni÷ pratikriyà ÃmÃdy-avasthÃsv alajÅæ gaï¬e Óopha-vad Ãcaret | svinnasya ÓÅta-dantasya pÃlÅæ vilikhitÃæ dahet || 11 || tailena pratisÃryà ca sa-k«audra-ghana-saindhavai÷ | dìima-tvag-varÃ-tÃrk«ya-kÃntÃ-jambv-asthi-nÃgarai÷ || 12 || kava¬a÷ k«ÅriïÃæ kvÃthair aïu-tailaæ ca nÃvanam | danta-har«e tathà bhede sarvà vÃta-harà kriyà || 13 || 22.13cv danta-bhede tathà har«e 22.13dv sarvà vÃta-harÃ÷ kriyÃ÷ tila-ya«ÂÅmadhu-Ó­taæ k«Åraæ gaï¬Æ«a-dhÃraïam | sa-snehaæ daÓa-mÆlÃmbu gaï¬Æ«a÷ pracalad-dvi-je || 14 || 22.14cv sa-sneha-daÓa-mÆlÃmbu- 22.14dv -gaï¬Æ«Ã÷ pracale dvi-je tuttha-lodhra-kaïÃ-Óre«ÂhÃ-pattaÇga-paÂu-ghar«aïam | snigdhÃ÷ ÓÅlyà yathÃvasthaæ nasyÃnna-kava¬Ãdaya÷ || 15 || 22.15dv gaï¬Æ«a-kava¬Ãdaya÷ adhi-dantakam Ãliptaæ yadà k«Ãreïa jarjaram | k­mi-dantam ivotpÃÂya tad-vac copacaret tadà || 16 || an-avasthita-rakte ca dagdhe vraïa iva kriyà | a-hiæsan danta-mÆlÃni dantebhya÷ ÓarkarÃæ haret || 17 || k«Ãra-cÆrïair madhu-yutais tataÓ ca pratisÃrayet | kapÃlikÃyÃm apy evaæ har«oktaæ ca samÃcaret || 18 || jayed visrÃvaïai÷ svinnam a-calaæ k­mi-dantakam | snigdhaiÓ cÃlepa-gaï¬Æ«a-nasyÃhÃraiÓ calÃpahai÷ || 19 || 22.19bv a-balaæ k­mi-dantakam gu¬ena pÆrïaæ su«iraæ madhÆcchi«Âena và dahet | saptacchadÃrka-k«ÅrÃbhyÃæ pÆraïaæ k­mi-ÓÆla-jit || 20 || hiÇgu-kaÂphala-kÃsÅsa-svarjikÃ-ku«Âha-vella-jam | rajo rujaæ jayaty ÃÓu vastra-sthaæ daÓane gh­tam || 21 || 22.21dv vastra-sthaæ daÓanair gh­tam alaktakaæ và sindhÆtthaæ vella-dhÆmaæ sa-hiÇgu và | dhÃnyÃmla-siddhaæ ÓevÃlaæ ko«ïaæ và daÓana-sthitam || 21+1 || 22.21+1bv veÓma-dhÆmaæ sa-hiÇgu và varÃhakarïÅ-mÆlaæ và ÓarapuÇkhÃ-jaÂÃtha-và | vartir vÃvalguja-phalair bÅjapÆra-jaÂÃnvitai÷ || 21+2 || gaï¬Æ«aæ grÃhayet tailam ebhir eva ca sÃdhitam | kvÃthair và yuktam eraï¬a-dvi-vyÃghrÅ-bhÆkadamba-jai÷ || 22 || 22.22av gaï¬Æ«aæ dhÃrayet tailam 22.22dv -vyÃghrÅ-bhÆrja-kadambakai÷ kriyÃ-yogair bahu-vidhair ity a-ÓÃnta-rujaæ bh­Óam | d­¬ham apy uddhared dantaæ pÆrvaæ mÆlÃd vimok«itam || 23 || saædaæÓakena laghunà danta-nirghÃtanena và | tailaæ sa-ya«Ây-Ãhva-rajo gaï¬Æ«o madhu và tata÷ || 24 || 22.24dv gaï¬Æ«o madhunà tata÷ tato vidÃri-ya«Ây-Ãhva-Ó­ÇgÃÂaka-kaserubhi÷ | tailaæ daÓa-guïa-k«Åraæ siddhaæ yu¤jÅta nÃvanam || 25 || k­Óa-dur-bala-v­ddhÃnÃæ vÃtÃrtÃnÃæ ca noddharet | noddharec cottaraæ dantaæ bahÆpadrava-k­d dhi sa÷ || 26 || e«Ãm apy uddh­tau snigdha-svÃdu-ÓÅta-kramo hita÷ | visrÃvitÃsre ÓÅtÃde sa-k«audrai÷ pratisÃraïam || 27 || 22.27av e«Ãm apy uddh­tai÷ snigdha- mustÃrjuna-tvak-tri-phalÃ-phalinÅ-tÃrk«ya-nÃgarai÷ | tat-kvÃtha÷ kava¬o nasyaæ tailaæ madhura-sÃdhitam || 28 || danta-mÃæsÃny upa-kuÓe svinnÃny u«ïÃmbu-dhÃraïai÷ | maï¬alÃgreïa ÓÃkÃdi-pattrair và bahu-Óo likhet || 29 || tataÓ ca pratisÃryÃïi gh­ta-maï¬a-madhu-drutai÷ | lÃk«Ã-priyaÇgu-pattaÇga-lavaïottama-gairikai÷ || 30 || 22.30bv gh­ta-maï¬a-madhu-plutai÷ sa-ku«Âha-ÓuïÂhÅ-marica-ya«ÂÅmadhu-rasäjanai÷ | sukho«ïo gh­ta-maï¬o 'nu tailaæ và kava¬a-graha÷ || 31 || 22.31dv tailaæ và kava¬a-grahe gh­taæ ca madhurai÷ siddhaæ hitaæ kava¬a-nasyayo÷ | danta-puppuÂake svinna-cchinna-bhinna-vilekhite || 32 || 22.32av gh­taæ và madhurai÷ siddhaæ ya«Ây-Ãhva-svarjikÃ-ÓuïÂhÅ-saindhavai÷ pratisÃraïam | vidradhau kaÂu-tÅk«ïo«ïa-rÆk«ai÷ kava¬a-lepanam || 33 || ghar«aïaæ kaÂukÃ-ku«Âha-v­ÓcikÃlÅ-yavodbhavai÷ | rak«et pÃkaæ himai÷ pakva÷ pÃÂyo dÃhyo 'vagìhaka÷ || 34 || su«ire chinna-likhite sa-k«audrai÷ pratisÃraïam | lodhra-musta-miÓi-Óre«ÂhÃ-tÃrk«ya-pattaÇga-kiæÓukai÷ || 35 || 22.35av sau«ire chinna-likhite sa-kaÂphalai÷ ka«ÃyaiÓ ca te«Ãæ gaï¬Æ«a i«yate | ya«ÂÅ-lodhrotpalÃnantÃ-ÓÃrivÃguru-candanai÷ || 36 || 22.36av sa-kaÂphalai÷ ka«ÃyaÓ ca sa-gairika-sitÃ-puï¬rai÷ siddhaæ tailaæ ca nÃvanam | chittvÃdhi-mÃæsakaæ cÆrïai÷ sa-k«audrai÷ pratisÃrayet || 37 || vacÃ-tejovatÅ-pÃÂhÃ-svarjikÃ-yava-ÓÆka-jai÷ | paÂola-nimba-tri-phalÃ-ka«Ãya÷ kava¬o hita÷ || 38 || 22.38bv -svarjikÃ-yÃva-ÓÆka-jai÷ vidarbhe danta-mÆlÃni maï¬alÃgreïa Óodhayet | k«Ãraæ yu¤jyÃt tato nasyaæ gaï¬Æ«Ãdi ca ÓÅtalam || 39 || saæÓodhyobhayata÷ kÃyaæ ÓiraÓ copacaret tata÷ | nìÅæ dantÃnugÃæ dantaæ samuddh­tyÃgninà dahet || 40 || kubjÃæ naika-gatiæ pÆrïÃæ gu¬ena madanena và | dhÃvanaæ jÃti-madana-khadira-svÃdukaïÂakai÷ || 41 || 22.41av nyubjÃæ naika-gatiæ pÆrïÃæ 22.41bv gu¬ena madhunÃtha-và k«Åri-v­k«Ãmbu-gaï¬Æ«o nasyaæ tailaæ ca tat-k­tam | kuryÃd vÃtau«Âha-kopoktaæ kaïÂake«v anilÃtmasu || 42 || jihvÃyÃæ pitta-jÃte«u gh­«Âe«u rudhire srute | pratisÃraïa-gaï¬Æ«a-nÃvanaæ madhurair hitam || 43 || tÅk«ïai÷ kaphotthe«v evaæ ca sar«apa-try-Æ«aïÃdibhi÷ | nave jihvÃlase 'py evaæ taæ tu Óastreïa na sp­Óet || 44 || 22.44av tÅk«ïai÷ kaphotthe«v apy evaæ 22.44av tÅk«ïai÷ kaphotthe«v evaæ tu unnamya jihvÃm Ãk­«ÂÃæ ba¬iÓenÃdhi-jihvikÃm | chedayen maï¬alÃgreïa tÅk«ïo«ïair ghar«aïÃdi ca || 45 || upa-jihvÃæ parisrÃvya yava-k«Ãreïa ghar«ayet | kapha-ghnai÷ Óuï¬ikà sÃdhyà nasya-gaï¬Æ«a-ghar«aïai÷ || 46 || ervÃru-bÅja-pratimaæ v­ddhÃyÃm a-sirÃ-tatam | agraæ nivi«Âaæ jihvÃyà ba¬ÅÓÃdy-avalambitam || 47 || 22.47cv agraæ nivi«Âaæ jihvÃyÃæ 22.47cv agre nivi«Âaæ jihvÃyà chedayen maï¬alÃgreïa nÃty-agre na ca mÆlata÷ | chede 'ty as­k-k«ayÃn m­tyur hÅne vyÃdhir vivardhate || 48 || 22.48bv nÃty-agre nÃti-mÆlata÷ maricÃtivi«Ã-pÃÂhÃ-vacÃ-ku«Âha-kuÂannaÂai÷ | chinnÃyÃæ sa-paÂu-k«audrair ghar«aïaæ kava¬a÷ puna÷ || 49 || kaÂukÃtivi«Ã-pÃÂhÃ-nimba-rÃsnÃ-vacÃmbubhi÷ | saæghÃte puppuÂe kÆrme vilikhyaivaæ samÃcaret || 50 || a-pakve tÃlu-pÃke tu kÃsÅsa-k«audra-tÃrk«ya-jai÷ | ghar«aïaæ kava¬a÷ ÓÅta-ka«Ãya-madhurau«adhai÷ || 51 || 22.51cv ghar«aïaæ kava¬a÷ ÓÅta÷ 22.51dv ka«Ãya-madhurau«adhai÷ pakve '«ÂÃ-pada-vad bhinne tÅk«ïo«ïai÷ pratisÃraïam | v­«a-nimba-paÂolÃdyais tiktai÷ kava¬a-dhÃraïam || 52 || tÃlu-Óo«e tv a-t­«ïasya sarpir uttara-bhaktikam | kaïÃ-ÓuïÂhÅ-Ó­taæ pÃnam amlair gaï¬Æ«a-dhÃraïam || 53 || 22.53av tÃlu-Óo«e t­«Ãrtasya dhanva-mÃæsa-rasÃ÷ snigdhÃ÷ k«Åra-sarpiÓ ca nÃvanam | kaïÂha-roge«v as­Ç-mok«as tÅk«ïair nasyÃdi karma ca || 54 || kvÃtha÷ pÃnaæ ca dÃrvÅ-tvaÇ-nimba-tÃrk«ya-kaliÇga-ja÷ | harÅtakÅ-ka«Ãyo và peyo mÃk«ika-saæyuta÷ || 55 || Óre«ÂhÃ-vyo«a-yava-k«Ãra-dÃrvÅ-dvÅpi-rasäjanai÷ | sa-pÃÂhÃ-tejinÅ-nimbai÷ Óukta-go-mÆtra-sÃdhitai÷ || 56 || kava¬o guÂikà vÃtra kalpità pratisÃraïam | niculaæ kaÂabhÅ mustaæ devadÃru mahau«adham || 57 || 22.57av kava¬o guÂikà cÃtra 22.57cv niculaæ kaÂabhÅ mustà vacà dantÅ ca mÆrvà ca lepa÷ ko«ïo 'rti-Óopha-hà | athÃntar-bÃhyata÷ svinnÃæ vÃta-rohiïikÃæ likhet || 58 || aÇgulÅ-ÓastrakeïÃÓu paÂu-yukta-nakhena và | pa¤ca-mÆlÃmbu kava¬as tailaæ gaï¬Æ«a-nÃvanam || 59 || visrÃvya pitta-saæbhÆtÃæ sitÃ-k«audra-priyaÇgubhi÷ | ghar«et sa-lodhra-pattaÇgai÷ kava¬a÷ kvathitaiÓ ca tai÷ || 60 || drÃk«Ã-parÆ«aka-kvÃtho hitaÓ ca kava¬a-grahe | upÃcared evam eva pratyÃkhyÃyÃsra-saæbhavÃm || 61 || sÃgÃra-dhÆmai÷ kaÂukai÷ kapha-jÃæ pratisÃrayet | nasya-gaï¬Æ«ayos tailaæ sÃdhitaæ ca praÓasyate || 62 || apÃmÃrga-phala-ÓvetÃ-dantÅ-jantughna-saindhavai÷ | tad-vac ca v­nda-ÓÃlÆka-tuï¬ikerÅ-gilÃyu«u || 63 || 22.63dv -tuï¬ikerÅ-galÃyu«u vidradhau srÃvite Óre«ÂhÃ-rocanÃ-tÃrk«ya-gairikai÷ | sa-lodhra-paÂu-pattaÇga-kaïair gaï¬Æ«a-ghar«aïe || 64 || 22.64dv -kaïair gaï¬Æ«a-dhÃraïam 22.64dv -kaïair gaï¬Æ«a-ghar«aïam gala-gaï¬a÷ pavana-ja÷ svinno ni÷sruta-Óoïita÷ | tilair bÅjaiÓ ca laÂvomÃ-priyÃla-Óaïa-saæbhavai÷ || 65 || 22.65bv svinno visruta-Óoïita÷ upanÃhyo vraïe rƬhe pralepyaÓ ca puna÷ puna÷ | Óigru-tilvaka-tarkÃrÅ-gaja-k­«ïÃ-punarnavai÷ || 66 || kÃlÃm­tÃrka-mÆlaiÓ ca pu«paiÓ ca karahÃÂa-jai÷ | ekai«ÅkÃnvitai÷ pi«Âai÷ surayà käjikena và || 67 || 22.67av tÃla-mÆlÃrka-mÆlaiÓ ca 22.67bv pu«paiÓ ca karaghÃÂa-jai÷ gu¬ÆcÅ-nimba-kuÂaja-haæsapadÅ-balÃ-dvayai÷ | sÃdhitaæ pÃyayet tailaæ sa-k­«ïÃ-devadÃrubhi÷ || 68 || kartavyaæ kapha-je 'py etat sveda-vimlÃpane tv ati | lepo 'jagandhÃtivi«Ã-viÓalyÃ÷ sa-vi«ÃïikÃ÷ || 69 || gu¤jÃlÃbu-ÓukÃhvÃÓ ca palÃÓa-k«Ãra-kalkitÃ÷ | mÆtra-srutaæ haÂha-k«Ãraæ paktvà kodrava-bhuk pibet || 70 || 22.70cv mÆtra-Ó­taæ yava-k«Ãraæ 22.70cv mÆtra-srutaæ yava-k«Ãraæ 22.70cv sÆtra-srutaæ yava-k«Ãraæ sÃdhitaæ vatsakÃdyair và tailaæ sa-paÂu-pa¤cakai÷ | kapha-ghnÃn dhÆma-vamana-nÃvanÃdÅæÓ ca ÓÅlayet || 71 || 22.71cv kapha-ghnÃn dhÆma-gaï¬Æ«Ãn 22.71dv vamanÃdÅæÓ ca ÓÅlayet medo-bhave sirÃæ vidhyet kapha-ghnaæ ca vidhiæ bhajet | asanÃdi-rajaÓ cainaæ prÃtar mÆtreïa pÃyayet || 72 || a-ÓÃntau pÃcayitvà ca sarvÃn vraïa-vad Ãcaret | mukha-pÃke«u sa-k«audrà prayojyà mukha-dhÃvanÃ÷ || 73 || 22.73av a-ÓÃntau pÃÂayitvà ca 22.73dv prayojyà mukha-pÃvanÃ÷ kvathitÃs tri-phalÃ-pÃÂhÃ-m­dvÅkÃ-jÃti-pallavÃ÷ | ni«Âhevyà bhak«ayitvà và kuÂherÃdir gaïo 'tha-và || 74 || 22.74cv nigh­«Âavyà bhak«ayitvà mukha-pÃke 'nilÃt k­«ïÃ-paÂv-elÃ÷ pratisÃraïam | tailaæ vÃta-harai÷ siddhaæ hitaæ kava¬a-nasyayo÷ || 75 || pittÃsre pitta-rakta-ghna÷ kapha-ghnaÓ ca kaphe vidhi÷ | likhec chÃkÃdi-pattraiÓ ca piÂikÃ÷ kaÂhinÃ÷ sthirÃ÷ || 76 || 22.76av pittÃsre rakta-pitta-ghna÷ yathÃ-do«odayaæ kuryÃt saænipÃte cikitsitam | nave 'rbude tv a-saæv­ddhe chedite pratisÃraïam || 77 || svarjikÃ-nÃgara-k«audrai÷ kvÃtho gaï¬Æ«a i«yate | gu¬ÆcÅ-nimba-kalkottho madhu-taila-samanvita÷ || 78 || yavÃnna-bhuk tÅk«ïa-taila-nasyÃbhyaÇgÃæs tathÃcaret | vamite pÆti-vadane dhÆmas tÅk«ïa÷ sa-nÃvana÷ || 79 || samaÇgÃ-dhÃtakÅ-lodhra-phalinÅ-padmakair jalam | dhÃvanaæ vadanasyÃntaÓ cÆrïitair avacÆrïitam || 80 || 22.80dv cÆrïitair avacÆrïanam ÓÅtÃdopa-kuÓoktaæ ca nÃvanÃdi ca ÓÅlayet || 81ab || phala-traya-dvÅpi-kirÃtatikta-ya«Ây-Ãhva-siddhÃrtha-kaÂu-trikÃïi || 81cd || mustÃ-haridrÃ-dvaya-yÃva-ÓÆka-v­k«ÃmlakÃmlÃgrima-vetasÃÓ ca || 81ef || aÓvattha-jambv-Ãmra-dhana¤jaya-tvak tvak cÃhimÃrÃt khadirasya sÃra÷ | kvÃthena te«Ãæ ghana-tÃæ gatena tac-cÆrïa-yuktà guÂikà vidheyÃ÷ || 82 || tà dhÃrità ghnanti mukhena nityaæ kaïÂhau«Âha-tÃlv-Ãdi-gadÃn su-k­cchrÃn | viÓe«ato rohiïikÃsya-Óo«a-gandhÃn videhÃdhipati-praïÅtÃ÷ || 83 || khadira-tulÃm ambu-ghaÂe paktvà toyena tena pi«ÂaiÓ ca | candana-joÇgaka-kuÇkuma-paripelava-vÃlakoÓÅrai÷ || 84 || surataru-lodhra-drÃk«Ã-ma¤ji«ÂhÃ-coca-padmaka-vi¬aÇgai÷ | sp­kkÃ-nata-nakha-kaÂphala-sÆk«mailÃ-dhyÃmakai÷ sa-pattaÇgai÷ || 85 || taila-prasthaæ vipacet kar«ÃæÓai÷ pÃna-nasya-gaï¬Æ«ais tat | hatvÃsye sarva-gadÃn janayati gÃrdhrÅæ d­Óaæ Órutiæ ca vÃrÃhÅm || 86 || 22.86bv kar«ÃæÓai÷ pÃna-nasya-gaï¬Æ«ai÷ 22.86cv hanty Ãsye sarva-gadÃn udvartitaæ ca prapunÃÂa-lodhra-dÃrvÅbhir abhyaktam anena vaktram | nir-vyaÇga-nÅlÅ-mukha-dÆ«ikÃdi saæjÃyate candra-samÃna-kÃnti || 87 || 22.87cv nir-vyaÇga-nÅlÅ-mukha-dÆ«ikaæ ca pala-Óataæ bÃïÃt toya-ghaÂe paktvà rase 'smiæÓ ca palÃrdhikai÷ | khadira-jambÆ-ya«ÂyÃnantÃmrair ahimÃra-nÅlotpalÃnvitai÷ || 88 || 22.88cv khadira-jambÆ-ya«ÂyÃnantÃ-lodhrair taila-prasthaæ pÃcayec chlak«ïa-pi«Âair ebhir dravyair dhÃritaæ tan mukhena | rogÃn sarvÃn hanti vaktre viÓe«Ãt sthairyaæ dhatte danta-paÇkteÓ calÃyÃ÷ || 89 || 22.89av taila-prasthaæ pÃcayet sÆk«ma-pi«Âair 22.89bv ebhir dravyair dhÃritaæ tat sukhena khadira-sÃrÃd dve tule paced valkÃt tulÃæ cÃrimedasa÷ | ghaÂa-catu«ke pÃda-Óe«e 'smin pÆte puna÷ kvathanÃd ghane || 90 || 22.90av khadira-sÃrÃd dve tule vipaced 22.90bv valka-tulÃæ cÃrimedasa÷ 22.90bv valkala-tulÃæ cÃrimedasa÷ 22.90bv valkala-tulÃæ cÃrimedata÷ 22.90dv 'smin pÆte puna÷ kvÃthanÃd ghane 22.90dv 'smin pÆte puna÷ kvÃthayed ghane Ãk«ikaæ k«ipet su-sÆk«maæ raja÷ sevyÃmbu-pattaÇga-gairikam | candana-dvaya-lodhra-puï¬rÃhva-ya«Ây-Ãhva-lÃk«Ã¤jana-dvayam || 91 || 22.91av Ãk«ikaæ k«ipet su-sÆk«ma-raja÷ 22.91av Ãk«ikaæ ca k«ipet sÆk«ma-raja÷ 22.91av kÃr«ikaæ k«ipet su-sÆk«ma-raja÷ 22.91cv candana-dvaya-ÓyÃmÃ-puï¬rÃhva- dhÃtakÅ-kaÂphala-dvi-niÓÃ-tri-phalÃ-catur-jÃta-joÇgakam | musta-ma¤ji«ÂhÃ-nyagrodha-praroha-mÃæsÅ-yavÃsakam || 92 || 22.92dv ædha-praroha-vacÃ-mÃæsÅ-yavÃsakam padmakailÃ-samaÇgÃÓ ca ÓÅte tasmiæs tathà pÃlikÃæ p­thak | jÃtÅpattrikÃæ sa-jÃti-phalÃæ saha-lavaÇga-kaïkollakÃm || 93 || 22.93av padmakaileya-samaÇgÃÓ ca 22.93bv ÓÅte tathà pÃlikÃæ p­thak 22.93dv saha-nakha-lavaÇga-kaÇkollakÃm sphaÂika-Óubhra-surabhi-karpÆra-ku¬avaæ ca tatrÃvapet tata÷ | kÃrayed guÂikÃ÷ sadà caità dhÃryà mukhe tad-gadÃpahÃ÷ || 94 || 22.94cv kÃrayed guÂikÃÓ caità 22.94cv kÃryÃÓ caità guÂikà kvÃthyau«adha-vyatyaya-yojanena tailaæ pacet kalpanayÃnayaiva | sarvÃsya-rogoddh­taye tad Ãhur danta-sthira-tve tv idam eva mukhyam || 95 || 22.95av kvÃthau«adha-vyatyaya-yojanena 22.95cv sarvÃsya-roga-praÓamÃrtham uktaæ 22.95cv sarvÃsya-roge vyayanaæ tad Ãhur khadireïaità guÂikÃs tailam idaæ cÃrimedasà prathitam | anuÓÅlayan prati-dinaæ svastho 'pi d­¬ha-dvi-jo bhavati || 96 || 22.96dv v­ddho 'pi d­¬ha-dvi-jo bhavati k«udrÃ-gu¬ÆcÅ-sumana÷-pravÃla-dÃrvÅ-yavÃsa-tri-phalÃ-ka«Ãya÷ | k«audreïa yukta÷ kava¬a-graho 'yaæ sarvÃmayÃn vaktra-gatÃn nihanti || 97 || 22.97av drÃk«Ã-gu¬ÆcÅ-sumana÷-pravÃla- pÃÂhÃ-dÃrvÅ-tvak-ku«Âha-mustÃ-samaÇgÃ-tiktÃ-pÅtÃÇgÅ-lodhra-tejovatÅnÃm | cÆrïa÷ sa-k«audro danta-mÃæsÃrti-kaï¬Æ-pÃka-srÃvÃïÃæ nÃÓano ghar«aïena || 98 || g­ha-dhÆma-tÃrk«ya-pÃÂhÃ-vyo«a-k«ÃrÃgny-ayo-varÃ-tejo-hvai÷ | mukha-danta-gala-vikÃre sa-k«audra÷ kÃlako vidhÃryaÓ cÆrïa÷ || 99 || 22.99dv sa-k«audra÷ kÃliko vidhÃryaÓ cÆrïa÷ dÃrvÅ-tvak-sindhÆdbhava-mana÷ÓilÃ-yÃva-ÓÆka-haritÃlai÷ | dhÃrya÷ pÅtaka-cÆrïo dantÃsya-galÃmaye sa-madhv-Ãjya÷ || 100 || dvi-k«Ãra-dhÆmaka-varÃ-pa¤ca-paÂu-vyo«a-vella-giri-tÃrk«yai÷ | go-mÆtreïa vipakvà galÃmaya-ghnÅ rasa-kriyà e«Ã || 101 || 22.101av dvi-k«Ãra-g­ha-dhÆmaka-varÃ- 22.101cv go-mÆtreïa piban kvÃthaæ go-mÆtra-kvathana-vilÅna-vigrahÃïÃæ pathyÃnÃæ jala-miÓi-ku«Âha-bhÃvitÃnÃm | attÃraæ naram aïavo 'pi vaktra-rogÃ÷ ÓrotÃraæ n­pam iva na sp­Óanty an-arthÃ÷ || 102 || saptacchadoÓÅra-paÂola-musta-harÅtakÅ-tiktaka-rohiïÅbhi÷ | ya«Ây-Ãhva-rÃjadruma-candanaiÓ ca kvÃthaæ pibet pÃka-haraæ mukhasya || 103 || paÂola-ÓuïÂhÅ-tri-phalÃ-viÓÃlÃ-trÃyanti-tiktÃ-dvi-niÓÃm­tÃnÃm | pÅta÷ ka«Ãyo madhunà nihanti mukhe sthitaÓ cÃsya-gadÃn a-Óe«Ãn || 104 || 22.104dv mukhotthitÃæÓ cÃÓu gadÃn a-Óe«Ãn sva-rasa÷ kvathito dÃrvyà ghanÅ-bhÆta÷ sa-gairika÷ | Ãsya-stha÷ sa-madhur vaktra-pÃka-nìÅ-vraïÃpaha÷ || 105 || paÂola-nimba-ya«Ây-Ãhva-vÃsÃ-jÃty-arimedasÃm | khadirasya varÃyÃÓ ca p­thag evaæ prakalpanà || 106 || khadirÃyo-varÃ-pÃrtha-madayanty-ahimÃrakai÷ | gaï¬Æ«o 'mbu-Ó­tair dhÃryo dur-bala-dvi-ja-ÓÃntaye || 107 || mukha-danta-mÆla-gala-jÃ÷ prÃyo rogÃ÷ kaphÃsra-bhÆyi«ÂhÃ÷ | tasmÃt te«Ãm a-sak­d rudhiraæ visrÃvayed du«Âam || 108 || kÃya-Óirasor vireko vamanaæ kava¬a-grahÃÓ ca kaÂu-tiktÃ÷ | prÃya÷ Óastaæ te«Ãæ kapha-rakta-haraæ tathà karma || 109 || yava-t­ïa-dhÃnyaæ bhaktaæ vidalai÷ k«Ãro«itair apa-snehÃ÷ | yÆ«Ã bhak«yÃÓ ca hità yac cÃnyac chle«ma-nÃÓÃya || 110 || 22.110av yava-t­ïa-dhÃnyaæ bhuktaæ 22.110bv vidalai÷ k«Ãro«itair apa-sneham prÃïÃnila-patha-saæsthÃ÷ Óvasitam api nirundhate pramÃda-vata÷ | kaïÂhÃmayÃÓ cikitsitam ato drutaæ te«u kurvÅta || 111 || UttarasthÃna dhÆmÃtapa-tu«ÃrÃmbu-krŬÃti-svapna-jÃgarai÷ | utsvedÃdhi-puro-vÃta-bëpa-nigraha-rodanai÷ || 1 || 23.1cv unmÃdÃdhi-puro-vÃta- aty-ambu-madya-pÃnena k­mibhir vega-dhÃraïai÷ | upadhÃna-m­jÃbhyaÇga-dve«Ãdha÷-pratatek«aïai÷ || 2 || a-sÃtmya-gandha-du«ÂÃma-bhëyÃdyaiÓ ca Óiro-gatÃ÷ | janayanty ÃmayÃn do«Ãs tatra mÃruta-kopata÷ || 3 || 23.3av a-sÃtmya-gandha-du«ÂÃmbu- nistudyete bh­Óaæ ÓaÇkhau ghÃÂà saæbhidyate tathà | bhruvor madhyaæ lalÃÂaæ ca patatÅvÃti-vedanam || 4 || 23.4cv bhruvor madhye lalÃÂaæ ca bÃdhyete svanata÷ Órotre ni«k­«yete ivÃk«iïÅ | ghÆrïatÅva Óira÷ sarvaæ saædhibhya iva mucyate || 5 || sphuraty ati sirÃ-jÃlaæ kandharÃ-hanu-saægraha÷ | prakÃÓÃ-saha-tà ghrÃïa-srÃvo '-kasmÃd vyathÃ-Óamau || 6 || mÃrdavaæ mardana-sneha-sveda-bandhaiÓ ca jÃyate | Óiras-tÃpo 'yam ardhe tu mÆrdhna÷ so 'rdhÃvabhedaka÷ || 7 || pak«Ãt kupyati mÃsÃd và svayam eva ca ÓÃmyati | ati-v­ddhas tu nayanaæ Óravaïaæ và vinÃÓayet || 8 || Óiro-'bhitÃpe pittotthe Óiro-dhÆmÃyanaæ jvara÷ | svedo 'k«i-dahanaæ mÆrchà niÓi ÓÅtaiÓ ca mÃrdavam || 9 || a-ruci÷ kapha-je mÆrdhno guru-stimita-ÓÅta-tà | sirÃ-ni«panda-tÃlasyaæ ruÇ mandÃhny adhikà niÓi || 10 || tandrà ÓÆnÃk«i-kÆÂa-tvaæ karïa-kaï¬Æyanaæ vami÷ | raktÃt pittÃdhika-ruja÷ sarvai÷ syÃt sarva-lak«aïa÷ || 11 || saækÅrïair bhojanair mÆrdhni kledite rudhirÃmi«e | kopite saænipÃte ca jÃyante mÆrdhni jantava÷ || 12 || Óirasas te pibanto 'sraæ ghorÃ÷ kurvanti vedanÃ÷ | citta-vibhraæÓa-jananÅr jvara÷ kÃso bala-k«aya÷ || 13 || rauk«ya-Óopha-vyadha-ccheda-dÃha-sphuraïa-pÆti-tÃ÷ | kapÃle tÃlu-Óiraso÷ kaï¬Æ÷ Óo«a÷ pramÅlaka÷ || 14 || 23.14av rauk«ya-Óophe vyadha-ccheda- 23.14bv -dÃha-sphuÂana-pÆti-tÃ÷ 23.14dv kaï¬Æ÷ Óopha÷ pramÅlaka÷ 23.14dv kaï¬Æ÷ Óopho '-pramÅlaka÷ tÃmrÃccha-siÇghÃïaka-tà karïa-nÃdaÓ ca jantu-je | vÃtolbaïÃ÷ Óira÷-kampaæ tat-saæj¤aæ kurvate malÃ÷ || 15 || pitta-pradhÃnair vÃtÃdyai÷ ÓaÇkhe Óopha÷ sa-Óoïitai÷ | tÅvra-dÃha-rujÃ-rÃga-pralÃpa-jvara-t­¬-bhramÃ÷ || 16 || tiktÃsya÷ pÅta-vadana÷ k«ipra-kÃrÅ sa ÓaÇkhaka÷ | tri-rÃtrÃj jÅvitaæ hanti sidhyaty apy ÃÓu sÃdhita÷ || 17 || 23.17dv sidhyaty ÃÓu su-sÃdhita÷ pittÃnubaddha÷ ÓaÇkhÃk«i-bhrÆ-lalÃÂe«u mÃruta÷ | rujaæ sa-spandanÃæ kuryÃd anu-sÆryodayodayÃm || 18 || 23.18av pittÃnubandha÷ ÓaÇkhÃk«i- Ã-madhyÃhnaæ vivardhi«ïu÷ k«ud-vata÷ sà viÓe«ata÷ | a-vyavasthita-ÓÅto«ïa-sukhà ÓÃmyaty ata÷ param || 19 || sÆryÃvarta÷ sa ity uktà daÓa rogÃ÷ Óiro-gatÃ÷ | Óirasy eva ca vak«yante kapÃle vyÃdhayo nava || 20 || kapÃle pavane du«Âe garbha-sthasyÃpi jÃyate | sa-varïo nÅ-ruja÷ Óophas taæ vidyÃd upa-ÓÅr«akam || 21 || yathÃ-do«odayaæ brÆyÃt piÂikÃrbuda-vidradhÅn | kapÃle kleda-bahulÃ÷ pittÃs­k-Óle«ma-jantubhi÷ || 22 || kaÇgu-siddhÃrthaka-nibhÃ÷ piÂikÃ÷ syur arÆæ«ikÃ÷ | kaï¬Æ-keÓa-cyuti-svÃpa-rauk«ya-k­t sphuÂanaæ tvaca÷ || 23 || 23.23dv -rÆk«a-k­t sphuÂanaæ tvaca÷ su-sÆk«maæ kapha-vÃtÃbhyÃæ vidyÃd dÃruïakaæ tu tat | roma-kÆpÃnugaæ pittaæ vÃtena saha mÆrchitam || 24 || 23.24bv vidyÃd dÃruïakaæ ca tat pracyÃvayati romÃïi tata÷ Óle«mà sa-Óoïita÷ | roma-kÆpÃn ruïaddhy asya tenÃnye«Ãm a-saæbhava÷ || 25 || tad indra-luptaæ rujyÃæ ca prÃhuÓ cÃceti cÃpare | khalater api janmaivaæ ÓÃtanaæ tatra tu kramÃt || 26 || 23.26av tad indra-luptaæ tajjÃæ ca 23.26av tad indra-luptaæ tajhjhÃæ ca 23.26av tad indra-luptaæ tahnÃÓ ca 23.26av tad indra-luptaæ rƬhyÃæ ca 23.26dv Óatanaæ tatra tu kramÃt 23.26dv Óadanaæ tatra tu kramÃt 23.26dv sadanaæ tatra tu kramÃt sà vÃtÃd agni-dagdhÃbhà pittÃt svinna-sirÃv­tà | kaphÃd ghana-tvag varïÃæÓ ca yathÃ-svaæ nirdiÓet tvaci || 27 || 23.27bv pittÃt snigdha-sirÃv­tà 23.27bv pittÃt snigdhà sirÃv­tà 23.27bv pittÃt pÅta-sirÃv­tà do«ai÷ sarvÃk­ti÷ sarvair a-sÃdhyà sà nakha-prabhà | dagdhÃgnineva nÅ-romà sa-dÃhà yà ca jÃyate || 28 || 23.28dv sa-dÃho«Ã ca jÃyate Óoka-Órama-krodha-k­ta÷ ÓarÅro«mà Óiro-gata÷ | keÓÃn sa-do«a÷ pacati palitaæ saæbhavaty ata÷ || 29 || tad vÃtÃt sphuÂitaæ ÓyÃvaæ kharaæ rÆk«aæ jala-prabham | pittÃt sa-dÃhaæ pÅtÃbhaæ kaphÃt snigdhaæ viv­ddhi-mat || 30 || sthÆlaæ su-Óuklaæ sarvais tu vidyÃd vyÃmiÓra-lak«aïam | Óiro-rujodbhavaæ cÃnyad vi-varïaæ sparÓanÃ-saham || 31 || 23.31av sthÆlaæ sa-Óuklaæ sarvais tu a-sÃdhyà saænipÃtena khalati÷ palitÃni ca | ÓarÅra-pariïÃmotthÃny apek«ante rasÃyanam || 32 || UttarasthÃna Óiro-'bhitÃpe 'nila-je vÃta-vyÃdhi-vidhiæ caret | gh­tam akta-Óirà rÃtrau pibed u«ïa-payo-'nupa÷ || 1 || 24.1cv gh­tam akta-Óiro rÃtrau 24.1cv gh­tÃbhyakta-Óiro rÃtrau 24.1dv pibet sarpi÷ payo-'nupa÷ mëÃn kulatthÃn mudgÃn và tad-vat khÃded gh­tÃnvitÃn | tailaæ tilÃnÃæ kalkaæ và k«Åreïa saha pÃyayet || 2 || piï¬opanÃha-svedÃÓ ca mÃæsa-dhÃnya-k­tà hitÃ÷ | vÃta-ghna-daÓa-mÆlÃdi-siddha-k«Åreïa secanam || 3 || snigdhaæ nasyaæ tathà dhÆma÷ Óira÷-Óravaïa-tarpaïam | varaïÃdau gaïe k«uïïe k«Åram ardhodakaæ pacet || 4 || 24.4cv varuïÃdau gaïe k«uïïe k«ÅrÃvaÓi«Âaæ tac chÅtaæ mathitvà sÃram Ãharet | tato madhurakai÷ siddhaæ nasyaæ tat pÆjitaæ havi÷ || 5 || varge 'tra pakvaæ k«Åre ca peyaæ sarpi÷ sa-Óarkaram | kÃrpÃsa-majjà tvaÇ mustà sumana÷-korakÃïi ca || 6 || 24.6av tasmin vipakvaæ k«Åre ca 24.6cv kÃrpÃsa-majjà tvaÇ mustaæ 24.6dv sumana÷-k«ÃrakÃïi ca nasyam u«ïÃmbu-pi«ÂÃni sarva-mÆrdha-rujÃpaham | ÓarkarÃ-kuÇkuma-Ó­taæ gh­taæ pittÃs­g-anvaye || 7 || pralepai÷ sa-gh­tai÷ ku«Âha-kuÂilotpala-candanai÷ | vÃtodreka-bhayÃd raktaæ na cÃsminn avasecayet || 8 || ity a-ÓÃntau cale dÃha÷ kaphe ce«Âo yathodita÷ | ardhÃvabhedake 'py e«Ã tathà do«ÃnvayÃt kriyà || 9 || 24.9bv kaphe co«ïaæ yathoditam 24.9dv yathÃ-do«Ãnvayà kriyà 24.9dv yathÃ-do«Ãnvaye kriyà ÓirÅ«a-bÅjÃpÃmÃrga-mÆlaæ nasyaæ vi¬Ãnvitam | sthirÃ-raso và lepe tu prapunnÃÂo 'mla-kalkita÷ || 10 || 24.10cv sthirÃ-raso và lepo 'tra sÆryÃvarte 'pi tasmiæs tu sirayÃpahared as­k | Óiro-'bhitÃpe pittotthe snigdhasya vyadhayet sirÃm || 11 || 24.11av sÆryÃvarte tu tasmiæs tu ÓÅtÃ÷ Óiro-mukhÃlepa-seka-Óodhana-vastaya÷ | jÅvanÅya-Ó­te k«Åra-sarpi«Å pÃna-nasyayo÷ || 12 || kartavyaæ rakta-je 'py etat pratyÃkhyÃya ca ÓaÇkhake | Óle«mÃbhitÃpe jÅrïÃjya-snehitai÷ kaÂukair vamet || 13 || sveda-pralepa-nasyÃdyà rÆk«a-tÅk«ïo«ïa-bhe«ajai÷ | Óasyante copavÃso 'tra nicaye miÓram Ãcaret || 14 || 24.14cv Óasyate copavÃso 'tra k­mi-je Óoïitaæ nasyaæ tena mÆrchanti jantava÷ | mattÃ÷ Óoïita-gandhena niryÃnti ghrÃïa-vaktrayo÷ || 15 || 24.15dv niryÃnti ghrÃïa-vaktrata÷ su-tÅk«ïa-nasya-dhÆmÃbhyÃæ kuryÃn nirharaïaæ tata÷ | vi¬aÇga-svarjikÃ-dantÅ-hiÇgu-go-mÆtra-sÃdhitam || 16 || kaÂu-nimbeÇgudÅ-pÅlu-tailaæ nasyaæ p­thak p­thak | ajÃ-mÆtra-drutaæ nasyaæ k­mijit k­mi-jit param || 17 || 24.17cv ajÃ-mÆtra-drutaæ nasye pÆti-matsya-yutai÷ kuryÃd dhÆmaæ nÃvana-bhe«ajai÷ | k­mibhi÷ pÅta-rakta-tvÃd raktam atra na nirhared || 18 || pÆti-matsya÷ k­mÅn hatvà dur-gandha-tvÃt tu vÃta-je || 18.1+1ab || vÃtÃbhitÃpa-vihita÷ kampe dÃhÃd vinà krama÷ | nave janmottaraæ jÃte yojayed upa-ÓÅr«ake || 19 || vÃta-vyÃdhi-kriyÃæ pakve karma vidradhi-coditam | Ãma-pakve yathÃ-yogyaæ vidradhi-piÂikÃrbude || 20 || arÆæ«ikà jalaukobhir h­tÃsrà nimba-vÃriïà | siktà prabhÆta-lavaïair limped aÓva-Óak­d-rasai÷ || 21 || paÂola-nimba-pattrair và sa-haridrai÷ su-kalkitai÷ | go-mÆtra-jÅrïa-piïyÃka-k­kavÃku-malair api || 22 || kapÃla-bh­«Âaæ ku«Âhaæ và cÆrïitaæ taila-saæyutam | rÆæ«ikÃlepanaæ kaï¬Æ-kleda-dÃhÃrti-nÃÓanam || 23 || mÃlatÅ-citrakÃÓvaghna-naktamÃla-prasÃdhitam | cÃcÃrÆæ«ikayos tailam abhyaÇga÷ k«ura-gh­«Âayo÷ || 24 || 24.24dv abhyaÇge k«ura-gh­«Âayo÷ 24.24dv abhyaÇga÷ k«ura-m­«Âayo÷ a-ÓÃntau Óirasa÷ Óuddhyai yateta vamanÃdibhi÷ | vidhyet sirÃæ dÃruïake lÃlÃÂyÃæ ÓÅlayen m­jÃm || 25 || nÃvanaæ mÆrdha-vastiæ ca lepayec ca sa-mÃk«ikai÷ | priyÃla-bÅja-madhuka-ku«Âha-mëai÷ sa-sar«apai÷ || 26 || 24.26av nÃvanaæ mÆrdhni vastiæ ca lÃk«Ã-ÓamyÃka-pattrai¬agaja-dhÃtrÅ-phalais tathà | koradÆ«a-t­ïa-k«Ãra-vÃri-prak«Ãlanaæ hitam || 27 || 24.27dv -vÃri prak«Ãlane hitam indra-lupte yathÃsannaæ sirÃæ viddhvà pralepayet | pracchÃya gìhaæ kÃsÅsa-manohvÃ-tutthako«aïai÷ || 28 || 24.28bv sirÃæ viddhvà pralepanam vanyÃmaratarubhyÃæ và gu¤jÃ-mÆla-phalais tathà | tathà lÃÇgalikÃ-mÆlai÷ karavÅra-rasena và || 29 || 24.29av kuÂannaÂa-marubhyÃæ và 24.29av dhÃnyÃmaratarubhyÃæ và sa-k«audra-k«udra-vÃrtÃka-sva-rasena rasena và | dhattÆrakasya pattrÃïÃæ bhallÃtaka-rasena và || 30 || 24.30av sa-k«audra-k«udra-b­hatÅ- 24.30dv bhallÃtaka-phalena và atha-và mÃk«ika-havis-tila-pu«pa-trikaïÂakai÷ | tailÃktà hasti-dantasya ma«Å cÃcau«adhaæ param || 31 || 24.31dv ma«Å vÃpy au«adhaæ param 24.31dv ma«Å và cau«adhaæ param Óukla-romodgame tad-van ma«Å me«a-vi«Ãïa-jà | varjayed vÃriïà sekaæ yÃvad roma-samudbhava÷ || 32 || 24.32dv yÃvad roma-samudgama÷ 24.32dv yÃvad roma-punar-bhava÷ khalatau palite valyÃæ harid-romni ca Óodhitam | nasya-vaktra-Óiro-'bhyaÇga-pradehai÷ samupÃcaret || 33 || siddhaæ tailaæ b­haty-Ãdyair jÅvanÅyaiÓ ca nÃvanam | mÃsaæ và nimba-jaæ tailaæ k«Åra-bhuÇ nÃvayed yati÷ || 34 || nÅlÅ-ÓirÅ«a-koraïÂa-bh­Çga-sva-rasa-bhÃvitam | Óelv-ak«a-tila-rÃmÃïÃæ bÅjaæ kÃkÃï¬akÅ-samam || 35 || pi«ÂvÃja-payasà lohÃl liptÃd arkÃæÓu-tÃpitÃt | tailaæ srutaæ k«Åra-bhujo nÃvanÃt palitÃnta-k­t || 36 || 24.36av pi«ÂvÃja-payasà loha- 24.36bv -liptÃd arkÃæÓu-tÃpitÃt k«ÅrÃt sÃhacarÃd bh­Çgarajasa÷ saurasÃd rasÃt | prasthais tailasya ku¬ava÷ siddho ya«ÂÅ-palÃnvita÷ || 37 || 24.37av k«ÅrÃt sahacarÃd bh­Çgaæ 24.37av k«ÅrÃt sÃhacarÃd bh­Çga- 24.37bv ærÃjata÷ saurasÃd rasÃt 24.37bv -rasata÷ saurasÃd rasÃt nasyaæ ÓailÃsane bhÃï¬e Ó­Çge me«asya và sthita÷ | k«Åreïa Ólak«ïa-pi«Âau và dugdhikÃ-karavÅrakau || 38 || 24.38av nasyaæ ÓilÃ-maye bhÃï¬e 24.38av nasyaæ Óailodbhave bhÃï¬e utpÃÂya palitaæ deyÃv ÃÓaye palitÃpahau | k«Åraæ priyÃlaæ ya«Ây-Ãhvaæ jÅvanÅyo gaïas tilÃ÷ || 39 || k­«ïÃ÷ pralepo vaktrasya harid-roma-valÅ-hita÷ | tilÃ÷ sÃmalakÃ÷ padma-ki¤jalko madhukaæ madhu || 40 || 24.40bv hari-lopa-valÅ-hita÷ b­æhayed ra¤jayec caitat keÓÃn mÆrdha-pralepanÃt | mÃæsÅ ku«Âhaæ tilÃ÷ k­«ïÃ÷ ÓÃrivà nÅlam utpalam || 41 || 24.41av b­æhayec ca rajec caitat 24.41bv keÓÃn mÆrdhna÷ pralepanÃt k«audraæ ca k«Åra-pi«ÂÃni keÓa-saævardhanam param | ayo-rajo bh­Çgarajas tri-phalà k­«ïa-m­ttikà || 42 || sthitam ik«u-rase mÃsaæ sa-mÆlaæ palitaæ rajet | mëa-kodrava-dhÃnyÃmlair yavÃgÆæs tri-dino«ità || 43 || 24.43cv yava-kodrava-dhÃnyÃmlair loha-ÓuklotkaÂà pi«Âà balÃkÃm api ra¤jayet | prapauï¬arÅka-madhuka-pippalÅ-candanotpalai÷ || 44 || 24.44av loha-ku«ÂhotkaÂà pi«Âà 24.44av loha-ÓuktotkaÂà pi«Âà 24.44av lohe ÓuktotkaÂà pi«Âà 24.44av lauhe ÓuklotkaÂà pi«Âà bh­Çgarajas-tri-phalotpala-sÃri-loha-purÅ«a-samanvita-kÃri | tailam idaæ paca dÃruïa-hÃri lu¤cita-keÓa-ghana-sthira-kÃri || 44.1+1 || 24.44.1+1bv -loha-purÅ«a-samanvita-dhÃri siddhaæ dhÃtrÅ-rase tailaæ nasyenÃbhya¤janena ca | sarvÃn mÆrdha-gadÃn hanti palitÃni ca ÓÅlitam || 45 || madhÆka-ya«ÂÅ-k­mijid-viÓva-bh­Çgai÷ Ó­taæ havi÷ | «a¬-bindu-dÃnÃt tan nasyaæ sarva-mÆrdha-gadÃpaham || 45+1 || 24.45+1cv «a¬-bindu-nÃma tan nasyaæ 24.45+1cv «a¬-bindu-nÃmnà tan nasyaæ varÅ-jÅvanti-niryÃsa-payobhir yamakaæ pacet | jÅvanÅyaiÓ ca tan nasyaæ sarva-jatrÆrdhva-roga-jit || 46 || 24.46av varÅ-jÅvanti-niryÃsai÷ 24.46bv -payobhir yad gh­taæ pacet 24.46bv sa-payobhir gh­taæ pacet mayÆraæ pak«a-pittÃntra-pÃda-viÂ-tuï¬a-varjitam | daÓa-mÆla-balÃ-rÃsnÃ-madhukais tri-palair yutam || 47 || 24.47bv -Óak­t-pÃt-tuï¬a-varjitam 24.47dv -madhukais tri-palai÷ saham jale paktvà gh­ta-prasthaæ tasmin k«Åra-samaæ pacet | kalkitair madhura-dravyai÷ sarva-jatrÆrdhva-roga-jit || 48 || tad abhyÃsÅ-k­taæ pÃna-vasty-abhya¤jana-nÃvanai÷ | etenaiva ka«Ãyeïa gh­ta-prasthaæ vipÃcayet || 49 || catur-guïena payasà kalkair ebhiÓ ca kÃr«ikai÷ | jÅvantÅ-tri-phalÃ-medÃ-m­dvÅkarddhi-parÆ«akai÷ || 50 || samaÇgÃ-cavikÃ-bhÃrgÅ-kÃÓmarÅ-karkaÂÃhvayai÷ | ÃtmaguptÃ-mahÃmedÃ-tÃla-kharjÆra-mastakai÷ || 51 || 24.51dv -tÃla-kharjÆra-mustakai÷ m­ïÃla-bisa-kharjÆra-ya«ÂÅmadhuka-jÅvakai÷ | ÓatÃvarÅ-vidÃrÅk«u-b­hatÅ-ÓÃrivÃ-yugai÷ || 52 || 24.52dv -b­hatÅ-ÓrÃvaïÅ-yugai÷ mÆrvÃ-Óvadaæ«Ârar«abhaka-Ó­ÇgÃÂaka-kaserukai÷ | rÃsnÃ-sthirÃ-tÃmalakÅ-sÆk«mailÃ-ÓaÂhi-pau«karai÷ || 53 || 24.53av dÆrvÃ-Óvadaæ«Âra«abhaka- punarnavÃ-tavak«ÅrÅ-kÃkolÅ-dhanvayÃsakai÷ | madhÆkÃk«oÂa-vÃtÃma-mu¤jÃtÃbhi«ukair api || 54 || 24.54cv madhukÃk«oÂa-vÃtÃma- mahÃ-mÃyÆram ity etan mÃyÆrÃd adhikaæ guïai÷ | dhÃtv-indriya-svara-bhraæÓa-ÓvÃsa-kÃsÃrditÃpaham || 55 || yony-as­k-Óukra-do«e«u Óastaæ vandhyÃ-suta-pradam | Ãkhubhi÷ kukkuÂair haæsai÷ ÓaÓaiÓ ceti prakalpayet || 56 || 24.56cv Ãkhubhi÷ karkaÂair haæsai÷ jatrÆrdhva-jÃnÃæ vyÃdhÅnÃm eka-triæÓac-chata-dvayam | paras-param a-saækÅrïaæ vistareïa prakÃÓitam || 57 || 24.57bv eka-triæÓaæ Óata-dvayam Ærdhva-mÆlam adha÷-ÓÃkham ­«aya÷ puru«aæ vidu÷ | mÆla-prahÃriïas tasmÃd rogä chÅghra-taraæ jayet || 58 || sarvendriyÃïi yenÃsmin prÃïà yena ca saæÓritÃ÷ | tena tasyottamÃÇgasya rak«ÃyÃm Ãd­to bhavet || 59 || nÅlotpalaæ sotpala-ku«Âha-yuktaæ sa-pippalÅkaæ madhukaæ ÓatÃhvam | sa-Ó­Çgaveraæ Óirasa÷ pralepa÷ sadya÷ Óiro-roga-vinÃÓanÃya || 59+1 || UttarasthÃna vraïo dvi-dhà nijÃgantu-du«Âa-Óuddha-vibhedata÷ | nijo do«ai÷ ÓarÅrotthair Ãgantur bÃhya-hetu-ja÷ || 1 || 25.1dv Ãgantur bÃhya-hetubhi÷ do«air adhi«Âhito du«Âa÷ Óuddhas tair an-adhi«Âhita÷ | saæv­ta-tvaæ viv­ta-tà kÃÂhinyaæ m­du-tÃti và || 2 || 25.2dv kÃÂhinyaæ m­du-tÃpi và 25.2dv kÃÂhinyaæ m­du-tÃpi ca aty-utsannÃvasanna-tvam aty-au«ïyam ati-ÓÅta-tà | rakta-tvaæ pÃï¬u-tà kÃr«ïyaæ pÆti-pÆya-parisruti÷ || 3 || pÆti-mÃæsa-sirÃ-snÃyu-cchanna-totsaÇgi-tÃti-ruk | saærambha-dÃha-Óvayathu-kaï¬v-Ãdibhir upadruta÷ || 4 || dÅrgha-kÃlÃnubandhaÓ ca vidyÃd du«Âa-vraïÃk­tim | sa pa¤ca-daÓa-dhà do«ai÷ sa-raktais tatra mÃrutÃt || 5 || 25.5cv sa pa¤ca-dhà p­thag do«ai÷ ÓyÃva÷ k­«ïo 'ruïo bhasma-kapotÃsthi-nibho 'pi và | mastu-mÃæsa-pulÃkÃmbu-tulya-tanv-alpa-saæsruti÷ || 6 || 25.6bv -kapotÃsthi-nibho 'tha-và nir-mÃæsas toda-bhedìhyo rÆk«aÓ caÂacaÂÃyate | pittena k«ipra-ja÷ pÅto nÅla÷ kapila-piÇgala÷ || 7 || 25.7cv pittÃd vahni-prabha÷ pÅto mÆtra-kiæÓuka-bhasmÃmbu-tailÃbho«ïa-bahu-sruti÷ | k«Ãrok«ita-k«ata-sama-vyatho rÃgo«ma-pÃka-vÃn || 8 || kaphena pÃï¬u÷ kaï¬Æ-mÃn bahu-Óveta-ghana-sruti÷ | sthÆlau«Âha÷ kaÂhina÷ snÃyu-sirÃ-jÃla-tato 'lpa-ruk || 9 || pravÃla-rakto raktena sa-raktaæ pÆyam udgiret | vÃji-sthÃna-samo gandhe yukto liÇgaiÓ ca paittikai÷ || 10 || 25.10bv sa-raktaæ pÆyam Årayet 25.10cv vÃji-sthÃna-samo gandhair 25.10cv vÃji-sthÃna-samo gandho dvÃbhyÃæ tribhiÓ ca sarvaiÓ ca vidyÃl lak«aïa-saækarÃt | jihvÃ-prabho m­du÷ Ólak«ïa÷ ÓyÃvau«Âha-piÂika÷ sama÷ || 11 || 25.11dv ÓyÃvau«Âho '-piÂika÷ sama÷ ki¤-cid-unnata-madhyo và vraïa÷ Óuddho 'n-upadrava÷ | tvag-Ãmi«a-sirÃ-snÃyu-saædhy-asthÅni vraïÃÓayÃ÷ || 12 || ko«Âho marma ca tÃny a«Âau du÷-sÃdhyÃny uttarottaram | su-sÃdhya÷ sat-tva-mÃæsÃgni-vayo-bala-vati vraïa÷ || 13 || 25.13dv -vayo-bala-vatÃæ vraïa÷ v­tto dÅrghas tri-puÂakaÓ catur-aÓrÃk­tiÓ ca ya÷ | tathà sphik-pÃyu-me¬hrau«Âha-p­«ÂhÃntar-vaktra-gaï¬a-ga÷ || 14 || 25.14dv -p­«ÂhÃntar-vaktra-gaï¬a-ja÷ 25.14dv -p­«ÂhÃntar-vaktra-gaï¬ayo÷ k­cchra-sÃdhyo 'k«i-daÓana-nÃsikÃpÃÇga-nÃbhi«u | sevanÅ-jaÂhara-Órotra-pÃrÓva-kak«Ã-stane«u ca || 15 || phena-pÆyÃnila-vaha÷ Óalya-vÃn Ærdhva-nirvamÅ | bhagandaro 'ntar-vadanas tathà kaÂy-asthi-saæÓrita÷ || 16 || ku«ÂhinÃæ vi«a-ju«ÂÃnÃæ Óo«iïÃæ madhu-mehinÃæ | vraïÃ÷ k­cchreïa sidhyanti ye«Ãæ ca syur vraïe vraïÃ÷ || 17 || 25.17dv ye«Ãæ cÃpi vraïe vraïÃ÷ naiva sidhyanti vÅsarpa-jvarÃtÅsÃra-kÃsinÃm | pipÃsÆnÃm a-nidrÃïÃæ ÓvÃsinÃm a-vipÃkinÃm || 18 || 25.18cv pipÃsÆnÃæ sa-nidrÃïÃæ bhinne Óira÷-kapÃle và mastuluÇgasya darÓane | snÃyu-kledÃt sirÃ-chedÃd gÃmbhÅryÃt k­mi-bhak«aïÃt || 19 || asthi-bhedÃt sa-Óalya-tvÃt sa-vi«a-tvÃd a-tarkitÃt | mithyÃ-bandhÃd ati-snehÃd rauk«yÃd romÃdi-ghaÂÂanÃt || 20 || k«obhÃd a-Óuddha-ko«Âha-tvÃt sauhityÃd ati-karÓanÃt | madya-pÃnÃd divÃ-svapnÃd vyavÃyÃd rÃtri-jÃgarÃt || 21 || 25.21cv madya-pÃnÃd divÃ-svÃpÃd vraïo mithyopacÃrÃc ca naiva sÃdhyo 'pi sidhyati | kapota-varïa-pratimà yasyÃnta÷ kleda-varjitÃ÷ || 22 || 25.22bv naiva sÃdhyo 'pi rohati sthirÃÓ cipiÂikÃ-vanto rohatÅti tam ÃdiÓet | athÃtra ÓophÃvasthÃyÃæ yathÃsannaæ viÓodhanam || 23 || 25.23av sthirÃÓ ca piÂikÃ-vanto yojyaæ Óopho hi ÓuddhÃnÃæ vraïaÓ cÃÓu praÓÃmyati | kuryÃc chÅtopacÃraæ ca ÓophÃvasthasya saætatam || 24 || 25.24cv kuryÃc chÅtopacÃraæ tu do«Ãgnir agni-vat tena prayÃti sahasà Óamam | Óophe vraïe ca kaÂhine vi-varïe vedanÃnvite || 25 || vi«a-yukte viÓe«eïa jala-jÃdyair hared as­k | du«ÂÃsre 'pagate sadya÷ Óopha-rÃga-rujÃæ Óama÷ || 26 || 25.26bv jalaukÃdyair hared as­k h­te h­te ca rudhire su-ÓÅtai÷ sparÓa-vÅryayo÷ | su-Ólak«ïais tad-aha÷-pi«Âai÷ k«Årek«u-sva-rasa-dravai÷ || 27 || 25.27dv k«Årek«u-sva-rasa-drutai÷ Óata-dhauta-gh­topetair muhur anyair a-Óo«ibhi÷ | pratilomaæ hito lepa÷ sekÃbhyaÇgÃÓ ca tat-k­tÃ÷ || 28 || nyagrodhodumbarÃÓvattha-plak«a-vetasa-valkalai÷ | pradeho bhÆri-sarpirbhi÷ Óopha-nirvÃpaïa÷ param || 29 || 25.29cv pradeho bhÆri-sarpiÓ ca vÃtolbaïÃnÃæ stabdhÃnÃæ kaÂhinÃnÃæ mahÃ-rujÃm | srutÃs­jÃæ ca ÓophÃnÃæ vraïÃnÃm api ced­ÓÃm || 30 || ÃnÆpa-vesavÃrÃdyai÷ sveda÷ somÃs tilÃ÷ puna÷ | bh­«Âà nirvÃpitÃ÷ k«Åre tat-pi«Âà dÃha-rug-harÃ÷ || 31 || sthirÃn manda-ruja÷ ÓophÃn snehair vÃta-kaphÃpahai÷ | abhyajya svedayitvà ca veïu-nìyà Óanai÷ Óanai÷ || 32 || vimlÃpanÃrthaæ m­dnÅyÃt talenÃÇgu«Âhakena và | yava-godhÆma-mudgaiÓ ca siddha-pi«Âai÷ pralepayet || 33 || 25.33dv siddhai÷ pi«Âai÷ pralepayet 25.33dv siddhaæ pi«Âaæ pralepayet 25.33dv dugdha-pi«Âai÷ pralepayet vilÅyate sa cen naivaæ tatas tam upanÃhayet | a-vidagdhas tathà ÓÃntiæ vidagdha÷ pÃkam aÓnute || 34 || sa-kola-tila-vallomà dadhy-amlà saktu-piï¬ikà | sa-kiïva-ku«Âha-lavaïà ko«ïà ÓastopanÃhane || 35 || 25.35av sa-kola-tila-vallÆra- 25.35bv -dadhy-amlà saktu-piï¬ikà su-pakve piï¬ite Óophe pŬanair upapŬite | dÃraïaæ dÃraïÃrhasya su-kumÃrasya ce«yate || 36 || guggulv-atasi-go-danta-svarïak«ÅrÅ-kapota-vi | k«Ãrau«adhÃni k«ÃrÃÓ ca pakva-Óopha-vidÃraïam || 37 || 25.37cv k«Ãrau«adhÃni k«ÃraÓ ca pÆya-garbhÃn aïu-dvÃrÃn sotsaÇgÃn marma-gÃn api | ni÷-snehai÷ pŬana-dravyai÷ samantÃt pratipŬayet || 38 || Óu«yantaæ samupek«eta pralepaæ pŬanaæ prati | na mukhe cainam Ãlimpet tathà do«a÷ prasicyate || 39 || kalÃya-yava-godhÆma-mëa-mudga-hareïava÷ | dravyÃïÃæ picchilÃnÃæ ca tvaÇ-mÆlÃni prapŬanam || 40 || 25.40cv dravyÃïÃæ picchilÃnÃæ tu 25.40cv dravyÃïÃæ picchilÃnÃæ và saptasu k«ÃlanÃdye«u surasÃragvadhÃdikau | bh­Óaæ du«Âe vraïe yojyau meha-ku«Âha-vraïe«u ca || 41 || atha-và k«Ãlanaæ kvÃtha÷ paÂolÅ-nimba-pattra-ja÷ | a-viÓuddhe viÓuddhe tu nyagrodhÃdi-tvag-udbhava÷ || 42 || 25.42av atha-và k«Ãlane kvÃtha÷ paÂolÅ-tila-ya«Ây-Ãhva-triv­d-dantÅ-niÓÃ-dvayam | nimba-pattrÃïi cÃlepa÷ sa-paÂur vraïa-Óodhana÷ || 43 || 25.43dv sa-paÂur vraïa-Óodhanam vraïÃn viÓodhayed vartyà sÆk«mÃsyÃn saædhi-marma-gÃn | k­tayà triv­tÃ-dantÅ-lÃÇgalÅ-madhu-saindhavai÷ || 44 || vÃtÃbhibhÆtÃn sÃsrÃvÃn dhÆpayed ugra-vedanÃn | yavÃjya-bhÆrja-madana-ÓrÅve«Âaka-surÃhvayai÷ || 45 || nirvÃpayed bh­Óaæ ÓÅtai÷ pitta-rakta-vi«olbaïÃn | Óu«kÃlpa-mÃæse gambhÅre vraïa utsÃdanaæ hitam || 46 || nyagrodha-padmakÃdibhyÃm aÓvagandhÃ-balÃ-tilai÷ | adyÃn mÃæsÃda-mÃæsÃni vidhinopahitÃni ca || 47 || 25.47dv vihitopahitÃni ca 25.47dv vidhÃnopahitÃni ca mÃæsaæ mÃæsÃda-mÃæsena vardhate Óuddha-cetasa÷ | utsanna-m­du-mÃæsÃnÃæ vraïÃnÃm avasÃdanam || 48 || 25.48bv vardhate Óuddha-tejasa÷ jÃtÅ-mukula-kÃsÅsa-manohvÃla-purÃgnikai÷ | utsanna-mÃæsÃn kaÂhinÃn kaï¬Æ-yuktÃæÓ cirotthitÃn || 49 || vraïÃn su-du÷kha-ÓodhyÃæÓ ca Óodhayet k«Ãra-karmaïà | sravanto 'ÓmarÅ-jà mÆtraæ ye cÃnye rakta-vÃhina÷ || 50 || 25.50av vraïÃn su-du÷kha-sÃdhyÃæÓ ca 25.50bv yojayet k«Ãra-karmaïà 25.50dv ye cÃnye k«ata-vÃhina÷ chinnÃÓ ca saædhayo ye«Ãæ yathoktair ye ca Óodhanai÷ | ÓodhyamÃnà na Óudhyanti ÓodhyÃ÷ syus te 'gni-karmaïà || 51 || 25.51bv yathoktair ye ca sÃdhanai÷ 25.51cv sÃdhyamÃnà na sidhyanti 25.51dv sÃdhyÃ÷ syus te 'gni-karmaïà 25.51dv sÃdhyÃs te cÃgni-karmaïà ÓuddhÃnÃæ ropaïaæ yojyam utsÃdÃya yad Åritam | aÓvagandhà ruhà lodhraæ kaÂphalaæ madhuya«Âikà || 52 || 25.52av ÓuddhÃnÃæ ropaïe yojyam samaÇgà dhÃtakÅ-pu«paæ paramaæ vraïa-ropaïam | apeta-pÆti-mÃæsÃnÃæ mÃæsa-sthÃnÃm a-rohatÃm || 53 || kalkaæ saærohaïaæ kuryÃt tilÃnÃæ madhukÃnvitam | snigdho«ïa-tikta-madhura-ka«Ãya-tvai÷ sa sarva-jit || 54 || 25.54av kalkaæ saærohaïe kuryÃt 25.54av kalka÷ saærohaïaæ kuryÃt 25.54bv tilÃnÃæ madhukÃnvita÷ 25.54dv -ka«Ãyair e«a sarva-jit sa k«audra-nimba-pattrÃbhyÃæ yukta÷ saæÓodhanaæ param | pÆrvÃbhyÃæ sarpi«Ã cÃsau yukta÷ syÃd ÃÓu ropaïa÷ || 55 || 25.55bv yukta÷ saæÓodhana÷ param 25.55dv yukta÷ syÃd api ropaïa÷ tila-vad yava-kalkaæ tu ke-cid icchanti tad-vida÷ | sÃsra-pitta-vi«Ãgantu-gambhÅrÃn so«maïo vraïÃn || 56 || k«Åra-ropaïa-bhai«ajya-Ó­tenÃjyena ropayet | ropaïau«adha-siddhena tailena kapha-vÃta-jÃn || 57 || kÃcchÅ-lodhrÃbhayÃ-sarja-sindÆräjana-tutthakam | cÆrïitaæ taila-madanair yuktaæ ropaïam uttamam || 58 || 25.58av kÃk«Å-lodhrÃbhayÃ-sarja- 25.58av kÃÇk«Å-lodhrÃbhayÃ-sarja- samÃnÃæ sthira-mÃæsÃnÃæ tvak-sthÃnÃæ cÆrïa i«yate | kakubhodumbarÃÓvattha-jambÆ-kaÂphala-lodhra-jai÷ || 59 || 25.59bv tvak-sthÃnÃæ cÆrïam i«yate tvak-cÆrïaiÓ cÆrïità vraïÃ÷ tvak-cÆrïaiÓ cÆrïità vraïÃ÷ | lÃk«Ã-manohvÃ-ma¤ji«ÂhÃ-haritÃla-niÓÃ-dvayai÷ || 60 || 25.60av tvacam ÃÓu nig­hïÃti 25.60bv tvak-cÆrïaiÓ cÆrïito vraïa÷ pralepa÷ sa-gh­ta-k«audras tvag-viÓuddhi-kara÷ param | kÃlÅyaka-latÃmrÃsthi-hema-kÃlÃ-rasottamai÷ || 61 || 25.61av pralepa÷ sa-gh­ta-k«audrais lepa÷ sa-go-maya-rasa÷ sa-varïa-karaïa÷ param | dagdho vÃraïa-danto 'ntar-dhÆmaæ tailaæ rasäjanam || 62 || 25.62bv sa-varïa-karaïo bhavet 25.62dv -dhÆmas tailaæ rasäjanam roma-saæjanano lepas tad-vat taila-pariplutà | catu«-pÃn-nakha-romÃsthi-tvak-Ó­Çga-khura-jà ma«Å || 63 || vraïina÷ Óastra-karmoktaæ pathyÃ-pathyÃnnam ÃdiÓet | dve pa¤ca-mÆle vargaÓ ca vÃta-ghno vÃtike hita÷ || 64 || 25.64av vraïinÃæ Óastra-karmoktaæ 25.64bv yat pathyÃ-pathyam ÃdiÓet nyagrodha-padmakÃdyau tu tad-vat pitta-pradÆ«ite | ÃragvadhÃdi÷ Óle«ma-ghna÷ kaphe miÓrÃs tu miÓra-je || 65 || 25.65dv kaphe miÓras tu miÓra-je 25.65dv kaphe miÓrÃs tu miÓrake ebhi÷ prak«Ãlanaæ lepo gh­taæ tailaæ rasa-kriyà | cÆrïo vartiÓ ca saæyojya vraïe sapta yathÃ-yatham || 66 || 25.66av ebhi÷ prak«ÃlanÃlepa- 25.66bv -gh­ta-taila-rasa-kriyÃ÷ jÃtÅ-nimba-paÂola-pattra-kaÂukÃ-dÃrvÅ-niÓÃ-ÓÃrivÃ- || 67a || -ma¤ji«ÂhÃbhaya-siktha-tuttha-madhukair naktÃhva-bÅjÃnvitai÷ || 67b || 25.67bv -ma¤ji«ÂhÃbhaya-siktha-tuttha-madhukair naktÃhva-bÅjais tathà sarpi÷ sÃdhyam anena sÆk«ma-vadanà marmÃÓritÃ÷ kledino || 67c || 25.67cv sarpi÷ sÃdhyam anena sÆk«ma-vadanà marmÃÓritÃ÷ srÃviïo 25.67cv sarpi÷ siddham anena sÆk«ma-vadanà marmÃÓritÃ÷ kledino gambhÅrÃ÷ sa-rujo vraïÃ÷ sa-gataya÷ Óudhyanti rohanti ca || 67d || 25.67dv gambhÅrÃ÷ sa-rujo vraïÃ÷ sa-gatikÃ÷ Óudhyanti rohanti ca sÃdhitaæ sva-rase tailaæ kÃkamÃcyÃÓ catur-guïe | gati-bhÃjÃm api hitaæ vraïÃnÃæ ropaïaæ param || 67+1 || 25.67+1cv gati-bhÃjÃm api varaæ UttarasthÃna sadyo-vraïà ye sahasà saæbhavanty abhighÃtata÷ | an-antair api tair aÇgam ucyate ju«Âam a«Âa-dhà || 1 || gh­«ÂÃvak­tta-vicchinna-pravilambita-pÃtitam | viddhaæ bhinnaæ vidalitaæ tatra gh­«Âaæ lasÅkayà || 2 || 26.2bv -pravilambi-nipÃtitam rakta-leÓena và yuktaæ sa-plo«aæ chedanÃt sravet | avagìhaæ tata÷ k­ttaæ vicchinnaæ syÃt tato 'pi ca || 3 || pravilambi sa-Óe«e 'sthni patitaæ pÃtitaæ tano÷ | sÆk«mÃsya-Óalya-viddhaæ tu viddhaæ ko«Âha-vivarjitam || 4 || 26.4av pravilambi sa-Óe«Ãsthi bhinnam anyad vidalitaæ majja-rakta-pariplutam | prahÃra-pŬanotpe«Ãt sahÃsthnà p­thu-tÃæ gatam || 5 || 26.5cv prahÃra-pŬanotpÃtai÷ 26.5cv prahÃra-pŬanÃt te«Ãæ sadya÷ sadyo-vraïaæ si¤ced atha ya«Ây-Ãhva-sarpi«Ã | tÅvra-vyathaæ kavo«ïena balÃ-tailena và puna÷ || 6 || k«ato«maïo nigrahÃrthaæ tat-kÃlaæ vis­tasya ca | ka«Ãya-ÓÅta-madhura-snigdhà lepÃdayo hitÃ÷ || 7 || sadyo-vraïe«v Ãyate«u saædhÃnÃrthaæ viÓe«ata÷ | madhu-sarpiÓ ca yu¤jÅta pitta-ghnÅÓ ca himÃ÷ kriyÃ÷ || 8 || 26.8cv madhu-sarpi÷ prayu¤jÅta sa-saærambhe«u kartavyam Ærdhvaæ cÃdhaÓ ca Óodhanam | upavÃso hitaæ bhuktaæ pratataæ rakta-mok«aïam || 9 || 26.9cv upavÃso hitas tatra gh­«Âe vidalite cai«a su-tarÃm i«yate vidhi÷ | tayor hy alpaæ sravaty asraæ pÃkas tenÃÓu jÃyate || 10 || aty-artham asraæ sravati prÃya-Óo 'nya-tra vik«ate | tato rakta-k«ayÃd vÃyau kupite 'ti-rujÃ-kare || 11 || 26.11av aty-artham asraæ vamati 26.11bv prÃya-Óo 'nya-tra ca k«ate sneha-pÃna-parÅ«eka-sveda-lepopanÃhanam | sneha-vastiæ ca kurvÅta vÃta-ghnau«adha-sÃdhitam || 12 || 26.12dv snehair vastiæ ca kurvÅta 26.12dv vÃta-ghnau«adha-sÃdhitai÷ iti sÃptÃhika÷ prokta÷ sadyo-vraïa-hito vidhi÷ | saptÃhÃd gata-vege tu pÆrvoktaæ vidhim Ãcaret || 13 || 26.13av iti saptÃhika÷ prokta÷ prÃya÷ sÃmÃnya-karmedaæ vak«yate tu p­thak p­thak | gh­«Âe rujaæ nig­hyÃÓu vraïe cÆrïÃni yojayet || 14 || kalkÃdÅny avak­tte tu vicchinna-pravilambino÷ | sÅvanaæ vidhinoktena bandhanaæ cÃnu pŬanam || 15 || 26.15dv bandhanaæ cÃÓu pŬanam a-sÃdhyaæ sphuÂitaæ netram a-dÅrïaæ lambate tu yat | saæniveÓya yathÃ-sthÃnam a-vyÃviddha-siraæ bhi«ak || 16 || 26.16bv udÅrïaæ lambate tu yat 26.16cv saæniveÓya yathÃ-sthÃnaæ 26.16dv sÆcyà vidhyet sirÃæ bhi«ak pŬayet pÃïinà padma-palÃÓÃntaritena tat | tato 'sya secane nasye tarpaïe ca hitaæ havi÷ || 17 || 26.17dv tarpaïe kathitaæ havi÷ vipakvam Ãjaæ ya«Ây-Ãhva-jÅvakar«abhakotpalai÷ | sa-payaskai÷ paraæ tad dhi sarva-netrÃbhighÃta-jit || 18 || gala-pŬÃvasanne 'k«ïi vamanotkÃsana-k«avÃ÷ | prÃïÃyÃmo 'tha-và kÃrya÷ kriyà ca k«ata-netra-vat || 19 || 26.19av gala-pŬo 'vasanne 'k«ïi 26.19bv vamanotkleÓana-k«avÃ÷ karïe sthÃnÃc cyute syÆte Órotas tailena pÆrayet | k­kÃÂikÃyÃæ chinnÃyÃæ nirgacchaty api mÃrute || 20 || 26.20av karïe sthÃna-cyute syÆte 26.20bv srotas tailena pÆrayet samaæ niveÓya badhnÅyÃt syÆtvà ÓÅghraæ nir-antaram | Ãjena sarpi«Ã cÃtra pari«eka÷ praÓasyate || 21 || 26.21av samÃæ niveÓya badhnÅyÃt 26.21cv Ãjena sarpi«Ã tatra uttÃno 'nnÃni bhu¤jÅta ÓayÅta ca su-yantrita÷ | ghÃtaæ ÓÃkhÃsu tiryak-sthaæ gÃtre samyaÇ-niveÓite || 22 || syÆtvà vellita-bandhena badhnÅyÃd ghana-vÃsasà | carmaïà go«-phaïÃ-bandha÷ kÃryaÓ cÃ-saægate vraïe || 23 || 26.23dv kÃryaÓ cÃæsa-gate vraïe 26.23dv kÃryaÓ cÃæÓa-gate vraïe pÃdau vilambi-mu«kasya prok«ya netre ca vÃriïà | praveÓya v­«aïau sÅvyet sevanyà tunna-saæj¤ayà || 24 || 26.24dv sevanyà picu-yuktayà 26.24dv sÅvanyà picu-yuktayà kÃryaÓ ca go«-phaïÃ-bandha÷ kaÂyÃm ÃveÓya paÂÂakam | sneha-sekaæ na kurvÅta tatra klidyati hi vraïa÷ || 25 || 26.25dv tatra klidyanti hi vraïÃ÷ 26.25dv tena klidyanti hi vraïÃ÷ kÃlÃnusÃry-agurv-elÃ-jÃtÅ-candana-parpaÂai÷ | ÓilÃ-dÃrvy-am­tÃ-tutthai÷ siddhaæ tailaæ ca ropaïam || 26 || 26.26bv -jÃtÅ-candana-padmakai÷ chinnÃæ ni÷Óe«ata÷ ÓÃkhÃæ dagdhvà tailena yuktita÷ | badhnÅyÃt koÓa-bandhena tato vraïa-vad Ãcaret || 27 || 26.27bv dagdhvà tailena yuktibhi÷ kÃryà ÓalyÃh­te viddhe bhaÇgÃd vidalite kriyà | Óiraso 'pah­te Óalye vÃla-vartiæ praveÓayet || 28 || mastuluÇga-srute÷ kruddho hanyÃd enaæ calo 'nya-thà | vraïe rohati caikaikaæ Óanair apanayet kacam || 29 || 26.29av mastuluÇga-srute kruddho mastuluÇga-srutau khÃden masti«kÃn anya-jÅva-jÃn | Óalye h­te 'ÇgÃd anyasmÃt sneha-vartiæ nidhÃpayet || 30 || dÆrÃvagìhÃ÷ sÆk«mÃsyà ye vraïÃ÷ sruta-ÓoïitÃ÷ | secayec cakra-tailena sÆk«ma-netrÃrpitena tÃn || 31 || bhinne ko«Âhe 's­jà pÆrïe mÆrchÃ-h­t-pÃrÓva-vedanÃ÷ | jvaro dÃhas t­¬ ÃdhmÃnaæ bhaktasyÃn-abhinandanam || 32 || saÇgo viï-mÆtra-marutÃæ ÓvÃsa÷ svedo 'k«i-rakta-tà | loha-gandhi-tvam Ãsyasya syÃd gÃtre ca vi-gandha-tà || 33 || ÃmÃÓaya-sthe rudhire rudhiraæ chardayaty api | ÃdhmÃnenÃti-mÃtreïa ÓÆlena ca viÓasyate || 34 || 26.34dv ÓÆlena ca vinaÓyati 26.34dv ÓÆlena ca viÓi«yate pakvÃÓaya-sthe rudhire sa-ÓÆlaæ gauravaæ bhavet | nÃbher adhas-tÃc chÅta-tvaæ khebhyo raktasya cÃgama÷ || 35 || a-bhinno 'py ÃÓaya÷ sÆk«mai÷ srotobhir abhipÆryate | as­jà syandamÃnena pÃrÓve mÆtreïa vasti-vat || 36 || tatrÃntar-lohitaæ ÓÅta-pÃdocchvÃsa-karÃnanam | raktÃk«aæ pÃïdu-vadanam Ãnaddhaæ ca vivarjayet || 37 || ÃmÃÓaya-sthe vamanaæ hitaæ pakvÃÓayÃÓrite | virecanaæ nirÆhaæ ca ni÷-sneho«ïair viÓodhanai÷ || 38 || 26.38bv hitaæ pakvÃÓayÃÓraye 26.38bv hitaæ pakvÃÓaya-sthite 26.38dv ni÷-sneho«ïair viÓodhanam yava-kola-kulatthÃnÃæ rasai÷ sneha-vivarjitai÷ | bhu¤jÅtÃnnaæ yavÃgÆæ và pibet saindhava-saæyutÃm || 39 || 26.39dv pibet saindhava-saæyutam ati-ni÷sruta-raktas tu bhinna-ko«Âha÷ pibed as­k | kli«Âa-cchinnÃntra-bhedena ko«Âha-bhedo dvi-dhà sm­ta÷ || 40 || 26.40av ati-ni÷s­ta-raktas tu 26.40cv klinna-bhinnÃntra-bhedena 26.40cv Óli«Âa-cchinnÃntra-bhedena mÆrchÃdayo 'lpÃ÷ prathame dvitÅye tv ati-bÃdhakÃ÷ | kli«ÂÃntra÷ saæÓayÅ dehÅ chinnÃntro naiva jÅvati || 41 || 26.41cv klinnÃntra÷ saæÓayÅ dehÅ 26.41cv kli«ÂÃntra÷ saæÓaye dehÅ 26.41cv Óli«ÂÃntra÷ saæÓayÅ dehÅ 26.41dv bhinnÃntro naiva jÅvati yathÃ-svaæ mÃrgam Ãpannà yasya viï-mÆtra-mÃrutÃ÷ | vy-upadrava÷ sa bhinne 'pi ko«Âhe jÅvaty a-saæÓayam || 42 || a-bhinnam antraæ ni«krÃntaæ praveÓyaæ na tv ato 'nya-thà | utpaÇgila-Óiro-grastaæ tad apy eke vadanti tu || 43 || 26.43cv urogala-Óiro-grastaæ 26.43cv uroÇgila-Óiro-grastaæ 26.43cv pupuÇgala-Óiro-grastaæ 26.43cv vayaÇgila-Óiro-grastaæ prak«Ãlya payasà digdhaæ t­ïa-Óoïita-pÃæsubhi÷ | praveÓayet kÊpta-nakho gh­tenÃktaæ Óanai÷ Óanai÷ || 44 || k«ÅreïÃrdrÅ-k­taæ Óu«kaæ bhÆri-sarpi÷-pariplutam | aÇgulyà pram­Óet kaïÂhaæ jalenodvejayed api || 45 || tathÃntrÃïi viÓanty antas tat-kÃlaæ pŬayanti ca | vraïa-sauk«myÃd bahu-tvÃd và ko«Âham antram an-ÃviÓat || 46 || 26.46bv tat-kÃlaæ pŬayeta ca tat-pramÃïena jaÂharaæ pÃÂayitvà praveÓayet | yathÃ-sthÃnaæ sthite samyak antre sÅvyed anu vraïam || 47 || 26.47cv yathÃ-sthÃna-sthite samyag sthÃnÃd apetam Ãdatte jÅvitaæ kupitaæ ca tat | ve«ÂayitvÃnu paÂÂena gh­tena pari«ecayet || 48 || 26.48bv jÅvitaæ kupitaæ ca yat cÆrïair yathoktai÷ saædhÃnaæ k­tvà k«audra-gh­ta-plutai÷ | tata÷ kavalikÃæ dattvà ve«Âayed anu-pÆrva-Óa÷ || 48.1+1 || pÃyayeta tata÷ ko«ïaæ citrÃ-taila-yutaæ paya÷ | m­du-kriyÃrthaæ Óak­to vÃyoÓ cÃdha÷-prav­ttaye || 49 || 26.49av pÃyayet taæ tata÷ ko«ïaæ 26.49bv citra-taila-yutaæ paya÷ anuvarteta var«aæ ca yathoktaæ vraïa-yantraïÃm | udarÃn medaso vartiæ nirgatÃæ bhasmanà m­dà || 50 || 26.50bv yathoktaæ vraïa-yantraïam avakÅrya ka«Ãyair và Ólak«ïair mÆlais tata÷ samam | d­¬haæ baddhvà ca sÆtreïa vardhayet kuÓalo bhi«ak || 51 || 26.51bv Ólak«ïair mÆle tata÷ samam 26.51bv Ólak«ïaiÓ cÆrïais tata÷ samam tÅk«ïenÃgni-prataptena Óastreïa sak­d eva tu | syÃd anya-thà rug ÃÂopo m­tyur và chidyamÃnayà || 52 || sa-k«audre ca vraïe baddhe su-jÅrïe 'nne gh­taæ pibet | k«Åraæ và ÓarkarÃ-citrÃ-lÃk«Ã-gok«urakai÷ Ó­tam || 53 || 26.53av sa-k«audre tu vraïe baddhe 26.53bv su-jÅrïÃnno gh­taæ pibet rug-dÃha-jit sa-ya«Ây-Ãhvai÷ paraæ pÆrvodito vidhi÷ | medo-granthy-uditaæ tatra tailam abhya¤jane hitam || 54 || 26.54cv medo-granthy-uditaæ cÃtra tÃlÅÓaæ padmakaæ mÃæsÅ hareïv-aguru-candanam | haridre padma-bÅjÃni soÓÅraæ madhukaæ ca tai÷ || 55 || pakvaæ sadyo-vraïe«Æktaæ tailaæ ropaïam uttamam | gƬha-prahÃrÃbhihate patite vi«amoccakai÷ || 56 || 26.56cv mƬha-prahÃrÃbhihate kÃryaæ vÃtÃsra-jit t­pti-mardanÃbhya¤janÃdikam | viÓli«Âa-dehaæ mathitaæ k«Åïaæ marmÃhataæ hatam || 57 || 26.57av kuryÃd vÃtÃs­g-uktaæ hi 26.57bv -mardanÃbhyaÇga-Óodhanam 26.57bv mardanÃbhyaÇga-Óodhanam 26.57dv k«Åïaæ marmÃhatÃhatam 26.57dv k«Åïaæ marmÃhataæ ca tam vÃsayet taila-pÆrïÃyÃæ droïyÃæ mÃæsa-rasÃÓinam || 57ªab || UttarasthÃna pÃta-ghÃtÃdibhir dve-dhà bhaÇgo 'sthnÃæ saædhy-a-saædhita÷ | prasÃraïÃku¤canayor a-Óakti÷ saædhi-mukta-tà || 1 || 27.1bv bhaÇgo 'sthna÷ saædhy-a-saædhi-ga÷ 27.1bv bhaÇgo 'sthna÷ saædhy-a-saædhita÷ itarasmin bh­Óaæ Óopha÷ sarvÃvasthÃsv ati-vyathà | a-ÓaktiÓ ce«Âite 'lpe 'pi pŬyamÃne sa-Óabda-tà || 2 || 27.2bv sarvÃvasthÃsv ati-vyatha÷ samÃsÃd iti bhaÇgasya lak«aïaæ bahu-dhà tu tat | bhidyate bhaÇga-bhedena tasya sarvasya sÃdhanam || 3 || yathà syÃd upayogÃya tathà tad upadek«yate | prÃjyÃïu-dÃri yat tv asthi sparÓe Óabdaæ karoti yat || 4 || 27.4cv prÃjyÃïu-dÃri yac cÃsthi yatrÃsthi-leÓa÷ praviÓen madhyam asthno vidÃrita÷ | bhagnaæ yac cÃbhighÃtena ki¤-cid evÃvaÓe«itam || 5 || 27.5cv bhagnaæ yad abhighÃtena 27.5cv bhagnaæ yad vÃbhighÃtena unnamyamÃnaæ k«ata-vad yac ca majjani majjati | tad du÷-sÃdhyaæ k­ÓÃ-Óakta-vÃtalÃlpÃÓinÃm api || 6 || bhinnaæ kapÃlaæ yat kaÂyÃæ saædhi-muktaæ cyutaæ ca yat | jaghanaæ prati pi«Âaæ ca bhagnaæ yat tad vivarjayet || 7 || 27.7av bhinnaæ kapÃlaæ yat kaÂyÃ÷ a-saæÓli«Âa-kapÃlaæ ca lalÃÂaæ cÆrïitaæ tathà | yac ca bhagnaæ bhavec chaÇkha-Óira÷-p­«Âha-stanÃntare || 8 || samyag-yamitam apy asthi dur-nyÃsÃd dur-nibandhanÃt | saæk«obhÃd api yad gacched vi-kriyÃæ tad vivarjayet || 9 || 27.9dv vi-kriyÃæ tac ca varjayet Ãdito yac ca dur-jÃtam asthi saædhir athÃpi và | taruïÃsthÅni bhujyante bhajyante nalakÃni tu || 10 || 27.10cv taruïÃsthÅni namyante 27.10dv bhajyante nalakÃni ca kapÃlÃni vibhidyante sphuÂanty anyÃni bhÆyasà | athÃvanatam unnamyam unnataæ cÃvapŬayet || 11 || 27.11av kapÃlÃsthÅni bhidyante äched atik«iptam adho-gataæ copari vartayet | ächanotpŬanonnÃma-carma-saæk«epa-bandhanai÷ || 12 || 27.12av äched a-vik«iptam adho- saædhŤ charÅra-gÃn sarvÃæÓ calÃn apy a-calÃn api | ity etai÷ sthÃpanopÃyai÷ samyak saæsthÃpya niÓ-calam || 13 || 27.13dv samyak saæsthÃpya niÓ-calÃn paÂÂai÷ prabhÆta-sarpirbhi÷ ve«Âayitvà sukhais tata÷ | kadambodumbarÃÓvattha-sarjÃrjuna-palÃÓa-jai÷ || 14 || vaæÓodbhavair và p­thubhis tanubhi÷ su-niveÓitai÷ | su-Ólak«ïai÷ sa-pratistambhair valkalai÷ Óakalair api || 15 || 27.15cv su-Ólak«ïai÷ sa-pratistambhair kuÓÃhvayai÷ samaæ bandhaæ paÂÂasyopari yojayet | Óithilena hi bandhena saædhi-sthairyaæ na jÃyate || 16 || 27.16dv saædhe÷ sthairyaæ na jÃyate gìhenÃti rujÃ-dÃha-pÃka-Óvayathu-saæbhava÷ | try-ahÃt try-ahÃd ­tau gharme saptÃhÃn mok«ayed dhime || 17 || 27.17av gìhenÃpi rujÃ-dÃha- sÃdhÃraïe tu pa¤cÃhÃd bhaÇga-do«a-vaÓena và | nyagrodhÃdi-ka«Ãyeïa tata÷ ÓÅtena secayet || 18 || 27.18bv bhagna-do«a-vaÓena và 27.18bv bhaÇge do«a-vaÓena và taæ pa¤ca-mÆla-pakvena payasà tu sa-vedanam | sukho«ïaæ vÃvacÃryaæ syÃc cakra-tailaæ vijÃnatà || 19 || 27.19av pa¤ca-mÆla-vipakvena 27.19cc sukho«ïam avacÃryaæ syÃc vibhajya deÓaæ kÃlaæ ca vÃta-ghnau«adha-saæyutam | pratataæ seka-lepÃæÓ ca vidadhyÃd bh­Óa-ÓÅtalÃn || 20 || 27.20av vibhajya deÓa-kÃlau ca 27.20bv vÃta-ghnau«adha-sÃdhitam g­«Âi-k«Åraæ sa-sarpi«kaæ madhurau«adha-sÃdhitam | prÃta÷ prÃta÷ pibed bhagna÷ ÓÅtalaæ lÃk«ayà yutam || 21 || sa-vraïasya tu bhagnasya vraïo madhu-gh­tottarai÷ | ka«Ãyai÷ pratisÃryo 'tha Óe«o bhaÇgodita÷ krama÷ || 22 || 27.22cv ka«Ãyai÷ pratisÃryo và lambÃni vraïa-mÃæsÃni pralipya madhu-sarpi«Ã | saædadhÅta vraïÃn vaidyo bandhanaiÓ copapÃdayet || 23 || tÃn samÃn su-sthitä j¤Ãtvà phalinÅ-lodhra-kaÂphalai÷ | samaÇgÃ-dhÃtakÅ-yuktaiÓ cÆrïitair avacÆrïayet || 24 || dhÃtakÅ-lodhra-cÆrïair và rohanty ÃÓu tathà vraïÃ÷ | iti bhaÇga upakrÃnta÷ sthira-dhÃtor ­tau hime || 25 || mÃæsalasyÃlpa-do«asya su-sÃdhyo dÃruïo 'nya-thà | pÆrva-madhyÃnta-vayasÃm eka-dvi-tri-guïai÷ kramÃt || 26 || 27.26bv su-sÃdho dÃruïo 'nya-thà mÃsai÷ sthairyaæ bhavet saædher yathoktaæ bhajatÃæ vidhim | kaÂÅ-jaÇghoru-bhagnÃnÃæ kapÃÂa-Óayanaæ hitam || 27 || 27.27bv yathoktaæ bhajato vidhim yantraïÃrthaæ tathà kÅlÃ÷ pa¤ca kÃryà nibandhanÃ÷ | jaÇghorvo÷ pÃrÓvayor dvau dvau tala ekaÓ ca kÅlaka÷ || 28 || ÓroïyÃæ và p­«Âha-vaæÓe và vak«asy ak«akayos tathà | vimok«e bhagna-saædhÅnÃæ vidhim evaæ samÃcaret || 29 || 27.29bv vak«asy aæÓakayos tathà 27.29bv vaktrasyÃk«akayos tathà 27.29dv vidhim enaæ samÃcaret saædhÅæÓ cira-vimuktÃæs tu snigdha-svinnÃn m­dÆ-k­tÃn | uktair vidhÃnair buddhyà ca yathÃ-svaæ sthÃnam Ãnayet || 30 || 27.30av saædhÅæÓ cira-vimuktÃæÓ ca 27.30cv uktair vidhÃnair yuktyà ca 27.30cv uktair vidhÃnair yuktyà và a-saædhi-bhagne rƬhe tu vi«amolbaïa-sÃdhite | Ãpothya bhaÇgaæ yamayet tato bhagna-vad Ãcaret || 31 || 27.31av a-saædhi-bhagne rƬhe ca 27.31bv vi«amolbaïa-sÃdhanai÷ bhagnaæ naiti yathà pÃkaæ prayateta tathà bhi«ak | pakva-mÃæsa-sirÃ-snÃyu÷ saædhi÷ Óle«aæ na gacchati || 32 || 27.32av bhaÇgo naiti yathà pÃkaæ vÃta-vyÃdhi-vinirdi«ÂÃn snehÃn bhagnasya yojayet | catu«-prayogÃn balyÃæÓ ca vasti-karma ca ÓÅlayet || 33 || ÓÃly-Ãjya-rasa-dugdhÃdyai÷ pau«Âikair a-vidÃhibhi÷ | mÃtrayopacared bhagnaæ saædhi-saæÓle«a-kÃribhi÷ || 34 || glÃnir na Óasyate tasya saædhi-viÓle«a-k­d dhi sà || 35ab || lavaïaæ kaÂukaæ k«Ãram amlaæ maithunam Ãtapam || 35cd || vyÃyÃmaæ ca na seveta bhagno rÆk«aæ ca bhojanam || 35ef || k­«ïÃæs tilÃn vi-rajaso d­¬ha-vastra-baddhÃn sapta k«apà vahati vÃriïi vÃsayet | saæÓo«ayed anu-dinaæ pravisÃrya caitÃn k«Åre tathaiva madhuka-kvathite ca toye || 36 || 27.36cv saæÓo«ayed anu-dinaæ pratisÃrya caitÃn 27.36cv saæÓo«ayed anu-dinaæ pravibhÃvya caitÃn punar api pÅta-payaskÃæs tÃn pÆrva-vad eva Óo«itÃn bìham | vigata-tu«Ãn a-rajaskÃn saæcÆrïya su-cÆrïitair yu¤jyÃt || 37 || 27.37dv saæcÆrïya vicÆrïitair yu¤jyÃt nalada-vÃlaka-lohitaya«ÂikÃ-nakha-miÓi-plava-ku«Âha-balÃ-trayai÷ | aguru-kuÇkuma-candana-ÓÃrivÃ-sarala-sarja-rasÃmaradÃrubhi÷ || 38 || padmakÃdi-gaïopetais tila-pi«Âaæ tataÓ ca tat | samasta-gandha-bhai«ajya-siddha-dugdhena pŬayet || 39 || 27.39bv tila-pi«Âaæ tataÓ ca tam Óaileya-rÃsnÃæÓumatÅ-kaseru-kÃlÃnusÃrÅ-nata-pattra-lodhrai÷ | sa-k«ÅraÓuklai÷ sa-paya÷ sa-dÆrvais tailaæ pacet tan naladÃdibhiÓ ca || 40 || 27.40cv tvak-k«Åra-yuktai÷ payasà sa-dÆrvais 27.40cv sa-k«Åra-yuktais payasà sa-dÆrvais 27.40cv sa-k«Åra-yuktais sa-paya÷ sa-dÆrvais gandha-tailam idam uttamam asthi-sthairya-k­j jayati cÃÓu vikÃrÃn | vÃta-pitta-janitÃn ati-vÅryÃn vyÃpino 'pi vividhair upayogai÷ || 41 || 27.41cv vÃta-pitta-janitÃn ati-vÅryaæ 27.41cv vÃta-pitta-janitÃn ati-vÅrya- 27.41dv -vyÃpino 'pi vividhair upayogai÷ UttarasthÃna hasty-aÓva-p­«Âha-gamana-kaÂhinotkaÂakÃsanai÷ | arÓo-nidÃnÃbhihitair aparaiÓ ca ni«evitai÷ || 1 || 28.1bv -kaÂhinotkaÂukÃsanai÷ an-i«ÂÃ-d­«Âa-pÃkena sadyo và sÃdhu-garhaïai÷ | prÃyeïa piÂikÃ-pÆrvo yo 'Çgule dvy-aÇgule 'pi và || 2 || 28.2av an-i«Âa-di«Âa-pÃkena pÃyor vraïo 'ntar bÃhyo và du«ÂÃs­Ç-mÃæsa-go bhavet | vasti-mÆtrÃÓayÃbhyÃsa-gata-tvÃt syandanÃtmaka÷ || 3 || 28.3av pÃyau vraïo 'ntar bÃhyo và bhagandara÷ sa sarvÃæÓ ca dÃrayaty a-kriyÃ-vata÷ | bhaga-vasti-gudÃæs te«u dÅryamÃïe«u bhÆribhi÷ || 4 || 28.4av bhagandara÷ sa sarvaÓ ca 28.4av bhagandara÷ sa sarvasya vÃta-mÆtra-Óak­c-chukraæ khai÷ sÆk«mair vamati kramÃt | do«ai÷ p­thag yutai÷ sarvair Ãgantu÷ so '«Âama÷ sm­ta÷ || 5 || 28.5dv ÃgantuÓ cëÂama÷ sm­ta÷ a-pakvaæ piÂikÃæ Ãhu÷ pÃka-prÃptaæ bhagandaram | gƬha-mÆlÃæ sa-saærambhÃæ rug-ìhyÃæ rƬha-kopinÅm || 6 || bhagandara-karÅæ vidyÃt piÂikÃæ na tv ato 'nya-thà | tatra ÓyÃvÃruïà toda-bheda-sphuraïa-ruk-karÅ || 7 || piÂikà mÃrutÃt pittÃd u«Âra-grÅvÃ-vad ucchrità | rÃgiïÅ tanur Æ«mìhyà jvara-dhÆmÃyanÃnvità || 8 || 28.8cv rÃgiïÅ tanu-sÆk«mà ca sthirà snigdhà mahÃ-mÆlà pÃï¬u÷ kaï¬Æ-matÅ kaphÃt | ÓyÃvà tÃmrà sa-dÃho«Ã ghora-rug vÃta-pitta-jà || 9 || 28.9cv ÓyÃva-tÃmrà sa-dÃho«Ã pÃï¬urà ki¤-cid-Ã-ÓyÃvà k­cchra-pÃkà kaphÃnilÃt | pÃdÃÇgu«Âha-samà sarvair do«air nÃnÃ-vidha-vyathà || 10 || ÓÆlÃ-rocaka-t­¬-dÃha-jvara-cchardir-upadrutà | vraïa-tÃæ yÃnti tÃ÷ pakvÃ÷ pramÃdÃt tatra vÃta-jà || 11 || cÅyate 'ïu-mukhaiÓ chidrai÷ Óata-ponaka-vat kramÃt | acchaæ sravadbhir ÃsrÃvam ajasraæ phena-saæyutam || 12 || 28.12av dÅryate 'ïu-mukhaiÓ chidrai÷ 28.12bv Óata-ponaka-vaktra-vat Óata-ponaka-saæj¤o 'yam u«Âra-grÅvas tu pitta-ja÷ | bahu-picchÃ-parisrÃvÅ parisrÃvÅ kaphodbhava÷ || 13 || vÃta-pittÃj parik«epÅ parik«ipya gudaæ gati÷ | jÃyate paritas tatra prÃkÃraæ parikheva ca || 14 || 28.14dv prÃkÃra-parikheva ca ­jur vÃta-kaphÃd ­jvyà gudo gatyÃtra dÅryate | kapha-pitte tu pÆrvotthaæ dur-nÃmÃÓritya kupyata÷ || 15 || 28.15bv gudo gatyà tu dÅryate 28.15bv gudo gatyà nu dÅryate 28.15cv kapha-pitte tu pÆrvoktaæ arÓo-mÆle tata÷ Óopha÷ kaï¬Æ-dÃhÃdi-mÃn bhavet | sa ÓÅghraæ pakva-bhinno 'sya kledayan mÆlam arÓasa÷ || 16 || sravaty ajasraæ gatibhir ayam arÓo-bhagandara÷ | sarva-ja÷ ÓambukÃvarta÷ ÓambÆkÃvarta-saænibha÷ || 17 || gatayo dÃrayanty asmin rug-vegair dÃruïair gudam | asthi-leÓo 'bhyavah­to mÃæsa-g­ddhyà yadà gudam || 18 || k«iïoti tiryaÇ nirgacchann un-mÃrgaæ k«atato gati÷ | syÃt tata÷ pÆya-dÅrïÃyÃæ mÃæsa-kothena tatra ca || 19 || 28.19av k«aïoti tiryaÇ nirgacchan 28.19cv syÃt tadà pÆya-dÅrïÃyÃæ jÃyante k­mayas tasya khÃdanta÷ parito gudam | vidÃrayanti na cirÃd un-mÃrgÅ k«ata-jaÓ ca sa÷ || 20 || 28.20av jÃyante k­mayas tebhya÷ 28.20dv un-mÃrgÅ k«ata-jas tu sa÷ te«u rug-dÃha-kaï¬v-ÃdÅn vidyÃd vraïa-ni«edhata÷ | «a k­cchra-sÃdhanÃs te«Ãæ nicaya-k«ata-jau tyajet || 21 || 28.21bv vidyÃd vraïa-vibhaktita÷ pravÃhiïÅæ valÅæ prÃptaæ sevanÅæ và samÃÓritam | athÃsya piÂikÃm eva tathà yatnÃd upÃcaret || 22 || Óuddhy-as­k-sruti-sekÃdyair yathà pÃkaæ na gacchati | pÃke punar upasnigdhaæ sveditaæ cÃvagÃhata÷ || 23 || yantrayitvÃrÓasam iva paÓyet samyag bhagandaram | arvÃcÅnaæ parÃcÅnam antar-mukha-bahir-mukham || 24 || 28.24cv avÃcÅnaæ parÃcÅnam athÃntar-mukham e«itvà samyak Óastreïa pÃÂayet | bahir-mukhaæ ca ni÷Óe«aæ tata÷ k«Ãreïa sÃdhayet || 25 || agninà và bhi«ak sÃdhu k«Ãreïaivo«Âra-kandharam | nìÅr ekÃntarÃ÷ k­tvà pÃÂayec chata-ponakam || 26 || 28.26cv nìÅm ekÃntaraæ k­tvà 28.26dv pÃÂayec chata-ponake tÃsu rƬhÃsu Óe«ÃÓ ca m­tyur dÅrïe gude 'nya-thà | parik«epiïi cÃpy evaæ nìy-uktai÷ k«Ãra-sÆtrakai÷ || 27 || arÓo-bhagandare pÆrvam arÓÃæsi pratisÃdhayet | tyaktvopacarya÷ k«ata-ja÷ Óalyaæ Óalya-vatas tata÷ || 28 || 28.28bv arÓÃæsi pratisÃrayet Ãharec ca tathà dadyÃt k­mi-ghnaæ lepa-bhojanam | piï¬a-nìy-Ãdaya÷ svedÃ÷ su-snigdhà ruji pÆjitÃ÷ || 29 || 28.29av Ãhareta tathà dadyÃt 28.29av Ãharet tat tathà dadyÃt 28.29av Ãharet tu tathà dadyÃt sarva-tra ca bahu-cchidre chedÃn Ãlocya yojayet | go-tÅrtha-sarvato-bhadra-dala-lÃÇgala-lÃÇgalÃn || 30 || 28.30av sarva-trÃpi bahu-cchidre pÃrÓvaæ gatena Óastreïa cchedo go-tÅrthako mata÷ | sarvata÷ sarvato-bhadra÷ pÃrÓva-cchedo 'rdha-lÃÇgala÷ || 31 || 28.31av pÃrÓva-gatena Óastreïa 28.31av pÃrÓvÃgatena Óastreïa pÃrÓva-dvaye lÃÇgalaka÷ samastÃæÓ cÃgninà dahet | ÃsrÃva-mÃrgÃn ni÷Óe«aæ naivaæ vikurute puna÷ || 32 || 28.32cv ÃsrÃva-mÃrgÃn ni÷Óe«Ãn yateta ko«Âha-Óuddhau ca bhi«ak tasyÃntarÃntarà | lepo vraïe bi¬ÃlÃsthi tri-phalÃ-rasa-kalkitam || 33 || 28.33av yateta ko«Âha-Óuddhyai ca 28.33av yateta ko«Âha-saæÓuddhau 28.33dv tri-phalÃ-rasa-kalkita÷ jyoti«matÅ-malayu-lÃÇgali-Óelu-pÃÂhÃ-kumbhÃgni-sarja-karavÅra-vacÃ-sudhÃrkai÷ | abhya¤janÃya vipaceta bhagandarÃïÃæ tailaæ vadanti paramaæ hitam etad e«Ãm || 34 || 28.34bv -kumbhÃgni-sarji-karavÅra-vacÃ-sudhÃrkai÷ 28.34dv tailaæ vadanti paramaæ hitam etad eva madhuka-lodhra-kaïÃ-truÂi-reïukÃ-dvi-rajanÅ-phalinÅ-paÂu-ÓÃrivÃ÷ | kamala-kesara-padmaka-dhÃtakÅ-madana-sarja-rasÃmaya-rodikÃ÷ || 35 || 28.35dv -madana-sarja-rasÃmaya-lodhrakÃ÷ sa-bÅjapÆra-cchadanair ebhis tailaæ vipÃcitam | bhagandarÃpacÅ-ku«Âha-madhu-meha-vraïÃpaham || 36 || madhu-taila-yutà vi¬aÇga-sÃra-tri-phalÃ-mÃgadhikÃ-kaïÃÓ ca lŬhÃ÷ | k­mi-ku«Âha-bhagandara-prameha-k«ata-nìÅ-vraïa-ropaïà bhavanti || 37 || 28.37bv -tri-phalÃ-mÃgadhiko«aïÃÓ ca lŬhÃ÷ 28.37dv -k«ata-nìÅ-vraïa-rohaïà bhavanti am­tÃ-truÂi-vella-vatsakaæ kali-pathyÃmalakÃni guggulu÷ | krama-v­ddham idaæ madhu-drutaæ piÂikÃ-sthaulya-bhagandarä jayet || 38 || 28.38cv krama-v­ddham idaæ madhu-plutaæ mÃgadhikÃgni-kaliÇga-vi¬aÇgair bilva-gh­tai÷ sa-varÃ-pala-«aÂkai÷ | guggulunà sad­Óena sametai÷ k«audra-yutai÷ sakalÃmaya-nÃÓa÷ || 39 || 28.39av mÃgadhikÃgni-kaliÇga-vi¬aÇgais 28.39bv tulya-gh­tai÷ sa-varÃ-pala-«aÂkai÷ guggulu-pa¤ca-palaæ palikÃæÓà mÃgadhikà tri-phalà ca p­thak syÃt | tvak-truÂi-kar«a-yutaæ madhu-lŬhaæ ku«Âha-bhagandara-gulma-gati-ghnam || 40 || Ó­Çgavera-rajo-yuktaæ tad eva ca su-bhÃvitam | kvÃthena daÓa-mÆlasya viÓe«Ãd vÃta-roga-jit || 41 || uttamÃ-khadira-sÃra-jaæ raja÷ ÓÅlayann asana-vÃri-bhÃvitam | hanti tulya-mahi«Ãk«a-mÃk«ikaæ ku«Âha-meha-piÂikÃ-bhagandarÃn || 42 || 28.42bv ÓÅlayed anala-vÃri-bhÃvitam 28.42bv ÓÅlayed asana-vÃri-bhÃvitam 28.42cv hanti tulya-mahi«Ãkhya-mÃk«ikaæ bhagandare«v e«a viÓe«a ukta÷ Óe«Ãïi tu vya¤jana-sÃdhanÃni | vraïÃdhikÃrÃt pariÓÅlanÃc ca samyag viditvaupayikaæ vidadhyÃt || 43 || 28.43dv samyag viditvau«adhikaæ vidadhyÃt aÓva-p­«Âha-gamanaæ cala-rodhaæ madya-maithunam a-jÅrïam a-sÃtmyam | sÃhasÃni vividhÃni ca rƬhe vatsaraæ parihared adhikaæ và || 44 || 28.44dv vatsaraæ parihared adhikaæ ca UttarasthÃna kapha-pradhÃnÃ÷ kurvanti medo-mÃæsÃsra-gà malÃ÷ | v­ttonnataæ yaæ Óvayathuæ sa granthir grathanÃt sm­ta÷ || 1 || 29.1dv sa granthir granthanÃt sm­ta÷ do«Ãsra-mÃæsa-medo-'sthi-sirÃ-vraïa-bhavà nava | te tatra vÃtÃd ÃyÃma-toda-bhedÃnvito 'sita÷ || 2 || sthÃnÃt sthÃnÃntara-gatir a-kasmÃd dhÃni-v­ddhi-mÃn | m­dur vastir ivÃnaddho vibhinno 'cchaæ sravaty as­k || 3 || pittÃt sa-dÃha÷ pÅtÃbho rakto và pacyate drutam | bhinno 'sram u«ïaæ sravati Óle«maïà nÅ-rujo ghana÷ || 4 || ÓÅta÷ sa-varïa÷ kaï¬Æ-mÃn pakva÷ pÆyaæ sraved ghanam | do«air du«Âe 's­ji granthir bhaven mÆrchatsu jantu«u || 5 || sirÃ-mÃæsaæ ca saæÓritya sa-svÃpa÷ pitta-lak«aïa÷ | mÃæsalair dÆ«itaæ mÃæsam ÃhÃrair granthim Ãvahet || 6 || snigdhaæ mahÃntaæ kaÂhinaæ sirÃ-naddhaæ kaphÃk­tim | prav­ddhaæ medurair medo nÅtaæ mÃæse 'tha-và tvaci || 7 || vÃyunà kurute granthiæ bh­Óaæ snigdhaæ m­duæ calam | Óle«ma-tulyÃk­tiæ deha-k«aya-v­ddhi-k«ayodayam || 8 || sa vibhinno ghanaæ medas tÃmrÃsita-sitaæ sravet | asthi-bhaÇgÃbhighÃtÃbhyÃm unnatÃvanataæ tu yat || 9 || 29.9av sa vibhinno ghanaæ meda÷ 29.9bv pÆyaæ tÃmrÃsitaæ sravet 29.9cv asthi-bhagnÃbhighÃtÃbhyÃm so 'sthi-granthi÷ padÃtes tu sahasÃmbho-'vagÃhanÃt | vyÃyÃmÃd và pratÃntasya sirÃ-jÃlaæ sa-Óoïitam || 10 || vÃyu÷ saæpŬya saækocya vakrÅ-k­tya viÓo«ya ca | ni÷-sphuraæ nÅ-rujaæ granthiæ kurute sa sirÃhvaya÷ || 11 || 29.11av vÃyu÷ prapŬya saækocya a-rƬhe rƬha-mÃtre và vraïe sarva-rasÃÓina÷ | sÃrdre và bandha-rahite gÃtre 'ÓmÃbhihate 'tha-và || 12 || vÃto 'sram a-srutaæ du«Âaæ saæÓo«ya grathitaæ vraïam | kuryÃt sa-dÃha÷ kaï¬Æ-mÃn vraïa-granthir ayaæ sm­ta÷ || 13 || 29.13av vÃyu÷ prakupita÷ k«ipraæ 29.13bv prÃpya marmÃÓritaæ vraïam sÃdhyà do«Ãsra-medo-jà na tu sthÆla-kharÃÓ calÃ÷ | marma-kaïÂhodara-sthÃÓ ca mahat tu granthito 'rbudam || 14 || 29.14bv na tu sthÆlÃ÷ kharÃÓ calÃ÷ 29.14dv mahÃæs tu granthito 'rbudam tal-lak«aïaæ ca medo-'ntai÷ «o-¬hà do«Ãdibhis tu tat | prÃyo meda÷-kaphìhya-tvÃt sthira-tvÃc ca na pacyate || 15 || sirÃ-sthaæ Óoïitaæ do«a÷ saækocyÃnta÷ prapŬya ca | pÃcayeta tad Ãnaddhaæ sÃsrÃvaæ mÃæsa-piï¬itam || 16 || 29.16bv saækocyÃnu prapŬya ca 29.16bv saækocyÃnu prapŬya và 29.16bv saækocyÃnta÷ prapŬya và 29.16dv sa-srÃvaæ mÃæsa-piï¬a-tÃm mÃæsÃÇkuraiÓ citaæ yÃti v­ddhiæ cÃÓu sravet tata÷ | ajasraæ du«Âa-rudhiraæ bhÆri tac choïitÃrbudam || 17 || 29.17bv v­ddhaæ cÃÓu sravet tata÷ te«v as­Ç-mÃæsa-je varjye catvÃry anyÃni sÃdhayet | prasthità vaÇk«aïorv-Ãdim adha÷-kÃyaæ kapholbaïÃ÷ || 18 || do«Ã mÃæsÃsra-gÃ÷ pÃdau kÃlenÃÓritya kurvate | Óanai÷ Óanair ghanaæ Óophaæ ÓlÅpadaæ tat pracak«ate || 19 || 29.19dv ÓlÅpadaæ tat pracak«yate paripoÂa-yutaæ k­«ïam a-nimitta-rujaæ kharam | rÆk«aæ ca vÃtÃt pittÃt tu pÅtaæ dÃha-jvarÃnvitam || 20 || 29.20cv rÆk«aæ ca vÃtÃt pittÃc ca 29.20cv rÆk«aæ ca ÓlÅpadaæ vÃtÃt 29.20dv pittÃd dÃha-jvarÃnvitam kaphÃd guru snigdham a-ruk citaæ mÃæsÃÇkurair b­hat | tat tyajed vatsarÃtÅtaæ su-mahat su-parisruti || 21 || 29.21bv citaæ mÃæsÃÇkurair mahat pÃïi-nÃsau«Âha-karïe«u vadanty eke tu pÃda-vat | ÓlÅpadaæ jÃyate tac ca deÓe 'nÆpe bh­Óaæ bh­Óam || 22 || 29.22bv vadanty anye tu pÃda-vat meda-sthÃ÷ kaïÂha-manyÃk«a-kak«Ã-vaÇk«aïa-gà malÃ÷ | sa-varïÃn kaÂhinÃn snigdhÃn vÃrtÃkÃmalakÃk­tÅn || 23 || 29.23av meda-sthÃ÷ kaïÂha-manyÃk«i- avagìhÃn bahÆn gaï¬ÃæÓ cira-pÃkÃæÓ ca kurvate | pacyante 'lpa-rujas te 'nye sravanty anye 'ti-kaï¬urÃ÷ || 24 || 29.24cv pacyante 'lpa-rujas tv anye 29.24dv sravanty anye 'ti-kaï¬ulÃ÷ naÓyanty anye bhavanty anye dÅrgha-kÃlÃnubandhina÷ | gaï¬a-mÃlÃpacÅ ceyaæ dÆrveva k«aya-v­ddhi-bhÃk || 25 || tÃæ tyajet sa-jvara-cchardi-pÃrÓva-ruk-kÃsa-pÅnasÃm | a-bhedÃt pakva-Óophasya vraïe cÃ-pathya-sevina÷ || 26 || 29.26bv -pÃrÓva-ruk-ÓvÃsa-pÅnasÃm 29.26dv vraïe vÃ-pathya-sevina÷ anupraviÓya mÃæsÃdÅn dÆraæ pÆyo 'bhidhÃvati | gati÷ sà dÆra-gamanÃn nìŠnìÅva saæsrute÷ || 27 || nìy ekÃn-­jur anye«Ãæ saivÃneka-gatir gati÷ | sà do«ai÷ p­thag eka-sthai÷ Óalya-hetuÓ ca pa¤camÅ || 28 || 29.28cv do«ai÷ p­thak samastaiÓ ca vÃtÃt sa-ruk sÆk«ma-mukhÅ vi-varïà phenilodvamà | sravaty abhyadhikaæ rÃtrau pittÃt t­¬-jvara-dÃha-k­t || 29 || pÅto«ïa-pÆti-pÆya-srud divà cÃti ni«i¤cati | ghana-picchila-saæsrÃvà kaï¬Ælà kaÂhinà kaphÃt || 30 || 29.30av pÅto«ïa-pÆti-pÆyaæ tu 29.30av pÅto«ïa-pÆti-pÆyÃÓru 29.30av pÅto«ïa-pÆti-pÆyÃsrur niÓi cÃbhyadhika-kledà sarvai÷ sarvÃk­tiæ tyajet || 31ab || 29.31bv sarvai÷ sarvÃk­tis tyajet anta÷-sthitaæ Óalyam an-Ãh­taæ tu karoti nìÅæ vahate ca sÃsya || 31cd || 29.31dv karoti nìÅæ vahate ca sÃsyÃt phenÃnuviddhaæ tanum alpam u«ïaæ sÃsraæ ca pÆyaæ sa-rujaæ ca nityam || 31ef || 29.31ev phenÃnuviddhaæ tanum accham u«ïaæ UttarasthÃna granthi«v Ãme«u kartavyà yathÃ-svaæ Óopha-vat kriyà | b­hatÅ-citraka-vyÃghrÅ-kaïÃ-siddhena sarpi«Ã || 1 || snehayec chuddhi-kÃmaæ ca tÅk«ïai÷ Óuddhasya lepanam | saæsvedya bahu-Óo granthiæ vim­dnÅyÃt puna÷ puna÷ || 2 || e«a vÃte viÓe«eïa krama÷ pittÃsra-je puna÷ | jalaukaso himaæ sarvaæ kapha-je vÃtiko vidhi÷ || 3 || tathÃpy a-pakvaæ chittvainaæ sthite rakte 'gninà dahet | sÃdhv a-Óe«aæ sa-Óe«o hi punar ÃpyÃyate dhruvam || 4 || 30.4dv punar Ãnahyate drutam mÃæsa-vraïodbhavau granthÅ yÃpayed evam eva ca | kÃryaæ medo-bhave 'py etat taptai÷ phalÃdibhiÓ ca tam || 5 || 30.5bv pÃÂayed evam eva ca pram­dyÃt tila-digdhena cchannaæ dvi-guïa-vÃsasà | Óastreïa pÃÂayitvà và dahen medasi sÆddh­te || 6 || 30.6av pram­jyÃt tila-digdhena 30.6dv dahen medasi tÆddh­te sirÃ-granthau nave peyaæ tailaæ sÃhacaraæ tathà | upanÃho 'nila-harair vasti-karma sirÃ-vyadha÷ || 7 || arbude granthi-vat kuryÃt yathÃ-svaæ su-tarÃæ hitam | ÓlÅpade 'nila-je vidhyet snigdha-svinnopanÃhite || 8 || ajÃ-Óak­c-chigru-mÆla-lÃk«Ã-surasa-käjikai÷ || 8.1+(1)ab || 30.8.1+(1)bv -lÃk«Ã-rasa-sa-käjikai÷ 30.8.1+(1)bv -lavaïa-k«Ãra-käjikai÷ upodakÃ-pattra-piï¬yà chadair ÃcchÃditaæ ghanam | niveÓya paÂÂaæ badhnÅyÃc chÃmyaty evaæ navÃrbudam || 8.1+(2) || 30.8.1+(2)av upodakÃrka-piïyÃka- 30.8.1+(2)bv -cchadair ÃcchÃditaæ ghanam jÅrïe cÃrka-cchada-sudhÃ-sÃmudra-gu¬a-käjikai÷ | pracchÃne piï¬ikà baddhà granthy-arbuda-vilÃyanÅ || 8.1+(3) || 30.8.1+(3)av jÅrïÃrdrÃrka-cchada-sudhÃ- 30.8.1+(3)bv -sÃmudraæ tulyakÃmbubhi÷ 30.8.1+(3)cv pracchanne piÂikÃæ baddhvà 30.8.1+(3)cv pracchÃnair piï¬ikÃæ baddhvà 30.8.1+(3)dv granthy-arbuda-vilÃyanam sirÃm upari gulphasya dvy-aÇgule pÃyayec ca tam | mÃsam eraï¬a-jaæ tailaæ go-mÆtreïa samanvitam || 9 || jÅrïe jÅrïÃnnam aÓnÅyÃc chuïÂhÅ-Ó­ta-payo-'nvitam | traiv­taæ và pibed evam a-ÓÃntÃv agninà dahet || 10 || gulphasyÃdha÷ sirÃ-mok«a÷ paitte sarvaæ ca pitta-jit | sirÃm aÇgu«Âhake viddhvà kapha-je ÓÅlayed yavÃn || 11 || sa-k«audrÃïi ka«ÃyÃïi vardhamÃnÃs tathÃbhayÃ÷ | limpet sar«apa-vÃrtÃkÅ-mÆlÃbhyÃæ dhanvayÃtha-và || 12 || 30.12dv -mÆlÃbhyÃæ dhÃnyayÃtha-và ÆrdhvÃdha÷-Óodhanaæ peyam apacyÃæ sÃdhitaæ gh­tam | dantÅ-dravantÅ-triv­tÃ-jÃlinÅ-devadÃlibhi÷ || 13 || ÓÅlayet kapha-medo-ghnaæ dhÆma-gaï¬Æ«a-nÃvanam | sirayÃpahared raktaæ piben mÆtreïa tÃrk«ya-jam || 14 || palam ardha-palaæ vÃpi kar«aæ vÃpy u«ïa-vÃriïà | käcanÃra-tvacaæ pÅtvà gaï¬a-mÃlÃæ vyapohati || 14+(1) || 30.14+(1)bv kar«aæ vo«ïena vÃriïà granthÅn a-pakvÃn Ãlimpen nÃkulÅ-paÂu-nÃgarai÷ | svinnÃn lavaïa-poÂalyà kaÂhinÃn anu mardayet || 15 || ÓamÅ-mÆlaka-ÓigrÆïÃæ bÅjai÷ sa-yava-sar«apai÷ | lepa÷ pi«Âo ïmla-takreïa granthi-gaï¬a-vilÃyana÷ || 16 || 30.16av ÓamÅ-mÆlaka-ÓigrÆttha- 30.16av ÓamÅ-mÆlaka-ÓigrÆmÃ- 30.16bv -bÅja÷ sa-yava-sar«apai÷ 30.16bv -bÅjai÷ sa-yava-sar«apai÷ k«uïïÃni nimba-pattrÃïi kÊptair bhallÃtakai÷ saha | ÓarÃva-saæpuÂe dagdhvà sÃrdhaæ siddhÃrthakai÷ samai÷ || 16+(1) || 30.16+(1)av jÅrïÃni nimba-pattrÃïi 30.16+(1)bv klinnair bhallÃtakai÷ saha 30.16+(1)bv k«iprair bhallÃtakai÷ saha etac chÃgÃmbunà pi«Âaæ gaï¬a-mÃlÃ-pralepanam || 16+(2)ab || 30.16+(2)bv gaï¬a-mÃlÃ-vilepanam pÃkon-mukhÃn srutÃsrasya pitta-Óle«ma-harair jayet | a-pakvÃn evo voddh­tya k«ÃrÃgnibhyÃm upÃcaret || 17 || kÃkÃdanÅ-lÃÇgalikÃ-nahikottuï¬ikÅ-phalai÷ | jÅmÆta-bÅja-karkoÂÅ-viÓÃlÃ-k­tavedhanai÷ || 18 || 30.18bv -nalikottuï¬ikÅ-phalai÷ 30.18bv -nalikottuï¬akÅ-phalai÷ 30.18bv -nahikottaiï¬ukÅ-phalai÷ pÃÂhÃnvitai÷ palÃrdhÃæÓair vi«a-kar«a-yutai÷ pacet | prasthaæ kara¤ja-tailasya nirguï¬Å-sva-rasìhake || 19 || 30.19av pathyÃnvitai÷ palÃrdhÃæÓair anena mÃlà gaï¬ÃnÃæ cira-jà pÆya-vÃhinÅ | sidhyaty a-sÃdhya-kalpÃpi pÃnÃbhya¤jana-nÃvanai÷ || 20 || tailaæ lÃÇgalikÅ-kanda-kalka-pÃdaæ catur-guïe | nirguï¬Å-sva-rase pakvaæ nasyÃdyair apacÅ-praïut || 21 || 30.21bv -kalka-pÃde catur-guïe bhadraÓrÅ-dÃru-marica-dvi-haridrÃ-triv­d-ghanai÷ | mana÷ÓilÃla-nalada-viÓÃlÃ-karavÅrakai÷ || 22 || 30.22ac bhadra-ÓrÅdÃru-marica- 30.22cv mana÷ÓilÃla-madana- go-mÆtra-pi«Âai÷ palikair vi«asyÃrdha-palena ca | brÃhmÅ-rasÃrka-ja-k«Åra-go-Óak­d-rasa-saæyutam || 23 || prasthaæ sar«apa-tailasya siddham ÃÓu vyapohati | pÃnÃdyai÷ ÓÅlitaæ ku«Âha-du«Âa-nìÅ-vraïÃpacÅ÷ || 24 || 30.24cv pÃnÃdyai÷ ÓÅlitaæ ku«Âhaæ 30.24dv du«Âa-nìÅ-vraïÃpacÅ÷ vacÃ-harÅtakÅ-lÃk«Ã-kaÂu-rohiïi-candanai÷ | tailaæ prasÃdhitaæ pÅtaæ sa-mÆlÃm apacÅæ jayet || 25 || ÓarapuÇkhodbhavaæ mÆlaæ pi«Âaæ taï¬ula-vÃriïà | nasyÃl lepÃc ca du«ÂÃrur-apacÅ-vi«a-jantu-jit || 26 || mÆlair uttamakÃraïyÃ÷ pÅluparïyÃ÷ sahÃcarÃt | sa-lodhrÃbhaya-ya«Ây-Ãhva-ÓatÃhvÃ-dvÅpi-dÃrubhi÷ || 27 || 30.27av mÆlair uttamavÃruïyÃ÷ 30.27av mÆlair uttaravÃruïyÃ÷ 30.27av mÆlair uttaravÃriïyÃ÷ tailaæ k«Åra-samaæ siddhaæ nasye 'bhyaÇge ca pÆjitam | go-'vy-ajÃÓva-khurà dagdhÃ÷ kaÂu-tailena lepanam || 28 || 30.28cv go-gajÃÓva-khurà dagdhÃ÷ aiÇgudena tu k­«ïÃhir vÃyaso và svayaæ m­ta÷ | ity a-ÓÃntau gadasyÃnya-pÃrÓva-jaÇghÃ-samÃÓritam || 29 || 30.29cv ity a-ÓÃntau gade cÃnya- 30.29dv -pÃrÓve jaÇghÃ-samÃÓritam vaster Ærdhvam adhas-tÃd và medo h­tvÃgninà dahet | sthitasyordhvaæ padaæ mitvà tan-mÃnena ca pÃr«ïita÷ || 30 || tata Ærdhvaæ hared granthÅn ity Ãha bhaga-vÃn nimi÷ || 31ab || pÃr«ïiæ prati dvÃ-daÓa cÃÇgulÃni muktvendra-vastiæ ca gadÃnya-pÃrÓve || 31cd || vidÃrya matsyÃï¬a-nibhÃni madhyÃj jÃlÃni kar«ed iti suÓrutokti÷ || 31ef || Ã-gulpha-karïÃt su-mitasya jantos tasyëÂa-bhÃgaæ khu¬akÃd vibhajya | ghrÃïÃrjave 'dha÷ sura-rÃja-vaster bhittvÃk«a-mÃtraæ tv apare vadanti || 32 || 30.32cv ghoïÃrjave 'dha÷ sura-rÃja-vaster 30.32dv bhittvÃk«a-mÃtrÃm apare vadanti upanÃhyÃnilÃn nìÅæ pÃÂitÃæ sÃdhu lepayet | pratyakpu«pÅ-phala-yutais tailai÷ pi«Âai÷ sa-saindhavai÷ || 33 || paittÅæ tu tila-ma¤ji«ÂhÃ-nÃgadantÅ-niÓÃ-dvayai÷ | Ólai«mikÅæ tila-saurëÂrÅ-nikumbhÃri«Âa-saindhavai÷ || 34 || Óalya-jÃæ tila-madhv-Ãjyair lepayec chinna-ÓodhitÃm | a-Óastra-k­tyÃm e«iïyà bhittvÃnte samyag-e«itÃm || 35 || k«Ãra-pÅtena sÆtreïa bahu-Óo dÃrayed gatim | vraïe«u du«Âa-sÆk«mÃsya-gambhÅrÃdi«u sÃdhanam || 36 || 30.36bv bahu-Óo pÆrayed gatim yà vartyo yÃni tailÃni tan nìūv api Óasyate | pi«Âaæ ca¤cu-phalaæ lepÃn nìÅ-vraïa-haraæ param || 37 || ghoïÂÃ-phala-tvak lavaïaæ sa-lÃk«aæ bÆkasya pattraæ vanitÃ-payaÓ ca | snug-arka-dugdhÃnvita e«a kalko vartÅ-k­to hanty a-cireïa nìÅm || 38 || 30.38bv cukrasya pattraæ vanitÃ-payaÓ ca 30.38bv v­«asya pattraæ vanitÃ-payaÓ ca sÃmudra-sauvarcala-sindhu-janma-su-pakva-ghoïÂÃ-phala-veÓma-dhÆmÃ÷ | ÃmrÃta-gÃyatri-ja-pallavÃÓ ca kaÂaÇkaÂeryÃv atha cetakÅ ca || 39 || 30.39dv kaÂaÇkaÂeryÃv atha ketakÅ ca 30.39dv kaÂaÇkaÂeryÃv atha dÅnikà ca kalke 'bhyaÇge cÆrïe vartyÃæ caite«u ÓÅlyamÃne«u | a-gatir iva naÓyati gatiÓ capalà capale«u bhÆtir iva || 40 || 30.40bv vartyÃæ caite«u sevyamÃne«u UttarasthÃna snigdhà sa-varïà grathità nÅ-rujà mudga-saænibhà | piÂikà kapha-vÃtÃbhyÃæ bÃlÃnÃm ajagallikà || 1 || 31.1av snigdhÃ÷ sa-varïà grathità 31.1cv piÂikÃ÷ kapha-vÃtÃbhyÃæ 31.1dv nÅ-rujà mudga-saæmità 31.1dv nÅ-rujà mudga-saænibhÃ÷ yava-prakhyà yava-prakhyà tÃbhyÃæ mÃæsÃÓrità ghanà | a-vaktrà cÃlajÅ v­ttà stoka-pÆyà ghanonnatà || 2 || 31.2av yava-prakhyà yavÃkÃrà 31.2cv a-vaktrÃÓ cÃlajÅ-v­ttÃ÷ 31.2dv stoka-pÆyà ghanonnatÃ÷ granthaya÷ pa¤ca và «a¬ và kacchapÅ kacchaponnatÃ÷ | karïasyordhvaæ samantÃd và piÂikà kaÂhinogra-ruk || 3 || 31.3bv kacchapÅ kacchaponnatà ÓÃlÆkÃbhà panasikà Óophas tv alpa-ruja÷ sthira÷ | hanu-saædhi-samudbhÆtas tÃbhyÃæ pëÃïa-gardabha÷ || 4 || ÓÃlmalÅ-kaïÂakÃkÃrÃ÷ piÂikÃ÷ sa-rujo ghanÃ÷ | medo-garbhà mukhe yÆnÃæ tÃbhyÃæ ca mukha-dÆ«ikÃ÷ || 5 || 31.5dv tÃbhyÃæ ca mukha-dÆ«akÃ÷ te padma-kaïÂakà j¤eyà yai÷ padmam iva kaïÂakai÷ | cÅyate nÅ-rujai÷ Óvetai÷ ÓarÅraæ kapha-vÃta-jai÷ || 6 || pittena piÂikà v­ttà pakvodumbara-saænibhà | mahÃ-dÃha-jvara-karÅ viv­tà viv­tÃnanà || 7 || gÃtre«v antaÓ ca vaktrasya dÃha-jvara-rujÃnvitÃ÷ | masÆra-mÃtrÃs tad-varïÃs tat-saæj¤Ã÷ piÂikà ghanÃ÷ || 8 || tata÷ ka«Âa-tarÃ÷ sphoÂà visphoÂÃkhyà mahÃ-rujÃ÷ | yà padma-karïikÃkÃrà piÂikà piÂikÃcità || 9 || sà viddhà vÃta-pittÃbhyÃæ tÃbhyÃm eva ca gardabhÅ | maï¬alà vipulotsannà sa-rÃga-piÂikÃcità || 10 || kak«eti kak«Ãsanne«u prÃyo deÓe«u sÃnilÃt | pittÃd bhavanti piÂikÃ÷ sÆk«mà lÃjopamà ghanÃ÷ || 11 || 31.11dv sÆk«mà jÃlopamà ghanÃ÷ tÃd­ÓÅ mahatÅ tv ekà gandha-nÃmeti kÅrtità | gharma-sveda-parÅte 'Çge piÂikÃ÷ sa-rujo ghanÃ÷ || 12 || rÃjÅkÃ-varïa-saæsthÃna-pramÃïà rÃjikÃhvayÃ÷ | do«ai÷ pittolbaïair mandair visarpati visarpa-vat || 13 || Óopho '-pÃkas tanus tÃmro jvara-k­j jÃla-gardabha÷ | malai÷ pittolbaïai÷ sphoÂà jvariïo mÃæsa-dÃraïÃ÷ || 14 || 31.14dv jvariïo mÃæsa-dÃruïÃ÷ 31.14dv jvariïo mÃæsa-dÃriïa÷ kak«Ã-bhÃge«u jÃyante ye 'gny-ÃbhÃ÷ sÃgni-rohiïÅ | pa¤cÃhÃt sapta-rÃtrÃd và pak«Ãd và hanti jÅvitam || 15 || tri-liÇgà piÂikà v­ttà jatrÆrdhvam irivellikà | vidÃrÅ-kanda-kaÂhinà vidÃrÅ kak«a-vaÇk«aïe || 16 || medo-'nila-kaphair granthi÷ snÃyu-mÃæsa-sirÃÓrayai÷ | bhinno vasÃjya-madhv-Ãbhaæ sravet tatrolbaïo 'nila÷ || 17 || mÃæsaæ viÓo«ya grathitÃæ ÓarkarÃæ upapÃdayet | dur-gandhaæ rudhiraæ klinnaæ nÃnÃ-varïaæ tato malÃ÷ || 18 || 31.18cv dur-gandhi rudhiraæ klinnaæ tÃæ srÃvayanti nicitÃæ vidyÃt tac charkarÃrbudam | pÃïi-pÃda-tale saædhau jatrÆrdhvaæ vopacÅyate || 19 || 31.19av tÃæ srÃvayanti nicità 31.19dv jatrÆrdhvaæ copacÅyate valmÅka-vac chanair granthis tad-vad bahv-aïubhir mukhai÷ | rug-dÃha-kaï¬Æ-kledìhyair valmÅko 'sau samasta-ja÷ || 20 || 31.20cv rug-dÃha-kaï¬Æ-kledìhyo Óarkaronmathite pÃde k«ate và kaïÂakÃdibhi÷ | granthi÷ kÅla-vad utsanno jÃyate kadaraæ tu tat || 21 || vega-saædhÃraïÃd vÃyur apÃno 'pÃna-saæÓrayam | aïÆ-karoti bÃhyÃntar-mÃrgam asya tata÷ Óak­t || 22 || 31.22bv apÃno 'pÃna-saæÓraya÷ k­cchrÃn nirgacchati vyÃdhir ayaæ ruddha-gudo mata÷ | kuryÃt pittÃnilaæ pÃkaæ nakha-mÃæse sa-rug-jvaram || 23 || cipyam a-k«ata-rogaæ ca vidyÃd upa-nakhaæ ca tam | k­«ïo 'bhighÃtÃd rÆk«aÓ ca kharaÓ ca ku-nakho nakha÷ || 24 || 31.24bv vidyÃd upa-nakhaæ ca tat du«Âa-kardama-saæsparÓÃt kaï¬Æ-kledÃnvitÃntarÃ÷ | aÇgulyo 'lasam ity Ãhus tilÃbhÃæs tila-kÃlakÃn || 25 || k­«ïÃn a-vedanÃæs tvak-sthÃn mëÃæs tÃn eva connatÃn | ma«ebhyas tÆnnata-tarÃæÓ carma-kÅlÃn sitÃsitÃn || 26 || tathÃ-vidho jatu-maïi÷ saha-jo lohitas tu sa÷ | k­«ïaæ sitaæ và saha-jaæ maï¬alaæ lächanaæ samam || 27 || 31.27bv sa-rujo lohitas tu sa÷ Óoka-krodhÃdi-kupitÃd vÃta-pittÃn mukhe tanu | ÓyÃmalaæ maï¬alaæ vyaÇgaæ vaktrÃd anya-tra nÅlikà || 28 || paru«aæ paru«a-sparÓaæ vyaÇgaæ ÓyÃvaæ ca mÃrutÃt | pittÃt tÃmrÃntam Ã-nÅlaæ ÓvetÃntaæ kaï¬u-mat kaphÃt || 29 || 31.29cv pittÃt tÃmraæ tathà nÅlaæ 31.29dv ÓvetÃbhaæ kaï¬u-mat kaphÃt raktÃd raktÃntam Ã-tÃmraæ sau«aæ cimicimÃyate | vÃyunodÅrita÷ Óle«mà tvacaæ prÃpya viÓu«yati || 30 || 31.30bv mukhaæ cimicimÃyate tatas tvag jÃyate pÃïdu÷ krameïa ca vi-cetanà | alpa-kaï¬Ær a-vikledà sà prasupti÷ prasuptita÷ || 31 || 31.31cv alpa-kaï¬Ær apa-kledà a-samyag-vamanodÅrïa-pitta-Óle«mÃnna-nigrahai÷ | maï¬alÃny ati-kaï¬Æni rÃga-vanti bahÆni ca || 32 || utkoÂha÷ so 'nubaddhas tu koÂha ity abhidhÅyate | proktÃ÷ «aÂ-triæÓad ity ete k«udra-rogà vibhÃga-Óa÷ || 33 || 31.33av utkoÂha÷ so 'nubandhas tu yÃn a-vij¤Ãya muhyeta cikitsÃyÃæ cikitsaka÷ || 33+(1)ab || UttarasthÃna visrÃvayej jalaukobhir a-pakvÃm ajagallikÃm | svedayitvà yava-prakhyÃæ vilayÃya pralepayet || 1 || dÃru-ku«Âha-manohvÃlair ity Ã-pëÃïa-gardabhÃt | vidhis tÃæÓ cÃcaret pakvÃn vraïa-vat sÃjagallikÃn || 2 || lodhra-kustumburu-vacÃ÷ pralepo mukha-dÆ«ike | vaÂa-pallava-yuktà và nÃrikelottha-Óuktaya÷ || 3 || 32.3av lodhra-kustumburu-vacÃ- 32.3bv -pralepo mukha-dÆ«ike a-ÓÃntau vamanaæ nasyaæ lalÃÂe ca sirÃ-vyadha÷ | nimbÃmbu-vÃnto nimbÃmbu-sÃdhitaæ padma-kaïÂake || 4 || pibet k«audrÃnvitaæ sarpir nimbÃragvadha-lepanam || 5ab || 32.5bv nimbÃragvadha-lepana÷ viv­tÃdÅæs tu jÃlÃntÃæÓ cikitset serivellikÃn || 5cd || 32.5dv cikitsed irivellikÃm pitta-visarpa-vat tad-vat pratyÃkhyÃyÃgni-rohiïÅm || 5ef || vilaÇghanaæ rakta-vimok«aïaæ ca virÆk«aïaæ kÃya-viÓodhanaæ ca | dhÃtrÅ-prayogä chiÓira-pradehÃn kuryÃt sadà jÃlaka-gardabhasya || 6 || 32.6bv virÆk«aïaæ kÃya-virecanaæ ca 32.6cv dhÃtrÅ-pradehä chiÓira-prayogÃn vidÃrikÃæ h­te rakte Óle«ma-granthi-vad Ãcaret | medo-'rbuda-kriyÃæ kuryÃt su-tarÃæ ÓarkarÃrbude || 7 || prav­ddhaæ su-bahu-cchidraæ sa-Óophaæ marmaïi sthitam | valmÅkaæ hasta-pÃde ca varjayed itarat puna÷ || 8 || 32.8dv varjayed itaraæ puna÷ ÓuddhasyÃsre h­te limpet sa-paÂv-ÃrevatÃm­tai÷ | ÓyÃmÃ-kulatthikÃ-mÆla-dantÅ-palala-saktubhi÷ || 9 || 32.9bv sa-paÂv-ÃragvadhÃm­tai÷ pakve tu du«Âa-mÃæsÃni gatÅ÷ sarvÃÓ ca Óodhayet | Óastreïa samyag anu ca k«Ãreïa jvalanena và || 10 || Óastreïotk­tya ni÷-Óe«aæ snehena kadaraæ dahet | niruddha-maïi-vat kÃryaæ ruddha-pÃyoÓ cikitsitam || 11 || 32.11av Óastreïoddh­tya ni÷-Óe«aæ cipyaæ Óuddhyà jito«mÃïaæ sÃdhayec chastra-karmaïà | du«Âaæ ku-nakham apy evaæ caraïÃv alase puna÷ || 12 || dhÃnyÃmla-siktau kÃsÅsa-paÂolÅ-rocanÃ-tilai÷ | sa-nimba-pattrair Ãlimped dahet tu tila-kÃlakÃn || 13 || ma«ÃæÓ ca sÆrya-kÃntena k«Ãreïa yadi vÃgninà | tad-vad utk­tya Óastreïa carma-kÅla-jatÆ-maïÅ || 14 || lächanÃdi-traye kuryÃd yathÃsannaæ sirÃ-vyadham | lepayet k«Åra-pi«ÂaiÓ ca k«Åri-v­k«a-tvag-aÇkurai÷ || 15 || 32.15av nyacchÃdi-tritaye kuryÃd vyaÇge«u cÃrjuna-tvag và ma¤ji«Âhà và sa-mÃk«ikà | lepa÷ sa-nava-nÅtà và ÓvetÃÓva-khura-jà ma«Å || 16 || 32.16av vyaÇge«u vÃrjuna-tvag và rakta-candana-ma¤ji«ÂhÃ-ku«Âha-lodhra-priyaÇgava÷ | vaÂÃÇkurà masÆrÃÓ ca vyaÇga-ghnà mukha-kÃnti-dÃ÷ || 17 || dve jÅrake k­«ïa-tilÃ÷ sar«apÃ÷ payasà saha | pi«ÂÃ÷ kurvanti vaktrendum apÃsta-vyaÇga-lächanam || 18 || k«Åra-pi«Âà gh­ta-k«audra-yuktà và bh­«Âa-nis-tu«Ã÷ | masÆrÃ÷ k«Åra-pi«Âà và tÅk«ïÃ÷ ÓÃlmali-kaïÂakÃ÷ || 19 || sa-gu¬a÷ kola-majjà và ÓaÓÃs­k-k«audra-kalkita÷ | saptÃhaæ mÃtuluÇga-sthaæ ku«Âhaæ và madhunÃnvitam || 20 || 32.20dv ku«Âhaæ và madhukÃnvitam pi«Âà và chÃga-payasà sa-k«audrà mausalÅ jaÂà | gor asthi musalÅ-mÆla-yuktaæ và sÃjya-mÃk«ikam || 21 || jambv-Ãmra-pallavà mastu haridre dve navo gu¬a÷ | lepa÷ sa-varïa-k­t pi«Âaæ sva-rasena ca tindukam || 22 || utpalam utpala-ku«Âhaæ priyaÇgu-kÃlÅyakaæ badara-majjà | idam udvartanam Ãsyaæ karoti Óatapattra-saækÃÓam || 23 || 32.23av utpala-pattraæ tagaraæ 32.23dv karoti ÓatapattrakÃkÃram ebhir evau«adhai÷ pi«Âair mukhÃbhyaÇgÃya sÃdhayet | yathÃ-do«artukÃn snehÃn madhuka-kvÃtha-saæyutai÷ || 24 || yavÃn sarja-rasaæ lodhram uÓÅraæ madanaæ madhu | gh­taæ gu¬aæ ca go-mÆtre paced Ã-darvi-lepanÃt || 25 || 32.25bv uÓÅraæ candanaæ madhu tad abhyaÇgÃn nihanty ÃÓu nÅlikÃ-vyaÇga-dÆ«ikÃn | mukhaæ karoti padmÃbhaæ pÃdau padma-dalopamau || 26 || 32.26bv nÅlikÃ-vyaÇga-dÆ«akÃn kuÇkumoÓÅra-kÃlÅya-lÃk«Ã-ya«Ây-Ãhva-candanam | nyagrodha-pÃdÃæs taruïÃn padmakaæ padma-kesaram || 27 || sa-nÅlotpala-ma¤ji«Âhaæ pÃlikaæ salilìhake | paktvà pÃdÃvaÓe«eïa tena pi«ÂaiÓ ca kÃr«ikai÷ || 28 || lÃk«Ã-pattaÇga-ma¤ji«ÂhÃ-ya«ÂÅmadhuka-kuÇkumai÷ | ajÃ-k«Åraæ dvi-guïitaæ tailasya ku¬avaæ pacet || 29 || 32.29cv ajÃ-k«Åra-dvi-guïitaæ nÅlikÃ-palita-vyaÇga-valÅ-tilaka-dÆ«ikÃn | hanti tan nasyam abhyastaæ mukhopacaya-varïa-k­t || 30 || ma¤ji«Âhà Óabarodbhavas tubarikà lÃk«Ã haridrÃ-dvayaæ || 31a || nepÃlÅ haritÃla-kuÇkuma-gadà go-rocanà gairikam || 31b || 32.31bv nepÃlÅ haritÃla-kuÇkuma-gadaæ go-rocanà gairikam pattraæ pÃï¬u vaÂasya candana-yugaæ kÃlÅyakaæ pÃradaæ || 31c || pattaÇgaæ kanaka-tvacaæ kamala-jaæ bÅjaæ tathà kesaram || 31d || sikthaæ tutthaæ padmakÃdyo vasÃjyaæ majjà k«Åraæ k«Åri-v­k«Ãmbu cÃgnau | siddhaæ siddhaæ vyaÇga-nÅly-Ãdi-nÃÓe vaktre chÃyÃm aindavÅæ cÃÓu dhatte || 32 || mÃrkava-sva-rasa-k«Åra-toyÃnÅ«ÂÃni nÃvane | prasuptau vÃta-ku«Âhoktaæ kuryÃd dÃhaæ ca vahninà || 33 || 32.33bv -toya-pi«ÂÃni nÃvane utkoÂhe kapha-pittoktaæ koÂhe sarvaæ ca kau«Âhikam || 33ªab || UttarasthÃna strÅ-vyavÃya-niv­ttasya sahasà bhajato 'tha-và | do«Ãdhyu«ita-saækÅrïa-malinÃïu-raja÷-pathÃm || 1 || 33.1av strÅæ vyavÃya-niv­ttasya anya-yonim an-icchantÅm a-gamyÃæ nava-sÆtikÃm | dÆ«itaæ sp­Óatas toyaæ ratÃnte«v api naiva và || 2 || vivardhayi«ayà tÅk«ïÃn pralepÃdÅn prayacchata÷ | mu«Âi-danta-nakhotpŬÃ-vi«a-vac-chÆka-pÃtanai÷ || 3 || 33.3dv -vi«a-val-lÆka-pÃtanai÷ vega-nigraha-dÅrghÃti-khara-sparÓa-vighaÂÂanai÷ | do«Ã du«Âà gatà guhyaæ trayo-viæÓatim ÃmayÃn || 4 || 33.4bv -khara-sparÓÃdi-ghaÂÂanai÷ 33.4bv -khara-Óa«pÃdi-ghaÂÂanai÷ janayanty upadaæÓÃdÅn upadaæÓo 'tra pa¤ca-dhà | p­thag do«ai÷ sa-rudhirai÷ samastaiÓ cÃtra mÃrutÃt || 5 || 33.5av janayanty avadaæÓÃdÅn 33.5bv avadaæÓo 'tra pa¤ca-dhà me¬hre Óopho rujaÓ citrÃ÷ stambhas tvak-paripoÂanam | pakvodumbara-saækÃÓa÷ pittena Óvayathur jvara÷ || 6 || 33.6av me¬hra-Óopho rujaÓ citrÃ÷ Óle«maïà kaÂhina÷ snigdha÷ kaï¬Æ-mä chÅtalo guru÷ | ÓoïitenÃsita-sphoÂa-saæbhavo 'sra-srutir jvara÷ || 7 || sarva-je sarva-liÇga-tvaæ Óvayathur mu«kayor api | tÅvrà rug ÃÓu-pacanaæ daraïaæ k­mi-saæbhava÷ || 8 || 33.8dv dÃraïaæ k­mi-saæbhava÷ yÃpyo raktodbhavas te«Ãæ m­tyave saænipÃta-ja÷ | jÃyante kupitair do«air guhyÃs­k-piÓitÃÓrayai÷ || 9 || antar bahir và me¬hrasya kaï¬Ælà mÃæsa-kÅlakÃ÷ | picchilÃsra-sravà yonau tad-vac ca cchattra-saænibhÃ÷ || 10 || te 'rÓÃæsy upek«ayà ghnanti me¬hra-puæs-tvaæ bhagÃrtavaæ | guhyasya bahir antar và piÂikÃ÷ kapha-rakta-jÃ÷ || 11 || 33.11bv me¬hra-puæs-tva-bhagÃrtavaæ 33.11bv me¬hraæ puæso bhagÃrtavaæ sar«apÃ-mÃna-saæsthÃnà ghanÃ÷ sar«apikÃ÷ sm­tÃ÷ | piÂikà bahavo dÅrghà dÅryante madhyataÓ ca yÃ÷ || 12 || so 'vamantha÷ kaphÃs­gbhyÃæ vedanÃ-roma-har«a-vÃn | kumbhÅkà rakta-pittotthà jÃmbavÃsthi-nibhÃÓu-jà || 13 || 33.13dv jÃmbavÃsthi-nibhÃ-Óubhà alajÅæ meha-vad vidyÃd uttamÃæ pitta-rakta-jÃm | piÂikÃæ mëa-mudgÃbhÃæ piÂikà piÂikÃcità || 14 || 33.14bv uttamÃæ rakta-pitta-jÃm karïikà pu«karasyeva j¤eyà pu«kariketi sà | pÃïibhyÃæ bh­Óa-saævyƬhe saævyƬha-piÂikà bhavet || 15 || m­ditaæ m­ditaæ vastra-saærabdhaæ vÃta-kopata÷ | vi«amà kaÂhinà bhugnà vÃyunëÂhÅlikà sm­tà || 16 || 33.16av m­ditaæ m­ditaæ yat tu 33.16av m­ditaæ m­ditaæ vastu 33.16bv saærabdhaæ vÃta-kopata÷ vimardanÃdi-du«Âena vÃyunà carma me¬hra-jam | nivartate sa-rug-dÃhaæ kva-cit pÃkaæ ca gacchati || 17 || 33.17dv kva-cit pÃkaæ na gacchati piï¬itaæ granthitaæ carma tat pralambam adho maïe÷ | niv­tta-saæj¤aæ sa-kaphaæ kaï¬Æ-kÃÂhinya-vat tu tat || 18 || 33.18av piï¬itaæ granthitaæ tac ca 33.18bv vipralambam adho maïe÷ 33.18bv pravilambam adho maïe÷ dur-Ƭhaæ sphuÂitaæ carma nirdi«Âam avapÃÂikà | vÃtena dÆ«itaæ carma maïau saktaæ ruïaddhi cet || 19 || 33.19av du÷-sahaæ sphuÂitaæ carma 33.19bv maïau saktaæ ruïaddhi tat sroto mÆtraæ tato 'bhyeti manda-dhÃram a-vedanam | maïer vikÃÓa-rodhaÓ ca sa niruddha-maïir gada÷ || 20 || liÇgaæ ÓÆkair ivÃpÆrïaæ grathitÃkhyaæ kaphodbhavam | ÓÆka-dÆ«ita-raktotthà sparÓa-hÃnis tad-Ãhvayà || 21 || chidrair aïu-mukhair yat tu mehanaæ sarvataÓ citam | vÃta-Óoïita-kopena taæ vidyÃc chata-ponakam || 22 || pittÃs­gbhyÃæ tvaca÷ pÃkas tvak-pÃko jvara-dÃha-vÃn | mÃæs-pÃka÷ sarva-ja÷ sarva-vedano mÃæsa-ÓÃtana÷ || 23 || sa-rÃgair asitai÷ sphoÂai÷ piÂikÃbhiÓ ca pŬitam | mehanaæ vedanà cogrà taæ vidyÃd as­g-arbudam || 24 || mÃæsÃrbudaæ prÃg uditaæ vidradhiÓ ca tri-do«a-ja÷ | k­«ïÃni bhÆtvà mÃæsÃni viÓÅryante samantata÷ || 25 || pakvÃni saænipÃtena tÃn vidyÃt tila-kÃlakÃn | mÃæsottham arbudaæ pÃkaæ vidradhiæ tila-kÃlakÃn || 26 || caturo varjayed e«Ãæ Óe«Ã¤ chÅghram upÃcaret | viæÓatir vyÃpado yoner jÃyante du«Âa-bhojanÃt || 27 || vi«ama-sthÃÇga-Óayana-bh­Óa-maithuna-sevanai÷ | du«ÂÃrtavÃd apadravair bÅja-do«eïa daivata÷ || 28 || 33.28cv du«ÂÃrtavÃd upadravair yonau kruddho 'nila÷ kuryÃd ruk-todÃyÃma-supta-tÃ÷ | pipÅlikÃ-s­ptim iva stambhaæ karkaÓa-tÃæ svanam || 29 || 33.29cv pipÅlikÃ-gatim iva phenilÃruïa-k­«ïÃlpa-tanu-rÆk«Ãrtava-srutim | sraæsaæ vaÇk«aïa-pÃrÓvÃdau vyathÃæ gulmaæ krameïa ca || 30 || 33.30cv Æru-vaÇk«aïa-pÃrÓvÃdau 33.30cv bh­Óaæ vaÇk«aïa-pÃrÓvÃdau tÃæs tÃæÓ ca svÃn gadÃn vyÃpad vÃtikÅ nÃma sà sm­tà | saivÃti-caraïà Óopha-saæyuktÃti-vyavÃyata÷ || 31 || 33.31av tÃæs tÃæÓ ca sva-gadÃn vyÃpad 33.31av tÃæs tÃn svÃæs svÃn gadÃn vyÃpad maithunÃd ati-bÃlÃyÃ÷ p­«Âha-jaÇghoru-vaÇk«aïam | rujan saædÆ«ayed yoniæ vÃyu÷ prÃk-caraïeti sà || 32 || vegodÃvartanÃd yoniæ prapŬayati mÃruta÷ | sà phenilaæ raja÷ k­cchrÃd udÃv­ttaæ vimu¤cati || 33 || 33.33av vegenÃvartanÃd yoniæ 33.33dv udÃvartaæ vimu¤cati 33.33dv udÃvartya vimu¤cati iyaæ vyÃpad udÃv­ttà jÃta-ghnÅ tu yadÃnila÷ | jÃtaæ jÃtaæ sutaæ hanti rauk«yÃd du«ÂÃrtavodbhavam || 34 || 33.34av iyaæ vyÃpad udÃvartà aty-ÃÓitÃyà vi«amaæ sthitÃyÃ÷ su-rate marut | annenotpŬito yone÷ sthita÷ srotasi vakrayet || 35 || sÃsthi-mÃæsaæ mukhaæ tÅvra-rujam antar-mukhÅti sà | vÃtalÃhÃra-sevinyÃæ jananyÃæ kupito 'nila÷ || 36 || 33.36bv -rujaæ vakra-mukhÅti sà striyo yonim aïu-dvÃrÃæ kuryÃt sÆcÅ-mukhÅti sà | vega-rodhÃd ­tau vÃyur du«Âo viï-mÆtra-saægraham || 37 || karoti yone÷ Óo«aæ ca Óu«kÃkhyà sÃti-vedanà | «a¬-ahÃt sapta-rÃtrÃd và Óukraæ garbhÃÓayÃn marut || 38 || vamet sa-ruÇ nÅ-rujo và yasyÃ÷ sà vÃminÅ matà | yonau vÃtopataptÃyÃæ strÅ-garbhe bÅja-do«ata÷ || 39 || 33.39av vamet sa-ruÇ nÅ-rujo và hy 33.39bv yasyÃæ sà vÃminÅ matà 33.39bv asyÃæ sà vÃminÅ matà n­-dve«iïy a-stanÅ ca syÃt «aï¬ha-saæj¤Ãn-upakramà | du«Âo vi«Âabhya yony-Ãsyaæ garbha-ko«Âhaæ ca mÃruta÷ || 40 || kurute viv­tÃæ srastÃæ vÃtikÅm iva du÷khitÃm | utsanna-mÃæsÃæ tÃm Ãhur mahÃ-yoniæ mahÃ-rujÃm || 41 || yathÃ-svair dÆ«aïair du«Âaæ pittaæ yonim upÃÓritam | karoti dÃha-pÃko«Ã-pÆti-gandhi-jvarÃnvitÃm || 42 || 33.42dv -pÆti-gandha-jvarÃnvitÃm 33.42dv -pÆti-gandhÃæ jvarÃnvitÃm bh­Óo«ïa-bhÆri-kuïapa-nÅla-pÅtÃsitÃrtavÃm | sà vyÃpat paittikÅ rakta-yony-ÃkhyÃs­g-ati-srute÷ || 43 || kapho 'bhi«yandibhi÷ kruddha÷ kuryÃd yonim a-vedanÃm | ÓÅtalÃæ kaï¬ulÃæ pÃï¬u-picchilÃæ tad-vidha-srutim || 44 || sà vyÃpac chlai«mikÅ vÃta-pittÃbhyÃæ k«Åyate raja÷ | sa-dÃha-kÃrÓya-vaivarïyaæ yasyÃ÷ sà lohita-k«ayà || 45 || 33.45dv yasyÃæ sà lohita-k«ayà pittalÃyà n­-saævÃse k«avathÆdgÃra-dhÃraïÃt | pitta-yuktena marutà yonir bhavati dÆ«ità || 46 || ÓÆnà sparÓÃ-sahà sÃrtir nÅla-pÅtÃsra-vÃhinÅ | vasti-kuk«i-guru-tvÃtÅsÃrÃ-rocaka-kÃriïÅ || 47 || Óroïi-vaÇk«aïa-ruk-toda-jvara-k­t sà pariplutà | vÃta-Óle«mÃmaya-vyÃptà Óveta-picchila-vÃhinÅ || 48 || upaplutà sm­tà yonir viplutÃkhyà tv a-dhÃvanÃt | saæjÃta-jantu÷ kaï¬Ælà kaï¬và cÃti-rati-priyà || 49 || a-kÃla-vÃhanÃd vÃyu÷ Óle«ma-rakta-vimÆrchita÷ | karïikÃæ janayed yonau rajo-mÃrga-nirodhinÅm || 50 || sà karïinÅ tribhir do«air yoni-garbhÃÓayÃÓritai÷ | yathÃ-svopadrava-karair vyÃpat sà sÃænipÃtikÅ || 51 || iti yoni-gadà nÃrÅ yai÷ Óukraæ na pratÅcchati | tato garbhaæ na g­hïÃti rogÃæÓ cÃpnoti dÃruïÃn || 52 || as­g-darÃrÓo-gulmÃdÅn ÃbÃdhÃæÓ cÃnilÃdibhi÷ || 52ªab || 33.52ªbv ÃbÃdhÃÓ cÃnilÃdibhi÷ UttarasthÃna me¬hra-madhye sirÃæ vidhyed upadaæÓe navotthite | ÓÅtÃæ kuryÃt kriyÃæ Óuddhiæ virekeïa viÓe«ata÷ || 1 || 34.1bv avadaæÓe navotthite tila-kalka-gh­ta-k«audrair lepa÷ pakve tu pÃÂite | jambv-Ãmra-sumano-nÅpa-Óveta-kÃmbojikÃÇkurÃn || 2 || ÓallakÅ-badarÅ-bilva-palÃÓa-tiniÓodbhavÃ÷ | tvaca÷ k«Åri-drumÃïÃæ ca tri-phalÃæ ca pacej jale || 3 || sa kvÃtha÷ k«Ãlanaæ tena pakvaæ tailaæ ca ropaïam | tuttha-gairika-lodhrailÃ-manohvÃla-rasäjanai÷ || 4 || 34.4av sa kvÃtha÷ k«Ãlane tena hareïu-pu«pa-kÃsÅsa-saurëÂrÅ-lavaïottamai÷ | lepa÷ k«audra-drutai÷ sÆk«mair upadaæÓa-vraïÃpaha÷ || 5 || 34.5dv avadaæÓa-vraïÃpaha÷ kapÃle tri-phalà dagdhà sa-gh­tà ropaïaæ param | sÃmÃnyaæ sÃdhanam idaæ prati-do«aæ tu Óopha-vat || 6 || na ca yÃti yathà pÃkaæ prayateta tathà bh­Óam | pakvai÷ snÃyu-sirÃ-mÃæsai÷ prÃyo naÓyati hi dhvaja÷ || 7 || arÓasÃæ chinna-dagdhÃnÃæ kriyà kÃryopadaæÓa-vat | sar«apà likhitÃ÷ sÆk«mai÷ ka«Ãyair avacÆrïayet || 8 || 34.8bv kriyà kÃryÃvadaæÓa-vat 34.8cv sar«apÃæ likhitÃæ sÆk«mai÷ tair evÃbhya¤janaæ tailaæ sÃdhayed vraïa-ropaïam | kriyeyam avamanthe 'pi raktaæ srÃvyaæ tathobhayo÷ || 9 || kumbhÅkÃyÃæ hared raktaæ pakvÃyÃæ Óodhite vraïe | tinduka-tri-phalÃ-lodhrair lepas tailaæ ca ropaïam || 10 || alajyÃæ sruta-raktÃyÃm ayam eva kriyÃ-krama÷ | uttamÃkhyÃæ tu piÂikÃæ saæchidya ba¬iÓoddh­tÃm || 11 || kalkaiÓ cÆrïai÷ ka«ÃyÃïÃæ k«audra-yuktair upÃcaret | krama÷ pitta-visarpokta÷ pu«kara-vyƬhayor hita÷ || 12 || tvak-pÃke sparÓa-hÃnyÃæ ca secayed m­ditaæ puna÷ | balÃ-tailena ko«ïena madhuraiÓ copanÃhayet || 13 || 34.13av tvak-pÃke sparÓa-hÃnyau và a«ÂhÅlikÃæ h­te rakte Óle«ma-granthi-vad Ãcaret | niv­ttaæ sarpi«Ãbhyajya svedayitvopanÃhayet || 14 || tri-rÃtraæ pa¤ca-rÃtraæ và su-snigdhai÷ ÓÃlvaïÃdibhi÷ | svedayitvà tato bhÆya÷ snigdhaæ carma samÃnayet || 15 || 34.15dv snigdhaæ carma samÃharet maïiæ prapŬya Óanakai÷ pravi«Âe copanÃhanam | maïau puna÷ puna÷ snigdhaæ bhojanaæ cÃtra Óasyate || 16 || ayam eva prayojya÷ syÃd avapÃÂyÃm api krama÷ | nìÅm ubhayato-dvÃrÃæ niruddhe jatunà s­tÃm || 17 || 34.17dv niruddhe jatunà ӭtÃm 34.17dv niruddhe jatunà k­tÃm snehÃktÃæ srotasi nyasya si¤cet snehaiÓ calÃpahai÷ | try-ahÃt try-ahÃt sthÆla-tarÃæ nyasya nìÅæ vivardhayet || 18 || sroto-dvÃram a-siddhau tu vidvÃn Óastreïa pÃÂayet | sevanÅæ varjayan yu¤jyÃt sadya÷-k«ata-vidhiæ tata÷ || 19 || 34.19av sroto-dvÃram a-siddhau và granthitaæ sveditaæ nìyà snigdho«ïair upanÃhayet | limpet ka«Ãyai÷ sa-k«audrair likhitvà Óata-ponakam || 20 || rakta-vidradhi-vat kÃryà cikitsà ÓoïitÃrbude | vraïopacÃraæ sarve«u yathÃvasthaæ prayojayet || 21 || yoni-vyÃpatsu bhÆyi«Âhaæ Óasyate karma vÃta-jit | snehana-sveda-vasty-Ãdi vÃta-jÃsu viÓe«ata÷ || 22 || na hi vÃtÃd ­te yonir vanitÃnÃæ pradu«yati | ato jitvà tam anyasya kuryÃd do«asya bhe«ajam || 23 || 34.23cv ato '-jitvà tam anyac ca 34.23cv ato '-jitvà tam anyasya 34.23dv na kuryÃd do«a-bhe«ajam pÃyayeta balÃ-tailaæ miÓrakaæ su-kumÃrakam | snigdha-svinnÃæ tathà yoniæ du÷-sthitÃæ sthÃpayet samÃm || 24 || 34.24av pÃyayec ca balÃ-tailaæ 34.24av pÃyayet tÃæ balÃ-tailaæ 34.24av pÃyayed và balÃ-tailaæ pÃïinà namayej jihmÃæ saæv­tÃæ vyadhayet puna÷ | praveÓayen ni÷s­tÃæ ca viv­tÃæ parivartayet || 25 || 34.25av pÃïinà nÃmayej jihmÃæ 34.25av pÃïinonnamayej jihmÃæ 34.25bv saæv­tÃæ vyÃsayet puna÷ sthÃnÃpav­ttà yonir hi Óalya-bhÆtà striyo matà | karmabhir vamanÃdyaiÓ ca m­dubhir yojayet striyam || 26 || 34.26av sthÃnÃpavartà yonir hi sarvata÷ su-viÓuddhÃyÃ÷ Óe«aæ karma vidhÅyate | vasty-abhyaÇga-parÅ«eka-pralepa-picu-dhÃraïam || 27 || 34.27av sarvatas tu viÓuddhÃyÃ÷ kÃÓmarya-tri-phalÃ-drÃk«Ã-kÃsamarda-niÓÃ-dvayai÷ | gu¬ÆcÅ-sairyakÃbhÅru-ÓukanÃsÃ-punarnavai÷ || 28 || 34.28cv gu¬ÆcÅ-gairikÃbhÅru- parÆ«akaiÓ ca vipacet prastham ak«a-samair gh­tÃt | yoni-vÃta-vikÃra-ghnaæ tat pÅtaæ garbha-daæ param || 29 || 34.29av parÆ«akaiÓ ca vipaced 34.29bv prastham ak«a-samair gh­tam 34.29bv ak«ai÷ prastha-samaæ gh­tam vacopaku¤cikÃjÃjÅ-k­«ïÃ-v­«aka-saindhavam | ajamodÃ-yava-k«Ãra-ÓarkarÃ-citrakÃnvitam || 30 || pi«Âvà prasannayÃlo¬ya khÃdet tad gh­ta-bharjitam | yoni-pÃrÓvÃrti-h­d-roga-gulmÃrÓo-viniv­ttaye || 31 || 34.31dv -gulmÃrÓo-'rti-niv­ttaye v­«akaæ mÃtuluÇgasya mÆlÃni madayantikÃm | piben madyai÷ sa-lavaïais tathà k­«ïopaku¤cike || 32 || 34.32av v­«asya mÃtuluÇgasya 34.32dv tathà k­«ïopaku¤cikà rÃsnÃ-Óvadaæ«ÂrÃ-v­«akai÷ Ó­taæ ÓÆla-haraæ paya÷ | gu¬ÆcÅ-tri-phalÃ-dantÅ-kvÃthaiÓ ca pari«ecanam || 33 || nata-vÃrtÃkinÅ-ku«Âha-saindhavÃmaradÃrubhi÷ | tailÃt prasÃdhitÃd dhÃrya÷ picur yonau rujÃpaha÷ || 34 || pittalÃnÃæ tu yonÅnÃæ sekÃbhyaÇga-picu-kriyÃ÷ | ÓÅtÃ÷ pitta-jita÷ kÃryÃ÷ snehanÃrthaæ gh­tÃni ca || 35 || 34.35av pittalÃnÃæ ca yonÅnÃæ ÓatÃvarÅ-mÆla-tulÃ-catu«kÃt k«uïïa-pŬitÃt | rasena k«Åra-tulyena pÃcayeta gh­tìhakam || 36 || jÅvanÅyai÷ ÓatÃvaryà m­dvÅkÃbhi÷ parÆ«akai÷ | pi«Âai÷ priyÃlaiÓ cÃk«ÃæÓair dvi-balÃ-madhukÃnvitai÷ || 37 || 34.37dv madhukarddhi-balÃnvitai÷ siddha-ÓÅte tu madhuna÷ pippalyÃÓ ca palëÂakam | ÓarkarÃyà daÓa-palaæ k«ipel lihyÃt picuæ tata÷ || 38 || yony-as­k-Óukra-do«a-ghnaæ v­«yaæ puæ-savanaæ param | k«ataæ k«ayam as­k-pittaæ kÃsaæ ÓvÃsaæ halÅmakam || 39 || 34.39cv k«ata-k«ayam as­k-pittaæ kÃmalÃæ vÃta-rudhiraæ visarpaæ h­c-chiro-graham | apasmÃrÃrditÃyÃma-madonmÃdÃæÓ ca nÃÓayet || 40 || 34.40cv apasmÃrÃrditÃyÃmÃn 34.40dv madonmÃdÃæÓ ca nÃÓayet evam eva paya÷-sarpir jÅvanÅyopasÃdhitam | garbha-daæ pitta-jÃnÃæ ca rogÃïÃæ paramaæ hitam || 41 || balÃ-droïa-dvaya-kvÃthe gh­ta-tailìhakaæ pacet | k«Åre catur-guïe k­«ïÃ-kÃkanÃsÃ-sitÃnvitai÷ || 42 || jÅvantÅ-k«Åra-kÃkolÅ-sthirÃ-vÅrarddhi-jÅvakai÷ | payasyÃ-ÓrÃvaïÅ-mudga-pÅlu-mëÃkhya-parïibhi÷ || 43 || 34.43bv -sthirÃ-vÅrarddhi-jÅrakai÷ 34.43bv -sthirÃ-vÅrÃ-dvi-jÅvakai÷ 34.43dv -pÅlu-mëÃkhukarïibhi÷ vÃta-pittÃmayÃn hatvà pÃnÃd garbhaæ dadhÃti tat | rakta-yonyÃm as­g-varïair anubandham avek«ya ca || 44 || 34.44bv pÃnÃd garbhaæ dadÃti tat yathÃ-do«odayaæ yu¤jyÃd rakta-sthÃpanam au«adham | pÃÂhÃæ jambv-Ãmrayor asthi Óilodbhedaæ rasäjanam || 45 || ma¤ji«ÂhÃguru-kaÂphala-musta-priyaÇgu-miÓi-ku«Âhai÷ | kaÂvaÇga-kuÂaja-ÓÃbara-kakubha-tvaÇ-madhuka-padmaka-madhÆkai÷ || 45.1+1 || 34.45.1+1av ma¤ji«ÂhÃ-madhu-kaÂphala- kuÇkuma-bilvÃtivi«Ã-mÃk«Åka-rasäjanai÷ sa-ki¤jalkai÷ | pi«Âair gh­taæ vipakvaæ dvi-guïÃja-k«Åra-saæyuktam || 45.1+2 || strÅïÃm apatya-jananaæ yoni-rujÃ-do«a-jit sadà yu¤jyÃt | uttara-vasti«u sarpir yojyaæ kalyÃïakaæ nÃma || 45.1+3 || amba«ÂhÃæ ÓÃlmalÅ-picchÃæ samaÇgÃæ vatsaka-tvacam | bÃhlÅka-bilvÃtivi«Ã-lodhra-toyada-gairikam || 46 || 34.46bv samaÇgÃæ vatsaka-tvacÃm ÓuïÂhÅ-madhÆka-mÃcÅka-rakta-candana-kaÂphalam | kaÂvaÇga-vatsakÃnantÃ-dhÃtakÅ-madhukÃrjunam || 47 || 34.47av ÓuïÂhÅ-madhuka-mÃcÅka- 34.47av ÓuïÂhÅ-madhuka-mÃdhvÅka- 34.47av ÓuïÂhÅ-madhuka-mÃrdvÅka- 34.47av ÓuïÂhÅ-madhuka-mÃrdvÅkÃ- 34.47av ÓuïÂhÅ-madhÆka-m­dvÅkÃ- 34.47dv -dhÃtakÅ-madhukäjanam pu«ye g­hÅtvà saæcÆrïya sa-k«audraæ taï¬ulÃmbhasà | pibed arÓa÷sv atÅsÃre raktaæ yaÓ copaveÓyate || 48 || 34.48bv sa-k«audraæ taï¬ulÃmbunà do«Ã jantu-k­tà ye ca bÃlÃnÃæ tÃæÓ ca nÃÓayet | yoni-do«aæ rajo-do«aæ ÓyÃva-ÓvetÃruïÃsitam || 49 || 34.49av do«Ã danta-k­tà ye ca cÆrïaæ pu«yÃnugaæ nÃma hitam Ãtreya-pÆjitam | yonyÃæ balÃsa-du«ÂÃyÃæ sarvaæ rÆk«o«ïam au«adham || 50 || dhÃtaky-ÃmalakÅ-pattra-sroto-ja-madhukotpalai÷ | jambv-Ãmra-sÃra-kÃsÅsa-lodhra-kaÂphala-tindukai÷ || 51 || saurëÂrikÃ-dìima-tvag-udumbara-ÓalÃÂubhi÷ | ak«a-mÃtrair ajÃ-mÆtre k«Åre ca dvi-guïe pacet || 52 || taila-prasthaæ tad abhyaÇga-picu-vasti«u yojayet | tena ÓÆnonnatà stabdhà picchilà srÃviïÅ tathà || 53 || 34.53cv ÓÆnottÃnonnatà stabdhà viplutopaplutà yoni÷ sidhyet sa-sphoÂa-ÓÆlinÅ | yavÃnnam abhayÃri«Âaæ sÅdhu tailaæ ca ÓÅlayet || 54 || 34.54bv sidhyeta sphoÂa-ÓÆlinÅ pippaly-ayo-raja÷-pathyÃ-prayogÃæÓ ca sa-mÃk«ikÃn | kÃsÅsaæ tri-phalà kÃÇk«Å sÃmra-jambv-asthi dhÃtakÅ || 55 || 34.55cv kÃsÅsaæ tri-phalà kÃcchÅ paicchilye k«audra-saæyuktaÓ cÆrïo vaiÓadya-kÃraka÷ | palÃÓa-dhÃtakÅ-jambÆ-samaÇgÃ-moca-sarja-ja÷ || 56 || dur-gandhe picchile klede stambhanaÓ cÆrïa i«yate | ÃragvadhÃdi-vargasya ka«Ãya÷ pari«ecanam || 57 || 34.57dv ka«Ãya÷ pari«ecane stabdhÃnÃæ karkaÓÃnÃæ ca kÃryaæ mÃrdava-kÃrakam | dhÃraïaæ vesavÃrasya k­ÓarÃ-pÃyasasya ca || 58 || dur-gandhÃnÃæ ka«Ãya÷ syÃt tailaæ và kalka eva và | cÆrïo và sarva-gandhÃnÃæ pÆti-gandhÃpakar«aïa÷ || 59 || 34.59dv pÆti-gandhy-apakar«aïa÷ Óle«malÃnÃæ kaÂu-prÃyÃ÷ sa-mÆtrà vastayo hitÃ÷ | pitte sa-madhuka-k«Årà vÃte tailÃmla-saæyutÃ÷ || 60 || saænipÃta-samutthÃyÃ÷ karma sÃdhÃraïaæ hitam | evaæ yoni«u ÓuddhÃsu garbhaæ vindanti yo«ita÷ || 61 || 34.61av saænipÃta-samutthÃyÃæ 34.61dv garbho bhavati yo«itÃm candano natayoÓÅra-tiktÃ-padmebha-kesarai÷ | kuÂaja-tvak-phalaæ mustaæ jambv-ÃmrÃsthi rasäjanam || 61.1+1 || 34.61.1+1bv -tiktÃ-padmebha-kesaram padmakotpala-bilvÃbda-kaÂphalai÷ sÃdhità niÓà | dhÃtaky-ativi«Ã-mÃæsÅ-pÃÂhÃ-moca-rasodakam || 61.1+2 || madhÆkaæ madhukÃnantÃ-ÓÃrivÃ-dìima-[tva]cam | m­l-lodhrÃrjuna-Óaileya-samaÇgà nÃgarÃ÷ samÃ÷ || 61.1+3 || cÆrïaæ Óre«ÂhÃmbunà pÅtaæ hanti lohita-mehinam | mÆrchÃ-t­«ïÃ-jvarÃrtÃya raktÃtÅsÃra-mehinÃm || 61.1+4 || strÅïÃm as­g-daraæ yÃti garbha-saæsthÃpanaæ param || 61.1+5ab || a-du«Âe prÃk­te bÅje jÅvopakramaïe sati | pa¤ca-karma-viÓuddhasya puru«asyÃpi cendriyam || 62 || parÅk«ya varïair do«ÃïÃæ du«Âaæ tad-ghnair upÃcaret | ma¤ji«ÂhÃ-ku«Âha-tagara-tri-phalÃ-ÓarkarÃ-vacÃ÷ || 63 || rasaæ ÓirÅ«a-pattrÃïÃæ kalkaæ ca «a¬-aha÷ pibet | k«ÅropanÃÓinà yo«id ­tu-snÃtà sutÃrthinÅ || 63.1+1 || dve niÓe madhukaæ medÃæ dÅpyakaæ kaÂu-rohiïÅm | payasyÃ-hiÇgu-kÃkolÅ-vÃjigandhÃ-ÓatÃvarÅ÷ || 64 || 34.64av dve niÓe madhukaæ medà 34.64bv dÅpyaka÷ kaÂu-rohiïÅ 34.64cv payasyà hiÇgu kÃkolÅ 34.64dv vÃjigandhà ÓatÃvarÅ pi«ÂvÃk«ÃæÓà gh­ta-prasthaæ pacet k«Åra-catur-guïam | yoni-Óukra-prado«e«u tat sarve«u praÓasyate || 65 || 34.65av pi«ÂvÃk«ÃæÓair gh­ta-prasthaæ 34.65bv pacet k«Åraæ catur-guïam 34.65bv pacet k«Åre catur-guïe 34.65dv tat sarve«u ca Óasyate Ãyu«yaæ pau«Âikaæ medhyaæ dhanyaæ puæ-savanaæ param | phala-sarpir iti khyÃtaæ pu«pe pÅtaæ phalÃya yat || 66 || mriyamÃïa-prajÃnÃæ ca garbhiïÅnÃæ ca pÆjitam | etat paraæ ca bÃlÃnÃæ graha-ghnaæ deha-vardhanam || 67 || UttarasthÃna mathyamÃne jala-nidhÃv am­tÃrthaæ surÃsurai÷ | jÃta÷ prÃg am­totpatte÷ puru«o ghora-darÓana÷ || 1 || dÅpta-tejÃÓ catur-daæ«Âro hari-keÓo 'nalek«aïa÷ | jagad vi«aïïaæ taæ d­«Âvà tenÃsau vi«a-saæj¤ita÷ || 2 || 35.2bv harit-keÓo 'nalek«aïa÷ 35.2dv tenÃsau vi«a-saæj¤aka÷ huÇ-k­to brahmaïà mÆrtÅ tata÷ sthÃvara-jaÇgame | so 'dhyati«Âhan nijaæ rÆpam ujjhitvà va¤canÃtmakam || 3 || 35.3av huÇ-k­to brahmaïà mÆrtas 35.3av huÇ-k­to brahmaïà mÆrtÅs 35.3bv tata÷ sthÃvara-jaÇgamam 35.3bv tata÷ sthÃvara-jaÇgamam 35.3bv tata÷ sthÃvara-jaÇgamÃt 35.3bv tata÷ sthÃvara-jaÇgamÃ÷ 35.3dv ujjhitvà va¤canÃtmaka÷ sthiram ity ulbaïaæ vÅrye yat kande«u prati«Âhitam | kÃlakÆÂendravatsÃkhya-Ó­ÇgÅ-hÃlÃhalÃdikam || 4 || sarpa-lÆtÃdi-daæ«ÂrÃsu dÃruïaæ jaÇgamaæ vi«am | sthÃvaraæ jaÇgamaæ ceti vi«aæ proktam a-k­trimam || 5 || k­trimaæ gara-saæj¤aæ tu kriyate vividhau«adhai÷ | hanti yoga-vaÓenÃÓu cirÃc cira-tarÃc ca tat || 6 || Óopha-pÃï¬ÆdaronmÃda-dur-nÃmÃdÅn karoti và | tÅk«ïo«ïa-rÆk«a-viÓadaæ vyavÃyy ÃÓu-karaæ laghu || 7 || 35.7bv -dur-nÃmÃdÅn karoti ca vikëi sÆk«mam a-vyakta-rasaæ vi«ama-pÃki ca | ojaso viparÅtaæ tat tÅk«ïÃdyair anvitaæ guïai÷ || 8 || 35.8av vikÃÓi sÆk«mam a-vyakta- 35.8av vikÃsi sÆk«mam a-vyakta- 35.8bv -rasair yuktam a-pÃki ca 35.8cv ojaso viparÅtaæ tu vÃta-pittottaraæ nÌïÃæ sadyo harati jÅvitam | vi«aæ hi dehaæ saæprÃpya prÃg dÆ«ayati Óoïitam || 9 || kapha-pittÃnilÃæÓ cÃnu samaæ do«Ãn sahÃÓayÃn | tato h­dayam ÃsthÃya dehocchedÃya kalpate || 10 || 35.10bv sama-do«aæ sahÃÓayÃn 35.10bv samaæ do«Ãn sahÃya-vat 35.10bv sama-do«aæ sahÃya-vat 35.10bv sama-do«aæ sahÃÓrayam 35.10dv deha-cchedÃya kalpate sthÃvarasyopayuktasya vege pÆrve prajÃyate | jihvÃyÃ÷ ÓyÃva-tà stambho mÆrchà trÃsa÷ klamo vami÷ || 11 || 35.11bv vega÷ pÆrvaæ prajÃyate 35.11bv vege pÆrve ca jÃyate dvitÅye vepathu÷ svedo dÃha÷ kaïÂhe ca vedanà | vi«aæ cÃmÃÓayaæ prÃptaæ kurute h­di vedanÃm || 12 || tÃlu-Óo«as t­tÅye tu ÓÆlaæ cÃmÃÓaye bh­Óam | dur-bale harite ÓÆne jÃyete cÃsya locane || 13 || 35.13cv dur-varïe harite ÓÆne 35.13cv dur-varïe harite ÓÆnye pakvÃÓaya-gate toda-hidhmÃ-kÃsÃntra-kÆjanam | caturthe jÃyate vege ÓirasaÓ cÃti-gauravam || 14 || 35.14av pakvÃÓaya-gate todo 35.14bv hidhmà kÃsÃntra-kÆjanam kapha-praseko vaivarïyaæ parva-bhedaÓ ca pa¤came | sarva-do«a-prakopaÓ ca pakvÃdhÃne ca vedanà || 15 || «a«Âhe saæj¤Ã-praïÃÓaÓ ca su-bh­Óaæ cÃtisÃryate | skandha-p­«Âha-kaÂÅ-bhaÇgo bhaven m­tyuÓ ca saptame || 16 || prathame vi«a-vege tu vÃntaæ ÓÅtÃmbu-secinam | sarpir-madhubhyÃæ saæyuktam a-gadaæ pÃyayed drutam || 17 || 35.17av prathame vi«a-vege 'tha dvitÅye pÆrva-vad vÃntaæ viriktaæ cÃnupÃyayet | t­tÅye '-gada-pÃnaæ tu hitaæ nasyaæ tathäjanam || 18 || caturthe sneha-saæyuktam a-gadaæ pratiyojayet | pa¤came madhuka-kvÃtha-mÃk«ikÃbhyÃæ yutaæ hitam || 19 || «a«Âhe 'tÅsÃra-vad siddhir avapŬaÓ tu saptame | mÆrdhni kÃka-padaæ k­tvà sÃs­g và piÓitaæ k«ipet || 20 || 35.20bv avapŬaÓ ca saptame koÓÃtaky agnika÷ pÃÂhà sÆryavally-am­tÃbhayÃ÷ | Óelu÷ ÓirÅ«a÷ kiïihÅ haridre k«audra-sÃhvayà || 21 || 35.21bv sÆryavally am­tÃbhayà 35.21dv haridre k«audra-sÃhvayam punarnave tri-kaÂukaæ b­hatyau ÓÃrive balà | e«Ãæ yavÃgÆæ niryÆhe ÓÅtÃæ sa-gh­ta-mÃk«ikÃm || 22 || 35.22av punarnavà tri-kaÂukaæ 35.22bv b­hatyau ÓÃrive bale yu¤jyÃd vegÃntare sarva-vi«a-ghnÅæ k­ta-karmaïa÷ | tad-van madhÆka-madhuka-padma-kesara-candanai÷ || 23 || a¤janaæ tagaraæ ku«Âhaæ haritÃlaæ mana÷Óilà | phalinÅ tri-kaÂu sp­kkà nÃgapu«paæ sa-kesaram || 24 || hareïur madhukaæ mÃæsÅ rocanà kÃkamÃlikà | ÓrÅve«Âakaæ sarja-rasa÷ ÓatÃhvà kuÇkumaæ balà || 25 || 35.25bv rocanà kÃlamÃlikà 35.25bv rocanà kÃlama¤jikà tamÃla-pattra-tÃlÅÓa-bhÆrjoÓÅra-niÓÃ-dvayam | kanyopavÃsinÅ snÃtà Óukla-vÃsà madhu-drutai÷ || 26 || 35.26av tamÃla-pattraæ tÃlÅÓaæ 35.26bv bhÆrjoÓÅraæ niÓÃ-dvayam 35.26dv Óukla-vÃsà madhu-plutai÷ dvi-jÃn abhyarcya tai÷ pu«ye kalpayed a-gadottamam | vaidyaÓ cÃtra tadà mantraæ prayatÃtmà paÂhed imam || 27 || 35.27av dvi-jÃn abhyarcya pu«yark«e 35.27cv vaidyaÓ cÃÓu tadà mantraæ nama÷ puru«a-siæhÃya namo nÃrÃyaïÃya ca | yathÃsau nÃbhijÃnÃti raïe k­«ïa-parÃjayam || 28 || 35.28dv raïe k­«ïa÷ parÃjayam etena satya-vÃkyena a-gado me prasidhyatu | namo vai¬ÆryamÃte hulu hulu rak«a mÃæ sarva-vi«ebhya÷ || 29 || 35.29dv hulu kulu rak«a mÃæ sarva-vi«ebhya÷ gauri gÃndhÃri cÃï¬Ãli mÃtaÇgi svÃhà pi«Âe ca dvitÅyo mantra÷ || 30ab || 35.30av gauri gÃndhÃri caï¬Ãli mÃtaÇgi svÃhà harimÃyi svÃhà || 30c || 35.30cv hÃritamÃyi svÃhà a-Óe«a-vi«a-vetÃla-graha-kÃrmaïa-pÃpmasu | maraka-vyÃdhi-dur-bhik«a-yuddhÃÓani-bhaye«u ca || 31 || pÃna-nasyäjanÃlepa-maïi-bandhÃdi-yojita÷ | e«a candrodayo nÃma ÓÃnti-svasty-ayanaæ param || 32 || 35.32dv ÓÃnti÷ svasty-ayanaæ param vÃsavo v­tram avadhÅt samÃlipta÷ kilÃmunà || 32+(1)ab || 35.32+(1)bv samÃlipto 'munà kila jÅrïaæ vi«a-ghnau«adhibhir hataæ và dÃvÃgni-vÃtÃtapa-Óo«itaæ và | sva-bhÃvato và na guïai÷ su-yuktaæ dÆ«Å-vi«ÃkhyÃæ vi«am abhyupaiti || 33 || 35.33cv sva-bhÃvato và su-guïair na yuktaæ 35.33cv sva-bhÃvato và sva-guïair na yuktaæ 35.33dv dÆ«Å-vi«Ãkhyaæ vi«am abhyupaiti vÅryÃlpa-bhÃvÃd a-vibhÃvyam etat kaphÃv­taæ var«a-gaïÃnubandhi | tenÃrdito bhinna-purÅ«a-varïo du«ÂÃsra-rogÅ t­¬-a-rocakÃrta÷ || 34 || mÆrchan vaman gadgada-vÃg vimuhyan bhavec ca dÆ«yodara-liÇga-ju«Âa÷ | ÃmÃÓaya-sthe kapha-vÃta-rogÅ pakvÃÓaya-sthe 'nila-pitta-rogÅ || 35 || bhaven naro dhvasta-Óiro-ruhÃÇgo vilÆna-pak«a÷ sa yathà vihaÇga÷ | sthitaæ rasÃdi«v atha-và vicitrÃn karoti dhÃtu-prabhavÃn vikÃrÃn || 36 || prÃg-vÃtÃ-jÅrïa-ÓÅtÃbhra-divÃ-svapnÃ-hitÃÓanai÷ | du«Âaæ dÆ«ayate dhÃtÆn ato dÆ«Å-vi«aæ sm­tam || 37 || 35.37cv du«Âaæ dÆ«ayate dhÃtuæ 35.37dv tato dÆ«Å-vi«aæ sm­tam dÆ«Å-vi«Ãrtaæ su-svinnam Ærdhvaæ cÃdhaÓ ca Óodhitam | dÆ«Å-vi«Ãrim a-gadaæ lehayen madhunÃplutam || 38 || pippalyo dhyÃmakaæ mÃæsÅ lodhram elà suvarcikà | kuÂannaÂaæ nataæ ku«Âhaæ ya«ÂÅ candana-gairikam || 39 || dÆ«Å-vi«Ãrir nÃmnÃyaæ na cÃnya-trÃpi vÃryate | vi«a-digdhena viddhas tu pratÃmyati muhur muhu÷ || 40 || vi-varïa-bhÃvaæ bhajate vi«Ãdaæ cÃÓu gacchati | kÅÂair ivÃv­taæ cÃsya gÃtraæ cimicimÃyate || 41 || Óroïi-p­«Âha-Óira÷-skandha-saædhaya÷ syu÷ sa-vedanÃ÷ | k­«ïa-du«ÂÃsra-visrÃvÅ t­ï-mÆrchÃ-jvara-dÃha-vÃn || 42 || d­«Âi-kÃlu«ya-vamathu-ÓvÃsa-kÃsa-kara÷ k«aïÃt | Ã-rakta-pÅta-pary-anta÷ ÓyÃva-madhyo 'ti-rug vraïa÷ || 43 || ÓÆyate pacyate sadyo gatvà mÃæsaæ ca k­«ïa-tÃm | praklinnaæ ÓÅryate 'bhÅk«ïaæ sa-picchila-parisravam || 44 || kuryÃd a-marma-viddhasya h­dayÃvaraïaæ drutam | Óalyam Ãk­«ya taptena lohenÃnu dahed vraïam || 45 || atha-và mu«kaka-ÓvetÃ-soma-tvak-tÃmravallita÷ | ÓirÅ«Ãd g­dhranakhyÃÓ ca k«Ãreïa pratisÃrayet || 46 || ÓukanÃsÃ-prativi«Ã-vyÃghrÅ-mÆlaiÓ ca lepayet | kÅÂa-da«Âa-cikitsÃæ ca kuryÃt tasya yathÃrhata÷ || 47 || vraïe tu pÆti-piÓite kriyà pitta-visarpa-vat | saubhÃgyÃrthaæ striyo bhartre rÃj¤e vÃ-rati-coditÃ÷ || 48 || 35.48dv rÃj¤e cÃ-rati-coditÃ÷ garam ÃhÃra-saæp­ktaæ yacchanty Ãsanna-vartina÷ | nÃnÃ-prÃïy-aÇga-Óamala-viruddhau«adhi-bhasmanÃm || 49 || 35.49cv nÃnÃ-prÃïy-aÇga-sa-mala- vi«ÃïÃæ cÃlpa-vÅryÃïÃæ yogo gara iti sm­ta÷ | tena pÃïdu÷ k­Óo 'lpÃgni÷ kÃsa-ÓvÃsa-jvarÃrdita÷ || 50 || 35.50av vi«ÃïÃæ manda-vÅryÃïÃæ vÃyunà pratilomena svapna-cintÃ-parÃyaïa÷ | mahodara-yak­t-plÅhÅ dÅna-vÃg dur-balo 'lasa÷ || 51 || 35.51cv mehodara-yak­t-plÅhÅ 35.51dv hÅna-vÃg dur-balo 'lasa÷ Óopha-vÃn satatÃdhmÃta÷ Óu«ka-pÃda-kara÷ k«ayÅ | svapne gomÃyu-mÃrjÃra-nakula-vyÃla-vÃnarÃn || 52 || prÃya÷ paÓyati Óu«kÃæÓ ca vanaspati-jalÃÓayÃn | manyate k­«ïam ÃtmÃnaæ gauro gauraæ ca kÃlaka÷ || 53 || vi-karïa-nÃsÃ-nayanaæ paÓyet tad-vihatendriya÷ | etair anyaiÓ ca bahubhi÷ kli«Âo ghorair upadravai÷ || 54 || 35.54bv paÓyet tu vihatendriya÷ garÃrto nÃÓam Ãpnoti kaÓ-cit sadyo '-cikitsita÷ | garÃrto vÃnta-vÃn bhuktvà tat pathyaæ pÃna-bhojanam || 55 || Óuddha-h­c chÅlayed dhema sÆtra-sthÃna-vidhe÷ smaran | ÓarkarÃ-k«audra-saæyuktaæ cÆrïaæ tÃpya-suvarïayo÷ || 56 || 35.56bv sÆtra-sthÃna-vidhiæ smaran leha÷ praÓamayanty ugraæ sarva-yoga-k­taæ vi«am | mÆrvÃm­tÃ-nata-kaïÃ-paÂolÅ-cavya-citrakÃn || 57 || vacÃ-musta-vi¬aÇgÃni takra-ko«ïÃmbu-mastubhi÷ | pibed rasena vÃmlena garopahata-pÃvaka÷ || 58 || 35.58cv pibed rasena cÃmlena pÃrÃvatÃmi«a-ÓaÂhÅ-pu«karÃhva-Ó­taæ himam | gara-t­«ïÃ-rujÃ-kÃsa-ÓvÃsa-hidhmÃ-jvarÃpaham || 59 || 35.59bv -pu«karÃhvaæ Ó­taæ himam try-Æ«aïaæ pa¤ca-lavaïaæ ma¤ji«ÂhÃæ rajanÅ-dvayam | sÆk«mailÃæ triv­tÃæ pattraæ vi¬aÇgÃnÅndravÃruïÅm || 59+1 || madhukaæ ceti sa-k«audraæ go-vi«Ãïe nidhÃpayet | tasmÃd u«ïÃmbunà mÃtrÃæ prÃg-bhaktaæ yojayet tathà || 59+2 || vi«aæ bhuktaæ jarÃæ yÃti nir-vi«e 'pi na do«a-k­t | lÃk«Ã-priyaÇgu-ma¤ji«ÂhÃ÷ sa-m­ïÃla-hareïukÃ÷ || 59+3 || sa-ya«Ây-Ãhvà madhu-yutà basta-pittena kalpitÃ÷ | nikhaned go-vi«Ãïa-sthÃ÷ sapta-rÃtraæ mahÅ-tale || 59+4 || tatra k­tvà maïiæ hemnà baddhaæ hastena dhÃrayet | saæsp­«Âaæ sa-vi«aæ tena sadyo bhavati nir-vi«am || 59+5 || vi«a-prak­ti-kÃlÃnna-do«a-dÆ«yÃdi-saægame | vi«a-saækaÂam uddi«Âaæ Óatasyaiko 'tra jÅvati || 60 || k«ut-t­«ïÃ-gharma-daurbalya-krodha-Óoka-bhaya-Óramai÷ | a-jÅrïa-varco-drava-tÃ-pitta-mÃruta-v­ddhibhi÷ || 61 || tila-pu«pa-phalÃghrÃïa-bhÆ-bëpa-ghana-garjitai÷ | hasti-mÆ«ika-vÃditra-ni÷svanair vi«a-saækaÂai÷ || 62 || 35.62bv -bhÆ-bëpa-ghana-garjanai÷ puro-vÃtotpalÃmoda-madanair vardhate vi«am | var«Ãsu cÃmbu-yoni-tvÃt saækledaæ gu¬a-vad gatam || 63 || 35.63cv var«Ãsu vÃmbu-yoni-tvÃt visarpati ghanÃpÃye tad agastyo hinasti ca | prayÃti manda-vÅrya-tvaæ vi«aæ tasmÃd ghanÃtyaye || 64 || iti prak­ti-sÃtmyartu-sthÃna-vega-balÃ-balam | Ãlocya nipuïaæ buddhyà karmÃn-antaram Ãcaret || 65 || Ólai«mikaæ vamanair u«ïa-rÆk«a-tÅk«ïai÷ pralepanai÷ | ka«Ãya-kaÂu-tiktaiÓ ca bhojanai÷ Óamayed vi«am || 66 || paittikaæ sraæsanai÷ seka-pradehair bh­Óa-ÓÅtalai÷ | ka«Ãya-tikta-madhurair gh­ta-yuktaiÓ ca bhojanai÷ || 67 || vÃtÃtmakaæ jayet svÃdu-snigdhÃmla-lavaïÃnvitai÷ | sa-gh­tair bhojanair lepais tathaiva piÓitÃÓanai÷ || 68 || 35.68bv -snigdhÃmla-lavaïÃyutai÷ nÃ-gh­taæ sraæsanaæ Óastaæ pralepo bhojyam au«adham | sarve«u sarvÃvasthÃsu vi«e«u na gh­topamam || 69 || vidyate bhe«ajaæ ki¤-cid viÓe«Ãt prabale 'nile | a-yatnÃc chle«ma-gaæ sÃdhyaæ yatnÃt pittÃÓayÃÓrayam || 70 || 35.70av a-yatnÃc chlai«mikaæ sÃdhyaæ 35.70cv a-yatnÃc chle«makaæ sÃdhyaæ 35.70dv yatnÃt pittÃÓayÃÓritam su-du÷-sÃdhyam a-sÃdhyaæ và vÃtÃÓaya-gataæ vi«am || 70ªab || jatu-sarja-rasoÓÅra-sar«apÃ-pattra-vÃlakai÷ | sa-vaillÃru«kara-purai÷ kusumair arjunasya ca || 70ª+1 || 35.70ª+1cv sa-vailla-pu«kara-purai÷ dhÆpo vÃsa-g­he hanti vi«aæ sthÃvara-jaÇgamam | na tatra kÅÂÃ÷ sa-vi«Ã nondurà na sarÅs­pÃ÷ || 70ª+2 || na k­tyÃ÷ kÃrmaïÃdyÃÓ ca dhÆpo 'yaæ yatra dahyate || 70ª+3ab || UttarasthÃna darvÅ-karà maï¬alino rÃjÅ-mantaÓ ca pannagÃ÷ | tri-dhà samÃsato bhaumà bhidyante te tv aneka-dhà || 1 || vyÃsato yoni-bhedena nocyante 'n-upayogina÷ | viÓe«Ãd rÆk«a-kaÂukam amlo«ïaæ svÃdu-ÓÅtalam || 2 || 36.2bv nocyante 'n-upayogata÷ vi«aæ darvÅ-karÃdÅnÃæ kramÃd vÃtÃdi-kopanam | tÃruïya-madhya-v­ddha-tve v­«Âi-ÓÅtÃtape«u ca || 3 || vi«olbaïà bhavanty ete vyantarà ­tu-saædhi«u | rathÃÇga-lÃÇgala-cchattra-svastikÃÇkuÓa-dhÃriïa÷ || 4 || phaïina÷ ÓÅghra-gataya÷ sarpà darvÅ-karÃ÷ sm­tÃ÷ | j¤eyà maï¬alino '-bhogà maï¬alair vividhaiÓ citÃ÷ || 5 || 36.5bv sarpà darvÅ-karà matÃ÷ prÃæÓavo manda-gamanà rÃjÅ-mantas tu rÃjibhi÷ | snigdhà vicitra-varïÃbhis tiryag Ærdhvaæ ca citritÃ÷ || 6 || 36.6bv rÃjÅ-mantaÓ ca rÃjibhi÷ 36.6cv snigdhÃbhir bahu-varïÃbhis godhÃ-sutas tu gaudhero vi«e darvÅ-karai÷ sama÷ | catu«-pÃd vyantarÃn vidyÃd ete«Ãm eva saækarÃt || 7 || 36.7av godhÃ-sutas tu gaudheyo vyÃmiÓra-lak«aïÃs te hi saænipÃta-prakopaïÃ÷ | ÃhÃrÃrthaæ bhayÃt pÃda-sparÓÃd ati-vi«Ãt krudha÷ || 8 || pÃpa-v­tti-tayà vairÃd devar«i-yama-codanÃt | daÓanti sarpÃs te«Æktaæ vi«Ãdhikyaæ yathottaram || 9 || 36.9av pÃpa-v­tta-tayà vairÃd 36.9bv devar«i-yama-nodanÃt Ãdi«ÂÃt kÃraïaæ j¤Ãtvà pratikuryÃd yathÃ-yatham | vyantara÷ pÃpa-ÓÅla-tvÃn mÃrgam ÃÓritya ti«Âhati || 10 || 36.10av Ãvi«ÂÃt kÃraïaæ j¤Ãtvà 36.10dv mÃrgam Ãv­tya ti«Âhati yatra lÃlÃ-parikleda-mÃtraæ gÃtre prad­Óyate | na tu daæ«ÂrÃ-k­taæ daæÓaæ tat tuï¬Ãhatam ÃdiÓet || 11 || 36.11bv -mÃtraæ gÃtre«u d­Óyate 36.11cv na tu daæ«ÂrÃ-k«ataæ daæÓaæ 36.11cv na tu daæ«ÂrÃ-k«ataæ daæÓe 36.11dv taæ tuï¬Ãhataæ ÃdiÓet ekaæ daæ«ÂrÃ-padaæ dve và vyÃlŬhÃkhyam a-Óoïitam | daæ«ÂrÃ-pade sa-rakte dve vyÃluptaæ trÅïi tÃni tu || 12 || 36.12dv vyÃluptaæ trÅïi tÃni ca mÃæsa-cchedÃd a-vicchinna-rakta-vÃhÅni da«Âakam | daæ«ÂrÃ-padÃni catvÃri tad-vad da«Âa-nipŬitam || 13 || nir-vi«aæ dvayam atrÃdyam a-sÃdhyaæ paÓcimaæ vadet | vi«aæ nÃheyam a-prÃpya raktaæ dÆ«ayate vapu÷ || 14 || raktam aïv api tu prÃptaæ vardhate tailam ambu-vat | bhÅros tu sarpa-saæsparÓÃd bhayena kupito 'nila÷ || 15 || 36.15av raktam aïv api tat prÃptaæ 36.15bv vardhate taila-bindu-vat kadÃ-cit kurute Óophaæ sarpÃÇgÃbhihataæ tu tat | dur-gÃndha-kÃre viddhasya kena-cid da«Âa-ÓaÇkayà || 16 || 36.16cv dur-ge 'ndhakÃre viddhasya vi«odvego jvaraÓ chardir mÆrchà dÃho 'pi và bhavet | glÃnir moho 'tisÃro và tac chaÇkÃ-vi«am ucyate || 17 || 36.17av vi«a-vegÃj jvaraÓ chardir 36.17av vi«odreko jvaraÓ chardir 36.17av vi«odvegÃj jvaraÓ chardir tudyate sa-vi«o daæÓa÷ kaï¬Æ-Óopha-rujÃnvita÷ | dahyate grathita÷ ki¤-cid viparÅtas tu nir-vi«a÷ || 18 || 36.18av tudyate vi«a-jo daæÓa÷ pÆrve darvÅ-k­tÃæ vege du«Âaæ ÓyÃvÅ-bhavaty as­k | ÓyÃva-tà tena vaktrÃdau sarpantÅva ca kÅÂakÃ÷ || 19 || 36.19bv du«Âaæ ÓyÃvaæ bhavaty as­k 36.19cv ÓyÃva-tà netra-vaktrÃdau dvitÅye granthayo vege t­tÅye mÆrdhni gauravam | d­g-rodho daæÓa-vikledaÓ caturthe «ÂhÅvanaæ vami÷ || 20 || 36.20bv t­tÅye mÆrdha-gauravam 36.20cv d­g-bÃdhà daæÓa-vikledaÓ 36.20dv caturthe «Âhevanaæ vami÷ saædhi-viÓle«aïaæ tandrà pa¤came parva-bhedanam | dÃho hidhmà ca «a«Âhe tu h­t-pŬà gÃtra-gauravam || 21 || 36.21cv dÃho hidhmà ca «a«Âhe ca mÆrchÃ-vipÃko 'tÅsÃra÷ prÃpya Óukraæ tu saptame | skandha-p­«Âha-kaÂÅ-bhaÇga÷ sarva-ce«ÂÃ-nivartanam || 22 || 36.22bv prÃpya Óukraæ ca saptame atha maï¬ali-da«Âasya du«Âaæ pÅtÅ-bhavaty as­k | tena pÅtÃÇga-tà dÃho dvitÅye ÓvayathÆdbhava÷ || 23 || 36.23bv du«Âaæ pÅtaæ bhavaty as­k t­tÅye daæÓa-vikleda÷ svedas t­«ïà ca jÃyate | caturthe jvaryate dÃha÷ pa¤came sarva-gÃtra-ga÷ || 24 || 36.24bv svedas t­«ïà prajÃyate da«Âasya rÃjilair du«Âaæ pÃï¬u-tÃæ yÃti Óoïitam | pÃï¬u-tà tena gÃtrÃïÃæ dvitÅye guru-tÃti ca || 25 || t­tÅye daæÓa-vikledo nÃsikÃk«i-mukha-sravÃ÷ | caturthe garimà mÆrdhno manyÃ-stambhaÓ ca pa¤came || 26 || gÃtra-bhaÇgo jvara÷ ÓÅta÷ Óe«ayo÷ pÆrva-vad vadet | kuryÃt pa¤casu vege«u cikitsÃæ na tata÷ param || 27 || 36.27bv Óe«ayo÷ pÆrva-vad bhavet jalÃplutà rati-k«Åïà bhÅtà nakula-nirjitÃ÷ | ÓÅta-vÃtÃtapa-vyÃdhi-k«ut-t­«ïÃ-Órama-pŬitÃ÷ || 28 || tÆrïaæ deÓÃntarÃyÃtà vimukta-vi«a-ka¤cukÃ÷ | kuÓau«adhi-kaïÂaka-vad ye caranti ca kÃnanam || 29 || deÓaæ ca divyÃdhyu«itaæ sarpÃs te 'lpa-vi«Ã matÃ÷ | ÓmaÓÃna-citi-caityÃdau pa¤camÅ-pak«a-saædhi«u || 30 || 36.30av deÓaæ ca vidyÃdhyu«itaæ a«ÂamÅ-navamÅ-saædhyÃ-madhya-rÃtri-dine«u ca | yÃmyÃgneya-maghÃÓle«Ã-viÓÃkhÃ-pÆrva-nair­te || 31 || nair­tÃkhye muhÆrte ca da«Âaæ marmasu ca tyajet | da«Âa-mÃtra÷ sitÃsyÃk«a÷ ÓÅryamÃïa-Óiro-ruha÷ || 32 || 36.32cv da«Âa-mÃtras tu tÃmrÃk«a÷ stabdha-jihvo muhur mÆrchan ÓÅtocchvÃso na jÅvati | hidhmà ÓvÃso vami÷ kÃso da«Âa-mÃtrasya dehina÷ || 33 || 36.33bv ÓÅtocchvÃsÅ na jÅvati jÃyante yuga-pad yasya sa h­c-chÆlÅ na jÅvati | phenaæ vamati ni÷-saæj¤a÷ ÓyÃva-pÃda-karÃnana÷ || 34 || nÃsÃvasÃdo bhaÇgo 'Çge vi¬-bheda÷ Ólatha-saædhi-tà | vi«a-pÅtasya da«Âasya digdhenÃbhihatasya ca || 35 || 36.35av nÃsÃvasÃdo ruk vÃÇge bhavanty etÃni rÆpÃïi saæprÃpte jÅvita-k«aye | na nasyaiÓ cetanà tÅk«ïair na k«atÃt k«ata-jÃgama÷ || 36 || 36.36bv prÃpte jÅvita-saæk«aye daï¬Ãhatasya no rÃjÅ prayÃtasya yamÃntikam | ato 'nya-thà tu tvarayà pradÅptÃgÃra-vad bhi«ak || 37 || 36.37bv prayÃti sa yamÃntikam rak«an kaïÂha-gatÃn prÃïÃn vi«am ÃÓu Óamaæ nayet | mÃtrÃ-Óataæ vi«aæ sthitvà daæÓe da«Âasya dehina÷ || 38 || dehaæ prakramate dhÃtÆn rudhirÃdÅn pradÆ«ayan | etasminn antare karma daæÓasyotkartanÃdikam || 39 || 36.39bv rudhirÃdÅn pradÆ«ayet kuryac chÅghraæ yathà dehe vi«a-vallÅ na rohati | da«Âa-mÃtro daÓed ÃÓu tam eva pavanÃÓinam || 40 || 36.40dv tam eva pavanÃÓanam lo«Âaæ mahÅæ và daÓanaiÓ chittvà cÃnu sa-saæbhramam | ni«ÂhÅvena samÃlimped daæÓaæ karïa-malena và || 41 || 36.41bv chittvà cÃÓu sa-saæbhramam daæÓasyopari badhnÅyÃd ari«ÂÃæ catur-aÇgule | k«aumÃdibhir veïikayà siddhair mantraiÓ ca mantra-vit || 42 || ambu-vat setu-bandhena bandhena stabhyate vi«am | na vahanti sirÃÓ cÃsya vi«aæ bandhÃbhipŬitÃ÷ || 43 || 36.43cv na vahanti sirÃs tasya 36.43dv vi«aæ bandhana-pŬitÃ÷ ni«pŬyÃnÆddhared daæÓaæ marma-saædhy-a-gataæ tathà | na jÃyate vi«Ãd vego bÅja-nÃÓÃd ivÃÇkura÷ || 44 || 36.44av ni«pŬya coddhared daæÓaæ 36.44cv na jÃyate vi«Ãvego daæÓaæ maï¬alinÃæ muktvà pittala-tvÃd athÃparam | prataptair hema-lohÃdyair dahed ÃÓÆlmukena và || 45 || karoti bhasma-sÃt sadyo vahni÷ kiæ nÃma tu k«atam | ÃcÆ«et pÆrïa-vaktro và m­d-bhasmÃ-gada-go-mayai÷ || 46 || 36.46bv vahni÷ kiæ nÃma na k«aïÃt 36.46bv vahni÷ kiæ nÃma na k«aïam pracchÃyÃntar ari«ÂÃyÃæ mÃæsalaæ tu viÓe«ata÷ | aÇgaæ sahaiva daæÓena lepayed a-gadair muhu÷ || 47 || candanoÓÅra-yuktena salilena ca secayet | vi«e pravis­te vidhyet sirÃæ sà paramà kriyà || 48 || rakte nirhriyamÃïe hi k­tsnaæ nirhriyate vi«am | dur-gandhaæ sa-vi«aæ raktam agnau caÂacaÂÃyate || 49 || 36.49cv dur-gandhi sa-vi«aæ raktam yathÃ-do«aæ viÓuddhaæ ca pÆrva-val lak«ayed as­k | sirÃsv a-d­ÓyamÃnÃsu yojyÃ÷ Ó­Çga-jalaukasa÷ || 50 || Óoïitaæ sruta-Óe«aæ ca pravilÅnaæ vi«o«maïà | lepa-sekai÷ su-bahu-Óa÷ stambhayed bh­Óa-ÓÅtalai÷ || 51 || a-skanne vi«a-vegÃd dhi mÆrchÃya-mada-h­d-dravÃ÷ | bhavanti tÃn jayec chÅtair vÅjec cÃ-roma-har«ata÷ || 52 || 36.52dv vÅjayed roma-har«ata÷ skanne tu rudhire sadyo vi«a-vega÷ praÓÃmyati | vi«aæ kar«ati tÅk«ïa-tvÃd dh­dayaæ tasya guptaye || 53 || pibed gh­taæ gh­ta-k«audram a-gadaæ và gh­tÃplutam | h­dayÃvaraïe cÃsya Óle«mà h­dy upacÅyate || 54 || 36.54cv h­dayÃvaraïenÃsya prav­tta-gauravotkleÓa-h­l-lÃsaæ vÃmayet tata÷ | dravai÷ käjika-kaulattha-taila-madyÃdi-varjitai÷ || 55 || vamanair vi«a-h­dbhiÓ ca naivaæ vyÃpnoti tad vapu÷ | bhujaÇga-do«a-prak­ti-sthÃna-vega-viÓe«ata÷ || 56 || su-sÆk«maæ samyag Ãlocya viÓi«ÂÃæ cÃcaret kriyÃm | sindhuvÃrita-mÆlÃni Óvetà ca girikarïikà || 57 || 36.57bv viÓi«ÂÃæ vÃcaret kriyÃm pÃnaæ darvÅ-karair da«Âe nasyaæ madhu sa-pÃkalam | k­«ïa-sarpeïa da«Âasya limped daæÓaæ h­te 's­ji || 58 || 36.58bv nasyaæ sa-madhu pÃkalam 36.58bv nasyaæ sa-madhu vÃlakam 36.58bv nasyaæ madhu sa-vÃlakam cÃraÂÅ-nÃkulÅbhyÃæ và tÅk«ïa-mÆla-vi«eïa và | pÃnaæ ca k«audra-ma¤ji«ÂhÃ-g­ha-dhÆma-yutaæ gh­tam || 59 || 36.59cv pÃne ca k«audra-ma¤ji«ÂhÃ- taï¬ulÅyaka-kÃÓmarya-kiïihÅ-girikarïikÃ÷ | mÃtuluÇgÅ sità Óelu÷ pÃna-nasyäjanair hita÷ || 60 || 36.60cv mÃtuluÇgai÷ Óiphà Óelu÷ a-gada÷ phaïinÃæ ghore vi«e rÃjÅ-matÃm api | samÃ÷ sugandhÃ-m­dvÅkÃ-ÓvetÃkhyÃ-gajadantikÃ÷ || 61 || 36.61cv samÃ÷ sugandhà m­dvÅkà 36.61dv ÓvetÃkhyà gajam­ttikà 36.61dv ÓvetÃkhyà gajav­ttikà ardhÃæÓaæ saurasaæ pattraæ kapitthaæ bilva-dìimam | sa-k«audro maï¬ali-vi«e viÓe«Ãd a-gado hita÷ || 62 || pa¤ca-valka-varÃ-ya«ÂÅ-nÃgapu«pailavÃlukam | jÅvakar«abhakau ÓÅtaæ sità padmakam utpalam || 63 || 36.63av pa¤ca-valka-balÃ-ya«ÂÅ- 36.63av pa¤ca-valka-vacÃ-ya«ÂÅ- 36.63cv jÅvakar«abhakoÓÅraæ sa-k«audro himavÃn nÃma hanti maï¬alinÃæ vi«am | lepÃc chvayathu-vÅsarpa-visphoÂa-jvara-dÃha-hà || 64 || kÃÓmaryaæ vaÂa-ÓuÇgÃni jÅvakar«abhakau sità | ma¤ji«Âhà madhukaæ ceti da«Âo maï¬alinà pibet || 65 || 36.65av kÃÓmaryaæ vaÂa-Ó­ÇgÃni vaæÓa-tvag-bÅja-kaÂukÃ-pÃÂalÅ-bÅja-nÃgaram | ÓirÅ«a-bÅjÃtivi«e mÆlaæ gÃvedhukaæ vacà || 66 || 36.66bv -pÃÂalÃ-bÅja-nÃgaram 36.66dv mÆlaæ gÃvedhukaæ vacÃm 36.66dv mÆlaæ ÓrÅve«Âakaæ vacÃm pi«Âo go-vÃriïëÂÃÇgo hanti gonasa-jaæ vi«am | kaÂukÃtivi«Ã-ku«Âha-g­ha-dhÆma-hareïukÃ÷ || 67 || sa-k«audra-vyo«a-tagarà ghnanti rÃjÅ-matÃæ vi«am | nikhanet kÃï¬a-citrÃyà daæÓaæ yÃma-dvayaæ bhuvi || 68 || uddh­tya pracchitaæ sarpir-dhÃnya-m­dbhyÃæ pralepayet | pibet purÃïaæ ca gh­taæ varÃ-cÆrïÃvacÆrïitam || 69 || 36.69av uddh­tya prasthitaæ sarpir- 36.69dv varÃ-cÆrïa-vicÆrïitam jÅrïe virikto bhu¤jÅta yavÃnnaæ sÆpa-saæsk­tam | karavÅrÃrka-kusuma-mÆla-lÃÇgalikÃ-kaïÃ÷ || 70 || 36.70av jÅrïe virikte bhu¤jÅta 36.70dv -mÆlaæ lÃÇgalikà kaïà kalkayed ÃranÃlena pÃÂhÃ-marica-saæyutÃ÷ | e«a vyantara-da«ÂÃnÃm a-gada÷ sÃrvakÃrmika÷ || 71 || ÓirÅ«a-pu«pa-sva-rase saptÃhvaæ maricaæ sitam | bhÃvitaæ sarpa-da«ÂÃnÃæ pÃna-nasyäjane hitam || 72 || 36.72dv pÃna-nasyäjanair hitam 36.72dv pÃne nasye '¤jane hitam dvi-palaæ nata-ku«ÂhÃbhyÃæ gh­ta-k«audraæ catu÷-palam | api tak«aka-da«ÂÃnÃæ pÃnam etat sukha-pradam || 73 || 36.73bv gh­ta-k«audra-catu÷-palam 36.73cv api tÃrk«aka-da«ÂÃnÃæ atha darvÅ-k­tÃæ vege pÆrve visrÃvya Óoïitam | a-gadaæ madhu-sarpirbhyÃæ saæyuktaæ tvaritaæ pibet || 74 || dvitÅye vamanaæ k­tvà tad-vad evÃ-gadaæ pibet | vi«Ãpahe prayu¤jÅta t­tÅye '¤jana-nÃvane || 75 || 36.75cv vi«Ãpahai÷ prayu¤jÅta pibec caturthe pÆrvoktÃæ yavÃgÆæ vamane k­te | «a«Âha-pa¤camayo÷ ÓÅtair digdhaæ siktam abhÅk«ïa-Óa÷ || 76 || pÃyayed vamanaæ tÅk«ïaæ yavÃgÆæ ca vi«Ãpahai÷ | a-gadaæ saptame tÅk«ïaæ yu¤jyÃd a¤jana-nasyayo÷ || 77 || k­tvÃvagìhaæ Óastreïa mÆrdhni kÃka-padaæ tata÷ | mÃæsaæ sa-rudhiraæ tasya carma và tatra nik«ipet || 78 || t­tÅye vamita÷ peyÃæ vege maï¬alinÃæ pibet | a-tÅk«ïam a-gadaæ «a«Âhe gaïaæ và padmakÃdikam || 79 || 36.79av t­tÅye vÃmita÷ peyÃæ Ãdye 'vagìhaæ pracchÃya vege da«Âasya rÃjilai÷ | alÃbunà hared raktaæ pÆrva-vac cÃ-gadaæ pibet || 80 || «a«Âhe '¤janaæ tÅk«ïa-tamam avapŬaæ ca yojayet | an-ukte«u ca vege«u kriyÃæ darvÅ-karoditÃm || 81 || garbhiïÅ-bÃla-v­ddhe«u m­duæ vidhyet sirÃæ na ca | tvaÇ manohvà niÓe vakraæ rasa÷ ÓÃrdÆla-jo nakha÷ || 82 || 36.82av gurviïÅ-bÃla-v­ddhe«u 36.82bv m­du vidhyet sirÃæ na ca 36.82cv tvaÇ manohvà niÓe vaktraæ tamÃla÷ kesaraæ ÓÅtaæ pÅtaæ taï¬ula-vÃriïà | hanti sarva-vi«Ãïy etad vajraæ vajram ivÃsurÃn || 83 || 36.83cv hanti sarva-vi«Ãïy etac 36.83dv chakra-vajram ivÃsurÃn 36.83dv vajri-vajram ivÃsurÃn bilvasya mÆlaæ surasasya pu«paæ phalaæ kara¤jasya nataæ surÃhvam | phala-trikaæ vyo«a-niÓÃ-dvayaæ ca bastasya mÆtreïa su-sÆk«ma-pi«Âam || 84 || 36.84cv phala-trayaæ vyo«a-niÓÃ-dvayaæ ca bhujaÇga-lÆtondura-v­ÓcikÃdyair vi«ÆcikÃ-jÅrïa-gara-jvaraiÓ ca | ÃrtÃn narÃn bhÆta-vidhar«itÃæÓ ca svasthÅ-karoty a¤jana-pÃna-nasyai÷ || 85 || 36.85cv ÃrtÃn narÃn bhÆta-vimarditÃæÓ ca pralepÃdyaiÓ ca ni÷Óe«aæ daæÓÃd apy uddhared vi«am | bhÆyo vegÃya jÃyeta Óe«aæ dÆ«Å-vi«Ãya và || 86 || 36.86dv Óe«aæ dÆ«Å-vi«aæ yathà 36.86dv Óe«aæ dÆ«Å-vi«Ãya ca vi«ÃpÃye 'nilaæ kruddhaæ snehÃdibhir upÃcaret | taila-madya-kulatthÃmla-varjyai÷ pavana-nÃÓanai÷ || 87 || pittaæ pitta-jvara-harai÷ ka«Ãya-sneha-vastibhi÷ | sa-mÃk«ikeïa vargeïa kapham ÃragvadhÃdinà || 88 || sità vaigandhiko drÃk«Ã payasyà madhukaæ madhu | pÃnaæ sa-mantra-pÆtÃmbu prok«aïaæ sÃntva-har«aïam || 89 || 36.89av sità vaigandhako drÃk«Ã sarpÃÇgÃbhihate yu¤jyÃt tathà ÓaÇkÃ-vi«Ãrdite | karketanaæ marakataæ vajraæ vÃraïa-mauktikam || 90 || vai¬Æryaæ gardabha-maïiæ picukaæ vi«a-mÆ«ikÃm | himavad-giri-saæbhÆtÃæ somarÃjÅæ punarnavÃm || 91 || 36.91av vai¬Ærya-gardabha-maïiæ 36.91bv picukaæ vi«a-dÆ«ikÃm tathà droïÃæ mahÃ-droïÃæ mÃnasÅæ sarpa-jaæ maïim | vi«Ãïi vi«a-ÓÃnty-arthaæ vÅrya-vanti ca dhÃrayet || 92 || 36.92av tathà droïaæ mahÃ-droïaæ chattrÅ jharjhara-pÃïiÓ ca cared rÃtrau viÓe«ata÷ | tac-chÃyÃ-Óabda-vitrastÃ÷ praïaÓyanti bhujaÇgamÃ÷ || 93 || 36.93av chattrÅ jarjara-pÃïiÓ ca 36.93av chattrÅ jarjhara-pÃïiÓ ca 36.93av chattrÅ jharjara-pÃïiÓ ca 36.93bv cared rÃtrau ca sarva-dà 36.93dv vidravanti bhujaÇgamÃ÷ vÃri-gu¤jÃ-phaloÓÅraæ netrayor vi«a-du«Âayo÷ | a¤janaæ vÃriïà pi«Âaæ gÃru¬aæ garu¬opamam || 93+1 || UttarasthÃna sarpÃïÃm eva viï-mÆtra-ÓukrÃï¬a-Óava-kotha-jÃ÷ | do«air vyastai÷ samastaiÓ ca yuktÃ÷ kÅÂÃÓ catur-vidhÃ÷ || 1 || da«Âasya kÅÂair vÃyavyair daæÓas toda-rujolbaïa÷ | Ãgneyair alpa-saæsrÃvo dÃha-rÃga-visarpa-vÃn || 2 || pakva-pÅlu-phala-prakhya÷ kharjÆra-sad­Óo 'tha-và | kaphÃdhikair manda-ruja÷ pakvodumbara-saænibha÷ || 3 || srÃvìhya÷ sarva-liÇgas tu vivarjya÷ sÃænipÃtikai÷ | vegÃÓ ca sarpa-vac chopho vardhi«ïur visra-rakta-tà || 4 || 37.4bv vivarjya÷ sÃænipÃtika÷ Óiro-'k«i-gauravaæ mÆrchà bhrama÷ ÓvÃso 'ti-vedanà | sarve«Ãæ karïikà Óopho jvara÷ kaï¬Ær a-rocaka÷ || 5 || 37.5bv bhrama÷ ÓvÃso 'ti-vedanÃ÷ v­Ócikasya vi«aæ tÅk«ïam Ãdau dahati vahni-vat | Ærdhvam Ãrohati k«ipraæ daæÓe paÓcÃt tu ti«Âhati || 6 || 37.6dc daæÓe paÓcÃc ca ti«Âhati daæÓa÷ sadyo 'ti-ruk ÓyÃvas tudyate sphuÂatÅva ca | te gavÃdi-Óak­t-kothÃd digdha-da«ÂÃdi-kothata÷ || 7 || sarpa-kothÃc ca saæbhÆtà manda-madhya-mahÃ-vi«Ã÷ | mandÃ÷ pÅtÃ÷ sitÃ÷ ÓyÃvà rÆk«Ã÷ karbura-mecakÃ÷ || 8 || 37.8dv rÆk«a-karbura-mecakÃ÷ romaÓà bahu-parvÃïo lohitÃ÷ pÃï¬urodarÃ÷ | dhÆmrodarÃs tri-parvÃïo madhyÃs tu kapilÃruïÃ÷ || 9 || piÓaÇgÃ÷ ÓabarÃÓ citrÃ÷ ÓoïitÃbhà mahÃ-vi«Ã÷ | agny-Ãbhà dvy-eka-parvÃïo raktÃsita-sitodarÃ÷ || 10 || tair da«Âa÷ ÓÆna-rasana÷ stabdha-gÃtro jvarÃrdita÷ | khair vama¤ choïitaæ k­«ïam indriyÃrthÃn a-saævidan || 11 || svidyan mÆrchan viÓu«kÃsyo vihvalo vedanÃtura÷ | viÓÅryamÃïa-mÃæsaÓ ca prÃya-Óo vijahÃty asÆn || 12 || ucciÂiÇgas tu vaktreïa daÓaty abhyadhika-vyatha÷ | sÃdhyato v­ÓcikÃt stambhaæ Óephaso h­«Âa-roma-tÃm || 13 || 37.13av ucciÂaÇgas tu vaktreïa 37.13cv so 'dhamo v­ÓcikÃt stambhaæ karoti sekam aÇgÃnÃæ daæÓa÷ ÓÅtÃmbuneva ca | u«Âra-dhÆma÷ sa evokto rÃtri-cÃrÃc ca rÃtrika÷ || 14 || 37.14bv daæÓe ÓÅtÃmbuneva ca vÃta-pittottarÃ÷ kÅÂÃ÷ Ólai«mikÃ÷ kaïabhondurÃ÷ | prÃyo vÃtolbaïa-vi«Ã v­ÓcikÃ÷ so«Âra-dhÆmakÃ÷ || 15 || yasya yasyaiva do«asya liÇgÃdhikyaæ pratarkayet | tasya tasyau«adhai÷ kuryÃd viparÅta-guïai÷ kriyÃm || 16 || 37.16bv liÇgÃdhikyaæ pravartayet h­t-pŬordhvÃnila-stambha÷ sirÃyÃmo 'sthi-parva-ruk | ghÆrïanodve«Âanaæ gÃtra-ÓyÃva-tà vÃtike vi«e || 17 || saæj¤Ã-nÃÓo«ïa-niÓvÃsau h­d-dÃha÷ kaÂukÃsya-tà | mÃæsÃvadaraïaæ Óopho rakta-pÅtaÓ ca paittike || 18 || 37.18dv rakta÷ pÅtaÓ ca paittike chardy-a-rocaka-h­l-lÃsa-prasekotkleÓa-pÅnasai÷ | sa-Óaitya-mukha-mÃdhuryair vidyÃc chle«mÃdhikaæ vi«am || 19 || piïyÃkena vraïÃlepas tailÃbhyaÇgaÓ ca vÃtike | svedo nìÅ-pulÃkÃdyair b­æhaïaÓ ca vidhir hita÷ || 20 || paittikaæ stambhayet sekai÷ pradehaiÓ cÃti-ÓÅtalai÷ | lekhana-cchedana-sveda-vamanai÷ Ólai«mikaæ jayet || 21 || kÅÂÃnÃæ tri-prakÃrÃïÃæ traividhyena kriyà hità | svedÃlepana-sekÃæs tu ko«ïÃn prÃyo 'vacÃrayet || 22 || 37.22bv traividhyena kriyà hitÃ÷ 37.22dv kavo«ïÃn pravicÃrayet anya-tra mÆrchitÃd daæÓa-pÃkata÷ kothato 'tha-và | n­-keÓÃ÷ sar«apÃ÷ pÅtà gu¬o jÅrïaÓ ca dhÆpanam || 23 || vi«a-daæÓasya sarvasya kÃÓyapa÷ param abravÅt | vi«a-ghnaæ ca vidhiæ sarvaæ kuryÃt saæÓodhanÃni ca || 24 || 37.24bv kaÓyapa÷ param abravÅt sÃdhayet sarpa-vad da«ÂÃn vi«ograi÷ kÅÂa-v­Ócikai÷ | taï¬ulÅyaka-tulyÃæÓÃæ triv­tÃæ sarpi«Ã pibet || 25 || yÃti kÅÂa-vi«ai÷ kampaæ na kailÃsa ivÃnilai÷ | k«Åri-v­k«a-tvag-Ãlepa÷ Óuddhe kÅÂa-vi«Ãpaha÷ || 26 || muktÃ-lepo vara÷ Óopha-toda-dÃha-jvara-praïut | vacÃ-hiÇgu-vi¬aÇgÃni saindhavaæ gaja-pippalÅ || 27 || pÃÂhà prativi«Ã vyo«aæ kÃÓyapena vinirmitam | daÓÃÇgam a-gadaæ pÅtvà sarva-kÅÂa-vi«aæ jayet || 28 || sadyo v­Ócika-jaæ daæÓaæ cakra-tailena secayet | vidÃrigandhÃ-siddhena kavo«ïenetareïa và || 29 || lavaïottama-yuktena sarpi«Ã và puna÷ puna÷ | si¤cet ko«ïÃranÃlena sa-k«Åra-lavaïena và || 30 || 37.30dv sa-k«Ãra-lavaïena và upanÃho gh­te bh­«Âa÷ kalko 'jÃjyÃ÷ sa-saindhava÷ | ÃdaæÓaæ sveditaæ cÆrïai÷ pracchÃya pratisÃrayet || 31 || 37.31av upanÃhe gh­ta-bh­«Âa÷ 37.31av upanÃho gh­ta-bh­«Âa÷ rajanÅ-saindhava-vyo«a-ÓirÅ«a-phala-pu«pa-jai÷ | mÃtuluÇgÃmla-go-mÆtra-pi«Âaæ ca surasÃgra-jam || 32 || 37.32cv mÃtuluÇgaæ tu go-mÆtra- 37.32dv -pi«Âa÷ sa-surasÃrjaka÷ lepa÷ sukho«ïaÓ ca hita÷ piïyÃko go-mayo 'pi và | pÃne sarpir madhu-yutaæ k«Åraæ và bhÆri-Óarkaram || 33 || 37.33bv piïyÃko go-mayena và pÃrÃvata-Óak­t pathyà tagaraæ viÓva-bhe«ajam | bÅjapÆra-rasonmiÓra÷ paramo v­ÓcikÃ-gada÷ || 34 || 37.34dv paramo v­Ócike '-gada÷ 37.34dv paramo v­Óciko '-gada÷ sa-Óaivalo«Âra-daæ«Ârà ca hanti v­Ócika-jaæ vi«am | hiÇgunà haritÃlena mÃtuluÇga-rasena ca || 35 || 37.35av sa-saindhavo«Âra-daæ«Ârà ca 37.35dv mÃtuluÇga-rasena và lepäjanÃbhyÃæ guÂikà paramaæ v­ÓcikÃpahà | kara¤jÃrjuna-ÓelÆnÃæ kaÂabhyÃæ kuÂajasya ca || 36 || ÓirÅ«asya ca pu«pÃïi mastunà daæÓa-lepanam | yo muhyati praÓvasiti pralapaty ugra-vedana÷ || 37 || tasya pathyÃ-niÓÃ-k­«ïÃ-ma¤ji«ÂhÃtivi«o«aïam | sÃlÃbu-v­ntaæ vÃrtÃka-rasa-pi«Âaæ pralepanam || 38 || 37.38cv ÓalÃÂu-v­ntaæ vÃrtÃka- sarva-tra cogrÃli-vi«e pÃyayed dadhi-sarpi«Å || 39ab || vidhyet sirÃæ vidadhyÃc ca vamanäjana-nÃvanam || 39cd || u«ïa-snigdhÃmla-madhuraæ bhojanaæ cÃnilÃpaham || 39ef || nÃgaraæ g­ha-kapota-purÅ«aæ bÅjapÆraka-raso haritÃlam | saindhavaæ ca vinihanty a-gado 'yaæ lepato 'li-kula-jaæ vi«am ÃÓu || 40 || ante v­Ócika-da«ÂÃnÃæ samudÅrïe bh­Óaæ vi«e | vi«eïÃlepayed daæÓam ucciÂiÇge 'py ayaæ vidhi÷ || 41 || nÃga-purÅ«a-cchattraæ rohi«a-mÆlaæ ca Óelu-toyena | kuryÃd guÂikÃæ lepÃd iyam ali-vi«a-nÃÓanÅ Óre«Âhà || 42 || arkasya dugdhena ÓirÅ«a-bÅjaæ trir bhÃvitaæ pippali-cÆrïa-miÓram | e«o '-gado hanti vi«Ãïi kÅÂa-bhujaÇga-lÆtondura-v­ÓcikÃnÃm || 43 || ÓirÅ«a-pu«paæ sa-kara¤ja-bÅjaæ kÃÓmÅra-jaæ ku«Âha-mana÷Óile ca | e«o '-gado rÃtrika-v­ÓcikÃnÃæ saækrÃnti-kÃrÅ kathito jinena || 44 || 37.44av ÓirÅ«a-bÅjaæ sa-kara¤ja-bÅjaæ kÅÂebhyo dÃruïa-tarà lÆÂÃ÷ «o-¬aÓa tà jagu÷ | a«ÂÃ-viæÓatir ity eke tato 'py anye tu bhÆyasÅ÷ || 45 || sahasra-raÓmy-anucarà vadanty anye sahasra-Óa÷ | bahÆpadrava-rÆpà tu lÆtaikaiva vi«Ãtmikà || 46 || rÆpÃïi nÃmatas tasyà dur-j¤eyÃny ati-saækarÃt | nÃsti sthÃna-vyavasthà ca do«ato 'ta÷ pracak«ate || 47 || k­cchra-sÃdhyà p­thag-do«air a-sÃdhyà nicayena sà | tad-daæÓa÷ paittiko dÃha-t­Â-sphoÂa-jvara-moha-vÃn || 48 || bh­Óo«æà rakta-pÅtÃbha÷ kledÅ drÃk«Ã-phalopama÷ | Ólai«mika÷ kaÂhina÷ pÃï¬u÷ parÆ«aka-phalÃk­ti÷ || 49 || 37.49av bh­Óo«æa-rakta-pÅtÃbha÷ nidrÃæ ÓÅta-jvaraæ kÃsaæ kaï¬Ææ ca kurute bh­Óam | vÃtika÷ paru«a÷ ÓyÃva÷ parva-bheda-jvara-prada÷ || 50 || tad-vibhÃgaæ yathÃ-svaæ ca do«a-liÇgair vibhÃvayet | a-sÃdhyÃyÃæ tu h­n-moha-ÓvÃsa-hidhmÃ-Óiro-grahÃ÷ || 51 || 37.51dv -ÓvÃsa-hidhmÃ-Óiro-rujÃ÷ Óveta-pÅtÃsitÃ-raktÃ÷ piÂikÃ÷ ÓvayathÆdbhava÷ | vepathur vamathur dÃhas t­¬ Ãndhyaæ vakra-nÃsa-tà || 52 || 37.52av Óveta-pÅtÃsitÃ-rakta- 37.52bv -piÂikÃ-ÓvayathÆdbhava÷ 37.52dv t­¬ Ãndhyaæ vakra-nÃsikà ÓyÃvau«Âha-vaktra-danta-tvaæ p­«Âha-grÅvÃvabha¤janam | pakva-jambÆ-sa-varïaæ ca daæÓÃt sravati Óoïitam || 53 || sarvÃpi sarva-jà prÃyo vyapadeÓas tu bhÆyasà | tÅk«ïa-madhyÃvara-tvena sà tri-dhà hanty upek«ità || 54 || 37.54dv sà tri-dhà hanty upek«ayà saptÃhena daÓÃhena pak«eïa ca paraæ kramÃt | lÆtÃ-daæÓaÓ ca sarvo 'pi dadrÆ-maï¬ala-saænibha÷ || 55 || 37.55cv lÆtÃ-daæÓas tu sarvo 'pi sito 'sito 'ruïa÷ pÅta÷ ÓyÃvo và m­dur unnata÷ | madhye k­«ïo 'tha-và ÓyÃva÷ pary-ante jÃlakÃv­ta÷ || 56 || 37.56av sitÃsito 'ruïa÷ pÅta÷ visarpa-vÃæÓ chopha-yutas tapyate bahu-vedana÷ | jvarÃÓu-pÃka-vikleda-kothÃvadaraïÃnvita÷ || 57 || kledena yat sp­Óaty aÇgaæ tatrÃpi kurute vraïam | ÓvÃsa-daæ«ÂrÃ-Óak­n-mÆtra-Óukra-lÃlÃ-nakhÃrtavai÷ || 58 || a«ÂÃbhir udvamaty e«Ã vi«aæ vaktrÃd viÓe«ata÷ | lÆtà nÃbher daÓaty Ærdhvam Ærdhvaæ cÃdhaÓ ca kÅÂakÃ÷ || 59 || 37.59av a«ÂÃbhir udvamanty età 37.59bv vi«aæ vaktrair viÓe«ata÷ 37.59cv lÆtà nÃbher daÓanty Ærdhvam 37.59dv Ærdhvaæ vÃdhaÓ ca kÅÂakÃ÷ 37.59dv Ærdhvaæ cÃdhaÓ ca kÅÂaka÷ 37.59dv adhaÓ ca vi«a-kÅÂakÃ÷ tad-dÆ«itaæ ca vastrÃdi dehe p­ktaæ vikÃra-k­t | dinÃrdhaæ lak«yate naiva daæÓo lÆtÃ-vi«odbhava÷ || 60 || sÆcÅ-vyadha-vad ÃbhÃti tato 'sau prathame 'hani | a-vyakta-varïa÷ pracala÷ ki¤-cit-kaï¬Æ-rujÃnvita÷ || 61 || 37.61av sÆcÅ-viddha-vad ÃbhÃti dvitÅye 'bhyunnato 'nte«u piÂikair iva vÃcita÷ | vyakta-varïo nato madhye kaï¬Æ-mÃn granthi-saænibha÷ || 62 || 37.62av dvitÅye 'ty-unnato 'nte«u 37.62bv piÂikair iva cÃcita÷ t­tÅye sa-jvaro roma-har«a-k­d rakta-maï¬ala÷ | ÓarÃva-rÆpas todìhyo roma-kÆpe«u sÃsrava÷ || 63 || 37.63dv roma-kÆpe«u sa-srava÷ mahÃæÓ caturthe Óvayathus tÃpa-ÓvÃsa-bhrama-prada÷ | vikÃrÃn kurute tÃæs tÃn pa¤came vi«a-kopa-jÃn || 64 || «a«Âhe vyÃpnoti marmÃïi saptame hanti jÅvitam | iti tÅk«ïaæ vi«aæ madhyaæ hÅnaæ ca vibhajed ata÷ || 65 || 37.65av «a«Âhe prÃpnoti marmÃïi eka-viæÓati-rÃtreïa vi«aæ ÓÃmyati sarva-thà | athÃÓu lÆtÃ-da«Âasya ÓastreïÃdaæÓam uddharet || 66 || 37.66dv daæÓaæ Óastreïa coddharet dahec ca jÃmbavau«ÂhÃdyair na tu pittottaraæ dahet | karkaÓaæ bhinna-romÃïaæ marma-saædhy-Ãdi-saæÓritam || 67 || pras­taæ sarvato daæÓaæ na cchindÅta dahen na ca | lepayed dagdham a-gadair madhu-saindhava-saæyutai÷ || 68 || 37.68bv na cchindÅta dahen na và su-ÓÅtai÷ secayec cÃnu ka«Ãyai÷ k«Åri-v­k«a-jai÷ | sarvato 'pahared raktaæ Ó­ÇgÃdyai÷ sirayÃpi và || 69 || seka-lepÃs tata÷ ÓÅtà bodhi-Óle«mÃtakÃk«akai÷ | phalinÅ-dvi-niÓÃ-k«audra-sarpirbhi÷ padmakÃhvaya÷ || 70 || 37.70av sekÃlepÃs tata÷ ÓÅtà 37.70bv bodhi-Óle«mÃtakÃk«ikai÷ 37.70bv bodhi-Óle«mÃtakÃk«a-jai÷ 37.70cv phalinÅ-dvi-niÓÃ-Óre«ÂhÃ- a-Óe«a-lÆtÃ-kÅÂÃnÃm a-gada÷ sÃrvakÃrmika÷ | haridrÃ-dvaya-pattaÇga-ma¤ji«ÂhÃ-nata-kesarai÷ || 71 || sa-k«audra-sarpi÷ pÆrvasmÃd adhikaÓ campakÃhvaya÷ | tad-vad go-maya-ni«pŬa-ÓarkarÃ-gh­ta-mÃk«ikai÷ || 72 || 37.72cv tad-vad go-maya-ni«pŬÃ- apÃmÃrga-mano'hvÃla-dÃrvÅ-dhyÃmaka-gairikai÷ | natailÃ-ku«Âha-marica-ya«Ây-Ãhva-gh­ta-mÃk«ikai÷ || 73 || a-gado mandaro nÃma tathÃnyo gandha-mÃdana÷ | nata-lodhra-vacÃ-kaÂvÅ-pÃÂhailÃ-pattra-kuÇkumai÷ || 74 || ma¤ji«ÂhÃ-Óle«mÃtaka-rajanÅ-suvahÃ-ÓirÅ«a-pÃlindya÷ | sa-sindhuvÃrà vi«aæ ghnanti sailÃ-candana-kanakÃ÷ || 74+1 || vi«a-ghnaæ bahu-do«e«u prayu¤jÅta viÓodhanam | ya«Ây-Ãhva-madanÃÇkolla-jÃlinÅ-sindhuvÃrikÃ÷ || 75 || 37.75av vi«a-ghnair bahu-do«e«u 37.75dv -jÃlinÅ-sindhuvÃritÃn 37.75dv -jÃlinÅ-sindhuvÃritam kaphe jye«ÂhÃmbunà pÅtvà vi«am ÃÓu samudvamet | ÓirÅ«a-pattra-tvaÇ-mÆla-phalaæ vÃÇkolla-mÆla-vat || 76 || 37.76dv -phalaæ cÃÇkolla-mÆla-vat virecayec ca tri-phalÃ-nÅlinÅ-triv­tÃdibhi÷ | niv­tte dÃha-ÓophÃdau karïikÃæ pÃtayed vraïÃt || 77 || 37.77bv -phalinÅ-triv­tÃdibhi÷ kusumbha-pu«paæ go-danta÷ svarïak«ÅrÅ kapota-vi | triv­tà saindhavaæ dantÅ karïikÃ-pÃtanaæ tathà || 78 || 37.78av kusumbha-pu«pa-go-danta- 37.78bv -svarïak«ÅrÅ-kapota-vi 37.78dv karïikÃ-pÃtanaæ param mÆlam uttaravÃruïyà vaæÓa-nirlekha-saæyutam | tad-vac ca saindhavaæ ku«Âhaæ dantÅ kaÂuka-daugdhikam || 79 || rÃja-koÓÃtakÅ-mÆlaæ kiïvo và mathitodbhava÷ | karïikÃ-pÃta-samaye b­æhayec ca vi«Ãpahai÷ || 80 || 37.80bv kiÂÂo và mathitodbhava÷ 37.80bv kiïo và mathitodbhava÷ 37.80dv b­æhayeta vi«Ãpahai÷ sneha-kÃryam a-Óe«aæ ca sarpi«aiva samÃcaret | vi«asya v­ddhaye tailam agner iva t­ïolupam || 81 || 37.81cv vi«am Ãvardhayet tailam 37.81dv agner iva t­ïolapam hrÅvera-vaikaÇkata-gopakanyÃ-mustÃ-ÓamÅ-candana-ÂuïÂukÃni | ÓaivÃla-nÅlotpala-vakra-ya«ÂÅ-tvaÇ-nÃkulÅ-padmaka-rÃÂha-madhyam || 82 || 37.82bv -mustÃ-ÓamÅ-candana-tindukÃni rajanÅ-ghana-sarpalocanÃ-kaïa-ÓuïÂhÅ-kaïa-mÆla-citrakÃ÷ | varuïÃguru-bilva-pÃÂalÅ-picumandÃmaya-Óelu-kesaram || 83 || 37.83cv varuïÃguru-bilva-pÃÂalÃ- bilva-candana-natotpala-ÓuïÂhÅ-pippalÅ-nicula-vetasa-ku«Âham | Óukti-ÓÃka-vara-pÃÂali-bhÃrgÅ-sindhuvÃra-karaghÃÂa-varÃÇgam || 84 || 37.84cv Óukti-ÓÃbaraka-pÃÂali-bhÃrgÅ- 37.84dv -sindhuvÃra-karahÃÂa-varÃÇgam pitta-kaphÃnila-lÆtÃ÷ pÃnäjana-nasya-lepa-sekena | a-gada-varà v­tta-sthÃ÷ ku-gatÅr iva vÃrayanty ete || 85 || 37.85dv ku-gatÅr iva dÃrayanty ete 37.85dv ku-matÅr iva dÃrayanty ete 37.85dv ku-matÅr iva vÃrayanty ete lodhraæ sevyaæ padmakaæ padma-reïu÷ kÃlÅyÃkhyaæ candanaæ yac ca raktam | kÃntÃ-pu«paæ dugdhinÅkà m­ïÃlaæ lÆtÃ÷ sarvà ghnanti sarva-kriyÃbhi÷ || 86 || UttarasthÃna lÃlanaÓ capala÷ putro hasiraÓ cikkiro 'jira÷ | ka«Ãya-danta÷ kulaka÷ kokila÷ kapilo 'sita÷ || 1 || 38.1bv hasiraÓ cikriro 'jana÷ 38.1bv hasiraÓ cikkiro 'jara÷ 38.1bv hasiraÓ cikilo 'jira÷ aruïa÷ Óabara÷ Óveta÷ kapota÷ palitondura÷ | chucchundaro rasÃlÃkhyo daÓëÂau ceti mÆ«ikÃ÷ || 2 || 38.2bv kapota÷ palitonduru÷ 38.2cv chucchundaro balÃsÃkhyo 38.2cv chucchundaro rasÃlÃk«o 38.2dv daÓa cëÂau ca mÆ«ikÃ÷ Óukraæ patati yatrai«Ãæ Óukra-digdhai÷ sp­Óanti và | yad aÇgam aÇgais tatrÃsre dÆ«ite pÃï¬u-tÃæ gate || 3 || granthaya÷ Óvayathu÷ koÂho maï¬alÃni bhramo '-ruci÷ | ÓÅta-jvaro 'ti-ruk sÃdo vepathu÷ parva-bhedanam || 4 || 38.4av granthaya÷ Óvayathu÷ kotho roma-har«a÷ srutir mÆrchà dÅrgha-kÃlÃnubandhanam | Óle«mÃnubaddha-bahv-Ãkhu-potaka-cchardanaæ sa-t­Â || 5 || 38.5cv Óle«mÃnubandha-bahv-Ãkhu- 38.5cv Óle«mÃnuviddha-bahv-Ãkhu- 38.5dv -potaka-cchardanaæ sak­t vyavÃyy Ãkhu-vi«aæ k­cchraæ bhÆyo bhÆyaÓ ca kupyati | mÆrchÃÇga-Óopha-vaivarïya-kleda-ÓabdÃ-Óruti-jvarÃ÷ || 6 || Óiro-guru-tvaæ lÃlÃs­k-chardiÓ cÃ-sÃdhya-lak«aïam | ÓÆna-vastiæ vi-varïau«Âham Ãkhv-Ãbhair granthibhiÓ citam || 7 || chucchundara-sa-gandhaæ ca varjayed Ãkhu-dÆ«itam | Óuna÷ Óle«molbaïà do«Ã÷ saæj¤Ãæ saæj¤Ã-vahÃÓritÃ÷ || 8 || mu«ïanta÷ kurvate k«obhaæ dhÃtÆnÃm ati-dÃruïam | lÃlÃ-vÃn andha-badhira÷ sarvata÷ so 'bhidhÃvati || 9 || srasta-puccha-hanu-skandha÷ Óiro-du÷khÅ natÃnana÷ | daæÓas tena vida«Âasya suptaæ k­«ïaæ k«araty as­k || 10 || h­c-chiro-rug-jvara-stambha-t­«ïÃ-mÆrchodbhavo 'nu ca | anenÃnye 'pi boddhavyà vyÃlà daæ«ÂrÃ-prahÃriïa÷ || 11 || 38.11av h­c-chiro-rug-jvara-stambhas 38.11av h­c-chiro-rug jvara÷ stambhas 38.11bv t­«ïÃ-mÆrchodbhavo 'nu ca 38.11bv t­«ïà mÆrchodbhavo 'nu ca 38.11cv vyÃla-daæ«ÂrÃ-prahÃriïa÷ Ó­gÃlÃÓvatarÃÓvark«a-dvÅpi-vyÃghra-v­kÃdaya÷ | kaï¬Æ-nistoda-vaivarïya-supti-kleda-jvara-bhramÃ÷ || 12 || vidÃha-rÃga-ruk-pÃka-Óopha-granthi-viku¤canam | daæÓÃvadaraïaæ sphoÂÃ÷ karïikà maï¬alÃni ca || 13 || sarva-tra sa-vi«e liÇgaæ viparÅtaæ tu nir-vi«e | da«Âo yena tu tac-ce«ÂÃ-rutaæ kurvan vinaÓyati || 14 || paÓyaæs tam eva cÃ-kasmÃd ÃdarÓa-salilÃdi«u | yo 'dbhyas trasyed a-da«Âo 'pi Óabda-saæsparÓa-darÓanai÷ || 15 || 38.15dv Óabda-sparÓa-nidarÓanai÷ jala-saætrÃsa-nÃmÃnaæ da«Âaæ tam api varjayet | Ãkhunà da«Âa-mÃtrasya daæÓaæ kÃï¬ena dÃhayet || 16 || darpaïenÃtha-và tÅvra-rujà syÃt karïikÃnya-thà | dagdhaæ visrÃvayed daæÓaæ pracchitaæ ca pralepayet || 17 || 38.17cv dagdhvà visrÃvayed daæÓaæ 38.17dv pracchinnaæ ca pralepayet ÓirÅ«a-rajanÅ-vakra-kuÇkumÃm­tavallibhi÷ | agÃra-dhÆma-ma¤ji«ÂhÃ-rajanÅ-lavaïottamai÷ || 18 || lepo jayaty Ãkhu-vi«aæ karïikÃyÃÓ ca pÃtana÷ | tato 'mlai÷ k«ÃlayitvÃnu toyair anu ca lepayet || 19 || 38.19dv pi«Âair anu ca lepayet pÃlindÅ-Óveta-kaÂabhÅ-bilva-mÆla-gu¬Æcibhi÷ | anyaiÓ ca vi«a-Óopha-ghnai÷ sirÃæ và mok«ayed drutam || 20 || 38.20dv sirÃæ và mocayed drutam chardanaæ nÅlinÅ-kvÃthai÷ ÓukÃkhyÃÇkollayor api | koÓÃtakyÃ÷ ÓukÃkhyÃyÃ÷ phalaæ jÅmÆtakasya ca || 21 || 38.21cv koÓavatyÃ÷ ÓukÃkhyÃyÃ÷ madanasya ca saæcÆrïya dadhnà pÅtvà vi«aæ vamet | vacÃ-madana-jÅmÆta-ku«Âhaæ và mÆtra-pe«itam || 22 || pÆrva-kalpena pÃtavyaæ sarvondura-vi«Ãpaham | virecanaæ triv­n-nÅlÅ-tri-phalÃ-kalka i«yate || 23 || 38.23cv virecane triv­n-nÅlÅ- Óiro-virecane sÃra÷ ÓirÅ«asya phalÃni ca | a¤janaæ go-maya-raso vyo«a-sÆk«ma-rajo-'nvita÷ || 24 || 38.24cv a¤jane go-maya-raso 38.24dv vyo«a-sÆk«ma-rajo-'nvita÷ kapittha-go-maya-raso madhu-mÃn avalehanam | taï¬ulÅyaka-mÆlena siddhaæ pÃne hitaæ gh­tam || 25 || 38.25bv madhu-mÃn avalehane dvi-niÓÃ-kaÂabhÅ-raktÃ-ya«Ây-Ãhvair vÃm­tÃnvitai÷ | Ãsphota-mÆla-siddhaæ và pa¤ca-kÃpittham eva và || 26 || sindhuvÃraæ nataæ Óigru-bilva-mÆlaæ punarnavà | vacÃ-Óvadaæ«ÂrÃ-jÅmÆtam e«Ãæ kvÃthaæ sa-mÃk«ikam || 27 || 38.27av sindhuvÃra-nataæ Óigru- 38.27bv -bilva-mÆlaæ punarnavam pibec chÃly-odanaæ dadhnà bhu¤jÃno mÆ«ikÃrdita÷ | takreïa ÓarapuÇkhÃyà bÅjaæ saæcÆrïya và pibet || 28 || aÇkolla-mÆla-kalko và basta-mÆtreïa kalkita÷ | pÃnÃlepanayor yukta÷ sarvÃkhu-vi«a-nÃÓana÷ || 29 || 38.29cv pÃna-lepanayor yukta÷ kapittha-madhya-tilaka-tilÃÇkolla-jaÂÃ÷ pibet | gavÃæ mÆtreïa payasà ma¤jarÅæ tilakasya và || 30 || 38.30av kapittha-madhya-tilakaæ 38.30av kapittha-madhyaæ tilakaæ 38.30bv -tilÃÇkolla-jaÂÃæ pibet 38.30bv tilÃÇkolla-jaÂÃ÷ pibet 38.30dv ma¤jarÅs tilakasya và atha-và sairyakÃn mÆlaæ sa-k«audraæ taï¬ulÃmbunà | kaÂukÃlÃbu-vinyastaæ pÅtaæ vÃmbu niÓo«itam || 31 || 38.31dv pibed vÃmbu niÓo«itam 38.31dv pibec cÃmbu niÓo«itam sindhuvÃrasya mÆlÃni bi¬ÃlÃsthi vi«aæ natam | jala-pi«Âo '-gado hanti nasyÃdyair Ãkhu-jaæ vi«am || 32 || sa-Óe«aæ mÆ«ika-vi«aæ prakupyaty abhra-darÓane | yathÃ-yathaæ và kÃle«u do«ÃïÃæ v­ddhi-hetu«u || 33 || 38.33ac sa-Óe«aæ mÆ«aka-vi«aæ tatra sarve yathÃvasthaæ prayojyÃ÷ syur upakramÃ÷ | yathÃ-svaæ ye ca nirdi«ÂÃs tathà dÆ«Å-vi«ÃpahÃ÷ || 34 || daæÓaæ tv alarka-da«Âasya dagdham u«ïena sarpi«Ã | pradihyÃd a-gadais tais tai÷ purÃïaæ ca gh­taæ pibet || 35 || arka-k«Åra-yutaæ cÃsya yojyam ÃÓu virecanam | aÇkollottara-mÆlÃmbu tri-palaæ sa-havi÷-palam || 36 || 38.36ac arka-k«Åra-yutaæ vÃsya pibet sa-dhattÆra-phalÃæ ÓvetÃæ vÃpi punarnavÃm | aikadhyaæ palalaæ tailaæ rÆpikÃyÃ÷ payo gu¬a÷ || 37 || 38.37bv ÓvetÃæ cÃpi punarnavÃm 38.37dv rÆyikÃyÃ÷ payo gu¬a÷ 38.37dv rÆ«ikÃyÃ÷ payo gu¬a÷ bhinatti vi«am Ãlarkaæ ghana-v­ndam ivÃnila÷ | sa-mantraæ sau«adhÅ-ratnaæ snapanaæ ca prayojayet || 38 || catu«-pÃdbhir dvi-pÃdbhir và nakha-danta-parik«atam | ÓÆyate pacyate rÃga-jvara-srÃva-rujÃnvitam || 39 || 38.39dv -jvarÃsrÃva-rujÃnvitam somavalko 'ÓvakarïaÓ ca gojihvà haæsapÃdikà | rajanyau gairikaæ lepo nakha-danta-vi«Ãpaha÷ || 40 || UttarasthÃna dÅrgham Ãyu÷ sm­tiæ medhÃm Ãrogyaæ taruïaæ vaya÷ | prabhÃ-varïa-svaraudÃryaæ dehendriya-balodayam || 1 || vÃk-siddhiæ v­«a-tÃæ kÃntim avÃpnoti rasÃyanÃt | lÃbhopÃyo hi ÓastÃnÃæ rasÃdÅnÃæ rasÃyanam || 2 || 39.2cv lÃbhopÃyo hi saptÃnÃæ pÆrve vayasi madhye và tat prayojyaæ jitÃtmana÷ | snigdhasya sruta-raktasya viÓuddhasya ca sarva-thà || 3 || a-viÓuddhe ÓarÅre hi yukto rÃsÃyano vidhi÷ | vÃjÅ-karo và maline vastre raÇga ivÃ-phala÷ || 4 || 39.4dv vastre rÃga ivÃ-phala÷ rasÃyanÃnÃæ dvi-vidhaæ prayogam ­«ayo vidu÷ | kuÂÅ-prÃveÓikaæ mukhyaæ vÃtÃtapikam anya-thà || 5 || pure prÃpyopakaraïe harmya-nir-vÃta-nir-bhaye | diÓy udÅcyÃæ Óubhe deÓe tri-garbhÃæ sÆk«ma-locanÃm || 6 || 39.6av nir-vÃte nir-bhaye dharmye 39.6av nir-vÃte nir-bhaye harmye 39.6bv prÃpyopakaraïe pure 39.6cv diÓy aiÓÃnyÃæ Óubhe deÓe dhÆmÃtapa-rajo-vyÃla-strÅ-mÆrkhÃdya-vilaÇghitÃm | sajja-vaidyopakaraïÃæ su-m­«ÂÃæ kÃrayet kuÂÅm || 7 || atha puïye 'hni saæpÆjya pÆjyÃæs tÃæ praviÓec chuci÷ | tatra saæÓodhanai÷ Óuddha÷ sukhÅ jÃta-bala÷ puna÷ || 8 || brahma-cÃrÅ dh­ti-yuta÷ Órad-dadhÃno jitendriya÷ | dÃna-ÓÅla-dayÃ-satya-vrata-dharma-parÃyaïa÷ || 9 || devatÃnusm­tau yukto yukta-svapna-prajÃgara÷ | priyau«adha÷ peÓala-vÃg Ãrabheta rasÃyanam || 10 || 39.10cv priyau«adha÷ peÓala-vÃk 39.10dv prÃrabheta rasÃyanam harÅtakÅm Ãmalakaæ saindhavaæ nÃgaraæ vacÃm | haridrÃæ pippalÅæ vellaæ gu¬aæ co«ïÃmbunà pibet || 11 || snigdha-svinno nara÷ pÆrvaæ tena sÃdhu viricyate | tata÷ Óuddha-ÓarÅrÃya k­ta-saæsarjanÃya ca || 12 || 39.12av snigdha÷ svinno nara÷ pÆrvaæ 39.12bv tena sÃdhu viÓudhyati tri-rÃtraæ pa¤ca-rÃtraæ và saptÃhaæ và gh­tÃnvitam | dadyÃd yÃvakam Ã-Óuddhe÷ purÃïa-Óak­to 'tha-và || 13 || itthaæ saæsk­ta-ko«Âhasya rasÃyanam upÃharet | yasya yad yaugikaæ paÓyet sarvam Ãlocya sÃtmya-vit || 14 || pathyÃ-sahasraæ tri-guïa-dhÃtrÅ-phala-samanvitam | pa¤cÃnÃæ pa¤ca-mÆlÃnÃæ sÃrdhaæ pala-Óata-dvayam || 15 || jale daÓa-guïe paktvà daÓa-bhÃga-sthite rase | Ãpothya k­tvà vy-asthÅni vijayÃmalakÃny atha || 16 || vinÅya tasmin niryÆhe yojayet ku¬avÃæÓakam | tvag-elÃ-musta-rajanÅ-pippaly-aguru-candanam || 17 || maï¬ÆkaparïÅ-kanaka-ÓaÇkhapu«pÅ-vacÃ-plavam | ya«Ây-Ãhvayaæ vi¬aÇgaæ ca cÆrïitaæ tulayÃdhikam || 18 || sitopalÃrdha-bhÃraæ ca pÃtrÃïi trÅïi sarpi«a÷ | dve ca tailÃt pacet sarvaæ tad agnau leha-tÃæ gatam || 19 || avatÅrïaæ himaæ yu¤jyÃd viæÓai÷ k«audra-Óatais tribhi÷ | tata÷ khajena mathitaæ nidadhyÃd gh­ta-bhÃjane || 20 || yà noparundhyÃd ÃhÃram ekaæ mÃtrÃsya sà sm­tà | «a«Âika÷ payasà cÃtra jÅrïe bhojanam i«yate || 21 || 39.21bv ekà mÃtrÃsya sà sm­tà vaikhÃnasà bÃlakhilyÃs tathà cÃnye tapo-dhanÃ÷ | brahmaïà vihitaæ dhanyam idaæ prÃÓya rasÃyanam || 22 || 39.22av vaikhÃnasà bÃlikhilyÃs tandrÃ-Órama-klama-valÅ-palitÃmaya-varjitÃ÷ | medhÃ-sm­ti-balopetà babhÆvur a-mitÃyu«a÷ || 23 || abhayÃmalaka-sahasraæ nir-Ãmayaæ pippalÅ-sahasra-yutam | taruïa-palÃÓa-k«Ãra-dravÅ-k­taæ sthÃpayed bhÃï¬e || 24 || upayukte ca k«Ãre chÃyÃ-saæÓu«ka-cÆrïitaæ yojyam | pÃdÃæÓena sitÃyÃÓ catur-guïÃbhyÃæ madhu-gh­tÃbhyÃm || 25 || 39.25av upayukte ca kvÃthe tad gh­ta-kumbhe bhÆmau nidhÃya «aï-mÃsa-saæstham uddh­tya | prÃhïe prÃÓya yathÃnalam ucitÃhÃro bhavet satatam || 26 || 39.26bv nikhÃya «aï-mÃsa-saæstham uddh­tya 39.26cv prÃhïe prÃÓya yathÃ-balam ity upayu¤jyÃ-Óe«aæ var«a-Óatam an-Ãmayo jarÃ-rahita÷ | jÅvati bala-pu«Âi-vapu÷-sm­ti-medhÃdy-anvito viÓe«eïa || 27 || 39.27av ity upayojyÃ-Óe«aæ nÅ-rujÃrdra-palÃÓasya cchinne Óirasi tat k«atam | antar dvi-hastaæ gambhÅraæ pÆryam Ãmalakair navai÷ || 28 || 39.28bv cchinne Óirasi tak«itam Ã-mÆlaæ ve«Âitaæ darbhai÷ padminÅ-paÇka-lepitam | ÃdÅpya go-mayair vanyair nir-vÃte svedayet tata÷ || 29 || svinnÃni tÃny ÃmalakÃni t­ptyà khÃden nara÷ k«audra-gh­tÃnvitÃni | k«Åraæ Ó­taæ cÃnu pibet pra-kÃmaæ tenaiva varteta ca mÃsam ekam || 30 || varjyÃni varjyÃni ca tatra yatnÃt sp­Óyaæ ca ÓÅtÃmbu na pÃïinÃpi | ekÃ-daÓÃhe 'sya tato vyatÅte patanti keÓà daÓanà nakhÃÓ ca || 31 || 39.31bv sp­Óen na ÓÅtÃmbu ca pÃïinÃpi athÃlpakair eva dinai÷ su-rÆpa÷ strÅ«v a-k«aya÷ ku¤jara-tulya-vÅrya÷ | viÓi«Âa-medhÃ-bala-buddhi-sat-tvo bhavaty asau var«a-sahasra-jÅvÅ || 32 || daÓa-mÆla-balÃ-musta-jÅvakar«abhakotpalam | parïinyau pippalÅ Ó­ÇgÅ medà tÃmalakÅ truÂÅ || 33 || jÅvantÅ joÇgakaæ drÃk«Ã pau«karaæ candanaæ ÓaÂhÅ | punarnavarddhi-kÃkolÅ-kÃkanÃsÃm­tÃ-dvayam || 34 || 39.34cv punarnavÃ-dvi-kÃkolÅ- 39.34dv -kÃkanÃsÃm­tÃhvayÃ÷ vidÃrÅ v­«a-mÆlaæ ca tad aikadhyaæ palonmitam | jala-droïe pacet pa¤ca dhÃtrÅ-phala-ÓatÃni ca || 35 || pÃda-Óe«aæ rasaæ tasmÃd vy-asthÅny ÃmalakÃni ca | g­hÅtvà bharjayet taila-gh­tÃd dvÃ-daÓabhi÷ palai÷ || 36 || 39.36av pÃda-Óe«e rase tasmin matsyaï¬ikÃ-tulÃrdhena yuktaæ tal leha-vat pacet | snehÃrdhaæ madhu siddhe tu tavak«ÅryÃÓ catu÷-palam || 37 || 39.37cv snehÃrdhaæ madhuna÷ ÓÅte pippalyà dvi-palaæ dadyÃc catur-jÃtaæ kaïÃrdhitam | ato 'valehayen mÃtrÃæ kuÂÅ-stha÷ pathya-bhojana÷ || 38 || 39.38bv catur-jÃtaæ kaïÃrdhikam 39.38bv catur-jÃtaæ kaïÃrdhakam 39.38dv kuÂÅ-sthaæ pathya-bhojinam ity e«a cyavana-prÃÓo yaæ prÃÓya cyavano muni÷ | jarÃ-jarjarito 'py ÃsÅn nÃrÅ-nayana-nandana÷ || 39 || kÃsaæ ÓvÃsaæ jvaraæ Óo«aæ h­d-rogaæ vÃta-Óoïitam | mÆtra-ÓukrÃÓrayÃn do«Ãn vaisvaryaæ ca vyapohati || 40 || bÃla-v­ddha-k«ata-k«Åïa-k­ÓÃnÃm aÇga-vardhana÷ || 41ab || medhÃæ sm­tiæ kÃntim an-Ãmaya-tvam Ãyu÷-prakar«aæ pavanÃnulomyam || 41cd || strÅ«u prahar«aæ balam indriyÃïÃm agneÓ ca kuryÃd vidhinopayukta÷ || 41ef || madhukena tavak«Åryà pippalyà sindhu-janmanà | p­thag lohai÷ suvarïena vacayà madhu-sarpi«Ã || 42 || sitayà và samà yuktà samÃyuktà rasÃyanam | tri-phalà sarva-roga-ghnÅ medhÃyu÷-sm­ti-buddhi-dà || 43 || 39.43av sitayÃtha samÃyuktà 39.43bv raupya-yuktà rasÃyanÅ maï¬ÆkaparïyÃ÷ sva-rasaæ yathÃgni k«Åreïa ya«ÂÅmadhukasya cÆrïam | rasaæ gu¬ÆcyÃs saha-mÆla-pu«pyÃ÷ kalkaæ prayu¤jÅta ca ÓaÇkhapu«pyÃ÷ || 44 || Ãyu÷-pradÃny Ãmaya-nÃÓanÃni balÃgni-varïa-svara-vardhanÃni | medhyÃni caitÃni rasÃyanÃni medhyà viÓe«eïa tu ÓaÇkhapu«pÅ || 45 || 39.45dv medhyà viÓe«eïa ca ÓaÇkhapu«pÅ naladaæ kaÂu-rohiïÅ payasyà madhukaæ candana-ÓÃrivogragandhÃ÷ | tri-phalà kaÂuka-trayaæ haridre sa-paÂolaæ lavaïaæ ca tai÷ su-pi«Âai÷ || 46 || tri-guïena rasena ÓaÇkhapu«pyÃ÷ sa-payaskaæ gh­ta-nalvaïaæ vipakvam | upayujya bhavej ja¬o 'pi vÃÇmÅ Óruta-dhÃrÅ pratibhÃna-vÃn a-roga÷ || 47 || 39.47dv Óruti-dhÃrÅ pratibhÃna-vÃn a-roga÷ 39.47dv Óruti-dhÃrÅ pratibhÃna-vÃn a-rogÅ pe«yair m­ïÃla-bisa-kesara-pattra-bÅjai÷ siddhaæ sa-hema-Óakalaæ payasà ca sarpi÷ | pa¤cÃravindam iti tat prathitaæ p­thivyÃæ prabhra«Âa-pauru«a-bala-pratibhair ni«evyam || 48 || 39.48cv pa¤cÃravindam iti sarpir udÃra-vÅryaæ yan nÃla-kanda-dala-kesara-vad vipakvaæ nÅlotpalasya tad api prathitaæ dvitÅyam | sarpiÓ catu«-kuvalayaæ sa-hiraïya-pattraæ medhyaæ gavÃm api bhavet kim u mÃnu«ÃïÃm || 49 || brÃhmÅ-vacÃ-saindhava-ÓaÇkhapu«pÅ-matsyÃk«aka-brahmasuvarcalaindrya÷ | vaidehikà ca tri-yavÃ÷ p­thak syur yavau suvarïasya tilo vi«asya || 50 || sarpi«aÓ ca palam ekata etad yojayet pariïate ca gh­tìhyam | bhojanaæ sa-madhu vatsaram evaæ ÓÅlayann adhika-dhÅ-sm­ti-medha÷ || 51 || 39.51dv ÓÅlayann adhika-dhÅ-sm­ti-ve«a÷ atikrÃnta-jarÃ-vyÃdhi-tandrÃlasya-Órama-klama÷ | jÅvaty abda-Óataæ pÆrïaæ ÓrÅ-teja÷-kÃnti-dÅpti-mÃn || 52 || 39.52dv ÓrÅ-teja÷-kÃnti-mÆrti-mÃn viÓe«ata÷ ku«Âha-kilÃsa-gulma-vi«a-jvaronmÃda-garodarÃïi | atharva-mantrÃdi-k­tÃÓ ca k­tyÃ÷ ÓÃmyanty anenÃti-balÃÓ ca vÃtÃ÷ || 53 || Óaran-mukhe nÃgabalÃæ pu«ya-yoge samuddharet | ak«a-mÃtraæ tato mÆlÃc cÆrïitÃt payasà pibet || 54 || 39.54cv ak«a-mÃtraæ tato mÆlaæ 39.54dv cÆrïitaæ payasà pibet lihyÃn madhu-gh­tÃbhyÃæ và k«Åra-v­ttir an-anna-bhuk | evaæ var«a-prayogena jÅved var«a-Óataæ balÅ || 55 || phalon-mukho gok«uraka÷ sa-mÆlaÓ chÃyÃ-viÓu«ka÷ su-vicÆrïitÃÇga÷ | su-bhÃvita÷ svena rasena tasmÃn mÃtrÃæ parÃæ prÃs­tikÅæ pibed ya÷ || 56 || 39.56dv mÃtrÃæ paraæ prÃs­tikÅæ pibed ya÷ k«Åreïa tenaiva ca ÓÃlim aÓnan jÅrïe bhavet sa dvi-tulopayogÃt | Óakta÷ su-rÆpa÷ su-bhaga÷ ÓatÃyu÷ kÃmÅ kakud-mÃn iva go-kula-stha÷ || 57 || vÃrÃhÅ-kandam ÃrdrÃrdraæ k«Åreïa k«Åra-pa÷ pibet | mÃsaæ nir-anno mÃsaæ ca k«ÅrÃnnÃdo jarÃæ jayet || 58 || tat-kanda-Ólak«ïa-cÆrïaæ và sva-rasena su-bhÃvitam | gh­ta-k«audra-plutaæ lihyÃt tat-pakvaæ và gh­taæ pibet || 59 || 39.59cv gh­ta-k«audra-yutaæ lihyÃt tad-vad vidÃry-atibalÃ-balÃ-madhuka-vÃyasÅ÷ | ÓreyasÅ-ÓreyasÅ-yuktÃ-pathyÃ-dhÃtrÅ-sthirÃm­tÃ÷ || 60 || 39.60cv jÅvantÅ-ÓreyasÅ-yuktÃ- maï¬ÆkÅ-ÓaÇkhakusumÃ-vÃjigandhÃ-ÓatÃvarÅ÷ | upayu¤jÅta medhÃ-dhÅ-vaya÷-sthairya-bala-pradÃ÷ || 61 || 39.61cv upayu¤jÅta dhÅ-medhÃ- 39.61cv upayu¤jÅta medhÃvÅ 39.61dv vaya÷-sthairya-bala-pradÃ÷ yathÃ-svaæ citraka÷ pu«pair j¤eya÷ pÅta-sitÃsitai÷ | yathottaraæ sa guïa-vÃn vidhinà ca rasÃyanam || 62 || chÃyÃ-Óu«kaæ tato mÆlaæ mÃsaæ cÆrïÅ-k­taæ lihan | sarpi«Ã madhu-sarpirbhyÃæ piban và payasà yati÷ || 63 || ambhasà và hitÃnnÃÓÅ Óataæ jÅvati nÅ-ruja÷ | medhÃvÅ bala-vÃn kÃnto vapu«-mÃn dÅpta-pÃvaka÷ || 64 || tailena lŬho mÃsena vÃtÃn hanti su-dus-tarÃn | mÆtreïa Óvitra-ku«ÂhÃni pÅtas takreïa pÃyu-jÃn || 65 || 39.65bv vÃtÃn hanti su-dÃruïÃn bhallÃtakÃni pu«ÂÃni dhÃnya-rÃÓau nidhÃpayet | grÅ«me saæg­hya hemante svÃdu-snigdha-himair vapu÷ || 66 || 39.66dv svÃdu-snigdha-himai÷ puna÷ saæsk­tya tÃny a«Âa-guïe salile '«Âau vipÃcayet | a«ÂÃæÓa-Ói«Âaæ tat-kvÃthaæ sa-k«Åraæ ÓÅtalaæ pibet || 67 || 39.67cv a«ÂÃæÓa-Ói«Âaæ taæ kvÃthaæ vardhayet praty-ahaæ cÃnu tatraikaikam aru«karam | sapta-rÃtra-trayaæ yÃvat trÅïi trÅïi tata÷ param || 68 || Ã-catvÃriæÓatas tÃni hrÃsayed v­ddhi-vat tata÷ | sahasram upayu¤jÅta saptÃhair iti saptabhi÷ || 69 || 39.69dv saptÃhair api saptabhi÷ yantritÃtmà gh­ta-k«Åra-ÓÃli-«a«Âika-bhojana÷ | tad-vat tri-guïitaæ kÃlaæ prayogÃnte 'pi cÃcaret || 70 || 39.70dv prayogÃnte 'py upÃcaret ÃÓi«o labhate '-pÆrvà vahner dÅptiæ viÓe«ata÷ | prameha-k­mi-ku«ÂhÃrÓo-medo-do«a-vivarjita÷ || 71 || 39.71av ÃÓi«o labhate pÆrvà pi«Âa-svedanam a-rujai÷ pÆrïaæ bhallÃtakair vijarjaritai÷ | bhÆmi-nikhÃte kumbhe prati«Âhitaæ k­«ïa-m­l-liptam || 72 || 39.72bv pÆrïaæ bhallÃtakai÷ su-jarjaritai÷ parivÃritaæ samantÃt pacet tato go-mayÃgninà m­dunà | tat-sva-raso yaÓ cyavate g­hïÅyÃt taæ dine 'nyasmin || 73 || 39.73bv pacet tad go-mayÃgninà m­dunà amum upayujya sva-rasaæ madhv-a«Âama-bhÃgikaæ dvi-guïa-sarpi÷ | pÆrva-vidhi-yantritÃtmà prÃpnoti guïÃn sa tÃn eva || 74 || 39.74av amum upayu¤jyÃt sva-rasaæ pu«ÂÃni pÃkena paricyutÃni bhallÃtakÃny ìhaka-saæmitÃni | gh­«Âve«ÂikÃ-cÆrïa-kaïair jalena prak«Ãlya saæÓo«ya ca mÃrutena || 75 || jarjarÃïi vipacej jala-kumbhe pÃda-Óe«a-gh­ta-gÃlita-ÓÅtam | tad-rasaæ punar api Órapayeta k«Åra-kumbha-sahitaæ caraïa-sthe || 76 || 39.76bv pÃda-Óe«a-gh­ta-gÃlita-Óe«am 39.76bv pÃda-Óe«a-gh­ta-gÃlita-ÓÅte 39.76bv pÃda-Óe«am avatÃrita-ÓÅtam 39.76cv taæ rasaæ punar api Órapayeta 39.76dv k«Åra-kumbha-sahitaæ caraïa-stham sarpi÷ pakvaæ tatra tulya-pramÃïaæ yu¤jyÃt svecchaæ Óarkarayà rajobhi÷ | ekÅ-bhÆtaæ tat khaja-k«obhaïena sthÃpyaæ dhÃnye sapta-rÃtraæ su-guptam || 77 || 39.77av sarpi÷ pakvaæ tena tulya-pramÃïaæ 39.77bv yu¤jyÃt prasthaæ Óarkarayà rajobhi÷ 39.77bv yu¤jyÃt svacchaæ Óarkarayà rajobhi÷ 39.77cv ekÅ-bhÆtaæ taæ khaja-k«obhaïena tam am­ta-rasa-pÃkaæ ya÷ prage prÃÓam aÓnann anupibati yathe«Âaæ vÃri dugdhaæ rasaæ và | sm­ti-mati-bala-medhÃ-sat-tva-sÃrair upeta÷ kanaka-nicaya-gaura÷ so 'Ónute dÅrgham Ãyu÷ || 78 || droïe 'mbhaso vraïak­tÃæ tri-ÓatÃd vipakvÃt kvÃthìhake pala-samais tila-taila-pÃtram | tiktÃ-vi«Ã-dvaya-varÃ-girijanma-tÃrk«yai÷ siddhaæ paraæ nikhila-ku«Âha-nibarhaïÃya || 79 || 39.79av droïe 'mbhaso vraïak­tÃæ tri-ÓatÃni paktvà 39.79cv tiktÃ-niÓÃ-dvaya-vacÃ-girijanma-tÃrk«yai÷ 39.79cv tiktÃ-niÓÃ-dvaya-varÃ-girijanma-tÃrk«yai÷ 39.79cv tiktÃ-vi«Ã-dvaya-vacÃ-girijanma-tÃrk«yai÷ 39.79cv tiktÃ-vi«Ã-dvaya-varÃ-girijÃta-tÃrk«yai÷ sahÃmalaka-Óuktibhir dadhi-sareïa tailena và || 80a || gu¬ena payasà gh­tena yava-saktubhir và saha || 80b || tilena saha mÃk«ikeïa palalena sÆpena và || 80c || vapu«-karam aru«karaæ parama-medhyam Ãyu«-karam || 80d || bhallÃtakÃni tÅk«ïÃni pÃkÅny agni-samÃni ca | bhavanty am­ta-kalpÃni prayuktÃni yathÃ-vidhi || 81 || 39.81dv kalpitÃni yathÃ-vidhi kapha-jo na sa rogo 'sti na vibandho 'sti kaÓ-ca-na | yaæ na bhallÃtakaæ hanyÃc chÅghram agni-bala-pradam || 82 || 39.82dv chÅghraæ vahni-bala-pradam vÃtÃtapa-vidhÃne 'pi viÓe«eïa vivarjayet | kulattha-dadhi-ÓuktÃni tailÃbhyaÇgÃgni-sevanam || 83 || v­k«Ãs tubarakà nÃma paÓcimÃrïava-tÅra-jÃ÷ | vÅcÅ-taraÇga-vik«obha-mÃrutoddhÆta-pallavÃ÷ || 84 || tebhya÷ phalÃny ÃdadÅta su-pakvÃny ambu-dÃgame | majj¤a÷ phalebhyaÓ cÃdÃya Óo«ayitvÃvacÆrïya ca || 85 || 39.85cv majjÃæ phalebhyaÓ cÃdÃya 39.85cv majjÃ÷ phalebhyaÓ cÃdÃya 39.85dv Óo«ayitvà vicÆrïya ca tila-vat pŬayed droïyÃæ kvÃthayed và kusumbha-vat | tat-tailaæ saæbh­taæ bhÆya÷ paced Ã-salila-k«ayÃt || 86 || 39.86cv tat-tailaæ sa-gh­taæ bhÆya÷ 39.86cv tat-tailaæ saæs­taæ bhÆya÷ 39.86cv tat-tailaæ saæh­taæ bhÆya÷ avatÃrya karÅ«e ca pak«a-mÃtraæ nidhÃpayet | snigdha-svinno h­ta-mala÷ pak«Ãd uddh­tya tat tata÷ || 87 || 39.87dv pak«Ãd uddh­tya yatna-vÃn caturtha-bhaktÃntarita÷ prÃta÷ pÃïi-talaæ pibet | mantreïÃnena pÆtasya tailasya divase Óubhe || 88 || majja-sÃra mahÃ-vÅrya sarvÃn dhÃtÆn viÓodhaya | ÓaÇkha-cakra-gadÃ-pÃïis tvÃm Ãj¤Ãpayate '-cyuta÷ || 89 || 39.89av majjÃ-sÃra mahÃ-vÅrya 39.89dv tvÃm Ãj¤Ãpayate '-cyuta tenÃsyordhvam adhas-tÃc ca do«Ã yÃnty a-sak­t tata÷ | sÃyam a-sneha-lavaïÃæ yavÃgÆæ ÓÅtalÃæ pibet || 90 || 39.90bv do«Ã yÃnty a-sak­t-sak­t pa¤cÃhÃni pibet tailam itthaæ varjyÃn vivarjayan | pak«aæ mudga-rasÃnnÃÓÅ sarva-ku«Âhair vimucyate || 91 || 39.91bv itthaæ varjyÃni varjayet tad eva khadira-kvÃthe tri-guïe sÃdhu sÃdhitam | nihitaæ pÆrva-vat pak«aæ piben mÃsaæ su-yantrita÷ || 92 || tenÃbhyakta-ÓarÅraÓ ca kurvann ÃhÃram Åritam | anenÃÓu prayogeïa sÃdhayet ku«Âhinaæ naram || 93 || bhinna-svaraæ rakta-netraæ ÓÅrïÃÇgaæ k­mi-bhak«itam || 93.1+(1)ab || 39.93.1+(1)av bhagna-svaraæ rakta-netraæ 39.93.1+(1)bv ÓÅrïÃÇgaæ k­mibhiÓ citam sarpir-madhu-yutaæ pÅtaæ tad eva khadirÃd vinà | pak«aæ mÃæsa-rasÃhÃraæ karoti dvi-ÓatÃyu«am || 94 || 39.94cv pakva-mÃæsa-rasÃhÃraæ 39.94cv pakvaæ mÃæsa-rasÃhÃraæ tad eva nasye pa¤cÃÓad divasÃn upayojitam | vapu«-mataæ Óruta-dharaæ karoti tri-ÓatÃyu«am || 95 || 39.95cv vapu«-mataæ Óruti-dharaæ valÅ-palita-nirmuktaæ sthira-sm­ti-kaca-dvi-jam || 95.1+(1)ab || pa¤cëÂau sapta daÓa và pippalÅr madhu-sarpi«Ã | rasÃyana-guïÃnve«Å samÃm ekÃæ prayojayet || 96 || 39.96dv mÃsam ekaæ prayojayet tisras tisras tu pÆrvÃhïe bhuktvÃgre bhojanasya ca | pippalya÷ kiæÓuka-k«Ãra-bhÃvità gh­ta-bharjitÃ÷ || 97 || 39.97bv bhuktvÃgre bhojanasya tu prayojyà madhu-saæmiÓrà rasÃyana-guïai«iïà | krama-v­ddhyà daÓÃhÃni daÓa-paippalikaæ dinam || 98 || 39.98cv daÓa-v­ddhyà daÓÃhÃni 39.98dv daÓa-pippalikaæ dinam vardhayet payasà sÃrdhaæ tathaivÃpanayet puna÷ | jÅrïau«adhaÓ ca bhu¤jÅta «a«Âikaæ k«Åra-sarpi«Ã || 99 || pippalÅnÃæ sahasrasya prayogo 'yaæ rasÃyanam | pi«ÂÃs tà balibhi÷ peyÃ÷ Ó­tà madhya-balair narai÷ || 100 || ÓÅtÅ-k­tà hÅna-balair vÅk«ya do«ÃmayÃn prati || 100+(1)ab || 39.100+(1)av ÓÅtÅ-k­tà k«Åïa-balair 39.100+(1)bv vÅk«ya do«Ãn prayojayet tad-vac ca cchÃga-dugdhena dve sahasre prayojayet | ebhi÷ prayogai÷ pippalya÷ kÃsa-ÓvÃsa-gala-grahÃn || 101 || yak«ma-meha-grahaïy-arÓa÷-pÃï¬u-tva-vi«ama-jvarÃn | ghnanti Óophaæ vamiæ hidhmÃæ plÅhÃnaæ vÃta-Óoïitam || 102 || bilvÃrdha-mÃtreïa ca pippalÅnÃæ pÃtraæ pralimped ayaso niÓÃyÃm | prÃta÷ pibet tat saliläjalibhyÃæ var«aæ yathe«ÂÃÓana-pÃna-ce«Âa÷ || 103 || ÓuïÂhÅ-vi¬aÇga-tri-phalÃ-gu¬ÆcÅ- ya«ÂÅ-haridrÃtibalÃ-balÃÓ ca | mustÃ-surÃhvÃguru-citrakÃÓ ca saugandhikaæ paÇka-jam utpalÃni || 104 || 39.104cv mustÃ-ÓatÃhvÃguru-citrakÃÓ ca dhavÃÓvakarïÃsana-bÃlapattra-sÃrÃs tathà pippali-vat prayojyÃ÷ | lohopaliptÃ÷ p­thag eva jÅvet samÃ÷ Óataæ vyÃdhi-jarÃ-vimukta÷ || 105 || 39.105bv -sÃrÃs tathà pippali-vat prayu¤jyÃ÷ 39.105cv loha-pralepÃt p­thag eva jÅvet 39.105cv lohopalepÃt p­thag eva jÅvet k«ÅräjalibhyÃæ ca rasÃyanÃni yuktÃny amÆny Ãyasa-lepanÃni | kurvanti pÆrvokta-guïa-prakar«am Ãyu÷-prakar«aæ dvi-guïaæ tataÓ ca || 106 || asana-khadira-yÆ«air bhÃvitÃæ somarÃjÅæ madhu-gh­ta-Óikhi-pathyÃ-loha-cÆrïair upetÃm | Óaradam avalihÃna÷ pÃriïÃmÃn vikÃrÃæs tyajati mita-hitÃÓÅ tad-vad ÃhÃra-jÃtÃn || 107 || 39.107bv madhu-gh­ta-gada-pathyÃ-loha-cÆrïair upetÃm tÅvreïa ku«Âhena parÅta-mÆrtir ya÷ somarÃjÅæ niyamena khÃdet | saævatsaraæ k­«ïa-tila-dvitÅyÃæ sa somarÃjÅæ vapu«ÃtiÓete || 108 || ye somarÃjyà vi-tu«Å-k­tÃyÃÓ cÆrïair upetÃt payasa÷ su-jÃtÃt | uddh­tya sÃraæ madhunà lihanti takraæ tad evÃnupibanti cÃnte || 109 || ku«Âhina÷ ÓÅryamÃïÃÇgÃs te jÃtÃÇguli-nÃsikÃ÷ | bhÃnti v­k«Ã iva puna÷ prarƬha-nava-pallavÃ÷ || 110 || 39.110av ku«Âhina÷ kuthyamÃnÃÇgÃs ÓÅta-vÃta-hima-dagdha-tanÆnÃæ stabdha-bhagna-kuÂila-vyathitÃsthnÃm | bhe«ajasya pavanopahatÃnÃæ vak«yate vidhir ato laÓunasya || 110+(1) || 39.110+(1)av ÓÅta-vÃta-paridagdha-tanÆnÃæ 39.110+(1)bv stabdha-bhugna-kuÂila-vyathitÃsthnÃm 39.110+(1)cv bhe«ajaæ ca pavanopahatÃnÃæ rÃhor am­ta-cauryeïa lÆnÃd ye patità galÃt | am­tasya kaïà bhÆmau te laÓuna-tvam ÃgatÃ÷ || 111 || 39.111av rÃhor acyuta-cakreïa dvi-jà nÃÓnanti tam ato daitya-deha-samudbhavam | sÃk«Ãd am­ta-saæbhÆter grÃmaïÅ÷ sa rasÃyanam || 112 || ÓÅlayel laÓunaæ ÓÅte vasante 'pi kapholbaïa÷ | ghanodaye 'pi vÃtÃrta÷ sadà và grÅ«ma-lÅlayà || 113 || 39.113bv vasante ca kapholbaïa÷ snigdha-Óuddha-tanu÷ ÓÅta-madhuropask­tÃÓaya÷ | tad-uttaæsÃvataæsÃbhyÃæ carcitÃnucarÃjira÷ || 114 || tasya kandÃn vasantÃnte himavac-chaka-deÓa-jÃn | apanÅta-tvaco rÃtrau timayen madirÃdibhi÷ || 115 || 39.115cv apanÅya tvaco rÃtrau 39.115dv tÅmayen madirÃdibhi÷ 39.115dv pe«ayen madirÃdibhi÷ tat-kalka-sva-rasaæ prÃta÷ Óuci-tÃntava-pŬitam | madirÃyÃ÷ su-rƬhÃyÃs tri-bhÃgena samanvitam || 116 || madyasyÃnyasya takrasya mastuna÷ käjikasya và | tat-kÃla eva và yuktaæ yuktam Ãlocya mÃtrayà || 117 || 39.117av madyasyÃnyasya tailasya taila-sarpir-vasÃ-majja-k«Åra-mÃæsa-rasai÷ p­thak | kvÃthena và yathÃ-vyÃdhi rasaæ kevalam eva và || 118 || 39.118bv k«Åra-sarpir-vasÃ-majja- 39.118bv -dhanva-mÃæsa-rasai÷ p­thak 39.118bv -dhanva-mÃæsai÷ p­thak p­thak pibed gaï¬Æ«a-mÃtraæ prÃk kaïÂha-nÃlÅ-viÓuddhaye | pratataæ svedanaæ cÃnu vedanÃyÃæ praÓasyate || 119 || 39.119cv pratataæ svedanaæ cÃtra ÓÅtÃmbu-seka÷ sahasà vami-mÆrchÃyayor mukhe | Óe«aæ pibet klamÃpÃye sthira-tÃæ gata ojasi || 120 || vidÃha-parihÃrÃya paraæ ÓÅtÃnulepana÷ | dhÃrayet sÃmbu-kaïikà muktÃ-karpÆra-mÃlikÃ÷ || 121 || 39.121cv dhÃrayet sÃmbu-kaïikÃæ 39.121dv muktÃæ karpÆra-mÃlikÃm 39.121dv muktÃ-karpÆra-mÃlikÃm ku¬avo 'sya parà mÃtrà tad-ardhaæ kevalasya tu | palaæ pi«Âasya tan-majj¤a÷ sa-bhaktaæ prÃk ca ÓÅlayet || 122 || jÅrïa-ÓÃly-odanaæ jÅrïe ÓaÇkha-kundendu-pÃï¬uram | bhu¤jÅta yÆ«air payasà rasair và dhanva-cÃriïÃm || 123 || madyam ekaæ pibet tatra t­Â-prabandhe jalÃnvitam | a-madya-pas tv ÃranÃlaæ phalÃmbu parisikthakÃm || 124 || 39.124av madyam ekaæ pibet tv atra 39.124bv t­Â-[pra]v­ddhe jalÃnvitam 39.124bv t­¬-vibandhe jalÃnvitam 39.124dv phalÃmbu parisikthikÃm 39.124dv phalÃmbu parisitthikÃm 39.124dv phalÃmbu parisikthikam 39.124dv phalÃmbu-pari«ecitam tat-kalkaæ và sama-gh­taæ gh­ta-pÃtre khajÃhatam | sthitaæ daÓÃhÃd aÓnÅyÃt tad-vad và vasayà samam || 125 || 39.125dv tad-vad và payasà samam vi-ka¤cuka-prÃjya-rasona-garbhÃn sa-ÓÆlya-mÃæsÃn vividhopadaæÓÃn | nimardakÃn và gh­ta-Óukta-yuktÃn pra-kÃmam adyÃl laghu tuccham aÓnan || 126 || 39.126cv vimardakÃn và gh­ta-Óukta-yuktÃn 39.126dv pra-kÃmam adyÃl laghu tuttham aÓnan pitta-rakta-vinirmukta-samastÃvaraïÃv­te | Óuddhe và vidyate vÃyau na dravyaæ laÓunÃt param || 127 || 39.127av pitta-rakta-vinirmukte 39.127bv samastÃvaraïÃv­te priyÃmbu-gu¬a-dugdhasya mÃæsa-madyÃmla-vidvi«a÷ | a-titik«or a-jÅrïaæ ca laÓuno vyÃpade dhruvam || 128 || 39.128bv mÃæsa-madyÃdi-vidvi«a÷ 39.128cv a-tityak«or a-jÅrïam ca 39.128cv ati-rÆk«air a-jÅrïe ca pitta-kopa-bhayÃd ante yu¤jyÃn m­du virecanam | rasÃyana-guïÃn evaæ paripÆrïÃn samaÓnute || 129 || grÅ«me 'rka-taptà girayo jatu-tulyaæ vamanti yat | hemÃdi-«a¬-dhÃtu-rasaæ procyate tac chilÃ-jatu || 130 || sarvaæ ca tikta-kaÂukaæ nÃty-u«ïaæ kaÂu pÃkata÷ | chedanaæ ca viÓe«eïa lauhaæ tatra praÓasyate || 131 || go-mÆtra-gandhi k­«ïaæ guggulv-Ãbhaæ vi-Óarkaraæ m­tsnam | snigdham an-amla-ka«Ãyaæ m­du guru ca ÓilÃ-jatu Óre«Âham || 132 || vyÃdhi-vyÃdhita-sÃtmyaæ samanusmaran bhÃvayed aya÷-pÃtre | prÃk kevala-jala-dhautaæ Óu«kaæ kvÃthais tato bhÃvyam || 133 || sama-girijam a«Âa-guïite ni÷kvÃthyaæ bhÃvanau«adhaæ toye | tan-niryÆhe '«ÂÃæÓe pÆto«ïe prak«iped girijam || 134 || tat sama-rasa-tÃæ yÃtaæ saæÓu«kaæ prak«iped rase bhÆya÷ | svai÷ svair evaæ kvÃthair bhÃvyaæ vÃrÃn bhavet sapta || 135 || atha snigdhasya Óuddhasya gh­taæ tiktaka-sÃdhitam | try-ahaæ yu¤jÅta girijam ekaikena tathà try-aham || 136 || 39.136av atha snigdha-viÓuddhasya phala-trayasya yÆ«eïa paÂolyà madhukasya ca | yogaæ yogyaæ tatas tasya kÃlÃpek«aæ prayojayet || 137 || 39.137cv yoga-yogyaæ tatas tasya 39.137cv yoge yojyaæ tatas tasya 39.137dv kÃlÃpek«aæ tu yojayet ÓilÃ-jam evaæ dehasya bhavaty aty-upakÃrakam | guïÃn samagrÃn kurute sahasà vyÃpadaæ na ca || 138 || eka-tri-sapta-saptÃhaæ kar«am ardha-palaæ palam | hÅna-madhyottamo yoga÷ ÓilÃ-jasya kramÃn mata÷ || 139 || saæsk­taæ saæsk­te dehe prayuktaæ girijÃhvayam | yuktaæ vyastai÷ samastair và tÃmrÃyo-rÆpya-hemabhi÷ || 140 || k«ÅreïÃlo¬itaæ kuryÃc chÅghraæ rÃsÃyanaæ phalam | kulatthÃn kÃkamÃcÅæ ca kapotÃæÓ ca sadà tyajet || 141 || na so 'sti rogo bhuvi sÃdhya-rÆpo jatv aÓma-jaæ yaæ na jayet prasahya | tat-kÃla-yogair vidhi-vat prayuktaæ svasthasya corjÃæ vipulÃæ dadhÃti || 142 || 39.142bv jatv aÓma-jaæ yaæ na haret prasahya 39.142dv svasthasya corjÃæ vipulÃæ dadÃti kuÂÅ-praveÓa÷ k«aïinÃæ paricchada-vatÃæ hita÷ | ato 'nya-thà tu ye te«Ãæ saurya-mÃrutiko vidhi÷ || 143 || 39.143av kuÂÅ-praveÓa÷ k«amiïÃæ 39.143av kuÂÅ-praveÓa÷ k«ÅïÃnÃæ 39.143dv sÆrya-mÃrutiko vidhi÷ vÃtÃtapa-sahà yogà vak«yante 'to viÓe«ata÷ | sukhopacÃrà bhraæÓe 'pi ye na dehasya bÃdhakÃ÷ || 144 || ÓÅtodakaæ paya÷ k«audraæ gh­tam ekaika-Óo dvi-Óa÷ | tri-Óa÷ samastam atha-và prÃk pÅtaæ sthÃpayed vaya÷ || 145 || gu¬ena madhunà ÓuïÂhyà k­«ïayà lavaïena và | dve dve khÃdan sadà pathye jÅved var«a-Óataæ sukhÅ || 146 || harÅtakÅæ sarpi«i saæpratÃpya samaÓnatas tat pibato gh­taæ ca | bhavec cira-sthÃyi balaæ ÓarÅre sak­t k­taæ sÃdhu yathà k­ta-j¤e || 147 || 39.147bv samaÓnute cet pibato gh­taæ ca 39.147cv bhavec cira-sthÃyi-balaæ ÓarÅraæ 39.147dv sak­t k­taæ sÃdhu yathà k­ta-j¤Ã÷ dhÃtrÅ-rasa-k«audra-sitÃ-gh­tÃni hitÃÓanÃnÃæ lihatÃæ narÃïÃm | praïÃÓam ÃyÃnti jarÃ-vikÃrà granthà viÓÃlà iva dur-g­hÅtÃ÷ || 148 || 39.148bv hitÃÓinÃæ vai lihatÃæ narÃïÃm dhÃtrÅ-k­mighnÃsana-sÃra-cÆrïaæ sa-taila-sarpir-madhu-loha-reïu | ni«evamÃïasya bhaven narasya tÃruïya-lÃvaïyam a-vipraïa«Âam || 149 || 39.149dv tÃruïya-lÃvaïyam ati-prati«Âham 39.149dv tÃruïya-lÃvaïyam api praïa«Âam lauhaæ rajo vella-bhavaæ ca sarpi÷-k«audra-drutaæ sthÃpitam abda-mÃtram | samudgake bÅjaka-sÃra-kÊpte lihan balÅ jÅvati k­«ïa-keÓa÷ || 150 || 39.150av lohaæ rajo vella-bhavaæ ca sarpi÷- 39.150av lohÃd rajo vella-bhavaæ ca sarpi÷- 39.150cv samudgake bÅjaka-sÃra-lipte 39.150cv sÃmudgake bÅjaka-k«Ãra-kÊpte vi¬aÇga-bhallÃtaka-nÃgarÃïi ye 'Ónanti sarpir-madhu-saæyutÃni | jarÃ-nadÅæ roga-taraÇgiïÅæ te lÃvaïya-yuktÃ÷ puru«Ãs taranti || 151 || khadirÃsana-yÆ«a-bhÃvitÃyÃs tri-phalÃyà gh­ta-mÃk«ika-plutÃyÃ÷ | niyamena narà ni«evitÃro yadi jÅvanty a-ruja÷ kim atra citram || 152 || 39.152bv tri-phalÃyà gh­ta-mÃk«ikÃnvitÃyÃ÷ 39.152dv yadi jÅvanty a-jarÃ÷ kim atra citram bÅjakasya rasam aÇguli-hÃryaæ ÓarkarÃæ madhu gh­taæ tri-phalÃæ ca | ÓÅlayatsu puru«e«u jarat-tà sv-ÃgatÃpi vinivartata eva || 153 || 39.153bv ÓarkarÃ-madhu-gh­taæ tri-phalÃæ ca 39.153bv ÓarkarÃ-madhu-yutaæ tri-phalÃæ ca punarnavasyÃrdha-palaæ navasya pi«Âaæ pibed ya÷ payasÃrdha-mÃsam | mÃsa-dvayaæ tat-tri-guïaæ samÃæ và jÅrïo 'pi bhÆya÷ sa punar-nava÷ syÃt || 154 || mÆrvÃ-b­haty-aæÓumatÅ-balÃnÃm uÓÅra-pÃÂhÃsana-ÓÃrivÃïÃm | kÃlÃnusÃryÃguru-candanÃnÃæ vadanti paunarnavam eva kalpam || 155 || ÓatÃvarÅ-kalka-ka«Ãya-siddhaæ ye sarpir aÓnanti sitÃ-dvitÅyam | tä jÅvitÃdhvÃnam abhiprapannÃn na vipralumpanti vikÃra-caurÃ÷ || 156 || pÅtÃÓvagandhà payasÃrdha-mÃsaæ gh­tena tailena sukhÃmbunà và | k­Óasya pu«Âiæ vapu«o vidhatte bÃlasya sasyasya yathà su-v­«Âi÷ || 157 || 39.157bv gh­tena tailena su-sÆk«ma-pi«Âà 39.157dv bÃlasya v­k«asya yathÃmbu-v­«Âi÷ dine dine k­«ïa-tila-praku¤caæ samaÓnatÃæ ÓÅta-jalÃnu-pÃnam | po«a÷ ÓarÅrasya bhavaty an-alpo d­¬hÅ-bhavanty Ã-maraïÃc ca dantÃ÷ || 158 || 39.158bv samaÓnata÷ ÓÅta-jalÃnu-pÃnam cÆrïaæ Óvadaæ«ÂrÃmalakÃm­tÃnÃæ lihan sa-sarpir madhu-bhÃga-miÓram | v­«a÷ sthira÷ ÓÃnta-vikÃra-du÷kha÷ samÃ÷ Óataæ jÅvati k­«ïa-keÓa÷ || 159 || 39.159bv lihan sa-sarpir madhunà prayuktam 39.159bv lihan sa-sarpir madhu-bhÃga-yuktam sÃrdhaæ tilair ÃmalakÃni k­«ïair ak«Ãïi saæk«udya harÅtakÅr và | ye 'dyur mayÆrà iva te manu«yà ramyaæ parÅïÃmam avÃpnuvanti || 160 || ÓilÃ-jatu-k«audra-vi¬aÇga-sarpir-lohÃbhayÃ-pÃrada-tÃpya-bhak«a÷ | ÃpÆryate dur-bala-deha-dhÃtus tri-pa¤ca-rÃtreïa yathà ÓaÓÃÇka÷ || 161 || ye mÃsam ekaæ sva-rasaæ pibanti dine dine bh­Çgaraja÷-samuttham | k«ÅrÃÓinas te bala-vÅrya-yuktÃ÷ samÃ÷ Óataæ jÅvitam Ãpnuvanti || 162 || 39.162dv samÃ-Óataæ jÅvitam Ãpnuvanti mÃsaæ vacÃm apy upasevamÃnÃ÷ k«Åreïa tailena gh­tena vÃpi | bhavanti rak«obhir a-dh­«ya-rÆpà medhÃvino nir-mala-m­«Âa-vÃkyÃ÷ || 163 || maï¬ÆkaparïÅm api bhak«ayanto bh­«ÂÃæ gh­te mÃsam an-anna-bhak«Ã÷ | jÅvanti kÃlaæ vipulaæ pragalbhÃs tÃruïya-lÃvaïya-guïodaya-sthÃ÷ || 164 || 39.164av maï¬ÆkaparïÅæ paribhak«ayanto 39.164bv bh­«ÂÃæ gh­te mÃsam an-anna-bhak«yÃ÷ lÃÇgalÅ-tri-phalÃ-loha-pala-pa¤cÃÓatà k­tam | mÃrkava-sva-rase «a«Âyà guÂikÃnÃæ Óata-trayam || 165 || 39.165bv -pala-pa¤cÃÓata÷ k­tÃt 39.165bv -pala-pa¤cÃÓatÅ-k­tam 39.165cv mÃrkava-sva-rase pi«ÂÃd 39.165cv mÃrkava-sva-rase pi«Âvà 39.165dv guÂikÃnÃæ Óata-trayÃt chÃyÃ-viÓu«kaæ guÂikÃrdham adyÃt pÆrvaæ samastÃm api tÃæ krameïa | bhajed virikta÷ krama-ÓaÓ ca maï¬aæ peyÃæ vilepÅæ rasakaudanaæ ca || 166 || 39.166av chÃyÃ-viÓu«kÃd guÂikÃrdham adyÃt sarpi÷-snigdhaæ mÃsam ekaæ yatÃtmà mÃsÃd Ærdhvaæ sarva-thà svaira-v­tti÷ | varjyaæ yatnÃt sarva-kÃlaæ tv a-jÅrïaæ var«eïaivaæ yogam evopayu¤jyÃt || 167 || 39.167bv mÃsÃd Ærdhvaæ sarva-Óa÷ svaira-v­tti÷ 39.167dv var«eïaivaæ yogam evopayu¤jya bhavati vigata-rogo yo 'py a-sÃdhyÃmayÃrta÷ prabala-puru«a-kÃra÷ Óobhate yo 'pi v­ddha÷ | upacita-p­thu-gÃtra-Órotra-netrÃdi-yuktas taruïa iva samÃnÃæ pa¤ca jÅvec chatÃni || 168 || gÃyatrÅ-Óikhi-ÓiæÓipÃsana-ÓivÃ-vellÃk«akÃru«karÃn || 169a || 39.169av gÃyatrÅ-Óikhi-ÓiæÓipÃsana-ÓivÃ-vellÃk«akÃru«karaæ pi«ÂvëÂÃ-daÓa-saæguïe 'mbhasi dh­tÃn khaï¬ai÷ sahÃyo-mayai÷ || 169b || 39.169bv pi«ÂvëÂÃ-daÓa-saæguïe 'mbhasi dh­tÃn khaï¬ai÷ sahÃyo-malai÷ 39.169bv pi«ÂvëÂÃ-daÓa-saæguïe 'mbhasi dh­taæ khaï¬ai÷ sahÃyo-mayai÷ 39.169bv pi«ÂvëÂau daÓa-«a¬-guïe 'mbhasi dh­taæ khaï¬ai÷ sahÃyo-mayai÷ pÃtre loha-maye try-ahaæ ravi-karair Ãlo¬ayan pÃcayed || 169c || 39.169cv pÃtre loha-k­te try-ahaæ ravi-karair Ãlo¬ayan pÃcayed agnau cÃnu m­dau sa-loha-Óakalaæ pÃda-sthitaæ tat pacet || 169d || pÆtasyÃæÓa÷ k«Årato 'æÓas tathÃæÓau bhÃrgÃn niryÃsÃd dvau varÃyÃs trayo 'æÓÃ÷ | aæÓÃÓ catvÃraÓ ceha haiyaÇgavÅnÃd ekÅ-k­tyaitat sÃdhayet k­«ïa-lauhe || 170 || 39.170bv bhÃrgÅ-niryÃsÃd dvau varÃyÃs trayo 'æÓÃ÷ 39.170cv aæÓÃÓ catvÃraÓ caiva haiyaÇgavÅnÃd vi-mala-khaï¬a-sitÃ-madhubhi÷ p­thag yutam a-yuktam idaæ yadi và gh­tam | sva-ruci-bhojana-pÃna-vice«Âito bhavati nà pala-Óa÷ pariÓÅlayan || 171 || 39.171av vi-malayà sitayà madhunÃtha-và 39.171dv bhavati nà pala-Óa÷ pariÓÅlayet ÓrÅ-mÃn nirdhÆta-pÃpmà vana-mahi«a-balo vÃji-vega÷ sthirÃÇga÷ || 172a || keÓair bh­ÇgÃÇga-nÅlair madhu-surabhi-mukho naika-yo«in-ni«evÅ || 172b || 39.172bv keÓair bh­ÇgÃti-nÅlair madhu-surabhi-mukho naika-yo«in-ni«evÅ vÃÇ-medhÃ-dhÅ-sam­ddha÷ su-paÂu-huta-vaho mÃsa-mÃtropayogÃd || 172c || 39.172cv vÃÇ-medhÃvÅ sam­ddha÷ su-paÂu-huta-vaho mÃsa-mÃtropayogÃd dhatte 'sau nÃrasiæhaæ vapur anala-ÓikhÃ-tapta-cÃmÅkarÃbham || 172d || attÃraæ nÃrasiæhasya vyÃdhayo na sp­Óanty api | cakrojjvala-bhujaæ bhÅtà nÃrasiæham ivÃsurÃ÷ || 173 || 39.173cv cakrojjvala-bhujà bhÅtà bh­Çga-pravÃlÃn amunaiva bh­«ÂÃn gh­tena ya÷ khÃdati yantritÃtmà | viÓuddha-ko«Âho 'sana-sÃra-siddha-dugdhÃnupas tat-k­ta-bhojanÃrtha÷ || 174 || mÃsopayogÃt sa sukhÅ jÅvaty abda-Óata-trayam | g­hïÃti sak­d apy uktam a-vilupta-sm­tÅndriya÷ || 175 || 39.175bv jÅvaty abda-Óata-dvayam anenaiva ca kalpena yas tailam upayojayet | tÃn evÃpnoti sa guïÃn k­«ïa-keÓaÓ ca jÃyate || 176 || uktÃni ÓakyÃni phalÃnvitÃni yugÃnurÆpÃïi rasÃyanÃni | mahÃnuÓaæsÃny api cÃparÃïi prÃpty-Ãdi-ka«ÂÃni na kÅrtitÃni || 177 || 39.177cv mahÃnubhÃvÃny api cÃparÃïi 39.177cv mahÃnuÓaæsyÃny api cÃparÃïi rasÃyana-vidhi-bhraæÓÃj jÃyeran vyÃdhayo yadi | yathÃ-svam au«adhaæ te«Ãæ kÃryaæ muktvà rasÃyanam || 178 || satya-vÃdinam a-krodham adhy-Ãtma-pravaïendriyam | ÓÃntaæ sad-v­tta-nirataæ vidyÃn nitya-rasÃyanam || 179 || guïair ebhi÷ samudita÷ sevate yo rasÃyanam | sa niv­ttÃtmà dÅrghÃyu÷ para-treha ca modate || 180 || 39.180av guïair etai÷ samuditai÷ 39.180cv sa nirv­tÃtmà dÅrghÃyu÷ ÓÃstrÃnusÃriïÅ caryà citta-j¤Ã÷ pÃrÓva-vartina÷ | buddhir a-skhalitÃrthe«u paripÆrïaæ rasÃyanam || 181 || UttarasthÃna vÃjÅ-karaïam anvicchet satataæ vi«ayÅ pumÃn | tu«Âi÷ pu«Âir apatyaæ ca guïa-vat tatra saæÓritam || 1 || apatya-saætÃna-karaæ yat sadya÷ saæprahar«aïam | vÃjÅvÃti-balo yena yÃty a-pratihato 'ÇganÃ÷ || 2 || bhavaty ati-priya÷ strÅïÃæ yena yenopacÅyate | tad vÃjÅ-karaïaæ tad dhi dehasyorjas-karaæ param || 3 || 40.3dv dehasyaujas-karaæ param dharmyaæ yaÓasyam Ãyu«yaæ loka-dvaya-rasÃyanam | anumodÃmahe brahma-caryam ekÃnta-nirmalam || 4 || 40.4av dhanyaæ yaÓasyam Ãyu«yaæ 40.4bv loka-dvaya-sukhÃvaham 40.4bv loka-dvaya-hitÃvaham alpa-sat-tvasya tu kleÓair bÃdhyamÃnasya rÃgiïa÷ | ÓarÅra-k«aya-rak«Ãrthaæ vÃjÅ-karaïam ucyate || 5 || 40.5av alpa-sat-tvasya ca kleÓair 40.5av alpa-sat-tvasya cotkleÓair 40.5bv bÃdhyamÃnasya rogiïa÷ kalyasyodagra-vayaso vÃjÅ-karaïa-sevina÷ | sarve«v ­tu«v ahar ahar vyavÃyo na nivÃryate || 6 || 40.6av kalpasyodagra-vayaso atha snigdha-viÓuddhÃnÃæ nirÆhÃn sÃnuvÃsanÃn | gh­ta-taila-rasa-k«Åra-ÓarkarÃ-k«audra-saæyutÃn || 7 || yoga-vid yojayet pÆrvaæ k«Åra-mÃæsa-rasÃÓinÃm | tato vÃjÅ-karÃn yogÃn ÓukrÃpatya-bala-pradÃn || 8 || 40.8dv ÓukrÃpatya-vivardhanÃn a-cchÃya÷ pÆti-kusuma÷ phalena rahito druma÷ | yathaikaÓ caika-ÓÃkhaÓ ca nir-apatyas tathà nara÷ || 9 || skhalad-gamanam a-vyakta-vacanaæ dhÆli-dhÆsaram | api lÃlÃvila-mukhaæ h­dayÃhlÃda-kÃrakam || 10 || 40.10dv h­dayÃhlÃda-kÃriïam apatyaæ tulya-tÃæ kena darÓana-sparÓanÃdi«u | kiæ punar yad yaÓo-dharma-mÃna-ÓrÅ-kula-vardhanam || 11 || 40.11av apatyaæ tulya-tà kena 40.11cv kiæ punar yo yaÓo-dharma- 40.11dv -mÃna-ÓrÅ-kula-vardhana÷ 40.11dv -mÃna-ÓrÅ-kula-vardhanÃt Óuddha-kÃye yathÃ-Óakti v­«ya-yogÃn prayojayet | Óarek«u-kuÓa-kÃÓÃnÃæ vidÃryà vÅraïasya ca || 12 || 40.12av Óuddhe kÃye yathÃ-Óakti mÆlÃni kaïÂakÃryÃÓ ca jÅvakar«abhakau balÃm | mede dve dve ca kÃkolyau ÓÆrpaparïyau ÓatÃvarÅm || 13 || aÓvagandhÃm atibalÃæ ÃtmaguptÃæ punarnavÃm | vÅrÃæ payasyÃæ jÅvantÅm ­ddhiæ rÃsnÃæ trikaïÂakam || 14 || madhukaæ ÓÃliparïÅæ ca bhÃgÃæs tri-palikÃn p­thak | mëÃïÃm ìhakaæ caitad dvi-droïe sÃdhayed apÃm || 15 || rasenìhaka-Óe«eïa pacet tena gh­tìhakam | dattvà vidÃrÅ-dhÃtrÅk«u-rasÃnÃm ìhakìhakam || 16 || gh­tÃc catur-guïaæ k«Åraæ pe«yÃïÅmÃni cÃvapet | vÅrÃæ svaguptÃæ kÃkolyau ya«ÂÅæ phalgÆni pippalÅm || 17 || 40.17dv ya«Âikaæ gaja-pippalÅm drÃk«Ãæ vidÃrÅæ kharjÆraæ madhukÃni ÓatÃvarÅm | tat siddha-pÆtaæ cÆrïasya p­thak prasthena yojayet || 18 || ÓarkarÃyÃs tugÃyÃÓ ca pippalyÃ÷ ku¬avena ca | maricasya praku¤cena p­thag ardha-palonmitai÷ || 19 || tvag-elÃ-kesarai÷ Ólak«ïai÷ k«audra-dvi-ku¬avena ca | pala-mÃtraæ tata÷ khÃdet praty-ahaæ rasa-dugdha-bhuk || 20 || 40.20bv k«audrÃd dvi-ku¬avena ca 40.20dv praty-ahaæ madhu-dugdha-bhuk tenÃrohati vÃjÅva kuliÇga iva h­«yati | vidÃrÅ-pippalÅ-ÓÃli-priyÃlek«urakÃd raja÷ || 21 || p­thak svaguptÃ-mÆlÃc ca ku¬avÃæÓaæ tathà madhu | tulÃrdhaæ ÓarkarÃ-cÆrïÃt prasthÃrdhaæ nava-sarpi«a÷ || 22 || so 'k«a-mÃtram ata÷ khÃdet yasya rÃmÃ-Óataæ g­he | sÃtmaguptÃ-phalÃn k«Åre godhÆmÃn sÃdhitÃn himÃn || 23 || 40.23bv yasya kÃntÃ-Óataæ g­he mëÃn và sa-gh­ta-k«audrÃn khÃdan g­«Âi-payo-'nupa÷ | jÃgarti rÃtriæ sakalÃm a-khinna÷ khedayan striya÷ || 24 || bastÃï¬a-siddhe payasi bhÃvitÃn a-sak­t tilÃn | ya÷ khÃdet sa-sitÃn gacchet sa strÅ-Óatam a-pÆrva-vat || 25 || 40.25bv bhÃvitÃn bahu-Óas tilÃn cÆrïaæ vidÃryà bahu-Óa÷ sva-rasenaiva bhÃvitam | k«audra-sarpir-yutaæ lŬhvà pramadÃ-Óatam ­cchati || 26 || 40.26dv pramadà daÓa gacchati k­«ïÃ-dhÃtrÅ-phala-raja÷ sva-rasena su-bhÃvitam | ÓarkarÃ-madhu-sarpirbhir lŬhvà yo 'nu paya÷ pibet || 27 || 40.27av k­«ïa-dhÃtrÅ-phala-raja÷ sa naro 'ÓÅti-var«o 'pi yuveva parih­«yati | kar«aæ madhuka-cÆrïasya gh­ta-k«audra-samanvitam || 28 || 40.28dv gh­ta-k«audra-samÃæÓakam payo-'nu-pÃnaæ yo lihyÃn nitya-vega÷ sa nà bhavet | kulÅraÓ­Çgyà ya÷ kalkam Ãlo¬ya payasà pibet || 29 || sitÃ-gh­ta-payo-'nnÃÓÅ sa nÃrÅ«u v­«Ãyate | ya÷ payasyÃæ paya÷-siddhÃæ khÃden madhu-gh­tÃnvitÃm || 30 || pibed bëkayaïaæ cÃnu k«Åraæ na k«ayam eti sa÷ | svayaÇguptek«urakayor bÅja-cÆrïaæ sa-Óarkaram || 31 || 40.31av pibed bëkayiïaæ cÃnu dhÃro«ïena nara÷ pÅtvà payasà rÃsabhÃyate | uccaÂÃ-cÆrïam apy evaæ ÓatÃvaryÃÓ ca yojayet || 32 || candra-Óubhraæ dadhi-saraæ sa-sitÃ-«a«Âikaudanam | paÂe su-mÃrjitaæ bhuktvà v­ddho 'pi taruïÃyate || 33 || 40.33cc paÂe su-bhÃvitaæ bhuktvà Óvadaæ«Ârek«ura-mëÃtmaguptÃ-bÅja-ÓatÃvarÅ÷ | piban k«Åreïa jÅrïo 'pi gacchati pramadÃ-Óatam || 34 || 40.34cv pibet k«Åreïa jÅrïo 'pi yat ki¤-cin madhuraæ snigdhaæ b­æhaïaæ bala-vardhanam | manaso har«aïaæ yac ca tat sarvaæ v­«yam ucyate || 35 || dravyair evaæ-vidhais tasmÃd darpita÷ pramadÃæ vrajet | Ãtma-vegena codÅrïa÷ strÅ-guïaiÓ ca prahar«ita÷ || 36 || 40.36bv bhÃvita÷ pramadÃæ vrajet sevyÃ÷ sarvendriya-sukhà dharma-kalpa-drumÃÇkurÃ÷ | vi«ayÃtiÓayÃ÷ pa¤ca ÓarÃ÷ kusuma-dhanvana÷ || 37 || 40.37dv ÓarÃ÷ kusuma-dhanvina÷ i«Âà hy ekaika-Óo 'py arthà har«a-prÅti-karÃ÷ param | kiæ puna÷ strÅ-ÓarÅre ye saæghÃtena prati«ÂhitÃ÷ || 38 || 40.38cv kiæ puna÷ strÅ-ÓarÅre«u nÃmÃpi yasyà h­dayotsavÃya yÃæ paÓyatÃæ t­ptir an-Ãpta-pÆrvà | sarvendriyÃkar«aïa-pÃÓa-bhÆtà kÃntÃnuv­tti-vrata-dÅk«ità yà || 39 || 40.39bv yÃæ paÓyatas t­ptir an-Ãpta-pÆrvà kalÃ-vilÃsÃÇga-vayo-vibhÆ«Ã Óuci÷ sa-lajjà rahasi pragalbhà | priyaæ-vadà tulya-mana÷-Óayà yà sà strÅ v­«ya-tvÃya paraæ narasya || 40 || 40.40cv priyaæ-vadà tulya-mana÷-sva-bhÃvà Ãcarec ca sakalÃæ rati-caryÃæ kÃma-sÆtra-vihitÃm an-a-vadyÃm | deÓa-kÃla-bala-Óakty-anurodhÃd vaidya-tantra-samayokty-a-viruddhÃm || 41 || 40.41bv kÃma-ÓÃstra-vihitÃm an-a-vadyÃm abhya¤janodvartana-seka-gandha-srak-citra-vastrÃbharaïa-prakÃrÃ÷ | gÃndharva-kÃvyÃdi-kathÃ-pravÅïÃ÷ sama-sva-bhÃvà vaÓa-gà vayasyÃ÷ || 42 || 40.42bv -srag-anna-vastrÃbharaïa-prakÃrÃ÷ 40.42cv gandharva-kanyÃdi-kathÃ-pravÅïÃ÷ dÅrghikà sva-bhavanÃnta-nivi«Âà padma-reïu-madhu-matta-vihaÇgà | nÅla-sÃnu-giri-kÆÂa-nitambe kÃnanÃni pura-kaïÂha-gatÃni || 43 || 40.43av dÅrghikÃ÷ sva-bhavanÃnta-nivi«ÂÃ÷ 40.43bv padma-reïu-madhu-matta-vihaÇgÃ÷ 40.43cv nÅla-sÃnu-giri-kÆÂa-nitambÃ÷ d­«Âi-sukhà vividhà taru-jÃti÷ Órotra-sukha÷ kala-kokila-nÃda÷ | aÇga-sukhartu-vaÓena vibhÆ«Ã citta-sukha÷ sakala÷ parivÃra÷ || 44 || 40.44bv Órotra-sukhÃ÷ kala-kokila-nÃdÃ÷ 40.44cv aÇga-sukhartu viÓe«a-vibhÆ«Ã tÃmbÆlam accha-madirà kÃntà kÃntà niÓà ÓaÓÃÇkÃÇkà | yad yac ca ki¤-cid i«Âaæ manaso vÃjÅ-karaæ tat tat || 45 || 40.45bv kÃntÃ÷ kÃntà niÓÃ÷ ÓaÓÃÇkÃÇkÃ÷ 40.45dv manaso vÃjÅ-karaæ hi tat madhu mukham iva sotpalaæ priyÃyÃ÷ kala-raïanà parivÃdinÅ priyeva | kusuma-caya-mano-ramà ca Óayyà kisalayinÅ latikeva pu«pitÃgrà || 46 || 40.46bv kala-raïanà priya-vÃdinÅ priyeva 40.46cv kusuma-caya-mano-harà ca Óayyà deÓe ÓarÅre ca na kÃ-cid artir arthe«u nÃlpo 'pi mano-vidhÃna÷ | vÃjÅ-karÃ÷ saænihitÃÓ ca yogÃ÷ kÃmasya kÃmaæ paripÆrayanti || 47 || 40.47av deÓe ÓarÅre na kadÃ-cid artir 40.47bv arthe«u nÃlpo 'pi mano-'bhighÃta÷ mustà parpaÂakaæ jvare t­«i jalaæ m­d-bh­«Âa-lo«Âodbhavaæ || 48a || lÃjÃÓ chardi«u vasti-je«u girijaæ mehe«u dhÃtrÅ-niÓe || 48b || pÃï¬au Óre«Âham ayo 'bhayÃnila-kaphe plÅhÃmaye pippalÅ || 48c || saædhÃne k­mijà vi«e Óukatarur medo-'nile guggulu÷ || 48d || v­«o 'sra-pitte kuÂajo 'tisÃre bhallÃtako 'rÓa÷su gare«u hema | sthÆle«u tÃrk«yaæ k­mi«u k­mighnaæ Óo«e surà chÃga-payo 'tha mÃæsam || 49 || 40.49bv bhallÃtam arÓa÷su gare«u hema ak«y-Ãmaye«u tri-phalà gu¬ÆcÅ vÃtÃsra-roge mathitaæ grahaïyÃm | ku«Âhe«u sevya÷ khadirasya sÃra÷ sarve«u roge«u ÓilÃhvayaæ ca || 50 || unmÃdaæ gh­tam a-navaæ Óokaæ madyaæ vyapasm­tiæ brÃhmÅ | nidrÃ-nÃÓaæ k«Åraæ jayati rasÃlà pratiÓyÃyam || 51 || 40.51bv Óokaæ madyaæ visaæsm­tiæ brÃhmÅ mÃæsaæ kÃrÓyaæ laÓuna÷ prabha¤janaæ stabdha-gÃtra-tÃæ sveda÷ | gu¬ama¤jaryÃ÷ khapuro nasyÃt skandhÃæsa-bÃhu-rujam || 52 || 40.52dv nasyaæ skandhÃæsa-bÃhu-rujam nava-nÅta-khaï¬a-marditam au«Âraæ mÆtraæ payaÓ ca hanty udaram | nasyaæ mÆrdha-vikÃrÃn vidradhim a-cirotthitam asra-visrÃva÷ || 53 || 40.53bv au«ÂrÅ-mÆtraæ payaÓ ca hanty udaram 40.53cv nasyaæ cordhva-vikÃrÃn 40.53cv nasyaæ mÆrdhni vikÃrÃn nasyaæ kava¬o mukha-jÃn nasyäjana-tarpaïÃni netra-ruja÷ | v­ddhasya k«Åra-gh­te mÆrchÃæ ÓÅtÃmbu-mÃruta-cchÃyÃ÷ || 54 || 40.54av nasyaæ kava¬aæ mukha-gadÃn 40.54av nasyaæ kevalaæ mukha-gadÃn 40.54av nasyaæ kava¬aæ mukha-jÃn sama-ÓuktÃrdraka-mÃtrà mande vahnau Órame surà snÃnam | du÷kha-saha-tve sthairye vyÃyÃmo gok«urur hita÷ k­cchre || 55 || 40.55av sama-Óu«kÃrdraka-mÃtrà 40.55bv mande vahnau Órame surÃ-pÃnam 40.55cv du÷kha-saha-tvaæ sthairye 40.55cv du÷kha-saha-tvaæ sthaulye kÃse nidigdhikà pÃrÓva-ÓÆle pu«kara-jà jaÂà | vayasa÷ sthÃpane dhÃtrÅ tri-phalà guggulur vraïe || 56 || 40.56av kÃse nidigdhikÃ-pÃnaæ 40.56bv pÃrÓva-ÓÆle ca pau«karam 40.56cv vaya÷-saæsthÃpane dhÃtrÅ vastir vÃta-vikÃrÃn paittÃn reka÷ kaphodbhavÃn vamanam | k«audraæ jayati balÃsaæ sarpi÷ pittaæ samÅraïaæ tailam || 57 || ity agryaæ yat proktaæ rogÃïÃm au«adhaæ ÓamÃyÃlam | tad deÓa-kÃla-balato vikalpanÅyaæ yathÃ-yogam || 58 || ity ÃtreyÃd ÃgamayyÃrtha-sÆtraæ tat-sÆktÃnÃæ peÓalÃnÃm a-t­pta÷ | bhe¬ÃdÅnÃæ saæmato bhakti-namra÷ papracchedaæ saæÓayÃno 'gniveÓa÷ || 59 || 40.59av ity ÃtreyÃd ÃgamÃd Ãrtha-sÆk«maæ 40.59av ity ÃtreyÃd ÃgamayyÃrtha-sÆk«maæ 40.59bv tat-sÆktÅnÃæ peÓalÃnÃm a-t­pta÷ d­Óyante bhaga-van ke-cid Ãtma-vanto 'pi rogiïa÷ | dravyopasthÃt­-saæpannà v­ddha-vaidya-matÃnugÃ÷ || 60 || k«ÅyamÃïÃmaya-prÃïà viparÅtÃs tathà 'pare | hitÃ-hita-vibhÃgasya phalaæ tasmÃd a-niÓcitam || 61 || kiæ ÓÃsti ÓÃstram asmin iti kalpayato 'gniveÓa-mukhyasya | Ói«ya-gaïasya punarvasur Ãcakhyau kÃrtsnyatas tat-tvam || 62 || 40.62dv Ãcak«e kÃrtsnyatas tat-tvam na cikitsÃ-cikitsà ca tulyà bhavitum arhati | vinÃpi kriyayà svÃsthyaæ gacchatÃæ «o-¬aÓÃæÓayà || 63 || ÃtaÇka-paÇka-magnÃnÃæ hastÃlambo bhi«ag-jitam | jÅvitaæ mriyamÃïÃnÃæ sarve«Ãm eva nau«adhÃt || 64 || 40.64dv sarve«Ãm eva nau«adham na hy upÃyam apek«ante sarve rogà na cÃnya-thà | upÃya-sÃdhyÃ÷ sidhyanti nÃ-hetur hetu-mÃn yata÷ || 65 || 40.65dv no '-hetur hetu-mÃæs tata÷ yad uktaæ sarva-saæpatti-yuktayÃpi cikitsayà | m­tyur bhavati tan naivaæ nopÃye 'sty an-upÃya-tà || 66 || 40.66dv nopÃye«v an-upÃya-tà api copÃya-yuktasya dhÅ-mato jÃtu cit kriyà | na sidhyed daiva-vaiguïyÃn na tv iyaæ «o-¬aÓÃtmikà || 67 || 40.67av apy evopÃya-yuktasya 40.67cv na siddhir daiva-vaiguïyÃn 40.67dv na nv iyaæ «o-¬aÓÃtmikà kasyÃ-siddho 'gni-toyÃdi÷ sveda-stambhÃdi-karmaïi | na prÅïanaæ kar«aïaæ và kasya k«Åraæ gavedhukam || 68 || 40.68cv na prÅïanaæ karÓanaæ và 40.68dv kasya k«Åra-gavedhukam kasya mëÃtmaguptÃdau v­«ya-tve nÃsti niÓcaya÷ | viï-mÆtra-karaïÃk«epau kasya saæÓayitau yave || 69 || 40.69av kasya mëÃtmaguptÃdyair 40.69bv v­«a-tve nÃsti niÓcaya÷ vi«aæ kasya jarÃæ yÃti mantra-tantra-vivarjitam | ka÷ prÃpta÷ kalya-tÃæ pathyÃd ­te rohiïikÃdi«u || 70 || 40.70cv ka÷ prÃpta÷ kalpa-tÃæ pathyÃd api cÃ-kÃla-maraïaæ sarva-siddhÃnta-niÓcitam | mahatÃpi prayatnena vÃryatÃæ katham anya-thà || 71 || candanÃdy api dÃhÃdau rƬham Ãgama-pÆrvakam | ÓÃstrÃd eva gataæ siddhiæ jvare laÇghana-b­æhaïam || 72 || catu«-pÃd-guïa-saæpanne samyag Ãlocya yojite | mà k­thà vyÃdhi-nirghÃtaæ vicikitsÃæ cikitsite || 73 || 40.73av catu«-pÃd-guïa-saæpÆrïe 40.73cv mà k­thà vyÃdhi-nirghÃte etad dhi m­tyu-pÃÓÃnÃm a-kÃï¬e chedanaæ d­¬ham | rogottrÃsita-bhÅtÃnÃæ rak«Ã-sÆtram a-sÆtrakam || 74 || etat tad am­taæ sÃk«Ãj jagad-ÃyÃsa-varjitam | yÃti hÃlÃhala-tvaæ tu sadyo dur-bhÃjana-sthitam || 75 || 40.75av etad vedÃm­taæ sÃk«Ãj 40.75bv jagaty ÃyÃsa-varjitam 40.75cv yÃti hÃlÃhala-tvaæ ca a-j¤Ãta-ÓÃstra-sad-bhÃvä chÃstra-mÃtra-parÃyaïÃn | tyajed dÆrÃd bhi«ak-pÃÓÃn pÃÓÃn vaivasvatÃn iva || 76 || 40.76cv vivarjayed bhi«ak-pÃÓÃn bhi«ajÃæ sÃdhu-v­ttÃnÃæ bhadram Ãgama-ÓÃlinÃm | abhyasta-karmaïÃæ bhadraæ bhadraæ bhadrÃbhilëiïÃm || 77 || 40.77bv bahu-dhÃgama-ÓÃlinÃm 40.77bv bhadram Ãgama-ÓÅlinÃm 40.77cv abhyasta-karmaïÃæ siddhir iti tantra-guïair yuktaæ tantra-do«air vivarjitam | cikitsÃ-ÓÃstram a-khilaæ vyÃpya yat parita÷ sthitam || 78 || 40.78bv tantra-do«a-vivarjitam 40.78dv vyÃpaÂhya parita÷ sthitam vipulÃ-mala-vij¤Ãna-mahÃ-muni-matÃnugam | mahÃ-sÃgara-gambhÅra-saægrahÃrthopalak«aïam || 79 || 40.79av vipulÃ-mala-vij¤Ãnaæ 40.79cv mahÃ-sÃgara-gambhÅraæ 40.79cv mahÃ-muni-matÃnugam 40.79dv saægrahÃrthopalak«aïam 40.79dv saægrahÃrthopalak«akam a«ÂÃÇga-vaidyaka-mahodadhi-manthanena yo '«ÂÃÇga-saægraha-mahÃm­ta-rÃÓir Ãpta÷ | tasmÃd an-alpa-phalam alpa-samudyamÃnÃæ prÅty-artham etad uditaæ p­thag eva tantram || 80 || 40.80bv yo '«ÂÃÇga-saægraha-mahÃm­ta-sÃra-tulya÷ 40.80dv prÅty-artham evam uditaæ p­thag eva tantram idam Ãgama-siddha-tvÃt pratyak«a-phala-darÓanÃt | mantra-vat saæprayoktavyaæ na mÅmÃæsyaæ katha¤-ca-na || 81 || 40.81av idam Ãgama-Óuddha-tvÃt 40.81dv na mÅmÃæsyaæ kadÃ-ca-na dÅrgha-jÅvitam Ãrogyaæ dharmam arthaæ sukhaæ yaÓa÷ | pÃÂhÃvabodhÃnu«ÂhÃnair adhigacchaty ato dhruvam || 82 || 40.82av dÅrghaæ jÅvitam Ãrogyaæ etat paÂhan saægraha-bodha-Óakta÷ sv-abhyasta-karmà bhi«ag a-prakampya÷ | Ãkampayaty anya-viÓÃla-tantra-k­tÃbhiyogÃn yadi tan na citram || 83 || 40.83cv ya÷ kampayaty anya-viÓÃla-tantra- yadi carakam adhÅte tad dhruvaæ suÓrutÃdi-praïigadita-gadÃnÃæ nÃma-mÃtre 'pi bÃhya÷ | atha caraka-vihÅna÷ prakriyÃyÃm a-klinna÷ kim iva khalu karotu vyÃdhitÃnÃæ varÃka÷ || 84 || 40.84bv -praïigadita-gadÃnÃæ nÃma-mÃtreïa bÃhya÷ 40.84bv -pratigadita-gadÃnÃæ nÃma-mÃtre 'pi bÃhya÷ 40.84dv kim iha khalu karotu vyÃdhitÃnÃæ varÃka÷ abhiniveÓa-vaÓÃd abhiyujyate su-bhaïite 'pi na yo d­¬ha-mƬhaka÷ | paÂhatu yatna-para÷ puru«Ãyu«aæ sa khalu vaidyakam Ãdyam a-nirvida÷ || 85 || vÃte pitte Óle«ma-ÓÃntau ca pathyaæ tailaæ sarpir mÃk«ikaæ ca krameïa | etad brahmà bhëatÃæ brahma-jo và kà nir-mantre vakt­-bhedokti-Óakti÷ || 86 || 40.86cv etad brahmà bhëate brahma-jo và abhidhÃt­-vaÓÃt kiæ và dravya-Óaktir viÓi«yate | ato matsaram uts­jya mÃdhyasthyam avalambyatÃm || 87 || 40.87av abhidhÃtur vaÓÃt ki¤-cid ­«i-praïÅte prÅtiÓ cen muktvà caraka-suÓrutau | bhe¬ÃdyÃ÷ kiæ na paÂhyante tasmÃd grÃhyaæ su-bhëitam || 88 || h­dayam iva h­dayam etat sarvÃyur-veda-vÃÇ-maya-payo-dhe÷ | k­tvà yac chubham Ãptaæ Óubham astu paraæ tato jagata÷ || 89 ||