A machine-readable transcription of the Aùñàïgahçdaya by Vàgbhaña *** Copyright 1997 R.P. Das and R.E. Emmerick *** ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ Såtrasthàna ràgàdi-rogàn satatànuùaktàn a-÷eùa-kàya-prasçtàn a-÷eùàn | autsukya-mohà-rati-dठjaghàna yo '-pårva-vaidyàya namo 'stu tasmai || 1 || àyuþ-kàmayamànena dharmàrtha-sukha-sàdhanam | àyur-vedopade÷eùu vidheyaþ param àdaraþ || 2 || brahmà smçtvàyuùo vedaü prajàpatim ajigrahat | so '÷vinau tau sahasràkùaü so 'tri-putràdikàn munãn || 3 || te 'gnive÷àdikàüs te tu pçthak tantràõi tenire | tebhyo 'ti-viprakãrõebhyaþ pràyaþ sàra-taroccayaþ || 4 || kriyate 'ùñàïga-hçdayaü nàti-saükùepa-vistaram | kàya-bàla-grahordhvàïga-÷alya-daüùñrà-jarà-vçùàn || 5 || 1.5bv nàti-saükùipta-vistçtam aùñàv aïgàni tasyàhu÷ cikitsà yeùu saü÷rità | vàyuþ pittaü kapha÷ ceti trayo doùàþ samàsataþ || 6 || vikçtà-vikçtà dehaü ghnanti te vartayanti ca | te vyàpino 'pi hçn-nàbhyor adho-madhyordhva-saü÷rayàþ || 7 || 1.7bv ghnanti te vardhayanti ca vayo-'ho-ràtri-bhuktànàü te 'nta-madhyàdi-gàþ kramàt | tair bhaved viùamas tãkùõo manda÷ càgniþ samaiþ samaþ || 8 || koùñhaþ kråro mçdur madhyo madhyaþ syàt taiþ samair api | ÷ukràrtava-sthair janmàdau viùeõeva viùa-krimeþ || 9 || tai÷ ca tisraþ prakçtayo hãna-madhyottamàþ pçthak | sama-dhàtuþ samastàsu ÷reùñhà nindyà dvi-doùa-jàþ || 10 || 1.10cv sama-dhàtuþ samais tàsu tatra råkùo laghuþ ÷ãtaþ kharaþ såkùma÷ calo 'nilaþ | pittaü sa-sneha-tãkùõoùõaü laghu visraü saraü dravam || 11 || snigdhaþ ÷ãto gurur mandaþ ÷lakùõo mçtsnaþ sthiraþ kaphaþ | saüsargaþ saünipàta÷ ca tad-dvi-tri-kùaya-kopataþ || 12 || rasàsçï-màüsa-medo-'sthi-majja-÷ukràõi dhàtavaþ | sapta dåùyà malà måtra-÷akçt-svedàdayo 'pi ca || 13 || vçddhiþ samànaiþ sarveùàü viparãtair viparyayaþ | rasàþ svàdv-amla-lavaõa-tiktoùaõa-kaùàyakàþ || 14 || ùaó dravyam à÷ritàs te ca yathà-pårvaü balàvahàþ | tatràdyà màrutaü ghnanti trayas tiktàdayaþ kapham || 15 || kaùàya-tikta-madhuràþ pittam anye tu kurvate | ÷amanaü kopanaü svastha-hitaü dravyam iti tri-dhà || 16 || uùõa-÷ãta-guõotkarùàt tatra vãryaü dvi-dhà smçtam | tri-dhà vipàko dravyasya svàdv-amla-kañukàtmakaþ || 17 || guru-manda-hima-snigdha-÷lakùõa-sàndra-mçdu-sthiràþ | guõàþ sa-såkùma-vi÷adà viü÷atiþ sa-viparyayàþ || 18 || kàlàrtha-karmaõàü yogo hãna-mithyàti-màtrakaþ | samyag-yoga÷ ca vij¤eyo rogàrogyaika-kàraõam || 19 || rogas tu doùa-vaiùamyaü doùa-sàmyam a-roga-tà | nijàgantu-vibhàgena tatra rogà dvi-dhà smçtàþ || 20 || teùàü kàya-mano-bhedàd adhiùñhànam api dvi-dhà | rajas tama÷ ca manaso dvau ca doùàv udàhçtau || 21 || 1.21dv 'tra dvau doùàv udàhçtau dar÷ana-spar÷ana-pra÷naiþ parãkùeta ca rogiõam | rogaü nidàna-pràg-råpa-lakùaõopa÷ayàptibhiþ || 22 || 1.22bv saüparãkùeta rogiõam 1.22bv parãkùetàtha rogiõam bhåmi-deha-prabhedena de÷am àhur iha dvi-dhà | jàïgalaü vàta-bhåyiùñham anåpaü tu kapholbaõam || 23 || sàdhàraõaü sama-malaü tri-dhà bhå-de÷am àdi÷et | kùaõàdir vyàdhy-avasthà ca kàlo bheùaja-yoga-kçt || 24 || ÷odhanaü ÷amanaü ceti samàsàd auùadhaü dvi-dhà | ÷arãra-jànàü doùàõàü krameõa paramauùadham || 25 || vastir vireko vamanaü tathà tailaü ghçtaü madhu | dhã-dhairyàtmàdi-vij¤ànaü mano-doùauùadhaü param || 26 || bhiùag dravyàõy upasthàtà rogã pàda-catuùñayam | cikitsitasya nirdiùñaü praty-ekaü tac catur-guõam || 27 || dakùas tãrthàtta-÷àstràrtho dçùña-karmà ÷ucir bhiùak | bahu-kalpaü bahu-guõaü saüpannaü yogyam auùadham || 28 || anuraktaþ ÷ucir dakùo buddhi-màn paricàrakaþ | àóhyo rogã bhiùag-va÷yo j¤àpakaþ sat-tva-vàn api || 29 || sàdhyo '-sàdhya iti vyàdhir dvi-dhà tau tu punar dvi-dhà | su-sàdhyaþ kçcchra-sàdhya÷ ca yàpyo ya÷ càn-upakramaþ || 29+(1) || sarvauùadha-kùame dehe yånaþ puüso jitàtmanaþ | a-marma-go 'lpa-hetv-agra-råpa-råpo 'n-upadravaþ || 30 || a-tulya-dåùya-de÷artu-prakçtiþ pàda-saüpadi | graheùv anu-guõeùv eka-doùa-màrgo navaþ sukhaþ || 31 || ÷astràdi-sàdhanaþ kçcchraþ saükare ca tato gadaþ | ÷eùa-tvàd àyuùo yàpyaþ pathyàbhyàsàd viparyaye || 32 || an-upakrama eva syàt sthito 'ty-anta-viparyaye | autsukya-mohà-rati-kçd dçùña-riùño 'kùa-nà÷anaþ || 33 || tyajed àrtaü bhiùag-bhåpair dviùñaü teùàü dviùaü dviùam | hãnopakaraõaü vyagram a-vidheyaü gatàyuùam || 34 || caõóaü ÷okàturaü bhãruü kçta-ghnaü vaidya-màninam | tantrasyàsya paraü càto vakùyate 'dhyàya-saügrahaþ || 35 || àyuù-kàma-dinartv-ãhà-rogàn-utpàdana-dravàþ | anna-j¤ànànna-saürakùà-màtrà-dravya-rasà÷rayàþ || 36 || doùàdi-j¤àna-tad-bheda-tac-cikitsà-dvy-upakramàþ | ÷uddhy-àdi-snehana-sveda-rekàsthàpana-nàvanam || 37 || dhåma-gaõóåùa-dçk-seka-tçpti-yantraka-÷astrakam | sirà-vidhiþ ÷alya-vidhiþ ÷astra-kùàràgni-karmikau || 38 || 1.38cv sirà-vyadhaþ ÷alya-vidhiþ såtra-sthànam ime 'dhyàyàs triü÷ac chàrãram ucyate | garbhàvakrànti-tad-vyàpad-aïga-marma-vibhàgikam || 39 || vikçtir dåta-jaü ùaùñhaü nidànaü sàrvarogikam | jvaràsçk-÷vàsa-yakùmàdi-madàdy-ar÷o-'tisàriõàm || 40 || måtràghàta-pramehàõàü vidradhy-àdy-udarasya ca | pàõóu-kuùñhànilàrtànàü vàtàsrasya ca ùo-óa÷a || 41 || cikitsitaü jvare rakte kàse ÷vàse ca yakùmaõi | vamau madàtyaye 'r÷aþsu viùi dvau dvau ca måtrite || 42 || vidradhau gulma-jañhara-pàõóu-÷opha-visarpiùu | kuùñha-÷vitrànila-vyàdhi-vàtàsreùu cikitsitam || 43 || dvà-viü÷atir ime 'dhyàyàþ kalpa-siddhir ataþ param | kalpo vamer virekasya tat-siddhir vasti-kalpanà || 44 || siddhir vasty-àpadàü ùaùñho dravya-kalpo 'ta uttaram | bàlopacàre tad-vyàdhau tad-grahe dvau ca bhåta-ge || 45 || unmàde 'tha smçti-bhraü÷e dvau dvau vartmasu saüdhiùu | dçk-tamo-liïga-nà÷eùu trayo dvau dvau ca sarva-ge || 46 || karõa-nàsà-mukha-÷iro-vraõe bhaïge bhagandare | granthy-àdau kùudra-rogeùu guhya-roge pçthag dvayam || 47 || viùe bhujaïge kãñeùu måùakeùu rasàyane | catvàriü÷o 'n-apatyànàm adhyàyo bãja-poùaõaþ || 48 || 1.48dv adhyàyo bãja-poùaõe ity adhyàya-÷ataü viü÷aü ùaóbhiþ sthànair udãritam || 48ª || Såtrasthàna bràhme muhårta uttiùñhet svastho rakùàrtham àyuùaþ | ÷arãra-cintàü nirvartya kçta-÷auca-vidhis tataþ || 1 || arka-nyagrodha-khadira-kara¤ja-kakubhàdi-jam | pràtar bhuktvà ca mçdv-agraü kaùàya-kañu-tiktakam || 2 || kanãny-agra-sama-sthaulyaü praguõaü dvà-da÷àïgulam | bhakùayed danta-pavanaü danta-màüsàny a-bàdhayan || 3 || 2.3cv bhakùayed danta-dhavanaü nàdyàd a-jãrõa-vamathu-÷vàsa-kàsa-jvaràrditã | tçùõàsya-pàka-hçn-netra-÷iraþ-karõàmayã ca tat || 4 || sauvãram a¤janaü nityaü hitam akùõos tato bhajet | cakùus tejo-mayaü tasya vi÷eùàc chleùmato bhayam || 5 || 2.5dv vi÷eùàc chleùmaõo bhayam bhukta-vàü÷ ca ÷iraþ-snàtaþ ÷ràntaþ chardana-nàvanaiþ | ràtrau jàgarita÷ càpi nà¤jyàj jvarita eva ca || 5.1+1 || yojayet sapta-ràtre 'smàt sràvaõàrthaü rasà¤janam | tato nàvana-gaõóåùa-dhåma-tàmbåla-bhàg bhavet || 6 || 2.6bv sràvaõàrthe rasà¤janam tàmbålaü kùata-pittàsra-råkùotkupita-cakùuùàm | viùa-mårchà-madàrtànàm a-pathyaü ÷oùiõàm api || 7 || abhyaïgam àcaren nityaü sa jarà-÷rama-vàta-hà | dçùñi-prasàda-puùñy-àyuþ-svapna-su-tvak-tva-dàróhya-kçt || 8 || ÷iraþ-÷ravaõa-pàdeùu taü vi÷eùeõa ÷ãlayet | varjyo 'bhyaïgaþ kapha-grasta-kçta-saü÷uddhy-a-jãrõibhiþ || 9 || làghavaü karma-sàmarthyaü dãpto 'gnir medasaþ kùayaþ | vibhakta-ghana-gàtra-tvaü vyàyàmàd upajàyate || 10 || vàta-pittàmayã bàlo vçddho '-jãrõo ca taü tyajet | ardha-÷aktyà niùevyas tu balibhiþ snigdha-bhojibhiþ || 11 || ÷ãta-kàle vasante ca mandam eva tato 'nya-dà | taü kçtvànu-sukhaü dehaü mardayec ca samantataþ || 12 || tçùõà kùayaþ pratamako rakta-pittaü ÷ramaþ klamaþ | ati-vyàyàmataþ kàso jvara÷ chardi÷ ca jàyate || 13 || vyàyàma-jàgaràdhva-strã-hàsya-bhàùyàdi-sàhasam | gajaü siüha ivàkarùan bhajann ati vina÷yati || 14 || 2.14dv bhajan yato 'ti na÷yati udvartanaü kapha-haraü medasaþ pravilàyanam | sthirã-karaõam aïgànàü tvak-prasàda-karaü param || 15 || dãpanaü vçùyam àyuùyaü snànam årjà-bala-pradam | kaõóå-mala-÷rama-sveda-tandrà-tçó-dàha-pàpma-jit || 16 || 2.16bv snànam ojo-bala-pradam uùõàmbunàdhaþ-kàyasya pariùeko balàvahaþ | tenaiva tåttamàïgasya bala-hçt-ke÷a-cakùuùàm || 17 || 2.17cv tenaiva cottamàïgasya 2.17cv sa eva cottamàïgasya 2.17cv sa eva tåttamàïgasya snànam ardita-netràsya-karõa-rogàtisàriùu | àdhmàna-pãnasà-jãrõa-bhukta-vatsu ca garhitam || 18 || jãrõe hitaü mitaü càdyàn na vegàn ãrayed balàt | na vegito 'nya-kàryaþ syàn nà-jitvà sàdhyam àmayam || 19 || sukhàrthàþ sarva-bhåtànàü matàþ sarvàþ pravçttayaþ | sukhaü ca na vinà dharmàt tasmàd dharma-paro bhavet || 20 || bhaktyà kalyàõa-mitràõi sevetetara-dåra-gaþ | hiüsà-steyàn yathà-kàmaü pai÷unyaü paruùàn-çte || 21 || saübhinnàlàpaü vyàpàdam abhidhyàü dçg-viparyayam | pàpaü karmeti da÷a-dhà kàya-vàï-mànasais tyajet || 22 || a-vçtti-vyàdhi-÷okàrtàn anuvarteta ÷aktitaþ | àtma-vat satataü pa÷yed api kãña-pipãlikam || 23 || arcayed deva-go-vipra-vçddha-vaidya-nçpàtithãn | vi-mukhàn nàrthinaþ kuryàn nàvamanyeta nàkùipet || 24 || upakàra-pradhànaþ syàd apakàra-pare 'py arau | saüpad-vipatsv eka-manà hetàv ãrùyet phale na tu || 25 || kàle hitaü mitaü bråyàd a-visaüvàdi pe÷alam | pårvàbhibhàùã su-mukhaþ su-÷ãlaþ karuõà-mçduþ || 26 || naikaþ sukhã na sarva-tra vi÷rabdho na ca ÷aïkitaþ | na ka¤-cid àtmanaþ ÷atruü nàtmànaü kasya-cid ripum || 27 || prakà÷ayen nàpamànaü na ca niþ-sneha-tàü prabhoþ | janasyà÷ayam àlakùya yo yathà parituùyati || 28 || 2.28av prakà÷ayen nàvamànaü taü tathaivànuvarteta paràràdhana-paõóitaþ | na pãóayed indriyàõi na caitàny ati làlayet || 29 || tri-varga-÷ånyaü nàrambhaü bhajet taü cà-virodhayan | anuyàyàt prati-padaü sarva-dharmeùu madhyamàm || 30 || nãca-roma-nakha-÷ma÷rur nir-malàïghri-malàyanaþ | snàna-÷ãlaþ su-surabhiþ su-veùo 'n-ulbaõojjvalaþ || 31 || 2.31cv snàna-÷ãlaþ sa-surabhiþ dhàrayet satataü ratna-siddha-mantra-mahauùadhãþ | sàtapa-tra-pada-tràõo vicared yuga-màtra-dçk || 32 || ni÷i càtyayike kàrye daõóã maulã sahàya-vàn | caitya-påjya-dhvajà-÷asta-cchàyà-bhasma-tuùà-÷ucãn || 33 || nàkràmec charkarà-loùña-bali-snàna-bhuvo na ca | nadãü taren na bàhubhyàü nàgni-skandham abhivrajet || 34 || saüdigdha-nàvaü vçkùaü ca nàrohed duùña-yàna-vat | nà-saüvçta-mukhaþ kuryàt kùuti-hàsya-vijçmbhaõam || 35 || 2.35dv kùutiü hàsyaü vijçmbhaõam 2.35dv kùut-hàsyaü ca vijçmbhaõam nàsikàü na vikuùõãyàn nà-kasmàd vilikhed bhuvam | nàïgai÷ ceùñeta vi-guõaü nàsãtotkañaka÷ ciram || 36 || 2.36bv nà-kasmàd vilikhen mahãm 2.36dv nàsãtotkañaka-sthitaþ deha-vàk-cetasàü ceùñàþ pràk ÷ramàd vinivartayet | nordhva-jànu÷ ciraü tiùñhen naktaü seveta na drumam || 37 || tathà catvara-caityànta÷-catuù-patha-suràlayàn | sånàñavã-÷ånya-gçha-÷ma÷ànàni divàpi na || 38 || a-saümàrjitam àdar÷am an-upaskçta-kàminãm | rajasvalàü ca nekùeta sadà pràtar a-maïgalam || 38+1 || sarva-thekùeta nàdityaü na bhàraü ÷irasà vahet | nekùeta pratataü såkùmaü dãptà-medhyà-priyàõi ca || 39 || madya-vikraya-saüdhàna-dànàdànàni nàcaret | puro-vàtàtapa-rajas-tuùàra-paruùànilàn || 40 || an-çjuþ kùavathådgàra-kàsa-svapnànna-maithunam | kåla-cchàyàü nçpa-dviùñaü vyàla-daüùñri-viùàõinaþ || 41 || hãnàn-àryàti-nipuõa-sevàü vigraham uttamaiþ | saüdhyàsv abhyavahàra-strã-svapnàdhyayana-cintanam || 42 || ÷atru-sattra-gaõàkãrõa-gaõikà-paõikà÷anam | gàtra-vaktra-nakhair vàdyaü hasta-ke÷àvadhånanam || 43 || toyàgni-påjya-madhyena yànaü dhåmaü ÷avà÷rayam | madyàti-saktiü vi÷rambha-svàtantrye strãùu ca tyajet || 44 || àcàryaþ sarva-ceùñàsu loka eva hi dhã-mataþ | anukuryàt tam evàto laukike 'rthe parãkùakaþ || 45 || àrdra-saütàna-tà tyàgaþ kàya-vàk-cetasàü damaþ | svàrtha-buddhiþ paràrtheùu paryàptam iti sad-vratam || 46 || naktan-dinàni me yànti katham-bhåtasya saüprati | duþkha-bhàï na bhavaty evaü nityaü saünihita-smçtiþ || 47 || evaü kçtsna-dinaü nãtvà ràtrau yàme gçhe gate | devàn çùãn gurån smçtvà tataþ ÷ayanam àcaret || 47+1 || 2.47+1bv ràtrer yàme gate sati ity àcàraþ samàsena yaü pràpnoti samàcaran | àyur àrogyam ai÷varyaü ya÷o lokàü÷ ca ÷à÷vatàn || 48 || Såtrasthàna màsair dvi-saükhyair màghàdyaiþ kramàt ùaó çtavaþ smçtàþ | ÷i÷iro 'tha vasanta÷ ca grãùmo varùà-÷arad-dhimàþ || 1 || ÷i÷iràdyàs tribhis tais tu vidyàd ayanam uttaram | àdànaü ca tad àdatte nçõàü prati-dinaü balam || 2 || tasmin hy aty-artha-tãkùõoùõa-råkùà màrga-sva-bhàvataþ | àditya-pavanàþ saumyàn kùapayanti guõàn bhuvaþ || 3 || tiktaþ kaùàyaþ kañuko balino 'tra rasàþ kramàt | tasmàd àdànam àgneyam çtavo dakùiõàyanam || 4 || varùàdayo visarga÷ ca yad balaü visçjaty ayam | saumya-tvàd atra somo hi bala-vàn hãyate raviþ || 5 || megha-vçùñy-anilaiþ ÷ãtaiþ ÷ànta-tàpe mahã-tale | snigdhà÷ cehàmla-lavaõa-madhurà balino rasàþ || 6 || ÷ãte 'gryaü vçùñi-gharme 'lpaü balaü madhyaü tu ÷eùayoþ | balinaþ ÷ãta-saürodhàd dhemante prabalo 'nalaþ || 7 || bhavaty alpendhano dhàtån sa paced vàyuneritaþ | ato hime 'smin seveta svàdv-amla-lavaõàn rasàn || 8 || dairghyàn ni÷ànàm etarhi pràtar eva bubhukùitaþ | ava÷ya-kàryaü saübhàvya yathoktaü ÷ãlayed anu || 9 || vàta-ghna-tailair abhyaïgaü mårdhni tailaü vimardanam | niyuddhaü ku÷alaiþ sàrdhaü pàdàghàtaü ca yuktitaþ || 10 || 3.10bv mårdha-tailaü vimardanam kaùàyàpahçta-snehas tataþ snàto yathà-vidhi | kuïkumena sa-darpeõa pradigdho 'guru-dhåpitaþ || 11 || rasàn snigdhàn palaü puùñaü gauóam accha-suràü suràm | godhåma-piùña-màùekùu-kùãrottha-vikçtãþ ÷ubhàþ || 12 || navam annaü vasàü tailaü ÷auca-kàrye sukhodakam | pràvàràjina-kau÷eya-praveõã-kaucavàstçtam || 13 || 3.13dv -praveõã-kuthakàstçtam uùõa-sva-bhàvair laghubhiþ pràvçtaþ ÷ayanaü bhajet | yuktyàrka-kiraõàn svedaü pàda-tràõaü ca sarva-dà || 14 || pãvaroru-stana-÷roõyaþ sa-madàþ pramadàþ priyàþ | haranti ÷ãtam uùõàïgyo dhåpa-kuïkuma-yauvanaiþ || 15 || aïgàra-tàpa-saütapta-garbha-bhå-ve÷ma-càriõaþ | ÷ãta-pàruùya-janito na doùo jàtu jàyate || 16 || ayam eva vidhiþ kàryaþ ÷i÷ire 'pi vi÷eùataþ | tadà hi ÷ãtam adhikaü raukùyaü càdàna-kàla-jam || 17 || kapha÷ cito hi ÷i÷ire vasante 'rkàü÷u-tàpitaþ | hatvàgniü kurute rogàn atas taü tvarayà tyajet || 18 || tãkùõair vamana-nasyàdyair laghu-råkùai÷ ca bhojanaiþ | vyàyàmodvartanàghàtair jitvà ÷leùmàõam ulbaõam || 19 || snàto 'nuliptaþ karpåra-candanàguru-kuïkumaiþ | puràõa-yava-godhåma-kùaudra-jàïgala-÷ålya-bhuk || 20 || sahakàra-rasonmi÷ràn àsvàdya priyayàrpitàn | priyàsya-saïga-surabhãn priyà-netrotpalàïkitàn || 21 || saumanasya-kçto hçdyàn vayasyaiþ sahitaþ pibet | nirgadàn àsavàriùña-sãdhu-màrdvãka-màdhavàn || 22 || ÷çïgaveràmbu sàràmbu madhv-ambu jaladàmbu ca | dakùiõànila-÷ãteùu parito jala-vàhiùu || 23 || 3.23bv madhv-ambu jaladàmbu và a-dçùña-naùña-såryeùu maõi-kuññima-kàntiùu | parapuùña-vighuùñeùu kàma-karmànta-bhåmiùu || 24 || 3.24av a-dçùñà-naùña-såryeùu vicitra-puùpa-vçkùeùu kànaneùu su-gandhiùu | goùñhã-kathàbhi÷ citràbhir madhyàhnaü gamayet sukhã || 25 || guru-÷ãta-divà-svapna-snigdhàmla-madhuràüs tyajet | tãkùõàü÷ur ati-tãkùõàü÷ur grãùme saükùipatãva yat || 26 || 3.26cv sneham arko 'ti-tãkùõàü÷ur praty-ahaü kùãyate ÷leùmà tena vàyu÷ ca vardhate | ato 'smin pañu-kañv-amla-vyàyàmàrka-karàüs tyajet || 27 || bhajen madhuram evànnaü laghu snigdhaü himaü dravam | su-÷ãta-toya-siktàïgo lihyàt saktån sa-÷arkaràn || 28 || madyaü na peyaü peyaü và sv-alpaü su-bahu-vàri và | anya-thà ÷oùa-÷aithilya-dàha-mohàn karoti tat || 29 || 3.29cv anya-thà ÷opha-÷aithilya- kundendu-dhavalaü ÷àlim a÷nãyàj jàïgalaiþ palaiþ | pibed rasaü nàti-ghanaü rasàlàü ràga-khàõóavau || 30 || 3.30av kundendu-dhavalठchàlãn 3.30dv rasàlàü ràga-khàóavau 3.30dv rasàlàü ràga-ùàóavau pànakaü pa¤ca-sàraü và nava-mçd-bhàjane sthitam | moca-coca-dalair yuktaü sàmlaü mçn-maya-÷uktibhiþ || 31 || 3.31bv nava-mçd-bhàjana-sthitam pàñalà-vàsitaü càmbhaþ sa-karpåraü su-÷ãtalam | ÷a÷àïka-kiraõàn bhakùyàn rajanyàü bhakùayan pibet || 32 || sa-sitaü màhiùaü kùãraü candra-nakùatra-÷ãtalam | abhraï-kaùa-mahà-÷àla-tàla-ruddhoùõa-ra÷miùu || 33 || vaneùu màdhavã-÷liùña-dràkùà-stabaka-÷àliùu | su-gandhi-hima-pànãya-sicyamàna-pañàlike || 34 || kàyamàne cite cåta-pravàla-phala-lumbibhiþ | kadalã-dala-kalhàra-mçõàla-kamalotpalaiþ || 35 || komalaiþ kalpite talpe hasat-kusuma-pallave | madhyan-dine 'rka-tàpàrtaþ svapyàd dhàrà-gçhe 'tha-và || 36 || pusta-strã-stana-hastàsya-pravçtto÷ãra-vàriõi | ni÷à-kara-karàkãrõe saudha-pçùñhe ni÷àsu ca || 37 || àsanà svastha-cittasya candanàrdrasya màlinaþ | nivçtta-kàma-tantrasya su-såkùma-tanu-vàsasaþ || 38 || jalàrdràs tàla-vçntàni vistçtàþ padminã-puñàþ | utkùepà÷ ca mçdåtkùepà jala-varùi-himànilàþ || 39 || karpåra-mallikà-màlà hàràþ sa-hari-candanàþ | mano-hara-kalàlàpàþ ÷i÷avaþ sàrikàþ ÷ukàþ || 40 || mçõàla-valayàþ kàntàþ protphulla-kamalojjvalàþ | jaïgamà iva padminyo haranti dayitàþ klamam || 41 || àdàna-glàna-vapuùàm agniþ sanno 'pi sãdati | varùàsu doùair duùyanti te 'mbu-lambàmbu-de 'mbare || 42 || 3.42av àdàna-mlàna-vapuùàm sa-tuùàreõa marutà sahasà ÷ãtalena ca | bhå-bàùpeõàmla-pàkena malinena ca vàriõà || 43 || vahninaiva ca mandena teùv ity anyo-'nya-dåùiùu | bhajet sàdhàraõaü sarvam åùmaõas tejanaü ca yat || 44 || àsthàpanaü ÷uddha-tanur jãrõaü dhànyaü rasàn kçtàn | jàïgalaü pi÷itaü yåùàn madhv-ariùñaü ciran-tanam || 45 || mastu sauvarcalàóhyaü và pa¤ca-kolàvacårõitam | divyaü kaupaü ÷çtaü càmbho bhojanaü tv ati-dur-dine || 46 || 3.46av mastu sauvarcalàóhyaü ca vyaktàmla-lavaõa-snehaü saü÷uùkaü kùaudra-val laghu | a-pàda-càrã surabhiþ satataü dhåpitàmbaraþ || 47 || harmya-pçùñhe vased bàùpa-÷ãta-sãkara-varjite | nadã-jaloda-manthàhaþ-svapnàyàsàtapàü÷ tyajet || 48 || varùà-÷ãtocitàïgànàü sahasaivàrka-ra÷mibhiþ | taptànàü saücitaü vçùñau pittaü ÷aradi kupyati || 49 || taj-jayàya ghçtaü tiktaü vireko rakta-mokùaõam | tiktaü svàdu kaùàyaü ca kùudhito 'nnaü bhajel laghu || 50 || ÷àli-mudga-sità-dhàtrã-pañola-madhu-jàïgalam | taptaü taptàü÷u-kiraõaiþ ÷ãtaü ÷ãtàü÷u-ra÷mibhiþ || 51 || samantàd apy aho-ràtram agastyodaya-nir-viùam | ÷uci haüsodakaü nàma nir-malaü mala-jij jalam || 52 || nàbhiùyandi na và råkùaü pànàdiùv amçtopamam | candano÷ãra-karpåra-muktà-srag-vasanojjvalaþ || 53 || saudheùu saudha-dhavalàü candrikàü rajanã-mukhe | tuùàra-kùàra-sauhitya-dadhi-taila-vasàtapàn || 54 || tãkùõa-madya-divà-svapna-puro-vàtàn parityajet | ÷ãte varùàsu càdyàüs trãn vasante 'ntyàn rasàn bhajet || 55 || svàduü nidàghe ÷aradi svàdu-tikta-kaùàyakàn | ÷arad-vasantayo råkùaü ÷ãtaü gharma-ghanàntayoþ || 56 || anna-pànaü samàsena viparãtam ato 'nya-dà | nityaü sarva-rasàbhyàsaþ sva-svàdhikyam çtàv çtau || 57 || çtvor antyàdi-saptàhàv çtu-saüdhir iti smçtaþ | tatra pårvo vidhis tyàjyaþ sevanãyo 'paraþ kramàt || 58 || 3.58av çtvor antyàdi-saptàhàd a-sàtmya-jà hi rogàþ syuþ sahasà tyàga-÷ãlanàt || 58ª || Såtrasthàna vegàn na dhàrayed vàta-viõ-måtra-kùava-tçñ-kùudhàm | nidrà-kàsa-÷rama-÷vàsa-jçmbhà÷ru-cchardi-retasàm || 1 || adho-vàtasya rodhena gulmodàvarta-ruk-klamàþ | vàta-måtra-÷akçt-saïga-dçùñy-agni-vadha-hçd-gadàþ || 2 || sneha-sveda-vidhis tatra vartayo bhojanàni ca | pànàni vastaya÷ caiva ÷astaü vàtànulomanam || 2+1 || ÷akçtaþ piõóikodveùña-prati÷yàya-÷iro-rujaþ | årdhva-vàyuþ parãkarto hçdayasyoparodhanam || 3 || 4.3cv årdhvaü vàyuþ parãkarto mukhena viñ-pravçtti÷ ca pårvoktà÷ càmayàþ smçtàþ | aïga-bhaïgà÷marã-vasti-meóhra-vaïkùaõa-vedanàþ || 4 || måtrasya rodhàt pårve ca pràyo rogàs tad-auùadham | varty-abhyaïgàvagàhà÷ ca svedanaü vasti-karma ca || 5 || anna-pànaü ca vió-bhedi vió-rodhottheùu yakùmasu | måtra-jeùu tu pàne ca pràg-bhaktaü ÷asyate ghçtam || 6 || 4.6cv måtra-jeùu ca pànaü tu 4.6cv måtra-jeùu prayu¤jãta 4.6dv sarpiùa÷ càvapãóakam jãrõàntikaü cottamayà màtrayà yojanà-dvayam | avapãóakam etac ca saüj¤itaü dhàraõàt punaþ || 7 || udgàrasyà-ruciþ kampo vibandho hçdayorasoþ | àdhmàna-kàsa-hidhmà÷ ca hidhmà-vat tatra bheùajam || 8 || ÷iro-'rtãndriya-daurbalya-manyà-stambhàrditaü kùuteþ | tãkùõa-dhåmà¤janàghràõa-nàvanàrka-vilokanaiþ || 9 || pravartayet kùutiü saktàü sneha-svedau ca ÷ãlayet | ÷oùàïga-sàda-bàdhirya-saümoha-bhrama-hçd-gadàþ || 10 || tçùõàyà nigrahàt tatra ÷ãtaþ sarvo vidhir hitaþ | aïga-bhaïgà-ruci-glàni-kàr÷ya-÷åla-bhramàþ kùudhaþ || 11 || 4.11dv -kàr÷ya-÷åla-÷rama-bhramàþ tatra yojyaü laghu snigdham uùõam alpaü ca bhojanam | nidràyà moha-mårdhàkùi-gauravàlasya-jçmbhikàþ || 12 || 4.12av vaivarõyaü ca kùudhas tatra 4.12bv snigdhoùõaü laghu bhojanam aïga-marda÷ ca tatreùñaþ svapnaþ saüvàhanàni ca | kàsasya rodhàt tad-vçddhiþ ÷vàsà-ruci-hçd-àmayàþ || 13 || ÷oùo hidhmà ca kàryo 'tra kàsa-hà su-taràü vidhiþ | gulma-hçd-roga-saümohàþ ÷rama-÷vàsàd vidhàritàt || 14 || 4.14dv ÷rama-÷vàsà-vidhàraõàt hitaü vi÷ramaõaü tatra vàta-ghna÷ ca kriyà-kramaþ | jçmbhàyàþ kùava-vad rogàþ sarva÷ cànila-jid vidhiþ || 15 || 4.15cc jçmbhàyàþ kùuti-vad rogàþ pãnasàkùi-÷iro-hçd-ruï-manyà-stambhà-ruci-bhramàþ | sa-gulmà bàùpatas tatra svapno madyaü priyàþ kathàþ || 16 || visarpa-koñha-kuùñhàkùi-kaõóå-pàõóv-àmaya-jvaràþ | sa-kàsa-÷vàsa-hçl-làsa-vyaïga-÷vayathavo vameþ || 17 || gaõóåùa-dhåmàn-àhàrà råkùaü bhuktvà tad-udvamaþ | vyàyàmaþ srutir asrasya ÷astaü càtra virecanam || 18 || 4.18av gaõóåùa-dhåmàn-àhàraü 4.18av gaõóåùa-dhåmàn-àhàràn 4.18bv råkùaü bhuktvà tad udvamet 4.18bv råkùàn bhuktvà tad udvamet sa-kùàra-lavaõaü tailam abhyaïgàrthaü ca ÷asyate | ÷ukràt tat-sravaõaü guhya-vedanà-÷vayathu-jvaràþ || 19 || 4.19bv abhyaïgàrthe ca ÷asyate hçd-vyathà-måtra-saïgàïga-bhaïga-vçddhy-a÷ma-ùaõóha-tàþ | tàmra-cåóa-surà-÷àli-vasty-abhyaïgàvagàhanam || 20 || vasti-÷uddhi-karaiþ siddhaü bhajet kùãraü priyàþ striyaþ | tçñ-÷ålàrtaü tyajet kùãõaü vió-vamaü vega-rodhinam || 21 || rogàþ sarve 'pi jàyante vegodãraõa-dhàraõaiþ | nirdiùñaü sàdhanaü tatra bhåyiùñhaü ye tu tàn prati || 22 || tata÷ càneka-dhà pràyaþ pavano yat prakupyati | anna-pànauùadhaü tasya yu¤jãtàto 'nulomanam || 23 || dhàrayet tu sadà vegàn hitaiùã pretya ceha ca | lobherùyà-dveùa-màtsarya-ràgàdãnàü jitendriyaþ || 24 || yateta ca yathà-kàlaü malànàü ÷odhanaü prati | aty-artha-saücitàs te hi kruddhàþ syur jãvita-cchidaþ || 25 || doùàþ kadà-cit kupyanti jità laïghana-pàcanaiþ | ye tu saü÷odhanaiþ ÷uddhà na teùàü punar-udbhavaþ || 26 || 4.26cv ye tu saü÷odhanaiþ ÷uddhàs 4.26dv teùàü na punar-udbhavaþca yathà-kramaü yathà-yogam ata årdhvaü prayojayet | rasàyanàni siddhàni vçùya-yogàü÷ ca kàla-vit || 27 || 4.27av yathà-kramaü yathà-yogyam bheùaja-kùapite pathyam àhàrair bçühaõaü kramàt | ÷àli-ùaùñika-godhåma-mudga-màüsa-ghçtàdibhiþ || 28 || 4.28dv -mudga-màüsa-rasàdibhiþ hçdya-dãpana-bhaiùajya-saüyogàd ruci-pakti-daiþ | sàbhyaïgodvartana-snàna-niråha-sneha-vastibhiþ || 29 || tathà sa labhate ÷arma sarva-pàvaka-pàñavam | dhã-varõendriya-vaimalyaü vçùa-tàü dairghyam àyuùaþ || 30 || ye bhåta-viùa-vàyv-agni-kùata-bhaïgàdi-saübhavàþ | ràga-dveùa-bhayàdyà÷ ca te syur àgantavo gadàþ || 31 || 4.31cv kàma-krodha-bhàyàdyà÷ tyàgaþ praj¤àparàdhànàm indriyopa÷amaþ smçtiþ | de÷a-kàlàtma-vij¤ànaü sad-vçttasyànuvartanam || 32 || atharva-vihità ÷àntiþ pratikåla-grahàrcanam | bhåtàdya-spar÷anopàyo nirdiùña÷ ca pçthak pçthak || 33 || an-utpattyai samàsena vidhir eùa pradar÷itaþ | nijàgantu-vikàràõàm utpannànàü ca ÷àntaye || 34 || 4.34av an-utpattau samàsena ÷ãtodbhavaü doùa-cayaü vasante vi÷odhayan grãùma-jam abhra-kàle | ghanàtyaye vàrùikam à÷u samyak pràpnoti rogàn çtu-jàn na jàtu || 35 || nityaü hitàhàra-vihàra-sevã samãkùya-kàrã viùayeùv a-saktaþ | dàtà samaþ satya-paraþ kùamà-vàn àptopasevã ca bhavaty a-rogaþ || 36 || Såtrasthàna jãvanaü tarpaõaü hçdyaü hlàdi buddhi-prabodhanam | tanv a-vyakta-rasaü mçùñaü ÷ãtaü laghv amçtopamam || 1 || gaïgàmbu nabhaso bhraùñaü spçùñaü tv arkendu-màrutaiþ | hità-hita-tve tad bhåyo de÷a-kàlàv apekùate || 2 || yenàbhivçùñam a-malaü ÷àly-annaü ràjate sthitam | a-klinnam a-vi-varõaü ca tat peyaü gàïgam anya-thà || 3 || 5.3bv ÷àly-annaü ràjata-sthitam 5.3cv a-klinnam a-vi-varõaü syàt 5.3cv a-klinnam a-vivarõaü và 5.3dv tat toyaü gàïgam anya-thà sàmudraü tan na pàtavyaü màsàd à÷vayujàd vinà | aindram ambu su-pàtra-stham a-vipannaü sadà pibet || 4 || tad-a-bhàve ca bhåmi-ùñham àntarikùànukàri yat | ÷uci-pçthv-asita-÷vete de÷e 'rka-pavanàhatam || 5 || 5.5av tad-a-bhàve ca bhåyiùñham 5.5av tad-a-bhàve pibed bhaumam na pibet païka-÷aivàla-tçõa-parõàvilàstçtam | såryendu-pavanà-dçùñam abhivçùñaü ghanaü guru || 6 || phenilaü jantu-mat taptaü danta-gràhy ati-÷aityataþ | an-àrtavaü ca yad divyam àrtavaü prathamaü ca yat || 7 || låtàdi-tantu-viõ-måtra-viùa-saü÷leùa-dåùitam | pa÷cimoda-dhi-gàþ ÷ãghra-vahà yà÷ cà-malodakàþ || 8 || pathyàþ samàsàt tà nadyo viparãtàs tv ato 'nya-thà | upalàsphàlanàkùepa-vicchedaiþ kheditodakàþ || 9 || 5.9av pathyàþ samàsato nadyo himavan-malayodbhåtàþ pathyàs tà eva ca sthiràþ | kçmi-÷lãpada-hçt-kaõtha-÷iro-rogàn prakurvate || 10 || pràcyàvanty-aparàntotthà dur-nàmàni mahendra-jàþ | udara-÷lãpadàtaïkàn sahya-vindhyodbhavàþ punaþ || 11 || 5.11bv sahya-vindhya-bhavàþ punaþ kuùñha-pàõóu-÷iro-rogàn doùa-ghnyaþ pàriyàtra-jàþ | bala-pauruùa-kàriõyaþ sàgaràmbhas tri-doùa-kçt || 12 || 5.12dv sàgaràmbu tri-doùa-kçt àvilaü sa-malaü nãlaü ghanaü pãtam athàpi ca | sa-kùàraü picchilaü caiva sàmudraü tan nigadyate || 12+1 || vidyàt kåpa-taóàgàdãn jàïgalànåpa-÷ailataþ | nàmbu peyam a-÷aktyà và sv-alpam alpàgni-gulmibhiþ || 13 || pàõóådaràtisàràr÷o-grahaõã-÷oùa-÷othibhiþ | çte ÷aran-nidàghàbhyàü pibet svastho 'pi càlpa-÷aþ || 14 || 5.14bv -grahaõã-doùa-÷othibhiþ sama-sthåla-kç÷à bhukta-madhyànta-prathamàmbu-pàþ | ÷ãtaü madàtyaya-glàni-mårchà-chardi-÷rama-bhramàn || 15 || 5.15av sama-sthåla-kç÷à bhakta- tçùõoùõa-dàha-pittàsra-viùàõy ambu niyacchati | dãpanaü pàcanaü kaõñhyaü laghåùõaü vasti-÷odhanam || 16 || 5.16av tçùõoùma-dàha-pittàsra- hidhmàdhmànànila-÷leùma-sadyaþ-÷uddhi-nava-jvare | kàsàma-pãnasa-÷vàsa-pàr÷va-rukùu ca ÷asyate || 17 || 5.17bv -sadyaþ-÷uddhe nava-jvare an-abhiùyandi laghu ca toyaü kvathita-÷ãtalam | pitta-yukte hitaü doùe vyuùitaü tat tri-doùa-kçt || 18 || 5.18av råkùam an-abhiùyandi 5.18bv laghu kvathita-÷ãtalam 5.18cv 'dhyuùitaü tat tri-doùa-kçt nàrikelodakaü snigdhaü svàdu vçùyaü himaü laghu | tçùõà-pittànila-haraü dãpanaü vasti-÷odhanam || 19 || varùàsu divya-nàdeye paraü toye varàvare | svàdu-pàka-rasaü snigdham ojasyaü dhàtu-vardhanam || 20 || vàta-pitta-haraü vçùyaü ÷leùmalaü guru ÷ãtalam | pràyaþ payo 'tra gavyaü tu jãvanãyaü rasàyanam || 21 || kùata-kùãõa-hitaü medhyaü balyaü stanya-karaü saram | ÷rama-bhrama-madà-lakùmã-÷vàsa-kàsàti-tçñ-kùudhaþ || 22 || 5.22dv -÷vàsa-kàsàrti-tçñ-kùudhaþ 5 .22dv -÷vàsa-kàsàdhi-tçñ-kùudhaþ jãrõa-jvaraü måtra-kçcchraü rakta-pittaü ca nà÷ayet | hitam aty-agny-a-nidrebhyo garãyo màhiùaü himam || 23 || alpàmbu-pàna-vyàyàma-kañu-tiktà÷anair laghu | àjaü ÷oùa-jvara-÷vàsa-rakta-pittàtisàra-jit || 24 || ãùad-råkùoùõa-lavaõam auùñràkam dãpanaü laghu | ÷astaü vàta-kaphànàha-kçmi-÷ophodaràr÷asàm || 25 || mànuùaü vàta-pittàsçg-abhighàtàkùi-roga-jit | tarpaõà÷cyotanair nasyair a-hçdyaü tåùõam àvikam || 26 || vàta-vyàdhi-haraü hidhmà-÷vàsa-pitta-kapha-pradam | hastinyàþ sthairya-kçd bàóham uùõaü tv aika÷aphaü laghu || 27 || ÷àkhà-vàta-haraü sàmla-lavaõaü jaóa-tà-karam | payo 'bhiùyandi gurv àmaü yuktyà ÷çtam ato 'nya-thà || 28 || vinà tu vanità-stanyam àmam eva hitaü hi tat || 28+1ab || bhaved garãyo 'ti-÷çtaü dhàroùõam amçtopamam | amla-pàka-rasaü gràhi guråùõaü dadhi vàta-jit || 29 || medaþ-÷ukra-bala-÷leùma-pitta-raktàgni-÷opha-kçt | rociùõu ÷astam a-rucau ÷ãtake viùama-jvare || 30 || pãnase måtra-kçcchre ca råkùaü tu grahaõã-gade | naivàdyàn ni÷i naivoùõaü vasantoùõa-÷aratsu na || 31 || 5.31cv ÷arad-grãùma-vasanteùu 5.31dv nàdyàn noùõaü na ràtriùu nà-mudga-såpaü nà-kùaudraü tan nà-ghçta-sitopalam | na càn-àmalakaü nàpi nityaü no mandam anya-thà || 32 || jvaràsçk-pitta-vãsarpa-kuùñha-pàõóu-bhrama-pradam | takraü laghu kaùàyàmlaü dãpanaü kapha-vàta-jit || 33 || ÷ophodaràr÷o-grahaõã-doùa-måtra-grahà-rucãþ | plãha-gulma-ghçta-vyàpad-gara-pàõóv-àmayठjayet || 34 || tad-van mastu saraü srotaþ-÷odhi viùñambha-jil laghu | nava-nãtaü navaü vçùyaü ÷ãtaü varõa-balàgni-kçt || 35 || saügràhi vàta-pittàsçk-kùayàr÷o-'rdita-kàsa-jit | kùãrodbhavaü tu saügràhi rakta-pittàkùi-roga-jit || 36 || ÷astaü dhã-smçti-medhàgni-balàyuþ-÷ukra-cakùuùàm | bàla-vçddha-prajà-kànti-saukumàrya-svaràrthinàm || 37 || kùata-kùãõa-parãsarpa-÷astràgni-glapitàtmanàm | vàta-pitta-viùonmàda-÷oùà-lakùmã-jvaràpaham || 38 || snehànàm uttamaü ÷ãtaü vayasaþ sthàpanaü param | sahasra-vãryaü vidhibhir ghçtaü karma-sahasra-kçt || 39 || 5.39cv sahasra-vãryaü vidhi-vad madàpasmàra-mårchàya-÷iraþ-karõàkùi-yoni-jàn | puràõaü jayati vyàdhãn vraõa-÷odhana-ropaõam || 40 || balyàþ kilàña-pãyåùa-kårcikà-moraõàdayaþ | ÷ukra-nidrà-kapha-karà viùñambhi-guru-doùalàþ || 41 || 5.41bv -kåcikà-moraõàdayaþ gavye kùãra-ghçte ÷reùñhe nindite càvi-saübhave | ikùoþ saro guruþ snigdho bçühaõaþ kapha-måtra-kçt || 42 || vçùyaþ ÷ãto 'sra-pitta-ghnaþ svàdu-pàka-raso rasaþ | so 'gre sa-lavaõo danta-pãóitaþ ÷arkarà-samaþ || 43 || målàgra-jantu-jagdhàdi-pãóanàn mala-saükaràt | ki¤-cit-kàlaü vidhçtyà ca vikçtiü yàti yàntrikaþ || 44 || 5.44cv ki¤-cit-kàla-vidhçtyà ca vidàhã guru-viùñambhã tenàsau tatra pauõórakaþ | ÷aitya-prasàda-màdhuryair varas tam anu vàü÷ikaþ || 45 || 5.45av gurur vidàhã viùñambhã ÷ataparvaka-kàntàra-naipàlàdyàs tataþ kramàt | sa-kùàràþ sa-kaùàyà÷ ca soùõàþ ki¤-cid-vidàhinaþ || 46 || 5.46av ÷àtaparvaka-kàntàra- 5.46bv -nepàlàdyàs tataþ kramàt phàõitaü gurv abhiùyandi caya-kçn måtra-÷odhanam | nàti-÷leùma-karo dhautaþ sçùña-måtra-÷akçd guóaþ || 47 || prabhåta-kçmi-majjàsçï-medo-màüsa-kapho 'paraþ | hçdyaþ puràõaþ pathya÷ ca navaþ ÷leùmàgni-sàda-kçt || 48 || vçùyàþ kùãõa-kùata-hità rakta-pittànilàpahàþ | matsyaõóikà-khaõóa-sitàþ krameõa guõa-vat-tamàþ || 49 || tad-guõà tikta-madhurà kaùàyà yàsa-÷arkarà | dàha-tçñ-chardi-mårchàsçk-pitta-ghnyaþ sarva-÷arkaràþ || 50 || ÷arkarekùu-vikàràõàü phàõitaü ca varàvare | cakùuùyaü chedi tçñ-÷leùma-viùa-hidhmàsra-pitta-nut || 51 || meha-kuùñha-kçmi-cchardi-÷vàsa-kàsàtisàra-jit | vraõa-÷odhana-saüdhàna-ropaõaü vàtalaü madhu || 52 || råkùaü kaùàya-madhuraü tat-tulyà madhu-÷arkarà | uùõam uùõàrtam uùõe ca yuktaü coùõair nihanti tat || 53 || yakùmàr÷o-'rdita-pittàsçï-nà÷anaü gràhi dãpanam || 53.1+1 || pracchardane niråhe ca madhåùõaü na nivàryate | a-labdha-pàkam à÷v eva tayor yasmàn nivartate || 54 || 5.54cv a-labdha-pàkam evà÷u tailaü sva-yoni-vat tatra mukhyaü tãkùõaü vyavàyi ca | tvag-doùa-kçd a-cakùuùyaü såkùmoùõaü kapha-kçn na ca || 55 || kç÷ànàü bçühaõàyàlaü sthålànàü kar÷anàya ca | baddha-viñkaü kçmi-ghnaü ca saüskàràt sarva-roga-jit || 56 || 5.56dv saüskàràt sarva-doùa-jit sa-tiktoùaõam airaõóaü tailaü svàdu saraü guru | vardhma-gulmànila-kaphàn udaraü viùama-jvaram || 57 || ruk-÷ophau ca kañã-guhya-koùñha-pçùñhà÷rayau jayet | tãkùõoùõaü picchilaü visraü raktairaõóodbhavaü tv ati || 58 || kañåùõaü sàrùapaü tãkùõaü kapha-÷ukrànilàpaham | laghu pittàsra-kçt koñha-kuùñhàr÷o-vraõa-jantu-jit || 59 || àkùaü svàdu himaü ke÷yaü guru pittànilàpaham | nàty-uùõaü nimba-jaü tiktaü kçmi-kuùñha-kapha-praõut || 60 || umà-kusumbha-jaü coùõaü tvag-doùa-kapha-pitta-kçt | vasà majjà ca vàta-ghnau bala-pitta-kapha-pradau || 61 || kaùàya-tikta-kañukaü kàra¤jaü vraõa-÷odhanam || 61.1+1 || màüsànuga-sva-råpau ca vidyàn medo 'pi tàv iva | dãpanaü rocanaü madhyaü tãkùõoùõaü tuùñi-puùñi-dam || 62 || sa-svàdu-tikta-kañukam amla-pàka-rasaü saram | sa-kaùàyaü svaràrogya-pratibhà-varõa-kçl laghu || 63 || naùña-nidràti-nidrebhyo hitaü pittàsra-dåùaõam | kç÷a-sthåla-hitaü råkùaü såkùmaü sroto-vi÷odhanam || 64 || vàta-÷leùma-haraü yuktyà pãtaü viùa-vad anya-thà | guru tad-doùa-jananaü navaü jãrõam ato 'nya-thà || 65 || dràkùekùavaþ sa-kharjåràþ ÷àli-piùñam yavasya ca | pa¤ca madyàkàràþ ÷reùñhà dràkùà teùàü vi÷iùyate || 65.1+1 || 5.65.1+1bv ÷àleþ piùñam yavasya ca peyaü noùõopacàreõa na virikta-kùudhàturaiþ | nàty-artha-tãkùõa-mçdv-alpa-saübhàraü kaluùaü na ca || 66 || gulmodaràr÷o-grahaõã-÷oùa-hçt snehanã guruþ | surànila-ghnã medo-'sçk-stanya-måtra-kaphàvahà || 67 || tad-guõà vàruõã hçdyà laghus tãkùõà nihanti ca | ÷åla-kàsa-vami-÷vàsa-vibandhàdhmàna-pãnasàn || 68 || nàti-tãvra-madà laghvã pathyà vaibhãtakã surà | vraõe pàõóv-àmaye kuùñhe na càty-arthaü virudhyate || 69 || viùñambhinã yava-surà gurvã råkùà tri-doùalà | yathà-dravya-guõo 'riùñaþ sarva-madya-guõàdhikaþ || 70 || grahaõã-pàõóu-kuùñhàr÷aþ-÷opha-÷oùodara-jvaràn | hanti gulma-kçmi-plãhnaþ kaùàya-kañu-vàtalaþ || 71 || 5.71dv kaùàyaþ kañu-vàtalaþ màrdvãkaü lekhanaü hçdyaü nàty-uùõaü madhuraü saram | alpa-pittànilaü pàõóu-mehàr÷aþ-kçmi-nà÷anam || 72 || asmàd alpàntara-guõaü khàrjåraü vàtalaü guru | ÷àrkaraþ surabhiþ svàdu-hçdyo nàti-mado laghuþ || 73 || 5.73cv ÷àrkaraü surabhi svàdu 5.73dv hçdyaü nàti-madaü laghu sçùña-måtra-÷akçd-vàto gauóas tarpaõa-dãpanaþ | vàta-pitta-karaþ sãdhuþ sneha-÷leùma-vikàra-hà || 74 || medaþ-÷ophodaràr÷o-ghnas tatra pakva-raso varaþ | chedã madhv-àsavas tãkùõo meha-pãnasa-kàsa-jit || 75 || rakta-pitta-kaphotkledi ÷uktaü vàtànulomanam | bhç÷oùõa-tãkùõa-råkùàmlaü hçdyaü ruci-karaü saram || 76 || 5.76dv hçdyaü ruci-karaü param dãpanaü ÷i÷ira-spar÷aü pàõóu-dçk-kçmi-nà÷anam | guóekùu-madya-màrdvãka-÷uktaü laghu yathottaram || 77 || 5.77bv pàõóu-hçt kçmi-nà÷anam 5.77cv guóekùu-madya-màdhvãka- kanda-måla-phalàdyaü ca tad-vad vidyàt tad-àsutam | ÷àõóàkã càsutaü cànyat kàlàmlaü rocanaü laghu || 78 || dhànyàmlaü bhedi tãkùõoùõaü pitta-kçt spar÷a-÷ãtalam | ÷rama-klama-haraü rucyaü dãpanaü vasti-÷åla-nut || 79 || ÷astam àsthàpane hçdyaü laghu vàta-kaphàpaham | ebhir eva guõair yukte sauvãraka-tuùodake || 80 || gaõóåùa-dhàraõàd vaktra-mala-daurgandhya-÷oùa-jit || 80.1+1 || kçmi-hçd-roga-gulmàr÷aþ-pàõóu-roga-nibarhaõe | te kramàd vi-tuùair vidyàt sa-tuùai÷ ca yavaiþ kçte || 81 || 5.81av kçmi-hçd-roga-gulmàr÷o- 5.81bv -grahaõã-pàõóu-nà÷ane måtraü go-'jàvi-mahiùã-gajà÷voùñra-kharodbhavam | pittalaü råkùa-tãkùõoùõaü lavaõànu-rasaü kañu || 82 || kçmi-÷ophodarànàha-÷åla-pàõóu-kaphànilàn | gulmà-ruci-viùa-÷vitra-kuùñhàr÷àüsi jayel laghu || 83 || 5.83bv -÷åla-pàõóu-kaphàmayàn toya-kùãrekùu-tailànàü vargair madyasya ca kramàt | iti dravaika-de÷o 'yaü yathà-sthålam udàhçtaþ || 84 || Såtrasthàna rakto mahàn sa-kalamas tårõakaþ ÷akunàhçtaþ | sàrà-mukho dãrgha÷åko lodhra÷åkaþ sugandhikaþ || 1 || puõóraþ pàõóuþ puõóarãkaþ pramodo gaura-÷àrivau | kà¤cano mahiùaþ ÷åkaþ dåùakaþ kusumàõóakaþ || 2 || 6.2av pàõóukaþ puõóarãka÷ ca 6.2av pauõórakaþ puõóarãka÷ ca 6.2bv pramodo gaura-÷àlikaþ làïgalà lohavàlàkhyàþ kardamàþ ÷ãtabhãrukàþ | pataïgàs tapanãyà÷ ca ye cànye ÷àlayaþ ÷ubhàþ || 3 || 6.3av jàïgalà lohavàlàkhyàþ 6.3av làïgalà lohavàlà÷ ca 6.3av làïgalo lohavàlàkhyaþ 6.3bv kardamaþ ÷ãtabhãrukaþ svàdu-pàka-rasàþ snigdhà vçùyà baddhàlpa-varcasaþ | kaùàyànu-rasàþ pathyà laghavo måtralà himàþ || 4 || ÷åka-jeùu varas tatra raktas tçùõà-tri-doùa-hà | mahàüs tam anu kalamas taü càpy anu tataþ pare || 5 || 6.5cv mahàüs tasyànu kalamas yavakà hàyanàþ pàüsu-bàùpa-naiùadhakàdayaþ | svàdåùõà guravaþ snigdhàþ pàke 'mlàþ ÷leùma-pittalàþ || 6 || 6.6bv -vàpya-naiùadhakàdayaþ sçùña-måtra-purãùà÷ ca pårvaü pårvaü ca ninditàþ | snigdho gràhã laghuþ svàdus tri-doùa-ghnaþ sthiro himaþ || 7 || ùaùñiko vrãhiùu ÷reùñho gaura÷ càsita-gaurataþ | tataþ kramàn mahà-vrãhi-kçùõa-vrãhi-jatåmukhàþ || 8 || kukkuñàõóaka-làvàkhya-pàràvataka-÷åkaràþ | varakoddàlakojjvàla-cãna-÷àrada-darduràþ || 9 || 6.9av kukkuñàõóaka-pàlàkùa- 6.9av kukkuñàõóaka-pàlàkhya- 6.9av kukkuñàõóaka-làvàkùa- 6.9dv -cãna-÷àrada-durdaràþ gandhanàþ kuruvindà÷ ca guõair alpàntaràþ smçtàþ | svàdur amla-vipàko 'nyo vrãhiþ pitta-karo guruþ || 10 || bahu-måtra-purãùoùmà tri-doùas tv eva pàñalaþ | kaïgu-kodrava-nãvàra-÷yàmàkàdi himaü laghu || 11 || tçõa-dhànyaü pavana-kçl lekhanaü kapha-pitta-hçt | bhagna-saüdhàna-kçt tatra priyaïgur bçühaõã guruþ || 12 || koradåùaþ paraü gràhã spar÷o ÷ãto viùàpahaþ | råkùaþ ÷ãto guruþ svàduþ saro vió-vàta-kçd yavaþ || 13 || 6.13bv spar÷o ÷ãto garàpahaþ 6.13bv spar÷a-÷ãto viùàpahaþ vçùyaþ sthairya-karo måtra-medaþ-pitta-kaphठjayet | pãnasa-÷vàsa-kàsoru-stambha-kaõñha-tvag-àmayàn || 14 || nyåno yavàd anu-yavo råkùoùõo vaü÷a-jo yavaþ | vçùyaþ ÷ãto guruþ snigdho jãvano vàta-pitta-hà || 15 || 6.15av nyåno yàvad anya-yavo saüdhàna-kàrã madhuro godhåmaþ sthairya-kçt saraþ | pathyà nandãmukhã ÷ãtà kaùàya-madhurà laghuþ || 16 || niþ-sàrà vàtalà råkùà jårõàdhmàna-karà sarà || 16+1 || mudgàóhakã-masåràdi ÷imbã-dhànyaü vibandha-kçt | kaùàyaü svàdu saügràhi kañu-pàkaü himaü laghu || 17 || medaþ-÷leùmàsra-pitteùu hitaü lepopasekayoþ | varo 'tra mudgo 'lpa-calaþ kalàyas tv ati-vàtalaþ || 18 || asçk-pitta-haro råkùo vàtala÷ caõakaþ smçtaþ || 18.1+1 || ràja-màùo 'nila-karo råkùo bahu-÷akçd guruþ | uùõàþ kulatthàþ pàke 'mlàþ ÷ukrà÷ma-÷vàsa-pãnasàn || 19 || kàsàr÷aþ-kapha-vàtàü÷ ca ghnanti pittàsra-dàþ param | niùpàvo vàta-pittàsra-stanya-måtra-karo guruþ || 20 || 6.20cv niùpàvo vàta-pittàsçk- saro vidàhã dçk-÷ukra-kapha-÷opha-viùàpahaþ | màùaþ snigdho bala-÷leùma-mala-pitta-karaþ saraþ || 21 || guråùõo 'nila-hà svàduþ ÷ukra-vçddhi-vireka-kçt | phalàni màùa-vad vidyàt kàkàõóolàtmaguptayoþ || 22 || uùõas tvacyo himaþ spar÷e ke÷yo balyas tilo guruþ | alpa-måtraþ kañuþ pàke medhàgni-kapha-pitta-kçt || 23 || 6.23av uùõas tvacyo hima-spar÷aþ snigdhomà svàdu-tiktoùõà kapha-pitta-karã guruþ | dçk-÷ukra-hçt kañuþ pàke tad-vad bãjaü kusumbha-jam || 24 || màùo 'tra sarveùv avaro yavakaþ ÷åka-jeùu ca | navaü dhànyam abhiùyandi laghu saüvatsaroùitam || 25 || 6.25bv yavakaþ ÷åka-jeùv api 6.25dv laghu varùoùitaü ca yat ÷ãghra-janma tathà såpyaü nis-tuùaü yukti-bharjitam | maõóa-peyà-vilepãnàm odanasya ca làghavam || 26 || yava-godhåma-màùà÷ ca tilà÷ càbhinavà hitàþ | puràõà vi-rasàþ såkùmà na tathàrtha-karà matàþ || 26.1+1 || yathà-pårvaü ÷ivas tatra maõóo vàtànulomanaþ | tçó-glàni-doùa-÷eùa-ghnaþ pàcano dhàtu-sàmya-kçt || 27 || sroto-màrdava-kçt svedã saüdhukùayati cànalam | kùut-tçùõà-glàni-daurbalya-kukùi-roga-jvaràpahà || 28 || malànulomanã pathyà peyà dãpana-pàcanã | vilepã gràhiõã hçdyà tçùõà-ghnã dãpanã hità || 29 || vraõàkùi-roga-saü÷uddha-dur-bala-sneha-pàyinàm | su-dhautaþ prasrutaþ svinno '-tyaktoùmà caudano laghuþ || 30 || ya÷ càgneyauùadha-kvàtha-sàdhito bhçùña-taõóulaþ | viparãto guruþ kùãra-màüsàdyair ya÷ ca sàdhitaþ || 31 || 6.31av ya÷ càgneyauùadha-kvàthe 6.31bv sàdhito bhçùña-taõóulaiþ iti dravya-kriyà-yoga-mànàdyaiþ sarvam àdi÷et | bçühaõaþ prãõano vçùya÷ cakùuùyo vraõa-hà rasaþ || 32 || maudgas tu pathyaþ saü÷uddha-vraõa-kaõñhàkùi-rogiõàm | vàtànulomã kaulattho gulma-tåõã-pratåõi-jit || 33 || a-kçtaü kçta-yåùaü ca tanu saüskàritaü rasam | såpam amlam an-amlaü ca guru vidyàd yathottaram || 33+1 || tila-piõyàka-vikçtiþ ÷uùka-÷àkaü viråóhakam | ÷àõóàkã-vañakaü dçï-ghnaü doùalaü glapanaü guru || 34 || rasàlà bçühaõã vçùyà snigdhà balyà ruci-pradà | ÷rama-kùut-tçñ-klama-haraü pànakaü prãõanaü guru || 35 || viùñambhi måtralaü hçdyaü yathà-dravya-guõaü ca tat | làjàs tçñ-chardy-atãsàra-meha-medaþ-kapha-cchidaþ || 36 || kàsa-pittopa÷amanà dãpanà laghavo himàþ | pçthukà guravo balyàþ kapha-viùñambha-kàriõaþ || 37 || dhànà viùñambhinã råkùà tarpaõã lekhanã guruþ | saktavo laghavaþ kùut-tçñ-÷rama-netràmaya-vraõàn || 38 || 6.38dv -÷rama-netra-galàmayàn ghnanti saütarpaõàþ pànàt sadya eva bala-pradàþ | nodakàntaritàn na dvir na ni÷àyàü na kevalàn || 39 || na bhuktvà na dvi-jai÷ chittvà saktån adyàn na và bahån | piõyàko glapano råkùo viùñambhã dçùñi-dåùaõaþ || 40 || raukùyàd viùñambhate koùñhe viùñambhi-tvàd vidahyate | vidàhàt kurute glàniü piõyàko ni÷i sevitaþ || 40+1 || vesavàro guruþ snigdho balopacaya-vardhanaþ | mudgàdi-jàs tu guravo yathà-dravya-guõànugàþ || 41 || kukåla-karpara-bhràùñra-kandv-aïgàra-vipàcitàn | eka-yonãÀ laghån vidyàd apåpàn uttarottaram || 42 || 6.42av kukåla-kharpara-bhràùñra- 6.42bv -kañv-aïgàra-vipàcitàn 6.42dv apåpàüs tu yathottaram hariõaiõa-kuraïgarkùa-gokarõa-mçgamàtçkàþ | ÷a÷a-÷ambara-càruùka-÷arabhàdyà mçgàþ smçtàþ || 43 || làva-vàrtãka-vartãra-raktavartmaka-kukkubhàþ | kapi¤jalopacakràkhya-cakora-kurubàhavaþ || 44 || 6.44bv -raktavartmaka-kurkubhàþ vartako vartikà caiva tittiriþ krakaraþ ÷ikhã | tàmra-cåóàkhya-bakara-gonarda-giri-vartikàþ || 45 || 6.45cv kukkuño bakaraþ kaïka- 6.45cv tàmra-cåóàkhya-varaka- tathà ÷àrapadendràbha-varañàdyà÷ ca viùkiràþ | jãva¤jãvaka-dàtyåha-bhçïgàhva-÷uka-sàrikàþ || 46 || 6.46bv -vàrañàdyà÷ ca viùkiràþ 6.46bv -vàrañà÷ ceti viùkiràþ 6.46bv -varañà÷ ceti viùkiràþ lañvà-kokila-hàrãta-kapota-cañakàdayaþ | pratudà bheka-godhàhi-÷vàvid-àdyà bile-÷ayàþ || 47 || go-kharà÷vataroùñrà÷va-dvãpi-siüharkùa-vànaràþ | màrjàra-måùaka-vyàghra-vçka-babhru-tarakùavaþ || 48 || lopàka-jambuka-÷yena-càùa-vàntàda-vàyasàþ | ÷a÷aghnã-bhàsa-kurara-gçdhrolåka-kuliïgakàþ || 49 || 6.49cv ÷a÷àri-bhàsa-kurara- dhåmikà madhuhà ceti prasahà mçga-pakùiõaþ | varàha-mahiùa-nyaïku-ruru-rohita-vàraõàþ || 50 || sçmara÷ camaraþ khaógo gavaya÷ ca mahà-mçgàþ | haüsa-sàrasa-kàdamba-baka-kàraõóava-plavàþ || 51 || balàkotkro÷a-cakràhva-madgu-krau¤càdayo 'p-caràþ | matsyà rohita-pàñhãna-kårma-kumbhãra-karkañàþ || 52 || ÷ukti-÷aïkhodra-÷ambåka-÷apharã-varmi-candrikàþ | culåkã-nakra-makara-÷i÷umàra-timiïgilàþ || 53 || 6.53av ÷ukti-÷aïkhodru-÷ambåka- 6.53cv cullakã-nakra-makara- ràjã-cilicimàdyà÷ ca màüsam ity àhur aùña-dhà | yoniùv ajàvã vyàmi÷ra-go-cara-tvàd a-ni÷cite || 54 || mçgyaü vaiùkirikaü kiü ca pràtudaü ca bile-÷ayam | pràsahaü ca mahà-mçgyam ap-caraü màtsyam aùña-dhà || 54.1+1 || àdyàntyà jàïgalànåpà madhyau sàdhàraõau smçtau | tatra baddha-malàþ ÷ãtà laghavo jàïgalà hitàþ || 55 || pittottare vàta-madhye saünipàte kaphànuge | dãpanaþ kañukaþ pàke gràhã råkùo himaþ ÷a÷aþ || 56 || ãùad-uùõa-guru-snigdhà bçühaõà vartakàdayaþ | tittiris teùv api varo medhàgni-bala-÷ukra-kçt || 57 || gràhã varõyo 'nilodrikta-saünipàta-haraþ param | nàti-pathyaþ ÷ikhã pathyaþ ÷rotra-svara-vayo-dç÷àm || 58 || tad-vac ca kukkuño vçùyo gràmyas tu ÷leùmalo guruþ | medhànala-karà hçdyàþ krakaràþ sopacakrakàþ || 59 || guruþ sa-lavaõaþ kàõa-kapotaþ sarva-doùa-kçt | cañakàþ ÷leùmalàþ snigdhà vàta-ghnàþ ÷ukralàþ param || 60 || 6.60dv vàta-ghnàþ ÷ukralàþ bhç÷am guråùõa-snigdha-madhurà vargà÷ càto yathottaram | måtra-÷ukra-kçto balyà vàta-ghnàþ kapha-pittalàþ || 61 || ÷ãtà mahà-mçgàs teùu kravyàda-prasahàþ punaþ | lavaõànu-rasàþ pàke kañukà màüsa-vardhanàþ || 62 || 6.62bv kravyàdàþ prasahàþ punaþ jãrõàr÷o-grahaõã-doùa-÷oùàrtànàü paraü hitàþ | nàti-÷ãta-guru-snigdhaü màüsam àjam a-doùalam || 63 || 6.63cv nàti-÷ãtaü guru snigdhaü ÷arãra-dhàtu-sàmànyàd an-abhiùyandi bçühaõam | viparãtam ato j¤eyam àvikaü bçühaõaü tu tat || 64 || ÷uùka-kàsa-÷ramàty-agni-viùama-jvara-pãnasàn | kàr÷yaü kevala-vàtàü÷ ca go-màüsaü saüniyacchati || 65 || uùõo garãyàn mahiùaþ svapna-dàróhya-bçhat-tva-kçt | tad-vad varàhaþ ÷rama-hà ruci-÷ukra-bala-pradaþ || 66 || matsyàþ paraü kapha-karà÷ cilicãmas tri-doùa-kçt | làva-rohita-godhaiõàþ sve sve varge varàþ param || 67 || matsyàdi-pakùiõàü caiva guråõy aõóàni càdi÷et | tàni snigdhàni vçùyàõi svàdu-pàka-rasàni ca || 67.1+1 || 6.67.1+1bv guråõy aõóàny ato di÷et 6.67.1+1bv guråõy aõóàni cànyato màüsaü sadyo-hataü ÷uddhaü vayaþ-sthaü ca bhajet tyajet | mçtaü kç÷aü bhç÷aü medyaü vyàdhi-vàri-viùair hatam || 68 || puü-striyoþ pårva-pa÷càrdhe guruõã garbhiõã guruþ | laghur yoùic catuù-pàtsu vihaïgeùu punaþ pumàn || 69 || ÷iraþ-skandhoru-pçùñhasya kañyàþ sakthno÷ ca gauravam | tathàma-pakvà÷ayayor yathà-pårvaü vinirdi÷et || 70 || ÷oõita-prabhçtãnàü ca dhàtånàm uttarottaram | màüsàd garãyo vçùaõa-meóhra-vçkka-yakçd-gudam || 71 || ÷àkaü pàñhà-÷añhã-såùà-suniùaõõa-satãna-jam | tri-doùa-ghnaü laghu gràhi sa-ràja-kùava-vàstukam || 72 || 6.72av ÷àkaü pàñhà-÷añhã-÷åùà- suniùaõõo 'gni-kçd vçùyas teùu ràja-kùavaþ param | grahaõy-ar÷o-vikàra-ghno varco-bhedi tu vàstukam || 73 || hanti doùa-trayaü kuùñhaü vçùyà soùõà rasàyanã | kàkamàcã sarà svaryà càïgery amlàgni-dãpanã || 74 || 6.74bv vçùyà soùõà rasàyanam grahaõy-ar÷o-'nila-÷leùman-hitoùõà gràhiõã laghuþ | pañola-saptalàriùña-÷àrïgaùñàvalgujàmçtàþ || 75 || 6.75cv pañolaü saptalàriùña- vetràgra-bçhatã-vàsà-kutilã-tilaparõikàþ | maõóåkaparõã-karkoña-kàravellaka-parpañàþ || 76 || 6.76av vetràgraü bçhatã-vàsà- 6.76bv -kuntilã-tilaparõikàþ 6.76bv -kuntalã-tilaparõikàþ nàóã-kalàya-gojihvà-vàrtàkaü vanatiktakam | karãraü kulakaü nandã kucailà ÷akulàdanã || 77 || kañhillaü kembukaü ÷ãtaü sa-ko÷àtaka-karka÷am | tiktaü pàke kañu gràhi vàtalaü kapha-pitta-jit || 78 || 6.78av kañhilla-kembukaü ÷ãtaü hçdyaü pañolaü kçmi-nut svàdu-pàkaü ruci-pradam | pittalaü dãpanaü bhedi vàta-ghnaü bçhatã-dvayam || 79 || vçùaü tu vami-kàsa-ghnaü rakta-pitta-haraü param | kàravellaü sa-kañukaü dãpanaü kapha-jit param || 80 || vàrtàkaü kañu-tiktoùõaü madhuraü kapha-vàta-jit | sa-kùàram agni-jananaü hçdyaü rucyam a-pittalam || 81 || karãram àdhmàna-karaü kaùàyaü svàdu tiktakam | ko÷àtakàvalgujakau bhedinàv agni-dãpanau || 82 || 6.82dv bhedanàv agni-dãpanau taõóulãyo himo råkùaþ svàdu-pàka-raso laghuþ | mada-pitta-viùàsra-ghno mu¤jàtaü vàta-pitta-jit || 83 || snigdhaü ÷ãtaü guru svàdu bçühaõaü ÷ukra-kçt param | gurvã sarà tu pàlaïkyà mada-ghnã càpy upodakà || 84 || pàlaïkyà-vat smçta÷ ca¤cuþ sa tu saügrahaõàtmakaþ | vidàrã vàta-pitta-ghnã måtralà svàdu-÷ãtalà || 85 || 6.85av pàlaïkyà-vat smçta÷ cuccuþ 6.85av pàlaïkyà-vat smçta÷ cu¤cuþ jãvanã bçühaõã kaõñhyà gurvã vçùyà rasàyanam | cakùuùyà sarva-doùa-ghnã jãvantã madhurà himà || 86 || kåùmàõóa-tumba-kàliïga-karkàrv-ervàru-tiõói÷am | tathà trapusa-cãnàka-cirbhañaü kapha-vàta-kçt || 87 || bhedi viùñambhy abhiùyandi svàdu-pàka-rasaü guru | vallã-phalànàü pravaraü kåùmàõóaü vàta-pitta-jit || 88 || vasti-÷uddhi-karaü vçùyaü trapusaü tv ati-måtralam | tumbaü råkùa-taraü gràhi kàliïgairvàru-cirbhañam || 89 || bàlaü pitta-haraü ÷ãtaü vidyàt pakvam ato 'nya-thà | ÷ãrõavçntaü tu sa-kùàraü pittalaü kapha-vàta-jit || 90 || rocanaü dãpanaü hçdyam aùñhãlànàha-nul laghu | mçõàla-bisa-÷àlåka-kumudotpala-kandakam || 91 || nandã-màùaka-kelåña-÷çïgàñaka-kaserukam | krau¤càdanaü kaloóyaü ca råkùaü gràhi himaü guru || 92 || kadamba-nàlikà-màrùa-kuñi¤jara-kutumbakam | cillã-lañvàka-loõãkà-kuråñaka-gavedhukam || 93 || 6.93av kalambu-nàlikà-màrùa- 6.93bv -kuñi¤jara-kurumbakam 6.93bv -kuli¤jara-kurumbakam 6.93dv -kuråóhaka-gavedhukàþ 6.93dv -kuraõñaka-gavedhukàþ 6.93dv -kuraõñaka-gavedhukam jãvanta-jhu¤jhv-eóagaja-yava-÷àka-suvarcalàþ | àlukàni ca sarvàõi tathà såpyàni lakùmaõam || 94 || 6.94bv -yava-÷àka-suvarcalam 6.94dv tathà såpyàni làkùmaõam 6.94dv tathà såpyàni lakùmaõà svàdu råkùaü sa-lavaõaü vàta-÷leùma-karaü guru | ÷ãtalaü sçùña-viõ-måtraü pràyo viùñabhya jãryati || 95 || svinnaü niùpãóita-rasaü snehàóhyaü nàti-doùalam | laghu-pattrà tu yà cillã sà vàstuka-samà matà || 96 || tarkàrã-varuõaü svàdu sa-tiktaü kapha-vàta-jit | varùàbhvau kàla-÷àkaü ca sa-kùàraü kañu-tiktakam || 97 || 6.97av tarkàrã-varaõaü svàdu dãpanaü bhedanaü hanti gara-÷opha-kaphànilàn | dãpanàþ kapha-vàta-ghnà÷ ciribilvàïkuràþ saràþ || 98 || saügràhi ÷àlmalã-puùpaü pittàsra-ghnaü vi÷eùataþ || 98.1+1 || ÷atàvary-aïkuràs tiktà vçùyà doùa-trayàpahàþ | råkùo vaü÷a-karãras tu vidàhã vàta-pittalaþ || 99 || pattåro dãpanas tiktaþ plãhàr÷aþ-kapha-vàta-jit | kçmi-kàsa-kaphotkledàn kàsamardo jayet saraþ || 100 || råkùoùõam amlaü kausumbhaü guru pitta-karaü saram | guråùõaü sàrùapaü baddha-viõ-måtraü sarva-doùa-kçt || 101 || yad bàlam a-vyakta-rasaü ki¤-cit-kùàraü sa-tiktakam | tan målakaü doùa-haraü laghu soùõaü niyacchati || 102 || gulma-kàsa-kùaya-÷vàsa-vraõa-netra-galàmayàn | svaràgni-sàdodàvarta-pãnasàü÷ ca mahat punaþ || 103 || rase pàke ca kañukam uùõa-vãryaü tri-doùa-kçt | gurv abhiùyandi ca snigdha-siddhaü tad api vàta-jit || 104 || 6.104dv -svinnaü tad api vàta-jit vàta-÷leùma-haraü ÷uùkaü sarvam àmaü tu doùalam | kañåùõo vàta-kapha-hà piõóàluþ pitta-vardhanaþ || 105 || kuñhera-÷igru-surasa-sumukhàsuri-bhåstçõam | phaõijjàrjaka-jambãra-prabhçti gràhi ÷àlanam || 106 || vidàhi kañu råkùoùõaü hçdyaü dãpana-rocanam | dçk-÷ukra-kçmi-hçt tãkùõaü doùotkle÷a-karaü laghu || 107 || hidhmà-kàsa-viùa-÷vàsa-pàr÷va-ruk-påti-gandha-hà | surasaþ sumukho nàti-vidàhã gara-÷opha-hà || 108 || 6.108av hidhmà-kàsa-vami-÷vàsa- 6.108av hidhmà-kàsa-÷rama-÷vàsa- àrdrikà tikta-madhurà måtralà na ca pitta-kçt | la÷uno bhç÷a-tãkùõoùõaþ kañu-pàka-rasaþ saraþ || 109 || hçdyaþ ke÷yo gurur vçùyaþ snigdho rocana-dãpanaþ | bhagna-saüdhàna-kçd balyo rakta-pitta-pradåùaõaþ || 110 || 6.110bv snigdho dãpana-pàcanaþ kilàsa-kuùñha-gulmàr÷o-meha-kçmi-kaphànilàn | sa-hidhmà-pãnasa-÷vàsa-kàsàn hanti rasàyanam || 111 || 6.111dv -kàsàn hanty asra-pitta-kçt palàõóus tad-guõa-nyånaþ ÷leùmalo nàti-pittalaþ | kapha-vàtàr÷asàü pathyaþ svede 'bhyavahçtau tathà || 112 || tãkùõo gç¤janako gràhã pittinàü hita-kçn na saþ | dãpanaþ såraõo rucyaþ kapha-ghno vi÷ado laghuþ || 113 || vi÷eùàd ar÷asàü pathyo bhå-kandas tv ati-doùalaþ | pattre puùpe phale nàle kande ca guru-tà kramàt || 114 || 6.114cv puùpe pattre phale nàle varà ÷àkeùu jãvantã sàrùapaü tv avaraü param | dràkùà phalottamà vçùyà cakùuùyà sçùña-måtra-viñ || 115 || 6.115bv sàrùapas tv avaraþ param 6.115bv sarùapàs tv avaràþ param svàdu-pàka-rasà snigdhà sa-kaùàyà himà guruþ | nihanty anila-pittàsra-tiktàsya-tva-madàtyayàn || 116 || 6.116cv nihanty anila-pittàsçk- tçùõà-kàsa-÷rama-÷vàsa-svara-bheda-kùata-kùayàn | udrikta-pittठjayati trãn doùàn svàdu dàóimam || 117 || pittà-virodhi nàty-uùõam amlaü vàta-kaphàpaham | sarvaü hçdyaü laghu snigdhaü gràhi rocana-dãpanam || 118 || moca-kharjåra-panasa-nàrikela-paråùakam | àmràta-tàla-kà÷marya-ràjàdana-madhåka-jam || 119 || sauvãra-badaràïkolla-phalgu-÷leùmàtakodbhavam | vàtàmàbhiùukàkùoña-mukålaka-nikocakam || 120 || urumàõaü priyàlaü ca bçühaõaü guru ÷ãtalam | dàha-kùata-kùaya-haraü rakta-pitta-prasàdanam || 121 || svàdu-pàka-rasaü snigdhaü viùñambhi kapha-÷ukra-kçt | phalaü tu pittalaü tàlaü saraü kà÷marya-jaü himam || 122 || 6.122bv ÷leùmalaü vàta-pitta-jit ÷akçn-måtra-vibandha-ghnaü ke÷yaü medhyaü rasàyanam | vàtàmàdy uùõa-vãryaü tu kapha-pitta-karaü saram || 123 || paraü vàta-haraü snigdham an-uùõaü tu priyàla-jam | priyàla-majjà madhuro vçùyaþ pittànilàpahaþ || 124 || kola-majjà guõais tad-vat tçñ-chardiþ-kàsa-jic ca saþ | pakvaü su-dur-jaraü bilvaü doùalaü påti-màrutam || 125 || dãpanaü kapha-vàta-ghnaü bàlaü gràhy ubhayaü ca tat | kapittham àmaü kaõñha-ghnaü doùalaü doùa-ghàti tu || 126 || 6.126bv bàlaü gràhy ubhayaü tu tat pakvaü hidhmà-vamathu-jit sarvaü gràhi viùàpaham | jàmbavaü guru viùñambhi ÷ãtalaü bhç÷a-vàtalam || 127 || saügràhi måtra-÷akçtor a-kaõñhyaü kapha-pitta-jit | vàta-pittàsra-kçd bàlaü baddhàsthi kapha-pitta-kçt || 128 || 6.128bv a-kaõñhyaü kapha-pitta-nut gurv àmraü vàta-jit pakvaü svàdv amlaü kapha-÷ukra-kçt | vçkùàmlaü gràhi råkùoùõaü vàta-÷leùma-haraü laghu || 129 || tçùõà-ghnam uùõam amlàyàþ phalaü pitta-karaü saram || 129.1+1 || ÷amyà guråùõaü ke÷a-ghnaü råkùaü pãlu tu pittalam | kapha-vàta-haraü bhedi plãhàr÷aþ-kçmi-gulma-nut || 130 || sa-tiktaü svàdu yat pãlu nàty-uùõaü tat tri-doùa-jit | tvak tikta-kañukà snigdhà màtuluïgasya vàta-jit || 131 || bçühaõaü madhuraü màüsaü vàta-pitta-haraü guru | laghu tat-kesaraü kàsa-÷vàsa-hidhmà-madàtyayàn || 132 || àsya-÷oùànila-÷leùma-vibandha-cchardy-a-rocakàn | gulmodaràr÷aþ-÷ålàni mandàgni-tvaü ca nà÷ayet || 133 || madhuraü ki¤-cid amlaü ca hçdyaü bhakta-prarocakam | guru vàta-pra÷amanaü vidyàn nàraïga-jaü phalam || 133+1 || bhallàtakasya tvaï-màüsaü bçühaõaü svàdu ÷ãtalam | tad-asthy-agni-samaü medhyaü kapha-vàta-haraü param || 134 || svàdv amlaü ÷ãtam uùõaü ca dvi-dhà pàlevataü guru | rucyam aty-agni-÷amanaü rucyaü madhuram àrukam || 135 || 6.135dv hçdyaü madhuram àrukam pakvam à÷u jaràü yàti nàty-uùõa-guru-doùalam | dràkùà-paråùakaü càrdram amlaü pitta-kapha-pradam || 136 || 6.136bv nàty-uùõaü guru doùalam guråùõa-vãryaü vàta-ghnaü saraü sa-karamardakam | tathàmlaü kola-karkandhu-likucàmràtakàrukam || 137 || 6.137cv tad-vac ca kola-karkandhu- 6.137dv -likucàmràtam àrukam airàvataü danta÷añhaü sa-tådaü mçgaliõóikam | nàti-pitta-karaü pakvaü ÷uùkaü ca karamardakam || 138 || dãpanaü bhedanaü ÷uùkam amlãkà-kolayoþ phalam | tçùõà-÷rama-klama-cchedi laghv iùñaü kapha-vàtayoþ || 139 || svàdv amlaü laghu kolaü tu ÷uùkaü jãrõaü ca dãpanam || 139.1+1 || phalànàm avaraü tatra likucaü sarva-doùa-kçt | himànaloùõa-dur-vàta-vyàla-làlàdi-dåùitam || 140 || 6.140cv himàniloùõa-dur-vàta- vàta-ghnaü dur-jaraü proktaü nàraïgaü kapha-kçd guru | tçùõà-÷åla-kaphotkleda-cchardi-÷vàsa-nivàraõam || 140.1+1 || nàrikelaü guru snigdhaü pitta-ghnaü svàdu ÷ãtalam | bala-màüsa-karaü hçdyaü bçühaõaü vasti-÷odhanam || 140.1+2 || jantu-juùñaü jale magnam a-bhåmi-jam an-àrtavam | anya-dhànya-yutaü hãna-vãryaü jãrõa-tayàti ca || 141 || 6.141dv -vãryaü jãrõa-tayàpi ca dhànyaü tyajet tathà ÷àkaü råkùa-siddham a-komalam | a-saüjàta-rasaü tad-vac chuùkaü cànya-tra målakàt || 142 || pràyeõa phalam apy evaü tathàmaü bilva-varjitam | viùyandi lavaõaü sarvaü såkùmaü sçùña-malaü viduþ || 143 || 6.143dv såkùmaü sçùña-malaü mçdu vàta-ghnaü pàki tãkùõoùõaü rocanaü kapha-pitta-kçt | saindhavaü tatra sa-svàdu vçùyaü hçdyaü tri-doùa-nut || 144 || laghv an-uùõaü dç÷aþ pathyam a-vidàhy agni-dãpanam | laghu sauvarcalaü hçdyaü su-gandhy udgàra-÷odhanam || 145 || kañu-pàkaü vibandha-ghnaü dãpanãyaü ruci-pradam | årdhvàdhaþ-kapha-vàtànulomanaü dãpanaü vióam || 146 || 6.146av kañu pàke vibandha-ghnaü vibandhànàha-viùñambha-÷åla-gaurava-nà÷anam | vipàke svàdu sàmudraü guru ÷leùma-vivardhanam || 147 || sa-tikta-kañuka-kùàraü tãkùõam utkledi caudbhidam | kçùõe sauvarcala-guõà lavaõe gandha-varjitàþ || 148 || romakaü laghu pàüsåtthaü sa-kùàraü ÷leùmalaü guru | lavaõànàü prayoge tu saindhavàdi prayojayet || 149 || 6.149dv saindhavàdãn prayojayet gulma-hçd-grahaõã-pàõóu-plãhànàha-galàmayàn | ÷vàsàr÷aþ-kapha-kàsàü÷ ca ÷amayed yava-÷åka-jaþ || 150 || 6.150cv ÷vàsàr÷aþ-kapha-vàtàü÷ ca 6.150dv ÷amayed yàva-÷åka-jaþ kùàraþ sarva÷ ca paramaü tãkùõoùõaþ kçmi-jil laghuþ | pittàsçg-dåùaõaþ pàkã chedy a-hçdyo vidàraõaþ || 151 || a-pathyaþ kañu-làvaõyàc chukraujaþ-ke÷a-cakùuùàm | hiïgu vàta-kaphànàha-÷åla-ghnaü pitta-kopanam || 152 || kañu-pàka-rasaü rucyaü dãpanaü pàcanaü laghu | kaùàyà madhurà pàke råkùà vi-lavaõà laghuþ || 153 || dãpanã pàcanã medhyà vayasaþ sthàpanã param | uùõa-vãryà saràyuùyà buddhãndriya-bala-pradà || 154 || kuùñha-vaivarõya-vaisvarya-puràõa-viùama-jvaràn | ÷iro-'kùi-pàõóu-hçd-roga-kàmalà-grahaõã-gadàn || 155 || sa-÷oùa-÷ophàtãsàra-meda-moha-vami-kçmãn | ÷vàsa-kàsa-prasekàr÷aþ-plãhànàha-garodaram || 156 || 6.156bv -meha-moha-vami-kçmãn vibandhaü srotasàü gulmam åru-stambham a-rocakam | harãtakã jayed vyàdhãüs tàüs tàü÷ ca kapha-vàta-jàn || 157 || tad-vad àmalakaü ÷ãtam amlaü pitta-kaphàpaham | kañu pàke himaü ke÷yam akùam ãùac ca tad-guõam || 158 || 6.158cv kañu pàke '-himaü ke÷yam iyaü rasàyana-varà tri-phalàkùy-àmayàpahà | ropaõã tvag gada-kleda-medo-meha-kaphàsra-jit || 159 || sa-kesaraü catur-jàtaü tvak-pattrailaü tri-jàtakam | pitta-prakopi tãkùõoùõaü råkùaü rocana-dãpanam || 160 || su-gandhi sarva-peyànàü vya¤janànàü ca vàsanam | lehànàü khàdya-pàkànàü cårõànàü ca prayojayet || 160.1+1 || rase pàke ca kañukaü kapha-ghnaü maricaü laghu | ÷leùmalà svàdu-÷ãtàrdrà gurvã snigdhà ca pippalã || 161 || sà ÷uùkà viparãtàtaþ snigdhà vçùyà rase kañuþ | svàdu-pàkànila-÷leùma-÷vàsa-kàsàpahà sarà || 162 || na tàm aty upayu¤jãta rasàyana-vidhiü vinà | nàgaraü dãpanaü vçùyaü gràhi hçdyaü vibandha-nut || 163 || rucyaü laghu svàdu-pàkaü snigdhoùõaü kapha-vàta-jit | tad-vad àrdrakam etac ca trayaü tri-kañukaü jayet || 164 || sthaulyàgni-sadana-÷vàsa-kàsa-÷lãpada-pãnasàn | cavikà-pippalã-målaü maricàlpàntaraü guõaiþ || 165 || citrako 'gni-samaþ pàke ÷ophàr÷aþ-kçmi-kuùñha-hà | pa¤ca-kolakam etac ca maricena vinà smçtam || 166 || 6.166cv pa¤ca-kolakam etat tu gulma-plãhodarànàha-÷åla-ghnaü dãpanaü param | bilva-kà÷marya-tarkàrã-pàñalà-ñuõñukair mahat || 167 || 6.167bv -÷åla-ghnaü dãpanaü laghu jayet kaùàya-tiktoùõaü pa¤ca-målaü kaphànilau | hrasvaü bçhaty-aü÷umatã-dvaya-gokùurakaiþ smçtam || 168 || 6.168av jayet kaùàya-tãkùõoùõaü svàdu-pàka-rasaü nàti-÷ãtoùõaü sarva-doùa-jit | balà-punarnavairaõóa-÷årpaparõã-dvayena tu || 169 || 6.169cv balà-punarnavairaõóaiþ 6.169dv -÷årpaparõã-dvayena ca 6.169dv ÷årpaparõã-dvayena ca 6.169dv ÷årpaparõã-dvayena tu madhyamaü kapha-vàta-ghnaü nàti-pitta-karaü saram | abhãru-vãrà-jãvantã-jãvakarùabhakaiþ smçtam || 170 || jãvanàkhyaü tu cakùuùyaü vçùyaü pittànilàpaham | tçõàkhyaü pitta-jid darbha-kà÷ekùu-÷ara-÷àlibhiþ || 171 || 6.171av jãvanàkhyaü ca cakùuùyaü ÷åka-÷imbã-ja-pakvànna-màüsa-÷àka-phalauùadhaiþ | vargitair anna-le÷o 'yam ukto nityopayogikaþ || 172 || 6.172dv ukto nityaupayogikaþ Såtrasthàna ràjà ràja-gçhàsanne pràõàcàryaü nive÷ayet | sarva-dà sa bhavaty evaü sarva-tra pratijàgçviþ || 1 || anna-pànaü viùàd rakùed vi÷eùeõa mahã-pateþ | yoga-kùemau tad-àyattau dharmàdyà yan-nibandhanàþ || 2 || 7.2dv dharmàdyàs tan-nibandhanàþ odano viùa-vàn sàndro yàty a-visràvya-tàm iva | cireõa pacyate pakvo bhavet paryuùitopamaþ || 3 || mayåra-kaõñha-tulyoùmà moha-mårchà-praseka-kçt | hãyate varõa-gandhàdyaiþ klidyate candrikà-citaþ || 4 || 7.4dv klidyate candrikànvitaþ 7.4dv klidyate candrakàcitaþ 7.4dv klidyate candrakànvitaþ vya¤janàny à÷u ÷uùyanti dhyàma-kvàthàni tatra ca | hãnàtiriktà vikçtà chàyà dç÷yeta naiva và || 5 || 7.5dv chàyà dç÷yeta và na và phenordhva-ràji-sãmanta-tantu-budbuda-saübhavaþ | vicchinna-vi-rasàþ ràgàþ khàõóavàþ ÷àkam àmiùam || 6 || 7.6cv vicchinna-vi-rasà ràga- 7.6cv vicchinnà vi-rasà ràgàþ 7.6dv -khàõóavàþ ÷àkam àmiùam nãlà ràjã rase tàmrà kùãre dadhani dç÷yate | ÷yàvà-pãtàsità takre ghçte pànãya-saünibhà || 7 || 7.7bv kùãre dadhni ca dç÷yate mastuni syàt kapotàbhà ràjã kçùõà tuùodake | kàlã madyàmbhasoþ kùaudre harit taile 'ruõopamà || 8 || pàkaþ phalànàm àmànàü pakvànàü parikothanam | dravyàõàm àrdra-÷uùkàõàü syàtàü mlàni-vivarõa-te || 9 || mçdånàü kañhinànàü ca bhavet spar÷a-viparyayaþ | màlyasya sphuñitàgra-tvaü mlànir gandhàntarodbhavaþ || 10 || 7.10cv màlyànàü sphuñitàgra-tvaü 7.10dv glànir gandhàntarodbhavaþ 7.10dv mlàni-gandhàntarodbhavaþ dhyàma-maõóala-tà vastre ÷adanaü tantu-pakùmaõàm | dhàtu-mauktika-kàùñhà÷ma-ratnàdiùu malàkta-tà || 11 || 7.11bv ÷àtanaü tantu-pakùmaõàm sneha-spar÷a-prabhà-hàniþ sa-prabha-tvaü tu mçn-maye | viùa-daþ ÷yàva-÷uùkàsyo vi-lakùo vãkùate di÷aþ || 12 || sveda-vepathu-màüs trasto bhãtaþ skhalati jçmbhate | pràpyànnaü sa-viùaü tv agnir ekàvartaþ sphuñaty ati || 13 || 7.13dv ekàvartaþ sphuñaty api ÷ikhi-kaõñhàbha-dhåmàrcir an-arcir vogra-gandha-vàn | mriyante makùikàþ prà÷ya kàkaþ kùàma-svaro bhavet || 14 || utkro÷anti ca dçùñvaitac chuka-dàtyåha-sàrikàþ | haüsaþ praskhalati glànir jãva¤jãvasya jàyate || 15 || cakorasyàkùi-vairàgyaü krau¤casya syàn madodayaþ | kapota-parabhçd-dakùa-cakravàkà jahaty asån || 16 || udvegaü yàti màrjàraþ ÷akçn mu¤cati vànaraþ | hçùyen mayåras tad-dçùñyà manda-tejo bhaved viùam || 17 || 7.17av udvejayati màrjàraþ 7.17cv hçùyen mayåras tad dçùñvà ity annaü viùa-vaj j¤àtvà tyajed evaü prayatnataþ | yathà tena vipadyerann api na kùudra-jantavaþ || 18 || 7.18av ity annaü sa-viùaü j¤àtvà 7.18bv tyajed eva prayatnataþ spçùñe tu kaõóå-dàhoùà-jvaràrti-sphoña-suptayaþ | nakha-roma-cyutiþ ÷ophaþ sekàdyà viùa-nà÷anàþ || 19 || ÷astàs tatra pralepà÷ ca sevya-candana-padmakaiþ | sa-somavalka-tàlã÷a-pattra-kuùñhàmçtà-nataiþ || 20 || làlà jihvauùñhayor jàóyam åùà cimicimàyanam | danta-harùo rasà-j¤a-tvaü hanu-stambha÷ ca vaktra-ge || 21 || 7.21av làlà jihvauùñhayor jàóyaü 7.21bv mukhe cimicimàyanam sevyàdyais tatra gaõóåùàþ sarvaü ca viùa-jid dhitam | àmà÷aya-gate sveda-mårchàdhmàna-mada-bhramàþ || 22 || roma-harùo vamir dàha÷ cakùur-hçdaya-rodhanam | bindubhi÷ càcayo 'ïgànàü pakvà÷aya-gate punaþ || 23 || aneka-varõaü vamati måtrayaty atisàryate | tandrà kç÷a-tvaü pàõóu-tvam udaraü bala-saükùayaþ || 24 || tayor vànta-viriktasya haridre kañabhãü guóam | sindhuvàrita-niùpàva-bàùpikà-÷ataparvikàþ || 25 || taõóulãyaka-målàni kukkuñàõóam avalgujam | nàvanà¤jana-pàneùu yojayed viùa-÷àntaye || 26 || viùa-bhuktàya dadyàc ca ÷uddhàyordhvam adhas tathà | såkùmaü tàmra-rajaþ kàle sa-kùaudraü hçd-vi÷odhanam || 27 || ÷uddhe hçdi tataþ ÷àõaü hema-cårõasya dàpayet | na sajjate hema-pàïge padma-pattre 'mbu-vad viùam || 28 || jàyate vipulaü càyur gare 'py eùa vidhiþ smçtaþ | viruddham api càhàraü vidyàd viùa-garopamam || 29 || 7.29dv vidyàd gara-viùopamam ànåpam àmiùaü màùa-kùaudra-kùãra-viråóhakaiþ | virudhyate saha bisair målakena guóena và || 30 || vi÷eùàt payasà matsyà matsyeùv api cilãcimaþ | viruddham amlaü payasà saha sarvaü phalaü tathà || 31 || tad-vat kulattha-caõaka-kaïgu-valla-makuùñakàþ | bhakùayitvà haritakaü målakàdi payas tyajet || 32 || 7.32av tad-vat kulattha-varaka- 7.32cv bhakùayitvà harit-kanda- 7.32dv -målakàdi payas tyajet vàràhaü ÷vàvidhà nàdyàd dadhnà pçùata-kukkuñau | àma-màüsàni pittena màùa-såpena målakam || 33 || 7.33av varàhaü ÷vàvidhà nàdyàd aviü kusumbha-÷àkena bisaiþ saha viråóhakam | màùa-såpa-guóa-kùãra-dadhy-àjyair làkucaü phalam || 34 || phalaü kadalyàs takreõa dadhnà tàla-phalena và | kaõoùaõàbhyàü madhunà kàkamàcãü guóena và || 35 || siddhàü và matsya-pacane pacane nàgarasya và | siddhàm anya-tra và pàtre kàmàt tàm uùitàü ni÷àm || 36 || 7.36bv pacane nàgarasya ca 7.36dv kàmàt tàm uùitàü ni÷i 7.36dv kapotàm uùitàü ni÷àm 7.36dv nàdyàt tàm uùitàü ni÷àm 7.36dv kàmàtàm uùitàü ni÷àm 7.36dv kàmàcãm uùitàü ni÷àm matsya-nistalana-snehe sàdhitàþ pippalãs tyajet | kàüsye da÷àham uùitaü sarpir uùõaü tv aruùkare || 37 || 7.37av matsya-nistalana-sneha- 7.37bv -sàdhitàþ pippalãs tyajet 7.37dv sarpir uùõaü tv aruùkaraiþ bhàso virudhyate ÷ålyaþ kampillas takra-sàdhitaþ | aikadhyaü pàyasa-surà-kç÷aràþ parivarjayet || 38 || madhu-sarpir-vasà-taila-pànãyàni dvi-÷a÷ tri-÷aþ | eka-tra và samàü÷àni virudhyante paras-param || 39 || bhinnàü÷e api madhv-àjye divya-vàry anu-pànataþ | madhu-puùkara-bãjaü ca madhu-maireya-÷àrkaram || 40 || manthànu-pànaþ kùaireyo hàridraþ kañu-taila-vàn | upodakàtisàràya tila-kalkena sàdhità || 41 || balàkà vàruõã-yuktà kulmàùai÷ ca virudhyate | bhçùñà varàha-vasayà saiva sadyo nihanty asån || 42 || tad-vat tittiri-pattràóhya-godhà-làva-kapi¤jalàþ | airaõóenàgninà siddhàs tat-tailena vimårchitàþ || 43 || hàrãta-màüsaü hàridra-÷ålaka-prota-pàcitam | haridrà-vahninà sadyo vyàpàdayati jãvitam || 44 || 7.44cv hàridra-vahninà sadyo bhasma-pàüsu-paridhvastaü tad eva ca sa-màkùikam | yat ki¤-cid doùam utkle÷ya na haret tat samàsataþ || 45 || viruddhaü ÷uddhir atreùñà ÷amo và tad-virodhibhiþ | dravyais tair eva và pårvaü ÷arãrasyàbhisaüskçtiþ || 46 || vyàyàma-snigdha-dãptàgni-vayaþ-stha-bala-÷àlinàm | virodhy api na pãóàyai sàtmyam alpaü ca bhojanam || 47 || 7.47av vyàyàmi-snigdha-dãptàgni- pàdenà-pathyam abhyastaü pàda-pàdena và tyajet | niùeveta hitaü tad-vad eka-dvi-try-antarã-kçtam || 48 || a-pathyam api hi tyaktaü ÷ãlitaü pathyam eva và | sàtmyà-sàtmya-vikàràya jàyate sahasànya-thà || 49 || 7.49cv sàtmyà-sàtmyaü vikàràya krameõàpacità doùàþ krameõopacità guõàþ | santo yànty a-punar-bhàvam a-prakampyà bhavanti ca || 50 || 7.50cv nàpnuvanti punar-bhàvam aty-anta-saünidhànànàü doùàõàü dåùaõàtmanàm | a-hitair dåùaõaü bhåyo na vidvàn kartum arhati || 51 || àhàra-÷ayanà-brahma-caryair yuktyà prayojitaiþ | ÷arãraü dhàryate nityam àgàram iva dhàraõaiþ || 52 || 7.52bv -caryair yuktyà niùevitaiþ àhàro varõitas tatra tatra tatra ca vakùyate | nidràyattaü sukhaü duþkhaü puùñiþ kàr÷yaü balà-balam || 53 || 7.53bv tatra tatra ca lakùyate vçùa-tà klãba-tà j¤ànam a-j¤ànaü jãvitaü na ca | a-kàle 'ti-prasaïgàc ca na ca nidrà niùevità || 54 || sukhàyuùã paràkuryàt kàla-ràtrir ivàparà | ràtrau jàgaraõaü råkùaü snigdhaü prasvapanaü divà || 55 || a-råkùam an-abhiùyandi tv àsãna-pracalàyitam | grãùme vàyu-cayàdàna-raukùya-ràtry-alpa-bhàvataþ || 56 || 7.56cv grãùme vàta-cayàdàna- divà-svapno hito 'nyasmin kapha-pitta-karo hi saþ | muktvà tu bhàùya-yànàdhva-madya-strã-bhàra-karmabhiþ || 57 || krodha-÷oka-bhayaiþ klàntàn ÷vàsa-hidhmàtisàriõaþ | vçddha-bàlà-bala-kùãõa-kùata-tçñ-÷åla-pãóitàn || 58 || 7.58dv -kùut-tçñ-÷åla-nipãóitàn a-jãrõy-abhihatonmattàn divà-svapnocitàn api | dhàtu-sàmyaü tathà hy eùàü ÷leùmà càïgàni puùyati || 59 || 7.59av a-jãrõàbhihatonmattàn bahu-medaþ-kaphàþ svapyuþ sneha-nityà÷ ca nàhani | viùàrtaþ kaõñha-rogã ca naiva jàtu ni÷àsv api || 60 || a-kàla-÷ayanàn moha-jvara-staimitya-pãnasàþ | ÷iro-ruk-÷opha-hçl-làsa-sroto-rodhàgni-manda-tàþ || 61 || tatropavàsa-vamana-sveda-nàvanam auùadham | yojayed ati-nidràyàü tãkùõaü pracchardanà¤janam || 62 || nàvanaü laïghanaü cintàü vyavàyaü ÷oka-bhã-krudhaþ | ebhir eva ca nidràyà nà÷aþ ÷leùmàti-saükùayàt || 63 || nidrà-nà÷àd aïga-marda-÷iro-gaurava-jçmbhikàþ | jàóya-glàni-bhramà-pakti-tandrà rogà÷ ca vàta-jàþ || 64 || 7.64cv jàóyaü glàni-bhramà-pakti- kapho 'lpo vàyunoddhåto dhamanãþ saünirudhya tu | kuryàt saüj¤àpahàü tandràü dàruõàü moha-kàriõãm || 64+1 || unmãlita-vinirbhugne parivartita-tàrake | bhavatas tatra nayane srute lulita-pakùmaõã || 64+2 || ardha-tri-ràtràt sà sàdhyà na sà sàdhyà tataþ param || 64+3ab || yathà-kàlam ato nidràü ràtrau seveta sàtmyataþ | a-sàtmyàj jàgaràd ardhaü pràtaþ svapyàd a-bhukta-vàn || 65 || 7.65cv a-sàtmya-jàgaràd ardhaü ÷ãlayen manda-nidras tu kùãra-madya-rasàn dadhi | abhyaïgodvartana-snàna-mårdha-karõàkùi-tarpaõam || 66 || kàntà-bàhu-latà÷leùo nirvçtiþ kçta-kçtya-tà | mano-'nukålà viùayàþ kàmaü nidrà-sukha-pradàþ || 67 || brahma-carya-rater gràmya-sukha-niþ-spçha-cetasaþ | nidrà saütoùa-tçptasya svaü kàlaü nàtivartate || 68 || gràmya-dharme tyajen nàrãm an-uttànàü rajasvalàm | a-priyàm a-priyàcàràü duùña-saükãrõa-mehanàm || 69 || ati-sthåla-kç÷àm såtàü garbhiõãm anya-yoùitam | varõinãm anya-yoniü ca guru-deva-nçpàlayam || 70 || 7.70bv garbhiõãm anya-yoùitàm caitya-÷ma÷ànàyatana-catvaràmbu-catuù-patham | parvàõy an-aïgaü divasaü ÷iro-hçdaya-tàóanam || 71 || aty-à÷ito '-dhçtiþ kùud-vàn duþ-sthitàïgaþ pipàsitaþ | bàlo vçddho 'nya-vegàrtas tyajed rogã ca maithunam || 72 || seveta kàmataþ kàmaü tçpto vàjã-kçtàm hime | try-ahàd vasanta-÷aradoþ pakùàd varùà-nidàghayoþ || 73 || 7.73bv tçpto vàjã-karair hime 7.73bv tçpto vàjã-kçtair hime 7.73cv dvy-ahàd vasanta-÷aradoþ 7.73dv pakùàd vçùñi-nidàghayoþ bhrama-klamoru-daurbalya-bala-dhàtv-indriya-kùayàþ | a-parva-maraõaü ca syàd anya-thà gacchataþ striyam || 74 || 7.74av bhrama-klamoru-daurbalyaü 7.74bv bala-dhàtv-indriya-kùayaþ smçti-medhàyur-àrogya-puùñãndriya-ya÷o-balaiþ | adhikà manda-jaraso bhavanti strãùu saüyatàþ || 75 || 7.75dv bhavanti strãùu saüyutàþ snànànulepana-himànila-khaõóa-khàdya-÷ãtàmbu-dugdha-rasa-yåùa-surà-prasannàþ | seveta cànu ÷ayanaü viratau ratasya tasyaivam à÷u vapuùaþ punar eti dhàma || 76 || ÷ruta-carita-samçddhe karma-dakùe dayàlau bhiùaji nir-anubandhaü deha-rakùàü nive÷ya | bhavati vipula-tejaþ-svàsthya-kãrti-prabhàvaþ sva-ku÷ala-phala-bhogã bhåmi-pàla÷ ciràyuþ || 77 || Såtrasthàna màtrà÷ã sarva-kàlaü syàn màtrà hy agneþ pravartikà | màtràü dravyàõy apekùante guråõy api laghåny api || 1 || guråõàm ardha-sauhityaü laghånàü nàti-tçpta-tà | màtrà-pramàõaü nirdiùñaü sukhaü yàvad vijãryati || 2 || 8.2dv sukhaü yàvad dhi jãryate bhojanaü hãna-màtraü tu na balopacayaujase | sarveùàü vàta-rogàõàü hetu-tàü ca prapadyate || 3 || ati-màtraü punaþ sarvàn à÷u doùàn prakopayet | pãóyamànà hi vàtàdyà yuga-pat tena kopitàþ || 4 || 8.4cv saüpãóyamànà vàtàdyà àmenànnena duùñena tad evàvi÷ya kurvate | viùñambhayanto 'lasakaü cyàvayanto viùåcikàm || 5 || adharottara-màrgàbhyàü sahasaivà-jitàtmanaþ | prayàti nordhvaü nàdhas-tàd àhàro na ca pacyate || 6 || àmà÷aye 'lasã-bhåtas tena so 'lasakaþ smçtaþ | vividhair vedanodbhedair vàyv-àdi-bhç÷a-kopataþ || 7 || såcãbhir iva gàtràõi vidhyatãti viùåcikà | tatra ÷åla-bhramànàha-kampa-stambhàdayo 'nilàt || 8 || pittàj jvaràtisàràntar-dàha-tçñ-pralayàdayaþ | kaphàc chardy-aïga-guru-tà-vàk-saïga-ùñhãvanàdayaþ || 9 || vi÷eùàd dur-balasyàlpa-vahner vega-vidhàriõaþ | pãóitaü màrutenànnaü ÷leùmaõà ruddham antarà || 10 || alasaü kùobhitaü doùaiþ ÷alya-tvenaiva saüsthitam | ÷ålàdãn kurute tãvràü÷ chardy-atãsàra-varjitàn || 11 || 8.11bv ÷alya-tveneva saüsthitam so 'laso 'ty-artha-duùñàs tu doùà duùñàma-baddha-khàþ | yàntas tiryak tanuü sarvàü daõóa-vat stambhayanti cet || 12 || daõóakàlasakaü nàma taü tyajed à÷u-kàriõam | viruddhàdhya÷anà-jãrõa-÷ãlino viùa-lakùaõam || 13 || àma-doùaü mahà-ghoraü varjayed viùa-saüj¤akam | viùa-råpà÷u-kàri-tvàd viruddhopakrama-tvataþ || 14 || athàmam alasã-bhåtaü sàdhyaü tvaritam ullikhet | pãtvà sogrà-pañu-phalaü vàry uùõaü yojayet tataþ || 15 || svedanaü phala-vartiü ca mala-vàtànulomanãm | nàmyamànàni càïgàni bhç÷aü svinnàni veùñayet || 16 || 8.16bv mala-doùànulomanãm madanaü pippalã kuùñhaü vacà gaurà÷ ca sarùapàþ | guóa-kùàra-samàyuktà phala-vartiþ pra÷asyate || 16.1+1 || viùåcyàm ati-vçddhàyàü pàrùõyor dàhaþ pra÷asyate | tad-aha÷ copavàsyainaü virikta-vad upàcaret || 17 || tãvràrtir api nà-jãrõã pibec chåla-ghnam auùadham | àma-sanno 'nalo nàlaü paktuü doùauùadhà÷anam || 18 || nihanyàd api caiteùàü vibhramaþ sahasàturam | jãrõà÷ane tu bhaiùajyaü yu¤jyàt stabdha-gurådare || 19 || 8.19bv vyàpattiþ sahasàturam doùa-÷eùasya pàkàrtham agneþ saüdhukùaõàya ca | ÷àntir àma-vikàràõàü bhavati tv apatarpaõàt || 20 || tri-vidhaü tri-vidhe doùe tat samãkùya prayojayet | tatràlpe laïghanaü pathyaü madhye laïghana-pàcanam || 21 || 8.21bv tat samãkùya prakalpayet prabhåte ÷odhanaü tad dhi målàd unmålayen malàn | evam anyàn api vyàdhãn sva-nidàna-viparyayàt || 22 || cikitsed anubandhe tu sati hetu-viparyayam | tyaktvà yathà-yathaü vaidyo yu¤jyàd vyàdhi-viparyayam || 23 || tad-artha-kàri và pakve doùe tv iddhe ca pàvake | hitam abhya¤jana-sneha-pàna-vasty-àdi yuktitaþ || 24 || 8.24bv doùe vçddhe ca pàvake 8.24bv doùe tv çddhe tu pàvake a-jãrõaü ca kaphàd àmaü tatra ÷opho 'kùi-gaõóayoþ | sadyo-bhukta ivodgàraþ prasekotkle÷a-gauravam || 25 || viùñabdham anilàc chåla-vibandhàdhmàna-sàda-kçt | pittàd vidagdhaü tçõ-moha-bhramàmlodgàra-dàha-vat || 26 || 8.26dv -bhramàmlodgàra-dàha-kçt laïghanaü kàryam àme tu viùñabdhe svedanaü bhç÷am | vidagdhe vamanaü yad và yathàvasthaü hitaü bhavet || 27 || 8.27dv yathàvasthaü hitaü bhajet garãyaso bhavel lãnàd àmàd eva vilambikà | kapha-vàtànubaddhàma-liïgà tat-sama-sàdhanà || 28 || 8.28cv kapha-vàtànuviddhàma- a-÷raddhà hçd-vyathà ÷uddhe 'py udgàre rasa-÷eùataþ | ÷ayãta ki¤-cid evàtra sarva÷ càn-à÷ito divà || 29 || 8.29dv sarva÷ càn-a÷ito divà svapyàd a-jãrõã saüjàta-bubhukùo 'dyàn mitaü laghu | vibandho 'ti-pravçttir và glànir màruta-måóha-tà || 30 || 8.30dv glànir màruta-÷åla-tà a-jãrõa-liïgaü sàmànyaü viùñambho gauravaü bhramaþ | na càti-màtram evànnam àma-doùàya kevalam || 31 || dviùña-viùñambhi-dagdhàma-guru-råkùa-himà-÷uci | vidàhi ÷uùkam aty-ambu-plutaü cànnaü na jãryati || 32 || upataptena bhuktaü ca ÷oka-krodha-kùud-àdibhiþ | mi÷raü pathyam a-pathyaü ca bhuktaü sama÷anaü matam || 33 || 8.33bv ÷oka-krodha-kùudhàdibhiþ 8.33bv krodha-÷oka-bhayàdibhiþ vidyàd adhya÷anaü bhåyo bhuktasyopari bhojanam | a-kàle bahu càlpaü và bhuktaü tu viùamà÷anam || 34 || trãõy apy etàni mçtyuü và ghoràn vyàdhãn sçjanti và | kàle sàtmyaü ÷uci hitaü snigdhoùõaü laghu tan-manàþ || 35 || ùaó-rasaü madhura-pràyaü nàti-druta-vilambitam | snàtaþ kùud-vàn vivikta-stho dhauta-pàda-karànanaþ || 36 || tarpayitvà pitén devàn atithãn bàlakàn gurån | pratyavekùya tira÷co 'pi pratipanna-parigrahàn || 37 || samãkùya samyag àtmànam a-nindann a-bruvan dravam | iùñam iùñaiþ sahà÷nãyàc chuci-bhakta-janàhçtam || 38 || bhojanaü tçõa-ke÷àdi-juùñam uùõã-kçtaü punaþ | ÷àkàvarànna-bhåyiùñham aty-uùõa-lavaõaü tyajet || 39 || kilàña-dadhi-kåcãkà-kùàra-÷uktàma-målakam | kç÷a-÷uùka-varàhàvi-go-matsya-mahiùàmiùam || 40 || 8.40bv -kùàra-÷uktàmla-målakam màùa-niùpàva-÷àlåka-bisa-piùña-viråóhakam | ÷uùka-÷àkàni yavakàn phàõitaü ca na ÷ãlayet || 41 || 8.41bv -tila-piùña-viråóhakam ÷ãlayec chàli-godhåma-yava-ùaùñika-jàïgalam | suniùaõõaka-jãvantã-bàla-målaka-vàstukam || 42 || pathyàmalaka-mçdvãkà-pañolã-mudga-÷arkaràþ | ghçta-divyodaka-kùãra-kùaudra-dàóima-saindhavam || 43 || tri-phalàü madhu-sarpirbhyàü ni÷i netra-balàya ca | svàsthyànuvçtti-kçd yac ca rogoccheda-karaü ca yat || 44 || bisekùu-moca-cocàmra-modakotkàrikàdikam | adyàd dravyaü guru snigdhaü svàdu mandaü sthiraü puraþ || 45 || viparãtam ata÷ cànte madhye 'mla-lavaõotkañam | annena kukùer dvàv aü÷au pànenaikaü prapårayet || 46 || à÷rayaü pavanàdãnàü caturtham ava÷eùayet | anu-pànaü himaü vàri yava-godhåmayor hitam || 47 || dadhni madye viùe kùaudre koùõaü piùña-mayeùu tu | ÷àka-mudgàdi-vikçtau mastu-takràmla-kà¤jikam || 48 || 8.48bv koùõaü piùña-mayeùu ca surà kç÷ànàü puùñy-arthaü sthålànàü tu madhådakam | ÷oùe màüsa-raso madyaü màüse sv-alpe ca pàvake || 49 || 8.49bv sthålànàü ca madhådakam 8.49dv màüseùv alpe ca pàvake vyàdhy-auùadhàdhva-bhàùya-strã-laïghanàtapa-karmabhiþ | kùãõe vçddhe ca bàle ca payaþ pathyaü yathàmçtam || 50 || 8.50av vyàdhy-auùadhàdhva-bhàra-strã- viparãtaü yad annasya guõaiþ syàd a-virodhi ca | anu-pànaü samàsena sarva-dà tat pra÷asyate || 51 || anu-pànaü karoty årjàü tçptiü vyàptiü dçóhàïga-tàm | anna-saüghàta-÷aithilya-viklitti-jaraõàni ca || 52 || nordhva-jatru-gada-÷vàsa-kàsoraþ-kùata-pãnase | gãta-bhàùya-prasaïge ca svara-bhede ca tad dhitam || 53 || praklinna-deha-mehàkùi-gala-roga-vraõàturàþ | pànaü tyajeyuþ sarva÷ ca bhàùyàdhva-÷ayanaü tyajet || 54 || pãtvà bhuktvàtapaü vahniü yànaü plavana-vàhanam || 55ab || prasçùñe viõ-måtre hçdi su-vi-male doùe sva-patha-ge || 55c || vi÷uddhe codgàre kùud-upagamane vàte 'nusarati || 55d || tathàgnàv udrikte vi÷ada-karaõe dehe ca su-laghau || 55e || prayu¤jãtàhàraü vidhi-niyamitaü kàlaþ sa hi mataþ || 55f || 8.55fv prayu¤jãtàhàraü vidhi-niyamitaþ kàlaþ sa hi mataþ Såtrasthàna dravyam eva rasàdãnàü ÷reùñhaü te hi tad-à÷rayàþ | pa¤ca-bhåtàtmakaü tat tu kùmàm adhiùñhàya jàyate || 1 || ambu-yony-agni-pavana-nabhasàm samavàyataþ | tan-nirvçttir vi÷eùa÷ ca vyapade÷as tu bhåyasà || 2 || 9.2dv vyapade÷a÷ ca bhåyasà tasmàn naika-rasaü dravyaü bhåta-saüghàta-saübhavàt | naika-doùàs tato rogàs tatra vyakto rasaþ smçtaþ || 3 || 9.3av tan naika-bhåta-jaü dravyaü a-vyakto 'nu-rasaþ ki¤-cid ante vyakto 'pi ceùyate | gurv-àdayo guõà dravye pçthivy-àdau rasà÷raye || 4 || raseùu vyapadi÷yante sàhacaryopacàrataþ | tatra dravyaü guru-sthåla-sthira-gandha-guõolbaõam || 5 || pàrthivaü gaurava-sthairya-saüghàtopacayàvaham | drava-÷ãta-guru-snigdha-manda-sàndra-rasolbaõam || 6 || 9.6dv -manda-sàndra-guõolbaõam àpyaü snehana-viùyanda-kleda-prahlàda-bandha-kçt | råkùa-tãkùõoùõa-vi÷ada-såkùma-råpa-guõolbaõam || 7 || àgneyaü dàha-bhà-varõa-prakà÷a-pavanàtmakam | vàyavyaü råkùa-vi÷ada-laghu-spar÷a-guõolbaõam || 8 || raukùya-làghava-vai÷adya-vicàra-glàni-kàrakam | nàbhasaü såkùma-vi÷ada-laghu-÷abda-guõolbaõam || 9 || 9.9bv -vicàra-glapanàtmakam sauùirya-làghava-karaü jagaty evam an-auùadham | na ki¤-cid vidyate dravyaü va÷àn nànàrtha-yogayoþ || 10 || dravyam årdhva-gamaü tatra pràyo 'gni-pavanotkañam | adho-gàmi ca bhåyiùñhaü bhåmi-toya-guõàdhikam || 11 || iti dravyaü rasàn bhedair uttara-tropadekùyate | vãryaü punar vadanty eke guru snigdhaü himaü mçdu || 12 || 9.12av iti dravyaü raso bhedair laghu råkùoùõa-tãkùõaü ca tad evaü matam aùña-dhà | carakas tv àha vãryaü tat kriyate yena yà kriyà || 13 || 9.13cv carakas tv àha vãryaü tu 9.13dv yena yà kriyate kriyà nà-vãryaü kurute ki¤-cit sarvà vãrya-kçtà hi sà | gurv-àdiùv eva vãryàkhyà tenànv-artheti varõyate || 14 || samagra-guõa-sàreùu ÷akty-utkarùa-vivartiùu | vyavahàràya mukhya-tvàd bahv-agra-grahaõàd api || 15 || 9.15av samagra-guõa-sàra-tvàc 9.15bv chakty-utkarùa-vivartanàt ata÷ ca viparãta-tvàt saübhavaty api naiva sà | vivakùyate rasàdyeùu vãryaü gurv-àdayo hy ataþ || 16 || uùõaü ÷ãtaü dvi-dhaivànye vãryam àcakùate 'pi ca | nànàtmakam api dravyam agnã-ùomau mahà-balau || 17 || vyaktà-vyaktaü jagad iva nàtikràmati jàtu cit | tatroùõaü bhrama-tçó-glàni-sveda-dàhà÷u-pàki-tàþ || 18 || 9.18av vyaktà-vyaktaü jagad idaü 9.18av vyaktàvyaktaü yathà vi÷vaü ÷amaü ca vàta-kaphayoþ karoti ÷i÷iraü punaþ | hlàdanaü jãvanaü stambhaü prasàdaü rakta-pittayoþ || 19 || jàñhareõàgninà yogàd yad udeti rasàntaram | rasànàü pariõàmànte sa vipàka iti smçtaþ || 20 || svàduþ pañu÷ ca madhuram amlo 'mlaü pacyate rasaþ | tiktoùaõa-kaùàyàõàü vipàkaþ pràya-÷aþ kañuþ || 21 || rasair asau tulya-phalas tatra dravyaü ÷ubhà-÷ubham | ki¤-cid rasena kurute karma pàkena càparam || 22 || guõàntareõa vãryeõa prabhàveõaiva ki¤-ca-na | yad yad dravye rasàdãnàü bala-vat-tvena vartate || 23 || abhibhåyetaràüs tat tat kàraõa-tvaü prapadyate | viruddha-guõa-saüyoge bhåyasàlpaü hi jãyate || 24 || rasaü vipàkas tau vãryaü prabhàvas tàny apohati | bala-sàmye rasàdãnàm iti naisargikaü balam || 25 || 9.25bv prabhàvas tàn vyapohati rasàdi-sàmye yat karma vi÷iùñaü tat prabhàva-jam | dantã rasàdyais tulyàpi citrakasya virecanã || 26 || madhukasya ca mçdvãkà ghçtaü kùãrasya dãpanam | iti sàmànyataþ karma dravyàdãnàü puna÷ ca tat || 27 || vicitra-pratyayàrabdha-dravya-bhedena bhidyate | svàdur guru÷ ca godhåmo vàta-jid vàta-kçd yavaþ || 28 || uùõà matsyàþ payaþ ÷ãtaü kañuþ siüho na ÷åkaraþ || 28ª || Såtrasthàna kùmàmbho-'gni-kùmàmbu-tejaþ-kha-vàyv-agny-anila-go-'nilaiþ | dvayolbaõaiþ kramàd bhåtair madhuràdi-rasodbhavaþ || 1 || teùàü vidyàd rasaü svàduü yo vaktram anulimpati | àsvàdyamàno dehasya hlàdano 'kùa-prasàdanaþ || 2 || 10.2bv yo vaktram upalimpati priyaþ pipãlikàdãnàm amlaþ kùàlayate mukham | harùaõo roma-dantànàm akùi-bhruva-nikocanaþ || 3 || 10.3bv amlaþ sràvayate mukham lavaõaþ syandayaty àsyaü kapola-gala-dàha-kçt | tikto vi÷adayaty àsyaü rasanaü pratihanti ca || 4 || 10.4dv rasanàü pratihanti ca udvejayati jihvàgraü kurvaü÷ cimicimàü kañuþ | sràvayaty akùi-nàsàsyaü kapolaü dahatãva ca || 5 || kaùàyo jaóayej jihvàü kaõñha-sroto-vibandha-kçt | rasànàm iti råpàõi karmàõi madhuro rasaþ || 6 || à-janma-sàtmyàt kurute dhàtånàü prabalaü balam | bàla-vçddha-kùata-kùãõa-varõa-ke÷endriyaujasàm || 7 || pra÷asto bçühaõaþ kaõñhyaþ stanya-saüdhàna-kçd guruþ | àyuùyo jãvanaþ snigdhaþ pittànila-viùàpahaþ || 8 || kurute 'ty-upayogena sa medaþ-÷leùma-jàn gadàn | sthaulyàgni-sàda-saünyàsa-meha-gaõóàrbudàdikàn || 9 || 10.9bv sa medaþ-kapha-jàn gadàn amlo 'gni-dãpti-kçt snigdho hçdyaþ pàcana-rocanaþ | uùõa-vãryo hima-spar÷aþ prãõanaþ kledano laghuþ || 10 || 10.10cv uùõa-vãryo himaþ spar÷e 10.10dv prãõano bhedano laghuþ karoti kapha-pittàsraü måóha-vàtànulomanaþ | so 'ty-abhyastas tanoþ kuryàc chaithilyaü timiraü bhramam || 11 || 10.11bv måóha-vàtànulomanam kaõóå-pàõóu-tva-vãsarpa-÷opha-visphoña-tçó-jvaràn | lavaõaþ stambha-saüghàta-bandha-vidhmàpano 'gni-kçt || 12 || snehanaþ svedanas tãkùõo rocana÷ cheda-bheda-kçt | so 'ti-yukto 'sra-pavanaü khalatiü palitaü valãm || 13 || tçñ-kuùñha-viùa-vãsarpàn janayet kùapayed balam | tiktaþ svayam a-rociùõur a-ruciü kçmi-tçó-viùam || 14 || kuùñha-mårchà-jvarotkle÷a-dàha-pitta-kaphठjayet | kleda-medo-vasà-majja-÷akçn-måtropa÷oùaõaþ || 15 || laghur medhyo himo råkùaþ stanya-kaõñha-vi÷odhanaþ | dhàtu-kùayànila-vyàdhãn ati-yogàt karoti saþ || 16 || 10.16cv dhàtu-kùayaü cala-vyàdhãn kañur galàmayodarda-kuùñhàlasaka-÷opha-jit | vraõàvasàdanaþ sneha-medaþ-kledopa÷oùaõaþ || 17 || dãpanaþ pàcano rucyaþ ÷odhano 'nnasya ÷oùaõaþ | chinatti bandhàn srotàüsi vivçõoti kaphàpahaþ || 18 || 10.18bv ÷odhano 'nnasya hàùaõaþ kurute so 'ti-yogena tçùõàü ÷ukra-bala-kùayam | mårchàm àku¤canaü kampaü kañã-pçùñhàdiùu vyathàm || 19 || 10.19av kurute so 'ti-vegena kaùàyaþ pitta-kapha-hà gurur asra-vi÷odhanaþ | pãóano ropaõaþ ÷ãtaþ kleda-medo-vi÷oùaõaþ || 20 || àma-saüstambhano gràhã råkùo 'ti tvak-prasàdanaþ | karoti ÷ãlitaþ so 'ti viùñambhàdhmàna-hçd-rujaþ || 21 || tçñ-kàr÷ya-pauruùa-bhraü÷a-sroto-rodha-mala-grahàn | ghçta-hema-guóàkùoña-moca-coca-paråùakam || 22 || 10.22bv -sroto-rodha-gala-grahàn 10.22bv -sroto-bandha-mala-grahàn abhãru-vãrà-panasa-ràjàdana-balà-trayam | mede catasraþ parõinyo jãvantã jãvakarùabhau || 23 || madhåkaü madhukaü bimbã vidàrã ÷ràvaõã-yugam | kùãra÷uklà tukàkùãrã kùãriõyau kà÷marã sahe || 24 || 10.24cv kùãra÷uklà tavakùãrã kùãrekùu-gokùura-kùaudra-dràkùàdir madhuro gaõaþ | amlo dhàtrã-phalàmlãkà-màtuluïgàmla-vetasam || 25 || dàóimaü rajataü takraü cukraü pàlevataü dadhi | àmram àmràtakaü bhavyaü kapitthaü karamardakam || 26 || vçkùàmla-kola-likuca-ko÷àmlàtaka-dhanvanam | mastu-dhànyàmla-madyàni jambãraü tila-kaõñakam || 26+1 || varaü sauvarcalaü kçùõaü vióaü sàmudram audbhidam | romakaü pàüsu-jaü sãsaü kùàra÷ ca lavaõo gaõaþ || 27 || 10.27dv kùàrà÷ ca lavaõo gaõaþ tiktaþ pañolã tràyantã vàlako÷ãra-candanam | bhånimba-nimba-kañukà-tagaràguru-vatsakam || 28 || naktamàla-dvi-rajanã-musta-mårvàñaråùakam | pàñhàpàmàrga-kàüsyàyo-guóåcã-dhanvayàsakam || 29 || pa¤ca-målaü mahad vyàghryau vi÷àlàtiviùà vacà | kañuko hiïgu-marica-kçmijit-pa¤ca-kolakam || 30 || 10.30cv kañuko hiïgu-maricaü 10.30dv kçmijit-pa¤ca-kolakam kuñheràdyà haritakàþ pittaü måtram aruùkaram | vargaþ kaùàyaþ pathyàkùaü ÷irãùaþ khadiro madhu || 31 || 10.31bv pittaü måtram aruùkaraþ 10.31cv vargaþ kaùàyaþ pathyàkùaþ kadambodumbaraü muktà-pravàlà¤jana-gairikam | bàlaü kapitthaü kharjåraü bisa-padmotpalàdi ca || 32 || 10.32dv bisa-padmotpalàni ca madhuraü ÷leùmalaü pràyo jãrõàc chàli-yavàd çte | mudgàd godhåmataþ kùaudràt sitàyà jàïgalàmiùàt || 33 || pràyo 'mlaü pitta-jananaü dàóimàmalakàd çte | a-pathyaü lavaõaü pràya÷ cakùuùo 'nya-tra saindhavàt || 34 || tiktaü kañu ca bhåyiùñham a-vçùyaü vàta-kopanam | çte 'mçtà-pañolãbhyàü ÷uõñhã-kçùõà-rasonataþ || 35 || kaùàyaü pràya-÷aþ ÷ãtaü stambhanaü càbhayàü vinà | rasàþ kañv-amla-lavaõà vãryeõoùõà yathottaram || 36 || 10.36bv stambhanaü càbhayàmçte tiktaþ kaùàyo madhuras tad-vad eva ca ÷ãtalàþ | tiktaþ kañuþ kaùàya÷ ca råkùà baddha-malàs tathà || 37 || pañv-amla-madhuràþ snigdhàþ sçùña-viõ-måtra-màrutàþ | pañoþ kaùàyas tasmàc ca madhuraþ paramaü guruþ || 38 || laghur amlaþ kañus tasmàt tasmàd api ca tiktakaþ | saüyogàþ sapta-pa¤cà÷at kalpanà tu tri-ùaùñi-dhà || 39 || lavaõàd amla-madhurau kàryau syàtàü yathà-kramam | vàyor nir-anubandhasya pàka-÷ànti-pravçttaye || 39.1+1 || 10.39.1+1dv pàka-÷ànti-prasaktaye pràk tikto madhuraþ pa÷càt kaùàyo 'nte vidhãyate | taiþ pittaü ÷amam abhyeti pakvàcchã-kçta-piõóitam || 39.1+2 || kañuþ pràk tiktakaþ pa÷càt kaùàyo 'nte vidhãyate | taiþ ÷leùmà ÷amam abhyeti pakvàcchã-kçta-piõóitaþ || 39.1+3 || 10.39.1+3av kañukaþ pràk tatas tiktaþ 10.39.1+3dv pakvo 'cchã-kçta-piõóitaþ rasànàü yaugika-tvena yathà-sthålaü vibhajyate | ekaika-hãnàs tàn pa¤ca-da÷a yànti rasà dvike || 40 || 10.40cv ekaika-hãnàs te pa¤ca- 10.40dv -pa¤ca yànti rasà dvike svàdur dvikeùu pa¤càmla÷ caturo lavaõas trayam | dvau tiktaþ kañuka÷ caikaü yàti pa¤ca-da÷eti tu || 40+1 || trike svàdur da÷àmlaþ ùañ trãn pañus tikta ekakam | catuùkeùu da÷a svàdu÷ caturo 'mlaþ pañuþ sakçt || 41 || 10.41cv catuùke tu da÷a svàdu÷ pa¤cakeùv ekam evàmlo madhuraþ pa¤ca sevate | dravyam ekaü ùaó-àsvàdam a-saüyuktà÷ ca ùaó rasàþ || 42 || ùañ pa¤cakà ùañ ca pçthag rasàþ syu÷ catur-dvikau pa¤ca-da÷a-prakàrau | bhedàs trikà viü÷atir ekam eva dravyaü ùaó-àsvàdam iti tri-ùaùñiþ || 43 || te rasànu-rasato rasa-bhedàs tàratamya-parikalpanayà ca | saübhavanti gaõanàü samatãtà doùa-bheùaja-va÷àd upayojyàþ || 44 || Såtrasthàna doùa-dhàtu-malà målaü sadà dehasya taü calaþ | utsàhocchvàsa-ni÷vàsa-ceùñà-vega-pravartanaiþ || 1 || samyag-gatyà ca dhàtånàm akùàõàü pàñavena ca | anugçhõàty a-vikçtaþ pittaü pakty-åùma-dar÷anaiþ || 2 || kùut-tçó-ruci-prabhà-medhà-dhã-÷aurya-tanu-màrdavaiþ | ÷leùmà sthira-tva-snigdha-tva-saüdhi-bandha-kùamàdibhiþ || 3 || prãõanaü jãvanaü lepaþ sneho dhàraõa-påraõe | garbhotpàda÷ ca dhàtånàü ÷reùñhaü karma kramàt smçtam || 4 || avaùñambhaþ purãùasya måtrasya kleda-vàhanam | svedasya kleda-vidhçtir vçddhas tu kurute 'nilaþ || 5 || 11.5cv svedasya ke÷a-vidhçtir 11.5dv vçddha÷ ca kurute 'nilaþ kàr÷ya-kàrùõyoùõa-kàma-tva-kampànàha-÷akçd-grahàn | bala-nidrendriya-bhraü÷a-pralàpa-bhrama-dãna-tàþ || 6 || 11.6av kàr÷ya-kàrùõyoùõa-kàmi-tva- pãta-viõ-måtra-netra-tvak-kùut-tçó-dàhàlpa-nidra-tàþ | pittaü ÷leùmàgni-sadana-prasekàlasya-gauravam || 7 || ÷vaitya-÷aitya-÷lathàïga-tvaü ÷vàsa-kàsàti-nidra-tàþ | raso 'pi ÷leùma-vad raktaü visarpa-plãha-vidradhãn || 8 || kuùñha-vàtàsra-pittàsra-gulmopa-ku÷a-kàmalàþ | vyaïgàgni-nà÷a-saümoha-rakta-tvaï-netra-måtra-tàþ || 9 || 11.9cv vyaïgàgni-sàda-saümoha màüsaü gaõóàrbuda-granthi-gaõóorådara-vçddhi-tàþ | kaõñhàdiùv adhi-màüsaü ca tad-van medas tathà ÷ramam || 10 || 11.10bv -gaõóorådara-vçddha-tàþ alpe 'pi ceùñite ÷vàsaü sphik-stanodara-lambanam | asthy adhy-asthy adhi-dantàü÷ ca majjà netràïga-gauravam || 11 || 11.13cv måtraü tu vaster nistodaü parvasu sthåla-målàni kuryàt kçcchràõy aråüùi ca | ati-strã-kàma-tàü vçddhaü ÷uktaü ÷ukrà÷marãm api || 12 || kukùàv àdhmànam àñopaü gauravaü vedanàü ÷akçt | måtraü tu vasti-nistodaü kçte 'py a-kçta-saüj¤a-tàm || 13 || svedo 'ti-sveda-daurgandhya-kaõóår evaü ca lakùayet | dåùikàdãn api malàn bàhulya-guru-tàdibhiþ || 14 || liïgaü kùãõe 'nile 'ïgasya sàdo 'lpaü bhàùitehitam | saüj¤à-mohas tathà ÷leùma-vçddhy-uktàmaya-saübhavaþ || 15 || pitte mando 'nalaþ ÷ãtaü prabhà-hàniþ kaphe bhramaþ | ÷leùmà÷ayànàü ÷ånya-tvaü hçd-dravaþ ÷latha-saüdhi-tà || 16 || 11.16dv hçd-gadaþ ÷latha-saüdhi-tà rase raukùyaü ÷ramaþ ÷oùo glàniþ ÷abdà-sahiùõu-tà | rakte 'mla-÷i÷ira-prãti-sirà-÷aithilya-råkùa-tàþ || 17 || màüse 'kùa-glàni-gaõóa-sphik-÷uùka-tà-saüdhi-vedanàþ | medasi svapanaü kañyàþ plãhno vçddhiþ kç÷àïga-tà || 18 || asthny asthi-todaþ ÷adanaü danta-ke÷a-nakhàdiùu | asthnàü majjani sauùiryaü bhramas timira-dar÷anam || 19 || 11.19av asthny asthi-todaþ sadanaü ÷ukre ciràt prasicyeta ÷ukraü ÷oõitam eva và | todo 'ty-arthaü vçùaõayor meóhraü dhåmàyatãva ca || 20 || purãùe vàyur antràõi sa-÷abdo veùñayann iva | kukùau bhramati yàty årdhvaü hçt-pàr÷ve pãóayan bhç÷am || 21 || 11.21cv kukùiü bhramati yàty årdhvaü måtre 'lpaü måtrayet kçcchràd vi-varõaü sàsram eva và | svede roma-cyutiþ stabdha-roma-tà sphuñanaü tvacaþ || 22 || malànàm ati-såkùmàõàü dur-lakùyaü lakùayet kùayam | sva-malàyana-saü÷oùa-toda-÷ånya-tva-làghavaiþ || 23 || doùàdãnàü yathà-svaü ca vidyàd vçddhi-kùayau bhiùak | kùayeõa viparãtànàü guõànàü vardhanena ca || 24 || vçddhiü malànàü saïgàc ca kùayaü càti-visargataþ | malocita-tvàd dehasya kùayo vçddhes tu pãóanaþ || 25 || tatràsthani sthito vàyuþ pittaü tu sveda-raktayoþ | ÷leùmà ÷eùeùu tenaiùàm à÷rayà÷rayiõàü mithaþ || 26 || yad ekasya tad anyasya vardhana-kùapaõauùadham | asthi-màrutayor naivaü pràyo vçddhir hi tarpaõàt || 27 || ÷leùmaõànugatà tasmàt saükùayas tad-viparyayàt | vàyunànugato 'smàc ca vçddhi-kùaya-samudbhavàn || 28 || vikàràn sàdhayec chãghraü kramàl laïghana-bçühaõaiþ | vàyor anya-tra taj-jàüs tu tair evotkrama-yojitaiþ || 29 || vi÷eùàd rakta-vçddhy-utthàn rakta-sruti-virecanaiþ | màüsa-vçddhi-bhavàn rogàn ÷astra-kùàràgni-karmabhiþ || 30 || sthaulya-kàr÷yopacàreõa medo-jàn asthi-saükùayàt | jàtàn kùãra-ghçtais tikta-saüyutair vastibhis tathà || 31 || 11.31dv -saüyuktair vastibhis tathà majja-÷ukrodbhavàn rogàn bhojanaiþ svàdu-tiktakaiþ | vçddhaü ÷ukraü vyavàyàdyair yac cànyac chukra-÷oùikam || 31+1 || 11.31+1av praty-anãkauùadhaü majja- 11.31+1bv -÷ukra-vçddhi-kùaye hitam vió-vçddhi-jàn atãsàra-kriyayà viñ-kùayodbhavàn | meùàja-madhya-kulmàùa-yava-màùa-dvayàdibhiþ || 32 || måtra-vçddhi-kùayotthàü÷ ca meha-kçcchra-cikitsayà | vyàyàmàbhya¤jana-sveda-madyaiþ sveda-kùayodbhavàn || 33 || 11.33av måtra-vçddhi-kùayotthàüs tu sva-sthàna-sthasya kàyàgner aü÷à dhàtuùu saü÷ritàþ | teùàü sàdàti-dãptibhyàü dhàtu-vçddhi-kùayodbhavaþ || 34 || pårvo dhàtuþ paraü kuryàd vçddhaþ kùãõa÷ ca tad-vidham | doùà duùñà rasair dhàtån dåùayanty ubhaye malàn || 35 || adho dve sapta ÷irasi khàni sveda-vahàni ca | malà malàyanàni syur yathà-svaü teùv ato gadàþ || 36 || ojas tu tejo dhàtånàü ÷ukràntànàü paraü smçtam | hçdaya-stham api vyàpi deha-sthiti-nibandhanam || 37 || snigdhaü somàtmakaü ÷uddham ãùal-lohita-pãtakam | yan-nà÷e niyataü nà÷o yasmiüs tiùñhati tiùñhati || 38 || niùpadyante yato bhàvà vividhà deha-saü÷rayàþ | ojaþ kùãyeta kopa-kùud-dhyàna-÷oka-÷ramàdibhiþ || 39 || bibheti dur-balo 'bhãkùõaü dhyàyati vyathitendriyaþ | du÷-chàyo dur-manà råkùo bhavet kùàma÷ ca tat-kùaye || 40 || 11.40cv vi-cchàyo dur-manà råkùo 11.40dv bhavet kùàma÷ ca tat-kùayàt jãvanãyauùadha-kùãra-rasàdyàs tatra bheùajam | ojo-vçddhau hi dehasya tuùñi-puùñi-balodayaþ || 41 || 11.41cv ojo-vçddhau ca dehasya 11.41cv ojo-vçddhau tu dehasya 11.41dv tuùñi-puùñi-balodayàþ yad annaü dveùñi yad api pràrthayetà-virodhi tu | tat tat tyajan sama÷naü÷ ca tau tau vçddhi-kùayau jayet || 42 || 11.42cv tat tat tyajan sama÷nan và kurvate hi ruciü doùà viparãta-samànayoþ | vçddhàþ kùãõà÷ ca bhåyiùñhaü lakùayanty a-budhàs tu na || 43 || 11.43av kurvanti hi ruciü doùà yathà-balaü yathà-svaü ca doùà vçddhà vitanvate | råpàõi jahati kùãõàþ samàþ svaü karma kurvate || 44 || ya eva dehasya samà vivçddhyai ta eva doùà viùamà vadhàya | yasmàd atas te hita-caryayaiva kùayàd vivçddher iva rakùaõãyàþ || 45 || 11.45dv kùayàd vivçddher api rakùaõãyàþ Såtrasthàna pakvà÷aya-kañã-sakthi-÷rotràsthi-spar÷anendriyam | sthànaü vàtasya tatràpi pakvàdhànaü vi÷eùataþ || 1 || nàbhir àmà÷ayaþ svedo lasãkà rudhiraü rasaþ | dçk spar÷anaü ca pittasya nàbhir atra vi÷eùataþ || 2 || uraþ-kaõñha-÷iraþ-kloma-parvàõy àmà÷ayo rasaþ | medo ghràõaü ca jihvà ca kaphasya su-taràm uraþ || 3 || pràõàdi-bhedàt pa¤càtmà vàyuþ pràõo 'tra mårdha-gaþ | uraþ-kaõñha-caro buddhi-hçdayendriya-citta-dhçk || 4 || ùñhãvana-kùavathådgàra-niþ÷vàsànna-prave÷a-kçt | uraþ sthànam udànasya nàsà-nàbhi-galàü÷ caret || 5 || 12.5dv nàsà-nàbhi-galàü÷ caran vàk-pravçtti-prayatnorjà-bala-varõa-smçti-kriyaþ | vyàno hçdi sthitaþ kçtsna-deha-càrã mahà-javaþ || 6 || gaty-apakùepaõotkùepa-nimeùonmeùaõàdikàþ | pràyaþ sarvàþ kriyàs tasmin pratibaddhàþ ÷arãriõàm || 7 || samàno 'gni-samãpa-sthaþ koùñhe carati sarvataþ | annaü gçhõàti pacati vivecayati mu¤cati || 8 || apàno 'pàna-gaþ ÷roõi-vasti-meóhroru-go-caraþ | ÷ukràrtava-÷akçn-måtra-garbha-niùkramaõa-kriyaþ || 9 || pittaü pa¤càtmakaü tatra pakvàmà÷aya-madhya-gam | pa¤ca-bhåtàtmaka-tve 'pi yat taijasa-guõodayàt || 10 || tyakta-dravya-tvaü pàkàdi-karmaõànala-÷abditam | pacaty annaü vibhajate sàra-kiññau pçthak tathà || 11 || 12.11dv sàra-kiññe pçthak tathà tatra-stham eva pittànàü ÷eùàõàm apy anugraham | karoti bala-dànena pàcakaü nàma tat smçtam || 12 || àmà÷ayà÷rayaü pittaü ra¤jakaü rasa-ra¤janàt | buddhi-medhàbhimànàdyair abhipretàrtha-sàdhanàt || 13 || sàdhakaü hçd-gataü pittaü råpàlocanataþ smçtam | dçk-stham àlocakaü tvak-sthaü bhràjakaü bhràjanàt tvacaþ || 14 || ÷leùmà tu pa¤ca-dhoraþ-sthaþ sa trikasya sva-vãryataþ | hçdayasyànna-vãryàc ca tat-stha evàmbu-karmaõà || 15 || 12.15av ÷leùmàpi pa¤ca-dhoraþ-sthaþ kapha-dhàmnàü ca ÷eùàõàü yat karoty avalambanam | ato 'valambakaþ ÷leùmà yas tv àmà÷aya-saüsthitaþ || 16 || 12.16dv yas tv àmà÷aya-saü÷ritaþ kledakaþ so 'nna-saüghàta-kledanàd rasa-bodhanàt | bodhako rasanà-sthàyã ÷iraþ-saüstho 'kùa-tarpaõàt || 17 || tarpakaþ saüdhi-saü÷leùàc chleùakaþ saüdhiùu sthitaþ | iti pràyeõa doùàõàü sthànàny a-vikçtàtmanàm || 18 || 12.18bv chleùakaþ saüdhi-saüsthitaþ vyàpinàm api jànãyàt karmàõi ca pçthak pçthak | uùõena yuktà råkùàdyà vàyoþ kurvanti saücayam || 19 || ÷ãtena kopam uùõena ÷amaü snigdhàdayo guõàþ | ÷ãtena yuktàs tãkùõàdyà÷ cayaü pittasya kurvate || 20 || uùõena kopaü mandàdyàþ ÷amaü ÷ãtopasaühitàþ | ÷ãtena yuktàþ snigdhàdyàþ kurvate ÷leùmaõa÷ cayam || 21 || uùõena kopaü tenaiva guõà råkùàdayaþ ÷amam | cayo vçddhiþ sva-dhàmny eva pradveùo vçddhi-hetuùu || 22 || viparãta-guõecchà ca kopas tån-màrga-gami-tà | liïgànàü dar÷anaü sveùàm a-svàsthyaü roga-saübhavaþ || 23 || sva-sthàna-sthasya sama-tà vikàrà-saübhavaþ ÷amaþ | caya-prakopa-pra÷amà vàyor grãùmàdiùu triùu || 24 || varùàdiùu tu pittasya ÷leùmaõaþ ÷i÷iràdiùu | cãyate laghu-råkùàbhir oùadhibhiþ samãraõaþ || 25 || 12.25av varùàdiùu ca pittasya tad-vidhas tad-vidhe dehe kàlasyauùõyàn na kupyati | adbhir amla-vipàkàbhir oùadhibhi÷ ca tàdç÷am || 26 || pittaü yàti cayaü kopaü na tu kàlasya ÷aityataþ | cãyate snigdha-÷ãtàbhir udakauùadhibhiþ kaphaþ || 27 || tulye 'pi kàle dehe ca skanna-tvàn na prakupyati | iti kàla-sva-bhàvo 'yam àhàràdi-va÷àt punaþ || 28 || 12.28bv skanna-tvàn na vikupyati cayàdãn yànti sadyo 'pi doùàþ kàle 'pi và na tu | vyàpnoti sahasà deham à-pàda-tala-mastakam || 29 || nivartate tu kupito malo 'lpàlpaü jalaugha-vat | nànà-råpair a-saükhyeyair vikàraiþ kupità malàþ || 30 || tàpayanti tanuü tasmàt tad-dhetv-àkçti-sàdhanam | ÷akyaü naikaika-÷o vaktum ataþ sàmànyam ucyate || 31 || doùà eva hi sarveùàü rogàõàm eka-kàraõam | yathà pakùã paripatan sarvataþ sarvam apy ahaþ || 32 || chàyàm atyeti nàtmãyàü yathà và kçtsnam apy adaþ | vikàra-jàtaü vividhaü trãn guõàn nàtivartate || 33 || tathà sva-dhàtu-vaiùamya-nimittam api sarva-dà | vikàra-jàtaü trãn doùàn teùàü kope tu kàraõam || 34 || arthair a-sàtmyaiþ saüyogaþ kàlaþ karma ca duù-kçtam | hãnàti-mithyà-yogena bhidyate tat punas tri-dhà || 35 || hãno 'rthenendriyasyàlpaþ saüyogaþ svena naiva và | ati-yogo 'ti-saüsargaþ såkùma-bhàsura-bhairavam || 36 || aty-àsannàti-dåra-sthaü vi-priyaü vikçtàdi ca | yad akùõà vãkùyate råpaü mithyà-yogaþ sa dàruõaþ || 37 || 12.37dv mithyà-yogaþ su-dàruõaþ evam aty-ucca-påty-àdãn indriyàrthàn yathà-yatham | vidyàt kàlas tu ÷ãtoùõa-varùà-bhedàt tri-dhà mataþ || 38 || 12.38dv -varùa-bhedàt tri-dhà mataþ sa hãno hãna-÷ãtàdir ati-yogo 'ti-lakùaõaþ | mithyà-yogas tu nirdiùño viparãta-sva-lakùaõaþ || 39 || kàya-vàk-citta-bhedena karmàpi vibhajet tri-dhà | kàyàdi-karmaõo hãnà pravçttir hãna-saüj¤akaþ || 40 || 12.40cv kàyàdi-karmaõàü hãnà 12.40dv pravçttir hãna-saüj¤ikà ati-yogo 'ti-vçttis tu vegodãraõa-dhàraõam | viùamàïga-kriyàrambha-patana-skhalanàdikam || 41 || 12.41av ati-yogo 'ti-vçtti÷ ca bhàùaõaü sàmi-bhuktasya ràga-dveùa-bhayàdi ca | karma pràõàtipàtàdi da÷a-dhà yac ca ninditam || 42 || mithyà-yogaþ samasto 'sàv iha vàmu-tra và kçtam | nidànam etad doùàõàü kupitàs tena naika-dhà || 43 || 12.43bv iha càmu-tra và kçtam kurvanti vividhàn vyàdhãn ÷àkhà-koùñhàsthi-saüdhiùu | ÷àkhà raktàdayas tvak ca bàhya-rogàyanaü hi tat || 44 || 12.44dv bàhya-rogàyanaü hi sà tad-à÷rayà maùa-vyaïga-gaõóàlajy-arbudàdayaþ | bahir-bhàgà÷ ca dur-nàma-gulma-÷ophàdayo gadàþ || 45 || antaþ koùñho mahà-srota àma-pakvà÷ayà÷rayaþ | tat-sthànàþ chardy-atãsàra-kàsa-÷vàsodara-jvaràþ || 46 || antar-bhàgaü ca ÷ophàr÷o-gulma-visarpa-vidradhi | ÷iro-hçdaya-vasty-àdi-marmàõy asthnàü ca saüdhayaþ || 47 || 12.47dv -marmàõy asthnàü tu saüdhayaþ tan-nibaddhàþ sirà-snàyu-kaõóaràdyà÷ ca madhyamaþ | roga-màrgaþ sthitàs tatra yakùma-pakùa-vadhàrditàþ || 48 || mårdhàdi-rogàþ saüdhy-asthi-trika-÷åla-grahàdayaþ | sraüsa-vyàsa-vyadha-svàp a-sàda-ruk-toda-bhedanam || 49 || saïgàïga-bhaïga-saükoca-varta-harùaõa-tarpaõam | kampa-pàruùya-sauùirya-÷oùa-spandana-veùñanam || 50 || stambhaþ kaùàya-rasa-tà varõaþ ÷yàvo 'ruõo 'pi và | karmàõi vàyoþ pittasya dàha-ràgoùma-pàki-tàþ || 51 || svedaþ kledaþ srutiþ kothaþ sadanaü mårchanaü madaþ | kañukàmlau rasau varõaþ pàõóuràruõa-varjitaþ || 52 || ÷leùmaõaþ sneha-kàñhinya-kaõóå-÷ãta-tva-gauravam | bandhopalepa-staimitya-÷ophà-pakty-ati-nidra-tàþ || 53 || varõaþ ÷veto rasau svàdu-lavaõau cira-kàri-tà | ity a-÷eùàmaya-vyàpi yad uktaü doùa-lakùaõam || 54 || dar÷anàdyair avahitas tat samyag upalakùayet | vyàdhy-avasthà-vibhàga-j¤aþ pa÷yann àrtàn prati-kùaõam || 55 || abhyàsàt pràpyate dçùñiþ karma-siddhi-prakà÷inã | ratnàdi-sad-a-saj-j¤ànaü na ÷àstràd eva jàyate || 56 || 12.56av abhyàsàj jàyate dçùñiþ 12.56av abhyàsàt kevalaü dçùñiþ dçùñàpacàra-jaþ ka÷-cit ka÷-cit pårvàparàdha-jaþ | tat-saükaràd bhavaty anyo vyàdhir evaü tri-dhà smçtaþ || 57 || 12.57bv ka÷-cit pårvàpacàra-jaþ 12.57dv vyàdhir evaü tri-dhà mataþ yathà-nidànaü doùotthaþ karma-jo hetubhir vinà | mahàrambho 'lpake hetàv àtaïko doùa-karma-jaþ || 58 || vipakùa-÷ãlanàt pårvaþ karma-jaþ karma-saükùayàt | gacchaty ubhaya-janmà tu doùa-karma-kùayàt kùayam || 59 || dvi-dhà sva-para-tantra-tvàd vyàdhayo 'ntyàþ punar dvi-dhà | pårva-jàþ pårva-råpàkhyà jàtàþ pa÷càd upadravàþ || 60 || yathà-sva-janmopa÷ayàþ sva-tantràþ spaùña-lakùaõàþ | viparãtàs tato 'nye tu vidyàd evaü malàn api || 61 || tàÀ lakùayed avahito vikurvàõàn prati-jvaram | teùàü pradhàna-pra÷ame pra÷amo '-÷àmyatas tathà || 62 || pa÷càc cikitset tårõaü và bala-vantam upadravam | vyàdhi-kliùña-÷arãrasya pãóà-kara-taro hi saþ || 63 || 12.63av pa÷càc cikitset pårvaü và vikàra-nàmà-ku÷alo na jihrãyàt kadà-ca-na | na hi sarva-vikàràõàü nàmato 'sti dhruvà sthitiþ || 64 || sa eva kupito doùaþ samutthàna-vi÷eùataþ | sthànàntaràõi ca pràpya vikàràn kurute bahån || 65 || tasmàd vikàra-prakçtãr adhiùñhànàntaràõi ca | buddhvà hetu-vi÷eùàü÷ ca ÷ãghraü kuryàd upakramam || 66 || dåùyaü de÷aü balaü kàlam analaü prakçtiü vayaþ | sat-tvaü sàtmyaü tathàhàram avasthà÷ ca pçthag-vidhàþ || 67 || såkùma-såkùmàþ samãkùyaiùàü doùauùadha-niråpaõe | yo vartate cikitsàyàü na sa skhalati jàtu cit || 68 || gurv-alpa-vyàdhi-saüsthànaü sat-tva-deha-balà-balàt | dç÷yate 'py anya-thà-kàraü tasminn avahito bhavet || 69 || guruü laghum iti vyàdhiü kalpayaüs tu bhiùag-bruvaþ | alpa-doùàkalanayà pathye vipratipadyate || 70 || 12.70bv kalayaüs tu bhiùag-bruvaþ 12.70bv kalpayaüs tu bhiùag dhruvam tato 'lpam alpa-vãryaü và guru-vyàdhau prayojitam | udãrayet-taràü rogàn saü÷odhanam a-yogataþ || 71 || ÷odhanaü tv ati-yogena viparãtaü viparyaye | kùiõuyàn na malàn eva kevalaü vapur asyati || 72 || 12.72dv kevalaü vapur apy ati ato 'bhiyuktaþ satataü sarvam àlocya sarva-thà | tathà yu¤jãta bhaiùajyam àrogyàya yathà dhruvam || 73 || 12.73dv àrogyàya yathà bhavet vakùyante 'taþ paraü doùà vçddhi-kùaya-vibhedataþ | pçthak trãn viddhi saüsargas tri-dhà tatra tu tàn nava || 74 || 12.74cv pçthak trãn viddhi saüsargaü trãn eva samayà vçddhyà ùaó ekasyàti÷àyane | trayo-da÷a samasteùu ùaó dvy-ekàti÷ayena tu || 75 || 12.75dv ùaó dvy-ekàti÷ayena ca ekaü tulyàdhikaiþ ùañ ca tàratamya-vikalpanàt | pa¤ca-viü÷atim ity evaü vçddhaiþ kùãõai÷ ca tàvataþ || 76 || 12.76cv pa¤ca-viü÷atir ity evaü ekaika-vçddhi-sama-tà-kùayaiþ ùañ te puna÷ ca ùañ | eka-kùaya-dvandva-vçddhyà sa-viparyayayàpi te || 77 || bhedà dvi-ùaùñir nirdiùñàs tri-ùaùñiþ svàsthya-kàraõam || 78ab || saüsargàd rasa-rudhiràdibhis tathaiùàü || 78c || 12.78cv saüsargàd rasa-rudhiràdibhis tathaitàn doùàüs tu kùaya-sama-tà-vivçddhi-bhedaiþ || 78d || 12.78dv doùàõàü kùaya-sama-tà-vivçddhi-bhedaiþ ànantyaü tara-tama-yogata÷ ca yàtàn || 78e || jànãyàd avahita-mànaso yathà-svam || 78f || Såtrasthàna vàtasyopakramaþ snehaþ svedaþ saü÷odhanaü mçdu | svàdv-amla-lavaõoùõàni bhojyàny abhyaïga-mardanam || 1 || veùñanaü tràsanaü seko madyaü paiùñika-gauóikam | snigdhoùõà vastayo vasti-niyamaþ sukha-÷ãla-tà || 2 || dãpanaiþ pàcanaiþ snigdhàþ snehà÷ càneka-yonayaþ | vi÷eùàn medya-pi÷ita-rasa-tailànuvàsanam || 3 || pittasya sarpiùaþ pànaü svàdu-÷ãtair virecanam | svàdu-tikta-kaùàyàõi bhojanàny auùadhàni ca || 4 || su-gandhi-÷ãta-hçdyànàü gandhànàm upasevanam | kaõñhe-guõànàü hàràõàü maõãnàm urasà dhçtiþ || 5 || karpåra-candano÷ãrair anulepaþ kùaõe kùaõe | pradoùa÷ candramàþ saudhaü hàri gãtaü himo 'nilaþ || 6 || a-yantraõa-sukhaü mitraü putraþ saüdigdha-mugdha-vàk | chandànuvartino dàràþ priyàþ ÷ãla-vibhåùitàþ || 7 || 13.7av a-yantraõa-mukhaü mitraü ÷ãtàmbu-dhàrà-garbhàõi gçhàõy udyàna-dãrghikàþ | su-tãrtha-vipula-svaccha-salilà÷aya-saikate || 8 || sàmbho-ja-jala-tãrànte kàyamàne drumàkule | saumyà bhàvàþ payaþ sarpir vireka÷ ca vi÷eùataþ || 9 || 13.9bv kàyamànaü drumàkule ÷leùmaõo vidhinà yuktaü tãkùõaü vamana-recanam | annaü råkùàlpa-tãkùõoùõaü kañu-tikta-kaùàyakam || 10 || dãrgha-kàla-sthitaü madyaü rati-prãtiþ prajàgaraþ | aneka-råpo vyàyàma÷ cintà råkùaü vimardanam || 11 || vi÷eùàd vamanaü yåùaþ kùaudraü medo-ghnam auùadham | dhåmopavàsa-gaõóåùà niþ-sukha-tvaü sukhàya ca || 12 || upakramaþ pçthag doùàn yo 'yam uddi÷ya kãrtitaþ | saüsarga-saünipàteùu taü yathà-svaü vikalpayet || 13 || 13.13dv taü yathà-svaü prakalpayet graiùmaþ pràyo marut-pitte vàsantaþ kapha-màrute | maruto yoga-vàhi-tvàt kapha-pitte tu ÷àradaþ || 14 || caya eva jayed doùaü kupitaü tv a-virodhayan | sarva-kope balãyàüsaü ÷eùa-doùà-virodhataþ || 15 || prayogaþ ÷amayed vyàdhim ekaü yo 'nyam udãrayet | nàsau vi÷uddhaþ ÷uddhas tu ÷amayed yo na kopayet || 16 || 13.16av prayogaþ ÷amayed vyàdhiü 13.16bv yo 'nyam anyam udãrayet vyàyàmàd åùmaõas taikùõyàd a-hitàcaraõàd api | koùñhàc chàkhàsthi-marmàõi druta-tvàn màrutasya ca || 17 || doùà yànti tathà tebhyaþ sroto-mukha-vi÷odhanàt | vçddhyàbhiùyandanàt pàkàt koùñhaü vàyo÷ ca nigrahàt || 18 || tatra-sthà÷ ca vilamberan bhåyo hetu-pratãkùiõaþ | te kàlàdi-balaü labdhvà kupyanty anyà÷rayeùv api || 19 || tatrànya-sthàna-saüstheùu tadãyàm a-baleùu tu | kuryàc cikitsàü svàm eva balenànyàbhibhàviùu || 20 || àgantuü ÷amayed doùaü sthàninaü pratikçtya và | pràyas tiryag-gatà doùàþ kle÷ayanty àturàü÷ ciram || 21 || sàdhàraõaü và kurvãta kriyàm ubhaya-yoginãm || 21.1+1 || kuryàn na teùu tvarayà dehàgni-bala-vit kriyàm | ÷amayet tàn prayogeõa sukhaü và koùñham ànayet || 22 || j¤àtvà koùñha-prapannàü÷ ca yathàsannaü vinirharet | sroto-rodha-bala-bhraü÷a-gauravànila-måóha-tàþ || 23 || 13.23dv -gauravànila-måóha-tà àlasyà-pakti-niùñhãva-mala-saïgà-ruci-klamàþ | liïgaü malànàü sàmànàü nir-àmàõàü viparyayaþ || 24 || viõ-måtra-nakha-danta-tvak-cakùuùàü pãta-tà bhavet | rakta-tvam atha kçùõa-tvaü pçùñhàsthi-kañi-saüdhi-ruk || 24.1+1 || 13.24.1+1dv pçùñhàsthi-kañi-saüdhiùu ÷iro-ruk jàyate tãvrà nidrà vi-rasa-tà mukhe | kva-cic ca ÷vayathur gàtre jvaràtãsàra-harùaõam || 24.1+2 || åùmaõo 'lpa-bala-tvena dhàtum àdyam a-pàcitam | duùñam àmà÷aya-gataü rasam àmaü pracakùate || 25 || anye doùebhya evàti-duùñebhyo 'nyo-'nya-mårchanàt | kodravebhyo viùasyeva vadanty àmasya saübhavam || 26 || àmena tena saüpçktà doùà dåùyà÷ ca dåùitàþ | sàmà ity upadi÷yante ye ca rogàs tad-udbhavàþ || 27 || vàyuþ sàmo vibandhàgni-sàda-stambhàntra-kåjanaiþ | vedanà-÷opha-nistodaiþ krama-÷o 'ïgàni pãóayan || 27+1 || vicared yuga-pac càpi gçhõàti kupito bhç÷am | snehàdyair vçddhim àyàti sårya-meghodaye ni÷i || 27+2 || nir-àmo vi÷ado råkùo nir-vibandho 'lpa-vedanaþ | viparãta-guõaiþ ÷àntiü snigdhair yàti vi÷eùataþ || 27+3 || dur-gandhi haritaü ÷yàvaü pittam amlaü ghanaü guru | amlãkà-kaõñha-hçd-dàha-karaü sàmaü vinirdi÷et || 27+4 || à-tàmra-pãtam aty-uùõaü rase kañukam a-sthiram | pakvaü vi-gandhi vij¤eyaü ruci-pakti-bala-pradam || 27+5 || 13.27+5dv ruci-vahni-bala-pradam àvilas tantulaþ styànaþ kaõñha-de÷e 'vatiùñhate | sàmo balàso dur-gandhiþ kùud-udgàra-vighàta-kçt || 27+6 || phena-vàn piõóitaþ pàõdur niþ-sàro '-gandha eva ca | pakvaþ sa eva vij¤eya÷ cheda-vàn vaktra-÷uddhi-daþ || 27+7 || sarva-deha-pravisçtàn sàmàn doùàn na nirharet | lãnàn dhàtuùv an-utkliùñàn phalàd àmàd rasàn iva || 28 || à÷rayasya hi nà÷àya te syur dur-nirhara-tvataþ | pàcanair dãpanaiþ snehais tàn svedai÷ ca pariùkçtàn || 29 || ÷odhayec chodhanaiþ kàle yathàsannaü yathà-balam | hanty à÷u yuktaü vaktreõa dravyam àmà÷ayàn malàn || 30 || ghràõena cordhva-jatråtthàn pakvàdhànàd gudena ca | utkliùñàn adha årdhvaü và na càmàn vahataþ svayam || 31 || dhàrayed auùadhair doùàn vidhçtàs te hi roga-dàþ | pravçttàn pràg ato doùàn upekùeta hità÷inaþ || 32 || vibaddhàn pàcanais tais taiþ pàcayen nirhareta và | ÷ràvaõe kàrttike caitre màsi sàdhàraõe kramàt || 33 || 13.33bv pàcayen nirharet tathà pràvçñ-÷arad-vasanteùu màseùv eteùu ÷odhayet | sàdhàraõeùu vidhinà tri-màsàntaritàn malàn || 33+1 || grãùma-varùà-hima-citàn vàyv-àdãn à÷u nirharet | aty-uùõa-varùa-÷ãtà hi grãùma-varùà-himàgamàþ || 34 || saüdhau sàdhàraõe teùàü duùñàn doùàn vi÷odhayet | svastha-vçttam abhipretya vyàdhau vyàdhi-va÷ena tu || 35 || trayaþ sàdhàraõàs teùàm antare pràvçùàdayaþ | pràvçñ ÷uci-nabhau teùu ÷arad årja-sahau smçtau || 35.1+1 || tapasyo madhu-màsa÷ ca vasantaþ ÷odhanaü prati | etàn çtån vikalpyaivaü dadyàt saü÷odhanaü bhiùak || 35.1+2 || kçtvà ÷ãtoùõa-vçùñãnàü pratãkàraü yathà-yatham | prayojayet kriyàü pràptàü kriyà-kàlaü na hàpayet || 36 || yu¤jyàd an-annam annàdau madhye 'nte kavaóàntare | gràse gràse muhuþ sànnaü sàmudgaü ni÷i cauùadham || 37 || kaphodreke gade 'n-annaü balino roga-rogiõoþ | annàdau vi-guõe 'pàne samàne madhya iùyate || 38 || vyàne 'nte pràtar-à÷asya sàyam-à÷asya tåttare | gràsa-gràsàntayoþ pràõe praduùñe màtari÷vani || 39 || muhur muhur viùa-cchardi-hidhmà-tçñ-÷vàsa-kàsiùu | yojyaü sa-bhojyaü bhaiùajyaü bhojyai÷ citrair a-rocake || 40 || kampàkùepaka-hidhmàsu sàmudgaü laghu-bhojinàm | årdhva-jatru-vikàreùu svapna-kàle pra÷asyate || 41 || Såtrasthàna upakramyasya hi dvi-tvàd dvi-dhaivopakramo mataþ | ekaþ saütarpaõas tatra dvitãya÷ càpatarpaõaþ || 1 || bçühaõo laïghana÷ ceti tat-paryàyàv udàhçtau | bçühaõaü yad bçhat-tvàya laïghanaü làghavàya yat || 2 || dehasya bhavataþ pràyo bhaumàpam itarac ca te | snehanaü råkùaõaü karma svedanaü stambhanaü ca yat || 3 || bhåtànàü tad api dvaidhyàd dvitayaü nàtivartate | ÷odhanaü ÷amanaü ceti dvi-dhà tatràpi laïghanam || 4 || yad ãrayed bahir doùàn pa¤ca-dhà ÷odhanaü ca tat | niråho vamanaü kàya-÷iro-reko 'sra-visrutiþ || 5 || na ÷odhayati yad doùàn samàn nodãrayaty api | samã-karoti viùamàn ÷amanaü tac ca sapta-dhà || 6 || pàcanaü dãpanaü kùut-tçó-vyàyàmàtapa-màrutàþ | bçühaõaü ÷amanaü tv eva vàyoþ pittànilasya ca || 7 || bçühayed vyàdhi-bhaiùajya-madya-strã-÷oka-kar÷itàn | bhàràdhvoraþ-kùata-kùãõa-råkùa-dur-bala-vàtalàn || 8 || garbhiõã-såtikà-bàla-vçddhàn grãùme 'paràn api | màüsa-kùãra-sità-sarpir-madhura-snigdha-vastibhiþ || 9 || svapna-÷ayyà-sukhàbhyaïga-snàna-nirvçti-harùaõaiþ | mehàma-doùàti-snigdha-jvaroru-stambha-kuùñhinaþ || 10 || visarpa-vidradhi-plãha-÷iraþ-kaõñhàkùi-rogiõaþ | sthålàü÷ ca laïghayen nityaü ÷i÷ire tv aparàn api || 11 || tatra saü÷odhanaiþ sthaulya-bala-pitta-kaphàdhikàn | àma-doùa-jvara-cchardir-atãsàra-hçd-àmayaiþ || 12 || vibandha-gauravodgàra-hçl-làsàdibhir àturàn | madhya-sthaulyàdikàn pràyaþ pårvaü pàcana-dãpanaiþ || 13 || ebhir evàmayair àrtàn hãna-sthaulya-balàdhikàn | kùut-tçùõà-nigrahair doùais tv àrtàn madhya-balair dçóhàn || 14 || 14.14cv kùut-tçùõà-nigrahair doùair 14.14cv kùut-tçùõà-nigrahair doùai÷ 14.14dv càrtàn madhya-balair dçóhàn samãraõàtapàyàsaiþ kim utàlpa-balair naràn | na bçühayel laïghanãyàn bçühyàüs tu mçdu laïghayet || 15 || yuktyà và de÷a-kàlàdi-balatas tàn upàcaret | bçühite syàd balaü puùñis tat-sàdhyàmaya-saükùayaþ || 16 || vi-malendriya-tà sargo malànàü làghavaü ruciþ | kùut-tçñ-sahodayaþ ÷uddha-hçdayodgàra-kaõñha-tà || 17 || vyàdhi-màrdavam utsàhas tandrà-nà÷a÷ ca laïghite | an-apekùita-màtràdi-sevite kurutas tu te || 18 || ati-sthaulyàti-kàr÷yàdãn vakùyante te ca sauùadhàþ | råpaü tair eva ca j¤eyam ati-bçühita-laïghite || 19 || 14.19cv råpaü tair eva vij¤eyam ati-sthaulyàpacã-meha-jvarodara-bhagandaràn | kàsa-saünyàsa-kçcchràma-kuùñhàdãn ati-dàruõàn || 20 || tatra medo-'nila-÷leùma-nà÷anaü sarvam iùyate | kulattha-jårõa-÷yàmàka-yava-mudga-madhådakam || 21 || mastu-daõóàhatàriùña-cintà-÷odhana-jàgaram | madhunà tri-phalàü lihyàd guóåcãm abhayàü ghanam || 22 || rasà¤janasya mahataþ pa¤ca-målasya gugguloþ | ÷ilà-jatu-prayoga÷ ca sàgnimantha-raso hitaþ || 23 || 14.23cv ÷ilàhvasya prayoga÷ ca vióaïgaü nàgaraü kùàraþ kàla-loha-rajo madhu | yavàmalaka-cårõaü ca yogo 'ti-sthaulya-doùa-jit || 24 || vyoùa-kañvã-varà-÷igru-vióaïgàtiviùà-sthiràþ | hiïgu-sauvarcalàjàjã-yavànã-dhànya-citrakàþ || 25 || ni÷e bçhatyau hapuùà pàñhà målaü ca kembukàt | eùàü cårõaü madhu ghçtaü tailaü ca sadç÷àü÷akam || 26 || 14.26dv tailaü ca sadç÷àü÷ikam saktubhiþ ùo-óa÷a-guõair yuktaü pãtaü nihanti tat | ati-sthaulyàdikàn sarvàn rogàn anyàü÷ ca tad-vidhàn || 27 || hçd-roga-kàmalà-÷vitra-÷vàsa-kàsa-gala-grahàn | buddhi-medhà-smçti-karaü saünasyàgne÷ ca dãpanam || 28 || ati-kàr÷yaü bhramaþ kàsas tçùõàdhikyam a-rocakaþ | snehàgni-nidrà-dçk-÷rotra-÷ukraujaþ-kùut-svara-kùayaþ || 29 || 14.29av ati-kàr÷yaü bhramaþ ÷vàsa- 14.29bv -tçùõàdhikyam a-rocakaþ vasti-hçn-mårdha-jaïghoru-trika-pàr÷va-rujà jvaraþ | pralàpordhvànila-glàni-cchardi-parvàsthi-bhedanam || 30 || 14.30dv -cchardiþ-parvàsthi-bhedanam varco-måtra-grahàdyà÷ ca jàyante 'ti-vilaïghanàt | kàr÷yam eva varaü sthaulyàn na hi sthålasya bheùajam || 31 || 14.31av viõ-måtràdi-grahàdyà÷ ca 14.31dv na hi sthaulyasya bheùajam bçühaõaü laïghanaü vàlam ati-medo-'gni-vàta-jit | madhura-snigdha-sauhityair yat saukhyena ca na÷yati || 32 || 14.32av bçühaõaü laïghanaü nàlam 14.32cv madhura-sneha-sauhityair 14.32dv yat saukhyena vina÷yati kra÷imà sthavimàty-anta-viparãta-niùevaõaiþ | yojayed bçühaõaü tatra sarvaü pànànna-bheùajam || 33 || a-cintayà harùaõena dhruvaü saütarpaõena ca | svapna-prasaïgàc ca kç÷o varàha iva puùyati || 34 || 14.34av a-cintayà praharùeõa 14.34cv svapna-prasaïgàc ca naro na hi màüsa-samaü ki¤-cid anyad deha-bçhat-tva-kçt | màüsàda-màüsaü màüsena saübhçta-tvàd vi÷eùataþ || 35 || 14.35dv saübhçta-tvàd vi÷iùyate 14.35dv saübhçta-tvàd bçhat-tva-kçt guru cà-tarpaõaü sthåle viparãtaü hitaü kç÷e | yava-godhåmam ubhayos tad-yogyàhita-kalpanam || 36 || 14.36dv tad-yogya-hita-kalpanam 14.36dv tato gràhita-kalpanam doùa-gatyàtiricyante gràhi-bhedy-àdi-bhedataþ | upakramà na te dvi-tvàd bhinnà api gadà iva || 37 || 14.37cv upakramà na tu dvi-tvàd Såtrasthàna madana-madhuka-lambà-nimba-bimbã-vi÷àlà-trapusa-kuñaja-mårvà-devadàlã-kçmighnam | vidula-dahana-citràþ ko÷avatyau kara¤jaþ kaõa-lavaõa-vacailà-sarùapà÷ chardanàni || 1 || nikumbha-kumbha-tri-phalà-gavàkùã-snuk-÷aïkhinã-nãlini-tilvakàni | ÷amyàka-kampillaka-hemadugdhà dugdhaü ca måtraü ca virecanàni || 2 || madana-kuñaja-kuùñha-devadàlã-madhuka-vacà-da÷a-måla-dàru-ràsnàþ | yava-mi÷i-kçtavedhanaü kulatthà madhu lavaõaü trivçtà niråhaõàni || 3 || 15.3cv yava-mi÷i-kçtavedhanaü kulattho vellàpàmàrga-vyoùa-dàrvã-suràlà bãjaü ÷airãùaü bàrhataü ÷aigravaü ca | sàro màdhåkaþ saindhavaü tàrkùya-÷ailaü truñyau pçthvãkà ÷odhayanty uttamàïgam || 4 || bhadradàru nataü kuùñhaü da÷a-målaü balà-dvayam | vàyuü vãrataràdi÷ ca vidàry-àdi÷ ca nà÷ayet || 5 || 15.5bv da÷a-målaü balà-trayam 15.5dv vidàry-àdi÷ ca ÷odhayet dårvànantà nimba-vàsàtmaguptà gundràbhãruþ ÷ãtapàkã priyaïguþ | nyagrodhàdiþ padmakàdiþ sthire dve padmaü vanyaü ÷àrivàdi÷ ca pittam || 6 || àragvadhàdir arkàdir muùkakàdyo 'sanàdikaþ | surasàdiþ sa-mustàdir vatsakàdir balàsa-jit || 7 || jãvantã-kàkolyau mede dve mudga-màùaparõyau ca | çùabhaka-jãvaka-madhukaü ceti gaõo jãvanãyàkhyaþ || 8 || vidàri-pa¤càïgula-vç÷cikàlã-vç÷cãva-devàhvaya-÷årpaparõyaþ | kaõóåkarã jãvana-hrasva-saüj¤e dve pa¤cake gopasutà tripàdã || 9 || 15.9bv -vç÷cãva-devà-dvaya-÷årpaparõyaþ 15.9dv kaõóåkarã gopasutà tripàdã vidàry-àdir ayaü hçdyo bçühaõo vàta-pitta-hà | ÷oùa-gulmàïga-mardordhva-÷vàsa-kàsa-haro gaõaþ || 10 || 15.10cv ÷oùa-gulmàïga-sàdordhva- ÷àrivo÷ãra-kà÷marya-madhåka-÷i÷ira-dvayam | yaùñã paråùakaü hanti dàha-pittàsra-tçó-jvaràn || 11 || padmaka-puõórau vçddhi-tugarddhyaþ ÷çïgy amçtà da÷a jãvana-saüj¤àþ | stanya-karà ghnantãraõa-pittaü prãõana-jãvana-bçühaõa-vçùyàþ || 12 || paråùakaü varà dràkùà kañphalaü katakàt phalam | ràjàhvaü dàóimaü ÷àkaü tçõ-måtràmaya-vàta-jit || 13 || a¤janaü phalinã màüsã padmotpala-rasà¤janam | sailà-madhuka-nàgàhvaü viùàntar-dàha-pitta-nut || 14 || 15.14dv viùàntar-dàha-pitta-jit 15.14dv viùàntar-dàha-pitta-hçt pañola-kañu-rohiõã-candanaü madhusrava-guóåci-pàñhànvitam | nihanti kapha-pitta-kuùñha-jvaràn viùaü vamim a-rocakaü kàmalàm || 15 || guóåcã-padmakàriùña-dhànakà-rakta-candanam | pitta-÷leùma-jvara-cchardi-dàha-tçùõà-ghnam agni-kçt || 16 || 15.16bv -dhànyakà-rakta-candanam 15.16bv -dhànyakaü rakta-candanam 15.16bv -dhanikà-rakta-candanam àragvadhendrayava-pàñali-kàkatiktà-nimbàmçtà-madhurasà-sruva-vçkùa-pàñhàþ | bhånimba-sairyaka-pañola-kara¤ja-yugma-saptacchadàgni-suùavã-phala-bàõa-ghoõñàþ || 17 || àragvadhàdir jayati cchardi-kuùñha-viùa-jvaràn | kaphaü kaõóåü pramehaü ca duùña-vraõa-vi÷odhanaþ || 18 || 15.18dv medodara-vi÷odhanaþ asana-tini÷a-bhårja-÷vetavàha-prakãryàþ khadira-kadara-bhaõóã-÷iü÷ipà-meùa÷çïgyaþ | tri-hima-tala-palà÷à joïgakaþ ÷àka-÷àlau kramuka-dhava-kaliïga-cchàgakarõà÷vakarõàþ || 19 || asanàdir vijayate ÷vitra-kuùñha-kapha-krimãn | pàõóu-rogaü pramehaü ca medo-doùa-nibarhaõaþ || 20 || 15.20bv ÷vitra-kuùñha-vami-krimãn varuõa-sairyaka-yugma-÷atàvarã-dahana-moraña-bilva-viùàõikàþ | dvi-bçhatã-dvi-kara¤ja-jayà-dvayaü bahalapallava-darbha-rujàkaràþ || 21 || 15.21av varaõa-sairyaka-yugma-÷atàvarã- varuõàdiþ kaphaü medo mandàgni-tvaü niyacchati | àóhya-vàtaü ÷iraþ-÷ålaü gulmaü càntaþ sa-vidradhim || 22 || 15.22av varaõàdiþ kaphaü medo 15.22cv adho-vàtaü ÷iraþ-÷ålaü åùakas tutthakaü hiïgu kàsãsa-dvaya-saindhavam | sa-÷ilà-jatu kçcchrà÷ma-gulma-medaþ-kaphàpaham || 23 || 15.23dv -gulma-meha-kaphàpaham vellantaràraõika-båka-vçùà÷mabheda-gokaõñaketkaña-sahàcara-bàõa-kà÷àþ | vçkùàdanã-nala-ku÷a-dvaya-guõñha-gundrà-bhallåka-moraña-kuraõña-karambha-pàrthàþ || 24 || 15.24bv -gokaõñakotkaña-sahàcara-bàõa-kà÷àþ 15.24cv vçkùàdanã-nala-ku÷a-dvaya-guntha-gundrà- 15.24cv vçkùàdanã-nala-ku÷a-dvaya-gu¤cha-gundrà- 15.24cv vçkùàdanã-nala-ku÷a-dvaya-guccha-gundrà- vargo vãrataràdyo 'yaü hanti vàta-kçtàn gadàn | a÷marã-÷arkarà-måtra-kçcchràghàta-rujà-haraþ || 25 || 15.25dv -kçcchràghàta-rujàpahaþ lodhra-÷àbaraka-lodhra-palà÷à jiïginã-sarala-kañphala-yuktàþ | kutsitàmba-kadalã-gata÷okàþ sailavàlu-paripelava-mocàþ || 26 || 15.26av lodhra-÷àbara-kadamba-palà÷à 15.26bv jhi¤jhiõã-sarala-kañphala-yuktàþ eùa lodhràdiko nàma medaþ-kapha-haro gaõaþ | yoni-doùa-haraþ stambhã varõyo viùa-vinà÷anaþ || 27 || arkàlarkau nàgadantã vi÷alyà bhàrgã ràsnà vç÷cikàlã prakãryà | pratyakpuùpã pãtatailodakãryà ÷vetà-yugmaü tàpasànàü ca vçkùaþ || 28 || ayam arkàdiko vargaþ kapha-medo-viùàpahaþ | kçmi-kuùñha-pra÷amano vi÷eùàd vraõa-÷odhanaþ || 29 || 15.29av ayam arkàdiko nàma surasa-yuga-phaõijjaü kàlamàlà vióaïgaü kharabusa-vçùakarõã-kañphalaü kàsamardaþ | kùavaka-sarasi-bhàrgã-kàrmukàþ kàkamàcã kulahala-viùamuùñã bhåstçõo bhåtake÷ã || 30 || 15.30bv kharabuka-vçùakarõã-kañphalàþ kàsamardaþ 15.30bv kharabusa-vçùakarõã-kañphalàþ kàsamardaþ 15.30bc kharamukha-vçùakarõã-kañphalaü kàsamardaþ 15.30cv kùavaka-surasi-bhàrgã-kàrmukàþ kàkamàcã 15.30cv kùavaka-surasi-bhàrgã-kàmukàþ kàkamàcã 15.30cv kùavaka-sarasi-bhàrgã-kàmukàþ kàkamàcã 15.30cv kùavaka-svarasi-bhàrgã-kàrmukàþ kàkamàcã surasàdir gaõaþ ÷leùma-medaþ-kçmi-niùådanaþ | prati÷yàyà-ruci-÷vàsa-kàsa-ghno vraõa-÷odhanaþ || 31 || muùkaka-snug-varà-dvãpi-palà÷a-dhava-÷iü÷ipàþ | gulma-mehà÷marã-pàõóu-medo-'r÷aþ-kapha-÷ukra-jit || 32 || 15.32bv -palà÷a-dhava-÷iü÷ipam vatsaka-mårvà-bhàrgã-kañukà marãcaü ghuõapriyà ca gaõóãram | elà pàñhàjàjã kañvaïga-phalàjamoda-siddhàrtha-vacàþ || 33 || jãraka-hiïgu-vióaïgaü pa÷ugandhà pa¤ca-kolakaü hanti | cala-kapha-medaþ-pãnasa-gulma-jvara-÷åla-dur-nàmnaþ || 34 || 15.34dv pa÷ugandhà pa¤ca-kolakaü ghnanti vacà-jalada-devàhva-nàgaràtiviùàbhayàþ | haridrà-dvaya-yaùñy-àhva-kala÷ã-kuñajodbhavàþ || 35 || vacà-haridràdi-gaõàv àmàtãsàra-nà÷anau | medaþ-kaphàóhya-pavana-stanya-doùa-nibarhaõau || 36 || 15.36bv àmàtãsàra-pàcanau priyaïgu-puùpà¤jana-yugma-padmàþ padmàd rajo yojanavally anantà | mànadrumo moca-rasaþ samaïgà punnàga-÷ãtaü madanãya-hetuþ || 37 || 15.37cv sàradrumo moca-rasaþ samaïgà 15.37dv punnàma-÷ãtaü madanãya-hetuþ ambaùñhà madhukaü namaskarã nandãvçkùa-palà÷a-kacchuràþ | lodhraü dhàtaki-bilva-pe÷ike kañvaïgaþ kamalodbhavaü rajaþ || 38 || gaõau priyaïgv-ambaùñhàdã pakvàtãsàra-nà÷anau | saüdhànãyau hitau pitte vraõànàm api ropaõau || 39 || mustà-vacàgni-dvi-ni÷à-dvi-tiktà-bhallàta-pàñhà-tri-phalà-viùàkhyàþ | kuùñhaü truñã haimavatã ca yoni-stanyàmaya-ghnà mala-pàcanà÷ ca || 40 || nyagrodha-pippala-sadàphala-lodhra-yugmaü jambå-dvayàrjuna-kapãtana-somavalkàþ | plakùàmra-va¤jula-piyàla-palà÷a-nandã-kolã-kadamba-viralà-madhukaü madhåkam || 41 || 15.41av nyagrodha-pippala-sadàphala-lodhra-yugma- 15.41bv -jambå-dvayàrjuna-kapãtana-somavalkàþ nyagrodhàdir gaõo vraõyaþ saügràhã bhagna-sàdhanaþ | medaþ-pittàsra-tçó-dàha-yoni-roga-nibarhaõaþ || 42 || 15.42av nyagrodhàdir gaõo varõyaþ 15.42dv -yoni-doùa-nibarhaõaþ elà-yugma-turuùka-kuùñha-phalinã-màüsã-jala-dhyàmakaü || 43a || spçkkà-coraka-coca-pattra-tagara-sthauõeya-jàtã-rasàþ || 43b || 15.43bv -spçkkà-coraka-coca-pattra-tagara-sthauõeya-jàtã-rasàþ ÷uktir vyàghranakho 'maràhvam aguruþ ÷rãvàsakaþ kuïkumaü || 43c || 15.43cv ÷uktir vyàghranakho 'maràhvam aguruþ ÷rãvàsakaü kuïkumaü 15.43cv ÷ukti-vyàghranakhau suràhvam aguruþ ÷rãveùñakaþ kuïkumaü caõóà-guggulu-deva-dhåpa-khapuràþ punnàga-nàgàhvayam || 43d || elàdiko vàta-kaphau viùaü ca viniyacchati | varõa-prasàdanaþ kaõóå-piñikà-koñha-nà÷anaþ || 44 || 15.44cv varõyaþ prasàdanaþ kaõóå- ÷yàmà-dantã-dravantã-kramuka-kuñaraõà-÷aïkhinã-carma-sàhvà- || 45a || 15.45av ÷yàmà-dantã-dravantã-kramuka-kuñaraõã-÷aïkhinã-carma-sàhvà- -svarõakùãrã-gavàkùã-÷ikhari-rajanaka-cchinnarohà-kara¤jàþ || 45b || bastàntrã vyàdhighàto bahala-bahu-rasas tãkùõavçkùàt phalàni || 45c || 15.45cv bastàntrã vyàdhighàto bahula-bahu-rasas tãkùõavçkùàt phalàni ÷yàmàdyo hanti gulmaü viùama-ruci-kaphau hçd-rujaü måtra-kçcchram || 45d || trayas-triü÷ad iti proktà vargàs teùu tv a-làbhataþ | yu¤jyàt tad-vidham anyac ca dravyaü jahyàd a-yaugikam || 46 || ete vargà doùa-dåùyàdy apekùya kalka-kvàtha-sneha-lehàdi-yuktàþ | pàne nasye 'nvàsane 'ntar bahir và lepàbhyaïgair ghnanti rogàn su-kçcchràn || 47 || 15.47av ete vargà doùa-dåùyàdy avekùya 15.47dv sekàlepair ghnanti rogàn su-kçcchràn 15.47dv svedàbhyaïgair ghnanti rogàn su-kçcchràn Såtrasthàna guru-÷ãta-sara-snigdha-manda-såkùma-mçdu-dravam | auùadhaü snehanaü pràyo viparãtaü viråkùaõam || 1 || sarpir majjà vasà tailaü sneheùu pravaraü matam | tatràpi cottamaü sarpiþ saüskàrasyànuvartanàt || 2 || màdhuryàd a-vidàhi-tvàj janmàdy eva ca ÷ãlanàt | pitta-ghnàs te yathà-pårvam itara-ghnà yathottaram || 3 || ghçtàt tailaü guru vasà tailàn majjà tato 'pi ca | dvàbhyàü tribhi÷ caturbhis tair yamakas tri-vçto mahàn || 4 || svedya-saü÷odhya-madya-strã-vyàyàmàsakta-cintakàþ | vçddha-bàlà-bala-kç÷à råkùàþ kùãõàsra-retasaþ || 5 || vàtàrta-syanda-timira-dàruõa-pratibodhinaþ | snehyà na tv ati-mandàgni-tãkùõàgni-sthåla-dur-balàþ || 6 || åru-stambhàtisàràma-gala-roga-garodaraiþ | mårchà-chardy-a-ruci-÷leùma-tçùõà-madyai÷ ca pãóitàþ || 7 || apaprasåtà yukte ca nasye vastau virecane | tatra dhã-smçti-medhàdi-kàïkùiõàü ÷asyate ghçtam || 8 || 16.8cv tatra dhã-smçti-medhàgni- granthi-nàóã-kçmi-÷leùma-medo-màruta-rogiùu | tailaü làghava-dàróhyàrthi-kråra-koùñheùu dehiùu || 9 || vàtàtapàdhva-bhàra-strã-vyàyàma-kùãõa-dhàtuùu | råkùa-kle÷a-kùamàty-agni-vàtàvçta-patheùu ca || 10 || ÷eùau vasà tu saüdhy-asthi-marma-koùñha-rujàsu ca | tathà dagdhàhata-bhraùña-yoni-karõa-÷iro-ruji || 11 || tailaü pràvçùi varùànte sarpir anyau tu màdhave | çtau sàdhàraõe snehaþ ÷asto 'hni vi-male ravau || 12 || tailaü tvaràyàü ÷ãte 'pi gharme 'pi ca ghçtaü ni÷i | ni÷y eva pitte pavane saüsarge pitta-vaty api || 13 || ni÷y anya-thà vàta-kaphàd rogàþ syuþ pittato divà | yuktyàvacàrayet snehaü bhakùyàdy-annena vastibhiþ || 14 || nasyàbhya¤jana-gaõóåùa-mårdha-karõàkùi-tarpaõaiþ | rasa-bhedaikaka-tvàbhyàü catuþ-ùaùñir vicàraõàþ || 15 || snehasyànyàbhibhåta-tvàd alpa-tvàc ca kramàt smçtàþ | yathokta-hetv-a-bhàvàc ca nàccha-peyo vicàraõà || 16 || 16.16av snehasyànnàbhibhåta-tvàd 16.16dv nàcchaþ peyo vicàraõà snehasya kalpaþ sa ÷reùñhaþ sneha-karmà÷u-sàdhanàt | dvàbhyàü caturbhir aùñàbhir yàmair jãryanti yàþ kramàt || 17 || hrasva-madhyottamà màtràs tàs tàbhya÷ ca hrasãyasãm | kalpayed vãkùya doùàdãn pràg eva tu hrasãyasãm || 18 || hyastane jãrõa evànne sneho 'cchaþ ÷uddhaye bahuþ | ÷amanaþ kùud-vato 'n-anno madhya-màtra÷ ca ÷asyate || 19 || bçühaõo rasa-madyàdyaiþ sa-bhakto 'lpo hitaþ sa ca | bàla-vçddha-pipàsàrta-sneha-dviõ-madya-÷ãliùu || 20 || 16.20bv sa-bhakto 'lpo hita÷ ca saþ strã-sneha-nitya-mandàgni-sukhita-kle÷a-bhãruùu | mçdu-koùñhàlpa-doùeùu kàle coùõe kç÷eùu ca || 21 || pràï-madhyottara-bhakto 'sàv adho-madhyordhva-deha-jàn | vyàdh㤠jayed balaü kuryàd aïgànàü ca yathà-kramam || 22 || vàry uùõam acche 'nupibet snehe tat sukha-paktaye | àsyopalepa-÷uddhyai ca taubaràruùkare na tu || 23 || mårchà dàho '-ratis tçùõà jçmbhà moha-bhrama-klamàþ | bhavanti jãryati snehe jãrõaþ syàt taiþ ÷amaü gataiþ || 23+1 || jãrõà-jãrõa-vi÷aïkàyàü punar uùõodakaü pibet | tenodgàra-vi÷uddhiþ syàt tata÷ ca laghu-tà ruciþ || 24 || bhojyo 'nnaü màtrayà pàsyan ÷vaþ piban pãta-vàn api | dravoùõam an-abhiùyandi nàti-snigdham a-saükaram || 25 || uùõodakopacàrã syàd brahma-càrã kùapà÷ayaþ | na vega-rodhã vyàyàma-krodha-÷oka-himàtapàn || 26 || pravàta-yàna-yànàdhva-bhàùyàty-àsana-saüsthitãþ | nãcàty-uccopadhànàhaþ-svapna-dhåma-rajàüsi ca || 27 || 16.27bv -bhàùyàbhyàsana-saüsthitãþ 16.27bv -bhàùyàty-a÷ana-saüsthitãþ 16.27bv -bhàùyàty-à÷ana-saüsthitãþ yàny ahàni pibet tàni tàvanty anyàny api tyajet | sarva-karmasv ayaü pràyo vyàdhi-kùãõeùu ca kramaþ || 28 || upacàras tu ÷amane kàryaþ snehe virikta-vat | try-aham acchaü mçdau koùñhe kråre sapta-dinaü pibet || 29 || samyak-snigdho 'tha-và yàvad ataþ sàtmyã-bhavet param | vàtànulomyaü dãpto 'gnir varcaþ snigdham a-saühatam || 30 || snehodvegaþ klamaþ samyak-snigdhe råkùe viparyayaþ | ati-snigdhe tu pàõóu-tvaü ghràõa-vaktra-guda-sravàþ || 31 || 16.31av mçdu-snigdhàïga-tà glàniþ 16.31bv snehodvego 'tha làghavam 16.31bv snehodvego 'ïga-làghavam 16.31cv ati-snigdhe tu pàõóu-tva- 16.31cv vi-malendriya-tà samyak- 16.31dv -ghràõa-vaktra-guda-sravàþ 16.31dv -snigdhe råkùe viparyayaþ a-màtrayà-hito '-kàle mithyàhàra-vihàrataþ | snehaþ karoti ÷ophàr÷as-tandrà-stambha-vi-saüj¤a-tàþ || 32 || kaõóå-kuùñha-jvarotkle÷a-÷ålànàha-bhramàdikàn | kùut-tçùõollekhana-sveda-råkùa-pànànna-bheùajam || 33 || 16.33bv -÷ålànàha-bala-kùayàn 16.33cv kùut-tçùõollekhanaü svedo 16.33dv råkùaü pànànna-bheùajam takràriùña-khaloddàla-yava-÷yàmàka-kodravàþ | pippalã-tri-phalà-kùaudra-pathyà-go-måtra-guggulu || 34 || 16.34av takràriùñaü khaloddàla- 16.34bv -yava-÷yàmàka-kodravam yathà-svaü prati-rogaü ca sneha-vyàpadi sàdhanam | viråkùaõe laïghana-vat kçtàti-kçta-lakùaõam || 35 || snigdha-dravoùõa-dhanvottha-rasa-bhuk svedam àcaret | snigdhas try-ahaü sthitaþ kuryàd virekaü vamanaü punaþ || 36 || 16.36bv -rasa-bhuk svedam àcaran ekàhaü dinam anyac ca kapham utkle÷ya tat-karaiþ | màüsalà medurà bhåri-÷leùmàõo viùamàgnayaþ || 37 || snehocità÷ ca ye snehyàs tàn pårvaü råkùayet tataþ | saüsnehya ÷odhayed evaü sneha-vyàpan na jàyate || 38 || alaü malàn ãrayituü sneha÷ cà-sàtmya-tàü gataþ | bàla-vçddhàdiùu sneha-parihàrà-sahiùõuùu || 39 || yogàn imàn an-udvegàn sadyaþ-snehàn prayojayet | pràjya-màüsa-rasàs teùu peyà và sneha-bharjità || 40 || 16.40dv peyà và sneha-bharjitàþ tila-cårõa÷ ca sa-sneha-phàõitaþ kç÷arà tathà | kùãra-peyà ghçtàóhyoùõà dadhno và sa-guóaþ saraþ || 41 || 16.41av tila-cårõaü ca sa-sneha- 16.41bv -phàõitaü kç÷arà tathà peyà ca pa¤ca-prasçtà snehais taõóula-pa¤camaiþ | saptaite snehanàþ sadyaþ snehà÷ ca lavaõolbaõàþ || 42 || 16.42dv sneha÷ ca lavaõolbaõaþ tad dhy abhiùyandy a-råkùaü ca såkùmam uùõaü vyavàyi ca | guóànåpàmiùa-kùãra-tila-màùa-surà-dadhi || 43 || 16.43av tad dhi viùyandy a-råkùaü ca kuùñha-÷opha-prameheùu snehàrthaü na prakalpayet | tri-phalà-pippalã-pathyà-guggulv-àdi-vipàcitàn || 44 || snehàn yathà-svam eteùàü yojayed a-vikàriõaþ | kùãõànàü tv àmayair agni-deha-saüdhukùaõa-kùamàn || 45 || 16.45av kùãõànàm àmayair agni- dãptàntaràgniþ pari÷uddha-koùñhaþ pratyagra-dhàtur bala-varõa-yuktaþ | dçóhendriyo manda-jaraþ ÷atàyuþ snehopasevã puruùaþ pradiùñaþ || 46 || Såtrasthàna svedas tàpopanàhoùma-drava-bhedàc catur-vidhaþ | tàpo 'gni-tapta-vasana-phàla-hasta-talàdibhiþ || 1 || upanàho vacà-kiõva-÷atàhvà-devadàrubhiþ | dhànyaiþ samastair gandhai÷ ca ràsnairaõóa-jañàmiùaiþ || 2 || udrikta-lavaõaiþ sneha-cukra-takra-payaþ-plutaiþ | kevale pavane ÷leùma-saüsçùñe surasàdibhiþ || 3 || pittena padmakàdyais tu ÷àlvaõàkhyaiþ punaþ punaþ | snigdhoùõa-vãryair mçdubhi÷ carma-paññair a-påtibhiþ || 4 || 17.4av pittena padmakàdyai÷ ca 17.4bv ÷àlvalàkhyaiþ punaþ punaþ a-làbhe vàta-jit pattra-kau÷eyàvika-÷àñakaiþ | baddhaü ràtrau divà mu¤cen mu¤ced ràtrau divà-kçtam || 5 || åùmà tåtkàrikà-loùña-kapàlopala-pàüsubhiþ | pattra-bhaïgena dhànyena karãùa-sikatà-tuùaiþ || 6 || anekopàya-saütaptaiþ prayojyo de÷a-kàlataþ | ÷igru-vàraõakairaõóa-kara¤ja-surasàrjakàt || 7 || ÷irãùa-vàsà-vaü÷àrka-màlatã-dãrghavçntataþ | pattra-bhaïgair vacàdyai÷ ca màüsai÷ cànåpa-vàri-jaiþ || 8 || da÷a-målena ca pçthak sahitair và yathà-malam | sneha-vadbhiþ surà-÷ukta-vàri-kùãràdi-sàdhitaiþ || 9 || kumbhãr galantãr nàóãr và pårayitvà rujàrditam | vàsasàcchàditaü gàtraü snigdhaü si¤ced yathà-sukham || 10 || 17.10cv vastràvacchàditaü gàtraü tair eva và dravaiþ pårõaü kuõóaü sarvàïga-ge 'nile | avagàhyàturas tiùñhed ar÷aþ-kçcchràdi-rukùu ca || 11 || nivàte 'ntar-bahiþ-snigdho jãrõànnaþ svedam àcaret | vyàdhi-vyàdhita-de÷artu-va÷àn madhya-varàvaram || 12 || 17.12av nir-vàte 'ntar-bahiþ-snigdho kaphàrto råkùaõaü råkùo råkùaþ snigdhaü kaphànile | àmà÷aya-gate vàyau kaphe pakvà÷ayà÷rite || 13 || 17.13av kaphe taü råkùaõai råkùo råkùa-pårvaü tathà sneha-pårvaü sthànànurodhataþ | alpaü vaïkùaõayoþ sv-alpaü dçï-muùka-hçdaye na và || 14 || 17.14cv alpaü vaïkùaõayoþ svedaü ÷ãta-÷åla-kùaye svinno jàte 'ïgànàü ca màrdave | syàc chanair mçditaþ snàtas tataþ sneha-vidhiü bhajet || 15 || pittàsra-kopa-tçõ-mårchà-svaràïga-sadana-bhramàþ | saüdhi-pãóà jvaraþ ÷yàva-rakta-maõóala-dar÷anam || 16 || svedàti-yogàc chardi÷ ca tatra stambhanam auùadham | viùa-kùàràgny-atãsàra-cchardi-mohàtureùu ca || 17 || svedanaü guru tãkùõoùõaü pràyaþ stambhanam anya-thà | drava-sthira-sara-snigdha-råkùa-såkùmaü ca bheùajam || 18 || svedanaü stambhanaü ÷lakùõaü råkùa-såkùma-sara-dravam | pràyas tiktaü kaùàyaü ca madhuraü ca samàsataþ || 19 || stambhitaþ syàd bale labdhe yathoktàmaya-saükùayàt | stambha-tvak-snàyu-saükoca-kampa-hçd-vàg-ghanu-grahaiþ || 20 || pàdauùñha-tvak-karaiþ ÷yàvair ati-stambhitam àdi÷et | na svedayed ati-sthåla-råkùa-dur-bala-mårchitàn || 21 || stambhanãya-kùata-kùãõa-kùàma-madya-vikàriõaþ | timirodara-vãsarpa-kuùñha-÷oùàóhya-rogiõaþ || 22 || 17.22dv -kuùñha-÷ophàóhya-rogiõaþ pãta-dugdha-dadhi-sneha-madhån kçta-virecanàn | bhraùña-dagdha-guda-glàni-krodha-÷oka-bhayàrditàn || 23 || 17.23dv -krodha-÷oka-bhayànvitàn 17.23dv -krodha-rakta-kùayànvitàn kùut-tçùõà-kàmalà-pàõóu-mehinaþ pitta-pãóitàn | garbhiõãü puùpitàü såtàü mçdu càtyayike gade || 24 || 17.24dv mçdu tv àtyayike gade ÷vàsa-kàsa-prati÷yàya-hidhmàdhmàna-vibandhiùu | svara-bhedànila-vyàdhi-÷leùmàma-stambha-gaurave || 25 || aïga-marda-kañã-pàr÷va-pçùñha-kukùi-hanu-grahe | mahat-tve muùkayoþ khalyàm àyàme vàta-kaõñake || 26 || måtra-kçcchràrbuda-granthi-÷ukràghàtàóhya-màrute | svedaü yathà-yathaü kuryàt tad-auùadha-vibhàgataþ || 27 || svedo hitas tv an-àgneyo vàte medaþ-kaphàvçte | nivàtaü gçham àyàso guru-pràvaraõaü bhayam || 28 || upanàhàhava-krodhà bhåri-pànaü kùudhàtapaþ || 28ª || 17.28ªav upanàhàhava-krodha- 17.28ªbv -bhåri-pànaü kùudhàtapaþ 17.28ªbv bhåri-pàna-kùud-àtapaþ svedayanti da÷aitàni naram agni-guõàd çte || 28ª+1 || sneha-klinnàþ koùñha-gà dhàtu-gà và sroto-lãnà ye ca ÷àkhàsthi-saüsthàþ | doùàþ svedais te dravã-kçtya koùñhaü nãtàþ samyak ÷uddhibhir nirhriyante || 29 || Såtrasthàna kaphe vidadhyàd vamanaü saüyoge và kapholbaõe | tad-vad virecanaü pitte vi÷eùeõa tu vàmayet || 1 || nava-jvaràtisàràdhaþ-pittàsçg-ràja-yakùmiõaþ | kuùñha-mehàpacã-granthi-÷lãpadonmàda-kàsinaþ || 2 || ÷vàsa-hçl-làsa-vãsarpa-stanya-doùordhva-rogiõaþ | a-vàmyà garbhiõã råkùaþ kùudhito nitya-duþkhitaþ || 3 || 18.3bv -stanya-rogordhva-rogiõaþ 18.3cv a-vàmyà garbhiõã-råkùa- 18.3dv -kùudhità nitya-duþkhitàþ bàla-vçddha-kç÷a-sthåla-hçd-rogi-kùata-dur-balàþ | prasakta-vamathu-plãha-timira-kçmi-koùñhinaþ || 4 || årdhva-pravçtta-vàyv-asra-datta-vasti-hata-svaràþ | måtràghàty udarã gulmã dur-vamo 'ty-agnir ar÷asaþ || 5 || 18.5av årdhva-pravçtta-vàtàsra- udàvarta-bhramàùñhãlà-pàr÷va-rug-vàta-rogiõaþ | çte viùa-garà-jãrõa-viruddhàbhyavahàrataþ || 6 || 18.6av udàvarta-÷ramàùñhãlà- prasakta-vamathoþ pårve pràyeõàma-jvaro 'pi ca | dhåmàntaiþ karmabhir varjyàþ sarvair eva tv a-jãrõinaþ || 7 || vireka-sàdhyà gulmàr÷o-visphoña-vyaïga-kàmalàþ | jãrõa-jvarodara-gara-cchardi-plãha-halãmakàþ || 8 || 18.8cv jãrõa-jvarodara-cchardi- 18.8dv -plãhànàha-halãmakàþ 18.8dv -plãha-pàõóu-halãmakàþ vidradhis timiraü kàcaþ syandaþ pakvà÷aya-vyathà | yoni-÷ukrà÷rayà rogàþ koùñha-gàþ kçmayo vraõàþ || 9 || 18.9cv yoni-÷ukra-gatà rogàþ 18.9cv yoni-÷ukrà÷ayà rogàþ vàtàsram årdhva-gaü raktaü måtràghàtaþ ÷akçd-grahaþ | vàmya÷ ca kuùñha-mehàdyà na tu recyà nava-jvarã || 10 || 18.10av vàtàsçg årdhva-gaü raktaü 18.10dv na tu recyo nava-jvarã alpàgny-adho-ga-pittàsra-kùata-pàyv-atisàriõaþ | sa-÷alyàsthàpita-kråra-koùñhàti-snigdha-÷oùiõaþ || 11 || 18.11cv sa-÷alyàbhihata-kråra- atha sàdhàraõe kàle snigdha-svinnaü yathà-vidhi | ÷vo-vamyam utkliùña-kaphaü matsya-màùa-tilàdibhiþ || 12 || 18.12dv matsya-màüsa-tilàdibhiþ 18.12dv màüsa-màùa-tilàdibhiþ ni÷àü suptaü su-jãrõànnaü pårvàhõe kçta-maïgalam | nir-annam ãùat-snigdhaü và peyayà pãta-sarpiùam || 13 || 18.13av ni÷àü suptaü ca jãrõànnaü vçddha-bàlà-bala-klãba-bhãrån rogànurodhataþ | à-kaõñhaü pàyitàn madyaü kùãram ikùu-rasaü rasam || 14 || 18.14cv à-kaõñhaü pàyayen madyaü yathà-vikàra-vihitàü madhu-saindhava-saüyutàm | koùñhaü vibhajya bhaiùajya-màtràü mantràbhimantritàm || 15 || brahma-dakùà÷vi-rudrendra-bhå-candràrkànilànalàþ | çùayaþ sauùadhi-gràmà bhåta-saüghà÷ ca pàntu vaþ || 16 || rasàyanam ivarùãõàm a-maràõàm ivàmçtam | sudhevottama-nàgànàü bhaiùajyam idam astu te || 17 || 18.17av rasàyanam ivarùãõàü 18.17bv devànàm amçtaü yathà namo bhaga-vate bhaiùajya-gurave vaióårya-prabha-ràjàya || 17+1 || tathà-gatàyàrhate samyak-saübuddhàya || 17+2 || tad yathà || 17+3 || bhaiùajye bhaiùajye mahà-bhaiùajye samudgate svàhà || 17+4 || 18.17+4v bhaiùajye bhaiùajye mahà-bhaiùajye bhaiùajya-samudgate svàhà 18.17+4v bhaiùajye mahà-bhaiùajye samudgate svàhà pràï-mukhaü pàyayet pãto muhårtam anupàlayet | tan-manà jàta-hçl-làsa-praseka÷ chardayet tataþ || 18 || 18.18av pràï-mukhaü pàyayet pãtaü 18.18av pràï-mukhaü pàyayet pãte 18.18dv -prasekaü chardayet tataþ aïgulãbhyàm an-àyasto nàlena mçdunàtha-và | gala-tàlv a-rujan vegàn a-pravçttàn pravartayan || 19 || 18.19dv nà-pravçttàn pravartayan 18.19dv nà-pravçttàn pravartayet 18.19dv a-pravçttàn pravartayet pravartayan pravçttàü÷ ca jànu-tulyàsane sthitaþ | ubhe pàr÷ve lalàñaü ca vamata÷ càsya dhàrayet || 20 || prapãóayet tathà nàbhiü pçùñhaü ca pratilomataþ | kaphe tãkùõoùõa-kañukaiþ pitte svàdu-himair iti || 21 || vamet snigdhàmla-lavaõaiþ saüsçùñe marutà kaphe | pittasya dar÷anaü yàvac chedo và ÷leùmaõo bhavet || 22 || hãna-vegaþ kaõà-dhàtrã-siddhàrtha-lavaõodakaiþ | vamet punaþ punas tatra vegànàm a-pravartanam || 23 || pravçttiþ sa-vibandhà và kevalasyauùadhasya và | a-yogas tena niùñhãva-kaõóå-koñha-jvaràdayaþ || 24 || nir-vibandhaü pravartante kapha-pittànilàþ kramàt | samyag-yoge 'ti-yoge tu phena-candraka-rakta-vat || 25 || 18.25dv phena-candrika-rakta-vat manaþ-prasàdaþ svàsthyaü càvasthànaü ca svayaü bhavet | vaiparãtyam a-yogànàü na càti-mahatã vyathà || 25.1+(1) || 18.25.1+(1)av manaþ-prasàdaþ svàsthyaü ca 18.25.1+(1)bv avasthànaü svayaü bhavet vamitaü kùàma-tà dàhaþ kaõñha-÷oùas tamo bhramaþ | ghorà vàyv-àmayà mçtyur jãva-÷oõita-nirgamàt || 26 || samyag-yogena vamitaü kùaõam à÷vàsya pàyayet | dhåma-trayasyànya-tamaü snehàcàram athàdi÷et || 27 || tataþ sàyaü prabhàte và kùud-vàn snàtaþ sukhàmbunà | bhu¤jàno rakta-÷àly-annaü bhajet peyàdikaü kramam || 28 || 18.28cv puràõa-rakta-÷àlãnàm 18.28cv bhu¤jàno 'nnam apekùeta 18.28dv a-sneha-lavaõoùaõam 18.28dv peyàdikam imaü kramam 18.28dv peyàdikam imaü kramàt 18.28dv peyàdikam amuü kramam peyàü vilepãm a-kçtaü kçtaü ca yåùaü rasaü trãn ubhayaü tathaikam | krameõa seveta naro 'nna-kàlàn pradhàna-madhyàvara-÷uddhi-÷uddhaþ || 29 || yathàõur agnis tçõa-go-mayàdyaiþ saüdhukùyamàõo bhavati krameõa | mahàn sthiraþ sarva-pacas tathaiva ÷uddhasya peyàdibhir antaràgniþ || 30 || 18.30dv ÷uddhasya peyàdibhir antar-agniþ jaghanya-madhya-pravare tu vegà÷ catvàra iùñà vamane ùaó aùñau | da÷aiva te dvi-tri-guõà vireke prasthas tathà syàd dvi-catur-guõa÷ ca || 31 || pittàvasànaü vamanaü virekàd ardhaü kaphàntaü ca virekam àhuþ | dvi-tràn sa-viñkàn apanãya vegàn meyaü vireke vamane tu pãtam || 32 || athainaü vàmitaü bhåyaþ sneha-svedopapàditam | ÷leùma-kàle gate j¤àtvà koùñhaü samyag virecayet || 33 || bahu-pitto mçduþ koùñhaþ kùãreõàpi viricyate | prabhåta-màrutaþ kråraþ kçcchràc chyàmàdikair api || 34 || kaùàya-madhuraiþ pitte virekaþ kañukaiþ kaphe | snigdhoùõa-lavaõair vàyàv a-pravçttau tu pàyayet || 35 || uùõàmbu svedayed asya pàõi-tàpena codaram | utthàne 'lpe dine tasmin bhuktvànye-dyuþ punaþ pibet || 36 || a-dçóha-sneha-koùñhas tu pibed årdhvaü da÷àhataþ | bhåyo 'py upaskçta-tanuþ sneha-svedair virecanam || 37 || yaugikaü samyag àlocya smaran pårvam atikramam | hçt-kukùy-a-÷uddhir a-rucir utkle÷aþ ÷leùma-pittayoþ || 38 || 18.38bv smaran pårvam anukramam kaõóå-vidàhaþ piñikàh pãnaso vàta-vió-grahaþ | a-yoga-lakùaõaü yogo vaiparãtye yathoditàt || 39 || 18.39av kaõóå-vidàhaþ piñikà viñ-pitta-kapha-vàteùu niþsçteùu kramàt sravet | niþ-÷leùma-pittam udakaü ÷vetaü kçùõaü sa-lohitam || 40 || màüsa-dhàvana-tulyaü và medaþ-khaõóàbham eva và | guda-niþsaraõaü tçùõà bhramo netra-prave÷anam || 41 || 18.41dv ÷ramo netra-prave÷anam bhavanty ati-viriktasya tathàti-vamanàmayàþ | samyag-viriktam enaü ca vamanoktena yojayet || 42 || dhåma-varjyena vidhinà tato vamita-vàn iva | krameõànnàni bhu¤jàno bhajet prakçti-bhojanam || 43 || manda-vahnim a-saü÷uddham a-kùàmaü doùa-dur-balam | a-dçùña-jãrõa-liïgaü ca laïghayet pãta-bheùajam || 44 || sneha-svedauùadhotkle÷a-saïgair iti na bàdhyate | saü÷odhanàsra-visràva-sneha-yojana-laïghanaiþ || 45 || yàty agnir manda-tàü tasmàt kramaü peyàdim àcaret | srutàlpa-pitta-÷leùmàõaü madya-paü vàta-paittikam || 46 || peyàü na pàyayet teùàü tarpaõàdi-kramo hitaþ | a-pakvaü vamanaü do÷àn pacyamànaü virecanam || 47 || 18.47bv tarpaõàdiþ kramo hitaþ 18.47bv tarpaõàdiþ kramo mataþ 18.47bv tarpaõàdi-kramo mataþ nirhared vamanasyàtaþ pàkaü na pratipàlayet | dur-balo bahu-doùa÷ ca doùa-pàkena yaþ svayam || 48 || viricyate bhedanãyair bhojyais tam upapàdayet | dur-balaþ ÷odhitaþ pårvam alpa-doùaþ kç÷o naraþ || 49 || 18.49bv bhojyais taü samupàcaret a-parij¤àta-koùñha÷ ca piben mçdv alpam auùadham | varaü tad a-sakçt-pãtam anya-thà saü÷ayàvaham || 50 || 18.50av varaü tad a-sakçt-pãtaü 18.50bv nànya-thà saü÷ayàvaham hared bahåü÷ calàn doùàn alpàn alpàn punaþ punaþ | dur-balasya mçdu-dravyair alpàn saü÷amayet tu tàn || 51 || kle÷ayanti ciraü te hi hanyur vainam a-nirhçtàþ | mandàgniü kråra-koùñhaü ca sa-kùàra-lavaõair ghçtaiþ || 52 || 18.52bv hanyu÷ cainam a-nirhçtàþ saüdhukùitàgniü vijita-kapha-vàtaü ca ÷odhayet | råkùa-bahv-anila-kråra-koùñha-vyàyàma-÷ãlinàm || 53 || dãptàgnãnàü ca bhaiùajyam a-virecyaiva jãryati | tebhyo vastiü purà dadyàt tataþ snigdhaü virecanam || 54 || 18.54cv tebhyo vastiü puro dadyàt ÷akçn nirhçtya và ki¤-cit tãkùõàbhiþ phala-vartibhiþ | pravçttaü hi malaü snigdho vireko nirharet sukham || 55 || viùàbhighàta-piñikà-kuùñha-÷opha-visarpiõaþ | kàmalà-pàõóu-mehàrtàn nàti-snigdhàn vi÷odhayet || 56 || 18.56dv nàti-snigdhàn virecayet sarvàn sneha-virekai÷ ca råkùais tu sneha-bhàvitàn | karmaõàü vamanàdãnàü punar apy antare 'ntare || 57 || 18.57bv råkùai÷ ca sneha-bhàvitàn sneha-svedau prayu¤jãta sneham ante balàya ca | malo hi dehàd utkle÷ya hriyate vàsaso yathà || 58 || sneha-svedais tathotkliùñaþ ÷odhyate ÷odhanair malaþ | sneha-svedàv an-abhyasya kuryàt saü÷odhanaü tu yaþ || 59 || 18.59av sneha-svedais tathotkle÷ya 18.59bv hriyate ÷odhanair malaþ dàru ÷uùkam ivàn-àme ÷arãraü tasya dãryate || 59ªab || buddhi-prasàdaü balam indriyàõàü dhàtu-sthira-tvaü jvalanasya dãptim | ciràc ca pàkaü vayasaþ karoti saü÷odhanaü samyag-upàsyamànam || 60ª || 18.60ªav buddheþ prasàdaü balam indriyàõàü 18.60ªbv dhàtoþ sthira-tvaü jvalanasya dãptim Såtrasthàna vàtolbaõeùu doùeùu vàte và vastir iùyate | upakramàõàü sarveùàü so 'graõãs tri-vidhas tu saþ || 1 || 19.1dv so 'graõãs tri-vidha÷ ca saþ niråho 'nvàsanaü vastir uttaras tena sàdhayet | gulmànàha-khuóa-plãha-÷uddhàtãsàra-÷ålinaþ || 2 || jãrõa-jvara-prati÷yàya-÷ukrànila-mala-grahàn | vardhmà÷marã-rajo-nà÷àn dàruõàü÷ cànilàmayàn || 3 || an-àsthàpyàs tv ati-snigdhaþ kùatorasko bhç÷aü kç÷aþ | àmàtãsàrã vami-màn saü÷uddho datta-nàvanaþ || 4 || ÷vàsa-kàsa-prasekàr÷o-hidhmàdhmànàlpa-vahnayaþ | ÷åna-pàyuþ kçtàhàro baddha-cchidrodakodarã || 5 || 19.5dv baddha-cchidra-dakodarã kuùñhã ca madhu-mehã ca màsàn sapta ca garbhiõã | àsthàpyà eva cànvàsyà vi÷eùàd ati-vahnayaþ || 6 || råkùàþ kevala-vàtàrtà nànuvàsyàs ta eva ca | ye 'n-àsthàpyàs tathà pàõóu-kàmalà-meha-pãnasàþ || 7 || nir-anna-plãha-vió-bhedi-guru-koùñha-kaphodaràþ | abhiùyandi-bhç÷a-sthåla-kçmi-koùñhàóhya-màrutàþ || 8 || 19.8bv -guru-koùñhaþ kaphodarã 19.8cv abhiùyandi-kç÷a-sthåla- pãte viùe gare 'pacyàü ÷lãpadã gala-gaõóa-vàn | tayos tu netraü hemàdi-dhàtu-dàrv-asthi-veõu-jam || 9 || go-pucchàkàram a-cchidraü ÷lakùõarju guñikà-mukham | åne 'bde pa¤ca pårõe 'sminn à-saptabhyo 'ïgulàni ùañ || 10 || saptame sapta tàny aùñau dvà-da÷e ùo-óa÷e nava | dvà-da÷aiva paraü viü÷àd vãkùya varùàntareùu ca || 11 || vayo-bala-÷arãràõi pramàõam abhivardhayet | svàïguùñhena samaü måle sthaulyenàgre kaniùñhayà || 12 || pårõe 'bde 'ïgulam àdàya tad-ardhàrdha-pravardhitam | try-aïgulaü paramaü chidraü måle 'gre vahate tu yat || 13 || mudgaü màùaü kalàyaü ca klinnaü karkandhukaü kramàt | måla-cchidra-pramàõena prànte ghañita-karõikam || 14 || vartyàgre pihitaü måle yathà-svaü dvy-aïgulàntaram | karõikà-dvitayaü netre kuryàt tatra ca yojayet || 15 || 19.15bv yathà-svaü dvy-aïgulàntare 19.15dv kuryàt tatra prayojayet 19.15dv kuryàt tatra tu yojayet ajàvi-mahiùàdãnàü vastiü su-mçditaü dçóham | kaùàya-raktaü ni÷-chidra-granthi-gandha-siraü tanum || 16 || 19.16av go-'jàvi-mahiùàdãnàü grathitaü sàdhu såtreõa sukha-saüsthàpya-bheùajam | vasty-a-bhàve 'ïka-pàdaü và nyased vàso 'tha-và ghanam || 17 || 19.17av granthitaü sàdhu såtreõa niråha-màtrà prathame praku¤co vatsare param | praku¤ca-vçddhiþ praty-abdaü yàvat ùañ prasçtàs tataþ || 18 || 19.18bv praku¤co vatsaràt param prasçtaü vardhayed årdhvaü dvà-da÷àùñà-da÷asya tu | à-saptater idaü mànaü da÷aiva prasçtàþ param || 19 || 19.19bv dvà-da÷àùñà-da÷asya ca yathà-yathaü niråhasya pàdo màtrànuvàsane | àsthàpyaü snehitaü svinnaü ÷uddhaü labdha-balaü punaþ || 20 || anvàsanàrhaü vij¤àya pårvam evànuvàsayet | ÷ãte vasante ca divà ràtrau ke-cit tato 'nya-dà || 21 || 19.21dv ràtrau ke-cit tato 'nya-thà abhyakta-snàtam ucitàt pàda-hãnaü hitaü laghu | a-snigdha-råkùam a÷itaü sànu-pànaü dravàdi ca || 22 || 19.22dv sànu-pànaü dravàdi và kçta-caïkramaõaü mukta-viõ-måtraü ÷ayane sukhe | nàty-ucchrite na coc-chãrùe saüviùñaü vàma-pàr÷vataþ || 23 || saükocya dakùiõaü sakthi prasàrya ca tato 'param | athàsya netraü praõayet snigdhe snigdha-mukhaü gude || 24 || 19.24dv snigdhaü snigdha-mukhe gude ucchvàsya vaster vadane baddhe hastam a-kampayan | pçùñha-vaü÷aü prati tato nàti-druta-vilambitam || 25 || nàti-vegaü na và mandaü sakçd eva prapãóayet | sàva÷eùaü ca kurvãta vàyuþ ÷eùe hi tiùñhati || 26 || 19.26cv sàva÷eùaü prakurvãta datte tåttàna-dehasya pàõinà tàóayet sphijau | tat-pàrùõibhyàü tathà ÷ayyàü pàdata÷ ca trir utkùipet || 27 || tataþ prasàritàïgasya sopadhànasya pàrùõike | àhanyàn muùñinàïgaü ca snehenàbhyajya mardayet || 28 || vedanàrtam iti sneho na hi ÷ãghraü nivartate | yojyaþ ÷ãghraü nivçtte 'nyaþ sneho '-tiùñhann a-kàrya-kçt || 29 || dãptàgniü tv àgata-snehaü sàyàhne bhojayel laghu | nivçtti-kàlaþ paramas trayo yàmas tataþ param || 30 || aho-ràtram upekùeta parataþ phala-vartibhiþ | tãkùõair và vastibhiþ kuryàd yatnaü sneha-nivçttaye || 31 || ati-raukùyàd an-àgacchan na cej jàóyàdi-doùa-kçt | upekùetaiva hi tato 'dhyuùita÷ ca ni÷àü pibet || 32 || pràtar nàgara-dhànyàmbhaþ koùõaü kevalam eva và | anvàsayet tçtãye 'hni pa¤came và puna÷ ca tam || 33 || yathà và sneha-paktiþ syàd ato 'ty-ulbaõa-màrutàn | vyàyàma-nityàn dãptàgnãn råkùàü÷ ca prati-vàsaram || 34 || àdhmàna-saükoca-purãùa-bandha-kùãõendriya-tvà-ruci-bhaïga-÷ålàþ | pàïgulya-÷àkhà÷rita-vàta-bhagna-bandhà÷ ca sàdhyà hy anuvàsanena || 34+1 || 19.34+1dv -vàtà÷ ca sàdhyà hy anuvàsanena iti snehais tri-caturaiþ snigdhe sroto-vi÷uddhaye | niråhaü ÷odhanaü yu¤jyàd a-snigdhe snehanaü tanoþ || 35 || pa¤came 'tha tçtãye và divase sàdhake ÷ubhe | madhyàhne ki¤-cid-àvçtte prayukte bali-maïgale || 36 || abhyakta-sveditotsçùña-malaü nàti-bubhukùitam | avekùya puruùaü doùa-bheùajàdãni càdaràt || 37 || 19.37cv avetya puruùaü doùa- vastiü prakalpayed vaidyas tad-vidyair bahubhiþ saha | kvàthayed viü÷ati-palaü dravyasyàùñau phalàni ca || 38 || 19.38bv tad-vedyair bahubhiþ saha 19.38bv tad-vidhair bahubhiþ saha tataþ kvàthàc caturthàü÷aü snehaü vàte prakalpayet | pitte svasthe ca ùaùñhàü÷am aùñamàü÷aü kaphe 'dhike || 39 || 19.39bv snehaü vàte 'nu kalpayet 19.39bv snehaü vàte tu kalpayet sarva-tra càùñamaü bhàgaü kalkàd bhavati và yathà | nàty-accha-sàndra-tà vasteþ pala-màtraü guóasya ca || 40 || madhu-pañv-àdi-÷eùaü ca yuktyà sarvaü tad ekataþ | uùõàmbu-kumbhã-bàùpeõa taptaü khaja-samàhatam || 41 || prakùipya vastau praõayet pàyau nàty-uùõa-÷ãtalam | nàti-snigdhaü na và råkùaü nàti-tãkùõaü na và mçdu || 42 || nàty-accha-sàndraü nonàti-màtraü nà-pañu nàti ca | lavaõaü tad-vad amlaü ca pañhanty anye tu tad-vidaþ || 43 || 19.43dv vadanty anye tu tad-vidaþ màtràü tri-palikàü kuryàt sneha-màkùikayoþ pçthak | karùàrdhaü màõimanthasya svasthe kalka-pala-dvayam || 44 || sarva-dravàõàü ÷eùàõàü palàni da÷a kalpayet | màkùikaü lavaõaü snehaü kalkaü kvàtham iti kramàt || 45 || àvapeta niråhàõàm eùa saüyojane vidhiþ | uttàno datta-màtre tu niråhe tan-manà bhavet || 46 || kçtopadhànaþ sa¤jàta-vega÷ cotkañakaþ sçjet | àgatau paramaþ kàlo muhårto mçtyave param || 47 || 19.47bv -vega÷ cotkañukaþ sçjet 19.47bv -vega÷ cotkuñakaþ sçjet 19.47dv muhårto mçtyave paraþ tatrànulomikaü sneha-kùàra-måtràmla-kalpitam | tvaritaü snigdha-tãkùõoùõaü vastim anyaü prapãóayet || 48 || 19.48av tatrànulomika-sneha- vidadyàt phala-vartiü và svedanottràsanàdi ca | svayam eva nivçtte tu dvitãyo vastir iùyate || 49 || 19.49bv svedanotràsanàdi và tçtãyo 'pi caturtho 'pi yàvad và su-niråóha-tà | virikta-vac ca yogàdãn vidyàd yoge tu bhojayet || 50 || 19.50bv yàvad và su-niråha-tà 19.50dv vidyàd yoge tu yojayet koùõena vàriõà snàtaü tanu-dhanva-rasaudanam | vikàrà ye niråóhasya bhavanti pracalair malaiþ || 51 || 19.51av koùõena vàriõà snànaü 19.51cv vikàrà ye niråhasya te sukhoùõàmbu-siktasya yànti bhukta-vataþ ÷amam | atha vàtàrditaü bhåyaþ sadya evànuvàsayet || 52 || samyag-dhãnàti-yogà÷ ca tasya syuþ sneha-pãta-vat | ki¤-cit-kàlaü sthito ya÷ ca sa-purãùo nivartate || 53 || 19.53cv ki¤-cit-kàlaü sthito yasya sànulomànilaþ snehas tat siddham anuvàsanam | ekaü trãn và balàse tu sneha-vastãn prakalpayet || 54 || 19.54dv sneha-vastãn prayojayet pa¤ca và sapta và pitte navaikà-da÷a vànile | punas tato 'py a-yugmàüs tu punar àsthàpanaü tataþ || 55 || kapha-pittànileùv annaü yåùa-kùãra-rasaiþ kramàt | vàta-ghnauùadha-niþkvàtha-trivçtà-saindhavair yutaþ || 56 || vastir eko 'nile snigdhaþ svàdv-amloùõo rasànvitaþ | nyagrodhàdi-gaõa-kvàtha-padmakàdi-sità-yutau || 57 || 19.57bv svàdv-amloùõa-rasànvitaþ pitte svàdu-himau sàjya-kùãrekùu-rasa-màkùikau | àragvadhàdi-niþkvàtha-vatsakàdi-yutàs trayaþ || 58 || råkùàþ sa-kùaudra-go-måtràs tãkùõoùõa-kañukàþ kaphe | trayas te saünipàte 'pi doùàn ghnanti yataþ kramàt || 59 || 19.59cv traya÷ ca saünipàte 'pi tribhyaþ paraü vastim ato necchanty anye cikitsakàþ | na hi doùa÷ caturtho 'sti punar dãyeta yaü prati || 60 || 19.60av nàcàrya-carakasyàto 19.60bv vastis tribhyaþ paraü mataþ utkle÷anaü ÷uddhi-karaü doùàõàü ÷amanaü kramàt | tri-dhaiva kalpayed vastim ity anye 'pi pracakùate || 61 || 19.61cv tri-dhaivaü kalpayed vastim doùauùadhàdi-balataþ sarvam etat pramàõayet | samyaï-niråóha-liïgaü tu nà-saübhàvya nivartayet || 62 || pràk sneha ekaþ pa¤cànte dvà-da÷àsthàpanàni ca | sànvàsanàni karmaivaü vastayas triü÷ad ãritàþ || 63 || kàlaþ pa¤ca-da÷aiko 'tra pràk sneho 'nte trayas tathà | ùañ pa¤ca-vasty-antarità yogo 'ùñau vastayo 'tra tu || 64 || trayo niråhàþ snehà÷ ca snehàv àdy-antayor ubhau | sneha-vastiü niråhaü và naikam evàti÷ãlayet || 65 || utkle÷àgni-vadhau snehàn niråhàn maruto bhayam | tasmàn niråóhaþ snehyaþ syàn niråhya÷ cànuvàsitaþ || 66 || sneha-÷odhana-yuktyaivaü vasti-karma tri-doùa-jit | hrasvayà sneha-pànasya màtrayà yojitaþ samaþ || 67 || màtrà-vastiþ smçtaþ snehaþ ÷ãlanãyaþ sadà ca saþ | bàla-vçddhàdhva-bhàra-strã-vyàyàmàsakta-cintakaiþ || 68 || 19.68cv bàla-vçddhàdhva-bhàùya-strã- vàta-bhagnà-balàlpàgni-nçpe÷vara-sukhàtmabhiþ | doùa-ghno niù-parãhàro balyaþ sçùña-malaþ sukhaþ || 69 || 19.69bv -nçpai÷varya-sukhàtmabhiþ vastau rogeùu nàrãõàü yoni-garbhà÷ayeùu ca | dvi-tràsthàpana-÷uddhebhyo vidadhyàd vastim uttaram || 70 || àturàïgula-mànena tan-netraü dvà-da÷àïgulam | vçttaü go-puccha-van måla-madyayoþ kçta-karõikam || 71 || siddhàrthaka-prave÷àgraü ÷lakùõaü hemàdi-saübhavam | kundà÷vamàra-sumanaþ-puùpa-vçntopamaü dçóham || 72 || tasya vastir mçdu-laghur màtrà ÷uktir vikalpya và | atha snàtà÷ãtasyàsya sneha-vasti-vidhànataþ || 73 || 19.73bv màtrà ÷uktir vikalpya ca 19.73bv màtrà ÷uktiþ prakalpya và çjoþ sukhopaviùñasya pãñhe jànu-same mçdau | hçùñe meóhre sthite carjau ÷anaiþ sroto-vi÷uddhaye || 74 || såkùmàü ÷alàkàü praõayet tayà ÷uddhe anu-sevani | à-mehanàntaü netraü ca niù-kampaü guda-vat tataþ || 75 || 19.75bv tayà ÷uddhe anu-sevanãm pãóite 'ntar-gate snehe sneha-vasti-kramo hitaþ | vastãn anena vidhinà dadyàt trãü÷ caturo 'pi và || 76 || 19.76av pãóite 'nugate snehe anuvàsana-vac cheùaü sarvam evàsya cintayet | strãõàm àrtava-kàle tu yonir gçhõàty apàvçteþ || 77 || vidadhãta tadà tasmàd an-çtàv api càtyaye | yoni-vibhraü÷a-÷åleùu yoni-vyàpady asçg-dare || 78 || netraü da÷àïgulaü mudga-prave÷aü catur-aïgulam | apatya-màrge yojyaü syàd dvy-aïgulaü måtra-vartmani || 79 || måtra-kçcchra-vikàreùu bàlànàü tv ekam aïgulam | praku¤co madhyamà màtrà bàlànàü ÷uktir eva tu || 80 || uttànàyàþ ÷ayànàyàþ samyak saükocya sakthinã | årdhva-jànvàs tri-caturàn aho-ràtreõa yojayet || 81 || vastãüs tri-ràtram evaü ca sneha-màtràü vivardhayan | try-aham eva ca vi÷ramya praõidadhyàt punas try-aham || 82 || 19.82bv sneha-màtràü vivardhayet pakùàd vireko vamite tataþ pakùàn niråhaõam | sadyo niråóha÷ cànvàsyaþ sapta-ràtràd virecitaþ || 83 || yathà kusumbhàdi-yutàt toyàd ràgaü haret pañaþ | tathà dravã-kçtàd dehàd vastir nirharate malàn || 84 || ÷àkhà-gatàþ koùñha-gatà÷ ca rogà marmordhva-sarvàvayavàïga-jà÷ ca | ye santi teùàü na tu ka÷-cid anyo vàyoþ paraü janmani hetur asti || 85 || 19.85cv ye santi teùàü na hi ka÷-cid anyo viñ-÷leùma-pittàdi-maloccayànàü vikùepa-saühàra-karaþ sa yasmàt | tasyàti-vçddhasya ÷amàya nànyad vaster vinà bheùajam asti ki¤-cit || 86 || 19.86av viñ-÷leùma-pittàdi-malàcayànàü 19.86av viñ-÷leùma-pittàdi-malà÷ayànàü 19.86av viõ-måtra-pittàdi-malà÷ayànàü 19.86bv vikùepa-saühàra-karo hi vàyuþ 19.86dv vasteþ samaü bheùajam asti yasmàt tasmàc cikitsàrdha iti pradiùñaþ kçtsnà cikitsàpi ca vastir ekaiþ | tathà nijàgantu-vikàra-kàri-raktauùadha-tvena sirà-vyadho 'pi || 87 || 19.87av tasmàc cikitsàrdham iti pradiùñaþ 19.87bv kçtsnà cikitsàpi ca vastir eke Såtrasthàna årdhva-jatru-vikàreùu vi÷eùàn nasyam iùyate | nàsà hi ÷iraso dvàraü tena tad vyàpya hanti tàn || 1 || virecanaü bçühaõaü ca ÷amanaü ca tri-dhàpi tat | virecanaü ÷iraþ-÷åla-jàóya-syanda-galàmaye || 2 || 20.2bv ÷amanaü ca tri-dhà bhavet mar÷a-dhmànàvapãóàkhyais tat punaþ ùaó-vidhaü smçtam || 2.1+1 || 20.2.1+1av mar÷a-dhmànàvapãóàkhyàt ÷opha-gaõóa-kçmi-granthi-kuùñhàpasmàra-pãnase | bçühaõaü vàta-je ÷åle såryàvarte svara-kùaye || 3 || snehena tãkùõaiþ siddhena kalka-kvàthàdibhi÷ ca tat || 3.1+1 || nàsàsya-÷oùe vàk-saïge kçcchra-bodhe 'va-bàhuke | ÷amanaü nãlikà-vyaïga-ke÷a-doùàkùi-ràjiùu || 4 || 20.4dv -ke÷a-doùàkùi-rogiùu 20.4dv -ke÷a-doùàkùi-roga-jit yathà-svaü yaugikaiþ snehair yathà-svaü ca prasàdhitaiþ | kalka-kvàthàdibhi÷ càdyaü madhu-pañv-àsavair api || 5 || bçühaõaü dhanva-màüsottha-rasàsçk-khapurair api | ÷amanaü yojayet pårvaiþ kùãreõa salilena và || 6 || 20.6dv kùãreõa salilena ca 20.6dv kùãreõa ca jalena ca mar÷a÷ ca pratimar÷a÷ ca dvi-dhà sneho 'tra màtrayà | kalkàdyair avapãóas tu sa tãkùõair mårdha-recanaþ || 7 || 20.7dv tãkùõair mårdha-virecanaþ dhmànaü virecana÷ cårõo yu¤jyàt taü mukha-vàyunà | ùaó-aïgula-dvi-mukhayà nàóyà bheùaja-garbhayà || 8 || 20.8av dhmànaü virecanai÷ cårõair 20.8dv nàóyà bhaiùajya-garbhayà sa hi bhåri-taraü doùaü cårõa-tvàd apakarùati | prade÷iny-aïgulã-parva-dvayàn magna-samuddhçtàt || 9 || yàvat pataty asau bindur da÷àùñau ùañ krameõa te | mar÷asyotkçùña-madhyonà màtràs tà eva ca kramàt || 10 || bindu-dvayonàþ kalkàder yojayen na tu nàvanam | toya-madya-gara-sneha-pãtànàü pàtum icchatàm || 11 || bhukta-bhakta-÷iraþ-snàta-snàtu-kàma-srutàsçjàm | nava-pãnasa-vegàrta-såtikà-÷vàsa-kàsinàm || 12 || 20.12av bhuktàbhyakta-÷iraþ-snàta- ÷uddhànàü datta-vastãnàü tathàn-àrtava-dur-dine | anya-tràtyayikàd vyàdher atha nasyaü prayojayet || 13 || pràtaþ ÷leùmaõi madhyàhne pitte sàyan-ni÷o÷ cale | svastha-vçtte tu pårvàhõe ÷arat-kàla-vasantayoþ || 14 || ÷ãte madhyan-dine grãùme sàyaü varùàsu sàtape | vàtàbhibhåte ÷irasi hidhmàyàm apatànake || 15 || manyà-stambhe svara-bhraü÷e sàyaü pràtar dine dine | ekàhàntaram anya-tra saptàhaü ca tad àcaret || 16 || snigdha-svinnottamàïgasya pràk-kçtàva÷yakasya ca | nivàta-÷ayana-sthasya jatrårdhvaü svedayet punaþ || 17 || athottànarju-dehasya pàõi-pàde prasàrite | ki¤-cid-unnata-pàdasya ki¤-cin mårdhani nàmite || 18 || nàsà-puñaü pidhàyaikaü paryàyeõa niùecayet | uùõàmbu-taptaü bhaiùajyaü praõàóyà picunàtha-và || 19 || 20.19dv praõàlyà picunàtha-và datte pàda-tala-skandha-hasta-karõàdi mardayet | ÷anair ucchidya niùñhãvet pàr÷vayor ubhayos tataþ || 20 || 20.20cv ÷anair ucchindya niùñhãvet à-bheùaja-kùayàd evaü dvis trir và nasyam àcaret | mårchàyàü ÷ãta-toyena si¤cet pariharan ÷iraþ || 21 || snehaü virecanasyànte dadyàd doùàdy-apekùayà | nasyànte vàk-÷ataü tiùñhed uttàno dhàrayet tataþ || 22 || 20.22av snehaü recana-nasyànte dhåmaü pãtvà kavoùõàmbu-kavaóàn kaõñha-÷uddhaye | samyak-snigdhe sukhocchvàsa-svapna-bodhàkùa-pàñavam || 23 || råkùe 'kùi-stabdha-tà ÷oùo nàsàsye mårdha-÷ånya-tà | snigdhe 'ti kaõóå-guru-tà-prasekà-ruci-pãnasàþ || 24 || 20.24cv snigdhe 'ti kaõóår guru-tà 20.24dv prasekà-ruci-pãnasàþ su-virikte 'kùi-laghu-tà-vaktra-svara-vi÷uddhayaþ | dur-virikte gadodrekaþ kùàma-tàti-virecite || 25 || pratimar÷aþ kùata-kùàma-bàla-vçddha-sukhàtmasu | prayojyo '-kàla-varùe 'pi na tv iùño duùña-pãnase || 26 || madya-pãte '-bala-÷rotre kçmi-dåùita-mårdhani | utkçùñotkliùña-doùe ca hãna-màtra-tayà hi saþ || 27 || 20.27dv hãna-màna-tayà hi saþ ni÷àhar-bhukta-vàntàhaþ-svapnàdhva-÷rama-retasàm | ÷iro-'bhya¤jana-gaõóåùa-prasràvà¤jana-varcasàm || 28 || danta-kàùñhasya hàsasya yojyo 'nte 'sau dvi-bindukaþ | pa¤casu srotasàü ÷uddhiþ klama-nà÷as triùu kramàt || 29 || dçg-balaü pa¤casu tato danta-dàróhyaü maruc-chamaþ | na nasyam åna-saptàbde nàtãtà÷ãti-vatsare || 30 || na conàùñà-da÷e dhåmaþ kavaóo nona-pa¤came | na ÷uddhir åna-da÷ame na càtikrànta-saptatau || 31 || 20.31bv kavaóo nyåna-pa¤came à-janma-maraõaü ÷astaþ pratimar÷as tu vasti-vat | mar÷a-vac ca guõàn kuryàt sa hi nityopasevanàt || 32 || na càtra yantraõà nàpi vyàpadbhyo mar÷a-vad bhayam | tailam eva ca nasyàrthe nityàbhyàsena ÷asyate || 33 || 20.33cv tailam eva ca nasyàrthaü ÷irasaþ ÷leùma-dhàma-tvàt snehàþ svasthasya netare | à÷u-kçc-cira-kàri-tvaü guõotkarùàpakçùña-tà || 34 || 20.34dv guõotkçùñàpakçùña-tà 20.34dv guõotkçùñàpakarùa-tà 20.34dv guõotkarùàpakarùa-tà mar÷e ca pratimar÷e ca vi÷eùo na bhaved yadi | ko mar÷aü sa-parãhàraü sàpadaü ca bhajet tataþ || 35 || 20.35dv sàpadaü ca vadet tataþ accha-pàna-vicàràkhyau kuñã-vàtàtapa-sthitã | anvàsa-màtrà-vastã ca tad-vad eva vinirdi÷et || 36 || 20.36dv tad-vad eva ca nirdi÷et pañola-mudga-vàrtàka-hrasvamålaka-jàïgalaiþ | rasaiþ ÷àli-yavàn adyàn nasya-karmaõi ùaó-vidhe || 36+1 || uccair-bhàùaõam àyàsam a-jãrõà-sàtmya-bhojanam | datta-nasyo naraþ krodhaü yànàdãü÷ ca vivarjayet || 36+2 || jãvantã-jala-devadàru-jalada-tvak-sevya-gopã-himaü || 37a || dàrvã-tvaï-madhuka-plavàguru-varã-puõóràhva-bilvotpalam || 37b || dhàvanyau surabhiü sthire kçmiharaü pattraü truñãü reõukàü || 37c || ki¤jalkaü kamalàd balàü ÷ata-guõe divye 'mbhasi kvàthayet || 37d || tailàd rasaü da÷a-guõaü pari÷eùya tena tailaü paceta salilena da÷aiva vàràn | pàke kùipec ca da÷ame samam àja-dugdhaü nasyaü mahà-guõam u÷anty aõu-tailam etat || 38 || 20.38bv tailaü pacec ca salilena da÷aiva vàràn ghanonnata-prasanna-tvak-skandha-grãvàsya-vakùasaþ | dçóhendriyàsta-palità bhaveyur nasya-÷ãlinaþ || 39 || 20.39cv dçóhendriyàs tv a-palità Såtrasthàna jatrårdhva-kapha-vàtottha-vikàràõàm a-janmane | ucchedàya ca jàtànàü pibed dhåmaü sadàtma-vàn || 1 || 21.1av jatrårdhvaü kapha-vàtottha- snigdho madhyaþ sa tãkùõa÷ ca vàte vàta-kaphe kaphe | yojyo na rakta-pittàrti-viriktodara-mehiùu || 2 || 21.2cv yojyo na pitta-raktàrta- 21.2cv yojyo na pitta-raktàrti- timirordhvànilàdhmàna-rohiõã-datta-vastiùu | matsya-madya-dadhi-kùãra-kùaudra-sneha-viùà÷iùu || 3 || ÷irasy abhihate pàõóu-roge jàgarite ni÷i | rakta-pittàndhya-bàdhirya-tçõ-mårchà-mada-moha-kçt || 4 || dhåmo '-kàle 'ti-pãto và tatra ÷ãto vidhir hitaþ | kùuta-jçmbhita-viõ-måtra-strã-sevà-÷astra-karmaõàm || 5 || 21.5dv -strã-sevà-÷astra-karmiõàm hàsasya danta-kàùñhasya dhåmam ante piben mçdum | kàleùv eùu ni÷àhàra-nàvanànte ca madhyamam || 6 || 21.6av hàsyasya danta-kàùñhasya nidrà-nasyà¤jana-snàna-ccharditànte virecanam | vasti-netra-sama-dravyaü tri-ko÷aü kàrayed çju || 7 || målàgre 'ïguùñha-kolàsthi-prave÷aü dhåma-netrakam | tãkùõa-snehana-madhyeùu trãõi catvàri pa¤ca ca || 8 || 21.8av måle 'gre 'ïguùñha-kolàsthi- aïgulànàü kramàt pàtuþ pramàõenàùñakàni tat | çjåpaviùñas tac-cetà vivçtàsyas tri-paryayam || 9 || 21.9cv çjåpaviùñas tac-citto pidhàya cchidram ekaikaü dhåmaü nàsikayà pibet | pràk piben nàsayotkliùñe doùe ghràõa-÷iro-gate || 10 || 21.10dv doùe nàsà-÷iro-gate utkle÷anàrthaü vaktreõa viparãtaü tu kaõñha-ge | mukhenaivodvamed dhåmaü nàsayà dçg-vighàta-kçt || 11 || àkùepa-mokùaiþ pàtavyo dhåmas tu tris tribhis tribhiþ | ahnaþ pibet sakçt snigdhaü dvir madhyaü ÷odhanaü param || 12 || 21.12bv dhåmas trãüs trãüs tribhis tribhiþ tri÷ catur và mçdau tatra dravyàõy aguru guggulu | musta-sthauõeya-÷aileya-nalado÷ãra-vàlakam || 13 || 21.13av tri÷ catur và mçdos tatra varàïga-kauntã-madhuka-bilva-majjailavàlukam | ÷rãveùñakaü sarja-raso dhyàmakaü madanaü plavam || 14 || ÷allakã kuïkumaü màùà yavàþ kundurukas tilàþ | snehaþ phalànàü sàràõàü medo majjà vasà ghçtam || 15 || ÷amane ÷allakã làkùà pçthvãkà kamalotpalam | nyagrodhodumbarà÷vattha-plakùa-lodhra-tvacaþ sità || 16 || yaùñãmadhu suvarõatvak padmakaü raktayaùñikà | gandhà÷ cà-kuùñha-tagaràs tãkùõe jyotiùmatã ni÷à || 17 || da÷a-måla-manohvàlaü làkùà ÷vetà phala-trayam | gandha-dravyàõi tãkùõàni gaõo mårdha-virecanaþ || 18 || 21.18av da÷a-måla-manohvàla- 21.18bv -làkùà ÷vetà phala-trayam jale sthitàm aho-ràtram iùãkàü dvà-da÷àïgulàm | piùñair dhåmauùadhair evaü pa¤ca-kçtvaþ pralepayet || 19 || 21.19cv piùñair dhåmauùadhair eva vartir aïguùñhaka-sthålà yava-madhyà yathà bhavet | chàyà-÷uùkàü vi-garbhàü tàü snehàbhyaktàü yathà-yatham || 20 || 21.20av vartir aïguùñha-vat sthålà dhåma-netràrpitàü pàtum agni-pluùñàü prayojayet | ÷aràva-saüpuña-cchidre nàóãü nyasya da÷àïgulàm || 21 || aùñàïgulàü và vaktreõa kàsa-vàn dhåmam àpibet || 21ªab || kàsaþ ÷vàsaþ pãnaso vi-svara-tvaü påtir gandhaþ pàõóu-tà ke÷a-doùaþ | karõàsyàkùi-sràva-kaõóv-arti-jàóyaü tandrà hidhmà dhåma-paü na spç÷anti || 22ª || hçt-kaõñhendriya-saü÷uddhir làghavaü ÷irasaþ ÷amaþ | yatheritànàü doùàõàü samyak-pãtasya lakùaõam || 22ª+1 || Såtrasthàna catuþ-prakàro gaõóåùaþ snigdhaþ ÷amana-÷odhanau | ropaõa÷ ca trayas tatra triùu yojyà÷ calàdiùu || 1 || antyo vraõa-ghnaþ snigdho 'tra svàdv-amla-pañu-sàdhitaiþ | snehaiþ saü÷amanas tikta-kaùàya-madhurauùadhaiþ || 2 || ÷odhanas tikta-kañv-amla-pañåùõai ropaõaþ punaþ | kaùàya-tiktakais tatra snehaþ kùãraü madhådakam || 3 || ÷uktaü madyaü raso måtraü dhànyàmlaü ca yathà-yatham | kalkair yuktaü vipakvaü và yathà-spar÷aü prayojayet || 4 || danta-harùe danta-càle mukha-roge ca vàtike | sukhoùõam atha-và ÷ãtaü tila-kalkodakaü hitam || 5 || gaõóåùa-dhàraõe nityaü tailaü màüsa-raso 'tha-và | åùà-dàhànvite pàke kùate càgantu-saübhave || 6 || 22.6dv kùate vàgantu-saübhave viùe kùàràgni-dagdhe ca sarpir dhàryaü payo 'tha-và | vai÷adyaü janayaty à÷u saüdadhàti mukhe vraõàn || 7 || 22.7av viùa-kùàràgni-dagdhe ca 22.7cv vai÷adyaü janayaty àsye 22.7dv saüdadhàti mukha-vraõàn dàha-tçùõà-pra÷amanaü madhu-gaõóåùa-dhàraõam | dhànyàmlam àsya-vairasya-mala-daurgandhya-nà÷anam || 8 || tad evà-lavaõaü ÷ãtaü mukha-÷oùa-haraü param | à÷u kùàràmbu-gaõóåùo bhinatti ÷leùmaõa÷ cayam || 9 || sukhoùõodaka-gaõóåùair jàyate vaktra-làghavam | nivàte sàtape svinna-mçdita-skandha-kandharaþ || 10 || gaõóåùam a-piban ki¤-cid-unnatàsyo vidhàrayet | kapha-pårõàsya-tà yàvat sravad-ghràõàkùa-tàtha-và || 11 || a-saücàryo mukhe pårõe gaõóåùaþ kavaóo 'nya-thà || 11ªab || 22.11ªav a-saücàryo mukhe '-pårõe manyà-÷iraþ-karõa-mukhàkùi-rogàþ praseka-kaõñhàmaya-vaktra-÷oùàþ | hçl-làsa-tandrà-ruci-pãnasà÷ ca sàdhyà vi÷eùàt kavaóa-graheõa || 12 || kalko rasa-kriyà cårõas tri-vidhaü pratisàraõam || 13ab || 22.13av kalko rasa-kriyà cårõaü yu¤jyàt tat kapha-rogeùu gaõóåùa-vihitauùadhaiþ | mukhàlepas tri-dhà doùa-viùa-hà varõa-kçc ca saþ || 14 || 22.14cv mukha-lepas tri-dhà doùa- vyàdher apacayaþ puùñir vai÷adyaü vaktra-làghavam | indriyàõàü prasàda÷ ca kavaóe ÷uddhi-lakùaõam || 14.1+1 || hãnàj jàóya-kaphotkle÷àv a-rasa-j¤ànam eva ca | ati-yogàn mukhe pàkaþ ÷oùa-tçùõà-ruci-klamaþ || 14.1+2 || 22.14.1+2av hãnàd dhmàna-kaphotle÷àv uùõo vàta-kaphe ÷astaþ ÷eùeùv aty-artha-÷ãtalaþ | tri-pramàõa÷ catur-bhàga-tri-bhàgàrdhàïgulonnatiþ || 15 || a-÷uùkasya sthitis tasya ÷uùko dåùayati cchavim | tam àrdrayitvàpanayet tad-ante 'bhyaïgam àcaret || 16 || vivarjayed divà-svapna-bhàùyàgny-àtapa-÷uk-krudhaþ | na yojyaþ pãnase '-jãrõe datta-nasye hanu-grahe || 17 || 22.17dv datte nasye hanu-grahe a-rocake jàgarite sa tu hanti su-yojitaþ | a-kàla-palita-vyaïga-valã-timira-nãlikàþ || 18 || 22.18bv sa ca hanti su-yojitaþ kola-majjà vçùàn målaü ÷àbaraü gaura-sarùapàþ | siühã-målaü tilàþ kçùõà dàrvã-tvaï nis-tuùà yavàþ || 19 || darbha-måla-himo÷ãra-÷irãùa-mi÷i-taõóulàþ | kumudotpala-kalhàra-dårvà-madhuka-candanam || 20 || kàlãyaka-tilo÷ãra-màüsã-tagara-padmakam | tàlã÷a-gundrà-puõóràhva-yaùñã-kà÷a-natàguru || 21 || ity ardhàrdhodità lepà hemantàdiùu ùañ smçtàþ | -mukhàlepana-÷ãlànàü dçóhaü bhavati dar÷anam || 22 || vadanaü cà-parimlànaü ÷lakùõaü tàmarasopamam | abhyaïga-seka-picavo vasti÷ ceti catur-vidham || 23 || mårdha-tailaü bahu-guõaü tad vidyàd uttarottaram | tatràbhyaïgaþ prayoktavyo raukùya-kaõóå-malàdiùu || 24 || 22.24dv råkùa-kaõóå-malàdiùu aråüùikà-÷iras-toda-dàha-pàka-vraõeùu tu | pariùekaþ picuþ ke÷a-÷àta-sphuñana-dhåpane || 25 || 22.25bv -dàha-pàka-vraõeùu ca netra-stambhe ca vastis tu prasupty-ardita-jàgare | nàsàsya-÷oùe timire ÷iro-roge ca dàruõe || 26 || vidhis tasya niùaõõasya pãñhe jànu-same mçdau | ÷uddhàkta-svinna-dehasya dinànte gavya-màhiùam || 27 || dvà-da÷àïgula-vistãrõaü carma-paññaü ÷iraþ-samam | à-karõa-bandhana-sthànaü lalàñe vastra-veùñite || 28 || caila-veõikayà baddhvà màùa-kalkena lepayet | tato yathà-vyàdhi ÷çtaü snehaü koùõaü niùecayet || 29 || årdhvaü ke÷a-bhuvo yàvad aïgulaü dhàrayec ca tam | à-vaktra-nàsikotkledàd da÷àùñau ùañ calàdiùu || 30 || 22.30cv à-vaktra-nàsikà-kledàd màtrà-sahasràõy a-ruje tv ekaü skandhàdi mardayet | mukta-snehasya paramaü saptàhaü tasya sevanam || 31 || 22.31dv saptàhaü tasya secanam dhàrayet påraõaü karõe karõa-målaü vimardayan | rujaþ syàn màrdavaü yàvan màtrà-÷atam a-vedane || 32 || 22.32bv karõa-målaü vimardayet yàvat paryeti hastàgraü dakùiõaü jànu-maõóalam | nimeùonmeùa-kàlena samaü màtrà tu sà smçtà || 33 || 22.33cv nimeùonmeùa-màtreõa kaca-sadana-sita-tva-pi¤jara-tvaü pariphuñanaü ÷irasaþ samãra-rogàn | jayati janayatãndriya-prasàdaü svara-hanu-mårdha-balaü ca mårdha-tailam || 34 || 22.34av kaca-÷adana-sita-tva-pi¤jara-tvaü 22.34av kaca-÷adana-sita-tva-pi¤jara-tva- 22.34av kaca-sadana-sita-tva-pi¤jara-tva- Såtrasthàna sarveùàm akùi-rogàõàm àdàv à÷cyotanaü hitam | ruk-toda-kaõóu-gharùà÷ru-dàha-ràga-nibarhaõam || 1 || 23.1dv -dàha-roga-nibarhaõam uùõaü vàte kaphe koùõaü tac chãtaü rakta-pittayoþ | nivàta-sthasya vàmena pàõinonmãlya locanam || 2 || ÷uktau pralambayànyena picu-vartyà kanãnike | da÷a dvà-da÷a và bindån dvy-aïgulàd avasecayet || 3 || tataþ pramçjya mçdunà cailena kapha-vàtayoþ | anyena koùõa-pànãya-plutena svedayen mçdu || 4 || aty-uùõa-tãkùõaü rug-ràga-dçï-nà÷àyàkùi-secanam | ati-÷ãtaü tu kurute nistoda-stambha-vedanàþ || 5 || kaùàya-vartma-tàü gharùaü kçcchràd unmeùaõaü bahu | vikàra-vçddhim aty-alpaü saürambham a-parisrutam || 6 || gatvà saüdhi-÷iro-ghràõa-mukha-srotàüsi bheùajam | årdhva-gàn nayane nyastam apavartayate malàn || 7 || 23.7av gatvà saüdhi-sirà-ghràõa- athà¤janaü ÷uddha-tanor netra-màtrà÷raye male | pakva-liïge 'lpa-÷ophàti-kaõóå-paicchilya-lakùite || 8 || 23.8cv pakva-liïge 'lpa-÷ophàrti- manda-gharùà÷ru-ràge 'kùõi prayojyaü ghana-dåùike | àrte pitta-kaphàsçgbhir màrutena vi÷eùataþ || 9 || lekhanaü ropaõaü dçùñi-prasàdanam iti tri-dhà | a¤janaü lekhanaü tatra kaùàyàmla-pañåùaõaiþ || 10 || ropaõaü tiktakair dravyaiþ svàdu-÷ãtaiþ prasàdanam | tãkùõà¤janàbhisaütapte nayane tat prasàdanam || 11 || prayujyamànaü labhate pratya¤jana-samàhvayam | da÷àïgulà tanur madhye ÷alàkà mukulànanà || 12 || pra÷astà lekhane tàmrã ropaõe kàla-loha-jà | aïgulã ca suvarõotthà råpya-jà ca prasàdane || 13 || piõóo rasa-kriyà cårõas tri-dhaivà¤jana-kalpanà | gurau madhye laghau doùe tàü krameõa prayojayet || 14 || 23.14cv guru-madhya-laghau doùe 23.14dv tàþ krameõa prayojayet piõóasya tãkùõa-dravyasya mçdu-dravya-kçtasya ca | hareõu-màtraü dvi-guõaü pramàõaü kathayanty api || 14+1 || rasa-kriyàyàm apy evaü vióaïga-phala-màtrakam | ÷alàkàü dvi-guõàü tãkùõe cårõe ca tri-guõàü mçdau || 14+2 || hareõu-màtrà piõóasya vella-màtrà rasa-kriyà | tãkùõasya dvi-guõaü tasya mçduna÷ cårõitasya ca || 15 || 23.15av piõóo hareõu-màtras tu 23.15av hareõu-màtraü piõóasya 23.15av hareõu-màtraþ piõóas tu 23.15bv valla-màtrà rasa-kriyà 23.15dv mçdo÷ cårõà¤janasya ca dve ÷alàke tu tãkùõasya tisras tad-itarasya ca | ni÷i svapne na madhyàhne mlàne noùõa-gabhastibhiþ || 16 || 23.16bv tisraþ syur itarasya ca 23.16cv ni÷i svapnena madhyàhne 23.16dv pànànnoùõa-gabhastibhiþ akùi-rogàya doùàþ syur vardhitotpãóita-drutàþ | pràtaþ sàyaü ca tac-chàntyai vy-abhre 'rke 'to '¤jayet sadà || 17 || vadanty anye tu na divà prayojyaü tãkùõam a¤janam | vireka-dur-balaü cakùur àdityaü pràpya sãdati || 18 || svapnena ràtrau kàlasya saumya-tvena ca tarpità | ÷ãta-sàtmyà dçg àgneyã sthira-tàü labhate punaþ || 19 || aty-udrikte balàse tu lekhanãye 'tha-và gade | kàmam ahny api nàty-uùõe tãkùõam akùõi prayojayet || 20 || a÷mano janma lohasya tata eva ca tãkùõa-tà | upaghàto 'pi tenaiva tathà netrasya tejasaþ || 21 || na ràtràv api ÷ãte 'ti netre tãkùõà¤janaü hitam | doùam a-sràvayet stabdhaü kaõóå-jàóyàdi-kàri tat || 22 || 23.22cv doùam a-sràvayat stabdhaü 23.22cv doùam a-sràvayat stambha- 23.22cv doùaü na sràvayet stambha- 23.22dv -kaõóå-jàóyàdi-kàri tat nà¤jayed bhãta-vamita-viriktà÷ita-vegite | kruddha-jvarita-tàntàkùi-÷iro-ruk-÷oka-jàgare || 23 || a-dçùñe 'rke ÷iraþ-snàte pãtayor dhåma-madyayoþ | a-jãrõe 'gny-arka-saütapte divà-supte pipàsite || 24 || 23.24dv divà-svapne pipàsite ati-tãkùõa-mçdu-stoka-bahv-accha-ghana-karka÷am | aty-artha-÷ãtalaü taptam a¤janaü nàvacàrayet || 25 || 23.25cv aty-arthaü ÷ãtalaü taptam athànumãlayan dçùñim antaþ saücàrayec chanaiþ | a¤jite vartmanã ki¤-cic càlayec caivam a¤janam || 26 || tãkùõaü vyàpnoti sahasà na conmeùa-nimeùaõam | niùpãóanaü ca vartmabhyàü kùàlanaü và samàcaret || 27 || apetauùadha-saürambhaü nirvçtaü nayanaü yadà | vyàdhi-doùartu-yogyàbhir adbhiþ prakùàlayet tadà || 28 || dakùiõàïguùñhakenàkùi tato vàmaü sa-vàsasà | årdhva-vartmani saügçhya ÷odhyaü vàmena cetarat || 29 || vartma-pràpto '¤janàd doùo rogàn kuryàd ato 'nya-thà | kaõóå-jàóye '¤janaü tãkùõaü dhåmaü và yojayet punaþ || 30 || 23.30av vartma-pràptà¤janàd doùo 23.30bv rogàn kuryàt tato 'nya-thà tãkùõà¤janàbhitapte tu cårõaü pratya¤janaü himam || 30ªab || 23.30ªav tãkùõà¤janàti-tapte tu 23.30ªav tãkùõà¤janàti-yoge tu 23.30ªbv cårõaü pratya¤janaü hitam Såtrasthàna nayane tàmyati stabdhe ÷uùke råkùe 'bhighàtite | vàta-pittàture jihme ÷ãrõa-pakùmàvilekùaõe || 1 || kçcchronmãla-sirà-harùa-sirotpàta-tamo-'rjunaiþ | syanda-manthànyato-vàta-vàta-paryàya-÷ukrakaiþ || 2 || àture ÷ànta-ràgà÷ru-÷åla-saürambha-dåùike | nivàte tarpaõaü yojyaü ÷uddhayor mårdha-kàyayoþ || 3 || kàle sàdhàraõe pràtaþ sàyaü vottàna-÷àyinaþ | yava-màùa-mayãü pàlãü netra-ko÷àd bahiþ samàm || 4 || 24.4bv sàyaü cottàna-÷àyinaþ dvy-aïguloccàü dçóhàü kçtvà yathà-svaü siddham àvapet | sarpir nimãlite netre taptàmbu-pravilàyitam || 5 || 24.5dv taptàmbu-pravilàpitam naktàndhya-vàta-timira-kçcchra-bodhàdike vasàm | à-pakùmàgràd athonmeùaü ÷anakais tasya kurvataþ || 6 || màtrà vigaõayet tatra vartma-saüdhi-sitàsite | dçùñau ca krama-÷o vyàdhau ÷ataü trãõi ca pa¤ca ca || 7 || 24.7av màtràü vigaõayet tatra ÷atàni sapta càùñau ca da÷a manthe da÷ànile | pitte ùañ svastha-vçtte ca balàse pa¤ca dhàrayet || 8 || 24.8bv da÷a manthe 'nile da÷a kçtvàpàïge tato dvàraü snehaü pàtre nigàlayet | pibec ca dhåmaü nekùeta vyoma råpaü ca bhàsvaram || 9 || 24.9dv vyoma råpaü ca bhàs-karam itthaü prati-dinaü vàyau pitte tv ekàntaraü kaphe | svasthe tu dvy-antaraü dadyàd à-tçpter iti yojayet || 10 || prakà÷a-kùama-tà svàsthyaü vi÷adaü laghu locanam | tçpte viparyayo '-tçpte 'ti-tçpte ÷leùma-jà rujaþ || 11 || 24.11dv tçpte 'ti ÷leùma-jà rujaþ sneha-pãtà tanur iva klàntà dçùñir hi sãdati | tarpaõàn-antaraü tasmàd dçg-balàdhàna-kàriõam || 12 || puña-pàkaü prayu¤jãta pårvokteùv eva yakùmasu | sa vàte snehanaþ ÷leùma-sahite lekhano hitaþ || 13 || 24.13bv pårvokteùv eùu yakùmasu 24.13bv pårvokteùu ca yakùmasu dçg-daurbalye 'nile pitte rakte svasthe prasàdanaþ | bhå-÷aya-prasahànåpa-medo-majja-vasàmiùaiþ || 14 || snehanaü payasà piùñair jãvanãyai÷ ca kalpayet | mçga-pakùi-yakçn-màüsa-muktàyas-tàmra-saindhavaiþ || 15 || sroto-ja-÷aïkha-phenàlair lekhanaü mastu-kalkitaiþ | mçga-pakùi-yakçn-majja-vasàntra-hçdayàmiùaiþ || 16 || madhuraiþ sa-ghçtaiþ stanya-kùãra-piùñaiþ prasàdanam | bilva-màtraü pçthak piõóaü màüsa-bheùaja-kalkayoþ || 17 || urubåka-vañàmbho-ja-pattraiþ snehàdiùu kramàt | veùñayitvà mçdà liptaü dhava-dhanvana-go-mayaiþ || 18 || 24.18bv -pattraiþ snigdhàdiùu kramàt pacet pradãptair agny-àbhaü pakvaü niùpãóya tad-rasam | netre tarpaõa-vad yu¤jyàt ÷ataü dve trãõi dhàrayet || 19 || lekhana-snehanàntyeùu koùõau pårvau himo 'paraþ | dhåma-po 'nte tayor eva yogàs tatra ca tçpti-vat || 20 || tarpaõaü puña-pàkaü ca nasyàn-arhe na yojayet | yàvanty ahàni yu¤jãta dvis tato hita-bhàg bhavet || 21 || màlatã-mallikà-puùpair baddhàkùo nivasen ni÷àm || 21ªab || 24.21ªbv baddhàkùo nivasen ni÷i sarvàtmanà netra-balàya yatnaü kurvãta nasyà¤jana-tarpaõàdyaiþ | dçùñi÷ ca naùñà vividhaü jagac ca tamo-mayaü jàyata eka-råpam || 22ª || Såtrasthàna nànà-vidhànàü ÷alyànàü nànà-de÷a-prabodhinàm | àhartum abhyupàyo yas tad yantraü yac ca dar÷ane || 1 || 25.1bv nànà-de÷a-vibàdhinàm ar÷o-bhagandaràdãnàü ÷astra-kùàràgni-yojane | ÷eùàïga-parirakùàyàü tathà vasty-àdi-karmaõi || 2 || ghañikàlàbu-÷çïgaü ca jàmbavauùñhàdikàni ca | aneka-råpa-kàryàõi yantràõi vividhàny ataþ || 3 || vikalpya kalpayet buddhyà yathà-sthålaü tu vakùyate | tulyàni kaïka-siüharkùa-kàkàdi-mçga-pakùiõàm || 4 || mukhair mukhàni yantràõàü kuryàt tat-saüj¤akàni ca | aùñà-da÷àïgulàyàmàny àyasàni ca bhåri-÷aþ || 5 || masåràkàra-pary-antaiþ kaõñhe baddhàni kãlakaiþ | vidyàt svastika-yantràõi måle 'ïku÷a-natàni ca || 6 || 25.6dv måle 'ïku÷a-nibhàni ca tair dçóhair asthi-saülagna-÷alyàharaõam iùyate | kãla-baddha-vimuktàgrau saüdaü÷au ùo-óa÷àïgulau || 7 || tvak-sirà-snàyu-pi÷ita-lagna-÷alyàpakarùaõau | ùaó-aïgulo 'nyo haraõe såkùma-÷alyopa-pakùmaõàm || 8 || mucuõóã såkùma-dantarjur måle rucaka-bhåùaõà | gambhãra-vraõa-màüsànàm armaõaþ ÷eùitasya ca || 9 || 25.9av mucuñã såkùma-dantarjur dve dvà-da÷àïgule matsya-tàla-vat dvy-eka-tàlake | tàla-yantre smçte karõa-nàóã-÷alyàpahàriõã || 10 || 25.10bv -tàlu-vat dvy-eka-tàluke 25.10cv tàlu-yantre smçte karõa- 25.10dv -nàóã-÷alyàpahàraõe 25.10dv -nàóã-÷alyàpakarùaõã nàóã-yantràõi suùiràõy ekàneka-mukhàni ca | sroto-gatànàü ÷alyànàm àmayànàü ca dar÷ane || 11 || 25.11bv ekàneka-mukhàni tu kriyàõàü su-kara-tvàya kuryàd àcåùaõàya ca | tad-vistàra-parãõàha-dairghyaü sroto-'nurodhataþ || 12 || da÷àïgulàrdha-nàhàntaþ-kaõñha-÷alyàvalokinã | nàóã pa¤ca-mukha-cchidrà catuù-karõasya saügrahe || 13 || 25.13bv -kaõñha-÷alyàvalokane vàraïgasya dvi-karõasya tri-cchidrà tat-pramàõataþ | vàraïga-karõa-saüsthànànàha-dairghyànurodhataþ || 14 || nàóãr evaü-vidhà÷ cànyà draùñuü ÷alyàni kàrayet | padma-karõikayà mårdhni sadç÷ã dvà-da÷àïgulà || 15 || caturtha-suùirà nàóã ÷alya-nirghàtinã matà | ar÷asàü go-stanàkàraü yantrakaü catur-aïgulam || 16 || nàhe pa¤càïgulaü puüsàü pramadànàü ùaó-aïgulam | dvi-cchidraü dar÷ane vyàdher eka-cchidraü tu karmaõi || 17 || madhye 'sya try-aïgulaü chidram aïguùñhodara-vistçtam | ardhàïgulocchritodvçtta-karõikaü ca tad-årdhvataþ || 18 || 25.18dv -karõikaü tu tad-årdhvataþ ÷amy-àkhyaü tàdçg a-cchidraü yantram ar÷aþ-prapãóanam | sarva-thàpanayed oùñhaü chidràd årdhvaü bhagandare || 19 || ghràõàrbudàr÷asàm eka-cchidrà nàóy-aïgula-dvayà | prade÷inã-parãõàhà syàd bhagandara-yantra-vat || 20 || aïgulã-tràõakaü dàntaü vàrkùaü và catur-aïgulam | dvi-cchidraü go-stanàkàraü tad-vaktra-vivçtau sukham || 21 || yoni-vraõekùaõaü madhye suùiraü ùo-óa÷àïgulam | mudrà-baddhaü catur-bhittam ambho-ja-mukulànanam || 22 || 25.22cv mudrà-baddhaü catur-bhinnam 25.22cv mudrà-baddhaü catuù-koõam catuþ-÷alàkam àkràntaü måle tad vikasen mukhe | yantre nàóã-vraõàbhyaïga-kùàlanàya ùaó-aïgule || 23 || vasti-yantràkçtã måle mukhe 'ïguùñha-kalàya-khe | agrato '-karõike måle nibaddha-mçdu-carmaõã || 24 || dvi-dvàrà nalikà piccha-nalikà vodakodare | dhåma-vasty-àdi-yantràõi nirdiùñàni yathà-yatham || 25 || try-aïgulàsyaü bhavec chçïgaü cåùaõe 'ùñà-da÷àïgulam | agre siddhàrthaka-cchidraü su-naddhaü cåcukàkçti || 26 || syàd dvà-da÷àïgulo 'làbur nàhe tv aùñà-da÷àïgulaþ | catus-try-aïgula-vçttàsyo dãpto 'ntaþ ÷leùma-rakta-hçt || 27 || tad-vad ghañã hità gulma-vilayonnamane ca sà | ÷alàkàkhyàni yantràõi nànà-karmàkçtãni ca || 28 || 25.28dv nànà-karmàkçtãni tu yathà-yoga-pramàõàni teùàm eùaõa-karmaõã | ubhe gaõóå-pada-mukhe srotobhyaþ ÷alya-hàriõã || 29 || 25.29bv teùàm eùaõa-karmaõi masåra-dala-vaktre dve syàtàm aùña-navàïgule | ÷aïkavaþ ùaó ubhau teùàü ùo-óa÷a-dvà-da÷àïgulau || 30 || vyåhane 'hi-phaõà-vaktrau dvau da÷a-dvà-da÷àïgulau | càlane ÷ara-puïkhàsyàv àhàrye baói÷àkçtã || 31 || nato 'gre ÷aïkunà tulyo garbha-÷aïkur iti smçtaþ | aùñàïgulàyatas tena måóha-garbhaü haret striyàþ || 32 || a÷mary-àharaõaü sarpa-phaõà-vad vakram agrataþ | ÷ara-puïkha-mukhaü danta-pàtanaü catur-aïgulam || 33 || 25.33av a÷mary-àharaõe sarpa- 25.33bv -phaõà-vad vaktram agrataþ kàrpàsa-vihitoùõãùàþ ÷alàkàþ ùañ pramàrjane | pàyàv àsanna-dåràrthe dve da÷a-dvà-da÷àïgule || 34 || dve ùañ-saptàïgule ghràõe dve karõe 'ùña-navàïgule | karõa-÷odhanam a÷vattha-pattra-pràntaü sruvànanam || 35 || ÷alàkà-jàmbavauùñhànàü kùàre 'gnau ca pçthak trayam | yu¤jyàt sthålàõu-dãrghàõàü ÷alàkàm antra-vardhmani || 36 || madhyordhva-vçtta-daõóàü ca måle càrdhendu-saünibhàm | kolàsthi-dala-tulyàsyà nàsàr÷o-'rbuda-dàha-kçt || 37 || aùñàïgulà nimna-mukhàs tisraþ kùàrauùadha-krame | kanãnã-madhyamànàmã-nakha-màna-samair mukhaiþ || 38 || 25.38cv kaniùñhà-madhyamànàmã- svaü svam uktàni yantràõi meóhra-÷uddhy-a¤janàdiùu | anu-yantràõy ayas-kànta-rajjå-vastrà÷ma-mudgaràþ || 39 || 25.39cv aõu-yantràõy ayas-kànta- vadhràntra-jihvà-vàlà÷ ca ÷àkhà-nakha-mukha-dvi-jàþ | kàlaþ pàkaþ karaþ pàdo bhayaü harùa÷ ca tat-kriyàþ || 40 || 25.40av vadhry-antra-jihvà-vàlà÷ ca 25.40av vardhràntra-jihvà-vàlà÷ ca 25.40bv -÷àkhà-nakha-mukha-dvi-jàþ upàya-vit pravibhajed àlocya nipuõaü dhiyà || 40ªab || nirghàtanonmathana-påraõa-màrga-÷uddhi-saüvyåhanàharaõa-bandhana-pãóanàni | àcåùaõonnamana-nàmana-càla-bhaïga-vyàvartanarju-karaõàni ca yantra-karma || 41ª || vivartate sàdhv avagàhate ca gràhyaü gçhãtvoddharate ca yasmàt | yantreùv ataþ kaïka-mukhaü pradhànaü sthàneùu sarveùv adhikàri yac ca || 42ª || 25.42ªav nivartate sàdhv avagàhate ca 25.42ªdv sthàneùu sarveùv a-vikàri yac ca Såtrasthàna ùaó-viü÷atiþ su-karmàrair ghañitàni yathà-vidhi | ÷astràõi roma-vàhãni bàhulyenàïgulàni ùañ || 1 || su-råpàõi su-dhàràõi su-grahàõi ca kàrayet | a-karàlàni su-dhmàta-su-tãkùõàv artite 'yasi || 2 || samàhita-mukhàgràõi nãlàmbho-ja-cchavãni ca | nàmànugata-råpàõi sadà saünihitàni ca || 3 || svonmànàrdha-caturthàü÷a-phalàny ekaika-÷o 'pi ca | pràyo dvi-tràõi yu¤jãta tàni sthàna-vi÷eùataþ || 4 || 26.4av sva-mànàrdha-caturthàü÷a- maõóalàgraü vçddhi-pattram utpalàdhy-ardha-dhàrake | sarpaiùaõyau vetasàkhyaü ÷aràry-àsya-tri-kårcake || 4+(1) || ku÷àsyaü sàña-vadanam antar-vaktràrdha-candrake | vrãhi-mukhaü kuñhàrã ca ÷alàkàïguli-÷astrake || 4+(2) || 26.4+(2)av ku÷àsyà sàña-vadanà 26.4+(2)bv antar-vaktràrdha-candrakam 26.4+(2)bv channa-vaktràrdha-candrake 26.4+(2)bv channa-vaktràrdha-candrakam baói÷aü kara-pattràkhyaü kartarã nakha-÷astrakam | danta-lekhanakaü såcyaþ kårco nàma khajàhvayam || 4+(3) || àrà catur-vidhàkàrà tathà syàt karõa-vedhanã || 4+(4)ab || 26.4+(4)bv tathà syàt karõa-vedhanam maõóalàgraü phale teùàü tarjany-antar-nakhàkçti | lekhane chedane yojyaü pothakã-÷uõóikàdiùu || 5 || 26.5av maõóalàgraü phalaü teùàü vçddhi-pattraü kùuràkàraü cheda-bhedana-pàñane | çjv-agram unnate ÷ophe gambhãre ca tad anya-thà || 6 || 26.6dv gambhãre tu tato 'nya-thà natàgraü pçùñhato dãrgha-hrasva-vaktraü yathà÷rayam | utpalàdhy-ardha-dhàràkhye bhedane chedane tathà || 7 || 26.7bv -hrasva-vaktraü yathà÷ayam 26.7bv -hrasva-vaktraü yathà-kramam 26.7bv -hrasva-vaktraü yathà-yatham 26.7bv -hrasva-vaktre yathà-yatham sarpàsyaü ghràõa-karõàr÷a÷-chedane 'rdhàïgulaü phale | gater anveùaõe ÷lakùõà gaõóå-pada-mukhaiùaõã || 8 || bhedanàrthe 'parà såcã-mukhà måla-niviùña-khà | vetasaü vyadhane sràvye ÷aràry-àsya-tri-kårcake || 9 || ku÷àñà-vadane sràvye dvy-aïgulaü syàt tayoþ phalam | tad-vad antar-mukhaü tasya phalam adhy-ardham aïgulam || 10 || 26.10ac ku÷àñà vadane sràvye ardha-candrànanaü caitat tathàdhy-ardhàïgulaü phale | vrãhi-vaktraü prayojya ca tat sirodarayor vyadhe || 11 || pçthuþ kuñhàrã go-danta-sadç÷àrdhàïgulànanà | tayordhva-daõóayà vidhyed upary asthnàü sthitàü siràm || 12 || tàmrã ÷alàkà dvi-mukhã mukhe kurubakàkçtiþ | liïga-nà÷aü tayà vidhyet kuryàd aïguli-÷astrakam || 13 || 26.13av tàmrã ÷alàkà dvi-mukhà mudrikà-nirgata-mukhaü phale tv ardhàïgulàyatam | yogato vçddhi-pattreõa maõóalàgreõa và samam || 14 || tat prade÷iny-agra-parva-pramàõàrpaõa-mudrikam | såtra-baddhaü gala-sroto-roga-cchedana-bhedane || 15 || 26.15bv -pramàõàrpita-mudrikam grahaõe ÷uõóikàrmàder baói÷aü su-natànanam | chede 'sthnàü karapattraü tu khara-dhàraü da÷àïgulam || 16 || 26.16bv baói÷aþ su-natànanaþ vistàre dvy-aïgulaü såkùma-dantaü su-tsaru-bandhanam | snàyu-såtra-kaca-cchede kartarã kartarã-nibhà || 17 || vakrarju-dhàraü dvi-mukhaü nakha-÷astraü navàïgulam | såkùma-÷alyoddhçti-ccheda-bheda-pracchàna-lekhane || 18 || 26.18dv -bheda-pracchanna-lekhane eka-dhàraü catuù-koõaü prabaddhàkçti caikataþ | danta-lekhanakaü tena ÷odhayed danta-÷arkaràm || 19 || 26.19bv pravçddhàkçti caikataþ vçttà gåóha-dçóhàþ pà÷e tisraþ såcyo 'tra sãvane | màüsalànàü prade÷ànàü try-a÷rà try-aïgulam àyatà || 20 || alpa-màüsàsthi-saüdhi-stha-vraõànàü dvy-aïgulàyatà | vrãhi-vaktrà dhanur-vakrà pakvàmà÷aya-marmasu || 21 || sà sàrdha-dvy-aïgulà sarva-vçttàs tà÷ catur-aïgulàþ | kårco vçttaika-pãñha-sthàþ saptàùñau và su-bandhanàþ || 22 || 26.22av sà sàrdha-dvy-aïgulà sarvà 26.22bv vçttàs tà÷ catur-aïgulàþ sa yojyo nãlikà-vyaïga-ke÷a-÷àteùu kuññane | ardhàïgula-mukhair vçttair aùñàbhiþ kaõñakaiþ khajaþ || 23 || 26.23bv -ke÷a-÷àtana-kuññane pàõibhyàü mathyamànena ghràõàt tena hared asçk | vyadhanaü karõa-pàlãnàü yåthikà-mukulànanam || 24 || 26.24cv vyadhane karõa-pàlãnàü 26.24dv yåthikà-mukulànanà àràrdhàïgula-vçttàsyà tat-prave÷à tathordhvataþ | catur-a÷rà tayà vidhyec chophaü pakvàma-saü÷aye || 25 || karõa-pàlãü ca bahalàü bahalàyà÷ ca ÷asyate | såcã tri-bhàga-suùirà try-aïgulà karõa-vedhanã || 26 || 26.26bv tasyà eva ca ÷asyate jalaukaþ-kùàra-dahana-kàcopala-nakhàdayaþ | a-lauhàny anu-÷astràõi tàny evaü ca vikalpayet || 27 || aparàõy api yantràdãny upayogaü ca yaugikam | utpàñya-pàñya-sãvyaiùya-lekhya-pracchàna-kuññanam || 28 || 26.28cv utpàñya-pàñya-sevyaiùya- 26.28dv -lekhya-pracchanna-kuññanam chedyaü bhedyaü vyadho mantho graho dàha÷ ca tat-kriyàþ | kuõñha-khaõóa-tanu-sthåla-hrasva-dãrgha-tva-vakra-tàþ || 29 || ÷astràõàü khara-dhàra-tvam aùñau doùàþ prakãrtitàþ | cheda-bhedana-lekhyàrthaü ÷astraü vçnta-phalàntare || 30 || tarjanã-madhyamàïguùñhair gçhõãyàt su-samàhitaþ | visràvaõàni vçntàgre tarjany-aïguùñhakena ca || 31 || tala-pracchanna-vçntàgraü gràhyaü vrãhi-mukhaü mukhe | måleùv àharaõàrthàni kriyà-saukaryato 'param || 32 || 26.32cv måleùv àharaõàrthe tu 26.32cv måleùv àharaõàrtheùu syàn navàïgula-vistàraþ su-ghano dvà-da÷àïgulaþ | kùauma-pattrorõa-kau÷eya-dukåla-mçdu-carma-jaþ || 33 || vinyasta-pà÷aþ su-syåtaþ sàntarorõà-stha-÷astrakaþ | ÷alàkà-pihitàsya÷ ca ÷astra-ko÷aþ su-saücayaþ || 34 || jalaukasas tu sukhinàü rakta-sràvàya yojayet | duùñàmbu-matsya-bhekàhi-÷ava-kotha-malodbhavàþ || 35 || 26.35cv duùñàmbu-matsya-bhekàdi- raktàþ ÷vetà bhç÷aü kçùõà÷ capalàþ sthåla-picchilàþ | indràyudha-vicitrordhva-ràjayo roma÷à÷ ca tàþ || 36 || sa-viùà varjayet tàbhiþ kaõóå-pàka-jvara-bhramàþ | viùa-pittàsra-nut kàryaü tatra ÷uddhàmbu-jàþ punaþ || 37 || 26.37cv viùa-pittàsra-jit kàryaü 26.37dv tatra ÷uddhàmbu-saübhavàþ nir-viùàþ ÷aivala-÷yàvà vçttà nãlordhva-ràjayaþ | kaùàya-pçùñhàs tanv-aïgyaþ ki¤-cit-pãtodarà÷ ca yàþ || 38 || tà apy a-samyag-vamanàt pratataü ca nipàtanàt | sãdantiþ salilaü pràpya rakta-mattà iti tyajet || 39 || 26.39cv sãdanti salilaü pràpya athetarà ni÷à-kalka-yukte 'mbhasi pariplutàþ | avanti-some takre và puna÷ cà÷vàsità jale || 40 || 26.40cv kà¤jike kàla÷eye và làgayed ghçta-mçt-stanya-rakta-÷astra-nipàtanaiþ | pibantãr unnata-skandhà÷ chàdayen mçdu-vàsasà || 41 || 26.41av làgayet pala-mçt-stanya- saüpçktàd duùña-÷uddhàsràj jalaukà duùña-÷oõitam | àdatte prathamaü haüsaþ kùãraü kùãrodakàd iva || 42 || 26.42av saüsçùñàd duùña-÷uddhàsràj gulmàr÷o-vidradhãn kuùñha-vàta-rakta-galàmayàn | netra-rug-viùa-vãsarpàn ÷amayanti jalaukasaþ || 42+(1) || daü÷asya tode kaõóvàü và mokùayed vàmayec ca tàm | pañu-tailàkta-vadanàü ÷lakùõa-kaõóana-råùitàm || 43 || 26.43bv mokùayed vàmayec ca tàþ 26.43cv pañu-tailàkta-vadanàþ 26.43dv ÷lakùõa-kaõóana-råkùitàm 26.43dv ÷lakùõa-kaõóana-råùitàþ 26.43dv ÷lakùõa-kaõóana-råkùitàþ rakùan rakta-madàd bhåyaþ saptàhaü tà na pàtayet | pårva-vat pañu-tà dàróhyaü samyag-vànte jalaukasàm || 44 || klamo 'ti-yogàn mçtyur và dur-vànte stabdha-tà madaþ | anya-trànya-tra tàþ sthàpyà ghañe mçtsnàmbu-garbhiõi || 45 || làlàdi-kotha-nà÷àrthaü sa-viùàþ syus tad-anvayàt | a-÷uddhau sràvayed daü÷àn haridrà-guóa-màkùikaiþ || 46 || ÷ata-dhautàjya-picavas tato lepà÷ ca ÷ãtalàþ | duùña-raktàpagamanàt sadyo ràga-rujàü ÷amaþ || 47 || a-÷uddhaü calitaü sthànàt sthitaü raktaü vraõà÷aye | vy-amlã-bhavet paryuùitaü tasmàt tat sràvayet punaþ || 48 || 26.48cv amlã-bhavet paryuùitaü yu¤jyàn nàlàbu-ghañikà rakte pittena dåùite | tàsàm anala-saüyogàd yu¤jyàt tu kapha-vàyunà || 49 || 26.49dv yu¤jyàc ca kapha-vàyunà kaphena duùñaü rudhiraü na ÷çïgeõa vinirharet | skanna-tvàd vàta-pittàbhyàü duùñaü ÷çïgeõa nirharet || 50 || 26.50bv na ÷çïgeõàti nirharet 26.50bv na ÷çïgeõàbhinirharet gàtraü baddhvopari dçóhaü rajjvà paññena và samam | snàyu-saüdhy-asthi-marmàõi tyajan pracchànam àcaret || 51 || adho-de÷a pravisçtaiþ padair upari-gàmibhiþ | na gàóha-ghana-tiryagbhir na pade padam àcaran || 52 || 26.52dv na pade padam àcaret pracchànenaika-de÷a-sthaü grathitaü jala-janmabhiþ | harec chçïgàdibhiþ suptam asçg vyàpi sirà-vyadhaiþ || 53 || 26.53bv granthitaü jala-janmabhiþ pracchànaü piõóite và syàd avagàóhe jalaukasaþ | tvak-sthe 'làbu-ghañã-÷çïgaü siraiva vyàpake 'sçji || 54 || vàtàdi-dhàma và ÷çïga-jalauko-'làbubhiþ kramàt | srutàsçjaþ pradehàdyaiþ ÷ãtaiþ syàd vàyu-kopataþ || 55 || sa-toda-kaõóuþ ÷ophas taü sarpiùoùõena secayet || 55ªab || 26.55ªav sa-toda-kaõóå-÷ophas taü Såtrasthàna madhuraü lavaõaü ki¤-cid a-÷ãtoùõam a-saühatam | padmendragopa-hemàvi-÷a÷a-lohita-lohitam || 1 || lohitaü prabhavaþ ÷uddhaü tanos tenaiva ca sthitaþ | tat pitta-÷leùmalaiþ pràyo dåùyate kurute tataþ || 2 || 27.2av lohitaü pravadec chuddhaü visarpa-vidradhi-plãha-gulmàgni-sadana-jvaràn | mukha-netra-÷iro-roga-mada-tçó-lavaõàsya-tàþ || 3 || kuùñha-vàtàsra-pittàsra-kañv-amlodgiraõa-bhramàn | ÷ãtoùõa-snigdha-råkùàdyair upakràntà÷ ca ye gadàþ || 4 || samyak sàdhyà na sidhyanti te ca rakta-prakopa-jàþ | teùu sràvayituü raktam udriktaü vyadhayet siràm || 5 || na tåna-ùo-óa÷àtãta-saptaty-abda-srutàsçjàm | a-snigdhà-sveditàty-artha-sveditànila-rogiõàm || 6 || 27.6av na nyåna-ùo-óa÷àtãta- garbhiõã-såtikà-jãrõa-pittàsra-÷vàsa-kàsinàm | atãsàrodara-cchardi-pàõóu-sarvàïga-÷ophinàm || 7 || sneha-pãte prayukteùu tathà pa¤casu karmasu | nà-yantritàü siràü vidhyen na tiryaï nàpy an-utthitàm || 8 || 27.8dv na tiryaï nàpy an-ucchritàm nàti-÷ãtoùõa-vàtàbhreùv anya-tràtyayikàd gadàt | ÷iro-netra-vikàreùu lalàñyàü mokùayet siràm || 9 || 27.9dv làlàñyàü mokùayet siràm 27.9dv làlàñyà mokùayet siràþ 27.9dv lalàñyà mokùayet siràþ apàïgyàm upanàsyàü và karõa-rogeùu karõa-jàm | nàsà-rogeùu nàsàgre sthitàü nàsà-lalàñayoþ || 10 || 27.10av apàïgyà upanàsyà và pãnase mukha-rogeùu jihvauùñha-hanu-tàlu-gàþ | jatrårdhva-granthiùu grãvà-karõa-÷aïkha-÷iraþ-÷ritàþ || 11 || 27.11cv jatrårdhvaü granthiùu grãvà- uro-'pàïga-lalàña-sthà unmàde 'pasmçtau punaþ | hanu-saüdhau samaste và siràü bhrå-madhya-gàminãm || 12 || 27.12av uro-'pàïga-lalàña-sthàm 27.12dv sirà bhrå-madhya-gàminãþ vidradhau pàr÷va-÷åle ca pàr÷va-kakùà-stanàntare | tçtãyake 'üsayor madhye skandhasyàdha÷ caturthake || 13 || pravàhikàyàü ÷ålinyàü ÷roõito dvy-aïgule sthitàm | ÷ukra-meóhràmaye meóhra åru-gàü gala-gaõóayoþ || 14 || gçdhrasyàü jànuno 'dhas-tàd årdhvaü và catur-aïgule | indra-vaster adho 'pacyàü dvy-aïgule catur-aïgule || 15 || årdhvaü gulphasya sakthy-artau tathà kroùñuka-÷ãrùake | pàda-dàhe khuóe harùe vipàdyàü vàta-kaõñake || 16 || 27.16av årdhvaü gulphasya saüdhy-artau cipye ca dvy-aïgule vidhyed upari kùipra-marmaõaþ | gçdhrasyàm iva vi÷vàcyàü yathoktànàm a-dar÷ane || 17 || marma-hãne yathàsanne de÷e 'nyàü vyadhayet siràm | atha snigdha-tanuþ sajja-sarvopakaraõo balã || 18 || kçta-svasty-ayanaþ snigdha-rasànna-pratibhojitaþ | agni-tàpàtapa-svinno jànåccàsana-saüsthitaþ || 19 || mçdu-paññàtta-ke÷ànto jànu-sthàpita-kårparaþ | muùñibhyàü vastra-garbhàbhyàü manye gàóhaü nipãóayet || 20 || 27.20dv manye gàóhaü prapãóayet danta-prapãóanotkàsa-gaõóàdhmànàni càcaret | pçùñhato yantrayec cainaü vastram àveùñayan naraþ || 21 || 27.21dv vastram àveùñayen naraþ kandharàyàü parikùipya nyasyàntar vàma-tarjanãm | eùo 'ntar-mukha-varjyànàü siràõàü yantraõe vidhiþ || 22 || 27.22bv tasyàntar vàma-tarjanãm 27.22cv eùo 'ntar-mukha-varjànàü tato madhyamayàïgulyà vaidyo 'ïguùñha-vimuktayà | tàóayed utthitàü j¤àtvà spar÷àd vàïguùñha-pãóanaiþ || 23 || 27.23dv spar÷àïguùñha-prapãóanaiþ kuñhàryà lakùayen madhye vàma-hasta-gçhãtayà | phalodde÷e su-niù-kampaü siràü tad-vac ca mokùayet || 24 || tàóayan pãóayaü÷ cainàü vidhyed vrãhi-mukhena tu | aïguùñhenonnamayyàgre nàsikàm upa-nàsikàm || 25 || 27.25av tàóayan pãóayan vainàü 27.25av tàóayan pãóayec cainàü abhyunnata-vidaùñàgra-jihvasyàdhas tad-à÷rayàm | yantrayet stanayor årdhvaü grãvà÷rita-sirà-vyadhe || 26 || pàùàõa-garbha-hastasya jànu-sthe prasçte bhuje | kukùer àrabhya mçdite vidhyed baddhordhva-paññake || 27 || vidhyed dhasta-siràü bàhàv an-àku¤cita-kårpare | baddhvà sukhopaviùñasya muùñim aïguùñha-garbhiõam || 28 || 27.28dv muùñim aïguùñha-garbhiõãm årdhvaü vedhya-prade÷àc ca paññikàü catur-aïgule | vidhyed àlambamànasya bàhubhyàü pàr÷vayoþ siràm || 29 || prahçùñe mehane jaïghà-siràü jànuny a-ku¤cite | pàde tu su-sthite 'dhas-tàj jànu-saüdher nipãóite || 30 || 27.30cv pàde tu bhå-sthite 'dhas-tàj gàóhaü karàbhyàm à-gulphaü caraõe tasya copari | dvitãye ku¤cite ki¤-cid-àråóhe hasta-vat tataþ || 31 || baddhvà vidhyet siràm ittham an-ukteùv api kalpayet | teùu teùu prade÷eùu tat tad yantram upàya-vit || 32 || màüsale nikùiped de÷e vrãhy-àsyaü vrãhi-màtrakam | yavàrdham asthnàm upari siràü vidhyan kuñhàrikàm || 33 || 27.33dv siràü vidhyan kuñhàrayà 27.33dv siràü vidhyet kuñhàrayà 27.33dv siràü vidhyet kuñhàrikàm samyag-viddhà sraved dhàràü yantre mukte tu na sravet | alpa-kàlaü vahaty alpaü dur-viddhà taila-cårõanaiþ || 34 || 27.34av samyag-viddhe sraved dhàrà 27.34bv yantre mukte ca na sravet 27.34dv dur-viddhà taila-cårõitaiþ sa-÷abdam ati-viddhà tu sraved duþkhena dhàryate | bhã-mårchà-yantra-÷aithilya-kuõñha-÷astràti-tçptayaþ || 35 || kùàma-tva-vegi-tà-svedà raktasyà-sruti-hetavaþ | a-samyag asre sravati vella-vyoùa-ni÷à-nataiþ || 36 || sàgàra-dhåma-lavaõa-tailair dihyàt sirà-mukham | samyak-pravçtte koùõena tailena lavaõena ca || 37 || 27.37dv tailena lavaõena và agre sravati duùñàsraü kusumbhàd iva pãtikà | samyak srutvà svayaü tiùñhec chuddhaü tad iti nàharet || 38 || yantraü vimucya mårchàyàü vãjite vyajanaiþ punaþ | sràvayen mårchati punas tv apare-dyus try-ahe 'pi và || 39 || vàtàc chyàvàruõaü råkùaü vega-sràvy accha-phenilaü | pittàt pãtàsitaü visram a-skandy auùõyàt sa-candrikam || 40 || 27.40dv a-skandy auùõyàt sa-candrakam vàtikaü ÷oõitaü ÷ãghraü bhåmiþ pibati càvçtam | makùikàõàm a-kàntaü ca raktaü bhavati paittikam || 40+1 || ÷laiùmikaü makùikàkràntaü ÷uùyaty api na ceõayat || 40+2ab || kaphàt snigdham asçk pàõóu tantu-mat picchilaü ghanam | saüsçùña-liïgaü saüsargàt tri-doùaü malinàvilam || 41 || a-÷uddhau balino 'py asraü na prasthàt sràvayet param | ati-srutau hi mçtyuþ syàd dàruõà và calàmayàþ || 42 || 27.42av a-÷uddhaü balino 'py asraü tatràbhyaïga-rasa-kùãra-rakta-pànàni bheùajam | srute rakte ÷anair yantram apanãya himàmbunà || 43 || prakùàlya taila-plotàktaü bandhanãyaü sirà-mukham | a-÷uddhaü sràvayed bhåyaþ sàyam ahny apare 'pi và || 44 || 27.44cv a-÷uddhau sràvayed bhåyaþ snehopaskçta-dehasya pakùàd và bhç÷a-dåùitam | ki¤-cid dhi ÷eùe duùñàsre naiva rogo 'tivartate || 45 || sa-÷eùam apy ato dhàryaü na càti-srutim àcaret | harec chçïgàdibhiþ ÷eùaü prasàdam atha-và nayet || 46 || ÷ãtopacàra-pittàsra-kriyà-÷uddhi-vi÷oùaõaiþ | duùñaü raktam an-udriktam evam eva prasàdayet || 47 || rakte tv a-tiùñhati kùipraü stambhanãm àcaret kriyàm | lodhra-priyaïgu-pattaïga-màùa-yaùñy-àhva-gairikaiþ || 48 || mçt-kapàlà¤jana-kùauma-maùã-kùãri-tvag-aïkuraiþ | vicårõayed vraõa-mukhaü padmakàdi-himaü pibet || 49 || tàm eva và siràü vidhyed vyadhàt tasmàd an-antaram | sirà-mukhaü và tvaritaü dahet tapta-÷alàkayà || 50 || 27.50cv sirà-mukhaü ca tvaritaü un-màrga-gà yantra-nipãóanena sva-sthànam àyànti punar na yàvat | doùàþ praduùñà rudhiraü prapannàs tàvad dhitàhàra-vihàra-bhàk syàt || 51 || nàty-uùõa-÷ãtaü laghu dãpanãyaü rakte 'panãte hitam anna-pànam | tadà ÷arãraü hy an-avasthitàsçg agnir vi÷eùàd iti rakùitavyaþ || 52 || 27.52cv tadà ÷arãraü hy an-avasthitàsram 27.52dv agnir vi÷eùàd iti rakùaõãyaþ 27.52dv agnir vi÷eùeõa ca rakùitavyaþ prasanna-varõendriyam indriyàrthàn icchantam a-vyàhata-paktç-vegam | sukhànvitaü puùñi-balopapannaü vi÷uddha-raktaü puruùaü vadanti || 53 || rakta-jà vyaïga-kuùñhàdyàþ kaõñhàsyàkùi-÷iro-gadàþ | palitàråüùikàbàdhàþ ÷àmyanty ete sirà-vyadhàt || 53+1 || nir-vyàdhi-nãlotpala-pattra-netraü su-vyakta-målàsita-baddha-ke÷am | candropamaü padma-su-gandhi vaktraü bhavel lalàñe tu sirà-vyadhena || 53+2 || Såtrasthàna vakrarju-tiryag-årdhvàdhaþ ÷alyànàü pa¤ca-dhà gatiþ | dhyàmaü ÷opha-rujà-vantaü sravantaü ÷oõitaü muhuþ || 1 || abhyudgataü budbuda-vat piñikopacitaü vraõam | mçdu-màüsaü ca jànãyàd antaþ-÷alyaü samàsataþ || 2 || 28.2av abhyunnataü budbuda-vat 28.2cv mçdu-màüsaü vijànãyàd vi÷eùàt tvag-gate ÷alye vi-varõaþ kañhinàyataþ | ÷opho bhavati màüsa-sthe coùaþ ÷opho vivardhate || 3 || pãóanà-kùama-tà pàkaþ ÷alya-màrgo na rohati | pe÷y-antara-gate màüsa-pràpta-vac chvayathuü vinà || 4 || 28.4av pãóane '-kùama-tà pàkaþ 28.4dv -pràpta-vac chvayathor vinà àkùepaþ snàyu-jàlasya saürambha-stambha-vedanàþ | snàyu-ge dur-haraü caitat siràdhmànaü sirà÷rite || 5 || 28.5cv snàva-ge dur-haraü caitat sva-karma-guõa-hàniþ syàt srotasàü srotasi sthite | dhamanã-sthe 'nile raktaü phena-yuktam udãrayet || 6 || 28.6dv phena-yuktam udãrayan niryàti ÷abda-vàn syàc ca hçl-làsaþ sàïga-vedanaþ | saügharùo bala-vàn asthi-saüdhi-pràpte 'sthi-pårõa-tà || 7 || 28.7cv saüharùo bala-vàn asthi- naika-råpà rujo 'sthi-sthe ÷ophas tad-vac ca saüdhi-ge | ceùñà-nivçtti÷ ca bhaved àñopaþ koùñha-saü÷rite || 8 || ànàho 'nna-÷akçn-måtra-dar÷anaü ca vraõànane | vidyàn marma-gataü ÷alyaü marma-viddhopalakùaõaiþ || 9 || yathà-svaü ca parisràvais tvag-àdiùu vibhàvayet | ruhyate ÷uddha-dehànàm anuloma-sthitaü tu tat || 10 || 28.10av yathà-yathaü parisràvais doùa-kopàbhighàtàdi-kùobhàd bhåyo 'pi bàdhate | tvaï-naùñe yatra tatra syur abhyaïga-sveda-mardanaiþ || 11 || ràga-rug-dàha-saürambhà yatra càjyaü vilãyate | à÷u ÷uùyati lepo và tat-sthànaü ÷alya-vad vadet || 12 || 28.12bv yatra vàjyaü vilãyate 28.12cv à÷uùyati pralepo và màüsa-praõaùñaü saü÷uddhyà kar÷anàc chlatha-tàü gatam | kùobhàd ràgàdibhiþ ÷alyaü lakùayet tad-vad eva ca || 13 || 28.13bv karùaõàc chlatha-tàü gatam pe÷y-asthi-saüdhi-koùñheùu naùñam asthiùu lakùayet | asthnàm abhya¤jana-sveda-bandha-pãóana-mardanaiþ || 14 || prasàraõàku¤canataþ saüdhi-naùñaü tathàsthi-vat | naùñe snàyu-sirà-sroto-dhamanãùv a-same pathi || 15 || a÷va-yuktaü rathaü khaõóa-cakram àropya rogiõam | ÷ãghraü nayet tatas tasya saürambhàc chalyam àdi÷et || 16 || marma-naùñaü pçthaï noktaü teùàü màüsàdi-saü÷rayàt | sàmànyena sa-÷alyaü tu kùobhiõyà kriyayà sa-ruk || 17 || vçttaü pçthu catuù-koõaü tri-puñaü ca samàsataþ | a-dç÷ya-÷alya-saüsthànaü vraõàkçtyà vibhàvayet || 18 || teùàm àharaõopàyau pratilomànulomakau | arvàcãna-paràcãne nirharet tad-viparyayàt || 19 || 28.19cv avàcãna-paràcãne sukhàhàryaü yata÷ chittvà tatas tiryag-gataü haret | ÷alyaü na nirghàtyam uraþ-kakùà-vaïkùaõa-pàr÷va-gam || 20 || pratilomam an-uttuõóaü chedyaü pçthu-mukhaü ca yat | naivàhared vi-÷alya-ghnaü naùñaü và nir-upadravam || 21 || athàharet kara-pràpyaü kareõaivetarat punaþ | dç÷yaü siühàhi-makara-varmi-karkañakànanaiþ || 22 || a-dç÷yaü vraõa-saüsthànàd grahãtuü ÷akyate yataþ | kaïka-bhçïgàhva-kurara-÷aràri-vàyasànanaiþ || 23 || saüdaü÷àbhyàü tvag-àdi-sthaü tàlàbhyàü suùiraü haret | suùira-sthaü tu nalakaiþ ÷eùaü ÷eùair yathà-yatham || 24 || ÷astreõa và vi÷asyàdau tato nir-lohitaü vraõam | kçtvà ghçtena saüsvedya baddhàcàrikam àdi÷et || 25 || 28.25dv baddhàcàrikam àcaret sirà-snàyu-vilagnaü tu càlayitvà ÷alàkayà | hçdaye saüsthitaü ÷alyaü tràsitasya himàmbunà || 26 || 28.26av sirà-snàyu-vilagnaü ca 28.26av sirà-snàva-vilagnaü tu tataþ sthànàntaraü pràptaü àharet tad yathà-yatham | yathà-màrgaü dur-àkarùam anyato 'py evam àharet || 27 || asthi-daùñe naraü padbhyàü pãóayitvà vinirharet | ity a-÷akye su-balibhiþ su-gçhãtasya kiïkaraiþ || 28 || 28.28av asthi-dçùñe naraü padbhyàü 28.28av asthi-naùñe naraü padbhyàü 28.28av asthi-lagnaü naraü padbhyàü 28.28av asthi-sthaü na paraü padbhyàü tathàpy a-÷akye vàraïgaü vakrã-kçtya dhanur-jyayà | su-baddhaü vaktra-kañake badhnãyàt su-samàhitaþ || 29 || su-saüyatasya pa¤càïgyà vàjinaþ ka÷ayàtha tam | tàóayed iti mårdhànaü vegenonnamayan yathà || 30 || 28.30dv vegenonnamayed yathà uddharec chalyam evaü và ÷àkhàyàü kalpayet taroþ | baddhvà dur-bala-vàraïgaü ku÷àbhiþ ÷alyam àharet || 31 || ÷vayathu-grasta-vàraïgaü ÷opham utpãóya yuktitaþ | mudgaràhatayà nàóyà nirghàtyottuõóitaü haret || 32 || tair eva cànayen màrgam a-màrgottuõóitaü tu yat | mçditvà karõinàü karõaü nàóy-àsyena nigçhya và || 33 || 28.33av tenaiva và nayen màrgam 28.33bv a-màrgottuõóitaü ca yat ayas-kàntena niù-karõaü vivçtàsyam çju-sthitam | pakvà÷aya-gataü ÷alyaü virekeõa vinirharet || 34 || duùña-vàta-viùa-stanya-rakta-toyàdi cåùaõaiþ | kaõñha-sroto-gate ÷alye såtraü kaõñhe prave÷ayet || 35 || bisenàtte tataþ ÷alye bisaü såtraü samaü haret | nàóyàgni-tàpitàü kùiptvà ÷alàkàm ap-sthirã-kçtàm || 36 || 28.36bv jatu-digdham a-jàtuùam ànayej jàtuùaü kaõñhàj jatu-digdhàm a-jàtuùam | ke÷ondukena pãtena dravaiþ kaõñakam àkùipet || 37 || 28.37bv jatu-digdham a-jàtuùam 28.37cv ke÷àõóakena pãtena 28.37cv ke÷àõóukena pãtena 28.37cv ke÷oõóukena pãtena sahasà såtra-baddhena vamatas tena cetarat | a-÷akyaü mukha-nàsàbhyàm àhartuü parato nudet || 38 || ap-pàna-skandha-ghàtàbhyàü gràsa-÷alyaü prave÷ayet | såkùmàkùi-vraõa-÷alyàni kùauma-vàla-jalair haret || 39 || apàü pårõaü vidhunuyàd avàk-÷irasam àyatam | vàmayec cà-mukhaü bhasma-rà÷au và nikhanen naram || 40 || 28.40cv vàmayed à-mukhaü bhasma- 28.40cv vàmayed và-mukhaü bhasma- 28.40cv vàmayed và sukhaü bhasma- karõe 'mbu-pårõe hastena mathitvà taila-vàriõã | kùiped adho-mukhaü karõaü hanyàd vàcåùayeta và || 41 || 28.41dv hanyàd vàcåùayet tadà 28.41dv hanyàd vàcåùayeta ca kãñe sroto-gate karõaü pårayed lavaõàmbunà | ÷uktena và sukhoùõena mçte kleda-haro vidhiþ || 42 || jàtuùaü hema-råpyàdi-dhàtu-jaü ca cira-sthitam | åùmaõà pràya-÷aþ ÷alyaü deha-jena vilãyate || 43 || mçd-veõu-dàru-÷çïgàsthi-danta-vàlopalàni na | viùàõa-veõv-ayas-tàla-dàru-÷alyaü ciràd api || 44 || 28.44bv -danta-vàlopalàdi na pràyo nirbhujyate tad dhi pacaty à÷u palàsçjã | ÷alye màüsàvagàóhe cet sa de÷o na vidahyate || 45 || 28.45cv ÷alye màüsàvagàóhe ca tatas taü mardana-sveda-÷uddhi-karùaõa-bçühaõaiþ | tãkùõopanàha-pànànna-ghana-÷astra-padàïkanaiþ || 46 || 28.46bv -÷uddhi-kar÷ana-bçühaõaiþ pàcayitvà harec chalyaü pàñanaiùaõa-bhedanaiþ | ÷alya-prade÷a-yantràõàm avekùya bahu-råpa-tàm || 47 || tais tair upàyair mati-màn ÷alyaü vidyàt tathàharet || 47ªab || 28.47ªbv ÷alyaü vidyàt tato haret Såtrasthàna vraõaþ saüjàyate pràyaþ pàkàc chvayathu-pårvakàt | tam evopacaret tasmàd rakùan pàkaü prayatnataþ || 1 || su-÷ãta-lepa-sekàsra-mokùa-saü÷odhanàdibhiþ | ÷opho 'lpo 'lpoùma-ruk sàmaþ sa-varõaþ kañhinaþ sthiraþ || 2 || 29.2av su-÷ãta-lepa-sekàsçï- 29.2cv ÷opho 'lpo 'lpoùma-ruk càmaþ pacyamàno vi-varõas tu ràgã vastir ivàtataþ | sphuñatãva sa-nistodaþ sàïga-marda-vijçmbhikaþ || 3 || saürambhà-ruci-dàhoùà-tçó-jvarà-nidra-tànvitaþ | styànaü viùyandayaty àjyaü vraõa-vat spar÷anà-sahaþ || 4 || pakve 'lpa-vega-tà mlàniþ pàõóu-tà vali-saübhavaþ | nàmo 'nteùånnatir madhye kaõóå-÷ophàdi-màrdavam || 5 || 29.5av pakve 'lpa-vega-tà glàniþ 29.5av pakve 'lpa-vedanà glàniþ 29.5av pakve 'lpa-vedanà mlàniþ 29.5av pakve 'lpà vedanà mlàniþ spçùñe påyasya saücàro bhaved vastàv ivàmbhasaþ | ÷ålaü narte 'nilàd dàhaþ pittàc chophaþ kaphodayàt || 6 || ràgo raktàc ca pàkaþ syàd ato doùaiþ sa-÷oõitaiþ | pàke 'tivçtte suùiras tanu-tvag-doùa-bhakùitaþ || 7 || valãbhir àcitaþ ÷yàvaþ ÷ãryamàõa-tanå-ruhaþ | kapha-jeùu tu ÷opheùu gambhãraü pàkam ety asçk || 8 || 29.8av valãbhir àcitaþ ÷yàmaþ pakva-liïgaü tato '-spaùñaü yatra syàc chãta-÷opha-tà | tvak-sàvarõyaü rujo 'lpa-tvaü ghana-spar÷a-tvam a÷ma-vat || 9 || rakta-pàkam iti bråyàt taü pràj¤o mukta-saü÷ayaþ | alpa-sat-tve '-bale bàle pàkàd vàty-artham uddhate || 10 || 29.10dv pàkàd aty-artham uddhate 29.10dv pàke vàty-artham uddhate dàraõaü marma-saüdhy-àdi-sthite cànya-tra pàñanam | àma-cchede sirà-snàyu-vyàpado 'sçg-ati-srutiþ || 11 || rujo 'ti-vçddhir daraõaü visarpo và kùatodbhavaþ | tiùñhann antaþ punaþ påyaþ sirà-snàyv-asçg-àmiùam || 12 || vivçddho dahati kùipraü tçõolapam ivànalaþ | ya÷ chinatty àmam a-j¤ànàd ya÷ ca pakvam upekùate || 13 || 29.13bv tçõolupam ivànalaþ 29.13bv tçõopalam ivànalaþ 29.13bv tçõoccayam ivànalaþ ÷va-pacàv iva vij¤eyau tàv a-ni÷cita-kàriõau | pràk ÷astra-karmaõa÷ ceùñaü bhojayed annam àturam || 14 || 29.14av ÷va-pacàv iva jànãyàt 29.14bv dvàv a-ni÷cita-kàriõau 29.14cv pràk ÷astra-karmaõaþ ÷reùñhaü pàna-paü pàyayen madyaü tãkùõaü yo vedanà-kùamaþ | na mårchaty anna-saüyogàn mattaþ ÷astraü na budhyate || 15 || anya-tra måóha-garbhà÷ma-mukha-rogodaràturàt | athàhçtopakaraõaü vaidyaþ pràï-mukham àturam || 16 || 29.16cv athàhçtopakaraõo saümukho yantrayitvà÷u nyasyen marmàdi varjayan | anulomaü su-ni÷itaü ÷astram à-påya-dar÷anàt || 17 || 29.17av saümukhaü yantrayitvà÷u sakçd evàharec tac ca pàke tu su-mahaty api | pàñayed dvy-aïgulaü samyag dvy-aïgula-try-aïgulàntaram || 18 || eùitvà samyag eùiõyà paritaþ su-niråpitam | aïgulã-nàla-vàlair và yathà-de÷aü yathà÷ayam || 19 || yato gatàü gatiü vidyàd utsaïgo yatra yatra ca | tatra tatra vraõaü kuryàt su-vibhaktaü nir-à÷ayam || 20 || 29.20bv utsaïgaü yatra yatra ca àyataü ca vi÷àlaü ca yathà doùo na tiùñhati | ÷auryam à÷u-kriyà tãkùõaü ÷astram a-sveda-vepathå || 21 || 29.21cv ÷auryam à÷u-kriyà tãkùõa- 29.21dv -÷astram a-sveda-vepathå a-saümoha÷ ca vaidyasya ÷astra-karmaõi ÷asyate | tiryak chindyàl lalàña-bhrå-danta-veùñaka-jatruõi || 22 || kukùi-kakùàkùi-kåñauùñha-kapola-gala-vaïkùaõe | anya-tra cchedanàt tiryak sirà-snàyu-vipàñanam || 23 || ÷astre 'vacàrite vàgbhiþ ÷ãtàmbhobhi÷ ca rogiõam | à÷vàsya parito 'ïgulyà paripãóya vraõaü tataþ || 24 || kùàlayitvà kaùàyeõa plotenàmbho 'panãya ca | guggulv-aguru-siddhàrtha-hiïgu-sarja-rasànvitaiþ || 25 || dhåpayec pañu-ùaógranthà-nimba-pattrair ghçta-plutaiþ | tila-kalkàjya-madhubhir yathà-svaü bheùajena ca || 26 || digdhàü vartiü tato dadyàt tair evàcchàdayec ca tàm | ghçtàktaiþ saktubhi÷ cordhvaü ghanàü kavalikàü tataþ || 27 || 29.27bv tair evàcchàdayec ca tam nidhàya yuktyà badhnãyàt paññena su-samàhitam | pàr÷ve savye 'pa-savye và nàdhas-tàn naiva copari || 28 || 29.28bv paññena su-samàhitaþ ÷uci-såkùma-dçóhàþ paññàþ kavalyaþ sa-vike÷ikàþ | dhåpità mçdavaþ ÷lakùõà nir-valãkà vraõe hitàþ || 29 || 29.29bv kavalyaþ su-vike÷ikàþ kurvãtàn-antaraü tasya rakùàü rakùo-niùiddhaye | baliü copaharet tebhyaþ sadà mårdhnà ca dhàrayet || 30 || 29.30av kurvãtàn-antaraü samyag- 29.30bv rakùàü rakùo-nivçttaye 29.30bv -rakùàü rakùo-niùiddhaye 29.30dv sadà mårdhnàvadhàrayet lakùmãü guhàm atiguhàü jañilàü brahmacàriõãm | vacàü chattràm aticchattràü dårvàü siddhàrthakàn api || 31 || tataþ sneha-dinehoktaü tasyàcàraü samàdi÷et | divà-svapno vraõe kaõóå-ràga-ruk-÷opha-påya-kçt || 32 || 29.32av tataþ sneha-vidhànoktaü strãõàü tu smçti-saüspar÷a-dar÷anai÷ calita-srute | ÷ukre vyavàya-jàn doùàn a-saüsarge 'py avàpnuyàt || 33 || vraõe ÷vayathur àyàsàt sa ca ràga÷ ca jàgaràt | tau ca ruk ca divà-svàpàt tà÷ ca mçtyu÷ ca maithunàt || 33+(1) || bhojanaü ca yathà-sàtmyaü yava-godhåma-ùaùñikàþ | masåra-mudga-tubarã-jãvantã-suniùaõõakàþ || 34 || 29.34av bhojanaü tu yathà-sàtmyaü bàla-målaka-vàrtàka-taõóulãyaka-vàstukam | kàravellaka-karkoña-pañola-kañukà-phalam || 35 || saindhavaü dàóimaü dhàtrã ghçtaü tapta-himaü jalam | jãrõa-÷àly-odanaü snigdham alpam uùõodakottaram || 36 || 29.36dv alpam uùõaü dravottaram bhu¤jàno jàïgalair màüsaiþ ÷ãghraü vraõam apohati | a÷itaü màtrayà kàle pathyaü yàti jaràü sukham || 37 || a-jãrõàt tv anilàdãnàü vibhramo bala-vàn bhavet | tataþ ÷opha-rujà-pàka-dàhànàhàn avàpnuyàt || 38 || 29.38av a-jãrõe tv anilàdãnàü navaü dhànyaü tilàn màùàn madyaü màüsam a-jàïgalam | kùãrekùu-vikçtãr amlaü lavaõaü kañukaü tyajet || 39 || 29.39bv madyaü màüsaü tv a-jàïgalam yac cànyad api viùñambhi vidàhi guru ÷ãtalam | vargo 'yaü nava-dhànyàdir vraõinaþ sarva-doùa-kçt || 40 || 29.40dv vraõinàü sarva-doùa-kçt madyaü tãkùõoùõa-råkùàmlam à÷u vyàpàdayed vraõam | vàlo÷ãrai÷ ca vãjyeta na cainaü parighaññayet || 41 || 29.41cv bàlo÷ãrai÷ ca vãjyeta na tuden na ca kaõóåyec ceùñamàna÷ ca pàlayet | snigdha-vçddha-dvi-jàtãnàü kathàþ ÷çõvan manaþ-priyàþ || 42 || 29.42bv chayànaþ paripàlayet 29.42cv siddha-vçddha-dvi-jàtãnàü à÷à-vàn vyàdhi-mokùàya kùipraü vraõam apohati | tçtãye 'hni punaþ kuryàd vraõa-karma ca pårva-vat || 43 || prakùàlanàdi divase dvitãye nàcaret tathà | tãvra-vyatho vigrathita÷ ciràt saürohati vraõaþ || 44 || snigdhàü råkùàü ÷lathàü gàóhàü dur-nyastàü ca vike÷ikàm | vraõe na dadyàt kalkaü và snehàt kledo vivardhate || 45 || màüsa-cchedo 'ti-rug-raukùyàd daraõaü ÷oõitàgamaþ | ÷lathàti-gàóha-dur-nyàsair vraõa-vartmàvagharùaõam || 46 || 29.46cv ÷lathàti-gàóha-dur-nyastair sa-påti-màüsaü sotsaïgaü sa-gatiü påya-garbhiõam | vraõaü vi÷odhayec chãghraü sthità hy antar vike÷ikà || 47 || vy-amlaü tu pàñitaü ÷ophaü pàcanaiþ samupàcaret | bhojanair upanàhai÷ ca nàti-vraõa-virodhibhiþ || 48 || 29.48dv nàti-vraõa-vi÷odhibhiþ sadyaþ sadyo-vraõàn sãvyed vivçtàn abhighàta-jàn | medo-jàÀ likhitàn granthãn hrasvàþ pàlã÷ ca karõayoþ || 49 || ÷iro-'kùi-kåña-nàsauùñha-gaõóa-karõoru-bàhuùu | grãvà-lalàña-muùka-sphiï-meóhra-pàyådaràdiùu || 50 || gambhãreùu prade÷eùu màüsaleùv a-caleùu ca | na tu vaïkùaõa-kakùàdàv alpa-màüse cale vraõàn || 51 || 29.51dv alpa-màüsa-cale vraõàn 29.51dv alpa-màüsa-calàn vraõàn vàyu-nirvàhiõaþ ÷alya-garbhàn kùàra-viùàgni-jàn | sãvyec calàsthi-÷uùkàsra-tçõa-romàpanãya tu || 52 || 29.52dv -tçõa-romàpanãya ca pralambi màüsaü vicchinnaü nive÷ya sva-nive÷ane | saüdhy-asthi ca sthite rakte snàyvà såtreõa valkalaiþ || 53 || 29.53cv saüdhy-asthy avasthite rakte 29.53dv snàvnà såtreõa valkalaiþ sãvyen na dåre nàsanne gçhõan nàlpaü na và bahu | sàntvayitvà tata÷ càrtaü vraõe madhu-ghçta-drutaiþ || 54 || 29.54dv vraõe madhu-ghçta-plutaiþ a¤jana-kùauma-ja-maùã-phalinã-÷allakã-phalaiþ | 29.54bv gçhõan sv-alpaü na và bahu 29.54cv ÷àntayitvà tata÷ càrtaü 29.54cv sàntayitvà tata÷ càrtaü sa-lodhra-madhukair digdhe yu¤jyàd bandhàdi pårva-vat || 55 || vraõo niþ-÷oõitauùñho yaþ ki¤-cid evàvalikhya tam | saüjàta-rudhiraü sãvyet saüdhànaü hy asya ÷oõitam || 56 || bandhanàni tu de÷àdãn vãkùya yu¤jãta teùu ca | 29.56bv ki¤-cid eva vilikhya tam àvikàjina-kau÷eyam uùõaü kùaumaü tu ÷ãtalam || 57 || ÷ãtoùõaü tulà-saütàna-kàrpàsa-snàyu-valka-jam | tàmràyas-trapu-sãsàni vraõe medaþ-kaphàdhike || 58 || 29.58bv -kàrpàsa-snàva-valka-jam bhaïge ca yu¤jyàt phalakaü carma-valka-ku÷àdi ca | sva-nàmànugatàkàrà bandhàs tu da÷a pa¤ca ca || 59 || ko÷a-svastika-muttolã-cãna-dàmànuvellitam | khañvà-vibandha-sthagikà-vitànotsaïga-goù-phaõàþ || 60 || 29.60dv -vitànotsaïga-go-phaõàþ yamakaü maõóalàkhyaü ca pa¤càïgã ceti yojayet | yo yatra su-niviùñaþ syàt taü teùàü tatra buddhi-màn || 61 || 29.61cv yo yatra saüniviùñaþ syàt vidadhyàt teùu teùv eva ko÷am aïguli-parvasu | svastikaü karõa-kakùàdi-staneùåktaü ca saüdhiùu || 61.1+(1) || muttolãü meóhra-grãvàdau yu¤jyàc cãnam apàïgayoþ | saübàdhe 'ïge tathà dàma ÷àkhàsv evànuvellitam || 61.1+(2) || khañvàü gaõóe hanau ÷aïkhe vibandhaü pçùñhakodare | aïguùñhàïgulimeóhràgre sthagikàm antra-vçddhiùu || 61.1+(3) || vitànaü pçthulàïgàdau tathà ÷irasi cerayet | vilambini tathotsaïgaü nàsauùñha-cibukàdiùu || 61.1+(4) || goù-phaõaü saüdhiùu tathà yamakaü yamike vraõe | vçtte 'ïge maõóalàkhyaü ca pa¤càïgãü cordhva-jatruùu || 61.1+(5) || badhnãyàd gàóham åru-sphik-kakùà-vaïkùaõa-mårdhasu | ÷àkhà-vadana-karõoraþ-pçùñha-pàr÷va-galodare || 62 || samaü mehana-muùke ca netre saüdhiùu ca ÷latham | badhnãyàc chithila-sthàne vàta-÷leùmodbhave samam || 63 || gàóham eva sama-sthàne bhç÷aü gàóhaü tad-à÷aye | ÷ãte vasante 'pi ca tau mokùaõãyau try-ahàt try-ahàt || 64 || 29.64bv bhç÷aü gàóhaü tad-à÷raye 29.64cv ÷ãte vasante ca tathà 29.64dv mokùayet tau try-ahàt try-ahàt 29.64dv mokùaõãyas try-ahàt try-ahàt pitta-raktotthayor bandho gàóha-sthàne samo mataþ | sama-sthàne ÷latho naiva ÷ithilasyà÷aye tathà || 65 || sàyaü pràtas tayor mokùo grãùme ÷aradi ceùyate | a-baddho daü÷a-ma÷aka-÷ãta-vàtàdi-pãóitaþ || 66 || duùñã-bhavec ciraü càtra na tiùñhet sneha-bheùajam | kçcchreõa ÷uddhiü råóhiü và yàti råóho vi-varõa-tàm || 67 || baddhas tu cårõito bhagno vi÷liùñaþ pàñito 'pi và | chinna-snàyu-siro 'py à÷u sukhaü saürohati vraõaþ || 68 || utthàna-÷ayanàdyàsu sarvehàsu na pãóyate | udvçttauùñhaþ samutsanno viùamaþ kañhino 'ti-ruk || 69 || 29.69bv sarvehàsu na pãóayet 29.69cv uddhçtauùñhaþ samutsanno samo mçdur a-ruk ÷ãghraü vraõaþ ÷udhyati rohati | sthiràõàm alpa-màüsànàü raukùyàd an-uparohatàm || 70 || pracchàdyam auùadhaü pattrair yathà-doùaü yathartu ca | a-jãrõa-taruõàc chidraiþ samantàt su-nive÷itaiþ || 71 || 29.71cv a-jãrõà-taruõàc chidraiþ dhautair a-karka÷aiþ kùãri-bhårjàrjuna-kadamba-jaiþ | kuùñhinàm agni-dagdhànàü piñikà madhu-mehinàm || 72 || karõikà÷ conduru-viùe kùàra-dagdhà viùànvitàþ | bandhanãyà na màüs-pàke guda-pàke ca dàruõe || 73 || 29.73cv na màüs-pàke ca badhnãyàd 29.73cv màüsa-pàke na badhnãyàd ÷ãryamàõàþ sa-rug-dàhàþ ÷ophàvasthà-visarpiõaþ | a-rakùayà vraõe yasmin makùikà nikùipet kçmãn || 74 || te bhakùayantaþ kurvanti rujà-÷ophàsra-saüsravàn | surasàdiü prayu¤jãta tatra dhàvana-påraõe || 75 || 29.75bv rujà-÷ophàsra-visrutãþ saptaparõa-kara¤jàrka-nimba-ràjàdana-tvacaþ | go-måtra-kalkito lepaþ sekaþ kùàràmbunà hitaþ || 76 || 29.76cv go-måtra-kalkitàlepaþ pracchàdya màüsa-pe÷yà và vraõaü tàn à÷u nirharet | na cainaü tvaramàõo 'ntaþ sa-doùam uparohayet || 77 || so 'lpenàpy apacàreõa bhåyo vikurute yataþ | råóhe 'py a-jãrõa-vyàyàma-vyavàyàdãn vivarjayet || 78 || harùaü krodhaü bhayaü càpi yàvad à-sthairya-saübhavàt | àdareõànuvartyo 'yaü màsàn ùañ sapta và vidhiþ || 79 || 29.79av harùaü krodhaü bhayaü vàpi utpadyamànàsu ca tàsu tàsu vàrtàsu doùàdi-balànusàrã | tais tair upàyaiþ prayata÷ cikitsed àlocayan vistaram uttaroktam || 80 || Såtrasthàna sarva-÷astrànu-÷astràõàü kùàraþ ÷reùñho bahåni yat | chedya-bhedyàdi-karmàõi kurute viùameùv api || 1 || duþkhàvacàrya-÷àstreùu tena siddhim a-yàtsu ca | ati-kçcchreùu rogeùu yac ca pàne 'pi yujyate || 2 || 30.2bv tena siddhiü na yàtsu ca sa peyo 'r÷o-'gni-sàdà÷ma-gulmodara-garàdiùu | yojyaþ sàkùàn maùa-÷vitra-bàhyàr÷aþ-kuùñha-suptiùu || 3 || bhagandaràrbuda-granthi-duùña-nàóã-vraõàdiùu | na tåbhayo 'pi yoktavyaþ pitte rakte cale '-bale || 4 || 30.4av bhagandaràpacã-granthi- 30.4dv pitte rakte bale '-bale jvare 'tãsàre hçn-mårdha-roge pàõóv-àmaye '-rucau | timire kçta-saü÷uddhau ÷vayathau sarva-gàtra-ge || 5 || 30.5dv ÷vayathau sarva-gàtra-je bhãru-garbhiõy-çtu-matã-prodvçtta-phala-yoniùu | a-jãrõe 'nne ÷i÷au vçddhe dhamanã-saüdhi-marmasu || 6 || taruõàsthi-sirà-snàyu-sevanã-gala-nàbhiùu | de÷e 'lpa-màüse vçùaõa-meóhra-sroto-nakhàntare || 7 || 30.7cv de÷e 'lpa-màüse vçùaõe 30.7dv meóhre sroto-nakhàntare vartma-rogàd çte 'kùõo÷ ca ÷ãta-varùoùõa-dur-dine | kàla-muùkaka-÷amyàka-kadalã-pàribhadrakàn || 8 || a÷vakarõa-mahàvçkùa-palà÷àsphota-vçkùakàn | indravçkùàrka-påtãka-naktamàlà÷vamàrakàn || 9 || kàkajaïghàm apàmàrgam agnimanthàgni-tilvakàn | sàrdràn sa-måla-÷àkhàdãn khaõóa-÷aþ parikalpitàn || 10 || ko÷àtakãs catasra÷ ca ÷åkaü nàlaü yavasya ca | nivàte nicayã-kçtya pçthak tàni ÷ilà-tale || 11 || 30.11bv ÷åka-nàlaü yavasya ca prakùipya muùkaka-caye sudhà÷màni ca dãpayet | tatas tilànàü kutalair dagdhvàgnau vigate pçthak || 12 || 30.12cv tatas tilànàü kutilair 30.12cv tatas tilànàü kuntàlair kçtvà sudhà÷manàü bhasma droõaü tv itara-bhasmanaþ | muùkakottaram àdàya praty-ekaü jala-måtrayoþ || 13 || 30.13bv droõaü cetara-bhasmanaþ gàlayed ardha-bhàreõa mahatà vàsasà ca tat | yàvat picchila-raktàcchas tãkùõo jàtas tadà ca tam || 14 || gçhãtvà kùàra-niùyandaü pacel lauhyàü vighaññayan | pacyamàne tatas tasmiüs tàþ sudhà-bhasma-÷arkaràþ || 15 || ÷uktãþ kùãra-pakaü ÷aïkha-nàbhã÷ càyasa-bhàjane | kçtvàgni-varõàn bahu-÷aþ kùàrotthe kuóavonmite || 16 || 30.16bv ünàbhãü÷ càyasa-bhàjane 30.16cv kùàràcche kuóavonmite nirvàpya piùñvà tenaiva pratãvàpaü vinikùipet | ÷lakùõaü ÷akçd dakùa-÷ikhi-gçdhra-kaïka-kapota-jam || 17 || catuù-pàt-pakùi-pittàla-manohvà-lavaõàni ca | paritaþ su-taràü càto darvyà tam avaghañtayet || 18 || sa-bàùpai÷ ca yadottiùñhed budbudair leha-vad ghanaþ | avatàrya tadà ÷ãto yava-rà÷àv ayo-maye || 19 || 30.19av sa-bàùpai÷ ca yadà tiùñhed 30.19cv avatàrya tataþ ÷ãte 30.19cv avatàrya tataþ ÷ãto 30.19cv avatàrya tadà ÷ãte sthàpyo 'yaü madhyamaþ kùàro na tu piùñvà kùipen mçdau | nirvàpyàpanayet tãkùõe pårva-vat prativàpanam || 20 || tathà làïgalikà-dantã-citrakàtiviùà-vacàþ | svarjikà-kanakakùãrã-hiïgu-påtika-pallavàþ || 21 || tàlapattrã vióaü ceti sapta-ràtràt paraü tu saþ | yojyas tãkùõo 'nila-÷leùma-medo-jeùv arbudàdiùu || 22 || 30.22av tàlapattrã vióaïgaü ca madhyeùv eùv eva madhyo 'nyaþ pittàsra-guda-janmasu | balàrthaü kùãõa-pànãye kùàràmbu punar àvapet || 23 || 30.23av madhyeùv eva ca madhyo 'nyaþ 30.23av madhyeùv eùu ca madhyo 'nyaþ 30.23bv pittàsçg-guda-janmasu nàti-tãkùõa-mçduþ ÷lakùõaþ picchilaþ ÷ãghra-gaþ sitaþ | ÷ikharã sukha-nirvàpyo na viùyandã na càti-ruk || 24 || 30.24av nàti-tãkùõo mçduþ ÷lakùõaþ kùàro da÷a-guõaþ ÷astra-tejasor api karma-kçt | àcåùann iva saürambhàd gàtram àpãóayann iva || 25 || sarvato 'nusaran doùàn unmålayati målataþ | karma kçtvà gata-rujaþ svayaü evopa÷àmyati || 26 || kùàra-sàdhye gade chinne likhite sràvite 'tha-và | kùàraü ÷alàkayà dattvà plota-pràvçta-dehayà || 27 || 30.27dv plota-plàvita-dehayà màtrà-÷atam upekùeta tatràr÷aþsv àvçtànanam | hastena yantraü kurvãta vartma-rogeùu vartmanã || 28 || nirbhujya picunàcchàdya kçùõa-bhàgaü vinikùipet | padma-pattra-tanuþ kùàra-lepo ghràõàrbudeùu ca || 29 || 30.29dv -lepo ghràõàrbudeùu tu praty-àdityaü niùaõõasya samunnamyàgra-nàsikàm | màtrà vidhàryaþ pa¤cà÷at tad-vad ar÷asi karõa-je || 30 || 30.30bv samunnasyàgra-nàsikàm 30.30cv màtrà vidhàrya pa¤cà÷at 30.30cv màtrà vidhàryàþ pa¤cà÷at kùàraü pramàrjanenànu parimçjyàvagamya ca | su-dagdhaü ghçta-madhv-aktaü tat payo-mastu-kà¤jikaiþ || 31 || 30.31av kùàraü pramàrjanenà÷u nirvàpayet tataþ sàjyaiþ svàdu-÷ãtaiþ pradehayet | abhiùyandãni bhojyàni bhojyàni kledanàya ca || 32 || yadi ca sthira-måla-tvàt kùàra-dagdhaü na ÷ãryate | dhànyàmla-bãja-yaùñy-àhva-tilair àlepayet tataþ || 33 || tila-kalkaþ sa-madhuko ghçtàkto vraõa-ropaõaþ | pakva-jambv-asitaü sannaü samyag-dagdhaü viparyaye || 34 || 30.34cv pakva-jambå-nibhaü sannaü tàmra-tà-toda-kaõóv-àdyair dur-dagdhaü taü punar dahet | ati-dagdhe sraved raktaü mårchà-dàha-jvaràdayaþ || 35 || 30.35bv dur-dagdhaü tat punar dahet gude vi÷eùàd viõ-måtra-saürodho 'ti-pravartanam | puüs-tvopaghàto mçtyur và gudasya ÷àtanàd dhruvam || 36 || 30.36dv gudasya ÷àtanaü dhruvam 30.36dv gudasya sadanàd dhruvam 30.36dv gudasya sadanaü dhruvam nàsàyàü nàsikà-vaü÷a-daraõàku¤canodbhavaþ | bhavec ca viùayà-j¤ànaü tad-vac chrotràdikeùv api || 37 || vi÷eùàd atra seko 'mlair lepo madhu ghçtaü tilàþ | vàta-pitta-harà ceùñà sarvaiva ÷i÷irà kriyà || 38 || amlo hi ÷ãtaþ spar÷ena kùàras tenopasaühitaþ | yàty à÷u svàdu-tàü tasmàd amlair nirvàpayet-taràm || 39 || viùàgni-÷astrà÷ani-mçtyu-tulyaþ kùàro bhaved alpam ati-prayuktaþ | rogàn nihanyàd a-cireõa ghoràn sa dhã-matà samyag-anuprayukto || 39+(1) || agniþ kùàràd api ÷reùñhas tad-dagdhànàm a-saübhavàt | bheùaja-kùàra-÷astrai÷ ca na siddhànàü prasàdhanàt || 40 || tvaci màüse sirà-snàyu-saüdhy-asthiùu sa yujyate | maùàïga-glàni-mårdhàrti-mantha-kãla-tilàdiùu || 41 || 30.41bv -saüdhy-asthiùu sa yojyate tvag-dàho varti-go-danta-sårya-kànta-÷aràdibhiþ | ar÷o-bhagandara-granthi-nàóã-duùña-vraõàdiùu || 42 || màüsa-dàho madhu-sneha-jàmbavauùñha-guóàdibhiþ | ÷liùña-vartmany asçk-sràva-nãly-a-samyag-vyadhàdiùu || 43 || 30.43cv ÷liùña-vartmany asçk-sràve 30.43dv nãly-a-samyag-vyadhàdiùu siràdi-dàhas tair eva na dahet kùàra-vàritàn | antaþ-÷alyàsçjo bhinna-koùñhàn bhåri-vraõàturàn || 44 || 30.44bv na dahet kùàra-varjitàn su-dagdhaü ghçta-madhv-aktaü snigdha-÷ãtaiþ pradehayet | tasya liïgaü sthite rakte ÷abda-val lasikànvitam || 45 || pakva-tàla-kapotàbhaü su-rohaü nàti-vedanam | pramàda-dagdha-vat sarvaü dur-dagdhàty-artha-dagdhayoþ || 46 || catur-dhà tat tu tucchena saha tucchasya lakùaõam | tvag vi-varõoùyate 'ty-arthaü na ca sphoña-samudbhavaþ || 47 || 30.47av catur-dhà tac ca tucchena 30.47av catur-dhà tat tu tutthena 30.47av catur-dhà tatra tucchena 30.47bv saha tutthasya lakùaõam sa-sphoña-dàha-tãvroùaü dur-dagdham ati-dàhataþ | màüsa-lambana-saükoca-dàha-dhåpana-vedanàþ || 48 || siràdi-nà÷as tçõ-mårchà-vraõa-gàmbhãrya-mçtyavaþ | tucchasyàgni-pratapanaü kàryam uùõaü ca bheùajam || 49 || 30.49av siràdi-nà÷a-tçõ-mårchà- 30.49cv tutthasyàgni-pratapanaü styàne 'sre vedanàty-arthaü vilãne manda-tà rujaþ | dur-dagdhe ÷ãtam uùõaü ca yu¤jyàd àdau tato himam || 50 || samyag-dagdhe tavakùãrã-plakùa-candana-gairikaiþ | limpet sàjyàmçtair årdhvaü pitta-vidradhi-vat kriyà || 51 || 30.51av samyag-dagdhe tukàkùãrã- 30.51dv pitta-vidradhi-vat kriyàm 30.51dv pitta-vidradhi-vat kriyàþ ati-dagdhe drutaü kuryàt sarvaü pitta-visarpa-vat | sneha-dagdhe bhç÷a-taraü råkùaü tatra tu yojayet || 52 || ÷astra-kùàràgnayo yasmàn mçtyoþ paramam àyudham | a-pramatto bhiùak tasmàt tàn samyag avacàrayet || 52+(1) || 30.52+(1)dv tat samyag avacàrayet samàpyate sthànam idaü hçdayasya rahasya-vat | atràrthàþ såtritàþ såkùmàþ pratanyante hi sarvataþ || 53 || 30.53cv atràrthàþ såcitàþ såkùmàþ ûàrãrasthàna ÷uddhe ÷ukràrtave sat-tvaþ sva-karma-kle÷a-coditaþ | garbhaþ saüpadyate yukti-va÷àd agnir ivàraõau || 1 || 1.1bv sva-karma-phala-noditaþ bãjàtmakair mahà-bhåtaiþ såkùmaiþ sat-tvànugai÷ ca saþ | màtu÷ càhàra-rasa-jaiþ kramàt kukùau vivardhate || 2 || tejo yathàrka-ra÷mãnàü sphañikena tiras-kçtam | nendhanaü dç÷yate gacchat sat-tvo garbhà÷ayaü tathà || 3 || kàraõànuvidhàyi-tvàt kàryàõàü tat-sva-bhàva-tà | nànà-yony-àkçtãþ sat-tvo dhatte 'to druta-loha-vat || 4 || ata eva ca ÷ukrasya bàhulyàj jàyate pumàn | raktasya strã tayoþ sàmye klãbaþ ÷ukràrtave punaþ || 5 || vàyunà bahu-÷o bhinne yathà-svaü bahv-apatya-tà | vi-yoni-vikçtàkàrà jàyante vikçtair malaiþ || 6 || màsi màsi rajaþ strãõàü rasa-jaü sravati try-aham | vatsaràd dvà-da÷àd årdhvaü yàti pa¤cà÷ataþ kùayam || 7 || pårõa-ùo-óa÷a-varùà strã pårõa-viü÷ena saügatà | ÷uddhe garbhà÷aye màrge rakte ÷ukre 'nile hçdi || 8 || vãrya-vantaü sutaü såte tato nyånàbdayoþ punaþ | rogy alpàyur a-dhanyo và garbho bhavati naiva và || 9 || vàtàdi-kuõapa-granthi-påya-kùãõa-malàhvayam | bãjà-samarthaü reto-'sraü sva-liïgair doùa-jaü vadet || 10 || 1.10cv prajà-samarthaü reto-'sraü raktena kuõapaü ÷leùma-vàtàbhyàü granthi-saünibham | påyàbhaü rakta-pittàbhyàü kùãõaü màruta-pittataþ || 11 || kçcchràõy etàny a-sàdhyaü tu tri-doùaü måtra-viñ-prabham | kuryàd vàtàdibhir duùñe svauùadhaü kuõape punaþ || 12 || dhàtakã-puùpa-khadira-dàóimàrjuna-sàdhitam | pàyayet sarpir atha-và vipakvam asanàdibhiþ || 13 || palà÷a-bhasmà÷mabhidà granthy-àbhe påya-retasi | paråùaka-vañàdibhyàü kùãõe ÷ukra-karã kriyà || 14 || snigdhaü vàntaü viriktaü ca niråóham anuvàsitam | yojayec chukra-doùàrtaü samyag uttara-vastibhiþ || 14+1 || saü÷uddho viñ-prabhe sarpir hiïgu-sevyàdi-sàdhitam | pibed granthy-àrtave pàñhà-vyoùa-vçkùaka-jaü jalam || 15 || 1.15bv hiïgu-sevyàgni-sàdhitam peyaü kuõapa-påyàsre candanaü vakùyate tu yat | guhya-roge ca tat sarvaü kàryaü sottara-vastikam || 16 || ÷ukraü ÷uklaü guru snigdhaü madhuraü bahalaü bahu | ghçta-màkùika-tailàbhaü sad-garbhàyàrtavaü punaþ || 17 || 1.17av ÷uddhaü ÷ukraü guru snigdhaü làkùà-rasa-÷a÷àsràbhaü dhautaü yac ca virajyate | ÷uddha-÷ukràrtavaü svasthaü saüraktaü mithunaü mithaþ || 18 || snehaiþ puü-savanaiþ snigdhaü ÷uddhaü ÷ãlita-vastikam | naraü vi÷eùàt kùãràjyair madhurauùadha-saüskçtaiþ || 19 || 1.19dv madhurauùadha-sàdhitaiþ nàrãü tailena màùai÷ ca pittalaiþ samupàcaret | kùàma-prasanna-vadanàü sphurac-chroõi-payo-dharàm || 20 || 1.20cv kùàmàü prasanna-vadanàü srastàkùi-kukùiü puüs-kàmàü vidyàd çtu-matãü striyam | padmaü saükocam àyàti dine 'tãte yathà tathà || 21 || çtàv atãte yoniþ sà ÷ukraü nàtaþ pratãcchati | màsenopacitaü raktaü dhamanãbhyàm çtau punaþ || 22 || 1.22bv ÷ukraü nàntaþ pratãcchati ãùat-kçùõaü vi-gandhaü ca vàyur yoni-mukhàn nudet | tataþ puùpekùaõàd eva kalyàõa-dhyàyinã try-aham || 23 || mçjàlaïkàra-rahità darbha-saüstara-÷àyinã | kùaireyaü yàvakaü stokaü koùñha-÷odhana-karùaõam || 24 || 1.24dv koùñha-÷odhana-kar÷anam parõe ÷aràve haste và bhu¤jãta brahma-càriõã | caturthe 'hni tataþ snàtà ÷ukla-màlyàmbarà ÷uciþ || 25 || icchantã bhartç-sadç÷aü putraü pa÷yet puraþ patim | çtus tu dvà-da÷a ni÷àþ pårvàs tisro 'tra ninditàþ || 26 || 1.26dv pårvàs tisra÷ ca ninditàþ ekà-da÷ã ca yugmàsu syàt putro 'nyàsu kanyakà | upàdhyàyo 'tha putrãyaü kurvãta vidhi-vad vidhim || 27 || 1.27bv syàt putro 'nya-tra kanyakà namas-kàra-paràyàs tu ÷ådràyà mantra-varjitam | a-vandhya evaü saüyogaþ syàd apatyaü ca kàmataþ || 28 || santo hy àhur apatyàrthaü dam-patyoþ saügatiü rahaþ | dur-apatyaü kulàïgàro gotre jàtaü mahaty api || 29 || 1.29bv dam-patyoþ saügataü rahaþ 1.29cv dur-apatyaü kulàïgàraü icchetàü yàdç÷aü putraü tad-råpa-caritàü÷ ca tau | cintayetàü jana-padàüs tad-àcàra-paricchadau || 30 || karmànte ca pumàn sarpiþ-kùãra-÷àly-odanà÷itaþ | pràg dakùiõena pàdena ÷ayyàü mauhårtikàj¤ayà || 31 || àrohet strã tu vàmena tasya dakùiõa-pàr÷vataþ | taila-màùottaràhàrà tatra mantr aü prayojayet || 32 || 1.32av àrohet strã ca vàmena àhir asy àyur asi sarvataþ pratiùñhàsi || 32+1a || 1.32+1av ahir asi sarvataþ pratiùñhàsi dhàtà tvàü dadhàtu vidhàtà tvàü dadhàtu || 32+1b || brahma-varcasà bhaveti || 32+1c || 1.32+1cv brahma-varcasà bhaved iti brahmà bçhaspatir viùõuþ somaþ såryas tathà÷vinau | bhago 'tha mitrà-varuõau vãraü dadatu me sutam || 33 || sàntvayitvà tato 'nya-nyaü saüvi÷etàü mudànvitau | uttànà tan-manà yoùit tiùñhed aïgaiþ su-saüsthitaiþ || 34 || 1.34av sàntayitvà tato 'nyo-'nyaü 1.34bv saüvasetàü mudànvitau tathà hi bãjaü gçhõàti doùaiþ sva-sthànam àsthitaiþ | liïgaü tu sadyo-garbhàyà yonyà bãjasya saügrahaþ || 35 || 1.35bv doùaiþ sva-sthànam à÷ritaiþ 1.35dv yonyàü bãjasya saügrahaþ tçptir guru-tvaü sphuraõaü ÷ukràsràn-anu bandhanam | hçdaya-spandanaü tandrà tçó glànã roma-harùaõam || 36 || a-vyaktaþ prathame màsi saptàhàt kalalã-bhavet | garbhaþ puü-savanàny atra pårvaü vyakteþ prayojayet || 37 || balã puruùa-kàro hi daivam apy ativartate | puùye puruùakaü haimaü ràjataü vàtha-vàyasam || 38 || kçtvàgni-varõaü nirvàpya kùãre tasyà¤jaliü pibet | gauradaõóam apàmàrgaü jãvakarùabha-sairyakàn || 39 || pibet puùye jale piùñàn eka-dvi-tri-samasta-÷aþ | kùãreõa ÷veta-bçhatã-målaü nàsà-puñe svayam || 40 || putràrthaü dakùiõe si¤ced vàme duhitç-và¤chayà | payasà lakùmaõà-målaü putrotpàda-sthiti-pradam || 41 || nàsayàsyena và pãtaü vaña-÷uïgàùñakaü tathà | oùadhãr jãvanãyà÷ ca bàhyàntar upayojayet || 42 || 1.42bv vaña-÷çïgàùñakaü tathà upacàraþ priya-hitair bhartrà bhçtyai÷ ca garbha-dhçk | nava-nãta-ghçta-kùãraiþ sadà cainàm upàcaret || 43 || ati-vyavàyam àyàsaü bhàraü pràvaraõaü guru | a-kàla-jàgara-svapnaü kañhinotkañakàsanam || 44 || 1.44av ati-vyavàyaü vyàyàmaü 1.44cv a-kàla-jàgara-svapna- 1.44dv -kañhinotkañakàsanam 1.44dv kañhinotkañukàsanam 1.44dv -kañhinotkuñakàsanam ÷oka-krodha-bhayodvega-vega-÷raddhà-vidhàraõam | upavàsàdhva-tãkùõoùõa-guru-viùñambhi-bhojanam || 45 || 1.45cv upavàsàdi-tãkùõoùõa- raktaü nivasanaü ÷vabhra-kåpekùàü madyam àmiùam | uttàna-÷ayanaü yac ca striyo necchanti tat tyajet || 46 || 1.46av raktaü vi-vasanaü ÷vabhra- tathà rakta-srutiü ÷uddhiü vastim à-màsato 'ùñamàt | ebhir garbhaþ sraved àmaþ kukùau ÷uùyen mriyeta và || 47 || 1.47cv evaü garbhaþ sraved àmaþ vàtalai÷ ca bhaved garbhaþ kubjàndha-jaóa-vàmanaþ | pittalaiþ khalatiþ piïgaþ ÷vitrã pàõóuþ kaphàtmabhiþ || 48 || vyàdhãü÷ càsyà mçdu-sukhair a-tãkùõair auùadhair jayet | dvitãye màsi kalalàd ghanaþ pe÷y atha-vàrbudam || 49 || puü-strã-klãbàþ kramàt tebhyas tatra vyaktasya lakùaõam | kùàma-tà garimà kukùer mårchà chardir a-rocakaþ || 50 || 1.50cv kùàma-tà garimà kukùau jçmbhà prasekaþ sadanaü roma-ràjyàþ prakà÷anam | amleùña-tà stanau pãnau sa-stanyau kçùõa-cåcukau || 51 || pàda-÷opho vidàho 'nye ÷raddhà÷ ca vividhàtmikàþ | màtç-jaü hy asya hçdayaü màtu÷ ca hçdayena tat || 52 || 1.52av pàda-÷opho vidàho 'nne saübaddhaü tena garbhiõyà neùñaü ÷raddhà-vimànanam | deyam apy a-hitaü tasyai hitopahitam alpakam || 53 || 1.53bv neùñaü ÷raddhà-vidhàraõam 1.53bv neùñaü ÷raddhàvamànanam ÷raddhà-vighàtàd garbhasya vikçti÷ cyutir eva và | vyaktã-bhavati màse 'sya tçtãye gàtra-pa¤cakam || 54 || 1.54av ÷raddhàbhighàtàd garbhasya mårdhà dve sakthinã bàhå sarva-såkùmàïga-janma ca | samam eva hi mårdhàdyair j¤ànaü ca sukha-duþkhayoþ || 55 || 1.55bv sarva-såkùmàïga-janma tu 1.55dv vij¤ànaü sukha-duþkhayoþ garbhasya nàbhau màtu÷ ca hçdi nàóã nibadhyate | yayà sa puùñim àpnoti kedàra iva kulyayà || 56 || 1.56cv yayà puùñim avàpnoti caturthe vyakta-tàïgànàü cetanàyà÷ ca pa¤came | ùaùñhe snàyu-sirà-roma-bala-varõa-nakha-tvacàm || 57 || sarvaiþ sarvàïga-saüpårõo bhàvaiþ puùyati saptame || 58ab || garbheõotpãóità doùàs tasmin hçdayam à÷ritàþ || 58cd || kaõóåü vidàhaü kurvanti garbhiõyàþ kikkisàni ca || 58ef || nava-nãtaü hitaü tatra kolàmbu-madhurauùadhaiþ | siddham alpa-pañu-snehaü laghu svàdu ca bhojanam || 59 || candano÷ãra-kalkena limped åru-stanodaram | ÷reùñhayà vaiõa-hariõa-÷a÷a-÷oõita-yuktayà || 60 || a÷vaghna-pattra-siddhena tailenàbhyajya mardayet | pañola-nimba-ma¤jiùñhà-surasaiþ secayet punaþ || 61 || dàrvã-madhuka-toyena mçjàü ca pari÷ãlayet | ojo 'ùñame saücarati màtà-putrau muhuþ kramàt || 62 || tena tau mlàna-muditau tatra jàto na jãvati | ÷i÷ur ojo-'n-avasthànàn nàrã saü÷ayità bhavet || 63 || 1.63bv syàtàm atra na jãvati 1.63bv syàtàü jàto na jãvati kùãra-peyà ca peyàtra sa-ghçtànvàsanaü ghçtam | madhuraiþ sàdhitaü ÷uddhyai puràõa-÷akçtas tathà || 64 || 1.64bv sa-ghçtànvàsanaü hitam ÷uùka-målaka-kolàmla-kaùàyeõa pra÷asyate | ÷atàhvà-kalkito vastiþ sa-taila-ghçta-saindhavaþ || 65 || tasmiüs tv ekàha-yàte 'pi kàlaþ såter ataþ param | varùàd vikàra-kàrã syàt kukùau vàtena dhàritaþ || 66 || 1.66av tasminn ekàha-yàte 'pi ÷asta÷ ca navame màsi snigdho màüsa-rasaudanaþ | bahu-snehà yavàgår và pårvoktaü cànuvàsanam || 67 || 1.67bv snigdha-màüsa-rasaudanaþ tata eva picuü càsyà yonau nityaü nidhàpayet | vàta-ghna-pattra-bhaïgàmbhaþ ÷ãtaü snàne 'nv-ahaü hitam || 68 || niþ-snehàïgã na navamàn màsàt prabhçti vàsayet | pràg dakùiõa-stana-stanyà pårvaü tat-pàr÷va-ceùñinã || 69 || puü-nàma-daurhçda-pra÷na-ratà puü-svapna-dar÷inã | unnate dakùiõe kukùau garbhe ca parimaõóale || 70 || putraü såte 'nya-thà kanyàü yà cecchati nç-saügatim | nçtya-vàditra-gàndharva-gandha-màlya-priyà ca yà || 71 || klãbaü tat-saükare tatra madhyaü kukùeþ samunnatam | yamau pàr÷va-dvayonnàmàt kukùau droõyàm iva sthite || 72 || pràk caiva navamàn màsàt sà såti-gçham à÷rayet | de÷e pra÷aste saübhàraiþ saüpannaü sàdhake 'hani || 73 || 1.73bv såtikà-gçham à÷rayet tatrodãkùeta sà såtiü såtikà-parivàrità | adya-÷vaþ-prasave glàniþ kukùy-akùi-÷latha-tà klamaþ || 74 || 1.74cv àsanna-prasave glàniþ adho-guru-tvam a-ruciþ praseko bahu-måtra-tà | vedanorådara-kañã-pçùñha-hçd-vasti-vaïkùaõe || 75 || yoni-bheda-rujà-toda-sphuraõa-sravaõàni ca | àvãnàm anu janmàtas tato garbhodaka-srutiþ || 76 || athopasthita-garbhàü tàü kçta-kautuka-magalàm | hasta-stha-puü-nàma-phalàü sv-abhyaktoùõàmbu-secitàm || 77 || 1.77dv sv-aktàm uùõàmbu-secitàm pàyayet sa-ghçtàü peyàü tanau bhå-÷ayane sthitàm | àbhugna-sakthim uttànàm abhyaktàïgãü punaþ punaþ || 78 || adho nàbher vimçdnãyàt kàrayej jçmbha-caïkramam | garbhaþ prayàty avàg evaü tal-liïgaü hçd-vimokùataþ || 79 || àvi÷ya jañharaü garbho vaster upari tiùñhati | àvyo 'bhitvarayanty enàü khañvàm àropayet tataþ || 80 || 1.80cv àvyo hi tvarayanty enàü atha saüpãóite garbhe yonim asyàþ prasàrayet | mçdu pårvaü pravàheta bàóham à-prasavàc ca sà || 81 || 1.81bv yonim asyàþ prasàdhayet harùayet tàü muhuþ putra-janma-÷abda-jalànilaiþ | pratyàyànti tathà pràõàþ såti-kle÷àvasàditàþ || 82 || dhåpayed garbha-saïge tu yoniü kçùõàhi-ka¤cukaiþ | hiraõyapuùpã-målaü ca pàõi-pàdena dhàrayet || 83 || suvarcalàü vi÷alyàü và jaràyv-a-patane 'pi ca | kàryam etat tathotkùipya bàhvor enàü vikampayet || 84 || 1.84cv kàryam etat tathotkçùya 1.84dv bàhvor etàü vikampayet kañãm àkoñayet pàrùõyà sphijau gàóhaü nipãóayet | tàlu-kaõñhaü spç÷ed veõyà mårdhni dadyàt snuhã-payaþ || 85 || bhårja-làïgalikã-tumbã-sarpa-tvak-kuùñha-sarùapaiþ | pçthag dvàbhyàü samastair và yoni-lepana-dhåpanam || 86 || 1.86dv yoni-dhåpaü ca lepanam kuùñha-tàlã÷a-kalkaü và surà-maõóena pàyayet | yåùeõa và kulatthànàü bàlbajenàsavena và || 87 || 1.87dv bilva-jenàsavena và ÷atàhvà-sarùapàjàjã-÷igru-tãkùõaka-citrakaiþ | sa-hiïgu-kuùñha-madanair måtre kùãre ca sàrùapam || 88 || tailaü siddhaü hitaü pàyau yonyàü vàpy anuvàsanam | ÷atapuùpà-vacà-kuùñha-kaõà-sarùapa-kalkitaþ || 89 || 1.89bv yonyàü và hy anuvàsanam niråhaþ pàtayaty à÷u sa-sneha-lavaõo 'paràm | tat-saïge hy anilo hetuþ sà niryàty à÷u taj-jayàt || 90 || ku÷alà pàõinàktena haret këpta-nakhena và | mukta-garbhàparàü yoniü tailenàïgaü ca mardayet || 91 || makkallàkhye ÷iro-vasti-koùñha-÷åle tu pàyayet | su-cårõitaü yava-kùàraü ghçtenoùõa-jalena và || 92 || dhànyàmbu và guóa-vyoùa-tri-jàtaka-rajo-'nvitam | atha bàlopacàreõa bàlaü yoùid upàcared || 93 || såtikà kùud-vatã tailàd ghçtàd và mahatãü pibet | pa¤ca-kolakinãü màtràm anu coùõaü guóodakam || 94 || vàta-ghnauùadha-toyaü và tathà vàyur na kupyati | vi÷udhyati ca duùñàsraü dvi-tri-ràtram ayaü kramaþ || 95 || 1.95bv yathà vàyur na kupyati snehà-yogyà tu niþ-sneham amum eva vidhiü bhajet | pãta-vatyà÷ ca jañharaü yamakàktaü viveùñayet || 96 || jãrõe snàtà pibet peyàü pårvoktauùadha-sàdhitàm | try-ahàd årdhvaü vidàry-àdi-varga-kvàthena sàdhità || 97 || hità yavàgåþ snehàóhyà sàtmyataþ payasàtha-và | sapta-ràtràt paraü càsyai krama-÷o bçühaõaü hitam || 98 || 1.98cv sapta-ràtràt paraü càsyàþ 1.98cv sapta-ràtràt paraü vàsyàþ dvà-da÷àhe 'n-atikrànte pi÷itaü nopayojayet | yatnenopacaret såtàü duþ-sàdhyo hi tad-àmayaþ || 99 || 1.99bv pi÷itaü naiva yojayet garbha-vçddhi-prasava-ruk-kledàsra-sruti-pãóanaiþ | evaü ca màsàd adhy-ardhàn muktàhàràdi-yantraõà || 100 || gata-såtàbhidhànà syàt punar àrtava-dar÷anàt || 100ªab || ûàrãrasthàna garbhiõyàþ parihàryàõàü sevayà rogato 'tha-và | puùpe dçùñe 'tha-và ÷åle bàhyàntaþ snigdha-÷ãtalam || 1 || 2.1bv sevayà rogato 'pi và sevyàmbho-ja-hima-kùãri-valka-kalkàjya-lepitàn | dhàrayed yoni-vastibhyàm àrdràrdràn picu-naktakàn || 2 || 2.2cv dhàrayed vasti-yonibhyàm ÷ata-dhauta-ghçtàktàü strãü tad-ambhasy avagàhayet | sa-sità-kùaudra-kumuda-kamalotpala-kesaram || 3 || lihyàt kùãra-ghçtaü khàdec chçïgàñaka-kaserukam | pibet kàntàb-ja-÷àlåka-bàlodumbara-vat payaþ || 4 || ÷çtena ÷àli-kàkolã-dvi-balà-madhukekùubhiþ | payasà rakta-÷àly-annam adyàt sa-madhu-÷arkaram || 5 || rasair và jàïgalaiþ ÷uddhi-varjaü càsroktam àcaret | a-saüpårõa-tri-màsàyàþ pratyàkhyàya prasàdhayet || 6 || 2.6bv -varjaü vàsroktam àcaret àmànvaye ca tatreùñaü ÷ãtaü råkùopasaühitam | upavàso ghano÷ãra-guóåcy-aralu-dhànyakàþ || 7 || duràlabhà-parpañaka-candanàtiviùà-balàþ | kvathitàþ salile pànaü tçõa-dhànyàni bhojanam || 8 || 2.8dv tçõa-dhànyàdi bhojanam mudgàdi-yåùair àme tu jite snigdhàdi pårva-vat | garbhe nipatite tãkùõaü madyaü sàmarthyataþ pibet || 9 || garbha-koùñha-vi÷uddhy-artham arti-vismaraõàya ca | laghunà pa¤ca-målena råkùàü peyàü tataþ pibet || 10 || peyàm a-madya-pà kalke sàdhitàü pà¤cakaulike | bilvàdi-pa¤caka-kvàthe tiloddàlaka-taõóulaiþ || 11 || màsa-tulya-dinàny evaü peyàdiþ patite kramaþ | laghur a-sneha-lavaõo dãpanãya-yuto hitaþ || 12 || 2.12dv dãpanãya-yuto hi saþ doùa-dhàtu-parikleda-÷oùàrthaü vidhir ity ayam | snehànna-vastaya÷ cordhvaü balya-dãpana-jãvanàþ || 13 || saüjàta-sàre mahati garbhe yoni-parisravàt | vçddhim a-pràpnuvan garbhaþ koùñhe tiùñhati sa-sphuraþ || 14 || upaviùñakam àhus taü vardhate tena nodaram | ÷okopavàsa-råkùàdyair atha-và yony-ati-sravàt || 15 || vàte kruddhe kç÷aþ ÷uùyed garbho nàgodaraü tu tam | udaraü vçddham apy atra hãyate sphuraõaü ciràt || 16 || 2.16bv garbho nàgodaraü tu tat tayor bçühaõa-vàta-ghna-madhura-dravya-saüskçtaiþ | ghçta-kùãra-rasais tçptir àma-garbhàü÷ ca khàdayet || 17 || tair eva ca su-bhikùàyàþ kùobhaõaü yàna-vàhanaiþ | lãnàkhye nisphure ÷yena-go-matsyotkro÷a-barhi-jàþ || 18 || 2.18av tair eva ca su-tçptàyàþ rasà bahu-ghçtà deyà màùa-målaka-jà api | bàla-bilvaü tilàn màùàn saktåü÷ ca payasà pibet || 19 || sa-medya-màüsaü madhu và kañy-abhyaïgaü ca ÷ãlayet | harùayet satataü cainàm evaü garbhaþ pravardhate || 20 || puùño 'nya-thà varùa-gaõaiþ kçcchràj jàyeta naiva và | udàvartaü tu garbhiõyàþ snehair à÷u-taràü jayet || 21 || yogyai÷ ca vastibhir hanyàt sa-garbhàü sa hi garbhiõãm | garbhe 'ti-doùopacayàd a-pathyair daivato 'pi và || 22 || mçte 'ntar udaraü ÷ãtaü stabdhaü dhmàtaü bhç÷a-vyatham | garbhà-spando bhrama-tçùõà kçcchràd ucchvasanaü klamaþ || 23 || 2.23av mçte 'ntar jañharaü ÷ãtaü 2.23bv stabdhàdhmàtaü bhç÷a-vyatham a-ratiþ srasta-netra-tvam àvãnàm a-samudbhavaþ | tasyàþ koùõàmbu-siktàyàþ piùñvà yoniü pralepayet || 24 || guóaü kiõvaü sa-lavaõaü tathàntaþ pårayen muhuþ | ghçtena kalkã-kçtayà ÷àlmaly-atasi-picchayà || 25 || mantrair yogair jaràyåktair måóha-garbho na cet patet | athàpçcchye÷varaü vaidyo yatnenà÷u tam àharet || 26 || 2.26cv atha pçùñve÷varaü vaidyo 2.26cv athàpçùñve÷varaü vaidyo hastam abhyajya yoniü ca sàjya-÷àlmali-picchayà | hastena ÷akyaü tenaiva gàtraü ca viùamaü sthitam || 27 || 2.27dv gàtraü ca viùama-sthitam à¤chanotpãóa-saüpãóa-vikùepotkùepaõàdibhiþ | ànulomya samàkarùed yoniü praty àrjavàgatam || 28 || 2.28cv ànulomye samàkarùed hasta-pàda-÷irobhir yo yoniü bhugnaþ prapadyate | pàdena yonim ekena bhugno 'nyena gudaü ca yaþ || 29 || viùkambhau nàma tau måóhau ÷astra-dàraõam arhataþ | maõóalàïguli-÷astràbhyàü tatra karma pra÷asyate || 30 || vçddhi-pattraü hi tãkùõàgraü na yonàv avacàrayet | pårvaü ÷iraþ-kapàlàni dàrayitvà vi÷odhayet || 31 || kakùoras-tàlu-cibuka-prade÷e 'nya-tame tataþ | samàlambya dçóhaü karùet ku÷alo garbha-÷aïkunà || 32 || 2.32av kakùoras-tàlu-cibuke 2.32bv prade÷e 'nya-tame tataþ a-bhinna-÷irasaü tv akùi-kåñayor gaõóayor api | bàhuü chittvàüsa-saktasya vàtàdhmàtodarasya tu || 33 || vidàrya koùñham antràõi bahir và saünirasya ca | kañã-saktasya tad-vac ca tat-kapàlàni dàrayet || 34 || yad yad vàyu-va÷àd aïgaü sajjed garbhasya khaõóa-÷aþ | tat tac chittvàharet samyag rakùen nàrãü ca yatnataþ || 35 || 2.35cv tat tac chittvàharan samyag garbhasya hi gatiü citràü karoti vi-guõo 'nilaþ | tatràn-alpa-matis tasmàd avasthàpekùam àcaret || 36 || chindyàd garbhaü na jãvantaü màtaraü sa hi màrayet | sahàtmanà na copekùyaþ kùaõam apy asta-jãvitaþ || 37 || yoni-saüvaraõa-bhraü÷a-makkalla-÷vàsa-pãóitàm | påty-udgàràü himàïgãü ca måóha-garbhàü parityajet || 38 || athà-patantãm aparàü pàtayet pårva-vad bhiùak | evaü nirhçta-÷alyàü tu si¤ced uùõena vàriõà || 39 || dadyàd abhyakta-dehàyai yonau sneha-picuü tataþ | yonir mçdur bhavet tena ÷ålaü càsyàþ pra÷àmyati || 40 || dãpyakàtiviùà-ràsnà-hiïgv-elà-pa¤ca-kolakàt | cårõaü snehena kalkaü và kvàthaü và pàyayet tataþ || 41 || 2.41dv kvàthaü tàü pàyayet tataþ kañukàtiviùà-pàñhà-÷àka-tvag-ghiïgu-tejinãþ | tad-vac ca doùa-syandàrthaü vedanopa÷amàya ca || 42 || 2.42bv -÷àka-tvag-ghiïgu-tejanãþ tri-ràtram evaü saptàhaü sneham eva tataþ pibet | sàyaü pibed ariùñaü ca tathà su-kçtam àsavam || 43 || ÷irãùa-kakubha-kvàtha-picån yonau vinikùipet | upadravà÷ ca ye 'nye syus tàn yathà-svam upàcaret || 44 || payo vàta-haraiþ siddhaü da÷àhaü bhojane hitam | raso da÷àhaü ca paraü laghu-pathyàlpa-bhojanà || 45 || svedàbhyaïga-parà snehàn balà-tailàdikàn bhajet | årdhvaü caturbhyo màsebhyaþ sà krameõa sukhàni ca || 46 || balà-måla-kaùàyasya bhàgàþ ùañ payasas tathà | yava-kola-kulatthànàü da÷a-målasya caikataþ || 47 || niþkvàtha-bhàgo bhàga÷ ca tailasya tu catur-da÷aþ | dvi-medà-dàru-ma¤jiùñhà-kàkolã-dvaya-candanaiþ || 48 || 2.48bv tailasya ca catur-da÷aþ ÷àrivà-kuùñha-tagara-jãvakarùabha-saindhavaiþ | kàlànusàryà-÷aileya-vacàguru-punarnavaiþ || 49 || 2.49cv kàlànusàrã-÷aileya- 2.49cv kàlànusàrya-÷aileya- a÷vagandhà-varã-kùãra÷uklà-yaùñã-varà-rasaiþ | ÷atàhvà-÷årpaparõy-elà-tvak-pattraiþ ÷lakùõa-kalkitaiþ || 50 || pakvaü mçdv-agninà tailaü sarva-vàta-vikàra-jit | såtikà-bàla-marmàsthi-hata-kùãõeùu påjitam || 51 || 2.51dv -kùata-kùãõeùu påjitam jvara-gulma-grahonmàda-måtràghàtàntra-vçddhi-jit | dhanvantarer abhimataü yoni-roga-kùayàpaham || 52 || vasti-dvàre vipannàyàþ kukùiþ praspandate yadi | janma-kàle tataþ ÷ãghraü pàñayitvoddharec chi÷um || 53 || madhukaü ÷àka-bãjaü ca payasyà suradàru ca | a÷mantakaþ kçùõa-tilàs tàmravallã ÷atàvarã || 54 || 2.54bv payasyàmaradàru ca vçkùàdanã payasyà ca latà sotpala-÷àrivà | anantà ÷àrivà ràsnà padmà ca madhuyaùñikà || 55 || 2.55bv latà cotpala-÷àrivà 2.55dv padmàtha madhuyaùñikà 2.55dv padmàhva-madhuyaùñikà 2.55dv padmakaü madhuyaùñikà bçhatã-dvaya-kà÷marya-kùãri-÷uïga-tvacà ghçtam | pç÷niparõã balà ÷igruþ ÷vadaüùñrà madhuparõikà || 56 || 2.56av bçhatã-dvaya-kà÷maryaþ 2.56bv -kùãri-÷çïga-tvacà ghçtam 2.56bv kùãri-÷uïga-tvacà ghçtam ÷çïgàñakaü bisaü dràkùà kaseru madhukaü sità | saptaitàn payasà yogàn ardha-÷loka-samàpanàn || 57 || kramàt saptasu màseùu garbhe sravati yojayet | kapittha-bilva-bçhatã-pañolekùu-nidigdhikàt || 58 || 2.58dv -pañolekùu-nidigdhi-jaiþ målaiþ ÷çtaü prayu¤jãta kùãraü màse tathàùñame | navame ÷àrivànantà-payasyà-madhuyaùñibhiþ || 59 || yojayed da÷ame màsi siddhaü kùãraü payasyayà | atha-và yaùñimadhuka-nàgaràmaradàrubhiþ || 60 || avasthitaü lohitam aïganàyà vàtena garbhaü bruvate 'n-abhij¤àþ | garbhàkçti-tvàt kañukoùõa-tãkùõaiþ srute punaþ kevala eva rakte || 61 || garbhaü jaóà bhåta-hçtaü vadanti mårter na dçùñaü haraõaü yatas taiþ | ojo-'÷ana-tvàd atha-và-vyavasthair bhåtair upekùyeta na garbha-màtà || 62 || ûàrãrasthàna ÷iro 'ntar-àdhir dvau bàhå sakthinãti samàsataþ | ùaó-aïgam aïgaü pratyaïgaü tasyàkùi-hçdayàdikam || 1 || 3.1bv sakthinã ca samàsataþ ÷abdaþ spar÷a÷ ca råpaü ca raso gandhaþ kramàd guõàþ | khànilàgny-ab-bhuvàm eka-guõa-vçddhy-anvayaþ pare || 2 || 3.2cv khànilàgny-ambu-bhåùv eka- 3.2dv -guõa-vçddhyànvayaþ pare tatra khàt khàni dehe 'smin ÷rotraü ÷abdo vivikta-tà | vàtàt spar÷a-tvag-ucchvàsà vahner dçg-råpa-paktayaþ || 3 || àpyà jihvà-rasa-kledà ghràõa-gandhàsthi pàrthivam | mçdv atra màtç-jaü rakta-màüsa-majja-gudàdikam || 4 || paitçkaü tu sthiraü ÷ukra-dhamany-asthi-kacàdikam | caitanaü cittam akùàõi nànà-yoniùu janma ca || 5 || 3.5cv àtma-jaü cittaü akùàõi sàtmya-jaü tv àyur àrogyam an-àlasyaü prabhà balam | rasa-jaü vapuùo janma vçttir vçddhir a-lola-tà || 6 || 3.6av sàtmya-jaü càyur àrogyam sàttvikaü ÷aucam àstikyaü ÷ukla-dharma-rucir matiþ | ràjasaü bahu-bhàùi-tvaü màna-krud-dambha-matsaram || 7 || 3.7dv màna-krud-dambha-matsaràþ tàmasaü bhayam a-j¤ànaü nidràlasyaü viùàdi-tà | iti bhåta-mayo dehas tatra sapta tvaco 'sçjaþ || 8 || pacyamànàt prajàyante kùãràt saütànikà iva | dhàtv-à÷ayàntara-kledo vipakvaþ svaü svam åùmaõà || 9 || ÷leùma-snàyv-aparàcchannaþ kalàkhyaþ kàùñha-sàra-vat | tàþ sapta sapta càdhàrà raktasyàdyaþ kramàt pare || 10 || 3.10ac ÷leùma-snàyv-aparà-channaþ 3.10dv raktasyàdhaþ kramàt pare kaphàma-pitta-pakvànàü vàyor måtrasya ca smçtàþ | garbhà÷ayo 'ùñamaþ strãõàü pitta-pakvà÷ayàntare || 11 || koùñhàïgàni sthitàny eùu hçdayaü kloma phupphusam | yakçt-plãhoõóukaü vçkkau nàbhi-óimbàntra-vastayaþ || 12 || 3.12bv hçdayaü kloma phupphusaþ 3.12bv hçdayaü kloma-phupphuse da÷a jãvita-dhàmàni ÷iro-rasana-bandhanam | kaõñho 'sraü hçdayaü nàbhir vastiþ ÷ukraujasã gudam || 13 || 3.13dv vastiþ ÷ukraujasã gudaþ jàlàni kaõóarà÷ càïge pçthak ùo-óa÷a nirdi÷et | ùañ kårcàþ sapta sãvanyo meóhra-jihvà-÷iro-gatàþ || 14 || 3.14cv ùañ kårcàþ sapta sevanyo 3.14cv ùañ kårcàþ sapta sevinyo ÷astreõa tàþ pariharec catasro màüsa-rajjavaþ | catur-da÷àsthi-saüghàtàþ sãmantà dvi-guõà nava || 15 || 3.15av ÷astreõaitàþ pariharec asthnàü ÷atàni ùaùñi÷ ca trãõi danta-nakhaiþ saha | dhanvantaris tu trãõy àha saüdhãnàü ca ÷ata-dvayam || 16 || 3.16av asthnàü ÷atàni ùaùñhãni da÷ottaraü sahasre dve nijagàdàtri-nandanaþ | snàvnàü nava-÷atã pa¤ca puüsàü pe÷ã-÷atàni tu || 17 || 3.17cv snàyor nava-÷atã pa¤ca 3.17dv puüsàü pe÷ã-÷atàni ca adhikà viü÷atiþ strãõàü yoni-stana-samà÷ritàþ | da÷a måla-sirà hçt-sthàs tàþ sarvaü sarvato vapuþ || 18 || 3.18bv yoni-stana-samà÷rayàþ rasàtmakaü vahanty ojas tan-nibaddhaü hi ceùñitam | sthåla-målàþ su-såkùmàgràþ pattra-rekhà-pratàna-vat || 19 || bhidyante tàs tataþ sapta-÷atàny àsàü bhavanti tu | tatraikaikaü ca ÷àkhàyàü ÷ataü tasmin na vedhayet || 20 || 3.20cv tatraikaika-tra ÷àkhàyàü siràü jàlan-dharàü nàma tisra÷ càbhyantarà÷ritàþ | ùo-óa÷a-dvi-guõàþ ÷roõyàü tàsàü dve dve tu vaïkùaõe || 21 || dve dve kañãka-taruõe ÷astreõàùñau spç÷en na tàþ | pàr÷vayoþ ùo-óa÷aikaikàm årdhva-gàü varjayet tayoþ || 22 || 3.22dv årdhva-gàü varjayet siràm dvà-da÷a-dvi-guõàþ pçùñhe pçùñha-vaü÷asya pàr÷vayoþ | dve dve tatrordhva-gàminyau na ÷astreõa paràmç÷et || 23 || 3.23bv pçùñha-vaü÷asya pàr÷va-ge pçùñha-vaj jañhare tàsàü mehanasyopari sthite | roma-ràjãm ubhayato dve dve ÷astreõa na spç÷et || 24 || catvàriü÷ad urasy àsàü catur-da÷a na vedhayet | stana-rohita-tan-måla-hçdaye tu pçthag dvayam || 25 || apastambhàkhyayor ekàü tathàpàlàpayor api | grãvàyàü pçùñha-vat tàsàü nãle manye kçkàñike || 26 || vidhure màtçkà÷ càùñau ùo-óa÷eti parityajet | hanvoþ ùo-óa÷a tàsàü dve saüdhi-bandhana-karmaõã || 27 || 3.27bv ùo-óa÷aitàþ parityajet jihvàyàü hanu-vat tàsàm adho dve rasa-bodhane | dve ca vàcaþ-pravartinyau nàsàyàü catur-uttarà || 28 || viü÷atir gandha-vedinyau tàsàm ekàü ca tàlu-gàm | ùañ-pa¤cà÷an nayanayor nimeùonmeùa-karmaõã || 29 || dve dve apàïgayor dve ca tàsàü ùaó iti varjayet | nàsà-netrà÷ritàþ ùaùñir lalàñe sthapanã-÷ritàm || 30 || tatraikàü dve tathàvartau catasra÷ ca kacànta-gàþ | saptaivaü varjayet tàsàü karõayoþ ùo-óa÷àtra tu || 31 || dve ÷abda-bodhane ÷aïkhau siràs tà eva cà÷ritàþ | dve ÷aïkha-saüdhi-ge tàsàü mårdhni dvà-da÷a tatra tu || 32 || ekaikàü pçthag utkùepa-sãmantàdhipati-sthitàm | ity a-vedhya-vibhàgàrthaü pratyaïgaü varõitàþ siràþ || 33 || a-vedhyàs tatra kàrtsnyena dehe 'ùñà-navatis tathà | saükãrõà grathitàþ kùudrà vakràþ saüdhiùu cà÷ritàþ || 34 || tàsàü ÷atànàü saptànàü pàdo 'sraü vahate pçthak | vàta-pitta-kaphair juùñaü ÷uddhaü caivaü sthità malàþ || 35 || ÷arãram anugçhõanti pãóayanty anya-thà punaþ | tatra ÷yàvàruõàþ såkùmàþ pårõa-riktàþ kùaõàt siràþ || 36 || praspandinya÷ ca vàtàsraü vahante pitta-÷oõitam | spar÷oùõàþ ÷ãghra-vàhinyo nãla-pãtàþ kaphaü punaþ || 37 || gauryaþ snigdhàþ sthiràþ ÷ãtàþ saüsçùñaü liïga-saükare | gåóhàþ sama-sthitàþ snigdhà rohiõyaþ ÷uddha-÷oõitam || 38 || dhamanyo nàbhi-saübaddhà viü÷ati÷ catur-uttarà | tàbhiþ parivçtà nàbhi÷ cakra-nàbhir ivàrakaiþ || 39 || 3.39cv tàbhiþ parivçto nàbhi÷ tàbhi÷ cordhvam adhas tiryag deho 'yam anugçhyate | srotàüsi nàsike karõau netre pàyv-àsya-mehanam || 40 || stanau rakta-patha÷ ceti nàrãõàm adhikaü trayam | jãvitàyatanàny antaþ srotàüsy àhus trayo-da÷a || 41 || pràõa-dhàtu-malàmbho-'nna-vàhãny a-hita-sevanàt | tàni duùñàni rogàya vi÷uddhàni sukhàya ca || 42 || sva-dhàtu-sama-varõàni vçtta-sthålàny aõåni ca | srotàüsi dãrghàõy àkçtyà pratàna-sadç÷àni ca || 43 || àhàra÷ ca vihàra÷ ca yaþ syàd doùa-guõaiþ samaþ | dhàtubhir vi-guõo ya÷ ca srotasàü sa pradåùakaþ || 44 || ati-pravçttiþ saïgo và siràõàü granthayo 'pi và | vi-màrgato và gamanaü srotasàü duùñi-lakùaõam || 45 || 3.45dv srotasàü duùña-lakùaõam bisànàm iva såkùmàõi dåraü pravisçtàni ca | dvàràõi srotasàü dehe raso yair upacãyate || 46 || vyadhe tu srotasàü moha-kampàdhmàna-vami-jvaràþ | pralàpa-÷åla-viõ-måtra-rodhà maraõam eva và || 47 || sroto-viddham ato vaidyaþ pratyàkhyàya prasàdhayet | uddhçtya ÷alyaü yatnena sadyaþ-kùata-vidhànataþ || 48 || annasya paktà pittaü tu pàcakàkhyaü pureritam | doùa-dhàtu-malàdãnàm åùmety àtreya-÷àsanam || 49 || vàma-pàr÷và÷ritaü nàbheþ ki¤-cit såryasya maõóalam | tan-madhye maõóalaü saumyaü tan-madhye 'gnir vyavasthitaþ || 49+1 || jaràyu-màtra-pracchannaþ kàca-ko÷a-stha-dãpa-vat || 49+2ab || tad-adhiùñhànam annasya grahaõàd grahaõã matà | saiva dhanvantari-mate kalà pitta-dharàhvayà || 50 || àyur-àrogya-vãryaujo-bhåta-dhàtv-agni-puùñaye | sthità pakvà÷aya-dvàri bhukta-màrgàrgaleva sà || 51 || 3.51dv bhukta-màrgàrgaleva yà bhuktam àmà÷aye ruddhvà sà vipàcya nayaty adhaþ | bala-vaty a-balà tv annam àmam eva vimu¤cati || 52 || grahaõyà balam agnir hi sa càpi grahaõã-balaþ | dåùite 'gnàv ato duùñà grahaõã roga-kàriõã || 53 || yad annaü deha-dhàtv-ojo-bala-varõàdi-poùaõam | tatràgnir hetur àhàràn na hy a-pakvàd rasàdayaþ || 54 || annaü kàle 'bhyavahçtaü koùñhaü pràõànilàhçtam | dravair vibhinna-saüghàtaü nãtaü snehena màrdavam || 55 || 3.55bv koùñhe pràõànilàhçtam saüdhukùitaþ samànena pacaty àmà÷aya-sthitam | audaryo 'gnir yathà bàhyaþ sthàlã-sthaü toya-taõóulam || 56 || àdau ùaó-rasam apy annaü madhurã-bhåtam ãrayet | phenã-bhåtaü kaphaü yàtaü vidàhàd amla-tàü tataþ || 57 || 3.57cv phena-bhåtaü kaphaü yàtaü pittam àmà÷ayàt kuryàc cyavamànaü cyutaü punaþ | agninà ÷oùitaü pakvaü piõóitaü kañu màrutam || 58 || bhaumàpyàgneya-vàyavyàþ pa¤coùmàõaþ sa-nàbhasàþ | pa¤càhàra-guõàn svàn svàn pàrthivàdãn pacanty anu || 59 || yathà-svaü te ca puùõanti pakvà bhåta-guõàn pçthak | pàrthivàþ pàrthivàn eva ÷eùàþ ÷eùàü÷ ca deha-gàn || 60 || 3.60av yathà-svaü te ca puùyanti kiññaü sàra÷ ca tat pakvam annaü saübhavati dvi-dhà | tatràcchaü kiññam annasya måtraü vidyàd ghanam ÷akçt || 61 || 3.61av kiññaü sàras tathà pakvam sàras tu saptabhir bhåyo yathà-svaü pacyate 'gnibhiþ | rasàd raktaü tato màüsaü màüsàn medas tato 'sthi ca || 62 || 3.62dv màüsàn medo 'sthi medasaþ asthno majjà tataþ ÷ukraü ÷ukràd garbhaþ prajàyate | kaphaþ pittaü malàþ kheùu prasvedo nakha-roma ca || 63 || 3.63cv kaphaþ pittaü malaþ kheùu sneho 'kùi-tvag-viùàm ojo dhàtånàü krama-÷o malàþ | prasàda-kiññau dhàtånàü pàkàd evaü dvi-dharcchataþ || 64 || paras-paropasaüstambhàd dhàtu-sneha-param-parà | ke-cid àhur aho-ràtràt ùaó-ahàd apare pare || 65 || màsena yàti ÷ukra-tvam annaü pàka-kramàdibhiþ | saütatà bhojya-dhàtånàü parivçttis tu cakra-vat || 66 || vçùyàdãni prabhàveõa sadyaþ ÷ukràdi kurvate | pràyaþ karoty aho-ràtràt karmànyad api bheùajam || 67 || 3.67bv sadyaþ ÷ukraü prakurvate vyànena rasa-dhàtur hi vikùepocita-karmaõà | yuga-pat sarvato 'jasraü dehe vikùipyate sadà || 68 || kùipyamàõaþ kha-vaiguõyàd rasaþ sajjati yatra saþ | tasmin vikàraü kurute khe varùam iva toya-daþ || 69 || doùàõàm api caivaü syàd eka-de÷a-prakopaõam | anna-bhautika-dhàtv-agni-karmeti paribhàùitam || 70 || annasya paktà sarveùàü paktéõàm adhiko mataþ | tan-målàs te hi tad-vçddhi-kùaya-vçddhi-kùayàtmakàþ || 71 || tasmàt taü vidhi-vad yuktair anna-pànendhanair hitaiþ | pàlayet prayatas tasya sthitau hy àyur-bala-sthitiþ || 72 || samaþ samàne sthàna-sthe viùamo 'gnir vi-màrga-ge | pittàbhimårchite tãkùõo mando 'smin kapha-pãóite || 73 || samo 'gnir viùamas tãkùõo manda÷ caivaü catur-vidhaþ | yaþ pacet samyag evànnaü bhuktaü samyak samas tv asau || 74 || 3.74dv bhuktaü samyak samas tu saþ viùamo '-samyag apy à÷u samyag vàpi ciràt pacet | tãkùõo vahniþ pacec chãghram a-samyag api bhojanam || 75 || 3.75av viùamo '-samyag evà÷u 3.75bv samyag eva ciràt pacet mandas tu samyag apy annam upayuktaü ciràt pacet | kçtvàsya-÷oùàñopàntra-kåjanàdhmàna-gauravam || 76 || 3.76bv upabhuktaü ciràt pacet ÷ànte 'gnau mriyate yukte ciraü jãvaty an-àmayaþ | rogã syàd vikçte målam agni-stambhàn nirucyate || 76+1 || 3.76+1dv agni-stambhàn niråpyate saha-jaü kàla-jaü yukti-kçtaü deha-balaü tri-dhà | tatra sat-tva-÷arãrotthaü pràkçtaü saha-jaü balam || 77 || vayaþ-kçtam çtåtthaü ca kàla-jaü yukti-jaü punaþ | vihàràhàra-janitaü tathorjas-kara-yoga-jam || 78 || de÷o 'lpa-vàri-dru-nago jàïgalaþ sv-alpa-roga-daþ | ànåpo viparãto 'smàt samaþ sàdhàraõaþ smçtaþ || 79 || majja-medo-vasà-måtra-pitta-÷leùma-÷akçnty asçk | raso jalaü ca dehe 'sminn ekaikà¤jali-vardhitam || 80 || pçthak sva-prasçtaü proktam ojo-mastiùka-retasàm | dvàv a¤jalã tu stanyasya catvàro rajasaþ striyàþ || 81 || sama-dhàtor idaü mànaü vidyàd vçddhi-kùayàv ataþ || 82ab || ÷ukràsçg-garbhiõã-bhojya-ceùñà-garbhà÷ayartuùu | yaþ syàd doùo 'dhikas tena prakçtiþ sapta-dhodità || 83 || 3.83dv prakçtiþ sapta-dhà smçtà vibhu-tvàd à÷u-kàri-tvàd bali-tvàd anya-kopanàt | svàtantryàd bahu-roga-tvàd doùàõàü prabalo 'nilaþ || 84 || pràyo 'ta eva pavanàdhyuùità manuùyà doùàtmakàþ sphuñita-dhåsara-ke÷a-gàtràþ | ÷ãta-dviùa÷ cala-dhçti-smçti-buddhi-ceùñà-sauhàrda-dçùñi-gatayo 'ti-bahu-pralàpàþ || 85 || alpa-vitta-bala-jãvita-nidràþ sanna-sakta-cala-jarjara-vàcaþ | nàstikà bahu-bhujaþ sa-vilàsà gãta-hàsa-mçgayà-kali-lolàþ || 86 || 3.86av alpa-pitta-kapha-jãvita-nidràþ 3.86av alpa-vitta-kapha-jãvita-nidràþ 3.86av alpa-pitta-bala-jãvita-nidràþ madhuràmla-pañåùõa-sàtmya-kàïkùàþ kç÷a-dãrghàkçtayaþ sa-÷abda-yàtàþ | na dçóhà na jitendriyà na càryà na ca kàntà-dayità bahu-prajà và || 87 || 3.87bv kç÷a-dãrghàkçtayaþ sa-÷abda-yànàþ netràõi caiùàü khara-dhåsaràõi vçttàny a-càråõi mçtopamàni | unmãlitànãva bhavanti supte ÷aila-drumàüs te gaganaü ca yànti || 88 || 3.88av netràõi vaiùàü khara-dhåsaràõi a-dhanyà matsaràdhmàtàþ stenàþ prodbaddha-piõóikàþ | ÷va-÷çgàloùñra-gçdhràkhu-kàkànåkà÷ ca vàtikàþ || 89 || 3.89bv stenàþ prodvçtta-piõóikàþ pittaü vahnir vahni-jaü và yad asmàt pittodriktas tãkùõa-tçùõà-bubhukùaþ | gauroùõàïgas tàmra-hastàïghri-vaktraþ ÷åro mànã piïga-ke÷o 'lpa-romà || 90 || 3.90bv pittodriktas tãvra-tçùõà-bubhukùaþ dayita-màlya-vilepana-maõóanaþ su-caritaþ ÷ucir à÷rita-vatsalaþ | vibhava-sàhasa-buddhi-balànvito bhavati bhãùu gatir dviùatàm api || 91 || medhàvã pra-÷ithila-saüdhi-bandha-màüso nàrãõàm an-abhimato 'lpa-÷ukra-kàmaþ | àvàsaþ palita-taraïga-nãlikànàü bhuïkte 'nnaü madhura-kaùàya-tikta-÷ãtam || 92 || gharma-dveùã svedanaþ påti-gandhir bhåry-uccàra-krodha-pànà÷anerùyaþ | suptaþ pa÷yet karõikàràn palà÷àn dig-dàholkà-vidyud-arkànalàü÷ ca || 93 || tanåni piïgàni calàni caiùàü tanv-alpa-pakùmàõi hima-priyàõi | krodhena madyena rave÷ ca bhàsà ràgaü vrajanty à÷u vilocanàni || 94 || 3.94av tanåni piïgàni calàni vaiùàü madhyàyuùo madhya-balàþ piõóitàþ kle÷a-bhãravaþ | vyàghrarkùa-kapi-màrjàra-yakùànåkà÷ ca paittikàþ || 95 || 3.95dv -vçkànåkà÷ ca paittikàþ ÷leùmà somaþ ÷leùmalas tena saumyo gåóha-snigdha-÷liùña-saüdhy-asthi-màüsaþ | kùut-tçó-duþkha-kle÷a-gharmair a-tapto buddhyà yuktaþ sàttvikaþ satya-saüdhaþ || 96 || priyaïgu-dårvà-÷ara-kàõóa-÷astra- go-rocanà-padma-suvarõa-varõaþ | pralamba-bàhuþ pçthu-pãna-vakùà mahà-lalàño ghana-nãla-ke÷aþ || 97 || mçdv-aïgaþ sama-su-vibhakta-càru-deho bahv-ojo-rati-rasa-÷ukra-putra-bhçtyaþ | dharmàtmà vadati na niùñhuraü ca jàtu pracchannaü vahati dçóhaü ciraü ca vairam || 98 || 3.98av mçdv-aïgaþ sama-su-vibhakta-càru-varùmà sa-mada-dvi-radendra-tulya-yàto jala-dàmbho-dhi-mçdaïga-siüha-ghoùaþ | smçti-màn abhiyoga-vàn vinãto na ca bàlye 'py ati-rodano na lolaþ || 99 || 3.99bv jala-dàmbho-dhi-mçdaïga-÷aïkha-ghoùaþ tiktaü kaùàyaü kañukoùõa-råkùam alpaü sa bhuïkte bala-vàüs tathàpi | raktànta-su-snigdha-vi÷àla-dãrgha- su-vyakta-÷uklàsita-pakùmalàkùaþ || 100 || alpa-vyàhàra-krodha-pànà÷anehaþ pràjyàyur-vitto dãrgha-dar÷ã vadànyaþ | ÷ràddho gambhãraþ sthåla-lakùaþ kùamà-vàn àryo nidràlur dãrgha-såtraþ kçta-j¤aþ || 101 || 3.101av alpa-vyàhàra-krodha-pànà÷anerùyaþ 3.101bv pràjyàyur-vçtto dãrgha-dar÷ã vadànyaþ 3.101cv ÷ràddho gambhãraþ sthåla-lakùyaþ kùamà-vàn 3.101dv àryo nidràlur dãrgha-såtrã kçta-j¤aþ çjur vipa÷cit su-bhagaþ su-lajjo bhakto guråõàü sthira-sauhçda÷ ca | svapne sa-padmàn sa-vihaïga-màlàüs toyà÷ayàn pa÷yati toya-dàü÷ ca || 102 || 3.102av çjur vipa÷cit su-bhagaþ sa-lajjo brahma-rudrendra-varuõa-tàrkùya-haüsa-gajàdhipaiþ | ÷leùma-prakçtayas tulyàs tathà siühà÷va-go-vçùaiþ || 103 || prakçtãr dvaya-sarvotthà dvandva-sarva-guõodaye | ÷aucàstikyàdibhi÷ caivaü guõair guõa-mayãr vadet || 104 || vayas tv à-ùo-óa÷àd bàlaü tatra dhàtv-indriyaujasàm | vçddhir à-saptater madhyaü tatrà-vçddhiþ paraü kùayaþ || 105 || svaü svaü hasta-trayaü sàrdhaü vapuþ pàtraü sukhàyuùoþ | na ca yad yuktam udriktair aùñàbhir ninditair nijaiþ || 106 || a-roma÷àsita-sthåla-dãrgha-tvaiþ sa-viparyayaiþ | su-snigdhà mçdavaþ såkùmà naika-målàþ sthiràþ kacàþ || 107 || lalàñam unnataü ÷liùña-÷aïkham ardhendu-saünibham | karõau nãconnatau pa÷càn mahàntau ÷liùña-màüsalau || 108 || netre vyaktàsita-site su-baddha-ghana-pakùmaõã | unnatàgrà mahocchvàsà pãnarjur nàsikà samà || 109 || 3.109bv su-baddhe ghana-pakùmaõã oùñhau raktàv an-udvçttau mahatyau nolbaõe hanå | mahad àsyaü ghanà dantàþ snigdhàþ ÷lakùõàþ sitàþ samàþ || 110 || jihvà raktàyatà tanvã màüsalaü cibukaü mahat | grãvà hrasvà ghanà vçttà skandhàv unnata-pãvarau || 111 || udaraü dakùiõàvarta-gåóha-nàbhi samunnatam | tanu-raktonnata-nakhaü snigdhaü à-tàmra-màüsalam || 112 || dãrghà-cchidràïguli mahat pàõi-pàdaü pratiùñhitam | gåóha-vaü÷aü bçhat pçùñhaü nigåóhàþ saüdhayo dçóhàþ || 113 || 3.113cv gåóha-vaü÷aü mahat pçùñhaü dhãraþ svaro 'nunàdã ca varõaþ snigdhaþ sthira-prabhaþ | sva-bhàva-jaü sthiraü sat-tvam a-vikàri vipatsv api || 114 || uttarottara-su-kùetraü vapur garbhàdi-nã-rujam | àyàma-j¤àna-vij¤ànair vardhamànaü ÷anaiþ ÷ubham || 115 || iti sarva-guõopete ÷arãre ÷aradàü ÷atam | àyur ai÷varyam iùñà÷ ca sarve bhàvàþ pratiùñhitàþ || 116 || tvag-raktàdãni sat-tvàntàny agryàõy aùñau yathottaram | bala-pramàõa-j¤ànàrthaü sàràõy uktàni dehinàm || 117 || 3.117bv agràõy aùñau yathottaram sàrair upetaþ sarvaiþ syàt paraü gaurava-saüyutaþ | sarvàrambheùu cà÷à-vàn sahiùõuþ san-matiþ sthiraþ || 118 || 3.118dv sahiùõuþ su-matiþ sthiraþ an-utsekaü a-dainyaü ca sukhaü duþkhaü ca sevate | sat-tva-vàüs tapyamànas tu ràjaso naiva tàmasaþ || 119 || 3.119cv sat-tva-vàn stabhyamànas tu dàna-÷ãla-dayà-satya-brahma-carya-kçta-j¤a-tàþ | rasàyanàni maitrã ca puõyàyur-vçddhi-kçd gaõaþ || 120 || ûàrãrasthàna saptottaraü marma-÷ataü teùàm ekà-da÷àdi÷et | pçthak sakthnos tathà bàhvos trãõi koùñhe navorasi || 1 || pçùñhe catur-da÷ordhvaü tu jatros triü÷ac ca sapta ca | madhye pàda-talasyàhur abhito madhyamàïgulãm || 2 || tala-hçn nàma rujayà tatra viddhasya pa¤ca-tà | aïguùñhàïguli-madhya-sthaü kùipraü àkùepa-màraõam || 3 || tasyordhvaü dvy-aïgule kårcaþ pàda-bhramaõa-kampa-kçt | gulpha-saüdher adhaþ kårca-÷iraþ ÷opha-rujà-karam || 4 || jaïghà-caraõayoþ saüdhau gulpho ruk-stambha-màndya-kçt | jaïghàntare tv indra-vastir màrayaty asçjaþ kùayàt || 5 || 4.5bv gulpho ruk-stambha-ùàõóhya-kçt 4.5bv gulpho ruk-stambha-khà¤jya-kçt 4.5bv gulpho ruk-stambha-jàóya-kçt jaïghorvoþ saügame jànu kha¤ja-tà tatra jãvataþ | jànunas try-aïgulàd årdhvam àõy-åru-stambha-÷opha-kçt || 6 || urvy åru-madhye tad-vedhàt sakthi-÷oùo 'sra-saükùayàt | åru-måle lohitàkùaü hanti pakùam asçk-kùayàt || 7 || 4.7cv åru-måle lohitàkhyaü muùka-vaïkùaõayor madhye viñapaü ùaõóha-tà-karam | iti sakthnos tathà bàhvor maõi-bandho 'tra gulpha-vat || 8 || 4.8bv viñipaü ùaõóha-tà-karam kårparaü jànu-vat kauõyaü tayor viñapa-vat punaþ | kakùàkùa-madhye kakùà-dhçk kuõi-tvaü tatra jàyate || 9 || sthålàntra-baddhaþ sadyo-ghno vió-vàta-vamano gudaþ | måtrà÷ayo dhanur-vakro vastir alpàsra-màüsa-gaþ || 10 || ekàdho-vadano madhye kañyàþ sadyo nihanty asån | çte '÷marã-vraõàd viddhas tatràpy ubhayata÷ ca saþ || 11 || 4.11dv tatràpy ubhayata÷ ca yaþ måtra-sràvy ekato bhinne vraõo rohec ca yatnataþ | dehàma-pakva-sthànànàü madhye sarva-sirà÷rayaþ || 12 || nàbhiþ so 'pi hi sadyo-ghno dvàram àmà÷ayasya ca | sat-tvàdi-dhàma hçdayaü stanoraþ-koùñha-madhya-gam || 13 || stana-rohita-målàkhye dvy-aïgule stanayor vadet | årdhvàdho 'sra-kaphàpårõa-koùñho na÷yet tayoþ kramàt || 14 || 4.14cv årdhvàdho 'sçk-kaphàpårõa- apastambhàv uraþ-pàr÷ve nàóyàv anila-vàhinã | raktena pårõa-koùñho 'tra ÷vàsàt kàsàc ca na÷yati || 15 || 4.15cv raktasya pårõa-koùñho 'tra pçùñha-vaü÷orasor madhye tayor eva ca pàr÷vayoþ | adho 'üsa-kåñayor vidyàd apàlàpàkhya-marmaõã || 16 || tayoþ koùñhe 'sçjà pårõe na÷yed yàtena påya-tàm | pàr÷vayoþ pçùñha-vaü÷asya ÷roõi-karõau prati sthite || 17 || 4.17dv ÷roõi-karõa-pratiùñhite 4.17dv ÷roõi-karõau pratiùñhitau vaü÷à÷rite sphijor årdhvaü kañãka-taruõe smçte | tatra rakta-kùayàt pàõdur hãna-råpo vina÷yati || 18 || pçùñha-vaü÷aü hy ubhayato yau saüdhã kañi-pàr÷vayoþ | jaghanasya bahir-bhàge marmaõã tau kukundarau || 19 || 4.19av pçùñha-vaü÷asyobhayato ceùñà-hànir adhaþ-kàye spar÷à-j¤ànaü ca tad-vyadhàt | pàr÷vàntara-nibaddhau yàv upari ÷roõi-karõayoþ || 20 || à÷aya-cchàdanau tau tu nitambau taruõàsthi-gau | adhaþ-÷arãre ÷opho 'tra daurbalyaü maraõaü tataþ || 21 || 4.21av à÷ayàcchàdanau tau tu pàr÷vàntara-nibaddhau ca madhye jaghana-pàr÷vayoþ | tiryag årdhvaü ca nirdiùñau pàr÷va-saüdhã tayor vyadhàt || 22 || 4.22bv madhyau jaghana-pàr÷vayoþ 4.22cv nirdiùñau pàr÷va-saüdhã tau 4.22dv tiryag årdhvaü tayor vyadhàt rakta-pårita-koùñhasya ÷arãràntara-saübhavaþ | stana-målàrjave bhàge pçùñha-vaü÷à÷raye sire || 23 || bçhatyau tatra viddhasya maraõaü rakta-saükùayàt | bàhu-målàbhisaübaddhe pçùñha-vaü÷asya pàr÷vayoþ || 24 || aüsayoþ phalake bàhu-svàpa-÷oùau tayor vyadhàt | grãvàm ubhayataþ snàvnã grãvà-bàhu-÷iro-'ntare || 25 || 4.25bv -svàpa-÷oùau tayor vyadhe 4.25bv -svàpa-÷ophau tayor vyadhe 4.25bv -svàpa-÷ophau tayor vyadhàt skandhàüsa-pãñha-saübandhàv aüsau bàhu-kriyà-harau | kaõñha-nàlãm ubhayataþ sirà hanu-samà÷ritàþ || 26 || 4.26av skandhàüsa-pãñha-baddhàrthàv 4.26av skandhàüsa-pãñha-bandhàrthàv 4.26av skandhàüsa-pãñha-saübaddhàv catasras tàsu nãle dve manye dve marmaõã smçte | svara-praõà÷a-vaikçtyaü rasà-j¤ànaü ca tad-vyadhe || 27 || 4.27cv svara-praõà÷a-vaikçtya- 4.27cv svara-praõà÷o vaikçtyaü 4.27dv -rasà-j¤ànaü ca tad-vyadhe kaõñha-nàlãm ubhayato jihvà-nàsà-gatàþ siràþ | pçthak catasras tàþ sadyo ghnanty asån màtçkàhvayàþ || 28 || kçkàñike ÷iro-grãvà-saüdhau tatra calaü ÷iraþ | adhas-tàt karõayor nimne vidhure ÷ruti-hàriõã || 29 || 4.29bv -saüdhã tatra calaü ÷iraþ phaõàv ubhayato ghràõa-màrgaü ÷rotra-pathànugau | antar-gala-sthitau vedhàd gandha-vij¤àna-hàriõau || 30 || netrayor bàhyato 'pàïgau bhruvoþ pucchàntayor adhaþ | tathopari bhruvor nimnàv àvartàv àndhyam eùu tu || 31 || anu-karõaü lalàñànte ÷aïkhau sadyo-vinà÷anau | ke÷ànte ÷aïkhayor årdhvam utkùepau sthapani punaþ || 32 || bhruvor madhye traye 'py atra ÷alye jãved an-uddhçte | svayaü và patite pàkàt sadyo na÷yati tåddhçte || 33 || jihvàkùi-nàsikà-÷rotra-kha-catuùñaya-saügame | tàlåny àsyàni catvàri srotasàü teùu marmasu || 34 || viddhaþ ÷çïgàñakàkhyeùu sadyas tyajati jãvitam | kapàle saüdhayaþ pa¤ca sãmantàs tiryag-årdhva-gàþ || 35 || 4.35cv kapàla-saüdhayaþ pa¤ca bhramonmàda-mano-nà÷ais teùu viddheùu na÷yati | àntaro mastakasyordhvaü sirà-saüdhi-samàgamaþ || 36 || 4.36cv antare mastakasyordhvaü romàvarto 'dhipo nàma marma sadyo haraty asån | viùamaü spandanaü yatra pãóite ruk ca marma tat || 37 || màüsàsthi-snàyu-dhamanã-sirà-saüdhi-samàgamaþ | syàn marmeti ca tenàtra su-taràü jãvitaü sthitam || 38 || bàhulyena tu nirde÷aþ ùo-óhaivaü marma-kalpanà | pràõàyatana-sàmànyàd aikyaü và marmaõàü matam || 39 || 4.39dv aikyaü và marmaõàü smçtam màüsa-jàni da÷endràkhya-tala-hçt-stana-rohitàþ | ÷aïkhau kañãka-taruõe nitambàv aüsayoþ phale || 40 || asthny aùñau snàva-marmàõi trayo-viü÷atir àõayaþ | kårca-kårca-÷iro-'pàïga-kùiprotkùepàüsa-vastayaþ || 41 || 4.41av asthny aùñau snàyu-marmàõi gudàpastambha-vidhura-÷çïgàñàni navàdi÷et | marmàõi dhamanã-sthàni sapta-triü÷at sirà÷rayàþ || 42 || 4.42av gudo 'pastambha-vidhura- bçhatyau màtçkà nãle manye kakùà-dharau phaõau | viñape hçdayaü nàbhiþ pàr÷va-saüdhã stanàdhare || 43 || 4.43dv pàr÷va-saüdhã stanàntare apàlàpau sthapany urvya÷ catasro lohitàni ca | saüdhau viü÷atir àvartau maõi-bandhau kukundarau || 44 || sãmantàþ kårparau gulphau kçkàñyau jànunã patiþ | màüsa-marma gudo 'nyeùàü snàvni kakùà-dharau tathà || 45 || 4.45dv snàvnã kakùà-dharau tathà viñapau vidhuràkhye ca ÷çïgàñàni siràsu tu | apastambhàv apàïgau ca dhamanã-sthaü na taiþ smçtam || 46 || viddhe 'jasram asçk-sràvo màüsa-dhàvana-vat tanuþ | pàõóu-tvam indriyà-j¤ànaü maraõam cà÷u màüsa-je || 47 || 4.47dv maraõam và÷u màüsa-je majjànvito 'ccho vicchinnaþ sràvo ruk càsthi-marmaõi | àyàmàkùepaka-stambhàþ snàva-je 'bhyadhikaü rujà || 48 || 4.48dv snàva-je 'bhyadhikaü rujaþ 4.48dv snàva-je 'bhyadhikà rujaþ 4.48dv snàyu-ge 'bhyadhikaü rujà yàna-sthànàsanà-÷aktir vaikalyam atha vàntakaþ | raktaü sa-÷abda-phenoùõaü dhamanã-sthe vi-cetasaþ || 49 || sirà-marma-vyadhe sàndram ajasraü bahv asçk sravet | tat-kùayàt tçó-bhrama-÷vàsa-moha-hidhmàbhir antakaþ || 50 || vastu ÷åkair ivàkãrõaü råóhe ca kuõi-kha¤ja-tà | bala-ceùñà-kùayaþ ÷oùaþ parva-÷opha÷ ca saüdhi-je || 51 || nàbhi-÷aïkhàdhipàpàna-hçc-chçïgàñaka-vastayaþ | aùñau ca màtçkàþ sadyo nighnanty ekàn-na-viü÷atiþ || 52 || 4.52dv nighnanty ekona-viü÷atiþ saptàhaþ paramas teùàü kàlaþ kàlasya karùaõe | trayas-triü÷ad-apastambha-tala-hçt-pàr÷va-saüdhayaþ || 53 || 4.53av saptàhaþ paramaü teùàü kañã-taruõa-sãmanta-stana-målendra-vastayaþ | kùipràpàlàpa-bçhatã-nitamba-stana-rohitàþ || 54 || kàlàntara-pràõa-harà màsa-màsàrdha-jãvitàþ | utkùepau sthapanã trãõi vi-÷alya-ghnàni tatra hi || 55 || 4.55dv vi-÷alya-ghnàni tatra tu vàyur màüsa-vasà-majja-mastuluïgàni ÷oùayet | ÷alyàpàye vinirgacchan ÷vàsàt kàsàc ca hanty asån || 56 || phaõàv apàïgau vidhure nãle manye kçkàñike | aüsàüsa-phalakàvarta-viñaporvã-kukundaràþ || 57 || 4.57av phaõàv apàïgau vidhurau sa-jànu-lohitàkùàõi-kakùà-dhçk-kårca-kårparàþ | vaikalyam iti catvàri catvàriü÷ac ca kurvate || 58 || 4.58av sa-jànu-lohitàkhyàni- haranti tàny api pràõàn kadà-cid abhighàtataþ | aùñau kårca-÷iro-gulpha-maõi-bandhà rujà-karàþ || 59 || teùàü viñapa-kakùà-dhçg-urvyaþ kårca-÷iràüsi ca | dvà-da÷àïgula-mànàni dvy-aïgule maõi-bandhane || 60 || 4.60bv -urvã-kårca-÷iràüsi ca gulphau ca stana-måle ca try-aïgulaü jànu-kårparam | apàna-vasti-hçn-nàbhi-nãlàþ sãmanta-màtçkàþ || 61 || 4.61bv try-aïgulau jànu-kårparau 4.61dv -nãlà-sãmanta-màtçkàþ kårca-÷çïgàña-manyà÷ ca triü÷ad ekena varjitàþ | àtma-pàõi-talonmànàþ ÷eùàõy ardhàïgulaü vadet || 62 || pa¤cà÷at ùañ ca marmàõi tila-vrãhi-samàny api | iùñàni marmàõy anyeùàü catur-dhoktàþ siràs tu yàþ || 63 || tarpayanti vapuþ kçtsnaü tà marmàõy à÷ritàs tataþ | tat-kùatàt kùata-jàty-artha-pravçtter dhàtu-saükùaye || 64 || 4.64cv tat-kùatàt kùata-jàty-arthaü 4.64dv pravçttir dhàtu-saükùaye vçddha÷ calo rujas tãvràþ pratanoti samãrayan | tejas tad uddhçtaü dhatte tçùõà-÷oùa-mada-bhramàn || 65 || svinna-srasta-÷latha-tanuü haraty enaü tato 'ntakaþ | vardhayet saüdhito gàtraü marmaõy abhihate drutam || 66 || chedanàt saüdhi-de÷asya saükucanti sirà hy ataþ | jãvitaü pràõinàü tatra rakte tiùñhati tiùñhati || 67 || su-vikùato 'py ato jãved a-marmaõi na marmaõi | pràõa-ghàtini jãvet tu ka÷-cid vaidya-guõena cet || 68 || a-samagràbhighàtàc ca so 'pi vaikalyam a÷nute | tasmàt kùàra-viùàgny-àdãn yatnàn marmasu varjayet || 69 || marmàbhighàtaþ sv-alpo 'pi pràya-÷o bàdhate-taràm | rogà marmà÷rayàs tad-vat prakràntà yatnato 'pi ca || 70 || 4.70cv rogà marmà÷ritàs tad-vat ûàrãrasthàna puùpaü phalasya dhåmo 'gner varùasya jala-dodayaþ | yathà bhaviùyato liïgaü riùñaü mçtyos tathà dhruvam || 1 || àyuù-mati kriyàþ sarvàþ sa-phalàþ saüprayojitàþ | bhavanti bhiùajàü bhåtyai kçta-j¤a iva bhå-bhuji || 1+(1) || kùãõàyuùi kçtaü karma vyarthaü kçtam ivàdhame | a-ya÷o deha-saüdehaü svàrtha-hàniü ca yacchati || 1+(2) || 5.1+(2)cv àyàsàd deha-saüdehaü tarhãdànãü gatàsånàü lakùaõaü saüpracakùate | vikçtiþ prakçteþ pràj¤aiþ pradiùñà riùña-saüj¤ayà || 1+(3) || 5.1+(3)av tad idànãü gatàsånàü ariùñaü nàsti maraõaü dçùña-riùñaü ca jãvitam | ariùñe riùña-vij¤ànaü na ca riùñe 'py a-naipuõàt || 2 || ke-cit tu tad dvi-dhety àhuþ sthàyy-a-sthàyi-vibhedataþ | doùàõàm api bàhulyàd riùñàbhàsaþ samudbhavet || 3 || sa doùàõàü ÷ame ÷àmyet sthàyy ava÷yaü tu mçtyave | råpendriya-svara-cchàyà-praticchàyà-kriyàdiùu || 4 || 5.4av tad doùàõàü ÷ame ÷àmyet anyeùv api ca bhàveùu pràkçteùv a-nimittataþ | vikçtir yà samàsena riùñaü tad iti lakùayet || 5 || ke÷a-roma-nir-abhyaïgaü yasyàbhyaktam ivekùyate | yasyàty-arthaü cale netre stabdhàntar-gata-nirgate || 6 || jihme vistçta-saükùipte saükùipta-vinata-bhruõã | udbhrànta-dar÷ane hãna-dar÷ane nakulopame || 7 || kapotàbhe alàtàbhe srute lulita-pakùmaõã | nàsikàty-artha-vivçtà saüvçtà piñikàcità || 8 || ucchånà sphuñità mlànà yasyauùñho yàty adho 'dharaþ | årdhvaü dvitãyaþ syàtàü và pakva-jambå-nibhàv ubhau || 9 || dantàþ sa-÷arkaràþ ÷yàvàs tàmràþ puùpita-païkitàþ | sahasaiva pateyur và jihvà jihmà visarpiõã || 10 || ÷ånà ÷uùkà guruþ ÷yàvà liptà suptà sa-kaõñakà | ÷iraþ ÷iro-dharà voóhuü pçùñhaü và bhàram àtmanaþ || 11 || hanå và piõóam àsya-sthaü ÷aknuvanti na yasya ca | yasyà-nimittam aïgàni guråõy ati-laghåni và || 12 || viùa-doùàd vinà yasya khebhyo raktaü pravartate | utsiktaü mehanaü yasya vçùaõàv ati-niþsçtau || 13 || ato 'nya-thà và yasya syàt sarve te kàla-coditàþ | yasyà-pårvàþ sirà-lekhà bàlendv-àkçtayo 'pi và || 14 || 5.14bv sarve te kàla-noditàþ lalàñe vasti-÷ãrùe và ùaõ màsàn na sa jãvati | padminã-pattra-vat toyaü ÷arãre yasya dehinaþ || 15 || plavate plavamànasya ùaõ màsàs tasya jãvitam | haritàbhàþ sirà yasya roma-kåpà÷ ca saüvçtàþ || 16 || 5.16bv ùaõ-màsaü tasya jãvitam 5.16bv ùaõ-màsàt tasya jãvitam 5.16bv ùaõ màsàüs tasya jãvitam so 'mlàbhilàùã puruùaþ pittàn maraõam a÷nute | yasya go-maya-cårõàbhaü cårõaü mårdhni mukhe 'pi và || 17 || sa-snehaü mårdhni dhåmo và màsàntaü tasya jãvitam | mårdhni bhruvor và kurvanti sãmantàvartakà navàþ || 18 || 5.18cv mårdhni bhruvor và yasya syuþ mçtyuü svasthasya ùaó-ràtràt tri-ràtràd àturasya tu | jihvà ÷yàvà mukhaü påti savyam akùi nimajjati || 19 || 5.19bv tri-ràtràd àturasya ca khagà và mårdhni lãyante yasya taü parivarjayet | yasya snàtànuliptasya pårvaü ÷uùyaty uro bhç÷am || 20 || àrdreùu sarva-gàtreùu so 'rdha-màsaü na jãvati | a-kasmàd yuga-pad gàtre varõau pràkçta-vaikçtau || 21 || tathaivopacaya-glàni-raukùya-snehàdi mçtyave | yasya sphuñeyur aïgulyo nàkçùñà na sa jãvati || 22 || kùava-kàsàdiùu tathà yasyà-pårvo dhvanir bhavet | hrasvo dãrgho 'ti vocchvàsaþ påtiþ surabhir eva và || 23 || àplutàn-àplute kàye yasya gandho 'ti-mànuùaþ | mala-vastra-vraõàdau và varùàntaü tasya jãvitam || 24 || 5.24cv mala-vastra-vraõàdye và bhajante 'ty-aïga-saurasyàd yaü yåkà-makùikàdayaþ | tyajanti vàti-vairasyàt so 'pi varùaü na jãvati || 25 || satatoùmasu gàtreùu ÷aityaü yasyopalakùyate | ÷ãteùu bhç÷am auùõyaü và svedaþ stambho 'py a-hetukaþ || 26 || 5.26dv svedaþ stambho 'ty a-hetukaþ yo jàta-÷ãta-piñikaþ ÷ãtàïgo và vidahyate | uùõa-dveùã ca ÷itàrtaþ sa pretàdhipa-go-caraþ || 27 || 5.27bv ÷ãtàïgo vàtidahyate 5.27bv ÷ãtàïgo vàpi dahyate urasy åùmà bhaved yasya jañhare càti-÷ãta-tà | bhinnaü purãùaü tçùõà ca yathà pretas tathaiva saþ || 28 || 5.28bv jañhare vàti-÷ãta-tà måtraü purãùaü niùñhyåtaü ÷ukraü vàpsu nimajjati | niùñhyåtaü bahu-varõaü và yasya màsàt sa na÷yati || 29 || ghanã-bhåtam ivàkà÷am àkà÷am iva yo ghanam | a-mårtam iva mårtaü ca mårtaü cà-mårta-vat sthitam || 30 || tejasvy a-tejas tad-vac ca ÷uklaü kçùõam a-sac ca sat | a-netra-roga÷ candraü ca bahu-råpam a-là¤chanam || 31 || 5.31av tejasy a-tejas tad-vac ca 5.31cv a-netra-rogã candraü ca jàgrad rakùàüsi gandharvàn pretàn anyàü÷ ca tad-vidhàn | råpaü vy-àkçti tat tac ca yaþ pa÷yati sa na÷yati || 32 || 5.32cv råpaü vy-àkçti tad-vac ca saptarùãõàü samãpa-sthàü yo na pa÷yaty arundhatãm | dhruvam àkà÷a-gaïgàü và sa na pa÷yati tàü samàm || 33 || megha-toyaugha-nirghoùa-vãõà-paõava-veõu-jàn | ÷çõoty anyàü÷ ca yaþ ÷abdàn a-sato na sato 'pi và || 34 || niùpãóya karõau ÷çõuyàn na yo dhukadhukà-svanam | tad-vad gandha-rasa-spar÷àn manyate yo viparyayàt || 35 || 5.35bv na yo dhukadhuka-svanam sarva-÷o và na yo ya÷ ca dãpa-gandhaü na jighrati | vidhinà yasya doùàya svàsthyàyà-vidhinà rasàþ || 36 || yaþ pàüsuneva kãrõàïgo yo 'ïge ghàtaü na vetti và | antareõa tapas tãvraü yogaü và vidhi-pårvakam || 37 || 5.37av yo bhasmaneva kãrõàïgo jànàty atãndriyaü ya÷ ca teùàü maraõam àdi÷et | hãno dãnaþ svaro '-vyakto yasya syàd gadgado 'pi và || 38 || sahasà yo vimuhyed và vivakùur na sa jãvati | svarasya dur-balã-bhàvaü hàniü ca bala-varõayoþ || 39 || roga-vçddhim a-yuktyà ca dçùñvà maraõam àdi÷et | apa-svaraü bhàùamàõaü pràptaü maraõam àtmanaþ || 40 || ÷rotàraü càsya ÷abdasya dårataþ parivarjayet | saüsthànena pramàõena varõena prabhayàpi và || 41 || 5.41av ÷rotàraü tasya ÷abdasya 5.41av ÷rotàraü vàsya ÷abdasya chàyà vivartate yasya svapne 'pi preta eva saþ | àtapàdar÷a-toyàdau yà saüsthàna-pramàõataþ || 42 || chàyàïgàt saübhavaty uktà praticchàyeti sà punaþ | varõa-prabhà÷rayà yà tu sà chàyaiva ÷arãra-gà || 43 || bhaved yasya praticchàyà chinnà bhinnàdhikàkulà | vi-÷irà dvi-÷irà jihmà vikçtà yadi vànya-thà || 44 || taü samàptàyuùaü vidyàn na cel lakùya-nimitta-jà | praticchàyà-mayã yasya na càkùõãkùyeta kanyakà || 45 || khàdãnàü pa¤ca pa¤cànàü chàyà vividha-lakùaõàþ | nàbhasã nir-malà-nãlà sa-snehà sa-prabheva ca || 46 || vàtàd rajo-'ruõà ÷yàvà bhasma-råkùà hata-prabhà | vi÷uddha-raktà tv àgneyã dãptàbhà dar÷ana-priyà || 47 || ÷uddha-vaióårya-vi-malà su-snigdhà toya-jà sukhà | sthirà snigdhà ghanà ÷uddhà ÷yàmà ÷vetà ca pàrthivã || 48 || 5.48bv su-snigdhà toya-jà hi sà vàyavã roga-maraõa-kle÷àyànyàþ sukhodayàþ | prabhoktà taijasã sarvà sà tu sapta-vidhà smçtà || 49 || 5.49av vàyavyà roga-maraõa- raktà pãtà sità ÷yàvà harità pàõóuràsità | tàsàü yàþ syur vikàsinyaþ snigdhà÷ ca vi-malà÷ ca yàþ || 50 || 5.50av raktà pãtà sità ÷yàmà tàþ ÷ubhà malinà råkùàþ saükùiptà÷ cà-÷ubhodayàþ | varõam àkràmati cchàyà prabhà varõa-prakà÷inã || 51 || 5.51bv saükùiptà÷ cà-sukhodayàþ 5.51dv prabhà varõa-vikà÷inã àsanne lakùyate chàyà vikçùñe bhà prakà÷ate | nà-cchàyo nà-prabhaþ ka÷-cid vi÷eùà÷ cihnayanti tu || 52 || nçõàü ÷ubhà-÷ubhotpattiü kàle chàyà-samà÷rayàþ | nikaùann iva yaþ pàdau cyutàüsaþ parisarpati || 53 || 5.53bv kàle chàyà-samà÷ritàþ hãyate balataþ ÷a÷vad yo 'nnam a÷nan hitaü bahu | yo 'lpà÷ã bahu-viõ-måtro bahv-à÷ã càlpa-måtra-viñ || 54 || 5.54dv bahv-à÷ã vàlpa-måtra-viñ yo vàlpà÷ã kaphenàrto dãrghaü ÷vasiti ceùñate | dãrgham ucchvasya yo hrasvaü niþ÷vasya paritàmyati || 55 || hrasvaü ca yaþ pra÷vasiti vyàviddhaü spandate bhç÷am | ÷iro vikùipate kçcchràd yo '¤cayitvà prapàõikau || 56 || yo lalàñàt sruta-svedaþ ÷latha-saüdhàna-bandhanaþ | utthàpyamànaþ saümuhyed yo balã dur-balo 'pi và || 57 || uttàna eva svapiti yaþ pàdau vikaroti ca | ÷ayanàsana-kuóyàder yo '-sad eva jighçkùati || 58 || 5.58cv ÷ayanàsana-kuóyàdau 5.58dv yaþ sadaiva jighçkùati a-hàsya-hàsã saümuhyan yo leóhi da÷ana-cchadau | uttarauùñhaü parilihan phåt-kàràü÷ ca karoti yaþ || 59 || 5.59dv notkàràü÷ ca karoti yaþ yam abhidravati cchàyà kçùõà pãtàruõàpi và | bhiùag-bheùaja-pànànna-guru-mitra-dviùa÷ ca ye || 60 || 5.60bv kçùõà pãtàruõàpi ca va÷a-gàþ sarva evaite vij¤eyàþ sama-vartinaþ | grãvà-lalàña-hçdayaü yasya svidyati ÷ãtalam || 61 || uùõo 'paraþ prade÷a÷ ca ÷araõaü tasya devatàþ | yo 'õu-jyotir anekàgro du÷-chàyo dur-manàþ sadà || 62 || pårva-råpàõi sarvàõi jvaràdiùv ati-màtrayà | yaü vi÷anti vi÷aty enaü mçtyur jvara-puraþ-saraþ || 62.1+(1) || baliü bali-bhçto yasya praõãtaü nopabhu¤jate | nir-nimittaü ca yo medhàü ÷obhàm upacayaü ÷riyam || 63 || 5.63av baliü bali-bhujo yasya pràpnoty ato và vibhraü÷aü sa pràpnoti yama-kùayam | guõa-doùa-mayã yasya svasthasya vyàdhitasya và || 64 || 5.64cv guõà-guõa-mayã yasya yàty anya-thà-tvaü prakçtiþ ùaõ màsàn na sa jãvati | bhaktiþ ÷ãlaü smçtis tyàgo buddhir balam a-hetukam || 65 || ùaó etàni nivartante ùaóbhir màsair mariùyataþ | matta-vad-gati-vàk-kampa-mohà màsàn mariùyataþ || 66 || na÷yaty a-jànan ùaó-ahàt ke÷a-lu¤cana-vedanàm | na yàti yasya càhàraþ kaõñhaü kaõñhàmayàd çte || 67 || preùyàþ pratãpa-tàü yànti pretàkçtir udãryate | yasya nidrà bhaven nityà naiva và na sa jãvati || 68 || 5.68cv yasya nidrà bhaven nityaü vaktram àpåryate '÷råõàü svidyata÷ caraõau bhç÷am | cakùu÷ càkula-tàü yàti yama-ràjyaü gamiùyataþ || 69 || 5.69dv yama-ràùñraü gamiùyataþ yaiþ purà ramate bhàvair a-ratis tair na jãvati | sahasà jàyate yasya vikàraþ sarva-lakùaõaþ || 70 || nivartate và sahasà sahasà sa vina÷yati | jvaro nihanti bala-vàn gambhãro dairgharàtrikaþ || 71 || sa-pralàpa-bhrama-÷vàsaþ kùãõaü ÷ånaü hatànalam | a-kùàmaü sakta-vacanaü raktàkùaü hçdi ÷ålinam || 72 || sa-÷uùka-kàsaþ pårvàhõe yo 'paràhõe 'pi và bhavet | bala-màüsa-vihãnasya ÷leùma-kàsa-samanvitaþ || 73 || 5.73av saü÷uùka-kàsaþ pårvàhõe rakta-pittaü bhç÷aü raktaü kçùõam indra-dhanuù-prabham | tàmra-hàridra-haritaü råpaü raktaü pradar÷ayet || 74 || roma-kåpa-pravisçtaü kaõñhàsya-hçdaye sajat | vàsaso '-ra¤janaü påti vega-vac càti bhåri ca || 75 || 5.75cv vàsaso ra¤janaü påti vçddhaü pàõóu-jvara-cchardi-kàsa-÷ophàtisàriõam | kàsa-÷vàsau jvara-cchardi-tçùõàtãsàra-÷ophinam || 76 || yakùmà pàr÷va-rujànàha-rakta-cchardy-aüsa-tàpinam | chardir vega-vatã måtra-÷akçd-gandhiþ sa-candrikà || 77 || 5.77bv -rakta-cchardy-aïga-tàpinam sàsra-viñ-påya-ruk-kàsa-÷vàsa-vaty anuùaïgiõã | tçùõànya-roga-kùapitaü bahir-jihvaü vi-cetanam || 78 || 5.78dv bahir-jihvam a-cetanam 5.78dv bahir-jihvaü vi-cetasam madàtyayo 'ti-÷ãtàrtaü kùãõaü taila-prabhànanam | ar÷àüsi pàõi-pan-nàbhi-guda-muùkàsya-÷ophinam || 79 || 5.79dv -guda-muùkàdi-÷ophinam hçt-pàr÷vàïga-rujà-chardi-pàyu-pàka-jvaràturam | atãsàro yakçt-piõóa-màüsa-dhàvana-mecakaiþ || 80 || tulyas taila-ghçta-kùãra-dadhi-majja-vasàsavaiþ | mastuluïga-maùã-påya-vesavàràmbu-màkùikaiþ || 81 || ati-raktàsita-snigdha-påty-accha-ghana-vedanaþ | karburaþ prasravan dhàtån niù-purãùo 'tha-vàti-viñ || 82 || tantu-màn makùikàkrànto ràjã-màü÷ candrakair yutaþ | ÷ãrõa-pàyu-valiü mukta-nàlaü parvàsthi-÷ålinam || 83 || 5.83dv -tàlaü parvàsthi-÷ålinam 5.83dv -tàóaü parvàsthi-÷ålinam srasta-pàyuü bala-kùãõam annam evopave÷ayan | sa-tçñ-÷vàsa-jvara-cchardi-dàhànàha-pravàhikaþ || 84 || 5.84bv annam evopave÷ayet a÷marã ÷åna-vçùaõaü baddha-måtraü rujàrditam | mehas tçó-dàha-piñikà-màüsa-kothàtisàriõam || 85 || piñikà marma-hçt-pçùñha-stanàüsa-guda-mårdha-gàþ | parva-pàda-kara-sthà và mandotsàhaü pramehiõam || 86 || 5.86bv -stanàüsa-guda-mårdha-jàþ 5.86cv parva-pàda-kara-sthà÷ ca sarvaü ca màüsa-saükotha-dàha-tçùõà-mada-jvaraiþ | visarpa-marma-saürodha-hidhmà-÷vàsa-bhrama-klamaiþ || 87 || 5.87av sarvaü ca màüsa-saükoca- gulmaþ pçthu-parãõàho ghanaþ kårma ivonnataþ | sirà-naddho jvara-cchardi-hidhmàdhmàna-rujànvitaþ || 88 || kàsa-pãnasa-hçl-làsa-÷vàsàtãsàra-÷opha-vàn | viõ-måtra-saügraha-÷vàsa-÷opha-hidhmà-jvara-bhramaiþ || 89 || mårchà-chardy-atisàrai÷ ca jañharaü hanti dur-balam | ÷ånàkùaü kuñilopastham upaklinna-tanu-tvacam || 90 || virecana-hçtànàham ànahyantaü punaþ punaþ | pàõóu-rogaþ ÷vayathu-màn pãtàkùi-nakha-dar÷anam || 91 || 5.91av virecana-hatànàham tandrà-dàhà-ruci-cchardi-mårchàdhmànàtisàra-vàn | anekopadrava-yutaþ pàdàbhyàü prasçto naram || 92 || nàrãü ÷opho mukhàd dhanti kukùi-guhyàd ubhàv api | ràjã-citaþ sravaü÷ chardi-jvara-÷vàsàtisàriõam || 93 || jvaràtãsàrau ÷ophànte ÷vayathur và tayoþ kùaye | dur-balasya vi÷eùeõa jàyante 'ntàya dehinaþ || 94 || ÷vayathur yasya pàda-sthaþ parisraste ca piõóike | sãdataþ sakthinã caiva taü bhiùak parivarjayet || 95 || ànanaü hasta-pàdaü ca vi÷eùàd yasya ÷uùyataþ | ÷åyete và vinà dehàt sa màsàd yàti pa¤ca-tàm || 96 || 5.96bv vi÷eùàd yasya ÷uùyati visarpaþ kàsa-vaivarõya-jvara-mårchàïga-bhaïga-vàn | bhramàsya-÷opha-hçl-làsa-deha-sàdàtisàra-vàn || 97 || 5.97cv bhramàsya-÷oùa-hçl-làsa- kuùñhaü vi÷ãryamàõàïgaü rakta-netraü hata-svaram | mandàgniü jantubhir juùñaü hanti tçùõàtisàriõam || 98 || vàyuþ supta-tvacaü bhugnaü kampa-÷opha-rujàturam | vàtàsraü moha-mårchàya-madà-svapna-jvarànvitam || 99 || 5.99av vàyuþ supta-tvacaü bhagnaü ÷iro-grahà-ruci-÷vàsa-saükoca-sphoña-kotha-vat | ÷iro-rogà-ruci-÷vàsa-moha-vió-bheda-tçó-bhramaiþ || 100 || ghnanti sarvàmayàþ kùãõa-svara-dhàtu-balànalam | vàta-vyàdhir apasmàrã kuùñhã rakty udarã kùayã || 101 || gulmã mehã ca tàn kùãõàn vikàre 'lpe 'pi varjayet | bala-màüsa-kùayas tãvro roga-vçddhir a-rocakaþ || 102 || yasyàturasya lakùyante trãn pakùàn na sa jãvati | vàtàùñhãlàti-saüvçddhà tiùñhanti dàruõà hçdi || 103 || tçùõayànuparãtasya sadyo muùõàti jãvitam | ÷aithilyaü piõóike vàyur nãtvà nàsàü ca jihma-tàm || 104 || 5.104av tçùõayà tu parãtasya kùãõasyàyamya manye và sadyo muùõàti jãvitam | nàbhi-gudàntaraü gatvà vaïkùaõau và samà÷rayan || 105 || 5.105av kùãõasyàyasya manye và gçhãtvà pàyu-hçdaye kùãõa-dehasya và balã | malàn vasti-÷iro nàbhiü vibadhya janayan rujam || 106 || kurvan vaïkùaõayoþ ÷ålaü tçùõàü bhinna-purãùa-tàm | ÷vàsaü và janayan vàyur gçhãtvà guda-vaïkùaõam || 107 || 5.107dv gçhãtvà guda-vaïkùaõau vitatya par÷ukàgràõi gçhãtvora÷ ca màrutaþ | stimitasyàtatàkùasya sadyo muùõàti jãvitam || 108 || 5.108av vitatya pàr÷vakàgràõi sahasà jvara-saütàpas tçùõà mårchà bala-kùayaþ | vi÷leùaõaü ca saüdhãnàü mumårùor upajàyate || 109 || go-sarge vadanàd yasya svedaþ pracyavate bhç÷am | lepa-jvaropataptasya dur-labhaü tasya jãvitam || 110 || pravàla-guñikàbhàsà yasya gàtre masårikàþ | utpadyà÷u vina÷yanti na ciràt sa vina÷yati || 111 || masåra-vidala-prakhyàs tathà vidruma-saünibhàþ | antar-vaktràþ kiõàbhà÷ ca visphoñà deha-nà÷anàþ || 112 || kàmalàkùõor mukhaü pårõaü ÷aïkhayor mukta-màüsa-tà | saütràsa÷ coùõa-tàïge ca yasya taü parivarjayet || 113 || a-kasmàd anudhàvac ca vighçùñaü tvak-samà÷rayam | yo vàta-jo na ÷ålàya syàn na dàhàya pitta-jaþ || 114 || candano÷ãra-madirà-kuõapa-dhvàïkùa-gandhayaþ | ÷aivàla-kukkuña-÷ikhà-kuïkumàla-maùã-prabhàþ || 114.1+(1) || 5.114.1+(1)dv -naktamàla-maùã-prabhàþ 5.114.1+(1)dv -kunda-÷àli-maya-prabhàþ antar-dàhà nir-åùmaõaþ pràõa-nà÷a-karà vraõàþ || 114.1+(2)ab || kapha-jo na ca påyàya marma-ja÷ ca ruje na yaþ | a-cårõa÷ cårõa-kãrõàbho yatràkasmàc ca dç÷yate || 115 || råpaü ÷akti-dhvajàdãnàü sarvàüs tàn varjayed vraõàn | viõ-måtra-màruta-vahaü kçmiõaü ca bhagandaram || 116 || ghaññaya¤ jànunà jànu pàdàv udyamya pàtayan | yo 'pàsyati muhur vaktram àturo na sa jãvati || 117 || dantai÷ chindan nakhàgràõi tai÷ ca ke÷àüs tçõàni ca | bhåmiü kàùñhena vilikhan loùñaü loùñena tàóayan || 118 || 5.118bv tai÷ ca ke÷àüs tçõàni và hçùña-romà sàndra-måtraþ ÷uùka-kàsã jvarã ca yaþ | muhur hasan muhuþ kùveóan ÷ayyàü pàdena hanti yaþ || 119 || 5.119dv ÷ayyàü pàdena hanti ca muhu÷ chidràõi vimç÷ann àturo na sa jãvati | mçtyave sahasàrtasya tilaka-vyaïga-viplavaþ || 120 || mukhe danta-nakhe puùpaü jañhare vividhàþ siràþ | årdhva-÷vàsaü gatoùmàõaü ÷ålopahata-vaïkùaõam || 121 || ÷arma càn-adhigacchantaü buddhi-màn parivarjayet | vikàrà yasya vardhante prakçtiþ parihãyate || 122 || 5.122av ÷arma vàn-adhigacchantaü sahasà sahasà tasya mçtyur harati jãvitam | yam uddi÷yàturaü vaidyaþ saüpàdayitum auùadham || 123 || yatamàno na ÷aknoti dur-labhaü tasya jãvitam | vij¤àtaü bahu-÷aþ siddhaü vidhi-vac càvacàritam || 124 || na sidhyaty auùadhaü yasya nàsti tasya cikitsitam | bhaved yasyauùadhe 'nne và kalpyamàne viparyayaþ || 125 || a-kasmàd varõa-gandhàdeþ svastho 'pi na sa jãvati | nivàte sendhanaü yasya jyoti÷ càpy upa÷àmyati || 126 || àturasya gçhe yasya bhidyante và patanti và | ati-màtram amatràõi dur-labhaü tasya jãvitam || 127 || yaü naraü sahasà rogo dur-balaü parimu¤cati | saü÷aya-pràptam àtreyo jãvitaü tasya manyate || 128 || 5.128cv saü÷ayaü pràptam àtreyo kathayen na ca pçùño 'pi duþ-÷ravaü maraõaü bhiùak | gatàsor bandhu-mitràõàü na cecchet taü cikitsitum || 129 || 5.129av kathayen naiva pçùño 'pi yama-dåta-pi÷àcàdyair yat paràsur upàsyate | ghnadbhir auùadha-vãryàõi tasmàt taü parivarjayet || 130 || àyur-veda-phalaü kçtsnaü yad àyur-j¤e pratiùñhitam | riùña-j¤ànàdçtas tasmàt sarva-daiva bhaved bhiùak || 131 || maraõaü pràõinàü dçùñam àyuþ-puõyobhaya-kùayàt | tayor apy a-kùayàd dçùñaü viùamà-parihàriõàm || 132 || ûàrãrasthàna pàùaõóà÷rama-varõànàü sa-varõàþ karma-siddhaye | ta eva viparãtàþ syur dåtàþ karma-vipattaye || 1 || dãnaü bhãtaü drutaü trastaü råkùà-maïgala-vàdinam | ÷astriõaü daõóinaü ùaõóhaü muõóa-÷ma÷ru-jañà-dharam || 2 || 6.2cv ÷astriõaü daõóinaü khaõóaü 6.2dv muõóa-÷ma÷ruü jañà-dharam 6.2dv muõóaü ÷ma÷ru-jañà-dharam a-maïgalàhvayaü kråra-karmàõaü malinaü striyam | anekaü vyàdhitaü vyaïgaü rakta-màlyànulepanam || 3 || taila-païkàïkitaü jãrõa-vi-varõàrdraika-vàsasam | kharoùñra-mahiùàråóhaü kàùñha-loùñàdi-mardinam || 4 || 6.4dv kàùñha-lohàdi-mardinam nànugacched bhiùag dåtam àhvayantaü ca dårataþ | a-÷asta-cintà-vacane nagne chindati bhindati || 5 || juhvàne pàvakaü piõóàn pitçbhyo nirvapaty api | supte mukta-kace 'bhyakte rudaty a-prayate tathà || 6 || 6.6dv rudaty a-prayate 'tha-và vaidye dåtà manuùyàõàm àgacchanti mumårùatàm | vikàra-sàmànya-guõe de÷e kàle 'tha-và bhiùak || 7 || dåtam abhyàgataü dçùñvà nàturaü tam upàcaret | spç÷anto nàbhi-nàsàsya-ke÷a-roma-nakha-dvi-jàn || 8 || 6.8cv spç÷anto nàbhi-nàsàkùi- guhya-pçùñha-stana-grãvà-jañharànàmikàïgulãþ | kàrpàsa-busa-sãsàsthi-kapàla-musalopalam || 9 || 6.9bv -jañharànàmikàïguli màrjanã-÷årpa-cailànta-bhasmàïgàra-da÷à-tuùàn | rajjåpànat-tulà-pà÷am anyad và bhagna-vicyutam || 10 || 6.10dv anyad và bhagna-vidyutam tat-pårva-dar÷ane dåtà vyàharanti mariùyatàm | tathàrdha-ràtre madhyàhne saüdhyayoþ parva-vàsare || 11 || ùaùñhã-caturthã-navamã-ràhu-ketådayàdiùu | bharaõã-kçttikà÷leùà-pårvàrdrà-paitrya-nairçte || 12 || yasmiü÷ ca dåte bruvati vàkyam àtura-saü÷rayam | pa÷yen nimittam a-÷ubhaü taü ca nànuvrajed bhiùak || 13 || tad yathà vikalaþ pretaþ pretàlaïkàra eva và | chinnaü dagdhaü vinaùñaü và tad-vàdãni vacàüsi và || 14 || 6.14bv pretàlaïkàra eva ca raso và kañukas tãvro gandho và kauõapo mahàn | spar÷o và vipulaþ kråro yad vànyad api tàdç÷am || 15 || 6.15cv spar÷o và vipula-kråro tat sarvam abhito vàkyaü vàkya-kàle 'tha-và punaþ | dåtam abhyàgataü dçùñvà nàturaü tam upàcaret || 16 || hàhà-kranditam utkruùñam àkruùñaü skhalanaü kùutam | vastràtapa-tra-pàda-tra-vyasanaü vyasanãkùaõam || 17 || caitya-dhvajànàü pàtràõàü pårõànàü ca nimajjanam | hatàn-iùña-pravàdà÷ ca dåùaõaü bhasma-pàüsubhiþ || 18 || patha÷ chedo 'hi-màrjàra-godhà-saraña-vànaraiþ | dãptàü prati di÷aü vàcaþ kråràõàü mçga-pakùiõàm || 19 || kçùõa-dhànya-guóoda÷vil-lavaõàsava-carmaõàm | sarùapàõàü vasà-taila-tçõa-païkendhanasya ca || 20 || klãba-kråra-÷va-pàkànàü jàla-vàgurayor api | charditasya purãùasya påti-dur-dar÷anasya ca || 21 || niþ-sàrasya vyavàyasya kàrpàsàder arer api | ÷ayanàsana-yànànàm uttànànàü tu dar÷anam || 22 || 6.22dv uttànànàü ca dar÷anam nyubjànàm itareùàü ca pàtràdãnàm a-÷obhanam | puü-saüj¤àþ pakùiõo vàmàþ strã-saüj¤à dakùiõàþ ÷ubhàþ || 23 || pradakùiõaü khaga-mçgà yànto naivaü ÷va-jambukàþ | a-yugmà÷ ca mçgàþ ÷astàþ ÷astà nityaü ca dar÷ane || 24 || càùa-bhàsa-bharadvàja-nakula-cchàga-barhiõaþ | a-÷ubhaü sarva-tholåka-bióàla-sarañekùaõam || 25 || pra÷astàþ kãrtane kola-godhàhi-÷a÷a-jàhakàþ | na dar÷ane na virute vànararkùàv ato 'nya-thà || 26 || dhanur aindraü ca làlàñam a-÷ubhaü ÷ubham anyataþ | agni-pårõàni pàtràõi bhinnàni vi-÷ikhàni ca || 27 || dadhy-a-kùatàdi nirgacchad vakùyamàõaü ca maïgalam | vaidyo mariùyatàü ve÷ma pravi÷ann eva pa÷yati || 28 || dåtàdy a-sàdhu dçùñvaivaü tyajed àrtam ato 'nya-thà | karuõà-÷uddha-saütàno yatnatas tam upàcaret || 29 || 6.29dv yatnataþ samupàcaret dadhy-a-kùatekùu-niùpàva-priyaïgu-madhu-sarpiùàm | yàvakà¤jana-bhçïgàra-ghaõñà-dãpa-saro-ruhàm || 30 || dårvàrdra-matsya-màüsànàü làjànàü phala-bhakùayoþ | ratnebha-pårõa-kumbhànàü kanyàyàþ syandanasya ca || 31 || narasya vardhamànasya devatànàü nçpasya ca | ÷uklànàü su-mano-vàla-càmaràmbara-vàjinàm || 32 || ÷aïkha-sàdhu-dvi-joùõãùa-toraõa-svastikasya ca | bhåmeþ samuddhatàyà÷ ca vahneþ prajvalitasya ca || 33 || mano-j¤asyànna-pànasya pårõasya ÷akañasya ca | nçbhir dhenvàþ sa-vatsàyà vaóabàyàþ striyà api || 34 || jãva¤jãvaka-sàraïga-sàrasa-priyavàdinàm | haüsànàü ÷atapattràõàü baddhasyaika-pa÷os tathà || 35 || rucakàdar÷a-siddhàrtha-rocanànàü ca dar÷anam | gandhaþ su-surabhir varõaþ su-÷uklo madhuro rasaþ || 36 || go-pater anukålasya svanas tad-vad gavàm api | mçga-pakùi-naràõàü ca ÷obhinàü ÷obhanà giraþ || 37 || 6.37av go-pater anulomasya chattra-dhvaja-patàkànàm utkùepaõam abhiùñutiþ | bherã-mçdaïga-÷aïkhànàü ÷abdàþ puõyàha-niþsvanàþ || 38 || vedàdhyayana-÷abdà÷ ca sukho vàyuþ pradakùiõaþ | pathi ve÷ma-prave÷e ca vidyàd àrogya-lakùaõam || 39 || ity uktaü dåta-÷akunaü svapnàn årdhvaü pracakùate | svapne madyaü saha pretair yaþ piban kçùyate ÷unà || 40 || 6.40bv svapnàn årdhvaü pracakùyate 6.40bv svapnàn årdhvaü pravakùyate sa martyo mçtyunà ÷ãghraü jvara-råpeõa nãyate | rakta-màlya-vapur-vastro yo hasan hriyate striyà || 41 || 6.41av sa martyo mçtyunà tårõaü so 'sra-pittena mahiùa-÷va-varàhoùñra-gardabhaiþ | yaþ prayàti di÷aü yàmyàü maraõaü tasya yakùmaõà || 42 || latà kaõñakinã vaü÷as tàlo và hçdi jàyate | yasya tasyà÷u gulmena yasya vahnim an-arciùam || 43 || juhvato ghçta-siktasya nagnasyorasi jàyate | padmaü sa na÷yet kuùñhena caõóàlaiþ saha yaþ pibet || 44 || snehaü bahu-vidhaü svapne sa prameheõa na÷yati | unmàdena jale majjed yo nçtyan ràkùasaiþ saha || 45 || apasmàreõa yo martyo nçtyan pretena nãyate | yànaü kharoùñra-màrjàra-kapi-÷àrdåla-÷åkaraiþ || 46 || yasya pretaiþ ÷çgàlair và sa mçtyor vartate mukhe | apåpa-÷aùkulãr jagdhvà vibuddhas tad-vidhaü vaman || 47 || na jãvaty akùi-rogàya såryendu-grahaõekùaõam | såryà-candramasoþ pàta-dar÷anaü dçg-vinà÷anam || 48 || mårdhni vaü÷a-latàdãnàü saübhavo vayasàü tathà | nilayo muõóa-tà kàka-gçdhràdyaiþ parivàraõam || 49 || tathà preta-pi÷àca-strã-dravióàndhra-gavà÷anaiþ | saïgo vetra-latà-vaü÷a-tçõa-kaõñaka-saükañe || 50 || ÷vabhra-÷ma÷àna-÷ayanaü patanaü pàüsu-bhasmanoþ | majjanaü jala-païkàdau ÷ãghreõa srotasà hçtiþ || 51 || nçtya-vàditra-gãtàni rakta-srag-vastra-dhàraõam | vayo-'ïga-vçddhir abhyaïgo vivàhaþ ÷ma÷ru-karma ca || 52 || pakvànna-sneha-madyà÷aþ pracchardana-virecane | hiraõya-lohayor làbhaþ kalir bandha-paràjayau || 53 || 6.53bv pracchardana-virecanam upànad-yuga-nà÷a÷ ca prapàtaþ pàda-carmaõoþ | harùo bhç÷aü prakupitaiþ pitçbhi÷ càvabhartsanam || 54 || pradãpa-graha-nakùatra-danta-daivata-cakùuùàm | patanaü và vinà÷o và bhedanaü parvatasya ca || 55 || 6.55dv bhedanaü parvatasya và kànane rakta-kusume pàpa-karma-nive÷ane | citàndha-kàra-saübàdhe jananyàü ca prave÷anam || 56 || 6.56cc cintàndha-kàra-saübàdhe pàtaþ pràsàda-÷ailàder matsyena grasanaü tathà | kàùàyiõàm a-saumyànàü nagnànàü daõóa-dhàriõàm || 57 || raktàkùàõàü ca kçùõànàü dar÷anaü jàtu neùyate | kçùõà pàpànanàcàrà dãrgha-ke÷a-nakha-stanã || 58 || vi-ràga-màlya-vasanà svapne kàla-ni÷à matà | mano-vahànàü pårõa-tvàt srotasàü prabalair malaiþ || 59 || dç÷yante dàruõàþ svapnà rogã yair yàti pa¤ca-tàm | a-rogaþ saü÷ayaü pràpya ka÷-cid eva vimucyate || 60 || dçùñaþ ÷ruto 'nubhåta÷ ca pràrthitaþ kalpitas tathà | bhàviko doùa-ja÷ ceti svapnaþ sapta-vidho mataþ || 61 || 6.61dv svapnaþ sapta-vidhaþ smçtaþ teùv àdyà niù-phalàþ pa¤ca yathà-sva-prakçtir divà | vismçto dãrgha-hrasvo 'ti pårva-ràtre ciràt phalam || 62 || 6.62bv yathà-svaü prakçtir divà 6.62cv vismçto dãrgha-hrasvo 'pi 6.62cv vismçto dãrgha-hrasvo và dçùñaþ karoti tucchaü ca go-sarge tad-ahar mahat | nidrayà vàn-upahataþ pratãpair vacanais tathà || 63 || 6.63av dçùñaþ karoti tucchaü và 6.63cv nidrayà càn-upahataþ yàti pàpo 'lpa-phala-tàü dàna-homa-japàdibhiþ | a-kalyàõam api svapnaü dçùñvà tatraiva yaþ punaþ || 64 || 6.64av yàti pàpo 'py a-phala-tàü pa÷yet saumyaü ÷ubhaü tasya ÷ubham eva phalaü bhavet | devàn dvi-jàn go-vçùabhàn jãvataþ suhçdo nçpàn || 65 || sàdhån ya÷asvino vahnim iddhaü svacchàn jalà÷ayàn | kanyàþ kumàrakàn gauràn ÷ukla-vastràn su-tejasaþ || 66 || 6.66cv kanyàü kumàrakàn gauràn narà÷anaü dãpta-tanuü samantàd rudhirokùitam | yaþ pa÷yel labhate yo và chattràdar÷a-viùàmiùam || 67 || 6.67av narà÷anaü dãpta-tanuþ 6.67bv samantàd rudhirokùitaþ ÷uklàþ su-manaso vastram a-medhyàlepanaü phalam | ÷aila-pràsàda-sa-phala-vçkùa-siüha-nara-dvi-pàn || 68 || àrohed go-'÷va-yànaü ca taren nada-hradoda-dhãn | pårvottareõa gamanam a-gamyàgamanaü mçtam || 69 || 6.69bv taren nada-mahoda-dhãn saübàdhàn niþsçtir devaiþ pitçbhi÷ càbhinandanam | rodanaü patitotthànaü dviùatàü càvamardanam || 70 || 6.70av saükañàn niþsçtir devaiþ 6.70dv dviùatàü càpamardanam yasya syàd àyur àrogyaü vittaü bahu ca so '÷nute | maïgalàcàra-saüpannaþ parivàras tathàturaþ || 71 || 6.71bv vittaü sa bahu-÷o '÷nute ÷rad-dadhàno 'nukåla÷ ca prabhåta-dravya-saügrahaþ | sat-tva-lakùaõa-saüyogo bhaktir vaidya-dvi-jàtiùu || 72 || cikitsàyàm a-nirvedas tad àrogyasya lakùaõam | ity atra janma-maraõaü yataþ samyag udàhçtam || 73 || ÷arãrasya tataþ sthànaü ÷àrãram idam ucyate || 73ªab || Nidànasthàna rogaþ pàpmà jvaro vyàdhir vikàro duþkham àmayaþ | yakùmàtaïka-gadàbàdhàþ ÷abdàþ paryàya-vàcinaþ || 1 || nidànaü pårva-råpàõi råpàõy upa÷ayas tathà | saüpràpti÷ ceti vij¤ànaü rogàõàü pa¤ca-dhà smçtam || 2 || nimitta-hetv-àyatana-pratyayotthàna-kàraõaiþ | nidànam àhuþ paryàyaiþ pràg-råpaü yena lakùyate || 3 || utpitsur àmayo doùa-vi÷eùeõàn-adhiùñhitaþ | liïgam a-vyaktam alpa-tvàd vyàdhãnàü tad yathà-yatham || 4 || tad eva vyakta-tàü yàtaü råpam ity abhidhãyate | saüsthànaü vya¤janaü liïgaü lakùaõaü cihnam àkçtiþ || 5 || hetu-vyàdhi-viparyasta-viparyastàrtha-kàriõàm | auùadhànna-vihàràõàm upayogaü sukhàvaham || 6 || vidyàd upa÷ayaü vyàdheþ sa hi sàtmyam iti smçtaþ | viparãto 'n-upa÷ayo vyàdhy-a-sàtmyàbhisaüj¤itaþ || 7 || yathà-duùñena doùeõa yathà cànuvisarpatà | nirvçttir àmayasyàsau saüpràptir jàtir àgatiþ || 8 || saükhyà-vikalpa-pràdhànya-bala-kàla-vi÷eùataþ | sà bhidyate yathàtraiva vakùyante 'ùñau jvarà iti || 9 || doùàõàü samavetànàü vikalpo 'ü÷àü÷a-kalpanà | svàtantrya-pàratantryàbhyàü vyàdheþ pràdhànyam àdi÷et || 10 || hetv-àdi-kàrtsnyàvayavair balà-bala-vi÷eùaõam | naktan-dinartu-bhuktàü÷air vyàdhi-kàlo yathà-malam || 11 || iti prokto nidànàrthas taü vyàsenopadekùyati | sarveùàm eva rogàõàü nidànaü kupità malàþ || 12 || 1.12av iti prokto nidànàrthaþ 1.12bv taü vyàsenopadekùyate 1.12bv taü vyàsenopadi÷yate 1.12bv sa vyàsenopadekùyati 1.12bv sa vyàsenopadekùyate 1.12bv sa vyàsenopadi÷yate tat-prakopasya tu proktaü vividhà-hita-sevanam | a-hitaü tri-vidho yogas trayàõàü pràg udàhçtaþ || 13 || 1.13cv a-hitas tri-vidho yogas tiktoùaõa-kaùàyàlpa-råkùa-pramita-bhojanaiþ | dhàraõodãraõa-ni÷à-jàgaràty-ucca-bhàùaõaiþ || 14 || kriyàti-yoga-bhã-÷oka-cintà-vyàyàma-maithunaiþ | grãùmàho-ràtri-bhuktànte prakupyati samãraõaþ || 15 || pittaü kañv-amla-tãkùõoùõa-pañu-krodha-vidàhibhiþ | ÷aran-madhyàhna-ràtry-ardha-vidàha-samayeùu ca || 16 || 1.16dv -nidàgha-samayeùu ca svàdv-amla-lavaõa-snigdha-gurv-abhiùyandi-÷ãtalaiþ | àsyà-svapna-sukhà-jãrõa-divà-svapnàti-bçühaõaiþ || 17 || 1.17cv ati-svapna-sukhà-jãrõa- pracchardanàdya-yogena bhukta-màtra-vasantayoþ | pårvàhõe pårva-ràtre ca ÷leùmà dvandvaü tu saükaràt || 18 || mi÷rã-bhàvàt samastànàü saünipàtas tathà punaþ | saükãrõà-jãrõa-viùama-viruddhàdhya÷anàdibhiþ || 19 || vyàpanna-madya-pànãya-÷uùka-÷àkàma-målakaiþ | piõyàka-mçd-yava-surà-påti-÷uùka-kç÷àmiùaiþ || 20 || doùa-traya-karais tais tais tathànna-parivartanàt | çtor duùñàt puro-vàtàd grahàve÷àd viùàd garàt || 21 || 1.21bv tathànna-parivartataþ 1.21bv tathànna-parivçttitaþ duùñànnàt parvatà÷leùàd grahair janmarkùa-pãóanàt | mithyà-yogàc ca vividhàt pàpànàü ca niùevaõàt || 22 || 1.22av duùñàmàt parvatà÷leùàd strãõàü prasava-vaiùamyàt tathà mithyopacàrataþ | prati-rogam iti kruddhà rogàdhiùñhàna-gàminãþ || 23 || rasàyanãþ prapadyà÷u doùà dehe vikurvate || 23ªab || Nidànasthàna jvaro roga-patiþ pàpmà mçtyur ojo-'÷ano 'ntakaþ | krodho dakùàdhvara-dhvaüsã rudrordhva-nayanodbhavaþ || 1 || 2.1bv mçtyus tejo-'÷ano 'ntakaþ janmàntayor moha-mayaþ saütàpàtmàpacàra-jaþ | vividhair nàmabhiþ kråro nànà-yoniùu vartate || 2 || sa jàyate 'ùña-dhà doùaiþ pçthaï mi÷raiþ samàgataiþ | àgantu÷ ca malàs tatra svaiþ svair duùñàþ pradåùaõaiþ || 3 || àmà÷ayaü pravi÷yàmam anugamya pidhàya ca | srotàüsi pakti-sthànàc ca nirasya jvalanaü bahiþ || 4 || saha tenàbhisarpantas tapantaþ sakalaü vapuþ | kurvanto gàtram aty-uùõaü jvaraü nirvartayanti te || 5 || 2.5cv kurvanto gàtram à-÷uùkaü sroto-vibandhàt pràyeõa tataþ svedo na jàyate | tasya pràg-råpam àlasyam a-ratir gàtra-gauravam || 6 || àsya-vairasyam a-ruci-jçmbhà sàsràkulàkùi-tà | aïga-mardo '-vipàko 'lpa-pràõa-tà bahu-nidra-tà || 7 || 2.7bv -jçmbhà sàsràkulàkùa-tà roma-harùo vinamanaü piõóikodveùñanaü klamaþ | hitopade÷eùv a-kùàntiþ prãtir amla-pañåùaõe || 8 || dveùaþ svàduùu bhakùyeùu tathà bàleùu tçó bhç÷am | ÷abdàgni-÷ãta-vàtàmbu-cchàyoùõeùv a-nimittataþ || 9 || icchà dveùa÷ ca tad anu jvarasya vyakta-tà bhavet | àgamàpagama-kùobha-mçdu-tà-vedanoùmaõàm || 10 || vaiùamyaü tatra tatràïge tàs tàþ syur vedanà÷ calàþ | pàdayoþ supta-tà stambhaþ piõóikodveùñanaü ÷amaþ || 11 || 2.11dv piõóikodveùñanaü klamaþ vi÷leùa iva saüdhãnàü sàda årvoþ kañã-grahaþ | pçùñhaü kùodam ivàpnoti niùpãóyata ivodaram || 12 || chidyanta iva càsthãni pàr÷va-gàni vi÷eùataþ | hçdayasya grahas todaþ pràjaneneva vakùasaþ || 13 || skandhayor mathanaü bàhvor bhedaþ pãóanam aüsayoþ | a-÷aktir bhakùaõe hanvor jçmbhaõaü karõayoþ svanaþ || 14 || nistodaþ ÷aïkhayor mårdhni vedanà vi-rasàsya-tà | kaùàyàsya-tvam atha-và malànàm a-pravartanam || 15 || råkùàruõa-tvag-àsyàkùi-nakha-måtra-purãùa-tà | prasekà-rocakà-÷raddhà-vipàkà-sveda-jàgaràþ || 16 || kaõñhauùñha-÷oùas tçñ ÷uùkau chardi-kàsau viùàdi-tà | harùo romàïga-danteùu vepathuþ kùavathor grahaþ || 17 || 2.17dv ÷vayathuþ kùavathor grahaþ bhramaþ pralàpo gharmecchà vinàma÷ cànila-jvare | yuga-pad vyàptir aïgànàü pralàpaþ kañu-vaktra-tà || 18 || nàsàsya-pàkaþ ÷ãtecchà bhramo mårchà mado '-ratiþ | viñ-sraüsaþ pitta-vamanaü rakta-ùñhãvanam amlakaþ || 19 || rakta-koñhodgamaþ pãta-harita-tvaü tvag-àdiùu | svedo niþ÷vàsa-vaigandhyam ati-tçùõà ca pitta-je || 20 || vi÷eùàd a-rucir jàóyaü sroto-rodho 'lpa-vega-tà | praseko mukha-màdhuryaü hçl-lepa-÷vàsa-pãnasàþ || 21 || hçl-làsa÷ chardanaü kàsaþ stambhaþ ÷vaityaü tvag-àdiùu | aïgeùu ÷ãta-piñikàs tandrodardaþ kaphodbhave || 22 || kàle yathà-svaü sarveùàü pravçttir vçddhir eva và || 23ab || nidànoktàn-upa÷ayo viparãtopa÷àyi-tà || 23cd || yathà-svaü liïga-saüsarge jvaraþ saüsarga-jo 'pi ca || 23ef || ÷iro-'rti-mårchà-vami-dàha-moha-kaõñhàsya-÷oùà-rati-parva-bhedàþ | unnidra-tà-tçó-bhrama-roma-harùà jçmbhàti-vàk-tvaü ca calàt sa-pittàt || 24 || tàpa-hàny-a-ruci-parva-÷iro-ruk-pãnasa-÷vasana-kàsa-vibandhàþ | ÷ãta-jàóya-timira-bhrama-tandràþ ÷leùma-vàta-janita-jvara-liïgam || 25 || ÷ãta-stambha-sveda-dàhà-vyavasthà tçùõà-kàsa-÷leùma-pitta-pravçttiþ | mohas tandrà lipta-tiktàsya-tà ca j¤eyaü råpaü ÷leùma-pitta-jvarasya || 26 || 2.26bv tçùõà kàsaþ ÷leùma-pitta-pravçttiþ sarva-jo lakùaõaiþ sarvair dàho 'tra ca muhur muhuþ | tad-vac chãtaü mahà-nidrà divà jàgaraõaü ni÷i || 27 || sadà và naiva và nidrà mahà-svedo 'ti naiva và | gãta-nartana-hàsyàdi-vikçtehà-pravartanam || 28 || 2.28bv mahàn svedo 'ti naiva và sà÷ruõã kaluùe rakte bhugne lulita-pakùmaõã | akùiõã piõóikà-pàr÷va-mårdha-parvàsthi-rug-bhramaþ || 29 || sa-svanau sa-rujau karõau kaõñhaþ ÷åkair ivàcitaþ | paridagdhà kharà jihvà guru-srastàïga-saüdhi-tà || 30 || 2.30dv guruþ srastàïga-saüdhi-tà rakta-pitta-kapha-ùñhãvo lolanaü ÷iraso 'ti-ruk | koñhànàü ÷yàva-raktànàü maõóalànàü ca dar÷anam || 31 || 2.31bv lolanaü ÷iraso 'ti-tçñ hçd-vyathà mala-saüsaïgaþ pravçttir vàlpa-÷o 'ti và | snigdhàsya-tà bala-bhraü÷aþ svara-sàdaþ pralàpi-tà || 32 || 2.32av hçd-vyathà mala-saüsargaþ doùa-pàka÷ ciràt tandrà pratataü kaõñha-kåjanam | saünipàtam abhinyàsaü taü bråyàc ca hçtaujasam || 33 || 2.33dv taü bråyàc ca hataujasam vàyunà kapha-ruddhena pittam antaþ prapãóitam | vyavàyi-tvàc ca såkùma-tvàd bahir-màrgaü pravartate || 33+1 || tena hàridra-netra-tvaü saünipàtodbhave jvare || 33+2ab || doùe vibaddhe naùñe 'gnau sarva-saüpårõa-lakùaõaþ | a-sàdhyaþ so 'nya-thà kçcchro bhaved vaikalya-do 'pi và || 34 || anyac ca saünipàtottho yatra pittaü pçthak sthitam | tvaci koùñhe 'tha-và dàhaü vidadhàti puro 'nu và || 35 || 2.35av anya÷ ca saünipàtottho tad-vad vàta-kaphau ÷ãtaü dàhàdir dus-taras tayoþ | ÷ãtàdau tatra pittena kaphe syandita-÷oùite || 36 || ÷ãte ÷ànte 'mlako mårchà madas tçùõà ca jàyate | dàhàdau punar ante syus tandrà-ùñhãva-vami-klamàþ || 37 || àgantur abhighàtàbhiùaïga-÷àpàbhicàrataþ | catur-dhàtra kùata-ccheda-dàhàdyair abhighàta-jaþ || 38 || ÷ramàc ca tasmin pavanaþ pràyo raktaü pradåùayan | sa-vyathà-÷opha-vaivarõyaü sa-rujaü kurute jvaram || 39 || grahàve÷auùadhi-viùa-krodha-bhã-÷oka-kàma-jaþ | abhiùaïgàd graheõàsminn a-kasmàd dhàsa-rodane || 40 || oùadhi-gandha-je mårchà ÷iro-rug vamathuþ kùavaþ | viùàn mårchàtisàràsya-÷yàva-tà-dàha-hçd-gadàþ || 41 || 2.41bv ÷iro-ruk ÷vayathuþ kùavaþ 2.41bv ÷iro-rug vepathuþ kùavaþ 2.41dv -÷yàva-tà-dàha-hçd-grahàþ krodhàt kampaþ ÷iro-ruk ca pralàpo bhaya-÷oka-je | kàmàd bhramo '-rucir dàho hrã-nidrà-dhã-dhçti-kùayaþ || 42 || 2.42dv bhã-nidrà-dhã-dhçti-kùayaþ grahàdau saünipàtasya bhayàdau marutas traye | kopaþ kope 'pi pittasya yau tu ÷àpàbhicàra-jau || 43 || 2.43cv kopaþ kope tu pittasya 2.43cv kopaþ krodhe tu pittasya saünipàta-jvarau ghorau tàv a-sahya-tamau matau | tatràbhicàrikair mantrair håyamànasya tapyate || 44 || 2.44bv tàv a-sàdhya-tamau matau pårvaü cetas tato dehas tato visphoña-tçó-bhramaiþ | sa-dàha-mårchair grastasya praty-ahaü vardhate jvaraþ || 45 || iti jvaro 'ùña-dhà dçùñaþ samàsàd vividhas tu saþ | ÷àrãro mànasaþ saumyas tãkùõo 'ntar-bahir-à÷rayaþ || 46 || pràkçto vaikçtaþ sàdhyo '-sàdhyaþ sàmo nir-àmakaþ | pårvaü ÷arãre ÷àrãre tàpo manasi mànase || 47 || pavane yoga-vàhi-tvàc chãtaü ÷leùma-yute bhavet | dàhaþ pitta-yute mi÷raü mi÷re 'ntaþ-saü÷raye punaþ || 48 || jvare 'dhikaü vikàràþ syur antaþ kùobho mala-grahaþ | bahir eva bahir-vege tàpo 'pi ca su-sàdhya-tà || 49 || varùà-÷arad-vasanteùu vàtàdyaiþ pràkçtaþ kramàt | vaikçto 'nyaþ sa duþ-sàdhyaþ pràya÷ ca pràkçto 'nilàt || 50 || varùàsu màruto duùñaþ pitta-÷leùmànvito jvaram | kuryàt pittaü ca ÷aradi tasya cànu-balaü kaphaþ || 51 || 2.51dv tasya cànu-balaþ kaphaþ tat-prakçtyà visargàc ca tatra nàn-a÷anàd bhayam | kapho vasante tam api vàta-pittaü bhaved anu || 52 || 2.52av tat-prakçtyà visargasya bala-vatsv alpa-doùeùu jvaraþ sàdhyo 'n-upadravaþ | sarva-thà vikçti-j¤àne pràg a-sàdhya udàhçtaþ || 53 || jvaropadrava-tãkùõa-tvam a-glànir bahu-måtra-tà | na pravçttir na vió jãrõà na kùut sàma-jvaràkçtiþ || 54 || jvara-vego 'dhikaü tçùõà pralàpaþ ÷vasanaü bhramaþ | mala-pravçttir utkle÷aþ pacyamànasya lakùaõam || 55 || 2.55av jvara-vego 'dhikas tçùõà jãrõa-tàma-viparyàsàt sapta-ràtraü ca laïghanàt | jvaraþ pa¤ca-vidhaþ prokto mala-kàla-balà-balàt || 56 || pràya-÷aþ saünipàtena bhåyasà tåpadi÷yate | saütataþ satato 'nye-dyus tçtãyaka-caturthakau || 57 || 2.57av pràyaþ sa saünipàtena dhàtu-måtra-÷akçd-vàhi-srotasàü vyàpino malàþ | tàpayantas tanuü sarvàü tulya-dåùyàdi-vardhitàþ || 58 || balino guravaþ stabdhà vi÷eùeõa rasà÷ritàþ | saütataü niù-prati-dvandvà jvaraü kuryuþ su-duþ-saham || 59 || malaü jvaroùmà dhàtån và sa ÷ãghraü kùapayet tataþ | sarvàkàraü rasàdãnàü ÷uddhyà-÷uddhyàpi và kramàt || 60 || 2.60av malठjvaroùmà dhàtån và vàta-pitta-kaphaiþ sapta da÷a dvà-da÷a vàsaràn | pràyo 'nuyàti maryàdàü mokùàya ca vadhàya ca || 61 || 2.61dv vimokùàya vadhàya và ity agnive÷asya mataü hàrãtasya punaþ smçtiþ | dvi-guõà saptamã yàvan navamy ekà-da÷ã tathà || 62 || eùà tri-doùa-maryàdà mokùàya ca vadhàya ca | ÷uddhy-a-÷uddhau jvaraþ kàlaü dãrgham apy anuvartate || 63 || 2.63cv ÷uddhy-a-÷uddhyor jvaraþ kàlaü kç÷ànàü vyàdhi-muktànàü mithyàhàràdi-sevinàm | alpo 'pi doùo dåùyàder labdhvànya-tamato balam || 64 || sa-vipakùo jvaraü kuryàd viùamaü kùaya-vçddhi-bhàk | doùaþ pravartate teùàü sve kàle jvarayan balã || 65 || 2.65dv sva-kàle jvarayan balã nivartate puna÷ caiùa praty-anãka-balà-balaþ | kùãõe doùe jvaraþ såkùmo rasàdiùv eva lãyate || 66 || lãna-tvàt kàr÷ya-vaivarõya-jàóyàdãn àdadhàti saþ | àsanna-vivçtàsya-tvàt srotasàü rasa-vàhinàm || 67 || à÷u sarvasya vapuùo vyàptir doùeõa jàyate | saütataþ satatas tena viparãto viparyayàt || 68 || viùamo viùamàrambha-kriyà-kàlo 'nuùaïga-vàn | doùo raktà÷rayaþ pràyaþ karoti satataü jvaram || 69 || aho-ràtrasya sa dviþ syàt sakçd anye-dyur à÷ritaþ | tasmin màüsa-vahà nàóãr medo-nàóãs tçtãyake || 70 || 2.70cv asmin màüsa-vahà nàóãr gràhã pittànilàn mårdhnas trikasya kapha-pittataþ | sa-pçùñhasyànila-kaphàt sa caikàhàntaraþ smçtaþ || 71 || 2.71dv sa vaikàhàntaraþ smçtaþ caturthako male medo-majjàsthy-anya-tama-sthite | majja-stha evety apare prabhàvaü sa tu dar÷ayet || 72 || dvi-dhà kaphena jaïghàbhyàü sa pårvaü ÷iraso 'nilàt | asthi-majjobhaya-gate caturthaka-viparyayaþ || 73 || 2.73dv càturthika-viparyayaþ tri-dhà dvy-ahaü jvarayati dinam ekaü tu mu¤cati | balà-balena doùàõàm anna-ceùñàdi-janmanà || 74 || 2.74av try-ahàd dvy-ahaü jvarayati 2.74bv dinam ekaü vimu¤cati jvaraþ syàn manasas tad-vat karmaõa÷ ca tadà tadà | doùa-dåùyartv-aho-ràtra-prabhçtãnàü balàj jvaraþ || 75 || manaso viùayàõàü ca kàlaü taü taü prapadyate | dhàtån prakùobhayan doùo mokùa-kàle vilãyate || 76 || tato naraþ ÷vasan svidyan kåjan vamati ceùñate | vepate pralapaty uùõaiþ ÷ãtai÷ càïgair hata-prabhaþ || 77 || vi-saüj¤o jvara-vegàrtaþ sa-krodha iva vãkùate | sa-doùa-÷abdaü ca ÷akçd dravaü sçjati vega-vat || 78 || deho laghur vyapagata-klama-moha-tàpaþ pàko mukhe karaõa-sauùñhavam a-vyatha-tvam | svedaþ kùavaþ prakçti-yogi mano 'nna-lipsà kaõóå÷ ca mårdhni vigata-jvara-lakùaõàni || 79 || Nidànasthàna bhç÷oùõa-tãkùõa-kañv-amla-lavaõàdi-vidàhibhiþ | kodravoddàlakai÷ cànnais tad-yuktair ati-sevitaiþ || 1 || kupitaü pittalaiþ pittaü dravaü raktaü ca mårchite | te mithas tulya-råpa-tvam àgamya vyàpnutas tanum || 2 || pittaü raktasya vikçteþ saüsargàd dåùaõàd api | gandha-varõànuvçtte÷ ca raktena vyapadi÷yate || 3 || 3.3av pittaü raktasya vikçtiþ prabhavaty asçjaþ sthànàt plãhato yakçta÷ ca tat | ÷iro-guru-tvam a-ruciþ ÷ãtecchà dhåmako 'mlakaþ || 4 || chardi÷ chardita-baibhatsyaü kàsaþ ÷vàso bhramaþ klamaþ | loha-lohita-matsyàma-gandhàsya-tvaü svara-kùayaþ || 5 || rakta-hàridra-harita-varõa-tà nayanàdiùu | nãla-lohita-pãtànàü varõànàm a-vivecanam || 6 || svapne tad-varõa-dar÷i-tvaü bhavaty asmin bhaviùyati | årdhvaü nàsàkùi-karõàsyair meóhra-yoni-gudair adhaþ || 7 || kupitaü roma-kåpai÷ ca samastais tat pravartate | årdhvaü sàdhyaü kaphàd yasmàt tad virecana-sàdhanam || 8 || bahv-auùadhaü ca pittasya vireko hi varauùadham | anubandhã kapho ya÷ ca tatra tasyàpi ÷uddhi-kçt || 9 || kaùàyàþ svàdavo 'py asya vi÷uddha-÷leùmaõo hitàþ | kim u tiktàþ kaùàyà và ye nisargàt kaphàpahàþ || 10 || adho yàpyaü calàd yasmàt tat pracchardana-sàdhanam | alpauùadhaü ca pittasya vamanaü na varauùadham || 11 || anubandhã calo ya÷ ca ÷àntaye 'pi na tasya tat | kaùàyà÷ ca hitàs tasya madhurà eva kevalam || 12 || kapha-màruta-saüsçùñam a-sàdhyam ubhayàyanam | a-÷akya-pràtilomya-tvàd a-bhàvàd auùadhasya ca || 13 || na hi saü÷odhanaü ki¤-cid asty asya pratiloma-gam | ÷odhanaü pratilomaü ca rakta-pitte bhiùag-jitam || 14 || 3.14bv asty asya pratilomanam 3.14bv asty asya pratilomakam evam evopa÷amanaü sarva-÷o nàsya vidyate | saüsçùñeùu hi doùeùu sarva-jic chamanaü hitam || 15 || tatra doùànugamanaü siràsra iva lakùayet | upadravàü÷ ca vikçti-j¤ànatas teùu càdhikam || 16 || à÷u-kàrã yataþ kàsas tam evàtaþ pravakùyati | pa¤ca kàsàþ smçtà vàta-pitta-÷leùma-kùata-kùayaiþ || 17 || 3.17bv tam evàtaþ pracakùyate 3.17bv tam evàtaþ pracakùate kùayàyopekùitàþ sarve balina÷ cottarottaram | teùàü bhaviùyatàü råpaü kaõñhe kaõóår a-rocakaþ || 18 || 3.18bv balina÷ ca yathottaram ÷åka-pårõàbha-kaõñha-tvaü tatràdho vihato 'nilaþ | årdhvaü pravçttaþ pràpyoras tasmin kaõñhe ca saüsajan || 19 || ÷iraþ-srotàüsi saüpårya tato 'ïgàny utkùipann iva | kùipann ivàkùiõã pçùñham uraþ pàr÷ve ca pãóayan || 20 || pravartate sa vaktreõa bhinna-kàüsyopama-dhvaniþ | hetu-bhedàt pratãghàta-bhedo vàyoþ sa-raühasaþ || 21 || yad rujà-÷abda-vaiùamyaü kàsànàü jàyate tataþ | kupito vàtalair vàtaþ ÷uùkoraþ-kaõñha-vaktra-tàm || 22 || 3.22cv kupito vàtalair vàyuþ hçt-pàr÷voraþ-÷iraþ-÷ålaü moha-kùobha-svara-kùayàn | karoti ÷uùkaü kàsaü ca mahà-vega-rujà-svanam || 23 || 3.23cv karoti ÷uùka-kàsaü ca so 'ïga-harùã kaphaü ÷uùkaü kçcchràn muktvàlpa-tàü vrajet | pittàt pãtàkùi-kapha-tà tiktàsya-tvaü jvaro bhramaþ || 24 || pittàsçg-vamanaü tçùõà vaisvaryaü dhåmako 'mlakaþ | pratataü kàsa-vegena jyotiùàm iva dar÷anam || 25 || 3.25bv vaisvaryaü dhåmako madaþ kaphàd uro 'lpa-ruï mårdha-hçdayaü stimitaü guru | kaõñhopalepaþ sadanaü pãnasa-cchardy-a-rocakàþ || 26 || 3.26cv kaõñhàsya-lepaþ sadanaü roma-harùo ghana-snigdha-÷veta-÷leùma-pravartanam | yuddhàdyaiþ sàhasais tais taiþ sevitair a-yathà-balam || 27 || urasy antaþ-kùate vàyuþ pittenànugato balã | kupitaþ kurute kàsaü kaphaü tena sa-÷oõitam || 28 || pãtaü ÷yàvaü ca ÷uùkaü ca grathitaü kuthitaü bahu | ùñhãvet kaõñhena rujatà vibhinneneva corasà || 29 || 3.29av pãtaü ÷yàmaü ca ÷uùkaü ca såcãbhir iva tãkùõàbhis tudyamànena ÷ålinà | parva-bheda-jvara-÷vàsa-tçùõà-vaisvarya-kampa-vàn || 30 || pàràvata ivàkåjan pàr÷va-÷ålã tato 'sya ca | kramàd vãryaü ruciþ paktà balaü varõa÷ ca hãyate || 31 || kùãõasya sàsçï-måtra-tvaü syàc ca pçùñha-kañã-grahaþ | vàyu-pradhànàþ kupità dhàtavo ràja-yakùmiõaþ || 32 || kurvanti yakùmàyatanaiþ kàsaü ùñhãvet kaphaü tataþ | påti-påyopamaü pãtaü visraü harita-lohitam || 33 || lucyete iva pàr÷ve ca hçdayaü patatãva ca | a-kasmàd uùõa-÷ãtecchà bahv-à÷i-tvaü bala-kùayaþ || 34 || 3.34av lupyete iva pàr÷ve ca snigdha-prasanna-vaktra-tvaü ÷rã-mad-dar÷ana-netra-tà | tato 'sya kùaya-råpàõi sarvàõy àvir-bhavanti ca || 35 || 3.35bv ÷rã-mad-da÷ana-netra-tà ity eùa kùaya-jaþ kàsaþ kùãõànàü deha-nà÷anaþ | yàpyo và balinàü tad-vat kùata-jo 'bhinavau tu tau || 36 || sidhyetàm api sànàthyàt sàdhyà doùaiþ pçthak trayaþ | mi÷rà yàpyà dvayàt sarve jarasà sthavirasya ca || 37 || 3.37av sidhyetàm api sàmarthyàt kàsàc chvàsa-kùaya-cchardi-svara-sàdàdayo gadàþ | bhavanty upekùayà yasmàt tasmàt taü tvarayà jayet || 38 || Nidànasthàna kàsa-vçddhyà bhavec chvàsaþ pårvair và doùa-kopanaiþ | àmàtãsàra-vamathu-viùa-pàõóu-jvarair api || 1 || rajo-dhåmànilair marma-ghàtàd ati-himàmbunà | kùudrakas tamaka÷ chinno mahàn årdhva÷ ca pa¤camaþ || 2 || kaphoparuddha-gamanaþ pavano viùvag-àsthitaþ | pràõodakànna-vàhãni duùñaþ srotàüsi dåùayan || 3 || uraþ-sthaþ kurute ÷vàsam àmà÷aya-samudbhavam | pràg-råpaü tasya hçt-pàr÷va-÷ålaü pràõa-viloma-tà || 4 || ànàhaþ ÷aïkha-bheda÷ ca tatràyàsàti-bhojanaiþ | preritaþ prerayet kùudraü svayaü saü÷amanaü marut || 5 || pratilomaü sirà gacchann udãrya pavanaþ kapham | parigçhya ÷iro-grãvam uraþ pàr÷ve ca pãóayan || 6 || kàsaü ghurghurakaü moham a-rucim pãnasaü tçùam | karoti tãvra-vegaü ca ÷vàsaü pràõopatàpinam || 7 || pratàmyet tasya vegena niùñhyåtànte kùaõaü sukhã | kçcchràc chayànaþ ÷vasiti niùaõõaþ svàsthyam çcchati || 8 || ucchritàkùo lalàñena svidyatà bhç÷am arti-màn | vi÷uùkàsyo muhuþ-÷vàsã kàïkùaty uùõaü sa-vepathuþ || 9 || meghàmbu-÷ãta-pràg-vàtaiþ ÷leùmalai÷ ca vivardhate | sa yàpyas tamako sàdhyo navo và balino bhavet || 10 || jvara-mårchà-yutaþ ÷ãtaiþ ÷àmyet pratamakas tu saþ | chinnàc chvasiti vicchinnaü marma-ccheda-rujàrditaþ || 11 || sa-sveda-mårchaþ sànàho vasti-dàha-nirodha-vàn | adho-dçg viplutàkùa÷ ca muhyan raktaika-locanaþ || 12 || ÷uùkàsyaþ pralapan dãno naùña-cchàyo vi-cetanaþ | mahatà mahatà dãno nàdena ÷vasiti krathan || 13 || 4.13cv mahato mahatà dãno uddhåyamànaþ saürabdho mattarùabha ivà-ni÷am | praõaùña-j¤àna-vij¤àno vibhrànta-nayanànanaþ || 14 || vakùaþ samàkùipan baddha-måtra-varcà vi÷ãrõa-vàk | ÷uùka-kaõñho muhur muhyan karõa-÷aïkha-÷iro-'ti-ruk || 15 || dãrgham årdhvaü ÷vasity årdhvàn na ca pratyàharaty adhaþ | ÷leùmàvçta-mukha-srotàþ kruddha-gandha-vahàrditaþ || 16 || årdhva-dçg vãkùate bhràntam akùiõã paritaþ kùipan | marmasu cchidyamàneùu paridevã niruddha-vàk || 17 || ete sidhyeyur a-vyaktà vyaktàþ pràõa-harà dhruvam | ÷vàsaika-hetu-pràg-råpa-saükhyà-prakçti-saü÷rayàþ || 18 || 4.18dv -saükhyà-prakçti-saü÷rayà hidhmà bhaktodbhavà kùudrà yamalà mahatãti ca | gambhãrà ca marut tatra tvarayà-yukti-sevitaiþ || 19 || råkùa-tãkùõa-kharà-sàtmyair anna-pànaiþ prapãóitaþ | karoti hidhmàm a-rujàü manda-÷abdàü kùavànugàm || 20 || ÷amaü sàtmyànna-pànena yà prayàti ca sànna-jà | àyàsàt pavanaþ kùudraþ kùudràü hidhmàü pravartayet || 21 || 4.21cv àyàsàt pavanaþ kruddhaþ jatru-måla-pravisçtàm alpa-vegàü mçduü ca sà | vçddhim àyàsyato yàti bhukta-màtre ca màrdavam || 22 || cireõa yamalair vegair àhàre yà pravartate | pariõàmon-mukhe vçddhiü pariõàme ca gacchati || 23 || kampayantã ÷iro-grãvam àdhmàtasyàti-tçùyataþ | pralàpa-cchardy-atãsàra-netra-vipluti-jçmbhiõaþ || 24 || 4.24av kampayantã ÷iro-grãvàm yamalà veginã hidhmà pariõàma-vatã ca sà | stabdha-bhrå-÷aïkha-yugmasya sàsra-vipluta-cakùuùaþ || 25 || 4.25cv dhvasta-bhrå-÷aïkha-yugmasya 4.25dv sà÷ru-vipluta-cakùuùaþ stambhayantã tanuü vàcaü smçtiü saüj¤àü ca muùõatã | rundhatã màrgam annasya kurvatã marma-ghaññanam || 26 || pçùñhato namanaü ÷oùaü mahà-hidhmà pravartate | mahà-målà mahà-÷abdà mahà-vegà mahà-balà || 27 || pakvà÷ayàd và nàbher và pårva-vad yà pravartate | tad-råpà sà muhuþ kuryàj jçmbhàm aïga-prasàraõam || 28 || gambhãreõànunàdena gambhãrà tàsu sàdhayet | àdye dve varjayed antye sarva-liïgàü ca veginãm || 29 || sarvà÷ ca saücitàmasya sthavirasya vyavàyinaþ | vyàdhibhiþ kùãõa-dehasya bhakta-ccheda-kùatasya và || 30 || sarve 'pi rogà nà÷àya na tv evaü ÷ãghra-kàriõaþ | hidhmà-÷vàsau yathà tau hi mçtyu-kàle kçtàlayau || 31 || Nidànasthàna aneka-rogànugato bahu-roga-puro-gamaþ | ràja-yakùmà kùayaþ ÷oùo roga-ràó iti ca smçtaþ || 1 || nakùatràõàü dvi-jànàü ca ràj¤o 'bhåd yad ayaü purà | yac ca ràjà ca yakùmà ca ràja-yakùmà tato mataþ || 2 || dehauùadha-kùaya-kçteþ kùayas tat-saübhavàc ca saþ | rasàdi-÷oùaõàc choùo roga-ràñ teùu ràjanàt || 3 || 5.3dv roga-ràñ roga-ràjanàt sàhasaü vega-saürodhaþ ÷ukraujaþ-sneha-saükùayaþ | anna-pàna-vidhi-tyàga÷ catvàras tasya hetavaþ || 4 || tair udãrõo 'nilaþ pittaü kaphaü codãrya sarvataþ | ÷arãra-saüdhãn àvi÷ya tàn sirà÷ ca prapãóayan || 5 || mukhàni srotasàü ruddhvà tathaivàtivivçtya và | sarpann årdhvam adhas tiryag yathà-svaü janayed gadàn || 6 || råpaü bhaviùyatas tasya prati÷yàyo bhç÷aü kùavaþ | praseko mukha-màdhuryaü sadanaü vahni-dehayoþ || 7 || sthàly-amatrànna-pànàdau ÷ucàv apy a-÷ucãkùaõam | makùikà-tçõa-ke÷àdi-pàtaþ pràyo 'nna-pànayoþ || 8 || hçl-làsa÷ chardir a-rucir a÷nato 'pi bala-kùayaþ | pàõyor avekùà pàdàsya-÷opho 'kùõor ati-÷ukla-tà || 9 || bàhvoþ pramàõa-jij¤àsà kàye baibhatsya-dar÷anam | strã-madya-màüsa-priya-tà ghçõi-tvaü mårdha-guõñhanam || 10 || nakha-ke÷àti-vçddhi÷ ca svapne càbhibhavo bhavet | pataïga-kçkalàsàhi-kapi-÷vàpada-pakùibhiþ || 11 || 5.11dv -kapi-÷vàpada-pattribhiþ ke÷àsthi-tuùa-bhasmàdi-rà÷au samadhirohaõam | ÷ånyànàü gràma-de÷ànàü dar÷anaü ÷uùyato 'mbhaso || 12 || jyotir girãõàü patatàü jvalatàü ca mahã-ruhàm | pãnasa-÷vàsa-kàsàüsa-mårdha-svara-rujo '-ruciþ || 13 || årdhvaü vió-bhraü÷a-saü÷oùàv adha÷ chardi÷ ca koùñha-ge | tiryak-sthe pàr÷va-rug-doùe saüdhi-ge bhavati jvaraþ || 14 || 5.14av årdhvaü viñ-sraüsa-saü÷oùàv 5.14bv adha÷ chardis tu koùñha-ge råpàõy ekà-da÷aitàni jàyante ràja-yakùmiõaþ | teùàm upadravàn vidyàt kaõñhoddhvaüsam uro-rujam || 15 || jçmbhàïga-marda-niùñhãva-vahni-sàdàsya-påti-tàþ | tatra vàtàc chiraþ-pàr÷va-÷ålam aüsàïga-mardanam || 16 || kaõñhoddhvaüsaþ svara-bhraü÷aþ pittàt pàdàüsa-pàõiùu | dàho 'tãsàro 'sçk-chardir mukha-gandho jvaro madaþ || 17 || kaphàd a-rocaka÷ chardiþ kàso mårdhàïga-gauravam | prasekaþ pãnasaþ ÷vàsaþ svara-sàdo 'lpa-vahni-tà || 18 || 5.18dv svara-bhedo 'lpa-vahni-tà doùair mandànala-tvena sopalepaiþ kapholbaõaiþ | sroto-mukheùu ruddheùu dhàtåùmasv alpakeùu ca || 19 || vidahyamànaþ sva-sthàne rasas tàüs tàn upadravàn | kuryàd a-gacchan màüsàdãn asçk cordhvaü pradhàvati || 20 || pacyate koùñha evànnam anna-paktraiva càsya yat | pràyo 'smàn mala-tàü yàtaü naivàlaü dhàtu-puùñaye || 21 || raso 'py asya na raktàya màüsàya kuta eva tu | upastabdhaþ sa ÷akçtà kevalaü vartate kùayã || 22 || 5.22cv upaùñabdhaþ sa ÷akçtà liïgeùv alpeùv api kùãõaü vyàdhy-auùadha-balà-kùamam | varjayet sàdhayed eva sarveùv api tato 'nya-thà || 23 || 5.23cv varjayet sàdhayed evaü kùãõa-màüsa-balaü jahyàt pårva-liïgair upadrutam | pratyàkhyàya naraü cà÷u dravya-vantam upàcaret || 23+1 || doùair vyastaiþ samastai÷ ca kùayàt ùaùñha÷ ca medasà | svara-bhedo bhavet tatra kùàmo råkùa÷ calaþ svaraþ || 24 || 5.24bv kùayàt ùaùñha÷ ca medasaþ ÷åka-pårõàbha-kaõñha-tvaü snigdhoùõopa÷ayo 'nilàt | pittàt tàlu-gale dàhaþ ÷oùa uktàvasåyanam || 25 || limpann iva kaphàt kaõñhaü mandaþ khurakhuràyate | svaro vibaddhaþ sarvais tu sarva-liïgaþ kùayàt kaùet || 26 || dhåmàyatãva càty-arthaü medasà ÷leùma-lakùaõaþ | kçcchra-lakùyàkùara÷ càtra sarvair antyaü ca varjayet || 27 || a-rocako bhaved doùair jihvà-hçdaya-saü÷rayaiþ | saünipàtena manasaþ saütàpena ca pa¤camaþ || 28 || 5.28bv jihvà-hçdaya-saü÷ritaiþ kaùàya-tikta-madhuraü vàtàdiùu mukhaü kramàt | sarvotthe vi-rasaü ÷oka-krodhàdiùu yathà-malam || 29 || chardir doùaiþ pçthak sarvair dviùñair arthai÷ ca pa¤camã | udàno vikçto doùàn sarvàsv apy årdhvam asyati || 30 || tàsåtkle÷àsya-làvaõya-prasekà-rucayo 'gra-gàþ | nàbhi-pçùñhaü rujan vàyuþ pàr÷ve càhàram utkùipet || 31 || tato vicchinnam alpàlpaü kaùàyaü phenilaü vamet | ÷abdodgàra-yutaü kçùõam acchaü kçcchreõa vega-vat || 32 || kàsàsya-÷oùa-hçn-mårdha-svara-pãóà-klamànvitaþ | pittàt kùàrodaka-nibhaü dhåmraü harita-pãtakam || 33 || sàsçg amlaü kañåùõaü ca tçõ-mårchà-tàpa-dàha-vat | kaphàt snigdhaü ghanaü ÷ãtaü ÷leùma-tantu-gavàkùitam || 34 || 5.34bv tçõ-mårchà-tàpa-dàha-vàn madhuraü lavaõaü bhåri prasaktaü roma-harùaõam | mukha-÷vayathu-màdhurya-tandrà-hçl-làsa-kàsa-vàn || 35 || sarva-liïgà malaiþ sarvai riùñoktà yà ca tàü tyajet | påty-a-medhyà-÷uci-dviùña-dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ || 36 || tapte citte hçdi kliùñe chardir dviùñàrtha-yoga-jà | vàtàdãn eva vimç÷et kçmi-tçõàma-daurhçde || 37 || ÷åla-vepathu-hçl-làsair vi÷eùàt kçmi-jàü vadet | kçmi-hçd-roga-liïgai÷ ca smçtàþ pa¤ca tu hçd-gadàþ || 38 || teùàü gulma-nidànoktaiþ samutthànai÷ ca saübhavaþ | vàtena ÷ålyate 'ty-arthaü tudyate sphuñatãva ca || 39 || 5.39bv samutthànaiþ samudbhavaþ bhidyate ÷uùyati stabdhaü hçdayaü ÷ånya-tà dravaþ | a-kasmàd dãna-tà ÷oko bhayaü ÷abdà-sahiùõu-tà || 40 || 5.40bv hçdayaü ÷ånya-tà-dravam vepathur veùñanaü mohaþ ÷vàsa-rodho 'lpa-nidra-tà | pittàt tçùõà bhramo mårchà dàhaþ svedo 'mlakaþ klamaþ || 41 || chardanaü càmla-pittasya dhåmakaþ pãta-tà jvaraþ | ÷leùmaõà hçdayaü stabdhaü bhàrikaü sà÷ma-garbha-vat || 42 || 5.42bv tamakaþ pãta-tà jvaraþ kàsàgni-sàda-niùñhãva-nidràlasyà-ruci-jvaràþ | sarva-liïgas tribhir doùaiþ kçmibhiþ ÷yàva-netra-tà || 43 || 5.43cv sarva-liïgaü tribhir doùaiþ tamaþ-prave÷o hçl-làsaþ ÷oùaþ kaõóåþ kapha-srutiþ | hçdayaü pratataü càtra krakaceneva dàryate || 44 || cikitsed àmayaü ghoraü taü ÷ãghraü ÷ãghra-kàriõam | vàtàt pittàt kaphàt tçùõà saünipàtàd rasa-kùayàt || 45 || ùaùñhã syàd upasargàc ca vàta-pitte tu kàraõam | sarvàsu tat-prakopo hi saumya-dhàtu-pra÷oùaõàt || 46 || sarva-deha-bhramotkampa-tàpa-tçó-dàha-moha-kçt | jihvà-måla-gala-kloma-tàlu-toya-vahàþ siràþ || 47 || saü÷oùya tçùõà jàyante tàsàü sàmànya-lakùaõam | mukha-÷oùo jalà-tçptir anna-dveùaþ svara-kùayaþ || 48 || kaõñhauùñha-jihvà-kàrka÷yaü jihvà-niùkramaõaü klamaþ | pralàpa÷ citta-vibhraü÷as tçó-grahoktàs tathàmayàþ || 49 || màrutàt kùàma-tà dainyaü ÷aïkha-todaþ ÷iro-bhramaþ | gandhà-j¤ànàsya-vairasya-÷ruti-nidrà-bala-kùayàþ || 50 || 5.50cv gandhà-j¤ànàsya-vairasyaü 5.50dv -÷ruti-nidrà-bala-kùayaþ 5.50dv ÷ruti-nidrà-bala-kùayaþ ÷ãtàmbu-pànàd vçddhi÷ ca pittàn mårchàsya-tikta-tà | raktekùaõa-tvaü pratataü ÷oùo dàho 'ti-dhåmakaþ || 51 || kapho ruõaddhi kupitas toya-vàhiùu màrutam | srotaþsu sa kaphas tena païka-vac choùyate tataþ || 52 || ÷åkair ivàcitaþ kaõñho nidrà madhura-vaktra-tà | àdhmànaü ÷iraso jàóyaü staimitya-cchardy-a-rocakàþ || 53 || àlasyam a-vipàka÷ ca sarvaiþ syàt sarva-lakùaõà | àmodbhavà ca bhaktasya saürodhàd vàta-pitta-jà || 54 || uùõa-klàntasya sahasà ÷ãtàmbho bhajatas tçùam | åùmà ruddho gataþ koùñhaü yàü kuryàt pitta-jaiva sà || 55 || yà ca pànàti-pànotthà tãkùõàgneþ sneha-jà ca yà | snigdha-gurv-amla-lavaõa-bhojanena kaphodbhavà || 56 || 5.56bv tãkùõàgni-sneha-jà ca yà tçùõà rasa-kùayoktena lakùaõena kùayàtmikà | ÷oùa-meha-jvaràdy-anya-dãrgha-rogopasargataþ || 57 || 5.57cv ÷oùa-moha-jvaràdy-anya- yà tçùõà jàyate tãvrà sopasargàtmikà smçtà || 57ªab || Nidànasthàna tãkùõoùõa-råkùa-såkùmàmlaü vyavàyy à÷u-karaü laghu | vikàùi vi÷adaü madyam ojaso 'smàd viparyayaþ || 1 || 6.1av tãkùõoùõa-råkùa-såkùmàmla- 6.1bv -vyavàyy à÷u-karaü laghu 6.1cv vikà÷i vi÷adaü madyam tãkùõàdayo viùe 'py uktà÷ cittopaplàvino guõàþ | jãvitàntàya jàyante viùe tåtkarùa-vçttitaþ || 2 || tãkùõàdibhir guõair madyaü mandàdãn ojaso guõàn | da÷abhir da÷a saükùobhya ceto nayati vi-kriyàm || 3 || àdye made dvitãye tu pramàdàyatane sthitaþ | dur-vikalpa-hato måóhaþ sukham ity adhimucyate || 4 || 6.4av àdye made dvitãye ca 6.4av àdye made dvitãye sa 6.4dv sukham ity abhimucyate 6.4dv sukham ity abhimanyate 6.4dv sukham ity avamanyate madhyamottamayoþ saüdhiü pràpya ràjasa-tàmasaþ | nir-aïku÷a iva vyàlo na ki¤-cin nàcarej jaóaþ || 5 || 6.5dv na kiü kiü vàcarej jaóaþ iyaü bhåmir a-vadyànàü dauþ÷ãlyasyedam àspadam | eko 'yaü bahu-màrgàya dur-gater de÷ikaþ param || 6 || 6.6av iyaü bhåmir a-vidyànàü ni÷-ceùñaþ ÷ava-vac chete tçtãye tu made sthitaþ | maraõàd api pàpàtmà gataþ pàpa-taràü da÷àm || 7 || dharmà-dharmaü sukhaü duþkham arthàn-arthaü hità-hitam | yad àsakto na jànàti kathaü tac chãlayed budhaþ || 8 || madye moho bhayaü ÷okaþ krodho mçtyu÷ ca saü÷ritàþ | sonmàda-mada-mårchàyàþ sàpasmàràpatànakàþ || 9 || yatraikaþ smçti-vibhraü÷as tatra sarvam a-sàdhu yat | a-yukti-yuktam annaü hi vyàdhaye maraõàya và || 10 || madyaü tri-varga-dhã-dhairya-lajjàder api nà÷anam | nàtimàdyanti balinaþ kçtàhàrà mahà÷anàþ || 11 || snigdhàþ sat-tva-vayo-yuktà madya-nityàs tad-anvayàþ | medaþ-kaphàdhikà manda-vàta-pittà dçóhàgnayaþ || 12 || viparyaye 'timàdyanti vi÷rabdhàþ kupità÷ ca ye | madyena càmla-råkùeõa sà-jãrõe bahunàti ca || 13 || 6.13dv sà-jãrõe bahunàpi ca vàtàt pittàt kaphàt sarvai÷ catvàraþ syur madàtyayàþ | sarve 'pi sarvair jàyante vyapade÷as tu bhåyasà || 14 || sàmànyaü lakùaõaü teùàü pramoho hçdaya-vyathà | vió-bhedaþ pratataü tçùõà saumyàgneyo jvaro '-ruciþ || 15 || 6.15bv pramoho hçdaye vyathà ÷iraþ-pàr÷vàsthi-ruk-kampo marma-bhedas trika-grahaþ | uro-vibandhas timiraü kàsaþ ÷vàsaþ prajàgaraþ || 16 || 6.16av ÷iraþ-pàr÷vàsthi-ruk-stambho svedo 'ti-màtraü viùñambhaþ ÷vayathu÷ citta-vibhramaþ | pralàpa÷ chardir utkle÷o bhramo duþ-svapna-dar÷anam || 17 || vi÷eùàj jàgara-÷vàsa-kampa-mårdha-rujo 'nilàt | svapne bhramaty utpatati pretai÷ ca saha bhàùate || 18 || pittàd dàha-jvara-sveda-mohàtãsàra-tçó-bhramàþ | deho harita-hàridro rakta-netra-kapola-tà || 19 || ÷leùmaõà chardi-hçl-làsa-nidrodardàïga-gauravam | sarva-je sarva-liïga-tvaü muktvà madyaü pibet tu yaþ || 20 || 6.20av ÷leùmaõa÷ chardi-hçl-làsa- sahasàn-ucitaü vànyat tasya dhvaüsaka-vikùayau | bhavetàü màrutàt kaùñau dur-balasya vi÷eùataþ || 21 || 6.21av sahasàn-ucitaü cànyat 6.21bv tasya dhvaüsaka-viñ-kùayau dhvaüsake ÷leùma-niùñhãvaþ kaõñha-÷oùo 'ti-nidra-tà | ÷abdà-saha-tvaü tandrà ca vikùaye 'ïga-÷iro-'ti-ruk || 22 || 6.22dv viñ-kùaye 'ïga-÷iro-'ti-ruk hçt-kaõñha-rogaþ saümohaþ kàsas tçùõà vamir jvaraþ | nivçtto yas tu madyebhyo jitàtmà buddhi-pårva-kçt || 23 || 6.23av hçt-kaõñha-rodhaþ saümohaþ vikàraiþ spç÷yate jàtu na sa ÷àrãra-mànasaiþ | rajo-mohà-hitàhàra-parasya syus trayo gadàþ || 24 || rasàsçk-cetanà-vàhi-sroto-rodha-samudbhavàþ | mada-mårchàya-saünyàsà yathottara-balottaràþ || 25 || mado 'tra doùaiþ sarvai÷ ca rakta-madya-viùair api | saktàn-alpa-drutàbhàùa÷ calaþ skhalita-ceùñitaþ || 26 || råkùa-÷yàvàruõa-tanur made vàtodbhave bhavet | pittena krodhano rakta-pãtàbhaþ kalaha-priyaþ || 27 || 6.27bv made vàta-kçte bhavet sv-alpa-saübaddha-vàk pàõóuþ kaphàd dhyàna-paro 'lasaþ | sarvàtmà saünipàtena raktàt stabdhàïga-dçùñi-tà || 28 || 6.28av sv-alpà-saübaddha-vàk pàõóuþ pitta-liïgaü ca madyena vikçteha-svaràïga-tà | viùe kampo 'ti-nidrà ca sarvebhyo 'bhyadhikas tu saþ || 29 || 6.29cv viùàt kampo 'ti-nidrà ca 6.29dv sarvebhyo 'bhyadhika÷ ca saþ lakùayel lakùaõotkarùàd vàtàdãn ÷oõitàdiùu | aruõaü kçùõa-nãlaü và khaü pa÷yan pravi÷et tamaþ || 30 || ÷ãghraü ca pratibudhyeta hçt-pãóà vepathur bhramaþ | kàr÷yaü ÷yàvàruõà chàyà mårchàye màrutàtmake || 31 || 6.31cv kàr÷yaü ÷yàvàruõa-cchàye pittena raktaü pãtaü và nabhaþ pa÷yan vi÷et tamaþ | vibudhyeta ca sa-svedo dàha-tçñ-tàpa-pãóitaþ || 32 || bhinna-viõ nãla-pãtàbho rakta-pãtàkulekùaõaþ | kaphena megha-saükà÷aü pa÷yann àkà÷am àvi÷et || 33 || tama÷ ciràc ca budhyeta sa-hçl-làsaþ praseka-vàn | gurubhiþ stimitair aïgair àrdra-carmàvanaddha-vat || 34 || sarvàkçtis tribhir doùair apasmàra ivàparaþ | pàtayaty à÷u ni÷-ceùñaü vinà bãbhatsa-ceùñitaiþ || 35 || 6.35dv vinà baibhatsya-ceùñitaiþ doùeùu mada-mårchàyàþ kçta-vegeùu dehinàm | svayam evopa÷àmyanti saünyàso nauùadhair vinà || 36 || vàg-deha-manasàü ceùñàm àkùipyàti-balà malàþ | saünyàsaü saünipatitàþ pràõàyatana-saü÷rayàþ || 37 || kurvanti tena puruùaþ kàùñhã-bhåto mçtopamaþ | mriyeta ÷ãghraü ÷ãghraü cec cikitsà na prayujyate || 38 || 6.38bv kàùñha-bhåto mçtopamaþ a-gàdhe gràha-bahule salilaugha ivàñate | saünyàse vinimajjantaü naram à÷u nivartayet || 39 || 6.39cv abhinyàse ca majjantaü mada-màna-roùa-toùa-prabhçtibhir aribhir nijaiþ pariùvaïgaþ | yuktà-yuktaü ca samaü yukti-viyuktena madyena || 40 || bala-kàla-de÷a-sàtmya-prakçti-sahàyàmaya-vayàüsi | pravibhajya tad-anuråpaü yadi pibati tataþ pibaty amçtam || 41 || Nidànasthàna ari-vat pràõino màüsa-kãlakà vi÷asanti yat | ar÷àüsi tasmàd ucyante guda-màrga-nirodhataþ || 1 || doùàs tvaï-màüsa-medàüsi saüdåùya vividhàkçtãn | màüsàïkuràn apànàdau kurvanty ar÷àüsi tàn jaguþ || 2 || saha-janmottarotthàna-bhedàd dve-dhà samàsataþ | ÷uùka-sràvi-vibhedàc ca gudaþ sthålàntra-saü÷rayaþ || 3 || ardha-pa¤càïgulas tasmiüs tisro 'dhy-ardhàïgulàþ sthitàþ | balyaþ pravàhiõã tàsàm antar madhye visarjanã || 4 || bàhyà saüvaraõã tasyà gudauùñho bahir aïgule | yavàdhy-ardhaþ pramàõena romàõy atra tataþ param || 5 || 7.5av bàhyà saüvaraõã tasyàü 7.5cv yavàdhy-ardha-pramàõena tatra hetuþ sahotthànàü valã-bãjopatapta-tà | ar÷asàü bãja-taptis tu màtà-pitr-apacàrataþ || 6 || 7.6bv valã-bãjopatapti-tà daivàc ca tàbhyàü kopo hi saünipàtasya tàny ataþ | a-sàdhyàny evam àkhyàtàþ sarve rogàþ kulodbhavàþ || 7 || saha-jàni vi÷eùeõa råkùa-dur-dar÷anàni ca | antar-mukhàni pàõóåni dàruõopadravàõi ca || 8 || ùo-óhànyàni pçthag doùa-saüsarga-nicayàsrataþ | ÷uùkàõi vàta-÷leùmabhyàm àrdràõi tv asra-pittataþ || 9 || doùa-prakopa-hetus tu pràg uktas tena sàdite | agnau male 'ti-nicite puna÷ càti-vyavàyataþ || 10 || yàna-saükùobha-viùama-kañhinotkañakàsanàt | vasti-netrà÷ma-loùñorvã-tala-cailàdi-ghaññanàt || 11 || bhç÷aü ÷ãtàmbu-saüspar÷àt pratatàti-pravàhaõàt | vàta-måtra-÷akçd-vega-dhàraõàt tad-udãraõàt || 12 || jvara-gulmàtisàràma-grahaõã-÷opha-pàõóubhiþ | kar÷anàd viùamàbhya÷ ca ceùñàbhyo yoùitàü punaþ || 13 || àma-garbha-prapatanàd garbha-vçddhi-prapãóanàt | ãdç÷ai÷ càparair vàyur apànaþ kupito malam || 14 || pàyor valãùu taü dhatte tàsv abhiùyaõõa-mårtiùu | jàyante 'r÷àüsi tat-pårva-lakùaõaü manda-vahni-tà || 15 || 7.15av pàyu-valãùu taü dhatte 7.15av pàyor valãùu saüdhatte viùñambhaþ sakthi-sadanaü piõóikodveùñanaü bhramaþ | sàdo 'ïge netrayoþ ÷ophaþ ÷akçd-bhedo 'tha-và grahaþ || 16 || màrutaþ pracuro måóhaþ pràyo nàbher adha÷ caran | sa-ruk sa-parikarta÷ ca kçcchràn nirgacchati svanam || 17 || antra-kåjanam àñopaþ kùàma-todgàra-bhåri-tà | prabhåtaü måtram alpà vió a-÷raddhà dhåmako 'mlakaþ || 18 || 7.18cv prabhåta-måtra-tàlpà vió ÷iraþ-pçùñhorasàü ÷ålam àlasyaü bhinna-varõa-tà | tandrendriyàõàü daurbalyaü krodho duþkhopacàra-tà || 19 || à÷aïkà grahaõã-doùa-pàõóu-gulmodareùu ca | etàny eva vivardhante jàteùu hata-nàmasu || 20 || 7.20cv etàny eva ca vardhante nivartamàno 'pàno hi tair adho-màrga-rodhataþ | kùobhayann anilàn anyàn sarvendriya-÷arãra-gàn || 21 || tathà måtra-÷akçt-pitta-kaphàn dhàtåü÷ ca sà÷ayàn | mçdnàty agniü tataþ sarvo bhavati pràya-÷o 'r÷asaþ || 22 || kç÷o bhç÷aü hatotsàho dãnaþ kùàmo 'ti-niù-prabhaþ | a-sàro vigata-cchàyo jantu-juùña iva drumaþ || 23 || kçtsnair upadravair grasto yathoktair marma-pãóanaiþ | tathà kàsa-pipàsàsya-vairasya-÷vàsa-pãnasaiþ || 24 || klamàïga-bhaïga-vamathu-kùavathu-÷vayathu-jvaraiþ | klaibya-bàdhirya-taimirya-÷arkarà÷mari-pãóitaþ || 25 || kùàma-bhinna-svaro dhyàyan muhuþ ùñhãvan a-rocakã | sarva-parvàsthi-hçn-nàbhi-pàyu-vaïkùaõa-÷åla-vàn || 26 || gudena sravatà picchàü pulàkodaka-saünibhàm | vibaddha-muktaü ÷uùkàrdraü pakvàmaü càntaràntarà || 27 || pàõóu pãtaü harid raktaü picchilaü copave÷yate | gudàïkurà bahv-anilàþ ÷uùkà÷ cimicimànvitàþ || 28 || mlànàþ ÷yàvàruõàþ stabdhà viùamàþ paruùàþ kharàþ | mitho vi-sadç÷à vakràs tãkùõà visphuñitànanàþ || 29 || bimbã-karkandhu-kharjåra-kàrpàsã-phala-saünibhàþ | ke-cit kadamba-puùpàbhàþ ke-cit siddhàrthakopamàþ || 30 || ÷iraþ-pàr÷vàüsa-kañy-åru-vaïkùaõàbhyadhika-vyathàþ | kùavathådgàra-viùñambha-hçd-grahà-rocaka-pradàþ || 31 || 7.31dv -hçd-ravà-rocaka-pradàþ kàsa-÷vàsàgni-vaiùamya-karõa-nàda-bhramàvahàþ | tair àrto grathitaü stokaü sa-÷abdaü sa-pravàhikam || 32 || ruk-phena-picchànugataü vibaddham upave÷yate | kçùõa-tvaï-nakha-viõ-måtra-netra-vaktra÷ ca jàyate || 33 || gulma-plãhodaràùñhãlà-saübhavas tata eva ca | pittottarà nãla-mukhà rakta-pãtàsita-prabhàþ || 34 || tanv-asra-sràviõo visràs tanavo mçdavaþ ÷lathàþ | ÷uka-jihvà-yakçt-khaõóa-jalauko-vaktra-saünibhàþ || 35 || dàha-pàka-jvara-sveda-tçõ-mårchà-ruci-moha-dàþ | soùmàõo drava-nãloùõa-pãta-raktàma-varcasaþ || 36 || yava-madhyà harit-pãta-hàridra-tvaï-nakhàdayaþ | ÷leùmolbaõà mahà-målà ghanà manda-rujaþ sitàþ || 37 || 7.37av yava-madhyà harit-pãtà 7.37bv hàridra-tvaï-nakhàdayaþ ucchånopàcitàþ snigdhàþ stabdha-vçtta-guru-sthiràþ | picchilàþ stimitàþ ÷lakùõàþ kaõóv-àóhyàþ spar÷ana-priyàþ || 38 || karãra-panasàsthy-àbhàs tathà go-stana-saünibhàþ | vaïkùaõànàhinaþ pàyu-vasti-nàbhi-vikartinaþ || 39 || sa-kàsa-÷vàsa-hçl-làsa-prasekà-ruci-pãnasàþ | meha-kçcchra-÷iro-jàóya-÷i÷ira-jvara-kàriõaþ || 40 || klaibyàgni-màrdava-cchardir-àma-pràya-vikàra-dàþ | vasàbha-sa-kapha-pràjya-purãùàþ sa-pravàhikàþ || 41 || 7.41cv vasàbhàþ sa-kapha-pràjya- na sravanti na bhidyante pàõóu-snigdha-tvag-àdayaþ | saüsçùña-liïgàþ saüsargàn nicayàt sarva-lakùaõàþ || 42 || raktolbaõà gude-kãlàþ pittàkçti-samanvitàþ | vaña-praroha-sadç÷à gu¤jà-vidruma-saünibhàþ || 43 || te 'ty-arthaü duùñam uùõaü ca gàóha-viñ-pratipãóitàþ | sravanti sahasà raktaü tasya càti-pravçttitaþ || 44 || bhekàbhaþ pãóyate duþkhaiþ ÷oõita-kùaya-saübhavaiþ | hãna-varõa-balotsàho hataujaþ kaluùendriyaþ || 45 || mudga-kodrava-jårõàhva-karãra-caõakàdibhiþ | råkùaiþ saügràhibhir vàyuþ sve sthàne kupito balã || 46 || 7.46dv sva-sthàne kupito balã adho-vahàni srotàüsi saürudhyàdhaþ pra÷oùayan | purãùaü vàta-viõ-måtra-saïgaü kurvãta dàruõam || 47 || tena tãvrà rujà koùñha-pçùñha-hçt-pàr÷va-gà bhavet | àdhmànam udaràveùño hçl-làso parikartanam || 48 || vastau ca su-taràü ÷ålaü gaõóa-÷vayathu-saübhavaþ | pavanasyordhva-gàmi-tvaü tata÷ chardy-a-ruci-jvaràþ || 49 || hçd-roga-grahaõã-doùa-måtra-saïga-pravàhikàþ | bàdhirya-timira-÷vàsa-÷iro-ruk-kàsa-pãnasàþ || 50 || mano-vikàras tçùõàsra-pitta-gulmodaràdayaþ | te te ca vàta-jà rogà jàyante bhç÷a-dàruõàþ || 51 || dur-nàmnàm ity udàvartaþ paramo 'yam upadravaþ | vàtàbhibhåta-koùñhànàü tair vinàpi sa jàyate || 52 || saha-jàni tri-doùàõi yàni càbhyantare valau | sthitàni tàny a-sàdhyàni yàpyante 'gni-balàdibhiþ || 53 || dvandva-jàni dvitãyàyàü valau yàny à÷ritàni ca | kçcchra-sàdhyàni tàny àhuþ pari-saüvatsaràõi ca || 54 || bàhyàyàü tu valau jàtàny eka-doùolbaõàni ca | ar÷àüsi sukha-sàdhyàni na cotpatitàni ca || 55 || meóhràdiùv api vakùyante yathà-svaü nàbhi-jàni tu | gaõóå-padàsya-råpàõi picchilàni mçdåni ca || 56 || vyàno gçhãtvà ÷leùmàõaü karoty ar÷as tvaco bahiþ | kãlopamaü sthira-kharaü carma-kãlaü tu taü viduþ || 57 || vàtena todaþ pàruùyaü pittàd asita-rakta-tà | ÷leùmaõà snigdha-tà tasya grathita-tvaü sa-varõa-tà || 58 || ar÷asàü pra÷ame yatnam à÷u kurvãta buddhi-màn | tàny à÷u hi gudaü baddhvà kuryur baddha-gudodaram || 59 || Nidànasthàna doùair vyastaiþ samastai÷ ca bhayàc chokàc ca ùaó-vidhaþ | atãsàraþ sa su-taràü jàyate 'ty-ambu-pànataþ || 1 || kç÷a-÷uùkàmiùà-sàtmya-tila-piùña-viråóhakaiþ | madya-råkùàti-màtrànnair ar÷obhiþ sneha-vibhramàt || 2 || kçmibhyo vega-rodhàc ca tad-vidhaiþ kupito 'nilaþ | visraüsayaty adho 'b-dhàtuü hatvà tenaiva cànalam || 3 || vyàpadyànu-÷akçt koùñhaü purãùaü drava-tàü nayan | prakalpate 'tisàràya lakùaõaü tasya bhàvinaþ || 4 || todo hçd-guda-koùñheùu gàtra-sàdo mala-grahaþ | àdhmànam a-vipàka÷ ca tatra vàtena vió-jalam || 5 || alpàlpaü ÷abda-÷ålàóhyaü vibaddham upave÷yate | råkùaü sa-phenam acchaü ca grathitaü và muhur muhuþ || 6 || tathà dagdha-guóàbhàsaü sa-picchà-parikartikam | ÷uùkàsyo bhraùña-pàyu÷ ca hçùña-romà viniùñanan || 7 || 8.7dv hçùña-romà vinaùña-vàk pittena pãtam asitaü hàridraü ÷àdvala-prabham | sa-raktam ati-dur-gandhaü -tçõ-mårchà-sveda-dàha-vàn || 8 || 8.8dv -tçõ-mårchà-sveda-dàha-vat sa-÷ålaü pàyu-saütàpa-pàka-vठchleùmaõà ghanam | picchilaü tantu-mac chvetaü snigdham àmaü kaphànvitam || 9 || 8.9bv -pàka-vac chleùmaõà ghanam abhãkùõam guru dur-gandhaü vibaddham anubaddha-ruk | nidràlur alaso 'nna-dvió alpàlpaü sa-pravàhikam || 10 || sa-roma-harùaü sotkle÷o guru-vasti-gudodaraþ | kçte 'py a-kçta-saüj¤a÷ ca sarvàtmà sarva-lakùaõaþ || 11 || 8.11bv guru-vastir gurådaraþ bhayena kùobhite citte sa-pitto dràvayec chakçt | vàyus tato 'tisàryeta kùipram uùõaü dravaü plavam || 12 || vàta-pitta-samaü liïgair àhus tad-vac ca ÷okataþ | atãsàraþ samàsena dvi-dhà sàmo nir-àmakaþ || 13 || 8.13dv dve-dhà sàmo nir-àmakaþ sàsçï nir-asras tatràdye gauravàd apsu majjati | ÷akçd dur-gandham àñopa-viùñambhàrti-prasekinaþ || 14 || viparãto nir-àmas tu kaphàt pakvo 'pi majjati | atãsàreùu yo nàti-yatna-vàn grahaõã-gadaþ || 15 || tasya syàd agni-vidhvaüsa-karair anyasya sevitaiþ | sàmaü ÷akçn nir-àmaü và jãrõe yenàtisàryate || 16 || so 'tãsàro 'ti-saraõàd à÷u-kàrã sva-bhàvataþ | sàmaü sànnam a-jãrõe 'nne jãrõe pakvaü tu naiva và || 17 || a-kasmàd và muhur baddham a-kasmàc chithilaü muhuþ | cira-kçd grahaõã-doùaþ saücayàc copave÷ayet || 18 || sa catur-dhà pçthag doùaiþ saünipàtàc ca jàyate | pràg-råpaü tasya sadanaü ciràt pacanam amlakaþ || 19 || praseko vaktra-vairasyam a-rucis tçñ klamo bhramaþ | ànaddhodara-tà chardiþ karõa-kùveóo 'ntra-kåjanam || 20 || sàmànyaü lakùaõaü kàr÷yaü dhåmakas tamako jvaraþ | mårchà ÷iro-rug viùñambhaþ ÷vayathuþ kara-pàdayoþ || 21 || tatrànilàt tàlu-÷oùas timiraü karõayoþ svanaþ | pàr÷voru-vaïkùaõa-grãvà-rujàbhãkùõaü viùåcikà || 22 || raseùu gçddhiþ sarveùu kùut tçùõà parikartikà | jãrõe jãryati càdhmànaü bhukte svàsthyaü sama÷nute || 23 || vàta-hçd-roga-gulmàr÷aþ-plãha-pàõóu-tva-÷aïkitaþ | ciràd duþkhaü dravaü ÷uùkaü tanv àmaü ÷abda-phena-vat || 24 || punaþ punaþ sçjed varcaþ pàyu-ruk-÷vàsa-kàsa-vàn | pittena nãla-pãtàbhaü pãtàbhaþ sçjati dravam || 25 || 8.25cv pittena nãlaü pãtàbhaü 8.25cv pittena pãta-nãlàbhaü påty-amlodgàra-hçt-kaõñha-dàhà-ruci-tçó-arditaþ | ÷leùmaõà pacyate duþkham annaü chardir a-rocakaþ || 26 || àsyopadeha-niùñhãva-kàsa-hçl-làsa-pãnasàþ | hçdayaü manyate styànam udaraü stimitaü guru || 27 || 8.27av àsyopadeha-màdhurya- 8.27bv -kàsa-ùñhãvana-pãnasàþ udgàro duùña-madhuraþ sadanaü strãùv a-harùaõam | bhinnàma-÷leùma-saüsçùña-guru-varcaþ-pravartanam || 28 || a-kç÷asyàpi daurbalyaü sarva-je sarva-saükaraþ | vibhàge 'ïgasya ye coktà viùamàdyàs trayo 'gnayaþ || 29 || te 'pi syur grahaõã-doùàþ samas tu svàsthya-kàraõam || 30ab || vàta-vyàdhy-a÷marã-kuùñha-mehodara-bhagandaràþ || 30cd || ar÷àüsi grahaõãty aùñau mahà-rogàþ su-dus-taràþ || 30ef || Nidànasthàna vasti-vasti-÷iro-meóhra-kañã-vçùaõa-pàyavaþ | eka-saübandhanàþ proktà gudàsthi-vivarà÷rayàþ || 1 || adho-mukho 'pi vastir hi måtra-vàhi-sirà-mukhaiþ | pàr÷vebhyaþ påryate såkùmaiþ syandamànair an-àratam || 2 || yais tair eva pravi÷yainaü doùàþ kurvanti viü÷atim | måtràghàtàn pramehàü÷ ca kçcchràn marma-samà÷rayàn || 3 || vasti-vaïkùaõa-meóhràrti-yukto 'lpàlpaü muhur muhuþ | måtrayed vàta-je kçcchre paitte pãtaü sa-dàha-ruk || 4 || raktaü và kapha-je vasti-meóhra-gaurava-÷opha-vàn | sa-picchaü sa-vibandhaü ca sarvaiþ sarvàtmakaü malaiþ || 5 || yadà vàyur mukhaü vaster àvçtya pari÷oùayet | måtraü sa-pittaü sa-kaphaü sa-÷ukraü và tadà kramàt || 6 || saüjàyate '÷marã ghorà pittàd gor iva rocanà | ÷leùmà÷rayà ca sarvà syàd athàsyàþ pårva-lakùaõam || 7 || vasty-àdhmànaü tad-àsanna-de÷eùu parito 'ti-ruk | måtre ca basta-gandha-tvaü måtra-kçcchraü jvaro '-ruciþ || 8 || 9.8cv måtre basta-sa-gandha-tvaü sàmànya-liïgaü ruï nàbhi-sevanã-vasti-mårdhasu | vi÷ãrõa-dhàraü måtraü syàt tayà màrga-nirodhane || 9 || 9.9dv tathà màrga-nirodhane tad-vyapàyàt sukhaü mehed acchaü gomedakopamam | tat-saükùobhàt kùate sàsram àyàsàc càti-rug bhavet || 10 || tatra vàtàd bhç÷àrty-àrto dantàn khàdati vepate | mçdnàti mehanaü nàbhiü pãóayaty a-ni÷aü kvaõan || 11 || sànilaü mu¤cati ÷akçn muhur mehati bindu-÷aþ | ÷yàvà råkùà÷marã càsya syàc cità kaõñakair iva || 12 || pittena dahyate vastiþ pacyamàna ivoùma-vàn | bhallàtakàsthi-saüsthànà raktà pãtàsità÷marã || 13 || 9.13dv rakta-pãtàsità÷marã vastir nistudyata iva ÷leùmaõà ÷ãtalo guruþ | a÷marã mahatã ÷lakùõà madhu-varõàtha-và sità || 14 || età bhavanti bàlànàü teùàm eva ca bhåyasà | à÷rayopacayàlpa-tvàd grahaõàharaõe sukhàþ || 15 || ÷ukrà÷marã tu mahatàü jàyate ÷ukra-dhàraõàt | sthànàc cyutam a-muktaü hi muùkayor antare 'nilaþ || 16 || ÷oùayaty upasaügçhya ÷ukraü tac chuùkam a÷marã | vasti-ruk-kçcchra-måtra-tva-muùka-÷vayathu-kàriõã || 17 || tasyàm utpanna-màtràyàü ÷ukram eti vilãyate | pãóite tv avakà÷e 'sminn a÷mary eva ca ÷arkarà || 18 || aõu-÷o vàyunà bhinnà sà tv asminn anuloma-ge | nireti saha måtreõa pratilome vibadhyate || 19 || måtra-saüdhàriõaþ kuryàd ruddhvà vaster mukhaü marut | måtra-saïgaü rujaü kaõóåü kadà-cic ca sva-dhàmataþ || 20 || pracyàvya vastim udvçttaü garbhàbhaü sthåla-viplutam | karoti tatra rug-dàha-spandanodveùñanàni ca || 21 || bindu-÷a÷ ca pravarteta måtraü vastau tu pãóite | dhàrayà dvi-vidho 'py eùa vàta-vastir iti smçtaþ || 22 || dus-taro dus-tara-taro dvitãyaþ prabalànilaþ | ÷akçn-màrgasya vaste÷ ca vàyur antaram à÷ritaþ || 23 || aùñhãlàbhaü ghanaü granthiü karoty a-calam unnatam | vàtàùñhãleti sàdhmàna-viõ-måtrànila-saïga-kçt || 24 || vi-guõaþ kuõóalã-bhåto vastau tãvra-vyatho 'nilaþ | àvidhya måtraü bhramati sa-stambhodveùña-gauravaþ || 25 || 9.25cv àvi÷ya måtraü bhramati måtram alpàlpam atha-và vimu¤cati ÷akçt sçjan | vàta-kuõóalikety eùà måtraü tu vidhçtaü ciram || 26 || na nireti vibaddhaü và måtràtãtaü tad alpa-ruk | vidhàraõàt pratihataü vàtodàvartitaü yadà || 27 || nàbher adhas-tàd udaraü måtram àpårayet tadà | kuryàt tãvra-rug àdhmànam a-paktiü mala-saügraham || 28 || tan måtra-jañharaü chidra-vaiguõyenànilena và | àkùiptam alpaü måtraü tad vastau nàle 'tha-và maõau || 29 || 9.29cv àkùiptam alpaü måtrasya sthitvà sravec chanaiþ pa÷càt sa-rujaü vàtha nã-rujam | måtrotsaïgaþ sa vicchinna-tac-cheùa-guru-÷ephasaþ || 30 || 9.30bv sa-rujaü vàtha-và-rujam 9.30cv måtrotsaïgaþ sa vicchinnas 9.30cv måtrotsaïgaþ sa vicchinnaü 9.30dv tac-cheùa-guru-÷ephasaþ antar vasti-mukhe vçttaþ sthiro 'lpaþ sahasà bhavet | a÷marã-tulya-rug granthir måtra-granthiþ sa ucyate || 31 || måtritasya striyaü yàto vàyunà ÷ukram uddhatam | sthànàc cyutaü måtrayataþ pràk pa÷càd và pravartate || 32 || bhasmodaka-pratãkà÷aü måtra-÷ukraü tad ucyate | råkùa-dur-balayor vàtàd udàvartaü ÷akçd yadà || 33 || 9.33dv udàvçttaü ÷akçd yadà måtra-sroto 'nuparyeti saüsçùñaü ÷akçtà tadà | måtraü viñ-tulya-gandhaü syàd vió-vighàtaü tam àdi÷et || 34 || pittaü vyàyàma-tãkùõoùõa-bhojanàdhvàtapàdibhiþ | pravçddhaü vàyunà kùiptaü vasty-upasthàrti-dàha-vat || 35 || måtraü pravartayet pãtaü sa-raktaü raktam eva và | uùõaü punaþ punaþ kçcchràd uùõa-vàtaü vadanti tam || 36 || råkùasya klànta-dehasya vasti-sthau pitta-màrutau | måtra-kùayaü sa-rug-dàhaü janayetàü tad-àhvayam || 37 || pittaü kapho dvàv api và saühanyete 'nilena cet | kçcchràn måtraü tadà pãtaü raktaü ÷vetaü ghanaü sçjet || 38 || sa-dàhaü rocanà-÷aïkha-cårõa-varõaü bhavec ca tat | ÷uùkaü samasta-varõaü và måtra-sàdaü vadanti tam || 39 || iti vistarataþ proktà rogà måtrà-pravçtti-jàþ | nidàna-lakùaõair årdhvaü vakùyante 'ti-pravçtti-jàþ || 40 || Nidànasthàna pramehà viü÷atis tatra ÷leùmato da÷a pittataþ | ùañ catvàro 'nilàt teùàü medo-måtra-kaphàvaham || 1 || anna-pàna-kriyà-jàtaü yat pràyas tat pravartakam | svàdv-amla-lavaõa-snigdha-guru-picchila-÷ãtalam || 2 || nava-dhànya-surànåpa-màüsekùu-guóa-go-rasam | eka-sthànàsana-ratiþ ÷ayanaü vidhi-varjitam || 3 || vastim à÷ritya kurute pramehàn dåùitaþ kaphaþ | dåùayitvà vapuþ-kleda-sveda-medo-rasàmiùam || 4 || 10.4dv -sveda-medo-vasàmiùam pittaü raktam api kùãõe kaphàdau måtra-saü÷rayam | dhàtån vastim upànãya tat-kùaye 'pi ca màrutaþ || 5 || sàdhya-yàpya-parityàjyà mehàs tenaiva tad-bhavàþ | samàsam a-kriya-tayà mahàtyaya-tayàpi ca || 6 || sàmànyaü lakùaõaü teùàü prabhåtàvila-måtra-tà | doùa-dåùyà-vi÷eùe 'pi tat-saüyoga-vi÷eùataþ || 7 || 10.7bv prabhåtàkula-måtra-tà måtra-varõàdi-bhedena bhedo meheùu kalpyate | acchaü bahu sitaü ÷ãtaü nir-gandham udakopamam || 8 || mehaty udaka-mehena ki¤-cic càvila-picchilam | ikùo rasam ivàty-arthaü madhuraü cekùu-mehataþ || 9 || sàndrã-bhavet paryuùitaü sàndra-mehena mehati | surà-mehã surà-tulyam upary accham adho ghanam || 10 || saühçùña-romà piùñena piùña-vad bahalaü sitam | ÷ukràbhaü ÷ukra-mi÷raü và ÷ukra-mehã pramehati || 11 || 10.11bv piùña-vad bahulaü sitam mårtàõån sikatà-mehã sikatà-råpiõo malàn | ÷ãta-mehã su-bahu-÷o madhuraü bhç÷a-÷ãtalam || 12 || 10.12av måtràõån sikatà-mehã 10.12av måtre 'õån sikatà-mehã ÷anaiþ ÷anaiþ ÷anair-mehã mandaü mandaü pramehati | làlà-tantu-yutaü måtraü làlà-mehena picchilam || 13 || gandha-varõa-rasa-spar÷aiþ kùàreõa kùàra-toya-vat | nãla-mehena nãlàbhaü kàla-mehã maùã-nibham || 14 || hàridra-mehã kañukaü haridrà-saünibhaü dahat | visraü mà¤jiùñha-mehena ma¤jiùñhà-salilopamam || 15 || visram uùõaü sa-lavaõaü raktàbhaü rakta-mehataþ | vasà-mehã vasà-mi÷raü vasàü và måtrayen muhuþ || 16 || majjànaü majja-mi÷raü và majja-mehã muhur muhuþ | hastã matta ivàjasraü måtraü vega-vivarjitam || 17 || 10.17av majjàbhaü majja-mi÷raü và sa-lasãkaü vibaddhaü ca hasti-mehã pramehati | madhu-mehã madhu-samaü jàyate sa kila dvi-dhà || 18 || 10.18cv madhu-mehe madhu-samaü kruddhe dhàtu-kùayàd vàyau doùàvçta-pathe 'tha-và | àvçto doùa-liïgàni so '-nimittaü pradar÷ayet || 19 || 10.19bv doùàvçta-pathe 'pi và kùãõaþ kùaõàt kùaõàt pårõo bhajate kçcchra-sàdhya-tàm | kàlenopekùitàþ sarve yad yànti madhu-meha-tàm || 20 || madhuraü yac ca sarveùu pràyo madhv iva mehati | sarve 'pi madhu-mehàkhyà màdhuryàc ca tanor ataþ || 21 || a-vipàko '-ruci÷ chardir nidrà kàsaþ sa-pãnasaþ | upadravàþ prajàyante mehànàü kapha-janmanàm || 22 || vasti-mehanayos todo muùkàvadaraõaü jvaraþ | dàhas tçùõàmlako mårchà vió-bhedaþ pitta-janmanàm || 23 || vàtikànàm udàvarta-kampa-hçd-graha-lola-tàþ | ÷ålam unnidra-tà ÷oùaþ kàsaþ ÷vàsa÷ ca jàyate || 24 || 10.24bv -kaõñha-hçd-graha-lola-tàþ ÷aràvikà kacchapikà jàlinã vinatàlajã | masårikà sarùapikà putriõã sa-vidàrikà || 25 || 10.25dv putriõã ca vidàrikà vidradhi÷ ceti piñikàþ pramehopekùayà da÷a | saüdhi-marmasu jàyante màüsaleùu ca dhàmasu || 26 || antonnatà madhya-nimnà ÷yàvà kleda-rujànvità | ÷aràva-màna-saüsthànà piñikà syàc charàvikà || 27 || avagàóhàrti-nistodà mahà-vastu-parigrahà | ÷lakùõà kacchapa-pçùñhàbhà piñikà kacchapã matà || 28 || stabdhà sirà-jàla-vatã snigdha-sràvà mahà÷ayà | rujà-nistoda-bahulà såkùma-cchidrà ca jàlinã || 29 || 10.29bv snigdha-sràvà mahà÷rayà avagàóha-rujà-kledà pçùñhe và jañhare 'pi và | mahatã piñikà nãlà vinatà vinatà smçtà || 30 || dahati tvacam utthàne bhç÷aü kaùñà visarpiõã | rakta-kçùõàti-tçñ-sphoña-dàha-moha-jvaràlajã || 31 || màna-saüsthànayos tulyà masåreõa masårikà | sarùapà-màna-saüsthànà kùipra-pàkà mahà-rujà || 32 || sarùapã sarùapà-tulya-piñikà-parivàrità | putriõã mahatã bhåri-su-såkùma-piñikàcità || 33 || 10.33av sarùapà sarùapà-tulya- 10.33dv -su-såkùma-piñikàvçtà 10.33dv -su-såkùma-piñikànvità vidàrã-kanda-vad vçttà kañhinà ca vidàrikà | vidradhir vakùyate 'nya-tra tatràdyaü piñikà-trayam || 34 || putriõã ca vidàrã ca duþ-sahà bahu-medasaþ | sahyàþ pittolbaõàs tv anyàþ saübhavanty alpa-medasaþ || 35 || tàsu meha-va÷àc ca syàd doùodreko yathà-yatham || 36ab || prameheõa vinàpy età jàyante duùña-medasaþ || 36cd || tàvac ca nopalakùyante yàvad vastu-parigrahaþ || 36ef || hàridra-varõaü raktaü và meha-pràg-råpa-varjitam | yo måtrayen na taü mehaü rakta-pittaü tu tad viduþ || 37 || 10.37dv rakta-pittaü tu taü viduþ 10.37dv rakta-pittaü ca tad viduþ svedo 'ïga-gandhaþ ÷ithila-tvam aïge ÷ayyàsana-svapna-sukhàbhiùaïgaþ | hçn-netra-jihvà-÷ravaõopadeho ghanàïga-tà ke÷a-nakhàti-vçddhiþ || 38 || 10.38bv ÷ayyàsana-sthàna-sukhàbhilàùaþ ÷ãta-priya-tvaü gala-tàlu-÷oùo màdhuryam àsye kara-pàda-dàhaþ | bhaviùyato meha-gaõasya råpaü måtre 'bhidhàvanti pipãlikà÷ ca || 39 || dçùñvà pramehaü madhuraü sa-picchaü madhåpamaü syàd vividho vicàraþ | saüpåraõàd và kapha-saübhavaþ syàt kùãõeùu doùeùv anilàtmako và || 40 || 10.40cv saütarpaõàd và kapha-saübhavaþ syàt sa-pårva-råpàþ kapha-pitta-mehàþ krameõa ye vàta-kçtà÷ ca mehàþ | sàdhyà na te pitta-kçtàs tu yàpyàþ sàdhyàs tu medo yadi nàti-duùñam || 41 || 10.41dv sàdhyà÷ ca medo yadi nàti-duùñam Nidànasthàna bhuktaiþ paryuùitàty-uùõa-råkùa-÷uùka-vidàhibhiþ | jihma-÷ayyà-viceùñàbhis tais tai÷ càsçk-pradåùaõaiþ || 1 || duùña-tvaï-màüsa-medo-'sthi-snàyv-asçk-kaõóarà÷rayaþ | yaþ ÷opho bahir antar và mahà-målo mahà-rujaþ || 2 || 11.2av duùñas tvaï-màüsa-medo-'sthi- vçttaþ syàd àyato yo và smçtaþ ùo-óhà sa vidradhiþ | doùaiþ pçthak samuditaiþ ÷oõitena kùatena ca || 3 || bàhyo 'tra tatra tatràïge dàruõo grathitonnataþ | àntaro dàruõa-taro gambhãro gulma-vad ghanaþ || 4 || valmãka-vat samucchràyã ÷ãghra-ghàty agni-÷astra-vat | nàbhi-vasti-yakçt-plãha-kloma-hçt-kukùi-vaïkùaõe || 5 || syàd vçkkayor apàne ca vàtàt tatràti-tãvra-ruk | ÷yàvàruõa÷ cirotthàna-pàko viùama-saüsthitiþ || 6 || 11.6av syàd vçkkayor apàne và vyadha-ccheda-bhramànàha-spanda-sarpaõa-÷abda-vàn | rakta-tàmràsitaþ pittàt tçõ-moha-jvara-dàha-vàn || 7 || kùiprotthàna-prapàka÷ ca pàõóuþ kaõóå-yutaþ kaphàt | sotkle÷a-÷ãtaka-stambha-jçmbhà-rocaka-gauravaþ || 8 || cirotthàna-vipàka÷ ca saükãrõaþ saünipàtataþ | sàmarthyàc càtra vibhajed bàhyàbhyantara-lakùaõam || 9 || 11.9av cirotthàna-prapàka÷ ca kçùõa-sphoñàvçtaþ ÷yàvas tãvra-dàha-rujà-jvaraþ | pitta-liïgo 'sçjà bàhyaþ strãõàm eva tathàntaraþ || 10 || ÷astràdyair abhighàtena kùate và-pathya-kàriõaþ | kùatoùmà vàyu-vikùiptaþ sa-raktaü pittam ãrayan || 11 || 11.11dv sa-raktaü pittam ãrayet pittàsçg-lakùaõaü kuryàd vidradhiü bhåry-upadravam | teùåpadrava-bheda÷ ca smçto 'dhiùñhàna-bhedataþ || 12 || nàbhyàü hidhmà bhaved vastau måtraü kçcchreõa påti ca | ÷vàso yakçti rodhas tu plãhny ucchvàsasya tçñ punaþ || 13 || gala-graha÷ ca klomni syàt sarvàïga-pragraho hçdi | pramohas tamakaþ kàso hçdaye ghaññanaü vyathà || 14 || kukùi-pàr÷vàntaràüsàrtiþ kukùàv àñopa-janma ca | sakthnor graho vaïkùaõayor vçkkayoþ kañi-pçùñhayoþ || 15 || pàr÷vayo÷ ca vyathà pàyau pavanasya nirodhanam | àma-pakva-vidagdha-tvaü teùàü ÷opha-vad àdi÷et || 16 || nàbher årdhvaü mukhàt pakvàþ prasravanty adhare gudàt | gudàsyàn nàbhi-jo vidyàd doùaü kledàc ca vidradhau || 17 || 11.17cv ubhàbhyàü nàbhi-jo vidyàd yathà-svaü vraõa-vat tatra vivarjyaþ saünipàta-jaþ | pakvo hçn-nàbhi-vasti-stho bhinno 'ntar bahir eva và || 18 || pakva÷ càntaþ sravan vaktràt kùãõasyopadravànvitaþ | evam eva stana-sirà vivçtàþ pràpya yoùitàm || 19 || såtànàü garbhiõãnàü và saübhavec chvayathur ghanaþ | stane sa-dugdhe '-dugdhe và bàhya-vidradhi-lakùaõaþ || 20 || nàóãnàü såkùma-vaktra-tvàt kanyànàü na sa jàyate | kruddho ruddha-gatir vàyuþ ÷opha-÷åla-kara÷ caran || 21 || 11.21bv kanyànàü tu na jàyate 11.21cv kruddho 'n-årdhva-gatir vàyuþ muùkau vaïkùaõataþ pràpya phala-ko÷àbhivàhinãþ | prapãóya dhamanãr vçddhiü karoti phala-ko÷ayoþ || 22 || doùàsra-medo-måtràntraiþ sa vçddhiþ sapta-dhà gadaþ | måtràntra-jàv apy anilàd dhetu-bhedas tu kevalam || 23 || vàta-pårõa-dçti-spar÷o råkùo vàtàd a-hetu-ruk | pakvodumbara-saükà÷aþ pittàd dàhoùma-pàka-vàn || 24 || kaphàc chãto guruþ snigdhaþ kaõóå-màn kañhino 'lpa-ruk | kçùõa-sphoñàvçtaþ pitta-vçddhi-liïga÷ ca raktataþ || 25 || 11.25cv kçùõaþ sphoñàvçtaþ pitta- kapha-van medasà vçddhir mçdus tàla-phalopamaþ | måtra-dhàraõa-÷ãlasya måtra-jaþ sa tu gacchataþ || 26 || ambhobhiþ pårõa-dçti-vat kùobhaü yàti sa-ruï mçduþ | måtra-kçcchram adhas-tàc ca valayaü phala-ko÷ayoþ || 27 || vàta-kopibhir àhàraiþ ÷ãta-toyàvagàhanaiþ | dhàraõeraõa-bhàràdhva-viùamàïga-pravartanaiþ || 28 || kùobhaõaiþ kùubhito 'nyai÷ ca kùudràntràvayavaü yadà | pavano vi-guõã-kçtya sva-nive÷àd adho nayet || 29 || 11.29cv pavano dvi-guõã-kçtya kuryàd vaïkùaõa-saüdhi-stho granthy-àbhaü ÷vayathuü tadà || 30ab || upekùyamàõasya ca muùka-vçddhim àdhmàna-ruk-stambha-vatãü sa vàyuþ || 30cd || prapãóito 'ntaþ svana-vàn prayàti pradhmàpayann eti puna÷ ca muktaþ || 30ef || antra-vçddhir a-sàdhyo 'yaü vàta-vçddhi-samàkçtiþ || 31 || iti vçddhi-nidànam atha gulma-nidànam || 31+1 || råkùa-kçùõàruõa-sirà-tantu-jàla-gavàkùitaþ | gulmo 'ùña-dhà pçthag doùaiþ saüsçùñair nicayaü gataiþ || 32 || àrtavasya ca doùeõa nàrãõàü jàyate 'ùñamaþ | jvara-cchardy-atisàràdyair vamanàdyai÷ ca karmabhiþ || 33 || kar÷ito vàtalàny atti ÷ãtaü vàmbu bubhukùitaþ | yaþ pibaty anu cànnàni laïghana-plavanàdikam || 34 || 11.34bv ÷ãtaü càmbu bubhukùitaþ sevate deha-saükùobhi cchardiü và samudãrayet | an-udãrõàm udãrõàn và vàtàdãn na vimu¤cati || 35 || sneha-svedàv an-abhyasya ÷odhanaü và niùevate | ÷uddho và÷u vidàhãni bhajate syandanàni và || 36 || vàtolbaõàs tasya malàþ pçthak kruddhà dvi-÷o 'tha-và | sarve và rakta-yuktà và mahà-sroto-'nu÷àyinaþ || 37 || årdhvàdho-màrgam àvçtya kurvate ÷åla-pårvakam | spar÷opalabhyaü gulmàkhyam utplutaü granthi-råpiõam || 38 || 11.38dv unnataü granthi-råpiõam kar÷anàt kapha-viñ-pittair màrgasyàvaraõena và | vàyuþ kçtà÷rayaþ koùñhe raukùyàt kàñhinyam àgataþ || 39 || sva-tantraþ svà÷raye duùñaþ para-tantraþ parà÷raye | piõóita-tvàd a-mårto 'pi mårta-tvam iva saü÷ritaþ || 40 || gulma ity ucyate vasti-nàbhi-hçt-pàr÷va-saü÷rayaþ | vàtàn manyà-÷iraþ-÷ålaü jvara-plãhàntra-kåjanam || 41 || vyadhaþ såcyeva viñ-saïgaþ kçcchràd ucchvasanaü muhuþ | stambho gàtre mukhe ÷oùaþ kàr÷yaü viùama-vahni-tà || 42 || råkùa-kçùõa-tvag-àdi-tvaü cala-tvàd anilasya ca | a-niråpita-saüsthàna-sthàna-vçddhi-kùaya-vyathaþ || 43 || pipãlikà-vyàpta iva gulmaþ sphurati tudyate | pittàd dàho 'mlako mårchà-vió-bheda-sveda-tçó-jvaràþ || 44 || hàridra-tvaü tvag-àdyeùu gulma÷ ca spar÷anà-sahaþ | dåyate dãpyate soùmà sva-sthànaü dahatãva ca || 45 || kaphàt staimityam a-ruciþ sadanaü ÷i÷ira-jvaraþ | pãnasàlasya-hçl-làsa-kàsa-÷ukla-tvag-àdi-tàþ || 46 || gulmo 'vagàóhaþ kañhino guruþ suptaþ sthiro 'lpa-ruk | sva-doùa-sthàna-dhàmànaþ sve sve kàle ca ruk-karàþ || 47 || pràyas trayas tu dvandvotthà gulmàþ saüsçùña-lakùaõàþ | sarva-jas tãvra-rug-dàhaþ ÷ãghra-pàkã ghanonnataþ || 48 || so '-sàdhyo rakta-gulmas tu striyà eva prajàyate | çtau và nava-såtà và yadi và yoni-rogiõã || 49 || sevate vàtalàni strã kruddhas tasyàþ samãraõaþ | niruõaddhy àrtavaü yonyàü prati-màsam avasthitam || 50 || kukùiü karoti tad-garbha-liïgam àviù-karoti ca | hçl-làsa-daurhçda-stanya-dar÷ana-kùàma-tàdikam || 51 || krameõa vàyu-saüsargàt pitta-yoni-tayà ca tat | ÷oõitaü kurute tasyà vàta-pittottha-gulma-jàn || 52 || ruk-stambha-dàhàtãsàra-tçó-jvaràdãn upadravàn | garbhà÷aye ca su-taràü ÷ålaü duùñàsçg-à÷raye || 53 || yonyà÷ ca sràva-daurgandhya-toda-spandana-vedanàþ | na càïgair garbha-vad gulmaþ sphuraty api tu ÷åla-vàn || 54 || 11.54bv -toda-sphuraõa-vedanàþ 11.54bv -kleda-svedana-vedanàþ piõóã-bhåtaþ sa evàsyàþ kadà-cit spandate ciràt | na càsyà vardhate kukùir gulma eva tu vardhate || 55 || sva-doùa-saü÷rayo gulmaþ sarvo bhavati tena saþ | pàkaü cireõa bhajate naiva và vidradhiþ punaþ || 56 || pacyate ÷ãghram aty-arthaü duùña-raktà÷raya-tvataþ | ataþ ÷ãghra-vidàhi-tvàd vidradhiþ so 'bhidhãyate || 57 || gulme 'ntar-à÷raye vasti-kukùi-hçt-plãha-vedanàþ | agni-varõa-bala-bhraü÷o vegànàü cà-pravartanam || 58 || 11.58bv -kukùi-hçt-pàr÷va-vedanàþ ato viparyayo bàhye koùñhàïgeùu tu nàti-ruk | vaivarõyam avakà÷asya bahir unnata-tàdhikam || 59 || sàñopam aty-ugra-rujam àdhmànam udare bhç÷am | årdhvàdho-vàta-rodhena tam ànàhaü pracakùate || 60 || ghano 'ùñhãlopamo granthir aùñhãlordhvaü samunnataþ | ànàha-liïgas tiryak tu pratyaùñhãlà tad-àkçtiþ || 61 || 11.61cv ànàha-liïgas tiryak ca pakvà÷ayàd gudopasthaü vàyus tãvra-rujaþ prayàn | tåõã pratåõã tu bhavet sa evàto viparyaye || 62 || udgàra-bàhulya-purãùa-bandha-tçpty-a-kùama-tvàntra-vikåjanàni | àñopam àdhmànam a-pakti-÷aktim àsanna-gulmasya vadanti cihnam || 63 || 11.63cv àñopam àdhmànam a-pakty-a-÷aktim Nidànasthàna rogàþ sarve 'pi mande 'gnau su-taràm udaràõi tu | a-jãrõàn malinai÷ cànnair jàyante mala-saücayàt || 1 || årdhvàdho dhàtavo ruddhvà vàhinãr ambu-vàhinãþ | pràõàgny-apànàn saüdåùya kuryus tvaï-màüsa-saüdhi-gàþ || 2 || àdhmàpya kukùim udaram aùña-dhà tac ca bhidyate | pçthag doùaiþ samastai÷ ca plãha-baddha-kùatodakaiþ || 3 || tenàrtàþ ÷uùka-tàlv-oùñhàþ ÷åna-pàda-karodaràþ | naùña-ceùñà-balàhàràþ kç÷àþ pradhmàta-kukùayaþ || 4 || syuþ preta-råpàþ puruùà bhàvinas tasya lakùaõam | kùun-nà÷o 'nnaü ciràt sarvaü sa-vidàhaü ca pacyate || 5 || 12.5dv sa-vidàhaü vipacyate jãrõà-jãrõaü na jànàti sauhityaü sahate na ca | kùãyate balataþ ÷a÷vac chvasity alpe 'pi ceùñite || 6 || vçddhir viùo '-pravçtti÷ ca ki¤-cic chopha÷ ca pàdayoþ | rug-vasti-saüdhau tata-tà laghv-alpà-bhojanair api || 7 || 12.7av vçddhir viùo '-pravçttir và ràjã-janma valã-nà÷o jañhare jañhareùu tu | sarveùu tandrà sadanaü mala-saïgo 'lpa-vahni-tà || 8 || dàhaþ ÷vayathur àdhmànam ante salila-saübhavaþ | sarvaü tv a-toyam aruõam a-÷ophaü nàti-bhàrikam || 9 || gavàkùitaü sirà-jàlaiþ sadà guóaguóàyate | nàbhim antraü ca viùñabhya vegaü kçtvà praõa÷yati || 10 || màruto hçt-kañã-nàbhi-pàyu-vaïkùaõa-vedanàþ | sa-÷abdo ni÷cared vàyur vió baddhà måtram alpakam || 11 || 12.11bv -pàyu-vaïkùaõa-vedanà nàti-mando 'nalo laulyaü na ca syàd vi-rasaü mukham | tatra vàtodare ÷ophaþ pàõi-pàn-muùka-kukùiùu || 12 || kukùi-pàr÷vodara-kañã-pçùñha-ruk parva-bhedanam | ÷uùka-kàso 'ïga-mardo 'dho-guru-tà mala-saügrahaþ || 13 || ÷yàvàruõa-tvag-àdi-tvam a-kasmàd vçddhi-hràsa-vat | sa-toda-bhedam udaraü tanu-kçùõa-sirà-tatam || 14 || 12.14dv tanu kçùõa-sirà-tatam àdhmàta-dçti-vac chabdam àhataü prakaroti ca | vàyu÷ càtra sa-ruk-÷abdo vicaret sarvato-gatiþ || 15 || pittodare jvaro mårchà dàhas tçñ kañukàsya-tà | bhramo 'tãsàraþ pãta-tvaü tvag-àdàv udaraü harit || 16 || pãta-tàmra-sirànaddhaü sa-svedaü soùma dahyate | dhåmàyati mçdu-spar÷aü kùipra-pàkaü pradåyate || 17 || 12.17cv dhåmàyate mçdu-spar÷aü ÷leùmodare 'ïga-sadanaü svàpaþ ÷vayathu-gauravam | nidrotkle÷à-ruci-÷vàsa-kàsa-÷ukla-tvag-àdi-tà || 18 || 12.18bv svàpa-÷vayathu-gauravam udaraü stimitaü ÷lakùõaü ÷ukla-ràjã-tataü mahat | ciràbhivçddhi kañhinaü ÷ãta-spar÷aü guru sthiram || 19 || 12.19av udaraü stimitaü snigdhaü tri-doùa-kopanais tais taiþ strã-dattai÷ ca rajo-malaiþ | gara-dåùã-viùàdyai÷ ca sa-raktàþ saücità malàþ || 20 || koùñhaü pràpya vikurvàõàþ ÷oùa-mårchà-bhramànvitam | kuryus tri-liïgam udaraü ÷ãghra-pàkaü su-dàruõam || 21 || bàdhate tac ca su-taràü ÷ãta-vàtàbhra-dar÷ane | aty-à÷itasya saükùobhàd yàna-yànàdi-ceùñitaiþ || 22 || 12.22bv ÷ãta-vàtàbhra-dar÷anaiþ ati-vyavàya-karmàdhva-vamana-vyàdhi-kar÷anaiþ | vàma-pàr÷và÷ritaþ plãhà cyutaþ sthànàd vivardhate || 23 || ÷oõitaü và rasàdibhyo vivçddhaü taü vivardhayet | so 'ùñhãlevàti-kañhinaþ pràk tataþ kårma-pçùñha-vat || 24 || 12.24dv pràkçtaþ kårma-pçùñha-vat krameõa vardhamàna÷ ca kukùàv udaram àvahet | ÷vàsa-kàsa-pipàsàsya-vairasyàdhmàna-rug-jvaraiþ || 25 || pàõóu-tva-mårchà-chardãbhir dàha-mohai÷ ca saüyutam | aruõàbhaü vi-varõaü và nãla-hàridra-ràji-mat || 26 || 12.26av pàõóu-tva-mårchàti-chardi- 12.26bv -dàha-mohai÷ ca saüyutam udàvarta-rujànàhair moha-tçó-dahana-jvaraiþ | gauravà-ruci-kàñhinyair vidyàt tatra malàn kramàt || 27 || 12.27av udàvarta-rug-ànàhair plãha-vad dakùiõàt pàr÷vàt kuryàd yakçd api cyutam | pakùma-vàlaiþ sahànnena bhuktair baddhàyane gude || 28 || dur-nàmabhir udàvartair anyair vàntropalepibhiþ | varcaþ-pitta-kaphàn ruddhvà karoti kupito 'nilaþ || 29 || 12.29bv annair vàntropalepibhiþ apàno jañharaü tena syur dàha-jvara-tçñ-kùavàþ | kàsa-÷vàsoru-sadanaü ÷iro-hçn-nàbhi-pàyu-ruk || 30 || 12.30bv syur dàha-jvara-tçñ-kùudhàþ 12.30bv syur dàha-jvara-tçñ-kùutaþ mala-saïgo '-ruci÷ chardir udaraü måóha-màrutam | sthiraü nãlàruõa-sirà-ràjã-naddham a-ràji và || 31 || nàbher upari ca pràyo go-pucchàkçti jàyate | asthy-àdi-÷alyaiþ sànnai÷ ced bhuktair aty-a÷anena và || 32 || 12.32cv asthy-àdi-÷alyaiþ sànnai÷ ca bhidyate pacyate vàntraü tac-chidrai÷ ca sravan bahiþ | àma eva gudàd eti tato 'lpàlpaü sa-vió-rasaþ || 33 || 12.33av bhidyate pacyate càntraü 12.33dv 'lpàlpaþ sa-vió-rasaþ tulyaþ kuõapa-gandhena picchilaþ pãta-lohitaþ | ÷eùa÷ càpårya jañharaü jañharaü ghoram àvahet || 34 || vardhayet tad adho nàbher à÷u caiti jalàtma-tàm | udrikta-doùa-råpaü ca vyàptaü ca ÷vàsa-tçó-bhramaiþ || 35 || 12.35av vardhate tad adho nàbher 12.35dv vyàptaü ca ÷vàsa-tçó-jvaraiþ chidrodaram idaü pràhuþ parisràvãti càpare | pravçtta-sneha-pànàdeþ sahasàmàmbu-pàyinaþ || 36 || aty-ambu-pànàn mandàgneþ kùãõasyàti-kç÷asya và | ruddhvàmbu-màrgàn anilaþ kapha÷ ca jala-mårchitaþ || 37 || vardhayetàü tad evàmbu tat-sthànàd udarà÷ritau | tataþ syàd udaraü tçùõà-guda-sruti-rujànvitam || 38 || 12.38dv -guda-sruti-rujà-yutam kàsa-÷vàsà-ruci-yutaü nànà-varõa-sirà-tatam | toya-pårõa-dçti-spar÷a-÷abda-prakùobha-vepathu || 39 || 12.39bv nànà-varõa-sirànvitam 12.39bv nànà-varõa-siràcitam 12.39bv nànà-varõa-siràvçtam dakodaraü mahat snigdhaü sthiram àvçtta-nàbhi tat | upekùayà ca sarveùu doùàþ sva-sthànata÷ cyutàþ || 40 || pàkàd dravà dravã-kuryuþ saüdhi-sroto-mukhàny api | sveda÷ ca bàhya-srotaþsu vihatas tiryag-àsthitaþ || 41 || 12.41av pàkàd dravàd dravã-kuryuþ tad evodakam àpyàyya picchàü kuryàt tadà bhavet | gurådaraü sthiraü vçttam àhataü ca na ÷abda-vat || 42 || mçdu vyapeta-ràjãkaü nàbhyàü spçùñaü ca sarpati | tad anådaka-janmàsmin kukùi-vçddhis tato 'dhikam || 43 || siràntardhànam udaka-jañharoktaü ca lakùaõam | vàta-pitta-kapha-plãha-saünipàtodakodaram || 44 || kçcchraü yathottaraü pakùàt paraü pràyo 'pare hataþ | sarvaü ca jàta-salilaü riùñoktopadravànvitam || 45 || janmanaivodaraü sarvaü pràyaþ kçcchra-tamaü matam | balinas tad a-jàtàmbu yatna-sàdhyaü navotthitam || 46 || Nidànasthàna pitta-pradhànàþ kupità yathoktaiþ kopanair malàþ | tatrànilena balinà kùiptaü pittaü hçdi sthitam || 1 || dhamanãr da÷a saüpràpya vyàpnuvat sakalàü tanum | ÷leùma-tvag-rakta-màüsàni pradåùyàntaram à÷ritam || 2 || tvaï-màüsayos tat kurute tvaci varõàn pçthag-vidhàn | pàõóu-hàridra-haritàn pàõóu-tvaü teùu càdhikam || 3 || yato 'taþ pàõóur ity uktaþ sa rogas tena gauravam | dhàtånàü syàc ca ÷aithilyam ojasa÷ ca guõa-kùayaþ || 4 || tato 'lpa-rakta-medasko niþ-sàraþ syàc chlathendriyaþ | mçdyamànair ivàïgair nà dravatà hçdayena ca || 5 || 13.5bv niþ-sàraþ ÷ithilendriyaþ 13.5dv dravatà hçdayena và ÷ånàkùi-kåñaþ sadanaþ kopanaþ ùñhãvano 'lpa-vàk | anna-dviñ ÷i÷ira-dveùã ÷ãrõa-romà hatànalaþ || 6 || 13.6av ÷ånàkùi-kåña-vadanaþ 13.6bv kopanaþ svedano 'lpa-vàk 13.6bv kopanaþ sadano 'lpa-vàk sanna-saktho jvarã ÷vàsã karõa-kùveóã bhramã ÷ramã | sa pa¤ca-dhà pçthag doùaiþ samastair mçttikàdanàt || 7 || 13.7av sanna-sakthã jvarã ÷vàsã pràg-råpam asya hçdaya-spandanaü råkùa-tà tvaci | a-ruciþ pãta-måtra-tvaü svedà-bhàvo 'lpa-vahni-tà || 8 || sàdaþ ÷ramo 'nilàt tatra gàtra-ruk-toda-kampanam | kçùõa-råkùàruõa-sirà-nakha-viõ-måtra-netra-tà || 9 || ÷ophànàhàsya-vairasya-viñ-÷oùàþ pàr÷va-mårdha-ruk | pittàd dharita-pãtàbha-siràdi-tvaü jvaras tamaþ || 10 || tçñ-sveda-mårchà-÷ãtecchà daurgandhyaü kañu-vaktra-tà | varco-bhedo 'mlako dàhaþ kaphàc chukla-siràdi-tà || 11 || tandrà lavaõa-vaktra-tvaü roma-harùaþ svara-kùayaþ | kàsa÷ chardi÷ ca nicayàn mi÷ra-liïgo 'ti-duþ-sahaþ || 12 || 13.12bv harùo romõàü svara-kùayaþ mçt kaùàyànilaü pittam åùarà madhurà kapham | dåùayitvà rasàdãü÷ ca raukùyàd bhuktaü viråkùya ca || 13 || srotàüsy a-pakvaivàpårya kuryàd ruddhvà ca pårva-vat | pàõóu-rogaü tataþ ÷åna-nàbhi-pàdàsya-mehanaþ || 14 || purãùaü kçmi-man mu¤ced bhinnaü sàsçk kaphaü naraþ | yaþ pàõóu-rogã seveta pittalaü tasya kàmalàm || 15 || koùñha-÷àkhà÷rayàü pittaü dagdhvàsçï-màüsam àvahet | hàridra-netra-måtra-tvaï-nakha-vaktra-÷akçt-tayà || 16 || 13.16av koùñha-÷àkhà÷rayaü pittaü dàhà-vipàka-tçùõà-vàn bhekàbho dur-balendriyaþ | bhavet pittolbaõasyàsau pàõóu-rogàd çte 'pi ca || 17 || upekùayà ca ÷ophàóhyà sà kçcchrà kumbha-kàmalà | harita-÷yàva-pãta-tvaü pàõóu-roge yadà bhavet || 18 || vàta-pittàd bhramas tçùõà strãùv a-harùo mçdur jvaraþ | tandrà balànala-bhraü÷o loóharaü taü halãmakam || 19 || alasaü ceti ÷aüsanti teùàü pårvam upadravàþ | ÷opha-pradhànàþ kathitàþ sa evàto nigadyate || 20 || pitta-rakta-kaphàn vàyur duùño duùñàn bahiþ-siràþ | nãtvà ruddha-gatis tair hi kuryàt tvaï-màüsa-saü÷rayam || 21 || utsedhaü saühataü ÷ophaü tam àhur nicayàd ataþ | sarvaü hetu-vi÷eùais tu råpa-bhedàn navàtmakam || 22 || doùaiþ pçthag dvayaiþ sarvair abhighàtàd viùàd api | dvi-dhà và nijam àgantuü sarvàïgaikàïga-jaü ca tam || 23 || pçthånnata-grathita-tà-vi÷eùai÷ ca tri-dhà viduþ | sàmànya-hetuþ ÷ophànàü doùa-jànàü vi÷eùataþ || 24 || vyàdhi-karmopavàsàdi-kùãõasya bhajato drutam | ati-màtram athànyasya gurv-amla-snigdha-÷ãtalam || 25 || 13.25bv -kùãõasya bhajato dravam 13.25cv ati-màtram athànnaü ca lavaõa-kùàra-tãkùõoùõa-÷àkàmbu svapna-jàgaram | mçd-gràmya-màüsa-vallåram a-jãrõa-÷rama-maithunam || 26 || padàter màrga-gamanaü yànena kùobhiõàpi và | ÷vàsa-kàsàtisàràr÷o-jañhara-pradara-jvaràþ || 27 || viùåcy-alasaka-cchardi-garbha-visarpa-pàõóavaþ | anye ca mithyopakràntàs tair doùà vakùasi sthitàþ || 28 || 13.28bv -garbha-visarpa-pàõóu-tà årdhvaü ÷opham adho vastau madhye kurvanti madhya-gàþ | sarvàïga-gàþ sarva-gataü pratyaïgeùu tad-à÷rayàþ || 29 || tat-pårva-råpaü davathuþ siràyàmo 'ïga-gauravam | vàtàc chopha÷ calo råkùaþ khara-romàruõàsitaþ || 30 || saükoca-spanda-harùàrti-toda-bheda-prasupti-màn | kùiprotthàna-÷amaþ ÷ãghram unnamet pãóitas tanuþ || 31 || snigdhoùõa-mardanaiþ ÷àmyed ràtràv alpo divà mahàn | tvak ca sarùapa-lipteva tasmiü÷ cimicimàyate || 32 || pãta-raktàsitàbhàsaþ pittàd à-tàmra-roma-kçt | ÷ãghrànusàra-pra÷amo madhye pràg jàyate tanuþ || 33 || sa-tçó-dàha-jvara-sveda-dava-kleda-mada-bhramaþ | ÷ãtàbhilàùã vió-bhedã gandhã spar÷à-saho mçduþ || 34 || kaõóå-màn pàõóu-roma-tvak kañhinaþ ÷ãtalo guruþ | snigdhaþ ÷lakùõaþ sthiraþ styàno nidrà-chardy-agni-sàda-kçt || 35 || àkrànto nonnamet kçcchra-÷ama-janmà ni÷à-balaþ | sraven nàsçk ciràt picchàü ku÷a-÷astràdi-vikùataþ || 36 || spar÷oùõa-kàïkùã ca kaphàd yathà-svaü dvandva-jàs trayaþ | saükaràd dhetu-liïgànàü nicayàn nicayàtmakaþ || 37 || abhighàtena ÷astràdi-ccheda-bheda-kùatàdibhiþ | himàniloda-dhy-anilair bhallàta-kapikacchu-jaiþ || 38 || 13.38cv himànaloda-dhy-anilair rasaiþ ÷åkai÷ ca saüspar÷àc chvayathuþ syàd visarpa-vàn | bhç÷oùmà lohitàbhàsaþ pràya-÷aþ pitta-lakùaõaþ || 39 || viùa-jaþ sa-viùa-pràõi-parisarpaõa-måtraõàt | daüùñrà-danta-nakhàpàtàd a-viùa-pràõinàm api || 40 || 13.40cv daüùñrà-danta-nakhàghàtàd viõ-måtra-÷ukropahata-mala-vad-vastra-saükaràt | viùa-vçkùànila-spar÷àd gara-yogàvacårõanàt || 41 || 13.41bv -mala-vad-vastra-dhàraõàt mçdu÷ calo 'valambã ca ÷ãghro dàha-rujà-karaþ | navo 'n-upadravaþ ÷ophaþ sàdhyo '-sàdhyaþ pureritaþ || 42 || syàd visarpo 'bhighàtàntair doùair dåùyai÷ ca ÷opha-vat | try-adhiùñhànaü ca taü pràhur bàhyàntar-ubhayà÷rayàt || 43 || yathottaraü ca duþ-sàdhyàs tatra doùà yathà-yatham | prakopaõaiþ prakupità vi÷eùeõa vidàhibhiþ || 44 || dehe ÷ãghraü visarpanti te 'ntar antaþ-sthità bahiþ | bahiþ-sthà dvitaye dvi-sthà vidyàt tatràntar-à÷rayam || 45 || marmopatàpàt saümohàd ayanànàü vighaññanàt | tçùõàti-yogàd vegànàü viùamaü ca pravartanàt || 46 || 13.46av marmopaghàtàt saümohàd 13.46dv viùamàc ca pravartanàt à÷u càgni-bala-bhraü÷àd ato bàhyaü viparyayàt | tatra vàtàt parãsarpo vàta-jvara-sama-vyathaþ || 47 || ÷opha-sphuraõa-nistoda-bhedàyàmàrti-harùa-vàn | pittàd druta-gatiþ pitta-jvara-liïgo 'ti-lohitaþ || 48 || kaphàt kaõóå-yutaþ snigdhaþ kapha-jvara-samàna-ruk | sva-doùa-liïgai÷ cãyante sarve sphoñair upekùitàþ || 49 || te pakva-bhinnàþ svaü svaü ca bibhrati vraõa-lakùaõam | vàta-pittàj jvara-cchardi-mårchàtãsàra-tçó-bhramaiþ || 50 || asthi-bhedàgni-sadana-tamakà-rocakair yutaþ | karoti sarvam aïgaü ca dãptàïgàràvakãrõa-vat || 51 || yaü yaü de÷aü visarpa÷ ca visarpati bhavet sa saþ | ÷àntàïgàràsito nãlo rakto và÷u ca cãyate || 52 || agni-dagdha iva sphoñaiþ ÷ãghra-ga-tvàd drutaü ca saþ | marmànusàrã vãsarpaþ syàd vàto 'ti-balas tataþ || 53 || vyathetàïgaü haret saüj¤àü nidràü ca ÷vàsam ãrayet | hidhmàü ca sa gato 'vasthàm ãdç÷ãü labhate na nà || 54 || kva-cic charmà-rati-grasto bhåmi-÷ayyàsanàdiùu | ceùñamànas tataþ kliùño mano-deha-÷ramodbhavàm || 55 || duù-prabodho '÷nute nidràü so 'gni-visarpa ucyate | kaphena ruddhaþ pavano bhittvà taü bahu-dhà kapham || 56 || raktaü và vçddha-raktasya tvak-sirà-snàva-màüsa-gam | dåùayitvà ca dãrghàõu-vçtta-sthåla-kharàtmanàm || 57 || granthãnàü kurute màlàü raktànàü tãvra-rug-jvaràm | ÷vàsa-kàsàtisàràsya-÷oùa-hidhmà-vami-bhramaiþ || 58 || moha-vaivarõya-mårchàïga-bhaïgàgni-sadanair yutàm | ity ayaü granthi-vãsarpaþ kapha-màruta-kopa-jaþ || 59 || kapha-pittàj jvaraþ stambho nidrà-tandrà-÷iro-rujaþ | aïgàvasàda-vikùepa-pralàpà-rocaka-bhramàþ || 60 || mårchàgni-hànir bhedo 'sthnàü pipàsendriya-gauravam | àmopave÷anaü lepaþ srotasàü sa ca sarpati || 61 || pràyeõàmà÷aye gçhõann eka-de÷aü na càti-ruk | piñikair avakãrõo 'ti-pãta-lohita-pàõóuraiþ || 62 || mecakàbho 'sitaþ snigdho malinaþ ÷opha-vàn guruþ | gambhãra-pàkaþ pràjyoùmà spçùñaþ klinno 'vadãryate || 63 || 13.63av mecakàbho 'sita-snigdho païka-vac-chãrõa-màüsa÷ ca spaùña-snàyu-sirà-gaõaþ | ÷ava-gandhi÷ ca vãsarpaü kardamàkhyam u÷anti tam || 64 || sarva-jo lakùaõaiþ sarvaiþ sarva-dhàtv-atisarpaõaþ | bàhya-hetoþ kùatàt kruddhaþ sa-raktaü pittam ãrayan || 65 || 13.65bv sarva-dhàtv-abhisarpaõaþ visarpaü màrutaþ kuryàt kulattha-sadç÷ai÷ citam | sphoñaiþ ÷opha-jvara-rujà-dàhàóhyaü ÷yàva-lohitam || 66 || pçthag doùais trayaþ sàdhyà dvandva-jà÷ càn-upadravàþ | a-sàdhyau kùata-sarvotthau sarve càkrànta-marmakàþ || 67 || ÷ãrõa-snàyu-sirà-màüsàþ praklinnàþ ÷ava-gandhayaþ || 67ªab || Nidànasthàna mithyàhàra-vihàreõa vi÷eùeõa virodhinà | sàdhu-nindà-vadhànya-sva-haraõàdyai÷ ca sevitaiþ || 1 || pàpmabhiþ karmabhiþ sadyaþ pràktanair verità malàþ | siràþ prapadya tiryag-gàs tvag-lasãkàsçg-àmiùam || 2 || 14.2bv pràktanaiþ prerità malàþ dåùayanti ÷lathã-kçtya ni÷carantas tato bahiþ | tvacaþ kurvanti vaivarõyaü duùñàþ kuùñham u÷anti tat || 3 || 14.3av dåùayantaþ ÷lathã-kçtya kàlenopekùitaü yasmàt sarvaü kuùõàti tad vapuþ | prapadya dhàtån vyàpyàntaþ sarvàn saükledya càvahet || 4 || sa-sveda-kleda-saükothàn kçmãn såkùmàn su-dàruõàn | roma-tvak-snàyu-dhamanã-taruõàsthãni yaiþ kramàt || 5 || bhakùayec chvitram asmàc ca kuùñha-bàhyam udàhçtam | kuùñhàni sapta-dhà doùaiþ pçthaï mi÷raiþ samàgataiþ || 6 || 14.6dv pçthag dvandvaiþ samàgataiþ sarveùv api tri-doùeùu vyapade÷o 'dhika-tvataþ | vàtena kuùñhaü kàpàlaü pittàd audumbaraü kaphàt || 7 || maõóalàkhyaü vicarcã ca çkùàkhyaü vàta-pitta-jam | carmaika-kuùñha-kiñibha-sidhmàlasa-vipàdikàþ || 8 || 14.8bv çkùàkùaü vàta-pitta-jam vàta-÷leùmodbhavàþ ÷leùma-pittàd dadrå-÷atàruùã | puõóarãkaü sa-visphoñaü pàmà carma-dalaü tathà || 9 || sarvaiþ syàt kàkaõaü pårvaü trikaü dadru sa-kàkaõam | puõóarãkarkùa-jihve ca mahà-kuùñhàni sapta tu || 10 || 14.10bv trikaü dadråþ sa-kàkaõà 14.10cv puõóarãkar÷ya-jihve ca ati-÷lakùõa-khara-spar÷a-khedà-sveda-vi-varõa-tàþ | dàhaþ kaõóås tvaci svàpas todaþ koñhonnatiþ ÷ramaþ || 11 || vraõànàm adhikaü ÷ålaü ÷ãghrotpatti÷ cira-sthitiþ | råóhànàm api råkùa-tvaü nimitte 'lpe 'pi kopanam || 12 || roma-harùo 'sçjaþ kàrùõyam kuùñha-lakùaõam agra-jam | kçùõàruõa-kapàlàbhaü råkùaü suptaü kharaü tanu || 13 || vistçtà-sama-pary-antaü hçùitair romabhi÷ citam | todàóhyam alpa-kaõóåkaü kàpàlaü ÷ãghra-sarpi ca || 14 || 14.14bv dåùitair romabhi÷ citam pakvodumbara-tàmra-tvag-roma gaura-sirà-citam | bahalaü bahala-kleda-raktaü dàha-rujàdhikam || 15 || 14.15bv -roma gaura-sirà-tatam 14.15cv bahulaü bahula-kleda- à÷åtthànàvadaraõa-kçmi vidyàd udumbaram | sthiraü styànaü guru snigdhaü ÷veta-raktam an-à÷u-gam || 16 || anyo-'nya-saktam utsannaü bahu-kaõóå-sruti-krimi | ÷lakùõa-pãtàbha-pary-antaü maõóalaü parimaõóalam || 17 || 14.17av anyo-'nya-saktam ucchånaü 14.17av anyo-'nya-saktam utsaïgaü sa-kaõóå-piñikà ÷yàvà lasãkàóhyà vicarcikà | paruùaü tanu raktàntam antaþ-÷yàvaü samunnatam || 18 || sa-toda-dàha-ruk-kledaü karka÷aiþ piñikai÷ citam | çkùa-jihvàkçti proktam çkùa-jihvaü bahu-krimi || 19 || 14.19cv ç÷ya-jihvàkçti proktam 14.19dv ç÷ya-jihvaü bahu-krimi hasti-carma-khara-spar÷aü carmaikàkhyaü mahà÷rayam | a-svedaü matsya-÷akala-saünibhaü kiñibhaü punaþ || 20 || råkùaü kiõa-khara-spar÷aü kaõóå-mat paruùàsitam | sidhmaü råkùaü bahiþ snigdham antar ghçùñaü rajaþ kiret || 21 || ÷lakùõa-spar÷aü tanu ÷veta-tàmraü daugdhika-puùpa-vat | pràyeõa cordhva-kàye syàd gaõóaiþ kaõóå-yutai÷ citam || 22 || raktair alasakaü pàõi-pàda-dàryo vipàdikàþ | tãvràrtyo manda-kaõóva÷ ca sa-ràga-piñikàcitàþ || 23 || dãrgha-pratànà dårvà-vad atasã-kusuma-cchaviþ | utsanna-maõóalà dadråþ kaõóå-maty anuùaïgiõã || 24 || sthåla-målaü sa-dàhàrti rakta-÷yàvaü bahu-vraõam | ÷atàruþ kleda-jantv-àóhyaü pràya-÷aþ parva-janma ca || 25 || raktàntam antarà pàõóu kaõóå-dàha-rujànvitam | sotsedham àcitaü raktaiþ padma-pattram ivàü÷ubhiþ || 26 || ghana-bhåri-lasãkàsçk-pràyam à÷u vibhedi ca | puõóarãkaü tanu-tvagbhi÷ citaü sphoñaiþ sitàruõaiþ || 27 || visphoñaü piñikàþ pàmà kaõóå-kleda-rujàdhikàþ | såkùmàþ ÷yàvàruõà bahvyaþ pràyaþ sphik-pàõi-kårpare || 28 || sa-sphoñam a-spar÷a-sahaü kaõóåùà-toda-dàha-vat | raktaü dalac carma-dalaü kàkaõaü tãvra-dàha-ruk || 29 || pårvaü raktaü ca kçùõaü ca kàkaõantã-phalopamam | kuùñha-liïgair yutaü sarvair naika-varõaü tato bhavet || 30 || doùa-bhedãya-vihitair àdi÷el liïga-karmabhiþ | kuùñheùu doùolbaõa-tàü sarva-doùolbaõaü tyajet || 31 || riùñoktaü yac ca yac càsthi-majja-÷ukra-samà÷rayam | yàpyaü medo-gataü kçcchraü pitta-dvandvàsra-màüsa-gam || 32 || a-kçcchraü kapha-vàtàóhyaü tvak-stham eka-malaü ca yat | tatra tvaci sthite kuùñhe toda-vaivarõya-råkùa-tàþ || 33 || sveda-svàpa-÷vayathavaþ ÷oõite pi÷ite punaþ | pàõi-pàdà÷ritàþ sphoñàþ kledaþ saüdhiùu càdhikam || 34 || kauõyaü gati-kùayo 'ïgànàü dalanaü syàc ca medasi | nàsà-bhaïgo 'sthi-majja-sthe netra-ràgaþ svara-kùayaþ || 35 || kùate ca kçmayaþ ÷ukre sva-dàràpatya-bàdhanam | yathà-pårvaü ca sarvàõi syur liïgàny asçg-àdiùu || 36 || 14.36bv sva-dàràpatya-dhàvanam kuùñhaika-saübhavaü ÷vitraü kilàsaü dàruõaü ca tat | nirdiùñam a-parisràvi tri-dhàtådbhava-saü÷rayam || 37 || 14.37bv kilàsaü càruõaü ca tat vàtàd råkùàruõaü pittàt tàmraü kamala-pattra-vat | sa-dàhaü roma-vidhvaüsi kaphàc chvetaü ghanaü guru || 38 || sa-kaõóu ca kramàd rakta-màüsa-medaþsu càdi÷et | varõenaivedçg ubhayaü kçcchraü tac cottarottaram || 39 || a-÷ukla-romà-bahalam a-saüsçùñaü mitho navam | an-agni-dagdha-jaü sàdhyaü ÷vitraü varjyam ato 'nya-thà || 40 || 14.40av a-÷ukla-romà-bahulam 14.40bv a-saüsçùñam atho navam guhya-pàõi-talauùñheùu jàtam apy a-ciran-tanam | spar÷aikàhàra-÷ayyàdi-sevanàt pràya-÷o gadàþ || 41 || sarve saücàriõo netra-tvag-vikàrà vi÷eùataþ | kçmayas tu dvi-dhà proktà bàhyàbhyantara-bhedataþ || 42 || bahir-mala-kaphàsçg-vió-janma-bhedàc catur-vidhàþ | nàmato viü÷ati-vidhà bàhyàs tatrà-mçjodbhavàþ || 43 || 14.43dv bàhyàs tatra malodbhavàþ 14.43dv bàhyàs tatràsçg-udbhavàþ tila-pramàõa-saüsthàna-varõàþ ke÷àmbarà÷rayàþ | bahu-pàdà÷ ca såkùmà÷ ca yåkà likùà÷ ca nàmataþ || 44 || dvi-dhà te koñha-piñikà-kaõóå-gaõóàn prakurvate | kuùñhaika-hetavo 'ntar-jàþ ÷leùma-jàs teùu càdhikam || 45 || madhurànna-guóa-kùãra-dadhi-saktu-navaudanaiþ | ÷akçj-jà bahu-vió-dhànya-parõa-÷àkolakàdibhiþ || 46 || 14.46av madhuràmla-guóa-kùãra- 14.46dv -parõa-÷àkaukulàdibhiþ kaphàd àmà÷aye jàtà vçddhàþ sarpanti sarvataþ | pçthu-bradhna-nibhàþ ke-cit ke-cid gaõóå-padopamàþ || 47 || råóha-dhànyàïkuràkàràs tanu-dãrghàs tathàõavaþ | ÷vetàs tàmràvabhàsà÷ ca nàmataþ sapta-dhà tu te || 48 || antràdà udaràveùñà hçdayàdà mahà-kuhàþ | kuravo darbha-kusumàþ su-gandhàs te ca kurvate || 49 || 14.49av antràdà udaràviùñà 14.49bv hçdayàdà mahà-ruhàþ 14.49cv curavo darbha-kusumàþ hçl-làsam àsya-sravaõam a-vipàkam a-rocakam | mårchà-chardi-jvarànàha-kàr÷ya-kùavathu-pãnasàn || 50 || rakta-vàhi-sirotthànà rakta-jà jantavo 'õavaþ | a-pàdà vçtta-tàmrà÷ ca saukùmyàt ke-cid a-dar÷anàþ || 51 || 14.51av rakta-vàhi-sirà-sthànàd 14.51av rakta-vàhi-sirà-sthànà ke÷àdà roma-vidhvaüsà roma-dvãpà udumbaràþ | ùañ te kuùñhaika-karmàõaþ saha-saurasa-màtaraþ || 52 || 14.52dc saha-jà rasa-màtaraþ pakvà÷aye purãùotthà jàyante 'dho-visarpiõaþ | vçddhàþ santo bhaveyu÷ ca te yadàmà÷ayon-mukhàþ || 53 || 14.53cv vçddhàs te syur bhaveyu÷ ca tadàsyodgàra-niþ÷vàsà vió-gandhànuvidhàyinaþ | pçthu-vçtta-tanu-sthålàþ ÷yàva-pãta-sitàsitàþ || 54 || te pa¤ca nàmnà kçmayaþ kakeruka-makerukàþ | sausuràdàþ sulånàkhyà lelihà janayanti ca || 55 || 14.55av sausuràdàþ ÷alånàkhyà vió-bheda-÷åla-viùñambha-kàr÷ya-pàruùya-pàõóu-tàþ | roma-harùàgni-sadana-guda-kaõóår vinirgamàt || 56 || 14.56dv -guda-kaõóår vinirgatàþ 14.56dv -guda-kaõóår vi-màrga-gàþ Nidànasthàna sarvàrthàn-artha-karaõe vi÷vasyàsyaika-kàraõam | a-duùña-duùñaþ pavanaþ ÷arãrasya vi÷eùataþ || 1 || sa vi÷va-karmà vi÷vàtmà vi÷va-råpaþ prajàpatiþ | sraùñà dhàtà vibhur viùõuþ saühartà mçtyur antakaþ || 2 || tad-a-duùñau prayatnena yatitavyam ataþ sadà | tasyoktaü doùa-vij¤àne karma pràkçta-vaikçtam || 3 || samàsàd vyàsato doùa-bhedãye nàma dhàma ca | praty-ekaü pa¤ca-dhà càro vyàpàra÷ ceha vaikçtam || 4 || tasyocyate vibhàgena sa-nidànaü sa-lakùaõam | dhàtu-kùaya-karair vàyuþ kupyaty ati-niùevitaiþ || 5 || a-saükhyam api saükhyàya yad a÷ãtyà pureritam 5.1+(1)ab || 15.5.1+(1)bv yathà÷ãty apareritam caran srotaþsu rikteùu bhç÷aü tàny eva pårayan | tebhyo 'nya-doùa-pårõebhyaþ pràpya vàvaraõaü balã || 6 || tatra pakvà÷aye kruddhaþ ÷ålànàhàntra-kåjanam | mala-rodhà÷ma-vardhmàr÷as-trika-pçùñha-kañã-graham || 7 || karoty adhara-kàye ca tàüs tàn kçcchràn upadravàn | àmà÷aye tçó-vamathu-÷vàsa-kàsa-viùåcikàþ || 8 || 15.8av karoty adhara-kàyeùu kaõñhoparodham udgàràn vyàdhãn årdhvaü ca nàbhitaþ | ÷rotràdiùv indriya-vadhaü tvaci sphuñana-råkùa-te || 9 || rakte tãvrà rujaþ svàpaü tàpaü ràgaü vi-varõa-tàm | aråüùy annasya viùñambham a-ruciü kç÷a-tàü bhramam || 10 || 15.10cv aråüùy aïgasya viùñambham màüsa-medo-gato granthãüs todàóhyàn karka÷ठchramam | gurv aïgaü càti-ruk stabdhaü muùñi-daõóa-hatopamam || 11 || 15.11bv todàóhyàn karka÷ठchramàn 15.11bv todàóhyàn karka÷àn bhç÷am asthi-sthaþ sakthi-saüdhy-asthi-÷ålaü tãvraü bala-kùayam | majja-stho 'sthiùu sauùiryam a-svapnaü saütatàü rujam || 12 || 15.12dv a-svapnaü stabdha-tàü rujam ÷ukrasya ÷ãghram utsargaü saïgaü vikçtim eva và | tad-vad garbhasya ÷ukra-sthaþ siràsv àdhmàna-rikta-te || 13 || tat-sthaþ snàva-sthitaþ kuryàd gçdhrasy-àyàma-kubja-tàþ | vàta-pårõa-dçti-spar÷aü ÷ophaü saüdhi-gato 'nilaþ || 14 || 15.14bv gçdhrasy-àyàma-kubja-tàm prasàraõàku¤canayoþ pravçttiü ca sa-vedanàm | sarvàïga-saü÷rayas toda-bheda-sphuraõa-bha¤janam || 15 || stambhanàkùepaõa-svàpa-saüdhy-àku¤cana-kampanam | yadà tu dhamanãþ sarvàþ kruddho 'bhyeti muhur muhuþ || 16 || tadàïgam àkùipaty eùa vyàdhir àkùepakaþ smçtaþ | adhaþ pratihato vàyur vrajann årdhvaü hçd-à÷ritàþ || 17 || 15.17dv vrajann årdhvaü hçd-à÷rayàþ nàóãþ pravi÷ya hçdayaü ÷iraþ ÷aïkhau ca pãóayan | àkùipet parito gàtraü dhanur-vac càsya nàmayet || 18 || 15.18bv ÷iraþ ÷aïkhau ca pãóayet kçcchràd ucchvasiti stabdha-srasta-mãlita-dçk tataþ | kapota iva kåjec ca niþ-saüj¤aþ so 'patantrakaþ || 19 || sa eva càpatànàkyho mukte tu marutà hçdi | a÷nuvãta muhuþ svàsthyaü muhur a-svàsthyam àvçte || 20 || 15.20cv a÷nuvãta iva svàsthyaü garbha-pàta-samutpannaþ ÷oõitàti-sravotthitaþ | abhighàta-samuttha÷ ca du÷-cikitsya-tamo hi saþ || 21 || manye saüstabhya vàto 'ntar àyacchan dhamanãr yadà | vyàpnoti sakalaü dehaü jatrur àyamyate tadà || 22 || 15.22bv àgacchan dhamanãr yadà antar dhanur ivàïgaü ca vegaiþ stambhaü ca netrayoþ | karoti jçmbhàü da÷anaü da÷anànàü kaphodvamam || 23 || pàr÷vayor vedanàü vàkya-hanu-pçùñha-÷iro-graham | antar-àyàma ity eùa bàhyàyàma÷ ca tad-vidhaþ || 24 || dehasya bahir-àyàmàt pçùñhato nãyate ÷iraþ | ura÷ cotkùipyate tatra kandharà càvamçdyate || 25 || 15.25bv pçùñhato hriyate ÷iraþ danteùv àsye ca vaivarõyaü prasvedaþ srasta-gàtra-tà | bàhyàyàmaü dhanuþ-ùkambhaü bruvate veginaü ca tam || 26 || 15.26cv bàhyàyàmaü dhanuþ-stambhaü vraõaü marmà÷ritaü pràpya samãraõa-samãraõàt | vyàyacchanti tanuü doùàþ sarvàm à-pàda-mastakam || 27 || 15.27av vraõaü marmà÷rayaü pràpya tçùyataþ pàõóu-gàtrasya vraõàyàmaþ sa varjitaþ | gate vege bhavet svàsthyaü sarveùv àkùepakeùu ca || 28 || 15.28dv sarveùv àkùepakeùu tu jihvàti-lekhanàc chuùka-bhakùaõàd abhighàtataþ | kupito hanu-måla-sthaþ sraüsayitvànilo hanå || 29 || karoti vivçtàsya-tvam atha-và saüvçtàsya-tàm | hanu-sraüsaþ sa tena syàt kçcchràc carvaõa-bhàùaõam || 30 || vàg-vàhinã-sirà-saüstho jihvàü stambhayate 'nilaþ | jihvà-stambhaþ sa tenànna-pàna-vàkyeùv an-ã÷a-tà || 31 || ÷irasà bhàra-haraõàd ati-hàsya-prabhàùaõàt | uttràsa-vaktra-kùavathoþ khara-kàrmuka-karùaõàt || 32 || 15.32cv ucchvàsa-vakra-kùavathu- 15.32cv uttràsa-vaktra-kùavathu- 15.32dv -khara-kàrmuka-karùaõàt viùamàd upadhànàc ca kañhinànàü ca carvaõàt | vàyur vivçddhas tais tai÷ ca vàtalair årdhvam àsthitaþ || 33 || vakrã-karoti vaktràrdham uktaü hasitam ãkùitam | tato 'sya kampate mårdhà vàk-saïgaþ stabdha-netra-tà || 34 || 15.34dv vàg-bhaïgaþ stabdha-netra-tà danta-càlaþ svara-bhraü÷aþ ÷ruti-hàniþ kùava-grahaþ | gandhà-j¤ànaü smçter mohas tràsaþ suptasya jàyate || 35 || niùñhãvaþ pàr÷vato yàyàd ekasyàkùõo nimãlanam | jatror årdhvaü rujà tãvrà ÷arãràrdhe 'dhare 'pi và || 36 || tam àhur arditaü ke-cid ekàyàmam athàpare | raktam à÷ritya pavanaþ kuryàn mårdha-dharàþ siràþ || 37 || råkùàþ sa-vedanàþ kçùõàþ so '-sàdhyaþ syàt sirà-grahaþ | gçhãtvàrdhaü tanor vàyuþ siràþ snàyår vi÷oùya ca || 38 || pakùam anya-taraü hanti saüdhi-bandhàn vimokùayan | kçtsno 'rdha-kàyas tasya syàd a-karmaõyo vi-cetanaþ || 39 || ekàïga-rogaü taü ke-cid anye pakùa-vadhaü viduþ | sarvàïga-rogaü tad-vac ca sarva-kàyà÷rite 'nile || 40 || ÷uddha-vàta-hataþ pakùaþ kçcchra-sàdhya-tamo mataþ | kçcchras tv anyena saüsçùño vivarjyaþ kùaya-hetukaþ || 41 || àma-baddhàyanaþ kuryàt saüsthabhyàïgaü kaphànvitaþ | a-sàdhyaü hata-sarvehaü daõóa-vad daõóakaü marut || 42 || aüsa-måla-sthito vàyuþ siràþ saükocya tatra-gàþ | bàhu-praspandita-haraü janayaty ava-bàhukam || 43 || talaü praty aïgulãnàü yà kaõóarà bàhu-pçùñhataþ | bàhu-ceùñàpaharaõã vi÷vàcã nàma sà smçtà || 44 || 15.44cv bàhvoþ karma-kùaya-karã vàyuþ kañyàü sthitaþ sakthnaþ kaõóaràm àkùiped yadà | tadà kha¤jo bhavej jantuþ païguþ sakthnor dvayor api || 45 || kampate gamanàrambhe kha¤jann iva ca yàti yaþ | kalàya-kha¤jaü taü vidyàn mukta-saüdhi-prabandhanam || 46 || ÷ãtoùõa-drava-saü÷uùka-guru-snigdhair niùevitaiþ | jãrõà-jãrõe tathàyàsa-saükùobha-svapna-jàgaraiþ || 47 || sa-÷leùma-medaþ-pavanam àmam aty-artha-saücitam | abhibhåyetaraü doùam årå cet pratipadyate || 48 || sakthy-asthãni prapåryàntaþ ÷leùmaõà stimitena tat | tadà skabhnàti tenorå stabdhau ÷ãtàvacetanau || 49 || 15.49cv tadà skandati tenorå 15.49cv tadà skannàti tenorå parakãyàv iva gurå syàtàm ati-bhç÷a-vyathau | dhyànàïga-marda-staimitya-tandrà-chardy-a-ruci-jvaraiþ || 50 || saüyutau pàda-sadana-kçcchroddharaõa-suptibhiþ | tam åru-stambham ity àhur àóhya-vàtam athàpare || 51 || 15.51av saüyuktau pàda-sadana- vàta-÷oõita-jaþ ÷opho jànu-madhye mahà-rujaþ | j¤eyaþ kroùñuka-÷ãrùa÷ ca sthålaþ kroùñuka-÷ãrùa-vat || 52 || 15.52dv sthålaþ kroùñuka-mårdha-vat ruk pàde viùama-nyaste ÷ramàd và jàyate yadà | vàtena gulpham à÷ritya tam àhur vàta-kaõñakam || 53 || pàrùõiü praty aïgulãnàü yà kaõóarà màrutàrdità | sakthy-utkùepaü nigçhõàti gçdhrasãü tàü pracakùate || 54 || vi÷vàcã gçdhrasã coktà khallis tãvra-rujànvite | hçùyete caraõau yasya bhavetàü ca prasupta-vat || 55 || 15.55bv khallis tãvra-rujànvità pàda-harùaþ sa vij¤eyaþ kapha-màruta-kopa-jaþ | pàdayoþ kurute dàhaü pittàsçk-sahito 'nilaþ || 56 || vi÷eùata÷ caïkramite pàda-dàhaü tam àdi÷et || 56ªab || 15.56ªav vi÷eùata÷ caïkramataþ Nidànasthàna vidàhy annaü viruddhaü ca tat tac càsçk-pradåùaõam | bhajatàü vidhi-hãnaü ca svapna-jàgara-maithunam || 1 || 16.1bv tat tathàsçk-pradåùaõam pràyeõa su-kumàràõàm a-caïkramaõa-÷ãlinàm | abhighàtàd a-÷uddhe÷ ca nçõàm asçji dåùite || 2 || vàtalaiþ ÷ãtalair vàyur vçddhaþ kruddho vi-màrga-gaþ | tàdç÷aivàsçjà ruddhaþ pràk tad eva pradåùayet || 3 || 16.3cv tàdç÷enàsçjà ruddhaþ àóhya-rogaü khuóaü vàta-balàsaü vàta-÷oõitam | tad àhur nàmabhis tac ca pårvaü pàdau pradhàvati || 4 || 16.4bv -palà÷aü vàta-÷oõitam vi÷eùàd yàna-yànàd yaiþ pralambau tasya lakùaõam | bhaviùyataþ kuùñha-samaü tathà sàdaþ ÷lathàïga-tà || 5 || jànu-jaïghoru-kañy-aüsa-hasta-pàdàïga-saüdhiùu | kaõóå-sphuraõa-nistoda-bheda-gaurava-supta-tàþ || 6 || bhåtvà bhåtvà praõa÷yanti muhur àvir-bhavanti ca | pàdayor målam àsthàya kadà-cid dhastayor api || 7 || àkhor iva viùaü kruddhaü kçtsnaü dehaü vidhàvati | tvaï-màüsà÷rayam uttànaü tat pårvaü jàyate tataþ || 8 || kàlàntareõa gambhãraü sarvàn dhàtån abhidravat | kaõóv-àdi-saüyutottàne tvak tàmrà ÷yàva-lohità || 9 || sàyàmà bhç÷a-dàhoùà gambhãre 'dhika-pårva-ruk | ÷vayathur grathitaþ pàkã vàyuþ saüdhy-asthi-majjasu || 10 || chindann iva caraty antar vakrã-kurvaü÷ ca vega-vàn | karoti kha¤jaü païguü và ÷arãre sarvata÷ caran || 11 || 16.11av chindann iva carann antar vàte 'dhike 'dhikaü tatra ÷åla-sphuraõa-todanam | ÷ophasya raukùya-kçùõa-tva-÷yàva-tà-vçddhi-hànayaþ || 12 || dhamany-aïguli-saüdhãnàü saükoco 'ïga-graho 'ti-ruk | ÷ãta-dveùàn-upa÷ayau stambha-vepathu-suptayaþ || 13 || rakte ÷opho 'ti-ruk todas tàmra÷ cimicimàyate | snigdha-råkùaiþ ÷amaü naiti kaõóå-kleda-samanvitaþ || 14 || pitte vidàhaþ saümohaþ svedo mårchà madaþ sa-tçñ | spar÷à-kùama-tvaü rug ràgaþ ÷ophaþ pàko bhç÷oùma-tà || 15 || kaphe staimitya-guru-tà-supti-snigdha-tva-÷ita-tàþ | kaõóår mandà ca rug dvandva-sarva-liïgaü ca saükare || 16 || eka-doùànugaü sàdhyaü navaü yàpyaü dvi-doùa-jam | tri-doùa-jaü tyajet sràvi stabdham arbuda-kàri ca || 17 || 16.17cv tri-doùaü tat tyajet sràvi rakta-màrgaü nihatyà÷u ÷àkhà-saüdhiùu màrutaþ | nivi÷yànyo-'nyam àvàrya vedanàbhir haraty asån || 18 || 16.18av rakta-màrgaü nihanty à÷u vàyau pa¤càtmake pràõo raukùya-vyàyàma-laïghanaiþ | aty-àhàràbhighàtàdhva-vegodãraõa-dhàraõaiþ || 19 || 16.19bv råkùa-vyàyàma-laïghanaiþ kupita÷ cakùur-àdãnàm upaghàtaü pravartayet | pãnasàrdita-tçñ-kàsa-÷vàsàdãü÷ càmayàn bahån || 20 || udànaþ kùavathådgàra-cchardi-nidrà-vidhàraõaiþ | guru-bhàràti-rudita-hàsyàdyair vikçto gadàn || 21 || 16.21bv -cchardi-nidràvadhàraõaiþ kaõñha-rodha-mano-bhraü÷a-cchardy-a-rocaka-pãnasàn | kuryàc ca gala-gaõóàdãüs tàüs tठjatrårdhva-saü÷rayàn || 22 || vyàno 'ti-gamana-dhyàna-krãóà-viùama-ceùñitaiþ | virodhi-råkùa-bhã-harùa-viùàdàdyai÷ ca dåùitaþ || 23 || 16.23av vyàno 'ti-gamana-sthàna- puüs-tvotsàha-bala-bhraü÷a-÷opha-cittotplava-jvaràn | sarvàïga-roga-nistoda-roma-harùàïga-supta-tàþ || 24 || 16.24dv -roma-harùàïga-supti-tàþ kuùñhaü visarpam anyàü÷ ca kuryàt sarvàïga-gàn gadàn | samàno viùamà-jãrõa-÷ãta-saükãrõa-bhojanaiþ || 25 || karoty a-kàla-÷ayana-jàgaràdyai÷ ca dåùitaþ | ÷åla-gulma-grahaõy-àdãn pakvàmà÷aya-jàn gadàn || 26 || apàno råkùa-gurv-anna-vegàghàtàti-vàhanaiþ | yàna-yànàsana-sthàna-caïkramai÷ càti-sevitaiþ || 27 || 16.27bv -vega-ghàtàti-vàhanaiþ kupitaþ kurute rogàn kçcchràn pakvà÷ayà÷rayàn | måtra-÷ukra-pradoùàr÷o-guda-bhraü÷àdikàn bahån || 28 || sarvaü ca màrutaü sàmaü tandrà-staimitya-gauravaiþ | snigdha-tvà-rocakàlasya-÷aitya-÷ophàgni-hànibhiþ || 29 || kañu-råkùàbhilàùeõa tad-vidhopa÷ayena ca | yuktaü vidyàn nir-àmaü tu tandràdãnàü viparyayàt || 30 || vàyor àvaraõaü càto bahu-bhedaü pravakùyate | liïgaü pittàvçte dàhas tçùõà ÷ålaü bhramas tamaþ || 31 || 16.31bv bahu-bhedaü pracakùyate kañukoùõàmla-lavaõair vidàhaþ ÷ãta-kàma-tà | ÷aitya-gaurava-÷ålàni kañv-àdy-upa÷ayo 'dhikam || 32 || laïghanàyàsa-råkùoùõa-kàma-tà ca kaphàvçte | raktàvçte sa-dàhàrtis tvaï-màüsàntara-jà bhç÷am || 33 || bhavec ca ràgã ÷vayathur jàyante maõóalàni ca | màüsena kañhinaþ ÷opho vi-varõaþ piñikàs tathà || 34 || harùaþ pipãlikànàü ca saücàra iva jàyate | calaþ snigdho mçduþ ÷ãtaþ ÷opho gàtreùv a-rocakaþ || 35 || 16.35av harùaþ pipãlikàdãnàü àóhya-vàta iti j¤eyaþ sa kçcchro medasàvçte | spar÷am asthy-àvçte 'ty-uùõaü pãóanaü càbhinandati || 36 || såcyeva tudyate 'ty-artham aïgaü sãdati ÷ålyate | majjàvçte vinamanaü jçmbhaõaü pariveùñanam || 37 || ÷ålaü ca pãóyamànena pàõibhyàü labhate sukham | ÷ukràvçte 'ti-vego và na và niù-phala-tàpi và || 38 || 16.38av ÷ålaü ca pãóyamàne ca 16.38av ÷ålaü ca pãóyamàne tu 16.38dv na và niù-phala-tàpi ca bhukte kukùau rujà jãrõe ÷àmyaty annàvçte 'nile | måtrà-pravçttir àdhmànaü vaster måtràvçte bhavet || 39 || 16.39dv vastau måtràvçte bhavet vió-àvçte vibandho 'dhaþ sva-sthàne parikçntati | vrajaty à÷u jaràü sneho bhukte cànahyate naraþ || 40 || 16.40av vió-àvçte 'ti-vió-rodhaþ 16.40bv sve sthàne parikçntati ÷akçt pãóitam annena duþkhaü ÷uùkaü ciràt sçjet | sarva-dhàtv-àvçte vàyau ÷roõi-vaïkùaõa-pçùñha-ruk || 41 || vilomo màruto '-svasthaü hçdayaü pãóyate 'ti ca | bhramo mårchà rujà dàhaþ pittena pràõa àvçte || 42 || 16.42av vilomo màruto '-svàsthyaü 16.42cv bhramo mårchà rujànàhaþ vidagdhe 'nne ca vamanam udàne 'pi bhramàdayaþ | dàho 'ntar årjà-bhraü÷a÷ ca dàho vyàne ca sarva-gaþ || 43 || 16.43dv dàho vyàne tu sarva-gaþ klamo 'ïga-ceùñà-saïga÷ ca sa-saütàpaþ sa-vedanaþ | samàna åùmopahatir ati-svedo '-ratiþ sa-tçñ || 44 || 16.44av klamo 'ïga-ceùñà-bhaïga÷ ca dàha÷ ca syàd apàne tu male hàridra-varõa-tà | rajo-'tivçttis tàpa÷ ca yoni-mehana-pàyuùu || 45 || 16.45cv rajo-'ti-vçddhis tàpa÷ ca ÷leùmaõà tv àvçte pràõe sàdas tandrà-rucir vamiþ | ùñhãvanaü kùavathådgàra-niþ÷vàsocchvàsa-saügrahaþ || 46 || udàne guru-gàtra-tvam a-rucir vàk-svara-grahaþ | bala-varõa-praõà÷a÷ ca vyàne parvàsthi-vàg-grahaþ || 47 || 16.47dv vyàne pàr÷vàsthi-vàg-grahaþ guru-tàïgeùu sarveùu skhalitaü ca gatau bhç÷am | samàne 'ti-himàïga-tvam a-svedo manda-vahni-tà || 48 || apàne sa-kaphaü måtra-÷akçtaþ syàt pravartanam | iti dvà-viü÷ati-vidhaü vàyor àvaraõaü viduþ || 49 || 16.49av apàne sa-kaphaü måtraü 16.49bv ÷akçtaþ syàt pravartanam pràõàdayas tathànyo-'nyam àvçõvanti yathà-kramam | sarve 'pi viü÷ati-vidhaü vidyàd àvaraõaü ca tat || 50 || 16.50bv àvçõvanti yathà-yatham niþ÷vàsocchvàsa-saürodhaþ prati÷yàyaþ ÷iro-grahaþ | hçd-rogo mukha-÷oùa÷ ca pràõenodàna àvçte || 51 || 16.51cv hçd-rogo mukha-roga÷ ca udànenàvçte pràõe varõaujo-bala-saükùayaþ | di÷ànayà ca vibhajet sarvam àvaraõaü bhiùak || 52 || sthànàny avekùya vàtànàü vçddhiü hàniü ca karmaõàm | pràõàdãnàü ca pa¤cànàü mi÷ram àvaraõaü mithaþ || 53 || pittàdibhir dvà-da÷abhir mi÷ràõàü mi÷ritai÷ ca taiþ | mi÷raiþ pittàdibhis tad-van mi÷raõàbhir aneka-dhà || 54 || tàratamya-vikalpàc ca yàty àvçtir a-saükhya-tàm | tàü lakùayed avahito yathà-svaü lakùaõodayàt || 55 || ÷anaiþ ÷anai÷ copa÷ayàd gåóhàm api muhur muhuþ | vi÷eùàj jãvitaü pràõa udàno balam ucyate || 56 || syàt tayoþ pãóanàd dhànir àyuùa÷ ca balasya ca | àvçtà vàyavo '-j¤àtà j¤àtà và vatsaraü sthitàþ || 57 || prayatnenàpi duþ-sàdhyà bhaveyur vàn-upakramàþ | vidradhi-plãha-hçd-roga-gulmàgni-sadanàdayaþ || 58 || bhavanty upadravàs teùàm àvçtànàm upekùaõàt || 58ªab || vyàdhãnàü saü÷ayaü chettum anyato yo '-pramatta-vàn | nidànaü satataü tena cintanãyaü vipa÷cità || 58ª+1 || Cikitsàsthàna àmà÷aya-stho hatvàgniü sàmo màrgàn pidhàya yat | vidadhàti jvaraü doùas tasmàt kurvãta laïghanam || 1 || pràg-råpeùu jvaràdau và balaü yatnena pàlayan | balàdhiùñhànam àrogyam àrogyàrthaþ kriyà-kramaþ || 2 || 1.2dv àrogyàrthaü kriyà-kramaþ laïghanaiþ kùapite doùe dãpte 'gnau làghave sati | svàsthyaü kùut tçó ruciþ paktir balam oja÷ ca jàyate || 3 || tatrotkçùñe samutkliùñe kapha-pràye cale male | sa-hçl-làsa-prasekànna-dveùa-kàsa-viùåcike || 4 || sadyo-bhuktasya saüjàte jvare sàme vi÷eùataþ | vamanaü vamanàrhasya ÷astaü kuryàt tad anya-thà || 5 || ÷vàsàtãsàra-saümoha-hçd-roga-viùama-jvaràn | pippalãbhir yutàn gàlàn kaliïgair madhukena và || 6 || uùõàmbhasà sa-madhunà pibet sa-lavaõena và | pañola-nimba-karkoña-vetra-pattrodakena và || 7 || tarpaõena rasenekùor madyaiþ kalpoditàni và | vamanàni prayu¤jãta bala-kàla-vibhàga-vit || 8 || kçte '-kçte và vamane jvarã kuryàd vi÷oùaõam | doùàõàü samudãrõànàü pàcanàya ÷amàya ca || 9 || doùeõa bhasmanevàgnau channe 'nnaü na vipacyate | tasmàd à-doùa-pacanàj jvaritàn upavàsayet || 10 || 1.10av àmena bhasmanevàgnau tçùõag alpàlpam uùõàmbu pibed vàta-kapha-jvare | tat kaphaü vilayaü nãtvà tçùõàm à÷u nivartayet || 11 || 1.11av tçùyann alpàlpam uùõàmbu udãrya càgniü srotàüsi mçdå-kçtya vi÷odhayet | lãna-pittànila-sveda-÷akçn-måtrànulomanam || 12 || nidrà-jàóyà-ruci-haraü pràõànàm avalambanam | viparãtam ataþ ÷ãtaü doùa-saüghàta-vardhanam || 13 || uùõam evaï-guõa-tve 'pi yu¤jyàn naikànta-pittale | udrikta-pitte davathu-dàha-mohàtisàriõi || 14 || viùa-madyotthite grãùme kùata-kùãõe 'sra-pittini | ghana-candana-÷uõñhy-ambu-parpaño÷ãra-sàdhitam || 15 || ÷ãtaü tebhyo hitaü toyaü pàcanaü tçó-jvaràpaham | åùmà pittàd çte nàsti jvaro nàsty åùmaõà vinà || 16 || tasmàt pitta-viruddhàni tyajet pittàdhike 'dhikam | snànàbhyaïga-pradehàü÷ ca pari÷eùaü ca laïghanam || 17 || a-jãrõa iva ÷åla-ghnaü sàme tãvra-ruji jvare | na pibed auùadhaü tad dhi bhåya evàmam àvahet || 18 || àmàbhibhåta-koùñhasya kùãraü viùam aher iva | sodarda-pãnasa-÷vàse jaïghà-parvàsthi-÷ålini || 19 || 1.19dv jaïghà-pàr÷vàsthi-÷ålini vàta-÷leùmàtmake svedaþ pra÷astaþ sa pravartayet | sveda-måtra-÷akçd-vàtàn kuryàd agne÷ ca pàñavam || 20 || snehoktam àcàra-vidhiü sarva-÷a÷ cànupàlayet | laïghanaü svedanaü kàlo yavàgvas tiktako rasaþ || 21 || 1.21dv yavàgås tiktako rasaþ malànàü pàcanàni syur yathàvasthaü krameõa và | ÷uddha-vàta-kùayàgantu-jãrõa-jvariùu laïghanam || 22 || neùyate teùu hi hitaü ÷amanaü yan na kar÷anam | tatra sàma-jvaràkçtyà jànãyàd a-vi÷oùitam || 23 || 1.23bv ÷amanaü yan na karùaõam dvi-vidhopakrama-j¤ànam avekùeta ca laïghane | yuktaü laïghita-liïgais tu taü peyàbhir upàcaret || 24 || yathà-svauùadha-siddhàbhir maõóa-pårvàbhir àditaþ | ùaó-ahaü và mçdu-tvaü và jvaro yàvad avàpnuyàt || 25 || tasyàgnir dãpyate tàbhiþ samidbhir iva pàvakaþ | pràg làja-peyàü su-jaràü sa-÷uõñhã-dhànya-pippalãm || 26 || sa-saindhavàü tathàmlàrthã tàü pibet saha-dàóimàm | sçùña-vió bahu-pitto và sa-÷uõñhã-màkùikàü himàm || 27 || vasti-pàr÷va-÷iraþ-÷ålã vyàghrã-gokùura-sàdhitàm | pç÷niparõã-balà-bilva-nàgarotpala-dhànyakaiþ || 28 || siddhàü jvaràtisàry amlàü peyàü dãpana-pàcanãm | hrasvena pa¤ca-målena hikkà-ruk-÷vàsa-kàsa-vàn || 29 || pa¤ca-målena mahatà kaphàrto yava-sàdhitàm | vibaddha-varcàþ sa-yavàü pippaly-àmalakaiþ kçtàü || 30 || 1.30dv pippaly-àmalakaiþ ÷çtàü yavàgåü sarpiùà bhçùñàü mala-doùànulomanãm | cavikà-pippalã-måla-dràkùàmalaka-nàgaraiþ || 31 || koùñhe vibaddhe sa-ruji pibet tu parikartini | kola-vçkùàmla-kala÷ã-dhàvanã-÷rãphalaiþ kçtàm || 32 || 1.32dv -dhàvanã-÷rã-balà-kçtàm a-sveda-nidras tçùõàrtaþ sitàmalaka-nàgaraiþ | sità-badara-mçdvãkà-÷àrivà-musta-candanaiþ || 33 || 1.33av a-sveda-nidrà-tçùõàrtaþ tçùõà-chardi-parãdàha-jvara-ghnãü kùaudra-saüyutàm | kuryàt peyauùadhair eva rasa-yåùàdikàn api || 34 || 1.34av tçùõà-chardi-parãvàra- 1.34av tçùõà-chardi-paro dàha- madyodbhave madya-nitye pitta-sthàna-gate kaphe | grãùme tayor vàdhikayos tçñ-chardir-dàha-pãóite || 35 || 1.35dv tçñ-chardi-dàha-pãóite årdhvaü pravçtte rakte ca peyàü necchanti teùu tu | jvaràpahaiþ phala-rasair adbhir và làja-tarpaõàt || 36 || 1.36dv adbhir và làja-tarpaõam pibet sa-÷arkarà-kùaudràn tato jãrõe tu tarpaõe | yavàgvàü vaudanaü kùud-vàn a÷nãyàd bhçùña-taõóulam || 37 || 1.37av pibet sa-÷arkarà-kùaudraü 1.37bv tato jãrõe ca tarpaõe 1.37cv yavàgvàm odanaü kùud-vàn 1.37cv yavàgvàü caudanaü kùud-vàn daka-làvaõikair yåùai rasair và mudga-làva-jaiþ | ity ayaü ùaó-aho neyo balaü doùaü ca rakùatà || 38 || tataþ pakveùu doùeùu laïghanàdyaiþ pra÷asyate | kaùàyo doùa-÷eùasya pàcanaþ ÷amano 'tha-và || 39 || tiktaþ pitte vi÷eùeõa prayojyaþ kañukaþ kaphe | pitta-÷leùma-hara-tve 'pi kaùàyaþ sa na ÷asyate || 40 || 1.40dv kaùàyas tu na ÷asyate nava-jvare mala-stambhàt kaùàyo viùama-jvaram | kurute '-ruci-hçl-làsa-hidhmàdhmànàdikàn api || 41 || saptàhàd auùadhaü ke-cid àhur anye da÷àhataþ | ke-cil laghv-anna-bhuktasya yojyam àmolbaõe na tu || 42 || 1.42bv àhu÷ cànye da÷àhataþ tãvra-jvara-parãtasya doùa-vegodaye yataþ | doùe 'tha-vàti-nicite tandrà-staimitya-kàriõi || 43 || a-pacyamànaü bhaiùajyaü bhåyo jvalayati jvaram | mçdur jvaro laghur deha÷ calità÷ ca malà yadà || 44 || a-cira-jvaritasyàpi bheùajaü yojayet tadà | mustayà parpañaü yuktaü ÷uõñhyà duþspar÷ayàpi và || 45 || pàkyaü ÷ãta-kaùàyaü và pàñho÷ãraü sa-vàlakam | pibet tad-vac ca bhånimba-guóåcã-musta-nàgaram || 46 || yathà-yogam ime yojyàþ kaùàyà doùa-pàcanàþ | jvarà-rocaka-tçùõàsya-vairasyà-pakti-nà÷anàþ || 47 || kaliïgakàþ pañolasya pattraü kañuka-rohiõã || 48ab || pañolaü ÷àrivà mustà pàñhà kañuka-rohiõã | pañola-nimba-tri-phalà-mçdvãkà-musta-vatsakàþ || 49 || kiràtatiktam amçtà candanaü vi÷va-bheùajam | dhàtrã-mustàmçtà-kùaudram ardha-÷loka-samàpanàþ || 50 || pa¤caite saütatàdãnàü pa¤cànàü ÷amanà matàþ | duràlabhàmçtà-mustà-nàgaraü vàta-je jvare || 51 || atha-và pippalã-måla-guóåcã-vi÷va-bheùajam | kanãyaþ pa¤ca-målaü ca pitte ÷akrayavà ghanam || 52 || 1.52dv pitte kùaudra-samanvitàþ kañukà ceti sa-kùaudraü mustà-parpañakaü tathà | sa-dhanvayàsa-bhånimbaü vatsakàdyo gaõaþ kaphe || 53 || 1.53av kaliïga-musta-kañukà atha-và vçùa-gàïgeyã-÷çïgavera-duràlabhàþ | rug-vibandhànila-÷leùma-yukte dãpana-pàcanam || 54 || abhayà-pippalã-måla-÷amyàka-kañukà-ghanam | dràkùà-madhåka-madhuka-lodhra-kà÷marya-÷àrivàþ || 55 || mustàmalaka-hrãvera-padma-kesara-padmakam | mçõàla-candano÷ãra-nãlotpala-paråùakam || 56 || phàõño himo và dràkùàdir jàtã-kusuma-vàsitaþ | yukto madhu-sità-làjair jayaty anila-pitta-jam || 57 || jvaraü madàtyayaü chardiü mårchàü dàhaü ÷ramaü bhramam | årdhva-gaü rakta-pittaü ca pipàsàü kàmalàm api || 58 || 1.58av jvaraü madàtyayaü chardir pàcayet kañukàü piùñvà karpare 'bhinave ÷ucau | niùpãóito ghçta-yutas tad-raso jvara-dàha-jit || 59 || kapha-vàte vacà-tiktà-pàñhàragvadha-vatsakàþ | pippalã-cårõa-yukto và kvàtha÷ chinnodbhavodbhavaþ || 60 || vyàghrã-÷uõñhy-amçtà-kvàthaþ pippalã-cårõa-saüyutaþ | vàta-÷leùma-jvara-÷vàsa-kàsa-pãnasa-÷åla-jit || 61 || pathyà-kustumburã-mustà-÷uõñhã-kañtçõa-parpañam | sa-kañphala-vacà-bhàrgã-devàhvaü madhu-hiïgu-mat || 62 || kapha-vàta-jvara-ùñhãva-kukùi-hçt-pàr÷va-vedanàþ | kaõñhàmayàsya-÷vayathu-kàsa-÷vàsàn niyacchati || 63 || 1.63av kapha-vàta-jvare ùñheva- àragvadhàdiþ sa-kùaudraþ kapha-pitta-jvaraü jayet | tathà tiktà-vçùo÷ãra-tràyantã-tri-phalàmçtàþ || 64 || pañolàtiviùà-nimba-mårvà-dhanvayavàsakàþ | saünipàta-jvare vyàghrã-devadàru-ni÷à-ghanam || 65 || pañola-pattra-nimba-tvak-tri-phalà-kañukà-yutam | nàgaraü pauùkaraü målaü guóåcã kaõñakàrikà || 66 || sa-kàsa-÷vàsa-pàr÷vàrtau vàta-÷leùmottare jvare | madhåka-puùpa-mçdvãkà-tràyamàõà-paråùakam || 67 || so÷ãra-tiktà-tri-phalà-kà÷maryaü kalpayed dhimam | kaùàyaü taü piban kàle jvaràn sarvàn apohati || 68 || 1.68dv jvaràn sarvàn vyapohati jàty-àmalaka-mustàni tad-vad dhanvayavàsakam | baddha-viñ kañukà-dràkùà-tràyantã-tri-phalà-guóam || 69 || 1.69dv -tràyantã-tri-phalà-guóàn 1.69dv -tràyantã-tri-phalà-guóàþ jãrõauùadho 'nnaü peyàdyam àcarec chleùma-vàn na tu | peyà kaphaü vardhayati païkaü pàüsuùu vçùñi-vat || 70 || ÷leùmàbhiùyaõõa-dehànàm ataþ pràg api yojayet | yåùàn kulattha-caõaka-kalàyàdi-kçtàn laghån || 71 || 1.71av ÷leùmàbhiùava-dehànàm 1.71av ÷leùmàbhispanda-dehànàm råkùàüs tikta-rasopetàn hçdyàn ruci-karàn pañån | raktàdyàþ ÷àlayo jãrõàþ ùaùñikà÷ ca jvare hitàþ || 72 || ÷leùmottare vãta-tuùàs tathà vàñã-kçtà yavàþ | odanas taiþ sruto dvis triþ prayoktavyo yathà-yatham || 73 || doùa-dåùyàdi-balato jvara-ghna-kvàtha-sàdhitaþ | mudgàdyair laghubhir yåùàþ kulatthai÷ ca jvaràpahàþ || 74 || kàravellaka-karkoña-bàla-målaka-parpañaiþ | vàrtàka-nimba-kusuma-pañola-phala-pallavaiþ || 75 || aty-anta-laghubhir màüsair jàïgalai÷ ca hità rasàþ | vyàghrã-paråùa-tarkàrã-dràkùàmalaka-dàóimaiþ || 76 || saüskçtàþ pippalã-÷uõñhã-dhànya-jãraka-saindhavaiþ | sità-madhubhyàü pràyeõa saüyutà và kçtà-kçtàþ || 77 || an-amla-takra-siddhàni rucyàni vya¤janàni ca | acchàny anala-saüpannàny anu-pàne 'pi yojayet || 78 || tàni kvathita-÷ãtaü ca vàri madyaü ca sàtmyataþ | sa-jvaraü jvara-muktaü và dinànte bhojayel laghu || 79 || ÷leùma-kùaya-vivçddhoùmà bala-vàn analas tadà | yathocite 'tha-và kàle de÷a-sàtmyànurodhataþ || 80 || pràg alpa-vahnir bhu¤jàno na hy a-jãrõena pãóyate | kaùàya-pàna-pathyànnair da÷àha iti laïghite || 81 || sarpir dadyàt kaphe mande vàta-pittottare jvare | pakveùu doùeùv amçtaü tad viùopamam anya-thà || 82 || da÷àhe syàd atãte 'pi jvaropadrava-vçddhi-kçt | laïghanàdi-kramaü tatra kuryàd à-kapha-saükùayàt || 83 || deha-dhàtv-a-bala-tvàc ca jvaro jãrõo 'nuvartate | råkùaü hi tejo jvara-kçt tejasà råkùitasya ca || 84 || vamana-sveda-kàlàmbu-kaùàya-laghu-bhojanaiþ | yaþ syàd ati-balo dhàtuþ saha-càrã sadà-gatiþ || 85 || tasya saü÷amanaü sarpir dãptasyevàmbu ve÷manaþ | vàta-pitta-jitàm agryaü saüskàraü cànurudhyate || 86 || 1.86dv saüskàram anurudhyate su-taràü tad dhy ato dadyàd yathà-svauùadha-sàdhitam | viparãtaü jvaroùmàõaü jayet pittaü ca ÷aityataþ || 87 || snehàd vàtaü ghçtaü tulyaü yoga-saüskàrataþ kapham | pårve kaùàyàþ sa-ghçtàþ sarve yojyà yathà-malam || 88 || tri-phalà-picumanda-tvaï-madhukaü bçhatã-dvayam | sa-masåra-dalaü kvàthaþ sa-ghçto jvara-kàsa-hà || 89 || pippalãndrayava-dhàvani-tiktà-÷àrivàmalaka-tàmalakãbhiþ | bilva-musta-hima-pàlani-sevyair dràkùayàtiviùayà sthirayà ca || 90 || ghçtam à÷u nihanti sàdhitaü jvaram agniü viùamaü halãmakam | a-ruciü bhç÷a-tàpam aüsayor vamathuü pàr÷va-÷iro-rujaü kùayam || 91 || 1.91bv jvaram ugraü viùamaü halãmakam tailvakaü pavana-janmani jvare yojayet trivçtayà viyojitam | tiktakaü vçùa-ghçtaü ca paittike yac ca pàlanikayà ÷çtaü haviþ || 92 || vióaïga-sauvarcala-cavya-pàñhà-vyoùàgni-sindhådbhava-yàva-÷åkaiþ | palàü÷akaiþ kùãra-samaü ghçtasya prasthaü pacej jãrõa-kapha-jvara-ghnam || 93 || 1.93cv palàü÷ikaiþ kùãra-samaü ghçtasya guóåcyà rasa-kalkàbhyàü tri-phalàyà vçùasya và | mçdvãkàyà balàyà÷ ca snehàþ siddhà jvara-cchidaþ || 94 || jãrõe ghçte ca bhu¤jãta mçdu-màüsa-rasaudanam | balaü hy alaü doùa-haraü paraü tac ca bala-pradam || 95 || 1.95bv mçdu-màüsa-rasà÷anam kapha-pitta-harà mudga-kàravellàdi-jà rasàþ | pràyeõa tasmàn na hità jãrõe vàtottare jvare || 96 || ÷ålodàvarta-viùñambha-jananà jvara-vardhanàþ | na ÷àmyaty evam api cej jvaraþ kurvãta ÷odhanam || 97 || ÷odhanàrhasya vamanaü pràg uktaü tasya yojayet | àmà÷aya-gate doùe balinaþ pàlayan balam || 98 || pakve tu ÷ithile doùe jvare và viùa-madya-je | modakaü tri-phalà-÷yàmà-trivçt-pippali-kesaraiþ || 99 || sa-sità-madhubhir dadyàd vyoùàdyaü và virecanam | dràkùà-dhàtrã-rasaü tad-vat sa-dràkùàü và harãtakãm || 100 || lihyàd và traivçtaü cårõaü saüyuktaü madhu-sarpiùà || 100.1+1ab || àragvadhaü và payasà mçdvãkànàü rasena và | tri-phalàü tràyamàõàü và payasà jvaritaþ pibet || 101 || viriktànàü ca saüsargã maõóa-pårvà yathà-kramam | cyavamànaü jvarotkliùñam upekùeta malaü sadà || 102 || pakvo 'pi hi vikurvãta doùaþ koùñhe kçtàspadaþ | atipravartamànaü và pàcayan saügrahaü nayet || 103 || àma-saügrahaõe doùà doùopakrama ãritàþ | pàyayed doùa-haraõaü mohàd àma-jvare tu yaþ || 104 || 1.104av àma-saügrahaõàd doùo 1.104bv doùopakrama ãritaþ prasuptaü kçùõa-sarpaü sa karàgreõa paràmç÷et | jvara-kùãõasya na hitaü vamanaü na virecanam || 105 || kàmaü tu payasà tasya niråhair và haren malàn | kùãrocitasya prakùãõa-÷leùmaõo dàha-tçó-vataþ || 106 || kùãraü pittànilàrtasya pathyam apy atisàriõaþ | tad vapur laïghanottaptaü pluùñaü vanam ivàgninà || 107 || divyàmbu jãvayet tasya jvaraü cà÷u niyacchati | saüskçtaü ÷ãtam uùõaü và tasmàd dhàroùõam eva và || 108 || 1.108dv tad-vad dhàroùõam eva và vibhajya kàle yu¤jãta jvariõaü hanty ato 'nya-thà | payaþ sa-÷uõñhã-kharjåra-mçdvãkà-÷arkarà-ghçtam || 109 || ÷çta-÷ãtaü madhu-yutaü tçó-dàha-jvara-nà÷anam | tad-vad dràkùà-balà-yaùñã-÷àrivà-kaõa-candanaiþ || 110 || catur-guõenàmbhasà và pippalyà và ÷çtaü pibet | kàsàc chvàsàc chiraþ-÷ålàt pàr÷va-÷ålàc cira-jvaràt || 111 || mucyate jvaritaþ pãtvà pa¤ca-målã-÷çtaü payaþ | ÷çtam eraõóa-målena bàla-bilvena và jvaràt || 112 || dhàroùõaü và payaþ pãtvà vibaddhànila-varcasaþ | sa-rakta-picchàtisçteþ sa-tçñ-÷åla-pravàhikàt || 113 || siddhaü ÷uõñhã-balà-vyàghrã-gokaõñaka-guóaiþ payaþ | ÷opha-måtra-÷akçd-vàta-vibandha-jvara-kàsa-jit || 114 || vç÷cãva-bilva-varùàbhå-sàdhitaü jvara-÷opha-nut | ÷iü÷ipà-sàra-siddhaü ca kùãram à÷u jvaràpaham || 115 || 1.115cv ÷iü÷ipà-sàra-siddhaü và niråhas tu balaü vahniü vi-jvara-tvaü mudaü rucim | doùe yuktaþ karoty à÷u pakve pakvà÷ayaü gate || 116 || pittaü và kapha-pittaü và pakvà÷aya-gataü haret | sraüsanaü trãn api malàn vastiþ pakvà÷ayà÷rayàn || 117 || 1.117dv vastiþ pakvà÷ayà÷ritàn prakùãõa-kapha-pittasya trika-pçùñha-kañã-grahe | dãptàgner baddha-÷akçtaþ prayu¤jãtànuvàsanam || 118 || pañola-nimba-cchadana-kañukà-caturaïgulaiþ | sthirà-balà-gokùuraka-madano÷ãra-vàlakaiþ || 119 || payasy ardhodake kvàthaü kùãra-÷eùaü vimi÷ritam | kalkitair musta-madana-kçùõà-madhuka-vatsakaiþ || 120 || vastiü madhu-ghçtàbhyàü ca pãóayej jvara-nà÷anam | catasraþ parõinãr yaùñã-phalo÷ãra-nçpadrumàn || 121 || kvàthayet kalkayed yaùñã-÷atàhvà-phalinã-phalam | mustaü ca vastiþ sa-guóa-kùaudra-sarpir jvaràpahaþ || 122 || jãvantãü madanaü medàü pippalãü madhukaü vacàm | çddhiü ràsnàü balàü bilvaü ÷atapuùpàü ÷atàvarãm || 123 || piùñvà kùãraü jalaü sarpis tailaü caika-tra sàdhitam | jvare 'nuvàsanaü dadyàd yathà-snehaü yathà-malam || 124 || 1.124cv jvare 'nuvàsanaü dadyàt 1.124dv tathà snehaü yathà malam 1.124dv yathà-doùaü yathà-balam ye ca siddhiùu vakùyante vastayo jvara-nà÷anàþ | ÷iro-rug-gaurava-÷leùma-haram indriya-bodhanam || 125 || jãrõa-jvare ruci-karaü dadyàn nasyaü virecanam | snaihikaü ÷ånya-÷iraso dàhàrte pitta-nà÷anam || 126 || dhåma-gaõóåùa-kavaóàn yathà-doùaü ca kalpayet | prati÷yàyàsya-vairasya-÷iraþ-kaõñhàmayàpahàn || 127 || a-rucau màtuluïgasya kesaraü sàjya-saindhavam | dhàtrã-dràkùà-sitànàü và kalkam àsyena dhàrayet || 128 || yathopa÷aya-saüspar÷àn ÷ãtoùõa-dravya-kalpitàn | abhyaïgàlepa-sekàd㤠jvare jãrõe tvag-à÷rite || 129 || kuryàd a¤jana-dhåmàü÷ ca tathaivàgantu-je 'pi tàn | dàhe sahasra-dhautena sarpiùàbhyaïgam àcaret || 130 || såtroktai÷ ca gaõais tais tair madhuràmla-kaùàyakaiþ | dårvàdibhir và pitta-ghnaiþ ÷odhanàdi-gaõoditaiþ || 131 || ÷ãta-vãryair hima-spar÷aiþ kvàtha-kalkã-kçtaiþ pacet | tailaü sa-kùãram abhyaïgàt sadyo dàha-jvaropaham || 132 || ÷iro gàtraü ca tair eva nàti-piùñaiþ pralepayet | tat-kvàthena parãùekam avagàhaü ca yojayet || 133 || tathàranàla-salila-kùãra-÷ukta-ghçtàdibhiþ | kapittha-màtuluïgàmla-vidàrã-lodhra-dàóimaiþ || 134 || badarã-pallavotthena phenenàriùñakasya và | lipte 'ïge dàha-ruï-mohà÷ chardis tçùõà ca ÷àmyati || 135 || 1.135bv phenenàriùñakasya ca 1.135bv phenenàriùña-jena và yo varõitaþ pitta-haro doùopakramaõe kramaþ | taü ca ÷ãlayataþ ÷ãghraü sa-dàho na÷yati jvaraþ || 136 || vãryoùõair uùõa-saüspar÷ais tagaràguru-kuïkumaiþ | kuùñha-sthauõeya-÷aileya-saralàmaradàrubhiþ || 137 || nakha-ràsnà-pura-vacà-caõóailà-dvaya-corakaiþ | pçthvãkà-÷igru-surasà-hiüsrà-dhyàmaka-sarùapaiþ || 138 || 1.138av nakha-ràsnà-mukha-vacà- da÷a-målàmçtairaõóa-dvaya-pattåra-rohiùaiþ | tamàla-pattra-bhåtãka-÷allakã-dhànya-dãpyakaiþ || 139 || 1.139cv tamàla-pattra-påtãka- mi÷i-màùa-kulatthàgni-prakãryà-nàkulã-dvayaiþ | anyai÷ ca tad-vidhair dravyaiþ ÷ãte tailaü jvare pacet || 140 || kvathitaiþ kalkitair yuktaiþ surà-sauvãrakàdibhiþ | tenàbhya¤jyàt sukhoùõena taiþ su-piùñai÷ ca lepayet || 141 || 1.141cv tenàbhyajya sukhoùõena kavoùõais taiþ parãùekam avagàhaü ca kalpayet | kevalair api tad-vac ca ÷ukta-go-måtra-mastubhiþ || 142 || àragvadhàdi-vargaü ca pànàbhya¤jana-lepane | dhåpàn aguru-jàn yàü÷ ca vakùyante viùama-jvare || 143 || 1.143cv dhåpàn aguru-jàn ye ca agny-an-agni-kçtàn svedàn svedi bheùaja-bhojanan | garbha-bhå-ve÷ma-÷ayanaü kutha-kambala-rallakàn || 144 || nir-dhåma-dãptair aïgàrair hasantã÷ ca hasantikàþ | madyaü sa-try-åùaõaü takraü kulattha-vrãhi-kodravàn || 145 || saü÷ãlayed vepathu-màn yac cànyad api pittalam | dayitàþ stana-÷àlinyaþ pãnà vibhrama-bhåùaõàþ || 146 || 1.146av bhajec chãtàrdito yuktyà yauvanàsava-mattà÷ ca tam àliïgeyur aïganàþ | vãta-÷ãtaü ca vij¤àya tàs tato 'panayet punaþ || 147 || 1.147cv vãta-÷ãtaü tu viyatàs vardhanenaika-doùasya kùapaõenocchritasya và | kapha-sthànànupårvyà và tulya-kakùठjayen malàn || 148 || 1.148bv kùapaõenocchritasya ca ÷amayet pittam evàdau jvareùu samavàyiùu | dur-nivàra-taraü tad dhi jvaràrtànàü vi÷eùataþ || 148+1 || chardi-mårchà-pipàsàdãn a-virodhठjvarasya tu || 148+2ab || saünipàta-jvarasyànte karõa-måle su-dàruõaþ | ÷ophaþ saüjàyate yena ka÷-cid eva vimucyate || 149 || 1.149cv ÷ophaþ saüjàyate tena 1.149dv ka÷-cid eva pramucyate raktàvasecanaiþ ÷ãghraü sarpiþ-pànai÷ ca taü jayet | pradehaiþ kapha-pitta-ghnair nàvanaiþ kavaóa-grahaiþ || 150 || 1.150cv pradehaiþ kapha-vàta-ghnair ÷ãtoùõa-snigdha-råkùàdyair jvaro yasya na ÷àmyati | ÷àkhànusàrã tasyà÷u mu¤ced bàhvoþ kramàt siràm || 151 || ayam eva vidhiþ kàryo viùame 'pi yathà-yatham | jvare vibhajya vàtàdãn ya÷ càn-antaram ucyate || 152 || 1.152bv viùame ca yathà-yatham pañola-kañukà-mustà-pràõadà-madhukaiþ kçtàþ | tri-catuþ-pa¤ca-÷aþ kvàthà viùama-jvara-nà÷anàþ || 153 || yojayet tri-phalàü pathyàü guóåcãü pippalãü pçthak | tais tair vidhànaiþ sa-guóaü bhallàtakam athàpi và || 154 || laïghanaü bçühaõaü vàdau jvaràgamana-vàsare | pràtaþ sa-tailaü la÷unaü pràg-bhaktaü và tathà ghçtam || 155 || 1.155av laïghanaü bçühaõaü vàpi jãrõaü tad-vad dadhi payas takraü sarpi÷ ca ùañ-palam | kalyàõakaü pa¤ca-gavyaü tiktàkhyaü vçùa-sàdhitam || 156 || tri-phalà-kola-tarkàrã-kvàthe dadhnà ÷çtaü ghçtam | tilvaka-tvak-kçtàvàpaü viùama-jvara-jit param || 157 || suràü tãkùõaü ca yan madyaü ÷ikhi-tittiri-dakùa-jam | màüsaü medyoùõa-vãryaü ca sahànnena pra-kàmataþ || 158 || 1.158bv ÷ikhi-tittiri-kukkuñàt 1.158cv màüsaü madhyoùõa-vãryaü ca 1.158cv màüsaü medhyoùõa-vãryaü ca sevitvà tad-ahaþ svapyàd atha-và punar ullikhet | sarpiùo mahatãü màtràü pãtvà và chardayet punaþ || 159 || nãlinãm ajagandhàü ca trivçtàü kañu-rohiõãm | pibej jvarasyàgamane sneha-svedopapàditaþ || 160 || manohvà saindhavaü kçùõà tailena nayanà¤janam | yojyaü hiïgu-samà vyàghrã-vasà nasyaü sa-saindhavam || 161 || puràõa-sarpiþ siühasya vasà tad-vat sa-saindhavà | palaïkaùà nimba-pattraü vacà kuùñhaü harãtakã || 162 || sarùapàþ sa-yavàþ sarpir dhåpo vió và bióàla-jà | pura-dhyàma-vacà-sarja-nimbàrkàguru-dàrubhiþ || 163 || dhåpo jvareùu sarveùu kàryo 'yam a-paràjitaþ | dhåpa-nasyà¤janottràsà ye coktà÷ citta-vaikçte || 164 || 1.164bv prayoktavyo '-paràjitaþ 1.164cv dhåpa-nasyà¤jana-tràsà daivà÷rayaü ca bhaiùajyaü jvaràn sarvàn vyapohati | vi÷eùàd viùamàn pràyas te hy àgantv-anubandha-jàþ || 165 || yathà-svaü ca siràü vidhyed a-÷àntau viùama-jvare | kevalànila-vãsarpa-visphoñàbhihata-jvare || 166 || 1.166bv a-÷ànte viùama-jvare 1.166dv -visphoñàbhihate jvare sarpiþ-pàna-himàlepa-seka-màüsa-rasà÷anam | kuryàd yathà-svam uktaü ca rakta-mokùàdi sàdhanam || 167 || 1.167av sarpiþ-pànaü himàlepa- 1.167bv -sekàn màüsa-rasà÷anam grahotthe bhåta-vidyoktaü bali-mantràdi sàdhanam | oùadhi-gandha-je pitta-÷amanaü viùa-jid viùe || 168 || 1.168cv auùadhi-gandha-je pitta- iùñair arthair mano-j¤ai÷ ca yathà-doùa-÷amena ca | hità-hita-vivekai÷ ca jvaraü krodhàdi-jaü jayet || 169 || krodha-jo yàti kàmena ÷àntiü krodhena kàma-jaþ | bhaya-÷okodbhavau tàbhyàü bhã-÷okàbhyàü tathetarau || 170 || ÷àpàtharvaõa-mantrotthe vidhir daiva-vyapà÷rayaþ | te jvaràþ kevalàþ pårvaü vyàpyante 'n-antaram malaiþ || 171 || tasmàd doùànusàreõa teùv àhàràdi kalpayet | na hi jvaro 'nubadhnàti màrutàdyair vinà kçtaþ || 172 || jvara-kàla-smçtiü càsya hàribhir viùayair haret | karuõàrdraü manaþ ÷uddhaü sarva-jvara-vinà÷anam || 173 || 1.173dv sarva-jvara-vimokùaõam tyajed à-bala-làbhàc ca vyàyàma-snàna-maithunam | gurv-a-sàtmya-vidàhy annaü yac cànyaj jvara-kàraõam || 174 || na vi-jvaro 'pi sahasà sarvànnãno bhavet tathà | nivçtto 'pi jvaraþ ÷ãghraü vyàpàdayati dur-balam || 175 || 1.175bv sarvànnãno bhavet tadà 1.175cv nivçtto hi jvaraþ ÷ãghraü sadyaþ pràõa-haro yasmàt tasmàt tasya vi÷eùataþ | tasyàü tasyàm avasthàyàü tat tat kuryàd bhiùag-jitam || 176 || 1.176dv tat tat kuryàc cikitsitam oùadhayo maõaya÷ ca su-mantràþ sàdhu-guru-dvi-ja-daivata-påjàþ | prãti-karà manaso viùayà÷ ca ghnanty api viùõu-kçtaü jvaram ugram || 177 || 1.177av auùadhayo maõaya÷ ca su-mantràþ Cikitsàsthàna årdhva-gaü balino '-vegam eka-doùànugaü navam | rakta-pittaü sukhe kàle sàdhayen nir-upadravam || 1 || adho-gaü yàpayed raktaü yac ca doùa-dvayànugam | ÷àntaü ÷àntaü punaþ kupyan màrgàn màrgàntaraü ca yat || 2 || ati-pravçttaü mandàgnes tri-doùaü dvi-pathaü tyajet | j¤àtvà nidànam ayanaü malàv anu-balau balam || 3 || de÷a-kàlàdy-avasthàü ca rakta-pitte prayojayet | laïghanaü bçühaõaü vàdau ÷odhanaü ÷amanaü tathà || 4 || 2.4cv laïghanaü bçühaõaü càdau saütarpaõotthaü balino bahu-doùasya sàdhayet | årdhva-bhàgaü virekeõa vamanena tv adho-gatam || 5 || 2.5dv vamanena tv adho-gamam ÷amanair bçühaõai÷ cànyal laïghya-bçühyàn avekùya ca | årdhvaü pravçtte ÷amanau rasau tikta-kaùàyakau || 6 || 2.6bv laïghya-bçühyàn apekùya ca upavàsa÷ ca niþ-÷uõñhã-ùaó-aïgodaka-pàyinaþ | adho-ge rakta-pitte tu bçühaõo madhuro rasaþ || 7 || årdhva-ge tarpaõaü yojyaü pràk ca peyà tv adho-gate | a÷nato balino '-÷uddhaü na dhàryaü tad dhi roga-kçt || 8 || 2.8bv peyà pårvam adho-gate 2.8bv pràk ca peyà tv adho-game 2.8bv và pràk peyà tv adho-game dhàrayed anya-thà ÷ãghram agni-vac chãghra-kàri tat | trivçc-chyàmà-kaùàyeõa kalkena ca sa-÷arkaram || 9 || gala-grahaü påti-nasyaü mårchàyam a-ruciü jvaram | gulmaü plãhànam ànàhaü kilàsaü måtra-kçcchra-tàm || 9.1+1 || kuùñhàny ar÷àüsi vãsarpaü varõa-nà÷aü bhagandaram | buddhãndriyoparodhaü ca kuryàt stambhitam àditaþ || 9.1+2 || sàdhayed vidhi-val lehaü lihyàt pàõi-talaü tataþ | trivçtà tri-phalà ÷yàmà pippalã ÷arkarà madhu || 10 || modakaþ saünipàtordhva-rakta-÷opha-jvaràpahaþ | trivçt sama-sità tad-vat pippalã-pàda-saüyutà || 11 || 2.11bv -rakta-pitta-jvaràpahaþ vamanaü phala-saüyuktaü tarpaõaü sa-sità-madhu | sa-sitaü và jalaü kùaudra-yuktaü và madhukodakam || 12 || kùãraü và rasam ikùor và ÷uddhasyàn-antaro vidhiþ | yathà-svaü mantha-peyàdiþ prayojyo rakùatà balam || 13 || mantho jvarokto dràkùàdiþ pitta-ghnair và phalaiþ kçtaþ | madhu-kharjåra-mçdvãkà-paråùaka-sitàmbhasà || 14 || mantho và pa¤ca-sàreõa sa-ghçtair làja-saktubhiþ | dàóimàmalakàmlo và mandàgny-amlàbhilàùiõàm || 15 || 2.15dv mandàgny-amlàbhilàùiõaþ kamalotpala-ki¤jalka-pç÷niparõã-priyaïgukàþ | u÷ãraü ÷abaraü lodhraü ÷çïgaveraü ku-candanam || 16 || hrãveraü dhàtakã-puùpaü bilva-madhyaü duràlabhà | ardhàrdhair vihitàþ peyà vakùyante pàda-yaugikàþ || 17 || 2.17cv ardharcair vihitàþ peyà 2.17cv ardhàrdha-vihitàþ peyà bhånimba-sevya-jaladà masåràþ pç÷niparõy api | vidàrigandhà mudgà÷ ca balà sarpir hareõukàþ || 18 || 2.18dv balà sarpiþ priyaïgukàþ jàïgalàni ca màüsàni ÷ãta-vãryàõi sàdhayet | pçthak pçthag jale teùàü yavàgåþ kalpayed rase || 19 || ÷ãtàþ sa-÷arkarà-kùaudràs tad-van màüsa-rasàn api | ãùad-amlàn an-amlàn và ghçta-bhçùñàn sa-÷arkaràn || 20 || ÷åka-÷imbã-bhavaü dhànyaü rakte ÷àkaü ca ÷asyate | anna-sva-råpa-vij¤àne yad uktaü laghu-÷ãtalam || 21 || pårvoktam ambu pànãyaü pa¤ca-målena và ÷çtam | laghunà ÷çta-÷ãtaü và madhv-ambho và phalàmbu và || 22 || ÷a÷aþ sa-vàstukaþ ÷asto vibandhe tittiriþ punaþ | udumbarasya niryåhe sàdhito màrute 'dhike || 23 || plakùasya barhiõas tad-van nyagrodhasya ca kukkuñaþ | yat ki¤-cid rakta-pittasya nidànaü tac ca varjayet || 24 || vàsà-rasena phalinã-mçl-lodhrà¤jana-màkùikam | pittàsçk ÷amayet pãtaü niryàso vàñaråùakàt || 25 || ÷arkarà-madhu-saüyuktaþ kevalo và ÷çto 'pi và | vçùaþ sadyo jayaty asraü sa hy asya param auùadham || 26 || pañola-màlatã-nimba-candana-dvaya-padmakam | lodhro vçùas taõóulãyaþ kçùõà mçn madayantikà || 27 || 2.27av pañolàmalakã-nimba- ÷atàvarã gopakanyà kàkolyau madhuyaùñikà | rakta-pitta-haràþ kvàthàs trayaþ sa-madhu-÷arkaràþ || 28 || palà÷a-valka-kvàtho và su-÷ãtaþ ÷arkarànvitaþ | lihyàd và madhu-sarpirbhyàü gavà÷va-÷akçto rasam || 29 || 2.29cv pibed và madhu-sarpirbhyàü sa-kùaudraü grathite rakte lihyàt pàràvatàc chakçt | ati-niþsruta-rakta÷ ca kùaudreõa rudhiraü pibet || 30 || 2.30bv lihyàt pàràvataü ÷akçt 2.30cv ati-niþsçta-rakta÷ ca 2.30cv ati-niþsçta-rakto và 2.30cv ati-niþsruta-rakto và jàïgalaü bhakùayed vàjam àmaü pitta-yutaü yakçt | candano÷ãra-jalada-làja-mudga-kaõà-yavaiþ || 31 || balà-jale paryuùitaiþ kaùàyo rakta-pitta-hà | prasàda÷ candanàmbho-ja-sevya-mçd-bhçùña-loùña-jaþ || 32 || su-÷ãtaþ sa-sità-kùaudraþ ÷oõitàti-pravçtti-jit | àpothya và nave kumbhe plàvayed ikùu-gaõóikàþ || 33 || sthitaü tad guptam àkà÷e ràtriü pràtaþ srutaü jalam | madhu-mad vikacàmbho-ja-kçtottaüsaü ca tad-guõam || 34 || ye ca pitta-jvare coktàþ kaùàyàs tàü÷ ca yojayet | kaùàyair vividhair ebhir dãpte 'gnau vijite kaphe || 35 || rakta-pittaü na cec chàmyet tatra vàtolbaõe payaþ | yu¤jyàc chàgaü ÷çtaü tad-vad gavyaü pa¤ca-guõe 'mbhasi || 36 || pa¤ca-målena laghunà ÷çtaü và sa-sità-madhu | jãvakarùabhaka-dràkùà-balà-gokùura-nàgaraiþ || 37 || pçthak pçthak ÷çtaü kùãraü sa-ghçtaü sitayàtha-và | gokaõñakàbhãru-÷çtaü parõinãbhis tathà payaþ || 38 || hanty à÷u raktaü sa-rujaü vi÷eùàn måtra-màrga-gam | viõ-màrga-ge vi÷eùeõa hitaü moca-rasena tu || 39 || vaña-prarohair ÷uïgair và ÷uõñhy-udãcyotpalair api | raktàtãsàra-dur-nàma-cikitsàü càtra kalpayet || 40 || 2.40av vaña-prarohair ÷çïgair và pãtvà kaùàyàn payasà bhu¤jãta payasaiva ca | kaùàya-yogair ebhir và vipakvaü pàyayed ghçtam || 41 || sa-måla-mastakaü kùuõõaü vçùam aùña-guõe 'mbhasi | paktvàùñàü÷àva÷eùeõa ghçtaü tena vipàcayet || 42 || tat-puùpa-garbhaü tac chãtaü sa-kùaudraü pitta-÷oõitam | pitta-gulma-jvara-÷vàsa-kàsa-hçd-roga-kàmalàþ || 43 || timira-bhrama-vãsarpa-svara-sàdàü÷ ca nà÷ayet | palà÷a-vçnta-sva-rase tad-garbhaü ca ghçtaü pacet || 44 || sa-kùaudraü tac ca rakta-ghnaü tathaiva tràyamàõayà | rakte sa-picche sa-kaphe grathite kaõñha-màrga-ge || 45 || lihyàn màkùika-sarpirbhyàü kùàram utpala-nàla-jam | pçthak pçthak tathàmbho-ja-reõu-÷yàmà-madhåka-jam || 46 || gudàgame vi÷eùeõa ÷oõite vastir iùyate | ghràõa-ge rudhire ÷uddhe nàvanaü cànuùecayet || 47 || kaùàya-yogàn pårvoktàn kùãrekùv-àdi-rasàplutàn | kùãràdãn sa-sitàüs toyaü kevalaü và jalaü hitaü || 48 || 2.48bv kùãrekùv-àdi-rasa-plutàn raso dàóima-puùpàõàm àmràsthnaþ ÷àdvalasya và | kalpayec chãta-vargaü ca pradehàbhya¤janàdiùu || 49 || 2.49bv àmràsthnaþ ÷àdvalasya ca su-såkùmà màùa-piùñã ca ghçta-bhçùñà ÷ivasya ca | ruõaddhi mårdha-lepena nàsà-raktaü na saü÷ayaþ || 49.1+1 || yac ca pitta-jvare proktaü bahir anta÷ ca bheùajam | rakta-pitte hitaü tac ca kùata-kùãõe hitaü ca yat || 50 || Cikitsàsthàna kevalànila-jaü kàsaü snehair àdàv upàcaret | vàta-ghna-siddhaiþ snigdhai÷ ca peyà-yåùa-rasàdibhiþ || 1 || lehair dhåmais tathàbhyaïga-sveda-sekàvagàhanaiþ | vastibhir baddha-vió-vàtaü sa-pittaü tårdhva-bhaktikaiþ || 2 || 3.2dv sa-pittaü vordhva-bhaktikaiþ 3.2dv sa-pittaü vordhva-bhaktikaiþ ghçtaiþ kùãrai÷ ca sa-kaphaü jayet sneha-virecanaiþ | guóåcã-kaõñakàrãbhyàü pçthak triü÷at-palàd rase || 3 || prasthaþ siddho ghçtàd vàta-kàsa-nud vahni-dãpanaþ | kùàra-ràsnà-vacà-hiïgu-pàñhà-yaùñy-àhva-dhànyakaiþ || 4 || dvi-÷àõaiþ sarpiùaþ prasthaü pa¤ca-kola-yutaiþ pacet | da÷a-målasya niryåhe pãto maõóànupàyinà || 5 || sa kàsa-÷vàsa-hçt-pàr÷va-grahaõã-roga-gulma-nut | droõe 'pàü sàdhayed ràsnà-da÷a-måla-÷atàvarãþ || 6 || palonmità dvi-kuóavaü kulatthaü badaraü yavaü | tulàrdhaü càja-màüsasya tena sàdhyaü ghçtàóhakam || 7 || sama-kùãraü palàü÷ai÷ ca jãvanãyaiþ samãkùya tat | prayuktaü vàta-rogeùu pàna-nàvana-vastibhiþ || 8 || pa¤ca-kàsठchiraþ-kampaü yoni-vaïkùaõa-vedanàm | sarvàïgaikàïga-rogàü÷ ca sa-plãhordhvànilठjayet || 9 || vidàry-àdi-gaõa-kvàtha-kalka-siddhaü ca kàsa-jit | a÷oka-bãja-kùavaka-jantughnà¤jana-padmakaiþ || 10 || sa-vióai÷ ca ghçtaü siddhaü tac-cårõaü và ghçta-plutam | lihyàt paya÷ cànupibed àjaü kàsàti-pãóitaþ || 11 || 3.11dv àjaü kàsàbhipãóitaþ 3.11dv àjaü kàsàdi-pãóitaþ vióaïgaü nàgaraü ràsnà pippalã hiïgu saindhavam | bhàrgã kùàra÷ ca tac cårõaü pibed và ghçta-màtrayà || 12 || sa-kaphe 'nila-je kàse ÷vàsa-hidhmà-hatàgniùu | duràlabhàü ÷çïgaveraü ÷añhãü dràkùàü sitopalàm || 13 || 3.13dv ÷uõñhãü dràkùàü sitopalàm lihyàt karkaña÷çïgãü ca kàse tailena vàta-je | duþspar÷àü pippalãü mustàü bhàrgãü karkañakãü ÷añhãm || 14 || puràõa-guóa-tailàbhyàü cårõitàny avalehayet | tad-vat sa-kçùõàü ÷uõñhãü ca sa-bhàrgãü tad-vad eva ca || 15 || pibec ca kçùõàü koùõena salilena sa-saindhavàm | mastunà sa-sitàü ÷uõñhãü dadhnà và kaõa-reõukàm || 16 || 3.16dv dadhnà và kaõa-reõukam pibed badara-majj¤o và madirà-dadhi-mastubhiþ | atha-và pippalã-kalkaü ghçta-bhçùñaü sa-saindhavam || 17 || 3.17av pibed badara-majjàü và kàsã sa-pãnaso dhåmaü snaihikaü vidhinà pibet | hidhmà-÷vàsokta-dhåmàü÷ ca kùãra-màüsa-rasà÷anaþ || 18 || gràmyànåpaudakaiþ ÷àli-yava-godhåma-ùaùñikàn | rasair màùàtmaguptànàü yåùair và bhojayed dhitàn || 19 || 3.19av gràmyànåpodbhavaiþ ÷àli- yavànã-pippalã-bilva-madhya-nàgara-citrakaiþ | ràsnàjàjã-pçthakparõã-palà÷a-÷añhi-pauùkaraiþ || 20 || siddhàü snigdhàmla-lavaõàü peyàm anila-je pibet | kañã-hçt-pàr÷va-koùñhàrti-÷vàsa-hidhmà-praõà÷anãm || 21 || da÷a-måla-rase tad-vat pa¤ca-kola-guóànvitàm | pibet peyàü sama-tilàü kùaireyãü và sa-saindhavàm || 22 || màtsya-kaukkuña-vàràhair màüsair và sàjya-saindhavàm | vàstuko vàyasã-÷àkaü kàsaghnaþ suniùaõõakaþ || 23 || kaõñakàryàþ phalaü pattraü bàlaü ÷uùkaü ca målakam | snehàs tailàdayo bhakùyàþ kùãrekùu-rasa-gauóikàþ || 24 || dadhi-mastv-àranàlàmla-phalàmbu-madiràþ pibet | pitta-kàse tu sa-kaphe vamanaü sarpiùà hitam || 25 || tathà madana-kà÷marya-madhuka-kvathitair jalaiþ | phala-yaùñy-àhva-kalkair và vidàrãkùu-rasàplutaiþ || 26 || pitta-kàse tanu-kaphe trivçtàü madhurair yutàm | yu¤jyàd virekàya yutàü ghana-÷leùmaõi tiktakaiþ || 27 || hçta-doùo himaü svàdu snigdhaü saüsarjanaü bhajet | ghane kaphe tu ÷i÷iraü råkùaü tiktopasaühitam || 28 || lehaþ paitte sità-dhàtrã-kùaudra-dràkùà-himotpalaiþ | sa-ghçtaþ sànile hitaþ sa-kaphe sàbda-maricaþ || 29 || 3.29av lehaþ pitte sità-dhàtrã- mçdvãkàrdha-÷ataü triü÷at pippalãþ ÷arkarà-palam | lehayen madhunà gor và kùãra-pasya ÷akçd-rasam || 30 || tvag-elà-vyoùa-mçdvãkà-pippalã-måla-pauùkaraiþ | làja-mustà-÷añhã-ràsnà-dhàtrã-phala-vibhãtakaiþ || 31 || ÷arkarà-kùaudra-sarpirbhir leho hçd-roga-kàsa-hà | madhurair jàïgala-rasair yava-÷yàmàka-kodravàþ || 32 || mudgàdi-yåùaiþ ÷àkai÷ ca tiktakair màtrayà hitàþ | ghana-÷leùmaõi lehà÷ ca tiktakà madhu-saüyutàþ || 33 || ÷àlayaþ syus tanu-kaphe ùaùñikà÷ ca rasàdibhiþ | ÷arkaràmbho 'nu-pànàrthaü dràkùekùu-sva-rasàþ payaþ || 34 || kàkolã-bçhatã-medà-dvayaiþ sa-vçùa-nàgaraiþ | pitta-kàse rasa-kùãra-peyà-yåùàn prakalpayet || 35 || dràkùàü kaõàü pa¤ca-målaü tçõàkhyaü ca pacej jale | tena kùãraü ÷çtaü ÷ãtaü pibet sa-madhu-÷arkaram || 36 || sàdhitàü tena peyàü và su-÷ãtàü madhunànvitàm | ÷añhã-hrãvera-bçhatã-÷arkarà-vi÷va-bheùajam || 37 || piùñvà rasaü pibet påtaü vastreõa ghçta-mårchitam | medàü vidàrãü kàkolãü svayaïguptà-phalaü balàm || 38 || ÷arkaràü jãvakaü mudga-màùaparõyau duràlabhàm | kalkã-kçtya pacet sarpiþ kùãreõàùña-guõena tat || 39 || pàna-bhojana-leheùu prayuktaü pitta-kàsa-jit | lihyàd và cårõam eteùàü kaùàyam atha-và pibet || 40 || kapha-kàsã pibed àdau surakàùñhàt pradãpitàt | snehaü parisrutaü vyoùa-yava-kùàràvacårõitam || 41 || 3.41av kapha-kàse pibed àdau snigdhaü virecayed årdhvam adho mårdhni ca yuktitaþ | tãkùõair virekair balinaü saüsargãü càsya yojayet || 42 || yava-mudga-kulatthànnair uùõa-råkùaiþ kañåtkañaiþ | kàsamardaka-vàrtàka-vyàghrã-kùàra-kaõànvitaiþ || 43 || dhànva-baila-rasaiþ snehais tila-sarùapa-nimba-jaiþ | da÷a-målàmbu gharmàmbu madyaü madhv-ambu và pibet || 44 || 3.44av dhànva-baila-rasair lehais 3.44bv tila-sarùapa-bilva-jaiþ målaiþ pauùkara-÷amyàka-pañolaiþ saüsthitaü ni÷àm | pibed vàri saha-kùaudraü kàleùv annasya và triùu || 45 || 3.45bv -pañolair anvitaü ni÷àm pippalã pippalã-målaü ÷çïgaveraü vibhãtakam | ÷ikhi-kukkuña-picchànàü maùã kùàro yavodbhavaþ || 46 || vi÷àlà pippalã-målaü trivçtà ca madhu-dravàþ | kapha-kàsa-harà lehàs trayaþ ÷lokàrdha-yojitàþ || 47 || madhunà maricaü lihyàn madhunaiva ca joïgakam | pçthag rasàü÷ ca madhunà vyàghrã-vàrtàka-bhçïga-jàn || 48 || kàsaghnasyà÷va-÷akçtaþ surasasyàsitasya ca | devadàru-÷añhã-ràsnà-karkañàkhyà-duràlabhàþ || 49 || 3.49bv surasasyàsitasya và pippalã nàgaraü mustaü pathyà dhàtrã sitopalà | làjàþ sitopalà sarpiþ ÷çïgã dhàtrã-phalodbhavà || 50 || 3.50dv ÷çïgã dhàtrã-phalàd rajaþ madhu-taila-yutà lehàs trayo vàtànuge kaphe | dve pale dàóimàd aùñau guóàd vyoùàt pala-trayam || 51 || rocanaü dãpanaü svaryaü pãnasa-÷vàsa-kàsa-jit | guóa-kùàroùaõa-kaõà-dàóimaü ÷vàsa-kàsa-jit || 52 || 3.52dv -dàóimàc chvàsa-kàsa-jit kramàt pala-dvayàrdhàkùa-karùàrdhàkùa-palonmitam | pibej jvaroktaü pathyàdi sa-÷çïgãkaü ca pàcanam || 53 || 3.53bv -karùàkùàrdha-palonmitam atha-và dãpyaka-trivçd-vi÷àlà-ghana-pauùkaram | sa-kaõaü kvathitaü måtre kapha-kàsã jale 'pi và || 54 || taila-bhçùñaü ca vaidehã-kalkàkùaü sa-sitopalam | pàyayet kapha-kàsa-ghnaü kulattha-salilàplutam || 55 || da÷a-målàóhake prasthaü ghçtasyàkùa-samaiþ pacet | puùkaràhva-÷añhã-bilva-surasà-vyoùa-hiïgubhiþ || 56 || 3.56cv puùkaràkhya-÷añhã-bilva- peyànu-pànaü tat sarva-vàta-÷leùmàmayàpaham | nirguõóã-pattra-niryàsa-sàdhitaü kàsa-jid ghçtam || 57 || ghçtaü rase vióaïgànàü vyoùa-garbhaü ca sàdhitam || 57ªab || punarnava-÷ivàtikà-sarala-kàsamardàmçtà- || 58a || pañola-bçhatã-phaõijjaka-rasaiþ payaþ-saüyutaiþ || 58b || ghçtaü tri-kañunà ca siddham upayujya saüjàyate || 58c || na kàsa-viùama-jvara-kùaya-gudàïkurebhyo bhayam || 58d || sa-måla-phala-pattràyàþ kaõñakàryà rasàóhake || 59ab || 3.59av sa-måla-phala-÷àkhàyàþ ghçta-prasthaü balà-vyoùa-vióaïga-÷añhi-dàóimaiþ | sauvarcala-yava-kùàra-målàmalaka-pauùkaraiþ || 60 || vç÷cãva-bçhatã-pathyà-yavànã-citrakarddhibhiþ | mçdvãkà-cavya-varùàbhå-duràlabhàmla-vetasaiþ || 61 || ÷çïgã-tàmalakã-bhàrgã-ràsnà-gokùurakaiþ pacet | kalkais tat sarva-kàseùu ÷vàsa-hidhmàsu ceùyate || 62 || kaõñakàrã-ghçtaü caitat kapha-vyàdhi-vinà÷anam | paced vyàghrã-tulàü kùuõõàü vahe 'pàm àóhaka-sthite || 63 || kùipet påte tu saücårõya vyoùa-ràsnàmçtàgnikàn | ÷çïgã-bhàrgã-ghana-granthi-dhanvayàsàn palàrdhakàn || 64 || 3.64av kùipet påte ca saücårõya sarpiùaþ ùo-óa÷a-palaü catvàriü÷at palàni ca | matsyaõóikàyàþ ÷uddhàyàþ puna÷ ca tad adhi÷rayet || 65 || darvã-lepini ÷ãte ca pçthag dvi-kuóavaü kùipet | pippalãnàü tavakùãryà màkùikasyà-navasya ca || 66 || 3.66cv pippalãnàü tukàkùãryà leho 'yaü gulma-hçd-roga-dur-nàma-÷vàsa-kàsa-jit | ÷amanaü ca pibed dhåmaü ÷odhanaü bahale kaphe || 67 || 3.67dv ÷odhanaü bahule kaphe manaþ÷ilàla-madhuka-màüsã-musteïgudã-tvacaþ | dhåmaü kàsa-ghna-vidhinà pãtvà kùãraü pibed anu || 68 || niùñhyåtànte guóa-yutaü koùõaü dhåmo nihanti saþ | vàta-÷leùmottaràn kàsàn a-cireõa ciran-tanàn || 69 || tamakaþ kapha-kàse tu syàc cet pittànubandha-jaþ | pitta-kàsa-kriyàü tatra yathàvasthaü prayojayet || 70 || kaphànubandhe pavane kuryàt kapha-haràü kriyàm | pittànubandhayor vàta-kaphayoþ pitta-nà÷inãm || 71 || vàta-÷leùmàtmake ÷uùke snigdham àrdre viråkùaõam | kàse karma sa-pitte tu kapha-je tikta-saüyutam || 72 || 3.72bv snigdhaü càrdre viråkùaõam urasy antaþ-kùate sadyo làkùàü kùaudra-yutàü pibet | kùãreõa ÷àlãn jãrõe 'dyàt kùãreõaiva sa-÷arkaràn || 73 || pàr÷va-vasti-sa-ruk càlpa-pittàgnis tàü surà-yutàm | bhinna-viñkaþ sa-mustàtiviùà-pàñhàü sa-vatsakàm || 74 || làkùàü sarpir madhåcchiùñaü jãvanãyaü gaõaü sitàm | tvakkùãrãü samitaü kùãre paktvà dãptànalaþ pibet || 75 || 3.75cv tvakkùãrãü saümitaü kùãre ikùvàrikà-bisa-granthi-padma-kesara-candanaiþ | ÷çtaü payo madhu-yutaü saüdhànàrthaü pibet kùatã || 76 || yavànàü cårõam àmànàü kùãre siddhaü ghçtànvitam | jvara-dàhe sità-kùaudra-saktån và payasà pibet || 77 || 3.77bv kùãra-siddhaü ghçtànvitam kàsa-vàüs tu pibet sarpir madhurauùadha-sàdhitam | guóodakaü và kvathitaü sa-kùaudra-maricaü hitam || 78 || 3.78av kàsa-vàü÷ ca pibet sarpir cårõam àmalakànàü và kùãre pakvaü ghçtànvitam | rasàyana-vidhànena pippalãr và prayojayet || 79 || 3.79bv kùãra-pakvaü ghçtànvitam kàsã parvàsthi-÷ålã ca lihyàt sa-ghçta-màkùikàþ | madhåka-madhuka-dràkùà-tvakkùãrã-pippalã-balàþ || 80 || 3.80bv lihyàt sa-ghçta-màkùikàn 3.80dv -tvakkùãrã-pippalã-balàn tri-jàtam ardha-karùàü÷aü pippaly-ardha-palaü sità | dràkùà madhåkaü kharjåraü palà÷aü ÷lakùõa-cårõitam || 81 || madhunà guñikà ghnanti tà vçùyàþ pitta-÷oõitam | kàsa-÷vàsà-ruci-cchardi-mårchà-hidhmà-mada-bhramàn || 82 || 3.82dv -mårchà-hidhmà-vami-bhramàn kùata-kùaya-svara-bhraü÷a-plãha-÷oùàóhya-màrutàn | rakta-niùñhãva-hçt-pàr÷va-ruk-pipàsà-jvaràn api || 83 || 3.83bv -plãha-÷ophàóhya-màrutàn varùàbhå-÷arkarà-rakta-÷àli-taõóula-jaü rajaþ | rakta-ùñhãvã pibet siddhaü dràkùà-rasa-payo-ghçtaiþ || 84 || madhåka-madhuka-kùãra-siddhaü và taõóulãyakam | yathà-svaü màrga-visçte rakte kuryàc ca bheùajam || 85 || måóha-vàtas tv ajà-medaþ surà-bhçùñaü sa-saindhavam | kùàmaþ kùãõaþ kùatorasko manda-nidro 'gni-dãpti-màn || 86 || ÷çta-kùãra-sareõàdyàt sa-ghçta-kùaudra-÷arkaram | ÷arkarà-yava-godhåmaü jãvakarùabhakau madhu || 87 || 3.87cv ÷arkaràü yava-godhåmaü ÷çta-kùãrànu-pànaü và lihyàt kùãõaþ kùataþ kç÷aþ | kravyàt-pi÷ita-niryåhaü ghçta-bhçùñaü pibec ca saþ || 88 || pippalã-kùaudra-saüyuktaü màüsa-÷oõita-vardhanam | nyagrodhodumbarà÷vattha-plakùa-÷àla-priyaïgubhiþ || 89 || tàla-mastaka-jambå-tvak-priyàlai÷ ca sa-padmakaiþ | sà÷vakarõaiþ ÷çtàt kùãràd adyàj jàtena sarpiùà || 90 || ÷àly-odanaü kùatoraskaþ kùãõa-÷ukra-balendriyaþ | vàta-pittàrdite 'bhyaïgo gàtra-bhede ghçtair mataþ || 91 || tailai÷ cànila-roga-ghnaiþ pãóite màtari÷vanà | hçt-pàr÷vàrtiùu pànaü syàj jãvanãyasya sarpiùaþ || 92 || 3.92cv hçta-pàr÷vàrtau tu pànaü syàj kuryàd và vàta-roga-ghnaü pitta-raktà-virodhi yat | yaùñy-àhva-nàgabalayoþ kvàthe kùãra-same ghçtam || 93 || payasyà-pippalã-vàü÷ã-kalkaiþ siddhaü kùate hitam | jãvanãyo gaõaþ ÷uõñhã varã vãrà punarnavà || 94 || balà-bhàrgã-svaguptarddhi-÷añhã-tàmalakã-kaõàþ | ÷çïgàñakaü payasyà ca pa¤ca-målaü ca yal laghu || 95 || dràkùàkùoñàdi ca phalaü madhura-snigdha-bçühaõam | taiþ pacet sarpiùaþ prasthaü karùàü÷aiþ ÷lakùõa-kalkitaiþ || 96 || kùãra-dhàtrã-vidàrãkùu-cchàga-màüsa-rasànvitam | prasthàrdhaü madhunaþ ÷ãte ÷arkaràrdha-tulà-rajaþ || 97 || palàrdhakaü ca marica-tvag-elà-pattra-kesaram | vinãya prasçtaü tasmàl lihyàn màtràü yathà-balam || 98 || 3.98dv lihyàn màtràü yathànalam amçta-prà÷am ity etan naràõàm amçtaü ghçtam | sudhàmçta-rasaü prà÷yaü kùãra-màüsa-rasà÷inà || 99 || naùña-÷ukra-kùata-kùãõa-dur-bala-vyàdhi-kar÷itàn | strã-prasaktàn kç÷àn varõa-svara-hãnàü÷ ca bçühayet || 100 || 3.100bv -dur-bala-vyàdhi-karùitàn kàsa-hidhmà-jvara-÷vàsa-dàha-tçùõàsra-pitta-nut | putra-daü chardi-mårchà-hçd-yoni-måtràmayàpaham || 101 || ÷vadaüùñro÷ãra-ma¤jiùñhà-balà-kà÷marya-kañtçõam | darbha-målaü pçthakparõãü palà÷arùabhakau sthiràm || 102 || pàlikàni pacet teùàü rase kùãra-catur-guõe | kalkaiþ svaguptà-jãvantã-medarùabhaka-jãvakaiþ || 103 || ÷atàvary-çddhi-mçdvãkà-÷arkarà-÷ràvaõã-bisaiþ | prasthaþ siddho ghçtàd vàta-pitta-hçd-roga-÷åla-nut || 104 || 3.104dv -pitta-hçd-drava-÷åla-nut måtra-kçcchra-pramehàr÷aþ-kàsa-÷oùa-kùayàpahaþ | dhanuþ-strã-madya-bhàràdhva-khinnànàü bala-màüsa-daþ || 105 || madhukàùña-pala-dràkùà-prastha-kvàthe paced ghçtam | pippaly-aùña-pale kalke prasthaü siddhe ca ÷ãtale || 106 || pçthag aùña-palaü kùaudra-÷arkaràbhyàü vimi÷rayet | sama-saktu kùata-kùãõa-rakta-gulmeùu tad dhitam || 107 || dhàtrã-phala-vidàrãkùu-jãvanãya-rasàd ghçtàt | gavyàjayo÷ ca payasoþ prasthaü prasthaü vipàcayet || 108 || siddha-÷ãte sità-kùaudraü dvi-prasthaü vinayet tataþ | yakùmàpasmàra-pittàsçk-kàsa-meha-kùayàpaham || 109 || 3.109av siddha-påte sità-kùaudraü 3.109dv -kàsa-meha-jvaràpaham vayaþ-sthàpanam àyuùyaü màüsa-÷ukra-bala-pradam | ghçtaü tu pitte 'bhyadhike lihyàd vàte 'dhike pibet || 110 || 3.110dv lihyàd vàtàdhike pibet lãóhaü nirvàpayet pittam alpa-tvàd dhanti nànalam | àkràmaty anilaü pãtam åùmàõaü niruõaddhi ca || 111 || kùàma-kùãõa-kç÷àïgànàm etàny eva ghçtàni tu | tvakkùãrã-÷arkarà-làja-cårõaiþ styànàni yojayet || 112 || 3.112cv tvakkùãrã-pippalã-làja- 3.112dv -cårõaiþ pànàni yojayet sarpir-guóàn sa-madhv-aü÷àn kçtvà dadyàt payo 'nu ca | reto vãryaü balaü puùñiü tair à÷u-taram àpnuyàt || 113 || vãta-tvag-asthi-kåùmàõóa-tulàü svinnàü punaþ pacet | ghaññayan sarpiùaþ prasthe kùaudra-varõe 'tra ca kùipet || 114 || 3.114dv kùaudra-varõe tu nikùipet khaõóàc chataü kaõà-÷uõñhyor dvi-palaü jãrakàd api | tri-jàta-dhànya-maricaü pçthag ardha-palàü÷akam || 115 || avatàrita-÷ãte ca dattvà kùaudraü ghçtàrdhakam | khajenàmathya ca sthàpyaü tan nihanty upayojitam || 116 || kàsa-hidhmà-jvara-÷vàsa-rakta-pitta-kùata-kùayàn | uraþ-saüdhàna-jananaü medhà-smçti-bala-pradam || 117 || a÷vibhyàü vihitaü hçdyaü kåùmàõóaka-rasàyanam | piben nàgabalà-målasyàrdha-karùàbhivardhitam || 118 || 3.118dv üyàrdha-karùàdi-vardhitam 3.118dv üyàrdha-karùa-vivardhitam palaü kùãra-yutaü màsaü kùãra-vçttir an-anna-bhuk | eùa prayogaþ puùñy-àyur-bala-varõa-karaþ param || 119 || maõóåkaparõyàþ kalpo 'yaü yaùñyà vi÷vauùadhasya ca | pàda-÷eùaü jala-droõe pacen nàgabalà-tulàm || 120 || tena kvàthena tulyàü÷aü ghçtaü kùãraü ca sàdhayet | palàrdhikai÷ càtibalà-balà-yaùñã-punarnavaiþ || 121 || prapauõóarãka-kà÷marya-priyàla-kapikacchubhiþ | a÷vagandhà-sitàbhãru-medà-yugma-trikaõñakaiþ || 122 || kàkolã-kùãra-kàkolã-kùãra÷uklà-dvi-jãrakaiþ | mçõàla-bisa-kharjåra-÷çïgàñaka-kaserukaiþ || 123 || 3.123bv -kùãra÷uklà-dvi-jãvakaiþ etan nàgabalà-sarpiþ pitta-rakta-kùata-kùayàn | jayet tçó-bhrama-dàhàü÷ ca bala-puùñi-karaü param || 124 || varõyam àyuùyam ojasyaü valã-palita-nà÷anam | upayujya ca ùaõ màsàn vçddho 'pi taruõàyate || 125 || 3.125cv upayujya tu ùaõ-màsàd dãpte 'gnau vidhir eùa syàn mande dãpana-pàcanaþ | yakùmoktaþ kùatinàü ÷asto gràhã ÷akçti tu drave || 126 || da÷a-målaü svayaïguptàü ÷aïkhapuùpãü ÷añhãü balàm | hasti-pippaly-apàmàrga-pippalã-måla-citrakàn || 127 || bhàrgãü puùkara-målaü ca dvi-palàü÷aü yavàóhakam | harãtakã-÷ataü caikaü jala-pa¤càóhake pacet || 128 || 3.128bv dvi-palàü÷àn yavàóhakam 3.128dv jale pa¤càóhake pacet yava-svede kaùàyaü taü påtaü tac càbhayà-÷atam | paced guóa-tulàü dattvà kuóavaü ca pçthag ghçtàt || 129 || 3.129av yave svinne kaùàyaü taü tailàt sa-pippalã-cårõàt siddha-÷ãte ca màkùikàt | lehaü dve càbhaye nityam ataþ khàded rasàyanàt || 130 || 3.130cv lehe dve càbhaye nityam tad valã-palitaü hanyàd varõàyur-bala-vardhanam | pa¤ca-kàsàn kùayaü ÷vàsaü sa-hidhmaü viùama-jvaram || 131 || meha-gulma-grahaõy-ar÷o-hçd-rogà-ruci-pãnasàn | agastya-vihitaü dhanyam idaü ÷reùñhaü rasàyanam || 132 || da÷a-målaü balàü mårvàü haridre pippalã-dvayam | pàñhà÷vagandhàpàmàrga-svaguptàtiviùàmçtàþ || 133 || 3.133bv haridrà-pippalã-dvayam 3.133dv -svaguptàtiviùàmçtam bàla-bilvaü trivçd-dantã-målaü pattraü ca citrakàt | payasyàü kuñajaü hiüsràü puùpaü sàraü ca bãjakàt || 134 || boña-sthavira-bhallàta-vikaïkata-÷atàvarãþ | påti-kara¤ja-÷amyàka-candralekhà-sahàcaram || 135 || 3.135dv -candralekhà-sahàcaràt ÷aubhà¤janaka-nimba-tvag-ikùuraü ca palàü÷akam | pathyà-sahasraü sa-÷ataü yavànàü càóhaka-dvayam || 136 || paced aùña-guõe toye yava-svede 'vatàrayet | påte kùipet sa-pathye ca tatra jãrõa-guóàt tulàm || 137 || 3.137cv påte kùipet sa-pathyàü ca tailàjya-dhàtrã-rasataþ prasthaü prasthaü tataþ punaþ | adhi÷rayen mçdàv agnau darvã-lepe 'vatàrya ca || 138 || ÷ãte prastha-dvayaü kùaudràt pippalã-kuóavaü kùipet | cårõã-kçtaü tri-jàtàc ca tri-palaü nikhanet tataþ || 139 || dhànye puràõa-kumbha-sthaü màsaü khàdec ca pårva-vat | rasàyanaü vasiùñhoktam etat pårva-guõàdhikam || 140 || svasthànàü niù-parãhàraü sarvartuùu ca ÷asyate | pàlikaü saindhavaü ÷uõñhã dve ca sauvarcalàt pale || 141 || kuóavàü÷àni vçkùàmlaü dàóimaü pattram àrjakàt | ekaikàü maricàjàjyor dhànyakàd dve caturthike || 142 || 3.142bv dàóimaü pattram àrjakam ÷arkaràyàþ palàny atra da÷a dve ca pradàpayet | kçtvà cårõam ato màtràm anna-pàneùu dàpayet || 143 || rucyaü tad dãpanaü balyaü pàr÷vàrti-÷vàsa-kàsa-jit | ekàü ùo-óa÷ikàü dhànyàd dve dve càjàji-dãpyakàt || 144 || 3.144bv pàr÷vàrti-÷vàsa-kàsa-nut tàbhyàü dàóima-vçkùàmle dvir dviþ sauvarcalàt palam | ÷uõñhyàþ karùaü dadhitthasya madhyàt pa¤ca palàni ca || 145 || 3.145cv ÷uõñhyàþ karùaü kapitthasya tac cårõaü ùo-óa÷a-palaiþ ÷arkaràyà vimi÷rayet | ùàóavo 'yaü pradeyaþ syàd anna-pàneùu pårva-vat || 146 || vidhi÷ ca yakùma-vihito yathàvasthaü kùate hitaþ | nivçtte kùata-doùe tu kaphe vçddha uraþ ÷iraþ || 147 || dàlyate kàsino yasya sa nà dhåmàn pibed imàn | dvi-medà-dvi-balà-yaùñã-kalkaiþ kùaume su-bhàvite || 148 || 3.148av dàlyete kàsino yasya 3.148bv sa dhåmàn nà pibed imàn vartiü kçtvà pibed dhåmaü jãvanãya-ghçtànupaþ | manaþ÷ilà-palà÷àjagandhà-tvakkùãri-nàgaraiþ || 149 || tad-vad evànu-pànaü tu ÷arkarekùu-guóodakam | piùñvà manaþ÷ilàü tulyàm àrdrayà vaña-÷uïgayà || 150 || sa-sarpiùkaü pibed dhåmaü tittiri-pratibhojanam | kùaya-je bçühaõaü pårvaü kuryàd agne÷ ca vardhanam || 151 || 3.151bv tittiri-pratibhojitam bahu-doùàya sa-snehaü mçdu dadyàd virecanam | ÷amyàkena trivçtayà mçdvãkà-rasa-yuktayà || 152 || tilvakasya kaùàyeõa vidàrã-sva-rasena ca | sarpiþ siddhaü pibed yuktyà kùãõa-deho vi÷odhanam || 153 || pitte kaphe dhàtuùu ca kùãõeùu kùaya-kàsa-vàn | ghçtaü karkañakã-kùãra-dvi-balà-sàdhitaü pibet || 154 || vidàrãbhiþ kadambair và tàla-sasyai÷ ca sàdhitam | ghçtaü paya÷ ca måtrasya vaivarõye kçcchra-nirgame || 155 || ÷åne sa-vedane meóhre pàyau sa-÷roõi-vaïkùaõe | ghçta-maõóena laghunànuvàsyo mi÷rakeõa và || 156 || jàïgalair pratibhuktasya vartakàdyà bile-÷ayàþ | krama-÷aþ prasahàs tad-vat prayojyàþ pi÷ità÷inaþ || 157 || auùõyàt pramàthi-bhàvàc ca srotobhya÷ cyàvayanti te | kaphaü ÷uddhai÷ ca taiþ puùñiü kuryàt samyag vahan rasaþ || 158 || cavikà-tri-phalà-bhàrgã-da÷a-målaiþ sa-citrakaiþ | kulattha-pippalã-måla-pàñhà-kola-yavair jale || 159 || ÷çtair nàgara-duþspar÷à-pippalã-÷añhi-pauùkaraiþ | piùñaiþ karkaña÷çïgyà ca samaiþ sarpir vipàcayet || 160 || siddhe 'smiü÷ cårõitau kùàrau dvau pa¤ca lavaõàni ca | dattvà yuktyà piben màtràü kùaya-kàsa-nipãóitaþ || 161 || 3.161bv dvau pa¤ca lavaõàni tu kàsamardàbhayà-mustà-pàñhà-kañphala-nàgaraiþ | pippalyà kañu-rohiõyà kà÷maryà surasena ca || 162 || akùa-màtrair ghçta-prasthaü kùãra-dràkùà-rasàóhake | pacec choùa-jvara-plãha-sarva-kàsa-haraü ÷ivam || 163 || vçùa-vyàghrã-guóåcãnàü pattra-måla-phalàïkuràt | rasa-kalkair ghçtaü pakvaü hanti kàsa-jvarà-rucãþ || 164 || dvi-guõe dàóima-rase siddhaü và vyoùa-saüyutam | pibed upari bhuktasya yava-kùàra-yutaü naraþ || 165 || 3.165cv pibed upari bhaktasya 3.165dv yava-kùàra-ghçtaü naraþ 3.165dv yava-kùàra-yutaü ghçtam pippalã-guóa-siddhaü và chàga-kùãra-yutaü ghçtam | etàny agni-vivçddhy-arthaü sarpãüùi kùaya-kàsinàm || 166 || syur doùa-baddha-kaõñhoraþ-srotasàü ca vi÷uddhaye | prasthonmite yava-kvàthe viü÷atiü vijayàþ pacet || 167 || svinnà mçditvà tàs tasmin puràõàt ùañ-palaü guóàt | pippalyà dvi-palaü karùaü manohvàyà rasà¤janàt || 168 || dattvàrdhàkùaü paced bhåyaþ sa lehaþ ÷vàsa-kàsa-jit | ÷vàvidhàü såcayo dagdhàþ sa-ghçta-kùaudra-÷arkaràþ || 169 || 3.169bv sa lehaþ ÷vàsa-kàsa-nut ÷vàsa-kàsa-harà barhi-pàdau và madhu-sarpiùà | eraõóa-pattra-kùàraü và vyoùa-taila-guóànvitam || 170 || lehayet kùàram evaü và surasairaõóa-pattra-jam | lihyàt try-åùaõa-cårõaü và puràõa-guóa-sarpiùà || 171 || padmakaü tri-phalà vyoùaü vióaïgaü devadàru ca | balà ràsnà ca tac-cårõaü samastaü sama-÷arkaram || 172 || 3.172dv samasta-sama-÷arkaram khàden madhu-ghçtàbhyàü và lihyàt kàsa-haraü param | tad-van marica-cårõaü và sa-ghçta-kùaudra-÷arkaram || 173 || 3.173cv tad-van marica-cårõaü ca pathyà-÷uõñhã-ghana-guóair guñikàü dhàrayen mukhe | sarveùu ÷vàsa-kàseùu kevalaü và vibhãtakam || 174 || pattra-kalkaü ghçta-bhçùñaü tilvakasya sa-÷arkaram | peyà votkàrikà chardi-tçñ-kàsàmàtisàra-jit || 175 || 3.175cv peyà cotkàrikà chardi- 3.175dv -tçñ-kàsàmàtisàra-nut kaõñakàrã-rase siddho kùãraü yåùàn rasàn api | sa-gauràmalakaþ sàmlaþ sarva-kàsa-bhiùag-jitam || 176 || vàta-ghnauùadha-niþkvàthe kùãraü yåùàn rasàn api | vaiùkiràn pràtudàn bailàn dàpayet kùaya-kàsine || 177 || kùata-kàse ca ye dhåmàþ sànu-pànà nidar÷itàþ | kùaya-kàse 'pi te yojyà vakùyate yac ca yakùmaõi || 178 || 3.178dv vakùyante ye ca yakùmaõi bçühaõaü dãpanaü càgneþ srotasàü ca vi÷odhanam | vyatyàsàt kùaya-kàsibhyo balyaü sarvaü pra÷asyate || 179 || saünipàtodbhavo ghoraþ kùaya-kàso yatas tataþ | yathà-doùa-balaü tasya saünipàta-hitaü hitam || 180 || Cikitsàsthàna ÷vàsa-hidhmà yatas tulya-hetv-àdyàþ sàdhanaü tataþ | tulyam eva tad-àrtaü ca pårvaü svedair upàcaret || 1 || snigdhair lavaõa-tailàktaü taiþ kheùu grathitaþ kaphaþ | su-lãno 'pi vilãno 'sya koùñhaü pràptaþ su-nirharaþ || 2 || srotasàü syàn mçdu-tvaü ca maruta÷ cànuloma-tà | svinnaü ca bhojayed annaü snigdham ànåpa-jai rasaiþ || 3 || 4.3bv màrutasyànuloma-tà dadhy-uttareõa và dadyàt tato 'smai vamanaü mçdu | vi÷eùàt kàsa-vamathu-hçd-graha-svara-sàdine || 4 || pippalã-saindhava-kùaudra-yuktaü vàtà-virodhi yat | nirhçte sukham àpnoti sa kaphe duùña-vigrahe || 5 || srotaþsu ca vi÷uddheùu caraty a-vihato 'nilaþ | dhmànodàvarta-tamake màtuluïgàmla-vetasaiþ || 6 || hiïgu-pãlu-vióair yuktam annaü syàd anulomanam | sa-saindhavaü phalàmlaü và koùõaü dadyàd virecanam || 7 || ete hi kapha-saüruddha-gati-pràõa-prakopa-jàþ | tasmàt tan-màrga-÷uddhy-artham årdhvàdhaþ ÷odhanaü hitam || 8 || udãryate bhç÷a-taraü màrga-rodhàd vahaj jalam | yathà tathànilas tasya màrgam asmàd vi÷odhayet || 9 || a-÷àntau kçta-saü÷uddher dhåmair lãnaü malaü haret | haridrà-pattram eraõóa-målaü làkùàü manaþ÷ilàm || 10 || 4.10dv -målaü dràkùàü manaþ÷ilàm sa-devadàrv alaü màüsãü piùñvà vartiü prakalpayet | tàü ghçtàktàü pibed dhåmaü yavàn và ghçta-saüyutàn || 11 || madhåcchiùñaü sarja-rasaü ghçtaü và guru vàguru | candanaü và tathà ÷çïgaü vàlàn và snàva và gavàm || 12 || 4.12dv vàlàn và snàyu và gavàm çkùa-godhà-kuraïgaiõa-carma-÷çïga-khuràõi và | gugguluü và manohvàü và ÷àla-niryàsam eva và || 13 || 4.13av ç÷ya-godhà-kuraïgaiõa- 4.13bv -carma-÷çïga-khuràõi ca ÷allakãü gugguluü lohaü padmakaü và ghçtàplutam | ava÷yaü svedanãyànàm a-svedyànàm api kùaõam || 14 || 4.14bv padmakaü và ghçta-plutam svedayet sa-sità-kùãra-sukhoùõa-sneha-secanaiþ | utkàrikopanàhai÷ ca svedàdhyàyokta-bheùajaiþ || 15 || uraþ kaõñhaü ca mçdubhiþ sàme tv àma-vidhiü caret | ati-yogoddhataü vàtaü dçùñvà pavana-nà÷anaiþ || 16 || snigdhai rasàdyair nàty-uùõair abhyaïgai÷ ca ÷amaü nayet | an-utkliùña-kaphà-svinna-dur-balànàü hi ÷odhanàt || 17 || vàyur labdhàspado marma saü÷oùyà÷u hared asån | kaùàya-leha-snehàdyais teùàü saü÷amayed ataþ || 18 || kùãõa-kùatàtisàràsçk-pitta-dàhànubandha-jàn | madhura-snigdha-÷ãtàdyair hidhmà-÷vàsàn upàcaret || 19 || kulattha-da÷a-målànàü kvàthe syur jàïgalà rasàþ | yåùà÷ ca ÷igru-vàrtàka-kàsaghna-vçùa-målakaiþ || 20 || pallavair nimba-kulaka-bçhatã-màtuluïga-jaiþ | vyàghrã-duràlabhà-÷çïgã-bilva-madhya-trikaõñakaiþ || 21 || sàmçtàgni-kulatthai÷ ca yåùaþ syàt kvathitair jale | tad-vad ràsnà-bçhaty-àdi-balà-mudgaiþ sa-citrakaiþ || 22 || 4.22bv yåùaþ syàt kvathitair jalaiþ peyà ca citrakàjàjã-÷çïgã-sauvarcalaiþ kçtà | da÷a-målena và kàsa-÷vàsa-hidhmà-rujàpahà || 23 || da÷a-måla-÷añhã-ràsnà-bhàrgã-bilvarddhi-pauùkaraiþ | kulãra÷çïgã-capalà-tàmalaky-amçtauùadhaiþ || 24 || pibet kaùàyaü jãrõe 'smin peyàü tair eva sàdhitàm | ÷àli-ùaùñika-godhåma-yava-mudga-kulattha-bhuk || 25 || kàsa-hçd-graha-pàr÷vàrti-hidhmà-÷vàsa-pra÷àntaye | saktån vàrkàïkura-kùãra-bhàvitànàü sa-màkùikàn || 26 || yavànàü da÷a-målàdi-niþkvàtha-lulitàn pibet | anne ca yojayet kùàra-hiïgv-àjya-vióa-dàóimàn || 27 || sa-pauùkara-÷añhã-vyoùa-màtuluïgàmla-vetasàn | da÷a-målasya và kvàtham atha-và devadàruõaþ || 28 || 4.28cv da÷a-målasya niþkvàtham pibed và vàruõã-maõóaü hidhmà-÷vàsã pipàsitaþ | pippalã-pippalã-måla-pathyà-jantughna-citrakaiþ || 29 || kalkitair lepite råóhe niþkùiped ghçta-bhàjane | takraü màsa-sthitaü tad dhi dãpanaü ÷vàsa-kàsa-jit || 30 || pàñhàü madhurasàü dàru saralaü ca ni÷i sthitam | surà-maõóe 'lpa-lavaõaü pibet prasçta-saümitam || 31 || 4.31bv saralaü ni÷i saüsthitam 4.31dv pibet prasçti-saümitam bhàrgã-÷uõñhyau sukhàmbhobhiþ kùàraü và maricànvitam | sva-kvàtha-piùñàü lulitàü bàùpikàü pàyayeta và || 32 || sva-rasaþ saptaparõasya puùpàõàü và ÷irãùataþ | hidhmà-÷vàse madhu-kaõà-yuktaþ pitta-kaphànuge || 33 || utkàrikà tugà-kçùõà-madhålã-ghçta-nàgaraiþ | pittànubandhe yoktavyà pavane tv anubandhini || 34 || ÷vàvic-cha÷àmiùa-kaõà-ghçta-÷alyaka-÷oõitaiþ | suvarcalà-rasa-vyoùa-sarpirbhiþ sahitaü payaþ || 35 || anu ÷àly-odanaü peyam vàta-pittànubandhini | catur-guõàmbu-siddhaü và chàgaü sa-guóa-nàgaram || 36 || pippalã-måla-madhuka-guóa-go-'÷va-÷akçd-rasàn | hidhmàbhiùyanda-kàsa-ghnàÀ lihyàn madhu-ghçtànvitàn || 37 || go-gajà÷va-varàhoùñra-khara-meùàja-vió-rasam | sa-madhv ekaika-÷o lihyàd bahu-÷leùmàtha-và pibet || 38 || catuù-pàc-carma-romàsthi-khura-÷çïgodbhavàü maùãm | tathaiva vàjigandhàyà lihyàc chvàsã kapholbaõaþ || 39 || ÷añhã-pauùkara-dhàtrãr và pauùkaraü và kaõànvitam | gairikà¤jana-kçùõà và sva-rasaü và kapittha-jam || 40 || rasena và kapitthasya dhàtrã-saindhava-pippalãþ | ghçta-kùaudreõa và pathyà-vióaïgoùaõa-pippalãþ || 41 || kola-làjàmala-dràkùà-pippalã-nàgaràõi và | guóa-taila-ni÷à-dràkùà-kaõà-ràsnoùaõàni và || 42 || pibed rasàmbu-madyàmlair lehauùadha-rajàüsi và | jãvantã-musta-surasa-tvag-elà-dvaya-pauùkaram || 43 || caõóà-tàmalakã-loha-bhàrgã-nàgara-vàlakam | karkañàkhyà-÷añhã-kçùõà-nàgakesara-corakam || 44 || upayuktaü yathà-kàmaü cårõaü dvi-guõa-÷arkaram | pàr÷va-rug-jvara-kàsa-ghnaü hidhmà-÷vàsa-haraü param || 45 || ÷añhã-tàmalakã-bhàrgã-caõóà-vàlaka-pauùkaram | ÷arkaràùña-guõaü cårõaü hidhmà-÷vàsa-haraü param || 46 || tulyaü guóaü nàgaraü ca bhakùayen nàvayeta và | la÷unasya palàõóor và målaü gç¤janakasya và || 47 || candanàd và rasaü dadyàn nàrã-kùãreõa nàvanam | stanyena makùikà-viùñhàm alaktaka-rasena và || 48 || sa-saindhavaü ghçtàcchaü và siddhaü stanyena và ghçtam | kalkitair madhura-dravyais tat piben nàvayeta và || 49 || sakçd uùõaü sakçc chãtaü vyatyàsàt sa-sità-madhu | tad-vat payas tathà siddham adho-bhàgauùadhair ghçtam || 50 || kaõà-sauvarcala-kùàra-vayaþsthà-hiïgu-corakaiþ | sa-kàyasthair ghçtaü mastu-da÷a-måla-rase pacet || 51 || tat pibej jãvanãyair và lihyàt sa-madhu sàdhitam | tejovaty abhayà kuùñhaü pippalã kañu-rohiõã || 52 || bhåtikaü pauùkaraü målaü palà÷a÷ citrakaþ ÷añhã | pañu-dvayaü tàmalakã jãvantã bilva-pe÷ikà || 53 || vacà pattraü ca tàlã÷aü karùàü÷ais tair vipàcayet | hiïgu-pàdair ghçta-prasthaü pãtam à÷u nihanti tat || 54 || 4.54av vacà pattraü ca tàlã÷àt ÷àkhànilàr÷o-grahaõã-hidhmà-hçt-pàr÷va-vedanàþ | ardhàü÷ena pibet sarpiþ kùàreõa pañunàtha-và || 55 || dhànvantaraü vçùa-ghçtaü dàdhikaü hapuùàdi và | ÷ãtàmbu-sekaþ sahasà tràsa-vikùepa-bhã-÷ucaþ || 56 || harùerùyocchvàsa-rodhà÷ ca hitaü kãñai÷ ca daü÷anam | yat ki¤-cit kapha-vàta-ghnam uùõaü vàtànulomanam || 57 || 4.57av harùerùyocchvàsa-saürodhà tat sevyaü pràya-÷o yac ca su-taràü màrutàpaham | sarveùàü bçühaõe hy alpaþ ÷akya÷ ca pràya-÷o bhavet || 58 || nàty-arthaü ÷amane 'pàyo bhç÷o '-÷akya÷ ca karùaõe | ÷amanair bçühaõai÷ càto bhåyiùñhaü tàn upàcaret || 59 || 4.59bv bhç÷o '-÷akya÷ ca kar÷ane kàsa-÷vàsa-kùaya-cchardi-hidhmà÷ cànyo-'nya-bheùajaiþ || 59ªab || Cikitsàsthàna balino bahu-doùasya snigdha-svinnasya ÷odhanam | årdhvàdho yakùmiõaþ kuryàt sa-snehaü yan na kar÷anam || 1 || 5.1dv sa-snehaü yan na karùaõam payasà phala-yuktena madhureõa rasena và | sarpiù-matyà yavàgvà và vamana-dravya-siddhayà || 2 || vamed virecanaü dadyàt trivçc-chyàmà-nçpadrumàn | ÷arkarà-madhu-sarpirbhiþ payasà tarpaõena và || 3 || dràkùà-vidàrã-kà÷marya-màüsànàü và rasair yutàn | ÷uddha-koùñhasya yu¤jãta vidhiü bçühaõa-dãpanam || 4 || 5.4bv -màüsànàü và rasair yutam hçdyàni cànna-pànàni vàta-ghnàni laghåni ca | ÷àli-ùaùñika-godhåma-yava-mudgaü samoùitam || 5 || laghum a-cyuta-vãryaü ca su-jaraü bala-kçc ca yat || 5+(1)ab || 5.5+(1)av laghuü cà-cyuta-vãryaü ca 5.5+(1)av laghum adbhuta-vãryaü ca àjaü kùãraü ghçtaü màüsaü kravyàn-màüsaü ca ÷oùa-jit | kàkolåka-vçka-dvãpi-gavà÷va-nakuloragam || 6 || gçdhra-bhàsa-kharoùñraü ca hitaü chadmopasaühitam | j¤àtaü jugupsitaü tad dhi cchardiùe na balaujase || 7 || 5.7av gçdhra-càùa-kharoùñraü ca mçgàdyàþ pitta-kaphayoþ pavane prasahàdayaþ | vesavàrã-kçtàþ pathyà rasàdiùu ca kalpitàþ || 8 || bhçùñàþ sarùapa-tailena sarpiùà và yathà-yatham | rasikà mçdavaþ snigdhàþ pañu-dravyàbhisaüskçtàþ || 9 || hità maulaka-kaulatthàs tad-vad yåùà÷ ca sàdhitàþ | sa-pippalãkaü sa-yavaü sa-kulatthaü sa-nàgaram || 10 || sa-dàóimaü sàmalakaü snigdham àjaü rasaü pibet | tena ùaó vinivartante vikàràþ pãnasàdayaþ || 11 || 5.11bv snigdham àja-rasaü pibet pibec ca su-taràü madyaü jãrõaü sroto-vi÷odhanam | pittàdiùu vi÷eùeõa madhv-ariùñàccha-vàruõãþ || 12 || 5.12dv madhv-ariùñaü ca vàruõãm siddhaü và pa¤ca-målena tàmalakyàtha-và jalam | parõinãbhi÷ catasçbhir dhànya-nàgarakeõa và || 13 || kalpayec cànukålo 'sya tenànnaü ÷uci yatna-vàn | da÷a-målena payasà siddhaü màüsa-rasena và || 14 || balà-garbhaü ghçtaü yojyaü kravyàn-màüsa-rasena và | sa-kùaudraü payasà siddhaü sarpir da÷a-guõena và || 15 || jãvantãü madhukaü dràkùàü phalàni kuñajasya ca | puùkaràhvaü ÷añhãü kçùõàü vyàghrãü gokùurakaü balàm || 16 || 5.16dv vyàghrãü gokùurakaü balàþ nãlotpalaü tàmalakãü tràyamàõàü duràlabhàm | kalkã-kçtya ghçtaü pakvaü roga-ràja-haraü param || 17 || ghçtaü kharjåra-mçdvãkà-madhukaiþ sa-paråùakaiþ | sa-pippalãkaü vaisvarya-kàsa-÷vàsa-jvaràpaham || 18 || da÷a-måla-÷çtàt kùãràt sarpir yad udiyàn navam | sa-pippalãkaü sa-kùaudraü tat paraü svara-bodhanam || 19 || ÷iraþ-pàr÷vàüsa-÷åla-ghnaü kàsa-÷vàsa-jvaràpaham | pa¤cabhiþ pa¤ca-målair và ÷çtàd yad udiyàd ghçtam || 20 || pa¤cànàü pa¤ca-målànàü rase kùãra-catur-guõe | siddhaü sarpir jayaty etad yakùmaõaþ saptakaü balam || 21 || 5.21dv yakùmiõaþ saptakaü balam pa¤ca-kola-yava-kùàra-ùañ-palena paced ghçtam | prasthonmitaü tulya-payaþ srotasàü tad vi÷odhanam || 22 || gulma-jvarodara-plãha-grahaõã-pàõóu-pãnasàn | ÷vàsa-kàsàgni-sadana-÷vayathårdhvànilठjayet || 23 || ràsnà-balà-gokùuraka-sthirà-varùàbhu-vàriõi | jãvantã-pippalã-garbhaü sa-kùãraü ÷oùa-jid ghçtam || 24 || a÷vagandhà-÷çtàt kùãràd ghçtaü ca sa-sità-payaþ | sàdhàraõàmiùa-tulàü toya-droõa-dvaye pacet || 25 || tenàùña-bhàga-÷eùeõa jãvanãyaiþ palonmitaiþ | sàdhayet sarpiùaþ prasthaü vàta-pittàmayàpaham || 26 || màüsa-sarpir idam pãtaü yuktaü màüsa-rasena và | kàsa-÷vàsa-svara-bhraü÷a-÷oùa-hçt-pàr÷va-÷åla-jit || 27 || 5.27bv yuktaü màüsa-raseùu và elàjamodà-tri-phalà-sauràùñrã-vyoùa-citrakàn | sàràn ariùña-gàyatrã-÷àla-bãjaka-saübhavàn || 28 || bhallàtakaü vióaïgaü ca pçthag aùña-palonmitam | salile ùo-óa÷a-guõe ùo-óa÷àü÷a-sthitaü pacet || 29 || punas tena ghçta-prasthaü siddhe càsmin palàni ùañ | tavakùãryàþ kùipet triü÷at sitàyà dvi-guõaü madhu || 30 || ghçtàt tri-jàtàt tri-palaü tato lãóhaü khajàhatam | payo-'nu-pànaü tat pràhõe rasàyanam a-yantraõam || 31 || medhyaü cakùuùyam àyuùyaü dãpanaü hanti cà-ciràt | meha-gulma-kùaya-vyàdhi-pàõóu-roga-bhagandaràn || 32 || ye ca sarpir-guóàþ proktàþ kùate yojyàþ kùaye 'pi te | tvag-elà-pippalã-kùãrã-÷arkarà dvi-guõàþ kramàt || 33 || cårõità bhakùitàþ kùaudra-sarpiùà vàvalehitàþ | svaryàþ kàsa-kùaya-÷vàsa-pàr÷va-ruk-kapha-nà÷anàþ || 34 || 5.34bv -sarpiùà càvalehitàþ vi÷eùàt svara-sàde 'sya nasya-dhåmàdi yojayet | tatràpi vàta-je koùõaü pibed auttarabhaktikam || 35 || 5.35dv pibed uttara-bhaktikam kàsamardaka-vàrtàkã-màrkava-sva-rasair ghçtam | sàdhitaü kàsa-jit svaryaü siddham àrtagalena và || 36 || badarã-pattra-kalkaü và ghçta-bhçùñaü sa-saindhavam | tailaü và madhuka-dràkùà-pippalã-kçminut-phalaiþ || 37 || 5.37dv -pippalã-kçmihçt-phalaiþ haüsapadyà÷ ca målena pakvaü nasto niùecayet | sukhodakànu-pànaü ca sa-sarpiùkaü guóaudanam || 38 || a÷nãyàt pàyasaü caivaü snigdhaü svedaü niyojayet | pittodbhave pibet sarpiþ ÷çta-÷ãta-payo-'nupaþ || 39 || kùãri-vçkùàïkura-kvàtha-kalka-siddhaü sa-màkùikam | a÷nãyàc ca sa-sarpiùkaü yaùñãmadhuka-pàyasam || 40 || balà-vidàrigandhàbhyàü vidàryà madhukena ca | siddhaü sa-lavaõaü sarpir nasyaü svaryam an-uttamam || 41 || prapauõóarãkaü madhukaü pippalã bçhatã balà | sàdhitaü kùãra-sarpi÷ ca tat svaryaü nàvanaü param || 42 || lihyàn madhurakàõàü ca cårõaü madhu-ghçtàplutam | pibet kañåni måtreõa kapha-je råkùa-bhojanaþ || 43 || kañphalàmalaka-vyoùaü lihyàt taila-madhu-plutam | vyoùa-kùàràgni-cavikà-bhàrgã-pathyà-madhåni và || 44 || yavair yavàgåü yamake kaõà-dhàtrã-kçtàü pibet | bhuktvàdyàt pippalãü ÷uõñhãü tãkùõaü và vamanaü bhajet || 45 || ÷arkarà-kùaudra-mi÷ràõi ÷çtàni madhuraiþ saha | pibet payàüsi yasyoccair vadato 'bhihataþ svaraþ || 46 || vicitram annam a-rucau hitair upahitaü hitam | bahir-antar-mçjà citta-nirvàõaü hçdyam auùadham || 47 || dvau kàlau danta-pavanaü bhakùayen mukha-dhàvanaiþ | kaùàyaiþ kùàlayed àsyaü dhåmaü pràyogikaü pibet || 48 || tàlã÷a-cårõa-vañakàþ sa-karpåra-sitopalàþ | ÷a÷àïka-kiraõàkhyà÷ ca bhakùyà ruci-karàþ param || 49 || 5.49dv bhakùyà ruci-karà bhç÷am vàtàd a-rocake tatra pibec cårõaü prasannayà | hareõu-kçùõà-kçmijid-dràkùà-saindhava-nàgaràt || 50 || elà-bhàrgã-yava-kùàra-hiïgu-yuktàd ghçtena và | chardayed và vacàmbhobhiþ pittàc ca guóa-vàribhiþ || 51 || lihyàd và ÷arkarà-sarpir-lavaõottama-màkùikam | kaphàd vamen nimba-jalair dãpyakàragvadhodakam || 52 || pànaü sa-madhv-ariùñà÷ ca tãkùõàþ sa-madhu-màdhavàþ | pibec cårõaü ca pårvoktaü hareõv-àdy-uùõa-vàriõà || 53 || elà-tvaï-nàgakusuma-tãkùõa-kçùõà-mahauùadham | bhàga-vçddhaü kramàc cårõaü nihanti sama-÷arkaram || 54 || prasekà-ruci-hçt-pàr÷va-kàsa-÷vàsa-galàmayàn | yavànã-tintióãkàmla-vetasauùadha-dàóimam || 55 || kçtvà kolaü ca karùàü÷aü sitàyà÷ ca catuþ-palam | dhànya-sauvarcalàjàjã-varàïgaü càrdha-kàrùikam || 56 || pippalãnàü ÷ataü caikaü dve ÷ate maricasya ca | cårõam etat paraü rucyaü hçdyaü gràhi hinasti ca || 57 || 5.57cv tac-cårõaü dãpanaü rucyaü vibandha-kàsa-hçt-pàr÷va-plãhàr÷o-grahaõã-gadàn | tàlã÷a-pattraü maricaü nàgaraü pippalã ÷ubhà || 58 || yathottaraü bhàga-vçddhyà tvag-ele càrdha-bhàgike | tad rucyaü dãpanaü cårõaü kaõàùña-guõa-÷arkaram || 59 || 5.59av yathottaraü bhàga-vçddhàs 5.59cv tad dravyaü dãpanaü cårõaü kàsa-÷vàsà-ruci-cchardi-plãha-hçt-pàr÷va-÷åla-nut | pàõóu-jvaràtisàra-ghnaü måóha-vàtànulomanam || 60 || arkàmçtà-kùàra-jale ÷arvarãm uùitair yavaiþ | praseke kalpitàn saktån bhakùyàü÷ càdyàd balã vamet || 61 || 5.61av arkàmçtà-kùãra-jale kañu-tiktais tathà ÷ålyaü bhakùayej jàïgalaü palam | ÷uùkàü÷ ca bhakùyàn su-laghåü÷ caõakàdi-rasànupaþ || 62 || ÷leùmaõo 'ti-prasekena vàyuþ ÷leùmàõam asyati | kapha-prasekaü taü vidvàn snigdhoùõair eva nirjayet || 63 || 5.63dv snigdhoùõenaiva nirjayet pãnase 'pi kramam imaü vamathau ca prayojayet | vi÷eùàt pãnase 'bhyaïgàn snehàn svedàü÷ ca ÷ãlayet || 64 || 5.64av pãnase ca kramam imaü snigdhàn utkàrikà-piõóaiþ ÷iraþ-pàr÷va-galàdiùu | lavaõàmla-kañåùõàü÷ ca rasàn snehopasaühitàn || 65 || ÷iro-'üsa-pàr÷va-÷åleùu yathà-doùa-vidhiü caret | audakànåpa-pi÷itair upanàhàþ su-saüskçtàþ || 66 || tatreùñàþ sa-catuþ-snehà doùa-saüsarga iùyate | pralepo nata-yaùñy-àhva-÷atàhvà-kuùñha-candanaiþ || 67 || balà-ràsnà-tilais tad-vat sa-sarpir-madhukotpalaiþ | punarnavà-kçùõagandhà-balà-vãrà-vidàribhiþ || 68 || nàvanaü dhåma-pànàni snehà÷ cauttarabhaktikàþ | tailàny abhyaïga-yogãni vasti-karma tathà param || 69 || ÷çïgàdyair và yathà-doùaü duùñam eùàü hared asçk | pradehaþ sa-ghçtaiþ ÷reùñhaþ padmako÷ãra-candanaiþ || 70 || dårvà-madhuka-ma¤jiùñhà-kesarair và ghçtàplutaiþ | vañàdi-siddha-tailena ÷ata-dhautena sarpiùà || 71 || abhyaïgaþ payasà sekaþ ÷asta÷ ca madhukàmbunà | pràyeõopahatàgni-tvàt sa-piccham atisàryate || 72 || tasyàtãsàra-grahaõã-vihitaü hitam auùadham | purãùaü yatnato rakùec chuùyato ràja-yakùmiõaþ || 73 || sarva-dhàtu-kùayàrtasya balaü tasya hi vió-balam | màüsam evà÷nato yuktyà màrdvãkaü pibato 'nu ca || 74 || a-vidhàrita-vegasya yakùmà na labhate 'ntaram | suràü sa-maõóàü màrdvãkam ariùñàn sãdhu-màdhavàn || 75 || 5.75dv ariùñaü sãdhu-màdhavàn yathàrham anu-pànàrthaü piben màüsàni bhakùayan | sroto-vibandha-mokùàrthaü balaujaþ-puùñaye ca tat || 76 || sneha-kùãràmbu-koùñheùu sv-abhyaktam avagàhayet | uttãrõaü mi÷rakaiþ snehair bhåyo 'bhyaktaü sukhaiþ karaiþ || 77 || 5.77cv uttãrõaü mi÷raka-snehair mçdnãyàt sukham àsãnaü sukhaü codvartayet param | jãvantãü ÷atavãryàü ca vikasàü sa-punarnavàm || 78 || a÷vagandhàm apàmàrgaü tarkàrãü madhukaü balàm | vidàrãü sarùapàn kuùñhaü taõóulàn atasã-phalam || 79 || màùàüs tilàü÷ ca kiõvaü ca sarvam eka-tra cårõayet | yava-cårõaü tri-guõitaü dadhnà yuktaü sa-màkùikam || 80 || etad udvartanaü kàryaü puùñi-varõa-bala-pradam | gaura-sarùapa-kalkena snànãyauùadhibhi÷ ca saþ || 81 || 5.81av etad utsàdanaü kàryaü 5.81dv snànair auùadhibhi÷ ca saþ snàyàd çtu-sukhais toyair jãvanãyopasàdhitaiþ | gandha-màlyàdikàü bhåùàm a-lakùmã-nà÷anãü bhajet || 82 || 5.82cv gandha-màlyàdikair bhåùàm suhçdàü dar÷anaü gãta-vàditrotsava-saü÷rutiþ | vastayaþ kùãra-sarpãüùi madya-màüsa-su-÷ãla-tà || 83 || 5.83dv madyaü màüsaü su-÷ãla-tà daiva-vyapà÷rayaü tat tad atharvoktaü ca påjitam || 83ªab || Cikitsàsthàna àmà÷ayotkle÷a-bhavàþ pràya÷ chardyo hitaü tataþ | laïghanaü pràg çte vàyor vamanaü tatra yojayet || 1 || 6.1bv pràya÷ chardyo hitaü matam balino bahu-doùasya vamataþ pratataü bahu | tato virekaü krama-÷o hçdyaü madyaiþ phalàmbubhiþ || 2 || kùãrair và saha sa hy årdhvaü gataü doùaü nayaty adhaþ | ÷amanaü cauùadhaü råkùa-dur-balasya tad eva tu || 3 || pari÷uùkaü priyaü sàtmyam annaü laghu ca ÷asyate | upavàsas tathà yåùà rasàþ kàmbalikàþ khalàþ || 4 || ÷àkàni lehà bhojyàni ràga-ùàóava-pànakàþ | bhakùyàþ ÷uùkà vicitrà÷ ca phalàni snàna-gharùaõam || 5 || gandhàþ su-gandhayo gandha-phala-puùpànna-pàna-jàþ | bhukta-màtrasya sahasà mukhe ÷ãtàmbu-secanam || 6 || hanti màruta-jàü chardiü sarpiþ pãtaü sa-saindhavam | ki¤-cid-uùõaü vi÷eùeõa sa-kàsa-hçdaya-dravàm || 7 || vyoùa-tri-lavaõàóhyaü và siddhaü và dàóimàmbunà | sa-÷uõñhã-dadhi-dhànyena ÷çtaü tulyàmbu và payaþ || 8 || 6.8dv ÷çtaü tulyàmbunà payaþ 6.8dv pãtaü tulyàmbunà payaþ vyakta-saindhava-sarpir và phalàmlo vaiùkiro rasaþ | snigdhaü ca bhojanaü ÷uõñhã-dadhi-dàóima-sàdhitam || 9 || koùõaü sa-lavaõaü càtra hitaü sneha-virecanam | pitta-jàyàü virekàrthaü dràkùekùu-sva-rasais trivçt || 10 || sarpir và tailvakaü yojyaü vçddhaü ca ÷leùma-dhàma-gam | årdhvam eva haret pittaü svàdu-tiktair vi÷uddhi-màn || 11 || piben manthaü yavàgåü và làjaiþ sa-madhu-÷arkaràm | mudga-jàïgala-jair adyàd vya¤janaiþ ÷àli-ùaùñikam || 12 || 6.12bv làjaiþ sa-madhu-÷arkaraiþ mçd-bhçùña-loùña-prabhavaü su-÷ãtaü salilaü pibet | mudgo÷ãra-kaõà-dhànyaiþ saha và saüsthitaü ni÷àm || 13 || dràkùà-rasaü rasaü vekùor guóåcy-ambu payo 'pi và | jambv-àmra-pallavo÷ãra-vaña-÷uïgàvaroha-jaþ || 14 || 6.14av dràkùà-rasaü rasaü cekùor 6.14dv -vaña-÷çïgàvaroha-jaþ kvàthaþ kùaudra-yutaþ pãtaþ ÷ãto và viniyacchati | chardiü jvaram atãsàraü mårchàü tçùõàü ca dur-jayàm || 15 || dhàtrã-rasena và ÷ãtaü piben mudga-dalàmbu và | kola-majja-sità-làjà-makùikà-viñ-kaõà¤janam || 16 || 6.16cv kola-majja-sità-làkùà- 6.16dv -makùikà-viñ-rasà¤janam lihyàt kùaudreõa pathyàü và dràkùàü và badaràõi và | kapha-jàyàü vamen nimba-kçùõà-piõóãta-sarùapaiþ || 17 || yuktena koùõa-toyena dur-balaü copavàsayet | àragvadhàdi-niryåhaü ÷ãtaü kùaudra-yutaü pibet || 18 || 6.18cv àragvadhàder niryåhaü manthàn yavair và bahu-÷a÷ chardi-ghnauùadha-bhàvitaiþ | kapha-ghnam annaü hçdyaü ca ràgàþ sàrjaka-bhåstçõàþ || 19 || lãóhaü manaþ÷ilà-kçùõà-maricaü bãjapårakàt | sva-rasena kapitthasya sa-kùaudreõa vamiü jayet || 20 || khàdet kapitthaü sa-vyoùaü madhunà và duràlabhàm | lihyàn marica-cocailà-go-÷akçd-rasa-màkùikam || 21 || anukålopacàreõa yàti dviùñàrtha-jà ÷amam | kçmi-jà kçmi-hçd-roga-gaditai÷ ca bhiùag-jitaiþ || 22 || yathà-svaü pari÷eùà÷ ca tat-kçtà÷ ca tathàmayàþ || 22ªab || chardi-prasaïgena hi màtari÷và dhàtu-kùayàt kopam upaity ava÷yam | kuryàd ato 'smin vamanàti-yoga-proktaü vidhiü stambhana-bçühaõãyam || 23 || 6.23cv kuryàd ato 'smin vamanàti-yoge 6.23dv proktaü vidhiü stambhana-bçühaõãyam sarpir-guóà màüsa-rasà ghçtàni kalyàõaka-try-åùaõa-jãvanàni | payàüsi pathyopahitàni lehà÷ chardiü prasaktàü pra÷amaü nayanti || 24 || 6.24av sarpir guóo màüsa-rasà ghçtàni iti chardi-cikitsitam atha hçd-roga-cikitsitam || 24+1 || hçd-roge vàta-je tailaü mastu-sauvãra-takra-vat || 25 || tailaü ca lavaõaiþ siddhaü sa-måtràmlaü tathà-guõam || 26 || pibet sukhoùõaü sa-vióaü gulmànàhàrti-jic ca tat | tailaü ca lavaõaiþ siddhaü sa-måtràmlaü tathà-guõam || 26 || bilvaü ràsnàü yavàn kolaü devadàruü punarnavàm | kulatthàn pa¤ca-målaü ca paktvà tasmin pacej jale || 27 || tailaü tan nàvane pàne vastau ca viniyojayet | ÷uõñhã-vayaþsthà-lavaõa-kàyasthà-hiïgu-pauùkaraiþ || 28 || 6.28cv ÷uõñhã-kayasthà-lavaõa- 6.28cv -vayaþsthà-hiïgu-pauùkaraiþ pathyayà ca ÷çtaü pàr÷va-hçd-rujà-gulma-jid ghçtam | sauvarcalasya dvi-pale pathyà-pa¤cà÷ad-anvite || 29 || ghçtasya sàdhitaþ prastho hçd-roga-÷vàsa-gulma-jit | dàóimaü kçùõa-lavaõaü ÷uõñhã-hiïgv-amla-vetasam || 30 || 6.30bv hçd-roga-÷vàsa-gulma-hçt 6.30dv ÷uõñhã hiïgv amla-vetasaþ apatantraka-hçd-roga-÷vàsa-ghnaü cårõam uttamam | puùkaràhva-÷añhã-÷uõñhã-bãjapåra-jañàbhayàþ || 31 || pãtàþ kalkã-kçtàþ kùàra-ghçtàmla-lavaõair yutàþ | vikartikà-÷åla-haràþ kvàthaþ koùõa÷ ca tad-guõaþ || 32 || yavànã-lavaõa-kùàra-vacàjàjy-auùadhaiþ kçtaþ | sa-påtidàru-bãjàhva-palà÷a-÷añhi-pauùkaraiþ || 33 || 6.33cv sa påtidàru-bãjàhva- 6.33dv -vijayà-÷añhi-pauùkaraiþ yava-kùàro yavànã ca pibed uùõena vàriõà | etena vàta-jaü ÷ålaü gulmaü caiva cirotthitam || 33+(1) || bhidyate sapta-ràtreõa pavanena yathà ghanaþ || 33+(1ª)ab || pa¤ca-kola-÷añhã-pathyà-guóa-bãjàhva-pauùkaram | vàruõã-kalkitaü bhçùñaü yamake lavaõànvitam || 34 || hçt-pàr÷va-yoni-÷åleùu khàded gulmodareùu ca | snigdhà÷ ceha hitàþ svedàþ saüskçtàni ghçtàni ca || 35 || 6.35dv saüskçtàni ghçtàni tu laghunà pa¤ca-målena ÷uõñhyà và sàdhitaü jalam | vàruõã-dadhi-maõóaü và dhànyàmlaü và pibet tçùi || 36 || 6.36cv vàruõãü dadhi-maõóaü và sàyàma-stambha-÷ålàme hçdi màruta-dåùite | kriyaiùà sa-dravàyàma-pramohe tu hità rasàþ || 37 || snehàóhyàs tittiri-krau¤ca-÷ikhi-vartaka-dakùa-jàþ | balà-tailaü sa-hçd-rogaþ pibed và su-kumàrakam || 38 || 6.38av snehàdyàs tittiri-krau¤ca- yaùñy-àhva-÷ata-pàkaü và mahà-snehaü tathottamam | ràsnà-jãvaka-jãvantã-balà-vyàghrã-punarnavaiþ || 39 || bhàrgã-sthirà-vacà-vyoùair mahà-snehaü vipàcayet | dadhi-pàdaü tathàmlai÷ ca làbhataþ sa niùevitaþ || 40 || tarpaõo bçühaõo balyo vàta-hçd-roga-nà÷anaþ | dãpte 'gnau sa-dravàyàme hçd-roge vàtike hitam || 41 || kùãraü dadhi guóaþ sarpir audakànåpam àmiùam | etàny eva ca varjyàni hçd-rogeùu caturùv api || 42 || ÷eùeùu stambha-jàóyàma-saüyukte 'pi ca vàtike | kaphànubandhe tasmiüs tu råkùoùõàm àcaret kriyàm || 43 || paitte dràkùekùu-niryàsa-sità-kùaudra-paråùakaiþ | yukto vireko hçdyaþ syàt kramaþ ÷uddhe ca pitta-hà || 44 || 6.44cv yukto vireco hçdyaþ syàt kùata-pitta-jvaroktaü ca bàhyàntaþ parimàrjanam | kañvã-madhuka-kalkaü ca pibet sa-sitam ambhasà || 45 || ÷reyasã-÷arkarà-dràkùà-jãvakarùabhakotpalaiþ | balà-kharjåra-kàkolã-medà-yugmai÷ ca sàdhitam || 46 || sa-kùãraü màhiùaü sarpiþ pitta-hçd-roga-nà÷anam | prapauõóarãka-madhuka-bisa-granthi-kaserukàþ || 47 || sa-÷uõñhã-÷aivalàs tàbhiþ sa-kùãraü vipaced ghçtam | ÷ãtaü sa-madhu tac ceùñaü svàdu-varga-kçtaü ca yat || 48 || vastiü ca dadyàt sa-kùaudraü tailaü madhuka-sàdhitam | kaphodbhave vamet svinnaþ picumanda-vacàmbhasà || 49 || 6.49av vastiü ca dadyàt sa-kùaudra- 6.49bv -tailaü madhuka-sàdhitam 6.49dv picumanda-vacàmbunà kulattha-dhanvottha-rasa-tãkùõa-madya-yavà÷anaþ | pibec cårõaü vacà-hiïgu-lavaõa-dvaya-nàgaràt || 50 || sailà-yavànaka-kaõà-yava-kùàràt sukhàmbunà | phala-dhànyàmla-kaulattha-yåùa-måtràsavais tathà || 51 || 6.51av sailà-yavànika-kaõà- puùkaràhvàbhayà-÷uõñhã-÷añhã-ràsnà-vacà-kaõàt | kvàthaü tathàbhayà-÷uõñhã-màdrã-pãtadru-kañphalàt || 52 || 6.52bc -÷añhã-ràsnà-vacà-kaõà- 6.52cc -kvàthaü tathàbhayà-÷uõñhã- kvàthe rohãtakà÷vattha-khadirodumbaràrjune | sa-palà÷a-vañe vyoùa-trivçc-cårõànvite kçtaþ || 53 || sukhodakànu-pàna÷ ca lehaþ kapha-vikàra-hà | ÷leùma-gulmoditàjyàni kùàràü÷ ca vividhàn pibet || 54 || 6.54av sukhodakànu-pànasya prayojayec chilàhvaü và bràhmaü vàtra rasàyanam | tathàmalaka-lehaü và prà÷aü vàgastya-nirmitam || 55 || 6.55bv bràhmaü càtra rasàyanam 6.55dv prà÷yaü vàgastya-nirmitam 6.55dv prà÷yaü càgastya-nirmitam syàc chålaü yasya bhukte 'ti jãryaty alpaü jaràü gate | ÷àmyet sa kuùñha-kçmijil-lavaõa-dvaya-tilvakaiþ || 56 || 6.56av syàc chålaü yasya bhukte 'nne sa-devadàrv-ativiùai÷ cårõam uùõàmbunà pibet | yasya jãrõe 'dhikaü snehaiþ sa virecyaþ phalaiþ punaþ || 57 || jãryaty anne tathà målais tãkùõaiþ ÷åle sadàdhike | pràyo 'nilo ruddha-gatiþ kupyaty àmà÷aye gataþ || 58 || 6.58dv kupyaty àmà÷aye tataþ 6.58dv kupyaty àmà÷aye yataþ tasyànulomanaü kàryaü ÷uddhi-laïghana-pàcanaiþ | kçmi-ghnam auùadhaü sarvaü kçmi-je hçdayàmaye || 59 || 6.59dv kçmi-je ca hçd-àmaye tçùõàsu vàta-pitta-ghno vidhiþ pràyeõa ÷asyate | sarvàsu ÷ãto bàhyàntas tathà ÷amana-÷odhanaþ || 60 || 6.60bv vidhiþ pràyeõa yujyate 6.60dv tathà ÷amana-÷odhanam divyàmbu ÷ãtaü sa-kùaudraü tad-vad bhaumaü ca tad-guõam | nirvàpitaü tapta-loùña-kapàla-sikatàdibhiþ || 61 || sa-÷arkaraü và kvathitaü pa¤ca-målena và jalam | darbha-pårveõa mantha÷ ca pra÷asto làja-saktubhiþ || 62 || vàñya÷ càma-yavaiþ ÷ãtaþ ÷arkarà-màkùikànvitaþ | yavàgåþ ÷àlibhis tad-vat kodravai÷ ca ciran-tanaiþ || 63 || ÷ãtena ÷ãta-vãryai÷ ca dravyaiþ siddhena bhojanam | himàmbu-pariùiktasya payasà sa-sità-madhu || 64 || rasai÷ càn-amla-lavaõair jàïgalair ghçta-bharjitaiþ | mudgàdãnàü tathà yåùair jãvanãya-rasànvitaiþ || 65 || 6.65av rasai÷ càn-alpa-lavaõair nasyaü kùãra-ghçtaü siddhaü ÷ãtair ikùos tathà rasaþ | nirvàpaõà÷ ca gaõóåùàþ såtra-sthànodità hitàþ || 66 || 6.66bv ÷ãtair ikùos tathà rasaiþ 6.66bv ÷ãtair ikùos tathà rase dàha-jvaroktà lepàdyà nirãha-tvaü mano-ratiþ | mahà-sarid-dhradàdãnàü dar÷ana-smaraõàni ca || 67 || 6.67dv dar÷ana-smaraõàdi ca tçùõàyàü pavanotthàyàü sa-guóaü dadhi ÷asyate | rasà÷ ca bçühaõàþ ÷ãtà vidàry-àdi-gaõàmbu ca || 68 || 6.68dv vidàry-àdi-gaõàmbu và pitta-jàyàü sità-yuktaþ pakvodumbara-jo rasaþ | tat-kvàtho và himas tad-vac chàrivàdi-gaõàmbu và || 69 || tad-vidhai÷ ca gaõaiþ ÷ãta-kaùàyàn sa-sità-madhån | madhurair auùadhais tad-vat kùãri-vçkùai÷ ca kalpitàn || 70 || bãjapåraka-mçdvãkà-vaña-vetasa-pallavàn | målàni ku÷a-kà÷ànàü yaùñy-àhvaü ca jale ÷çtam || 71 || jvaroditaü và dràkùàdi pa¤ca-sàràmbu và pibet | kaphodbhavàyàü vamanaü nimba-prasava-vàriõà || 72 || bilvàóhakã-pa¤ca-kola-darbha-pa¤caka-sàdhitam | jalaü pibed rajanyà và siddhaü sa-kùaudra-÷arkaram || 73 || 6.73bv -darbha-kacchaka-sàdhitam 6.73cv jalaü pibed rajanyàü và mudga-yåùaü ca sa-vyoùa-pañolã-nimba-pallavam | yavànnaü tãkùõa-kavaóa-nasya-lehàü÷ ca ÷ãlayet || 74 || sarvair àmàc ca tad dhantrã kriyeùñà vamanaü tathà | try-åùaõàruùkara-vacà-phalàmloùõàmbu-mastubhiþ || 75 || annàtyayàn maõóam uùõaü himaü manthaü ca kàla-vit | tçùi ÷ramàn màüsa-rasaü manthaü và sa-sitaü pibet || 76 || 6.76dv madyaü và sa-sitaü pibet àtapàt sa-sitaü manthaü yava-kola-ja-saktubhiþ | sarvàõy aïgàni limpec ca tila-piõyàka-kà¤jikaiþ || 77 || ÷ãta-snànàc ca madyàmbu pibet tçõ-màn guóàmbu và | madyàd ardha-jalaü madyaü snàto 'mla-lavaõair yutam || 78 || 6.78av ÷ãta-snànàt tu madyàmbu 6.78bv pibet tçó-vàn guóàmbu và 6.78dv snàto 'mla-lavaõàyutam sneha-tãkùõa-taràgnis tu sva-bhàva-÷i÷iraü jalam | snehàd uùõàmbv a-jãrõàt tu jãrõàn maõóaü pipàsitaþ || 79 || 6.79av snehàt tãkùõa-taràgnis tu pibet snigdhànna-tçùito hima-spardhi guóodakam | gurv-àdy-annena tçùitaþ pãtvoùõàmbu tad ullikhet || 80 || kùaya-jàyàü kùaya-hitaü sarvaü bçühaõam auùadham | kç÷a-dur-bala-råkùàõàü kùãraü chàgo raso 'tha-và || 81 || kùãraü ca sordhva-vàtàyàü kùaya-kàsa-haraiþ ÷çtam | rogopasargàj jàtàyàü dhànyàmbu sa-sità-madhu || 82 || 6.82cv rogopasarga-jàtàyàü pàne pra÷astaü sarvà ca kriyà rogàdy-apekùayà | tçùyan pårvàmaya-kùãõo na labheta jalaü yadi || 83 || 6.83cv tçùõan pårvàmaya-kùãõo 6.83cc tçùõak pårvàmaya-kùãõo maraõaü dãrgha-rogaü và pràpnuyàt tvaritaü tataþ | sàtmyànna-pàna-bhaiùajyais tçùõàü tasya jayet purà || 84 || 6.84dv tçùõàü tasya jayet puras tasyàü jitàyàm anyo 'pi vyàdhiþ ÷akya÷ cikitsitum || 84ªab || Cikitsàsthàna yaü doùam adhikaü pa÷yet tasyàdau pratikàrayet | kapha-sthànànupårvyà ca tulya-doùe madàtyaye || 1 || 7.1cv kapha-sthànànupårvyà tu pitta-màruta-pary-antaþ pràyeõa hi madàtyayaþ | hãna-mithyàti-pãtena yo vyàdhir upajàyate || 2 || sama-pãtena tenaiva sa madyenopa÷àmyati | madyasya viùa-sàdç÷yàd viùaü tåtkarùa-vçttibhiþ || 3 || tãkùõàdibhir guõair yogàd viùàntaram apekùate | tãkùõoùõenàti-màtreõa pãtenàmla-vidàhinà || 4 || madyenànna-rasa-kledo vidagdhaþ kùàra-tàü gataþ | yàn kuryàn mada-tçõ-moha-jvaràntar-dàha-vibhramàn || 5 || madyotkliùñena doùeõa ruddhaþ srotaþsu màrutaþ | su-tãvrà vedanà yà÷ ca ÷irasy asthiùu saüdhiùu || 6 || jãrõàma-madya-doùasya prakàïkùà-làghave sati | yaugikaü vidhi-vad yuktaü madyam eva nihanti tàn || 7 || kùàro hi yàti màdhuryaü ÷ãghram amlopasaühitaþ | madyam amleùu ca ÷reùñhaü doùa-viùyandanàd alam || 8 || 7.8dv doùa-visràvaõàd alam tãkùõoùõàdyaiþ purà proktair dãpanàdyais tathà guõaiþ | sàtmya-tvàc ca tad evàsya dhàtu-sàmya-karaü param || 9 || saptàham aùña-ràtraü và kuryàt pànàtyayauùadham | jãryaty etàvatà pànaü kàlena vi-pathà÷ritam || 10 || paraü tato 'nubadhnàti yo rogas tasya bheùajam | yathà-yathaü prayu¤jãta kçta-pànàtyayauùadhaþ || 11 || 7.11dv kçta-pànàtyayauùadham tatra vàtolbaõe madyaü dadyàt piùña-kçtaü yutam | bãjapåraka-vçkùàmla-kola-dàóima-dãpyakaiþ || 12 || yavànã-hapuùàjàjã-vyoùa-tri-lavaõàrdrakaiþ | ÷ålya-màüsair harãtakaiþ sneha-vadbhi÷ ca saktubhiþ || 13 || 7.13bv -vyoùa-tri-lavaõàrjakaiþ 7.13cv ÷ålya-màüsair haritakaiþ uùõa-snigdhàmla-lavaõà medya-màüsa-rasà hitàþ | àmràmràtaka-pe÷ãbhiþ saüskçtà ràga-ùàóavàþ || 14 || 7.14av uùõàþ snigdhàmla-lavaõà 7.14bv madya-màüsa-rasà hitàþ 7.14dv saüskçtà ràga-khàõóavàþ godhåma-màùa-vikçtir mçdu÷ citrà mukha-priyà | àrdrikàrdraka-kulmàùa-÷ukta-màüsàdi-garbhiõã || 15 || surabhir lavaõà ÷ãtà nir-gadà vàccha-vàruõã | sva-raso dàóimàt kvàthaþ pa¤ca-målàt kanãyasaþ || 16 || 7.16bv nigadà vàccha-vàruõã ÷uõñhã-dhànyàt tathà mastu ÷uktàmbho-'cchàmla-kà¤jikam | abhyaïgodvartana-snànam uùõaü pràvaraõaü ghanam || 17 || ghana÷ càguru-jo dhåpaþ païka÷ càguru-kuïkumaþ | kucoru-÷roõi-÷àlinyo yauvanoùõàïga-yaùñayaþ || 18 || harùeõàliïgane yuktàþ priyàþ saüvàhaneùu ca | pittolbaõe bahu-jalaü ÷àrkaraü madhu và yutam || 19 || rasair dàóima-kharjåra-bhavya-dràkùà-paråùa-jaiþ | su-÷ãtaü sa-sità-saktu yojyaü tàdçk ca pànakam || 20 || 7.20bv -bhavya-dràkùà-paråùakaiþ 7.22bv -pañolã-dàóimair api svàdu-varga-kaùàyair và yuktaü madyaü sa-màkùikam | ÷àli-ùaùñikam a÷nãyàc cha÷àjaiõa-kapi¤jalaiþ || 21 || satãna-mudgàmalaka-pañolã-dàóimai rasaiþ | kapha-pittaü samutkliùñam ullikhet tçó-vidàha-vàn || 22 || pãtvàmbu ÷ãtaü madyaü và bhårãkùu-rasa-saüyutam | dràkùà-rasaü và saüsargã tarpaõàdiþ paraü hitaþ || 23 || tathàgnir dãpyate tasya doùa-÷eùànna-pàcanaþ | kàse sa-rakta-niùñhãve pàr÷va-stana-rujàsu ca || 24 || tçùõàyàü sa-vidàhàyàü sotkle÷e hçdayorasi | guóåcã-bhadra-mustànàü pañolasyàtha-và rasam || 25 || sa-÷çïgaveraü yu¤jãta tittiri-pratibhojanam | tçùyate càti bala-vad vàta-pitte samuddhate || 26 || 7.26av sa-nàgaraü yojayeta dadyàd dràkùà-rasaü pànaü ÷ãtaü doùànulomanam | jãrõe 'dyàn madhuràmlena cchàga-màüsa-rasena ca || 27 || tçùy alpa-÷aþ piben madyaü madaü rakùan bahådakam | musta-dàóima-làjàmbu jalaü và parõinã-÷çtam || 28 || pàñaly-utpala-kandair và sva-bhàvàd eva và himam | madyàti-pànàd ab-dhàtau kùãõe tejasi coddhate || 29 || 7.29av pañoly-utpala-kandair và yaþ ÷uùka-gala-tàlv-oùñho jihvàü niùkçùya ceùñate | pàyayet kàmato 'mbhas taü ni÷ãtha-pavanàhatam || 30 || kola-dàóima-vçkùàmla-cukrãkà-cukrikà-rasaþ | pa¤càmlako mukhàlepaþ sadyas tçùõàü niyacchati || 31 || tvacaü pràpta÷ ca pànoùmà pitta-raktàbhimårchitaþ | dàhaü prakurute ghoraü tatràti-÷i÷iro vidhiþ || 32 || 7.32av tvacaü pràptas tu pànoùmà 7.32av tvacaü pràptaþ sa pànoùmà a-÷àmyati rasais tçpte rohiõãü vyadhayet siràm | ullekhanopavàsàbhyàü jayec chleùmolbaõaü pibet || 33 || ÷ãtaü ÷uõñhã-sthirodãcya-duþspar÷ànya-tamodakam | nir-àmaü kùudhitaü kàle pàyayed bahu-màkùikam || 34 || ÷àrkaraü madhu và jãrõam ariùñaü sãdhum eva và | råkùa-tarpaõa-saüyuktaü yavànã-nàgarànvitam || 35 || yåùeõa yava-godhåmaü tanunàlpena bhojayet | uùõàmla-kañu-tiktena kaulatthenàlpa-sarpiùà || 36 || 7.36cv uùõàmbu-kañu-tiktena ÷uùka-målaka-jai÷ chàgai rasair và dhanva-càriõàm | sàmla-vetasa-vçkùàmla-pañolã-vyoùa-dàóimaiþ || 37 || 7.37dv -pàñalã-vyoùa-dàóimaiþ prabhåta-÷uõñhã-marica-haritàrdraka-pe÷ikam | bãjapåra-rasàdy-amla-bhçùña-nã-rasa-vartitam || 38 || karãra-karamardàdi rociùõu bahu-÷àlanam | pravyaktàùñàïga-lavaõaü vikalpita-nimardakam || 39 || 7.39dv vikalpita-vimardakam yathàgni bhakùayan màüsaü màdhavaü nigadaü pibet | sità-sauvarcalàjàjã-tintióãkàmla-vetasam || 40 || 7.40bv màdhavaü nir-gadaü pibet tvag-elà-maricàrdhàü÷am aùñàïga-lavaõaü hitam | sroto-vi÷uddhy-agni-karaü kapha-pràye madàtyaye || 41 || råkùoùõodvartanodgharùa-snàna-bhojana-laïghanaiþ | sa-kàmàbhiþ saha strãbhir yuktyà jàgaraõena ca || 42 || madàtyayaþ kapha-pràyaþ ÷ãghraü samupa÷àmyati | yad idaü karma nirdiùñaü pçthag doùa-balaü prati || 43 || saünipàte da÷a-vidhe tac cheùe 'pi vikalpayet | tvaï-nàgapuùpa-magadhà-maricàjàji-dhànyakaiþ || 44 || paråùaka-madhåkailà-suràhvai÷ ca sitànvitaiþ | sa-kapittha-rasaü hçdyaü pànakaü ÷a÷i-bodhitam || 45 || madàtyayeùu sarveùu peyaü rucy-agni-dãpanam | nà-vikùobhya mano madyaü ÷arãram a-vihanya và || 46 || 7.46cv nà-kùobhya hi mano madyaü 7.46dv ÷arãram a-vihatya và kuryàn madàtyayaü tasmàd iùyate harùaõã kriyà | saü÷uddhi-÷amanàdyeùu mada-doùaþ kçteùv api || 47 || na cec chàmyet kaphe kùãõe jàte daurbalya-làghave | tasya madya-vidagdhasya vàta-pittàdhikasya ca || 48 || grãùmopataptasya taror yathà varùaü tathà payaþ | madya-kùãõasya hi kùãõaü kùãram à÷v eva puùyati || 49 || 7.49cv madya-kùãõasya hi kùãraü 7.49dv pãtam à÷v eva puùyati ojas tulyaü guõaiþ sarvair viparãtaü ca madyataþ | payasà vihate roge bale jàte nivartayet || 50 || 7.50cv payasà vijite roge kùãra-prayogaü madyaü ca krameõàlpàlpam àcaret | na vikùaya-dhvaüsakotthaiþ spç÷etopadravair yathà || 51 || 7.51cv na viñ-kùaya-dhvaüsakotthaiþ 7.51dv spç÷yetopadravair yathà tayos tu syàd ghçtaü kùãraü vastayo bçühaõàþ ÷ivàþ | abhyaïgodvartana-snànàny anna-pànaü ca vàta-jit || 52 || yukta-madyasya madyottho na vyàdhir upajàyate | ato 'sya vakùyate yogo yaþ sukhàyaiva kevalam || 53 || à÷vinaü yà mahat tejo balaü sàrasvataü ca yà | dadhàty aindraü ca yà vãryaü prabhàvaü vaiùõavaü ca yà || 54 || astraü makara-ketor yà puruùàrtho balasya yà | sautràmaõyàü dvi-ja-mukhe yà hutà÷e ca hvayate || 55 || 7.55bv puruùàrtho balasya ca yà sarvauùadhi-saüpårõàn mathyamànàt suràsuraiþ | mahoda-dheþ samudbhåtà ÷rã-÷a÷àïkàmçtaiþ saha || 56 || madhu-màdhava-maireya-sãdhu-gauóàsavàdibhiþ | mada-÷aktim an-ujjhantã yà råpair bahubhiþ sthità || 57 || 7.57cv mada-÷aktim a-tyajantã yàm àsvàdya vilàsinyo yathàrthaü nàma bibhrati | kulàïganàpi yàü pãtvà nayaty uddhata-mànasà || 58 || 7.58av yàm àsàdya vilàsinyo an-aïgàliïgitair aïgaiþ kvàpi ceto muner api | taraïga-bhaïga-bhrå-kuñã-tarjanair màninã-manaþ || 59 || ekaü prasàdya kurute yà dvayor api nirvçtim | yathà-kàmaü bhañàvàpti-parihçùñàpsaro-gaõe || 60 || 7.60cv yathà-kàma-bhañàvàpti- tçõa-vat puruùà yuddhe yàm àsvàdya tyajanty asån | yàü ÷ãlayitvàpi ciraü bahu-dhà bahu-vigrahàm || 61 || 7.61bv yàm àsàdya tyajanty asån nityaü harùàti-vegena tat-pårvam iva sevate | ÷okodvegà-rati-bhayair yàü dçùñvà nàbhibhåyate || 62 || goùñhã-mahotsavodyànaü na yasyàþ ÷obhate vinà | smçtvà smçtvà ca bahu-÷o viyuktaþ ÷ocate yayà || 63 || 7.63cv smçtvà tu yàü ca bahu-÷o a-prasannàpi yà prãtyai prasannà svarga eva yà | apãndraü manyate duþ-sthaü hçdaya-sthitayà yayà || 64 || a-nirde÷ya-sukhàsvàdà svayaü-vedyaiva yà param | iti citràsv avasthàsu priyàm anukaroti yà || 65 || priyàti-priya-tàü yàti yat priyasya vi÷eùataþ | yà prãtir yà ratir và vàg yà puùñir iti ca stutà || 66 || deva-dànava-gandharva-yakùa-ràkùasa-mànuùaiþ | pàna-pravçttau satyàü tu tàü suràü vidhinà pibet || 67 || 7.67bv -yakùa-ràkùasa-mànavaiþ 7.67bv -yakùa-ràkùasa-mànavaiþ saübhavanti na te rogà medo-'nila-kaphodbhavàþ | vidhi-yuktàd çte madyàd ye na sidhyanti dàruõàþ || 68 || 7.68av saübhavanti ca ye rogà 7.68cv vidhi-yuktàd çte madyàt 7.68dv te na sidhyanti dàruõàþ asti dehasya sàvasthà yasyàü pànaü nivàryate | anya-tra madyàn nigadàd vividhauùadha-saüskçtàt || 69 || 7.69dv vividhauùadha-saübhçtàt ànåpaü jàïgalaü üàüsaü vidhinàpy upakalpitam | madyaü sahàyam a-pràpya samyak pariõamet katham || 70 || su-tãvra-màruta-vyàdhi-ghàtino la÷unasya ca | madya-màüsa-viyuktasya prayoge syàt kiyàn guõaþ || 71 || 7.71dv prayogaþ syàt kiyàn guõaþ 7.71dv prayogàt syàt kiyàn guõaþ nigåóha-÷alyàharaõe ÷astra-kùàràgni-karmaõi | pãta-madya÷ viùahate sukhaü vaidya-vikatthanàm || 72 || 7.72bv ÷astra-kùàràgni-karmasu analottejanaü rucyaü ÷oka-÷rama-vinodakam | na càtaþ param asty anyad àrogya-bala-puùñi-kçt || 73 || 7.73bv ÷oka-÷rama-vinodanam rakùatà jãvitaü tasmàt peyam àtma-vatà sadà | à÷ritopà÷rita-hitaü paramaü dharma-sàdhanam || 74 || snàtaþ praõamya sura-vipra-gurån yathà-svaü vçttiü vidhàya ca samasta-parigrahasya | àpàna-bhåmim atha gandha-jalàbhiùiktàm àhàra-maõóapa-samãpa-gatàü ÷rayet || 75 || sv-àstçte 'tha ÷ayane kamanãye mitra-bhçtya-ramaõã-samavetaþ | svaü ya÷aþ kathaka-càraõa-saüghair uddhataü ni÷amayann ati-lokam || 76 || vilàsinãnàü ca vilàsa-÷obhi gãtaü sa-nçtyaü kala-tårya-ghoùaiþ | kà¤cã-kalàpai÷ cala-kiïkiõãkaiþ krãóà-vihaïgai÷ ca kçtànunàdam || 77 || 7.77bv gãtaü sa-nçttaü kala-tårya-ghoùaiþ 7.77cv kà¤cã-kalàpaiþ sphuña-kiïkiõãkaiþ maõi-kanaka-samutthair àvaneyair vicitraiþ || 78a || 7.78av maõi-kanaka-samutthair aupageyair vicitraiþ 7.78av maõi-kanaka-samutthaiþ pàna-pàtrair vicitraiþ sa-jala-vividha-lekha-kùauma-vastràvçtàïgaiþ || 78b || 7.78bv sa-jala-vividha-bhakti-kùauma-vastràvçtàïgaiþ api muni-jana-citta-kùobha-saüpàdinãbhi÷ || 78c || cakita-hariõa-lola-prekùaõãbhiþ priyàbhiþ || 78d || 7.78dv cakita-hariõa-lola-prekùaõàbhiþ priyàbhiþ stana-nitamba-kçtàd ati-gauravàd alasam àkulam ã÷vara-saübhramàt | iti gataü dadhatãbhir a-saüsthitaü taruõa-citta-vilobhana-kàrmaõam || 79 || yauvanàsava-mattàbhir vilàsàdhiùñhitàtmabhiþ | saücàryamàõaü yuga-pat tanv-aïgãbhir itas-tataþ || 80 || tàla-vçnta-nalinã-dalànilaiþ ÷ãtalã-kçtam atãva ÷ãtalaiþ | dar÷ane 'pi vidadhad va÷ànugam svàditaü kim uta citta-janmanaþ || 81 || 7.81dv sevitaü kim uta citta-janmanaþ cåta-rasendu-mçgaiþ kçta-vàsaü mallikayojjvalayà ca sa-nàtham | sphàñika-÷ukti-gataü sa-taraïgaü kàntam an-aïgam ivodvahad aïgam || 82 || 7.82bv mallikayojjvalayàtha sa-nàtham 7.82cv sphàñika-÷ukti-gataü su-taraïgaü tàlã÷àdyaü cårõam elàdikaü và hçdyaü prà÷ya pràg vayaþ-sthàpanaü và | tat-pràrthibhyo bhåmi-bhàge su-mçùñe toyonmi÷raü dàpayitvà tata÷ ca || 83 || 7.83bv hçdyaü prà÷yaü pràg vayaþ-sthàpanaü và dhçti-màn smçti-màn nityam an-ånàdhikam àcaran | ucitenopacàreõa sarvam evopapàdayan || 84 || 7.84bv a-nyånàdhikam àcaran 7.84cv uditenopacàreõa 7.84dv sarvam evopapàlayan jita-vikasitàsita-saro-ja-nayana-saükrànti-vardhita-÷rãkam | kàntà-mukham iva saurabha-hçta-madhu-pa-gaõaü piben madyam || 85 || 7.85bv -ja-nayana-saükrànta-vardhita-÷rãkam 7.85bv -ja-nayanaü sat kànti-vardhita-÷rãkam pãtvaivaü caùaka-dvayaü parijanaü san-mànya sarvaü tato || 86a || 7.86av pãtvaivaü caùaka-trayaü parijanaü san-mànya sarvaü tato 7.86av pãtvaivaü caùaka-dvayaü parijanaü saübhàvya sarvaü tato gatvàhàra-bhuvaü puraþ su-bhiùajo bhu¤jãta bhåyo 'tra ca || 86b || màüsàpåpa-ghçtàrdrakàdi-haritair yuktaü sa-sauvarcalair || 86c || dvis trir và ni÷i càlpam eva vanità-saüvalganàrthaü pibet || 86d || rahasi dayitàm aïke kçtvà bhujàntara-pãóanàt || 87a || pulakita-tanuü jàta-svedàü sa-kampa-payo-dharàm || 87b || yadi sa-rabhasaü sãdhor vàraü na pàyayate kçtã || 87c || 7.87cv yadi sa-rabhasaü sãdhådgàraü na pàyayate kçtã kim anubhavati kle÷a-pràyaü tato gçha-tantra-tàm || 87d || 7.87dv kim anubhavati kle÷a-pràyàü vçthà gçha-tantra-tàm 7.87dv kim anubhavati kle÷a-pràyàü tadà gçha-tantra-tàm vara-tanu-vaktra-saügati-su-gandhi-taraü sarakam || 88a || drutam iva padma-ràga-maõim àsava-råpa-dharam || 88b || bhavati rati-÷rameõa ca madaþ pibato 'lpam api || 88c || kùayam ata ojasaþ pariharan sa ÷ayãta param || 88d || itthaü yuktyà piban madyaü na tri-vargàd vihãyate | a-sàra-saüsàra-sukhaü paramaü càdhigacchati || 89 || ai÷varyasyopabhogo 'yaü spçhaõãyaþ surair api | anya-thà hi vipatsu syàt pa÷càt tàpendhanaü dhanam || 90 || 7.90cv anya-thà hi vipatsv asya upabhogena rahito bhoga-vàn iti nindyate | nirmito 'ti-kad-aryo 'yaü vidhinà nidhi-pàlakaþ || 91 || tasmàd vyavasthayà pànaü pànasya satataü hitam | jitvà viùaya-lubdhànàm indriyàõàü sva-tantra-tàm || 92 || 7.92av tasmàd avasthayà pànaü vidhir vasu-matàm eùa bhaviùyad-vasavas tu ye | yathopapatti tair madyaü pàtavyaü màtrayà hitam || 93 || yàvad dçùñer na saübhràntir yàvan na kùobhate manaþ | tàvad eva virantavyaü madyàd àtma-vatà sadà || 94 || abhyaïgodvartana-snàna-vàsa-dhåpànulepanaiþ | snigdhoùõair bhàvita÷ cànnaiþ pànaü vàtottaraþ pibet || 95 || ÷ãtopacàrair vividhair madhura-snigdha-÷ãtalaiþ | paittiko bhàvita÷ cànnaiþ piban madyaü na sãdati || 96 || upacàrair a-÷i÷irair yava-godhåma-bhuk pibet | ÷laiùmiko dhanva-jair màüsair madyaü màricikaiþ saha || 97 || 7.97cv ÷laiùmiko jàïgalair màüsair 7.97dv madyaü maricakaiþ saha tatra vàte hitaü madyaü pràyaþ paiùñika-gauóikam | pitte sàmbho madhu kaphe màrdvãkàriùña-màdhavam || 98 || 7.98dv màdhvãkàriùña-màdhavam pràk pibec chlaiùmiko madyaü bhuktasyopari paittikaþ | vàtikas tu piben madhye sama-doùo yathecchayà || 99 || 7.99dv sama-doùo yathecchati 7.99dv sama-doùo yad-çcchayà madeùu vàta-pitta-ghnaü pràyo mårchàsu ceùyate | sarva-tràpi vi÷eùeõa pittam evopalakùayet || 100 || ÷ãtàþ pradehà maõayaþ sekà vyajana-màrutàþ | sità dràkùekùu-kharjåra-kà÷marya-sva-rasàþ payaþ || 101 || siddhaü madhura-vargeõa rasà yåùàþ sa-dàóimàþ | ùaùñikàþ ÷àlayo raktà yavàþ sarpi÷ ca jãvanam || 102 || kalyàõakaü mahà-tiktaü ùañ-palaü payasàgnikaþ | pippalyo và ÷ilàhvaü và rasàyana-vidhànataþ || 103 || tri-phalà và prayoktavyà sa-ghçta-kùaudra-÷arkarà | prasakta-vegeùu hitaü mukha-nàsàvarodhanam || 104 || pibed và mànuùã-kùãraü tena dadyàc ca nàvanam | mçõàla-bisa-kçùõà và lihyàt kùaudreõa sàbhayàþ || 105 || 7.105av pibed và mànuùaü kùãraü duràlabhàü và mustaü và ÷ãtena salilena và | piben marica-kolàsthi-majjo÷ãràhikesaram || 106 || dhàtrã-phala-rase siddhaü pathyà-kvàthena và ghçtam | kuryàt kriyàü yathoktàü ca yathà-doùa-balodayam || 107 || pa¤ca karmàõi ceùñàni secanaü ÷oõitasya ca | sat-tvasyàlambanaü j¤ànam a-gçddhir viùayeùu ca || 108 || madeùv ati-pravçddheùu mårchàyeùu ca yojayet | tãkùõaü saünyàsa-vihitaü viùa-ghnaü viùa-jeùu ca || 109 || 7.109cv karma saünyàsa-vihitaü 7.109dv viùa-ghnaü viùa-jeùu tu à÷u prayojyaü saünyàse su-tãkùõaü nasyam a¤janam | dhåmaþ pradhamanaü todaþ såcãbhi÷ ca nakhàntare || 110 || 7.110cv dhåmaü pradhamanaü todaþ 7.110dv såcãbhi÷ ca nakhàntaraiþ ke÷ànàü lu¤canaü dàho daü÷o da÷ana-vç÷cikaiþ | kañv-amla-gàlanaü vaktre kapikacchv-avagharùaõam || 111 || 7.111dv kapikacchvàvagharùaõam utthito labdha-saüj¤a÷ ca la÷una-sva-rasaü pibet | khàdet sa-vyoùa-lavaõaü bãjapåraka-kesaram || 112 || laghv-anna-prati tãkùõoùõam adyàt sroto-vi÷uddhaye | vismàpanaiþ saüsmaraõaiþ priya-÷ravaõa-dar÷anaiþ || 113 || 7.113av laghv annaü kañu-tãkùõoùõam pañubhir gãta-vàditra-÷abdair vyàyàma-÷ãlanaiþ | sraüsanollekhanair dhåmaiþ ÷oõitasyàvasecanaiþ || 114 || upàcaret taü pratatam anubandha-bhayàt punaþ | tasya saürakùitavyaü ca manaþ pralaya-hetutaþ || 115 || Cikitsàsthàna kàle sàdhàraõe vy-abhre nàti-dur-balam ar÷asam | vi÷uddha-koùñhaü laghv-alpam anulomanam à÷itam || 1 || 8.1cv vi÷uddha-koùñhaü laghv-annam ÷uciü kçta-svasty-ayanaü mukta-viõ-måtram a-vyatham | ÷ayane phalake vànya-narotsaïge vyapà÷ritam || 2 || pårveõa kàyenottànaü praty-àditya-gudaü samam | samunnata-kañã-de÷am atha yantraõa-vàsasà || 3 || sakthnoþ ÷iro-dharàyàü ca parikùiptam çju sthitam | àlambitaü paricaraiþ sarpiùàbhyakta-pàyave || 4 || tato 'smai sarpiùàbhyaktaü nidadhyàd çju yantrakam | ÷anair anu-sukhaü pàyau tato dçùñvà pravàhaõàt || 5 || yantre praviùñaü dur-nàma plota-guõñhitayànu ca | ÷alàkayotpãóya bhiùag yathokta-vidhinà dahet || 6 || 8.6av yantre praviùñe dur-nàma kùàreõaivàrdram itarat kùàreõa jvalanena và | mahad và balina÷ chittvà vãta-yantram athàturam || 7 || sv-abhyakta-pàyu-jaghanam avagàhe nidhàpayet | nir-vàta-mandira-sthasya tato 'syàcàram àdi÷et || 8 || 8.8cv nir-vàtàgàra-saüsthasya ekaikam iti saptàhàt saptàhàt samupàcaret | pràg dakùiõaü tato vàmam ar÷aþ pçùñhàgra-jaü tataþ || 9 || bahv-ar÷asaþ su-dagdhasya syàd vàyor anuloma-tà | rucir anne 'gni-pañu-tà svàsthyaü varõa-balodayaþ || 10 || vasti-÷åle tv adho nàbher lepayec chlakùõa-kalkitaiþ | varùàbhå-kuùñha-surabhi-mi÷i-lohàmaràhvayaiþ || 11 || ÷akçn-måtra-pratãghàte pariùekàvagàhayoþ | varaõàlambuùair aõóa-gokaõñaka-punarnavaiþ || 12 || 8.12av ÷akçn-måtra-parãghàte suùavã-surabhãbhyàü ca kvàtham uùõaü prayojayet | sa-sneham atha-và kùãraü tailaü và vàta-nà÷anam || 13 || yu¤jãtànnaü ÷akçd-bhedi snehàn vàta-ghna-dãpanàn | athà-prayojya-dàhasya nirgatàn kapha-vàta-jàn || 14 || sa-stambha-kaõóå-ruk-÷ophàn abhyajya guda-kãlakàn | bilva-målàgnika-kùàra-kuùñhaiþ siddhena secayet || 15 || 8.15av saürambha-kaõóå-ruk-÷ophàn 8.15av saüstambha-kaõóå-ruk-÷ophàn tailenàhi-bióàloùñra-varàha-vasayàtha-và | svedayed anu piõóena drava-svedena và punaþ || 16 || kàsãsaü saindhavaü ràsnà ÷uõñhã kuùñhaü ca làïgalã | ÷ilàbhrakà÷vamàraü ca jantuhçd danti-citrakau || 16.1+(1) || haritàlaü tathà svarõakùãrã tai÷ ca pacet samaiþ | tailaü sudhàrka-payasã gavàü måtre catur-guõe || 16.1+(2) || etad abhyaïgato 'r÷àüsi kùàra-vat pàtayed drutam | kùàra-karma-karaü hy etan na ca dåùayate valãm || 16.1+(3) || saktånàü piõóikàbhir và snigdhànàü taila-sarpiùà | ràsnàyà hapuùàyà và piõóair và kàrùõyagandhikaiþ || 17 || 8.17dv piõóair và kàrùakànvitaiþ arka-målaü ÷amã-pattram nç-ke÷aþ sarpa-ka¤cukam | màrjàra-carma sarpi÷ ca dhåpanaü hitam ar÷asàm || 18 || tathà÷vagandhà surasà bçhatã pippalã ghçtam | dhànyàmla-piùñair jãmåta-bãjais taj-jàlakaü mçdu || 19 || lepitaü chàyayà ÷uùkaü vartir guda-ja-÷àtanã | sa-jàla-måla-jãmåta-lehe và kùàra-saüyute || 20 || gu¤jà-såraõa-kåùmàõóa-bãjair vartis tathà-guõà | snuk-kùãràrdra-ni÷à-lepas tathà go-måtra-kalkitaiþ || 21 || kçkavàku-÷akçt-kçùõà-ni÷à-gu¤jà-phalais tathà | snuk-kùãra-piùñaiþ ùaógranthà-halinã-vàraõàsthibhiþ || 22 || kulãra÷çïgã-vijayà-kuùñhàruùkara-tutthakaiþ | ÷igru-målaka-jair bãjaiþ pattrair a÷vaghna-nimba-jaiþ || 23 || 8.23cv ÷igru-målaka-bãjair và pãlu-målena bilvena hiïgunà ca samanvitaiþ | kuùñhaü ÷irãùa-bãjàni pippalyaþ saindhavaü guóaþ || 24 || arka-kùãraü sudhà-kùãraü tri-phalà ca pralepanam | àrkaü payaþ sudhà-kàõóaü kañukàlàbu-pallavàþ || 25 || 8.25av àrkaü payaþ snuhã-kàõóaü kara¤jo basta-måtraü ca lepanaü ÷reùñham ar÷asàm | ànuvàsanikair lepaþ pippaly-àdyai÷ ca påjitaþ || 26 || ebhir evauùadhaiþ kuryàt tailàny abhya¤janàya ca | dhåpanàlepanàbhyaïgaiþ prasravanti gudàïkuràþ || 27 || 8.27av ebhir lepauùadhaiþ kuryàt 8.27bv tailàny abhya¤janàni ca saücitaü duùña-rudhiraü tataþ saüpadyate sukhã | a-vartamànam ucchåna-kañhinebhyo hared asçk || 28 || ar÷obhyo jala-jà-÷astra-såcã-kårcaiþ punaþ punaþ | ÷ãtoùõa-snigdha-råkùair hi na vyàdhir upa÷àmyati || 29 || 8.29cv ÷ãtoùõa-snigdha-råkùàdyair rakte duùñe bhiùak tasmàd raktam evàvasecayet | yo jàto go-rasaþ kùãràd vahni-cårõàvacårõitàt || 30 || 8.30dv bahu-målàvacårõitàt pibaüs tam eva tenaiva bhu¤jàno guda-jàn jayet | kovidàrasya målànàü mathitena rajaþ piban || 31 || 8.31dv mathitena rajaþ pibet a÷nan jãrõe ca pathyàni mucyate hata-nàmabhiþ | guda-÷vayathu-÷ålàrto mandàgnir gaulmikàn pibet || 32 || hiïgv-àdãn anu-takraü và khàded guóa-harãtakãm | takreõa và pibet pathyà-vellàgni-kuñaja-tvacaþ || 33 || 8.33av hiïgv-àdãn anu-takràü và 8.33cv takreõa và pibet pathyàü 8.33dv vellàgni-kuñaja-tvacaþ kaliïga-magadhà-jyotiþ-såraõàn vàü÷a-vardhitàn | koùõàmbunà và tri-pañu-vyoùa-hiïgv-amla-vetasam || 34 || yuktaü bilva-kapitthàbhyàü mahauùadha-vióena và | aruùkarair yavànyà và pradadyàt takra-tarpaõam || 35 || 8.35cv àruùkarair yavànyà và dadyàd và hapuùà-hiïgu-citrakaü takra-saüyutam | màsaü takrànu-pànàni khàdet pãlu-phalàni và || 36 || pibed ahar ahas takraü nir-anno và pra-kàmataþ | aty-arthaü manda-kàyàgnes takram evàvacàrayet || 37 || 8.37cv aty-artha-manda-kàyàgnes saptàhaü và da÷àhaü và màsàrdhaü màsam eva ca | bala-kàla-vikàra-j¤o bhiùak takraü prayojayet || 38 || sàyaü và làja-saktånàü dadyàt takràvalehikàm | jãrõe takre pradadyàd và takra-peyàü sa-saindhavàm || 39 || takrànu-pànaü sa-snehaü takraudanam ataþ param | yåùai rasair và takràóhyaiþ ÷àlãn bhu¤jãta màtrayà || 40 || råkùam ardhoddhçta-snehaü yata÷ càn-uddhçtaü ghçtam | takraü doùàgni-bala-vit tri-vidhaü tat prayojyet || 41 || na virohanti guda-jàþ punas takra-samàhatàþ | niùiktaü tad dhi dahati bhåmàv api tçõolupam || 42 || 8.42cv niùiktaü tad vidahati srotaþsu takra-÷uddheùu raso dhàtån upaiti yaþ | tena puùñir balaü varõaþ paraü tuùñi÷ ca jàyate || 43 || vàta-÷leùma-vikàràõàü ÷ataü ca vinivartate | mathitaü bhàjane kùudra-bçhatã-phala-lepite || 44 || ni÷àü paryuùitaü peyam icchadbhir guda-ja-kùayam | dhànyopaku¤cikàjàjã-hapuùà-pippalã-dvayaiþ || 45 || kàravã-granthika-÷añhã-yavàny-agni-yavànakaiþ | cårõitair ghçta-pàtra-sthaü nàty-amlaü takram àsutam || 46 || 8.46bv -yavàny-agni-yavànikaiþ takràriùñaü pibej jàtaü vyaktàmla-kañu kàmataþ | dãpanaü rocanaü varõyaü kapha-vàtànulomanam || 47 || guda-÷vayathu-kaõóv-arti-nà÷anaü bala-vardhanam | tvacaü citraka-målasya piùñvà kumbhaü pralepayet || 48 || takraü và dadhi và tatra jàtam ar÷o-haraü pibet | bhàrgy-àsphotàmçtà-pa¤ca-koleùv apy eùa saüvidhiþ || 49 || piùñair gaja-kaõà-pàñhà-kàravã-pa¤ca-kolakaiþ | tumburv-ajàjã-dhanikà-bilva-madhyai÷ ca kalpayet || 50 || phalàmlàn yamaka-snehàn peyà-yåùa-rasàdikàn | ebhir evauùadhaiþ sàdhyaü vàri sarpi÷ ca dãpanam || 51 || kramo 'yaü bhinna-÷akçtàü vakùyate gàóha-varcasàm | snehàóhyaiþ saktubhir yuktàü lavaõàü vàruõãü pibet || 52 || lavaõà eva và takra-sãdhu-dhànyàmla-vàruõãþ | pràg-bhaktàn yamake bhçùñàn saktubhi÷ càvacårõitàn || 53 || 8.53cv pràg-bhaktaü yamake bhçùñàn kara¤ja-pallavàn khàded vàta-varco-'nulomanàn | sa-guóaü nàgaraü pàñhàü guóa-kùàra-ghçtàni và || 54 || 8.54cv sa-guóaü nàgaraü pàñhà- 8.54dv -guóa-kùàra-ghçtàni và go-måtràdhyuùitàm adyàt sa-guóàü và harãtakãm | pathyà-÷ata-dvayàn måtra-droõenà-måtra-saükùayàt || 55 || 8.55cv pathyà-÷ata-dvayaü måtra- pakvàt khàdet sa-madhunã dve dve hanti kaphodbhavàn | dur-nàma-kuùñha-÷vayathu-gulma-mehodara-kçmãn || 56 || 8.56av paktvà khàdet sa-madhunã granthy-arbudàpacã-sthaulya-pàõóu-rogàóhya-màrutàn | aja÷çïgã-jañà-kalkam ajà-måtreõa yaþ pibet || 57 || guóa-vàrtàka-bhuk tasya na÷yanty à÷u gudàïkuràþ | ÷reùñhà-rasena trivçtàü pathyàü takreõa và saha || 58 || pathyàü và pippalã-yuktàü ghçta-bhçùñàü guóànvitàm | atha-và sa-trivçd-dantãü bhakùayed anulomanãm || 59 || hate gudà÷raye doùe guda-jà yànti saükùayam | dàóima-sva-rasàjàjã-yavànã-guóa-nàgaraiþ || 60 || 8.60av hçte gudà÷raye doùe pàñhayà và yutaü takraü vàta-varco-'nulomanam | sãdhuü và gauóam atha-và sa-citraka-mahauùadham || 61 || pibet suràü và hapuùà-pàñhà-sauvarcalànvitàm | da÷àdi-da÷akair vçddhàþ pippalãr dvi-picuü tilàn || 62 || 8.62dv pippalãr dvi-picuü tilàt pãtvà kùãreõa labhate balaü deha-hutà÷ayoþ | duþspar÷akena bilvena yavànyà nàgareõa và || 63 || 8.63dv yavànyà nàgareõa ca ekaikenàpi saüyuktà pàñhà hanty ar÷asàü rujam | salilasya vahe paktvà prasthàrdham abhayà-tvacàm || 64 || 8.64dv prasthàrdham abhayà-tvacam prasthaü dhàtryà da÷a-palaü kapitthànàü tato 'rdhataþ | vi÷àlàü lodhra-marica-kçùõà-vellailavàlukam || 65 || dvi-palàü÷aü pçthak pàda-÷eùe påte guóàt tule | dattvà prasthaü ca dhàtakyàþ sthàpayed ghçta-bhàjane || 66 || 8.66cv dattvà prasthaü tu dhàtakyàþ pakùàt sa ÷ãlito 'riùñaþ karoty agniü nihanti ca | guda-ja-grahaõã-pàõóu-kuùñhodara-gara-jvaràn || 67 || ÷vayathu-plãha-hçd-roga-gulma-yakùma-vami-kçmãn | jala-droõe paced dantã-da÷a-måla-varàgnikàn || 68 || pàlikàn pàda-÷eùe tu kùiped guóa-tulàü param | pårva-vat sarvam asya syàd ànulomi-taras tv ayam || 69 || paced duràlabhà-prasthaü droõe 'pàü pràsçtaiþ saha | dantã-pàñhàgni-vijayà-vàsàmalaka-nàgaraiþ || 70 || 8.70bv droõe 'pàü dvi-palaiþ saha tasmin sità-÷ataü dadyàt pàda-sthe 'nyac ca pårva-vat | limpet kumbhaü tu phalinã-kçùõà-cavyàjya-màkùikaiþ || 71 || pràg-bhaktam ànulomyàya phalàmlaü và pibed ghçtam | cavya-citraka-siddhaü và yava-kùàra-guóànvitam || 72 || pippalã-måla-siddhaü và sa-guóa-kùàra-nàgaram | pippalã-pippalã-måla-dhànakà-dàóimair ghçtam || 73 || 8.73dv -dhànyakà-dàóimair ghçtam dadhnà ca sàdhitaü vàta-÷akçn-måtra-vibandha-nut | palà÷a-kùàra-toyena tri-guõena paced ghçtam || 74 || 8.74bv -÷akçn-måtra-vibandha-hçt vatsakàdi-pratãvàpam ar÷o-ghnaü dãpanaü param | pa¤ca-kolàbhayà-kùàra-yavànã-vióa-saindhavaiþ || 75 || sa-pàñhà-dhànya-maricaiþ sa-bilvair dadhi-mat ghçtam | sàdhayet taj jayaty à÷u guda-vaïkùaõa-vedanàm || 76 || pravàhikàü guda-bhraü÷aü måtra-kçcchraü parisravam | pàñhàjamoda-dhanikà-÷vadaüùñrà-pa¤ca-kolakaiþ || 77 || sa-bilvair dadhni càïgerã-sva-rase ca catur-guõe | hanty àjyaü siddham ànàhaü måtra-kçcchraü pravàhikàm || 78 || guda-bhraü÷àrti-guda-ja-grahaõã-gada-màrutàn | ÷ikhi-tittiri-làvànàü rasàn amlàn su-saüskçtàn || 79 || dakùàõàü vartakànàü và dadyàd vió-vàta-saügrahe | vàstukàgni-trivçd-dantã-pàñhàmlãkàdi-pallavàn || 80 || anyac ca kapha-vàta-ghnaü ÷àkaü ca laghu bhedi ca | sa-hiïgu yamake bhçùñaü siddhaü dadhi-saraiþ saha || 81 || 8.81dv siddhaü dadhi-sareõa ca dhanikà-pa¤ca-kolàbhyàü piùñàbhyàü dàóimàmbunà | àrdrikàyàþ kisalayaiþ ÷akalair àrdrakasya ca || 82 || yuktam aïgàra-dhåpena hçdyena surabhã-kçtam | sa-jãrakaü sa-maricaü vióa-sauvarcalotkañam || 83 || 8.83av yuktam aïgàra-dhåmena vàtottarasya råkùasya mandàgner baddha-varcasaþ | kalpayed rakta-÷àly-anna-vya¤janaü ÷àka-vad rasàn || 84 || 8.84cv kalpayed rakta-÷àly-annaü 8.84dv vya¤janaü ÷àka-vad rasàn 8.84dv vya¤janठchàka-vad rasàn go-godhà-chagaloùñràõàü vi÷eùàt kravya-bhojinàm | madiràü ÷àrkaraü gauóaü sãdhuü takraü tuùodakam || 85 || ariùñaü mastu pànãyaü pànãyaü vàlpakaü ÷çtam | dhànyena dhànya-÷uõñhãbhyàü kaõñakàrikayàtha-và || 86 || ante bhaktasya madhye và vàta-varco-'nulomanam | vió-vàta-kapha-pittànàm ànulomye hi nir-male || 87 || gude ÷àmyanti guda-jàþ pàvaka÷ càbhivardhate | udàvarta-parãtà ye ye càty-arthaü viråkùitàþ || 88 || viloma-vàtàþ ÷ålàrtàs teùv iùñam anuvàsanam | pippalãü madanaü bilvaü ÷atàhvàü madhukaü vacàm || 89 || kuùñhaü ÷añhãü puùkaràkhyaü citrakaü devadàru ca | piùñvà tailaü vipaktavyaü dvi-guõa-kùãra-saüyutam || 90 || 8.90av kuùñhaü ÷añhãü puùkaràhvaü 8.90av kuùñhaü ÷añhãü pauùkaràkhyaü 8.90av kuùñhaü ÷uõñhãü puùkaràkhyaü ar÷asàü måóha-vàtànàü tac chreùñham anuvàsanam | guda-niþsaraõaü ÷ålaü måtra-kçcchraü pravàhikàm || 91 || kañy-åru-pçùñha-daurbalyam ànàhaü vaïkùaõà÷rayam | picchà-sràvaü gude ÷ophaü vàta-varco-vinigraham || 92 || utthànaü bahu-÷o yac ca jayet tac cànuvàsanàt | niråhaü và prayu¤jãta sa-kùãraü pà¤camålikam || 93 || sa-måtra-sneha-lavaõaü kalkair yuktaü phalàdibhiþ | atha raktàr÷asàü vãkùya màrutasya kaphasya và || 94 || 8.94dv màrutasya kaphasya ca anubandhaü tataþ snigdhaü råkùaü và yojayed dhimam | ÷akçc chyàvaü kharaü råkùam adho niryàti nànilaþ || 95 || kañy-åru-guda-÷ålaü ca hetur yadi ca råkùaõam | tatrànubandho vàtasya ÷leùmaõo yadi viñ ÷lathà || 96 || ÷vetà pãtà guruþ snigdhà sa-picchaþ stimito gudaþ | hetuþ snigdha-gurur vidyàd yathà-svaü càsra-lakùaõàt || 97 || duùñe 'sre ÷odhanaü kàryaü laïghanaü ca yathà-balam | yàvac ca doùaiþ kàluùyaü srutes tàvad upekùaõam || 98 || doùàõàü pàcanàrthaü ca vahni-saüdhukùaõàya ca | saügrahàya ca raktasya paraü tiktair upàcaret || 99 || yat tu prakùãõa-doùasya raktaü vàtolbaõasya và | snehais tat sàdhayet yuktaiþ pànàbhya¤jana-vastiùu || 100 || yat tu pittolbaõaü raktaü gharma-kàle pravartate | stambhanãyaü tad ekàntàn na ced vàta-kaphànugam || 101 || sa-kaphe 'sre pibet pàkyaü ÷uõñhã-kuñaja-valkalam | kiràtatiktakaü ÷uõñhãü dhanvayàsaü ku-candanam || 102 || dàrvã-tvaï-nimba-sevyàni tvacaü và dàóimodbhavàm | kuñaja-tvak-phalaü tàrkùyaü màkùikaü ghuõavallabhàm || 103 || pibet taõóula-toyena kalkitaü và mayårakam | tulàü divyàmbhasi paced àrdràyàþ kuñaja-tvacaþ || 104 || nã-rasàyàü tvaci kvàthe dadyàt såkùma-rajã-kçtàn | samaïgà-phalinã-moca-rasàn muùñy-aü÷akàn samàn || 105 || tai÷ ca ÷akrayavàn påte tato darvã-pralepanam | paktvàvalehaü lãóhvà ca taü yathàgni-balaü pibet || 106 || 8.106av tai÷ ca ÷akrayavàn påtaü peyàü maõóaü paya÷ chàgaü gavyaü và chàga-dugdha-bhuk | leho 'yaü ÷amayaty à÷u raktàtãsàra-pàyu-jàn || 107 || bala-vad rakta-pittaü ca sravad årdhvam adho 'pi và | kuñaja-tvak-tulàü droõe paced aùñàü÷a-÷eùitam || 108 || 8.108dv paced aùñàü÷a-÷eùitàm kalkã-kçtya kùipet tatra tàrkùya-÷ailaü kañu-trayam | lodhra-dvayaü moca-rasaü balàü dàóima-jaü tvacam || 109 || bilva-karkañikàü mustaü samaïgàü dhàtakã-phalam | palonmitaü da÷a-palaü kuñajasyaiva ca tvacaþ || 110 || triü÷at palàni guóato ghçtàt påte ca viü÷atiþ | tat pakvaü leha-tàü yàtaü dhànye pakùa-sthitaü lihan || 111 || sarvàr÷o-grahaõã-doùa-÷vàsa-kàsàn niyacchati | lodhraü tilàn moca-rasaü samaïgàü candanotpalam || 112 || 8.112bv -÷vàsa-kàsàn nibarhati pàyayitvàja-dugdhena ÷àlãüs tenaiva bhojayet | yaùñy-àhva-padmakànantà-payasyà-kùãra-morañam || 113 || sa-sità-madhu pàtavyaü ÷ãta-toyena tena và | lodhra-kañvaïga-kuñaja-samaïgà-÷àlmalã-tvacam || 114 || 8.114dv -samaïgà-÷àlmalã-tvacaþ hima-kesara-yaùñy-àhva-sevyaü và taõóulàmbunà | yavànãndrayavàþ pàñþà bilvaü ÷uõñhã rasà¤janam || 115 || cårõa÷ cale hitaþ ÷åle pravçtte càti-÷oõite | dugdhikà-kaõñakàrãbhyàü siddhaü sarpiþ pra÷asyate || 116 || atha-và dhàtakã-lodhra-kuñaja-tvak-phalotpalaiþ | sa-kesarair yava-kùàra-dàóima-sva-rasena và || 117 || ÷arkaràmbho-ja-ki¤jalka-sahitaü saha và tilaiþ | abhyastaü rakta-guda-jàn nava-nãtaü niyacchati || 118 || chàgàni nava-nãtàjya-kùãra-màüsàni jàïgalaþ | an-amlo và kad-amla và sa-vàstuka-raso rasaþ || 119 || rakta-÷àliþ saro dadhnaþ ùaùñikas taruõã surà | taruõa÷ ca surà-maõóaþ ÷oõitasyauùadhaü param || 120 || peyà-yåùa-rasàdyeùu palàõóuþ kevalo 'pi và | sa jayaty ulbaõaü raktaü màrutaü ca prayojitaþ || 121 || vàtolbaõàni pràyeõa bhavanty asre 'ti-niþsçte | ar÷àüsi tasmàd adhikaü taj-jaye yatnam àcaret || 122 || dçùñvàsra-pittaü prabalam a-balau ca kaphànilau | ÷ãtopacàraþ kartavyaþ sarva-thà tat-pra÷àntaye || 123 || na ced evaü ÷amas tasya snigdhoùõais tarpayet tataþ | rasaiþ koùõai÷ ca sarpirbhir avapãóaka-yojitaiþ || 124 || 8.124av yadà caivaü ÷amo na syàt secayet taü kavoùõai÷ ca kàmaü taila-payo-ghçtaiþ | yavàsa-ku÷a-kà÷ànàü målaü puùpaü ca ÷àlmaleþ || 125 || nyagrodhodumbarà÷vattha-÷uïgà÷ ca dvi-palonmitàþ | tri-prasthe salilasyaitat kùãra-prasthe ca sàdhayet || 126 || kùãra-÷eùe kaùàye ca tasmin påte vimi÷rayet | kalkã-kçtaü moca-rasaü samaïgàü candanotpalam || 127 || priyaïguü kauñajaü bãjaü kamalasya ca kesaram | picchà-vastir ayaü siddhaþ sa-ghçta-kùaudra-÷arkaraþ || 128 || pravàhikà-guda-bhraü÷a-rakta-sràva-jvaràpahaþ | yaùñy-àhva-puõóarãkeõa tathà moca-rasàdibhiþ || 129 || kùãra-dvi-guõitaþ pakvo deyaþ sneho 'nuvàsanam | madhukotpala-lodhràmbu samaïgà bilva-candanam || 130 || cavikàtiviùà mustaü pàñhà kùàro yavàgra-jaþ | dàrvã-tvaï nàgaraü màüsã citrako devadàru ca || 131 || càïgerã-sva-rase sarpiþ sàdhitaü tais tri-doùa-jit | ar÷o-'tãsàra-grahaõã-pàõóu-roga-jvarà-rucau || 132 || måtra-kçcchre guda-bhraü÷e vasty-ànàhe pravàhaõe | picchà-sràve 'r÷asàü ÷åle deyaü tat paramauùadham || 133 || vyatyàsàn madhuràmlàni ÷ãtoùõàni ca yojayet | nityam agni-balàpekùã jayaty ar÷aþ-kçtàn gadàn || 134 || 8.134dv jayaty ar÷aþ-kçtàü rujam udàvartàrtam abhyajya tailaiþ ÷ãta-jvaràpahaiþ | su-snigdhaiþ svedayet piõóair vartim asmai gude tataþ || 135 || abhyaktàü tat-karàïguùñha-saünibhàm anulomanãm | dadyàc chyàmà-trivçd-dantã-pippalã-nãlinã-phalaiþ || 136 || vicårõitair dvi-lavaõair guóa-go-måtra-saüyutaiþ | tad-van màgadhikà-ràñha-gçha-dhåmaiþ sa-sarùapaiþ || 137 || 8.137bv guóa-go-måtra-pàcitaiþ eteùàm eva và cårõaü gude nàóyà vinirdhamet | tad-vighàte su-tãkùõaü tu vastiü snigdhaü prapãóayet || 138 || çjå-kuryàd guda-sirà-viõ-måtra-maruto 'sya saþ | bhåyo 'nubandhe vàta-ghnair virecyaþ sneha-recanaiþ || 139 || 8.139av çjå-kuryàd guda-÷iro- anuvàsya÷ ca raukùyàd dhi saïgo màruta-varcasoþ | tri-pañu-tri-kañu-÷reùñhà-danty-aruùkara-citrakam || 140 || jarjaraü sneha-måtràktam antar-dhåmaü vipàcayet | ÷aràva-saüdhau mçl-lipte kùàraþ kalyàõakàhvayaþ || 141 || sa pãtaþ sarpiùà yukto bhakte và snigdha-bhojinà | udàvarta-vibandhàr÷o-gulma-pàõóådara-kçmãn || 142 || måtra-saïgà÷marã-÷opha-hçd-roga-grahaõã-gadàn | meha-plãha-rujànàha-÷vàsa-kàsàü÷ ca nà÷ayet || 143 || sarvaü ca kuryàd yat proktam ar÷asàü gàóha-varcasàm || 144ab || droõe 'pàü påti-valka-dvi-tulam atha pacet pàda-÷eùe ca tasmin || 144c || 8.144cv droõe 'pàü påti-valkaü dvi-tulam atha pacet pàda-÷eùe ca tasmin deyà÷ãtir guóasya pratanuka-rajaso vyoùato 'ùñau palàni || 144d || etan màsena jàtaü janayati paramàm åùmaõaþ pakti-÷aktiü || 144e || ÷uktaü kçtvànulomyaü prajayati guda-ja-plãha-gulmodaràõi || 144f || pacet tulàü påti-kara¤ja-valkàd dve målata÷ citraka-kaõñakàryoþ | droõa-traye 'pi caraõàva÷eùe påte ÷ataü tatra guóasya dadyàt || 145 || palikaü ca su-cårõitaü tri-jàta-tri-kañu-granthika-dàóimà÷mabhedam | pura-puùkara-måla-dhànya-cavyaü hapuùàm àrdrakam amla-vetasaü ca || 146 || ÷ãtã-bhåtaü kùaudra-viü÷aty-upetam àrdra-dràkùà-bãjapåràrdrakai÷ ca | yuktaü kàmaü gaõóikàbhis tathekùoþ sarpiþ-pàtre màsa-màtreõa jàtam || 147 || cukraü krakacam ivedaü dur-nàmnàü vahni-dãpanaü paramam | pàõóu-garodara-gulma-plãhànàhà÷ma-kçcchra-ghnam || 148 || droõaü pãlu-rasasya vastra-galitaü nyastaü havir-bhàjane || 149a || yu¤jãta dvi-palair madà-madhuphalà-kharjåra-dhàtrã-phalaiþ || 149b || pàñhà-màdri-duràlabhàmla-vidula-vyoùa-tvag-elollakaiþ || 149c || 8.149cv pàñhà-màdri-duràlabhàmla-vidula-vyoùa-tvag-ellàllakaiþ spçkkà-kola-lavaïga-vella-capalà-målàgnikaiþ pàlikaiþ || 149d || guóa-pala-÷ata-yojitaü nivàte nihitam idaü prapibaü÷ ca pakùa-màtràt | ni÷amayati gudàïkuràn sa-gulmàn anala-balaü prabalaü karoti cà÷u || 150 || 8.150cv pra÷amayati gudàïkuràn sa-gulmàn ekaika-÷o da÷a-pale da÷a-måla-kumbha-pàñhà-dvayàrka-ghuõavallabha-kañphalànàm | dagdhe srute 'nu kala÷ena jalena pakve pàda-sthite guóa-tulàü pala-pa¤cakaü ca || 151 || 8.151bv -pàñhàbhayàrka-ghuõavallabha-kañphalànàm dadyàt praty-ekaü vyoùa-cavyàbhayànàü vahner muùñã dve yava-kùàrata÷ ca | darvãm àlimpan hanti lãóho guóo 'yaü gulma-plãhàr÷aþ-kuùñha-mehàgni-sàdàn || 152 || toya-droõe citraka-måla-tulàrdhaü sàdhyaü yàvat pàda-dala-stham athedam | aùñau dattvà jãrõa-guóasya palàni kvàthyaü bhåyaþ sàndra-tayà samam etat || 153 || 8.153bv sàdhyaü yàvat pàda-jala-stham apy idam tri-kañuka-mi÷i-pathyà-kuùñha-mustà-varàïga-kçmiripu-dahanailà-cårõa-kãrõo 'valehaþ | jayati guda-ja-kuùñha-plãha-gulmodaràõi prabalayati hutà÷aü ÷a÷vad abhyasyamànaþ || 154 || 8.154cv jayati guda-ja-yukta-plãha-gulmodaràõi guóa-vyoùa-varà-vella-tilàruùkara-citrakaiþ | ar÷àüsi hanti guñikà tvag-vikàraü ca ÷ãlità || 155 || mçl-liptaü sauraõaü kandaü paktvàgnau puña-pàka-vat | adyàt sa-taila-lavaõaü dur-nàma-vinivçttaye || 156 || marica-pippali-nàgara-citrakàn krama-vivardhita-bhàga-samàhçtàn | ÷ikhi-catur-guõa-såraõa-yojitàn kuru guóena guóàn guda-ja-cchidaþ || 157 || cårõã-kçtàþ ùo-óa÷a såraõasya bhàgàs tato 'rdhena ca citrakasya | mahauùadhàd dvau maricasya caiko guóena dur-nàma-jayàya piõóã || 158 || pathyà-nàgara-kçùõà-kara¤ja-vellàgnibhiþ sità-tulyaiþ | vaóabà-mukha iva jarayati bahu-gurv api bhojanaü cårõaþ || 159 || 8.159dv bahu-gurv api bhojanaü cårõam kaliïga-làïgalã-kçùõà-vahny-apàmàrga-taõóulaiþ | bhånimba-saindhava-guóair guóà guda-ja-nà÷anàþ || 160 || lavaõottama-vahni-kaliïga-yavàü÷ ciribilva-mahàpicumanda-yutàn | piba sapta-dinaü mathitàluóitàn yadi marditum icchasi pàyu-ruhàn || 161 || 8.161cv piba sapta-dinaü mathitàlulitàn 8.161dv yadi marditum icchasi pàyu-ruhaþ ÷uùkeùu bhallàtakam agryam uktaü bhaiùajyam àrdreùu tu vatsaka-tvak | sarveùu sarvartuùu kàla÷eyam ar÷aþsu balyaü ca malàpahaü ca || 162 || bhittvà vibandhàn anulomanàya yan màrutasyàgni-balàya yac ca | tad anna-pànauùadham ar÷asena sevyaü vivarjyaü viparãtam asmàt || 163 || ar÷o-'tisàra-grahaõã-vikàràþ pràyeõa cànyo-'nya-nidàna-bhåtàþ | sanne 'nale santi na santi dãpte rakùed atas teùu vi÷eùato 'gnim || 164 || 8.164dv rakùet tatas teùu vi÷eùato 'gnim Cikitsàsthàna atãsàro hi bhåyiùñhaü bhavaty àmà÷ayànvayaþ | hatvàgniü vàta-je 'py asmàt pràk tasmiÀ laïghanaü hitam || 1 || 9.1dv pràg asmiÀ laïghanaü hitam ÷ålànàha-prasekàrtaü vàmayed atisàriõam | doùàþ saünicità ye ca vidagdhàhàra-mårchitàþ || 2 || atãsàràya kalpante teùåpekùaiva bheùajam | bhç÷otkle÷a-pravçtteùu svayam eva calàtmasu || 3 || na tu saügrahaõaü yojyaü pårvam àmàtisàriõi | api càdhmàna-guru-tà-÷åla-staimitya-kàriõi || 4 || 9.4av prayojyaü na tu saügràhi 9.4bv pårvam àmolbaõe na tu pràõadà pràõa-dà doùe vibaddhe saüpravartinã | pibet prakvathitàs toye madhya-doùo vi÷oùayan || 5 || bhåtika-pippalã-÷uõñhã-vacà-dhànya-harãtakãþ | atha-và bilva-dhanikà-musta-nàgara-vàlakam || 6 || vióa-pàñhà-vacà-pathyà-kçmijin-nàgaràõi và | ÷uõñhã-ghana-vacà-màdrã-bilva-vatsaka-hiïgu và || 7 || ÷asyate tv alpa-doùàõàm upavàso 'tisàriõàm | vacà-prativiùàbhyàü và mustà-parpañakena và || 8 || hrãvera-nàgaràbhyàü và vipakvaü pàyayej jalam | yukte 'nna-kàle kùut-kùàmaü laghv-anna-prati bhojayet || 9 || 9.9dv laghv annaü pratibhojayet tathà sa ÷ãghraü pràpnoti rucim agni-balaü balam | takreõàvanti-somena yavàgvà tarpaõena và || 10 || surayà madhunà vàtha yathà-sàtmyam upàcaret | bhojyàni kalpayed årdhvaü gràhi-dãpana-pàcanaiþ || 11 || 9.11av surayà madhunà càtha bàla-bilva-÷añhã-dhànya-hiïgu-vçkùàmla-dàóimaiþ | palà÷a-hapuùàjàjã-yavànã-vióa-saindhavaiþ || 12 || laghunà pa¤ca-målena pa¤ca-kolena pàñhayà | ÷àliparõã-balà-bilvaiþ pç÷niparõyà ca sàdhità || 13 || dàóimàmlà hità peyà kapha-pitte samulbaõe | abhayà-pippalã-måla-bilvair vàtànulomanã || 14 || vibaddhaü doùa-bahulo dãptàgnir yo 'tisàryate | kçùõà-vióaïga-tri-phalà-kaùàyais taü virecayet || 15 || peyàü yu¤jyàd viriktasya vàta-ghnair dãpanaiþ kçtàm | àme pariõate yas tu dãpte 'gnàv upave÷yate || 16 || sa-phena-picchaü sa-rujaü sa-vibandhaü punaþ punaþ | alpàlpam alpa-÷amalaü nir-vió và sa-pravàhikam || 17 || 9.17cv alpàlpam alpaü sa-malaü dadhi-taila-ghçta-kùãraiþ sa ÷uõñhãü sa-guóàü pibet | svinnàni guóa-tailena bhakùayed badaràõi và || 18 || gàóha-vió-vihitaiþ ÷àkair bahu-snehais tathà rasaiþ | kùudhitaü bhojayed enaü dadhi-dàóima-sàdhitaiþ || 19 || 9.19dv dadhi-dàóima-saüskçtaiþ ÷àly-odanaü tilair màùair mudgair và sàdhu sàdhitam | ÷añhyà målaka-potàyàþ pàñhàyàþ svastikasya và || 20 || 9.20cv ÷uõñhyà målaka-potàyàþ såùà-yavànã-karkàru-kùãriõã-cirbhañasya và | upodakàyà jãvantyà vàkucyà vàstukasya và || 21 || suvarcalàyà÷ cu¤cor và loõikàyà rasair api | kårma-vartaka-lopàka-÷ikhi-tittiri-kaukkuñaiþ || 22 || 9.22dv -÷ikhi-tittiri-dakùa-jaiþ bilva-mustàkùi-bhaiùajya-dhàtakã-puùpa-nàgaraiþ | pakvàtãsàra-jit takre yavàgår dàdhikã tathà || 23 || kapittha-kacchurà-pha¤jã-yåthikà-vaña-÷elu-jaiþ | dàóimã-÷aõa-kàrpàsã-÷àlmalãnàü ca pallavaiþ || 24 || 9.24dv -÷àlmalã-moca-pallavaiþ kalko bilva-÷alàñånàü tila-kalka÷ ca tat-samaþ | dadhnaþ saro 'mlaþ sa-snehaþ khalo hanti pravàhikàm || 25 || maricaü dhanikàjàjã tintióãkaü ÷añhã vióam | dàóimaü dhàtakã pàñhà tri-phalà pa¤ca-kolakam || 26 || yàva-÷åkaü kapitthàmra-jambå-madhyaü sa-dãpyakam | piùñaiþ ùaó-guõa-bilvais tair dadhni mudga-rase guóe || 27 || snehe ca yamake siddhaþ khalo 'yam a-paràjitaþ | dãpanaþ pàcano gràhã rucyo bimbi÷i-nà÷anaþ || 28 || kolànàü bàla-bilvànàü kalkaiþ ÷àli-yavasya ca | mudga-màùa-tilànàü ca dhànya-yåùaü prakalpayet || 29 || aikadhyaü yamake bhçùñaü dadhi-dàóima-sàrikam | varcaþ-kùaye ÷uùka-mukhaü ÷àly-annaü tena bhojayet || 30 || dadhnaþ saraü và yamake bhçùñaü sa-guóa-nàgaram | suràü và yamake bhçùñàü vya¤janàrthaü prayojayet || 31 || phalàmlaü yamake bhçùñaü yåùaü gç¤janakasya và | bhçùñàn và yamake saktån khàded vyoùàvacårõitàn || 32 || màùàn su-siddhàüs tad-vad và ghçta-maõóopasevanàn | rasaü su-siddha-påtaü và chàga-meùàntar-àdhi-jam || 33 || 9.33cv rasaü su-siddhaü påtaü và paced dàóima-sàràmlaü sa-dhànya-sneha-nàgaram | rakta-÷àly-odanaü tena bhu¤jànaþ prapibaü÷ ca tam || 34 || varcaþ-kùaya-kçtair à÷u vikàraiþ parimucyate | bàla-bilvaü guóaü tailaü pippalãü vi÷va-bheùajam || 35 || 9.35dv pippalã-vi÷va-bheùajam lihyàd vàte pratihate sa-÷ålaþ sa-pravàhikaþ | valkalaü ÷àbaraü puùpaü dhàtakyà badarã-dalam || 36 || 9.36bv sa-÷åle sa-pravàhike 9.36dv dhàtakyà badarã-phalam eraõóa-bilva-yava-gokùurakàmla-siddhàü pathyàü lihan madhu-yutàm atha và guóena | kçcchra-pravçttam ati-÷ålam asçg-vimi÷raü hanyàd ava÷yam atisàram udãrõa-vegam || 36.1+1 || pibed dadhi-sara-kùaudra-kapittha-sva-rasàplutam | vibaddha-vàta-varcàs tu bahu-÷åla-pravàhikaþ || 37 || sa-rakta-picchas tçùõàrtaþ kùãra-sauhityam arhati | yamakasyopari kùãraü dhàroùõaü và prayojayet || 38 || ÷çtam eraõóa-målena bàla-bilvena và punaþ | payasy utkvàthya mustànàü viü÷atiü tri-guõe 'mbhasi || 39 || 9.39dv viü÷atiü tri-guõàmbhasi kùãràva÷iùñaü tat pãtaü hanyàd àmaü sa-vedanam | pippalyàþ pibataþ såkùmaü rajo marica-janma và || 40 || cira-kàlànuùaktàpi na÷yaty à÷u pravàhikà | nir-àma-råpaü ÷ålàrtaü laïghanàdyai÷ ca karùitam || 41 || råkùa-koùñham apekùyàgniü sa-kùàraü pàyayed ghçtam | siddhaü dadhi-surà-maõóe da÷a-målasya càmbhasi || 42 || 9.42dv da÷a-målasya vàmbhasi sindhåttha-pa¤ca-kolàbhyàü tailaü sadyo 'rti-nà÷anam | ùaóbhiþ ÷uõñhyàþ palair dvàbhyàü dvàbhyàü granthy-agni-saindhavàt || 43 || taila-prasthaü paced dadhnà niþ-sàraka-rujàpaham | ekato màüsa-dugdhàjyaü purãùa-graha-÷åla-jit || 44 || pànànuvàsanàbhyaïga-prayuktaü tailam ekataþ | tad dhi vàta-jitàm agryaü ÷ålaü ca vi-guõo 'nilaþ || 45 || dhàtv-antaropamardeddha÷ calo vyàpã sva-dhàma-gaþ | tailaü mandànalasyàpi yuktyà ÷arma-karaü param || 46 || 9.46av dhàtv-antaropamardàd vai 9.46av dhàtv-antaropamardena vàyv-à÷aye sa-taile hi bimbi÷ir nàvatiùñhate || 46ªab || kùãõe male svàyatana-cyuteùu doùàntareùv ãraõa eka-vãre | ko niùñanan pràõiti koùñha-÷ålã nàntar-bahis-taila-paro yadi syàt || 47 || guda-rug-bhraü÷ayor yu¤jyàt sa-kùãraü sàdhitaü haviþ || 48ab || rase kolàmla-càïgeryor dadhni piùñe ca nàgare | tair eva càmlaiþ saüyojya siddhaü su-÷lakùõa-kalkitaiþ || 49 || 9.49cv tair eva càmlaiþ saüyuktaiþ dhànyoùaõa-vióàjàjã-pa¤ca-kolaka-dàóimaiþ | yojayet sneha-vastiü và da÷a-målena sàdhitam || 50 || ÷añhã-÷atàhvà-kuùñhair và vacayà citrakeõa và | pravàhaõe guda-bhraü÷e måtràghàte kañã-grahe || 51 || madhuràmlaiþ ÷çtaü tailaü ghçtaü vàpy anuvàsanam | prave÷ayed gudaü dhvastam abhyaktaü sveditaü mçdu || 52 || kuryàc ca go-phaõà-bandhaü madhya-cchidreõa carmaõà | pa¤ca-målasya mahataþ kvàthaü kùãre vipàcayet || 53 || 9.53dv kvàthaü kùãreõa pàcayet unduruü càntra-rahitaü tena vàta-ghna-kalka-vat | tailaü paced guda-bhraü÷aü pànàbhyaïgena taj jayet || 54 || paitte tu sàme tãkùõoùõa-varjyaü pràg iva laïghanam | tçó-vàn pibet ùaó-aïgàmbu sa-bhånimbaü sa-÷àrivam || 55 || peyàdi kùudhitasyànnam agni-saüdhukùaõaü hitam | bçhaty-àdi-gaõàbhãru-dvi-balà-÷årpaparõibhiþ || 56 || pàyayed anubandhe tu sa-kùaudraü taõóulàmbhasà | kuñajasya phalaü piùñaü sa-valkaü sa-ghuõapriyam || 57 || 9.57bv sa-kùaudraü taõóulàmbunà 9.57cv vatsakasya phalaü piùñaü pàñhà-vatsaka-bãja-tvag-dàrvã-granthika-÷uõñhi và | kvàthaü vàtiviùà-bilva-vatsakodãcya-musta-jam || 58 || atha-vàtiviùà-mårvà-ni÷endrayava-tàrkùya-jam | sa-madhv-ativiùà-÷uõñhã-mustendrayava-kañphalam || 59 || palaü vatsaka-bãjasya ÷rapayitvà rasaü pibet | yo rasà÷ã jayec chãghraü sa paittaü jañharàmayam || 60 || mustà-kaùàyam evaü và piben madhu-samàyutam | sa-kùaudraü ÷àlmalã-vçnta-kaùàyaü và himàhvayam || 61 || kiràtatiktakaü mustaü vatsakaü sa-rasà¤janam | kañaïkañerã hrãveraü bilva-madhyaü duràlabhà || 62 || tilà moca-rasaü lodhraü samaïgà kamalotpalam | nàgaraü dhàtakã-puùpaü dàóimasya tvag utpalam || 63 || ardha-÷lokaiþ smçtà yogàþ sa-kùaudràs taõóulàmbunà | ni÷endrayava-lodhrailà-kvàthaþ pakvàtisàra-jit || 64 || 9.64dv -kvàthaþ pakvàtisàra-nut nàgaràtiviùà-mustà-bhånimbàmçta-vatsakaiþ | sarva-jvara-haraþ kvàthaþ sarvàtãsàra-nà÷anaþ || 64+1 || guóåcy-ativiùà-dhànya-÷uõñhã-bilvàbda-vàlakaiþ | pàñhà-bhånimba-kuñaja-candano÷ãra-padmakaiþ || 64+2 || kaùàyaþ ÷italaþ peyo jvaràtãsàra-÷àntaye | hçl-làsà-rocaka-cchardi-pipàsà-dàha-nà÷anaþ || 64+3 || lodhràmbaùñhà-priyaïgv-àdi-gaõàüs tad-vat pçthak pibet | kañvaïga-valka-yaùñy-àhva-phalinã-dàóimàïkuraiþ || 65 || peyà-vilepã-khalakàn kuryàt sa-dadhi-dàóimàn | tad-vad dadhittha-bilvàmra-jambå-madhyaiþ prakalpayet || 66 || ajà-payaþ prayoktavyaü nir-àme tena cec chamaþ | doùàdhikyàn na jàyeta balinaü taü virecayet || 67 || vyatyàsena ÷akçd-raktam upave÷yeta yo 'pi và | palà÷a-phala-niryåhaü yuktaü và payasà pibet || 68 || tato 'nu koùõaü pàtavyaü kùãram eva yathà-balam | pravàhite tena male pra÷àmyaty udaràmayaþ || 69 || palà÷a-vat prayojyà và tràyamàõà vi÷odhanã | saüsargyàü kriyamàõàyàü ÷ålaü yady anuvartate || 70 || 9.70bv tràyamàõà vi÷odhane sruta-doùasya taü ÷ãghraü yathà-vahny anuvàsayet | ÷atapuùpà-varãbhyàü ca bilvena madhukena ca || 71 || taila-pàdaü payo-yuktaü pakvam anvàsanaü ghçtam | a-÷àntàv ity atãsàre picchà-vastiþ paraü hitaþ || 72 || pariveùñya ku÷air àrdrair àrdra-vçntàni ÷àlmaleþ | kçùõa-mçttikayàlipya svedayed go-mayàgninà || 73 || mçc-choùe tàni saükùudya tat-piõóaü muùñi-saümitam | mardayet payasaþ prasthe påtenàsthàpayet tataþ || 74 || nata-yaùñy-àhva-kalkàjya-kùaudra-taila-vatànu ca | snàto bhu¤jãta payasà jàïgalena rasena và || 75 || pittàtisàra-jvara-÷opha-gulma-samãraõàsra-grahaõã-vikàràn | jayaty ayaü ÷ãghram ati-pravçttiü virecanàsthàpanayo÷ ca vastiþ || 76 || kañvaïga-bilva-jaü tv asthi kapitthaü surasà¤janam | làkùà-haridre hrãveraü kañphalaü ÷ukanàsikà || 76+1 || lodhraü moca-rasaü mustaü dhàtakã vaña-÷uïgakàn | piùñvà taõóula-toyena vañakàn akùa-saümitàn || 76+2 || pibet tenaiva toyena jvaràtãsàra-nà÷anaþ | rakta-prasàdano hy eùa ÷ophàtãsàra-nà÷anaþ || 76+3 || phàõitaü kuñajotthaü ca sarvàtãsàra-nà÷anam | vatsakàdi-samàyuktaü sàmbaùñhàdi sa-màkùikam || 77 || nã-ruï-nir-àmaü dãptàgner api sàsraü cirotthitam | nànà-varõam atãsàraü puña-pàkair upàcaret || 78 || tvak-piõóàd dãrghavçntasya ÷rãparõã-pattra-saüvçtàt | mçl-liptàd agninà svinnàd rasaü niùpãóitaü himam || 79 || atãsàrã pibed yuktaü madhunà sitayàtha-và | evaü kùãri-druma-tvagbhis tat-prarohai÷ ca kalpayet || 80 || 9.80cv evaü kùãra-druma-tvagbhis kañvaïga-tvag-ghçta-yutà svedità saliloùmaõà | sa-kùaudrà hanty atãsàraü bala-vantam api drutam || 81 || pittàtãsàrã seveta pittalàny eva yaþ punaþ | raktàtãsàraü kurute tasya pittaü sa-tçó-jvaram || 82 || dàruõaü guda-pàkaü ca tatra cchàgaü payo hitam | padmotpala-samaïgàbhiþ ÷çtaü moca-rasena ca || 83 || ÷àrivà-yaùñi-lodhrair và prasavair và vañàdi-jaiþ | sa-kùaudra-÷arkaraü pàne bhojane guda-secane || 84 || tad-vad rasàdayo 'n-amlàþ sàjyàþ pànànnayor hitàþ | kà÷marya-phala-yåùa÷ ca ki¤-cid-amlaþ sa-÷arkaraþ || 85 || payasy ardhodake chàge hrãverotpala-nàgaraiþ | peyà raktàtisàra-ghnã pç÷niparõã-rasànvità || 86 || pràg-bhaktaü nava-nãtaü và lihyàn madhu-sità-yutam | baliny asre 'sram evàjaü màrgaü và ghçta-bharjitam || 87 || kùãrànu-pànaü kùãrà÷ã try-ahaü kùãrodbhavaü ghçtam | kapi¤jala-rasà÷ã và lihann àrogyam a÷nute || 88 || pãtvà ÷atàvarã-kalkaü kùãreõa kùãra-bhojanaþ | raktàtãsàraü hanty à÷u tayà và sàdhitaü ghçtam || 89 || làkùà-nàgara-vaidehã-kañukà-dàrvi-valkalaiþ | sarpiþ sendrayavaiþ siddhaü peyà-maõóàvacàritam || 90 || atãsàraü jayec chãghraü tri-doùam api dàruõam | kçùõa-mçc-chaïkha-yaùñy-àhva-kùaudràsçk-taõóulodakam || 91 || jayaty asraü priyaïgu÷ ca taõóulàmbu-madhu-plutà | kalkas tilànàü kçùõànàü ÷arkarà-pà¤cabhàgikaþ || 92 || 9.92dv ÷arkarà-bhàga-saüyutaþ àjena payasà pãtaþ sadyo raktaü niyacchati | pãtvà sa-÷arkarà-kùaudraü candanaü taõóulàmbunà || 93 || dàha-tçùõà-pramohebhyo rakta-sràvàc ca mucyate | gudasya dàhe pàke và seka-lepà hità himàþ || 94 || 9.94av dàha-tçùõà-pramehebhyo 9.94dv sekà lepà hità himàþ alpàlpaü bahu-÷o raktaü sa-÷ålam upave÷yate | yadà vibaddho vàyu÷ ca kçcchràc carati và na và || 95 || picchà-vastiü tadà tasya pårvoktam upakalpayet | pallavàn jarjarã-kçtya ÷iü÷ipà-kovidàrayoþ || 96 || paced yavàü÷ ca sa kvàthe ghçta-kùãra-samanvitaþ | picchà-srutau guda-bhraü÷e pravàhaõa-rujàsu và || 97 || picchà-vastiþ prayoktavyaþ kùata-kùãõa-balàvahaþ | prapauõóarãka-siddhena sarpiùà cànuvàsanam || 98 || raktaü viñ-sahitaü pårvaü pa÷càd và yo 'tisàryate | ÷atàvarã-ghçtaü tasya lehàrtham upakalpayet || 99 || ÷arkaràrdhàü÷akaü lãóhaü nava-nãtaü navoddhçtam | kùaudra-pàdaü jayec chãghraü taü vikàraü hità÷inaþ || 100 || nyagrodhodumbarà÷vattha-÷uïgàn àpothya vàsayet | aho-ràtraü jale tapte ghçtaü tenàmbhasà pacet || 101 || tad ardha-÷arkarà-yuktaü lehayet kùaudra-pàdikam | adho và yadi vàpy urdhvaü yasya raktaü pravartate || 102 || 9.102cv adho và yadi vàty-urdhvaü ÷leùmàtãsàre vàtoktaü vi÷eùàd àma-pàcanam | kartavyam anubandhe 'sya pibet paktvàgni-dãpanam || 103 || bilva-karkañikà-musta-pràõadà-vi÷va-bheùajam | vacà-vióaïga-bhåtãka-dhànakàmaradàru và || 104 || 9.104dv -dhànyakàmaradàru và atha-và pippalã-måla-pippalã-dvaya-citrakam | pàñhàgni-vatsaka-granthi-tiktà-÷uõñhã-vacàbhayàþ || 105 || 9.105bv -pippalã-dvaya-citrakàn kvathità yadi và piùñàþ ÷leùmàtãsàra-bheùajam | sauvarcala-vacà-vyoùa-hiïgu-prativiùàbhayàþ || 106 || pibec chleùmàtisàràrta÷ cårõitàþ koùõa-vàriõà | madhyaü lãóhvà kapitthasya sa-vyoùa-kùaudra-÷arkaram || 107 || 9.107dv sa-kùaudraü vyoùa-÷arkaram kañphalaü madhu-yuktaü và mucyate jañharàmayàt | kaõàü madhu-yutàü lãóhvà takraü pãtvà sa-citrakam || 108 || bhuktvà và bàla-bilvàni vyapohaty udaràmayam | pàñhà-moca-rasàmbhoda-dhàtakã-bilva-nàgaram || 109 || su-kçcchram apy atãsàraü guóa-takreõa nà÷ayet | yavànã-pippalã-måla-càturjàtaka-nàgaraiþ || 110 || maricàgni-jalàjàjã-dhànya-sauvarcalaiþ samaiþ | vçùàmla-dhàtakã-kçùõà-bilva-dàóima-dãpyakaiþ || 111 || 9.111cc vçkùàmla-dhàtakã-kçùõà- 9.111dc -bilva-dàóima-tindukaiþ tri-guõaiþ ùaó-guõa-sitaiþ kapitthàùña-guõaiþ kçtaþ | cårõo 'tãsàra-grahaõã-kùaya-gulma-galàmayàn || 112 || 9.112av tri-guõaiþ ùaó-guõa-site 9.112bv kapitthe 'ùña-guõe kçtaþ 9.112dv -kùaya-gulmodaràmayàn kàsa-÷vàsàgni-sàdàr÷aþ-pãnasà-rocakठjayet | karùonmità tavakùãrã càturjàtaü dvi-kàrùikam || 113 || 9.113cv karùonmitaü tavakùãrã- 9.113dv -càturjàtaü dvi-kàrùikam yavànã-dhànyakàjàjã-granthi-vyoùaü palàü÷akam | palàni dàóimàd aùñau sitàyà÷ caikataþ kçtaþ || 114 || 9.114av yavànã-dhànyakàjàji 9.114bv granthi-vyoùaü palàü÷akam guõaiþ kapitthàùñaka-vac cårõo 'yaü dàóimàùñakaþ | bhojyo vàtàtisàroktair yathàvasthaü khalàdibhiþ || 115 || sa-vióaïgaþ sa-maricaþ sa-kapitthaþ sa-nàgaraþ | càïgerã-takra-kolàmlaþ khalaþ ÷leùmàtisàra-jit || 116 || kùãõe ÷leùmaõi pårvoktam amlaü làkùàdi ùañ-palam | puràõaü và ghçtaü dadyàd yavàgå-maõóa-mi÷ritam || 117 || kañphalaü madhukaü lodhraü tvag-dàóima-phalasya ca | vàta-pittàtisàra-ghnaü pibet taõóula-vàriõà || 117+1 || mustaü sàtiviùà dàrvã vacà ÷uõñhã ca tat-samam | kaùàyaü kùaudra-saüyuktaü ÷leùma-vàtàtisàriõe || 117+2 || pãtadàru vacà lodhraü kaliïga-phala-nàgaram | dàóimàmbu-yutaü dadyàt pitta-÷leùmàtisàriõe || 117+3 || vàta-÷leùma-vibandhe và sravaty ati kaphe 'pi và | ÷åle pravàhikàyàü và picchà-vastiþ pra÷asyate || 118 || 9.118av vàta-÷leùma-vibandhe ca vacà-bilva-kaõà-kuùñha-÷atàhvà-lavaõànvitaþ | bilva-tailena tailena vacàdyaiþ sàdhitena và || 119 || bahu-÷aþ kapha-vàtàrte koùõenànvàsanaü hitam | kùãõe kaphe gude dãrgha-kàlàtãsàra-dur-bale || 120 || anilaþ prabalo 'va÷yaü sva-sthàna-sthaþ prajàyate | sa balã sahasà hanyàt tasmàt taü tvarayà jayet || 121 || vàyor an-antaraü pittaü pittasyàn-antaraü kapham | jayet pårvaü trayàõàü và bhaved yo bala-vat-tamaþ || 122 || bhã-÷okàbhyàm api calaþ ÷ãghraü kupyaty atas tayoþ | kàryà kriyà vàta-harà harùaõà÷vàsanàni ca || 123 || yasyoccàràd vinà måtraü pavano và pravartate | dãptàgner laghu-koùñhasya ÷àntas tasyodaràmayaþ || 124 || Cikitsàsthàna grahaõãm à÷ritaü doùam a-jãrõa-vad upàcaret | atãsàrokta-vidhinà tasyàmaü ca vipàcayet || 1 || anna-kàle yavàgv-àdi pa¤ca-kolàdibhir yutam | vitaret pañu-laghv-annaü punar yogàü÷ ca dãpanàn || 2 || dadyàt sàtiviùàü peyàm àme sàmlàü sa-nàgaràm | pàne 'tãsàra-vihitaü vàri takraü suràdi ca || 3 || grahaõã-doùiõàü takraü dãpana-gràhi-làghavàt | pathyaü madhura-pàki-tvàn na ca pitta-pradåùaõam || 4 || kaùàyoùõa-vikà÷i-tvàd råkùa-tvàc ca kaphe hitam | vàte svàdv-amla-sàndra-tvàt sadyaskam a-vidàhi tat || 5 || 10.5av kaùàyoùõa-vikàùi-tvàd caturõàü prastham amlànàü try-åùaõàc ca pala-trayam | lavaõànàü ca catvàri ÷arkaràyàþ palàùñakam || 6 || tac cårõaü ÷àka-såpànna-ràgàdiùv avacàrayet | kàsà-jãrõà-ruci-÷vàsa-hçt-pàõóu-plãha-gulma-nut || 7 || 10.7dv -hçt-pàr÷vàmaya-÷åla-nut 10.7dv -hçt-pàõóv-àmaya-÷åla-nut nàgaràtiviùà-mustaü pàkyam àma-haraü pibet | uùõàmbunà và tat-kalkaü nàgaraü vàtha-vàbhayàm || 8 || sa-saindhavaü vacàdiü và tad-van madirayàtha-và | varcasy àme sa-pravàhe pibed và dàóimàmbunà || 9 || vióena lavaõaü piùñaü bilva-citraka-nàgaram | sàme kaphànile koùñha-ruk-kare koùõa-vàriõà || 10 || kaliïga-hiïgv-ativiùà-vacà-sauvarcalàbhayam | chardi-hçd-roga-÷åleùu peyam uùõena vàriõà || 11 || pathyà-sauvarcalàjàjã-cårõaü marica-saüyutam | pippalãü nàgaraü pàñhàü ÷àrivàü bçhatã-dvayam || 12 || citrakaü kauñajaü kùàraü tathà lavaõa-pa¤cakam | cårõã-kçtaü dadhi-surà-tan-maõóoùõàmbu-kà¤jikaiþ || 13 || pibed agni-vivçddhy-arthaü koùñha-vàta-haraü param | pañåni pa¤ca dvau kùàrau maricaü pa¤ca-kolakam || 14 || dãpyakaü hiïgu guñikà bãjapåra-rase kçtà | kola-dàóima-toye và paraü pàcana-dãpanã || 15 || tàlã÷a-pattra-cavikà-maricànàü palaü palam | kçùõà-tan-målayor dve dve pale ÷uõñhã-pala-trayam || 16 || catur-jàtam u÷ãraü ca karùàü÷aü ÷lakùõa-cårõitam | guóena vañakàn kçtvà tri-guõena sadà bhajet || 17 || madya-yåùa-rasàriùña-mastu-peyà-payo-'nupaþ | vàta-÷leùmàtmanàü chardi-grahaõã-pàr÷va-hçd-rujàm || 18 || jvara-÷vayathu-pàõóu-tva-gulma-pànàtyayàr÷asàm | praseka-pãnasa-÷vàsa-kàsànàü ca nivçttaye || 19 || abhayàü nàgara-sthàne dadyàt tatraiva vió-grahe | chardy-àdiùu ca paitteùu catur-guõa-sitànvitàþ || 20 || 10.20bv dadyàd atraiva vió-grahe pakvena vañakàþ kàryà guóena sitayàpi và | paraü hi vahni-saüparkàl laghimànaü bhajanti te || 21 || athainaü paripakvàmaü màruta-grahaõã-gadam | dãpanãya-yutaü sarpiþ pàyayed alpa-÷o bhiùak || 22 || 10.22av athainaü paripakvàma- 10.22bv -màruta-grahaõã-gadam ki¤-cit-saüdhukùite tv agnau sakta-viõ-måtra-màrutam | dvy-ahaü try-ahaü và saüsnehya svinnàbhyaktaü niråhayet || 23 || tata eraõóa-tailena sarpiùà tailvakena và | sa-kùàreõànile ÷ànte srasta-doùaü virecayet || 24 || ÷uddha-råkùà÷ayaü baddha-varcaskaü cànuvàsayet | dãpanãyàmla-vàta-ghna-siddha-tailena taü tataþ || 25 || niråóhaü ca viriktaü ca samyak càpy anuvàsitam | laghv-anna-pratisaüyuktaü sarpir abhyàsayet punaþ || 26 || 10.26bv samyag vàpy anuvàsitam pa¤ca-målàbhayà-vyoùa-pippalã-måla-saindhavaiþ | ràsnà-kùàra-dvayàjàjã-vióaïga-÷añhibhir ghçtam || 27 || ÷uktena màtuluïgasya sva-rasenàrdrakasya ca | ÷uùka-målaka-kolàmla-cukrikà-dàóimasya ca || 28 || takra-mastu-surà-maõóa-sauvãraka-tuùodakaiþ | kà¤jikena ca tat pakvam agni-dãpti-karaü param || 29 || ÷åla-gulmodara-÷vàsa-kàsànila-kaphàpaham | sa-bãjapåraka-rasaü siddhaü và pàyayed ghçtam || 30 || tailam abhya¤janàrthaü ca siddham ebhi÷ calàpaham | eteùàm auùadhànàü và pibec cårõaü sukhàmbunà || 31 || vàte ÷leùmàvçte sàme kaphe và vàyunoddhate | agner nirvàpakaü pittaü rekeõa vamanena và || 32 || hatvà tikta-laghu-gràhi-dãpanair a-vidàhibhiþ | annaiþ saüdhukùayed agniü cårõaiþ snehai÷ ca tiktakaiþ || 33 || pañola-nimba-tràyantã-tiktà-tiktaka-parpañam | kuñaja-tvak-phalaü mårvà madhu-÷igru-phalaü vacà || 34 || dàrvã-tvak-padmako÷ãra-yavànã-musta-candanam | sauràùñry-ativiùà-vyoùa-tvag-elà-pattra-dàru ca || 35 || cårõitaü madhunà lehyaü peyaü madyair jalena và | hçt-pàõóu-grahaõã-roga-gulma-÷ålà-ruci-jvaràn || 36 || kàmalàü saünipàtaü ca mukha-rogàü÷ ca nà÷ayet | bhånimba-kañukà-mustà-try-åùaõendrayavàn samàn || 37 || dvau citrakàd vatsaka-tvag-bhàgàn ùo-óa÷a cårõayet | guóa-÷ãtàmbunà pãtaü grahaõã-doùa-gulma-nut || 38 || kàmalà-jvara-pàõóu-tva-mehà-rucy-atisàra-jit | nàgaràtiviùà-mustà-pàñhà-bilvaü rasà¤janam || 39 || 10.39bv -mehà-rucy-atisàra-nut kuñaja-tvak-phalaü tiktà dhàtakã ca kçtaü rajaþ | kùaudra-taõóula-vàribhyàü paittike grahaõã-gade || 40 || pravàhikàr÷o-guda-rug-raktotthàneùu ceùyate | candanaü padmako÷ãraü pàñhàü mårvàü kuñannañam || 41 || ùaógranthà-÷àrivàsphotà-saptaparõàñaråùakàn | pañolodumbarà÷vattha-vaña-plakùa-kapãtanàn || 42 || 10.42dv -vaña-plakùa-kapãtanam kañukàü rohiõãü mustàü nimbaü ca dvi-palàü÷akàn | droõe 'pàü sàdhayet tena pacet sarpiþ picånmitaiþ || 43 || kiràtatiktendrayava-vãrà-màgadhikotpalaiþ | pitta-grahaõyàü tat peyaü kuùñhoktaü tiktakaü ca yat || 44 || grahaõyàü ÷leùma-duùñàyàü tãkùõaiþ pracchardane kçte | kañv-amla-lavaõa-kùàraiþ kramàd agniü vivardhayet || 45 || pa¤ca-kolàbhayà-dhànya-pàñhà-gandha-palà÷akaiþ | bãjapåra-pragàóhai÷ ca siddhaiþ peyàdi kalpayet || 46 || droõaü madhåka-puùpàõàü vióaïgaü ca tato 'rdhataþ | citrakasya tato 'rdhaü ca tathà bhallàtakàóhakam || 47 || ma¤jiùñhàùña-palaü caitaj jala-droõa-traye pacet | droõa-÷eùaü ÷çtaü ÷ãtaü madhv-ardhàóhaka-saüyutam || 48 || elà-mçõàlàgurubhi÷ candanena ca råùite | kumbhe màsaü sthitaü jàtam àsavaü taü prayojayet || 49 || 10.49cv kumbhe màsa-sthitaü jàtam grahaõãü dãpayaty eùa bçühaõaþ pitta-rakta-nut | ÷oùa-kuùñha-kilàsànàü pramehàõàü ca nà÷anaþ || 50 || 10.50bv bçühaõo rakta-pitta-nut madhåka-puùpa-sva-rasaü ÷çtam ardha-kùayã-kçtam | kùaudra-pàda-yutaü ÷ãtaü pårva-vat saünidhàpayet || 51 || 10.51av madhåka-puùpa-kuóavaü tat piban grahaõã-doùàn jayet sarvàn hità÷anaþ | tad-vad dràkùekùu-kharjåra-sva-rasàn àsutàn pibet || 52 || hiïgu-tiktà-vacà-màdrã-pàñhendrayava-gokùuram | pa¤ca-kolaü ca karùàü÷aü palàü÷aü pañu-pa¤cakam || 53 || ghçta-taila-dvi-kuóave dadhnaþ prastha-dvaye ca tat | àpothya kvàthayed agnau mçdàv anugate rase || 54 || antar-dhåmaü tato dagdhvà cårõã-kçtya ghçtàplutam | pibet pàõi-talaü tasmi¤ jãrõe syàn madhurà÷anaþ || 55 || vàta-÷leùmàmayàn sarvàn hanyàd viùa-garàü÷ ca saþ | bhånimbaü rohiõãü tiktàü pañolaü nimba-parpañam || 56 || dagdhvà màhiùa-måtreõa pibed agni-vivardhanam | dve haridre vacà kuùñhaü citrakaþ kañu-rohiõã || 57 || mustà ca cchàga-måtreõa siddhaþ kùàro 'gni-vardhanaþ | catuþ-palaü sudhà-kàõóàt tri-palaü lavaõa-trayàt || 58 || 10.58dv tri-phalà-lavaõàni ca vàrtàka-kuóavaü càrkàd aùñau dve citrakàt pale | dagdhvà rasena vàrtàkàd guñikà bhojanottaràþ || 59 || 10.59av vàrtàkàt kuóavaü càrkàd bhuktam annaü pacanty à÷u kàsa-÷vàsàr÷asàü hitàþ | viùåcikà-prati÷yàya-hçd-roga-÷amanà÷ ca tàþ || 60 || màtuluïga-÷añhã-ràsnà-kañu-traya-harãtaki | svarjikà-yàva-÷åkàkhyau kùàrau pa¤ca-pañåni ca || 61 || 10.61bv -kañu-traya-harãtakãþ sukhàmbu-pãtaü tac-cårõaü bala-varõàgni-vardhanam | ÷laiùmike grahaõã-doùe sa-vàte tair ghçtaü pacet || 62 || dhànvantaraü ùañ-palaü ca bhallàtaka-ghçtàbhayam | vióa-kàcoùa-lavaõa-svarjikà-yàva-÷åka-jàn || 63 || saptalàü kaõñakàrãü ca citrakaü caikato dahet | sapta-kçtvaþ srutasyàsya kùàrasyàrdhàóhake pacet || 64 || àóhakaü sarpiùaþ peyaü tad agni-bala-vçddhaye | nicaye pa¤ca karmàõi yu¤jyàc caitad yathà-balam || 65 || praseke ÷laiùmike 'lpàgner dãpanaü råkùa-tiktakam | yojyaü kç÷asya vyatyàsàt snigdha-råkùaü kaphodaye || 66 || kùãõa-kùàma-÷arãrasya dãpanaü sneha-saüyutam | dãpanaü bahu-pittasya tiktaü madhurakair yutam || 67 || sneho 'mla-lavaõair yukto bahu-vàtasya ÷asyate | sneham eva paraü vidyàd dur-balànala-dãpanam || 68 || nàlaü sneha-samiddhasya ÷amàyànnaü su-gurv api | yo 'lpàgni-tvàt kaphe kùãõe varcaþ pakvam api ÷latham || 69 || mu¤cet pañv-auùadha-yutaü sa pibed alpa-÷o ghçtam | tena sva-màrgam ànãtaþ sva-karmaõi niyojitaþ || 70 || samàno dãpayaty agnim agneþ saüdhukùako hi saþ | purãùaü ya÷ ca kçcchreõa kañhina-tvàd vimu¤cati || 71 || 10.71bv agneþ saüdhukùako hy asau sa ghçtaü lavaõair yuktaü naro 'nnàvagrahaü pibet | raukùyàn mande 'nale sarpis tailaü và dãpanaiþ pibet || 72 || kùàra-cårõàsavàriùñan mande snehàti-pànataþ | udàvartàt tu yoktavyà niråha-sneha-vastayaþ || 73 || 10.73cv udàvartàt prayoktavyà doùàti-vçddhyà mande 'gnau saü÷uddho 'nna-vidhiü caret | vyàdhi-muktasya mande 'gnau sarpir eva tu dãpanam || 74 || 10.74bv saü÷uddho 'nna-vidhiü bhajet adhvopavàsa-kùàma-tvair yavàgvà pàyayed ghçtam | annàvapãóitaü balyaü dãpanaü bçühaõaü ca tat || 75 || dãrgha-kàla-prasaïgàt tu kùàma-kùãõa-kç÷àn naràn | prasahànàü rasaiþ sàmlair bhojayet pi÷ità÷inàm || 76 || laghåùõa-kañu-÷odhi-tvàd dãpayanty à÷u te 'nalam | màüsopacita-màüsa-tvàt paraü ca bala-vardhanàþ || 77 || 10.77av laghåùõa-kañu-÷odhi-tvair snehàsava-suràriùña-cårõa-kvàtha-hità÷anaiþ | samyak-prayuktair dehasya balam agne÷ ca vardhate || 78 || dãpto yathaiva sthàõu÷ ca bàhyo 'gniþ sàra-dàrubhiþ | sa-snehair jàyate tad-vad àhàraiþ koùñha-go 'nalaþ || 79 || nà-bhojanena kàyàgnir dãpyate nàti-bhojanàt | yathà nir-indhano vahnir alpo vàtãndhanàvçtaþ || 80 || 10.80dv alpo vàtãndhanànvitaþ yadà kùãõe kaphe pittaü sva-sthàne pavanànugam | pravçddhaü vardhayaty agniü tadàsau sànilo 'nalaþ || 81 || paktvànnam à÷u dhàtåü÷ ca sarvàn oja÷ ca saükùipan | màrayet syàt sa nà svastho bhukte jãrõe tu tàmyati || 82 || 10.82cv màrayet taü sa nà svastho tçñ-kàsa-dàha-mårchàdyà vyàdhayo 'ty-agni-saübhavàþ | tam aty-agniü guru-snigdha-manda-sàndra-hima-sthiraiþ || 83 || anna-pànair nayec chàntiü dãptam agnim ivàmbubhiþ | muhur muhur a-jãrõe 'pi bhojyàny asyopahàrayet || 84 || 10.84dv bhojyàny asyopakalpayet nir-indhano 'ntaraü labdhvà yathainaü na vipàdayet | kç÷aràü pàyasaü snigdhaü paiùñikaü guóa-vaikçtam || 85 || 10.85bv tathainaü na vipàdayet a÷nãyàd audakànåpa-pi÷itàni bhçtàni ca | matsyàn vi÷eùataþ ÷lakùõàn sthira-toya-carà÷ ca ye || 86 || àvikaü su-bhçtaü màüsam adyàd aty-agni-vàraõam | payaþ saha-madhåcchiùñaü ghçtaü và tçùitaþ pibet || 87 || godhåma-cårõaü payasà bahu-sarpiþ-pariplutam | ànåpa-rasa-yuktàn và snehàüs taila-vivarjitàn || 88 || ÷yàmà-trivçd-vipakvaü và payo dadyàd virecanam | a-sakçt pitta-haraõaü pàyasa-pratibhojanam || 89 || yat ki¤-cid guru medyaü ca ÷leùma-kàri ca bhojanam | sarvaü tad aty-agni-hitaü bhuktvà ca svapanaü divà || 90 || àhàram agniþ pacati doùàn àhàra-varjitaþ | dhàtån kùãõeùu doùeùu jãvitaü dhàtu-saükùaye || 91 || etat prakçtyaiva viruddham annaü saüyoga-saüskàra-va÷ena cedam | ity-àdi a-vij¤àya yatheùña-ceùñà÷ caranti yat sàgni-balasya ÷aktiþ || 92 || tasmàd agniü pàlayet sarva-yatnais tasmin naùñe yàti nà nà÷am eva | doùair graste grasyate roga-saüghair yukte tu syàn nã-rujo dãrgha-jãvã || 93 || Cikitsàsthàna liïgàgra-suùire samyag yonyàü và saüprave÷ayet | måtra-duþkha-haraü mukhyaü karpåraü parisaükùipet || 0+1 || kçcchre vàta-ghna-tailàktam adho nàbheþ samãra-je | su-snigdhaiþ svedayed aïgaü piõóa-sekàvagàhanaiþ || 1 || da÷a-måla-balairaõóa-yavàbhãru-punarnavaiþ | kulattha-kola-pattåra-vç÷cãvopalabhedakaiþ || 2 || taila-sarpir-varàharkùa-vasàþ kvathita-kalkitaiþ | sa-pa¤ca-lavaõàþ siddhàþ pãtàþ ÷åla-haràþ param || 3 || dravyàõy etàni pànànne tathà piõóopanàhane | saha tailaphalair yu¤jyàt sàmlàni sneha-vanti ca || 4 || sauvarcalàóhyàü madiràü piben måtra-rujàpahàm | paitte yu¤jãta ÷i÷iraü seka-lepàvagàhanam || 5 || pibed varãü gokùurakaü vidàrãü sa-kaserukàm | tçõàkhyaü pa¤ca-målaü ca pàkyaü sa-madhu-÷arkaram || 6 || vçùakaü trapusairvàru-lañvà-bãjàni kuïkumam | dràkùàmbhobhiþ piban sarvàn måtràghàtàn apohati || 7 || ervàru-bãja-yaùñy-àhva-dàrvãr và taõóulàmbunà | toyena kalkaü dràkùàyàþ pibet paryuùitena và || 8 || kapha-je vamanaü svedaü tãkùõoùõa-kañu-bhojanam | yavànàü vikçtãþ kùàraü kàla÷eyaü ca ÷ãlayet || 9 || piben madyena såkùmailàü dhàtrã-phala-rasena và | sàrasàsthi-÷vadaüùñrailà-vyoùaü và madhu-måtra-vat || 10 || sva-rasaü kaõñakàryà và pàyayen màkùikànvitam | ÷itivàraka-bãjaü và takreõa ÷lakùõa-cårõitam || 11 || dhava-saptàhva-kuñaja-guóåcã-caturaïgulam | kembukailà-kara¤jaü ca pàkyaü sa-madhu sàdhitàm || 12 || 11.12cv kañukailà-kara¤jaü ca tair và peyàü pravàlaü và cårõitaü taõóulàmbunà | sa-tailaü pàñalà-kùàraü sapta-kçtvo 'tha-và srutam || 13 || pàñalã-yàva-÷åkàbhyàü pàribhadràt tilàd api | kùàrodakena madiràü tvag-eloùaõa-saüyutàm || 14 || pibed guóopadaü÷àn và lihyàd etàn pçthak pçthak | saünipàtàtmake sarvaü yathàvastham idaü hitam || 15 || a÷many apy a-cirotthàne vàta-vasty-àdikeùu ca | a÷marã dàruõo vyàdhir antaka-pratimo mataþ || 16 || 11.16bv vàta-vasty-àdikeùv api taruõo bheùajaiþ sàdhyaþ pravçddha÷ chedam arhati | tasya pårveùu råpeùu snehàdi-krama iùyate || 17 || pàùàõabhedo vasuko va÷iro '÷mantako varã | kapotavaïkàtibalà-bhallåko÷ãra-kacchakam || 18 || 11.18dv -bhallåko÷ãra-kantakam vçkùàdanã ÷àka-phalaü vyàghryau guõñhas trikaõñakaþ | yavàþ kulatthàþ kolàni varuõaþ katakàt phalam || 19 || åùakàdi-pratãvàpam eùàü kvàthe ÷çtaü ghçtam | bhinatti vàta-saübhåtàü tat pãtaü ÷ãghram a÷marãm || 20 || gandharvahasta-bçhatã-vyàghrã-gokùurakekùuràt | måla-kalkaü pibed dadhnà madhureõà÷ma-bhedanam || 21 || ku÷aþ kà÷aþ ÷aro guõñha itkaño moraño '÷mabhit | darbho vidàrã vàràhã ÷àli-målaü trikaõñakaþ || 22 || bhallåkaþ pàñalã pàñhà pattåraþ sa-kuraõñakaþ | punarnave ÷irãùa÷ ca teùàü kvàthe paced ghçtam || 23 || piùñena trapusàdãnàü bãjenendãvareõa ca | madhukena ÷ilà-jena tat pittà÷mari-bhedanam || 24 || varuõàdiþ samãra-ghnau gaõàv elà hareõukà | guggulur maricaü kuùñhaü citrakaþ sa-suràhvayaþ || 25 || taiþ kalkitaiþ kçtàv àpam åùakàdi-gaõena ca | bhinatti kapha-jàm à÷u sàdhitaü ghçtam a÷marãm || 26 || kùàra-kùãra-yavàgv-àdi dravyaiþ svaiþ svai÷ ca kalpayet | picukàïkolla-kataka-÷àkendãvara-jaiþ phalaiþ || 27 || pãtam uùõàmbu sa-guóaü ÷arkarà-pàtanaü param | krau¤coùñra-ràsabhàsthãni ÷vadaüùñrà tàlapattrikà || 28 || 11.28av pãtam uùõàmbu sa-ghçtaü ajamodà kadambasya målaü vi÷vasya cauùadham | pãtàni ÷arkaràü bhindyuþ surayoùõodakena và || 29 || 11.29bv målaü bilvasya cauùadham nçtyakuõóaka-bãjànàü cårõaü màkùika-saüyutam | avi-kùãreõa saptàhaü pãtam a÷mari-pàtanaþ || 30 || 11.30av nçtyakuõóala-bãjànàü 11.30av markañakasya bãjànàü kvàtha÷ ca ÷igru-målotthaþ kad-uùõo '÷marã-pàtanaþ | tilàpàmàrga-kadalã-palà÷a-yava-saübhavaþ || 31 || kùàraþ peyo 'vi-måtreõa ÷arkaràsv a÷marãùu ca | kapotavaïkà-målaü và pibed ekaü suràdibhiþ || 32 || tat-siddhaü và pibet kùãraü vedanàbhir upadrutaþ | harãtaky-asthi-siddhaü và sàdhitaü và punarnavaiþ || 33 || kùãrànna-bhug barhi-÷ikhà-målaü và taõóulàmbunà | måtràghàteùu vibhajed ataþ ÷eùeùv api kriyàm || 34 || bçhaty-àdi-gaõe siddhaü dvi-guõã-kçta-gokùure | toyaü payo và sarpir và sarva-måtra-vikàra-jit || 35 || devadàruü ghanaü mårvàü yaùñãmadhu harãtakãm | måtràghàteùu sarveùu surà-kùãra-jalaiþ pibet || 36 || rasaü và dhanvayàsasya kaùàyaü kakubhasya và | sukhàmbhasà và tri-phalàü piùñàü saindhava-saüyutàm || 37 || vyàghrã-gokùuraka-kvàthe yavàgåü và sa-phàõitàm | kvàthe vãrataràder và tàmra-cåóa-rase 'pi và || 38 || adyàd vãrataràdyena bhàvitaü và ÷ilà-jatu | madyaü và nigadaü pãtvà rathenà÷vena và vrajet || 39 || 11.39cv madyaü và nir-gadaü pãtvà ÷ãghra-vegena saükùobhàt tathàsya cyavate '÷marã | sarva-thà copayoktavyo vargo vãrataràdikaþ || 40 || rekàrthaü tailvakaü sarpir vasti-karma ca ÷ãlayet | vi÷eùàd uttaràn vast㤠chukrà÷maryàü tu ÷odhite || 41 || 11.41dv chukrà÷maryàü ca ÷odhite tair måtra-màrge bala-vàn ÷ukrà÷aya-vi÷uddhaye | pumàn su-tçpto vçùyàõàü màüsànàü kukkuñasya ca || 42 || kàmaü sa-kàmaþ seveta pramadà mada-dàyinãþ | siddhair upakramair ebhir na cec chàntis tadà bhiùak || 43 || 11.43dv na cec chàntis tato bhiùak iti ràjànam àpçcchya ÷astraü sàdhv avacàrayet | a-kriyàyàü dhruvo mçtyuþ kriyàyàü saü÷ayo bhavet || 44 || ni÷citasyàpi vaidyasya bahu-÷aþ siddha-karmaõaþ | athàturam upasnigdha-÷uddham ãùac ca kar÷itam || 45 || 11.45cv athàturam upasnigdhaü 11.45dv -÷uddham ãùac ca karùitam 11.45dv ÷uddham ãùac ca kar÷itam abhyakta-svinna-vapuùam a-bhuktaü kçta-maïgalam | à-jànu-phalaka-sthasya narasyàïke vyapà÷ritam || 46 || pårveõa kàyenottànaü niùaõõaü vastra-cumbhale | tato 'syàku¤cite jànu-kårpare vàsasà dçóham || 47 || sahà÷raya-manuùyeõa baddhasyà÷vàsitasya ca | nàbheþ samantàd abhyajyàd adhas tasyà÷ ca vàmataþ || 48 || mçditvà muùñinàkràmed yàvad a÷mary adho-gatà | tailàkte vardhita-nakhe tarjanã-madhyame tataþ || 49 || a-dakùiõe gude 'ïgulyau praõidhàyànu-sevani | àsàdya bala-yatnàbhyàm a÷marãü guda-meóhrayoþ || 50 || 11.50bv praõidhàyànu-sevanãm kçtvàntare tathà vastiü nir-valãkam an-àyatam | utpãóayed aïgulãbhyàü yàvad granthir ivonnatam || 51 || ÷alyaü syàt sevanãü muktvà yava-màtreõa pàñayet | a÷ma-mànena na yathà bhidyate sà tathàharet || 52 || samagraü sarpa-vaktreõa strãõàü vastis tu pàr÷va-gaþ | garbhà÷ayà÷rayas tàsàü ÷astram utsaïga-vat tataþ || 53 || nyased ato 'nya-thà hy àsàü måtra-sràvã vraõo bhavet | måtra-praseka-kùaõanàn narasyàpy api caika-dhà || 54 || vasti-bhedo '÷marã-hetuþ siddhiü yàti na tu dvi-dhà | vi-÷alyam uùõa-pànãya-droõyàü tam avagàhayet || 55 || tathà na påryate 'sreõa vastiþ pårõe tu pãóayet | meóhràntaþ kùãri-vçkùàmbu måtra-saü÷uddhaye tataþ || 56 || 11.56cv meóhrataþ kùãri-vçkùàmbu 11.56cv meóhre 'ntaþ kùãri-vçkùàmbu kuryàd guóasya sauhityaü madhv-àjyàkta-vraõaþ pibet | dvau kàlau sa-ghçtàü koùõàü yavàgåü måtra-÷odhanaiþ || 57 || try-ahaü da÷àhaü payasà guóàóhyenàlpam odanam | bhu¤jãtordhvaü phalàmlai÷ ca rasair jàïgala-càriõàm || 58 || kùãri-vçkùa-kaùàyeõa vraõaü prakùàlya lepayet | prapauõóarãka-ma¤jiùñhà-yaùñy-àhva-nayanauùadhaiþ || 59 || vraõàbhyaïge pacet tailam ebhir eva ni÷ànvitaiþ | da÷àhaü svedayec cainaü sva-màrgaü sapta-ràtrataþ || 60 || 11.60cv da÷àhaü svedayec caiva 11.60cv da÷àhaü svedayec caivaü måtre tv a-gacchati dahed a÷marã-vraõam agninà | sva-màrga-pratipattau tu svàdu-pràyair upàcaret || 61 || taü vastibhir na càrohed varùaü råóha-vraõo 'pi saþ | naga-nàgà÷va-vçkùa-strã-rathàn nàpsu plaveta ca || 62 || måtra-÷ukra-vahau vasti-vçùaõau sevanãü gudam | måtra-prasekaü yoniü ca ÷astreõàùñau vivarjayet || 63 || Cikitsàsthàna mehino balinaþ kuryàd àdau vamana-recane | snigdhasya sarùapàriùña-nikumbhàkùa-kara¤ja-jaiþ || 1 || tailas trikaõñakàdyena yathà-svaü sàdhitena và | snehena musta-devàhva-nàgara-prativàpa-vat || 2 || surasàdi-kaùàyeõa dadyàd àsthàpanaü tataþ | nyagrodhàdes tu pittàrtaü rasaiþ ÷uddhaü ca tarpayet || 3 || 12.3cv nyagrodhàdes tu pittàrte måtra-graha-rujà-gulma-kùayàdyàs tv apatarpaõàt | tato 'nubandha-rakùàrthaü ÷amanàni prayojayet || 4 || a-saü÷odhyasya tàny eva sarva-meheùu pàyayet | dhàtrã-rasa-plutàü pràhõe haridràü màkùikànvitàm || 5 || dàrvã-suràhva-tri-phalà-mustà và kvathità jale | citraka-tri-phalà-dàrvã-kaliïgàn và sa-màkùikàn || 6 || madhu-yuktaü guóåcyà và rasam àmalakasya và || 7ab || lodhràbhayà-toyada-kañphalànàü pàñhà-vióaïgàrjuna-dhanvanànàm || 7cd || gàyatri-dàrvã-kçmihçd-dhavànàü kaphe trayaþ kùaudra-yutàþ kaùàyàþ || 7ef || u÷ãra-lodhràrjuna-candanànàü pañola-nimbàmalakàmçtànàm | lodhràmbu-kàlãyaka-dhàtakãnàü pitte trayaþ kùaudra-yutàþ kaùàyàþ || 8 || yathà-svam ebhiþ pànànnaü yava-godhåma-bhàvanàþ || 9ab || 12.9bv yava-godhåma-bhàvanàm 12.9bv yava-godhåma-bhàvanam vàtolbaõeùu snehàü÷ ca prameheùu prakalpayet | apåpa-saktu-vàñyàdir yavànàü vikçtir hità || 10 || gajà÷va-guda-muktànàm atha-và veõu-janmanàm | tçõa-dhànyàni mudgàdyàþ ÷àlir jãrõaþ sa-ùaùñikaþ || 11 || ÷rã-kukkuño 'mlaþ khalakas tila-sarùapa-kiñña-jaþ | kapitthaü tindukaü jambås tat-kçtà ràga-ùàóavàþ || 12 || tiktaü ÷àkaü madhu ÷reùñhà bhakùyàþ ÷uùkàþ sa-saktavaþ | dhanva-màüsàni ÷ålyàni pari÷uùkàõy ayas-kçtiþ || 13 || madhv-ariùñàsavà jãrõàþ sãdhuþ pakva-rasodbhavaþ | tathàsanàdi-sàràmbu darbhàmbho màkùikodakam || 14 || vàsiteùu varà-kvàthe ÷arvarãü ÷oùiteùv ahaþ | yaveùu su-kçtàn saktån sa-kùaudràn sãdhunà pibet || 15 || ÷àla-saptàhva-kampilla-vçkùakàkùa-kapittha-jam | rohãtakaü ca kusumaü madhunàdyàt su-cårõitam || 16 || kapha-pitta-prameheùu pibed dhàtrã-rasena và | trikaõñaka-ni÷à-lodhra-somavalka-vacàrjunaiþ || 17 || padmakà÷mantakàriùña-candanàguru-dãpyakaiþ | pañola-musta-ma¤jiùñhà-màdrã-bhallàtakaiþ pacet || 18 || tailaü vàta-kaphe pitte ghçtaü mi÷reùu mi÷rakam | da÷a-måla-÷añhã-dantã-suràhvaü dvi-punarnavam || 19 || målaü snug-arkayoþ pathyàü bhåkadambam aruùkaram | kara¤jau varuõàn målaü pippalyàþ pauùkaraü ca yat || 20 || 12.20cv kara¤ja-varuõàn målaü pçthag da÷a-palaü prasthàn yava-kola-kulatthataþ | trãü÷ càùña-guõite toye vipacet pàda-vartinà || 21 || tena dvi-pippalã-cavya-vacà-nicula-rohiùaiþ | trivçd-vióaïga-kampilla-bhàrgã-vi÷vai÷ ca sàdhayet || 22 || 12.22dv -bhàrgã-bilvai÷ ca sàdhayet prasthaü ghçtàj jayet sarvàüs tan mehàn piñikà viùam | pàõóu-vidradhi-gulmàr÷aþ-÷oùa-÷opha-garodaram || 23 || ÷vàsaü kàsaü vamiü vçddhiü plãhànaü vàta-÷oõitam | kuùñhonmàdàv apasmàraü dhànvantaram idaü ghçtam || 24 || lodhra-mårvà-÷añhã-vella-bhàrgã-nata-nakha-plavàn | kaliïga-kuùñha-kramuka-priyaïgv-ativiùàgnikàn || 25 || dve vi÷àle catur-jàtaü bhånimbaü kañu-rohiõãm | yavànãü pauùkaraü pàñhàü granthiü cavyaü phala-trayam || 26 || karùàü÷am ambu-kala÷e pàda-÷eùe srute hime | dvau prasthau màkùikàt kùiptvà rakùet pakùam upekùayà || 27 || lodhràsavo 'yaü mehàr÷aþ-÷vitra-kuùñhà-ruci-kçmãn | pàõóu-tvaü grahaõã-doùaü sthåla-tàü ca niyacchati || 28 || sàdhayed asanàdãnàü palànàü viü÷atiü pçthak | dvi-vahe 'pàü kùipet tatra pàda-sthe dve ÷ate guóàt || 29 || kùaudràóhakàrdhaü palikaü vatsakàdiü ca kalkitam | tat kùaudra-pippalã-cårõa-pradigdhe ghçta-bhàjane || 30 || 12.30bv vatsakàdi ca kalkitam sthitaü dçóhe jatu-sçte yava-rà÷au nidhàpayet | khadiràïgàra-taptàni bahu-÷o 'tra nimajjayet || 31 || tanåni tãkùõa-lohasya pattràõy à-loha-saükùayàt | ayas-kçtiþ sthità pãtà pårvasmàd adhikà guõaiþ || 32 || råkùam udvartanaü gàóhaü vyàyàmo ni÷i jàgaraþ | yac cànyac chleùma-medo-ghnaü bahir anta÷ ca tad dhitam || 33 || su-bhàvitàü sàra-jalais tulàü pãtvà ÷ilodbhavàt | sàràmbunaiva bhu¤jànaþ ÷àl㤠jàïgala-jai rasaiþ || 34 || 12.34dv ÷àliü jàïgala-jai rasaiþ sarvàn abhibhaven mehàn su-bahåpadravàn api | gaõóa-màlàrbuda-granthi-sthaulya-kuùñha-bhagandaràn || 35 || kçmi-÷lãpada-÷ophàü÷ ca paraü caitad rasàyanam | a-dhana÷ chattra-pàda-tra-rahito muni-vartanaþ || 36 || candanam utpalaü dràkùà u÷ãraü ca punarnavà | yaùñãmadhuka-÷rãkhaõóaü tri-phalotpala-÷àrivà || 36.1+1 || ÷amã vaü÷a-phalaü lodhraü tri-jàtaü nàgakesaram | padmakaü ca kaõà-cårõaü tat-tulyà ÷arkarà ÷ubhà || 36.1+2 || etac cårõaü pibet pràtas taõóulodaka-vàriõà | pramehe rakta-pitte ca kçcchra-doùe ca dàruõe || 36.1+3 || yojanànàü ÷ataü yàyàt khaned và salilà÷ayàn | go-÷akçn-måtra-vçttir và gobhir eva saha bhramet || 37 || bçühayed auùadhàhàrair a-medo-måtralaiþ kç÷am | ÷aràvikàdyàþ piñikàþ ÷opha-vat samupàcaret || 38 || a-pakvà vraõa-vat pakvàs tàsàü pràg-råpam eva ca | kùãri-vçkùàmbu pànàya basta-måtraü ca ÷asyate || 39 || tãkùõaü ca ÷odhanaü pràyo dur-virecyà hi mehinaþ | tailam elàdinà kuryàd gaõena vraõa-ropaõam || 40 || udvartane kaùàyaü tu vargeõàragvadhàdinà | pariùeko 'sanàdyena pànànne vatsakàdinà || 41 || 12.41cv pariùeke 'sanàdyena pàñhà-citraka-÷àrïgaùñà-÷àrivà-kaõñakàrikàþ | saptàhvaü kauñajaü målaü somavalkaü nçpadrumam || 42 || saücårõya madhunà lihyàt tad-vac cårõaü navàyasam | madhu-mehi-tvam àpanno bhiùagbhiþ parivarjitaþ || 43 || ÷ilà-jatu-tulàm adyàt pramehàrtaþ punar-navaþ || 43ªab || Cikitsàsthàna vidradhiü sarvam evàmaü ÷opha-vat samupàcaret | pratataü ca hared raktaü pakve tu vraõa-vat kriyà || 1 || pa¤ca-måla-jalair dhautaü vàtikaü lavaõottaraiþ | bhadràdi-varga-yaùñy-àhva-tilair àlepayed vraõam || 2 || vairecanika-yuktena traivçtena vi÷odhya ca | vidàrã-varga-siddhena traivçtenaiva ropayet || 3 || kùàlitaü kùãri-toyena limped yaùñy-amçtà-tilaiþ | paittaü ghçtena siddhena ma¤jiùñho÷ãra-padmakaiþ || 4 || payasyà-dvi-ni÷à-÷reùñhà-yaùñã-dugdhai÷ ca ropayet | nyagrodhàdi-pravàla-tvak-phalair và kapha-jaü punaþ || 5 || àragvadhàdinà dhautaü saktu-kumbha-ni÷à-tilaiþ | limpet kulatthikà-dantã -trivçc-chyàmàgni-tilvakaiþ || 6 || 13.6av àragvadhàmbunà dhautaü sa-saindhavaiþ sa-go-måtrais tailaü kurvãta ropaõam | raktàgantådbhave kàryà pitta-vidradhi-vat kriyà || 7 || varuõàdi-gaõa-kvàtham a-pakve 'bhyantarotthite | åùakàdi-pratãvàpaü pårvàhõe vidradhau pibet || 8 || 13.8bv a-pakve 'bhyantara-sthite ghçtaü virecana-dravyaiþ siddhaü tàbhyàü ca pàyayet | niråhaü sneha-vastiü ca tàbhyàm eva prakalpayet || 9 || pàna-bhojana-lepeùu madhu-÷igruþ prayojitaþ | dattàvàpo yathà-doùam a-pakvaü hanti vidradhim || 10 || tràyantã-tri-phalà-nimba-kañukà-madhukaü samam | trivçt-pañola-målàbhyàü catvàro 'ü÷àþ pçthak pçthak || 11 || masåràn nis-tuùàd aùñau tat-kvàthaþ sa-ghçto jayet | vidradhi-gulma-vãsarpa-dàha-moha-mada-jvaràn || 12 || tçõ-mårchà-chardi-hçd-roga-pittàsçk-kuùñha-kàmalàþ | kuóavaü tràyamàõàyàþ sàdhyam aùña-guõe 'mbhasi || 13 || kuóavaü tad-rasàd dhàtrã-sva-rasàt kùãrato ghçtàt | karùàü÷aü kalkitaü tiktà-tràyantã-dhanvayàsakam || 14 || mustà-tàmalakã-vãrà-jãvantã-candanotpalam | paced eka-tra saüyojya tad ghçtaü pårva-vad guõaiþ || 15 || dràkùà madhåkaü kharjåraü vidàrã sa-÷atàvarã | paråùakàõi tri-phalà tat-kvàthe pàcayed ghçtam || 16 || kùãrekùu-dhàtrã-niryàsa-pràõadà-kalka-saüyutam | tac chãtaü ÷arkarà-kùaudra-pàdikaü pårva-vad guõaiþ || 17 || 13.17av kùãrekùu-dhàtrã-niryàse 13.17bv pràõadà-kalka-saüyutam harec chçïgàdibhir asçk sirayà và yathàntikam | vidradhiü pacyamànaü ca koùñha-sthaü bahir-unnatam || 18 || j¤àtvopanàhayet ÷åle sthite tatraiva piõóite | tat-pàr÷va-pãóanàt suptau dàhàdiùv alpakeùu ca || 19 || pakvaþ syàd vidradhiü bhittvà vraõa-vat tam upàcaret | antar-bhàgasya càpy etac cihnaü pakvasya vidradeþ || 20 || pakvaþ srotàüsi saüpårya sa yàty årdhvam adho 'tha-và | svayam-pravçttaü taü doùam upekùeta hità÷inaþ || 21 || 13.21bv sa yàty årdhvam adho 'pi và da÷àhaü dvà-da÷àhaü và rakùan bhiùag upadravàt | a-samyag vahati klede varuõàdiü sukhàmbhasà || 22 || 13.22bv rakùed bhiùag upadravàt pàyayen madhu-÷igruü và yavàgåü tena và kçtàm | yava-kola-kulatthottha-yåùair annaü ca ÷asyate || 23 || årdhvaü da÷àhàt tràyantã-sarpiùà tailvakena và | ÷odhayed balataþ ÷uddhaþ sa-kùaudraü tiktakaü pibet || 24 || sarva-÷o gulma-vac cainaü yathà-doùam upàcaret | sarvàvasthàsu sarvàsu gugguluü vidradhãùu ca || 25 || 13.25cv sarvàvasthàsu sarveùu kaùàyair yaugikair yu¤jyàt svaiþ svais tad-vac chilà-jatu | pàkaü ca vàrayed yatnàt siddhiþ pakve hi daivikã || 26 || api cà÷u vidàhi-tvàd vidradhiþ so 'bhidhãyate | sati càlocayen mehe pramehàõàü cikitsitam || 27 || ÷aubhà¤janaka-niryåho hiïgu-saindhava-saüyutaþ | a-ciràd vidradhiü hanti pràtaþ pràtar niùevitaþ || 27+1 || kañu-trikaü tiktaka-rohiõã ghanaü kiràtatikto 'tha ÷atakrator yavàþ | sa-saptaparõàtiviùà duràlabhà pañola-målaü saha tràyamàõayà || 27+2 || guóåcã-cavyaü sa-vióaïga-nimbaü priyaïgu-nãlotpala-lodhram a¤janam | sa-dhàtakã-moca-rasaü phala-trikaü sa-nàgaraü bilva-kapittha-÷àrivàþ || 27+3 || samàþ syur ete dvi-guõaü tu citrakaü dvir aùña-bhàgaü kuñaja-tvacaü syàt | su-såkùma-piùñaü ÷i÷iràmbu-yojitaü piben manuùyo 'rdha-palaü guóànvitam || 27+4 || bubhukùite syàn mçdu bhojanaü hitaü ÷a÷aiþ sa-làvair atha-và 'pi tittiraiþ | nihanti gulmàn kapha-pitta-saübhavàn viràjate ÷àrada-pårõa-candra-vat || 27+5 || a-jãrõa-kàsaü kùaya-pàõóu-te tathà jvaràtisàra-grahaõã-gadàpacãþ | prameha-måtra-kùaya-vardhma-vidradh㤠jayet prayuktaþ sa-guóaþ kañu-trikaþ || 27+6 || bhånimbàrdha-palaü ni÷à-pala-yuktaü dàrvã-pale dve tathà || 27+7a || dàrvy-ardhena punarnavàü kuru tathà dàrvyà samaþ pragrahaþ || 27+7b || sàrdhaü duþspar÷ataþ palaü tu kañukà yojyà tad-ardhena và || 27+7c || a÷vàhvaü ni÷ayà samànam amçtà-pàdàdhikaü syàt palam || 27+7d || etad vatsaka-sapta-karùa-sahitaü su-÷lakùõa-cårõã-kçtaü || 27+8a || vàsàyàþ sva-rasena pa¤ca caturas trãn và pibed vàsaràn || 27+8b || bhåyas tad guóa-vàriõà prati-dinaü peyaü puraþ-sthe ravau || 27+8c || etad vidradhi-rogiõàü ni-ruja-kçc cårõaü tu guhyottamam || 27+8d || nà-putràya na cà-bhràtre nà-÷iùyàyà-hitaiùiõe | àrogya-÷àstra-sarva-svaü deyam etat katha¤-ca-na || 27+9 || stana-je vraõa-vat sarvaü na tv enam upanàhayet | pàñayet pàlayan stanya-vàhinãþ kçùõa-cåcukau || 28 || sarvàsv àmàdy-avasthàsu nirduhãta ca tat stanam | ÷odhayet tri-vçtà snigdhaü vçddhau snehai÷ calàtmake || 29 || kau÷àmra-tilvakairaõóa-su-kumàraka-mi÷rakaiþ | tato 'nila-ghna-niryåha-kalka-snehair niråhayet || 30 || rasena bhojitaü yaùñã-tailenànvàsayed anu | sveda-pralepà vàta-ghnàþ pakve bhittvà vraõa-kriyàm || 31 || pitta-raktodbhave vçddhàv àma-pakve yathà-yatham | ÷opha-vraõa-kriyàü kuryàt pratataü ca hared asçk || 32 || go-måtreõa pibet kalkaü ÷laiùmike pãtadàru-jam | vimlàpanàd çte càsya ÷leùma-granthi-kramo hitaþ || 33 || 13.33cv vimlàpanàd çte càtra pakve ca pàñite tailam iùyate vraõa-÷odhanam | sumano-'ruùkaràïkolla-saptaparõeùu sàdhitam || 34 || pañola-nimba-rajanã-vióaïga-kuñajeùu ca | medo-jaü måtra-piùñena su-svinnaü surasàdinà || 35 || ÷iro-vireka-dravyair và varjayan phala-sevanãm | dàrayed vçddhi-pattreõa samyaï medasi såddhçte || 36 || 13.36dv samyaï medasi coddhçte vraõaü màkùika-kàsãsa-saindhava-pratisàritam | sãvyed abhya¤janaü càsya yojyaü medo-vi÷uddhaye || 37 || manaþ÷ilailà-sumano-granthi-bhallàtakaiþ kçtam | tailam à-vraõa-saüdhànàt sneha-svedau ca ÷ãlayet || 38 || måtra-jaü sveditaü snigdhair vastra-paññena veùñitam | vidhyed adhas-tàt sevanyàþ sràvayec ca yathodaram || 39 || vraõaü ca sthagikà-baddhaü ropayed antra-hetuke | phala-ko÷am a-saüpràpte cikitsà vàta-vçddhi-vat || 40 || pacet punarnava-tulàü tathà da÷a-palàþ pçthak | da÷a-måla-payasyà÷vagandhairaõóa-÷atàvarãþ || 41 || dvi-darbha-÷ara-kà÷ekùu-måla-poñagalànvitàþ | vahe 'pàm aùña-bhàga-sthe tatra triü÷at-palaü guóàt || 42 || prastham eraõóa-tailasya dvau ghçtàt payasas tathà | àvaped dvi-palàü÷aü ca kçùõà-tan-måla-saindhavam || 43 || yaùñãmadhuka-mçdvãkà-yavànã-nàgaràõi ca | tat-siddhaü su-kumàràkhyaü su-kumàraü rasàyanam || 44 || vàtàtapàdhva-yànàdi-parihàryeùv a-yantraõam | prayojyaü su-kumàràõàm ã÷varàõàm sukhàtmanàm || 45 || nçõàü strã-vçnda-bhartéõàm a-lakùmã-kali-nà÷anam | sarva-kàlopayogena kànti-làvaõya-puùñi-dam || 46 || vardhma-vidradhi-gulmàr÷o-yoni-meóhrànilàrtiùu | ÷ophodara-khuóa-plãha-vió-vibandheùu cottamam || 47 || ràsnà-yaùñy-amçtairaõóa-balà-gokùura-sàdhitaþ | kvàtho 'ntra-vçddhiü hanty à÷u rubu-tailena mi÷ritaþ || 47+1 || yàyàd vardhma na cec chàntiü sneha-rekànuvàsanaiþ | vasti-karma puraþ kçtvà vaïkùaõa-sthaü tato dahet || 48 || agninà màrga-rodhàrthaü maruto 'rdhendu-vakrayà | aïguùñhasyopari snàva pãtaü tantu-samaü ca yat || 49 || utkùipya såcyà tat tiryag dahec chittvà yato gadaþ | tato 'nya-pàr÷ve 'nye tv àhur dahed vànàmikàïguleþ || 50 || gulme 'nyair vàta-kapha-je plãhni càyaü vidhiþ smçtaþ | kaniùñhikànàmikayor vi÷vàcyàü ca yato gadaþ || 51 || målaü bilva-kapitthayoþ aralukasyàgner bçhatyor dvayoþ || 51+1a || ÷yàmà-påti-kara¤ja-÷igruka-taror vi÷vauùadhàruùkaram || 51+1b || kçùõà-granthika-vella-pa¤ca-lavaõa-kùàràjamodànvitaü || 51+1c || pãtaü kà¤jika-toya-...-mathitai÷ cårõã-kçtaü vardhma-jit || 51+1d || ajàjã-kuùñha-gomeda-hapuùà-badaràõi ca | àranàlena lepaþ syàd vardhma-jit param auùadham || 51+2 || avi-kùãreõa godhåma-cårõaü kandurukasya ca | pralepanaü sukhoùõaü syàd vardhma-jit param auùadham || 51+3 || mçta-màtre tu vai kàke vi÷astena pralepayet | muhårtaü vardhma medhàvã tat-kùaõàd a-rujo bhavet || 51+4 || Cikitsàsthàna gulmaü baddha-÷akçd-vàtaü vàtikaü tãvra-vedanam | råkùa-÷ãtodbhavaü tailaiþ sàdhayed vàta-rogikaiþ || 1 || pànànnànvàsanàbhyaïgaiþ snigdhasya svedam àcaret | ànàha-vedanà-stambha-vibandheùu vi÷eùataþ || 2 || srotasàü màrdavaü kçtvà jitvà màrutam ulbaõam | bhittvà vibandhaü snigdhasya svedo gulmam apohati || 3 || sneha-pànaü hitaü gulme vi÷eùeõordhva-nàbhi-je | pakvà÷aya-gate vastir ubhayaü jañharà÷raye || 4 || dãpte 'gnau vàtike gulme vibandhe 'nila-varcasoþ | bçühaõàny anna-pànàni snigdhoùõàni pradàpayet || 5 || punaþ punaþ sneha-pànaü niråhàþ sànuvàsanàþ | prayojyà vàta-je gulme kapha-pittànurakùiõaþ || 6 || 14.6dv kapha-pittànurakùiõà vasti-karma paraü vidyàd gulma-ghnaü tad dhi màrutam | sva-sthàne prathamaü jitvà sadyo gulmam apohati || 7 || tasmàd abhãkùõa-÷o gulmà niråhaiþ sànuvàsanaiþ | prayujyamànaiþ ÷àmyanti vàta-pitta-kaphàtmakàþ || 8 || hiïgu-sauvarcala-vyoùa-vióa-dàóima-dãpyakaiþ | puùkaràjàjã-dhànyàmla-vetasa-kùàra-citrakaiþ || 9 || ÷añhã-vacàjagandhailà-surasair dadhi-saüyutaiþ | ÷ålànàha-haraü sarpiþ sàdhayed vàta-gulminàm || 10 || hapuùoùaõa-pçthvãkà-pa¤ca-kolaka-dãpyakaiþ | sàjàjã-saindhavair dadhnà dugdhena ca rasena ca || 11 || dàóimàn målakàt kolàt pacet sarpir nihanti tat | vàta-gulmodarànàha-pàr÷va-hçt-koùñha-vedanàþ || 12 || yony-ar÷o-grahaõã-doùa-kàsa-÷vàsà-ruci-jvaràn | da÷a-målaü balàü kàlàü suùavãü dvau punarnavau || 13 || 14.13cv da÷a-målaü balàü kàlãü pauùkarairaõóa-ràsnà÷vagandhà-bhàrgy-amçtà-÷añhãþ | paced gandha-palà÷aü ca droõe 'pàü dvi-palonmitam || 14 || yavaiþ kolaiþ kulatthai÷ ca màùai÷ ca pràsthikaiþ saha | kvàthe 'smin dadhi-pàtre ca ghçta-prasthaü vipàcayet || 15 || sva-rasair dàóimàmràta-màtuluïgodbhavair yutam | tathà tuùàmbu-dhànyàmla-÷uktaiþ ÷lakùõai÷ ca kalkitaiþ || 16 || bhàrgã-tumburu-ùaógranthà-granthi-ràsnàgni-dhànyakaiþ | yavànaka-yavàny-amla-vetasàsita-jãrakaiþ || 17 || ajàjã-hiïgu-hapuùà-kàravã-vçùakoùakaiþ | nikumbha-kumbha-mårvebha-pippalã-vella-dàóimaiþ || 18 || ÷vadaüùñrà-trapusairvàru-bãja-hiüsrà÷mabhedakaiþ | mi÷i-dvi-kùàra-surasa-÷àrivà-nãlinã-phalaiþ || 19 || tri-kañu-tri-pañåpetair dàdhikaü tad vyapohati | rogàn à÷u-taràn pårvàn kaùñàn api ca ÷ãlitam || 20 || apasmàra-gadonmàda-måtràghàtànilàmayàn | try-åùaõa-tri-phalà-dhànya-cavikà-vella-citrakaiþ || 21 || 14.21av apasmàra-garonmàda- kalkã-kçtair ghçtaü pakvaü sa-kùãraü vàta-gulma-nut | tulàü la÷una-kandànàü pçthak pa¤ca-palàü÷akam || 22 || pa¤ca-målaü mahac càmbu-bhàràrdhe tad vipàcayet | pàda-÷eùaü tad-ardhena dàóima-sva-rasaü suràm || 23 || dhànyàmlaü dadhi càdàya piùñàü÷ càrdha-palàü÷akàn | try-åùaõa-tri-phalà-hiïgu-yavànã-cavya-dãpyakàn || 24 || sàmla-vetasa-sindhåttha-devadàrån paced ghçtàt | taiþ prasthaü tat paraü sarva-vàta-gulma-vikàra-jit || 25 || 14.25av sàmla-vetasa-sindhåtthaü 14.25bv devadàru paced ghçtàt ùañ-palaü và pibet sarpir yad uktaü ràja-yakùmaõi | prasannayà và kùãràrthaþ surayà dàóimena và || 26 || ghçte màruta-gulma-ghnaþ kàryo dadhnaþ sareõa và | vàta-gulme kapho vçddho hatvàgnim a-ruciü yadi || 27 || hçl-làsaü gauravaü tandràü janayed ullikhet tu tam | ÷ålànàha-vibandheùu j¤àtvà sa-sneham à÷ayam || 28 || niryåha-cårõa-vañakàþ prayojyà ghçta-bheùajaiþ | kola-dàóima-gharmàmbu-takra-madyàmla-kà¤jikaih || 29 || maõóena và pibet pràta÷ cårõàny annasya và puraþ | cårõàni màtuluïgasya bhàvitàny a-sakçd rase || 30 || kurvãta kàrmuka-taràn vañakàn kapha-vàtayoþ || 31ab || hiïgu-vacà-vijayà-pa÷ugandhà-dàóima-dãpyaka-dhànyaka-pàñhàþ || 31cd || puùkara-måla-÷añhã-hapuùàgni-kùàra-yuga-tri-pañu-tri-kañåni || 31ef || sàjàji-cavyaü saha-tintióãkaü sa-vetasàmlaü vinihanti cårõaü | hçt-pàr÷va-vasti-trika-yoni-pàyu-÷ålàni vàyv-àma-kaphodbhavàni || 32 || kçcchràn gulmàn vàta-viõ-måtra-saïgaü kaõñhe bandhaü hçd-grahaü pàõóu-rogam | annà-÷raddhà-plãha-dur-nàma-hidhmà-vardhmàdhmàna-÷vàsa-kàsàgni-sàdàn || 33 || lavaõa-yavànã-dãpyaka-kaõa-nàgaram uttarottaraü vçddham | sarva-samàü÷a-harãtakã- cårõaü vai÷vànaraþ sàkùàt || 34 || 14.34cv sarva-samàü÷aü harãtakã- 14.34cv sarva-samàü÷à vijayà- 14.34dv cårõo vai÷vànaraþ sàkùàt tri-kañukam ajamodà saindhavaü jãrake dve || 35a || sama-dharaõa-ghçtànàm aùñamo hiïgu-bhàgaþ || 35b || prathama-kavaóa-bhojyaþ sarpiùà saüprayukto || 35c || 14.35cv prathama-kavaóa-bhojyaþ sarpiùà cårõako 'yaü janayati jañharàgniü vàta-gulmaü nihanti || 35d || 14.35dv janayati bhç÷am agniü vàta-gulmaü nihanti hiïgågrà-vióa-÷uõñhy-ajàji-vijayà-vàñyàbhidhànàmayai÷ || 36a || cårõaþ kumbha-nikumbha-måla-sahitair bhàgottaraü vardhitaiþ || 36b || pãtaþ koùõa-jalena koùñha-ja-rujo gulmodaràdãn ayaü || 36c || ÷àrdålaþ prasabhaü pramathya harati vyàdhãn mçgaughàn iva || 36d || sindhåttha-pathyà-kaõa-dãpyakànàü || 37a || cårõàni toyaiþ pibatàü kavoùõaiþ || 37b || prayàti nà÷aü kapha-vàta-janmà || 37c || nàràca-nirbhinna ivàmayaughaþ || 37d || påtãka-pattra-gaja-cirbhaña-cavya-vahni- || 38a || -vyoùaü ca saüstara-citaü lavaõopadhànam || 38b || dagdhvà vicårõya dadhi-mastu-yutaü prayojyaü || 38c || gulmodara-÷vayathu-pàõóu-gudodbhaveùu || 38d || 14.38dv gulmodara-÷vayathu-pàõóu-gadodbhaveùu hiïgu-tri-guõaü saindhavam asmàt tri-guõaü ca tailam airaõóam || 39ab || tat tri-guõa-la÷una-rasaü gulmodara-vardhma-÷åla-ghnam | màtuluïga-raso hiïgu dàóimaü vióa-saindhavam || 40 || surà-maõóena pàtavyaü vàta-gulma-rujàpaham | ÷uõñhyàþ karùaü guóasya dvau dhautàt kçùõa-tilàt palam || 41 || 14.41bv vàta-gulma-jvaràpaham khàdann eka-tra saücårõya koùõa-kùãrànupo jayet | vàta-hçd-roga-gulmàr÷o-yoni-÷åla-÷akçd-grahàn || 42 || pibed eraõóa-tailaü tu vàta-gulmã prasannayà | ÷leùmaõy anu-bale vàyau pitte tu payasà saha || 43 || vivçddhaü yadi và pittaü saütàpaü vàta-gulminaþ | kuryàd virecanãyo 'sau sa-snehair ànulomikaiþ || 44 || tàpànuvçttàv evaü ca raktaü tasyàvasecayet | sàdhayec chuddha-÷uùkasya la÷unasya catuþ-palam || 45 || kùãrodake 'ùña-guõite kùãra-÷eùaü ca pàcayet | vàta-gulmam udàvartaü gçdhrasãü viùama-jvaram || 46 || hçd-rogaü vidradhiü ÷oùaü sàdhayaty à÷u tat payaþ | tailaü prasannà go-måtram àranàlaü yavàgra-jaþ || 47 || 14.47bv nà÷ayaty à÷u tat payaþ gulmaü jañharam ànàhaü pãtam eka-tra sàdhayet | citraka-granthikairaõóa-÷uõñhã-kvàthaþ paraü hitaþ || 48 || ÷ålànàha-vibandheùu sa-hiïgu-vióa-saindhavaiþ | puùkarairaõóayor målaü yava-dhanvayavàsakam || 49 || jalena kvathitaü pãtaü koùñha-dàha-rujàpaham | vàñyàhvairaõóa-darbhàõàü målaü dàru mahauùadham || 50 || pãtaü niþkvàthya toyena koùñha-pçùñhàüsa-÷åla-jit | ÷ilà-jaü payasàn-alpa-pa¤ca-måla-÷çtena và || 51 || 14.51bv koùñha-pçùñy-aüsa-÷åla-jit vàta-gulmã pibed vàñyam udàvarte tu bhojayet | snigdhaü paippalikair yåùair målakànàü rasena và || 52 || baddha-viõ-màruto '÷nãyàt kùãreõoùõena yàvakam | kulmàùàn và bahu-snehàn bhakùayel lavaõottaràn || 53 || nãlinã-trivçtà-dantã-pathyà-kampillakaiþ saha | sa-malàya ghçtaü deyaü sa-vióa-kùàra-nàgaram || 54 || nãlinãü tri-phalàü ràsnàü balàü kañuka-rohiõãm | paced vióaïgaü vyàghrãü ca pàlikàni jalàóhake || 55 || rase 'ùña-bhàga-÷eùe tu ghçta-prasthaü vipàcayet | dadhnaþ prasthena saüyojya sudhà-kùãra-palena ca || 56 || tato ghçta-palaü dadyàd yavàgå-maõóa-mi÷ritam | jãrõe samyag-viriktaü ca bhojayed rasa-bhojanam || 57 || gulma-kuùñhodara-vyaïga-÷opha-pàõóv-àmaya-jvaràn | ÷vitraü plãhànam unmàdaü hanty etan nãlinã-ghçtam || 58 || kukkuñà÷ ca mayårà÷ ca tittiri-krau¤ca-vartakàþ | ÷àlayo madirà sarpir vàta-gulma-cikitsitam || 59 || mitam uùõaü dravaü snigdhaü bhojanaü vàta-gulminàm | sa-maõóà vàruõã pànaü taptaü và dhànyakair jalam || 60 || snigdhoùõenodite gulme paittike sraüsanaü hitam | dràkùàbhayà-guóa-rasaü kampillaü và madhu-drutam || 61 || 14.61dv kampillaü và madhu-dravam kalpoktaü rakta-pittoktaü gulme råkùoùõa-je punaþ | paraü saü÷amanaü sarpis tiktaü vàsà-ghçtaü ÷çtam || 62 || tçõàkhya-pa¤caka-kvàthe jãvanãya-gaõena và | ÷çtaü tenaiva và kùãraü nyagrodhàdi-gaõena và || 63 || tatràpi sraüsanaü yu¤jyàc chãghram àtyayike bhiùak | vairecanika-siddhena sarpiùà payasàpi và || 64 || rasenàmalakekùåõàü ghçta-prasthaü vipàcayet | pathyà-pàdaü pibet sarpis tat siddhaü pitta-gulma-nut || 65 || pibed và tailvakaü sarpir yac coktaü pitta-vidradhau | dràkùàü payasyàü madhukaü candanaü padmakaü madhu || 66 || pibet taõóula-toyena pitta-gulmopa÷àntaye | dvi-palaü tràyamàõàyà jala-dvi-prastha-sàdhitam || 67 || aùña-bhàga-sthitaü påtaü koùõaü kùãra-samam pibet | pibed upari tasyoùõaü kùãram eva yathà-balam || 68 || tena nirhçta-doùasya gulmaþ ÷àmyati paittikaþ | dàhe 'bhyaïgo ghçtaiþ ÷ãtaiþ sàjyair lepo himauùadhaiþ || 69 || spar÷aþ saro-ruhàü pattraiþ pàtrai÷ ca pracalaj-jalaiþ | vidàha-pårva-råpeùu ÷åle vahne÷ ca màrdave || 70 || bahu-÷o 'pahared raktaü pitta-gulme vi÷eùataþ | chinna-målà vidahyante na gulmà yànti ca kùayam || 71 || raktaü hi vy-amla-tàü yàti tac ca nàsti na càsti ruk | hçta-doùaü parimlànaü jàïgalais tarpitaü rasaiþ || 72 || samà÷vastaü sa-÷eùàrtiü sarpir abhyàsayet punaþ | rakta-pittàti-vçddha-tvàt kriyàm an-upalabhya và || 73 || gulme pàkon-mukhe sarvà pitta-vidradhi-vat kriyà | ÷àlir gavyàja-payasã pañolã jàïgalaü ghçtam || 74 || dhàtrã paråùakaü dràkùà kharjåraü dàóimaü sità | bhojyaü pàne 'mbu balayà bçhaty-àdyai÷ ca sàdhitam || 75 || ÷leùma-je vàmayet pårvam a-vamyam upavàsayet | tiktoùõa-kañu-saüsargyà vahniü saüdhukùayet tataþ || 76 || 14.76av kapha-je vàmayet pårvam hiïgv-àdibhi÷ ca dvi-guõa-kùàra-hiïgv-amla-vetasaiþ | nigåóhaü yadi vonnaddhaü stimitaü kañhinaü sthiram || 77 || ànàhàdi-yutaü gulmaü saüsvedya vinayed anu | ghçtaü sa-kùàra-kañukaü pàtavyaü kapha-gulminàm || 78 || 14.78bv saü÷odhya vinayed anu sa-vyoùa-kùàra-lavaõaü sa-hiïgu-vióa-dàóimam | kapha-gulmaü jayaty à÷u da÷a-måla-÷çtaü ghçtam || 79 || bhallàtakànàü dvi-palaü pa¤ca-målaü palonmitam | alpaü toyàóhake sàdhyaü pàda-÷eùeõa tena ca || 80 || tulyaü ghçtaü tulya-payo vipaced akùa-saümitaiþ | vióaïga-hiïgu-sindhåttha-yàva-÷åka-÷añhã-vióaiþ || 81 || sa-dvãpi-ràsnà-yaùñy-àhva-ùaógranthà-kaõa-nàgaraiþ | etad bhallàtaka-ghçtaü kapha-gulma-haraü param || 82 || plãha-pàõóv-àmaya-÷vàsa-grahaõã-roga-kàsa-jit | tato 'sya gulme dehe ca samaste svedam àcaret || 83 || 14.83bv -grahaõã-roga-kàsa-nut sarva-tra gulme prathamaü sneha-svedopapàdite | yà kriyà kriyate yàti sà siddhiü na viråkùite || 84 || snigdha-svinna-÷arãrasya gulme ÷aithilyam àgate | yathoktàü ghañikàü nyasyed gçhãte 'panayec ca tàm || 85 || vastràntaraü tataþ kçtvà bhindyàd gulmaü pramàõa-vit | vi-màrgàja-padàdar÷air yathà-làbhaü prapãóayet || 86 || pramçjyàd gulmam evaikaü na tv antra-hçdayaü spç÷et | tilairaõóàtasã-bãja-sarùapaiþ parilipya ca || 87 || 14.87dv -sarùapaiþ parilipya và ÷leùma-gulmam ayaþ-pàtraiþ sukhoùõaiþ svedayet tataþ | evaü ca visçtaü sthànàt kapha-gulmaü virecanaiþ || 88 || sa-snehair vastibhi÷ cainaü ÷odhayed dà÷amålikaiþ | pippaly-àmalaka-dràkùà-÷yàmàdyaiþ pàlikaiþ pacet || 89 || eraõóa-taila-haviùoþ prasthau payasi ùaó-guõe | siddho 'yaü mi÷rakaþ sneho gulminàü sraüsanaü hitam || 90 || vçddhi-vidradhi-÷åleùu vàta-vyàdhiùu càmçtam | pibed và nãlinã-sarpir màtrayà dvi-palãnayà || 91 || 14.91dv màtrayà dvi-palãkayà tathaiva su-kumàràkhyaü ghçtàny audarikàõi và | droõe 'mbhasaþ paced dantyàþ palànàü pa¤ca-viü÷atim || 92 || citrakasya tathà pathyàs tàvatãs tad-rase srute | dvi-prasthe sàdhayet påte kùiped dantã-samaü guóam || 93 || 14.93bv tàvatãs tad-rase ÷çte tailàt palàni catvàri trivçtàya÷ ca cårõataþ | kaõà-karùau tathà ÷uõñhyàþ siddhe lehe tu ÷ãtale || 94 || madhu taila-samaü dadyàc catur-jàtàc caturthikàm | ato harãtakãm ekàü sàvaleha-palàm adan || 95 || sukhaü viricyate snigdho doùa-prastham an-àmayaþ | gulma-hçd-roga-dur-nàma-÷ophànàha-garodaràn || 96 || kuùñhotkle÷à-ruci-plãha-grahaõã-viùama-jvaràn | ghnanti dantã-harãtakyaþ pàõóu-tàü ca sa-kàmalàm || 97 || 14.97dv pàõóu-tàü ca sa-kàmalàn sudhà-kùãra-dravaü cårõaü tri-vçtàyàþ su-bhàvitam | kàrùikaü madhu-sarpirbhyàü lãóhvà sàdhu viricyate || 98 || kuùñha-÷yàmà-trivçd-dantã-vijayà-kùàra-guggulån | go-måtreõa pibed ekaü tena guggulum eva và || 99 || niråhàn kalpa-siddhy-uktàn yojayed gulma-nà÷anàn | kçta-målaü mahà-vàstuü kañhinaü stimitaü gurum || 100 || gåóha-màüsaü jayed gulmaü kùàràriùñàgni-karmabhiþ | ekàntaram dvy-antaraü và vi÷ramayyàtha-và try-aham || 101 || ÷arãra-doùa-balayor vardhana-kùapaõodyataþ | ar÷o-'÷marã-grahaõy-uktàþ kùàrà yojyàþ kapholbaõe || 102 || devadàru-trivçd-dantã-kañukà-pa¤ca-kolakam | svarjikà-yàva-÷åkàkhyau ÷reùñhà-pàñhopaku¤cikàþ || 103 || kuùñhaü sarpasugandhàü ca dvy-akùàü÷aü pañu-pa¤cakam | pàlikaü cårõitaü taila-vasà-dadhi-ghçtàplutam || 104 || ghañasyàntaþ pacet pakvam agni-varõe ghañe ca tam | kùàraü gçhãtvà kùãràjya-takra-madyàdibhiþ pibet || 105 || gulmodàvarta-vardhmàr÷o-jañhara-grahaõã-kçmãn | apasmàra-garonmàda-yoni-÷ukràmayà÷marãþ || 106 || kùàrà-gado 'yaü ÷amayed viùaü càkhu-bhujaïga-jam | ÷leùmàõaü madhuraü snigdhaü rasa-kùãra-ghçtà÷inaþ || 107 || chittvà bhittvà÷ayàt kùàraþ kùàra-tvàt kùàrayaty adhaþ | mande 'gnàv a-rucau sàtmyair madyaiþ sa-sneham a÷natàm || 108 || 14.108av chittvà chittvà÷ayàt kùàraþ 14.108av chittvà bhittvà÷ayaü kùàraþ 14.108bv kùàra-tvàt pàtayaty adhaþ yojayed àsavàriùñàn nigadàn màrga-÷uddhaye | ÷àlayaþ ùaùñikà jãrõàþ kulatthà jàïgalaü palam || 109 || ciribilvàgni-tarkàrã-yavànã-varuõàïkuràþ | ÷igrus taruõa-bilvàni bàlaü ÷uùkaü ca målakam || 110 || 14.110cv ÷igros taruõa-målàni bãjapåraka-hiïgv-amla-vetasa-kùàra-dàóimam | vyoùaü takraü ghçtaü tailaü bhaktaü pànaü tu vàruõã || 111 || dhànyàmlaü mastu takraü ca yavànã-vióa-cårõitam | pa¤ca-måla-÷çtaü vàri jãrõaü màrdvãkam eva và || 112 || pippalã-pippalã-måla-citrakàjàjã-saindhavaiþ | surà gulmaü jayaty à÷u jagala÷ ca vimi÷ritaþ || 113 || 14.113dv jàïgala÷ ca vimi÷ritaþ vamanair laïghanaiþ svedaiþ sarpiþ-pànair virecanaiþ | vasti-kùàràsavàriùña-guñikà-pathya-bhojanaiþ || 114 || 14.114cv vasti-kùàràsavàriùñair 14.114dv -gulmikà-pathya-bhojanaiþ 14.114dv gaulmikaiþ pathya-bhojanaiþ ÷laiùmiko baddha-måla-tvàd yadi gulmo na ÷àmyati | tasya dàhaü hçte rakte kuryàd ante ÷aràdibhiþ || 115 || atha gulmaü sa-pary-antaü vàsasàntaritaü bhiùak | nàbhi-vasty-antra-hçdayaü roma-ràjãü ca varjayan || 116 || nàti-gàóhaü parimç÷ec chareõa jvalatàtha-và | lohenàraõikotthena dàruõà taindukena và || 117 || tato 'gni-vege ÷amite ÷ãtair vraõa iva kriyà | àmànvaye tu peyàdyaiþ saüdhukùyàgniü vilaïghite || 118 || svaü svaü kuryàt kramaü mi÷raü mi÷ra-doùe ca kàla-vit | gata-prasava-kàlàyai nàryai gulme 'sra-saübhave || 119 || snigdha-svinna-÷arãràyai dadyàt sneha-virecanam | tila-kvàthe ghçta-guóa-vyoùa-bhàrgã-rajo-'nvitaþ || 120 || pànaü rakta-bhave gulme naùñe puùpe ca yoùitaþ | bhàrgã-kçùõà-kara¤ja-tvag-granthikàmaradàru-jam || 121 || cårõaü tilànàü kvàthena pãtaü gulma-rujàpaham | palà÷a-kùàra-pàtre dve dve pàtre taila-sarpiùoþ || 122 || gulma-÷aithilya-jananãü paktvà màtràü prayojayet | na prabhidyeta yady evaü dadyàd yoni-virecanam || 123 || kùàreõa yuktaü palalaü sudhà-kùãreõa và tataþ | tàbhyàü và bhàvitàn dadyàd yonau kañuka-matsyakàn || 124 || varàha-matsya-pittàbhyàü naktakàn và su-bhàvitàn | kiõvaü và sa-guóa-kùàraü dadyàd yonau vi÷uddhaye || 125 || rakta-pitta-haraü kùàraü lehayen madhu-sarpiùà | la÷unaü madiràü tãkùõàü matsyàü÷ càsyai prayojayet || 126 || vastiü sa-kùãra-go-måtraü sa-kùàraü dà÷amålikam | a-vartamàne rudhire hitaü gulma-prabhedanam || 127 || 14.127av vastiü sa-kùaudra-go-mutraü yamakàbhyakta-dehàyàþ pravçtte samupekùaõam | rasaudanas tathàhàraþ pànaü ca taruõã surà || 128 || rudhire 'ti-pravçtte tu rakta-pitta-haràþ kriyàþ | kàryà vàta-rug-àrtàyàþ sarvà vàta-haràþ punaþ || 129 || ànàhàdàv udàvarta-balàsa-ghnyo yathà-yatham || 129ªab || Cikitsàsthàna doùàti-màtropacayàt sroto-màrga-nirodhanàt | saübhavaty udaraü tasmàn nityam enaü virecayet || 1 || 15.1bv sroto-màrga-vighàtanàt pàyayet tailam airaõóaü sa-måtraü sa-payo 'pi và | màsaü dvau vàtha-và gavyaü måtraü màhiùam eva và || 2 || 15.2cv màsaü dvau và tathà gavyaü pibed go-kùãra-bhuk syàd và karabhã-kùãra-vartanaþ | dàhànàhàti-tçõ-mårchà-parãtas tu vi÷eùataþ || 3 || råkùàõàü bahu-vàtànàü doùa-saü÷uddhi-kàïkùiõàm | snehanãyàni sarpãüùi jañhara-ghnàni yojayet || 4 || ùañ-palaü da÷a-målàmbu-mastu-dvy-àóhaka-sàdhitam | nàgara-tri-palaü prasthaü ghçta-tailàt tathàóhakam || 5 || 15.5cv nàgaraü tri-palaü prasthaü mastunaþ sàdhayitvaitat pibet sarvodaràpaham | kapha-màruta-saübhåte gulme ca paramaü hitam || 6 || catur-guõe jale måtre dvi-guõe citrakàt pale | kalke siddhaü ghçta-prasthaü sa-kùàraü jañharã pibet || 7 || yava-kola-kulatthànàü pa¤ca-målasya càmbhasà | surà-sauvãrakàbhyàü ca siddhaü và pàyayed ghçtam || 8 || ebhiþ snigdhàya saüjàte bale ÷ànte ca màrute | sraste doùà÷aye dadyàt kalpa-dçùñaü virecanam || 9 || pañola-målaü tri-phalàü ni÷àü vellaü ca kàrùikam | kampilla-nãlinã-kumbha-bhàgàn dvi-tri-catur-guõàn || 10 || pibet saücårõya måtreõa peyà-pårvaü tato rasaiþ | virikto jàïgalair adyàt tataþ ùaó-divasaü payaþ || 11 || ÷çtaü pibed vyoùa-yutaü pãtam evaü punaþ punaþ | hanti sarvodaràõy etac cårõaü jàtodakàny api || 12 || gavàkùãü ÷aïkhinãü dantãü tilvakasya tvacaü vacàm | pibet karkandhu-mçdvãkà-kolàmbho-måtra-sãdhubhiþ || 13 || yavànã hapuùà dhànyaü ÷atapuùpopaku¤cikà | kàravã pippalã-målam ajagandhà ÷añhã vacà || 14 || citrako 'jàjikaü vyoùaü svarõakùãrã phala-trayam | dvau kùàrau pauùkaraü målaü kuùñhaü lavaõa-pa¤cakam || 15 || vióaïgaü ca samàü÷àni dantyà bhàga-trayaü tathà | trivçd-vi÷àle dvi-guõe sàtalà ca catur-guõà || 16 || eùa nàràyaõo nàma cårõo roga-gaõàpahaþ | nainaü pràpyàbhivardhante rogà viùõum ivàsuràþ || 17 || 15.17cv nainaü pràpyàtivartante takreõodaribhiþ peyo gulmibhir badaràmbunà | ànàha-vàte surayà vàta-roge prasannayà || 18 || dadhi-maõóena viñ-saïge dàóimàmbhobhir ar÷asaiþ | parikarte sa-vçkùàmlair uùõàmbubhir a-jãrõake || 19 || bhagandare pàõóu-roge kàse ÷vàse gala-grahe | hçd-roge grahaõã-doùe kuùñhe mande 'nale jvare || 20 || daüùñrà-viùe måla-viùe sa-gare kçtrime doùe | yathàrhaü snigdha-koùñhena peyam etad virecanam || 21 || hapuùàü kà¤canakùãrãü tri-phalàü nãlinã-phalam | tràyantãü rohiõãü tiktàü sàtalàü trivçtàü vacàm || 22 || saindhavaü kàla-lavaõaü pippalãü ceti cårõayet | dàóima-tri-phalà-màüsa-rasa-måtra-sukhodakaiþ || 23 || peyo 'yaü sarva-gulmeùu plãhni sarvodareùu ca | ÷vitre kuùñheùv a-jarake sadane viùame 'nale || 24 || ÷ophàr÷aþ-pàõóu-rogeùu kàmalàyàü halãmake | vàta-pitta-kaphàü÷ cà÷u virekeõa prasàdhayet || 25 || nãlinãü niculaü vyoùaü kùàrau lavaõa-pa¤cakam | citrakaü ca pibec cårõaü sarpiùodara-gulma-nut || 26 || pårva-vac ca pibed dugdhaü kùàmaþ ÷uddho 'ntaràntarà | kàrabhaü gavyam àjaü và dadyàd àtyayike gade || 27 || snehàn eva virekàrthe dur-balebhyo vi÷eùataþ | harãtakã-såkùma-rajaþ-prastha-yuktaü ghçtàóhakam || 28 || 15.28av sneham eva virekàrthe agnau vilàpya mathitaü khajena yava-pallake | nidhàpayet tato màsàd uddhçtaü gàlitaü pacet || 29 || harãtakãnàü kvàthena dadhnà càmlena saüyutam | udaraü garaü aùñhãlàm ànàhaü gulma-vidradhã || 30 || hanty etat kuùñham unmàdam apasmàraü ca pànataþ | snuk-kùãra-yuktàd go-kùãràc chçta-÷ãtàt khajàhatàt || 31 || yaj jàtam àjyaü snuk-kùãra-siddhaü tac ca tathà-guõam | kùãra-droõaü sudhà-kùãra-prasthàrdha-sahitaü dadhi || 32 || 15.32dv -prasthàrdhena yutaü dadhi jàtaü mathitvà tat-sarpis trivçt-siddhaü ca tad-guõam | tathà siddhaü ghçta-prasthaü payasy aùña-guõe pibet || 33 || 15.33dv payasy aùña-guõe pacet snuk-kùãra-pala-kalkena trivçtà-ùañ-palena ca | eùàü cànu pibet peyàü rasaü svàdu payo 'tha-và || 34 || ghçte jãrõe virikta÷ ca koùõaü nàgara-sàdhitam | pibed ambu tataþ peyàü tato yåùaü kulattha-jam || 35 || pibed råkùas try-ahaü tv evaü bhåyo và pratibhojitaþ | punaþ punaþ pibet sarpir ànupårvyànayaiva ca || 36 || ghçtàny etàni siddhàni vidadhyàt ku÷alo bhiùak | gulmànàü gara-doùàõàm udaràõàü ca ÷àntaye || 37 || pãlu-kalkopasiddhaü và ghçtam ànàha-bhedanam | tailvakaü nãlinã-sarpiþ snehaü và mi÷rakaü pibet || 38 || hçta-doùaþ kramàd a÷nan laghu-÷àly-odana-prati | upayu¤jãta jañharã doùa-÷oùa-nivçttaye || 39 || harãtakã-sahasraü và go-måtreõa payo-'nupaþ | sahasraü pippalãnàü và snuk-kùãreõa su-bhàvitam || 40 || pippalã-vardhamànaü và kùãrà÷ã và ÷ilà-jatu | tad-vad và gugguluü kùãraü tulyàrdraka-rasaü tathà || 41 || 15.41av pippalãü vardhamànaü và citrakàmaradàrubhyàü kalkaü kùãreõa và pibet | màsaü yuktas tathà hasti-pippalã-vi÷va-bheùajam || 42 || vióaïgaü citrako dantã cavyaü vyoùaü ca taiþ payaþ | kalkaiþ kola-samaiþ pãtvà pravçddham udaraü jayet || 43 || bhojyaü bhu¤jãta và màsaü snuhã-kùãra-ghçtànvitam | utkàrikàü và snuk-kùãra-pãta-pathyà-kaõà-kçtàm || 44 || pàr÷va-÷ålam upastambhaü hçd-grahaü ca samãraõaþ | yadi kuryàt tatas tailaü bilva-kùàrànvitam pibet || 45 || pakvaü và ñuõñuka-balà-palà÷a-tila-nàla-jaiþ | kùàraiþ kadaly-apàmàrga-tarkàrã-jaiþ prñhak-kçtaiþ || 46 || kaphe vàtena pitte và tàbhyàü vàpy àvçte 'nile | balinaþ svauùadha-yutaü tailam eraõóa-jaü hitam || 47 || devadàru-palà÷àrka-hasti-pippali-÷igrukaiþ | sà÷vakarõaiþ sa-go-måtraiþ pradihyàd udaraü bahiþ || 48 || vç÷cikàlã-vacà-÷uõñhã-pa¤ca-måla-punarnavàt | varùàbhå-dhànya-kuùñhàc ca kvàthair måtrai÷ ca secayet || 49 || virikta-mlànam udaraü sveditaü ÷àlvaõàdibhiþ | vàsasà veùñayed evaü vàyur nàdhmàpayet punaþ || 50 || 15.50bv sveditaü ÷àlvalàdibhiþ su-viriktasya yasya syàd àdhmànaü punar eva tam | su-snigdhair amla-lavaõair niråhaiþ samupàcaret || 51 || sopastambho 'pi và vàyur àdhmàpayati yaü naram | tãkùõàþ sa-kùàra-go-måtràþ ÷asyante tasya vastayaþ || 52 || iti sàmànyataþ proktàþ siddhà jañhariõàü kriyàþ | vàtodare 'tha balinaü vidàry-àdi-÷çtaü ghçtam || 53 || 15.53av iti sàmànyataþ proktà 15.53bv siddhà jañhariõàü kriyà pàyayeta tataþ snigdhaü sveditàïgaü virecayet | bahu-÷as tailvakenainaü sarpiùà mi÷rakeõa và || 54 || kçte saüsarjane kùãraü balàrtham avacàrayet | pràg utkle÷àn nivartyaü ca bale labdhe kramàt payaþ || 55 || 15.55cv pràg utkle÷àn nivarteta yåùai rasair và mandàmla-lavaõair edhitànalam | sodàvartaü punaþ snigdha-svinnam àsthàpayet tataþ || 56 || tãkùõàdho-bhàga-yuktena da÷a-målika-vastinà | tilorubåka-tailena vàta-ghnàmla-÷çtena ca || 57 || 15.57bv da÷a-målena vastinà sphuraõàkùepa-saüdhy-asthi-pàr÷va-pçùñha-trikàrtiùu | råkùaü baddha-÷akçd-vàtaü dãptàgnim anuvàsayet || 58 || a-virecyasya ÷amanà vasti-kùãra-ghçtàdayaþ | balinaü svàdu-siddhena paitte saüsnehya sarpiùà || 59 || ÷yàmà-tribhaõóã-tri-phalà-vipakvena virecayet | sità-madhu-ghçtàóhyena niråho 'sya tato hitaþ || 60 || nyagrodhàdi-kaùàyeõa sneha-vasti÷ ca tac-chçtaþ | dur-balaü tv anuvàsyàdau ÷odhayet kùãra-vastibhiþ || 61 || jàte càgni-bale snigdhaü bhåyo bhåyo virecayet | kùãreõa sa-trivçt-kalkenorubåka-÷çtena và || 62 || 15.62av jàte tv agni-bale snigdhaü 15.62dv ünorubåka-÷çtena tam sàtalà-tràyamàõàbhyàü ÷çtenàragvadhena và | sa-kaphe và sa-måtreõa sa-tiktàjyena sànile || 63 || 15.63av saptalà-tràyamàõàbhyàü payasànya-tamenaiùàü vidàry-àdi-÷çtena và | bhu¤jãta jañharaü càsya pàyasenopanàhayet || 64 || punaþ kùãraü punar vastiü punar eva virecanam | krameõa dhruvam àtiùñhan yattaþ pittodaraü jayet || 65 || 15.65dv yataþ pittodaraü jayet vatsakàdi-vipakvena kaphe saüsnehya sarpiùà | svinnaü snuk-kùãra-siddhena bala-vantaü virecitam || 66 || saüsarjayet kañu-kùàra-yuktair annaiþ kaphàpahaiþ | måtra-try-åùaõa-tailàóhyo niråho 'sya tato hitaþ || 67 || muùkakàdi-kaùàyeõa sneha-vasti÷ ca tac-chçtaþ | bhojanaü vyoùa-dugdhena kaulatthena rasena và || 68 || staimityà-ruci-hçl-làse mande 'gnau madya-pàya ca | dadyàd ariùñàn kùàràü÷ ca kapha-styàna-sthirodare || 69 || 15.69av staimityà-ruci-hçl-làsair 15.69dv kaphe styàne sthirodare hiïgåpakulye tri-phalàü devadàru ni÷à-dvayam | bhallàtakaü ÷igru-phalaü kañukàü tiktakaü vacàü || 70 || ÷uõñhãü màdrãü ghanaü kuùñhaü saralaü pañu-pa¤cakam | dàhayej jarjarã-kçtya dadhi-sneha-catuùka-vat || 71 || antar-dhåmaü tataþ kùàràd bióàla-padakaü pibet | madirà-dadhi-maõóoùõa-jalàriùña-suràsavaiþ || 72 || 15.72dv -jalàriùña-sudhàsavaiþ udaraü gulmam aùñhãlàü tåõyau ÷ophaü viùåcikàm | plãha-hçd-roga-guda-jàn udàvartaü ca nà÷ayet || 73 || jayed ariùña-go-måtra-cårõàyas-kçti-pànataþ | sa-kùàra-taila-pànai÷ ca dur-balasya kaphodaram || 74 || upanàhyaü sa-siddhàrtha-kiõvair bãjai÷ ca målakàt | kalkitair udaraü svedam abhãkùõaü càtra yojayet || 75 || 15.75cv kalkitair udara-svedam saünipàtodare kuryàn nàti-kùãõa-balànale | doùodrekànurodhena pratyàkhyàya kriyàm imàm || 76 || dantã-dravantã-phala-jaü tailaü pàne ca ÷asyate | kriyà-nivçtte jañhare tri-doùe tu vi÷eùataþ || 77 || dadyàd àpçcchya taj-j¤àtãn pàtuü madyena kalkitam | målaü kàkàdanã-gu¤jà-karavãraka-saübhavam || 78 || pàna-bhojana-saüyuktaü dadyàd và sthàvaraü viùam | yasmin và kupitaþ sarpo vimu¤cati phale viùam || 79 || tenàsya doùa-saüghàtaþ sthiro lãno vi-màrga-gaþ | bahiþ pravartate bhinno viùeõà÷u pramàthinà || 80 || tathà vrajaty a-gada-tàü ÷arãràntaram eva và | hçta-doùaü tu ÷ãtàmbu-snàtaü taü pàyayet payaþ || 81 || peyàü và trivçtaþ ÷àkaü màõóåkyà vàstukasya và | kàla-÷àkaü yavàkhyaü và khàdet sva-rasa-sàdhitam || 82 || nir-amla-lavaõa-snehaü svinnà-svinnam an-anna-bhuk | màsam ekaü tata÷ caiva tçùitaþ sva-rasaü pibet || 83 || 15.83cv màsam ekaü tata÷ caivaü evaü vinirhçte ÷àkair doùe màsàt paraü tataþ | dur-balàya prayu¤jãta pràõa-bhçt kàrabhaü payaþ || 84 || plãhodare yathà-doùaü snigdhasya sveditasya ca | siràü bhukta-vato dadhnà vàma-bàhau vimokùayet || 85 || labdhe bale ca bhåyo 'pi sneha-pãtaü vi÷odhitam | samudra-÷ukti-jaü kùàraü payasà pàyayet tathà || 86 || amla-srutaü vióa-kaõà-cårõàóhyaü naktamàla-jam | ÷aubhà¤janasya và kvàthaü saindhavàgni-kaõànvitam || 87 || hiïgv-àdi-cårõaü kùàràjyaü yu¤jãta ca yathà-balam | pippalã-nàgaraü dantã-samàü÷aü dvi-guõàbhayam || 88 || 15.88dv -samàü÷aü dvi-guõàbhayà vióàrdhàü÷a-yutaü cårõam idam uùõàmbunà pibet | vióaïgaü citrakaü saktån sa-ghçtàn saindhavaü vacàm || 89 || dagdhvà kapàle payasà gulma-plãhàpahaü pibet | tailonmi÷rair badaraka-pattraiþ saümarditaiþ samupanaddhaþ || 90 || musalena pãóito 'nu ca yàti plãhà payo-bhujo nà÷am | rohãtaka-latàþ këptàþ khaõóa-÷aþ sàbhayà jale || 91 || måtre vàsunuyàt tac ca sapta-ràtra-sthitaü pibet | kàmalà-plãha-gulmàr÷aþ-kçmi-mehodaràpaham || 92 || 15.92av måtre vàsunuyàt tat tu rohãtaka-tvacaþ kçtvà palànàü pa¤ca-viü÷atim | kola-dvi-prastha-saüyuktaü kaùàyam upakalpayet || 93 || pàlikaiþ pa¤ca-kolais tu taiþ samastai÷ ca tulyayà | rohãtaka-tvacà piùñair ghçta-prasthaü vipàcayet || 94 || plãhàbhivçddhiü ÷amayaty etad à÷u prayojitam | kadalyàs tila-nàlànàü kùàreõa kùurakasya ca || 95 || 15.95av plãhàbhivçddhiü ÷amayed 15.95ac plãhàti-vçddhiü ÷amayaty 15.95dv kùàreõekùurakasya ca tailaü pakvaü jayet pànàt plãhànaü kapha-vàta-jam | a-÷àntau gulma-vidhinà yojayed agni-karma ca || 96 || a-pràpta-picchà-salile plãhni vàta-kapholbaõe | paittike jãvanãyàni sarpãüùi kùãra-vastayaþ || 97 || raktàvasekaþ saü÷uddhiþ kùãra-pànaü ca ÷asyate | yakçti plãha-vat karma dakùiõe tu bhuje siràm || 98 || svinnàya baddhodariõe måtra-tãkùõauùadhànvitam | sa-taila-lavaõaü dadyàn niråhaü sànuvàsanam || 99 || parisraüsãni cànnàni tãkùõaü càsmai virecanam | udàvarta-haraü karma kàryaü yac cànilàpaham || 100 || chidrodaram çte svedàc chleùmodara-vad àcaret | jàtaü jàtaü jalaü sràvyam evaü tad yàpayed bhiùak || 101 || apàü doùa-haràõy àdau yojayed udakodare | måtra-yuktàni tãkùõàni vividha-kùàra-vanti ca || 102 || dãpanãyaiþ kapha-ghnai÷ ca tam àhàrair upàcaret | kùàraü chàga-karãùàõàü srutaü måtre 'gninà pacet || 103 || ghanã-bhavati tasmiü÷ ca karùàü÷aü cårõitaü kùipet | pippalã pippalã-målaü ÷uõñhã lavaõa-pa¤cakam || 104 || nikumbha-kumbha-tri-phalà-svarõakùãrã-viùàõikàþ | svarjikà-kùàra-ùaógranthà-sàtalà-yava-÷åka-jam || 105 || kolàbhà guñikàþ kçtvà tataþ sauvãrakàplutàþ | pibed a-jarake ÷ophe pravçddhe codakodare || 106 || 15.106dv pravçddhe ca dakodare ity auùadhair a-pra÷ame triùu baddhodaràdiùu | prayu¤jãta bhiùak ÷astram àrta-bandhu-nçpàrthitaþ || 107 || snigdha-svinna-tanor nàbher adho baddha-kùatàntrayoþ | pàñayed udaraü muktvà vàmata÷ catur-aïgulàt || 108 || catur-aïgula-mànaü tu niùkàsyàntràõi tena ca | nirãkùyàpanayed vàla-mala-lepopalàdikam || 109 || chidre tu ÷alyam uddhçtya vi÷odhyàntra-parisravam | markoñair daü÷ayec chidraü teùu lagneùu càharet || 110 || 15.110bv vi÷odhyàntraü parisravam kàyaü mårdhno 'nu càntràõi yathà-sthànaü nive÷ayet | aktàni madhu-sarpirbhyàm atha sãvyed bahir vraõam || 111 || 15.111bv yathà-sthànaü vive÷ayet tataþ kçùõa-mçdàlipya badhnãyàd yaùñi-mi÷rayà | nivàta-sthaþ payo-vçttiþ sneha-droõyàü vaset tataþ || 112 || sa-jale jañhare tailair abhyaktasyànilàpahaiþ | svinnasyoùõàmbunà-kakùam udare pañña-veùñite || 113 || 15.113dv udare pariveùñite baddha-cchidrodita-sthàne vidhyed aïgula-màtrakam | nidhàya tasmin nàóãü ca sràvayed ardham ambhasaþ || 114 || athàsya nàóãm àkçùya tailena lavaõena ca | vraõam abhyajya baddhvà ca veùñayed vàsasodaram || 115 || tçtãye 'hni caturthe và yàvad à-ùo-óa÷aü dinam | tasya vi÷ramya vi÷ramya sràvayed alpa-÷o jalam || 116 || 15.116bv yàvad và-dina-ùo-óa÷a viveùñayed gàóha-taraü jañharaü vàsasà ÷latham | niþsrute laïghitaþ peyàm a-sneha-lavaõàü pibet || 117 || 15.117bv jañharaü ca ÷lathà-÷latham syàt kùãra-vçttiþ ùaõ-màsàü÷ trãn peyàü payasà pibet | trãü÷ cànyàn payasaivàdyàt phalàmlena rasena và || 118 || alpa-÷o '-sneha-lavaõaü jãrõaü ÷yàmàka-kodravam | prayato vatsareõaivaü vijayeta jalodaram || 119 || varjyeùu yantrito diùñe nàty-a-diùñe jitendriyaþ | sarvam evodaraü pràyo doùa-saüghàta-jaü yataþ || 120 || ato vàtàdi-÷amanã kriyà sarva-tra ÷asyate | vahnir manda-tvam àyàti doùaiþ kukùau prapårite || 121 || 15.121bv kriyà sarvà pra÷asyate tasmàd bhojyàni bhojyàni dãpanàni laghåni ca | sa-pa¤ca-målàny alpàmla-pañu-sneha-kañåni ca || 122 || bhàvitànàü gavàü måtre ùaùñikànàü ca taõóulaiþ | yavàgåü payasà siddhàü pra-kàmaü bhojayen naram || 123 || pibed ikùu-rasaü cànu jañharàõàü nivçttaye | svaü svaü sthànaü vrajanty eùàü vàta-pitta-kaphàs tathà || 124 || aty-arthoùõàmla-lavaõaü råkùaü gràhi himaü guru | guóaü taila-kçtaü ÷àkaü vàri pànàvagàhayoþ || 125 || 15.125av aty-arthoùõàmbu-lavaõaü àyàsàdhva-divà-svapna-yànàni ca parityajet | nàty-accha-sàndra-madhuraü takraü pàne pra÷asyate || 126 || sa-kaõà-lavaõaü vàte pitte soùaõa-÷arkaram | yavànã-saindhavàjàjã-madhu-vyoùaiþ kaphodare || 127 || try-åùaõa-kùàra-lavaõaiþ saüyutaü nicayodare | madhu-taila-vacà-÷uõñhã-÷atàhvà-kuùñha-saindhavaiþ || 128 || 15.128cv madhu-taila-varà-÷uõñhã- 15.128cv madhu-taila-vasà-÷uõñhã- plãhni baddhe tu hapuùà-yavànã-pañv-ajàjibhiþ | sa-kçùõà-màkùikaü chidre vyoùa-vat salilodare || 129 || gauravà-rocakànàha-manda-vahny-atisàriõàm | takraü vàta-kaphàrtànàm amçta-tvàya kalpate || 130 || prayogàõàü ca sarveùàm anu kùãraü prayojayet | sthairya-kçt sarva-dhàtånàü balyaü doùànubandha-hçt || 131 || bheùajàpacitàïgànàü kùãram evàmçtàyate || 131ªab || Cikitsàsthàna pàõóv-àmayã pibet sarpir àdau kalyàõakàhvayam | pa¤ca-gavyaü mahà-tiktaü ÷çtaü vàragvadhàdinà || 1 || 16.1av pàõóu-rogã pibet sarpir dàóimàt kuóavo dhànyàt kuóavàrdhaü palaü palam | citrakàc chçïgaveràc ca pippaly-ardha-palaü ca taiþ || 2 || kalkitair viü÷ati-palaü ghçtasya salilàóhake | siddhaü hçt-pàõóu-gulmàr÷aþ-plãha-vàta-kaphàrti-nut || 3 || dãpanaü ÷vàsa-kàsa-ghnaü måóha-vàtànulomanam | duþkha-prasavinãnàü ca vandhyànàü ca pra÷asyate || 4 || snehitaü vàmayet tãkùõaiþ punaþ snigdhaü ca ÷odhayet | payasà måtra-yuktena bahu-÷aþ kevalena và || 5 || dantã-phala-rase koùõe kà÷maryà¤jalim àsutam | dràkùà¤jaliü và mçditaü tat pibet pàõóu-roga-jit || 6 || 16.6av dantã-pala-rase koùõe måtreõa piùñàü pathyàü và tat-siddhaü và phala-trayam | svarõakùãrã-trivçc-chyàmà-bhadradàru-mahauùadham || 7 || go-måtrà¤jalinà piùñaü ÷çtaü tenaiva và pibet | sàdhitaü kùãram ebhir và pibed doùànulomanam || 8 || måtre sthitaü và saptàhaü payasàyo-rajaþ pibet | jãrõe kùãreõa bhu¤jãta rasena madhureõa và || 9 || ÷uddha÷ cobhayato lihyàt pathyàü madhu-ghçta-drutàm | vi÷àlà-kañukà-mustà-kuùñha-dàru-kaliïgakàþ || 10 || 16.10bv pathyà madhu-ghçta-drutàþ 16.10cv vi÷àlàü kañukàü mustàü 16.10dv kuùñhaü dàru-kaliïgakàþ karùàü÷à dvi-picur mårvà karùàrdhàü÷à ghuõapriyà | pãtvà tac cårõam ambhobhiþ sukhair lihyàt tato madhu || 11 || pàõóu-rogaü jvaraü dàhaü kàsaü ÷vàsam a-rocakam | gulmànàhàma-vàtàü÷ ca rakta-pittaü ca taj jayet || 12 || vàsà-guóåcã-tri-phalà-kañvã-bhånimba-nimba-jaþ | kvàthaþ kùaudra-yuto hanti pàõóu-pittàsra-kàmalàþ || 13 || vyoùàgni-vella-tri-phalà-mustais tulyam ayo-rajaþ | cårõitaü takra-madhv-àjya-koùõàmbhobhiþ prayojitam || 14 || kàmalà-pàõóu-hçd-roga-kuùñhàr÷o-meha-nà÷anam | guóa-nàgara-maõóåra-tilàü÷àn mànataþ samàn || 15 || pippalã-dvi-guõàn dadyàd guñikàü pàõóu-rogiõe | tàpyaü dàrvyàs tvacaü cavyaü granthikaü devadàru ca || 16 || vyoùàdi-navakaü caitac cårõayed dvi-guõaü tataþ | maõóåraü cà¤jana-nibhaü sarvato 'ùña-guõe 'tha tat || 17 || 16.17av vyoùàdi-navakaü ceti pçthag vipakve go-måtre vañakã-karaõa-kùame | prakùipya vañakàn kuryàt tàn khàdet takra-bhojanaþ || 18 || ete maõóåra-vañakàþ pràõa-dàþ pàõóu-rogiõàm | kuùñhàny a-jarakaü ÷opham åru-stambham a-rocakam || 19 || ar÷àüsi kàmalàü mehàn plãhànaü ÷amayanti ca | tàpyàdri-jatu-raupyàyo-malàþ pa¤ca-palàþ pçthak || 20 || citraka-tri-phalà-vyoùa-vióaïgaiþ pàlikaiþ saha | ÷arkaràùña-palonmi÷rà÷ cårõità madhunà drutàþ || 21 || 16.21dv cårõità madhunà yutàþ 16.21dv cårõitàþ sa-madhu-drutàþ pàõóu-rogaü viùaü kàsaü yakùmàõaü viùamaü jvaram | kuùñhàny a-jarakaü mehaü ÷ophaü ÷vàsam a-rocakam || 22 || vi÷eùàd dhanty apasmàraü kàmalàü guda-jàni ca | kauñaja-tri-phalà-nimba-pañola-ghana-nàgaraiþ || 23 || bhàvitàni da÷àhàni rasair dvi-tri-guõàni và | ÷ilà-jatu-palàny aùñau tàvatã sita-÷arkarà || 24 || tvakkùãrã-pippalã-dhàtrã-karkañàkhyàþ palonmitàþ | nidigdhyàþ phala-målàbhyàü palaü yuktyà tri-jàtakam || 25 || 16.25cv nidigdhà-phala-målàbhyàü madhu-tri-pala-saüyuktàn kuryàd akùa-samàn guóàn | dàóimàmbu-payaþ-pakùi-rasa-toya-suràsavàn || 26 || 16.26av madhu-tri-pala-saüyuktaü tàn bhakùayitvànupiben nir-anno bhukta eva và | pàõóu-kuùñha-jvara-plãha-tamakàr÷o-bhagandaram || 27 || hçn-måtra-påti-÷ukràgni-doùa-÷oùa-garodaram | kàsàsçg-dara-pittàsçk-÷opha-gulma-galàmayàn || 28 || meha-vardhma-bhramàn hanyuþ sarva-doùa-haràþ ÷ivàþ | dràkùà-prasthaü kaõà-prasthaü ÷arkaràrdha-tulàü tathà || 29 || dvi-palaü madhukaü ÷uõñhãü tvakkùãrãü ca vicårõitam | dhàtrã-phala-rasa-droõe tat kùiptvà leha-vat pacet || 30 || ÷ãtàn madhu-prastha-yutàd lihyàt pàõi-talaü tataþ | halãmakaü pàõóu-rogaü kàmalàü ca niyacchati || 31 || kanãyaþ-pa¤ca-målàmbu ÷asyate pàna-bhojane | pàõóånàü kàmalàrtànàü mçdvãkàmalakàd rasaþ || 32 || iti sàmànyataþ proktaü pàõóu-roge bhiùag-jitam | vikalpya yojyaü viduùà pçthag doùa-balaü prati || 33 || 16.33bv pàõóu-roga-bhiùag-jitam sneha-pràyaü pavana-je tikta-÷ãtaü tu paittike | ÷laiùmike kañu-råkùoùõaü vimi÷raü sàünipàtike || 34 || 16.34cv ÷laiùmike kañu-tãkùõoùõaü 16.34dv vimi÷raü saünipàta-je mçdaü niryàpayet kàyàt tãkùõaiþ saü÷odhanaiþ puraþ | balàdhànàni sarpãüùi ÷uddhe koùñhe tu yojayet || 35 || 16.35av mçdaü nirvàpayet kàyàt 16.35dv ÷uddhe koùñhe niyojayet vyoùa-bilva-dvi-rajanã-tri-phalà-dvi-punarnavam | mustàny ayo-rajaþ pàñhà vióaïgaü devadàru ca || 36 || vç÷cikàlã ca bhàrgã ca sa-kùãrais taiþ ÷çtaü ghçtam | sarvàn pra÷amayaty à÷u vikàràn mçttikà-kçtàn || 37 || tad-vat kesara-yaùñy-àhva-pippalã-kùãra-÷àdvalaiþ | mçd-dveùaõàya tal-laulye vitared bhàvitàü mçdam || 38 || vellàgni-nimba-prasavaiþ pàñhayà mårvayàtha-và | mçd-bheda-bhinna-doùànugamàd yojyaü ca bheùajam || 39 || kàmalàyàü tu pitta-ghnaü pàõóu-rogà-virodhi yat | pathyà-÷ata-rase pathyà-vçntàrdha-÷ata-kalkitaþ || 40 || prasthaþ siddho ghçtàd gulma-kàmalà-pàõóu-roga-nut | àragvadhaü rasenekùor vidàry-àmalakasya và || 41 || sa-try-åùaõaü bilva-màtraü pàyayet kàmalàpaham | piben nikumbha-kalkaü và dvi-guóaü ÷ãta-vàriõà || 42 || 16.42dv dvi-guõaü ÷ãta-vàriõà kumbhasya cårõaü sa-kùaudraü traiphalena rasena và | tri-phalàyà guóåcyà và dàrvyà nimbasya và rasam || 43 || pràtaþ pràtar madhu-yutaü kàmalàrtàya yojayet | ni÷à-gairika-dhàtrãbhiþ kàmalàpaham a¤janam || 44 || 16.44cv ÷ilà-gairika-dhàtrãbhiþ tila-piùña-nibhaü yas tu kàmalà-vàn sçjen malam | kapha-ruddha-pathaü tasya pittaü kapha-harair jayet || 45 || råkùa-÷ãta-guru-svàdu-vyàyàma-bala-nigrahaiþ | kapha-saümårchito vàyur yadà pittaü bahiþ kùipet || 46 || hàridra-netra-måtra-tvak ÷veta-varcàs tadà naraþ | bhavet sàñopa-viùñambho guruõà hçdayena ca || 47 || daurbalyàlpàgni-pàr÷vàrti-hidhmà-÷vàsà-ruci-jvaraiþ | krameõàlpe 'nuùajyeta pitte ÷àkhà-samà÷rite || 48 || rasais taü råkùa-kañv-amlaiþ ÷ikhi-tittiri-dakùa-jaiþ | ÷uùka-målaka-jair yåùaiþ kulatthotthai÷ ca bhojayet || 49 || bhç÷àmla-tãkùõa-kañuka-lavaõoùõaü ca ÷asyate | sa-bãjapåraka-rasaü lihyàd vyoùaü tathà÷ayam || 50 || svaü pittam eti tenàsya ÷akçd apy anurajyate | vàyu÷ ca yàti pra÷amaü sahàñopàdy-upadravaiþ || 51 || nivçttopadravasyàsya kàryaþ kàmaliko vidhiþ | go-måtreõa pibet kumbha-kàmalàyàü ÷ilà-jatu || 52 || màsaü màkùika-dhàtuü và kiññaü vàtha hiraõya-jam | guóåcã-sva-rasa-kùãra-sàdhitena halãmakã || 53 || mahiùã-haviùà snigdhaþ pibed dhàtrã-rasena tu | trivçtàü tad-virikto 'dyàt svàdu pittànilàpaham || 54 || dràkùà-lehaü ca pårvoktaü sarpãüùi madhuràõi ca | yàpanàn kùãra-vastãü÷ ca ÷ãlayet sànuvàsanàn || 55 || màrdvãkàriùña-yogàü÷ ca pibed yuktyàgni-vçddhaye | kàsikaü càbhayà-lehaü pippalãü madhukaü balàm || 56 || 16.56cv kàsikaü vàbhayà-lehaü payasà ca prayu¤jãta yathà-doùaü yathà-balam | pàõóu-rogeùu ku÷alaþ ÷ophoktaü ca kriyà-kramam || 57 || ayas-tila-try-åùaõa-kola-bhàgaiþ sarvaiþ samaü màkùika-dhàtu-cårõam | tair modakaþ kùaudra-yuto 'nu-takraþ pàõóv-àmaye dåra-gate 'pi ÷astaþ || 57+1 || Cikitsàsthàna sarva-tra sarvàïga-sare doùa-je ÷vayathau purà | sàme vi÷oùito bhuktvà laghu koùõàmbhasà pibet || 1 || nàgaràtiviùà-dàru-vióaïgendrayavoùaõam | atha-và vijayà-÷uõñhã-devadàru-punarnavam || 2 || navàyasaü và doùàóhyaþ ÷uddhyai måtra-harãtakãþ | varà-kvàthena kañukà-kumbhàyas-try-åùaõàni ca || 3 || 17.3bv ÷uddhyai måtra-harãtakãm atha-và gugguluü tad-vaj jatu và ÷aila-saübhavam | mandàgniþ ÷ãlayed àma-guru-bhinna-vibandha-viñ || 4 || takraü sauvarcala-vyoùa-kùaudra-yuktaü guóàbhayàm | takrànu-pànàm atha-và tad-vad và guóa-nàgaram || 5 || àrdrakaü và sama-guóaü praku¤càrdha-vivardhitam | paraü pa¤ca-palaü màsaü yåùa-kùãra-rasà÷anaþ || 6 || gulmodaràr÷aþ-÷vayathu-pramehठchvàsa-prati÷yàlasakà-vipàkàn | sa-kàmalà-÷oùa-mano-vikàràn kàsaü kaphaü caiva jayet prayogaþ || 7 || ghçtam àrdraka-nàgarasya kalka-sva-rasàbhyàü payasà ca sàdhayitvà | ÷vayathu-kùavathådaràgni-sàdair abhibhåto 'pi piban bhavaty a-rogaþ || 8 || rasas tathaivàrdraka-nàgarasya peyo 'tha jãrõe payasànnam adyàt | ÷ilàhvayaü và tri-phalà-rasena hanyàt tri-doùaü ÷vayathuü prasahya || 8+1 || punarnavà-nimba-pañola-÷uõñhã- tiktàmçtà-dàrvy-abhayà-kaùàyaþ | sarvàïga-÷ophodara-kàsa-÷åla-÷vàsànvitaü pàõóu-gadaü ca hanti || 8+2 || nir-àmo baddha-÷amalaþ pibec chvayathu-pãóitaþ | tri-kañu-trivçtà-dantã-citrakaiþ sàdhitaü payaþ || 9 || måtraü gor và mahiùyà và sa-kùãraü kùãra-bhojanaþ | saptàhaü màsaü atha-và syàd uùñra-kùãra-vartanaþ || 10 || 17.10dv syàd uùñrã-kùãra-vartanaþ yavànakaü yava-kùàraü yavànãü pa¤ca-kolakam | maricaü dàóimaü pàñhàü dhànakàm amla-vetasam || 11 || bàla-bilvaü ca karùàü÷aü sàdhayet salilàóhake | tena pakvo ghçta-prasthaþ ÷ophàr÷o-gulma-meha-hà || 12 || dadhna÷ citraka-garbhàd và ghçtaü tat-takra-saüyutam | pakvaü sa-citrakaü tad-vad guõair yu¤jyàc ca kàla-vit || 13 || dhànvantaraü mahà-tiktaü kalyàõam abhayà-ghçtam | da÷a-måla-kaùàyasya kaüse pathyà-÷ataü pacet || 14 || dattvà guóa-tulàü tasmin lehe dadyàd vicårõitam | tri-jàtakaü tri-kañukaü ki¤-cic ca yava-÷åka-jam || 15 || prasthàrdhaü ca hime kùaudràt tan nihanty upayojitam || 16ab || pravçddha-÷opha-jvara-meha-gulma-kàr÷yàma-vàtàmlaka-rakta-pittam || 16cd || vaivarõya-måtrànila-÷ukra-doùa-÷vàsà-ruci-plãha-garodaraü ca || 16ef || puràõa-yava-÷àly-annaü da÷a-målàmbu-sàdhitam || 17ab || alpam alpa-pañu-snehaü bhojanaü ÷vayathor hitam | kùàra-vyoùànvitair maudgaiþ kaulatthaiþ sa-kaõai rasaiþ || 18 || 17.18bv bhojanaü ÷vayathau hitam tathà jàïgala-jaiþ kårma-godhà-÷alyaka-jair api | an-amlaü mathitaü pàne madyàny auùadha-vanti ca || 19 || ajàjã-÷añhã-jivantã-kàravã-pauùkaràgnikaiþ | bilva-madhya-yava-kùàra-vçkùàmlair badaronmitaiþ || 20 || kçtà peyàjya-tailàbhyàü yukti-bhçùñà paraü hità | ÷ophàtãsàra-hçd-roga-gulmàr÷o-'lpàgni-mehinàm || 21 || guõais tad-vac ca pàñhàyàþ pa¤ca-kolena sàdhità | ÷aileya-kuùñha-sthauõeya-reõukàguru-padmakaiþ || 22 || ÷rãveùñaka-nakha-spçkkà-devadàru-priyaïgubhiþ | màüsã-màgadhikà-vanya-dhànya-dhyàmaka-vàlakaiþ || 23 || catur-jàtaka-tàlã÷a-mustà-gandha-palà÷akaiþ | kuryàd abhya¤janaü tailaü lepaü snànàya tådakam || 24 || snànaü và nimba-varùàbhå-naktamàlàrka-vàriõà | ekàïga-÷ophe varùàbhå-karavãraka-kiü÷ukaiþ || 25 || vi÷àlà-tri-phalà-lodhra-nalikà-devadàrubhiþ | hiüsrà-ko÷àtakã-màdrã-tàlaparõã-jayantibhiþ || 26 || sthåla-kàkàdanã-÷àla-nàkulã-vçùaparõibhiþ | vçddhyarddhi-hastikarõai÷ ca sukhoùõair lepanaü hitam || 27 || athànilotthe ÷vayathau màsàrdhaü trivçtaü pibet | tailam eraõóa-jaü vàta-vió-vibandhe tad eva tu || 28 || pràg-bhaktaü payasà yuktaü rasair và kàrayet tathà | svedàbhyaïgàn samãra-ghnàn lepam ekàïga-ge punaþ || 29 || màtuluïgàgnimanthena ÷uõñhã-hiüsràmaràhvayaiþ | paitte tiktaü pibet sarpir nyagrodhàdyena và ÷çtam || 30 || kùãraü tçó-dàha-moheùu lepàbhyaïgà÷ ca ÷ãtalàþ | pañola-måla-tràyantã-yaùñy-àhva-kañukàbhayàþ || 31 || 17.31cv pañola-mårvà-tràyantã- dàru dàrvã himaü dantã vi÷àlà niculaü kaõà | taiþ kvàthaþ sa-ghçtaþ pãto hanty antas-tàpa-tçó-bhramàn || 32 || 17.32cv tat-kvàthaþ sa-ghçtaþ pãto sa-saünipàta-vãsarpa-÷opha-dàha-viùa-jvaràn | àragvadhàdinà siddhaü tailaü ÷leùmodbhave pibet || 33 || 17.33bv -÷opha-dàha-mada-jvaràn sroto-vibandhe mande 'gnàv a-rucau stimità÷ayaþ | kùàra-cårõàsavàriùña-måtra-takràõi ÷ãlayet || 34 || kçùõà-puràõa-piõyàka-÷igru-tvak-sikatàtasãþ | praleponmardane yu¤jyàt sukhoùõà måtra-kalkitàþ || 35 || snànaü måtràmbhasã siddhe kuùñha-tarkàri-citrakaiþ | kulattha-nàgaràbhyàü và caõóàguru vilepane || 36 || kàlàja÷çïgã-sarala-bastagandhà-hayàhvayàþ | ekaiùãkà ca lepaþ syàc chvayathàv eka-gàtra-ge || 37 || yaùñã-dugdha-tilair lepo nava-nãtena saüyutaþ | ÷opham àruùkaraü hanti vçntaiþ ÷àla-dalasya và || 37+1 || yathà-doùaü yathàsannaü ÷uddhiü raktàvasecanam | kurvãta mi÷ra-doùe tu doùodreka-balàt kriyàm || 38 || ajàji-pàñhà-ghana-pa¤ca-kola-vyàghrã-rajanyaþ sukha-toya-pãtàþ | ÷ophaü tri-doùaü cira-jaü pravçddhaü nighnanti bhånimba-mahauùadhe ca || 39 || amçtà-dvitayaü ÷ivàtikà surakàùñhaü sa-puraü sa-go-jalam | ÷vayathådara-kuùñha-pàõóu-tà-kçmi-mehordhva-kaphànilàpaham || 40 || iti nijam adhikçtya pathyam uktaü kùata-janite kùata-jaü vi÷odhanãyam | sruti-hima-ghçta-lepa-seka-rekair viùa-janite viùa-jic ca ÷opha iùñam || 41 || gràmyàb-jànåpaü pi÷itam a-balaü ÷uùka-÷àkaü tilànnaü || 42a || gauóaü piùñànnaü dadhi sa-lavaõaü vijjalaü madyam amlam || 42b || 17.42bv gauóaü piùñànnaü dadhi sa-lavaõaü nir-jalaü madyam amlam dhànà vallåraü sama÷anam atho gurv a-sàtmyaü vidàhi || 42c || svapnaü cà-ràtrau ÷vayathu-gada-vàn varjayen maithunaü ca || 42d || Cikitsàsthàna àdàv eva visarpeùu hitaü laïghana-råkùaõam | raktàvaseko vamanaü virekaþ snehanaü na tu || 1 || pracchardanaü visarpa-ghnaü sa-yaùñãndrayavaü phalam | pañola-pippalã-nimba-pallavair và samanvitam || 2 || rasena yuktaü tràyantyà dràkùàyàs traiphalena và | virecanaü trivçc-cårõaü payasà sarpiùàtha-và || 3 || yojyaü koùñha-gate doùe vi÷eùeõa vi÷odhanam | a-vi÷odhyasya doùe 'lpe ÷amanaü candanotpalam || 4 || musta-nimba-pañolaü và pañolàdikam eva và | ÷àrivàmalako÷ãra-mustaü và kvathitaü jale || 5 || duràlabhàü parpañakaü guóåcãü vi÷va-bheùajam | pàkyaü ÷ãta-kaùàyaü và tçùõà-visarpa-vàn pibet || 6 || dàrvã-pañola-kañukà-masåra-tri-phalàs tathà | sa-nimba-yaùñã-tràyantãþ kvathità ghçta-mårchitàþ || 7 || amçta-vçùa-pañolaü mustakaü saptaparõaü || 7+1a || khadiram asita-vetraü nimba-pattraü haridre || 7+1b || vividha-viùa-visarpàn kuùñha-visphoña-kaõóår || 7+1c || apanayati masårãü ÷ãta-pittaü jvaraü ca || 7+1d || ÷àkhà-duùñe tu rudhire raktam evàdito haret | tvaï-màüsa-snàyu-saükledo rakta-kledàd dhi jàyate || 8 || nir-àme ÷leùmaõi kùãõe vàta-pittottare hitam | ghçtaü tiktaü mahà-tiktaü ÷çtaü và tràyamàõayà || 9 || nirhçte 'sre vi÷uddhe 'ntar-doùe tvaï-màüsa-saüdhi-ge | bahiþ-kriyàþ pradehàdyàþ sadyo visarpa-÷àntaye || 10 || ÷atàhvà-musta-vàràhã-vaü÷àrtagala-dhànyakam | suràhvà kçùõagandhà ca kuùñhaü càlepanaü cale || 11 || 18.11dv kuùñhaü vàlepanaü cale nyagrodhàdi-gaõaþ pitte tathà padmotpalàdikam | nyagrodha-pàdàs taruõàþ kadalã-garbha-saüyutàþ || 12 || bisa-granthi÷ ca lepaþ syàc chata-dhauta-ghçtàplutaþ | padminã-kardamaþ ÷ãtaþ piùñaü mauktikam eva và || 13 || ÷aïkhaþ pravàlaü ÷uktir và gairikaü và ghçtànvitam | tri-phalà-padmako÷ãra-samaïgà-karavãrakam || 14 || 18.14dv -samaïgà-karavãra-jam nala-målàny anantà ca lepaþ ÷leùma-visarpa-hà | dhava-saptàhva-khadira-devadàru-kuraõñakam || 15 || sa-mustàragvadhaü lepo vargo và varuõàdikaþ | àragvadhasya pattràõi tvacaþ ÷leùmàtakodbhavàþ || 16 || indràõi-÷àkaü kàkàhvà ÷irãùa-kusumàni ca | seka-vraõàbhyaïga-havir-lepa-cårõàn yathà-yatham || 17 || 18.17av indràõi-÷àka-kàkàhvà- 18.17bv -÷irãùa-kusumàni ca etair evauùadhaiþ kuryàd vàyau lepà ghçtàdhikàþ | kapha-sthàna-gate sàme pitta-sthàna-gate 'tha-và || 18 || a-÷ãtoùõà hità råkùà rakta-pitte ghçtànvitàþ | aty-artha-÷ãtàs tanavas tanu-vastràntarà-sthitàþ || 19 || 18.19dv tanu-vastràntara-sthitàþ yojyàþ kùaõe kùaõe 'nye 'nye manda-vãryàs ta eva ca | saüsçùña-doùe saüsçùñam etat karma pra÷asyate || 20 || ÷ata-dhauta-ghçtenàgniü pradihyàt kevalena và | secayed ghçta-maõóena ÷ãtena madhukàmbunà || 21 || sitàmbhasàmbho-da-jalaiþ kùãreõekùu-rasena và | pàna-lepana-sekeùu mahà-tiktaü paraü hitam || 22 || 18.22av sitàmbhasàmbho-ja-jalaiþ granthy-àkhye rakta-pitta-ghnaü kçtvà samyag yathoditam | kaphànila-ghnaü karmeùñaü piõóa-svedopanàhanam || 23 || granthi-visarpa-÷åle tu tailenoùõena secayet | da÷a-måla-vipakvena tad-van måtrair jalena và || 24 || sukhoùõayà pradihyàd và piùñayà kçùõagandhayà | naktamàla-tvacà ÷uùka-målakaiþ kalinàtha-và || 25 || dantã citraka-måla-tvak saudhàrka-payasã guóaþ | bhallàtakàsthi kàsãsaü lepo bhindyàc chilàm api || 26 || 18.26bv snuhy-arka-payasã guóaþ bahir-màrgà÷ritaü granthiü kiü punaþ kapha-saübhavam | dãrgha-kàla-sthitaü granthim ebhir bhindyàc ca bheùajaiþ || 27 || målakànàü kulatthànàü yåùaiþ sa-kùàra-dàóimaiþ | godhåmànnair yavànnair và sa-sãdhu-madhu-÷àrkaraiþ || 28 || 18.28cv godhåmànnair yavànnai÷ ca 18.28dv sa-sãdhu-madhu-÷arkaraiþ sa-kùaudrair vàruõã-maõóair màtuluïga-rasànvitaiþ | tri-phalàyàþ prayogai÷ ca pippalyàþ kùaudra-saüyutaiþ || 29 || 18.29dv pippalã-kùaudra-saüyutaiþ devadàru-guóåcyo÷ ca prayogair girijasya ca | musta-bhallàta-saktånàü prayogair màkùikasya ca || 30 || dhåmair virekaiþ ÷irasaþ pårvoktair gulma-bhedanaiþ | taptàyo-hema-lavaõa-pàùàõàdi-prapãóanaiþ || 31 || àbhiþ kriyàbhiþ siddhàbhir vividhàbhir bale sthitaþ | granthiþ pàùàõa-kañhino yadi naivopa÷àmyati || 32 || athàsya dàhaþ kùàreõa ÷arair hemnàpi và hitaþ | pàkibhiþ pàcayitvà và pàñayitvà tam uddharet || 33 || 18.33cv pàkibhiþ pàcayitvà ca mokùayed bahu-÷a÷ càsya raktam utkle÷am àgatam | puna÷ càpahçte rakte vàta-÷leùma-jid auùadham || 34 || praklinne dàha-pàkàbhyàü bàhyàntar vraõa-vat kriyà | dàrvã-vióaïga-kampillaiþ siddhaü tailaü vraõe hitam || 35 || dårvà-sva-rasa-siddhaü tu kapha-pittottare ghçtam | ekataþ sarva-karmàõi rakta-mokùaõam ekataþ || 36 || visarpo na hy a-saüsçùñaþ sa 'sra-pittena jàyate | raktam evà÷raya÷ càsya bahu-÷o 'sraü hared ataþ || 37 || na ghçtaü bahu-doùàya deyaü yan na virecanam | tena doùo hy upastabdhas tvag-rakta-pi÷itaü pacet || 38 || Cikitsàsthàna kuùñhinaü sneha-pànena pårvaü sarvam upàcaret | tatra vàtottare tailaü ghçtaü và sàdhitaü hitam || 1 || da÷a-målàmçtairaõóa-÷àrïgaùñà-meùa÷çïgibhiþ | pañola-nimba-kañukà-dàrvã-pàñhà-duràlabhàþ || 2 || parpañaü tràyamàõàü ca palàü÷aü pàcayed apàm | dvy-àóhake 'ùñàü÷a-÷eùeõa tena karùonmitais tathà || 3 || tràyantã-musta-bhånimba-kaliïga-kaõa-candanaiþ | sarpiùo dvà-da÷a-palaü pacet tat tiktakaü jayet || 4 || pitta-kuùñha-parãsarpa-piñikà-dàha-tçó-bhramàn | kaõóå-pàõóv-àmayàn gaõóàn duùña-nàóã-vraõàpacãþ || 5 || visphoña-vidradhã-gulma-÷ophonmàda-madàn api | hçd-roga-timira-vyaïga-grahaõã-÷vitra-kàmalàþ || 6 || bhagandaram apasmàram udaraü pradaraü garam | ar÷o-'sra-pittam anyàü÷ ca su-kçcchràn pitta-jàn gadàn || 7 || sa-pracchadaþ parpañakaþ ÷amyàkaþ kañukà vacà | tri-phalà padmakaü pàñhà rajanyau ÷àrive kaõe || 8 || nimba-candana-yaùñy-àhva-vi÷àlendrayavàmçtàþ | kiràtatiktakaü sevyaü vçùo mårvà ÷atàvarã || 9 || pañolàtiviùà-mustà-tràyantã-dhanvayàsakam | tair jale 'ùña-guõe sarpir dvi-guõàmalakã-rase || 10 || siddhaü tiktàn mahà-tiktaü guõair abhyadhikaü matam | kaphottare ghçtaü siddhaü nimba-saptàhva-citrakaiþ || 11 || kuùñhoùaõa-vacà-÷àla-priyàla-caturaïgulaiþ | sarveùu càruùkara-jaü taubaraü sàrùapaü pibet || 12 || snehaü ghçtaü và kçmijit-pathyà-bhallàtakaiþ ÷çtam | àragvadhasya målena ÷ata-kçtvaþ ÷çtaü ghçtam || 13 || 19.13bv -pathyà-bhallàtaka-÷çtam 19.13dv sapta-kçtvaþ ÷çtaü ghçtam piban kuùñhaü jayaty à÷u bhajan sa-khadiraü jalam | ebhir eva yathà-svaü ca snehair abhya¤janaü hitam || 14 || 19.14av pibet kuùñhaü jayaty à÷u snigdhasya ÷odhanaü yojyaü visarpe yad udàhçtam | lalàña-hasta-pàdeùu sirà÷ càsya vimokùayet || 15 || pracchànam alpake kuùñhe ÷çïgàdyà÷ ca yathà-yatham | snehair àpyàyayec cainaü kuùñha-ghnair antaràntarà || 16 || mukta-rakta-viriktasya rikta-koùñhasya kuùñhinaþ | prabha¤janas tathà hy asya na syàd deha-prabha¤janaþ || 17 || vàsàmçtà-nimba-varà-pañola-vyàghrã-kara¤jodaka-kalka-pakvam | sarpir visarpa-jvara-kàmalàsra-kuùñhàpahaü vajrakam àmananti || 18 || tri-phalà-tri-kañu-dvi-kaõñakàrã-kañukà-kumbha-nikumbha-ràjavçkùaiþ | sa-vacàtiviùàgnikaiþ sa-pàñhaiþ picu-bhàgair nava-vajra-dugdha-muùñyà || 19 || piùñaiþ siddhaü sarpiùaþ prastham ebhiþ kråre koùñhe snehanaü recanaü ca | kuùñha-÷vitra-plãha-vardhmà÷ma-gulmàn hanyàt kçcchràüs tan mahà-vajrakàkhyam || 20 || danty-àóhakam apàü droõe paktvà tena ghçtaü pacet | dhàmàrgava-pale pãtaü tad årdhvàdho vi÷uddhi-kçt || 21 || àvartakã-tulàü droõe paced aùñàü÷a-÷eùitam | tan-målais tatra niryåhe ghçta-prasthaü vipàcayet || 22 || pãtvà tad eka-divasàntaritaü su-jãrõe bhu¤jãta kodravam a-saüskçta-kà¤jikena | kuùñhaü kilàsam apacãü ca vijetum icchan icchan prajàü ca vipulàü grahaõaü smçtiü ca || 23 || 19.23bv bhu¤jãta kodrava-su-saüskçta-kà¤jikena yater lelãtaka-vasà kùaudra-jàtã-rasànvità | kuùñha-ghnã sama-sarpir và sa-gàyatry-asanodakà || 24 || ÷àlayo yava-godhåmàþ koradåùàþ priyaïgavaþ | mudgà masåràs tubarã tikta-÷àkàni jàïgalam || 25 || varà-pañola-khadira-nimbàruùkara-yojitam | madyàny auùadha-garbhàõi mathitaü cenduràji-mat || 26 || anna-pànaü hitaü kuùñhe na tv amla-lavaõoùaõam | dadhi-dugdha-guóànåpa-tila-màùàüs tyajet-taràm || 27 || pañola-måla-tri-phalà-vi÷àlàþ pçthak-tri-bhàgàpacita-tri-÷àõàþ | syus tràyamàõà kañu-rohiõã ca bhàgàrdhike nàgara-pàda-yukte || 28 || etat palaü jarjaritaü vipakvaü jale pibed doùa-vi÷odhanàya | jãrõe rasair dhanva-mçga-dvi-jànàü puràõa-÷àly-odanam àdadãta || 29 || kuùñhaü kilàsaü grahaõã-pradoùam ar÷àüsi kçcchràõi halãmakaü ca | ùaó-ràtra-yogena nihanti caitad hçd-vasti-÷ålaü viùama-jvaraü ca || 30 || 19.30cv ùaó-ràtra-yogena nihanti caiùa vióaïga-sàràmalakàbhayànàü pala-trayaü trãõi palàni kumbhàt | guóasya ca dvà-da÷a màsam eùa jitàtmanàü hanty upayujymànaþ || 31 || kuùñha-÷vitra-÷vàsa-kàsodaràr÷o-meha-plãha-granthi-rug-jantu-gulmàn | siddhaü yogaü pràha yakùo mumukùor bhikùoþ pràõàn màõibhadraþ kilemam || 32 || bhånimba-nimba-tri-phalà-padmakàtiviùà-kaõàþ | mårvà-pañolã-dvi-ni÷à-pàñhà-tiktendravàruõãþ || 33 || sa-kaliïga-vacàs tulyà dvi-guõà÷ ca yathottaram | lihyàd dantã-trivçd-bràhmãs cårõità madhu-sarpiùà || 34 || kuùñha-meha-prasuptãnàü paramaü syàt tad auùadham | varà-vióaïga-kçùõà và lihyàt tailàjya-màkùikaiþ || 35 || 19.35av kuùñha-meha-prataptànàü kàkodumbarikà-vella-nimbàbda-vyoùa-kalka-vàn | hanti vçkùaka-niryåhaþ pànàt sarvàüs tvag-àmayàn || 36 || 19.36dv pànàt sarva-tvag-àmayàn kuñajàgni-nimba-nçpataru-khadiràsana-saptaparõa-niryåhe | siddhà madhu-ghçta-yuktàþ kuùñha-ghnãr bhakùayed abhayàþ || 37 || dàrvã-khadira-nimbànàü tvak-kvàthaþ kuùñha-sådanaþ || 37ªab || ni÷ottamà-nimba-pañola-måla-tiktà-vacà-lohitayaùñikàbhiþ | kçtaþ kaùàyaþ kapha-pitta-kuùñhaü su-sevito dharma ivocchinatti || 38 || ebhir eva ca ÷çtaü ghçtam ukhyaü bheùajair jayati màruta-kuùñham | kalpayet khadira-nimba-guóåcã-devadàru-rajanãþ pçthag evam || 39 || pàñhà-dàrvã-vahni-ghuõeùñà-kañukàbhir || 40a || måtraü yuktaü ÷akrayavai÷ coùõa-jalaü và || 40b || kuùñhã pãtvà màsam a-ruk syàd guda-kãlã || 40c || mehã ÷ophã pàõóura-jãrõã kçmi-màü÷ ca || 40d || làkùà-dantã-madhurasa-varà-dvãpi-pàñhà-vióaïga- || 41a || 19.41av làkùà-dantã-madhurasa-varà-dvãpi-pàñhà-vióaïgaü -pratyakpuùpã-tri-kañu-rajanã-saptaparõàñaråùam || 41b || 19.41bv pratyakpuùpã-tri-kañu-rajanã-saptaparõàñaråùam raktà nimbaü surataru kçtaü pa¤ca-målyau ca cårõaü || 41c || pãtvà màsaü jayati hita-bhug gavya-måtreõa kuùñham || 41d || ni÷à-kaõà-nàgara-vella-taubaraü sa-vahni-tàpyaü krama-÷o vivardhitam | gavàmbu-pãtaü vañakã-kçtaü tathà nihanti kuùñhàni sa-dàruõàny api || 42 || tri-kañåttamà-tilàruùkaràjya-màkùika-sitopalà-vihità | guñikà rasàyanaü kuùñha-jic ca vçùyà ca sapta-samà || 43 || 19.43cv guñikà rasàyanaü syàt 19.43cc üñha-hçc ca vçùyà ca sapta-samà 19.43dv kuùñha-jic ca vçùyà ca sapta-samà candra÷akalàgni-rajanã-vióaïga-tubaràsthy-aruùkara-tri-phalàbhiþ | vañakà guóàü÷a-këptàþ samasta-kuùñhàni nà÷ayanty abhyastàþ || 44 || vióaïga-bhallàtaka-vàkucãnàü sa-dvãpi-vàràhi-harãtakãnàm | sa-làïgalã-kçùõa-tilopakulyà guóena piõóã vinihanti kuùñham || 45 || ÷a÷àïkalekhà sa-vióaïga-sàrà sa-pippalãkà sa-hutà÷a-målà | sàyo-malà sàmalakà sa-tailà kuùñhàni kçcchràõi nihanti lãóhà || 46 || 19.46av ÷a÷àïkalekhà sa-vióaïga-målà pathyà-tila-guóaiþ piõóã kuùñhaü sàruùkarair jayet | guóàruùkara-jantughna-somaràjã-kçtàtha-và || 47 || vióaïgàdri-jatu-kùaudra-sarpiù-mat khàdiraü rajaþ | kiñibha-÷vitra-dadrå-ghnaü khàden mita-hità÷anaþ || 48 || sità-taila-kçmighnàni dhàtry-ayo-mala-pippalãþ | lihànaþ sarva-kuùñhàni jayaty ati-guråõy api || 49 || mustaü vyoùaü tri-phalà ma¤jiùñhà dàru pa¤ca-måle dve | saptacchada-nimba-tvak sa-vi÷àlà citrako mårvà || 50 || cårõaü tarpaõa-bhàgair navabhiþ saüyojitaü sa-madhv-aü÷am | nityaü kuùñha-nibarhaõam etat pràyogikaü khàdan || 51 || ÷vayathuü sa-pàõóu-rogaü ÷vitraü grahaõã-pradoùam ar÷àüsi | vardhma-bhagandara-piñikà-kaõóå-koñhàpacãr hanti || 52 || rasàyana-prayogeõa tubaràsthãni ÷ãlayet | bhallàtakaü vàkucikàü vahni-målaü ÷ilàhvayam || 53 || iti doùe vijite 'ntas-tvak-sthe ÷amanaü bahiþ pralepàdi hitam | tãkùõàlepotkliùñaü kuùñhaü hi vivçddhim eti maline dehe || 54 || sthira-kañhina-maõóalànàü kuùñhànàü poñalair hitaþ svedaþ | svinnotsannaü kuùñhaü ÷astrair likhitaü pralepanair limpet || 55 || yeùu na ÷astraü kramate spar÷endriya-nà÷aneùu kuùñheùu | teùu nipàtyaþ kùàro raktaü doùaü ca visràvya || 56 || lepo 'ti-kañhina-paruùe supte kuùñhe sthire puràõe ca | pãtà-gadasya kàryo viùaiþ sa-mantro '-gadai÷ cànu || 57 || 19.57dv viùaiþ sa-mantrà-gadai÷ cànu stabdhàni supta-suptàny a-svedana-kaõóulàni kuùñhàni | ghçùñàni ÷uùka-go-maya-phenaka-÷astraiþ pradehyàni || 58 || mustà tri-phalà madanaü kara¤ja àragvadhaþ kaliïga-yavàþ | saptàhva-kuùñha-phalinã-dàrvyaþ siddhàrthakaü snànam || 59 || eùa kaùàyo vamanaü virecanaü varõakas tathodgharùaþ | tvag-doùa-kuùñha-÷opha-prabàdhanaþ pàõóu-roga-ghnaþ || 60 || karavãra-nimba-kuñajàc chamyàkàc citrakàc ca målànàm | måtre darvã-lepã kvàtho lepena kuùñha-ghnaþ || 61 || ÷veta-karavãra-målaü kuñaja-kara¤jàt phalaü tvaco dàrvyàþ | sumanaþ-pravàla-yukto lepaþ kuùñhàpahaþ siddhaþ || 62 || ÷airãùã tvak puùpaü kàrpàsyà ràjavçkùa-pattràõi | piùñà ca kàkamàcã catur-vidhaþ kuùñha-hà lepaþ || 63 || vyoùa-sarùapa-ni÷à-gçha-dhåmair yàva-÷åka-pañu-citraka-kuùñhaiþ | kola-màtra-guñikàrdha-viùàü÷à ÷vitra-kuùñha-haraõo vara-lepaþ || 64 || nimbaü haridre surasaü pañolaü kuùñhà÷vagandhe suradàru ÷igruþ | sa-sarùapaü tumburu-dhànya-vanyaü caõóà ca cårõàni samàni kuryàt || 65 || tais takra-piùñaiþ prathamaü ÷arãraü tailàktam udvartayituü yateta | tathàsya kaõóåþ piñikàþ sa-koñhàþ kuùñhàni ÷ophà÷ ca ÷amaü vrajanti || 66 || 19.66cv tenàsya kaõóåþ piñikàþ sa-koñhàþ mustàmçtàsaïga-kañaïkañerã-kàsãsa-kampillaka-kuùñha-lodhràþ | gandhopalaþ sarja-raso vióaïgaü manaþ÷ilàle karavãraka-tvak || 67 || tailàkta-gàtrasya kçtàni cårõàny etàni dadyàd avacårõanàrtham | dadråþ sa-kaõóåþ kiñibhàni pàmà vicarcikà ceti tathà na santi || 68 || snug-gaõóe sarùapàt kalkaþ kukålànala-pàcitaþ | lepàd vicarcikàü hanti ràga-vega iva trapàm || 69 || manaþ÷ilàle maricàni tailam àrkaü payaþ kuùñha-haraþ pradehaþ | tathà kara¤ja-prapunàña-bãjaü kuùñhànvitaü go-salilena piùñam || 70 || guggulu-marica-vióaïgaiþ sarùapa-kàsãsa-sarja-rasa-mustaiþ | ÷rãveùña-kàlagandhair manaþ÷ilà-kuùñha-kampillaiþ || 71 || ubhaya-haridrà-sahitai÷ càkrika-tailena mi÷ritair ebhiþ | dina-kara-karàbhitaptaiþ kuùñhaü ghçùñaü ca naùñaü ca || 72 || maricaü tamàla-pattraü kuùñhaü sa-manaþ÷ilaü sa-kàsãsam | tailena yuktam uùitaü saptàhaü bhàjane tàmre || 73 || tenàliptaü sidhmaü saptàhàd gharma-sevino 'paiti | màsàn navaü kilàsaü snànena vinà vi÷uddhasya || 74 || mayåraka-kùàra-jale sapta-kçtvaþ parisrute | siddhaü jyotiùmatã-tailam abhyaïgàt sidhma-nà÷anam || 75 || vàyasajaïghà-målaü vamanã-pattràõi målakàd bãjam | takreõa bhauma-vàre lepaþ sidhmàpahaþ siddhaþ || 76 || jãvantã ma¤jiùñhà dàrvã kampillakaü payas tuttham | eùa ghçta-taila-pàkaþ siddhaþ siddhe ca sarja-rasaþ || 77 || deyaþ sa-madhåcchiùño vipàdikà tena na÷yati hy aktà | carmaika-kuùñha-kiñibhaü kuùñhaü ÷àmyaty alasakaü ca || 78 || målaü saptàhvàt tvak ÷irãùà÷vamàràd arkàn màlatyà÷ citrakàsphota-nimbàt | bãjaü kàra¤jaü sàrùapaü pràpunàñam ÷reùñhà jantughnaü try-åùaõaü dve haridre || 79 || tailaü tailaü sàdhitaü taiþ sa-måtrais tvag-doùàõàü duùña-nàóã-vraõànàm | abhyaïgena ÷leùma-vàtodbhavànàü nà÷àyàlaü vajrakaü vajra-tulyam || 80 || eraõóa-tàrkùya-ghana-nãpa-kadamba-bhàrgã- || 81a || -kampilla-vella-phalinã-suravàruõãbhiþ || 81b || nirguõóy-aruùkara-suràhva-suvarõadugdhà- || 81c || -÷rãveùña-guggulu-÷ilà-pañu-tàla-vi÷vaiþ || 81d || tulya-snug-arka-dugdhaü siddhaü tailaü smçtaü mahà-vajram | ati÷ayita-vajraka-guõaü ÷vitràr÷o-granthi-màlà-ghnam || 82 || kuùñhà÷vamàra-bhçïgàrka-måtra-snuk-kùãra-saindhavaiþ | tailaü siddhaü viùàpaham abhyaïgàt kuùñha-jit param || 83 || siddhaü sikthaka-sindåra-pura-tutthaka-tàrkùya-jaiþ | kacchåü vicarcikàü cà÷u kañu-tailaü nibarhati || 84 || 19.84bv -pura-tutthaka-tàrkùyakaiþ 19.84cv pàmàü vicarcikàü cà÷u 19.84dv kañu-tailaü niyacchati làkùà vyoùaü pràpunàñaü ca bãjaü sa-÷rãveùñaü kuùñha-siddhàrthakà÷ ca | takronmi÷raþ syàd dharidrà ca lepo dadråùåkto målakotthaü ca bãjam || 85 || citraka-÷obhà¤janakau guóåcy-apàmàrga-devadàråõi | khadiro dhava÷ ca lepaþ ÷yàmà dantã dravantã ca || 86 || làkùà-rasà¤janailàþ punarnavà ceti kuùñhinàü lepàþ | dadhi-maõóa-yutàþ pàdaiþ ùañ proktà màruta-kapha-ghnàþ || 87 || jala-vàpya-loha-kesara-pattra-plava-candana-mçõàlàni | bhàgottaràõi siddhaü pralepanaü pitta-kapha-kuùñhe || 88 || tikta-ghçtair dhauta-ghçtair abhyaïgo dahyamàna-kuùñheùu | tailai÷ candana-madhuka-prapauõóarãkotpala-yutai÷ ca || 89 || klede prapatati càïge dàhe visphoñake ca carma-dale | ÷ãtàþ pradeha-sekà vyadhana-virekau ghçtaü tiktam || 90 || khadira-vçùa-nimba-kuñajàþ ÷reùñhà-kçmijit-pañola-madhuparõyaþ | antar bahiþ prayuktàþ kçmi-kuùñha-nudaþ sa-go-mutràþ || 91 || pralepodvartana-snàna-pàna-bhojana-karmaõi | ÷ãlitaü khàdiraü vàri sarva-tvag-doùa-nà÷anam || 91+1 || vàtottareùu sarpir vamanaü ÷leùmottareùu kuùñheùu | pittottareùu mokùo raktasya virecanaü càgre || 92 || 19.92dv raktasya virecanaü càgryam ye lepàþ kuùñhànàü yujyante nirhçtàsra-doùàõàm | saü÷odhità÷ayànàü sadyaþ siddhir bhavati teùàm || 93 || doùe hçte 'panãte rakte bàhyàntare kçte ÷amane | snehe ca kàla-yukte na kuùñham ativartate sàdhyam || 94 || bahu-doùaþ saü÷odhyaþ kuùñhã bahu-÷o 'nurakùatà pràõàn | doùe hy ati-màtra-hçte vàyur hanyàd a-balam à÷u || 95 || pakùàt pakùàc chardanàny abhyupeyàn màsàn màsàc chodhanàny apy adhas-tàt | ÷uddhir mårdhni syàt tri-ràtràt tri-ràtràt ùaùñhe ùaùñhe màsy asçï-mokùaõaü ca || 96 || 19.96dv ùaùñhe ùaùñhe màsy asçï-mokùaõàni yo dur-vànto dur-virikto 'tha-và syàt || 97a || kuùñhã doùair uddhatair vyàpyate 'sau || 97b || niþ-saüdehaü yàty a-sàdhya-tvam evaü || 97c || tasmàt kçtsnàn nirhared asya doùàn || 97d || vrata-dama-yama-sevà-tyàga-÷ãlàbhiyogo || 98a || dvi-ja-sura-guru-påjà sarva-sat-tveùu maitrã || 98b || ÷iva-÷iva-suta-tàrà-bhàs-karàràdhanàni || 98c || 19.98cv jina-jina-suta-tàrà-bhàs-karàràdhanàni prakañita-mala-pàpaü kuùñham unmålayanti || 98d || Cikitsàsthàna kuùñhàd api bãbhatsaü yac chãghra-taraü ca yàty a-sàdhya-tvam | ÷vitram atas tac-chàntyai yateta dãpte yathà bhavane || 1 || saü÷odhanaü vi÷eùàt prayojayet pårvam eva dehasya | ÷vitre sraüsanam agryaü malayå-rasa iùyate sa-guóaþ || 2 || taü pãtvàbhyakta-tanur yathà-balaü sårya-pàda-saütàpam | seveta virikta-tanur try-ahaü pipàsuþ pibet peyàm || 3 || ÷vitre 'ïge ye sphoñà jàyante kaõñakena tàn bhindyàt | sphoñeùu niþsruteùu pràtaþ pràtaþ pibet tri-dinam || 4 || 20.4dv pràtaþ pràtaþ pibet pakùam malayåm asanaü priyaïguü ÷atapuùpàü càmbhasà samutkvàthya | pàlà÷aü và kùàraü yathà-balaü phàõitopetam || 5 || phalgv-akùa-vçkùa-valkala-niryåheõenduràjikà-kalkam | pãtvoùõa-sthitasya jàte sphoñe takreõa bhojanaü nir-lavaõam || 6 || gavyaü måtraü citraka-vyoùa-yuktaü sarpiþ-kumbhe sthàpitaü kùaudra-mi÷ram | pakùàd årdhvaü ÷vitriõà peyam etat kàryaü càsmai kuùñha-diùñaü vidhànam || 7 || 20.7cv pakùàd årdhvaü ÷vitribhiþ peyam etat màrkavam atha-và svàded bhçùñaü tailena loha-pàtra-stham | bãjaka-÷çtaü ca dugdhaü tad anu pibec chvitra-nà÷àya || 8 || påtãkàrka-vyàdhighàta-snuhãnàü måtre piùñàþ pallavà jàti-jà÷ ca | ghnanty àlepàc chvitra-dur-nàma-dadrå-pàmà-koñhàn duùña-nàóã-vraõàü÷ ca || 9 || dvaipaü dagdhaü carma màtaïga-jaü và ÷vitre lepas taila-yukto variùñhaþ | påtiþ kãño ràjavçkùodbhavena kùàreõàktaþ ÷vitram eko 'pi hanti || 10 || 20.10dv kùàreõàktaþ ÷vitram eko nihanti ràtrau go-måtre vàsitàn jarjaràïgàn ahni cchàyàyàü ÷oùayet sphoña-hetån | evaü vàràüs trãüs tais tataþ ÷lakùõa-piùñaiþ snuhyàþ kùãreõa ÷vitra-nà÷àya lepaþ || 11 || akùa-taila-drutà lepaþ kçùõa-sarpodbhavà maùã | ÷ikhi-pittaü tathà dagdhaü hrãveraü và tad-àplutam || 12 || 20.12av akùa-taila-kçto lepaþ 20.12av akùa-taila-druto lepaþ kuóavo 'valguja-bãjàd dharitàla-catur-bhàga-saümi÷raþ | måtreõa gavàü piùñaþ sa-varõa-karaõaü paraü ÷vitre || 13 || kùàre su-dagdhe gaja-liõóa-je ca gajasya måtreõa parisrute ca | droõa-pramàõe da÷a-bhàga-yuktaü dattvà paced bãjam avalgujànàm || 14 || 20.14av kùàre su-dagdhe gaja-liõóa-je và 20.14bv gajasya måtre ca parisrute ca ÷vitraü jayec cikkaõa-tàü gatena tena pralimpan bahu-÷aþ praghçùñaü | kuùñhaü maùaü và tila-kàlakaü và yad và vraõe syàd adhi-màüsa-jàtam || 15 || bhallàtakaü dvãpi-sudhàrka-målaü gu¤jà-phalaü try-åùaõa-÷aïkha-cårõam | tutthaü sa-kuùñhaü lavaõàni pa¤ca kùàra-dvayaü làïgalikàü ca paktvà || 16 || 20.16av bhallàtaka-dvãpi-sudhàrka-måla- 20.16bv -gu¤jà-phala-try-åùaõa-÷aïkha-cårõam snug-arka-dugdhe ghanam àyasa-sthaü ÷alàkayà tad vidadhãta lepam | kuùñhe kilàse tila-kàlakeùu maùeùu dur-nàmasu carma-kãle || 17 || ÷uddhyà ÷oõita-mokùair viråkùaõair bhakùaõai÷ ca saktånàm | ÷vitraü kasya-cid eva pra÷àmyati kùãõa-pàpasya || 18 || snigdha-svinne guóa-kùãra-matsyàdyaiþ kçmiõodare | utkle÷ita-kçmi-kaphe ÷arvarãü tàü sukhoùite || 19 || surasàdi-gaõaü måtre kvàthayitvàrdha-vàriõi | taü kaùàyaü kaõà-gàla-kçmijit-kalka-yojitam || 20 || sa-taila-svarjikà-kùàraü yu¤jyàd vastiü tato 'hani | tasminn eva niråóhaü taü pàyayeta virecanam || 21 || trivçt-kalkaü phala-kaõà-kaùàyàloóitaü tataþ | årdhvàdhaþ-÷odhite kuryàt pa¤ca-kola-yutaü kramam || 22 || kañu-tikta-kaùàyàõàü kaùàyaiþ pariùecanam | kàle vióaïga-tailena tatas tam anuvàsayet || 23 || 20.23bv kaùàyaiþ pariùecayet ÷iro-roga-niùedhoktam àcaren mårdha-geùv anu | udrikta-tikta-kañukam alpa-snehaü ca bhojanam || 24 || 20.24dv alpa-snehaü ca bhojayet vióaïga-kçùõà-marica-pippalã-måla-÷igrubhiþ | pibet sa-svarjikà-kùàrair yavàgåü takra-sàdhitàm || 25 || 20.25av vióaïga-kçùõà-madhuka- 20.25cv pibet sa-svarjikà-kùàràü rasaü ÷irãùa-kiõihã-pàribhadraka-kembukàt | palà÷a-bãja-pattåra-påtikàd và pçthak pibet || 26 || sa-kùaudraü surasàdãn và lihyàt kùaudra-yutàn pçthak | ÷ata-kçtvo '÷va-viñ-cårõaü vióaïga-kvàtha-bhàvitam || 27 || kçmi-màn madhunà lihyàd bhàvitaü và varà-rasaiþ | ÷iro-gateùu kçmiùu cårõaü pradhamanaü ca tat || 28 || àkhukarõã-kisalayaiþ su-piùñaiþ piùña-mi÷ritaiþ | paktvà påpalikàü khàded dhànyàmlaü ca pibed anu || 29 || 20.29av àkhuparõã-kisalayaiþ sa-pa¤ca-kola-lavaõam a-sàndraü takram eva và | nãpa-màrkava-nirguõóã-pallaveùv apy ayaü vidhiþ || 30 || 20.30cv nimbàpàmàrga-nirguõóã- vióaïga-cårõa-mi÷rair và piùñair bhakùyàn prakalpayet | vióaïga-taõóulair yuktam ardhàü÷air àtape sthitam || 31 || 20.31dv ardhàü÷air àtapa-sthitam dinam àruùkaraü tailaü pàne vastau ca yojayet | suràhva-sarala-snehaü pçthag evaü ca kalpayet || 32 || purãùa-jeùu su-taràü dadyàd vasti-virecane | ÷iro-virekaü vamanaü ÷amanaü kapha-janmasu || 33 || rakta-jànàü pratãkàraü kuryàt kuùñha-cikitsitàt | indra-lupta-vidhi÷ càtra vidheyo roma-bhojiùu || 34 || kùãràõi màüsàni ghçtaü guóaü ca dadhãni ÷àkàni ca parõa-vanti | samàsato 'mlàn madhuràn rasàü÷ ca kçm㤠jihàsuþ parivarjayeta || 35 || Cikitsàsthàna kevalaü nir-upastambham àdau snehair upàcaret | vàyuü sarpir-vasà-majja-taila-pànair naraü tataþ || 1 || sneha-klàntaü samà÷vàsya payobhiþ snehayet punaþ | yåùair gràmyaudakànåpa-rasair và sneha-saüyutaiþ || 2 || pàyasaiþ kç÷araiþ sàmla-lavaõaiþ sànuvàsanaiþ | nàvanais tarpaõai÷ cànnaiþ su-snigdhaiþ svedayet tataþ || 3 || sv-abhyaktaü sneha-saüyuktaiþ ÷aïkaràdyaiþ punaþ punaþ | snehàktaü svinnam aïgaü tu vakraü stabdhaü sa-vedanam || 4 || 21.4cv snehàkta-svinnam aïgaü tu yatheùñam ànàmayituü sukham eva hi ÷akyate | ÷uùkàõy api hi kàùñhàni sneha-svedopapàdanaiþ || 5 || 21.5dv sneha-svedopanàhanaiþ ÷akyaü karmaõya-tàü netuü kim u gàtràõi jãvatàm | harùa-toda-rug-àyàma-÷opha-stambha-grahàdayaþ || 6 || svinnasyà÷u pra÷àmyanti màrdavaü copajàyate | sneha÷ ca dhàtån saü÷uùkàn puùõàty à÷åpayojitaþ || 7 || 21.7dv puùõàty à÷u prayojitaþ balam agni-balaü puùñiü pràõàü÷ càsyàbhivardhayet | a-sakçt taü punaþ snehaiþ svedai÷ ca pratipàdayet || 8 || 21.8bv pràõaü càsyàbhivardhayet tathà sneha-mçdau koùñhe na tiùñhanty anilàmayàþ | yady etena sa-doùa-tvàt karmaõà na pra÷àmyati || 9 || mçdubhiþ sneha-saüyuktair bheùajais taü vi÷odhayet | ghçtaü tilvaka-siddhaü và sàtalà-siddham eva và || 10 || payasairaõóa-tailaü và pibed doùa-haraü ÷ivam | snigdhàmla-lavaõoùõàdyair àhàrair hi mala÷ citaþ || 11 || sroto baddhvànilaü rundhyàt tasmàt tam anulomayet | dur-balo yo '-virecyaþ syàt taü niråhair upàcaret || 12 || 21.12av sroto ruddhvànilaü rundhyàt dãpanaiþ pàcanãyair và bhojyair và tad-yutair naram | saü÷uddhasyotthite càgnau sneha-svedau punar hitau || 13 || àmà÷aya-gate vàyau vamita-pratibhojite | sukhàmbunà ùaó-dharaõaü vacàdiü và prayojayet || 14 || 21.14cv sukhàmbunà ùañ-caraõaü saüdhukùite 'gnau parato vidhiþ kevala-vàtikaþ | matsyàn nàbhi-prade÷a-sthe siddhàn bilva-÷alàñubhiþ || 15 || vasti-karma tv adho nàbheþ ÷asyate càvapãóakaþ | koùñha-ge kùàra-cårõàdyà hitàþ pàcana-dãpanàþ || 16 || hçt-sthe payaþ sthirà-siddhaü ÷iro-vastiþ ÷iro-gate | snaihikaü nàvanaü dhåmaþ ÷rotràdãnàü ca tarpaõam || 17 || svedàbhyaïga-nivàtàni hçdyaü cànnaü tvag-à÷rite | ÷ãtàþ pradehà rakta-sthe vireko rakta-mokùaõam || 18 || 21.18av svedàbhyaïgàni ÷astàni vireko màüsa-medaþ-sthe niråhaþ ÷amanàni ca | bàhyàbhyantarataþ snehair asthi-majja-gataü jayet || 19 || praharùo 'nnaü ca ÷ukra-sthe bala-÷ukra-karaü hitam | vibaddha-màrgaü dçùñvà tu ÷ukraü dadyàd virecanam || 20 || 21.20bv balyaü ÷ukra-karaü hitam viriktaü pratibhuktaü ca pårvoktàü kàrayet kriyàm | garbhe ÷uùke tu vàtena bàlànàü ca vi÷uùyatàm || 21 || 21.21av virikta-pratibhuktasya sità-kà÷marya-madhukaiþ siddham utthàpane payaþ | snàva-saüdhi-sirà-pràpte sneha-dàhopanàhanam || 22 || tailaü saükucite 'bhyaïgo màùa-saindhava-sàdhitam | àgàra-dhåma-lavaõa-tailair lepaþ srute 'sçji || 23 || supte 'ïge veùña-yukte tu kartavyam upanàhanam | athàpatànakenàrtam a-srastàkùam a-vepanam || 24 || a-stabdha-meóhram a-svedaü bahir-àyàma-varjitam | a-khañvàghàtinaü cainaü tvaritaü samupàcaret || 25 || tatra pràg eva su-snigdha-svinnàïge tãkùõa-nàvanam | sroto-vi÷uddhaye yu¤jyàd accha-pànaü tato ghçtam || 26 || vidàry-àdi-gaõa-kvàtha-dadhi-kùãra-rasaiþ ÷çtam | nàti-màtraü tathà vàyur vyàpnoti sahasaiva và || 27 || kulattha-yava-kolàni bhadradàrv-àdikaü gaõam | niþkvàthyànåpa-màüsaü ca tenàmlaiþ payasàpi ca || 28 || svàdu-skandha-pratãvàpaü mahà-snehaü vipàcayet | sekàbhyaïgàvagàhànna-pàna-nasyànuvàsanaiþ || 29 || sa hanti vàtaü te te ca sneha-svedàþ su-yojitàþ | vegàntareùu mårdhànam a-sakçc càsya recayet || 30 || avapãóaiþ pradhamanais tãkùõaiþ ÷leùma-nibarhaõaiþ | ÷vasanàsu vimuktàsu tathà saüj¤àü sa vindati || 31 || sauvarcalàbhayà-vyoùa-siddhaü sarpi÷ cale 'dhike || 31ªab || palàùñakaü tilvakato varàyàþ prasthaü palàü÷aü guru-pa¤ca-målam | sairaõóa-siühã-trivçtaü ghañe 'pàü paktvà pacet pàda-÷çtena tena || 32 || dadhnaþ pàtre yàva-÷åkàt tri-bilvaiþ sarpiþ-prasthaü hanti tat sevyamànam | duùñàn vàtàn eka-sarvàïga-saüsthàn yoni-vyàpad-gulma-vardhmodaraü ca || 33 || 21.33av dadhnaþ pàtre yàva-÷åka-tri-bilvaiþ vidhis tilvaka-vaj j¤eyo ramyakà÷okayor api || 34ab || 21.34bv ÷amyàkà÷okayor api cikitsitam idaü kuryàc chuddha-vàtàpatànake | saüsçùña-doùe saüsçùñaü cårõayitvà kaphànvite || 35 || tumburåõy abhayà hiïgu pauùkaraü lavaõa-trayam | yava-kvàthàmbunà peyaü hçt-pàr÷vàrty-apatantrake || 36 || hiïgu sauvarcalaü ÷uõñhã dàóimaü sàmla-vetasam | pibed và ÷leùma-pavana-hçd-rogoktaü ca ÷asyate || 37 || àyàmayor ardita-vad bàhyàbhyantarayoþ kriyà | taila-droõyàü ca ÷ayanam àntaro 'tra su-dus-taraþ || 38 || vi-varõa-danta-vadanaþ srastàïgo naùña-cetanaþ | prasvidyaü÷ ca dhanuþ-ùkambhã da÷a-ràtraü na jãvati || 39 || 21.39cv prasvidyaü÷ ca dhanuþ-stambhã vegeùv ato anya-thà jãven mandeùu vinato jaóaþ | kha¤jaþ kuõiþ pakùa-hataþ païgulo vikalo 'tha-và || 40 || 21.40dv païgulo vikalo 'pi và hanu-sraüse hanå snigdha-svinnau sva-sthànam ànayet | unnàmayec ca ku÷ala÷ cibukaü vivçtte mukhe || 41 || nàmayet saüvçte ÷eùam ekàyàma-vad àcaret | jihvà-stambhe yathàvasthaü kàryaü vàta-cikitsitam || 42 || vàg-grahe koùõa-toyena vetasàmlaü piben naraþ | màtuluïga-rasaü tad-vad dhiïgu-sauvarcalànvitam || 42+1 || ardite nàvanaü mårdhni tailaü ÷rotràkùi-tarpaõam | sa-÷ophe vamanaü dàha-ràga-yukte sirà-vyadhaþ || 43 || nava-nãtena saüyuktàü khàden màùeõóarãü naraþ | dur-vàram arditaü hanti saptàhàn nàtra saü÷ayaþ || 43+1 || snehanaü sneha-saüyuktaü pakùàghàte virecanam | ava-bàhau hitaü nasyaü sneha÷ cottara-bhaktikaþ || 44 || màùa-balà-÷uka-÷imbã-kañtçõa-ràsnà÷vagandhorubåkàõàm | kvàtho nasya-nipãto ràmañha-lavaõànvitaþ koùõaþ || 44.1+1 || apanayati pakùa-vàtaü manyà-stambhaü sa-karõa-nàda-rujam | dur-jayam ardita-vàtaü saptàhàj jayati càva÷yam || 44.1+2 || guóama¤jaryà khapuraü vçùabhã-målaü ca ÷i÷ira-jala-piùñam | nàvana-vidhau prayojitam ava-bàhuka-gala-rujàrti-haram || 44+1 || da÷a-måla-balà-màùa-kvàthaü tailàjya-mi÷ritam | sàyaü bhuktvà piben nasyaü vi÷vàcyàm ava-bàhuke || 44+2 || åru-stambhe tu na sneho na ca saü÷odhanaü hitam | ÷leùmàma-medo-bàhulyàd yuktyà tat-kùapaõàny ataþ || 45 || 21.45av åru-stambhe na ca sneho kuryàd råkùopacàra÷ ca yava-÷yàmàka-kodravàþ | ÷àkair a-lavaõaiþ ÷astàþ ki¤-cit-tailair jalaiþ ÷çtaiþ || 46 || jàïgalair a-ghçtair màüsair madhv-ambho-'riùña-pàyinaþ | vatsakàdir haridràdir vacàdir và sa-saindhavaþ || 47 || àóhya-vàte sukhàmbhobhiþ peyaþ ùaó-dharaõo 'tha-và | lihyàt kùaudreõa và ÷reùñhà-cavya-tiktà-kaõà-ghanàt || 48 || 21.48av àma-vàte sukhàmbhobhiþ 21.48bv peyaþ ùañ-caraõo 'tha-và 21.48dv -cavya-tiktà-kaõà-ghanàn citrakendrayavàþ pàñhà kañukàtiviùà ni÷à | vàta-vyàdhi-pra÷amano yogaþ ùaó-dharaõàhvayaþ || 48.1+1 || kalkaü sa-madhu và cavya-pathyàgni-suradàru-jam | måtrair và ÷ãlayet pathyàü gugguluü girisaübhavam || 49 || vyoùàgni-musta-tri-phalà-vióaïgair gugguluü samam | khàdan sarvठjayed vyàdhãn medaþ-÷leùmàma-vàta-jàn || 50 || ÷àmyaty evaü kaphàkràntaþ sa-medaskaþ prabha¤janaþ | kùàra-måtrànvitàn svedàn sekàn udvartanàni ca || 51 || kuryàd dihyàc ca måtràóhyaiþ kara¤ja-phala-sarùapaiþ | målair vàpy arka-tarkàrã-nimba-jaiþ sa-suràhvayaiþ || 52 || sa-kùaudra-sarùapà-pakva-loùña-valmãka-mçttikaiþ | kapha-kùayàrthaü vyàyàme sahye cainaü pravartayet || 53 || sthalàny ullaïghayen nàrãþ ÷aktitaþ pari÷ãlayet | sthira-toyaü saraþ kùemaü prati-sroto nadãü taret || 54 || ÷leùma-medaþ-kùaye càtra snehàdãn avacàrayet | sthàna-dåùyàdi càlocya kàryà ÷eùeùv api kriyà || 55 || 21.55cv sthànaü dåùyàdi càlocya bçhan-nimba-taror målaü vàriõà paripeùitam | saüpãtaü nà÷ayet kùipram a-sàdhyàm api gçdhrasãm || 55.1+1 || tåõã-pratåõyor lavanaü sa-ghçtaü kùàra-hiïgu và | raktàvasecanaü kuryàd abhãkùõaü vàta-kaõñake || 55.1+2 || pibed eraõóa-tailaü và dahet såcãbhir eva và | sàjyaiþ saktubhir abhyaktau na cà-kùãra-samanvitaiþ || 55.1+3 || ÷àlmalã-tvag-viliptau và pàdau saütàpam udgataþ || 55.1+4ab || sahacaraü suradàru sa-nàgaraü kvathitam ambhasi taila-vimi÷ritam | pavana-pãóita-deha-gatiþ piban druta-vilambita-go bhavatãcchayà || 56 || ràsnà-mahauùadha-dvãpi-pippalã-÷añhi-pauùkaram | piùñvà vipàcayet sarpir vàta-roga-haraü param || 57 || nimbàmçtà-vçùa-pañola-nidigdhikànàü bhàgàn pçthak da÷a palàn vipaced ghañe 'pàm | aùñàü÷a-÷eùita-rasena puna÷ ca tena prasthaü ghçtasya vipacet picu-bhàga-kalkaiþ || 58 || 21.58av nimbàmçtà-vçùa-pañola-kara¤jakànàü pàñhà-vióaïga-suradàru-gajopakulyà-dvi-kùàra-nàgara-ni÷à-mi÷i-cavya-kuùñhaiþ | tejovatã-marica-vatsaka-dãpyakàgni-rohiõy-aruùkara-vacà-kaõa-måla-yuktaiþ || 59 || ma¤jiùñhayàtiviùayà viùayà yavànyà saü÷uddha-guggulu-palair api pa¤ca-saükhyaiþ | tat sevitaü vidhamati prabalaü samãraü saüdhy-asthi-majja-gatam apy atha kuùñham ãdçk || 60 || 21.60cv tat sevitaü pradhamati prabalaü samãraü nàóã-vraõàrbuda-bhagandara-gaõóa-màlà-jatrårdhva-sarva-gada-gulma-gudottha-mehàn | yakùmà-ruci-÷vasana-pãnasa-kàsa-÷opha-hçt-pàõóu-roga-mada-vidradhi-vàta-raktam || 61 || 21.61dv -hçt-pàr÷va-roga-mada-vidradhi-vàta-raktam ràsnàñaråùa-suradàrv-amçtà-÷atàvary-eraõóa-puùkara-dhamàsaka-÷uõñhi-pathyàþ | nighnanti vàta-ja-rujaü khalu sa-÷vadaüùñràþ ÷aileya-÷añhy-ativiùàþ kvathitàþ prayuktà || 61+1 || balà-bilva-÷çte kùãre ghçta-maõóaü vipàcayet | tasya ÷uktiþ praku¤co và nasyaü vàte ÷iro-gate || 62 || tad-vat siddhà vasà nakra-matsya-kårma-culåka-jà | vi÷eùeõa prayoktavyà kevale màtari÷vani || 63 || jãrõaü piõyàkaü pa¤ca-målaü pçthak ca kvàthyaü kvàthàbhyàm ekatas tailam àbhyàm | kùãràd aùñàü÷aü pàcayet tena pànàd vàtà na÷yeyuþ ÷leùma-yuktà vi÷eùàt || 64 || prasàriõã-tulà-kvàthe taila-prasthaü payaþ-samam | dvi-medà-mi÷i-ma¤jiùñhà-kuùñha-ràsnà-ku-candanaiþ || 65 || jãvakarùabha-kàkolã-yugalàmaradàrubhiþ | kalkitair vipacet sarva-màrutàmaya-nà÷anam || 66 || sa-måla-÷àkhasya sahàcarasya tulàü sametàü da÷a-målata÷ ca | palàni pa¤cà÷ad abhãruta÷ ca pàdàva÷eùaü vipaced vahe 'pàm || 67 || tatra sevya-nakha-kuùñha-himailà-spçk-priyaïgu-nalikàmbu-÷ilà-jaiþ | lohità-nalada-loha-suràhvaiþ kopanà-mi÷i-turuùka-natai÷ ca || 68 || tulya-kùãraü pàlikais taila-pàtraü siddhaü kçcchrठchãlitaü hanti vàtàn | kampàkùepa-stambha-÷oùàdi-yuktàn gulmonmàdau pãnasaü yoni-rogàn || 69 || 21.69av tulyaü kùãraü pàlikais taila-pàtraü sahacara-tulàyàs tu rase tailàóhakaü pacet | måla-kalkàd da÷a-palaü payo dattvà catur-guõam || 70 || atha-và nata-ùaógranthà-sthirà-kuùñha-suràhvayàt | sailà-nalada-÷aileya-÷atàhvà-rakta-candanàt || 71 || 21.71bv -sthirà-kuùñha-suràhvayàn 21.71dv -÷atàhvà-rakta-candanàn siddhe 'smi¤ charkarà-cårõàd aùñà-da÷a-palaü kùipet | bheóasya saümataü tailaü tat kçcchràn anilàmayàn || 72 || vàta-kuõóalikonmàda-gulma-vardhmàdikठjayet | balà-÷ataü chinnaruhà-pàdaü ràsnàùña-bhàgikam || 73 || jalàóhaka-÷ate paktvà ÷ata-bhàga-sthite rase | dadhi-mastv-ikùu-niryàsa-÷uktais tailàóhakaü samaiþ || 74 || pacet sàja-payo-'rdhàü÷aü kalkair ebhiþ palonmitaiþ | ÷añhã-saraladàrv-elà-ma¤jiùñhàguru-candanaiþ || 75 || padmakàtibalà-mustà-÷årpaparõã-hareõubhiþ | yaùñy-àhva-surasa-vyàghranakharùabhaka-jãvakaiþ || 76 || palà÷a-rasa-kastårã-nalikà-jàti-ko÷akaiþ | spçkkà-kuïkuma-÷aileya-jàtã-kañuphalàmbubhiþ || 77 || 21.77dv -jàtikà-kañphalàmbubhiþ tvak-kunduruka-karpåra-turuùka-÷rãnivàsakaiþ | lavaïga-nakha-kaïkola-kuùñha-màüsã-priyaïgubhiþ || 78 || sthauõeya-tagara-dhyàma-vacà-madanaka-plavaiþ | sa-nàgakesaraiþ siddhe dadyàc càtràvatàrite || 79 || 21.79bv -vacà-madana-pallavaiþ pattra-kalkaü tataþ påtaü vidhinà tat prayojitam | kàsaü ÷vàsaü jvaraü chardiü mårchàü gulma-kùata-kùayàn || 80 || plãha-÷oùàv apasmàram a-lakùmãü ca praõà÷ayet | balà-tailam idaü ÷reùñhaü vàta-vyàdhi-vinà÷anam || 81 || pàne nasye 'nvàsane 'bhya¤jane ca snehàþ kàle samyag ete prayuktàþ | duùñàn vàtàn à÷u ÷àntiü nayeyur vandhyà nàrãþ putra-bhàja÷ ca kuryuþ || 82 || 21.82dv vandhyà nàrãþ putra-bhàjaþ prakuryuþ sneha-svedair drutaþ ÷leùmà yadà pakvà÷aye sthitaþ | pittaü và dar÷ayed råpaü vastibhis taü vinirjayet || 83 || 21.83bv yadà pakvà÷ayaü sthitaþ Cikitsàsthàna vàta-÷oõitino raktaü snigdhasya bahu-÷o haret | alpàlpaü pàlayan vàyuü yathà-doùaü yathà-balam || 1 || rug-ràga-toda-dàheùu jalaukobhir vinirharet | ÷çïga-tumbai÷ cimicimà-kaõóå-rug-dåyanànvitam || 2 || pracchànena siràbhir và de÷àd de÷àntaraü vrajat | aïga-glànau tu na sràvyaü råkùe vàtottare ca yat || 3 || 22.3cv aïga-mlànau tu na sràvyaü 22.3dv råkùaü vàtottaraü ca yat gambhãraü ÷vayathuü stambhaü kampaü snàyu-siràmayàn | glànim anyàü÷ ca vàtotthàn kuryàd vàyur asçk-kùayàt || 4 || virecyaþ snehayitvà tu sneha-yuktair virecanaiþ | vàtottare vàta-rakte puràõaü pàyayed ghçtam || 5 || ÷ràvaõã-kùãra-kàkolã-kùãriõã-jãvakaiþ samaiþ | siddhaü sarùabhakaiþ sarpiþ sa-kùãraü vàta-rakta-nut || 6 || dràkùà-madhåka-vàribhyàü siddhaü và sa-sitopalam | ghçtaü pibet tathà kùãraü guóåcã-sva-rase ÷çtam || 7 || tailaü payaþ ÷arkaràü ca pàyayed và su-mårchitam | balà-÷atàvarã-ràsnà-da÷a-målaiþ sa-pãlubhiþ || 8 || ÷yàmairaõóa-sthiràbhi÷ ca vàtàrti-ghnaü ÷çtaü payaþ | dhàroùõaü måtra-yuktaü và kùãraü doùànulomanam || 9 || paitte paktvà varã-tiktà-pañola-tri-phalàmçtàþ | pibed ghçtaü và kùãraü và svàdu-tiktaka-sàdhitam || 10 || kùãreõairaõóa-tailaü ca prayogeõa piben naraþ | bahu-doùo virekàrthaü jãrõe kùãraudanà÷anaþ || 11 || kaùàyam abhayànàü và pàyayed ghçta-bharjitam | kùãrànu-pànaü trivçtà-cårõaü dràkùà-rasena và || 12 || nirhared và malaü tasya sa-ghçtaiþ kùãra-vastibhiþ | na hi vasti-samaü ki¤-cid vàta-rakta-cikitsitam || 13 || vi÷eùàt pàyu-pàr÷voru-parvàsthi-jañharàrtiùu | mustà-dhàtrã-haridràõàü pibet kvàthaü kapholbaõe || 14 || 22.14cv musta-dràkùà-haridràõàü sa-kùaudraü tri-phalàyà và guóåcãü và yathà tathà | yathàrha-sneha-pãtaü ca vàmitaü mçdu råkùayet || 15 || 22.15bv guóåcãü và yathà-balam 22.15bv guóåcãü và yathà-yatham tri-phalà-vyoùa-pattrailà-tvakkùãrã-citrakaü vacàm | vióaïgaü pippalã-målaü roma÷àü vçùakaü tvacam || 16 || 22.16dv roma÷aü vçùakaü tvacam çddhiü làïgalikãü cavyaü sama-bhàgàni peùayet | kalye liptvàyasãü pàtrãü madhyàhne bhakùayed idam || 17 || vàtàsre sarva-doùe 'pi paraü ÷ålànvite hitam | kokilàkùaka-niryåhaþ pãtas tac chàka-bhojinà || 18 || 22.18dv pãtas tac chàka-bhakùiõà kçpàbhyàsa iva krodhaü vàta-raktaü niyacchati | pa¤ca-målasya dhàtryà và rasair lelãtakãü vasàm || 19 || khuóaü su-råóham apy aïge brahma-càrã piban jayet | ity àbhyantaram uddiùñaü karma bàhyam ataþ param || 20 || tri-phalàùña-palaü kvàthya pàda-÷eùaü jalàóhake | ùo-óa÷aiva palàny atra prakùipec chuddha-gugguloþ || 20.1+1 || tatas tasmin ghanã-bhåte kalkã-kçtya dvi-kàrùikàþ | pathyà-vióaïga-kañukà guóåcã pala-saümità || 20.1+2 || karùàü÷e trivçtà dantã khàded iùñànu-pànataþ | vividham api vàta-raktaü sruta-÷uùka-sphuñitam api hanti || 20.1+3 || vraõa-kàsa-kuùñha-gulma-÷vayathådara-pàõóu-meham ar÷àüsi | abhibhåya jarà-doùaü karoti kai÷orakaü kàyam || 20.1+4 || àranàlàóhake tailaü pàda-sarja-rasaü ÷çtam | prabhåte khajitaü toye jvara-dàhàrti-nut param || 21 || sa-madhåcchiùña-ma¤jiùñhaü sa-sarja-rasa-÷àrivam | piõóa-tailaü tad abhyaïgàd vàta-rakta-rujàpaham || 22 || da÷a-måla-÷çtaü kùãraü sadyaþ ÷åla-nivàraõam | pariùeko 'nila-pràye tad-vat koùõena sarpiùà || 23 || snehair madhura-siddhair và caturbhiþ pariùecayet | stambhàkùepaka-÷ålàrtaü koùõair dàhe tu ÷ãtalaiþ || 24 || tad-vad gavyàvika-cchàgaiþ kùãrais taila-vimi÷ritaiþ | niþkvàthair jãvanãyànàü pa¤ca-målasya và laghoþ || 25 || dràkùekùu-rasa-madyàni dadhi-mastv-amla-kà¤jikam | sekàrthaü taõóula-kùaudra-÷arkaràmbha÷ ca ÷asyate || 26 || priyàþ priyaü-vadàþ nàryà÷ candanàrdra-kara-stanàþ | spar÷a-÷ãtàþ sukha-spar÷à ghnanti dàhaü rujaü klamam || 27 || sa-ràge sa-ruje dàhe raktaü hçtvà pralepayet | prapauõóarãka-ma¤jiùñhà-dàrvã-madhuka-candanaiþ || 28 || sitopalairakà-saktu-masåro÷ãra-padmakaiþ | lepo rug-dàha-vãsarpa-ràga-÷opha-nibarhaõaþ || 29 || 22.29av sa-sitopala-kàsekùu- 22.29bv -masårairaka-saktubhiþ vàta-ghnaiþ sàdhitaþ snigdhaþ kç÷aro mudga-pàyasaþ | tila-sarùapa-piõóai÷ ca ÷åla-ghnam upanàhanam || 30 || 22.30cv tila-sarùapa-piõóa÷ ca audaka-prasahànåpa-vesavàràþ su-saüskçtàþ | jãvanãyauùadhaiþ sneha-yuktàþ syur upanàhane || 31 || 22.31cv jãvanãyauùadha-sneha- stambha-toda-rug-àyàma-÷ophàïga-graha-nà÷anàþ | jãvanãyauùadhaiþ siddhà sa-payaskà vasàpi và || 32 || ghçtaü sahacaràn målaü jãvantã chàgalaü payaþ | lepaþ piùñàs tilàs tad-vad bhçùñàþ payasi nirvçtàþ || 33 || kùãra-piùña-kùumàü lepam eraõóasya phalàni và | kuryàc chåla-nivçtty-arthaü ÷atàhvàü vànile 'dhike || 34 || 22.34av kùãra-piùñàm umàü lepam måtra-kùàra-surà-pakvaü ghçtam abhya¤jane hitam | siddhaü sa-madhu ÷uktaü và sekàbhyaïge kaphottare || 35 || 22.35av musta-kùàra-sità-pakvaü 22.35dv sekàbhyaïgaþ kaphottare gçha-dhåmo vacà kuùñhaü ÷atàhvà rajanã-dvayam | pralepaþ ÷åla-nud vàta-rakte vàta-kaphottare || 36 || madhu-÷igror hitaü tad-vad bãjaü dhànyàmla-saüyutam | muhårta-liptam amlai÷ ca si¤ced vàta-kaphottare || 37 || uttànaü lepanàbhyaïga-pariùekàvagàhanaiþ | virekàsthàpana-sneha-pànair gambhãram àcaret || 38 || vàta-÷leùmottare koùõà lepàdyàs tatra ÷ãtalaiþ | vidàha-÷opha-ruk-kaõóå-vivçddhiþ stambhanàd bhavet || 39 || pitta-raktottare vàta-rakte lepàdayo himàþ | uùõaiþ ploùoùa-rug-ràga-svedàvadaraõodbhavaþ || 40 || madhuyaùñyàþ pala-÷ataü kaùàye pàda-÷eùite | tailàóhakaü sama-kùãraü pacet kalkaiþ palonmitaiþ || 41 || sthirà-tàmalakã-dårvà-payasyàbhãru-candanaiþ | loha-haüsapadã-màüsã-dvi-medà-madhuparõibhiþ || 42 || kàkolã-kùãra-kàkolã-÷atapuùparddhi-padmakaiþ | jãvakarùabha-jãvantã-tvak-pattra-nakha-vàlakaiþ || 43 || prapauõóarãka-ma¤jiùñhà-÷àrivaindrã-vitunnakaiþ | catuù-prayogaü vàtàsçk-pitta-dàha-jvaràrti-nut || 44 || 22.44cv catuù-prayogàt tad dhanti 22.44dv tailaü màruta-÷oõitam sopadravaü sàïga-÷ålaü sarva-gàtrànugaü tathà | vàtàsçk-pitta-dàhàrti-jvara-ghnaü bala-varõa-kçt || 44+1 || balà-kaùàya-kalkàbhyàü tailaü kùãra-samaü pacet | sahasra-÷ata-pàkaü tad vàtàsçg-vàta-roga-nut || 45 || rasàyanaü mukhya-tamam indriyàõàü prasàdanam | jãvanaü bçühaõaü svaryaü ÷ukràsçg-doùa-nà÷anam || 46 || kupite màrga-saürodhàn medaso và kaphasya và | ati-vçddhyànile ÷astaü nàdau snehana-bçühaõam || 47 || kçtvà tatràóhya-vàtoktaü vàta-÷oõitikaü tataþ | bheùajaü snehanaü kuryàd yac ca rakta-prasàdanam || 48 || pràõàdi-kope yuga-pad yathoddiùñaü yathàmayam | yathàsannaü ca bhaiùajyaü vikalpyaü syàd yathà-balam || 49 || nãte nir-àma-tàü sàme sveda-laïghana-pàcanaiþ | råkùai÷ càlepa-sekàdyaiþ kuryàt kevala-vàta-nut || 50 || ÷oùàkùepaõa-saükoca-stambha-svapana-kampanam | hanu-sraüso 'rditaü khà¤jyaü pàïgulyaü khuóa-vàta-tà || 51 || saüdhi-cyutiþ pakùa-vadho medo-majjàsthi-gà gadàþ | ete sthànasya gàmbhãryàt sidhyeyur yatnato navàþ || 52 || tasmàj jayen navàn etàn balino nir-upadravàn | vàyau pittàvçte ÷ãtàm uùõàü ca bahu-÷aþ kriyàm || 53 || vyatyàsàd yojayet sarpir jãvanãyaü ca pàyayet | dhanva-màüsaü yavàþ ÷àlir virekaþ kùãra-vàn mçduþ || 54 || sa-kùãrà vastayaþ kùãraü pa¤ca-måla-balà-÷çtam | kàle 'nuvàsanaü tailair madhurauùadha-sàdhitaiþ || 55 || 22.55cv kàle 'nuvàsanaü tailaü 22.55dv madhurauùadha-sàdhitam yaùñãmadhu-balà-taila-ghçta-kùãrai÷ ca secanam | pa¤ca-måla-kaùàyeõa vàriõà ÷ãtalena và || 56 || 22.56dv vàriõà ÷ãtalena ca kaphàvçte yavànnàni jàïgalà mçga-pakùiõaþ | svedàs tãkùõà niråhà÷ ca vamanaü sa-virecanam || 57 || puràõa-sarpis tailaü ca tila-sarùapa-jaü hitam | saüsçùñe kapha-pittàbhyàü pittam àdau vinirjayet || 58 || kàrayed rakta-saüsçùñe vàta-÷oõitikãü kriyàm | svedàbhyaïga-rasàþ kùãraü sneho màüsàvçte hitam || 59 || 22.59dv sneho màüsàvçte hitaþ prameha-medo-vàta-ghnam àóhya-vàte bhiùag-jitam | mahà-sneho 'sthi-majja-sthe pårvoktaü retasàvçte || 60 || annàvçte pàcanãyaü vamanaü dãpanaü laghu | måtràvçte måtralàni svedà÷ cottara-vastayaþ || 61 || 22.61dv svedà uttara-vastayaþ eraõóa-tailaü varcaþ-sthe vasti-snehà÷ ca bhedinaþ | kapha-pittà-viruddhaü yad yac ca vàtànulomanam || 62 || sarva-sthànàvçte 'py à÷u tat kàryaü màtari÷vani | an-abhiùyandi ca snigdhaü srotasàü ÷uddhi-kàraõam || 63 || 22.63av sarva-sthànàvçte cà÷u 22.63av sarva-sthànàvçte tv à÷u yàpanà vastayaþ pràyo madhuràþ sànuvàsanàþ | prasamãkùya balàdhikyaü mçdu kàryaü virecanam || 64 || 22.64dv mçdu kàya-virecanam rasàyanànàü sarveùàm upayogaþ pra÷asyate | ÷ilàhvasya vi÷eùeõa payasà ÷uddha-gugguloþ || 65 || leho và bhàrgavas tad-vad ekà-da÷a-sità÷itaþ | apàne tv àvçte sarvaü dãpanaü gràhi bheùajam || 66 || 22.66bv ekà-da÷a-sitàsitaþ vàtànulomanaü kàryaü måtrà÷aya-vi÷odhanam | iti saükùepataþ proktam àvçtànàü cikitsitam || 67 || pràõàdãnàü bhiùak kuryàd vitarkya svayam eva tat | udànaü yojayed årdhvam apànaü cànulomayet || 68 || samànaü ÷amayed vidvàüs tri-dhà vyànaü tu yojayet | pràõo rakùya÷ caturbhyo 'pi tat-sthitau deha-saüsthitiþ || 69 || 22.69bv tri-dhà vyànaü ca yojayet svaü svaü sthànaü nayed evaü vçtàn vàtàn vi-màrga-gàn | sarvaü càvaraõam pitta-rakta-saüsarga-varjitam || 70 || rasàyana-vidhànena la÷uno hanti ÷ãlitaþ | pittàvçte pitta-haraü maruta÷ cànulomanam || 71 || raktàvçte 'pi tad-vac ca khuóoktaü yac ca bheùajam | rakta-pittànila-haraü vividhaü ca rasàyanam || 72 || yathà-nidànaü nirdiùñam iti samyak cikitsitam | àyur-veda-phalaü sthànam etat sadyo 'rti-nà÷anàt || 73 || 22.73dv etat sadyo 'rti-nà÷anam cikitsitaü hitaü pathyaü pràya÷cittaü bhiùag-jitam | bheùajaü ÷amanaü ÷astaü paryàyaiþ smçtam auùadham || 74 || Kalpasthàna vamane madanaü ÷reùñhaü trivçn-målaü virecane | nityam anyasya tu vyàdhi-vi÷eùeõa vi÷iùña-tà || 1 || phalàni nàti-pàõóåni na càti-haritàny api | àdàyàhni pra÷atarkùe madhye grãùma-vasantayoþ || 2 || 1.2av phalàni tàni pàõóåni 1.2bv na càti-haritàni ca 1.2bv na càti-haritàny atha pramçjya ku÷a-muttolyàü kùiptvà baddhvà pralepayet | go-mayenànu muttolãü dhànya-madhye nidhàpayet || 3 || 1.3av pramçjya ku÷a-påtolyàü 1.3cv go-mayenànu påtolãü mçdu-bhåtàni madhv-iùña-gandhàni ku÷a-veùñanàt | niùkçùñàni gate 'ùñàhe ÷oùayet tàny athàtape || 4 || 1.4av mçdu-bhåtàni madyeùña- 1.4cv niùkçùñàni gatàùñàhe 1.4cv niùkçùya nirgate 'ùñàhe 1.4cv niùkçùya vigate 'ùñàhe teùàü tataþ su-÷uùkàõàm uddhçtya phala-pippalãþ | dadhi-madhv-àjya-palalair mçditvà ÷oùayet punaþ || 5 || 1.5cv dadhi-madhv-àmbu-palalair tataþ su-guptaü saüsthàpya kàrya-kàle prayojayet | athàdàya tato màtràü jarjarã-kçtya vàsayet || 6 || ÷arvarãü madhuyaùñyà và kovidàrasya và jale | karbudàrasya bimbyà và nãpasya vidulasya và || 7 || 1.7cv jãmåtakasya bimbyà và ÷aõapuùpyàþ sadàpuùpyàþ pratyakpuùpy-udake 'tha-và | tataþ pibet kaùàyaü taü pràtar mçdita-gàlitam || 8 || 1.8bv pratyakpuùpodake 'tha-và 1.8bv pratyakpuùpodakena và såtroditena vidhinà sàdhu tena tathà vamet | ÷leùma-jvara-prati÷yàya-gulmàntar-vidradhãùu ca || 9 || 1.9bv sàdhu tena yathà vamet 1.9bv sàdhu tena tato vamet pracchardayed vi÷eùeõa yàvat pittasya dar÷anam | phala-pippalã-cårõaü và kvàthena svena bhàvitam || 10 || tri-bhàga-tri-phalà-cårõaü kovidàràdi-vàriõà | pibej jvarà-ruci-ùñheva-granthy-apacy-arbudodarã || 11 || 1.11cv pibej jvara-gara-ùñhãva- 1.11cv pibej jvara-gara-ùñheva- 1.11cv pibej jvara-gara-sveda- 1.11cv pibej jvarà-ruci-ùñhãva- 1.11cv pibej jvarà-ruciùv evaü 1.11dv granthy-apacy-arbudodarã pitte kapha-sthàna-gate jãmåtàdi-jalena tat | hçd-dàhe 'dho-'sra-pitte ca kùãraü tat-pippalã-÷çtam || 12 || kùaireyãü và kapha-cchardi-praseka-tamakeùu tu | dadhy-uttaraü và dadhi và tac-chçta-kùãra-saübhavam || 13 || 1.13bv -praseka-tamakeùu ca phalàdi-kvàtha-kalkàbhyàü siddhaü tat-siddha-dugdha-jam | sarpiþ kaphàbhibhåte 'gnau ÷uùyad-dehe ca vàmanam || 14 || 1.14dv ÷uùka-dehe ca vàmanam 1.14dv ÷uùyad-dehe tu vàmanam sva-rasaü phala-majj¤o và bhallàtaka-vidhi-÷çtam | à-darvã-lepanàt siddhaü lãóhvà pracchardayet sukham || 15 || taü lehaü bhakùya-bhojyeùu tat-kaùàyàü÷ ca yojayet | vatsakàdi-pratãvàpaþ kaùàyaþ phala-majja-jaþ || 16 || nimbàrkànya-tara-kvàtha-samàyukto niyacchati | baddha-målàn api vyàdhãn sarvàn saütarpaõodbhavàn || 17 || 1.17dv ÷leùma-saütarpaõodbhavàn ràñha-puùpa-phala-÷lakùõa-cårõair màlyaü su-råkùitam | vamen maõóa-rasàdãnàü tçpto jighran sukhaü sukhã || 18 || 1.18bv -cårõair màlyaü viråkùitam 1.18bv -cårõair màlyaü su-råùitam 1.18bv -cårõair màlàü su-råùitàm 1.18cv vamen naro rasàdãnàü evam eva phalà-bhàve kalpyaü puùpaü ÷alàñu và | jãmåtàdyà÷ ca phala-vaj jãmåtaü tu vi÷eùataþ || 19 || 1.19av evam eva phalà-làbhe prayoktavyaü jvara-÷vàsa-kàsa-hidhmàdi-rogiõàm | payaþ puùpe 'sya nirvçtte phale peyà payas-kçtà || 20 || roma÷e kùãra-saütànaü dadhy-uttaram a-roma÷e | ÷çte payasi dadhy-amlaü jàtaü harita-pàõóuke || 21 || 1.21dv jàte harita-pàõóuke 1.21dv jàte harita-pàõóure 1.21dv jàtaü harita-pàõóure àsutya vàruõã-maõóaü piben mçdita-gàlitam | kaphàd a-rocake kàse pàõóu-tve ràja-yakùmaõi || 22 || iyaü ca kalpanà kàryà tumbã-ko÷àtakãùv api | paryàgatànàü ÷uùkàõàü phalànàü veõi-janmanàm || 23 || 1.23dv phalànàü veõu-janmanàm 1.23dv phalànàü coõi-janmanàm cårõasya payasà ÷uktiü vàta-pittàrditaþ pibet | dve và trãõy api vàpothya kvàthe tiktottamasya và || 24 || 1.24cv dve và trãõy atha-vàpothya àragvadhàdi-navakàd àsutyànya-tamasya và | vimçdya påtaü taü kvàthaü pitta-÷leùma-jvarã pibet || 25 || 1.25cv vimçjya påtaü taü kvàthaü jãmåta-kalkaü cårõaü và pibec chãtena vàriõà | jvare paitte kavoùõena kapha-vàtàt kaphàd api || 26 || 1.26av jãmåta-cårõaü kalkaü và kàsa-÷vàsa-viùa-cchardi-jvaràrte kapha-kar÷ite | ikùvàkur vamane ÷astaþ pratàmyati ca mànave || 27 || 1.27bv -jvaràrte kapha-karùite 1.27cv ikùvàkur vamane ÷reùñhaþ phala-puùpa-vihãnasya pravàlais tasya sàdhitam | pitta-÷leùma-jvare kùãraü pittodrikte prayojayet || 28 || 1.28bv pravàlais tena sàdhitam 1.28dv pittodreke prayojayet hçta-madhye phale jãrõe sthitaü kùãraü yadà dadhi | syàt tadà kapha-je kàse ÷vàse vamyaü ca pàyayet || 29 || 1.29av hçta-madhye phale pakve 1.29dv ÷vàse vamyàü ca pàyayet mastunà và phalàn madhyaü pàõóu-kuùñha-viùàrditaþ | tena takraü vipakvaü và pibet sa-madhu-saindhavam || 30 || 1.30bv pàõduþ kuùñhã viùàrditaþ bhàvayitvàja-dugdhena bãjaü tenaiva và pibet | viùa-gulmodara-granthi-gaõóeùu ÷lãpadeùu ca || 31 || saktubhir và piben manthaü tumbã-sva-rasa-bhàvitaiþ | kaphodbhave jvare kàse gala-rogeùv a-rocake || 32 || gulme jvare prasakte ca kalkaü màüsa-rasaiþ pibet | naraþ sàdhu vamaty evaü na ca daurbalyam a÷nute || 33 || 1.33av gulme jvare praseke ca tumbyàþ phala-rasaiþ ÷uùkaiþ sa-puùpair avacårõitam | chardayen màlyam àghràya gandha-saüpat-sukhocitaþ || 34 || 1.34av tumbyàþ phala-rasaiþ ÷uùkaü 1.34dv gandhaü samyak sukhocitaþ 1.34dv gandha-saüpat-sukhocitam 1.34dv gandhaü samyak sukhocitam kàsa-gulmodara-gare vàte ÷leùmà÷aya-sthite | kaphe ca kaõñha-vaktra-sthe kapha-saücaya-jeùu ca || 35 || 1.35dv kapha-saücaya-jeùu tu dhàmàrgavo gadeùv iùñaþ sthireùu ca mahatsu ca | jãvakarùabhakau vãrà kapikacchåþ ÷atàvarã || 36 || kàkolã ÷ràvaõã medà mahàmedà madhålikà | tad-rajobhiþ pçthag lehà dhàmàrgava-rajo-'nvitàþ || 37 || kàse hçdaya-dàhe ca ÷astà madhu-sità-drutàþ | te sukhàmbho-'nu-pànàþ syuþ pittoùma-sahite kaphe || 38 || 1.38bv ÷astà madhu-sità-yutàþ 1.38bv ÷astà madhu-sitànvitàþ dhànya-tumburu-yåùeõa kalkas tasya viùàpahaþ | bimbyàþ punarnavàyà và kàsamardasya và rase || 39 || 1.39cv bimbyàþ punarnavàyà÷ ca ekaü dhàmàrgavaü dve và mànase mçditaü pibet | tac-chçta-kùãra-jaü sarpiþ sàdhitaü và phalàdibhiþ || 40 || kùveóo 'ti-kañu-tãkùõoùõaþ pragàóheùu pra÷asyate | kuùñha-pàõóv-àmaya-plãha-÷opha-gulma-garàdiùu || 41 || 1.41bv pragàóheùu ca ÷asyate pçthak phalàdi-ùañkasya kvàthe màüsam anåpa-jam | ko÷àtakyà samaü siddhaü tad-rasaü lavaõaü pibet || 42 || 1.42cv ko÷àtakyàþ samaü siddhaü phalàdi-pippalã-tulyaü siddhaü kùveóa-rase 'tha-và | kùveóa-kvàthaü pibet siddhaü mi÷ram ikùu-rasena và || 43 || 1.43bv siddhaü kùveóa-rasena và 1.43cv kùveóa-kvàthe pibet siddhaü kauñajaü su-kumàreùu pitta-rakta-kaphodaye | jvare visarpe hçd-roge khuóe kuùñhe ca påjitam || 44 || 1.44av kuñajaü su-kumàreùu sarùapàõàü madhåkànàü toyena lavaõasya và | pàyayet kauñajaü bãjaü yuktaü kç÷arayàtha-và || 45 || saptàhaü vàrka-dugdhàktaü tac-cårõaü pàyayet pçthak | phala-jãmåtakekùvàku-jãvantã-jãvakodakaiþ || 46 || 1.46av saptàhaü càrka-dughàktaü vamanauùadha-mukhyànàm iti kalpa-dig ãrità | bãjenànena mati-màn anyàny api ca kalpayet || 47 || 1.47cv vidhinànena mati-màn 1.47dv anyàn api ca kalpayet 1.47dv anyàn api ca yojayet Kalpasthàna kaùàya-madhurà råkùà vipàke kañukà trivçt | kapha-pitta-pra÷amanã raukùyàc cànila-kopanã || 1 || 2.1av kaùàyà madhurà råkùà 2.1dv raukùyàt sànila-kopanã 2.1dv raukùyàd anila-kopanã sedànãm auùadhair yuktà vàta-pitta-kaphàpahaiþ | kalpa-vai÷eùyam àsàdya jàyate sarva-roga-jit || 2 || dvi-dhà khyàtaü ca tan-målaü ÷yàmaü ÷yàmàruõaü trivçt | trivçd-àkhyaü vara-taraü nir-apàyaü sukhaü tayoþ || 3 || su-kumàre ÷i÷au vçddhe mçdu-koùñhe ca tad dhitam | mårchà-saümoha-hçt-kaõñha-kaùaõa-kùaõana-pradam || 4 || 2.4dv -karùaõa-kùaõana-pradam ÷yàmaü tãkùõà÷u-kàri-tvàd atas tad api ÷asyate | kråre koùñhe bahau doùe kle÷a-kùamiõi càture || 5 || 2.5cv kråre koùñhe bahu-doùe 2.5cv kråre koùñhe mahà-doùe gambhãrànugataü ÷lakùõam a-tiryag-visçtaü ca yat | gçhãtvà visçjet kàùñhaü tvacaü ÷uùkàü nidhàpayet || 6 || 2.6bv a-tiryag-vistçtaü ca yat atha kàle tata÷ cårõaü ki¤-cin nàgara-saindhavam | vàtàmaye pibed amlaiþ paitte sàjya-sità-madhu || 7 || 2.7av atha kàle ca tac-cårõaü 2.7av atha kàle tu tac-cårõaü 2.7av atha kàle trivçc-cårõaü 2.7av atha kàlena tac-cårõaü 2.7cv vàtàmayã pibed amlaiþ 2.7dv pitte sàjya-sità-madhu kùãra-dràkùekùu-kà÷marya-svàdu-skandha-varà-rasaiþ | kaphàmaye pãlu-rasa-måtra-madyàmla-kà¤jikaiþ || 8 || pa¤ca-kolàdi-cårõai÷ ca yuktyà yuktaü kaphàpahaiþ | trivçt-kalka-kaùàyàbhyàü sàdhitaþ sa-sito himaþ || 9 || 2.9cv trivçt-kalka-kaùàyeõa 2.9dv yuktaü yu¤jyàt kaphàpahaiþ madhu-tri-jàta-saüyukto leho hçdyaü virecanam | ajagandhà tavakùãrã vidàrã ÷arkarà trivçt || 10 || 2.10cv ajagandhà tukàkùãrã cårõitaü madhu-sarpirbhyàü lãóhvà sàdhu viricyate | saünipàta-jvara-stambha-pipàsà-dàha-pãóitaþ || 11 || 2.11av tac-cårõaü madhu-sarpirbhyàü limped antas trivçtayà dvi-dhà kçtvekùu-gaõóikàm | ekã-kçtya ca tat svinnaü puña-pàkena bhakùayet || 12 || 2.12bv dvi-dhà kçtvekùu-gaõóikàþ 2.12bv dvi-dhà kçtvekùu-kaõóikàm 2.12bv dvi-dhà kçtvekùu-kàõóikàm 2.12cv ekã-kçtaü ca tat svinnaü 2.12cv ekã-kçtya ca su-svinnaü 2.12cv ekã-kçtya tu tat svinnaü bhçïgailàbhyàü samà nãlã tais trivçtai÷ ca ÷arkarà | cårõaü phala-rasa-kùaudra-saktubhis tarpaõaü pibet || 13 || 2.13av tvag-elàbhyàü samà nãlã vàta-pitta-kaphottheùu rogeùv alpànaleùu ca | nareùu su-kumàreùu nir-apàyaü virecanam || 14 || vióaïga-taõóula-varà-yàva-÷åka-kaõàs trivçt | sarvato 'rdhena tal lãóhaü madhv-àjyena guóena và || 15 || gulmaü plãhodaraü kàsaü halãmakam a-rocakam | kapha-vàta-kçtàü÷ cànyàn parimàrùñi gadàn bahån || 16 || vióaïga-pippalã-måla-tri-phalà-dhànya-citrakàn | marãcendrayavàjàjã-pippalã-hasti-pippalãþ || 17 || 2.17bv -tri-phalà-dhànya-citrakam 2.17dv -pippalã-hasti-pippali dãpyakaü pa¤ca-lavaõaü cårõitaü kàrùikaü pçthak | tila-taila-trivçc-cårõa-bhàgau càùña-palonmitau || 18 || 2.18dv -bhàgàv aùña-palonmitau dhàtrã-phala-rasa-prasthàüs trãn guóàrdha-tulànvitàn | paktvà mçdv-agninà khàdet tato màtràm a-yantraõaþ || 19 || 2.19bv trãn guóàrdha-tulonmitàn 2.19dv tato màtràm a-yantritaþ mandàgni-tvaü jvaraü mårchàü måtra-kçcchram a-rocakam || 19+1ab || kuùñhàr÷aþ-kàmalà-gulma-mehodara-bhagandaràn | grahaõã-pàõóu-rogàü÷ ca hanti puü-savana÷ ca saþ || 20 || guóaþ kalyàõako nàma sarveùv çtuùu yaugikaþ | vyoùa-tri-jàtakàmbhoda-kçmighnàmalakais trivçt || 21 || sarvaiþ samà sama-sità kùaudreõa guñikàþ kçtàþ | måtra-kçcchra-jvara-cchardi-kàsa-÷oùa-bhrama-kùaye || 22 || 2.22av sarvaiþ samànà sa-sità 2.22bv kùaudreõa guñikã-kçtà bhakùayet pràtar utthàya ÷ãtaü cànu pibej jalam || 22.1+1ab || tàpe pàõóv-àmaye 'lpe 'gnau ÷astàþ sarva-viùeùu ca | a-vipattir ayaü yogaþ pra÷astaþ pitta-rogiõàm || 23 || trivçtà kauñajaü bãjaü pippalã vi÷va-bheùajam | kùaudra-dràkùà-rasopetaü varùà-kàle virecanam || 24 || trivçd-duràlabhà-musta-÷arkarodãcya-candanam | dràkùàmbunà sa-yaùñy-àhva-sàtalaü jala-dàtyaye || 25 || 2.25cv dràkùàmbunà sa-yaùñy-àhvaü 2.25dv -÷ãtalaü jala-dàtyaye 2.25dv ÷ãtalaü jala-dàtyaye trivçtàü citrakaü pàñhàm ajàjãü saralaü vacàm | svarõakùãrãü ca hemante cårõam uùõàmbunà pibet || 26 || trivçtà ÷arkarà-tulyà grãùma-kàle virecanam | trivçt-tràyanti-hapuùà-sàtalà-kañu-rohiõãþ || 27 || svarõakùãrãü ca saücårõya go-måtre bhàvayet try-aham | eùa sarvartuko yogaþ snigdhànàü mala-doùa-hçt || 28 || ÷yàmà-trivçd-duràlabhà-hasti-pippalã-vatsakam | nãlinã-kañukà-mustà-÷reùñhà-yuktaü su-cårõitam || 29 || rasàjyoùõàmbubhiþ ÷astaü råkùàõàm api sarva-dà | jvara-hçd-roga-vàtàsçg-udàvartàdi-rogiùu || 30 || saindhavaü pippalã-målam abhayà dvi-guõottaram | cårõam uùõàmbunà peyaü svasthe sukha-virecanam || 30.1+1 || 2.30.1+1cv cårõam uùõàmbunà pãtaü ràjavçkùo 'dhikaü pathyo mçdur madhura-÷ãtalaþ | bàle vçddhe kùate kùãõe su-kumàre ca mànave || 31 || yojyo mçdv-an-apàyi-tvàd vi÷eùàc caturaïgulaþ | phala-kàle pariõataü phalaü tasya samàharet || 32 || teùàü guõa-vatàü bhàraü sikatàsu vinikùipet | sapta-ràtràt samuddhçtya ÷oùayed àtape tataþ || 33 || 2.33dv ÷oùayec càtape tataþ 2.33dv ÷oùayed àtape punaþ tato majjànam uddhçtya ÷ucau pàtre nidhàpayet | dràkùà-rasena taü dadyàd dàhodàvarta-pãóite || 34 || catur-varùe sukhaü bàle yàvad dvà-da÷a-vàrùike | caturaïgula-majj¤o và kaùàyaü pàyayed dhimam || 35 || dadhi-maõóa-surà-maõóa-dhàtrã-phala-rasaiþ pçthak | sauvãrakeõa và yuktaü kalkena traivçtena và || 36 || dantã-kaùàye tan-majj¤o guóaü jãrõaü ca nikùipet | tam ariùñaü sthitaü màsaü pàyayet pakùam eva và || 37 || tvacaü tilvaka-målasya tyaktvàbhyantara-valkalam | vi÷oùya cårõayitvà ca dvau bhàgau gàlayet tataþ || 38 || lodhrasyaiva kaùàyeõa tçtãyaü tena bhàvayet | kaùàye da÷a-målasya taü bhàgaü bhàvitaü punaþ || 39 || 2.39av lodhrasya tu kaùàyeõa ÷uùkaü cårõaü punaþ kçtvà tataþ pàõi-talaü pibet | mastu-måtra-surà-maõóa-kola-dhàtrã-phalàmbubhiþ || 40 || 2.40av ÷uùka-cårõaü tataþ kuryàt 2.40av ÷uùka-cårõaü punaþ kçtvà 2.40av ÷uùkaü cårõaü tataþ kçtvà tilvakasya kaùàyeõa kalkena ca sa-÷arkaraþ | sa-ghçtaþ sàdhito lehaþ sa ca ÷reùñhaü virecanam || 41 || 2.41dv sa ca ÷reùñho virecanam sudhà bhinatti doùàõàü mahàntam api saücayam | à÷v eva kaùña-vibhraü÷àn naiva tàü kalpayed ataþ || 42 || 2.42cv à÷v eva kaùña-vibhraü÷àü 2.42cv à÷v eva koùñha-vibhraü÷àn 2.42dv naiva tàü kalpayet tataþ mçdau koùñhe '-bale bàle sthavire dãrgha-rogiõi | kalpyà gulmodara-gara-tvag-roga-madhu-mehiùu || 43 || pàõóau dåùã-viùe ÷ophe doùa-vibhrànta-cetasi | sà ÷reùñhà kaõñakais tãkùõair bahubhi÷ ca samàcità || 44 || dvi-varùàü và tri-varùàü và ÷i÷irànte vi÷eùataþ | tàü pàñayitvà ÷astreõa kùãram uddhàrayet tataþ || 45 || bilvàdãnàü bçhatyor và kvàthena samam eka-÷aþ | mi÷rayitvà sudhà-kùãraü tato 'ïgàreùu ÷oùayet || 46 || pibet kçtvà tu guñikàü mastu-måtra-suràdibhiþ | trivçtàdãn nava varàü svarõakùãrãü sa-sàtalàm || 47 || saptàhaü snuk-payaþ-pãtàn rasenàjyena và pibet | tad-vad vyoùottamà-kumbha-nikumbhàgnãn guóàmbunà || 48 || 2.48dv -nikumbhàdãn guóàmbunà nàti-÷uùkaü phalaü gràhyaü ÷aïkhinyà nis-tuùã-kçtam | saptalàyàs tathà målaü te tu tãkùõa-vikàùiõã || 49 || ÷leùmàmayodara-gara-÷vayathv-àdiùu kalpayet | akùa-màtraü tayoþ piõóaü madirà-lavaõànvitam || 50 || hçd-roge vàta-kapha-je tad-vad gulme 'pi yojayet | danti-danta-sthiraü sthålaü målaü dantã-dravanti-jam || 51 || 2.51bv tad-vad gulme prayojay et à-tàmra-÷yàva-tãkùõoùõam à÷u-kàri vikà÷i ca | guru prakopi vàtasya pitta-÷leùma-vilàyanam || 52 || 2.52bv à÷u-kàri vikàùi ca tat kùaudra-pippalã-liptaü svedyaü mçd-darbha-veùñitam | ÷oùyaü mandàtape 'gny-arkau hato hy asya vikà÷i-tàm || 53 || 2.53av tat kùaudra-pippalã-mi÷raü 2.53av tat kùaudra-pippalã-yuktaü 2.53dv hato hy asya vikàùi-tàm tat piben mastu-madirà-takra-pãlu-rasàsavaiþ | abhiùyaõõa-tanur gulmã pramehã jañharã garã || 54 || 2.54cv abhiùyanda-tanur gulmã 2.54cv abhiùyandi-tanur gulmã go-mçgàja-rasaiþ pàõóuþ kçmi-koùñhã bhagandarã | siddhaü tat kvàtha-kalkàbhyàü da÷a-måla-rasena ca || 55 || visarpa-vidradhy-alajã-kakùà-dàhàn jayed ghçtam | tailaü tu gulma-mehàr÷o-vibandha-kapha-màrutàn || 56 || mahà-snehaþ ÷akçc-chukra-vàta-saïgànila-vyathàþ | virecane mukhya-tamà navaite trivçtàdayaþ || 57 || 2.57av mahà-sneha÷ ca viñ-÷ukra- harãtakãm api trivçd-vidhànenopakalpayet | guóasyàùña-pale pathyà viü÷atiþ syàt palaü palam || 58 || dantã-citrakayoþ karùau pippalã-trivçtor da÷a | prakalpya modakàn ekaü da÷ame da÷ame 'hani || 59 || uùõàmbho 'nupibet khàdet tàn sarvàn vidhinàmunà | ete niù-parihàràþ syuþ sarva-vyàdhi-nibarhaõàþ || 60 || 2.60av uùõàmbho 'nupiban khàdet vi÷eùàd grahaõã-pàõóu-kaõóå-koñhàr÷asàü hitàþ | alpasyàpi mahàrtha-tvaü prabhåtasyàlpa-karma-tàm || 61 || 2.61bv -kaõóå-koùñhàç÷asàü hitàþ 2.61bv -kaõóå-kuùñhàç÷asàü hitàþ kuryàt saü÷leùa-vi÷leùa-kàla-saüskàra-yuktibhiþ || 61ªab || 2.61ªbv -kàla-saüskàra-yuktitaþ tvak-kesaràmràtaka-dàóimailà-sitopalà-màkùika-màtuluïgaiþ | madyena tais tai÷ ca mano-'nukålair yuktàni deyàni virecanàni || 62 || 2.62cv madyai÷ ca tais tai÷ ca mano-'nukålair Kalpasthàna vamanaü mçdu-koùñhena kùud-vatàlpa-kaphena và | ati-tãkùõa-hima-stokam a-jãrõe dur-balena và || 1 || pãtaü prayàty adhas tasminn iùña-hànir malodayaþ | vàmayet taü punaþ snigdhaü smaran pårvam atikramam || 2 || 3.2dv smaran pårvam anu-kramam a-jãrõinaþ ÷leùma-vato vrajaty årdhvaü virecanam | ati-tãkùõoùõa-lavaõam a-hçdyam ati-bhåri và || 3 || tatra pårvodità vyàpat siddhi÷ ca na tathàpi cet | à÷aye tiùñhati tatas tçtãyaü nàvacàrayet || 4 || anya-tra sàtmyàd dhçdyàd và bheùajàn nir-apàyataþ | a-snigdha-svinna-dehasya puràõaü råkùam auùadham || 5 || 3.5av anya-tra sàtmyàd dhçdyàd ca 3.5cv a-snigdhà-svinna-dehasya doùàn utkle÷ya nirhartum a-÷aktaü janayed gadàn | vibhraü÷aü ÷vayathuü hidhmàü tamaso dar÷anaü tçùam || 6 || 3.6cv cid-bhraü÷aü ÷vayathuü hidhmàü piõóikodveùñanaü kaõóåm årvoþ sàdaü vi-varõa-tàm | snigdha-svinnasya vàty-alpaü dãptàgner jãrõam auùadham || 7 || 3.7cv snigdha-svinnasya càty-alpaü ÷ãtair và stabdham àme và samutkle÷yàharan malàn | tàn eva janayed rogàn a-yogaþ sarva eva saþ || 8 || 3.8av ÷ãtair và stabdham àmair và 3.8bv samutkle÷yàharen malàn 3.8bv samutkle÷ya haren malàn taü taila-lavaõàbhyaktaü svinnaü prastara-saükaraiþ | niråóhaþ jàïgala-rasair bhojayitvànuvàsayet || 9 || 3.9bv svinnaü saüstara-saükaraiþ 3.9bv svinnaü saüstara-÷aïkaraiþ phala-màgadhikà-dàru-siddha-tailena màtrayà | snigdhaü vàta-haraiþ snehaiþ punas tãkùõena ÷odhayet || 10 || bahu-doùasya råkùasya mandàgner alpam auùadham | sodàvartasya cotkle÷ya doùàn màrgàn nirudhya taiþ || 11 || 3.11dv doùàn màrgaü nirudhya taiþ bhç÷am àdhmàpayen nàbhiü pçùñha-pàr÷va-÷iro-rujam | ÷vàsaü viõ-måtra-vàtànàü saïgaü kuryàc ca dàruõam || 12 || 3.12av bhç÷am àdhmàpayen nàbhi- 3.12bv -pçùñha-pàr÷va-÷iro-rujam abhyaïga-sveda-varty-àdi sa-niråhànuvàsanam | udàvarta-haram sarvaü karmàdhmàtasya ÷asyate || 13 || pa¤ca-måla-yava-kùàra-vacà-bhåtika-saindhavaiþ | yavàgåþ su-kçtà ÷åla-vibandhànàha-nà÷anã || 14 || 3.14av pa¤ca-kola-yava-kùàra- pippalã-dàóima-kùàra-hiïgu-÷uõñhy-amla-vetasàn | sa-saindhavàn piben madyaiþ sarpiùoùõodakena và || 15 || pravàhikà-parisràva-vedanà-parikartane | pãtauùadhasya vegànàü nigrahàn màrutàdayaþ || 16 || 3.16av pravàhikà-parisràve 3.16bv vedanà-parikartane kupità hçdayaü gatvà ghoraü kurvanti hçd-graham | hidhmà-pàr÷va-rujà-kàsa-dainya-làlàkùi-vibhramaiþ || 17 || jihvàü khàdati niþ-saüj¤o dantàn kañakañàyayan | na gacched vibhramaü tatra vàmayed à÷u taü bhiùak || 18 || 3.18bv dantàn kañakañàyate madhuraiþ pitta-mårchàrtaü kañubhiþ kapha-mårchitam | pàcanãyais tata÷ càsya doùa-÷eùaü vipàcayet || 19 || 3.19cv pàcanãyais tata÷ cà÷u 3.19dv doùa-÷eùaü ca pàcayet kàyàgniü ca balaü càsya krameõàbhipravardhayet | pavanenàti-vamato hçdayaü yasya pãóyate || 20 || 3.20bv krameõàbhipravartayet tasmai snigdhàmla-lavaõàn dadyàt pitta-kaphe 'nya-thà | pãtauùadhasya vegànàü nigraheõa kaphena và || 21 || 3.21av tasmai snigdhàmla-lavaõaü ruddho 'ti và vi÷uddhasya gçhõàty aïgàni màrutaþ | stambha-vepathu-nistoda-sàdodveùñàrti-bhedanaiþ || 22 || 3.22av ruddho vàti vi÷uddhasya 3.22dv -sàdodveùñàdhibhedanaiþ tatra vàta-haraü sarvaü sneha-svedàdi ÷asyate | bahu-tãkùõaü kùudhàrtasya mçdu-koùñhasya bheùajam || 23 || hçtvà÷u viñ-pitta-kaphàn dhàtån àsràvayed dravàn | tatràti-yoge madhuraiþ ÷eùam auùadham ullikhet || 24 || 3.24bv dhàtån prasràvayed dravàn yojyo 'ti-vamane reko vireke vamanaü mçdu | pariùekàvagàhàdyaiþ su-÷ãtaiþ stambhayec ca tam || 25 || 3.25av yojyo 'ti reko vamite a¤janaü candano÷ãram ajàsçk-÷arkarodakam | làja-cårõaiþ piben mantham ati-yoga-haraü param || 26 || 3.26av a¤janaü candano÷ãra- 3.26bv -majjàsçk-÷arkarodakam vamanasyàti-yoge tu ÷ãtàmbu-pariùecitaþ | pibet phala-rasair manthaü sa-ghçta-kùaudra-÷arkaram || 27 || sodgàràyàü bhç÷aü chardyàü mårvàyà dhànya-mustayoþ | sa-madhåkà¤janaü cårõaü lehayen madhu-saüyutam || 28 || 3.28bv mårchàyàü dhànya-mustayoþ vamato 'ntaþ praviùñàyàü jihvàyàü kavaóa-grahàþ | snigdhàmla-lavaõà hçdyà yåùa-màüsa-rasà hitàþ || 29 || 3.29cv snigdhàmla-lavaõà hçdyà÷ 3.29dv chàga-màüsa-rasà hitàþ phalàny amlàni khàdeyus tasya cànye 'grato naràþ | niþsçtàü tu tila-dràkùà-kalka-liptàü prave÷ayet || 30 || 3.30bv tasya cànye 'grato janàþ 3.30bv tasya caivàgrato naràþ 3.30dv -kalka-liptàü prayojayet vàg-grahànila-rogeùu ghçta-màüsopasàdhitàm | yavàgåü tanukàü dadyàt sneha-svedau ca kàla-vit || 31 || ati-yogàc ca bhaiùajyaü jãvaü harati ÷oõitam | taj jãvàdànam ity uktam àdatte jãvitaü yataþ || 32 || 3.32dv àdhatte jãvanaü nçõàm ÷une kàkàya và dadyàt tenànnam asçjà saha | bhukte '-bhukte vadej jãvaü pittaü và bheùajeritam || 33 || 3.33cv bhuktà-bhuktaü vadej jãvaü 3.33cv bhukte tasmin vadej jãvam 3.33cv bhuktvà-bhukte vadej jãvaü 3.33dv a-bhukte pittam àdi÷et ÷uklaü và bhàvitaü vastram àvànaü koùõa-vàriõà | prakùàlitaü vi-varõaü syàt pitte ÷uddhaü tu ÷oõite || 34 || 3.34dv pittaü ÷uddhaü tu ÷oõitaü tçùõà-mårchà-madàrtasya kuryàd à-maraõàt kriyàm | rakta-pittàtisàra-ghnãü tasyà÷u pràõa-rakùaõãm || 35 || 3.35bv kuryàd à-maraõa-kriyàm 3.35dv tasyàpi pràõa-rakùaõãm mçga-go-mahiùàjànàü sadyaskaü jãvatàm asçk | pibej jãvàbhisaüdhànaü jãvaü tad dhy à÷u gacchati || 36 || 3.36dv jãvaü tad dhy à÷u yacchati tad eva darbha-mçditaü raktaü vastau niùecayet | ÷yàmà-kà÷marya-madhuka-dårvo÷ãraiþ ÷çtaü payaþ || 37 || ghçta-maõóà¤jana-yutaü vastiü và yojayed dhimam | picchà-vastiü su-÷ãtaü và ghçta-maõóànuvàsanam || 38 || gudaü bhraùñaü kaùàyai÷ ca stambhayitvà prave÷ayet | vi-saüj¤aü ÷ràvayet sàma-veõu-gãtàdi-nisvanam || 39 || 3.39bv stambhayitvà prayojayet Kalpasthàna balàü guóåcãü tri-phalàü sa-ràsnàü dvi-pa¤ca-målaü ca palonmitàni | aùñau phalàny ardha-tulàü ca màüsàc chàgàt paced apsu caturtha-÷eùam || 1 || påto yavànã-phala-bilva-kuùñha-vacà-÷atàhvà-ghana-pippalãnàm | kalkair guóa-kùaudra-ghçtaiþ sa-tailair yuktaþ sukhoùõo lavaõànvita÷ ca || 2 || 4.2av påtaü yavànã-phala-bilva-kuùñha- vastiþ paraü sarva-gada-pramàthã svasthe hito jãvana-bçühaõa÷ ca | vastau ca yasmin pañhito na kalkaþ sarva-tra dadyàd amum eva tatra || 3 || 4.3cv vastau ca yasmin kathito na kalkaþ dvi-pa¤ca-målasya raso 'mla-yuktaþ sa-cchàga-màüsasya sa-pårva-peùyaþ | tri-sneha-yuktaþ pravaro niråhaþ sarvànila-vyàdhi-haraþ pradiùñaþ || 4 || 4.4bv sa-cchàga-màüsasya sa-pårva-kalkaþ balà-pañolã-laghu-pa¤ca-måla-tràyantikairaõóa-yavàt su-siddhàt | prastho rasàc chàga-rasàrdha-yuktaþ sàdhyaþ punaþ prastha-samaþ sa yàvat || 5 || priyaïgu-kçùõà-ghana-kalka-yuktaþ sa-taila-sarpir-madhu-saindhava÷ ca | syàd dãpano màüsa-bala-prada÷ ca cakùur-balaü copadadhàti sadyaþ || 6 || eraõóa-målàt tri-palaü palà÷àt tathà palàü÷aü laghu-pa¤ca-målam | ràsnà-balà-chinnaruhà÷vagandhà-punarnavàragvadha-devadàru || 7 || 4.7bv tathà palàü÷aü laghu-pa¤ca-målàt phalàni càùñau salilàóhakàbhyàü vipàcayed aùñama-÷eùite 'smin | vacà-÷atàhvà-hapuùà-priyaïgu-yaùñã-kaõà-vatsaka-bãja-mustam || 8 || dadyàt su-piùñaü saha-tàrkùya-÷ailam akùa-pramàõaü lavaõàü÷a-yuktam | sa-màkùikas taila-yutaþ sa-måtro vastir jayel lekhana-dãpano 'sau || 9 || 4.9dv vastir jayed dãpana-pàcano 'sau jaïghoru-pàda-trika-pçùñha-koùñha-hçd-guhya-÷ålaü guru-tàü vibandham | gulmà÷ma-vardhma-grahaõã-gudotthàüs tàs tàü÷ ca rogàn kapha-vàta-jàtàn || 10 || 4.10cv gulmà÷ma-vardhma-grahaõã-vikàràüs 4.10dv tàüs tàü÷ ca rogàn kapha-vàta-jàü÷ ca yaùñy-àhva-lodhràbhaya-candanai÷ ca ÷çtaü payo 'gryaü kamalotpalai÷ ca | sa-÷arkarà-kùaudra-ghçtaü su-÷ãtaü pittàmayàn hanti sa-jãvanãyam || 11 || 4.11cv sa-÷arkaraü kùaudra-yutaü su-÷ãtaü 4.11dv pittàmayaü hanti sa-jãvanãyam ràsnàü vçùaü lohitikàm anantàü balàü kanãyas-tçõa-pa¤ca-målyau | gopàïganà-candana-padmakarddhi-yaùñy-àhva-lodhràõi palàrdhakàni || 12 || 4.12cv gopàïganà-candana-padmakàhva- niþkvàthya toyena rasena tena ÷çtaü payo 'rdhàóhakam ambu-hãnam | jãvanti-medarddhi-varã-vidàrã-vãrà-dvi-kàkoli-kaserukàbhiþ || 13 || sitopalà-jãvaka-padma-reõu-prapauõóarãkotpala-puõóarãkaiþ | lodhràtmaguptà-madhuyaùñikàbhir nàgàhva-mu¤jàtaka-candanai÷ ca || 14 || 4.14cv lohàtmaguptà-madhuyaùñikàbhir piùñair ghçta-kùaudra-yutair niråhaü sa-saindhavaü ÷ãtalam eva dadyàt | pratyàgate dhanva-rasena ÷àlãn kùãreõa vàdyàt pariùikta-gàtraþ || 15 || dàhàtisàra-pradaràsra-pitta-hçt-pàõóu-rogàn viùama-jvaraü ca | sa-gulma-måtra-graha-kàmalàdãn sarvàmayàn pitta-kçtàn nihanti || 16 || 4.16av dàhàtisàra-pradaràmla-pitta- 4.16bv -hçt-pàõóu-rogàn viùama-jvaràü÷ ca 4.16bv -hçt-pàõóu-rogàn viùamàn jvaràü÷ ca ko÷àtakàragvadha-devadàru-mårvà-÷vadaüùñrà-kuñajàrka-pàñhàþ | paktvà kulatthàn bçhatãü ca toye rasasya tasya prasçtà da÷a syuþ || 17 || tàn sarùapailà-madanaiþ sa-kuùñhair akùa-pramàõaiþ prasçtai÷ ca yuktàn | kùaudrasya tailasya phalàhvayasya kùàrasya tailasya ca sàrùapasya || 18 || 4.18dv kùàrasya tailasya ca sarùapasya dadyàn niråhaü kapha-rogitàya mandàgnaye cà÷ana-vidviùe ca | vakùye mçdån sneha-kçto niråhàn sukhocitànàü prasçtaiþ pçthak tu || 19 || athemàn su-kumàràõàü niråhàn snehanàn mçdån | karmaõà viplutànàü ca vakùyàmi prasçtaiþ pçthak || 20 || 4.20cv karmaõà viplutànàü tu kùãràd dvau prasçtau kàryau madhu-taila-ghçtàt trayaþ | khajena mathito vastir vàta-ghno bala-varõa-kçt || 21 || ekaikaþ prasçtas taila-prasannà-kùaudra-sarpiùàm | bilvàdi-måla-kvàthàd dvau kaulatthàd dvau sa vàta-jit || 22 || 4.22av ekaikaþ prasçtis taila- pañola-nimba-bhåtãka-ràsnà-saptacchadàmbhasaþ | prasçtaþ pçthag àjyàc ca vastiþ sarùapa-kalka-vàn || 23 || 4.23av pañola-nimba-påtãka- 4.23bv -ràsnà-saptacchadàmbhasàm 4.23cv prasçtàþ pçthag àjyàc ca sa pa¤ca-tikto 'bhiùyanda-kçmi-kuùñha-prameha-hà | catvàras taila-go-måtra-dadhi-maõóàmla-kà¤jikàt || 24 || 4.24bv -kçmi-kuùñha-pramoha-hà 4.24bv -kçmi-kuùñha-prameha-jit prasçtàþ sarùapaiþ piùñair viñ-saïgànàha-bhedanaþ | payasyekùu-sthirà-ràsnà-vidàrã-kùaudra-sarpiùàm || 25 || 4.25bv viñ-saïgànàha-bhedanàþ 4.25bv viñ-saïgànàha-bhedinaþ 4.25dv -vidàrã-kùaudra-sarpiùaþ ekaikaþ prasçto vastiþ kçùõà-kalko vçùa-tva-kçt | siddha-vastãn ato vakùye sarva-dà yàn prayojayet || 26 || nir-vyàpado bahu-phalàn bala-puùñi-karàn sukhàn | madhu-taile same karùaþ saindhavàd dvi-picur mi÷iþ || 27 || eraõóa-måla-kvàthena niråho màdhutailikaþ | rasàyanaü pramehàr÷aþ-kçmi-gulmàntra-vçddhi-nut || 28 || 4.28bv niråho madhu-tailikaþ 4.28dv -kçmi-gulmàntra-vçddhi-hçt sa-yaùñãmadhuka÷ caiùa cakùuùyo rakta-pitta-jit | yàpano ghana-kalkena madhu-taila-rasàjya-vàn || 29 || pàyu-jànåru-vçùaõa-vasti-mehana-÷åla-jit | prasçtàü÷air ghçta-kùaudra-vasà-tailaiþ prakalpayet || 30 || 4.30av pàyu-jaïghoru-vçùaõa- yàpanaü saindhavàrdhàkùa-hapuùàrdha-palànvitam | eraõóa-måla-niþkvàtho madhu-tailaü sa-saindhavam || 31 || 4.31dv madhu-tailaü sa-saindhavaþ eùa yukta-ratho vastiþ sa-vacà-pillalã-phalaþ | sa kvàtho madhu-ùaógranthà-÷atàhvà-hiïgu-saindhavam || 32 || 4.32cv tat-kvàtho madhu-ùaógranthà- 4.32dv -÷atàhvà-hiïgu-saindhavaþ suradàru ca ràsnà ca vastir doùa-haraþ ÷ivaþ | pa¤ca-målasya niþkvàthas tailaü màgadhikà madhu || 33 || 4.33av suradàru vacà ràsnà 4.33bv vastir doùa-hara÷ ca saþ 4.33bv vastir doùa-haraþ paraþ sa-saindhavaþ sa-madhukaþ siddha-vastir iti smçtaþ | dvi-pa¤ca-måla-tri-phalà-phala-bilvàni pàcayet || 34 || go-måtre tena piùñai÷ ca pàñhà-vatsaka-toyadaiþ | sa-phalaiþ kùaudra-tailàbhyàü kùàreõa lavaõena ca || 35 || 4.35dv kùàreõa lavaõena và yukto vastiþ kapha-vyàdhi-pàõóu-roga-viùåciùu | ÷ukrànila-vibandheùu vasty-àñope ca påjitaþ || 36 || 4.36dv vasty-àñopeùu påjitaþ mustà-pàñhàmçtairaõóa-balà-ràsnà-punarnavàþ | ma¤jiùñhàragvadho÷ãra-tràyamàõàkùa-rohiõãþ || 37 || 4.37bv -balà-ràsnà-punarnavam 4.37dv -tràyamàõàkùa-rohiõi kanãyaþ pa¤ca-målaü ca pàlikaü madanàùñakam | jalàóhake pacet tac ca pàda-÷eùaü parisrutam || 38 || kùãra-dvi-prastha-saüyuktaü kùãra-÷eùaü punaþ pacet | sa-pàda-jàïgala-rasaþ sa-sarpir-madhu-saindhavaþ || 39 || piùñair yaùñã-mi÷i-÷yàmà-kaliïgaka-rasà¤janaiþ | vastiþ sukhoùõo màüsàgni-bala-÷ukra-vivardhanaþ || 40 || vàtàsçï-moha-mehàr÷o-gulma-viõ-måtra-saügrahàn | viùama-jvara-vãsarpa-vardhmàdhmàna-pravàhikàþ || 41 || 4.41av vàta-rakta-pramehàr÷o- 4.41av vàtàsçï-meha-medo-'r÷o- 4.41bv -gulma-viõ-måtra-saügraham vaïkùaõoru-kañã-kukùi-manyà-÷rotra-÷iro-rujaþ | hanyàd asçg-daronmàda-÷opha-kàsà÷ma-kuõóalàn || 42 || cakùuùyaþ putra-do ràjà yàpanànàü rasàyanam | mçgàõàü laghu-vadràõàü da÷a-målasya càmbhasà || 43 || 4.43bv yàpanànàü rasàyanaþ 4.43cv mçgàõàü laghu-babhråõàü 4.43cv mçgàõàü laghu-barhàõàü 4.43cv mçgàõàü laghu-vaóràõàü 4.43cv mçgàõàü laghu-vabhràõàü 4.43cv mçgàõàü laghu-babhràõàü 4.43cv mçgàõàü laghu-vargàõàü hapuùà-mi÷i-gàïgeyã-kalkair vàta-haraþ param | niråho 'ty-artha-vçùya÷ ca mahà-sneha-samanvitaþ || 44 || 4.44bv -kalkair vàta-haraiþ param 4.44bv -kalko vàta-haraþ param mayåraü pakùa-pittàntra-pàda-viñ-tuõóa-varjitam | laghunà pa¤ca-målena pàlikena samanvitam || 45 || paktvà kùãra-jale kùãra-÷eùaü sa-ghçta-màkùikam | tad vidàrã-kaõà-yaùñã-÷atàhvà-phala-kalka-vat || 46 || 4.46dv -÷atàhvà-phala-kalka-vàn vastir ãùat-pañu-yutaþ paramaü bala-÷ukra-kçt | kalpaneyaü pçthak kàryà tittiri-prabhçtiùv api || 47 || 4.47bv paramaü bala-varõa-kçt viùkireùu samasteùu pratuda-prasaheùu ca | jala-càriùu tad-vac ca matsyeùu kùãra-varjità || 48 || godhà-nakula-màrjàra-÷alyakondura-jaü palam | pçthag da÷a-palaü kùãre pa¤ca-målaü ca sàdhayet || 49 || tat payaþ phala-vaidehã-kalka-dvi-lavaõànvitam | sa-sità-taila-madhv-àjyo vastir yojyo rasàyanam || 50 || 4.50cv sa-sità-taila-madhv-àjyaü 4.50cv sa-sità-taila-madhv-àjyaü vyàyàma-mathitoraska-kùãõendriya-balaujasàm | vibaddha-÷ukra-viõ-måtra-khuóa-vàta-vikàriõàm || 51 || 4.51cv vibandha-÷ukra-viõ-måtra- gaja-vàji-ratha-kùobha-bhagna-jarjaritàtmanàm | punar-nava-tvaü kurute vàjã-karaõam uttamam || 52 || 4.52dv vàjã-karaõa-sat-tamam siddhena payasà bhojyam àtmaguptoccañekùuraiþ | snehàü÷ cà-yantraõàn siddhàn siddha-dravyaiþ prakalpayet || 53 || 4.53cv snehàü÷ càóhya-guõàn siddhàn doùa-ghnàþ sa-parãhàrà vakùyante sneha-vastayaþ | da÷a-målaü balàü ràsnàm a÷vagandhàü punarnavàm || 54 || 4.54av doùa-ghnà niù-parãhàrà guóåcyairaõóa-bhåtãka-bhàrgã-vçùaka-rohiùam | ÷atàvarãü sahacaraü kàkanàsàü palàü÷akam || 55 || 4.55av guóåcyairaõóa-påtãka- 4.55dv kàkanàsàü palàü÷ikam 4.55dv kàkanàsàü palàü÷ikàm yava-màùàtasã-kola-kulatthàn prasçtonmitàn | vahe vipàcya toyasya droõa-÷eùeõa tena ca || 56 || pacet tailàóhakaü peùyair jãvanãyaiþ palonmitaiþ | anuvàsanam ity etat sarva-vàta-vikàra-nut || 57 || 4.57av pacet tailàóþakaü kalkair 4.57dv sarva-vàta-vikàra-jit ànåpànàü vasà tad-vaj jãvanãyopasàdhità | ÷atàhvà-ciribilvàmlais tailaü siddhaü samãraõe || 58 || 4.58cv ÷atàhvà-yava-bilvàmlais 4.58dv tailaü tad-vat samãraõe saindhavenàgni-varõena taptaü cànila-jid ghçtam | jãvantãü madanaü medàü ÷ràvaõãü madhukaü balàm || 59 || ÷atàhvarùabhakau kçùõàü kàkanàsàü ÷atàvarãm | svaguptàü kùãra-kàkolãü karkañàkhyàü ÷añhãü vacàm || 60 || piùñvà taila-ghçtaü kùãre sàdhayet tac-catur-guõe | bçühaõaü vàta-pitta-ghnaü bala-÷ukràgni-vardhanam || 61 || 4.61av piùñvà tailaü ghçtaü kùãre 4.61bv sàdhayet ca catur-guõe rajaþ-÷ukràmaya-haraü putrãyaü cànuvàsanam | saindhavaü madanaü kuùñhaü ÷atàhvà niculo vacà || 62 || 4.62av rajaþ-÷ukrànila-haraü 4.62bv putrãyam anuvàsanam hrãveraü madhukaü bhàrgã devadàru sa-kañphalam | nàgaraü puùkaraü medà cavikà citrakaþ ÷añhã || 63 || 4.63av hrãveraü padmakaü bhàrgã vióaïgàtiviùe ÷yàmà hareõur nãlinã sthirà | bilvàjamoda-capalà dantã ràsnà ca taiþ samaiþ || 64 || 4.64av vióaïgàtiviùà-÷yàmà 4.64cv bilvàjamodà-capalà 4.64cv bilvàjamode capalà sàdhyam eraõóa-tailaü và tailaü và kapha-roga-nut | vardhmodàvarta-gulmàr÷aþ-plãha-mehàóhya-màrutàn || 65 || 4.65av sàdhyam eraõóa-jaü tailaü 4.65bv kapha-vàta-ja-roga-nut ànàham a÷marãü cà÷u hanyàt tad anuvàsanam | sàdhitaü pa¤ca-målena tailaü bilvàdinàtha-và || 66 || kapha-ghnaü kalpayet tailaü dravyair và kapha-ghàtibhiþ | phalair aùña-guõai÷ càmlaiþ siddham anvàsanaü kaphe || 67 || 4.67cv phalair aùña-guõe càmle mçdu-vasti-jaóã-bhåte tãkùõo 'nyo vastir iùyate | tãkùõair vikarùite snigdho madhuraþ ÷i÷iro mçduþ || 68 || 4.68av mçdu-vastau jaóã-bhåte tãkùõa-tvaü måtra-pãlv-agni-lavaõa-kùàra-sarùapaiþ | pràpta-kàlaü vidhàtavyaü kùãràjyàdyais tu màrdavam || 69 || 4.69av tãkùõa-tvaü måtra-bilvàgni- 4.69dv kùãràjyàdyai÷ ca màrdavam 4.69dv kùãràdyai÷ caiva màrdavam 4.69dv ghçta-kùãrais tu màrdavam bala-kàla-roga-doùa-prakçtãþ pravibhajya yojito vastiþ | svaiþ svair auùadha-vargaiþ svàn svàn rogàn nivartayati || 70 || 4.70bv -prakçtãþ pravivãkùya yojito vastiþ 4.70dv svàn svàn doùàn nivartayati uùõàrtànàü ÷ãtठchãtàrtànàü tathà sukhoùõàü÷ ca | tad-yogyauùadha-yuktàn vastãn saütarkya yu¤jãta || 71 || vastãn na bçühaõãyàn dadyàd vyàdhiùu vi÷odhanãyeùu | medasvino vi÷odhyà ye ca naràþ kuùñha-mehàrtàþ || 72 || 4.72bv dadyàd vyàdhiùu ca ÷odhanãyeùu na kùãõa-kùata-dur-bala-mårchita-kç÷a-÷uùka-÷uddha-dehànàm | dadyàd vi÷odhanãyàn doùa-nibaddhàyuùo ye ca || 73 || Kalpasthàna a-snigdha-svinna-dehasya guru-koùñhasya yojitaþ | ÷ãto 'lpa-sneha-lavaõa-dravya-màtro ghano 'pi và || 1 || 5.1dv -drava-màtro ghano 'pi và vastiþ saükùobhya taü doùaü dur-bala-tvàd a-nirharan | karoty a-yogaü tena syàd vàta-måtra-÷akçd-grahaþ || 2 || 5.2av vastiþ saüstabhya taü doùaü nàbhi-vasti-rujà dàho hçl-lepaþ ÷vayathur gude | kaõóår gaõóàni vaivarõyam a-ratir vahni-màrdavam || 3 || 5.3av nàbhi-vasti-rujànàho 5.3cv kaõóår gaõóàti-vaivarõyam 5.3cv kaõóår gaõóàkùi-vaivarõyam kvàtha-dvayaü pràg-vihitaü madhya-doùe 'tisàriõi | uùõasya tasmàd ekasya tatra pànaü pra÷asyate || 4 || 5.4dv tatra pànaü vidhãyate phala-vartyas tathà svedàþ kàlaü j¤àtvà virecanam | bilva-måla-trivçd-dàru-yava-kola-kulattha-vàn || 5 || suràdi-måtra-vàn vastiþ sa-pràk-peùyas tam ànayet | yukto 'lpa-vãryo doùàóhye råkùe krårà÷aye 'tha-và || 6 || 5.6av suràdi-màüs tatra vastiþ vastir doùàvçto ruddha-màrgo rundhyàt samãraõam | sa vi-màrgo 'nilaþ kuryàd àdhmànaü marma-pãóanam || 7 || vidàhaü guda-koùñhasya muùka-vaïkùaõa-vedanàm | ruõaddhi hçdayaü ÷ålair ita÷ ceta÷ ca dhàvati || 8 || sv-abhyakta-svinna-gàtrasya tatra vartiü prayojayet | bilvàdi÷ ca niråhaþ syàt pãlu-sarùapa-måtra-vàn || 9 || 5.9av abhyakta-svinna-gàtrasya 5.9av sv-abhyakta-svinna-gàtràya 5.9av sv-abhyakta-svinna-dehasya saralàmaradàrubhyàü sàdhitaü cànuvàsanam | kurvato vega-saürodhaü pãóito vàti-màtrayà || 10 || 5.10bv sàdhitaü vànuvàsanam 5.10dv pãóita÷ càti-màtrayà a-snigdha-lavaõoùõo và vastir alpo 'lpa-bheùajaþ | mçdur và màrutenordhvaü vikùipto mukha-nàsikàt || 11 || nireti mårchà-hçl-làsa-tçó-dàhàdãn pravartayan | mårchà-vikàraü dçùñvàsya si¤cec chãtàmbunà mukham || 12 || 5.12bv -tçó-dàhàdãn prakalpayet 5.12bv -tçó-dàhàdãn pravartayet vyajed à-klama-nà÷àc ca pràõàyàmaü ca kàrayet | pçùñha-pàr÷vodaraü mçjyàt karair uùõair adho-mukham || 13 || 5.13av vãjet klama-vinà÷àc ca 5.13av vãjed à-klama-nà÷àc ca 5.13av vãjyed à-klama-nà÷àc ca 5.13cv pçùñha-pàr÷vodaraü mçdyàt ke÷eùåtkùipya dhunvãta bhãùayed vyàla-daüùñribhiþ | ÷astrolkà-ràja-puruùair vastir eti tathà hy adhaþ || 14 || 5.14bv bhàyayed vyàla-daüùñribhiþv 5.14bv bhàpayed vyàla-daüùñribhiþ pàõi-vastrair galàpãóaü kuryàn na mriyate tathà | pràõodàna-nirodhàd dhi su-prasiddha-taràyanaþ || 15 || apànaþ pavano vastiü tam à÷v evàpakarùati | kuùñha-kramuka-kalkaü ca pàyayetàmla-saüyutam || 16 || 5.16bv tathà÷v evàpakarùati 5.16cv kuùñha-kramuka-kalkaü và 5.16dv pàyayed amla-saüyutam auùõyàt taikùõyàt sara-tvàc ca vastiü so 'syànulomayet | go-måtreõa trivçt-pathyà-kalkaü vàdho-'nulomanam || 17 || 5.17dv -kalkaü càdho-'nulomanam pakvà÷aya-sthite svinne niråho dà÷amålikaþ | yava-kola-kulatthai÷ ca vidheyo måtra-sàdhitaiþ || 18 || 5.18dv vidheyo måtra-sàdhitaþ vastir go-måtra-siddhair và sàmçtà-vaü÷a-pallavaiþ | påti-kara¤ja-tvak-pattra-÷añhã-devàhva-rohiùaiþ || 19 || sa-taila-guóa-sindhåttho virekauùadha-kalka-vàn | bilvàdi-pa¤ca-målena siddho vastir uraþ-sthite || 20 || ÷iraþ-sthe nàvanaü dhåmaþ pracchàdyaü sarùapaiþ ÷iraþ | vastir aty-uùõa-tãkùõàmla-ghano 'ti-sveditasya và || 21 || alpe doùe mçdau koùñhe prayukto và punaþ punaþ | ati-yoga-tvam àpanno bhavet kukùi-rujà-karaþ || 22 || virecanàti-yogena sa tulyàkçti-sàdhanaþ | vastiþ kùàràmla-tãkùõoùõa-lavaõaþ paittikasya và || 23 || 5.23dv -lavaõaþ paittikasya ca gudaü dahan likhan kùiõvan karoty asya parisravam | sa vidagdhaü sravaty asraü varõaiþ pittaü ca bhåribhiþ || 24 || 5.24bv karoty asra-parisravam bahu-÷a÷ càti-vegena mohaü gacchati so '-sakçt | rakta-pittàtisàra-ghnã kriyà tatra pra÷asyate || 25 || 5.25av bahu-÷a÷ càti-yogena 5.25bv mohaü gacchati cà-sakçt 5.25bv mohaü gacchati và-sakçt dàhàdiùu trivçt-kalkaü mçdvãkà-vàriõà pibet | tad dhi pitta-÷akçd-vàtàn hçtvà dàhàdikठjayet || 26 || 5.26dv hatvà dàhàdikठjayet vi÷uddha÷ ca pibec chãtàü yavàgåü ÷arkarà-yutàm | yu¤jyàd vàti-viriktasya kùãõa-viñkasya bhojanam || 27 || 5.27bv yavàgåü ÷arkarànvitàm màùa-yåùeõa kulmàùàn pànaü dadhy atha-và suràm | siddhir vasty-àpadàm evaü sneha-vastes tu vakùyate || 28 || 5.28dv sneha-vastiùu vakùyate 5.28dv sneha-kalpas tu vakùyate ÷ãto 'lpo vàdhike vàte pitte 'ty-uùõaþ kaphe mçduþ | ati-bhukte gurur varcaþ-saücaye 'lpa-balas tathà || 29 || dattas tair àvçtaþ sneho nàyàty abhibhavàd api | stambhoru-sadanàdhmàna-jvara-÷ålàïga-mardanaiþ || 30 || 5.30bv nàyàty abhibhavàd adhaþ pàr÷va-rug-veùñanair vidyàd vàyunà sneham àvçtam | snigdhàmla-lavaõoùõais taü ràsnà-pãtadru-tailikaiþ || 31 || sauvãraka-surà-kola-kulattha-yava-sàdhitaiþ | niråhair nirharet samyak sa-måtraiþ pà¤camålikaiþ || 32 || 5.32av sauvãraka-suràïkolla- 5.32dv sa-måtraiþ pà¤camaulikaiþ tàbhyàm eva ca tailàbhyàü sàyaü bhukte 'nuvàsayet | tçó-dàha-ràga-saümoha-vaivarõya-tamaka-jvaraiþ || 33 || 5.33av tàbhyàm eva tu tailàbhyàü 5.33av tailàbhyàm eva tàbhyàü và vidyàt pittàvçtaü svàdu-tiktais taü vastibhir haret | tandrà-÷ãta-jvaràlasya-prasekà-ruci-gauravaiþ || 34 || 5.34bv -tiktais taü ca vinirharet saümårchà-glànibhir vidyàc chleùmaõà sneham àvçtam | kaùàya-tikta-kañukaiþ surà-måtropasàdhitaiþ || 35 || 5.35av sa-mårchà-glànibhir vidyàc 5.35dv surà-måtraiþ prasàdhitaiþ 5.35dv surà-go-måtra-sàdhitaiþ phala-taila-yutaiþ sàmlair vastibhis taü vinirharet | chardi-mårchà-ruci-glàni-÷åla-nidràïga-mardanaiþ || 36 || 5.36dv -÷åla-tandràïga-mardanaiþ àma-liïgaiþ sa-dàhais taü vidyàd aty-a÷anàvçtam | kañånàü lavaõànàü ca kvàthai÷ cårõai÷ ca pàcanam || 37 || 5.37bv vidyàd àmàvçtaü tu tam mçdur virekaþ sarvaü ca tatràma-vihitaü hitam | viõ-måtrànila-saïgàrti-guru-tvàdhmàna-hçd-grahaiþ || 38 || snehaü vió-àvçtaü j¤àtvà sneha-svedaiþ sa-vartibhiþ | ÷yàmà-bilvàdi-siddhai÷ ca niråhaiþ sànuvàsanaiþ || 39 || nirhared vidhinà samyag udàvarta-hareõa ca | a-bhukte ÷åna-pàyau và peyà-màtrà÷itasya và || 40 || 5.40bv udàvarta-hareõa và 5.40dv peyà-màtrà÷itasya ca gude praõihitaþ sneho vegàd dhàvaty an-àvçtaþ | årdhvaü kàyaü tataþ kaõñhàd årdhvebhyaþ khebhya ety api || 41 || 5.41cv årdhva-kàyaü tataþ kaõñhàd måtra-÷yàmà-trivçt-siddho yava-kola-kulattha-vàn | tat-siddha-tailo deyaþ syàn niråhaþ sànuvàsanaþ || 42 || kaõñhàd àgacchataþ stambha-kaõñha-graha-virecanaiþ | chardi-ghnãbhiþ kriyàbhi÷ ca tasya kuryàn nibarhaõam || 43 || nà-pakvaü praõayet snehaü gudaü sa hy upalimpati | tataþ kuryàt sa-ruï-moha-kaõóå-÷ophàn kriyàtra ca || 44 || 5.44av nà-pakvaü snehayet snehaü 5.44cv tataþ kuryàt sa-tçõ-moha- 5.44cv sa kuryàt sakthi-ruï-moha- tãkùõo vastis tathà tailam arka-pattra-rase ÷çtam | an-ucchvàsya tu baddhe và datte niþ÷eùa eva và || 45 || 5.45cv an-ucchvàsya nu baddhe và 5.45cv an-ucchvàsyànubaddhe và 5.45dv datte niþ÷eùa eva ca pravi÷ya kùubhito vàyuþ ÷åla-toda-karo bhavet | tatràbhyaïgo gude svedo vàta-ghnàny a÷anàni ca || 46 || 5.46dv vàta-ghnàny a÷anàny atha drutaü praõãte niùkçùñe sahasotkùipta eva và | syàt kañã-guda-jaïghoru-vasti-stambhàrti-bhedanam || 47 || bhojanaü tatra vàta-ghnaü svedàbhyaïgàþ sa-vastayaþ | pãóyamàne 'ntarà mukte gude pratihato 'nilaþ || 48 || uraþ-÷iro-rujaü sàdam årvo÷ ca janayed balã | vastiþ syàt tatra bilvàdi-phala-÷yàmàdi-måtra-vàn || 49 || 5.49cv vastiþ syàt tatra bilvàdiþ 5.49dv phala-÷yàmàdi-måtra-vàn ati-prapãóitaþ koùñhe tiùñhaty àyàti và galam | tatra vastir vireka÷ ca gala-pãóàdi karma ca || 50 || 5.50bv tiùñhann àyàti và galam vamanàdyair vi÷uddhaü ca kùàma-deha-balànalam | yathàõóaü taruõaü pårõaü taila-pàtraü yathà tathà || 51 || 5.51av karmabhir vamanàdyai÷ ca 5.51av vamanàdyair vi÷uddhaü tu bhiùak prayatnato rakùet sarvasmàd apacàrataþ | dadyàn madhura-hçdyàni tato 'mla-lavaõau rasau || 52 || 5.52bv sarvasmàd apavàdataþ svàdu-tiktau tato bhåyaþ kaùàya-kañukau tataþ | anyo-'nya-praty-anãkànàü rasànàü snigdha-råkùayoþ || 53 || vyatyàsàd upayogena kramàt taü prakçtiü nayet | sarvaü-sahaþ sthira-balo vij¤eyaþ prakçtiü gataþ || 54 || Kalpasthàna dhanve sàdhàraõe de÷e same san-mçttike ÷ucau | ÷ma÷àna-caityàyatana-÷vabhra-valmãka-varjite || 1 || 6.1av dhanva-sàdhàraõe de÷e 6.1cv ÷ma÷àna-caityàdyatana- mçdau pradakùiõa-jale ku÷a-rohiùa-saüstçte | a-phàla-kçùñe 'n-àkrànte pàdapair bala-vat-taraiþ || 2 || 6.2bv ku÷a-rohiùa-saüskçte ÷asyate bheùajaü jàtaü yuktaü varõa-rasàdibhiþ | jantv-a-jagdhaü davà-dagdham a-vidagdhaü ca vaikçtaiþ || 3 || 6.3cv jantv-a-juùñaü davà-dagdham 6.3dv a-vijagdhaü ca vaikçtaiþ bhåtai÷ chàyàtapàmbv-àdyair yathà-kàlaü ca sevitam | avagàóha-mahà-målam udãcãü di÷am à÷ritam || 4 || 6.4dv udãcãü di÷am àsthitam mahendra-ràma-kçùõànàü bràhmaõànàü gavàm api | tapasà tejasà vàpi pra÷àmyadhvaü ÷ivàya vai || 4+(1) || 6.4+(1)cv tapasàü tejasàü vàpi 6.4+(1)dv pra÷àmyadhvaü ÷amàya vai mantreõànena mati-màn sarvam apy auùadhaü nayet || 4+(2)ab || atha kalyàõa-caritaþ ÷ràddhaþ ÷ucir upoùitaþ | gçhõãyàd auùadhaü su-sthaü sthitaü kàle ca kalpayet || 5 || sa-kùãraü tad a-saüpattàv an-atikrànta-vatsaram | çte guóa-ghçta-kùaudra-dhànya-kçùõà-vióaïgataþ || 6 || 6.6cv çte ghçta-guóa-kùaudra- payo bàùkayaõaü gràhyaü viõ-måtraü tac ca nã-rujàm | vayo-bala-vatàü dhàtu-piccha-÷çïga-khuràdikam || 7 || 6.7bv viõ-måtraü tac ca nã-ruji 6.7bv viõ-måtraü tac ca nã-rujam 6.7dv -puccha-÷çïga-khuràdikam 6.7dv -pitta-÷çïga-khuràdikam kaùàya-yonayaþ pa¤ca rasà lavaõa-varjitàþ | rasaþ kalkaþ ÷çtaþ ÷ãtaþ phàõña÷ ceti prakalpanà || 8 || 6.8dv phàõña÷ ceti prakalpanàþ pa¤ca-dhaiva kaùàyàõàü pårvaü pårvaü balàdhikà | sadyaþ-samuddhçtàt kùuõõàd yaþ sravet paña-pãóitàt || 9 || 6.9av pa¤ca caiva kaùàyàõàü 6.9bv pårvaü pårvaü balàdhikàþ 6.9bv pårvaü pårvaü balàvahàþ 6.9cv sadyaþ-samuddhçta-kùuõõàd 6.9dv yaþ sravet paña-pãóanàt sva-rasaþ sa samuddiùñaþ kalkaþ piùño dravàplutaþ | cårõo '-plutaþ ÷çtaþ kvàthaþ ÷ãto ràtriü drave sthitaþ || 10 || 6.10dv ÷ãto ràtrau drave sthitaþ sadyo-'bhiùuta-påtas tu phàõñas tan-màna-kalpane | yu¤jyàd vyàdhy-àdi-balatas tathà ca vacanaü muneþ || 11 || 6.11av sadyo-'bhikùuõõa-påtas tu màtràyà na vyavasthàsti vyàdhiü koùñhaü balaü vayaþ | àlocya de÷a-kàlau ca yojyà tad-vac ca kalpanà || 12 || 6.12av màtràyà nàsty avasthànaü 6.12bv doùam agniü balaü vayaþ madhyaü tu mànaü nirdiùñaü sva-rasasya catuþ-palam | peùyasya karùam àloóyaü tad dravasya pala-traye || 13 || 6.13av madhya-mànaü vinirdiùñaü kvàthaü dravya-pale kuryàt prasthàrdhaü pàda-÷eùitam | ÷ãtaü pale palaiþ ùaóbhi÷ caturbhis tu tato 'param || 14 || 6.14dv caturbhi÷ ca tato 'param 6.14dv caturbhis tu tataþ param sneha-pàke tv a-mànoktau catur-guõa-vivardhitam | kalka-sneha-dravaü yojyam adhãte ÷aunakaþ punaþ || 15 || snehe sidhyati ÷uddhàmbu-niþkvàtha-sva-rasaiþ kramàt | kalkasya yojayed aü÷aü caturthaü ùaùñham aùñamam || 16 || pçthak sneha-samaü dadyàt pa¤ca-prabhçti tu dravam | nàïgulã-gràhi-tà kalke na snehe 'gnau sa-÷abda-tà || 17 || 6.17av dravaü tu pa¤ca-prabhçti 6.17bv pçthak sneha-samaü kùipet ÷uùka-dravyaü yadà na syàt tadà sadyaþ-samuddhçtam | dvi-guõaü tat prayoktavyaü kuóavàdi dravaü tathà || 17.1+1 || varõàdi-saüpac ca yadà tadainaü ÷ãghram àharet | ghçtasya phenopa÷amas tailasya tu tad-udbhavaþ || 18 || 6.18dc tailasya ca tad-udbhavaþ lehasya tantu-mat-tàpsu majjanaü saraõaü na ca | pàkas tu tri-vidho manda÷ cikkaõaþ khara-cikkaõaþ || 19 || 6.19bv majjanaü ÷araõaü na ca mandaþ kalka-same kiññe cikkaõo madanopame | ki¤-cit sãdati kçùõe ca vartya-màne ca pa÷cimaþ || 20 || 6.20dv varti-màne ca pa÷cimaþ 6.20dv vartamàne ca pa÷cimaþ 6.20dv vartamàne tu pa÷cimaþ dagdho 'ta årdhvaü niùkàryaþ syàd àmas tv agni-sàda-kçt | mçdur nasye kharo 'bhyaïge pàne vastau ca cikkaõaþ || 21 || ÷àõaü pàõi-talaü muùñiü kuóavaü prastham àóhakam | droõaü vahaü ca krama-÷o vijànãyàc catur-guõam || 22 || dvi-guõaü yojayed àrdraü kuóavàdi tathà dravam | peùaõàloóane vàri sneha-pàke ca nir-drave || 23 || kalpayet sadç÷àn bhàgàn pramàõaü yatra noditam | kalkã-kuryàc ca bhaiùajyam a-niråpita-kalpanam || 24 || aïgàn-uktau tu målaü syàd a-prasiddhau tad eva tu | dvau ÷àõau vañakaþ kolaü badaraü draïkùaõa÷ ca tau || 25 || 6.25av a-nirdiùñà-prasiddheùu 6.25bv målaü gràhyaü tvag-àdiùu 6.25cv dvau ÷àõau vañakaþ kolo ùaó vaü÷yas tu marãciþ syàt ùaõ marãcyas tu sarùapaþ | taõóulaþ sarùapàs tv aùñau dhànya-màùas tu tau yavaþ || 25.1+(1) || 6.25.1+(1)dv dhànya-màùa÷ ca tau yavaþ tàv aõóikà caturbhis tair màùakaþ ÷àõakas tathà || 25.1+(2)ab || 6.25.1+(2)av tàvanto gadità màùàþ 6.25.1+(2)av tais turyair gu¤jakà màùas 6.25.1+(2)bv ÷àõo 'yaü munibhiþ smçtaþ 6.25.1+(2)bv turyàbhiþ ÷àõakaþ smçtaþ akùaü picuþ pàõi-talaü suvarõaü kavaóa-grahaþ | karùo bióàla-padakaü tindukaþ pàõi-mànikà || 26 || 6.26bv suvarõaü kavaóa-graham 6.26dv tindukaü pàõi-mànikà ÷abdànya-tvam a-bhinne 'rthe ÷uktir aùñamikà picå | palaü praku¤co bilvaü ca muùñir àmraü caturthikà || 27 || 6.27av ÷abdàn evam a-bhinne 'rthe 6.27av ÷abdà hy amã a-bhinne 'rthe dve pale prasçtas tau dvàv a¤jalis tau tu mànikà | àóhakaü bhàjanaü kaüso droõaþ kumbho ghaño 'rmaõam || 28 || 6.28av dve pale prasçtis tau dvàv tulà pala-÷ataü tàni viü÷atir bhàra ucyate | himavad-vindhya-÷ailàbhyàü pràyo vyàptà vasundharà || 29 || 6.29av tulà pala-÷ataü tàsàü saumyaü pathyaü ca tatràdyam àgneyaü vaindhyam auùadham || 29ªab || 6.29ªav saumyaü tatràdyam àgneyaü 6.29ªbv vaindhyam auùadham ãritam Uttarasthàna jàta-màtraü vi÷odhyolbàd bàlaü saindhava-sarpiùà | prasåti-kle÷itaü cànu balà-tailena secayet || 1 || a÷manor vàdanaü càsya karõa-måle samàcaret | athàsya dakùiõe karõe mantram uccàrayed imam || 2 || aïgàd aïgàt saübhavasi hçdayàd abhijàyase | àtmà vai putra-nàmàsi saüjãva ÷aradàü ÷atam || 3 || 1.3dv saüjãva ÷aradaþ ÷atam ÷atàyuþ ÷ata-varùo 'si dãrgham àyur avàpnuhi | nakùatràõi di÷o ràtrir aha÷ ca tvàbhirakùatu || 4 || 1.4dv aha÷ catvàri rakùatu svasthã-bhåtasya nàbhiü ca såtreõa catur-aïgulàt | baddhvordhvaü vardhayitvà ca grãvàyàm avasa¤jayet || 5 || 1.5cv baddhvordhvaü vardhayitvà tu 1.5dv grãvàyàm avasajjayet nàbhiü ca kuùñha-tailena secayet snàpayed anu | kùãri-vçkùa-kaùàyeõa sarva-gandhodakena và || 6 || 1.6av nàbhiü tu kuùñha-tailena 1.6bv secayet snapayed anu koùõena tapta-rajata-tapanãya-nimajjanaiþ | tato dakùiõa-tarjanyà tàlånnamyàvaguõñhayet || 7 || ÷irasi sneha-picunà prà÷yaü càsya prayojayet | hareõu-màtraü medhàyur-balàrtham abhimantritam || 8 || 1.8bv prà÷aü càsya prayojayet aindrã-bràhmã-vacà-÷aïkhapuùpã-kalkaü ghçtaü madhu | càmãkara-vacà-bràhmã-tàpya-pathyà rajã-kçtàþ || 9 || 1.9dv -kuùñha-pathyà rajã-kçtàþ lihyàn madhu-ghçtopetà hema-dhàtrã-rajo 'tha-và | garbhàmbhaþ saindhava-vatà sarpiùà vàmayet tataþ || 10 || 1.10cv garbhàmbhaþ saindhava-vacà- 1.10dv -sarpiùà vàmayet tataþ pràjàpatyena vidhinà jàta-karmàõi kàrayet | siràõàü hçdaya-sthànàü vivçta-tvàt prasåtitaþ || 11 || tçtãye 'hni caturthe và strãõàü stanyaü pravartate | prathame divase tasmàt tri-kàlaü madhu-sarpiùã || 12 || anantà-mi÷rite mantra-pàvite prà÷ayec chi÷um | dvitãye lakùmaõà-siddhaü tçtãye ca ghçtaü tataþ || 13 || pràï-niùiddha-stanasyàsya tat-pàõi-tala-saümitam | stanyànu-pànaü dvau kàlau nava-nãtaü prayojayet || 14 || màtur eva pibet stanyaü tad dhy alaü deha-vçddhaye | stanya-dhàtryàv ubhe kàrye tad-a-saüpadi vatsale || 15 || 1.15bv tat paraü deha-vçddhaye a-vyaïge brahma-càriõyau varõa-prakçtitaþ same | nã-ruje madhya-vayasau jãvad-vatse na lolupe || 16 || hitàhàra-vihàreõa yatnàd upacarec ca te | ÷uk-krodha-laïghanàyàsàþ stanya-nà÷asya hetavaþ || 17 || stanyasya sãdhu-varjyàni madyàny ànåpa-jà rasàþ | kùãraü kùãriõya oùadhyaþ ÷okàde÷ ca viparyayaþ || 18 || 1.18cv kùãraü kùãriõy auùadhayaþ viruddhàhàra-bhuktàyàþ kùudhitàyà vi-cetasaþ | praduùña-dhàtor garbhiõyàþ stanyaü roga-karaü ÷i÷oþ || 19 || 1.19av viruddhàhàra-ceùñàyàþ stanyà-bhàve paya÷ chàgaü gavyaü và tad-guõaü pibet | hrasvena pa¤ca-målena sthiràbhyàü và sità-yutam || 20 || 1.20cv målaiþ siddhaü bçhaty-àdyaiþ ùaùñhãü ni÷àü vi÷eùeõa kçta-rakùà-bali-kriyàþ | jàgçyur bàndhavàs tasya dadhataþ paramàü mudam || 21 || da÷ame divase pårõe vidhibhiþ sva-kulocitaiþ | kàrayet såtikotthànaü nàma bàlasya càrcitam || 22 || 1.22bv vidhi-vat sva-kulocitaiþ bibhrato 'ïgair manohvàla-rocanàguru-candanam | nakùatra-devatà-yuktaü bàndhavaü và samàkùaram || 23 || tataþ prakçti-bhedokta-råpair àyuþ-parãkùaõam | pràg-udak-÷irasaþ kuryàd bàlasya j¤àna-vàn bhiùak || 24 || ÷uci-dhautopadhànàni nir-valãni mçdåni ca | ÷ayyàstaraõa-vàsàüsi rakùo-ghnair dhåpitàni ca || 25 || kàko vi÷astaþ ÷asta÷ ca dhåpane trivçtànvitaþ | jãvat-khaógàdi-÷çïgotthàn sadà bàlaþ ÷ubhàn maõãn || 26 || 1.26av kaïko vi÷astaþ ÷asta÷ ca 1.26cv jãvat-khaógàdi-÷çïga-sthàn dhàrayed auùadhãþ ÷reùñhàþ bràhmy-aindrã-jãvakàdikàþ | hastàbhyàü grãvayà mårdhnà vi÷eùàt satataü vacàm || 27 || 1.27av dhàrayec cauùadhãþ ÷reùñhà 1.27av dhàrayed auùadhã÷ ceùñà àyur-medhà-smçti-svàsthya-karãü rakùo-'bhirakùiõãm | ùañ-saptàùñama-màseùu nã-rujasya ÷ubhe 'hani || 28 || 1.28cv ùañ-saptàùñasu màseùu karõau himàgame vidhyed dhàtry-aïka-sthasya sàntvayan | pràg dakùiõaü kumàrasya bhiùag vàmaü tu yoùitaþ || 29 || dakùiõena dadhat såcãü pàlãm anyena pàõinà | madhyataþ karõa-pãñhasya ki¤-cid gaõóà÷rayaü prati || 30 || jaràyu-màtra-pracchanne ravi-ra÷my-avabhàsite | ghçtasya ni÷-calaü samyag alaktaka-rasàïkite || 31 || vidhyed daiva-kçte cchidre sakçd evarju làghavàt | nordhvaü na pàr÷vato nàdhaþ siràs tatra hi saü÷ritàþ || 32 || kàlikà-marmarã-raktàs tad-vyadhàd ràga-rug-jvaràþ | sa-÷opha-dàha-saürambha-manyà-stambhàpatànakàþ || 33 || 1.33bv tad-bàdhàd ràga-rug-jvaràþ teùàü yathàmayaü kuryàd vibhajyà÷u cikitsitam | sthàne vyadhàn na rudhiraü na rug-ràgàdi-saübhavaþ || 34 || 1.34cv sthàna-vyadhàn na rudhiraü snehàktaü såcy-anusyåtaü såtraü cànu nidhàpayet | àma-tailena si¤cec ca bahalàü tad-vad àrayà || 35 || vidhyet pàlãü hita-bhujaþ saücàryàtha sthavãyasã | vartis try-ahàt tato råóhaü vardhayeta ÷anaiþ ÷anaiþ || 36 || 1.36bv saücàryànyà sthavãyasã 1.36cv vartis try-ahàt tato råóhàü athainaü jàta-da÷anaü krameõàpanayet stanàt | pårvoktaü yojayet kùãram annaü ca laghu bçühaõam || 37 || 1.37av jàta-dantaü ÷i÷uü ÷ãte 1.37bv krama-÷o 'panayet stanàt priyàla-majja-madhuka-madhu-làja-sitopalaiþ | apa-stanasya saüyojyaþ prãõano modakaþ ÷i÷oþ || 38 || dãpano bàla-bilvailà-÷arkarà-làja-saktubhiþ | saügràhã dhàtakã-puùpa-÷arkarà-làja-tarpaõaiþ || 39 || rogàü÷ càsya jayet saumyair bheùajair a-viùàdakaiþ | anya-tràtyayikàd vyàdher virekaü su-taràü tyajet || 40 || 1.40bv bheùajair a-viùàdikaiþ 1.40bv bheùajair a-vipàdikaiþ 1.40bv bheùajair a-vipàdakaiþ tràsayen nà-vidheyaü taü trastaü gçhõanti hi grahàþ | vastra-vàtàt para-spar÷àt pàlayel laïghanàc ca tam || 41 || 1.41av tràsayen nà-vidheyaü ca 1.41cv vastra-pàtàt khara-spar÷àt 1.41cv vastra-pàtàt para-spar÷àt 1.41dv pàlayel laïghitàc ca tam bràhmã-siddhàrthaka-vacà-÷àrivà-kuùñha-saindhavaiþ | sa-kaõaiþ sàdhitaü pãtaü vàï-medhà-smçti-kçd ghçtam || 42 || àyuùyaü pàpma-rakùo-ghnaü bhåtonmàda-nibarhaõam | vacendulekhà-maõóåkã-÷aïkhapuùpã-÷atàvarãþ || 43 || 1.43cv vacendulekhà maõóåkã 1.43dv ÷aïkhapuùpã ÷atàvarã brahmasomàmçtà-bràhmãþ kalkã-kçtya palàü÷ikàþ | aùñàïgaü vipacet sarpiþ prasthaü kùãra-catur-guõam || 44 || 1.44av brahmasomàürtà bràhmã 1.44bv kalkã-kçtya palàü÷ikaiþ 1.44dv prasthaü kùãraü catur-guõam tat pãtaü dhanyam àyuùyaü vàï-medhà-smçti-buddhi-kçt | ajà-kùãràbhayà-vyoùa-pàñhogrà-÷igru-saindhavaiþ || 45 || 1.45bv vàï-medhà-smçti-kçt param 1.45bv vàï-medhà-smçti-vahni-kçt 1.45dv -pàñhogrà-÷akra-saindhavaiþ siddhaü sàrasvataü sarpir vàï-medhà-smçti-vahni-kçt | vacàmçtà-÷añhã-pathyà-÷aïkhinã-vella-nàgaraiþ || 46 || 1.46bv vàï-medhà-smçti-buddhi-kçt 1.46cv vacàmçtà-varã-pathyà- apàmàrgeõa ca ghçtaü sàdhitaü pårva-vad guõaiþ | hema ÷veta-vacà kuùñham arkapuùpã sa-kà¤canà || 47 || 1.47cv hema ÷veta-vacà kuùñhaü 1.47dv ÷aïkhapuùpã sa-kà¤canà 1.47dv ÷aïkhapuùpã sa-rocanà hema matsyàkùakaþ ÷aïkhaþ kaióaryaþ kanakaü vacà | catvàra ete pàdoktàþ prà÷à madhu-ghçta-plutàþ || 48 || 1.48av hema matsyàkùakaþ pha¤jã 1.48bv kaióaryaü kanakaü vacà 1.48dv prà÷yà madhu-ghçta-plutàþ varùaü lãóhà vapur-medhà-bala-varõa-karàþ ÷ubhàþ | vacà-yaùñy-àhva-sindhåttha-pathyà-nàgara-dãpyakaiþ || 49 || ÷udhyate vàg ghavir-lãóhaiþ sa-kuùñha-kaõa-jãrakaiþ || 49ªab || 1.49ªav ÷udhyate vàg ghçtàlãóhaiþ Uttarasthàna tri-vidhaþ kathito bàlaþ kùãrànnobhaya-vartanaþ | svàsthyaü tàbhyàm a-duùñàbhyàü duùñàbhyàü roga-saübhavaþ || 1 || yad adbhir eka-tàü yàti na ca doùair adhiùñhitam | tad vi÷uddhaü payo vàtàd duùñaü tu plavate 'mbhasi || 2 || 2.2dv duùñaü tu plavate jale kaùàyaü phenilaü råkùaü varco-måtra-vibandha-kçt | pittàd uùõàmla-kañukaü pãta-ràjy apsu dàha-kçt || 3 || kaphàt sa-lavaõaü sàndraü jale majjati picchilam | saüsçùña-liïgaü saüsargàt tri-liïgaü sàünipàtikam || 4 || yathà-sva-liïgàüs tad vyàdhãn janayaty upayojitam | ÷i÷os tãkùõam abhãkùõaü ca rodanàl lakùayed rujam || 5 || 2.5cv ÷i÷os tãkùõam a-tãkùõaü ca sa yaü spç÷ed bhç÷aü de÷aü yatra ca spar÷anà-kùamaþ | tatra vidyàd rujaü mårdhni rujaü càkùi-nimãlanàt || 6 || 2.6av svayaü spç÷ed bhç÷aü de÷aü 2.6bv yatra ca spar÷anà-kùamam hçdi jihvauùñha-da÷ana-÷vàsa-muùñi-nipãóanaiþ | koùñhe vibandha-vamathu-stana-daü÷àntra-kåjanaiþ || 7 || 2.7bv -÷vàsa-muùñi-nipãóitaiþ 2.7dv -stanya-dveùàntra-kåjanaiþ àdhmàna-pçùñha-namana-jañharonnamanair api | vastau guhye ca viõ-måtra-saïgottràsa-dig-ãkùaõaiþ || 8 || atha dhàtryàþ kriyàü kuryàd yathà-doùaü yathàmayam | tatra vàtàtmake stanye da÷a-målaü try-ahaü pibet || 9 || atha-vàgni-vacà-pàñhà-kañukà-kuùñha-dãpyakam | sa-bhàrgã-dàru-sarala-vç÷cikàlã-kaõoùaõam || 10 || tataþ pibed anya-tamaü vàta-vyàdhi-haraü ghçtam | anu càccha-suràm evaü snigdhàü mçdu virecayet || 11 || 2.11bv vàta-vyàdhi-hitaü ghçtam vasti-karma tataþ kuryàt svedàdãü÷ cànilàpahàn | ràsnàjamodà-sarala-devadàru-rajo-'nvitam || 12 || bàlo lihyàd ghçtaü tair và vipakvaü sa-sitopalam | pitta-duùñe 'mçtàbhãru-pañolã-nimba-candanam || 13 || dhàtrã kumàra÷ ca pibet kvàthayitvà sa-÷àrivam | atha-và tri-phalà-musta-bhånimba-kañu-rohiõãþ || 14 || ÷àrivàdiü pañolàdiü padmakàdiü tathà gaõam | ghçtàny ebhi÷ ca siddhàni pitta-ghnaü ca virecanam || 15 || ÷ãtàü÷ càbhyaïga-lepàdãn yu¤jyàc chleùmàtmake punaþ | yaùñy-àhva-saindhava-yutaü kumàraü pàyayed ghçtam || 16 || sindhåttha-pippalã-mad và piùñaiþ kùaudra-yutair atha | ràñha-puùpaiþ stanau limpec chi÷o÷ ca da÷ana-cchadau || 17 || 2.17av sindhåttha-pippalã-madya- 2.17av sindhåttha-pippalã-mustà- 2.17av sindhåttha-pippalã-mårvà- 2.17bv -piùñaiþ kùaudra-yutair atha sukham evaü vamed bàlaþ tãkùõair dhàtrãü tu vàmayet | athàcarita-saüsargã mustàdiü kvathitaü pibet || 18 || tad-vat tagara-pçthvãkà-suradàru-kaliïgakàn | atha-vàtiviùà-musta-ùaógranthà-pa¤ca-kolakam || 19 || 2.19bv -suradàru-kaliïgakam 2.19dv -ùaógranthà-pa¤ca-kolakàn stanye tri-doùa-maline dur-gandhy àmaü jalopamam | vibaddham acchaü vicchinnaü phenilaü copave÷yate || 20 || ÷akçn nànà-vyathà-varõaü måtraü pãtaü sitaü ghanam | jvarà-rocaka-tçñ-chardi-÷uùkodgàra-vijçmbhikàþ || 21 || aïga-bhaïgo 'ïga-vikùepaþ kåjanaü vepathur bhramaþ | ghràõàkùi-mukha-pàkàdyà jàyante 'nye 'pi taü gadam || 22 || 2.22bv kvaõanaü vepathur bhramaþ kùãràlasakam ity àhur atyayaü càti-dàruõam | tatrà÷u dhàtrãü bàlaü ca vamanenopapàdayet || 23 || vihitàyàü ca saüsargyàü vacàdiü yojayed gaõam | ni÷àdiü vàtha-và màdrã-pàñhà-tiktà-ghanàmayàn || 24 || pàñhà-÷uõñhy-amçtà-tikta-tiktà-devàhva-÷àrivàþ | sa-musta-mårvendrayavàþ stanya-doùa-haràþ param || 25 || anubandhe yathà-vyàdhi pratikurvãta kàla-vit | dantodbheda÷ ca rogàõàü sarveùàm api kàraõam || 26 || vi÷eùàj jvara-vió-bheda-kàsa-cchardi-÷iro-rujàm | abhiùyandasya pothakyà visarpasya ca jàyate || 27 || pçùñha-bhaïge bióàlànàü barhiõàü ca ÷ikhodbhave | dantodbhede ca bàlànàü na hi ki¤-cin na dåyate || 28 || 2.28cv dantodbhave ca bàlànàü yathà-doùaü yathà-rogaü yathodrekaü yathà-bhayam | vibhajya de÷a-kàlàdãüs tatra yojyaü bhiùag-jitam || 29 || 2.29bv yathodrekaü yathà-balam 2.29bv yathodrekaü yathà-vayaþ 2.29bv yathodrekaü yathà÷ayam ta eva doùà dåùyà÷ ca jvaràdyà vyàdhaya÷ ca yat | atas tad eva bhaiùajyaü màtrà tv asya kanãyasã || 30 || 2.30bv jvaràdyà vyàdhaya÷ ca te saukumàryàlpa-kàya-tvàt sarvànnàn-upasevanàt | snigdhà eva sadà bàlà ghçta-kùãra-niùevaõàt || 31 || 2.31bv sarvànnàn-upasevanaiþ sadyas tàn vamanaü tasmàt pàyayen mati-màn mçdu | stanyasya tçptaü vamayet kùãra-kùãrànna-sevinam || 32 || pãta-vantaü tanuü peyàm annàdaü ghçta-saüyutàm | vastiü sàdhye virekeõa mar÷ena pratimar÷anam || 33 || yu¤jyàd virecanàdãüs tu dhàtryà eva yathoditàn | mårvà-vyoùa-varà-kola-jambå-tvag-dàru-sarùapàþ || 34 || 2.34av yu¤jyàd virecanàdãü÷ ca 2.34cv mårvà-vyoùa-vacà-kola- 2.34cv mårvà-vyoùa-varàïkolla- sa-pàñhà madhunà lãóhàþ stanya-doùa-haràþ param | danta-pàlãü sa-madhunà cårõena pratisàrayet || 35 || 2.35bv stanya-doùa-nibarhaõàþ pippalyà dhàtakã-puùpa-dhàtrã-phala-kçtena và | làva-tittiri-vallåra-rajaþ puùpa-rasa-drutam || 36 || 2.36bv -dhàtrã-phala-rasena và 2.36dv -rajaþ puùpa-rasa-plutam 2.36dv -rajaþ puùpa-rasàplutam drutaü karoti bàlànàü danta-kesara-van mukham | vacà-dvi-bçhatã-pàñhà-kañukàtiviùà-ghanaiþ || 37 || madhurai÷ ca ghçtaü siddhaü siddhaü da÷ana-janmani | rajanã-dàru-sarala-÷reyasã-bçhatã-dvayam || 38 || 2.38cv rajanã-dàru-saralàþ 2.38dv ÷reyasã-bçhatã-dvayam pç÷niparõã ÷atàhvà ca lãóhaü màkùika-sarpiùà | grahaõã-dãpanaü ÷reùñhaü màrutasyànulomanam || 39 || atãsàra-jvara-÷vàsa-kàmalà-pàõóu-kàsa-nut | bàlasya sarva-rogeùu påjitaü bala-varõa-dam || 40 || 2.40bv -kàmalà-pàõóu-roga-nut samaïgà-dhàtakã-lodhra-kuñannaña-balà-dvayaiþ | mahà-sahà-kùudra-sahà-mudga-bilva-÷alàñubhiþ || 41 || 2.41bv -kuñannaña-balàhvayaiþ 2.41bv -kuñannaña-vañàhvayaiþ sa-kàrpàsã-phalais toye sàdhitaiþ sàdhitaü ghçtam | kùãra-mastu-yutaü hanti ÷ãghraü dantodbhavodbhavàn || 42 || vividhàn àmayàn etad vçddha-kà÷yapa-nirmitam | dantodbhaveùu rogeùu na bàlam atiyantrayet || 43 || 2.43cv dantodbhedottha-rogeùu svayam apy upa÷àmyanti jàta-dantasya yad-gadàþ | aty-ahaþ-svapna-÷ãtàmbu-÷laiùmika-stanya-sevinaþ || 44 || 2.44dv -÷laiùmika-stanya-pàyinaþ ÷i÷oþ kaphena ruddheùu srotaþsu rasa-vàhiùu | a-rocakaþ prati÷yàyo jvaraþ kàsa÷ ca jàyate || 45 || kumàraþ ÷uùyati tataþ snigdha-÷ukla-mukhekùaõaþ | saindhava-vyoùa-÷àrïgaùñà-pàñhà-giri-kadambakàn || 46 || 2.46dv -pàñhà-giri-kadambakam ÷uùyato madhu-sarpirbhyàm a-rucy-àdiùu yojayet | a÷oka-rohiõã-yuktaü pa¤ca-kolaü ca cårõitam || 47 || badarã-dhàtakã-dhàtrã-cårõaü và sarpiùà drutam | sthirà-vacà-dvi-bçhatã-kàkolã-pippalã-nataiþ || 48 || 2.48bv -cårõaü và sarpiùàplutam niculotpala-varùàbhå-bhàrgã-mustai÷ ca kàrùikaiþ | siddhaü prasthàrdham àjyasya srotasàü ÷odhanaü param || 49 || siühy-a÷vagandhà-surasà-kaõà-garbhaü ca tad-guõam | yaùñy-àhva-pippalã-lodhra-padmakotpala-candanaiþ || 50 || tàlã÷a-÷àrivàbhyàü ca sàdhitaü ÷oùa-jid ghçtam | ÷çïgã-madhålikà-bhàrgã-pippalã-devadàrubhiþ || 51 || a÷vagandhà-dvi-kàkolã-ràsnarùabhaka-jãvakaiþ | ÷årpaparõã-vióaïgai÷ ca kalkitaiþ sàdhitaü ghçtam || 52 || ÷a÷ottamàïga-niryåhe ÷uùyataþ puùñi-kçt param | vacà-vayaþsthà-tagara-kàyasthà-corakaiþ ÷çtam || 53 || basta-måtra-suràbhyàü ca tailam abhya¤jane hitam | làkùà-rasa-samaü taila-prasthaü mastu catur-guõam || 54 || 2.54bv tailàn mastu catur-guõam 2.54cv làkùà-rasa-samaü tailaü 2.54dv prasthaü mastu catur-guõam a÷vagandhà-ni÷à-dàru-kauntã-kuùñhàbda-candanaiþ | sa-mårvà-rohiõã-ràsnà-÷atàhvà-madhukaiþ samaiþ || 55 || siddhaü làkùàdikaü nàma tailam abhya¤janàd idam | balyaü jvara-kùayonmàda-÷vàsàpasmàra-vàta-nut || 56 || yakùa-ràkùasa-bhåta-ghnaü garbhiõãnàü ca ÷asyate | madhunàtiviùà-÷çïgã-pippalãr lehayec chi÷um || 57 || ekàü vàtiviùàü kàsa-jvara-cchardir-upadrutam | pãtaü pãtaü vamati yaþ stanyaü taü madhu-sarpiùà || 58 || 2.58bv -jvara-cchardibhir arditam 2.58cv pãtaü pãtaü ca vamati 2.58dv yaþ stanyaü madhu-sarpiùà dvi-vàrtàkã-phala-rasaü pa¤ca-kolaü ca lehayet | pippalã-pa¤ca-lavaõaü kçmijit-pàribhadrakam || 59 || 2.59cv pippalã-pa¤ca-lavaõa- 2.59dv -kçmijit-pàribhadrakam 2.59dv vióaïgaü pàribhadrakam tad-val lihyàt tathà vyoùaü maùãü và roma-carmaõàm | làbhataþ ÷alyaka-÷vàvid-godharkùa-÷ikhi-janmanàm || 60 || khadiràrjuna-tàlã÷a-kuùñha-candana-je rase | sa-kùãraü sàdhitaü sarpir vamathuü viniyacchati || 61 || hanu-måla-gato vàyur danta-de÷àsthi-go-caraþ | yadà ÷i÷oþ prakupito nottiùñhanti tadà dvi-jàþ || 61+(1) || 2.61+(1)av hanu-målà÷rito vàyur 2.61+(1)bv danta-de÷àn vi÷oùayet 2.61+(1)bv danta-de÷àn vi÷odhayet råkùà÷ino vàtikasya càlayaty anilaþ siràþ | hanv-à÷rayàþ prasuptasya dantaiþ ÷abdaü karoty ataþ || 61+(2) || sa-danto jàyate yas tu dantàþ pràg yasya cottaràþ | kurvãta tasminn utpàte ÷àntiü taü ca dvi-jàtaye || 62 || 2.62dv ÷àntikaü ca dvi-jàtaye dadyàt sa-dakùiõaü bàlaü naigameùaü ca påjayet | tàlu-màüse kaphaþ kruddhaþ kurute tàlu-kaõñakam || 63 || 2.63bv sainike÷aü ca påjayet tena tàlu-prade÷asya nimna-tà mårdhni jàyate | tàlu-pàtaþ stana-dveùaþ kçcchràt pànaü ÷akçd-dravam || 64 || tçó-àsya-kaõóv-akùi-rujà grãvà-dur-dhara-tà vamiþ | tatrotkùipya yava-kùàra-kùaudràbhyàü pratisàrayet || 65 || tàlu tad-vat kaõà-÷uõñhã-go-÷akçd-rasa-saindhavaiþ | ÷çïgavera-ni÷à-bhçïgaü kalkitaü vaña-pallavaiþ || 66 || baddhvà go-÷akçtà liptam kukåle svedayet tataþ | rasena limpet tàlv-àsyaü netre ca pariùecayet || 67 || harãtakã-vacà-kuùñha-kalkaü màkùika-saüyutam | pãtvà kumàraþ stanyena mucyate tàlu-kaõñakàt || 68 || malopalepàt svedàd và gude rakta-kaphodbhavaþ | tàmro vraõo 'ntaþ kaõóå-màn jàyate bhåry-upadravaþ || 69 || ke-cit taü màtçkà-doùaü vadanty anye 'hi-påtanam | pçùñhàrur guda-kuññaü ca ke-cic ca tam a-nàmikam || 70 || 2.70av ke-cic ca tam a-nàmakam 2.70bv vadanty anye 'pi påtanam 2.70bv vadanty anye tu påtanam 2.70bc vadanty anye hi påtanam 2.70cv pçùñhàrur guda-kaõóåü ca 2.70cv pçùñhàrur guda-kiññaü ca 2.70cv pçùñhàrur guda-kuùñhaü ca tatra dhàtryàþ payaþ ÷odhyaü pitta-÷leùma-harauùadhaiþ | ÷çta-÷ãtaü ca ÷ãtàmbu-yuktam antara-pànakam || 71 || 2.71cv sita-÷ãtaü ca ÷ãtàmbu- sa-kùaudra-tàrkùya-÷ailena vraõaü tena ca lepayet | tri-phalà-badarã-plakùa-tvak-kvàtha-pariùecitam || 72 || kàsãsa-rocanà-tuttha-manohvàla-rasà¤janaiþ | lepayed amla-piùñair và cårõitair vàvacårõayet || 73 || su-÷lakùõair atha-và yaùñã-÷aïkha-sauvãrakà¤janaiþ | ÷àrivà-÷aïkhanàbhibhyàm asanasya tvacàtha-và || 74 || ràga-kaõóåtkañe kuryàd rakta-sràvaü jalaukasà | sarvaü ca pitta-vraõa-jic chasyate guda-kuññake || 75 || 2.75dv chasyate guda-kiññake pàñhà-vella-dvi-rajanã-musta-bhàrgã-punarnavaiþ | sa-bilva-try-åùaõaiþ sarpiþ vç÷cikàlã-yutaiþ ÷çtam || 76 || lihàno màtrayà rogair mucyate mçttikodbhavaiþ || 77ab || vyàdher yady asya bhaiùajyaü stanas tena pralepitaþ || 77cd || sthito muhårtaü dhauto 'nu pãtas taü taü jayed gadam || 77ef || 2.77fv pãtas tat taü jayed gadam Uttarasthàna purà guhasya rakùàrthaü nirmitàþ ÷åla-pàõinà | manuùya-vigrahàþ pa¤ca sapta strã-vigrahà grahàþ || 1 || skando vi÷àkho meùàkhyaþ ÷va-grahaþ pitç-saüj¤itaþ | ÷akuniþ påtanà ÷ãta-påtanà-dçùñi-påtanà || 2 || 3.2av skando vi÷àkho meùàsyaþ mukha-maõóitikà tad-vad revatã ÷uùka-revatã | teùàü grahãùyatàü råpaü pratataü rodanaü jvaraþ || 3 || 3.3av mukha-maõóanikà tad-vad 3.3av mukha-maõóinikà tad-vad sàmànyaü råpam uttràsa-jçmbhà-bhrå-kùepa-dãna-tàþ | phena-sràvordhva-dçùñy-oùñha-danta-daü÷a-prajàgaràþ || 4 || 3.4bv -jçmbhà-bhråtkùepa-dãna-tàþ rodanaü kåjanaü stanya-vidveùaþ svara-vaikçtam | nakhair a-kasmàt paritaþ sva-dhàtry-aïga-vilekhanam || 5 || tatraika-nayana-sràvã ÷iro vikùipate muhuþ | hataika-pakùaþ stabdhàïgaþ sa-svedo nata-kandharaþ || 6 || 3.6bv ÷iro vikùepate muhuþ 3.6bv ÷iro vikùipyate muhuþ danta-khàdã stana-dveùã trasyan roditi vi-svaram | vakra-vaktro vaman làlàü bhç÷am årdhvaü nirãkùate || 7 || 3.7bv trasan roditi vi-svaram 3.7cv vakra-vaktro vamel làlàü vasàsçg-gandhir udvigno baddha-muùñi-÷akçc chi÷uþ | calitaikàkùi-gaõóa-bhråþ saüraktobhaya-locanaþ || 8 || skandàrtas tena vaikalyaü maraõaü và bhaved dhruvam | saüj¤à-nà÷o muhuþ ke÷a-lu¤canaü kandharà-natiþ || 9 || 3.9bv maraõaü và bhaved drutam 3.9cv saüj¤à-nà÷o bhavet ke÷a- vinamya jçmbhamàõasya ÷akçn-måtra-pravartanam | phenodvamanam årdhvekùà hasta-bhrå-pàda-nartanam || 10 || stana-sva-jihvà-saüdaü÷a-saürambha-jvara-jàgaràþ | påya-÷oõita-gandha÷ ca skandàpasmàra-lakùaõam || 11 || àdhmànaü pàõi-pàdasya spandanaü phena-nirvamaþ | tçõ-muùñi-bandhàtãsàra-svara-dainya-vi-varõa-tàþ || 12 || 3.12av àdhmànaü pàõi-pàdàsya- 3.12bv -spandanaü phena-nirvamaþ 3.12bv spandanaü phena-nirgamaþ 3.12bv spandanaü hananaü bhramaþ kåjanaü stananaü chardiþ kàsa-hidhmà-prajàgaràþ | oùñha-daü÷àïga-saükoca-stambha-bastàbha-gandha-tàþ || 13 || 3.13av kåjanaü ÷vasanaü chardiþ 3.13av kåjanaü stambhanaü chardiþ 3.13av kåjanaü svananaü chardiþ årdhvaü nirãkùya hasanaü madhye vinamanaü jvaraþ | mårchaika-netra-÷opha÷ ca naigameùa-grahàkçtiþ || 14 || kampo hçùita-roma-tvaü sveda÷ cakùur-nimãlanam | bahir-àyàmanaü jihvà-daü÷o 'ntaþ-kaõñha-kåjanam || 15 || 3.15av kampo harùita-roma-tvaü dhàvanaü viñ-sa-gandha-tvaü kro÷anaü ca ÷va-vac chuni | roma-harùo muhus tràsaþ sahasà rodanaü jvaraþ || 16 || 3.16bv kro÷anaü ÷vàna-vac chuni 3.16cv roma-harùo muhuþ ÷vàsaþ kàsàtãsàra-vamathu-jçmbhà-tçñ-÷ava-gandha-tàþ | aïgeùv àkùepa-vikùepa-÷oùa-stambha-vi-varõa-tàþ || 17 || muùñi-bandhaþ sruti÷ càkùõor bàlasya syuþ pitç-grahe | srastàïga-tvam atãsàro jihvà-tàlu-gale vraõàþ || 18 || sphoñàþ sa-dàha-ruk-pàkàþ saüdhiùu syuþ punaþ punaþ | ni÷y ahni pravilãyante pàko vaktre gude 'pi và || 19 || bhayaü ÷akuni-gandha-tvaü jvara÷ ca ÷akuni-grahe | påtanàyàü vamiþ kampas tandrà ràtrau prajàgaraþ || 20 || hidhmàdhmànaü ÷akçd-bhedaþ pipàsà måtra-nigrahaþ | srasta-hçùñàïga-roma-tvaü kàka-vat påti-gandhi-tà || 21 || ÷ãta-påtanayà kampo rodanaü tiryag-ãkùaõam | tçùõàntra-kåjo 'tãsàro vasà-vad visra-gandha-tà || 22 || pàr÷vasyaikasya ÷ãta-tvam uùõa-tvam aparasya ca | andha-påtanayà chardir jvaraþ kàso 'lpa-nidra-tà || 23 || 3.23dv jvaraþ kàso 'lpa-vahni-tà varcaso bheda-vaivarõya-daurgandhyàny aïga-÷oùaõam | dçùñeþ sàdàti-ruk-kaõóå-pothakã-janma-÷åna-tàþ || 24 || 3.24cv dçùñi-prasàdo ruk-kaõóå- 3.24cv dçùñi-sàdo 'kùi-ruk-kaõóå- 3.24cv dçùñi-sàdo 'ti-ruk kaõóåþ 3.24cv dçùñi-sàdo 'ti-ruk-kaõóå- 3.24cv dçùñeþ sàdo 'kùi-ruk-kaõóå- 3.24dv pothakã-janma ÷åna-tà 3.24dv -pothakã-janma ÷åna-tà 3.24dv -pothakã-janma ÷ånya-tà hidhmodvega-stana-dveùa-vaivarõya-svara-tãkùõa-tàþ | vepathur matsya-gandha-tvam atha-và sàmla-gandha-tà || 25 || 3.25bv -vaivarõyaü svara-tãkùõa-tà 3.25cv vamathur matsya-gandha-tvam mukha-maõóitayà pàõi-pàdàsya-ramaõãya-tà | siràbhir asitàbhàbhir àcitodara-tà jvaraþ || 26 || 3.26av mukha-maõóikayà pàõi- 3.26bv -pàdasya ramaõãya-tà a-rocako 'ïga-glapanaü go-måtra-sama-gandha-tà | revatyàü ÷yàva-nãla-tvaü karõa-nàsàkùi-mardanam || 27 || 3.27cv revatyà ÷yàva-nãla-tvaü kàsa-hidhmàkùi-vikùepa-vakra-vaktra-tva-rakta-tàþ | basta-gandho jvaraþ ÷oùaþ purãùaü haritaü dravam || 28 || jàyate ÷uùka-revatyàü kramàt sarvàïga-saükùayaþ | ke÷a-÷àto 'nna-vidveùaþ svara-dainyaü vi-varõa-tà || 29 || 3.29av jàyate ÷uùka-revatyà nànà-varõa-purãùa-tvam udare granthayaþ siràþ || 29+1ab || rodanaü gçdhra-gandha-tvaü dãrgha-kàlànuvartanam | udare granthayo vçttà yasya nànà-vidhaü ÷akçt || 30 || jihvàyà nimna-tà madhye ÷yàvaü tàlu ca taü tyajet | bhu¤jàno 'nnaü bahu-vidhaü yo bàlaþ parihãyate || 31 || 3.31av jihvàyàü nimna-tà madhye tçùõà-gçhãtaþ kùàmàkùo hanti taü ÷uùka-revatã | hiüsà-raty-arcanàkàïkùà graha-grahaõa-kàraõam || 32 || tatra hiüsàtmake bàlo mahàn và sruta-nàsikaþ | kùata-jihvaþ kvaõed bàóham a-sukhã sà÷ru-locanaþ || 33 || 3.33cv kùata-jihvaþ kvaõan bàóham 3.33cv kùata-jihvaþ kvaõed gàóham 3.33cv kùata-jihvo vamed bàóham 3.33dv a-sukhã sàsra-locanaþ dur-varõo hãna-vacanaþ påti-gandhi÷ ca jàyate | kùàmo måtra-purãùaü svaü mçdnàti na jugupsate || 34 || 3.34bv påti-gandhis tu jàyate 3.34dv gçhõàti na jugupsate hastau codyamya saürabdho hanty àtmànaü tathà param | tad-vac ca ÷astra-kàùñhàdyair agniü và dãptam àvi÷et || 35 || 3.35av hastau codyamya saükruddho apsu majjet patet kåpe kuryàd anyac ca tad-vidham | tçó-dàha-mohàn påyasya cchardanaü ca pravartayet || 36 || 3.36cv tçó-dàha-mohàþ påyasya raktaü ca sarva-màrgebhyo riùñotpattiü ca taü tyajet | rahaþ-strã-rati-saülàpa-gandha-srag-bhåùaõa-priyaþ || 37 || 3.37bv riùñotpatti÷ ca taü tyajet hçùñaþ ÷ànta÷ ca duþ-sàdhyo rati-kàmena pãóitaþ | dãnaþ parimç÷an vaktraü ÷uùkauùñha-gala-tàlukaþ || 38 || 3.38cv dãnaþ parimç÷ed vaktraü ÷aïkitaü vãkùate rauti dhyàyaty àyàti dãna-tàm | annam annàbhilàùe 'pi dattaü nàti bubhukùate || 39 || gçhãtaü bali-kàmena taü vidyàt sukha-sàdhanam | hantu-kàmaü jayed dhomaiþ siddha-mantra-pravartitaiþ || 40 || 3.40av gçhãtaü maha-kàmena itarau tu yathà-kàmaü rati-baly-àdi-dànataþ | atha sàdhya-grahaü bàlaü vivikte ÷araõe sthitam || 41 || trir ahnaþ sikta-saümçùñe sadà saünihitànale | vikãrõa-bhåti-kusuma-pattra-bãjànna-sarùape || 42 || 3.42av trir ahnaü sikta-saümçùñe 3.42av trir ahnaþ sikta-saüsçùñe 3.42av trir ahni sikta-saümçùñe 3.42av trir ahni sikta-saüsçùñe 3.42cv vikãrõa-bhåri-kusuma- rakùo-ghna-taila-jvalita-pradãpa-hata-pàpmani | vyavàya-madya-pi÷ita-nivçtta-paricàrake || 43 || 3.43bv -pradãpe hata-pàpmani puràõa-sarpiùàbhyaktaü pariùiktaü sukhàmbunà | sàdhitena balà-nimba-vaijayantã-nçpadrumaiþ || 44 || pàribhadraka-kañvaïga-jambå-varuõa-kañtçõaiþ | kapotavaïkàpàmàrga-pàñalà-madhu-÷igrubhiþ || 45 || 3.45dv -pàñalã-madhu÷igrubhiþ 3.45dv -màlatã-madhu÷igrubhiþ kàkajaïghà-mahà÷vetà-kapittha-kùãri-pàdapaiþ | sa-kadamba-kara¤jai÷ ca dhåpaü snàtasya càcaret || 46 || 3.46bv -kapittha-kùãra-pàdapaiþ dvãpi-vyàghràhi-siüharkùa-carmabhir ghçta-mi÷ritaiþ | påti-da÷àïga-siddhàrtha-vacà-bhallàta-dãpyakaiþ || 47 || 3.47cv påti-da÷àïgã-siddhàrtha- sa-kuùñhaiþ sa-ghçtair dhåpaþ sarva-graha-vimokùaõaþ | sarùapà nimba-pattràõi målam a÷vakhurà vacà || 48 || 3.48av sa-kuùñhaiþ sàdhito dhåpaþ 3.48dv måtram a÷vakhurà vacà 3.48dv målam a÷vakhuraü vacà bhårja-pattraü ghçtaü dhåpaþ sarva-graha-nivàraõaþ | anantàmràsthi-tagaraü maricaü madhuro gaõaþ || 49 || 3.49bv sarva-graha-nibarhaõaþ 3.49cv anantàmràsthi-tagara- 3.49dv -maricaü madhuro gaõaþ ÷çgàlavinnà mustà ca kalkitais tair ghçtaü pacet | da÷a-måla-rasa-kùãra-yuktaü tad graha-jit param || 50 || ràsnà-dvy-aü÷umatã-vçddha-pa¤ca-måla-balà-ghanàt | kvàthe sarpiþ pacet piùñaiþ ÷àrivà-vyoùa-citrakaiþ || 51 || 3.51av ràsnà-dvy-aü÷umatã-pattra- 3.51av ràsnà-dvy-aü÷umatã-lodhra- 3.51bv -pa¤ca-måla-vacà-ghanàt pàñhà-vióaïga-madhuka-payasyà-hiïgu-dàrubhiþ | sa-granthikaiþ sendrayavaiþ ÷i÷os tat satataü hitam || 52 || 3.52dv ÷i÷os tu satataü hitam sarva-roga-graha-haraü dãpanaü bala-varõa-dam | ÷àrivà-surabhi-bràhmã-÷aïkhinã-kuùñha-sarùapaiþ || 53 || 3.53bv dãpanaü bala-vardhanam 3.53dv -÷aïkhinã-kçùõa-sarùapaiþ vacà÷vagandhà-surasa-yuktaiþ sarpir vipàcayet | tan nà÷ayed grahàn sarvàn pànenàbhya¤janena ca || 54 || 3.54av vacà÷vagandhà-surasà- go-÷çïga-carma-vàlàhi-nirmokaü vçùa-daü÷a-viñ | nimba-pattràjya-kañukà-madanaü bçhatã-dvayam || 55 || 3.55av go-÷çïga-carma-vàlàsthi- 3.55av go-÷çïga-roma-vàlàhi- kàrpàsàsthi-yava-cchàga-roma-devàhva-sarùapam | mayåra-pattra-÷rãvàsaü tuùa-ke÷aü sa-ràmañham || 56 || 3.56av kàrpàsàsthi-yava-vacà- 3.56av kàrpàsàsthi-vacà-bilva- 3.56av kàrpàsàsthi-vacà-lodhra- 3.56av mayåra-piccha-÷rãvàsa- 3.56av mayåra-piccha-÷rãvàsaü 3.56bv -lodhra-devàhva-sarùapam 3.56bv -devàhvaü yava-sarùapam 3.56cv mayåra-pattra-÷rãvàsa- 3.56dv -nara-ke÷aü sa-ràmañham mçd-bhàõóe basta-måtreõa bhàvitaü ÷lakùõa-cårõitam | dhåpanaü ca hitaü sarva-bhåteùu viùama-jvare || 57 || 3.57cv dhåpanàrthaü hitaü sarva- ghçtàni bhåta-vidyàyàü vakùyante yàni tàni ca | yu¤jyàt tathà baliü homaü snapanaü mantra-tantra-vit || 58 || påti-kara¤ja-tvak-pattraü kùãribhyo barbaràd api | tumbã-vi÷àlàraluka-÷amã-bilva-kapitthataþ || 59 || 3.59av påti-kara¤ja-tvak-pattra- 3.59av påti-kara¤jàt tvak-pattraü 3.59bv -kùãribhyo vedaràd api 3.59bv -målebhyo barbaràd api 3.59bv -målebhyo vardharàd api 3.59dv -÷amã-bilva-kapitthakam utkvàthya toyaü tad ràtrau bàlànàü snapanaü ÷ivam | anubandhàn yathà-kçcchraü grahàpàye 'py upadravàn || 60 || 3.60dv graha-vyàpady upadravàn bàlàmaya-niùedhokta-bheùajaiþ samupàcaret || 60ªab || 3.60ªbv -bhaiùajyaiþ samupàcaret Uttarasthàna lakùayej j¤àna-vij¤àna-vàk-ceùñà-bala-pauruùam | puruùe '-pauruùaü yatra tatra bhåta-grahaü vadet || 1 || bhåtasya råpa-prakçti-bhàùà-gaty-àdi-ceùñitaiþ | yasyànukàraü kurute tenàviùñaü tam àdi÷et || 2 || so 'ùñà-da÷a-vidho deva-dànavàdi-vibhedataþ | hetus tad-anuùaktau tu sadyaþ pårva-kçto 'tha-và || 3 || 4.3dv sadyaþ pårvaü kçto 'tha-và praj¤àparàdhaþ su-taràü tena kàmàdi-janmanà | lupta-dharma-vratàcàraþ påjyàn apy ativartate || 4 || 4.4dv påjyànàm ativartanaiþ taü tathà bhinna-maryàdaü pàpam àtmopaghàtinam | devàdayo 'py anughnanti grahà÷ chidra-prahàriõaþ || 5 || chidraü pàpa-kriyàrambhaþ pàko 'n-iùñasya karmaõaþ | ekasya ÷ånye 'vasthànaü ÷ma÷ànàdiùu và ni÷i || 6 || dig-vàsas-tvaü guror nindà rater a-vidhi-sevanam | a-÷ucer devatàrcàdi para-såtaka-saükaraþ || 7 || 4.7cv a-÷ucer devatàràddhiþ 4.7dv para-såtaka-saükaràt homa-mantra-balãjyànàü vi-guõaü parikarma ca | samàsàd dina-caryàdi-proktàcàra-vyatikramaþ || 8 || 4.8dv -proktànàü ca viparyayaþ gçhõanti ÷ukla-pratipat-trayo-da÷yoþ surà naram | ÷ukla-trayo-da÷ã-kçùõa-dvà-da÷yor dànavà grahàþ || 9 || 4.9dv -dvà-da÷yor dànava-grahàþ gandharvàs tu catur-da÷yàü dvà-da÷yàü coragàþ punaþ | pa¤camyàü ÷ukla-saptamy-ekà-da÷yos tu dhane÷varàþ || 10 || 4.10cv pa¤camyàü ÷ukla-saptamyàm 4.10dv ekà-da÷yàü dhane÷varàþ ÷uklàùña-pa¤camã-paurõamàsãùu brahma-ràkùasàþ | kçùõe rakùaþ-pi÷àcàdyà nava-dvà-da÷a-parvasu || 11 || 4.11av ÷uklàùña-pa¤camã-pårõa- 4.11bv -màsãùu brahma-ràkùasàþ da÷àmàvàsyayor aùña-navamyoþ pitaro 'pare | guru-vçddhàdayaþ pràyaþ kàlaü saüdhyàsu lakùayet || 12 || 4.12av dar÷àmàvàsyayor aùña- 4.12av da÷àmàvàsyayoþ ùaùñhã- phulla-padmopama-mukhaü saumya-dçùñim a-kopanam | alpa-vàk-sveda-viõ-måtraü bhojanàn-abhilàùiõam || 13 || 4.13cv sv-alpa-vàk-sveda-viõ-måtraü deva-dvi-jàti-paramaü ÷uciü saüskçta-vàdinam | mãlayantaü ciràn netre surabhiü vara-dàyinam || 14 || ÷ukla-màlyàmbara-saric-chailocca-bhavana-priyam | a-nidram a-pradhçùyaü ca vidyàd deva-va÷ã-kçtam || 15 || 4.15av ÷ukla-màlyàmbara-dharaü 4.15bv ÷ailocca-bhavana-priyam jihma-dçùñiü dur-àtmànaü guru-deva-dvi-ja-dviùam | nir-bhayaü màninaü ÷åraü krodhanaü vyavasàyinam || 16 || 4.16cv nir-bhayaü màninaü kråraü rudraþ skando vi÷àkho 'ham indro 'ham iti vàdinam | surà-màüsa-ruciü vidyàd daitya-graha-gçhãtakam || 17 || 4.17av rudraþ skandaþ pi÷àco 'ham 4.17cv madya-màüsa-ruciü vidyàd 4.17dv daitya-graha-va÷ã-kçtam sv-àcàraü surabhiü hçùñaü gãta-nartana-kàriõam | snànodyàna-ruciü rakta-vastra-màlyànulepanam || 18 || 4.18av sv-àcàra-surabhi-÷iùña- 4.18av sve-caraü surabhiü hçùñaü 4.18bv -gãta-nartana-kàriõam 4.18cv snànodyàna-rataü rakta- ÷çïgàra-lãlàbhirataü gandharvàdhyuùitaü vadet | raktàkùaü krodhanaü stabdha-dçùñiü vakra-gatiü calam || 19 || 4.19av ÷çïgàra-màlyàbhirataü 4.19av ÷çïgàra-lãlàbhihitaü ÷vasantam a-ni÷aü jihvà-lolinaü sçkkiõã-liham | priya-dugdha-guóa-snànam adho-vadana-÷àyinam || 20 || uragàdhiùñhitaü vidyàt trasyantaü càtapa-trataþ | vipluta-trasta-raktàkùaü ÷ubha-gandhaü su-tejasam || 21 || priya-nçtya-kathà-gãta-snàna-màlyànulepanam | matsya-màüsa-ruciü hçùñaü tuùñaü balinam a-vyatham || 22 || 4.22av priya-narta-kathà-gãta- 4.22cv matsya-màüsa-ruciü hçùña- 4.22dv -tuùñaü balinam a-vyatham 4.22dv tuùñaü balinam a-vyayam calitàgra-karaü kasmai kiü dadàmãti vàdinam | rahasya-bhàùiõaü vaidya-dvi-jàti-paribhàvinam || 23 || 4.23dv -dvi-jàti-parivàdinam alpa-roùaü druta-gatiü vidyàd yakùa-gçhãtakam | hàsya-nçtya-priyaü raudra-ceùñaü chidra-prahàriõam || 24 || 4.24av alpa-roùaü hçta-gatiü 4.24cv hàsya-nçtta-priyaü raudra- 4.24cv hàsya-nçtya-karaü raudra- àkro÷inaü ÷ãghra-gatiü deva-dvi-ja-bhiùag-dviùam | àtmànaü kàùñha-÷astràdyair ghnantaü bhoþ-÷abda-vàdinam || 25 || 4.25dv ghnantaü go-÷abda-vàdinam ÷àstra-veda-pañhaü vidyàd gçhãtaü brahma-ràkùasaiþ | sa-krodha-dçùñiü bhrå-kuñãm udvahantaü sa-saübhramaü || 26 || 4.26bv gçhãtaü brahma-ràkùasà praharantaü pradhàvantaü ÷abdantaü bhairavànanam | annàd vinàpi balinaü naùña-nidraü ni÷à-caram || 27 || 4.27bv rudantaü bhairavànanam nir-lajjam a-÷uciü ÷åraü kråraü paruùa-bhàùiõam | roùaõaü rakta-màlya-strã-rakta-madyàmiùa-priyam || 28 || 4.28dv -megha-madyàmiùa-priyam dçùñvà ca raktaü màüsaü vàlihànaü da÷ana-cchadau | hasantam anna-kàle ca ràkùasàdhiùñhitaü vadet || 29 || 4.29av dçùñvà ca rakta-màüsàni 4.29bv lihànaü da÷ana-cchadau a-svastha-cittaü naika-tra tiùñhantaü paridhàvinam | ucchiùña-nçtya-gandharva-hàsa-madyàmiùa-priyam || 30 || nirbhartsanàd dãna-mukhaü rudantam a-nimittataþ | nakhair likhantam àtmànaü råkùa-dhvasta-vapuþ-svaram || 31 || àvedayantam duþkhàdi saübaddhà-baddha-bhàùiõam | naùña-smçtiü ÷ånya-ratiü lolaü nagnaü malãmasam || 32 || 4.32av àvedayantam duþkhàni rathyà-caila-parãdhànaü tçõa-màlà-vibhåùaõam | àrohantaü ca kàùñhà÷vaü tathà saükara-kåñakam || 33 || 4.33cv àrohantaü ca kàùñhà÷ma- 4.33dv -rà÷iü saükara-kåñakam 4.33dv tathà saükàra-kåñakam bahv-à÷inaü pi÷àcena vijànãyàd adhiùñhitam | pretàkçti-kriyà-gandhaü bhãtam àhàra-vidviùam || 34 || 4.34dv bhãrum àhàra-vidviùam tçõa-cchidaü ca pretena gçhãtaü naram àdi÷et | bahu-pralàpaü kçùõàsyaü pravilambita-yàyinam || 35 || ÷åna-pralamba-vçùaõaü kåùmàõóàdhiùñhitaü vadet | gçhãtvà kàùñha-loùñàdi bhramantaü cãra-vàsasam || 36 || 4.36cv gçhãtvà kàùñha-lohàdi nagnaü dhàvantam uttrasta-dçùñiü tçõa-vibhåùaõam | ÷ma÷àna-÷ånyàyatana-rathyaika-druma-sevinam || 37 || tilànna-madya-màüseùu satataü sakta-locanaü | niùàdàdhiùñhitaü vidyàd vadantaü paruùàõi ca || 38 || 4.38bv saüsaktaü rakta-locanam 4.38bv satataü rakta-locanam 4.38bv sa-raktaü rakta-locanam 4.38cv karkoñàdhiùñhitaü vindyàd yàcantam udakaü cànnaü trasta-lohita-locanam | ugra-vàkyaü ca jànãyàn naram aukiraõàrditam || 39 || 4.39av dhàvantam udakaü nànnaü 4.39av yàcantam udakaü nànnaü 4.39av yàcantam udakànnaü ca 4.39bv rakta-vitrasta-locanam 4.39dv naram autkiraõàrditam 4.39dv naraü maukiraõàrditam 4.39dv naram uttaruõàrditam gandha-màlya-ratiü satya-vàdinaü parivepinam | bahu-nidraü ca jànãyàd vetàlena va÷ã-kçtam || 40 || 4.40av gandha-màlya-rataü satya- 4.40av gandha-màlya-ruciü satya- 4.40bv -vàdinaü parivedinam 4.40bv -vàdinaü paridevinam 4.40dv vaitàlena va÷ã-kçtam a-prasanna-dç÷aü dãna-vadanaü ÷uùka-tàlukam | calan-nayana-pakùmàõaü nidràluü manda-pàvakam || 41 || apasavya-parãdhànaü tila-màüsa-guóa-priyam | skhalad-vàcaü ca jànãyàt pitç-graha-va÷ã-kçtam || 42 || 4.42cv skhalad-vàcaü vijànãyàt guru-vçddharùi-siddhàbhi÷àpa-cintànuråpataþ | vyàhàràhàra-ceùñàbhir yathà-svaü tad-grahaü vadet || 43 || 4.43av guru-vçddharùi-siddhànàü 4.43bv ÷àpa-cintànuråpataþ 4.43bv ü÷àpa-cittànuråpataþ 4.43bv ÷àpa-cittànuråpataþ 4.43cv vihàràhàra-ceùñàbhir 4.43dv yathà-svaü taü grahaü vadet kumàra-vçndànugataü nagnam uddhata-mårdha-jam | a-svastha-manasaü dairghya-kàlikaü sa-grahaü tyajet || 44 || Uttarasthàna bhåtaü jayed a-hiüsecchaü japa-homa-bali-vrataiþ | tapaþ-÷ãla-samàdhàna-dàna-j¤àna-dayàdibhiþ || 1 || 5.1av bhåtaü jayed a-hiüsotthaü 5.1cv tapaþ-÷ãla-samàdhyàna- hiïgu-vyoùàla-nepàlã-la÷unàrka-jañà-jañàþ | ajalomã sa-golomã bhåtake÷ã vacà latà || 2 || 5.2bv -la÷unàrka-jañàmayàþ 5.2dv bhåtake÷ã-vacà-latàþ 5.2dv bhåtake÷ã vacà balà kukkuñã sarpagandhàkhyà tilàþ kàõa-vikàõike | vajraproktà vayaþsthà ca ÷çïgã mohanavally api || 3 || 5.3bv tilàþ kàla-vikàõike 5.3bv tilàþ kàõa-viùàõike 5.3bv tathà kàõa-vikàõike 5.3cv vajraproktà vayaþsthà và sroto-jà¤jana-rakùoghnaü rakùo-ghnaü cànyad auùadham | kharà÷va-÷vàvid-uùñrarkùa-godhà-nakula-÷alyakàt || 4 || 5.4dv -godhà-nakula-matsyakàt dvãpi-màrjàra-go-siüha-vyàghra-sàmudra-sat-tvataþ | carma-pitta-dvi-ja-nakhà varge 'smin sàdhayed ghçtam || 5 || puràõam atha-và tailaü navaü tat pàna-nasyayoþ | abhyaïge ca prayoktavyam eùàü cårõaü ca dhåpane || 6 || ebhi÷ ca guñikàü yu¤jyàd a¤jane sàvapãóane | pralepe kalkam eteùàü kvàthaü ca pariùecane || 7 || 5.7bv a¤jane sàvapãóake prayogo 'yaü grahonmàdàn sàpasmàrठchamaü nayet | gajàhvà-pippalã-måla-vyoùàmalaka-sarùapàn || 8 || godhà-nakula-màrjàra-jhaùa-pitta-prapeùitàn | nàvanàbhyaïga-sekeùu vidadhãta grahàpahàn || 9 || 5.9bv -÷a÷a-pitta-prapeùitàn 5.9bv -çkùa-pitta-prapeùitàn siddhàrthaka-vacà-hiïgu-priyaïgu-rajanã-dvayam | ma¤jiùñhà ÷veta-kañabhã varà ÷vetàdrikarõikà || 10 || 5.10cv ma¤jiùñhà-÷veta-kañabhã- 5.10dv -varà-÷vetàdrikarõikàþ nimbasya pattraü bãjaü tu naktamàla-÷irãùayoþ | suràhvaü try-åùaõaü sarpir go-måtre tai÷ catur-guõe || 11 || 5.11dv go-måtre ca catur-guõe siddhaü siddhàrthakaü nàma pàne nasye ca yojitam | grahàn sarvàn nihanty à÷u vi÷eùàd àsuràn grahàn || 12 || kçtyà-lakùmã-viùonmàda-jvaràpasmàra-pàpma ca | ebhir evauùadhair basta-vàriõà kalpito '-gadaþ || 13 || 5.13bv -jvaràpasmàra-pàpma-nut pàna-nasyà¤janàlepa-snànodgharùaõa-yojitaþ | guõaiþ pårva-vad uddiùño ràja-dvàre ca siddhi-kçt || 14 || 5.14cv sa guõaiþ pårva-vad diùño siddhàrthaka-vyoùa-vacà÷vagandhà ni÷à-dvayaü hiïgu-palàõóu-kandaþ | bãjaü kara¤jàt kusumaü ÷irãùàt phalaü ca valkaü ca kapittha-vçkùàt || 15 || 5.15bv ni÷à-dvayaü hiïgu-palàõóu-kandam 5.15dv phalaü ca kalka÷ ca kapittha-vçkùàt 5.15dv phalaü ca puùpaü ca kapittha-vçkùàt 5.15dv phalaü ca valka÷ ca kapittha-vçkùàt sa-màõimanthaü sa-nataü sa-kuùñhaü ÷yoõàka-målaü kiõihã sità ca | bastasya måtreõa su-bhàvitaü tat pittena gavyena guóàn vidadhyàt || 16 || duùña-vraõonmàda-tamo-ni÷àndhàn udbandhakàn vàri-nimagna-dehàn | digdhàhatàn darpita-sarpa-daùñàüs te sàdhayanty a¤jana-nasya-lepaiþ || 17 || 5.17av duùña-vraõonmàda-tamo-ni÷àndhyam 5.17bv udbaddhakàn vàri-nimagna-dehàn 5.17dv tàn sàdhayanty a¤jana-nasya-lepaiþ 5.17dv te sàdhayanty a¤jana-pàna-lepaiþ kàrpàsàsthi-mayåra-pattra-bçhatã-nirmàlya-piõóãtaka- || 18a || 5.18av kàrpàsàsthi-mayåra-piccha-bçhatã-nirmàlya-piõóãtaka- -tvaï-màüsã-vçùa-daü÷a-viñ-tuùa-vacà-ke÷àhi-nirmokakaiþ || 18b || 5.18bv -tvag-vàü÷ã-vçùa-daü÷a-viñ-tuùa-vacà-ke÷àhi-nirmocanaiþ 5.18bv -tvag-vàü÷ã-vçùa-daü÷a-viõ-nakha-vacà-ke÷àhi-nirmocanaiþ 5.18bv -tvaï-màüsã-vçùa-daü÷a-viñ-tuùa-vacà-ke÷àhi-nirmocanaiþ nàgendra-dvi-ja-÷çïga-hiïgu-maricais tulyaiþ kçtaü dhåpanaü || 18c || skandonmàda-pi÷àca-ràkùasa-suràve÷a-jvara-ghnaü param || 18d || 5.18dv skandonmàda-pi÷àca-ràkùasa-suràve÷a-graha-ghnaü param tri-kañuka-dala-kuïkuma-granthika-kùàra-siühã-ni÷à-dàru-siddhàrtha-yugmàmbu-÷akràhv ayaiþ || 19a || sita-la÷una-phala-trayo÷ãra-tiktà-vacà-tuttha-yaùñã-balà-lohitailà-÷ilà-padmakaiþ || 19b || dadhi-tagara-madhåka-sàra-priyàhvà-viùàkhyà-viùà-tàrkùya-÷ailaiþ sa-cavyàmayaiþ kalkitaiþ || 19c || ghçtam a-navam a-÷eùa-måtràü÷a-siddhaü mataü bhåta-ràvàhvayaü pànatas tad graha-ghnaü param || 19d || nata-madhuka-kara¤ja-làkùà-pañolã-samaïgà-vacà-pàñalã-hiïgu-siddhàrtha-siühã-ni÷à-yug -latà-rohiõã- || 20a || 5.20av nata-madhuka-kara¤ja-làkùà-pañolã-samaïgà-vacà-pàñalà-hiïgu-siddhàrtha-siühã-ni÷à-yug -latà-rohiõã- -badara-kañu-phala-trikà-kàõóa-dàru-kçmighnàjagandhàmaràïkolla-ko÷àtakã-÷igru-nimbà mbu dendràhvayaiþ || 20b || 5.20bv -badara-kañu-phala-trikà-kàõóa-dàru-kçmighnàjagandhà-suràïkolla-ko÷àtakã-÷igru-nimbà mbudendràhvayaiþ 5.20bv -madana-kañu-phala-trikà-kàõóa-dàru-kçmighnàjagandhàmaràïkolla-ko÷àtakã-÷igru-nimbà mbudendràhvayaiþ 5.20bv madana-kañu-phala-trikà-kàõóa-dàru-kçmighnàjagandhà-suràïkolla-ko÷àtakã-÷igru-nimbà mbudendràhvayaiþ 5.20bv -madana-kañu-phala-trikà-kàõóa-dàru-kçmighnàjagandhàmçtà-kola-ko÷àtakã-÷igru-nimbà mbudendràhvayaiþ gada-÷ukataru-puùpa-bãjogra-yaùñy-adrikarõã-nikumbhàgni-bilvaiþ samaiþ kalkitair måtra-vargeõa siddhaü ghçtaü || 20c || vidhi-vinihitam à÷u sarvaiþ kramair yojitaü hanti sarva-grahonmàda-kuùñha-jvaràüs tan mahà-bhåta- ràvaü smçtam || 20d || 5.20dv vidhi-van nihitam à÷u sarvaiþ kramair yojitaü hanti sarva-grahonmàda-kuùñha-jvaràüs tan mahà-bhåta- ràvaü smçtam 5.20dv cira-vinihitam à÷u sarvaiþ kramair yojitaü hanti sarva-grahonmàda-kuùñha-jvaràüs tan mahà-bhåta-ràvaü smçtam grahà gçhõanti ye yeùu teùàü teùu vi÷eùataþ | dineùu bali-homàdãn prayu¤jãta cikitsakaþ || 21 || snàna-vastra-vasà-màüsa-madya-kùãra-guóàdi ca | rocate yad yadà yebhyas tat teùàm àharet tadà || 22 || 5.22av snànaü vastraü vasà màüsaü 5.22bv madyaü kùãra-guóàni và ratnàni gandha-màlyàni bãjàni madhu-sarpiùã | bhakùyà÷ ca sarve sarveùàü sàmànyo vidhir ity ayam || 23 || 5.23av raktàni gandha-màlyàni 5.23cv bhakùà÷ ca sarve sarveùàü surarùi-guru-vçddhebhyaþ siddhebhya÷ ca suràlaye | di÷y uttarasyàü tatràpi devàyopahared balim || 24 || pa÷cimàyàü yathà-kàlaü daitya-bhåtàya catvare | gandharvàya gavàü màrge sa-vastràbharaõaü balim || 25 || pitç-nàga-grahe nadyàü nàgebhyaþ pårva-dakùiõe | yakùàya yakùàyatane saritor và samàgame || 26 || 5.26av pitç-nàma-grahe nadyàü catuù-pathe ràkùasàya bhãmeùu gahaneùu ca | rakùasàü dakùiõasyàü tu pårvasyàü brahma-rakùasàm || 27 || 5.27bv bhãmeùu gahaneùu và ÷ånyàlaye pi÷àcàya pa÷cimàü di÷am àsthite | ÷uci-÷uklàni màlyàni gandhàþ kùaireyam odanam || 28 || 5.28bv pa÷cimàü di÷am à÷rite 5.28bv pa÷cimàyàü di÷i sthite dadhi cchattraü ca dhavalaü devànàü balir iùyate | hiïgu-sarùapa-ùaógranthà-vyoùair ardha-palonmitaiþ || 29 || catur-guõe gavàü måtre ghçta-prasthaü vipàcayet | tat-pàna-nàvanàbhyaïgair deva-graha-vimokùaõam || 30 || nasyà¤janaü vacà-hiïgu-la÷unaü basta-vàriõà | daitye balir bahu-phalaþ so÷ãra-kamalotpalaþ || 31 || 5.31av nasyà¤jane vacà-hiïgu- nàgànàü sumano-làja-guóàpåpa-guóaudanaiþ | paramànna-madhu-kùãra-kçùõa-mçn-nàgakesaraiþ || 32 || vacà-padma-puro÷ãra-raktotpala-dalair baliþ | ÷vetapattraü ca lodhraü ca tagaraü nàga-sarùapàþ || 33 || 5.33av vacà-pàñhà-puro÷ãra- ÷ãtena vàriõà piùñaü nàvanà¤janayor hitam | yakùàõàü kùãra-dadhy-àjya-mi÷rakaudana-guggulu || 34 || devadàråtpalaü padmaü u÷ãraü vastra-kà¤canam | hiraõyaü ca balir yojyo måtràjya-kùãram ekataþ || 35 || 5.35bv u÷ãraü vastra-candanam 5.35bv u÷ãraü vastra-kambalam siddhaü samonmitaü pàna-nàvanàbhya¤jane hitam | harãtakã haridre dve la÷uno maricaü vacà || 36 || 5.36av siddhaü palonmitaü pàna- nimba-pattraü ca bastàmbu-kalkitaü nàvanà¤janam | brahma-rakùo-baliþ siddhaü yavànàü pårõam àóhakam || 37 || 5.37dv yavànàü cårõam àóhakam toyasya kumbhaþ palalaü chattraü vastram vilepanam | gàyatrã-viü÷ati-pala-kvàthe 'rdha-palikaiþ pacet || 38 || 5.38av toya-kumbhaü ca palalaü try-åùaõa-tri-phalà-hiïgu-ùaógranthà-mi÷i-sarùapaiþ | sa-nimba-pattra-la÷unaiþ kuóavàn sapta sarpiùaþ || 39 || go-måtre tri-guõe pàna-nasyàbhyaïgeùu tad dhitam | rakùasàü palalaü ÷uklaü kusumaü mi÷rakaudanam || 40 || 5.40av go-måtre tri-guõe siddhaü 5.40bv pànàbhyaïgeùu tad dhitam 5.40dv kusumaü mi÷rakaudanaþ baliþ pakvàma-màüsàni niùpàvà rudhirokùitàþ | naktamàla-÷irãùa-tvaï-måla-puùpa-phalàni ca || 41 || 5.41dv -målaü puùpaü phalàni ca 5.41dv -måle puùpaü phalàni ca tad-vac ca kçùõa-pàñalyà bilva-målaü kañu-trikam | hiïgv-indrayava-siddhàrtha-la÷unàmalakã-phalam || 42 || nàvanà¤janayor yojyo basta-måtra-yuto '-gadaþ | ebhir eva ghçtaü siddhaü gavàü måtre catur-guõe || 43 || 5.43bv basta-måtra-hçto '-gadaþ 5.43bv basta-måtra-druto '-gadaþ rakùo-grahàn vàrayate pànàbhya¤jana-nàvanaiþ | pi÷àcànàü baliþ sãdhuþ piõyàkaþ palalaü dadhi || 44 || målakaü lavaõaü sarpiþ sa-bhåtaudana-yàvakam | haridrà-dvaya-ma¤jiùñhà-mi÷i-saindhava-nàgaram || 45 || 5.45bv prabhåtaudana-yàvakam 5.45bv pràg-bhåtaudana-yàvakam 5.45dv -mi÷i-saindhava-nàgaraiþ hiïgu-priyaïgu-tri-kañu-la÷una-tri-phalà vacà | pàñalã-÷veta-kañabhã-÷irãùa-kusumair ghçtam || 46 || 5.46bv -la÷una-tri-phalà-vacàþ 5.46cv pañolã-÷veta-kañabhã- 5.46cv pàñalà-÷veta-kañabhã- go-måtra-pàdikaü siddhaü pànàbhya¤janayor hitam | bastàmbu-piùñais tair eva yojyam a¤jana-nàvanam || 47 || devarùi-pitç-gandharve tãkùõaü nasyàdi varjayet | sarpiþ-pànàdi mçdv asmin bhaiùajyam avacàrayet || 48 || çte pi÷àcàt sarveùu pratikålaü ca nàcaret | sa-vaidyam àturaü ghnanti kruddhàs te hi mahaujasaþ || 49 || ã÷varaü dvà-da÷a-bhujaü nàtham àryàvalokitam | sarva-vyàdhi-cikitsàü ca japan sarva-grahàn jayet || 50 || 5.50cv sarva-vyàdhi-cikitsantaü 5.50cv sarva-vyàdhi-cikitsaü ca 5.50cv sarva-vyàdhi-cikitsitaü tathonmàdàn apasmàràn anyaü và citta-viplavam | mahà-vidyàü ca màyårãü ÷uciü taü ÷ràvayet sadà || 51 || 5.51bv anyàn và citta-vibhramàn 5.51dv ÷ucis taü ÷ràvayet sadà bhåte÷aü påjayet sthàõuü pramathàkhyàü÷ ca tad-gaõàn | japan siddhàü÷ ca tan-mantràn grahàn sarvàn apohati || 52 || yac càn-antarayoþ ki¤-cid vakùyate 'dhyàyayor hitam | yac coktam iha tat sarvaü prayu¤jãta paras-param || 53 || 5.53cv yathoktam iha tat sarvaü Uttarasthàna unmàdàþ ùañ pçthag-doùa-nicayàdhi-viùodbhavàþ | unmàdo nàma manaso doùair unmàrga-gair madaþ || 1 || ÷àrãra-mànasair duùñair a-hitàd anna-pànataþ | vikçtà-sàtmya-sa-malàd viùamàd upayogataþ || 2 || 6.2av ÷àrãra-mànasair doùair 6.2cv vikçtà-sàtmya-sa-mala- 6.2dv -viùamàd upayogataþ viùaõõasyàlpa-sat-tvasya vyàdhi-vega-samudgamàt | kùãõasya ceùñà-vaiùamyàt påjya-påjà-vyatikramàt || 3 || 6.3bv vyàdhi-vega-samudbhavàt 6.3bv vyàdhi-vega-samudbhramàt àdhibhir citta-vibhraü÷àd viùeõopaviùeõa ca | ebhir hi hãna-sat-tvasya hçdi doùàþ pradåùitàþ || 4 || 6.4bv viùeõopaviùeõa và 6.4cv ebhir vihãna-sat-tvasya dhiyo vidhàya kàluùyaü hçtvà màrgàn mano-vahàn | unmàdaü kurvate tena dhã-vij¤àna-smçti-bhramàt || 5 || deho duþkha-sukha-bhraùño bhraùña-sàrathi-vad rathaþ | bhramaty a-cintitàrambhas tatra vàtàt kç÷àïga-tà || 6 || 6.6av dehã duþkha-sukha-bhraùño a-sthàne rodanàkro÷a-hasita-smita-nartanam | gãta-vàditra-vàg-aïga-vikùepàsphoñanàni ca || 7 || a-sàmnà veõu-vãõàdi-÷abdànukaraõaü muhuþ | àsyàt phenàgamo 'jasram añanaü bahu-bhàùi-tà || 8 || 6.8av abhãkùõaü veõu-vãõàdi- 6.8av àsyena veõu-vãõàdi- 6.8bv -÷abdàdi-karaõaü muhuþ 6.8dv añanaü bahu-bhàùitam alaïkàro 'n-alaïkàrair a-yànair gamanodyamaþ | gçddhir abhyavahàryeùu tal-làbhe càvamàna-tà || 9 || 6.9dv tal-làbhe vàvamàna-tà 6.9dv tal-làbheùv avamàna-tà utpiõóitàruõàkùi-tvaü jãrõe cànne gadodbhavaþ | pittàt saütarjanaü krodho muùñi-loùñàdy-abhidravaþ || 10 || 6.10av utpãóitàruõàkùi-tvaü ÷ãta-cchàyodakàkàïkùà nagna-tvaü pãta-varõa-tà | a-satya-jvalana-jvàlà-tàrakà-dãpa-dar÷anam || 11 || 6.11bv netra-tvak-pãta-varõa-tà 6.11cv a-sati jvalane jvàlà- 6.11cv a-satya-jvalanolkàdi- kaphàd a-rocaka÷ chardir alpehàhàra-vàkya-tà | strã-kàma-tà rahaþ-prãtir làlà-siïghàõaka-srutiþ || 12 || baibhatsyaü ÷auca-vidveùo nidrà ÷vayathur ànane | unmàdo bala-vàn ràtrau bhukta-màtre ca jàyate || 13 || sarvàyatana-saüsthàna-saünipàte tad-àtmakam | unmàdaü dàruõaü vidyàt taü bhiùak parivarjayet || 14 || 6.14bv -saünipàtàt tad-àtmakam dhana-kàntàdi-nà÷ena duþ-sahenàbhiùaïga-vàn | pàõóur dãno muhur muhyan hàheti paridevate || 15 || rodity a-kasmàn mriyate tad-guõàn bahu manyate | ÷oka-kliùña-manà dhyàya¤ jàgaråko viceùñate || 16 || 6.16av rodity a-kasmàt smayate viùeõa ÷yàva-vadano naùña-cchàyà-balendriyaþ | vegàntare 'pi saübhrànto raktàkùas taü vivarjayet || 17 || 6.17bv naùña-cchàyo '-balendriyaþ athànila-ja unmàde sneha-pànaü prayojayet | pårvam àvçta-màrge tu sa-snehaü mçdu ÷odhanam || 18 || kapha-pitta-bhave 'py àdau vamanaü sa-virecanam | snigdha-svinnasya vastiü ca ÷irasaþ sa-virecanam || 19 || 6.19av kapha-pittodbhave 'py àdau 6.19cv snigdha-svinnasya vastãü÷ ca 6.19dv ÷irasa÷ ca virecanam tathàsya ÷uddha-dehasya prasàdaü labhate manaþ | ittham apy anuvçttau tu tãkùõaü nàvanam a¤janam || 20 || 6.20av tathaiva ÷uddha-dehasya harùaõà÷vàsanottràsa-bhaya-tàóana-tarjanam | abhyaïgodvartanàlepa-dhåpàn pànaü ca sarpiùaþ || 21 || 6.21dv -dhåmàn pànaü ca sarpiùaþ yu¤jyàt tàni hi ÷uddhasya nayanti prakçtiü manaþ | hiïgu-sauvarcala-vyoùair dvi-palàü÷air ghçtàóhakam || 22 || siddhaü sa-måtram unmàda-bhåtàpasmàra-nut param | dvau prasthau sva-rasàd bràhmyà ghçta-prasthaü ca sàdhitam || 23 || vyoùa-÷yàmà-trivçd-dantã-÷aïkhapuùpã-nçpadrumaiþ | sa-saptalà-kçmiharaiþ kalkitair akùa-saümitaiþ || 24 || 6.24av vyoùa-÷yàmà-trivçd-bimbã- 6.24cv sàtalà-kçmijit-kalkaiþ 6.24dv sarvais tair akùa-saümitaiþ pala-vçddhyà prayu¤jãta paraü màtrà catuþ-palam | unmàda-kuùñhàpasmàra-haraü vandhyà-suta-pradam || 25 || vàk-svara-smçti-medhà-kçd dhanyaü bràhmã-ghçtaü smçtam | varà-vi÷àlà-bhadrailà-devadàrv-elavàlukaiþ || 26 || 6.26cv varà-vi÷àlàkautpalà- 6.26cv varà-vi÷àlà-pattrailà- dvi-÷àrivà-dvi-rajanã-dvi-sthirà-phalinã-nataiþ | bçhatã-kuùñha-ma¤jiùñhà-nàgakesara-dàóimaiþ || 27 || vella-tàlã÷a-pattrailà-màlatã-mukulotpalaiþ | sa-dantã-padmaka-himaiþ karùàü÷aiþ sarpiùaþ pacet || 28 || 6.28bv -màlatã-kumudotpalaiþ 6.28cv rudantã-padmaka-himaiþ prasthaü bhåta-grahonmàda-kàsàpasmàra-pàpmasu | pàõóu-kaõóå-viùe ÷oùe mohe mehe gare jvare || 29 || 6.29bv -kàsàpasmàra-pàpma-jit 6.29cv pàõóu-kaõóå-viùe ÷ophe a-retasy a-prajasi và daivopahata-cetasi | a-medhasi skhalad-vàci smçti-kàme 'lpa-pàvake || 30 || 6.30av a-retasy alpa-rajasi balyaü maïgalyam àyuùyaü kànti-saubhàgya-puùñi-dam | kalyàõakam idaü sarpiþ ÷reùñhaü puü-savaneùu ca || 31 || ebhyo dvi-÷àrivàdãni jale paktvaika-viü÷atim | rase tasmin pacet sarpir gçùñi-kùãra-catur-guõam || 32 || 6.32dv gçùñi-kùãre catur-guõe 6.32dv gçùñi-kùãraü catur-guõam vãrà-dvi-medà-kàkolã-kapikacchå-viùàõibhiþ | ÷årpaparõã-yutair etan mahà-kalyàõakaü param || 33 || 6.33av vãrarddhi-medà-kàkolã- 6.33dv mahà-kalyàõakaü smçtam bçühaõaü saünipàta-ghnaü pårvasmàd adhikaü guõaiþ | jañilà påtanà ke÷ã càrañã markañã vacà || 34 || tràyamàõà jayà vãrà corakaþ kañu-rohiõã | vayaþsthà ÷åkarã chattrà sàticchattrà palaïkaùà || 35 || 6.35dv aticchattrà palaïkaùà mahàpuruùadantà ca kàyasthà nàkulã-dvayam | kañambharà vç÷cikàlã ÷àliparõã ca tair ghçtam || 36 || 6.36cv kañambharà-vç÷cikàlã- 6.36dv -sthirà÷ càhçtya tair ghçtam siddhaü càturthikonmàda-grahàpasmàra-nà÷anam | mahà-pai÷àcakaü nàma ghçtam etad yathàmçtam || 37 || 6.37av siddhaü caturthakonmàda- 6.37av siddhaü càturthakonmàda- buddhi-medhà-smçti-karaü bàlànàü càïga-vardhanam | bràhmãm aindrãü vióaïgàni vyoùaü hiïgu jañàü muràm || 38 || 6.38av smçti-buddhi-karaü caiva 6.38bv bàlànàm aïga-vardhanam ràsnàü viùaghnàü la÷unaü vi÷alyàü surasàü vacàm | jyotiùmatãü nàgavinnàm anantàü sa-harãtakãm || 39 || 6.39av ràsnàü viùaghnãü la÷unaü kàïkùãü ca hasti-måtreõa piùñvà chàyà-vi÷oùãtà | vartir nasyà¤janàlepa-dhåpair unmàda-sådanã || 40 || 6.40av kàcchãü ca hasti-måtreõa 6.40av sauràùñrãü basta-måtreõa 6.40dv -dhåpair unmàda-nà÷inã avapãóà÷ ca vividhàþ sarùapàþ sneha-saüyutàþ | kañu-tailena càbhyaïgo dhmàpayec càsya tad rajaþ || 41 || sa-hiïgus tãkùõa-dhåma÷ ca såtra-sthànodito hitaþ | ÷çgàla-÷alyakolåka-jalaukà-vçùa-basta-jaiþ || 42 || 6.42av sa-hiïgu tãkùõa-dhåma÷ ca 6.42dv -jalåkà-vçùa-basta-jaiþ 6.42dv -jalaukà-vçka-basta-jaiþ måtra-pitta-÷akçd-roma-nakha-carmabhir àcaret | dhåpa-dhåmà¤janàbhyaïga-pradeha-pariùecanam || 43 || dhåpayet satataü cainaü ÷va-go-matsyaiþ su-påtibhiþ | vàta-÷leùmàtmake pràyaþ paittike tu pra÷asyate || 44 || tiktakaü jãvanãyaü ca sarpiþ sneha÷ ca mi÷rakaþ | ÷ãtàni cànna-pànàni madhuràõi laghåni ca || 45 || vidhyet siràü yathoktàü và tçptaü medyàmiùasya và | nivàte ÷àyayed evaü mucyate mati-vibhramàt || 46 || 6.46av vidhyet siràü yathoktàü ca prakùipyà-salile kåpe ÷oùayed và bubhukùayà | à÷vàsayet suhçt taü và vàkyair dharmàrtha-saühitaiþ || 47 || 6.47cv à÷vàsayet suhçdbhis taü bråyàd iùña-vinà÷aü và dar÷ayed adbhutàni và | baddhaü sarùapa-tailàktaü nyased vottànam àtape || 48 || 6.48av bråyàd iùñasya nà÷aü và 6.48dv nyastaü cottànam àtape kapikacchvàtha-và taptair loha-taila-jalaiþ spç÷et | ka÷àbhis tàóayitvà và baddhaü ÷vabhre viniþkùipet || 49 || 6.49dv baddhvà ÷vabhre viniþkùipet atha-và vãta-÷astrà÷ma-jane saütamase gçhe | sarpeõoddhçta-daüùñreõa dàntaiþ siühair gajai÷ ca tam || 50 || tràsayec chastra-hastair và kiràtàràti-taskaraiþ || 50+(1)ab || 6.50+(1)bv taskaraiþ ÷atrubhis tathà atha-và ràja-puruùà bahir nãtvà su-saüyatam | bhàpayeyur vadhenainaü tarjayanto nçpàj¤ayà || 51 || deha-duþkha-bhayebhyo hi paraü pràõa-bhayaü matam | tena yàti ÷amaü tasya sarvato viplutaü manaþ || 52 || 6.52dv sarvato 'pasçtaü manaþ siddhà kriyà prayojyeyaü de÷a-kàlàdy-apekùayà | iùña-dravya-vinà÷àt tu mano yasyopahanyate || 53 || 6.53av siddhàþ kriyà prayoktavyà tasya tat-sadç÷a-pràpti-sàntvà÷vàsaiþ ÷amaü nayet | kàma-÷oka-bhaya-krodha-harùerùyà-lobha-saübhavàn || 54 || 6.54av tasya tat-sadç÷a-pràptiþ 6.54bv -sàntvà÷vàsaiþ prasàdayet 6.54bv -priyà÷vàsaiþ pradar÷ayet 6.54bv sàntvà÷vàsaiþ ÷amaü nayet paras-para-prati-dvandvair ebhir eva ÷amaü nayet | bhåtànubandham ãkùeta prokta-liïgàdhikàkçtim || 55 || 6.55cv bhåtànubaddham ãkùeta yady unmàde tataþ kuryàd bhåta-nirdiùñam auùadham | baliü ca dadyàt palalaü yàvakaü saktu-piõóikàm || 56 || 6.56av yady unmàde ca tat kuryàd snigdhaü madhuram àhàraü taõóulàn rudhirokùitàn | pakvàmakàni màüsàni suràü maireyam àsavam || 57 || 6.57cv pakvàmàhvàni màüsàni 6.57dv surà-maireyam àsavam atimuktasya puùpàõi jàtyàþ sahacarasya ca | catuù-pathe gavàü tãrthe nadãnàü saügameùu ca || 58 || nivçttàmiùa-madyo yo hità÷ã prayataþ ÷uciþ | nijàgantubhir unmàdaiþ sat-tva-vàn na sa yujyate || 59 || 6.59av nivçttàmiùa-madyo 'pi prasàda indriyàrthànàü buddhy-àtma-manasàü tathà | dhàtånàü prakçti-stha-tvaü vigatonmàda-lakùaõam || 60 || 6.60av indriyàõàü prasanna-tvaü 6.60dv gatonmàdasya lakùaõam Uttarasthàna smçty-apàyo hy apasmàraþ sa dhã-sat-tvàbhisaüplavàt | jàyate 'bhihate citte cintà-÷oka-bhayàdibhiþ || 1 || 7.1bv sa dhã-sat-tvàdi-saüplavàt unmàda-vat prakupitai÷ citta-deha-gatair malaiþ | hate sat-tve hçdi vyàpte saüj¤à-vàhiùu kheùu ca || 2 || tamo vi÷an måóha-matir bãbhatsàþ kurute kriyàþ | dantàn khàdan vaman phenaü hastau pàdau ca vikùipan || 3 || 7.3dv hastau pàdau ca kampayan pa÷yann a-santi råpàõi praskhalan patati kùitau | vijihmàkùi-bhruvo doùa-vege 'tãte vibudhyate || 4 || kàlàntareõa sa puna÷ caivam eva viceùñate | apasmàra÷ catur-bhedo vàtàdyair nicayena ca || 5 || råpam utpatsyamàne 'smin hçt-kampaþ ÷ånya-tà bhramaþ | tamaso dar÷anaü dhyànaü bhrå-vyudàso 'kùi-vaikçtam || 6 || 7.6av råpam utpadyamàne 'smin a-÷abda-÷ravaõaü svedo làlà-siïghàõaka-srutiþ | a-vipàko '-rucir mårchà kukùy-àñopo bala-kùayaþ || 7 || nidrà-nà÷o 'ïga-mardas tçñ svapne gànaü sa-nartanam | pànaü tailasya madyasya tayor eva ca mehanam || 8 || tatra vàtàt sphurat-sakthiþ prapataü÷ ca muhur muhuþ | apasmarati saüj¤àü ca labhate vi-svaraü rudan || 9 || 7.9bv pratataü ca muhur muhuþ utpiõóitàkùaþ ÷vasiti phenaü vamati kampate | àvidhyati ÷iro dantàn da÷aty àdhmàta-kandharaþ || 10 || parito vikùipaty aïgaü viùamaü vinatàïguliþ | råkùa-÷yàvàruõàkùi-tvaï-nakhàsyaþ kçùõam ãkùate || 11 || capalaü paruùaü råpaü vi-råpaü vikçtànanam | apasmarati pittena muhuþ saüj¤àü ca vindati || 12 || 7.12av capalaü paramaü råpaü 7.12av capalaü paruùaü råkùaü pãta-phenàkùi-vaktra-tvag àsphàlayati medinãm | bhairavàdãpta-ruùita-råpa-dar÷ã tçùànvitaþ || 13 || kaphàc cireõa grahaõaü cireõaiva vibodhanam | ceùñàlpà bhåyasã làlà ÷ukla-netra-nakhàsya-tà || 14 || ÷uklàbha-råpa-dar÷i-tvaü sarva-liïgaü tu varjayet | athàvçtànàü dhã-citta-hçt-khànàü pràk-prabodhanam || 15 || tãkùõaiþ kuryàd apasmàre karmabhir vamanàdibhiþ | vàtikaü vasti-bhåyiùñhaiþ paittaü pràyo virecanaiþ || 16 || ÷laiùmikaü vamana-pràyair apasmàram upàcaret | sarvataþ su-vi÷uddhasya samyag à÷vàsitasya ca || 17 || apasmàra-vimokùàrthaü yogàn saü÷amanठchçõu | go-maya-sva-rasa-kùãra-dadhi-måtraiþ ÷çtaü haviþ || 18 || apasmàra-jvaronmàda-kàmalànta-karaü pibet | dvi-pa¤ca-måla-tri-phalà-dvi-ni÷à-kuñaja-tvacaþ || 19 || 7.19cv dvi-pa¤ca-målã-tri-phalà- saptaparõam apàmàrgaü nãlinãü kañu-rohiõãm | ÷amyàka-puùkara-jañà-phalgu-måla-duràlabhàþ || 20 || 7.20cv ÷yoõàka-puùkara-jañà- dvi-palàþ salila-droõe paktvà pàdàva÷eùite | bhàrgã-pàñhàóhakã-kumbha-nikumbha-vyoùa-rohiùaiþ || 21 || 7.21av dvi-palàni jala-droõe mårvà-bhåtika-bhånimba-÷reyasã-÷àrivà-dvayaiþ | madayanty-agni-niculair akùàü÷aiþ sarpiùaþ pacet || 22 || 7.22av mårvà-påtika-bhånimba- prasthaü tad-vad dravaiþ pårvaiþ pa¤ca-gavyam idaü mahat | jvaràpasmàra-jañhara-bhagandara-haraü param || 23 || ÷ophàr÷aþ-kàmalà-pàõóu-gulma-kàsa-grahàpaham | bràhmã-rasa-vacà-kuùñha-÷aïkhapuùpã-÷çtaü ghçtam || 24 || 7.24bv -gulma-kàsa-bhramàpaham puràõaü medhyam unmàdà-lakùmy-apasmàra-pàpma-jit | taila-prasthaü ghçta-prasthaü jãvanãyaiþ palonmitaiþ || 25 || kùãra-droõe pacet siddham apasmàra-vimokùaõam | kaüse kùãrekùu-rasayoþ kà÷marye 'ùña-guõe rase || 26 || kàrùikair jãvanãyai÷ ca sarpiþ-prasthaü vipàcayet | vàta-pittodbhavaü kùipram apasmàraü nihanti tat || 27 || tad-vat kà÷a-vidàrãkùu-ku÷a-kvàtha-÷çtaü payaþ | kåùmàõóa-sva-rase sarpir aùñà-da÷a-guõe ÷çtam || 28 || 7.28bv -ku÷a-kvàthe ÷çtaü payaþ 7.28bv -ku÷a-kvàthaiþ ÷çtaü payaþ yaùñã-kalkam apasmàra-haraü dhã-vàk-svara-pradam | kapilànàü gavàü pittaü nàvane paramaü hitam || 29 || 7.29av yaùñã-kalkaü apasmàraü 7.29bv nàvanaü paramaü hitam 7.29bv hared dhã-vàk-svara-pradam ÷va-÷çgàla-bióàlànàü siühàdãnàü ca påjitam | godhà-nakula-nàgànàü pçùatarkùa-gavàm api || 30 || 7.30dv vçùabharkùa-gavàm api 7.30dv vçka-carka-gavàm api pitteùu sàdhitaü tailaü nasye 'bhyaïge ca ÷asyate | tri-phalà-vyoùa-pãtadru-yava-kùàra-phaõijjakaiþ || 31 || 7.31av pitteùu sàdhayet tailaü 7.31bv nasyàbhyaïgeùu ÷asyate ÷ry-àhvàpàmàrga-kàra¤ja-bãjais tailaü vipàcitam | basta-måtre hitaü nasyaü cårõaü và dhmàpayed bhiùak || 32 || 7.32av ÷yàmàpàmàrga-kàra¤ja- 7.32bv -bãjais tailaü prasàdhitam 7.32bv -bãjais tailaü vipàcayet nakulolåka-màrjàra-gçdhra-kãñàhi-kàka-jaiþ | tuõóaiþ pakùaiþ purãùai÷ ca dhåpam asya prayojayet || 33 || 7.33dv dhåmam asya prayojayet 7.33dv dhåpam asmai prayojayet ÷ãlayet taila-la÷unaü payasà và ÷atàvarãm | bràhmã-rasaü kuùñha-rasaü vacàü và madhu-saüyutàm || 34 || samaü kruddhair apasmàro doùaiþ ÷àrãra-mànasaiþ | yaj jàyate yata÷ caiùa mahà-marma-samà÷rayaþ || 35 || tasmàd rasàyanair enaü du÷-cikitsyam upàcaret | tad-àrtaü càgni-toyàder viùamàt pàlayet sadà || 36 || 7.36av tasmàd rasàyanenainaü 7.36cv tad-àrtaü càgni-toyàdi- 7.36dv -viùamàt pàlayet sadà muktaü mano-vikàreõa tvam itthaü kçta-vàn iti | na bråyàd viùayair iùñaiþ kliùñaü ceto 'sya bçühayet || 37 || Uttarasthàna sarva-roga-nidànoktair a-hitaiþ kupità malàþ | a-cakùuùyair vi÷eùeõa pràyaþ pittànusàriõaþ || 1 || siràbhir årdhvaü prasçtà netràvayavam à÷ritàþ | vartma saüdhiü sitaü kçùõaü dçùñiü và sarvam akùi và || 2 || rogàn kuryu÷ calas tatra pràpya vartmà÷rayàþ siràþ | suptotthitasya kurute vartma-stambhaü sa-vedanam || 3 || pàüsu-pårõàbha-netra-tvaü kçcchronmãlanam a÷ru ca | vimardanàt syàc ca ÷amaþ kçcchronmålaü vadanti tat || 4 || càlayan vartmanã vàyur nimeùonmeùaõaü muhuþ | karoty a-ruï nimeùo 'sau vartma yat tu nimãlyate || 5 || vimukta-saüdhi ni÷-ceùñaü hãnaü vàta-hataü hi tat | kçùõàþ pittena bahvyo 'ntar-vartma kumbhãka-bãja-vat || 6 || 8.6cv pittena vartmano 'ntar-jà 8.6dv bahvyaþ kumbhãka-bãja-vat àdhmàyante punar bhinnàþ piñikàþ kumbhi-saüj¤itàþ | sa-dàha-kleda-nistodaü raktàbhaü spar÷anà-kùamam || 7 || 8.7bv piñikàþ kumbhi-saüj¤akàþ pittena jàyate vartma pittotkliùñam u÷anti tat | karoti kaõóåü dàhaü ca pittaü pakùüàntam àsthitam || 8 || 8.8dv pittaü pakùüàntam à÷ritam pakùmaõàü ÷àtanaü cànu pakùma-÷àtaü vadanti tam | pothakyaþ piñikàþ ÷vetàþ sarùapàbhà ghanàþ kaphàt || 9 || 8.9av pakùmaõàü ÷atanaü cànu 8.9av pakùmaõàü sadanaü cànu ÷ophopadeha-ruk-kaõóå-picchilà÷ru-samanvitàþ | kaphotkliùñaü bhaved vartma stambha-kledopadeha-vat || 10 || granthiþ pàõóura-ruk-pàkaþ kaõóå-màn kañhinaþ kaphàt | kola-màtraþ sa lagaõaþ ki¤-cid alpas tato 'tha-và || 11 || 8.11dv ki¤-cid alpas tato 'pi và raktà raktena piñikà tat-tulya-piñikàcità | utsaïgàkhyà tathotkliùñaü ràjã-mat spar÷anà-kùamam || 12 || 8.12av raktà raktena piñikàs 8.12bv tat-tulya-piñikàcitàþ 8.12cv utsaïgàkhyàs tathotkliùñaü ar÷o 'dhi-màüsaü vartmàntaþ stabdhaü snigdhaü sa-dàha-ruk | raktaü raktena tat-sràvi cchinnaü chinnaü ca vardhate || 13 || madhye và vartmano 'nte và kaõóåùà-rug-vatã sthirà | mudga-màtràsçjà tàmrà piñikà¤jana-nàmikà || 14 || doùair vartma bahiþ ÷ånaü yad antaþ såkùma-khàcitam | sa-sràvam antar-udakaü bisàbhaü bisa-vartma tat || 15 || yad vartmotkliùñam utkliùñam a-kasmàn mlàna-tàm iyàt | rakta-doùa-trayotkle÷àd bhavaty utkliùña-vartma tat || 16 || 8.16dv vadanty utkliùña-vartma tat ÷yàva-vartma malaiþ sàsraiþ ÷yàvaü ruk-kleda-÷opha-vat | ÷liùñàkhyaü vartmanã ÷liùñe kaõóå-÷vayathu-ràgiõã || 17 || vartmano 'ntaþ kharà råkùàþ piñikàþ sikatopamàþ | sikatà-vartma kçùõaü tu kardamaü kardamopamam || 18 || bahalaü bahalair màüsaiþ sa-varõai÷ cãyate samaiþ | kukåõakaþ ÷i÷or eva dantotpatti-nimitta-jaþ || 19 || syàt tena ÷i÷ur ucchåna-tàmràkùo vãkùaõà-kùamaþ | sa-vartma-÷åla-paicchilyaþ karõa-nàsàkùi-mardanaþ || 20 || 8.20bv -tàmràkùo vãkùaõe '-kùamaþ pakùmoparodhe saükoco vartmanàü jàyate tathà | khara-tàntar-mukha-tvaü ca romõàm anyàni và punaþ || 21 || 8.21bv vartmano jàyate tathà kaõñakair iva tãkùõàgrair ghçùñaü tair akùi ÷åyate | uùyate cànilàdi-dvió alpàhaþ ÷àntir uddhçtaiþ || 22 || 8.22bv ghçùñaü tair akùi såyate 8.22cv uùyate vànilàdi-dvió 8.22cv uùyate cànilàdyai÷ ca 8.22dv alpàhaü ÷àntir uddhçtaiþ kanãnake bahir-vartma kañhino granthir unnataþ | tàmraþ pakvo 'sra-påya-srud alajy àdhmàyate muhuþ || 23 || vartmàntar màüsa-piõóàbhaþ ÷vayathur grathito '-rujaþ | sàsraiþ syàd arbudo doùair viùamo bàhyata÷ calaþ || 24 || catur-viü÷atir ity ete vyàdhayo vartma-saü÷rayàþ | àdyo 'tra bheùajaiþ sàdhyo dvau tato 'r÷a÷ ca varyajet || 25 || pakùmoparodho yàpyaþ syàc cheùठchastreõa sàdhayet | kuññayet pakùma-sadanaü chindyàt teùv api càrbudam || 26 || 8.26cv kuññayet pakùma-÷adanaü bhindyàl lagaõa-kumbhãkà-bisotsaïgà¤janàlajãþ | pothakã-÷yàva-sikatà-÷liùñotkliùña-catuùñayam || 27 || sa-kardamaü sa-bahalaü vilikhet sa-kukåõakam || 27ªab || Uttarasthàna kçcchronmãle puràõàjyaü dràkùà-kalkàmbu-sàdhitam | sa-sitaü yojayet snigdhaü nasya-dhåmà¤janàdi ca || 1 || kumbhãkà-vartma-likhitaü saindhava-pratisàritam | yaùñã-dhàtrã-pañolãnàü kvàthena pariùecayet || 2 || nivàte 'dhiùñhitasyàptaiþ ÷uddhasyottàna-÷àyinaþ | bahiþ koùõàmbu-taptena sveditaü vartma vàsasà || 3 || nirbhujya vastràntaritaü vàmàïguùñhàïgulã-ghçtam | na sraüsate calati và vartmaivaü sarvatas tataþ || 4 || 9.4cv na sraüsate na calati maõóalàgreõa tat tiryak kçtvà ÷astra-padàïkitam | likhet tenaiva pattrair và ÷àka-÷ephàlikàdi-jaiþ || 5 || 9.5dv ÷àka-÷ephàlikàdikaiþ 9.5dv ÷àka-÷ephàlikàdibhiþ phenena toya-rà÷er và picunà pramçjann asçk | sthite rakte su-likhitaü sa-kùaudraiþ pratisàrayet || 6 || yathà-svam uktair anu ca prakùàlyoùõena vàriõà | ghçtena siktam abhyaktaü badhnãyàn madhu-sarpiùà || 7 || 9.7cv ghçtenàsiktam abhyaktaü årdhvàdhaþ karõayor dattvà piõóãü ca yava-saktubhiþ | dvitãye 'hani muktasya pariùekaü yathà-yatham || 8 || kuryàc caturthe nasyàdãn mu¤ced evàhni pa¤came | samaü nakha-nibhaü ÷opha-kaõóå-gharùàdya-pãóitam || 9 || vidyàt su-likhitaü vartma likhed bhåyo viparyaye | ruk-pakùma-vartma-sadana-sraüsanàny ati-lekhanàt || 10 || sneha-svedàdikas tasminn iùño vàta-haraþ kramaþ | abhyajya nava-nãtena ÷veta-lodhraü pralepayet || 11 || eraõóa-måla-kalkena puña-pàke pacet tataþ | svinnaü prakùàlitaü ÷uùkaü cårõitaü poñalã-kçtam || 12 || striyàþ kùãre chagalyà và mçditaü netra-secanam | ÷àli-taõóula-kalkena liptaü tad-vat pariùkçtam || 13 || 9.13av striyàþ kùãre chàgale và kuryàn netre 'ti-likhite mçditaü dadhi-mastunà | kevalenàpi và sekaü mastunà jàïgalà÷inaþ || 14 || piñikà vrãhi-vaktreõa bhittvà tu kañhinonnatàþ | niùpãóayed anu vidhiþ pari÷eùas tu pårva-vat || 15 || 9.15av piñikàü vrãhi-vaktreõa 9.15bv bhittvà tu kañhinonnatàm lekhane bhedane càyaü kramaþ sarva-tra vartmani | pittàsrotkliùñayoþ svàdu-skandha-siddhena sarpiùà || 16 || sirà-vimokùaþ snigdhasya trivçc chreùñhaü virecanam | likhite sruta-rakte ca vartmani kùàlanaü hitam || 17 || 9.17bv trivçc chreùñhà virecane 9.17cv likhite niþsçte rakte yaùñã-kaùàyaþ sekas tu kùãraü candana-sàdhitam | pakùmaõàü sadane såcyà roma-kåpàn vikuññayet || 18 || 9.18av yaùñã-kvàthena sekas tu gràhayed và jalaukobhiþ payasekùu-rasena và | vamanaü nàvanaü sarpiþ ÷çtaü madhura-÷ãtalaiþ || 19 || saücårõya puùpa-kàsãsaü bhàvayet surasà-rasaiþ | tàmre da÷àhaü paramaü pakùma-÷àte tad a¤janam || 20 || pothakãr likhitàþ ÷uõñhã-saindhava-pratisàritàþ | uùõàmbu-kùàlitàþ si¤cet khadiràóhaki-÷igrubhiþ || 21 || 9.21av pothakãü likhitaü ÷uõñhã- 9.21bv -saindhava-pratisàritàm 9.21cv uùõàmbu-kùàlitàü si¤cet ap-siddhair dvi-niùà-÷reùñhà-madhukair và sa-màkùikaiþ | kaphotkliùñe vilikhite sa-kùaudraiþ pratisàraõam || 22 || såkùmaiþ saindhava-kàsãsa-manohvà-kaõa-tàrkùya-jaiþ | vamanà¤jana-nasyàdi sarvaü ca kapha-jid dhitam || 23 || kartavyaü lagaõe 'py etad a-÷àntàv agninà dahet | kukåõe khadira-÷reùñhà-nimba-pattra-÷çtaü ghçtam || 24 || 9.24dv -nimba-pattraiþ ÷çtaü ghçtam svinnàü bhittvà viniùpãóya bhiùag a¤jana-nàmikàm | ÷ilailà-saindhava-nataiþ sa-kùaudraiþ pratisàrayet || 24.1+(1) || 9.24.1+(1)av svinnàü bhittvà viniùpãóyotü 9.24.1+(1)bv üsaïgàü cà¤jana-nàmikàm pãtvà dhàtrã vamet kçùõà-yaùñã-sarùapa-saindhavaiþ | abhayà-pippalã-dràkùà-kvàthenainàü virecayet || 25 || mustà-dvi-rajanã-kçùõà-kalkenàlepayet stanau | dhåpayet sarùapaiþ sàjyaiþ ÷uddhàü kvàthaü ca pàyayet || 26 || pañola-musta-mçdvãkà-guóåcã-tri-phalodbhavam | ÷i÷os tu likhitaü vartma srutàsçg vàmbu-janmabhiþ || 27 || dhàtry-a÷mantaka-jambåttha-pattra-kvàthena secayet | pràyaþ kùãra-ghçtà÷i-tvàd bàlànàü ÷leùma-jà gadàþ || 28 || tasmàd vamanam evàgre sarva-vyàdhiùu påjitam | sindhåttha-kçùõàpàmàrga-bãjàjya-stanya-màkùikam || 29 || cårõo vacàyàþ sa-kùaudro madanaü madhukànvitam | kùãraü kùãrànnam annaü ca bhajataþ kramataþ ÷i÷oþ || 30 || 9.30dv bhajataþ krama-÷aþ ÷i÷oþ vamanaü sarva-rogeùu vi÷eùeõa kukåõake | saptalà-rasa-siddhàjyaü yojyaü cobhaya-÷odhanam || 31 || dvi-ni÷à-lodhra-yaùñy-àhva-rohiõã-nimba-pallavaiþ | kukåõake hità vartiþ piùñais tàmra-rajo-'nvitaiþ || 32 || kùãra-kùaudra-ghçtopetaü dagdhaü và loha-jaü rajaþ | elà-la÷una-kataka-÷aïkhoùaõa-phaõijjakaiþ || 33 || 9.33bv dagdhaü và lodhra-jaü rajaþ vartiþ kukåõa-pothakyoþ surà-piùñaiþ sa-kañphalaiþ | pakùma-rodhe pravçddheùu ÷uddha-dehasya romasu || 34 || utsçjya dvau bhruvo 'dhas-tàd bhàgau bhàgaü ca pakùmataþ | yava-màtraü yavàkàraü tiryak chittvàrdra-vàsasà || 35 || apaneyam asçk tasminn alpã-bhavati ÷oõite | sãvyet kuñilayà såcyà mudga-màtràntaraiþ padaiþ || 36 || baddhvà lalàñe paññaü ca tatra sãvana-såtrakam | nàti-gàóha-÷lathaü såcyà nikùiped atha yojayet || 37 || madhu-sarpiþ-kavalikàü na càsmin bandham àcaret | nyagrodhàdi-kaùàyai÷ ca sa-kùãraiþ secayed ruji || 38 || pa¤came divase såtram apanãyàvacårõayet | gairikeõa vraõaü yu¤jyàt tãkùõaü nasyà¤janàdi ca || 39 || 9.39dv tãkùõa-nasyà¤janàdi ca 9.39dv tãkùõa-nasyà¤janàni ca 9.39dv tãkùõaü nasyà¤janàni ca dahed a-÷àntau nirbhujya vartma-doùà÷rayàü valãm | saüdaü÷enàdhikaü pakùma hçtvà tasyà÷rayaü dahet || 40 || såcy-agreõàgni-varõena dàho bàhyàlajeþ punaþ | bhinnasya kùàra-vahnibhyàü su-cchinnasyàrbudasya ca || 41 || Uttarasthàna vàyuþ kruddhaþ siràþ pràpya jalàbhaü jala-vàhinãþ | a÷ru sràvayate vartma-÷ukla-saüdheþ kanãnakàt || 1 || 10.1dv -÷ukla-saüdhi-kanãnikàt tena netraü sa-rug-ràga-÷ophaü syàt sa jalàsravaþ | kaphàt kaphàsrave ÷vetaü picchilaü bahalaü sravet || 2 || 10.2cv kaphàt kapha-÷rave ÷vetaü 10.2cv kaphàt kapha-srave ÷vetaü kaphena ÷ophas tãkùõàgraþ kùàra-budbudakopamaþ | pçthu-måla-balaþ snigdhaþ sa-varõo mçdu-picchilaþ || 3 || 10.3dv sa-varõa-mçdu-picchilaþ mahàn a-pàkaþ kaõóå-màn upanàhaþ sa nã-rujaþ | raktàd raktàsràve tàmraü bahåùõaü cà÷ru saüsravet || 4 || 10.4cv raktàd rakta-srave tàmraü 10.4cv raktàd raktaü sravet tàmraü 10.4dv bahåùõaü và÷ru saüsravet vartma-saüdhy-à÷rayà ÷ukle piñikà dàha-÷ålinã | tàmrà mudgopamà bhinnà raktaü sravati parvaõã || 5 || påyàsrave malàþ sàsrà vartma-saüdheþ kanãnakàt | sràvayanti muhuþ påyaü sàsraü tvaï-màüsa-pàkataþ || 6 || 10.6bv vartma-saüdhi-kanãnakàt 10.6dv sàsra-tvaï-màüsa-pàkataþ 10.6dv sà÷ru-tvaï-màüsa-pàkataþ påyàlaso vraõaþ såkùmaþ ÷opha-saürambha-pårvakaþ | kanãna-saüdhàv àdhmàyã påyàsràvã sa-vedanaþ || 7 || kanãnasyàntar alajã ÷opho ruk-toda-dàha-vàn | apàïge và kanãne và kaõóåùà-pakùma-poña-vàn || 8 || påyàsràvã kçmi-granthir granthiþ kçmi-yuto 'rti-màn | upanàha-kçmi-granthi-påyàlasaka-parvaõãþ || 9 || ÷astreõa sàdhayet pa¤ca sàlajãn àsravàüs tyajet | pittaü kuryàt site bindån asita-÷yàva-pãtakàn || 10 || malàktàdar÷a-tulyaü và sarvaü ÷uklaü sa-dàha-ruk | rogo 'yaü ÷uktikà-saüj¤aþ sa-÷akçd-bheda-tçó-jvaraþ || 11 || 10.11bv sarvaü ÷uklam a-dàha-ruk kaphàc chukle samaü ÷vetaü cira-vçddhy-adhi-màüsakam | ÷uklàrma ÷ophas tv a-rujaþ sa-varõo bahalo '-mçduþ || 12 || guruþ snigdho 'mbu-bindv-àbho balàsa-grathitaü smçtaü | bindubhiþ piùña-dhavalair utsannaiþ piùñakaü vadet || 13 || 10.13dv balàsa-granthi sa smçtaþ rakta-ràjã-tataü ÷uklam uùyate yat sa-vedanam | a-÷ophà÷råpadehaü ca sirotpàtaþ sa ÷oõitàt || 14 || 10.14cv sa-÷othà÷råpadehaü ca upekùitah sirotpàto ràjãs tà eva vardhayan | kuryàt sàsraü sirà-harùaü tenàkùy-udvãkùaõà-kùamam || 15 || 10.15cv kuryàt sà÷ruü sirà-harùaü 10.15dv tenàkùaü vãkùaõà-kùamam sirà-jàle sirà-jàlaü bçhad raktaü ghanonnatam | ÷oõitàrma samaü ÷lakùõaü padmàbham adhi-màüsakam || 16 || nã-ruk ÷lakùõo 'rjunaü binduþ ÷a÷a-lohita-lohitaþ | mçdv-à÷u-vçddhy-a-ruï-màüsaü prastàri ÷yàva-lohitam || 17 || prastàry-arma malaiþ sàsraiþ snàvàrma snàva-saünibham | ÷uùkàsçk-piõóa-vac chyàvaü yan màüsaü bahalaü pçthu || 18 || adhi-màüsàrma tad dàha-gharùa-vatyaþ siràvçtàþ | kçùõàsannàþ sirà-saüj¤àþ piñikàþ sarùapopamàþ || 19 || 10.19av adhi-màüsàrma rug-dàha- ÷ukti-harùa-sirotpàta-piùñaka-grathitàrjunam | sàdhayed auùadhaiþ ùañkaü ÷eùaü ÷astreõa saptakam || 20 || 10.20av ÷ukti-harùa-sirotpàtàn 10.20bv piùñaka-grathitàrjunam navotthaü tad api dravyair armoktaü yac ca pa¤ca-dhà | tac chedyam asita-pràptaü màüsa-snàva-siràvçtam || 21 || 10.21bv armoktaü yat tu pa¤ca-dhà carmoddàla-vad ucchràyi dçùñi-pràptaü ca varjayet | pittaü kçùõe 'tha-và dçùñau ÷ukraü todà÷ru-ràga-vat || 22 || 10.22bv dçùñi-pràptaü tu varjayet 10.22dv ÷ukraü todàsra-ràga-vat chittvà tvacaü janayati tena syàt kçùõa-maõóalam | pakva-jambå-nibhaü ki¤-cin nimnaü ca kùata-÷ukrakam || 23 || tat kçcchra-sàdhyaü yàpyaü tu dvitãya-pañala-vyadhàt | tatra todàdi-bàhulyaü såcã-viddhàbha-kçùõa-tà || 24 || tçtãya-pañala-cchedàd a-sàdhyaü nicitaü vraõaiþ | ÷aïkha-÷uklaü kaphàt sàdhyaü nàti-ruk ÷uddha-÷ukrakam || 25 || à-tàmra-picchilàsra-srud à-tàmra-piñikàti-ruk | ajà-viñ-sadç÷occhràya-kàrùõyà varjyàsçjàjakà || 26 || 10.26av à-tàmra-picchilà÷ruþ syàd 10.26av à-tàmra-picchilàsçk syàd 10.26cv ajà-viñ-sadç÷occhràyà 10.26dv kçùõà varjyàsçjàjakà sirà-÷ukraü malaiþ sàsrais taj-juùñaü kçùõa-maõóalam | sa-toda-dàha-tàmràbhiþ siràbhir avatanyate || 27 || a-nimittoùõa-÷ãtàccha-ghanàsra-sruc ca tat tyajet | doùaiþ sàsraiþ sakçt kçùõaü nãyate ÷ukla-råpa-tàm || 28 || 10.28bv -ghanà÷ru syàc ca tat tyajet 10.28bv -ghanà÷ru-sràvi tat tyajet 10.28bc -ghanà÷ru-sruc ca tat tyajet 10.28cv doùaiþ sàsraiþ sa-dçk kçùõaü dhavalàbhropaliptàbhaü niùpàvàrdha-dalàkçti | ati-tãvra-rujà-ràga-dàha-÷vayathu-pãóitam || 29 || pàkàtyayena tac chukraü varjayet tãvra-vedanam | yasya và liïga-nà÷o 'ntaþ ÷yàvaü yad và sa-lohitam || 30 || aty-utsedhàvagàóhaü và sà÷ru nàóã-vraõàvçtam | puràõaü viùamaü madhye vicchinnaü yac ca ÷ukrakam || 31 || 10.31bv sàsra-nàóã-vraõàvçtam pa¤cety uktà gadàþ kçùõe sàdhyà-sàdhya-vibhàgataþ || 31ªab || Uttarasthàna upanàhaü bhiùak svinnaü bhinnaü vrãhi-mukhena ca | lekhayen maõóalàgreõa tata÷ ca pratisàrayet || 1 || 11.1bv bhinnaü vrãhi-mukhena tu pippalã-kùaudra-sindhåtthair badhnãyàt pårva-vat tataþ | pañola-pattràmalaka-kvàthenà÷cyotayec ca tam || 2 || parvaõã baói÷enàttà bàhya-saüdhi-tri-bhàgataþ | vçddhi-pattreõa vardhyàrdhe syàd a÷ru-gatir anya-thà || 3 || 11.3av parvaõã baói÷enàntar- 11.3bv -bàhya-saüdhi-tri-bhàgataþ 11.3dv syàd asra-gatir anya-thà 11.3dv syàd asra-srutir anya-thà cikitsà càrma-vat kùaudra-saindhava-pratisàrità | påyàlase siràü vidhyet tatas tam upanàhayet || 4 || 11.4dv tatas tad upanàhayet kurvãta càkùi-pàkoktaü sarvaü karma yathà-vidhi | saindhavàrdraka-kàsãsa-loha-tàmraiþ su-cårõitaiþ || 5 || cårõà¤janaü prayu¤jãta sa-kùaudrair và rasa-kriyàm | kçmi-granthiü karãùeõa svinnaü bhittvà vilikhya ca || 6 || tri-phalà-kùaudra-kàsãsa-saindhavaiþ pratisàrayet | pittàbhiùyanda-vac chuktiü balàsàhvaya-piùñake || 7 || 11.7dv balàsàhvaya-piùñakau kaphàbhiùyanda-van muktvà sirà-vyadham upàcaret | bãjapåra-rasàktaü ca vyoùa-kañphalam a¤janam || 8 || jàtã-mukula-sindhåttha-devadàru-mahauùadhaiþ | piùñaiþ prasannayà vartiþ ÷opha-kaõóå-ghnam a¤janam || 9 || 11.9dv ÷opha-kaõóå-ghnam auùadham rakta-syanda-vad utpàta-harùa-jàlàrjuna-kriyà | sirotpàte vi÷eùeõa ghçta-màkùikam a¤janam || 10 || sirà-harùe tu madhunà ÷lakùõa-ghçùñaü rasà¤janam | arjune ÷arkarà-mastu-kùaudrair à÷cyotanaü hitam || 11 || sphañikaþ kuïkumaü ÷aïkho madhukaü madhunà¤janam | madhunà cà¤janaü ÷aïkhaþ pheno và sitayà saha || 12 || 11.12av sphañikaü kuïkumaü ÷aïkhaü 11.12bv kàsãsaü madhunà¤janam armoktaü pa¤ca-dhà tatra tanu dhåmàvilaü ca yat | raktaü dadhi-nibhaü yac ca ÷ukra-vat tasya bheùajam || 13 || uttànasyetarat svinnaü sa-sindhåtthena cà¤jitam | rasena bãjapårasya nimãlyàkùi vimardayet || 14 || itthaü saüroùitàkùasya pracale 'rmàdhi-màüsake | ghçtasya ni÷-calaü mårdhni vartmano÷ ca vi÷eùataþ || 15 || 11.15bv prabale 'rmàdhi-màüsake apàïgam ãkùamàõasya vçddhe 'rmaõi kanãnakàt | valã syàd yatra tatràrma baói÷enàvalambitam || 16 || nàty-àyataü mucuõóyà và såcyà såtreõa và tataþ | samantàn maõóalàgreõa mocayed atha mokùitam || 17 || 11.17av nàty-àyataü samutpàñya kanãnakam upànãya catur-bhàgàva÷eùitam | chindyàt kanãnakaü rakùed vàhinã÷ cà÷ru-vàhinãþ || 18 || 11.18cv chindyàt kanãnakaü rakùan 11.18cv chindyàt kanãnakaü rakùye kanãnaka-vyadhàd a÷ru nàóã càkùõi pravartate | vçddhe 'rmaõi tathàpàïgàt pa÷yato 'sya kanãnakam || 19 || 11.19av kanãnaka-vadhàd a÷ru 11.19av kanãnaka-vadhàd à÷u 11.19av kanãnaka-vyadhàd a-sru- 11.19bv -nàóã càkùõi pravartate samyak-chinnaü madhu-vyoùa-saindhava-pratisàritam | uùõena sarpiùà siktam abhyaktaü madhu-sarpiùà || 20 || badhnãyàt secayen muktvà tçtãyàdi-dineùu ca | kara¤ja-bãja-siddhena kùãreõa kvathitais tathà || 21 || sa-kùaudrair dvi-ni÷à-lodhra-pañolã-yaùñi-kiü÷ukaiþ | kuraõña-mukulopetair mu¤ced evàhni saptame || 22 || 11.22cv koraõña-mukulopetair samyak-chinne bhavet svàsthyaü hãnàti-ccheda-jàn gadàn | sekà¤jana-prabhçtibhir jayel lekhana-bçühaõaiþ || 23 || sità-manaþ÷ilaileya-lavaõottama-nàgaram | ardha-karùonmitaü tàrkùyaü palàrdhaü ca madhu-drutam || 24 || 11.24dv palàrdhaü ca madhu-plutam a¤janaü ÷leùma-timira-pilla-÷ukràrma-÷oùa-jit | tri-phalaika-tama-dravya-tvacaü pànãya-kalkitàm || 25 || 11.25bv -pilla-÷ukràrma-kàca-jit ÷aràva-pihitàü dagdhvà kapàle cårõayet tataþ | pçthak-÷eùauùadha-rasaiþ pçthag eva ca bhàvità || 26 || sà maùã ÷oùità peùyà bhåyo dvi-lavaõànvità | trãõy etàny a¤janàny àha lekhanàni paraü nimiþ || 27 || sirà-jàle sirà yàs tu kañhinà lekhanauùadhaiþ | na sidhyanty arma-vat tàsàü piñikànàü ca sàdhanam || 28 || doùànurodhàc chukreùu snigdha-råkùà varà ghçtam | tiktam årdhvam asçk-sràvo reka-sekàdi ceùyate || 29 || 11.29av doùànubandhàc chukreùu 11.29bv snigdhà råkùà varà ghçtam 11.29bv snigdha-råkùa-varà ghçtam 11.29cv tiktam årdhvam asçk-sràva- 11.29dv -reka-sekàdi ceùyate tris trivçd-vàriõà pakvaü kùata-÷ukre ghçtaü pibet | sirayànu hared raktaü jalaukobhi÷ ca locanàt || 30 || siddhenotpala-kàkolã-dràkùà-yaùñã-vidàribhiþ | sa-sitenàja-payasà secanaü salilena và || 31 || ràgà÷ru-vedanà-÷àntau paraü lekhanam a¤janam | vartayo jàti-mukula-làkùà-gairika-candanaiþ || 32 || prasàdayanti pittàsraü ghnanti ca kùata-÷ukrakam | dantair danti-varàhoùñra-gavà÷vàja-kharodbhavaiþ || 33 || 11.33av prasàdayanti pittàsçk 11.33dv -go-ràsabha-samudbhavaiþ sa-÷aïkha-mauktikàmbho-dhi-phenair marica-pàdikaiþ | kùata-÷ukram api vyàpi danta-vartir nivartayet || 34 || tamàla-pattraü go-danta-÷aïkha-pheno 'sthi gàrdabham | tàmraü ca vartir måtreõa sarva-÷ukraka-nà÷inã || 35 || 11.35cv tàmraü ca basta-måtreõa ratnàni dantàþ ÷çïgàõi dhàtavas try-åùaõaü truñã | kara¤ja-bãjaü la÷uno vraõa-sàdi ca bheùajam || 36 || sa-vraõà-vraõa-gambhãra-tvak-stha-÷ukra-ghnam a¤janam | nimnam unnamayet sneha-pàna-nasya-rasà¤janaiþ || 37 || sa-rujaü nã-rujaü tçpti-puña-pàkena ÷ukrakam | ÷uddha-÷ukre ni÷à-yaùñã-÷àrivà-÷àbaràmbhasà || 38 || 11.38dv -÷àrivà-sàdhitàmbhasà secanaü lodhra-poñalyà koùõàmbho-magnayàtha-và | bçhatã-måla-yaùñy-àhva-tàmra-saindhava-nàgaraiþ || 39 || dhàtrã-phalàmbunà piùñair lepitaü tàmra-bhàjanam | yavàjyàmalakã-pattrair bahu-÷o dhåpayet tataþ || 40 || tatra kurvãta guñikàs tà jala-kùaudra-peùitàþ | mahà-nãlà iti khyàtàþ ÷uddha-÷ukra-haràþ param || 41 || sthire ÷ukre ghane càsya bahu-÷o 'pahared asçk | ÷iraþ-kàya-virekàü÷ ca puña-pàkàü÷ ca bhåri-÷aþ || 42 || kuryàn marica-vaidehã-÷irãùa-phala-saindhavaiþ | harùaõaü tri-phalà-kvàtha-pãtena lavaõena và || 43 || 11.43cv gharùaõaü tri-phalà-kvàtha- 11.43cv sarùapa-tri-phalà-kvàtha- kuryàd a¤jana-yogau và ÷lokàrdha-gaditàv imau | ÷aïkha-kolàsthi-kataka-dràkùà-madhuka-màkùikaiþ || 44 || surà-dantàrõava-malaiþ ÷irãùa-kusumànvitaiþ | dhàtrã-phaõijjaka-rase kùàro làïgalikodbhavaþ || 45 || 11.45av khara-dantàrõava-malaiþ 11.45dv kùàro làïgalikà-bhavaþ 11.45dv kùàro làïgalikã-bhavaþ uùitaþ ÷oùita÷ cårõaþ ÷ukra-harùaõam a¤janam | mudgà và nis-tuùàþ piùñàþ ÷aïkha-kùaudra-samàyutàþ || 46 || 11.46bv ÷ukra-gharùaõam a¤janam sàro madhåkàn madhu-màn majjà vàkùàt sa-màkùikà | go-kharà÷voùñra-da÷anàþ ÷aïkhaþ phenaþ samudra-jaþ || 47 || 11.47av sàro madhåkàt sa-madhur 11.47av sàro madhåkàn madhunà vartir arjuna-toyena hçùña-÷ukraka-nà÷inã | utsannaü và sa-÷alyaü và ÷åkraü vàlàdibhir likhet || 48 || 11.48bv piùñà ÷ukraka-nà÷inã 11.48bv duùña-÷ukraka-nà÷inã sirà-÷ukre tv a-dçùñi-ghne cikitsà vraõa-÷ukra-vat | puõóra-yaùñy-àhva-kàkolã-siühã-loha-ni÷à¤janam || 49 || kalkitaü chàga-dugdhena sa-ghçtair dhåpitaü yavaiþ | dhàtrã-pattrai÷ ca paryàyàd vartir atrà¤janaü param || 50 || 11.50dv vartir atrà¤janaü hitam 11.50dv vartir netrà¤janaü param a-÷àntàv arma-vac chastram ajakàkhye ca yojayet | ajakàyàm a-sàdhyàyàü ÷ukre 'nya-tra ca tad-vidhe || 51 || vedanopa÷amaü sneha-pànàsçk-sràvaõàdibhiþ | kuryàd bãbhatsa-tàü jetuü ÷ukrasyotsedha-sàdhanam || 52 || 11.52dv ÷ukla-tvotsedha-sàdhanam nàrikelàsthi-bhallàta-tàla-vaü÷a-karãra-jam | bhasmàdbhiþ sràvayet tàbhir bhàvayet karabhàsthi-jam || 53 || cårõaü ÷ukreùv a-sàdhyeùu tad vaivarõya-ghnam a¤janam | sàdhyeùu sàdhanàyàlam idam eva ca ÷ãlitam || 54 || ajakàü pàr÷vato viddhvà såcyà visràvya codakam | samaü prapãóyàïguùñhena vasàrdreõànu pårayet || 55 || vraõaü go-màüsa-cårõena baddhaü baddhaü vimucya ca | sapta-ràtràd vraõe råóhe kçùõa-bhàge same sthire || 56 || snehà¤janaü ca kartavyaü nasyaü ca kùãra-sarpiùà | tathàpi punar-àdhmàne bheda-cchedàdikàü kriyàm || 57 || 11.57cv tathàpi punar-àdhmàte yuktyà kuryàd yathà nàti-cchedena syàt nimajjanam || 57ªab || 11.57ªav yuktyà yu¤jyàd yathà nàti- nityaü ca ÷ukreùu ÷çtaü yathà-svaü pàne ca mar÷e ca ghçtaü vidadhyàt | na hãyate labdha-balà tathàntas tãkùõà¤janair dçk satataü prayuktaiþ || 58 || 11.58dv tãkùõà¤janair dçk pratataü prayuktaiþ Uttarasthàna sirànusàriõi male prathamaü pañalaü ÷rite | a-vyaktam ãkùate råpaü vyaktam apy a-nimittataþ || 1 || 12.1bv prathamaü pañalaü gate 12.1cv a-vyaktam ãkùyate råpaü pràpte dvitãyaü pañalaü a-bhåtam api pa÷yati | bhåtaü tu yatnàd àsannaü dåre såkùmaü ca nekùate || 2 || 12.2dv dåraü såkùmaü ca nekùate dåràntika-sthaü råpaü ca viparyàsena manyate | doùe maõóala-saüsthàne maõóalànãva pa÷yati || 3 || dvi-dhaikaü dçùñi-madhya-sthe bahu-dhà bahu-dhà-sthite | dçùñer abhyantara-gate hrasva-vçddha-viparyayam || 4 || 12.4dv hrasva-dãrgha-viparyayam 12.4dv hrasvaü bahu viparyayam nàntika-stham adhaþ-saüsthe dåra-gaü nopari sthite | pàr÷ve pa÷yen na pàr÷va-sthe timiràkhyo 'yam àmayaþ || 5 || pràpnoti kàca-tàü doùe tçtãya-pañalà÷rite | tenordhvam ãkùate nàdhas tanu-cailàvçtopamam || 6 || 12.6cv tenordhvam ãkùyate nàdhas yathà-varõaü ca rajyeta dçùñir hãyeta ca kramàt | tathàpy upekùamàõasya caturthaü pañalaü gataþ || 7 || 12.7av yathà-doùaü ca rajyeta liïga-nà÷aü malaþ kurvaü÷ chàdayed dçùñi-maõóalam | tatra vàtena timire vyàviddham iva pa÷yati || 8 || calàvilàruõàbhàsaü prasannaü cekùate muhuþ | jàlàni ke÷àn ma÷akàn ra÷mãü÷ copekùite 'tra ca || 9 || 12.9av dhåmàvilàruõàbhàsaü 12.9bv prasannaü vãkùate muhuþ 12.9dv ra÷mãü÷ copekùite 'tra tu kàcã-bhåte dçg aruõà pa÷yaty àsyam a-nàsikam | candra-dãpàdy-aneka-tvaü vakram çjv api manyate || 10 || vçddhaþ kàco dç÷aü kuryàd rajo-dhåmàvçtàm iva | spaùñàruõàbhàü vistãrõàü såkùmàü và hata-dar÷anàm || 11 || 12.11cv sphuñàruõàbhàü vistãrõàü sa liïga-nà÷o vàte tu saükocayati dçk-siràþ | dçï-maõóalaü vi÷aty antar gambhãrà dçg asau smçtà || 12 || pitta-je timire vidyut-khadyota-dyota-dãpitam | ÷ikhi-tittiri-pattràbhaü pràyo nãlaü ca pa÷yati || 13 || 12.13bv -khadyotodyota-dãpitam 12.13cv ÷ikhi-tittiri-picchàbhaü kàce dçg kàca-nãlàbhà tàdçg eva ca pa÷yati | arkendu-pariveùàgni-marãcãndra-dhanåüùi ca || 14 || 12.14av kàce dçg kàüsya-nãlàbhà bhçïga-nãlà nir-àlokà dçk snigdhà liïga-nà÷ataþ | dçùñiþ pittena hrasvàkhyà sà hrasvà hrasva-dar÷inã || 15 || bhavet pitta-vidagdhàkhyà pãtà pãtàbha-dar÷anà | kaphena timire pràyaþ snigdhaü ÷vetaü ca pa÷yati || 16 || 12.16bv pãtà pãtàbha-dar÷inã ÷aïkhendu-kunda-kusumaiþ kumudair iva càcitam | kàce tu niù-prabhendv-arka-pradãpàdyair ivàcitam || 17 || 12.17bv kumudair iva vàcitam sitàbhà sà ca dçùñiþ syàl liïga-nà÷e tu lakùyate | mårtaþ kapho dçùñi-gataþ snigdho dar÷ana-nà÷anaþ || 18 || bindur jalasyeva calaþ padminã-puña-saüsthitaþ | uùõe saükocam àyàti cchàyàyàü parisarpati || 19 || 12.19bv padminã-puña-saü÷ritaþ 12.19bv padminã-pattra-saü÷ritaþ ÷aïkha-kundendu-kumuda-sphañikopama-÷uklimà | raktena timire raktaü tamo-bhåtaü ca pa÷yati || 20 || kàcena raktà kçùõà và dçùñis tàdçk ca pa÷yati | liïga-nà÷e 'pi tàdçg dçï niù-prabhà hata-dar÷anà || 21 || saüsarga-saünipàteùu vidyàt saükãrõa-lakùaõàn | timiràdãn a-kasmàc ca taiþ syàd vyaktàkulekùaõaþ || 22 || 12.22dv taiþ syàd vakràkulekùaõaþ 12.22dv taiþ syàd vyaktàkulekùaõam timire ÷eùayor dçùñau citro ràgaþ prajàyate | dyotyate nakulasyeva yasya dçï nicità malaiþ || 23 || nakulàndhaþ sa tatràhni citraü pa÷yati no ni÷i | arke 'sta-mastaka-nyasta-gabhastau stambham àgatàþ || 24 || sthagayanti dç÷aü doùà doùàndhaþ sa gado 'paraþ | divà-kara-kara-spçùñà bhraùñà dçùñi-pathàn malàþ || 25 || vilãna-lãnà yacchanti vyaktam atràhni dar÷anam | uùõa-taptasya sahasà ÷ãta-vàri-nimajjanàt || 26 || tri-doùa-rakta-saüpçkto yàty åùmordhvaü tato 'kùiõi | dàhoùe malinaü ÷uklam ahany àvila-dar÷anam || 27 || ràtràv àndhyaü ca jàyeta vidagdhoùõena sà smçtà | bhç÷am amlà÷anàd doùaiþ sàsrair yà dçùñir àcità || 28 || sa-kleda-kaõóå-kaluùà vidagdhàmlena sà smçtà | ÷oka-jvara-÷iro-roga-saütaptasyànilàdayaþ || 29 || 12.29bv vidagdhàmlena sà matà dhåmàvilàü dhåma-dç÷aü dç÷aü kuryuþ sa dhåmaraþ | sahasaivàlpa-sat-tvasya pa÷yato råpam adbhutam || 30 || 12.30av dhåmàvilàü dhåma-dç÷àü 12.30bv dç÷aü kuryuþ sa dhåsaraþ 12.30bv dç÷aü kuryuþ sa dhåmakaþ bhàsvaraü bhàs-karàdiü và vàtàdyà nayanà÷ritàþ | kurvanti tejaþ saü÷oùya dçùñiü muùita-dar÷anàm || 31 || 12.31av bhàsuraü bhàs-karàdiü và vaióårya-varõàü stimitàü prakçti-sthàm ivà-vyathàm | aupasargika ity eùa liïga-nà÷o 'tra varjayet || 32 || vinà kaphàl liïga-nà÷àn gambhãràü hrasva-jàm api | ùañ kàcà nakulàndha÷ ca yàpyàþ ÷eùàüs tu sàdhayet || 33 || 12.33cv ùañ kàcà nakulàndhya÷ ca dvà-da÷eti gadà dçùñau nirdiùñàþ sapta-viü÷atiþ || 33ªab || Uttarasthàna timiraü kàca-tàü yàti kàco 'py àndhyam upekùayà | netra-rogeùv ato ghoraü timiraü sàdhayed drutam || 1 || tulàü paceta jãvantyà droõe 'pàü pàda-÷eùite | tat-kvàthe dvi-guõa-kùãraü ghçta-prasthaü vipàcayet || 2 || 13.2cv tat-kvàthe dvi-guõaü kùãraü prapauõóarãka-kàkolã-pippalã-lodhra-saindhavaiþ | ÷atàhvà-madhuka-dràkùà-sità-dàru-phala-trayaiþ || 3 || kàrùikair ni÷i tat pãtaü timiràpaharaü param | dràkùà-candana-ma¤jiùñhà-kàkolã-dvaya-jãvakaiþ || 4 || 13.4bv timiràõàü haraü param sità-÷atàvarã-medà-puõóràhva-madhukotpalaiþ | pacej jãrõa-ghçta-prasthaü sama-kùãraü picånmitaiþ || 5 || 13.5cv pacej jãrõaü ghçta-prasthaü hanti tat kàca-timira-rakta-ràjã-÷iro-rujaþ | pañola-nimba-kañukà-dàrvã-sevya-varà-vçùam || 6 || sa-dhanvayàsa-tràyantã-parpañaü pàlikaü pçthak | prastham àmalakànàü ca kvàthayen nalvaõe 'mbhasi || 7 || tad-àóhake 'rdha-palikaiþ piùñaiþ prasthaü ghçtàt pacet | musta-bhånimba-yaùñy-àhva-kuñajodãcya-candanaiþ || 8 || 13.8av tad-àóhake 'rdha-palikair 13.8bv ghçta-prasthaü vipàcayet sa-pippalãkais tat sarpir ghràõa-karõàsya-roga-jit | vidradhi-jvara-duùñàrur-visarpàpaci-kuùñha-nut || 9 || 13.9av sa-vyoùa-cavyais tat sarpir 13.9bv ghràõa-karõàkùi-roga-jit 13.9cv vidradhi-jvara-duùñàsra- vi÷eùàc chukra-timira-naktàndhyoùõàmla-dàha-hçt | tri-phalàùña-palaü kvàthyaü pàda-÷eùaü jalàóhake || 10 || 13.10bv -naktàndhyoùõàmla-dàha-nut 13.10dv pàda-÷eùe jalàóhake tena tulya-payaskena tri-phalà-pala-kalka-vàn | ardha-prastho ghçtàt siddhaþ sitayà màkùikeõa và || 11 || yuktaü pibet tat timirã tad-yuktaü và varà-rasam | yaùñãmadhu-dvi-kàkolã-vyàghrã-kçùõàmçtotpalaiþ || 12 || pàlikaiþ sa-sità-dràkùair ghçta-prasthaü pacet samaiþ | ajà-kùãra-varà-vasà-màrkava-sva-rasaiþ pçthak || 13 || mahà-traiphalam ity etat paraü dçùñi-vikàra-jit | traiphalenàtha haviùà lihànas tri-phalàü ni÷i || 14 || 13.14bv paraü dçùñi-vikàra-nut yaùñãmadhuka-saüyuktàü madhunà ca pariplutàm | màsam ekaü hitàhàraþ pibann àmalakodakam || 15 || sauparõaü labhate cakùur ity àha bhaga-vàn nimiþ | tàpyàyo-hema-yaùñy-àhva-sità-jãrõàjya-màkùikaiþ || 16 || saüyojità yathà-kàmaü timira-ghnã varà varà | sa-ghçtaü và varà-kvàthaü ÷ãlayet timiràmayã || 17 || apåpa-såpa-saktån và tri-phalà-cårõa-saüyutàn | pàyasaü và varà-yuktaü ÷ãtaü sa-madhu-÷arkaram || 18 || 13.18av apåpa-takra-saktån và pràtar bhaktasya và pårvam adyàt pathyàü pçthak pçthak | mçdvãkà-÷arkarà-kùaudraiþ satataü timiràturaþ || 19 || 13.19av pràtar bhuktasya và pårvam sroto-jàü÷àü÷ catuþ-ùaùñiü tàmràyo-råpya-kà¤canaiþ | yuktàn praty-ekam ekàü÷air andha-måùodara-sthitàn || 20 || dhmàpayitvà samàvçttaü tatas tac ca niùecayet | rasa-skandha-kaùàyeùu sapta-kçtvaþ pçthak pçthak || 21 || vaióårya-muktà-÷aïkhànàü tribhir bhàgair yutaü tataþ | cårõà¤janaü prayu¤jãta tat sarva-timiràpaham || 22 || 13.22dv tat sarvaü timiràpaham màüsã-tri-jàtakàyaþ-kuïkuma-nãlotpalàbhayà-tutthaiþ | sita-kàca-÷aïkha-phenaka-maricà¤jana-pippalã-madhukaiþ || 23 || candre '÷vinã-sa-nàthe su-cårõitair a¤jayed yugalaü akùõoþ | timiràrma-rakta-ràjã-kaõóå-kàcàdi-÷amam icchan || 24 || marica-vara-lavaõa-bhàgau bhàgau dvau kaõa-samudra-phenàbhyàm | sauvãra-bhàga-navakaü citràyàü cårõitaü kaphàmaya-jit || 25 || 13.25dv citrà-saücårõitaü kaphàmaya-jit manohvà-tuttha-kastårã-màüsã-malaya-rocanàþ | da÷a-karpåra-saüyuktam a÷ãti-guõam a¤janam || 25+(1) || 13.25+(1)cv dara-karpåra-saüyuktam piùñaü citrà÷vinã-puùye ùaó-vidhe timire hitam | prasàdanaü ca dçùñeþ syàc cakùuùeõàvabhàùitam || 25+(2) || dràkùà-mçõàlã-sva-rase kùãra-madya-vasàsu ca | pçthak divyàpsu sroto-jaü sapta-kçtvo niùecayet || 26 || tac cårõitaü sthitaü ÷aïkhe dçk-prasàdanam a¤janam | ÷astaü sarvàkùi-rogeùu videha-pati-nirmitam || 27 || 13.27av tac cårõitaü ghçtaü ÷aïkhe nirdagdhaü bàdaràïgàrais tutthaü cetthaü niùecitam | kramàd ajà-payaþ-sarpiþ-kùaudre tasmàt pala-dvayam || 28 || 13.28bv tutthaü caivaü niùecitam 13.28cv kramàc chàga-payaþ-sarpiþ- kàrùikais tàpya-marica-sroto-ja-kañukà-nataiþ | pañu-lodhra-÷ilà-pathyà-kaõailà¤jana-phenakaiþ || 29 || yuktaü palena yaùñyà÷ ca måùàntar-dhmàta-cårõitam | hanti kàcàrma-naktàndhya-rakta-ràjãþ su-÷ãlitaþ || 30 || cårõo vi÷eùàt timiraü bhàs-karo bhàs-karo yathà | triü÷ad-bhàgà bhujaïgasya gandha-pàùàõa-pa¤cakam || 31 || ÷ulba-tàlakayor dvau dvau vaïgasyaiko '¤janàt trayam | andha-måùã-kçtaü dhmàtaü pakvaü vi-malam a¤janam || 32 || 13.32av ÷ulba-tàrakayor dvau dvau 13.32cv andha-måùà-gataü dhmàtaü timirànta-karaü loke dvitãya iva bhàs-karaþ || 33ab || 13.33av timiràpaharaü loke go-måtre chagaõa-rase 'mla-kà¤jike ca strã-stanye || 33c || 13.33cv go-måtre chagala-rase 'mla-kà¤jike ca haviùi viùe ca màkùike ca || 33d || yat tutthaü jvalitam aneka-÷o niùiktaü || 33e || tat kuryàd garuóa-samaü narasya cakùuþ || 33f || tutthaü sa-kà÷aü kanakaü sa-phalaü ÷aïkha-÷ilà-gairikam a¤janaü ca | naraþ kapàla-sahi-kåïkuóàõóaü sapta-dvi-sapta-tri-samayo gataþ || 33+1 || bhçïgodbhava-sva-rasa-bhàvitam àja-dugdhe måtre gavàm payasi ca tri-phalà-kaùàye | dràkùà-rase ca pari÷uddham iti krameõa sauvãram a¤janam idaü timiraü nihanti || 33+2 || ÷reùñhà-jalaü bhçïga-rasaü sa-viùàjyam ajà-payaþ | yaùñã-rasaü ca yat sãsaü sapta-kçtvaþ pçthak pçthak || 34 || 13.34av ÷reùñhà-rasaü bhçïga-rasaü taptaü taptaü pàyitaü tac-chalàkà netre yuktà sà¤janàn-a¤janà và | taimiryàrma-sràva-paicchilya-paillaü kaõóåü jàóyaü rakta-ràjãü ca hanti || 35 || rasendra-bhujagau tulyau tayos tulyam athà¤janam | ãùat-karpåra-saüyuktam a¤janaü timiràpaham || 36 || 13.36cv ãùat-karpåra-sahitam 13.36dv a¤janaü timire varam 13.36dv a¤janaü nayanàmçtam yo gçdhras taruõa-ravi-prakà÷a-gallas tasyàsyaü samaya-mçtasya go-÷akçdbhiþ | nirdagdhaü sama-ghçtam a¤janaü ca peùyaü yogo 'yaü nayana-balaü karoti gàrdhram || 37 || kçùõa-sarpa-vadane sa-haviùkaü dagdham a¤jana-niþsçta-dhåmam | cårõitaü nalada-pattra-vimi÷raü bhinna-tàram api rakùati cakùuþ || 38 || 13.38bv dagdham a¤jana-nirgata-dhåmam 13.38cv yojitaü nalada-pattra-vimi÷raü nàgà¤janà÷màla-÷ilàrka-vaïgais triü÷ad-dvi-pa¤ca-dvayam a-dvikaikaiþ | andha-måùã-kçtai÷ chàga-payo-niùiktair dçùñer idaü bhàs-karam a¤janaü syàt || 38+1 || sroto-'÷ma-vãraü ... veùñyàjamodà-vaña-cchadaiþ | ùañkaü timira-jit kliùñaü mçl-liptaü go-mayàgninà || 38+2 || tàmràyas-kànta-gandhàhvà-tàrkùà yat su-cchalaü rajaþ | lohe bhçïgarajo bhçùñaü saptàhaü dçùñi-roga-jit || 38+3 || 13.38+3bv -tàrkùyà yat su-cchalaü rajaþ kçùõa-sarpaü mçtaü nyasya catura÷ càpi vç÷cikàn | kùãra-kumbhe tri-saptàhaü kledayitvà pramanthayet || 39 || 13.39dv kledayitvànu manthayet 13.39dv kledayitvàtha manthayet tatra yan nava-nãtaü syàt puùõãyàt tena kukkuñam | andhas tasya puçãùeõa prekùate dhruvam a¤janàt || 40 || kçùõa-sarpa-vasà ÷aïkhaþ katakàt phalam a¤janam | rasa-kriyeyam a-ciràd andhànàü dar÷ana-pradà || 41 || maricàni da÷àrdha-picus tàpyàt tutthàt palaü picur yaùñyàþ | kùãràrdra-dagdham a¤janam a-pratisàràkhyam uttamaü timire || 42 || 13.42cv maricàni da÷a dvi-palaü akùa-bãja-maricàmalaka-tvak-tuttha-yaùñimadhukair jala-piùñaiþ | chàyayaiva guñikàþ pari÷uùkà nà÷ayanti timiràõy a-cireõa || 43 || maricàmalaka-jalodbhava-tutthà¤jana-tàpya-dhàtubhiþ krama-vçddhaiþ | ùaõ-màkùika iti yogas timiràrma-kleda-kàca-kaõóå-hantà || 44 || 13.44dv timiràrma-kleda-kàca-kaõóå-hà 13.44dv timiràrma-kleda-kàca-kaõóå-ghnaþ ratnàni råpyaü sphañikaü suvarõaü sroto-'¤janaü tàmram ayaþ sa-÷aïkhaü | ku-candanaü lohita-gairikaü ca cårõà¤janaü sarva-dçg-àmaya-ghnam || 45 || tila-tailam akùa-tailaü bhçïga-sva-raso 'sanàc ca niryåhaþ | àyasa-pàtra-vipakvaü karoti dçùñer balaü nasyam || 46 || 13.46dv karoti dçùñer balaü nasyàt doùànurodhena ca naika-÷as taü snehàsra-visràvaõa-reka-nasyaiþ | upàcared a¤jana-mårdha-vasti-vasti-kriyà-tarpaõa-lepa-sekaiþ || 47 || sàmànyaü sàdhanam idaü prati-doùam ataþ ÷çõu || 48ab || vàta-je timire tatra da÷a-målàmbhasà ghçtam | kùãre catur-guõe ÷reùñhà-kalka-pakvaü pibet tataþ || 49 || tri-phalà-pa¤ca-målànàü kaùàyaü kùãra-saüyutam | eraõóa-taila-saüyuktaü yojayec ca virecanam || 50 || 13.50cv eraõóa-taila-saümi÷raü 13.50dv yojayeta virecanam sa-måla-jàla-jãvantã-tulàü droõe 'mbhasaþ pacet | aùña-bhàga-sthite tasmiüs taila-prasthaü payaþ-same || 51 || 13.51dv taila-prasthaü payaþ-samam balà-tritaya-jãvantã-varã-målaiþ palonmitaiþ | yaùñã-palai÷ caturbhi÷ ca loha-pàtre vipàcayet || 52 || 13.52av balà-tri-jàta-jãvantã- loha eva sthitaü màsaü nàvanàd årdhva-jatru-jàn | vàta-pittàmayàn hanti tad vi÷eùàd dçg-à÷rayàn || 53 || 13.53av loha-pàtra-sthitaü màsaü 13.53dv tad vi÷eùàd dçg-àmayàn ke÷àsya-kandharà-skandha-puùñi-làvaõya-kànti-dam | sitairaõóa-jañà-siühã-phala-dàru-vacà-nataiþ || 54 || 13.54bv -puùñi-làvaõya-kànti-kçt ghoùayà bilva-målai÷ ca tailaü pakvaü payo-'nvitam | nasyaü sarvordhva-jatråttha-vàta-÷leùmàmayàrti-jit || 55 || 13.55av ÷atàhvà-bilva-målai÷ ca vasà¤jane ca vaiyàghrã vàràhã và pra÷asyate | gçdhràhi-kukkuñotthà và madhukenànvità pçthak || 56 || pratya¤jane ca sroto-jaü rasa-kùãra-ghçte kramàt | niùiktaü pårva-vad yojyaü timira-ghnam an-uttamam || 57 || 13.57bv rasa-kùãra-ghçtaiþ kramàt na ced evaü ÷amaü yàti tatas tarpaõam àcaret | ÷atàhvà-kuùñha-nalada-kàkolã-dvaya-yaùñibhiþ || 58 || prapauõóarãka-sarala-pippalã-devadàrubhiþ | sarpir aùña-guõa-kùãraü pakvaü tarpaõam uttamam || 59 || medasas tad-vad aiõeyàd dugdha-siddhàt khajàhatàt | uddhçtaü sàdhitaü tejo madhuko÷ãra-candanaiþ || 60 || ÷vàvic-chalyaka-godhànàü dakùa-tittiri-barhiõàm | pçthak pçthag anenaiva vidhinà kalpayed vasàm || 61 || 13.61av ÷vàvic-chalyaka-godhànàm 13.61av ÷và-viùkiràka-godhànàm 13.61bv çkùa-tittiri-barhiõàm prasàdanaü snehanaü ca puña-pàkaü prayojayet | vàta-pãnasa-vac càtra niråhaü sànuvàsanam || 62 || 13.62dv niråhaü cànuvàsanam pitta-je timire sarpir jãvanãya-phala-trayaiþ | vipàcitaü pàyayitvà snigdhasya vyadhayet siràm || 63 || ÷arkarailà-trivçc-cårõair madhu-yuktair virecayet | su-÷ãtàn seka-lepàdãn yu¤jyàn netràsya-mårdhasu || 64 || ÷àrivà-padmako÷ãra-muktà-÷àbara-candanaiþ | vartiþ ÷astà¤jane cårõas tathà pattrotpalà¤janaiþ || 65 || 13.65cv vartiþ ÷astà¤janaü cårõas 13.65dv tathà padmotpalà¤janaiþ sa-nàgapuùpa-karpåra-yaùñy-àhva-svarõa-gairikaiþ | sauvãrà¤jana-tutthaka-÷çïgã-dhàtrã-phala-sphañika-karpåram || 66 || pa¤càü÷aü pa¤càü÷aü try-aü÷am athaikàü÷am a¤janaü timira-ghnam | nasyaü càjyaü ÷çtaü kùãra-jãvanãya-sitotpalaiþ || 67 || ÷leùmodbhave 'mçtà-kvàtha-varà-kaõa-÷çtaü ghçtam | vidhyet siràü pãta-vato dadyàc cànu virecanam || 68 || kvàthaü pågàbhayà-÷uõñhã-kçùõà-kumbha-nikumbha-jam | hrãvera-dàru-dvi-ni÷à-kçùõà-kalkaiþ payo-'nvitaiþ || 69 || dvi-pa¤ca-måla-niryåhe tailaü pakvaü ca nàvanam | ÷aïkha-priyaïgu-nepàlã-kañu-trika-phala-trikaiþ || 70 || dçg-vaimalyàya vi-malà vartiþ syàt kokilà punaþ | kçùõa-loha-rajo-vyoùa-saindhava-tri-phalà¤janaiþ || 71 || 13.71bv vartiþ syàt kaulikà punaþ ÷a÷a-go-khara-siühoùñra-dvi-jà làlàñam asthi ca | ÷veta-go-vàla-marica-÷aïkha-candana-phenakam || 72 || piùñaü stanyàjya-dugdhàbhyàü vartis timira-÷ukra-jit | rakta-je pitta-vat siddhiþ ÷ãtai÷ càsraü prasàdayet || 73 || madhåka-sàrà¤jana-tàmra-tri-kañuka-vióaïga-pauõóarãkàõi | sa-lavaõa-tuttha-tri-phalà-lodhràõi nabho-'mbu-piùñàni || 73+1 || varti÷ catur-da÷àïgã nayanàmaya-nà÷anã ÷ilà-stambhe | likhità hitàya jagatas timiràpaharã vi÷eùeõa || 73+2 || eka-guõà màgadhikà dvi-guõà ca harãtakã salila-piùñà | vartir iyaü timira-pañala-kàca-kaõóv-asra-harã || 73+3 || dràkùayà nalada-lodhra-yaùñibhiþ ÷aïkha-tàmra-hima-padma-padmakaiþ | sotpalai÷ chagala-dugdha-vartitair asra-jaü timiram à÷u na÷yati || 74 || 13.74av dràkùayà nalada-lodhra-yaùñikà- 13.74bv -÷aïkha-tàmra-hima-padma-padmakaiþ 13.74bv -÷aïkha-tàmra-hima-padma-pattrakaiþ saüsarga-saünipàtotthe yathà-doùodayaü kriyà | siddhaü madhåka-kçmijin-maricàmaradàrubhiþ || 75 || sa-kùãraü nàvanaü tailaü piùñair lepo mukhasya ca | nata-nãlotpalànantà-yaùñy-àhva-suniùaõõakaiþ || 76 || sàdhitaü nàvane tailaü ÷iro-vastau ca ÷asyate | dadyàd u÷ãra-niryåhe cårõitaü kaõa-saindhavam || 77 || 13.77av sàdhitaü nàvanaü tailaü tat srutaü sa-ghçtaü bhåyaþ pacet kùaudraü ghane kùipet | ÷ãte càsmin hitam idaü sarva-je timire '¤janam || 78 || 13.78av tac chçtaü sa-ghçtaü bhåyaþ asthãni majja-pårõàni sat-tvànàü ràtri-càriõàm | sroto-jà¤jana-yuktàni vahaty ambhasi vàsayet || 79 || 13.79cv sroto-'¤janena yuktàni màsaü viü÷ati-ràtraü và tata÷ coddhçtya ÷oùayet | sa-meùa÷çïgã-puùpàõi sa-yaùñy-àhvàni tàny anu || 80 || 13.80dv sa-yaùñy-àhvàni tàni tu cårõitàny a¤janaü ÷reùñhaü timire sàünipàtike | kàce 'py eùà kriyà muktvà siràü yantra-nipãóitàþ || 81 || 13.81dv sirà yantra-nipãóitàþ 13.81dv siràü yantra-nipãóanàt àndhyàya syur malà dadyàt sràvye tv asre jalaukasaþ | guóaþ pheno '¤janaü kçùõà maricaü kuïkumàd rajaþ || 82 || 13.82av àndhyàya syur ato dadyàt rasa-kriyeyaü sa-kùaudrà kàca-yàpanam a¤janam | nakulàndhe tri-doùotthe taimirya-vihito vidhiþ || 83 || 13.83dv taimirya-vidhi-vat kriyàþ rasa-kriyà ghçta-kùaudra-go-maya-sva-rasa-drutaiþ | tàrkùya-gairika-tàlã÷air ni÷àndhe hitam a¤janam || 84 || 13.84dv ni÷àndhye hitam a¤janam dadhnà vighçùñaü maricaü ràtry-andhe '¤janam uttamam | kara¤jikotpala-svarõa-gairikàmbho-ja-kesaraiþ || 85 || 13.85bv ràtry-andhà¤janam uttamam 13.85cv kàra¤jikotpala-svarõa- piùñair go-maya-toyena vartir doùàndha-nàsinã | ajà-måtreõa và kauntã-kçùõà-sroto-ja-saindhavaiþ || 86 || 13.86bv vartir doùàndhya-nàsinã kàlànusàrã-tri-kañu-tri-phalàla-manaþ÷ilàþ | sa-phenà÷ chàga-dugdhena ràtry-andhe vartayo hitàþ || 87 || 13.87dv ràtry-àndhye vartayo hitàþ saünive÷ya yakçn-madhye pippalãr a-dahan pacet | tàþ ÷uùkà madhunà ghçùñà ni÷àndhe ÷reùñham a¤janam || 88 || 13.88dv ni÷àndhye ÷reùñham a¤janam 13.88dv naktàndhye ÷reùñham a¤janam khàdec ca plãha-yakçtã màhiùe taila-sarpiùà | ghçte siddhàni jãvantyàþ pallavàni ca bhakùayet || 89 || tathàtimuktakairaõóa-÷ephàly-abhãru-jàni ca | bhçùñaü ghçtaü kumbhayoneþ pattraiþ pàne ca påjitam || 90 || 13.90cv siddhaü ghçtaü kumbha-yoneþ 13.90dv pattraiþ pàne 'ti-påjitam dhåmaràkhyàmla-pittoùõa-vidàhe jãrõa-sarpiùà | snigdhaü virecayec chãtaiþ ÷ãtair dihyàc ca sarvataþ || 91 || go-÷akçd-rasa-dugdhàjyair vipakvaü ÷asyate '¤janam | svarõa-gairika-tàlã÷a-cårõàvàpà rasa-kriyà || 92 || medà-÷àbarakànantà-ma¤jiùñhà-dàrvi-yaùñibhiþ | kùãràùñàü÷aü ghçtaü pakvaü sa-tailaü nàvanaü hitam || 93 || tarpaõaü kùãra-sarpiþ syàd a-÷àmyati sirà-vyadhaþ | cintàbhighàta-bhã-÷oka-raukùyàt sotkañakàsanàt || 94 || 13.94dv -råkùàmla-kañukà÷anàt vireka-nasya-vamana-puña-pàkàdi-vibhramàt | vidagdhàhàra-vamanàt kùut-tçùõàdi-vidhàraõàt || 95 || akùi-rogàvasànàc ca pa÷yet timira-rogi-vat | yathà-svaü tatra yu¤jãta doùàdãn vãkùya bheùajam || 96 || såryoparàgànala-vidyud-àdi-vilokanenopahatekùaõasya | saütarpaõaü snigdha-himàdi kàryaü tathà¤janaü hema ghçtena ghçùñam || 97 || cakùå-rakùàyàü sarva-kàlaü manuùyair yatnaþ kartavyo jãvite yàvad icchà | vyartho loko 'yaü tulya-ràtrin-divànàü puüsàm andhànàü vidyamàne 'pi vitte || 98 || tri-phalà rudhira-srutir vi÷uddhir manaso nirvçtir a¤janaü sa-nasyam | ÷akunà÷ana-tà sa-pàda-påjà ghçta-pànaü ca sadaiva netra-rakùà || 99 || 13.99bv manaso nirvçtir a¤janaü ca nasyam 13.99cv ÷ayanàsana-tà sa-pàda-påjà 13.99cv ÷ayanàsana-toùa-pàda-påjà a-hitàd a÷anàt sadà nivçttir bhç÷a-bhàs-vac-cala-såkùma-vãkùaõàc ca | muninà niminopadiùñam etat paramaü rakùaõam ãkùaõasya puüsàm || 100 || Uttarasthàna vidhyet su-jàtaü niù-prekùyaü liïga-nà÷aü kaphodbhavam | àvartaky-àdibhiþ ùaóbhir vivarjitam upadravaiþ || 1 || so '-saüjàto hi viùamo dadhi-mastu-nibhas tanuþ | ÷alàkayàvakçùño 'pi punar årdhvaü prapadyate || 2 || 14.2dv punar årdhvaü pravartate karoti vedanàü tãvràü dçùñiü ca sthagayet punaþ | ÷leùmalaiþ påryate cà÷u so 'nyaiþ sopadrava÷ ciràt || 3 || 14.3dv so 'nyaiþ sopadravai÷ ciràt ÷laiùmiko liïga-nà÷o hi sita-tvàc chleùmaõaþ sitaþ | tasyànya-doùàbhibhavàd bhavaty à-nãla-tà gadaþ || 4 || 14.4dv bhavaty à-nãla-tà gade 14.4dv bhavaty à-nãlikà gade tatràvarta-calà dçùñir àvartaky aruõàsità | ÷arkaràrka-payo-le÷a-niciteva ghanàti ca || 5 || 14.5bv àvartaky aruõà sità ràjã-matã dçï nicità ÷àli-÷åkàbha-ràjibhiþ | viùama-cchinna-dagdhàbhà sa-ruk chinnàü÷ukà smçtà || 6 || dçùñiþ kàüsya-sama-cchàyà candrakã candrakàkçtiþ | chattràbhà naika-varõà ca chattrakã nàma nãlikà || 7 || na vidhyed a-siràrhàõàü na tçñ-pãnasa-kàsinàm | nà-jãrõi-bhãru-vamita-÷iraþ-karõàkùi-÷ålinàm || 8 || 14.8bv na dçk-pãnasa-kàsinàm atha sàdhàraõe kàle ÷uddha-saübhojitàtmanaþ | de÷e prakà÷e pårvàhõe bhiùag jànåcca-pãñha-gaþ || 9 || yantritasyopaviùñasya svinnàkùasya mukhànilaiþ | aïguùñha-mçdite netre dçùñau dçùñvotplutaü malam || 10 || svàü nàsàü prekùamàõasya niù-kampaü mårdhni dhàrite | kçùõàd ardhàïgulaü muktvà tathàrdhàrdham apàïgataþ || 11 || 14.11av sva-nàsàü prekùamàõasya 14.11dv tad ardhàrdham apàïgataþ tarjanã-madhyamàïguùñhaiþ ÷alàkàü ni÷-calaü dhçtàm | daiva-cchidraü nayet pàr÷vàd årdhvam àmanthayan iva || 12 || savyaü dakùiõa-hastena netraü savyena cetarat | vidhyet su-viddhe ÷abdaþ syàd a-ruk càmbu-lava-srutiþ || 13 || sàntvayann àturaü cànu netraü stanyena secayet | ÷alàkàyàs tato 'greõa nirlikhen netra-maõóalam || 14 || 14.14dv nirlikhed dçùñi-maõóalam a-bàdhamànaþ ÷anakair nàsàü prati nudaüs tataþ | ucchiïghanàc càpahared dçùñi-maõóala-gaü kapham || 15 || 14.15cv ucchiïkhanàc càpahared sthire doùe cale vàti svedayed akùi bàhyataþ | atha dçùñeùu råpeùu ÷alàkàm àharec chanaiþ || 16 || 14.16av sthire doùe cale vàpi ghçtàplutaü picuü dattvà baddhàkùaü ÷àyayet tataþ | viddhàd anyena pàr÷vena tam uttànaü dvayor vyadhe || 17 || 14.17cv vyadhàd anyena pàr÷vena nivàte ÷ayane 'bhyakta-÷iraþ-pàdaü hite ratam | kùavathuü kàsam udgàraü ùñhãvanaü pànam ambhasaþ || 18 || 14.18bv -÷iro-gàtraü hite ratam adho-mukha-sthitiü snànaü danta-dhàvana-bhakùaõam | saptàhaü nàcaret sneha-pãta-vac càtra yantraõà || 19 || ÷aktito laïghayet seko ruji koùõena sarpiùà | sa-vyoùàmalakaü vàñyam a÷nãyàt sa-ghçtaü dravam || 20 || vilepãü và try-ahàc càsya kvàthair muktvàkùi secayet | vàta-ghnaiþ saptame tv ahni sarva-thaivàkùi mocayet || 21 || yantraõàm anurudhyeta dçùñer à-sthairya-làbhataþ | råpàõi såkùma-dãptàni sahasà nàvalokayet || 22 || ÷opha-ràga-rujàdãnàm adhimanthasya codbhavaþ | a-hitair vedha-doùàc ca yathà-svaü tàn upàcaret || 23 || 14.23cv a-hitair vedhya-doùàc ca 14.23dv yathà-svaü tàn upakramet kalkitàþ sa-ghçtà dårvà-yava-gairika-÷àrivàþ | mukhàlepe prayoktavyà rujà-ràgopa÷àntaye || 24 || sa-sarùapàs tilàs tad-van màtuluïga-rasàplutàþ | payasyà-÷àrivà-pattra-ma¤jiùñhà-madhuyaùñibhiþ || 25 || ajà-kùãra-yutair lepaþ sukhoùõaþ ÷arma-kçt param | lodhra-saindhava-mçdvãkà-madhukai÷ chàgalaü payaþ || 26 || 14.26av ajà-kùãrànvitair lepaþ ÷çtam à÷cyotanaü yojyaü rujà-ràga-vinà÷anam | madhukotpala-kuùñhair và dràkùà-làkùà-sitànvitaiþ || 27 || 14.27cv madhukotpala-kuùñhailà- 14.27dv dràkùà-làkùà-rasànvitaiþ 14.27dv -dràkùà-làkùà-sitànvitaiþ 14.27dv -dràkùà-làkùà-rasànvitaiþ vàta-ghna-siddhe payasi ÷çtaü sarpi÷ catur-guõe | padmakàdi-pratãvàpaü sarva-karmasu ÷asyate || 28 || siràü tathàn-upa÷ame snigdha-svinnasya mokùayet | manthoktàü ca kriyàü kuryàd vedhe råóhe '¤janaü mçdu || 29 || 14.29dv vyadhe råóhe '¤janaü mçdu àóhakã-måla-marica-haritàla-rasà¤janaiþ | viddhe 'kùõi sa-guóà vartir yojyà divyàmbu-peùità || 30 || jàtã-÷irãùa-dhava-meùaviùàõi-puùpa-vaióårya-mauktika-phalaü payasà su-piùñam | àjena tàmram amunà pratanu pradigdhaü saptàhataþ punar idaü payasaiva piùñam || 31 || 14.31av jàtã-÷irãùa-dhava-meùaviùàõa-puùpa- piõóà¤janaü hitam an-àtapa-÷uùkam akùõi viddhe prasàda-jananaü bala-kçc ca dçùñeþ | sroto-ja-vidruma-÷ilàmbu-dhi-phena-tãkùõair asyaiva tulyam uditaü guõa-kalpanàbhiþ || 32 || 14.32cv sroto-ja-vidruma-÷ilàrõava-phena-tãkùõair Uttarasthàna vàtena netre 'bhiùyaõõe nàsànàho 'lpa-÷opha-tà | ÷aïkhàkùi-bhrå-lalàñasya toda-sphuraõa-bhedanam || 1 || 15.1av vàtena netre 'bhiùyande 15.1cv ÷aïkhàkùi-bhrå-lalàñàsya- 15.1dv -toda-sphuraõa-bhedanam ÷uùkàlpà dåùikà ÷ãtam acchaü cà÷ru calà rujaþ | nimeùonmeùaõaü kçcchràj jantånàm iva sarpaõam || 2 || 15.2bv accham a÷ru calà rujaþ akùy àdhmàtam ivàbhàti såkùmaiþ ÷alyair ivàcitam | snigdhoùõai÷ copa÷amanaü so 'bhiùyanda upekùitaþ || 3 || 15.3cv snigdhoùõecchopa÷amanaü adhimantho bhavet tatra karõayor nadanaü bhramaþ | araõyeva ca mathyante lalàñàkùi-bhruvàdayaþ || 4 || hatàdhimanthaþ so 'pi syàt pramàdàt tena vedanàþ | aneka-råpà jàyante vraõo dçùñau ca dçùñi-hà || 5 || manyàkùi-÷aïkhato vàyur anyato và pravartayan | vyathàü tãvràm a-paicchilya-ràga-÷ophaü vilocanam || 6 || 15.6bv anyato và pravartayet saükocayati pary-a÷ru so 'nyato-vàta-saüj¤itaþ | tad-vaj jihmaü bhaven netram ånaü và vàta-paryaye || 7 || 15.7cv tad-vaj jihmaü bhaven netraü 15.7cv tad-van netraü bhavej jihmam 15.7dv ÷ånaü và vàta-paryaye dàho dhåmàyanaü ÷ophaþ ÷yàva-tà vartmano bahiþ | antaþ-kledo '÷ru pãtoùõaü ràgaþ pãtàbha-dar÷anam || 8 || kùàrokùita-kùatàkùi-tvaü pittàbhiùyanda-lakùaõam | jvalad-aïgàra-kãrõàbhaü yakçt-piõóa-sama-prabham || 9 || adhimanthe bhaven netraü syande tu kapha-saübhave | jàóyaü ÷opho mahàn kaõóår nidrànnàn-abhinandanam || 10 || sàndra-snigdha-bahu-÷veta-picchà-vad-dåùikà÷ru-tà | adhimanthe nataü kçùõam unnataü ÷ukla-maõóalam || 11 || 15.11bv -picchà-vad-dåùikàsra-tà praseko nàsikàdhmànaü pàüsu-pårõam ivekùaõam | raktà÷ru-ràjã-dåùãkà-rakta-maõóala-dar÷anam || 12 || 15.12cv raktàsra-ràjã-dåùãkà- 15.12dv -÷ukla-maõóala-dar÷anam rakta-syandena nayanaü sa-pitta-syanda-lakùaõam | manthe 'kùi tàmra-pary-antam utpàñana-samàna-ruk || 13 || ràgeõa bandhåka-nibhaü tàmyati spar÷anà-kùamam | asçï-nimagnàriùñàbhaü kçùõam agny-àbha-dar÷anam || 14 || adhimanthà yathà-svaü ca sarve syandàdhika-vyathàþ | ÷aïkha-danta-kapoleùu kapàle càti-ruk-karàþ || 15 || vàta-pittàturaü gharùa-toda-bhedopadeha-vat | råkùa-dàruõa-vartmàkùi kçcchronmãla-nimãlanam || 16 || 15.16av vàta-pittottaraü gharùa- vikåõana-vi÷uùka-tva-÷ãtecchà-÷åla-pàka-vat | uktaþ ÷uùkàdi-pàko yaü sa-÷ophaþ syàt tribhir malaiþ || 17 || 15.17av vikåõanaü vi÷uùkaü ca 15.17av vikåõena vi÷uùka-tvaü 15.17bv ÷ãtecchà-÷åla-pàka-vat sa-raktais tatra ÷opho 'ti-rug-dàha-ùñhãvanàdi-màn | pakvodumbara-saükà÷aü jàyate ÷ukla-maõóalam || 18 || a÷råùõa-÷ãta-vi÷ada-picchilàccha-ghanaü muhuþ | alpa-÷ophe 'lpa-÷ophas tu pàko 'nyair lakùaõais tathà || 19 || 15.19cv alpa-÷opho 'lpa-÷ophas tu akùi-pàkàtyaye ÷ophaþ saürambhaþ kaluùà÷ru-tà | kaphopadigdham asitaü sitaü prakleda-ràga-vat || 20 || 15.20cv kaphena digdham asitaü dàho dar÷ana-saürodho vedanà÷ càn-avasthitàþ | anna-sàro 'mla-tàü nãtaþ pitta-raktolbaõair malaiþ || 21 || siràbhir netram àråóhaþ karoti ÷yàva-lohitam | sa-÷opha-dàha-pàkà÷ru bhç÷aü càvila-dar÷anam || 22 || amloùito 'yam ity uktà gadàþ ùo-óa÷a sarva-gàþ | hatàdhimantham eteùu sàkùi-pàkàtyayaü tyajet || 23 || 15.23cv hatàdhimanthaü caiteùu vàtodbhåtaþ pa¤ca-ràtreõa dçùñiü saptàhena ÷leùma-jàto 'dhimanthaþ | raktotpanno hanti tad-vat tri-ràtràn mithyàcàràt paittikaþ sadya eva || 24 || 15.24bv saptàhena ÷leùma-ja÷ càdhimanthaþ Uttarasthàna pràg-råpa eva syandeùu tãkùõaü gaõóåùa-nàvanam | kàrayed upavàsaü ca kopàd anya-tra vàta-jàt || 1 || dàhopadeha-ràgà÷ru-÷opha-÷àntyai bióàlakam | kuryàt sarva-tra pattrailà-marica-svarõa-gairikaiþ || 2 || sa-rasà¤jana-yaùñy-àhva-nata-candana-saindhavaiþ | saindhavaü nàgaraü tàrkùyaü bhçùñaü maõóena sarpiùaþ || 3 || 16.3dv ghçùñaü maõóena sarpiùaþ badarã-pattra-yaùñy-àhva-pathyàmalaka-tutthakam | antar-dhåmaü dahet sadyaþ kope tac-cårõaü vàta-je || 3.1+1 || vàta-je ghçta-bhçùñaü và yojyaü ÷abara-de÷a-jam | màüsã-padmaka-kàlãya-yaùñy-àhvaiþ pitta-raktayoþ || 4 || 16.4bv yojyaü ÷àbara-de÷a-jam 16.4cv màüsã-padmaka-kàkolã- manohvà-phalinã-kùaudraiþ kaphe sarvais tu sarva-je || 5ab || sita-marica-bhàgam ekaü catur-manohvaü dvir aùña-÷àbarakam || 5cd || saücårõya vastra-baddhaü prakupita-màtre 'vaguõñhanaü netre || 5ef || 16.5ev saücårõyam ati-prabaddhaü 16.5fv prakupita-màtre 'vaguõñhanam idaü netre dhàtu-÷uõñhy-abhayà-tàrkùyaü bahir-lepo 'kùi-roga-hà || 5.1(1)+1ab || 16.5.1(1)+1av dhàtu-÷uõñhy-abhayà-tàrkùya- 16.5.1(1)+1bv -bahir-lepo 'kùi-roga-hà harãtakã-saindhava-tàrkùya-÷ãlaiþ sa-gairikaiþ sva-sva-kara-pramçùñaiþ | bahiþ-pralepaü nayanasya kuryàt sarvàkùi-roga-pra÷amàrtham etat || 5.1(2)+1 || àraõyà÷ chagaõa-rase pañàvabaddhàþ su-svinnà nakha-vi-tuùã-kçtàþ kulatthàþ | tac-cårõaü sakçd avacårõanàn ni÷ãthe netràõàü vidhamati sadya eva kopam || 6 || 16.6av àraõyà÷ chagaõa-rase pañàvanaddhàþ ghoùàbhayà-tutthaka-yaùñi-lodhrair måtã su-såkùmaiþ ÷latha-vastra-baddhaiþ | tàmra-stha-dhànyàmla-nimagna-mårtir artiü jayaty akùiõi naika-råpàm || 7 || 16.7av ghoùàbhayà-tutthaka-yaùñi-lodhraiþ 16.7av vyoùàbhayà-tutthaka-yaùñi-lodhrair 16.7bv guõóã su-såkùmaiþ ÷latha-vastra-baddhaiþ 16.7bv piùñaiþ su-såkùmaiþ ÷latha-vastra-baddhaiþ 16.7cv tàmràccha-dhànyàmla-nimagna-mårtir ùo-óa÷abhiþ salila-palaiþ palaü tathaikaü kañaïkañeryàþ siddham | seko 'ùña-bhàga-÷iùñaþ kùaudra-yutaþ sarva-doùa-kupite netre || 8 || 16.8dv kùaudra-yutaþ sarva-doùa-prakupite netre vàta-pitta-kapha-saünipàta-jàü netrayor bahu-vidhàm api vyathàm | ÷ãghram eva jayati prayojitaþ ÷igru-pallava-rasaþ sa-màkùikaþ || 9 || taruõam urubåka-pattraü målaü ca vibhidya siddham àje kùãre | vàtàbhiùyanda-rujaü sadyo vinihanti saktu-piõóikà coùõà || 10 || 16.10bv målaü ca vicårõya siddham àje kùãre à÷cyotanaü màruta-je kvàtho bilvàdibhir hitaþ | koùõaþ sahairaõóa-jañà-bçhatã-madhu-÷igrubhiþ || 11 || hrãvera-vakra-÷àrïgaùñodumbara-tvakùu sàdhitam | sàmbhasà payasàjena ÷ålà÷cyotanam uttamam || 12 || 16.12bv üdumbara-tvak-prasàdhitam 16.12bv üdumbara-plakùa-sàdhitam lodhràmalaka-rasà¤ja[na]-bimbitikà-pattra-tubarikà-tutthaiþ | à÷cyotanam idam akùõoþ prasahya sadyaþ prakopa-haram || 12+1 || ma¤jiùñhà-rajanã-làkùà-dràkùarddhi-madhukotpalaiþ | kvàthaþ sa-÷arkaraþ ÷ãtaþ secanaü rakta-pitta-jit || 13 || 16.13bv -dràkùà-dvi-madhukotpalaiþ kaseru-yaùñy-àhva-rajas tàntave ÷ithilaü sthitam | apsu divyàsu nihitaü hitaü syande 'sra-pitta-je || 14 || 16.14bv tàntave ÷ithile sthitam puõóra-yaùñã-ni÷à-måtã plutà stanye sa-÷arkare | chàga-dugdhe 'tha-và dàha-rug-ràgà÷ru-nivartanã || 15 || ÷veta-lodhraü sa-madhukaü ghçta-bhçùñaü su-cårõitam | vastra-sthaü stanya-mçditaü pitta-raktàbhighàta-jit || 16 || nàgara-tri-phalà-nimba-vàsà-lodhra-rasaþ kaphe | koùõam à÷cyotanaü mi÷rair bheùajaiþ sàünipàtike || 17 || 16.17bv -vàsà-lodhra-rasàþ kaphe 16.17bv -vàsà-lodhra-rasaü kaphe sarpiþ puràõaü pavane pitte ÷arkarayànvitam | vyoùa-siddhaü kaphe pãtvà yava-kùàràvacårõitam || 18 || 16.18bv pitte ÷arkarayà yutam sràvayed rudhiraü bhåyas tataþ snigdhaü virecayet | ànåpa-vesavàreõa ÷iro-vadana-lepanam || 19 || uùõena ÷åle dàhe tu payaþ-sarpir-yutair himaiþ | timira-pratiùedhaü ca vãkùya yu¤jyàd yathà-yatham || 20 || ayam eva vidhiþ sarvo manthàdiùv api ÷asyate | a-÷àntau sarva-thà manthe bhruvor upari dàhayet || 21 || råpyaü råkùeõa go-dadhnà limpen nãla-tvam àgate | ÷uùke tu mastunà vartir vàtàkùy-àmaya-nà÷inã || 22 || 16.22bv liptaü nãla-tvam àgate 16.22bv lipte nãla-tvam àgate sumanaþ-korakàþ ÷aïkhas tri-phalà madhukaü balà | pitta-raktàpahà vartiþ piùñà divyena vàriõà || 23 || 16.23av sumanaþ-kùàrakàþ ÷aïkhas saindhavaü tri-phalà vyoùaü ÷aïkhanàbhiþ samudra-jaþ | phena aileyakaü sarjo vartiþ ÷leùmàkùi-roga-nut || 24 || prapauõóarãkaü yaùñy-àhvaü dàrvã càùña-palaü pacet | jala-droõe rase påte punaþ pakve ghane kùipet || 25 || puùpà¤janàd da÷a-palaü karùaü ca maricàt tataþ | kçta÷ cårõo 'tha-và vartiþ sarvàbhiùyanda-saübhavàn || 26 || hanti ràga-rujà-gharùàn sadyo dçùñiü prasàdayet | ayaü pà÷upato yogo rahasyaü bhiùajàü param || 27 || ÷uùkàkùi-pàke haviùaþ pànam akùõo÷ ca tarpaõam | ghçtena jãvanãyena nasyaü tailena vàõunà || 28 || 16.28dv nasyaü tailena càõunà pariùeko hita÷ càtra payaþ koùõaü sa-saindhavam | sarpir-yuktaü stanya-piùñam a¤janaü ca mahauùadham || 29 || 16.29cv sarpir-yuktaü stanya-ghçùñam vasà vànåpa-sat-tvotthà ki¤-cit-saindhava-nàgarà | ghçtàktàn darpaõe ghçùñàn ke÷àn mallaka-saüpuñe || 30 || 16.30av vasà cànåpa-sat-tvotthà dagdhvàjya-piùñà loha-sthà sà maùã ÷reùñham a¤janam | sa-÷ophe vàlpa-÷ophe ca snigdhasya vyadhayet siràm || 31 || 16.31cv sa-÷ophe càlpa-÷ophe ca rekaþ snigdhe punar dràkùà-pathyà-kvàtha-trivçd-ghçtaiþ | ÷veta-lodhraü ghçte bhçùñaü cårõitaü tàntava-sthitam || 32 || 16.32cv ÷veta-lodhraü ghçta-bhçùñaü uùõàmbunà vimçditaü sekaþ ÷åla-haraþ param | dàrvã-prapauõóarãkasya kvàtho và÷cyotane hitaþ || 33 || 16.33cv dàrvyàþ prapauõóarãkasya yaùñã-himotpala-kùãraiþ kuryàn mårdhasya lepanam || 33+1ab || saüdhàvàü÷ ca prayu¤jãta gharùa-ràgà÷ru-rug-gharàn || 33ªab || tàmraü lohe måtra-ghçùñaü prayuktaü netre sarpir-dhåpitaü vedanà-ghnam | tàmre ghçùño gavya-dadhnaþ saro và yuktaþ kçùõà-saindhavàbhyàü variùñhaþ || 34 || ÷aïkhaü tàmre stanya-ghçùñaü ghçtàktaiþ ÷amyàþ pattrair dhåpitaü tad yavai÷ ca | netre yuktaü hanti saüdhàva-saüj¤aü kùipraü gharùaü vedanàü càti-tãvràm || 35 || udumbara-phalaü lohe ghçùñaü stanyena dhåpitam || 36ab || sàjyaiþ ÷amã-cchadair dàha-÷åla-ràgà÷ru-harùa-jit | ÷igru-pallava-niryàsaþ su-ghçùñas tàmra-saüpuñe || 37 || 16.37cv ÷igru-pallava-niryàso 16.37dv ghçùñas tàmrasya saüpuñe dvi-ni÷à-tri-phalà-mustaiþ pramadà-dugdha-peùitaiþ | sekaþ sa-÷arkarà-kùaudrair abhighàta-rujàpahaþ || 37.1+1 || 16.37.1+1bv pramadà-dugdha-kalkitaiþ niùiktaü tutthakaü vàràn go-jale pa¤ca-viü÷atim | stanye và chàga-dugdhe và sadyaþ-kope tad a¤janam || 37.1+2 || ghçtena dhåpito hanti ÷opha-gharùà÷ru-vedanàþ | tilàmbhasà mçt-kapàlaü kàüsye ghçùñaü su-dhåpitam || 38 || nimba-pattrair ghçtàbhyaktair gharùa-÷ålà÷ru-ràga-jit | saüdhàvenà¤jite netre vigatauùadha-vedane || 39 || stanyenà÷cyotanaü kàryaü triþ paraü nà¤jayec ca taiþ | tàlã÷a-pattra-capalà-nata-loha-rajo-'¤janaiþ || 40 || 16.40dv -nata-loha-rasà¤janaiþ jàtã-mukula-kàsãsa-saindhavair måtra-peùitaiþ | tàmram àlipya saptàhaü dhàrayet peùayet tataþ || 41 || måtreõaivànu guñikàþ kàryà÷ chàyà-vi÷oùitàþ | tàþ stanya-ghçùñà gharùà÷ru-÷opha-kaõóå-vinà÷anàþ || 42 || 16.42av måtreõa cànu guñikàþ 16.42bv kuryàc chàyà-vi÷oùitàþ vyàghrã-tvaï-madhukaü tàmra-rajo 'jà-kùãra-kalkitam | ÷amy-àmalaka-pattràjya-dhåpitaü ÷opha-ruk-praõut || 43 || 16.43bv -rajo 'jà-kùãra-peùitam amloùite prayu¤jãta pittàbhiùyanda-sàdhanam | utkliùñàþ kapha-pittàsra-nicayotthàþ kukåõakaþ || 44 || pakùmoparodhaü ÷uùkàkùi-pàkaþ påyàlaso bisaþ | pothaky-amloùito 'lpàkhyaþ syanda-manthà vinànilàt || 45 || ete 'ùñà-da÷a pillàkhyà dãrgha-kàlànubandhinaþ | cikitsà pçthag eteùàü svaü svam uktàtha vakùyate || 46 || 16.46dv svaü svam uktàtha kathyate pillã-bhåteùu sàmànyàd atha pillàkhya-rogiõaþ | snigdhasya chardita-vataþ sirà-vyadha-hçtàsçjaþ || 47 || 16.47bv atha pillàkùi-rogiõaþ viriktasya ca vartmànu nirlikhed à-vi÷uddhitaþ | tutthakasya palaü ÷veta-maricàni ca viü÷atiþ || 48 || 16.48av viriktasya tu vartmànu 16.48bv vilikhed à-vi÷uddhitaþ triü÷atà kà¤jika-palaiþ piùñvà tàmre nidhàpayet | pillàn a-pillàn kurute bahu-varùotthitàn api || 49 || tat sekenopadehà÷ru-kaõóå-÷ophàü÷ ca nà÷ayet | kara¤ja-bãjaü surasaü sumanaþ-korakàõi ca || 50 || 16.50dv sumanaþ-kùàrakàõi ca saükùudya sàdhayet kvàthe påte tatra rasa-kriyà | a¤janaü pilla-bhaiùajyaü pakùmaõàü ca prarohaõam || 51 || rasà¤janaü sarja-raso rãti-puùpaü manaþ÷ilà | samudra-pheno lavaõaü gairikaü maricàni ca || 52 || 16.52bv jàtã-puùpaü manaþ÷ilà 16.52cv samudra-phenaü lavaõaü a¤janaü madhunà piùñaü kleda-kaõóå-ghnam uttamam | abhayà-rasa-piùñaü và tagaraü pilla-nà÷anam || 53 || bhàvitaü basta-måtreõa sa-snehaü devadàru ca | saindhava-tri-phalà-kçùõà-kañukà-÷aïkhanàbhayaþ || 54 || 16.54bv sa-snehaü devadàru và sa-tàmra-rajaso vartiþ pilla-÷ukraka-nà÷inã | puùpa-kàsãsa-cårõo và surasà-rasa-bhàvitaþ || 55 || tàmre da÷àhaü tat paillya-pakùma-÷àta-jid a¤janam || 55ªab || alaü ca sauvãrakam a¤janaü ca tàbhyàü samaü tàmra-rajaþ su-såkùmam | pilleùu romàõi niùevito 'sau cårõaþ karoty eka-÷alàkayàpi || 56 || 16.56bv tàbhyàü samaü tàmra-raja÷ ca såkùmam 16.56cv pilleùu romàõi niùevito 'yaü làkùà-nirguõóã-bhçïga-dàrvã-rasena ÷reùñhaü kàrpàsaü bhàvitaü sapta-kçtvaþ | dãpaþ prajvàlyaþ sarpiùà tat-samutthà ÷reùñhà pillànàü ropaõàrthe maùã sà || 57 || 16.57dv ÷reùñhà pillànàü ropaõàrthaü maùã sà vartmàvalekhaü bahu-÷as tad-vac choõita-mokùaõam || 58ab || punaþ punar virekaü ca nityam à÷cyotanà¤janam | nàvanaü dhåma-pànaü ca pilla-rogàturo bhajet || 59 || påyàlase tv a-÷ànte 'nte dàhaþ såkùma-÷alàkayà | catur-õavatir ity akùõo hetu-lakùaõa-sàdhanaiþ || 60 || 16.60av påyàlase tv a-÷ànte tu 16.60cv catur-õavatir ity akùõor paras-param a-saükãrõàþ kàrtsnyena gadità gadàþ | sarva-dà ca niùeveta svastho 'pi nayana-priyaþ || 61 || puràõa-yava-godhåma-÷àli-ùaùñika-kodravàn | mudgàdãn kapha-pitta-ghnàn bhåri-sarpiþ-pariplutàn || 62 || ÷àkaü caivaü-vidhaü màüsaü jàïgalaü dàóimaü sitàm | saindhavaü tri-phalàü dràkùàü vàri pàne ca nàbhasam || 63 || àtapa-traü pada-tràõaü vidhi-vad doùa-÷odhanam | varjayed vega-saürodham a-jãrõàdhya÷anàni ca || 64 || 16.64dv a-jãrõàdhya÷anàdi ca krodha-÷oka-divà-svapna-ràtri-jàgaraõàtapàn | vidàhi viùñambha-karaü yac cehàhàra-bheùajam || 65 || 16.65bv -ni÷à-jàgaraõàni ca 16.65cv vidàha-viùñambha-karaü 16.65dv yad yad àhàra-bheùajam 16.65dv vihàràhàra-bheùajam dve pàda-madhye pçthu-saünive÷e sire gate te bahu-dhà ca netre | tà mrakùaõodvartana-lepanàdãn pàda-prayuktàn nayane nayanti || 66 || 16.66av dve pàda-madhye pçthu-saüniviùñe 16.66dv pàda-prayuktàn nayanaü nayanti malauùõya-saüghaññana-pãóanàdyais tà dåùayante nayanàni duùñàþ | bhajet sadà dçùñi-hitàni tasmàd upànad-abhya¤jana-dhàvanàni || 67 || 16.67av taloùõa-saüghaññana-pãóanàdyais 16.67av mçl-loùña-saüghaññana-pãóanàdyais Uttarasthàna prati÷yàya-jala-krãóà-karõa-kaõóåyanair marut | mithyà-yogena ÷abdasya kupito 'nyai÷ ca kopanaiþ || 1 || pràpya ÷rotra-siràþ kuryàc chålaü srotasi vega-vat | ardhàvabhedakaü stambhaü ÷i÷iràn-abhinandanam || 2 || ciràc ca pàkaü pakvaü tu lasãkàm alpa-÷aþ sravet | ÷rotraü ÷ånyam a-kasmàc ca syàt saücàra-vicàra-vat || 3 || ÷ålaü pittàt sa-dàhoùà-÷ãtecchà-÷vayathu-jvaram | à÷u-pàkaü prapakvaü ca sa-pãta-lasikà-sruti || 4 || 17.4bv -÷ãtecchà-÷vayathur jvaraþ sà lasãkà spç÷ed yad yat tat tat pàkam upaiti ca | kaphàc chiro-hanu-grãvà-gauravaü manda-tà rujaþ || 5 || kaõóåþ ÷vayathur uùõecchà pàkàc chveta-ghana-srutiþ | karoti ÷ravaõe ÷ålam abhighàtàdi-dåùitam || 6 || 17.6bv pàkàc chveta-ghanà srutiþ raktaü pitta-samànàrti ki¤-cid vàdhika-lakùaõam | ÷ålaü samuditair doùaiþ sa-÷opha-jvara-tãvra-ruk || 7 || paryàyàd uùõa-÷ãtecchàü jàyate ÷ruti-jàóya-vat | pakvaü sitàsità-rakta-ghana-påya-pravàhi ca || 8 || ÷abda-vàhi-sirà-saüsthe ÷çõoti pavane muhuþ | nàdàn a-kasmàd vividhàn karõa-nàdaü vadanti tam || 9 || ÷leùmaõànugato vàyur nàdo và samupekùitaþ | uccaiþ kçcchràc chrutiü kuryàd badhira-tvaü krameõa ca || 10 || 17.10dv badhira-tvaü krameõa và vàtena ÷oùitaþ ÷leùmà ÷roto limpet tato bhavet | rug-gauravaü pidhànaü ca sa pratãnàha-saüj¤itaþ || 11 || kaõóå-÷ophau kaphàc chrotre sthirau tat-saüj¤ayà smçtau | kapho vidagdhaþ pittena sa-rujaü nã-rujaü tv api || 12 || 17.12bv sthirau tat-saüj¤itau smçtau 17.12dv sa-rujaü nã-rujaü tv atha ghana-påti-bahu-kledaü kurute påti-karõakam | vàtàdi-dåùitaü ÷rotraü màüsàsçk-kleda-jà rujam || 13 || 17.13dv màüsàsçk-kleda-jàü rujam khàdanto jantavaþ kuryus tãvràü sa kçmi-karõakaþ | ÷rotra-kaõóåyanàj jàte kùate syàt pårva-lakùaõaþ || 14 || 17.14cv ÷rotaþ-kaõóåyanàj jàte vidradhiþ pårva-vac cànyaþ ÷opho 'r÷o 'rbudam ãritam | teùu ruk påti-karõa-tvaü badhira-tvaü ca bàdhate || 15 || 17.15bv ùo-óhàr÷o 'rbudam ãritam 17.15dv badhira-tvaü ca jàyate garbhe 'nilàt saükucità ÷aùkulã kuci-karõakaþ | eko nã-rug aneko và garbhe màüsàïkuraþ sthiraþ || 16 || 17.16bv ÷aùkulã ku¤ci-karõakaþ 17.16bv ÷aùkulã kåci-karõakaþ 17.16dv garbhe màüsàïkuraþ sthitaþ pippalã pippalã-mànaþ saünipàtàd vidàrikà | sa-varõaþ sa-rujaþ stabdhaþ ÷vayathuþ sa upekùitaþ || 17 || kañu-taila-nibhaü pakvaþ sravet kçcchreõa rohati | saükocayati råóhà ca sà dhruvaü karõa-÷aùkulãm || 18 || 17.18bv sravan kçcchreõa rohati sirà-sthaþ kurute vàyuþ pàlã-÷oùaü tad-àhvayam | kç÷à dçóhà ca tantrã-vat pàlã vàtena tantrikà || 19 || su-kumàre cirotsargàt sahasaiva pravardhite | karõe ÷ophaþ sa-ruk pàlyàm aruõaþ paripoña-vàn || 20 || paripoñaþ sa pavanàd utpàtaþ pitta-÷oõitàt | gurv-àbharaõa-bhàràdyaiþ ÷yàvo rug-dàha-pàka-vàn || 21 || ÷vayathuþ sphoña-piñikà-ràgoùà-kleda-saüyutaþ | pàlyàü ÷opho 'nila-kaphàt sarvato nir-vyathaþ sthiraþ || 22 || stabdhaþ sa-varõaþ kaõóå-màn unmantho gallira÷ ca saþ | dur-viddhe vardhite karõe sa-kaõóå-dàha-pàka-ruk || 23 || 17.23bv unmantho gallika÷ ca saþ ÷vayathuþ saünipàtotthaþ sa nàmnà duþkha-vardhanaþ | kaphàsçk-kçmi-jàþ såkùmàþ sa-kaõóå-kleda-vedanàþ || 24 || lihyuþ pàlãm upekùitàþ lehyàkhyàþ piñikàs tà hi | pippalã sarva-jaü ÷ålaü vidàrã kuci-karõakaþ || 25 || 17.25av lihyàkhyàþ piñikàs tà hi 17.25dv vidàrã kåci-karõakaþ eùàm a-sàdhyà yàpyaikà tantrikànyàüs tu sàdhayet | pa¤ca-viü÷atir ity uktàþ karõa-rogà vibhàgataþ || 26 || Uttarasthàna karõa-÷åle pavana-je pibed ràtrau rasà÷itaþ | vàta-ghna-sàdhitaü sarpiþ karõaü svinnaü ca pårayet || 1 || pattràõàü pçthag a÷vattha-bilvàrkairaõóa-janmanàm | taila-sindhåttha-digdhànàü svinnànàü puña-pàkataþ || 2 || rasaiþ kavoùõais tad-vac ca målakasyàralor api | gaõe vàta-hare 'mleùu måtreùu ca vipàcitaþ || 3 || mahà-sneho drutaü hanti su-tãvràm api vedanàm | mahataþ pa¤ca-målasya kàùñhàt kùaumeõa veùñitàt || 4 || taila-siktàt pradãptàgràt snehaþ sadyo rujàpahaþ | yojya÷ caivaü bhadrakàùñhàt kuùñhàt kàùñhàc ca sàralàt || 5 || 18.5bv snehaþ sadyo rujà-haraþ vàta-vyàdhi-prati÷yàya-vihitaü hitam atra ca | varjayec chirasà snànaü ÷ãtàmbhaþ-pànam ahny api || 6 || 18.6cv varjayec chirasaþ snànaü pitta-÷åle sità-yukta-ghçta-snigdhaü virecayet | dràkùà-yaùñã-÷çtaü stanyaü ÷asyate karõa-påraõam || 7 || yaùñy-anantà-himo÷ãra-kàkolã-lodhra-jãvakaiþ | mçõàla-bisa-ma¤jiùñhà-÷àrivàbhi÷ ca sàdhayet || 8 || yaùñãmadhu-rasa-prastha-kùãra-dvi-prastha-saüyutam | tailasya kuóavaü nasya-påraõàbhya¤janair idam || 9 || nihanti ÷åla-dàhoùàþ kevalaü kùaudram eva và | yaùñy-àdibhi÷ ca sa-ghçtaiþ karõau dihyàt samantataþ || 10 || vàmayet pippalã-siddha-sarpiþ-snigdhaü kaphodbhave | dhåma-nàvana-gaõóåùa-svedàn kuryàt kaphàpahàn || 11 || la÷unàrdraka-÷igråõàü muraïgyà målakasya ca | kadalyàþ sva-rasaþ ÷reùñhaþ kad-uùõaþ karõa-påraõe || 12 || 18.12bv suraïgyà målakasya ca 18.12bv bhçïgasya målakasya ca arkàïkuràn amla-piùñàüs tailàktàÀ lavaõànvitàn | saünidhàya snuhã-kàõóe korite tac-chadàvçtàn || 13 || 18.13dv korite tac chadàvçte svedayet puña-pàkena sa rasaþ ÷åla-jit param | rasena bãjapårasya kapitthasya ca pårayet || 14 || ÷uktena pårayitvà và phenenànv avacårõayet | ajàvi-måtra-vaü÷a-tvak-siddhaü tailaü ca påraõam || 15 || 18.15dv -siddha-tailena pårayet siddhaü và sàrùapaü tailaü hiïgu-tumburu-nàgaraiþ | rakta-je pitta-vat kàryaü siràü cà÷u vimokùayet || 16 || pakve påya-vahe karõe dhåma-gaõóåùa-nàvanam | yu¤jyàn nàóã-vidhànaü ca duùña-vraõa-haraü ca yat || 17 || srotaþ pramçjya digdhaü tu dvau kàlau picu-vartibhiþ | pureõa dhåpayitvà tu màkùikeõa prapårayet || 18 || surasàdi-gaõa-kvàtha-phàõitàktàü ca yojayet | picu-vartiü su-såkùmai÷ ca tac-cårõair avacårõayet || 19 || 18.19bv -phàõitàktàü ca ÷ãlayet 18.19bv -phàõitàktàü prayojayet 18.19bv -phàõitàktàü niyojayet ÷åla-kleda-guru-tvànàü vidhir eùa nivartakaþ | priyaïgu-madhukàmbaùñhà-dhàtaky-utpala-parõibhiþ || 20 || ma¤jiùñhà-lodhra-làkùàbhiþ kapitthasya rasena ca | pacet tailaü tad àsràvaü nigçhõàty à÷u påraõàt || 21 || nàda-bàdhiryayoþ kuryàd vàta-÷åloktam auùadham | ÷leùmànubandhe ÷leùmàõam pràg jayed vamanàdibhiþ || 22 || eraõóa-÷igru-varuõa-målakàt pattra-je rase | catur-guõe pacet tailaü kùãre càùña-guõonmite || 23 || 18.23av eraõóa-÷igru-taruõa- yaùñy-àhvà-kùãra-kàkolã-kalka-yuktaü nihanti tat | nàda-bàdhirya-÷ålàni nàvanàbhyaïga-påraõaiþ || 24 || 18.24bv -kalka-yuktaü hinasti tat pakvaü prativiùà-hiïgu-mi÷i-tvak-svarjikoùaõaiþ | sa-÷uktaiþ påraõàt tailaü ruk-sràvà-÷ruti-nàda-nut || 25 || 18.25dv ruk-sràva-÷ruti-nàda-nut karõa-nàde hitaü tailaü sarùapotthaü ca påraõe | ÷uùka-målaka-khaõóànàü kùàro hiïgu mahauùadham || 26 || ÷atapuùpà-vacà-kuùñha-dàru-÷igru-rasà¤janam | sauvarcala-yava-kùàra-svarjikaudbhida-saindhavam || 27 || bhårja-granthi-vióaü mustà madhu-÷uktaü catur-guõam | màtuluïga-rasas tad-vat kadalã-sva-rasa÷ ca taiþ || 28 || pakvaü tailaü jayaty à÷u su-kçcchràn api påraõàt | kaõóåü kledaü ca bàdhirya-påti-karõa-tva-ruk-kçmãn || 29 || 18.29cv kaõóå-kùveóana-bàdhirya- 18.29cv kaõóå-jvalana-bàdhirya- kùàra-tailam idaü ÷reùñhaü mukha-dantàmayeùu ca | atha suptàv iva syàtàü karõau raktaü haret tataþ || 30 || 18.30dv karõau raktaü haret tayoþ sa-÷opha-kledayor manda-÷ruter vamanam àcaret | bàdhiryaü varjayed bàla-vçddhayo÷ cira-jaü ca yat || 31 || pratãnàhe parikledya sneha-svedair vi÷odhayet | karõa-÷odhanakenànu karõaü tailasya pårayet || 32 || 18.32dv karõaü tailena pårayet sa-÷ukta-saindhava-madhor màtuluïga-rasasya và | ÷odhanàd råkùa-totpattau ghçta-maõóasya påraõam || 33 || 18.33av sa-÷ukta-saindhavenà÷u 18.33bv màtuluïga-rasena và 18.33dv ghçta-maõóena påraõam kramo 'yaü mala-pårõe 'pi karõe kaõóvàü kaphàpaham | nasyàdi tad-vac chophe 'pi kañåùõai÷ càtra lepanam || 34 || 18.34dv kañåùõai÷ cànu lepanam karõa-sràvoditaü kuryàt påti-kçmiõa-karõayoþ | påraõaü kañu-tailena vi÷eùàt kçmi-karõake || 35 || 18.35bv påti-kçmila-karõayoþ 18.35bv påti-kçmika-karõayoþ vami-pårvà hità karõa-vidradhau vidradhi-kriyà | pittottha-karõa-÷åloktaü kartavyaü kùata-vidradhau || 36 || 18.36av vamiþ pårvaü hità karõa- ar÷o-'rbudeùu nàsà-vad àmà karõa-vidàrikà | karõa-vidradhi-vat sàdhyà yathà-doùodayena ca || 37 || pàlã-÷oùe 'nila-÷rotra-÷åla-van nasya-lepanam | svedaü ca kuryàt svinnàü ca pàlãm udvartayet tilaiþ || 38 || priyàla-bãja-yaùñy-àhva-hayagandhà-yavànvitaiþ | tataþ puùñi-karaiþ snehair abhyaïgaü nityam àcaret || 39 || ÷atàvarã-vàjigandhà-payasyairaõóa-jãvakaiþ | tailaü vipakvaü sa-kùãraü pàlãnàü puùñi-kçt param || 40 || kalkena jãvanãyena tailaü payasi pàcitam | ànåpa-màüsa-kvàthe ca pàlã-poùaõa-vardhanam || 41 || 18.41cv ànåpa-màüsa-kvàthena pàlãü chittvàti-saükùãõàü ÷eùàü saüdhàya poùayet | yàpyaivaü tantrikàkhyàpi paripoñe 'py ayaü vidhiþ || 42 || utpàte ÷ãtalair lepo jalauko-hçta-÷oõite | jambv-àmra-pallava-balà-yaùñã-lodhra-tilotpalaiþ || 43 || sa-dhànyàmlaiþ sa-ma¤jiùñhaiþ sa-kadambaiþ sa-÷àrivaiþ | siddham abhya¤jane tailaü visarpokta-ghçtàni ca || 44 || 18.44cv siddham abhya¤janaü tailaü unmanthe 'bhya¤janaü tailaü godhà-karka-vasànvitam | tàlapattry-a÷vagandhàrka-vàkucã-phala-saindhavaiþ || 45 || 18.45bv godhà-karki-vasànvitam 18.45dv -vàkucã-tila-saindhavaiþ surasà-làïgalãbhyàü ca siddhaü tãkùõaü ca nàvanam | dur-viddhe '÷manta-jambv-àmra-pattra-kvàthena secitàm || 46 || 18.46bv siddhaü tãkùõaü tu nàvanam tailena pàlãü sv-abhyaktàü su-÷lakùõair avacårõayet | cårõair madhuka-ma¤jiùñhà-prapuõóràhva-ni÷odbhavaiþ || 47 || 18.47dv -prapauõóràhva-ni÷odbhavaiþ 18.47dv -pauõóarãka-ni÷odbhavaiþ làkùà-vióaïga-siddhaü ca tailam abhya¤jane hitam | svinnàü go-maya-jaiþ piõóair bahu-÷aþ parilehikàm || 48 || vióaïga-sàrair àlimped urabhrã-måtra-kalkitaiþ | kauñajeïguda-kàra¤ja-bãja-÷amyàka-valkalaiþ || 49 || atha-vàbhya¤janaü tair và kañu-tailaü vipàcayet | sa-nimba-pattra-marica-madanair lehikà-vraõe || 50 || chinnaü tu karõaü ÷uddhasya bandham àlocya yaugikam | ÷uddhàsraü làgayel lagne sadya÷-chinne vi÷odhanam || 51 || 18.51dv samyak-chinne vi÷odhanam atha grathitvà ke÷àntaü kçtvà chedana-lekhanam | nive÷ya saüdhiü suùamaü na nimnaü na samunnatam || 52 || abhyajya madhu-sarpirbhyàü picu-plotàvaguõñhitam | såtreõà-gàóha-÷ithilaü baddhvà cårõair avàkiret || 53 || ÷oõita-sthàpanair vraõyam àcàraü càdi÷et tataþ | saptàhàd àma-tailàktaü ÷anair apanayet picum || 54 || 18.54av ÷oõitàsthàpanair vraõyam su-råóhaü jàta-romàõaü ÷liùña-saüdhiü samaü sthiram | su-varùmàõam a-rogaü ca ÷anaiþ karõaü vivardhayet || 55 || 18.55cv su-varùmàõaü su-romaü ca jala-÷åkaþ svayaïguptà rajanyau bçhatã-phalam | a÷vagandhà-balà-hasti-pippalã-gaura-sarùapàþ || 56 || målaü ko÷àtakà÷vaghna-råpikà-saptaparõa-jam | chucchundarã kàla-mçtà gçhaü madhu-karã-kçtam || 57 || jatåkà jala-janmà ca tathà ÷abarakandakam | ebhiþ kalkaiþ kharaü pakvaü sa-tailaü màhiùaü ghçtam || 58 || 18.58bv tathà ÷abarakandakaþ hasty-a÷va-måtreõa param abhyaïgàt karõa-vardhanam | atha kuryàd vayaþ-sthasya cchinnàü ÷uddhasya nàsikàm || 59 || chindyàn nàsà-samaü pattraü tat-tulyaü ca kapolataþ | tvaï-màüsaü nàsikàsanne rakùaüs tat tanu-tàü nayet || 60 || sãvyed gaõóaü tataþ såcyà sevinyà picu-yuktayà | nàsà-cchede 'tha likhite parivartyopari tvacam || 61 || 18.61cv nàsà-cchede su-likhite kapola-vadhraü saüdadhyàt sãvyen nàsàü ca yatnataþ | nàóãbhyàm utkùiped antaþ sukhocchvàsa-pravçttaye || 62 || 18.62av kapola-bandhaü saüdadhyàt 18.62av kapola-vadhrãü saüdadhyàt àma-tailena siktvànu pattaïga-madhukà¤janaiþ | ÷oõita-sthàpanai÷ cànyaiþ su-÷lakùõair avacårõayet || 63 || 18.63bv pataïga-madhukà¤janaiþ 18.63cv ÷oõitàsthàpanai÷ cànyaiþ tato madhu-ghçtàbhyaktaü baddhvàcàrikam àdi÷et | j¤àtvàvasthàntaraü kuryàt sadyo-vraõa-vidhiü tataþ || 64 || 18.64bv baddhvàcàram athàdi÷et chindyàd råóhe 'dhikaü màüsaü nàsopàntàc ca carma tat | sãvyet tata÷ ca su-÷lakùõaü hãnaü saüvardhayet punaþ || 65 || 18.65bv nàsopàntàc ca carma-vat nive÷ite yathà-nyàsaü sadya÷-chinne 'py ayaü vidhiþ | nàóã-yogàd vinauùñhasya nàsà-saüdhàna-vad vidhiþ || 66 || 18.66bv sadya÷-chede 'py ayaü vidhiþ Uttarasthàna ava÷yàyànila-rajo-bhàùyàti-svapna-jàgaraiþ | nãcàty-uccopadhànena pãtenànyena vàriõà || 1 || aty-ambu-pàna-ramaõa-cchardi-bàùpa-grahàdibhiþ | kruddhà vàtolbaõà doùà nàsàyàü styàna-tàü gatàþ || 2 || 19.2cv kùubdhà vàtolbaõà doùà 19.2cv vçddhà vàtolbaõà doùà janayanti prati÷yàyaü vardhamànaü kùaya-pradam | tatra vàtàt prati÷yàye mukha-÷oùo bhç÷aü kùavaþ || 3 || ghràõoparodha-nistoda-danta-÷aïkha-÷iro-vyathàþ | kãñikà iva sarpantãr manyate parito bhruvau || 4 || 19.4cv kãñakà iva sarpanti svara-sàda÷ ciràt pàkaþ ÷i÷iràccha-kapha-srutiþ | pittàt tçùõà-jvara-ghràõa-piñikà-saübhava-bhramàþ || 5 || 19.5cv pittàt tçùõà-jvaro ghràõe 19.5dv piñikà-saübhava-bhramàþ nàsàgra-pàko råkùoùõa-tàmra-pãta-kapha-srutiþ | kaphàt kàso '-ruciþ ÷vàso vamathur gàtra-gauravam || 6 || màdhuryaü vadane kaõóåþ snigdha-÷ukla-kapha-srutiþ | sarva-jo lakùaõaiþ sarvair a-kasmàd vçddhi-÷ànti-màn || 7 || 19.7bv snigdha-÷ukla-ghana-srutiþ 19.7bv snigdha-÷ukla-ghanà srutiþ duùñaü nàsà-siràþ pràpya prati÷yàyaü karoty asçk | urasaþ supta-tà tàmra-netra-tvaü ÷vàsa-påti-tà || 8 || kaõóåþ ÷rotràkùi-nàsàsu pittoktaü càtra lakùaõam | sarva eva prati÷yàyà duùña-tàü yànty upekùitàþ || 9 || 19.9bv pittotthaü càtra lakùaõam yathoktopadravàdhikyàt sa sarvendriya-tàpanaþ | sàgni-sàda-jvara-÷vàsa-kàsoraþ-pàr÷va-vedanaþ || 10 || kupyaty a-kasmàd bahu-÷o mukha-daurgandhya-÷opha-kçt | nàsikà-kleda-saü÷oùa-÷uddhi-rodha-karo muhuþ || 11 || 19.11bv mukha-daurgandhya-÷oùa-kçt påyopamàsità-rakta-grathita-÷leùma-saüsrutiþ | mårchanti càtra kçmayo dãrgha-snigdha-sitàõavaþ || 12 || 19.12av påyopamàsità raktà 19.12bv -grathità ÷leùma-saüsrutiþ 19.12bv grathita-÷leùma-saüsrutiþ pakva-liïgàni teùv aïga-làghavaü kùavathoþ ÷amaþ | ÷leùmà sa-cikkaõaþ pãto '-j¤ànaü ca rasa-gandhayoþ || 13 || 19.13dv j¤ànaü ca rasa-gandhayoþ tãkùõàghràõopayogàrka-ra÷mi-såtra-tçõàdibhiþ | vàta-kopibhir anyair và nàsikà-taruõàsthani || 14 || 19.14av tãkùõa-ghràõopayogàrka- vighaññite 'nilaþ kruddho ruddhaþ ÷çïgàñakaü vrajet | nivçttaþ kurute 'ty-arthaü kùavathuü sa bhç÷a-kùavaþ || 15 || 19.15bv ruddhaþ ÷çïgàñakaü vrajan 19.15dv kùavathuü sa bhç÷aï-kùavaþ ÷oùayan nàsikà-srotaþ kaphaü ca kurute 'nilaþ | ÷åka-pårõàbha-nàsà-tvaü kçcchràd ucchvasanaü tataþ || 16 || 19.16av ÷oùayen nàsikà-srotaþ 19.16cv ÷åka-pårõàbha-kaõñha-tvaü 19.16cv ÷åka-pårõàbha-nàsa-tvaü smçto 'sau nàsikà-÷oùo nàsànàhe tu jàyate | naddha-tvam iva nàsàyàþ ÷leùma-ruddhena vàyunà || 17 || niþ÷vàsocchvàsa-saürodhàt srotasã saüvçte iva | pacen nàsà-puñe pittaü tvaï-màüsaü dàha-÷åla-vat || 18 || sa ghràõa-pàkaþ sràvas tu tat-saüj¤aþ ÷leùma-saübhavaþ | accho jalopamo 'jasraü vi÷eùàn ni÷i jàyate || 19 || kaphaþ pravçddho nàsàyàü ruddhvà srotàüsy a-pãnasam | kuryàt sa-ghurghura-÷vàsaü pãnasàdhika-vedanam || 20 || 19.20bv ruddhaþ srotaþsu pãnasam aver iva sravaty asya praklinnà tena nàsikà | ajasraü picchilaü pãtaü pakvaü siïghàõakaü ghanam || 21 || raktena nàsà dagdheva bàhyàntaþ-spar÷anà-sahà | bhaved dhåmopamocchvàsà sà dãptir dahatãva ca || 22 || tàlu-måle malair duùñair màruto mukha-nàsikàt | ÷leùmà ca påtir nirgacchet påti-nàsaü vadanti tam || 23 || nicayàd abhighàtàd và påyàsçï nàsikà sravet | tat påya-raktam àkhyàtaü ÷iro-dàha-rujà-karam || 24 || pitta-÷leùmàvaruddho 'ntar nàsàyàü ÷oùayen marut | kaphaü sa ÷uùkaþ puña-tàü pràpnoti puñakaü tu tat || 25 || 19.25cv kaphaü sa ÷uùka-puña-tàü ar÷o-'rbudàni vibhajed doùa-liïgair yathà-yatham | sarveùu kçcchrocchvasanaü pãnasaþ pratataü kùutiþ || 26 || 19.26dv pãnasaþ pratataü kùavaþ 19.26dv pãnasaþ satataü kùutiþ sànunàsika-vàdi-tvaü påti-nàsaþ ÷iro-vyathà | aùñà-da÷ànàm ity eùàü yàpayed duùña-pãnasam || 27 || 19.27bv påti-nàsà ÷iro-vyathà 19.27bv påtir nàsà ÷iro-vyathà 19.27cv aùñà-da÷ànàm eteùàü 19.27dv yàpayed duùña-pãnasàn 19.27dv varjayed duùña-pãnasam Uttarasthàna sarveùu pãnaseùv àdau nivàtàgàra-go bhajet | snehana-sveda-vamana-dhåma-gaõóåùa-dhàraõam || 1 || 20.1bv nivàtàgàra-go bhavet vàso guråùõaü ÷irasaþ su-ghanaü pariveùñanam | laghv-amla-lavaõaü snigdham uùõaü bhojanam a-dravam || 2 || 20.2cv laghv-amla-lavaõa-snigdham 20.2cv laghv amlaü lavaõaü snigdham dhanva-màüsa-guóa-kùãra-caõaka-tri-kañåtkañam | yava-godhåma-bhåyiùñhaü dadhi-dàóima-sàrikam || 3 || 20.3dv dadhi-dàóima-sàdhitam bàla-målaka-jo yåùaþ kulatthottha÷ ca påjitaþ | kavoùõaü da÷a-målàmbu jãrõàü và vàruõãü pibet || 4 || jighrec coraka-tarkàrã-vacàjàjy-upaku¤cikàþ | vyoùa-tàlã÷a-cavikà-tintióãkàmla-vetasam || 5 || manaþ÷ilà-vióaïgàla-vacà-tri-kañu-hiïgubhiþ | cårõã-kçtya samàghràtaþ prati÷yàyo vina÷yati || 5.1+1 || tad-vad doraka-vally-elà-lavà-tàrkùya-dvi-jãrakaiþ || 5.1+2ab || sàgny-ajàji dvi-palikaü tvag-elà-pattra-pàdikam | jãrõàd guóàt tulàrdhena pakvena vañakã-kçtam || 6 || pãnasa-÷vàsa-kàsa-ghnaü ruci-svara-karaü param | ÷atàhvà-tvag-balà målaü ÷yoõàkairaõóa-bilva-jam || 7 || sàragvadhaü pibed dhåmaü vasàjya-madanànvitam | atha-và sa-ghçtàn saktån kçtvà mallaka-saüpuñe || 8 || tyajet snànaü ÷ucaü krodhaü bhç÷aü ÷ayyàü himaü jalam | pibed vàta-prati÷yàye sarpir vàta-ghna-sàdhitam || 9 || pañu-pa¤caka-siddhaü và vidàry-àdi-gaõena và | sveda-nasyàdikàü kuryàt cikitsàm arditoditàm || 10 || pitta-raktotthayoþ peyaü sarpir madhurakaiþ ÷çtam | pariùekàn pradehàü÷ ca ÷ãtaiþ kurvãta ÷ãtalàn || 11 || dhava-tvak-tri-phalà-÷yàmà-÷rãparõã-yaùñi-tilvakaiþ | kùãre da÷a-guõe tailaü nàvanaü sa-ni÷aiþ pacet || 12 || 20.12bv -÷rãparõã-yaùñi-bilvakaiþ kapha-je laïghanaü lepaþ ÷iraso gaura-sarùapaiþ | sa-kùàraü và ghçtam pãtvà vamet piùñais tu nàvanam || 13 || 20.13cv sa-kùàraü ca ghçtaü pãtvà 20.13cv sa-kùàraü tu ghçtaü pãtvà bastàmbunà pañu-vyoùa-vella-vatsaka-jãrakaiþ | kañu-tãkùõair ghçtair nasyaiþ kavaóaiþ sarva-jaü jayet || 14 || yakùma-kçmi-kramaü kurvan yàpayed duùña-pãnasam | vyoùorubåka-kçmijid-dàru-màdrã-gadeïgudam || 15 || 20.15av yakùma-kçmi-kramaü kuryàt 20.15dv -dàru-màdry-ambudeïgudam vàrtàka-bãjaü trivçtà siddhàrthaþ påti-matsyakaþ | agnimanthasya puùpàõi pãlu-÷igru-phalàni ca || 16 || a÷va-vió-rasa-måtràbhyàü hasti-måtreõa caikataþ | kùauma-garbhàü kçtàü vartiü dhåmaü ghràõàsyataþ pibet || 17 || kùavathau puñakàkhye ca tãkùõaiþ pradhamanaü hitam | ÷uõñhã-kuùñha-kaõà-vella-dràkùà-kalka-kaùàya-vat || 18 || sàdhitaü tailam àjyaü và nasyaü kùava-puña-praõut | nàsà-÷oùe balà-tailaü pànàdau bhojanaü rasaiþ || 19 || snigdho dhåmas tathà svedo nàsànàhe 'py ayaü vidhiþ | pàke dãptau ca pitta-ghnaü tãkùõaü nasyàdi saüsrutau || 20 || 20.20dv tãkùõaü nasyàdi ÷asyate kapha-pãnasa-vat påti-nàsà-pãnasayoþ kriyà | làkùà-kara¤ja-marica-vella-hiïgu-kaõà-guóaiþ || 21 || avi-måtra-drutair nasyaü kàrayed vamane kçte | ÷igru-siühã-nikumbhànàü bãjaiþ sa-vyoùa-saindhavaiþ || 22 || sa-vella-surasais tailaü nàvanaü paramaü hitam | påya-rakte nave kuryàd rakta-pãnasa-vat kramam || 23 || 20.23dv rakta-pãnasa-vat kriyàm ati-pravçddhe nàóã-vad dagdheùv ar÷o-'rbudeùu ca | nikumbha-kumbha-sindhåttha-manohvàla-kaõàgnikaiþ || 24 || 20.24bv dagdheùv ar÷o-'rbudeùu tu kalkitair ghçta-madhv-aktàü ghràõe vartiü prave÷ayet | ÷igrv-àdi-nàvanaü càtra påti-nàsoditaü bhajet || 25 || 20.25av kalkitair ghçta-madhv-àktàü Uttarasthàna màtsya-màhiùa-vàràha-pi÷itàmaka-målakam | màùa-såpa-dadhi-kùãra-÷uktekùu-rasa-phàõitam || 1 || 21.1av matsya-màhiùa-vàràha- avàk-÷ayyàü ca bhajato dviùato danta-dhàvanam | dhåma-cchardana-gaõóåùàn ucitaü ca sirà-vyadham || 2 || kruddhàþ ÷leùmolbaõà doùàþ kurvanty antar mukhaü gadàn | tatra khaõóauùñha ity ukto vàtenauùñho dvi-dhà kçtaþ || 3 || 21.3bv kurvanty antar-mukhe gadàn oùñha-kope tu pavanàt stabdhàv oùñhau mahà-rujau | dàlyete paripàñyete paruùàsita-karka÷au || 4 || pittàt tãkùõa-sahau pãtau sarùapàkçtibhi÷ citau | piñikàbhir bahu-kledàv à÷u-pàkau kaphàt punaþ || 5 || 21.5cv piñikàbhir mahà-kledàv ÷ãtà-sahau gurå ÷ånau sa-varõa-piñikàcitau | saünipàtàd anekàbhau dur-gandhàsràva-picchilau || 6 || 21.6dv dur-gandha-sràva-picchilau 21.6dv dur-gandhàv ati-picchilau a-kasmàn mlàna-saü÷åna-rujau viùama-pàkinau | raktopasçùñau rudhiraü sravataþ ÷oõita-prabhau || 7 || kharjåra-sadç÷aü càtra kùãõe rakte 'rbudaü bhavet | màüsa-piõóopamau màüsàt syàtàü mårchat-kçmã kramàt || 8 || tailàbha-÷vayathu-kledau sa-kaõóvau medasà mçdå | kùata-jàv avadãryete pàñyete cà-sakçt punaþ || 9 || 21.9bv sa-kaõóå medasà mçdå 21.9dv pàñyete và-sakçt punaþ grathitau ca punaþ syàtàü kaõóålau da÷ana-cchadau | jala-budbuda-vad vàta-kaphàd oùñhe jalàrbudam || 10 || gaõóàlajã sthiraþ ÷opho gaõóe dàha-jvarànvitaþ | vàtàd uùõa-sahà dantàþ ÷ãta-spar÷e 'dhika-vyathàþ || 11 || dàlyanta iva ÷ålena ÷ãtàkhyo dàlana÷ ca saþ | danta-harùe pravàtàmla-÷ãta-bhakùà-kùamà dvi-jàþ || 12 || 21.12dv -÷ãta-bhakùyà-sahà dvi-jàþ bhavanty amlà÷aneneva sa-rujà÷ calità iva | danta-bhede dvi-jàs toda-bheda-ruk-sphuñanànvitàþ || 13 || 21.13bv sa-ruja÷ calità iva 21.13dv -bheda-ruk-vedanànvitàþ càla÷ caladbhir da÷anair bhakùaõàd adhika-vyathaiþ | karàlas tu karàlànàü da÷anànàü samudgamaþ || 14 || 21.14dv da÷anànàü samudbhavaþ 21.14dv da÷anànàü samudbhave danto 'dhiko 'dhi-dantàkhyaþ sa coktaþ khalu vardhanaþ | jàyamàne 'ti-rug dante jàte tatra tu ÷àmyati || 15 || 21.15cv jàyate jàyamàne 'ti 21.15dv rug jàte tatra ÷àmyati a-dhàvanàn malo dante kapho và vàta-÷oùitaþ | påti-gandhiþ sthirã-bhåtaþ ÷arkarà sàpy upekùità || 16 || 21.16cv påti-gandhaþ sthirã-bhåtaþ 21.16dv ÷arkarà so 'py upekùitaþ ÷àtayaty aõu-÷o dantàt kapàlàni kapàlikà | ÷yàvaþ ÷yàva-tvam àyàto rakta-pittànilair dvi-jaþ || 17 || 21.17av ÷àtayaty aõu-÷o danta- 21.17bv -kapàlàni kapàlikà 21.17cv ÷yàvaþ ÷yàva-tvam àyàtà 21.17dv rakta-pittànilair dvi-jàþ sa-målaü dantam à÷ritya doùair ulbaõa-màrutaiþ | ÷oùite majj¤i suùire dante 'nna-mala-pårite || 18 || påti-tvàt kçmayaþ såkùmà jàyante jàyate tataþ | a-hetu-tãvràrti-÷amaþ sa-saürambho 'sita÷ calaþ || 19 || pralånaþ påya-rakta-srut sa coktaþ kçmi-dantakaþ | ÷leùma-raktena påtãni vahanty asram a-hetukam || 20 || 21.20av prabhåta-påya-rakta-srut ÷ãryante danta-màüsàni mçdu-klinnàsitàni ca | ÷ãtàdo 'sàv upa-ku÷aþ pàkaþ pittàsçg-udbhavaþ || 21 || danta-màüsàni dahyante raktàny utsedha-vanty ataþ | kaõóå-manti sravanty asram àdhmàyante 'sçji sthite || 22 || calà manda-rujo dantàþ påti vaktraü ca jàyate | dantayos triùu và ÷opho badaràsthi-nibho ghanaþ || 23 || kaphàsràt tãvra-ruk ÷ãghraü pacyate danta-puppuñaþ | danta-màüse malaiþ sàsrair bàhyàntaþ ÷vayathur guruþ || 24 || sa-rug-dàhaþ sraved bhinnaþ påyàsraü danta-vidradhiþ | ÷vayathur danta-måleùu rujà-vàn pitta-rakta-jaþ || 25 || 21.25bv påyàsre danta-vidradhiþ làlà-sràvã sa suùiro danta-màüsa-pra÷àtanaþ | sa saünipàtàj jvara-vàn sa-påya-rudhira-srutiþ || 26 || 21.26cv sa saünipàta-jvara-vàn mahà-suùira ity ukto vi÷ãrõa-dvi-ja-bandhanaþ | dantànte kãla-vac chopho hanu-karõa-rujà-karaþ || 27 || 21.27bv vi÷ãrõa-rada-bandhanaþ pratihanty abhyavahçtim ÷leùmaõà so 'dhi-màüsakaþ | ghçùñeùu danta-màüseùu saürambho jàyate mahàn || 28 || yasmiü÷ calanti dantà÷ ca sa vidarbho 'bhighàta-jaþ | danta-màüsà÷ritàn rogàn yaþ sàdhyàn apy upekùate || 29 || 21.29bv sa vaidarbho 'bhighàta-jaþ antas tasyàsravan doùaþ såkùmàü saüjanayed gatim | påyaü muhuþ sà sravati tvaï-màüsàsthi-prabhedinã || 30 || tàþ punaþ pa¤ca vij¤eyà lakùaõaiþ svair yathoditaiþ | ÷àka-pattra-kharà suptà sphuñità vàta-dåùità || 31 || jihvà pittàt sa-dàhoùà raktair màüsàïkurai÷ cità | ÷àlmalã-kaõñakàbhais tu kaphena bahalà guruþ || 32 || 21.32dv kaphena bahulà guruþ kapha-pittàd adhaþ ÷opho jihvà-stambha-kçd unnataþ | matsya-gandhir bhavet pakvaþ so 'laso màüsa-÷àtanaþ || 33 || prabandhane 'dho jihvàyàþ ÷opho jihvàgra-saünibhaþ | sàïkuraþ kapha-pittàsrair làloùà-stambha-vàn kharaþ || 34 || 21.34av pralambano 'dho jihvàyàþ adhi-jihvaþ sa-ruk-kaõóur vàkyàhàra-vighàta-kçt | tàdçg evopa-jihvas tu jihvàyà upari sthitaþ || 35 || tàlu-màüse 'nilàd duùñe piñikàþ sa-rujaþ kharàþ | bahvyo ghanàþ sràva-yutàs tàs tàlu-piñikàþ smçtàþ || 36 || 21.36bv piñikàþ sa-rujàþ kharàþ 21.36cv bahvyo ghanàþ sràva-yuktàs tàlu-måle kaphàt sàsràn matsya-vasti-nibho mçduþ | pralambaþ picchilaþ ÷opho nàsayàhàram ãrayan || 37 || kaõñhoparodha-tçñ-kàsa-vami-kçt gala-÷uõóikà | tàlu-madhye ni-ruï màüsaü saühataü tàlu-saühatiþ || 38 || padmàkçtis tàlu-madhye raktàc chvayathur arbudam | kacchapaþ kacchapàkàra÷ cira-vçddhiþ kaphàd a-ruk || 39 || kolàbhaþ ÷leùma-medobhyàü puppuño nã-rujaþ sthiraþ | pittena pàkaþ pàkàkhyaþ påyàsràvã mahà-rujaþ || 40 || vàta-pitta-jvaràyàsais tàlu-÷oùas tad-àhvayaþ | jihvà-prabandha-jàþ kaõñhe dàruõà màrga-rodhinaþ || 41 || màüsàïkuràþ ÷ãghra-cayà rohiõã ÷ãghra-kàriõã | kaõñhàsya-÷oùa-kçd vàtàt sà hanu-÷rotra-ruk-karã || 42 || 21.42bv rohiõã sà÷u-kàriõã pittàj jvaroùà-tçõ-moha-kaõñha-dhåmàyanànvità | kùipra-jà kùipra-pàkàti-ràgiõã spar÷anà-sahà || 43 || kaphena picchilà pàõóur asçjà sphoñakàcità | taptàïgàra-nibhà karõa-ruk-karã pitta-jàkçtiþ || 44 || gambhãra-pàkà nicayàt sarva-liïga-samanvità | doùaiþ kapholbaõaiþ ÷ophaþ kola-vad grathitonnataþ || 45 || ÷åka-kaõñaka-vat kaõñhe ÷àlåko màrga-rodhanaþ | vçndo vçttonnato dàha-jvara-kçd gala-pàr÷va-gaþ || 46 || hanu-saüdhy-à÷ritaþ kaõñhe kàrpàsã-phala-saünibhaþ | picchilo manda-ruk ÷ophaþ kañhinas tuõóikerikà || 47 || 21.47bv karpàsã-phala-saünibhaþ bàhyàntaþ ÷vayathur ghoro gala-màrgàrgalopamaþ | galaugho mårdha-guru-tà-tandrà-làlà-jvara-pradaþ || 48 || valayaü nàti-ruk ÷ophas tad-vad evàyatonnataþ | màüsa-kãlo gale doùair eko 'neko 'tha-và 'lpa-ruk || 49 || kçcchrocchvàsàbhyavahçtiþ pçthu-målo gilàyukaþ | bhåri-màüsàïkura-vçtà tãvra-tçó-jvara-mårdha-ruk || 50 || 21.50bv pçthu-målo galàyukaþ ÷ata-ghnã nicità vartiþ ÷ata-ghnãvàti-ruk-karã | vyàpta-sarva-galaþ ÷ãghra-janma-pàko mahà-rujaþ || 51 || 21.51av ÷ata-ghnã-nicitevàntaþ 21.51bv ÷ata-ghnã càti-ruk-karã påti-påya-nibha-sràvã ÷vayathur gala-vidradhiþ | jihvàvasàne kaõñhàdàv a-pàkaü ÷vayathuü malàþ || 52 || janayanti sthiraü raktaü nã-rujaü tad galàrbudam || 53ab || 21.53bv nã-rujaü taü galàrbudam pavana-÷leùma-medobhir gala-gaõóo bhaved bahiþ || 53cd || vardhamànaþ sa kàlena muùka-val lambate 'ti-ruk || 53ef || 21.53fv muùka-val lambate ni-ruk kçùõo 'ruõo và todàóhyaþ sa vàtàt kçùõa-ràji-màn | vçddhas tàlu-gale ÷oùaü kuryàc ca vi-rasàsya-tàm || 54 || sthiraþ sa-varõaþ kaõóå-màn ÷ãta-spar÷o guruþ kaphàt | vçddhas tàlu-gale lepaü kuryàc ca madhuràsya-tàm || 55 || 21.55cv vçddhas tàlu-gale ÷ophaü medasaþ ÷leùma-vad dhàni-vçddhyoþ so 'nuvidhãyate | dehaü vçddha÷ ca kurute gale ÷abdaü svare 'lpa-tàm || 56 || ÷leùma-ruddhànila-gatiþ ÷uùka-kaõñho hata-svaraþ | tàmyan prasaktaü ÷vasiti yena sa svara-hànilàt || 57 || karoti vadanasyàntar vraõàn sarva-saro 'nilaþ | saücàriõo 'ruõàn råkùàn oùñhau tàmrau cala-tvacau || 58 || jihvà ÷ãtà-sahà gurvã sphuñità kaõñakàcità | vivçõoti ca kçcchreõa mukhaü pàko mukhasya saþ || 59 || 21.59dv mukhaü pàko mukhasya ca adhaþ pratihato vàyur ar÷o-gulma-kaphàdibhiþ | yàty årdhvaü vaktra-daurgandhyaü kurvann årdhva-gudas tu saþ || 60 || 21.60dv kurvann årdhva-gadas tu saþ mukhasya pitta-je pàke dàhoùe tikta-vaktra-tà | kùàrokùita-kùata-samà vraõàs tad-vac ca rakta-je || 61 || kapha-je madhuràsya-tvaü kaõóå-mat-picchilà vraõàþ | antaþ-kapolam à÷ritya ÷yàva-pàõóu kapho 'rbudam || 62 || 21.62dv ÷yàvaü pàõóu kapho 'rbudam kuryàt tad ghaññitaü chinnaü mçditaü ca vivardhate | mukha-pàko bhavet sàsraiþ sarvaiþ sarvàkçtir malaiþ || 63 || 21.63av kuryàt tat pàñitaü chinnaü 21.63av kuryàt tad vyadhitaü chinnaü påty-àsya-tà ca tair eva danta-kàùñhàdi-vidviùaþ | oùñhe gaõóe dvi-je måle jihvàyàü tàluke gale || 64 || vaktre sarva-tra cety uktàþ pa¤ca-saptatir àmayàþ | ekà-da÷aiko da÷a ca trayo-da÷a tathà ca ùañ || 65 || aùñàv aùñà-da÷àùñau ca kramàt teùv an-upakramàþ | karàlo màüsa-raktauùñhàv arbudàni jalàd vinà || 66 || 21.66bv kramàd eùv an-upakramàþ kacchapas tàlu-piñikà galaughaþ suùiro mahàn | svara-ghnordhva-guda-÷yàva-÷ata-ghnã-valayàlasàþ || 67 || 21.67cv svara-ghnordhva-gada-÷yàva- nàóy-oùñha-kopau nicayàd raktàt sarvai÷ ca rohiõã | da÷ane sphuñite danta-bhedaþ pakvopa-jihvikà || 68 || gala-gaõóaþ svara-bhraü÷ã kçcchrocchvàso 'ti-vatsaraþ | yàpyas tu harùo bheda÷ ca ÷eùठchastrauùadhair jayet || 69 || 21.69av gala-gaõóaþ svara-bhraü÷aþ Uttarasthàna khaõóauùñhasya vilikhyàntau syåtvà vraõa-vad àcaret | yaùñã-jyotiùmatã-lodhra-÷ràvaõã-÷àrivotpalaiþ || 1 || pañolyà kàkamàcyà ca tailam abhya¤janaü pacet | nasyaü ca tailaü vàta-ghna-madhura-skandha-sàdhitam || 2 || mahà-snehena vàtauùñhe siddhenàktaþ picur hitaþ | deva-dhåpa-madhåcchiùña-guggulv-amaradàrubhiþ || 3 || yaùñy-àhva-cårõa-yuktena tenaiva pratisàraõam | nàóy-oùñhaü svedayed dugdha-siddhair eraõóa-pallavaiþ || 4 || 22.4av yaùñy-àhva-cårõa-yuktais tu 22.4bv tair eva pratisàraõam khaõóauùñha-vihitaü nasyaü tasya mårdhni ca tarpaõam | pittàbhighàta-jàv oùñhau jalaukobhir upàcaret || 5 || lodhra-sarja-rasa-kùaudra-madhukaiþ pratisàraõam | guóåcã-yaùñi-pattaïga-siddham abhya¤jane ghçtam || 6 || pitta-vidradhi-vac càtra kriyà ÷oõita-je 'pi ca | idam eva nave kàryaü karmauùñhe tu kaphàture || 7 || 22.7cv idam eva bhavet kàryaü 22.7dv karmauùñhe tu kaphottare pàñhà-kùàra-madhu-vyoùair hçtàsre pratisàraõam | dhåma-nàvana-gaõóåùàþ prayojyà÷ ca kapha-cchidaþ || 8 || svinnaü bhinnaü vi-medaskaü dahen medo-jam agninà | priyaïgu-lodhra-tri-phalà-màkùikaiþ pratisàrayet || 9 || sa-kùaudrà gharùaõaü tãkùõà bhinna-÷uddhe jalàrbude | avagàóhe 'ti-vçddhe và kùàro 'gnir và pratikriyà || 10 || 22.10av sa-kùaudrair gharùaõaü tãkùõair 22.10dv kùàro vahniþ pratikriyà àmàdy-avasthàsv alajãü gaõóe ÷opha-vad àcaret | svinnasya ÷ãta-dantasya pàlãü vilikhitàü dahet || 11 || tailena pratisàryà ca sa-kùaudra-ghana-saindhavaiþ | dàóima-tvag-varà-tàrkùya-kàntà-jambv-asthi-nàgaraiþ || 12 || kavaóaþ kùãriõàü kvàthair aõu-tailaü ca nàvanam | danta-harùe tathà bhede sarvà vàta-harà kriyà || 13 || 22.13cv danta-bhede tathà harùe 22.13dv sarvà vàta-haràþ kriyàþ tila-yaùñãmadhu-÷çtaü kùãraü gaõóåùa-dhàraõam | sa-snehaü da÷a-målàmbu gaõóåùaþ pracalad-dvi-je || 14 || 22.14cv sa-sneha-da÷a-målàmbu- 22.14dv -gaõóåùàþ pracale dvi-je tuttha-lodhra-kaõà-÷reùñhà-pattaïga-pañu-gharùaõam | snigdhàþ ÷ãlyà yathàvasthaü nasyànna-kavaóàdayaþ || 15 || 22.15dv gaõóåùa-kavaóàdayaþ adhi-dantakam àliptaü yadà kùàreõa jarjaram | kçmi-dantam ivotpàñya tad-vac copacaret tadà || 16 || an-avasthita-rakte ca dagdhe vraõa iva kriyà | a-hiüsan danta-målàni dantebhyaþ ÷arkaràü haret || 17 || kùàra-cårõair madhu-yutais tata÷ ca pratisàrayet | kapàlikàyàm apy evaü harùoktaü ca samàcaret || 18 || jayed visràvaõaiþ svinnam a-calaü kçmi-dantakam | snigdhai÷ càlepa-gaõóåùa-nasyàhàrai÷ calàpahaiþ || 19 || 22.19bv a-balaü kçmi-dantakam guóena pårõaü suùiraü madhåcchiùñena và dahet | saptacchadàrka-kùãràbhyàü påraõaü kçmi-÷åla-jit || 20 || hiïgu-kañphala-kàsãsa-svarjikà-kuùñha-vella-jam | rajo rujaü jayaty à÷u vastra-sthaü da÷ane ghçtam || 21 || 22.21dv vastra-sthaü da÷anair ghçtam alaktakaü và sindhåtthaü vella-dhåmaü sa-hiïgu và | dhànyàmla-siddhaü ÷evàlaü koùõaü và da÷ana-sthitam || 21+1 || 22.21+1bv ve÷ma-dhåmaü sa-hiïgu và varàhakarõã-målaü và ÷arapuïkhà-jañàtha-và | vartir vàvalguja-phalair bãjapåra-jañànvitaiþ || 21+2 || gaõóåùaü gràhayet tailam ebhir eva ca sàdhitam | kvàthair và yuktam eraõóa-dvi-vyàghrã-bhåkadamba-jaiþ || 22 || 22.22av gaõóåùaü dhàrayet tailam 22.22dv -vyàghrã-bhårja-kadambakaiþ kriyà-yogair bahu-vidhair ity a-÷ànta-rujaü bhç÷am | dçóham apy uddhared dantaü pårvaü målàd vimokùitam || 23 || saüdaü÷akena laghunà danta-nirghàtanena và | tailaü sa-yaùñy-àhva-rajo gaõóåùo madhu và tataþ || 24 || 22.24dv gaõóåùo madhunà tataþ tato vidàri-yaùñy-àhva-÷çïgàñaka-kaserubhiþ | tailaü da÷a-guõa-kùãraü siddhaü yu¤jãta nàvanam || 25 || kç÷a-dur-bala-vçddhànàü vàtàrtànàü ca noddharet | noddharec cottaraü dantaü bahåpadrava-kçd dhi saþ || 26 || eùàm apy uddhçtau snigdha-svàdu-÷ãta-kramo hitaþ | visràvitàsre ÷ãtàde sa-kùaudraiþ pratisàraõam || 27 || 22.27av eùàm apy uddhçtaiþ snigdha- mustàrjuna-tvak-tri-phalà-phalinã-tàrkùya-nàgaraiþ | tat-kvàthaþ kavaóo nasyaü tailaü madhura-sàdhitam || 28 || danta-màüsàny upa-ku÷e svinnàny uùõàmbu-dhàraõaiþ | maõóalàgreõa ÷àkàdi-pattrair và bahu-÷o likhet || 29 || tata÷ ca pratisàryàõi ghçta-maõóa-madhu-drutaiþ | làkùà-priyaïgu-pattaïga-lavaõottama-gairikaiþ || 30 || 22.30bv ghçta-maõóa-madhu-plutaiþ sa-kuùñha-÷uõñhã-marica-yaùñãmadhu-rasà¤janaiþ | sukhoùõo ghçta-maõóo 'nu tailaü và kavaóa-grahaþ || 31 || 22.31dv tailaü và kavaóa-grahe ghçtaü ca madhuraiþ siddhaü hitaü kavaóa-nasyayoþ | danta-puppuñake svinna-cchinna-bhinna-vilekhite || 32 || 22.32av ghçtaü và madhuraiþ siddhaü yaùñy-àhva-svarjikà-÷uõñhã-saindhavaiþ pratisàraõam | vidradhau kañu-tãkùõoùõa-råkùaiþ kavaóa-lepanam || 33 || gharùaõaü kañukà-kuùñha-vç÷cikàlã-yavodbhavaiþ | rakùet pàkaü himaiþ pakvaþ pàñyo dàhyo 'vagàóhakaþ || 34 || suùire chinna-likhite sa-kùaudraiþ pratisàraõam | lodhra-musta-mi÷i-÷reùñhà-tàrkùya-pattaïga-kiü÷ukaiþ || 35 || 22.35av sauùire chinna-likhite sa-kañphalaiþ kaùàyai÷ ca teùàü gaõóåùa iùyate | yaùñã-lodhrotpalànantà-÷àrivàguru-candanaiþ || 36 || 22.36av sa-kañphalaiþ kaùàya÷ ca sa-gairika-sità-puõóraiþ siddhaü tailaü ca nàvanam | chittvàdhi-màüsakaü cårõaiþ sa-kùaudraiþ pratisàrayet || 37 || vacà-tejovatã-pàñhà-svarjikà-yava-÷åka-jaiþ | pañola-nimba-tri-phalà-kaùàyaþ kavaóo hitaþ || 38 || 22.38bv -svarjikà-yàva-÷åka-jaiþ vidarbhe danta-målàni maõóalàgreõa ÷odhayet | kùàraü yu¤jyàt tato nasyaü gaõóåùàdi ca ÷ãtalam || 39 || saü÷odhyobhayataþ kàyaü ÷ira÷ copacaret tataþ | nàóãü dantànugàü dantaü samuddhçtyàgninà dahet || 40 || kubjàü naika-gatiü pårõàü guóena madanena và | dhàvanaü jàti-madana-khadira-svàdukaõñakaiþ || 41 || 22.41av nyubjàü naika-gatiü pårõàü 22.41bv guóena madhunàtha-và kùãri-vçkùàmbu-gaõóåùo nasyaü tailaü ca tat-kçtam | kuryàd vàtauùñha-kopoktaü kaõñakeùv anilàtmasu || 42 || jihvàyàü pitta-jàteùu ghçùñeùu rudhire srute | pratisàraõa-gaõóåùa-nàvanaü madhurair hitam || 43 || tãkùõaiþ kaphottheùv evaü ca sarùapa-try-åùaõàdibhiþ | nave jihvàlase 'py evaü taü tu ÷astreõa na spç÷et || 44 || 22.44av tãkùõaiþ kaphottheùv apy evaü 22.44av tãkùõaiþ kaphottheùv evaü tu unnamya jihvàm àkçùñàü baói÷enàdhi-jihvikàm | chedayen maõóalàgreõa tãkùõoùõair gharùaõàdi ca || 45 || upa-jihvàü parisràvya yava-kùàreõa gharùayet | kapha-ghnaiþ ÷uõóikà sàdhyà nasya-gaõóåùa-gharùaõaiþ || 46 || ervàru-bãja-pratimaü vçddhàyàm a-sirà-tatam | agraü niviùñaü jihvàyà baóã÷àdy-avalambitam || 47 || 22.47cv agraü niviùñaü jihvàyàü 22.47cv agre niviùñaü jihvàyà chedayen maõóalàgreõa nàty-agre na ca målataþ | chede 'ty asçk-kùayàn mçtyur hãne vyàdhir vivardhate || 48 || 22.48bv nàty-agre nàti-målataþ maricàtiviùà-pàñhà-vacà-kuùñha-kuñannañaiþ | chinnàyàü sa-pañu-kùaudrair gharùaõaü kavaóaþ punaþ || 49 || kañukàtiviùà-pàñhà-nimba-ràsnà-vacàmbubhiþ | saüghàte puppuñe kårme vilikhyaivaü samàcaret || 50 || a-pakve tàlu-pàke tu kàsãsa-kùaudra-tàrkùya-jaiþ | gharùaõaü kavaóaþ ÷ãta-kaùàya-madhurauùadhaiþ || 51 || 22.51cv gharùaõaü kavaóaþ ÷ãtaþ 22.51dv kaùàya-madhurauùadhaiþ pakve 'ùñà-pada-vad bhinne tãkùõoùõaiþ pratisàraõam | vçùa-nimba-pañolàdyais tiktaiþ kavaóa-dhàraõam || 52 || tàlu-÷oùe tv a-tçùõasya sarpir uttara-bhaktikam | kaõà-÷uõñhã-÷çtaü pànam amlair gaõóåùa-dhàraõam || 53 || 22.53av tàlu-÷oùe tçùàrtasya dhanva-màüsa-rasàþ snigdhàþ kùãra-sarpi÷ ca nàvanam | kaõñha-rogeùv asçï-mokùas tãkùõair nasyàdi karma ca || 54 || kvàthaþ pànaü ca dàrvã-tvaï-nimba-tàrkùya-kaliïga-jaþ | harãtakã-kaùàyo và peyo màkùika-saüyutaþ || 55 || ÷reùñhà-vyoùa-yava-kùàra-dàrvã-dvãpi-rasà¤janaiþ | sa-pàñhà-tejinã-nimbaiþ ÷ukta-go-måtra-sàdhitaiþ || 56 || kavaóo guñikà vàtra kalpità pratisàraõam | niculaü kañabhã mustaü devadàru mahauùadham || 57 || 22.57av kavaóo guñikà càtra 22.57cv niculaü kañabhã mustà vacà dantã ca mårvà ca lepaþ koùõo 'rti-÷opha-hà | athàntar-bàhyataþ svinnàü vàta-rohiõikàü likhet || 58 || aïgulã-÷astrakeõà÷u pañu-yukta-nakhena và | pa¤ca-målàmbu kavaóas tailaü gaõóåùa-nàvanam || 59 || visràvya pitta-saübhåtàü sità-kùaudra-priyaïgubhiþ | gharùet sa-lodhra-pattaïgaiþ kavaóaþ kvathitai÷ ca taiþ || 60 || dràkùà-paråùaka-kvàtho hita÷ ca kavaóa-grahe | upàcared evam eva pratyàkhyàyàsra-saübhavàm || 61 || sàgàra-dhåmaiþ kañukaiþ kapha-jàü pratisàrayet | nasya-gaõóåùayos tailaü sàdhitaü ca pra÷asyate || 62 || apàmàrga-phala-÷vetà-dantã-jantughna-saindhavaiþ | tad-vac ca vçnda-÷àlåka-tuõóikerã-gilàyuùu || 63 || 22.63dv -tuõóikerã-galàyuùu vidradhau sràvite ÷reùñhà-rocanà-tàrkùya-gairikaiþ | sa-lodhra-pañu-pattaïga-kaõair gaõóåùa-gharùaõe || 64 || 22.64dv -kaõair gaõóåùa-dhàraõam 22.64dv -kaõair gaõóåùa-gharùaõam gala-gaõóaþ pavana-jaþ svinno niþsruta-÷oõitaþ | tilair bãjai÷ ca lañvomà-priyàla-÷aõa-saübhavaiþ || 65 || 22.65bv svinno visruta-÷oõitaþ upanàhyo vraõe råóhe pralepya÷ ca punaþ punaþ | ÷igru-tilvaka-tarkàrã-gaja-kçùõà-punarnavaiþ || 66 || kàlàmçtàrka-målai÷ ca puùpai÷ ca karahàña-jaiþ | ekaiùãkànvitaiþ piùñaiþ surayà kà¤jikena và || 67 || 22.67av tàla-målàrka-målai÷ ca 22.67bv puùpai÷ ca karaghàña-jaiþ guóåcã-nimba-kuñaja-haüsapadã-balà-dvayaiþ | sàdhitaü pàyayet tailaü sa-kçùõà-devadàrubhiþ || 68 || kartavyaü kapha-je 'py etat sveda-vimlàpane tv ati | lepo 'jagandhàtiviùà-vi÷alyàþ sa-viùàõikàþ || 69 || gu¤jàlàbu-÷ukàhvà÷ ca palà÷a-kùàra-kalkitàþ | måtra-srutaü hañha-kùàraü paktvà kodrava-bhuk pibet || 70 || 22.70cv måtra-÷çtaü yava-kùàraü 22.70cv måtra-srutaü yava-kùàraü 22.70cv såtra-srutaü yava-kùàraü sàdhitaü vatsakàdyair và tailaü sa-pañu-pa¤cakaiþ | kapha-ghnàn dhåma-vamana-nàvanàdãü÷ ca ÷ãlayet || 71 || 22.71cv kapha-ghnàn dhåma-gaõóåùàn 22.71dv vamanàdãü÷ ca ÷ãlayet medo-bhave siràü vidhyet kapha-ghnaü ca vidhiü bhajet | asanàdi-raja÷ cainaü pràtar måtreõa pàyayet || 72 || a-÷àntau pàcayitvà ca sarvàn vraõa-vad àcaret | mukha-pàkeùu sa-kùaudrà prayojyà mukha-dhàvanàþ || 73 || 22.73av a-÷àntau pàñayitvà ca 22.73dv prayojyà mukha-pàvanàþ kvathitàs tri-phalà-pàñhà-mçdvãkà-jàti-pallavàþ | niùñhevyà bhakùayitvà và kuñheràdir gaõo 'tha-và || 74 || 22.74cv nighçùñavyà bhakùayitvà mukha-pàke 'nilàt kçùõà-pañv-elàþ pratisàraõam | tailaü vàta-haraiþ siddhaü hitaü kavaóa-nasyayoþ || 75 || pittàsre pitta-rakta-ghnaþ kapha-ghna÷ ca kaphe vidhiþ | likhec chàkàdi-pattrai÷ ca piñikàþ kañhinàþ sthiràþ || 76 || 22.76av pittàsre rakta-pitta-ghnaþ yathà-doùodayaü kuryàt saünipàte cikitsitam | nave 'rbude tv a-saüvçddhe chedite pratisàraõam || 77 || svarjikà-nàgara-kùaudraiþ kvàtho gaõóåùa iùyate | guóåcã-nimba-kalkottho madhu-taila-samanvitaþ || 78 || yavànna-bhuk tãkùõa-taila-nasyàbhyaïgàüs tathàcaret | vamite påti-vadane dhåmas tãkùõaþ sa-nàvanaþ || 79 || samaïgà-dhàtakã-lodhra-phalinã-padmakair jalam | dhàvanaü vadanasyànta÷ cårõitair avacårõitam || 80 || 22.80dv cårõitair avacårõanam ÷ãtàdopa-ku÷oktaü ca nàvanàdi ca ÷ãlayet || 81ab || phala-traya-dvãpi-kiràtatikta-yaùñy-àhva-siddhàrtha-kañu-trikàõi || 81cd || mustà-haridrà-dvaya-yàva-÷åka-vçkùàmlakàmlàgrima-vetasà÷ ca || 81ef || a÷vattha-jambv-àmra-dhana¤jaya-tvak tvak càhimàràt khadirasya sàraþ | kvàthena teùàü ghana-tàü gatena tac-cårõa-yuktà guñikà vidheyàþ || 82 || tà dhàrità ghnanti mukhena nityaü kaõñhauùñha-tàlv-àdi-gadàn su-kçcchràn | vi÷eùato rohiõikàsya-÷oùa-gandhàn videhàdhipati-praõãtàþ || 83 || khadira-tulàm ambu-ghañe paktvà toyena tena piùñai÷ ca | candana-joïgaka-kuïkuma-paripelava-vàlako÷ãraiþ || 84 || surataru-lodhra-dràkùà-ma¤jiùñhà-coca-padmaka-vióaïgaiþ | spçkkà-nata-nakha-kañphala-såkùmailà-dhyàmakaiþ sa-pattaïgaiþ || 85 || taila-prasthaü vipacet karùàü÷aiþ pàna-nasya-gaõóåùais tat | hatvàsye sarva-gadàn janayati gàrdhrãü dç÷aü ÷rutiü ca vàràhãm || 86 || 22.86bv karùàü÷aiþ pàna-nasya-gaõóåùaiþ 22.86cv hanty àsye sarva-gadàn udvartitaü ca prapunàña-lodhra-dàrvãbhir abhyaktam anena vaktram | nir-vyaïga-nãlã-mukha-dåùikàdi saüjàyate candra-samàna-kànti || 87 || 22.87cv nir-vyaïga-nãlã-mukha-dåùikaü ca pala-÷ataü bàõàt toya-ghañe paktvà rase 'smiü÷ ca palàrdhikaiþ | khadira-jambå-yaùñyànantàmrair ahimàra-nãlotpalànvitaiþ || 88 || 22.88cv khadira-jambå-yaùñyànantà-lodhrair taila-prasthaü pàcayec chlakùõa-piùñair ebhir dravyair dhàritaü tan mukhena | rogàn sarvàn hanti vaktre vi÷eùàt sthairyaü dhatte danta-païkte÷ calàyàþ || 89 || 22.89av taila-prasthaü pàcayet såkùma-piùñair 22.89bv ebhir dravyair dhàritaü tat sukhena khadira-sàràd dve tule paced valkàt tulàü càrimedasaþ | ghaña-catuùke pàda-÷eùe 'smin påte punaþ kvathanàd ghane || 90 || 22.90av khadira-sàràd dve tule vipaced 22.90bv valka-tulàü càrimedasaþ 22.90bv valkala-tulàü càrimedasaþ 22.90bv valkala-tulàü càrimedataþ 22.90dv 'smin påte punaþ kvàthanàd ghane 22.90dv 'smin påte punaþ kvàthayed ghane àkùikaü kùipet su-såkùmaü rajaþ sevyàmbu-pattaïga-gairikam | candana-dvaya-lodhra-puõóràhva-yaùñy-àhva-làkùà¤jana-dvayam || 91 || 22.91av àkùikaü kùipet su-såkùma-rajaþ 22.91av àkùikaü ca kùipet såkùma-rajaþ 22.91av kàrùikaü kùipet su-såkùma-rajaþ 22.91cv candana-dvaya-÷yàmà-puõóràhva- dhàtakã-kañphala-dvi-ni÷à-tri-phalà-catur-jàta-joïgakam | musta-ma¤jiùñhà-nyagrodha-praroha-màüsã-yavàsakam || 92 || 22.92dv üdha-praroha-vacà-màüsã-yavàsakam padmakailà-samaïgà÷ ca ÷ãte tasmiüs tathà pàlikàü pçthak | jàtãpattrikàü sa-jàti-phalàü saha-lavaïga-kaõkollakàm || 93 || 22.93av padmakaileya-samaïgà÷ ca 22.93bv ÷ãte tathà pàlikàü pçthak 22.93dv saha-nakha-lavaïga-kaïkollakàm sphañika-÷ubhra-surabhi-karpåra-kuóavaü ca tatràvapet tataþ | kàrayed guñikàþ sadà caità dhàryà mukhe tad-gadàpahàþ || 94 || 22.94cv kàrayed guñikà÷ caità 22.94cv kàryà÷ caità guñikà kvàthyauùadha-vyatyaya-yojanena tailaü pacet kalpanayànayaiva | sarvàsya-rogoddhçtaye tad àhur danta-sthira-tve tv idam eva mukhyam || 95 || 22.95av kvàthauùadha-vyatyaya-yojanena 22.95cv sarvàsya-roga-pra÷amàrtham uktaü 22.95cv sarvàsya-roge vyayanaü tad àhur khadireõaità guñikàs tailam idaü càrimedasà prathitam | anu÷ãlayan prati-dinaü svastho 'pi dçóha-dvi-jo bhavati || 96 || 22.96dv vçddho 'pi dçóha-dvi-jo bhavati kùudrà-guóåcã-sumanaþ-pravàla-dàrvã-yavàsa-tri-phalà-kaùàyaþ | kùaudreõa yuktaþ kavaóa-graho 'yaü sarvàmayàn vaktra-gatàn nihanti || 97 || 22.97av dràkùà-guóåcã-sumanaþ-pravàla- pàñhà-dàrvã-tvak-kuùñha-mustà-samaïgà-tiktà-pãtàïgã-lodhra-tejovatãnàm | cårõaþ sa-kùaudro danta-màüsàrti-kaõóå-pàka-sràvàõàü nà÷ano gharùaõena || 98 || gçha-dhåma-tàrkùya-pàñhà-vyoùa-kùàràgny-ayo-varà-tejo-hvaiþ | mukha-danta-gala-vikàre sa-kùaudraþ kàlako vidhàrya÷ cårõaþ || 99 || 22.99dv sa-kùaudraþ kàliko vidhàrya÷ cårõaþ dàrvã-tvak-sindhådbhava-manaþ÷ilà-yàva-÷åka-haritàlaiþ | dhàryaþ pãtaka-cårõo dantàsya-galàmaye sa-madhv-àjyaþ || 100 || dvi-kùàra-dhåmaka-varà-pa¤ca-pañu-vyoùa-vella-giri-tàrkùyaiþ | go-måtreõa vipakvà galàmaya-ghnã rasa-kriyà eùà || 101 || 22.101av dvi-kùàra-gçha-dhåmaka-varà- 22.101cv go-måtreõa piban kvàthaü go-måtra-kvathana-vilãna-vigrahàõàü pathyànàü jala-mi÷i-kuùñha-bhàvitànàm | attàraü naram aõavo 'pi vaktra-rogàþ ÷rotàraü nçpam iva na spç÷anty an-arthàþ || 102 || saptacchado÷ãra-pañola-musta-harãtakã-tiktaka-rohiõãbhiþ | yaùñy-àhva-ràjadruma-candanai÷ ca kvàthaü pibet pàka-haraü mukhasya || 103 || pañola-÷uõñhã-tri-phalà-vi÷àlà-tràyanti-tiktà-dvi-ni÷àmçtànàm | pãtaþ kaùàyo madhunà nihanti mukhe sthita÷ càsya-gadàn a-÷eùàn || 104 || 22.104dv mukhotthitàü÷ cà÷u gadàn a-÷eùàn sva-rasaþ kvathito dàrvyà ghanã-bhåtaþ sa-gairikaþ | àsya-sthaþ sa-madhur vaktra-pàka-nàóã-vraõàpahaþ || 105 || pañola-nimba-yaùñy-àhva-vàsà-jàty-arimedasàm | khadirasya varàyà÷ ca pçthag evaü prakalpanà || 106 || khadiràyo-varà-pàrtha-madayanty-ahimàrakaiþ | gaõóåùo 'mbu-÷çtair dhàryo dur-bala-dvi-ja-÷àntaye || 107 || mukha-danta-måla-gala-jàþ pràyo rogàþ kaphàsra-bhåyiùñhàþ | tasmàt teùàm a-sakçd rudhiraü visràvayed duùñam || 108 || kàya-÷irasor vireko vamanaü kavaóa-grahà÷ ca kañu-tiktàþ | pràyaþ ÷astaü teùàü kapha-rakta-haraü tathà karma || 109 || yava-tçõa-dhànyaü bhaktaü vidalaiþ kùàroùitair apa-snehàþ | yåùà bhakùyà÷ ca hità yac cànyac chleùma-nà÷àya || 110 || 22.110av yava-tçõa-dhànyaü bhuktaü 22.110bv vidalaiþ kùàroùitair apa-sneham pràõànila-patha-saüsthàþ ÷vasitam api nirundhate pramàda-vataþ | kaõñhàmayà÷ cikitsitam ato drutaü teùu kurvãta || 111 || Uttarasthàna dhåmàtapa-tuùàràmbu-krãóàti-svapna-jàgaraiþ | utsvedàdhi-puro-vàta-bàùpa-nigraha-rodanaiþ || 1 || 23.1cv unmàdàdhi-puro-vàta- aty-ambu-madya-pànena kçmibhir vega-dhàraõaiþ | upadhàna-mçjàbhyaïga-dveùàdhaþ-pratatekùaõaiþ || 2 || a-sàtmya-gandha-duùñàma-bhàùyàdyai÷ ca ÷iro-gatàþ | janayanty àmayàn doùàs tatra màruta-kopataþ || 3 || 23.3av a-sàtmya-gandha-duùñàmbu- nistudyete bhç÷aü ÷aïkhau ghàñà saübhidyate tathà | bhruvor madhyaü lalàñaü ca patatãvàti-vedanam || 4 || 23.4cv bhruvor madhye lalàñaü ca bàdhyete svanataþ ÷rotre niùkçùyete ivàkùiõã | ghårõatãva ÷iraþ sarvaü saüdhibhya iva mucyate || 5 || sphuraty ati sirà-jàlaü kandharà-hanu-saügrahaþ | prakà÷à-saha-tà ghràõa-sràvo '-kasmàd vyathà-÷amau || 6 || màrdavaü mardana-sneha-sveda-bandhai÷ ca jàyate | ÷iras-tàpo 'yam ardhe tu mårdhnaþ so 'rdhàvabhedakaþ || 7 || pakùàt kupyati màsàd và svayam eva ca ÷àmyati | ati-vçddhas tu nayanaü ÷ravaõaü và vinà÷ayet || 8 || ÷iro-'bhitàpe pittotthe ÷iro-dhåmàyanaü jvaraþ | svedo 'kùi-dahanaü mårchà ni÷i ÷ãtai÷ ca màrdavam || 9 || a-ruciþ kapha-je mårdhno guru-stimita-÷ãta-tà | sirà-niùpanda-tàlasyaü ruï mandàhny adhikà ni÷i || 10 || tandrà ÷ånàkùi-kåña-tvaü karõa-kaõóåyanaü vamiþ | raktàt pittàdhika-rujaþ sarvaiþ syàt sarva-lakùaõaþ || 11 || saükãrõair bhojanair mårdhni kledite rudhiràmiùe | kopite saünipàte ca jàyante mårdhni jantavaþ || 12 || ÷irasas te pibanto 'sraü ghoràþ kurvanti vedanàþ | citta-vibhraü÷a-jananãr jvaraþ kàso bala-kùayaþ || 13 || raukùya-÷opha-vyadha-ccheda-dàha-sphuraõa-påti-tàþ | kapàle tàlu-÷irasoþ kaõóåþ ÷oùaþ pramãlakaþ || 14 || 23.14av raukùya-÷ophe vyadha-ccheda- 23.14bv -dàha-sphuñana-påti-tàþ 23.14dv kaõóåþ ÷ophaþ pramãlakaþ 23.14dv kaõóåþ ÷opho '-pramãlakaþ tàmràccha-siïghàõaka-tà karõa-nàda÷ ca jantu-je | vàtolbaõàþ ÷iraþ-kampaü tat-saüj¤aü kurvate malàþ || 15 || pitta-pradhànair vàtàdyaiþ ÷aïkhe ÷ophaþ sa-÷oõitaiþ | tãvra-dàha-rujà-ràga-pralàpa-jvara-tçó-bhramàþ || 16 || tiktàsyaþ pãta-vadanaþ kùipra-kàrã sa ÷aïkhakaþ | tri-ràtràj jãvitaü hanti sidhyaty apy à÷u sàdhitaþ || 17 || 23.17dv sidhyaty à÷u su-sàdhitaþ pittànubaddhaþ ÷aïkhàkùi-bhrå-lalàñeùu màrutaþ | rujaü sa-spandanàü kuryàd anu-såryodayodayàm || 18 || 23.18av pittànubandhaþ ÷aïkhàkùi- à-madhyàhnaü vivardhiùõuþ kùud-vataþ sà vi÷eùataþ | a-vyavasthita-÷ãtoùõa-sukhà ÷àmyaty ataþ param || 19 || såryàvartaþ sa ity uktà da÷a rogàþ ÷iro-gatàþ | ÷irasy eva ca vakùyante kapàle vyàdhayo nava || 20 || kapàle pavane duùñe garbha-sthasyàpi jàyate | sa-varõo nã-rujaþ ÷ophas taü vidyàd upa-÷ãrùakam || 21 || yathà-doùodayaü bråyàt piñikàrbuda-vidradhãn | kapàle kleda-bahulàþ pittàsçk-÷leùma-jantubhiþ || 22 || kaïgu-siddhàrthaka-nibhàþ piñikàþ syur aråüùikàþ | kaõóå-ke÷a-cyuti-svàpa-raukùya-kçt sphuñanaü tvacaþ || 23 || 23.23dv -råkùa-kçt sphuñanaü tvacaþ su-såkùmaü kapha-vàtàbhyàü vidyàd dàruõakaü tu tat | roma-kåpànugaü pittaü vàtena saha mårchitam || 24 || 23.24bv vidyàd dàruõakaü ca tat pracyàvayati romàõi tataþ ÷leùmà sa-÷oõitaþ | roma-kåpàn ruõaddhy asya tenànyeùàm a-saübhavaþ || 25 || tad indra-luptaü rujyàü ca pràhu÷ càceti càpare | khalater api janmaivaü ÷àtanaü tatra tu kramàt || 26 || 23.26av tad indra-luptaü tajjàü ca 23.26av tad indra-luptaü tajhjhàü ca 23.26av tad indra-luptaü tahnà÷ ca 23.26av tad indra-luptaü råóhyàü ca 23.26dv ÷atanaü tatra tu kramàt 23.26dv ÷adanaü tatra tu kramàt 23.26dv sadanaü tatra tu kramàt sà vàtàd agni-dagdhàbhà pittàt svinna-siràvçtà | kaphàd ghana-tvag varõàü÷ ca yathà-svaü nirdi÷et tvaci || 27 || 23.27bv pittàt snigdha-siràvçtà 23.27bv pittàt snigdhà siràvçtà 23.27bv pittàt pãta-siràvçtà doùaiþ sarvàkçtiþ sarvair a-sàdhyà sà nakha-prabhà | dagdhàgnineva nã-romà sa-dàhà yà ca jàyate || 28 || 23.28dv sa-dàhoùà ca jàyate ÷oka-÷rama-krodha-kçtaþ ÷arãroùmà ÷iro-gataþ | ke÷àn sa-doùaþ pacati palitaü saübhavaty ataþ || 29 || tad vàtàt sphuñitaü ÷yàvaü kharaü råkùaü jala-prabham | pittàt sa-dàhaü pãtàbhaü kaphàt snigdhaü vivçddhi-mat || 30 || sthålaü su-÷uklaü sarvais tu vidyàd vyàmi÷ra-lakùaõam | ÷iro-rujodbhavaü cànyad vi-varõaü spar÷anà-saham || 31 || 23.31av sthålaü sa-÷uklaü sarvais tu a-sàdhyà saünipàtena khalatiþ palitàni ca | ÷arãra-pariõàmotthàny apekùante rasàyanam || 32 || Uttarasthàna ÷iro-'bhitàpe 'nila-je vàta-vyàdhi-vidhiü caret | ghçtam akta-÷irà ràtrau pibed uùõa-payo-'nupaþ || 1 || 24.1cv ghçtam akta-÷iro ràtrau 24.1cv ghçtàbhyakta-÷iro ràtrau 24.1dv pibet sarpiþ payo-'nupaþ màùàn kulatthàn mudgàn và tad-vat khàded ghçtànvitàn | tailaü tilànàü kalkaü và kùãreõa saha pàyayet || 2 || piõóopanàha-svedà÷ ca màüsa-dhànya-kçtà hitàþ | vàta-ghna-da÷a-målàdi-siddha-kùãreõa secanam || 3 || snigdhaü nasyaü tathà dhåmaþ ÷iraþ-÷ravaõa-tarpaõam | varaõàdau gaõe kùuõõe kùãram ardhodakaü pacet || 4 || 24.4cv varuõàdau gaõe kùuõõe kùãràva÷iùñaü tac chãtaü mathitvà sàram àharet | tato madhurakaiþ siddhaü nasyaü tat påjitaü haviþ || 5 || varge 'tra pakvaü kùãre ca peyaü sarpiþ sa-÷arkaram | kàrpàsa-majjà tvaï mustà sumanaþ-korakàõi ca || 6 || 24.6av tasmin vipakvaü kùãre ca 24.6cv kàrpàsa-majjà tvaï mustaü 24.6dv sumanaþ-kùàrakàõi ca nasyam uùõàmbu-piùñàni sarva-mårdha-rujàpaham | ÷arkarà-kuïkuma-÷çtaü ghçtaü pittàsçg-anvaye || 7 || pralepaiþ sa-ghçtaiþ kuùñha-kuñilotpala-candanaiþ | vàtodreka-bhayàd raktaü na càsminn avasecayet || 8 || ity a-÷àntau cale dàhaþ kaphe ceùño yathoditaþ | ardhàvabhedake 'py eùà tathà doùànvayàt kriyà || 9 || 24.9bv kaphe coùõaü yathoditam 24.9dv yathà-doùànvayà kriyà 24.9dv yathà-doùànvaye kriyà ÷irãùa-bãjàpàmàrga-målaü nasyaü vióànvitam | sthirà-raso và lepe tu prapunnàño 'mla-kalkitaþ || 10 || 24.10cv sthirà-raso và lepo 'tra såryàvarte 'pi tasmiüs tu sirayàpahared asçk | ÷iro-'bhitàpe pittotthe snigdhasya vyadhayet siràm || 11 || 24.11av såryàvarte tu tasmiüs tu ÷ãtàþ ÷iro-mukhàlepa-seka-÷odhana-vastayaþ | jãvanãya-÷çte kùãra-sarpiùã pàna-nasyayoþ || 12 || kartavyaü rakta-je 'py etat pratyàkhyàya ca ÷aïkhake | ÷leùmàbhitàpe jãrõàjya-snehitaiþ kañukair vamet || 13 || sveda-pralepa-nasyàdyà råkùa-tãkùõoùõa-bheùajaiþ | ÷asyante copavàso 'tra nicaye mi÷ram àcaret || 14 || 24.14cv ÷asyate copavàso 'tra kçmi-je ÷oõitaü nasyaü tena mårchanti jantavaþ | mattàþ ÷oõita-gandhena niryànti ghràõa-vaktrayoþ || 15 || 24.15dv niryànti ghràõa-vaktrataþ su-tãkùõa-nasya-dhåmàbhyàü kuryàn nirharaõaü tataþ | vióaïga-svarjikà-dantã-hiïgu-go-måtra-sàdhitam || 16 || kañu-nimbeïgudã-pãlu-tailaü nasyaü pçthak pçthak | ajà-måtra-drutaü nasyaü kçmijit kçmi-jit param || 17 || 24.17cv ajà-måtra-drutaü nasye påti-matsya-yutaiþ kuryàd dhåmaü nàvana-bheùajaiþ | kçmibhiþ pãta-rakta-tvàd raktam atra na nirhared || 18 || påti-matsyaþ kçmãn hatvà dur-gandha-tvàt tu vàta-je || 18.1+1ab || vàtàbhitàpa-vihitaþ kampe dàhàd vinà kramaþ | nave janmottaraü jàte yojayed upa-÷ãrùake || 19 || vàta-vyàdhi-kriyàü pakve karma vidradhi-coditam | àma-pakve yathà-yogyaü vidradhi-piñikàrbude || 20 || aråüùikà jalaukobhir hçtàsrà nimba-vàriõà | siktà prabhåta-lavaõair limped a÷va-÷akçd-rasaiþ || 21 || pañola-nimba-pattrair và sa-haridraiþ su-kalkitaiþ | go-måtra-jãrõa-piõyàka-kçkavàku-malair api || 22 || kapàla-bhçùñaü kuùñhaü và cårõitaü taila-saüyutam | råüùikàlepanaü kaõóå-kleda-dàhàrti-nà÷anam || 23 || màlatã-citrakà÷vaghna-naktamàla-prasàdhitam | càcàråüùikayos tailam abhyaïgaþ kùura-ghçùñayoþ || 24 || 24.24dv abhyaïge kùura-ghçùñayoþ 24.24dv abhyaïgaþ kùura-mçùñayoþ a-÷àntau ÷irasaþ ÷uddhyai yateta vamanàdibhiþ | vidhyet siràü dàruõake làlàñyàü ÷ãlayen mçjàm || 25 || nàvanaü mårdha-vastiü ca lepayec ca sa-màkùikaiþ | priyàla-bãja-madhuka-kuùñha-màùaiþ sa-sarùapaiþ || 26 || 24.26av nàvanaü mårdhni vastiü ca làkùà-÷amyàka-pattraióagaja-dhàtrã-phalais tathà | koradåùa-tçõa-kùàra-vàri-prakùàlanaü hitam || 27 || 24.27dv -vàri prakùàlane hitam indra-lupte yathàsannaü siràü viddhvà pralepayet | pracchàya gàóhaü kàsãsa-manohvà-tutthakoùaõaiþ || 28 || 24.28bv siràü viddhvà pralepanam vanyàmaratarubhyàü và gu¤jà-måla-phalais tathà | tathà làïgalikà-målaiþ karavãra-rasena và || 29 || 24.29av kuñannaña-marubhyàü và 24.29av dhànyàmaratarubhyàü và sa-kùaudra-kùudra-vàrtàka-sva-rasena rasena và | dhattårakasya pattràõàü bhallàtaka-rasena và || 30 || 24.30av sa-kùaudra-kùudra-bçhatã- 24.30dv bhallàtaka-phalena và atha-và màkùika-havis-tila-puùpa-trikaõñakaiþ | tailàktà hasti-dantasya maùã càcauùadhaü param || 31 || 24.31dv maùã vàpy auùadhaü param 24.31dv maùã và cauùadhaü param ÷ukla-romodgame tad-van maùã meùa-viùàõa-jà | varjayed vàriõà sekaü yàvad roma-samudbhavaþ || 32 || 24.32dv yàvad roma-samudgamaþ 24.32dv yàvad roma-punar-bhavaþ khalatau palite valyàü harid-romni ca ÷odhitam | nasya-vaktra-÷iro-'bhyaïga-pradehaiþ samupàcaret || 33 || siddhaü tailaü bçhaty-àdyair jãvanãyai÷ ca nàvanam | màsaü và nimba-jaü tailaü kùãra-bhuï nàvayed yatiþ || 34 || nãlã-÷irãùa-koraõña-bhçïga-sva-rasa-bhàvitam | ÷elv-akùa-tila-ràmàõàü bãjaü kàkàõóakã-samam || 35 || piùñvàja-payasà lohàl liptàd arkàü÷u-tàpitàt | tailaü srutaü kùãra-bhujo nàvanàt palitànta-kçt || 36 || 24.36av piùñvàja-payasà loha- 24.36bv -liptàd arkàü÷u-tàpitàt kùãràt sàhacaràd bhçïgarajasaþ saurasàd rasàt | prasthais tailasya kuóavaþ siddho yaùñã-palànvitaþ || 37 || 24.37av kùãràt sahacaràd bhçïgaü 24.37av kùãràt sàhacaràd bhçïga- 24.37bv üràjataþ saurasàd rasàt 24.37bv -rasataþ saurasàd rasàt nasyaü ÷ailàsane bhàõóe ÷çïge meùasya và sthitaþ | kùãreõa ÷lakùõa-piùñau và dugdhikà-karavãrakau || 38 || 24.38av nasyaü ÷ilà-maye bhàõóe 24.38av nasyaü ÷ailodbhave bhàõóe utpàñya palitaü deyàv à÷aye palitàpahau | kùãraü priyàlaü yaùñy-àhvaü jãvanãyo gaõas tilàþ || 39 || kçùõàþ pralepo vaktrasya harid-roma-valã-hitaþ | tilàþ sàmalakàþ padma-ki¤jalko madhukaü madhu || 40 || 24.40bv hari-lopa-valã-hitaþ bçühayed ra¤jayec caitat ke÷àn mårdha-pralepanàt | màüsã kuùñhaü tilàþ kçùõàþ ÷àrivà nãlam utpalam || 41 || 24.41av bçühayec ca rajec caitat 24.41bv ke÷àn mårdhnaþ pralepanàt kùaudraü ca kùãra-piùñàni ke÷a-saüvardhanam param | ayo-rajo bhçïgarajas tri-phalà kçùõa-mçttikà || 42 || sthitam ikùu-rase màsaü sa-målaü palitaü rajet | màùa-kodrava-dhànyàmlair yavàgåüs tri-dinoùità || 43 || 24.43cv yava-kodrava-dhànyàmlair loha-÷uklotkañà piùñà balàkàm api ra¤jayet | prapauõóarãka-madhuka-pippalã-candanotpalaiþ || 44 || 24.44av loha-kuùñhotkañà piùñà 24.44av loha-÷uktotkañà piùñà 24.44av lohe ÷uktotkañà piùñà 24.44av lauhe ÷uklotkañà piùñà bhçïgarajas-tri-phalotpala-sàri-loha-purãùa-samanvita-kàri | tailam idaü paca dàruõa-hàri lu¤cita-ke÷a-ghana-sthira-kàri || 44.1+1 || 24.44.1+1bv -loha-purãùa-samanvita-dhàri siddhaü dhàtrã-rase tailaü nasyenàbhya¤janena ca | sarvàn mårdha-gadàn hanti palitàni ca ÷ãlitam || 45 || madhåka-yaùñã-kçmijid-vi÷va-bhçïgaiþ ÷çtaü haviþ | ùaó-bindu-dànàt tan nasyaü sarva-mårdha-gadàpaham || 45+1 || 24.45+1cv ùaó-bindu-nàma tan nasyaü 24.45+1cv ùaó-bindu-nàmnà tan nasyaü varã-jãvanti-niryàsa-payobhir yamakaü pacet | jãvanãyai÷ ca tan nasyaü sarva-jatrårdhva-roga-jit || 46 || 24.46av varã-jãvanti-niryàsaiþ 24.46bv -payobhir yad ghçtaü pacet 24.46bv sa-payobhir ghçtaü pacet mayåraü pakùa-pittàntra-pàda-viñ-tuõóa-varjitam | da÷a-måla-balà-ràsnà-madhukais tri-palair yutam || 47 || 24.47bv -÷akçt-pàt-tuõóa-varjitam 24.47dv -madhukais tri-palaiþ saham jale paktvà ghçta-prasthaü tasmin kùãra-samaü pacet | kalkitair madhura-dravyaiþ sarva-jatrårdhva-roga-jit || 48 || tad abhyàsã-kçtaü pàna-vasty-abhya¤jana-nàvanaiþ | etenaiva kaùàyeõa ghçta-prasthaü vipàcayet || 49 || catur-guõena payasà kalkair ebhi÷ ca kàrùikaiþ | jãvantã-tri-phalà-medà-mçdvãkarddhi-paråùakaiþ || 50 || samaïgà-cavikà-bhàrgã-kà÷marã-karkañàhvayaiþ | àtmaguptà-mahàmedà-tàla-kharjåra-mastakaiþ || 51 || 24.51dv -tàla-kharjåra-mustakaiþ mçõàla-bisa-kharjåra-yaùñãmadhuka-jãvakaiþ | ÷atàvarã-vidàrãkùu-bçhatã-÷àrivà-yugaiþ || 52 || 24.52dv -bçhatã-÷ràvaõã-yugaiþ mårvà-÷vadaüùñrarùabhaka-÷çïgàñaka-kaserukaiþ | ràsnà-sthirà-tàmalakã-såkùmailà-÷añhi-pauùkaraiþ || 53 || 24.53av dårvà-÷vadaüùñraùabhaka- punarnavà-tavakùãrã-kàkolã-dhanvayàsakaiþ | madhåkàkùoña-vàtàma-mu¤jàtàbhiùukair api || 54 || 24.54cv madhukàkùoña-vàtàma- mahà-màyåram ity etan màyåràd adhikaü guõaiþ | dhàtv-indriya-svara-bhraü÷a-÷vàsa-kàsàrditàpaham || 55 || yony-asçk-÷ukra-doùeùu ÷astaü vandhyà-suta-pradam | àkhubhiþ kukkuñair haüsaiþ ÷a÷ai÷ ceti prakalpayet || 56 || 24.56cv àkhubhiþ karkañair haüsaiþ jatrårdhva-jànàü vyàdhãnàm eka-triü÷ac-chata-dvayam | paras-param a-saükãrõaü vistareõa prakà÷itam || 57 || 24.57bv eka-triü÷aü ÷ata-dvayam årdhva-målam adhaþ-÷àkham çùayaþ puruùaü viduþ | måla-prahàriõas tasmàd rogठchãghra-taraü jayet || 58 || sarvendriyàõi yenàsmin pràõà yena ca saü÷ritàþ | tena tasyottamàïgasya rakùàyàm àdçto bhavet || 59 || nãlotpalaü sotpala-kuùñha-yuktaü sa-pippalãkaü madhukaü ÷atàhvam | sa-÷çïgaveraü ÷irasaþ pralepaþ sadyaþ ÷iro-roga-vinà÷anàya || 59+1 || Uttarasthàna vraõo dvi-dhà nijàgantu-duùña-÷uddha-vibhedataþ | nijo doùaiþ ÷arãrotthair àgantur bàhya-hetu-jaþ || 1 || 25.1dv àgantur bàhya-hetubhiþ doùair adhiùñhito duùñaþ ÷uddhas tair an-adhiùñhitaþ | saüvçta-tvaü vivçta-tà kàñhinyaü mçdu-tàti và || 2 || 25.2dv kàñhinyaü mçdu-tàpi và 25.2dv kàñhinyaü mçdu-tàpi ca aty-utsannàvasanna-tvam aty-auùõyam ati-÷ãta-tà | rakta-tvaü pàõóu-tà kàrùõyaü påti-påya-parisrutiþ || 3 || påti-màüsa-sirà-snàyu-cchanna-totsaïgi-tàti-ruk | saürambha-dàha-÷vayathu-kaõóv-àdibhir upadrutaþ || 4 || dãrgha-kàlànubandha÷ ca vidyàd duùña-vraõàkçtim | sa pa¤ca-da÷a-dhà doùaiþ sa-raktais tatra màrutàt || 5 || 25.5cv sa pa¤ca-dhà pçthag doùaiþ ÷yàvaþ kçùõo 'ruõo bhasma-kapotàsthi-nibho 'pi và | mastu-màüsa-pulàkàmbu-tulya-tanv-alpa-saüsrutiþ || 6 || 25.6bv -kapotàsthi-nibho 'tha-và nir-màüsas toda-bhedàóhyo råkùa÷ cañacañàyate | pittena kùipra-jaþ pãto nãlaþ kapila-piïgalaþ || 7 || 25.7cv pittàd vahni-prabhaþ pãto måtra-kiü÷uka-bhasmàmbu-tailàbhoùõa-bahu-srutiþ | kùàrokùita-kùata-sama-vyatho ràgoùma-pàka-vàn || 8 || kaphena pàõóuþ kaõóå-màn bahu-÷veta-ghana-srutiþ | sthålauùñhaþ kañhinaþ snàyu-sirà-jàla-tato 'lpa-ruk || 9 || pravàla-rakto raktena sa-raktaü påyam udgiret | vàji-sthàna-samo gandhe yukto liïgai÷ ca paittikaiþ || 10 || 25.10bv sa-raktaü påyam ãrayet 25.10cv vàji-sthàna-samo gandhair 25.10cv vàji-sthàna-samo gandho dvàbhyàü tribhi÷ ca sarvai÷ ca vidyàl lakùaõa-saükaràt | jihvà-prabho mçduþ ÷lakùõaþ ÷yàvauùñha-piñikaþ samaþ || 11 || 25.11dv ÷yàvauùñho '-piñikaþ samaþ ki¤-cid-unnata-madhyo và vraõaþ ÷uddho 'n-upadravaþ | tvag-àmiùa-sirà-snàyu-saüdhy-asthãni vraõà÷ayàþ || 12 || koùñho marma ca tàny aùñau duþ-sàdhyàny uttarottaram | su-sàdhyaþ sat-tva-màüsàgni-vayo-bala-vati vraõaþ || 13 || 25.13dv -vayo-bala-vatàü vraõaþ vçtto dãrghas tri-puñaka÷ catur-a÷ràkçti÷ ca yaþ | tathà sphik-pàyu-meóhrauùñha-pçùñhàntar-vaktra-gaõóa-gaþ || 14 || 25.14dv -pçùñhàntar-vaktra-gaõóa-jaþ 25.14dv -pçùñhàntar-vaktra-gaõóayoþ kçcchra-sàdhyo 'kùi-da÷ana-nàsikàpàïga-nàbhiùu | sevanã-jañhara-÷rotra-pàr÷va-kakùà-staneùu ca || 15 || phena-påyànila-vahaþ ÷alya-vàn årdhva-nirvamã | bhagandaro 'ntar-vadanas tathà kañy-asthi-saü÷ritaþ || 16 || kuùñhinàü viùa-juùñànàü ÷oùiõàü madhu-mehinàü | vraõàþ kçcchreõa sidhyanti yeùàü ca syur vraõe vraõàþ || 17 || 25.17dv yeùàü càpi vraõe vraõàþ naiva sidhyanti vãsarpa-jvaràtãsàra-kàsinàm | pipàsånàm a-nidràõàü ÷vàsinàm a-vipàkinàm || 18 || 25.18cv pipàsånàü sa-nidràõàü bhinne ÷iraþ-kapàle và mastuluïgasya dar÷ane | snàyu-kledàt sirà-chedàd gàmbhãryàt kçmi-bhakùaõàt || 19 || asthi-bhedàt sa-÷alya-tvàt sa-viùa-tvàd a-tarkitàt | mithyà-bandhàd ati-snehàd raukùyàd romàdi-ghaññanàt || 20 || kùobhàd a-÷uddha-koùñha-tvàt sauhityàd ati-kar÷anàt | madya-pànàd divà-svapnàd vyavàyàd ràtri-jàgaràt || 21 || 25.21cv madya-pànàd divà-svàpàd vraõo mithyopacàràc ca naiva sàdhyo 'pi sidhyati | kapota-varõa-pratimà yasyàntaþ kleda-varjitàþ || 22 || 25.22bv naiva sàdhyo 'pi rohati sthirà÷ cipiñikà-vanto rohatãti tam àdi÷et | athàtra ÷ophàvasthàyàü yathàsannaü vi÷odhanam || 23 || 25.23av sthirà÷ ca piñikà-vanto yojyaü ÷opho hi ÷uddhànàü vraõa÷ cà÷u pra÷àmyati | kuryàc chãtopacàraü ca ÷ophàvasthasya saütatam || 24 || 25.24cv kuryàc chãtopacàraü tu doùàgnir agni-vat tena prayàti sahasà ÷amam | ÷ophe vraõe ca kañhine vi-varõe vedanànvite || 25 || viùa-yukte vi÷eùeõa jala-jàdyair hared asçk | duùñàsre 'pagate sadyaþ ÷opha-ràga-rujàü ÷amaþ || 26 || 25.26bv jalaukàdyair hared asçk hçte hçte ca rudhire su-÷ãtaiþ spar÷a-vãryayoþ | su-÷lakùõais tad-ahaþ-piùñaiþ kùãrekùu-sva-rasa-dravaiþ || 27 || 25.27dv kùãrekùu-sva-rasa-drutaiþ ÷ata-dhauta-ghçtopetair muhur anyair a-÷oùibhiþ | pratilomaü hito lepaþ sekàbhyaïgà÷ ca tat-kçtàþ || 28 || nyagrodhodumbarà÷vattha-plakùa-vetasa-valkalaiþ | pradeho bhåri-sarpirbhiþ ÷opha-nirvàpaõaþ param || 29 || 25.29cv pradeho bhåri-sarpi÷ ca vàtolbaõànàü stabdhànàü kañhinànàü mahà-rujàm | srutàsçjàü ca ÷ophànàü vraõànàm api cedç÷àm || 30 || ànåpa-vesavàràdyaiþ svedaþ somàs tilàþ punaþ | bhçùñà nirvàpitàþ kùãre tat-piùñà dàha-rug-haràþ || 31 || sthiràn manda-rujaþ ÷ophàn snehair vàta-kaphàpahaiþ | abhyajya svedayitvà ca veõu-nàóyà ÷anaiþ ÷anaiþ || 32 || vimlàpanàrthaü mçdnãyàt talenàïguùñhakena và | yava-godhåma-mudgai÷ ca siddha-piùñaiþ pralepayet || 33 || 25.33dv siddhaiþ piùñaiþ pralepayet 25.33dv siddhaü piùñaü pralepayet 25.33dv dugdha-piùñaiþ pralepayet vilãyate sa cen naivaü tatas tam upanàhayet | a-vidagdhas tathà ÷àntiü vidagdhaþ pàkam a÷nute || 34 || sa-kola-tila-vallomà dadhy-amlà saktu-piõóikà | sa-kiõva-kuùñha-lavaõà koùõà ÷astopanàhane || 35 || 25.35av sa-kola-tila-vallåra- 25.35bv -dadhy-amlà saktu-piõóikà su-pakve piõóite ÷ophe pãóanair upapãóite | dàraõaü dàraõàrhasya su-kumàrasya ceùyate || 36 || guggulv-atasi-go-danta-svarõakùãrã-kapota-viñ | kùàrauùadhàni kùàrà÷ ca pakva-÷opha-vidàraõam || 37 || 25.37cv kùàrauùadhàni kùàra÷ ca påya-garbhàn aõu-dvàràn sotsaïgàn marma-gàn api | niþ-snehaiþ pãóana-dravyaiþ samantàt pratipãóayet || 38 || ÷uùyantaü samupekùeta pralepaü pãóanaü prati | na mukhe cainam àlimpet tathà doùaþ prasicyate || 39 || kalàya-yava-godhåma-màùa-mudga-hareõavaþ | dravyàõàü picchilànàü ca tvaï-målàni prapãóanam || 40 || 25.40cv dravyàõàü picchilànàü tu 25.40cv dravyàõàü picchilànàü và saptasu kùàlanàdyeùu surasàragvadhàdikau | bhç÷aü duùñe vraõe yojyau meha-kuùñha-vraõeùu ca || 41 || atha-và kùàlanaü kvàthaþ pañolã-nimba-pattra-jaþ | a-vi÷uddhe vi÷uddhe tu nyagrodhàdi-tvag-udbhavaþ || 42 || 25.42av atha-và kùàlane kvàthaþ pañolã-tila-yaùñy-àhva-trivçd-dantã-ni÷à-dvayam | nimba-pattràõi càlepaþ sa-pañur vraõa-÷odhanaþ || 43 || 25.43dv sa-pañur vraõa-÷odhanam vraõàn vi÷odhayed vartyà såkùmàsyàn saüdhi-marma-gàn | kçtayà trivçtà-dantã-làïgalã-madhu-saindhavaiþ || 44 || vàtàbhibhåtàn sàsràvàn dhåpayed ugra-vedanàn | yavàjya-bhårja-madana-÷rãveùñaka-suràhvayaiþ || 45 || nirvàpayed bhç÷aü ÷ãtaiþ pitta-rakta-viùolbaõàn | ÷uùkàlpa-màüse gambhãre vraõa utsàdanaü hitam || 46 || nyagrodha-padmakàdibhyàm a÷vagandhà-balà-tilaiþ | adyàn màüsàda-màüsàni vidhinopahitàni ca || 47 || 25.47dv vihitopahitàni ca 25.47dv vidhànopahitàni ca màüsaü màüsàda-màüsena vardhate ÷uddha-cetasaþ | utsanna-mçdu-màüsànàü vraõànàm avasàdanam || 48 || 25.48bv vardhate ÷uddha-tejasaþ jàtã-mukula-kàsãsa-manohvàla-puràgnikaiþ | utsanna-màüsàn kañhinàn kaõóå-yuktàü÷ cirotthitàn || 49 || vraõàn su-duþkha-÷odhyàü÷ ca ÷odhayet kùàra-karmaõà | sravanto '÷marã-jà måtraü ye cànye rakta-vàhinaþ || 50 || 25.50av vraõàn su-duþkha-sàdhyàü÷ ca 25.50bv yojayet kùàra-karmaõà 25.50dv ye cànye kùata-vàhinaþ chinnà÷ ca saüdhayo yeùàü yathoktair ye ca ÷odhanaiþ | ÷odhyamànà na ÷udhyanti ÷odhyàþ syus te 'gni-karmaõà || 51 || 25.51bv yathoktair ye ca sàdhanaiþ 25.51cv sàdhyamànà na sidhyanti 25.51dv sàdhyàþ syus te 'gni-karmaõà 25.51dv sàdhyàs te càgni-karmaõà ÷uddhànàü ropaõaü yojyam utsàdàya yad ãritam | a÷vagandhà ruhà lodhraü kañphalaü madhuyaùñikà || 52 || 25.52av ÷uddhànàü ropaõe yojyam samaïgà dhàtakã-puùpaü paramaü vraõa-ropaõam | apeta-påti-màüsànàü màüsa-sthànàm a-rohatàm || 53 || kalkaü saürohaõaü kuryàt tilànàü madhukànvitam | snigdhoùõa-tikta-madhura-kaùàya-tvaiþ sa sarva-jit || 54 || 25.54av kalkaü saürohaõe kuryàt 25.54av kalkaþ saürohaõaü kuryàt 25.54bv tilànàü madhukànvitaþ 25.54dv -kaùàyair eùa sarva-jit sa kùaudra-nimba-pattràbhyàü yuktaþ saü÷odhanaü param | pårvàbhyàü sarpiùà càsau yuktaþ syàd à÷u ropaõaþ || 55 || 25.55bv yuktaþ saü÷odhanaþ param 25.55dv yuktaþ syàd api ropaõaþ tila-vad yava-kalkaü tu ke-cid icchanti tad-vidaþ | sàsra-pitta-viùàgantu-gambhãràn soùmaõo vraõàn || 56 || kùãra-ropaõa-bhaiùajya-÷çtenàjyena ropayet | ropaõauùadha-siddhena tailena kapha-vàta-jàn || 57 || kàcchã-lodhràbhayà-sarja-sindårà¤jana-tutthakam | cårõitaü taila-madanair yuktaü ropaõam uttamam || 58 || 25.58av kàkùã-lodhràbhayà-sarja- 25.58av kàïkùã-lodhràbhayà-sarja- samànàü sthira-màüsànàü tvak-sthànàü cårõa iùyate | kakubhodumbarà÷vattha-jambå-kañphala-lodhra-jaiþ || 59 || 25.59bv tvak-sthànàü cårõam iùyate tvak-cårõai÷ cårõità vraõàþ tvak-cårõai÷ cårõità vraõàþ | làkùà-manohvà-ma¤jiùñhà-haritàla-ni÷à-dvayaiþ || 60 || 25.60av tvacam à÷u nigçhõàti 25.60bv tvak-cårõai÷ cårõito vraõaþ pralepaþ sa-ghçta-kùaudras tvag-vi÷uddhi-karaþ param | kàlãyaka-latàmràsthi-hema-kàlà-rasottamaiþ || 61 || 25.61av pralepaþ sa-ghçta-kùaudrais lepaþ sa-go-maya-rasaþ sa-varõa-karaõaþ param | dagdho vàraõa-danto 'ntar-dhåmaü tailaü rasà¤janam || 62 || 25.62bv sa-varõa-karaõo bhavet 25.62dv -dhåmas tailaü rasà¤janam roma-saüjanano lepas tad-vat taila-pariplutà | catuù-pàn-nakha-romàsthi-tvak-÷çïga-khura-jà maùã || 63 || vraõinaþ ÷astra-karmoktaü pathyà-pathyànnam àdi÷et | dve pa¤ca-måle varga÷ ca vàta-ghno vàtike hitaþ || 64 || 25.64av vraõinàü ÷astra-karmoktaü 25.64bv yat pathyà-pathyam àdi÷et nyagrodha-padmakàdyau tu tad-vat pitta-pradåùite | àragvadhàdiþ ÷leùma-ghnaþ kaphe mi÷ràs tu mi÷ra-je || 65 || 25.65dv kaphe mi÷ras tu mi÷ra-je 25.65dv kaphe mi÷ràs tu mi÷rake ebhiþ prakùàlanaü lepo ghçtaü tailaü rasa-kriyà | cårõo varti÷ ca saüyojya vraõe sapta yathà-yatham || 66 || 25.66av ebhiþ prakùàlanàlepa- 25.66bv -ghçta-taila-rasa-kriyàþ jàtã-nimba-pañola-pattra-kañukà-dàrvã-ni÷à-÷àrivà- || 67a || -ma¤jiùñhàbhaya-siktha-tuttha-madhukair naktàhva-bãjànvitaiþ || 67b || 25.67bv -ma¤jiùñhàbhaya-siktha-tuttha-madhukair naktàhva-bãjais tathà sarpiþ sàdhyam anena såkùma-vadanà marmà÷ritàþ kledino || 67c || 25.67cv sarpiþ sàdhyam anena såkùma-vadanà marmà÷ritàþ sràviõo 25.67cv sarpiþ siddham anena såkùma-vadanà marmà÷ritàþ kledino gambhãràþ sa-rujo vraõàþ sa-gatayaþ ÷udhyanti rohanti ca || 67d || 25.67dv gambhãràþ sa-rujo vraõàþ sa-gatikàþ ÷udhyanti rohanti ca sàdhitaü sva-rase tailaü kàkamàcyà÷ catur-guõe | gati-bhàjàm api hitaü vraõànàü ropaõaü param || 67+1 || 25.67+1cv gati-bhàjàm api varaü Uttarasthàna sadyo-vraõà ye sahasà saübhavanty abhighàtataþ | an-antair api tair aïgam ucyate juùñam aùña-dhà || 1 || ghçùñàvakçtta-vicchinna-pravilambita-pàtitam | viddhaü bhinnaü vidalitaü tatra ghçùñaü lasãkayà || 2 || 26.2bv -pravilambi-nipàtitam rakta-le÷ena và yuktaü sa-ploùaü chedanàt sravet | avagàóhaü tataþ kçttaü vicchinnaü syàt tato 'pi ca || 3 || pravilambi sa-÷eùe 'sthni patitaü pàtitaü tanoþ | såkùmàsya-÷alya-viddhaü tu viddhaü koùñha-vivarjitam || 4 || 26.4av pravilambi sa-÷eùàsthi bhinnam anyad vidalitaü majja-rakta-pariplutam | prahàra-pãóanotpeùàt sahàsthnà pçthu-tàü gatam || 5 || 26.5cv prahàra-pãóanotpàtaiþ 26.5cv prahàra-pãóanàt teùàü sadyaþ sadyo-vraõaü si¤ced atha yaùñy-àhva-sarpiùà | tãvra-vyathaü kavoùõena balà-tailena và punaþ || 6 || kùatoùmaõo nigrahàrthaü tat-kàlaü visçtasya ca | kaùàya-÷ãta-madhura-snigdhà lepàdayo hitàþ || 7 || sadyo-vraõeùv àyateùu saüdhànàrthaü vi÷eùataþ | madhu-sarpi÷ ca yu¤jãta pitta-ghnã÷ ca himàþ kriyàþ || 8 || 26.8cv madhu-sarpiþ prayu¤jãta sa-saürambheùu kartavyam årdhvaü càdha÷ ca ÷odhanam | upavàso hitaü bhuktaü pratataü rakta-mokùaõam || 9 || 26.9cv upavàso hitas tatra ghçùñe vidalite caiùa su-taràm iùyate vidhiþ | tayor hy alpaü sravaty asraü pàkas tenà÷u jàyate || 10 || aty-artham asraü sravati pràya-÷o 'nya-tra vikùate | tato rakta-kùayàd vàyau kupite 'ti-rujà-kare || 11 || 26.11av aty-artham asraü vamati 26.11bv pràya-÷o 'nya-tra ca kùate sneha-pàna-parãùeka-sveda-lepopanàhanam | sneha-vastiü ca kurvãta vàta-ghnauùadha-sàdhitam || 12 || 26.12dv snehair vastiü ca kurvãta 26.12dv vàta-ghnauùadha-sàdhitaiþ iti sàptàhikaþ proktaþ sadyo-vraõa-hito vidhiþ | saptàhàd gata-vege tu pårvoktaü vidhim àcaret || 13 || 26.13av iti saptàhikaþ proktaþ pràyaþ sàmànya-karmedaü vakùyate tu pçthak pçthak | ghçùñe rujaü nigçhyà÷u vraõe cårõàni yojayet || 14 || kalkàdãny avakçtte tu vicchinna-pravilambinoþ | sãvanaü vidhinoktena bandhanaü cànu pãóanam || 15 || 26.15dv bandhanaü cà÷u pãóanam a-sàdhyaü sphuñitaü netram a-dãrõaü lambate tu yat | saünive÷ya yathà-sthànam a-vyàviddha-siraü bhiùak || 16 || 26.16bv udãrõaü lambate tu yat 26.16cv saünive÷ya yathà-sthànaü 26.16dv såcyà vidhyet siràü bhiùak pãóayet pàõinà padma-palà÷àntaritena tat | tato 'sya secane nasye tarpaõe ca hitaü haviþ || 17 || 26.17dv tarpaõe kathitaü haviþ vipakvam àjaü yaùñy-àhva-jãvakarùabhakotpalaiþ | sa-payaskaiþ paraü tad dhi sarva-netràbhighàta-jit || 18 || gala-pãóàvasanne 'kùõi vamanotkàsana-kùavàþ | pràõàyàmo 'tha-và kàryaþ kriyà ca kùata-netra-vat || 19 || 26.19av gala-pãóo 'vasanne 'kùõi 26.19bv vamanotkle÷ana-kùavàþ karõe sthànàc cyute syåte ÷rotas tailena pårayet | kçkàñikàyàü chinnàyàü nirgacchaty api màrute || 20 || 26.20av karõe sthàna-cyute syåte 26.20bv srotas tailena pårayet samaü nive÷ya badhnãyàt syåtvà ÷ãghraü nir-antaram | àjena sarpiùà càtra pariùekaþ pra÷asyate || 21 || 26.21av samàü nive÷ya badhnãyàt 26.21cv àjena sarpiùà tatra uttàno 'nnàni bhu¤jãta ÷ayãta ca su-yantritaþ | ghàtaü ÷àkhàsu tiryak-sthaü gàtre samyaï-nive÷ite || 22 || syåtvà vellita-bandhena badhnãyàd ghana-vàsasà | carmaõà goù-phaõà-bandhaþ kàrya÷ cà-saügate vraõe || 23 || 26.23dv kàrya÷ càüsa-gate vraõe 26.23dv kàrya÷ càü÷a-gate vraõe pàdau vilambi-muùkasya prokùya netre ca vàriõà | prave÷ya vçùaõau sãvyet sevanyà tunna-saüj¤ayà || 24 || 26.24dv sevanyà picu-yuktayà 26.24dv sãvanyà picu-yuktayà kàrya÷ ca goù-phaõà-bandhaþ kañyàm àve÷ya paññakam | sneha-sekaü na kurvãta tatra klidyati hi vraõaþ || 25 || 26.25dv tatra klidyanti hi vraõàþ 26.25dv tena klidyanti hi vraõàþ kàlànusàry-agurv-elà-jàtã-candana-parpañaiþ | ÷ilà-dàrvy-amçtà-tutthaiþ siddhaü tailaü ca ropaõam || 26 || 26.26bv -jàtã-candana-padmakaiþ chinnàü niþ÷eùataþ ÷àkhàü dagdhvà tailena yuktitaþ | badhnãyàt ko÷a-bandhena tato vraõa-vad àcaret || 27 || 26.27bv dagdhvà tailena yuktibhiþ kàryà ÷alyàhçte viddhe bhaïgàd vidalite kriyà | ÷iraso 'pahçte ÷alye vàla-vartiü prave÷ayet || 28 || mastuluïga-sruteþ kruddho hanyàd enaü calo 'nya-thà | vraõe rohati caikaikaü ÷anair apanayet kacam || 29 || 26.29av mastuluïga-srute kruddho mastuluïga-srutau khàden mastiùkàn anya-jãva-jàn | ÷alye hçte 'ïgàd anyasmàt sneha-vartiü nidhàpayet || 30 || dåràvagàóhàþ såkùmàsyà ye vraõàþ sruta-÷oõitàþ | secayec cakra-tailena såkùma-netràrpitena tàn || 31 || bhinne koùñhe 'sçjà pårõe mårchà-hçt-pàr÷va-vedanàþ | jvaro dàhas tçó àdhmànaü bhaktasyàn-abhinandanam || 32 || saïgo viõ-måtra-marutàü ÷vàsaþ svedo 'kùi-rakta-tà | loha-gandhi-tvam àsyasya syàd gàtre ca vi-gandha-tà || 33 || àmà÷aya-sthe rudhire rudhiraü chardayaty api | àdhmànenàti-màtreõa ÷ålena ca vi÷asyate || 34 || 26.34dv ÷ålena ca vina÷yati 26.34dv ÷ålena ca vi÷iùyate pakvà÷aya-sthe rudhire sa-÷ålaü gauravaü bhavet | nàbher adhas-tàc chãta-tvaü khebhyo raktasya càgamaþ || 35 || a-bhinno 'py à÷ayaþ såkùmaiþ srotobhir abhipåryate | asçjà syandamànena pàr÷ve måtreõa vasti-vat || 36 || tatràntar-lohitaü ÷ãta-pàdocchvàsa-karànanam | raktàkùaü pàõdu-vadanam ànaddhaü ca vivarjayet || 37 || àmà÷aya-sthe vamanaü hitaü pakvà÷ayà÷rite | virecanaü niråhaü ca niþ-snehoùõair vi÷odhanaiþ || 38 || 26.38bv hitaü pakvà÷ayà÷raye 26.38bv hitaü pakvà÷aya-sthite 26.38dv niþ-snehoùõair vi÷odhanam yava-kola-kulatthànàü rasaiþ sneha-vivarjitaiþ | bhu¤jãtànnaü yavàgåü và pibet saindhava-saüyutàm || 39 || 26.39dv pibet saindhava-saüyutam ati-niþsruta-raktas tu bhinna-koùñhaþ pibed asçk | kliùña-cchinnàntra-bhedena koùñha-bhedo dvi-dhà smçtaþ || 40 || 26.40av ati-niþsçta-raktas tu 26.40cv klinna-bhinnàntra-bhedena 26.40cv ÷liùña-cchinnàntra-bhedena mårchàdayo 'lpàþ prathame dvitãye tv ati-bàdhakàþ | kliùñàntraþ saü÷ayã dehã chinnàntro naiva jãvati || 41 || 26.41cv klinnàntraþ saü÷ayã dehã 26.41cv kliùñàntraþ saü÷aye dehã 26.41cv ÷liùñàntraþ saü÷ayã dehã 26.41dv bhinnàntro naiva jãvati yathà-svaü màrgam àpannà yasya viõ-måtra-màrutàþ | vy-upadravaþ sa bhinne 'pi koùñhe jãvaty a-saü÷ayam || 42 || a-bhinnam antraü niùkràntaü prave÷yaü na tv ato 'nya-thà | utpaïgila-÷iro-grastaü tad apy eke vadanti tu || 43 || 26.43cv urogala-÷iro-grastaü 26.43cv uroïgila-÷iro-grastaü 26.43cv pupuïgala-÷iro-grastaü 26.43cv vayaïgila-÷iro-grastaü prakùàlya payasà digdhaü tçõa-÷oõita-pàüsubhiþ | prave÷ayet këpta-nakho ghçtenàktaü ÷anaiþ ÷anaiþ || 44 || kùãreõàrdrã-kçtaü ÷uùkaü bhåri-sarpiþ-pariplutam | aïgulyà pramç÷et kaõñhaü jalenodvejayed api || 45 || tathàntràõi vi÷anty antas tat-kàlaü pãóayanti ca | vraõa-saukùmyàd bahu-tvàd và koùñham antram an-àvi÷at || 46 || 26.46bv tat-kàlaü pãóayeta ca tat-pramàõena jañharaü pàñayitvà prave÷ayet | yathà-sthànaü sthite samyak antre sãvyed anu vraõam || 47 || 26.47cv yathà-sthàna-sthite samyag sthànàd apetam àdatte jãvitaü kupitaü ca tat | veùñayitvànu paññena ghçtena pariùecayet || 48 || 26.48bv jãvitaü kupitaü ca yat cårõair yathoktaiþ saüdhànaü kçtvà kùaudra-ghçta-plutaiþ | tataþ kavalikàü dattvà veùñayed anu-pårva-÷aþ || 48.1+1 || pàyayeta tataþ koùõaü citrà-taila-yutaü payaþ | mçdu-kriyàrthaü ÷akçto vàyo÷ càdhaþ-pravçttaye || 49 || 26.49av pàyayet taü tataþ koùõaü 26.49bv citra-taila-yutaü payaþ anuvarteta varùaü ca yathoktaü vraõa-yantraõàm | udaràn medaso vartiü nirgatàü bhasmanà mçdà || 50 || 26.50bv yathoktaü vraõa-yantraõam avakãrya kaùàyair và ÷lakùõair målais tataþ samam | dçóhaü baddhvà ca såtreõa vardhayet ku÷alo bhiùak || 51 || 26.51bv ÷lakùõair måle tataþ samam 26.51bv ÷lakùõai÷ cårõais tataþ samam tãkùõenàgni-prataptena ÷astreõa sakçd eva tu | syàd anya-thà rug àñopo mçtyur và chidyamànayà || 52 || sa-kùaudre ca vraõe baddhe su-jãrõe 'nne ghçtaü pibet | kùãraü và ÷arkarà-citrà-làkùà-gokùurakaiþ ÷çtam || 53 || 26.53av sa-kùaudre tu vraõe baddhe 26.53bv su-jãrõànno ghçtaü pibet rug-dàha-jit sa-yaùñy-àhvaiþ paraü pårvodito vidhiþ | medo-granthy-uditaü tatra tailam abhya¤jane hitam || 54 || 26.54cv medo-granthy-uditaü càtra tàlã÷aü padmakaü màüsã hareõv-aguru-candanam | haridre padma-bãjàni so÷ãraü madhukaü ca taiþ || 55 || pakvaü sadyo-vraõeùåktaü tailaü ropaõam uttamam | gåóha-prahàràbhihate patite viùamoccakaiþ || 56 || 26.56cv måóha-prahàràbhihate kàryaü vàtàsra-jit tçpti-mardanàbhya¤janàdikam | vi÷liùña-dehaü mathitaü kùãõaü marmàhataü hatam || 57 || 26.57av kuryàd vàtàsçg-uktaü hi 26.57bv -mardanàbhyaïga-÷odhanam 26.57bv mardanàbhyaïga-÷odhanam 26.57dv kùãõaü marmàhatàhatam 26.57dv kùãõaü marmàhataü ca tam vàsayet taila-pårõàyàü droõyàü màüsa-rasà÷inam || 57ªab || Uttarasthàna pàta-ghàtàdibhir dve-dhà bhaïgo 'sthnàü saüdhy-a-saüdhitaþ | prasàraõàku¤canayor a-÷aktiþ saüdhi-mukta-tà || 1 || 27.1bv bhaïgo 'sthnaþ saüdhy-a-saüdhi-gaþ 27.1bv bhaïgo 'sthnaþ saüdhy-a-saüdhitaþ itarasmin bhç÷aü ÷ophaþ sarvàvasthàsv ati-vyathà | a-÷akti÷ ceùñite 'lpe 'pi pãóyamàne sa-÷abda-tà || 2 || 27.2bv sarvàvasthàsv ati-vyathaþ samàsàd iti bhaïgasya lakùaõaü bahu-dhà tu tat | bhidyate bhaïga-bhedena tasya sarvasya sàdhanam || 3 || yathà syàd upayogàya tathà tad upadekùyate | pràjyàõu-dàri yat tv asthi spar÷e ÷abdaü karoti yat || 4 || 27.4cv pràjyàõu-dàri yac càsthi yatràsthi-le÷aþ pravi÷en madhyam asthno vidàritaþ | bhagnaü yac càbhighàtena ki¤-cid evàva÷eùitam || 5 || 27.5cv bhagnaü yad abhighàtena 27.5cv bhagnaü yad vàbhighàtena unnamyamànaü kùata-vad yac ca majjani majjati | tad duþ-sàdhyaü kç÷à-÷akta-vàtalàlpà÷inàm api || 6 || bhinnaü kapàlaü yat kañyàü saüdhi-muktaü cyutaü ca yat | jaghanaü prati piùñaü ca bhagnaü yat tad vivarjayet || 7 || 27.7av bhinnaü kapàlaü yat kañyàþ a-saü÷liùña-kapàlaü ca lalàñaü cårõitaü tathà | yac ca bhagnaü bhavec chaïkha-÷iraþ-pçùñha-stanàntare || 8 || samyag-yamitam apy asthi dur-nyàsàd dur-nibandhanàt | saükùobhàd api yad gacched vi-kriyàü tad vivarjayet || 9 || 27.9dv vi-kriyàü tac ca varjayet àdito yac ca dur-jàtam asthi saüdhir athàpi và | taruõàsthãni bhujyante bhajyante nalakàni tu || 10 || 27.10cv taruõàsthãni namyante 27.10dv bhajyante nalakàni ca kapàlàni vibhidyante sphuñanty anyàni bhåyasà | athàvanatam unnamyam unnataü càvapãóayet || 11 || 27.11av kapàlàsthãni bhidyante à¤ched atikùiptam adho-gataü copari vartayet | à¤chanotpãóanonnàma-carma-saükùepa-bandhanaiþ || 12 || 27.12av à¤ched a-vikùiptam adho- saüdh㤠charãra-gàn sarvàü÷ calàn apy a-calàn api | ity etaiþ sthàpanopàyaiþ samyak saüsthàpya ni÷-calam || 13 || 27.13dv samyak saüsthàpya ni÷-calàn paññaiþ prabhåta-sarpirbhiþ veùñayitvà sukhais tataþ | kadambodumbarà÷vattha-sarjàrjuna-palà÷a-jaiþ || 14 || vaü÷odbhavair và pçthubhis tanubhiþ su-nive÷itaiþ | su-÷lakùõaiþ sa-pratistambhair valkalaiþ ÷akalair api || 15 || 27.15cv su-÷lakùõaiþ sa-pratistambhair ku÷àhvayaiþ samaü bandhaü paññasyopari yojayet | ÷ithilena hi bandhena saüdhi-sthairyaü na jàyate || 16 || 27.16dv saüdheþ sthairyaü na jàyate gàóhenàti rujà-dàha-pàka-÷vayathu-saübhavaþ | try-ahàt try-ahàd çtau gharme saptàhàn mokùayed dhime || 17 || 27.17av gàóhenàpi rujà-dàha- sàdhàraõe tu pa¤càhàd bhaïga-doùa-va÷ena và | nyagrodhàdi-kaùàyeõa tataþ ÷ãtena secayet || 18 || 27.18bv bhagna-doùa-va÷ena và 27.18bv bhaïge doùa-va÷ena và taü pa¤ca-måla-pakvena payasà tu sa-vedanam | sukhoùõaü vàvacàryaü syàc cakra-tailaü vijànatà || 19 || 27.19av pa¤ca-måla-vipakvena 27.19cc sukhoùõam avacàryaü syàc vibhajya de÷aü kàlaü ca vàta-ghnauùadha-saüyutam | pratataü seka-lepàü÷ ca vidadhyàd bhç÷a-÷ãtalàn || 20 || 27.20av vibhajya de÷a-kàlau ca 27.20bv vàta-ghnauùadha-sàdhitam gçùñi-kùãraü sa-sarpiùkaü madhurauùadha-sàdhitam | pràtaþ pràtaþ pibed bhagnaþ ÷ãtalaü làkùayà yutam || 21 || sa-vraõasya tu bhagnasya vraõo madhu-ghçtottaraiþ | kaùàyaiþ pratisàryo 'tha ÷eùo bhaïgoditaþ kramaþ || 22 || 27.22cv kaùàyaiþ pratisàryo và lambàni vraõa-màüsàni pralipya madhu-sarpiùà | saüdadhãta vraõàn vaidyo bandhanai÷ copapàdayet || 23 || tàn samàn su-sthitठj¤àtvà phalinã-lodhra-kañphalaiþ | samaïgà-dhàtakã-yuktai÷ cårõitair avacårõayet || 24 || dhàtakã-lodhra-cårõair và rohanty à÷u tathà vraõàþ | iti bhaïga upakràntaþ sthira-dhàtor çtau hime || 25 || màüsalasyàlpa-doùasya su-sàdhyo dàruõo 'nya-thà | pårva-madhyànta-vayasàm eka-dvi-tri-guõaiþ kramàt || 26 || 27.26bv su-sàdho dàruõo 'nya-thà màsaiþ sthairyaü bhavet saüdher yathoktaü bhajatàü vidhim | kañã-jaïghoru-bhagnànàü kapàña-÷ayanaü hitam || 27 || 27.27bv yathoktaü bhajato vidhim yantraõàrthaü tathà kãlàþ pa¤ca kàryà nibandhanàþ | jaïghorvoþ pàr÷vayor dvau dvau tala eka÷ ca kãlakaþ || 28 || ÷roõyàü và pçùñha-vaü÷e và vakùasy akùakayos tathà | vimokùe bhagna-saüdhãnàü vidhim evaü samàcaret || 29 || 27.29bv vakùasy aü÷akayos tathà 27.29bv vaktrasyàkùakayos tathà 27.29dv vidhim enaü samàcaret saüdhãü÷ cira-vimuktàüs tu snigdha-svinnàn mçdå-kçtàn | uktair vidhànair buddhyà ca yathà-svaü sthànam ànayet || 30 || 27.30av saüdhãü÷ cira-vimuktàü÷ ca 27.30cv uktair vidhànair yuktyà ca 27.30cv uktair vidhànair yuktyà và a-saüdhi-bhagne råóhe tu viùamolbaõa-sàdhite | àpothya bhaïgaü yamayet tato bhagna-vad àcaret || 31 || 27.31av a-saüdhi-bhagne råóhe ca 27.31bv viùamolbaõa-sàdhanaiþ bhagnaü naiti yathà pàkaü prayateta tathà bhiùak | pakva-màüsa-sirà-snàyuþ saüdhiþ ÷leùaü na gacchati || 32 || 27.32av bhaïgo naiti yathà pàkaü vàta-vyàdhi-vinirdiùñàn snehàn bhagnasya yojayet | catuù-prayogàn balyàü÷ ca vasti-karma ca ÷ãlayet || 33 || ÷àly-àjya-rasa-dugdhàdyaiþ pauùñikair a-vidàhibhiþ | màtrayopacared bhagnaü saüdhi-saü÷leùa-kàribhiþ || 34 || glànir na ÷asyate tasya saüdhi-vi÷leùa-kçd dhi sà || 35ab || lavaõaü kañukaü kùàram amlaü maithunam àtapam || 35cd || vyàyàmaü ca na seveta bhagno råkùaü ca bhojanam || 35ef || kçùõàüs tilàn vi-rajaso dçóha-vastra-baddhàn sapta kùapà vahati vàriõi vàsayet | saü÷oùayed anu-dinaü pravisàrya caitàn kùãre tathaiva madhuka-kvathite ca toye || 36 || 27.36cv saü÷oùayed anu-dinaü pratisàrya caitàn 27.36cv saü÷oùayed anu-dinaü pravibhàvya caitàn punar api pãta-payaskàüs tàn pårva-vad eva ÷oùitàn bàóham | vigata-tuùàn a-rajaskàn saücårõya su-cårõitair yu¤jyàt || 37 || 27.37dv saücårõya vicårõitair yu¤jyàt nalada-vàlaka-lohitayaùñikà-nakha-mi÷i-plava-kuùñha-balà-trayaiþ | aguru-kuïkuma-candana-÷àrivà-sarala-sarja-rasàmaradàrubhiþ || 38 || padmakàdi-gaõopetais tila-piùñaü tata÷ ca tat | samasta-gandha-bhaiùajya-siddha-dugdhena pãóayet || 39 || 27.39bv tila-piùñaü tata÷ ca tam ÷aileya-ràsnàü÷umatã-kaseru-kàlànusàrã-nata-pattra-lodhraiþ | sa-kùãra÷uklaiþ sa-payaþ sa-dårvais tailaü pacet tan naladàdibhi÷ ca || 40 || 27.40cv tvak-kùãra-yuktaiþ payasà sa-dårvais 27.40cv sa-kùãra-yuktais payasà sa-dårvais 27.40cv sa-kùãra-yuktais sa-payaþ sa-dårvais gandha-tailam idam uttamam asthi-sthairya-kçj jayati cà÷u vikàràn | vàta-pitta-janitàn ati-vãryàn vyàpino 'pi vividhair upayogaiþ || 41 || 27.41cv vàta-pitta-janitàn ati-vãryaü 27.41cv vàta-pitta-janitàn ati-vãrya- 27.41dv -vyàpino 'pi vividhair upayogaiþ Uttarasthàna hasty-a÷va-pçùñha-gamana-kañhinotkañakàsanaiþ | ar÷o-nidànàbhihitair aparai÷ ca niùevitaiþ || 1 || 28.1bv -kañhinotkañukàsanaiþ an-iùñà-dçùña-pàkena sadyo và sàdhu-garhaõaiþ | pràyeõa piñikà-pårvo yo 'ïgule dvy-aïgule 'pi và || 2 || 28.2av an-iùña-diùña-pàkena pàyor vraõo 'ntar bàhyo và duùñàsçï-màüsa-go bhavet | vasti-måtrà÷ayàbhyàsa-gata-tvàt syandanàtmakaþ || 3 || 28.3av pàyau vraõo 'ntar bàhyo và bhagandaraþ sa sarvàü÷ ca dàrayaty a-kriyà-vataþ | bhaga-vasti-gudàüs teùu dãryamàõeùu bhåribhiþ || 4 || 28.4av bhagandaraþ sa sarva÷ ca 28.4av bhagandaraþ sa sarvasya vàta-måtra-÷akçc-chukraü khaiþ såkùmair vamati kramàt | doùaiþ pçthag yutaiþ sarvair àgantuþ so 'ùñamaþ smçtaþ || 5 || 28.5dv àgantu÷ càùñamaþ smçtaþ a-pakvaü piñikàü àhuþ pàka-pràptaü bhagandaram | gåóha-målàü sa-saürambhàü rug-àóhyàü råóha-kopinãm || 6 || bhagandara-karãü vidyàt piñikàü na tv ato 'nya-thà | tatra ÷yàvàruõà toda-bheda-sphuraõa-ruk-karã || 7 || piñikà màrutàt pittàd uùñra-grãvà-vad ucchrità | ràgiõã tanur åùmàóhyà jvara-dhåmàyanànvità || 8 || 28.8cv ràgiõã tanu-såkùmà ca sthirà snigdhà mahà-målà pàõóuþ kaõóå-matã kaphàt | ÷yàvà tàmrà sa-dàhoùà ghora-rug vàta-pitta-jà || 9 || 28.9cv ÷yàva-tàmrà sa-dàhoùà pàõóurà ki¤-cid-à-÷yàvà kçcchra-pàkà kaphànilàt | pàdàïguùñha-samà sarvair doùair nànà-vidha-vyathà || 10 || ÷ålà-rocaka-tçó-dàha-jvara-cchardir-upadrutà | vraõa-tàü yànti tàþ pakvàþ pramàdàt tatra vàta-jà || 11 || cãyate 'õu-mukhai÷ chidraiþ ÷ata-ponaka-vat kramàt | acchaü sravadbhir àsràvam ajasraü phena-saüyutam || 12 || 28.12av dãryate 'õu-mukhai÷ chidraiþ 28.12bv ÷ata-ponaka-vaktra-vat ÷ata-ponaka-saüj¤o 'yam uùñra-grãvas tu pitta-jaþ | bahu-picchà-parisràvã parisràvã kaphodbhavaþ || 13 || vàta-pittàj parikùepã parikùipya gudaü gatiþ | jàyate paritas tatra pràkàraü parikheva ca || 14 || 28.14dv pràkàra-parikheva ca çjur vàta-kaphàd çjvyà gudo gatyàtra dãryate | kapha-pitte tu pårvotthaü dur-nàmà÷ritya kupyataþ || 15 || 28.15bv gudo gatyà tu dãryate 28.15bv gudo gatyà nu dãryate 28.15cv kapha-pitte tu pårvoktaü ar÷o-måle tataþ ÷ophaþ kaõóå-dàhàdi-màn bhavet | sa ÷ãghraü pakva-bhinno 'sya kledayan målam ar÷asaþ || 16 || sravaty ajasraü gatibhir ayam ar÷o-bhagandaraþ | sarva-jaþ ÷ambukàvartaþ ÷ambåkàvarta-saünibhaþ || 17 || gatayo dàrayanty asmin rug-vegair dàruõair gudam | asthi-le÷o 'bhyavahçto màüsa-gçddhyà yadà gudam || 18 || kùiõoti tiryaï nirgacchann un-màrgaü kùatato gatiþ | syàt tataþ påya-dãrõàyàü màüsa-kothena tatra ca || 19 || 28.19av kùaõoti tiryaï nirgacchan 28.19cv syàt tadà påya-dãrõàyàü jàyante kçmayas tasya khàdantaþ parito gudam | vidàrayanti na ciràd un-màrgã kùata-ja÷ ca saþ || 20 || 28.20av jàyante kçmayas tebhyaþ 28.20dv un-màrgã kùata-jas tu saþ teùu rug-dàha-kaõóv-àdãn vidyàd vraõa-niùedhataþ | ùañ kçcchra-sàdhanàs teùàü nicaya-kùata-jau tyajet || 21 || 28.21bv vidyàd vraõa-vibhaktitaþ pravàhiõãü valãü pràptaü sevanãü và samà÷ritam | athàsya piñikàm eva tathà yatnàd upàcaret || 22 || ÷uddhy-asçk-sruti-sekàdyair yathà pàkaü na gacchati | pàke punar upasnigdhaü sveditaü càvagàhataþ || 23 || yantrayitvàr÷asam iva pa÷yet samyag bhagandaram | arvàcãnaü paràcãnam antar-mukha-bahir-mukham || 24 || 28.24cv avàcãnaü paràcãnam athàntar-mukham eùitvà samyak ÷astreõa pàñayet | bahir-mukhaü ca niþ÷eùaü tataþ kùàreõa sàdhayet || 25 || agninà và bhiùak sàdhu kùàreõaivoùñra-kandharam | nàóãr ekàntaràþ kçtvà pàñayec chata-ponakam || 26 || 28.26cv nàóãm ekàntaraü kçtvà 28.26dv pàñayec chata-ponake tàsu råóhàsu ÷eùà÷ ca mçtyur dãrõe gude 'nya-thà | parikùepiõi càpy evaü nàóy-uktaiþ kùàra-såtrakaiþ || 27 || ar÷o-bhagandare pårvam ar÷àüsi pratisàdhayet | tyaktvopacaryaþ kùata-jaþ ÷alyaü ÷alya-vatas tataþ || 28 || 28.28bv ar÷àüsi pratisàrayet àharec ca tathà dadyàt kçmi-ghnaü lepa-bhojanam | piõóa-nàóy-àdayaþ svedàþ su-snigdhà ruji påjitàþ || 29 || 28.29av àhareta tathà dadyàt 28.29av àharet tat tathà dadyàt 28.29av àharet tu tathà dadyàt sarva-tra ca bahu-cchidre chedàn àlocya yojayet | go-tãrtha-sarvato-bhadra-dala-làïgala-làïgalàn || 30 || 28.30av sarva-tràpi bahu-cchidre pàr÷vaü gatena ÷astreõa cchedo go-tãrthako mataþ | sarvataþ sarvato-bhadraþ pàr÷va-cchedo 'rdha-làïgalaþ || 31 || 28.31av pàr÷va-gatena ÷astreõa 28.31av pàr÷vàgatena ÷astreõa pàr÷va-dvaye làïgalakaþ samastàü÷ càgninà dahet | àsràva-màrgàn niþ÷eùaü naivaü vikurute punaþ || 32 || 28.32cv àsràva-màrgàn niþ÷eùàn yateta koùñha-÷uddhau ca bhiùak tasyàntaràntarà | lepo vraõe bióàlàsthi tri-phalà-rasa-kalkitam || 33 || 28.33av yateta koùñha-÷uddhyai ca 28.33av yateta koùñha-saü÷uddhau 28.33dv tri-phalà-rasa-kalkitaþ jyotiùmatã-malayu-làïgali-÷elu-pàñhà-kumbhàgni-sarja-karavãra-vacà-sudhàrkaiþ | abhya¤janàya vipaceta bhagandaràõàü tailaü vadanti paramaü hitam etad eùàm || 34 || 28.34bv -kumbhàgni-sarji-karavãra-vacà-sudhàrkaiþ 28.34dv tailaü vadanti paramaü hitam etad eva madhuka-lodhra-kaõà-truñi-reõukà-dvi-rajanã-phalinã-pañu-÷àrivàþ | kamala-kesara-padmaka-dhàtakã-madana-sarja-rasàmaya-rodikàþ || 35 || 28.35dv -madana-sarja-rasàmaya-lodhrakàþ sa-bãjapåra-cchadanair ebhis tailaü vipàcitam | bhagandaràpacã-kuùñha-madhu-meha-vraõàpaham || 36 || madhu-taila-yutà vióaïga-sàra-tri-phalà-màgadhikà-kaõà÷ ca lãóhàþ | kçmi-kuùñha-bhagandara-prameha-kùata-nàóã-vraõa-ropaõà bhavanti || 37 || 28.37bv -tri-phalà-màgadhikoùaõà÷ ca lãóhàþ 28.37dv -kùata-nàóã-vraõa-rohaõà bhavanti amçtà-truñi-vella-vatsakaü kali-pathyàmalakàni gugguluþ | krama-vçddham idaü madhu-drutaü piñikà-sthaulya-bhagandarठjayet || 38 || 28.38cv krama-vçddham idaü madhu-plutaü màgadhikàgni-kaliïga-vióaïgair bilva-ghçtaiþ sa-varà-pala-ùañkaiþ | guggulunà sadç÷ena sametaiþ kùaudra-yutaiþ sakalàmaya-nà÷aþ || 39 || 28.39av màgadhikàgni-kaliïga-vióaïgais 28.39bv tulya-ghçtaiþ sa-varà-pala-ùañkaiþ guggulu-pa¤ca-palaü palikàü÷à màgadhikà tri-phalà ca pçthak syàt | tvak-truñi-karùa-yutaü madhu-lãóhaü kuùñha-bhagandara-gulma-gati-ghnam || 40 || ÷çïgavera-rajo-yuktaü tad eva ca su-bhàvitam | kvàthena da÷a-målasya vi÷eùàd vàta-roga-jit || 41 || uttamà-khadira-sàra-jaü rajaþ ÷ãlayann asana-vàri-bhàvitam | hanti tulya-mahiùàkùa-màkùikaü kuùñha-meha-piñikà-bhagandaràn || 42 || 28.42bv ÷ãlayed anala-vàri-bhàvitam 28.42bv ÷ãlayed asana-vàri-bhàvitam 28.42cv hanti tulya-mahiùàkhya-màkùikaü bhagandareùv eùa vi÷eùa uktaþ ÷eùàõi tu vya¤jana-sàdhanàni | vraõàdhikàràt pari÷ãlanàc ca samyag viditvaupayikaü vidadhyàt || 43 || 28.43dv samyag viditvauùadhikaü vidadhyàt a÷va-pçùñha-gamanaü cala-rodhaü madya-maithunam a-jãrõam a-sàtmyam | sàhasàni vividhàni ca råóhe vatsaraü parihared adhikaü và || 44 || 28.44dv vatsaraü parihared adhikaü ca Uttarasthàna kapha-pradhànàþ kurvanti medo-màüsàsra-gà malàþ | vçttonnataü yaü ÷vayathuü sa granthir grathanàt smçtaþ || 1 || 29.1dv sa granthir granthanàt smçtaþ doùàsra-màüsa-medo-'sthi-sirà-vraõa-bhavà nava | te tatra vàtàd àyàma-toda-bhedànvito 'sitaþ || 2 || sthànàt sthànàntara-gatir a-kasmàd dhàni-vçddhi-màn | mçdur vastir ivànaddho vibhinno 'cchaü sravaty asçk || 3 || pittàt sa-dàhaþ pãtàbho rakto và pacyate drutam | bhinno 'sram uùõaü sravati ÷leùmaõà nã-rujo ghanaþ || 4 || ÷ãtaþ sa-varõaþ kaõóå-màn pakvaþ påyaü sraved ghanam | doùair duùñe 'sçji granthir bhaven mårchatsu jantuùu || 5 || sirà-màüsaü ca saü÷ritya sa-svàpaþ pitta-lakùaõaþ | màüsalair dåùitaü màüsam àhàrair granthim àvahet || 6 || snigdhaü mahàntaü kañhinaü sirà-naddhaü kaphàkçtim | pravçddhaü medurair medo nãtaü màüse 'tha-và tvaci || 7 || vàyunà kurute granthiü bhç÷aü snigdhaü mçduü calam | ÷leùma-tulyàkçtiü deha-kùaya-vçddhi-kùayodayam || 8 || sa vibhinno ghanaü medas tàmràsita-sitaü sravet | asthi-bhaïgàbhighàtàbhyàm unnatàvanataü tu yat || 9 || 29.9av sa vibhinno ghanaü medaþ 29.9bv påyaü tàmràsitaü sravet 29.9cv asthi-bhagnàbhighàtàbhyàm so 'sthi-granthiþ padàtes tu sahasàmbho-'vagàhanàt | vyàyàmàd và pratàntasya sirà-jàlaü sa-÷oõitam || 10 || vàyuþ saüpãóya saükocya vakrã-kçtya vi÷oùya ca | niþ-sphuraü nã-rujaü granthiü kurute sa siràhvayaþ || 11 || 29.11av vàyuþ prapãóya saükocya a-råóhe råóha-màtre và vraõe sarva-rasà÷inaþ | sàrdre và bandha-rahite gàtre '÷màbhihate 'tha-và || 12 || vàto 'sram a-srutaü duùñaü saü÷oùya grathitaü vraõam | kuryàt sa-dàhaþ kaõóå-màn vraõa-granthir ayaü smçtaþ || 13 || 29.13av vàyuþ prakupitaþ kùipraü 29.13bv pràpya marmà÷ritaü vraõam sàdhyà doùàsra-medo-jà na tu sthåla-kharà÷ calàþ | marma-kaõñhodara-sthà÷ ca mahat tu granthito 'rbudam || 14 || 29.14bv na tu sthålàþ kharà÷ calàþ 29.14dv mahàüs tu granthito 'rbudam tal-lakùaõaü ca medo-'ntaiþ ùo-óhà doùàdibhis tu tat | pràyo medaþ-kaphàóhya-tvàt sthira-tvàc ca na pacyate || 15 || sirà-sthaü ÷oõitaü doùaþ saükocyàntaþ prapãóya ca | pàcayeta tad ànaddhaü sàsràvaü màüsa-piõóitam || 16 || 29.16bv saükocyànu prapãóya ca 29.16bv saükocyànu prapãóya và 29.16bv saükocyàntaþ prapãóya và 29.16dv sa-sràvaü màüsa-piõóa-tàm màüsàïkurai÷ citaü yàti vçddhiü cà÷u sravet tataþ | ajasraü duùña-rudhiraü bhåri tac choõitàrbudam || 17 || 29.17bv vçddhaü cà÷u sravet tataþ teùv asçï-màüsa-je varjye catvàry anyàni sàdhayet | prasthità vaïkùaõorv-àdim adhaþ-kàyaü kapholbaõàþ || 18 || doùà màüsàsra-gàþ pàdau kàlenà÷ritya kurvate | ÷anaiþ ÷anair ghanaü ÷ophaü ÷lãpadaü tat pracakùate || 19 || 29.19dv ÷lãpadaü tat pracakùyate paripoña-yutaü kçùõam a-nimitta-rujaü kharam | råkùaü ca vàtàt pittàt tu pãtaü dàha-jvarànvitam || 20 || 29.20cv råkùaü ca vàtàt pittàc ca 29.20cv råkùaü ca ÷lãpadaü vàtàt 29.20dv pittàd dàha-jvarànvitam kaphàd guru snigdham a-ruk citaü màüsàïkurair bçhat | tat tyajed vatsaràtãtaü su-mahat su-parisruti || 21 || 29.21bv citaü màüsàïkurair mahat pàõi-nàsauùñha-karõeùu vadanty eke tu pàda-vat | ÷lãpadaü jàyate tac ca de÷e 'nåpe bhç÷aü bhç÷am || 22 || 29.22bv vadanty anye tu pàda-vat meda-sthàþ kaõñha-manyàkùa-kakùà-vaïkùaõa-gà malàþ | sa-varõàn kañhinàn snigdhàn vàrtàkàmalakàkçtãn || 23 || 29.23av meda-sthàþ kaõñha-manyàkùi- avagàóhàn bahån gaõóàü÷ cira-pàkàü÷ ca kurvate | pacyante 'lpa-rujas te 'nye sravanty anye 'ti-kaõóuràþ || 24 || 29.24cv pacyante 'lpa-rujas tv anye 29.24dv sravanty anye 'ti-kaõóulàþ na÷yanty anye bhavanty anye dãrgha-kàlànubandhinaþ | gaõóa-màlàpacã ceyaü dårveva kùaya-vçddhi-bhàk || 25 || tàü tyajet sa-jvara-cchardi-pàr÷va-ruk-kàsa-pãnasàm | a-bhedàt pakva-÷ophasya vraõe cà-pathya-sevinaþ || 26 || 29.26bv -pàr÷va-ruk-÷vàsa-pãnasàm 29.26dv vraõe và-pathya-sevinaþ anupravi÷ya màüsàdãn dåraü påyo 'bhidhàvati | gatiþ sà dåra-gamanàn nàóã nàóãva saüsruteþ || 27 || nàóy ekàn-çjur anyeùàü saivàneka-gatir gatiþ | sà doùaiþ pçthag eka-sthaiþ ÷alya-hetu÷ ca pa¤camã || 28 || 29.28cv doùaiþ pçthak samastai÷ ca vàtàt sa-ruk såkùma-mukhã vi-varõà phenilodvamà | sravaty abhyadhikaü ràtrau pittàt tçó-jvara-dàha-kçt || 29 || pãtoùõa-påti-påya-srud divà càti niùi¤cati | ghana-picchila-saüsràvà kaõóålà kañhinà kaphàt || 30 || 29.30av pãtoùõa-påti-påyaü tu 29.30av pãtoùõa-påti-påyà÷ru 29.30av pãtoùõa-påti-påyàsrur ni÷i càbhyadhika-kledà sarvaiþ sarvàkçtiü tyajet || 31ab || 29.31bv sarvaiþ sarvàkçtis tyajet antaþ-sthitaü ÷alyam an-àhçtaü tu karoti nàóãü vahate ca sàsya || 31cd || 29.31dv karoti nàóãü vahate ca sàsyàt phenànuviddhaü tanum alpam uùõaü sàsraü ca påyaü sa-rujaü ca nityam || 31ef || 29.31ev phenànuviddhaü tanum accham uùõaü Uttarasthàna granthiùv àmeùu kartavyà yathà-svaü ÷opha-vat kriyà | bçhatã-citraka-vyàghrã-kaõà-siddhena sarpiùà || 1 || snehayec chuddhi-kàmaü ca tãkùõaiþ ÷uddhasya lepanam | saüsvedya bahu-÷o granthiü vimçdnãyàt punaþ punaþ || 2 || eùa vàte vi÷eùeõa kramaþ pittàsra-je punaþ | jalaukaso himaü sarvaü kapha-je vàtiko vidhiþ || 3 || tathàpy a-pakvaü chittvainaü sthite rakte 'gninà dahet | sàdhv a-÷eùaü sa-÷eùo hi punar àpyàyate dhruvam || 4 || 30.4dv punar ànahyate drutam màüsa-vraõodbhavau granthã yàpayed evam eva ca | kàryaü medo-bhave 'py etat taptaiþ phalàdibhi÷ ca tam || 5 || 30.5bv pàñayed evam eva ca pramçdyàt tila-digdhena cchannaü dvi-guõa-vàsasà | ÷astreõa pàñayitvà và dahen medasi såddhçte || 6 || 30.6av pramçjyàt tila-digdhena 30.6dv dahen medasi tåddhçte sirà-granthau nave peyaü tailaü sàhacaraü tathà | upanàho 'nila-harair vasti-karma sirà-vyadhaþ || 7 || arbude granthi-vat kuryàt yathà-svaü su-taràü hitam | ÷lãpade 'nila-je vidhyet snigdha-svinnopanàhite || 8 || ajà-÷akçc-chigru-måla-làkùà-surasa-kà¤jikaiþ || 8.1+(1)ab || 30.8.1+(1)bv -làkùà-rasa-sa-kà¤jikaiþ 30.8.1+(1)bv -lavaõa-kùàra-kà¤jikaiþ upodakà-pattra-piõóyà chadair àcchàditaü ghanam | nive÷ya paññaü badhnãyàc chàmyaty evaü navàrbudam || 8.1+(2) || 30.8.1+(2)av upodakàrka-piõyàka- 30.8.1+(2)bv -cchadair àcchàditaü ghanam jãrõe càrka-cchada-sudhà-sàmudra-guóa-kà¤jikaiþ | pracchàne piõóikà baddhà granthy-arbuda-vilàyanã || 8.1+(3) || 30.8.1+(3)av jãrõàrdràrka-cchada-sudhà- 30.8.1+(3)bv -sàmudraü tulyakàmbubhiþ 30.8.1+(3)cv pracchanne piñikàü baddhvà 30.8.1+(3)cv pracchànair piõóikàü baddhvà 30.8.1+(3)dv granthy-arbuda-vilàyanam siràm upari gulphasya dvy-aïgule pàyayec ca tam | màsam eraõóa-jaü tailaü go-måtreõa samanvitam || 9 || jãrõe jãrõànnam a÷nãyàc chuõñhã-÷çta-payo-'nvitam | traivçtaü và pibed evam a-÷àntàv agninà dahet || 10 || gulphasyàdhaþ sirà-mokùaþ paitte sarvaü ca pitta-jit | siràm aïguùñhake viddhvà kapha-je ÷ãlayed yavàn || 11 || sa-kùaudràõi kaùàyàõi vardhamànàs tathàbhayàþ | limpet sarùapa-vàrtàkã-målàbhyàü dhanvayàtha-và || 12 || 30.12dv -målàbhyàü dhànyayàtha-và årdhvàdhaþ-÷odhanaü peyam apacyàü sàdhitaü ghçtam | dantã-dravantã-trivçtà-jàlinã-devadàlibhiþ || 13 || ÷ãlayet kapha-medo-ghnaü dhåma-gaõóåùa-nàvanam | sirayàpahared raktaü piben måtreõa tàrkùya-jam || 14 || palam ardha-palaü vàpi karùaü vàpy uùõa-vàriõà | kà¤canàra-tvacaü pãtvà gaõóa-màlàü vyapohati || 14+(1) || 30.14+(1)bv karùaü voùõena vàriõà granthãn a-pakvàn àlimpen nàkulã-pañu-nàgaraiþ | svinnàn lavaõa-poñalyà kañhinàn anu mardayet || 15 || ÷amã-målaka-÷igråõàü bãjaiþ sa-yava-sarùapaiþ | lepaþ piùño õmla-takreõa granthi-gaõóa-vilàyanaþ || 16 || 30.16av ÷amã-målaka-÷igråttha- 30.16av ÷amã-målaka-÷igråmà- 30.16bv -bãjaþ sa-yava-sarùapaiþ 30.16bv -bãjaiþ sa-yava-sarùapaiþ kùuõõàni nimba-pattràõi këptair bhallàtakaiþ saha | ÷aràva-saüpuñe dagdhvà sàrdhaü siddhàrthakaiþ samaiþ || 16+(1) || 30.16+(1)av jãrõàni nimba-pattràõi 30.16+(1)bv klinnair bhallàtakaiþ saha 30.16+(1)bv kùiprair bhallàtakaiþ saha etac chàgàmbunà piùñaü gaõóa-màlà-pralepanam || 16+(2)ab || 30.16+(2)bv gaõóa-màlà-vilepanam pàkon-mukhàn srutàsrasya pitta-÷leùma-harair jayet | a-pakvàn evo voddhçtya kùàràgnibhyàm upàcaret || 17 || kàkàdanã-làïgalikà-nahikottuõóikã-phalaiþ | jãmåta-bãja-karkoñã-vi÷àlà-kçtavedhanaiþ || 18 || 30.18bv -nalikottuõóikã-phalaiþ 30.18bv -nalikottuõóakã-phalaiþ 30.18bv -nahikottaiõóukã-phalaiþ pàñhànvitaiþ palàrdhàü÷air viùa-karùa-yutaiþ pacet | prasthaü kara¤ja-tailasya nirguõóã-sva-rasàóhake || 19 || 30.19av pathyànvitaiþ palàrdhàü÷air anena màlà gaõóànàü cira-jà påya-vàhinã | sidhyaty a-sàdhya-kalpàpi pànàbhya¤jana-nàvanaiþ || 20 || tailaü làïgalikã-kanda-kalka-pàdaü catur-guõe | nirguõóã-sva-rase pakvaü nasyàdyair apacã-praõut || 21 || 30.21bv -kalka-pàde catur-guõe bhadra÷rã-dàru-marica-dvi-haridrà-trivçd-ghanaiþ | manaþ÷ilàla-nalada-vi÷àlà-karavãrakaiþ || 22 || 30.22ac bhadra-÷rãdàru-marica- 30.22cv manaþ÷ilàla-madana- go-måtra-piùñaiþ palikair viùasyàrdha-palena ca | bràhmã-rasàrka-ja-kùãra-go-÷akçd-rasa-saüyutam || 23 || prasthaü sarùapa-tailasya siddham à÷u vyapohati | pànàdyaiþ ÷ãlitaü kuùñha-duùña-nàóã-vraõàpacãþ || 24 || 30.24cv pànàdyaiþ ÷ãlitaü kuùñhaü 30.24dv duùña-nàóã-vraõàpacãþ vacà-harãtakã-làkùà-kañu-rohiõi-candanaiþ | tailaü prasàdhitaü pãtaü sa-målàm apacãü jayet || 25 || ÷arapuïkhodbhavaü målaü piùñaü taõóula-vàriõà | nasyàl lepàc ca duùñàrur-apacã-viùa-jantu-jit || 26 || målair uttamakàraõyàþ pãluparõyàþ sahàcaràt | sa-lodhràbhaya-yaùñy-àhva-÷atàhvà-dvãpi-dàrubhiþ || 27 || 30.27av målair uttamavàruõyàþ 30.27av målair uttaravàruõyàþ 30.27av målair uttaravàriõyàþ tailaü kùãra-samaü siddhaü nasye 'bhyaïge ca påjitam | go-'vy-ajà÷va-khurà dagdhàþ kañu-tailena lepanam || 28 || 30.28cv go-gajà÷va-khurà dagdhàþ aiïgudena tu kçùõàhir vàyaso và svayaü mçtaþ | ity a-÷àntau gadasyànya-pàr÷va-jaïghà-samà÷ritam || 29 || 30.29cv ity a-÷àntau gade cànya- 30.29dv -pàr÷ve jaïghà-samà÷ritam vaster årdhvam adhas-tàd và medo hçtvàgninà dahet | sthitasyordhvaü padaü mitvà tan-mànena ca pàrùõitaþ || 30 || tata årdhvaü hared granthãn ity àha bhaga-vàn nimiþ || 31ab || pàrùõiü prati dvà-da÷a càïgulàni muktvendra-vastiü ca gadànya-pàr÷ve || 31cd || vidàrya matsyàõóa-nibhàni madhyàj jàlàni karùed iti su÷rutoktiþ || 31ef || à-gulpha-karõàt su-mitasya jantos tasyàùña-bhàgaü khuóakàd vibhajya | ghràõàrjave 'dhaþ sura-ràja-vaster bhittvàkùa-màtraü tv apare vadanti || 32 || 30.32cv ghoõàrjave 'dhaþ sura-ràja-vaster 30.32dv bhittvàkùa-màtràm apare vadanti upanàhyànilàn nàóãü pàñitàü sàdhu lepayet | pratyakpuùpã-phala-yutais tailaiþ piùñaiþ sa-saindhavaiþ || 33 || paittãü tu tila-ma¤jiùñhà-nàgadantã-ni÷à-dvayaiþ | ÷laiùmikãü tila-sauràùñrã-nikumbhàriùña-saindhavaiþ || 34 || ÷alya-jàü tila-madhv-àjyair lepayec chinna-÷odhitàm | a-÷astra-kçtyàm eùiõyà bhittvànte samyag-eùitàm || 35 || kùàra-pãtena såtreõa bahu-÷o dàrayed gatim | vraõeùu duùña-såkùmàsya-gambhãràdiùu sàdhanam || 36 || 30.36bv bahu-÷o pårayed gatim yà vartyo yàni tailàni tan nàóãùv api ÷asyate | piùñaü ca¤cu-phalaü lepàn nàóã-vraõa-haraü param || 37 || ghoõñà-phala-tvak lavaõaü sa-làkùaü båkasya pattraü vanità-paya÷ ca | snug-arka-dugdhànvita eùa kalko vartã-kçto hanty a-cireõa nàóãm || 38 || 30.38bv cukrasya pattraü vanità-paya÷ ca 30.38bv vçùasya pattraü vanità-paya÷ ca sàmudra-sauvarcala-sindhu-janma-su-pakva-ghoõñà-phala-ve÷ma-dhåmàþ | àmràta-gàyatri-ja-pallavà÷ ca kañaïkañeryàv atha cetakã ca || 39 || 30.39dv kañaïkañeryàv atha ketakã ca 30.39dv kañaïkañeryàv atha dãnikà ca kalke 'bhyaïge cårõe vartyàü caiteùu ÷ãlyamàneùu | a-gatir iva na÷yati gati÷ capalà capaleùu bhåtir iva || 40 || 30.40bv vartyàü caiteùu sevyamàneùu Uttarasthàna snigdhà sa-varõà grathità nã-rujà mudga-saünibhà | piñikà kapha-vàtàbhyàü bàlànàm ajagallikà || 1 || 31.1av snigdhàþ sa-varõà grathità 31.1cv piñikàþ kapha-vàtàbhyàü 31.1dv nã-rujà mudga-saümità 31.1dv nã-rujà mudga-saünibhàþ yava-prakhyà yava-prakhyà tàbhyàü màüsà÷rità ghanà | a-vaktrà càlajã vçttà stoka-påyà ghanonnatà || 2 || 31.2av yava-prakhyà yavàkàrà 31.2cv a-vaktrà÷ càlajã-vçttàþ 31.2dv stoka-påyà ghanonnatàþ granthayaþ pa¤ca và ùaó và kacchapã kacchaponnatàþ | karõasyordhvaü samantàd và piñikà kañhinogra-ruk || 3 || 31.3bv kacchapã kacchaponnatà ÷àlåkàbhà panasikà ÷ophas tv alpa-rujaþ sthiraþ | hanu-saüdhi-samudbhåtas tàbhyàü pàùàõa-gardabhaþ || 4 || ÷àlmalã-kaõñakàkàràþ piñikàþ sa-rujo ghanàþ | medo-garbhà mukhe yånàü tàbhyàü ca mukha-dåùikàþ || 5 || 31.5dv tàbhyàü ca mukha-dåùakàþ te padma-kaõñakà j¤eyà yaiþ padmam iva kaõñakaiþ | cãyate nã-rujaiþ ÷vetaiþ ÷arãraü kapha-vàta-jaiþ || 6 || pittena piñikà vçttà pakvodumbara-saünibhà | mahà-dàha-jvara-karã vivçtà vivçtànanà || 7 || gàtreùv anta÷ ca vaktrasya dàha-jvara-rujànvitàþ | masåra-màtràs tad-varõàs tat-saüj¤àþ piñikà ghanàþ || 8 || tataþ kaùña-taràþ sphoñà visphoñàkhyà mahà-rujàþ | yà padma-karõikàkàrà piñikà piñikàcità || 9 || sà viddhà vàta-pittàbhyàü tàbhyàm eva ca gardabhã | maõóalà vipulotsannà sa-ràga-piñikàcità || 10 || kakùeti kakùàsanneùu pràyo de÷eùu sànilàt | pittàd bhavanti piñikàþ såkùmà làjopamà ghanàþ || 11 || 31.11dv såkùmà jàlopamà ghanàþ tàdç÷ã mahatã tv ekà gandha-nàmeti kãrtità | gharma-sveda-parãte 'ïge piñikàþ sa-rujo ghanàþ || 12 || ràjãkà-varõa-saüsthàna-pramàõà ràjikàhvayàþ | doùaiþ pittolbaõair mandair visarpati visarpa-vat || 13 || ÷opho '-pàkas tanus tàmro jvara-kçj jàla-gardabhaþ | malaiþ pittolbaõaiþ sphoñà jvariõo màüsa-dàraõàþ || 14 || 31.14dv jvariõo màüsa-dàruõàþ 31.14dv jvariõo màüsa-dàriõaþ kakùà-bhàgeùu jàyante ye 'gny-àbhàþ sàgni-rohiõã | pa¤càhàt sapta-ràtràd và pakùàd và hanti jãvitam || 15 || tri-liïgà piñikà vçttà jatrårdhvam irivellikà | vidàrã-kanda-kañhinà vidàrã kakùa-vaïkùaõe || 16 || medo-'nila-kaphair granthiþ snàyu-màüsa-sirà÷rayaiþ | bhinno vasàjya-madhv-àbhaü sravet tatrolbaõo 'nilaþ || 17 || màüsaü vi÷oùya grathitàü ÷arkaràü upapàdayet | dur-gandhaü rudhiraü klinnaü nànà-varõaü tato malàþ || 18 || 31.18cv dur-gandhi rudhiraü klinnaü tàü sràvayanti nicitàü vidyàt tac charkaràrbudam | pàõi-pàda-tale saüdhau jatrårdhvaü vopacãyate || 19 || 31.19av tàü sràvayanti nicità 31.19dv jatrårdhvaü copacãyate valmãka-vac chanair granthis tad-vad bahv-aõubhir mukhaiþ | rug-dàha-kaõóå-kledàóhyair valmãko 'sau samasta-jaþ || 20 || 31.20cv rug-dàha-kaõóå-kledàóhyo ÷arkaronmathite pàde kùate và kaõñakàdibhiþ | granthiþ kãla-vad utsanno jàyate kadaraü tu tat || 21 || vega-saüdhàraõàd vàyur apàno 'pàna-saü÷rayam | aõå-karoti bàhyàntar-màrgam asya tataþ ÷akçt || 22 || 31.22bv apàno 'pàna-saü÷rayaþ kçcchràn nirgacchati vyàdhir ayaü ruddha-gudo mataþ | kuryàt pittànilaü pàkaü nakha-màüse sa-rug-jvaram || 23 || cipyam a-kùata-rogaü ca vidyàd upa-nakhaü ca tam | kçùõo 'bhighàtàd råkùa÷ ca khara÷ ca ku-nakho nakhaþ || 24 || 31.24bv vidyàd upa-nakhaü ca tat duùña-kardama-saüspar÷àt kaõóå-kledànvitàntaràþ | aïgulyo 'lasam ity àhus tilàbhàüs tila-kàlakàn || 25 || kçùõàn a-vedanàüs tvak-sthàn màùàüs tàn eva connatàn | maùebhyas tånnata-taràü÷ carma-kãlàn sitàsitàn || 26 || tathà-vidho jatu-maõiþ saha-jo lohitas tu saþ | kçùõaü sitaü và saha-jaü maõóalaü là¤chanaü samam || 27 || 31.27bv sa-rujo lohitas tu saþ ÷oka-krodhàdi-kupitàd vàta-pittàn mukhe tanu | ÷yàmalaü maõóalaü vyaïgaü vaktràd anya-tra nãlikà || 28 || paruùaü paruùa-spar÷aü vyaïgaü ÷yàvaü ca màrutàt | pittàt tàmràntam à-nãlaü ÷vetàntaü kaõóu-mat kaphàt || 29 || 31.29cv pittàt tàmraü tathà nãlaü 31.29dv ÷vetàbhaü kaõóu-mat kaphàt raktàd raktàntam à-tàmraü sauùaü cimicimàyate | vàyunodãritaþ ÷leùmà tvacaü pràpya vi÷uùyati || 30 || 31.30bv mukhaü cimicimàyate tatas tvag jàyate pàõduþ krameõa ca vi-cetanà | alpa-kaõóår a-vikledà sà prasuptiþ prasuptitaþ || 31 || 31.31cv alpa-kaõóår apa-kledà a-samyag-vamanodãrõa-pitta-÷leùmànna-nigrahaiþ | maõóalàny ati-kaõóåni ràga-vanti bahåni ca || 32 || utkoñhaþ so 'nubaddhas tu koñha ity abhidhãyate | proktàþ ùañ-triü÷ad ity ete kùudra-rogà vibhàga-÷aþ || 33 || 31.33av utkoñhaþ so 'nubandhas tu yàn a-vij¤àya muhyeta cikitsàyàü cikitsakaþ || 33+(1)ab || Uttarasthàna visràvayej jalaukobhir a-pakvàm ajagallikàm | svedayitvà yava-prakhyàü vilayàya pralepayet || 1 || dàru-kuùñha-manohvàlair ity à-pàùàõa-gardabhàt | vidhis tàü÷ càcaret pakvàn vraõa-vat sàjagallikàn || 2 || lodhra-kustumburu-vacàþ pralepo mukha-dåùike | vaña-pallava-yuktà và nàrikelottha-÷uktayaþ || 3 || 32.3av lodhra-kustumburu-vacà- 32.3bv -pralepo mukha-dåùike a-÷àntau vamanaü nasyaü lalàñe ca sirà-vyadhaþ | nimbàmbu-vànto nimbàmbu-sàdhitaü padma-kaõñake || 4 || pibet kùaudrànvitaü sarpir nimbàragvadha-lepanam || 5ab || 32.5bv nimbàragvadha-lepanaþ vivçtàdãüs tu jàlàntàü÷ cikitset serivellikàn || 5cd || 32.5dv cikitsed irivellikàm pitta-visarpa-vat tad-vat pratyàkhyàyàgni-rohiõãm || 5ef || vilaïghanaü rakta-vimokùaõaü ca viråkùaõaü kàya-vi÷odhanaü ca | dhàtrã-prayogठchi÷ira-pradehàn kuryàt sadà jàlaka-gardabhasya || 6 || 32.6bv viråkùaõaü kàya-virecanaü ca 32.6cv dhàtrã-pradehठchi÷ira-prayogàn vidàrikàü hçte rakte ÷leùma-granthi-vad àcaret | medo-'rbuda-kriyàü kuryàt su-taràü ÷arkaràrbude || 7 || pravçddhaü su-bahu-cchidraü sa-÷ophaü marmaõi sthitam | valmãkaü hasta-pàde ca varjayed itarat punaþ || 8 || 32.8dv varjayed itaraü punaþ ÷uddhasyàsre hçte limpet sa-pañv-àrevatàmçtaiþ | ÷yàmà-kulatthikà-måla-dantã-palala-saktubhiþ || 9 || 32.9bv sa-pañv-àragvadhàmçtaiþ pakve tu duùña-màüsàni gatãþ sarvà÷ ca ÷odhayet | ÷astreõa samyag anu ca kùàreõa jvalanena và || 10 || ÷astreõotkçtya niþ-÷eùaü snehena kadaraü dahet | niruddha-maõi-vat kàryaü ruddha-pàyo÷ cikitsitam || 11 || 32.11av ÷astreõoddhçtya niþ-÷eùaü cipyaü ÷uddhyà jitoùmàõaü sàdhayec chastra-karmaõà | duùñaü ku-nakham apy evaü caraõàv alase punaþ || 12 || dhànyàmla-siktau kàsãsa-pañolã-rocanà-tilaiþ | sa-nimba-pattrair àlimped dahet tu tila-kàlakàn || 13 || maùàü÷ ca sårya-kàntena kùàreõa yadi vàgninà | tad-vad utkçtya ÷astreõa carma-kãla-jatå-maõã || 14 || là¤chanàdi-traye kuryàd yathàsannaü sirà-vyadham | lepayet kùãra-piùñai÷ ca kùãri-vçkùa-tvag-aïkuraiþ || 15 || 32.15av nyacchàdi-tritaye kuryàd vyaïgeùu càrjuna-tvag và ma¤jiùñhà và sa-màkùikà | lepaþ sa-nava-nãtà và ÷vetà÷va-khura-jà maùã || 16 || 32.16av vyaïgeùu vàrjuna-tvag và rakta-candana-ma¤jiùñhà-kuùñha-lodhra-priyaïgavaþ | vañàïkurà masårà÷ ca vyaïga-ghnà mukha-kànti-dàþ || 17 || dve jãrake kçùõa-tilàþ sarùapàþ payasà saha | piùñàþ kurvanti vaktrendum apàsta-vyaïga-là¤chanam || 18 || kùãra-piùñà ghçta-kùaudra-yuktà và bhçùña-nis-tuùàþ | masåràþ kùãra-piùñà và tãkùõàþ ÷àlmali-kaõñakàþ || 19 || sa-guóaþ kola-majjà và ÷a÷àsçk-kùaudra-kalkitaþ | saptàhaü màtuluïga-sthaü kuùñhaü và madhunànvitam || 20 || 32.20dv kuùñhaü và madhukànvitam piùñà và chàga-payasà sa-kùaudrà mausalã jañà | gor asthi musalã-måla-yuktaü và sàjya-màkùikam || 21 || jambv-àmra-pallavà mastu haridre dve navo guóaþ | lepaþ sa-varõa-kçt piùñaü sva-rasena ca tindukam || 22 || utpalam utpala-kuùñhaü priyaïgu-kàlãyakaü badara-majjà | idam udvartanam àsyaü karoti ÷atapattra-saükà÷am || 23 || 32.23av utpala-pattraü tagaraü 32.23dv karoti ÷atapattrakàkàram ebhir evauùadhaiþ piùñair mukhàbhyaïgàya sàdhayet | yathà-doùartukàn snehàn madhuka-kvàtha-saüyutaiþ || 24 || yavàn sarja-rasaü lodhram u÷ãraü madanaü madhu | ghçtaü guóaü ca go-måtre paced à-darvi-lepanàt || 25 || 32.25bv u÷ãraü candanaü madhu tad abhyaïgàn nihanty à÷u nãlikà-vyaïga-dåùikàn | mukhaü karoti padmàbhaü pàdau padma-dalopamau || 26 || 32.26bv nãlikà-vyaïga-dåùakàn kuïkumo÷ãra-kàlãya-làkùà-yaùñy-àhva-candanam | nyagrodha-pàdàüs taruõàn padmakaü padma-kesaram || 27 || sa-nãlotpala-ma¤jiùñhaü pàlikaü salilàóhake | paktvà pàdàva÷eùeõa tena piùñai÷ ca kàrùikaiþ || 28 || làkùà-pattaïga-ma¤jiùñhà-yaùñãmadhuka-kuïkumaiþ | ajà-kùãraü dvi-guõitaü tailasya kuóavaü pacet || 29 || 32.29cv ajà-kùãra-dvi-guõitaü nãlikà-palita-vyaïga-valã-tilaka-dåùikàn | hanti tan nasyam abhyastaü mukhopacaya-varõa-kçt || 30 || ma¤jiùñhà ÷abarodbhavas tubarikà làkùà haridrà-dvayaü || 31a || nepàlã haritàla-kuïkuma-gadà go-rocanà gairikam || 31b || 32.31bv nepàlã haritàla-kuïkuma-gadaü go-rocanà gairikam pattraü pàõóu vañasya candana-yugaü kàlãyakaü pàradaü || 31c || pattaïgaü kanaka-tvacaü kamala-jaü bãjaü tathà kesaram || 31d || sikthaü tutthaü padmakàdyo vasàjyaü majjà kùãraü kùãri-vçkùàmbu càgnau | siddhaü siddhaü vyaïga-nãly-àdi-nà÷e vaktre chàyàm aindavãü cà÷u dhatte || 32 || màrkava-sva-rasa-kùãra-toyànãùñàni nàvane | prasuptau vàta-kuùñhoktaü kuryàd dàhaü ca vahninà || 33 || 32.33bv -toya-piùñàni nàvane utkoñhe kapha-pittoktaü koñhe sarvaü ca kauùñhikam || 33ªab || Uttarasthàna strã-vyavàya-nivçttasya sahasà bhajato 'tha-và | doùàdhyuùita-saükãrõa-malinàõu-rajaþ-pathàm || 1 || 33.1av strãü vyavàya-nivçttasya anya-yonim an-icchantãm a-gamyàü nava-såtikàm | dåùitaü spç÷atas toyaü ratànteùv api naiva và || 2 || vivardhayiùayà tãkùõàn pralepàdãn prayacchataþ | muùñi-danta-nakhotpãóà-viùa-vac-chåka-pàtanaiþ || 3 || 33.3dv -viùa-val-låka-pàtanaiþ vega-nigraha-dãrghàti-khara-spar÷a-vighaññanaiþ | doùà duùñà gatà guhyaü trayo-viü÷atim àmayàn || 4 || 33.4bv -khara-spar÷àdi-ghaññanaiþ 33.4bv -khara-÷aùpàdi-ghaññanaiþ janayanty upadaü÷àdãn upadaü÷o 'tra pa¤ca-dhà | pçthag doùaiþ sa-rudhiraiþ samastai÷ càtra màrutàt || 5 || 33.5av janayanty avadaü÷àdãn 33.5bv avadaü÷o 'tra pa¤ca-dhà meóhre ÷opho ruja÷ citràþ stambhas tvak-paripoñanam | pakvodumbara-saükà÷aþ pittena ÷vayathur jvaraþ || 6 || 33.6av meóhra-÷opho ruja÷ citràþ ÷leùmaõà kañhinaþ snigdhaþ kaõóå-mठchãtalo guruþ | ÷oõitenàsita-sphoña-saübhavo 'sra-srutir jvaraþ || 7 || sarva-je sarva-liïga-tvaü ÷vayathur muùkayor api | tãvrà rug à÷u-pacanaü daraõaü kçmi-saübhavaþ || 8 || 33.8dv dàraõaü kçmi-saübhavaþ yàpyo raktodbhavas teùàü mçtyave saünipàta-jaþ | jàyante kupitair doùair guhyàsçk-pi÷ità÷rayaiþ || 9 || antar bahir và meóhrasya kaõóålà màüsa-kãlakàþ | picchilàsra-sravà yonau tad-vac ca cchattra-saünibhàþ || 10 || te 'r÷àüsy upekùayà ghnanti meóhra-puüs-tvaü bhagàrtavaü | guhyasya bahir antar và piñikàþ kapha-rakta-jàþ || 11 || 33.11bv meóhra-puüs-tva-bhagàrtavaü 33.11bv meóhraü puüso bhagàrtavaü sarùapà-màna-saüsthànà ghanàþ sarùapikàþ smçtàþ | piñikà bahavo dãrghà dãryante madhyata÷ ca yàþ || 12 || so 'vamanthaþ kaphàsçgbhyàü vedanà-roma-harùa-vàn | kumbhãkà rakta-pittotthà jàmbavàsthi-nibhà÷u-jà || 13 || 33.13dv jàmbavàsthi-nibhà-÷ubhà alajãü meha-vad vidyàd uttamàü pitta-rakta-jàm | piñikàü màùa-mudgàbhàü piñikà piñikàcità || 14 || 33.14bv uttamàü rakta-pitta-jàm karõikà puùkarasyeva j¤eyà puùkariketi sà | pàõibhyàü bhç÷a-saüvyåóhe saüvyåóha-piñikà bhavet || 15 || mçditaü mçditaü vastra-saürabdhaü vàta-kopataþ | viùamà kañhinà bhugnà vàyunàùñhãlikà smçtà || 16 || 33.16av mçditaü mçditaü yat tu 33.16av mçditaü mçditaü vastu 33.16bv saürabdhaü vàta-kopataþ vimardanàdi-duùñena vàyunà carma meóhra-jam | nivartate sa-rug-dàhaü kva-cit pàkaü ca gacchati || 17 || 33.17dv kva-cit pàkaü na gacchati piõóitaü granthitaü carma tat pralambam adho maõeþ | nivçtta-saüj¤aü sa-kaphaü kaõóå-kàñhinya-vat tu tat || 18 || 33.18av piõóitaü granthitaü tac ca 33.18bv vipralambam adho maõeþ 33.18bv pravilambam adho maõeþ dur-åóhaü sphuñitaü carma nirdiùñam avapàñikà | vàtena dåùitaü carma maõau saktaü ruõaddhi cet || 19 || 33.19av duþ-sahaü sphuñitaü carma 33.19bv maõau saktaü ruõaddhi tat sroto måtraü tato 'bhyeti manda-dhàram a-vedanam | maõer vikà÷a-rodha÷ ca sa niruddha-maõir gadaþ || 20 || liïgaü ÷åkair ivàpårõaü grathitàkhyaü kaphodbhavam | ÷åka-dåùita-raktotthà spar÷a-hànis tad-àhvayà || 21 || chidrair aõu-mukhair yat tu mehanaü sarvata÷ citam | vàta-÷oõita-kopena taü vidyàc chata-ponakam || 22 || pittàsçgbhyàü tvacaþ pàkas tvak-pàko jvara-dàha-vàn | màüs-pàkaþ sarva-jaþ sarva-vedano màüsa-÷àtanaþ || 23 || sa-ràgair asitaiþ sphoñaiþ piñikàbhi÷ ca pãóitam | mehanaü vedanà cogrà taü vidyàd asçg-arbudam || 24 || màüsàrbudaü pràg uditaü vidradhi÷ ca tri-doùa-jaþ | kçùõàni bhåtvà màüsàni vi÷ãryante samantataþ || 25 || pakvàni saünipàtena tàn vidyàt tila-kàlakàn | màüsottham arbudaü pàkaü vidradhiü tila-kàlakàn || 26 || caturo varjayed eùàü ÷eùठchãghram upàcaret | viü÷atir vyàpado yoner jàyante duùña-bhojanàt || 27 || viùama-sthàïga-÷ayana-bhç÷a-maithuna-sevanaiþ | duùñàrtavàd apadravair bãja-doùeõa daivataþ || 28 || 33.28cv duùñàrtavàd upadravair yonau kruddho 'nilaþ kuryàd ruk-todàyàma-supta-tàþ | pipãlikà-sçptim iva stambhaü karka÷a-tàü svanam || 29 || 33.29cv pipãlikà-gatim iva phenilàruõa-kçùõàlpa-tanu-råkùàrtava-srutim | sraüsaü vaïkùaõa-pàr÷vàdau vyathàü gulmaü krameõa ca || 30 || 33.30cv åru-vaïkùaõa-pàr÷vàdau 33.30cv bhç÷aü vaïkùaõa-pàr÷vàdau tàüs tàü÷ ca svàn gadàn vyàpad vàtikã nàma sà smçtà | saivàti-caraõà ÷opha-saüyuktàti-vyavàyataþ || 31 || 33.31av tàüs tàü÷ ca sva-gadàn vyàpad 33.31av tàüs tàn svàüs svàn gadàn vyàpad maithunàd ati-bàlàyàþ pçùñha-jaïghoru-vaïkùaõam | rujan saüdåùayed yoniü vàyuþ pràk-caraõeti sà || 32 || vegodàvartanàd yoniü prapãóayati màrutaþ | sà phenilaü rajaþ kçcchràd udàvçttaü vimu¤cati || 33 || 33.33av vegenàvartanàd yoniü 33.33dv udàvartaü vimu¤cati 33.33dv udàvartya vimu¤cati iyaü vyàpad udàvçttà jàta-ghnã tu yadànilaþ | jàtaü jàtaü sutaü hanti raukùyàd duùñàrtavodbhavam || 34 || 33.34av iyaü vyàpad udàvartà aty-à÷itàyà viùamaü sthitàyàþ su-rate marut | annenotpãóito yoneþ sthitaþ srotasi vakrayet || 35 || sàsthi-màüsaü mukhaü tãvra-rujam antar-mukhãti sà | vàtalàhàra-sevinyàü jananyàü kupito 'nilaþ || 36 || 33.36bv -rujaü vakra-mukhãti sà striyo yonim aõu-dvàràü kuryàt såcã-mukhãti sà | vega-rodhàd çtau vàyur duùño viõ-måtra-saügraham || 37 || karoti yoneþ ÷oùaü ca ÷uùkàkhyà sàti-vedanà | ùaó-ahàt sapta-ràtràd và ÷ukraü garbhà÷ayàn marut || 38 || vamet sa-ruï nã-rujo và yasyàþ sà vàminã matà | yonau vàtopataptàyàü strã-garbhe bãja-doùataþ || 39 || 33.39av vamet sa-ruï nã-rujo và hy 33.39bv yasyàü sà vàminã matà 33.39bv asyàü sà vàminã matà nç-dveùiõy a-stanã ca syàt ùaõóha-saüj¤àn-upakramà | duùño viùñabhya yony-àsyaü garbha-koùñhaü ca màrutaþ || 40 || kurute vivçtàü srastàü vàtikãm iva duþkhitàm | utsanna-màüsàü tàm àhur mahà-yoniü mahà-rujàm || 41 || yathà-svair dåùaõair duùñaü pittaü yonim upà÷ritam | karoti dàha-pàkoùà-påti-gandhi-jvarànvitàm || 42 || 33.42dv -påti-gandha-jvarànvitàm 33.42dv -påti-gandhàü jvarànvitàm bhç÷oùõa-bhåri-kuõapa-nãla-pãtàsitàrtavàm | sà vyàpat paittikã rakta-yony-àkhyàsçg-ati-sruteþ || 43 || kapho 'bhiùyandibhiþ kruddhaþ kuryàd yonim a-vedanàm | ÷ãtalàü kaõóulàü pàõóu-picchilàü tad-vidha-srutim || 44 || sà vyàpac chlaiùmikã vàta-pittàbhyàü kùãyate rajaþ | sa-dàha-kàr÷ya-vaivarõyaü yasyàþ sà lohita-kùayà || 45 || 33.45dv yasyàü sà lohita-kùayà pittalàyà nç-saüvàse kùavathådgàra-dhàraõàt | pitta-yuktena marutà yonir bhavati dåùità || 46 || ÷ånà spar÷à-sahà sàrtir nãla-pãtàsra-vàhinã | vasti-kukùi-guru-tvàtãsàrà-rocaka-kàriõã || 47 || ÷roõi-vaïkùaõa-ruk-toda-jvara-kçt sà pariplutà | vàta-÷leùmàmaya-vyàptà ÷veta-picchila-vàhinã || 48 || upaplutà smçtà yonir viplutàkhyà tv a-dhàvanàt | saüjàta-jantuþ kaõóålà kaõóvà càti-rati-priyà || 49 || a-kàla-vàhanàd vàyuþ ÷leùma-rakta-vimårchitaþ | karõikàü janayed yonau rajo-màrga-nirodhinãm || 50 || sà karõinã tribhir doùair yoni-garbhà÷ayà÷ritaiþ | yathà-svopadrava-karair vyàpat sà sàünipàtikã || 51 || iti yoni-gadà nàrã yaiþ ÷ukraü na pratãcchati | tato garbhaü na gçhõàti rogàü÷ càpnoti dàruõàn || 52 || asçg-daràr÷o-gulmàdãn àbàdhàü÷ cànilàdibhiþ || 52ªab || 33.52ªbv àbàdhà÷ cànilàdibhiþ Uttarasthàna meóhra-madhye siràü vidhyed upadaü÷e navotthite | ÷ãtàü kuryàt kriyàü ÷uddhiü virekeõa vi÷eùataþ || 1 || 34.1bv avadaü÷e navotthite tila-kalka-ghçta-kùaudrair lepaþ pakve tu pàñite | jambv-àmra-sumano-nãpa-÷veta-kàmbojikàïkuràn || 2 || ÷allakã-badarã-bilva-palà÷a-tini÷odbhavàþ | tvacaþ kùãri-drumàõàü ca tri-phalàü ca pacej jale || 3 || sa kvàthaþ kùàlanaü tena pakvaü tailaü ca ropaõam | tuttha-gairika-lodhrailà-manohvàla-rasà¤janaiþ || 4 || 34.4av sa kvàthaþ kùàlane tena hareõu-puùpa-kàsãsa-sauràùñrã-lavaõottamaiþ | lepaþ kùaudra-drutaiþ såkùmair upadaü÷a-vraõàpahaþ || 5 || 34.5dv avadaü÷a-vraõàpahaþ kapàle tri-phalà dagdhà sa-ghçtà ropaõaü param | sàmànyaü sàdhanam idaü prati-doùaü tu ÷opha-vat || 6 || na ca yàti yathà pàkaü prayateta tathà bhç÷am | pakvaiþ snàyu-sirà-màüsaiþ pràyo na÷yati hi dhvajaþ || 7 || ar÷asàü chinna-dagdhànàü kriyà kàryopadaü÷a-vat | sarùapà likhitàþ såkùmaiþ kaùàyair avacårõayet || 8 || 34.8bv kriyà kàryàvadaü÷a-vat 34.8cv sarùapàü likhitàü såkùmaiþ tair evàbhya¤janaü tailaü sàdhayed vraõa-ropaõam | kriyeyam avamanthe 'pi raktaü sràvyaü tathobhayoþ || 9 || kumbhãkàyàü hared raktaü pakvàyàü ÷odhite vraõe | tinduka-tri-phalà-lodhrair lepas tailaü ca ropaõam || 10 || alajyàü sruta-raktàyàm ayam eva kriyà-kramaþ | uttamàkhyàü tu piñikàü saüchidya baói÷oddhçtàm || 11 || kalkai÷ cårõaiþ kaùàyàõàü kùaudra-yuktair upàcaret | kramaþ pitta-visarpoktaþ puùkara-vyåóhayor hitaþ || 12 || tvak-pàke spar÷a-hànyàü ca secayed mçditaü punaþ | balà-tailena koùõena madhurai÷ copanàhayet || 13 || 34.13av tvak-pàke spar÷a-hànyau và aùñhãlikàü hçte rakte ÷leùma-granthi-vad àcaret | nivçttaü sarpiùàbhyajya svedayitvopanàhayet || 14 || tri-ràtraü pa¤ca-ràtraü và su-snigdhaiþ ÷àlvaõàdibhiþ | svedayitvà tato bhåyaþ snigdhaü carma samànayet || 15 || 34.15dv snigdhaü carma samàharet maõiü prapãóya ÷anakaiþ praviùñe copanàhanam | maõau punaþ punaþ snigdhaü bhojanaü càtra ÷asyate || 16 || ayam eva prayojyaþ syàd avapàñyàm api kramaþ | nàóãm ubhayato-dvàràü niruddhe jatunà sçtàm || 17 || 34.17dv niruddhe jatunà ÷çtàm 34.17dv niruddhe jatunà kçtàm snehàktàü srotasi nyasya si¤cet snehai÷ calàpahaiþ | try-ahàt try-ahàt sthåla-taràü nyasya nàóãü vivardhayet || 18 || sroto-dvàram a-siddhau tu vidvàn ÷astreõa pàñayet | sevanãü varjayan yu¤jyàt sadyaþ-kùata-vidhiü tataþ || 19 || 34.19av sroto-dvàram a-siddhau và granthitaü sveditaü nàóyà snigdhoùõair upanàhayet | limpet kaùàyaiþ sa-kùaudrair likhitvà ÷ata-ponakam || 20 || rakta-vidradhi-vat kàryà cikitsà ÷oõitàrbude | vraõopacàraü sarveùu yathàvasthaü prayojayet || 21 || yoni-vyàpatsu bhåyiùñhaü ÷asyate karma vàta-jit | snehana-sveda-vasty-àdi vàta-jàsu vi÷eùataþ || 22 || na hi vàtàd çte yonir vanitànàü praduùyati | ato jitvà tam anyasya kuryàd doùasya bheùajam || 23 || 34.23cv ato '-jitvà tam anyac ca 34.23cv ato '-jitvà tam anyasya 34.23dv na kuryàd doùa-bheùajam pàyayeta balà-tailaü mi÷rakaü su-kumàrakam | snigdha-svinnàü tathà yoniü duþ-sthitàü sthàpayet samàm || 24 || 34.24av pàyayec ca balà-tailaü 34.24av pàyayet tàü balà-tailaü 34.24av pàyayed và balà-tailaü pàõinà namayej jihmàü saüvçtàü vyadhayet punaþ | prave÷ayen niþsçtàü ca vivçtàü parivartayet || 25 || 34.25av pàõinà nàmayej jihmàü 34.25av pàõinonnamayej jihmàü 34.25bv saüvçtàü vyàsayet punaþ sthànàpavçttà yonir hi ÷alya-bhåtà striyo matà | karmabhir vamanàdyai÷ ca mçdubhir yojayet striyam || 26 || 34.26av sthànàpavartà yonir hi sarvataþ su-vi÷uddhàyàþ ÷eùaü karma vidhãyate | vasty-abhyaïga-parãùeka-pralepa-picu-dhàraõam || 27 || 34.27av sarvatas tu vi÷uddhàyàþ kà÷marya-tri-phalà-dràkùà-kàsamarda-ni÷à-dvayaiþ | guóåcã-sairyakàbhãru-÷ukanàsà-punarnavaiþ || 28 || 34.28cv guóåcã-gairikàbhãru- paråùakai÷ ca vipacet prastham akùa-samair ghçtàt | yoni-vàta-vikàra-ghnaü tat pãtaü garbha-daü param || 29 || 34.29av paråùakai÷ ca vipaced 34.29bv prastham akùa-samair ghçtam 34.29bv akùaiþ prastha-samaü ghçtam vacopaku¤cikàjàjã-kçùõà-vçùaka-saindhavam | ajamodà-yava-kùàra-÷arkarà-citrakànvitam || 30 || piùñvà prasannayàloóya khàdet tad ghçta-bharjitam | yoni-pàr÷vàrti-hçd-roga-gulmàr÷o-vinivçttaye || 31 || 34.31dv -gulmàr÷o-'rti-nivçttaye vçùakaü màtuluïgasya målàni madayantikàm | piben madyaiþ sa-lavaõais tathà kçùõopaku¤cike || 32 || 34.32av vçùasya màtuluïgasya 34.32dv tathà kçùõopaku¤cikà ràsnà-÷vadaüùñrà-vçùakaiþ ÷çtaü ÷åla-haraü payaþ | guóåcã-tri-phalà-dantã-kvàthai÷ ca pariùecanam || 33 || nata-vàrtàkinã-kuùñha-saindhavàmaradàrubhiþ | tailàt prasàdhitàd dhàryaþ picur yonau rujàpahaþ || 34 || pittalànàü tu yonãnàü sekàbhyaïga-picu-kriyàþ | ÷ãtàþ pitta-jitaþ kàryàþ snehanàrthaü ghçtàni ca || 35 || 34.35av pittalànàü ca yonãnàü ÷atàvarã-måla-tulà-catuùkàt kùuõõa-pãóitàt | rasena kùãra-tulyena pàcayeta ghçtàóhakam || 36 || jãvanãyaiþ ÷atàvaryà mçdvãkàbhiþ paråùakaiþ | piùñaiþ priyàlai÷ càkùàü÷air dvi-balà-madhukànvitaiþ || 37 || 34.37dv madhukarddhi-balànvitaiþ siddha-÷ãte tu madhunaþ pippalyà÷ ca palàùñakam | ÷arkaràyà da÷a-palaü kùipel lihyàt picuü tataþ || 38 || yony-asçk-÷ukra-doùa-ghnaü vçùyaü puü-savanaü param | kùataü kùayam asçk-pittaü kàsaü ÷vàsaü halãmakam || 39 || 34.39cv kùata-kùayam asçk-pittaü kàmalàü vàta-rudhiraü visarpaü hçc-chiro-graham | apasmàràrditàyàma-madonmàdàü÷ ca nà÷ayet || 40 || 34.40cv apasmàràrditàyàmàn 34.40dv madonmàdàü÷ ca nà÷ayet evam eva payaþ-sarpir jãvanãyopasàdhitam | garbha-daü pitta-jànàü ca rogàõàü paramaü hitam || 41 || balà-droõa-dvaya-kvàthe ghçta-tailàóhakaü pacet | kùãre catur-guõe kçùõà-kàkanàsà-sitànvitaiþ || 42 || jãvantã-kùãra-kàkolã-sthirà-vãrarddhi-jãvakaiþ | payasyà-÷ràvaõã-mudga-pãlu-màùàkhya-parõibhiþ || 43 || 34.43bv -sthirà-vãrarddhi-jãrakaiþ 34.43bv -sthirà-vãrà-dvi-jãvakaiþ 34.43dv -pãlu-màùàkhukarõibhiþ vàta-pittàmayàn hatvà pànàd garbhaü dadhàti tat | rakta-yonyàm asçg-varõair anubandham avekùya ca || 44 || 34.44bv pànàd garbhaü dadàti tat yathà-doùodayaü yu¤jyàd rakta-sthàpanam auùadham | pàñhàü jambv-àmrayor asthi ÷ilodbhedaü rasà¤janam || 45 || ma¤jiùñhàguru-kañphala-musta-priyaïgu-mi÷i-kuùñhaiþ | kañvaïga-kuñaja-÷àbara-kakubha-tvaï-madhuka-padmaka-madhåkaiþ || 45.1+1 || 34.45.1+1av ma¤jiùñhà-madhu-kañphala- kuïkuma-bilvàtiviùà-màkùãka-rasà¤janaiþ sa-ki¤jalkaiþ | piùñair ghçtaü vipakvaü dvi-guõàja-kùãra-saüyuktam || 45.1+2 || strãõàm apatya-jananaü yoni-rujà-doùa-jit sadà yu¤jyàt | uttara-vastiùu sarpir yojyaü kalyàõakaü nàma || 45.1+3 || ambaùñhàü ÷àlmalã-picchàü samaïgàü vatsaka-tvacam | bàhlãka-bilvàtiviùà-lodhra-toyada-gairikam || 46 || 34.46bv samaïgàü vatsaka-tvacàm ÷uõñhã-madhåka-màcãka-rakta-candana-kañphalam | kañvaïga-vatsakànantà-dhàtakã-madhukàrjunam || 47 || 34.47av ÷uõñhã-madhuka-màcãka- 34.47av ÷uõñhã-madhuka-màdhvãka- 34.47av ÷uõñhã-madhuka-màrdvãka- 34.47av ÷uõñhã-madhuka-màrdvãkà- 34.47av ÷uõñhã-madhåka-mçdvãkà- 34.47dv -dhàtakã-madhukà¤janam puùye gçhãtvà saücårõya sa-kùaudraü taõóulàmbhasà | pibed ar÷aþsv atãsàre raktaü ya÷ copave÷yate || 48 || 34.48bv sa-kùaudraü taõóulàmbunà doùà jantu-kçtà ye ca bàlànàü tàü÷ ca nà÷ayet | yoni-doùaü rajo-doùaü ÷yàva-÷vetàruõàsitam || 49 || 34.49av doùà danta-kçtà ye ca cårõaü puùyànugaü nàma hitam àtreya-påjitam | yonyàü balàsa-duùñàyàü sarvaü råkùoùõam auùadham || 50 || dhàtaky-àmalakã-pattra-sroto-ja-madhukotpalaiþ | jambv-àmra-sàra-kàsãsa-lodhra-kañphala-tindukaiþ || 51 || sauràùñrikà-dàóima-tvag-udumbara-÷alàñubhiþ | akùa-màtrair ajà-måtre kùãre ca dvi-guõe pacet || 52 || taila-prasthaü tad abhyaïga-picu-vastiùu yojayet | tena ÷ånonnatà stabdhà picchilà sràviõã tathà || 53 || 34.53cv ÷ånottànonnatà stabdhà viplutopaplutà yoniþ sidhyet sa-sphoña-÷ålinã | yavànnam abhayàriùñaü sãdhu tailaü ca ÷ãlayet || 54 || 34.54bv sidhyeta sphoña-÷ålinã pippaly-ayo-rajaþ-pathyà-prayogàü÷ ca sa-màkùikàn | kàsãsaü tri-phalà kàïkùã sàmra-jambv-asthi dhàtakã || 55 || 34.55cv kàsãsaü tri-phalà kàcchã paicchilye kùaudra-saüyukta÷ cårõo vai÷adya-kàrakaþ | palà÷a-dhàtakã-jambå-samaïgà-moca-sarja-jaþ || 56 || dur-gandhe picchile klede stambhana÷ cårõa iùyate | àragvadhàdi-vargasya kaùàyaþ pariùecanam || 57 || 34.57dv kaùàyaþ pariùecane stabdhànàü karka÷ànàü ca kàryaü màrdava-kàrakam | dhàraõaü vesavàrasya kç÷arà-pàyasasya ca || 58 || dur-gandhànàü kaùàyaþ syàt tailaü và kalka eva và | cårõo và sarva-gandhànàü påti-gandhàpakarùaõaþ || 59 || 34.59dv påti-gandhy-apakarùaõaþ ÷leùmalànàü kañu-pràyàþ sa-måtrà vastayo hitàþ | pitte sa-madhuka-kùãrà vàte tailàmla-saüyutàþ || 60 || saünipàta-samutthàyàþ karma sàdhàraõaü hitam | evaü yoniùu ÷uddhàsu garbhaü vindanti yoùitaþ || 61 || 34.61av saünipàta-samutthàyàü 34.61dv garbho bhavati yoùitàm candano natayo÷ãra-tiktà-padmebha-kesaraiþ | kuñaja-tvak-phalaü mustaü jambv-àmràsthi rasà¤janam || 61.1+1 || 34.61.1+1bv -tiktà-padmebha-kesaram padmakotpala-bilvàbda-kañphalaiþ sàdhità ni÷à | dhàtaky-ativiùà-màüsã-pàñhà-moca-rasodakam || 61.1+2 || madhåkaü madhukànantà-÷àrivà-dàóima-[tva]cam | mçl-lodhràrjuna-÷aileya-samaïgà nàgaràþ samàþ || 61.1+3 || cårõaü ÷reùñhàmbunà pãtaü hanti lohita-mehinam | mårchà-tçùõà-jvaràrtàya raktàtãsàra-mehinàm || 61.1+4 || strãõàm asçg-daraü yàti garbha-saüsthàpanaü param || 61.1+5ab || a-duùñe pràkçte bãje jãvopakramaõe sati | pa¤ca-karma-vi÷uddhasya puruùasyàpi cendriyam || 62 || parãkùya varõair doùàõàü duùñaü tad-ghnair upàcaret | ma¤jiùñhà-kuùñha-tagara-tri-phalà-÷arkarà-vacàþ || 63 || rasaü ÷irãùa-pattràõàü kalkaü ca ùaó-ahaþ pibet | kùãropanà÷inà yoùid çtu-snàtà sutàrthinã || 63.1+1 || dve ni÷e madhukaü medàü dãpyakaü kañu-rohiõãm | payasyà-hiïgu-kàkolã-vàjigandhà-÷atàvarãþ || 64 || 34.64av dve ni÷e madhukaü medà 34.64bv dãpyakaþ kañu-rohiõã 34.64cv payasyà hiïgu kàkolã 34.64dv vàjigandhà ÷atàvarã piùñvàkùàü÷à ghçta-prasthaü pacet kùãra-catur-guõam | yoni-÷ukra-pradoùeùu tat sarveùu pra÷asyate || 65 || 34.65av piùñvàkùàü÷air ghçta-prasthaü 34.65bv pacet kùãraü catur-guõam 34.65bv pacet kùãre catur-guõe 34.65dv tat sarveùu ca ÷asyate àyuùyaü pauùñikaü medhyaü dhanyaü puü-savanaü param | phala-sarpir iti khyàtaü puùpe pãtaü phalàya yat || 66 || mriyamàõa-prajànàü ca garbhiõãnàü ca påjitam | etat paraü ca bàlànàü graha-ghnaü deha-vardhanam || 67 || Uttarasthàna mathyamàne jala-nidhàv amçtàrthaü suràsuraiþ | jàtaþ pràg amçtotpatteþ puruùo ghora-dar÷anaþ || 1 || dãpta-tejà÷ catur-daüùñro hari-ke÷o 'nalekùaõaþ | jagad viùaõõaü taü dçùñvà tenàsau viùa-saüj¤itaþ || 2 || 35.2bv harit-ke÷o 'nalekùaõaþ 35.2dv tenàsau viùa-saüj¤akaþ huï-kçto brahmaõà mårtã tataþ sthàvara-jaïgame | so 'dhyatiùñhan nijaü råpam ujjhitvà va¤canàtmakam || 3 || 35.3av huï-kçto brahmaõà mårtas 35.3av huï-kçto brahmaõà mårtãs 35.3bv tataþ sthàvara-jaïgamam 35.3bv tataþ sthàvara-jaïgamam 35.3bv tataþ sthàvara-jaïgamàt 35.3bv tataþ sthàvara-jaïgamàþ 35.3dv ujjhitvà va¤canàtmakaþ sthiram ity ulbaõaü vãrye yat kandeùu pratiùñhitam | kàlakåñendravatsàkhya-÷çïgã-hàlàhalàdikam || 4 || sarpa-låtàdi-daüùñràsu dàruõaü jaïgamaü viùam | sthàvaraü jaïgamaü ceti viùaü proktam a-kçtrimam || 5 || kçtrimaü gara-saüj¤aü tu kriyate vividhauùadhaiþ | hanti yoga-va÷enà÷u ciràc cira-taràc ca tat || 6 || ÷opha-pàõóådaronmàda-dur-nàmàdãn karoti và | tãkùõoùõa-råkùa-vi÷adaü vyavàyy à÷u-karaü laghu || 7 || 35.7bv -dur-nàmàdãn karoti ca vikàùi såkùmam a-vyakta-rasaü viùama-pàki ca | ojaso viparãtaü tat tãkùõàdyair anvitaü guõaiþ || 8 || 35.8av vikà÷i såkùmam a-vyakta- 35.8av vikàsi såkùmam a-vyakta- 35.8bv -rasair yuktam a-pàki ca 35.8cv ojaso viparãtaü tu vàta-pittottaraü néõàü sadyo harati jãvitam | viùaü hi dehaü saüpràpya pràg dåùayati ÷oõitam || 9 || kapha-pittànilàü÷ cànu samaü doùàn sahà÷ayàn | tato hçdayam àsthàya dehocchedàya kalpate || 10 || 35.10bv sama-doùaü sahà÷ayàn 35.10bv samaü doùàn sahàya-vat 35.10bv sama-doùaü sahàya-vat 35.10bv sama-doùaü sahà÷rayam 35.10dv deha-cchedàya kalpate sthàvarasyopayuktasya vege pårve prajàyate | jihvàyàþ ÷yàva-tà stambho mårchà tràsaþ klamo vamiþ || 11 || 35.11bv vegaþ pårvaü prajàyate 35.11bv vege pårve ca jàyate dvitãye vepathuþ svedo dàhaþ kaõñhe ca vedanà | viùaü càmà÷ayaü pràptaü kurute hçdi vedanàm || 12 || tàlu-÷oùas tçtãye tu ÷ålaü càmà÷aye bhç÷am | dur-bale harite ÷åne jàyete càsya locane || 13 || 35.13cv dur-varõe harite ÷åne 35.13cv dur-varõe harite ÷ånye pakvà÷aya-gate toda-hidhmà-kàsàntra-kåjanam | caturthe jàyate vege ÷irasa÷ càti-gauravam || 14 || 35.14av pakvà÷aya-gate todo 35.14bv hidhmà kàsàntra-kåjanam kapha-praseko vaivarõyaü parva-bheda÷ ca pa¤came | sarva-doùa-prakopa÷ ca pakvàdhàne ca vedanà || 15 || ùaùñhe saüj¤à-praõà÷a÷ ca su-bhç÷aü càtisàryate | skandha-pçùñha-kañã-bhaïgo bhaven mçtyu÷ ca saptame || 16 || prathame viùa-vege tu vàntaü ÷ãtàmbu-secinam | sarpir-madhubhyàü saüyuktam a-gadaü pàyayed drutam || 17 || 35.17av prathame viùa-vege 'tha dvitãye pårva-vad vàntaü viriktaü cànupàyayet | tçtãye '-gada-pànaü tu hitaü nasyaü tathà¤janam || 18 || caturthe sneha-saüyuktam a-gadaü pratiyojayet | pa¤came madhuka-kvàtha-màkùikàbhyàü yutaü hitam || 19 || ùaùñhe 'tãsàra-vad siddhir avapãóa÷ tu saptame | mårdhni kàka-padaü kçtvà sàsçg và pi÷itaü kùipet || 20 || 35.20bv avapãóa÷ ca saptame ko÷àtaky agnikaþ pàñhà såryavally-amçtàbhayàþ | ÷eluþ ÷irãùaþ kiõihã haridre kùaudra-sàhvayà || 21 || 35.21bv såryavally amçtàbhayà 35.21dv haridre kùaudra-sàhvayam punarnave tri-kañukaü bçhatyau ÷àrive balà | eùàü yavàgåü niryåhe ÷ãtàü sa-ghçta-màkùikàm || 22 || 35.22av punarnavà tri-kañukaü 35.22bv bçhatyau ÷àrive bale yu¤jyàd vegàntare sarva-viùa-ghnãü kçta-karmaõaþ | tad-van madhåka-madhuka-padma-kesara-candanaiþ || 23 || a¤janaü tagaraü kuùñhaü haritàlaü manaþ÷ilà | phalinã tri-kañu spçkkà nàgapuùpaü sa-kesaram || 24 || hareõur madhukaü màüsã rocanà kàkamàlikà | ÷rãveùñakaü sarja-rasaþ ÷atàhvà kuïkumaü balà || 25 || 35.25bv rocanà kàlamàlikà 35.25bv rocanà kàlama¤jikà tamàla-pattra-tàlã÷a-bhårjo÷ãra-ni÷à-dvayam | kanyopavàsinã snàtà ÷ukla-vàsà madhu-drutaiþ || 26 || 35.26av tamàla-pattraü tàlã÷aü 35.26bv bhårjo÷ãraü ni÷à-dvayam 35.26dv ÷ukla-vàsà madhu-plutaiþ dvi-jàn abhyarcya taiþ puùye kalpayed a-gadottamam | vaidya÷ càtra tadà mantraü prayatàtmà pañhed imam || 27 || 35.27av dvi-jàn abhyarcya puùyarkùe 35.27cv vaidya÷ cà÷u tadà mantraü namaþ puruùa-siühàya namo nàràyaõàya ca | yathàsau nàbhijànàti raõe kçùõa-paràjayam || 28 || 35.28dv raõe kçùõaþ paràjayam etena satya-vàkyena a-gado me prasidhyatu | namo vaióåryamàte hulu hulu rakùa màü sarva-viùebhyaþ || 29 || 35.29dv hulu kulu rakùa màü sarva-viùebhyaþ gauri gàndhàri càõóàli màtaïgi svàhà piùñe ca dvitãyo mantraþ || 30ab || 35.30av gauri gàndhàri caõóàli màtaïgi svàhà harimàyi svàhà || 30c || 35.30cv hàritamàyi svàhà a-÷eùa-viùa-vetàla-graha-kàrmaõa-pàpmasu | maraka-vyàdhi-dur-bhikùa-yuddhà÷ani-bhayeùu ca || 31 || pàna-nasyà¤janàlepa-maõi-bandhàdi-yojitaþ | eùa candrodayo nàma ÷ànti-svasty-ayanaü param || 32 || 35.32dv ÷àntiþ svasty-ayanaü param vàsavo vçtram avadhãt samàliptaþ kilàmunà || 32+(1)ab || 35.32+(1)bv samàlipto 'munà kila jãrõaü viùa-ghnauùadhibhir hataü và dàvàgni-vàtàtapa-÷oùitaü và | sva-bhàvato và na guõaiþ su-yuktaü dåùã-viùàkhyàü viùam abhyupaiti || 33 || 35.33cv sva-bhàvato và su-guõair na yuktaü 35.33cv sva-bhàvato và sva-guõair na yuktaü 35.33dv dåùã-viùàkhyaü viùam abhyupaiti vãryàlpa-bhàvàd a-vibhàvyam etat kaphàvçtaü varùa-gaõànubandhi | tenàrdito bhinna-purãùa-varõo duùñàsra-rogã tçó-a-rocakàrtaþ || 34 || mårchan vaman gadgada-vàg vimuhyan bhavec ca dåùyodara-liïga-juùñaþ | àmà÷aya-sthe kapha-vàta-rogã pakvà÷aya-sthe 'nila-pitta-rogã || 35 || bhaven naro dhvasta-÷iro-ruhàïgo vilåna-pakùaþ sa yathà vihaïgaþ | sthitaü rasàdiùv atha-và vicitràn karoti dhàtu-prabhavàn vikàràn || 36 || pràg-vàtà-jãrõa-÷ãtàbhra-divà-svapnà-hità÷anaiþ | duùñaü dåùayate dhàtån ato dåùã-viùaü smçtam || 37 || 35.37cv duùñaü dåùayate dhàtuü 35.37dv tato dåùã-viùaü smçtam dåùã-viùàrtaü su-svinnam årdhvaü càdha÷ ca ÷odhitam | dåùã-viùàrim a-gadaü lehayen madhunàplutam || 38 || pippalyo dhyàmakaü màüsã lodhram elà suvarcikà | kuñannañaü nataü kuùñhaü yaùñã candana-gairikam || 39 || dåùã-viùàrir nàmnàyaü na cànya-tràpi vàryate | viùa-digdhena viddhas tu pratàmyati muhur muhuþ || 40 || vi-varõa-bhàvaü bhajate viùàdaü cà÷u gacchati | kãñair ivàvçtaü càsya gàtraü cimicimàyate || 41 || ÷roõi-pçùñha-÷iraþ-skandha-saüdhayaþ syuþ sa-vedanàþ | kçùõa-duùñàsra-visràvã tçõ-mårchà-jvara-dàha-vàn || 42 || dçùñi-kàluùya-vamathu-÷vàsa-kàsa-karaþ kùaõàt | à-rakta-pãta-pary-antaþ ÷yàva-madhyo 'ti-rug vraõaþ || 43 || ÷åyate pacyate sadyo gatvà màüsaü ca kçùõa-tàm | praklinnaü ÷ãryate 'bhãkùõaü sa-picchila-parisravam || 44 || kuryàd a-marma-viddhasya hçdayàvaraõaü drutam | ÷alyam àkçùya taptena lohenànu dahed vraõam || 45 || atha-và muùkaka-÷vetà-soma-tvak-tàmravallitaþ | ÷irãùàd gçdhranakhyà÷ ca kùàreõa pratisàrayet || 46 || ÷ukanàsà-prativiùà-vyàghrã-målai÷ ca lepayet | kãña-daùña-cikitsàü ca kuryàt tasya yathàrhataþ || 47 || vraõe tu påti-pi÷ite kriyà pitta-visarpa-vat | saubhàgyàrthaü striyo bhartre ràj¤e và-rati-coditàþ || 48 || 35.48dv ràj¤e cà-rati-coditàþ garam àhàra-saüpçktaü yacchanty àsanna-vartinaþ | nànà-pràõy-aïga-÷amala-viruddhauùadhi-bhasmanàm || 49 || 35.49cv nànà-pràõy-aïga-sa-mala- viùàõàü càlpa-vãryàõàü yogo gara iti smçtaþ | tena pàõduþ kç÷o 'lpàgniþ kàsa-÷vàsa-jvaràrditaþ || 50 || 35.50av viùàõàü manda-vãryàõàü vàyunà pratilomena svapna-cintà-paràyaõaþ | mahodara-yakçt-plãhã dãna-vàg dur-balo 'lasaþ || 51 || 35.51cv mehodara-yakçt-plãhã 35.51dv hãna-vàg dur-balo 'lasaþ ÷opha-vàn satatàdhmàtaþ ÷uùka-pàda-karaþ kùayã | svapne gomàyu-màrjàra-nakula-vyàla-vànaràn || 52 || pràyaþ pa÷yati ÷uùkàü÷ ca vanaspati-jalà÷ayàn | manyate kçùõam àtmànaü gauro gauraü ca kàlakaþ || 53 || vi-karõa-nàsà-nayanaü pa÷yet tad-vihatendriyaþ | etair anyai÷ ca bahubhiþ kliùño ghorair upadravaiþ || 54 || 35.54bv pa÷yet tu vihatendriyaþ garàrto nà÷am àpnoti ka÷-cit sadyo '-cikitsitaþ | garàrto vànta-vàn bhuktvà tat pathyaü pàna-bhojanam || 55 || ÷uddha-hçc chãlayed dhema såtra-sthàna-vidheþ smaran | ÷arkarà-kùaudra-saüyuktaü cårõaü tàpya-suvarõayoþ || 56 || 35.56bv såtra-sthàna-vidhiü smaran lehaþ pra÷amayanty ugraü sarva-yoga-kçtaü viùam | mårvàmçtà-nata-kaõà-pañolã-cavya-citrakàn || 57 || vacà-musta-vióaïgàni takra-koùõàmbu-mastubhiþ | pibed rasena vàmlena garopahata-pàvakaþ || 58 || 35.58cv pibed rasena càmlena pàràvatàmiùa-÷añhã-puùkaràhva-÷çtaü himam | gara-tçùõà-rujà-kàsa-÷vàsa-hidhmà-jvaràpaham || 59 || 35.59bv -puùkaràhvaü ÷çtaü himam try-åùaõaü pa¤ca-lavaõaü ma¤jiùñhàü rajanã-dvayam | såkùmailàü trivçtàü pattraü vióaïgànãndravàruõãm || 59+1 || madhukaü ceti sa-kùaudraü go-viùàõe nidhàpayet | tasmàd uùõàmbunà màtràü pràg-bhaktaü yojayet tathà || 59+2 || viùaü bhuktaü jaràü yàti nir-viùe 'pi na doùa-kçt | làkùà-priyaïgu-ma¤jiùñhàþ sa-mçõàla-hareõukàþ || 59+3 || sa-yaùñy-àhvà madhu-yutà basta-pittena kalpitàþ | nikhaned go-viùàõa-sthàþ sapta-ràtraü mahã-tale || 59+4 || tatra kçtvà maõiü hemnà baddhaü hastena dhàrayet | saüspçùñaü sa-viùaü tena sadyo bhavati nir-viùam || 59+5 || viùa-prakçti-kàlànna-doùa-dåùyàdi-saügame | viùa-saükañam uddiùñaü ÷atasyaiko 'tra jãvati || 60 || kùut-tçùõà-gharma-daurbalya-krodha-÷oka-bhaya-÷ramaiþ | a-jãrõa-varco-drava-tà-pitta-màruta-vçddhibhiþ || 61 || tila-puùpa-phalàghràõa-bhå-bàùpa-ghana-garjitaiþ | hasti-måùika-vàditra-niþsvanair viùa-saükañaiþ || 62 || 35.62bv -bhå-bàùpa-ghana-garjanaiþ puro-vàtotpalàmoda-madanair vardhate viùam | varùàsu càmbu-yoni-tvàt saükledaü guóa-vad gatam || 63 || 35.63cv varùàsu vàmbu-yoni-tvàt visarpati ghanàpàye tad agastyo hinasti ca | prayàti manda-vãrya-tvaü viùaü tasmàd ghanàtyaye || 64 || iti prakçti-sàtmyartu-sthàna-vega-balà-balam | àlocya nipuõaü buddhyà karmàn-antaram àcaret || 65 || ÷laiùmikaü vamanair uùõa-råkùa-tãkùõaiþ pralepanaiþ | kaùàya-kañu-tiktai÷ ca bhojanaiþ ÷amayed viùam || 66 || paittikaü sraüsanaiþ seka-pradehair bhç÷a-÷ãtalaiþ | kaùàya-tikta-madhurair ghçta-yuktai÷ ca bhojanaiþ || 67 || vàtàtmakaü jayet svàdu-snigdhàmla-lavaõànvitaiþ | sa-ghçtair bhojanair lepais tathaiva pi÷ità÷anaiþ || 68 || 35.68bv -snigdhàmla-lavaõàyutaiþ nà-ghçtaü sraüsanaü ÷astaü pralepo bhojyam auùadham | sarveùu sarvàvasthàsu viùeùu na ghçtopamam || 69 || vidyate bheùajaü ki¤-cid vi÷eùàt prabale 'nile | a-yatnàc chleùma-gaü sàdhyaü yatnàt pittà÷ayà÷rayam || 70 || 35.70av a-yatnàc chlaiùmikaü sàdhyaü 35.70cv a-yatnàc chleùmakaü sàdhyaü 35.70dv yatnàt pittà÷ayà÷ritam su-duþ-sàdhyam a-sàdhyaü và vàtà÷aya-gataü viùam || 70ªab || jatu-sarja-raso÷ãra-sarùapà-pattra-vàlakaiþ | sa-vaillàruùkara-puraiþ kusumair arjunasya ca || 70ª+1 || 35.70ª+1cv sa-vailla-puùkara-puraiþ dhåpo vàsa-gçhe hanti viùaü sthàvara-jaïgamam | na tatra kãñàþ sa-viùà nondurà na sarãsçpàþ || 70ª+2 || na kçtyàþ kàrmaõàdyà÷ ca dhåpo 'yaü yatra dahyate || 70ª+3ab || Uttarasthàna darvã-karà maõóalino ràjã-manta÷ ca pannagàþ | tri-dhà samàsato bhaumà bhidyante te tv aneka-dhà || 1 || vyàsato yoni-bhedena nocyante 'n-upayoginaþ | vi÷eùàd råkùa-kañukam amloùõaü svàdu-÷ãtalam || 2 || 36.2bv nocyante 'n-upayogataþ viùaü darvã-karàdãnàü kramàd vàtàdi-kopanam | tàruõya-madhya-vçddha-tve vçùñi-÷ãtàtapeùu ca || 3 || viùolbaõà bhavanty ete vyantarà çtu-saüdhiùu | rathàïga-làïgala-cchattra-svastikàïku÷a-dhàriõaþ || 4 || phaõinaþ ÷ãghra-gatayaþ sarpà darvã-karàþ smçtàþ | j¤eyà maõóalino '-bhogà maõóalair vividhai÷ citàþ || 5 || 36.5bv sarpà darvã-karà matàþ pràü÷avo manda-gamanà ràjã-mantas tu ràjibhiþ | snigdhà vicitra-varõàbhis tiryag årdhvaü ca citritàþ || 6 || 36.6bv ràjã-manta÷ ca ràjibhiþ 36.6cv snigdhàbhir bahu-varõàbhis godhà-sutas tu gaudhero viùe darvã-karaiþ samaþ | catuù-pàd vyantaràn vidyàd eteùàm eva saükaràt || 7 || 36.7av godhà-sutas tu gaudheyo vyàmi÷ra-lakùaõàs te hi saünipàta-prakopaõàþ | àhàràrthaü bhayàt pàda-spar÷àd ati-viùàt krudhaþ || 8 || pàpa-vçtti-tayà vairàd devarùi-yama-codanàt | da÷anti sarpàs teùåktaü viùàdhikyaü yathottaram || 9 || 36.9av pàpa-vçtta-tayà vairàd 36.9bv devarùi-yama-nodanàt àdiùñàt kàraõaü j¤àtvà pratikuryàd yathà-yatham | vyantaraþ pàpa-÷ãla-tvàn màrgam à÷ritya tiùñhati || 10 || 36.10av àviùñàt kàraõaü j¤àtvà 36.10dv màrgam àvçtya tiùñhati yatra làlà-parikleda-màtraü gàtre pradç÷yate | na tu daüùñrà-kçtaü daü÷aü tat tuõóàhatam àdi÷et || 11 || 36.11bv -màtraü gàtreùu dç÷yate 36.11cv na tu daüùñrà-kùataü daü÷aü 36.11cv na tu daüùñrà-kùataü daü÷e 36.11dv taü tuõóàhataü àdi÷et ekaü daüùñrà-padaü dve và vyàlãóhàkhyam a-÷oõitam | daüùñrà-pade sa-rakte dve vyàluptaü trãõi tàni tu || 12 || 36.12dv vyàluptaü trãõi tàni ca màüsa-cchedàd a-vicchinna-rakta-vàhãni daùñakam | daüùñrà-padàni catvàri tad-vad daùña-nipãóitam || 13 || nir-viùaü dvayam atràdyam a-sàdhyaü pa÷cimaü vadet | viùaü nàheyam a-pràpya raktaü dåùayate vapuþ || 14 || raktam aõv api tu pràptaü vardhate tailam ambu-vat | bhãros tu sarpa-saüspar÷àd bhayena kupito 'nilaþ || 15 || 36.15av raktam aõv api tat pràptaü 36.15bv vardhate taila-bindu-vat kadà-cit kurute ÷ophaü sarpàïgàbhihataü tu tat | dur-gàndha-kàre viddhasya kena-cid daùña-÷aïkayà || 16 || 36.16cv dur-ge 'ndhakàre viddhasya viùodvego jvara÷ chardir mårchà dàho 'pi và bhavet | glànir moho 'tisàro và tac chaïkà-viùam ucyate || 17 || 36.17av viùa-vegàj jvara÷ chardir 36.17av viùodreko jvara÷ chardir 36.17av viùodvegàj jvara÷ chardir tudyate sa-viùo daü÷aþ kaõóå-÷opha-rujànvitaþ | dahyate grathitaþ ki¤-cid viparãtas tu nir-viùaþ || 18 || 36.18av tudyate viùa-jo daü÷aþ pårve darvã-kçtàü vege duùñaü ÷yàvã-bhavaty asçk | ÷yàva-tà tena vaktràdau sarpantãva ca kãñakàþ || 19 || 36.19bv duùñaü ÷yàvaü bhavaty asçk 36.19cv ÷yàva-tà netra-vaktràdau dvitãye granthayo vege tçtãye mårdhni gauravam | dçg-rodho daü÷a-vikleda÷ caturthe ùñhãvanaü vamiþ || 20 || 36.20bv tçtãye mårdha-gauravam 36.20cv dçg-bàdhà daü÷a-vikleda÷ 36.20dv caturthe ùñhevanaü vamiþ saüdhi-vi÷leùaõaü tandrà pa¤came parva-bhedanam | dàho hidhmà ca ùaùñhe tu hçt-pãóà gàtra-gauravam || 21 || 36.21cv dàho hidhmà ca ùaùñhe ca mårchà-vipàko 'tãsàraþ pràpya ÷ukraü tu saptame | skandha-pçùñha-kañã-bhaïgaþ sarva-ceùñà-nivartanam || 22 || 36.22bv pràpya ÷ukraü ca saptame atha maõóali-daùñasya duùñaü pãtã-bhavaty asçk | tena pãtàïga-tà dàho dvitãye ÷vayathådbhavaþ || 23 || 36.23bv duùñaü pãtaü bhavaty asçk tçtãye daü÷a-vikledaþ svedas tçùõà ca jàyate | caturthe jvaryate dàhaþ pa¤came sarva-gàtra-gaþ || 24 || 36.24bv svedas tçùõà prajàyate daùñasya ràjilair duùñaü pàõóu-tàü yàti ÷oõitam | pàõóu-tà tena gàtràõàü dvitãye guru-tàti ca || 25 || tçtãye daü÷a-vikledo nàsikàkùi-mukha-sravàþ | caturthe garimà mårdhno manyà-stambha÷ ca pa¤came || 26 || gàtra-bhaïgo jvaraþ ÷ãtaþ ÷eùayoþ pårva-vad vadet | kuryàt pa¤casu vegeùu cikitsàü na tataþ param || 27 || 36.27bv ÷eùayoþ pårva-vad bhavet jalàplutà rati-kùãõà bhãtà nakula-nirjitàþ | ÷ãta-vàtàtapa-vyàdhi-kùut-tçùõà-÷rama-pãóitàþ || 28 || tårõaü de÷àntaràyàtà vimukta-viùa-ka¤cukàþ | ku÷auùadhi-kaõñaka-vad ye caranti ca kànanam || 29 || de÷aü ca divyàdhyuùitaü sarpàs te 'lpa-viùà matàþ | ÷ma÷àna-citi-caityàdau pa¤camã-pakùa-saüdhiùu || 30 || 36.30av de÷aü ca vidyàdhyuùitaü aùñamã-navamã-saüdhyà-madhya-ràtri-dineùu ca | yàmyàgneya-maghà÷leùà-vi÷àkhà-pårva-nairçte || 31 || nairçtàkhye muhårte ca daùñaü marmasu ca tyajet | daùña-màtraþ sitàsyàkùaþ ÷ãryamàõa-÷iro-ruhaþ || 32 || 36.32cv daùña-màtras tu tàmràkùaþ stabdha-jihvo muhur mårchan ÷ãtocchvàso na jãvati | hidhmà ÷vàso vamiþ kàso daùña-màtrasya dehinaþ || 33 || 36.33bv ÷ãtocchvàsã na jãvati jàyante yuga-pad yasya sa hçc-chålã na jãvati | phenaü vamati niþ-saüj¤aþ ÷yàva-pàda-karànanaþ || 34 || nàsàvasàdo bhaïgo 'ïge vió-bhedaþ ÷latha-saüdhi-tà | viùa-pãtasya daùñasya digdhenàbhihatasya ca || 35 || 36.35av nàsàvasàdo ruk vàïge bhavanty etàni råpàõi saüpràpte jãvita-kùaye | na nasyai÷ cetanà tãkùõair na kùatàt kùata-jàgamaþ || 36 || 36.36bv pràpte jãvita-saükùaye daõóàhatasya no ràjã prayàtasya yamàntikam | ato 'nya-thà tu tvarayà pradãptàgàra-vad bhiùak || 37 || 36.37bv prayàti sa yamàntikam rakùan kaõñha-gatàn pràõàn viùam à÷u ÷amaü nayet | màtrà-÷ataü viùaü sthitvà daü÷e daùñasya dehinaþ || 38 || dehaü prakramate dhàtån rudhiràdãn pradåùayan | etasminn antare karma daü÷asyotkartanàdikam || 39 || 36.39bv rudhiràdãn pradåùayet kuryac chãghraü yathà dehe viùa-vallã na rohati | daùña-màtro da÷ed à÷u tam eva pavanà÷inam || 40 || 36.40dv tam eva pavanà÷anam loùñaü mahãü và da÷anai÷ chittvà cànu sa-saübhramam | niùñhãvena samàlimped daü÷aü karõa-malena và || 41 || 36.41bv chittvà cà÷u sa-saübhramam daü÷asyopari badhnãyàd ariùñàü catur-aïgule | kùaumàdibhir veõikayà siddhair mantrai÷ ca mantra-vit || 42 || ambu-vat setu-bandhena bandhena stabhyate viùam | na vahanti sirà÷ càsya viùaü bandhàbhipãóitàþ || 43 || 36.43cv na vahanti siràs tasya 36.43dv viùaü bandhana-pãóitàþ niùpãóyànåddhared daü÷aü marma-saüdhy-a-gataü tathà | na jàyate viùàd vego bãja-nà÷àd ivàïkuraþ || 44 || 36.44av niùpãóya coddhared daü÷aü 36.44cv na jàyate viùàvego daü÷aü maõóalinàü muktvà pittala-tvàd athàparam | prataptair hema-lohàdyair dahed à÷ålmukena và || 45 || karoti bhasma-sàt sadyo vahniþ kiü nàma tu kùatam | àcåùet pårõa-vaktro và mçd-bhasmà-gada-go-mayaiþ || 46 || 36.46bv vahniþ kiü nàma na kùaõàt 36.46bv vahniþ kiü nàma na kùaõam pracchàyàntar ariùñàyàü màüsalaü tu vi÷eùataþ | aïgaü sahaiva daü÷ena lepayed a-gadair muhuþ || 47 || candano÷ãra-yuktena salilena ca secayet | viùe pravisçte vidhyet siràü sà paramà kriyà || 48 || rakte nirhriyamàõe hi kçtsnaü nirhriyate viùam | dur-gandhaü sa-viùaü raktam agnau cañacañàyate || 49 || 36.49cv dur-gandhi sa-viùaü raktam yathà-doùaü vi÷uddhaü ca pårva-val lakùayed asçk | siràsv a-dç÷yamànàsu yojyàþ ÷çïga-jalaukasaþ || 50 || ÷oõitaü sruta-÷eùaü ca pravilãnaü viùoùmaõà | lepa-sekaiþ su-bahu-÷aþ stambhayed bhç÷a-÷ãtalaiþ || 51 || a-skanne viùa-vegàd dhi mårchàya-mada-hçd-dravàþ | bhavanti tàn jayec chãtair vãjec cà-roma-harùataþ || 52 || 36.52dv vãjayed roma-harùataþ skanne tu rudhire sadyo viùa-vegaþ pra÷àmyati | viùaü karùati tãkùõa-tvàd dhçdayaü tasya guptaye || 53 || pibed ghçtaü ghçta-kùaudram a-gadaü và ghçtàplutam | hçdayàvaraõe càsya ÷leùmà hçdy upacãyate || 54 || 36.54cv hçdayàvaraõenàsya pravçtta-gauravotkle÷a-hçl-làsaü vàmayet tataþ | dravaiþ kà¤jika-kaulattha-taila-madyàdi-varjitaiþ || 55 || vamanair viùa-hçdbhi÷ ca naivaü vyàpnoti tad vapuþ | bhujaïga-doùa-prakçti-sthàna-vega-vi÷eùataþ || 56 || su-såkùmaü samyag àlocya vi÷iùñàü càcaret kriyàm | sindhuvàrita-målàni ÷vetà ca girikarõikà || 57 || 36.57bv vi÷iùñàü vàcaret kriyàm pànaü darvã-karair daùñe nasyaü madhu sa-pàkalam | kçùõa-sarpeõa daùñasya limped daü÷aü hçte 'sçji || 58 || 36.58bv nasyaü sa-madhu pàkalam 36.58bv nasyaü sa-madhu vàlakam 36.58bv nasyaü madhu sa-vàlakam càrañã-nàkulãbhyàü và tãkùõa-måla-viùeõa và | pànaü ca kùaudra-ma¤jiùñhà-gçha-dhåma-yutaü ghçtam || 59 || 36.59cv pàne ca kùaudra-ma¤jiùñhà- taõóulãyaka-kà÷marya-kiõihã-girikarõikàþ | màtuluïgã sità ÷eluþ pàna-nasyà¤janair hitaþ || 60 || 36.60cv màtuluïgaiþ ÷iphà ÷eluþ a-gadaþ phaõinàü ghore viùe ràjã-matàm api | samàþ sugandhà-mçdvãkà-÷vetàkhyà-gajadantikàþ || 61 || 36.61cv samàþ sugandhà mçdvãkà 36.61dv ÷vetàkhyà gajamçttikà 36.61dv ÷vetàkhyà gajavçttikà ardhàü÷aü saurasaü pattraü kapitthaü bilva-dàóimam | sa-kùaudro maõóali-viùe vi÷eùàd a-gado hitaþ || 62 || pa¤ca-valka-varà-yaùñã-nàgapuùpailavàlukam | jãvakarùabhakau ÷ãtaü sità padmakam utpalam || 63 || 36.63av pa¤ca-valka-balà-yaùñã- 36.63av pa¤ca-valka-vacà-yaùñã- 36.63cv jãvakarùabhako÷ãraü sa-kùaudro himavàn nàma hanti maõóalinàü viùam | lepàc chvayathu-vãsarpa-visphoña-jvara-dàha-hà || 64 || kà÷maryaü vaña-÷uïgàni jãvakarùabhakau sità | ma¤jiùñhà madhukaü ceti daùño maõóalinà pibet || 65 || 36.65av kà÷maryaü vaña-÷çïgàni vaü÷a-tvag-bãja-kañukà-pàñalã-bãja-nàgaram | ÷irãùa-bãjàtiviùe målaü gàvedhukaü vacà || 66 || 36.66bv -pàñalà-bãja-nàgaram 36.66dv målaü gàvedhukaü vacàm 36.66dv målaü ÷rãveùñakaü vacàm piùño go-vàriõàùñàïgo hanti gonasa-jaü viùam | kañukàtiviùà-kuùñha-gçha-dhåma-hareõukàþ || 67 || sa-kùaudra-vyoùa-tagarà ghnanti ràjã-matàü viùam | nikhanet kàõóa-citràyà daü÷aü yàma-dvayaü bhuvi || 68 || uddhçtya pracchitaü sarpir-dhànya-mçdbhyàü pralepayet | pibet puràõaü ca ghçtaü varà-cårõàvacårõitam || 69 || 36.69av uddhçtya prasthitaü sarpir- 36.69dv varà-cårõa-vicårõitam jãrõe virikto bhu¤jãta yavànnaü såpa-saüskçtam | karavãràrka-kusuma-måla-làïgalikà-kaõàþ || 70 || 36.70av jãrõe virikte bhu¤jãta 36.70dv -målaü làïgalikà kaõà kalkayed àranàlena pàñhà-marica-saüyutàþ | eùa vyantara-daùñànàm a-gadaþ sàrvakàrmikaþ || 71 || ÷irãùa-puùpa-sva-rase saptàhvaü maricaü sitam | bhàvitaü sarpa-daùñànàü pàna-nasyà¤jane hitam || 72 || 36.72dv pàna-nasyà¤janair hitam 36.72dv pàne nasye '¤jane hitam dvi-palaü nata-kuùñhàbhyàü ghçta-kùaudraü catuþ-palam | api takùaka-daùñànàü pànam etat sukha-pradam || 73 || 36.73bv ghçta-kùaudra-catuþ-palam 36.73cv api tàrkùaka-daùñànàü atha darvã-kçtàü vege pårve visràvya ÷oõitam | a-gadaü madhu-sarpirbhyàü saüyuktaü tvaritaü pibet || 74 || dvitãye vamanaü kçtvà tad-vad evà-gadaü pibet | viùàpahe prayu¤jãta tçtãye '¤jana-nàvane || 75 || 36.75cv viùàpahaiþ prayu¤jãta pibec caturthe pårvoktàü yavàgåü vamane kçte | ùaùñha-pa¤camayoþ ÷ãtair digdhaü siktam abhãkùõa-÷aþ || 76 || pàyayed vamanaü tãkùõaü yavàgåü ca viùàpahaiþ | a-gadaü saptame tãkùõaü yu¤jyàd a¤jana-nasyayoþ || 77 || kçtvàvagàóhaü ÷astreõa mårdhni kàka-padaü tataþ | màüsaü sa-rudhiraü tasya carma và tatra nikùipet || 78 || tçtãye vamitaþ peyàü vege maõóalinàü pibet | a-tãkùõam a-gadaü ùaùñhe gaõaü và padmakàdikam || 79 || 36.79av tçtãye vàmitaþ peyàü àdye 'vagàóhaü pracchàya vege daùñasya ràjilaiþ | alàbunà hared raktaü pårva-vac cà-gadaü pibet || 80 || ùaùñhe '¤janaü tãkùõa-tamam avapãóaü ca yojayet | an-ukteùu ca vegeùu kriyàü darvã-karoditàm || 81 || garbhiõã-bàla-vçddheùu mçduü vidhyet siràü na ca | tvaï manohvà ni÷e vakraü rasaþ ÷àrdåla-jo nakhaþ || 82 || 36.82av gurviõã-bàla-vçddheùu 36.82bv mçdu vidhyet siràü na ca 36.82cv tvaï manohvà ni÷e vaktraü tamàlaþ kesaraü ÷ãtaü pãtaü taõóula-vàriõà | hanti sarva-viùàõy etad vajraü vajram ivàsuràn || 83 || 36.83cv hanti sarva-viùàõy etac 36.83dv chakra-vajram ivàsuràn 36.83dv vajri-vajram ivàsuràn bilvasya målaü surasasya puùpaü phalaü kara¤jasya nataü suràhvam | phala-trikaü vyoùa-ni÷à-dvayaü ca bastasya måtreõa su-såkùma-piùñam || 84 || 36.84cv phala-trayaü vyoùa-ni÷à-dvayaü ca bhujaïga-låtondura-vç÷cikàdyair viùåcikà-jãrõa-gara-jvarai÷ ca | àrtàn naràn bhåta-vidharùitàü÷ ca svasthã-karoty a¤jana-pàna-nasyaiþ || 85 || 36.85cv àrtàn naràn bhåta-vimarditàü÷ ca pralepàdyai÷ ca niþ÷eùaü daü÷àd apy uddhared viùam | bhåyo vegàya jàyeta ÷eùaü dåùã-viùàya và || 86 || 36.86dv ÷eùaü dåùã-viùaü yathà 36.86dv ÷eùaü dåùã-viùàya ca viùàpàye 'nilaü kruddhaü snehàdibhir upàcaret | taila-madya-kulatthàmla-varjyaiþ pavana-nà÷anaiþ || 87 || pittaü pitta-jvara-haraiþ kaùàya-sneha-vastibhiþ | sa-màkùikeõa vargeõa kapham àragvadhàdinà || 88 || sità vaigandhiko dràkùà payasyà madhukaü madhu | pànaü sa-mantra-påtàmbu prokùaõaü sàntva-harùaõam || 89 || 36.89av sità vaigandhako dràkùà sarpàïgàbhihate yu¤jyàt tathà ÷aïkà-viùàrdite | karketanaü marakataü vajraü vàraõa-mauktikam || 90 || vaióåryaü gardabha-maõiü picukaü viùa-måùikàm | himavad-giri-saübhåtàü somaràjãü punarnavàm || 91 || 36.91av vaióårya-gardabha-maõiü 36.91bv picukaü viùa-dåùikàm tathà droõàü mahà-droõàü mànasãü sarpa-jaü maõim | viùàõi viùa-÷ànty-arthaü vãrya-vanti ca dhàrayet || 92 || 36.92av tathà droõaü mahà-droõaü chattrã jharjhara-pàõi÷ ca cared ràtrau vi÷eùataþ | tac-chàyà-÷abda-vitrastàþ praõa÷yanti bhujaïgamàþ || 93 || 36.93av chattrã jarjara-pàõi÷ ca 36.93av chattrã jarjhara-pàõi÷ ca 36.93av chattrã jharjara-pàõi÷ ca 36.93bv cared ràtrau ca sarva-dà 36.93dv vidravanti bhujaïgamàþ vàri-gu¤jà-phalo÷ãraü netrayor viùa-duùñayoþ | a¤janaü vàriõà piùñaü gàruóaü garuóopamam || 93+1 || Uttarasthàna sarpàõàm eva viõ-måtra-÷ukràõóa-÷ava-kotha-jàþ | doùair vyastaiþ samastai÷ ca yuktàþ kãñà÷ catur-vidhàþ || 1 || daùñasya kãñair vàyavyair daü÷as toda-rujolbaõaþ | àgneyair alpa-saüsràvo dàha-ràga-visarpa-vàn || 2 || pakva-pãlu-phala-prakhyaþ kharjåra-sadç÷o 'tha-và | kaphàdhikair manda-rujaþ pakvodumbara-saünibhaþ || 3 || sràvàóhyaþ sarva-liïgas tu vivarjyaþ sàünipàtikaiþ | vegà÷ ca sarpa-vac chopho vardhiùõur visra-rakta-tà || 4 || 37.4bv vivarjyaþ sàünipàtikaþ ÷iro-'kùi-gauravaü mårchà bhramaþ ÷vàso 'ti-vedanà | sarveùàü karõikà ÷opho jvaraþ kaõóår a-rocakaþ || 5 || 37.5bv bhramaþ ÷vàso 'ti-vedanàþ vç÷cikasya viùaü tãkùõam àdau dahati vahni-vat | årdhvam àrohati kùipraü daü÷e pa÷càt tu tiùñhati || 6 || 37.6dc daü÷e pa÷càc ca tiùñhati daü÷aþ sadyo 'ti-ruk ÷yàvas tudyate sphuñatãva ca | te gavàdi-÷akçt-kothàd digdha-daùñàdi-kothataþ || 7 || sarpa-kothàc ca saübhåtà manda-madhya-mahà-viùàþ | mandàþ pãtàþ sitàþ ÷yàvà råkùàþ karbura-mecakàþ || 8 || 37.8dv råkùa-karbura-mecakàþ roma÷à bahu-parvàõo lohitàþ pàõóurodaràþ | dhåmrodaràs tri-parvàõo madhyàs tu kapilàruõàþ || 9 || pi÷aïgàþ ÷abarà÷ citràþ ÷oõitàbhà mahà-viùàþ | agny-àbhà dvy-eka-parvàõo raktàsita-sitodaràþ || 10 || tair daùñaþ ÷åna-rasanaþ stabdha-gàtro jvaràrditaþ | khair vama¤ choõitaü kçùõam indriyàrthàn a-saüvidan || 11 || svidyan mårchan vi÷uùkàsyo vihvalo vedanàturaþ | vi÷ãryamàõa-màüsa÷ ca pràya-÷o vijahàty asån || 12 || ucciñiïgas tu vaktreõa da÷aty abhyadhika-vyathaþ | sàdhyato vç÷cikàt stambhaü ÷ephaso hçùña-roma-tàm || 13 || 37.13av ucciñaïgas tu vaktreõa 37.13cv so 'dhamo vç÷cikàt stambhaü karoti sekam aïgànàü daü÷aþ ÷ãtàmbuneva ca | uùñra-dhåmaþ sa evokto ràtri-càràc ca ràtrikaþ || 14 || 37.14bv daü÷e ÷ãtàmbuneva ca vàta-pittottaràþ kãñàþ ÷laiùmikàþ kaõabhonduràþ | pràyo vàtolbaõa-viùà vç÷cikàþ soùñra-dhåmakàþ || 15 || yasya yasyaiva doùasya liïgàdhikyaü pratarkayet | tasya tasyauùadhaiþ kuryàd viparãta-guõaiþ kriyàm || 16 || 37.16bv liïgàdhikyaü pravartayet hçt-pãóordhvànila-stambhaþ siràyàmo 'sthi-parva-ruk | ghårõanodveùñanaü gàtra-÷yàva-tà vàtike viùe || 17 || saüj¤à-nà÷oùõa-ni÷vàsau hçd-dàhaþ kañukàsya-tà | màüsàvadaraõaü ÷opho rakta-pãta÷ ca paittike || 18 || 37.18dv raktaþ pãta÷ ca paittike chardy-a-rocaka-hçl-làsa-prasekotkle÷a-pãnasaiþ | sa-÷aitya-mukha-màdhuryair vidyàc chleùmàdhikaü viùam || 19 || piõyàkena vraõàlepas tailàbhyaïga÷ ca vàtike | svedo nàóã-pulàkàdyair bçühaõa÷ ca vidhir hitaþ || 20 || paittikaü stambhayet sekaiþ pradehai÷ càti-÷ãtalaiþ | lekhana-cchedana-sveda-vamanaiþ ÷laiùmikaü jayet || 21 || kãñànàü tri-prakàràõàü traividhyena kriyà hità | svedàlepana-sekàüs tu koùõàn pràyo 'vacàrayet || 22 || 37.22bv traividhyena kriyà hitàþ 37.22dv kavoùõàn pravicàrayet anya-tra mårchitàd daü÷a-pàkataþ kothato 'tha-và | nç-ke÷àþ sarùapàþ pãtà guóo jãrõa÷ ca dhåpanam || 23 || viùa-daü÷asya sarvasya kà÷yapaþ param abravãt | viùa-ghnaü ca vidhiü sarvaü kuryàt saü÷odhanàni ca || 24 || 37.24bv ka÷yapaþ param abravãt sàdhayet sarpa-vad daùñàn viùograiþ kãña-vç÷cikaiþ | taõóulãyaka-tulyàü÷àü trivçtàü sarpiùà pibet || 25 || yàti kãña-viùaiþ kampaü na kailàsa ivànilaiþ | kùãri-vçkùa-tvag-àlepaþ ÷uddhe kãña-viùàpahaþ || 26 || muktà-lepo varaþ ÷opha-toda-dàha-jvara-praõut | vacà-hiïgu-vióaïgàni saindhavaü gaja-pippalã || 27 || pàñhà prativiùà vyoùaü kà÷yapena vinirmitam | da÷àïgam a-gadaü pãtvà sarva-kãña-viùaü jayet || 28 || sadyo vç÷cika-jaü daü÷aü cakra-tailena secayet | vidàrigandhà-siddhena kavoùõenetareõa và || 29 || lavaõottama-yuktena sarpiùà và punaþ punaþ | si¤cet koùõàranàlena sa-kùãra-lavaõena và || 30 || 37.30dv sa-kùàra-lavaõena và upanàho ghçte bhçùñaþ kalko 'jàjyàþ sa-saindhavaþ | àdaü÷aü sveditaü cårõaiþ pracchàya pratisàrayet || 31 || 37.31av upanàhe ghçta-bhçùñaþ 37.31av upanàho ghçta-bhçùñaþ rajanã-saindhava-vyoùa-÷irãùa-phala-puùpa-jaiþ | màtuluïgàmla-go-måtra-piùñaü ca surasàgra-jam || 32 || 37.32cv màtuluïgaü tu go-måtra- 37.32dv -piùñaþ sa-surasàrjakaþ lepaþ sukhoùõa÷ ca hitaþ piõyàko go-mayo 'pi và | pàne sarpir madhu-yutaü kùãraü và bhåri-÷arkaram || 33 || 37.33bv piõyàko go-mayena và pàràvata-÷akçt pathyà tagaraü vi÷va-bheùajam | bãjapåra-rasonmi÷raþ paramo vç÷cikà-gadaþ || 34 || 37.34dv paramo vç÷cike '-gadaþ 37.34dv paramo vç÷ciko '-gadaþ sa-÷aivaloùñra-daüùñrà ca hanti vç÷cika-jaü viùam | hiïgunà haritàlena màtuluïga-rasena ca || 35 || 37.35av sa-saindhavoùñra-daüùñrà ca 37.35dv màtuluïga-rasena và lepà¤janàbhyàü guñikà paramaü vç÷cikàpahà | kara¤jàrjuna-÷elånàü kañabhyàü kuñajasya ca || 36 || ÷irãùasya ca puùpàõi mastunà daü÷a-lepanam | yo muhyati pra÷vasiti pralapaty ugra-vedanaþ || 37 || tasya pathyà-ni÷à-kçùõà-ma¤jiùñhàtiviùoùaõam | sàlàbu-vçntaü vàrtàka-rasa-piùñaü pralepanam || 38 || 37.38cv ÷alàñu-vçntaü vàrtàka- sarva-tra cogràli-viùe pàyayed dadhi-sarpiùã || 39ab || vidhyet siràü vidadhyàc ca vamanà¤jana-nàvanam || 39cd || uùõa-snigdhàmla-madhuraü bhojanaü cànilàpaham || 39ef || nàgaraü gçha-kapota-purãùaü bãjapåraka-raso haritàlam | saindhavaü ca vinihanty a-gado 'yaü lepato 'li-kula-jaü viùam à÷u || 40 || ante vç÷cika-daùñànàü samudãrõe bhç÷aü viùe | viùeõàlepayed daü÷am ucciñiïge 'py ayaü vidhiþ || 41 || nàga-purãùa-cchattraü rohiùa-målaü ca ÷elu-toyena | kuryàd guñikàü lepàd iyam ali-viùa-nà÷anã ÷reùñhà || 42 || arkasya dugdhena ÷irãùa-bãjaü trir bhàvitaü pippali-cårõa-mi÷ram | eùo '-gado hanti viùàõi kãña-bhujaïga-låtondura-vç÷cikànàm || 43 || ÷irãùa-puùpaü sa-kara¤ja-bãjaü kà÷mãra-jaü kuùñha-manaþ÷ile ca | eùo '-gado ràtrika-vç÷cikànàü saükrànti-kàrã kathito jinena || 44 || 37.44av ÷irãùa-bãjaü sa-kara¤ja-bãjaü kãñebhyo dàruõa-tarà låñàþ ùo-óa÷a tà jaguþ | aùñà-viü÷atir ity eke tato 'py anye tu bhåyasãþ || 45 || sahasra-ra÷my-anucarà vadanty anye sahasra-÷aþ | bahåpadrava-råpà tu låtaikaiva viùàtmikà || 46 || råpàõi nàmatas tasyà dur-j¤eyàny ati-saükaràt | nàsti sthàna-vyavasthà ca doùato 'taþ pracakùate || 47 || kçcchra-sàdhyà pçthag-doùair a-sàdhyà nicayena sà | tad-daü÷aþ paittiko dàha-tçñ-sphoña-jvara-moha-vàn || 48 || bhç÷oùüà rakta-pãtàbhaþ kledã dràkùà-phalopamaþ | ÷laiùmikaþ kañhinaþ pàõóuþ paråùaka-phalàkçtiþ || 49 || 37.49av bhç÷oùüa-rakta-pãtàbhaþ nidràü ÷ãta-jvaraü kàsaü kaõóåü ca kurute bhç÷am | vàtikaþ paruùaþ ÷yàvaþ parva-bheda-jvara-pradaþ || 50 || tad-vibhàgaü yathà-svaü ca doùa-liïgair vibhàvayet | a-sàdhyàyàü tu hçn-moha-÷vàsa-hidhmà-÷iro-grahàþ || 51 || 37.51dv -÷vàsa-hidhmà-÷iro-rujàþ ÷veta-pãtàsità-raktàþ piñikàþ ÷vayathådbhavaþ | vepathur vamathur dàhas tçó àndhyaü vakra-nàsa-tà || 52 || 37.52av ÷veta-pãtàsità-rakta- 37.52bv -piñikà-÷vayathådbhavaþ 37.52dv tçó àndhyaü vakra-nàsikà ÷yàvauùñha-vaktra-danta-tvaü pçùñha-grãvàvabha¤janam | pakva-jambå-sa-varõaü ca daü÷àt sravati ÷oõitam || 53 || sarvàpi sarva-jà pràyo vyapade÷as tu bhåyasà | tãkùõa-madhyàvara-tvena sà tri-dhà hanty upekùità || 54 || 37.54dv sà tri-dhà hanty upekùayà saptàhena da÷àhena pakùeõa ca paraü kramàt | låtà-daü÷a÷ ca sarvo 'pi dadrå-maõóala-saünibhaþ || 55 || 37.55cv låtà-daü÷as tu sarvo 'pi sito 'sito 'ruõaþ pãtaþ ÷yàvo và mçdur unnataþ | madhye kçùõo 'tha-và ÷yàvaþ pary-ante jàlakàvçtaþ || 56 || 37.56av sitàsito 'ruõaþ pãtaþ visarpa-vàü÷ chopha-yutas tapyate bahu-vedanaþ | jvarà÷u-pàka-vikleda-kothàvadaraõànvitaþ || 57 || kledena yat spç÷aty aïgaü tatràpi kurute vraõam | ÷vàsa-daüùñrà-÷akçn-måtra-÷ukra-làlà-nakhàrtavaiþ || 58 || aùñàbhir udvamaty eùà viùaü vaktràd vi÷eùataþ | låtà nàbher da÷aty årdhvam årdhvaü càdha÷ ca kãñakàþ || 59 || 37.59av aùñàbhir udvamanty età 37.59bv viùaü vaktrair vi÷eùataþ 37.59cv låtà nàbher da÷anty årdhvam 37.59dv årdhvaü vàdha÷ ca kãñakàþ 37.59dv årdhvaü càdha÷ ca kãñakaþ 37.59dv adha÷ ca viùa-kãñakàþ tad-dåùitaü ca vastràdi dehe pçktaü vikàra-kçt | dinàrdhaü lakùyate naiva daü÷o låtà-viùodbhavaþ || 60 || såcã-vyadha-vad àbhàti tato 'sau prathame 'hani | a-vyakta-varõaþ pracalaþ ki¤-cit-kaõóå-rujànvitaþ || 61 || 37.61av såcã-viddha-vad àbhàti dvitãye 'bhyunnato 'nteùu piñikair iva vàcitaþ | vyakta-varõo nato madhye kaõóå-màn granthi-saünibhaþ || 62 || 37.62av dvitãye 'ty-unnato 'nteùu 37.62bv piñikair iva càcitaþ tçtãye sa-jvaro roma-harùa-kçd rakta-maõóalaþ | ÷aràva-råpas todàóhyo roma-kåpeùu sàsravaþ || 63 || 37.63dv roma-kåpeùu sa-sravaþ mahàü÷ caturthe ÷vayathus tàpa-÷vàsa-bhrama-pradaþ | vikàràn kurute tàüs tàn pa¤came viùa-kopa-jàn || 64 || ùaùñhe vyàpnoti marmàõi saptame hanti jãvitam | iti tãkùõaü viùaü madhyaü hãnaü ca vibhajed ataþ || 65 || 37.65av ùaùñhe pràpnoti marmàõi eka-viü÷ati-ràtreõa viùaü ÷àmyati sarva-thà | athà÷u låtà-daùñasya ÷astreõàdaü÷am uddharet || 66 || 37.66dv daü÷aü ÷astreõa coddharet dahec ca jàmbavauùñhàdyair na tu pittottaraü dahet | karka÷aü bhinna-romàõaü marma-saüdhy-àdi-saü÷ritam || 67 || prasçtaü sarvato daü÷aü na cchindãta dahen na ca | lepayed dagdham a-gadair madhu-saindhava-saüyutaiþ || 68 || 37.68bv na cchindãta dahen na và su-÷ãtaiþ secayec cànu kaùàyaiþ kùãri-vçkùa-jaiþ | sarvato 'pahared raktaü ÷çïgàdyaiþ sirayàpi và || 69 || seka-lepàs tataþ ÷ãtà bodhi-÷leùmàtakàkùakaiþ | phalinã-dvi-ni÷à-kùaudra-sarpirbhiþ padmakàhvayaþ || 70 || 37.70av sekàlepàs tataþ ÷ãtà 37.70bv bodhi-÷leùmàtakàkùikaiþ 37.70bv bodhi-÷leùmàtakàkùa-jaiþ 37.70cv phalinã-dvi-ni÷à-÷reùñhà- a-÷eùa-låtà-kãñànàm a-gadaþ sàrvakàrmikaþ | haridrà-dvaya-pattaïga-ma¤jiùñhà-nata-kesaraiþ || 71 || sa-kùaudra-sarpiþ pårvasmàd adhika÷ campakàhvayaþ | tad-vad go-maya-niùpãóa-÷arkarà-ghçta-màkùikaiþ || 72 || 37.72cv tad-vad go-maya-niùpãóà- apàmàrga-mano'hvàla-dàrvã-dhyàmaka-gairikaiþ | natailà-kuùñha-marica-yaùñy-àhva-ghçta-màkùikaiþ || 73 || a-gado mandaro nàma tathànyo gandha-màdanaþ | nata-lodhra-vacà-kañvã-pàñhailà-pattra-kuïkumaiþ || 74 || ma¤jiùñhà-÷leùmàtaka-rajanã-suvahà-÷irãùa-pàlindyaþ | sa-sindhuvàrà viùaü ghnanti sailà-candana-kanakàþ || 74+1 || viùa-ghnaü bahu-doùeùu prayu¤jãta vi÷odhanam | yaùñy-àhva-madanàïkolla-jàlinã-sindhuvàrikàþ || 75 || 37.75av viùa-ghnair bahu-doùeùu 37.75dv -jàlinã-sindhuvàritàn 37.75dv -jàlinã-sindhuvàritam kaphe jyeùñhàmbunà pãtvà viùam à÷u samudvamet | ÷irãùa-pattra-tvaï-måla-phalaü vàïkolla-måla-vat || 76 || 37.76dv -phalaü càïkolla-måla-vat virecayec ca tri-phalà-nãlinã-trivçtàdibhiþ | nivçtte dàha-÷ophàdau karõikàü pàtayed vraõàt || 77 || 37.77bv -phalinã-trivçtàdibhiþ kusumbha-puùpaü go-dantaþ svarõakùãrã kapota-viñ | trivçtà saindhavaü dantã karõikà-pàtanaü tathà || 78 || 37.78av kusumbha-puùpa-go-danta- 37.78bv -svarõakùãrã-kapota-viñ 37.78dv karõikà-pàtanaü param målam uttaravàruõyà vaü÷a-nirlekha-saüyutam | tad-vac ca saindhavaü kuùñhaü dantã kañuka-daugdhikam || 79 || ràja-ko÷àtakã-målaü kiõvo và mathitodbhavaþ | karõikà-pàta-samaye bçühayec ca viùàpahaiþ || 80 || 37.80bv kiñño và mathitodbhavaþ 37.80bv kiõo và mathitodbhavaþ 37.80dv bçühayeta viùàpahaiþ sneha-kàryam a-÷eùaü ca sarpiùaiva samàcaret | viùasya vçddhaye tailam agner iva tçõolupam || 81 || 37.81cv viùam àvardhayet tailam 37.81dv agner iva tçõolapam hrãvera-vaikaïkata-gopakanyà-mustà-÷amã-candana-ñuõñukàni | ÷aivàla-nãlotpala-vakra-yaùñã-tvaï-nàkulã-padmaka-ràñha-madhyam || 82 || 37.82bv -mustà-÷amã-candana-tindukàni rajanã-ghana-sarpalocanà-kaõa-÷uõñhã-kaõa-måla-citrakàþ | varuõàguru-bilva-pàñalã-picumandàmaya-÷elu-kesaram || 83 || 37.83cv varuõàguru-bilva-pàñalà- bilva-candana-natotpala-÷uõñhã-pippalã-nicula-vetasa-kuùñham | ÷ukti-÷àka-vara-pàñali-bhàrgã-sindhuvàra-karaghàña-varàïgam || 84 || 37.84cv ÷ukti-÷àbaraka-pàñali-bhàrgã- 37.84dv -sindhuvàra-karahàña-varàïgam pitta-kaphànila-låtàþ pànà¤jana-nasya-lepa-sekena | a-gada-varà vçtta-sthàþ ku-gatãr iva vàrayanty ete || 85 || 37.85dv ku-gatãr iva dàrayanty ete 37.85dv ku-matãr iva dàrayanty ete 37.85dv ku-matãr iva vàrayanty ete lodhraü sevyaü padmakaü padma-reõuþ kàlãyàkhyaü candanaü yac ca raktam | kàntà-puùpaü dugdhinãkà mçõàlaü låtàþ sarvà ghnanti sarva-kriyàbhiþ || 86 || Uttarasthàna làlana÷ capalaþ putro hasira÷ cikkiro 'jiraþ | kaùàya-dantaþ kulakaþ kokilaþ kapilo 'sitaþ || 1 || 38.1bv hasira÷ cikriro 'janaþ 38.1bv hasira÷ cikkiro 'jaraþ 38.1bv hasira÷ cikilo 'jiraþ aruõaþ ÷abaraþ ÷vetaþ kapotaþ palitonduraþ | chucchundaro rasàlàkhyo da÷àùñau ceti måùikàþ || 2 || 38.2bv kapotaþ palitonduruþ 38.2cv chucchundaro balàsàkhyo 38.2cv chucchundaro rasàlàkùo 38.2dv da÷a càùñau ca måùikàþ ÷ukraü patati yatraiùàü ÷ukra-digdhaiþ spç÷anti và | yad aïgam aïgais tatràsre dåùite pàõóu-tàü gate || 3 || granthayaþ ÷vayathuþ koñho maõóalàni bhramo '-ruciþ | ÷ãta-jvaro 'ti-ruk sàdo vepathuþ parva-bhedanam || 4 || 38.4av granthayaþ ÷vayathuþ kotho roma-harùaþ srutir mårchà dãrgha-kàlànubandhanam | ÷leùmànubaddha-bahv-àkhu-potaka-cchardanaü sa-tçñ || 5 || 38.5cv ÷leùmànubandha-bahv-àkhu- 38.5cv ÷leùmànuviddha-bahv-àkhu- 38.5dv -potaka-cchardanaü sakçt vyavàyy àkhu-viùaü kçcchraü bhåyo bhåya÷ ca kupyati | mårchàïga-÷opha-vaivarõya-kleda-÷abdà-÷ruti-jvaràþ || 6 || ÷iro-guru-tvaü làlàsçk-chardi÷ cà-sàdhya-lakùaõam | ÷åna-vastiü vi-varõauùñham àkhv-àbhair granthibhi÷ citam || 7 || chucchundara-sa-gandhaü ca varjayed àkhu-dåùitam | ÷unaþ ÷leùmolbaõà doùàþ saüj¤àü saüj¤à-vahà÷ritàþ || 8 || muùõantaþ kurvate kùobhaü dhàtånàm ati-dàruõam | làlà-vàn andha-badhiraþ sarvataþ so 'bhidhàvati || 9 || srasta-puccha-hanu-skandhaþ ÷iro-duþkhã natànanaþ | daü÷as tena vidaùñasya suptaü kçùõaü kùaraty asçk || 10 || hçc-chiro-rug-jvara-stambha-tçùõà-mårchodbhavo 'nu ca | anenànye 'pi boddhavyà vyàlà daüùñrà-prahàriõaþ || 11 || 38.11av hçc-chiro-rug-jvara-stambhas 38.11av hçc-chiro-rug jvaraþ stambhas 38.11bv tçùõà-mårchodbhavo 'nu ca 38.11bv tçùõà mårchodbhavo 'nu ca 38.11cv vyàla-daüùñrà-prahàriõaþ ÷çgàlà÷vatarà÷varkùa-dvãpi-vyàghra-vçkàdayaþ | kaõóå-nistoda-vaivarõya-supti-kleda-jvara-bhramàþ || 12 || vidàha-ràga-ruk-pàka-÷opha-granthi-viku¤canam | daü÷àvadaraõaü sphoñàþ karõikà maõóalàni ca || 13 || sarva-tra sa-viùe liïgaü viparãtaü tu nir-viùe | daùño yena tu tac-ceùñà-rutaü kurvan vina÷yati || 14 || pa÷yaüs tam eva cà-kasmàd àdar÷a-salilàdiùu | yo 'dbhyas trasyed a-daùño 'pi ÷abda-saüspar÷a-dar÷anaiþ || 15 || 38.15dv ÷abda-spar÷a-nidar÷anaiþ jala-saütràsa-nàmànaü daùñaü tam api varjayet | àkhunà daùña-màtrasya daü÷aü kàõóena dàhayet || 16 || darpaõenàtha-và tãvra-rujà syàt karõikànya-thà | dagdhaü visràvayed daü÷aü pracchitaü ca pralepayet || 17 || 38.17cv dagdhvà visràvayed daü÷aü 38.17dv pracchinnaü ca pralepayet ÷irãùa-rajanã-vakra-kuïkumàmçtavallibhiþ | agàra-dhåma-ma¤jiùñhà-rajanã-lavaõottamaiþ || 18 || lepo jayaty àkhu-viùaü karõikàyà÷ ca pàtanaþ | tato 'mlaiþ kùàlayitvànu toyair anu ca lepayet || 19 || 38.19dv piùñair anu ca lepayet pàlindã-÷veta-kañabhã-bilva-måla-guóåcibhiþ | anyai÷ ca viùa-÷opha-ghnaiþ siràü và mokùayed drutam || 20 || 38.20dv siràü và mocayed drutam chardanaü nãlinã-kvàthaiþ ÷ukàkhyàïkollayor api | ko÷àtakyàþ ÷ukàkhyàyàþ phalaü jãmåtakasya ca || 21 || 38.21cv ko÷avatyàþ ÷ukàkhyàyàþ madanasya ca saücårõya dadhnà pãtvà viùaü vamet | vacà-madana-jãmåta-kuùñhaü và måtra-peùitam || 22 || pårva-kalpena pàtavyaü sarvondura-viùàpaham | virecanaü trivçn-nãlã-tri-phalà-kalka iùyate || 23 || 38.23cv virecane trivçn-nãlã- ÷iro-virecane sàraþ ÷irãùasya phalàni ca | a¤janaü go-maya-raso vyoùa-såkùma-rajo-'nvitaþ || 24 || 38.24cv a¤jane go-maya-raso 38.24dv vyoùa-såkùma-rajo-'nvitaþ kapittha-go-maya-raso madhu-màn avalehanam | taõóulãyaka-målena siddhaü pàne hitaü ghçtam || 25 || 38.25bv madhu-màn avalehane dvi-ni÷à-kañabhã-raktà-yaùñy-àhvair vàmçtànvitaiþ | àsphota-måla-siddhaü và pa¤ca-kàpittham eva và || 26 || sindhuvàraü nataü ÷igru-bilva-målaü punarnavà | vacà-÷vadaüùñrà-jãmåtam eùàü kvàthaü sa-màkùikam || 27 || 38.27av sindhuvàra-nataü ÷igru- 38.27bv -bilva-målaü punarnavam pibec chàly-odanaü dadhnà bhu¤jàno måùikàrditaþ | takreõa ÷arapuïkhàyà bãjaü saücårõya và pibet || 28 || aïkolla-måla-kalko và basta-måtreõa kalkitaþ | pànàlepanayor yuktaþ sarvàkhu-viùa-nà÷anaþ || 29 || 38.29cv pàna-lepanayor yuktaþ kapittha-madhya-tilaka-tilàïkolla-jañàþ pibet | gavàü måtreõa payasà ma¤jarãü tilakasya và || 30 || 38.30av kapittha-madhya-tilakaü 38.30av kapittha-madhyaü tilakaü 38.30bv -tilàïkolla-jañàü pibet 38.30bv tilàïkolla-jañàþ pibet 38.30dv ma¤jarãs tilakasya và atha-và sairyakàn målaü sa-kùaudraü taõóulàmbunà | kañukàlàbu-vinyastaü pãtaü vàmbu ni÷oùitam || 31 || 38.31dv pibed vàmbu ni÷oùitam 38.31dv pibec càmbu ni÷oùitam sindhuvàrasya målàni bióàlàsthi viùaü natam | jala-piùño '-gado hanti nasyàdyair àkhu-jaü viùam || 32 || sa-÷eùaü måùika-viùaü prakupyaty abhra-dar÷ane | yathà-yathaü và kàleùu doùàõàü vçddhi-hetuùu || 33 || 38.33ac sa-÷eùaü måùaka-viùaü tatra sarve yathàvasthaü prayojyàþ syur upakramàþ | yathà-svaü ye ca nirdiùñàs tathà dåùã-viùàpahàþ || 34 || daü÷aü tv alarka-daùñasya dagdham uùõena sarpiùà | pradihyàd a-gadais tais taiþ puràõaü ca ghçtaü pibet || 35 || arka-kùãra-yutaü càsya yojyam à÷u virecanam | aïkollottara-målàmbu tri-palaü sa-haviþ-palam || 36 || 38.36ac arka-kùãra-yutaü vàsya pibet sa-dhattåra-phalàü ÷vetàü vàpi punarnavàm | aikadhyaü palalaü tailaü råpikàyàþ payo guóaþ || 37 || 38.37bv ÷vetàü càpi punarnavàm 38.37dv råyikàyàþ payo guóaþ 38.37dv råùikàyàþ payo guóaþ bhinatti viùam àlarkaü ghana-vçndam ivànilaþ | sa-mantraü sauùadhã-ratnaü snapanaü ca prayojayet || 38 || catuù-pàdbhir dvi-pàdbhir và nakha-danta-parikùatam | ÷åyate pacyate ràga-jvara-sràva-rujànvitam || 39 || 38.39dv -jvaràsràva-rujànvitam somavalko '÷vakarõa÷ ca gojihvà haüsapàdikà | rajanyau gairikaü lepo nakha-danta-viùàpahaþ || 40 || Uttarasthàna dãrgham àyuþ smçtiü medhàm àrogyaü taruõaü vayaþ | prabhà-varõa-svaraudàryaü dehendriya-balodayam || 1 || vàk-siddhiü vçùa-tàü kàntim avàpnoti rasàyanàt | làbhopàyo hi ÷astànàü rasàdãnàü rasàyanam || 2 || 39.2cv làbhopàyo hi saptànàü pårve vayasi madhye và tat prayojyaü jitàtmanaþ | snigdhasya sruta-raktasya vi÷uddhasya ca sarva-thà || 3 || a-vi÷uddhe ÷arãre hi yukto ràsàyano vidhiþ | vàjã-karo và maline vastre raïga ivà-phalaþ || 4 || 39.4dv vastre ràga ivà-phalaþ rasàyanànàü dvi-vidhaü prayogam çùayo viduþ | kuñã-pràve÷ikaü mukhyaü vàtàtapikam anya-thà || 5 || pure pràpyopakaraõe harmya-nir-vàta-nir-bhaye | di÷y udãcyàü ÷ubhe de÷e tri-garbhàü såkùma-locanàm || 6 || 39.6av nir-vàte nir-bhaye dharmye 39.6av nir-vàte nir-bhaye harmye 39.6bv pràpyopakaraõe pure 39.6cv di÷y ai÷ànyàü ÷ubhe de÷e dhåmàtapa-rajo-vyàla-strã-mårkhàdya-vilaïghitàm | sajja-vaidyopakaraõàü su-mçùñàü kàrayet kuñãm || 7 || atha puõye 'hni saüpåjya påjyàüs tàü pravi÷ec chuciþ | tatra saü÷odhanaiþ ÷uddhaþ sukhã jàta-balaþ punaþ || 8 || brahma-càrã dhçti-yutaþ ÷rad-dadhàno jitendriyaþ | dàna-÷ãla-dayà-satya-vrata-dharma-paràyaõaþ || 9 || devatànusmçtau yukto yukta-svapna-prajàgaraþ | priyauùadhaþ pe÷ala-vàg àrabheta rasàyanam || 10 || 39.10cv priyauùadhaþ pe÷ala-vàk 39.10dv pràrabheta rasàyanam harãtakãm àmalakaü saindhavaü nàgaraü vacàm | haridràü pippalãü vellaü guóaü coùõàmbunà pibet || 11 || snigdha-svinno naraþ pårvaü tena sàdhu viricyate | tataþ ÷uddha-÷arãràya kçta-saüsarjanàya ca || 12 || 39.12av snigdhaþ svinno naraþ pårvaü 39.12bv tena sàdhu vi÷udhyati tri-ràtraü pa¤ca-ràtraü và saptàhaü và ghçtànvitam | dadyàd yàvakam à-÷uddheþ puràõa-÷akçto 'tha-và || 13 || itthaü saüskçta-koùñhasya rasàyanam upàharet | yasya yad yaugikaü pa÷yet sarvam àlocya sàtmya-vit || 14 || pathyà-sahasraü tri-guõa-dhàtrã-phala-samanvitam | pa¤cànàü pa¤ca-målànàü sàrdhaü pala-÷ata-dvayam || 15 || jale da÷a-guõe paktvà da÷a-bhàga-sthite rase | àpothya kçtvà vy-asthãni vijayàmalakàny atha || 16 || vinãya tasmin niryåhe yojayet kuóavàü÷akam | tvag-elà-musta-rajanã-pippaly-aguru-candanam || 17 || maõóåkaparõã-kanaka-÷aïkhapuùpã-vacà-plavam | yaùñy-àhvayaü vióaïgaü ca cårõitaü tulayàdhikam || 18 || sitopalàrdha-bhàraü ca pàtràõi trãõi sarpiùaþ | dve ca tailàt pacet sarvaü tad agnau leha-tàü gatam || 19 || avatãrõaü himaü yu¤jyàd viü÷aiþ kùaudra-÷atais tribhiþ | tataþ khajena mathitaü nidadhyàd ghçta-bhàjane || 20 || yà noparundhyàd àhàram ekaü màtràsya sà smçtà | ùaùñikaþ payasà càtra jãrõe bhojanam iùyate || 21 || 39.21bv ekà màtràsya sà smçtà vaikhànasà bàlakhilyàs tathà cànye tapo-dhanàþ | brahmaõà vihitaü dhanyam idaü prà÷ya rasàyanam || 22 || 39.22av vaikhànasà bàlikhilyàs tandrà-÷rama-klama-valã-palitàmaya-varjitàþ | medhà-smçti-balopetà babhåvur a-mitàyuùaþ || 23 || abhayàmalaka-sahasraü nir-àmayaü pippalã-sahasra-yutam | taruõa-palà÷a-kùàra-dravã-kçtaü sthàpayed bhàõóe || 24 || upayukte ca kùàre chàyà-saü÷uùka-cårõitaü yojyam | pàdàü÷ena sitàyà÷ catur-guõàbhyàü madhu-ghçtàbhyàm || 25 || 39.25av upayukte ca kvàthe tad ghçta-kumbhe bhåmau nidhàya ùaõ-màsa-saüstham uddhçtya | pràhõe prà÷ya yathànalam ucitàhàro bhavet satatam || 26 || 39.26bv nikhàya ùaõ-màsa-saüstham uddhçtya 39.26cv pràhõe prà÷ya yathà-balam ity upayu¤jyà-÷eùaü varùa-÷atam an-àmayo jarà-rahitaþ | jãvati bala-puùñi-vapuþ-smçti-medhàdy-anvito vi÷eùeõa || 27 || 39.27av ity upayojyà-÷eùaü nã-rujàrdra-palà÷asya cchinne ÷irasi tat kùatam | antar dvi-hastaü gambhãraü påryam àmalakair navaiþ || 28 || 39.28bv cchinne ÷irasi takùitam à-målaü veùñitaü darbhaiþ padminã-païka-lepitam | àdãpya go-mayair vanyair nir-vàte svedayet tataþ || 29 || svinnàni tàny àmalakàni tçptyà khàden naraþ kùaudra-ghçtànvitàni | kùãraü ÷çtaü cànu pibet pra-kàmaü tenaiva varteta ca màsam ekam || 30 || varjyàni varjyàni ca tatra yatnàt spç÷yaü ca ÷ãtàmbu na pàõinàpi | ekà-da÷àhe 'sya tato vyatãte patanti ke÷à da÷anà nakhà÷ ca || 31 || 39.31bv spç÷en na ÷ãtàmbu ca pàõinàpi athàlpakair eva dinaiþ su-råpaþ strãùv a-kùayaþ ku¤jara-tulya-vãryaþ | vi÷iùña-medhà-bala-buddhi-sat-tvo bhavaty asau varùa-sahasra-jãvã || 32 || da÷a-måla-balà-musta-jãvakarùabhakotpalam | parõinyau pippalã ÷çïgã medà tàmalakã truñã || 33 || jãvantã joïgakaü dràkùà pauùkaraü candanaü ÷añhã | punarnavarddhi-kàkolã-kàkanàsàmçtà-dvayam || 34 || 39.34cv punarnavà-dvi-kàkolã- 39.34dv -kàkanàsàmçtàhvayàþ vidàrã vçùa-målaü ca tad aikadhyaü palonmitam | jala-droõe pacet pa¤ca dhàtrã-phala-÷atàni ca || 35 || pàda-÷eùaü rasaü tasmàd vy-asthãny àmalakàni ca | gçhãtvà bharjayet taila-ghçtàd dvà-da÷abhiþ palaiþ || 36 || 39.36av pàda-÷eùe rase tasmin matsyaõóikà-tulàrdhena yuktaü tal leha-vat pacet | snehàrdhaü madhu siddhe tu tavakùãryà÷ catuþ-palam || 37 || 39.37cv snehàrdhaü madhunaþ ÷ãte pippalyà dvi-palaü dadyàc catur-jàtaü kaõàrdhitam | ato 'valehayen màtràü kuñã-sthaþ pathya-bhojanaþ || 38 || 39.38bv catur-jàtaü kaõàrdhikam 39.38bv catur-jàtaü kaõàrdhakam 39.38dv kuñã-sthaü pathya-bhojinam ity eùa cyavana-prà÷o yaü prà÷ya cyavano muniþ | jarà-jarjarito 'py àsãn nàrã-nayana-nandanaþ || 39 || kàsaü ÷vàsaü jvaraü ÷oùaü hçd-rogaü vàta-÷oõitam | måtra-÷ukrà÷rayàn doùàn vaisvaryaü ca vyapohati || 40 || bàla-vçddha-kùata-kùãõa-kç÷ànàm aïga-vardhanaþ || 41ab || medhàü smçtiü kàntim an-àmaya-tvam àyuþ-prakarùaü pavanànulomyam || 41cd || strãùu praharùaü balam indriyàõàm agne÷ ca kuryàd vidhinopayuktaþ || 41ef || madhukena tavakùãryà pippalyà sindhu-janmanà | pçthag lohaiþ suvarõena vacayà madhu-sarpiùà || 42 || sitayà và samà yuktà samàyuktà rasàyanam | tri-phalà sarva-roga-ghnã medhàyuþ-smçti-buddhi-dà || 43 || 39.43av sitayàtha samàyuktà 39.43bv raupya-yuktà rasàyanã maõóåkaparõyàþ sva-rasaü yathàgni kùãreõa yaùñãmadhukasya cårõam | rasaü guóåcyàs saha-måla-puùpyàþ kalkaü prayu¤jãta ca ÷aïkhapuùpyàþ || 44 || àyuþ-pradàny àmaya-nà÷anàni balàgni-varõa-svara-vardhanàni | medhyàni caitàni rasàyanàni medhyà vi÷eùeõa tu ÷aïkhapuùpã || 45 || 39.45dv medhyà vi÷eùeõa ca ÷aïkhapuùpã naladaü kañu-rohiõã payasyà madhukaü candana-÷àrivogragandhàþ | tri-phalà kañuka-trayaü haridre sa-pañolaü lavaõaü ca taiþ su-piùñaiþ || 46 || tri-guõena rasena ÷aïkhapuùpyàþ sa-payaskaü ghçta-nalvaõaü vipakvam | upayujya bhavej jaóo 'pi vàïmã ÷ruta-dhàrã pratibhàna-vàn a-rogaþ || 47 || 39.47dv ÷ruti-dhàrã pratibhàna-vàn a-rogaþ 39.47dv ÷ruti-dhàrã pratibhàna-vàn a-rogã peùyair mçõàla-bisa-kesara-pattra-bãjaiþ siddhaü sa-hema-÷akalaü payasà ca sarpiþ | pa¤càravindam iti tat prathitaü pçthivyàü prabhraùña-pauruùa-bala-pratibhair niùevyam || 48 || 39.48cv pa¤càravindam iti sarpir udàra-vãryaü yan nàla-kanda-dala-kesara-vad vipakvaü nãlotpalasya tad api prathitaü dvitãyam | sarpi÷ catuù-kuvalayaü sa-hiraõya-pattraü medhyaü gavàm api bhavet kim u mànuùàõàm || 49 || bràhmã-vacà-saindhava-÷aïkhapuùpã-matsyàkùaka-brahmasuvarcalaindryaþ | vaidehikà ca tri-yavàþ pçthak syur yavau suvarõasya tilo viùasya || 50 || sarpiùa÷ ca palam ekata etad yojayet pariõate ca ghçtàóhyam | bhojanaü sa-madhu vatsaram evaü ÷ãlayann adhika-dhã-smçti-medhaþ || 51 || 39.51dv ÷ãlayann adhika-dhã-smçti-veùaþ atikrànta-jarà-vyàdhi-tandràlasya-÷rama-klamaþ | jãvaty abda-÷ataü pårõaü ÷rã-tejaþ-kànti-dãpti-màn || 52 || 39.52dv ÷rã-tejaþ-kànti-mårti-màn vi÷eùataþ kuùñha-kilàsa-gulma-viùa-jvaronmàda-garodaràõi | atharva-mantràdi-kçtà÷ ca kçtyàþ ÷àmyanty anenàti-balà÷ ca vàtàþ || 53 || ÷aran-mukhe nàgabalàü puùya-yoge samuddharet | akùa-màtraü tato målàc cårõitàt payasà pibet || 54 || 39.54cv akùa-màtraü tato målaü 39.54dv cårõitaü payasà pibet lihyàn madhu-ghçtàbhyàü và kùãra-vçttir an-anna-bhuk | evaü varùa-prayogena jãved varùa-÷ataü balã || 55 || phalon-mukho gokùurakaþ sa-måla÷ chàyà-vi÷uùkaþ su-vicårõitàïgaþ | su-bhàvitaþ svena rasena tasmàn màtràü paràü pràsçtikãü pibed yaþ || 56 || 39.56dv màtràü paraü pràsçtikãü pibed yaþ kùãreõa tenaiva ca ÷àlim a÷nan jãrõe bhavet sa dvi-tulopayogàt | ÷aktaþ su-råpaþ su-bhagaþ ÷atàyuþ kàmã kakud-màn iva go-kula-sthaþ || 57 || vàràhã-kandam àrdràrdraü kùãreõa kùãra-paþ pibet | màsaü nir-anno màsaü ca kùãrànnàdo jaràü jayet || 58 || tat-kanda-÷lakùõa-cårõaü và sva-rasena su-bhàvitam | ghçta-kùaudra-plutaü lihyàt tat-pakvaü và ghçtaü pibet || 59 || 39.59cv ghçta-kùaudra-yutaü lihyàt tad-vad vidàry-atibalà-balà-madhuka-vàyasãþ | ÷reyasã-÷reyasã-yuktà-pathyà-dhàtrã-sthiràmçtàþ || 60 || 39.60cv jãvantã-÷reyasã-yuktà- maõóåkã-÷aïkhakusumà-vàjigandhà-÷atàvarãþ | upayu¤jãta medhà-dhã-vayaþ-sthairya-bala-pradàþ || 61 || 39.61cv upayu¤jãta dhã-medhà- 39.61cv upayu¤jãta medhàvã 39.61dv vayaþ-sthairya-bala-pradàþ yathà-svaü citrakaþ puùpair j¤eyaþ pãta-sitàsitaiþ | yathottaraü sa guõa-vàn vidhinà ca rasàyanam || 62 || chàyà-÷uùkaü tato målaü màsaü cårõã-kçtaü lihan | sarpiùà madhu-sarpirbhyàü piban và payasà yatiþ || 63 || ambhasà và hitànnà÷ã ÷ataü jãvati nã-rujaþ | medhàvã bala-vàn kànto vapuù-màn dãpta-pàvakaþ || 64 || tailena lãóho màsena vàtàn hanti su-dus-taràn | måtreõa ÷vitra-kuùñhàni pãtas takreõa pàyu-jàn || 65 || 39.65bv vàtàn hanti su-dàruõàn bhallàtakàni puùñàni dhànya-rà÷au nidhàpayet | grãùme saügçhya hemante svàdu-snigdha-himair vapuþ || 66 || 39.66dv svàdu-snigdha-himaiþ punaþ saüskçtya tàny aùña-guõe salile 'ùñau vipàcayet | aùñàü÷a-÷iùñaü tat-kvàthaü sa-kùãraü ÷ãtalaü pibet || 67 || 39.67cv aùñàü÷a-÷iùñaü taü kvàthaü vardhayet praty-ahaü cànu tatraikaikam aruùkaram | sapta-ràtra-trayaü yàvat trãõi trãõi tataþ param || 68 || à-catvàriü÷atas tàni hràsayed vçddhi-vat tataþ | sahasram upayu¤jãta saptàhair iti saptabhiþ || 69 || 39.69dv saptàhair api saptabhiþ yantritàtmà ghçta-kùãra-÷àli-ùaùñika-bhojanaþ | tad-vat tri-guõitaü kàlaü prayogànte 'pi càcaret || 70 || 39.70dv prayogànte 'py upàcaret à÷iùo labhate '-pårvà vahner dãptiü vi÷eùataþ | prameha-kçmi-kuùñhàr÷o-medo-doùa-vivarjitaþ || 71 || 39.71av à÷iùo labhate pårvà piùña-svedanam a-rujaiþ pårõaü bhallàtakair vijarjaritaiþ | bhåmi-nikhàte kumbhe pratiùñhitaü kçùõa-mçl-liptam || 72 || 39.72bv pårõaü bhallàtakaiþ su-jarjaritaiþ parivàritaü samantàt pacet tato go-mayàgninà mçdunà | tat-sva-raso ya÷ cyavate gçhõãyàt taü dine 'nyasmin || 73 || 39.73bv pacet tad go-mayàgninà mçdunà amum upayujya sva-rasaü madhv-aùñama-bhàgikaü dvi-guõa-sarpiþ | pårva-vidhi-yantritàtmà pràpnoti guõàn sa tàn eva || 74 || 39.74av amum upayu¤jyàt sva-rasaü puùñàni pàkena paricyutàni bhallàtakàny àóhaka-saümitàni | ghçùñveùñikà-cårõa-kaõair jalena prakùàlya saü÷oùya ca màrutena || 75 || jarjaràõi vipacej jala-kumbhe pàda-÷eùa-ghçta-gàlita-÷ãtam | tad-rasaü punar api ÷rapayeta kùãra-kumbha-sahitaü caraõa-sthe || 76 || 39.76bv pàda-÷eùa-ghçta-gàlita-÷eùam 39.76bv pàda-÷eùa-ghçta-gàlita-÷ãte 39.76bv pàda-÷eùam avatàrita-÷ãtam 39.76cv taü rasaü punar api ÷rapayeta 39.76dv kùãra-kumbha-sahitaü caraõa-stham sarpiþ pakvaü tatra tulya-pramàõaü yu¤jyàt svecchaü ÷arkarayà rajobhiþ | ekã-bhåtaü tat khaja-kùobhaõena sthàpyaü dhànye sapta-ràtraü su-guptam || 77 || 39.77av sarpiþ pakvaü tena tulya-pramàõaü 39.77bv yu¤jyàt prasthaü ÷arkarayà rajobhiþ 39.77bv yu¤jyàt svacchaü ÷arkarayà rajobhiþ 39.77cv ekã-bhåtaü taü khaja-kùobhaõena tam amçta-rasa-pàkaü yaþ prage prà÷am a÷nann anupibati yatheùñaü vàri dugdhaü rasaü và | smçti-mati-bala-medhà-sat-tva-sàrair upetaþ kanaka-nicaya-gauraþ so '÷nute dãrgham àyuþ || 78 || droõe 'mbhaso vraõakçtàü tri-÷atàd vipakvàt kvàthàóhake pala-samais tila-taila-pàtram | tiktà-viùà-dvaya-varà-girijanma-tàrkùyaiþ siddhaü paraü nikhila-kuùñha-nibarhaõàya || 79 || 39.79av droõe 'mbhaso vraõakçtàü tri-÷atàni paktvà 39.79cv tiktà-ni÷à-dvaya-vacà-girijanma-tàrkùyaiþ 39.79cv tiktà-ni÷à-dvaya-varà-girijanma-tàrkùyaiþ 39.79cv tiktà-viùà-dvaya-vacà-girijanma-tàrkùyaiþ 39.79cv tiktà-viùà-dvaya-varà-girijàta-tàrkùyaiþ sahàmalaka-÷uktibhir dadhi-sareõa tailena và || 80a || guóena payasà ghçtena yava-saktubhir và saha || 80b || tilena saha màkùikeõa palalena såpena và || 80c || vapuù-karam aruùkaraü parama-medhyam àyuù-karam || 80d || bhallàtakàni tãkùõàni pàkãny agni-samàni ca | bhavanty amçta-kalpàni prayuktàni yathà-vidhi || 81 || 39.81dv kalpitàni yathà-vidhi kapha-jo na sa rogo 'sti na vibandho 'sti ka÷-ca-na | yaü na bhallàtakaü hanyàc chãghram agni-bala-pradam || 82 || 39.82dv chãghraü vahni-bala-pradam vàtàtapa-vidhàne 'pi vi÷eùeõa vivarjayet | kulattha-dadhi-÷uktàni tailàbhyaïgàgni-sevanam || 83 || vçkùàs tubarakà nàma pa÷cimàrõava-tãra-jàþ | vãcã-taraïga-vikùobha-màrutoddhåta-pallavàþ || 84 || tebhyaþ phalàny àdadãta su-pakvàny ambu-dàgame | majj¤aþ phalebhya÷ càdàya ÷oùayitvàvacårõya ca || 85 || 39.85cv majjàü phalebhya÷ càdàya 39.85cv majjàþ phalebhya÷ càdàya 39.85dv ÷oùayitvà vicårõya ca tila-vat pãóayed droõyàü kvàthayed và kusumbha-vat | tat-tailaü saübhçtaü bhåyaþ paced à-salila-kùayàt || 86 || 39.86cv tat-tailaü sa-ghçtaü bhåyaþ 39.86cv tat-tailaü saüsçtaü bhåyaþ 39.86cv tat-tailaü saühçtaü bhåyaþ avatàrya karãùe ca pakùa-màtraü nidhàpayet | snigdha-svinno hçta-malaþ pakùàd uddhçtya tat tataþ || 87 || 39.87dv pakùàd uddhçtya yatna-vàn caturtha-bhaktàntaritaþ pràtaþ pàõi-talaü pibet | mantreõànena påtasya tailasya divase ÷ubhe || 88 || majja-sàra mahà-vãrya sarvàn dhàtån vi÷odhaya | ÷aïkha-cakra-gadà-pàõis tvàm àj¤àpayate '-cyutaþ || 89 || 39.89av majjà-sàra mahà-vãrya 39.89dv tvàm àj¤àpayate '-cyuta tenàsyordhvam adhas-tàc ca doùà yànty a-sakçt tataþ | sàyam a-sneha-lavaõàü yavàgåü ÷ãtalàü pibet || 90 || 39.90bv doùà yànty a-sakçt-sakçt pa¤càhàni pibet tailam itthaü varjyàn vivarjayan | pakùaü mudga-rasànnà÷ã sarva-kuùñhair vimucyate || 91 || 39.91bv itthaü varjyàni varjayet tad eva khadira-kvàthe tri-guõe sàdhu sàdhitam | nihitaü pårva-vat pakùaü piben màsaü su-yantritaþ || 92 || tenàbhyakta-÷arãra÷ ca kurvann àhàram ãritam | anenà÷u prayogeõa sàdhayet kuùñhinaü naram || 93 || bhinna-svaraü rakta-netraü ÷ãrõàïgaü kçmi-bhakùitam || 93.1+(1)ab || 39.93.1+(1)av bhagna-svaraü rakta-netraü 39.93.1+(1)bv ÷ãrõàïgaü kçmibhi÷ citam sarpir-madhu-yutaü pãtaü tad eva khadiràd vinà | pakùaü màüsa-rasàhàraü karoti dvi-÷atàyuùam || 94 || 39.94cv pakva-màüsa-rasàhàraü 39.94cv pakvaü màüsa-rasàhàraü tad eva nasye pa¤cà÷ad divasàn upayojitam | vapuù-mataü ÷ruta-dharaü karoti tri-÷atàyuùam || 95 || 39.95cv vapuù-mataü ÷ruti-dharaü valã-palita-nirmuktaü sthira-smçti-kaca-dvi-jam || 95.1+(1)ab || pa¤càùñau sapta da÷a và pippalãr madhu-sarpiùà | rasàyana-guõànveùã samàm ekàü prayojayet || 96 || 39.96dv màsam ekaü prayojayet tisras tisras tu pårvàhõe bhuktvàgre bhojanasya ca | pippalyaþ kiü÷uka-kùàra-bhàvità ghçta-bharjitàþ || 97 || 39.97bv bhuktvàgre bhojanasya tu prayojyà madhu-saümi÷rà rasàyana-guõaiùiõà | krama-vçddhyà da÷àhàni da÷a-paippalikaü dinam || 98 || 39.98cv da÷a-vçddhyà da÷àhàni 39.98dv da÷a-pippalikaü dinam vardhayet payasà sàrdhaü tathaivàpanayet punaþ | jãrõauùadha÷ ca bhu¤jãta ùaùñikaü kùãra-sarpiùà || 99 || pippalãnàü sahasrasya prayogo 'yaü rasàyanam | piùñàs tà balibhiþ peyàþ ÷çtà madhya-balair naraiþ || 100 || ÷ãtã-kçtà hãna-balair vãkùya doùàmayàn prati || 100+(1)ab || 39.100+(1)av ÷ãtã-kçtà kùãõa-balair 39.100+(1)bv vãkùya doùàn prayojayet tad-vac ca cchàga-dugdhena dve sahasre prayojayet | ebhiþ prayogaiþ pippalyaþ kàsa-÷vàsa-gala-grahàn || 101 || yakùma-meha-grahaõy-ar÷aþ-pàõóu-tva-viùama-jvaràn | ghnanti ÷ophaü vamiü hidhmàü plãhànaü vàta-÷oõitam || 102 || bilvàrdha-màtreõa ca pippalãnàü pàtraü pralimped ayaso ni÷àyàm | pràtaþ pibet tat salilà¤jalibhyàü varùaü yatheùñà÷ana-pàna-ceùñaþ || 103 || ÷uõñhã-vióaïga-tri-phalà-guóåcã- yaùñã-haridràtibalà-balà÷ ca | mustà-suràhvàguru-citrakà÷ ca saugandhikaü païka-jam utpalàni || 104 || 39.104cv mustà-÷atàhvàguru-citrakà÷ ca dhavà÷vakarõàsana-bàlapattra-sàràs tathà pippali-vat prayojyàþ | lohopaliptàþ pçthag eva jãvet samàþ ÷ataü vyàdhi-jarà-vimuktaþ || 105 || 39.105bv -sàràs tathà pippali-vat prayu¤jyàþ 39.105cv loha-pralepàt pçthag eva jãvet 39.105cv lohopalepàt pçthag eva jãvet kùãrà¤jalibhyàü ca rasàyanàni yuktàny amåny àyasa-lepanàni | kurvanti pårvokta-guõa-prakarùam àyuþ-prakarùaü dvi-guõaü tata÷ ca || 106 || asana-khadira-yåùair bhàvitàü somaràjãü madhu-ghçta-÷ikhi-pathyà-loha-cårõair upetàm | ÷aradam avalihànaþ pàriõàmàn vikàràüs tyajati mita-hità÷ã tad-vad àhàra-jàtàn || 107 || 39.107bv madhu-ghçta-gada-pathyà-loha-cårõair upetàm tãvreõa kuùñhena parãta-mårtir yaþ somaràjãü niyamena khàdet | saüvatsaraü kçùõa-tila-dvitãyàü sa somaràjãü vapuùàti÷ete || 108 || ye somaràjyà vi-tuùã-kçtàyà÷ cårõair upetàt payasaþ su-jàtàt | uddhçtya sàraü madhunà lihanti takraü tad evànupibanti cànte || 109 || kuùñhinaþ ÷ãryamàõàïgàs te jàtàïguli-nàsikàþ | bhànti vçkùà iva punaþ praråóha-nava-pallavàþ || 110 || 39.110av kuùñhinaþ kuthyamànàïgàs ÷ãta-vàta-hima-dagdha-tanånàü stabdha-bhagna-kuñila-vyathitàsthnàm | bheùajasya pavanopahatànàü vakùyate vidhir ato la÷unasya || 110+(1) || 39.110+(1)av ÷ãta-vàta-paridagdha-tanånàü 39.110+(1)bv stabdha-bhugna-kuñila-vyathitàsthnàm 39.110+(1)cv bheùajaü ca pavanopahatànàü ràhor amçta-cauryeõa lånàd ye patità galàt | amçtasya kaõà bhåmau te la÷una-tvam àgatàþ || 111 || 39.111av ràhor acyuta-cakreõa dvi-jà nà÷nanti tam ato daitya-deha-samudbhavam | sàkùàd amçta-saübhåter gràmaõãþ sa rasàyanam || 112 || ÷ãlayel la÷unaü ÷ãte vasante 'pi kapholbaõaþ | ghanodaye 'pi vàtàrtaþ sadà và grãùma-lãlayà || 113 || 39.113bv vasante ca kapholbaõaþ snigdha-÷uddha-tanuþ ÷ãta-madhuropaskçtà÷ayaþ | tad-uttaüsàvataüsàbhyàü carcitànucaràjiraþ || 114 || tasya kandàn vasantànte himavac-chaka-de÷a-jàn | apanãta-tvaco ràtrau timayen madiràdibhiþ || 115 || 39.115cv apanãya tvaco ràtrau 39.115dv tãmayen madiràdibhiþ 39.115dv peùayen madiràdibhiþ tat-kalka-sva-rasaü pràtaþ ÷uci-tàntava-pãóitam | madiràyàþ su-råóhàyàs tri-bhàgena samanvitam || 116 || madyasyànyasya takrasya mastunaþ kà¤jikasya và | tat-kàla eva và yuktaü yuktam àlocya màtrayà || 117 || 39.117av madyasyànyasya tailasya taila-sarpir-vasà-majja-kùãra-màüsa-rasaiþ pçthak | kvàthena và yathà-vyàdhi rasaü kevalam eva và || 118 || 39.118bv kùãra-sarpir-vasà-majja- 39.118bv -dhanva-màüsa-rasaiþ pçthak 39.118bv -dhanva-màüsaiþ pçthak pçthak pibed gaõóåùa-màtraü pràk kaõñha-nàlã-vi÷uddhaye | pratataü svedanaü cànu vedanàyàü pra÷asyate || 119 || 39.119cv pratataü svedanaü càtra ÷ãtàmbu-sekaþ sahasà vami-mårchàyayor mukhe | ÷eùaü pibet klamàpàye sthira-tàü gata ojasi || 120 || vidàha-parihàràya paraü ÷ãtànulepanaþ | dhàrayet sàmbu-kaõikà muktà-karpåra-màlikàþ || 121 || 39.121cv dhàrayet sàmbu-kaõikàü 39.121dv muktàü karpåra-màlikàm 39.121dv muktà-karpåra-màlikàm kuóavo 'sya parà màtrà tad-ardhaü kevalasya tu | palaü piùñasya tan-majj¤aþ sa-bhaktaü pràk ca ÷ãlayet || 122 || jãrõa-÷àly-odanaü jãrõe ÷aïkha-kundendu-pàõóuram | bhu¤jãta yåùair payasà rasair và dhanva-càriõàm || 123 || madyam ekaü pibet tatra tçñ-prabandhe jalànvitam | a-madya-pas tv àranàlaü phalàmbu parisikthakàm || 124 || 39.124av madyam ekaü pibet tv atra 39.124bv tçñ-[pra]vçddhe jalànvitam 39.124bv tçó-vibandhe jalànvitam 39.124dv phalàmbu parisikthikàm 39.124dv phalàmbu parisitthikàm 39.124dv phalàmbu parisikthikam 39.124dv phalàmbu-pariùecitam tat-kalkaü và sama-ghçtaü ghçta-pàtre khajàhatam | sthitaü da÷àhàd a÷nãyàt tad-vad và vasayà samam || 125 || 39.125dv tad-vad và payasà samam vi-ka¤cuka-pràjya-rasona-garbhàn sa-÷ålya-màüsàn vividhopadaü÷àn | nimardakàn và ghçta-÷ukta-yuktàn pra-kàmam adyàl laghu tuccham a÷nan || 126 || 39.126cv vimardakàn và ghçta-÷ukta-yuktàn 39.126dv pra-kàmam adyàl laghu tuttham a÷nan pitta-rakta-vinirmukta-samastàvaraõàvçte | ÷uddhe và vidyate vàyau na dravyaü la÷unàt param || 127 || 39.127av pitta-rakta-vinirmukte 39.127bv samastàvaraõàvçte priyàmbu-guóa-dugdhasya màüsa-madyàmla-vidviùaþ | a-titikùor a-jãrõaü ca la÷uno vyàpade dhruvam || 128 || 39.128bv màüsa-madyàdi-vidviùaþ 39.128cv a-tityakùor a-jãrõam ca 39.128cv ati-råkùair a-jãrõe ca pitta-kopa-bhayàd ante yu¤jyàn mçdu virecanam | rasàyana-guõàn evaü paripårõàn sama÷nute || 129 || grãùme 'rka-taptà girayo jatu-tulyaü vamanti yat | hemàdi-ùaó-dhàtu-rasaü procyate tac chilà-jatu || 130 || sarvaü ca tikta-kañukaü nàty-uùõaü kañu pàkataþ | chedanaü ca vi÷eùeõa lauhaü tatra pra÷asyate || 131 || go-måtra-gandhi kçùõaü guggulv-àbhaü vi-÷arkaraü mçtsnam | snigdham an-amla-kaùàyaü mçdu guru ca ÷ilà-jatu ÷reùñham || 132 || vyàdhi-vyàdhita-sàtmyaü samanusmaran bhàvayed ayaþ-pàtre | pràk kevala-jala-dhautaü ÷uùkaü kvàthais tato bhàvyam || 133 || sama-girijam aùña-guõite niþkvàthyaü bhàvanauùadhaü toye | tan-niryåhe 'ùñàü÷e påtoùõe prakùiped girijam || 134 || tat sama-rasa-tàü yàtaü saü÷uùkaü prakùiped rase bhåyaþ | svaiþ svair evaü kvàthair bhàvyaü vàràn bhavet sapta || 135 || atha snigdhasya ÷uddhasya ghçtaü tiktaka-sàdhitam | try-ahaü yu¤jãta girijam ekaikena tathà try-aham || 136 || 39.136av atha snigdha-vi÷uddhasya phala-trayasya yåùeõa pañolyà madhukasya ca | yogaü yogyaü tatas tasya kàlàpekùaü prayojayet || 137 || 39.137cv yoga-yogyaü tatas tasya 39.137cv yoge yojyaü tatas tasya 39.137dv kàlàpekùaü tu yojayet ÷ilà-jam evaü dehasya bhavaty aty-upakàrakam | guõàn samagràn kurute sahasà vyàpadaü na ca || 138 || eka-tri-sapta-saptàhaü karùam ardha-palaü palam | hãna-madhyottamo yogaþ ÷ilà-jasya kramàn mataþ || 139 || saüskçtaü saüskçte dehe prayuktaü girijàhvayam | yuktaü vyastaiþ samastair và tàmràyo-råpya-hemabhiþ || 140 || kùãreõàloóitaü kuryàc chãghraü ràsàyanaü phalam | kulatthàn kàkamàcãü ca kapotàü÷ ca sadà tyajet || 141 || na so 'sti rogo bhuvi sàdhya-råpo jatv a÷ma-jaü yaü na jayet prasahya | tat-kàla-yogair vidhi-vat prayuktaü svasthasya corjàü vipulàü dadhàti || 142 || 39.142bv jatv a÷ma-jaü yaü na haret prasahya 39.142dv svasthasya corjàü vipulàü dadàti kuñã-prave÷aþ kùaõinàü paricchada-vatàü hitaþ | ato 'nya-thà tu ye teùàü saurya-màrutiko vidhiþ || 143 || 39.143av kuñã-prave÷aþ kùamiõàü 39.143av kuñã-prave÷aþ kùãõànàü 39.143dv sårya-màrutiko vidhiþ vàtàtapa-sahà yogà vakùyante 'to vi÷eùataþ | sukhopacàrà bhraü÷e 'pi ye na dehasya bàdhakàþ || 144 || ÷ãtodakaü payaþ kùaudraü ghçtam ekaika-÷o dvi-÷aþ | tri-÷aþ samastam atha-và pràk pãtaü sthàpayed vayaþ || 145 || guóena madhunà ÷uõñhyà kçùõayà lavaõena và | dve dve khàdan sadà pathye jãved varùa-÷ataü sukhã || 146 || harãtakãü sarpiùi saüpratàpya sama÷natas tat pibato ghçtaü ca | bhavec cira-sthàyi balaü ÷arãre sakçt kçtaü sàdhu yathà kçta-j¤e || 147 || 39.147bv sama÷nute cet pibato ghçtaü ca 39.147cv bhavec cira-sthàyi-balaü ÷arãraü 39.147dv sakçt kçtaü sàdhu yathà kçta-j¤àþ dhàtrã-rasa-kùaudra-sità-ghçtàni hità÷anànàü lihatàü naràõàm | praõà÷am àyànti jarà-vikàrà granthà vi÷àlà iva dur-gçhãtàþ || 148 || 39.148bv hità÷inàü vai lihatàü naràõàm dhàtrã-kçmighnàsana-sàra-cårõaü sa-taila-sarpir-madhu-loha-reõu | niùevamàõasya bhaven narasya tàruõya-làvaõyam a-vipraõaùñam || 149 || 39.149dv tàruõya-làvaõyam ati-pratiùñham 39.149dv tàruõya-làvaõyam api praõaùñam lauhaü rajo vella-bhavaü ca sarpiþ-kùaudra-drutaü sthàpitam abda-màtram | samudgake bãjaka-sàra-këpte lihan balã jãvati kçùõa-ke÷aþ || 150 || 39.150av lohaü rajo vella-bhavaü ca sarpiþ- 39.150av lohàd rajo vella-bhavaü ca sarpiþ- 39.150cv samudgake bãjaka-sàra-lipte 39.150cv sàmudgake bãjaka-kùàra-këpte vióaïga-bhallàtaka-nàgaràõi ye '÷nanti sarpir-madhu-saüyutàni | jarà-nadãü roga-taraïgiõãü te làvaõya-yuktàþ puruùàs taranti || 151 || khadiràsana-yåùa-bhàvitàyàs tri-phalàyà ghçta-màkùika-plutàyàþ | niyamena narà niùevitàro yadi jãvanty a-rujaþ kim atra citram || 152 || 39.152bv tri-phalàyà ghçta-màkùikànvitàyàþ 39.152dv yadi jãvanty a-jaràþ kim atra citram bãjakasya rasam aïguli-hàryaü ÷arkaràü madhu ghçtaü tri-phalàü ca | ÷ãlayatsu puruùeùu jarat-tà sv-àgatàpi vinivartata eva || 153 || 39.153bv ÷arkarà-madhu-ghçtaü tri-phalàü ca 39.153bv ÷arkarà-madhu-yutaü tri-phalàü ca punarnavasyàrdha-palaü navasya piùñaü pibed yaþ payasàrdha-màsam | màsa-dvayaü tat-tri-guõaü samàü và jãrõo 'pi bhåyaþ sa punar-navaþ syàt || 154 || mårvà-bçhaty-aü÷umatã-balànàm u÷ãra-pàñhàsana-÷àrivàõàm | kàlànusàryàguru-candanànàü vadanti paunarnavam eva kalpam || 155 || ÷atàvarã-kalka-kaùàya-siddhaü ye sarpir a÷nanti sità-dvitãyam | tठjãvitàdhvànam abhiprapannàn na vipralumpanti vikàra-cauràþ || 156 || pãtà÷vagandhà payasàrdha-màsaü ghçtena tailena sukhàmbunà và | kç÷asya puùñiü vapuùo vidhatte bàlasya sasyasya yathà su-vçùñiþ || 157 || 39.157bv ghçtena tailena su-såkùma-piùñà 39.157dv bàlasya vçkùasya yathàmbu-vçùñiþ dine dine kçùõa-tila-praku¤caü sama÷natàü ÷ãta-jalànu-pànam | poùaþ ÷arãrasya bhavaty an-alpo dçóhã-bhavanty à-maraõàc ca dantàþ || 158 || 39.158bv sama÷nataþ ÷ãta-jalànu-pànam cårõaü ÷vadaüùñràmalakàmçtànàü lihan sa-sarpir madhu-bhàga-mi÷ram | vçùaþ sthiraþ ÷ànta-vikàra-duþkhaþ samàþ ÷ataü jãvati kçùõa-ke÷aþ || 159 || 39.159bv lihan sa-sarpir madhunà prayuktam 39.159bv lihan sa-sarpir madhu-bhàga-yuktam sàrdhaü tilair àmalakàni kçùõair akùàõi saükùudya harãtakãr và | ye 'dyur mayårà iva te manuùyà ramyaü parãõàmam avàpnuvanti || 160 || ÷ilà-jatu-kùaudra-vióaïga-sarpir-lohàbhayà-pàrada-tàpya-bhakùaþ | àpåryate dur-bala-deha-dhàtus tri-pa¤ca-ràtreõa yathà ÷a÷àïkaþ || 161 || ye màsam ekaü sva-rasaü pibanti dine dine bhçïgarajaþ-samuttham | kùãrà÷inas te bala-vãrya-yuktàþ samàþ ÷ataü jãvitam àpnuvanti || 162 || 39.162dv samà-÷ataü jãvitam àpnuvanti màsaü vacàm apy upasevamànàþ kùãreõa tailena ghçtena vàpi | bhavanti rakùobhir a-dhçùya-råpà medhàvino nir-mala-mçùña-vàkyàþ || 163 || maõóåkaparõãm api bhakùayanto bhçùñàü ghçte màsam an-anna-bhakùàþ | jãvanti kàlaü vipulaü pragalbhàs tàruõya-làvaõya-guõodaya-sthàþ || 164 || 39.164av maõóåkaparõãü paribhakùayanto 39.164bv bhçùñàü ghçte màsam an-anna-bhakùyàþ làïgalã-tri-phalà-loha-pala-pa¤cà÷atà kçtam | màrkava-sva-rase ùaùñyà guñikànàü ÷ata-trayam || 165 || 39.165bv -pala-pa¤cà÷ataþ kçtàt 39.165bv -pala-pa¤cà÷atã-kçtam 39.165cv màrkava-sva-rase piùñàd 39.165cv màrkava-sva-rase piùñvà 39.165dv guñikànàü ÷ata-trayàt chàyà-vi÷uùkaü guñikàrdham adyàt pårvaü samastàm api tàü krameõa | bhajed viriktaþ krama-÷a÷ ca maõóaü peyàü vilepãü rasakaudanaü ca || 166 || 39.166av chàyà-vi÷uùkàd guñikàrdham adyàt sarpiþ-snigdhaü màsam ekaü yatàtmà màsàd årdhvaü sarva-thà svaira-vçttiþ | varjyaü yatnàt sarva-kàlaü tv a-jãrõaü varùeõaivaü yogam evopayu¤jyàt || 167 || 39.167bv màsàd årdhvaü sarva-÷aþ svaira-vçttiþ 39.167dv varùeõaivaü yogam evopayu¤jya bhavati vigata-rogo yo 'py a-sàdhyàmayàrtaþ prabala-puruùa-kàraþ ÷obhate yo 'pi vçddhaþ | upacita-pçthu-gàtra-÷rotra-netràdi-yuktas taruõa iva samànàü pa¤ca jãvec chatàni || 168 || gàyatrã-÷ikhi-÷iü÷ipàsana-÷ivà-vellàkùakàruùkaràn || 169a || 39.169av gàyatrã-÷ikhi-÷iü÷ipàsana-÷ivà-vellàkùakàruùkaraü piùñvàùñà-da÷a-saüguõe 'mbhasi dhçtàn khaõóaiþ sahàyo-mayaiþ || 169b || 39.169bv piùñvàùñà-da÷a-saüguõe 'mbhasi dhçtàn khaõóaiþ sahàyo-malaiþ 39.169bv piùñvàùñà-da÷a-saüguõe 'mbhasi dhçtaü khaõóaiþ sahàyo-mayaiþ 39.169bv piùñvàùñau da÷a-ùaó-guõe 'mbhasi dhçtaü khaõóaiþ sahàyo-mayaiþ pàtre loha-maye try-ahaü ravi-karair àloóayan pàcayed || 169c || 39.169cv pàtre loha-kçte try-ahaü ravi-karair àloóayan pàcayed agnau cànu mçdau sa-loha-÷akalaü pàda-sthitaü tat pacet || 169d || påtasyàü÷aþ kùãrato 'ü÷as tathàü÷au bhàrgàn niryàsàd dvau varàyàs trayo 'ü÷àþ | aü÷à÷ catvàra÷ ceha haiyaïgavãnàd ekã-kçtyaitat sàdhayet kçùõa-lauhe || 170 || 39.170bv bhàrgã-niryàsàd dvau varàyàs trayo 'ü÷àþ 39.170cv aü÷à÷ catvàra÷ caiva haiyaïgavãnàd vi-mala-khaõóa-sità-madhubhiþ pçthag yutam a-yuktam idaü yadi và ghçtam | sva-ruci-bhojana-pàna-viceùñito bhavati nà pala-÷aþ pari÷ãlayan || 171 || 39.171av vi-malayà sitayà madhunàtha-và 39.171dv bhavati nà pala-÷aþ pari÷ãlayet ÷rã-màn nirdhåta-pàpmà vana-mahiùa-balo vàji-vegaþ sthiràïgaþ || 172a || ke÷air bhçïgàïga-nãlair madhu-surabhi-mukho naika-yoùin-niùevã || 172b || 39.172bv ke÷air bhçïgàti-nãlair madhu-surabhi-mukho naika-yoùin-niùevã vàï-medhà-dhã-samçddhaþ su-pañu-huta-vaho màsa-màtropayogàd || 172c || 39.172cv vàï-medhàvã samçddhaþ su-pañu-huta-vaho màsa-màtropayogàd dhatte 'sau nàrasiühaü vapur anala-÷ikhà-tapta-càmãkaràbham || 172d || attàraü nàrasiühasya vyàdhayo na spç÷anty api | cakrojjvala-bhujaü bhãtà nàrasiüham ivàsuràþ || 173 || 39.173cv cakrojjvala-bhujà bhãtà bhçïga-pravàlàn amunaiva bhçùñàn ghçtena yaþ khàdati yantritàtmà | vi÷uddha-koùñho 'sana-sàra-siddha-dugdhànupas tat-kçta-bhojanàrthaþ || 174 || màsopayogàt sa sukhã jãvaty abda-÷ata-trayam | gçhõàti sakçd apy uktam a-vilupta-smçtãndriyaþ || 175 || 39.175bv jãvaty abda-÷ata-dvayam anenaiva ca kalpena yas tailam upayojayet | tàn evàpnoti sa guõàn kçùõa-ke÷a÷ ca jàyate || 176 || uktàni ÷akyàni phalànvitàni yugànuråpàõi rasàyanàni | mahànu÷aüsàny api càparàõi pràpty-àdi-kaùñàni na kãrtitàni || 177 || 39.177cv mahànubhàvàny api càparàõi 39.177cv mahànu÷aüsyàny api càparàõi rasàyana-vidhi-bhraü÷àj jàyeran vyàdhayo yadi | yathà-svam auùadhaü teùàü kàryaü muktvà rasàyanam || 178 || satya-vàdinam a-krodham adhy-àtma-pravaõendriyam | ÷àntaü sad-vçtta-nirataü vidyàn nitya-rasàyanam || 179 || guõair ebhiþ samuditaþ sevate yo rasàyanam | sa nivçttàtmà dãrghàyuþ para-treha ca modate || 180 || 39.180av guõair etaiþ samuditaiþ 39.180cv sa nirvçtàtmà dãrghàyuþ ÷àstrànusàriõã caryà citta-j¤àþ pàr÷va-vartinaþ | buddhir a-skhalitàrtheùu paripårõaü rasàyanam || 181 || Uttarasthàna vàjã-karaõam anvicchet satataü viùayã pumàn | tuùñiþ puùñir apatyaü ca guõa-vat tatra saü÷ritam || 1 || apatya-saütàna-karaü yat sadyaþ saüpraharùaõam | vàjãvàti-balo yena yàty a-pratihato 'ïganàþ || 2 || bhavaty ati-priyaþ strãõàü yena yenopacãyate | tad vàjã-karaõaü tad dhi dehasyorjas-karaü param || 3 || 40.3dv dehasyaujas-karaü param dharmyaü ya÷asyam àyuùyaü loka-dvaya-rasàyanam | anumodàmahe brahma-caryam ekànta-nirmalam || 4 || 40.4av dhanyaü ya÷asyam àyuùyaü 40.4bv loka-dvaya-sukhàvaham 40.4bv loka-dvaya-hitàvaham alpa-sat-tvasya tu kle÷air bàdhyamànasya ràgiõaþ | ÷arãra-kùaya-rakùàrthaü vàjã-karaõam ucyate || 5 || 40.5av alpa-sat-tvasya ca kle÷air 40.5av alpa-sat-tvasya cotkle÷air 40.5bv bàdhyamànasya rogiõaþ kalyasyodagra-vayaso vàjã-karaõa-sevinaþ | sarveùv çtuùv ahar ahar vyavàyo na nivàryate || 6 || 40.6av kalpasyodagra-vayaso atha snigdha-vi÷uddhànàü niråhàn sànuvàsanàn | ghçta-taila-rasa-kùãra-÷arkarà-kùaudra-saüyutàn || 7 || yoga-vid yojayet pårvaü kùãra-màüsa-rasà÷inàm | tato vàjã-karàn yogàn ÷ukràpatya-bala-pradàn || 8 || 40.8dv ÷ukràpatya-vivardhanàn a-cchàyaþ påti-kusumaþ phalena rahito drumaþ | yathaika÷ caika-÷àkha÷ ca nir-apatyas tathà naraþ || 9 || skhalad-gamanam a-vyakta-vacanaü dhåli-dhåsaram | api làlàvila-mukhaü hçdayàhlàda-kàrakam || 10 || 40.10dv hçdayàhlàda-kàriõam apatyaü tulya-tàü kena dar÷ana-spar÷anàdiùu | kiü punar yad ya÷o-dharma-màna-÷rã-kula-vardhanam || 11 || 40.11av apatyaü tulya-tà kena 40.11cv kiü punar yo ya÷o-dharma- 40.11dv -màna-÷rã-kula-vardhanaþ 40.11dv -màna-÷rã-kula-vardhanàt ÷uddha-kàye yathà-÷akti vçùya-yogàn prayojayet | ÷arekùu-ku÷a-kà÷ànàü vidàryà vãraõasya ca || 12 || 40.12av ÷uddhe kàye yathà-÷akti målàni kaõñakàryà÷ ca jãvakarùabhakau balàm | mede dve dve ca kàkolyau ÷årpaparõyau ÷atàvarãm || 13 || a÷vagandhàm atibalàü àtmaguptàü punarnavàm | vãràü payasyàü jãvantãm çddhiü ràsnàü trikaõñakam || 14 || madhukaü ÷àliparõãü ca bhàgàüs tri-palikàn pçthak | màùàõàm àóhakaü caitad dvi-droõe sàdhayed apàm || 15 || rasenàóhaka-÷eùeõa pacet tena ghçtàóhakam | dattvà vidàrã-dhàtrãkùu-rasànàm àóhakàóhakam || 16 || ghçtàc catur-guõaü kùãraü peùyàõãmàni càvapet | vãràü svaguptàü kàkolyau yaùñãü phalgåni pippalãm || 17 || 40.17dv yaùñikaü gaja-pippalãm dràkùàü vidàrãü kharjåraü madhukàni ÷atàvarãm | tat siddha-påtaü cårõasya pçthak prasthena yojayet || 18 || ÷arkaràyàs tugàyà÷ ca pippalyàþ kuóavena ca | maricasya praku¤cena pçthag ardha-palonmitaiþ || 19 || tvag-elà-kesaraiþ ÷lakùõaiþ kùaudra-dvi-kuóavena ca | pala-màtraü tataþ khàdet praty-ahaü rasa-dugdha-bhuk || 20 || 40.20bv kùaudràd dvi-kuóavena ca 40.20dv praty-ahaü madhu-dugdha-bhuk tenàrohati vàjãva kuliïga iva hçùyati | vidàrã-pippalã-÷àli-priyàlekùurakàd rajaþ || 21 || pçthak svaguptà-målàc ca kuóavàü÷aü tathà madhu | tulàrdhaü ÷arkarà-cårõàt prasthàrdhaü nava-sarpiùaþ || 22 || so 'kùa-màtram ataþ khàdet yasya ràmà-÷ataü gçhe | sàtmaguptà-phalàn kùãre godhåmàn sàdhitàn himàn || 23 || 40.23bv yasya kàntà-÷ataü gçhe màùàn và sa-ghçta-kùaudràn khàdan gçùñi-payo-'nupaþ | jàgarti ràtriü sakalàm a-khinnaþ khedayan striyaþ || 24 || bastàõóa-siddhe payasi bhàvitàn a-sakçt tilàn | yaþ khàdet sa-sitàn gacchet sa strã-÷atam a-pårva-vat || 25 || 40.25bv bhàvitàn bahu-÷as tilàn cårõaü vidàryà bahu-÷aþ sva-rasenaiva bhàvitam | kùaudra-sarpir-yutaü lãóhvà pramadà-÷atam çcchati || 26 || 40.26dv pramadà da÷a gacchati kçùõà-dhàtrã-phala-rajaþ sva-rasena su-bhàvitam | ÷arkarà-madhu-sarpirbhir lãóhvà yo 'nu payaþ pibet || 27 || 40.27av kçùõa-dhàtrã-phala-rajaþ sa naro '÷ãti-varùo 'pi yuveva parihçùyati | karùaü madhuka-cårõasya ghçta-kùaudra-samanvitam || 28 || 40.28dv ghçta-kùaudra-samàü÷akam payo-'nu-pànaü yo lihyàn nitya-vegaþ sa nà bhavet | kulãra÷çïgyà yaþ kalkam àloóya payasà pibet || 29 || sità-ghçta-payo-'nnà÷ã sa nàrãùu vçùàyate | yaþ payasyàü payaþ-siddhàü khàden madhu-ghçtànvitàm || 30 || pibed bàùkayaõaü cànu kùãraü na kùayam eti saþ | svayaïguptekùurakayor bãja-cårõaü sa-÷arkaram || 31 || 40.31av pibed bàùkayiõaü cànu dhàroùõena naraþ pãtvà payasà ràsabhàyate | uccañà-cårõam apy evaü ÷atàvaryà÷ ca yojayet || 32 || candra-÷ubhraü dadhi-saraü sa-sità-ùaùñikaudanam | pañe su-màrjitaü bhuktvà vçddho 'pi taruõàyate || 33 || 40.33cc pañe su-bhàvitaü bhuktvà ÷vadaüùñrekùura-màùàtmaguptà-bãja-÷atàvarãþ | piban kùãreõa jãrõo 'pi gacchati pramadà-÷atam || 34 || 40.34cv pibet kùãreõa jãrõo 'pi yat ki¤-cin madhuraü snigdhaü bçühaõaü bala-vardhanam | manaso harùaõaü yac ca tat sarvaü vçùyam ucyate || 35 || dravyair evaü-vidhais tasmàd darpitaþ pramadàü vrajet | àtma-vegena codãrõaþ strã-guõai÷ ca praharùitaþ || 36 || 40.36bv bhàvitaþ pramadàü vrajet sevyàþ sarvendriya-sukhà dharma-kalpa-drumàïkuràþ | viùayàti÷ayàþ pa¤ca ÷aràþ kusuma-dhanvanaþ || 37 || 40.37dv ÷aràþ kusuma-dhanvinaþ iùñà hy ekaika-÷o 'py arthà harùa-prãti-karàþ param | kiü punaþ strã-÷arãre ye saüghàtena pratiùñhitàþ || 38 || 40.38cv kiü punaþ strã-÷arãreùu nàmàpi yasyà hçdayotsavàya yàü pa÷yatàü tçptir an-àpta-pårvà | sarvendriyàkarùaõa-pà÷a-bhåtà kàntànuvçtti-vrata-dãkùità yà || 39 || 40.39bv yàü pa÷yatas tçptir an-àpta-pårvà kalà-vilàsàïga-vayo-vibhåùà ÷uciþ sa-lajjà rahasi pragalbhà | priyaü-vadà tulya-manaþ-÷ayà yà sà strã vçùya-tvàya paraü narasya || 40 || 40.40cv priyaü-vadà tulya-manaþ-sva-bhàvà àcarec ca sakalàü rati-caryàü kàma-såtra-vihitàm an-a-vadyàm | de÷a-kàla-bala-÷akty-anurodhàd vaidya-tantra-samayokty-a-viruddhàm || 41 || 40.41bv kàma-÷àstra-vihitàm an-a-vadyàm abhya¤janodvartana-seka-gandha-srak-citra-vastràbharaõa-prakàràþ | gàndharva-kàvyàdi-kathà-pravãõàþ sama-sva-bhàvà va÷a-gà vayasyàþ || 42 || 40.42bv -srag-anna-vastràbharaõa-prakàràþ 40.42cv gandharva-kanyàdi-kathà-pravãõàþ dãrghikà sva-bhavanànta-niviùñà padma-reõu-madhu-matta-vihaïgà | nãla-sànu-giri-kåña-nitambe kànanàni pura-kaõñha-gatàni || 43 || 40.43av dãrghikàþ sva-bhavanànta-niviùñàþ 40.43bv padma-reõu-madhu-matta-vihaïgàþ 40.43cv nãla-sànu-giri-kåña-nitambàþ dçùñi-sukhà vividhà taru-jàtiþ ÷rotra-sukhaþ kala-kokila-nàdaþ | aïga-sukhartu-va÷ena vibhåùà citta-sukhaþ sakalaþ parivàraþ || 44 || 40.44bv ÷rotra-sukhàþ kala-kokila-nàdàþ 40.44cv aïga-sukhartu vi÷eùa-vibhåùà tàmbålam accha-madirà kàntà kàntà ni÷à ÷a÷àïkàïkà | yad yac ca ki¤-cid iùñaü manaso vàjã-karaü tat tat || 45 || 40.45bv kàntàþ kàntà ni÷àþ ÷a÷àïkàïkàþ 40.45dv manaso vàjã-karaü hi tat madhu mukham iva sotpalaü priyàyàþ kala-raõanà parivàdinã priyeva | kusuma-caya-mano-ramà ca ÷ayyà kisalayinã latikeva puùpitàgrà || 46 || 40.46bv kala-raõanà priya-vàdinã priyeva 40.46cv kusuma-caya-mano-harà ca ÷ayyà de÷e ÷arãre ca na kà-cid artir artheùu nàlpo 'pi mano-vidhànaþ | vàjã-karàþ saünihità÷ ca yogàþ kàmasya kàmaü paripårayanti || 47 || 40.47av de÷e ÷arãre na kadà-cid artir 40.47bv artheùu nàlpo 'pi mano-'bhighàtaþ mustà parpañakaü jvare tçùi jalaü mçd-bhçùña-loùñodbhavaü || 48a || làjà÷ chardiùu vasti-jeùu girijaü meheùu dhàtrã-ni÷e || 48b || pàõóau ÷reùñham ayo 'bhayànila-kaphe plãhàmaye pippalã || 48c || saüdhàne kçmijà viùe ÷ukatarur medo-'nile gugguluþ || 48d || vçùo 'sra-pitte kuñajo 'tisàre bhallàtako 'r÷aþsu gareùu hema | sthåleùu tàrkùyaü kçmiùu kçmighnaü ÷oùe surà chàga-payo 'tha màüsam || 49 || 40.49bv bhallàtam ar÷aþsu gareùu hema akùy-àmayeùu tri-phalà guóåcã vàtàsra-roge mathitaü grahaõyàm | kuùñheùu sevyaþ khadirasya sàraþ sarveùu rogeùu ÷ilàhvayaü ca || 50 || unmàdaü ghçtam a-navaü ÷okaü madyaü vyapasmçtiü bràhmã | nidrà-nà÷aü kùãraü jayati rasàlà prati÷yàyam || 51 || 40.51bv ÷okaü madyaü visaüsmçtiü bràhmã màüsaü kàr÷yaü la÷unaþ prabha¤janaü stabdha-gàtra-tàü svedaþ | guóama¤jaryàþ khapuro nasyàt skandhàüsa-bàhu-rujam || 52 || 40.52dv nasyaü skandhàüsa-bàhu-rujam nava-nãta-khaõóa-marditam auùñraü måtraü paya÷ ca hanty udaram | nasyaü mårdha-vikàràn vidradhim a-cirotthitam asra-visràvaþ || 53 || 40.53bv auùñrã-måtraü paya÷ ca hanty udaram 40.53cv nasyaü cordhva-vikàràn 40.53cv nasyaü mårdhni vikàràn nasyaü kavaóo mukha-jàn nasyà¤jana-tarpaõàni netra-rujaþ | vçddhasya kùãra-ghçte mårchàü ÷ãtàmbu-màruta-cchàyàþ || 54 || 40.54av nasyaü kavaóaü mukha-gadàn 40.54av nasyaü kevalaü mukha-gadàn 40.54av nasyaü kavaóaü mukha-jàn sama-÷uktàrdraka-màtrà mande vahnau ÷rame surà snànam | duþkha-saha-tve sthairye vyàyàmo gokùurur hitaþ kçcchre || 55 || 40.55av sama-÷uùkàrdraka-màtrà 40.55bv mande vahnau ÷rame surà-pànam 40.55cv duþkha-saha-tvaü sthairye 40.55cv duþkha-saha-tvaü sthaulye kàse nidigdhikà pàr÷va-÷åle puùkara-jà jañà | vayasaþ sthàpane dhàtrã tri-phalà guggulur vraõe || 56 || 40.56av kàse nidigdhikà-pànaü 40.56bv pàr÷va-÷åle ca pauùkaram 40.56cv vayaþ-saüsthàpane dhàtrã vastir vàta-vikàràn paittàn rekaþ kaphodbhavàn vamanam | kùaudraü jayati balàsaü sarpiþ pittaü samãraõaü tailam || 57 || ity agryaü yat proktaü rogàõàm auùadhaü ÷amàyàlam | tad de÷a-kàla-balato vikalpanãyaü yathà-yogam || 58 || ity àtreyàd àgamayyàrtha-såtraü tat-såktànàü pe÷alànàm a-tçptaþ | bheóàdãnàü saümato bhakti-namraþ papracchedaü saü÷ayàno 'gnive÷aþ || 59 || 40.59av ity àtreyàd àgamàd àrtha-såkùmaü 40.59av ity àtreyàd àgamayyàrtha-såkùmaü 40.59bv tat-såktãnàü pe÷alànàm a-tçptaþ dç÷yante bhaga-van ke-cid àtma-vanto 'pi rogiõaþ | dravyopasthàtç-saüpannà vçddha-vaidya-matànugàþ || 60 || kùãyamàõàmaya-pràõà viparãtàs tathà 'pare | hità-hita-vibhàgasya phalaü tasmàd a-ni÷citam || 61 || kiü ÷àsti ÷àstram asmin iti kalpayato 'gnive÷a-mukhyasya | ÷iùya-gaõasya punarvasur àcakhyau kàrtsnyatas tat-tvam || 62 || 40.62dv àcakùe kàrtsnyatas tat-tvam na cikitsà-cikitsà ca tulyà bhavitum arhati | vinàpi kriyayà svàsthyaü gacchatàü ùo-óa÷àü÷ayà || 63 || àtaïka-païka-magnànàü hastàlambo bhiùag-jitam | jãvitaü mriyamàõànàü sarveùàm eva nauùadhàt || 64 || 40.64dv sarveùàm eva nauùadham na hy upàyam apekùante sarve rogà na cànya-thà | upàya-sàdhyàþ sidhyanti nà-hetur hetu-màn yataþ || 65 || 40.65dv no '-hetur hetu-màüs tataþ yad uktaü sarva-saüpatti-yuktayàpi cikitsayà | mçtyur bhavati tan naivaü nopàye 'sty an-upàya-tà || 66 || 40.66dv nopàyeùv an-upàya-tà api copàya-yuktasya dhã-mato jàtu cit kriyà | na sidhyed daiva-vaiguõyàn na tv iyaü ùo-óa÷àtmikà || 67 || 40.67av apy evopàya-yuktasya 40.67cv na siddhir daiva-vaiguõyàn 40.67dv na nv iyaü ùo-óa÷àtmikà kasyà-siddho 'gni-toyàdiþ sveda-stambhàdi-karmaõi | na prãõanaü karùaõaü và kasya kùãraü gavedhukam || 68 || 40.68cv na prãõanaü kar÷anaü và 40.68dv kasya kùãra-gavedhukam kasya màùàtmaguptàdau vçùya-tve nàsti ni÷cayaþ | viõ-måtra-karaõàkùepau kasya saü÷ayitau yave || 69 || 40.69av kasya màùàtmaguptàdyair 40.69bv vçùa-tve nàsti ni÷cayaþ viùaü kasya jaràü yàti mantra-tantra-vivarjitam | kaþ pràptaþ kalya-tàü pathyàd çte rohiõikàdiùu || 70 || 40.70cv kaþ pràptaþ kalpa-tàü pathyàd api cà-kàla-maraõaü sarva-siddhànta-ni÷citam | mahatàpi prayatnena vàryatàü katham anya-thà || 71 || candanàdy api dàhàdau råóham àgama-pårvakam | ÷àstràd eva gataü siddhiü jvare laïghana-bçühaõam || 72 || catuù-pàd-guõa-saüpanne samyag àlocya yojite | mà kçthà vyàdhi-nirghàtaü vicikitsàü cikitsite || 73 || 40.73av catuù-pàd-guõa-saüpårõe 40.73cv mà kçthà vyàdhi-nirghàte etad dhi mçtyu-pà÷ànàm a-kàõóe chedanaü dçóham | rogottràsita-bhãtànàü rakùà-såtram a-såtrakam || 74 || etat tad amçtaü sàkùàj jagad-àyàsa-varjitam | yàti hàlàhala-tvaü tu sadyo dur-bhàjana-sthitam || 75 || 40.75av etad vedàmçtaü sàkùàj 40.75bv jagaty àyàsa-varjitam 40.75cv yàti hàlàhala-tvaü ca a-j¤àta-÷àstra-sad-bhàvठchàstra-màtra-paràyaõàn | tyajed dåràd bhiùak-pà÷àn pà÷àn vaivasvatàn iva || 76 || 40.76cv vivarjayed bhiùak-pà÷àn bhiùajàü sàdhu-vçttànàü bhadram àgama-÷àlinàm | abhyasta-karmaõàü bhadraü bhadraü bhadràbhilàùiõàm || 77 || 40.77bv bahu-dhàgama-÷àlinàm 40.77bv bhadram àgama-÷ãlinàm 40.77cv abhyasta-karmaõàü siddhir iti tantra-guõair yuktaü tantra-doùair vivarjitam | cikitsà-÷àstram a-khilaü vyàpya yat paritaþ sthitam || 78 || 40.78bv tantra-doùa-vivarjitam 40.78dv vyàpañhya paritaþ sthitam vipulà-mala-vij¤àna-mahà-muni-matànugam | mahà-sàgara-gambhãra-saügrahàrthopalakùaõam || 79 || 40.79av vipulà-mala-vij¤ànaü 40.79cv mahà-sàgara-gambhãraü 40.79cv mahà-muni-matànugam 40.79dv saügrahàrthopalakùaõam 40.79dv saügrahàrthopalakùakam aùñàïga-vaidyaka-mahodadhi-manthanena yo 'ùñàïga-saügraha-mahàmçta-rà÷ir àptaþ | tasmàd an-alpa-phalam alpa-samudyamànàü prãty-artham etad uditaü pçthag eva tantram || 80 || 40.80bv yo 'ùñàïga-saügraha-mahàmçta-sàra-tulyaþ 40.80dv prãty-artham evam uditaü pçthag eva tantram idam àgama-siddha-tvàt pratyakùa-phala-dar÷anàt | mantra-vat saüprayoktavyaü na mãmàüsyaü katha¤-ca-na || 81 || 40.81av idam àgama-÷uddha-tvàt 40.81dv na mãmàüsyaü kadà-ca-na dãrgha-jãvitam àrogyaü dharmam arthaü sukhaü ya÷aþ | pàñhàvabodhànuùñhànair adhigacchaty ato dhruvam || 82 || 40.82av dãrghaü jãvitam àrogyaü etat pañhan saügraha-bodha-÷aktaþ sv-abhyasta-karmà bhiùag a-prakampyaþ | àkampayaty anya-vi÷àla-tantra-kçtàbhiyogàn yadi tan na citram || 83 || 40.83cv yaþ kampayaty anya-vi÷àla-tantra- yadi carakam adhãte tad dhruvaü su÷rutàdi-praõigadita-gadànàü nàma-màtre 'pi bàhyaþ | atha caraka-vihãnaþ prakriyàyàm a-klinnaþ kim iva khalu karotu vyàdhitànàü varàkaþ || 84 || 40.84bv -praõigadita-gadànàü nàma-màtreõa bàhyaþ 40.84bv -pratigadita-gadànàü nàma-màtre 'pi bàhyaþ 40.84dv kim iha khalu karotu vyàdhitànàü varàkaþ abhinive÷a-va÷àd abhiyujyate su-bhaõite 'pi na yo dçóha-måóhakaþ | pañhatu yatna-paraþ puruùàyuùaü sa khalu vaidyakam àdyam a-nirvidaþ || 85 || vàte pitte ÷leùma-÷àntau ca pathyaü tailaü sarpir màkùikaü ca krameõa | etad brahmà bhàùatàü brahma-jo và kà nir-mantre vaktç-bhedokti-÷aktiþ || 86 || 40.86cv etad brahmà bhàùate brahma-jo và abhidhàtç-va÷àt kiü và dravya-÷aktir vi÷iùyate | ato matsaram utsçjya màdhyasthyam avalambyatàm || 87 || 40.87av abhidhàtur va÷àt ki¤-cid çùi-praõãte prãti÷ cen muktvà caraka-su÷rutau | bheóàdyàþ kiü na pañhyante tasmàd gràhyaü su-bhàùitam || 88 || hçdayam iva hçdayam etat sarvàyur-veda-vàï-maya-payo-dheþ | kçtvà yac chubham àptaü ÷ubham astu paraü tato jagataþ || 89 ||