Susena: Ayurvedamahodadhau Annapanavidhi
Based on the ed. by S. Venkatasubrahmanya Sastri: Sushena's Ayurveda Mahodadhi-annapanavidhi, Madras 1950 (Madras Government Oriental Series, 60).


Input by Klaus Wille (28.03.15)
[GRETIL-Version vom 7.9.2015]




REFERENCES (in curly brackets {...}):
Ràjanighaõñu = Narahari Paõóita [alias Nçsiüha]. Ràjanighaõñu [also called Nighaõñuràja, or Abhidhànacåóàmaõi], Calcutta 1933 : Siddhe÷arayantra (GRETIL)

Aùñàïgahçdaya = A machine-readable transcription of the Aùñàïgahçdaya by Vàgbhaña, Copyright 1997 R.P. Das and R.E. Emmerick (GRETIL)

Bhàvami÷ra: Bhàvaprakà÷a = idem, ed. Benares 1947 (GRETIL).



#<...># = BOLD for pagination of Venkatasubrahmanya Sastri' edition



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________





// àyurvedamahodadhiþ //

annapànavidhiþ

... õã måtramalàdikànàü jàtà janitrãva harãtakã nçõàm // 5 //
grãùme tulyaguóàü sasaindhavayutàü meghàc ca varùàgame
tulyàü ÷arkarayà ÷aradyamalayà (÷uõñhyà) yu¤jayàt tuùàràgame /
pippalyà ÷i÷ire vasantasamaye kùaudreõa saüyojità
ràjan bhakùa (bhuïkùva) harãtakãm iva rujo na÷yantu te ÷atravaþ // 6 //
avyàyàmaratà vasantasamaye grãùme vyavàyapriyàþ
saktàþ pràvçùi palvalàmbhasi nave kåpodake dveùiõaþ /
kañvamloùõaratàþ ÷araddadhibhujo hemantanidràlasàþ
÷ãtàmbhaþparigàhinas tu ÷i÷ire na÷yantu te ÷atravaþ // 7 //

atha pànãyavargaþ

svàdu pàkarasaü ÷ãtaü tridoùa÷amanaü tathà /
pavitram atipathyaü ca gaïgàvàri manoharam // 8 //
proktaü svàdu svaccham atyantarucyaü pathyaü pàkyaü pàcanaü pàpahàri /
tçùõàmohadhvaüsanaü càtimedhyaü praj¤àü dhatte vàri bhàgãrathãyam // 9 //

itigàïgaü /

(#<Ap 2>#)
tasmàt kiücid gurutaraü svàdu pittàpahaü param /
vàtalaü vahnijananaü råkùaü ca yamunàjalam // 10 //

iti yàmunam /

atisvacchaü pra÷astaü ca ÷ãtalaü laghu lekhanam /
pitta÷leùmapra÷amanaü nàrmadaü sarvarogajit // 11 //

iti nàrmadaü

kaõóåkuùñhapra÷amanaü vahnisaüdãpanaü param /
pàcanaü vàtapittaghnaü vàri godàvarãbhavam // 12 //
pittàrtiraktàrtisamãrahàri kuùñhàdiduùñàmayadoùahàri /
pathyaü paraü dãpanapàpahàri godàvarãvàri tçùànivàri // 13 //

iti godàvaryàþ /

råkùaü ca ÷ãtalaü vàri vàtaraktaprakopanam /
ki¤cil laghutaraü svàdu kçùõaveõyàs samudbhavam // 14 //

iti kçùõaveõyàþ /

kàverãsalilaü pathyamàmaghnaü balavarõakçt /
àgneyam ati÷ãtaü ca dadrukuùñhaviùàpaham // 15 //

iti kàveryàþ /

tridoùa÷amanaü pathyaü svàdu hçdyaü ca jãvanam /
bhramaghnaü ca pipàsàghnaü divyaü vàri manoharam // 16 //

iti akàlajaladaü /

madhyamàntaradigjàtàþ laghvyo doùatrayàpahàþ /
dak÷iõeyà mahànadyaþ pitta÷leùmavinà÷anàþ //

(#<Ap 3>#)
pathyà÷ cottaradigjàtà laghvyo doùatrayàpahàþ /
pårvade÷odbhavà nadyaþ sadyo vàtakaphàpahàþ /
pa÷cimàþ pittalotsargàþ kaphavàtavinà÷anàþ // 17 //
iti saükùepataþ proktà nadyaþ såkùmà÷ ca saüprati /
sàmudram udakaü visraü sakùàraü sarvadoùakçt // 18 //
acakùuùyaü madatplãhagulmodàvartanà÷anam /

atha aùñavidhajalalakùaõam /

divyàdãnàü pravakùyàmi guõadoùàn vicàrataþ // 19 //
divyàntarikùaü nàdeyaü kaupaü caudeyasàrasam /
tàóàgam audbhidaü ÷ailaü jalam aùñavidhaü smçtam // 20 //
÷aratpayodanirmuktamahàvaióåryasaünibham /
sarvadoùàpahaü svàdu divyam ity ucyate jalam // 21 //
pràvçñjaladanirmuktam avyaktasvàdulakùaõam /
vàri sphàñikasaükà÷amàntarikùam iti smçtam // 22 //
nadyàþ ÷ailaprasåtàyàþ gomedakamaõiprabham /
pra÷astabhåmibhàgasthaü jalaü nàdeyam ucyate // 23 //
bhåmyutkhàtasamudbhåtaü mahà÷ailasamudbhavam /
vimalaü madhuraü svàdu kaupaü jalam udàhçtam // 24 //
svayaü dãrõa÷ilàkhanne (cchanne) nãlotpaladalaprabham /
latàvitànasaüchannaü caudeyam iti saüj¤itam // 25 //
ànåpade÷ajaü vàri sàrasaü guru picchalam /
madhuraü ÷leùmajananaü smçtaü vàtàdikopanam // 26 //
(#<Ap 4>#)
nadyàþ ÷ailavaràd vàpi bhåtam ekàütasaüsthitam /
latàvitànasaüchannaü tàóàgam iti saüj¤itam // 27 //
pra÷astabhåmibhàgasthaü naikasaüvatsaroùitam /
kaùàyamadhuraü svàdu audbhidaü salilaü smçtam // 28 //
÷ailasànusamudbhåtaü spçùñaü vàtahimàtapaiþ /
laghu ÷ãtàmalaü svàdu smçtaü prasravaõaü jalam // 29 //
etàhi (ni) mahiùà÷voùñragomçgàjagajàdibhiþ /
adåùitàni pàtreùu mçõmayeùu vinikùipet // 30 //
sarvam àkà÷ajaü vàri svàduto hy anumãyate /
pàrthivaü hi rasàmij¤air bhåmibhàgena lakùyate // 31 //
raktakàpotapãtàbhaü pàõóu ÷vetàsiteùu ca /
kañvamlatiktakaü kùàraü kaùàyamadhuràdibhiþ // 32 //

atha nàdeyàdãnàü guõàþ

nàdeyaü vàtalaü råkùaü dãpanaü laghulekhanam /
tàóàgaü vàtalaü svàdu kaùàyaü kañupàki ca // 33 //
vàta÷leùmaharaü vàpyaü sakùàraü kañu pittalam /
cauõóayam agnikaraü råkùaü madhuraü kaphakçt tathà // 34 //
kaphaghnaü dãpanaü hçdyaü laghu prasravaõodbhavam /
sakùàraü pittalaü kaupaü ÷leùmaghnaü vàtajit tathà // 35 //
madhuraü pitta÷amanam avidàhy audbhidaü smçtam /
kedàraü madhuraü pàke gurudoùavipàkalam (proktaü vipàke guru doùalam) // 36 //
(#<Ap 5>#)
tadvat pàlvalam uddiùñaü vi÷eùàd doùalaü ca tat /
sarvadoùaharaü hçdyaü niravadyaü ca jàïgalam // 37 //
kaupaü jalaü ca tçùõàghnaü ÷ramaghnaü prãtivardhanam /
(ànåpaü ÷leùmalaü proktaü medodoùavivardhanam /)
dãpanaü svàdu ÷ãtaü ca toyaü sàdhàraõaü laghu // 38 //

iti jàügalànåpasàdhàraõodakaü /

atha çtumedena jalapànavidhiþ

kaupaü prasravaõaü vasantasamaye grãùme tad evocitaü
kàle và nabhavçùñide÷yam athavà kaupaü ghanànàü punaþ /
nãhàre sarasãtaóàgaviùayaü sarvaü ÷aratsaügame
sevyaü såryasitàü÷ura÷mipavanavyàdhåtadoùa 'payaþ // 39 //
avyaktarasagandhaü yat ÷astaü vàtàtapàpaham /
pavitram ambu tat pathyaü anyatra (kva) kathitaü pibet // 40 //
gharmasåryendusaüsiktamahoràtràt saraü yajet?

atha uùõàmbuguõàþ

tac càvyaktarasaü himaü laghutaraü gharmàübu mårchàpahaü
çùlo (?) ùmàtapa (tçñ÷leùmàmaya) mohahaü ÷ramaharaü tandràtinidràpahaü
hçdyaü svàdu vicitradaü smçtikaraü dàhaughavicchedi? (danaü)
itthaü deham alàyuùor dhçtikaraü saüjãvanaü jãvanam // 41 //

atha ninditajalalakùaõaü

viõmåtratçõanãlikàviùayutaü taptaü dhanaü phenilaü
dantagràhyam anàrtavaü salavaõaü ÷aivàlakaiþ saübhçtam /
(#<Ap 6>#)
låtàjantuvimi÷ritaü gurutaraü parõaughapaïkàvilaü
candràrkàü÷usugopitaü ca na piben nãraü sadà doùalam {cf. Ràjanighaõñu 14.56} // 45 //

atha sevyajalalakùaõaü

prasannaü svàdu hçdyaü ca pathyaü saütarpaõaü laghu /
ekaprade÷ajaü sevyaü sadà paryàpitaü jalam // 43 //

atha ni÷ànte jalapànaguõàþ

kàsa÷vàsàtisàrajvarakiñibhakañãkoùñhapçùñhagrahàdãn
måtragràhodaràr÷aþ÷vayathukçmivamãn karõanàsàkùirogàn /
ye cànye vàtapittakùayakaphajakçtà vyàdhayaþ santi jantoþ
tàüs tàn abhyàsayogàd apaharati payaþpànam ante ni÷àyàþ // 44 //
aübhasa÷ culakàn aùñau pibed anudinaü naraþ /
navanàgabalo bhåtvà jãved varùa÷ataü sudhãþ // 45 //

atha ghràõapãtodakaguõàþ

vigataghanani÷ãthe pràtar utthàya nityaü
pibati khalu naro yo ghràõarandhreõa vàri /
sa bhavati matipårõa÷ cakùuùà tàrkùyayukto (tulyo)
valipalitavihãnas sarvarogair vimuktaþ // 46 //

atha netrarakùàyai jalopayogavidhiþ

÷ãtàmbupåritamukhaþ prativàsaraü yaþ kàlatraye 'pi nayanadvitayaü jalena /
àsi¤cati dhruvam asau na kadàcid akùirogavyathàvidhuratàü bhajate manuùyaþ // 47 //
(#<Ap 7>#)
nàdeyaü navamçdghañapraõihitaü santaptam arkàü÷ubhiþ
ràtrau saüpratijuùñam indukiraõair mandànilàndolitam {cf. Ràjanighaõñu 14.54ab} /
÷ãtaü bhinnamaõiprabhaü laghutayà nàstãti ÷aïkàvahaü
pàñalyutpalaketakãsurabhitaü saüsevayed vàri tat // 48 //
re re rudrajañàñavãparisakhyàlolabhasmàvilaü
pronma¤jatsurasundarãkucatañasphàracchalacchãkaram /
dhàràdhautakaràlitàübaratanuü (?) niþ÷eùapàpàpahaü
gàïgaü tuïgataraïgabhaïgagahanaü pànãyam ànãyatàm // 49 // ? // 50 //

atha ÷çtoùõajalaguõàþ

pathyaü dãpanapàcanaü laghutaraü sa÷vàsakàsàpahaü
hikkàdhmànanavajvaràma÷amanaü ÷leùmàpahaü vàtajit /
saü÷uddhodaravasti÷uddhikaraõaü hçtpàr÷va÷ålàpahaü
gulmàrocakapãnase nigaditaü kaõñhyaü ÷çtoùõaü jalam // 51 //
pittottare pittaroge pittàsçkkaphapittayoþ /
mårchàrchardijvare dàhe (tçùõà) çùmàtãsàrapãóite // 52 //
dhàtukùãõe viùàrte ca sannipàte vi÷eùataþ /
÷astaü ÷oùe 'kùiroge ca ÷çtaü ÷ãtaü jalaü sadà // 54 // (3 ?)

atha pànakàlabhedena vàriõo guõàþ

chatràmçtaü viùaü vajraü catvàro vàriõo guõàþ /
bhuktvà tadaiva pratyåùe abhukte bhojanaiþ saha // 55 //
ajãrõaü jãrayaty à÷u pãtam uùõodakaü ni÷i /
varùàsu na jalaü gràhyaü nàdeyaü bahudoùakçt // 57 //

(#<Ap 8>#)
atha ÷çtodakasya guõàþ

kaphe pàdàva÷eùaü tu pànãyaü laghu dãpanam /
divà÷çtaü tu yat toyaü ràtrau tad gurutàü vrajet //
÷çtaü ÷ãtaü tridoùaghnam uùitaü tac ca doùakçt /
tat pàda÷eùaü doùaghnaü ardhahãnaü tu vàtajit // 57 //
ràtrau ÷çtaü tu divase gurutvam api gacchati /

atha pàr÷va÷ålàdau ÷ãtàmbupànaniùedhaþ

pàr÷va÷åle prati÷yàye vàtaroge galagrahe // 58 //
àdhmàne stimite koùñhe sadyaþ÷uddhe navajvare /
hikkàyàü snehapitte ca ÷ãtàmbu parivarjayet // 59 //

atha gulmàdau alpajalapànavidhiþ

gulmàr÷ognahaõãkùaye ca jañhare mandànalàdhmàtake
÷ophe pàõóugalagrahe ca jagade (vraõagade) mohe (mehe) ca netràmaye /
vàtàrucyatisàrake kaphayute kuùñhaprati÷yàyake
uùõaü vàri su÷ãtalaü ÷çtahimaü svalpaü prapeyaü jalam // 60 //
niràmotijarà (bhojanà) darvàk pibed vàri su÷ãtalam /
ajãrõe tu pibed vàri ÷ãtalaü svecchayà punaþ //

atha nirvàpitodakaguõàþ

taptàyaþpiõóasaüyuktaü loùñanirvàpitaü jalam /
sarvadoùaharaü pathyaü sadà vairujyakàrakam //

(#<Ap 9>#)
atha vàriõaþ pra÷aüsà /

kvacid uùõaü kvacic chãtaü kvacit kvathita÷ãtalam /
kvacid bheùajasaüyuktaü kvacid vàri nivàryate {cf. Ràjanighaõñu 14.80} //
tçùito moham àyàti mohàt pràõàn vimu¤cati /
tasmàt svalpaü ca dàtavyaü na kvacid vàri vàryate // 65 //
pànãyaü pràõinàü pràõà vi÷vam eva hi tan mayam /
ato 'tyantavidhàne 'pi na kvacid vàri vàryate // 66 //
mårchàpittoùõadàheùu vidhare (pittarakte) madàtyaye /
bhramaklamaparãteùu tamake vàri ÷ãtalam //
pibed ghañasahasràõi yàvannàstamito raviþ /
astaü gate divànàthe bindur eko ghañàyate // 68 //
ajãrõe cauùadhaü vàri jãrõe vàri balapradam /
bhojane càmçtaü vàri ràtrau vàri viùopamam // 62 //
atyambupànàn na vipacyate 'nnaü nirambupànàc ca sa eva doùaþ /
tasmàn naro vahnivivardhanàya muhurmuhur vàri pibed abhåri // 70 //
kùudhàsaü÷uùkahçtkaõñhaþ prathamaü kabalàn bahån /
na bhukte prapibed ambu ÷ãtalaü màtrayà yutam // 71 //
tena hçtkaõñha÷uddhiþ syàt sukhenànnaü pataty adhaþ /
snigdhayuktaü ca yad bhaktaü tatas saütarpaõaü bhavet // 72 //
(#<Ap 10>#)
àdau dravaü sama÷nãyàt tatràmbu na pibed bahu /
madhye tu kathinaü bhuïkte yatheùñaü ÷asyate jalam // 73 //
pràk dravaü puruùo '÷nãyàt madhye tu kathinà÷anaþ /
ante punar dravà÷ã tu vastyàrogye (?) na muücati // 74 //
tathaiva bhojanasyànte pãtam ambu balapradam /
dravyaü prayàti bhuktànte kin tu tanmàtrayà pibet // 75 //
àdau jalaü vahnivinà÷akàri pa÷càt tadante kaphabçühaõaü ca /
madhye tu pãtaü samatàsukhaü ca tasyàbhiyogo 'bhimatas sakçc ca // 76 //
amçtaü viùam iti salilaü cedaü niùñhà (vidyà) d atividitatatvàrthaþ /
yuttayà sevitam amçtaü viùam etad ayuktitaþ pãtam // 77 //
pårayed bhàgayugalaü kukùe÷ cànnena susthitaþ /
jalenaikaü caturthe ca vàyusaücàraõàya vai // 78 //
gràse gràse tu pàtavyaü ÷ãtalaü vàri sarvadà /
bahuvàriyutaü cànnam agniü pacati satvaram // 79 //
tasmàd àdàv atisvalpaü madhye ca tçptidàyakam /
màtrayà ca pibed ante na rogair bàdhyate naraþ // 80 //
vàsitaü nåtanaiþ puùpaiþ pàñalãcampakàdibhiþ //
pathyaü sugandhi hçdyaü ca ÷ãtalàmbu sadà pibet // 81 //
(#<Ap 11>#)
sugamaü yat sarovàla÷akalair adhivàsitam /
karpåreõa ca yat toyaü tat peyaü sarvadà nçõàm // 82 //
grãùme ÷aradi pàtavyaü svecchayà salilaü naraiþ /
anyadà kalpamaidhete (svalpam evaitad) vàta÷leùmabhayàt pibet // 83 //
anye (anne) nàpi vinà jantuþ pràõàn saüdhàrayec ciram /
toyàbhàve pipàsàrtaþ kùaõàt pràõair vimucyate // 84 //
àdimadhyàvasàne ca bhojane payasà yute /
kç÷aü sàdhyaü (kàr÷yaü sàbhyaü) tathà sthaulyaü bhavanti krama÷o guõàþ // 85 //
pànãyaü pànãyaü ÷aradi vasante ca pànãyam /
nàdeyaü nàdeyaü ÷aradi vasante ca nàdeyam // 86 //
ity àyur vedamahodadhau ÷rãsuùeõakçtau pànãyaguõàþ samàptàþ //

atha kàùñhataptodakavargaþ /

gandharvahastakàùñhai÷ ca taptaü vàri prapåjitam
alakùmãraktapittaghnaü doùàõàü ca prasàdanam // 1 //
bhallàtakai÷ ca kàùñhai÷ ca taptaü vàri ÷ubhodakam /
vàta÷leùmaharaü pathyaü vãryatejovivardhanam // 2 //
pàlà÷odumbarodbhåtakàùñhataptaü ÷ubhaü jalam /
vraõakaõóåharaü càsçkbalavãryavivardhanam // 3 //
jambåkapitthàmrajaiþ kàùñhaiþ taptaü vàri taóàgajam /
medhàbalapradaü vãryakçmidoùavinà÷anam // 4 //
(#<Ap 12>#)
dumbarãkàùñhajais toyaü tàpyaü vàpãsamudbhavam /
kaphahçt tac ca nirdiùñaü doùàõàü ca vinà÷anam // 5 //
kàùñhaiþ khadirajais taptaü raktapittavinà÷anam /
àpyàyanakaraü grãùme ÷reùñham uktam idaü jalam // 6 //
kadambanimbajais taptaü saritsamudrajaü jalam /
pathyaü doùaharaü kaõóåraktapittavinà÷anam // 7 //
dhàtrãdàru÷çtaü taptaü malakùàlanayodakam /
vàtapittaharaü ÷reùñhaü rasàyanakaraü param // 8 //
puùkarassa (madhukasya) ca kàùñhai÷ ca taptaü kåpodbhavodakam /
vàtapittaharaü ÷reùñhaü rasàyanakaraü param // 9 //
(grahaõãpàõóuhçtkàsa÷vàsahçtparamaü hitaü /)
karpåra (karkandhu) dàrusaübhåtataptam uùõodakaü ÷ubham (nàdeyam udakottamam /)
jañharàgne÷ ca sadanaü su÷rutena pradar÷itam // 10 //
sallakã÷àkaniryàsakàùñhai÷ càpi pçthak pçthak /
taptaü nirjharajaü vàri nàmayàn janayed varam (rogàn saüjanaded bahån) // 11 //
vañai÷ càrjunakàùñhai÷ ca saütataü tàpitaü jalam /
balamedhàprajananaü (à) maitreyeõa pradar÷itam // 12 //
tarkàrã vàtahaütrã ca kaõóåtvagdoùavardhanam /
vano (navo)dakaü susaütaptaü malànàü kùàlane hitam // 13 //

// iti kàùñhataptodakavargaþ //

(#<Ap 13>#)
atha bhàjanabhadena guõàvi÷eùàþ /

hemapàtre ca susvàdu vipàke ÷ãtalaü madhu /
tridoùa÷amanaü vãryabalamedhàkaraü ÷ubham // 1 //
trapupàtrodakaü yac ca picchalaü madhuraü rase /
vãrye kaphapradaü càgni÷akçnmàrutavardhanam // 2 //
ghoùapàtre yad udakaü vipàke kañukaü guru
pitta÷leùmapradaü vçddhe yathàkàlaü balàya ca (vçddhau vyathàkàlànuråpitam) // 3 //
dhàràpàtapayaþpànaü ghràõopari su÷ãtalam
÷vasebanànnapatayo (àsecanaü ca nayane) tridoùa÷amanaü hitam // 4 //
tàmrabhàjanake vàri soùõaü svàde sakçtkañu /
pittànilapradaü vçddhe ÷akçnmàrutanà÷anam (kopanam) // 5 //
rãtikàpacitaü toyaü kañu ÷leùmavinà÷anam /
pittalaü sakañåùõaü ca meharogavivardhanam // 6 //
lohabhàjanasaüsthaü ca payaþ pànaü ca dåùitam /
raktapittaha(ka)raü kaõóåtridoùa÷amanaü param (madadoùàgnikàrakam) // 7 //
lohabhàjanasaütaptaü kaõóåmandàgnikàrakam /
malànàü recane coktam à÷ayakùàlane hitam // 8 //
madhådumbarapàtreõa tàpitaü codakottamam /
vapuþ kàntipradaü pitte (proktaü) vahnimàndyakaraü sakçt (ca tat) // 9 //
(#<Ap 14>#)
bhàjane mçnmaye taptaü malànàü kùàlane hitam
dhàtusàmyakaraü vãryabalaujaþparivardhanam // 10 //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte bhàjanàdhivàsavidhiþ //


idànãü kùãraguõàþ kathyante //
tatràpi gavyamàhiùayor eva sadopayogitvàt
tayor eva prathamaü svaråpaü vicàryate //
gavyaü himaü medhyatama hi dugdhaü pràõapradaü pittasamãraõaghnam /
rasàyanaü varõakaraü muke÷yaü àrogyahetuþ satataü naràõàm // 1 //
kùãraü sàkùàt* jãvanaü janmasàhyà(tmyà)t tad dhàroùõaü gavyam àyuùyam uùõam /
pràtaþ sàyaü gràmyadharmàvasàne bhukte pa÷càd okasàtmyaü karoti // 2 //

atha gavàü varõavi÷eùe kùãraguõavi÷eùàþ /

gavàü sitànàü vàtaghnaü kçùõànàü pittanà÷anam /
kaphaghnaü raktavarõànàü trãn hanti kapilàda(pa)yaþ // 3 //
÷ãtalaü madhuraü snigdhaü vàtapittaharaü param /
vçùyam ojaskaraü hçdyaü ÷leùmaghnaü ca rasàyanam // 4 //
(#<Ap 15>#)
pàke svàdurasaü medhyaü kùayakùãõabalapradam
÷vàsakàsapra÷amanaü ÷ramatrayamadàpaham // 5 //
jãrõajvare måtrakçcchre raktapitte ca ÷asyate /
gavyaü payaþ pavittraü ca balapuùñiprakàrakam // 6 //
÷reùñhaü càkùayyam àyuùyaü kàntilàvaõyakàrakam /
payo gavyaü teùàü bhra(÷ra)marudhirapitta÷ramamada
kùayàlakùmãgulmapradaragarapàõóvàmayaharam /
÷akçcchreùmajvara (?) ÷vayathuplãha÷amanaü
tçùàmedomurcchàjvaram anilam apy à÷u ÷amayet // 7 //

atha bhàjanavi÷eùe guõavi÷eùàþ /

tàmre vàtaharaü kùãraü sauvarõe pittanà÷anam /
raupye ÷leùmaharaü caiva kàüsye raktaprasàdanam // 8 //

iti gokùãram //

atha mahiùãkùiram /

màhiùaü balavarõaujo nidràbhukta(÷ukra)balanadam /
tãkùõàgni÷amanaü svàdu rase pàke ca puùñidam // 1 //
vyàyàma÷ràntadehasya ÷ramaghnam anilàpaham /
niùkàmasyàpi vçddhasya strãùu kàmapradàyakam // 2 //
balinas taruõasyàpi vi÷eùàt kàmadàyakam /

iti màhiùam //

atha ajàkùãram /

ajànàm alpakàma(ya)tvàt kañutiktaniùevaõàt /
nàtyambupànàd vyàyàmàt sarvavyàdhiharaü payaþ // 1 //
(#<Ap 16>#)
àjam agnibalakçt kùayakàma÷vàsahçccalaharaü paramaü tat /
raktapittaharam à÷v atisàre raktaje ca kathitaü hitam eva // 4 [sic!] //

atha uùñrãkùãram /

uùñrãkùãraü supti÷ophàpahàraü pitta÷leùmàtyar÷asà ca pra÷astam /
ànàhaghnaü codaràõàü pra÷astaü jantughnaü vai ÷asyate sarvakàlam // 5 //

atha a÷vàkùãram /

uùõam aika÷aphaü balyaü ÷vàsa (÷àkhà) vàtàpahaü payaþ /
madhuràmla (rasaü) karaü råkùaü lavaõànurasam laghu // 6 //

(kharà÷vàkùãram)

atha strãstanyam /

mànuùyaü(ùaü) madhuraü stanyaü kaùàyànurasaü himam /
nasyà÷ cotanapathyaü ca jãvanaü laghu dãpanam // 7 //

atha hastinãkùãram /

hastinyà madhuraü vçùyaü kaùàyànurasaü guru /
snigdhaü (sthai) dhairyakaraü ÷ãtaü cakùuùyaü balavardhanam {cf. Ràjanighaõñu 15.15} //

(#<Ap 17>#)
atha payaþsàmànyaguõàþ /

payo 'bhiùyandi gurvàmaü pràya÷aþ parikãrtitam /
tad evàsyataraü (ti÷çtaü) vidyàt gurutarpaõabçühaõam // 8 //
varjayitvà striyàþ stanya àmam eva hi khàõóitam /
dharoùmam amçtaü kùãraü viparãtam ato cyate ('nyathà) // 9 //

atha ninditadugdham /

aniùñagandham amlaü ca vivarõaü virasaü ca yat /
varjaü (rjyaü) salavaõaü kùãraü yac ca vigrathitaü bhavet /
kùãraü na bhu¤jãna (divà) yadi bhu¤jãta na svapet /
yadi svapet kùayaü càyus tasmàt kùãraü divàmçtam // 11 //

atha dhàroùõàdiguõàþ /

dhàroùõam amçtaü pathyaü dhàrà÷ãtaü tridoùakçt /
÷çtaü ÷ãtaü tridoùaghnaü ÷ãtoùõa [÷çtoùõaü] kaphavàtajit // 12 //
athàvikaü pathyatamaü ÷çtoùõaü màjaü payo vai ÷çta÷ãtam eva /
dhàràsu÷ãtaü mahiùãpaya÷ ca dhàroùõam evaü hitam eva gavyam // 13 //

anyac ca /
pittaghnaü màhiùaü kùãraü vàtaghnaü càvikaü payaþ /
vàtapittaharaü gavyaü tridoùaghnam ajàpayaþ // 14 //

(#<Ap 18>#)
atha pràbhàtikàdidugdhaguõàþ /

pràyaþ pràbhàtikaü kùãraü guru viùñambhi ÷ãtalam /
ràtrau saumyaguõatvàc ca vyàyàmàbhàvatas tathà // 17 //
divàkaràbhitaptànàü vyàyàmànilasevanàt /
vàtapittaharaü caiva càkùuùyaü càparàhõikam // 16 //

atha pårvàhõàdau kùãrapàne guõavi÷eùàþ /

vçùyaü bçühaõam agnivçddhijanakaü pårvàhõakàle payo
madhyàhne baladàyakaü ratikaraü kçcchrà÷marãchedanam /
bàle tv agnikaraü kùaye balakaraü vçddhasya retovahaü
ràtrau kùãram anekadoùa÷amanaü sevyaü sadà pràõibhiþ // 17 //
bhuktà ye kañutãvracaõóavidalà ye càmlatiktà rasàþ
råkùakùàravidàha÷oùakaparà ye càtitàpapradàþ
kàùàyàþ kañuråkùadurjarataràþ saüsevyamànà hasa[thà]t
tat sarvaü balakçt karoti tarasà dugdhaü ni÷àsevitam // 18 //

atha kùãravikriyàkàlaniyamaþ /

muhårtapa¤cakàd årdhvaü kùãraü bhajati vikriyàm /
tad eva dviguõe kàle viùavad dhanti mànavam // 19 //

(#<Ap 19>#)
atha dhàroùõasya payasaþ punar guõakãrtanam /

dhàroùmaü [ùõaü] pavanaprakopa÷amanaü dugdhaü gavàü puùñikçt
pàõóuü kàmalakaü nihanti tarasà kùãõorjakçcchrãkaram /
dàhaü dehagataü karàïghranayanajvàlàü ca piktonnatiü
duùñàsraü kç÷atàü kç÷ànujanitàü kçcchràdirogàn jayet // 20 //

atha kvathitàdikùãrasya pathyatàkàlavyavasthà /

akvathitaü da÷a ghañikàþ kvathitaü dviguõà÷ ca tàþ payaþ pathyam
uùasi ca sarasàdyàü (?) (koùõaü ca svarasàóhyaü) yàvat tàvat payaþ prà÷yam // 21 //

atha jvare payasaþ pathyàpathyatvam /

jãrõajvare kaphakùãõe kùãraü syàd amçtopamam /
tad eva taruõe pãtaü viùavad dhanti mànavam // 22 //
tasmàc chçtaü vàpy a÷rutaü kùãraü tàtkàlikaü pibet /
caturbhàgajalaü dattvà yat tadàvartitaü payaþ // 23 //
tasmàt tad balakçcchreùñhaü hitaü savarujàpaham /

atha asàtmyakùãràõàü kùãrakalpanam /

(yeùàü na sàtmyaü) etac ca sàkùàt kùãreõa pãtaü càdhmànakàrakam // 24 //
teùàm ardhajalaü datvà nàgaraü pippalãyutam /
àvartayet kùãra÷eùaü tat pãtvà sukham àvahet // 25 //

(#<Ap 20>#)
atha gavyàdidugdhabhedena pànakàlànirõayaþ /

pårvàhõe màhiùaü sa÷arkaraü svecchayà và?
yeùàü sàmyaü sadà bhavet /
(þgavyaü pårvàhõakàle syàd aparàhõe tu màhiùam
kùãraü sa÷arkaraü pathyaü yathàsàtmyaü ca sarvadàþ iti pàñhyam)
àdau madhyàhne và (tenàdau tat tu madhye ca) gràmasyànte kadàcana // 26 //
sarvaü tan màna÷eùaü (sarvabhojana÷eùe) tu payaþ ÷astaü (peyaü) sadà naraiþ /

atha punaþ ÷çta÷ãtàdikùãraguõavarõanam /

pittaghnaü ÷çta÷ãtalaü kaphaharaü pakvaü tad uùõaü punaþ
÷ãtaü yat tu na pàcitaü tad akhilaü viùñambhadoùàvaham
dhàroùõaü tv amçtaü payaþ ÷ramaharaü nidràkaraü kàntidaü
tçùyaü bçhaõam agnivardhanam iti svàdu tridoùàpaham // 27 //

atha annaviùaiþ saha dugdhaprà÷apratiùedhaþ //

kùãraü bhu¤jãta godhåmànnena naiva ca naiva ca /
piùñànnenàpi nà÷nãyàn na dadhnà lavaõena ca // 28 //
na màùair na ca mudrair và na guóena phalena và /
bhåmikandair na và ÷àkair matsyamàüsàdibhir na và // 29 //
atha pàyasasya guõàþ /

pàyasaü bhakùayed yuktyà tat pakvaü hi samaü pibet /
vçùyaü hçdyaü ca pathyaü ca tat pittànalanà÷anam // 30 //

(#<Ap 21>#)
atha samàgnyàder api trikàlapayaþpànaniùedhaþ //

snigdhatvàd gauravàj jàóyàt trikàlaü na pibet payaþ /
samàgnir api kiü cànyo mandàgnir viùamo 'thavà // 31 //

tãkùõàgnes tu tadanumàtiþ /

tãkùõàgninà tu pàtavyaü dvikàlam api màhiùam /
tasya dhàtån pacaty agnir yadà tena na si¤cati // 32 //

atha punaþ kùãrapra÷aüsà /

kùiraü [rasaü] hitaü ÷reùñharasàyanaü ca kùãraü vapurvarõabalàyuùe ca /
kùãraü hi càyuùyakaraü naràõàü kùãraü balàsthàpanam uttamaü ca // 33 //
kùãraü hi sandãpanapàcanãyaü kùãraü hi coùõaü mala÷odhanaü ca /
kùãraü hi saüdhànakçduùõa÷ãtaü kùãraü kavoùõaü malanà÷ànaü ca // 34 //

atha matsyàdibhiþ saha kùãrasevàpratiùedhaþ /

matsyamàüsaguóamudgamålakaiþ kuùñham àvahati sevitaü payaþ /
÷àkajàmbavasuràdisevitaü màrayaty abudham à÷u sarpavat {cf. Ràjanighaõñu 15.30} // 35 //

(#<Ap 22>#)
atha rasavi÷eùaiþ payaþpànavidhiþ //

kùãreõa saha bhojyàni na viruddhàni tadyathà /
àmreùñà [amleùv à]malakaü pathyaü ÷arkarà madhureùu ca // 36 //
pañolaþ ÷àka [tikta] vargeùu kañuke càrdrakaü bhajet [paceþ] //
kaùàyeùu yava÷ caiva lavaõeùu ca saindhavam // 37 //

ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte kùãravargaþ //

atha godadhiguõàþ //

tatràpi càti÷ãtaü ca dãpanaü balavardhanam /
vàtaghnaü madhuraü råkùaü dadhi gavyaü manoharam // 38 //
snigdhaü vipàke madhuraü dãpanaü balavardhanam /
vàtàpahaü pavitraü ca dadhi gavyaü rucipradam // 39 //
arocake pãnasamåtrakçcchre ÷ãtajvare tadviùamajvare ca /
durnàmarogagrahaõãgade ca gavyaü pra÷astaü dadhi sarvadaiva // 40 //

atha çtubhedena dadhy upayoge guõàguõàþ /

÷aradgrãùmavasanteùu ninditaü dadhi doùakçt /
hemante ÷i÷ire tac ca varùàkàle phalapradam // 41 //

(#<Ap 23>#)
atha màhãùadadhiguõàþ /

vipàke madhuraü vçùyaü raktapittaprasàdanam /
balàsavardhanaü caiva vi÷eùàn màhiùaü dadhi // 42 //
snigdhaü madhura÷ãtaü ca balavarõakaraü param /
vçùyaü medaþkaraü svàdu ÷ramaghnaü vàtanà÷ànam // 43 //
÷leùmàmavardhanaü caiva sarapuùñikaraü tathà /
pavitram uùõa÷amanaü màhiùaü kàntivardhanam // 44 //
màhiùaü dadhi balàsakàrakaü vàhnimàndyakaram à÷u gurutvàt /
tat prayojya kañukair avacårõe màhiùaü ca laghutàm upayàti // 45 //

// màhiùaü dadhi //

atha ajàdadhiguõàþ /

dadhyamlaü (dhyàjaü) kaphavàtanà÷anakaraü vàtaghnam uùõaü tathà
durnàma÷vasane ca kàsasahite càgne÷ ca saüdãpanam /
vçùyaü bçühaõam agnikàntibaladaü sarvàmayadhvaüsanaü
àsàü÷eùva (r÷aþsv a)tisàrake vigaditaü pathyaü sadà pràõinàm // 46 //
kàsa÷vàsaharaü rucyaü ÷ophàtãsàranà÷anam /
àgneyaü sarvadoùaghnaü vi÷eùàc chàgalaü dadhi // 47 //

atha àvikasya dadhno guõàþ /

àvikaü snigdhamadhuraü guru pittakaphapradam /
pathyaü kevalavàteùu ÷ophe cànila÷oõite // 48 //

(#<Ap 24>#)
atha a÷vàdadhiguõàþ /

vàjijaü samadhuraü valavarõaü svedadàham upayàti vinà÷am (gurutvam) /
dãpanãyam atidoùalaü sadà càkùuùaü ca marutaþ pravikopi // 49 //

atha auùñradadhiguõàþ /

vàtàr÷akuùñhakriminà÷anaü syàt* auùñraü vipàke kañukaü satiktam /
sakùàram amlaü kañu kuùñhakopi (kçmikoùñhanà÷anaü) balyaü ca saütarpaõam à÷u kàri // 50 //

atha hastinãdadhiguõàþ /

guru coùõaü kaùàyaü ca kaphamåtràpahaü ca tat /

atha strãdadhiguõàþ /

snigdhaü vipàke madhuraü balyaü saütarpaõaü guru // 51 //
càkùuùyaü sarvadoùaghnaü dadhikàtra (nàryà) guõottamam // 52 //
laghuõà [pà]ke balàsaghnaü vãryoùõaü pittanà÷anam /
kaùàyànuguõaü nàryà dadhi varcovivardhanam // 53 //
kuryàd guttayàbhilàùaü ca dadhi maskaparisçtam /
satukùãreõa va¤jàtaü guruvad dadhi tat smçtam ///54 //
(dadhnas tu yad adhas toyaü tan mastuni pari÷çtaü /
÷çtàt kùãràc ca ya¤jàtaü guõavad dadhi tat smçtam /)
vàtapittaharaü rucyaü dhàtvagnibalavardhanam /

(#<Ap 25>#)
atha dadhikhaõóaguõàþ /

daghnaþ khaõóo gurur vçùyo vij¤eyo balavardhanaþ /
vastravivana (niùpãóita)÷ càpi kaphapittavinà÷anaþ // 55 //

atha asàradadhiguõàþ /
dadhi tv asàraü råkùaü ca gràhi vióbhedi (viùñambhi) vàtalam /
dãpanãyaü laghutaraü sakaùàyaü rucipradam // 56 //

atha mastuguõàþ /

tçùõàklamaharaü mastu [÷ãtaü sroto] vi÷odhanam //
amlaü kaùàyaü madhuraü avçùyaü kaphavàtanut // 57 //

atha dadhisàmànyaguõàþ /

amlaü syàd rasapàkato gurutaraü vàtàpahaü ÷ãtalaü
gràhyuùõaü grahaõãgade nigaditaü viõmåtrakçcchràpaham /
balyaü ÷ophakaphàgnimàndyajananaü raktapradaü bhuktadaü
[kàsà] råkùàrocakapãnase viùamake ÷ãtajvare tanmaya [ta]m // 58 //
grahaõyàü pãnase måtrakçcchre ca viùamajvare /
arocake ca mandàgnau ÷asyate dadhi sarvadà // 59 //
lavaõamaricasarpiþ÷arkaràmudgadhàtrãkusumarasavihãnaü [nai] caivam adyàt tu nityam /
na ca ÷aradi vasante noùõakàle na ràtrau na dadhi kaphavikàre [pitta] pãtaroge na dadyàt // 6 //
(#<Ap 26>#)
elàsaindhava÷arkaraü samaricaü dhàtrãguóaü sarpiùà
pathyaü syàd varamudgasåpasahitaü saüsevanãya dadhi /
naivoùõaü bahu picchalaü na ca ÷aradgrãùme vasante hitaü
pittàsçkjvarakuùñhadaü bhramakaraü (bã) vàsarpadaü cànyathà // 61 //
dadhi trikañukami÷raü ràjikàcårõami÷raü
kaphaharam anilaghnaü càgnisaüdhukùaõaü ca
tuhina÷i÷irakàle sevanãyaü ca pathyaü
bhavati sudçóhakàyo råpavàn satvavàü÷ ca // 62 //
(racayati tanudàrthyaü kàntimattvaü ca nçõàm)
saguóadadhi sukhoùõaü dhautavastreõa samyak
yuvatikaravilàsair gàlitaü dhåpitaü ca /
÷i÷irakiraõavi÷vàjàjicårõena mi÷raü
kaphaharam anilaghnaü càgnisaüdhukùaõaü ca //
(tuhina÷i÷irakàle sevanãyaü ca pathyaü /
bhavati sudçóhakàyo råpavàn satvavàü÷ ca) //
adhikataravilàsaiþ sevitaü marditaü ca // 63 //
dadhi taruõam apathyaü pathyasaüpuùñihetoþ
balakaram ativçùyaü medakçdãpanaü ca /
kaphaharam anile syàn nàtipittaprakopaü
tad ani÷am iha sevyaü màdhuraü càmlabhàvàt // 64 //
madhuraü bhakùayec caitad atyamlaü varjayet sadà /
madhuraü dadhi rogaghnaü atyamlaü rogakàrakam // 65 //

ity àyurvedamahodadhau sukhena(ùeõa)kçte dadhivargaþ //

(#<Ap 27>#)
// atha mastuguõàþ kathyante //

[sro] ÷rotaþ ÷uddiü vidhatte prakañayati ruciü dãpayaty à÷u vahniü
kçtvà ÷uddhiü malànàü jarayati ca hañhàd bhuktam annaü vicitram
uùõaü càmlaü kaùàyaü laghu surabhirasaü ÷ålaviùñambhahàri
÷reùñhaü mastu pra÷astaü kaphapavanarujàduùñamåtragraheùu // 1 //
laghv anne rucipaktidaü klamaharaü balyaü kaùàyaü saraü
bhaktacchandakaraü tçùodaraharaü plãhàr÷a÷ophàpaham /
vàntau ÷uddhikaraü kaphànilaharaü viùñambha÷ålàpahaü
pàõóau måtravikàragulma÷amanaü mastu pra÷astaü laghu // 2 //
laghutvàd dãpananatvàc ca viùñambhàdhmànanà÷anàt /
[sro] ÷rotaþ÷uddhikaratvàc ca tàkràd dadhi (?) vikà÷yate // 3 //
// ity àyurvedamahodadhau mastuvargaþ //

idànãü takraguõàþ kathyante //

gholaü mathitam uda÷vittakraü caitac caturvidhaü kathitam //
sarasaü nirjalaü svàdu kã(ya)d ambhovarjitaü mathitam /
(sarasaü nirjalam àdyaü nirhçtarasam ambuvarjitaü mathitam)
[ardha] pàdasalilam uda÷vittad ardha[pàda]jalaü takram àhu÷ ca //
pratyekaü ca caturõàü kathà j¤eyàþ prayatnena // 2 //
sarasaü nirjalaü j¤eyaü [gholaü] mathitaü rasavarjitam /
pàdodakam uda÷vittat takram ardhajalaü bhavet // 3 //

(#<Ap 28>#)
atha gavyamàhiùàjatakraguõàþ /

gavyaü tu dãpanaü takraü medhyamar÷as tridoùajit /
màhiùaü ÷leùmalaü takraü [chàgaü] laghu doùatrayàpaham // 4 //
gulmàr÷ograhaõã÷ophapàõóvàmartha[ya]vinà÷anam

atha takrabhedànàü guõàþ /

gholaü màrutapittahàri màthitaü ÷vàsàpahaü ÷leùmahçt
pitta÷leùmavinà÷yuda÷vidadhikaü takraü tridoùàpahaü //
mandàgnàv arucau tathaiva nitaràm anyeùu rogeùv api
÷reùñhaü takram idaü vadanti munayas tenottamaü pràõinàm // 6 //

atha takrapra÷aüsà /

yathà suràõàm amçtaü pradhànaü tathà naràõàü bhuvi takram àhuþ /
amlena vàtaü madhureõa pittaü kaphaü kaùàyeõa nihanti sadyaþ // 7 //
vàta÷leùmavinà÷anaü [kçmiharaü] kçcchrà÷marãchedanaü
måtràghàtaharaü prameha÷amanaü plãhàrtigulmàpaham /
durnàmodarapàõóurogajañharakråràrtiniùkçntanaü
takraü dãpanapàcanaü laghutaraü pathyaü sadà pràõinàm // 8 //
àmàtisàre ca vi÷à [ùç] cikàyàü vàtajvare pàõóuùu kàmaleùu /
pramehagulmodaravàta÷åle nityaü pibet takram arocake ca // 9 //
(#<Ap 29>#)
takraü svàdu kaùàyam amlakarasaü bhakùaü (kùyaü) laghåùõaü hitaü
gulmàr÷aþpariõàma÷åla÷amanaü chardiprasekàpaham /
tçùõàrocakameha÷ophagarajit ÷leùmàlasaghnaü payaü (raü)
sevyaü måtragadàpahaü jvaraharaü snehotthapãóàpaham // 10 //
÷ãtakàlo 'gnimàndye ca kaphotthe kàmalàsu ca /
màrgàvarodhe duùñau ca vàgnau (yau) takraü pra÷asyate // 11 //
na (tat*) punar madhuraü ÷leùmaprakopanaparaü param /
vàtaghnaü pitta÷amanaü amlaü cet pittakçt sadà // 12 //

doùavi÷eùe takravi÷eùavidhiþ /

vàtaghnaü (te 'mlaü) saindhavopetaü svàdu pitte sa÷arkaram /
kaphapitte 'pi (pibet kaphe 'pi) và takraü vyoùakùàrasamanvitam // 13 //
sthaulyaü karoti harate nilam etad eva
yan noùõatàm apagataü na kadàcid eva /
sarpiþ ÷i(si)tàmadhukamudgakaùàyayuktaü
sevyaü vasanta÷aradàgamakàlavarjam // 14 //
navanãtadvàre mathitaü kathayanti sudhiyaþ /
ciramathitaü punar utpattikaraü narasya doùàõàm // 15 //

rogavi÷eùe takraniùedhaþ /

naiva takraü kùate dadyàn noùmakàle na durbale /
na mårchàbhramadàheùu na roge raktapaittike // 16 //

(#<Ap 30>#)
takrapra÷aüsà /

÷a÷ikundasamaprabha÷aïkhanibhaü yuvatãkaranirmalanirmathitam /
paripakvasugandhikapittharasaü piba bho nçpa takraü rujàpaharam // 17 //
mathitaü gorasaü gholaü dravamastuviloóitam /
÷vetaü daõóahataü sàndraü nàmataþ parikãrtitam // 18 //
dviguõàmbu÷vetam idam ardhodakam iti smçtam /
takraü tribhàgabhinnaü tu kevalaü mathitaü smçtam // 19 //
takrasyopari yat toyam uda÷vit parikãrtitam /
dadhnas tåpari yat toyaü tan mastu parikãrtitam // 20 //
gràhiõã vàtalà råkùà durjaga takårjakà /
takràl laghutaro maõóaþ kåcikà dadhitakravat // 21 //
akrutvaü gayatas takraü kratutvena ÷àtakratuþ (?) /
tasmàt triviùñape jàtaü takraü ÷akrasya durlabham // 22 //
kailàse yadi takram asti giri÷aþ kiü nãlaõñho bhavet
vaikuõñhe yadi kçùõatàm anubhaved adyàpi kiü ke÷avaþ /
indro durbhagatàbhayàd vijayati (tàü kùayaü dvijapatiþ) lambodaratvaü gaõaþ
kuùñhitvaü ca kuberako dahanatàm agni÷ ca divyasti cet // 23 //
yad dravyaü ÷aïkhavarõaü himapañalanibhaü càrugandhaþ su÷ãtaü
gaïgàpànãya÷ubhraü yuvatikaram ayasphàlanà¤jarjaraü ca /
manthànenànuviddhaü karatalarabhasàd budvudàkàraphenaü
tat takraü såpadhåpaü tv amçtaguõanibhaü bhàgyavantaþ pibanti // 24 //

// ity àyurvedamahodadhau sukhena(ùeõa)kçte takravargaþ //

(#<Ap 31>#)
// atha navanãtavargaþ kathyate //

÷ãtaü varõabalapradaü samadhuraü vçùyaü ca saügràhakaü
vàtaghnaü kapha (kà)hàrakaü rucikaraü hçdyaü tridoùàpaham (sarvàïga÷ålàpaham) /
kàsàdhva÷rama÷àntidaü ratikaraü kàntipradaü puùñidaü
{cf. Ràjanighaõñu 15.63: kàsaghnaü ÷ramanà÷anaü}
sadyaskaü navanãtam uddhçtam idaü syàt sarvarogàpaham /
(cakùuùyaü navanãtam uddhçtanavaü goþ sarvadoùàpaham) cf. Ràjanighaõñu 15.63} //
÷ãtaü balàóharyaü madhuràmlavçùyaü ÷leùmà (va) pahaü pittamarutpraõà÷am /
÷okakùayakùãõakç÷ànti (ti) vçddhabàleùu pathyaü navanãtam uùõa(kta)m // 2 //
gavyaü và màhiùaü vàpi navanãtaü navoddhçtam /
÷asyate bàlavçddhànàü balakçddhàtuvardhanam // 3 //
÷ãtaü varõabalapradaü samadhuraü vçùyaü hi saügràhakaü
hçdyaü ÷vàsajaràpahaü kùayaharaü pittàmlavàtàpaham /
kàsàr÷odina (tàpa) ÷opha÷amanaü srastàïgapãóàpahaü
sadyaskaü navanãtamàhiùam idaü syàt sarvarogàpaham // 4 //

// iti navanãtaguõàþ //

// athàto ghçtaguõàþ kathyante //

tatràdau goghçtasya guõàþ

dhãkàntismçtikàrakaü balakaraü medhàpradaü buddhikçt
vàtaghnaü ÷ramanà÷anaü svarakaraü pittàpahaü puùñidam /
(#<Ap 32>#)
vahner vçddhiharaü vipàkamadhuraü vçùyaü ca ÷ãtaü sadà
sevyaü gavyam idaü ghçtaü balakaraü sadyaþsamàvartitam // 1 //
sarpirgavàü càmçtakaü viùaghnaü càkùuùyam àrogyakaraü ca vçùyam /
rasàyanaü mandam atãva medhyaü snehottama ca (goþ) vibudhà vadanti

atha màhiùaghçtasya guõàþ

sarpirmàhiùam uttamaü dhçtikaraü saukhyapradaü kàntidaü
vàta÷leùmanibarhaõaü balakaraü varõaprasàdakùamam /
durnàmagrahaõãvikàra÷amanaü mandànaloddãpanaü (?) {cf. Ràjanighaõñu 15.78}
càkùuùya navagavyataþ phala (para)m idaü hçdyaü manohàri ca // 3 //
màhiùyaü tan mànuùaõàü ca ÷astaü balyaü vçùyaü bastisàdaü karoti /
medodbhåtaü mehakçcchaityakàri tasmàn nityaü sarvakàlaü niùevyam //

àjaghçtasya guõàþ

dãpanãyam ajàsarpiþ càkùuùyaü balavardhanam /
kàsa÷vàsakùaye vàpi pathyaü pàneùu tal laghu //

(#<Ap 33>#)
meùãghçtabhya guõàþ /

àvikaü ghçtam atãvà gurutvàd varjyam eva sukumàranarai÷ ca /

auùñraghçtasya guõàþ

sadya eùa balapuùñikaraü syàd uùñrajaü ÷vayathukàsakaraü ca //

anyac ca

gavyaü ca pàcitaü sarpiþ vamipãtakaphàpaham /
payaso 'nuguõaü meùàü (pã) chàgãgardabhikàghçtam // 7 //
auùñrãghçtaü vãryakañu ÷leùmakrimiviùàpaham /
dãpanaü kaphavàtaghnaü kuùñhagulmodaràpaham // 8 //
pàke laghvàdi (vi)kaü sarpiþ na ca pittaprakopanam /
kaphe 'nile yonidoùe ca ÷vayathau hatam (÷ophe kampe ca tad dhitam) // 9 //
pàke laghuùñaü (ghåùõaü) vãrye ca kaùàyaü kaphanà÷anam /
dãpanã (naü) laghu vãrye ca vidyàd aika÷aphaü ghçtam // 10 //

strãghçtam

cakùuùyam agnidaü strãõàü sarpiþ syàd atamçopamam [sic!] /
vçddhiü karoti dehàgner laghu pàke viùàpaham // 11 //

hastinãghçtam

kaùàyaü baddhaviõmåtraü tatki (tikta)m agnikaraü laghu /
kareõujaü hanti sarpiþ kaùñakrimivi÷aükaram (kaphakuùñhaviùakrimãn) // 12 //

(#<Ap 34>#)
sarpiþpra÷aüsà

àyurvçddhiü vapur api dçóhaü saukumàryaü karoti
vyàyàmastrãnidhuvanakçta÷ràntivicchedanãnam /
pathyaü bàlye vayasi taruõe vàrdhake càpi pathyaü
nànyat ki¤cid bhavati puruùe sarpiùaþ sthaulyakàri // 13 //
yad vedàgamavedibhir nigaditaü sàkùàd ihàyur nçõàü
yad vaidyais tu rasàyanàya kathitaü sadyo jarànà÷anam /
yat sàrasvatakalpakànti matimatproktaü dhiyaþ siddhaye
tatraikàyanaketakadyuticayapràyaü mudà syàd ghçtam // 14 //
vãryàti÷ãtaü ca guõe vipàke svàdu tridoùeùu rasàyanaü ca /
tejobalàyuùyakaraü ca medhyaü càkùuùyam etad ghçtam àhur àryàþ // 15 //
ojastejobhivçddhiü janayati sukhadaü kàntikçt samyag uktaü
pàpàlakùmã÷ramaghnaü ÷vasanakasanahàjãrõajàtajvaraghnam /
÷ålodàvartarogagrahaõini ca pajà (madarujaü) nà÷ayaty à÷u pittaü [pãóàü]
vàtaghnaü pittanà÷aü svarahati bhave ÷åddhame (svarakaram agadaü kùudbhrame) caivasevye (vyam) // 16 //
càkùuùyaü vçùyam àyusmçtidhçtikaraõaü ràjayakùmàprakopaü [vinà÷aü]
[råkùe kùãõe ca pathyaü valipalitaharaü sàmadoùaprakope /]
bhåtonmàdapramatte bahutimiramade kçtpapa÷rãra [syàd apasmàra] hàri
sarveùàü sarvadaiva prathitaguõagaõaü sàdhu pathyaü ghçtaü syàt // 17 //
(#<Ap 35>#)
sadyaskaü kçmipåtaü [?] ca måtravasti vi÷odhanam /
÷leùmalaü pittanà÷aü ca balapuùñivivardhanam // 18 //
puràõaü timira÷vàsapãnasajvarakàsanut /
mårchàkuùñaviùonmadagrahàpasmàranà÷anam // 19 //
ugragandhi puràõaü syyàd da÷avarùoùitaü ghçtam /
làkùàrasanibhaü ÷ãtaü tad dhi sarpagrahàpaham // 20 //
madàpasmàramårchàya÷iraþkarõàkùiyonijàn /
påràõaü jayati vyàdhãn vraõa÷odhanaropaõam // 21 //
apasmàragrahonmàdavatàü ÷astaü vi÷eùataþ /
pårvoktà÷ càdhikàüs tà÷ ca [?] guõàs tad amçtopamam // 22 //
niràmayànàü navayauvanànàü kçtvà gavàü yacchata dhautamaddhiþ /
vahnau vipakvaü navanãtanånaü [yogyaü] yogyaü ghçtaü tad gajaràjasevitàm [?] // 23 //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte ghçtavargaþ //

// idànãü tailaguõàþ // /

uùõaü vipàke kañukaü satiktaü kaphàpahaü vàtanivàraõaü ca /
krimãn nihanyàd balabhuktakàri tailaü krimi÷leùmamarutpraõà÷i // 1 //
tilatailam alaükaroti ke÷yaü madhuraü tiktakaùàyam uùõatãkùõam /
(#<Ap 36>#)
balakçtkaphavàtajaü ca [jantu] kharjå vraõakaõóåtiharaü ca [kànti] dàyi // 2 //
kaõóåharaü kàntivivardhanaü ca ar÷o [varco] vivçddhi vraõaropaõaü ca /
tilasya jàtaü khalu yac ca tailaü bàleùu vçddheùv api taila [pathya]m etat // 3 //
na pittaroge na ca ÷oõitotthe pathyaü mahàvàtavikàrasaüdhau /
tilodbhavaü tailam udaàharanti vàtà÷ritàn hanti samastadoùàn // 4 //
kaññhamlarvãryaü bahupittakàri viõmåtrasaïgaü kurute 'tidãptim /
pàmàdidoùàpaharaü ca tailaü abhya¤janaü sarùapasaübhavaü ca // 5 //
kañåùõaü sàrùapaü tailaü kapha÷ukrànilàpaham /
tãkùõoùõaü picchalaü visraü raktair aõóodbhavaü tv ati {cf. Aùñàïgahçdaya 5.58cd} // 6 //
àmavàtagajendràõàü ÷arãravanacàriõàm /
eka evàgràõã [rje] hetà eraõóasnehakesarã // 8 //
kausumbhatailaü kriminà÷anaü ca
tejobalaü netravinà÷anaü ca /
kharjå÷ ca ke÷a÷ ca karoti koùñhe [kaõóåü ca karoti dçùñeþ]
tridoùalaü vàpi samãraõaghnam // 9 //
lepàt karaüjatailasya dçùñirogavinà÷anam /
kuùñhe ca pàpabhinnanàü sarvavàtavikàranut // 10 //
(#<Ap 37>#)
àkùaü svàdu himaü ke÷yaü guru pittànilàpaham /
nàpyu (tyu)ùõaü nimbajaü tailaü krimikuùñharujàpaham // 11 //
kùaumaü sneham acàkùuùyaü pittakçd vàtanà÷anam /
àkùajaü kaphapittaghnaü ke÷yaü dçk÷rotratarpaõam // 12 //
adhobhàgikam airaõóam anyeùàü tilavatsmçtam //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte tailavargaþ //

atha madhuguõàþ kathyante /

vraõasà (÷o)dhanasaüdhànaropaõaü vàtalaü madhu /
råkùaü kaùàyamadhuraü tattulyà madhu÷arkarà // 1 //
tridoùaghnaü madhu proktaü anyasyà ÷rãsaünipàtalam (?) /
hikkà÷vàsakaphacchardimadatçùõàviùàpaham // 2 //
kùaudraü jalena saüyuktaü (ati) sthaulye piben naraþ
kç÷o bhavati saty àha (pràhà) llekhanaü tatra jàyate  // 3 //
lepe hitaü tatra gudàïkuràõàü gajoddhavaü lehyamahobhivçddhiþ (?) /
sarvo guru÷ càpi rasàyanànàü kàsàpaho vàpi madhuprayogaþ // 4 //
mehe hitaü syàn malachardinà÷aþ hikkàtisàre vraõakuùñhahantà /
kaõóåvraõaghno vraõadãpanànàü (pãóitànàü) divyàmçtaü sàdhu madhuprayogaþ // 5 //
(#<Ap 38>#)
sthàvaraü jaïgamaü vàpi kçtrimaü ca viùàpaham (viùaü haret) /
balãpalitanirmuktau dehe tasmin prajàyate // 6 //
kùatakùãõe hitaü caiva pàóukàmalarogajit /
sthåla kaùõo (?) hitaü caiva rakte vàpi hitaü ca tat // 7 //
pàke svàdu madhu ÷reùñhaü vipàke doùasaüyutam /
(tan madhu bhåvi ruddhànàü vàrãõàü madasaübhavam // 8 //
saübhavaþ krimikãñànà pippalã madhunà saha /
amlena madhuraü svàdu tan madhu÷ càpi doùakçt) (?) // 9 //

// idànãü ikùuguõàþ kathyante //

snigdha÷ ca saütarpaõabçühaõa÷ ca saüjãvanaþ svàdurasaþ ÷ramaghnaü /
vçùya÷ ca pitta÷ramavàtahàrã hy antarvidàhã kaphakçtsitekùuþ //
tadvat sakçùõo hi bhaved guõai÷ ca vçùyo bhavet tarpaõadàhahantà /
sakùàrakiücin madhuro rasena ÷oùàpahantà vraõa÷ophakartà // 2 //
pàõóuko bhãruka÷ caiva vàràha÷vetapotakaþ /
kàntàras tàpasekùuþ syàt kàùñhekùu÷ ca vicitrakaþ // 3 //
nepàlo dãpyayantra÷ ca nãlayo raupyako÷akçt /
(#<Ap 39>#)
ity età jàtayaþ sthålà guõàn vakùyàmy ataþ param // 4 //
su÷ãto madhuraþ snigdho bçühaõaþ ÷leùmavardhanaþ /
avidàhi gurur vçùyaþ pauõórako bhãrukas tathà // 5 ///
anye tulyaguõàþ kecit sakùàro vaü÷ako mataþ /
vaü÷avacchvetapauõóras tu ki¤cid uùõaþ sa vàtahà // 6 //
kàntàras tàpasekùuþ syàd vaü÷akànugato mataþ /
evaüguõas tu kàùñhekùuþ sa tu vàtaprakopanaþ // 7 //
såcãpatronilàporonãlàpo (nepàlo) dãrghapatrakaþ /
vàtaghnàþ kaphapittaghnàþ sakaùàyavidàhinaþ // 8 //
ko÷àkaro guóaþ ÷ãto raktapittakùayàpahà /
atãva madhuro målo (le) madhye madhura eva ca // 9 //
agreùu (ùvà) madhuro j¤eyaþ ikùur àlavaõaþ smçtaþ /
kaphakçccàvidàhã ca raktapittanibarhaõaþ // 10 //
÷arkaràsamavãryas tu dantaniùpãóito rasaþ /
gurur vidàhã viùñambhã yàntrikaþ parikãrtitaþ // 11 //
eko (pakvo) gurårasaþ snigdhaþ satãkùõaþ kaphavàtanut /
phàõitaü guru madhuraü abhiùyandi ca bçühaõam // 12 //
÷ukraü kaphakaraü caiva pittaghnaü ca vi÷eùataþ /
sakùàro madhuro 'timåtrabahulo raktasya saü÷odhano
medonigrahaõas tu pitta÷amano vàtaghnaviùñambhanaþ /
÷leùmàõaü jana(yet*) ca bçühaõakaro balyaþ sadà svàsthyakçt
vàtaghno viùamo 'mlapitta÷amano 'sevyo 'tireke sadà // 13 / /

(#<Ap 40>#)
matsyaõóikàdãnàü guõàþ

matsyaõóikàyàþ khaõóaþ ÷arkarapàvimalonnaro digdhaþ (?)
gurur atha madhurottarottarapàko vçùyo raktapittavinà÷akçt /
yàvatã ÷arkarà proktà sarvadàhapraõà÷inã /
raktapittapra÷amanã chardimårchà tçùàpahà // 15 //
råkùo madhåkapuùpotthaþ phàõito vàtapittakçt /
kaphaghno madhuraþ pàke vipàke vasti÷odhanaþ // 16 //
guóa÷arkarayà tulyà vasti÷odhanapàcanã /
pittasaü÷amanã caiva raktapittanibarhiõã // 17 //
madhurà ÷arkarà caiva hidhmàtãsàranà÷inã /
råkùà vivchedanã caiva kaùàyà madhuràpi ca // 18 //

ikùupra÷aüsà tadbhedà÷ ca /

vçùyaþ ÷ãtoùõapittaü ÷amayati madhuro bçühaõaþ ÷leùmakàri /
snigdho hçdyassara÷ ca ÷rama÷amanapañur måtra÷uddhiü karoti /
medovçddhiü (vidhatte) vardhate ÷amayati ca malàn tarpaõaü cendriyàõàü
dantau ni (dantair ni)ùpãóya sàkùàd amçtamayaraso (saü) bhakùayed ikùudaõóaþ (óaü) //  19 //
kàntàro raktavarõaþ syàt ko÷àkàras tathaiva ca /
÷vetas tu pauõórako j¤eyaþ trayaþ ÷reùñhàs tathekùavaþ //
madhuro målabhàvo (ge) syàn madhye madhura eva ca /
agrabhàge punas tasya ikùoþ syàl lavaõo laghu // 20 //
(#<Ap 41>#)
bhakùayed ikùukaü kàle bhojanasyàgrato naraþ /
svabhàvàn madhuro 'py eùa ÷ukro (bhukte) vàtaprakopanaþ // 21 //
vidàhã viùñambhã gurur atitaràü ÷oùa÷amanaþ
kaùàyo 'laükuryàt pavanajanana chardikaraõaþ /
dhçtaþ ki¤cit kàlaü sakalasahamålàgradalanàd
vidàhã tenàyaü bhavati [na] hito yàntrikarasaþ // 22 //
målamadhyadalanàc ca tatkùaõàt sã [pã]yate yadi tu yàntriko rasaþ /
vàtapitta÷amanas tadà bhavet tarpaõa÷ ca malamåtra÷odhanaþ // 24 //

guóàdãnàü guõàþ /

pittaghnaþ pavanàpaho ruvi[ci]karo hçdyas tridauùàpahaþ
saüyogena vi÷eùato jvaraharaþ saütàpa÷àntipradaþ /
viõmåtràmayanà÷ano 'gnijananaþ kaõóupramehàüti [ta] kçt
snigdhasvàduraso laghuþ ÷ramaharaþ pathyaþ puràõo guóaþ // 25 ///
dàhaü nivàrayati pittam apàkaroti tçùõàü chinatti vinihanti ca moharmårchàm /
÷oùaü vighaññayati tarpayatãndriyàõi ÷ãtaþ sadà samadhuraþ khalu siddhakhaõóaþ // 26 //
tçùõàmohatçùàsya÷opa÷anã dàhajvaradhvaüsanã
÷vàsacchardimadàya (tyayaklama) malaharã hçdyà ca saütarpaõã /
kùãõe retasi pàvake ca viùame kùãõe kùate durbale
durvàre 'pi ca raktapittakagade sevyà sadà ÷arkarà // 27 //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte ikùuvargaþ //

(#<Ap 42>#)
// idànãü madyaguõàþ kathyante //

saüdãpanaü madyam atãva tãkùõaü uùõaü ca taùñàü (tçùõà) pradapuùñidaü ca /
susvàdu tiktaü kañukaü tathàmlaü jambårasaü susvadanãyam etat // 1 //
kàpyopaü (?) rasabhedanaü balakaraü sa÷vàsakàsàpahaü
varùye (vçùyaü) caiva laghåùõaduùñajaraõaü nidràbhivçddhipradam /
pittàsçkkaphasàrake ca viùame kàr÷ye tathà pãnase
råkùaü ÷rotra (srota) vi÷odhanaü rucikaraü vàtàdisaü÷oùaõam // 2 //
(÷leùmàõaü vinihanti yuktam ani÷aü sevyaü sadà pràõinà)
kç÷e sthåle hitaü råkùaü såkùmaü ÷coto (sroto) vi÷odhanam /
vàtà÷leùmaharaü putrayà (yuktyà) pãtaü viùavad anyathà // 3 //
gurutva (tad) doùajananaü navaü jãrõam ato 'nyathà /
nàtyarthatãkùõamçdvalpasaübhàraü kaluùaü na ca /

atha suràyà guõàþ /

gulmodaràr÷ograhaõã÷ophahçtsnehanã guruþ /
surànilaghnã medo 'sçkstanyamåtrakaphàpa (va) hà //

atha vàruõyà guõàþ /

tadguõà vàruõã hçdyà laghutãkùõà nihanti ca /
÷ålakàsàruci÷vàsavibandhàdhmànapãnasàn // 6 //
gràhy uùõànaladà råkùà pàcanã ÷ophanà÷anã /

(#<Ap 43>#)
atha pathyàbibhãtakasurà /

nàtyarthaü pramadà làghvyàü (ghvã) yathà (pathyà) vaibhãtikã surà // 7 //
vraõe pàõóvàmaye kuùñe na càtyarthaü virudhyate /

atha yavasurà /

viùñambhinã yavasurà gurvã råkùà tridoùalà // 8 //

atha ariùñaguõàþ /

yathàdravyaguõo 'riùñaþ sarvamadyaguõàdhikaþ /
grahaõãpàõdukuùñhàr÷aþ÷oùa÷okodarajvaràn // 9 //
hanti gulmakri(mi) mã lohaþ (plãhnaþ) kaùàyakañuvàtalaþ /
màrdvãkaü lekhanaü hçdyaü nàtyuùõaü madhuraü saram // 10 //
ka (a)lpapittànilaü pàõóumehàr÷aþkriminà÷anam /
(sçùta) dçùñimåtrasa (÷a) kçdvàto gauóas tarpaõadãpanaþ // 11 //
bhç÷oùõatãkùõaråkùàmlaü hçdyaü rucikaraü saram // 15 [sic!] //
dãpanaü ÷i÷iraspar÷aü pàõóukrimivinà÷anam /
guóeùu(kùu) madhumàdhvãkasåktaü laghu yathottaram // 16 //
kandamålaphalàdyaü ca tadvad vidyàt tadàsutam /
÷àõóàkã càsute(taü) cànyat kàlàmlaü rocanaü laghu //

// iti madyavargaþ //

(#<Ap 44>#)
idànãü kà¤jikavargaþ //

dhànyàmlaü bhedi tãkùõaü surabhi laghutaraü ÷o (so)ùõasaüspar÷ar÷ãtaü
råkùaü caiva klamaghnaü ÷ramaharaviùadaü vastisaü÷odhanaü ca /
÷astaü vàsthàpanaü syàt* laghu viùa÷amanaü ÷vàsarogàpanodi
gaõóåùo dhàraõe syàn mukhagadanivahe gandhanirnà÷anaü ca /
dhànyàmlaü bhedi tãkùõoùõaü pittakçt spar÷a÷ãtalam /
÷ramaklamaharaü rucyaü dãpanaü basti÷odhanam // 1 //

iti kà¤jikavargaþ //

// atha måtravargaþ //

auùñraü (måtraü) go 'jàvimahiùãgajà÷voùñrakharodbhavam /
(pittalaü råkùatãkùõoùõaü lavaõànurasaü kañu /
kçmi÷ophodarànàha÷ålapàõóukaphànilàn /
gulmàruciviùa÷vitrakuùñhàr÷àüsi jayel laghu /)
auùñraü gojàvinàraü hayagajamahiùãmåtravargaþ kharoùõà (ràõàü)
tiktaü tãkùõaü laghåùõaü salavaõasurasaü pittalaü bhedi råkùam /
hçdyaü rucyaü krimighnaü hutavahajananaü kuùñhamehau vinà÷ã (÷i)
gulmànàhàr÷a÷ålànilakaphaviùajit ÷ophapàõóådaraghnam //
måtraü tathàùñàda÷akuùñha÷ophapàõóådaronmàdakaphàmayaghnam /
sevyaü niddar÷à (?) vikàram etat råkùaü tathàmlaü krimiùu pra÷astam /

// iti måtravargaþ //

(#<Ap 45>#)
// atha dhànyavargaþ //

snigdho vàtaharas tridoùa÷amanaþ pathyaþ sadà pràõinàü
÷reùñhaþ pauùñika [÷reùñho brãhiùu ùaùñikaþ] ÷ramaharaþ kçcchràdióoùàpahà /
gaura(÷ cà)÷vàsitagaurato 'pi nitaràü sevyaþ karoty uccakaiþ
bhukta (÷ukraü) ÷vàsaharas tathà ÷ramaharaþ kàsàdidoùàpahà // 1 //
rase pàke svàduþ pavanakaphàpattopa÷amanaþ
jvare 'jãrõe pathyaþ sakalajavarakùàbhaharaõaþ (?) /
÷i÷ånà vçddhànàü yuvatisukumàràtisa(su)khinàü
ayaü sevyo ràjà bhavati hi mahà÷àliramalaþ // 2 //
dhànyaü vàpitam uttamaü tad akhilaü (chi)channodbhavaü madhyamaü
j¤eyaü dyadavargapittaü (tad yad avàpitaü) tad adhamaü nissàradoùapradam // 3 //
{cf. Ràjanighaõñu 16.158ab}
dagdhà yadbhavicpeùyaü tetha (?) vipine yad vàpitàþ ÷àlayaþ
ete chinnabhavà bhavanti khalu te viõmåtrabandhapradàþ // 3 //
{cf. Ràjanighaõñu 16.158cd}
de÷e de÷e tu jàtà÷ ca nànàvarõà÷ ca ÷àlayaþ /
teùàü svataþ pradhàno 'sau tridoùa÷amanaþ paraþ // 4 //
rakto bhãrukapuõóarãkakalamas tårõo mahàpuùpakaþ
dãrghaþ kà¤canahàyano 'sita÷i (sri) taþ puùpapàõóajaþ pàõóukaþ /
sàgarakhyàs tapanãyakàþ ÷akunako rodhras tu saugandhikaþ
dhànàdyàþ sapataïgidåùakayutà hçdyàþ ÷ubhàþ ÷àlayaþ // 5 //
susabhàþ (?) yàcanadãpanà balakarà snigdhàs tridoùàpahàþ
÷ukla÷leùmavivardhanà rucikaràþ saüdãpanàs tarpaõàþ /
(#<Ap 46>#)
pathyàþ sarvagade hitàþ ÷ramaharàþ kùuttçñ÷ramadhvaüsinaþ
÷reùñhà vrãhiùu ùaùñikàþ kalapa (ma) kà raktà mahà÷àlayaþ // 6 //
rocanàs tarpaõà hçdyà dãptasya (?) pàcanàþ /
guravo bçühaõàþ pathyà nànàjàtãya÷àlayaþ // 7 //
jagaromadhayero (?) hçdyaþ svàdusaüjãvano laghuþ /
vçùyo balaprado hanyàt saghçto 'sau malatrayam // 8 //
ràjànaü(nnaü) kaphavàtaghnaü svàdu pittanivàraõam /
råpa÷ukramahàtejaþsatva÷uddhibalapradaü // 9 //
kçùñi [ùõa] ÷àli [stri] tridoùaghno madhuraþ kàr÷yahà tathà /
pittaghnaþ picchalaþ ÷ukraråpavarõabalapradaþ // 10 //
ete ÷àliguõàþ proktà j¤àtavyàþ ÷àstrakovidaiþ /
sarvaü vanatçõànàü (nnaü) ca kuùñarogavinà÷anam // 11 //
sarvavyàdhiharaü ÷ãghraü mukha÷odhanam eva ca /
dhànye ÷reùñhaü ùaùñikaü ràjabhojyaü màüse tv àjaü taittirãkaü hitaü syàt /
pànãyaü syàt kçùõamçtsnàsam etaü kùãràjyàdau gavyam àdau pra÷astam //

// iti ÷àlivargaþ //

uùõàråkùava (ta)ràþ kaùàyamadhuràþ pàke laghutvàdi (dhi) kàþ
÷leùmaghnàþ pavanàdipittajanakàþ viùñambhinaþ sarvadà /
romàkàdikadhànyalakùaõam idaü proktaü nçõàm agrataþ
samyak* vai bala÷àkasadravagullaiþ pa÷ràtkramaþ saüsthitaþ // (?)

// iti dhànyavargaþ //

(#<Ap 47>#)
// atha ÷imbidhànyaguõàþ kathyante //

tatràdà mudgaguõàþ /

mudgaþ pittakaphàpaho vraõaharaþ kaüvà(ñhà) mayaghno laghuþ
pathyo vàtaviriktijantuùu tathà netràmaye sarvadà /
naivàdhmànakaras tathànilaharo mandàni (va) le ÷asyate
såpànàm api cottamaþ svarakaro måtràmayacchedanaþ //

atha màùaþ /

màùaþ snigdho balamalakaraþ ÷oùaõaþ ÷leùmakàrã
vãrye coùõo jhañiti kurute raktapittaprakopam /
hanyàd vàtaü gurur atiraso rocako bhakùa (kùya) màõaþ
svàdur nityaü ÷ramasukhajuùàü jãvanãyo naràõàm // 1 //
{cf. Ràjanighaõñu 16.81}
màùo gurur bhinnapurãùamåtraþ snigdhoùõavãryo madhuro 'nilaghnaþ /
saütarpaõastanyakaro vi÷eùàt (balapradaþ ÷ukrakaphàvaha÷ ca)
kaùàyabhàvànna purãùabhedã na måtralo me (nai)va balàsakartà (?) //
svàdur vipàke madhuro 'tisàndraþ saütarpaõaþstanyaruciprada÷ ca /
màùaiþ samànàü phalam àtmagutma(pta) måcu÷ ca kàkàõóaphalaü tathaiva //

// iti màùaguõàþ //

(#<Ap 48>#)

atha kulatthaguõàþ

(u) kçùõàþkuluttho rasataþ kaùàyaþ /
kañur vipàke kaphumàrutaghnaþ //
÷rutà (÷ukrà)÷marãgulmaniùådana÷ ca
saügràhakaþ pãnasakàsahàrã // 1 //
ànàhamedogudakãlahikkà÷vàsàpahaþ ÷oõitapittakçc ca /
kaphasya hantà nayanàmayaghno vi÷eùato vanyakulittha (u)yuktaþ // 2 //

atha ràjamàùaguõàþ /

ràjamàùaþ sage rucyaþ kapha÷ukra (kràmla) mapittakçt /
susvàdur vàtalo råkùaþ kaùàyo 'pi mahàguruþ // 3 //
råkùaþ kaùàyo viùa÷oka÷ukravalàsadçùñikùayavçddhikàrã /
kañur vipàke madhura÷ ca ÷imbiþ pravçddhaviõmåtra (mà)rutapittala÷ ca // 4 //
sitàsitaþ pãtakaraktavarõà bhavanti vai naikavidhàs tu ÷ibiü(mbyaþ) : //

atha tilaguõàþ /

ãùatkaùayo madhuraþ satikto(ktaþ) saügràhakaþ pittakaras tathoùõaþ //
tilo vipàke madhuro baliùñhaþ snigdho vraõàlepanapathya uktaþ //
(#<Ap 49>#)
dantyo 'gnimedhàjanano 'lpamåtraþ stanyo 'tha ke÷yo 'nilahà guru÷ ca /
tileùu sarpiùv asita [sarveùv asitaþ] pradhàno medhyaþ sito hãnataras tathànyaþ //
dantyo varõabalàgni [buddhi] jananaþ stanyo 'nilaghno guruþ
snigdhaþ pittakaro 'lpamåtrakaraõaþ ke÷yàtipathyo vraõe /
gràhyuùõo dhçtikçt kaùàyamadhuras tikto vipàke kañuþ
kçùõaþ pathyatamo 'sito 'lparahito [guõadaþ] hãnàs tathànye tilàþ // 1 //

iti tilaþ //

// atha yavaguõàþ kathyante //

yavaþ kaùàyo madhuro hima÷ ca kañur vipàke kaphapittahàraþ /
vraõeùu pathyas tilavac ca nityaü prabaddhamåtro bahuvàtavar÷a [rcà]þ // 1 //
sthairyàgnidhàtusvaravarõakçc ca sapicchalasthålavilekhana÷ ca /
medomaruttçñ [ó] haraõo viråkùaþ prasàdanaþ ÷oõitapittayo÷ ca // 2 //
ebhir guõair hãnamata÷ ca nityaü vidyàd yavebhyo 'nyatha [ya] vàna÷eùaþ /
(#<Ap 50>#)
yavaþ kaùàyo madhuraþ sa÷ãto mehe hitaþ pittakaphàmayaghnaþ /
prasçùñavarco 'nyayavaþ sabalyo balya÷ ca vçùya÷ ca male hita÷ ca // 3 //
÷ãtaþ kaùàyaþ surasa÷ ca råkùo mehakrimi÷leùmaviùàpaha÷ ca /
màdhuryayukto balavàüs tathaiva pittàpaho veõuyavaþ pradiùñaþ // 4 //

iti veõuyavaþ //

atha godhåmaguõàþ /

godhåma ukto madhuro guru÷ ca balyaþ sthiraþ ÷ukraruciprada÷ ca
snigdho '[ti] si ÷ãto 'nilapãtahàrã [pittahantà] saüdhànakçcchrà÷maharaþ sara÷ ca // 1 //
snigdhasvàduraso vipàkamadhuraþ pràyeõa càmà÷rayaþ
balyaþ ÷ãtakaraþ saro rucikaraþ saüdhànakàrã guruþ /
÷ukra÷leùmavivardhano dhçtikaraþ pittàniladhvaüsakçt
godhåmas tu manoharaþ sthirakaraþ ÷veto vikàràpahà // 2 //

atha kusumbhaguõàþ /

kañur vipàke kañukaþ kaphaghno vidàhako vàtaharaþ kusumbhaþ //

(#<Ap 51>#)
atha siddhàrthaguõàþ /

uùõas tathà svàduraso 'nilaghnaþ pittolbaõaþ syàt kañuko vipàke /
pàke rase vàpi kañuþ pradiùñaþ siddhàrthakaþ ÷oõitapittakartà // 1 //
tãkùõoùõavãryaþ kaphamàrutaghnas tathàvidha÷ càsitasarùapo 'pi

atha àóhakãguõàþ /

[àóhakyaþ] kaphamàrutapra÷amanà vãryeõa coùõàs tathà
hçtpçùñhodaramàrutàmapa[ya] rujàmedorujaü kurvate /
kàsa÷vàsavamãtçùàjvaraharàþ pathyà÷ ca kaõóårujà
yà [pà]màkuùñhabhagandareùu na tathà rucyàs tu pathyà bhç÷am // 1 //
àóhakã kaphavàtaghnã ãùanmàrutakopinã // 2 //
tasyaitad vidaü [vidhaü] bhojyaü svàdu viùñambhanaü guru /
dãpanaü kaphapittaghnaü sarvamehapraõà÷anam // 3 //
hçdyaü vàsukhaü datvà àóhakã bhuddhapåùakaþ / [?] sårãcaikaóhanaü // [?]
mudgapå [yå]ùaguõàþ //

jvaraharaõabalàóhyaü raktapittapraõà÷aü
vidadhati nipuõàs te mudgapå [yå]ùaü pra÷astam /
anilam api nihanti snehasaüskàrayuktaü
÷amayati tanudàhaü sarvarogeùu ÷astam // 1 //
(#<Ap 52>#)
pittajvaràti÷amanaü laghumudga[yå] påùaü saütàpahàri tad arocakanà÷anaü ca /
raktaprasàdanam idaü yadi saindhavena yuktaü tadà bhavati sarvarujàpahàri // 2 //
vyapagatamaladoùàþ pràõinaþ kùãõamàtrà adhikataratçùàrtà ye ca dharmaprataptàþ /
jvalanamukhavidagdhà ye 'tisàràbhibhåtàþ punar iha manujàs te mudupå [yå]ùasya yogyàþ // 3 //

kulitthapåùa (yåùa)guõàþ //

vãrye colàþ [ùõàþ] kulitthàþ kaphapavanaharàþ pittaraktapradà÷ ca
pàke 'mlàþ ÷vàsakàsodarahçdaya÷irovasti÷ålàpahàþ syuþ /
måtràghàtapramehà÷maribhç÷adamanàþ ÷ukravicchedanà÷ ca
÷reùñhà durnàmakuùñha÷vayathugudayakçdgulmatånãgadeùu // 1 //

masårapå(yå)ùaguõàþ //

màsårà laghavo 'tiråkùavi÷adà÷ càkùuùyamåtràpahàþ
÷leùmàpani [pitta] nibarhaõà rucikarà vàtàmayàn kàrakàþ /
viùñambhaü janayanti koùñhadhamane [naü] kçcchrà÷marãchedanaü
sarve pittavikàrajeùu [vi] hità hçdyà÷ ca màsåryakàþ // 1 //

(#<Ap 53>#)
atha kalàyaguõàþ /

praså(bhå)tavà (taü) kuta (?) kurute 'tiråkùaþ
kaphàpahaþ pittaharo nitàntam /
ruciprado (daþ) ÷ålakaro naràõàü
àmànubandhã kathitaþ kalàpa (ya)þ // 1 //

// atha caõakaguõàþ kathyante //

råkùà vàtakaraþ prameha÷amanàþ kçcchrà÷marãchedanàþ
vióbhedaü janayanti pitta÷amanà àdhmànarogapradàþ /
kaõñhadhvaüsaharàþ subhakùasukhadàþ bhuktàrucicchedanàþ
balyà varõakarà vibhuktacaõakàþ puüsa÷ ca naite hitàþ // 1 //

iti ÷uùkacaõakàþ //

àrdrà vçùyatamà balyàþ ÷leùmalà rucikàrakàþ
vàtapittaharàþ ÷ãtà måtrakçcchranivàraõàþ // 2 //

iti àrdracaõakàþ //

laghavo bhçùñacaõakàþ ÷lamaklamakaràþ paràþ /
chardighnà rocanà nidràsukhapuùñivalapradàþ // 3 //

iti bhçùñacaõakàþ //

(#<Ap 54>#)
àsitacaõakayåùo dàhanà÷aü vidhatte prabalam ahitalabdhaü (?) sarvamehapraõà÷am /
dahanamaricayogàd vàtarogàpahàrã vidalajalavipakvaþ sarvadoùaprayàti (õà÷ã) // 4 //

iti kçùõacaõakàþ //

pittaghnà÷ caõakàþ ÷vetàþ ÷leùmavàtaprakopa(õà) nàþ /
balakçnmalaviùñambhamandàgni÷ càpi saüyutam (?) // 5 //
caõodakaü candramarãci÷ãtalaü pramehapittàsrarujàpahàri //
puùñipradaü taila (naija) guõaü hi pàke
saütarpaõaü sàdhujanamàdhurãyakam (ma¤julamàdhurãkam) // 6 //

iti ÷vetacaõakàþ //

÷yàmàkàþ kodravà ye 'nye ye cànye 'nu ca ÷imbikàþ /
apathyàs te na ÷aüsanti [÷asyante] sukhinàü nirujàü tathà // 1 //
yad yaj jãryaty atikùipraü tat tal laghutaraü smçtam /
yavagodhåmamàùà÷ ca tilà÷ càpi navà hitàþ // 2 //

// iti dhànyavargaþ //

// ÷ubhaü bhavatu lekhakavàcakayoþ // ÷rãsàmbasadà÷ivàya namaþ //
// ÷rãr astu //

(#<Ap 55>#)
atha pakvànnaguõàþ //

godhåmapheõikà /

salaghurucirakàmà pheõikàtipra÷astà balayati laghujãrà chardinà÷aü karoti /
badalavimukhamardhaü [?] càmlapitte vidàhaü jañharabharaõayogyà godhåmaiþ saüprayuktà // 1 //

pheõiyà //

guravo bçühaõàþ snigdhà balyàþ ÷ukrakaràþ paràþ /
strãùu harùaü prayacchanti màùapiùñikasaübhavàþ // 2 //

godhåmàsàüjãlàhuþ [óuþ] //

toyàjyena vimarditaü samasitaü kçtvà sutaptaü tathà
khaõóàjyena paced dhutà÷anamçdau kçtvà subandhaü tataþ /
karpårair maricaiþ sasaindhavamatho ÷a÷vaccaturjàtakaiþ
puùpàlambam iti bruvanti munayo nàmnà mahàmodakam // 3 //
vçùyàs tu kandarpakarà yathàgni saüvardhitàþ prãtirucipradàyakàþ /
vàtaü sapittaü praharanti bhuktàþ sanmodakà modakarà naràõàm // 4 //
(#<Ap 56>#)
modako gurur atãva vçùyakaþ ÷leùmala÷ ciravipàkatas tathà /
mandam agni janayec ca koùñabhçkha (?) modako 'dhikabalapradaþ sadà // 5 //

amçtaphalam //

÷amayati bahu pittaü ÷leùmakopaü karoti janayati jañharàgniü vàtarogàn nihanti /
suratajanitakhedaü tatkùaõàd eva hanyàd amçtaphalam udàraü càru ÷aüsanti khe (vai)dyàþ // 6 //
÷amayaty ar÷aþkçcchràn harati savàtaü tathà pittam // 7 //

kàpårapaóãyà //

rucyà balyà balamalakarà hçdyagandhà sthirà ca
tejo varõaü vapuùi kurute ÷ukravçddhiü karoti /
medovçddhiü janayati taràü pittaroge pra÷astaü
sarpiþpakvàgurumadhuyutà elayà saprayuktà // 8 //
karpåràdyà vidalanakarà ràjayakùmàpahantrã
vi÷vasyaiùà hitakaratamalkàdinã (?) bhakùaõãyà //
ghàrikiüóurikàpåpavañikà vañakàdayaþ /
vçùyakà rocakà balyà guravaþ syuþ svayonivat // 9 //

indràrikà //

(#<Ap 57>#)
indràrikà //

vçùyà rocanadãpanã balakarã gurvã abhiùyandinã
pràõais tarpaõakàriõã rasavatã ÷leùmàõamàbibhratã /
sàvà (mà)nàhavibandhagulma÷amanã pittàsravicchedinã /
snehenàpi supårità ca satataü (bhakùye) kùa kùeyam indràrikà //

dhçtapåram //

dhçtapåraü balakaraü vçùyaü madhura÷ãtalam /
hanti vàtaü raktapittaü ÷leùmalaü ca vi÷eùataþ //

sàóiyà (bhà-) //

kùàrakharjårikà snigdhà ÷ukramàüsabalapradà /
balyà ratikarà hçdyà chardyarocakanà÷anã //

// kùãravàñikà //

susnigdhà vañikà ca dugdhamçdità kàntyai ca saukhyapradà
tçùõà÷aktikarã ÷ramapra÷amanã mandàgnaye durjarà //
pittàsraü ca vinà÷ayet tu satataü bhakùyà supuùñipradà
prokteyaü vañikà ghçtaplutakçtà kàmàgnisaüdãpanã // 13 //

tailapakvakùãravañikà //

susnigdhà kùãravañakàþ kàntisaukhyabalapradàþ /
vàtaghnàs tailapakvàs te vañakà màüsasaübhavàþ // 14 //

(#<Ap 58>#)
mudgavañakàþ / (bhà-)

mådgajàtàs tu ye kecit laghavo rucikàrakàþ /

caõakàdikçtàþ /

durjarà laghavo råkùàþ caõakàdikçtà matàþ // 15 //

kà¤jãkavañakàþ //

kà¤jike rucinikùiptà vañakà màüsasaübhavàþ /
vàtaghnà rocakà hçdyàþ kaphapittaprakopanàþ // 16 //

ràjikàcårõasaüskçtaþ /

ràjãcårõe vimi÷raþ kaphapavanaharo rocano dãpanaþ syàn
mandàgnidhvaüsakarttà malaviùa÷amano jàrayet sarvannam /
kiü và toyair vimi÷ro guóalavaõayutaþ pittaraktàdihantà
tçùõàmårchàli [bhi]ghàtajvarapavanaharaþ kùudrarogasya hantà // 17 //
takraü komala÷çïgaberakalikàkustuüburãsaüyutaü
yuktyàvartitam ardha÷oùam aparaü bhàõóe sudhåpàvçte /
havà [?] takramanoharà÷ ca vañakàs teùàü ruciü màrdavaü
svàdaü saurabhabham udvahanty aharahaþ tàn vetti vi÷vambharà // 18 /

amlavañakaþ //

ajàjãbàhlãkàrdrakamaricasindhåtthabharitaþ
supàkaþ svàdãyàn dadhimathitatàlãviracitaþ /
(#<Ap 59>#)
kçtailàsaüvàsaþ kvathitamathite svair amuùitaþ
vihantàsau sàkùàd arucitarujàm amlavañakaþ // 19 //

vañakaprakàràþ /

kåùmàõóàrdhamarãce sindhåtthamethikàsahitaiþ /
piùñair màùadalotthair vihità vañakà÷ ca vañikà÷ ca // 20 //

kohalavaóàþ (bhà-) //

godhåmamaõóakàþ //

÷lakùõaü godhåmacårõaü ÷arapihitamukhaü svàdutoyena siktaü
saümardyaü sundarãbhir dhanaparilulitaü golakaü såkùmapiùñaiþ /
antaþ pàtre sutapte karayugaracità maõóakàþ ÷vetadãrghà
nikùiptà bhàjaneùu cimicimiramitàþ puùñayantaþ susiddhà // 21 //
te bhojyà bhaktayuktyà parivçtasahità mudgayåùe vimi÷rà
àóhakyair và masåraiþ ghçtapi÷itarasair jàügalànåpamàüsaiþ /
kàle vàsantapårve praharayugamukhe bhojanaü nityapathyaü
gatrau kùãràjyayuktà salila (lalita) narapater bhojanaü grãùmakàle // 22 //
godhåmamaõóakà rucyà laghava÷ coùõadãpanàþ /

màõóepàtiyà (bhà-) //

maõóakà maõóikà÷ caiva pathyà aügàrapàcitàþ // 23 //
atyuùõà maõóakà pathyà ati÷ãtà guruþ smçtà /
(#<Ap 60>#)
kukålakarparabhràùñrakandvàïgare vipàcitàn // 24 //
(ekayor nãlladhån vidyàd apåpàn uttarottaram)
raktaghnà pittakopi ca svàdur màrutanà÷inã (?) /
vçùõã dãpanã vçùyà godhåmàügàrapàcità (?) // 26 //

atha vañakàdibhakùyàõàü guõàþ //

bàhlãjair màricair lavaõapåóu (làlavaõapçthu) tarair àrdrakaiþ pårõagarbhaþ
svinnaþ ÷vàduþ sugandhiþ parimalabahulaþ komalaþ kuïkumàbhaþ /
kùipto dantàntaràle murumuru kurute vyakta÷abdaü yathà và
dhanyo 'sau yat kapole pravi÷ati vañakaþ kàntayà prãtidattaþ // 27 //

koravaóà (bhà-) //

dadhivañakàþ //

÷àlipiùñadadhikhaõóasaüyutà dadhna eva vañakeùu kãrtitàþ /
ghoravàta÷amanà rucipradàþ pittam apy apaharanti dàruõam // 28 //

caõakàdikçtàþ /
durjaraü caõakàdãnàü vahnimàndyakaraü param /
laghu rucyàgnijananaü dadyàn màùàdipåraõam // 29 //
madhuraü madhuràmlaü tat tad eva prakaroti ca /
kaphaprakopajananaü càõakyaü påraõaü smçtam // 30 //

veïgaõã (bhà-) //

godhåmacårõadhanaveùñitamàùamudgapiùñaü supakvam iti veùñanikà vadanti /
(#<Ap 61>#)
tàü bhakùayed atibalàü labhate (ramate) manuùyas tailena và saha ghçtena sugandhinà và // 31 //
tàvad vargo 'tra bhakùyàõo (õàü) svadate sàdhyate 'pi ca /
uùõoùõàþ sarpiùà snàtà yàvac càïgàrapàcitàþ // 32 //
guóagodhåmayor mi÷raü tailapakvànnabhakùaõam /
karoti ÷leùmapittaü ca màrutaü càpakarùati //33 //

tailavaóiyà (bhà-) //

laghavaþ parya (rpa)ñà rucyàþ kaphaghnàþ ÷àlisaübhavàþ /
guravo rocakà÷ caiva ÷àlimudgàdisaübhavàþ // 34 //

÷àlimudgapàpaóa (bhà-) //

viùñambhã pàyaso balyo medaþkaphakaro guruþ /
kaphapittakarã balyà kç÷arànilanà÷inã // 35 //
taile vipakvà vañikà÷ ca ÷àlibhiþ sudurjarà rocanabhakùaõà÷ ca /
kaphaprakopaü janayanti sadyo vi÷eùataþ kåravaóà vi÷ãrõàþ // 36 //

kåravaóàþ (bhà-) //

saktavo bçühaõà vçùyàþ tçùõàpittakaphàpahàþ /
rucyàþ sadyo balakarà bhedinaþ pavanàpahàþ // 37 //

sàtu (bhà-) //

saüdhànakçtpiùñam annaü taõóulàþ kçmihetavaþ /
sudurjaraþsvàduraso bçühaõas taõóulodbhavaþ // 38 //

taõóulapãóha (bhà-) //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte kçtànnavargaþ //

// atha phalànàü guõàþ kathyante //

tatràdau dàóimasya guõàþ //

tridoùa÷amanaü pathyaü vçùyaü madhura÷ãtalam /
chardyarocakatçùõàghnaü ÷ophapittajvaràpaham // 1 //
(#<Ap 62>#)
dàha÷iktasta (pittapra)÷amanaü sarvarogavinà÷anam /
balavarõakaraü hçdyaü supakvaü dàóinãphalam // 2 //
atyamlaü madhuraü kaùàyaguõabhçdvidvadbhir uktaü rase
vãrye saü÷amanaü samãraõaharaü pittàpahaü dãpanam /
kiücit saügrahaõaü kaphasya haraõaü pràyo 'pi pàke punaþ
prakhyàtaü rasavãryapàkavibhavair evaü guõaü dàóimam // 3 //
dàóimaü dvividham ãóitabhàryair amlam ekam aparaü maduraü ca /
tatra vàtakaphahàri kilàmlaü tàpahàri madhuraü laghu pathyam // 4 //
dàóimaü madhuram amlakaùàyaü kàsavàtakaphapittavinà÷i /
gràhi dãpanakaraü ca laghåùõaü ÷ãtalaü bhramahara rucidàyi // 5 //

iti dàóimam //

atha dràkùàguõàþ //

cakùuùyà raktapittaü ÷amayati madhurà ÷ãtavãryà vipàke
svàduþ snigdhà kaùàyà gururati ca tçùà÷oùadoùàpahantrã /
dràkùà kùãõaru (kùa)tànàm apaharati vamã÷vàsakàsajvaràrtãs
tiktàsyatvaü madaü ca pravarataraphaleùåttamà saüpradiùñà // 6 ///

supakvà //
dràkùà saiva nu dhàtuvçddhijananã saütarpaõã doùahat
tçùõàrticyavanã samãra÷amanã chardyàmayadhvaüsinã /
pàke 'amlà surasà rase ca madhurà (÷ãtà) ÷àntà ca vãryeõa sà
sà pakvà vihità jvare ca kaphaje viõmåtrasaü÷odhanã // 7 //
(#<Ap 63>#)
÷ãtà pitàsta(sra) doùaü ÷amayati madhurà svàdupàkàdi (ti) rucyà
cakùuùyà ÷vàsakàsa÷ramavamitra (÷a)manã ÷oùatçùõàjvaraghnã //
dàhàdhmàna÷ramàdãn apanayati parà tarpaõã pakva÷uùkà
dràkùà sukùãõavãryàn api madanakarà kolà (kalàkeli) dakùàn vidhatte // 8 //

iti dràkùà //

atha màtuliïgaguõàþ //

cakç (tvak) tiktà kañukà kaphakrimiharà snigdhàniladhvaüsinã
màüsaü bçühaõavàtapitta÷amanaü vçùyaü mahàdurjaram /
amlaü kesaram agnivçddhijananaü sa÷vàsakàsàpahaü
hidhmàccharditçùàsyajàóyaharaõaü tan màtuliïgodbhavam // 1 //
tiktà snigdhà bhavati kañukà màtuliügasya sà tvak
madhyaü snigdhaü ca (harati) madhuraü bçühaõaü vàtapitte /
màüsaü bhinnaü (snigdhaü) bhavati laghu tat kesaraü kàsahidhmà-
÷vàsa÷leùmànila jañharajid gulma÷ålmà (là) nilaghnam // 10 //
sindhå (tthe) cchena ghanàgame (ca) vasitayà kàle ÷aratsaüj¤ake
hemante lavaõàrdrahiïgumaricaiþ siddhàrthacårõànvitam /
etais taiþ ÷i÷ire madhàv api yutaü grãùme guóenànvitaü
vaidyair bhåmipa sàlu (màtu) liügam uditaü sarvartusàdhàraõam // 11 //

atha jambãram //

jambãram amlaü rasato vipàke vàtàpahaü pittakaphapradaü ca /
annasya pàrvanva (kaü tva) cireõa kuryàt surocanaü vahnivivardhanaü ca // 12 //
(#<Ap 64>#)
kañukamadhuram amlaü supratãtaü raseùu rucikaram udaràgner dãpanaü vàtahàri /
nihata (harati) kaphasamãrau pittam àhanti vãryaü karaõaphalam itãdaü vàtapittaü vipakvam // 13 //
(karaõam api na hçdyaü raktapittaü tanoti /)
nimbåphalaü rocakam agnivçddhiü karoti pittaü ca savàtaraktam /
acàkùuùaü ÷leùmakaraü vi÷eùàt bhuktànnapàkaü kurute ca sadyaþ // 14 //
nimbukaü krimisamåhanà÷anaü tãkùõam amlamudaràpahaü smçtam /
vàtapittakapha÷ålatàhitaü naùñadhànyarucirocakapradam // 15 //

atha nàraïgaphalam //

nàraïgasya phalaü balaü ca kurute susvàdu hçdyaü laghu
÷reùñhaü vahnikaraü vidàha÷amanaü bhuktànnapaktipradam /
sarvàrocakanà÷anaü ÷ramaharaü vàtàpahaü puùñidaü
bhuktvàpi pratibhakùitaü na kurute kiücid vikàraü nçõàm // 16 //
ãùadrase madhura÷ãtalam amlatiktaü vãryodgamàc chamanadãpanapàcanaü ca
àrvedayati (?) kaphapittaharaü vipàke nàraïgakaü phalam udàradhiyo munãndràþ // 17 //

(#<Ap 65>#)
atha madhukarkañã //

susvàdu pàke rasata÷ ca raktapittaprakopaü vilayanti màndye (?) /
dàhajvaraü nà÷ayatãti nityaü pràhu÷ ca vaidyà madhukarkañã ca // 18 //

atha mocàphalam //

mocaü svàdurasaü vipàkamadhuraü vãryeõa ÷ãtaü jaóaü
pittaghnaü tv anilàpahaü gurutaraü pathyaü na mande 'nale /
sadyo bhuktavivardhanaü klamaharaü tçùõàpahaü ÷àntidaü
dãptàgneþ sukhadaü kaphàmayaharaü saütarpaõaü pràõinàm // 19 //

atha nàlikerãphalam //

snigdhaü svàdurasaü vipàkamadhuraü hçdyaü jaraü(óa) durjaraü
pittaghnaü krimivardhanaü madakaraü vàtàmayadhvaüsanam /
àma÷leùmavikopanaü pra÷amanaü vahner bhramadhvaüsanaü
kandarpasya balaü dadàti nitaràü tan nàlikerãphalam

nàlikerodakam //

susvàduvçùyalaghudãpanaråkùa÷ãtaü tadvàtapittaharavastivi÷uddhihetuþ /
syàn nàrikelasalilaü ÷a÷ikànti pathyaü pittajvarasya viùahàri vadanti vaidyàþ // 20 //

(#<Ap 66>#)
atha bhavyaphalam //

bhavyaü bhavyataraü svàdu ki¤cid amlaü surocanam /
vàtaghnaü sukhavairasyanà÷anaü vahnidãpanam // 21 //

atha àmalakãphalama //

karamara (?) hanti (vàtaü tad amlatvàt) vàtadamlaü càtpittaü màdhurya÷aity ataþ /
kaphaü rukùakapàyaü (yatvàt phalaü dhàtryàs tridoùajit) // 22 //
{cf. Bhàvami÷ra: Bhàvaprakà÷aþ 41}
.................. tathà
kiücit svàdurasaü vipàkamadhuraü doùatrayadhvaüsanam /
måtravyàdhiharaü prameha÷amanaü viùñambhavicchedanam
bhuktàbhåktahitaü sadàmçtarasaü pathyaü ca dhàtrãphalam // 23 //
råkùaü svàdu kaùàyam amlakañukaü snigdhaü suse (?) rocanaü
cakùuùyaü balavarõadaü dhçtikaraü vçùyaü ca buddhipradam /
kaõóåkuùñhavinà÷anaü jvaraharaü tçódàhatàpàpahaü
jàtaü kiübahunà tridoùa÷amanaü dhàtrãphalaü pràõinàm // 24 //
tridhàphale (dhàtrãphalaü) dinaü (tadvini) hanti mehàn arocakàdãn vividhàn vikàràn /
amlaü ca (mlatva) màdhuryakaùàyataþ kramàt doùatrayaghnaü laghu ÷ãtavãryam // 25 //

pràcãnàmalakaphalam //

pànã ya (?) malakaü (pràcãnàmalakaü) vçùyaü svàdu hçdyaü kaphàpaham /
÷ãtalaü vçùa(ùya)m àyuùyaü dàhajvaraharaü param // 26 //

(#<Ap 67>#)
atha àmraphalam //

bàlaü pittakaphàsravàtajananaü badhà (ddhà)sthi tàdçgvidhaü
pakvaü svàdurasaü tridoùa÷amanaü kùãõàïgapuùñipradam /
dhàtor vçddhikaraü vipàkamadhuraü saütarpaõaü kàntidaü
tçùõà÷oùanivàraõaü rucikaraü àplaü (mraü) phaleùåttamam // 27 //
santarpaõãyaþ sakalendriyàõàü balaprado vçùyatama÷ ca hçdyaþ /
strãùu praharùaü vipulaü dadàti phalàdhiràjaþ sahakàra eva // 28 //
àmraü pàkasya kàle madhuram iha raseneùad amlaü ca hçdyaü
retovçddhiü vidhatte ÷amayati pavanaü pàcanaü dãpanaü ca /
ànandaü saüdadhàti pratidi÷ati balaü vãryataþ su÷rutàdyàþ
vikhyàtàþ sarvaloke hy atijanitakaphaü durjaraü kãrtayanti // 29 //
yat kàminyadharovçùaü (ùñhasaü)bhçtam iti khyàtaü vi÷iùñair buddhaiþ
yad daityapramukhaiþ prayatnanirataiþ kçùñaü suraiþ sàgaràt /
yan nànàrucibhiþ svabhàvasadç÷aü khyàtaü ca mithyaiva tat
pãyåùaü vidhinàtha saü÷ayaharaü sçùñaü rasàlàtmakam // 30 //

atha kapitthaphalam //

àmaü kaõñhaharaü kapittham adhikaü jihvàjaóatvapradaü
tad doùatrayakopanaü viùaharaü saügràhakaü rocakam /
pakvaü ÷vàsavamiklama÷ramatçùàhidhmàpanodakùamaü
sarvaü gràhi viùàpahaü ca kathitaü sevyaü tataþ sarvadà // 31 //

(#<Ap 68>#)
phaõàsa (bhà-) //

durjaro madhuràmla÷ ca vàtapittapraõà÷anaþ /
vàtapittahara÷ caiva gurur mandàgnikàrakaþ // 32 //
madhurà bçühaõã vçùyà pittalà tvak truñipradà /
pittaghnã svàduhçdyà ca ma¤jety àhur guõottamàþ // 33 //
kaùàyamadhuro råkùaþ kañukaþ ÷leùmakàrakaþ /
saügràhidurjaro jihvàgràhyakàrã jaóo garuþ // 34 //

ñeübaru (bhà-) //

atha karamardaguõàþ //

karamardo 'timadhuraþ supakvo 'mlarasas tathà /
vàtapittapra÷amanaþ ÷leùmakrimivinà÷anaþ // 65 //

karavedaü (bhà-) //

atha ci¤càguõàþ //

amlikàyàþ phalaü pakvaü raktapittakaraü param /
tvagbhasma syàt kaùàyoùõa kaphajantv anilàpaham // 36 //

ciücà //

atha bhallàtakaguõàþ //

bhallàtakasya tvagmàüsaü bçühaõaü svàdu ÷ãtalam /
tad asthyagnisamaü medhyaü kaphavàtaharaü param // 37 //

biübadàm (bhà-) //

(#<Ap 69>#)
atha kharjåram //

kharjåro raktapittaü ÷amayati madhuraþ svàdupàko 'ti÷ãtaþ
tçùõà÷oùàpahartà viùamamadarujà÷vàsahidhmàpanodã /
snigdho vçùyo balàsaü janayati nitaràü vahnimàndyaü vidhatte
kàntiü vai puùñiyuttyà vapuùi samadhikaü måtrakçcchraü nihanti // 38 //
piõóakharjåramadhyaü ca tàdçg eva nigadyate /
vi÷eùàd årdhvage rakte dàhe pitte ca ÷asyate // 39 //

atha siüdãphalam //

sindolaü kaphavàtapitta÷amanaü raktàtisàràpahaü
yàmàkçùña (pàmàkuùñha) bhagandaràma÷amanaü tãvrà÷marãchedanam /
hçdrogeùu hitaü sadà balakaraü kàmàgnisaüdãpanaü
kàse kùãõavirecane jvaragate (de) ÷astaü ca sindãphalam // 40 //

atha suvarõakadalãphalam //

suvarõamocà kaphapitta [vàta] hàriõã viùñambhinã dãpanakàriõã ca /
stadurjaraü [sudujarà] dàhavidhàtanaü [tinã] ca
raktaü sapittaü pra÷amaü ca [÷amayeta] ni÷citam // 41 //

utatã (bhà-) //

ãùatkaùàyà madhurà vàtapittanibarhaõã /
balyà vçùyà ca hçdyà ca vi÷eùàd utatã guruþ // 49 //

(#<Ap 70>#)
atha pippalaphalaü //

a÷vavatthavçkùasya phalàni pathyàny atãva hçdyàni su÷ãtalàni /
nighnanti pittaü saha ÷oõitena dàhaü tçùàü chardim arocakaü ca // 43 //
[kurvanti pittàsraviùàrtidàhatçñchardi÷opàrucidoùanà÷aü)

uduübaraphalam //

audumbaraü phalam atãva su÷ãtalaü ca sadyo nivàrayati ÷oõitapittam ugram // 44 //

atha umbãphalam //

måtràvarodhaü kurute 'titãvraü vi÷eùato raktasamãraõaü ca //

atha ràjako÷àtakãphalam //

suràjako÷àtaki pittaghàti mahàgade ÷oùamadàtyaye ca /
÷ramaklame mehabhagandare ca vraõeùu pitteùv api nityapathyam // 45 //

atha siràko÷àtakãphalam //

siràko÷àtakã pittaharã kùuttçóvinà÷anã /
mehe hità sadoùõàpi pittacchardivinà÷anã // 46 //

ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte phalavargaþ //

(#<Ap 71>#)
atha ÷àkavagaþ //
phalaü parthyàgataü ÷àkam à÷uùkaü taruõaü navam /
patraü puùpaü phalaü nàlaü kandaü saüsvedajaü tathà // 1 //
÷àkaü ùaóvidham uddiùñaü sarvaü vidyàd yathottaram /
sarva÷àkam ajàhyeyamabakajåùama pairuùam [?] // 2 //
anyatraiva sumadhyasthakàla÷àkapunarnavà [?] //

atha taõóulãyakaguõàþ //
÷ãto råkùo laghuratitaràü pittaraktàpahantà
svàduþ pàke bhavati ca rase svàdur evàtihçdyaþ /
hanti vyàdhãn viùamaviùajàn ÷leùmavàtaprakopaü
sadyo ma¤jàmayavighañanas taõóulãyo 'tipathyaþ // 3 //
rase vipàke madhuro 'ti÷ãto råkùas tuùàraþ kaphanà÷ana÷ ca /
sadàhapittaü rudhiraü viùaü ca vi÷eùato hanti ca taõóulãyaþ //

atha vàstukacillã÷àkaü //

vàstuko 'gnikaro rase ca madhuraþ pittàpaha÷ càkùuùaþ
snigdho vàtavinà÷anaþ kçmiharaþ kuùñhàdidoùàpahaþ /
[va] carcomåtravi÷odhanaþ pramathanaþ ÷leùmàmayànàü tathà
÷àkànàm api yo [co]ttamo laghutaraþ pathyaþ sadà pràõãnàm // 5 //
(#<Ap 72>#)
vàstukeùu ca sarveùu ÷asyate kañhavàstukaþ /
cillir vàstukavaj¤eyà tato nyånà ca kiücana // 6 //
sakùàraþ krimijit tridoùa÷amanaþ saüdãpanaþ pàcanaþ
càkùuùyo madhuraþ saro rucikaro viùñambhi÷ålàpahaþ /
varcomåtravi÷odhanaþ svarakaraþ snigdho vipàke kañuþ
vàstukaþ sakalàmayapra÷amanã cillã tathaivottamà // 7 //

cillitàkavalà (bhà-) //

atha ÷igru÷àkaü //

kaphasya vàtasya ÷amaü karoti uùõaü ca pittaü kurute 'gnidãptim /
hçdyaü krimighnaü ca surocakaü ca àdhmànavióbandhavinà÷anaü ca // 8 //

[÷igru÷àkaü]

atha ràjakà //

ràjikà kaphasamãraõahantrã rocanàgnijananã ca vihçdyà /
kaüva hçdyam iva [kaõñharukkrimivi]nà÷anakartrã uùõavãryam upahanti ca ÷ålam // 9 //

madgarãyà [bhà-] //

atha ÷atapuùpà //

÷atapuùpàmavàtaghnã ÷ålagulmodaràpahà /
dãpanã ca vi÷eùeõa kiücit pittaprakopinã // 10 //

(#<Ap 73>#)
atha kustumbarã //

sugandhir vàtapittaghnã laghvã rucyà jvare hità /
vya¤janàlaïkçtiþ ÷ãtà sàrdrà kustumbarã smçtà // 11 //

atha ràjavallã //

balyà vçùyà ca kaõñhyà kaphapavanaharà syàt tridoùe pra÷astà
laghvã måtràtighàtapra÷amanavamanã syàt tathà kçcchrahantrã /
pittodreke ca rakte viùamaviùaharã dãpanã ÷àka÷reùñhà [varyà]
patràõàü ràjavallã phalamarulasalànàpravçddhiü [?] karoti // 12 //

atha kusumbhã //

dçùñiprasàdaü kurute vi÷eùàd rucipradaü dãptikaraü ca vahneþ /
viõmåtradoùàpaharaü malaghnaü kausumbha÷àkaü pravaraü vadanti // 13 //

atha sàrùapam //

atyuùõavãrya kurute 'gnidãptiü raktaü sapittaü tv atha kaõñharogam /
acàkùuùaü ÷ukrakaraü vidàhi na sàrùapaü ÷àkam idaü hi pathyam // 14 //

(#<Ap 74>#)
atha vàrtàkam //

// sadà÷ivam (?) //

sakùàraü kaphapitta (vàta) hàri malakçdvahnes tu saüdãpanaü
tiktoùõaü madhuraü tathà kañurasaü tv ãùac ca pittapradam /
hçdyaü vàtavikiü na madyapathyam api tat dravye va sarve punaþ (?)
(hçdyaü rucyam apittalaü kapham aru¤jitsarva÷àkottamaü)
vàrtàkaü paripårõajàtasarasaü bàlaü na pakvaü hitam // 15 ///
vàrtàkaü kaphavàtaghnaü kiücit pittaprakopanam /
sarasaü måtralaü proktaü balakçdbàlam eva tat // 16 //
lavaõamaricacårõenàdçtaü ràmañhàóhyaü dahanavadanapakvaü jambukàntaü nitàntam /
harati pavanamàdyaü ÷leùmahantç prasiddhaü jañharabharaõayojyaü càru bhojyaü bharãtam // 17 //

vçntàka bharita

atha biübãphalam //

bimbãphalaü svàdu ÷ãtaü stambhena lepa(kha)naü guru /
pittàsradàha÷ophaghnaü vàtàdhmànavibandhakçt // 18 //

bimbãphalam //

atha pharkoñãphalam //

tiktaü sutãvraü madhuraü tathàmlaü vàtàpahaü pittavinà÷anaü ca /
÷leùmàkaraü cetanapàtanaü (dãpanapàcanaü) ca koñãbhavaü càgnikaraü naràõàm // 19 //
(#<Ap 75>#)
karkoñikàphalaü gulma÷ålapittakaphàpaham /
tridoùamehakuùñhaghnam ãùanmadhuratiktakam // 20 //
kàsa÷vàsajvaraü hanti màrutaghnaü paraü laghu //

kaükoóà bhà- //

atha målakaguõàþ //

kiücit kùàraü satiktaü kañukarasayutaü måtralaü doùahàri
÷reùñhaü gulmakùaye ca prabalataramahà÷vàsakàsàmayeùu /
kaõñhyaü ÷reùñhaü svaràõàm apaharati rujaü netrarogàpahàri
syàd evaü bàlamålaü mahad api ca hitaü snigdhapàkaü (pakvaü) samãre // 21 //

// målà bhà- //

atha såraõaþ //

rucyo dãpanapàcanaþ krimiharo mandànaloddãpano
hçdyaþ ÷leùmakaro laghur balakaro durnàmanirnà÷anaþ /
akùàõàm api pàñavaü prakurute sa÷vàsakàsàpaha÷
càkùuùyo 'pi ca (så) s taraõaþ smçtikaro hçtpàr÷va÷ålàpahaþ //

såraõaþ //

atha bhåkandaþ piõóàlu÷ ca //

bhåkandas tv ativàtalo balakaraþ ÷leùmàõam atyarthakçt
viùñambhã gurumedaso 'pi viùamo vàtàmayàn kàrakaþ /
mehaü kuùñharujaü karoti satataü tad vàtaraktaü haret
piõóàluþ kçmikoùñhakçcchram apahçt pittàmayadhvaüsakaþ (yottejanaþ)

// piüóàluþ //

(#<Ap 76>#)
athàrdrakaü //

àrdraü dãpanapàcanaü rucikaraü vçùyaü kaduùõaü varaü
sarvaü medakaraü kaphàmayaharaü ÷ophàpahaü ÷ålajit /
jihvàkaõñhavi÷odhanaü salavaõaü pathyaü sadà bhojane
nimbåtoyavimarditaü kaphaharaü saüdãpanaü sàraõam // 24 //
nimbusàmudrasaüyuktam àrdrakaü tv asrapittanut /
dãyanãyaü rucikaraü hçdyaü doùatrayàpaham // 25 //

// àrdrakam //

atha kumudotpalapadmakandaguõàþ //

kumudotpalapadmànàü kandà màrutakopanàþ /
kaùàyàþ pitta÷amanàþ vipàke madhurà himàþ // 26 //
hçdyàþ kaphaharàþ kandàþ kañukàþ pittakopanàþ /
mehakuùñhakçmiharà vçùyà balyà rasàyanàþ // 27 //
kumudotpalapadmànàü kandà guõakarà himàþ /
madhurà÷ ca kaùàyà÷ ca pittàsçgdàhaneritàþ (nà÷anàþ) // 28 //

padmakandaþ //

atha mçõàlaguõàþ //

÷ãtalaü raktapittaghnaü dàhajvaraharaü param /
mçõàlanàlaü vçùyaü ca tçùõàchardivinà÷anam // 29 //

kamalanàlaþ //

(#<Ap 77>#)
atha ÷çïgàñakaguõàþ //

÷çïgàñakaþ ÷oõitapittahàrã laghuþ saro vçùyatamo vi÷eùàt /
nç (tri)do(ùa) tàpatraya÷oùahantà ruciprado mehanadàhahetuþ // 30 //

atha vàrika÷erukaguõàþ //
hanty asrapittamaruciü vamimohadàhaü tçùõàmadaklamaharaü madhuraü ca ÷ãtam /
kaõñhàsya÷oùa÷amanaü guru raktapitte kùãõe ca pathyamati vàrika÷eri (ru)kaü syàt // 31 //

atha varjanãyakandakãrtanaü //

bàlaü hy anàrtavaü jãrõaü viddhaü tu kçmibhakùitam /
kandaü ca varjayet sarvaü yo và samyaï na rohati // 32 //

atha kaliïgaguõàþ //

sarvadoùaharaü hçdyaü pathyaü retovikàriõàm /
dçùñi÷ukrakùayakaraü kaliïgaü kaphavàtajit // 33 //

// kaliïgaü //

atha kåùmàõóaguõàþ //

vçùyaü varõakaraü balopajananaü pittàpahaü vàtajit*
måtràghàtaharaü prameha÷amanaü kçcchrà÷marãchedanam /
(#<Ap 78>#)
viõmåtraglapanaü (?) tçùàrti÷amanaü kùãõàïgapuùñipradaü
kåùmàõóaü pravaraü vadanti bhiùajo vallãphalànàü punaþ // 34 //
måtràvarodha÷amano bahumåtrakàrã kçcchrà÷marãpra÷amano vinihanti pittam /
pathyaþ saü÷oõitasamåbala (sa÷oõitasamulbaõa) pitraroge
tçùõàpahaü triùu ÷amana (samaü ta)m udàharanti // 35 //

athorvàrukaguõàþ //

e (u) rvàrukaü pittaharaü ÷u÷ãtaü måtràmayaghnaü rucikàrakaü ca /
susvàdu dàhopa÷amaü pra÷astaü pitte ca roge kapharogavarjyam // 36 //
vàlukàni ca sarvàõi durjaràõi gåjaõi (guråõi) ca /
mandàgniü ca prakurvanti raktapittakaràõi ca // 37 //

vàluka bhà- //

atha sindhaõã //

siüdhaõã vàta÷amanã vçùyà madhura÷ãtalà /
raktapitte ca dàhe ca pittàrtãnàü pra÷asyate // 38 //

sindhaõã bhà- //

atha cillãkàkamàcãprabhçtãnàü guõàþ //

ciplã (llã) vàstukavad hçghnà (dyà) saügràhã guruvàtalà /
kàkamàcã tridoùaghnã càïgerã kaphavàtahçt // 39 //
(#<Ap 79>#)
vàtahçd dãpanã paüjã bhàraügã nàlicàùñakau (?) /
madhurau kaphapittaghnau kausumbhaü sarvarogahçt // 40 //
målakaü doùakçc càmaü pakvaü vàtakaphàpaham /
ràjikà pittalà vàtakaphaghnas taõóulãyakaþ // 41 //
carùàbhår vàtapittaghnã siddhàrthaþ kaphavàtahçt /
kçmipittakaphadhvaüsã dãpanaþ kàsamardakaþ // 42 //
karkoñakaü savàrtàkàü pañolaü kàravellakam /
aùña (kuùñha) mehajvara÷vàsakàsamedaþkaphàpaham // 43 //
sarvadoùaharaü j¤eyaü kåùmàõóaü basti÷odhanam /
ràjako÷àtakãtumbãphalam atyugrapittahçt // 44 //
trapusaü vàtalaü vàta÷leùmalaü pittanà÷anam /
kàliïgaü tucchakaü vàtapittahçc ca ka÷erukam // 45 //

atha ÷àkasaüskàrakadravyaniråpaõam //

÷uübã (÷uõñhã) marãcapippalyaþ kaphavàtaharà matàþ /
gulma÷ålavibandhaghno hiïgur vàtakaphàpahaþ // 45 //
pacànã (yavànã) dhànyakaü jãvaü (bãjaü) vàtapittakaphàpaham /
sauvarcanaü (laü) vibandhaghnaü saindhavaü ca tridoùahçt // 47 //
etais tu saüsrutaü pakvaü bhçùñaü vya¤janasaurabham /
peyàdikaü ca kampàdãn sarvadoùàn vyapohati // 48 //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte phala÷àkavargaþ //

(#<Ap 80>#)
// athedànãü ÷ikhariõã kathyate //

ardhàóhakaü suciraparyuùitasya dadhnaþ
khaõóasya ùoóa÷a palàni ÷a÷iprabhasya /
sarpiþ palaü madhu palaü maricaü dvikarùaü
÷uõñhyàþ palàrdham api càrdhapalaü caturõàm (caturjàtakasya) //
÷lakùõe pañe lalanayà mçdupàõighçùñà karpåracårõasurabhãkçtacàrusaüsthà /
eùà vçkodarakçtà mu (su)rasà rasàlà càsvàdità bhagavatà madhusådanena // 2 //
triü÷atpalàni dadhna÷ ca tv agelàrdhapalaü tathà /
madhvàjyasya palàrdhaü ca (rdhàrdhaü) marãcànàü (cailà) palàrdhakam // 3 //
palàny aùñau ca khaõóasya pañe ÷uddhe 'vadhàra (gàla)yet /
karpåravàsite bhàõóe chàyàyàü sthàpayed idam // 4 //
eùà ÷ikhariõãty uktà pradãptà balavardhanã /
àyuþpravardhanã caiva sarvarogapramardanã // 5 //
(nà÷a) sàna ÷yet tçórujàsthaulyaü naràõàü sarvadà hità /

// dvitãyà ÷ikhariõã //

kapitthamàtuluïgailàsàrivàrdhaka (?) bãjakaiþ /
÷arkarà÷uõñhisàmudramudgacårõaiþ susaüyutaiþ //
sadà pathyà niyu¤jayàc ca (ddhàdhva) kùãõe dehe ca puùñidà // 7 //
(#<Ap 81>#)
sujàtaü dadhni bhedaü ca (nikùiptaü) vastre baddhvà supãóitam /
nànàpuùpaphalàrambhaü kuryàd dadhni manoharam // 8 //
såktaü dadhirasaü ÷reùñhaü tad dhçtaü ÷odhite pañe /
lavaõena samaü yuktyà ÷ikhariõyamçtopamà // 9 //
rasàlà sarvadoùaghnã raktapittanibarhaõã /

// anyà ÷ikhariõã //

sanmàtuliïgasya dalaü tv agelàü saraügapippalyã sasamaü (?) sitayà sametam //
vyoùàc ca gadyàõayugaprayuktaü syàd vàrtakaü (?) dçùñisamaü sitavastrabaddham // 10 //
karpåravàsàc ca tathaiva pa÷càd yuktyà ca saümardma kçtà rasàlà /
eùà kçtà ÷ikhariõã surasà rasàlà suùeõadevena rathà÷vahetoþ // 11 //
àsvàdità ÷ikhariõã parame÷vareõa doùàü÷ ca sarvàn vinihanti vogràn /
pittàsraraktà (sçgutthà)n api hanti sarvàn bhojyàni sarvàõy api jàrayanti // 12 //

// amçtaprà÷a÷ikhariõã //

nàraïgaü dàóimaü syàt palamadhukayutaü màtuluïgasya toyaü
dràkùàtoyaü samàü÷aü guóadadhisahitaü ÷arkaràjàjimi÷ram /
(#<Ap 82>#)
(÷reùñhà pàneùu vçùyà sita) ÷reùñho pàde ca vçùyàt sama ricayutà saindhavair vàpitaü tan
niùpãóya sarvam etat kuru (racaya) ÷ikhariõàü ràjayogyà yatas tàþ // 13 //

anyac ca /

màtuluïgasitàjàjãmarãcàrdrakanàgaraiþ /
karpårasahitair yuktyà dadhiparyuùitàþ samàþ // 14 //
rasaü yogeùu sarveùu badarasya samasya ca /
nàgaraü rasasaümi÷raü rasàlaiùàmçtopamà // 15 //
acche pañe ca saüghçùñà raktapittanibarhiõã //

// candràmçtasràviõã nàma ÷ikhariõã //
màtuliïgakapitthàmlatittióãkàmladàóimaiþ /
÷arkaràsahitair yuktaü dadhipiùñaü ÷ucau pañe // 16 //
yojitaü maricàjàjãcàturjàtakabhås tçõaiþ /
bhuktà càrdrakasaüyuktà rasàlàmçtasaübhavà // 17 //
sarvarogapra÷amanã dàhapittanibarhaõã /
raktodrekaharã pathyà sarvavàtànulomanã // 18 //
eùà ÷ikhariõã proktà suùeõena vinirmità /

// anyac ca //

agryà dadhiguóàjàjãnàgaràrdrakayojità // 19 //
(#<Ap 83>#)
sucaturjàtaghçùñà ca rasàlaiùàmçtopamà /
sarvakçcchrapra÷amanã sarvàtãsàranà÷anã // 20 //
pittodrekaharã pathyà pittàtãsàranà÷anã /
suùeõadevena kçtà rasàlà hy amçtopamà // 21 //

// iti suùeõakçte ÷ikhariõãvargaþ //

atha vya¤janavargaþ //

hiógåùaõàjàjimahauùadhàni cårõãkçtàni triguõaü kramàc ca /
sadãpyakaü såraõapåùa (?) màüsarasaprayogeùu ca nityam iùñam // 1 //
yavànijãrake tulye tayor dviguõasåraõam /
ãùatyuùa (?) samàyuktaü tato vya¤janasaurabham // 2 //
sarvarogaharaü pathyaü vàtadurnàmanà÷anam /
÷uõñhãmarãcapippalyaþ samaü nàgavicårõitàþ // 3 //
cavyacitrakakàpitthasàrayuktaü susaüskçtam /
saindhavena mamopetaü takrapãtaü ca yatra cit // 4 //
etad vai vya¤janaü ÷reùñhaü sarvavàtanivàraõam /
mahàgulmapra÷amanaü suùeõena kçtaü nçõàm // 5 //
sarvavàtàmaye ÷astaü nçõàü bheùajam uttamam /

// anyac ca //

marãcaü dãpyakaü ÷uõñhã cavyaü citrakam eva ca // 6 //
(#<Ap 84>#)
pippalãpippalãmåladhànyàkàjàjisaindhavam /
jãrakaü dàóimaü pathyà càmalaü hçdyagandhakam // 7 //
etat kalpasamaü mi÷raü paktvà takre sapiõóake /
vàta÷leùmaharà hçdyà paramà rucivardhinã // 8 //
àmàtãsàra÷ålaghnã vàtagulmanikçntanã /
kàsa÷vàsaharà cogrà mandà medàyinã (?) parà /
uktà caiva sadà pathyà sottamà kañhinà smçtà // 10 //

kvathikà (bhà-) //

maricajaraõa÷uõñhãü pippalãmålacavyaü
dahanarucakadhànyaü pippalã saindhavaü ca /
atrapakapitthasàraü dàóimikàji (?) hiügur
yuvatikarasupakvaü àmalakyaü sutakram // 11 //
harati pavanamàdyaü ÷leùmadàhaü sakçcchraü
arucijañhara÷ålaü càmavàtàtisàram /
viditasakalavedyo vaidyaràjaþ suùeõoþ
viracayati kapitthavya¤janaü ràjagopyam // 12 //

// anyac ca //

trikañukam ajamodà saindhavaü jãrake dve
karamathitakapitthaü citrakaü pippalã ca /
samadhçtakçtacårõe tatra saüyojitavyaü
kvathitam iha samànaü yojitaü ràmañhena // 13 //
(#<Ap 85>#)
kçtalavaõasudhànyaü màtuluïgasya sàraü
kaphapavanavikàre sarvadà vya¤janaü syàt /
vàte 'gnimàndye 'pi ca ÷ålamàndye mårchàü nigçhõàti cirapravçddhàm //
suùeõadevena kçtà rasàlà susaurabhà rogaharàpi pathyà // 14 //

// iti ÷rãsuùeõakçte vya¤janavargaþ //

// idànãü màüsaguõàþ kathyante //

màüsaü svàdumatàü varaü subalakçt snehàdhikaü dehino
nityaü dhàtuùu sàmyakçc ca kathitaü tad varõakçd bçühaõam //
bhuktaü tçptikaraü ca kàmakaraõaü vàtàdidoùàn haret
tasmàd àïgikadoùa÷àntikçtaye bhu¤jãta màüsaü sadà // 1 //

atha làvamàüsaguõàþ //

làvà himasvàdukaùàyayuktà vçùyàgnikçt snigdhalañã (?) prahçdyàþ /
saügràhikà vai kañupàcità÷ ca te saünipàteùu hitàþ samastàþ // 2 //

// làvarå (bhà-) //

atha kçùõatittiriguõàþ //

ãùadguråùõo madhuro 'tivçùyo medhàgnisaüvardhanakàraka÷ ca /
balyo vihanyàt sa kaphajvaràü÷ ca vàtàmayàdyàn ÷ititittiri÷ ca // 3 //

// kçùõatittira (bhà-) //

(#<Ap 86>#)
atha gauratittiriþ //

gauras tittiriko 'gnikçt kaphaharo råkùo 'tipittàpahaþ
÷leùmàõaü vinihanti caiva balavàn raktaü ca pittaü jayet /

atha kàpi¤jalaþ //

so 'sçkpittaharo 'ti÷ãtalalaghur balyo 'tivçùyaþ sadà
vàte syàn mçdukuùñhahçt kçmiharo mehàmayadhvaüsanaþ /
kùãõe retasi medasàgnijananaþ kàpi¤jalaþ ÷asyate
vàtàsçgvilayaü karoti tarasà pittàmayadhvaüsakaþ // 4 //

atha vàrtakaguõàþ //

pàõóupramehapióikàkçmisaübhaveùu rogeùu vàtabahuleùu ca ÷asyate ca /
vàtàsrapittakaphajàn vinihanti kãlàn gulmàgnimàndyam aruciü laghu vàrtakaü ca // 5 //

atha krakaropacakrikàguõàþ //

laghu÷ ca vçùyà ca balopabçühaõã
hçdyà tathà krakarorucikriyà (sakrakaropacakrikà) //

(#<Ap 87>#)
atha mayåramàüsaguõàþ //

kàùàyaü kañukàtivçùyajananaü susvàdu kepyaü (kaõñhyaü) tathà
sakùàraü rucikàrakaü viùaharaü mandànaladhvaüsakam /
(svaryaü) ÷varye medhyam atãva hçùñijananaü ÷rotrendriye dàróhyakçt
snigdhoùõànilahàsrapitta÷amanaü màyåramàüsaü sadà // 7 //
hemantakàle ÷i÷ire vasante sevyaü hi màyuram u÷anti màüsam /

atha kukkuñamàüsaguõàþ //

uùõaþ svàdutaro balasvarakaro vçùyaþ sadà bçühaõaþ
pàke snigdhataro mahànilaharo medaþkaphàlasyakçt /
àyuùyaü kurute kùayeùu viùame mehe vamau ÷asyate
proktaþ kukkuñako hi doùa÷amanaþ sarvàmayadhvaüsakaþ // 9 //

atha kapotàdiguõàþ //

kapotapàràvatabhçïgaràjà jañã kuliïgaü gçhajaü pika÷ ca /
bhedà÷ióiüóã÷ukasàrivàlåkàkha¤jarãñà haritàþ pra÷astàþ // 10 //
kaùàyà màrutà råkùàþ phalàhàrà marucaràþ /
pitta÷leùmaharàþ pittà (proktà) baddhamåtràlpavarcasaþ // 11 //
(#<Ap 88>#)
sadà doùakaras teùàü bhedà÷ã maladåùakaþ /
kàùàyà lavaõà himàþ kaphakarà vçùyàþ sadà durjarà
viùñambhaü janayanti måtrabahulaü pittàsyadàhàn kila /
àmàdhmànakaràs tridoùajananà mohàsyavairasyakàþ
kçcchràgner balakàrakàþ ÷ramaharàþ daurgandhyadàþ sleùmalàþ // 12 //
ete pràvçùi sevitàþ pratidinaü doùavrajaghnàþ khalu /
àkà÷agàminaþ sarve balyà vçùyàþ sudurjaràþ // 13 //

kauliïgaguõàþ //

kauliïgo madhuro 'tivçùyakaphakçcchukrà÷marãchedanaþ
pittàsràtiharo 'ti÷ukrajananaþ snigdhàsyamàdhuryakçt /
balyo màrutanà÷anaþ kçmiharo vàrya÷ ca netràmaye
durnàmapra÷amã vi÷eùapavanadhvaüsã sadà durjaraþ // 14 //

gràmyàõàü guõàþ //

gràmyà vàtaharàþ sarve bçühaõàþ kaphapittalàþ /
madhurà rasapàkàbhyàü dãpanà balavardhanàþ // 15 //

kapotaguõàþ //

kàpotaþ syàd gururatihimaþ snigdhamandaþ prakopã
÷leùmà pitte praõayavijarà jarjarà caü cadanàt [?] /
retaþkùãõe ÷ramaharavaraþ kçcchramåtre nidàghe
mohe yojyaþ sa bhavati nçõàü kàyakàrã balàya // 16 //

(#<Ap 89>#)
atha jàïgalamàsaguõàþ //

jàïgalaü vastidoùaghnaü guru pãnasanà÷anam /
laghupàkaü na ÷ãtaü ca nàtisnigdhamadàhi ca // 17 //

athàjàvimàüsaguõàþ //

[nàti÷ãtaü guru snigdhaü màüsamàjamadoùalam]
÷arãradhàtusàmànyàd anabhiùyandi bçühaõam /
bçühaõaü màüsasaurabhraü pitta÷leùmàvahaü guru // 18 //

athaiõamàüsaguõàþ //

aiõaü màüsaü ca hçdyaü balakaram api tat pittaraktaü nihanti
pàõóukùãõe sadàhe kaphapavanarujo nà÷ayaty à÷u kãlàn /
plãhànàhau vibandhaü jvaraharaõaparaü medaso 'ntaü karoti
retaþkùãõeùu yojyaü rucikaraõalaghu ÷vàsakàsaü chinatti // 19 //
medaþ pucchodbhavaü syàt kaphapavanaharaü kàntidaü puùñidaü syàt
vàtàsçk pittakçt syàn madaharaviùahçc chvàsakàsaü chinatti /

atha ÷a÷akamàüsaguõàþ

(balyaü vi) balàbhiùyandi tat syàt jvaraharaõaparaü kùãõaretaþpradhànaü
÷astaü vàtàmayànàü ÷a÷akajapi÷itaü hanti kuùñhàmayàü÷ ca // 20 //

(#<Ap 90>#)
athauùñràdimàüsaguõàþ //

auùñraü salavaõaü màüsaü màüsam eka÷aphodbhavam /
alpàbhiùyandi vargo 'yaü jàïgalaþ samudàhçtaþ // 21 //
duleþ (?) jalapàtanilayàdårapànãyagocaràþ /
ye mçgà÷ ca vihaïgà÷ ca mahàbhiùyandanà matàþ // 22 //

atha vanacàriõàü guõàþ //

màdhuryàd guruvo 'tiråkùadahanàþ ÷oùe madotthe viùe
÷reùñhà måtrapurãùalà balakaràþ kàsàr÷anà÷apradàþ /
vàtaü pittarujo haranti satataü snigdhà÷ ca kàr÷yàpahàþ
sarve te vanacàriõaþ kaphaharà mehe hitàþ sarvadà // 23 //

atha màüsànàü gauravalàghavavicàraþ //

nàdeyà guravo madhye yasmàt pucchàsyacàriõaþ /
saras taóàgajànàü tu vi÷eùàt sàraso laghuþ // 24 //
adåragocarà yasmàt tasmàd utsoda pàdalàþ (?) /
kiücin muktàþ ÷irode÷e atyarthaü guravas tu te // 25 //
adhastàd guravo j¤eyà matsyàþ sarasijàþ smçtàþ /
urovicàraõàs teùàü pårvam aïgaü laghu smçtam // 26 //
÷iraþ skandhaþ kañiþ pçùñhaü sakthinã càma à÷ayaþ /
guru pårvaü vijànãyàd vàtas tupathàttaram (laghavas tu yathottaraü) // 27 //
(#<Ap 91>#)
sarva÷ ca pràõinàü dehe madhyo gurur udàhçtaþ /
pårvabhàgo guruþ puüsàm adhobhàgas tu yoùitàm // 28 //
urogrãvaü vihaïgànàü vi÷eùeõa guru smçtam /
pakùyokùye pà÷yamàhçùño (?) madhyabhàgas tu pakùiõàm // 29 //
atãva màüsaü råkùaü ca vihaïgànàü palà÷inàm /
bçühaõaü màüsam atyarthaü khagànàü pi÷ità÷inàm // 30 //
matsyà÷inàü pittakaraü vàtaghnaü dhànyacàriõàm /
jàïgalànåpagà gràmyàþ kravyàdaika÷aphàs tathà // 31 //
prasahà bilavàsà÷ ca yathàsaüghàtasaü÷itàþ (?) /
pratudà viùkirà÷ caiva laghavaþ syur yathottaram // 32 //

atha vàràhamàüsaguõàþ //

durnàmàniladoùahaü kçmiharaü vàràhamàüsaü sadà
snigdhaü svedanavçùya÷ãtabalakçd hçdrogasaüvardhakam /
kàsa÷vàsaharaü prameha÷amanaü hikkàniladhvaüsakaü
càkùuùya tu vidàhi ca bhramaharaü vàràhamàüsaü sadà // 33 //

atha ÷aïkhakårmàdiguõàþ //

÷aïkhakårmàdayaþ svàdurasapàkà marutpradàþ /
snigdhàþ ÷ãtà hitàþ pitte varcaþ÷leùmavivardhanàþ // 34 //
kçùõakarkañakas teùàü balyaþ ko (so)ùõo 'nilàpahaþ /
÷uklaþ sandhànakçtsçùñaviõmåtro 'nilapittahà // 35 //

(#<Ap 92>#)
atha matsyaguõàþ //

nàdeyà madhurà matsyà guravo màndyatàpahàþ /
raktapittakaràþ soùõà vçùyàþ snigdhàlpavarcasaþ // 36 //
kaùàyànurasas teùàü ÷iùyaþ (÷reùñhaþ) ÷aivàlabhojanaþ /
rohito màrutaharo nàtyarthaü pittakopanaþ // 37 //
matsyà dvedhà dudvapannedvambu (?) jàtàs
tasmàt pårve pa¤cadhà kalpanãyàþ //
nadyàþ kaupàþ sàrasà vaidyutotthàs tàóàgotthàþ sàgarotthàs tathà syuþ // 38 //

atha çtubhedena matsyavi÷eùàõàü hitatvam //

çtuþ prabhai (çtau madhau) nirjhariùu prajàtà
matsyà hità grãùmaçtau ca caudyàþ /
taóàgajàþ pràvçùi sarva eva snigdhà baliùñà÷ ca sçjanti doùàn // 39 //
÷arady çtau nirjari (rjhara ?) jà÷ ca kåpajà
hità hi matsyàþ ÷i÷ire 'bdhijàtàþ //
(÷i÷ire sàrasà matsyà vasante hçdasaübhavàþ /
grãùme tu cauõóyajà matsyàþ pràvçñkàle taóàgajàþ // 40 //
÷aradi nairjharà matsyàþ hemante kåpasaübhavàþ)
ùañkulo nadikàvarto grahã laghutaraþ smçtaþ (?) /

(#<Ap 93>#)
atha sthànànusàreõa matsyànàü guõàþ //

saras taóàgasaübhåtàþ snigdhàþ svàdurasàþ smçtàþ // 41 //
kauùyà vçùyà vàtahçcchleùmalà÷ ca gulmàùñhãlànàhakuùñhapradàþ syuþ /
tàóàgamatsyo gurubçhaõãyaþ tathà ca ÷ãto vçùado 'timåtraþ /
tàóàgavannirjharajà÷ ca medhyà cattå (?) sthiràyuùyabalapradà÷ ca // 43 //
mama tada÷ru (mahàsarassu) balinaþ svalpàmbhas svabalà matàþ /
sàmudro gurur uùõaråkùamadhuraþ ÷leùmalo vàtahà syàt (÷leùmàghiko vàtahà)
sa snehàbhivivardhano ba(la)karo viùñambhakàdhmànakçt /
pittodrekakaphàtyayeùu vihito medhyo 'tihçdyaþ sadà
viùñambhaü janayec ca ÷ãtapavanavyàpàdam atyagrataþ // 44 //
tridoùa÷amano hçdyaþ pittaghnaþ pavanàpahaþ /
sàmudro rohitaþ ÷astaþ sarvarogeùu dãpanaþ // 45 //
sàmudrà guravaþ snigdhà madhurà nàtipittalàþ /
uùõà vàtaharà vçùyà varcasyà ÷leùmavardhanàþ // 46 //
balàvahà vi÷eùeõa màüsà÷itrà (tvàt) t samudrajàþ /
sàmudrajebhyo nàdeyàþ syur laghutvàd guõottaràþ // 47 //
tato 'py atyanalatvàc ca caudyakaupyau guõottarau /
snigdhatvàt svàdupàkatvàt tato vàpyà guõàdhikàþ // 48 //

(#<Ap 94>#)
atha krakaràdãnàü guõàþ //

viùñambhàdhmànamehaghnaþ krakaraþ kaphavàtahçt /
medaþ÷leùmànilaharo hidhmàdhmànavikàrahà // 49 //
pravaro rohito matsyaþ pittaghnaþ pavanàpahaþ /
bçühaõo vàta÷amano vàtaghno dãpano laghuþ // 50 /
matsyànàü ca guruþ ÷reùñho dãpano vàtanà÷anaþ /
rucipradaþ ÷ukrakara à÷marãdoùanà÷anaþ // 51 //

gurumatsyaþ //

÷çïgã vàtavinà÷ano rucikaro vçùyaþ kaphaghno mataþ
kaõñàko vi÷ado vçùànalakaro vàte kaphe påjitaþ /
pàñhãno balavçùya÷ukrajananaþ ÷leùmàkaro nitya÷aþ
tasmàd rohitako hito balakaro vàtàtmakaþ ÷leùmalaþ // 52 //

// iti màtsyàþ //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte màüsavargaþ //

// idànãü vyàyàmodvartanàbhyaïgavidhiguõàþ kathyante //

÷rãnàràyaõatailacampakajapàtailena cànyena và
kàryaü mardanakovidaiþ kùitibhujàü mallaiþ sadà mardanam /
càturjàtalavaïgakuïkumani÷àmustàsumàüsãbhavai÷
cårõo (rõaiþ) bhçùñamasåramudgasahitair udvartanaü kàrayet // 1 //
vàtaghnauùadhasiddhena tailenàbhyajya mardayet /
na råkùamardanaü kuryàt tad dhi vàtaprakopaõam // 2 //
(#<Ap 95>#)
adhigatasukhanidraþ suprasannendriyàtmà
sulaghujañharavçttir bhuktayaïktiü dadhànaþ /
÷ramabharaparikhinnaþ snehasaümarditàïgaþ
savanagurum upeyàd bhåpàtir mardanàya (?) // 3 //
abhyaïgaþ ÷ramavàtahà balakaraþ kàyasya dàróhyàvahaþ
syàd udvartanam aïgakàntikaraõaü medaþkaphàlasyajit /
àyuùyaü hçdayaprasàdi vapuùaþ kaõóåklamacchardikçt (chedakçt)
snànàd eva yathartu sevitam idaü ÷ãtair a÷ãtair jalaiþ // 4 //

atha vyàyàmaguõàþ //

sàmarthyaü sakalakriyàsu laghutàm aïgeùu dãptiü paràü
agneþ pàñavam indriyeùu laghutàü chedaü paraü medasaþ /
utsàhaü manasaþ ÷arãradçóhatàü ÷àntiü balàd vyàpadàü
cyàyàmaþ ÷i÷ire vasantasamaye kuryàd dhime sevitaþ // 5 //
atha vyàyàmavarjyoþ //

vàtàmayaþ pittarujànvità÷ ca bàlo 'tivçddho 'pi kç÷o 'tijãrõaþ (py arjàrõã) /
mandànalaþ snigdharasànnavarjã vyàmàmakàleùu vivarjanãyàþ // 6 //
sthàlyàü yathànàvaraõãkçtàyàü asaühitàyàü na ca sàdhupàkaþ /
anàptanidrasya tathà narendràþ vyàyàmahãnasya na cànupàkaþ // 7 //

(#<Ap 96>#)
atha pàdamardanaguõàþ //

vàtavyàdhiharaü kaphapra÷amanaü kàntiprasàdàvahaü
tvagvaivarõyavinà÷anaü rucikaraü sarvàïgadàróhyapradam /
agner dãptikaraü balopajananaü prasvedamedo 'pahaü
padbhayàü mardanam àdi÷anti munayaþ ÷reùñhaü sadà pràõinàm // 8 //

atha pàdamardanavarjyàþ //

sukumàrasya mandàgneþ kiücit kùãõabalasya ca /
pittalasyàpi no kàryaü kadàcit pàdamardananam // 9 //
vyàyàmasvinnagàtrasya padbhayàü mardanitasya ca /
vyàdhayo nopasarpanti vainateyam ivoragàþ // 10 //
suvarõavarõaü kurute ÷arãraü dçóhatvam aïge ca dadàti sadyaþ /
sarvakriyàlàghavam àtanoti saümardanaü mallavaraiþ kçtaü yat // 11 //
vàtavyàdhiü jayati kurute .......... /
sarvapate mama caiùa sagras tasyà sa eva samayaþ kùudhito padaiva // 12 //
yaþ kùaudhyalobhyabhàvena kuryàd àha ca bhojanam /
suptavyàlàü nilàvyàdhãn dhyàdãn so 'nyathà yaþ prabodhatet // 13 //
yaþ kokavanyamadgàkàmi sa naktaü bhoktum arhati /
saübhoktà vàsareya÷ ca ràtraur età÷ cakoravat (?) // 14 //

(#<Ap 97>#)
atha bhojananiyamàþ //

hçnnàbhipadmasaükoca÷ caõóarocer apàyataþ /
ato naktaü na bhoktavyaü vaidyavidyàvidàü varaiþ // 15 //
devàrcàü bhojanaü nidràm àkà÷e na prakalpayet /
nàndhakàre ca sandhyàyàü nàvitàne niketane // 16 //
bhuktau svàde malotsarge yaþ saübàdhàsamàkulaþ /
niþ÷aïkatvàtyayàt tasya kokanasyårmadàpamàþ (?) //
vivarõàsvinnaviklinnavigandhivirasasthiti /
atijãrõam asàtmyaü ca nàdyàd annaü ca vàritam // 18 //

bhuktvà varjyàni //

kà (bhà) sakàpotapàyasayànavàhabahupayaþ (hådakam) /
bhojanànantaraü sevyaü na jàtu hitam icchatà // 19 //

bhojanavidhiþ //

hitaü parimitaü pakvaü netranàsàrasapriyam /
parãkùitaü ca bhu¤jãta na drutaü na vilambitam // 20 //

atya÷anamadhya÷anaü
÷amanama÷ataü (sama÷anaviùam à÷anaü) ca saütyàjyam /
kuryàd yac chokta÷amanaü
balajãvitape÷alaü krama÷aþ (?) // 21 //

(#<Ap 98>#)
bhojanakramaþ //

àdau svàdu snigdhaü tanmadhye lavalamalàpå (lavaõam amlam u)pabhojyam /
råkùaü dravaü ca pa÷càn na ca bhukte bhakùayet kvacit kiücit // 22 //

agne÷ càturvidhyam //

madhus tikto (mandas tãkùõo) viùamaþ
sama÷ ca vahni÷ caturvidhaþ puüsàm /
laghu mande gurus tiktaü (tãkùõe)
tvad yàd viùame samaü same 'py adyàt // 23 //

atha bhojanasaïkhayàprastàvaþ //

jãryaty annaü sukhaü bhuktam ekavàraü yad çcchayà /
dvikàlam api bhu¤jãta samàgnis tv ardhamàtrayà // 24 //
kañhinaü durjaraü yac ca yad vidàhakàü bhavet /
tat sarvaü ni÷i varjyaü syàd dravaü laghu ca ÷ãlayet // 25 //

atha viùadåùitànnaparãkùà //

dhvàïkùaþ svaràn vikurute 'tra pikàütyaka÷ ca (?)
babhruþ ÷ikhaõóitanayaþ prabhavet prahçùñaþ /
(#<Ap 99>#)
krau¤caþ pramodati virauti ca tàmracåóaþ
chardiü ÷ukaþ pratanute dahate kapi÷ ca // 26 //
rakta÷vete cakorasya locane viùadar÷anàt /
gati÷ ca lakùi (skhalati) haüsasya lãyante càtra makùikàþ // 27 //
yathà lavaõasaüparkàt sphuñasphuñati pàvakaþ /
keùu (viùa) duùñànnasaüparkas tathà ca supratãyate // 28 //
mayà suùeõa kçtaü hitàya pràõaü prasàdaü tanayec ca (?) ÷ãghram //

ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte bhojanavidhivargaþ //

atha tàmbålaguõàþ kathyante //

karpårakaïkolalavaïgapågàjàtãphalair nàgarakhaõóaparõaiþ /
sudhà÷macårõaü khadirasya sàraü kastårikàcandanacårõami÷ram // 1 //
tàmbålam etat pravaraü vadanti saubhàgyadaü kàntisukhapradaü ca /
àrogyamedhàsmçtibuddhivçddhiü karoti vahner api dãpanaü ca // 2 //
anaïgasaüdãpanabhàvamadhye pradhànam etat samudàharanti /
(#<Ap 100>#)
ato hi sarvaü(rve) sukhino manuùyà aharni÷aü prãtikaraü bhajante // 3 //
tàmbålapatràõi haranti vàtaü pågãphalaü hanti kaphaprasekam /
cårõaü nihanyàt kaphavàtam uccair hanyàc ca pittaü khadirasya sàraþ // 4 //
itthaü hi tàmbålam udàharanti doùatrayasyàpi nivàraõàya /
ato 'tra seveta naraþ katha¤cid vicakùaõaþ pràkçtamànuùo 'pi // 5 //

atha tàmbålavarjyàþ //

na netraroge na ca raktapitte kùate ca dãpe na viùe na ÷oùe /
madàtyaye nàpi na mohamårchà÷vàseùu tàmbålam u÷anti vaidyàþ // 5 //

atha tàmbålakàlaniyamaþ //

bhuktvànnaü salilaü pãtvà bhuktvà ca bahu bhojanam /
pratãkùya ghañikàm ekàü tàmbålaü bhakùayen naraþ // 6 //

(#<Ap 101>#)
atha jàtãphalaguõàþ //

vàta÷leùmapra÷amanaü hçdyaü vahne÷ ca dãpanam /
mukhavairasyaharaõaü sadyo bhuktavipàcanam // 7 //
jàtãphalaü pàcanam agnidãpanaü kaphàpahaü kaõñharujàpahaü ca /
rasekaduþ (prasekaha) ÷reùñham ajãrõanà÷e ajãrõanàmu (?) ca pathyam etat // 8 //
kalikà dãpanã rucyà pàke càtitaràü himà /
vàtapittakaphàn hanti jvaracchardinibarhaõã // 9 //

athailàguõàþ //

elàdvayaü chardiùu måtrakçcchre made ca vai pathyam arocake ca /

atha jàtipatrãguõàþ //

svàduþ su÷ãtà madhurà ca pàke arocakaü hanti ca jàtipatrã // 10 //

atha kramukapàkakàlaniyamaþ //

tàmbålayogyaü kramukaü tu tajj¤à màsatrayàd årdhvam udàharanti /
màse vyatãte tu bhavanti pårõàny atãva hçdyàni manoharàõi // 11 //

(#<Ap 102>#)
atha kramukatàmbålavi÷eùàõàü guõavi÷eùàþ //

sthålaü kramukatàmbålaü ÷leùmalaü kçmivardhanam /
tadante ÷uklavarõàdyaü ÷leùmalaü kçminà÷anam // 12 //

atha karpåraguõàþ //

tãkùõoùõaþ pariõàma÷ãtalataraþ kaõóupramehàpahaþ
nàsàsràvajalàpahaþ kçmiharas tçñ÷vàsakàsaü jayet /
÷leùmaghna÷ ca galagrahàpaharaõaþ saüsuptajihvàgrajit
karpåraþ khalu dãpyasaurabhaguõaþ pittàmayaþ sphàñikaþ //
galagrahe suptajihve nànà ÷ràva (nàsàsràva) jalàdhike /
÷leùmamehakçmãn hanti karpåra÷ càkùuùo 'paraþ //
pramehatçióvidàhaghno lakùmãsaubhàgyavardhanaþ // 16 //

atha kaståriguõàþ //

kastårã saurabhàóhyà kañukarasayutà kùàratiktà kaùàyà
÷okàñopàpahantrã kaphapavanaharà pittakçccàkùuùã ca /
cittaprollàsahetur viùamaviùagaràn gàtradaurgandhyahantrã
kùuttçùõàpittakopaü pra÷amayati bhç÷aü klaibya÷oùaü viùaü ca // 17 //

athànulepanavargaþ //

candanaü raktapittaghnaü dàhamårchàtisàranut /
÷ãtalaü ÷leùmalaü hçdyaü kiücid vàtaprakopaõam // 18 //
(#<Ap 103>#)
pittàsraü harate sadàhadavanaü vyàyàdayattaþ (?) sadà
mårcchàmohatçùàviùapra÷amanaü durgandhinirõà÷anam /
kaõóåkuùñhabhagandarasya sadanaü mårchàü chinatti sphuñaü
mehaü kçcchram api vyapohati sadà durnàmanirõà÷anam // 19 //
rogànãkavidhà vyapohati sadà moùà÷rayaþ (?) saurabhaþ //
malayàdrirmohadoùaghno raktapittanibarhaõaþ /
mårchà÷oùapra÷amanau vaktradaurgandhyanà÷anaþ // 20 //
÷ãtaü pittavinà÷anaü samadhuraü kiücit satiktaü tathà
kaõóå÷ophaviùàpahaü krimiharaü saubhàgyakàntipradam /
saugandhyaü kurute kim apy abhinavaü gàtreùu puùñipradaü
saütoùaü vidadhàti cetasi paraü snigdhaü ca tçùõàharam /
çtuùu samayayojyaü candanaü kuïkumaü và
mçgamadadhanalepaþ sevyate sarvadaiva /
suratakusumadàmasphàrakarpåracårõo
vimaladhavalavàsaþ sarvakàlopayogyaþ // 22 //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte 'nulepanavargaþ //

athàto vastraguõàþ kathyante //

÷vetaü dukålaü vimalaü kaphavàtànulomanam /
yad và såtram ayaü vastraü tridoùa÷amanaü viduþ // 1 //
(#<Ap 104>#)
su÷vetaü tu dukålam atra balakçtpittapra÷àntipradam
ojodãptivivardhanaü ratikaraü marmàtidàhacchidaü /
tçùõàdoùavibhedanaü dhçtikaraü kàntipradaü ÷leùmalaü
kùaumaü ÷uklam atãva hçdyam amalaü pittàmayadhvaüsakam // 2 //
mà¤jiùñhaü ca vidàhi tat kaphaharaü pathyaü ca vàtàmaya-
dhvaüsaü càrutaraüsadaiva kurute ÷leùmaprakopaü jayet /
uùõaü ÷ãtavighàtakaü malaharaü sa÷leùmavàtàpahaü
vidyàgha ..... (?) mayaharaü mà¤jiùñhavastraü sadà // 3 //

// ity àyurvedamahodadhau suùeõakçte vastravargaþ samàptaþ //

// samàptàyaü suùeõakçtagranthaþ //
// ÷rãsàmbasadà÷ivàrpaõam astu //
// ÷ubhaü bhavatu //
// ÷rãsarasvatyai namaþ //