Agnivesa: Carakasamhita (selected parts; see below)
with the Ayurvedadipika

Based on the ed. by J. Trikamji
Varanasi: Chaukhambha Sanskrit Sansthan, 1994
(Kashi Sanskrit Series, 228)

Input by Oliver Hellwig



This e-text comprises the following parts:

1,1.1 - 1,1.43
1,12.1 - 1,12.17
1,26 -  1,28
2,7.1 - 14
3,1
5,1.1 - 5,1.30
6.1
6,1.3 - 6,2.4
6.22


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






Carakasaühità, Såtrasthàna, 1
athàto dãrghaüjãvitãyam adhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_1,1.1
     [{âyurvedadãpikà}
     guõatrayavibhedena mårtitrayam upaiyuùe /
     trayãbhuve trinetràya trilokãpataye namaþ // 1
     sarasvatyai namo yasyàþ prasàdàt puõyakarmabhiþ /
     buddhidarpaõasaükràntaü jagadadhyakùam ãkùyate // 2
     brahmadakùà÷videve÷abharadvàjapunarvasu
     hutà÷ave÷acarakaprabhçtibhyo namo namaþ // 3
     pàta¤jalamahàbhàùyacarakapratisaüskçtaiþ /
     manovàkkàyadoùàõàü hartre 'hipataye namaþ // 4
     naradattaguråddiùñacarakàrthànugàminã /
     kriyate cakradattena ñãkàyurvedadãpikà // 5
     sabhyàþ sadguruvàksudhàsrutiparisphãta÷rutãn asmi vo nàlaü toùayituü payodapayasà nàmbhonidhis tçpyati /
     vyàkhyàbhàsarasaprakà÷anam idaü tv asmin yadi pràpyate kvàpi kvàpi kaõo guõasya tadasau karõe kùaõaü dhãyatàm // 6
     iha hi dharmàrthakàmamokùaparipanthirogopa÷amàya brahmaprabhçtibhiþ praõãtàyurvedatantreùvativistaratvena samprati vartamànàlpàyurmedhasàü puruùàõàü na samyagarthàdhigamaþ tadanadhigamàcca tadvihitàrthànàmananuùñhàne tathaivopaplavo rujàmiti manvànaþ paramakàruõiko 'trabhavàn agnive÷o'lpàyurmedhasàmapi suropalambhàrthaü nàtisaükùepavistaraü kàyacikitsàpradhànam àyurvedatantraü praõetum àrabdhavàn // 7
     tasmiü÷ca ÷lokanidànavimàna÷àrãrendriyacikitsitakalpasiddhisthànàtmake 'bhidhàtavye nikhilatantrapradhànàrthàbhidhàya // 8
     ktà ityàdivàkyàbhidhàyakena dar÷itaü mantavyam // 9
     nanu prayojanàbhidhànaü ÷àstrapravçttyarthamiti yaduktaü tanna yuktaü yato na prayojanàbhidhànamàtreõa prayojanavattàvadhàraõaü vipralambhakasaüsàramocanapratipàdakàdi÷àstreùu prayojanàbhidhàne'pi niùprayojanatvadar÷anàt // 10
     atha manyase àptaprayojanàbhidhànametadato'tra yathàrthatvaü nanu bho kathamayaü prayojanàbhidhàyã àptaþ tadabhihita÷àstrasya yathàrthatvàditi cet hanta na yàvacchàstrasya prayojanavattàvadhàraõaü na tàvacchàstrapravçttiþ na yàvacchàstrapravçttir na tàvacchàstrasya yathàrthatvàvadhàraõaü na yàvacchàstrasya yathàrthatvàvadhàraõaü na tàvacchàstrasya karturàptatvamavadhàryate àptatvànavadhçtau ca kutas tadabhihitaprayojanavattàvadhàraõam iti cakrakamàpadyate atha manyase mà bhavatu prayojanavattàvadhàraõam artharåpaprayojanavattàsaüdeha eva pravartako bhaviùyati kçùyàdàv api hi pravçttir arthasaüdehàdeva na hi tatra kçùãvalànàü phalalàbhàvadhàraõaü vidyate antaràvagrahàderapisaübhàvyamànatvàt nanvevamasatyapi prayojanàbhidhàne saprayojananiùprayojana÷àstradar÷anàcchàstratvam eva prayojanavattàsaüdehopadar÷akam astu tathàpyalaü prayojanàbhidhànena // 11
     naivaü nahi sàmànyena prayojanasaüdehaþ prayojanavi÷eùàrthinaü tathà pravartayati yathàbhipretaprayojanavi÷eùaviùayaþ saüdehaþ abhipretavi÷eùaviùaya÷ca saüdeho na vi÷eùaviùayasmaraõamantarà bhavati ato ye tàvad anavadhçtàgnive÷apràmàõyàs teùàü dhàtusàmyasàdhanamidaü ÷àstraü na vetyevam àkàravi÷eùasaüdehotpàdanàrthaü prayojanavi÷eùàbhidhànaü ye punaþ paramarùeragnive÷asyàdyata evàvadhçtapràmàõyàsteùàü tadabhihitaprayojanavattàvadhàraõenaiva pravçttir iti yuktaü prayojanàbhidhànam // 12
     prayojanàbhidhàyivàkye tu svalpaprayatnabodhye prayojanasàmànyasaüdehàdeva pravçttirupapannà na punaranekasaüvatsarakle÷abodhye ÷àstre // 13
     tadevaü yaducyate prayojanàbhidhàyivàkyapravçttàv api prayojanamabhidhàtavyaü tathà cànavasthà iti tannirastaü bhavati // 14
     athetyàdi såtre 'tha÷abdo brahmàdipraõãtatantreùv alpàyurmedhasàmarthànavadhàraõasya tathàbhãùñadevatànamaskàra÷àstrakaraõàrthagurvàj¤àlàbhayor ànantarye prayukto'pi ÷àstràdau svaråpeõa maïgalaü bhavatyudakàharaõapravçttodakumbhadar÷anam iva prasthitànàm // 15
     granthàdau maïgalasevànirastàntaràyàõàü granthakartç÷rotþõàm avighneneùñalàbho bhavatãti yuktaü maïgalopàdànam // 16
     atha÷abdasya maïgalatve smçtir oükàra÷ càtha÷abda÷ca dvàv etau brahmaõaþ purà // 17
     kaõñhaü bhittvà viniryàtau tena màïgalikàv ubhau iti // 18
     ÷àstràntare càdau maïgalatvena dçùño'yamatha÷abdaþ // 19
     yathà atha ÷abdànu÷àsanam athàto dharmaü vyàkhyàsyàmaþ vai ityàdau // 20
     abhãùñadevatànamaskàrastu granthàdau ÷iùñàcàrapràptaþ parama÷iùñenàgnive÷ena kçta eva anyathà ÷iùñàcàralaïghanena ÷iùñatvameva na syàd vyàkhyànàntaràyabhaya÷ca tathà granthàvinive÷itasyàpi namaskàrasya pratyavàyàpahatvàcca na granthanive÷anam // 21
     yathà ca gurvàj¤àlàbhànantaram etat tantrakaraõaü tathà atha maitrãparaþ puõyam ityàdau sphuñameva // 22
     granthakaraõe ca gurvanumatipratipàdanena granthasyopàdeyatà pradar÷ità bhavati // 23
     yat punaþ ÷iùyapra÷nànantaryàrthatvam atha÷abdasya varõyate tanna màü dhinoti nahi ÷iùyàn puro vyavasthàpya ÷àstraü kriyate ÷rotçbuddhisthãkàre tu ÷àstrakaraõaü yuktaü na ca buddhisthãkçtàþ praùñàro bhavanti // 24
     ataþ÷abdo 'dhikàrapràgavadhyupadar÷akaþ ata årdhvaü yad upadekùyàmo dãrghaüjãvitãyaü taditi yadi và hetau yena brahmàdipraõãtàyurvedatantràõàm uktena nyàyenotsambandhatvam iva ato hetor dãrghaüjãvitãyaü vyàkhyàsyàma iti yojanãyam // 25
     dãrghaüjãvitãyam ityatra dãrghaüjãvita÷abdo 'sminn astãti matvarthe adhyàyànuvàkayor luk ca iti chapratyayaþ // 26
     yadi và dãrghaüjãvita÷abdam adhikçtya kçto grantho 'dhyàyaråpastantraråpo và ityasyàü vivakùàyàm adhikçtya kçte granthe ityadhikàràt ÷i÷ukrandayamasabha ityàdinà chaþ // 27
     evamanyatràpyevaüjàtãye mantavyam // 28
     atra ca satyapi ÷abdàntare dãrghaüjãvita÷abdenaiva saüj¤à kçtà dãrghaüjãvita÷abdasyaiva pravacanàdau nive÷àt pra÷astatvàcca // 29
     dãrghaüjãvita÷abdo 'sminn asti iti dãrghaüjãvita÷abdam adhikçtya kçto và ityanayà vyutpattyà dãrghaüjãvitãya÷abdas tantre 'dhyàye ca pravartanãyaþ // 30
     tena dãrghaüjãvitãyaü vyàkhyàsyàma ityanena tantraü prati vyàkhyànapratij¤à labdhà bhavati punar dãrghaüjãvitãyam iti padam àvartyàdhyàyapadasamabhivyàhçtam adhyàyavyàkhyànapratij¤àü lambhayati // 31
     dçùñaü càvçtya padasya yojanaü yathà apàmàrgataõóulãye gaurave ÷irasaþ ÷åle pãnase ityàdau ÷irasa iti padaü gaurave ityanena yujyate àvçtya ÷åle ityanena ca // 32
     ata÷ca yaducyate akçtatantrapratij¤asyàdhyàyapratij¤à ånakàyamàneti tannirastaü bhavati // 33
     yadi và adhyàyapratij¤aivàstu tayaiva tantrapratij¤àpyarthalabdhaiva na hy adhyàyas tantravyatiriktaþ tenàvayavavyàkhyàne tantrasyàpyavayavino vyàkhyà bhavatyeva yathà aïgulãgrahaõena devadatto'pi gçhãto bhavati // 34
     avayavàntaravyàkhyànapratij¤à tu na labhyate tàü tu pratyadhyàyameva kariùyati // 35
     adhyàyamiti adhipårvàdiïaþ iïa÷ca iti karmaõi gha¤à sàdhyam // 36
     tena adhãyate ityadhyàyaþ // 37
     na cànayà vyutpattyà prakaraõacatuùkasthànàdiùvatiprasaïgaþ yato yogaråóheyam adhyàyasaüj¤àdhyàyasya prakaraõasamåhavi÷eùa eva dãrghaüjãvitãyàdilakùaõe païkaja÷abdavadvartate na yogamàtreõa vartate // 38
     vakùyati hi adhikçtyeyamadhyàyanàmasaüj¤à pratiùñhità iti nàmasaüj¤à yogaråóhasaüj¤etyarthaþ // 39
     yadi và karaõàdhikaraõayor arthayoþ // 40
     adhyàyanyàyodyàvasaühàrà÷ ca itisåtreõa nipàtanàd adhyàyapadasiddhiþ // 41
     adhãyate'sminnanena vàrthavi÷eùa ityadhyàyaþ // 42
     atiprasaktiniùedhas tåktanyàyaþ // 43
     vyàkhyàsyàma iti vyàïpårvàt khyàteërñà sàdhyam // 44
     cakùiïo hi prayoge'nicchato 'pi vyàkhyàtuþ kriyàphalasambandhasya durnivàratvena svarita¤ita ityàdinàtmanepadaü syàditi // 45
     vi iti vi÷eùe vi÷eùà÷ca vyàsasamàsàdayaþ // 46
     àïayaü kriyàyoge ye tu maryàdàyàm abhividhau và àïprayogaü manyante teùàm abhipràyaü na vidmaþ // 47
     yato maryàdàyàmabhividhau càïaþ pràtipadikena yogaþ syàt yathà àsamudrakùitã÷ànàm àpàñalãputràd vçùño deva ityàdau ihàpi ca tathà // 48
     kriyàyogavirahe upasargàþ kriyàyoge iti niyamàd àïa upasargatvaü na syàt tata÷cànupasargeõàïà vyavadhànàd ver upasargasya prayogo na syàt // 49
     yenàvyavahitaþ sajàtãyavyavahito và dhàtor upasargo bhavati // 50
     vyàïor ubhayor apyanupasargatve tatsambandhocitabhåripràtipadikakalpanàgauravaprasaïgaþ syàt tasmàt kriyàyogitvam evàïo nyàyyam // 51
     atha ataþ dãrghaü jãvitãyam adhyàyaü vi à khyàsyàma ityaùñapadatvam // 52]
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_1,1.2
     [{âyurvedadãpikà}
     nanu kathamagnive÷aþ sakalapadàrthà÷eùavi÷eùaj¤ànavyàkhyeyam àyurvedaü vyàkhyàsyati yato na tàvad bheùajàdãnàm a÷eùavi÷eùapratyakùaj¤eyaþ sarvapadàrthànàü vi÷eùàõàü pratyakùàviùayatvàt anvayavyatirekàbhyàü tu sarvapadàrthàvadhàraõaü duùkarameva yata ekam eva madhu svaråpeõa jãvayati màrayati coùõaü samaghçtaü ca kaphaprakçterhitamahitaü vàtaprakçteþ anåpe sàtmyamasàtmyaü marau ÷ãte sevyamasevyaü grãùme hitam avçddhe vçddhe càhitam alpaü guõakaram àbàdhakaram atyupayuktam àmatàü gatam udare upakramavirodhitvàd ativibhramakaraü kàkamàcãyuktaü pakvanikucena ca sahopayuktaü maraõàya athavà balavarõavãryatejaupaghàtàya bhavati ityevamàdi tattad yuktaü tattacchata÷aþ karoti ata evaikasyaiva madhuno råpaü yadànena prakàreõa duradhigamaü tadàtra kaiva kathà nikhilapadàrthà÷eùavi÷eùaj¤ànasya ajànaü÷ca vyàcakùàõaþ kathamupàdeyavacana iti kçtvà guror àptàt pratipannaü pratipàdayiùyàma iti dar÷ayan tàmimàü ÷aïkàü niràcikãrùur guråktànuvàdaråpatàü svagranthasya dar÷ayannàha iti ha smàha bhagavànàtreya iti // 1
     atra iti÷abdo vakùyamàõàrthaparàmar÷akaþ ha÷abdo'vadhàraõe yathà na ha vai sa÷arãrasya priyàpriyayorapahatirastãti atra na heti naivetyarthaþ // 2
     atra smàha iti sma÷abdaprayogena bhåtamàtra eva lióarthe lañ sme iti lañ na bhåtànadyatanaparokùe àtreyopade÷asyàgnive÷aü pratyaparokùatvàt // 3
     yathà ca bhåtamàtre lió bhavati tathàca dar÷ayiùyàmaþ // 4
     bhagaü påjitaü j¤ànaü tadvàn yathoktam utpattiü pralayaü caiva bhåtànàm àgatiü gatim // 5
     vetti vidyàmavidyàü ca sa vàcyo bhagavàniti yadi và bhaga÷abdaþ samastai÷varyamàhàtmyàdivacanaþ yathoktam ai÷varyasya samagrasya vãryasya ya÷asaþ ÷riyaþ // 6
     j¤ànavairàgyayo÷caiva ùaõõàü bhaga itãïganàþ iti // 7
     atrerapatyamàtreyaþ anena vi÷uddhavaü÷atvaü dar÷itaü bhavati // 8
     atrànye varõayanti caturvidhaü såtraü bhavati gurusåtraü ÷iùyasåtraü pratisaüskartçsåtram ekãyasåtraü ceti // 9
     tatra gurusåtraü yathà naitad buddhimatà draùñavyam agnive÷a ityàdi pratisaüskartçsåtraü yathà tamuvàca bhagavànàtreyaþ ityàdi ÷iùyasåtraü yathà naitàni bhagavan pa¤cakaùàya÷atàni påryante ityàdi ekãyasåtraü yathà kumàrasya ÷iraþ pårvamabhinirvartata iti kumàra÷irà bharadvàjaþ ityàdi // 10
     tenàdyaü vyàkhyànapratij¤àsåtraü guroreva ÷iùyasyàgnive÷asya vyàkhyàne 'nadhikàratvàt // 11
     dvitãyaü ca såtraü pratisaüskartuþ /
     iti÷abdena ca prakàravàcinà dãrghaüjãvitãyaü vyàkhyàsyàma iti paràmç÷yate tenàha smeti bhåtànadyatanaparokùa eva bhavati pratisaüskartàraü pratyàtreyopade÷asya parokùatvàt // 12
     anena ca nyàyena tamuvàca bhagavànàtreya ityàdàv api lióvidhir upapanno bhavati // 13
     su÷rute ca yathovàca bhagavàn dhanvantariþ iti pratisaüskartçsåtramiti kçtvà ñãkàkçtà lióvidhir upapàditaþ iti // 14
     atra bråmaþ yattàvaduktaü ÷iùyasyàgnive÷asya vyàkhyànànadhikàràdidaü guroþ såtraü tanna nahi jàtyà gurutvam asti yataþ sa evàtreyaþ svagurum apekùya ÷iùyaþ agnive÷àdãn apekùya guruþ evamagnive÷o 'pi granthakaraõakàle svabuddhisthãkçtà¤÷iùyàn prati gururiti na ka÷cid doùaþ // 15
     yatpunardvitãyasya pratisaüskartçsåtratayà bhåtànadyatanaparokùe lióvidhir upapàdyate tatra vicàryaü kim idaü dvitãyaü såtraü pårvavàkyaikatàpannaü na và yadyekavàkyatàpannaü tadà su÷rute tathà vyàkhyàsyàmo yathovàca dhanvantarir iti yojanãyaü tathàca tathà vyàkhyàsyàma iti kriyaikavàkyatàpannam uvàcetipadaü na bhinnakartçkaü bhavitum arhati tathà ca kuto lióvidhiþ atha naikatàpannaü tadà gaur a÷vaþ puruùo hastãtivannàrthasaügatiþ // 16
     kiüca jatåkarõàdau pratisaüskartç÷rutigandho 'pi nàsti tat kathaü nànà÷rutaparipårõakaõñhaþ ÷iùyo jatåkarõaþ prà¤jalir adhigamyovàca ityàdau lióvidhiþ // 17
     anena nyàyena carake 'pi pratisaüskartçsåtrapakùe lióvidhirnàsti tasmàccarake 'gnive÷aþ su÷rute su÷ruta eva såtràõàü praõetà kvacit kiücidarthaü stotuü nindituü vàkhyàyikàråpaü puràkalpaü dar÷ayan kimapi såtraü guråktànuvàdaråpatayà kimapyekãyamatànuvàdaråpatayà likhati pratisaüskartà tv ayaü granthaü pårayati tadàdyagranthakartçtayaiva // 18
     lióvidhistu bhåtànadyatanamàtra eva chandovihito bhàùàyàmapi varõanãyaþ anyathà uvàceti padaü jatåkarõàdau na syàt tathà ca harivaü÷e dhanyopàkhyàne màmuvàca iti tathà ahamuvàca iti ca na syàt yathà sa màmuvàcàmbucaraþ kårmo mànuùavat svayam // 19
     kimà÷caryaü mayi mune dhanya÷càhaü kathaü vibho iti tathà svyambhuvacanàt so 'haü vedàn vai samupasthitaþ // 20
     uvàca cainàü÷caturaþ iti // 21
     yadapi iti ha smàha ityatra iti÷abdena pårvasåtraü paràmç÷yate tanna yena dãrghaüjãvitãyàdisåtramàtrasya tadarthasya và guråktatvapratipàdane sati naivottaratràbhidheyàbhidhànena nikhilatantrasya guråktànuvàdaråpatayà karaõaü ÷rotç÷raddhàkaraõaü pratipàditaü bhavati // 22
     bhavati tu bhàvayituü yathà purà vyàkhyàtaü tasmàttadeva nyàyyamiti // 23
     agnive÷asya vyàkhyàsyàma iti bahuvacanam ekasminn apy asmadaþ prayogàdbahuvacanaprayogasya sàdhutvàt sàdhu hi vadanti vaktàro vayaü kariùyàmaþ iti // 24
     bhagavànàtreya ityatra tv ekavacananirde÷aþ kçtaþ bhagavànityanenaivàtreyasya gurorgauravasya dar÷itatvàt // 25]
dãrghaü jãvitamanvicchanbharadvàja upàgamat /
indramugratapà buddhvà ÷araõyamamare÷varam // Car_1,1.3
brahmaõà hi yathàproktam àyurvedaü prajàpatiþ /
jagràha nikhilenàdàv a÷vinau tu punas tataþ // Car_1,1.4
a÷vibhyàü bhagavà¤chakraþ pratipede ha kevalam /
çùiprokto bharadvàjas tasmàcchakram upàgamat // Car_1,1.5
vighnabhåtà yadà rogàþ pràdurbhåtàþ ÷arãriõàm /
tapopavàsàdhyayanabrahmacaryavratàyuùàm // Car_1,1.6
tadà bhåteùvanukro÷aü puraskçtya maharùayaþ /
sametàþ puõyakarmàõaþ pàr÷ve himavataþ ÷ubhe // Car_1,1.7
aïgirà jamadagni÷ca vasiùñhaþ ka÷yapo bhçguþ /
àtreyo gautamaþ sàükhyaþ pulastyo nàrado'sitaþ // Car_1,1.8
agastyo vàmadeva÷ca màrkaõóeyà÷valàyanau /
pàrikùirbhikùur àtreyo bharadvàjaþ kapi¤jalaþ // Car_1,1.9
vi÷vàmitrà÷marathyau ca bhàrgava÷cyavano'bhijit /
gàrgyaþ ÷àõóilyakauõóinyau vàrkùir devalagàlavau // Car_1,1.10
sàükçtyo baijavàpi÷ca ku÷iko bàdaràyaõaþ /
baói÷aþ ÷aralomà ca kàpyakàtyàyanàv ubhau // Car_1,1.11
kàïkàyanaþ kaika÷eyo dhaumyo màrãcakà÷yapau /
÷arkaràkùo hiraõyàkùo lokàkùaþ paiïgireva ca // Car_1,1.12
÷aunakaþ ÷àkuneya÷ca maitreyo maimatàyaniþ /
vaikhànasà vàlakhilyàstathà cànye maharùayaþ // Car_1,1.13
brahmaj¤ànasya nidhayo damasya niyamasya ca /
tapasastejasà dãptà håyamànà ivàgnayaþ // Car_1,1.14
sukhopaviùñàste tatra puõyàü cakruþ kathàmimàm /
     [{âyurvedadãpikà}
     ke te maharùaya ityàhàïgirà ityàdi // 1
     bahvçùãõàm atra kãrtanaü granthàdau pàpakùayahetutvena tathàyurvedasyaivaüvidhamahàpuruùasevitatvena sevyatvopadar÷anàrthaü ceti // 2
     eùu ca madhye kecid yàyàvaràþ kecicchàlãnàþ kecidayonijàþ evaüprakàrà÷ca sarve mãlità boddhavyàþ // 3
     bhikùurityàtreyavi÷eùaõaü vakùyati hi tanneti bhikùur àtreyaþ iti // 4
     vaikhànasà iti karmavi÷eùaprayuktà saüj¤à // 5
     vàlakhilyàstu svalpapramàõàþ kecid çùayaþ // 6
     nidhaya iva nidhayo 'kùayasthànatvena // 7
     damo dàntatvam // 8
     imàmiti agre vakùyamàõàm // 9]
dharmàrthakàmamokùàõàmàrogyaü målam uttamam // Car_1,1.15
rogàstasyàpahartàraþ ÷reyaso jãvitasya ca /
pràdurbhåto manuùyàõàmantaràyo mahàn ayam // Car_1,1.16
kaþ syàtteùàü ÷amopàya ityuktvà dhyànamàsthitàþ /
atha te ÷araõaü ÷akraü dadç÷urdhyànacakùuùà // Car_1,1.17
sa vakùyati ÷amopàyaü yathàvad amaraprabhuþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     dhàraõàddharmaþ sa càtmasamavetaþ kàryadar÷anànumeyaþ arthaþ suvarõàdiþ kàmyata ita kàmo vanitàpariùvaïgàdiþ mokùaþ saüsàravimokùaþ // 1
     àrogyaü rogàbhàvàd dhàtusàmyam // 2
     målaü kàraõam // 3
     uttamamiti pradhànaü tenàrogyaü caturvarge pradhànaü kàraõaü rogagçhãtasya kvacidapi puruùàrthe 'samarthatvàd ityuktam // 4
     tasyàpahartàra iti àrogyasyàpahartàraþ idam eva ca rogàõàm àrogyàpaharaõaü yad anarthalàbhaþ na punar utpanno rogaþ pa÷càd àrogyam apaharati bhàvàbhàvayoþ parasparàbhàvàtmakatvàt // 5
     ÷reyaso jãvitasya ceti ÷reyovajjãvitaü hitatvena sukhatvena càrthe da÷amahàmålãye vakùyamàõaü tasya jãvitasyàpahartàra iti yojanãyam a÷reyojãvitamahitatvena duþkhahetutayà cànupàdeyam iti kçtvà tadapaharaõamiha noktam // 6
     atra sukhitajãvitopaghàto dharmàdyupaghàtenaiva labdhaþ tena vayaü pa÷yàmaþ ÷reyaþ÷abdena sàmànye nàbhyudayavàcinà dharmàdayo 'bhidhãyante jãvita÷abdena ca jãvitamàtraü yato jãvitaü svaråpeõaiva sarvapràõinàü nirupàdhyupàdeyaü vacanaü hi àcakame ca brahmaõa iyamàtmà à÷ãþ àyuùmàn bhåyàsam iti // 7
     yattvatyantaduþkhagçhãtasya jãvitaü jihàsitaü tatra duþkhasyàtyantajihàsitasyànyathà hàtum a÷akyatvàt priyamapi jãvitaü tyaktum icchati na svaråpeõa // 8
     antaràya iti dharmàdisàdhane boddhavyaþ // 9
     ayamiti rogapràdurbhàvaråpaþ // 10
     teùàmiti rogàõàm // 11
     ÷araõamiti rakùitàram // 12
     ÷aktatvàcchakra ucyate // 13
     dhyànaü samàdhivi÷eùaþ tadupalabdhisàdhanatvàccakùur iva dhyànacakùuþ tena sa vakùyati ÷amopàyaü yathàvad amaraprabhuþ iti dhyànacakùuùà dadç÷uriti yojanà // 14]
kaþ sahasràkùabhavanaü gacchet praùñuü ÷acãpatim // Car_1,1.18
ahamarthe niyujyeyam atreti prathamaü vacaþ /
bharadvàjo'bravãttasmàdçùibhiþ sa niyojitaþ // Car_1,1.19
sa ÷akrabhavanaü gatvà surarùigaõamadhyagam /
dadar÷a balahantàraü dãpyamànamivànalam // Car_1,1.20
so 'bhigamya jayà÷ãrbhirabhinandya sure÷varam /
provàca vinayàddhãmàn çùãõàü vàkyam uttamam // Car_1,1.21
vyàdhayo hi samutpannàþ sarvapràõibhayaükaràþ /
tadbråhi me ÷amopàyaü yathàvadamaraprabho // Car_1,1.22
tasmai provàca bhagavànàyurvedaü ÷atakratuþ /
padairalpairmatiü buddhvà vipulàü paramarùaye // Car_1,1.23
     [{âyurvedadãpikà}
     athaiteùu madhye bharadvàjaþ katham indram upàgamad ityàha ka ityàdi // 1
     ÷acãpatim ityanena ÷acãsambhogavyàsaktam apyaham upàsituü kùama iti bharadvàjo dar÷ayati // 2
     arthe prayojane // 3
     niyujyeyaü vyàpàrayeyam // 4
     atreti prakçtaprayojana eva atreti÷abdo yasmàdarthe // 5
     yathà subhikùam ityàgataþ yasmàt subhikùaü tasmàdàgata ityarthaþ // 6
     niyojita iti cauràdiko õica na hetau // 7
     anena prakaraõena bharadvàjasyàyurvedàgame vi÷eùeõàrthitvànna preraõamiti dar÷itaü bhavati // 8
     provàceti samyaguvàca na tu pra÷abdaþ prapa¤càrthaþ padairalpair ityuktatvàt // 9
     kasmàt padair alpair uvàcetyàha matiü buddhvà vipulàm iti yasmàd vipulamatiü bharadvàjaü pratipannavàn tasmàt padair alpair uvàceti bhàvaþ mati÷ ca bahuviùayatvenopacàràd vipulety ucyate sà ca matiþ ÷u÷råùà÷ravaõagrahaõadhàraõohàpohatattvàbhinive÷avatãha vipulà boddhavyà // 10
     atra cendreõa divyadç÷à bharadvàjàbhipràyam agrata eva buddhvàyurveda upadiùñaþ tena bharadvàjasyendrapçcchàdãha na dar÷itaü kiüvà bhåtam apãndrapçcchàdi granthavistarabhayàd iha na likhitam // 11]
hetuliïgauùadhaj¤ànaü svasthàturaparàyaõam /
trisåtraü ÷à÷vataü puõyaü bubudhe yaü pitàmahaþ // Car_1,1.24
     [{âyurvedadãpikà}
     yàdç÷o 'sàv alpapadair upadiùña àyurvedastamàha hetvityàdi // 1
     hetuliïgauùadhaj¤ànamiti hetvàdãni j¤àyante 'neneti hetuliïgauùadhaj¤ànaü yàvac càyurvedavàcyaü tàvaddhetvàdyantarbhåtam ityarthaþ // 2
     hetugrahaõena saünikçùñaviprakçùñavyàdhihetugrahaõaü liïgagrahaõena ca vyàdher àrogyasya ca kçtsnaü liïgamucyate tena vyàdhyàrogye 'pi liïga÷abdavàcye yatastàbhyàmapi hi talliïgaü liïgyata eva vakùyati hi viùamàrambhamålànàü jvara eko hi lakùaõam // 3
     viùamàrambhamålàdyair jvara eko nigadyate ityàdi auùadhagrahaõena ca sarvapathyàvarodhaþ // 4
     ÷arãraü càtra hetau liïge càntarbhavati // 5
     svasthàturayoþ paramutkçùñamayanaü màrga iti svasthàturaparàyaõam // 6
     kimanyo'yaü hetuliïgauùadhaj¤ànaråpa àyurvedo brahmabuddhàdàyurvedàd utànanya ityàha trisåtram ityàdi // 7
     pitàmaho'pi yaü trisåtraü bubudhe tamindraþ provàca // 8
     trãõi hetvàdãni såtryante yasmin yena và tantrisåtram // 9
     tatra såcanàt såtraõàccàrthasaütateþ såtram // 10
     etena taü yathà brahmà trisåtraü bubudhe tathaiva hetuliïgauùadhaj¤ànam indraþ provàcetyaviplutamàgamaü dar÷ayati // 11
     bubudha iti na kçtavàn // 12
     ata evoktaü ÷à÷vataü nityam ityarthaþ // 13
     tacca nityatvaü såtrasthànànte vyutpàdanãyam // 14]
so 'nantapàraü triskandhamàyurvedaü mahàmatiþ /
yathàvadaciràt sarvaü bubudhe tanmanà muniþ // Car_1,1.25
tenàyur amitaü lebhe bharadvàjaþ sukhànvitam /
çùibhyo'nadhikaü tacca ÷a÷aüsànava÷eùayan // Car_1,1.26
     [{âyurvedadãpikà}
     athoddiùñam àyurvedaü kathaü gçhãtavàn bharadvàja ityàha so 'nantetyàdi // 1
     avidyamànàv antapàrau yasyàsàv anantapàraþ atra pàra÷abdena gobalãvardanyàyenàdir ucyate pàra÷abdo hy ubhayor api nadãkålayor vivakùàva÷àd vartate kiüvà ananto mokùaþ pàram utkçùñaü phalaü yasyàyurvedasyàsàv anantapàraþ // 2
     vakùyati hi cikitsà tu naiùñhikã yà vinopadhàm iti // 3
     atra naiùñhikã mokùasàdhanahetuþ // 4
     trayo hetvàdayaþ skandharåpà yasya sa triskandhaþ skandha÷ca sthålàvayavaþ pravibhàgo và // 5
     tatraivàyurvedagrahaõe mano yasya sa tanmanàþ // 6
     mananàjj¤ànaprakarùa÷àlitvàn muniþ // 7
     etena yasmàdayaü mahàmatis tanmanàþ muni÷ca tenànantapàramapyàyurvedaü hetvàdiskandhatrayamàlambanaü kçtvà yathàvadaciràdeva pratipannavàn ityà÷ayaþ // 8
     aciràditi acireõa // 9
     atra ca yathà brahmà trisåtraü bubudhe yathà cendro hetuliïgauùadhaj¤ànaü provàca tathaiva bharadvàjo'pi triskandhaü taü bubudhe ityanenàyurvedasyàviplutàgamatvam upadar÷yate tena trisåtratriskandhayor na punaruktiþ // 10
     teneti indràd gçhãtenàyurvedena // 11
     amitamiti amitamivàmitam atidãrghatvàt // 12
     àyuþ÷abda÷càyuþkàraõe rasàyanaj¤àne boddhavyaþ yenottarakàlaü hi rasàyanopayogàd ayaü bharadvàjo'mitamàyuravàpsyati na çùibhya àyurvedakathanàt pårvaü rasàyanamàcarati sma kiüvà sarvapràõyupakàràrthàdhãtàyurvedajanitadharmava÷àt tatkàlam evàmitamàyur lebhe bharadvàja iti boddhavyam // 13
     tacceti ÷rutaü yadà tamiti pàñhaþ tadà tam àyurvedam // 14
     anava÷eùayanniti kàrtsnyenetyarthaþ // 15
     àyurvedam adhãtyànantaram evàyaü tamçùibhyo dattavàn // 16]
çùaya÷ca bharadvàjàjjagçhus taü prajàhitam /
dãrghamàyu÷cikãrùanto vedaü vardhanamàyuùaþ // Car_1,1.27
maharùayaste dadç÷uryathàvajj¤ànacakùuùà /
sàmànyaü ca vi÷eùaü ca guõàn dravyàõi karma ca // Car_1,1.28
samavàyaü ca tajj¤àtvà tantroktaü vidhimàsthitàþ /
lebhire paramaü ÷arma jãvitaü càpyanitvaram // Car_1,1.29
     [{âyurvedadãpikà}
     dãrghamàyu÷cikãrùanta iti pràõinàm àtmana÷ ca // 1
     j¤ànàrthaü j¤ànaråpaü và cakùur j¤ànacakùuþ tena j¤ànacakùuùà // 2
     gçhãtena tenàyurvedena kiü dadç÷urityàha sàmànyaü cetyàdi // 3
     eùàü cottaratra lakùaõaü ùaõõàü padàrthànàü vi÷varåpàõàü bhaviùyati tenaitat tatraiva vyàkaraõãyam // 4
     tad iti sàmànyàdi // 5
     tantroktaü vidhim iti apathyaparihàrapathyopàdànaråpam // 6
     ÷arma sukham // 7
     param iti duþkhànàkràntam // 8
     anitvaram iti agatvaram // 9]
atha maitrãparaþ puõyamàyurvedaü punarvasuþ /
÷iùyebhyo dattavàn ùaóbhyaþ sarvabhåtànukampayà // Car_1,1.30
agnive÷a÷ca bhela÷ ca jatåkarõàþ parà÷araþ /
hàrãtaþ kùàrapàõi÷ca jagçhustanmunervacaþ // Car_1,1.31
     [{âyurvedadãpikà}
     athetyàdinà bharadvàja÷iùyasyàtreyasya punarvasvaparanàmno 'gnive÷àdigurutàü dar÷ayati // 1
     atra kecidbharadvàjàtreyayoraikyaü manyante tanna bharadvàjasaüj¤ayà àtreyasya kvacid api tantraprade÷e 'kãrtanàt hàrãte càtreyàdigurutayà bharadvàja uktaþ ÷akràd aham adhãtavàn ityàdinà mattaþ punarasaükhyeyàs trisåtraü triprayojanam // 2
     atràtreyàdiparyantà viduþ sapta maharùayaþ // 3
     àtreyàddhàrãta çùir ityantena // 4
     vàgbhañena tu yaduktaü brahmà smçtvàyuùo vedaü prajàpatim ajigrahat // 5
     so '÷vinau tau sahasràkùaü so 'triputràdikàn munãn và ityanenàtreyasyendra÷iùyatvaü tadàyurvedasamutthànãyarasàyanapàde àdi÷abdena vakùyamàõendra÷iùyatàyogàt samarthanãyam // 6
     tatra hãndreõa punarmaharùãõàm àyurveda upadiùña iti vaktavyam // 7
     maitrãparo maitrãpradhànaþ maitrã ca sarvapràõiùvàtmanãva buddhiþ // 8]
buddher vi÷eùas tatràsãnnopade÷àntaraü muneþ /
tantrasya kartà prathamam agnive÷o yato 'bhavat // Car_1,1.32
atha bhelàdaya÷ cakruþ svaü svaü tantraü kçtàni ca /
÷ràvayàmàsur àtreyaü sarùisaüghaü sumedhasaþ // Car_1,1.33
÷rutvà såtraõam arthànàm çùayaþ puõyakarmaõàm /
yathàvat såtritam iti prahçùñàs te 'numenire // Car_1,1.34
sarva evàstuvaüs tàü÷ ca sarvabhåtahitaiùiõaþ /
sàdhu bhåteùvanukro÷a ityuccair abruvan samam // Car_1,1.35
taü puõyaü ÷u÷ruvuþ ÷abdaü divi devarùayaþ sthitàþ /
sàmaràþ paramarùãõàü ÷rutvà mumudire param // Car_1,1.36
aho sàdhviti nirghoùo lokàüs trãn anvavàdayat /
nabhasi snigdhagambhãro harùàdbhåtair udãritaþ // Car_1,1.37
÷ivo vàyur vavau sarvà bhàbhir unmãlità di÷aþ /
nipetuþ sajalà÷ caiva divyàþ kusumavçùñayaþ // Car_1,1.38
athàgnive÷apramukhàn vivi÷ur j¤ànadevatàþ /
buddhiþ siddhiþ smçtir medhà dhçtiþ kãrtiþ kùamàdayaþ // Car_1,1.39
tàni cànumatànyeùàm tantràõi paramarùibhiþ /
bhavàya bhåtasaüghànàü pratiùñhàü bhuvi lebhire // Car_1,1.40
hitàhitaü sukhaü duþkham àyus tasya hitàhitam /
mànaü ca tacca yatroktam àyurvedaþ sa ucyate // Car_1,1.41
÷arãrendriyasattvàtmasaüyogo dhàri jãvitam /
nityaga÷ cànubandha÷ ca paryàyair àyur ucyate // Car_1,1.42
tasyàyuùaþ puõyatamo vedo vedavidàü mataþ /
vakùyate yan manuùyàõàü lokayor ubhayor hitam // Car_1,1.43


**********************************************************


Carakasaühità, Såtrasthàna, 12
athàto vàtakalàkalãyam adhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_1,12.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_1,12.2
     [{âyurvedadãpikà}
     pårvàdhyàye rogàþ svaråpamàrgabàhyakàraõabheùajair abhihitàþ upayuktaj¤ànàs tatkàraõavàtàdayo bahuvàcyatvàn noktàþ ataþ samprati pçthakprakaraõe te 'bhidhãyante vàtakalàkalãye tatràpi pràdhànyàd vàyureva prathamamucyate /
     kalà guõaþ yaduktaü ùoóa÷akalam iti akalà guõaviruddho doùaþ tena vàtakalàkalãyo vàtaguõadoùãya ityarthaþ yadi và kalà såkùmo bhàgas tasyàpi kalà kalàkalà tasyàpi såkùmo bhàga ityarthaþ // 1]
vàtakalàkalàj¤ànamadhikçtya parasparamatàni jij¤àsamànàþ samupavi÷ya maharùayaþ papracchuranyo'nyaü kiüguõo vàyuþ kimasya prakopaõam upa÷amanàni vàsya kàni kathaü cainam asaüghàtavantam anavasthitam anàsàdya prakopaõapra÷amanàni prakopayanti pra÷amayanti và kàni càsya kupitàkupitasya ÷arãrà÷arãracarasya ÷arãreùu carataþ karmàõi bahiþ÷arãrebhyo veti // Car_1,12.3
     [{âyurvedadãpikà}
     atrànekarùivacanaråpatayà vàtàdiguõavacanaü bahvçùisammatidar÷anàrthaü tantradharmaitihyayuktatvakaraõàrthaü ca /
     asaüghàtamiti pitta÷leùmavad avayavasaüghàtarahitam /
     anavasthitamiti calasvabhàvam /
     anàsàdyeti calatvenànibióàvayatvena ceti mantavyam // 1]
atrovàca ku÷aþ sàükçtyàyanaþ råkùalaghu÷ãtadàruõakharavi÷adàþ ùaóime vàtaguõà bhavanti // Car_1,12.4
     [{âyurvedadãpikà}
     råkùàdayo bhàvapradhànàþ tena råkùatvàdayo guõà mantavyàþ /
     dàruõatvaü calatvaü calatvàt evaü dãrghaüjãvitãyoktaü calatvamuktaü bhavati yadi và dàruõatvaü ÷oùaõatvàtkàñhinyaü karotãti /]
tacchrutvà vàkyaü kumàra÷irà bharadvàja uvàca evametadyathà bhagavànàha eta eva vàtaguõà bhavanti sa tv evaüguõair evaüdravyair evamprabhàvai÷ca karmabhirabhyasyamànair vàyuþ prakopamàpadyate samànaguõàbhyàso hi dhàtånàü vçddhikàraõamiti // Car_1,12.5
     [{âyurvedadãpikà}
     kumàra÷irà iti bharadvàjavi÷eùaõam àtreyagurubharadvàjaniùedhàrtham /
     evamprabhàvairiti prabhàvàd raukùyàdikàrakair dhàvanajàgaraõàdibhiþ prabhàvàbhidhànaü ca karmaõàü nirguõatvàt /
     abhyasyamànairiti asakçtprayuktaiþ // 1]
tacchrutvà vàkyaü kàïkàyano vàhlãkabhiùag uvàca evametadyathà bhagavànàha etànyeva vàtaprakopaõàni bhavanti ato viparãtàni vàtasya pra÷amanàni bhavanti prakopaõaviparyayo hi dhàtånàü pra÷amakàraõamiti // Car_1,12.6
tacchrutvà vàkyaü baói÷o dhàmàrgava uvàca evametadyathà bhagavànàha etànyeva vàtaprakopapra÷amanàni bhavanti /
yathà hy enam asaüghàtam anavasthitamanàsàdya prakopaõapra÷amanàni prakopayanti pra÷amayanti và tathànuvyàkhyàsyàmaþ vàtaprakopaõàni khalu råkùalaghu÷ãtadàruõakharavi÷ada÷uùirakaràõi ÷arãràõàü tathàvidheùu ÷arãreùu vàyurà÷rayaü gatvàpyàyamànaþ prakopamàpadyate vàtapra÷amanàni punaþ snigdhaguråùõa÷lakùõamçdupicchilaghanakaràõi ÷arãràõàü tathàvidheùu ÷arãreùu vàyur asajyamàna÷ caran pra÷àntimàpadyate // Car_1,12.7
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷arãràõàmiti ÷arãràvayavànàm /
     ÷uùirakaràõi randhrakaràõi /
     à÷rayamiti samànaguõasthànam /
     àpyàyamànaþ cãyamànaþ /
     dàruõaviparãto mçduþ ÷uùiraviparãto ghanaþ /
     asajyamànaþ anavatiùñhamànaþ kùãyamàõàvayava iti yàvat /
     etenaitaduktaü bhavati yadyapi vàyunà vàtakàraõànàü vàta÷amanànàü và tathà sambandho nàsti tathàpi ÷arãrasambaddhais tair vàtasya ÷arãracàriõaþ sambandho bhavati tata÷ca vàtasya samànaguõayogàdvçddhir viparãtaguõayogàcca hràsa upapanna eveti // 1]
tacchrutvà baói÷avacanam avitatham çùigaõair anumatamuvàca vàyorvido ràjarùiþ evametat sarvam anapavàdaü yathà bhagavànàha /
yàni tu khalu vàyoþ kupitàkupitasya ÷arãrà÷arãracarasya ÷arãreùu carataþ karmàõi bahiþ÷arãrebhyo và bhavanti teùàmavayavàn pratyakùànumànopade÷aiþ sàdhayitvà namaskçtya vàyave yathà÷akti pravakùyàmaþ vàyustantrayantradharaþ pràõodànasamànavyànàpànàtmà pravartaka÷ ceùñànàm uccàvacànàü niyantà praõetà ca manasaþ sarvendriyàõàm udyojakaþ sarvendriyànàm abhivoóhà sarva÷arãradhàtuvyåhakaraþ saüdhànakaraþ ÷arãrasya pravartako vàcaþ prakçtiþ spar÷a÷abdayoþ ÷rotraspar÷anayormålaü harùotsàhayor yoniþ samãraõo'gneþ doùasaü÷oùaõaþ kùeptà bahirmalànàü sthålàõusrotasàü bhettà kartà garbhàkçtãnàm àyuùo'nuvçttipratyayabhåto bhavatyakupitaþ /
kupitastu khalu ÷arãre ÷arãraü nànàvidhairvikàrair upatapati balavarõasukhàyuùàm upaghàtàya mano vyàharùayati sarvendriyàõy upahanti vinihanti garbhàn vikçtimàpàdayaty atikàlaü và dhàrayati bhaya÷okamohadainyàtipralàpठjanayati pràõàü÷coparuõaddhi /
prakçtibhåtasya khalvasya loke carataþ karmàõãmàni bhavanti tadyathà dharaõãdhàraõaü jvalanojjvàlanam àdityacandranakùatragrahagaõànàü saütànagatividhànaü sçùñi÷ca meghànàm apàü visargaþ pravartanaü srotasàü puùpaphalànàü càbhinirvartanam udbhedanaü caudbhidànàm çtånàü pravibhàgaþ vibhàgo dhàtånàü dhàtumànasaüsthànavyaktiþ bãjàbhisaüstàraþ ÷asyàbhivardhanam avikledopa÷oùaõe avaikàrikavikàra÷ceti /
prakupitasya khalvasya lokeùu carataþ karmàõãmàni bhavanti tadyathà ÷ikhari÷ikharàvamathanam unmathanamanokahànàm utpãóanaü sàgaràõàm udvartanaü sarasàü pratisaraõamàpagànàm àkampanaü ca bhåmeþ àdhamanam ambudànàü nãhàranirhràdapàü÷usikatàmatsyabhekoragakùàrarudhirà÷mà÷anivisargaþ vyàpàdanaü ca ùaõõàmçtånàü ÷asyànàmasaüghàtaþ bhåtànàü copasargaþ bhàvànàü càbhàvakaraõaü caturyugàntakaràõàü meghasåryànalànilànàü visargaþ sa hi bhagavàn prabhava÷càvyaya÷ca bhåtànàü bhàvàbhàvakaraþ sukhàsukhayor vidhàtà mçtyuþ yamaþ niyantà prajàpatiþ aditiþ vi÷vakarmà vi÷varåpaþ sarvagaþ sarvatantràõàü vidhàtà bhàvànàmaõuþ vibhuþ viùõuþ kràntà lokànàü vàyureva bhagavàniti // Car_1,12.8
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷arãrà÷arãracarasyeti vàtasvaråpakathanaü tena ÷arãreùu carata iti bahiþ ÷arãrebhyo veti ca punaruktaü na bhavati // 1
     atràvayavàniti vadan kàrtsnyàbhidhànama÷akyaü bahuprapa¤catvàditi dar÷ayati // 2
     sàdhayitvà pratipàdya // 3
     vàtakarmasu pratyakùàõi vacanàdãni manaþpreraõàdyanumeyaü garbhàkçtikaraõàdyàgamagamyam // 4
     tantraü ÷arãraü yad uktaü tantrayantreùu bhinneùu tamo'ntyaü pravivikùatàm iti tadeva yantraü yadi và tantrasya yantraü saüdhayaþ // 5
     pràõàdyàtmà pràõàdisvaråpaþ // 6
     ceùñàvi÷eùaõam uccàvacànàü vividhànàm ityarthaþ kiüvà ÷ubhà÷ubhànàmityarthaþ // 7
     niyantà anãpsite viùaye pravartamànasya manasaþ praõetà ca manasa evepsite 'rthe // 8
     udyojakaþ prerakaþ kiüvà udyogakàraka iti pàñhaþ so 'pyabhinnàrthaþ // 9
     abhivoóhevàbhivoóhà sarvendriyàrthagràhakatvena taccàsya vàyumayena spar÷anendriyeõa sarvendriyàõàü vyàpakatvàt pårvàdhyàyapratipàditena nyàyena boddhavyam // 10
     vyåhakaraþ saüghàtakaro racanàkara iti yàvat // 11
     prakçtiþ kàraõaü ÷abdakàraõatvaü ca vàyornityam àkà÷ànuprave÷àt uktaü hi khàdãnyabhidhàya teùàmekaguõaþ pårvo guõavçddhiþ pare pare iti // 12
     tathà punaruktaü khàdãnyabhidhàya viùñaü hy aparaü pareõa iti // 13
     ÷ravaõamålatvaü vàyoþ karõa÷aùkulãracanàvi÷eùe vyàpriyamàõatvàt målaü pradhànakàraõam // 14
     utsàhaþ kàryeùådyogo manasaþ // 15
     yoniþ abhivyaktikàraõam // 16
     doùasaü÷oùaõaþ ÷arãrakledasaü÷oùaõaþ // 17
     bhettà kartà etacca ÷arãrotpattikàle // 18
     bhåta÷abdaþ svaråpavacanaþ // 19
     upaghàtàyeti chedaþ // 20
     garbhàniti vikçtim àpàdayatyatikàlaü dhàrayatãtyanena ca sambadhyate // 21
     àdityàdãnàü saütànenàvicchedena gatividhànaü saütànagatividhànam // 22
     srotasàmiti nadãnàm // 23
     pravibhàgo vibhaktalakùaõam // 24
     dhàtånàmiti pçthivyàdãnàü dhàtavaþ kàryadravyàõi prastaràdãni mànaü parimàõaü saüsthànamàkçtiþ tayorvyaktirabhivyaktiþ tatra kàraõamiti yàvat // 25
     bãjasya ÷àlyàdeþ abhisaüskàro'ïkurajanana÷aktiþ // 26
     avikledaþ pàkakàlàd arvàg aviklinnatvam upa÷oùaõaü ca pàkena yavàdãnàmàrdràõàmeva avikledopa÷oùaõe ÷asyànàmeva // 27
     avaikàrikavikàreõa sarvasminneva jagati prakçtiråpe kàraõatvaü bråte // 28
     ÷ikharã parvataþ // 29
     anokaho vçkùaþ // 30
     årdhvaü vartanam udvartanam // 31
     pratisaraõaü pratãpagamanam // 32
     visarjanaü visargaþ sa ca pçthaïnãhàràdibhiþ sambadhyate nãhàraþ ÷i÷irasamåhaþ nirhràdo meghaü vinà garjitam a÷aniþ vajrabhedo'gniþ // 33
     asaüghàtaþ anutpàdo 'nupacayo và // 34
     upasargaþ marakàdipràdurbhàvaþ // 35
     meghasåryetyàdau visargaþ sçùñiþ // 36
     vàyur iha devatàråpo'bhipretaþ tena tasya bhåtalacaturyugàntakarànilakaraõamaviruddham evaü yadanyad apy anupapadyamànaü vàyos tadapi devatàråpatvenaiva samàdheyam // 37
     samprati sàmànyena punaþ kupitàkupitasya vàyoþ svaråpamucyate sa hi bhagavànityàdi // 38
     prabhavaþ kàraõam // 39
     avyayaþ akùayaþ // 40
     bhåtànàm ityuttareõa sambadhyate // 41
     mçtyuyamàdibhedà÷càgame j¤eyàþ // 42
     sarvatantràõàü sarvakarmaõàü tantra÷abdaþ karmavacano'pyasti yaduktaü vastistantràõàü karmaõàmityarthaþ // 43]
tacchrutvà vàyorvidavaco marãciruvàca yadyapyevam etat kimarthasyàsya vacane vij¤àne và sàmarthyamasti bhiùagvidyàyàü bhiùagvidyàm adhikçtyeyaü kathà pravçtteti // Car_1,12.9
vàyorvida uvàca bhiùak pavanam atibalam atiparuùam ati÷ãghrakàriõam àtyayikaü cen nànuni÷àmyet sahasà prakupitam atiprayataþ kathamagre'bhirakùitumabhidhàsyati pràgevainam atyayabhayàt vàyoryathàrthà stutir api bhavatyàrogyàya balavarõavivçddhaye varcasvitvàyopacayàya j¤ànopapattaye paramàyuþprakarùàya ceti // Car_1,12.10
marãciruvàca agnireva ÷arãre pittàntargataþ kupitàkupitaþ ÷ubhà÷ubhàni karoti tadyathà paktimapaktiü dar÷anamadar÷anaü màtràmàtratvam åùmaõaþ prakçtivikçtivarõau ÷auryaü bhayaü krodhaü harùaü mohaü prasàdam ityevamàdãni càparàõi dvaüdvànãti // Car_1,12.11
     [{âyurvedadãpikà}
     pittàntargata iti vacanena ÷arãre jvàlàdiyuktavahniniùedhena pittoùmaråpasya vahneþ sadbhàvaü dar÷ayati na tu pittàdabhedaü pitte nàgnimàndyasya grahaõyadhyàye vakùyamàõatvàt tathà pittaharasya sarpiùo'gnivardhanatvenoktatvàt // 1
     paktimapaktimiti avikçtivikçtibhedena pàcakasyàgneþ karma dar÷anàdar÷ane netragatasyàlocakasya åùmaõo màtràmàtratvaü varõabhedau ca tvaggatasya bhràjakasya bhaya÷auryàdayo hçdayasthasya sàdhakasya ra¤jakasya tu bahiþsphuñakàryàdar÷anàd udàharaõaü na kçtam // 2]
tacchrutvà marãcivacaþ kàpya uvàca soma eva ÷arãre ÷leùmàntargataþ kupitàkupitaþ ÷ubhà÷ubhàni karoti tadyathà dàróhyaü ÷aithilyamupacayaü kàr÷yam utsàhamàlasyaü vçùatàü klãbatàü j¤ànamaj¤ànaü buddhiü mohamevamàdãni càparàõi dvaüdvànãti // Car_1,12.12
     [{âyurvedadãpikà}
     somo jaladevatà yadi và candraþ // 1]
tacchrutvà kàpyavaco bhagavàn punarvasuràtreya uvàca sarva eva bhavantaþ samyag àhur anyatraikàntikavacanàt sarva eva khalu vàtapitta÷leùmàõaþ prakçtibhåtàþ puruùamavyàpannendriyaü balavarõasukhopapannam àyuùà mahatopapàdayanti samyagevàcarità dharmàrthakàmà iva niþ÷reyasena mahatà puruùamiha càmuùmiü÷ ca loke vikçtàstvenaü mahatà viparyayeõopapàdayanti kratavas traya iva vikçtimàpannà lokama÷ubhenopaghàtakàla iti // Car_1,12.13
tadçùayaþ sarva evànumenire vacanamàtreyasya bhagavato'bhinanandu÷ ceti // Car_1,12.14
tadàtreyavacaþ ÷rutvà sarva evànumenire /
çùayo'bhinanandu÷ca yathendravacanaü suràþ // Car_1,12.15
guõàþ ùaó dvividho hetur vividhaü karma yat punaþ /
vàyo÷caturvidhaü karma pçthak ca kaphapittayoþ // Car_1,12.16
maharùãõàü matiryà yà punarvasumati÷ca yà /
kalàkalãye vàtasya tat sarvaü saüprakà÷itam // Car_1,12.17


*************************************************************


Carakasaühità, Såtrasthàna, 26 [âtreyabhadrakàpyãya]
athàta àtreyabhadrakàpyãyam adhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_1,26.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_1,26.2
     [{âyurvedadãpikà}
     hitàhitaikade÷am abhidhàya kçtsnadravyahitàhitatvaj¤ànàrthaü rasavãryavipàkàbhidhàyaka àtreyabhadrakàpyãyo 'bhidhãyate // 1
     tatràpi vipàkàdãnàmapi rasenaiva pràyo lakùaõãyatvàdrasaprakaraõam àdau kçtam // 2]
àtreyo bhadrakàpya÷ca ÷àkunteyas tathaiva ca /
pårõàkùa÷caiva maudgalyo hiraõyàkùa÷ca kau÷ikaþ // Car_1,26.3
yaþ kumàra÷irà nàma bharadvàjaþ sa cànaghaþ /
÷rãmàn vàyorvida÷caiva ràjà matimatàü varaþ // Car_1,26.4
nimi÷ca ràjà vaideho baói÷a÷ca mahàmatiþ /
kàïkàyana÷ca vàhlãko vàhlãkabhiùajàü varaþ // Car_1,26.5
ete ÷rutavayovçddhà jitàtmàno maharùayaþ /
vane caitrarathe ramye samãyurvijihãrùavaþ // Car_1,26.6
teùàü tatropaviùñànàm iyamarthavatã kathà /
babhåvàrthavidàü samyagrasàhàravini÷caye // Car_1,26.7
     [{âyurvedadãpikà}
     munimataiþ pårvapakùaü kçtvà siddhàntavyavasthàpanaü ÷iùyavyutpattyartham // 1
     rasenàhàravini÷cayo rasàhàravini÷cayaþ kiüvà ayaü rasavini÷cayaþ tathà paraü càto vipàkànàm ityàdiràhàravini÷cayaþ // 2]
eka eva rasa ityuvàca bhadrakàpyaþ yaü pa¤cànàm indriyàrthànàm anyatamaü jihvàvaiùayikaü bhàvamàcakùate ku÷alàþ sa punarudakàdananya iti /
dvau rasàv iti ÷àkunteyo bràhmaõaþ chedanãya upa÷amanãya÷ceti /
trayo rasà iti pårõàkùo maudgalyaþ chedanãyopa÷amanãyasàdhàraõà iti /
catvàro rasà iti hiraõyàkùaþ kau÷ikaþ svàdurhita÷ca svàdur ahita÷ càsvàdur hita÷càsvàdur ahita÷ceti /
pa¤ca rasà iti kumàra÷irà bharadvàjaþ bhaumaudakàgneyavàyavyàntarikùàþ /
ùaórasà iti vàyorvido ràjarùiþ gurulaghu÷ãtoùõasnigdharåkùàþ /
sapta rasà iti nimirvaidehaþ madhuràmlalavaõakañutiktakaùàyakùàràþ /
aùñau rasà iti baói÷o dhàmàrgavaþ madhuràmlalavaõakañutiktakaùàyakùàràvyaktàþ /
aparisaükhyeyà rasà iti kàïkàyano vàhlãkabhiùak à÷rayaguõakarmasaüsvàdavi÷eùàõàm aparisaükhyeyatvàt // Car_1,26.8
     [{âyurvedadãpikà}
     eka evetyàdi // 1
     indriyàrthànàmiti nirdhàraõe ùaùñhã // 2
     anyatamam iti ekam anya÷abdo hy ayamekavacanaþ yathànyo dakùiõena gato 'nya uttareõa eka ityarthaþ tam appratyaya÷ca svàrthikaþ // 3
     jihvàvaiùayikamiti jihvàgràhyam // 4
     rasàbhàvo'pi jihvayà gåhyate 'ta àha bhàvamiti // 5
     udakàdananya iti rasodakayor ekatvakhyàpanàrthaü pårvapakùatvàd aduùñam // 6
     pårvapakùa÷ca kapilamatena te // 7
     hi rasatanmàtraü gandhatanmàtram ityàdivacanena guõàvyatiriktaü dravyamiti bruvate // 8
     chedanãya iti apatarpaõakàrakaþ // 9
     upa÷amanãya iti bçühaõaþ // 10
     sàdhàraõa ityàgneyasaumyasàmànyàd ubhayor api laïghanabçühaõayoþ kartà parasparavirodhàdakartà và // 11
     svàduriti abhãùñaþ hita iti àyatàv anapakàrã // 12
     à÷rãyata ityà÷rayo dravyaü guõàþ snigdhagurvàdayaþ karma dhàtuvardhanakùapaõàdi saüsvàdaþ rasànàm avàntarabhedaþ eùàü vi÷eùàõàü bhedànàm ityarthaþ // 13
     tatra dravyabhedàd àdhàrabhedenà÷ritasyàpi rasasya bhedo bhavati à÷rayo hi kàraõaü kàraõabhedàcca kàryabhedo 'va÷yaü bhavatãtyarthaþ // 14
     gurvàdiguõabhedas tathà karmabhedà÷ca rasakçtà eva // 15
     tata÷ ca kàryabhedàdava÷yaü kàraõabheda iti pårvapakùàbhipràyaþ // 16
     saüsvàdabhedastu ekasyàm api madhurajàtàv ikùukùãraguóàdigataþ pratyakùameva bhedo dç÷yate sa tu saüsvàdabhedaþ svasaüvedya eva yaduktam ikùukùãraguóàdãnàü màdhuryasyàntaraü mahat // 17
     bhedastathàpi nàkhyàtuü sarasvatyàpi ÷akyate iti // 18]
ùaóeva rasà ityuvàca bhagavànàtreyaþ punarvasuþ madhuràmlalavaõakañutiktakaùàyàþ /
teùàü ùaõõàü rasànàü yonirudakaü chedanopa÷amane dve karmaõã tayor mi÷rãbhàvàt sàdhàraõatvaü svàdvasvàdutà bhaktiþ hitàhitau prabhàvau pa¤camahàbhåtavikàràs tv à÷rayàþ prakçtivikçtivicàrade÷akàlava÷àþ teùvà÷rayeùu dravyasaüj¤akeùu guõà gurulaghu÷ãtoùõasnigdharåkùàdyàþ kùaraõàt kùàraþ nàsau rasaþ dravyaü tadanekarasasamutpannam anekarasaü kañukalavaõabhåyiùñham anekendriyàrthasamanvitaü karaõàbhinirvçttam avyaktãbhàvastu khalu rasànàü prakçtau bhavatyanurase 'nurasasamanvite và dravye aparisaükhyeyatvaü punas teùàm à÷rayàdãnàü bhàvànàü vi÷eùàparisaükhyeyatvànna yuktam ekaiko 'pi hy eùàm à÷rayàdãnàü bhàvànàü vi÷eùàn à÷rayate vi÷eùàparisaükhyeyatvàt na ca tasmàd anyatvam upapadyate parasàrasaüsçùñabhåyiùñhatvànna caiùàm abhinirvçtter guõaprakçtãnàm aparisaükhyeyatvaü bhavati tasmànna saüsçùñànàü rasànàü karmopadi÷anti buddhimantaþ /
taccaiva kàraõamapekùamàõàþ ùaõõàü rasànàü paraspareõàsaüsçùñànàü lakùaõapçthaktvam upadekùyàmaþ // Car_1,26.9
     [{âyurvedadãpikà}
     siddhàntaü punarvasuvacanenàha ùaó evetyàdi // 1
     pårvapakùoktarasaikatvàdivyavasthàm àha teùàü ùaõõàmityàdi // 2
     yoniþ àdhàrakàraõaü kàryakàraõayo÷ca bhedàt siddha udakàdrasabhedaþ pratyakùa eveti bhàvaþ // 3
     kùitivyatiriktam udakameva yathà rasayonistathà rasanàrtho rasastasya ityàdau vivçtameva dãrghaüjãvitãye // 4
     tayormi÷rãbhàvàditi karmaõor amårtayor mi÷rãbhàvànupapattau tadàdhàrayor dravyayor mi÷rãbhàvàditi boddhavyam // 5
     sàdhàraõam iti sàdhàraõakàryayogitvam // 6
     bhaktiþ icchetyarthaþ // 7
     tena yo yamicchati sa tasya svàdurasvàduritara iti puruùàpekùau dharmau na rasabhedakàryàv ityarthaþ // 8
     pa¤camahàbhåtetyàdau tu÷abdo 'vadhàraõe tena à÷rayà eva na rasà ityarthaþ // 9
     kiübhåtà bhaumàdayo bhåtavikàrà à÷rayà ityàha prakçtivikçtivicàrade÷akàlava÷à iti va÷a÷abdo 'dhãnàrthaþ sa ca prakçtyàdibhiþ pratyekaü yojyaþ // 10
     tatra prakçtiva÷à yathà mudgàþ kaùàyà madhurà÷ca santaþ prakçtyà laghavaþ etaddhi làghavaü na rasava÷aü tathàhi sati kaùàyamadhuratvàd gurutvaü syàt vikçtiva÷aü ca vrãher làjànàü laghutvaü tathà saktusiddhapiõóakànàü ca gurutvaü vicàraõà vicàro dravyàntarasaüyoga ityarthaþ tena vicàraõàva÷aü yathà madhusarpiùã saüyukte viùaü tathà viùaü càgadasaüyuktaü svakàryavyatiriktakàryakàri de÷o dvividho bhåmir àtura÷ca tatra bhåmau ÷vetakàpotã valmãkàdhiråóhà viùaharã tathà himavati bheùajàni mahàguõàni bhavanti ÷arãrade÷e yathà sakthimàüsàd gurutaraü skandhakroóa÷iraspadàm ityàdi kàlava÷aü tu yathà målakamadhikçtyoktaü tadbàlaü doùaharaü vçddhaü tridoùaü tathà yathartupuùpaphalam àdadãta ityàdi // 11
     atra caikaprakaraõoktà ye 'nuktàs te cakàràt svabhàvàdiùvevàntarbhàvanãyàþ // 12
     yaduktaü caraþ ÷arãràvayavàþ svabhàvo dhàtavaþ kriyàþ // 13
     liïgaü pramàõaü saüskàro màtrà càsmin parãkùyate iti // 14
     tatra cara÷arãràvayavadhàtånàü de÷ena grahaõaü màtrà vicàre pravi÷ati ÷eùaü svabhàve tathà rasavimàne vakùyamàõaü càtràpraviùñam àhàravi÷eùàyatanam antarbhàvanãyaü yathàsambhavam // 15
     snigdharåkùàdyà ityatràdigrahaõenànuktà api tãkùõamçdvàdayo na rasàþ kiütu dravyaguõàþ pçthageveti dar÷ayati // 16
     kùaraõàt adhogamanakriyàyogàt kùàro dravyaü nàsau rasaþ rasasya hi niùkriyasya kriyànupapannetyarthaþ // 17
     kùaraõaü ca kùàrasya pànãyayuktasyàdhogamanena vadanti hi laukikàþ kùàraü sràvayàmaþ iti ÷àstraü ca chittvà chittvà÷ayàt kùàraþ kùaratvàt kùàrayatyadhaþ iti // 18
     hetvantaram àha dravyaü tadanekarasotpannam iti anekarasebhyo muùkakàpàmàrgàdibhya utpannam anekarasotpannaü yata÷ cànekarasotpannam ata evànekarasaü kàraõaguõànuvidhàyitvàt kàryaguõasyeti bhàvaþ // 19
     anekarasatvamevàha kañukalavaõabhåyiùñham iti // 20
     bhåyiùñha÷abdenàpradhànarasàntarasambandho 'stãti dar÷ayati // 21
     hetvantaram àha anekendriyàrthasamanvitam iti // 22
     kùàro hi spar÷ena gandhena cànvitaþ tena dravyaü rase hi guõe na spar÷o nàpi gandha iti bhàvaþ // 23
     hetvantaramàha karaõàbhinirvçttamiti karaõena bhasmaparisràvaõàdinàbhinirvçttaü kçtam ityarthaþ na raso 'nena prakàreõa kriyata iti bhàvaþ // 24
     avyaktarasapakùaü niùedhayati avyaktãbhàva ityàdi // 25
     avyaktãbhàva ityabhåtatadbhàve cvipratyayena rasànàü madhuràdãnàü vyaktànàm eva kvacidàdhàre 'vyaktatvaü nànyo madhuràdibhyo 'vyaktarasa ityarthaþ // 26
     rasànàmiti madhuràdãnàü ùaõõàm // 27
     prakçtàv ityàdi // 28
     prakçtau kàraõe jala ityarthaþ // 29
     avyaktatvaü ca rasasàmànyamàtropalabdhir madhuràdivi÷eùa÷ånyà sà ca jale bhavati yata uktaü jalaguõakathane su÷rute vyaktarasatà rasadoùaþ iti ihàpi ca avyaktarasaü ca iti vakùyati loke'pi càvyaktarasaü dravyamàsvàdya vaktàro vadanti jalasyevàsya raso na ka÷cin madhuràdir vyakta iti // 30
     vi÷eùamadhuràdyanupalabdhi÷ cànudbhåtatvena // 31
     yathà dåràd avij¤àyamànavi÷eùavarõe vastuni råpasàmànyapratãtir bhavati na ÷uklatvàdivi÷eùabuddhiþ tathànurase 'vyaktãbhàvo bhavati pradhànaü vyaktaü rasamanugato 'vyaktatvenetyanurasaþ yathà veõuyave madhure kaùàyo 'nurasaþ // 32
     yaduktaü råkùaþ kaùàyànuraso madhuraþ kaphapittahà iti // 33
     anurasasamanvita iti sarvànurasayukte yathà viùe vacanaü hi uùõam anirde÷yarasam ityàdi // 34
     kiüvà aõurasasamanvite iti pàñhas tena aõurasenaikena maricena ÷arkaràpànake kañutvam avyaktaü syàt // 35
     aparisaükhyeyapakùaü dåùayati aparãtyàdi // 36
     teùàmiti rasànàm aparisaükhyeyatvaü na yuktam à÷rayàdãnàü bhàvànàmiti à÷rayaguõakarmasaüsvàdànàm vi÷eùàparisaükhyeyatvàditi à÷rayàdibhedasyàparisaükhyeyatvàt // 37
     atra hetumàha ekaiko'pi hãtyàdi // 38
     eùàmà÷rayaguõakarmasaüsvàdànàü vi÷eùàn ekaiko 'pi madhuràdir à÷rayate na ca tasmàd à÷rayàdibhedàd anyatvam à÷ritasya madhuràder bhavati // 39
     evaü manyate yadyapi ÷àlimudgaghçtakùãràdayo madhurasyà÷rayà bhinnàþ tathàpi tatra madhuratvajàtyàkrànta eka eva raso bhavati balàkàkùãrakàrpàsàdiùu ÷uklavarõa iva // 40
     tathà guõànàü gurupicchilasnigdhàdãnàmanyatve 'pi karmaõàü và rasàdivardhanàyurjananavarõakaratvàdãnàü bhinnatve satyapi na madhurarasasyànyatvaü yata eka eva madhuras tattadguõayukto bhavati tatkarmakàrã ceti ko virodhaþ // 41
     tathà madhurasyàvàntaràsvàdabhede 'pi madhuratvajàtyanatikramaþ kçùõavarõàvàntarabhede yathà kçùõatvànatikramaþ // 42
     nanu maivaü bhavatv aparisaükhyeyatvaü rasànàü parasparasaüyogàt tu ya àsvàdavi÷eùaþ sa kàryavi÷eùakaro 'pi na hi yanmadhuràmlena kriyate tanmadhureõa vàmlena và ÷akyam atastena parasparasaüyogenàparisaükhyeyatvaü bhaviùyatãtyàha parasparetyàdi // 43
     saüsçùñam iti bhàve ktaþ tena parasparasaüsargabhåyiùñhatvàd eùàü madhuràdãnàm abhinirvçtterna guõaprakçtãnàm asaükhyeyatvam iti yojanà ayamarthaþ yadyapi rasàþ parasparasaüsargeõàtibhåyasà yuktàþ santo 'bhinirvçttà dvirasàdau dravye bhavanti tathàpi na teùàü guõà gurulaghvàdayaþ prakçtayo và madhuràdãnàü yà yà àyuùyatvarasàbhivardhakatvàdyàs tà asaükhyeyà bhavanti kiütu ya eva madhuràdãnàü pratyekaü guõàþ prakçtaya÷ca uddiùñàsta eva mi÷rà bhavanti // 44
     kiüvà guõaprakçtãnàmiti madhuràdiùaóguõasvaråpàõàm ityarthaþ tena rasasya rasàntarasaüsarge doùàõàmiva doùàntarasaüsarge rasànàü nàparisaükhyeyatvam ityarthaþ // 45
     prakçti÷abdena karma vocyate tena guõakarmaõàm ityarthaþ // 46
     madhuràdãnàm avàntaràsvàdavi÷eùo'pi parasparasaüsargakçto j¤eyaþ // 47
     yata eva heto rasànàü saüsçùñànàü nànye guõakarmaõã bhavataþ ata eva saüsçùñànàü rasànàü pçthakkarma ÷àstràntare 'pi noktam ityàha tasmàd ityàdi // 48
     karma÷abdeneha gauravalàghavàdikàrakà gurutvàdayo rasaraktàdijananàdaya÷ càpi boddhavyàþ // 49
     na kevalam anya÷àstrakàrai rasànàü saüsçùñànàü karma nopadiùñaü kiütu vayamapi nopadekùyàma ityàha taccaivetyàdi // 50
     taccaiva kàraõamiti parasparasaüsarge'pi rasànàm anadhikaguõakarmatvam // 51
     lakùaõena pçthaktvaü lakùaõapçthaktvam // 52
     tatra lakùyate yena tallakùaõam atastu madhuro rasaþ ityàdinà granthena tathà snehanaprãõanahlàdana ityàdinà ca yadvàcyaü tat sarvaü gçhyate // 53
     kiüvà lakùaõa÷abdena madhuro rasa ityàdigranthavàcyaü lakùaõam ucyate pçthaktvaü ca rasabhedaj¤ànàrthaü yad vakùyati snehanaprãõana ityàdi tad gçhyate // 54]
agre tu tàvad dravyabhedam abhipretya kiücid abhidhàsyàmaþ /
sarvaü dravyaü pà¤cabhautikamasminnarthe taccetanàvadacenaü ca tasya guõàþ ÷abdàdayo gurvàdaya÷ ca dravàntàþ karma pa¤cavidhamuktaü vamanàdi // Car_1,26.10
     [{âyurvedadãpikà}
     agre tv ityàdi /
     raseùu vàcyeùu dravyabhedam abhipretya pratipàdanãyatayà parigçhya rasànàü dravyaj¤ànàdhãnaj¤ànatvàd dravyàbhidhànam agre kçtam ityarthaþ // 1
     kiüciditi àyurvedopayogidravyasvaråpaü na sarvam aprasaïgadoùàd iti bhàvaþ // 2
     sarvadravyam iti kàryadravyam // 3
     asminn arthe asmin prakaraõe // 4
     dravàntà iti vacanena pårvoktàn viü÷atiguõàn àha // 5
     atra ca paratvàparatvàdãnàm ihànabhidhànena cikitsàyàü paratvàdãnàm apràdhànyaü dar÷ayati ye 'pi tatràpi yuktisaüyogaparimàõasaüskàràbhyàsà atyarthacikitsopayogino 'pi na te pàrthivàdidravyàõàü ÷abdàdivat sàüsiddhikàþ kiü tarhy àdheyàþ ata iha naisargikaguõakathane noktàþ // 6
     uktam iti apàmàrgataõóulãye // 7
     etacca pràdhànyàducyate tena bçühaõàdyapi boddhavyam // 8]
tatra dravyàõi gurukharakañhinamandasthiravi÷adasàndrasthålagandhaguõabahulàni pàrthivàni tànyupacayasaüghàtagauravasthairyakaràõi dravasnigdha÷ãtamandamçdupicchilarasaguõabahulàny àpyàni tàny upakledasnehabandhaviùyandamàrdavaprahlàdakaràõi uùõatãkùõasåkùmalaghuråkùavi÷adaråpaguõabahulàny àgneyàni tàni dàhapàkaprabhàprakà÷avarõakaràõi laghu÷ãtaråkùakharavi÷adasåkùmaspar÷aguõabahulàni vàyavyàni tàni raukùyaglànivicàravai÷adyalàghavakaràõi mçdulaghusåkùma÷lakùõa÷abdaguõabahulàny àkà÷àtmakàni tàni màrdavasauùiryalàghavakaràõi // Car_1,26.11
     [{âyurvedadãpikà}
     bahula÷abdo gurvàdibhiþ pratyekaü sambadhyate kiüvà gandhenaiva yato gandhaguõabahulà pçthivyeva bhavati ata eva dravyàntaralakùaõe 'pi vai÷eùikaguõo 'nta eva pañhyate rasaguõabahulàni ityàdi tena tatràpi rasàdibhir eva bahula÷abdo yojyaþ // 1
     sarvakàryadravyàõàü pà¤cabhautikatve 'pi pçthivyàdyutkarùeõa pàrthivatvàdi j¤eyam // 2
     saüghàtaþ kàñhinyaü sthairyam avicàlyam // 3
     bandhanaü parasparayojanaü prahlàdaþ ÷arãrendriyatarpaõam // 4
     såkùmaü såkùmasroto'nusàri // 5
     prabhà varõaprakà÷inã dãptiþ yaduktaü varõamàkràmati chàyà prabhà varõaprakà÷ikà ityàdi // 6
     vicaraõaü vicàro gatir ityarthaþ // 7
     sauùiryaü randhrabahulatà // 8
     atràkà÷abàhulyaü dravyasya pçthivyàdibhåtàntaràlpatvena bhårivyaktàkà÷atvena ca j¤eyaü yadeva bhåri÷uùiraü tannàbhasaü kiüvà àkà÷aguõabahulatvena nàbhasaü dravyam ityucyate // 9]
anenopade÷ena nànauùadhibhåtaü jagati kiücid dravyam upalabhyate tàü tàü yuktim arthaü ca taü tam abhipretya // Car_1,26.12
     [{âyurvedadãpikà}
     aneneti pratiniyatadravyaguõopade÷ena yat pàrthivàdi dravyaü yadguõaü tadguõe dehe saüpàdye tad bheùajaü bhavatãtyarthaþ // 1
     tacca pàrthivàdi dravyaü na sarvathà na ca sarvasmin vyàdhau bheùajamityàha tàü tàü yuktim ityàdi // 2
     yuktim iti upàyam arthamiti prayojanam abhipretyeti adhikçtya tena kenacidupàyena kvacit prayojane kiücid dravyamauùadhaü bhavati na sarvatra // 3
     tena yaducyate vairodhikànàü sarvadàpathyatvena nànauùadhaü dravyam iti vaco virodhi tanna bhavati vairodhikàni hi saüyogasaüskàrade÷akàlàdyapekùàõi bhavanti vairodhikasaüyogàdyabhàve tu pathyànyapi kvacit syuþ // 4
     yànyapi sarvadàpi svabhàvàdeva viùamandakàdãnyapathyàni tànyapy upàyayuktàni kvacit pathyàni bhavanti yathà udare viùasya tilaü dadyàt ityàdi // 5
     yattu tçõapàü÷uprabhçtãni nopayujyante ato na tàni bheùajànãtyucyate tanna teùàmapi bheùajasvedàdyupàyatvena bheùajatvàt // 6]
na tu kevalaü guõaprabhàvàdeva dravyàõi kàrmukàõi bhavanti dravyàõi hi dravyaprabhàvàd guõaprabhàvàd dravyaguõaprabhàvàc ca tasmiüstasmin kàle tattadadhikaraõam àsàdya tàü tàü ca yuktimarthaü ca taü tamabhipretya yat kurvanti tat karma yena kurvanti tadvãryaü yatra kurvanti tadadhikaraõaü yadà kurvanti sa kàlaþ yathà kurvanti sa upàyaþ yat sàdhayanti tat phalam // Car_1,26.13
     [{âyurvedadãpikà}
     pàrthivàdidravyàõàü gurukharàdiguõayogàd bheùajatvam uktaü tena guõaprabhàvàdeva bheùajaü syàditi ÷aïkàü nirasyann àha na tu kevalam ityàdi // 1
     dravyaprabhàvàd yathà dantyà virecakatvaü tathà maõãnàü viùàdihantçtvam ityàdi // 2
     guõaprabhàvàdyathà jvare tiktako rasaþ ÷ãte 'gnir ityàdi // 3
     dravyaguõaprabhàvàd yathà kçùõàjinasyoparãti atràpi kçùõatvaü guõo'jinaü ca dravyamabhipretaü yathà và maõóalair jàtaråpasya tasyà eva payaþ ÷çtam tatra maõóalaguõayuktasyaiva jàtaråpasya kàrmukatvam // 4
     kathaü kurvantãtyàha tasmiüs tasminn ityàdi // 5
     tàü tàü yuktimàsàdyeti tàü tàü yojanàü pràpya // 6
     yat kurvantãtyàdàv udàharaõaü yathà ÷irovirecanadravyàõi yacchirovirecanaü kurvanti tac chirovirecanaü karma yenoùõatvàdikàraõena ÷irovirecanaü kurvanti tadvãryaü vãryaü ÷aktiþ sà ca dravyasya guõasya và yatra ÷irovirecanaü kurvanti tadadhikaraõaü ÷iraþ nànyatràdhikaraõe ÷irovirecanadravyaü prabhavatãtyarthaþ yadeti vasantàdau ÷irogauravàdiyukte ca kàle etenàkàle ÷ãte ÷irovirecanaü stabdhatvànna kàrmukaü kiütu svakàla eva yathà yena prakàreõa pradhamanàvapãóanàdinà tathà prasàritàïgamuttànaü ÷ayane saüstaràstçte // 7
     ãùat pralamba÷irasaü saüve÷ya càvçtekùaõam ityàdinà vidhinà kurvanti sa upàyaþ yat sàdhayanti ÷irogaurava÷ålàdyuparamaü tat phalaü phalam udde÷yam // 8
     karma kàryaü sàdhanam udde÷yaü phalaü sàdhyaü yathà yàganiùpàdyo dharmaþ kàryatayà karma tajjanyastu svargàdir udde÷yaþ phalam evaü vamanàdiùvapi karmàdhikaraõàdyunneyam // 9]
bheda÷ caiùàü triùaùñividhavikalpo dravyade÷akàlaprabhàvàd bhavati tam upadekùyàmaþ // Car_1,26.14
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati dravyam abhidhàya vikçtànàü rasànàm eva bhedam àha bheda÷ caiùàm ityàdi // 1
     prabhàva÷abdo dravyade÷akàlaiþ pratyekaü yujyate tatra dravyaprabhàvàd yathà somaguõàtirekàn madhuraþ ityàdi de÷aprabhàvàd yathà himavati dràkùàdàóimàdãni madhuràõi bhavantyanyatràmlànãtyàdi kàlaprabhàvàdyathà bàlàmraü sakaùàyaü taruõamamlaü pakvaü madhuraü tathà hemante oùadhyo madhurà varùàsv amlà ityàdi // 2
     agnisaüyogàdayo ye 'nye rasahetavas te 'pi kàle dravye vàntarbhàvanãyàþ // 3]
svàduramlàdibhiryogaü ÷eùairamlàdayaþ pçthak /
yànti pa¤cada÷aitàni dravyàõi dvirasàni tu // Car_1,26.15
     [{âyurvedadãpikà}
     bhedamàha svàdur ityàdi // 1
     tatra svàdoramlàdiyogàt pa¤ca ÷eùair iti àditvenopayuktàd anyaiþ tenàmlasya lavaõàdiyogàc catvàri evaü lavaõasya kañvàdiyogàt trãõi kañukasya tiktakaùàyayogàd dve tiktasya kaùàyayogàd ekam evaü pa¤cada÷a dvirasàni // 2]
pçthagamlàdiyuktasya yogaþ ÷eùaiþ pçthagbhavet /
madhurasya tathàmlasya lavaõasya kaños tathà // Car_1,26.16
trirasàni yathàsaükhyaü dravyàõyuktàni viü÷atiþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     trirasam àha pçthag ityàdi // 1
     madhurasyàmlàdirasacatuùñayena pçthag ityekaika÷o yuktasya ÷eùairlavaõàdibhir yogo bhavati tatra madhurasyàmlayuktasya ÷eùalavaõàdiyogàc catvàri tathà madhurasya lavaõayuktasya kañvàdiyogàt trãõi tathà kañuyuktasya tiktàdiyogàd dve tathà tiktayuktasya kaùàyayogàd ekam evaü madhureõàdisthitena da÷a // 2
     evamamlasyàdisthitasya lavaõayuktasya kañvàdiyogàt trãõi tathà kañukayuktasya ÷eùàbhyàü yogàd dve evaü tiktayuktasya kaùàyayogàd ekam evam amlasya ùañ // 3
     anenaiva nyàyena lavaõasya trãõi kaño÷ caikameva evaü militvà trirasàni viü÷atiþ // 4]
vakùyante tu catuùkeõa dravyàõi da÷a pa¤ca ca // Car_1,26.17
svàdvamlau sahitau yogaü lavaõàdyaiþ pçthaggatau /
yogaü ÷eùaiþ pçthagyàta÷catuùkarasasaükhyayà // Car_1,26.18
sahitau svàdulavaõau tadvat kañvàdibhiþ pçthak /
yuktau ÷eùaiþ pçthagyogaü yàtaþ svàdåùaõau tathà // Car_1,26.19
kañvàdyairamlalavaõau saüyuktau sahitau pçthak /
yàtaþ ÷eùaiþ pçthagyogaü ÷eùairamlakañå tathà // Car_1,26.20
yujyete tu kaùàyeõa satiktau lavaõoùaõau /
     [{âyurvedadãpikà}
     catårase svàdvamlàv àdisthitau lavaõàdibhir ekaika÷yena yuktau ÷eùaiþ kañvàdibhir yogàt ùaó bhavanti // 1
     svàdulavaõau sahitau àdisthitau kañvàdibhiriti kañutiktàbhyàü pçthagyuktau ÷eùair iti tiktakaùàyàbhyàü teneha bahuvacanaü jàtau boddhavyam evaü trãõi // 2
     svàdåùaõau tathetyanena svàdukañukatiktakaùàyaråpam ekam // 3
     kañvàdyair ityàdàv api bahuvacanaü jàtau // 4
     amlalavaõau saüyuktau kañunà sahitau ÷eùàbhyàü yogàd dve tathàmlalavaõau tiktayuktau ÷eùayogàd ekam // 5
     amlakañå tathetyanenàmlakañutiktakaùàyaråpam ekam // 6
     yujyete tv ityàdinà caikam // 7
     evaü pa¤cada÷a catårasàni // 8]
ùañ tu pa¤carasànyàhurekaikasyàpavarjanàt // Car_1,26.21
ùañ caivaikarasàni syur ekaü ùaórasameva tu /
     [{âyurvedadãpikà}
     apavarjanàditi tyàgàt // 1
     atra ca rasànàü guõatvenaikasmin dravye samavàyo yoga÷abdenocyate // 2]
iti triùaùñirdravyàõàü nirdiùñà rasasaükhyayà // Car_1,26.22
triùaùñiþ syàttvasaükhyeyà rasànurasakalpanàt /
rasàstaratamàbhyàü tàü saükhyàm atipatanti hi // Car_1,26.23
     [{âyurvedadãpikà}
     rasasaüsargasya prakàràntareõàsaükhyeyatàm àha triùaùñiþ syàd ityàdi // 1
     anuraso'gre vakùyamàõaþ // 2
     atra ca triùaùñyàtmakarase rasànurasakalpanà nàsti kevale madhuràdau tadabhàvàt tena yathàsambhavaü saptapa¤cà÷atsaüyogaviùayaü rasànurasakalpanaü j¤eyam // 3
     kiüvà ekarase'pyanuraso'styevàvyapade÷yaþ // 4
     prakàràntareõàpy asaükhyeyatàm àha rasàs taratamàbhyàm ityàdi // 5
     madhuramadhurataramadhuratamàdibhedàd asaükhyeyatà rasànàü bhavatãti bhàvaþ // 6
     kiüvà rasànurasatvenaiva yàsaükhyeyatà tatraivàyaü hetuþ rasàs taratamàbhyàmityàdiþ // 7]
saüyogàþ saptapa¤cà÷at kalpanà tu triùaùñidhà /
rasànàü tatra yogyatvàtkalpità rasacintakaiþ // Car_1,26.24
     [{âyurvedadãpikà}
     evamasaükhyeyatve'pi triùaùñividhaiva kalpanà cikitsàvyavahàràrtham ihàcàryaiþ kalpitetyàha saüyogà ityàdi // 1
     tatra yogyatvàd iti tatra svasthàturahitacikitsàprayoge 'natisaükùepavistararåpatayà hitatvàd ityarthaþ // 2]
kvacideko rasaþ kalpyaþ saüyuktà÷ ca rasàþ kvacit /
doùauùadhàdãn saücintya bhiùajà siddhimicchatà // Car_1,26.25
dravyàõi dvirasàdãni saüyuktàü÷ca rasàn budhàþ /
rasàn ekaika÷o vàpi kalpayanti gadàn prati // Car_1,26.26
     [{âyurvedadãpikà}
     tameva cikitsàprayogam àha kvacidityàdi // 1
     atràdigrahaõàd de÷akàlabalàdãnàm anuktànàü grahaõam // 2
     etadeva saüyuktàsaüyuktarasakalpanaü bhinnarasadravyamelakàd vànekarasaikadravyaprayogàd ekarasadravyaprayogàdvà bhavatãti dar÷ayannàha dravyàõãtyàdi // 3
     dvirasàdãni utpattisiddhadvirasatrirasàdãni dvirasaü yathà kaùàyamadhuro mudgaþ trirasaü yathà madhuràmlakaùàyaü ca viùñambhi guru ÷ãtalam // 4
     pitta÷leùmaharaü bhavyam ityàdi catårasas tilaþ yad uktaü snigdhoùõamadhuras tiktaþ kaùàyaþ kañukas tilaþ pa¤carasaü tv àmalakaü harãtakã ca ÷ivà pa¤carasà ityàdivacanàt vyaktaùaórasaü tu dravyam ihànuktaü viùaü tv avyaktaùaórasasaüyuktaü hàrãte tv eõamàüsaü vyaktaùaórasasaüyuktam uktam // 5
     evaü dvirasàdidravyayogàd dvirasàdyupayogaþ // 6
     tathà saüyuktàü÷ca rasàniti ekaikarasàdidravyamelakàt saüyuktàn rasàn ekaika÷aþ kalpayanti prayojayanti // 7
     gadàn pratãti pràdhànyena tena svasthavçtte 'pi boddhavyaü kiüvà dvirasàdibhedo gada eva svasthe tu sarvarasaprayoga eva yaduktaü samasarvarasaü sàtmyaü samadhàtoþ pra÷asyate iti // 8
     evaü ca vyàkhyàne sati kvacideko rasa ityàdinà samamasya na paunaruktyam // 9
     kiüvà kvacid eko rasaþ ityàdinà svamatam uktam atraivàrthe dravyàõi dvirasàdãni ityàdinàcàryàntarasammatiü dar÷ayati ata evànyàcàryàntaràbhipràyeõa kalpayantãtyuktaü tena na paunaruktyam // 10]
yaþ syàd rasavikalpaj¤aþ syàcca doùavikalpavit /
na sa muhyed vikàràõàü hetuliïgopa÷àntiùu // Car_1,26.27
     [{âyurvedadãpikà}
     rasaj¤ànaphalamàha yaþ syàd ityàdi // 1
     atra rasavikalpaj¤ànàdeva vyàdhihetudravyaj¤ànaü kçtsnamavaruddhaü rasaj¤ànenaiva pràyaþ sakaladravyaguõasya vakùyamàõatvàt // 2
     doùavikalpaj¤ànàcca liïgaj¤ànaü yàvaddhi liïgaü tat sarvaü doùavikalpasambaddham // 3
     rasadoùavikalpaj¤ànàt tu bheùajaj¤ànaü yato rasataþ svaråpaj¤ànaü bheùajadravyasya doùata÷ca bheùajaprayogaviùayavij¤ànam // 4
     kiüvà rasavikalpàc ca tathà doùavikalpàc ca hetvàdij¤ànaü pçthageva vaktavyaü rasabhedàddhi tatkàryaü liïgamapi j¤àyate hetubheùajavij¤ànaü tu // 5
     rasabhedavij¤ànàdeva vaktavyaü yato rasabhedavad dravyameva vikàràõàü heturbheùajaü ca bhavatãti evaü doùabhedaü j¤àtvà ca tasya samànaü hetuü pratyeti doùavirodhi ca dravyaü bheùajamiti // 6
     tad yuktam uktaü na sa muhyedvikàràõàü hetuliïgopa÷àntiùviti // 7]
vyaktaþ ÷uùkasya càdau ca raso dravyasya lakùyate /
viparyayeõànuraso raso nàsti hi saptamaþ // Car_1,26.28
     [{âyurvedadãpikà}
     pårvoktarasànurasalakùaõamàha vyakta ityàdi // 1
     ÷uùkasya ceti cakàràd àrdrasya ca àdau ceti cakàràdante ca tena ÷uùkasya vàrdrasya và prathamajihvàsambandhe vàsvàdànte và yo vyaktatvena madhuro 'yam amlo 'yam ityàdinà vikalpena gçhyate sa vyaktaþ yas tåktàvasthàcatuùñaye 'pi vyakto nopalabhyate kiü tarhy avyapade÷yatayà chàyàmàtreõa kàryadar÷anena và mãyate so 'nurasa iti vàkyàrthaþ // 2
     yata÷ca madhuràdaya eva vyaktatvàvyaktatvàbhyàü rasànurasaråpàþ ato'vyakto nàma saptamo raso nàsti // 3
     ayaü càrthaþ pårvaü pratiùiddho 'pyanuguõaspaùñahetupràptyà punar niùidhyate // 4
     anye tv àhuþ ÷uùkasya cetyanena yasya dravyasya ÷uùkasya càrdrasya copayogaþ tatra ÷uùkàvasthàyàü yo 'vyaktaþ sa rasa ucyate yastvàrdràvasthàyàü vyaktaþ san ÷uùkàvasthàyàü nànuyàti nàsau rasaþ kiütv anurasaþ // 5
     yathà pippalyà àrdràyà madhuro raso vyaktaþ ÷uùkàyàstu pippalyàþ kañukaþ tena kañuka eva rasaþ pippalyàþ madhurastvanurasaþ yastu dràkùàdãnàm àrdràvasthàyàü ÷uùkàvasthàyàü ca madhura eva tatra vipratipattirapi nàsti tena tatra madhura eva rasaþ nityàrdraprayojyànàü tu kà¤jikatakràdãnàmàdau vyakto ya upalabhyate rasaþ anu copalabhyate yaþ so 'nuraso yuktas tiktatvàdiþ tathà àrdràvasthàyàü ÷uùkàvasthàviparãto yaþ pippalyà iva madhuraþ so 'nurasa iti // 6
     kiütv àrdràpi pippalã madhurarasaiveti pa÷yàmaþ yato vakùyati ÷leùmalà madhurà càrdrà gurvã snigdhà ca pippalã iti madhurasya tatrànurasatve gurutva÷leùmakartçtvàny anupapannàni tena àrdrà pippalã vyaktamadhurarasaiva ÷uùkà tu madhurànuraseti yuktam // 7]
paràparatve yukti÷ca saükhyà saüyoga eva ca /
vibhàga÷ca pçthaktvaü ca parimàõamathàpi ca // Car_1,26.29
saüskàro'bhyàsa ityete guõà j¤eyàþ paràdayaþ /
siddhyupàyà÷ cikitsàyà lakùaõaistàn pracakùmahe // Car_1,26.30
de÷akàlavayomànapàkavãryarasàdiùu /
paràparatve yukti÷ca yojanà yà tu yujyate // Car_1,26.31
saükhyà syàdgaõitaü yogaþ saha saüyoga ucyate /
dravyàõàü dvaüdvasarvaikakarmajo 'nitya eva ca // Car_1,26.32
vibhàgastu vibhaktiþ syàdviyogo bhàga÷o grahaþ /
pçthaktvaü syàdasaüyogo vailakùaõyamanekatà // Car_1,26.33
parimàõaü punarmànaü saüskàraþ karaõaü matam /
bhàvàbhyasanamabhyàsaþ ÷ãlanaü satatakriyà // Car_1,26.34
iti svalakùaõairuktà guõàþ sarve paràdayaþ /
cikitsà yair aviditair na yathàvat pravartate // Car_1,26.35
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati pårvoktagurvàdiguõàtiriktàn paratvàparatvàdãn da÷a guõàn rasadharmatvenopadeùñavyànàha paretyàdi // 1
     tacca paratvaü pradhànatvam aparatvam apradhànatvam // 2
     tadvivaraõaü de÷akàletyàdi // 3
     tatra de÷o maruþ paraþ anåpo 'paraþ kàlo visargaþ paraþ àdànamaparaþ vayastaruõaü param aparam itaran mànaü ca ÷arãrasya yathà vakùyamàõaü ÷arãre paraü tato'nyadaparaü pàkavãryarasàstu ye yasya yoginaste taü prati paràþ ayaugikàs tv aparàþ // 4
     àdigrahaõàt prakçtibalàdãnàü grahaõam // 5
     kiüvà paratvàparatve vai÷eùikokte j¤eye tatra de÷àpekùayà saünikçùñade÷asambandhinam apekùya vidårade÷asambandhini paratvaü saünikçùñade÷asambandhini càparatvaü bhavati evaü saünikçùñaviprakçùñakàlàpekùayà ca sthavire paratvaü yåni càparatvaü bhavati // 6
     vayaþprabhçtiùu paratvàparatvaü yathàsambhavaü kàlade÷akçtam evehopayogàd upacaritam apyabhihitaü yato na guõe mànàdau guõàntarasambhavaþ // 7
     yukti÷cetyàdau yojanà doùàdyapekùayà bheùajasya samãcãnakalpanà ata evoktaü yà tu yujyate yà kalpanà yaugikã bhavati sà tu yuktir ucyate ayaugikã tu kalpanàpi satã yuktir nocyate putro 'pyaputravat // 8
     yukti÷ceyaü saüyogaparimàõasaüskàràdyantargatàpy atyupayuktatvàt pçthagucyate // 9
     saükhyàü lakùayati saükhyetyàdi // 10
     gaõitam ihaikadvitryàdi // 11
     saüyogamàha yoga ityàdi // 12
     saheti militànàü dravyàõàü yogaþ pràptirityarthaþ sahetyanenehàkiücitkaraü parasparasaüyogaü niràkaroti // 13
     tadbhedamàha dvaüdvetyàdi // 14
     tatra dvaüdvakarmajo yathà yudhyamànayor meùayoþ sarvakarmajo yathà bhàõóe prakùipyamàõànàü màùàõàü bahulamàùakriyà yogajaþ ekakarmajo yathà vçkùavàyasayoþ // 15
     anitya iti saüyogasya karmajatvenànityatvaü dar÷ayati // 16
     vibhàgamàha vibhàgas tv ityàdi // 17
     vibhaktiþ vibhajanam // 18
     vibhaktimeva vivçõoti viyoga iti saüyogasya vigamo viyogaþ // 19
     tat kiü saüyogàbhàva eva viyoga ityàha bhàga÷o graha iti // 20
     vibhàga÷o vibhaktatvena grahaõaü yato bhavatãti bhàvaþ tena vibhaktirityeùà bhàvaråpà pratãtir na saüyogàbhàvamàtraü bhavati kiütarhi bhàvaråpavibhàgaguõayuktà ityarthaþ // 21
     pçthaktvaü tu idaü dravyaü pañalakùaõaü ghañàt pçthag ityàdikà buddhiryato bhavati tat pçthaktvaü bhavati // 22
     taccàcàryas traividhyenàha pçthaktvamityàdi // 23
     tatra yat sarvathàsaüyujyamànayoriva meruhimàcalayoþ pçthaktvam etadasaüyoga ityanenoktam // 24
     tathà saüyujyamànànàmapi pçthaktvaü vijàtãyànàü mahiùavaràhàdãnàü tadàha vailakùaõyamityàdi // 25
     vi÷iùñalakùaõayuktatvalakùitaü vijàtãyànàü pçthaktvam ityarthaþ // 26
     tathaikajàtãyànàmapy avilakùaõànàü màùàõàü pçthaktvaü bhavatãtyàha anekateti // 27
     ekajàtãyeùu hi saüyukteùu na vailakùaõyaü nàpyasaüyogaþ atha cànekatà pçthaktvaråpà bhavatãti bhàvaþ // 28
     kiüvà pçthaktvaü guõàntaramicchan lokavyavahàràrtham asaüyogavailakùaõyànekatàråpameva yathodàhçtaü pçthaktvaü dar÷ayati // 29
     mànaü prasthàóhakàditulàdimeyam /
     karaõaü guõàntaràdhàyakatvaü saüskaraõamityarthaþ yadvakùyati saüskàro hi guõàntaràdhànamucyate iti // 30
     bhàvasya ùaùñikàdervyàyàmàde÷ càbhyasanam abhyàsaþ // 31
     abhyasanameva lokaprasiddhàbhyàü paryàyàbhyàü vivçõoti ÷ãlanaü satatakriyeti yaü lokàþ ÷ãlanasatatakriyàbhyàm abhidadhati so 'bhyàsa iti bhàvaþ // 32
     ayaü ca saüyogasaüskàravi÷eùaråpo 'pi vi÷eùeõa cikitsopayuktatvàt pçthagucyate // 33
     na yathàvat pravartata iti vacanena ÷abdàdiùu ca gurvàdiùu ca paràdãnàmapràdhànyaü såcayati // 34]
guõà guõà÷rayà noktàstasmàd rasaguõàn bhiùak /
vidyàd dravyaguõàn karturabhipràyàþ pçthagvidhàþ // Car_1,26.36
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati rasànàü parasparasaüyogo guõa uktaþ tathàgre ca snigdhatvàdirguõo vàcyaþ sa ca guõaråparase na sambhavatãti yathà rasànàü guõanirde÷o boddhavyas tadàha guõà ityàdi // 1
     guõà guõà÷rayà noktà iti dãrghaüjãvitãye samavàyã tu ni÷ceùñaþ kàraõaü guõaþ ityanena // 2
     rasaguõàniti rase snigdhàdãn guõàn nirdiùñàn tad rasàdhàradravyaguõàn eva vidyàt // 3
     nanu yadi dravyaguõà eva te tat kimiti rasaguõatvenocyanta ityàha karturityàdi karturiti tantrakartuþ // 4
     abhipràyà iti tatra tatropacàreõa tathà sàmànya÷abdàdiprayogeõa tantrakaraõabuddhayaþ sàmànya÷abdopacàràdiprayoga÷ ca prakaraõàdiva÷àd eva sphuñatvàt tathà prayojanava÷àc ca kriyate // 5
     tacca prakaraõàdi ata÷ca prakçtaü buddhvà ityàdau dar÷ayiùyàmaþ // 6
     iha ca dravyaguõànàü raseùu yadupacaraõaü tasyàyamabhipràyo yat madhuràdinirde÷enaiva snigdha÷ãtàdiguõà api pràyo madhuràdyavyabhicàriõo dravye nirdiùñà bhavantãti na madhuratvaü nirdi÷ya snigdhatvàdipratipàdanaü punaþ pçthak kriyata iti // 7]
ata÷ca prakçtaü buddhvà de÷akàlàntaràõi ca /
tantrakartur abhipràyànupàyàü÷ càrthamàdi÷et // Car_1,26.37
     [{âyurvedadãpikà}
     abhipràyapçthaktve sati yathà grantho boddhavyas tadàha ata÷ cetyàdi // 1
     tatra prakçtaü buddhvà yathà kùàràþ kùãraü phalaü puùpam ityatrodbhidagaõasya prakçtatvàt kùãramiti snuhyàdikùãram eva kùãra÷abdena vadet // 2
     de÷àntaraü buddhveti yathà ÷irasi ÷odhane 'bhidhãyamàne krimivyàdhau iti tacchirogatakrimivyàdhàv eva bhavati // 3
     kàlàntare yathà vamanakàle 'bhihitaü pratigrahàü÷ copahàrayed iti tatra pratigraha÷abdena pàtramucyate na tu grahaõaü pratigrahaþ // 4
     tantrakartur abhipràyàn iti yathoktaü raseùu guõàropaõe tad boddhavyam // 5
     upàyàn iti ÷àstropàyàn tantrayuktiråpàn // 6
     artham abhidheyam // 7
     yadyapi prakçtàdayo 'pi tantrakartur abhipràyà eva tathàpi yatra prakçtatvàdi na sphuñaü pratãyate tatra tantrakartur abhipràyatvena boddhavyam // 8]
ùaóvibhaktãþ pravakùyàmi rasànàmata uttaram /
ùañ pa¤cabhåtaprabhavàþ saükhyàtà÷ca yathà rasàþ // Car_1,26.38
     [{âyurvedadãpikà}
     ùaóvibhaktãr iti madhuràdiùaóvibhàgàn ityarthaþ // 1
     ùañ pa¤cabhåtaprabhavà iti pa¤cabhåtaprabhavàþ santo yathoktena prakàreõa somaguõàtirekàt ityàdinà yathà ùañ saükhyàtàþ ùañsaükhyàparicchinnà bhavanti tathà vakùyàmãti yojanà // 2]
saumyàþ khalvàpo'ntarikùaprabhavàþ prakçti÷ãtà laghvya÷ càvyaktarasà÷ca tàstvantarikùàdbhra÷yamànà bhraùñà÷ca pa¤camahàguõasamanvità jaïgamasthàvaràõàü bhåtànàü mårtãr abhiprãõayanti tàsu mårtiùu ùaó abhimårchanti rasàþ // Car_1,26.39
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati rasànàm àdikàraõameva tàvad àha saumyà ityàdi // 1
     saumyàþ somadevatàkàþ // 2
     bhra÷yamànà iti vadatà bhåmisambandhavyatirekeõàntarãkùeritaiþ pçthivyàdiparamàõvàdibhiþ sambandho rasàrambhako bhavatãti dar÷yate // 3
     mårtãr iti vyaktãþ // 4
     abhiprãõayantãti tarpayanti kiüvà janayanti // 5
     abhimårchanti rasà iti vyaktiü yànti // 6
     atra càntarãkùamudakaü rasakàraõatve pradhànatvàduktaü tena kùitistham api sthàvarajaïgamotpattau rasakàraõaü bhavatyeva // 7]
teùàü ùaõõàü rasànàü somaguõàtirekànmadhuro rasaþ pçthivyagnibhåyiùñhatvàdamlaþ salilàgnibhåyiùñhatvàl lavaõaþ vàyvagnibhåyiùñhatvàtkañukaþ vàyvàkà÷àtiriktatvàt tiktaþ pavanapçthivãvyatirekàt kaùàya iti /
evameùàü rasànàü ùañtvam upapannaü nyånàtirekavi÷eùàn mahàbhåtànàü bhåtànàmiva sthàvarajaïgamànàü nànàvarõàkçtivi÷eùàþ ùaóçtukatvàcca kàlasyopapanno mahàbhåtànàü nyånàtirekavi÷eùaþ // Car_1,26.40
     [{âyurvedadãpikà}
     somaguõàtirekàditi atireka÷abdena sarveùveva raseùu sarvabhåtasàünidhyam asti kvacit tu kasyacid bhåtaguõasyàtirekàd rasavi÷eùe bhavatãti dar÷ayati etacca madhuraü prati abguõàtiriktatvaü vi÷eùotpattau kàraõatvena j¤eyaü yaccàdhàrakàraõatvam apàü tat sarvasàdhàraõam // 1
     evaü lavaõe 'py apàü kàraõatvaü j¤eyam // 2
     lavaõastu su÷rute pçthivyagnyatirekàt pañhitaþ asmiü÷ ca virodhe kàryavirodho nàstyeva // 3
     nanu uùõa÷ãtàbhyàmagnisalilàbhyàü kçtasya lavaõasyàpy uùõa÷ãtatvena bhavitavyaü tal lavaõaü katham uùõaü bhavati naivaü yato bhåtànàm ayaü svabhàvo yat kenacit prakàreõa saüniviùñàþ kaücid guõam àrabhante na sarvam // 4
     yathà makuùñhake 'dbhir madhuro rasaþ kriyate na snehaþ tathà saindhave vahninàpi noùõatvam àrabhyate // 5
     ayaü ca bhåtànàü saünive÷o 'dçùñaprabhàvakçta eva sa ca saünive÷aþ kàryadar÷anenonneyaþ // 6
     tena yatra kàryaü dç÷yate tatra kalpyate yathà lavaõe uùõatvàd agnir viùyanditvàcca jalamanumãyate // 7
     àgamavedanãya÷càyamartho nàtràsmadvidhànàü kalpanàþ prasaranti // 8
     etena yaducyate toyavat pçthivyàdayo'pi kimiti pçthagrasàntaraü na kurvanti tathà toyavàtàdisaüyogàdibhyaþ kimiti rasàntaràõi notpadyanta iti tadapi bhåtasvabhàvàparyanuyogàd eva pratyuktam // 9
     iha ca kàraõatvaü bhåtànàü rasasya madhuratvàdivi÷eùa eva nimittakàraõaråpam ucyate tena nãrasànàm api hi dahanàdãnàü kàraõatvamupapannam eva vyutpàditam // 10
     rasabhedaü dçùñàntena sàdhayannàha evam ityàdi // 11
     rasànàü ùañtvaü mahàbhåtànàü nyånàtirekavi÷eùàt somaguõàtirekapçthivyagnyatirekàdeþ ùaóutpàdakàraõàdupapannaü ùaóbhyaþ kàraõebhyaþ ùañ kàryàõi bhavantãti yuktameveti bhàvaþ // 12
     bhåtànàü yathà nànàvarõàkçtivi÷eùà mahàbhåtànàü nyånàtirekavi÷eùàt tathà rasànàm apãti // 13
     bhåtànàü yathoktànàm atirekavi÷eùahetum àha ùaóçtukatvàd ityàdi // 14
     ùaóçtukatvena kàlo nànàhemantàdiråpatayà kaücidbhåtavi÷eùaü kvacidvardhayati sa càtmakàryaü rasaü puùñaü karoti yathà hemantakàle somaguõàtireko bhavati ÷i÷ire vàyvàkà÷àtirekaþ evaü tasyà÷itãyoktarasotpàdakrameõa vasantàdàv api bhåtotkarùo j¤eyaþ ùaóçtukàcceti cakàreõàhoràtrakçto 'pi bhåtotkarùo j¤eyaþ tathàdçùñakçta÷ ca tena hemantàdàv api rasàntarotpàdaþ kvacidvastuny upapanno bhavati // 15
     yadyapi ca çtubhede'pi bhåtotkarùavi÷eùa eva kàraõaü yaduktaü tàv etàv arkavàyå ityàdi tathàpi bãjàïkurakàryakàraõabhàvavat saüsàrànàditayaiva bhåtavi÷eùartvoþ kàryakàraõabhàvo vàcyaþ // 16]
tatràgnimàrutàtmakà rasàþ pràyeõordhvabhàjaþ làghavàdutplavanatvàc ca vàyorårdhvajvalanatvàcca vahneþ salilapçthivyàtmakàstu pràyeõàdhobhàjaþ pçthivyà gurutvàn nimnagatvàc codakasya vyàmi÷ràtmakàþ punar ubhayatobhàjaþ // Car_1,26.41
     [{âyurvedadãpikà}
     bhåtavi÷eùakçtaü rasànàü dharmàntaram àha tatretyàdi // 1
     pràyeõeti na sarve // 2
     rasà iti rasayuktàni dravyàõi // 3
     plavanatvàditi gatimattvàt yadyapi gatiradho'pi syàt tathàpi laghutvaparigatagatir iha vàyorårdhvam eva gamanaü karoti yathà ÷àlmalãtulànàm // 4
     hetvantaram àha årdhvajvalanatvàc càgneriti agner apyårdhvagatitvàd ityarthaþ // 5
     nimnagatvamadhogatvameva // 6]
teùàü ùaõõàü rasànàmekaikasya yathàdravyaü guõakarmàõyanuvyàkhyàsyàmaþ // Car_1,26.42
     [{âyurvedadãpikà}
     yathàdravyamiti yadyasya rasasya dravyam àdhàras tadanatikrameõa // 1
     etena rasànàü guõakarmaõã rasàdhàre dravye boddhavye iti dar÷ayati // 2]
tatra madhuro rasaþ ÷arãrasàtmyàd rasarudhiramàüsamedo'sthimajjaujaþ÷ukràbhivardhana àyuùyaþ ùaóindriyaprasàdano balavarõakaraþ pittaviùamàrutaghnas tçùõàdàhapra÷amanas tvacyaþ ke÷yaþ kaõñhyo balyaþ prãõano jãvanastarpaõo bçühaõaþ sthairyakaraþ kùãõakùatasaüdhànakaro ghràõamukhakaõñhauùñhajihvàprahlàdano dàhamårchàpra÷amanaþ ùañpadapipãlikànàm iùñatamaþ snigdhaþ ÷ãto guru÷ca /
     [{âyurvedadãpikà}
     tatretyàdi // 1
     madhura àdàv ucyate pra÷astàyuùyàdiguõatayà pràyaþ pràõipriyatayà ca // 2
     ùaóindriyàõi manasà samam // 3
     jãvanaþ abhighàtàdimårchitasya jãvanaþ // 4
     àyuùyastu àyuþprakarùakàritvena // 5
     kùãõasya saüdhànakaro dhàtupoùakatvena kiüvà kùãõa÷càsau kùata÷ceti tena kùãõakùatasya uraþkùataü saüdadhàti // 6
     ùañpadàdyabhãùñatvaguõakathanaü prameharåpàdij¤ànopayuktam // 7
     yaduktaü måtre 'bhidhàvanti pipãlikà÷ca iti tathà riùñe vakùyati yasmin gçdhnanti makùikàþ iti anena ca madhuratvaü j¤àyate // 8
     akùyàmayenaivàbhiùyande labdhe vi÷eùopàdànàrthaü punarvacanaü kiüvà abhiùyando nàsàdiùvapi j¤eyaþ // 9]
sa evaüguõo'pyeka evàtyarthamupayujyamànaþ sthaulyaü màrdavam àlasyam atisvapnaü gauravamanannàbhilàùam agnerdaurbalyamàsyakaõñhayormàüsàbhivçddhiü ÷vàsakàsaprati÷yàyàlasaka÷ãtajvarànàhàsyamàdhuryavamathusaüj¤àsvarapraõà÷agalagaõóagaõóamàlà÷lãpadagala÷ophabastidhamanãgalopalepàkùyàmayàbhiùyandàn ityevaüprabhçtãn kaphajàn vikàrànupajanayati amlo raso bhaktaü rocayati agniü dãpayati dehaü bçühayati årjayati mano bodhayati indriyàõi dçóhãkaroti balaü vardhayati vàtamanulomayati hçdayaü tarpayati àsyamàsràvayati bhuktamapakarùayati kledayati jarayati prãõayati laghuruùõaþ snigdha÷ca /

     [{âyurvedadãpikà}
     hçdayaü tarpayatãti hçdyo bhavati // 1
     bhuktam apakarùayatãti sàrayati kledayati tathà jarayati bhuktameva // 2
     avamåtritaü måtraviùairjantubhiþ parisarpitaü ca spar÷avi÷eùaiþ kàraõóàdibhiþ // 3]
sa evaüguõo'pyeka evàtyarthamupayujyamàno dantàn harùayati tarùayati saümãlayatyakùiõã saüvejayati lomàni kaphaü vilàpayati pittamabhivardhayati raktaü dåùayati màüsaü vidahati kàyaü ÷ithilãkaroti kùãõakùatakç÷adurbalànàü ÷vayathum àpàdayati api ca kùatàbhihatadaùñadagdhabhagna÷ånapracyutàvamåtritaparisarpitamarditacchinnabhinnavi÷liùñodviddhotpiùñàdãni pàcayatyàgneyasvabhàvàt paridahati kaõñhamuro hçdayaü ca lavaõo rasaþ pàcanaþ kledano dãpana÷cyàvana÷chedano bhedanas tãkùõaþ saro vikàsy adhaþsraüsy avakà÷akaro vàtaharaþ stambhabandhasaüghàtavidhamanaþ sarvarasapratyanãkabhåtaþ àsyamàsràvayati kaphaü viùyandayati màrgàn vi÷odhayati sarva÷arãràvayavàn mçdåkaroti rocayatyàhàram àhàrayogã nàtyarthaü guruþ snigdha uùõa÷ca /

     [{âyurvedadãpikà}
     vikàsã kledachedanaþ // 1
     adhaþsraüsã viùyandana÷ãlaþ // 2
     sarvarasapratyanãkabhåta iti yatra màtràtirikto lavaõo bhavati tatra nànyo rasa upalakùyate // 3
     àhàrayogãti àhàre sadà yujyate // 4
     mohayati vaicittyaü kurute // 5
     mårchayatãti saüj¤ànà÷aü karoti // 6]
sa evaüguõo'pyeka evàtyartham upayujyamànaþ pittaü kopayati raktaü vardhayati tarùayati mårchayati tàpayati dàrayati kuùõàti màüsàni pragàlayati kuùñhàni viùaü vardhayati ÷ophàn sphoñayati dantàü÷cyàvayati puüstvamupahanti indriyàõyuparuõaddhi valipalitakhàlityamàpàdayati api ca lohitapittàmlapittavãsarpavàtaraktavicarcikendraluptaprabhçtãn vikàràn upajanayati kañuko raso vaktraü ÷odhayati agniü dãpayati bhuktaü ÷oùayati ghràõamàsràvayati cakùurvirecayati sphuñãkarotãndriyàõi alasaka÷vayathåpacayodardàbhiùyandasnehasvedakledamalàn upahanti rocayatya÷anaü kaõóårvinà÷ayati vraõàn avasàdayati krimãn hinasti màüsaü vilikhati ÷oõitasaüghàtaü bhinatti bandhàü÷chinatti màrgàn vivçõoti ÷leùmàõaü ÷amayati laghuruùõo råkùa÷ca /
sa evaüguõo'pyeka evàtyarthamupayujyamàno vipàkaprabhàvàt puüstvamupahanti rasavãryaprabhàvànmohayanti glàpayati sàdayati kar÷ayati mårchayati namayati tamayati bhramayati kaõñhaü paridahati ÷arãratàpamupajanayati balaü kùiõoti tçùõàü janayati api ca vàyvagniguõabàhulyàd bhramadavathukampatodabhedai÷ caraõabhujapàr÷vapçùñhaprabhçtiùu màrutajàn vikàràn upajanayati tikto rasaþ svayamarociùõur apyarocakaghno viùaghnaþ krimighno mårchàdàhakaõóåkuùñhatçùõàpra÷amanas tvaïmàüsayoþ sthirãkaraõo jvaraghno dãpanaþ pàcanaþ stanya÷odhano lekhanaþ kledamedovasàmajjalasãkàpåyasvedamåtrapurãùapitta÷leùmopa÷oùaõo råkùaþ ÷ãto laghu÷ca /
sa evaüguõo'pyeka evàtyarthamupayujyamàno raukùyàt kharaviùadasvabhàvàc ca rasarudhiramàüsamedo'sthimajja÷ukràõy ucchoùayati srotasàü kharatvamupapàdayati balam àdatte kar÷ayati glapayati mohayati bhramayati vadanam upa÷oùayati aparàü÷ca vàtavikàrànupajanayati kaùàyo rasaþ saü÷amanaþ saügràhã saüdhànakaraþ pãóano ropaõaþ ÷oùaõaþ stambhanaþ ÷leùmaraktapittapra÷amanaþ ÷arãrakledasyopayoktà råkùaþ ÷ãto'laghu÷ca /
sa evaüguõo'pyeka evàtyarthamupayujyamàna àsyaü ÷oùayati hçdayaü pãóayati udaram àdhmàpayati vàcaü nigçhõàti srotàüsy avabadhnàti ÷yàvatvamàpàdayati puüstvamupahanti viùñabhya jaràü gacchati vàtamåtrapurãùaretàüsyavagçhõàti kar÷ayati glapayati tarùayati stambhayati kharavi÷adaråkùatvàt pakùavadhagrahàpatànakàrditaprabhçtãü÷ ca vàtavikàrànupajanayati // 43
     [{âyurvedadãpikà}
     vipàkasya prabhàvo vipàkaprabhàvaþ vipàka÷ca kañånàü kañureva rasasya vãryasya ca prabhàvo rasavãryaprabhàvaþ ayaü ca vakùyamàõe sarvatra hetuþ // 1
     caraõàdãnàü sàkùàdgrahaõaü tatraiva pràyo vàtavikàrabhàvàt // 2
     atra ca vipàkaprabhàvàdikathanam udàharaõàrthaü tena madhuràdiùu vipàkàdikàryam unneyam // 3
     glapayati harùakùayaü karoti // 4
     pãóano vraõapãóanaþ // 5
     ÷arãrakledasyopayokteti àcåùakaþ // 6
     ÷ãto'laghu÷ca ityakàrapra÷leùàd alaghuþ // 7
     avagçhõàtãti baddhàni karoti // 8]
ityevamete ùaórasàþ pçthaktvenaikatvena và màtra÷aþ samyagupayujyamànà upakàràya bhavantyadhyàtmalokasya apakàrakaràþ punarato'nyathà bhavantyupayujyamànàþ tàn vidvànupakàràrthameva màtra÷aþ samyagupayojayediti // Car_1,26.44
     [{âyurvedadãpikà}
     pçthaktveneti ekaika÷o màtra÷aþ // 1
     ekatveneti ekãkçtya samudàyamàtra÷a ityarthaþ // 2
     màtra÷a iti màtrayà // 3
     taccaikãkaraõaü dvitryàdibhiþ sarvair j¤eyam // 4
     adhyàtmalokasyeti sarvapràõijanasya // 5
     anyatheti amàtrayà // 6]
÷ãtaü vãryeõa yad dravyaü madhuraü rasapàkayoþ /
tayoramlaü yaduùõaü ca yaddravyaü kañukaü tayoþ // Car_1,26.45
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati rasadvàreõaiva dravyàõàü vãryam àha ÷ãtamityàdi // 1
     yaddravyaü rase pàke ca madhuraü tacchãtaü vãryeõa j¤eyaü tathà tayoriti rasapàkayor yadamlaü dravyaü taduùõaü vãryeõa tathà yacca dravyaü tayoriti rasapàkayoþ kañukam uktaü taccoùõaü vãryeõa bhavati iti ÷eùaþ // 2
     kiüvà yaccoùõaü kañukaü tayoþ iti pàñhaþ // 3
     tatra yadrasato madhuraü tad vãryataþ ÷ãtamiti vaktavye yad rasapàkayor iti karoti tan madhurarasocitapàkasyaiva madhuradravyasya ÷ãtavãryatàpràptyartham evam amlakañukayor api vàcyam // 4]
teùàü rasopade÷ena nirde÷yo guõasaügrahaþ /
vãryato'viparãtànàü pàkata÷copadekùyate // Car_1,26.46
yathà payo yathà sarpir yathà và cavyacitrakau /
evamàdãni cànyàni nirdi÷edrasato bhiùak // Car_1,26.47
     [{âyurvedadãpikà}
     teùàm iti madhurapàkàdãnàü rasopade÷eneti rasamàtrakathanenaiva yato vipàko 'pi rasata eva pràyo j¤àyate yad vakùyati kañutiktakaùàyàõàü vipàkaþ pràya÷aþ kañur ityàdi // 1
     etacca na sarvatretyàha vãryata ityàdi // 2
     vãryato'viparãtànàü rasadvàrà vãryaj¤ànaü na tu rasaviruddhavãryàõàü mahàpa¤camålàdãnàü na kevalaü rasena kiü tarhi pàkata÷ca ya upadekùyate guõasaügrahaþ ÷ukrahà baddhaviõmåtro vipàko vàtalaþ kañuþ ityàdinà sa ca vãryato 'viruddhànàü vij¤eyaþ yadi tatra vãryaü virodhi bhavati tadà vipàko'pi yathoktaguõakarã na syàt // 3
     kiüvà pàkata÷càviparãtànàü rasopade÷ena guõasaügrahaþ ÷ãtoùõalakùaõo nirde÷yaþ yasyàstu pippalyàþ kañukàyà api viparãtamadhurapàkitvaü na tatra kañu rasatvenoùõatvam ityarthaþ // 4
     asmiü÷ca pakùe upadekùyate iti yathà payaþ ityàdinà sambadhyate // 5
     tànyevàviparãtavãryavipàkànyàha yathà paya ityàdi // 6
     payaþprabhçtãni hi dravyaguõakathane 'viruddhavãryavipàkànyupadeùñavyàni // 7]

     [{Comm. on CS}
     samprati madhuratiktakaùàyàõàü ÷ãtatvaü tathà kañvamlalavaõànàü coùõatvaü tathà kañutiktakaùàyàõàü càvçùyatvamityàdayo rasadvàreõa dravyàõàü ye guõà uktàstadapavàdam àha teùàmityàdi // 1
     rasopade÷ena rasaguõakathanadvàreõa dravyàõàü yaþ ÷ãtoùõàdiguõasaügrahaþ kçtaþ sa vãryataþ pàkata÷càviparãtànàü teùàü vakùyamàõakùãràdidravyàõàmeva nirdeùñuü ÷akyaþ na tu rasaviparãtavãryavipàkànàm ityarthaþ // 2
     teùvaviparãtavãryavipàkàn upadi÷atyupadekùyata ityàdi // 3
     upadekùyata iti yathà paya ityàdibhiþ sambadhyate // 4
     etàni hi dravyaguõakathanaprasaïge rasàviparãtavãryavipàkatayaivopadeùñavyànãti rasànuråpaguõatvam eùàü j¤àtavyam ityarthaþ // 5
     idaü tådàharaõaikade÷amàtraü tenàparàõy apyevaüjàtãyàny udàhartavyànãtyàha evamàdãnãtyàdi // 6
     evamàdãni evaüprakàràõi godhåmàdãnãtyarthaþ // 7]
madhuraü kiüciduùõaü syàt kaùàyaü tiktameva ca /
yathà mahatpa¤camålaü yathàbjànåpam àmiùam // Car_1,26.48
lavaõaü saindhavaü noùõamamlamàmalakaü tathà /
arkàguruguóåcãnàü tiktànàmuùõamucyate // Car_1,26.49
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati yatra viruddhavãryatvena rasenoùõatvàdi na nirde÷yaü tad àha madhuram ityàdi // 1
     kiücit kaùàyaü coùõaü tiktaü coùõam iti yojanà kaùàyatiktalavaõànàm udàharaõam asåtritànàm api prakaraõàt kçtam // 2
     mahatpa¤camålaü bilvàdipa¤camålam iha // 3
     etacca tiktasya kaùàyasya coùõatàyàm udàharaõam abjànåpàmiùaü tu madhurasyoùõavãryatve // 4]
kiücidamlaü hi saügràhi kiücidamlaü bhinatti ca /
yathà kapitthaü saügràhi bhedi càmalakaü tathà // Car_1,26.50
pippalã nàgaraü vçùyaü kañu càvçùyamucyate /
kaùàyaþ stambhanaþ ÷ãtaþ so 'bhayàyàm ato'nyathà // Car_1,26.51
tasmàdrasopade÷ena na sarvaü dravyam àdi÷et /
dçùñaü tulyarase'pyevaü dravye dravye guõàntaram // Car_1,26.52
     [{âyurvedadãpikà}
     vãryaprasaïgàd anyam apyamlàdãnàü viruddhaguõam àha kiücid ityàdi // 1
     abhayàyàm ato'nyatheti abhayàyàü kaùàyo raso bhedana÷ coùõa÷ cetyarthaþ // 2]
raukùyàtkaùàyo råkùàõàmuttamo madhyamaþ kañuþ /
tikto'varastathoùõànàm uùõatvàllavaõaþ paraþ // Car_1,26.53
madhyo'mlaþ kañuka÷ càntyaþ snigdhànàü madhuraþ paraþ /
madhyo'mlo lavaõa÷càntyo rasaþ snehànnirucyate // Car_1,26.54
madhyotkçùñàvaràþ ÷aityàt kaùàyasvàdutiktakàþ /
svàdurgurutvàdadhikaþ kaùàyàllavaõo'varaþ // Car_1,26.55
amlàtkañus tatastikto laghutvàd uttamottamaþ /
kecil laghånàm avaramicchanti lavaõaü rasam // Car_1,26.56
gaurave làghave caiva so 'varas tåbhayorapi /
     [{âyurvedadãpikà}
     raukùyàd ityàdi // 1
     raukùyeõa kaùàya uttama iti råkùatamaþ tikto råkùaþ kañustu madhyo råkùataraþ evam anyatràpi // 2
     kañuka÷càntya iti avara ityarthaþ // 3
     evaü lavaõa÷càntya iti avara ityarthaþ // 4
     lavaõo'vara iti gurutvenetyarthaþ // 5
     amlàt kañur ityàdau amlàtkañurlaghuþ tataþ kañukàd uttamàt tikto laghutvenottamottamaþ uttamàt kañukàduttama uttamottamaþ // 6
     ekãyamatamàha kecid ityàdi // 7
     ekãyamataü vacanabhaïgyà svãkurvannàha gaurava ityàdi // 8
     etena gaurave làghave càvaratvaü lavaõasya svãkurvan gaurave 'vara ityanenàmlakañutiktebhyo gurutvaü svãkaroti lavaõasya làghave càvara ityanenàmlàdapi laghuno 'lpaü làghavaü lavaõasya svãkaroti // 9
     na ca vàcyam amle pçthivã kàraõaü lavaõe tu toyaü tataþ pçthivyapekùayà toyajanyasya lavaõasyaiva làghavamucitamiti yato na nive÷ena gauravalàghave ÷akyete 'vadhàrayituü tathàhi toyàtirekakçto madhuraþ pçthivyatirekakçtàt kaùàyàdgururbhavati // 10]
paraü càto vipàkànàü lakùaõaü sampravakùyate // Car_1,26.57
kañutiktakaùàyàõàü vipàkaþ pràya÷aþ kañuþ /
amlo'mlaü pacyate svàdurmadhuraü lavaõastathà // Car_1,26.58
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati vipàkasyàpi rasaråpatvàllakùaõam àha paramityàdi // 1
     pràyograhaõàt pippalãkulatthàdãnàü rasànanuguõapàkitàü dar÷ayati // 2
     kañukàdi÷abdena ca tadàdhàraü dravyamucyate yato na rasàþ pacyante kiütu dravyam eva // 3
     lavaõastatheti lavaõo'pi madhuravipàkaþ pràya ityarthaþ // 4
     vipàkalakùaõaü tu jañharàgniyogàd àhàrasya niùñhàkàle yo guõa utpadyate sa vipàkaþ vacanaü hi /
     jàñhareõàgninà yogàd yadudeti rasàntaram /
     àhàrapariõàmànte sa vipàkaþ prakãrtitaþ // 5]
madhuro lavaõàmlau ca snigdhabhàvàt trayo rasàþ /
vàtamåtrapurãùàõàü pràyo mokùe sukhà matàþ // Car_1,26.59
kañutiktakaùàyàstu råkùabhàvàt trayo rasàþ /
duþkhàya mokùe dç÷yante vàtaviõmåtraretasàm // Car_1,26.60
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati vakùyamàõavipàkalakùaõe madhuràmlapàkayor vàtamåtrapurãùàn avarodhakatve tathà kañorvipàkasya vàtamåtrapurãùavibandhakatve hetum àha madhura ityàdi // 1
     atra madhuràmlalavaõà niùñhàpàkaü gatà api santaþ snehaguõayogàd vàtapurãùàõàü visargaü sukhena kurvantãti vàkyàrthaþ // 2
     tena madhuràmlapàkayoretatsamànaü lakùaõam // 3
     evaü kañutiktakaùàyeùvapi viparyaye'pi vàkyàrthaþ // 4]
÷ukrahà baddhaviõmåtro vipàko vàtalaþ kañuþ /
madhuraþ sçùñaviõmåtro vipàkaþ kapha÷ukralaþ // Car_1,26.61
pittakçt sçùñaviõmåtraþ pàko'mlaþ ÷ukranà÷anaþ /
teùàü guruþ syànmadhuraþ kañukàmlàv ato 'nyathà // Car_1,26.62
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati vipàkalakùaõaü hetuvyutpàditaü ÷ukrahatvàdivi÷eùayuktaü vaktum àha ÷ukrahetyàdi // 1
     ato'nyatheti laghuþ // 2]
vipàkalakùaõasyàlpamadhyabhåyiùñhatàü prati /
dravyàõàü guõavai÷eùyàttatra tatropalakùayet // Car_1,26.63
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati yathoktavipàkalakùaõànàü dravyabhede kvacidalpatvaü kvacinmadhyatvaü kvacic cotkçùñatvaü yathà bhavati tad àha vipàketyàdi // 1
     vipàkalakùaõasyàlpamadhyabhåyiùñhatàm upalakùayet prati prati dravyàõàü guõavai÷eùyàddhetor ityarthaþ // 2
     etena dravyeùu yad guõavai÷eùyaü madhuratvamadhurataratvamadhuratamatvàdi tato hetor vipàkànàmalpatvàdayo vi÷eùà bhavantãtyuktaü bhavati // 3
     atra kecidbruvate pratirasaü pàko bhavati yathà madhuràdãnàü ùaõõàü ùaõmadhuràdayaþ pàkà iti kecid bruvate balavatàü rasànàmabalavanto rasà va÷atàü yànti tata÷ cànavasthitaþ pàkaþ // 4
     tatraitaddvitayamapi pàke vyavasthàkaraõam anàdçtya su÷rutena dvividhaþ pàko madhuraþ kañu÷ càïgãkçtaþ // 5
     dvaividhyaü ca pa¤cabhåtàtmake dravye gurubhåtapçthivãtoyàtirekànmadhuraþ pàko bhavati ÷eùalaghubhåtàtirekàt tu kañukaþ pàko bhavati yaduktaü dravyeùu pacyamàneùu yeùv ambupçthivãguõàþ // 6
     nirvartante'dhikàstatra pàko madhura ucyate // 7
     tejo'nilàkà÷aguõàþ pacyamàneùu yeùu tu // 8
     nirvartante'dhikàstatra pàkaþ kañuka ucyate iti // 9
     pratirasapàke tathànavasthitapàke ca dravyaü rasaguõenaiva tulyaü pàkàvasthàyàmapi bhavati tena na ka÷cidvi÷eùo vipàkena tatra bodhyata iti su÷rutena tatpakùadvayam upekùitamiti sàdhu kçtam // 10
     tçtãyàmlapàkaniràsastu doùam àvahati yato vrãhikulatthàdãnàm amlapàkatayà pittakartçtvamupalabhyate atha manyase vrãhyàder uùõavãryatvena tatra pittakartçtvaü tanna madhurasya vrãhestanmate madhuravipàkasyoùõavãryatàyàmapi satyàü na pittakartçtvamupapadyate rasavipàkàbhyàm ekasya vãryasya bàdhanãyatvàt // 11
     kiüca amlapàkatvàd vrãhyàdeþ pittamamlaguõamutpadyate yadi tu tad uùõavãryatàkçtaü syàttadà kañuguõabhåyiùñhaü pittaü syàt dç÷yate ca vrãhibhakùaõàd amlodgàràdinàmlaguõabhåyiùñhataiveti // 12
     kiüca pçthivãsomaguõàtirekàn madhuraþ pàko bhavati vàyvagnyàkà÷àtirekàcca kañur bhavatãti pakùe yadà vyàmi÷raguõàtirekatà bhavati tadà somàgnyàtmakasyàmlasyotpàdaþ kathaü pratikùepaõãyaþ // 13
     athavà tantrakàrayoþ kim anayor anena vacanamàtravirodhena kartavyaü yato yadamlapàkaü carako bråte tatsu÷rutena vãryoùõam iti kçtvà samàdhãyate tena na ka÷cid dravyaguõe virodhaþ // 14
     yattu su÷rute'mlapàkaniràsàrthaü dåùaõam ucyate pittaü hi vidagdhamamlatàmupaiti ityàdinà tadanabhyupagamàdeva nirastam // 15
     nanu lavaõasya madhurapàkitve pittaraktàdikartçtvamanupapannaü tathà tiktakaùàyayoþ kañupàkitve pittahantçtvamanupapannaü naivaü satyapi lavaõasya madhurapàkitve tatra lavaõarasa uùõaü ca vãryaü yadasti tena tat pittaraktàdikàrakaü vipàkastu tatra pittaraktaharaõalakùaõe kàrye bàdhitaþ san sçùñaviõmåtra ityàdinà lakùaõena lakùyata eva // 16
     etena yaducyate lavaõe madhuro vipàka÷cedrasavãryàbhyàü bàdhitaþ san svakàryakaro na bhavati tatkiü tenopadiùñeneti tannirastaü bhavati // 17
     yato'styeva sçùñaviõmåtratàdinà tatra lavaõe madhuravipàkitvaü lakùaõãyam // 18
     anayà di÷à tiktakaùàyayorapi pårvapakùaparihàraþ // 19
     anye tv etaddoùabhayàl lavaõo'pyamlaü pacyata iti vyàkhyànayanti lavaõastathetyatra tathà÷abdena viprakçùñasyàmlamityasya karùaõàditi // 20
     tanna kañvàdãnàü kañurvipàko'mlo'mlasya ÷eùayor madhuraþ iti jatåkarõavacanàt // 21
     naca vàcyaü kasmàt traya eva vipàkà bhavanti na punastiktàdayo'pãti yato bhåtasvabhàva evaiùaþ yena madhuràdayas traya eva bhavanti bhåtasvabhàvà÷ càparyanuyojyàþ // 22
     nanu ya÷ca rasaviparãtaþ pàko yathà lavaõasya madhuraþ tiktakaùàyayo÷ ca kañuþ sa ucyatàü yastu samànaguõo madhurasya madhuro'mlasyàmlaþ kañukasya và kañukaþ tatkathane kiü prayojanaü yato rasaguõair eva tatra vipàkaguõo'pi j¤àsyate // 23
     naivaü yena lavaõàdivad visadç÷arasàntarotpàda÷aïkàniràràsàrtham api tatrànuguõo'pi vipàko vaktavya eva vipàkaja÷ca rasa àhàrapariõàmànte bhavati pràkçtastu raso vipàkaviruddhaþ pariõàmakàlaü varjayitvà j¤eyaþ tena pippalyàþ kañukarasatvam àdau kaõñhastha÷leùmakùapaõamukha÷odhanàdikartçtvena saprayojanaü madhuravipàkatvaü tu pariõàmena vçùyatvàdij¤àpanena saprayojanam // 24
     tathà yatra vipàkasya rasàþ samànaguõatayànuguõà bhavanti tatra balavat kàryaü bhavati viparyaye tu durbalam iti j¤eyam // 25
     etacca pàkatrayaü dravyaniyataü tena grahaõyadhyàye vakùyamàõàhàràvasthàpàkàdbhinnam eva tatra hy avi÷eùeõa sarveùàmeva rasànàm avasthàva÷àt trayaþ pàkà vàcyàþ annasya bhuktamàtrasya ùaórasasya prapàkataþ ityàdinà granthena // 26]
mçdutãkùõagurulaghusnigdharåkùoùõa÷ãtalam /
vãryamaùñavidhaü kecit keciddvividhamàsthitàþ // Car_1,26.64
÷ãtoùõamiti vãryaü tu kriyate yena yà kriyà /
nàvãryaü kurute kiücit sarvà vãryakçtà kriyà // Car_1,26.65
     [{âyurvedadãpikà}
     ekãyamatena vãryalakùaõam àha mçdvityàdi // 1
     etaccaikãyamatadvayaü pàribhàùikãü vãryasaüj¤àü puraskçtya pravçttam // 2
     vaidyake hi rasavipàkaprabhàvavyatirikte prabhåtakàryakàriõi guõe vãryamiti saüj¤à tenàùñavidhavãryavàdimate picchilavi÷adàdayo guõà na rasàdiviparãtaü kàryaü pràyaþ kurvanti tena teùàü rasàdyupade÷enaiva grahaõaü mçdvàdãnàü tu rasàdyabhibhàvakatvamasti yathà pippalyàü kañurasakàryaü pittakopanamabhibhåya tadgate mçdu÷ãtavãrye pittameva ÷amayatãti tathà kaùàye tiktànurase mahati pa¤camåle tatkàryaü vàtakopanam abhibhåyoùõena vãryeõa tadviruddhaü vàta÷amanameva kriyate tathà madhure'pãkùau ÷ãtavãryatvena vàtavçddhir ityàdi // 3
     yaduktaü su÷rute etàni khalu vãryàõi svabalaguõotkarùàd rasam abhibhåyàtmakarma dar÷ayanti ityàdi // 4
     ÷ãtoùõavãryavàdimataü tv agnãùomãyatvàj jagataþ ÷ãtoùõayoreva pràdhànyàjj¤eyam // 5
     uktaü ca /
     nànàtmakamapi dravyamagnãùomau mahàbalau /
     vyaktàvyaktaü jagadiva nàtikràmati jàtucit và // 6
     etacca matadvayam apyàcàryasya paribhàùàsiddhamanumatameva yenottaratra rasavãryavipàkànàü sàmànyaü yatra lakùyate ityàdau pàribhàùikam eva vãryaü nirdekùyati // 7
     pàribhàùikavãryasaüj¤àparityàgena tu ÷aktiparyàyasya vãryasya lakùaõamàha vãryaü tv ityàdi // 8
     vãryamiti ÷aktiþ // 9
     yeneti rasena và vipàkena và prabhàvena và gurvàdiparàdibhirvà guõairyà kriyà tarpaõahlàdana÷amanàdiråpà kriyate tasyàü kriyàyàü tad rasàdi vãryam // 10
     ata evoktaü su÷rute yena kurvanti tadvãryam iti // 11
     atraiva lokaprasiddhàm upapattim àha nàvãryam ityàdi // 12
     avãryam a÷aktamityarthaþ // 13
     vãryakçteti vãryavatà kçtà vãryakçtà // 14]
raso nipàte dravyàõàü vipàkaþ karmaniùñhayà /
vãryaü yàvad adhãvàsàn nipàtàccopalabhyate // Car_1,26.66
     [{âyurvedadãpikà}
     rasàdãnàmekadravyaniviùñànàü bhedena nàrthaü lakùaõamàha raso nipàta ityàdi // 1
     nipàta iti rasanàyoge // 2
     karmaniùñhayeti karmaõo niùñhà niùpattiþ karmaniùñhà kriyàparisamàptiþ rasopayoge sati yo 'ntyàhàrapariõàmakçtaþ karmavi÷eùaþ kapha÷ukràbhivçddhyàdilakùaõaþ tena vipàko ni÷cãyate // 3
     adhãvàsaþ sahàvasthànaü yàvad adhãvàsàditi yàvaccharãranivàsàt etacca vipàkàtpårvaü nipàtàccordhvaü j¤eyam // 4
     nipàtàcceti ÷arãrasaüyogamàtràt tena kiücid vãryam adhãvàsàd upalabhyate yathànåpamàüsàder uùõatvaü kiücic ca nipàtàdeva labhyate yathà marãcàdãnàü tãkùõatvàdi kiücic ca nipàtàdhãvàsàbhyàü yathà marãcàdãnàmeva // 5
     etena rasaþ pratyakùeõaiva vipàkastu nityaparokùaþ tatkàryeõànumãyate vãryaü tu kiücidanumànena yathà saindhavagataü ÷aityam ànåpamàüsagataü và auùõyaü kiücic ca vãryaü pratyakùeõaiva yathà ràjikàgatam auùõyaü ghràõena picchilavi÷adasnigdharåkùàdayaþ cakùuþspar÷anàbhyàü ni÷cãyanta iti vàkyàrthaþ // 6
     etacca vãryaü sahajaü kçtrimaü ca j¤eyam // 7
     etacca yathàsambhavaü gurulaghvàdiùu vãryeùu lakùaõaü j¤eyam // 8
     dravyàõàmiti upayujyamànadravyàõàm // 9
     tacca vãryalakùaõaü pàribhàùikavãryaviùayameva // 10]
rasavãryavipàkànàü sàmànyaü yatra lakùyate /
vi÷eùaþ karmaõàü caiva prabhàvastasya sa smçtaþ // Car_1,26.67
     [{âyurvedadãpikà}
     prabhàvalakùaõamàha rasavãryetyàdi // 1
     sàmànyamiti tulyatà // 2
     vi÷eùaþ karmaõàmiti dantyàdyà÷rayàõàü virecanatvàdãnàm /
     sàmànyaü lakùyata ityanena rasàdikàryatvena yannàvadhàrayituü ÷akyate kàryaü tat prabhàvakçtam iti såcayati ata evoktaüprabhàvo 'cintya ucyate rasavãryavipàkakàryatayàcintya ityarthaþ // 3]
kañukaþ kañukaþ pàke vãryoùõa÷citrako mataþ /
tadvaddantã prabhàvàttu virecayati mànavam // Car_1,26.68
viùaü viùaghnamuktaü yat prabhàvastatra kàraõam /
årdhvànulomikaü yacca tatprabhàvaprabhàvitam // Car_1,26.69
maõãnàü dhàraõãyànàü karma yadvividhàtmakam /
tat prabhàvakçtaü teùàü prabhàvo'cintya ucyate // Car_1,26.70
samyagvipàkavãryàõi prabhàva÷càpyudàhçtaþ /
kiücidrasena kurute karma vãryeõa càparam // Car_1,26.71
dravyaü guõena pàkena prabhàveõa ca kiücana /
rasaü vipàkastau vãryaü prabhàvastànapohati // Car_1,26.72
balasàmye rasàdãnàmiti naisargikaü balam /
     [{âyurvedadãpikà}
     asyaiva durabhigamatvàd udàharaõàni bahånyàha kañuka ityàdinà // 1
     tadvaditi citrakasamànaguõà // 2
     viùaghnamuktam iti tasmàddaüùñràviùaü maulam ityàdinà // 3
     årdhvànulomikamiti yugapad ubhayabhàgaharaü kiüvà årdhvaharaü tathànulomaharaü ca // 4
     karma yadvividhàtmakamiti viùaharaõa÷ålaharaõàdi // 5
     etaccodàharaõamàtraü tena jãvanamedhyàdidravyasya rasàdyacintyaü sarvaü prabhàva iti j¤eyam // 6
     prabhàva÷ceha dravya÷aktir abhipretà sà ca dravyàõàü sàmànyavi÷eùaþ dantãtvàdiyuktà vyaktireva yataþ ÷aktirhi svaråpameva bhàvànàü nàtiriktaü kiüciddharmàntaram evaü prade÷àntaroktaguõaprabhàvàdiùvapi vàcyam yathoktaü dravyàõi hi dravyaprabhàvàdguõaprabhàvàm ityàdi // 7
     na ca vàcyaü dantyàdiþ svaråpata eva virecayati tena kimiti jalàdyupahatà dantã na virecayatãti pratibandhakàbhàvavi÷iùñasyaiva prabhàvasya kàraõatvàt jalopahatàyàü dantyàü jalopaghàtaþ pratibandhaka ityàdyanusaraõãyam // 8
     naiyàyika÷aktivàde yà ca viùasya viùaghnatve upapattir uktà årdhvàdhogàmitvavirodhalakùaõà sàntarbhàgatvàt prabhàvàd eva bhavati // 9
     evam årdhvànulomikatvàdau pàrthivatvàdikathane 'pi vàcyam // 10]
ùaõõàü rasànàü vij¤ànamupadekùyàmyataþ param // Car_1,26.73
snehanaprãõanàhlàdamàrdavair upalabhyate /
mukhastho madhura÷càsyaü vyàpnuvaüllimpatãva ca // Car_1,26.74
dantaharùàn mukhàsràvàt svedanànmukhabodhanàt /
vidàhàccàsyakaõñhasya prà÷yaivàmlaü rasaü vadet // Car_1,26.75
pralãyan kledaviùyandamàrdavaü kurute mukhe /
yaþ ÷ãghraü lavaõo j¤eyaþ sa vidàhànmukhasya ca // Car_1,26.76
saüvejayedyo rasànàü nipàte tudatãva ca /
vidahanmukhanàsàkùi saüsràvã sa kañuþ smçtaþ // Car_1,26.77
pratihanti nipàte yo rasanaü svadate na ca /
sa tikto mukhavai÷adya÷oùaprahlàdakàrakaþ // Car_1,26.78
vai÷adyastambhajàóyairyo rasanaü yojayedrasaþ /
badhnàtãva ca yaþ kaõñhaü kaùàyaþ sa vikàsyapi // Car_1,26.79
     [{âyurvedadãpikà}
     vij¤àyate'neneti vij¤ànaü lakùaõamityarthaþ // 1
     pralãyanniti vilãno bhavan // 2
     saüsràvayatãti saüsràvã // 3
     vikàsãti hçdayavikasana÷ãla uktaü hi su÷rute hçdayaü pãóayati iti // 4]
evamuktavantaü bhagavantamàtreyamagnive÷a uvàca bhagavan ÷rutametadavitatham arthasampadyuktaü bhagavato yathàvad dravyaguõakarmàdhikàre vacaþ paraü tv àhàravikàràõàü vairodhikànàü lakùaõam anatisaükùepeõopadi÷yamànaü ÷u÷råùàmaha iti // Car_1,26.80
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati viruddhàhàraü vaktum àhaivam ityàdi // 1
     ÷arãradhàtuvirodhaü kurvantãti vairodhikàþ lakùyate vairodhikamaneneti lakùaõaü vairodhikàbhidhàyako grantha eva // 2
     yat kiüciddoùamàsràvya ityàdi vairodhikalakùaõaü j¤eyam // 3]
tam uvàca bhagavàn àtreyaþ dehadhàtupratyanãkabhåtàni dravyàõi dehadhàtubhirvirodham àpadyante parasparaguõaviruddhàni kànicit kànicit saüyogàt saüskàràd aparàõi de÷akàlamàtràdibhi÷ càparàõi tathà svabhàvàdaparàõi // Car_1,26.81
     [{âyurvedadãpikà}
     dehadhàtupratyanãkabhåtànãti dehadhàtånàü rasàdãnàü vàtàdãnàü ca prakçtisthànàü pratyanãkasvaråpàõi // 1
     virodhamàpadyanta iti dehadhàtånàü virodhamàcaranti dåùayantãti yàvat // 2
     yathàbhåtàni dravyàõi dehadhàtubhirvirodhamàpadyante tadàha parasparaviruddhàni kànicid ityàdi // 3
     tatra parasparaguõaviruddhàni yathà na matsyàn payasàbhyavaharet ubhayaü hy etad ityàdinoktàni // 4
     saüyogaviruddhaü yathà tadeva nikucaü pakvaü na màùa ityàdinoktaü yat saüskàràdiviruddhaguõakathanaü vinà sàhityamàtreõa viruddham ucyate tat saüyogaviruddham // 5
     matsyapayasos tu yadyapi sahopayogo viruddhatvenoktaþ tathàpyasau guõaviruddhatvena kathita iti guõavirodhakasyaivodàharaõam /
     virodha÷ca viruddhaguõatve satyapi kvacid eva dravyaprabhàvàd bhavati tena ùaórasàhàropayoge madhuràmlayor viruddha÷ãtoùõavãryayor virodho nodbhàvanãyaþ // 6
     saüskàrato viruddhaü yathà na kapotàn sarùapatailabhçùñàn ityàdi // 7
     de÷o dvividhaþ bhåmiþ ÷arãraü ca // 8
     tatra bhåmiviruddhaü yathà tadeva bhasmapàü÷uparidhvastam kiüvà yat kiücidagocarabhçtaü tadde÷aviruddhaü ÷arãraviruddhaü yathà uùõàrtasya madhu maraõàya // 9
     kàlaviruddhaü yathà paryuùità kàkamàcã maraõàya // 10
     màtràviruddhaü yathà samadhçte madhusarpiùã maraõàya // 11
     àdigrahaõàddoùaprakçtyàdiviruddhànàü grahaõam // 12
     svabhàvaviruddhaü yathà viùam // 13]
tatra yànyàhàramadhikçtya bhåyiùñham upayujyante teùàm ekade÷aü vairodhikam adhikçtyopadekùyàmaþ na matsyàn payasà sahàbhyavaharet ubhayaü hy etanmadhuraü madhuravipàkaü mahàbhiùyandi ÷ãtoùõatvàdviruddhavãryaü viruddhavãryatvàcchoõitapradåùaõàya mahàbhiùyanditvànmàrgoparodhàya ca // Car_1,26.82
tanni÷amyàtreyavacanamanu bhadrakàpyo 'gnive÷am uvàca sarvàneva matsyàn payasà sahàbhyavahared anyatraikasmàc cilicimàt sa punaþ ÷akalã lohitanayanaþ sarvato lohitaràjã rohitàkàraþ pràyo bhåmau carati taü cet payasà sahàbhyavaharenniþsaü÷ayaü ÷oõitajànàü vibandhajànàü ca vyàdhãnàmanyatamamathavà maraõaü pràpnuyàditi // Car_1,26.83
     [{âyurvedadãpikà}
     vairodhikamadhikçtyeti vairodhikam uddi÷ya // 1
     ÷ãtoùõatvàditi payaþ ÷ãtam uùõavãryà÷ca matsyàþ ÷eùaü madhuratvàdi samànam // 2
     etacca dravyaprabhàvàdeva virodhi // 3
     sa punaþ ÷akalã ityàdinà nàndiniþ iti khyàto matsya ucyate // 4]
neti bhagavànàtreyaþ sarvàneva matsyànna payasà sahàbhyavaharedvi÷eùatastu cilicimaü sa hi mahàbhiùyanditvàt sthålalakùaõataràn etàn vyàdhãn upajanayatyàmaviùam udãrayati ca /
gràmyànåpaudakapi÷itàni ca madhutilaguóapayomàùamålakabisair viråóhadhànyairvà naikadhyamadyàt tanmålaü hi bàdhiryàndhyavepathujàóyakalamåkatàmaiõmiõyam athavà maraõamàpnoti /
na pauùkaraü rohiõãkaü ÷àkaü kapotàn và sarùapatailabhraùñàn madhupayobhyàü sahàbhyavaharet tanmålaü hi ÷oõitàbhiùyandadhamanãpravicayàpasmàra÷aïkhakagalagaõóarohiõãnàm anyatamaü pràpnotyathavà maraõamiti /
na målakala÷unakçùõagandhàrjakasumukhasurasàdãni bhakùayitvà payaþ sevyaü kuùñhàbàdhabhayàt /
na jàtuka÷àkaü na nikucaü pakvaü madhupayobhyàü sahopayojyam etaddhi maraõàyàthavà balavarõatejovãryoparodhàyàlaghuvyàdhaye ùàõóhyàya ceti /
tadeva nikucaü pakvaü na màùasåpaguóasarpirbhiþ sahopayojyaü vairodhikatvàt /
tathàmràmràtakamàtuluïganikucakaramardamocadanta÷añhabadarako÷àmrabhavyajàmbavakapitthatintióãkapàràvatàkùoóapanasanàlikeradàóimàmalakànyevaüprakàràõi cànyàni dravyàõi sarvaü càmlaü dravamadravaü ca payasà saha viruddham /
tathà kaïguvanakamakuùñhakakulatthamàùaniùpàvàþ payasà saha viruddhàþ /
padmottarikà÷àkaü ÷àrkaro maireyo madhu ca sahopayuktaü viruddhaü vàtaü càtikopayati /
hàridrakaþ sarùapatailabhçùño viruddhaþ pittaü càtikopayati /
pàyaso manthànupàno viruddhaþ ÷leùmàõaü càtikopayati /
upodikà tilakalkasiddhà heturatãsàrasya /
balàkà vàruõyà saha kulmàùairapi viruddhà saiva ÷åkaravasàparibhçùñà sadyo vyàpàdayati /
mayåramàüsam eraõóasãsakàvasaktam eraõóàgnipluùñam eraõóatailayuktaü sadyo vyàpàdayati /
hàridrakamàüsaü hàridrasãsakàvasaktaü hàridràgnipluùñaü sadyo vyàpàdayati tadeva bhasmapàü÷uparidhvastaü sakùaudraü sadyo maraõàya /
matsyanistàlanasiddhàþ pippalyastathà kàkamàcã madhu ca maraõàya /
madhu coùõam uùõàrtasya ca madhu maraõàya /
madhusarpiùã samadhçte càntarikùaü samadhçtaü madhu puùkarabãjaü madhu pãtvoùõodakaü bhallàtakoùõodakaü takrasiddhaþ kampillakaþ paryuùità kàkamàcã aïgàra÷ålyo bhàsa÷ceti viruddhàni /
ityetadyathàpra÷nam abhinirdiùñaü bhavatãti // Car_1,26.84
     [{âyurvedadãpikà}
     gràmyapi÷itàdãni madhvàdãnàmanyatareõàpi viruddhàni // 1
     kalamåkateti kalamåkatà avyaktavacanatà // 2
     pauùkaràdãnàü madhupayobhyàü sahàbhyavahàro viruddhaþ pauùkaraü puùkaratratraråpaü ÷àkaü rohiõã kañurohiõã // 3
     dhamanãpraticayaþ siràjagranthiþ // 4
     jàtu÷àkaü vaü÷apattrikà // 5
     vairodhikatvàdityanena prakaraõalabdhasyàpi vairodhikatvasya punarabhidhànaü sàmànyoktaùàõóhyàdivyàdhikartçtopadar÷anàrtham evamanyatràpi sàmànye'pi vairodhikatvamàtràbhidhàne vaktavyam /
     tathàmletyàdau amlagrahaõena labdhànàpy amlàmràtakàdãnàm abhidhànaü vi÷eùavirodhasåcanàrtham // 6
     sarvagrahaõenaiva dravàdravàmle pràpte punardravàdravavacanaü sarva÷abdasya dravàdravàmlakàrtsnyàrthatàpratiùedhàrthaü bhavati hi prakaraõàd ekade÷e 'pi sarvavyapade÷aþ yathà sarvàn bhojayediti kiüvà sarvagrahaõam amlavipàkànàü vrãhyàdãnàü grahaõàrtham // 7
     payaseti tçtãyayeva sahàrthe labdhe punaþ sahetyabhidhànaü kevalàmlàdiyuktasyaiva virodhitopadar÷anàrthaü tena amlapayaþsaüyoge guóàdisaüyoge sati viruddhatvaü na dugdhàmràdãnàm // 8
     vanako vanakodravaþ // 9
     padmottarikà kusumbhaþ // 10
     ÷àrkara iti maireyavi÷eùaõam // 11
     vàtaü càtikopayatãti vacanena pittakaphàv alpaü kopayatãti bodhayati evaü pittaü càtikopayati kaphaü càtikopayatãtyetayorapi vàcyam // 12
     hàridrako haritàla iti khyàtaþ pakùã // 13
     balàkà vàruõyà saha viruddhà tathà kulmàùai÷ca balàkà viruddhà // 14
     eraõóasãsakàvasaktamiti eraõóakàùñhàvasaktaü sãsako hi bhañitrakaraõakàùñham ucyate // 15
     tadeveti hàridrakamàüsam // 16
     matsyà nistàlyante pacyante yasmin tanmatsyanistàlanaü kiüvà nistàlanaü vasà jatåkarõe'pyuktaü matsyavasà siddhàþ pippalyaþ iti // 17
     kàkamàcã madhu ceti saüyogaviruddham // 18
     bhàso goùñhakukkuñaþ // 19]
yat kiücid doùamàsràvya na nirharati kàyataþ /
àhàrajàtaü tat sarvamahitàyopapadyate // Car_1,26.85
     [{âyurvedadãpikà}
     anuktavairodhikasaügrahàrthamàha yat kiücidityàdi // 1
     àhriyata ityàhàro bheùajamapi // 2
     doùamàsràvyeti doùànutkliùñaråpàn janayitvà na nirharatãti // 3
     anena vamanavirecanadravyàõi niràkaroti tàni hi doùànàsràvya nirharanti // 4]
yaccàpi de÷akàlàgnimàtràsàtmyànilàdibhiþ /
saüskàrato vãryata÷ca koùñhàvasthàkramairapi // Car_1,26.86
parihàropacàràbhyàü pàkàt saüyogato'pi ca /
viruddhaü tacca na hitaü hçtsampadvidhibhi÷ca yat // Car_1,26.87
viruddhaü de÷atastàvad råkùatãkùõàdi dhanvani /
ànåpe snigdha÷ãtàdi bheùajaü yanniùevyate // Car_1,26.88
kàlato'pi viruddhaü yacchãtaråkùàdisevanam /
÷ãte kàle tathoùõe ca kañukoùõàdisevanam // Car_1,26.89
viruddhamanale tadvadannapànaü caturvidhe /
madhusarpiþ samadhçtaü màtrayà tadvirudhyate // Car_1,26.90
kañukoùõàdisàtmyasya svàdu÷ãtàdisevanam /
yattatsàtmyaviruddhaü tu viruddhaü tv anilàdibhiþ // Car_1,26.91
yà samànaguõàbhyàsaviruddhànnauùadhakriyà /
saüskàrato viruddhaü tadyadbhojyaü viùavadbhavet // Car_1,26.92
eraõóasãsakàsaktaü ÷ikhimàüsaü yathaiva hi /
viruddhaü vãryato j¤eyaü vãryataþ ÷ãtalàtmakam // Car_1,26.93
tatsaüyojyoùõavãryeõa dravyeõa saha sevyate /
krårakoùñhasya càtyalpaü mandavãryam abhedanam // Car_1,26.94
mçdukoùñhasya guru ca bhedanãyaü tathà bahu /
etatkoùñhaviruddhaü tu viruddhaü syàdavasthayà // Car_1,26.95
÷ramavyavàyavyàyàmasaktasyànilakopanam /
nidràlasasyàlasasya bhojanaü ÷leùmakopanam // Car_1,26.96
yaccànutsçjya viõmåtraü bhuïkte ya÷ càbubhukùitaþ /
tacca kramaviruddhaü syàdyac càtikùudva÷ànugaþ // Car_1,26.97
parihàraviruddhaü tu varàhàdãnniùevya yat /
sevetoùõaü ghçtàdãü÷ca pãtvà ÷ãtaü niùevate // Car_1,26.98
viruddhaü pàkata÷càpi duùñadurdàrusàdhitam /
apakvataõóulàtyarthapakvadagdhaü ca yadbhavet /
saüyogato viruddhaü tadyathàmlaü payasà saha // Car_1,26.99
amanorucitaü yacca hçdviruddhaü taducyate /
sampadviruddhaü tadvidyàd asaüjàtarasaü tu yat // Car_1,26.100
atikràntarasaü vàpi vipannarasameva và /
j¤eyaü vidhiviruddhaü tu bhujyate nibhçte na yat /
tadevaüvidhamannaü syàdviruddhamupayojitam // Car_1,26.101
     [{âyurvedadãpikà}
     yaccàpi de÷akàlàgnãtyàdigranthaü kecit pañhanti sa ca vyakta eva // 1]
ùàõóhyàndhyavãsarpadakodaràõàü visphoñakonmàdabhagaüdaràõàm /
mårchàmadàdhmànagalagrahàõàü pàõóvàmayasyàmaviùasya caiva // Car_1,26.102
kilàsakuùñhagrahaõãgadànàü ÷othàmlapittajvarapãnasànàm /
saütànadoùasya tathaiva mçtyor viruddhamannaü pravadanti hetum // Car_1,26.103
     [{âyurvedadãpikà}
     ùàõóhyaü napuüsakatà // 1
     saütànadoùo mçtavatsatvàdiþ // 2
     etacca vairodhikakathanaü vi÷eùavacanena bàdhyate tena la÷unasya kùãreõa pànaü kvacin na virodhi yaduktaü sàdhayecchuddha÷uùkasya la÷unasya catuùpalam // 3
     kùãrodake'ùñaguõite kùãra÷eùaü ca pàyayet tathà målakasvarasaü kùãram ityàdiprayogeùånneyam // 4
     kiüvà anekadravyasaüyogàd atra virodhinàm avirodhaþ virodhimàtrasaüyoga eva virodhã bhavati // 5
     yattu madhuna uùõena vamanena saüyuktasya satyapi madanaphalàdidravyasaüyoge 'virodhàrthamuktam apakvagamanàdi tanmadhuno dravyàntarasaüyoge 'pyuùõasambandhatve virodhitvopadar÷anàrthaü yato viùànvayaü madhu viùasya coùõavirodhi // 6
     la÷unàdãnàü tu dravyàntaràsaüyoge satyeva melako viruddha iti ÷àstravacanàdunnãyate // 7]
eùàü khalvapareùàü ca vairodhikanimittànàü vyàdhãnàmime bhàvàþ pratikàrà bhavanti /
tadyathà vamanaü virecanaü ca tadvirodhinàü ca dravyàõàü saü÷amanàrtham upayogaþ tathàvidhai÷ca dravyaiþ pårvam abhisaüskàraþ ÷arãrasyeti // Car_1,26.104
viruddhà÷anajàn rogàn pratihanti vivecanam /
vamanaü ÷amanaü caiva pårvaü và hitasevanam // Car_1,26.105
sàtmyato'lpatayà vàpi dãptàgnestaruõasya ca /
snigdhavyàyàmabalinàü viruddhaü vitathaü bhavet // Car_1,26.106
     [{âyurvedadãpikà}
     tadvirodhinàmiti ùàõóhyàdiharàõàm // 1
     tathàvidhairiti viruddhàhàrajavyàdhiviruddhaiþ // 2
     abhisaüskàra iti satatopayogena ÷arãrabhàvanam // 3
     kiüvà tathàvidhair iti rasàyanaprayogaiþ // 4
     etaccànàgatàbàdhacikitsitaü j¤eyam // 5]
matiràsãnmaharùãõàü yà yà rasavini÷caye /
dravyàõi guõakarmabhyàü dravyasaükhyà rasà÷rayà // Car_1,26.107
kàraõaü rasasaükhyàyà rasànurasalakùaõam /
paràdãnàü guõànàü ca lakùaõàni pçthakpçthak // Car_1,26.108
pa¤càtmakànàü ùañtvaü ca rasànàü yena hetunà /
årdhvànulomabhàja÷ca yadguõàti÷ayàdrasàþ // Car_1,26.109
ùaõõàü rasànàü ùañtve ca savibhaktà vibhaktayaþ /
udde÷a÷càpavàda÷ca dravyàõàü guõakarmaõi // Car_1,26.110
pravaràvaramadhyatvaü rasànàü gauravàdiùu /
pàkaprabhàvayorliïgaü vãryasaükhyàvini÷cayaþ // Car_1,26.111
ùaõõàmàsvàdyamànànàü rasànàü yatsvalakùaõam /
yadyadvirudhyate yasmàdyena yatkàri caiva yat // Car_1,26.112
vairodhikanimittànàü vyàdhãnàmauùadhaü ca yat /
àtreyabhadrakàpyãye tat sarvamavadanmuniþ // Car_1,26.113
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte ÷lokasthàne àtreyabhadrakàpyãyo nàma ùaóviü÷o'dhyàyaþ // Car_1,26.114
     [{âyurvedadãpikà}
     saügrahe dravyasaükhyà rasà÷rayà iti bheda÷caiùàm ityàdinà rasasaükhyà hi paramàrthato dravyasaükhyaiva nirguõatvàd rasànàm iti bhàvaþ // 1
     kàraõaü rasasaükhyàyà iti rasànàü tatra yogyatvàd ityàdinà vibhaktayo bhedaþ tatra madhura ityàdinà // 2
     udde÷o dravyàõàü ÷ãtaü vãryeõa ityàdinà apavàdo dravyàõàü madhuraü kiücit ityàdinà // 3]


************************************************************


Carakasaühità, Såtrasthàna, 27 [Annapànavidhi]
athàto'nnapànavidhim adhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_1,27.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_1,27.2
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati sàmànyenoktànàü guõakarmabhyàü prativyaktyanuktànàü prativyaktipràya upayogidravyasya vi÷iùñaguõakarmakathanàrtham annapànavidhir adhyàyo'bhidhãyate // 1
     atrotpannasya chapratyayasya luk // 2
     atrànne kàñhinyasàmànyàt khàdyaü pàne ca dravatvasàmànyàllehyam avaruddhaü j¤eyam // 3
     annapànaü vidhãyate vi÷iùñaguõakarmayogitayà pratipàdyate 'nenetyannapànavidhiþ dravyàõàü guõakarmakathanam eva cànnapànavidhiþ yatastaddhi j¤àtvànnapànaü vidhãyate // 4]
iùñavarõagandharasaspar÷aü vidhivihitamannapànaü pràõinàü pràõisaüj¤akànàü pràõamàcakùate ku÷alàþ pratyakùaphaladar÷anàt tadindhanà hy antaragneþ sthitiþ tat sattvam årjayati taccharãradhàtuvyåhabalavarõendriyaprasàdakaraü yathoktamupasevyamànaü viparãtamahitàya sampadyate // Car_1,27.3
     [{âyurvedadãpikà}
     kiü tadannapànaü karotãtyàha iùñetyàdi // 1
     iùñamiti abhimataü hitaü ca kiüvà iùñaü priyaü hitaü tu vidhivihita÷abdenaiva pràpyate // 2
     vidhir vakùyamàõarasavimàne tadetadàhàravidhànam ityàdigranthavàcyaþ tathendriyopakramaõãye nàratnapàõiþ ityàdinoktaü vidhànaü tena vidhinà vihitaü vidhivihitam // 3
     atra varõàdiùu ÷abdàgrahaõamannapàne pràyaþ ÷abdasyàvidyamànatvàt // 4
     varõàdiùu yadyat prathamam annapàne gçhyate tattat pårvam uktam // 5
     rasastu spar÷asya pa÷càdgçhyamàõo'pi pràdhànyakhyàpanàrthaü spar÷asyàgre kçtaþ // 6
     pràõinàm ityanenaiva labdhe'pi pràõisaüj¤akànàm iti vacanaü sthàvarapràõipratiùedhàrthaü vçkùàdayo hi vanaspatisattvànukàropade÷àcchastre pràõina uktàþ na tu loke pràõisaüj¤akàþ kiütarhi jaïgamà eva // 7
     iha ca manuùyasyaivàdhikçtatve'pi sàmànyena sakalapràõipràõahetutayàhàrakathanaü manuùavyatirikte'pi pràõinyàhàrasya pràõajanakatvopadar÷anàrtham // 8
     pràõamiti pràõahetutvàt yathàyur ghçtam // 9
     atha kathaü tat pràõamàcakùata ityàha pratyakùaphaladar÷anàditi // 10
     pratyakùeõaiva hy àhàraü vidhinà kurvatàü pràõà anuvartanta iti tathà niràhàràõàü pràõà nahy avatiùñhanta iti dç÷yata ityarthaþ // 11
     pratyakùa÷abda÷ ceha sphuñapramàõe vartate yataþ pràõànàm annakàryatvam anumànagamyameva // 12
     ànnakàryatva eva pràõànàü hetumàha tadindhanà hãtyàdinà // 13
     yasmàd antaragnisthiti÷ cànnapànahetunà agnisthiti÷ca pràõahetuþ tato'nnaü pràõà iti bhàvaþ uktaü hi balam àrogyamàyu÷ca pràõà÷càgnau pratiùñhitàþ // 14
     kiüvà pårvamannapànasya pràõahetutvamuktaü tadindhanà hãtyàdinàgnihetutvaü varõyate // 15
     sattvamårjayatãti manobalaü karoti // 16
     dhàtuvyåho dhàtusaüghàtaþ // 17
     viparãtam avidhisevitam // 18]
tasmàddhitàhitàvabodhanàrtham annapànavidhim akhile nopadekùyàmo 'gnive÷a /
tat svabhàvàd udaktaü kledayati lavaõaü viùyandayati kùàraþ pàcayati madhu saüdadhàti sarpiþ snehayati kùãraü jãvayati màüsaü bçühayati rasaþ prãõayati surà jarjarãkaroti sãdhur avadhamati dràkùàsavo dãpayati phàõitamàcinoti dadhi ÷ophaü janayati piõyàka÷àkaü glapayati prabhåtàntarmalo màùasåpaþ dçùñi÷ukraghnaþ kùàraþ pràyaþ pittalam amlam anyatra dàóimàmalakàt pràyaþ ÷leùmalaü madhuram anyatra madhunaþ puràõàcca ÷àliùaùñikayavagodhåmàt pràyastikaü vàtalamavçùyaü cànyatra vegàgràmçtàpañolapattràt pràyaþ kañukaü vàtalam avçùyaü cànyatra pippalãvi÷vabheùajàt // Car_1,27.4
     [{âyurvedadãpikà}
     annapànaü vidhãyate yena taü vidhiü dravyaguõakarmaråpaü tathà cara÷arãràvayavàdiråpaü càkhilena kàrtsnyenopadekùyàmaþ // 1
     yadyapi ceha dravyaü prati prati guõakarmabhyàü na nirdekùyati vakùyati hi annapànaikade÷o'yamuktaþ pràyopayogikaþ iti tathàpyanuktànàm api dravyàõàü cara÷arãràvayavàdyupade÷ena tathà pårvàdhyàyoktapàrthivàdidravyaguõakarmakathanena ca tadvidhànamapyuktaü bhavatãtyata uktamakhileneti vakùyati hi yathà nànauùadhaü kiücid de÷ajànàü vaco yathà // 2
     dravyaü tu tattathà vàcyamanuktamiha yad bhavet tathà caraþ ÷arãràvayavàþ ityàdi kiüvà vidhi÷abdo '÷itapãtalãóhakhàditaprakàravàcã tena cà÷itàdayaþ sarva evàkhilena vàcyaþ tatkàraõabhåtàni tu dravyàõi rakta÷àlyàdãnyekade÷enoktàni ato vakùyati annapànaikade÷o'yamuktaþ iti // 3
     annapàne ca vaktavye yaddravyaü pràya upayujyate tasya sàmànyaguõamabhidhàya vargasaügraheõa guõamupadekùyati // 4
     udakàbhidhànaü càgre kçtam udakasyànne pàne ca vyàpriyamàõatvàt // 5
     tad ityudàharaõaü kiüvà sa svabhàvo yasya sa tatsvabhàvaþ tasmàt kledanasvabhàvàd ityarthaþ // 6
     yadyapi udakamà÷vàsakaràõàü jalaü stambhanànàm ityuktaü tathàpãhànuktakledanakarmàbhidhànàrthaü punarucyate // 7
     iha jalalavaõàdãnàü yat karmocyate tatteùàmitarakarmabhyaþ pradhànaü j¤eyam agryàdhikàre tu tatkarmakartçdravyàntarapra÷astatà j¤eyà // 8
     kùàraþ pacantamagniü pàcayati tena pàcayatãti hetau õic // 9
     snehayatãtyàdau tu tatkaroti tadàcaùñe iti õic // 10
     saüdadhàtãti vi÷liùñàni tvaïmàüsàdãni saü÷leùayati // 11
     rasaþ màüsarasaþ // 12
     prãõayatãti kùãõàn puùõàti na tv atibçhattvaü karoti tena màüsakarmaõà bçühaõena samaü naikyam // 13
     jarjarãkarotãti ÷lathamàüsàdyupacayaü karoti yad uktaü hàrãte surà jarjarãkarotyasçïmedobàhulyàt iti tathà hy atraivoktaü surà kç÷ànàü puùñyartham iti // 14
     avadhamayatãti vilikhatãtyarthaþ anekàrthatvàd dhàtånàü vacanaü hi lekhanaþ ÷ãtarasikaþ iti tathà hàrãte 'pyuktaü sãdhur avadhamayati vàyvagniprabodhanàt iti // 15
     àcinoti doùàn iti ÷eùaþ tantràntaravacanaü hi vàtapittakaphàüstasmàdàcinoti ca phàõitam iti // 16
     piõyàkaþ tilakalkaþ nighaõñukàras tv àha piõyàko harita÷igruþ // 17
     glapayati harùakùayaü karoti // 18
     prabhåtàntarmalasya purãùasya kartà prabhåtàntarmalaþ yadyapi màùo bahumalaþ iti vakùyati tathàpi màùavikçteþ såpasyeha guõakathanaü tena na punaruktaü na càva÷yaü prakçtidharmo vikçtimanugacchati yataþ saktånàü siddhapiõóikà gurvã eva bhavati tasmàn màùavikçtàv api malavçddhidar÷anàrtham etadabhidhànam // 19
     kùàrasya pàcanatvaü guõo'bhihitaþ iha tu dçùñi÷ukraghnatvaü doùa iti pçthagucyate // 20
     pràyaþ pittalamiti vi÷eùeõànyebhyo lavaõakañukebhyo'mlaü pittalam // 21
     evamanyatràpi pràyaþ÷abdo vi÷eùàrtho vàcyaþ kiüvà pràyaþ÷abdo'mlena sambadhyate // 22
     atra pittam àdàv amlajanyatayoktaü doùapràdhànyasyàniyatatvàt uktaü hi na te pçthak pittakaphànilebhya iti tathà samapittànilakaphà iti kiüvà pittoùmà vahniþ sa cehànnapànapacane pradhànaü yaduktaü yadannaü dehadhàtvojobalavarõàdipoùakam // 23
     tatràgnir hetur àhàràn nahy apakvàd rasàdayaþ iti teneha vahnikàraõapittajanakam evàdàv ucyate yata÷ca pittajanakamagre vaktavyam ato rasapradhànamapi madhuro nàdàv uktaþ // 24
     madhuna iti vicchedapàñhena navànavasya madhunaþ kaphàkartçtvaü dar÷ayati // 25
     iha ca ùaórasasyaiva kathanametattrayeõaiva anuktànàü lavaõatiktakaùàyàõàm api pàkadvàrà grahaõàt yato lavaõaþ pàkàt pràyo madhuraþ tiktakaùàyau kañukau pàkato bhavataþ // 26
     pràyaþ sarvaü tiktam ityàdistu grantho hàrãtãyaþ iha kenàpi pramàdàl likhitaþ // 27]
paramato vargasaügraheõàhàradravyàõy anuvyàkhyàsyàmaþ // Car_1,27.5
÷åkadhànya÷amãdhànyamàüsa÷àkaphalà÷rayàn /
vargàn haritamadyàmbugorasekùuvikàrikàn // Car_1,27.6
da÷a dvau càparau vargau kçtànnàhàrayoginàm /
rasavãryavipàkai÷ca prabhàvai÷ca pracakùmahe // Car_1,27.7
     [{âyurvedadãpikà}
     vargeõa ÷åkadhànyàdãnàm àhàradravyàõàü saügraho vargasaügrahaþ // 1
     rasavãryetyàdau prabhàvo'lpaviùayatayà pçthakpañhitaþ // 2
     rasàdinirde÷a÷ca yathàyogyatayà j¤eyaþ tena na sarvadravye sarvarasàdyabhidhànaü bhaviùyati // 3
     atra ÷åkadhànyam àdàv àhàrapradhànatvàt ÷åkavanti dhànyàni ÷åkadhànyàni // 4]
rakta÷àlir mahà÷àliþ kalamaþ ÷akunàhçtaþ /
tårõako dãrgha÷åka÷ ca gauraþ pàõóukalàïgulau // Car_1,27.8
sugandhako lohavàlaþ sàrivàkhyaþ pramodakaþ /
pataügas tapanãya÷ca ye cànye ÷àlayaþ ÷ubhàþ // Car_1,27.9
÷ãtà rase vipàke ca madhurà÷càlpamàrutàþ /
baddhàlpavarcasaþ snigdhà bçühaõàþ ÷ukralàþ // Car_1,27.10
rakta÷àlirvarasteùàü tçùõàghnas trimalàpahaþ /
mahàüstasyànu kalamastasyàpyanu tataþ pare // Car_1,27.11
yavakà hàyanàþ pàüsuvàpyanaiùadhakàdayaþ /
÷àlãnàü ÷àlayaþ kurvantyanukàraü guõàguõaiþ // Car_1,27.12
     [{âyurvedadãpikà}
     iha ca dravyanàmàni nànàde÷aprasiddhàni tena nàmaj¤àne sàmarthyaü tathàbhåtaü nàstyevànyeùàm api ñãkàkçtàü tena de÷àntaribhyo nàma pràya÷o j¤eyaü yattu pracarati gauóe tal likhiùyàmo 'nyade÷aprasiddhaü ca kiücit // 1
     kalamo vedàgrahàreùu svanàmaprasiddhaþ // 2
     ÷akunàhçtaþ ÷ràvastyàü vakranàmnà prasiddhaþ // 3
     rakta÷àliþ prasiddha eva // 4
     mahà÷àlirmagadhe prasiddhaþ // 5
     atra ca ÷àlirhaimantikaü dhànyaü ùaùñikàdaya÷ca graiùmikàþ vrãhayaþ ÷àradà iti vyavasthà // 6
     rakta÷àlyàdãnàü madhurapàkitve'pi baddhavarcastvaü prabhàvàdeva // 7
     mahàüstasyànviti rakta÷àleranu tena rakta÷àliguõà mahà÷àler manàgalpàþ evaü tasyànu kalama ityatràpi vàcyam // 8
     tasyeti mahà÷àleþ // 9
     tataþ pare iti ÷akunàhçtàdayaþ uttarottaramalpaguõà ityarthaþ // 10
     guõàguõair iti ÷àlãnàü rakta÷àlyàdãnàü ye guõàs tçùõàghnatvatrimalàpahatvàdayaþ teùàm aguõais tadguõaviparãtair doùair yavakàdayo 'nukàraü kurvanti tata÷ca yavakàs tçùõàtrimalàdikarà iti // 11
     guõa÷abda÷ceha pra÷aüsàyàm // 12]
÷ãtaþ snigdho'guruþ svàdus tridoùaghnaþ sthiràtmakaþ /
ùaùñikaþ pravaro gauraþ kçùõagaurastato'nu ca // Car_1,27.13
varakoddàlakau cãna÷àradojjvaladarduràþ /
gandhanàþ kuruvindà÷ca ùaùñikàlpàntarà guõaiþ // Car_1,27.14
madhura÷càmlapàka÷ca vrãhiþ pittakaro guruþ /
bahupurãùoùmà tridoùas tv eva pàñalaþ // Car_1,27.15
     [{âyurvedadãpikà}
     ùaùñikaguõe 'kàrapra÷leùàd agururiti boddhavyaü màtrà÷itãye ùaùñiko laghuþ pañhitaþ // 1
     tato'nu ceti gauraùaùñikàd alpàntaraguõaþ // 2
     varakoddàlakàdayaþ ùaùñikavi÷eùàþ kecit kudhànyàni varakàdãni vadanti // 3
     vrãhiriti ÷àradà÷udhànyasya saüj¤à // 4
     pàñalo vrãhivi÷eùaþ // 5
     tantràntare'pi pañhyate tridoùastveva pàñalaþ iti su÷rute pàñala÷abdenaitadvyatirikto dhànyavi÷eùo j¤eyaþ tena tadguõakathanena neha virodhaþ // 6]
sakoradåùaþ ÷yàmàkaþ kaùàyamadhuro laghuþ /
vàtalaþ kaphapittaghnaþ ÷ãtaþ saügràhi÷oùaõaþ // Car_1,27.16
hasti÷yàmàkanãvàratoyaparõãgavedhukàþ /
pra÷àntikàmbhaþsyàmàkalauhityàõupriyaïgavaþ // Car_1,27.17
mukundo jhiõñigarmåñã varukà varakàstathà /
÷ibirotkañajårõàhvàþ ÷yàmàkasadç÷à guõaiþ // Car_1,27.18
     [{âyurvedadãpikà}
     koradåùàdayaþ kudhànyavi÷eùàþ // 1
     koradåùaþ kodravaþ koradåùasya kevalasya ÷leùmapittaghnatvaü tena yaduktaü raktapittanidàne yadà janturyavakoddàlakakoradåùapràyàõy annàni bhuïkte ityàdinà pittakartçtvaü koradåùasya tat tatraivoktaniùpàvakà¤jikàdiyuktasya saüyogamahimnà boddhavyam // 2
     ÷yàmàkàdayo'pi tçõadhànyavi÷eùàþ // 3
     hasti÷yàmàkaþ ÷yàmàkabheda eva nãvàra uóikà gavedhuko ghulu¤caþ sa gràmyàraõyabhedena dvividhaþ // 4
     pra÷àntikà uóikaiva sthalajà rakta÷åkà ambhaþ÷yàmàkà jalajà oóikà loke óe ityucyate priyaïguþ kàïganã iti prasiddhà // 5
     mukundo vàkasatçõa iti varukaþ ÷aõabãjaü varakaþ ÷yàmabãjaü ÷ibiras tãrabhuktau siddhaka ityucyate jårõàhvo jonàra iti khyàtaþ // 6]
råkùaþ ÷ãto'guruþ svàdurbahuvàta÷akçdyavaþ /
sthairyakçtsakaùàya÷ca balyaþ ÷leùmavikàranut // Car_1,27.19
råkùaþ kaùàyànuraso madhuraþ kaphapittahà /
medaþkrimiviùaghna÷ca balyo veõuyavo mataþ // Car_1,27.20
     [{âyurvedadãpikà}
     yavasya gurorapi bahuvàtatvaü råkùatvàt kiüvà su÷rute yavo laghuþ pañhitaþ tenàtràpyagururiti mantavyaü balya÷ca srotaþ÷uddhikaratvàt prabhàvàdvà // 1
     asya ca ÷ãtamadhurakaùàyatvenànuktamapi pittahantçtvaü labhyata eva tena su÷rute kaphapittahantà ityuktamupapannam // 2]
saüdhànakçd vàtaharo godhåmaþ svàdu÷ãtalaþ /
jãvano bçühaõo vçùyaþ snigdhaþ sthairyakaro guruþ // Car_1,27.21
nàndãmukhã madhålã ca madhurasnigdha÷ãtale /
ityayaü ÷åkadhànyànàü pårvo vargaþ samàpyate // Car_1,27.22
     [{âyurvedadãpikà}
     godhåmasya svàdu÷ãtasnigdhàdiguõopayogàc chleùmakartçtvaü bhavatyeva ata eva su÷rute ÷leùmakara ityuktam // 1
     yattu vasante kaphapradhàne yavagodhåmabhojanaþ ityuktaü tat puràõagodhåmàbhipràyeõa puràõa÷ca godhåmaþ kaphaü na karotãtyuktam eva pràyaþ ÷leùmalaü madhuram ityàdinà granthenàtraivàdhyàye // 2
     nandãmukhã yavikà madhålã godhåmabhedaþ /
     ityayamatra // 3
     iti prakàràrthaþ // 4
     samàpta iti vaktavye samàpyata iti yat karoti tena j¤àpayati yat bahudravyatvàn nàyaü samàpto gaõaþ kiütu yathà kathaücit prasiddhaguõakathanena samàpyate // 5
     evamanyatràpi ùaùñho vargaþ samàpyata ityàdau vyàkhyeyam // 6]
kaùàyamadhuro råkùaþ ÷ãtaþ pàke kañur laghuþ /
vi÷adaþ ÷leùmapittaghno mudgaþ såpyottamo mataþ // Car_1,27.23
vçùyaþ paraü vàtaharaþ snigdhoùõo madhuro guruþ /
balyo bahumalaþ puüstvaü màùaþ ÷ãghraü dadàti ca // Car_1,27.24
ràjamàùaþ saro rucyaþ kapha÷ukràmlapittanut /
tatsvàdurvàtalo råkùaþ kaùàyo vi÷ado guruþ // Car_1,27.25
uùõàþ kaùàyàþ pàke'mlàþ kapha÷ukrànilàpahàþ /
kulatthà gràhiõaþ kàsahikkà÷vàsàr÷asàü hitàþ // Car_1,27.26
madhurà madhuràþ pàke gràhiõo råkùa÷ãtalàþ /
makuùñhakàþ pra÷asyante raktapittajvaràdiùu // Car_1,27.27
caõakà÷ca masårà÷ca khaõóikàþ sahareõavaþ /
laghavaþ ÷ãtamadhuràþ sakaùàyà viråkùaõàþ // Car_1,27.28
pitta÷leùmaõi ÷asyante såpeùvàlepaneùu ca /
teùàü masåraþ saügràhã kalàyo vàtalaþ param // Car_1,27.29
snigdhoùõo madhurastiktaþ kaùàyaþ kañukastilaþ /
tvacyaþ ke÷ya÷ca balya÷ca vàtaghnaþ kaphapittakçt // Car_1,27.30
madhuràþ ÷ãtalà gurvyo balaghnyo råkùaõàtmikàþ /
sasnehà balibhir bhojyà vividhàþ ÷imbijàtayaþ // Car_1,27.31
÷imbã råkùà kaùàyà ca koùñhe vàtaprakopinã /
na ca vçùyà na cakùuùyà viùñabhya ca vipacyate // Car_1,27.32
àóhakã kaphapittaghnã vàtalà kaphavàtanut /
avalgujaþ saióagajo niùpàvà vàtapittalàþ // Car_1,27.33
kàkàõóomàtmaguptànàü màùavat phalam àdi÷et /
dvitãyo'yaü ÷amãdhànyavargaþ prokto maharùiõà // Car_1,27.34
     [{âyurvedadãpikà}
     dhànyatvena ÷amãdhànyavarge'bhidhàtavye pradhànatvànmudgo nirucyate // 1
     såpyaü såpayogyaü ÷amãdhànyaü tatrottamaþ såpyottamaþ // 2
     vçùya ityàdimàùaguõe snigdhoùõamadhuratvàdiguõayogàdeva vàtaharatve labdhe punastadabhidhànaü vi÷eùavàtahantçtvapratipàdanàrtham evamanyatràpyevaüjàtãye vyàkhyeyam // 3
     puüstvaü ÷ukram // 4
     ÷ãghramiti vacanena ÷ukrasrutikaratvalakùaõamapi vçùyatvaü màùasya dar÷ayati ÷ukrasrutikaraü ca vçùya÷abdenocyata eva vacanaü hi ÷ukrasrutikaraü kiücit kiücit ÷ukravivardhanam // 5
     srutivçddhikaraü kiücittrividhaü vçùyamucyate iti tadevaü sampårõavçùyatvaü màùe boddhavyam // 6
     ràjamàùaguõakathane tatsvàduriti màùavatsvàduþ kiüvà råkùa÷cetyàdi pàñhàntaram // 7
     uùõa ityàdinà kulatthaguõaþ kulattha÷ca ÷uklakçùõacitralohitabhedena caturvidho bhavati tathà gràmyavanyabhedena ca dvividho'pi ata eva tantràntare vanyaþ kulatthastadvacca vi÷eùàn netraroganut ityuktam // 8
     makuùñako moñha iti khyàtaþ // 9
     caõakaþ prasiddhaþ // 10
     khaõóikà tripuñakalàyaþ hareõuþ vartulakalàyaþ // 11
     kalàyo vàtala iti tripuñakalàyaþ // 12
     tilaguõo yadyapi vi÷eùeõa noktaþ tathàpi pradhàne kçùõatile j¤eyaþ uktaü hi su÷rute tileùu sarveùvasitaþ pradhàno madhyaþ sito hãnataràs tato'nye iti // 13
     vividhàþ ÷imbãjàtaya iti kçùõapãtarakta÷vetaku÷imbãbhedà ityarthaþ /
     ÷imbã råkùà ityàdi kecit pañhanti // 14
     àóhakã tuvarã vàtaleti chedaþ // 15
     kaphavàtanud avalgujaióagajayor bãjasya guõaþ // 16
     niùpàvo vallaþ // 17
     kàkàõóaþ ÷åkara÷imbiþ umà atasã årõàüpàñhapakùe tasyaivorõà // 18
     ÷amãdhànyavarga ityatra ÷amã ÷imbiþ tadantargataü dhànyam // 19]
gokharà÷vataroùñrà÷vadvãpisiüharkùavànaràþ /
vçko vyàghrastarakùu÷ca babhrumàrjàramåùikàþ // Car_1,27.35
lopàko jambukaþ ÷yeno vàntàda÷càùavàyasau /
÷a÷aghnã madhuhà bhàso gçdhrolåkakuliïgakàþ // Car_1,27.36
dhåmikà kurara÷ceti prasahà mçgapakùiõaþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     såpyànantaraü màüsasya vya¤janatvena pràdhànyàn màüsavargàbhidhànam // 1
     kharaþ gardabhaþ a÷vataraþ vegasaraþ sa cà÷vàyàü kharàjjàtaþ dvãpã citravyàghraþ çkùaþ bhallåkaþ // 2
     vçkaþ kukkurànukàrã pa÷u÷atruþ tarakùuþ vyàghrabhedaþ taraccha iti khyàtaþ babhruþ atiloma÷aþ kukkuraþ parvatopakaõñhe bhavati kecid bçhannakulam àhuþ // 3
     lopàkaþ svalpa÷çgàlo mahàlàïgålaþ // 4
     ÷yenaþ pakùã prasiddhaþ // 5
     vàntàdaþ kukkuraþ // 6
     càùaþ kanakavàyasa iti khyàtaþ // 7
     ÷a÷aghnã pà¤jiþ iti khyàtà // 8
     bhàsaþ bhasmavarõaþ pakùã ÷ikhàvàn prasahavarge // 9
     kuliïgaþ kàlacañakaþ // 10]
÷vetaþ ÷yàma÷citrapçùñhaþ kàlakaþ kàkulãmçgaþ // Car_1,27.37
kårcikà cillaño bheko godhà ÷allakagaõóakau /
kadalã nakulaþ ÷vàviditi bhåmi÷ayàþ smçtàþ // Car_1,27.38
     [{âyurvedadãpikà}
     kàkulãmçgaþ màluyàsarpa iti khyàtaþ tasya ÷veta ityàdaya÷ catvàro bhedàþ // 1
     kårcikà saükucaþ // 2
     cillañaþ ciyàraþ // 3
     ÷allako mahà÷akalã ÷alaka iti khyàtaþ gaõóakaþ godhàbhedaþ // 4
     kadalã kadalãhañña iti khyàtaþ // 5
     ÷vàvit sejjaka iti khyàtaþ // 6
     bhåmi÷ayà bile÷ayàþ // 7]
sçmara÷camaraþ khaógo mahiùo gavayo gajaþ /
nyaïkur varàha÷cànåpà mçgàþ sarve rurustathà // Car_1,27.39
     [{âyurvedadãpikà}
     sçmaraþ mahà÷åkaraþ // 1
     camaraþ ke÷amçtyuþ // 2
     khaógaþ gaõóakaþ // 3
     gavayaþ gavàkàraþ // 4
     nyaïkuþ nyaïku÷o hariõaþ // 5
     ruruþ bahu÷çïgo hariõaþ // 6]
kårmaþ karkañako matsyaþ ÷i÷umàras timiïgilaþ /
÷ukti÷aïkhodrakumbhãraculukãmakaràdayaþ // Car_1,27.40

     [{âyurvedadãpikà}
     ÷i÷umàraþ gotuõóanakraþ // 1
     timiïgilaþ sàmudro mahàmatsyaþ // 2
     ÷uktiþ muktàprabhavo jantuþ ådraþ jalabióàlaþ kumbhãraþ ghañikàvàn culukã ÷u÷u iti khyàtaþ // 3
     ÷i÷umàràdãnàü matsyagrahaõena grahaõe pràpte vi÷eùavyavahàràrthaü punarabhidhànam // 4]
iti vàri÷ayàþ proktà vakùyante vàricàriõaþ /
haüsaþ krau¤co balàkà ca bakaþ kàraõóavaþ plavaþ // Car_1,27.41
÷aràriþ puùkaràhva÷ca kesarã maõituõóakaþ /
mçõàlakaõñho madgu÷ca kàdambaþ kàkatuõóakaþ // Car_1,27.42
utkro÷aþ puõóarãkàkùo megharàvo 'mbukukkuñã /
àrà nandãmukhã vàñã sumukhàþ sahacàriõaþ // Car_1,27.43
rohiõã kàmakàlã ca sàraso rakta÷ãrùakaþ /
cakravàkastathànye ca khagàþ santyambucàriõaþ // Car_1,27.44
     [{âyurvedadãpikà}
     haüsa÷ caturvidho 'pi ràjahaüsàdir gràhyaþ // 1
     krau¤caþ ko¤ca iti khyàtaþ // 2
     bakaþ pàõóurapakùaþ // 3
     balàkà ÷uklà // 4
     kàraõóavaþ kàkavaktraþ // 5
     plavaþ svanàmaprasiddhaþ prasevagalaþ // 6
     ÷aràriþ ÷aràlã iti loke // 7
     madguþ pànãyakàkaþ // 8
     kàdambaþ kalahaüsaþ // 9
     kàkatuõóakaþ ÷vetakàraõóavaþ // 10
     utkro÷aþ kurala iti khyàtaþ // 11
     puõóarãkàkùaþ puõóaraþ // 12
     megharàvaþ meghanàdaþ // 13
     megharàva÷càtaka ityanye tanna tasya vàricaratvàbhàvàt // 14
     ambukukkuñã jalakukkuñã // 15
     àrà svanàmakhyàtà // 16
     nandãmukhã patràñã // 17
     sàrasaþ prasiddhaþ // 18
     rakta÷ãrùakaþ sàrasabhedo lohita÷iràþ // 19
     ambucàriõa iti jale plavanta ityarthaþ // 20]
pçùataþ ÷arabho ràmaþ ÷vadaüùñro mçgamàtçkà /
÷a÷oraõau kuraïga÷ca gokarõaþ koññakàrakaþ // Car_1,27.45
càruùko hariõaiõau ca ÷ambaraþ kàlapucchakaþ /
çùya÷ca varapota÷ca vij¤eyà jàïgalà mçgàþ // Car_1,27.46
     [{âyurvedadãpikà}
     pçùataþ citrahariõaþ // 1
     ÷arabhaþ aùñàpada uùñrapramàõo mahà÷çïgaþ pçùñhagatacatuùpàdaþ kà÷mãre prasiddhaþ // 2
     ràmaþ himàlaye mahàmçgaþ // 3
     ÷vadaüùñraþ caturdaüùñraþ kàrttikapure prasiddhaþ // 4
     mçgamàtçkà svalpà pçthådarà hariõajàtiþ // 5
     kuraïgaþ hariõabhedaþ // 6
     gokarõaþ gomukhahariõavi÷eùaþ // 7
     hariõaþ tàmravarõaþ eõaþ kçùõasàraþ // 8
     çùyaþ nãlàõóo hariõaþ // 9
     càruùkàdayo'pi hariõabhedà eva // 10
     ÷a÷astu su÷rute bile÷ayeùu pañhitaþ tadadåràntaràrtham // 11]
làvo vartãraka÷caiva vàrtãkaþ sakapi¤jalaþ /
cakora÷copacakra÷ca kukkubho raktavartmakaþ // Car_1,27.47
làvàdyà viùkiràstvete vakùyante vartakàdayaþ /
vartako vartikà caiva barhã tittirikukkuñau // Car_1,27.48
kaïka÷àrapadendràbhagonardagirivartakàþ /
krakaro'vakara÷caiva vàraóa÷ceti viùkiràþ // Car_1,27.49
     [{âyurvedadãpikà}
     làvaþ prasiddhaþ // 1
     vartãraþ kapi¤jalabhedaþ // 2
     kapi¤jalo gauratittiriþ // 3
     vàrtãkaþ cañakabhedaþ saüghàtacàrã // 4
     upacakraþ cakorabhedaþ // 5
     kukkubhaþ prasiddhaþ raktavartmaka iti kukkubhavi÷eùaõaü tena sthålakukkubho gçhyate // 6
     vartakaþ vaññahã iti khyàtaþ // 7
     vàrtikà svalpapramàõà jàtyantarameva kecit tu vartakastriyaü vartikàü vadanti asyà÷ca grahaõaü strãliïgabhede'pi vi÷eùalàghavapratiùedhàrtham anyathà strãtvena vartikàdvartikàyà làghavaü syàt // 8
     barhã mayåraþ // 9
     ÷àrapadendràbhaþ mallakaïkaþ // 10
     gonardo ghoóàkaïka iti khyàtaþ // 11
     krakaraþ prasiddhaþ // 12
     làvàdivartikàdiviùkiragaõadvayakaraõaü guõabhedakathanàrtham // 13]
÷atapattro bhçïgaràjaþ koyaùñir jãvajãvakaþ /
kairàtaþ kokilo'tyåho gopàputraþ priyàtmajaþ // Car_1,27.50
laññà lañåùako babhrur vañahà óiõóimànakaþ /
jañã dundubhipàkkàralohapçùñhakuliïgakàþ // Car_1,27.51
kapota÷ukasàraïgà÷ cirañãkaïkuyaùñikàþ /
sàrikà kalaviïka÷ca cañako'ïgàracåóakaþ // Car_1,27.52
pàràvataþ pàõóavika ityuktàþ pratudà dvijàþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷atapattraþ kàùñhakukkuñakaþ // 1
     bhçïgaràjaþ prasiddho bhramaravarõaþ koyaùñiþ koóà iti khyàtaþ // 2
     jãva¤jãvakaþ viùadar÷anamçtyuþ // 3
     atyåhaþ óàhukaþ dàtyåha iti và pàñhaþ sa ca prasiddhaþ // 4
     laññà phe¤càko raktapucchàdhobhàgaþ lañåùako'pi tadbhedaþ // 5
     óiõóimànakaþ óiõóimavad utkañadhvaniþ // 6
     kuliïga iti vanacañakàkàraþ pãtamastakaþ vàe iti loke // 7
     kalaviïkaþ gràmyacañakaþ // 8
     cañakastu devakulacañakaþ svalpapramàõaþ // 9
     yànyatrànuktànyaprasiddhàni tàni tadvidbhyo de÷àntarebhya÷ca j¤eyàni // 10]
prasahya bhakùayantãti prasahàstena saüj¤itàþ // Car_1,27.53
bhå÷ayà bilavàsitvàd ànåpànåpasaü÷rayàt /
jale nivàsàjjalajà jalecaryàj jalecaràþ // Car_1,27.54
sthalajà jàïgalàþ proktà mçgà jàïgalacàriõaþ /
vikãrya viùkirà÷ceti pratudya pratudàþ smçtàþ // Car_1,27.55
yoniraùñavidhà tv eùà màüsànàü parikãrtità /
     [{âyurvedadãpikà}
     prasahàdisaüj¤àniruktyà lakùaõamàha // 1
     prasahyeti hañhàt // 2
     ànåpànåpasaü÷rayàditi pårvatràsiddhavidher anityatvenànåpà ityatra yalopasya siddhatvenaiva saühità j¤eyà // 3
     jalecaryàditi jalavàsinàm eva haüsàdãnàü jale caraõamàtratvaü boddhavyam // 4
     sthalajà ityukte gajàdiùvapi sthalajàteùu prasaktiþ syàdityàha jàïgalacàriõa iti // 5
     vikãryetyatra bhakùayanti iti ÷eùaþ evaü pratudyetyatràpi pratudyeti bahudhàbhihatya // 6]
prasahà bhå÷ayànåpavàrijà vàricàriõaþ // Car_1,27.56
guråùõasnigdhamadhurà balopacayavardhanàþ /
vçùyàþ paraü vàtaharàþ kaphapittavivardhanàþ // Car_1,27.57
hità vyàyàmanityebhyo narà dãptàgnaya÷ca ye /
prasahànàü vi÷eùeõa màüsaü màüsà÷inàü bhiùak // Car_1,27.58
jãrõàr÷ograhaõãdoùa÷oùàrtànàü prayojayet /
làvàdyo vaiùkiro vargaþ pratudà jàïgalà mçgàþ // Car_1,27.59
laghavaþ ÷ãtamadhuràþ sakaùàyà hità nçõàm /
pittottare vàtamadhye saünipàte kaphànuge // Car_1,27.60
viùkirà vartakàdyàstu prasahàlpàntarà guõaiþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     prasahà dvividhà màüsàdà vyàghra÷yenàdayaþ tathà amàüsàdà÷ca gavàdayaþ tena màüsàdànàü vi÷eùamàha prasahànàm ityàdi // 1
     jãrõatvenàr÷aþprabhçtãnàü cirànubandhaü dar÷ayati // 2
     pratudà ityatra tathà jàïgalà ityatra cakàro luptanirdiùñaþ // 3
     kaphànuge iti chedaþ // 4]
nàti÷ãtagurusnigdhaü màüsam àjam adoùalam // Car_1,27.61
÷arãradhàtusàmànyàd anabhiùyandi bçühaõam /
màüsaü madhura÷ãtatvàd guru bçühaõamàvikam // Car_1,27.62
yonàv ajàvike mi÷ragocaratvàdani÷cite /
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷arãradhàtusàmànyàditi manuùyamàüsasamànatvàt // 1
     etena ÷ãtagurusnigdhatvena yuktam apyàjamàüsaü ÷arãradhàtusàmyàt kaphaü na karotãtyuktaü bhavati // 2
     àvikaü màüsaü madhura÷ãtatvena pittaharamapi boddhavyam ata eva ÷aradvidhàv apyuktam urabhra÷arabhàn iti // 3
     raktapittanidàne tu varàhamahiùetyàdinà dravyàntarasaüyuktasyaivàvikamàüsasya raktapittakartçtvaü j¤eyam // 4
     yonàv iti prasahàdyaùñavidhajàtau // 5
     mi÷ragocaratvàditi kadàcidanåpasevanàt kadàcid dhanvasevanàt kadàcid ubhayasevanàd ajàvyor ani÷citayonitvam ityarthaþ // 6
     atra ani÷cite iti yonivi÷eùaõaü kiüvà ajà ca avã ca ete ani÷cite // 7
     nanu yadyevaü tadà tittirirapi dhanvànåpasevanànna viùkiragaõe pañhanãyaþ // 8
     naivaü tittirijàtivi÷eùasya dhanvànåpayor niyamena niùevaõàd guõaniyamaþ pàryate kartum avyajayostu niyamo'yaü nàsti yataþ kecidajàvã dhanvamàtracare keciccànåpamàtracare keciccobhayamàtracare tena tayor niyamacarakçto yonibhedaþ kartuü na pàryate // 9]
sàmànyenopadiùñànàü màüsànàü svaguõaiþ pçthak // Car_1,27.63
keùàücid guõavai÷eùyàd vi÷eùa upadekùyate /
dar÷ana÷rotramedhàgnivayovarõasvaràyuùàm // Car_1,27.64
barhã hitatamo balyo vàtaghno màüsa÷ukralaþ /
guråùõasnigdhamadhuràþ svaravarõabalapradàþ // Car_1,27.65
bçühaõàþ ÷ukralà÷coktà haüsà màrutanà÷anàþ /
snigdhà÷coùõà÷cavçùyà÷ ca bçühaõàþ svarabodhanàþ // Car_1,27.66
balyàþ paraü vàtaharàþ svedanà÷caraõàyudhàþ /
guråùõo madhuro nàtidhanvànåpaniùevaõàt // Car_1,27.67
tittiriþ saüjayecchãghraü trãn doùànanilolbaõàn /
pitta÷leùmavikàreùu sarakteùu kapi¤jalàþ // Car_1,27.68
mandavàteùu ÷asyante ÷aityamàdhuryalàghavàt /
làvàþ kaùàyamadhurà laghavo'gnivivardhanàþ // Car_1,27.69
saünipàtapra÷amanàþ kañukà÷ca vipàkataþ /
godhà vipàke madhurà kaùàyakañukà rase // Car_1,27.70
vàtapittapra÷amanã bçühaõã balavardhanã /
÷allako madhuràmla÷ca vipàke kañukaþ smçtaþ // Car_1,27.71
vàtapittakaphaghna÷ca kàsa÷vàsaharastathà /
kaùàyavi÷adàþ ÷ãtà raktapittanibarhaõàþ // Car_1,27.72
vipàke madhurà÷caiva kapotà gçhavàsinaþ /
tebhyo laghutaràþ kiücitkapotà vanavàsinaþ // Car_1,27.73
÷ãtàþ saügràhiõa÷caiva svalpamåtrakarà÷ca te /
÷ukamàüsaü kaùàyàmlaü vipàke råkùa÷ãtalam // Car_1,27.74
÷oùakàsakùayahitaü saügràhi laghu dãpanam /
cañakà madhuràþ snigdhà bala÷ukravivardhanàþ // Car_1,27.75
saünipàtapra÷amanàþ ÷amanà màrutasya ca /
kaùàyo vi÷ado råkùaþ ÷ãtaþ pàke kañurlaghuþ // Car_1,27.76
÷a÷aþ svàduþ pra÷asta÷ca saünipàte 'nilàvare /
madhurà madhuràþ pàke tridoùa÷amanàþ ÷ivàþ // Car_1,27.77
laghavo baddhaviõmåtràþ ÷ãtà÷caiõàþ prakãrtitàþ /
snehanaü bçühaõaü vçùyaü ÷ramaghnamanilàpaham // Car_1,27.78
varàhapi÷itaü balyaü rocanaü svedanaü guru /
gavyaü kevalavàteùu pãnase viùamajvare // Car_1,27.79
÷uùkakàsa÷ramàtyagnimàüsakùayahitaü ca tat /
snigdhoùõaü madhuraü vçùyaü màhiùaü guru tarpaõam // Car_1,27.80
dàróhyaü bçhattvamutsàhaü svapnaü ca janayatyapi /
guråùõà madhurà balyà bçühaõàþ pavanàpahàþ // Car_1,27.81
matsyàþ snigdhà÷ca vçùyà÷ca bahudoùàþ prakãrtitàþ /
÷aivàla÷aùpabhojitvàtsvapnasya ca vivarjanàt // Car_1,27.82
rohito dãpanãya÷ca laghupàko mahàbalaþ /
varõyo vàtaharo vçùya÷cakùuùyo balavardhanaþ // Car_1,27.83
medhàsmçtikaraþ pathyaþ ÷oùaghnaþ kårma ucyate /
khaógamàüsam abhiùyandi balakçnmadhuraü smçtam // Car_1,27.84
snehanaü bçühaõaü varõyaü ÷ramaghnamanilàpaham /
dhàrtaràùñracakoràõàü dakùàõàü ÷ikhinàmapi // Car_1,27.85
cañakànàü ca yàni syur aõóàni ca hitàni ca /
kùãõaretaþsu kàseùu hçdrogeùu kùateùu ca // Car_1,27.86
madhuràõyavidàhãni sadyobalakaràõi ca /
÷arãrabçühaõe nànyatkhàdyaü màüsàdvi÷iùyate // Car_1,27.87
iti vargastçtãyo'yaü màüsànàü parikãrtitaþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     keùàüciditi vakùyamàõamayåràdãnàm // 1
     guõavai÷eùyàditi vi÷iùñaguõa÷àlitvàt // 2
     mayårasya gurutvasnigdhatvaü vartakàdigaõapañhitatvenaiva labdhaü sat punarucyate vi÷eùàrtham // 3
     evamanyatràpi gaõoktaguõakathanena labdhasya punaþ kathane vyàkhyeyam // 4
     caraõàyudhaþ kukkuñaþ // 5
     dhanvànåpaniùevaõàditi hetukathanena ya eva dhanvànåpaniùevã tittiriþ sa eva yathoktaguõa iti j¤eyam // 6
     evamanye 'pi ye gavàdayo dhanvànåpaniùeviõas te 'pi tittirisamànaguõà bhavanti tittiristu vi÷eùeõeti tittiriþ sàkùàduktaþ // 7
     kiüvà tittirereva evaüguõatve dhanvànåpaniùevaõaü hetuþ nànyatra gavàder anåpade÷àder iti j¤eyam // 8
     kapotà gçhavàsina iti pàràvatàþ // 9
     cañakà madhurà ityàdi kecit pañhantyeva ye tu na pañhanti teùàü mate cañakasya pratudasàmànyaguõalabdhaü vçùyatvaü tçptiü cañakamàüsànàü gatvà yo 'nupibet payaþ ityàdivçùyaprayogàdeva labhyate // 10
     mayåràdãnàü tu bahavo guõà gaõoktaguõàdhikà iti pçthak pàñhaþ kçtaþ // 11
     màüsaü bçühaõànàm ityanenaivàgryàdhikàravacanena màüsasya bçühaõatve labdhe ÷arãrabçühaõe nànya ityàdivacanaü prakaraõapràptatvena tathà tasyaivàrthasya dàróhyàrthaü ca j¤eyam // 12]
pàñhà÷uùà÷añã÷àkaü vàstukaü suniùaõõakam // Car_1,27.88
vidyàdgràhi tridoùaghnaü bhinnavarcastu vàstukam /
tridoùa÷amanã vçùyà kàkamàcã rasàyanã // Car_1,27.89
nàtyuùõa÷ãtavãryà ca bhedinã kuùñhanà÷inã /
ràjakùavaka÷àkaü tu tridoùa÷amanaü laghu // Car_1,27.90
gràhi ÷astaü vi÷eùeõa grahaõyar÷ovikàriõàm /
kàla÷àkaü tu kañukaü dãpanaü gara÷ophajit // Car_1,27.91
laghåùõaü vàtalaü råkùaü kàlàyaü ÷àkamucyate /
dãpanã coùõavãryà ca gràhiõã kaphamàrute // Car_1,27.92
pra÷asyate'mlacàïgerã grahaõyar÷ohità ca sà /
madhurà madhurà pàke bhedinã ÷leùmavardhanã // Car_1,27.93
vçùyà snigdhà ca ÷ãtà ca madaghnã càpyupodikà /
råkùo madaviùaghna÷ca pra÷asto raktapittinàm // Car_1,27.94
madhuro madhuraþ pàke ÷ãtalastaõóulãyakaþ /
maõóåkaparõã vetràgraü kucelà vanatiktakam // Car_1,27.95
karkoñakàvalgujakau pañolaü ÷akulàdanã /
vçùapuùpàõi ÷àrïgeùñà kembåkaü sakañhillakam // Car_1,27.96
nàóã kalàyaü gojihvà vàrtàkaü tilaparõikà /
kaulakaü kàrka÷aü naimbaü ÷àkaü pàrpañakaü ca yat // Car_1,27.97
kaphapittaharaü tiktaü ÷ãtaü kañu vipacyate /
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷àkànàmapi vya¤janatvenànantaramupade÷aþ // 1
     ÷uùà kàsamardaþ // 2
     ÷añã svanàmaprasiddhà // 3
     vàstukaü ñaïkavàstukam // 4
     nàtyuùõa÷ãtavãryeti noùõatvaü prakarùapràptamasyà nàpi ÷ãtatvam ityarthaþ // 5
     yattu su÷rute tiktà kàkamàcã vàtaü ÷amayati uùõavãryatvàt ityuktaü tadvãryavàdimatena ata eva dravyaguõe su÷rute'pi nàtyuùõa÷ãtà ityevameva pañhitam // 6
     ràjakùavakaþ dugdhikà // 7
     kàla÷àkaü kàliyà iti khyàtaü kàlàkhyam iti kàla÷àkam evocyate punaþ anye tu kàlàyam iti pañhanti // 8
     maõóåkaparõã maõimaõãti khyàtà // 9
     kucelà akarõaviddhikàbhedaþ // 10
     vanatiktakaü pathyasundaram // 11
     avalgujo vàlgujã // 12
     ÷akulàdanã kañurohiõã // 13
     ÷àrïgeùñà kàkatiktà // 14
     kañhillakaþ punarnavà // 15
     nàóã nàóãcaþ // 16
     kalàyo vartulakalàyaþ // 17
     tilaparõikà hulahulikà // 18
     gojihvà dàrvipattrikà // 19
     kulakaþ kàravellakaþ kecit tu kulakaü pañolabhedam àhuþ // 20
     karka÷aþ svalpakarkoñakaþ // 21]
sarvàõi såpya÷àkàni pha¤jã cillã kutumbakaþ // Car_1,27.98
àlukàni ca sarvàõi sapattràõi kuñi¤jaram /
÷aõa÷àlmalipuùpàõi karbudàraþ suvarcalà // Car_1,27.99
niùpàvaþ kovidàra÷ca pattåra÷ cuccuparõikà /
kumàrajãvo loññàkaþ pàlaïkyà màriùas tathà // Car_1,27.100
kalambanàlikàsåryaþ kusumbhavçkadhåmakau /
lakùmaõà ca prapunnàño nalinãkà kuñherakaþ // Car_1,27.101
loõikà yava÷àkaü ca kuùmàõóakam avalgujam yàtukaþ ÷àlakalyàõã triparõã pãluparõikà // Car_1,27.102
÷àkaü guru ca råkùaü ca pràyo viùñabhya jãryati /
madhuraü ÷ãtavãryaü ca purãùasya ca bhedanam // Car_1,27.103
svinnaü niùpãóitarasaü snehàóhyaü tat pra÷asyate /
÷aõasya kovidàrasya karbudàrasya ÷àlmaleþ // Car_1,27.104
puùpaü gràhi pra÷astaü ca raktapitte vi÷eùataþ /
nyagrodhodumbarà÷vatthaplakùapadmàdipallavàþ // Car_1,27.105
kaùàyàþ stambhanàþ ÷ãtà hitàþ pittàtisàriõàm /
vàyuü vatsàdanã hanyàtkaphaü gaõóãracitrakau // Car_1,27.106
÷reyasã bilvaparõã ca bilvapattraü tu vàtanut /
bhaõóã ÷atàvarã÷àkaü balà jãvantikaü ca yat // Car_1,27.107
parvaõyàþ parvapuùpyà÷ca vàtapittaharaü smçtam /
laghu bhinna÷akçttiktaü làïgalakyuruvåkayoþ // Car_1,27.108
tilavetasa÷àkaü ca ÷àkaü pa¤càïgulasya ca /
vàtalaü kañutiktàmlamadhomàrgapravartanam // Car_1,27.109
råkùàmlamuùõaü kausumbhaü kaphaghnaü pittavardhanam /
trapusairvàrukaü svàdu guru viùñambhi ÷ãtalam // Car_1,27.110
mukhapriyaü ca råkùaü ca måtralaü trapusaü tv ati /
ervàrukaü ca sampakvaü dàhatçùõàklamàrtinut // Car_1,27.111
varcobhedãnyalàbåni råkùa÷ãtaguråõi ca /
cirbhañairvàruke tadvadvarcobhedahite tu te // Car_1,27.112
sakùàraü pakvakåùmàõóaü madhuràmlaü tathà laghu /
sçùñamåtrapurãùaü ca sarvadoùanibarhaõam // Car_1,27.113
     [{âyurvedadãpikà}
     såpya÷àkàni màùaparõyàdãni // 1
     pha¤jã bràhmaõayaùñikà // 2
     cillã gauóavàstukaþ // 3
     kutumbakaþ droõapuùpikà // 4
     àlukàni piõóàlukàdãni // 5
     karbudàraþ kà¤canaþ // 6
     suvarcalà såryabhaktikà kecit phappukam àhuþ // 7
     pattåraþ ÷àli¤caþ // 8
     cuccuparõikà nàóãcabhedaþ // 9
     kumàrajãvaþ jãva÷àkam // 10
     loññàkaþ loññàmàriùaþ // 11
     nàlikà gonàóãcaþ // 12
     àsurã ràjikà maõóako và // 13
     vçkadhåmakaþ bhåmi÷irãùaþ // 14
     lakùmaõà svanàmakhyàtà // 15
     nalinã padmamçõàlaü nãlinãti pàñhapakùe buhnà // 16
     yava÷àkaü kùetravàstukam // 17
     kåùmàõóaþ sarpacchattram // 18
     avalgujamiti avalgujabhedaþ // 19
     yàtukaþ ÷uklà ÷àlaparõã // 20
     ÷àlakalyàõã ÷àli¤cabhedaþ // 21
     triparõã haüsapàdikà // 22
     pãluparõã morañakaþ // 23
     gaõóãraþ ÷amañhaþ // 24
     bilvaparõã bilvàrjakam // 25
     bhaõóã svanàmakhyàtà // 26
     parvaõã parva÷àkam // 27
     parvapuùpã kukkuñã // 28
     pa¤càïgulaþ citrairaõóaþ // 29
     ervàrukaü ràjakarkañã // 30
     kåùmàõóakaü su÷rute bàlyàdyàvasthàbhedena pañhitaü tad apyaviruddham eva yato bàlamadhyayos tatra pittaharatvaü kaphakaratvaü coktaü tadapãha pittottare kaphottare saünipàte boddhavyam // 31]
kelåñaü ca kadambaü ca nadãmàùakam aindukam /
vi÷adaü guru ÷ãtaü ca samabhiùyandi cocyate // Car_1,27.114
utpalàni kaùàyàõi raktapittaharàõi ca /
tathà tàlapralambaü syàd uraþkùatarujàpaham // Car_1,27.115
kharjåraü tàla÷asyaü ca raktapittakùayàpaham /
taråñabisa÷àlåkakrau¤càdanaka÷erukam // Car_1,27.116
÷çïgàñakàïkaloóyaü ca guru viùñambhi ÷ãtalam /
kumudotpalanàlàstu sapuùpàþ saphalàþ smçtàþ // Car_1,27.117
÷ãtàþ svàdukaùàyàstu kaphamàrutakopanàþ /
kaùàyamãùadviùñambhi raktapittaharaü smçtam // Car_1,27.118
pauùkaraü tu bhavedbãjaü madhuraü rasapàkayoþ /
balyaþ ÷ãto guruþ snigdhastarpaõo bçühaõàtmakaþ // Car_1,27.119
vàtapittaharaþ svàdurvçùyo mu¤jàtakaþ param /
jãvano bçühaõo vçùyaþ kaõñhyaþ ÷asto rasàyane // Car_1,27.120
vidàrãkando balya÷ca måtralaþ svàdu÷ãtalaþ /
amlikàyàþ smçtaþ kando grahaõyar÷ohito laghuþ // Car_1,27.121
nàtyuùõaþ kaphavàtaghno gràhã ÷asto madàtyaye /
tridoùaü baddhaviõmåtraü sàrùapaü ÷àkamucyate // Car_1,27.122
tadvat syàdraktanàlasya råkùamamlaü vi÷eùataþ /
tadvat piõóàlukaü vidyàt kandatvàcca mukhapriyam /
sarpacchattrakavarjyàs tu bahvyo 'nyà÷ chattrajàtayaþ // Car_1,27.123
÷ãtàþ pãnasakartrya÷ca madhurà gurvya eva ca /
caturthaþ ÷àkavargo 'yaü pattrakandaphalà÷rayaþ // Car_1,27.124
     [{âyurvedadãpikà}
     kelåñe hàrãtavacanaü kelåñaü svàdu viñapaü tatkandaþ svàdu÷ãtalaþ iti // 1
     kadambaü kadambikàü vadanti kecit tu svalpakadambakam àhuþ // 2
     nadãmàùakaþ udãmànaka iti khyàtaþ // 3
     aindukaü nikùàraþ // 4
     tàlapralambaþ tàlàïkuraþ // 5
     ÷asya÷abdeneha mastakamajjà gçhyate // 6
     taruñaþ kahlàrakandaþ // 7
     krau¤càdanaü dhi¤culikà // 8
     ka÷eruka÷abdena ci¤coóakà ràjaka÷eruka÷ca gçhyate // 9
     aïkàloóyaü hrasvotpalakandaþ // 10
     mu¤jàtaka auttaràpathikakandaþ // 11
     amlikà svalpaviñapà pràyaþ kàmaråpàdau bhavati // 12
     sarpacchattraü sarpaphaõàkàraü chattrakam // 13
     anyà÷ chattrajàtayaþ karãùapalàlàdijà bahulà j¤eyàþ // 14
     pattrakandaphalà÷raya iti pràdhànyena tena puùpàdyà÷rayatvam api ÷àkavargasya j¤eyam // 15]
tçùõàdàhajvara÷vàsaraktapittakùatakùayàn /
vàtapittamudàvartaü svarabhedaü madàtyayam // Car_1,27.125
tiktàsyatàm àsya÷oùaü kàsaü cà÷u vyapohati /
mçdvãkà bçühaõã vçùyà madhurà snigdha÷ãtalà // Car_1,27.126
madhuraü bçühaõaü vçùyaü kharjåraü guru ÷ãtalam /
kùaye'bhighàte dàhe ca vàtapitte ca taddhitam // Car_1,27.127
tarpaõaü bçühaõaü phalgu guru viùñambhi ÷ãtalam /
paråùakaü madhåkaü ca vàtapitte ca ÷asyate // Car_1,27.128
madhuraü bçühaõaü balyam àmràtaü tarpaõaü guru /
sasnehaü ÷leùmalaü ÷ãtaü vçùyaü viùñabhya jãryati // Car_1,27.129
tàla÷asyàni siddhàni nàrikelaphalàni ca /
bçühaõasnigdha÷ãtàni balyàni madhuràõi ca // Car_1,27.130
madhuràmlakaùàyaü ca viùñambhi guru ÷ãtalam /
pitta÷leùmakaraü bhavyaü gràhi vaktravi÷odhanam // Car_1,27.131
amlaü paråùakaü dràkùà badaràõyàrukàõi ca /
pitta÷leùmaprakopãõi karkandhunikucànyapi // Car_1,27.132
nàtyuùõaü guru sampakvaü svàdupràyaü mukhapriyam /
bçühaõaü jãryati kùipraü nàtidoùalamàrukam // Car_1,27.133
dvividhaü ÷ãtamuùõaü ca madhuraü càmlameva ca /
guru pàràvataü j¤eyamarucyatyagninà÷anam // Car_1,27.134
bhavyàdalpàntaraguõaü kà÷maryaphalamucyate /
tathaivàlpàntaraguõaü tådam amlaü paråùakàt // Car_1,27.135
kaùàyamadhuraü ñaïkaü vàtalaü guru ÷ãtalam /
kapitthamàmaü kaõñhaghnaü viùaghnaü gràhi vàtalam // Car_1,27.136
madhuràmlakaùàyatvàtsaugandhyàcca rucipradam /
paripakvaü ca doùaghnaü viùaghnaü gràhi gurvapi // Car_1,27.137
bilvaü tu durjaraü pakvaü doùalaü påtimàrutam /
snigdhoùõatãkùõaü tadbàlaü dãpanaü kaphavàtajit // Car_1,27.138
raktapittakaraü bàlamàpårõaü pittavardhanam /
pakvamàmraü jayedvàyuü màüsa÷ukrabalapradam // Car_1,27.139
kaùàyamadhurapràyaü guru viùñambhi ÷ãtalam /
jàmbavaü kaphapittaghnaü gràhi vàtakaraü param // Car_1,27.140
badaraü madhuraü snigdhaü bhedanaü vàtapittajit /
tacchuùkaü kaphavàtaghnaü pitte na ca virudhyate // Car_1,27.141
kaùàyamadhuraü ÷ãtaü gràhi simbitikàphalam /
gàïgerukã karãraü ca bimbã todanadhanvanam // Car_1,27.142
madhuraü sakaùàyaü ca ÷ãtaü pittakaphàpaham /
sampakvaü panasaü mocaü ràjàdanaphalàni ca // Car_1,27.143
svàdåni sakaùàyàõi snigdha÷ãtaguråõi ca /
kaùàyavi÷adatvàcca saugandhyàcca rucipradam // Car_1,27.144
avadaü÷akùamaü hçdyaü vàtalaü lavalãphalam /
nãpaü ÷atàhvakaü pãlu tçõa÷ånyaü vikaïkatam // Car_1,27.145
pràcãnàmalakaü caiva doùaghnaü garahàri ca /
aiïgudaü tiktamadhuraü snigdhoùõaü kaphavàtajit // Car_1,27.146
tindukaü kaphapittaghnaü kaùàyaü madhuraü laghu /
vidyàd àmalake sarvàn rasàüllavaõavarjitàn // Car_1,27.147
råkùaü svàdu kaùàyaü kaphapittaharaü param /
rasàsçïmàüsamedojàndoùàn hanti vibhãtakam // Car_1,27.148
svarabhedakaphotkledapittarogavinà÷anam /
amlaü kaùàyamadhuraü vàtaghnaü gràhi dãpanam // Car_1,27.149
snigdhoùõaü dàóimaü hçdyaü kaphapittavirodhi ca /
råkùàmlaü dàóimaü yattu tatpittànilakopanam // Car_1,27.150
madhuraü pittanutteùàü pårvaü dàóimamuttamam /
vçkùàmlaü gràhi råkùoùõaü vàta÷leùmaõi ÷asyate // Car_1,27.151
amlikàyàþ phalaü pakvaü tasmàdalpàntaraü guõaiþ /
guõais tair eva saüyuktaü bhedanaü tv amlavetasam // Car_1,27.152
֌le 'rucau vibandhe ca mande 'gnau madyaviplave /
hikkà÷vàse ca kàse ca vamyàü varcogadeùu ca // Car_1,27.153
vàta÷leùmasamuttheùu sarveùvevopadi÷yate /
kesaraü màtuluïgasya laghu ÷eùamato'nyathà // Car_1,27.154
rocano dãpano hçdyaþ sugandhistvagvivarjitaþ /
karcåraþ kaphavàtaghnaþ ÷vàsahikkàr÷asàü hitaþ // Car_1,27.155
madhuraü kiücidamlaü ca hçdyaü bhaktaprarocanam /
durjaraü vàta÷amanaü nàgaraïgaphalaü guru // Car_1,27.156
vàtàmàbhiùukàkùoñamukålakanikocakàþ /
guråùõasnigdhamadhuràþ sorumàõà balapradàþ // Car_1,27.157
vàtaghnà bçühaõà vçùyàþ kaphapittàbhivardhanàþ /
priyàlameùàü sadç÷aü vidyàdauùõyaü vinà guõaiþ // Car_1,27.158
÷leùmalaü madhuraü ÷ãtaü ÷leùmàtakaphalaü guru /
÷leùmalaü guru viùñambhi càïkoñaphalamagnijit // Car_1,27.159
guråùõaü madhuraü råkùaü ke÷aghnaü ca ÷amãphalam /
viùñambhayati kàra¤jaü vàta÷leùmàvirodhi ca // Car_1,27.160
àmràtakaü danta÷añham amlaü sakaramardakam /
raktapittakaraü vidyàdairàvatakam eva ca // Car_1,27.161
vàtaghnaü dãpanaü caiva vàrtàkaü kañu tiktakam /
vàtalaü kaphapittaghnaü vidyàtparpañakãphalam // Car_1,27.162
pitta÷leùmaghnamamlaü ca vàtalaü càkùikãphalam /
madhuràõyamlapàkãni pitta÷leùmaharàõi ca // Car_1,27.163
a÷vatthodumbaraplakùanyagrodhànàü phalàni ca /
kaùàyamadhuràmlàni vàtalàni guråõi ca // Car_1,27.164
bhallàtakàsthyagnisamaü tanmàüsaü svàdu ÷ãtalam /
pa¤camaþ phalavargo 'yamuktaþ pràyopayogikaþ // Car_1,27.165
     [{âyurvedadãpikà}
     phalànàmapi keùàücicchàkavad upayogàt phalavargam àha // 1
     mçdvãkàgre 'bhidhãyate ÷reùñhaguõatvàt // 2
     phalgu audumbaram // 3
     madhåka÷abdena samànaguõatvàt phalaü kusumaü ca j¤eyam // 4
     paråùakaü ceha madhuraparåùakaü j¤eyam // 5
     àmràtam àmaóà iti khyàtamàmraphalasadç÷am iti candrikà etacca dvividhaü madhuramamlaü ca atra madhurasyaiva guõaþ amlasya vakùyamàõatvàt // 6
     tàla÷asyànãti tàlaphalàni yathà harãtakãnàü ÷asyàni ityatra phalameva ÷asyam ucyate // 7
     siddhàni pakvàni tena pakvatàlasya grahaõam // 8
     bhavyaü karmaraïgaphalaü kecit tvaksaühitamàtraphalaü vadanti // 9
     àrukaü kàrttikeyapure prasiddham // 10
     karkandhåþ ÷çgàlabadarã karkandhånikucayor vicchidya pàñhena nityaü pitta÷leùmakartçtvaü tayor dar÷ayati // 11
     paråùakàdãnàü tu madhuràmlabhedena dviråpàõàü ya eva paråùakàdayo 'mlàsta eva pitta÷leùmakarà iti // 12
     pàràvataþ kàmaråpaprasiddhaþ // 13
     atra yo madhuraþ sa ÷ãtaþ ya÷càmlaþ sa uùõa iti j¤eyam // 14
     evaü rasanirde÷enaiva vãrye labdhe'pi punarvãryàkhyànamamlasyàmalakasya ÷ãtatàdar÷anàd boddhavyam // 15
     ñaïkaü kà÷mãraprasiddham // 16
     siddham iti kàlava÷àt pakvam // 17
     kapitthabilvàmràõàm avasthàbhedena guõakathanaü sarvàvasthàsu teùàmupayojyatvàt // 18
     badaraü madhyapramàõaü taddhi madhurameva bhavati // 19
     gàïgerukaü nàgabalàphalam // 20
     karãro marujo drumaþ // 21
     todanaü dhanvanabhedaþ // 22
     ràjàdanaü kùãrã // 23
     avadaü÷akùamamiti lavalãphalaü prà÷ya dravyàntare rucir bhavati // 24
     nãpaü kadambakam // 25
     ÷atàhvakaphalaü seha iti khyàtam // 26
     pãlu auttaràpathikam // 27
     tçõa÷ånyaü ketakãphalam // 28
     pràcãnàmalakaü pànãyàmalakam // 29
     tindukaü kenduþ // 30
     dàóimaguõe kaphapittàvirodhãti amladàóimaü pittàvirodhi madhuraü tu kaphàvirodhi evaü ca tridoùaharatvamasyopapannaü yad uktaü su÷rute dvividhaü tattu vij¤eyaü madhuraü càmlameva ca // 31
     tridoùaghnaü tu madhuramamlaü vàtakaphàpaham iti // 32
     vçkùàmlaü mahàrdrakam // 33
     amlikà tintióã // 34
     ÷eùamiti tvaïmàüsam ato'nyatheti guru kiüvà ÷åle 'rucàv ityàdyuktakesaraguõaviparãtam // 35
     vàtàmàdaya auttaràpathikàþ // 36
     priyàlo'yaü magadhaprasiddhaþ // 37
     danta÷añhaþ jambãraþ kecid amloñaü vadanti // 38
     ihàmràtakamamlaü gràhyaü pårvaü tu madhuramàmràtakam uktam // 39
     karamardaü dvividhaü gràmajaü vanajaü ca // 40
     airàvatam amlàtakaü kiüvà nàgaraïgam // 41
     vàrtàkaü dakùiõàpathe phalavat khàdyate yad goùñhavàrtàkasaüj¤akaü tasyeha guõaþ kiüvà phalavadasiddhasyaiva vàrtàkasyopayojyasyàyaü guõaþ // 42
     àkùikã latà tasyàþ phalam àkùikam // 43
     anupàki anuyà iti khyàtà // 44
     agnisamam iti sphoñàdijanakatvàt // 45]
rocanaü dãpanaü vçùyam àrdrakaü vi÷vabheùajam /
vàta÷leùmavibandheùu rasastasyopadi÷yate // Car_1,27.166
rocano dãpanas tãkùõaþ sugandhirmukha÷odhanaþ /
jambãraþ kaphavàtaghnaþ krimighno bhaktapàcanaþ // Car_1,27.167
bàlaü doùaharaü vçddhaü tridoùaü màrutàpaham /
snigdhasiddhaü vi÷uùkaü tu målakaü kaphavàtajit // Car_1,27.168
hikkàkàsaviùa÷vàsapàr÷va÷ålavinà÷anaþ /
pittakçtkaphavàtaghnaþ surasaþ påtigandhahà // Car_1,27.169
yavànã càrjaka÷caiva ÷igru÷àleyamçùñakam /
hçdyàny àsvàdanãyàni pittamutkle÷ayanti ca // Car_1,27.170
gaõóãro jalapippalyastumbaruþ ÷çïgaverikà /
tãkùõoùõakañuråkùàõi kaphavàtaharàõi ca // Car_1,27.171
puüstvaghnaþ kañuråkùoùõo bhåstçõo vaktra÷odhanaþ /
kharàhvà kaphavàtaghnã vastirogarujàpahà // Car_1,27.172
dhànyakaü càjagandhà ca sumukha÷ceti rocanàþ /
sugandhà nàtikañukà doùànutkle÷ayanti ca // Car_1,27.173
gràhã gç¤janakastãkùõo vàta÷leùmàr÷asàü hitaþ /
svedane'bhyavahàre ca yojayet tam apittinàm // Car_1,27.174
÷leùmalo màrutaghna÷ca palàõóurna ca pittanut /
àhàrayogã balya÷ca gururvçùyo'tha rocanaþ // Car_1,27.175
krimikuùñhakilàsaghno vàtaghno gulmanà÷anaþ /
snigdha÷coùõa÷ca vçùya÷ca la÷unaþ kañuko guruþ // Car_1,27.176
÷uùkàõi kaphavàtaghnàny etàny eùàü phalàni ca /
haritànàmayaü caiùa ùaùñho vargaþ samàpyate // Car_1,27.177
     [{âyurvedadãpikà}
     haritànàm apyàrdrakàdãnàü phalavadagnipàkam antareõa bhojanasya pràk pa÷càccopayogàt phalam anu haritakathanaü phalebhyastu pa÷càdabhidhànaü haritasya tçptyanàdhàyakatvàt // 1
     àrdrakamiti vi÷eùaõaü ÷uõñhãvyàvçttyarthaü ÷uõñhãguõa÷càhàrasaüyogivarge bhaviùyati // 2
     jambãraþ parõàsabhedaþ jambãraphalaü sugandhi // 3
     bàlaü doùaharamiti taruõàvasthàyàmavyaktarasàyàü tridoùaharam // 4
     tantràntaravacanaü hi yàvaddhi càvyaktarasànvitàni navapraråóhàni ca målakàni bhavanti tàvallaghudãpanàni pittànila÷leùmaharàõi caiva // 5
     vçddhaü tridoùamiti tadevapravçddham enàmeva målakàvasthàm abhipretya coktaü målakaü kandànàmapathyatve prakçùñatamam iti màrutàpahaü snigdhasiddhamiti sàmànyena bàlaü vçddhaü ca // 6
     ÷uùkàõi kaphavàtaghnànyetàni iti vakùyamàõagranthenaiva ÷uùkakasya kaphavàtahantçtve labdhe punarvacanaü prakarùapràptyartham // 7
     påtigandhaheti ÷arãrasya tathà vya¤janàrthaü màüsasya ca påtigandhatàü hanti // 8
     arjakaþ ÷vetaparõàsaþ // 9
     ÷igruþ viñapa÷obhà¤janaþ ÷àleya÷ càõakyamålaü marau prasiddhaü kiüvà ÷àleyam iti misteyaü pàñakaprasiddhaü vacanaü hi càõakyamålamisteye ÷àleyàbhikhyayà jaguþ iti mçùñakaü ràjikà // 10
     gaõóãro dvividho raktaþ ÷ukla÷ca tatra yo raktaþ sa hi kañutvena haritavarge pañhyate yastu ÷uklo jalajaþ sa ÷àkavarge pañhita iti naikasya vargadvaye pàñhaþ // 11
     jalapippalã jale pippalyàkàrà bhavati // 12
     ÷çïgaverã gojihvikà kiüvà àrdrakàkçtiþ ÷çïgaverã yaduktaü ÷çïgaveravad àkçtyà ÷çïgaverãti bhàùità // 13
     kustumburusamàkçtyà tumburåõi vadanti ca iti // 14
     bhåstçõo gandhatçõaþ // 15
     kharàhvà kçùõajãrakam // 16
     ajagandhà vanayavànã // 17
     sumukhaþ parõàsabhedaþ // 18
     ayaü ca dhànyakàdãnàm àrdràõàü guõaþ ÷uùkàõàü tv àhàrayogigaõe kàravã ku¤cikà ityàdinà guõaü nirdekùyati // 19
     gç¤janakaþ svalpanàlapattraþ palàõóur eva // 20
     etànãti haritavargoktàni // 21
     ÷uùkàõãtyàdinà yadyapi ÷uùkàõàm api ÷uõñhãprabhçtãnàü guõa ukto bhavati tathàpi vi÷eùaguõàntarakathanàrthaü punastadabhidhànam àhàrasaüyogivarge bhaviùyatãti na paunaruktyam // 22]


Carakasaühità, Såtrasthàna, 28 [Vividhà÷itapãtãya]
athàto vividhà÷itapãtãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_1,28.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_1,28.2
     [{âyurvedadãpikà}
     pårvàdhyàye annaü pràõàþ ityuktaü tadyena prakàreõànnaü pràõahetur bhavati tadabhidhànàrthaü vividhà÷itapãtãyo 'bhidhãyate // 1
     iyam apyarthaparà saüj¤à // 2]
vividham a÷itaü pãtaü lãóhaü khàditaü jantorhitam antaragnisaüdhukùitabalena yathàsvenoùmaõà samyagvipacyamànaü kàlavad anavasthitasarvadhàtupàkam anupahatasarvadhàtåùmamàrutasrotaþ kevalaü ÷arãramupacayabalavarõasukhàyuùà yojayati ÷arãradhàtån årjayati ca /
dhàtavo hi dhàtvàhàràþ prakçtimanuvartante // Car_1,28.3
     [{âyurvedadãpikà}
     vividhamityàdi // 1
     vividhamiti anenà÷itàdãnàmavàntarabhedaü dar÷ayati a÷itàdiùu yo yaþ pràya upayujyate sa pårvam uktaþ // 2
     jantor hitam iti vacanam ahitasyà÷itàder balavarõàdikartçtvàbhàvàt // 3
     antaragninà jàñhareõa vahninà saüdhukùitaü balaü yasya tenàntaragnisaüdhukùitabalena // 4
     yathàsvenoùmaõeti pçthivyàdiråpà÷itàdeyasya ya åùmà pàrthivàgnyàdiråpastena vacanaü hi bhaumàpyàgneyavàyavyàþ pa¤coùmàõaþ sanàbhasàþ // 5
     pa¤càhàraguõàn svàn svàn pàrthivàdãn pacanti hi iti // 6
     samyagvipacyamànam iti a÷itàdi // 7
     kiüvà yathàsvenoùmaõeti yasya rudhiràder ya åùmà dhàtvagniråpastena samyagvipacyamànama÷itàdi rasatàm àpannaü yadà raktàdidhàtån pratipadyate tadà raktàdyåùmaõaiva pacyate evaü vipacyamànama÷itàdi ÷arãramupacayàdinà yojayatyårjayati vardhayatãti yojanà // 8
     kiüvi÷iùñaü ÷arãram ityàha kàlavad ityàdi // 9
     yathà kàlo nityagatvenànavasthitaþ tathànavasthitaþ avi÷ràntaþ sarvadhàtånàü pàko yasmin ÷arãre tattathà etena sarvadà svàgnipàkakùãyamàõadhàtoþ ÷arãrasyà÷itàdinopacayàdiyojanam upapannamiti dar÷ayati yadi hi pàkakùãyamàõaü ÷arãraü na syàttadà svataþ siddhe upacayàdau kima÷itàdi kuryàd iti bhàvaþ // 10
     kiüvà kàlavaditya÷itàdivi÷eùaõaü tena yathoktakàlakçtam a÷itàdãtyarthaþ akàlabhojanasyopacayàdyakàrakatvàt // 11
     tathà anavasthitasarvadhàtupàkamityetadapi a÷itàdivi÷eùaõaü tena anavasthitaþ sarvadhàtuùu pàko yasyà÷itàdestattathà etena kvacidapi dhàtau sthagitasyà÷itàde rasaråpasya pàkavigamanàn nopacayàdir bhavatãti dar÷ayati // 12
     etacca vyàkhyànaü nàtisundaram asyàrthasya anupahatetyàdi÷arãravi÷eùaõenaiva labdhatvàt punaþ ÷arãravi÷eùaõam anupapannam // 13
     anupahatetyàdi anupahatàni sarvadhàtånàm åùmamàrutasrotàüsi yasya tattathà yadà hi eko 'pi dhàtupàcako'gnirupahataþ màruto và dhàtupoùakarasavàhã vyànaråpaþ kvacid upahato bhavati tathà sroto và dhàtupoùakarasavaham upahataü syàt tadà a÷itàdikaü dhàtånàm avardhakatvànnopacayàdikàrakam iti bhàvaþ // 14
     kevalamiti kçtsnaü ÷arãraü kiüvà kevalamiti adharmarahitam adharmayukte hi ÷arãre viphalama÷itàdi bhavatãti // 15
     nanu ÷arãradhàtånàü prakçtisthitànàü svata evopacayàdyasti tat kima÷itàdinà kriyata ityàha dhàtavo hãtyàdi // 16
     dhàturàhàro yeùàü te dhàtvàhàràþ dhàtavo rasàdayo nityaü kùãyamàõà a÷itàdijanitadhàtvàhàrà eva santaþ paraü svàsthyamanuvartante nànyathetyarthaþ // 17]
tatràhàraprasàdàkhyo rasaþ kiññaü ca malàkhyam abhinirvartate /
kiññàt svedapurãùavàtapitta÷leùmàõaþ karõàkùinàsikàsyalomakåpaprajananamalàþ ke÷a÷ma÷rulomanakhàdaya÷ càvayavàþ puùyanti /
puùyanti tv àhàrarasàd rasarudhiramàüsamedo'sthimajja÷ukraujàüsi pa¤cendriyadravyàõi dhàtuprasàdasaüj¤akàni ÷arãrasaüdhibandhapicchàdaya÷ càvayavàþ /
te sarva eva dhàtavo malàkhyàþ prasàdàkhyà÷ca rasamalàbhyàü puùyantaþ svaü mànamanuvartante yathàvayaþ÷arãram /
evaü rasamalau svapramàõàvasthitàv à÷rayasya samadhàtordhàtusàmyam anuvartayataþ /
nimittatastu kùãõavçddhànàü prasàdàkhyànàü dhàtånàü vçddhikùayàbhyàm àhàramålàbhyàü rasaþ sàmyam utpàdayatyàrogyàya kiññaü ca malànàmevameva /
svamànàtiriktàþ punarutsargiõaþ ÷ãtoùõaparyàyaguõai÷ copacaryamàõà malàþ ÷arãradhàtusàmyakaràþ samupalabhyante // Car_1,28.4
     [{âyurvedadãpikà}
     yo 'sau dhàtånàmàhàrastamàha tatretyàdi // 1
     tatreti a÷itàdau // 2
     rasaþ kiññaü càbhinivartata ityanvayaþ // 3
     àhàraprasàda ityàkhyà yasya sa tathà prasàdaþ sàraþ // 4
     kiññam asàrabhàgaþ // 5
     kiññàd iti kiññàü÷àt tena annàdyaþ kiññàü÷as tato måtrapurãùe bhavato vàyu÷ca rasàt pacyamànànmalaþ kaphaþ evamàdi grahaõyadhyàye vakùyamàõam anusartavyaü vakùyati hi /
     kiññamannasya viõmåtraü rasasya tu kapho 'sçjaþ /
     pittaü màüsasya svamalo malaþ svedastu medasaþ // 6
     syàt kiññaü ke÷alomàsthno majj¤aþ sneho'kùiviñ tvacàm /
     iti // 7
     àdigrahaõàd akùisnehàdi gràhyam // 8
     yadyapi ca vàto'na÷anàd apyupalabhyate tathàpi råkùakiññàdibhojanamalàü÷àd apyutpadyata eveti kiññàdvàtotpattiryuktaiva na càyaü niyamo yanmalàdevotpadyata iti vyàyàmàdavagàhàderapi ca vàtàdisadbhàvàt // 9
     prajananaü liïgam // 10
     rasapoùyam àha puùyanti tv ityàdi // 11
     pa¤cendriyadravyàõãti pçthivyàdãni ghràõàdãnãndriyakàraõàni // 12
     dhàtuprasàdasaüj¤akàõãti atyartha÷uddhenaiva dhàtuprasàdenendriyàõyàrabhyanta iti dar÷ayati // 13
     ÷arãraü badhnàtãti ÷arãrabandhaþ snàyusiràdibhiþ // 14
     àdigrahaõàd àrtavastanyàdigrahaõam // 15
     atràhàrarasàd raktàdipoùaõe kecid bruvate yat raso raktaråpatayà pariõamati raktaü ca màüsaråpatayà evaü màüsàdayo 'pyuttarottaradhàturåpatayà pariõamanti // 16
     atràpi ca pakùe kecid bruvate kùãràd yathà sarvàtmanà dadhi bhavati tathà kçtsno raso raktaü bhavati evaü raktàdayo'pi màüsàdiråpà bhavanti // 17
     anye tv àhuþ kedàrãkulyànyàyena rasasya dhàtupoùaõaü tatrànnàdutpanno raso dhàturåpaü rasamadhigamya kiyatàpyaü÷ena taü rasaü vardhayati apara÷ca rasarà÷istatra gataþ san ÷oõitagandhavarõayuktatvàcchoõitam iva bhåtvà kiyatàpi ÷oõitasamànenàü÷ena dhàturåpaü ÷oõitaü puùõàti ÷eùa÷ca bhàgo màüsaü yàti tatràpi ÷oõitavadvyavasthà tathà medaþprabhçtiùvapãti // 18
     ata eva ca mukhyàrtho 'yaü grantho bhavati yathà /
     rasàd raktaü tato màüsaü màüsànmedastato'sthi ca /
     asthno majjà tataþ ÷ukraü ÷ukràdgarbhaþ prasàdajaþ // 19
     iti tathà hàrãte'pyuktaü rasaþ saptàhàdarvàk parivartamànaþ ÷vetakapotaharitahàridrapadmakiü÷ukàlaktakarasaprakhya÷ càyaü yathàkramaü divasaparivartàd varõaparivartam àpadyamànaþ pittoùmoparàgàcchoõitatvam àpadyate iti tathà su÷rute 'pyuktaü sa khalvàpyo rasa ekaikasmin dhàtau trãõi trãõi kalàsahasràõi pa¤cada÷a ca kalà avatiùñhate evaü màsena rasaþ ÷ukrãbhavati iti // 20
     anye tv àhuþ khalekapotanyàyenàyam annarasaþ pçthak pçthag dhàtumàrge gataþ san rasàdãn poùayati na tv asya dhàtupoùako rasabhàgo dhàtvantareõa samaü sambandham apyanubhavati rasàdipoùakàni srotàüsyuttarottaraü såkùmamukhàni dãrghàõi ca tenaiva rasapoùakarasabhàgo rasamàrgacàritvàd rasaü poùayati evaü rasapoùaõakàlàd uttarakàlaü raktapoùako rasabhàgo raktaü poùayati tathà ÷oõitapoùaõakàlàd uttarakàlaü màüsapoùako rasabhàgo màüsaü poùayati vidårasåkùmamàrgacàritvàt evaü medaþprabhçtipoùaõe'pi j¤eyam // 21
     tena rasàd raktaü tato màüsam ityàder ayam artho yatra rasapuùñikàlàd uttarakàlaü raktaü jàyate tathà raktapuùñikàlàd uttarakàlaü màüsaü prajàyate ityàdi // 22
     evaü su÷rutaharãtavacane api vyàkhyeye // 23
     yacca raktaü vibaddhamàrgatvàn màüsàdãnna prapadyate iti ràjayakùmaõi vakùyati taddhçdayacàri÷oõitàbhipràyeõa na tu poùaka÷oõitàbhipràyeõa // 24
     kiüca pariõàmapakùe vçùyaprayogasya raktàdiråpatàpattikrameõàticireõa ÷ukraü bhavatãti kùãràdaya÷ca sadya eva vçùyà dç÷yante khalekapotapakùe tu vçùyotpanno rasaþ prabhàvàcchãghrameva ÷ukreõa sambaddhaþ san tatpuùñiü karotãti yuktaü tathà rasaduùñau satyàü pariõàmapakùe tajjanmanàü ÷oõitàdãnàü sarveùàmeva duùñiþ syàt duùñakàraõajàtatvàt // 25
     khalekapotapakùe tu yaddhàtupoùako rasabhàgo duùñaþ sa eva duùyati na sarve taditareùàmaduùñakàraõatvàt tathà medovçddhau satyàü bhårikàraõatvenàsthnàpi bhåyasà bhavitavyaü dç÷yate ca bhårimedasa itaradhàtuparikùayaþ vacanaü ca medasvino meda evopacãyate na tathetare dhàtavaþ iti evamàdi pariõàmavàde dåùaõam // 26
     eùu ca pakùeùu sarvàtmapariõàmavàdo viruddha eva yena sarvàtmapariõàme tricaturopavàsenaiva nãrasatvàccharãrasya maraõaü syàt màsopavàse kevalaü ÷ukramayaü ÷arãraü syàt // 27
     kedàrãkulyànyàyas tu tulyabala eva khalekapotanyàyena yato yad uktaü vçùyaprabhàvaü prati tat kedàrãkulyàpakùe'pi prabhàvàdeva ÷ãghraü raktàdidhàtånabhigamya ÷ukraü janayiùyati vçùyaü yathà khalekapotapakùe'pi prabhavàditi // 28
     yattu rasaduùñau ÷oõitadåùaõaü tanna bhavati dhàtubhåta÷oõitàü÷apoùakasya rasabhàgasyàduùñatvàt iti samànaü pårveõa // 29
     atràpi hi pakùe na sarvo raso dhàturåpa÷oõitatàm àpadyate kiü tarhi ka÷cideva ÷oõitasamàno bhàgaþ ÷eùastu ÷oõitasthànagatatvena kiücicchoõitasamànavarõàditvàcca ÷oõitam ucyate anena nyàyena medovçddhau satyàmasthivçddhir api nirastà yato na medasà asthi poùyate api tarhi medaþsthànagatenaiva rasena medo'nukàriõà // 30
     evamanayoþ pakùayormahàjanàdçtatvena tulyanyàyatvena ca naikamapi ni÷citaü buddhivibhavànna pakùabalàbalam atra na ka÷cit kàryavirodha ityuparamyate // 31
     nanvàhàrarasàdayaþ puùyantãti vadatà dhàturasàdàhàrarasotpàdaþ pçthak svãkriyate tata÷ca tasya kiü sthànaü kiüvà pramàõam iti kimiti noktam ucyate na tasyàhàrotkarùàpakarùàv evaüvidhau utkarùàpakarùasya ni÷citapramàõatvàbhàvàt sthànaü tu dhamanya eva // 32
     poùakàhàrarasasya tasya ca pçthagrasàdidhàtubhyaþ prade÷àntaragrahaõaü na kriyate rasàdikàraõaråpatayà rasàdigrahaõenaiva grahaõàt // 33
     atra yadyapyojaþ saptadhàtusàraråpaü tena dhàtugrahaõenaiva labhyate tathàpi pràõadhàraõakartçtvena pçthak pañhitaü ye tu ÷ukrajanyamoja icchanti teùàmaùñamo dhàturojaþ syàditi pakùe càtide÷aü kçtvà vakùyati rasàdãnàü ÷ukràntànàü yat paraü tejaþ tat khalvojaþ iti // 34
     upapàditapoùaõànàü dhàtumalànàü prakçtyanuvidhànam upasaüharati te sarva ityàdi // 35
     malàkhyà api svedamåtràdayaþ svamànàvasthità dehadhàraõàddhàtavo bhavantãtyuktaü dhàtavo malàkhyà iti // 36
     yathàvayaþ÷arãram iti yasmin vayasi bàlyàdau yàdç÷aü mànaü dhàtånàü tàdç÷aü puùyantaþ tathà yasmin ÷arãre prakçtyà dãrghe hrasve kç÷e và sthåle và yàdç÷aü mànaü dhàtånàü tàdç÷aü puùyanta iti yojanà // 37
     evam ityàdau svapramàõàvasthitàv iti anatiriktàv anyånau ca // 38
     à÷rayasyeti ÷arãrasya yathàvatpakvau sarvà÷rayaü pa÷càddhamanãbhiþ prapadyete sarva÷arãram ityarthaþ // 39
     samadhàtor iti samarasàdeþ samasvedamåtràde÷ ca // 40
     nimittata ityàdi // 41
     nimittata ityanenànimitte ariùñaråpe kùayavçddhã niràkaroti // 42
     vçddhikùayàbhyàm àhàramålàbhyàm iti yathàsaükhyaü vçddhakùãõàhàrakçtàbhyàm etenàhàravi÷eùakçtavçddhikùayo rasaþ sàmyaü karotãtyarthaþ // 43
     dhàtusàmyasyàrogyatve siddhe'pi yadàrogyàyeti bråte tena pràkçtadhàtånàü kùayeõa vàtivçddhyà và sàmyaü niràkaroti asya sàmyasya rogakartçtvàd eva // 44
     kiññaü ca malànàmevam eveti yathà rasastathà kiññamapyàrogyàya malànàü sàmyaü pratipàditarasakrameõa karoti // 45
     vçddhamalànàü cikitsàntaram àha svamànetyàdi // 46
     utsargo bahirniþsaraõaü saü÷odhanaråpameùàü ÷àstroktamasti utsargaü và vahantãtyutsargiõaþ // 47
     vçddhànàü malànàü cikitsàntaram àha ÷ãtoùõetyàdi // 48
     paryayaþ viparyayaþ tena ÷ãtoùõaviparãtaguõair ityarthaþ tena ÷ãtasamutthe male uùõaü tathoùõasamutthe ÷ãtamupacàro bhavati // 49
     àdi÷abda÷ càtra luptanirdiùñaþ tena snigdharåkùàdãnàmapi viparãtaguõànàü grahaõam // 50
     kiüvà paryayaguõà dvaüdvaguõàþ snigdharåkùamçdutãkùõàdayaþ tai÷ca yathàyogyatayopacaryamàõà iti j¤eyam // 51
     etena vçddhamalànàü trividho 'pyupakramo nidànavarjana÷odhana÷amanaråpa ukto bhavati tatra nidànavarjanaü vçddhamale malavçddhihetvàhàraparityàgàd alpamalàhàropayogàd và boddhavyaü saü÷odhanaü ca utsargiõa ityanenoktaü ÷amanaü ca ÷ãtoùõetyàdi granthenoktam // 52]
teùàü tu malaprasàdàkhyànàü dhàtånàü srotàüsyayanamukhàni /
tàni yathàvibhàgena yathàsvaü dhàtånàpårayanti /
evamidaü ÷arãrama÷itapãtalãóhakhàditaprabhavam /
a÷itapãtalãóhakhàditaprabhavà÷càsmi¤÷arãre vyàdhayo bhavanti /
hitàhitopayogavi÷eùàstvatra ÷ubhà÷ubhavi÷eùakarà bhavantãti // Car_1,28.5
     [{âyurvedadãpikà}
     ayanàni ca tàni mukhàni cetyayanamukhàni atra àyàntyanenetyayanàni màrgàõi mukhàni tu yaiþ pravi÷anti etena malànàü dhàtånàü ca yadevàyanaü tadeva prave÷amukhamiti nànyena prave÷o nànyena ca gamanam ityuktaü bhavati // 1
     rasàdãnàü yathàsvanàma srotomukhaü càyanaü ca // 2
     kiüvà ayanasya gamanasya mukhàni màrgàõi tena ayanamukhàni gatimàrgàõãtyarthaþ // 3
     tàni ca srotàüsi malaprasàdapåritàni dhàtån yathàsvamiti yadyasya poùyaü tacca tat pårayati // 4
     yathàvibhàgeneti yasya dhàtoryo vibhàgaþ pramàõaü tenaiva pramàõena pårayati tàdçkpramàõànyeva puùyanti nàdhikanyånànãtyarthaþ // 5
     etacca prakçtisthànàü karma vikçtànàü tu nyånàtiriktadhàtukaraõam astyeveti boddhavyam // 6
     uktaü cànyatra srotasà ca yathàsvena dhàtuþ puùyati dhàtunà iti // 7
     upasaüharatyevam ityàdi // 8
     kathama÷itàderviruddhayoþ ÷arãratadupaghàtakarogayor utpàda ityàha hitàhitetyàdi // 9
     hitaråpo'÷itàdivi÷eùaþ ÷ubharåpavi÷eùakàrakaþ ahitaråpastva÷itàdivi÷eùo '÷ubharåpavi÷eùakaro bhavati tena naikaråpàt kàraõàd viruddhakàryodaya iti bhàvaþ // 10]
evaüvàdinaü bhagavantamàtreyamagnive÷a uvàca dç÷yante hi bhagavan hitasamàkhyàtam apyàhàramupayu¤jànà vyàdhimanta÷ càgadà÷ ca tathaivàhitasamàkhyàtam evaü dçùñe kathaü hitàhitopayogavi÷eùàtmakaü ÷ubhà÷ubhavi÷eùam upalabhàmaha iti // Car_1,28.6
     [{âyurvedadãpikà}
     dç÷yante hi bhagavannityàdau tathaivàhitasamàkhyàtam upayu¤jànà vyàdhimanta÷ càgadà÷ceti sambandhaþ // 1
     vi÷eùàtmakamiti vi÷eùodbhavam // 2]
tamuvàca bhagavànàtreyo na hitàhàropayoginàm agnive÷a tannimittà vyàdhayo jàyante na ca kevalaü hitàhàropayogàdeva sarvavyàdhibhayam atikràntaü bhavati santi hy çte 'pyahitàhàropayogàd anyà rogaprakçtayaþ tadyathà kàlaviparyayaþ praj¤àparàdhaþ ÷abdaspar÷aråparasagandhà÷càsàtmyà iti /
tà÷ca rogaprakçtayo rasàn samyagupayu¤jànamapi puruùam a÷ubhenopapàdayanti tasmàddhitàhàropayogino'pi dç÷yante vyàdhimantaþ /
ahitàhàropayoginàü punaþ kàraõato na sadyo doùavàn bhavatyapacàraþ /
na hi sarvàõyapathyàni tulyadoùàõi na ca sarve doùàstulyabalà na ca sarvàõi ÷arãràõi vyàdhikùamatve samarthàni bhavanti /
tadeva hy apathyaü de÷akàlasaüyogavãryapramàõàtiyogàd bhåyastaram apathyaü sampadyate /
sa eva doùa saüsçùñayonirviruddhopakramo gambhãrànugata÷ cirasthitaþ pràõàyatanasamuttho marmopaghàtã kaùñatamaþ kùiprakàritama÷ca sampadyate /
÷arãràõi càtisthålànyatikç÷àny aniviùñamàüsa÷oõitàsthãni durbalàny asàtmyàhàropacitàny alpàhàràõy alpasattvàni ca bhavantyavyàdhisahàni viparãtàni punarvyàdhisahàni /
ebhya÷ caivàpathyàhàradoùa÷arãravi÷eùebhyo vyàdhayo mçdavo dàruõàþ kùiprasamutthà÷cirakàriõa÷ca bhavanti /
eva vàtapitta÷leùmàõaþ sthànavi÷eùe prakupità vyàdhivi÷eùàn abhinivartayantyagnive÷a // Car_1,28.7
     [{âyurvedadãpikà}
     tannimittà iti hitàhàranimittàþ // 1
     na kevalamiti param // 2
     rogaprakçtaya iti rogakàraõàni // 3
     ahitàhàropayogina ityàdi // 4
     kàraõata iti nimittàntaràt pratibandhàt tacca kàraõaü tadeva hy apathyam ityàdivakùyamàõagranthaviparãtaü boddhavyam // 5
     sadya iti tatkàlam // 6
     anenàpathyasya rogajananaü prati kàlàntaravikàrakartçtvaü pràyo bhavatãti dar÷ayati anyathà sadya ityanarthakaü syàt kàlàntare 'pi doùàkartçtvàt // 7
     doùavàniti vyàdhijanakaþ // 8
     apacàra iti ahitàhàropayogaþ ukte kàraõamàha nahãtyàdi /
     tulyadoùàõãti tulyadoùakaràõi // 9
     vyàdhikùamatvaü vyàdhibalavirodhitvaü vyàdhyutpàdapratibandhakatvamiti yàvat // 10
     tad evàpathyatulyadoùatàdi vivçõoti tadevetyàdi // 11
     atra yadyapi prastutatvàd apathyapratibandhakàni kàraõàni vaktavyàni tathàpi samànanyàyatayàpathya÷aktivardhakànyucyante // 12
     tatra de÷àdãnàü yogàditi anuguõade÷àdiyogàt yathà vrãhiþ pittakartçtvenàpathyaþ sa cànåpade÷ayogàdbhåyastaram apathyo bhavati dhanvade÷e tu hãnabalo bhavati tathà ÷aratkàlasyànuguõasya yogàdbalavànbhavati hemante durbalaþ saüyogàd yathà sa vrãhir dadhiphàõitàdiyukto balavàn madhvàdiyukta÷ca durbalaþ vãryàd yathà sa evoùõãkçto balavàn ÷ãtastu durbalaþ sa eva ca pramàõàtiyogàd balã hãnamàtrastvabalaþ ityàdyanusartavyam // 13
     doùatulyabalatàmàha sa eva doùa ityàdi // 14
     saüsçùñà milità bahavo yonayaþ kàraõàni yasya sa tathà kiüvà saüsçùñayonir iti anuguõadåùyaþ yathà pittasya raktaü dåùyam àsàdya kaùñatvaü kùiprakàritvaü ca bhavati // 15
     viruddhopakramo yathà pittaü mehàrambhakaü vacanaü hi pittamehàþ sarva eva yàpyàþ viruddhopakramatvàt iti viruddhatà copakramasyàtra yat pittaharaü madhuràdi tanmehapradhànadåùyamedaso viruddhaü medo'nuguõaü tu kañvàdi pitte viruddham iti // 16
     gambhãrànugata iti gambhãramajjàdidhàtugataþ vacanaü hi tvaïmàüsà÷rayamuttànaü gambhãraü tv antarà÷rayam iti // 17
     cirasthita iti dehe cirakàlàvasthànena kçtamålatvàt kaùñasàdhyaþ // 18
     pràõàyatanasamuttha iti agre 'dhyàye vakùyamàõa÷aïkhàdida÷apràõàyatanà÷rayã // 19
     marmopaghàtãti pràõàyatanavyatiriktakùipratalahçdayàdimarmopaghàtakàrã // 20
     marmaghàtitvenaiva marmavi÷eùapràõàyatanasamutthatve labdhe punastadvacanaü pràõàyatanamarmà÷rayiõo vi÷eùeõa kaùñatvapratipàdanàrtham // 21
     kaùñatama iti bahuduþkhakartçtvenàsàdhyatvena ca // 22
     kùiprakàritama iti à÷uvikàrakàritamaþ // 23
     cakàràt saüsçùñayonitvàdihetånàm alpatvena kaùñakaùñatarakùiprakàrikùiprakàritaràdivi÷eùà÷ ca bhavantãti dar÷ayati yathoktasarvahetumelake kaùñatamaþ kùiprakàritama÷ ca bhavatãti j¤eyaü kaùñatamatvàdi ca yathàyogyatayà j¤eyaü viruddhopakramo doùaþ kaùña eva bhavati na kùiprakàrã // 24
     vyàdhyakùama÷arãràõyàha ÷arãràõi cetyàdi // 25
     aniviùñàni ÷lathàni màüsàdãni yeùàü ÷arãriõàü tàni tathà kiüvà aniviùñànãti viùamàõi // 26
     upacitànãti saüvardhitàni asàtmyapuùñaü hi ÷arãraü bhåridoùabhàvitameva bhavatãti bhàvaþ // 27
     viparãtànãti anatisthålatvàdiyuktàni // 28
     vyàdhisahànãti vyàdhyutpàdakapratibandhakàni // 29
     etacca ÷arãramadhikçtya vaiparãtyaü vyàdhisahatve udàharaõàrtham upanyastaü tena yathoktàpathyabalavaiparãtyaü doùabalavaiparãtyaü ca na sadyo vyàdhikàrakaü bhavatãtyetad apyuktaü boddhavyam // 30
     etad evàpathyàhàradoùa÷arãràõàm evàbalavattvabalavattvàbhyàü lakùaõavi÷eùaü yathàyogyatayà mçdvàdivyàdhikàraõatvenopasaüharann àha ebhya÷ caivetyàdi // 31
     vi÷eùà yathoktà uktaviparãtà÷ca tatroktaviparãtavi÷eùàn mçdavastathà cirakàriõa÷ca bhavanti yathoktàpathyàdivi÷eùàttu dàruõàþ kùiprakàriõa÷ca bhavantãti mantavyam // 32
     anena prasaïgena vàtàdãnàü rasàdisthànavi÷eùeùu kupitànàü ye vyàdhayo bhavanti tàn dar÷ayitum àha ta evetyàdi // 33]
tatra rasàdiùu sthàneùu prakupitànàü doùàõàü yasmin sthàne ye ye vyàdhayaþ sambhavanti tàüs tàn yathàvad anuvyàkhyàsyàmaþ // Car_1,28.8
     [{âyurvedadãpikà}
     tatra rasetyàdau prakupitànàü doùàõàmiti aniyamena rase kupito vàyur và pittaü và ÷leùmà và saüsçùñà và a÷raddhàdãni kurvanti // 1
     satyapi doùabhede 'trà÷rayasyàbhedàd à÷rayaprabhàveõaivà÷raddhàdayo bhavanti paraü doùabhede a÷raddhàdàv eva vàtàdiliïgaü vi÷iùñaü bhavati // 2
     kiüvà yathàyogyatayà rasà÷rayiõà vàtàdinà a÷raddhàdikaraõaü boddhavyaü yato na gauravaü vàtaduùñarase bhavitumarhati etacca nàtisundaraü tena pårva eva pakùo jyàyàn // 3]
a÷raddhà càruci÷ càsyavairasyam arasaj¤atà /
hçllàso gauravaü tandrà sàïgamardo jvaras tamaþ // Car_1,28.9
pàõóutvaü srotasàü rodhaþ klaibyaü sàdaþ kç÷àïgatà /
nà÷o'gnerayathàkàlaü valayaþ palitàni ca // Car_1,28.10

     [{âyurvedadãpikà}
     a÷raddhàyàü mukhapraviùñasyàhàrasyàbhyavaharaõaü bhavatyeva paraü tv anicchà arucau tu mukhapraviùñaü nàbhyavaharatãti bhedaþ // 1
     àsyavairasyam ucitàdàsyarasàdanyathàtvam // 2
     arasaj¤atà rasàpratipattiþ // 3
     sàdaþ aïgàvasàdaþ // 4]
rasapradoùajà rogà vakùyante raktadoùajàþ /
kuùñhavãsarpapióakà raktapittamasçgdaraþ // Car_1,28.11
gudameóhràsyapàka÷ca plãhà gulmo'tha vidradhiþ /
nãlikà kàmalà vyaïgaþ pipplavas tilakàlakàþ // Car_1,28.12
dadru÷carmadalaü ÷vitraü pàmà koñhàsramaõóalam /

     [{âyurvedadãpikà}
     raktapradoùajeùu kuùñhagrahaõàdeva dadrvàdilàbhe siddhe punastadvacanaü vi÷eùapràdurbhàvapradar÷anàrtham // 1
     tilakàlakàþ tilàkçtayaþ // 2
     asramaõóalaü lohitamaõóalam // 3]
raktapradoùàjjàyante ÷çõu màüsapradoùajàn // Car_1,28.13
adhimàüsàrbudaü kaliü gala÷àlåka÷uõóike /
påtimàüsàlajãgaõóagaõóamàlopajihvikàþ // Car_1,28.14

     [{âyurvedadãpikà}
     kãla÷abdenàtràr÷a ucyate // 1]
vedyànmàüsà÷rayàn medaþsaü÷rayàüstu pracakùmahe /
ninditàni pramehàõàü pårvaråpàõi yàni ca // Car_1,28.15
     [{âyurvedadãpikà}
     ninditàni pramehapårvaråpàõãti ke÷ajañilatvàdãni teùàmeva ninditatvàt na tv àsyavairasyamadhuratvàdãni // 1
     kiüvà ninditànãti atisthålagatàny àyurhràsàdãny aùñauninditãyoktàni teùàü ca ninditatvaü ninditàtisthålasambaddhatvena // 2
     evaü pårvasminvyàkhyàne yàni ca iti cakàro niyame uttaravyàkhyàne tu samuccaye // 3]
adhyasthidantau dantàsthibheda÷ålaü vivarõatà /
ke÷alomanakha÷ma÷rudoùà÷càsthipradoùajàþ // Car_1,28.16
     [{âyurvedadãpikà}
     adhyasthidanta÷abdena adhyasthyadhidantayorgrahaõam /
     ֌lam iti asthi֌lameva boddhavyam // 1]
ruk parvaõàü bhramo mårchà dar÷anaü tamasastathà /
aruùàü sthålamålànàü parvajànàü ca dar÷anam // Car_1,28.17

     [{âyurvedadãpikà}
     rugityàdi majjadoùàjj¤eyam // 1
     aråüùãti vraõàni // 2]
majjapradoùàt ÷ukrasya doùàt klaibyam aharùaõam /
rogi và klãbamalpàyur viråpaü và prajàyate // Car_1,28.18
na càsya jàyate garbhaþ patati prasravatyapi /
÷ukraü hi duùñaü sàpatyaü sadàraü bàdhate naram // Car_1,28.19
     [{âyurvedadãpikà}
     klaibyam iti dhvajànucchràyaþ // 1
     aharùaõaü ca satyapi dhvajotthàne maithunà÷aktiþ // 2
     ÷ukraü hi duùñaü sàpatyaü sadàraü bàdhate naramiti atràpatyabàdhà rogiklãbàdyapatyajanakatvena dàrabàdhà tu sràvigarbhàdijanakatvena // 3]
indriyàõi samà÷ritya prakupyanti yadà malàþ /
upaghàtopatàpàbhyàü yojayantãndriyàõi te // Car_1,28.20
     [{âyurvedadãpikà}
     upaghàtetyàdau upaghàto vinà÷aþ upatàpastu kiücid vaikalyam // 1]
snàyau siràkaõóaràbhyo duùñàþ kli÷nanti mànavam /
stambhasaükocakhallãbhirgranthisphuraõasuptibhiþ // Car_1,28.21
     [{âyurvedadãpikà}
     kaõóaràbhya iti saptamyarthe pa¤camã // 1
     khallã karapadàvamoñanam // 2
     granthiþ snàyvàdigranthireva // 3]
malànà÷ritya kupità bheda÷oùapradåùaõam /
doùà malànàü kurvanti saïgotsargàv atãva ca // Car_1,28.22
     [{âyurvedadãpikà}
     malànityàdau bheda÷oùapradåùaõam iti yathàsambhavaü j¤eyaü tatra bhedaþ purãùasya ÷oùastu vi÷eùeõa sarvamaleùu sambhavati pradåùaõaü tu praduùñavarõàdiyuktatvena pràkçtavarõàdyupaghàtaþ // 1
     saügotsargàv atãva ceti atãva saïgaþ apravçttiþ atyutsargastu atipravçttiþ // 2]
vividhàd a÷itàt pãtàd ahitàllãóhakhàditàt /
bhavantyete manuùyàõàü vikàrà ya udàhçtàþ // Car_1,28.23
teùàmicchannanutpattiü seveta matimàn sadà /
hitànyevà÷itàdãni na syus tajjàs tathàmayàþ // Car_1,28.24
rasajànàü vikàràõàü sarvaü laïghanam auùadham /
vidhi÷oõitike 'dhyàye raktajànàü bhiùagjitam // Car_1,28.25
màüsajànàü tu saü÷uddhiþ ÷astrakùàràgnikarma ca /
aùñauninditike 'dhyàye medojànàü cikitsitam // Car_1,28.26
asthyà÷rayàõàü vyàdhãnàü pa¤cakarmàõi bheùajam /
vastayaþ kùãrasarpãüùi tiktakopahitàni ca // Car_1,28.27
majja÷ukrasamutthànàmauùadhaü svàdutiktakam /
annaü vyavàyavyàyàmau ÷uddhiþ kàle ca màtrayà // Car_1,28.28
÷àntirindriyajànàü tu trimarmãye pravakùyate /
snàyvàdijànàü pra÷amo vakùyate vàtarogike // Car_1,28.29
navegàndhàraõe 'dhyàye cikitsitasaügrahaþ kçtaþ /
malajànàü vikàràõàü siddhi÷ coktà kvacitkvacit // Car_1,28.30
     [{âyurvedadãpikà}
     sampratyahitàhàrajanitàn doùàn dar÷ayan yathàkartavyam upadi÷ati vividhàdityàdi // 1
     bhiùagjitam uktam iti ÷eùaþ // 2
     pa¤cakarmàõãtyabhidhàyàpi vastaya iti vacanaü tiktopahitavaster vi÷eùeõa hitatvopadar÷anàrtham // 3
     ÷uddhiriti vamanàdinà // 4
     siddhiþ proktà kvaciditi atãsàragrahaõyàdau // 5]
vyàyàmàd åùmaõas taikùõyàddhitasyànavacàraõàt /
koùñhàcchàkhà malà yànti drutatvànmarutasya ca // Car_1,28.31
tatrasthà÷ca vilambante kadàcin na samãritàþ /
nàde÷akàle kupyanti bhåyo hetupratãkùiõaþ // Car_1,28.32
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati rasàdãnàü ÷àkhàråpatvàt koùñhà÷rayiõo doùà yathà ÷àkhàü yànti tad àha vyàyàmetyàdi // 1
     tatra vyàyàmakùobhàt koùñhaü parityajya ÷àkhàü malà yànti åùmaõo vahnestãkùõatvàd vilàyità doùàþ ÷àkhàü yànti hitasyànavacàraõayàhitasevayàtisevayàtimàtravçddho doùo jalàpåravad vçddhaþ svasthànamàplàvya sthànàntaraü yàtãti yuktam // 2
     drutatvànmàrutasyeti calatvàd vàyor vàyunà kùipto yàtãtyarthaþ vàyvantareõa ca vàyor àkùepaõamupapannam eveti anyathà malà iti bahuvacanam asàdhu // 3
     atha ÷àkhàgatàþ kiü kurvantãtyàha tatrasthà÷cetyàdi // 4
     vilambante kadàcid iti kadàcidvyàdhikaraõe vilambaü kurvanti // 5
     kuto vilambanta ityàha na samãritàþ // 6
     ye doùà alpatvenàbalavantaste hetvantareõa samãritàþ santaþ kupyanti tathà ta eva nàde÷a ityananuguõade÷e tathà nàkàla ityananuguõakàle kupyantãti yojanà // 7
     atraiva hetumàha bhåya ityàdi // 8
     yasmàdbhåyo hetupratãkùiõas te 'lpabalà doùàstasmàdãraõàdyapekùante etena bhåyo ye 'hetupratãkùiõo bhavanti balavattvànna te ãraõàdyapekùante ata evoktaü kadàciditi // 9]
vçddhyà viùyandanàt pàkàt srotomukhavi÷odhanàt /
÷àkhà muktvà malàþ koùñhaü yànti vàyo÷ca nigrahàt // Car_1,28.33
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati ÷àkhàbhyaþ koùñhàgamanahetuü doùàõàm àha vçddhyetyàdi // 1
     viùyandanàditi vilayanàt vilãna÷ca dravatvàdeva koùñhe nimnaü yàti // 2
     pàkàditi pakvo doùo 'baddhatvenaiva nimnaü koùñhaü yàti // 3
     srotomukhavi÷odhanàditi avarodhakàpagamàt // 4
     vàyornigrahàditi kùepturvàyornigrahàt pràkçtaü sthànaü koùñhaü yàti // 5]
ajàtànàmanutpattau jàtànàü vinivçttaye /
rogàõàü yo vidhirdçùñaþ sukhàrthã taü samàcaret // Car_1,28.34
sukhàrthàþ sarvabhåtànàü matàþ sarvàþ pravçttayaþ /
j¤ànàj¤ànavi÷eùàttu màrgàmàrgapravçttayaþ // Car_1,28.35
     [{âyurvedadãpikà}
     idànãü saükùepeõàkhilavyàdhipratãkàraü såtrayati ajàtànàmityàdi // 1
     yo vidhirdçùña iti kçtsne tantre // 2
     nanu yadi sukhàrthà sarvapràõinàü pravçttistatkathaü ko 'pi amàrge pravartata ityàha j¤ànetyàdi // 3
     aj¤ànàd eva sukhasàdhanamidam iti kçtvà aparãkùakàþ pravartante na tu duþkhakartçtàsaüdhànàd iti bhàvaþ // 4]
hitamevànurudhyante praparãkùya parãkùakàþ /
rajomohàvçtàtmànaþ priyameva tu laukikàþ // Car_1,28.36
÷rutaü buddhiþ smçtirdàkùyaü dhçtir hitaniùevaõam /
vàgvi÷uddhiþ ÷amo dhairyam à÷rayanti parãkùakam // Car_1,28.37
laukikaü nà÷rayantyete guõà moharajaþ÷ritam /
tanmålà bahavo yanti rogàþ ÷àrãramànasàþ // Car_1,28.38
     [{âyurvedadãpikà}
     hitameveti àyativi÷uddham eva tadàtve duþkhakaram api // 1
     priyameveti tadàtve sukhakaram àyativiruddham // 2
     laukikà aparãkùakàþ // 3
     parãkùakaü stauti ÷rutam ityàdi // 4
     parãkùakamà÷rayantãti parãkùake bhavanti kiüvà buddhyàdidevatàþ parãkùakamà÷rayante yad uktaü vivi÷ur j¤ànadevatàþ iti // 5
     tanmålà iti rajastamomålàþ // 6]
praj¤àparàdhàddhyahitànarthàn pa¤ca niùevate /
saüdhàrayati vegàü÷ca sevate sàhasàni ca // Car_1,28.39
tadàtvasukhasaüj¤eùu bhàveùvaj¤o'nurajyate /
rajyate na tu vij¤àtà vij¤àne hy amalãkçte // Car_1,28.40
     [{âyurvedadãpikà}
     yathà aparãkùake rajastamomålà rogà bhavanti tadàha praj¤àparàdhàd ityàdi // 1
     ahitàrthasevàdi ca rogaü karotãti bhàvaþ // 2
     tadàtvasukheùviti vaktavye yat sukhasaüj¤eùu iti karoti tattadàtvasukhasyàpathyasya duþkhànubandhasukhakartçtayà paramàrthatas tadàtve 'pyasukhatvaü dar÷ayati yathà sukhasaüj¤akam àrogyam ityatroktam // 3
     vij¤àteti parãkùakaþ // 4]
na ràgànnàpyavij¤ànàd àhàràn upayojayet /
parãkùya hitama÷nãyàddeho hy àhàrasaübhavaþ // Car_1,28.41
     [{âyurvedadãpikà}
     na ràgàd ityàdi // 1
     ahitatvena jànann api ràgàdeva ka÷cid duùñaþ pravartate aj¤ànàccàhitatvàj¤ànàd eva ka÷ciddhitàdhyavasàyena pravartate etaddvayamapi niùidhyate // 2]
àharasya vidhàv aùñau vi÷eùà hetusaüj¤akàþ /
÷ubhà÷ubhasamutpattau tàn parãkùya prayojayet // Car_1,28.42
     [{âyurvedadãpikà}
     kathamàhàraþ parãkùya ityàha àhàrasyetyàdi // 1
     àhàrasya vidhau vidhàne'ùñau vi÷eùàþ prakçtikaraõasaüyogàdayo rasavimàne vaktavyà hetusaüj¤akàþ kva hetusaüj¤akà ityàha ÷ubhetyàdi // 2
     ÷ubhà÷ubhasamutpattau iti te ca prakçtyàdayaþ ÷ubhàþ ÷ubhakaràþ a÷ubhà a÷ubhakaràþ iti j¤eyam // 3]
parihàryàõyapathyàni sadà pariharannaraþ /
bhavatyançõatàü pràptaþ sàdhånàm iha paõóitaþ // Car_1,28.43
yattu rogasamutthànama÷akyamiha kenacit /
parihartuü na tatpràpya ÷ocitavyaü manãùibhiþ // Car_1,28.44
     [{âyurvedadãpikà}
     nanu pathyasevàyàü kriyamàõàyàm api balavatpràktanàdharmava÷àdapi vyàdhayo bhavanti tat kim anena pathyasevanenetyàha parihàryàõãtyàdi // 1
     ançõatàm iva pràpto'nçõatàü pràptaþ etena parihàryaparihàreõa puruùakàre'naparàdhaþ puruùo bhavatãti dar÷ayati // 2
     yastu daivàgatastasya vyàdhistatra sàdhavo naivaü pathyasevinaü garhayanti etadevàha yattvityàdi // 3
     a÷akyaü parihartum iti balavatkarmajanyatvàd ityarthaþ // 4
     na ÷ocitavyam iti puruùakàrasya daivajanye 'va÷yambhàvini vyàdhàv akiücitkaratvàd ityarthaþ // 5]
àhàrasaübhavaü yastu rogà÷càhàrasaübhavàþ /
hitàhitavi÷eùàü÷ ca vi÷eùaþ sukhaduþkhayoþ // Car_1,28.45
sahatve càsahatve ca duþkhànàü dehasattvayoþ /
vi÷eùo rogasaüghà÷ ca dhàtujà ye pçthakpçthak // Car_1,28.46
teùàü caiva pra÷amanaü koùñhàcchàkhà upetya ca /
doùà yathà prakupyanti ÷àkhàbhyaþ koùñhametya ca // Car_1,28.47
pràj¤àj¤ayorvi÷eùa÷ca svasthàturahitaü ca yat /
vividhà÷itapãtãye tat sarvaü saüprakà÷itam // Car_1,28.48
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte såtrasthàne vividhà÷itapãtãyo nàmàùñàviü÷o'dhyàyaþ // Car_1,28.49
     [{âyurvedadãpikà}
     saügrahe vastviti ÷arãram // 1
     sahatve càsahatve cetyàdinà ÷arãràõi càtisthålàni ityàdi viparãtàni punar vyàdhisahàni ityantaü granthaü j¤àpayati // 2]


*************************************************************


Carakasaühità, Nidànasthàna, 7
athàta unmàdanidànaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_2,7.1
iti ha smàha bhagavàn àtreyaþ // Car_2,7.2
iha khalu pa¤conmàdà bhavanti tadyathà vàtapittakaphasannipàtàgantunimittàþ // Car_2,7.3
tatra doùanimittà÷ catvàraþ puruùàõàm evaüvidhànàü kùipram abhinirvartante tadyathà bhãråõàm upakliùñasattvànàm utsannadoùàõàü samalavikçtopahitàny anucitàny àhàrajàtàni vaiùamyayuktenopayogavidhinopayu¤jànànàü tantraprayogam api viùamam àcaratàm anyà÷ ca ÷arãraceùñà viùamàþ samàcaratàm atyupakùãõadehànàü vyàdhivegasamudbhramitànàm upahatamanasàü và kàmakrodhalobhaharùabhayamohàyàsa÷okacintodvegàdibhir bhåyo 'bhighàtàbhyàhatànàü và manasy upahate buddhau ca pracalitàyàm abhyudãrõà doùàþ prakupità hçdayam upasçtya manovahàni srotàüsy àvçtya janayanty unmàdam // Car_2,7.4
unmàdaü punar manobuddhisaüj¤àj¤ànasmçtibhakti÷ãlaceùñàcàravibhramaü vidyàt // Car_2,7.5
tasyemàni pårvaråpàõi tadyathà ÷irasaþ ÷ånyatà cakùuùor àkulatà svanaþ karõayoþ ucchvàsasyàdhikyam àsyasaüsravaõam anannàbhilàùàrocakàvipàkàþ hçdgrahaþ dhyànàyàsasammohodvegà÷ càsthàne satataü lomaharùaþ jvara÷ càbhãkùõam unmattacittatvam udarditvam arditàkçtikaraõaü ca vyàdheþ svapne càbhãkùõaü dar÷anaü bhràntacalitànavasthitànàü råpàõàm apra÷astànàü ca tilapãóakacakràdhirohaõaü vàtakuõóalikàbhi÷ conmathanaü nimajjanaü ca kaluùàõàm ambhasàm àvarte cakùuùo÷ càpasarpaõam iti // Car_2,7.6
tato 'nantaram evam unmàdàbhinirvçttir eva /
tatredam unmàdavi÷eùavij¤ànaü bhavati tadyathà parisaraõam ajasram akùibhruvauùñàüsahanvagrahastapàdàïgavikùepaõam akasmàt satatam aniyatànàü ca giràm utsargaþ phenàgamanam àsyàt abhãkùõaü smitahasitançtyagãtavàditrasaüprayogà÷ càsthàne vãõàvaü÷a÷aïkha÷amyàtàla÷abdànukaraõam asàmnà yànam ayànaiþ alaïkaraõam analaïkàrikair dravyaiþ lobha÷ càbhyavahàryeùv alabdheùu labdheùu càvamànas tãvramàtsaryaü ca kàr÷yaü pàruùyam utpiõóitàruõàkùatà vàtopa÷ayaviparyàsàd anupa÷ayatà ca iti vàtonmàdaliïgàni bhavanti /
amarùaþ krodhaþ saürambha÷ càsthàne ÷astraloùñaka÷àkàùñhamuùñibhir abhihananaü sveùàü pareùàü và abhidravaõaü pracchàya÷ãtodakànnàbhilàùaþ saütàpa÷ càtivelaü tàmrahàritahàridrasaürabdhàkùatà pittopa÷ayaviparyàsàd anupa÷ayatà ca iti pittonmadaliïgàni bhavanti /
sthànam ekade÷e tåùõãübhàvaþ alpa÷a÷ caïkramaõaü làlà÷iïghàõakasravaõam anannàbhilàùaþ rahaskàmatà bãbhatsatvaü ÷aucadveùaþ svapnanityatà ÷vayathur ànane ÷uklastimitamalopadigdhàkùatvaü ÷leùmopa÷ayaviparyàsàd anupa÷ayatà ca iti ÷leùmonmàdaliïgàni bhavanti /
tridoùaliïgasannipàte tu sànnipàtikaü vidyàt tam asàdhyam àcakùate ku÷alàþ // Car_2,7.7
sàdhyànàü tu trayàõàü sàdhanàni snehasvedavamanavirecanàsthàpanànuvàsanopa÷amanastaþkarmadhåmadhåpanà¤janàvapãóapradhamanàbhyaïgapradehapariùekànulepanavadhabandhanàvarodhanavitràsanavismàpanavismàraõàpatarpaõasiràvyadhanàni bhojanavidhànaü ca yathàsvaü yuktyà yac cànyad api kiücin nidànaviparãtam auùadhaü kàryaü tad api syàd iti // Car_2,7.8
bhavati càtra unmàdàn doùajàn sàdhyàn sàdhayed bhiùaguttamaþ /
anena vidhiyuktena karmaõà yatprakãrtitam // Car_2,7.9
yas tu doùanimittebhya unmàdebhyaþ samutthànapårvaråpaliïgavedanopa÷ayavi÷eùasamanvito bhavaty unmàdas tam àgantukam àcakùate /
kecit punaþ pårvakçtaü karmàpra÷astam icchanti tasya nimittam /
tasya ca hetuþ praj¤àparàdha eveti bhagavàn punarvasur àtreyaþ /
praj¤àparàdhàd dhy ayaü devarùipitçgandharvayakùaràkùasapi÷àcaguruvçddhasiddhàcàryapåjyànavamatyàhitàny àcarati anyad và kiücid evaüvidhaü karmàpra÷astam àrabhate tam àtmanà hatam upaghnanto devàdayaþ kurvanty unmattam // Car_2,7.10
devàdiprakopanimittenàgantukonmàdena puraskçtasyemàni pårvaråpàõi bhavanti tadyathà devagobràhmaõatapasvinàü hiüsàrucitvaü kopanatvaü nç÷aüsàbhipràyatà aratiþ ojovarõacchàyàvalavapuùàm upanaptiþ svapne ca devàdibhir abhibhartsanaü pravartanaü ceti tato 'nantaram unmàdàbhinirvçttiþ // Car_2,7.11
tatràyam unmàdakaràõàü bhåtànàm unmàdayiùyatàm àrambhavi÷eùo bhavati tad yathà avalokayanto devà janayanty unmàdaü guruvçddhasiddhamaharùayo 'bhi÷apantaþ pitaro dar÷ayantaþ spç÷anto gandharvàþ samàvi÷anto yakùàþ ràkùasàs tv àtmagandham àghràpayantaþ pi÷àcàþ punar àruhya vàhayantaþ // Car_2,7.12
tasyemàni råpàõi bhavanti tad yathà atyàtmabalavãryapauruùaparàkramagrahaõadhàraõasmaraõaj¤ànavacanavij¤ànàni aniyata÷ conmàdakàlaþ // Car_2,7.13
unmàdayiùyatàm api khalu devarùipitçgandharvayakùaràkùasapi÷àcànàü guruvçddhasiddhànàü và eùv antareùv abhigamanãyàþ puruùà bhavanti tad yathà pàpasya karmaõaþ samàrambhe pårvakçtasya và karmaõaþ pariõàmakàle ekasya và ÷ånyagçhavàse catuùpathàdhiùñhàne và sandhyàvelàyàm aprayatabhàve và parvasandhiùu và mithunãbhàve rajasvalàbhigamane và viguõe vàdhyayanabalimaïgalahomaprayoge niyamavratabrahmacaryabhaïge và mahàhave và de÷akulapuravinà÷e và mahàgrahopagamane và striyà và prajananakàle vividhabhåtà÷ubhà÷ucispar÷ane và vamanavirecanarudhirasràve a÷ucer aprayatasya và caityadevàyatanàbhigamane và màüsamadhutilaguóamadyocchiùñe và digvàsasi và ni÷i nagaranigamacatuùpathopavana÷ma÷ànàghàtanàbhigamane và dvijagurusurayatipåjyàbhidharùaõe và dharmàkhyànavyatikrame và anyasya và karmaõo 'pra÷astasyàrambhe ity abhighàtakàlà vyàkhyàtà bhavanti // Car_2,7.14
trividhaü tu khalånmàdakaràõàü bhåtànàm unmàdane prayojanaü bhavati tad yathà hiüsà ratiþ abhyarcanaü ceti /
teùàü taü prayojanavi÷eùam unmattàcàravi÷eùalakùaõair vidyàt /



*************************************************************


Carakasaühità, Vimànasthàna, 1 [Rasavimàna]
athàto rasavimànaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_3,1.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_3,1.2
     [{âyurvedadãpikà}
     nidàne j¤àtahetvàdipa¤cakasya cikitsopayogitayà doùabheùajàdivi÷eùaj¤ànam apekùitaü bhavati ato vakùyamàõadoùabheùajàdivi÷eùaj¤àpakaü vimànasthànaü bråte // 1
     tatràpi ca doùabheùajayoþ pràdhànyàt tadvi÷eùaj¤àpakaü rasavimànaü prathamaü bråte // 2
     imaü ca sthànasambandhaü svayameva dar÷ayiùyati // 3
     vi÷eùeõa mãyate j¤àyate doùabheùajàdy aneneti vimànaü doùabheùajàdãnàü prabhàvàdivi÷eùa ityarthaþ evaübhåtaüvimànam abhidheyatayà yatra tiùñhati tad vimànasthànam // 4
     rasavimànam adhikçtya kçto 'dhyàyo rasavimànam // 5]
iha khalu vyàdhãnàü nimittapårvaråparåpopa÷ayasaükhyàpràdhànyavidhivikalpabalakàlavi÷eùàn anupravi÷yànantaraü doùabheùajade÷akàlabala÷arãrasàràhàrasàtmyasattvaprakçtivayasàü mànam avahitamanasà yathàvaj j¤eyaü bhavati bhiùajà doùàdimànaj¤ànàyattatvàt kriyàyàþ /
na hy amànaj¤o doùàdãnàü bhiùag vyàdhinigrahasamartho bhavati /
tasmàd doùàdimànaj¤ànàrthaü vimànasthànam upadekùyàmo 'gnive÷a // Car_3,1.3
     [{âyurvedadãpikà}
     iha khalv ityàdinà sthànasambandham àha // 1
     iha sampràptibhedasaükhyàpràdhànyàdigrahaõenaiva sampràptim upadi÷an saükhyàdibhedena sarvaiva sampràptiþ kathità bhavatãti dar÷ayati // 2
     nimittàdãnàü tu na tàdç÷o bhedo 'lpagranthavaktavyo 'sti yena bhedena te 'pãha kathyeran ataste sàmànyenaivoktàþ // 3
     anupravi÷yeti buddhvà // 4
     doùàdayaþ såtrasthàna eva prapa¤citàþ // 5
     mànamiti prabhàvàdivi÷eùaþ etajj¤àne hetum àha doùàdãtyàdi // 6
     kriyàyà iti cikitsàyàþ // 7]
tatràdau rasadravyadoùavikàraprabhàvàn vakùyàmaþ rasàstàvatùañ madhuràmlalavaõakañutiktakaùàyàþ te samyagupayujyamànàþ ÷arãraü yàpayanti mithyopayujyamànàstu khalu doùaprakopàyopakalpante // Car_3,1.4
     [{âyurvedadãpikà}
     adhyàyàrthaü vaktuü pratijànãte tatràdàv ityàdi // 1
     yadyapi ca doùabheùajetyàdau doùàpekùatvàd bheùajasya doùa àdau kçtaþ tathàpãha rasadravyaråpabheùajasyàpekùitarogapra÷amakartçtvena tathà doùasyàpi ca rasadravyayoreva kàraõatvena bheùaja÷abdasåcite rasadravye evàgre kçte pa÷càttu doùagrahaõagçhãtau doùavikàrau // 2
     prakçùño bhàvaþ prabhàvaþ ÷aktirityarthaþ sa cehàcintya÷cintya÷ ca gràhyaþ // 3
     yena tatra khalvanekaraseùu ityàdinà dravyavikàrayoþ prabhàvaü rasadvàrà doùadvàrà ca cintyamapi vakùyati // 4
     yàpayantãti sàmyenàvasthàpayanti // 5
     mithyà÷abda ihàyogàtiyogamithyàyogeùu vartate // 6]
doùàþ punas trayo vàtapitta÷leùmàõaþ /
te prakçtibhåtàþ ÷arãropakàrakà bhavanti vikçtimàpannàstu khalu nànàvidhair vikàraiþ ÷arãram upatàpayanti // Car_3,1.5
     [{âyurvedadãpikà}
     doùà iti ÷arãradoùàþ // 1
     punaþ÷abdo mànasadoùaü vyàvartayati // 2]
tatra doùamekaikaü trayastrayo rasà janayanti trayas traya÷ copa÷amayanti /
tadyathà kañutiktakaùàyà vàtaü janayanti madhuràmlalavaõas tv enaü ÷amayanti kañvamlalavaõàþ pittaü janayanti madhuratiktakaùàyàs tv enacchamayanti madhuràmlalavaõàþ ÷leùmàõaü janayanti kañutiktakaùàyàstvenaü ÷amayanti // Car_3,1.6
     [{âyurvedadãpikà}
     rasànàmasaüsçùñànàü karmàha tatretyàdi // 1
     anena ca rasakarmopade÷ena doùàõàmapi tattadrasotpàdyatvaü tathà tattadrasopa÷amanãyatvam uktaü bhavati // 2
     kañutiktakaùàyà vàtaü janayantãti asati paripanthinãti j¤eyaü tenàrkàguruguóåcyàdãnàü tiktànàmapi vàtàjanakatve na doùaþ // 3
     tatra hy uùõavãryatà paripanthinã vidyate tena na te vàtaü janayantãtyàdy anusaraõãyam // 4
     enam iti padena ya÷ca kañvàdijo vàyustameva madhuràdayaþ sarvàtmavaiparãtyàd vi÷eùeõa ÷amayantãti dar÷ayati jàgaraõàdije hi vàyau jàgaraõàdiviparãtàþ svapnàdaya eva vi÷eùeõa pathyàþ // 5
     evaü pitta÷leùmaõorapi enadenaü ÷abdayos tàtparyaü dar÷ayati // 6]
rasadoùasaünipàte tu ye rasà yair doùaiþ samànaguõàþ samànaguõabhåyiùñhà và bhavanti te tàn abhivardhayanti viparãtaguõà viparãtaguõabhåyiùñhà và ÷amayantyabhyasyamànà iti /
etadvyavasthàhetoþ ùañtvam upadi÷yate rasànàü paraspareõàsaüsçùñànàü tritvaü ca doùàõàm // Car_3,1.7
     [{âyurvedadãpikà}
     atha kayà yuktyà rasà doùà¤janayanti ÷amayanti cetyàha rasadoùetyàdi // 1
     saünipàte iti antaþ÷arãramelake // 2
     tu÷abdo vi÷eùe tena viparãtaguõà eva vi÷eùeõa viparãtaguõabhåyiùñhàpekùayà ÷amayantãti dar÷ayati // 3
     rasànàü tu yathà upàcàràdguõà bhavanti tadabhihitaü guõàguõà÷rayà noktàþ ityàdinà såtre // 4
     abhyasyamànà iti na sakçd upayujyamànàþ // 5
     atha kasmàdrasadoùasaüsargabhåyastvaü parityajya rasaùañtvaü doùatritvaü cocyate ityàha ityetadityàdi // 6
     vyavastheti rasadoùasaüsargaprapa¤casaükùepaþ // 7
     paraspareõàsaüsçùñànàmiti padaü doùàõàmityanenàpi yojyam // 8]
saüsargavikalpavistaro hy eùàm aparisaükhyeyo bhavati vikalpabhedàparisaükhyeyatvàt // Car_3,1.8
     [{âyurvedadãpikà}
     rasadoùasaüsargaprapa¤cànabhidhàne hetumàha saüsargetyàdi // 1
     yasmàt saüsargabhedavistaro 'parisaükhyeyas tasmàt ùañtvaü tritvaü cocyate // 2
     vikalpabhedàparisaükhyeyatvàd iti saüsargavikalpasya bhedo vijàtãyaprakàraþ tasyàparisaükhyeyatvàt // 3
     etena yathà rasànàm avàntaravyaktibhede 'pi madhuratvàdisàmànyayogàn madhuràdivyapade÷ena ùañtvamucyate tathà madhuràmlamadhuralavaõàdisaüsargàõàm api satyapyavàntarabhede sàmànyopasaügrahaü kçtvà triùaùñitvasaükhyàniyamo bhaviùyatãti nirasyate yato madhuràmlàdisaüsarge 'pi vijàtãyo madhurataramadhuratamàdibhedakçto bhedo 'parisaükhyeyo bhavati // 4
     vacanaü hi rasàs taratamàbhyàü tàü saükhyàm atipatanti hi iti // 5]
tatra khalvanekaraseùu dravyeùvanekadoùàtmakeùu ca vikàreùu rasadoùaprabhàvam ekaika÷yenàbhisamãkùya tato dravyavikàrayoþ prabhàvatattvaü vyavasyet // Car_3,1.9
     [{âyurvedadãpikà}
     atha kathaü tarhi saüsçùñànàü rasànàü doùàõàü ca prabhàvo j¤eya ityàha tatra khalvityàdi // 1
     tatra cànekarasadravyasyànekadoùavikàrasya ca pratyekarasadoùaprabhàvamelakena prabhàvaü kathayan rasasaüsargadoùasaüsargayor api tàdç÷ameva prabhàvaü kathayati yato rasadoùasaüsargaprabhàvàv atra dravyavikàrà÷rayitvàd rasadoùayor dravyavikàraprabhàvatvenocyete // 2
     anena nyàyena sàkùàdanukte'pi ekarasadravyaikadoùavikàrayor api prabhàvo 'saüsçùñarasadoùaprabhàvakathanàd ukta eva j¤eyaþ // 3
     ekaika÷yenàbhisamãkùyeti pratyekam uktarasàdiprabhàveõànekarasaü dravyam anekadoùaü ca vikàraü samuditaprabhàvam abhisamãkùya // 4]
na tv evaü khalu sarvatra /
na hi vikçtiviùamasamavetànàü nànàtmakànàü paraspareõa copahatànàmanyai÷ca vikalpanair vikalpitànàm avayavaprabhàvànumànenaiva samudàyaprabhàvatattvam adhyavasàtuü ÷akyam // Car_3,1.10
     [{âyurvedadãpikà}
     ayaü ca rasadoùaprabhàvadvàrà dravyavikàraprabhàvani÷cayo na sarvatra dravye vikàre cetyàha na tv evaü khalu sarvatreti // 1
     atraiva hetum àha na hãtyàdinàdhyavasàtuü ÷akyamityantena // 2
     vikçtiviùamasamavetànàm iti vikçtisamavetànàü tathà viùamasamavetànàü ceti vikçtiviùamasamavetànàm // 3
     samavetànàmiti militànàü rasànàü doùàõàü ca // 4
     tatra rasasya vikçtisamavàyo yathà madhure taõóulãyake madhuro hi prakçtyà snehavçùyatvàdikaraþ taõóulãyake tu vikçtisamavetatvena tanna karoti // 5
     viùamasamavetàstu tile kaùàyakañutiktamadhuràþ yadi hãme rasàþ samayà màtrayà samavetàþ syustatastilo'pi pitta÷leùmaharastridoùaharo và syàt pittakaphakarastvayaü tenàtra rasànàü kvacit kartçtvam akartçtvaü ca kvaciditi vaiùamyam unnãyate // 6
     nànàtmakànàmityàdihetutrayaü tu vikçtisamavàyaviùamasamavàyayor evopalambhakam // 7
     tena nànàtmakatvàd ityàdibhir vikçtisamavàyaviùamasamavàyau bhavataþ // 8
     nànàtmakànàmiti nànàråpahetujanitànàü tena hetubhedabalàdeva rasadoùayor vikçto viùamo và melako bhavatãtyarthaþ // 9
     kiüvà nànàtmakànàmiti nànàpramàõànàm // 10
     evaü ca nànàpramàõatvaü viùamasamavàye hetuþ // 11
     paraspareõa copahatànàmiti anyonyam upaghàtitaguõànàm // 12
     parasparaguõopaghàtastu yadyapi doùàõàü pràyo nàstyeva tathàpyadçùñava÷àt kvacid bhavatãti j¤eyaü rasànàü tu prabalenànyopaghàto bhavatyeva // 13
     anyai÷ca vikalpanairiti anyai÷ca bhedakaiþ tatra rasasya bhedakàþ svarasakalkàdayaþ ekasyaiva hi dravyasya kalpanàvi÷eùeõa guõàntaràõi bhavanti // 14
     doùasya tu dåùyàntaràõyeva guõàntarayogàdbhedakàni bhavanti // 15
     yaduktaü sa eva kupito doùaþ samutthànavi÷eùataþ // 16
     sthànàntaragata÷caiva vikàràn kurute bahån iti // 17
     asminvyàkhyàne rasànàü doùàõàü ca ya utkarùàpakarùakçto viùamasamavàyaþ pçthagucyate sa na yujyate yato viùamasamavàye 'pyutkçùñasya rasasya tathà doùasya cotkçùñà guõà apakçùñasya càpakçùñà guõà bhavantãti kçtvàvayavaprabhàvàn anumànenaiva samudàyaprabhàvànumànaü ÷akyam // 18
     athocyate viùamamelake rasasya doùasya ca na ta eva guõà utkçùñà apakçùñà và bhavanti kiütu guõàntarameva bhavati hanta tarhi vikçta evàyaü samavàyo visadç÷akàryakàraõatvàt // 19
     tadevaü dåùaõadar÷anàd anyathà vyàkhyàyate yad dvividho melako bhavati rasànàü doùàõàü ca prakçtyanuguõaþ prakçtyananuguõa÷ca tatra yo militànàü pràkçtaguõànupamardena melako bhavati sa prakçtisamasamavàya÷abdenocyate yastu pràkçtaguõopamardena bhavati sa vikçtiviùamasamavàyo 'bhidhãyate vikçtyà hetubhåtayà viùamaþ prakçtyananuguõaþ samavàyo vikçtiviùamasamavàya ityarthaþ // 20
     atraiva vikçtiviùamasamavàye nànàtmakatvàdihetutrayaü yathàvivçtameva yojanãyam // 21
     ye tu vikçtiviùamasamavàyau pçthag eva kurvanti viùamasamavàyasya vaiùamyatàratamyenàtibahuprapa¤citatvàd viùamàvayavaguõànumànaü duþ÷akam iti kçtvà tadapi dravyavikàraprabhàveõaiva vyapadi÷anti // 22]
tathàyukte hi samudaye samudàyaprabhàvatattvamevam evopalabhya tato dravyavikàraprabhàvatattvaü vyavasyet // Car_3,1.11
     [{âyurvedadãpikà}
     atha kathaü tarhi vikçtiviùamasamavàyaprabhàvaj¤ànam ityàha tathàyukte hãtyàdi // 1
     tathàyukte samudaya iti vikçtiviùamasamavàye // 2
     samudayaprabhàvatattvam iti melakaprabhàvatattvam // 3
     samadhçte hi madhusarpiùi såryàvartàkhye và doùasamudaye na saüyujyamànamadhughçtaguõakramàgataü màrakatvaü na ca vàtàdidoùaprabhàvagataü såryavçddhyà vardhiùõutvaü såryàvartasya kiü tu saüyogamahimakçtam evetyarthaþ // 4
     yacca gatidvayaü doùarasamelakasya tena prakçtisamasamavàyaråpaü saünipàtaü jvaranidàne doùaliïgamelakenaivoktavàn // 5
     yaduktaü pçthaguktalakùaõasaüsargàd dvàüdvikam anyatamaü sàünipàtikaü và jvaraü vidyàd iti // 6
     yastu vikçtiviùamasamavetastridoùakçto jvaras tasya cikitsite kùaõe dàhaþ kùaõe ÷ãtam ityàdinà lakùaõam uktam // 7
     na hi ÷yàvaraktakoñhotpattyàdi tatroktaü vàtàdijvare kvacid asti // 8
     evaü rase'pi yatràmràte madhuratvaü prakçtisamasamavetaü tatràmràtaü madhuram etanmàtram evoktaü tena madhurasàmànyaguõàgataü tasya vàtapittaharatvamapi labhyata eva // 9
     yatra vàrtàke kañutiktatvena vàtakaratvaü pràptamapi ca vikçtiviùamasamavàyàttanna bhavati tatràcàryeõa vàrtàkaü vàtaghnam ityuktam eva // 10
     evamityàdi tattadudàharaõaü ÷àstraprasçtam anusaraõãyam // 11
     yattu prakçtisamasamavàyakçtarasadoùaguõadvàrà pràptamapi dravyaguõaü vikàralakùaõaü ca bråte tat prakarùàrthaü spaùñàrthaü ceti j¤eyam // 12]
tasmàd rasaprabhàvata÷ ca dravyaprabhàvata÷ ca doùaprabhàvata÷ ca vikàraprabhàvata÷ ca tattvamupadekùyàmaþ // Car_3,1.12
     [{âyurvedadãpikà}
     upasaüharati tasmàd ityàdi // 1
     tattvamiti rasàdiprabhàvatattvam // 2
     yattu pårvaü tatràdau rasadravyadoùavikàraprabhàvàn upadekùyàmaþ ityanena rasàdiprabhàvavyàkhyànapratij¤ànaü kçtaü tattu rasaprabhàvànumànenaiva dravyaprabhàvakathanàt tathà doùaprabhàveõa ca vikàraprabhàvakathanàc caritàrthaü syàt // 3
     iha tu vikçtiviùamasamavàyàtmake dravye vikàre và rasadoùaprabhàvànumànena na dravyavikàraprabhàvànumànam astãti kçtvà pçthak pçthagrasàdiprabhàvatattvàbhidhànapratij¤ànam iti na paunaruktyam // 4
     iha dravyàõàü vãryaprabhàvavipàkaprabhàvau ca dravyaprabhàve rasaprabhàve vàntarbhàvanãyau // 5
     tatra yau rasànuguõau vãryavipàkaprabhàvau tau rase yau tu rasakramoktavãryavipàkaviparãtau vãryavipàkau tau dravyaprabhàve boddhavyau // 6
     upadekùyàma iti nikhilena tantreõa rasàdiprabhàvatattvaü pçthag upadekùyàma ityarthaþ rasàdiprabhàvaþ prapa¤cena nikhile tantra eva vaktavyaþ // 7]
tatraiùa rasaprabhàva upadiùño bhavati /
dravyaprabhàvaü punar upadekùyàmaþ /
tailasarpirmadhåni vàtapitta÷leùmapra÷amanàrthàni dravyàõi bhavanti // Car_3,1.13
     [{âyurvedadãpikà}
     saükùepàbhidhànametadeveti dar÷ayannàha tatraiùa ityàdi // 1
     eùa iti rasàþ ùaó ityàdinà tattvamupadekùyàmaþ ityantena granthenokta ityarthaþ // 2
     upadiùño bhavatãti saükùepeõa kathito bhavati // 3
     anye tu tatraiùa rasaprabhàva uddiùño bhavati iti pañhanti // 4
     asmin pakùe dravyadoùavikàraprabhàvo 'pi 'tra uddiùñaþ so 'pi rasadvàrà tena rasasyaiva prapa¤càbhihitatvàt tasyaivàbhidhànam upasaüharati na dravyàdãnàmiti j¤eyam dravyaprabhàvamityàdau punariti sàmànyena dravyaprabhàvakathanàt punaþ ÷çïgagràhikayà tailàdidravyaprabhàvaü kathayiùyàma ityarthaþ // 5
     pra÷amanàrthànãti pra÷amanaprayojanàni // 6]
tatra tailaü snehauùõyagauravopapannatvàd vàtaü jayati satatamabhyasyamànaü vàto hi raukùya÷aityalàghavopapanno viruddhaguõo bhavati viruddhaguõasaünipàte hi bhåyasàlpam avajãyate tasmàttailaü vàtaü jayati satatam abhyasyamànam /
sarpiþ khalvevameva pittaü jayati màdhuryàcchaityànmandatvàcca pittaü hy amadhuram uùõaü tãkùõaü ca /
madhu ca ÷leùmàõaü jayati raukùyàt taikùõyàt kaùàyatvàc ca ÷leùmà hi snigdho mando madhura÷ca /
yac cànyadapi kiücid dravyamevaü vàtapittakaphebhyo guõato viparãtaü syàt tac caità¤jayaty abhyasyamànam // Car_3,1.14
     [{âyurvedadãpikà}
     satatam abhyasyamànamiti avicchedenopayujyamànam // 1
     viruddhaguõa iti tailaguõebhyo viparãtaguõaþ // 2
     viruddhaguõasaünipàte iti viruddhaguõayor melake // 3
     nanu viruddhaguõayor madhye bhåyasàlpaü jãyate tat kathaü tailaü vàtaü jayati na hy asya vàtaü prati bhåyastvaü yuktamityàha satatam abhyasyamànam iti // 4
     satatopayogena hi tailaü vàtàd adhikaü bhavati tena vàtaü jayatãtyarthaþ // 5
     sarpiþ khalvevameveti sarpirapi satatam abhyasyamànam ityarthaþ // 6
     amadhuramiti raukùyalàghavàvçùyatvàdinà madhuraviparãtaü kañurasam ityarthaþ // 7
     iha ca prabhàva÷abdena sàmànyena dravya÷aktir ucyate nàcintya÷aktiþ tena tailàdãnàü snehauùõyàdiguõàdapi vàtàdi÷amanaü dravyaprabhàvàdeva bhavati // 8
     sarpiùi ca yadyapi madhuro rasaþ pittapra÷ame vyàpriyate tathàpi màdhurya÷aityamandatvaiþ pitta÷amanaü sarpiþkàryameva tena dravyaprabhàva eva vàcyaþ // 9
     yadà tu rasadvàrà kàryaü dravyasya cintyate tadà rasaprabhàva iti vyapade÷o bhavati // 10
     evaü kaùàyànurase madhuni ca samàdhànaü vàcyam // 11
     anye tu bruvate yattailàdãnàü vàtàdi÷amanatvaü pratyacintya eva prabhàvo 'yamucyate tatra ca tailavàtayor viruddhaguõayor melake tailameva vàtaü jayati na tu vàtas tailam iti tailasyàcintyaprabhàvaþ evaü sarpirmadhunor api pitta÷leùmaharaõe prabhàvàjj¤eye // 12
     etaccànye necchanti yatas tailàdãnàü satatam abhyasyamànamiti padenàdhikyameva vàtàdijayakàraõamuktaü tathà yaccànyad api kiücid dravyam ityàdigranthena dravyàcintyaprabhàvaü parityajya sàmànyena guõavaiparãtyam evàbhyàsàd vàtàdijayahetur ucyate // 13]
atha khalu trãõi dravyàõi nàtyupayu¤jãtàdhikam anyebhyo dravyebhyaþ tadyathàpippalã kùàraþ lavaõamiti // Car_3,1.15
     [{âyurvedadãpikà}
     abhyasyadravyaü prabhàvodàharaõàrtham abhidhàyànabhyasyàn àha athetyàdi // 1
     adhikamanyebhya iti vacanàdanyadapi citrakabhallàtakàdyevaüjàtãyaü nàtyupayoktavyaü pippalyàdidravyaü tv anyebhyo 'pyadhikam atyupayoge varjanãyamiti dar÷ayati // 2]
pippalyo hi kañukàþ satyo madhuravipàkà gurvyo nàtyarthaü snigdhoùõàþ prakledinyo bheùajàbhimatà÷ ca tàþ sadyaþ ÷ubhà÷ubhakàriõyo bhavanti àpàtabhadràþ prayogasamasàdguõyàt doùasaücayànubandhàþ satatam upayujyamànà hi guruprakleditvàcchleùmàõam utkle÷ayanti auùõyàt pittaü na ca vàtapra÷amanàyopakalpante 'lpasnehoùõabhàvàt yogavàhinyastu khalu bhavanti tasmàtpippalãr nàtyupayu¤jãta // Car_3,1.16
     [{âyurvedadãpikà}
     kañukàþ satyo madhuravipàkàþ ityàdi pippalãguõakathanam anabhyàsaprayoge doùavaiparãtyena doùapra÷amanopadar÷anàrthaü tathà atyabhyàse guruprakleditvàcchleùmàõam utkle÷ayanti ityàdigranthavaktavyadoùakaraõayogyatopadar÷anàrthaü ca // 1
     bheùajàbhimatà÷ca sadya iti chedaþ // 2
     sadya iti anabhyàse // 3
     ÷ubhà÷ubhakàriõyo bhavantãti sadyaþ ÷ubhakàriõyaþ atyabhyàsaprayoge tv a÷ubhakàriõyaþ // 4
     etadeva ÷ubhà÷ubhakàritvaü dar÷ayaty àpàtabhadrà ityàdinà // 5
     prayogasamasàdguõyàd iti samasya prayogasya sadguõatvàt same 'lpakàle alpamàtre ca pippalyàdiprayoge sadguõà bhavantãtyarthaþ // 6
     doùasaücayànubandho 'tyupayogo yàsàü tà doùasaücayànubandhàþ // 7
     etadeva doùasaücayànubandhatvaü vivçõoti satatam ityàdi // 8
     pippalãdharmakathanaprastàvàd guõàntaram àha yogavàhinyas tv ityàdi // 9
     yogavàhitvena kañukànàmapi pippalãnàü vçùyaprayogeùu yogaþ tathà jvaragulmakuùñhaharàdiprayogeùu jvaràdãn hanti pippalã // 10
     ayaü ca pippalyatiyoganiùedho'pavàdaü parityajya j¤eyaþ // 11
     tena pippalãrasàyanaprayogas tathà gulmàdiùu ca pippalãvardhamànakaprayogo na virodham àvahati // 12
     ukte hi viùaye yathoktavidhànena nirdoùà eva pippalya iti çùivacanàd unnãyate /
     anye tu annasaüskaraõe pippalyàdãnàm atiprayogo na tu svàtantryeõeti bruvate /
     satatamupayujyamànà iti atimàtratvena tathà satataprayogeõa ceti j¤eyam // 13]
kùàraþ punar auùõyataikùõyalàghavopapannaþ kledayatyàdau pa÷càdvi÷oùayati sa pacanadahanabhedanàrtham upayujyate so 'tiprayujyamànaþ ke÷àkùihçdayapuüstvopaghàtakaraþ saüpadyate /
ye hy enaü gràmanagaranigamajanapadàþ satatam upayu¤jate ta àndhyaùàõóhyakhàlityapàlityabhàjo hçdayàpakartina÷ca bhavanti tadyathà pràcyà÷ cãnà÷ca tasmàtkùàraü nàtyupayu¤jãta // Car_3,1.17
     [{âyurvedadãpikà}
     hçdayàpakartina iti hçdayaparikartanaråpavedanàyuktàþ // 1]
lavaõaü punarauùõyataikùõyopapannam anatiguru anatisnigdham upakledi visraüsanasamartham annadravyarucikaram àpàtabhadraü prayogasamasàdguõyàt doùasaücayànubandhaü tad rocanapàcanopakledanavisraüsanàrtham upayujyate /
tad atyartham upayujyamànaü glàni÷aithilyadaurbalyàbhinirvçttikaraü ÷arãrasya bhavati /
ye hy enad gràmanagaranigamajanapadàþ satatamupayu¤jate te bhåyiùñhaü glàsnavaþ ÷ithilamàüsa÷oõità aparikle÷asahà÷ ca bhavanti /
tadyathà vàhlãkasauràùñrikasaindhavasauvãrakàþ te hi payasàpi saha lavaõam a÷nanti /
ye 'pãha bhåmer atyåùarà de÷àsteùvoùadhivãrudvanaspativànaspatyà na jàyante'lpatejaso và bhavanti lavaõopahatatvàt /
tasmàllavaõaü nàtyupayu¤jãta /
ye hy atilavaõasàtmyàþ puruùàsteùàmapi khàlityapàlityàni valaya÷càkàle bhavanti // Car_3,1.18
     [{âyurvedadãpikà}
     glàniþ màüsàpacayo harùakùayo và // 1
     na kevalaü lavaõàtiyogaþ ÷arãropaghàtakaraþ kiütu bhåmer apyupaghàtakara ityàha ye 'pãhetyàdi // 2
     åùarà iti lavaõapradhànàþ // 3
     lavaõaü nàtyupayu¤jãteti nàtimàtraü lavaõaü satatam upayu¤jãta annadravyasaüskàrakaü tu stokamàtram abhyàsenàpyupayojanãyam eva // 4
     vàhlãkàdivyatirikte 'pi de÷e ye 'tilavaõam a÷nanti teùàmapi doùànàha ye hãtyàdi // 5
     etena cànyatràpi de÷e 'timàtralavaõasàtmyànàü lavaõàtyupayogakçta eva ÷aithilyàdidoùa unnãyate na de÷asvabhàvakçtaþ // 6]
tasmàtteùàü tatsàtmyataþ krameõàpagamanaü ÷reyaþ /
sàtmyamapi hi krameõopanivartyamànam adoùam alpadoùaü và bhavati // Car_3,1.19
     [{âyurvedadãpikà}
     teùàmiti atikùàralavaõasàtmyànàm // 1
     tatsàtmyata iti atimàtrakùàràd atimàtralavaõàc ca sàtmyàt // 2
     krameõeti na vegàn dhàraõãyoktasàtmyaparityàgakrameõa // 3
     iha ca sàtmya÷abdenaukasàtmyam abhipretam // 4
     alpadoùam adoùaü veti pakùadvaye 'tyarthasàtmyam alpadoùaü bhavati anyattvadoùam iti vyavasthà // 5]
sàtmyaü nàma tad yad àtmanyupa÷ete sàtmyàrtho hy upa÷ayàrthaþ /
tattrividhaü pravaràvaramadhyavibhàgena saptavidhaü tu rasaikaikatvena sarvarasopayogàcca /
tatra sarvarasaü pravaram avaramekarasaü madhyaü tu pravaràvaramadhyastham /
tatràvaramadhyàbhyàü sàtmyàbhyàü krameõaiva pravaram upapàdayet sàtmyam /
sarvarasamapi ca sàtmyam upapannaþ prakçtyàdyupayoktraùñamàni sarvàõyàhàravidhivi÷eùàyatanànyabhisamãkùya hitam evànurudhyeta // Car_3,1.20
     [{âyurvedadãpikà}
     sàtmyaü nàmeti okasàtmyaü nàmetyarthaþ // 1
     okàditi abhyàsàt // 2
     upa÷ayàrtha iti upa÷aya÷abdàbhidheya ityarthaþ // 3
     taditi okasàtmyam // 4
     trividhamiti pravaràvaramadhyabhedena // 5
     saptavidhaü tu ekaikarasena ùañ saüsçùñarasopayogàccaikam evaü saptavidham // 6
     saüsçùña÷abdena dvirasàdayaþ ùaórasaparyantà gçhyante // 7
     pravaràvaramadhyastham iti dvirasàdipa¤carasaparyantam // 8
     avaramadhyamàbhyàü lakùitaþ puruùaþ // 9
     pravaramiti sarvarasam // 10
     sàtmyamupapàdayet abhyased ityarthaþ // 11
     krameõeti yathoktàbhyàsakrameõa // 12
     upapàditasarvarasasàtmyenàpi càhàraþ pra÷astaprakçtyàdisampanna eva kartavya ityàha sarvarasam ityàdi // 13
     abhisamãkùyeti hitàhitatvena vicàrya // 14
     hitameveti padena yadeva prakçtyàdinà hitaü tad evànurudhyeta sevetetyarthaþ // 15]
tatra khalvimànyaùñàv àhàravidhivi÷eùàyatanàni bhavanti tadyathà prakçtikaraõasaüyogarà÷ide÷akàlopayogasaüsthopayoktraùñamàni bhavanti // Car_3,1.21
     [{âyurvedadãpikà}
     àhàrasya vidhiþ prakàro vidhànaü và ityàhàravidhiþ tasya vi÷eùo hitatvamahitatvaü ca tasyàyatanàni hetån ity àhàravidhivi÷eùàyatanàni // 1
     àhàraprakàrasya hitatvamahitatvaü ca prakçtyàdihetukam ityarthaþ // 2
     upayoktà aùñamo yeùàü tànyupayoktraùñamàni // 3]
tatra prakçtir ucyate svabhàvo yaþ sa punaràhàrauùadhadravyàõàü svàbhàviko gurvàdiguõayogaþ tadyathà maùamudgayoþ ÷åkaraiõayo÷ca /
     [{âyurvedadãpikà}
     uktàni prakçtyàdinà vibhajate tatretyàdinà // 1
     svàbhàvika iti saüskàràdyakçtaþ // 2
     màùamudgayor iti prakçtyà màùe gurutvaü mudge ca laghutvaü ÷åkare gurutvam eõe ca laghutvam // 3]
karaõaü punaþ svàbhàvikànàü dravyàõàm abhisaüskàraþ /
saüskàro hi guõàntaràdhànam ucyate /
te guõàs toyàgnisaünikarùa÷aucamanthanade÷akàlavàsanabhàvanàdibhiþ kàlaprakarùabhàjanàdibhi÷ càdhãyante /
     [{âyurvedadãpikà}
     dravyàõàm iti vaktavye svàbhàvikànàm iti yat karoti tenotpattikàle janakabhåtaiþ svaguõàropaõaü saüskàraståtpannasyaiva toyàdinà guõàntaràdhànamiti dar÷ayati // 1
     tacca pràkçtaguõopamardenaiva kriyate yathà toyàgnisaünikarùa÷aucais taõóulasthaü gauravam upahatya làghavam anne kriyate // 2
     yaduktaü sudhautaþ prasrutaþ svinnaþ saütapta÷ caudano laghuþ // 3
     tathà rakta÷àlyàderlaghor apyagnisaüyogàdinà làghavaü vardhate // 4
     manthanàdguõàdhànaü yathà ÷othakçd dadhi ÷othaghnaü sasnehamapi manthanàt iti // 5
     de÷ena yathà bhasmarà÷er adhaþ sthàpayet ityàdau // 6
     vàsanena guõàdhànaü yathàpàm utpalàdivàsanena sugandhànukaraõam // 7
     bhàvanayà ca svarasàdikçtayà sthitasyaivàmalakàder guõasyotkarùo bhavati // 8
     kàlaprakarùàdyathà pakùàjjàtarasaü pibed ityàdi // 9
     bhàjanena yathà traiphalenàyasãü pàtrãü kalkenàlepayet ityàdau // 10
     àdigrahaõàt peùaõàbhimantraõàdi gçhyate // 11
     nanu saüskàràdheyena guõena kathaü svàbhàvikaguõanà÷aþ kriyate yataþ svabhàvo niùpratikriyaþ ityuktaü yadi hi saüskàreõa svàbhàvikagurutvaü pratikriyate tadà svabhàvo niùpratikriyaþ iti kathaü bråmaþ svabhàvo niùpratikriyaþ iti svabhàvo bhàvànàm utpattau nànyathà kriyate // 12
     tena jàtipratibaddhaü màùàdãnàü gurutvaü na tajjàtau sphoñayituü pàryate saüskàreõa tu tadanyathàkaraõamanumatameva dçùñatvàt // 13
     ka÷cit tu guõo dravyàõàü saüskàràdinàpi nànyathà kriyate yathà vahner auùõyaü vàyo÷calatvaü tailasya sneha ityàdi // 14
     ete hi yàvaddravyabhàvina eva guõàþ // 15
     gauravàdayastu puràõadhànyàdiùvapyapagamadar÷anàn na yàvaddravyabhàvinaþ // 16
     uktaü hi guõo dravyavinà÷àd và vinà÷am upagacchati // 17
     guõàntaropadhànàd và iti // 18
     yatra tu saüskàreõa vrãherlàjalakùaõaü dravyàntarameva janyate tatra guõàntarotpàdaþ suùñhveva // 19]
saüyogaþ punar dvayor bahånàü và dravyàõàü saühatãbhàvaþ sa vi÷eùamàrabhate yaü punar naikaika÷o dravyàõyàrabhante tad yathà madhusarpiùoþ madhumatsyapayasàü ca saüyogaþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     saüyogam àha saüyogas tv ityàdi // 1
     sa vi÷eùamàrabhata iti saüyujyamànadravyaikade÷e 'dçùñaü kàryam àrabhata ityarthaþ // 2
     yaü naikaika÷a iti yaü vi÷eùaü pratyekasaüyujyamànàni dravyàõi nàrabhanta ityarthaþ // 3
     madhusarpiùã hi pratyekamamàrake milite tu màrake bhavataþ kùãramatsyàdisaüyoga÷ca kuùñhàdikaro bhavati // 4
     saüyogas tv iha pràdhànyenaivopalabhyamànadravyamelako vivakùitas tena bhàvanàdiùvapi yadyapi saüyogo 'sti tathàpi tatra bhàvanàdravyàõàü pràdhànyenànupalabdher na saüyogena grahaõam // 5]
rà÷istu sarvagrahaparigrahau màtràmàtraphalavini÷cayàrthaþ /
tatra sarvasyàhàrasya pramàõagrahaõam ekapiõóena sarvagrahaþ parigrahaþ punaþ pramàõagrahaõam ekaika÷yenàhàradravyàõàm /
sarvasya hi grahaþ sarvagrahaþ sarvata÷ca grahaþ parigraha ucyate /
     [{âyurvedadãpikà}
     rà÷iþ pramàõam // 1
     màtràmàtraphalavini÷cayàrtha iti màtràvadàhàrauùadhasya ca yat phalaü ÷ubham amàtrasya hãnasyàtiriktasya và yat phalam a÷ubham // 2
     yaduktaü tasya j¤ànàrtham ucitapramàõam anucitapramàõaü ca rà÷isaüj¤aü bhavati // 3
     sarvagrahaü vivçõoti tatretyàdi // 4
     sarvasyeti mi÷rãkçtasyànnamàüsasåpàder ekapiõóena mànam // 5
     parigrahaü vivçõoti parigrahaþ punar ityàdi // 6
     ekaika÷yeneti annasya kuóavaþ såpasya palaü màüsasya dvipalamityàdyavayavamànapårvakaü samudàyamànam // 7
     sarvagrahe pratyavayavamànaniyamo nàsti tena yena kenacid àhàreõa pratyekamaniyatamànena sampårõàhàramàtràniyamanaü sarvagrahaþ // 8
     etadeva ÷abdavyutpattyà dar÷ayati sarvasya hãtyàdi // 9
     sarvata iti pratyekàvayavata ityarthaþ // 10]
de÷aþ punaþ sthànaü sa dravyàõàmutpattipracàrau de÷asàtmyaü càcaùñe /
     [{âyurvedadãpikà}
     de÷aü vibhajate de÷a ityàdi // 1
     sthànagrahaõenàhàradravyasya tathà bhoktu÷ca sthànaü dar÷ayati // 2
     àcaùña iti dravyasyotpattipracàràdikçtaguõaj¤ànahetur bhavati // 3
     tatrotpattyà himavati jàtaü guõavadbhavati marau jàtaü laghu bhavati ityàdi // 4
     pracàreõa laghu bhakùyàõàü pràõinàü tathà dhanvapracàriõàü bahukriyàõàü ca làghavaü viparyaye ca gauravaü gçhyate // 5
     de÷asàmyena ca de÷aviparãtaguõaü sàtmyaü gçhyate yathànåpe uùõaråkùàdi dhanvani ca ÷ãtasnigdhàdi // 6
     okasàtmyaü tu upayoktçgrahaõena gçhãtam // 7]
kàlo hi nityaga÷ càvasthika÷ca tatràvasthiko vikàramapekùate nityagastu çtusàtmyàpekùaþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     nityaga iti ahoràtràdiråpaþ // 1
     àvasthika iti rogitvabàlyàdyavasthàvi÷eùita ityarthaþ // 2
     vikàramapekùata iti bàlyàdikçtaü tu ÷leùmavikàraü jvaràdikaü càhàraniyamàrthamapekùata ityarthaþ // 3
     çtusàtmyaü hi çtumapekùata iti çtusàtmyàpekùaþ // 4]
upayogasaüsthà yoganiyamaþ sa jãrõalakùaõàpekùaþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     evamàhàropayogaþ kartavya evaü na kartavya ityupayoganiyamaþ sa jãrõalakùaõàpekùa iti pràdhànyenoktaþ // 1
     teneha ajalpann ahasan nàtidrutaü nàtivilambitam ityàdyupayoganiyamamapyapekùata eva ajãrõabhojane tu mahàüstridoùakopalakùaõo doùo bhavatãtyayam evodàhçtaþ // 2]
upayoktà punaryastamàhàramupayuïkte yadàyattam okasàtmyam /
ityaùñàv àhàravidhivi÷eùàyatanàni vyàkhyàtàni bhavanti // Car_3,1.22
     [{âyurvedadãpikà}
     yadàyattam okasàtmyam iti bhoktçpuruùàpekùaü hy abhyàsasàtmyaü bhavati kasyaciddhi kiücid evàbhyàsàt pathyamapathyaü và sàtmyaü bhavati // 1]
eùàü vi÷eùàþ ÷ubhà÷ubhaphalàþ parasparopakàrakà bhavanti tàn bubhutseta buddhvà ca hitepsureva syàt na ca mohàt pramàdàdvà priyam ahitam asukhodarkam upasevyam àhàrajàtam anyadvà kiücit // Car_3,1.23
     [{âyurvedadãpikà}
     eùàmityàdau ÷ubhaphalà vi÷eùà a÷ubhaphalà÷ca parasparopakàrakà bhavantãti j¤eyam // 1
     tatra prakçtyà làghavàdiþ ÷ubhaphalaþ gurvàdi÷ cà÷ubhaphalaþ // 2
     karaõàdyàdheyo'pi vi÷eùaþ ÷àstroktaþ ÷ubhaþ niùiddhastva÷ubhaþ // 3
     de÷àsàtmyaü ninditade÷abhavatvàdi ca dravyasyà÷ubhaphalam // 4
     evaü kàlàsàtmyama÷ubhaphalaü càjãrõabhojanàdi tathà okàsàtmyaü cà÷ubhama÷ubhaphalamiti j¤eyaü viparãtaü tu ÷ubhaphalam // 5
     mohàditi aj¤ànàt pramàdàditi j¤àtvàpi ràgàd ityarthaþ // 6
     priyamiti tadàtvamàtrapriyam // 7
     ahitamityasya vivaraõamasukhodarkam iti // 8
     asukhaü duþkharåpam udarka uttarakàlãnaü phalaü yasya sa tathà // 9
     anyadveti bheùajavihàràdi // 10]
tatredamàhàravidhividhànamarogàõàmàturàõàü càpi keùàücit kàle prakçtyaiva hitatamaü bhu¤jànànàü bhavati uùõaü snigdhaü màtràvat jãrõe vãryàviruddham iùñe de÷e iùñasarvopakaraõaü nàtidrutaü nàtivilambitam ajalpan ahasan tanmanà bhu¤jãta àtmànamabhisamãkùya samyak // Car_3,1.24
     [{âyurvedadãpikà}
     tatretyàdau idamiti vakùyamàõam // 1
     àhàravidhir vidhãyate yenoùõasnigdhàdinà vakùyamàõena tadàhàravidhividhànam // 2
     àturàõàü ca keùàüciditi padena raktapittinàü ÷ãtameva kapharogiõàü råkùameva hitamityàdiviparyayaü dar÷ayati // 3
     keùàücidbhu¤jànànàm idam àhàravidhividhànaü hitatamaü bhavatãti yojanà // 4
     prakçtyaiveti svabhàvenaiva hitatamaü hitatamam ityuktaü tena yat prakçtyà hitaü tat kadàcideva kaücideva puruùam àsàdyàhitaü bhavati tacca kàdàcitkatvàd anàdçtaü tena pràyikatvàdenaü hitatamaü vakùyàma iti bhàvaþ // 5
     uùõamityàdau samyagiti chedaþ // 6]
tasya sàdguõyam upadekùyàma uùõam a÷nãyàd uùõaü hi bhujyamànaü svadate bhuktaü càgnim audaryam udãrayati kùipraü jaràü gacchati vàtam anulomayati ÷leùmàõaü ca parihràsayati tasmàduùõam a÷nãyàt /
snigdhama÷nãyàt snigdhaü hi bhujyamànaü svadate bhuktaü cànudãrõam agnim udãrayati kùipraü jaràü gacchati vàtamanulomayati ÷arãramupacinoti dçóhãkarotãndriyàõi balàbhivçddhim upajanayati varõaprasàdaü càbhinirvartayati tasmàt snigdhama÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     tasyeti uùõàdiguõayuktasyànnasya // 1
     sàdguõyamiti pra÷astaguõayogitàm // 2
     parihràsayatãti bhinnasaüghàtaü karoti // 3]
màtràvada÷nãyàt màtràvaddhi bhuktaü vàtapittakaphàn apãóayad àyur eva vivardhayati kevalaü sukhaü gudam anuparyeti na coùmàõamupahanti avyathaü ca paripàkameti tasmànmàtràvad a÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     màtràvaditi pra÷aüsàyàü matup tena pra÷astamàtram ityarthaþ // 1
     apãóayaditi anatimàtratvena svasthànasthitaü sadvàtàdãn sthànàpãóanàd aprakopayat // 2
     gudam anuparyetãti pariõataü sadanuråpatayà niþsaratãtyarthaþ // 3
     åùmàõaü vahnim // 4]
jãrõe '÷nãyàt ajãrõe hi bhu¤jànasyàbhyavahçtam àhàrajàtaü pårvasyàhàrasya rasam apariõatam uttareõàhàrarasenopasçjat sarvàn doùàn prakopayatyà÷u jãrõe tu bhu¤jànasya svasthànastheùu doùeùvagnau codãrõe jàtàyàü ca bubhukùàyàü vivçteùu ca srotasàü mukheùu vi÷uddhe codgàre hçdaye vi÷uddhe vàtànulomye visçùñeùu ca vàtamåtrapurãùavegeùvabhyavahçtam àhàrajàtaü sarva÷arãradhàtån apradåùayad àyur evàbhivardhayati kevalaü tasmàjjãrõe '÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     pårvasyeti dinàntarakçtasya // 1
     apariõatam iti asamyagjàtam // 2
     àhàraraseneti àhàrapariõàmagatena madhuràdinà kiüvà àhàrajena rasena // 3
     svasthànastheùu doùeùvityàdi jãrõàhàrasya lakùaõam // 4]
vãryàviruddham a÷nãyàt aviruddhavãryam a÷nan hi viruddhavãryàhàrajairvikàrair nopasçjyate tasmàd vãryàviruddham a÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     viruddhavãryàhàrajair iti kuùñhàndhyavisarpàdyair àtreyabhadrakàpyãyoktaiþ // 1]
iùñe de÷e iùñasarvopakaraõaü cà÷nãyàt iùñe hi de÷e bhu¤jàno nàniùñade÷ajairmanovighàtakarair bhàvair manovighàtaü pràpnoti tathaiveùñaiþ sarvopakaraõaiþ tasmàdiùñe de÷e tatheùñasarvopakaraõaü cà÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     manovighàtakarairbhàvairiti trividhakukùãye vakùyamàõaiþ kàmàdibhi÷ cittopatàpakarai÷ cittavikàrair ityarthaþ // 1
     tatheùñai÷ca sarvopakaraõair bhu¤jàno manovighàtaü na pràpnotãti yojanà aniùñabhojanàder manovighàto bhavati // 2]
nàtidrutama÷nãyàt atidrutaü hi bhu¤jànasyotsnehanamavasàdanaü bhojanasyàpratiùñhànaü ca bhojyadoùasàdguõyopalabdhi÷ ca na niyatà tasmànnàtidrutam a÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     utsnehanam unmàrgagamanam // 1
     avasàdanam avasàdaþ // 2
     apratiùñhànaü hçdayasthatvena koùñhàprave÷aþ // 3
     bhojyagatànàü doùàõàü ke÷àdãnàü sàdguõyasya ca svàdutvàdeþ upalabdhir na niyatà bhavati kadàcidupalabhyate kadàcin neti // 4
     tatra doùànupalabdhyà sadoùasyaiva bhakùaõaü sàdguõyànupalabdhyà ca prãtyabhàvaþ // 5]
nàtivilambitam a÷nãyàt ativilambitaü hi bhu¤jàno na tçptim adhigacchati bahu bhuïkte ÷ãtãbhavaty àhàrajàtaü viùamaü ca pacyate tasmànnàtivilambitam a÷nãyàt /
     [{âyurvedadãpikà}
     viùamaü ca pacyata iti cirakàlabhojanenàgnisambandhasya vaiùamyàditi bhàvaþ // 1]
ajalpannahasan tanmanà jalpato hasato 'nyamanasa và bhu¤jànasya ta eva hi doùà bhavanti ya evàtidrutam a÷nataþ tasmàd ajalpannahasaüstanmanà bhu¤jãta /
     [{âyurvedadãpikà}
     ya evàtidrutam a÷nato doùà iti utsnehanàdayaþ // 1]
àtmànam abhisamãkùya bhu¤jãta samyag idaü mamopa÷ete idaü nopa÷eta ityevaü viditaü hy asyàtmana àtmasàtmyaü bhavati tasmàdàtmànamabhisamãkùya bhu¤jãta samyagiti // Car_3,1.25
     [{âyurvedadãpikà}
     nopa÷eta itãtyatra iti÷abdena sàtmyàsàtmyavidhànopadar÷akena vicàraphalamokasàtmyasevanaü dar÷ayati // 1
     àtmana iti padenàtmanaivàtmasàtmyaü pratipuruùaü j¤àyate na ÷àstropade÷eneti dar÷ayati // 2]
rasàn dravyàõi doùàü÷ca vikàràü÷ca prabhàvataþ /
veda yo de÷akàlau ca ÷arãraü ca sa no bhiùak // Car_3,1.26
     [{âyurvedadãpikà}
     adhyàyoktarasaprabhàvàdij¤ànaü stauti rasànityàdi /
     sa no bhiùagiti no 'smàkaü saümata ityarthaþ // 1]
vimànàrtho rasadravyadoùarogàþ prabhàvataþ /
dravyàõi nàtisevyàni trividhaü sàtmyameva ca // Car_3,1.27
àhàràyatanànyaùñau bhojyasàdguõyameva ca /
vimàne rasasaükhyàte sarvametatprakà÷itam // Car_3,1.28
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte vimànasthàne rasavimànaü nàma prathamo'dhyàyaþ // Car_3,1.29
     [{âyurvedadãpikà}
     doùavikàrau ca yadyapi trividhakukùãye prabhàvavistàreõa vaktavyau tathàpãha saükùepeõoktàv eva tena doùavikàraprabhàvàv apyuktàv iti yaducyate saügrahe tat sàdhu // 1
     tailàdidravyatrayakathanaü ca dravyaprabhàvagçhãtamiti kçtvà na pçthak saügrahe pañhitam // 2]


***************************************************************


Carakasaühità, øàrãrasthàna, 1
athàtaþ katidhàpuruùãyaü ÷àrãraü vyàkhyàsyàmaþ // Car_5,1.1
iti ha smàha bhagavàn àtreyaþ // Car_5,1.2
katidhà puruùo dhãman dhàtubhedena bhidyate /
puruùaþ kàraõaü kasmàt prabhavaþ puruùasya kaþ // Car_5,1.3
kim aj¤o j¤aþ sa nityaþ kiü kim anityo nidar÷itaþ /
prakçtiþ kà vikàràþ ke kiü liïgaü puruùasya ca // Car_5,1.4
niùkriyaü ca svatantraü ca va÷inaü sarvagaü vibhum /
vadanty àtmànam àtmaj¤àþ kùetraj¤aü sàkùiõaü tathà // Car_5,1.5
niùkriyasya kriyà tasya bhagavan vidyate katham /
svatantra÷ ced aniùñàsu kathaü yoniùu jàyate // Car_5,1.6
va÷ã yady asukhaiþ kasmàd bhàvair àkramyate balàt /
sarvàþ sarvagatatvàc ca vedanàþ kiü na vetti saþ // Car_5,1.7
na pa÷yati vibhuþ kasmàc chailakuóyatiraskçtam /
kùetraj¤aþ kùetram athavà kiü pårvam iti saü÷ayaþ // Car_5,1.8
j¤eyaü kùetraü vinà pårvaü kùetraj¤o hi na yujyate /
kùetraü ca yadi pårvaü syàt kùetraj¤aþ syàd a÷à÷vataþ // Car_5,1.9
sàkùibhåta÷ ca kasyàyaü kartà hy anyo na vidyate /
syàt kathaü càvikàrasya vi÷eùo vedanàkçtaþ // Car_5,1.10
atha càrtasya bhagavaüs tisçõàü kàü cikitsati /
atãtàü vedanàü vaidyo vartamànàü bhaviùyatãm // Car_5,1.11
bhaviùyantyà asaüpràptir atãtàyà anàgamaþ /
sàüpratikyà api sthànaü nàsty arteþ saü÷ayo hy ataþ // Car_5,1.12
kàraõaü vedanànàü kiü kim adhiùñhànam ucyate /
kva caità vedanàþ sarvà nivçttiü yànty a÷eùataþ // Car_5,1.13
sarvavit sarvasaünyàsã sarvasaüyoganiþsçtaþ /
ekaþ pra÷ànto bhåtàtmà kair liïgair upalabhyate // Car_5,1.14
ity agnive÷asya vacaþ ÷rutvà matimatàü varaþ /
sarvaü yathàvat provàca pra÷àntàtmà punarvasuþ // Car_5,1.15
khàdaya÷ cetanàùaùñhà dhàtavaþ puruùaþ smçtaþ /
cetanàdhàtur apy ekaþ smçtaþ puruùasaüj¤akaþ // Car_5,1.16
puna÷ ca dhàtubhedena caturviü÷atikaþ smçtaþ /
mano da÷endriyàõy arthàþ prakçti÷ càùñadhàtukã // Car_5,1.17
lakùaõaü manaso j¤ànasyàbhàvo bhàva eva ca /
sati hy àtmendriyàrthànàü sannikarùe na vartate // Car_5,1.18
vaivçttyàn manaso j¤ànaü sànnidhyàt tac ca vartate /
aõutvam atha caikatvaü dvau guõau manasaþ smçtau // Car_5,1.19
cintyaü vicàryam åhyaü ca dhyeyaü saükalpyam eva ca /
yat kiücin manaso j¤eyaü tat sarvaü hy arthasaüj¤akam // Car_5,1.20
indriyàbhigrahaþ karma manasaþ svasya nigrahaþ /
åho vicàra÷ ca tataþ paraü buddhiþ pravartate // Car_5,1.21
     [{âyurvedadãpikà}
     manoguõamabhidhàya manoviùayamàha cintyamityàdi // 1
     cintyaü kartavyatayà akartavyatayà và yanmanasà cintyate // 2
     vicàryam upapattyanupapattibhyàü yadvimç÷yate // 3
     åhyaü ca yat sambhàvanayà åhyate evametadbhaviùyati iti // 4
     dhyeyaü bhàvanàj¤ànaviùayam // 5
     saükalpyaü guõavattayà doùavattayà vàvadhàraõàviùayam // 6
     yat kiücidityanena sukhàdyanuktaviùayàvarodhaþ // 7
     manaso j¤eyamiti indriyanirapekùamanogràhyam // 8
     ete ca mano'rthàþ ÷abdàdiråpà eva tena ùaùñhàrthakalpanayà na caturviü÷atisaükhyàtirekaþ // 9
     sukhàdayas tu ÷abdàdivyatiriktà mano'rthà buddhibhedagrahaõenaiva gràhyàþ // 10
     manoviùayamabhidhàya manaþkarmàha indriyetyàdi // 11
     indriyàbhigrahaþ indriyàdhiùñhànaü manasaþ karma tathà svasya nigraho manasaþ karma mano hy aniùñaviùayaprasçtaü manasaiva niyamyate mana÷ca guõàntarayuktaü sadviùayàntaràn niyamayati ityàhureke // 12
     yaduktam viùayapravaõaü cittaü dhçtibhraü÷ànna ÷akyate // 13
     niyantum ahitàd arthàd dhçtirhi niyamàtmikà iti // 14
     tena dhçtyà kàraõabhåtayà àtmànaü niyamayatãti na svàtmani kriyàvirodhaþ // 15
     manaþkarmàntaram àha åho vicàra÷ ceti // 16
     atroha àlocanaj¤ànaü nirvikalpakam vicàro heyopàdeyatayà vikalpanam // 17
     caturvidhaü hi vikalpakàraõaü sàükhyà manyante tatra bàhyam indriyaråpam àbhyantaraü tu mano'haükàro buddhi÷ceti tritayam // 18
     tatrendriyàõyàlocayanti nirvikalpena gçhõantãtyarthaþ manastu saükalpayati heyopàdeyatayà kalpayatãtyarthaþ ahaükàro 'bhimanyate mamedamahamatràdhikçta iti manyata ityarthaþ buddhir adhyavasyati tyajàmyenaü doùavantam upàdadàmyenaü guõavantam ityadhyavasàyaü karotãtyarthaþ // 19
     åhas tu yadyapi bàhyacakùuràdikarma tathàpi tatràpi mano'dhiùñhànam astãti manaþkarmatayoktaþ // 20
     vacanaü hi sàntaþkaraõà buddhiþ sarvaü viùayam avagàhate yasmàt // 21
     tasmàt trividhaü karaõaü dvàri dvàràõi ÷eùàõi iti // 22
     tataþ paraü buddhiþ pravartata iti åhavicàrànantaraü buddhir adhyavasàyaü karotãtyarthaþ // 23
     ahaükàravyàpàra÷ càbhimananam ihànukto 'pi buddhivyàpàreõaiva såcito j¤eyaþ // 24
     buddhirhi tyajàmyenamupàdadàmãti vàdhyavasàyaü kurvatã ahaükàràbhimata eva viùaye bhavati tena buddhivyàpàreõaivàhaükàravyàpàro 'pi gçhyate // 25
     buddhau hi sarvakaraõavyàpàràrpaõaü bhavati // 26
     yaduktam ete pradãpakalpàþ parasparavilakùaõà guõavi÷eùàþ /
     kçtsnaü puruùasyàrthaü prakà÷ya buddhau prayacchanti // 27]
indriyeõendriyàrtho hi samanaskena gçhyate /
kalpyate manasà tårdhvaü guõato doùato'thavà // Car_5,1.22
jàyate viùaye tatra yà buddhirni÷cayàtmikà /
vyavasyati tayà vaktuü kartuü và buddhipårvakam // Car_5,1.23
     [{âyurvedadãpikà}
     etadevohavicàrapårvakatvaü buddher vivçõoti indriyeõetyàdi // 1
     gçhyate iti åhamàtreõa nirvikalpena gçhyate // 2
     guõata iti upàdeyatayà // 3
     doùata iti heyatayà // 4
     buddhyadhyavasàyaü vivçõoti jàyata ityàdi // 5
     viùaye tatreti manasà kalpite viùaye // 6
     ni÷cayàtmiketi sthirasvaråpà adhyavasàyaråpetyarthaþ // 7
     vyavasyatãti anuùñhànaü karoti udyukto bhavatãtyarthaþ buddhyadhyavasitamarthaü vaktuü kartuü vànutiùñhatãti yàvat // 8
     buddhipårvakamityanena yadeva buddhipårvakam anuùñhànaü tad evaivaüvidhaü bhavati nonmattàdyanuùñhànamiti dar÷ayati // 9]
ekaikàdhikayuktàni khàdãnàmindriyàõi tu /
pa¤ca karmànumeyàni yebhyo buddhiþ pravartate // Car_5,1.24
     [{âyurvedadãpikà}
     mano'bhidhàyendriyàõyabhidhatte tatràpi jyàyastvàd buddhãndriyàõi pràgàha ekaiketyàdi // 1
     khàdãnàü madhye ekaikenàdhikena bhåtena yuktànãndriyàõi pa¤ca cakùuràdãni ekaikàdhikapadena pa¤càpi pà¤cabhautikàni paraü cakùuùi tejo'dhikamityàdyuktaü såcayati // 2
     karmànumeyànãti kàryànumeyàni kàryaü cakùurbuddhyàdi // 3
     yebhyo buddhiþ pravartata iti yàni buddhãndriyàõi tànãmàni pa¤ceti dar÷ayati // 4
     yadyapi ca sàükhye àhaükàrikàõãndriyàõi yaduktaü sàttvika ekàda÷akaþ pravartate vaikçtàd ahaükàràd iti tathàpi matabhedàdbhautikatvam indriyàõàü j¤eyaü kiüvà aupacàrikam etadbhautikatvam indriyàõàü j¤eyam upacàrabãjaü ca yad guõabhåyiùñhaü yad indriyaü gçhõàti tattadbhåyiùñham ityucyate cakùustejo gçhõàti tena taijasam ucyate ityàdi j¤eyam // 5]
hastau pàdau gudopasthaü vàgindriyamathàpi ca /
karmendriyàõi pa¤caiva pàdau gamanakarmaõi // Car_5,1.25
pàyåpasthaü visargàrthaü hastau grahaõadhàraõe /
jihvàvàgindriyaü vàk ca satyà jyotistamo'nçtà // Car_5,1.26
     [{âyurvedadãpikà}
     atha karmendriyàõyàha hastàv ityàdi // 1
     hastàv ekaü pàdau caikamindriyamekaråpakarmakartçtayà // 2
     gudopasthaü caikaikam // 3
     vàca upàdànahànàrthaü bhedamàha vàk cetyàdi // 4
     jyotiriva jyotiþ dharmakartçtvenobhayalokaprakà÷akàritvàt etadviparyayeõa tamaþ ançtà // 5]
mahàbhåtàni khaü vàyur agnir àpaþ kùitistathà /
÷abdaþ spar÷a÷ca råpaü ca raso gandha÷ca tadguõàþ // Car_5,1.27
     [{âyurvedadãpikà}
     sampratyudde÷akramànurodhàdarthe 'bhidhàtavye 'rthànàü prakçtigrahaõagçhãtapa¤cabhåtaguõatayà paràdhãnatvàd aùñadhàtuprakçtigçhãtàni bhåtànyeva tàvadàha mahàbhåtànãtyàdi // 1
     ÷abdàdayo yathàsaükhyaü khàdãnàü naisargikà guõà j¤eyàþ // 2
     yastu guõotkarùo 'bhidhàtavyaþ sa hi anupraviùñabhåtasambandhàd eva // 3
     tena pçthivyàü caturbhåtaprave÷àt pa¤caguõatvam evaü jalàdàv api caturguõatvàdi j¤eyam // 4]
teùàmekaguõaþ pårvo guõavçddhiþ pare pare /
pårvaþ pårvaguõa÷caiva krama÷o guõiùu smçtaþ // Car_5,1.28
     [{âyurvedadãpikà}
     naisargikaü guõamabhidhàya bhåtàntaraprave÷akçtaü guõam àha teùàm ityàdi // 1
     ekaguõaþ pårva iti pårvo dhàtuþ kharåpaþ ÷abdaikaguõaþ // 2
     puüliïgatà ca khàdãnàü dhàturåpatàbuddhisthãkçtatvàt uktaü hi khàdaya÷ cetanàùaùñhà dhàtavaþ iti // 3
     yathà yathà ca paratvaü tathà tathà ca guõavçddhir yathàsaükhyam // 4
     nanu etàvatà 'py ekaguõatvadviguõatvàdi na niyamena j¤àyate ko guõaþ kva bhåte ityàha pårva ityàdi // 5
     guõiùu khàdiùu dhàtuùu pårvo guõaþ krameõa yathàsaükhyaü vartate na kevalaü pårvaþ kiütu pårvasyàpi yo guõaþ sa ca pårvaguõa uttare bhåte vartate // 6
     tena khe pårve pårvaþ ÷abdaguõo vartate vàyau tu spar÷aþ kramapràptaþ pårvo bhavati pårvaguõa÷ca ÷abda iti dviguõatvam evamagnyàdau ca j¤eyam // 7
     gandhas tåttaraguõàntaràbhàvànna pårvo bhavati tathàpi gandha÷ ca tadguõàþ iti granthe tadguõà itipadàpekùayà gandhasya pårvatvaü kalpanãyaü kiüvà pårva iti chattriõo gacchantãti nyàyenoktaü tenàpårvo 'pi gandhaþ kramàgataþ pçthivyàü j¤eyaþ // 8]
kharadravacaloùõatvaü bhåjalànilatejasàm /
àkà÷asyàpratãghàto dçùñaü liïgaü yathàkramam // Car_5,1.29
lakùaõaü sarvamevaitat spar÷anendriyagocaram /
spar÷anendriyavij¤eyaþ spar÷o hi saviparyayaþ // Car_5,1.30
     [{âyurvedadãpikà}
     bhåtànàm asàdhàraõaü lakùaõamàha kharetyàdi // 1
     apratãghàtaþ apratihananam aspar÷atvam iti yàvat spar÷avaddhi gativighàtakaü bhavati nàkà÷aþ aspar÷avattvàt // 2
     sarvamevaitaditi kharatvàdi // 3
     spar÷anendriyagocaramiti spar÷anendriyaj¤eyam // 4
     kathametatsarvaü spar÷anendriyaj¤eyam ityàha spar÷anetyàdi // 5
     saviparyaya iti spar÷àbhàva ityarthaþ // 6
     yad indriyaü yadgçhõàti tattasyàbhàvamapi gçhõàti tena àkà÷asyàspar÷atvam api spar÷anendriyagràhyam iti yuktam // 7
     dravatvaü calatvaü ca sàükhyamate spar÷anagràhyatvàt sthålabhåtavàtadharmaþ spar÷a eva yaddhi spar÷anena gçhyate tat sarvaü mahàbhåtavàtapariõàma eva // 8
     etàni ca khàdãni såkùmàõi tanmàtraråpàõi j¤eyàni sthålabhåtàni tu khàdãni vikàratayà tatroktàni // 9
     prakçtivarge såkùmaråpàstanmàtrà uktàþ // 10
     vacanaü hi tanmàtràõyavi÷eùàs tebhyo bhåtàni pa¤ca pa¤cabhyaþ // 11
     ete smçtà vi÷eùàþ ÷àntà ghorà÷ca måóhà÷ca iti tenehàpi khàdãni tanmàtra÷abdoktàni såkùmàõi boddhavyàni // 12]


******************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 1 [Rasàyanàdhyàya]
athàto 'bhayàmalakãyaü rasàyanapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,1.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,1.2
     [{âyurvedadãpikà}
     pårvasthànoktalakùaõàbhàvenàvadhàritàyuùmadbhàvena cikitsà dharmàrthaya÷askarã kartavyetyanantaraü cikitsàbhidhàyakaü sthànam ucyate // 1
     rasàyanavàjãkaraõasàdhanamapi yathà cikitsocyate tathànantaram eva vakùyati // 2
     tatràpi jvaràdicikitsàyàþ pràgrasàyanavàjãkaraõayor mahàphalatvenàdàv abhidhànam // 3
     tayorapi ca rasàyanameva varùasahasràyuùñvàdikàraõatayà mahàphalam iti tad abhidhãyate tatràpi càbhayàmalakãya÷ cikitsàsthànàrthasåtràbhidhàyakatayàgre 'bhidhãyate // 4]
cikitsitaü vyàdhiharaü pathyaü sàdhanamauùadham /
pràya÷cittaü pra÷amanaü prakçtisthàpanaü hitam // Car_6,1.3

     [{âyurvedadãpikà}
     tatràdau vyavahàràrthaü sthànàbhidheyasya bheùajasya paryàyànàha cikitsitam ityàdi // 1
     karoti caivamàdau pradhànàbhidheyaparyàyàbhidhànaü yathànidàne heturåpàdiparyàyakathanam // 2
     etacca paryàyàbhidhànaü pràdhànyena catuùpàdasyaiva bheùajasya yaduktaü catuùpàdaü ùoóa÷akalaü bheùajamiti bhiùajo bhàùante iti // 3
     evaübhåtabheùajàïgaråpatayà tu sthàvarajaïgamadravyaråpasya bheùajasya bheùajatvamevàntaravyavahàrakçtaü j¤eyam // 4
     pràya÷cittam iti bheùajasaüj¤à pràya÷cittavad bheùajasyàdharmakàryavyàdhiharatvena // 5]
vidyàd bheùajanàmàni bheùajaü dvividhaü ca tat /
svasthasyorjaskaraü kiücit kiücidàrtasya roganut // Car_6,1.4
     [{âyurvedadãpikà}
     dvaividhyaü vivçõoti svasthasyetyàdi // 1
     kiüciditi na sarvam // 2
     svasthatvena vyavahriyamàõasya puüso jaràdisvàbhàvikavyàdhiharatvena tathàpraharùavyayàyakùayitvànucita÷ukratvàdyapra÷asta÷àrãrabhàvaharatvena årjaþ pra÷astaü bhàvam àdadhàtãti svasthasyorjaskaram // 3
     àrtasya roganuditi vi÷eùaõena jvaràdinàrtasya jvaràdiharam // 4
     roganud iti vacanenaivàrtavi÷eùitàyàü labdhàyàü yad àrtasya iti karoti tena sahajajaràdikçtàü pãóàm anudvejikàü parityajya jvaràdinàsvàbhàvikena rogeõa pãóitasyeti dar÷ayati // 5]
abheùajaü ca dvividhaü bàdhanaü sànubàdhanam /
     [{âyurvedadãpikà}
     bheùajaprasaïgàd abheùajadvaividhyam àha abheùajam ityàdi // 1
     bàdhanam iha tadàtvamàtrabàdhakaü yathàsvalpam apathyam // 2
     sànubàdhanaü ca dãrghakàlàvasthàyikuùñhàdivikàrakàri // 3]
svasthasyorjaskaraü yattu tadvçùyaü tadrasàyanam // Car_6,1.5
pràyaþ pràyeõa rogàõàü dvitãyaü pra÷ame matam /
pràyaþ÷abdo vi÷eùàrtho hy ubhayaü hy ubhayàrthakçt // Car_6,1.6
     [{âyurvedadãpikà}
     dvividhaü bheùajamuktaü vibhajate svasthasyetyàdi // 1
     tadvçùyaü tadrasàyanaü pràya iti chedaþ // 2
     yadvçùyaü pràyo bhavati tathà rasàyanaü yat pràyo bhavati àrtasya rogaharaü yadbàhulyena tat svasthorjaskaram ucyate yattu dvitãyam àrtarogaharaü tat pràyeõa jvaràdi÷amanaü rasàyanaü vàjãkaraõaü ca bhavati yathàkùatakùãõoktaü sarpirguóàdi rasàyanaü vçùyaü ca bhavati tathà pàõóurogokto yogaràjo rasàyanatvenoktaþ tathà kàsàdhikàre 'gastyaharãtakã rasàyanatvenoktetyàdy anusaraõãyam // 3
     rasàyanoktànàü ca jvaràdiharatvam atra suvyaktameva rasàyanagrantheùu // 4
     anye tu bruvate yad vyàdhimàtraharaü na tad rasàyanaü kiütu ÷arãrasaüyogadàróhyàd dãrghàyuþkartçtvasàdhàraõadharmayogàd upacaritavyàdhiharaü rasàyanam ihocyata iti // 5
     nanu yadi svasthorjaskaramapi vyàdhiharaü vyàdhiharaü ca svasthorjaskaraü tatkiü kiüciditi padena bheùajakarmavyavasthàdar÷akena kriyate bråmaþ bàhulyena svasthorjaskaratvaü vyàdhiharatvaü ca vyavasthàpyate na ceha sarvàrtarogaharasya svasthorjaskaratvamiti pratij¤àyate yena pàñhàsaptaparõàdãnàm api rasàyanatvaü sàdhanãya÷aktitvàd àrtarogaharatvena yaducyate tadapi rasàyanaü vàjãkaraõaü ca bhavatãti lavamàtropadar÷anaü kriyate tat svasthàrtayor ubhayàrthakartçtvam // 6
     pràyaþ÷abdatàtparyaü vivçõoti pràya ityàdi // 7
     vi÷eùàrtham iti bàhulyàrtham ityarthaþ // 8]
dãrghamàyuþ smçtiü medhàmàrogyaü taruõaü vayaþ /
prabhàvarõasvaraudàryaü dehendriyabalaü param // Car_6,1.7
vàksiddhiü praõatiü kàntiü labhate nà rasàyanàt /
làbhopàyo hi ÷astànàü rasàdãnàü rasàyanam // Car_6,1.8
     [{âyurvedadãpikà}
     rasàyanakàryam àha dãrgham ityàdi // 1
     prabhàdãnàü trayàõàm audaryaü yojanãyam // 2
     vàksiddhiþ yad ucyate tad ava÷yaü bhavatãtyarthaþ // 3
     praõatiþ lokavandyatà // 4
     katham etad rasàyanena kriyata ityàha làbhetyàdi rasàdigrahaõena smçtyàdayo 'pi gçhyante // 5]
apatyasaütànakaraü yat sadyaþ sampraharùaõam /
vàjãvàtibalo yena yàtyapratihataþ striyaþ // Car_6,1.9
bhavatyatipriyaþ strãõàü yena yenopacãyate /
jãryato 'pyakùayaü ÷ukraü phalavadyena dç÷yate // Car_6,1.10
prabhåta÷àkhaþ ÷àkhãva yena caityo yathà mahàn /
bhavatyarcyo bahumataþ prajànàü subahuprajaþ // Car_6,1.11
saütànamålaü yeneha pretya cànantyama÷nute /
ya÷aþ ÷riyaü balaü puùñiü vàjãkaraõameva tat // Car_6,1.12
     [{âyurvedadãpikà}
     vàjãkaraõakàryam àhàpatyetyàdi // 1
     apatyasaütànaþ apatyaparamparà tena putrapautrakaram ityarthaþ vàjãkaraõajanitàcchukràj jàtaþ putraþ putrajananasamartho bhavatãtyarthaþ // 2
     atipriyatvaü cehopacita÷ukratayà nirantaravyavàyakartçtvàt yad ucyate /
     viråpam api yoddhàraü bhçtyamicchanti pàrthivàþ /
     vyavàyavyàyataü mårkhaü dhçùñaü patimiva striyaþ // 3
     iti // 4
     upacãyata iti puùñiü pràpnoti // 5
     akùayam ivàkùayam // 6
     phalavad iti garbhajanakam // 7
     caityo devatàyatanam // 8
     arcyaþ arcanãyaþ // 9
     ànantyamivànantyaü dãrghasaütànatàm ityarthaþ // 10]
svasthasyorjaskaraü tv etad dvividhaü proktam auùadham /
yadvyàdhinirghàtakaraü vakùyate taccikitsite // Car_6,1.13
cikitsitàrtha etàvàn vikàràõàü yadauùadham /
rasàyanavidhi÷càgre vàjãkaraõameva ca // Car_6,1.14
     [{âyurvedadãpikà}
     cikitsita iti jvaràdicikitsite // 1
     nanu rasàyanavàjãkaraõe api jvaràdicikitsite eva tat kiü vi÷iùyocyate vakùyate taccikitsite ityàha cikitsitàrtha ityàdi // 2
     satyaü rasàyanaü vàjãkaraõaü ca jvaràdivyàdhiharatvàc cikitsita÷abdenocyata ityarthaþ // 3
     atha vyàdhiharatvàccikitsite vaktavyatvàcca rasàyanavàjãkaraõe kva nu vaktavye ityàha rasàyanetyàdi // 4
     vidhiþ vidhànaü rasàyanàbhidhànam ityarthaþ // 5
     agre iti anantaram // 6
     vàjãkaraõaü càgre abhidhàsyate iti ÷eùaþ // 7]
abheùajamiti j¤eyaü viparãtaü yadauùadhàt /
tadasevyaü niùevyaü tu pravakùyàmi yadauùadham // Car_6,1.15
     [{âyurvedadãpikà}
     abheùajamapi pårvoddiùñaü vivçõotyabheùajamityàdi // 1
     viparãtaü rogajananalakùaõàrthakàri // 2]
rasàyanànàü dvividhaü prayogamçùayo viduþ /
kuñãpràve÷ikaü caiva vàtàtapikameva ca // Car_6,1.16
kuñãpràve÷ikasyàdau vidhiþ samupadekùyate /
nçpavaidyadvijàtãnàü sàdhånàü puõyakarmaõàm // Car_6,1.17
nivàse nirbhaye ÷aste pràpyopakaraõe pure /
di÷i pårvottarasyàü ca subhåmau kàrayetkuñãm // Car_6,1.18
vistàrotsedhasampannàü trigarbhàü såkùmalocanàm /
ghanabhittimçtusukhàü suspaùñàü manasaþ priyàm // Car_6,1.19
÷abdàdãnàm a÷astànàm agamyàü strãvivarjitàm /
iùñopakaraõopetàü sajjavaidyauùadhadvijàm // Car_6,1.20
athodagayane ÷ukle tithinakùatrapåjite /
muhårtakaraõopete pra÷aste kçtavàpanaþ // Car_6,1.21
dhçtismçtibalaü kçtvà ÷raddadhànaþ samàhitaþ /
vidhåya mànasàndoùàn maitrãü bhåteùu cintayan // Car_6,1.22
devatàþ påjayitvàgre dvijàtãü÷ca pradakùiõam /
devagobràhmaõàn kçtvà tatas tàü pravi÷et kuñãm // Car_6,1.23
tasyàü saü÷odhanaiþ ÷uddhaþ sukhã jàtabalaþ punaþ /
rasàyanaü prayu¤jãta tatpravakùyàmi ÷odhanam // Car_6,1.24
     [{âyurvedadãpikà}
     kuñãprave÷ena yat kriyate tat kuñãpràve÷ikam // 1
     vàtàtapasevayàpi yat kriyate tad vàtàtapikam // 2
     trigarbhàü prathamamekaü gçhaü tasyàbhyantare dvitãyam evaü trigarbhàstrayo garbhà antaràõi yasyàü sà trigarbhàmiti antas triprakoùñhàm // 3
     såkùmalocanàmiti alpadvàrajàlakàm // 4
     ÷ukle ÷uklapakùe // 5
     sajjà vaidyàdayo yasyàü sà tathà // 6
     tithinakùatrapåjita iti ÷ubhatithinakùatrayogàt påjite // 7
     kçtavàpana iti kçtakùauraþ // 8
     mànasàn doùàniti kàmakrodhàdãn // 9
     saü÷odhanair iti vamanavirecanàsthàpana÷irovirecanaiþ // 10
     sukhãti arogaþ // 11
     jàtabala iti saü÷odhanàpahçtamalatayà saüsarjanàdikrameõa punar jàtabalaþ // 12
     yadyapãha saü÷odhanair iti bahuvacanaprayogàt sarvàõyeva saü÷odhanàni saümatàni tathàpãha rasàyane vi÷eùeõa yaugikatvàddharãtakyàdiprayoga evoktaþ anye tu harãtakyàdiprayogeõaiva paraü saü÷odhanaü kartavyam ityàhuþ saü÷odhanair iti bahuvacanaü punar yàvacchuddher harãtakyàdiprayogasyaiva karaõaü dar÷ayati // 13]
harãtakãnàü cårõàni saindhavàmalake guóam /
vacàü vióaïgaü rajanãü pippalãü vi÷vabheùajam // Car_6,1.25
pibeduùõàmbunà jantuþ snehasvedopapàditaþ /
tena ÷uddha÷arãràya kçtasaüsarjanàya ca // Car_6,1.26
triràtraü yàvakaü dadyàt pa¤càhaü vàpi sarpiùà /
saptàhaü và puràõasya yàvacchuddhestu varcasaþ // Car_6,1.27
÷uddhakoùñhaü tu taü j¤àtvà rasàyanamupàcaret /
vayaþprakçtisàtmyaj¤o yaugikaü yasya yadbhavet // Car_6,1.28
     [{âyurvedadãpikà}
     yàvakamiti yavànnam // 1
     triràtràdivikalpatrayaü hãnamadhyottama÷uddhiviùayam // 2]
harãtakãü pa¤carasàmuùõàmalavaõàü ÷ivàm /
doùànulomanãü laghvãü vidyàddãpanapàcanãm // Car_6,1.29
àyuùyàü pauùñikãü dhanyàü vayasaþ sthàpanãü paràm /
sarvarogapra÷amanãü buddhãndriyabalapradàm // Car_6,1.30
kuùñhaü gulmamudàvartaü ÷oùaü pàõóvàmayaü madam /
ar÷àüsi grahaõãdoùaü puràõaü viùamajvaram // Car_6,1.31
hçdrogaü sa÷irorogamatãsàramarocakam /
kàsaü pramehamànàhaü plãhànam udaraü navam // Car_6,1.32
kaphaprasekaü vaisvaryaü vaivarõyaü kàmalàü krimãn /
÷vayathuü tamakaü chardiü klaibyamaïgàvasàdanam // Car_6,1.33
srotovibandhàn vividhàn pralepaü hçdayorasoþ /
smçtibuddhipramohaü ca jayecchãghraü harãtakã // Car_6,1.34
ajãrõino råkùabhujaþ strãmadyaviùakar÷itàþ /
severan nàbhayàm ete kùuttçùõoùõàrdità÷ ca ye // Car_6,1.35
tàn guõàüstàni karmàõi vidyàdàmalakãùvapi /
yànyuktàni harãtakyà vãryasya tu viparyayaþ // Car_6,1.36
ata÷càmçtakalpàni vidyàt karmabhirãdç÷aiþ /
harãtakãnàü ÷asyàni bhiùagàmalakasya ca // Car_6,1.37
     [{âyurvedadãpikà}
     yadyapi dravyàntaràõi da÷avarùa÷atàyuùkararasàyanàdhikçtàni santi tathàpi harãtakyàmalake eva rogaharatvàyuùkaratvaråpobhayadharmayogàd adhyàyàdau guõakarmabhyàmucyete tatràpi yadyapi àmalakaü vayaþsthàpanànàm ityuktaü tathàpi rogaharatve harãtakã prakarùavatãti kçtvà harãtaky agre 'bhihità // 1
     harãtakyàdiùu pa¤carasatvàdyutpàdo 'dçùñava÷àd bhåtasaünive÷avi÷eùaprabhàvakçtaþ tena nàtropapattayaþ kramante // 2
     ÷ivàmiti kalyàõakariõãü pra÷astaguõayuktatvàt // 3
     sarvarogapra÷amanãmiti saüyogasaüskàràdinà // 4
     sarvarogaharatvam abhidhàyàpi kuùñhàdihantçtvàbhidhànaü vi÷eùeõa kuùñhàdihantçtvopadar÷anàrtham // 5
     pravartakatve 'pyatãsàragrahaõãharatvaü vibaddhadoùapravartakatayà j¤eyaü yaduktaü stokaü stokaü vibaddhaü và sa÷ålaü yo 'tisàryete // 6
     abhayàpippalãkalkaiþ sukhoùõaistaü virecayed iti // 7
     buddhismçtipradatvamabhidhàyàpi smçtibuddhipramohaharatvàbhidhànaü tatra vi÷iùña÷aktyupadar÷anàrtham // 8
     vãryasya tu viparyaya ityanenàmalakasya ÷ãtavãryatvam uktam // 9
     ÷asyànãti asthirahitàni phalàni // 10]
oùadhãnàü parà bhåmir himavà¤÷ailasattamaþ /
tasmàtphalàni tajjàni gràhayetkàlajàni tu // Car_6,1.38
àpårõarasavãryàõi kàle kàle yathàvidhi /
àdityapavanacchàyàsalilaprãõitàni ca // Car_6,1.39
yàny ajagdhàny apåtãni nirvraõànyagadàni ca /
teùàü prayogaü vakùyàmi phalànàü karma cottamam // Car_6,1.40
     [{âyurvedadãpikà}
     yadyapi himavàn auùadhabhåmãnàm ityuktaü tathàpi rasàyane himavatprabhavàõyeva bheùajàni gràhyàõãti dar÷ayitum auùadhãnàm ityàhàbhidhànam // 1
     kàle kàle iti phalapàkakàle ityarthaþ // 2
     yathàvidhãti yathà bheùajagrahaõaü maïgaladevatàrcanàdipårvakaü syàt tathàva÷yaü rasàyane kartavyam // 3
     agadànãtyanena pavanadahanàdyadoùaü phalasya dar÷ayati // 4]
pa¤cànàü pa¤camålànàü bhàgàn da÷apalonmitàn /
harãtakãsahasraü ca triguõàmalakaü navam // Car_6,1.41
vidàrigandhàü bçhatãü pç÷niparõãü nidigdhikàm /
vidyàdvidàrigandhàdyaü ÷vadaüùñràpa¤camaü gaõam // Car_6,1.42
bilvàgnimantha÷yonàkaü kà÷maryamatha pàñalàm /
punarnavàü ÷årpaparõyau balàm eraõóameva ca // Car_6,1.43
jãvakarùabhakau medàü jãvantãü sa÷atàvarãm /
÷arekùudarbhakà÷ànàü ÷àlãnàü målameva ca // Car_6,1.44
ityeùàü pa¤camålànàü pa¤cànàmupakalpayet /
bhàgàn yathoktàüstatsarvaü sàdhyaü da÷aguõe 'mbhasi // Car_6,1.45
da÷abhàgàva÷eùaü tu påtaü taü gràhayedrasam /
harãtakã÷ca tàþ sarvàþ sarvàõyàmalakàni ca // Car_6,1.46
tàni sarvàõyanasthãni phalànyàpothya kårcanaiþ /
vinãya tasminniryåhe cårõànãmàni dàpayet // Car_6,1.47
maõóåkaparõyàþ pippalyàþ ÷aïkhapuùpyàþ plavasya ca /
mustànàü savióaïgànàü candanàguruõostathà // Car_6,1.48
madhukasya haridràyà vacàyàþ kanakasya ca /
bhàgàü÷ catuùpalàn kçtvà såkùmailàyàs tvacas tathà // Car_6,1.49
sitopalàsahasraü ca cårõitaü tulayàdhikam /
tailasya hy àóhakaü tatra dadyàt trãõi ca sarpiùaþ // Car_6,1.50
sàdhyamaudumbare pàtre tat sarvaü mçdunàgninà /
j¤àtvà lehyamadagdhaü ca ÷ãtaü kùaudreõa saüsçjet // Car_6,1.51
kùaudrapramàõaü snehàrdhaü tatsarvaü ghçtabhàjane /
tiùñhet saümårchitaü tasya màtràü kàle prayojayet // Car_6,1.52
yà noparundhyàdàhàramekaü màtrà jaràü prati /
ùaùñikaþ payasà càtra jãrõe bhojanamiùyate // Car_6,1.53
vaikhànasà vàlakhilyàstathà cànye tapodhanàþ /
rasàyanamidaü prà÷ya babhåvur amitàyuùaþ // Car_6,1.54
muktvà jãrõaü vapu÷càgryamavàpustaruõaü vayaþ /
vãtatandràklama÷vàsà niràtaïkàþ samàhitàþ // Car_6,1.55
medhàsmçtibalopetà÷ ciraràtraü tapodhanàþ /
bràhmaü tapo brahmacaryaü ceru÷càtyantaniùñhayà // Car_6,1.56
rasàyanamidaü bràhmamàyuùkàmaþ prayojayet /
dãrgham àyur vaya÷ càgryaü kàmàü÷ceùñàn sama÷nute // Car_6,1.57
     [{âyurvedadãpikà}
     pa¤cànàm ityàdau pratidravyaü da÷apalabhàgagrahaõam uktaü hi jàtåkarõe iti pa¤ca pa¤camålàni teùàü pratidravyaü da÷apalàni iti // 1
     harãtakãsahasramiti harãtakãphalasahasram // 2
     ÷årpaparõyau mudgamàùaparõyau // 3
     vãrà jàlaüdharaü ÷àkam // 4
     kårcanaü jarjarãkaraõasàdhanaü ÷ilàputrakamusalàdi // 5
     vinãyeti prakùipya // 6
     plavaþ kaivartamustakam // 7
     kanakaü nàgake÷aram // 8
     tvag guóatvak // 9
     audumbare iti tàmramaye // 10
     snehàrdhamiti sarpistailàrdham // 11
     ekam anaparàhõikam àhàram // 12]
yathoktaguõànàm àmalakànàü sahasraü piùñasvedanavidhinà payasa åùmaõà susvinnamanàtapa÷uùkamanasthi cårõayet /
tadàmalakasahasrasvarasaparipãtaü sthiràpunarnavàjãvantãnàgabalàbrahmasuvarcalàmaõóåkaparõã÷atàvarã÷aïkhapuùpãpippalãvacàvióaïgasvayaïguptàmçtà candanàgurumadhukamadhåkapuùpotpalapadmamàlatãyuvatãyåthikàcårõàùñabhàgasaüyuktaü punar nàgabalàsahasrapalasvarasaparipãtam anàtapa÷uùkaü dviguõitasarpiùà kùaudrasarpiùà và kùudraguóàkçtiü kçtvà ÷ucau dçóhe ghçtabhàvite kumbhe bhasmarà÷er adhaþ sthàpayed antarbhåmeþ pakùaü kçtarakùàvidhànam atharvavedavidà pakùàtyaye coddhçtya kanakarajatatàmrapravàlakàlàyasacårõàùñabhàgasaüyuktam ardhakarùavçddhyà yathoktena vidhinà pràtaþ pràtaþ prayu¤jàno 'gnibalam abhisamãkùya jãrõe ca ùaùñikaü payasà sasarpiùkam upasevamàno yathoktàn guõàn sama÷nuta iti // Car_6,1.58
idaü rasàyanaü bràhmaü maharùigaõasevitam /
bhavatyarogo dãrghàyuþ prayu¤jàno mahàbalaþ // Car_6,1.59
kàntaþ prajànàü siddhàrtha÷ candràdityasamadyutiþ /
÷rutaü dhàrayate sattvamàrùaü càsya pravartate // Car_6,1.60
dharaõãdharasàra÷ca vàyunà samavikramaþ /
sa bhavatyaviùaü càsya gàtre saüpadyate viùam // Car_6,1.61
     [{âyurvedadãpikà}
     piùñasvedanavidhineti yathà piùñakaü toyaparipåritapàtroparidattatçõàdisaüsthitaü svedyate tathà tat svedanãyam ityarthaþ // 1
     svarasaparipãtamiti svarasabhàvitam // 2
     brahmasuvarcalàdyauùadhàny àyurvedasamutthànãye vakùyamàõàni // 3
     yuvatiþ navamàlikà // 4
     aùñamo bhàgo 'ùñabhàgaþ // 5
     kùudraguóàkçtim iti phàõitàkçtim // 6
     ardhakarùavçddhyeti ardhakarùàtprabhçti vardhayet // 7
     yathoktavidhineti kuñãpràve÷ikena vidhinà // 8
     yathoktàn guõàniti pårvaprayogaphala÷rutipañhitàn // 9
     dharaõãdharasàra iti uùñramukhavat tena dharaõãdharàþ parvatàs teùàü sàro lauhaü tadvatsàra ityarthaþ // 10
     aviùamiti viùam avikàri // 11]
bilvo 'gnimanthaþ ÷yonàkaþ kà÷maryaþ pàñalirbalà /
parõya÷ catasraþ pippalyaþ ÷vadaüùñrà bçhatãdvayam // Car_6,1.62
÷çïgã tàmalakã dràkùà jãvantã puùkaràguru /
abhayà càmçtà çddhir jãvakarùabhakau ÷añã // Car_6,1.63
mustaü punarnavà medà sailà candanamutpalam /
vidàrã vçùamålàni kàkolã kàkanàsikà // Car_6,1.64
eùàü palonmitàn bhàgà¤÷atàny àmalakasya ca /
pa¤ca dadyàttadaikadhyaü jaladroõe vipàcayet // Car_6,1.65
j¤àtvà gatarasànyetàny auùadhànyatha taü rasam /
taccàmalakamuddhçtya niùkulaü tailasarpiùoþ // Car_6,1.66
paladvàda÷ake bhçùñvà dattvà càrdhatulàü bhiùak /
matsyaõóikàyàþ påtàyà lehavatsàdhu sàdhayet // Car_6,1.67
ùañpalaü madhuna÷càtra siddha÷ãte pradàpayet /
catuùpalaü tugàkùãryàþ pippalãdvipalaü tathà // Car_6,1.68
palamekaü nidadhyàcca tvagelàpattrakesaràt /
ityayaü cyavanaprà÷aþ paramukto rasàyanaþ // Car_6,1.69
kàsa÷vàsahara÷ caiva vi÷eùeõopadi÷yate /
kùãõakùatànàü vçddhànàü bàlànàü càïgavardhanaþ // Car_6,1.70
svarakùayam urorogaü hçdrogaü vàta÷oõitam /
pipàsàü ÷ukrasthàn doùàü÷càpyapakarùati // Car_6,1.71
asya màtràü prayu¤jãta yoparundhyànna bhojanam /
asya prayogàc cyavanaþ suvçddho'bhåtpunaryuvà // Car_6,1.72
medhàü smçtiü kàntimanàmayatvam àyuþprakarùaü balamindriyàõàm /
strãùu praharùaü paramagnivçddhiü varõaprasàdaü pavanànulomyam // Car_6,1.73
rasàyanasyàsya naraþ prayogàl labheta jãrõo 'pi kuñãprave÷àt /
jaràkçtaü råpamapàsya sarvaü bibharti råpaü navayauvanasya // Car_6,1.74
     [{âyurvedadãpikà}
     parõya÷ catasra iti ÷àlaparõã pç÷niparõã mudgaparõã màùaparõã ca // 1
     tàmalakã bhåmyàmalakã // 2
     kàkanàsà nàsàphalà kàkatuõóaka ityanye // 3
     gatarasatvamiha dravyàõàü caturbhàgasthitajale bhavati // 4
     niùkulamiti nirasthi // 5
     tailasarpiùoriti samàsanirde÷àd ubhàbhyàmeva dvàda÷apalàni na pçthak pçthak // 6
     matsyaõóikà khaõóasaühatiþ // 7
     atra ùañpalatvena samayorapi madhusarpiùor dravyàntarayuktatvenàviruddhatvam // 8]
athàmalakaharãtakãnàm àmalakavibhãtakànàü harãtakãvibhãtakànàm àmalakaharãtakãvibhãtakànàü và palà÷atvagavanaddhànàü mçdàvaliptànàü kukålasvinnànàm akulakànàü palasahasramulåkhale saüpothya dadhighçtamadhupalalataila÷arkaràsaüyuktaü bhakùayed anannabhug yathoktena vidhinà tasyànte yavàgvàdibhiþ pratyavasthàpanam abhyaïgotsàdanaü sarpiùà yavacårõai÷ca ayaüca rasàyanaprayogaprakarùo dvistàvadagnibalam abhisamãkùya pratibhojanaü yåùeõa payasà và ùaùñikaþ sasarpiùkaþ ataþ paraü yathàsukhavihàraþ kàmabhakùyaþ syàt /
anena prayogeõarùayaþ punar yuvatvam avàpur babhåvu÷ cànekavarùa÷atajãvino nirvikàràþ para÷arãrabuddhãndriyabalasamudità÷ ceru÷ càtyantaniùñhayà tapaþ // Car_6,1.75
     [{âyurvedadãpikà}
     kukålakaþ karãùàgniþ // 1
     akulakànàmiti anasthnàm // 2
     dravyàdãnàmatra mànaü noktaü tena pradhànasya cårõasya dadhyàdibhir militaiþ samànamànatvaü kiüvà pratyekameva dadhyàdãnàü cårõasamatvam // 3
     palalaü tilacårõam // 4
     bhakùayediti vacanaü lehye'pi alpàbhyavaharaõamàtràrthatvàd upapannam // 5
     anannabhugiti sarvathàhàràntaràbhuk // 6
     tasyànta iti etatprayogaparityàgakàle // 7
     pratyavasthàpanamiti yavàgvàdikramavi÷eùaõaü tena prayogànte yadà annasaüsarjanaü kartavyaü tadà yavàgvàdikrameõety uktasyàrthasya pratyavasthàpanaü kriyata ityarthaþ // 8
     yåùeõa payasà veti vikalpo'gnibalàpekùayà // 9]
harãtakyàmalakavibhãtakapa¤capa¤camålaniryåhe pippalãmadhukamadhåkakàkolãkùãrakàkolyàtmaguptàjãvakarùabhakakùãra÷uklàkalkasamprayuktena vidàrãsvarasena kùãràùñaguõasamprayuktena ca sarpiùaþ kumbhaü sàdhayitvà prayu¤jàno 'gnibalasamàü màtràü jãrõe ca kùãrasarpirbhyàü ÷àliùaùñikam uùõodakànupànam a÷na¤jaràvyàdhipàpàbhicàravyapagatabhayaþ ÷arãrendriyabuddhibalam atulam upalabhyàpratihatasarvàrambhaþ paramàyur avàpnuyàt // Car_6,1.76
     [{âyurvedadãpikà}
     atra harãtakyàdau kùãra÷uklà kùãravidàrikà // 1
     atra harãtakyàdikvàthasya tv eko bhàgaþ kùãrasyàùñau bhàgàþ sarpiùa eko bhàgaþ // 2
     kumbho droõadvayam // 3
     vacanaü hi droõastu dviguõaþ ÷årpo vij¤eyaþ kumbha eva ca iti // 4]
harãtakyàmalakavibhãtakaharidràsthiràbalàvióaïgàmçtavallãvi÷vabheùajamadhukapippalãsomavalkasiddhena kùãrasarpiùà madhu÷arkaràbhyàmapi ca saünãyàmalakasvarasa÷ataparipãtam àmalakacårõam aya÷cårõacaturbhàgasamprayuktaü pàõitalamàtraü pràtaþ pràtaþ prà÷ya yathoktena vidhinà sàyaü mudgayåùeõa payasà và sasarpiùkaü ÷àliùaùñikànnam a÷nãyàt trivarùaprayogàdasya varùa÷atam ajaraü vayas tiùñhati ÷rutam avatiùñhate sarvàmayàþ pra÷àmyanti viùamaviùaü bhavati gàtre gàtram a÷mavat sthirãbhavati adhçùyo bhåtànàü bhavati // Car_6,1.77
yathàmaràõàm amçtaü yathà bhogavatàü sudhà /
tathàbhavan maharùãõàü rasàyanavidhiþ purà // Car_6,1.78
na jaràü na ca daurbalyaü nàturyaü nidhanaü na ca /
jagmurvarùasahasràõi rasàyanaparàþ purà // Car_6,1.79
na kevalaü dãrghamihàyura÷nute rasàyanaü yo vidhivanniùevate /
gatiü sa devarùiniùevitàü ÷ubhàü prapadyate brahma tatheti càkùayam // Car_6,1.80
     [{âyurvedadãpikà}
     amçtavallã guóåcã /
     somavalkaþ viñkhadiraþ /
     kùãrasarpiþ kùãrasamutthitasarpiþ /
     aya÷cårõasya caturtho bhàgaþ yata etadaya÷cårõaü caturthabhàgamata ekasmin prayoge jàtåkarõena aya÷cårõapàdayuktam iti kçtam /
     amaràõàmamçtaü jaràdiharaü nàgànàü ca sudhà jaràmaraõaharã ityubhayopàdànaü dçùñànte /
     brahma mokùaþ /
     mokùasàdhanatvaü ceha rasàyanasya vi÷uddhasattvakartçtayocyate // 1]
abhayàmalakãye 'smin ùaó yogàþ parikãrtitàþ /
rasàyanànàü siddhànàm àyur yair anuvartate // Car_6,1.81
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne rasàyanàdhyàye 'bhayàmalakãyo nàma rasàyanapàdaþ prathamaþ // Car_6,1.82
     [{âyurvedadãpikà}
     abhayetyàdinà saüdehaniràsàrtham uktaprayogasaükhyàü dar÷ayati /
     evamanyatràpi saükhyàpraõayanam ante j¤eyam // 1]


***************************************************************

Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 2 [Rasàyanàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ]
athàtaþ pràõakàmãyaü rasàyanapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,2.1
iti ha smàha bhagavàn àtreyaþ // Car_6,2.2
     [{âyurvedadãpikà}
     pårvapàde hy àmalakarasàyanànyuktàni ihàpyàmalakarasàyanàni santãti pràõakàmãyam anantaram ucyate // 1
     pràõakàma÷abdam adhikçtya kçtam iti pràõakàmãyam // 2]
pràõakàmàþ ÷u÷råùadhvam idam ucyamànam amçtam ivàparam aditisutahitakaram acintyàdbhutaprabhàvam àyuùyam àrogyakaraü vayasaþ sthàpanaü nidràtandrà÷ramaklamàlasyadaurbalyàpaharam anilakaphapittasàmyakaraü sthairyakaram abaddhamàüsaharam antaragnisaüdhukùaõaü prabhàvarõasvarottamakaraü rasàyanavidhànam /
anena cyavanàdayo maharùayaþ punaryuvatvam àpur nàrãõàü ceùñatamà babhåvuþ sthirasamasuvibhaktamàüsàþ susaühatasthira÷arãràþ suprasannabalavarõendriyàþ sarvatràpratihataparàkramàþ kle÷asahà÷ ca /
sarve ÷arãradoùà bhavanti gràmyàhàràd amlatvalavaõakañukakùàra÷ukra÷àkamàüsatilapalalapiùñànnabhojinàü viråóhanava÷åka÷amãdhànyaviruddhàsàtmyaråkùakùàràbhiùyandibhojinàü klinnagurupåtiparyuùitabhojinàü viùamàdhya÷anapràyàõàü divàsvapnastrãmadyanityànàü viùamàtimàtravyàyàmasaükùobhita÷arãràõàü bhayakrodha÷okalobhamohàyàsabahulànàm atonimittaü hi ÷ithilãbhavanti màüsàni vimucyante saüdhayaþ vidahyate raktaü viùyandate cànalpaü medaþ na saüdhãyate 'sthiùu majjà ÷ukraü na pravartate kùayamupaityojaþ sa evaübhåte glàyati sãdati nidràtandràlasyasamanvito nirutsàhaþ ÷vasiti asamartha÷ceùñànàü ÷àrãramànasãnàü naùñasmçtibuddhicchàyo rogàõàm adhiùñhànabhåto na sarvamàyuravàpnoti /
tasmàdetàndoùànavekùamàõaþ sarvàn yathoktàn ahitàn apàsyàhàravihàràn rasàyanàni prayoktumarhatãtyuktvà bhagavàn punarvasur àtreya uvàca // Car_6,2.3
     [{âyurvedadãpikà}
     nidràharatvaü rasàyanasya vaikàrikanidràharatvena kiüvà devavatsarvadà prabuddho nidràrahito bhavati // 1
     tandràlakùaõaü tantràntare /
     indriyàrtheùvasaüvittir gauravaü jçmbhaõaü klamaþ /
     nidràrtasyeva yasyaite tasya tandràü vinirdi÷et iti // 2
     abaddhamàüsam anibióamàüsam // 3
     uttamàni prabhàdãni karotãti prabhàvarõasvarottamakaram // 4
     evaüjàtãya÷ ca pårvanipàtàniyamo 'pratibandhena carake'sti sa mayåravyaüsakàdipàñhàd draùñavyaþ // 5
     anena hãtyàdinà puràvçttakathanena rasàyanàni vakùyamàõàni pravçttyarthaü stauti // 6
     rasàyanaprayoge varjanãyaü gràmyàhàràdi dåùaõatvena nirdi÷annàha sarve ityàdi // 7
     tilastu acårõitas tilaþ palalaü tilacårõam // 8
     atonimittamiti gràmyàhàràdikàraõakam // 9
     ÷ukraü na pravartata iti notpadyate ÷ukramityarthaþ // 10]
àmalakànàü subhåmijànàü kàlajànàm anupahatagandhavarõarasànàm àpårõasapramàõavãryàõàü svarasena punarnavàkalkapàdasamprayuktena sarpiùaþ sàdhayedàóhakam ataþ paraü vidàrãsvarasena jãvantãkalkasamprayuktena ataþ paraü caturguõena payasà balàtibalàkaùàyeõa ÷atàvarãkalkasaüyuktena anena krameõaikaikaü ÷atapàkaü sahasrapàkaü và ÷arkaràkùaudracaturbhàgasamprayuktaü sauvarõe ràjate màrttike và ÷ucau dçóhe ghçtabhàvite kumbhe sthàpayet tadyathoktena vidhinà yathàgni pràtaþ pràtaþ prayojayet jãrõe ca kùãrasarpirbhyàü ÷àliùaùñikam a÷nãyàt /
asya prayogàdvarùa÷ataü vayo'jaraü tiùñhati ÷rutamavatiùñhate sarvàmayàþ pra÷àmyanti apratihatagatiþ strãùu apatyavàn bhavatãti // Car_6,2.4
bçhaccharãraü girisàrasàraü sthirendriyaü càtibalendriyaü ca /
adhçùyamanyair atikàntaråpaü pra÷astipåjàsukhacittabhàk ca // Car_6,2.5
balaü mahadvarõavi÷uddhir agryà svaro ghanaughastanitànukàrã /
bhavatyapatyaü vipulaü sthiraü ca sama÷nato yogamimaü narasya // Car_6,2.6
     [{âyurvedadãpikà}
     ekaika÷aþ ÷atapàkam ityarthaþ // 1
     ekaikapàkasàdhanaü pçthak kartavyaü tena tri÷atadhà pàko bhavati // 2
     atra ca kalkopalepàdi nopakùãõamapi yadava÷iùñaü bhavati tadeva gràhyaü vacanabalàt // 3
     sauvarõàdipàtreùu yathàpårvaü varaguõatvam anyathà samànaguõatve sarveùàü mçtpàtrasya sulabhatvenàtidurlabhataraü sauvarõapàtraü nopade÷am arhati // 4
     yathoktena vidhineti kuñãpràve÷ikena // 5
     girisàraþ loham // 6]
àmalakasahasraü pippalãsahasrasamprayuktaü palà÷ataruõakùàrodakottaraü tiùñhet tadanugatakùàrodakam anàtapa÷uùkam anasthi cårõãkçtaü caturguõàbhyàü madhusarpirbhyàü saünãya ÷arkaràcårõacaturbhàgasamprayuktaü ghçtabhàjanasthaü ùaõmàsàn sthàpayedantarbhåmeþ /
tasyottarakàlamagnibalasamàü màtràü khàdet paurvàhõikaþ prayogo nàparàhõikaþ sàtmyàpekùa÷càhàravidhiþ /
asya prayogàd varùa÷atamajaraü vayas tiùñhatãti samànaü pårveõa // Car_6,2.7
     [{âyurvedadãpikà}
     palà÷ataruõaþ taruõapalà÷aþ anena bàlavçddhapalà÷avarjanam ucyate // 1
     kùàrodakottaramiti yathà kùàrodakaü bhàvyàdupari bhavati tathà kartavyamiti dar÷ayati // 2
     caturbhàgaþ pàdaþ // 3
     samànaü pårveõeti pårvayogaphala÷rutyaitadapi yuktam ityarthaþ // 4]
àmalakacårõàóhakam ekaviü÷atiràtram àmalakasvarasaparipãtaü madhughçtàóhakàbhyàü dvàbhyàmekãkçtam aùñabhàgapippalãkaü ÷arkaràcårõacaturbhàgasamprayuktaü ghçtabhàjanasthaü pràvçùi bhasmarà÷au nidadhyàt tadvarùànte sàtmyapathyà÷ã prayojayet asya prayogàd varùa÷atam ajaram àyus tiùñhatãti samànaü pårveõa // Car_6,2.8
vióaïgataõóulacårõànàm àóhakamàóhakaü pippalãtaõóulànàm adhyardhàóhakaü sitopalàyàþ sarpistailamadhvàóhakaiþ ùaóbhir ekãkçtaü ghçtabhàjanasthaü pràvçùi bhasmarà÷àv iti sarvaü samànaü pårveõa yàvad à÷ãþ // Car_6,2.9
     [{âyurvedadãpikà}
     yàvad à÷ãr iti à÷ãþ phala÷rutiþ tena tadvarùànte ityàdi granthoktavidhividhànaü dar÷ayati // 1]
yathoktaguõànàmàmalakànàü sahasramàrdrapalà÷adroõyàü sapidhànàyàü bàùpam anudvamantyàm àraõyagomayàgnibhir upasvedayet tàni susvinna÷ãtàny uddhçtakulakàny àpothyàóhakena pippalãcårõànàmàóhakena ca vióaïgataõóulacårõànàm adhyardhena càóhakena ÷arkaràyà dvàbhyàü dvàbhyàm àóhakàbhyàü tailasya madhunaþ sarpiùa÷ca saüyojya ÷ucau dçóhe ghçtabhàvite kumbhe sthàpayed ekaviü÷atiràtram ata årdhvaü prayogaþ asya prayogàdvarùa÷atam ajaram àyus tiùñhatãti samànaü pårveõa // Car_6,2.10
     [{âyurvedadãpikà}
     pårveõeti pårvayogaphala÷rutiparyantaü pårvayogenàsya samànamityarthaþ // 1]
dhanvani ku÷àstãrõe snigdhakçùõamadhuramçttike suvarõavarõamçttike và vyapagataviùa÷vàpadapavanasalilàgnidoùe karùaõavalmãka÷ma÷ànacaityoùaràvasathavarjite de÷e yathartusukhapavanasalilàdityasevite jàtàny anupahatàny anadhyàråóhàny abàlàny ajãrõàny adhigatavãryàõi ÷ãrõapuràõaparõàny asaüjàtàny aparõàni tapasi tapasye và màse ÷uciþ prayataþ kçtadevàrcanaþ svasti vàcayitvà dvijàtãn cale sumuhårte nàgabalàmålàny uddharet teùàü suprakùàlitànàü tvakpiõóam àmramàtram akùamàtraü và ÷lakùõapiùñamàloóya payasà pràtaþ prayojayet cårõãkçtàni và pibet payasà madhusarpirbhyàü và saüyojya bhakùayet jãrõe ca kùãrasarpirbhyàü ÷àliùaùñikam a÷nãyàt /
saüvatsaraprayogàdasya varùa÷atamajaraü vayastiùñhatãti samànaü pårveõa // Car_6,2.11
     [{âyurvedadãpikà}
     dhanvanãti jàïgalade÷e /
     karùaõaü halàdinà /
     anadhyàråóhànãti na mahatà pàr÷vasthena vçkùeõàkràntàni /
     tapasi màghe // 1
     tapasye iti phàlgune /
     cale sumuhårta iti indre muhårte /
     àmramàtramiti palaparimàõam // 2]
balàtibalàcandanàgurudhavatini÷akhadira÷iü÷apàsanasvarasàþ punarnavàntà÷cauùadhayo da÷a nàgabalayà vyàkhyàtàþ /
svarasànàmalàbhe tv ayaü svarasavidhi÷ cårõànàm àóhakam àóhakam udakasyàhoràtràsthitaü mçditapåtaü svarasavat prayojyam // Car_6,2.12
     [{âyurvedadãpikà}
     punarnavàntà da÷a ùaóvirecana÷atà÷ritãye amçtàbhayà dhàtrã yuktà ÷reyasã ÷vetàtirasà maõóåkaparõã sthirà punarnavà iti sarvà vayaþsthàpanoktàþ // 1
     nàgabalayà vyàkhyàtà iti nàgabalàvatteùàmapi prayogaþ // 2
     balàdãnàü svarasenaiva vidhànam // 3
     nàgabalàvad bhojanàdikaü j¤eyam // 4
     svarasàlàbhe 'nukalpam àha svarasànàm ityàdi // 5]
bhallàtakàny anupahatàny anàmayàny àpårõarasapramàõavãryàõi pakvajàmbavaprakà÷àni ÷ucau ÷ukre và màse saügçhya yavapalle màùapalle và nidhàpayet tàni caturmàsasthitàni sahasi sahasye và màse prayoktum àrabheta ÷ãtasnigdhamadhuropaskçta÷arãraþ /
pårvaü da÷abhallàtakànyàpothyàùñaguõenàmbhasà sàdhu sàdhayet teùàü rasamaùñabhàgàva÷eùaü påtaü sapayaskaü pibet sarpiùàntar mukham abhyajya /
tàny ekaikabhallàtakotkarùàpakarùeõa da÷abhallàtakàny à triü÷ataþ prayojyàni nàtaþ paramutkarùaþ /
prayogavidhànena sahasrapara eva bhallàtakaprayogaþ /
jãrõe ca sasarpiùà payasà ÷àliùaùñikà÷anam upacàraþ prayogànte ca dvis tàvat payasaivopacàraþ /
tatprayogàdvarùa÷atamajaraü vayas tiùñhatãti samànaü pårveõa // Car_6,2.13
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷uciþ jyeùñhaþ ÷ukrastu àùàóhaþ saha àgrahàyaõaþ sahasyaþ pauùaþ // 1
     etacca bhallàtakaü màsacatuùñayasthitaü yavapallàdau uddhçtamàtraü na prayojyaü kiütu yathokta eva kàle ÷ãtaguõayukte // 2
     mukhadàhaparihàràrthaü sarpiùàntar mukham abhyajyeti // 3
     nàtaþ paramiti triü÷ataþ pareõa prayogo na bhallàtakasya // 4
     sahasraparo bhallàtakaprayoga iti upayuktabhallàtakasaüpiõóanayà yadà sahasraü påryate tadaivoparamaþ kartavyaþ sahasràdarvàgapi ca prayogaparityàgaþ prakçtyàdyapekùayà bhavatyeva // 5
     sahasrasaükhyàpåraõaü cehaikena vardhanahràsakrameõa na bhavati tena punar àvçttyà ca triü÷atparyantaü prayogaþ kartavyaþ yathà hi bhallàtakaprayogàbhyàsena sahasrasaükhyàpåraõaü bhavati tathà kçtvà parityàgaþ kartavyaþ // 6
     anye tv atra su÷rute ar÷a÷cikitsitokta÷ataparyantaü bhallàtakaprayogeõa samaü virodhaü pa÷yantaþ su÷rutaprayogasyàpyanyathà vyàkhyànena triü÷atkamàtraü prayogamicchanti tacca vyàkhyànaü nàtisaügatam // 7
     kiüca sahasradvayasya tatropayogo vihitaþ atra sahasraparyantaþ prayogaþ tena vyàdhiviùayo'nya eva sa prayogaþ ayaü tu rasàyanaviùayaþ // 8]
bhallàtakànàü jarjarãkçtànàü piùñasvedanaü pårayitvà bhåmàv àkaõñhaü nikhàtasya snehabhàvitasya dçóhasyopari kumbhasyàropyoóupenàpidhàya kçùõamçttikàvaliptaü gomayàgnibhir upasvedayet teùàü yaþ svarasaþ kumbhaü prapadyeta tam aùñabhàgamadhusamprayuktaü dviguõaghçtam adyàt tatprayogàdvarùa÷atamajaraü vayastiùñhatãti samànaü pårveõa // Car_6,2.14
     [{âyurvedadãpikà}
     piùñasvedanaü tat yatrasthaü piùñakam upasvedyate tadupari yat pidhànapàtraü tacceha sacchidraü gràhyam anyathoparisthabhallàtakatàpàc cyutaþ sneho nàdho yàti // 1]
bhallàtakatailapàtraü sapayaskaü madhukena kalkenàkùamàtreõa ÷atapàkaü kuryàditi samànaü pårveõa // Car_6,2.15
     [{âyurvedadãpikà}
     bhallàtakatailam iti anantaroktavidhànena gçhãto bhallàtakasnehaþ // 1]
bhallàtakasarpiþ bhallàtakakùãraü bhallàtakakùaudraü guóabhallàtakaü bhallàtakayåùaþ bhallàtakatailaü bhallàtakapalalaü bhallàtakasaktavaþ bhallàtakalavaõaü bhallàtakatarpaõam iti bhallàtakavidhànamuktaü bhavati // Car_6,2.16
     [{âyurvedadãpikà}
     bhallàtakasarpir ityàdayo da÷aprayogàþ // 1
     atra ca yathàyogyatayà bhallàtakena sarpiràdãnàü saüskàraþ saüyoga÷ca j¤eyaþ // 2
     yaduktaü jatåkarõe bhallàtakasaüyuktasaüskçtàni ca ghçtakùãrakùaudraguóayåùatailapalalasaktulavaõatarpaõàni iti // 3
     evaü ca sarpiþkùãrayåùatailànàü saüskàro yathànyàyaü bhallàtakena kùaudrapalalasaktutarpaõànàü bhallàtakena yogaþ guóalavaõayostu saüskàraþ saüyogo và // 4
     lavaõe saüskàrapakùe hi lavaõasamaü bhallàtakam antardhåmadagdhaü gràhyam // 5
     anye tu sarpiràdãnàü sarveùàmeva bhallàtakena saüskàraü vyàkhyànayanti // 6
     iha saktuprayogo'dravottaratvàd avi÷eùakarmaõà bhedanãyaþ // 7]
bhallàtakàni tãkùõàni pàkãnyagnisamàni ca /
bhavantyamçtakalpàni prayuktàni yathàvidhi // Car_6,2.17
ete da÷avidhàstveùàü prayogàþ parikãrtitàþ /
rogaprakçtisàtmyaj¤as tàn prayogàn prakalpayet // Car_6,2.18
kaphajo na sa rogo'sti na vibandho'sti ka÷cana /
yaü na bhallàtakaü hanyàcchãghraü medhàgnivardhanam // Car_6,2.19
pràõakàmàþ purà jãrõà÷cyavanàdyà maharùayaþ /
rasàyanaiþ ÷ivair etair babhåvur amitàyuùaþ // Car_6,2.20
bràhmaü tapo brahmacaryamadhyàtmadhyànameva ca /
dãrghàyuùo yathàkàmaü saübhçtya tridivaü gatàþ // Car_6,2.21
tasmàdàyuþprakarùàrthaü pràõakàmaiþ sukhàrthibhiþ /
rasàyanavidhiþ sevyo vidhivatsusamàhitaiþ // Car_6,2.22
     [{âyurvedadãpikà}
     agnisamànãti dàhasphoñakartçtayà // 1
     saübhçtyeti niùpàdya // 2]
rasàyanànàü saüyogàþ siddhà bhåtahitaiùiõà /
nirdiùñàþ pràõakàmãye saptatriü÷anmaharùiõà // Car_6,2.23
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne rasàyanàdhyàye pràõakàmãyo nàma rasàyanapàdo dvitãyaþ // Car_6,2.24
     [{âyurvedadãpikà}
     pàdànusaügrahe saptatriü÷atprayogà uktàþ tatra balàdibhiraùñàbhiþ punarnavàntai÷ca da÷abhiraùñàda÷aprayogàþ apare tu vyàhçtà vyaktà eva // 1]


****************************************************************



Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 1 [Rasàyanàdhyàya], 3 [Karapracitãya]
athàtaþ karapracitãyaü rasàyanapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,1.3.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,1.3.2
     [{âyurvedadãpikà}
     àmalakarasàyanatvasàmyàd anantaraü karapracitãya ucyate // 1]
karapracitànàü yathoktaguõànàm àmalakànàmuddhçtàsthnàü ÷uùkacårõitànàü punarmàghe phàlgune và màse triþsaptakçtvaþ svarasaparipãtànàü punaþ ÷uùkacårõãkçtànàm àóhakam ekaü gràhayet atha jãvanãyànàü bçühaõãyànàü stanyajananànàü ÷ukrajananànàü vayaþsthàpanànàü ùaóvirecana÷atà÷ritãyoktànàm auùadhagaõànàü candanàgurudhavatini÷akhadira÷iü÷apàsanasàràõàü càõu÷aþ kçttànàm abhayàvibhãtakapippalãvacàcavyacitrakavióaïgànàü ca samastànàmàóhakamekaü da÷aguõenàmbhasà sàdhayet tasminnàóhakàva÷eùe rase supåte tàny àmalakacårõàni dattvà gomayàgnibhir vaü÷avidala÷aratejanàgnibhir và sàdhayed yàvad apanayàdrasasya tam anupadagdham upahçtyàyasãùu pàtrãùvàstãrya ÷oùayet su÷uùkaü tat kçùõàjinasyopari dçùadi ÷lakùõapiùñam ayaþsthàlyàü nidhàpayet samyak taccårõam aya÷ cårõàùñabhàgasamprayuktaü madhusarpirbhyàm agnibalam abhisamãkùya prayojayediti // Car_6,1.3.3
etadrasàyanaü pårvaü vasiùñhaþ ka÷yapo 'ïgiràþ /
jamadagnirbharadvàjo bhçguranye ca tadvidhàþ // Car_6,1.3.4
prayujya prayatà muktàþ ÷ramavyàdhijaràbhayàt /
yàvad aicchaüs tapastepus tatprabhàvànmahàbalàþ // Car_6,1.3.5
idaü rasàyanaü cakre brahmà vàrùasahasrikam /
jaràvyàdhipra÷amanaü buddhãndriyabalapradam // Car_6,1.3.6
     [{âyurvedadãpikà}
     karapracitànàmitipadaü svayaüpatitagrahaõaü niùedhayati // 1
     màghe phàlgune vetigrahaõavacanàt tathaiva gçhãtànàmadhikàra ityàgamàdunnãyate // 2
     svarasa ihàmalakasyaiva bhavati adhikàràt // 3
     ÷àkaþ bçhatpattras taruþ // 4
     kçttànàmiti chinnànàm // 5
     iha gomayàgnyàdyupakaraõaniyamenaiva ÷aktyutkarùo bhavatãti çùivacanàd unnãyate // 6
     yaduktam çùayas tv eva jànanti yogasaüyogajaü phalam iti // 7
     evamanyatràpi itikartavyatàniyamo vyàkhyeyaþ // 8
     kçùõàjinasyeti kçùõasàràjinasya // 9]
tapasà brahmacaryeõa yànena pra÷amena ca /
rasàyanavidhànena kàlayuktena càyuùà // Car_6,1.3.7
sthità maharùayaþ pårvaü nahi kiücid rasàyanam /
gràmyànàmanyakàryàõàü sidhyatyaprayatàtmanàm // Car_6,1.3.8
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati rasàyanasya tapobrahmacaryadhyànàdiyuktasyaiva mahàphalatvaü bhavatãti dar÷ayannàha tapasetyàdi // 1
     kàlayuktena càyuùeti aniyatakàlayuktena càyuùetyarthaþ niyatakàlàyuùaü prati tu na rasàyanaü phalavadityuktam eva // 2
     sthità iti dãrghakàlajãvinaþ // 3
     viparyayeõa tapaþprabhçtivirahe rasàyanasyàphalatàm àha na hãtyàdi // 4]
saüvatsaraü payovçttirgavàü madhye vaset sadà /
sàvitrãü manasà dhyàyan brahmacàrã yatendriyaþ // Car_6,1.3.9
saüvatsarànte pauùãü và màghãü và phàlgunãü tithim /
tryahoùavàsã ÷uklasya pravi÷yàmalakãvanam // Car_6,1.3.10
bçhatphalàóhyam àruhya drumaü ÷àkhàgataü phalam /
gçhãtvà pàõinà tiùñhejjapan brahmàmçtàgamàt // Car_6,1.3.11
tadà hy ava÷yamamçtaü vasatyàmalake kùaõam /
÷arkaràmadhukalpàni snehavanti mçdåni ca // Car_6,1.3.12
bhavantyamçtasaüyogàttàni yàvanti bhakùayet /
jãved varùasahasràõi tàvantyàgatayauvanaþ // Car_6,1.3.13
sauhityameùàü gatvà tu bhavatyamarasaünibhaþ /
svayaü càsyopatiùñhante ÷rãr vedà vàkca råpiõã // Car_6,1.3.14
     [{âyurvedadãpikà}
     brahmacàritvenendriyaniyame labdhe 'pi yatendriyapadasambandha indriyaniyamàti÷ayopadar÷anàrthaþ // 1
     pauùàdiùu saüvatsaràntatvaü niyamadinàdàrabhya varùapåraõena j¤eyam // 2
     phàlgunãm ityasyànte pràpyeti ÷eùaþ // 3
     na drumamàrohet ityasyeha àruhya drumamiti vacanenàpavàdaþ // 4
     japan brahmeti oükàraü japan // 5
     amçtàgamàditi amçtàgamaparyantam // 6
     sauhityameùàmiti karaõe ùaùñhã // 7
     vàgråpiõãti tadadhiùñhàtrã devatà // 8]
triphalàyà rase måtre gavàü kùàre ca làvaõe /
krameõa ceïgudãkùàre kiü÷ukakùàra eva ca // Car_6,1.3.15
tãkùõàyasasya pattràõi vahnivarõàni sàdhayet /
caturaïguladãrghàõi tilotsedhatanåni ca // Car_6,1.3.16
j¤àtvà tànya¤janàbhàni såkùmacårõàni kàrayet /
tàni cårõàni madhunà rasenàmalakasya ca // Car_6,1.3.17
yuktàni lehavatkumbhe sthitàni ghçtabhàvite /
saüvatsaraü nidheyàni yavapalle tathaiva ca // Car_6,1.3.18
dadyàdàloóanaü màse sarvatràloóayan budhaþ /
saüvatsaràtyaye tasya prayogo madhusarpiùà // Car_6,1.3.19
pràtaþ pràtarbalàpekùã sàtmyaü jãrõe ca bhojanam /
eùa eva ca lauhànàü prayogaþ saüprakãrtitaþ // Car_6,1.3.20
nàbhighàtairna càtaïkairjarayà na ca mçtyunà /
sa dhçùyaþ syàdgajapràõaþ sadà càtibalendriyaþ // Car_6,1.3.21
dhãmàn ya÷asvã vàksiddhaþ ÷rutadhàrã mahàdhanaþ /
bhavetsamàü prayu¤jàno naro lauharasàyanam // Car_6,1.3.22
anenaiva vidhànena hemna÷ca rajatasya ca /
àyuþprakarùakçtsiddhaþ prayogaþ sarvaroganut // Car_6,1.3.23
     [{âyurvedadãpikà}
     kùàra iti parisràvitakùàrodake // 1
     kùàre làvaõa iti jyotiùmatyàþ kùàre // 2
     sàdhayed iti nirvàpayet // 3
     lauhànàmityanenaiva lohàntarniviùñayoþ suvarõarajatayor grahaõe siddhe punas tayor vacanaü tayor vi÷eùeõàdaropadar÷anàrtham // 4
     rasàyanaprabhàvàd eva mahàdhanatvam iti j¤eyam // 5]
aindrã matsyàkhyako bràhmã vacà brahmasuvarcalà /
pippalyo lavaõaü hema ÷aïkhapuùpã viùaü ghçtam // Car_6,1.3.24
eùàü triyavakàn bhàgàn hemasarpirviùair vinà /
dvau yavau tatra hemnastu tilaü dadyàdviùasya ca // Car_6,1.3.25
sarpiùa÷ca palaü dadyàttadaikadhyaü prayojayet /
ghçtaprabhåtaü sakùaudraü jãrõe cànnaü pra÷asyate // Car_6,1.3.26
jaràvyàdhipra÷amanaü smçtimedhàkaraü param /
àyuùyaü pauùñikaü dhanyaü svaravarõaprasàdanam // Car_6,1.3.27
paramojaskaraü caitatsiddhamaindraü rasàyanam /
nainat prasahate kçtyà nàlakùmãrna viùaü na ruk // Car_6,1.3.28
÷vitraü sakuùñhaü jañharàõi gulmàþ plãhà puràõo viùamajvara÷ca /
medhàsmçtij¤ànaharà÷ca rogàþ ÷àmyantyanenàtibalà÷ca vàtàþ // Car_6,1.3.29
     [{âyurvedadãpikà}
     matsyàkhyako macchu iti loke khyàtaþ anye tu aindrãbhedaü matsyàkhyakam àhuþ // 1
     triyavakàniti triyavapramàõàn // 2
     ghçtaprabhåtam ityannavi÷eùaõam // 3
     kçtyà abhicàraþ // 4]
maõóåkaparõyàþ svarasaþ prayojyaþ kùãreõa yaùñãmadhukasya cårõam /
raso guóåcyàstu samålapuùpyàþ kalkaþ prayojyaþ khalu ÷aïkhapuùpyàþ // Car_6,1.3.30
àyuþpradànyàmayanà÷anàni balàgnivarõasvaravardhanàni /
medhyàni caitàni rasàyanàni medhyà vi÷eùeõa ca ÷aïkhapuùpã // Car_6,1.3.31
     [{âyurvedadãpikà}
     maõóåkaparõyà ityàdaya÷ catvàro yogàþ // 1]
pa¤càùñau sapta da÷a và pippalãrmadhusarpiùà /
rasàyanaguõànveùã samàmekàü prayojayet // Car_6,1.3.32
tisrastisrastu pårvàhõaü bhuktvàgre bhojanasya ca /
pippalyaþ kiü÷ukakùàrabhàvità ghçtabharjitàþ // Car_6,1.3.33
prayojyà madhurasammi÷rà rasàyanaguõaiùiõà /
jetuü kàsaü kùayaü ÷oùaü ÷vàsaü hikkàü galàmayàn // Car_6,1.3.34
ar÷àüsi grahaõãdoùaü pàõóutàü viùamajvaram /
vaisvaryaü pãnasaü ÷ophaü gulmaü vàtabalàsakam // Car_6,1.3.35
     [{âyurvedadãpikà}
     pa¤cetyàdau saükhyàvyatikrameõànuktasaükhyànàm api pippalãnàm upayogaü såcayati // 1
     yadàpi trãõi dravyàõi nàtyupayu¤jãta pippalãü kùàraü lavaõam ityuktaü tathàpãha dravyàntarasaüyuktànàü pippalãnàm abhyàso na viruddhaþ kiüvà uktapippalãrasàyanavyatirekeõotsargàpavàdanyàyàt sa niùedho j¤eyaþ // 2
     kiü÷ukaþ palà÷aþ // 3]
kramavçddhyà da÷àhàni da÷apaippalikaü dinam /
vardhayet payasà sàrdhaü tathaivàpanayet punaþ // Car_6,1.3.36
jãrõe jãrõe ca bhu¤jãta ùaùñikaü kùãrasarpiùà /
pippalãnàü sahasrasya prayogo'yaü rasàyanam // Car_6,1.3.37
piùñàs tà balibhiþ sevyàþ ÷çtà madhyabalair naraiþ /
cårõãkçtà hrasvabalair yojyà doùàmayàn prati // Car_6,1.3.38
da÷apaippalikaþ ÷reùñho madhyamaþ ùañ prakãrtitaþ /
prayogo yas triparyantaþ sa kanãyàn sa càbalaiþ // Car_6,1.3.39
bçühaõaü svaryam àyuùyaü plãhodaravinà÷anam /
vayasaþ sthàpanaü medhyaü pippalãnàü rasàyanam // Car_6,1.3.40
jaraõànte 'bhayàm ekàü pràgbhuktàd dve vibhãtake /
bhuktvà tu madhusarpirbhyàü catvàryàmalakàni ca // Car_6,1.3.41
prayojayan samàm ekàü triphalàyà rasàyanam /
jãved varùa÷ataü pårõam ajaro 'vyàdhireva ca // Car_6,1.3.42
traiphalenàyasãü pàtrãü kalkenàlepayen navàm /
tam ahoràtrikaü lepaü pibet kùaudrodakàplutam // Car_6,1.3.43
prabhåtasneham a÷anaü jãrõe tatra pra÷asyate /
ajaro 'ruk samàbhyàsàj jãvec caiva samàþ ÷atam // Car_6,1.3.44
madhukena tugàkùãryà pippalyà kùaudrasarpiùà /
triphalà sitayà càpi yuktà siddhaü rasàyanam // Car_6,1.3.45
sarvalauhaiþ suvarõena vacayà madhusarpiùà /
vióaïgapippalãbhyàü ca triphalà lavaõena ca // Car_6,1.3.46
saüvatsaraprayogeõa medhàsmçtibalapradà /
bhavatyàyuþpradà dhanyà jaràroganibarhaõã // Car_6,1.3.47
anamlaü ca kaùàyaü ca kañu pàke ÷ilàjatu /
nàtyuùõa÷ãtaü dhàtubhya÷caturbhyastasya sambhavaþ // Car_6,1.3.48
hemna÷ca rajatàttàmràdvaràt kçùõàyasàdapi /
rasàyanaü tadvidhibhistad vçùyaü tacca roganut // Car_6,1.3.49
vàtapittakaphaghnai÷ca niryåhaistatsubhàvitam /
vãryotkarùaü paraü yàti sarvairekaika÷o 'pi và // Car_6,1.3.50
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷ilàjaturasàyanaü dar÷ayituü ÷ilàjatuno 'bhyarhitasya guõàneva tàvadàha anamlam ityàdi // 1
     varàditi ÷reùñhàt // 2
     su÷rute yadyapi trapusãsambhavaü prakùipya ùaóvidha÷ilàjatu sàmànyena roge rasàyanàdhikàre coktaü tathàpãha rasàyanàdhikàre tadadhikçtacaturvidham evoktam // 3]
prakùiptoddhçtam apy enat punas tat prakùiped rase /
koùõe saptàhametena vidhinà tasya bhàvanà // Car_6,1.3.51
pårvoktena vidhànena lohai÷cårõãkçtaiþ saha /
tatpãtaü payasà dadyàd dãrghamàyuþ sukhànvitam // Car_6,1.3.52
jaràvyàdhipra÷amanaü dehadàróhyakaraü param /
medhàsmçtikaraü dhanyaü kùãrà÷ã tatprayojayet // Car_6,1.3.53
prayogaþ saptasaptàhàs traya÷ caika÷ca saptakaþ /
nirdiùñas trividhastasya paro madhyo'varastathà // Car_6,1.3.54
palamardhapalaü karùo màtrà tasya tridhà matà /
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷ilàjatubhàvanàvidhim àha prakùiptetyàdi // 1
     prakùiptànantaramuddhçtaü prakùiptoddhçtam // 2
     lauhaiþ saheti bhàgàniyame lohasamànabhàgatà ÷ilàjatunaþ // 3
     prayogaþ saptasaptàhà iti saptasaptàhavyàpakaprayoga ityarthaþ evaü traya÷ caika÷ca saptaka ityatràpi boddhavyam // 4]
jàtervi÷eùaü savidhiü tasya vakùyàmyataþ param // Car_6,1.3.55
hemàdyàþ såryasaütaptàþ sravanti giridhàtavaþ /
jatvàbhaü mçdu mçtsnàcchaü yanmalaü tacchilàjatu // Car_6,1.3.56
madhura÷ca satikta÷ca japàpuùpanibha÷ca yaþ /
kañurvipàke ÷ãta÷ca sa suvarõasya nisravaþ // Car_6,1.3.57
råpyasya kañukaþ ÷vetaþ ÷ãtaþ svàdu vipacyate /
tàmrasya barhikaõñhàbhastiktoùõaþ pacyate kañu // Car_6,1.3.58
yastu guggulukàbhàsastiktako lavaõànvitaþ /
kañurvipàke ÷ãta÷ca sarva÷reùñhaþ sa càyasaþ // Car_6,1.3.59
gomåtragandhayaþ sarve sarvakarmasu yaugikàþ /
rasàyanaprayogeùu pa÷cimastu vi÷iùyate // Car_6,1.3.60
yathàkramaü vàtapitte ÷leùmapitte kaphe triùu /
vi÷eùataþ pra÷asyante malà hemàdidhàtujàþ // Car_6,1.3.61
     [{âyurvedadãpikà}
     savidhim iti vidhànasahitam // 1
     ÷ilàjatuvidhànaü ca yathàkramaü vàtapitte ityàdigranthena vaktavyam // 2
     hemàdi÷abdeneha hemàdisambhavasthànabhåta÷ilocyate yato na sàkùàt suvarõàdibhya eva ÷ilàjatu sravati // 3
     mçtsnaü masçõam acchaü svaccham // 4
     yastu råpyabhave kañurase viruddhaþ svàduþ pàka uktaþ sa utsargàpavàdanyàyena j¤eyaþ // 5
     vãryaü tu tàmrabhavasyoùõasya tathà trayàõàü ca ÷ãtatvayuktànàm atyuùõa÷ãtavãryatàyà avakà÷o nàsti ataþ sàmànyaguõakathane nàtyuùõa÷ãtam itipadena uùõasya ÷ãtasya ca vãryasya prakarùo niùidhyate tenànuùõà÷ãtatvaü vidhãyate tata÷ca ÷ilàjatuni vãryaü ÷ãtam uùõaü vàbhihitamapi na balavadbhavatãti labhyate // 6]
÷ilàjatuprayogeùu vidàhãni guråõi ca /
varjayet sarvakàlaü tu kulatthànparivarjayet // Car_6,1.3.62
te hy atyantaviruddhatvàd a÷mano bhedanàþ param /
loke dçùñàstatasteùàü prayogaþ pratiùidhyate // Car_6,1.3.63
payàüsi takràõi rasàþ sayåùàs toyaü samåtrà vividhàþ kaùàyàþ /
àloóanàrthaü girijasya ÷astàs te te prayojyàþ prasamãkùya kàryam // Car_6,1.3.64
na so 'sti rogo bhuvi sàdhyaråpaþ ÷ilàhvayaü yaü na jayet prasahya /
tat kàlayogairvidhibhiþ prayuktaü svasthasya corjàü vipulàü dadàti // Car_6,1.3.65
karapracitike pàde da÷a ùañ ca maharùiõà /
rasàyanànàü siddhànàü saüyogàþ samudàhçtàþ // Car_6,1.3.66
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne rasàyanàdhyàye karapracitãyo nàma rasàyanapàdastçtãyaþ // Car_6,1.3.67
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷ilàjatuprayogeùviti bahuvacanamàloóanàdibhedena prayogabhedaü buddhisthãkçtya j¤eyam // 1
     ÷ilàjatuprayoge guruniùedhe'pi vi÷eùavacanàt kùãràdiprayogaþ // 2
     sarvakàlamiti yàvadrasàyanàhità guõàþ santi // 3
     kecit tu yàvajjãvaü kulatthavarjanam àhuþ yaduktaü su÷rute tadbhàvitaþ kapotàü÷ca kulatthàü÷ca vivarjayet iti // 4
     ÷ilàjatuprayogaü stauti na so 'stãtyàdi // 5]


***************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 1 [Rasàyanàdhyàya], 4 [âyurvedasamutthànãya]
athàta àyurvedasamutthànãyaü rasàyanapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,1.4.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,1.4.2
     [{âyurvedadãpikà}
     àyurvedasamutthànãyo nàma rasàyanapàdaþ pàri÷eùyàd ucyate àyurvedasamutthànam asminn astãti matvarthãyacchapratyayeõàyurvedasamutthànãyaþ // 1]
çùayaþ khalu kadàcicchàlãnà yàyàvarà÷ca gràmyauùadhyàhàràþ santaþ sàmpannikà mandaceùñà nàtikalyà÷ca pràyeõa babhåvuþ /
te sarvàsàm itikartavyatànàm asamarthàþ santo gràmyavàsakçtamàtmadoùaü matvà pårvanivàsam apagatagràmyadoùaü ÷ivaü puõyam udàraü medhyam agamyam asukçtibhir gaïgàprabhavam amaragandharvakiünarànucaritam anekaratnanicayamacintyàdbhutaprabhàvaü brahmarùisiddhacàraõànucaritaü divyatãrthauùadhiprabhavam ati÷araõyaü himavantam amaràdhipatiguptaü jagmur bhçgvaïgiro'trivasiùñhaka÷yapàgastyapulastyavàmadevàsitagautamaprabhçtayo maharùayaþ // Car_6,1.4.3
     [{âyurvedadãpikà}
     çùãõàü ÷àlãnatvaü yàyàvaratvaü ca karmavi÷eùaparigrahàt // 1
     sampannam anu upayujyanta iti sàmpannikàþ // 2
     nàtikalyà iti nàtinãrogàþ // 3
     itikartavyatà vyàpàraþ // 4
     indraparyàyakathanaü stutyarthaü stuti÷ ceyam indrasyàyurvedaprakà÷akatvàt // 5]
tàn indraþ sahasradçg amaragurur abravãtsvàgataü brahmavidàü j¤ànatapodhanànàü brahmarùãõàm /
asti nanu vo glànir aprabhàvatvaü vaisvaryaü vaivarõyaü ca gràmyavàsakçtam asukham asukhànubandhaü ca gràmyo hi vàso målam a÷astànàü tat kçtaþ puõyakçdbhir anugrahaþ prajànàü sva÷arãramavekùituü kàlaþ kàla÷càyamàyurvedopade÷asya brahmarùãõàm àtmanaþ prajànàü cànugrahàrtham àyurvedama÷vinau mahyaü pràyacchatàü prajàpatira÷vibhyàü prajàpataye brahmà prajànàm alpam àyur jaràvyàdhibahulam asukham asukhànubandham alpatvàd alpatapodamaniyamadànàdhyayanasaücayaü matvà puõyatamam àyuþprakarùakaraü jaràvyàdhipra÷amanam årjaskaram amçtaü ÷ivaü ÷araõyamudàraü bhavanto mattaþ ÷rotumarhatàthopadhàrayituü prakà÷ayituü ca prajànugrahàrthamàrùaü brahma ca prati maitrãü kàruõyam àtmana÷ cànuttamaü puõyamudàraü bràhmamakùayaü karmeti // Car_6,1.4.4
tacchrutvà vibudhapativacanam çùayaþ sarva evàmaravaram çgbhis tuùñuvuþ prahçùñà÷ca tadvacanamabhinanandu÷ceti // Car_6,1.4.5
     [{âyurvedadãpikà}
     asukhànubandhamiti rogaråpam asukham anubadhnàtãtyasukhànubandham // 1
     målamiti kàraõam // 2
     kçtaþ prajànàmanugraha iti gràme sthitvà àyurvedoktàrogyasàdhanadharmàdiprakà÷anena prajànugrahaþ kçta evetyarthaþ // 3
     ayaü ÷abda ubhàbhyàü kàla÷abdàbhyàü yojanãyaþ // 4
     prajàpataye brahmeti chedaþ // 5
     prajànàm alpàdikam àyurmattveti yojanà // 6
     alpatvàt àyuùa iti ÷eùaþ // 7
     alpastapaþprabhçtãnàü saücayo'smin alpe àyuùi tat tathà // 8
     prati÷abdo maitryàdibhiþ pratyekaü sambadhyate // 9
     atha÷abda÷ càdhikàre // 10
     tena maitrãkàruõyàdãnyadhikçtya yaü brahmà prajàpataye'dàt tamanu÷rotum arhateti yojanà // 11
     yadyapi ca çùayo bharadvàjadvàrà indràdadhigatàyurvedàþ tathàpi gràmyavàsakçtamanoglànyà na tathà sphuñàrtho vartata iti ÷aïkayà punarindras tànupadi÷ati // 12]
athendras tadàyurvedàmçtam çùibhyaþ saükramyovàca etatsarvamanuùñheyam ayaü ca ÷ivaþ kàlo rasàyanànàü divyà÷cauùadhayo himavatprabhavàþ pràptavãryàþ tadyathà aindrã bràhmã payasyà kùãrapuùpã ÷ràvaõã mahà÷ràvaõã ÷atàvarã vidàrã jãvantã punarnavà nàgabalà sthirà vacà chattrà aticchatrà medà mahàmedà jãvanãyà÷cànyàþ payasà prayuktàþ ùaõmàsàt paramàyurvaya÷ca taruõamanàmayatvaü svaravarõasampadam upacayaü medhàü smçtimuttamabalam iùñàü÷càparàn bhàvàn àvahanti siddhàþ // Car_6,1.4.6
     [{âyurvedadãpikà}
     mahà÷ràvaõã alambuùà // 1
     aticchatrà madhurikà // 2]
brahmasuvarcalà nàmauùadhir yà hiraõyakùãrà puùkarasadç÷apattrà àdityaparõã nàmauùadhiryà såryakàntà iti vij¤àyate suvarõakùãrà såryamaõóalàkàrapuùpà ca nàrãnàmauùadhiþ a÷vabalà iti vij¤àyate yà bilvajasadç÷apattrà kàùñhagodhà nàmauùadhir godhàkàrà sarpànàmauùadhiþ sarpàkàrà somo nàmauùadhiràjaþ pa¤cada÷aparvà sa soma iva hãyate vardhate ca padmà nàmauùadhiþ padmàkàrà padmaraktà padmagandhà ca ajànàm auùadhiþ aja÷çïgã iti vij¤àyate nãlà nàmauùadhistu nãlakùãrà nãlapuùpà latàpratànabahuleti àsàmoùadhãnàü yàü yàmevopalabheta tasyàs tasyàþ svarasasya sauhityaü gatvà snehabhàvitàyàm àrdrapalà÷adroõyàü sapidhànàyàü digvàsàþ ÷ayãta tatra pralãyate ùaõmàsena punaþ sambhavati tasyàjaü payaþ pratyavasthàpanaü ùaõmàsena devatànukàrã bhavati vayovarõasvaràkçtibalaprabhàbhiþ svayaü càsya sarvavàcogatàni pràdurbhavanti divyaü càsya cakùuþ ÷rotraü ca bhavati gatir yojanasahasraü da÷avarùasahasràõy àyur anupadravaü ceti // Car_6,1.4.7
     [{âyurvedadãpikà}
     brahmasuvarcalàprabhçtayo yathoktalakùaõà divyauùadhayo nàtiprasiddhàþ // 1
     àdityaparõã såryàvartameva de÷avi÷eùajàtaü kecid varõayanti // 2
     a÷vabaleti j¤àyata iti çùibhirevànena nàmnà j¤àyate nalaukikaiþ lokàprasiddhatvàt // 3
     soma iva vardhate hãyata iti yathàsomavçddhikùayau tathà tatkàlameva tasya vçddhikùayau bhavataþ // 4
     pralãyata iti druto bhavati anye tu mårchatãti varõayanti // 5
     pratyavasthàpanamiti àhàrasevàyàü yojyam ityarthaþ // 6
     sarvavàcogatàni sarvavàkyavi÷eùàþ // 7]
divyànàmoùadhãnàü yaþ prabhàvaþ sa bhavadvidhaiþ /
÷akyaþ soóhuma÷akyastu syàtsoóhumakçtàtmabhiþ // Car_6,1.4.8
oùadhãnàü prabhàveõa tiùñhatàü sve ca karmaõi /
bhavatàü nikhilaü ÷reyaþ sarvamevopapatsyate // Car_6,1.4.9
vànaprasthairgçhasthai÷ca prayatairniyatàtmabhiþ /
÷akyà oùadhayo hy etàþ sevituü viùayàbhijàþ // Car_6,1.4.10
     [{âyurvedadãpikà}
     etaddivyaü rasàyanamçùibhistadvidhair và sevyam iti dar÷ayann àha divyànàm ityàdi // 1
     viùayàbhijà iti svocitapuõyade÷e jàtà ityarthaþ apuõye tu de÷e divyauùadhijanmaiva na bhavati bhavantyo 'pi nirvàryà bhavantãti bhàvaþ // 2]
yàstu kùetraguõaisteùàü madhyamena ca karmaõà /
mçduvãryataràs tàsàü vidhirj¤eyaþ sa eva tu // Car_6,1.4.11
paryeùñuü tàþ prayoktuü và ye 'samarthàþ sukhàrthinaþ /
rasàyanavidhisteùàmayamanyaþ pra÷asyate // Car_6,1.4.12
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati brahmasuvarcalàdãnàü yathà mçduvãryatvaü bhavati tadàha yàs tv ityàdi // 1
     kùetraguõair iti himàlayàdipra÷astade÷avyatiriktakùetradharmaiþ // 2
     teùàmiti çùivyatiriktànàü vànaprasthàdãnàm // 3
     madhyamena ca karmaõeti asamyakprayogeõa kiüvà anatimahatàdçùñena // 4]
balyànàü jãvanãyànàü bçühaõãyà÷ ca yà da÷a /
vayasaþ sthàpanànàü ca khadirasyàsanasya ca // Car_6,1.4.13
kharjåràõàü madhåkànàü mustànàmutpalasya ca /
mçdvãkànàü vióaïgànàü vacàyà÷citrakasya ca // Car_6,1.4.14
÷atàvaryàþ payasyàyàþ pippalyà joïgakasya ca /
çddhyà nàgabalàyà÷ca dvàradàyà dhavasya ca // Car_6,1.4.15
triphalàkaõñakàryo÷ ca vidàryà÷candanasya ca /
ikùåõàü ÷aramålànàü ÷rãparõyàstini÷asya ca // Car_6,1.4.16
rasàþ pçthak pçthag gràhyàþ palà÷akùàra eva ca /
eùàü palonmitàn bhàgàn payo gavyaü caturguõam // Car_6,1.4.17
dve pàtre tilatailasya dve ca gavyasya sarpiùaþ /
tat sàdhyaü sarvam ekatra susiddhaü snehamuddharet // Car_6,1.4.18
tatràmalakacårõànàmàóhakaü ÷atabhàvitam /
svarasenaiva dàtavyaü kùaudrasyàbhinavasya ca // Car_6,1.4.19
÷arkaràcårõapàtraü ca prasthamekaü pradàpayet /
tugàkùãryàþ sapippalyàþ sthàpyaü saümårchitaü ca tat // Car_6,1.4.20
sucaukùe màrttike kumbhe màsàrdhaü ghçtabhàvite /
màtràmagnisamàü tasya tata årdhvaü prayojayet // Car_6,1.4.21
hematàmrapravàlànàm ayasaþ sphañikasya ca /
muktàvaióårya÷aïkhànàü cårõànàü rajatasya ca // Car_6,1.4.22
prakùipya ùoóa÷ãü màtràü vihàyàyàsamaithunam /
jãrõe jãrõe ca bhu¤jãta ùaùñikaü kùãrasarpiùà // Car_6,1.4.23
sarvarogapra÷amanaü vçùyamàyuùyam uttamam /
sattvasmçti÷arãràgnibuddhãndriyabalapradam // Car_6,1.4.24
paramårjaskaraü caiva varõasvarakaraü tathà /
viùàlakùmãpra÷amanaü sarvavàcogatapradam // Car_6,1.4.25
siddhàrthatàü càbhinavaü vaya÷ca prajàpriyatvaü ca ya÷a÷ca loke /
prayojyam icchadbhiridaü yathàvad rasàyanaü bràhmamudàravãryam // Car_6,1.4.26
     [{âyurvedadãpikà}
     balyànàm ityàdau joïgakam aguru // 1
     dvàradà ÷àkataruþ kapikacchur và // 2
     ÷rãparõã gambhàrã // 3
     palà÷akùàraþ palà÷akùàrodakam // 4
     sucaukùe iti suvi÷uddhe // 5
     agnisamàmiti agnyanuråpàm // 6
     ùoóa÷ãü màtràmiti àmalakàdicårõayuktaghçtàpekùayà ùoóa÷abhàgo hemàdicårõàd gràhyaþ // 7]
samarthànàmarogàõàü dhãmatàü niyatàtmanàm /
kuñãprave÷aþ kùaõinàü paricchadavatàü hitaþ // Car_6,1.4.27
ato'nyathà tu ye teùàü sauryamàrutiko vidhiþ /
tayoþ ÷reùñhataraþ pårvo vidhiþ sa tu suduùkaraþ // Car_6,1.4.28
rasàyanavidhibhraü÷àjjàyeran vyàdhayo yadi /
yathàsvamauùadhaü teùàü kàryaü muktvà rasàyanam // Car_6,1.4.29
     [{âyurvedadãpikà}
     kuñãpràve÷ikarasàyanaviùayàn vàtàtapikarasàyanaviùayàü÷ca puruùàn àha samarthànàm ityàdi // 1
     kùaõinàmiti kçtakùaõànàm // 2
     såryamàrutasevayàpi kriyata iti sauryamàrutikaþ // 3]
satyavàdinamakrodhaü nivçttaü madyamaithunàt /
ahiüsakamanàyàsaü pra÷àntaü priyavàdinam // Car_6,1.4.30
japa÷aucaparaü dhãraü dànanityaü tapasvinam /
devagobràhmaõàcàryaguruvçddhàrcane ratam // Car_6,1.4.31
ànç÷aüsyaparaü nityaü nityaü karuõavedinam /
samajàgaraõasvapnaü nityaü kùãraghçtà÷inam // Car_6,1.4.32
de÷akàlapramàõaj¤aü yuktij¤am anahaükçtam /
÷astàcàram asaükãrõam adhyàtmapravaõendriyam // Car_6,1.4.33
upàsitàraü vçddhànàmàstikànàü jitàtmanàm /
dharma÷àstraparaü vidyànnaraü nityarasàyanam // Car_6,1.4.34
guõair etaiþ samuditaiþ prayuïkte yo rasàyanam /
rasàyanaguõàn sarvàn yathoktàn sa sama÷nute // Car_6,1.4.35
     [{âyurvedadãpikà}
     sàmànyena rasàyanaviùayapuruùaguõànàha satyavàdinam ityàdi // 1
     karuõayà sattvàni pa÷yatãti karuõavedã // 2
     asaükãrõaþ asaükãrõabhojã // 3
     nityaü rasàyanaprayogo yasya sa nityarasàyanaþ // 4]
yathàsthålam anirvàhya doùà¤chàrãramànasàn /
rasàyanaguõair jantur yujyate na kadàcana // Car_6,1.4.36
yogà hy àyuþprakarùàrthà jaràroganibarhaõàþ /
manaþ÷arãra÷uddhànàü sidhyanti prayatàtmanàm // Car_6,1.4.37
tadetanna bhavedvàcyaü sarvameva hatàtmasu /
arujebhyo 'dvijàtibhyaþ ÷u÷råùà yeùu nàsti ca // Car_6,1.4.38
     [{âyurvedadãpikà}
     manaþ÷uddhyaiva prayatàtmatàyàü labdhàyàü punas tadabhidhànam itaramànasaguõeùu prayatàtmatàyà abhyarhitatopadar÷anàrtham // 1
     arujebhyo 'dvijàtibhyo yeùu ca puruùeùu ÷u÷råùà nàsti teùu caitan na vàcyamiti yojanà // 2]
ye rasàyanasaüyogà vçùyayogà÷ca ye matàþ /
yaccauùadhaü vikàràõàü sarvaü tadvaidyasaü÷rayam // Car_6,1.4.39
pràõàcàryaü budhastasmàddhãmantaü vedapàragam /
a÷vinàv iva devendraþ påjayed ati÷aktitaþ // Car_6,1.4.40
a÷vinau devabhiùajau yaj¤avàhàv iti smçtau /
yaj¤asya hi ÷ira÷chinnaü punastàbhyàü samàhitam // Car_6,1.4.41
pra÷ãrõà da÷anàþ påùõo netre naùñe bhagasya ca /
vajriõa÷ca bhujastambhastàbhyàmeva cikitsitaþ // Car_6,1.4.42
cikitsita÷ca ÷ãtàü÷urgçhãto ràjayakùmaõà /
somàbhipatita÷candraþ kçtastàbhyàü punaþ sukhã // Car_6,1.4.43
bhàrgava÷cyavanaþ kàmã vçddhaþ san vikçtiü gataþ /
vãtavarõasvaropetaþ kçtastàbhyàü punaryuvà // Car_6,1.4.44
etai÷cànyai÷ca bahubhiþ karmabhir bhiùaguttamau /
babhåvaturbhç÷aü påjyàv indràdãnàü mahàtmanàm // Car_6,1.4.45
grahàþ stotràõi mantràõi tathà nànàhavãüùi ca /
dhåmrà÷ca pa÷avastàbhyàü prakalpyante dvijàtibhiþ // Car_6,1.4.46
pràta÷ca savane somaü ÷akro '÷vibhyàü sahà÷nute /
sautràmaõyàü ca bhagavàna÷vibhyàü saha modate // Car_6,1.4.47
indràgnã cà÷vinau caiva ståyante pràya÷o dvijaiþ /
ståyante vedavàkyeùu na tathànyà hi devatàþ // Car_6,1.4.48
ajarairamaraistàvadvibudhaiþ sàdhipair dhruvaiþ /
ete prayatairevama÷vinau bhiùajàv iti // Car_6,1.4.49
mçtyuvyàdhijaràva÷yair duþkhapràyaiþ sukhàrthibhiþ /
kiü punarbhiùajo martyaiþ påjyàþ syur nàti÷aktitaþ // Car_6,1.4.50
÷ãlavànmatimàn yukto dvijàtiþ ÷àstrapàragaþ /
pràõibhirguruvatpåjyaþ pràõàcàryaþ sa hi smçtaþ // Car_6,1.4.51
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati rasàyanàdisiddhir vaidyàdhãnà tena vaidyastutim àrabhate ya ityàdi // 1
     pràõàcàryamityatra pràõivaryam iti và pàñhaþ tatra pràõinàü varyaþ ÷reùñhaþ pràõivaryaþ // 2
     yaj¤aü vahata iti yaj¤avàhau // 3
     etadyaj¤avàhatvameva dar÷ayati dakùasya hãtyàdi // 4
     påùõaþ såryasya bhago'pi såryabhedaþ // 5
     somàbhipatita iti somàbhipatanayogena pãóita ityarthaþ somàtipacita iti và pàñhaþ tatràpyatipacanena somapànàtiyogaü dar÷ayati // 6
     grahàþ somapànapàtràõi // 7
     stotràõi stavàþ stàvakavàcaþ ÷astràõãti kecit saü÷asyate 'neneti kçtvà sàmaçgvyatiriktaü stotramàhuþ ÷astràõi astràõyeva vaùaóyuktàni ÷astràõi ca yaj¤e kalpyanta eva // 8
     dhåmrà÷ ca pa÷ava iti dhåmravarõapa÷avaþ evaüvarõà÷ ca pa÷avaþ ÷reùñhà bhavanti // 9
     savana iti yaj¤asthàne // 10
     sautràmaõã yaj¤avi÷eùaþ // 11
     ati÷aktita iti nija÷akter apyatirekeõa // 12]
vidyàsamàptau bhiùajo dvitãyà jàtirucyate /
a÷nute vaidya÷abdaü hi na vaidyaþ pårvajanmanà // Car_6,1.4.52
vidyàsamàptau bràhmaü và sattvamàrùamathàpi và /
dhruvam àvi÷ati j¤ànàttasmàd vaidyo dvijaþ smçtaþ // Car_6,1.4.53
nàbhidhyàyenna càkro÷ed ahitaü na samàcaret /
pràõàcàryaü budhaþ ka÷cid icchann àyur anitvaram // Car_6,1.4.54
     [{âyurvedadãpikà}
     vaidya÷abdadvija÷abdayoþ pravçttinimittamàha vidyetyàdi // 1
     tena vidyàyogàd vaidyatvaü tathà vidyàsamàptilakùaõajanmanà dvijatvaü bhavatãtyuktaü bhavati // 2
     bràhmaü và àrùaü và iti vikalpo vaidyavi÷eùàbhipràyàd bhavati tayor yo naiùñhikacikitsàrthastasya bràhmam itarasya tu lokànugràhiõa àrùamiti vyavasthà // 3]
cikitsitastu saü÷rutya yo vàsaü÷rutya mànavaþ /
nopàkaroti vaidyàya nàsti tasyeha niùkçtiþ // Car_6,1.4.55
bhiùagapyàturàn sarvàn svasutàniva yatnavàn /
àbàdhebhyo hi saürakùed icchan dharmam anuttamam // Car_6,1.4.56
dharmàrthaü càrthakàmàrthamàyurvedo maharùibhiþ /
prakà÷ito dharmaparair icchadbhiþ sthànamakùaram // Car_6,1.4.57
nàrthàrthaü nàpi kàmàrthamatha bhåtadayàü prati /
vartate ya÷cikitsàyàü sa sarvam ativartate // Car_6,1.4.58
kurvate ye tu vçttyarthaü cikitsàpaõyavikrayam /
te hitvà kà¤canaü rà÷iü pàü÷urà÷imupàsate // Car_6,1.4.59
dàruõaiþ kçùyamàõànàü gadair vaivasvatakùayam /
chittvà vaivasvatàn pà÷àn jãvitaü yaþ prayacchati // Car_6,1.4.60
dharmàrthadàtà sadç÷astasya nehopalabhyate /
na hi jãvitadànàddhi dànam anyad vi÷iùyate // Car_6,1.4.61
paro bhåtadayà dharma iti matvà cikitsayà /
vartate yaþ sa siddhàrthaþ sukham atyantam a÷nute // Car_6,1.4.62
     [{âyurvedadãpikà}
     saü÷rutyeti pratij¤àya // 1
     cikitsaiva paõyaü vikretavyamiti cikitsàpaõyam // 2
     te hitvetyàdau dharmàrthaü kriyamàõacikitsà mahàphalatvena kà¤canarà÷itulyà itarà tv asàrakalpà pàü÷urà÷itulyà // 3
     vaivasvatakùayamiti yamagçham // 4]
àyurvedasamutthànaü divyauùadhividhiü ÷ubham /
amçtàlpàntaraguõaü siddhaü ratnarasàyanam // Car_6,1.4.63
siddhebhyo brahmacàribhyo yaduvàcàmare÷varaþ /
àyurvedasamutthàne tat sarvaü saüprakà÷itam // Car_6,1.4.64
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsitasthàne rasàyanàdhyàye àyurvedasamutthànãyo nàma rasàyanapàda÷caturthaþ // Car_6,1.4.65
     [{âyurvedadãpikà}
     saügrahe ratnarasàyanamiti hemàdiratnasaüyuktaü rasàyanam // 1
     àyurvedasamutthàne prakà÷itatayà divyauùadhividhyàdi yaduvàca brahmacàribhyo'mare÷varaþ tat saüprakà÷itam iti yojanà // 2]


***********************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 2 [Vàjãkaraõàdhyàya], 1 [Saüyoga÷aramålãya]
athàtaþ saüyoga÷aramålãyaü vàjãkaraõapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,2.1.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,2.1.2
     [{âyurvedadãpikà}
     svasthorjaskaratvasàmànyàt rasàyanamanu vàjãkaraõaü vàcyaü tatràpi vàjãkaraõe pravçttyupadar÷akaprakaraõayuktatvàd àdau saüyoga÷aramålãya ucyate /
     saüyogaþ ÷aramålànàm asminn astãti saüyoga÷aramålãyaþ // 1]
vàjãkaraõam anvicchet puruùo nityamàtmavàn /
tadàyattau hi dharmàrthau prãti÷ca ya÷a eva ca // Car_6,2.1.3
putrasyàyatanaü hy etadguõà÷caite sutà÷rayàþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     avàjã vàjãvàtyarthaü maithune ÷aktaþ kriyate yena tad vàjãkaraõam // 1
     uktaü hi vàjãvàtibalo yena yàtyapratihataþ striyam ityàdi // 2
     anvicchediti rasàyanànmahàphalàt tadapekùayàlpaphalaü vàjãkaraõaü pa÷càd icchet // 3
     puruùa iti padena taruõapuruùagràhiõà bàlavçddhau niùiddhavyavàyau niràkaroti // 4
     uktaü hi /
     atibàlo hy asaüpårõasarvadhàtuþ striyo vrajan /
     upatapyeta sahasà taóàgamiva kàjalam // 5
     ÷uùkaü råkùaü yathà kàùñhaü jantujagdhaü vijarjaram /
     spçùñamà÷u vi÷ãryeta tathà vçddhaþ striyo vrajan iti // 6
     nityamityanena na rasàyanavat saüprayogo vçùyasya kiütv àhàravat sarvadoùayoga iti dar÷ayati // 7
     àtmavànityanena duràtmano vçùyakaraõaü niùedhati sa hi vçùyopayogàdupacitadhàtuþ sann agamyàgamanamapi kuryàt // 8
     dharmàdayo vçùyàyattà eva yathà bhavanti tadàha putrasyetyàdi // 9
     àyatanaü kàraõam // 10
     ete guõà iti dharmàdayaþ vçùyaprayogajanitaþ putro dharmàdãn pituþ sampàdayatãtyarthaþ // 11
     vàjãkaraõasevayà ceha yuktayaiva çtukàle ca maithunaü pràdhànyenàbhipretaü tena tisraiùaõãye traya upastambhàþ ityàdigranthena brahmacaryaü yaduktaü tad çtukàle yathàvidhikçtamaithunàpratiùedhakam iti na virodhaþ // 12]
vàjãkaraõam agryaü ca kùetraü strã yà praharùiõã // Car_6,2.1.4
iùñà hy ekaika÷o 'py arthàþ paraü prãtikaràþ smçtàþ /
kiü punaþ strã÷arãre ye saüghàtena pratiùñhitàþ // Car_6,2.1.5
saüghàto hãndriyàrthànàü strãùu nànyatra vidyate /
stryà÷rayo hãndriyàrtho yaþ sa prãtijanano'dhikam /
strãùu prãtirvi÷eùeõa strãùv apatyaü pratiùñhitam // Car_6,2.1.6
dharmàrthau strãùu lakùmã÷ca strãùu lokàþ pratiùñhitàþ /
suråpà yauvanasthà yà lakùaõairyà vibhåùità // Car_6,2.1.7
yà va÷yà ÷ikùità yà ca sà strã vçùyatamà matà /
     [{âyurvedadãpikà}
     sarvavàjãkaraõebhyaþ pradhànaråpaü vàjãkaraõamàha vàjãtyàdi // 1
     kùetramiva kùetraü tatra ÷ukraråpabãjaprarohaõàt // 2
     arthà iti ÷abdàdayaþ te ca strãgatàdhararasakalaviïkarutaråpàdayaþ prasiddhà eva // 3
     dharmàrthau strãùviti sahaiva patnyà dharma÷carya ityàdyupade÷àd dharmaþ tathànuraktà gçhiõã artharakùaõàdi karotãtyartha ityarthaþ // 4
     striyà lakùmyàþ saüyoge dhanasampad bhavatãti strãùu lakùmãþ pratiùñhitetyarthaþ // 5
     va÷yà àyattà // 6
     ÷ikùiteti kàma÷àstroktagãtavàditralàsyàdicatuþùaùñikalà÷ikùità // 7]
nànàbhaktyà tu lokasya daivayogàcca yoùitàm // Car_6,2.1.8
taü taü pràpya vivardhante naraü råpàdayo guõàþ /
vayoråpavacohàvair yà yasya paramàïganà // Car_6,2.1.9
pravi÷atyà÷u hçdayaü daivàd và karmaõo 'pi và /
hçdayotsavaråpà yà yà samànamanaþ÷ayà // Car_6,2.1.10
samànasattvà yà va÷yà yà yasya prãyate priyaiþ /
yà pà÷abhåtà sarveùàm indriyàõàü parairguõaiþ // Car_6,2.1.11
yayà viyukto nistrãkam aratir manyate jagat /
yasyà çte ÷arãraü nà dhatte ÷ånyam ivendriyaiþ // Car_6,2.1.12
÷okodvegàratibhayair yàü dçùñvà nàbhibhåyate /
yàti yàü pràpya visrambhaü dçùñvà hçùyatyatãva yàm // Car_6,2.1.13
apårvàmiva yàü yàti nityaü harùàtivegataþ /
gatvà gatvàpi bahu÷o yàü tçptiü naiva gacchati // Car_6,2.1.14
sà strã vçùyatamà tasya nànàbhàvà hi mànavàþ /
atulyagotràü vçùyàü ca prahçùñàü nirupadravàm // Car_6,2.1.15
÷uddhasnàtàü vrajennàrãmapatyàrthã niràmayaþ /
     [{âyurvedadãpikà}
     råpàdivyatirekeõàpi kàcit kasyacit karmava÷àdvçùyà strã bhavatãti dar÷ayannàha nànetyàdi // 1
     daivayogàditi pràktanakarmava÷àt // 2
     vivardhanta iti vçùyatvaü sampàdayanti // 3
     hàvo naraü prati strãõàü ÷çïgàraceùñàvi÷eùaþ // 4
     uktaü ca bharatena prakà÷aråpakaü sattvaü sattvotplavàþ samudgatàþ // 5
     tebhyo hàvàdiniùpattirityàhuþ paramarùayaþ iti // 6
     daivàd iti pràktanakarmaõaþ // 7
     karmaõa iti aihikàdva÷ãkaraõàdikarmaõaþ // 8
     manaþ÷ayaþ kàmaþ // 9
     pà÷abhåteti manaindriyabandhahetutvàt // 10
     nànàbhàvà hi mànavàþ ityanena råpàdiguõayogena sarvapuruùàn prati strãõàü priyatvamiti dar÷ayati // 11]
acchàya÷ caika÷àkha÷ ca niùphala÷ca yathà drumaþ // Car_6,2.1.16
aniùñagandha÷caika÷ca nirapatyastathà naraþ /
citradãpaþ saraþ ÷uùkam adhàtur dhàtusaünibhaþ // Car_6,2.1.17
niùprajas tçõapålãti mantavyaþ puruùàkçtiþ /
apratiùñha÷ca nagna÷ca ÷ånya÷caikendriya÷ca nà // Car_6,2.1.18
mantavyo niùkriya÷caiva yasyàpatyaü na vidyate /
bahumårtir bahumukho bahuvyåho bahukriyaþ // Car_6,2.1.19
bahucakùur bahuj¤àno bahvàtmà ca bahuprajaþ /
maïgalyo'yaü pra÷asyo'yaü dhanyo'yaü vãryavàn ayam // Car_6,2.1.20
bahu÷àkho'yamiti ca ståyate nà bahuprajaþ /
prãtirbalaü sukhaü vçttir vistàro vipulaü kulam // Car_6,2.1.21
ya÷o lokàþ sukhodarkàstuùñi÷ càpatyasaü÷ritàþ /
tasmàdapatyamanvicchan guõàü÷càpatyasaü÷ritàn // Car_6,2.1.22
vàjãkaraõanityaþ syàdicchan kàmasukhàni ca /
upabhogasukhàn siddhàn vãryàpatyavivardhanàn // Car_6,2.1.23
vàjãkaraõasaüyogàn pravakùyàmyata uttaram /
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati vçùyaprayogasàdhyasya putrasyopàdeyetàü dar÷ayannàha acchàya ityàdi // 1
     eka÷àkha iti ekasvaråpa ityarthaþ // 2
     citralikhito dãpa÷citradãpaþ // 3
     adhàtur dhàtusaünibha iti asuvarõàdiråpaþ suvarõàdivad àbhàsate yo jàtuùakaïkaõàdiþ // 4
     pålã napuüsakadharmitvàt // 5
     tçõapålã puruùàkçtiriti bhàùayà puruùàrthakriyàvirahitvaü dar÷ayati // 6
     kàmasukhàni cetyanena putrotpàdàtiriktaü nàti÷làghyaü phalaü dar÷ayati // 7
     kàmasukhàni hi aihikànyeva paraü na putravad ubhayalokopakàrakàõi // 8
     upabhoge maithune sukhaü kurvantãtyupabhogasukhàþ kiüvà upabhoktuü sukhà upabhogasukhàþ /
     vãryaü ÷ukram // 9]
÷aramålekùumålàni kàõóekùuþ sekùubàlikà // Car_6,2.1.24
÷atàvarã payasyà ca vidàrã kaõñakàrikà /
jãvantã jãvako medà vãrà carùabhako balà // Car_6,2.1.25
çddhir gokùurakaü ràsnà sàtmaguptà punarnavà /
eùàü tripalikàn bhàgàn màùàõàm àóhakaü navam // Car_6,2.1.26
vipàcayejjaladroõe caturbhàgaü ca ÷eùayet /
tatra peùyàõi madhukaü dràkùà phalgåni pippalã // Car_6,2.1.27
àtmaguptà madhåkàni kharjåràõi ÷atàvarã /
vidàryàmalakekùåõàü rasasya ca pçthak pçthak // Car_6,2.1.28
sarpiùa÷ càóhakaü dadyàt kùãradroõaü ca tadbhiùak /
sàdhayedghçta÷eùaü ca supåtaü yojayet punaþ // Car_6,2.1.29
÷arkaràyàstugàkùãryà÷ cårõaiþ prasthonmitaiþ pçthak /
palai÷ caturbhir màgadhyàþ palena maricasya ca // Car_6,2.1.30
tvagelàkesaràõàü ca cårõair ardhapalonmitaiþ /
madhunaþ kuóavàbhyàü ca dvàbhyàü tatkàrayedbhiùak // Car_6,2.1.31
palikà gulikàstyànàstà yathàgni prayojayet /
eùa vçùyaþ paraü yogo bçühaõo balavardhanaþ // Car_6,2.1.32
anenà÷va ivodãrõo balã liïgaü samarpayet /
     [{âyurvedadãpikà}
     kàõóekùuþ bçhadikùuþ // 1
     ikùubàlikà khaggàlikà // 2
     payasyà kùãravidàrã // 3
     vãrà kùãrakàkolã // 4
     phalguþ kàùñhodumbarikà // 5
     ÷atàvarãtyantena kalkacchedaþ // 6
     vaü÷arocanà tugàkùãrã anye vaü÷arocanànukàri pàrthivadravyaü tàladhãti vadanti // 7
     styànà iti ghanàþ // 8]
màùàõàmàtmaguptàyà bãjànàmàóhakaü navam // Car_6,2.1.33
jãvakarùabhakau vãràü medàm çddhiü ÷atàvarãm /
madhukaü cà÷vagandhàü ca sàdhayet kuóavonmitàm // Car_6,2.1.34
rase tasmin ghçtaprasthaü gavyaü da÷aguõaü payaþ /
vidàrãõàü rasaprasthaü prasthamikùurasasya ca // Car_6,2.1.35
dattvà mçdvagninà sàdhyaü siddhaü sarpirnidhàpayet /
÷arkaràyàstugàkùãryàþ kùaudrasya ca pçthak pçthak // Car_6,2.1.36
bhàgàü÷catuùpalàüs tatra pippalyà÷càvapet palam /
palaü pårvamato lãóhvà tato'nnam upayojayet // Car_6,2.1.37
ya icchedakùayaü ÷ukraü ÷ephasa÷ cottamaü balam /
     [{âyurvedadãpikà}
     dvitãyaprayoge rase iti kvàthe // 1]
÷arkarà màùavidalàstugàkùãrã payo ghçtam // Car_6,2.1.38
godhåmacårõaùaùñhàni sarpiùy utkàrikàü pacet /
tàü nàtipakvàü mçditàü kaukkuñe madhure rase // Car_6,2.1.39
sugandhe prakùiped uùõe yathà sàndrãbhaved rasaþ /
eùa piõóaraso vçùyaþ pauùñiko balavardhanaþ // Car_6,2.1.40
anenà÷va ivodãrõo balã liïgaü samarpayet /
÷ikhitittirihaüsànàmevaü piõóaraso mataþ /
balavarõasvarakaraþ pumàüstena vçùàyate // Car_6,2.1.41
     [{âyurvedadãpikà}
     utkàrikà måùikotkaràkàrà // 1
     ÷ikhitittirihaüsànàü piõóarasair vyastasamastà÷ catvàraþ piõóarasàþ // 2]
ghçtaü màùàn sabastàõóàn sàdhayenmàhiùe rase /
bharjayettaü rasaü påtaü phalàmlaü navasarpiùi // Car_6,2.1.42
ãùat salavaõaü yuktaü dhànyajãrakanàgaraiþ /
eùa vçùya÷ca balya÷ca bçühaõa÷ca rasottamaþ // Car_6,2.1.43
cañakàüstittirirase tittirãn kaukkuñe rase /
kukkuñàn bàrhiõarase hàüse bàrhiõameva ca // Car_6,2.1.44
navasarpiùi saütaptàn phalàmlàn kàrayed rasàn /
madhurànvà yathàsàtmyaü gandhàóhyàn balavardhanàn // Car_6,2.1.45
tçptiü cañakamàüsànàü gatvà yo 'nupibet payaþ /
na tasya liïga÷aithilyaü syànna ÷ukrakùayo ni÷i // Car_6,2.1.46
màùasåpeõa yo bhuktvà ghçtàóhyaü ùaùñikaudanam /
payaþ pibati ràtriü sa kçtsnàü jàgarti vegavàn /
na nà svapiti ràtriùu nityastabdhena ÷ephasà /
tçptaþ kukkuñamàüsànàü bhçùñànàü nakraretasi // Car_6,2.1.47
niþsràvya matsyàõóarasaü bhçùñaü sarpiùi bhakùayet // Car_6,2.1.48
haüsabarhiõadakùàõàm evamaõóàni bhakùayet // Car_6,2.1.49
     [{âyurvedadãpikà}
     ni÷ãtyanena sakalani÷àmaithune 'pãti dar÷ayati // 1
     haüsetyàdi haüsabarhidakùàõàm aõóaprayogà yadyapi bhinnàþ tathàpi prayogàpekùayà eka evàyaü prayogaþ // 2
     evaü saügrahoktàþ haüsabarhidakùàõàm ekaprayogeõa pa¤cada÷aprayogàþ påryante // 3]
srotaþsu ÷uddheùvamale ÷arãre vçùyaü yadà nà mitamatti kàle /
vçùàyate tena paraü manuùyas tadbçühaõaü caiva balapradaü ca // Car_6,2.1.50
tasmàt purà ÷odhanameva kàryaü balànuråpaü na hi vçùyayogàþ /
sidhyanti dehe maline prayuktàþ kliùñe yathà vàsasi ràgayogàþ // Car_6,2.1.51
     [{âyurvedadãpikà}
     vçùyayogà÷ca ÷uddhadehaireva kartavyà iti dar÷ayannàha srotaþsvityàdi // 1
     mitamiti màtràvat // 2
     kliùñe iti mlàne // 3]
vàjãkaraõasàmarthyaü kùetraü strã yasya caiva yà /
ye doùà nirapatyànàü guõàþ putravatàü ca ye // Car_6,2.1.52
da÷a pa¤ca ca saüyogà vãryàpatyavivardhanàþ /
uktàste ÷aramålãye pàde puùñibalapradàþ // Car_6,2.1.53
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne vàjãkaraõàdhyàye saüyoga÷aramålãyo nàma vàjãkaraõapàdaþ prathamaþ // Car_6,2.1.54
     [{âyurvedadãpikà}
     saügrahe yasya caiva yeti yasya yà vçùyetyarthaþ // 1]


****************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 2 [Vàjãkaraõàdhyàya], 2 [âsiktakùãrika]
athàta àsiktakùãrikaü vàjãkaraõapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,2.2.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,2.2.2
     [{âyurvedadãpikà}
     àsiktakùãrikaü vçùyapàdàbhidhànaprasaïgàt padàntasya vi÷iùñasambandhàvayavatayocyate // 1
     àsiktakùãramiti padam asty asminn iti àsiktakùãrã tatra svàrthikaþ kapratyayaþ kiüvà óhakpratyayena vai÷eùika÷abdavat àsiktakùãrika iti sàdhanãyam // 2]
àsiktakùãram àpårõam a÷uùkaü ÷uddhaùaùñikam /
udåkhale samàpothya pãóayet kùãramarditam // Car_6,2.2.3
gçhãtvà taü rasaü påtaü gavyena payasà saha /
bãjànàmàtmaguptàyà dhànyamàùarasena ca // Car_6,2.2.4
balàyàþ ÷årpaparõyà÷ca jãvantyà jãvakasya ca /
çddhyarùabhakakàkolã÷vadaüùñràmadhukasya ca // Car_6,2.2.5
÷atàvaryà vidàryà÷ca dràkùàkharjårayor api /
saüyuktaü màtrayà vaidyaþ sàdhayettatra càvapet // Car_6,2.2.6
tugàkùãryàþ samàùàõàü ÷àlãnàü ùaùñikasya ca /
godhåmànàü ca cårõàni yaiþ sa sàndrãbhavedrasaþ // Car_6,2.2.7
sàndrãbhåtaü ca kuryàt prabhåtamadhu÷arkaram /
guñikà badaraistulyàstà÷ ca sarpiùi bharjayet // Car_6,2.2.8
tà yathàgni prayu¤jànaþ kùãramàüsarasà÷anaþ /
pa÷yatyapatyaü vipulaü vçddho 'pyàtmajamakùayam // Car_6,2.2.9
     [{âyurvedadãpikà}
     àsiktakùãramiti kùãrasekavçddham // 1
     yaduktaü jatåkarõe /
     kùãrasekavçddhaü ùaùñikaü pakvam ityàdi // 2
     ÷uddhaùaùñikamiti gauraùaùñikam // 3
     atra balàdirasànàü tulyamànatàþ kiüvà màtrà÷abdasyàlpavacanatvàd balàdirasànàm alpamàtratvam // 4
     prakùepyacårõapramàõam àha yaiþ sa sàndrãbhaved rasa iti yàvanmànena cårõena rasasya sàndratà bhavati tàvanmàtraü cårõaü gràhyam // 5
     prabhåtatvaü madhu÷arkarayor yàvatàtyarthamadhuratvaü syàt tàvajj¤eyam // 6
     atra ca prayogamahimnaiva madhuyuktasyàpi prayogasya bharjanakriyàyàm agnisaüyogo na virodham àvahati tathà hi su÷rute 'pi triphalàyaskçtau madhuno 'gnisambandho bhavatyeva // 7
     àtmajamiti harùabhåtàtmajaü ÷ukramiti yàvat // 8]
cañakànàü sahaüsànàü dakùàõàü ÷ikhinàü tathà /
÷i÷umàrasya nakrasya bhiùak÷ukràõi saüharet // Car_6,2.2.10
gavyaü sarpir varàhasya kuliïgasya vasàmapi /
ùaùñikànàü ca cårõàni cårõaü godhåmakasya ca // Car_6,2.2.11
ebhiþ påpalikàþ kàryàþ ÷aùkulyo vartikàstathà /
påpà dhànà÷ ca vividhà bhakùyà÷cànye pçthagvidhàþ // Car_6,2.2.12
eùàü prayogàdbhakùyàõàü stabdhenàpårõaretasà /
÷ephasà vàjivadyàti yàvadicchaü striyo naraþ // Car_6,2.2.13
àtmaguptàphalaü màùàn kharjåràõi ÷atàvarãm /
÷çïgàñakàni mçdvãkàü sàdhayetprasçtonmitam // Car_6,2.2.14
kùãraprasthaü jalaprasthametat prasthàva÷eùitam /
÷uddhena vàsasà påtaü yojayet prasçtais tribhiþ // Car_6,2.2.15
÷arkaràyàstugàkùãryàþ sarpiùo 'bhinavasya ca /
tat pàyayet sakùaudraü ùaùñikànnaü ca bhojayet // Car_6,2.2.16
jaràparãto'pyabalo yogenànena vindati /
naro'patyaü suvipulaü yuveva ca sa hçùyati // Car_6,2.2.17
     [{âyurvedadãpikà}
     dakùaþ kukkuñaþ // 1
     ÷ukràõãti yadyapyuktaü tathàpi cañakàdi÷ukragrahaõasyà÷akyatvàt samànaguõàni tadaõóànyapãha gçhyante // 2
     vartikà vartyàkàrà bhakùyàþ // 3
     dhànà iti dhànàkàrà bhakùyàþ // 4
     ayaü tulyadravyatayà vividhabhakùyaråpo 'pyeka eva yogaþ // 5]
kharjårãmastakaü màùàn payasyàü ca ÷atàvarãm /
kharjåràõi madhåkàni mçdvãkàmajaóàphalam // Car_6,2.2.18
palonmitàni matimàn sàdhayet salilàóhake /
tena pàdàva÷eùeõa kùãraprasthaü vipàcayet // Car_6,2.2.19
kùãra÷eùeõa tenàdyàd ghçtàóhyaü ùaùñikaudanam /
sa÷arkareõa saüyoga eùa vçùyaþ paraü smçtaþ // Car_6,2.2.20
     [{âyurvedadãpikà}
     ajaóà ÷åka÷imbã // 1]
jãvakarùabhakau medàü jãvantãü ÷ràvaõãdvayam /
kharjåraü madhukaü dràkùàü pippalãü vi÷vabheùajam // Car_6,2.2.21
÷çïgàñakaü vidàrãü ca navaü sarpiþ payo jalam /
siddhaü ghçtàva÷eùaü taccharkaràkùaudrapàdikam // Car_6,2.2.22
ùaùñikànnena saüyuktamupayojyaü yathàbalam /
vçùyaü balyaü ca varõyaü ca kaõñhyaü bçühaõam uttamam // Car_6,2.2.23
     [{âyurvedadãpikà}
     jãvaketyàdau vidàryantaiþ kalkaiþ kùãrajalàbhyàü ghçtaü sàdhanãyam // 1]
dadhnaþ saraü ÷araccandrasaünibhaü doùavarjitam /
÷arkaràkùaudramaricais tugàkùãryà ca buddhimàn // Car_6,2.2.24
yuktyà yuktaü sasåkùmailaü nave kumbhe ÷ucau pañe /
màrjitaü prakùipecchãte ghçtàóhye ùaùñikaudane // Car_6,2.2.25
pibenmàtràü rasàlàyàstaü bhuktvà ùaùñikaudanam /
varõasvarabalopetaþ pumàüstena vçùàyate // Car_6,2.2.26
     [{âyurvedadãpikà}
     yuktyeti yathà kañutvàdyadhikaü na bhavati tathà maricàdiyogaþ kartavyaþ // 1
     màrjitamiti sughçùñam // 2
     rasàlàlakùaõaü sacàturjàtakàjàji saguóàrdrakanàgaram // 3
     rasàlà syàcchikhariõã sughçùñaü sasaraü dadhi iti // 4]
candràü÷ukalpaü payasà ghçtàóhyaü ùaùñikaudanam /
÷arkaràmadhusaüyuktaü prayu¤jàno vçùàyate // Car_6,2.2.27
tapte sarpiùi nakràõóaü tàmracåóàõóami÷ritam /
yuktaü ùaùñikacårõena sarpiùàbhinavena ca // Car_6,2.2.28
paktvà påpalikàþ khàdedvàruõãmaõóapo naraþ /
ya iccheda÷vavad gantuü prasektuü gajavac ca yaþ // Car_6,2.2.29
     [{âyurvedadãpikà}
     candràü÷ukalpamiti atyartha÷uklam // 1]
etaiþ prayogairvidhivadvapuùmàn vãryopapanno balavarõayuktaþ /
harùànvito vàjivad aùñavarùo bhavet samartha÷ca varàïganàsu // Car_6,2.2.30
yadyacca kiücin manasaþ priyaü syàdramyà vanàntàþ pulinàni ÷ailàþ /
iùñàþ striyo bhåùaõagandhamàlyaü priyà vayasyà÷ca tadatra yogyam // Car_6,2.2.31
     [{âyurvedadãpikà}
     atra yogyam iti vçùyaprayogasamartham // 1]
àsiktakùãrike pàde ye yogàþ parikãrtitàþ /
aùñàv apatyakàmaiste prayojyàþ pauruùàrthibhiþ // Car_6,2.2.32
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne vàjãkaraõàdhyàye àsiktakùãriko nàma vàjãkaraõapàdo dvitãyaþ // Car_6,2.2.33
     [{âyurvedadãpikà}
     pauruùàrthibhiriti ÷ukràrthibhiþ // 1]

*************************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 2 [Vàjãkaraõàdhyàya], 3 [Màùaparõabhçtãya]
athàto màùaparõabhçtãyaü vàjãkaraõapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,2.3.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,2.3.2
     [{âyurvedadãpikà}
     màùaparõabhçtãyasambandho 'pi pårvavat // 1]
màùaparõabhçtàü dhenuü gçùñiü puùñàü catuþstanãm /
samànavarõavatsàü ca jãvadvatsàü ca buddhimàn // Car_6,2.3.3
rohiõãmathavà kçùõàm årdhva÷çïgãm adàruõàm /
ikùvàdàm arjunàdàü và sàndrakùãràü ca dhàrayet // Car_6,2.3.4
kevalaü tu payastasyàþ ÷çtaü và÷çtameva và /
÷arkaràkùaudrasarpirbhiryuktaü tadvçùyamuttamam // Car_6,2.3.5
     [{âyurvedadãpikà}
     gçùñim ekavàraprasåtàm // 1
     catuþstanãm ityanena sampårõacatuþstanãü dar÷ayati // 2
     rohiõãmiti lohitavarõàm // 3
     årdhva÷çïgatvaü vi÷uddhabahukùãràyà eva bhavatãti vacanàjj¤eyam // 4
     ikùvàdeti ikùudaõóabhakùà // 5
     arjunàdà arjunavçkùapattrabhakùà // 6
     ikùvàdà và arjunàdà và màùaparõabhçtà veti vikalpatrayam // 7
     payaþ ÷çtama÷çtaü veti dvau yogau // 8
     ÷arkaràkùaudrasarpirbhiryuktaü taditi tçtãyaþ // 9
     etatprayogo'pi jatåkarõe tasyàþ kùãraü ÷arkaràkùaudrayuktaü và kevalaü ÷çtama÷çtaü veti // 10]
÷ukralair jãvanãyai÷ca bçühaõair balavardhanaiþ /
kùãrasaüjananai÷caiva payaþ siddhaü pçthak pçthak // Car_6,2.3.6
yuktaü godhåmacårõena saghçtakùaudra÷arkaram /
paryàyeõa prayoktavyamicchatà ÷ukramakùayam // Car_6,2.3.7
     [{âyurvedadãpikà}
     paryàyeõeti pçthak pçthak prayoktavyaü tena pa¤cabhirgaõaiþ pa¤ca yogà bhavanti // 1]
medàü payasyàü jãvantãü vidàrãü kaõñakàrikàm /
÷vadaüùñràü kùãrikàü màùàn godhåmà¤chàliùaùñikàn // Car_6,2.3.8
payasyardhodake paktvà kàrùikàn àóhakonmite /
vivarjayet payaþ÷eùaü tatpåtaü kùaudrasarpiùà // Car_6,2.3.9
yuktaü sa÷arkaraü pãtvà vçddhaþ saptatiko 'pi và /
vipulaü labhate'patyaü yuveva ca sa hçùyati // Car_6,2.3.10
     [{âyurvedadãpikà}
     vivarjayed iti medàdikalkaü varjayet // 1
     vçddhaþ saptaterarvàgiti j¤eyam // 2
     saptatikasya tu yadyapi ÷ukranivçttiruktà tathàpi vçùyaprabhàvàd bhavatãti vij¤eyam // 3]
maõóalairjàtaråpasya tasyà eva payaþ ÷çtam /
apatyajananaü siddhaü saghçtakùaudra÷arkaram // Car_6,2.3.11
     [{âyurvedadãpikà}
     jàtaråpasyeti suvarõasya maõóalaråpàkçtir iha suvarõasya prabhàvàdvçùyaprayogopakàriõã bhavatãti vacanàjj¤eyam // 1
     tasyà eveti màùaparõabhçtadhenvàþ // 2]
triü÷at supiùñàþ pippalyaþ praku¤ce tailasarpiùoþ /
bhçùñàþ sa÷arkarakùaudràþ kùãradhàràvadohitàþ // Car_6,2.3.12
pãtvà yathàbalaü cordhvaü ùaùñikaü kùãrasarpiùà /
bhuktvà na ràtrim astabdhaü liïgaü pa÷yati nà kùarat // Car_6,2.3.13
÷vadaüùñràyà vidàryà÷ca rase kùãracaturguõe /
ghçtàóhyaþ sàdhito vçùyo màùaùaùñikapàyasaþ // Car_6,2.3.14
     [{âyurvedadãpikà}
     praku¤caü palam // 1
     kùãradhàràvadohità iti pippalãkalkàd upari kùãradhàràvadohaþ kartavyaþ kùãraü ca tàvaddohyaü yàvatà pànayogyàþ pippalyo bhavanti // 2]
phalànàü jãvanãyànàü snigdhànàü rucikàriõàm /
kuóava÷cårõitànàü syàt svayaüguptàphalasya ca // Car_6,2.3.15
kuóava÷caiva màùàõàü dvau dvau ca tilamudgayoþ /
godhåma÷àlicårõànàü kuóavaþ kuóavo bhavet // Car_6,2.3.16
sarpiùaþ kuóava÷caikastat sarvaü kùãramarditam /
paktvà påpalikàþ khàded bahvyaþ syur yasya yoùitaþ // Car_6,2.3.17
     [{âyurvedadãpikà}
     phalànàmityàdi // 1
     phalànàmiti jãvanãyànàm ityàdibhis tribhiþ pratyekam abhisaübadhyate // 2
     jãvanãyànàmiti ùañkakaùàyavargoktànàü jãvakarùabhàdãnàü da÷ànàm // 3
     snigdhànàmiti snehopagànàü mçdvãkàdãnàü da÷ànàü saptakakaùàyavargoktànàm // 4
     tathà rucikàriõàm iti catuùkakaùàyavargoktànàm àmràdãnàü hçdyànàü da÷ànàm iti // 5
     eùàü jãvanãyaprabhçtãnàü phalànàü cårõitànàü militvà kuóavo gràhyaþ // 6
     anyad atirohitàrtham // 7
     tathà hy ayaü prayogo jatåkarõe ca pañhyate dràkùàkharjåramàùàjaóàgodhåma÷àlighçtànàü kuóavaþ tilamudgau dvikauóavikau cårõayitvà ityàdi // 8]
ghçtaü ÷atàvarãgarbhaü kùãre da÷aguõe pacet /
÷arkaràpippalãkùaudrayuktaü tadvçùyamuttamam // Car_6,2.3.18
     [{âyurvedadãpikà}
     ghçtaü ÷atàvarãtyàdau ÷arkaràdãnàü prakùepyàõàm anyatodçùñanyàyàd ghçtàt pàdikatvaü ghçtasya pràsthikatvam // 1]
karùaü madhukacårõasya ghçtakùaudrasamàü÷ikam /
prayuïkte yaþ paya÷cànu nityavegaþ sa nà bhavet // Car_6,2.3.19
     [{âyurvedadãpikà}
     karùam ityàdikàntàþ pa¤cada÷a prayogàþ // 1]
ghçtakùãrà÷ano nirbhãr nirvyàdhir nityago yuvà /
saükalpapravaõo nityaü naraþ strãùu vçùàyate // Car_6,2.3.20
kçtaikakçtyàþ siddhàrthà ye cànyonyànuvartinaþ /
kalàsu ku÷alàstulyàþ sattvena vayasà ca ye // Car_6,2.3.21
kulamàhàtmyadàkùiõya÷ãla÷aucasamanvitàþ /
ye kàmanityà ye hçùñà ye vi÷okà gatavyathàþ // Car_6,2.3.22
ye tulya÷ãlà ye bhaktà ye priyà ye priyaüvadàþ /
tair naraþ saha visrabdhaþ suvayasyair vçùàyate // Car_6,2.3.23
abhyaïgotsàdanasnànagandhamàlyavibhåùaõaiþ /
gçha÷ayyàsanasukhair vàsobhirahataiþ priyaiþ // Car_6,2.3.24
vihaügànàü rutairiùñaiþ strãõàü càbharaõasvanaiþ /
saüvàhanair varastrãõàm iùñànàü ca vçùàyate // Car_6,2.3.25
     [{âyurvedadãpikà}
     ghçtakùãrà÷ana ityàdinà tu vçùyatvàrthina àhàràcàràbhidhànam // 1
     nityamityanena vyavàyanityatayà ÷ukramàrgànavarodhena vyavàya÷aktiü dar÷ayati // 2
     kçtam ekaü kçtyaü yaiste tathà etacca anyonyàrtharàgakàraõam // 3
     siddhàrthà iti siddhasàdhyàþ akçtàrthà hi vyàkulamanaso na kàmakùamàþ // 4
     vçùàyata iti upacitapravçttyunmukha÷ukro bhavati // 5]
mattadvirephàcaritàþ sapadmàþ salilà÷ayàþ /
jàtyutpalasugandhãni ÷ãtagarbhagçhàõi ca // Car_6,2.3.26
nadyaþ phenottarãyà÷ca girayo nãlasànavaþ /
unnatir nãlameghànàü ramyacandrodayà ni÷àþ // Car_6,2.3.27
vàyavaþ sukhasaüspar÷àþ kumudàkaragandhinaþ /
ratibhogakùamà ràtryaþ saükocàguruvallabhàþ // Car_6,2.3.28
     [{âyurvedadãpikà}
     mattadvirephàcaritàþ ityàdi gçhàõi ca ityantaü yogyatayà çtuvibhàgenànuktam api grãùma eva j¤eyaü meghànàü ityantaü pràvçùi tathà gandhina ityantaü ÷aradi vallabhà ityantaü ca vidhànaü hemanta÷i÷irayor j¤eyam // 1
     saükocaü kuïkumaü saükocàguruõoþ samàlabhanàrthaü vallabhà yàsu ni÷àsu tàs tathà // 2]
sukhàþ sahàyàþ parapuùñaghuùñàþ phullà vanàntà vi÷adànnapànàþ /
gàndharva÷abdà÷ca sugandhayogàþ sattvaü vi÷àlaü nirupadravaü ca // Car_6,2.3.29
siddhàrthatà càbhinava÷ca kàmaþ strã càyudhaü sarvamihàtmajasya /
vayo navaü jàtamada÷ca kàlo harùasya yoniþ paramà naràõàm // Car_6,2.3.30
praharùayonayo yogà vyàkhyàtà da÷a pa¤ca ca /
màùaparõabhçtãye'smin pàde ÷ukrabalapradàþ // Car_6,2.3.31
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne vàjãkaraõàdhyàye màùaparõabhçtãyo nàma vàjãkaraõapàdastçtãyaþ // Car_6,2.3.32
     [{âyurvedadãpikà}
     sukhà ityàdigranthavidhànaü tu vasantàbhipràyavihitam anyatràpyaviruddham // 1
     àtmajasyeti manmathasya // 2
     jàtamadaþ kàlo vasantàdiþ // 3]

*********************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 2 [Vàjãkaraõàdhyàya], 4 [Pumà¤jàtabalàdika]
athàtaþ pumà¤jàtabalàdikaü vàjãkaraõapàdaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,2.4.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,2.4.2
     [{âyurvedadãpikà}
     pàri÷eùyàt pumà¤jàtabalàdika ucyate // 1
     pumà¤jàtabalàdayaþ ÷abdà asmin vidyanta iti pumà¤jàtabalàdikaþ àsiktakùãrikavacchabdasiddhiþ // 2]
pumàn yathà jàtabalo yàvadicchaü striyo vrajet /
yathà càpatyavàn sadyo bhavet tad upadekùyate // Car_6,2.4.3
na hi jàtabalàþ sarve narà÷ càpatyabhàginaþ /
bçhaccharãrà balinaþ santi nàrãùu durbalàþ // Car_6,2.4.4
santi càlpà÷rayàþ strãùu balavanto bahuprajàþ /
prakçtyà càbalàþ santi santi càmayadurbalàþ // Car_6,2.4.5
narà÷cañakavat kecid vrajanti bahu÷aþ striyam /
gajavacca prasi¤canti kecin na bahugàminaþ // Car_6,2.4.6
kàlayogabalàþ kecit kecidabhyasanadhruvàþ /
kecitprayatnairvyajyante vçùàþ kecit svabhàvataþ // Car_6,2.4.7
tasmàt prayogànvakùyàmo durbalànàü balapradàn /
sukhopabhogàn balinàü bhåya÷ca balavardhanàn // Car_6,2.4.8
pårvaü ÷uddha÷arãràõàü niråhaiþ sànuvàsanaiþ /
balàpekùã prayu¤jãta ÷ukràpatyavivardhanàn // Car_6,2.4.9
ghçtatailarasakùãra÷arkaràmadhusaüyutàþ /
vastayaþ saüvidhàtavyàþ kùãramàüsarasà÷inàm // Car_6,2.4.10
     [{âyurvedadãpikà}
     jàtabalatve saty api nàva÷yam apatyabhàgitvaü bhavatãti và yathà jàtabalaþ ityukte'pi yathà càpatyavàn bhavet yuktam // 1
     tadeva ÷ukravaicitryaü sphoñayati na hãtyàdi // 2
     na hi jàtabalàþ sarve ityekaþ pakùaþ tathà narà nàpatyabhàginaþ sarva iti dvitãyaþ pakùo j¤eyaþ // 3
     etacchukrabalabhedaprasaïgàd aparànapi ÷ukrabalavi÷eùàn àha bçhaccharãrà ityàdi // 4
     alpà÷rayà alpa÷arãràþ ete ca ÷ukrasàratvena narãùu balavanto bahuprajà÷ca bhavanti // 5
     gajavat prasi¤cantãti ÷ukraü bahu visçjanti // 6
     kàlayogena hemantàdikàlasambandhena vyavàye balavanto bhavantãti kàlayogabalàþ // 7
     abhyasanadhruvà iti vyavàyàbhyàsenaiva vyavàyasamarthà bhavanti // 8
     evaü prayatnair vyajyanta iti vçùyaprayogaiþ strãùu pravartante // 9
     sukhopabhogàn iti sukhànuùñhànàn // 10
     niråhànuvàsana÷uddhànàü vçùyaprayogàþ phaladà bhavantãti niråhànuvàsanàbhidhànam // 11]
piùñvà varàhamàüsàni dattvà maricasaindhave /
kolavadgulikàþ kçtvà tapte sarpiùi vartayet // Car_6,2.4.11
vartanastambhitàstà÷ca prakùepyàþ kaukkuñe rase /
ghçtàóhye gandhapi÷une dadhidàóimasàrike // Car_6,2.4.12
yathà na bhindyàd gulikàs tathà taü sàdhayed rasam /
taü piban bhakùayaüs tà÷ca labhate ÷ukramakùayam // Car_6,2.4.13
màüsànàm evam anyeùàü medyànàü kàrayedbhiùak /
guñikàþ sarasàs tàsàü prayogaþ ÷ukravardhanaþ // Car_6,2.4.14
     [{âyurvedadãpikà}
     vartanastambhità iti vartanena kañhinãkçtàþ // 1
     dadhidàóimasàràbhyàü saüskçtaü dadhidàóimasàrikam // 2
     dàóimasàra÷ca dàóimarasaþ // 3
     màüsànàmityàdi atide÷ayogo dvitãyaþ // 4
     medyànàmiti meduràõàm // 5]
màùànaïkurità¤chuddhàn vituùàn sàjaóàphalàn /
ghçtàóhye màhiùarase dadhidàóimasàrike // Car_6,2.4.15
prakùipenmàtrayà yukto dhànyajãrakanàgaraiþ /
bhuktaþ pãta÷ca sa rasaþ kurute ÷ukramakùayam // Car_6,2.4.16
     [{âyurvedadãpikà}
     ajaóà ÷åka÷imbã // 1
     bhuktaþ pãta÷ceti pårvayogavad dhanabhàgasya bhojanaü dravasya ca pànaü j¤eyam // 2]
àrdràõi matsyamàüsàni ÷apharãrvà subharjitàþ /
tapte sarpiùi yaþ khàdetsa gacchet strãùu na kùayam // Car_6,2.4.17
ghçtabhçùñàn rase chàge rohitàn phalasàrike /
anupãtarasàn snigdhànapatyàrthã prayojayet // Car_6,2.4.18
     [{âyurvedadãpikà}
     matsya÷abdena pradhànakalpanayà rohitaü vadanti // 1
     phalasàrika iti dàóimàmalakàdiphalasàrasaüskçtam // 2]
kuññakaü matsyamàüsànàü hiïgusaindhavadhànyakaiþ /
yuktaü godhåmacårõena ghçte påpalikàþ pacet // Car_6,2.4.19
màhiùe ca rase matsyàn snigdhàmlalavaõàn pacet /
rase cànugate màüsaü pothayettatra càvapet // Car_6,2.4.20
maricaü jãrakaü dhànyamalpaü hiïgu navaü ghçtam /
màùapåpalikànàü tadgarbhàrtham upakalpayet // Car_6,2.4.21
etau påpalikàyogau bçühaõau balavardhanau /
harùasaubhàgyadau putryau paraü ÷ukràbhivardhanau // Car_6,2.4.22
     [{âyurvedadãpikà}
     kuññakamiti kuññanenàõu÷aþ kçtam // 1]
màùàtmaguptàgodhåma÷àliùaùñikapaiùñikam /
÷arkaràyà vidàryà÷ca cårõamikùurakasya ca // Car_6,2.4.23
saüyojya masçõe kùãre ghçte påpalikàþ pacet /
payo'nupànàstàþ ÷ãghraü kurvanti vçùatàü paràm // Car_6,2.4.24
÷arkaràyàstulaikà syàdekà gavyasya sarpiùaþ /
prastho vidàryà÷cårõasya pippalyàþ prastha eva ca // Car_6,2.4.25
ardhàóhakaü tugàkùãryàþ kùaudrasyàbhinavasya ca /
tatsarvaü mårchitaü tiùñhen màrttike ghçtabhàjane // Car_6,2.4.26
màtràmagnisamàü tasya pràtaþ pràtaþ prayojayet /
eùa vçùyaþ paraü yogo balyo bçühaõa eva ca // Car_6,2.4.27
     [{âyurvedadãpikà}
     ikùurakaþ kokilàkùaþ // 1]
÷atàvaryà vidàryà÷ca tathà màùàtmaguptayoþ /
÷vadaüùñràyà÷ca niùkvàthà¤jaleùu ca pçthak pçthak // Car_6,2.4.28
sàdhayitvà ghçtaprasthaü payasyaùñaguõe punaþ /
÷arkaràmadhuyuktaü tadapatyàrthã prayojayet // Car_6,2.4.29
     [{âyurvedadãpikà}
     ÷arkaràmadhusaüyuktamityatra prakùepanyàyàt pàdikatvaü ÷arkaràmadhunoþ // 1]
ghçtapàtraü ÷ataguõe vidàrãsvarase pacet /
siddhaü punaþ ÷ataguõe gavye payasi sàdhayet // Car_6,2.4.30
÷arkaràyàstugàkùãryàþ kùaudrasyekùurakasya ca /
pippalyàþ sàjaóàyà÷ca bhàgaiþ pàdàü÷ikairyutam // Car_6,2.4.31
guñikàþ kàrayedvaidyo yathà sthålamudumbaram /
tàsàü prayogàtpuruùaþ kuliïga iva hçùyati // Car_6,2.4.32
     [{âyurvedadãpikà}
     pàdàü÷ikairiti ghçtàpekùayà pàdapramàõaiþ // 1]
sitopalàpala÷ataü tadardhaü navasarpiùaþ /
kùaudrapàdena saüyuktaü sàdhayejjalapàdikam // Car_6,2.4.33
sàndraü godhåmacårõànàü pàdaü stãrõe ÷ilàtale /
÷ucau ÷lakùõe samutkãrya mardanenopapàdayet // Car_6,2.4.34
÷uddhà utkàrikàþ kàryà÷ candramaõóalasaünibhàþ /
tàsàü prayogàdgajavannàrãþ saütarpayennaraþ // Car_6,2.4.35
     [{âyurvedadãpikà}
     samutkãryeti vistãrya // 1
     utkàrikàþ kàryà ityatra punaþ pàke naivotkàrikàkaraõam // 2]
yat kiücin madhuraü snigdhaü jãvanaü bçühaõaü guru /
harùaõaü manasa÷caiva sarvaü tadvçùyamucyate // Car_6,2.4.36
dravyairevaüvidhaistasmàdbhàvitaþ pramadàü vrajet /
àtmavegena codãrõaþ strãguõai÷ca praharùitaþ // Car_6,2.4.37
gatvà snàtvà payaþ pãtvà rasaü vànu ÷ayãta nà /
tathàsyàpyàyate bhåyaþ ÷ukraü ca balameva ca // Car_6,2.4.38
yathà mukulapuùpasya sugandho nopalabhyate /
labhyate tadvikà÷àttu tathà ÷ukraü hi dehinàm // Car_6,2.4.39
narte vai ùoóa÷àd varùàt saptatyàþ parato na ca /
àyuùkàmo naraþ strãbhiþ saüyogaü kartumarhati // Car_6,2.4.40
atibàlo hy asaüpårõasarvadhàtuþ striyaü vrajan /
upa÷uùyeta sahasà taóàgamiva kàjalam // Car_6,2.4.41
÷uùkaü råkùaü yathà kàùñhaü jantudagdhaü vijarjaram /
spçùñamà÷u vi÷ãryeta tathà vçddhaþ striyo vrajan // Car_6,2.4.42
jarayà cintayà ÷ukraü vyàdhibhiþ karmakarùaõàt /
kùayaü gacchatyana÷anàt strãõàü càtiniùevaõàt // Car_6,2.4.43
kùayàdbhayàdavi÷rambhàcchokàtstrãdoùadar÷anàt /
nàrãõàmarasaj¤atvàd avicàràd asevanàt // Car_6,2.4.44
tçptasyàpi striyo gantuü na ÷aktirupajàyate /
dehasattvabalàpekùã harùaþ ÷akti÷ca harùajà // Car_6,2.4.45
     [{âyurvedadãpikà}
     anuktavàjãkaraõaü saügçhõannàha yatkiücid ityàdi // 1
     bhàvita iti vacanàt prayogeõa ÷arãrabhàvanàyàü satyàü strãsevà sambhavatãti dar÷ayati // 2
     àtmavegeneti saükalpajàtenàtmavegena // 3
     bàlasya taóàgadçùñàntena punarapi ÷ukrasadbhàvaü kaphapràdhànyaü ca dar÷ayati vçddhasya tu jantujagdhatvàdidçùñàntena vinaùñasyàpunarbhàvaü ÷ukrasya tathàbhåyiùñhatàü ca dar÷ayati // 4
     nanu tçptasya ÷arãrabalaü bhavatyeva tat kiü tçptasya striyo gantumasàmarthyam ityàha dehetyàdi // 5
     etena satyapi tçptijanite bale kùayàdinà dehamanasor upahatatvàddharùo na bhavati harùàbhàvàd vyavàya÷aktir na bhavatãtyuktaü bhavati // 6]
rasa ikùau yathà dadhni sarpistailaü tile yathà /
sarvatrànugataü dehe ÷ukraü saüspar÷ane tathà // Car_6,2.4.46
tat strãpuruùasaüyoge ceùñàsaükalpapãóanàt /
÷ukraü pracyavate sthànàjjalamàrdràtpañàdiva // Car_6,2.4.47
harùàttarùàt saratvàcca paicchilyàd gauravàdapi /
aõupravaõabhàvàcca drutatvàn màrutasya ca // Car_6,2.4.48
aùñàbhya ebhyo hetubhyaþ ÷ukraü dehàt prasicyate /
carato vi÷varåpasya råpadravyaü yaducyate // Car_6,2.4.49
     [{âyurvedadãpikà}
     samprati sambhavati ÷ukraü yathà dehe sthitaü yathà ca pravartate tadàha rasa ityàdi // 1
     ikùvàdidçùñàntatrayeõànatiprayatnàlpaprayatnamahàprayatnavàhya÷ukràn puruùàn yathàkramaü dar÷ayati // 2
     saüspar÷ana iti saüspar÷anavati tena ke÷àdau saüspar÷anàvyàpteþ ÷ukramapi nàstãti dar÷ayati // 3
     strãpuruùasaüyogo mi÷rãbhàvaþ // 4
     ceùñà vyavàyaceùñà saükalpo yoùidanuràgaþ pãóanaü nàrãpuruùayoþ parasparasammårchanam atra ca nàrãpuruùasaüyogaþ pradhànaü kàraõaü tatsahakàrãõi ceùñàdãni // 5
     àrdrapañadçùñàntenà÷rayànupaghàtena ÷ukrasravaõaü dar÷ayati // 6
     aparamapi ÷ukrapravçttihetumàha harùàd ityàdi // 7
     harùaþ saükalpapårvaka÷ukrodrekadhvajocchràyàdikarãcchà // 8
     tarùaþ vanitàbhilàùaþ // 9
     saratvam asthairyam // 10
     aõupravaõabhàvaþ aõutve sati bahirnirgamanasvabhàvaþ // 11
     drutatvàn màrutasya ceti ÷ukraprerakasya vàyor abhidravaõa÷ãlatvàd ityarthaþ // 12
     ete ca yadyapi hetavastathàpi pràdhànyàt prathamapratipàditastrãpuruùasaüyogàdiråpahetånàü samaùñau naivàmã gaõitàþ // 13
     carata iti nànàmànuùapa÷vàdijàtiùu bhramataþ // 14
     vi÷varåpasyeti àtmanaþ // 15
     tathà hy àtmaparyàyeùåktaü vi÷vakarmà sa ca vi÷varåpaþ iti // 16
     råpadravyamiti råpapràktanakàraõam // 17
     etena avyaktasyàtmano vyakta÷arãranirvçttau ÷ukraü hetur ityuktaü bhavati // 18
     ÷ukraü ceha prakaraõàgatatvenoktaü tena àrtavamapyàtmano råpadravyaü j¤eyam // 19]
bahalaü madhuraü snigdham avisraü guru picchilam /
÷uklaü ca yacchukraü phalavattadasaü÷ayam // Car_6,2.4.50
     [{âyurvedadãpikà}
     pra÷asta÷ukraguõàn àha bahalamityàdi // 1]
yena nàrãùu sàmarthyaü vàjãvallabhate naraþ /
vrajeccàbhyadhikaü yena vàjãkaraõameva tat // Car_6,2.4.51
     [{âyurvedadãpikà}
     vàjãkaraõa÷abdaniruktam àha yenetyàdi // 1
     vrajeccàbhyadhikam iti punaþ punargacchet vyajyate iti và pàñhaþ tatràpi bhåyo gamanena nàrãùu puüstvena vyajyate // 2
     vyajyàt iti pàñhe'pi sa evàrtho vidvadbhiþ sucintanãyaþ // 3
     anena niruktena trividhamapi vçùyamavarudhyate yathà ÷ukravçddhikaraü ca màùàdi tathà srutikaraü saükalpàdi ÷ukrasrutivçddhikaraü kùãràdi // 4
     yaduktamanyatra ÷ukrasrutikaraü kiücit kiücicchukravivardhanam // 5
     srutivçddhikaraü kiücit trividhaü vçùyamucyate iti // 6
     trividhamapi hãdaü vyavàye balavattvaü punaþ punarvyavàya÷aktiü ca karoti // 7]
heturyogopade÷asya yogà dvàda÷a cottamàþ /
yat pårvaü maithunàt sevyaü sevyaü yanmaithunàd anu // Car_6,2.4.52
yadà na sevyàþ pramadàþ kçtsnaþ ÷ukravini÷cayaþ /
niruktaü ceha nirdiùñaü pumà¤jàtabalàdike // Car_6,2.4.53
ityagnive÷akçte tantre carakapratisaüskçte cikitsàsthàne vàjãkaraõàdhyàye pumà¤jàtabalàdiko nàma vàjãkaraõapàda÷caturthaþ // Car_6,2.4.54
samàpta÷càyaü dvitãyo vàjãkaraõàdhyàyaþ // Car_6,2.4.55
     [{âyurvedadãpikà}
     heturityàdi // 1
     saügraho vyaktaþ // 2]


******************************************************************


Carakasaühità, Cikitsàsthàna, 22 [Tçùõàcikitsita]
athàtastçùõàcikitsitaü vyàkhyàsyàmaþ // Car_6,22.1
iti ha smàha bhagavànàtreyaþ // Car_6,22.2
     [{âyurvedadãpikà}
     visarpe pràyeõa tçùõà upadravaråpà bhavatãti visarpànantaraü tçùõàcikitsitam ucyate // 1]
j¤ànapra÷amatapobhiþ khyàto'trisuto jagaddhite'bhirataþ /
tçùõànàü pra÷amàrthaü cikitsitaü pràha pa¤cànàm // Car_6,22.3
     [{âyurvedadãpikà}
     j¤ànetyàdau j¤ànaü tattvaj¤ànaü pra÷amaþ ÷àntiþ tapaþ càndràyaõàdi // 1
     cikitsitaü cikitsàvidhàyako granthaþ nidànàdyabhidhànaü ca cikitsàrthameva nidànàdij¤ànapårvakatvàc cikitsàyàþ // 2
     pa¤cànàmiti vacanena pa¤cànàmapi cikitsàviùayatvaü dar÷ayati nahi kàsa÷vàsavadasyàsàdhyatvaü kasyà÷cid atretyarthaþ tathà su÷rutoktàtiriktatçùõàdvayàntarbhàvaü pa¤casveva såcayati // 3
     uktaü hi su÷rute tisraþ smçtàstàþ kùatajà caturthã kùayàttathà hy àmasamudbhavà ca // 4
     syàt saptamã bhaktanimittajà ca iti // 5]
kùobhàdbhayàcchramàd api ÷okàt krodhàd vilaïghanànmadyàt /
kùàràmlalavaõakañukoùõaråkùa÷uùkànnasevàbhiþ // Car_6,22.4
dhàtukùayagadakarùaõavamanàdyatiyogasåryasaütàpaiþ /
pittànilau pravçddhau saumyàn dhàtåü÷ ca ÷oùayataþ // Car_6,22.5
rasavàhinã÷ca nàóãr jihvàmålagalatàlukaklomnaþ /
saü÷oùya nçõàü dehe kurutastçùõàü mahàbalàvetau // Car_6,22.6
pãtaü pãtaü hi jalaü ÷oùayatastàvato na yàti ÷amam /
ghoravyàdhikç÷ànàü prabhavatyupasargabhåtà sà // Car_6,22.7
     [{âyurvedadãpikà}
     kùobhàd ityàdyuktanidànasya yathàyogyatayà vàtakartçtvaü vàtapittakartçtvaü conneyam // 1
     pittànilàv ityàdiþ sarvatçùõàsampràptigranthaþ // 2
     saumyàn dhàtåniti kapharasodakàni somaguõàtiriktàni // 3
     pradåùayata iti ÷oùaõena dåùayataþ // 4
     klomna iti dvitãyàbahuvacanàntam // 5
     dehe ityanena etàsàü tçùõànàü ÷arãratvaü dar÷ayati // 6
     yà hi mànasã tçùõà sà ÷arãre icchàdveùàtmikà tçùõà sukhaduþkhàt pravartate ityàdàv uktà iyaü tu dehà÷rayadoùakàraõà satã dehajaiveti bhàvaþ // 7
     svàbhàvikatçùõàyàm api vàtapitte àrambhake eva tat kiü sàpyatra na gçhyate // 8
     maivaü tasyà ucitadravapànenaivàbhipretena pra÷amàd iha asvàbhàvikavyàdhiprakaraõe nàdhikàra iti hçdi kçtvà // 9
     svàbhàvikatçùõàkaravàtapittàbhyàü vakùyamàõatçùõàrambhakavàtapittayor vi÷eùamàha pãtaü pãtam ityàdi // 10
     prakçtatçùõàrambhakau pittavàtau pãtaü pãtaü jalaü ÷oùayataþ ato jala÷oùaõatvàddhetor na ÷amaü yàti puruùaþ svàbhàvikyàü jalaü pãtvà ÷àntimadhigacchatãti bhàvaþ // 11
     upadravaråpatçùõotpàdam àha ghoretyàdi // 12
     upasargabhåtà iti upadravaråpà // 13]
pràgråpaü mukha÷oùaþ svalakùaõaü sarvadàmbukàmitvam /
tçùõànàü sarvàsàü liïgànàü làghavamapàyaþ // Car_6,22.8
     [{âyurvedadãpikà}
     tçùõàpràgråpam àha pràgråpam ityàdi // 1
     pràgråpakathane eva madhye tçùõànàmavyabhicàrilakùaõam àha svalakùaõam ityàdi // 2
     svalakùaõam iti avyabhicàrilakùaõaü yathà jvarasya saütàpaþ ÷vayathor utsedhaþ // 3
     punaþ prakçtaü pràgråpam àha liïgànàü làghavamapàya iti // 4
     liïgànàü vakùyamàõavàtàdijatçùõàliïgànàü làghavam alpatvaü keùàücic càbhàvaþ pårvaråpaü tçùõànàm ityarthaþ // 5
     tena pårvaråpàvasthàyàü vakùyamàõalakùaõàni kànicin na bhavantyeva yàni ca bhavanti tànyalpatayàsphuñàni bhavanti // 6
     uktaü ca avyaktaü lakùaõaü tasya pårvaråpam iti smçtam iti // 7
     kiüvà yadetat pràgråpaü mukha÷oùaþ svalakùaõaü sarvadàmbukàmitvam etat pràgråpaü svalakùaõaü ca tçùõànàü tena mukha÷oùàmbukàmitve svalakùaõe tathà pårvaråpe ca bhavataþ pårvaråpàvasthàyàü tv aprabale mukha÷oùàmbukàmitve j¤eye // 8
     ye tu pràgråpaü mukha÷oùaþ svarakùayaþ sarvadàmbukàmitvam iti pañhanti teùàü mate tçùõàyàþ svalakùaõaü noktaü syàt // 9
     uktaü ca hàrãte'pi tçùõàsvalakùaõaü svalakùaõaü tu tçùõànàü sarvadàmbupipàsità iti // 10
     kiüvà mukha÷oùasvarakùaye eva pårvaråpaü sarvadàmbukàmitvaü ca svalakùaõaü liïgànàü ca làghavaü rogaråpàyàs tçùõàyà apàyo gamanamityarthaþ ayameva tçùõàvyuparamo yad vakùyamàõaliïgànàm alpatvaü sarvathocchedo hi tçùõàlakùaõànàü na bhavatyeva sahajatçùõàgrastatvenaitallakùaõànàm alpamàtratayàvasthànàt // 11
     kai÷cit tu liïgànàü làghavam à÷åtpàdaþ sa ca apàyo maraõam iti kçtvà tçùõànàmasàdhyatàlakùaõamidamucyate tannàtimanoharam // 12]
mukha÷oùasvarabhedabhramasaütàpapralàpasaüstambhàn /
tàlvoùñhakaõñhajihvàkarka÷atàü cittanà÷aü ca // Car_6,22.9
jihvànirgamamaruciü bàdhiryaü marmadåyanaü sàdam /
tçùõodbhåtà kurute pa¤cavidhàü liïgataþ ÷çõu tàm // Car_6,22.10
     [{âyurvedadãpikà}
     sarvatçùõànàmupadravàn àha mukha÷oùetyàdi // 1
     udbhåteti vçddhà // 2
     ye tu mukha÷oùàdãni lakùaõànyàhustanmate tçùõopadravànàm abhidhànaü na syàt upadravà÷càdhyàyasaügrahe saügçhãtàþ tenàti÷ayavçddhà mukha÷oùàdaya upadravàþ vçddhàstu liïgam iti vyavasthà // 3]
abdhàtuü dehasthaü kupitaþ pavano yadà vi÷oùayati /
tasmi¤÷uùke ÷uùyatyabalastçùyatyatha vi÷uùyan // Car_6,22.11
     [{âyurvedadãpikà}
     abdhàtum ityàdinà pa¤cànàü sampràptyàdy àha // 1
     dehasthamiti dehe nànàrasàdiråpatayà sthitam // 2
     ÷uùke 'bdhàtau ÷uùyatãti yojyam // 3]
nidrànà÷aþ ÷iraso bhramastathà ÷uùkavirasamukhatà ca sroto'varodha iti ca syàlliïgaü vàtatçùõàyàþ // Car_6,22.12
     [{âyurvedadãpikà}
     sroto'varodha iti atyupaghàtaþ // 1]
pittaü matamàgneyaü kupitaü cet tàpayaty apàü dhàtum /
saütaptaþ sa hi janayettçùõàü dàholbaõàü nçõàm // Car_6,22.13
tiktàsyatvaü ÷iraso dàhaþ ÷ãtàbhinandatà mårchà /
pãtàkùimåtravarcastvam àkçtiþ pittatçùõàyàþ // Car_6,22.14
     [{âyurvedadãpikà}
     pittamityàdinà pittajàm àha // 1
     ÷arãrasaükhyà÷arãre pittamàpyam uktaü yad dravasarasnigdhamandamçdupicchilaü rasarudhiravasàkaphapittasvedàdi tad àpyaü raso rasanaü ca ityanena tathà tatraiva yat pittasya yo yà ca ÷arãre bhàþ tat sarvam àgneyam ityanena dvayàtmakatvaü pittasya yadyapyuktaü tathàpyàgneyàkàratvàd bàhulyàt pittam àgneyam eveti dar÷ayannàha pittaü matam àgneyam iti dvayàtmakatve 'pi ca pittasyàgneyàü÷apràdhànyàd anyatràpi saumyàgneyavàyavyavikàrabhede paittikavikàrà àgneyatvena gçhãtà eva // 2
     saütaptaþ sa hãti abdhàtuþ saütaptaþ // 3
     saütaptaü hi iti pàñhapakùe pittameva janayediti yojyam // 4
     yadàbdhàtur janayati tadà pittasaütapta eva janayatãti pittasyaiva kartçtvam // 5]
tçùõà yàmaprabhavà sàpyàgneyàmapittajanitatvàt /
liïgaü tasyà÷ càrucir àdhmànakaphaprasekau ca // Car_6,22.15
     [{âyurvedadãpikà}
     tçùõetyàdinàmajàm àha // 1
     àma÷abdena ceha lakùaõayà àmasamànacikitsita àmasamànalakùaõa÷ ca kapho 'pi gçhyate // 2
     tenàmaprabhavàyà vyutpàdanena kaphajàpi su÷rutoktà gçhãtaiveha sàpyàgneyetyanena pårvaparij¤àtaü sarvàsàü vàtapittajanyatvaü samunnayati // 3
     vàta÷ca tçùõàkàraõatvenokto'pyatràpradhànaü pittameva ye pradhànam itãha vàtàkathanàd unnãyate // 4
     anyatràpyuktaü dar÷anapaktiråùmà ca kùuttçùõà dehamàrdavam // 5
     prabhàprasàdau medhà ca pittakarmàvikàrajam iti // 6
     àmapittajanitatvàd iti àmàvarodhavçddhapittajanitatvàd ityarthaþ // 7]
deho rasajo'mbubhavo rasa÷ca tasya kùayàcca tçùyeddhi /
dãnasvaraþ pratàmyan saü÷uùkahçdayagalatàluþ // Car_6,22.16
     [{âyurvedadãpikà}
     deho rasaja ityàdinà kùayajàm àha // 1
     àhàrarasàt sarvadhàtupoùako dhàturasa utpadyate sa ca raso dehapoùako 'mbubhava iti àpya ityarthaþ // 2
     tasya kùayàditi rasakùayàt tçùyate rasakùayàd ambukùayo bhavati tena càmbukùayeõa puruùaþ pànãyapràrthanàråpatçùõayà yukto bhavatãti yuktam iti dar÷ayati // 3
     uktaü hi su÷rute doùadhàtumalakùãõo balakùãõo'pi mànavaþ // 4
     svayonivardhanaü yat tad annapànaü prakàïkùati iti ihàpi coktaü tasya kùayàcca tçùyeddhi iti // 5]
bhavati khalu yopasargàttçùõà sà ÷oùiõã kaùñà /
jvaramehakùaya÷oùa÷vàsàdyupasçùñadehànàm // Car_6,22.17
     [{âyurvedadãpikà}
     bhavatãtyàdinopasargajàm àha // 1
     upasargàditi jvaràdyupadravàt jvaràdyupadravaråpatayeti yàvat // 2
     kaùñeti kaùñasàdhyà // 3
     evaü pràksåtritavàtapittàmàmbukùayopasargàtmikàþ pa¤ca tçùõà vyàhçtàþ atraiva su÷rutoktà kaphajà àmajàyàm avaruddhà kùatajà upasargàtmikàyàm avaruddhà annajà càmajàyàm evàntarbhàvanãyà // 4]
sarvàstvatiprasaktà rogakç÷ànàü vamiprasaktànàm /
ghoropadravayuktàs tçùõà maraõàya vij¤eyàþ // Car_6,22.18
     [{âyurvedadãpikà}
     idànãü tçùõànàmasàdhyatàlakùaõam àha sarvàstvityàdi /
     ghoropadravayukteti pãóàkaropadravavatã // 1]