VATSYAYANA: KAMASUTRA (with notes) input by Jean Fezas ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ long e ¹ 185 ³ ³ long o º 186 ³ ³ ³ ³ additional: ³ ³ l underbar × 215 ³ ³ r underbar Ÿ 159 ³ ³ n underbar ­ 173 ³ ³ k underbar É 201 ³ ³ t underbar  194 ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ livre 1 sàdhàraõaü nàma prathamam adhikaraõam le‡on 1 atha ÷àstra-saügrahaþ prathamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa) 1 1.1.1 dharmàrtha-kàmebhyo namaþ. 1.1.2 ÷àstre prakçtatvàt((1)). 1.1.3 tatsamayàvabodhakebhya÷ ca àcàryebhyaþ. iti. 1.1.4 tat-saübandhàt. iti. 1.1.5 prajàpatir hi prajàþ sçùñvà tàsàü sthiti-nibandhanaü trivargasya sàdhanam adhyàyànàü ÷atasahasreõàgre provàca. 1.1.6 tasyaikade÷ikaü manuþ svàyaübhuvo dharmàdhikàrikaü pçthak cakàra. 1.1.7 bçhaspatir arthàdhikàrikam. 1.1.8 mahàdevànucara÷ ca nandã sahasreõàdhyàyànàü pçthak kàma-såtraü provàca. 1.1.9 tad eva tu pa¤cabhir adhyàya-÷atair auddàlikiþ ÷vetaketuþ saücikùepa. 1.1.10 tad eva tu punar adhy:ardhenàdhyàya÷atena [1]sàdhàraõa-[2]sàüprayogika-[3]kanyà-saüprayuktaka-[ 4]bhàryàdhikàrika-[5]pàradàrika-[6]vai÷ika-[7]aupaniùadikaiþ saptabhir adhikaraõair bàbhravyaþ pà¤càlaþ saücikùepa. 1.1.11 tasya ùaùñaü vai÷ikam adhikaraõaü pàñaliputrakàõàü gaõikànàü niyogàd dattakaþ pçthak cakàra. 1.1.12 tat-prasaïgàc càràyaõaþ sàdhàraõam adhikaraõaü provàca. suvarõanàbhaþ sàüprayogikam. ghoñakamukhaþ kanyà-saüprayuktakam. gonardãyo bhàryàdhikàrikam. goõikàputraþ pàradàrikam. kucumàra aupaniùadikam iti. 1.1.13 evaü bahubhir àcàryais tac chàstraü khaõóa÷aþ praõãtam utsanna-kalpam abhåt. 1.1.14 tatra dattakàdibhiþ praõãtànàü ÷àstràvayavànàm ekade÷atvàt mahad iti ca bàbhravãyasya dur:àdhyeyatvàt saükùipya sarvam artham alpena granthena kàmasåtram idaü praõãtam. 1.1.15 tasyàyaü prakaraõàdhikaraõa-samudde÷aþ 1.1.16 ÷àstra-saügrahaþ. trivarga-pratipattiþ. vidyàsamudde÷aþ. nàgaraka-vçttam. nàyaka-sahàya-dåtã-karmavimar÷aþ. iti sàdhàraõaü prathamàdhikaraõam adhyàyaþ pa¤ca prakaraõàni pa¤ca. 1.1.17 pramàõa-kàlà-bhàvebhyo ratàvasthàpanam. prãti-vi÷eùàþ. àliïgana-vicàràþ. cumbana-vikalpàþ..nakharadana-jàtayaþ. da÷ana-cchedya-vidhayaþ. de÷yà upacàràþ saüve÷ana-prakàràþ citra-ratàni prahaõa-yogaþ tad-yuktà÷ ca sãtkçtopakramàþ puruùàyitam puruùopasçptàni aupariùñakam ratàrambhàvasànikam rata-vi÷eùàþ praõaya-kalahaþ iti sàüprayogikaü dvitãyam adhikaraõam. adhyayà da÷a prakaraõàni saptada÷a. 1.1.18 varaõa-vidhànam sambandha-nirõayaþ kanyà-visrambhaõam bàlàyàþ upakramàþ iïgitàkàra-såcanam eka-puruùàbhiyogaþ prayojyasyopàvartaõam abhiyogata÷ ca kanyàyàþ pratipattiþ vivàha-yogaþ iti kanyà-saüprayuktakaü tçtãyàdhikaraõam. adhyàyàþ pa¤ca prakaraõàni nava 1.1.19 ekacàriõã-vçttam pravàsacàryà sapatnãùu jyeùñhà-vçttam kaniùñhà-vçttam punarbhå-vçttam durbhagà-vçttam àntaþpurikam puruùasya bahvãùu pratipattiþ iti bhàryàdhikàrikaü caturtham adhikaraõam adhyàyau dvau prakaraõàny aùñau 1.1.20 strã-puruùa-÷ãlàvasthàpanam vyàvarttana-kàraõàni strãùu siddhàþ puruùàþ a:yatna-sàdhyà yoùitaþ paricaya-kàraõàni abhiyogàþ bhàva-parãkùà dåtã-karmàõi ã÷varakàmitam antaþpurikaü dàra-rakùitakam iti pàradàrikaü pa¤camam adhikaraõam adhyàyàþ ùañ prakaraõàni da÷a((2)) 1.1.21 gamya-cintà gamana-kàraõàni upàvartana-vidhiþ kàntànuvartanam arthàgamopàyàþ virakta-liïgàni virakta-pratipattiþ niùkàsana-prakàràþ vi÷ãrõa-pratisaüdhànam.làbhavi÷eùaþ arthànarthànubandha-saü÷aya-vicàraþ ve÷yà-vi÷eùà÷ ca iti vai÷ikaü ùaùñam adhikaraõam adhyàyaþ ùañ prakaraõàni dvàda÷a. 1.1.22 subhagaü-karaõam va÷ã-karaõam vçùyà÷ ca yogàþ naùña-ràga-pratyànayanam vçddhi-vidhayaþ citrà÷ ca yogàþ ity aupaniùadikaü saptamam adhikaraõam adhyàyau dvau prakaraõàni ùañ. 1.1.23 evaü ùañtriü÷ad adhyàyàþ catuþ÷aùñiþ prakaraõàni((3)) adhikaraõàni sapta sa:pàdaü ÷loka-sahasram iti ÷àstrasya saügrahaþ. 1.1.24v saükùepam imam uktvàsya vistàro 'taþ pravakùyate. iùñaü hi viduùàü loke samàsa-vyàsa-bhàùaõam.. 1.1c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre sàdhàraõe prathame 'dhikaraõe ÷àstra-saügrahaþ prahamo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 2 atha trivarga-pratipatti-nàmako dvitãyo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa) 2 a) anuùñhàna 1.2.1 ÷atàyur vai puruùo vibhajya kàlam anyonyànubaddhaü parasparasyànupaghàtakaü trivargaü seveta. 1.2.2 bàlye vidyà-grahaõàdãn arthàn. 1.2.3 kàmaü ca yauvane. 1.2.4 sthàvire dharmaü mokùaü ca. 1.2.5 a:nityatvàd àyuùo yathopapàdaü và seveta. 1.2.6 brahmacaryam eva tv à vidyà-grahaõàt. b) avabodhaþ 1.2.7 a:laukikatvàd a:dçùñàrthatvàd a:pravçttànàü aj¤àdãnàü ÷àstràt pravartanam lauki[ka]tvàd dçùñàrthatvàc ca pravçttebhya÷ ca màüsa-bhakùaõàdibhyaþ ÷àstràd eva nivàraõaü dharmaþ. 1.2.8 taü ÷ruter dharmaj¤a-samavàyàc ca pratipadyeta. 1.2.9 vidyà-bhåmi-hiraõya-pa÷u-dhànya-bhàõóopaskara-mitràdãnàm arjanam arjitasya vivardhanam arthaþ. 1.2.10 tam adhyakùa-pracàràd vàrtà-samaya-vidbhyo vaõigbhya÷ ceti. 1.2.11 ÷rotra-tvak-caksur-jihvà-ghràõànàm àtma-saüyuktena manasàdhiùñhitànàü sveùu sveùu viùayeùv ànukålyataþ pravçttiþ kàmaþ. 1.2.12 spar÷a-vi÷eùa-viùayàt tv asyàbhimànika-sukhànuviddhà phalavaty artha-pratãtiþ pràdhànyàt kàmaþ. 1.2.13 taü kàma-såtràn nàgarika-jana-samavàyàc ca pratipadyeta. 1.2.14 eùàü samavàye pårvaþ pårvo garãyàn. 1.2.15 artha÷ ca ràj¤aþ. tan-målatvàl loka-yàtràyàþ. ve÷yàyà÷ ca iti trivarga-pratipattiþ((4)). c) saüpratipattiþ 1.2.16 dharmasyà:laukikatvàt tad-abhidàyakaü ÷àstraü yuktam. upàya-pårvakatvàd artha-siddheþ. upàya-pratipattiþ ÷àstràt. 1.2.17 tiryag-yoniùv api tu svayaü pravçttatvàt kàmasya nityatvàc ca na ÷àstreõa kçtyam astãty àcàryàþ. 1.2.18 saüprayoga-paràdhãnatvàt strã-puüsayor upàyam apekùate. 1.2.19 sà copàya-pratipattiþ kàma-såtràd iti vàtsyàyanaþ. 1.2.20 tiryag-yoniùu punar an:àvçtatvàt ÷trã-jàte÷ ca çtau yàvad arthaü pravçtter a:buddhi-pårvakatvàc ca pravçttãnàm an:upàyaþ pratyayaþ. 1.2.21 na dharmàü÷ caret. eùyat-phalatvàt. saü÷ayikatvàc ca. 1.2.22 ko hy a:bàli÷o hasta-gataü para-gataü kuryàt. 1.2.23 varam adya kapotaþ ÷vo mayåràt. 1.2.24 varaü sàü÷ayikàn niùkàd a:sàü÷ayikaþ kàrùàpaõaþ. iti laukàyatikàþ..1.2.25 ÷àstrasyàn:abhi÷aïkatvàd abhicàrànuvyàhàrayo÷ ca kva cit phala-dar÷anàn nakùatra-candra- sårya-tàrà-graha-cakrasya lokàrthaü buddhi-pårvakam iva pravçtter dar÷anàd varõà÷ramàcàra-sthiti-lakùaõatvàc ca lokayàtràyà hasta-gatasya ca bãjasya bhaviùyataþ sasyàrthe tyàga-dar÷anàc cared dharmàn iti vàtsyàyanaþ. 1.2.26 nàrthàü÷ caret. prayatnato 'pi hy ete 'nuùñhãyamànà naiva kadà cit syuþ an:anuùñhãyamànà api yadçcchayà bhaveyuþ. 1.2.27 tat sarvaü kàla-kàritam iti. 1.2.28 kàla eva hi puruùàn arthànarthayor jaya-paràjayayoþ sukha-duþkhayo÷ ca sthàpayati. 1.2.29 kàlena balir indraþ kçtaþ. kàlena vyaparopitaþ. kàla eva punar apy enaü karteti kàlakàraõikàþ. 1.2.30 puruùa-kàra-pårvakatvàt sarva-pravçttãnàm upàyaþ pratyayaþ. 1.2.31 a:va÷yaü-bhàvino 'py arthasyopàya-pårvakatvàd eva. na niùkarmaõo bhadram astãti vàtsyàyanaþ. 1.2.32 na kàmàü÷ caret. dharmàrthayoþ pradhànayor evam anyeùàü ca satàü pratyanãkatvàt. anarthajana-saüsargam asad-vyavasàyam a÷aucam an:àyatiü caite puruùasya janayanti. 1.2.33 tathà pramàdaü làghavam a:pratyayam a:gràhyatàü ca. 1.2.34 bahava÷ ca kàma-va÷a-gàþ sa:gaõà eva vinaùñàþ ÷råyante. 1.2.35 yathà dàõóakyo nàma bhojaþ kàmàd bràhmaõa-kanyàm abhimanyamànaþ sa:bandhu-ràùñro vinanà÷a((5)). 1.2.36 devaràja÷ ca_ahalyàm ati-bala÷ ca kãcako draupadãü ràvaõa÷ ca sãtàm apare cànye ca bahavo dç÷yante kàma-va÷a-gà vinaùñà ity arthacintakàþ. 1.2.37 ÷arãra-sthiti-hetutvàd àhàra-sa:dharmàõo hi kàmàþ. phala-bhåtà÷ ca dharmàrthayoþ. 1.2.38 boddhavyaü tu doùeùv iva. na hi bhikùukàþ santãti sthàlyo nàdhi÷rãyante. na hi mçgàþ santãti yavà nopyanta iti vàtsyàyanaþ. 1.2.39 bhavanti càtra ÷lokàþ 1.2.39v evam arthaü ca kàmaü ca dharmaü copàcaran naraþ. ihàmutra ca niþ÷alyam atyantaü sukham a÷nute.. 1.2.40v1 kiü syàt paratrety à÷aïkà kàrye yasmin na jàyate. na càrtha-ghnaü sukhaü ceti ÷iùñàs tatra vyavasthitàþ.. 1.2.40v2 trivarga-sàdhakaü yat syàd dvayor ekasya và punaþ. kàryaü tad api kurvãta na tv ekàrthaü dvi-bàdhakam.. 1.2c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre sàdhàraõe prathame 'dhikaraõe trivarga-pratipattir dvitãyo 'dhyàyaþ.((6)) ************************************************************************** le‡on 3 atha vidyàsamudde÷a-prakaraõa-nàmakaþ tçtãyo 'dhyàyaþ section (prakaraõa) 3 1.3.1 dharmàrthàïgavidyà-kàlàn an:uparodhayan kàma-såtraü tad-aïga-vidyà÷ ca puruùo 'dhãyãta. 1.3.2 pràg yauvanàt strã. prattà ca patyur abhipràyàt. 1.3.3 yoùitàü ÷àstra-grahaõasyàbhàvàd an:arthakam iha ÷àstre strã-÷àsanam ity àcàryàþ. 1.3.4 prayoga-grahaõaü tv àsàm. prayogasya ca ÷àstra-pårvakatvàd iti vàtsyàyanaþ. 1.3.5 tan na kevalam ihaiva. sarvatra hi loke kati cid eva ÷àstra-j¤àþ. sarva-jana-viùaya÷ ca prayogaþ. 1.3.6 prayogasya ca dårastham api ÷àstram eva hetuþ. 1.3.7 asti vyàkaraõam ity avaiyàkaraõà api yàj¤ikà åhaü kratuùu prayu¤jate. 1.3.8 asti jyautiùam iti puõyàheùu karma kurvate. 1.3.9 tathà÷vàrohà gajàrohà÷ cà÷vàn gajàü÷ càn:adhigata-÷àstrà api vinayante. 1.3.10 tathàsti ràjeti dårasthà api janapadà na maryàdàm ativartante tadvad etat. 1.3.11 santy api khalu ÷àstra-prahata-buddhayo gaõikà ràja-putryo mahàmàtra-duhitara÷ ca. 1.3.12 tasmàd vai÷vàsikàj janàd rahasi prayogठchàstram ekade÷aü và strã gçhõãyàt. 1.3.13 abhyàsa-prayojyàü÷ ca càtuþùaùñikàn yogàn kanyà rahasy ekàkiny abhyaset. 1.3.14 àcàryàs tu kanyànàü pravçtta-puruùa-saüprayogà saha:saüpravçddhà dhàtreyikà. tathà:bhåtà và nir:atyaya-saübhàùaõà sakhã. savayà÷ ca màtç-÷vasà. visrabdhà tat-sthànãyà vçddha-dàsã. pårva-saüsçùñà và bhikùukã. svasà ca vi÷vàsa-prayogàt. 1.3.15 gãtam (1), vàdyam (2), nçtyam (3), àlekhyam (4), vi÷eùakacchedyam (5), taõóula-kusuma-vali- vikàràþ (6), puùpàstaraõam (7), da÷ana-vasanàgaràgaþ (8), maõi-bhåmikà-karma (9), ÷ayana-racanam (10), udaka-vàdyam (11), udakàghàtaþ (), citrà÷ ca yogàþ (13), màlya-grathana- vikalpàþ (14), ÷ekharakàpãóa-yojanam (15), nepathya-prayogàþ (16), karõa-pattra- bhaïgàþ (17), gandha-yuktiþ (18), bhåùaõa-yojanam (19), aindrajàlàþ (20), kaucumàrà÷ ca (21), hasta-làghavam (22), vicitra-÷àka-yåùa-bhakùya-vikàra-kriyà (23),.pànakarasaràgàsava-yojanam (24), såcãvàna-karmàõi (25), såtrakrãóà (26), vãõà-óamaruka-vàdyàni (27), prahelikà (28), pratimàlà (29), durvàcaka-yogàþ (30), pustaka-vàcanam (31), nàñakàkhyàyikà-dar÷anam (32), kàvya-samasyàpåraõam (33), paññikàvàna-vetra-vikalpàþ (34),takùa-karmàõi (35), takùaõam (36), vàstu-vidyà (37), råpya-parãkùà (38), dhàtu-vàdaþ (39), maõi-ràgàkara-j¤ànam (40), vçkùàyurveda-yogàþ (41), meùa-kukkuña-làvaka-yuddha-vidhiþ (42), ÷uka-sàrikà-pralàpanam (43), utsàdane saüvàhane ke÷amardane ca kau÷alam (44),akùara-muùtikàkathanam (45), mlecchita-vikalpàþ (46), de÷a-bhàùà-vij¤ànam (47), puùpa-÷akañikà (48), nimitta-j¤ànam (49), yantra-màtçkà (50), dhàraõa-màtçkà (51), sampàñhyam (52), mànasã kàvya-kriyà (53), abhidhànako÷aþ (54), chando-j¤ànam (55), kriyà-kalpaþ (56), chalitaka-yogàþ (57), vastragopanàni (58), dyåta-vi÷eùaþ (59), àkarùa-krãóà (60), bàla-krãóanakàni (61), vainayikãnàm (62), vaijayikãnàm (63), vyàyàmikãnàü ca (64) vidyànàü j¤ànam iti catuþ-ùaùñir aïga-vidyà. kàmasåtràvayavinyaþ. 1.3.16 pà¤càlikã ca catuþùaùñir aparà. tasyàþ prayogàn anvavetya sàüprayogike vakùyàmaþ. kàmasya tad-àtmakatvàt. 1.3.17v àbhir abhyucchrità ve÷yà ÷ãla-råpa-guõànvità. labhate gaõikà-÷abdaü sthànaü ca jana-saüsadi.. 1.3.18v påjità sà sadà ràj¤à guõavadbhi÷ ca saüstutà. pràrthanãyàbhigamyà ca lakùya-bhåtà ca jàyate.. 1.3.19v yoga-j¤à ràja-putrã ca mahàmàtra-sutà tathà. sahasràntaþ-puram api sva-va÷e kurute patim.. 1.3.20v tathà pati-viyoge ca vyasanaü dàruõaü gatà. de÷àntare 'pi vidyàbhiþ sà sukhenaiva jãvati.. 1.3.21v naraþ kalàsu ku÷alo vàcàla÷ càñu-kàrakaþ. a:saüstuto 'pi nàrãõàü cittam à÷v eva vindati.. 1.3.22v kalànàü grahaõàd eva saubhàgyam upajàyate. de÷a-kàlau tv apekùyàsàü prayogaþ saübhaven na và.. 1.3c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre sàdhàraõe prathame 'dhikaraõe vidyà-samudde÷aþ tçtãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 4 nàgaraka-vçtta-nàmakaþ caturtho 'dhyàyaþ section (prakaraõa) 4 1.4.1 gçhãta-vidyaþ pratigraha-jaya-kraya-nirve÷àdhigatair arthair anvayàgatair ubhayair và gàrhasthyam adhigamya nàgaraka-vçttaü varteta. 1.4.2 nagare pattane kharvañe mahati và saj-janà÷raye sthànam. yàtrà-va÷àd và. 1.4.3 tatra bhavanam àsannodakaü vçkùa-vàñikavad vibhakta-karma-kakùaü dvi-vàsa-gçhaü kàrayet. 1.4.4 bàhye ca vàsa-gçhe su:÷lakùõam ubhayopadhànaü madhye vinataü ÷uklottara-cchadaü ÷ayanãyaü syàt. prati÷ayyikà ca. tasya ÷iro-bhàge kårca-sthànaü vedikà ca. tatra ràtri-÷eùam anulepanaü màlyaü siktha-karaõóakaü saugandhika-puñikà màtuluïga-tvacas tàmbålàni ca syuþ. bhåmau patadgrahaþ. nàga-dantàvasaktà vãõà. citra-phalakam. vartikàsamudgakaþ. yaþ ka÷ cit pustakaþ. kuraõñaka-màlà÷ ca. nàtidåre bhåmau vçttàstaraõaü samastakam. àkarùa-phalakaü dyåta-phalakaü ca. tasya bahiþ krãóà-÷akuni- pa¤jaràõi. ekànte ca takùa-takùa¤a-sthànam anyàsàü ca krãóànàm. sv:àstãrõà preïkhadolà vçkùa-vàñikàyàü sa:pracchàyà. sthaõóila-pãñhikà ca sa:kusumeti bhavana-nyàsaþ. 1.4.5 sa pràtar utthàya kçta-niyata-kçtyaþ gçhãta-danta-dhàvanaþ màtrayànulepanaü dhåpaü srajam iti ca gçhãtvà dattvà sikthakam alaktakaü ca dçùñvàdar÷e mukhm gçhãta-mukha-vàsa- tàmbålaþ kàryàõy anutiùñhet. 1.4.6 nityaü snànam. dvitãyakam utsàdanam. tçtãyakaþ phenakaþ. caturthakam àyuùyam. pa¤camakaü da÷amakaü và pratyàyuùyam ity a:hãnam. sàtatyàc ca saüvçta-kakùàsvedàpanodaþ. 1.4.7 pårvàhõàparàhõayor bhojanam. sàyaü càràyaõasya. 1.4.8 bhojanànataraü ÷uka-sàrikà-pralàpana-vyàpàràþ. làvaka-kukkuña-meùa-yuddhàni tàs tà÷ ca kalà-krãóàþ. pãñhamarda-viña-vidåùakàyattà vyàpàràþ. divà-÷ayyà ca. 1.4.9 gçhãta-prasàdhanasyàparàhõe goùñhã-vihàràþ. 1.4.10 pradoùe ca saügãtakàni. tad-ante ca prasàdhite vàsa-gçhe saücàrita-surabhi-dhåpe sa:sahàyasya ÷ayyàyàm abhisàrikàõàü pratãkùaõam. 1.4.11 dåtãnàü preùaõam svayaü và gamanam. 1.4.12 àgatànàü ca manoharair àlàpair upacàrai÷ ca sa:sahàyasyopakramàþ..1.4.13 varùa-pramçùña-nepathyànàü dur:dinàbhisàrikàõàm svayam eva punar-maõóanam mitra-janena và paricaraõam ity àhoràtrikam. 1.4.14 ghañà-nibandhanam goùñhã-samavàyaþ samàpànakam udyàna-gamanam samasyàþ krãóà÷ ca pravartayet. 1.4.15 pakùasya màsasya và praj¤àte 'hani sarasvatyà bhavane niyktànàü nityaü samàjaþ. 1.4.16 ku÷ãlavà÷ càgantavaþ prekùaõakam eùàü dadyuþ. dvitãye 'hani tebhyaþ påjà niyataü labheran. tato yathà-÷raddham eùàü dar÷anam utsargo và. vyasanotsaveùu caiùàü parsparasyaika-kàryatà. 1.4.17 àgantånàü ca kçta-samavàyànàü påjanam abhyupatti÷ ca. 1.4.17c ity gaõa-dharmaþ. 1.4.18 etena taü taü devatà-vi÷eùam uddi÷ya saübhàvita-sthitayo ghañà vyàkhyàtàþ. 1.4.19 ve÷yà-bhavane sabhàyàm anyatamasyodvasite và samàna-vidyà-buddhi-÷ãla-vitta-vayasàü saha ve÷yàbhir anuråpair àlàpair àsana-bandho goùñhã. 1.4.20 tatra cai÷àü kàvya-samasyà kalà-samasyà và. 1.4.21 tasyàm ujjvalà loka-kàntàþ påjyàþ. prãti-samànà÷ càhàritaþ. 1.4.22 paraspara-bhavaneùu càpànakàni. 1.4.23 tatra madhu-maireya-suràn vividha-lavaõa-phala-harita-÷àka-tikta-kañukàmlopadaü÷àn ve÷yàþ pàyayeyur anupibeyu÷ ca. 1.4.24 etenodyàna-gamanaü vyàkhyàtam. 1.4.25 pårvàhõa eva sv:alaükçtàs turagàdhiråóhà ve÷yàbhiþ saha paricàrakànugatà gaccheyuþ. daivasikãü ca yàtràü tatrànubhåya kukkuña-yuddha-dyåtaiþ prekùàbhir anukålai÷ ca ceùñitaiþ kàlaü gamayitvà aparàhõe gçhãta-tad-upabhoga-cihnàs tathaiva pratyàvrajeyuþ. 1.4.26 etena racitodgràhodakànàü grãùme jala-krãóà-gamanaü vyàkhyàtam. 1.4.27 yakùa-ràtriþ. kaumudã-jàgaraþ. su:vasantakaþ. 1.4.28 saha-kàra-bha¤jikà, abhyåùakhàdikà bisakhàdikà nava-pattrikà udaka-kùveóikà pà¤càlànuyànam eka÷àlmalã kadamba-yuddhàni tàs tà÷ ca màhimànyo de÷yà÷ ca krãóà janebhyo vi÷iùñam àcareyuþ. iti saübhåya-krãóàþ. 1.4.29 ekacàriõa÷ ca vibhava-sàmarthyàt. 1.4.30 gaõikàyà nàyikàyà÷ ca sakhãbhir nàgarakai÷ ca saha caritam etena vyàkhyàtam. 1.4.31 a:vibhavas tu ÷arãra-màtro mallikà-phenaka-kaùàya-màtra-paricchadaþ påjyàd de÷àd àgataþ kalàsu vicakùaõas tad-upade÷ena goùñhyàü ve÷ocite ca vçtte sàdhayed àtmànam iti pãñha-mardaþ. 1.4.32 bhukta-vibhavas tu guõavàn sa:kalatro ve÷e goùñhyàü ca bahu-matas tad-upajãvã ca viñaþ. 1.4.33 eka-de÷a-vidyas tu krãóanako vi÷vàsya÷ ca vidåùakaþ. vaihàsiko và. 1.4.34 ete ve÷yànàü nàgarakàõàü ca mantriõaþ saüdhi-vigraha-niyuktàþ. 1.4.35 tair bhikùukyaþ kalà-vidagdhà muõóà vçùalyo vçddha-gaõikà÷ ca vyàkhyàtàþ. 1.4.36 gràma-vàsã ca sa:jàtàn vicakùaõàn kautåhalikàn protsàhya nàgaraka-janasya vçttaü varõaya¤ ÷radhàü÷ ca janayaüs tad evànukurvãta. goùñhã÷ ca pravartayet. saügatyà janam anura¤jayet. karmasu ca sàhàyyena cànugçhõãyàt. upakàrayec ca. 1.4.36c iti nàgaraka-vçttam. 1.4.37v nàtyantaü saüskçtenaiva nàtyantaü de÷a-bhàùayà. kathàü goùñhãùu kathayaül loke bahu-mato bhavet.. 1.4.38v yà goùñhã loka-vidviùñà yà ca svaira-visarpiõã. para-hiüsàtmikà yà ca na tàm avatared budhaþ.. 1.4.39v loka-cittànuvartinyà krãóà-màtraika-kàryayà. goùñhyà saha-caran vidvàül loke siddhiü niyacchati.. 1.4c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre sàdhàraõe prathame 'dhikaraõe nàgaraka-vçttaü caturtho 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 5 atha nàyaka-sahàya-dåta-karma-vimar÷a-nàmakaþ pa¤camo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa) 5 1.5.1 kàma÷ caturùu varõeùu sa:varõataþ ÷àstrata÷ càn:anya-pårvàyàü prayujyamànaþ putrãyo ya÷asyo laukika÷ ca bhavati. 1.5.2 tad-viparãta uttama-varnàsu paraparigçhãtàsu ca. pratiùiddho 'vara-varõàsv a:niravasitàsu. ve÷yàsu punarbhåùu ca na ÷iùño na pratiùiddhaþ. sukhàrthatvàt. 1.5.3 tatra nàyikàs tisraþ kanyà punarbhår ve÷yà ca. iti. 1.5.4 anya-kàraõa-va÷àt para-parigçhãtàpi pàkùikã caturthãti goõikàputraþ. 1.5.5 sa yadà manyate svairiõãyam..1.5.6 anyato 'pi bahu÷o vyavasita-càritrà tasyàü ve÷yàyàm iva gamanam uttama-varõinyàm api na dharma-pãóàü kariùyati punarbhår iyam. 1.5.7 anyapårvàvaruddhà nàtra ÷aïkàsti. 1.5.8 patiü và mahàntam ã÷varam asmad-a:mitra-saüsçùñam iyam avagçhya prabhutvena carati. sà mayà saüsçùñà snehàd enaü vyàvartayiùyati. 1.5.9 vi:rasaü và mayi ÷aktam apakartu-kàmaü ca prakçtim àpàdayiùyati. 1.5.10 tayà và mitrã-kçtena mitra-kàryam a:mitra-pratãghàtam anyad và duù:pratipàdakaü kàryaü sàdhayiùyàmi. 1.5.11 saüsçùño vànayà hatvàsyàþ patim asmad-bhàvyaü tad-ai÷varyam evam adhigamiùyàmi. 1.5.12 nir:atyayaü vàsyà gamanam arthànubaddham. ahaü ca niþ:sàratvàt kùãõa-vçtty-upàyaþ. so 'ham anenopàyena tad-dhanam atimahad a:kçcchràd adhigamiùyàmi. 1.5.13 marma-j¤à và mayi dçóham abhikàmà sà màm an:icchantaü doùa-vikhyàpanena dåùayiùyati. 1.5.14 a:sad-bhåtaü và doùaü ÷raddheyaü duù:parihàraü mayi kùepsyati yena me vinà÷aþ syàt. 1.5.15 àyatimantaü và va÷yaü patiü matto vibhidya dviùataþ saügràhayiùyati. 1.5.16 svayaü và taiþ saha saüsçjyeta. mad-avarodhànàü và dåùayità patir asyàs tad asyàham api dàràn eva dåùayan pratikariùyàmi. 1.5.17 ràja-niyogàc càntar:vartinaü ÷atruü vàsya nirhaniùyàmi. 1.5.18 yàm anyàü kàmayiùye sàsyà va÷agà. tàm anena saükrameõàdhigamiùyàmi. 1.5.19 kanyàm a:labhyàü vàtmàdhãnàm artha-råpavatãü mayi saükràmayiùyati. 1.5.20 mamà:mitro vàsyàþ patyà sahaikã:bhàvam upagatas tam anayà rasena yojayiùyàmãty evam:àdibhiþ kàraõaiþ para-striyam api prakurvãta. 1.5.21 iti sàhasikyaü na kevalaü ràgàd eva. 1.5.21c iti para-parigraha-gamaõa-kàraõàni. 1.5.22 etair eva kàraõair mahà-màtra-saübaddhà ràja-saübaddhà và tatraika-de÷a-càriõã kà cid anyà và kàrya-saüpàdinã vidhavà pa¤camãti càràyaõaþ. 1.5.23 saiva pravrajità ùaùñhãti suvarõanàbhaþ. 1.5.24 gaõikàyà duhità paricàrikà vàn:anya-pårvà saptamãti ghoñakamukhaþ. 1.5.25 utkrànta-bàla-bhàvà kula-yuvatir upacàrànyatvàd aùñamãti gonardãyaþ. 1.5.26 kàryàntarà:bhàvàd etàsàm api pårvàsv evopalakùaõam tasmàc catasra eva nàyikà iti vàtsyàyanaþ. 1.5.27 bhinnatvàt tçtãya-prakçtiþ pa¤camãty eke. 1.5.28 eka eva tu sàrvalaukiko nàyakaþ. pracchannas tu dvitãyaþ. vi÷eùàlàbhàt. uttamàdhama-madhyamatàü tu guõa-guõato vidyàt. tàüs tåbhayor api guõà:guõàn vai÷ike vakùyàmaþ. 1.5.29 a:gamyàs tv evaitàþ kuùñhiny unmattà patità bhinna-rahasyà prakà÷a-pràrthinã gata-pràya- yauvanàti÷vetàtikçùõà dur:gandhà saübandhinã sakhã pravrajità saübandhi-sakhi-÷rotriya- ràja-dàrà÷ ca. 1.5.30 dçùña-pa¤ca-puruùà nà:gamyà kà cid astãti bàbhravãyàþ. 1.5.31 saübandhi-sakhi-÷rotriya-ràja-dàra-varjam iti goõikàputraþ. 1.5.32 saha-pàüsu-krãóitam upakàra-saübaddhaü samàna-÷ãla-vyasanaü sahàdhyàyinaü ya÷ càsya marmaõi rahasyàni ca vidyàt yasya càyaü vidyàd và dhàtr-apatyaü saha-saüvçddhaü mitram. 1.5.33 pitç-paitàmaham a:visaüvàdakam a:dçùña-vaikçtaü va÷yaü dhruvam a:lobha-÷ãlam a:parihàryam a:mantra-visràvãti mitra-saüpat. 1.5.34 rajaka-nàpita-màlàkàra-gàndhika-saurika-bhikùuka-gopàlaka-tàmbålika-sauvarõika-pãñhamarda- viña-vidåùakàdayo mitràõi. tad-yoùin mitrà÷ ca nàgarakàþ syur iti vàtsyàyanaþ. 1.5.35 yad ubhayoþ sàdhàraõam ubhayatrodàraü vi÷eùato nàyikàyàþ su:visrabdhaü tatra dåta-karma. 1.5.36 pañutà dhàùñryam iïgitàkàra-j¤atà pratàraõa-kàla-j¤atà viùahya-buddhitvaü laghvã pratipattiþ sopàyà ca 1.5.36c iti dåta-guõàþ. 1.5.37 bhavati càtra ÷lokaþ. 1.5.37v àtmavàn mitravàn yukto bhàvaj¤o de÷a-kàla-vit. a:labhyàm apy a:yatnena striyaü saüsàdhayen naraþ.. 1.5c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre sàdhàraõe prathame 'dhikaraõe nàyaka-sahàya-dåtã-karma-vimar÷aþ pa¤camo 'dhyàyaþ..livre 2 sàüprayogikaü dvitãyam adhikaraõam ************************************************************************** le‡on 1 prathamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)6 ratàvasthàpana-prakaraõam 2.1.1 ÷a÷o vçùo '÷va iti liïgato nàyaka-vi÷eùàþ. nàyikà punar mçgã baóavà hastinã ceti. 2.1.2 tatra sa:dç÷a-saüprayoge sama-ratàni trãõi. 2.1.3 viparyayeõa vi:ùamàõi ùañ. vi:ùameùv api puruùàdhikyaü ced an:antara-saüprayoge dve ucca-rate. vyavahitam ekam ucca-tara-ratam. viparyaye punar dve nãca-rate. vyavahitam ekaü nãca-tara-rataü ca. teùu samàni ÷reùñhàni. tara-÷abdàïkite dve kaniùñhe. ÷eùàõi madhyamàni. 2.1.4 sàmye 'py uccàïkaü nãcàïkàj jyàyaþ. iti pramàõato nava-ratàni. 2.1.5 yasya saüprayoga-kàle prãtir udàsãnà vãryam alpaü kùatàni ca na sahate sa manda-vegaþ. 2.1.6 tad-viparyayau madhyama-caõóa-vegau bhavataþ. tathà nàyikàpi. 2.1.7 tatràpi pramàõavad eva nava-ratàni. 2.1.8 tadvat kàlato 'pi ÷ãghra-madhya-cira-kàlà nàyakàþ. 2.1.9 tatra striyàü vivàdaþ. 2.1.10 na strã puruùavad eva bhàvam adhigacchati. 2.1.11 sàtatyàt tv asyàþ puruùeõa kaõóåtir apanudyate. 2.1.12 sà punar àbhimànikena sukhena saüsçùñà rasàntaraü janayati tasmin sukha-buddhir asyàþ. 2.1.13 puruùa-pratãte÷ càn:abhij¤atvàt kathaü te sukham iti praùñum a:÷akyatvàt. 2.1.14 katham etad upalabhyata iti cet puruùo hi ratim adhigamya svecchayà viramati na striyam apekùate na tv evaü strãty auddàlikaþ. 2.1.15 tatraitat syàt cira-vege nàyake striyo 'nurajyante ÷ãghra-vegasya bhàvam an:àsàdyàvasàne 'bhyasåyinyo bhavanti. tat sarvaü bhàva-pràpter a:pràpte÷ ca lakùaõam. 2.1.16 tac ca na. kaõóåti-pratãkàro 'pi hi dãrgha-kàlaü priya iti. etad upapadyata eva. tasmàt saüdigdhatvàd a:lakùaõam iti. 2.1.17v saüyoge yoùitaþ puüsà kaõóåtir apanudyate. tac càbhimàna-saüsçùñaü sukham ity abhidhãyate.. 2.1.18 sàtatyàd yuvatir àrambhàt prabhçti bhàvam adhigacchati. puruùaþ punar anta eva. etad upapannataram. na hy a:satyàü bhàva-pràptau garbha-saübhava iti bàbhravãyàþ. 2.1.19 tatràpi tàv evà÷aïkà-parihàrau bhåyaþ. 2.1.20 tatraitat syàt õ sàtatyena rasa-pràptàv àrambha-kàle madhyastha-cittatà nàti:sahiùõutà ca. tataþ krameõàdhiko ràga-yogaþ ÷arãre nir:apekùatvam ante ca viràmàbhãpsety etad upapannam iti. 2.1.21 tac ca na. sàmànye 'pi bhrànti-saüskàre kulàla-cakrasya bhramarakasya và bhràntàv eva vartamànasya pràrambhe manda-vegatà tata÷ ca krameõa påraõaü vegasyety upapadyate. dhàtu-kùayàc ca viràmàbhãpseti. tasmàd an:àkùepaþ. 2.1.22v suratànte sukhaü puüsàü strãõàü tu satataü sukham. dhàtu-kùaya-nimittà ca viràmecchopajàyate.. 2.1.23 tasmàt puruùavad eva yoùito 'pi rasa-vyaktir draùñavyà. 2.1.24 kathaü hi samànàyàm evàkçtàv ekàrtham abhiprapannayoþ kàrya-vailakùaõyaü syàt. 2.1.25 upàya-vailakùaõyàd abhimàna-vailakùaõyàc ca. 2.1.26 katham upàya-vailakùaõyaü tu sargàt. kartà hi puruùo 'dhikaraõaü yuvatiþ. anyathà hi kartà kriyàü pratipadyate 'nyathà càdhàraþ. tasmàc copàya-vailakùaõyàt sargàd abhimàna-vailakùaõyam api bhavati. abhiyoktàham iti puruùo 'nurajyate. abhiyuktàham aneneti yuvatir iti vàtsyàyanaþ. 2.1.27 tatraitat syàd upàya-vailakùaõyavad eva hi kàrya-vailakùaõyam api kasmàn na syàd iti. tac ca na. hetumad upàya-vailakùaõyam. tatra kartr-àdhàrayor bhinna-lakùaõatvàd a:hetumat-kàrya-vailakùaõyam anyàyyaü syàt. àkçter a:bhedàd iti. 2.1.28 tatraitat syàt. saühatya kàrakair eko 'rtho 'bhinirvartyate. pçthak pçthak svàrtha-sàdhakau punar imau tad a:yuktam iti. 2.1.29 tac ca na. yugapad an:ekàrtha-siddhir api dç÷yate. yathà meùayor abhighàte kapitthayor bhede mallayor yuddha iti. na tatra kàraka-bheda iti ced ihàpi na vastu-bheda iti. upàya-vailakùaõyaü tu sargàd iti tad abhihitaü purastàt. tenobhayor api sadç÷ã sukha-pratipattir iti. 2.1.30v jàter a:bhedàd daüpatyoþ sa:dç÷am sukham iùyate. tasmàt tathopacaryà strã yathàgre pràpnuyàd ratim...2.1.31 sa:dç÷atvasya siddhatvàt kàla-yogãny api bhàvato 'pi kàlataþ pramàõavad eva nava ratàni. 2.1.32 raso ratiþ prãtir bhàvo ràgo vegaþ samàptir iti rati-paryàyàþ. saüprayogo rataü rahaþ ÷ayanaü mohanaü surata-paryàyàþ. 2.1.33 pramàõa-kàla-bhàva-jànàü saüprayogànàm ekaikasya nava-vidhatvàt teùàü vyatikare surata-saükhyà na ÷akyate kartum. ati:bahutvàt. 2.1.34 teùu tarkàd upacàràn prayojayed iti vàtsyàyanaþ. 2.1.35 prathama-rate caõóa-vegatà ÷ãghra-kàlatà ca puruùasya tad-viparãtam uttareùu. yoùitaþ punar etad eva viparãtam. à dhàtu-kùayàt. 2.1.36 pràk ca strã-dhàtu-kùayàt puruùa-dhàtu-kùaya iti pràyovàdaþ. 2.1.37v mçdutvàd upamçdyatvàn nisargàc caiva yoùitaþ. pràpnuvanty à÷u tàþ prãtim ity àcàryà vyavasthitàþ.. 2.1.38v etàvad eva yuktànàü vyàkhyàtaü sàmprayogikam. mandànàm avabodhàrthaü vistaro 'taþ pravakùyate((7)). section (prakaraõa)7 2.1.39v abhyàsàd abhimànàc ca tathà saüpratyayàd api. viùayebhya÷ ca tantra-j¤àþ prãtim àhu÷ catur-vidhàm.. 2.1.40v ÷abdàdibhyo bahir:bhåtà yà karmàbhyàsa-lakùaõà. prãtiþ sàbhyàsikã j¤eyà mçgayàdiùu karmasu.. 2.1.41v an:abhyasteùv api purà karmasv a:viùayàtmikà. saükalpàj jàyate prãtir yà sà syàd àbhimànikã.. 2.1.42v prakçter yà tçtãyasyàþ striyà÷ caivopariùñake. teùu teùu ca vij¤eyà cumabanàdiùu karmasu.. 2.1.43v nànyo 'yam iti yatra syàd anyasmin prãti-kàraõe. tantra-j¤aiþ kathyate sàpi prãtiþ saüpratyayàtmikà.. 2.1.44v pratyakùà lokataþ siddhà yà prãtir viùayàtmikà. pradhàna-phalavattvàt sà tad-arthà÷ cetarà api.. 2.1.45v prãtãr etàþ paràmç÷ya ÷àstrataþ ÷àstra-lakùaõàþ. yo yathà vartate bhàvas taü tathaiva prayojayet((8)).. 2.1c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe pramàõa-kàla-bhàvebhyo ratàvasthàpanaü prãti-vi÷eùà iti prathamo 'dhyàyaþ. àditaþ ùaùñhaþ((9)). ************************************************************************** le‡on 2 dvitãyo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)8 àliïgana-vicàra-prakaraõam 2.2.1 saüprayogàïgaü catuþùaùñir ity àcakùate. catuþùaùñi-prakaraõatvàt. 2.2.2 ÷àstram evedaü catuþùaùñir ity àcàrya-vàdaþ. 2.2.3 kalànàü catuþùaùñitvàt tàsàü ca saüprayogàïga-bhåtatvàt kalà-samåho và catuþùaùñir iti. çcàü da÷atayãnàü ca saüj¤itatvàt. ihàpi tad-artha-saübandhàt. pa¤càla-saübandhàc ca bahv-çcair eùà påjàrthaü saüj¤à pravartità ity eke. 2.2.4 àliïgana-cumbana-nakha-cchedya-da÷ana-cchedya-saüve÷ana-sãt:kçta-puruùàyitaupariùñakànàm àùñànàm aùñadhà vikalpa-bhedàd aùñàv aùñakà÷ catuþùaùñir iti bàbhravãyàþ. 2.2.5 vikalpa-vargàõàm aùñànàü nyånàdikatva-dar÷anàt prahaõa-viruta-puruùopasçpti-citra-ratàdãnàm anyeùàm api vargàõàm iha prave÷anàt pràyo-vàdo 'yam. yathà sapta-parõo vçkùaþ pa¤ca-varõo balir iti vàtsyàyanaþ. 2.2.6 tatrà:samàgatayoþ prãti-liïga-dyotanàrtham àliïgana-catuùñayam. [1] spçùñakam [2] viddhakam [3] udghçùñakam [4] pãóitakam iti. 2.2.7 sarvatra saüj¤àrthenaiva karmàtide÷aþ. 2.2.8 saümukhàgatàyàü prayojyàyàm anyàpade÷ena gacchato gàtreõa gàtrasya spar÷anaü [1] spçùñakam. 2.2.9 prayojyaü sthitam upaviùñaü và vi:jane kiü cid gçhõàti payo-dhareõa viddhyet. nàyako 'pi tàm avapãóya gçhõãyàd iti [2] viddhakam. 2.2.10 tad ubhayam an:ati:pravçtta-saübhàùaõayoþ. 2.2.11 tamasi jana-saübàdhe vi:jane vàtha ÷anakair gacchator nàti:hrasva-kàlam udgharùaõaü paras-parasya gàtràõàm [3] udghçùñakam. 2.2.12 tad eva kuóya-saüde÷ena stambha-saüde÷ena và sphuñakam avapãóayed iti [4] pãóitakam. 2.2.13 tad ubhayam avagata-parasparàkàrayoþ. 2.2.14 [1] latàveùñitakaü [2] vçkùàdhiråóhakaü [3] tila-taõóulakaü [4] kùãra-nãrakam iti catvàri saüprayoga-kàle..2.2.15 lateva ÷àlam àveùñayantã cumbanàrthaü mukham avanamayet. uddhçtya manda-sãtkçtà tam à÷rità và kiücid ràmaõãyakaü pa÷yet tal [1] latàveùñitakam. 2.2.16 caraõena caraõam àkramya dvitãyenoru-de÷am àkramantã veùñayantã và tat-pçùñha-saktaika- bàhur dvitãyenàüsam avanamayantã ãùan manda-sãtkçta-kåjità cumabanàrtham evàdhiroóhum icched iti [2] vçkùàdhiråóhakam. 2.2.17 tad ubhayam sthita-karma. 2.2.18 ÷ayana-gatàv evoru-vyatyàsaü bhuja-vyatyàsaü ca sa:saügharùam iva ghanaü saüsvajete tat [3] tila-taõóulakam. 2.2.19 ràgàndhàv an:apekùitàtyayau parasparam anuvi÷ata ivotsaïga-gatàyàm abhimukhopaviùñàyàü ÷ayane veti [4] kùãra-jalakam. 2.2.20 tad ubhayaü ràga-kàle. 2.2.21 ity upagåhana-yogà bàbhravãyàþ. 2.2.22 suvarõanàbhasya tv adhikam ekàïgopagåhana-catuùñayam. 2.2.23 tatroru-saüdaü÷enaikam årum årudvayaü và sarvapràõaü pãóayed ity åråpagåhanam[1]. 2.2.24 jaghanena jaghanam avapãóya prakãryamàõa-ke÷a-hastà nakha-da÷ana-prahaõana-cumbana- prayojanàya tad upari laïghayet taj jaghanopagåhanam[2]. 2.2.25 stanàbhyàm uraþ pravi÷ya tatraiva bhàram àropayed iti stanàliïganam[3]. 2.2.26 mukhe mukham àsajyàkùiõã akùõor lalàñena lalàñam àhanyàt sàlalàñikà[4]. 2.2.27 saüvàhanam apy upagåhana-prakàram ity eke manyante. saüspar÷atvàt. 2.2.28 pçthak-kàlatvàd bhinna-prayojanatvàd a:sàdhàraõatvàn neti vàtsyàyanaþ 2.2.29v pçcchatàü ÷çõvatàü vàpi tathà kathayatàm api. upagåha-vidhiü kçtsnaü riraüsà jàyate nçõàm.. 2.2.30v ye 'pi hy a:÷àstritàþ kecit saüyogà ràga-vardhanàþ. àdareõaiva te 'py atra prayojyàþ sàüprayogikàþ.. 2.2.31v ÷àstràõàü viùayas tàvad yàvan manda-rasà naràþ. raticakre-pravçtte tu naiva ÷àstram na ca kramaþ.. 2.2c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe àliïgana-vicàrà dvitãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 3 tçtãyo 'dhyayaþ section (prakaraõa)9 2.3.1 cumbana-nakha-da÷ana-cchedyànàü na paurvàparyam asti. ràga-yogàt pràk saüyogàd eùàü pràdhàyena prayogaþ. prahaõa-sãtkçtayo÷ ca saüprayoge. 2.3.2 sarvaü sarvatra. ràgasyàn:apekùitatvàt. iti vàtsyàyanaþ. 2.3.3 tàni prathama-rate nàtivyaktàni vi÷rabdhikàyàü vikalpena ca prayu¤jãta. tathà-bhåtatvàd ràgasya. tataþ param atitvarayà vi÷eùavat samuccayena ràga-saüdhukùaõàrtham. 2.3.4 lalàñàlaka-kapola-nayana-vakùaþ-stanoùñhàntar:mukheùu cumbanam. 2.3.5 åru-saüdhi-bàhu-nàbhi-målayor làñànàm. 2.3.6 ràga-va÷àd de÷a-pravçtte÷ ca santi tàni tàni sthànàni na tu sarva-jana-prayojànãti vàtsyàyanaþ. 2.3.7 tad yathà õ [1] nimittikaü [2] sphuritakaü [3] ghaññitakam iti trãõi kanyà-cumbanàni. 2.3.8 balàt-kàreõa niyuktà mukham àdhatte na tu viceùñata iti [1] nimittakam. 2.3.9 vadane prave÷itaü cauùñhaü manàg apatrapàvagrahãtum icchantã spandayati svam oùñhaü nottaram utsahata iti [2] sphuritakam. 2.3.10 ãùat parigçhya vi:nimãlita-nayanà kareõa ca tasya nayane avacchàdayanti jihvàgreõa ghaññayatãti [3] ghaññitakam. 2.3.11 samaü tiryag udbhràntam avapãóitakam iti caturvidham apare. 2.3.12 aïguli-saüpuñena piõóã-kçtya nirda÷anam oùñha-puñenàvapãóayed ity avapãóitakaü pa¤camam api karaõam. 2.3.13 dyåtaü càtra pravartayet. 2.3.14 pårvam adhara-saüpàdanena jitam idaü syàt. 2.3.15 tatra jità sàrdha-ruditaü karaü vidhunuyàt praõuded da÷et parivartayed balàd àhçtà vivadet punar apy astu paõa iti bråyàt. tatràpi jità dvi-guõam àyasyaet. 2.3.16 vi÷rabdhasya pramattasya vàdharam avagçhya da÷anàntargatam a:nirgamaü kçtvà hased utkri÷et tarjayed valged àhlayet pranartitat-bhråõà ca vicala-nayanena mukhena vihasantãtàni tàni ca bråyàt. iti cumbana-dyåta-kalahaþ. 2.3.17 etena nakha-da÷ana-cchedya-prahaõana-dyåta-kalahà vyàkhyàtàþ. 2.3.18 caõóa-vegayor eva tv eùàü prayogaþ. tat-sàtmyàt. 2.3.19 tasyàü cumbantyàm ayam apy uttaraü gçhõãyàt. ity uttara-cumbitam..2.3.20 oùñha-saüdaü÷enàvagçhyàuùñha-dvayam api cumbeta. iti saüpuñakaü striyàþ puüso và:jàta-vya¤janasya. 2.3.21 tasminn itaro 'pi jihvayàsyà da÷anàn ghaññayet tàlu jihvàü ceti jihvà-yuddham. 2.3.22 etena balàd vadana-radana-grahaõaü dànaü ca vyàkhyàtam. 2.3.23 samaü pãóitam a¤citaü mçdu ÷eùàïgeùu cumbanaü sthàna-vi÷eùa-yogàt. iti cumbana-vi÷eùàþ. 2.3.24 suptasaya mukham avalokayantyà svàbhipràyeõa cumbanaü ràga-dãpanam. 2.3.25 pramattasya vivadamànasya vànyato 'bhimukhasya suptàbhimukhasya và nidrà-vyàghàtàrthaü calitakam. 2.3.26 cira-ràtràv àgatasya ÷ayana-suptàyàþ svàbhipràya-cumbanaü pràtibodhakam. 2.3.27 sàpi tu bhàva-jij¤àsàrthinã nàyakasyàgamana-kàlaü saülakùya vyàjena suptà syàt. 2.3.28 àdar÷e kuóye salile và prayojyàyà÷ chàyà-cumbanam àkàra-pradar÷anàrtham eva kàryam. 2.3.29 bàlasya citra-karmaõaþ pratimàyà÷ ca cumbanaü saükràntakam àliïganaü ca. 2.3.30 tathà ni÷i prekùaõake svajana-samàje và samãpe gatasya prayojyàyà hastàïguli-cumbanaü saüviùñasya và pàdàïguli-cumbanam. 2.3.31 saüvàhikàyàs tu nàyakam àkàrayantyà nidrà-va÷àd a:kàmàyà iva tasyorvor vadanasya nidhànam åru-cumbanaü cety àbhiyogikàni. 2.3.32 bhavati càtra ÷lokaþ. 2.3.32v kçte pratikçtaü kuryàd tàóite pratitàóitam. karaõena ca tenaiva cumbite praticumbitam.. 2.3c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe cumbana-vikalpàs tçtãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 4 caturthe 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)10 2.4.1 ràga-vçddhau saügharùàtmakaü nakha-vilekhanam. 2.4.2 tasya prathama-samàgame pravàsa-pratyàgamane pravàsa-gamane kruddha-prasannàyàü mattàyàü ca prayogaþ. na nityam a:caõóa-vegayoþ. 2.4.3 tathà da÷ana-cchedyasya sàtmya-va÷àd và. 2.4.4 tad [1] àcchuritakam [2] ardha-candro [3] maõóalaü [4] rekhà [5] vyàghra-nakhaü [6] mayåra-padakaü [7] ÷a÷a-plutakam [8] utpala-pattrakam iti råpato 'ùña-vikalpam. 2.4.5 kakùau stanau galaþ pçùñhaü jaghanam årå ca sthànàni. 2.4.6 pravçtta-rati-cakràõàü na sthànam a:sthànaü và vidyata iti suvarõanàbhaþ. 2.4.7 tatra savya-hastàni praty:agra-÷ikharàõi dvi-tri-÷ikharàõi caõóa-vegayor nakhàni syuþ. 2.4.8 anugata-ràji samam ujjvalam a:malinam a:vipàñitaü vivardhiùõu mçdu snigdha-dar÷anam iti nakha-guõàþ. 2.4.9 dãrghàõi hasta-÷obhãny àloke ca yoùitàü citta-gràhãõi gauóàõàü nakhàni syuþ. 2.4.10 hrasvàni karma-sahiùõåni vikalpa-yojanàsu ca svecchàpàtãni dàkùiõatyànàm. 2.4.11 madhyamàny ubhaya-bhà¤ji mahàràùñrakàõàm iti. 2.4.12 taiþ su:niyamitair hanu-de÷e stanayor adhare và laghu-karaõam an:udgata-lekhaü spar÷a-màtra-jananàd romà¤ca-karam ante saünipàta-vardhamàna-÷abdam [1] àcchuritakam. 2.4.13 prayojyàyàü ca tasyàïga-saüvàhane ÷irasaþ kaõóåyane piñaka-bhedane vyàkulã-karaõe bhãùaõena prayogaþ. 2.4.14 grãvàyàü stana-pçùñhe ca vakro nakha-pada-nive÷o [2] ardha-candraþ. 2.4.15 tàv eva dvau parsa-paràbhimukhau maõóalam. 2.4.16 nàbhi-måla-kakundara-vaükùaõeùu((10)) tasya prayogaþ. 2.4.17 sarva-sthàneùu nàti:dãrghà [4] lekhà((11)). 2.4.18 saiva vakrà [5] vyàghra-nakhakam à stana-mukham. 2.4.19 pa¤cabhir abhimukhair lekhà cåcukàbhimukhã((12)) [6] mayåra-padakam. 2.4.20 tat-saüprayoga-÷làghàyàþ stana-cåcuke saünikçùñàni pa¤ca-nakha-padàni [7] ÷a÷a-plutakam. 2.4.21 stana-pçùñhe mekhalà-pathe cotpala-pattràkçtãty [8] utpala-pattrakam. 2.4.22 årvoþ stana-pçùñhe ca pravàsaü gacchataþ smàraõãyakaü saühatà÷ catasras tisro và lekhàþ. 2.4.22c iti nakha-karmàõi. 2.4.23 àkçti-vikàra-yuktàni cànyàny api kurvãta. 2.4.24 vikalpànàm an:antatvàd ànantyàc ca kau÷ala-vidher abhyàsasya ca sarva-gàmitvàd ràgàtmakatvàc chedyasya prakàràn ko 'bhisamãkùitum arhatãty àcàryàþ..2.4.25 bhavati hi ràge 'pi citràpekùà. vaicitryàc ca parasparaü ràgo janayitavyaþ. vaicakùaõya-yuktà÷ ca gaõikàs tat-kàmina÷ ca parasparaü pràrthanãyà bhavanti. dhanur-vedàdiùv api hi ÷astra-karma-÷àstreùu vaicitryam evàpekùyate kiü punar iheti vàtsyàyanaþ. 2.4.26 na tu para-parigçhãtàsv evaü kuryàt. pracchanneùu prade÷eùu tàsàm anusmaraõàrthaü ràga-vardhanàc ca vi÷eùàn dar÷ayet. 2.4.27v nakha-kùatàni pa÷yantyà gåóha-sthàneùu yoùitaþ. cirotsçùñàpy abhinavà prãtir bhavati pe÷alà((13)).. 2.4.28v cirosçùñeùu ràgeùu prãtir gacchet paràbhavam. ràgàyatana-saüsmàri yadi na syàn nakha-kùatam.. 2.4.29v pa÷yato yuvatiü dåràn nakhocchiùña-payodharàm. bahu-mànaþ parasyàpi ràga-yoga÷ ca jàyate.. 2.4.30v puruùa÷ ca prade÷eùu nakha-cihnair vicihnitaþ. cittaü sthiram api pràya÷ calayaty eva yoùitaþ.. 2.4.31v nànyat pañutaraü kiü cid asti ràga-vivardhanam. nakha-danta-samutthànàü karmaõàü gatayo yathà. 2.4c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe caturtho 'dhyàyaþ. àdito navamaþ. ************************************************************************** le‡on 5 pa¤camo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)11 2.5.1 uttarauùñham antar:mukhaü nayanam iti muktvà cumbanavad da÷ana-radana-sthànàni. 2.5.2 samàþ snigdha-cchàyà ràga-gràhiõo yukta-pramàõà ni÷:chidràs tãkùõàgrà iti da÷ana-guõàþ. 2.5.3 kuõñhà ràjy-udgatàþ paruùàþ viùamàþ ÷lakùõàþ pçthavo viralà iti ca doùàþ. 2.5.4 [1] gåóhakam [2] ucchånakaü((14)) [3] bindur [4] bindu-màlà [5] pravàla-maõir [6] maõi-màlà [7] khaõóàbhrakaü [8] varàha-carvitakam iti da÷ana-cchedan-vikalpàþ. 2.5.5 nàtilohitena ràga-màtreõa vibhàvanãyaü [1] gåóhakam. 2.5.6 tad eva pãóanàd [2] ucchånakam. 2.5.7 tad ubhayaü bindur adhara-madhya iti. 2.5.8 ucchånakaü pravàla-maõi÷ ca kapole. 2.5.9 karõapåra-cumbanaü nakha-da÷ana-cchedyam iti savya-kapola-maõóanàni. 2.5.10 dantauùñha-saüyogàbhyàsa-niùpàdanatvàt [5] pravàla-maõi-siddhiþ. 2.5.11 sarvasyeyaü [6] maõi-màlàyà÷ ca. 2.5.12 alpa-de÷àyà÷ ca tvaco da÷ana-dvaya-saüdaü÷a-jà [3] bindu-siddhiþ 2.5.13 sarvair [4] bindu-màlàyà÷ ca. 2.5.14 tasmàn màlà-dvayam api gala-kakùa-vaükùaõa-prade÷eùu. 2.5.15 lalàñe corvor bindu-màlà. 2.5.16 maõdalam iva viùama-kåñaka-yuktaü [7] khaõóàbhrakaü stana-pçùñha eva. 2.5.17 saühatàþ pradãrghà bahvyo da÷ana-pada-ràjayas tàmràntaràlà [8] varàha-carvitakam. stana-pçùñha eva. 2.5.18 tad ubhayam api caõóa-vegayoþ. 2.5.18c iti da÷ana-cchedyàni. 2.5.19 vi÷eùake karõapåre puùpa-pãóe tàmbåla-palà÷e tamàla-pattre ceti prayojyàgàmiùu nakha-da÷ana- cchedyàdãny abhiyogikàni. section (prakaraõa)12 2.5.20 de÷a-sàtmyàc ca yoùita upacaret. 2.5.21 madhya-de÷yà àrya-pràyàþ ÷ucy-upacàrà÷ cumbana-nakha-danta-pada-dveùiõyaþ. 2.5.22 bàhlãka-de÷yà àvàntikà÷ ca. 2.5.23 citra-rateùu tv àsàm abhinive÷aþ. 2.5.24 pariùvaïga-cumbana-nakha-danta-cåùaõa-pradhànàþ kùata-varjitàþ prahanaõa-sàdhyà màlavya àbhãrya÷ ca. 2.5.25 sindhuùaùñþànàü ca nadãnàm antaràlãyà aupariùñaka-sàtmyàþ. 2.5.26 caõóa-vegà manda-sãtkçtà àparàntikà làñya÷ ca. 2.5.27 dçóha-prahaõana-yoginyaþ khara-vegà eva apadravya-pradhànàþ strãràjye ko÷àlàyàü ca. 2.5.28 prakçtyà mçdvyo rati-priyà a:÷uci-rucayo nir:àcàrà÷ ca àndhryaþ. 2.5.29 sakala-catuþùa÷ñi-prayoga-ràgiõyo '÷lãla-paruùa-vàkya-priyàþ ÷ayane ca sa:rabhasopakramà mahàràùñrikàþ. 2.5.30 tathà-vidhà eva rahasi prakà÷ante nàgarikàþ((15)). 2.5.31 mçdyamànà÷ càbhiyogàn mandaü mandaü prasi¤cante dravióyaþ..2.5.32 madhyama-vegàþ sarva-sahàþ svàïga-pracchàdinyaþ paràïga-hàsinyaþ kutsità÷lãla-paruùa- parihàriõyo vànavàsikàþ. 2.5.33 mçdu-bhàùiõyo 'nuràgavatyo mçdvyaïgya÷((16)) ca gauóyaþ. 2.5.34 de÷a-sàtmyàt prakçti-sàtmyaü balãya iti suvarõanàbhaþ. na tatra de÷yà upacàràþ. 2.5.35 kàla-yogàc ca de÷àd de÷àntaram upacàra-veùa-lãlà÷ cànugacchanti tac ca vidyàt. 2.5.36 upagåhanàdiùu ca ràga-vardhanaü pårvaü pårvaü vicitram uttaram uttaraü ca. 2.5.37v vàryamàõa÷ ca puruùo yat kuryàt tad anu kùatam. a:mçùyamàõà dvi-guõaü tad eva pratiyojayet.. 2.5.38v bindoþ pratikriyà màlà màlàyà÷ càbhrakhaõóakam. iti krodhàd ivàviùñà kalahàn pratiyojayet.. 2.5.39v sakacagraham unnamya mukhaü tasya tataþ pibet. nilãyeta da÷ec caiva tatra tatra maderità.. 2.5.40v unnamya kaõñhe kàntasya saü÷rità vakùasaþ sthalãm. maõi-màlàü prayu¤jãta yac canyad api lakùitam.. 2.5.41v divàpi janasaübàdhe nàyakena pradar÷itam. uddi÷ya sva-kçtaü cihnaü hased anyair a:lakùità.. 2.5.42v vikåõayantãva((17)) mukhaü kutsayantãva((18)) nàyakam. sva-gàtra-sthàni cihnàni sàsåyeva pradar÷ayet.. 2.5.43v parasparànukålyena tad evam lajjamànayoþ. saüvatsara-÷atenàpi prãtir na parihãyate.. 2.5c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe da÷ana-cchedya--vidhayo de÷yà÷ copacàràþ pa¤camo 'dhyàyaþ. àdito da÷amaþ. ************************************************************************** le‡on 6 ùaùñho 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)13 2.6.1 ràga-kàle vi÷àlayanty eva jaghanaü mçgã saüvi÷ed uccarate. 2.6.2 avahràsayantãva hastinã nãca-rate. 2.6.3 nyàyyo yatra yogas tatra samapçùñham. 2.6.4 àbhyàü baóavà vyàkhyàtà. 2.6.5 tatra jaghanena nàyakaü pratigçhõãyàt. 2.6.6 apadravyàõi ca sa:vi÷eùaü nãcarate. 2.6.7 [1] utphullakaü [2] vijçmbhitakam [3] indràõikaü ceti tritayaü mçgyàþ pràyeõa. 2.6.8 ÷iro vinipàtyordhvaü jaghanam [1] utphullakam. 2.6.9 tatràpasàraü dadyàt. 2.6.10 a:nãce sakthinã((19)) tiryag avasajya pratãched iti [2] vijçmbhitakam. 2.6.11 pàr÷vayoþ samam årå vinyasya pàr÷vayor jànunã nidadhyàd ity abhyàsa-yogàd [3] indràõã. 2.6.12 tayoccatara-ratasyàpi parigrahaþ. 2.6.13 saüpuñena pratigraho nãca-rate. 2.6.14 etena nãca-tara-rate 'pi hastinyàþ. 2.6.15 [1] saüpuñakaü [2] pãóitakaü [3] veùñitakaü [4] bàóavakam iti. 2.6.16 çju-prasàritàv ubhàv apy ubhayoþ caranàv iti [1] saüpuñaþ. 2.6.17 sa dvi-vidhaþ õ pàr÷va-saüpuña uttàna-saüpuñà÷ ca. tathà karma-yogàt. 2.6.18 pàr÷veõa tu ÷ayàno dakùiõena nàrãm adhi÷ayãteti sàrvatrikam etat. 2.6.19 saüpuñaka-prayukta-yantreõaiva dçóham årå pãóayed iti [2] pãóitakam. 2.6.20 årå vyatyasyed iti [3] veùñitakam. 2.6.21 baóaveva niùñhuram avagçhõãyàd iti [4] bàóavakam àbhyàsikam. 2.6.22 tad àndhrãùu pràyeõa. iti saüve÷ana-prakàrà bàbhravãyàþ. 2.6.23 sauvarõanàbhàs tu. 2.6.24 ubhàv apy årå årdhvàv iti tad bhugnakam((20)). 2.6.25 caraõàv årdhvaü nàyako 'syà dhàrayed iti jçmbhitakam. 2.6.26 tat-ku¤citàv utpãóitakam. 2.6.27 tad ekasmin prasàrite 'rdha-pãóitakam. 2.6.28 nàyakasyàüsa eko dvitãyakaþ prasàrita iti punaþ punar vyatyàsena veõu-dàritakam. 2.6.29 ekaþ ÷irasa upari gacched dvitãyaþ prasàrita iti ÷ålacitakam àbhyàsikam. 2.6.30 saükucitau svasti-de÷e nidadhyàd iti kàrkañakam. 2.6.31 årdhvàv årå vyatyasyed iti pãóitakam. 2.6.32 jaïghà-vyatyàsena padmàsanavat. 2.6.33 pçùñhaü pariùvajamànàyàþ paràïmukheõa paràvçttakam àbhyàsikam..2.6.34 jale ca saüviùñopaviùña-sthitàtmakàü÷ citràn yogàn upalakùayet. tathà su:karatvàd iti suvarõanàbhaþ. 2.6.35 vàrtaü tu tat. ÷iùñair apasmçtatvàd iti vàtsyàyanaþ. section (prakaraõa)14 2.6.36 atha citra-ratàni. 2.6.37 årdhva-sthitayor yånoþ parasparàpà÷rayayoþ kuóya-stambhàpà÷ritayor và sthita-ratam. 2.6.38 kuóyàpà÷ritasya kaõñhàvasakta-bàhu-pà÷àyàs tad-dhasta-pa¤jaropaviùñàyà åru-pà÷ena jaghanam abhiveùñayantyà kuóye caraõa-krameõa valantyà avalambitakaü ratam. 2.6.39 bhåmau và catuùpadavad àsthitàyà vçùalãlayàvaskandanaü dhenukam. 2.6.40 tatra pçùñham uraþ-karmàõi labhate. 2.6.41 etenaiva yogena ÷aunam aiõeyaü chàgalaü gardabhàkràntaü màrjàra-lalitakaü vyàghràvaskandanaü gajopamarditaü varàha-ghçùñakaü turagàdhiråóhakam iti yatra yatra vi÷eùo yogo ':pårvas tat tad upalakùayet. 2.6.42 mi÷rã-kçta-sadbhàvàbhyàü dvàbhyàü saha saüghàñakaü ratam. 2.6.43 bahvãbhi÷ ca saha go-yåthikam. 2.6.44 vàri-krãóitakaü chàgalam aiõeyam iti tat-karmànukçti-yogàt. 2.6.45 gràmanàrã-viùaye((21)) strãràjye ca bàhlãke bahavo yuvàno 'ntaþpura-sa:dharmàõa ekaikasyàþ parigraha-bhåtàþ. 2.6.46 teùàm ekaika÷o yugapac ca yathà:sàtmyaü yathà:yogaü ca ra¤jayeyuþ. 2.6.47 eko dhàrayed enàm anyo niùeveta. anyo jaghanaü mukham anyo madhyam anya iti vàraü vàreõa vyatikareõa cànutiùñheyuþ. 2.6.48 etayà goùñhã-parigrahà ve÷yà ràja-yoùà-parigràha÷ ca vyàkhyàtaþ. 2.6.49 adhorataü pàyàv api dàkùiõatyànàm. iti citra-ratàni. 2.6.50 puruùopasçptakàni puruùàyite vakùyàmaþ. 2.6.51 bhavata÷ càtra ÷lokau 2.6.51v pa÷ånàü mçga-jàtãnàü pataïgànàü ca vibhramaiþ. tais tair upàyai÷ cittaj¤o rati-yogàn vivardhayet.. 2.6.52v tat-sàtmyàd de÷a-sàtmyàc ca tais tair bhàvaiþ prayojitaiþ. strãõàü sneha÷ ca ràga÷ ca bahumàna÷ ca jàyate.. 2.6c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe saüve÷ana-prakàrà÷ citra-ratàni ca ùaùñho 'dhyàyaþ. àdito ekada÷aþ. ************************************************************************** le‡on 7 saptamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)15-16 prahaõana-sãtkàra-prakaraõam. 2.7.1 kalaha-råpaü su:ratam àcakùate. vivàdàtmakatvàd vàma-÷ãlatvàc ca kàmasya. 2.7.2 tasmàt prahaõanan-sthànam aïgam. skandhau ÷iraþ stanàntaraü pçùñhaü jaghanaü pàr÷va iti sthànàni. 2.7.3 tac catur-vidham õ [1] apahastakaü [2] prasçtakaü [3] muùñiþ [4] samatalakam iti. 2.7.4 tad-udbhàvaü ca sãtkçtam. tasyàti:råpatvàt. tad an:eka-vidham. 2.7.5 virutàni càùñau. 2.7.6 [à]hiükàra-[a2]stanita-[a3]kåjita-[a4]rudita-[a5]såtkçta-[a6]dåtkçta-[a7]phåtkçtàni. 2.7.7 ambàrthàþ ÷abdà vàraõàrthà mokùaõàrthà÷ càlam-arthàs te te [a8] càtha-yogàt. 2.7.8 [b1]pàràvata-[b2]parabhçta-[b3]hàrãta-[b4]÷uka-[b5]madhukara-[b6]dàtyåha-[b7]haüsa-[ b8]kàraõóava-[b9]làvaka-virutàni sãt-kçta-bhåyiùñhàni vikalpa÷aþ prayu¤jãta. 2.7.9 utsaïgopaviùñàyàþ pçùñhe muùñinà prahàraþ. 2.7.10 tatra sàsåyàyà iva [a2]stanita-[a4]rudita-[a3]kåjitàni pratighàta÷ ca syàt. 2.7.11 yukta-yantràyàþ stanàntare [1] apahastakena praharet. 2.7.12 mandopakramaü vardhamàna-ràgam à parisamàpteþ. 2.7.13 tatra [a8]hiükàràdãnàm a:niyamenàbhyàsena vikalpena ca tat-kàlam eva prayogaþ. 2.7.14 ÷irasi kiü cid àku¤citàgulinà kareõa vivadantyàþ [a7]phåtkçtya prahaõanaü tat [2] prasçtakam. 2.7.15 tatràntarmukhena [a3]kåjitaü [a7]phåtkçtaü ca. 2.7.16 ratànte ca ÷vàsita-rudite. 2.7.17 pheõor iva sphuñataþ ÷abdànukaraõaü [a6]dåtkçtam. 2.7.18 apsu badarasyeva((22)) nipatataþ [a7]phåtkçtam. 2.7.19 sarvatra cumbanàdiùv apakràntàyàþ sa:sãtkçtaü tenaiva pratyuttaram. 2.7.20 ràga-va÷àt prahaõanàbhyàse [a8]vàraõa-mokùaõàlam arthànàü ÷abdànàü ambàrthànàü ca sa:tànta-÷vàsita-rudita-stanita-mi÷rã-kçta-prayogà virutànàü ca. ràgàvasàna-kàle jaghana-par÷vayos((23)) tàóanam ity a:tvarayà cà parisamàpteþ. 2.7.21 tatra [b9]làvaka-[b7]haüsa-vikåjitaü tvarayaiva. iti stanana-prahaõana-yogàþ..2.7.22 bhavata÷ càtra ÷lokau. 2.7.22v pàruùyaü rabhasatvaü ca pauruùaü teja ucyate. a:÷aktir àrtir vyàvçttir a:balatvaü ca yoùitaþ.. 2.7.23v ràgàt prayoga-sàtmyàc ca vyatyayo 'pi kva cid bhavet. na ciraü tasya caivànte prakçter eva yojanam.. 2.7.24 kãlàm usari kartarãü ÷irasi viddhàü kapolayoþ saüdaü÷ikàü stanayoþ pàr÷vayo÷ ceti pårvaiþ saha prahaõanam aùña-vidham iti dàkùiõàtyànàm. tad-yuvatãnàm usari kãlàni dç÷yante. de÷a-sàtmyam etat. 2.7.25 kaùñam an:àrya-vçttam an:àdçtam iti vàtsyàyanaþ. 2.7.26 tathànyad api de÷a-sàtmyàt prayuktam anyatra na prayu¤jãta. 2.7.27 àtyayikaü tu tatràpi pariharet. 2.7.28 rati-yoge hi kãlayà gaõikàü citrasenàü colaràjo jaghàna. 2.7.29 kartaryà kuõñalaþ ÷àtakarõiþ ÷àtavàhano mahà-devãü malayavatãm. 2.7.30 naradevaþ kupàõir((24)) viddhayà nàñãü kàõàü cakàra((25)). 2.7.31 bhavanti càtra ÷lokàþ 2.7.31v nàsty atra kà cin na ca ÷àstra-parigrahaþ. pravçtte rati-saüyoge ràga evàtra kàraõam.. 2.7.32v svapneùu na dç÷yante te bhàvàs te ca vibhramàþ. surata-vyavahàreùu ye syus tat-kùaõa-kalpitàþ.. 2.7.33v yathà hi pa¤camãü dhàràm àsthàya turagaþ pathi. sthànuü ÷vabhraü darãü vàpi vegàndho na samãkùate.. 2.7.33v2 evaü su:rata-saümarde ràgàndhau kàminàv api. caõóa-vegau pravartete samãkùeta na càtyayam.. 2.7.34 tasmàn mçdutvaü caõóatvaü yuvatyà balam eva ca. àtmana÷ ca balaü j¤àtvà tathà yu¤jãta ÷àstravit.. 2.7.35 na saravadà na sarvàsu prayogàþ sàüprayogikàþ. sthàne de÷e ca kàle ca yoga eùàü vidhãyate.. 2.7c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe prahaõana-prayogàs tad-yuktà÷ ca sãtkçta-kramàþ saptamo 'dhyàyaþ. àdito dvàda÷aþ. ************************************************************************** le‡on 8 section (prakaraõa)17a((26)) puruùàyita-prakaraõam. 2.8.1 nàyakasya saütatàbhyàsàt prai÷ramam upalabhya ràgasya càn:upa÷amam anumatà tena tam adho 'vapàtya puruùàyitena sàhàyyaü dadyàt. 2.8.2 svàbhipràyàd và vikalpa-yojanàrthinã. 2.8.3 nayaka-kutåhalàd và. 2.8.4 tatra yukta-yantreõaivetareõotthàpyamànà tam adhaþ pàtayet. evaü ca ratam a:vichinna-rasaü tathà pravçttam eva syàt. ity eko 'py ayaü màrgaþ. 2.8.5 punar àrambheõàdita evopakramet. iti dvitãyaþ. 2.8.6 sà prakãryamàõa-ke÷a-kusumà ÷vàsa-vicchinna-hàsinã vaktra-saüsargàrthaü stanàbhyàm uraþ pãóayantã punaþ punaþ ÷iro nàmayantã yà÷ ceùñàþ pårvam asau dar÷itavàüs tà eva prakurvãta. pàtità pratipàtayàmãti hasantã tarjayantã pratighnatã ca bråyàt. puna÷ ca vrãóàü((27)) dar÷ayet. ÷ramaü viràmàbhãpsàü ca. puruùopasçptair evopasarpet. 2.8.7 tàni ca vakùyàmaþ((28)) section (prakaraõa)18 2.8.8 puruùaþ ÷ayanasthàyà yoùitas tad-vacana-vyàkùipta-cittàyà iva nãvãü vi÷leùayet. tatra vivadamànàü kapola-cumbanena paryàkulayet. 2.8.9 sthira-liïga÷ ca tatrainàü parispç÷et. 2.8.10 prathama-saügatà cet saühatorvor antare ghaññanam. 2.8.11 kanyàyà÷ ca. 2.8.12 tathà stanayoþ saühatayor hastayoþ kakùayor aüsayor grãvàyàm iti ca. 2.8.13 svairiõyàü yathà:sàtmyaü yathà-yogaü ca. alake cumbanàrtham enàü nirdayam avalambet hanu-de÷e càïguli-saüputena. 2.8.14 tatretarasya vrãóà nimãlanaü ca. prathama-samàgame kanyàyà÷ ca. 2.8.15 rati-saüyoge cainàü katham anurajyata iti pravçttyà parãkùeta. 2.8.16 yukta-yantreõopasçpyamànà yato dçùñim àvartayet tata evainàü pãóayet. etad rahasyaü yuvatãnàm iti suvarõanàbhaþ. 2.8.17 gàtràõàü sraüsanaü netra-nimãlanaü vrãóà-nà÷aþ samadhikà ca rati-yojaneti strãõàü bhàva-lakùaõam..2.8.18 hastau vidhunoti svidyati da÷aty utthàtuü na dadàti pàdenàhanti ratàvamàne ca puruùàtivartinã. 2.8.19 tasyàþ pràg yantra-yogàt kareõa saübàdhaü gaja iva kùobhayet. à mçdu-bhàvàt. tato yantra-yojanam. 2.8.20 upasçptakaü [1]manthanaü [2]hulo((29)) [3]avamardanaü [4]pãóitakaü [5]nirghàto [6]varàha-ghàto [7]vçùa-ghàta÷ [8]cañaka-vilasitaü [9]saüpuña iti puruùopasçptàni. 2.8.21 nyàyyam çju-saümi÷raõam upasçptakam. 2.8.22 hastena liïgaü sarvato bhràmayed iti [1]manthanam. 2.8.23 nãcã-kçtya jaghanam upariùñàd ghaññayed iti [2]hulaþ. 2.8.24 tad eva viparãtaü sa:rabhasam [3]avamardanam. 2.8.25 liïgena samàhatya pãóayaü÷ ciram avatiùñheteti [4]pãóitakam. 2.8.26 su:dåram utkçùya vegena sva-jaghanam avapàtayed iti [5]nirghàtaþ. 2.8.27 ekata eva bhåyiùñham avalikhed iti [6]varàha-ghàtaþ. 2.8.28 sa evobhayataþ paryàyeõa [7]vçùàghàtaþ. 2.8.29 sakçn mi÷ritam a:niùkramayya dvis tri÷ catur iti ghaññayed iti [8]cañaka-vilasitam. 2.8.30 ràgàvasànikaü vyàkhyàtaü karaõaü [9]saüpuñam iti((30)). 2.8.31 teùàü strã-sàtmyàd vikalpena prayogaþ. section (prakaraõa)17b((31)) 2.8.32 puruùàyite tu [1]saüdaü÷o [2]bhramarakaþ [3]preïkholitam((32)) ity adhikàni. 2.8.33 bàóavena liïgam avagçhya niùkarùantyàþ pãóayantyà và ciràvasthànaü [1]saüdaü÷aþ. 2.8.34 yukta-yantrà cakravad bhramed iti [2]bhramaraka àbhyàsikaþ. 2.8.35 tatretaraþ sva-jaghanam utkùipet. 2.8.36 jaghanam eva dolàyamànaü sarvato bhràmayed iti [3]preïkholitakam. 2.8.37 yukta-yantraiva lalàñe lalàñaü nidhàya vi÷ràmyeta. 2.8.38 vi÷ràntàyàü ca puruùasya punar àvartanam. iti puruùàyitàni. 2.8.39 bhavanti càtra ÷lokàþ. 2.8.39v pracchàdita-svabhàvàpi gåóhàkàràpi kàminã. vivçõoty eva bhàvaü svaü ràgàd uparivartinã.. 2.8.40v yathà-÷ãlà bhaven nàrã yathà ca rati-làlasà. tasyà eva viceùñàbhis tat sarvam upalakùayet.. 2.8.41v na tv eva rtau na prasåtàü na mçgãü na ca garbhiõãm. na càti:vyàyatàü((33)) nàrãü yojayet puruùàyite.. 2.8c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe puruùopasçptàni puruùàyitaü càùñamo 'dhyàyaþ. àditas trayoda÷aþ. ************************************************************************** le‡on 9 navamo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)19 aupariùñaka-prakaraõam. 2.9.1 dvividhà tçtãya-prakçtiþ strã-råpiõã puruùa-råpiõã ca. 2.9.2 tatra strã-råpiõã striyà veùam àlàpaü lãlàü bhàvaü mçdutvaü bhãrutvaü mugdhatàm a:sahiùõutàü vrãóàü cànukurvãta. 2.9.3 tasya vadane jaghana-karma. tad aupariùñakam àcakùate. 2.9.4 sà tato ratim àbhimànikãü vçttiü ca lipset. 2.9.5 ve÷yàvac caritaü prakà÷ayet. iti strã-råpiõã. 2.9.6 puruùa-råpiõã tu prachanna-kàmà puruùaü lipsamànà saüvàhaka-bhàvam upajãvet. 2.9.7 saüvàhane pariùvajamàneva gàtrair årå nàyakasya mçdnãyàt. 2.9.8 prasçta-paricayà coru-målaü sa:jaghanam iti saüspç÷et. 2.9.9 tatra sthira-liïgatàm upalabhya càsya pàõi-manthena parighaññayet. càpalam((34)) asya kutsayantãva haset. 2.9.10 kçta-lakùaõenàpy upalabdha-vaikçtenàpi na codyata iti cet svayam upakramet. 2.9.11 puruùeõa ca codyamànà vivadet. kçcchreõa càbhyupagacchet. 2.9.12 tatra karmàùña-vidhaü samuccaya-prayojyam. 2.9.13 [1]nimitaü [2]pàr÷vato-daùñaü [3]bàhiþ-saüdaü÷o [4]antaþ-saüdaü÷a÷ [5]cumbitakaü [6]parimçùñakam [7]àmra-cåùitakaü [8]saügara iti. 2.9.14 teùv ekaikam abhyupagamya viràmàbhãpsàü dar÷ayet. 2.9.15 itara÷ ca pårvasminn abhyupagate tad uttaram evàparaü nirdi÷et. tasminn api siddhe tad-uttaram iti. 2.9.16 karàvalambitam oùñhayor upari vinyastam apavidhya((35)) mukhaü vidhunuyàt((36)). tan [1]nimitaü. 2.9.17 hastenàgram avacchàdya pàr÷vato nirda÷anam oùñhàbhyàm avapãóya bhavatv etàvad iti sàntvayet. tat [2]pàr÷vato-daùñam..2.9.18 bhåya÷ codità saümãlitauùñhã tasyàgraü niùpãóya karùayantãva cumbet. iti [3] bàhiþ-saüdaü÷aþ. 2.9.19 tasminn evàbhyarthanayà kiü cid adhikaü prave÷ayet. sàpi càgram oùñhàbhyàü niùpãóya niùñhãvet((37)). iti [4]antaþ-saüdaü÷aþ. 2.9.20 karàvalambitasyauùñhavad grahaõaü [5]cumbitakam. 2.9.21 tat kçtvà jihvàgreõa sarvato ghaññanam agre ca vyadhanam iti [6]parimçùñakam. 2.9.22 tathà:bhåtam eva ràga-va÷àd ardha-praviùñaü nirdayam avapãóyàvapãóya mu¤cet. ity [7] àmra-cåùitakam. 2.9.23 puruùàbhipràyàd eva giret pãóayec càparisamàpteþ. iti [7]saügaraþ. 2.9.24 yathàrthaü càtra stanana-prahaõanayoþ prayogaþ. ity aupariùñakam. 2.9.25 kulañàþ((38)) svairiõyaþ paricàrikàþ saüvàhikà÷ càpy etat prayojayanti. 2.9.26 tad etat tu na kàryam. samaya-virodhàd((39)) a:sabhyatvàc ca. punar api hy àsàü vadana-saüsarge svayam evàrtiü prapadyeta. ity àcàryàþ. 2.9.27 ve÷yà-kàmino 'yam a:doùaþ((40)). anyato 'pi parihàryaþ syàt. iti vàtsyàyanaþ. 2.9.28 tasmàd yàs tv aupariùñakam àcaranti na tàbhiþ saha saüsçjyante pràcyàþ. 2.9.29 ve÷yàbhir eva na saüsçjyante àhicchatrikàþ saüsçùñà api mukha-karma tàsàü pariharanti. 2.9.30 nir:apekùàþ sàketàþ((41)) saüsçjyante. 2.9.31 na tu svayam aupariùñakam àcaranti nàgarakàþ. 2.9.32 sarvam a:vi÷aïkayà prayojayanti saurasenàþ. 2.9.33 evaü hy àhuþ õ ko hi yoùitàü àcàraü caritraü pratyayaü vacanaü và ÷rad:dhàtum arhati. nisargàd eva hi malina-dçùñayo bhavanty età na parityàjyàþ. tasmàd àsàü smçtita eva ÷aucam anveùñavyam. evaü hy àhuþ 2.9.33v vatsaþ prasravaõe medhyaþ ÷và mçga-grahaõe ÷uciþ. ÷akuniþ phala-pàte tu strã-mukhaü rati-saügame.. iti. 2.9.34 ÷iùña-vipratipatteþ smçti-vàkyasya ca sàvakà÷atvàd de÷a-sthiter àtmana÷ ca vçtti-pratyayànuråpaü pravarteta. iti vàtsyàyanaþ. 2.9.35 bhavanti càtra ÷lokàþ pramçùña-kuõóalà÷((42)) càpi yuvànaþ paricàrakàþ. keùàü cid eva kurvanti naràõàm aupariùñakam.. 2.9.36 tathà nàgarakàþ ke cid anyonyasya hitaiùiõaþ. kurvanti råóha-vi÷vàsàþ paraspara-parigraham.. 2.9.37 puruùà÷ ca tathà strãùu karmaitat kila kurvate. vyàsas tasya ca vij¤eyo mukha-cumbanavad vidhiþ.. 2.9.38 parivartita-dehau tu strã-puüsau yat paras-param. yugapat saüprayujyete sa kàmaþ kàkilaþ((43)) smçtaþ.. 2.9.39 tasmàd guõavatas tyaktvà caturàüs tyàgino naràn. ve÷yàþ khaleùu rajyante dàsa-hastipakàdiùu.. 2.9.40 na tv etad bràhmaõo vidvàn mantrã và ràja-dhårdharaþ. gçhãta-pratyayo vàpi kàrayed aupariùñakam.. 2.9.41 na ÷àstram astãty etàvat prayoge kàraõaü bhavet. ÷àstràrthàn vyàpino vidyàt prayogàüs tv eka-de÷ikàn.. 2.9.42 rasa-vãrya-vipàkà hi ÷va-màüsasyàpi vaidyake. kãrtità iti tat kiü syàd bhakùaõãyaü vicakùaõaiþ.. 2.9.43 santy eva puruùàþ kecit santi de÷às tathà:vidhàþ. santi kàlà÷ ca yeùv ete yogà na syur nir:arthakàþ.. 2.9.44 tasmàd de÷aü ca kàlaü ca prayogaü ÷àstram eva ca. àtmànaü càpi saüprekùya yogàn yu¤jãta và na và.. 2.9.45 arthasyàsya rahasyatvàc calatvàn manasas tathà. kaþ kadà kiü kutaþ kuryàd iti ko j¤àtum arhati.. 2.9c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe aupariùñakaü navamo 'dhyàyaþ. àdita÷ caturda÷aþ. ************************************************************************** le‡on 10 section (prakaraõa)20 [ratàrambhàvasànika-prakaraõam] 2.10.1 nàgarakaþ saha mitra-janena paricàrakai÷ ca kçta-puùpopahàre saücàrita-surabhi-dhåpe raty-àvàse prasàdhite vàsa-gçhe kçta-snàna-prasàdhanàü yuktyàpãtàü striyaü sàntvanaiþ punaþ pànena copakramet..2.10.2 dakùiõata÷ càsyà upave÷anam. ke÷a-haste vastrànte nãvyàm ity avalambanam. raty-arthaü savyena bàhunànuddhataþ pariùvaïgaþ. 2.10.3 pårva-prakaraõa-saübaddhaiþ parihàsànuràgair vacobhir anuvçttiþ. gåóhà÷lãlànàü ca vastånàü samasyayà paribhàùaõam.. 2.10.4 sa:nçttaü a:nçtaü và gãtaü vàditram. kalàsu saükathàþ. punaþ pànenopacchandanam. 2.10.5 jàtànuràgàyàü kusumànulepana-tàmbåla-dànena ca ÷eùa-jana-visçùñiþ. vi:jane ca yathoktair àliïganàdibhir enàm uddharùayet. tato nãvã-vi÷leùaõàdi yathoktam upakrameta. 2.10.5 ity ayaü ratàrambhaþ. 2.10.6 ratàvasànikaü ràgam ativàhyà:saüstutayor iva sa:vrãóayoþ parasparam a:pa÷yatoþ pçthak pçthag àcàra-bhåmi-gamanam. pratinivçttya cà:vrãóàyamànayor ucita-de÷opaviùñayos tàmbåla-grahaõam acchã-kçtaü((44)) candanam anyad vànulepanaü tasyà gàtre svayam eva nive÷ayet. 2.10.7 savyena bàhunà cainàü parirabhya caùaka-hastaþ((45)) sàntvayan pàyayet. jalànupànaü và khaõóaka-khàdyakam anyad và prakçti-sàtmya-yuktam ubhàv apy upayu¤jãyàtàm. 2.10.8 accha-rasaka-yåùam((46)) amla-yavàgåü((47)) bhçùña-màüsopadaü÷àni((48)) pànakàni cåta-phalàni((49)) ÷uùka-màüsaü màtuluïga-cukrakàõi((50)) sa:÷arkaràõi((51)) ca yathà:de÷a-sàtmyaü ca. tatra madhuram idaü mçdu vi÷adam iti ca vida÷ya vida÷ya tat tad upahàret. 2.10.9 harmya-tala-sthitayor và candrikàsevanàrtham àsanam. tatrànukålàbhiþ kathàbhir anuvarteta. tad-aïka-saülãnàyà÷ candramasaü pa÷yantyà nakùatra-païkti-vyaktã: karaõam. arundhatã-dhruva-saptarùi-màlà-dar÷anaü ca. 2.10.9c iti ratàvasànikam. 2.10.10 tatraitad bhavati. 2.10.10v avasàne 'pi ca prãtir upacàrair upaskçtà. sa:visrambha-kathà-yogai ratiü janayate paràm.. 2.10.11v paraspara-prãti-karair àtma-bhàvànuvartanaiþ. kùaõàt krodha-paràvçttaiþ kùaõàt prãti-vilokitaiþ.. 2.10.12v hallãsaka-krãóanakair((52)) gàyanair làña-ràsakaiþ. ràga-lolàrdra-nayanai÷ candra-maõóala-vãkùõaiþ.. 2.10.13v1 àdye saüdar÷ane jàte pårvaü ye syur manorathàþ. punar-viyoge duþkhaü ca tasya sarvasya kãrtanaiþ.. 2.10.13v2 kãrtanànte ca ràgeõa pariùvaïgaiþ sa:cumbanaiþ. tais tai÷ ca bhàvaiþ saüyukto yåno ràgo vivardhate.. section (prakaraõa)21((53)) 2.10.14 [1]ràgavad [2]àhàrya-ràgaü [3]kçtrima-ràgaü [4]vyavahita-ràgaü [5]poñà-rataü [6]khala-ratam [7]a:yantrita-ratam iti rata-vi÷eùàþ. 2.10.15 saüdar÷anàt prabhçty ubhayor api pravçddha-ràgayoþ prayatna-kçte samàgame pravàsa-pratyàgamane và kalaha-viyoga-yoge tad [1]ràgavat. 2.10.16 tatràtmàbhipràyàd yàvad-arthaü ca pravçttiþ. 2.10.17 madhyastha-ràgayor àrabdhaü yad anurajyate tad [2]àhàrya-ràgam. 2.10.18 tatra càtuþùaùñikair yogaiþ sàtmyànuviddhaiþ saüdhukùya saüdhukùya ràgam pravarteta. 2.10.19 tat kàrya-hetor anyatra saktayor và [3]kçtrima-ràgam. 2.10.20 tatra samuccayena yogठ÷àstrataþ pa÷yet. 2.10.21 puru÷as tu hçdaya-priyàm anyàü manasi nidhàya vyavaharet. saüprayogàt prabhçti ratiü yàvat. atas tad [4]vyavahita-ràgam. 2.10.22 nyånàyàü kumbha-dàsyàü paricàrikàyàü và yàvad-arthaü saüprayogas tat [5]poñà-ratam(( 54)). 2.10.23 tatropacaràn nàdriyeta. 2.10.24 tathà ve÷yàyà gràmãõena saha yàvad-artham [6]khala-ratam. 2.10.25 gràma-vraja-pratyanta-yoùidbhi÷ ca nàgarasya. 2.10.26 utpanna-visrambhayo÷ ca parasparànukålyàd [7]a:yantrita-ratam. 2.10.26c iti ratàni. section (prakaraõa)22((55)) 2.10.27 vardhamàõa-praõayà tu nayikà sapatnã-nàma-grahaõaü tad-à÷rayam àlàpaü và gotra-skhalitaü và na marùayet. nàyaka-vyalãkaü ca. 2.10.28 tatra su:bhç÷aþ kalaho ruditam àyàsaþ ÷iro-ruhàõàm avakùodanaü((56)) prahaõanam àsanàc chayanàd và mahyàü patanaü màlya-bhåùaõàvamokùo bhåmau ÷ayyà((57)) ca. 2.10.29 tatra yukta-råpeõa sàmnà pàda-patanena và prasanna-manàs tàm anunayann upakramya ÷ayanam àrohayet..2.10.30 tasya ca vacanam uttareõa yojayantã vivçddha-krodhà sa:kaca-graham asyàsyam unnamayya pàdena bàhau ÷irasi vakùasi pçùñhe và sakçd dvis trir hanyàt. dvàra-de÷aü gacchet. tatropavi÷yà÷ru-karaõam iti. 2.10.31 ati:kruddhàpi tu na dvàra-de÷àd bhåyo gacchet. doùavattvàt. iti dattakaþ. tatra yuktito 'nun~ãyamànà prasàdam àkàïkùet. prasannàpi tu sa:kaùàyair((58)) eva vàkyair enaü tudatãva prasanna-rati-kàïkùiõã nàyakena parirabhyeta. 2.10.32 sva-bhavanasthà tu nimittàt kalahità tathà:vida-ceùñaiva nàyakam abhigacchet. 2.10.33 tatra pãñhamarda-viña-vidåùakair nàyaka-prayuktair upa÷amita-roùà tair evàninãtà taiþ sahaiva tad-bhavanam adhigacchet. tatra ca vaset. 2.10.33c iti praõaya-kalahaþ. 2.10.34 bhavanti càtra ÷lokàþ. 2.10.34v evam etàü catuþùaùñiü bàbhravyeõa prakãrtitàm. prayu¤jàno vara-strãùu siddhiü gacchati nàyakaþ.. 2.10.35v bruvann api anya-÷àstràõi catuþùaùñi-vivarjitaþ. vidvat-saüsadi nàty:arthaü kathàsu paripåjyate.. 2.10.36v varjito 'py anya-vij¤ànair etayà yas tv alaükçtaþ. sa goùñhyàü nara-nàrãõàü kathàsv agraü vigàhate((59)).. 2.10.37v vidvadbhiþ påjitàm enàü khalair api su:påjitam. påjitàü gaõikà-saïghair nandinãü ko na påjayet.. 2.10.38v nandinã su:bhagà siddhà su:bhagaü-karaõãti ca. nàrã-priyeti càcàryaiþ ÷àstreùv eùà nirucyate.. 2.10.39v kanyàbhiþ para-yoùidbhir gaõikàbhi÷ ca bhàvataþ. vãkùyate bahu-mànena catuþùaùñi-vicakùaõaþ.. 2.10c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre sàüprayogike dvitãye 'dhikaraõe ratàrambhàvasànikaü rata-vi÷eùàþ praõaya-kalaha÷ ca da÷amo 'dhyàyaþ. àditaþ pa¤cada÷aþ..livre 3 kanyà-saüprayuktakaü tçtãyam adhikaraõam ************************************************************************** le‡on 1 prathamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)23 [varaõa-saüvidhàna-prakaraõam] 3.1.1 sa:varnàyàm an:anyapårvàyàü ÷àstrato 'dhigatàyàü dharmo 'rthaþ putràþ saübandhaþ pakùa-vçddhir an:upaskçtà((60)) rati÷ ca((61)). 3.1.2 tasmàt kanyàm abhijanopetàü màtà-pitçmatãü tri-varùàt prabhçti nyåna-vayasaü ÷làghyàcàre dhanavati pakùavati kule saübandhi-priye saübandhibhir àkule prasåtàü prabhåta-màtç-pitç-pakùàü råpa-÷ãla-lakùaõa-saüpannàm a:nyånàdhikà:vinaùña-danta-nakha- karõa-keùàkùi-stanãm a:rogi-prakçti-÷arãràü tathà:vidha eva ÷rutavठ÷ãlayet((62)). 3.1.3 yà gçhãtvà kçtinam àtmànaü manyeta na ca samànair nindyeta tasyàü pravçttir iti ghoñakamukhaþ. 3.1.4 tasyà varaõe màtà-pitarau saübandhina÷ ca prayateran. mitràõi ca gçhãta-vàkyàny ubhaya-saübaddhàni. 3.1.5 tàny anyeùàü varayitéõàü doùàn pratyakùàn àgamikàü÷ ca ÷ràvayeyuþ. kaulàn pauruùeyàn abhipràya-saüvardhakàü÷ ca nàyaka-guõàn. vi÷eùata÷ ca kanyà-màtur anukålàüs tadàtvàyati-yuktàn dar÷ayeyuþ. 3.1.6 daiva-cintaka-råpa÷ ca ÷akuna-nimitta-graha-lagna-bala-lakùaõa-dar÷anena nàyakasya bhaviùyantam artha-saüyogaü kalyàõam anuvarõayet. 3.1.7 apare punar asyànyato vi÷iùñena kanyà-làbhena kanyà-màtaram unmàdayeyuþ. 3.1.8 daiva-nimitta-÷akunopa÷rutãnàm ànulomyena kanyàü varayed dadyàc ca. 3.1.9 na yadçcchayà kevala-mànuùàyeti ghoñakamukhaþ. 3.1.10 suptàü rudatãü niùkràntàü varaõe parivarjayet. 3.1.11 a:pra÷asta-nàmadheyàü ca guptàü dattàü ghonàü((63)) pçùatàm((64)) çùabhàü((65)) vinatàü vikañàü((66)) vimuõóàü((67)) ÷uci-dåùitàü((68)) sàükarikãü((69)) ràkàü((70)) phalinãü mitràü svanujàü varùakarãü ca varjayet. 3.1.12v nakùatràkhyàü nadã-nàmnãü vçkùa-nàmnãü ca garhitàm. la-kàra-rephopàntàü ca varaõe parivarjayet.. 3.1.13 yasyàü mana÷-cakùor nibandhas tasyàm çddhiþ. netaràm àdriyeta. ity eke. 3.1.14 tasmàt pradàna-samaye kanyàm udàra-veùàü sthàpayeyuþ. aparàhõikaü ca. nityaü pràsàdhitàyàþ sakhãbhiþ saha krãóà. yaj¤a-vivàhàdiùu jana-saüdràveùu pràyatnikaü dar÷anam. tathotsaveùu ca. paõya-sa:dharmatvàt. 3.1.15 varaõàrtham upagatàü÷ ca bhadra-dar÷anàn pradakùiõa-vàca÷ ca tat-saübandhi-saïgatàn puruùàn maïgalaiþ pratigçhõãyuþ. 3.1.16 kanyàü caiùàm alaükçtàm anyàpade÷ena dar÷ayeyuþ. 3.1.17 daivaü parãkùaõaü càvadhiü sthàpayeyuþ. à pradàna-ni÷cayàt. 3.1.18 snànàdiùu niyujyamànà varayitàraþ sarvaü bhaviùyatãty uktvà na tad-ahar evàbhyupagaccheyuþ. 3.1.19 de÷a-pravçtti-sàtmyàd và bràhma-pràjàpatyàrùa-daivànàm anyatamena vivàhena ÷àstrataþ pariõayet. 3.1.19c iti varaõavidhànam((71)). section (prakaraõa)24 3.1.20 bhavanti càtra ÷lokàþ. 3.1.20v samasyàdyàþ saha-krãóà vivàhàþ saïgatàni ca. samànair eva karyàõi nottamair nàpi vàdhamair.. 3.1.21v kanyàü gçhãtvà varteta preùyavad yatra nàyakaþ. taü vidyàd ucca-saübandhaü parityaktaü manasvibhiþ.. 3.1.22v svàmivad vicared yatra bàndhavaiþ svaiþ puras:kçtaþ. a:÷làghyo hãna-saübandhaþ so 'pi sadbhir vinindyate.. 3.1.23v paraspara-sukhàsvàdà krãóà yatra prayujyate. vi÷eùayantã cànyonyaü saübandhaþ sa vidhãyate.. 3.1.24v kçtvàpi cocca-saübandhaü pa÷càj j¤àtiùu saünamet. na tv eva hãna-saübandhaü kuryàt sadbhir vininditam((72)).. 3.1 iti ÷rãvàtsyàyanãye kàma-såtre sàüprayogike tçtãye 'dhikaraõe varaõa-vidhànaü saübandha-ni÷caya÷ ca prathamo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 2 dvitãyo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)25 kanyà-visrambhaõa-prakaraõam..3.2.1 saügatayos tri-ràtram adhaþ ÷ayyà brahmacaryaü kùàra-lavaõa-varjam àhàras tathà saptàhaü satårya-maïgala-snànaü prasàdhanaü saha-bhojanaü ca prekùà saübandhinàü ca påjanam. iti sàrvavarõikam. 3.2.2 tasminn etàü ni÷i vi:jane mçdubhir upacàrair upakrameta. 3.2.3 tri-ràtram a:vacanaü hi stambham iva nàyakaü pa÷yantã kanyà nirvidyeta paribhavec ca tçtãyàm iva prakçtim. iti bàbhravãyàþ. 3.2.4 upakrameta visrambhayec ca na tu brahmacaryam ativarteta. iti vàtsyàyànaþ. 3.2.5 upakramamàõa÷ ca na prasahya kiü cid àcaret. 3.2.6 kusuma-sa:dharmàõo hi yoùitaþ su:kumàropakramàþ. tàs tv an:adhigata-vi÷vàsaiþ prasabham upakramyamàõaþ saüprayoga-dveùiõyo bhavanti. tasmàt sàmnaivopacaret. 3.2.7 yuktyàpi tu yataþ prasaram upalabhet tenaivànu pravi÷et. 3.2.8 tat-priyeõàliïgenàcaritena nàti:kàlatvàt. 3.2.9 pårva-kàyeõa copakramet. viùahyatvàt. 3.2.10 dãpàloke vigàóha-yauvanàyàþ pårva-saüstutàyàþ. bàlàyà a:pårvàyà÷ càndhakàre. 3.2.11 aïgã-kçta-pariùvaïgàyà÷ ca vadanena tàmbåla-dànam. tad-a:pratipadyamànàü ca sàntvanair vàkyaiþ ÷apathaiþ pratiyàcitaiþ pàda-patanai÷ ca gràhayet. vrãóà-yuktàpi yoùid aty:anta-kruddhàpi na pàda-patanam ativartate iti sàrvatrikam. 3.2.12 tad-dàna-prasaïgeõa mçdu vi÷adam a:kàhalam asyà÷ cumbanam. 3.2.13 tatra siddhàm àlàpayet. 3.2.14 tac-chravaõàrthaü yat kiü cid alpàkùaram abhidheyam a:jànann iva pçcchet. 3.2.15 tatra niù:pratipattim an:udvejayan sàntvanà-yuktaü bahu÷a eva pçcchet. 3.2.16 yatràpi a:vadantãü nirbadhnãyàt. 3.2.17 sarvà eva hi kanyàþ puruùeõa prayujyamànaü vacanaü viùahante. na tu laghu-mi÷ràm api vàcaü vadanti. iti ghoñakamukhaþ. 3.2.18 nirbadhyamànà tu ÷iraþ-kampena prativacanàni yojayet. kalahe tu na ÷iraþ kampayet. 3.2.19 icchasi màü necchasi và kiü te 'ham rucito na rucito veti pçùñà ciraü sthitvà nirbadhyamànà tad-ànukulyena ÷iraþ kampayet. prapa¤cyamànà tu vivadet. 3.2.20 saüstutà cet sakhãm anukålàm ubhayato 'pi visrabdhàü tàm antarà kçtvà kathàü yojayet. tasminn adho-mukhã vihaset. tàü càti:vàdinãm adhikùiped vivadec ca. sà tu parihàsàrtham idam anayoktam iti cànuktam api bråyàt. tatra tàm apanudya prativacanàrtham abhyarthyamànà tåùõãm àsãta. nirbadhyamànà tu nàham evaü bravãmãty a:vyaktàkùaram an:avasitàrthaü vacanaü bråyàt. nàyakaü tu vihasantã kadà cit kañàkùaiþ prekùeta. ity àlàpa-yojanam. 3.2.21 evaü jàta-paricayà cà:nirvadantã tat-samãpe yàcitaü tàmbålaü vilepanaü srajaü nidadhyàt. uttarãye vàsya nibadhnãyàt. 3.2.22 yathà:yuktàm àcchuritakena((73)) stana-mukulayor((74)) upari spç÷et. 3.2.23 vàryamàõa÷ ca tvam api màü pariùvajasva tato naivam àcariùyàmãti sthityà pariùva¤jayet. svaü ca hastam à nàbhide÷àt prasàrya nirvartayet. krameõa cainàm utsaïgam àropyàdhikam adhikam upakramet. a:pratipadyamànàü ca bhãùayet. 3.2.24 ahaü khalu tava dantapadàny adhare kariùyàmi stana-pçùñhe ca nakha-padam. àtmana÷ ca svayaü kçtvà tvayà kçtam iti te sakhã-janasya purataþ kathayiùyàmi. sà tvaü kim atra vakùyasãti bàla-vibhãùikair bàla-pratyàyanai÷ ca ÷anair enàü pratàrayet. 3.2.25 dvitãyasyàü tçtãyasyàü ca ràtrau kiü cid adhikaü visrambhitàü hastena yojayet. 3.2.26 sarvàïgikaü cumbanam upakrameta. 3.2.27 årvo÷ copari vinyasta-hastaþ saüvàhana-kriyàyàü siddhàyàü krameõoru-målam api saüvàhayet. nivàrite saüvàhane ko doùa ity àkulayed enàm. tac ca sthirã:kuryàt. tatra siddhàyà guhya-de÷àbhimar÷anam. 3.2.28 ra÷ana-viyojanaü nãvã-visraüsanaü vasana-parivartanam åru-måla-saüvàhanaü ca. ete càsyànyàpade÷àþ. yukta-yantràü ra¤jayet. na tv a:kàle vrata-khaõóanam. 3.2.29 anu÷iùyàc ca. àtmànuràgaü dar÷ayet. manorathàü÷ ca pårva-kàlikàn anuvarõayet. àyatyàü ca tad-ànukålyena pravçttiü pratijànãyàt. sa:patnãbhya÷ ca sàdhvasam avacchindyàt. kàlena ca krameõa vimukta-kanyà-bhàvàm an:udvejayann upakrameta. iti kanyà-visrambhanam. 3.2.30 bhavanti càtra ÷lokàþ. 3.2.30v evaü cittànuràgo bàlàm upàyena prasàdhayet. tathàsya sànuraktà ca su:visrabdhà prajàyate.. 3.2.31v naty:antam ànulomyena na càti:pràtilomyataþ. siddhiü gacchati kanyàsu tasmàn madhyena sàdhayet.. 3.2.32v àtmanaþ prãti-jananaü yoùitàü màna-vardhanam. kanyà-visrambhaõaü vetti yaþ sa tàsàü priyo bhavet.. 3.2.33v ati:lajjànvãtety evaü yas tu kanyàm upekùate. so 'n:abhipràya-vedãti pa÷uvat paribhåyate...3.2.34v sahasà vàpy upakràntà kanyà-cittam a:vindatà. bhayaü vitràsam udvegaü sadyo dveùaü ca gacchati.. 3.2.35v sà prãti-yogam a:pràptà tenodvegena dåùità. puruùa-dveùiõã và syàd vidviùñà và tato 'nya-gà((75)).. 3.2 iti ÷rãvàtsyàyanãye kàma-såtre kanyà-saüprayuktake tçtãye 'dhikaraõe kanyà-visrambhaõaü dvitãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 3 tçtãyo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)26 bàlopakramaõam 3.3.1 dhana-hãnas tu guõa-yukto 'pi madhyastha-guõo hãnàpade÷o và sadhano và pràtive÷yaþ màtç-pitç-bhràtçùu ca paratantraþ bàla-vçttir ucita-prave÷o và kanyàm alabhyatvàn na varayet. 3.3.2 bàlyàt prabhçti cainàü svayam evànura¤jayet. 3.3.3 tathà-yukta÷ ca màtula-kulànuvartã dakùiõapathe bàla eva màtrà pitrà ca viyuktaþ paribhåta-kalpo dhanotkarùàd a:labhyàü màtula-duhitaram anyasmai và pårva-dattàü sàdhayet. 3.3.4 anyàm api bàhyàü spçhayet. 3.3.5 bàlàyàm evaü sati dharmàdhigame saüvananaü((76)) ÷làghyam iti ghoñakamukhaþ. 3.3.6 tayà saha puùpàvacayaü grathanaü gçhakaü duhitçkà-krãóàyojanaü bhakta-pàna-karaõam iti kurvãta. paricayasya vayasa÷ cànuråpyàt. 3.3.7 àkarùa-krãóà paññikà-krãóà muùñi-dyåta-kùullakàdi-dyåtàni madhyamàïguli-grahaõaü ùañ-pàùàõakàdãni ca de÷yàni tat:sàtmyàt tad-apta-dàsa-ceñibhis tayà ca sahànukrãóeta. 3.3.8 kùveditakàni su:nimilita-kàm àrabdhikàü lavaõa-vãthikàm anila-tàóitakàü godhåma-pa¤jikàm aïguli-tàóikàü sakhãbhir anyàni ca de÷yàni. 3.3.9 yàü ca vi÷vàsyàm asyàü manyeta tayà saha nir:antaràü prãtiü kuryàt. paricayàü÷ ca budhyeta. 3.3.10 dhàtreyikàü càsyàþ priya-hitàbhyàm adhikam upagçhõãyàt. sà hi prãyamàõà viditàkàràpy a:pratyàdi÷antã taü tàü ca yojayituü ÷aknutyàt. an:abhihitàpi pratyàcàryakam. 3.3.11 a:viditàkàràpi hi guõàn evànuràgàt prakà÷ayet. yathà prayojyànurajyeta. 3.3.12 yatra yatra ca kautukaü prayojyàyàs tad anu pravi÷ya sàdhayet. 3.3.13 krãóanaka-dravyàõi yàny a:pårvàõi yàny anyàsàü virala÷o vidyeraüs tàny asyà a:yatnena saüpàdayet. 3.3.14 tatra kandukam an:eka-bhakti-citram alpa-kàlàntaritam anyad anyac ca saüdar÷ayet. tathà såtra-dàru-gavala-gaja-dantamayãr duhitçkà madhåcchiùña-piùña-mçnmayã÷ ca. 3.3.15 bhakta-pàkàrtham asyà mahànasikasya ca dar÷anam. 3.3.16 kàùñha-meóhrakayo÷ ca saüyuktayo÷ ca strã-puüsayor ajaióakànàü((77)) deva-kula-gçhakàõàü ca ÷uka-parabhçta-madana-sàrikà-làva-kukkuña-tiri-pi¤jarakàõàü ca vicitràkçti-saüyuktànàü jala-bhàjanànàü ca yantrikàõàü vãõikànàü pañolikànàm alaktaka-manaþ÷ilà-haritàla-hiïgulaka-÷yàmavarõakàdãnàü tathà candana-kuïkumayoþ påga-phalànàü pattràõàü kàla-yuktànàü ca sakti-viùaye pracchannaü dànaü prakà÷a-dravyàõàü ca prakà÷am. yathà ca sarvàbhipràya-saüvardhakam enaü manyeta tathà prayatitavyam. 3.3.18 prachanna-dànasya tu kàraõam àtmano guru-janàd bhayaü khyàpayet. deyasya cànyena spçhaõãyatvam iti. 3.3.19 vardhamànànuràgaü càkhyànake manaþ kurvatãm anvarthàbhiþ kathàbhi÷ citta-hàriõãbhi÷ ca ra¤jayet. 3.3.20 vismayeùu prasahyamànàm indra-jàlaiþ prayogair vismàpayet. kalàsu kautukinãü tat-kau÷alena gãta-priyàü ÷ruti-harair gãtaiþ. à÷va-yujyàm aùñamã-candrake kaumudyàm utasaveùu yàtràyàü grahaõe gçhàcàre và vicitrair àpãóaiþ karõa-pattra-bhaïgaiþ sikthaka-pradhànair vastràïgulãyaka-bhåùaõa-dànai÷ ca. no ced doùa-karàõi manyeta. 3.3.21 anya-puruùa-vi÷eùàbhij¤atayà dhàtreyikàsyàþ puruùa-pravçttau càtuþ-ùaùñikàn yogàn gràhayet. 3.3.22 tad-grahaõopade÷ena ca prayojyàyàü rati-kau÷alam àtmanaþ prakà÷ayet. 3.3.23 udàra-veùa÷ ca svayam an:upahata-dar÷ana÷ ca syàt. bhàvaü ca kurvatãm iïgitàkàraiþ såcayet. 3.3.24 yavatayo hi saüsçùñam abhãkùõa-dar÷anaü ca puruùaü prathamaü kàmayante. kàmayamànà api tu nàbhiyu¤jata iti pràyo:vàdaþ. 3.3.24c iti bàlàyàm upakramàþ((78)). section (prakaraõa)27 3.3.25 tàn iïgitàkàràn vakùyàmaþ((79))..3.3.26 saümukhaü taü tu na vãkùate. vãkùità vrãóàü dar÷ayati. rucyam àtmano 'ïgam apade÷ena prakà÷ayati. pramattaü pracchannaü nàyakam atikràntaü ca vãkùate. 3.3.27 pçùñà ca kiü cit sa:smitam a:vyaktàkùaram an:avasitàrtaü ca mandaü mandam adho-mukhã kathayati. tat-samãpe ciraü sthànam abhinandati. dåre sthità pa÷yatu màm iti manyamànà parijanaü sa:vadana-vikàram àbhàùate. taü de÷aü na mu¤cati. 3.3.28 yat kiü cid dçùñvà vihasitaü karoti. tatra kathàm avasthànàrtham anubadhnàti. bàlasyàïka-gatasyàliïganaü cumbanaü ca karoti. paricàrikàyàs tilakaü ca racayati. parijanàn avaùñabhya tàs tà÷ ca lãlà dar÷ayati. 3.3.29 tan-mitreùu vi÷vàsiti. vacanaü caiùàü bahu manyate karoti ca. tat-paricàrakaiþ saha prãtiü saükathàü dyåtam iti ca karoti. sva-karmasu ca prabhaviùõur ivaitàn niyuïkte. teùu ca nàyaka-saükathàm anyasya kathayatsv avahitàtàü ÷çõoti. 3.3.30 dhàtreyikà codità nàyakayodavasitaü pravi÷ati. tàm antarà kçtvà tena saha dyåtaü krãóàm àlàpaü càyojayitum icchati. an:alaükçtà dar÷ana-pathaü pariharati. karõa-pattram aïgulãyakaü srajaü và tena yàcità sa:dhãram eva gàtràd avatàrya sakhyà haste dadàti. tena ca dattaü nityaü dhàrayati. anya-vara-saükathàsu viùaõõà bhavati. tat-pakùakai÷ ca saha na saüsçjyata iti. 3.3.31 bhavata÷ càtra ÷lokau. 3.3.31v dçùñvaitàn bhàva-saüyuktàn àkàràn iïgitàni ca. kanyàyàþ saüprayogàrthaü tàüs tàn yogàn vicintayet.. 3.3.32v bàla-krãóanakair bàlà kalàbhir yauvane sthità. vatsalà càpi saügràhyà vi÷vàsya-jana-saügrahàt((80)). 3.3c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàma-såtre kanyà-saüprayuktake tçtãye 'dhikaraõe bàkopakramà iïitàkàra-såcanaü tçtãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 4 caturtho 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)28 eka-puruùàbhiyoga-prakaraõam. 3.4.1 dar÷iteïgitàkàràü kanyàm upàyato 'bhiyu¤jãta. 3.4.2 dyåte krãóanakeùu ca vivadamànaþ sàkàram asyàþ pàõim avalambeta. 3.4.3 yathoktaü ca spçùñakàdikam((81)) àliïgana-vidhiü vidadhyàt. 3.4.4 pattra-cchedya-kriyàyàü ca svàbhipràya-såcakaü mithunam asyà dar÷ayet. 3.4.5 evam anyad virala÷o((82)) dar÷ayet. 3.4.6 jala-krãóàyàü tad-dårato 'psu nimagnaþ samãpam asyà gatvà spçùñvà cainàü tatraivonmajjayet. 3.4.7 navapattrikàdiùu ca sa:vi÷eùa-bhàva-nivedanam. 3.4.8 àtma-duþkhasyànirvedena kathanam. 3.4.9 svapnasya ca bhàva-yuktasyànyàpade÷ena. 3.4.10 prekùaõake sva-jana-samàje và samãpopave÷anam. tatrànyàpadiùñaü spar÷anam. 3.4.11 apà÷rayàrthaü ca caraõena caraõasya pãóanam. 3.4.12 tataþ ÷anakair ekaikàm aïgulim abhispç÷et. 3.4.13 pàdàïuùñhena ca nakhàgràõi ghaññayet. 3.4.14 tatra siddhaþ padàt padam adhikam àkàïkùet. 3.4.15 kùànty-arthaü ca tad evàbhyaset. 3.4.16 pàda-÷auce pàdàïguli-saüdaü÷ena tad-aïguli-pãóanam. 3.4.17 dravyasya samarpaõe pratigrahe và tad-gato vikàraþ. 3.4.18 àcamanànte codakenàsekaþ. 3.4.19 vijane tamasi ca dvandvam àsãnaþ kùàntiü kurvãta. samàna-de÷a-÷ayyàyàü ca. 3.4.20 tatra yathàrtham an:udvejayato bhàva-nivedanam. 3.4.21 vivikte ca kiü cid asti kathayitavyam ity uktvà nirvacanaü bhàvaü ca tatropalakùayet. yathà pàradàrike vakùyàmaþ. 3.4.22 vidita-bhàvas tu vyàdhim apadi÷yainàü vàrtà-grahaõàrthaü svam udavasitam ànayet. 3.4.23 àgatàyà÷ ca ÷iraþ-pãóane niyogaþ. pàõim avalambya cà÷yàþ sàkàraü nayanayor lalàñe ca nidadhyàt. 3.4.24 au÷àdhàpade÷àrthaü càsyàþ karma vinirdi÷et. 3.4.25 idaü tvayà kartavyam. na hy etad-çte kanyàyà anyena kàryam iti gacchantãü punar àgamanànubandham enàü visçjet. 3.4.26 asya ca yogasya triràtraü trisaüdhyaü ca prayuktiþ. 3.4.27 abhãkùõa-dar÷anàrtham àgatàyà÷ ca goùñhãü vardhayet. 3.4.28 anyàbhir api saha vi÷vàsanàrtham adhikam adhikaü càbhiyu¤jãta. na tu vacà nirvadet. 3.4.29 dåra-gata-bhàvo 'pi hi kanyàsu na nirvedena sidhyàtãti ghoñakamukhaþ. 3.4.30 yadà tu bahu-siddhàü manyeta tadaivopakramet..3.4.31 pradoùe ni÷i tamasi ca yoùito manda-sàdhvasàþ((83)) su:rata-vyavasàyinyo ràgavatya÷ ca bhavanti. na tu puruùaü pratyàcakùate. tasmàt tat-kàlaü prayojayitavyà iti pràyovàdaþ. 3.4.32 eka-puruùàbhiyogànàü tv a:saübhave gçhãtàrthayà dhàtreyikayà sakhyà và tasyàm antar:bhåtayà tam artham a:nirvadantyà sahainàm aïkam ànàyayet. tato yathoktam abhiyu¤jãta. 3.4.33 svàü và paricàrikàm àdàv eva sakhãtvenàsyàþ praõidadhyàt. 3.4.34 yaj¤e vivàhe yàtràyàm utsave vyasane prekùaõaka-vyàpçte((84)) jane tatra tatra ca dçùñeïgitàkàràü parãkùita-bhàvàm ekàkinãm upakrameta. 3.4.35 na hi dçùña-bhàvà yoùito de÷e kàle ca prayujyamànà((85)) vyàvartanta iti vàtsyàyanaþ. # 28 ity ekapuruùàbhiyogaþ((86)). section (prakaraõa)29 3.4.36 mandàpade÷à((87)) guõavaty api kanyà dhana-hãnà kulãnàpi samànair a:yàcyamànà màtàpitç-viyuktà và j¤àti-kula-vartinã và pràpta-yauvanà pàõi-grahaõaü svayam abhãpseta. 3.4.37 sà tu guõavantaü ÷aktaü su:dar÷anaü bàla-prãtyàbhiyojayet. 3.4.38 yaü và manyeta màtàpitror a:samãkùayà svayam apy ayam indriya-daurbalyàn mayi pravartiùyata iti priya-hitopacàrair abhãkùõa-saüdar÷anena ca tam àvarjayet. 3.4.39 màtà cainàü sakhãbhir dhàtreyikàbhi÷ ca saha tad-abhimukhãü kuryàt. 3.4.40 puùpa-gandha-tàmbåla-hastàyà vi:jane vi:kàle ca tad-upasthànam. kalà-kau÷ala-prakà÷ane và saüvàhane ÷irasaþ pãóane caucitya-dar÷anam. prayojyasya sàtmya-yuktàþ kathà-yogàþ bàlàyàm upakrameùu yathoktam àcaret((88)). 3.4.41 na caivàntaràpi((89)) puruùaü svayam abhiyu¤jãta. svayam abhiyoginã hi yuvatiþ saubhàgyaü jahàtãty àcàryàþ. 3.4.42 tat-prayuktànàü tv abhiyogànàm ànulomyena grahaõam. 3.4.43 pariùvaktà((90)) ca na vikçtiü bhajet. ÷lakùõam((91)) àkàram a:jànatãva pratigçhãyàt. vadana-grahaõe balàt-kàraþ. 3.4.44 rati-bhàvanàm abhyarthyamànàyàþ kçcchràd guhya-saüspar÷anam. 3.4.45 abhyarthitàpi nàtivivçtà svayaü syàt. anyatrà:ni÷caya-kàlàt((92)). 3.4.46 yadà tu manyetànurakto mayi na vyàvartayiùyata iti tadaivainam abhiyu¤jànaü bàla-bhàva- mokùàya tvaret. 3.4.47 vimukta-kanyà-bhàvà ca vi÷vàsyeùu prakà÷ayet. 3.4.47c iti prayojyasyopàvartanam((93)). section (prakaraõa)30 3.4.48 bhavanti càtra ÷lokàþ. 3.4.48v kanyàbhiyujyamànà tu yaü manyetà÷rayaü sukham. anukålaü ca va÷yaü ca tasya kuryàt parigraham.. 3.4.49v an:apekùya guõàn yatra råpam aucityam eva ca. kurvãta dhana-lobhena patiü sàpatnakeùv api.. 3.4.50v tatra yukta-guõaü va÷yaü ÷aktam balavad arthinam. upàyair abhiyu¤jànaü kanyà na pratilobhayet.. 3.4.51v varaü va÷yo daridro 'pi nir:guõo 'py àtma-dhàraõaþ. guõair yukto 'pi na tv evaü bahu-sàdhàraõaþ.. 3.4.52v pràyeõa dhaninàü dàrà bahavo nir:avagrahàþ. bàhye saty upabhoge 'pi nirvisrambhà bahiþ-sukhàþ.. 3.4.53v nãco yas tv abhiyu¤jãta puruùaþ palito 'pi và. vi:de÷a-gati-÷ãla÷ ca na sa saüyogam arhati.. 3.4.54v yadçcchayàbhiyukto yo dambha-dyåtàdhiko 'pi. sa:patnãka÷ ca sàpatyo na sa saüyogam arhati.. 3.4.55v guõa-sàmye 'bhiyoktéõàm eko varayità varaþ. tatràbhiyoktari ÷raiùñhyam anuràgàtmako hi saþ((94)).. 3.4c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàma-såtre kanyà-saüprayuktake tçtãye 'dhikaraõe eka-puruùàbhiyogà abhiyogata÷ ca kanyàyàþ pratipatti÷ caturtho 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 5 pa¤camo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)31 [vivàha-yoga-prakaraõam] 3.5.1 pràcuryeõa((95)) kanyàyà vivikta-dar÷anasyàlàbhe dhàtreyikàü priya-hitàbhyàm upagçhyopasarpet. 3.5.2 sà cainàm a:vidità nàma nàyakasya bhåtvà tad-guõair anura¤jayet. tasyà÷ ca rucyàn nàyaka-guõàn bhåyiùñham upavarõayet. 3.5.3 anyeùàü varayitéõàü doùàn abhipràya-viruddhàn pratipàdayet..3.5.4 màtàpitro÷ ca guõàn:abhij¤atàü lubdhatàü ca capalatàü ca bàndhavànàm. 3.5.5 yà÷ cànyà api samàna-jàtãyàþ kanyàþ ÷akuntalàdyàþ sva-buddhyà bhartàraü pràpya saüprayuktà modante sma((96)) tà÷ càsyà nidar÷ayet. 3.5.6 mahà-kuleùu sàpatnakair bàdhyamànà vidviùñàþ duþkhitàþ parityaktà÷ ca dç÷yante. 3.5.7 àyatiü càsya varõayet. 3.5.8 sukham an:upahatam eka-càritàyàü nàyakànuràgaü ca varõayet. 3.5.9 sa:manorathàyà÷ càsyà apàyaü sàdhvasaü vrãóàü ca hetubhir avacchindyàt. 3.5.10 dåtã-kalpaü ca sakalam àcaret((97)). 3.5.11 tvàm a:jànatãm iva nàyako balàd grahãùyatãti tathà su:parigçhãtaü syàd iti yojayet. 3.5.12 pratipannàm abhipretàvakà÷a-vartinãü nàyakaþ ÷rotriyàgàràd agnim ànayya ku÷àn àstãrya yathà-smçti hutvà ca triþ parikramet. 3.5.13 tato màtari pitari ca prakà÷ayet. 3.5.14 agni-sàkùikà hi vivàhà na nivartanta ity àcàrya-samayaþ. 3.5.15 dåùayitvà cainàü ÷anaiþ sva-jane prakà÷ayet. 3.5.16 tad-bàndhavà÷ ca yathà kulasyàghaü pariharanto daõóa-bhayàc((98)) ca tasmà evainàü dadyus tathà yojayet. 3.5.17 an:antaraü ca prãty-upagraheõa ràgeõa tad-bàndhavàn prãõayed((99)) iti. 3.5.18 gàndharveõa vivàhena và ceùñeta. 3.5.19 a:pratipadyamànàyàm anta÷-càriõãm anyàü kula-pramadàü pårva saüsçùñàü prãyamàõàü copagçhya tayà saha viùahyam avakà÷am enàm anya-kàryàpade÷enànàyayet. 3.5.20 tataþ ÷rotriyàgàràd agnim iti samànaü pårveõa((100)). 3.5.21 àsanne ca vivàhe màtaram asyàs tad-abhimata-doùair anu÷ayaü((101)) gràhayet. 3.5.22 tatas tad-anumatena pràtive÷yà-bhàvane((102)) ni÷i nàyakam ànàyya ÷rotriyàgàràd agnim iti sam~ànaü pårveõa. 3.5.23 bhràtaram asyà và samàna-vayasaü ve÷yàsu para-strãùu và prasaktam a:sukareõa sàhàyya-dànena priyopagraha÷ ca su:dãrgha-kàlam anura¤jayet. ante ca svàbhipràyaü gràhayet. 3.5.24 pràyeõa hi yuvànaþ samàna-÷ãla-vyasana-vayasàü vayasyànàm arthe jãvitam api tyajanti. tatas tenaivànya-kàryàt tàm ànàyayet. viùahyaü sàvakà÷am((103)) iti samànaü pårveõa. 3.5.25 aùñamã-candrikàdiùu ca dhàtreyikà madanãyam enàü pàyayitvà kiü cid àtmanaþ kàryam uddi÷ya nàyakasya viùahyaü de÷am ànayet. tatrainàü madàt saüj¤àm a:pratipadyamànàü dåùayitveti samànaü pårveõa. 3.5.26 suptàü caikacàriõãü dhàtreyikàü vàrayitvà saüj¤àm a:pratipadyamànàü dåùayitveti samànaü pårveõa((104)). 3.5.27 gràmàntaram udyànaü và gacchantãü viditvà su:saübhçta-sahàyo nàyakas tadà rakùiõo vitràsya hatvà và kanyàm apaharet((105)). 3.5.27c iti vivàha-yogàþ. 3.5.28v pårvaþ pårvaþ pradhànaü syàd vivàho dharmataþ sthiteþ. pårvàbhàve tataþ kàryo yo ya uttara uttaraþ.. 3.5.29v vyåóhànàü hi vivàhànàm anuràgaþ phalaü yataþ. madhyamo 'pi hi sad-yogo gàndharvas tena påjitaþ.. 3.5.30v sukhatvàd a:bahu-kle÷àd api càvaraõàd iha. anuràgàtmakatvàc ca gàndharvaþ pravaro mataþ((106)).. 3.5c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàma-såtre kanyà-saüprayuktake tçtãye 'dhikaraõe vivàha-yogàþ pa¤camo 'dhyàyaþ..livre 4 bhàryàdhikàrikaü caturtham adhikaraõam. ************************************************************************** le‡on 1 prathamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)32 [eka-càriõã-vçtta-prakaraõam] 4.1.1 bhàryaikacariõã gåóha-vi÷rambhà((107)) devavat patim ànukulyena varteta. 4.1.2 tan-matena kuñumba-cintàm àtmani saünive÷ayet. 4.1.3 ve÷ma ca ÷uci su:saümçùña-sthànaü viracita-vividha-kusumaü ÷lakùõa-bhåmi-talaü hçdya-dar÷anaü((108)) triùavaõàcarita-bali-karma påjita-devatàyatanaü kuryàt. 4.1.4 na hy ato 'nyad gçhasthànàü citta-gràhakam astãti gonardãyaþ. 4.1.5 guruùu bhçtya-vargeùu nàyaka-bhaginãùu((109)) tat-patiùu ca yathàrhaü pratipattiþ((110)). 4.1.6 paripåteùu ca harita-÷àka-vapràn ikùu-stambठjãraka-sarùapàjamoda-÷atapuùpà-tamàla-gulmàü÷ ca kàrayet((111)). 4.1.7 kubjakàmalaka-mallikà-jàtã-kuraõñaka-navamàlikà-tagara-nandyàvartajapà-gulmàn anyàü÷ ca bahu-puùpàn bàla-ko÷ãraka-pàtàlikàü÷ ca vçkùa-vàñikàyàü ca sthaõóilàõi mano-j¤àni kàrayet((112)). 4.1.8 madhye kåpaü vàpãü dãrghikàü và khànayet. 4.1.9 bhikùukã-÷ramàõà-kùapaõà-kulañà-kuhakekùaõikà-måla-kàrikàbhir na saüsçjyeta. 4.1.10 bhojane ca rucitam idam asmai dveùyam idaü pathyam idam a:pathyam idam iti ca vindyàt. 4.1.11 svaraü bahir upa÷rutya bhavanam àgacchataþ kiü kçtyam iti bruvatã sajjà((113)) bhavana-madhye tiùñhet. 4.1.12 paricàrikam apanudya svayaü pàdau prakùàlayet. 4.1.13 nàyakasya ca na vimukta-bhåùaõaü vijane saüdar÷ane tiùñhet. 4.1.14 ati:vyayam a:sad-vyayaü và kurvàõaü rahasi bodhayet. 4.1.15 àvàhe vivàhe yaj¤e gamanaü sakhãbhiþ saha goùñhãü devatàbhigamanm ity anuj¤àtà kuryàt. 4.1.16 sarva-krãóàsu ca tad-ànulomyena pravçttiþ. 4.1.17 pa÷càt saüve÷anaü pårvam utthànam an:avabodhanaü ca suptasya. 4.1.18 mahànasaü ca su:guptaü syàd dar÷anãyaü ca. 4.1.19 nàyakàpacàreùu kiü cit kaluùità nàty:arthaü nirvadet. 4.1.20 sàdhikùepa-vacanaü tv enaü mitra-jana-madhya-stham ekàkinaü vàpy upàlabheta. na ca måla-kàrikà syàt. 4.1.21 na hy ato 'nyad a:pratyaya-kàraõam astãti gonardãyaþ. 4.1.22 dur:vyàhçtaü dur:nirãkùitam anyato mantraõaü dvàra-de÷àvasthànaü nirãkùaõaü và niùkuñeùu((114)) mantraõaü vivikteùu ciram avasthànam iti varjayet. 4.1.23 sveda-danta-païka-dur:gandhàü÷ ca budhyeteti viràga-kàraõam. 4.1.24 bahu-bhåùaõaü vividha-kusumànulepanaü vividhàïga-ràga-samujjvalaü vàsa ity àbhigàmiko veùaþ. 4.1.25 pratanu-÷lakùõàlpa-dukålatà parimitam àbharaõaü su:gandhità nàty:ulvaõam((115)) anulepanam. tathà ÷uklàny anyàni puùpàõãti vaihàriko veùaþ. 4.1.26 nàyakasya vratam upavàsaü ca svayam api karaõenànuvarteta. vàritàyàü ca nàham atra nirbandhanãyeti tad-vacaso nivartanam. 4.1.27 mçd-vidala-kàùñha-carma-loha-bhàõóànàü ca kàle sam:argha-grahaõam((116)). 4.1.28 tathà lavaõa-snehayo÷ ca gandha-dravya-kañuka-bhàõóauùadhànàü ca dur:labhànàü bhavaneùu pracchannaü nidhànam. 4.1.29 målakàluka-pàlaïkã-damanakàmràtakairvàruka-trapu-savàrtàka-kåùmàõóàlàbu-såraõa-÷ukanàsà- svayamguptà-tila-parõikàgnimantha-la÷una-palàõóu-prabhçtãnàü sarvauùadhãnàü ca bãja-grahaõaü kàle vàpa÷ ca. 4.1.30 svasya ca sàrasya parebhyo nàkhyànaü bhartç-mantritasya ca. 4.1.31 samànà÷ ca striyaþ kau÷alenojjvalatayà pàkena mànena tathopacàrair ati÷ayãta. 4.1.32 sàüvatsarikam àyaü saükhyàya tad-anuråpaü vyayaü kuryàt. 4.1.33 bhojanàva÷iùñàd go-rasàd ghçta-karaõam tathà tela-guóayoþ. karpàsasya ca såtra-kartanam såtrasya vànam. ÷ikya-rajju-pà÷a-valkala-saügrahaõam. kuññana-kaõóanàvekùaõam. àma-càmaõóa-tuùaka-khakuñy-aïgàràõàm upayojanam. bhçtya-vetana- bharaõa-j¤ànam. kçùi-pa÷u-pàlana-cintà-vàhana-vidhàna-yogàþ. meùa-kukkuña-làvaka- ÷uka-÷àrikà-parabhçta-mayåra-vànara-mçgàõàm avekùaõam. daivasikàya-vyaya-piõóã- karaõam iti ca vidyàt. 4.1.34 taj-jaghanyànàü ca jãrõa-vàsasàü saücayas tair vividha-ràgaiþ ÷uddhair và kçta-karmaõàü paricàrakàõàm anugraho mànàrtheùu ca dànam anyatra vopayogaþ..4.1.35 surà-kumbhãnàm àsava-kumbhãnàü ca sthàpanaü tad-upayogaþ kraya-vikrayàv àya-vyàyàvekùaõam. 4.1.36 nàyaka-mitràõàü ca srag-anulepana-tàmbåla-dànaiþ påjanaü nyàyataþ. 4.1.37 ÷va÷rå-sva÷ura-paricaryà tat-pàratantryam an:uttara-vàdità parimità:pracaõóàlàpa-karaõam an:uccair hàsaþ tat-priyà:priyeùu sva-priyà:priyeùv iva vçttiþ. 4.1.38 bhogeùv an:utsekaþ. 4.1.39 parijane dàkùiõyam. 4.1.40 nàyakasyà:nivedya na kasmai cid dànam. 4.1.41 sva-karmasu bhçtya-jana-niyamanam utsaveùu càsya påjanam. 4.1.41c ity ekacàriõã-vçttam((117)). section (prakaraõa)33 [pravàsa-caryyà-prakaraõam] 4.1.42 pravàse maïgala-màtràbharaõà devatopavàsa-parà vàrtàyàü sthità gçhàn avekùeta. 4.1.43 ÷ayyà ca guru-jana-måle. tad-abhimatà kàrya-niùpattiþ. nàyakàbhimatànàü càrthànàm arjane pratisaüskàre ca yatnaþ. 4.1.44 nitya-naimittikeùu karmasåcito vyayaþ. tad-àrabdhànàü ca karmaõàü samàpane matiþ. 4.1.45 j¤àti-kulasyàn:abhigamanam anyatra vyasanotsavàbhyàm((118)). tatràpi nàyaka-parijanàdhiùñhitàyà nàtikàlam avasthànam a:parivartita-pravàsa-veùatà ca. 4.1.46 guru-janànuj¤àtànàü karaõam upavàsànàm. paricàrakaiþ ÷ucibhir àj¤àdhiùñhitair anumatena kraya-vikraya-karmaõà sàrasyàpåraõaü tanå-karaõaü ca ÷aktyà vyayànàm. 4.1.47 àgate ca prakçtisthàyà eva prathamato dar÷anaü daivata-påjanam upahàràõàü càharaõam. 4.1.47c iti pravàsa-caryà((119)). 4.1.48 bhavata÷ càtra ÷lokau. 4.1.48v sad-vçttam((120)) anuvarteta nàyakasya hitaiùiõã. kula-yoùà punarbhår và ve÷yà vàpy ekacàriõã.. dharmam arthaü tathà kàmaü labhante sthànam eva ca. niþ:sapatnaü ca bhartàraü nàryaþ sad-vçttam à÷ritàþ.. 4.1c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre bhàryàdhikàrike caturthe 'dhikaraõe ekacàriõã-vçttaü pravàsa-càryà ca prathamo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 2 dvitãyo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)34 [jyeùñhàdi-vçtta-prakaraõam] 4.2.1 jàóya-dauþ÷ãlya-daurbhàgyebhyaþ prajàn:utpatter àbhãkùõyena dàrikotpatter nàyaka-càpalàd và sapatny-adhivedanam. 4.2.2 tad àdita eva bhakti-÷ãla-vaidagdhya-khyàpanena parijihãrùet. prajà:nutpattau ca svayam eva sàpatnake codayet. 4.2.3 adhividyamànà ca yàvac chakti-yogàd àtmano 'dhikatvena sthitiü kàrayet. 4.2.4 àgatàü cainàü bhaginãvad ãkùeta. nayaka-viditaü ca pràdoùikaü vidhimatãva yatnàd asyàþ kàrayet. saubhàgyajaü vaikçtam utsekaü vàsyà nàdriyeta. 4.2.5 bhartari pramàdyantãm upekùeta. yatra manyetàrtham iyaü svayam api pratipatsyata iti tatrainàm àdarata evànu÷iùyàt. 4.2.6 nàyaka-saü÷rave ca rahasi vi÷eùàn adhikàn dar÷ayet. 4.2.7 tad-apatyesv a:vi÷eùaþ. parijana-varge 'dhikànukampà. mitra-varge prãtiþ. àtma-j¤àtiùu nàty:àdaraþ. taj-j¤àtiùu càti:saübhramaþ. 4.2.8 bahvãbhis tv adhivinnà a:vyavahitayà saüsçjyeta. 4.2.9 yàü tu nàyako 'dhikàü cikãrùet tàü bhåta-pårva-subhagayà protsàhya kalahayet. 4.2.10 tata÷ cànukampeta. 4.2.11 tàbhir ekatvenàdhikàü cikirùãtàü svayam a:vivadamànà dur:janã:kuryàt. 4.2.12 nàyakena tu kalahitàm enàü pakùapàtàvalambanopabçmhitàm à÷vàsayet. 4.2.13 kalahaü ca vardhayet. 4.2.14 mandaü và kalaham upalabhya svayam eva saüdhukùayet. 4.2.15 yadi nàyako 'syàm adyàpi sànunaya iti manyeta tadà svayameva sandhau prayateta. 4.2.15c iti jyeùñhà-vçttam((121)). section (prakaraõa)35 4.2.16 kaniùñhà tu màtçvat sa:patnãü pa÷yet. 4.2.17 j¤àti-dàyam api tasyà a:viditaü nopayu¤jãta. 4.2.18 àtma-vçttàntàüs tad-adhiùñhitàn kuryàt. 4.2.19 anuj¤àtà patim adhi÷ayãta. 4.2.20 na và tasyà vacanam anyasyàþ kathayet. 4.2.21 tad-apatyàni svebhyo 'dhikàni pa÷yet..4.2.22 rahasi patim adhikam upacaret. 4.2.23 àtmana÷ ca sapatnã-vikàra-jaü duþkhaü nàcakùãta. 4.2.24 patyuù ca sa:vi÷eùakaü gåóhaü mànaü lipset. 4.2.25 anena khalu pathya-dànena jãvàmãti bråyàt. 4.2.26 tat tu ÷làghayà ràgeõa và bàhir nàcakùãta. 4.2.27 bhinna-rahasyà hi bhartur avaj¤àü labhate. 4.2.28 jyeùñhà-bhayàc ca nigåóha-saümànàrthinã syàd iti gonardãyaþ. 4.2.29 dur:bhàgam an:apatyàü ca jyeùñhàm anukampeta nàyakena cànukampayet. 4.2.30 prasahya tv enàm ekacàriõã-vçttam anutiùñhet 4.2.30c iti kaniùñhà-vçttam((122)). section (prakaraõa)36 4.2.31 vidhavà tv indriya-daurbalyàd àturà bhoginaü guõa-saüpannaü ca yà punar vindet sà punarbhåþ. 4.2.32 yatas tu svecchayà punar api niùkramaõaü nir:guõo 'yam iti tadànyaü kàïkùed iti bàbhravãyàþ. 4.2.33 saukhyàrthinã sà kilànyaü punar vindeta. 4.2.34 guõeùu sopabhogeùu sukha-sàkalyaü tasmàt tato vi÷eùa iti gonardãyaþ. 4.2.35 àtmana÷ cittànukålyàd iti vàtsyàyanaþ. 4.2.36 sà bàndhavair nàyakàd àpànakodyàna-÷raddhà-dàna-mitra-påjanàdi vyaya-sahiùõu karma lipseta. 4.2.37 àtmanaþ sàreõa vàlaïkàraü tadãyam àtmãyaü và bibhçyàt. 4.2.38 prãti-dàyeùv a:niyamaþ. 4.2.39 svecchayà ca gçhàn nirgacchatã prãti-dàyàd anyan nàyaka-dattaü jãyeta. niùkàsyamànà tu na kiü cid dadyàt. 4.2.40 sà prabhaviùõur iva tasya bhavanam àpnuyàt. 4.2.41 kulajàsu tu prãtyà varteta. 4.2.42 dàkùiõyena parijane sarvatra sa:parihàsà mitreùu pratipattiþ. kalàsu kau÷alam adhikasya ca j¤ànam. 4.2.43 kalaha-sthàneùu ca nàyakaü svayam upalabheta. 4.2.44 rahasi ca kalayà catuþùaùñyànuvarteta. sa:patnãnàü ca svayam upakuryàt. tàsàm apatyeùv àbhàraõa-dànam. teùu svàmivad upacàraþ. maõóanakàni veùànàdareõa kurvãta. parijane mitravarge càdhikaü vi÷ràõanam((123)). samàjàpànakodyàna-yàtrà-vihàra-÷ãlatà ca. 4.2.44c iti punarbhåvçttam((124)). section (prakaraõa)37 4.2.45 durbhagà tu sàpatnaka-pãóità yà tàsàm adhikam iva patyàv upacaret tàm à÷rayet. prakà÷yàni ca kalà-vij¤ànàni dar÷ayet. daurbhàgyàd rahasyànàm a:bhàvaþ. 4.2.46 nàyakàpatyànàü dhàtreyikàni kuryàt. 4.2.47 tan-mitràõi copagçhya tair bhaktim àtmanaþ prakà÷ayet. 4.2.48 dharma-kçtyeùu ca pura÷-càriõã syàd vratopavàsayo÷ ca. 4.2.49 parijane dàkùiõyam. na càdhikam àtmànaü pa÷yet. 4.2.50 ÷ayane tat-sàtmyenàtmano 'nuràga-pratyànayanam. 4.2.51 na copàlabheta vàmatàü ca na dar÷ayet. 4.2.52 yayà ca kalahitaþ syàt kàmaü tàm àvartayet. 4.2.53 yàü ca pracchannàü kàmayet tàm anena saha saügamayed gopayec ca. 4.2.54 yathà ca pativratàtvam a:÷àñhyaü nàyako manyeta tathà pratividadhyàt. 4.2.54c iti durbhagà-vçttam((125)). section (prakaraõa)38 4.2.55 antaþ-puràõàü ca vçttam eteùv eva prakaraõeùu lakùayet((126)). 4.2.56 màlyànulepana-vàsàü÷i càsàü ka¤cukãyà mahattarikà và ràj¤o nivedayeyur devãbhiþ prahitam iti. 4.2.57 tad àdàya ràjà nirmàlyam àsàü pratipràbhçtakaü dadyàt. 4.2.58 alaükçta÷ ca sv:alaükçtàni càparàhne sarvàõy antaþpuràõy aikadhyena pa÷yet. 4.2.59 tàsàü yathà-kàlaü yathàrhaü ca sthàna-mànànuvçttiþ sa:parihàsà÷ ca kathàþ kuryàt. 4.2.60 tad-an:antaraü punarbhuvas tathaiva pa÷yet. 4.2.61 tatpo ve÷yà àbhyantarikà nàñakãyà÷ ca. 4.2.62 tàsàü yathokta-kakùàõi sthànàni. 4.2.63 vàsakapàlyas tu yasyà vàsako yasyà÷ càtãto yasyà÷ ca çtus tat-paricàrikànugatà divà ÷ayyotthitasya ràj¤as tàbhyàü prahitam aïgulãyakàïkam anulepanam çtuü vàsakaü ca nivedayeyuþ. 4.2.64 tatra ràjà yad gçhõãyàt tasyà vàsakam àj¤àpayet. 4.2.65 utsaveùu ca sarvàsàm anuråpeõa påjàpànakaü ca. saügãta-dar÷aneùu ca..4.2.66 antaþ-pura-càriõãnàü bahir a:niùkramo bàhyànàü cà:prave÷aþ. anyatra vidita-÷aucàbhyaþ. a:parikliùña÷ ca karmayogaþ. 4.2.66c ity àntaþpurikam((127)). section (prakaraõa)39 4.2.67 bhavanti càtra ÷lokàþ. 4.2.67v puruùas tu bahån daràn samàhçtya samo bhavet. na càvajnàü cared àsu vyàlikàn na saheta ca.. 4.2.68v ekasyàü yà rati-krãóà vaikçtaü và ÷arãrajam. visrambhàd vàpy upàlambhas tam anyàsu na kãrtayet.. 4.2.69v na dadyàt prasaraü strãõàü sa:patnyàþ kàraõe kva cit. tathopàlabhamànàü ca doùais tàm eva yojayet.. 4.2.70v anyàü rahasi visrambhair anyàü pratyakùa-påjanaiþ. bahu-mànais tathà canyàm ity evaü ra¤jayet striyaþ.. 4.2.71v udyàna-gamanair bhogair dànais taj-j¤àti-påjanaiþ. rahasyaiþ prãti-yogai÷ cety ekaikàm anura¤jayet.. 4.2.72v yuvati÷ ca jita-krodhà yathà-÷àstra-pravartinã. karoti va÷yaü bhartàraü sa:patnã÷ càdhitiùñhati((128)).. 4.2c iti ÷rãvàtyàyanãye kàmasåtre bhàryàdhikàrike caturthe 'dhikaraõe sapatnãùu jyeùñhà-vçttaü kaniùñhà-vçttaü punarbhå-vçttaü dur :bhàgà-vçttam àntaþpurikaü puruùasya bhvãùu pratipattir dvitãyo 'dhyàyaþ..livre 5 pàradàrikaü pa¤camam adhikaraõam. ************************************************************************** le‡on 1 prathamo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)39((129)) [strã-puruùa-÷ãlàvasthàpana-prakaraõam] 5.1.1 vyàkhyàta-kàraõàþ para-parigrahopagamàþ((130)). 5.1.2 teùu sàdhyatvam an:atyayaü gamyatvam àyatiü vçttiü càdita eva parãkùeta. 5.1.3 yadà tu sthànàt sthànàntaraü kàmaü pratipadyamànaü pa÷yet tadàtma-÷arãropaghàta-tràõàrthaü para-parigrahàn abhyupagacchet. 5.1.4 da÷a tu kàmasya sthànàni. 5.1.5 [1]cakùuþ-prãtir [2]manaþ-saïgaþ [3]saükalpotpattir [4]nidràcchedas [5]tanutà [6]viùayebhyo vyàvçttir [7]lajjà-pranà÷a [8]unmàdo [9]mårcchà [10]maraõam iti teùàü liïgàni. 5.1.6 tatràkçtito lakùaõata÷ ca yuvatyàþ ÷ãlaü satyaü ÷aucaü sàdhyatàü caõóavegatàü ca lakùayed ity àcàryàþ. 5.1.7 vyabhicàràd àkçti-lakùaõa-yogànàm iïgitàkàràbhyàm eva pravçttir boddhavyà yoùita iti vàtsyàyanaþ. 5.1.8 yaü kiü cid ujjvalaü puruùaü dçùtvà strã kàmayate. tathà puruùo 'pi yoùitàm. apekùayà tu na pravartate iti goõikàputraþ. 5.1.9 tatra striyaü prati vi÷eùaþ. 5.1.10 na strã dharmam a:dharmaü càpekùate kàmayata eva. kàryàpekùayà tu nàbhiyuïkte. 5.1.11 svabhàvàc ca puruùeõàbhiyujyamànà cikãrùanty api vyàvartate. 5.1.12 punaþ punar abhiyuktà siddhyati. 5.1.13 puruùas tu dharma-sthitim àrya-samayaü càpekùya kàmayamàno 'pi vyàvartate. 5.1.14 tathà-buddhi÷ càbhiyujyamàno 'pi na siddhyati. 5.1.15 niù:kàraõam abhiyuïkte. abhiyujyàpi punar nàbhiyuïkte. siddhàyàü ca màdhyasthyaü gacchati. 5.1.16 su:labhàm avamanyate. dur:labhàm àkaïkùata iti pràyovàdaþ((131)). section (prakaraõa)40 5.1.17 tatra vyàvartana-kàraõàni((132)). 5.1.18 patyàv anuràgaþ. 5.1.19 apatyàpekùà. 5.1.20 atikràntavayastvam. 5.1.21 duþkhàbhibhavaþ. 5.1.22 virahàn:upalambhaþ. 5.1.23 avaj¤ayopamantrayata iti krodhaþ. 5.1.24 a:pratarkya iti saükalpa-varjanam. 5.1.25 gamiùyatãty an:àyatir anyatra prasakta-matir iti ca. 5.1.26 asaüvçtàkàra ity udvegaþ. 5.1.27 mitreùu nisçùta-bhàva iti teùv apekùà. 5.1.28 ÷uùkàbhiyogãty à÷aïkà. 5.1.29 tejasvãti sàdhvasam. 5.1.30 caõóa-vegaþ samartho veti bhayaü mçgyàþ. 5.1.31 nàgarakaþ kalàsu vicakùaõa iti vrãóà. 5.1.32 sakhitvenopacarita iti ca. 5.1.33 a:de÷a-kàla-j¤a ity asåyà. 5.1.34 paribhava-sthànam ity a:bahu-mànaþ. 5.1.35 àkàrito 'pi nàvabudhyata ity avaj¤à. 5.1.36 ÷aso manda-vega iti ca hastinyàþ. 5.1.37 matto 'sya mà bhåd an:iùñam ity anukampà. 5.1.38 àtmani doùa-dar÷anàn nirvedaþ. 5.1.39 vidità satã sva-jana-bahiù:kçtà bhaviùyàmãti bhayam. 5.1.40 palita ity an:àdaraþ. 5.1.41 patyà prayuktaþ parãkùata iti vimar÷aþ. 5.1.42 dharmàpekùà ceti. 5.1.43 teùu yadàtmani lakùayet tadàdita eva paricchindyàt. 5.1.44 àryatva-yuktàni ràga-vardhanàt. 5.1.45 a:÷akti-jàny upàya-pradar÷anàt. 5.1.46 bahu-màna-kçtàny ati:paricayàt. 5.1.47 paribhava-kçtàny ati:÷auõóãryàd((133)) vaicakùaõyàc ca. 5.1.48 tat-paribhava-jàni praõatyà.. 5.1.49 bhaya-yuktàny à÷vasanàd iti((134)). section (prakaraõa)41 5.1.50 puruùàs tv amã pràyeõa siddhàþ õ kàmasåtra-j¤aþ kathàkhyàna-ku÷alo bàlyàt prabhçti saüsçùñaþ pravçddha-yauvanaþ krãóana-karmàdinàgata-vi÷vàsaþ preùaõasya kartocita-saübhàùaõaþ priyasya kartànyasya bhåta-pårvo dåto marma-j¤a uttamayà pràrthitaþ sakhyà pracchannaü saüsçùñaþ subhagàbhikhyàtaþ saha-saüvçddhaþ pràtive÷yaþ kàma-÷ãlas tathà-bhåta÷ ca paricàrako dhàtreyikà-parigraho nava-varakaþ prekùodyàna-tyàga- ÷ãlo vçùa iti siddha-pratàpaþ sàhasikaþ ÷åro vidyà-råpa-guõopabhogaiþ patyur ati÷ayità mahàrha-veùopacàra÷ ceti((135)). section (prakaraõa)42 5.1.51 yathàtmanaþ siddhatàü pa÷yed evaü yoùito 'pi. 5.1.52 a:yatna-sàdhyà yoùitas tv imàþ õ abhiyoga-màtra-sàdhyàþ. dvàra-de÷àvasthàyinã. pràsàdàd ràja-màrgàvalokinã. taruõa-pràtive÷ya-gçhe goùñhã-yojinã. satata-prekùiõã. prekùità pàr÷va-vilokinã. niù:kàraõaü sa:patnyàdhivinnà. bhartç-dveùiõã vidviùñà ca. parihàra-hãnà. nir:apatyà. 5.1.53 j¤àti-kula-nityà. vipannàpatyà. goùñhã-yojinã. prãti-yojinã. ku÷ãlava-bhàryà. mçta-patikà bàlà. daridrà bahåpabhogà. jyeùñha-bhàryà bahu-devarakà. bahu-màninã nyåna-bhartçkà. kau÷alàbhimàninã bhartur maurkhyeõodvignà. a:vi÷eùatayà lobhena. 5.1.54 kanyà-kàle yatnena vàrità kathaü cid a:labdhàbhiyuktà ca sà tadànãm. samàna-buddhi-÷ãla- medhà-pratipatti-sàtmyà. prakçtyà pakùapàtinã. an:aparàdhe vimànità.tulya-rupàbhi÷ càdhaþ kçtà. proùita-patiketi. ãrùyàlu-påti-cokùa-klãba-dãrgha-såtra-kàpuruùa-kubja-vàmana- viråpa-maõikàra-gràmya-dur:gandhi-rogi-vçddha-bhàryà÷ ceti. 5.1.55 ÷lokàv atra bhavataþ. 5.1.55v icchà svabhàvato jàtà kriyayà paribçühità. buddhyà saü÷odhitodvegà sthirà syàd an:apàyinã.. 5.1.56v siddhatàm àtmano j¤àtvà liïgàny unnãya yoùitàm. vyàvçtti-kàraõocchedã naro yoùitsu sidhyati((136)).. 5.1c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre pàradàrike pa¤came 'dhikaraõe strã-puruùa-÷ãlàvasthàpanaü vyàvartana-kàraõàni strãùu siddhàþ puruùà a:yatna-sàdhyà yoùitaþ prathamo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 2 dvitãyo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)43 [paricaya-kàraõàbhiyoga-prakaraõam] 5.2.1 yathà kanyà svayam abhi-yoga-sàdhyà na tathà dåtyà. para-striyas tu såkùma-bhàvà dåtã-sàdhyà na tathàtmanety àcàryàþ. 5.2.2 sarvatra ÷akti-viùaye svayaü sàdhanam upapannatarakaü dur:upapàdatvàt tasya dåtã-prayoga iti vàtsyàyanaþ. 5.2.3 prathama-sàhasà a:niyantraõa-saübhàùà÷ ca svayaü pratàryàþ. tad-viparãtà÷((137)) ca dåtyeti pràyo-vàdaþ. 5.2.4 svayam abhiyokùyamàõas tv àdàv eva paricayaü kuryàt. 5.2.5 tasyàþ svàbhàvikaü dar÷anaü pràyatnikaü ca. 5.2.6 svàbhàvikam àtmano bhavana-saünikarùe pràyatnikaü mitra-j¤àti-mahàmàtra-vaidya-bhavana- saünikarùe vivàha-yaj¤otsava-vyasanodyàna-gamanàdiùu. 5.2.7 dar÷ane càsyàþ satataü sàkàraü prekùaõaü ke÷a-saüyamanaü nakhàcchuraõam àbharaõa-prahlàdanam adharauùñha-vimardanaü tàs tà÷ ca lãlà vayasyaiþ saha prekùamàõàyàs tat-saübaddhàþ paràpade÷inya÷ ca kathàs tyàgopabhoga-prakà÷anaü sakhyur utsaïga-niùaõõasya sàïa-bhaïgaü jçmbhaõam eka-bhrå-kùepaõaü manda-vàkyatà tad-vàkya-÷ravaõaü tàm uddi÷ya bàlenànya-janena và sahànyopadiùñà vyarthà kathà tasyàü svayaü manorathàvedanam anyàpade÷ena tàm evoddi÷ya bàla-cumbanam àliïganaü ca jihvayà càsya tàmbåla-dànaü prade÷inyà hanu-de÷a-ghaññanaü tat tad-yathà- yogaü yathàvakà÷aü ca prayoktavyam. 5.2.8 tasyà÷ càïka-gatasya bàlasya làlanaü bàla-krãóanakànàü càsya dànaü grahaõaü tena saünikçùñatvàt kathà-yojanaü tat-saübhàùaõa-kùameõa janena ca prãtim àsàdya kàryaü tad-anubandhaü ca gamanàgamanasya yojanaü saü÷raye càsyàs tàm a:pa÷yato nàma kàma-såtra-saükathà. 5.2.9 prasçte tu paricaye tasyà haste nyàsaü nikùepaü ca nidadhyàt. tat prati-dinaü prati-kùaõaü caikade÷ato gçhõãyàt. saugandhikaü påga-phalàni ca. 5.2.10 tàm àtmano dàraiþ saha visrambha-goùñhyàü viviktàsane ca yojayet. 5.2.11 nitya-dar÷anàrthaü vi÷vàsanàrthaü ca..5.2.12 suvarõakàra-maõikàra-vaikañika-nãlã-kusumbha-ra¤jakàdiùu ca kàmàrthinyàü sahàtmano va÷yai÷ caiùàü tat-saüpàdane svayaü prayateta. 5.2.13 tad-anuùñhàna-niratasya loka-vidito dãrgha-kàlaü saüdar÷ana-yogaþ. 5.2.14 tasmiü÷ cànyeùàm api karmaõàm anusandhànam. 5.2.15 yena karmaõà dravyeõa kau÷alena càrthinã syàt tasya prayogam utpattim àgamam upàyaü vij¤ànaü càtmàyattaü dar÷ayet. 5.2.16 pårva-pravçtteùu loka-cariteùu dravya-guõa-parãkùàsu ca tayà tat-parijanena ca saha vivàdaþ. 5.2.17 tatra nirdiùñàni paõitàni teùv enàü prà÷nikatvena yojayet. 5.2.18 tayà tu vivadamàno 'ty:antàdbhåtamiti bråyàd. 5.2.18c iti paricaya-kàraõàni((138)). section (prakaraõa)44 5.2.19 kçta-paricayàü dar÷iteïitàkàràü kanyàm ivopàyato 'bhiyu¤jãteti. pràyeõa tatra såkùmà abhiyogàþ. kanyànàm a:saüprayuktatvàt. itaràsu tàn eva sphuñam upadadhyàt. saüprayuktatvàt. 5.2.20 saüdar÷itàkàràyàü nirbhinna-sad-bhàvàyàü samupabhoga-vyatikare tadãyàny upayu¤jãta. 5.2.21 tatra mahàrha-gandham uttarãyaü kusumaü syàd aïgulãyakaü ca. tad-dhastàd gçhãta-tàmbålayà goùñhã-gamanodyatasya ke÷a-hasta-puùpa-yàcanam. 5.2.22 tatra mahàrha-gandhaü spçhaõãyaü sva-nakha-da÷ana-pada-cihnitaü sàkàraü dadyàt. 5.2.23 adhikair adhikai÷ càbhiyogaiþ sàdhvasa-vicchedanam. 5.2.24 krameõa ca vivikta-de÷e gamanam àliïganaü cumbanaü tàmbålasya gràhaõaü dànànte dravyàõàü parivartanaü guhya-de÷àbhimar÷anaü cety abhiyogàþ. 5.2.25 yatra caikàbhiyuktà na tatràparàm abhiyu¤jãta. 5.2.26 tatra yà vçddhànubhåta-viùayà priyopagrahai÷ ca tàm upagçhõãyàt. 5.2.27 ÷lokàv atra bhavataþ 5.2.27v anyatra dçùña-saücàras tad-bhartà yatra nàyakaþ. na tatra yoùitaü kàü cit supràpàm api laïghayet.. 5.2.28v ÷aïkitàü rakùitàü bhãtàü sa:÷va÷råkàü ca yoùitam. na tarkayeta medhàvã jànan pratyayam àtmanaþ((139)).. 5.2c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre pàradàrike pa¤came 'dhikaraõe paricaya-kàraõàny abhiyogàþ dvitãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 3 tçtãyo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)45 [bhàva-parãkùàprakaraõam] 5.3.1 abhiyu¤jàno yoùitaþ pravçttiü parãkùeta. tayà bhàvaþ parãkùito bhavati. abhiyogàü÷ ca pratigçhõãyàt. 5.3.2 mantram a:vrõvànàü dåtyainàü sàdhayet. 5.3.3 a:pratigçhyàbhiyogaü punar api saüsçjyamànàü dvidhà-bhåta-mànasàü vidyàt. tàü krameõa sàdhayet. 5.3.4 a:pratigçhyàbhiyogaü sa:vi÷eùam alaükçtà ca punar dç÷eta tathaiva tam abhigacchec ca vivikte balàd grahaõãyàü vidyàt. 5.3.5 bahån api viùahate 'abhiyogàn na cireõàpi prayacchaty àtmànaü sà ÷uùka-pratigràhiõã paricaya-vighañana-sàdhyà. 5.3.6 manuùya-jàte÷ città:nityatvàt. 5.3.7 abhiyuktàpi pariharati na ca saüsçjyate. na ca pratyàcaùñe. tasminn àtmani ca gauravàbhimànàt. sàtiparicayàt kçcchra-sàdhyà. marma-j¤ayà dåtyà tàü sàdhayet. 5.3.8 sà ced abhiyujyamànà pàruùyeõa pratyàdi÷aty upekùyà. 5.3.9 paruùayitvàpi tu prãti-yojinãü sàdhayet. 5.3.10 kàraõàt saüspar÷anaü sahate nàvabudhyate nàma dvidhà-bhåta-manasà sàtatyena kùàntyà và sàdhyà. 5.3.11 samãpe ÷ayànàyàþ supto nàma karam upari vinyaset. sàpi suptevopekùate. jàgratã tv apanuded bhåyo 'bhiyogàkàïkùiõã. 5.3.12 etena pàdasyopari pàdanyàso vyàkhyàtaþ((140)). 5.3.13 tasmin prasçte bhåyaþ supta-saü÷leùaõam upakramet. 5.3.14 tad a:sahamànàm utthitàü dvitãye 'hani prakçti-vartinãm abhiyogàrthinãü vidyàt. a:dç÷yamànàü tu dåtã-sàdhyàm. 5.3.15 ciram a:dçùñàpi prakçtisthaiva saüsçjyate kçta-lakùaõàü tàü dar÷itàkàràm upakramet..5.3.16 a:nabhiyuktàpy àkàrayati. vivikte càtmànaü dar÷ayati. sa:vepathu-gadgadaü vadati. svinna-kara-caranàïguliþ svinna-mukhã ca bhavati. ÷iraþ-pãóane saüvàhane corvor àtmànaü nàyake niyojayati. 5.3.17 àturàsaüvàhikà caikena hastena saüvàhayantã dvitãyena bàhunà spar÷am àvedayati ÷leùayati ca. vismita-bhàvà. 5.3.18 nidràndhà và parispç÷yorubhyàü bàhubhyàm api tiùñhati. alikaikade÷am årvor upari pàtayati. åru-måla-saüvàhane niyuktà na pratilomayati. tatraiva hastam ekam a:vicalaü nyasyati. aïga-saüdaü÷ena ca pãóitaü ciràd apanayati. 5.3.19 pratigçhyaivaü nàyakàbhiyogàn punar dvitãye 'hani saüvàhanàyopagacchati. 5.3.20 nàtyarthaü saüsçjyate. na ca pariharati. 5.3.21 vivikte bhàvaü dar÷ayati niùkàraõaü cà:gåóham anyatra prachanna-prade÷àt. 5.3.22 saünikçùña-paricàrakopabhogyà sà ced àkàritàpi tathaiva syàt sà marmaj¤ayà dåtyà sàdhyà. 5.3.23 vyàvartamànà tu tarkaõãyà 5.3.23c iti bhàva-parãkùà((141)). 5.3.24 bhavanti càtra ÷lokàþ 5.3.24v àdau paricayaü kuryàt tata÷ ca paribhàùaõam. paribhàùaõa-saümi÷raü mitha÷ càkàravedanam.. 5.3.25v pratyuttareõa pa÷yec ced àkàrasya parigraham. tato 'bhiyu¤jãta naraþ striyaü vigata-sàdhvasaþ.. 5.3.26v àkàreõàtmano bhàvaü yà nàrã pràk prayojayet. kùipram evàbhiyojyà sà prathame tv eva dar÷ane.. 5.3.27v ÷lakùõam àkàrità yà tu dar÷ayet sphuñam uttaram. sàpi tat-kùaõa-siddheti vij¤eyà rati-làlasà.. 5.3.28v dhãràyàm a:pragalbhàyàü parãkùiõyàü ca yoùiti. eùa såkùmo vidhiþ proktàþ siddhà eva sphuñaü striyaþ.. 5.3c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre pàradàrike pa¤came 'dhikaraõe bhàva-parãkùà tçitãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 4 caturtho 'dhyàyaþ section (prakaraõa)46 [dåtã-karma-prakaraõam] 5.4.1 dar÷iteïgitàkàraü tu pravirala-dar÷anàm((142)) a:pårvàü ca dåtyopasarpayet. 5.4.2 sainàü ÷ãlato 'nupravi÷yàkhyàna-kapañaiþ subhagaü-karaõa-yogair loka-vçttàntaiþ kavi-kathàbhiþ pàradàrika-kathàbhi÷ ca tasyà÷ ca råpa-vij¤àna-dàkùiõya-÷ãlànupra÷aüsàbhi÷ ca tàü ra¤jayet. 5.4.3 katham evaü-vidhàyàs tavàyam itthaü-bhåtaþ patir iti cànu÷ayaü gràhayet. 5.4.4 na tava subhage dàsyam api kartuü yukta iti bråyàt. 5.4.5 manda-vegatàm ãrùyàlutàü ÷añhatàm a:kçta-j¤atàü càsaübhoga-÷ãlatàü kadaryatàü capalatàm anyàni ca yàni tasmin guptàny asyà abhyà÷e sati sad-bhàve 'ti÷ayena bhàùeta. 5.4.6 yena ca doùeõodvignàü lakùayet tenaivànupravi÷et. 5.4.7 yadàsau mçgã tadà naiva ÷a÷atà-doùaþ. 5.4.8 etenaiva baóava-hastinã-viùaya÷ coktaþ. 5.4.9 nàyikàyà eva tu vi÷vàsyatàm upalabhya dåtãtvenopasarpayet prathama-sàhasàyàü såkùma-bhàvàyàü ceti goõikàputraþ. 5.4.10 sà nàyakasya caritam anulomatàü kàmitàni ca kathayet. 5.4.11 prasçta-sadbhàvàyàü ca yuktyà kàrya-÷arãram itthaü vadet. 5.4.12 ÷çõu vicitram idaü subhage tvàü kila dçùtvàmutràsàv itthaü gotra-putro nàyaka÷ cittonmàdam anubhavati. prakçtyà su:kumàraþ kadà cid anyatràparikliùña-pårvas tapasvã. tato 'dhunà ÷akyam anena maraõam apy anubhavitum iti varõayet. 5.4.13 tatra siddhà dvitãye 'hani vàci vaktre dçùñyàü ca prasàdam upalakùya punar api kathàü pravartayet. 5.4.14 ÷çõvatyàü càhalyàvimàraka-÷àkuntalàdãny anyàny api laukikàni ca kathayet tad-yuktàni. 5.4.15 vçùatàü catuþùaùñi-vij¤atàü saubhàgyaü ca nàyakasya. ÷làghanãyatàü càsya pracchannaü saüprayogaü bhåtam a:bhåta-pårvaü và varõayet. 5.4.16 àkàraü càsya lakùayet. 5.4.17 sa:vihasitaü dçùñvà saübhàùate. 5.4.18 àsane copanimantrayate. 5.4.19 kvàsitaü kva ÷ayitaü kva bhuktaü kva ceùñitaü kiü và kçtam iti pçcchati. 5.4.20 vivikte dar÷ayaty àtmànam. 5.4.21 àkhyànakàni niyuïkte..5.4.22 cintayantã niþ÷vàsãti vijçmbhate ca. 5.4.23 prãti-dàyaü ca dadàti. 5.4.24 iùñeùåtsaveùu ca smarati. 5.4.25 punar-dar÷anànubandhaü visçjati. 5.4.26 sàdhu-vàdinã satã kim idam a:÷obhanam abhidhatsa iti kathàm anubadhnàti. 5.4.27 nàyakasya ÷àñhya-càpalya-saübaddhàn doùàn dadàti. 5.4.28 pårva-pravçttaü ca tat-saüdar÷anaü kathàbhiyogaü ca svayam a:kathayantã tayocyamànam àkàïkùati. 5.4.29 nàyaka-manoratheùu ca kathyamàneùu sa:paribhavaü nàma hasati. na ca nirvadatãti. 5.4.30 dåty enàü dar÷itàkàràü nàyakàbhij¤ànair upabçühayet. 5.4.31 a:saüstutàü tu guõa-kathanair anuràga-kathàbhi÷ càvarjayet. 5.4.32 nàsaüstutàdçùñàkàrayor dåtyam astãty auddàlakiþ. 5.4.33 a:saüstutayor api saüsçùñàkàrayor astãti bàbhravãyàþ. 5.4.34 saüstutayor apy a:saüsçùñàkàrayor astãti goõikàputraþ. 5.4.35 a:saüstutayor a:dçùñàkàrayor api dåtã-pratyayàd iti vàtsyàyanaþ. 5.4.36 tàsàü mano-haràõy upàyanàni tàmbålam anulepanaü srajam aïgulãyakaü vàso và tena prahitaü dar÷ayet. 5.4.37 teùu nàyakasya yathàrthaü nakha-da÷ana-padàni tàni tàni ca cihnàni syuþ. 5.4.38 vàsasi ca kuïkumàïkam a¤jaliü nidadyàt. 5.4.39 patra-cchedyàni nànàbhipràyàkçtãni dar÷ayet. lekha-pattra-garbhàõi karõa-pattràõy àpãóàü÷ ca. 5.4.40 teùu sva-manorathàkhyàpanam. pratipràbhçta-dàne((143)) cainàü niyojayet. 5.4.41 evaü kçta-paraspara-parigrahayo÷ ca dåtã-pratyayaþ samàgamaþ. 5.4.42 sa tu devatàbhigamane yàtràyàm udyàna-krãóàyàü jalàvataraõe vivàhe yaj¤a-vyasanotsaveùv agny-utpàte caura-vibhrame janapadasya cakràrohaõe prekùa-vyàpàreùu teùu teùu ca kàryeùv iti bàbhravãyàþ. 5.4.43 sakhã-bhikùukã-kùapaõikà-tàpasã-bhavaneùu sukhopàya iti goõikàputraþ. 5.4.44 tasyà eva tu gehe vidita-niùkrama-prave÷e cintitàtyaya-pratãkàre prave÷anam upapannaü niùkramaõam a:vij¤àta-kàlaü ca tan nityaü sukhopàyaü ceti vàtsyàyanaþ. 5.4.45 nisçùñàrthà[1] parimitàrthà[2] patra-hàrã[3] svayaüdåtã[4] måóha-dåtã[5] bhàryà-dåtã[6] måka-dåtã[7] vàta-dåtã[8] ceti dåtã-vi÷eùàþ. 5.4.46 nàyakasya nàyikàyà÷ ca yathàmanãùitam artham upalabhya sva-buddhyà kàrya-saüpàdinã nisçùñàrthà[1]. 5.4.47 sà pràyeõa saüstuta-saübhàùaõayoþ. 5.4.48 nàyikayà prayuktà a:saüstuta-saübhàùaõayor api. 5.4.49 kautukàc cànuråpau yuktàv imau parasparasyety a:saüstutayor api. 5.4.50 kàryaikade÷am abhiyogaikade÷aü copalabhya ÷eùaü saüpàdayatãti parimitàrthà[2]. 5.4.51 sà dçùña-parasparàkàrayoþ pravirala-dar÷anayoþ. 5.4.52 saüde÷a-màtraü pràpayatãti patra-hàrã[3]. 5.4.53 sà pragàóha-sadbhàvayoþ saüsçùñayo÷ ca de÷a-kàla-saübodhanàrtham. 5.4.54 dautyena prahitànyayà svayam eva nàyakam abhigacched ajànatã nàma tena sahopabhogaü svàpne và kathayet. gotra-skhalitaü bhàryàü càsya nindet. td-vyapade÷ena svayam ãrùyàü dar÷ayet. nakha-da÷ana-cihnitaü và kiü cid dadyàt. bhavate 'ham àdau dàtuü saükalpiteti càbhidadhãta. mama bhàryàyà kà ramaõãyeti vivikte paryanuyu¤jãta sà svayaü-dåtã[4]. 5.4.55 tasya vivikte dar÷anaü pratigraha÷ ca. 5.4.56 pratigraha-cchalenànyàm abhisaüdhàyàsyàþ saüde÷à÷ravaõa-dvàreõa nàyakaü sàdhayet tàü copahanyàt sàpi svayaü-dåtã[4]. 5.4.57 etayà nàyako 'py anya-dåta÷ ca vyàkhyàtaþ. 5.4.58 nàyaka-bhàryàü mugdhàü vi÷vàsyàyantraõayànupravi÷ya nàyakasya ceùñitàni pçcchet. yogठ÷ikùayet. sàkàraü maõóayet. kopam enàü gràhayet. evaü ca pratipadyasveti ÷ràvayet. svayaü càsyàü nakha-da÷anapadàni nirvartayet. tena dvàreõa nàyàkam àkàrayet sà måóha-dåtã[5]. 5.4.59 tasyàs tayaiva pratyuttaràõi yojayet. 5.4.60 sva-bhàryàü và måóhaü prayojya tayà saha vi÷vàsena yojayitvà tayaivàkàrayet. àtmana÷ ca vaicakùaõyaü prakà÷ayet. sà bhàryà-dutã[6] tasyàs tayaivàkàra-grahaõam. 5.4.61 bàlàü và paricàrikàm a:doùa-j¤àm a:duùñenopàyena prahiõuyàt. tatra sraji karõapattre và gåóha-lekha-nidhànaü nakha-da÷ana-padam và sà måka-dåtã[7]. tasyàs tayaiva pratyuttara-pràrthanam. 5.4.62 pårva-prastutàrtha-liïga-saübaddham anya-janà:grahaõãyaü laukikàrthaü vyarthaü và vacanam udàsãnà yà ÷ràvayet sà vàta-dåtã[8]. tasyà api tayaiva pratyuttara-pràrthanam 5.4.62c iti tàsàü vi÷eùàþ..5.4.63 bhavanti càtra ÷lokàþ 5.4.63v vidhavekùaõikà dàsã bhikùukã ÷ilpa-kàrikà. pravi÷aty àsu vi÷vàsaü dåtã-kàryaü ca vindati.. 5.4.64 saükùepeõa dåtã-karmàõy àha 5.4.64v vidveùaü gràhayet patyau ramaõãyàni varõayet. citràn surata-saübhogàn anyàsàm api dar÷ayet.. 5.4.65v nàyakasyànuràgaü ca puna÷ ca rati-kau÷alam. pràrthanàü càdhika-strãbhir avaùñambhaü ca varõayet.. 5.4.66v a:saükalpitam apy artham utsçùñaü doùa-kàraõàt. punar àvartayaty eva dåtã vacana-kau÷alàt((144)).. 5.4c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre pàradàrike pa¤came 'dhikaraõe dåtã-karmàõi caturtho 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 5 pa¤camo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)47 [ã÷vara-kàmita-prakaraõam] 5.5.1 na ràj¤àü mahàmàtràõàü và para-bhavana-prave÷o vidyate.mahàjanena hi caritam eùàü dç÷yate 'nuvidhãyate ca. 5.5.2 savitàram udyantaü trayo lokàþ pa÷yanti anådyante ca. gacchantam api pa÷yanty anupratiùñhante ca. 5.5.3 tasmàd a:÷akyatvàd garhaõãyatvàc ceti na te vçthà kiü cid àcareyuþ. 5.5.4 a:va÷yaü tv àcaritavye yogàn prayu¤jãran. 5.5.5 gràmàdhipater àyuktakasya halotthavçtti-putrasya((145)) yåno gràmãõa-yoùito vacana-màtra- sàdhyàþ. tà÷ carùaõya((146)) ity àcakùate viñàþ. 5.5.6 tàbhiþ saha viùñi-karmasu koùñhàgàra-prave÷e dravyàõàü niùkramaõa-prave÷anayor bhavana-pratisaüskàre kùetra-karmaõi karpàsorõàtasã-÷aõa-valkalàdàne såtra-pratigrahe dravyàõàü kraya-vikraya-vinimayeùu teùu teùu ca karmasu prayogaþ. 5.5.7 tathà vraja-yoùidbhiþ gavàdhyakùasya. 5.5.8 vidhavànàthà-pravrajitàbhiþ saha såtràdhyakùasya. 5.5.9 marmaj¤àtvàd ràtràv añane càñantãbhir nàgarasya. 5.5.10 kraya-vikraye paõyàdhyakùasya. 5.5.11 aùñamã-candrakaumudã-su:vasantakàdiùu pattana-nagara-kharvaña-yoùitàm ã÷vara-bhavane sahàntaþ:purikàbhiþ pràyeõa krãóà. 5.5.12 tatra càpànakànte nagara-striyo yathà-paricayam antaþ:purikànàü pçthak pçthag bhogàvàsakàn pravi÷ya kathàbhir àsitvà påjitàþ pratãtà÷ copapradoùaü niùkràmayeyuþ. 5.5.13 tatra praõihità ràja-dàsã prayojyàyàþ pårva-saüsçùñà tàü tatra saübhàùeta. 5.5.14 ràmaõãyaka-dar÷anena yojayet. 5.5.15 pràg eva sva-bhavana-sthàü bråyàt. amuùyàü krãóàyàü tava ràja-bhavana-sthànàni ràmaõãyakàni dar÷ayiùyàmãti kàle ca yojayet. bahiþ:pravàla-kuññimaü((147)) te dar÷ayiùyàmi. 5.5.16 maõi-bhåmikàü vçkùa-vàñikàü mçdvãkà-maõóapaü((148)) samudra-gçha-pràsàdàn gåóha-bhitti-saücàràü÷ citra-karmàõi krãóà-mçgàn yantràõi ÷akunàn vyàghra-siüha-pa¤jaràdãni ca yàni purastàd varõitàni syuþ. 5.5.17 ekànte ca tad-gatam ã÷varànuràgaü ÷ràvayet. 5.5.18 saüprayoge càturyaü càbhivarõayet. 5.5.19 a:mantra-÷ravaü ca pratipannàü yojayet. 5.5.20 a:pratipadyamànàü svayam eve÷vara àgatyopacàraiþ sàntvitàü ra¤jayitvà saübhåya ca sànuràgaü visçjet. 5.5.21 prayojyàyà÷ ca patyur anugrahocitasya dàràn nityam antaþ:puram aucityàt prave÷ayet. tatra praõihità ràja-dàsãti samànaü pårveõa. 5.5.22 antaþ:purikà và prayojyayà saha sva:ceñikà-saüpreùaõena prãtiü kuryàt. prasçta-prãtiü ca sàpade÷aü dar÷ane niyojayet. praviùñàü påjitàü pãtavatãü praõihità ràja-dàsãti samànaü pårveõa. 5.5.23 yasmin và vij¤àne prayojyà vikhyàtà syàt tad-dar÷anàrtham antaþ:purikà sopacàraü tàm àhvayet. praviùñàü praõihità ràja-dàsãti samànaü pårveõa. 5.5.24 udbhåtàn:arthasya bhãtasya và bhàryàü bhikùukã bråyàt asàv antaþ:purikà ràjani siddhà gçhãta-vàkyà mama vacanaü ÷çõoti. sva-bhàvata÷ ca kçpà-÷ãlà tàm anenopàyenàdhigamiùyàmi. aham eva te prave÷aü kàrayiùyàmi. sà ca te bhartur mahàntam an:arthaü nivartayiùyatãti pratipannàü dvis trir iti prave÷ayet. antaþ:purikà càsyà a:bhayaü dadyàt. a:bhaya-÷ravaõàc ca saüprahçùñàü praõihità ràja-dàsãti samànaü pårveõa..5.5.25 etayà vçtty-arthinàü mahàmàtràbhitaptànàü balàd vigçhãtànàü vyavahàre dur:balànàü sva-bhogenà:saütuùñànàü ràjani prãti-kàmànàü ràjya-janeùu païktim icchatàü sa-jàtair bàdhyamànànàü sa:jàtàn bàdhitu-kàmànàü såcakànàm anyeùàm kàrya-va÷inàü jàyà vyàkhyàtàþ. 5.5.26 anyena và prayojyàü saha saüsçùñàü saügràhya dàsyam upanãtàü krameõàntaþ:puraü prave÷ayet. 5.5.27 praõidhinà càyatim asyàþ saüdåùya ràjani vidviùña iti kalatràvagrahopàyenainàm antaþ:puraü prave÷ayet. iti pracchanna-yogàþ((149)). ete ràja-putreùu pràyeõa. 5.5.28 na tv evaü para-bhavanam ã÷varaþ pravi÷et. 5.5.29 àbhãraü koñña-ràjaü((150)) para-bhavana-gataü bhràtç-prayukto rajako jaghàna. kà÷i-ràjaü jayasenam a÷vàdhyakùa iti. 5.5.30 prakà÷a-kàmitàni tu de÷a-pravçtti-yogàt. 5.5.31 prattà janapada-kanyà da÷ame 'hani kiü cid aupàyanikam upagçhya pravi÷anty antaþ:puram upabhuktà eva visçjyanta ity àndhràõàm((151)). 5.5.32 mahàmàtre÷varàõàm antaþ:puràõi ni÷i sevàrthaü ràjànam upagacchanti vàtsagulmakànàm. 5.5.33 råpavatãr janapada-yoùitaþ prãty-apade÷ena màsaü màsàrdhaü vàtivàsayanty antaþ:purikà vaidarbhàõàm. 5.5.34 dar÷anãyàþ sva-bhàryàþ prãti-dàyam eva mahàmàtra-ràjabhyo dadaty aparàntakànàm. 5.5.35 ràja-krãóàrthaü nagara-striyo janapada-striya÷ ca saïgha÷a eka÷a÷ ca ràjakulaü pravi÷anti sauràùñrakàõàm iti. 5.5.36 ÷lokàv atra bhavataþ 5.5.36v ete cànye ca bahavaþ prayogàþ pàradàrikàþ. de÷e de÷e pravartante ràjabhiþ saüpravartitàþ.. 5.5.37v na tv evaitàn prayu¤jãta ràjà loka-hite rataþ. nigçhãtàri-ùaó-vargas tathà vijayate mahãm((152)).. 5.5c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre pàradàrike pa¤came 'dhikaraõe ã÷vara-kàmitam pa¤camo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 6 ùaùñho 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)48 [antaþ:purikà-vçtta-prakaraõam] 5.6.1 nàntaþ:puràõàü rakùaõa-yogàt puruùa-saüdar÷anaü vidyate patyu÷ caikatvàd an:eka-sàdhàraõatvàc cà:tçptiþ. tasmàt tàni prayogata eva paras-paraü ra¤jayeyuþ. 5.6.2 dhàtreyikàü sakhãü dàsãü và puruùavad alaükçtyàkçti-saüyuktaiþ kanda-måla-phalàvayavair apadravyair vàtmàbhipràyaü nivartayeyuþ. 5.6.3 puruùa-pratimà a:vyakta-liïgà÷ càdhi÷ayãran. 5.6.4 ràjàna÷ ca kçpà-÷ãlà vinàpi bhàva-yogàd àyojitàpadravyà yàvad artham ekayà ràtryà bahvãbhir api gacchanti. yasyàü tu prãtir vàsaka çtur và tatràbhipràyataþ pravartanta iti pràcyopacàràþ. 5.6.5 strã-yogeõaiva puruùàõàm apy a:labdha-vçttãnàü viyoniùu vijàtiùu strã-pratimàsu kevalopamardanàc càbhipràya-nivçttir vyàkhyàtà. 5.6.6 yoùàveùàü÷ ca nàgarakàn pràyeõànta:purikàþ paricàrikàbhiþ saha prave÷ayanti. 5.6.7 teùàm upàvartane dhàtreyikà÷ càbhyantara-saüsçùñà àyatiü dar÷ayantyaþ prayateran. 5.6.8 sukha-prave÷itàm apasàra-bhåmiü vi÷alatàü ve÷manaþ pramàdaü rakùiõàm a:nityatàü parijanasya varõayeyuþ. 5.6.9 na cà:sad-bhåtenàrthena prave÷ayituü janam àvartayeyur doùàt. 5.6.10 nàgarakas tu su:pràpam apy antaþ:puram apàya-bhåyiùñhatvàn na pravi÷ed iti vàtsyàyanaþ. 5.6.11 sàpasàraü tu pramada-vanàvagàóhaü vibhakta-dãrgha-kàkùyam alpa-pramatta-rakùakaü proùita-ràjakaü kàraõàni samãkùya bahuùa àhåyamàno 'rtha-buddhyà kakùyà-prave÷aü ca dçùñvà tàbhir eva vihitopàyaþ pravi÷et. 5.6.12 ÷akti-viùaye ca prati:dinaü niùkràmet. 5.6.13 bahi÷ ca rakùibhir anyad eva kàraõam apadi÷ya saüsçjeta. 5.6.14 anta÷:càriõyàü ca paricàrikàyàü viditàrthàyàü saktam àtmànaü råpayet. tad-a:làbhàc ca ÷okam antaþ:prave÷inãbhi÷ ca dåtã-kalpaü sakalam àcaret. 5.6.15 ràja-pranidhãü÷ ca budhyeta. 5.6.16 dåtyàs tv a:saücàre yatra gçhãtàkàràyàþ prayojyàyà dar÷ana-yogas tatràvasthànam. 5.6.17 tasminn api tu rakùiùu paricàrikà-vyapade÷aþ. 5.6.18 cakùur anubadhnantyàm iïgitàkàra-nivedanam..5.6.19 yatra saüpàto 'syàs tatra citra-karmaõas tad-yuktasya vyarthànàü gãta-vastukànàü krãóanakànàü kçta-cihnànàm àpãnakànàm((153)) aïgulãyakasya ca nidhànam. 5.6.20 praty:uttaraü tayà dattaü prapa÷yet. tataþ prave÷ane yateta. 5.6.21 yatra càsya niyataü gamanam iti vidyàt tatra prachannasya pràg evàvasthànam. 5.6.22 rakùi-puruùa-råpo và tad-anuj¤àta-velàyàü pravi÷et. 5.6.23 àstaraõa-pràvaraõa-veùñitasya và prave÷a-nirhàrau. 5.6.24 puñà:puña-yogair và naùñacchàyà-råpaþ. 5.6.25 tatràyaü prayogaþ õ nakula-hçdayaü corakatumbã-phalàni sarpàkùãõi càntardhåmena pacet. tato '¤janena sama-bhàgena peùayet. anenàbhyakta-nayano naùña-cchàyà-råpa÷ carati [anyaiù ca jala-brahma-kùema-÷iraþ-praõãtair bàhya-pànakair và. 5.6.26 ràtri-kaumudãùu ca dãpikà-saübàdhe suraïgayà và. 5.6.27 tatraitad bhavati((154)). 5.6.27v dravyàõàm api nirhàre pànakànàü prave÷ane. àpànakotsavàrthe 'pi ceñikànàü ca saübhrame.. 5.6.27v vyatyàse ve÷manàü caiva rakùiõàü ca viparyaye. udyàna-yàtrà-gamane yàtràta÷ ca prave÷ane.. 5.6.27v dãrgha-kàlodayàü yàtràü proùite càpi ràjani. prave÷anaü bhavet pràyo yånàü niùkramaõaü tathà.. 5.6.28v parasparasya kàryàõi j¤àtvà càntaþpuràlayàþ. eka-kàryàs tataþ kuryuþ ÷eùàõàm api bhedanam.. 5.6.28v dåùayitvà tato 'nyonyam eka-kàryàrpaõe sthiraþ. a:bhedyatàü gataþ sadyo yatheùñaü phalam a÷nute.. 5.6.29 tatra ràja-kula-càriõya eva lakùaõyàn puruùàn antaþ:puraü prave÷ayanti nàti:su:rakùatvàd aparàntikànàm. 5.6.30 kùatriya-saüj¤akair antaþ:pura-rakùibhir evàrthaü sàdhayanty àbhãrakàõàm. 5.6.31 preùyàbhiþ saha tad-veùàn nàgaraka-putràn prave÷ayanti vàtsagulmakànàm. 5.6.32 svair eva putrair antaþ:puràõi kàma-càrair jananã-varjam upayujyante vaidarbhakànàm. 5.6.33 tathà prave÷ibhir eva j¤àti-saübandhibhir nànyair upayujyante strairàjakànàm. 5.6.34 bràhmaõair mitrair bhçtyair dàsa-ceñai÷ ca gauóànàm. 5.6.35 parispandàþ karmakarà÷ càntaþ:pureùv a:niùidddhà anye 'pi tad-råpà÷ ca saindhavànàm. 5.6.36 arthena rakùiõam upagçhya sàhasikàþ saühatàþ pravi÷anti haimavatànàm. 5.6.37 puùpa-dàna-niyogàn nagara-bràhmaõà ràja-viditam antaþ:puràõi gacchanti. pañàntarita÷ caiùàm àlàpaþ. tena prasaïgena vyatikaro bhavati baïga-aïga-kaliïgakànàm. 5.6.38 saühatya navada÷ety ekaikaü yuvànaü pracchàdayanti pràcyànàm iti. evaü para-striyaþ prakurvãta. 5.6.38c ity antaþ:purikà-vçttam((155)). section (prakaraõa)49 5.6.39 ebhya eva ca kàraõebhyaþ sva-dàràn rakùet. 5.6.40 kàmopadhà-÷uddhàn((156)) rakùiõo 'ntaþ:pure sthàpayed ity àcàryàþ. 5.6.41 te hi bhayena càrthena cànyaü prayojayeyus tasmàt kàma-bhayàrthopadhà-÷uddhàn iti goõikàputraþ((157)). 5.6.42 a:droho dharmas tam api bhayàj jahyàd ato dharma-bhayopadhà-÷uddhàn iti vàtsyàyanaþ. 5.6.43 vàkyàbhidhàyinãbhi÷ ca gåóhàkàràbhiþ pramàdabhir àtma-dàràn((158)) upadadhyàc chaucà:÷auca-parij¤ànàrtham iti bàbhravãyàþ 5.6.44 duùñànàü yuvatiùu siddhatvàn nà:kasmàd a:duùña-dåùaõam àcared iti vàtsyàyanaþ((159)). 5.6.45 ati:goùñhã nir:aïku÷atvaü bhartuþ svairatà puruùaiþ sahà:niyantraõatà pravàse 'vasthànaü vide÷e nivàsaþ sva-vçtty-upaghàtaþ svairiõã-saüsargaþ patyur ãrùyàlutà ceti strãõàü vinà÷a-kàraõàni. 5.6.46v saüdç÷ya ÷àstrato yogàn pàradàrika-lakùitàn. na yàti cchalanàü ka÷ cid sva-dàràn prati ÷àstravit.. 5.6.47v pàkùikatvàt prayogàõàm apàyànàü ca dar÷anàt. dharmàrthayo÷ ca vailomyàn nàcaret pàradàrikam.. 5.6.48v tad etad dàra-gupty-artham àrabdhaü ÷reyase nçõàm. prajànàü dåùaõàyaiva na vij¤eyo 'sya saüvidhiþ((160)).. 5.6c iti ÷rivàtsyàyanãye kàmasåtre pàradàrike pa¤came 'dhikaraõe ã÷varkàmitaü pa¤camo 'dhyàyaþ..livre 6 vai÷ikaü ùaùñam adhikaraõam. ************************************************************************** le‡on 1 prathamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)50 [sahàya-gamyà:gamya-gamana-kàraõa-cintà-prakaraõam] 6.1.1 ve÷yànàü puruùàdhigame ratir vçtti÷ ca sargàt. 6.1.2 ratitaþ pravartanaü svàbhàvikaü kçtrimam arthàrtham. 6.1.3 tad api svàbhàvikavad råpayet. 6.1.4 kàma-paràsu hi puüsàü vi÷vàsa-yogàt. 6.1.5 a:lubdhatàü ca khyàpayet tasya nidar÷anàrtham. 6.1.6 na càn:upàyenàrthàn sàdhayed àyati-saürakùaõàrtham. 6.1.7 nityam alaïkàra-yoginã ràja-màrgàvalokinã dç÷yamànà na càtivçttà tiùñhet. paõya-sa: dharmatvàt. 6.1.8 yair nàyakam àvarjayed anyàbhya÷ càvacchindyàd àtmana÷ càn:arthaü pratikuryàd arthaü ca sàdhayen na ca gamyaiþ paribhåyeta tàn sahàyàn kuryàt. 6.1.9 te tv àrakùaka-puruùà dharmàdhikaraõasthà((161)) daiva-j¤à vikràntàþ ÷åràþ samàna-vidyàþ kalà-gràhiõaþ pãñhamarda-vãña-vidåùaka-màlàkàra-gàndhika-÷auõóika-rajaka-nàpita- bhikùukàs teca te ca kàrya-yogàt. 6.1.10 kevalàrthàs tv amã gamyàþ õ sva-tantraþ pårve vayasi vartamàno vittavàn a:parokùa-vçttir adhikaraõavàn a:kçcchràdhigata-vittaþ. saügharùavàn santatàyaþ subhaga-mànã ÷làghanakaþ paõóaka÷((162)) ca puü-÷abdàrthã. samàna-spardhã sva-bhàvatas tyàgã. ràjani mahàmàtre và siddho daiva-pramàõo vittàvamànã guråõàü ÷àsanàtigaþ sa:jàtànàü lakùya-bhåtaþ sa:vitta eka-putro liïgã pracchanna-kàmaþ ÷åro vaidya÷ ceti. 6.1.11 prãti-ya÷o-'rthàs tu guõato 'dhigamyàþ. 6.1.12 mahà-kulãno vidvàn sarva-samaya-j¤aþ kavir àkhyàna-ku÷alo vàgmã pragalbho vividha-÷ilpa- j¤o vçddha-dar÷ã sthåla-lakùo mahotsàho dçóha-bhaktir an:asåyakas tyàgã mitra-vatsalo ghañà-goùñhã-prekùaõaka-samàja-samasyà-krãóana-÷ãlo nãrujo ':vyaïga-÷arãraþ pràõavàn a:madya-po vçùo maitraþ strãõàü pranetà làlayità ca. na càsàü va÷a-gaþ sva-tantra- vçttir a:niùñhuro 'n:ãrùyàlur an:ava÷aïkã ceti nàyaka-guõàþ. 6.1.13 nàyikàyàþ punà råpa-yauvana-lakùaõa-màdhurya-yoginã guõeùv anuraktà na tathàrtheùu prãti-saüyoga-÷ãlà sthira-matir eka-jàtãyà vi÷eùàrthinã nityam a:kadarya-vçttir goùñhã-kalà-priyà ceti nàyikà-guõàþ. 6.1.14 nàyikà punar buddhi-÷ãlàcàra àrjavaü kçta-j¤atà dãrgha-dåra-dar÷itvaü a:visaüvàdità de÷a-kàla-j¤atà nàgarakatà dainyàtihàsa-pai÷unya-parivàda-krodha-lobha-stambha-càpala- varjanaü pårvàbhibhàùità kàma-såtra-kau÷alaü tad-aïga-vidyàsu ceti sàdhàraõa-guõàþ. 6.1.15 guõa-viparyaye doùàþ. 6.1.16 kùayã rogã kçmi-÷akrd vàyasàsyaþ priya-kalatraþ paruùa-vàk kadaryo nirghçõo guru-jana-parityaktaþ steno dambha-÷ãlo måla-karmaõi prasakto mànàpamànayor an:apekùã dveùyair apy artha-hàryo vilajja ity a:gamyàþ. 6.1.17 ràgo bhayam arthaþ saügharùo vaira-niryàtanaü jij¤àsà pakùaþ khedo dharmo ya÷o 'nukampà suhçd-vàkyaü hrãþ priya-sàdç÷yaü dhanyatà ràgàpanayaþ sàjàtyaü sàhave÷yaü sàtatyam àyati÷ ca gamana-kàraõàni bhavantãty àcàryàþ. 6.1.18 artho 'n:artha-pratãghàtaþ prãti÷ ceti vàtsyàyanaþ. 6.1.19 arthas tu prãtyà na bàdhitaþ. asya pràdhànyàt. 6.1.20 bhayàdiùu tu guru-làghavaü parãkùyam # 50c iti sahàya-gamyàgamya-[gamana-]kàraõa-cintà((163)). section (prakaraõa)51 6.1.21 upamantritàpi gamyena sahasà na pratijànãyàt. puruùàõàü su:labhàvamànitvàt. 6.1.22 bhàva-jij¤àsàrthaü paricàraka-mukhàn saüvàhaka-gàyana-vaihàsikàn gamye tad-bhaktàn và praõidadhyàt. 6.1.23 tad-a:bhàve pãñhamardàdãn. tebhyo nàyakasya ÷aucà:÷aucaü ràgàparàgau saktà:saktatàü dànà:dàne ca vidyàt. 6.1.24 saübhàvitena ca saha viña-purogàü prãtiü yojayet. 6.1.25 làvaka-kukkuña-meùa-yuddha-÷uka-÷àrikà-pralàpana-prekùaõaka-kalà-vyapade÷ena pãñhamardo nàyakaü tasyà udavasitam ànayet. 6.1.26 tàü và tasya. 6.1.27 àgatasya prãti-kautuka-jananaü kiü cid dravya-jàtaü svayam idam a:sàdhàraõopabhogyam iti prãti-dàyaü dadyàt. 6.1.28 yatra ca ramate tayà goùñhyainam upacàrai÷ ca ra¤jayet. 6.1.29 gate ca sa:parihàsa-pralàpàü sopàyanàü paricàrikàm abhãkùõaü preùayet..6.1.30 sa:pãñhamardàyà÷ ca kàraõàpade÷ena svayaü gamanam # 51c iti gamyopàvartanam((164)). 6.1.31 bhavanti càtra ÷lokàþ. 6.1.31v tàmbålàni sraja÷ caiva saüskçtaü cànulepanam. àgatasyàharet prãtyà kalà-goùñhã÷ ca yojayet.. 6.1.32v dravyàõi praõaye dadyàt kuryàc ca parivartanam. saüprayogasya càkåtam nijenaiva prayojayet.. 6.1.33v prãti-dàyair upanyàsair upacàrai÷ ca kevalaiþ. gamyena saha saüsçùñà ra¤jayet taü tataþ param((165)).. 6.1c iti ÷rã vàtsyàyanãye kàmasåtre vai÷ike ùaùñhe 'dhikaraõe sahàya-gamyà:gamya-cintà gamana-kàraõaü gamyopàvartanaü prathamo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 2 dvitãyo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)52 [kàntànuvçtta-prakaraõam] 6.2.1 saüyuktà nàyakena tad-raõjanàrtham ekacàriõã-vçttam anutiùñhet((166)). 6.2.2 ra¤jayen na tu sajjeta saktavac ca viceùñeteti saükùepoktiþ. 6.2.3 màtari ca kråra-÷ãlàyàm artha-paràyàü càyattà syàt. 6.2.4 tad-a:bhàve màtçkàyàm. 6.2.5 sà tu gamyena nàtiprãyeta. 6.2.6 prasahya ca duhitaram ànayet. 6.2.7 tatra tu nàyikàyàþ saütatam a:ratir nirvedo vrãóàü bhayaü ca. 6.2.8 na tv eva ÷àsanàtivçttiþ. 6.2.9 vyàdhiü caikam a:nimittam a:jugupsitam a:cakùur-gràhyam a:nityaü ca khyàpayet. 6.2.10 sati kàraõe tad-apade÷aü ca nàyakàn:abhigamanam. 6.2.11 nir:màlyasya tu nàyikà ceñikàü preùayet tàmbålasya ca. 6.2.12 vyavàye tad-upacàreùu vismayaþ. 6.2.13 catuþùaùñyàü ÷iùyatvam. 6.2.14 tad-upadiùñànàü ca yogànàm àbhãkùõyenànuyogaþ. 6.2.15 tat-sàtmyàd rahasi vçttiþ. 6.2.16 manorathànàm àkhyànam. 6.2.17 guhyànàü vaikçta-pracchàdanam. 6.2.18 ÷ayane paràvçttasyànupekùaõam. 6.2.19 ànulomyaü guhya-spar÷ane. 6.2.20 suptasya cumbanam àliïganaü ca. 6.2.21 prekùaõam anya-manaskasya. ràja-màrge ca pràsàda-sthàyàs tatra viditàyà vrãóà ÷àñhya-nà÷aþ. 6.2.22 tad-dveùye dveùyatà. tat-priye priyatà. tad-ramya ratiþ. tam anu harùa-÷okau. strãùu jij¤àsà. kopa÷ cà:dãrgaþ. 6.2.23 sva-kçteùv api nakha-da÷ana-cihneùv anyà÷aïkà. 6.2.24 anuragasyà:vacanam. 6.2.25 àkàratas tu dar÷ayet. 6.2.26 mada-svapna-vyàdhiùu tu nirvacanam. 6.2.27 ÷làghyànàü nàyaka-karmaõàü ca. 6.2.28 tasmin bruvàõe vàkyàrtha-grahaõam. tad avadhàrya pra÷aüsàviùaye bhàùaõam. tad-vàkyasya cottareõa yojanam. bhaktimàü÷ cet. 6.2.29 kathàsv anuvçttir anyatra sa:patnyàþ. 6.2.30 niþ÷vàse jçmbhate skhalite patite và tasya càrtim à÷aüsãta. 6.2.31 kùuta-vyàhçta-vismiteùu jãvety udàharaõam. 6.2.32 daurmanasye vyàdhi-daurhçdàpade÷aþ. 6.2.33 guõataþ parasyà:kãrtanam. 6.2.34 na nindà samàna-doùasya. 6.2.35 dattasya dhàraõam. 6.2.36 vçthàparàdhe tad-vyasane vàlaïkàrasyà:grahaõam a:bhojanaü ca. 6.2.37 tad-yuktà÷ ca vilàpàþ. 6.2.38 tena saha de÷a-mokùaü rocayet ràjani niùkrayaü ca. 6.2.39 sàmarthyam àyuùyas tad-avàptau. 6.2.40 tasyàrthàdhigame 'bhipreta-siddhau ÷arãropacaye và pårva-saübhàùita iùña-devatopahàraþ. 6.2.41 nityam alaïkàra-yogaþ. parimito 'bhyavahàraþ..6.2.42 gãte ca nàma-gotrayor grahaõam. glànyàm urasi lalàñe ca karaü kurvãta. tat-sukham upalabhya nidrà-làbhaþ. 6.2.43 autsaïge càsyopave÷anaü svapanaü ca. gamanaü viyoge. 6.2.44 tasmàt putràrthinã syàt. àyuùo nàdhikyam icchet. 6.2.45 etasyà:vij¤àtam arthaü rahasi na bråyàt. 6.2.46 vratam upavàsaü càsya nirvartayet mayi doùa iti. a:÷akye svayam api tad-råpà syàt. 6.2.47 vivàde tenàpy a:÷akyam ity artha-nirde÷aþ. 6.2.48 tadãyam àtmãyaü và svayam a:vi÷eùeõa pa÷yet. 6.2.49 tena vinà goùñhy-àdãnàm a:gamanam iti. 6.2.50 nir:màlya-dhàraõe ÷làghà ucchiùña-bhojane ca. 6.2.51 kula-÷ãla-÷ilpa-jàti-vidyà-varõa-vitta-de÷a-mitra-guõa-vayo-màdhurya-påjà. 6.2.52 gãtàdiùu codanam abhij¤asya. 6.2.53 bhaya-÷ãtoùõa-varùàõy an:apekùya tad-abhigamanam. 6.2.54 sa eva ca me syàd ity aurdhvadehikeùu vacanam. 6.2.55 tad-iùña-rasa-bhàva-÷ãlànuvartanam. 6.2.56 måla-karmàbhi÷aïkà. 6.2.57 tad-abhigamane ca jananyà saha nityo vivàdaþ. 6.2.58 balàtkàreõa ca yady anyatra tayà nãyeta tadà viùam an:a÷anaü ÷astraü rajjum iti kàmayeta. 6.2.59 pratyàyanaü ca praõidhibhir nàyakasya. svayaü vàtmano vçtti-grahaõam. 6.2.60 na tv evàrtheùu vivàdaþ. 6.2.61 màtrà vinà kiü cin na ceùñeta. 6.2.62 pravàse ÷ãghràgamanàya ÷àpa-dànam. 6.2.63 proùite mçjàniyama÷ càlaïkàrasya pratiùedhaþ. maïgalaü tv apekùyam. ekaü ÷aïkha-valayaü và dhàrayet. 6.2.64 smaraõam atãtànàm. gamanam ãkùaõikopa÷rutãnàm. nakùatra-candra-sårya-tàràbhyaþ spçhaõam. 6.2.65 iùñasvapnapradar÷ane tat-saïgamo mamàstv iti vacanam. 6.2.66 udvego 'n:iùñe sànti-karma ca. 6.2.67 pratyàgate kàma-påjà. 6.2.68 devatopahàràõàü karaõam. 6.2.69 sakhãbhiþ pårõa-pàtrasyàharaõam. 6.2.70 vàyasa-påjà ca. 6.2.71 prathama-samàgamàn:antaraü caitad eva vàyasa-påjà-varjam. 6.2.72 saktasya cànumaraõaü bråyàt. 6.2.73 nisçùña-bhàvaþ samàna-vçttiþ prayojana-kàrã nir:à÷aïko nir:apekùo 'rtheùv iti sakta-lakùaõàni. 6.2.74 tad etan nidar÷anàrthaü dattaka-÷àsanàd uktam. an:uktaü ca lokataþ ÷ãlayet puruùa-prakçtita÷ ca. 6.2.75 bhavata÷ càtra ÷lokau 6.2.75v såkùmatvàd ati:lobhàc ca prakçtyàj¤ànatas tathà. kàma-lakùma tu dur:jànaü strãõàü tad-bhàvitair api.. 6.2.76v kàmayante virajyante ra¤jayanti tyajanti ca. karùayantyo 'pi sarvàrthठj¤àyante naiva yoùitaþ((167)).. 6.2c iti ÷rã vàtsyàyanãye kàmasåtre vai÷ike ùaùñhe 'dhikaraõe kàntànuvçttaü dvitãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 3 tçtãyo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)53 [arthàgamopàya-prakaraõam] 6.3.1 saktàd vittàdànaü svàbhàvikam upàyata÷ ca. 6.3.2 tatra svàbhàvikaü saükalpàt samadhikaü và labhamànà nopàyàn prayu¤jãtety àcàryàþ. 6.3.3 viditam apy upàyaiþ pariùkçtaü dvi-guõaü dàsyatãti vàtsyàyanaþ. 6.3.4 alaükàra-bhakùya-bhojya-peya-màlya-vastra-gandha-dravyàdãnàü vyavahàriùu kàlikam uddhàràrttham artha-pratinayanena. 6.3.5 tat-samakùaü tad-vitta-pra÷aüsà. 6.3.6 vrata-vçkùàràma-devakula-taóàgodyànotsava-prãti-dàya-vyapade÷aþ. 6.3.7 tad-abhigamana-nimitto rakùibhi÷ caurair vàlaïkàra-parimoùaþ. 6.3.8 dàhàt kuóya-cchedàt pramàdàd bhavane càrtha-nà÷aþ. 6.3.9 tathà yàcitàlaïkàràõàü nàyakàlaïkàràõàü ca tad-abhigamanàrthasya vyayasya praõidhibhir nivedanam. 6.3.10 tad-artham çõa-grahaõam. jananyà saha tad-udbhavasya vyayasya vivàdaþ..6.3.11 suhçt-kàryeùv an:abhigamanam an:abhihàra-hetoþ. 6.3.12 tai÷ ca pårvam àhçtà guravo 'bhihàràþ pårvam upanãtàþ pårvaü ÷ràvitàþ syuþ. 6.3.13 ucitànàü kriyàõàü vicchittiþ. 6.3.14 nàyakàrthaü ca ÷ilpiùu kàryam. 6.3.15 vaidya-mahàmàtrayor upakàra-kriyà kàrya-hetoþ. 6.3.16 mitràõàü copakàriõàü vyasaneùv abhyupapattiþ. 6.3.17 gçha-karma sakhyàþ putrasyotsa¤janam dohado vyàdhir mitrasya duþkhàpanayanam iti. 6.3.18 alaükàraika-de÷a-vikrayo nàyakasyàrthe. 6.3.19 tayà ÷ãlitasya càlaïkàrasya bhàõóopaskarasya và vaõijo vikrayàrthaü dar÷anam. 6.3.20 prati:gaõikànàü ca sadç÷asya bhàõóasya vyatikare prativi÷iùñasya grahaõam. 6.3.21 pårvopakàràõàm a:vismaraõam anukãrtanaü ca. 6.3.22 praõidhibhiþ prati:gaõikànàü làbhàti÷ayaü ÷ràvayet. 6.3.23 tàsu nàyaka-samakùam àtmano 'bhyadhikaü làbhaü bhåtam a:bhåtaü và vrãóità nàma varõayet. 6.3.24 pårva-yoginàü ca làbhàti÷ayena punaþ sandhàne yatamànànàm àviù:kçtaþ pratiùedhaþ. 6.3.25 tat-spardhinàü tyàga-yoginàü nidar÷anam. 6.3.26 na punar eùyatãti bàla-yàcitakam. # 53 ity arthàgamopàyàþ((168)). section (prakaraõa)54 6.3.27 vi:raktaü ca nityam eva prakçti-vikriyàto vidyàn mukha-varõàc ca. 6.3.28 ånam atiriktaü và dadàti. 6.3.29 pratilomaiþ sambadhyate. 6.3.30 vyapadi÷yànyat karoti. 6.3.31 ucitam àcchinatti. 6.3.32 pratij¤àtaü vismarati. anyathà và yojayati. 6.3.33 sv:pakùaiþ saüj¤ayà bhàùate. 6.3.34 mitra-kàryam apadi÷yànyatra ÷ete. 6.3.35 pårva-saüsçùñàyà÷ ca parijanena mithaþ kathayati. 6.3.36 tasya sàra-dravyàõi pràg avabodhàd anyàpade÷ena haste kurvãta. 6.3.37 tàni càsyà hastàd uttama-rõaþ prasahya gçhõãyàt. 6.3.38 vivadamànena saha dharmastheùu((169)) vyavahared # 54 iti virakta-pratipattiþ((170)). section (prakaraõa)55 6.3.39 saktaü tu pårvopakàriõam apy alpa-phalaü vyàlãkenànupàlayet. 6.3.40 a:sàraü tu niùpratipattikam upàyato 'pavàhayet. anyam avaùñabhya. 6.3.41 tad-an:iùña-sevà. ninditàbhyàsaþ. oùñha-nirbhogaþ. pàdena bhåmer abhighàtaþ. a:vij¤àta-viùayasya saükathà. tad-vij¤àteùv a:vismayaþ kutsà ca. darpa-vighàtaþ adhikaiþ saha saüvàsaþ. an:apekùaõam. samàna-doùàõàü nindà. rahasi càvasthànam. 6.3.42 jugupsà. pariùvaïge bhujamayyà såcyà vyavadhànam. stabdhatà gàtràõàm. sakthnor vyatyàsaþ. nidrà-paratvaü ca. ÷ràntam upalabhya codanà. a:÷aktau hàsaþ. ÷aktàv an:abhinandanam. divàpi. bhàvam upalabhya mahàjanàbhigamanam. 6.3.43 vàkyeùu cchala-grahaõam. a:narmaõi hàsaþ. narmaõi cànyam apadi÷ya hasati vadati tasmin kañàkùeõa parijanasya prekùaõaü tàóanaü ca. àhatya càsya kathàm anyàþ kathàþ. tad-vyàlãkànàü vyasanànàü cà:parihàryàõàm anukãrtanam. marmaõàü ca ceñikayopakùepaõam. 6.3.44 àgate cà:dar÷anam. a:yàcya-yàcanam. ante svayaü mokùa÷ ceti parigrahakasyeti dattakasya. 6.3.45 bhavata÷ càtra ÷lokau 6.3.45v parãkùya gamyaiþ saüyogaþ saüyuktasyànura¤janam. raktàd arthasya càdànam ante mokùa÷ ca vai÷ikam.. 6.3.46v evam etena kalpena sthità ve÷yà parigrahe. nàtisandhãyate gamyaiþ karoty arthàü÷ ca puùkalàn((171)).. 6.3c iti ÷rã vàtsyàyanãye kàmasåtre vai÷ike ùaùñhe 'dhikaraõe 'rthàgamopàyà virakta-liïgàni virakta-pratipattir niùkàsana-kramàs tçtãyo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 4 caturthe 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)56 [vi÷ãrõa-pratisaüdhàna-prakaraõam] 6.4.1 vartamànaü niùpãóitàrtham utsçjantã pårva-saüsçùñena saha sandadhyàt. 6.4.2 sa ced avasitàrtho vittavàn sànuràga÷ ca tataþ sandheyaþ. 6.4.3 anyatra gatas tarkayitavyaþ. sa kàrya-yuktyà ùaó-vidhaþ. 6.4.4 itaþ svayam apasçtas tato 'pi svayam evàpasçtaþ [1]..6.4.5 itas tata÷ ca niùkàsitàpasçtaþ [2.] 6.4.6 itaþ svayam apasçtas tato niùkàsitàpasçtaþ [3]. 6.4.7 itaþ svayam apasçtas tatra sthitaþ [4]. 6.4.8 ito niùkàsitàpasçtas tataþ svayam apasçtaþ [5]. 6.4.9 ito niùkàsitàpasçtas tatra sthitaþ [6]. 6.4.10 itas tata÷ ca svayam evàpasçtyopajapati ced ubhayor guõàn apekùã cala-buddhir a:sandheyaþ [1]. 6.4.11 itas tata÷ ca niùkàsitàpasçtaþ sthira-buddhiþ. sa ced anyato bahu labhamànayà niùkàsitaþ syàt sa:sàro 'pi tayà roùito mamà:marùàd bahu dàsyatãti saüdheyaþ [2a]. 6.4.12 niþsàratayà kadaryatayà và tyakto na ÷reyàn [2b]. 6.4.13 itaþ svayam apasçtas tato niùkàsitàpasçto yady atiriktam àdau ca dadyàt tataþ pratigràhyaþ [3]. 6.4.14 itaþ svayam apasçtya tatra sthita upajapaüs tarkayitavyaþ. 6.4.15 vi÷eùàrthã càgatas tato vi÷eùam a:pasyann àgantu-kàmo mayi màü jij¤àsitu-kàmaþ sà àgatya sànuràgatvàd dàsyati. tasyàü và doùàn dçùñvà mayi bhåyiùñhàn guõàn adhunà pa÷yati sa guõa-dar÷ã bhåyiùñhaü dasyàti [4a]. 6.4.16 bàlo và naikatra-dçùñir atisaüdhàna-pradhàno và haridrà-ràgo và yat-kiü-cana-kàrã vety avetya saüdadhyàn na và [4b]. 6.4.17 ito niùkàsitàpasçtas tataþ svayam upasçta upajapaüs tarkayitavyaþ. 6.4.18 anuràgàd àgantu-kàmaþ sa bahu dàsyati. mama guõair bhàvito yo 'nyasyàü na ramate [5a]. 6.4.19 pårvam a:yogena và mayà niùkàsitaþ sa màü ÷ãlayitvà vairaü niryàtayitu-kàmo dhanam abhiyogàd và mayàsyàpahçtaü tad-vi÷vàsya pratãpam àdàtu-kàmo nirveùñu-kàmo và màü vartamànàd bhedayitvà tyaktu-kàma ity a:kalyàõa-buddhir a:sandheyaþ [5b]. 6.4.20 anyathà-buddhiþ kàlena lambhayitavyaþ [5c]. 6.4.21 ito niùkàsitas tatra sthita upajapann etena vyàkhyàtaþ [6]. 6.4.22 teùåpajapatsv anyatra sthitaþ svayam upajapet. 6.4.23 vyàlãkàrthaü niùkàsito mayàsàv anyatra gato yatnàd ànetavyaþ. 6.4.24 itaþ pravçtta-saübhàùo và tato bhedam avàpsyati. 6.4.25 tad-arthàbhighàtaü kariùyati. 6.4.26 arthàgama-kàle vàsya. sthàna-vçddhir asya jàtà. labdham anenàdhikaraõam. dàrair viyuktaþ pàratantryàd vyàvçttaþ. pitrà bhràtrà và vibhaktaþ. 6.4.27 anena và pratibaddham anena sandhiü kçtvà nàyakaü dhaninam avàpsyàmi. 6.4.28 vimànità và bhàryayà tam eva tasyàü vikramayiùyàmi. 6.4.29 asya và mitraü mad-dveùiõãüsa:patnãü kàmayate tad amunà bhedayiùyàmi. 6.4.30 cala-cittatayà và làghavam enam àpàdayiùyàmãti. 6.4.31 tasya pãñhamardàdayo màtur dauþ÷ãlyena nàyikàyàþ saty apy anuràge viva÷àyàþ pårvaü niùkàsanaü varõayeyuþ. 6.4.32 vartamànena cà:kàmàyàþ saüsargaü vidveùaü ca. 6.4.33 tasyà÷ ca sàbhij¤ànaiþ pårvànuràgair enaü pratyàpayeyuþ. 6.4.34 abhij¤ànaü ca ta-kçtopakàra-saübaddhaü syàd # 56 iti vi÷ãrõa-pratisaüdhànam((172)). 6.4.35 a:pårva-pårva-saüsçùñayoþ pårva-saüsçùñaþ ÷reyàn. sa hi vidita-÷ãlo dçùña-ràga÷ ca såpacàro bhavatãty àcàryàþ. 6.4.36 pårva-saüsçùñaþ sarvato niùpãóitàrthatvàn nàty:artham artha-do duþkhaü ca punar vi÷vàsayitum. a:pårvas tu sukhenànurajyata iti vàtsyàyanaþ. 6.4.37 tathàpi puruùa-prakçtito vi÷eùaþ. 6.4.38 bhavanti càtra ÷lokàþ 6.4.38v anyàü bhedayituü gamyàd anyato gamyam eva và. sthitasya copaghàtàrthaü punaþ saüdhànam iùyate.. 6.4.39v bibhety anyasya saüyogàd vyàlãkàni ca nekùate. ati:saktaþ pumàn yatra bayàd bahu dadàti ca.. 6.4.40v a:saktam abhinandeta saktaü paribhavet tathà. anya-dåtànupàte ca yaþ syàd ati:vi÷àradaþ.. 6.4.41v tatropayàyinaü pårvaü nàrã kàlena yojayet. bhavec cà:cchinna-saüdhànà na ca saktaü parityajet.. 6.4.42v saktaü tu va÷inaü nàrã saübhàvyàpy anyato vrajet. tata÷ càrtham upàdàya saktam evànura¤jayet.. 6.4.43v àyatiü prasamãkùyàdau làbhaü prãtiü ca puùkalàm. sauhçdaü pratisaüdadhyàd vi÷ãrõaü strã vicakùaõà((173)).. 6.4c iti ÷rã vàtsyàyanãye kàmasåtre vai÷ike ùaùñhe 'dhikaraõe vi÷ãrõa-pratisaüdhànaü caturtho 'dhyàyaþ..le‡on 5 pa¤camo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)57 [làbha-vi÷eùa-prakaraõam] 6.5.1 gamya-bàhulye bahu prati:dinaü ca labhamànà naikaü pratigçhõãyàt. 6.5.2 de÷aü kàlaü sthitim àtmano guõàn saubhàgyaü cànyàbhyo nyånàtiriktàü càvekùya rajanyàm((174)) arthaü sthàpayet. 6.5.3 gamye dåtàü÷ ca prayojayet. tat-pratibaddhàü÷ ca svayaü prahiõuyàt. 6.5.4 dvis tri÷ catur iti làbhàti÷aya-grahàrtham ekasyàpi gacchet. parigrahaü ca caret. 6.5.5 gamya-yaugapadye tu làbha-sàmye yad dravyàrthinã syàt tad dàyini vi÷eùaþ praty:akùa ity àcàryàþ. 6.5.6 a:praty:àdeyatvàt sarva-kàryàõàü tan-målatvàd hiraõya-da iti vàtsyàyanaþ. 6.5.7 suvarõa-rajata-tàmra-kàüsya-loha-bhàõóopaskàràstaraõa-pràvaraõa-vàso-vi÷eùa-gandha-dravya- kañuka-bhàõóa-vçta-taila-dhànya-pa÷u-jàtãnàü pårva-pårvato vi÷eùaþ. 6.5.8 yat tatra sàmyàd và dravya-sàmye mitra-vàkyàd ati:pàtitvàd àyatito gamya-guõataþ prãtita÷ ca vi÷eùaþ. 6.5.9 ràgi-tyàginos tyàgini vi÷eùaþ pratyakùa ity àcàryàþ. 6.5.10 ÷akyo hi ràgiõi tyàga àdhàtum. 6.5.11 lubdho 'pi hi raktas tyajati na tu tyàgã nirbandhàd ràjyata iti vàtsyàyanaþ. 6.5.12 tatràpi dhanavad-a:dhanavator dhanavati vi÷eùaþ. tyàgi-prayojana-kartroþ prayojana-kartari vi÷eùaþ pratyakùa ity àcàryàþ. 6.5.13 prayojana-kartà sakçt kçtvà kçtinam àtmànaü manyate tyàgã punar atãtaü nàpekùata iti vàtsyàyanaþ. 6.5.14 tatràpy àtyayikato vi÷eùaþ. 6.5.15 kçtaj¤a-tyàginos tyàgini vi÷eùaþ pratyakùa ity àcàryàþ. 6.5.16 ciram àràdhito 'pi tyàgã vyalãkam ekam upalabhya pratigaõikayà và mithyà-dåùitaþ ÷ramam atãtaü nàpekùate. 6.5.17 pràyeõa hi tejasvina çjavo 'n:àdçtà÷ ca tyàgino bhavanti. 6.5.18 kçtaj¤as tu pårva-÷ramàpekùã na sahasà virajyate. parãkùita-÷ãlatvàc ca na mithyà dåùyata iti vàtsyàyanaþ. 6.5.19 tatràpy àyatito vi÷eùaþ. 6.5.20 mitra-vacanàrthàgamayor arthàgame vi÷eùaþ pratyakùa ity àcàryàþ. 6.5.21 so pi hy arthàgàmo bhavità. mitraü tu sakçd-vàkye pratihate kaluùitaü syàd iti vàtsyàyanaþ. 6.5.22 tatràpy atipàtato vi÷eùaþ. 6.5.23 tatra kàrya-saüdar÷anena mitram anunãya ÷vo-bhåte vacanam astv iti tato 'tipàtinam arthaü pratigçhõãyàt. 6.5.24 arthàgamàn:artha-pratighàtayor arthàgame vi÷eùaþ pratyakùa ity àcàryàþ. 6.5.25 arthaþ parimitàvacchedaþ an:arthaþ punaþ sakçt-prasçto na j¤àyate kvàvatiùñhata iti vàtsyàyanaþ. 6.5.26 tatràpi guru-làghava-kçto vi÷eùaþ. 6.5.27 etenàrtha-saü÷ayàd an:artha-pratãkàre vi÷eùo vyàkhyàtaþ. 6.5.28 deva-kula-taóàgàràmàõàü karaõam sthalãnàm agni-caityànàü nibandhanam go-sahasràõàü pàtràntaritaü bràhmaõebhyo dànam devatànàü påjopahàra-pravartanam tad-vyaya-sahiùõor và dhanasya parigrahaõam ity uttama-gaõikànàü làbhàti÷ayaþ. 6.5.29 sàrvàïgiko 'kaïkàra-yogo gçhasyodàrasya karaõam. mahàrhair bhàõóaiþ paricàrakai÷ ca gçha-paricchàdasyojjvalateti råpa-jãvànàü làbhàti÷ayaþ. 6.5.30 nityaü ÷uklam àcchàdanam apakùudam anna-pànaü nityaü saugandhikena tàmbålena ca yogaþ sa:hiraõya-bhàgam alaïkaraõam iti kumbha-dàsãnàü làbhàti÷ayaþ. 6.5.31 etena prade÷ena madhyamàdhamànàm api làbhàti÷ayàn sarvàsàm eva yojayed ity àcàryàþ. 6.5.32 de÷a-kàla-vibhàva-sàmarthyànuràga-loka-pravçtti-va÷àd a:niyata-làbhàd iyam a:vçttir iti vàtsyàyanaþ. 6.5.33 gamyam anyato nivàrayitu-kàmà saktam anyasyàm apahartu-kàmà và anyàü và làbhato viyuyukùamàõà:gamya-saüsargàd àtmanaþ sthànaü vçddhim àyatim abhigamyatàü ca manyamànà an:artha-pratãkàre và sàhàyyam enaü kàrayitu-kàmà saktasya vànyasya vyalãkàrthinã pårvopakàram a:kçtam iva pa÷yantã kevala-prãty-arthinã và kalyàõa-buddher alpam api làbhaü pratigçhõãyàt. 6.5.34 àyaty-arthinã tu tam à÷ritya càn:arthaü praticikãrùantã naiva pratigçhõãyàt. 6.5.35 tyakùyàmy enam anyataþ pratisandhàsyàmi gamiùyati dàrair yokùyate nà÷ayiùyaty an:arthàn aïku÷a-bhåta uttaràdhyakùo 'syàgamiùyati svàmã pità và sthàna-bhraü÷o vàsya bhaviùyati cala-citta÷ ceti manyamànà tadàtve tasmàl làbham icchet..6.5.36 pratij¤àtam ã÷vareõa pratigrahaü lapsyate adhikaraõaü sthànaü và pràpsyati vçtti-kàlo 'sya và àsannaþ vàhanam asyàgamiùyati sthala-pattraü và sasyam asya pakùyate kçtam asmin na na÷yati nityam a:visaüvàdako vety àyatyàm icchet. parigraha-kalpaü vàcaret. 6.5.37 bhavanti càtra ÷lokàþ 6.5.37v kçcchràdhigata-vittàü÷ ca ràja-vallabha-niùñhuràn. àyatyàü ca tadàtve ca dåràd eva vivarjayet.. 6.5.38v a:artho varjane yeùàü gamane 'bhyudayas tathà. prayatnenàpi tàn gçhya sàpade÷am upakramet.. 6.5.39v prasannà ye prayacchanti sv:alpe 'py a:gaõitaü vasu. sthåla-lakùàn mahotsàhàüs tàn gacchet svair api vyayaiþ((175)).. 6.5c iti ÷rã vàtsyàyanãye kàmasåtre vai÷ike ùaùñhe 'dhikaraõe làbha-vi÷eùàþ pa¤camo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 6 ùaùñho 'dyàyaþ section (prakaraõa)58 [arthàn:arthànubandha-saü÷aya-vicàra-prakaraõam] 6.6.1 arthàn àcaryamàõàn an:arthà apyanådbhavanty anubandhàþ saü÷ayà÷ ca((176)). 6.6.2 te buddhi-daurbalyàd ati:ràgàd aty:abhimànàd ati:dambhàd aty:àrjavàd ati:vi÷vàsàd ati:krodhàt pramàdàt sàhasàd daiva-yogàc ca syuþ. 6.6.3 teùàü phalaü kçtasya vyayasya niù:phalatvam an:àyatir àgamiùyato 'rthasya nivartanam àptasya niùkramaõaü pàruùyasya pràptir gamyatà ÷arãrasya praghàtaþ ke÷ànàü chedanaü pàtanam aïga-vaikalyàpattiþ. 6.6.4 tasmàt tàn àdita eva parijihãrùed artha-bhåyiùñhàü÷ copekùeta. 6.6.5 artho dharmaþ kàma ity artha-trivargaþ. 6.6.6 an:artho ':dharmo dveùa ity an:artha-trivargaþ. 6.6.7 teùv àcaryamàõeùv anyasyàpi niùpattir anubandhaþ. 6.6.8 saüdigdhàyàü tu phala-pràptau syàd và na veti ÷uddha-saü÷ayaþ. 6.6.9 idaü và syàd idaü veti saükãrõaþ. 6.6.10 ekasmin kriyamàõe kàrye kàrya-dvayasyotpattir ubhayato:yogaþ. 6.6.11 samantàd utpattiþ samantato:yoga iti tàn udàhariùyàmaþ. 6.6.12 vicàrita-råpo 'rtha-trivargaþ. tad-viparãta evàn:artha-trivargaþ. 6.6.13 yasyottamasyàbhigamane praty:akùato 'rtha-làbho grahaõãyatvam àyatir àgamaþ pràrthanãyatvaü cànyeùàü syàt so 'rtho 'rthànubandhaþ. 6.6.14 làbha-màtre kasya cid anyasya gamanaü so 'rtho nir:anubandhaþ. 6.6.15 anyàrtha-parigrahe saktàd àyati-cchedanam arthasya niùkramaõaü loka-vidviùñasya và nãcasya gamanam àyati-ghnam artho 'n:arthànubandhaþ. 6.6.16 svena vyayena ÷årasya mahàmàtrasya prabhavato và lubdhasya gamanaü niù:phalam api vyasana-pratãkàràrthaü mahata÷ càrtha-ghnasya nimittasya pra÷amanam àyati-jananaü so 'n:artho 'rthànubandhaþ. 6.6.17 kadaryasya subhaga-màninaþ kçta-ghnasya vàti:sandhàna-÷ãlasya svair api vyayais tathàràdhanam ante niù:phalaü so 'n:artho nir:anubandhaþ. 6.6.18 tasyaiva ràja-vallabhasya kraurya-prabhàvàdhikasya tathaivàràdhanam ante niù:phalaü niùkàsanaü ca doùa-karaü so 'n:artho 'n:arthànubandhaþ. 6.6.19 evaü dharma-kàmayor apy anubandhàn yojayet. 6.6.20 paraspareõa ca yuktyà saükired 6.6.20c ity anubandhàþ((177)). 6.6.21 paritoùito 'pi dàsyati na vety artha-saü÷ayaþ. 6.6.22 niùpãóitàrtham a:phalam utsçjantyà artham a:labhamànàyà dharmaþ syàn na veti dharma-saü÷ayaþ. 6.6.23 abhipretam upalabhya paricàrakam anyaü và kùudraü gatvà kàaþ syàn na veti kàma-saü÷ayaþ. 6.6.24 prabhàvavàn kùudro 'n:abhigato 'n:arthaü kariùyati na vety an:artha-saü÷ayaþ. 6.6.25 aty:anta-niù:phalaþ saktaþ parityaktaþ pitç-lokaü yàyàt tatrà:dharmaþ syàn na vety a:dharma-saü÷ayaþ. 6.6.26 ràgasyàpi vivakùàyàm abhipretaman:upalabhya viràgaþ syàn na veti dveùa-saü÷ayaþ. 6.6.26c iti ÷uddha-saü÷ayàþ. 6.6.27 atha saükãrõàþ((178)). 6.6.28 àgantor a:vidita-÷ãlasya vallabha-saü÷rayasya prabhaviùõor và samupasthitasyàràdhanam artho 'n:artha iti saü÷ayaþ. 6.6.29 ÷rotriyasya brahmacàriõo dãkùitasya vratino liïgino và màü dçùñvà jàta-ràgasya mumårùor mitra-vàkyàd ànç÷aüsyàc ca gamanaü dharmo ':dharma iti saü÷ayaþ..6.6.30 lokàd evà:kçta-pratyayàd a:guõo guõavàn vety an:avekùya gamanaü kàmo dveùa iti saü÷ayaþ. 6.6.31 saükirec ca paraspareõa. 6.6.31c iti saükãrõa-saü÷ayàþ. 6.6.32 yatra parasyàbhigamane 'rthaþ saktàc ca saügharùataþ sa ubhayato 'rthaþ. 6.6.33 yatra svena vyayena niù:phalam abhigamanaü saktàc cà:marùitàd vitta-pratyàdànaü sa ubhayato 'n:arthaþ. 6.6.34 yatràbhigamane 'rtho bhaviùyati na vety à÷aïkà sakto 'pi saügharùàd dàsyati na veti sa ubhayato 'rtha-saü÷ayaþ. 6.6.35 yatràbhigamane vyayavati pårvo viruddhaþ krodhàd apakàraü kariùyati na veti sakto vàmarùito dattaü praty:àdàsyati na veti sa ubhayato 'n:artha-saü÷ayaþ. 6.6.35c ity auddàlaker ubhayato-yogàþ. 6.6.36 bàbhravãyàs tu((179)). 6.6.37 yatràbhigamane 'rtho 'n:abhigamane ca saktàd arthaþ sa ubhayato:'rthaþ. 6.6.38 yatràbhigamane niù:phalo vyayo 'n:abhigamane ca niù:pratãkàro 'n:arthaþ sa ubhayato:'n:arthaþ 6.6.39 yatràbhigamane nir:vyayo dàsyati na veti saü÷ayo 'n:abhigamane sakto dàsyati na veti sa ubhayato:'rtha-saü÷ayaþ. 6.6.40 yatràbhigamane vyayavati pårvo viruddhaþ prabhàvavàn pràpsyate na veti saü÷ayo 'n:abhigamane ca krodhàd an:arthaü kariùyati na veti sa ubhayato:'n:artha-saü÷ayaþ. 6.6.41 eteùàm eva vyatikare 'nyato 'rtho 'nyato 'n:arthaþ anyato 'rtho 'nyato 'rtha-saü÷ayaþ anyato 'rtho 'nyato 'n:artha-saü÷ayaþ. 6.6.41c iti ùañ-saükãrõa-yogàþ. 6.6.42 teùu sahàyaiþ saha vimç÷ya yato 'rtha-bhåyiùñho 'rtha-saü÷ayo gurur an:artha-pra÷amo và tataþ pravarteta. 6.6.43 evaü dharma-kàmàv apy anayaiva yuktyodàharet((180)). saükirec ca paraspareõa vyatiùa¤jayec ca 6.6.43c ity ubhayato:yogàþ. 6.6.44 saübhåya ca viñàþ parigçhõànty ekàm asau goùñhã-parigrahaþ. 6.6.45 sà teùàm itas tataþ saüsçjyamànà praty:ekaü saügharùàd arthaü nirvartayet. 6.6.46 su:vasantakàdiùu ca yoge yo me imam amuü ca saüpàdayiùyati tasyàdya gamiùyati me duhiteti màtrà vàcayet. 6.6.47 teùàü ca saügharùaje 'bhigamane kàryàõi lakùayet. 6.6.48 ekato 'rthaþ sarvato 'rthaþ ekato 'n:arthaþ sarvato 'n:arthaþ. ardhato 'rthaþ sarvato 'rthaþ ardhato 'n:arthaþ sarvato 'n:arthaþ. 6.6.48c iti samantato yogàþ. 6.6.49 artha-saü÷ayam an:artha-saü÷ayaü ca pårvavad yojayet. saükirec ca tathà dharma-kàmàv api. 6.6.49c ity arthàn:arthànubandha-saü÷aya-vicàràþ((181)). 6.6.50 kumbhadàsã paricàrikà kulañà svairiõã nañã ÷ilpakàrikà prakà÷avinaùñà råpàjãvà gaõikà ceti veùyà-vi÷eùàþ. 6.6.51 sarvàsàü cànuråpeõa gamyàþ sahàyàs tas-upara¤janam arthàgamopàyà niùkàsanaü punaþ saüdhànaü làbha-vi÷eùànubandhà arthàn:arthànubandha-saü÷aya-vicàrà÷ ca # 58 iti vai÷ikam((182)). 6.6.52 bhavata÷ càtra ÷lokau 6.6.52v raty-arthàþ puruùà yena raty-arthà÷ caiva yoùitaþ. ÷àstrasyàrtha-pradhànatvàt tena yogo 'tra yoùitàm.. 6.6.53v santi ràga-parà nàryaþ santi càrtha-parà api. pràk tatra varõito ràgo ve÷yà-yogà÷ ca vai÷ike((183)).. 6.6c iti ÷rã vàtsyàyanãye kàmasåtre vai÷ike ùaùñhe 'dhikaraõe 'thàn:arthànubandha-saü÷aya-vicàrà ve÷yà-vi÷eùà÷ ca ùaùñho 'dhyàyaþ..livre 7 aupaniùadikaü nàma saptamam adhikaraõam ************************************************************************** le‡on 1 prathamo 'dhyàyaþ section (prakaraõa)59 [subhagaü-karaõàdi-prakaraõam] 7.1.1 vyàkhyàtaü ca kàma-såtram. 7.1.2 tatroktes tu vidhibhir abhipretam artham an:adhigacchan aupaniùadikam àcaret. 7.1.3 råpaü guõo vayas-tyàga iti subhagaü-karaõam. 7.1.4 tagara-kuùñha-tàlãsa-pattrakànulepanaü subhagaü-karaõam. 7.1.5 etair eva su:piùñair vartim àlipyàkùa-tailena narakapàle sàdhitam a¤janaü ca. 7.1.6 punar navàsahadevãsàrivàkuraõñotpala-pattrai÷ ca siddhaü tailam abhya¤janam. 7.1.7 tad-yuktà eva sraja÷ ca. 7.1.8 padmotpala-nàgakesaràõàü ÷oùitànàü cårõaü madhu-ghçtàbhyàm avalihya subhago bhavati. 7.1.9 tàny eva nagaratàlãsa-tamàla-pattra-yuktàny anulipya. 7.1.10 mayårasyàkùi tarakùor và suvarõenàvalipya dakùiõa-hastena dhàrayed 7.1.10c iti subhagaü-karaõam((184)). 7.1.11 tathà bàdara-maõiü ÷aïkha-maõiü ca tathaiva teùu càtharvaõàn yogàn gamayet. 7.1.12 vidyà-tantràc ca vidyà-yogàt pràpta-yauvanàü paricàrikàü svàmã saüvatsara-màtram anyato vàrayet. tato vàtitàü bàlàü vàmatvàl làlasã:bhåteùu gamyeùu yo 'syai saügharùeõa bahu dadyàt tasmai visçjed iti saubhàgya-vardhanam. 7.1.13 gaõikà pràpta-yauvanàü svàü duhitaraü tasyà vij¤àna-÷ãla-råpànuråpyeõa tàn abhinimantrya sàreõa yo 'syà idam idaü ca dadyàt sa pàõiü gçhõãyàd iti saübhàùya rakùayed iti. 7.1.14 sà ca màtur a:vidità nàma nàgarika-putrair dhanibhir aty:arthaü prãyeta. 7.1.15 teùàü kalà-grahaõe gandharva-÷àlàyàü bhãkùukã-bhavane tatra tatra ca saüdar÷ana-yogàþ. 7.1.16 teùàü yathokta-dàyinàü màtà pàõiü gràhayet. 7.1.17 tàvad artham a:labhamànà tu svenàpy eka-de÷ena duhitra etad dattam aneneti khyàpayet. 7.1.18 åóhàyà và kanyà-bhàvaü vimocayet. 7.1.19 pracchannaü và taiþ saüyojya svayam a:jànatã bhåtvà tato viditeùv etaü dharmastheùu((185)) nivedayet. 7.1.20 sakhyaiva tu dàsyà và mocita-kanyà-bhàvàü su:gçhãta-kàma-såtràm àbhyàsikeùu yogeùu pratiùñhitàü pratiùñhite vayasi saubhàgye ca duhitaram avasçjanti gaõikà iti pràcyopacàràþ. 7.1.21 pàõi-graha÷ ca saüvatsaram a:vyabhicàryas tato yathà kàminã syàt. 7.1.22 årdhvam api saüvatsaràt pariõãtena nimantryamàõà làbham apy utsçjya tàü ràtriü tasyàgacchet. 7.1.22c iti ve÷yàyàþ pàõi-grahaõa-vidhiþ saubhàgya-vardhanaü ca. 7.1.23 etena raïgopajãvinàü kanyà vyàkhyàtàþ. 7.1.24 tasmai tu tàü dadyur ya eùàü tårye vi÷iùñam upakuryàt. # 59c iti su:bhagaü-karaõam((186)). section (prakaraõa)60 7.1.25 dhattåraka-marica-pippalã-cårõair madhu-mi÷rair lipta-liïgasya samprayogo va÷ã-karaõam. 7.1.26 vàtodbhànta-pattraü mçtaka-nirmàlyaü mayåràsthi-cårõàvacårõaü va÷ã-karaõam. 7.1.27 svayaü mçtàyà maõóala-kàrikàyà÷ cårõaü madhu-saüyuktaü sahàmalakaiþ snànaü va÷ã-karaõam. 7.1.28 vajra-snuhã-gaõóakàni khaõóa÷aþ kçtàni manaþ÷ilà-gandha-pàùàõa-cårõenàbhyajya saptakçtvaþ ÷oùitàni cårõayitvà madhunà lipta-liïgasya saüprayogo va÷ã-karaõam. 7.1.29 etenaiva ràtrau dhåmaü kçtvà tad-dhåma-tiras:kçtaü sauvarõaü candramasaü dar÷ayati. 7.1.30 etair eva cårõitair vànara-purãùa-mi÷ritair yàü kanyàm avakiret ÷ànyasmai na dãyate. 7.1.31 vacàgaõóakàni sahakàra-taila-liptàni ÷i÷apà-vçkùa-skandham utkãrya ùaõ-màsaü nidadhyàt tataþ ùaóbhir màsair apanãtàni devakàntam anulepanaü va÷ã-karaõaü cety àcakùate. 7.1.32 tathà khadira-sàra-jàni ÷akalàni tanåni yaü vçkùam utkãrya ùaõ-màsaü nidadhyàt tat puùpa-gandhàni bhavanti gandharva-kàntam anulepanaü va÷ã-karaõaü cety àcakùate. 7.1.33 priyaïgavas tagara-mi÷ràþ sahakàra-taila-digdhà nàga-vçkùam utkãrya ùaõ-màsaü nihità nàga-kàntam anu-lepanaü va÷ã-karaõam ity àcakùate..7.1.34 uùñràsthi bhçgaràja-rasena bhàvitaü dagdham a¤janaü nalikàyàü nihitam uùñràsthi-÷alàkayaiva snàto '¤jana-sahitaü puõyaü cakùuùyaü va÷ã-karaõaü cety àcakùate. 7.1.35 etena ÷yena-bhàsa-mayåràsthi-mayàny a¤janàni vyàkhyàtàni((187)). section (prakaraõa)61 7.1.36 uccañà-kanda÷ cavyà yaùñhã-madhukaü ca sa:÷arkareõa payasà pãtvà vçùã-bhavati. 7.1.37 meùa-vasta-muùka-siddhasya payasaþ sa:s÷arkarasya pànaü vçùatva-yogaþ. 7.1.38 tathà vidàryàþ kùãrikàyàþ svayaü-guptàyà÷ ca kùãreõa pànam. 7.1.39 tathà priyàla-bãjànàü morañà-vidàryo÷ ca kùãreõaiva. 7.1.40 ÷çïgàñaka-kaserukà-madhålikàni kùãrakàkolyà saha piùñàni sa÷arkareõa payasà ghçtena mandàgninotkarikàü paktvà yàvad arthaü bhakùitavàn an:antàþ striyo gacchatãty àcàryàþ pracakùate. 7.1.41 màùakamalinãü payasà dhautàm uùõena ghçtena mçdu-kçtyoddhçtàü vçddha-vatsàyàþ goþ payaþ-siddhaü pàyasaü madhu-sarpirbhyàm a÷itvàn:antàþ striyo gacchatãty àcàryàþ pracakùate. 7.1.42 vidàrã svayaü-guptà ÷arkarà madhu-sarpirbhyàü godhåma-cårõena polikàü kçtvà yàvad arthaü bhakùitavàn an:antàþ striyo gacchatãty àcàryàþ pracakùate. 7.1.43 cañakàõóa-rasa-bhàvitais taõóulaiþ pàyasaü siddhaü madhu-sarpirbhyàü plàvitaü yàvad artham iti samànaü pårveõa. 7.1.44 càñakàõóa-rasa-bhàvitàn apagata-tvacas tilठ÷çgàñaka-kaseruka-svayaüguptà-phalàni godhåma-màùa-cårõaiþ sa:÷arkareõa payasà sarpiùà ca pakvaü saüyàvaü yàvad arthaü prà÷itavàn iti samànaü pårveõa. 7.1.45 sarpiùo madhunaþ ÷arkaràyà madhukasya ca dve dve pale madhu-rasàyàþ karùaþ prasthaü payasa iti ùaóaïgam a:mçtaü medhyaü vçùyam àyuùyaü yukta-rasam ity àcàryàþ pracakùate. 7.1.46 ÷atàvarã-÷vadaüùñrà-guóa-kaùàye pippalã-madhukalke go-kùãra-cchàga-ghçte pakve tasya puùyàrambheõànv:ahaü prà÷anaü medhyaü vçùyam àyuùyaü yukta-rasam ity àcàryàþ pracakùate. 7.1.47 ÷atàvaryàþ ÷vadaüùñràyàþ ÷rãparõã-phalànàü ca kùuõõànàü catur-guõita-jalena pàka à prakçty-avasthànàt tasya puùyàrambheõa pràtaþ prà÷anaü medhyaü vçùyam àyuùyaü yukta-rasam ity àcàryàþ pracakùate. 7.1.48 ÷vadaüùtrà-cårõa-samanvitaü tat-samam eva yava-cårõaü pràtar utthàya dvi-palakam anu:dinaü prà÷nãyàn medhyaü vçùyaü yukta-rasam ity àcàryàþ pracakùate. 7.1.49v àyur-vedàc ca vedàc ca vidyàt tantrebhya eva ca. àptebhya÷ càvaboddhavyà yogà ye prãti-kàrakàþ.. 7.1.50v na prayu¤jãta saüdigdhàn na ÷arãràtyayàvahàn. na jãva-ghàta-saübaddhàn nà:÷uci-dravya-saüyutàn.. 7.1.51v tapo-yuktaþ prayu¤jãta ÷iùñair anugatàn vidhãn. bràhmaõai÷ ca suhçdbhi÷ ca maïgalair abhinanditàn((188)).. 7.1c iti ÷rãvàtsyàyanãye kàmasåtre aupaniùadike saptame 'dhikaraõe subhagaü-karaõaü va÷ã-karaõaü vçùya-yogàþ prathamo 'dhyàyaþ. ************************************************************************** le‡on 2 dvitãyo 'dhyàyaþ. section (prakaraõa)62 [naùña-ràga-pratyànayana-prakaraõam] 7.1.1 caõóa-vegàü ra¤jayitum a:÷aknuvan yogàn àcaret. 7.1.2 ràgasyopakrame saübàdhasya kareõopamardanaü tasyà rasa-pràpti-kàle ca rata-yojanam iti ràga-pratyànayanam. 7.1.3 aupariùñakaü manda-vegasya gata-vayaso vyàyatasya rata-÷ràntasya ca ràga-pratyànayanam. 7.1.4 apadravyàõi và yojayet. 7.1.5 tàni suvarõa-rajata-tàmra-kàlàyasa-gajadanta-gavala-dravya-mayàõi. 7.1.6 tràpuùàõi saisakàni ca mçdåni ÷ãta-vãryàõi karmaõi ca dhçùõåni bhavantãti bàbhravãyà yogàþ. 7.1.7 dàru-mayàni sàmyata÷ ceti vàtsyàyanaþ. 7.1.8 liïga-pramàõàntaraü bindubhiþ karka÷a-paryantaü bahulaü syàt. 7.1.9 ete eva dve saüghàñã. 7.1.10 tri-prabhçti yàvat pramàõaü và cåóakaþ. 7.1.11 ekàm eva latikàü pramàõa-va÷ena veùñayed ity eka-cåóakaþ. 7.1.12 ubhayato:mukha-cchidraþ sthåla-karka÷a-vçùaõa-guñikàyuktaþ pramàõa-va÷a-yogã kañyàü baddhaþ ka¤cuko jàlakaü và. 7.1.13 tad-a:bhàve 'làbånàlakaü veõu÷ ca taila-kaùàyaiþ su:bhàvitaþ såtreõa kañyàü baddhaþ ÷lakùõà kàùñha-màlà và grathità bahubhir àmalakàsthibhiþ saüyuktety apaviddha-yogàþ..7.1.14 na tv a:viddhasya kasya cid vyavahçtir astãti. 7.1.15 dàkùiõàtyànàü liïgasya karõayor iva vyadhanaü bàlasya. 7.1.16 yuvà tu ÷astreõa chedayitvà yàvad rudhirasyàgamanaü tàvad udake tiùñhet. 7.1.17 vai÷adyàrthaü ca tasyàü ràtrau nirbandhàd vyavàyaþ. 7.1.18 tataþ kaùàyair eka-dinàntaritaü ÷odhanam. 7.1.19 vetasa-kuñaja-÷aïkubhiþ krameõa vardhamànasya vardhanair bandhanam. 7.1.20 yaùñã-madhukena madhu-yuktena ÷odhanam. 7.1.21 tataþ sãsaka-pattra-karõikayà vardhayet. 7.1.22 mrakùayed bhallàtaka-taileneti vyadhana-yogàþ. 7.1.23 tasminn an:ekàkçti-vikalpàny apadravyàõi yojayet. 7.1.24 vçttam ekato vçtaam udåkhalakaü kusumakaü kaõñakitaü kaïkàsthi gaja-karakam aùña-maõóalakaü bhramarakaü ÷çïgàñakam anyàni vopàyataþ karmata÷ ca bahu-karma-sahatà caiùàü mçdu-karka÷atà yathà-sàtmyam # 62c iti naùña-ràga-pratyànayanam dviùaùñitamaü prakaraõam((189)). section (prakaraõa)63 7.1.25 evaü vçkùa-jànàü jantånàü ÷åkair upahitaü liïgaü da÷aràtraü tailena mçditaü punar upatçühitaü punaþ pramçditam iti jàta-÷ophaü khañvàyàm adho-mukhas tad-antare lambayet. 7.1.26 tatra ÷ãtaiþ kaùàyaiþ kçta-vedanà:nigrahaü sopakrameõa niùpàdayet. 7.1.27 sa yàvaj-jãvaü ÷åkajo nàma ÷opho viñànàm. 7.1.28 a÷vagandhà-÷abarakanda-jala÷åka-bçhatãphala-mahãùa-navanãta-hastikarõa-vajravallã-rasair ekaikena parimardanaü màsikaü vardhanam. 7.1.29 etair eva kaùàyaiþ pakvena tailena parimardanaü ùàõmàsyam. 7.1.30 dàóima-tràpuùa-bãjàni bàlukà bçhatã-phala-rasa÷ ceti midv-agninà pakvena tailena parimardanaü pariùeko và. 7.1.31 tàüs tàü÷ ca yogàn àptebhyo budhyeta. # 63c iti vardhana-yogàþ((190)). section (prakaraõa)64 7.1.32 atha((191)) snuhã-kaõñaka-cårõaiþ punarnavà-vànara-puriùa-làïgalikà-måla-mi÷rair yàm avakiret sà nànyaü kàmayet. 7.1.33 tathà somalatàvalgujà-bhçïga-lohopajihvikà-cårõair vyàdhi-ghàtaka-jambå-phala-rasa-niryàsena ghanã-kçtena ca lipta-saübàdhàü gacchato ràgo na÷yati. 7.1.34 gopàlikà-bahupàdikà-jihvikà-cårõair màhiùa-takra-yuktaiþ snàtàü gacchato ràgo na÷yati. 7.1.35 nãpàmràtaka-jambå-kusuma-yuktam anu-lepanaü daurbhàgya-karaü sraja÷ ca. 7.1.36 kokilàkùa-pralepo hastinyàþ saühatam ekaràtre karoti. 7.1.37 padmotpala-kadamba-sarjaka-sugandha-cårõàni madhunà piùñàni lepo mçgyà vi÷àlã-karaõam. 7.1.38 snuhã-somàrka-kùàrair avalgujà-phalair bhàvitàny àmalakàni ke÷ànàü ÷vetã-karaõam. 7.1.39 madayantikà-kuñaja-kà¤janikà-girikarõikà-÷lakùõaparõã-målaiþ snànaü keùànàü pratyànayanam. 7.1.40 etair eva su:pakvena tailenàbhyaïgàt kçùõã-karaõàt krameõàsya pratyànayanam. 7.1.41 ÷vetà÷vasya muùka-svedaiþ sapta-kçtvo bhàvitenàlaktakena rakto 'dharaþ ÷veto bhavati. 7.1.42 madayantikàdãny eva pratyànayanam. 7.1.43 bahupàdikà-kuùñha-tagara-tàlãsa-devadàru-vajrakandakair upaliptaü vaü÷aü vàdayato yà ÷abdaü ÷çõoti sà va÷yà bhavati. 7.1.44 dhattåra-phala-yukto 'bhyavahàra unmàdakaþ. 7.1.45 guóo jãrõita÷ ca pratyànayanam. 7.1.46 haritàla-manaþ÷ilà-bhakùiõo mayårasya purãùeõa lipta-hasto yad dravyaü spç÷ati tan na dç÷yate. 7.1.47 aïgàra-tçõa-bhasmanà tailena vimi÷ram udakaü kùãra-varõaü bhavati. 7.1.48 harãtakàmràtakayoþ ÷ravaõa-priyaïgukàbhi÷ ca piùñàbhir liptàni loha-bhàõóàni tàmrã:bhavanti. 7.1.49 ÷ravaõa-priyaïgukà-tailena dukåla-sarpanirmokeõa varttyà dãpaü prajvàlya pàr÷ve dãrghã-kçtàni kàùñhàni sarpavad dç÷yante. 7.1.50 ÷vetàyàþ ÷veta-vatsàyà goþ kùãrasya pànaü ya÷asyam àyuùyam. 7.1.51 bràhmaõànàü pra÷àstànàm à÷iùaþ((192)). 7.1.52v pårva-÷àstràõi saüdç÷ya prayogàn anusçtya ca. kàma-såtram idaü yatnàt saükùepeõa niveditam.. 7.1.53v dharmam arthaü ca kàmaü ca pratyayaü lokam eva ca. pa÷yaty etasya tattva-j¤o na ca ràgàt pravartate.. 7.1.54v adhikàra-va÷àd uktà ye citrà ràga-vardhanàþ. tad-an:antaram atraiva te yatnàd vinivàritàþ...7.1.55v na ÷àstram astãty etena prayogo hi samãkùyate. ÷àstràrthàn vyàpino vidyàt prayogàüs tv eka-de÷ikàn. 7.1.56v bàbhravãyàü÷ ca såtràrthàn àgamayya vimç÷ya ca. vàtsyàyana÷ cakàredaü kàma-såtraü yathà-vidhi.. 7.1.57v tad etad brahmacaryeõa pareõa ca samàdhinà. vihitaü loka-yàtràrthaü na ràgàrtho 'sya saüvidhiþ.. 7.1.58v rakùan dharmàrtha-kàmànàü sthitiü svàü loka-vartinãm. asya ÷àstrasya tattva-j¤o bhavaty eva jitendriyaþ.. 7.1.59v tad etat ku÷alo vidvàn dharmàrthàv avalokayan. nàti:ràgàtmakaþ kàmã prayu¤jànaþ prasidhyati((193))... **************************************************************************************************************************************************** **************************************************************************************************************************************************** ((1)). tgs. 211 prakçta- " chose dont il est question, sujet ". => du fait qu'ils sont le sujet du trait‚. ((2)). l'anomalie 10 dans le så., 11 dans le texte, est not‚e par l'‚diteur n.p.23 ‚d. hindi jinh_ ham do prakaraõ likh rahe ha_ såtra-m_ in dono-kà ek hã prakaraõa mànà hai. ((3)). si on additionne les prak. mentionn‚s en fin des så.16 … 22, on obtient 5+17+9+8+10+12+6 = 67 et non 64 prak., que 64 soit un chiffre "magique" ne change rien … l'affaire. faut-il consid‚rer que les trois premiers prak. ne font pas partie de l'ouvrage? ((4)). colophon qui marquerait l'ancienne fin de la le‡on ? au moins la fin de sa premiŠre partie. ((5)). cf. as.1.1.6.5 ((6)). dans le texte publi‚, le colophon pr‚cŠde le commentaire. ((7)). ya÷odhara : pramàõa-kàla-bhàvebhyo ratàvasthàpanaü nàma ùaùñhaü prakaraõam. ((8)). ya÷odhara : iti prãti-vi÷eùàþ saptamaü prakaraõam. ((9)). ya÷odhara, aprŠs avoir not‚ que prãtivi÷eùàþ est le titre du septiŠme prakaraõa, commente semble-t-il le colophon : àditaþ ùaùñha iti prathamàdhyàyàt prabhçti ùa÷ñho 'yam ity arthaþ. evam uttaratràpi yojyam. ((10)). kakundara- mw.241b the cavities of the loins, yàj. iii.96 nsp. p.377 mã. kakundare jaghana-kåpakau; ya÷odhara : kakundarayor nitambasyopari-kåpakayor antar:nihita-pratikåpakaü manohàri. vaükùaõa- mw.911c (cf. 1. vakùaõa) the groin, the pubic and iliac region...; the thigh-joint [mw ne donne pas la r‚f … yàj.iii.97 mã. vaïkùaõau jaghanaoru-saüdhi.] ya÷odhara : vaükùaõayor åru-saüdhyoþ karõikàlaükàravaj jaghanasya. ((11)). au så. 4. rekhà, ici lekhà. ((12)). cåcuka- snr.252b qui b‚gaie; nt. mamelle, cåcukàgra- nt. mamelle. [mamelon !]. ((13)). pe÷ala- snr.448a a. bien fait, beau, plaisant; tendre, d‚licat; expert, habile. ya÷odhara : pe÷alà a:kçtrimà [prãtiþ], affection "spontan‚e"? ((14)). ucchånaka- de ud:÷å- [÷vayati], (morsure) tum‚fiante. ((15)). ya÷odhara : nàgàrikà iti pàñaliputrikàþ. ((16)). mçdvyaïgyaþ [dans les deux ed.] pour mçdv-aïgyaþ [mçdv-aïgã-]. ((17)). mw.954b vikåõ- to contract, wrinkle (the face), vikåõana- n. contraction... wrinkling; a side glance, leer, wink. ya÷odhara : vikåõayantãva vyartha-cumbanàrthaü saükocayantãva. ((18)). ya÷odhara: kutsayantãva bhrå-nayana-vikàrai÷ cihnaü vidagdham iti tarjayantãva iti pañhàntaram. ((19)). snr.762b sakthi- (cas faibles aussi sur sakthan-) nt. (et f. au duel) f‚mur, cuisse. ya÷odhara sakthinã årå. ((20)). snr.533b [1 bhuj- courber, tordre] av. bhugna- ((21)). ya÷odhara : gràmanàrã-viùaya iti strãràjya-samãpa eva parato gràmanàrãviùayaþ. la traduction h. (css.) nàgà pahàóã de÷a... ((22)). snr.505a badara- m.jujubier; nt. jujube. ((23)). ya÷odhara consid‚re que le geste doit ˆtre effectu‚ du plat de la main [puisque cette seule technique n'a pas ‚t‚ employ‚e] : samataleneti pàri÷eùyàt, et signale une v.l. anye samatalakena iti pañhanty eva. ((24)). ya÷odhara y voit un surnom "celui … la mauvaise main", ayant la main mutil‚e … la suite d'une blessure [kuõi- snr.197a, qui a un bras infirme ou mutil‚" : kupàõiþ ÷astra-praharàt kuõi-hastaþ. ((25)). ya÷odhara constate que, de la panoplie ‚num‚r‚e, les dangers de la saüdaü÷ikà n'ont pas ‚t‚ expos‚s. ((26)). se termine au så.7, et reprend au så.32 [voir note … cet endroit]. ((27)). vrãóà- snr.711b honte, timidit‚, pudeur. ((28)). *7 annonce du prakaraõa suivant, comme le constate ya÷odhara : itaþ prabhçti puruùopasçptàkhyaü prakaraõam iti dar÷ayati. ((29)). snr.891a hula- m. = huóa- sorte d'arme de guerre. [ibid. huóu-, b‚lier]. ((30)). pr‚cis‚ment en 2.6.16, comme le pr‚cise ya÷odhara : tac ca vyàkhyàtam "çju-prasàritàv ubhayo÷ caraõau" iti. ((31)). ya÷odhara constate que l'auteur revient sur le sujet du puruùàyita aprŠs en avoir termin‚ avec le prakaraõa consacr‚ aux puruùopasçpta- [glissements (du p‚nis) masculin], puruùopasçptaü prakaraõam uktvà vi÷eùàbhidhitsayà punaþ puruùàyitam àha. il faut noter l'emploi de tu au så.32 qui sert … marquer ce retour … un sujet pr‚c‚demment trait‚. ((32)). preïkhola- hamac [pra:ãïkh-: trembler, vibrer; caus. balancer. preïkha- m. nt. -à- f. balan‡oire.]. preïkholati d‚n. se balancer, osciller. ((33)). snr.707b-708, vy-à-yam- moy. s'efforcer, lutter...; øyata- ‚tendu,...; fort, robuste. ya÷odhara comprend (… juste titre sans doute : c'est une chute), "pas trop corpulente" na ativyàyatàm atisthålàm ñ vyàpàrayitum a:÷akyatvàt. ((34)). snr.248b càpala- nt. agilit‚, vivacit‚, agitation, imprudence, frivolit‚, ‚tourderie, insolence. ((35)). apavidhya abs. apa-vyadh- repousser, chasser. ((36)). snr.658b vi-dhå- [dhunoti, a.v. dhåta-/ dhuta-] secouer, agiter. ((37)). snr.385b ni-ùñhãv- cracher; ‚mettre, projeter, rejeter; (øùñhåta-), øùñhyåta- crach‚, expector‚. ya÷odhara choisit le sens de "rejeter" : niùñhãven nirasyet. ((38)). snr.200b kulañà- f. femme de mauvaises moeurs, prostitu‚e. ya÷odhara propose une explication qui la rapproche de la femme poila gayàki du code n‚palais [cf. nd.391a poila, s. obl. in pø jànu to run off with a man other than her husband [abl. of *pati-kula-...]], yàþ svaü kulam anyad và sadç÷am añantyo bhraùña-÷ãlàs tàþ kulañàþ. ((39)). ya÷odhara : samaya-virodhàd iti dharma-÷àstre pratiùiddham etat "na mukhe meheta" iti. il semble comprendre samaya-au sens de rŠgle des dh÷., la suite (a:sabhyatvàc ceti sadbhir garhitatvàd a:sabhyaü tasmàd a:sabhyatvàt), montre que la pratique est critiqu‚e des gens de bien (i.e. contraire aux bonnes moeurs). ((40)). ya÷odhara considŠre que la pratique n'est pas contraire au samaya- [i.e. dharma-÷àstra] si la femme est une prostitu‚e : ve÷yà-kàmina iti kulañàdayo ve÷yà-vi÷eùàþ. tat-kàmino nàyakasya a:doùo 'yam iti samaya-virodhàd ity ayaü doùo na bhavatãty arthaþ. en ce qui concerne l'‚pouse, il cite un ÷loka de vasiùñha : patnyà÷ caupariùñakàdau doùaþ "na mukhe meheta" iti. yad àha vasiùñhaþ yas tu pàõi-gçhãtàyàü mukhe maithunam àcaret ñ pitaras tasya nà÷nanti da÷a-varùàõi pa¤ca ca ññ la mise en relation d'une pratique sexuelle contraire … la procr‚ation et les piõóa- que ne consommeront pas les ancˆtres pendant "dix et cinq ann‚es" est int‚ressante. ((41)). ya÷odhara : sàketà àyodhyakàþ. ((42)). snr.197ab kuõóala- m. nt. anneau, boucle d'oreilles, bracelet. ya÷odhara : pramçùña-kuõóalà iti ujjvale kuõóale yeùàm iti nepathyopalakùaõam. gçhãta-nepathyà ity arthaþ [allusion … un travestissement? l'‚d. de bombay p.521, ajoute entre parenthŠses … la `traduction' en hindã ve÷aracanà, i.e. d‚guisement] la suite montre que la pratique est admise avec les ceña-( domestiques / esclaves) avant que ne leur pousse barbe ou moustaches : yuvànaþ pràpta-ràgatvàt kartuü ku÷alà÷ ceña-svaråpàþ paricàrakàþ. nànye yathoktam õ a:jàta-÷ma÷rava÷ ceñà vi÷vàsyà mukha-karmaõiñ yojyà gçhãta-nepathyà netare ÷ma÷ru-doùataþññ keùàü cid iti ye manda-ràgà gata-vayaso 'ti:vyàyatà ye ca strãùv a:labdha-vçttayaþ.. ((43)). kàkila- non enregistr‚ dans snr. mw.267c le donne pour un ‚quivalent de kàkala- the thyroid cartilage. ya÷odhara y voit une allusion aux corbeaux (kàka-) qui prennent dans leur bec des (objets) impurs : kàkilaþ smçta iti strã pumàü÷ ca kàka iva kàkaþ. mukhenà:medhya-grahaõàt. ((44)). acchã-kçta- snr.8a, mw.9a a-ccha a. clair, transparent; pur. cf. så.8 infra. ((45)). snr.247b caùaka- m. nt. vase … boire, gobelet. ((46)). snr.593a yåùa- m. nt. soupe, potage, eau dans laquelle des grains ont bouilli. ya÷odhara en distingue 2 sortes (de viande et de riz) : yåùaü dvividhaü màüsa-nirvyåhaü vrãhi-nirvyåhaü ca. ((47)). snr.76b amla- acide [amla-vetasa- n. d'une oseille].[588a] yavàgå- f. gruau, bouillie de riz. ya÷odhara y ajoute de la viande : yavàgåü màüsa-siddhàm. ((48)). bhçùña- : av. de bhçjj- bhçjjati, griller, rætir, frire.; upadaü÷a- assaisonnement. ((49)). cåta- m. manguier; une des flŠches de kàma. ((50)). snr.562a màtuliïga- màtuluïga- m. citronnier. cukraka- [mw.399c cukra- vinegar madeby acetous fermentation (cf. nep. cuk)], n. sorrel (oseille). ((51)). snr.720b ÷arkarà- f. gravier, caillou; sucre candi ou sucre en poudre. ((52)). mw.1293b hallã÷a[ka] [-iùa- / -isa-] m. one of the eighteen uparåpakas or minor dramatic entertainments (described as a piece in one act, consisting chiefly of singing and dancing by one male and 7, 8 or 10 female performers; perhaps a kind of ballet). ya÷odhara : hallãsaka-krãóanaü yeùu gãteùu, yathoktam maõdalena ca yat strãõàü nçttaü hallãsakaü tu tatñ netà tatra bhaved eko gopa-strãõàü yathà hariþññ ((53)). ya÷odhara : àrambhàvasànayo ratàvayavatvàt tad-grahaõe yathà rataü try-avasthaü tathà svàbhàvikàdi-ràga-bhedàd api vi÷iùyata ity ato rata-vi÷eùa ucyante. ((54)). snr.448b poñà- f. hermaphrodite (?) [ya÷odhara : ubhaya-vya¤janà potà napuüsakam. ((55)). fin de prakaraõa marqu‚e par iti... au så.26. ((56)). snr.217b kùud- (v‚d. kùodati -te) ‚craser, fouler aux pieds. ya÷odhara : avakùodanaü vidhånanam (dhå- secouer, d‚nominatif vidhånayati harceler, harasser). ((57)). coucher sur le sol (cf. la litt‚rature de dharma) est synonyme d'interruption des relations sexuelles, ya÷odhara : bhåmau ÷ayyà na tena saha ÷ayanam. ((58)). kaùàya- a. astringent; parfum‚, odorant [mais aussi salet‚, impuret‚]. ((59)). vi-gàh- (act. rare) ploger, baigner, ˆtre immerg‚ dans. ya÷odhara : agraü vigàhate agraõãr bhavatãty arthaþ. ((60)). ya÷odhara : an:upaskçtà ratiþ a:kçtrimà vi÷vàsàti÷aya-yogàt. ((61)). adaptation / glose du texte d'àpastamba [dh.så.2.6.13.1] sa:varõàpårva-÷àstra-vihitàyàü yatha:rtu gacchataþ putràs teùàü karmabhiþ saübandhaþ. ((62)). ya÷odhara : ÷ãlayet manasi samàdadhyàt. ÷ãla samàdhau iti dhàtu-pàñhàt. ((63)). ya÷odhara tatra ghonàü kapilàü pati-ghnãm. [couleur singe = rousse ? ce que semble impliquer la traduction en hindã bhåre bàlæ wàlã. ((64)). ya÷odhara : pçùatàü ÷ukla-bindu-yutàm artha-hàni-karãü pati-ghnãü ca.[snr.447a pçùata- m. antilope tachet‚e. pçùant-, -atã- a. tachet‚, bariol‚; m. antilope tachet‚e. ] ((65)). ya÷odhara : çùabhàü puruùa-saüsthànàü duþ:÷ãlàm. [virile] ((66)). ya÷odhara : vikañàm a:saühatoråü duþkha-bhàginãm. [aux cuisses non jointives, snr.644b vikaña- a. d‚mesur‚, immense, d'un aspect extraordinaire cf.cdial 11620, `monstrous', perhaps a `defective' word, (cf. vikala), aryanized as víkçta-`incomplete' rv.]. ((67)). ya÷odhara : vimuõóàü bçhal-lalàñàü pati-ghnãm. [muõóa- chauve] ((68)). ya÷odhara : ÷uci-dåùitàü pitur mçtasya dattolkàü kriyayà na pra÷astàm. [qui a mis le brandon (ulkà- f. m‚t‚ore, brandon, torche) [=allum‚ le b–cher fun‚raire] de son pŠre d‚c‚d‚ (et n'est pas admise pour les rites?). ((69)). ya÷odhara : sàükarikãü puruùa-dåùitàm tasyàü patnã-yogo na dharmaþ. ((70)). ya÷odhara : ràkàü jàta-rajasam. rajasà kùata-yonitvàt. [snr. ràkà- f. (jour de la) pleine lune, aussi personnifi‚e comme fille d'aïgiras] ((71)). ya÷odhara : varaõa-saüvidhànaü trayoviü÷aü prakaraõam. ((72)). ya÷odhara : saübandha-ni÷caya÷ caturviü÷aü prakaraõam. ((73)). cf.2.4.12. ((74)). snr. 569a mukula- nt. bourgeon, bouton (aussi fig.). ((75)). ya÷odhara : iti kanyà-visrambhaõaü pa¤caviü÷aü prakaraõam. ((76)). snr.752b saüvanana- qui dispose ou incline … (ifc.); nt. moyen de disposer quelqu'un en sa faveur; obtention de (ifc.). ((77)). aja+eóaka- [boucs et b‚liers]. ((78)). ya÷odhara : bàlàyàm upakramàþ ùaóviü÷aü prakaraõam. ((79)). transition marqu‚e … la fois par iti bàlàyàm upakramàþ et ...vakùyàmaþ. ((80)). ya÷odhara : iïgitàkàra-såcanaü saptaviü÷aü prakaraõam. ((81)). cf.2.2.6,8. ((82)). snr.671a virala- qui comporte des intervalles, espac‚, clairsem‚... ya÷odhara : virala÷a iti satata-dar÷ane hi gràmyatà saübhàvyate kautukaü càpaiti. ((83)). snr.830a sàdhvasa- nt. trouble violent, agitation, consternation, terreur, crainte (de, g‚n. ifc.)... ((84)). snr.707b vy-à-pç- ˆtre occup‚. ((85)). texte pratyujyamànà ? ((86)). ya÷odhara : ity ekapuruùàbhiyogà aùñaviü÷aü prakaraõam. ((87)). ya÷odhara mandàpade÷à hinàbhijanà (de m‚diocre naissance ?). ((88)). renvoi interne … la section bàlopakramaõam (3.3). ((89)). ya÷odhara : antaràpi kàma-para-va÷àpi (mˆme si elle est sous l'emprise du d‚sir ?). ((90)). snr.878a sva¤j- svajate, embrasser, encercler... ((91)). ya÷odhara : tatràpi ÷lakùõam a:sphuñam.[discrŠtement ?] (snr. ÷lakùõa- a. poli, lisse glissant; tendre, d‚licat; -am tendrement, doucement.) ((92)). emploi de anyatra (cf. as.1.), ya÷odhara : nàtivivçteti. bhàvàïga-pratyaïga-dar÷ananenety arthaþ. tatra hetuþ õ a:ni÷cayeti. le traducteur en hindã comprend qu'elle ne doit pas ˆtre trop complaisante, car elle n'a aucune certitude quant au moment oâ il l'‚pousera. ((93)). ya÷odhara : iti prayojyasyopàvartanam ekonatriü÷aü prakaraõam. ((94)). ya÷odhara : ity abhiypogataþ kanyàyàþ pratipattis triü÷aü prakaraõam. ((95)). snr.492b pràcurya- nt. multitude, abondance; -eõa en d‚tail.. ((96)). snr.874a sma (donne au pr‚sent la valeur d'un pass‚ narratif), peu courant dans les trait‚s. le "bonheur" ou l'"amusement" de ÷akuntalà ne semblent pas ‚vidents. s'agit-il d'un appel au romantisme ou d'une interpr‚tation particuliŠre de l'‚pop‚e? ((97)). ya÷odhara pr‚cise que les "proc‚d‚s de l'envoy‚e" sont ‚tudi‚s dans le livre consacr‚ aux femmes d'autrui : dåtã-kalpaü ca pàradàrike vakùyamàõaü pratàraõa-karaõam. ((98)). ya÷odhara daõóa-bhayàc ceti. evaü cànuùñhãyamànaü yadi ràjà ÷çõuyàt tadà daõóaü pàtayet tasmai eva nàyakàyaiva. ((99)). prãõayati [caus. de prã- cf. roots p.103] ((100)). sur l'emploi de samànaü pårveõa cf. as.1. 15.1.34-35 [yukti d‚sign‚e sous le nom de prasaïga, employ‚e en as.1.1.11.10] ; voir aussi jolly, pr‚face … l'‚dition de l'as.1. vol.1 intro p.11 'medhàtithi adduces two passages of a work called samànatantra, which may be traced to the a. (x.5.64 and 6.2.7)... ((101)). noter l'emploi de anu÷aya- [snr.41b repentir] avec son sens juridique d'annulation (rescision). ((102)). le "domicile d'une pràtive÷yà" [as.1.2.27.1-2 mentionne une pratigaõikà- qui serait "a deputy courtesan"; kangle 2 p.158]. ya÷odhara : pràtive÷yà-bhavane iti tasyà dravyeõopagçhãtatvàt "au domicile d'une pø, du fait qu'elle peut ˆtre acquise au moyen de biens". la traduction en hindã donne paóosin ke ghar "la maison d'une voisine" et correspond au sens donn‚ par snr.495a pràtive÷ya- -ka- a. voisin; m. voisin de la maison en face, voisin (en g‚n‚ral). ((103)). renvoi … 19 supra [mais 19 a viùahyam avakà÷am... et non sàvakà÷am]. ((104)). ya÷odhara pr‚cise qu'en raison du caractŠre contraire au dharma (de ce type de "mariage"), il n'y a pas, dans ce cas, apport de feu, etc. atràgny-àharaõàdikaü nàsti a:dharmatvàd iti. la traduction en hindã y voit [justement] un mariage de type pai÷àca. ((105)). ya÷odhara cite, … titre d'exemple, le mariage de kçùõa et de rukmiõã et pr‚cise que dans ce cas encore, il n'y a pas de feu, etc. ((106)). ya÷odhara : iti vivàha-yogà ekatriü÷aü prakaraõam. ((107)). snr.678b vi÷rambha- m. confiance, intimit‚. 232a gåóha- (guh-) a.v. cach‚, secret, etc. les b.v. … premier terme gø+ x signifient : "qui dissimule x". ya÷odhara : gåóha-vi÷rambhà. itarasyàþ kapaña-vyavahàraþ. saübhàvitatvàt. la traduction en hindã : pativratà bhàryà vahã hai jo pati kã ekànta vi÷vàsa-pàtra ban-kar ... l'‚pouse fidŠle est celle qui, ayant totalement confiance en son mari... ((108)). snr.892a hçdya- a. cher, aim‚; charmant, aimable, gracieux... ((109)). ya÷odhara : nàyaka-bhaginãùu nanàndçùu. soeurs du mari. ((110)). pratipatti- ici, avec le sens de "conduite". ((111)). ya÷odhara [complet] : paripåteùu ceti pavitreùu. haritaü dhànyàkàrdrakàdi. ÷àkaü pàlaïkyàdi ca. eùàü vapràn kedàràn. ikùu-stambàn ikùu-viñapàn. jãrakàd㤠÷atapuùpa-paryantàn kàrayet. tatra ajamodo 'nenaiva nàmnà pratãtaþ. tamàla-gulmàüs tamàla-viñapàn. snr.harita- [885ab] a. brun, fauve, etc., vert. ((112)). ya÷odhara [complet] : tatra kubjakàdãnàü gulmàn. tagaraþ piõóã-tagaraþ. japà oóra-puùpam. bahu-puùpà ye nirbharaü puùyanti. bàla-ko÷ãrayoþ pàtàlikà kedaraþ. sthaõóilàny avapadikàni. ((113)). ya÷odhara sajjà sàvadhànà.[snr.768a sajja- (pour sa-jya-) a. (arc) muni d'une corde, (trait) fix‚ sur la corde, d'oâ prˆt, pr‚par‚... [836a] sàvadhàna- a. attentif, vigilant]. ((114)). ya÷odhara : niùkuñeùv iti gçha-vàñikàyàü nirgatya kayà cit saha mantraõam. [snr.384b niùkuña- bosquet de plaisance] ((115)). snr.161a ulbaõa- a. abondant, massif, gros, immense. ((116)). snr.791a sam-argha- a. … bon march‚. ((117)). ya÷odhara : ekacàriõã-vçttaü dvàtriü÷aü prakaraõam. ((118)). usage de anyatra conforme aux yukti de l'as.1. : except‚ ... ((119)). ya÷odhara : pravàsa-caryà traya-triü÷aü prakaraõam. ((120)). texte tad-vçttam, mais ya÷odhara sad iti... ((121)). ya÷odhara : iti jyeùñhà-vçttaü catustriü÷aü prakaraõam. ((122)). ya÷odhara : iti kaniùñhà-vçttaü pa¤catriü÷aü prakaraõam. ((123)). ya÷odhara : vi÷ràõanam iti dànam. snr.679a vi÷ràõana- nt. fait de donner, d'offrir qqch. [vi-÷ran- faire cadeau]. ((124)). ya÷odhara : ...punarbhå-vçttaü ùañtriü÷aü prakaraõam. ((125)). ya÷odhara : iti durbhàgavçttaü saptatriü÷aü prakaraõam. ((126)). r‚f‚rence interne, ya÷odhara : antaþpuràõàü ceti tat-stha-strãõàm evàbhidhànam. eteùv eva prakaraõeùu lakùayet tatràpy ekacàriõã-jyeùñþàdayaþ santãti pçthaï noktam. ((127)). ya÷odhara : ity àntaþpurikam aùñatriü÷aü prakaraõam. ((128)). ya÷odhara : iti puruùasya bahvãùu pratipattir ekonacatvàriü÷aü prakaraõam. ((129)). anomalie. il faut supposer que les v.4.2.67-72 ne forment pas un prak., malgr‚ le comm. de ya÷odhara sur 4.2.72 [et le colophon de 4.2]. ((130)). en 1.5 ((131)). ya÷odhara : iti strã-puruùa-÷ãlàvasthàpanam ekonacatvàriü÷aü prakaraõam [et cf. n.1 supra] ((132)). ya÷odhara : tatreti strã-puruùa-÷ãlàvasthàpane yàni vyàvartana-kàraõàni tàni prakaraõàntargatàny ucyante. ((133)). snr.740a ÷auõóa- adonn‚ … la boisson... ÷auõóãra- -ya- = ÷auñãra- -ya-. ÷auñãra- a. fier, hautain, arrogant... ; -ya- nt. fiert‚, orgueil de (ifc.). ((134)). ya÷odhara : iti vyàvartana-kàraõàni catvàriü÷aü prakaraõam. ((135)). ya÷odhara : iti strãùu siddhàþ puruùà ekacatvàriü÷aü prakaraõam. le prak. ne compte qu'un seul såtra (mais qui donne une liste exhaustive et ne n‚cesitant pas de d‚veloppement particulier ?). ((136)). ya÷odhara : ity a:yatna-sàdhyà yoùito dvàcatvàriü÷aü prakaraõam. ((137)). sur cette yukti cf. as.1. 15.1.36-37 : *36 pratilomena sàdhanaü viparyayaþ. *37 viparãtam a:tuùñasya [1.16.12] iti. ((138)). ya÷odhara : iti paricaya-kàraõàni traya÷catvàriü÷aü prakaraõam. ((139)). ya÷odhara : ity abhiyogà÷ catu÷catvàçiü÷aü prakaraõam. le colophon devrait figurer aprŠs celui du texte i.e. aprŠs 24 ity abhiyogàþ, mais 25-26 n'auraient plus de statut? ((140)). etena... vyàkhyàtaþ, cf. as.1.15.1.23-24 uktena sàdhanam atide÷aþ. dattasyàpradànam çõàdànena vyàkhyàtam [3.16.1] iti. ((141)). ya÷odhara : bhàvaparãkùà pa¤cacatvàriü÷aü prakaraõam. ((142)). snr.484a pravirala- a. s‚par‚ par un grand intervalle, isol‚; clairsem‚, rare. ((143)). snr.496a prà-bhçta- nt. cadeau, don, offrande... ((144)). ya÷odhara : iti dåtã-karmàõi ùañcatvàriü÷aü prakaraõam. ((145)). ya÷odhara : halotthavçttir gràmakåñaþ. tasya gràmãõaiþ karùaõa-halikà dãyante. (hala+uttha+vçtti- : dont le revenu provient de la charrue) la traduction en hindã donne pañawàrã. ((146)). snr.247a carùaõi- a. actif, agile; f. pl. population (s‚dentaire); -ã- ‚pouse de varuõa.. ((147)). snr.197a kuññima- m. nt. pav‚ en dalles ou en mosaõque. [483b] pravàla- m. nt. jeune pousse, bourgeon...; corail. ((148)). snr.575a mçdvãkà- f. (grappe de) vigne. ya÷odhara mçdvãkà-maõóapaü dràkùà-maõóapam [mw.501c dràkùà-, f. vine grape. ((149)). s'agit-il d'un ancien prak. ? ((150)). ya÷odhara : gurjaràte koññaü nàma sthànaü tasya ràjànam àbhãra-nàmànam para-bhavanam iti. ÷reùñhi-vasumitrasya bhàryàm adhigantuü tad-bhavanagataü jaghàna. ((151)). ya÷odhara : prattà vyåóhà. aupàyanikam upàya-prayojanaü vastràdi upabhuktà ràj¤à saüprayuktàþ. visçjyante tyakùyante ity àndhràõàü pravçttiþ. ((152)). ya÷odhara : ã÷vara-kàmitaü saptacatvàriü÷aü prakaraõam. ((153)). snr. àpãna- a.v. enfl‚; plein, gras; nt. pis, mamelle? ((154)). l'annonce des vers est inhabituelle. kangle considŠre que ceux introduits par cette formule sont des interpolations dans l'as.1. [7.6.15, 7.9.37] cf. kangle vol.2 p.351 n. ((155)). ya÷odhara : ity antaþ:purikàvçttam aùñacatvàriü÷aü prakaraõam. ((156)). ya÷odhara : kàmopadheti kàma-viùaye yà parãkùà tayà ÷uddhàn. il existe une "‚preuve du kàma [kàmopadhà-] dans l'as.1., d‚crite en 1.10.7-8, selon 1.10.13, "ceux qui ont ‚t‚ purifi‚s par cette ‚preuve doivent ˆtre affect‚s "to guardianship of (places of) recreation inside (the palace) as well as outside..." [kangle vol.2 p.20] (kàmopadhà-÷uddhàn bàhyàbhyantara-vihàra-rakùàsu). ((157)). le parallŠle avec les ‚preuves de as.1.1.10 est clair, selon goõikàputra, ils doivent avoir subi avec succŠs trois ‚preuves : kàma-ø, bhaya-ø, artha-ø. ((158)). il s'agit alors d'‚preuves [la forme verbale upadadhyàt // upadhà- en atteste] destin‚es … s'assurer de la fid‚lit‚ des femmes et non, comme pr‚c‚demment, de leurs gardiens. ceci est peut ˆtre … mettre en rapport avec as.1.1.20.14 "in the inner appartments, he should visit the queen after she is cleared (of suspicion) by old women." (antargçha-gataþ sthavira-strã-pari÷uddhàü devãü pa÷yet.). ((159)). ici, vàtsyàyana ‚nonce une opinion comparable … celle de kauñilya au sujet des ‚preuves [1.10.18v-19v] : "he should not effect the corruption of the uncorrupted (na dåùaõam a:duùñasya... caret) as of water by poison; for, it may well happen that a cure may not be found for one corrupted [18]. and the mind, perverted by the fourfold secret tests, may not turn back without going to the end, remaining fixed in the will of spirited persons [19]."; opinion qui se retrouve aussi en 1.17.30-32, mais au sujet du prince h‚ritier : "this awakening of one one not awake is highly dangerous says kauñilya [30]. for a fresh object absorbs whatever it is smeared with [31]. similarly this prince, immature in intellect, understands as the teaching of the science whatever he is told [32]." (mahà-doùam a:buddha-bodhanam iti kauñilyaþ. navaü hi dravyaü yena yena yenàrtha-jàtenopadihyate tat tad àcåùati. evam ayam nava-buddhir yad yad ucyate tat tac chàstropade÷am ivàbhijànàti.) ((160)). ya÷odhara : iti dàrarakaùitakam ekonapa¤cà÷attamaü prakaraõam. ((161)). ya÷odhara : dharmàdhikaraõa-sthàþ pràóvivàkàdayaþ. ((162)). ya÷odhara : paõóako napuüsakaþ. ((163)). ya÷odhara : iti sahàya-gamyàgamya-gamana-kàraõa-cintà pa¤ca÷attamaü prakaraõàm. ((164)). ya÷odhara ne signale la fin du prakaraõa qu'en commentant 33. ((165)). ya÷odhara : iti gamyopàvartanam ekapa¤cà÷attamaü prakaraõam. ((166)). r‚f‚rence interne, renvoyant … 4.1.1-41 (32). ((167)). ya÷odhara : iti kàntànuvçttaü dvipa¤cà÷attamaü prakaraõam. ((168)). ya÷odhara : ity arthàgamopàyàs tripa¤cà÷attamaü prakaraõam. ((169)). dharmastha- cf. as.1. livre 3. ya÷odhara : dharmastheùu pràóvivàkàdiùu... ((170)). ya÷odhara : iti virakta-pratipatti÷ catuþpaõcà÷aü prakaraõam. ((171)). ya÷odhara : iti niùkàsana-kramàþ pa¤capa¤cà÷attamaü prakaraõam. ((172)). ya÷odhara, malgr‚ le colophon, considŠre que le prakaraõa 56 se poursuit jusqu'… la fin de l'adhyàya... ((173)). ya÷odhara : iti vi÷ãrõa-praisaüdhànaü ùañpa¤cà÷aü prakaraõam. ((174)). snr.596b rajanã- f. nuit... ((175)). ya÷odhara : iti làbha-vi÷eùàþ saptapaõcà÷aü prakaraõam. ((176)). le så. se pr‚sente comme un titre correspondant au prakaraõa. ((177)). marque d'un sous prak. (annonc‚ par le premier så.) cf. infra 26c, 31c. ((178)). double articulation 26c iti... 27 atha... ((179)). ici encore une double articulation : 35c iti... 36 ...tu. ((180)). noter la qualification de yukti- (cf. as.1.15.1) des "raisonnements" propos‚s : anayà eva yuktyà... ((181)). ya÷odhara ne mentionne pas la fin du prakaraõa ici, mais aprŠs 53 (consid‚rant que les ve÷yà-vi÷eùàþ de 50 font partie du mˆme prak.) ((182)). v‚ritable colophon de fin de livre, qui reprend plus ou moins le titres des prakaraõa-. ya÷odhara [complet] : sarvàsàm iti. ànuråpyeõeti. àtmano hãna-madhyamottamàpekùayety arthaþ tad-upara¤janam iti. kàntànuvçttam punaþ-saüdhànam iti. vi÷ãrõa-pratisaüdhànaü vai÷ikam iti. ve÷o ve÷yà-janocitaü vçttaü dattakàcàrya-dar÷anena ùaó-vidhaü sahàya-grahaõaü gamya-parãkùaõam anura¤janam arthàdànaü niùkàsanaü vi÷ãrõa-pratisaüdhànaü ceti bàbhravya-matena dar÷anenàùña-vidhaü ÷eùàbhyàü saha tat prayojanam asyeti vai÷ikam. ((183)). ya÷odhara : ity arthànarthànubandha-saü÷aya-vicàrà ve÷yà-vi÷eùà÷ càùñàpa¤cà÷attamaü prakaraõam. ((184)). cf. infra 24 avec ya÷odhara. ((185)). autre allusion aux dharmastha-. ((186)). ya÷odhara : iti subhagaï-karaõam ekonaùaùñitamaü prakaraõam. ((187)). ya÷odhara : iti va÷ã-karaõaü ùaùñitamaü prakaraõam. ((188)). ya÷odhara : iti vçùya-yogà ekaùaùñitamaü prakaraõam. ((189)). seul exemple d'un prakaraõa- nomm‚ en tant que tel et num‚rot‚. ((190)). ya÷odhara ne mentionne pas la num‚rotation du prakaraõa dans son commentaire, mais annonce, aprŠs sa paraphrase, des citra-yoga- [complet] : tàüs tàü÷ ca yogàn iti. vardhanasya yogàþ vçddhi-vidhayaþ. ukta-vyatirikta-kàrya-sàdhanàrthaü prakãrõaka-nyàyena citrà yogà ucyante. ((191)). ya÷odhara : atheti prakaraõàdhikàràrtham... ((192)). selon ya÷odhara le 64 se termine aprŠs 51, 52v sq. sont introduits par : evaü saükùepa-vistaràbhyàü ÷àstraü praõãya gràhyatàü pratipàdayitum àha. ((193)). ya÷odhara : iti citra-yogà÷ catuþùaùñitamaü prakaraõam.