Gautama: Dharmasutra, Adhyayas 1-3,
with Maskari's commentary (Gautamasmtibhëya)
Input by members of the Sansknet project
(http://sansknet.ac.in/)
NOTE:
On the Sansknet server, as well as in the heading below,
this text is labelled as Gautama-GhyasÆtra.
This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding
with partly inconsistent segmentation of words and phrases.
The text is not proof-read!
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
Gaut_n.n = mÆla text_adhyÃya.sÆtra (no praÓna-numbering!)
(The numbering skips 1.45)
#<...># = BOLD for mÆla text
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
oæ
gautamaghyasÆtram.
maskaribhëyasahitam.
praïipatyÃdidevÃya vÃsudevÃya bhaktita÷ /
gautamÅyacchalenedaæ sarvasmtinibandhanam //
kriyate 'dya mayà bhëyaæ sÆnunà vÃmanasya tu //
ko vÃbhisambandha÷ ? ayamucyate-santi caturdaÓa vidyÃsthÃnÃni, tadyathÃ-
aÇgÃni vedÃÓcatvÃro mÅmÃæsà nyÃyavistara÷ /
purÃïaæ dharmaÓÃstraæ ca vidyà hyetÃÓcaturdaÓa //
iti //
te«Ãæ madhye parigaïitamidaæ dharmaÓÃstramÃrabhyata ityabhisambandha÷ /
athavÃ-puru«asya sukhadu÷khopabhogÃrthai÷ ÓarÅrendriyavi«ayai÷ saæyogaviyogarÆpo janmajarÃmaraïaprabandha÷ saæsÃra÷ /
sa ca dharmÃdharmanimitto nÃnyanimitta÷ /
tayoÓca dharmÃdharmayori«ÂÃni«ÂopabhogahetutvÃdupÃdÃnaparivarjanÃrhai tau bhavata÷ /
tadubhayamaparij¤Ãne na sambhavatÅti dharmÃdharmasvarÆpÃvabodhanÃrthaæ gautamena ÓÃstraæ praïÅtamiti /
prayojanamapi cÃsyaitadeva, dharmÃdharmopÃdÃnaparivarjanayo÷ puru«ÃrthatvÃditi /
abhidheyama«ÂakÃdÅni, yathà ÓrautÃnyagni«ÂomÃdÅnyavaÓyakartavyÃni tathëÂakÃdÅnmapÅti /
tatra sarvakÃryÃïÃæ kÃraïata÷ pravttidarÓanÃtpÆrvaæ kÃraïaviÓe«apratipÃdanÃrthamÃha-
##
nanu vidhiprati«edharÆpatvÃcchÃstrasya 'upanayanaæ brÃhmaïasyëÂame' ityÃdyeva vaktavyam, na tvanuvÃdarÆpatvÃdvedo dharmamÆlamityÃdi, ni«prayojanatvÃdanuvÃdasyeti /
na cÃnena vedasya prÃmÃïyaæ pratipÃdyate, tasya svata eva siddhe÷ anyathà yena prÃmÃïyaæ pratipÃdyate tasyÃpyanyena prÃmÃïyaæ tasyÃpyanyenetyanavasthà syÃditi //
ucyate-vedasya dharmamÆlatvÃnuvÃda÷ taddvÃreïa smtiÓÅlayorapi dharmamÆlatvapratipÃdanÃrtha÷ /
kathamiti
ceducyate-vedavacanÃduccaritÃttatpadÃrthavidÃæ viÓi«Âer'the yà pratipattirni÷saædigdhà jÃyate na ca kÃlÃntare deÓÃntare puru«Ãntare 'vasthÃntare và viparyeti sà dharmamÆlamiti /
yacca ni÷saædigdhamaviparÅtaæ ca j¤Ãnamutpadyate tasya prÃmÃïyamadhyavasituæ Óakyate /
na ca vedajanitapratyayasya kÃraïado«aktaæ mithyÃtvaæ, karturanabhyupagamÃt /
kartgato hi do«a÷ Óabdajanitasya pratyayasya mithyÃtvamÃpÃdayati /
evamuttarÃrtho 'nuvÃda÷ //
idÃnÅæ sÆtraæ vibrÅyate-tatra vedo mantrabrÃhmaïÃkhyo grantharÃÓi÷ /
vida j¤Ãne, j¤Ãyate 'nena dharmÃdisvarÆpamiti veda÷ /
yadyapi smtyÃderetattulyatvam /
tathÃpi parivrÃjakÃdivadrƬhatvÃdado«a÷ /
tathà ca smtyantaraæ-
ÓrutiÓtu vedo vij¤eyo dharmaÓÃstraæ tu vai smti÷ //
iti //
sa ca gvedÃdibhedena bhidyate /
jÃtyapek«ayaikavacanam /
dharma÷ karma ÃcÃra ityartha÷, apÆrvÃkhyo và /
mÆlaæ kÃraïaæ j¤Ãpakaæ, pramÃïamityartha÷ /
tatra vidhiprati«edhÃtmako hi vedo dharmÃdyavabodhakatvaæ pratipadyate, na tu mantrÃrthavÃdarÆpa iti ceducyate- arthavÃdÃderapi vidhyekavÃkyatvenopakÃrakatvÃt pÃraæparyeïa dharmamÆlatvamaviruddham /
arthavÃdastÃvat stutinindÃdvÃreïa vidhiprati«edharÆpatvaæ pratipadyate, mantrastvanu«ÂÃnakÃle vihitÃrthasmÃrakatvÃt /
tata÷ sarvaprakÃra eva vedo
dharmamÆlamiti /
kecinmantrÃrthavÃdamÆlameva pratijÃnate yatà 'dhanvanniva prapà asi' ityatra prapà kartavyetyÃdi /
anye tvÃhu÷-adhyayanamÃtrÃdeva dharmasiddhi÷, yathÃ'ha-
à haiva sa nakhÃgrebhya÷ paramaæ tapyate tapa÷ /
ya÷ sragvyapi dvijo 'dhÅte svÃdhyÃyaæ Óaktito 'nvaham //
iti //
ata÷ pÃÂha eva dharmamÆlamiti /
tadayuktaæ, karmaphalaÓrute÷ ÃnarthakyaprasaÇgÃt, mÅmÃæsakairadhyayanaphalasya nistatvÃcca /
athavà vedavÃcyà kriyà vedaÓabdenocyate, sa dharmasya mÆlamiti /
ÓyenÃdi«u na bhavatÅti cet, ucyate-tatrÃpi vairivadhÃt prÃïadhanaputradÃrÃdirak«aïadvÃreïa dharmo 'styeveti /
tataÓcÃvagamyate-yadidaæ putrapaÓugrÃmÃdi d«Âaæ, yacca
sargÃdyad«Âaæ, tatsarvaæ dharmahetukamiti //
dharma÷ pa¤caprakÃra÷-varïadharma ÃÓramadharmo guïadharmo varïÃÓramadharmo nimittadharma iti /
varïadharmo 'dhyayanÃdi÷, ÃÓramadharma÷ samidÃdhÃnÃdi÷ guïadharmo 'bhi«ekÃdiguïayuktasya rak«aïÃdi÷, varïÃÓramadharmo brÃhmaïasya pÃlÃÓo daï¬a ityÃdi÷, nimittadharma÷ prÃyaÓcittÃdi÷ /
mÆlaæ kÃraïam /
tathà cÃha-'vedÃddharmo hi nirbabhau' iti /
sÆtrÃrambhaprayojanaæ ca-yathaiva vedo dharmamÆlaæ tathà smtiÓÅle apÅti //
na kevalaæ veda eva dharmamÆlaæ, kiæ tarhi-
##
vedavidÃæ ca ye smtiÓÅle te api dharmamÆle bhavata÷ te api vedÃvirodhinÅ, tadvidÃmityÃrambhÃt /
mÆlaÓabdaÓceha dvÃbhyÃmabhisambadhyamÃno dvicanÃnto dra«Âavya÷ /
tacchabdena «a¬aÇgo vedo lak«yate /
smtirupanibanandhanaæ manu-yama-vasi«Âha-bhgvaÇgiro-bhaspatyuÓano-bhÃradvÃja-gautapÃpastamba-saævarta-vyÃsa-ÓatÃtapa-
ÓaÇkha-likhita-hÃrÅta-bodhÃyana-yÃj¤avalkya-pracetÃdibhi÷ ktam /
ÓÅlamanupanibaddha÷ samÃcÃra÷ kautukamaÇgalÃdi÷ bahutvÃtpratideÓaæ bhidyamÃnatvÃccÃnupanibaddha÷ /
cakÃro 'nuktasamuccayÃrtha÷ /
yathÃ'ha manu--
vedo 'khilo dharmamÆlaæ smtiÓÅle ca tadvidÃm /
ÃcÃraÓcaiva sÃdhÆnÃæ Ãtmanastu«Âireva ca //
iti //
sandhyoparamaïakÃle tri÷ pradak«iïÃdi÷ Ói«ÂÃcÃra /
vedavidÃæ sakalÃnu«ÂhÃnaparÃïÃæ nirde«atvena yadvij¤Ãnamutpadyate, sÃ'tmatu«Âi÷ /
vak«yati-"yaccÃtmavanto vddhÃ÷"ityÃdi //
kecidvarïayanti-a«ÂakÃdivade«Ãæ kautukamaÇgalÃdÅnÃæ anupanibandho 'karaïe pratyavÃyÃbhÃvÃt /
ÃcÃrÃtmatu«ÂÅ api ÓÅla evÃntarbhÆte iti na pthagupanyaste /
cakÃropyuktasamuccayÃrtha eveti //
idÃnÅæ pÆrvapak«Åkaroti vedavidÃæ ÓÅlaæ dharmamÆlaæ na bhavati yata÷-
##
dharmamÆlatvaæ na prÃpnotÅti Óe«a÷ /
yathà prajÃpati÷ svÃæ dihitaramabhyadhyÃyat,yathendrasyÃhalyÃgamanÃdi÷ yathà vyÃsabhÅ«mÃdÅnÃmanÃÓramÃvasthÃnam //
ki¤ca-
##
atrÃpi dharmamÆlatvaæ na prÃpnotÅti Óe«a÷ caÓabdopÃdÃnÃt /
saha÷Óabdena balamucyate /
yathà ca nÃrada÷-"saho balamihocyate"iti /
tena ÓÃstraæ lokasaævyavahÃraæ cÃnavek«ya yat kriyate tat sÃhasam /
mahatÃæ lokavikhyÃtÃnÃmityartha÷ /
yathà rÃmasya tÃÂakÃdistrÅvadha÷ /
jÃmadagnyasya mÃtu÷ÓiracaÓcheda÷, vasi«Âhasya jalapraveÓa÷ ityÃdi /
tena ayuktaæ ÓÅlasya dharmamÆlatvamiti //
kathaæ punardharmavyatikramasÃhasayo÷ bheda÷-vi«ayÃbhilëeïa yadayuktamÃcaryate, sa dharmavyatikrama÷, krodhÃdyabhibhavena yat kriyate tat sÃhasam //
atrottaramÃha-
##
tuÓabda- pak«anivttyartha÷ /
d«ÂÃrtho d«Âaprayojana÷ tasmin d«Âaprayojane ÓÅlaæ dharmamÆlaæ na bhavati /
tathà ca
vasi«Âha÷-"aghyamÃïakÃraïo dharma÷"iti /
naitÃdvivacanaæ, d«ÂÃrthe dharmavyatikramasÃhase iti /
tasmin ghyamÃïe"Ådudet"ityÃdinà praghyasaæj¤ÃyÃæ satyÃæ"d«ÂÃrthe avaradaurbalyÃt"iti pÃÂha÷ prÃpnoti /
avaradaurbalyÃt na vara÷ avaro nik«Âa÷ dve«ÃdyabhibhÆta÷ aparamÃrthaj¤Ãna ityartha÷ tasya daurbalyÃt dharmÃdharmaparij¤ÃnÃÓakterityartha÷ /
etaccÃnena j¤Ãpitaæ bhavati- mahatÃmapi tadvidÃæ kadà cidabhibhavo 'stÅti, ÓarÅravata- priyÃpriyayoravaÓyaæbhÃvitvÃt /
tasmÃdyÃvadete«Ãæ rÃgÃdido«eïÃbhibhava÷, tÃvatte«Ãæ ÃcÃro 'pi na grÃhya÷ /
tathÃca vasi«Âha÷--"Ói«Âa÷ punarakÃmÃtmÃ"iti /
athavÃ-avaraÓabdenedÃnÅætanÃ÷ kaliyugapuru«Ã ucyante, te«Ãæ daurbalyÃt asÃrmathyÃt //
evaæ smtipramÃïamuktvà adhunà ekÃrthopanipatitÃnÃæ vÃkyÃnÃæ parasparavirodhe sati kiæ kravyamityÃta Ãha-
##
tulyapramÃïaprÃpita÷ padÃrthastulyabala÷ /
tayo÷ parasparavirodhe sati vikalpo veditavya÷, ayaæ vÃyaæ veti /
nobhayaparityÃga÷, ubhayo÷ pramÃïaprÃpitatvÃt /
nÃnyataraparigraha÷, ekasmin ghyamÃïe dvitÅyasyÃnarthakyaprasaÇga÷ syÃditi /
kimudÃharaïaæ-Órutau tÃvat udite hotavyaæ, anudite hotavyamityevamÃdi /
smtÃvapi,"nityamabhojyaæ keÓakÅÂÃvapannam"iti gautama÷ /
pak«ijagdhaæ gavÃghrÃtamavadhÆtamavak«utam /
dÆ«itaæ keÓakÅÂaiÓca mtprak«epeïa Óudhyati //
iti manu÷ //
nanu-cÃtra sÃrmathyÃdeva vikalpaprasiddhe÷ anarthakamidaæ sÆtraæ samuccayastÃvadatra na saæbhatÅti /
na hyanudite hutvà punarudite hotuæ Óakyate, guïabhÆtakÃlavaÓena pradhÃnasya homasyÃvtteranyÃyyatvÃt /
pradhÃnavaÓavartino hi guïÃ÷, na guïavaÓavarti pradhÃnamiti /
na cÃnÃvttamubhayo- kÃlayorhetuæ Óakyate /
evaæ smtÃvapi ÓuddhiparityÃgayonairva samuccaya÷ sambhavatÅti, parasparavirodhÃditi /
na cobhayaparityÃgo yukta ityuktam /
tenÃtra vikalpa eva prÃpnotÅti nÃrtho 'neneti //
evaæ tarhi nyÃyaprÃptÃnuvÃdo 'yaæ viÓe«Ãrtha÷ /
ko viÓe«a÷ ? tulyabalayoreva virodhe vikalpa÷, atulyabalayostu bÃdha eveti /
tena Órutismtyorvirodhe smtireva bÃdhyate /
Órutau hi pratyak«a÷ Óabda÷ smtÃvÃnumÃnika÷ /
na cÃnumÃnaæ pratyak«avirodhe pramÃïÅbhavati /
evaæ smtyÃcÃravirodhe ca mÃtuladuhitpariïayanÃdyÃcÃro bÃdhyata iti, tatra hyÃcÃrÃt smtyanumÃnamiti /
virodhe vikalpavacanÃt, avirodhe tu tulyapramÃïaÓi«ÂÃnÃæ samuccaya÷ yathà ÃcamanÃdÅnÃæ Óraute«u karmasviti //
nanu ca yadi vedaliÇgaprabhavatvÃbhyupagama eva smte÷ Órutyà sahÃtulyabalatvamupapÃdyate, tadà hi mantrÃrthavÃdavÃkye«vanyapare«vapi yÃni smÃrtadharmamabalabhÆtÃni liÇgÃni"kumÃrà viÓikhà iva"ityevamÃdÅni te«Ãæ pratyak«avedavÃkyavirodhe sati virodhivÃkyÃnumÃnavirodhÃt durbalatvaæ prasajyate /
yadà tÆtsannaÓÃkhÃpÆrvikà smtirabhyupagame-yathÃ'hÃpastamba÷-"brÃhmaïoktà vidhayaste«ÃmutsannÃ÷ pÃÂhÃ÷ prayogÃdanumÅyante"iti tadobhayoÓca vaidikatvÃt tulyabalataiva prasajyate /
na hyanumitasya vedavÃkyasya pratyak«asya ca balÃbalaviÓe«o 'sti pratyak«ÃnumÃnaparicchinnÃgnivaditi /
syÃdetat yatra smtivacane vedavirodho 'sti tannaiva vedavÃkyÃnumÃpakaæ bhavati, kiæ tarhi bhrÃntyÃdiprabhavamevaitaditi /
tacca na yuktaæ, dharmaÓÃstrapraïeturanÃptatvÃbhyupagame aviÓvÃsaprasaÇgÃt /
yadÃpi vedavadavicchinnapÃraæparyeïÃgatà smtirabhyupagamyate tadÃpi tulyabalatvamupapadyata iti tatrÃpi tannaivopapadyate /
yastÃvanmÃtuladuhitpariïayanÃdika÷ samÃcÃra upanyasta÷ sa kÃmÃdyabhibhave sati du«ÂÃcÃratvÃcchi«ÂÃcÃra eva nopapadyate /
yastvavigÃnenoktalak«aïai÷ Ói«ÂairÃcaryate tasya vedamÆlatvÃviÓe«Ãt smtyà saha tulyabalatvameva prÃpnoti /
vibandhanÃnibandhanayostvanyadeva prayojanamupadi«Âam /
na ca samÃcÃrasya smtivÃkyÃntaritarÆpsaya vedavÃkyÃnumÃnasaænikar«aktaæ balÃbalatvaæ sidhyati //
atrocyate-atulyabalatvaæ tÃvat vedÃdÅnÃæ sÆtrÃrambhasÃrmathyÃdevÃvagamyate /
yadi hi tulyabalÃnyetÃni syu÷ tadà virodhe vikalpa÷ sÃrmathyÃdeva siddha÷, kimanena sÆtreïeti tulyabalagrahaïaæ cÃnarthakaæ syÃditi /
asminapi vedÃdyurbalataratvaæ smterupapadyate /
tatra liÇgaprabhavatvamupapadyate ityuktam /
tenÃyameva
pak«oyukta÷ vastu
svatantrapak«o 'bhihita÷, sa pak«a÷"tadvidÃæ ca smtiÓÅle"ityetasmin sati durupapÃda eveti /
tasmÃdvedaliÇgaprabhavatvameva smtÅnÃæ nirde«ataramiti //
nanu caivamapi nopapadyate, kvacit smtyà ÓruterbÃdhadarÓanÃt yathà sÃmÃnyena pravtto vaidikakarmÃdhikÃra÷ smtyà upanÅtÃdipuru«aviÓe«a evÃdhikriyate /
tathà saæskÃraikadeÓenÃpyÃtmaguïayoge sati viÓi«ÂaphalÃbhidhÃnÃt, tathà gÃmÃlabheteti Óruticodito 'pi govadha÷ smÃrtaprati«edhabalÅyastvÃnna kriyate, tathÃgnihotrÃdikaæ coditajÅvanopÃdhikaæ karma dravyasÃdhyamapi na smÃrtacauryÃdiprati«addhenÃpi dravyamÃrjayitvà tatkriyate /
ata÷ Órutyà smtirbÃdhyata ityayuktamuktamiti //
ucyate-virodhe sata pramÃïÃnÃæ balÃbalacintà yujyate /
yatra tu virodhÃbhÃva÷ tatra durbalopi naiva bÃdhyata iti /
yastÃvadupanÅtasya karmÃdhikÃra÷ sa÷ Órutyà naiva virudhyate, upanayanasya vedagrahaïÃrthatvÃt, tasya ca karmÃrthatvÃt, na cÃpÆrvasaæyogamantareïa pradhÃnasiddhi÷ /
yaccoktaæ govardhestu Óruticoditopi na kriyata iti, tadapi na kevalaæ smtyÃ, kintu mantravarïÃcca 'mà gÃ÷ pramÃpayÃÓvÃn pramÃpaya' ityÃdi /
ata÷ smtyà Órutirnaiva bÃdhyate /
kecidutsannaÓÃkhÃpÆrvikÃæ smtimÃhu÷ /
tadayuktam /
tatra vicÃryate-kiæ smaraïÃtpÆrvameva na«ÂÃ÷ ÓÃkhÃ÷ utottarakÃlamiti /
yÃde pÆrvaæ tatra smaraïaæ nopapadyate, vina«ÂatvÃt, pÆrvavij¤ÃnasadÓatvÃt smte÷ /
yadyuttarakÃlaæ, tadotsannaÓÃkhÃpÆrvakatvaæ vaktuæ na yujyate, tadÃnÅmupalabhyamÃnatvÃt /
ÃpastamboktasyÃpyayamabhiprÃya÷-utsannÃ÷ kvacitkvaciddeÓe na sarvatreti 'te«ÃmutsannÃ÷ pÃÂhÃ÷ prayogÃdanumÅyante' ityatrÃpi vyÃkhyà kartavyà //
evamiyaæ dharmapramÃïaparibhëoktà /
idÃnÅæ smtyà yatpramÅyate tadabhidhÃnÃrthamÃha-
##
vedasya agnerÃcÃryasya yamaniyamÃnÃæ và samÅpe nayanamupanayanam /
tada«Âame var«e, var«agaïanÃsÃrmathyÃt /
nityo 'yamupanayanakÃla÷, kÃmyÃpatkalpayorÆrdhvamabhidhÃnÃt /
k«atriyavaiÓyayorÆrdhvamabhidhÃnÃt ÓÆdrasyaikajÃtitvÃdarthasiddhasyÃpi brÃhmaïagrahaïasya jÃtinimittatvaprasiddhyarthamÃrambha÷ /
na ca dvijatvavat brÃhmaïatvaæ kriyata iti /
evaæ ca surÃpasya brÃhmaïasya 'surÃpasya brÃhmaïasyo«ïÃmÃsiæceyu÷' ityevamÃdayo brÃhmaïoddeÓena vidhÅyamÃnà anupanÅtasyÃpi bhavanti /
yadvÃ-brÃhmaïagrahaïena vinà trayÃïÃmapyetannityaæ syÃt, kÃmyaæ tu brÃhmaïasya navame pa¤came và syÃt, itarayostvekÃdaÓadvÃdaÓayo÷ syÃtÃæ, kÃmyÃnantaramabhidhÃnÃt /
pÆrvasaæskÃrabhÃve 'pi upanayanenÃdhikriyate, na tvanena vinoparitanairiti garbhÃdhÃnÃdimanuktvà upanayanasyaivehÃrambha÷ //
##
kÃmÃya hitaæ kÃmyaæ tadupatpÃdanasamartham /
pa¤came navama iti vÃcye kramabheda÷ anayorantarà k«atriyavaiÓyayo÷ kÃmyakÃlaparigrahÃrtha÷ /
tathà ca manu÷-
rÃj¤o balÃrthina««a«Âhe vaiÓyasyÃrthÃrthino '«Âame //
visamÃsa÷ kÃmyabhedaj¤ÃpanÃrtha÷ /
tathÃcaca smtyantaraæ-'navame tvÃyu«mÃkaæ pa¤came brahmavarcasakÃmam' iti /
vÃÓabdo vikalpÃrtha÷ /
sa icchÃto dra«Âavya÷ //
##
garbhasahacarità daÓa mÃsà garbha ityucyate /
tatprabhti var«agaïanà kartavyÃ, na tu janmata Ãrabhya /
tataÓca 'upanayanaæ brÃhmaïasya' ityevamÃdau 'garbhëÂame' ityevamÃdi yojyam //
##
tat upanayanaæ dvitÅyaæ janma /
tena saæskto dvijo bhavatÅtyartha÷ /
'dvijÃtÅnÃmadhyayanam' ityevamÃdau vyavahÃrÃrthaæ dvijasaæj¤Ãkaraïam /
tadgrahaïaæ nityakÃmyopanayanasaægrahaïÃrtham //
##
tadgrahaïaæ nityakÃmyopanayanasaægrahaïÃrtham /
'ÃcÃrya÷ Óre«Âho gurÆïÃm' ityÃdau vyavahÃrÃrthaæ saæj¤Ãkaraïam //
##
vedÃnuvacanaæ samastavedÃnucanam /
ad«ÂÃrthamekadeÓÃdhyÃpanena guru÷ /
tathà ca manu÷-
alpaæ và bahu và yasya Órutasyopakaroti ya÷ /
tamapÅha guruæ vidyÃt Órutopakriyayà tayà //
iti //
d«ÂÃrthaæ cedupÃdhyÃya÷ /
tathÃca vasi«Âha÷-'yastvekadeÓaæ sa upÃdhyÃya÷' iti /
cakÃrÃt aÇgavyÃkhyÃtÃpi /
tathÃca yÃska÷-'ÃcÃrya ÃcÃrÃnÃcinoti, arthÃnÃcinoti, buddhiæ vÃ' iti /
keciccakÃraæ pÆrvasÆtreïa samuccayÃrthaæ vyÃcak«ate /
tenobhayakaraïÃdevÃcÃrya÷ /
tathÃca manu÷-
upanÅya tu ya÷Ói«yaæ vedamadhyÃpayeddvija÷ /
sakalpaæ sarahasyaæ ca tamÃcÃryaæ pracak«ate //
iti //
##
nityo 'yaæ kÃla÷, kÃmyÃpakatkalpayorÆrdhvamabhidhÃnÃt //
yadà tu nityakÃmyayo÷ kenaciddurbhik«Ãdinà nimittenÃtikrama÷ syÃt tadÃnÅmÃpatkalpamÃha-
#<à «o¬aÓÃdbrÃhmaïasyÃpatità sÃvitrÅ // Gaut_1.14 //>#
ÃÇtrÃbhividhyartha÷, saha«o¬asena var«eïeti, 'dvyadhikÃyÃ÷' iti liÇgÃt '«o¬aÓe sarvakÃmam' iti smtyantaradarÓanÃcca /
apatità anapagatà /
sÃvitrÅÓabdena tatsÃdhanamupanayamucyate, upanayanasyÃdhikto bhavatÅtyartha÷ /
evaæ ca pitrÃdi«vanupanÅte«vapi prÃyaÓcittenopanayane 'dhikriyate /
tathÃcÃpastamba÷-'yasya pitÃ... pitÃmaha÷....prapitÃmaha÷' ityÃdi //
##
atrÃpyÃÇnuvartate var«asahitam /
rÃjanyaÓabdaprayogo rÃjatvaprasiddhyartha÷, tasyopanÅtasyaiva rÃjyÃdhikÃra iti //
##
dvÃbhyÃmadhikÃbhyÃæ sahità yà dvÃviæÓati÷ sà dvyadhikÃ÷, caturviæÓÃterityartha÷ /
caturviæÓateriti vaktavye evamabhidhÃnaæ pÆrvatrÃÇo 'bhividhij¤ÃpanÃrtham //
ukta upanayanakÃla÷ /
idÃnÅæ tatsÃdhanÃbhidhitsayÃ'ha-
##
mu¤javikÃrà mau¤jÅ /
mÆrvà prasiddhÃ, tadvikÃrà maurvÅ /
jyÃcÃsau maurvÅ ceti samÃnÃdhikaraïasamÃsa÷ /
tataÓca dhanu«o 'panÅya grÃhyà /
sÆtraæ ÓaïasÆtram /
ekaguïà maurvÅ, itare trivtau /
yathÃ'ha manu÷-
mau¤jÅ trivt samà Ólak«ïà kÃryà viprasya mekhalà /
k«atriyasya tu maurvÅ jyà vaiÓyasya ÓaïatÃntavÅ //
iti //
jyÃmaurvyordvitvavyÃvttyarthaæ kramagrahaïam /
kecidabhÃve vaikalpikÃrthamiti varïayanti /
tathÃca manu÷-
mu¤jÃbhÃve tu kartavyà kuÓÃÓmantakabalbajai÷ /
trivtà granthinaikena tribhi÷ pa¤cabhireva veti //
nyÃyasiddhe kramagrahaïasyÃnyÃrthatvÃditi //
##
ajinaÓabda÷ pratyekamabhisambadhyate /
k«ïa÷ k«ïamga÷, ruru÷ p«anmga÷, basta÷ prasiddha÷ /
etÃni krameïottarÅyÃïi /
tathà ca smtyantaram-'ajinamevottarÅyaæ dhÃrayeyu÷' iti //
##
ÓaïÃdhikÃra÷ÓÃïa÷ /
k«umà atasÅ,tadvikÃra÷ k«auma÷ /
darbhÃdiparini«pannaæ cÅram /
kutapa÷ pÃrvatÅyacchÃgaromani«panna÷ /
etÃnyadhovasanÃni /
vi«amasaÇkhyatvÃdeva sarve«Ãæ siddhe÷ smtyantare 'ÓÃïaæ k«aumaæ vÃso brÃhmaïasya' iti tadÃÓritya yadyathÃsaÇkhyaæ tannivttyarthaæ sarve«Ãæ grahaïaæ, adhikÃrÃrthaæ và //
##
sarve«Ãmityanuvartate, vÃsa iti ca /
aviktamarÃgasambandham /
svabhÃvata÷ Óuklamevetyartha÷ /
pÆrve«Ãmapyaviktatvaj¤ÃpanÃrthaÓcaÓabda÷ //
##
rÃgasambandhamapi kecidicchanti /
apiÓabdo nindÃrtha÷ /
ata÷ pÆrve«ÃmabhÃve dra«Âavyam //
idÃnÅæ këÃyapak«e niyamÃrthamÃha-
##
v«aka«Ãyaktaæ vÃrk«aæ tadeva brÃhmaïasya vÃsa÷ //
##
ma¤ji«Âhayà viktaæ k«atriyasya /
haridrayà viktaæ vaiÓyasya //
##
bailva÷ pÃlÃÓo và brÃhmaïasya daï¬a÷ /
yadyapi dvandvanirdeÓai÷, tathÃpi 'yaj¤iyo và sarve«Ãm' ityekavacananirdeÓÃt, 'pratighyepsitaæ daï¬am' iti smtyantaradarÓanÃcca ekasyaiva dhÃraïaæ yuktam //
#<ÃÓvatthapailavo Óe«e // Gaut_1.25 //>#
aÓvattha÷ prasiddha÷, pÅlu÷ kalki÷, Óe«e k«atriyavaiÓyavi«aye /
tatrÃpi k«atriyasyÃÓvattha÷, vaiÓyasya pailava÷ //
##
yaj¤Ãrhe và syÃt vibhÅtakabilvakayÃvakÃdirvarjito vk«aviÓe«a ityartha÷ /
vÃÓabdo 'bhÃvavikalpÃrtha÷, ata÷ pÆrve«ÃmabhÃve /
anyathÃpÃrtho vÃÓabda÷ /
sarve«Ãægrahaïamanantarayoreva mà bhÆditi //
idÃnÅæ daï¬aguïamÃha-
##
apŬità vallÅve«ÂanakÅÂÃgnyÃdibhiranupahatà ityartha÷ /
yÆpavakrÃ÷ yÆpavannatÃgrà ityartha÷ /
saÓalkÃ÷ satvaca÷ /
asamÃsÃt sarva evaærÆpÃ÷, na tu yathÃsaÇkhyam /
tathà cÃha manu÷-
javaste tu sarve syuravraïÃ÷saumyadarÓanÃ÷ /
anudvegakarà nÌïÃæ satvaco 'nagnidÆ«itÃ÷ //
iti //
##
pramÃïaÓabda÷ pratyekaæ sambadhyate /
mÆrdhapramÃïà brahmaïasya, lalÃÂapramÃïÃ÷ k«atriyasya, nÃsÃgrapramÃïÃ
vaiÓyasya /
tathà ca manu÷ -
keÓÃntiko brÃhmaïasya daï¬a÷ kÃrya÷ pramÃïata÷ /
lalÃÂasammito rÃj¤a÷ syÃttu nÃsÃntiko viÓa÷ //
iti //
idÃnÅæ brahmacÃrive«amÃha-
##
muï¬o muï¬itaÓiraska÷ /
jaÂila÷ sakeÓa÷ /
Óikhà eva jaÂà yasya sa ÓikhÃjaÂa÷ /
evaæ muï¬aÓabdena samastamuï¬anamucyate /
cakÃro vÃr'tha÷ pratyekamabhisambadhyate-muï¬o và jaÂilo và ÓikhÃjaÂo veti /
brÃhmaïak«atriyavaiÓyÃbhiprÃyaæ bahuvacanam /
yathÃkramanivttyarthaæ veti noktam /
tathà ca manu÷-
muï¬o và jaÂilo và syÃdasya và syÃcchikhÃjaÂa÷ //
iti //
idÃnÅæ Óaucato 'dhyayanÃdhikÃrÃt ÓaucÃrthaæ pÆrvaæ dravyaÓuddhirucyate-
##
brÃhmaïabhojanÃdau pravtto dravyahasta÷ pÆrvamanucchi«Âa÷ kenacitkÃraïenocchi«ÂasparÓÃdaprayato bhavati, tadà taddravyaæ bhÆmau nidhÃya sthÃpayitvÃ'cÃmet /
tathà ca vasi«Âha÷-
pracarannabhyavahÃrye«u ucchi«Âaæ yadi saæspÓet /
bhÆmau nidhÃya taddravyamÃcamya pracaretpuna÷ //
iti //
puru«aÓaucavivak«ÃyÃæ dravyahastagrahaïamanarthakam /
ato dravyasya nidhÃnamÃtrÃdeva Óuddhi÷, puru«asyÃcamanÃt /
yattu dravyasya smtyantare prok«aïamukta-'bhÆmau nik«ipya prok«aïÃddravyaæ Óuddhyati' iti tadabhyavahÃryapakvadravyavi«ayameva dra«Âavyam /
kathaæ punastulyasaæhite sÆtre viÓe«o 'vagamyate-nidhÃyÃcacamanaæ na punaranidhÃyeti /
ucyate-yadyanidhÃyÃcamanami«Âaæ syÃttato 'dravyahasta ucchi«Âa ÃcÃmet' ityetÃvadeva vaktavyaæ syÃt, kiæ nidhÃnena kriyata iti, tata÷ sÆtrÃtirekÃnnidhÃnapak«a evÃbhÅ«Âa ityavagamyate /
yattu manunoktaæ-
ucchi«Âena tu saæsp«Âo dravyahasta÷ kathaæcana /
anidhÃyaiva taddravyamÃcÃnta÷ÓucitÃmiyÃt //
iti //
tadanabhyavahÃryadravyavi«ayaæ dra«Âavyam /
evaæcÃbhyavahÃryadravyasyÃpakvasya kadalÅphalÃde÷ nidhÃnamÃtrÃdeva Óuddhi÷ /
pakvasya bhÆmau nik«ipya prok«aïÃcchuddhi÷ /
anabhyavahÃryadravyasya vastrÃderanidhÃyÃcamanÃcchuddhi÷ //
idÃnÅæ dravyaÓuddhimÃha-
dravyaÓuddhi÷ parimÃrjanapradÃhatak«aïanirïejanÃni
##
taijasÃdÅnÃæ dravyÃïÃæ parimÃrjanÃdinà krameïa Óuddhi÷ /
dravyatve siddhe te«Ãæ dravyavacanaæ svakÃryani«pÃdanasÃrmathyÃrtham /
tataÓca bhinnabhÃï¬ÃdÅnÃæ na Óaucam /
tejasà hetubhÆtena yÃni kriyante tÃni taijasÃni sauvarïÃdÅni /
te«Ãæ taijasÃnÃmucchi«ÂaliptÃnÃm /
kuta etat ? mÆtrÃdyupahatÃnÃæ smtyantare ÓuddhyantaravidhÃnÃt /
tathà cauÓanasaæ-'taijasÃnÃæ mÆtrapurÅ«areta÷ kuïapopahatÃnÃæ Ãvartanamullekhanaæ bhasmanà tri÷ saptaktva÷ parimÃrjanam /
ataijasÃnÃmevaæbhÆtÃnÃmutsarga÷' iti /
tathà anyaÓarÅramaladÆ«ite kaïvavacanamÃrabdham- 'Óle«mÃdyupahatÃnÃmekaviæÓatiparimÃrjanacchuddhi÷' iti /
tathÃcÃspÓyochi«ÂÃnÃmauÓanasaæ vacanaæ saægatamÃrabdham- 'anulomaÓÆdraÓvakÃkopahatÃnÃmullekhanaæ pratilome«u spÓyopahatÃnomakaviæÓatiparimarjanamaspÓyopahatÃnÃmÃvartanam' iti /
tathà mÃæsarudhiropahatÃnÃæ ÓaÇkhavacanamÃrabdhaæ-'mdari«ÂakeÇgudabilvasar«apakalkagomÆtragomayÃdÅni ÓaucadravyÃïi' iti /
tathà 'rajasvalÃdu«ÂÃnÃmekadinaæ pa¤cagavye nik«ipya ekaviæÓatiparimÃrjanÃcchuddhi÷' iti paiÂhÅnasivacanam /
evamanye«vapi smtyantare«u malÃntaradÆ«ite«u taijase«u ÓuddhyantarÃïyÃmnÃtÃni /
atotrocchi«ÂaliptÃnÃmeva kalpayituæ nyÃyyamiti /
te«Ãmucchi«ÂaliptÃnÃæ parimÃrjanaæ bhasmanà parita÷ sarvata÷ /
mÃrttikÃnÃæ mnmayÃnÃmaspÓyopahatÃnÃm /
kuta÷? smtyantare viÓe«adarÓanÃt /
tathoÓanaso vacanaæ-'mnmayÃnÃmucchi«ÂaliptÃnÃmapamÃrjanamuccha«Âasp«ÂÃnÃæ prok«aïam' iti /
tathà vasi«Âhavacanam-
madyamÆtrapurÅ«aiÓca Óle«mapÆyÃÓruÓoïitai÷ /
saæsp«Âaæ naiva Óuddhyeta puna÷pÃkena mnmayam //
iti madyÃdidÆ«itÃnÃæ tyÃga ukta÷ /
atotra caï¬ÃlÃdyupahatÃnÃmeva kalpayituæ nyÃyyamiti /
pradÃha÷ prakar«eïa dÃha÷ pÆrvasvabhÃvotpÃdanamityartha÷ /
dÃravÃïÃæ ÃsanaÓayanÃdÅnÃæ aïedhyÃdyupahatÃnÃæ tak«aïaæ tanÆkaraïaæ yÃvanmÃtramupahatam /
aspÓyasp«ÂÃnÃæ prok«aïam /
kuta÷ ? 'prok«aïaæ saæhatÃnÃm' iti manuvacanÃt /
prak«ÃlanaÓakyÃnÃæ prak«Ãlanam /
tÃntavÃnÃæ tantumayÃnÃæ kÃrpÃsÃdivikÃrÃïÃæ aspÓyadÆ«itÃnÃm /
maladÆ«ite smtyantaraæ dra«Âavyam-'dhÃvanaæ tanmÃtracchedanamutsarga÷' iti /
'celÃdÅnÃæ malÃdidÆ«itÃnÃm' iti paiÂhÅnasivacanam /
tathà 'ÓrÅphalairaæÓupaÂÂÃnÃm' ityevamÃdÅni manunoktÃni dra«ÂavyÃni,aspÓyadÆ«itÃnÃæ bahÆnÃæ vastrÃïÃæ prok«aïam 'bahÆnÃæ dhÃnyavÃsasÃma' iti manunà prok«aïenaiva ÓuddhividhÃnÃt /
atolpÃnÃmaspÓyadÆ«itÃnÃæ nirïejanam //
##
taijasavacchuddhirupalÃdÅnÃm /
atideÓa÷ smtyantaroktaÓuddhyapek«Ãrtha÷ /
upalÃnÃæ maïÅnÃæ tÃvacchrÆyate-
nirlepaæ käcanaæ bhÃï¬aæ adbhireva viÓuddhyati /
abjamaÓmamayaæ caiva rÃjataæ cÃnupasktam //
ÓaÇkhaÓuktimaïÅnÃæ ca gomÆtreïodakena và //
iti manuvacanam /
'payasà ÓaÇkhaÓuktÅnÃm' iti paiÂhÅnasivacanam //
##
asthi hastidantÃdisaævyavahÃryadravyÃïi /
bhÆmi÷, ghÃdi÷ dÃruvaditi praktidravyeïÃtideÓaæ bruvan etat j¤Ãpayati-yat vikÃrasya Óocamucyate praktidravyasyÃpi tadeva bhavatÅti /
itarathà dÃravavaditi vaktavyamÃsÅditi /
asthibhÆmyo÷ smtyantaropadi«ÂÃpek«Ãrtho 'tideÓa÷ /
tathà ca smtyantaropadi«ÂÃpek«Ãrtho 'tideÓa÷ /
tathà ca smtyantaram-'aspÓyasp«ÂÃnÃæ bhÆmyasthnÃæ prok«aïÃcchuddhi÷' iti kaïvavacanam //
#<Ãvapanaæ ca bhÆme÷ // Gaut_1.34 //>#
bhÆmigrahaïamasthinivttyartham /
cakorÃt smtyantaroktÃnyapi dra«ÂavyÃni /
tathÃcoktaæ vasi«Âhena-
khananÃddahanÃddhar«Ãt gobhirÃkramaïÃdapi /
caturbhi÷Óuddhyate bhÆmi÷ pa¤camÃccopalepanÃt //
iti /
tathà ca manu÷-
sammÃrjanena sekena dÃhenollekhanena ca /
gavÃæ ca parivÃsena bhÆmi÷Óuddhyati pa¤cabhi÷ //
iti /
yathÃlepaæ vikalpena samuccayena và Óaucaæ kartavyam //
##
rajju÷ darbhÃdini«panna÷ /
vidala÷ vaæÓamayÆrapak«Ãdini«panna÷ carma vyÃghracarmÃdi te«ÃmaspÓyasp«ÂÃnÃæ celavat vastravacchaucam /
carmaÓabdena praktigrahaïena vikÃrasyÃpi grahaïam /
rajjvÃdÅnÃæ prok«aïasyÃpi praveÓÃrthamatideÓa÷ /
atospÓyasp«ÂÃnÃæ prok«aïamapi kartavyam /
tathà ca paiÂhanasi÷-'rajjuvidalacarmaïÃmaspÓyasp«ÂÃnÃæ prok«aïÃcchuddhi÷' iti //
##
rajjvÃdÅnÃæ tyÃgo và /
vyavasthaitavikalpo 'yam /
ato 'tyantopahatÃnÃæ tyÃga÷ /
itare«Ãæ Óaucamiti //
idÃnÅæ 'dravyahasta ucchi«Âo nidhÃyÃcÃmet' ityuktaæ, tadÃcamanavidhitsayÃ'ha-
##
prÃÇmukha udaÇmukho vetÅcchÃto vikalpa÷ /
nanu ca Óauca grahaïamanarthakam, uttaratrÃcÃmoditi vak«yati, tenaivÃrthasiddhatvÃditi /
ucyate-anyadapi ÓaucÃÇgametaddigabhimukha eva kuryÃditi /
evaæ ca pÃdaprak«ÃlanÃdikamapi taddigabhimukha eva kuryÃditi /
Ãrabheteti samÃhitÃrtham, ato yÃvadÃcamanaparisamÃpti÷ tÃvantaæ kÃlamananyacitto bhavet //
#<Óucau deÓa ÃsÅno dak«iïaæ bÃhuæ jÃnvantarà ktvà yaj¤opavÅtyà maïibandhÃtpÃïÅ prak«Ãlya vÃgyato hdayaspÓastriÓcaturvÃpa ÃcÃmet // Gaut_1.38 //>#
Óucau deÓe sthÃne anupahate /
evaæ ca pÃdaprak«Ãlanamapyarthasiddhaæ mà bhÆt
aÓuddhipÃdasambandhÃddeÓasyÃpyaÓucibhÃva iti /
tathà ca vakhi«Âha÷- 'prak«Ãlya pÃdau pÃïo cà maïibandhanÃt' iti /
ÃsÅna eva, nÃnyÃvastha÷ /
tathÃca vasi«Âha÷-'vrajan ti«Âhan ÓayÃna÷ praïato và nÃcÃmet' iti /
dÃk«iïaæ bÃhuæ jÃnvormadhye ktvà /
yaj¤opavÅtoti /
yadi kadÃcit ayaj¤opavÅti bhÆtvÃpyÃste tathÃpyÃcamane avaÓyaæ yaj¤opavÅtinà bhavitavyamiti /
tathà cÃpaspamba÷-'upÃsane gurÆïÃæ vddhÃnÃmatithÅnÃæ home japyakarmaïi bhojana Ãcamane svÃdhyÃye ca yaj¤opavÅti syÃt' iti /
ÃcamanÃÇgatvenÃnyayaj¤opavÅtotpÃdanÃrthaæ và /
tathà ca vasi«Âha÷-
snÃtakÃnÃæ tu nityaæ syÃdantarvÃsastathottaram /
yaj¤opavÅte dde ya«Âi÷ sodakaÓca kamaï¬alu÷ //
iti //
maïiryasmindeÓe badhyate sa maïibandha÷ /
tasmÃdÃmaïibandhanÃtpÃïÅ prak«Ãlya vÃgyatastÆr«ïÅæ hdayaspÓo hdayaægamÃ÷ /
apÃæparimÃïÃrthamidam /
mëanimajjanamÃtrÃstÃvatyo bhavanti /
tathÃcÃhoÓanà 'mëanimajjanamÃtrà hdayaægamà bhavanti' iti /
triÓcaturvetyatra vikalpo vyavasthita÷- yadà 'Ãpa÷ punantu' ityÃdimantramuktvÃ'camyate tadà catu÷
anyatra tririti /
abgrahaïaæ gomÆtrÃdinivttyarthaæ te«Ãæ ÓuddhihetutvasÃmÃnyÃdgrahaïaæ mà bhÆditi /
u«ïabuddhudaphenaka«ÃyÃdivarjanÃrthaæ và /
pibediti vaktavye ÃcÃmediti gurusÆtrakaraïaæ vidhyantaropasaÇgrahÃrtham /
tatra tÆÓanÃ'ha- 'dak«iïaæ hastatalaæ gokarïÃkÃraæ vinyasya brÃhmeïa tÅrthenÃÓabdaæ pibedgyaju÷sÃmavedÃn dhyÃyan' iti //
##
praktÃbo«Âhau, atrÃnuktatvÃt, smtyantaradarÓanÃcca, brÃhmeïaiva tÅrthena /
parityupasargo vidhyantaropasaægrahÃrtha÷ /
tatra tÆktaæ kaïvena-'atharvavedetihÃsapurÃïÃni dhyÃyan brÃhmeïa tÅrtheno«Âhayo÷ salomapradeÓaæ mjyÃt' iti //
#
#
cakÃrÃt mukhaæ ca /
abhyupasargo vidhyantaropasaægrahÃrtha÷ /
tatrÃha bhÃrgava÷-'o«Âhau parimjyÃttato mukhaæ
parimjedagnÃndhyÃyaæ stata÷ pÃdÃvabhyuk«et vi«ïuæ dhyÃn'iti //
##
khÃni ÓÅr«aïyÃni nayananÃsikÃkarïÃni /
cakÃrÃddhdayaæ ca /
tathÃca manu÷-
trirÃcÃmedapa÷ pÆrvaæ dvirunmjyÃttato mukham /
khÃni copaspÓedadbhirÃtmÃnaæ hdayaæ Óira÷ //
iti //
upopasargo vidhyantaropasaægrahÃrtha÷ tannoÓanà 'aÇgu«Âhopakani«ÂikÃbhyÃæ nayane candrÃdityau dhyÃtvà tata upaspÓya tarjanyaÇgu«ÂhÃbhyÃæ nÃsikÃvakÃÓau prÃïÃn dhyÃtvà tata upaspÓya kani«ÂhikÃÇgu«ÂhÃbhyÃæ karïau diÓo dhyÃtvà tata upaspÓyÃÇgu«Âhena kevalena hdayamupaspÓedÃtmÃnaæ dhyÃyan' iti //
##
mÆrdhani cet vaktavye dadyÃditi grahaïaæ sarvÃÇgulyartham /
tathÃca smtyantaraæ 'sarvÃÇgulibhi÷ Óriyaæ dhyÃtvà mÆrdhani prak«ipet' iti /
cakÃrÃtsavye ca pÃïau /
tathà ca vasi«Âha÷-'mÆrdhani ca dadyÃtsavye pÃïau' iti /
k«atriyavaiÓyayorapyetadevÃcamanaæ viÓe«ÃnabhidhÃnÃt strÅÓÆdrau ca saktsakt' iti smtyantarÃbhidhÃnÃt strÅÓÆdrayoÓca saktpÃnÃt sakdo«ÂhasparÓanÃcca Óuddhirdra«Âavyà atrÃnuktÃpi //
na kevalamucchi«ÂasparÓa evÃcamanaæ, anyadapyÃcamananimittamidÃnÅmÃha-
##
punargrahaïaæ ÃdÃvante cÃcamanaæ kuryÃdityevamartham /
cakÃrÃt snÃtvà ruditvà ca /
tathà ca vasi«Âha÷- 'suptvà bhuktvà k«utvà snÃtvà pÅtvà ruditvà cÃcÃnta÷ punarÃcÃmet' iti //
tatra k«utasyÃniyatakÃlatvÃt ÃdÃvaÓakyamÃcamanamiti cet tatrÃpi nityaprÃyatyÃrtha Ãrambha÷ /
yathÃ'hÃpastamba÷-'muhÆrtamapi Óaktivi«aye nÃprayatasti«Âhet' iti /
svÃpÃdau prayatasyÃpyÃcamanamÃrambhasÃrmathyÃt /
atastatrÃdÃvante cÃcamanaæ kuryÃt tatra bhojane kecidÃdÃvapi dvirÃcamanamicchanti /
tathÃcÃpastamba÷ 'bhok«yamÃïastu prayato dvirÃcÃmet' iti /
anye svÃpÃdÃvanta eva dvirÃcamanamicchanti yathÃ'hoÓanÃ-
'suptvà bhuktvà k«utvà snÃtvà pÅtvà ruditvà cÃcÃnta÷ punarÃcÃmeddvi' iti /
evaæ ca bhojane ÃdÃvante cca dvirÃcamanaæ svÃpÃdÃvekamante ca dvi÷ /
k«utasyÃniyatatvÃdanta eva dviriti siddhÃnta÷ //
idÃnÅnucchi«ÂasaæÓle«e aÓucitve prÃpte Ãha-
dantaÓli«Âe«u dantavadanyatra jihvÃbhimarÓanÃt //
daÓanÃntaralagne«u bhak«yabhojyÃvayave«u dantavat anucchi«Âo bhavatÅtyartha÷ /
na cejjihvayà saæspÓyante //
atrÃpi-
##
satyapi jihvÃbhimarÓane yÃvat svasthÃnÃnna cyavanti tÃvacchucirityeke manyante //
##
cyute«u Ãsye yajjalaæ tadÃsrÃve yadvadvijÃtÅyÃt tannigiran Óucacireva bhavati /
ÃcamanaÓaÇkÃ
nÃstÅtyartha÷ /
evaæ cÃsrÃvamapi nigiran Óucireva bhavati /
kuta÷ cyute«u nigiran Óuciriti vaktavye ÃsrÃvavadvidyÃdityÃrambhÃt /
gautamastu dantaÓli«ÂÃnÃæ sati jihvÃbhimarÓane aÓucirbhavatÅti /
anyamataæ tu prÃkcyuteriti /
so 'yaæ vyavasthitavikalpa÷, karmÃnu«ÂhÃnÃdhiktasyÃcamananamanyasya neti //
yathocchi«ÂÃvayavo bahirbhÆta÷ aÓucitvamÃpÃdayati tadvadÃsrÃvasyÃpi prÃpta Ãha-
##
mukhe bhavà mukhyÃ÷ vipru«a ÃsrÃbÃvayavÃ÷ te mantrayamÃïasya vinirgatà nÃprÃyatyaæ janayanti yadyaÇge stanodarÃdau na nipatanti /
niÓabdo niÓcayÃrtha÷ ato niÓcayena yadyaÇge patanti tadÃnÅmevocchi«Âaæ janayanti nÃÓaÇkÃmÃtreïeti /
evaæ cocchi«ÂÃvayavo yatrakutracinnipatannucchi«Âaæ janayati, ÃsrÃvo 'Çga eveti siddhÃnta÷ //
sarvaÓaucÃrthamidamadhunocyate-
##
lepagandhayorapanayane kte amedhyaliptasya amedhyasambaddhasya Óucitvaæ bhavati /
amedhyaÓabdena dvÃdaÓamalà ucyante //
yathÃ'ha manu÷-
vasà ÓuklamasÇmajjà mÆtravi¬ghrÃïakarïavi /
Óle«mÃÓru dÆ«ikà svedo dvÃdaÓaite nïÃæ malÃ÷ //
anabhivyaktagandhÃnÃæ Óle«mÃdÅnÃæ lepamÃtradarÓanÃt lepagrahaïam /
mÆtrÃdÅnÃæ lepÃnupalabdhergandhamÃtropalabdheÓca gandhagrahaïam /
ÓaucÃdhikÃre puna÷ Óaucagrahaïaæ taijasÃdÅnÃmapi lepagandhÃpanayanayÃdeva Óaucamityevamartham //
tat kena kartavyamityata Ãha-
##
tacchaucamadbhi÷ pÆrvaæ tato mdà /
cakÃrÃttata ubhayena /
tadgrahaïaæ annalepasyÃpi cÆrïÃdinà apakar«aïÃrtham /
tadadbhirmdà ceti vaktavye pÆrvagrahaïaæ yatra nÃtÅva lepo lak«yate tatrÃdbhireva Óasaucamityevamarthaæ, yathÃ'ha manu÷-
nirlepaæ käcanaæ bhÃï¬amadbhireva viÓudhyati /
abjamaÓmamayaæ caiva rÃjataæ cÃnupasktam //
iti //
athavà yatra yatra Óaucamuktaæ tatra tatrÃdbhireva Óaucaæ prathamaæ kÃryamityevamartham /
yathà mdà adbhiriti samuccÅyate tathà bhasmÃdibhirapi samuccayÃrtho visamÃsa÷ /
taisajÃdÅnÃæ dravyÃïÃmuktatvÃt idaæ Óaucaæ ÓarÅrÃvayavasyÃmedhyaliptasya dra«Âavyam //
##
cakÃra÷ ÃcamanÃnukar«aïÃrtha÷ /
visraæsanaæ nirasanaæ, tat mÆtrapÆrÅ«asrehÆïÃæ pratyekaæ sambadhyate /
abhyavahÃrasaæyogo 'bhyavahÃryadravyopayoga÷ /
tasyÃnamedhyatvÃt lepagandhÃpakar«aïÃrthamabhidhÃnaæ, Ãcamanasya 'suptvà bhuktvÃ' ityanena siddhatvÃt lepagandhÃpakar«aïaæ ca mtsalilaprak«Ãlanena kuryÃt /
evaæ ca 'tadadbhi÷ pÆrvam' ityatra yaduktaæ cÆrïÃdinà annalepÃpakar«aïaæ tenÃÓakyamidaæ dra«Âavyam /
athavÃ-abhyavahÃrasaæyogasyÃpi ÃcamanÃrtha evopanyÃsa÷ /
'suptvà bhuktvÃ' ityanenaiva siddhamanÆdyate kramÃrtham, kathaæ-tadgrahaïenÃnnalepÃpakar«aïamuktaæ tadapakar«aïaæ pÆrvaæ ktvà tataÃcÃmedityevamarthaæ anyathà sandeha÷ syÃditi /
tathà cÃpastamba÷ 'mÆtraæ ktvà pÆrÅ«aæ và mÆtrapurÅ«alepÃnannalepÃnucchi«ÂalepÃn
retasaÓca ye lepÃstÃn prak«Ãlya pÃdau cÃcamya prayato bhavati' iti /
mÆtrapurÅ«au prasiddhau /
srehÆ reta÷ /
mÆtrÃdÅnÃmÃcamanÃrthamupanyÃsa÷ lepagandhÃpakar«asya 'lepagandhÃpakar«aïe Óaucam' ityanenaiva siddhatvÃt //
##
tatra tadeva bhavatÅti Óe«a÷ /
ÃmnÃyo veda÷, sa yatra yaj¤avi«aye sphyÃdÅnÃæ prak«ÃlanamÃtrÃdeva Óuddhiæ vidadhyÃt tatra tadeva, na dÃrusÃmÃnyena tak«aïÃdi /
atulyabalatvÃdevedaæ siddhamiti cet Órutyuktasya laukike ananupraveÓanÃrtha upanyÃsa÷, yathÃr davyà yÃgavi«aye Órutyà prak«Ãlanena ÓuddhiruktÃ, tasyà laukike vyÃptÃyà api
darvÅsÃmÃnyena Órutyuktà mà bhÆt smtyuktÃmeva kuryÃdityevamarthamupanyÃsa÷ /
athavÃ-ÃmnÃyaÓabdena manurucyate /
sa yatra Óaucaæ vidadhyÃt tatra tadeva, yathà 'yatÅnÃæ tu caturguïam' ityÃdi /
taduktatvÃdevÃsandeha iti cet ucyate- yasminvi«aye na kiæciducyate tatra smtyantaroktaæ bhavati /
yatra lepagandhÃpakar«aïÃdi kiæciducyate tatra smtyantareïa vikalpaÓaÇkà bhavatÅti tannirÃsÃrthamuktaæ 'yatra cÃmnÃyo vidadhyÃt' iti /
evaæ ca lepagandhÃpakar«aïe kte 'pi 'dviguïaæ brahmacÃriïa÷' ityevamÃdyÃÓrayaïÅyam //
idÃnÅæ ktaÓaucasya brahmacÃriïo 'dhyayanÃrthaæ gurÆpasadanavidhimÃha-
##
pÃïinà dak«iïena savyaæ pÃïimanaÇgu«Âhavarjitaæ ghÅtvà adhÅhi bho iti prÃrthayeta gurumadhyÃpakam /
pÃïigrahaïaæ pÃdanivttyartham /
pÃïiprakaraïÃtasavyamapi pÃïimeveti gamyate /
upasaÇgrahaïaæ aÇgulipradeÓe iti
gamyate anaÇgu«ÂhamityuktatvÃt //
ki¤ca-
##
tatra gurau cak«urmanasÅ vyavasthÃpayedityartha÷ //
ki¤ca-
##
kÃryamiti Óe«a÷ /
sÃk«ÃtprÃïÃnÃmupasparÓanÃsambhavÃt prÃïa iti cak«urÃdÅndriyÃïi ÓÅr«aïyÃnyucyante /
tÃnyupasparÓayeddarbhairÃcamanoktena krameïa //
ki¤ca-
##
kÃryà iti Óe«a÷ /
prÃïÃyÃma÷ prÃïanirodha÷ nirucchvÃsenÃvasthÃnaæ, te traya÷ kÃryÃ÷ /
pratyekaæ pa¤cadaÓamÃtrÃ÷ /
mÃtrà nÃma madhyamÃÇgu«ÂhaÓabdena loke prasiddhà //
ki¤ca-
##
prÃgagre«u, prakaraïÃddarbhe«u, ÃsanamupaveÓanaæ, kÃryamiti Óe«a÷ /
cakÃrÃt darbhapavitraprÃïiÓca //
ki¤ca-
##
udÃhartavyà iti Óe«a÷ /
pratyekaæ praïavapÆrvà bhÆrÃdyÃstisra÷ puru«amadhyÃ÷ satyÃntÃ÷ /
evaæ jÃbÃliÓrutau prasiddha÷ //
ki¤ca-
##
kÃryamiti Óe«a÷ /
upasaÇgrahaïamiti vaktavye pÃdagrahaïaæ smtyantaropadi«ÂavidhyupasaÇgrahaïÃrtham /
yathÃ'ha manu÷-
vyatyastapÃïinà kÃryamupasaÇgrahaïaæ guro÷ /
savyena savya÷ sp«Âavyo dak«iïena tu dak«iïa÷ //
iti //
prÃtarutthÃyotthÃya pratidinam /
gurugrahaïaæ Ãtmano mà bhÆditi /
taÂa÷ pÆrvaæ prÃïopasparÓanamÃtmana÷ //
ki¤ca-
##
vedapÃÂhasyÃdyantayo÷ ÃrambhÃvasÃnayo÷ /
cakÃra÷ pÃdopasaÇgrahaïÃnukar«aïÃrtha÷ //
ki¤ca-
##
ÃcÃryeïÃdi«Âa÷ tasya dak«iïasyÃæ diÓi prÃÇmukha udaÇmukho vopaviÓet saæbhavato vikalpa÷ ÃsÅnasyÃcÃryasya yathà tadabhimukho bhavati tathà prÃÇmukha udaÇmukho và upaviÓedityartha÷ /
kathaæ ? 'tatra caturmanÃ÷ ' ityuktatvÃt /
Ói«yagrahaïamanyasyÃpyupasannasyÃyameva vidhiriti j¤ÃpanÃrtham /
'anuj¤Ãto dak«iïata÷' iti ca niyamÃrtha÷ nÃnanuj¤Ãta upaviÓennÃdak«iïata iti //
ki¤ca-
##
sÃvitrÅ tatsaviturityÃdi /
cakÃrÃdoÇkÃrapÆrvà vyÃhtayaÓca /
tathÃca manu÷-
oÇkÃrapÆrvikÃstisro mahÃvyÃhtayo 'vyayÃ÷ /
tripadà caiva gÃyatrÅ vij¤eyà brahmaïo mukham //
iti //
anuvacanamadhyetavyam /
brahmaïo vedasyÃdÃne Ãrambhe adhyayanÃrambhakÃla ityartha÷ /
Ãdita÷ pÆrvam //
kiæca-
##
anuvacanÃnantaraæ oÇkÃraÓcodÃhartavya÷ anyatrÃpi /
atra krama÷ prÃtarutthÃya pÃdaupasaÇgrahaïaæ, tadÃhÆya upaviÓet darbhe«u, tata÷ prÃïopasparÓanaæ darbhai÷, tata÷ prÃïÃyÃmÃnktvà mahÃvyÃhtÅ÷ pa¤ca uktvÃ, a¤jalinà 'adhÅhi bho÷' iti gurumÃmantrya, oÇkÃrapÆrvikà vyÃhtÅ÷ sÃvitrÅæ coktvà praïavapÆrvamadhÅyÅta /
prathamÃdhyayana evÃyaæ vidhi÷ kuta÷ ? sÃvitrÅ cÃnuvacanaæ tato 'dhÅyÅteti vaktavye Ãdito brahmaïa ÃdÃna ityÃrambhÃt /
pratidivasamoÇkÃramevoktvà /
kuta÷ ? oÇkÃro 'nyatretyuktatvÃt /
anyatra prathamÃdhyayanÃdanyatra /
apiÓabda÷ prathamÃdhyayane 'pi praïavapraveÓanÃrtha÷ /
kecidanyatrÃpÅtyanenÃÇgÃdau praïavamicchanti //
##
yadyadhÅyatÃmantarà madhye kaÓcidgacchettata÷ punarapi pÃdopasaÇgrahaïÃdipraïavoccÃraïÃnto yo vidhistaæ kuryÃttasya prÃyaÓcittÃrtham /
aprakaraïe 'pi prÃyaÓcittamÃnantaryeïÃnu«ÂhÃnÃrtham /
mÃnu«ÃïÃæ gamana etat, itare«ÃmÆrdhvamabhidhÃnÃt /
atrÃnadhyÃyaÓravaïÃbhÃvÃt prÃyaÓcattÃnantaramadhÅyÅta /
prathamÃdhyayanÃpe7yà punargrahaïam, anyatropasadanÃbhÃvÃt /
ato 'nyatra prÃyaÓcittÃrthamevopasadanaæ kartavyaæ tadanantaramadhyayanaæ kartavyam /
tathÃ'hÃpastamba÷- 'adhÅhi bho ityuktvÃdhÅyÅtÃdhyÃpayedvÃ' iti //
ki¤ca-
#<Óvanakulasarpamaï¬ÆkamÃrjÃrÃïÃæ tryahamupavÃso vipravÃsaÓca // Gaut_1.64 //>#
ete prasiddhÃ÷ /
ÓvÃdÅnÃæ pratyekamantarà manage tryahaæ bhaktatyÃga÷ prÃyaÓcittaæ, vipravÃso guruïà virahitasyÃvasthÃnamekÃham /
evaæ ca guruviprayogopadeÓÃdeva ekÃhamanadhyÃyasiddhi÷ /
kuta ekÃhopalabdhiriti cet, visamÃsÃt /
anyathà tryahamupavÃsavipravÃsau cetyavak«yat /
ata ekÃhamevÃnadhyÃya÷ /
tathà ca manu÷-
paÓumaï¬ÆkamÃrjÃraÓvasarpanakule«u ca /
antarà gamane vidyÃdanadhyÃyamaharniÓam //
iti //
evaæ cÃtrÃpi Óvagrahaïaæ catu«padÃæ paÓÆnÃmupalak«aïam /
catu«pÃdgrahaïena ghyamÃïatvÃt mÃrjÃrasya punarupanyÃsa÷ prÃyaÓcittagauravÃrtha÷ /
yathÃ'hoÓanÃ- 'mÃrjÃrÃntarÃgamane dhtaæ prÃÓyatryahamupavaset' iti /
upasadanÃnukar«aïÃrthaÓcakÃra÷ /
ato 'dhyayanakÃle tatktvÃdhÅyÅta /
kecidupavÃsamadhyayanatyÃgamÃhu÷ /
tadyuktamayuktaæ veti vicÃryam //
ki¤ca-
##
itare«Ãæ kÃkÃdÅnÃæ prÃïÃyÃmÃstraya÷, bahuvacanaÓravaïÃt /
ghtaprÃÓanaæ kÃyÃplavanamÃtram /
upasadanÃnukar«eïÃrtha÷ cakÃra÷ /
tatastrÅnprÃïÃyÃmÃn dhÃrayitvà ghtaæ prÃÓyopasadanaæ ca ktvÃdhÅyÅta, anadhyÃyÃÓravaïÃt //
#<ÓmaÓÃnÃbhyadhyayane caivaæ ÓmaÓÃnÃbhyadhyayane caivam // Gaut_1.66 //>#
Ãpastambena sarvata÷ÓamyÃprÃsÃnnÃdhÅyÅtetyuktam /
tasmÃttatsamÅpe 'dhyayanaæ ÓmaÓÃnÃdhyayanam /
abhyupasargo buddhipÆrvasÆcanÃrtha÷ /
tato 'buddhipÆrve anyatprÃyaÓcittaæ laghutaraæ dra«Âavyam /
tathà cÃhoÓanÃ- 'anabhisandhyà ÓmaÓÃnÃbhyadhyayane 'dhÅhi bho ityuktvÃdhÅyÅta' iti /
cakÃrÃdanantaroktasya praïÃyÃmÃde÷ sarvasya prÃptau evaæÓabdena anantaroktasyopasadanasyaiva prÃpti÷ kriyate /
tarhyevaæÓabda eva vaktavya iti cet na, ubhayasakÃÓa evÃyamartho labhyate /
kathaæ ? evaæÓabde caÓabde và vaktavye ubhayapÃÂhasya prayojanÃntaraæ kalpayituæ nyÃyyaæ, na hyekasyaiveti /
ata upasadanameva kartavyam /
tathÃca smtyantaraæ-'ÓmaÓÃnasamÅpe 'dhÅtya prÃïÃn dhÃrayet prÃïopasparÓanamabhivÃdanaæ sÃvitryanuvÃcanaæ' ityÃdi /
dviruktiradhyÃyaparisamÃptyarthà /
uktamidaæ sarvaæ prÃyaÓcittaæ Ói«yasyaiva, tadarthatvÃdadhyanaprabhte÷ /
ki¤ca-sarvatra sopasadanameva prÃyaÓcittaæ, upasadanaæ tvabhivÃdanÃdi, tadabhivÃdanamÃcÃryasya
na sambhavatÅti //
iti maskarÅye gautamabhëye prathamo 'dhyÃya÷ //
_______________________________________________________________________________
dvitÅyo 'dhyÃya÷
dvijÃnÃmuktamupanayanam /
te«ÃmupanayanÃtprÃgapi kaiÓcidvarïadharmairadhikÃra i«yata iti tadarthamÃha-
##
nanu ca prÃgevopanayanÃdetadvaktavyaæ, tatra prÃgupanayanÃdityetanna vaktavyaæ bhavati //
ucyate-satyametat /
kintu upanayanasyÃdÃvabhidhÃne prayojanamuktam /
nÃnena vidhÅyate, arthaprÃptatvÃt /
na ca niyamyate, avaÓyakartavyÃbhÃvÃt, 'upanayanÃdirniyama÷' iti vak«yamÃïatvÃt pÃk«ikatvÃbhÃvÃcca /
nÃpi parisaÇkhyÃ, nirvatyÃbhÃvÃt /
na hyasyÃkÃmacÃritvÃdikaæ prÃptam /
ata÷ idaæ sÆtramanuvÃdakaæ prÃyaÓcittarÃjadaï¬ÃbhÃvaj¤ÃpanÃrthaæ, tayo÷ sÃmÃnyenopadiÓÂatvÃt //
nanu ca rÃjadaï¬aprÃyaÓcittÃni ca vihitÃkaraïe ni«iddhasevane và vidhÅyante /
na cÃsya vidhiprati«edhÃbhyÃmadhikÃra÷ /
na cÃsya vidhi÷ prati«edhÃbhyÃmadhikÃra÷ /
na cÃsya vidhi÷ prati«edho và ÓrÆyata iti /
na tvasyÃhutÃttvÃdi vidhÃyi«yate prati«idhyate vÃ, yadvyatikrame ubhayaæ bhavi«yatÅti, pitrÃdÅnÃmupadeÓÃt /
ata idaæ sÆtramanarthakamiti //
atrocyate-yadvihitÃkaraïe pratipiddhasevane và prÃyaÓcittamuktaæ rÃjadaï¬o và tadubhayamasyÃpi prÃpnotyeva /
yadyapyasyaivoddeÓena vidhi÷ prati«edho và na ÓrÆyate, tathÃpi yattu sÃmÃnyenoktaæ 'ahiæsà satyamasteyam' ityÃdi, tdavarïadharmatvÃdasyÃpi prÃpnoti /
tadvyatikrame rÃjadaï¬aprÃyaÓcitte api bhavata÷ /
ata÷ tannivttyarthamanuvÃdasvarÆpaæ sÆtramÃrabdham //
'upanayanÃdirniyama÷' ityanena sÆtreïa upanayanÃdÃrabhya yo vidhirucyate-tadvyatikrame eva prÃyaÓcittaæ nÃnyavyatikrame iti vak«yamÃïatvÃt /
tenaivÃsyÃpi varïadhramÃtikrame prÃyaÓcittÃbhÃvo j¤Ãtuæ Óakyate, rÃjadaï¬ÃbhÃvo 'pi /
tathÃpi nityopanayanakÃlÃtÅtasya bhinnabuddhe÷ Óaktasya ekÃdaÓavar«ÃdÆrdhvaæ «o¬aÓavar«ÃtprÃk prÃyaÓcittÃrdhapraveÓanÃrthaæ, tator'vÃk pa¤cavar«ÃdÆrdhvaæ pitrÃdÅnÃæ prÃyaÓcittapraveÓÃrthaæ, tata arvÃgaparÃdhÃbhÃvaj¤ÃpanÃrthaæ ca sÆtramÃrabdham /
tathÃca bhÃrgavÅyaæ-
ÃÓÅtiryasya var«Ãïi bÃlo vÃpyÆna«o¬aÓa÷ /
prÃyaÓcittÃrdhamarhanti striyo vyÃdhita eva ca //
ÆnaikÃdaÓavar«asya pa¤cavar«Ãtparasya ca /
caretsuhdguraÓcaiva prÃyaÓcittaæ viÓuddhaye //
ato bÃlatarasyÃtha nÃparÃdho 'sti kutra cit /
rÃjadaï¬aÓca tasyÃta÷ prÃyaÓcittaæ ca ne«yate //
iti //
evaæ copanayanÃtprÃgyadyapi sÃmÃnyena kÃmacÃritvÃdyuktaæ, tathÃpi pa¤cavar«ÃtprÃgevÃtyantakÃmacÃritÃ, tata Ærdhvaæ varïadharme«u niyoktavya÷ pitrÃdibhi÷, tadvyatikrame bÃlasya sata÷ pitrÃdÅnÃæ prÃyaÓcittasya ÓravaïÃt /
alamatiprasaÇgena //
idÃnÅæ sÆtraæ vivriyate-upanayanÃtprÃkkÃmacÃra icchÃgati÷ tasmÃccaï¬ÃlasparÓanÃdau prok«aïamÃtraæ vak«yati 'avok«aïebhya÷' iti tadapi pa¤cavar«ÃtprÃgevetyuktam /
ata Ærdhvaæ caï¬ÃlÃdisparÓane snÃpayitavya÷ /
ekÃdaÓavar«ÃdÆrdhvaæ svayameva snÃyÃt /
evaæ sarvatra /
kÃmavÃda÷ aÓlÅlÃdyapi vadati /
kÃmapak«a÷ paryu«itÃdyapi bhak«ayati /
pa¤cavar«ÃdÆrdhvaæ varïadharmÃvirodhÅni kÃrayitavyÃni /
upanayanÃtprÃgityÃpatkalpopanayanasyÃpi grahaïam /
kuta÷ ? brahmacÃrÅti liÇgÃt /
nityakÃlÃtprÃk brahmacaryasya skhalanÃsambhavÃdeva siddhatvÃt brahmacaryarak«aïopadeÓo 'narthaka÷syÃditi /
kÃmacÃrasyodÃharaïaæ svayameva vak«yati 'yathopapÃdamÆtrapurÅ«o bhavati' iti /
ato 'tyantabÃlÃvasthÃyÃmapi brahmahatyÃderyatnato nivÃrayitavya÷ /
kÃmavÃde abhiÓaæsÃdau kÃmabhak«aïe surÃpÃnÃdau cÃtyantavÃlyÃvasthÃyÃmapi yatnato nivÃrayitavya-, kÃmacÃra ityanenaiva siddhe vÃdabhak«aïayo÷ punarupanyÃsÃt /
upanayanÃditi vaktavye prÃggrahaïaæ niyamÃrthaæ, upanayanÃtprÃgeva kÃmacÃritvÃdÅti /
asati niyame 'uttare«Ãæ caitadavirodhi' ityanena hutaÓi«Âabhak«aïavarjanÃdi yatÅnÃmapi prÃpnotÅti //
idÃnÅæ kÃmavÃdabhak«aïasyÃpavÃdamÃha-
##
hutaæ hutaÓi«Âaæ carupuro¬ÃÓÃdi, na vaiÓvadevaÓi«Âaæ, tasya sarvÃrthatvÃt /
tathÃ'hÃpastamba÷-'sarvÃn veÓvadeve bhÃgina÷ kurvÅta' iti /
ahutÃtkÃrya iti Óe«a÷ /
arthaprÃptasya prati«edho 'yaæ pitrÃdÅnÃmupadeÓa÷, bÃlasya vij¤ÃnÃbhÃvÃt /
ekÃdaÓavar«ÃdÆrdhvaæ tasyaivetyuktam //
##
brahmacaryarak«aïaæ kartavyam //
idÃnÅæ kÃmacÃrasyodÃharaïamÃha-
##
yathÃparive«ÂitaÓirasa÷ k«ÂÃdÃvapi mÆtrapurÅ«Ãvutpadyete ti«Âhato và tathà tatraiva kuryÃdityartha÷ //
ki¤ca-
##
pa¤cavar«ÃdÆrdhvamasyaikÃdaÓavar«ÃtprÃk Ãcamanakalpa÷ Ãcamanavidhirna vidyate /
kalpaprati«edhÃt ÃcamanamÃtramastÅtyavagamyate /
tatra 'ÓÆdreïa hi samastÃvadyÃvadvedena jÃyate' iti smtyantare ÓÆdreïa tulyadharmaÓravaïÃdÃcamanaæ ÓÆdravaddra«Âavyam /
ÆnaikÃdaÓavar«asyeti kuta÷ ? asyetyÃrambhÃt, pa¤cavar«atprÃgdo«ÃbhÃvaÓravaïÃt ekÃdaÓavar«ÃdÆrdhvaæ varïadharme 'dhiktatvÃcca /
ekÃdaÓavar«ÃdÆrdhvamÃcamanakalpo 'pi tasya vidyata eveti gamyate //
idÃnÅmatibÃlasyÃha-
##
asya na vidyata iti vartate /
asyonapa¤cavar«asyÃpamÃrjanÃdibhya÷ anyatra ki¤cidapi ÓaucaprakÃra÷ na vidyata ityartha÷ /
apamÃrjanaæ bhuktocchi«Âasya sodakena pÃïinà taducchi«ÂÃpanayanam /
pradhÃbanaæ prak«Ãlanaæ mÆtroccÃrÃdau /
avok«aïaæ caï¬ÃlÃdisparÓane prok«aïam /
prÃptyabhÃvÃt 'nÃsyÃcamanakalpo vidyate /
anyatrÃpamÃrjanapradhÃvanÃvok«aïebhya÷' iti prati«edhadvayasyÃnÃrambha÷ prÃpnotÅti cet, nai«a do«a÷, 'nÃsyÃcamanakalpo dyitate' ityanenona«o¬aÓavar«asyÃcamanakalpo vidhÅyate ÆnaikÃdaÓavar«asya prati«edhadvÃreïa /
'anyatrÃpamÃrjanapradhÃvanÃvok«aïebhya÷' ityanena puna÷ Ænapa¤cavar«asyÃpamÃrjanÃdi vidhÅyate anyaÓaucaprati«edhadvÃreïeti //
ki¤ca-
##
tadgrahaïenÃktaÓauco ghyate /
aktaÓaucasparÓanÃttena và sp«ÂasyÃÓucitvaæ na bhavati /
atibÃlavi«ayamevaitat //
tarhyasya ÓaucavidhÃnamanarthakaæ, kuta÷ ? dvayameva prayojanaæ ÓaucavidhÃnasya dÓyate itarasparÓayogyÃrthamanu«ÂhÃnÃrthaæ ca /
asya tu itarasparÓayogyÃrthaæ na bhavati, aktaÓaucasyÃpi sparÓayogyatvÃt /
'na tadupasparÓanÃdaÓaucam' ityanena /
anu«ÂhÃnÃrthaæ ca na bhavati, asyÃnu«ÂhÃnÃbhÃvÃditi //
nÃnarthakaæ, rak«ÃrthatvÃcchaucavidhÃnasyeti /
tathÃca smtyantaraæ-'bÃlasyÃpa¤camÃdvar«Ãdrak«Ãrthaæ Óaucaæ kuryÃt' iti //
aktaÓaucasyÃsyaiva sparÓane do«ÃbhÃvaj¤ÃpanÃrtha÷ upaÓabdaprayoga÷ /
evaæ cÃnye«Ãmucchi«Âakta mÆtrapurÅ«ÃïÃæ
sparÓane Ãcamanaæ kartavyam /
tatsparÓane na do«a÷ Óavasp«ÂisÆtre parigaïitatvÃt /
tathà smtyantaraæ-
aÓuciæ spÓate yastu eka eva hi du«yate /
taæ sp«ÂvÃnyo na du«yeta sarvadravye«vayaæ vidhi÷ //
iti //
caï¬ÃlasparÓane tu Óavasp«ÂisÆtre vak«yati /
'tamupaspÓet' iti vaktavye 'na tadupasparÓanÃdaÓaucam' iti gurasÆtrakaraïaæ prÃgupanayanÃdityatra niyamamyÃpi bÃdhanÃrtham /
tataÓcopanayanÃdÆrdhvamapyucchi«ÂaktamÆtrapurÅ«ÃïÃæ sparÓane Ãcamanaæ kartavyam //
ki¤ca-
##
enamiti sarvasyÃnupanÅtasyopasaÇgrahÃrtham /
agnau yatkriyate agnihotrahomÃdi tat agnihavanam /
vaiÓvadevottarakÃlaæ digdevatÃbhyo yo balirdÅryate tadbaliharaïam /
tuÓabdo viÓe«avÃcÅ, a«ÂakÃdau brÃhmaïapÃdaprak«ÃlanÃdÃvapi na niyu¤jyÃt, viÓe«ato 'gnihavanabaliharaïayoriti /
kÃmacÃritvÃdyatrakutracinmantramadhÅtyÃgnihotrÃdau yadi svayameva pravartate tadà taæ d«ÂvÃnumantÃpi na syÃdityevamartha evaÓabda÷ /
upanÅtasya niyogÃrthamidaæ vacanaæ, anyatra prÃptyabhÃvÃtpratini«edhasya /
evaæ ca 'vidvÃnÃgnihotraæ juhuyÃt' iti yadyapi Órutyà bahuÓrutasyaivÃdhikÃra÷, tathÃpi tadasambhave alpavidyamapyupanÅtaæ niyu¤jyÃt /
tathÃca manu÷-
naiva kanyà na yuvatirnÃlpavidyo na bÃliÓa÷ /
hotà syÃdagnihotrasya nÃrto nÃsaæsktastathà //
iti //
tatrÃlpavidyaprati«edhÃdeva prati«edhe siddhe nÃsaæskta iti prati«edho 'nyasya vidu«o 'bhÃvelpavidyasyÃpi saæsktasyÃbhyanuj¤ÃnÃrthamiti pratipÃditam /
prÃgupanayanÃdityÃdi yaduktaæ tatstrÅïÃmapi avivÃhÃddra«Âavyam /
kuta÷ ? 'vaivÃhiko vidhi÷ strÅïÃmaupanÃyanika÷ smta÷' iti smtyantaradarÓanÃt /
evaæ cÃgnihavanabalirharaïayo÷ kanyÃyà api niyogaprati«edha÷ siddha÷ /
ato vivÃhottarakÃlaæ niyoga÷ kartavya÷ /
tatra 'na strÅ juhuyÃt' iti ÓrutyÃgnihotre prati«iddhatvÃt aupÃsanÃdau dra«Âavyam /
tathà ca smtyantaraæ-'patnyaupÃsanaæ juhuyÃdvaiÓvadevaæ ca' ityÃdi /
na yuvatiriti prati«edhaÓca paradÃravi«ayatvÃdado«a÷ //
ki¤ca-
##
evamityanuvartate /
brahmaÓabdena vedà ucyante /
tasmÃdenaæ nÃdhyÃpayet /
upanÅtasyopÃkaraïÃdÆrdhvaæ 'adhÅyÅta chandÃæsi' ityanena vedÃdhyayanavidhÃnÃdevÃnupanÅtasya prati«edhe siddhe vedasya puna÷ prati«edha÷ veda eva nÃdhyÃpayitavya÷ iti niyamÃrtha÷ tataÓcÃÇgÃdhyÃpane na do«a÷ /
kÃmacÃritvÃdyenakenacitprakÃreïa ghÃtaæ mantramapi noccÃrayet /
kuta÷ ? adhyÃpayayedityanÃrabhyÃbhivyÃhÃrayedityÃrambhÃt /
anyatra svadhÃninayanÃt, svadhÃninayanaæ varjayitvà /
amu«mai svadhetyuktvà yatpiï¬odakÃdi pretebhyo dÅyate tatsvadhÃninayanam /
tadapi pretakarmaïa÷ samastasyÃpyupalak«aïam /
tathÃca vasi«Âha÷-'anyatrodakakarmasvadhëitsaæyuktebhya÷' iti /
evaæca putre 'nupanÅte 'pi
sati sapiï¬Ãdibhi÷ pretakriyà na kartavyÃ, ÓÃstracodanÃnarthakyaprasaÇgo mà bhÆditi //
anupanÅtasyoktvedÃnÅmupanÅtasyÃha-
##
upanayanÃdÃrabhya yo vidhirukta÷ sa niyamasaæj¤o bhavati /
evaæ cÃsyÃkaraïe prÃyaÓcittaæ na pÆrvasya /
ato và Ãrabhya niyama÷ vratadhÃraïaæ yo vak«yate 'gnÅndhanÃdi÷ sa niyama÷ upanayanÃdi÷ kartavya÷ //
ki¤ca-
##
uktagrahaïaæ prÃgupanayanÃnniyama evaitaditi /
tataÓca tatskhalane 'nupanÅtasyÃpi avakÅrïiprÃyaÓcittenaivÃdhikÃro dra«Âavya÷ /
tathÃca smtyantaraæ-'viplutamavakÅrïivratena ÓuddhamupanayedÆnasaptadaÓavar«aæ, ata Ærdhvaæ brÃtyÃvakÅrïivratÃbhyÃm' iti /
brahmacÃriïastu strÅprek«aïÃdiprati«edhÃdarthasiddhamiti cet, na, paÓvÃda«vapi sambhavÃt //
ki¤ca-
##
agnÅndhanaæ samiddhoma÷ /
itaratprasiddham /
te pratidinaæ kartavye /
sahanirdeÓo 'nantarÃnu«ÂhÃnÃrtha÷ /
tathÃca manu÷-
pratighyepsitaæ daï¬amupasthÃya ca bhÃskaram /
pradak«iïaæ parotyÃgniæ caredbhaik«aæ yathÃvidhi //
iti /
tatrÃpi pradak«iïaæ parÅtyÃgnimityanena samiddhoma ukta ityuktam /
'sÃyaæ prÃtastvannamabhaipÆjitamanindan bhu¤jÅta' iti dvirbhojanaÓravaïÃt sÃyaæ prÃta÷ dviragnÅndhanamapi dra«Âavyam /
tathà ca smtyantaram-
dÆrÃdÃhtya samidha÷ sannidadhyÃdvihÃyasi /
sÃyaæ prÃtaÓca juhuyÃttÃbhiragnimatandrita÷ //
iti /
kecitsamiddhomaæ sÃyamevecchanti //
ki¤ca-
##
sarvatra kartavyakriyÃdhyÃhartavyà /
vacanagrahaïamasaædehÃrthaæ, satyamapÃmupasparÓanamityevaæ saædeha÷ syÃditi /
pthaggrahaïaæ ÃturasyÃpyanu«ÂhÃnÃrtham /
tataÓca pÆrvayostanna /
tathÃcaca manu÷-
aktvà bhaik«acaraïamasamidhya ca pÃvakam /
anÃtura÷ saptarÃtramavakÅrïivrataæ caret //
iti //
ki¤ca-
##
abgrahaïaæ bhasmÃdÅnÃmupalak«aïam /
tathÃca bhgu÷-
snÃnÃni pa¤ca puïyÃni kÅrtitÃni mahar«ibhi÷ /
Ãgneyaæ vÃruïaæ vrÃhyaæ vÃyavyaæ divyameva ca //
Ãgneyaæ bhasmanà snÃnamavagÃhaæ tu vÃruïam /
Ãpo hi«Âheti ca brÃhmaæ vÃyavyaæ goraja÷ smtam //
yattu syÃtsÃtapaæ var«aæ divyaæ snÃnaæ taducyate /
aÓakto vÃruïe snÃne ÃgneyÃdi samÃcaret //
iti //
snÃnamiti vaktavye evamabhidhÃnaæ smtyantaroktasnÃnavidherupasaÇgrahaïÃrtham /
evaæ ca smtyantaroktaæ dra«Âavyam /
upaÓabdo 'vij¤ÃtajalavarjanÃrtha÷ /
agnÅndhanabhaik«acaraïayo÷ pthaggrahaïaæ bhuktasya nityasnÃnaprati«edhÃrthaæ, na naimittikasya /
ato naimittikaæ kartavyam /
satyavacanasya pthaggrahaïamÃturasya naimittikasyÃpi prati«edhÃrtham /
upaÓabdor'dharÃtrasnÃnaprati«edhÃrthaæ iti kecidvadanti /
yaduktamatra tatsarvaæ manunanÃpyuktaæ-
na snÃnamÃcaredbhuktvà nÃturo na mahÃniÓi /
na vÃsobhi÷sahÃjasraæ nÃvij¤Ãte jalÃÓaye //
iti //
##
godÃnaæ nÃma chandogÃnÃæ dvitÅyaæ vrataæ anye«Ãmapi «o¬aÓe var«e dhÃrayitavyam /
te«Ãmapi «o¬aÓe godÃnadhÃraïaæ kecidicchacanti /
tata Ãrabhyaike snÃnamicchanti /
godÃnÃt prÃk nityasnÃnaæ na kuryÃt, naimittikameva kartavyam /
tata Ærdhvaæ nityasnÃnamapÅtyeke ÃcÃryà icchanti /
eka iti vacanÃt na tu gautama÷ //
##
ekegrahaïÃnuvartanÃrthaÓcacakÃra÷ /
vahirgrÃbhÃtsandhyopÃsanameke icchanti /
na tu gautama÷ /
na tu gautama÷ /
etaduktaæ bhavati-grÃmÃdbahireva sandhyopÃsanaæ kartavyamityeke«Ãæ mataæ, bahirabhyantare và yatra kutra cicchuddhadeÓe kartavyamiti gautamamatam //
idÃnÅæ prasaÇgÃt tat sandhyopÃsanaæ kadà kathaæ ca kartavyamityata Ãha-
##
vÃgyata iti sthÃnÃsanayo÷ pratyekaæ sambadhyate /
yasyÃmÃditya udeti sà pÆrvà sandhyà /
pÆrvasÆtrakhaï¬Ãt sandhyÃÓabdo 'nuvartate /
yasyÃmÃdityo 'stameti sottarà sandhyà /
sthÃnÃsane atra guïabhÆte /
upÃsanamatra pradhÃnaæ karma /
ato yadyapi ti«Âhedityuktaæ, tathÃpi ti«ÂhannupÃsÅta, ÃsÅna upÃsÅteti dra«Âavyam /
tathÃca manu÷-
pÆrvÃæ sandhyÃæ japan ti«ÂhennaiÓameno vyapohati /
paÓcimÃæ tu samÃsÅno malaæ hanti divà ktam //
iti /
sajyoti÷ kÃla÷, pÆrvasyÃæ nak«atrajyoti÷ /
ya÷ kÃlo nak«atrajyoti«Ã saha vartata sa sajyoti÷ tasmin sajyoti«i kÃle Ãrambha÷ kartavya÷ /
itarasyÃæ tathà Ãdityajyoti÷ /
tata à jyoti«o darÓanÃt-pÆrvasyÃmÃdityadarÓanÃt uttarasyÃæ nak«atradarÓanÃt /
à jyoti«a iti vaktavye darÓanagrahaïaæ sampagartham /
tathÃca manu÷-
«ayo dÅrghasandhyatvÃddÅrghamÃyuravÃpnuyu÷ /
praj¤Ãæ yaÓaÓca kÅrtiæ ca brahmavarcasameva ca //
iti //
nanu ca 'uttare«Ãæ caitadavirodhi' ityanena snÃtakasyÃgnimata etanna prÃpyate, tasyÃgnihavanenÃsya kÃlasyÃvaruddhatvÃditi /
ucyate-yastÃvatsmÃrta÷ sÃyaæprÃtarhema÷ tatra kÃlabhedÃdavirodha eva /
kathaæ ? sÃyaæÓabdena rÃtrirucyate, prÃta÷Óabdena ca divasa÷, uditahomÃdivÃkyavadatra tathÃvidhasyÃbhÃvÃt sandhyopÃsanÃnantarameva homasyÃnupraveÓa÷ syÃditi /
athÃpi ke«ÃæcitsandhyÃkÃla eva homa ukta÷,tatrÃpi dÅrghasandhyatvasyÃbhi«ÂatvÃddhomÃnantaramapi sandhyopÃsanasyÃvakÃÓo 'stÅti /
evaæ Óraute uditahomÃdivi«aye 'pyavirodha eveti //
'ti«ÂhanpÆrvÃæ sandhyÃmÃsÅna uttarÃmupÃsÅta' iti vaktavye evamabhidhÃnaæ smtyantaroktasyÃpi vidhergrahaïÃrtham /
tathÃ'hoÓanÃ-'sÃyaæ prÃtarudakaæ gatvà pÆto bhÆtvà pavitreïa mÃrjayitvà Ãpohi«ÂhÅyÃbhistisbhirabliÇgÃbhi÷ vÃmadevyena ca, tata÷ Óuco deÓe darbhe«vÃsÅno darbhÃndhÃrayamÃïa÷ pratyaÇmukho vÃgyata ÃtmÃnaæ dhyÃtvà tata÷ sarecaka«ÆrakakumbhakÃdÅn trÅn prÃïÃyÃmÃn dhÃrayitvà «icchabdodevatÃdhyÃnapÆrvakaæ bhÆrbhuva÷svarityÃdikÃæ sÃvitrÅæ sahasraktva Ãvartayecchataktvo và daÓÃvarÃmathotti«Âhamnagniyamabrahmabhya÷ pratyagdak«iïodÅcyÃsu namasktvà tri÷ pradak«iïaæ ktvà punarapi pratÅcÅæ diÓaæ namaskuryÃt /
evameva prÃta÷ prÃÇmukhasti«ÂhanmitrÃdibhyo namaskuryÃt' //
iti //
##
yadi sandhyÃkÃlayorevÃyaæ prati«edha÷ syÃt tadÃnÅmekameva sÆtraæ kriyeta 'ti«ÂhetpÆrvÃmÃsÅtottarÃæ sajyotipyà jyoti«o darÓanÃdvÃgyato nÃdityamÅk«eta' iti /
yadi sarvadà syÃttadÃnÅæ 'varjayenmadhumÃæsa' ityÃdÃvÃdityek«aïamapi
paÂhet /
ubhayathÃkaraïÃdanyÃbhiprÃyeïedamuktamiti j¤Ãtuæ Óakyate /
abhiprÃyaÓca smtyantarokto dra«Âavya÷ yathà cÃhoÓanÃ-'nek«etÃdityaæ sandhyÃgataæ madhyaædinagataæ rÃhugrastaæ vÃristham' iti //
##
varjayediti pratyekaæ sambadhyate /
madhu mÃk«ikaæ, tasyÃbuddhipÆrvabhak«aïe na do«a÷, 'akÃmopanataæ madhu vÃjasaneyake na du«yati' iti smtyantaradarÓanÃt /
mÃæsaæ ghasthasya aprati«iddhamapi /
tatrÃpyÃturasyau«adhÃrthaæ gurorucchi«Âasya mÃæsasya bhak«aïe na do«a÷, 'sa cedavyÃdhÅyÅta kÃmaæ gurorucchi«Âaæ bhai«ajyÃrthe sarvaæ prÃÓnÅyÃt' iti smtyantaradarÓanÃt /
evaæ cÃnÃturasya ÓrÃddhe 'pi varjanÅyam /
tathÃca manu÷-
vratavaddevadaivatye pritrayai karmaïyathar«ivat /
kÃmamabhyarthito 'ÓnÅyÃdvratamasya na lupyate //
ityÃdi /
gandhaæ candanÃdi /
tasyÃpi sukhÃrthasya prati«edha÷, na devatÃÓi«Âasya, 'devatÃÓi«Âameva ghïÅyÃdbrahmacÃrÅ' iti smtyantaradarÓanÃt /
mÃlÃyà api tathaiva /
divÃsvapno divà nidrÃsevanaæ, tadapyÃturasya na do«a÷ /
a¤janamak«ïo÷ /
atrÃpyupabhogÃrthasya prati«edha÷, nau«adhÃrthasya /
abhya¤janaæ tailena gÃtrÃbhyaÇga÷ /
kecidgandhatailasyÃyaæ prati«edha iti vadanti /
tasminpak«e itarasya na do«a÷ /
gandhapratiÓedhenaivÃyaæ prati«edha÷ siddha iti cenna, viÓe«ata eva lokaprasiddherna gandhasÃmÃnyasya grahaïaæ bhavatÅti /
yÃnaæ ÓibikÃdi /
tadapyanÃturasyaiva /
upÃnacchatre prasiddhe /
mayÆrapatraktasyÃdo«a÷ /
kÃma÷ strÅgato bhogÃbhilëa÷ /
krodha÷ parasyÃni«Âacintanam /
lobha÷ anyÃyena paradravyÃdyapaharaïam /
moho 'j¤Ãnam /
vÃdo bahupralÃpa÷ /
vÃdanaæ bherÅtìanÃdi /
snÃnaæ ÓirasnÃnÃdi yenopabhoga÷, vihitatvÃditarasya /
dantadhÃvanaæ prasiddham /
tÃmbÆlapatreïÃpi tanna kartavyaæ 'paÇkadanto bhavedvratÅ' iti smtyantaradarÓanÃt /
har«a÷ prÅti÷ evaæ ca taddhetÆnÃæ nÃÂakÃdÅnÃæ prek«aïasyÃpi prati«edha÷ siddha÷, taddarÓane prÅtyutpatte÷ nivÃrÃyetumaÓakyatvÃt /
nÆttaæ gÃtravik«epa÷ /
gÅtaæ gÃndharvasambandhavÃkyasyÃbhidhÃnam /
parivÃda÷ parado«asaækÅrtanam /
bhayaæ parasya bhÅ«aïaæ, itarasya parihartumaÓakyatvÃt //
ki¤ca-
##
gururÃcÃryÃdi /
kuta÷ ? yadyÃcÃryasyaiva grahaïaæ tadÃnÅæ ÃcÃryadarÓana iti vaktavyam /
gurugrahaïaæ sarve«Ãæ gurÆsthÃnÅyÃnÃmapyupalak«aïam /
tathÃca smtyantaraæ-'manyÃnÃæ sarve«Ãæ sakÃÓe saækucitasti«Âhet' iti /
kaïÂhaprÃvaraïaæ kaïÂhe vastraprak«epa÷ /
avasakthikÃæ jÃnvorupari parikarabandha÷ /
Óe«aæ prasiddham /
paravaÓÃddhyetÃni kriyanta iti prati«edha÷ //
ki¤ca-
##
gurusamÅpe 'nyasamÅpe 'pi varjanÃrthaæ pthagabhidhÃnam /
ni«ÂhÅvanaæ prasiddham /
hasanaæ paravaÓe 'pi yatnato nivÃrayitavyam /
tathà cÃpastamba÷-'na smayeta yadi smayetÃpaphya smayeteti brÃhmaïaæ' iti /
vijmbhaïaæ prasiddham /
avasphoÂhanaæ saÓabdasandhipramoka÷ //
ki¤ca-
##
varjayediti vartate /
prek«aïaæ prakar«eïek«aïaæ avayavanirÆpaïaæ, na rÆpamÃtradarÓanaæ, tasya nimi«ato vÃrayitumaÓakyatvÃt /
Ãlambanaæ sparÓanam /
sparÓane iti vaktavye evamabhidhÃnamabhisandhisparÓanavarjanÃrtham /
evaæ ca pramÃdÃnna do«a÷ /
abhisandhyà tvandhakÃrÃdÃvapi sparÓanaæ na kartavyam /
tadubhayaæ striyÃæ na kuryÃt /
yasyÃæ maithunaÓaÇkÃnye«Ãæ bhavati tasyÃmeva, nÃnyasyÃm //
##
varjayedityeva /
dyÆtamak«Ãdinà /
hÅnasevÃ÷ mÆtrapurÅ«ÃpamÃrjanÃdinà sevà /
evaæ ca gurorapyanurÆpà sevà na kartavyà /
adattÃdÃnaæ ananuj¤Ãtasyots«ÂasyÃpi grahaïam /
hiæsà prÃïivadha÷ prÃïipŬà và /
visamÃsÃnna kÃrayennÃnumanyetÃpi //
ki¤ca-
#<ÃcÃryatatputrastrÅdÅk«itanÃmÃni // Gaut_2.24 //>#
varjayediti prastutam /
ÃcÃryasya tatputrasya ca tadbhÃryÃyÃÓca dÅk«itasya ca saæj¤Ãæ pitrÃdiktÃæ noccÃrayet //
ki¤ca-
#<Óuktà vÃca÷ // Gaut_2.25 //>#
ÓuktÃ÷ ni«ÂhurÃ÷ parasyogvegakÃriïva÷ /
sarve«Ãæ varjayet //
##
varjayediti praktam /
madyaæ gu¬amadhupi«Âaktaæ anyadapi yanmadakaraæ yatsarvaæ brÃhmaïo nityaæ prÃgapyupanayanÃdvarjayet /
evaæ k«atriyavaiÓyayo÷ prÃgupanayanÃdÆrdhvaæ ca brahmacaryÃt pai«ÂÅvarjitÃyÃ÷ surÃyà aprati«edha÷, smtyantaradarÓanÃt /
yathÃ'ha manu÷-
gau¬Å mÃdhvÅ ca pai«ÂÅ ca vij¤eyà trividhà surà /
yathaivaikà tathà sarvà na pÃtavyà dvijottamai÷ //
iti //
idÃnÅæ kartavyapratipÃdanÃrthamÃha-
##
gurvapek«ayà nÅcai÷ÓayyÃsane kuryÃt /
tasyaiva ca pÆrvotthÃyÅ paÓcÃtsaæveÓÅ /
yathÃ'ha manu÷-
nÅcai÷ÓayyÃsanaæ cÃsya nityaæ syÃdgurusannidhau /
utti«Âhetprathamaæ cÃsya caramaæ caiva saæviÓet //
iti //
ki¤ca-
##
syÃditi Óe«a÷ /
vÃkyasaæyata÷ anibaddhapralÃpoparata÷ /
bÃhusaæyato lo«ÂamardanÃdivarjaka÷ /
udarasaæyata÷ hitamitabhuk /
'vÃgbÃhÆdarakarmasaæyata÷' iti kecitpaÂhanti /
tat bÃhusaæyatatvenÃrthasiddhatvÃt yuktamayuktaæ veti vicÃraïÅyam //
ki¤ca-
##
gurugrahaïamÃcÃryÃdÅnÃmapyupalak«aïam /
samÃnata÷ samyagÃnata÷ prahva÷ /
taæ dhyÃtvà namaskÃraæ ktvetyartha÷ /
eva¤ca tatrÃpi 'ÃcÃryatatputra' ityasminnÃcÃryagrahaïaæ gurvÃdÅnÃmapyupalak«aïam, te«Ãmapi nÃmadheyoccÃraïasya prati«iddhatvÃt /
tathÃca smtyantaram-
ÃcÃryaæ caiva tatputraæ tadbhÃryÃæ dÅk«itaæ gurum /
pitaraæ ca pitvyaæ ca mÃtaraæ mÃtulaæ tathà //
hitai«iïaæ ca vidvÃæsaæ ÓvaÓuraæ patimeva ca /
na brÆyÃnnÃmato vidvÃn mÃtuÓca bhaginÅæ tathà //
yadi brÆyÃttu taæ dhyÃtvà namasktvà vadedatha //
iti //
##
arcito mÃnyo vidvÃnityartha÷ /
ÓreyÃn hitai«Å vayasà ca vddha iti dra«Âavyam /
cakÃrÃdevaitasmin siddhe evaæÓabda÷samastÃtideÓÃrtha÷ /
tataÓca gurudarÓane yadabhivÃdanÃdi tadatrÃpi dra«Âavyam //
#<ÓayyÃsanasthÃnÃni vihÃya pratiÓravaïam // Gaut_2.31 //>#
yadà gururÃj¤Ãæ dadyÃttadà Óayanaæ khaÂvÃdi /
Ãsanaæ phalakÃdi /
sthÃnaæ yatra sthita÷ /
etÃni vihÃya tyaktvà pratiÓravaïaæ prativacanaæ dadyÃdityartha÷ //
##
ad«Âena guruïà Ãj¤ÃyÃæ dÅyamÃnÃyÃæ abhikramaïaæ tadabhimukhena gamanaæ kuryÃdityartha÷ //
##
yadà guru÷ adho nÅcai÷ ti«Âhet ÃsÅta vÃ, tiryagvÃtasevà mÆtrapurÅ«otsarga÷ /
tatra guruæ d«Âvà utti«Âhet /
cakÃrÃdanyamukho bhÆtvà /
tathÃca smtyantaram-
kÆpasthitaæ guruæ d«Âvà taÂÃkasthaæ tathaiva ca /
ti«Âhedanyamukho bhÆtvà Ói«yo dÃsastathaiva ca //
iti //
athavÃ-cakÃrÃdapagamanamucyate /
evaæ sÆtrÃrthaÓca tadÃnÅæ dra«Âavya÷ adha÷sthÃnÃsanatiryagvÃtasevÃyÃmutti«Âhet apayÃyÃcca krameïeti tatrÃdha÷sthÃnÃsane d«Âvotti«Âhet /
tiryagvÃtasevÃyÃmapayÃyÃditi krama÷ //
##
gacchantaæ d«ÂvÃnuvrajet /
cakÃro 'nuvartate /
tena anuktamapi samuccÅyate ÃsÅnaæ d«Âvà utti«Âhet ÓayÃnaæ d«ÂvÃ'sÅteti /
tathÃca smtyantaram-'gacchantamanugacchedÃsÅnaæ cotti«ÂhecchayÃnaæ cÃsÅna
upÃsÅta'
iti //
##
yadasya karma kartavyaæ tatkaromÅtyÃcÃryasya vij¤Ãpya tatktvà ktamityÃkhyÃya ti«Âhet /
vÃkyasyÃparipÆrïatvÃt vij¤Ãpyetyatra ktvà ityadhyÃhartavyam /
ÃkhyÃyetyatrÃpi ti«Âhediti kriyà ca, 'praviÓa piï¬Åm' itivat //
#<ÃhÆtÃdhyÃyÅ // Gaut_2.36 //>#
yadaiva guruïÃ'hÆto bhavati tadaivÃdhÅyÅta /
na tvenaæ codayedityartha÷ //
##
syÃditi Óe«a÷ /
yuktastatpara÷ /
priyahitayo÷samuccitayo÷ /
hitasya cÃpriyasyÃkartavyatvÃt /
priyaæ prÅtikaraæ, hitaæ Ãyatik«amam /
yatpriyamÃyatik«amaæ ca tadeva kuryÃdityartha÷ //
##
tasya yau savarïau sadÓau bhÃryÃputrau tayorapi priyahitayoryukta÷syÃt /
cakÃrÃt kaïÂhaprÃvtÃdyapi /
kuta÷savarïayoreva grahaïamiti cet bahuvacanasya pÆjÃrthatvÃt //
idÃnÅæ tasyÃpavÃdamÃha-
##
tadbhÃryÃputrayoretÃni na kuryÃt /
priyahitatvÃtprÃptaæ prati«iddhyate /
anayoreva prati«edhÃt guroretÃni kartavyÃnyeva /
tathÃcÃpastamba÷-'pro«ito bhaik«Ãdagnau ktvà bhu¤jÅta bhaik«aæ havi«Ã saæstutaæ tatrÃcÃryo devatÃrtha ÃhavanÅyÃrthe ca taæ bhojayitvà yaducchi«Âaæ prÃÓnÃti haviruccha«Âameva tat' ityÃdi /
tathÃca vasi«Âho 'pi-'ucchi«Âamagurorabhojyam' ityÃdi /
prasÃdhanaæ alaækÃra÷ /
Óe«aæ prasiddham //
upasaægrahaïasyedÃnÅæ pratiprasavamÃha-
##
vipro«ya pratyÃgatena gurubhÃryÃïÃmupasaægrahaïaæ kÃryam /
nÃnyadà /
nÃnyasyÃ÷ //
tatrÃpi tu-
##
vyavahÃrasamarthena pÆrïa«o¬aÓavar«eïetyartha÷ /
yuvatÅnÃæ taruïÅnÃæ vipro«yÃpi na kÃryamityeke manyante na tu
gautama÷ /
ÃÓaÇkanÅyÃnÃÓaÇkanÅyÃpek«ayà dra«Âavya÷ //
uktaæ 'agnÅndhanabhaik«acaraïe' iti /
tatrÃgnÅndhanaæ ghyebhya eva pthakpthagupalabhyata iti, bhaik«acaraïavidhimÃha-
##
kimarthamidaæ sÆtramÃrabhyate ? bhaik«acaraïaæ tÃvadanena na vidhÅyate 'agnÅndhanabhaik«acaraïe' ityanena vihitatvÃt /
abhiÓastapativarjanaæ ca 'praÓastÃnÃæ svakarmasu' ityanenoktatvÃditi //
atraika Ãhu÷-ÓÆdraprÃpaïÃrtho 'yamÃrambha÷, 'praÓastÃnÃæ svakarmasu' ityanenÃprÃptatvÃditi /
na caitadyuktaæ, 'vttiÓcennÃntareïa ÓÆdrÃt ityanenÃpadi ÓÆdrÃbhyanuj¤Ãnasiddhe÷ /
na cÃnÃpadyapi brahmacÃriïa÷ ÓÆdrÃbhyanuj¤Ãnamanena kalpayituæ yuktaæ, smtyantare atyantaprati«iddhatvÃt,'-
ÓÆdrÃnnarasapu«ÂÃÇgo yodhÅyÃnopi nityaÓa÷ /
juhvannapi japanvÃpi gatimÆrdhvÃæ na vindati //
iti //
tasmÃdanÃpadyeva brahmacÃriïa÷ apraÓastadvijÃtiprÃpaïÃrthoyamÃrambha÷ apraÓastÃnÃmaviÓe«eïa prÃptau satyÃæ 'abhiÓastapatitavarjaæ' iti yujyate ca prati«edha÷ /
itarathà ÓÆdraprÃpaïe sati abhiÓastÃdÅnÃæ prÃptyabhÃvÃdeva prati«edho na yujyata iti na ca Óakyate vaktuæ ÓÆdravi«aya evÃyamapavÃda iti, yatra hi dvijÃtaya÷ praÓastà adhikriyante tatra ÓÆdro 'pi praÓasta eveti itarasya prasaÇga eva nÃstÅti //
tena prathamakalpastÃvat brahmacÃriïa÷ praÓastebhya eva bhaik«acaraïaæ, tadalÃbhe apraÓastebhya÷, tadalÃbhe ÃcÃryÃdibhya÷, sarvÃbhÃve Ãpadi ÓÆdrÃditi sthitam //
sarvavarïÃnarhatÅti sÃrvavarïikaæ, sarve«Ãæ bhavatÅtyartha÷ /
sarvagrahaïaæ k«atriyavaiÓyaprÃpaïÃrthaæ, anyathà brÃhmaïasyaiva pratigrahÃdhikÃrÃt tasyaiva syÃditi /
varïagrahaïaæ ÓÆdrasyÃpi prÃpaïÃrthaæ asati varïagrahaïe sarvagrahaïaæ tayoreva syÃditi tadarthaæ varïagrahaïaæ ktam /
tena ÓÆdrasyÃprÃptau tatprÃpaïÃrthaæ varïagrahaïam /
tataÓca ÓÆdrasyÃpi vttihÅnasya bhik«Ãcaraïe na do«a÷ /
bhik«ÃsamÆho bhaik«aæ, tataÓca bahubhyo ghebhya Ãhartavyam /
abhiÓasta upapÃtakado«eïÃbhiÓasto ghyate, pÃtakado«eïÃbhiÓastasya patitagrahaïenaiva siddhatvÃt /
tathÃca vasi«Âha÷- 'brÃhmaïamantenÃbhiÓasya patanÅyenopapatanÅyena vÃ' iti //
kecitsarve«u varïe«u bhavaæ sÃrvavarïikamiti vigrahaæ kurvanti te«Ãæ sarvaÓabdasya prayojanaæ na vidma÷ /
apraÓastadvijÃtiprÃpaïÃrthaæ cenna sÆtrÃrambhasyÃpi tasyaiva prayojanatvÃt /
ÓÆdraprÃpaïÃrthatve 'pyukta eva parihÃra÷ tasmÃttadbhÆsurairvicÃraïÅyam //
##
dvipadasya bhik«Ãæ dehÅti Óabdasya prÃrthanÃyÃæ dehÅtyasyÃpi ca sÃrmathyÃt prÃptasyÃdau brÃhmaïena bhavacchabda÷ prayoktavya÷, madhye k«atriyeïa, ante vaiÓyena /
bhavacchabdasya prÃtipadikatvÃtkevalasya ca prayogÃbhÃvÃt strÅïÃæ sakÃÓe tadÃmantritavibhaktyanta÷ prayoktavya÷, bhavati bhik«Ãæ dehÅti /
puru«asakÃÓe bhavan bhik«Ãæ dehÅti /
pretyupasargÃt smtyantaroktamapi dra«Âavyam /
tadapi k«akÃrahikÃrau noccairvaktavyÃviti /
yathÃha ghyasmti÷ 'brÃhmaïo bhik«eta bhavati bhik«Ãæ dehÅti, bhavanmadhyayà rÃjanyo bhik«Ãæ bhavati dehÅti, bhavadantyayà vaiÓyo bhik«Ãæ dehi bhavati, k«Ãæ ca hiæ ca na vardhayet' iti /
varïagrahaïaæ ÓÆdrasya mantraprÃpaïÃrthaæ, tataÓca trayÃïÃmeva varïÃnÃmanyatamo mantro dra«Âavya÷ /
anyo và racanÃviÓe«a÷ kartavya÷ /
"vaiÓyavaccÆdravtti÷"iti smtyantaradarÓanÃt vaiÓyokto và dra«Âavya÷ /
aniyatavttivij¤ÃpanÃrthaæ sÃk«Ãnmantro nokta÷ /
tathà ca vasi«Âha÷-"aniyatà ca vttiraniyatakeÓave«Ã÷"ityÃdi /
ekasyaiva vikalpo mà bhÆditi anupÆrvagrahaïam //
#<ÃcÃryaj¤Ãtigurusve«valÃbhe 'nyatra // Gaut_2.44 //>#
ÃcÃrya ukta÷ /
j¤Ãti÷ sapiï¬a÷, gururmÃtulÃdi÷, svamÃtmÅyam /
anyatrÃlÃbhe e«u bhaik«aæ prÃrthanÅyam /
kramastu pratipÃdita÷ //
atrÃpi-
##
te«Ãæ yo ya÷ prathamanirdi«Âa÷ tatra tatra pariharet /
anyatrÃlÃbhe pÆrvaæ pÆrvaæ parihtyÃpi te«Ãmeva sakÃÓe
bhaik«aæ paricaritavyam /
nopÃdhyÃyaghÃdityevaæ niyamÃrthaæ te«Ãæ grahaïam /
tataÓca sarvatrÃlÃbhe upÃdhyÃyaghÃdityeva dra«Âavyam /
tathÃca smtyantaraæ"alÃbhe 'nyatropÃdhyÃyaghÃdapi"iti //
##
idaæ bhaik«amiti gurave kathayitvà tato bhuæk«veti tenÃnuj¤Ãto bhu¤jÅta /
eva¤ca nivedanaæ bhaik«asaæskÃrÃrthaæ, anuj¤Ãta iti vacanÃt /
yadi gururghïÅyÃt tadÃnyadÃhartavyam //
##
ÃcÃryasannidhÃnena tadbhÃryÃdÅnÃæ nivedanaæ yathÃsambhavaæ kartavyam /
tadgrahaïaæ bhÃryÃputrayo÷ samÃnajÃtÅyatvaj¤ÃpanÃrtham /
sabrahmacÃrÅ samÃnacaraïa÷, san sÃdhu prak«Âaguïa÷ //
tatkatha bhu¤jÅtetyata Ãha-
##
vÃgyatastÆ«ïÅæ, tpyansaæto«aæ kurvan, pÆrvamasaætu«Âo 'pyannadarÓanamÃtrÃdeva h«yedityartha÷ /
tathÃca smtyantaram-
d«Âvà h«yetprasÅdecca pratinandecca sarvaÓa÷ //
iti /
alolupyamÃno viÓe«asphÃæ pariharannatibhojanaæ varjayedityartha÷ /
tathÃca smtyantaram-
anÃyu«yamanÃrogyarmasvagyaæ cÃtibhojanam //
apuïyaæ lokavidvi«Âaæ tasmÃttatparivarjayet //
iti /
athavà bhojanavidhimaparivarjayannityartha÷ /
tathÃca smtyantare bhojanavidhirdra«Âavya÷ /
samyaÇi#nadhÃyodakaæ prÃÓyetyartha÷ /
samupasarga÷ smtyantaroktamÃrgopasaægrahÃrtha÷ /
tathÃ'hoÓanÃ-"satyaæ tvartenetyÃdinodakaæ pari«icyÃmtopastaraïamityÃdinà prÃÓayet"iti /
athavÃ-udakamiti kamaï¬alurucyate, tat sannidhÃya /
tataÓca brahmacÃriïo 'pi kamaï¬aludhÃraïaæ kartavyam /
tathaiva manurapi mekhalÃdibhi÷ saha pratipattividhÃnÃt brahmacÃriïa÷ kamaï¬aludhÃraïaæ j¤Ãpayati-
mekhalÃmajinaæ daï¬amupavÅtaæ kamaï¬alum /
apsu prÃsya vina«ÂÃni ghïÅtÃnyÃni mantravat //
iti /
evaæca tata evÃcamanaæ kartavyaæ, vacanasÃrmathyÃt /
ucchi«ÂasparÓane na do«a÷ /
smtyantaroktaæ và dra«Âavyam /
yathÃ'ha vasi«Âha÷-
apsu pÃïau ca këÂhe ca kalpita÷ pÃvaka÷ Óuci÷ /
tasmÃdudakapÃïibhyÃæ parimjyÃtkamaï¬alum //
iti /
kecitsamupasargÃdevaitamarthaæ samarthayanti //
idÃnÅæ yadi brahmacÃrÅ guro÷ samyagvinayenÃvati«Âheta tadÃnÅæ kiæ kartavyamityata Ãha-
#<Ói«yaÓi«Âiravadhena // Gaut_2.49 //>#
Ói«yÃÓi«Âi÷ Ói«yaÓÃsanaæ, avadhena vadhaæ muktvÃ, nirrbhatsanÃdinà kartavyamityartha÷ /
adhikÃrÃdeva siddhe Ói«yagrahaïamanyasyÃpi ÓÃsanÅyasya bhÃryÃputrÃderayameva dharma iti j¤ÃpanÃrtham //
##
nirrbhatsanÃdinà ÓÃsanÃÓaktau rajjvà veïuvidalena và /
sahanirdi«Âayorapi tulyÃrthatvÃt vikalpa÷ /
tenÃpi tanunà ÓÃsya÷ //
##
anyena hastapÃdÃdinà krodhena ghnatrÃj¤Ã daï¬ya÷ /
gauravÃrthaæ rÃjagrahaïam //
atha kiyantaæ kÃlamevaæ vartetetyÃha-
##
ekavedamadhye«yamÃïo dvÃdaÓavar«ÃïyabhihitarÆpaæ brahmacaryaæ caret kuryÃt /
brahmacaryaÓabdena yamaniyamakalÃpa
ucyate, brahmÃrthatvÃt //
##
prativedaæ và dvÃdaÓavar«Ãïi brahmacaryaæ caret //
##
sarve«u vede«u yÃvataiva kÃlenÃdhyayanamabhinirvartayet tÃvantameva kÃlaæ brahmacaryaæ caret tasya tadarthatvÃt /
sarvagrahaïaæ yadyekamadhÅyÅta yadi và dvau yadi và sarvÃnityevamartham /
tathÃca manu÷-
vedÃnadhÅtya vedau và vedaæ vÃpi yathÃkramam //
iti /
soyamuktÃvadherÆrdvamarvÃgvÃpavÃda÷ /
niyamenÃdhÅtaæ vÅryavadbhavatÅti niyamokti÷ //
##
vidyÃsamÃptau, na tu vratÃnÃm, gururÃcÃrya÷ arthena prayojanena nimantrya÷ pra«Âavya÷ kiæ gurvarthe karavÃïÅti //
tata÷-
##
ktvà datvetyartha÷, gurÆpadi«Âamartham /
tena và alaæ gurudak«iïayetyanuj¤Ãtasya snÃnaæ samÃvtti÷ //
idÃnÅæ pitrÃdyanekagurusannidhÃne ka÷ prathama÷ pÆjya ityata Ãha-
#<ÃcÃrya÷ Óre«Âho gurÆïÃm // Gaut_2.57 //>#
ÃcÃrya uktalak«aïa÷, sa Óre«Âha÷ pradhÃno gurÆïÃæ anye«Ãæ pitrÃdÅnÃm /
tataÓca 'saænipÃte parasya' ityatra paraÓabdenÃyamevocyate //
##
eke mÃtà Óre«Âheti manyante /
itikaraïÃtpitetyapare /
anyathà mÃtaika ityeva siddhatvÃt /
kevalÃt piturÃcÃrya÷ pradhÃna÷ /
tathÃca manu÷-
kÃmÃnmÃtà pità cainaæ yadutpÃdayato mitha÷ /
sambhÆtiæ tasya tÃæ vidyÃt yadyonÃvabhijÃyate //
ÃcÃryastvasya yÃæ jÃtiæ vidhivadvedapÃraga÷ /
utpÃdayati sÃvitryà sà satyà sÃjarÃmarà //
iti /
yadi pitaivÃcÃryo bhavati tadà pità viÓi«yate /
mÃtà sarve«Ãæ Óre«Âhà /
tathÃca vasi«Âha÷-
upÃdhyÃyaddaÓÃcÃrya ÃcÃryÃttu Óataæ pità /
sahasraæ tu piturmÃtà gauraveïÃtiricyate //
ityatra pitÓabdena pitaivÃcÃryo yo bhavati sa eva ghyata iti //
iti maskarÅye gautamabhëye dvitÅyo 'dhyÃya÷ //
_______________________________________________________________________________
ttÅyo 'dhyÃya÷
evaæ ktaniyamasya ktavidyasya ca-
##
tasyÃkhaï¬itabrahmacaryasya /
tathÃca manu÷-
vedÃnadhÅtya vedau và vedaæ vÃpi yathÃkramam /
aviplutabrahmacaryo ghasthÃÓramamÃvaset //
iti /
evaæ ca viplutasyopapÃtakaprÃyaÓcittaæ dra«Âavyam /
ÓÆdraparyudÃsÃrthaæ và tadgrahaïaæ, ÃÓramadharmÃbhidhÃnaæ mà bhÆttasyÃpÅti /
vÅpsÃrthaæ và tasya tasyeti, brÃhmaïasya k«atriyasya vaiÓyasya ceti /
tadgrahaïamantareïÃpyadhikÃrÃdevaitatsiddhamiti cenna, smtyantarÃbhÃsÃÓaÇkÃnivttyarthatvÃt /
evaæ hi smtyantaraæ pratibhÃti-"e«a vo 'bhihito dharmo brÃhmaïasya caturvidha÷"iti, tatra brÃhmaïasyaivÃyaæ caturvidho dharma÷ itarayorekavidha ityÃÓaÇkà syÃditi /
tarhi tatkathamiti cet tatra brÃhmaïagrahaïaæ pradarÓanÃrtham /
tatkathaæ gamyata iti cet trayÃïÃmeva varïÃnÃæ catvÃra ÃÓramà iti smtyantaradarÓanÃt /
tathà cÃpastamba÷-"sarve«Ãmupanayanaprabhti samÃnamÃcÃryakule vÃsa÷ sarve«ÃmanÆtsargo vidyÃyà buddhvà karmÃïi yatkÃmayettadÃrabheta"iti /
eke bruvate,- tulyaphalatvÃdÃÓramavikalpa÷ /
dvividhaæ hi phalamabhyudayarÆpaæ ni÷ÓreyasarÆpaæ ceti, tadanyatamenava labhyata iti /
tathà ca Óruti÷-"trayo dharmaskandhà yaj¤o 'dhyayanaæ dÃnamiti prathamastapa eva dvitÅyasttÅyamÃcÃryakule vasanametÃnÃruhya brahmalokaæ gacchati brahmasaæstho 'mtatvameti"iti /
arthastu-trayo dharmasyÃÓrayÃ-, yaj¤Ãdhyayanaæ dÃnamiti ghasthanirdeÓa÷, tapa eveti vÃnaprasthaparivrÃjakayordharma÷, ÃcÃryakulavasanaæ brahmacÃriïa÷ /
etÃnÃruhyeti brahmacÃryÃÓramaæ, ghasthÃÓramaæ, vÃnaprasthÃÓramaæ, parivrÃjakÃÓramaæ và samyagÃsthÃyetyartha÷ /
yaste«Ãæ brahmasaæstho brahmani«Âho
j¤ÃnÅ amtatvaæ mok«ameti gacchatÅti //
tataÓca sarve«Ãmapi brahmalokaprÃptipratipÃdanÃt, tulyaphalataivoktà /
tathà jÃbÃlaÓrutÃvapi tulyaphalataiva ÓrÆyate-'brahmacaryaæ samÃpya ghÅ bhavet /
ghÅ bhÆtvà vanÅ bhavet /
vanÅ bhÆtvà pravrajat /
yadi vetarathà brahmacaryÃdeva pravrajet ghÃdvà vanÃdvà brahmalokaæ gacchati' iti /
manurapyÃha-
sarve 'pi kramaÓastvete yathÃÓÃstraæ ni«evitÃ÷ /
yathoktakÃriïaæ vipraæ nayanti paramÃæ gatim //
iti /
atrÃpiÓabdÃdeko 'pi dra«Âavya÷ /
ÃpastambopyÃha-'catvÃra ÃÓramà gÃrhasthyamÃcÃryakule vasanaæ maunaæ vÃnapraÓthyÃmiti /
te«u sarve«u yathopadeÓamavyagraæ vartamÃna÷ k«emaæ gacchati' iti /
tena tulyaphalatvÃdvikalpa iti //
nanu tulyatve sati brahmacaryeïaivobhayavidhaphalaprÃpteritarÃÓramavidhÃnÃnarthakyaprasaÇga÷ iti /
ucyate- yo yasyÃnu«ÂhÃne samartha÷ tasya tadÃÓramapratipattyarthaæ itarÃÓramavidhÃnamiti /
janmÃntaravÃsanayà và i«ÂÃÓramapratipattyartham /
Órutirupi-"taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete pÆrvapraj¤Ã ca"iti /
yÃvajjÅvaÓrutirapi ghasthasyÃrthina÷ Óaktivi«aye dra«Âavyà /
evaæ ghÅte vyutthÃnaÓrutirapyupapadyate-'evaæ vai tamÃtmÃnaæ viditvà putre«aïÃyÃÓca vitte«aïÃyÃÓca loke«aïÃyÃÓca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti' iti /
itarathà hi bhik«Ãcaryamiti saænyÃsopadeÓo nopapadyata iti /
jÃyamÃnaÓrutyÃpi yaj¤ÃdÅnÃmavaÓyakartavyatà pratipÃdyate ghasthasya, na tu jÃyamÃnasyaiva, ïatrayasambandhasyÃtyantÃsambhavÃt 'brahmacaryÃdeva pravrajet' iti ÓrutiviruddhatvÃt 'so 'ta eva brahmacaryÃtpravrajati,' 'yamicchettamÃvaset' ityÃdismteraviruddhatvÃcca /
arthavÃdÃnÃæ ca kÃryaÓe«atvÃt /
tataÓca padÃrtho 'pyevaæ grahÅtavya÷-ghastho jÃyamÃna÷ pÆrvavÃsanayà gÃrhasthyaæ pravi«Âa÷ /
brahmaïagrahaïaæ k«atriyavaiÓyayorupalak«aïam /
tribhi÷ Ìïai÷ sambadhyate-yaj¤ena devebhya ÌïÅ bhavatyato yaj¤a÷ kartavya÷ /
prajayà pitbhya÷ ata÷ prajotpÃdanaæ kartavyam /
brahmacaryeïa Ì«ibhya÷ ata÷ parvÃdau brahmacaryarak«aïaæ kartavyamiti /
evaæ ghÅte sarvatra Órutismtyaravirodho bhavati /
ekegrahaïÃnna tu gautama÷, tasya tu samuccayo mata÷ /
kathamavagamyate ?"aikÃÓramyaæ tvÃcÃryÃ÷"iti bÃdhapak«asyÃpi paramatatvena nirdeÓÃt,"prÃguttamÃttraya ÃÓramiïa÷"iti ca liÇgÃt,prÃguttamÃÓramÃttrayasyÃbhÃvÃt /
vikalpapak«e gautamastÃvadevaæ manyate-
yaj¤ena devÃnÃpnoti vairÃjaæ tapasà puna÷ /
saænyÃsÃdbrahmaïa÷ sthÃnaæ vairÃgyÃtpraktau layam //
iti bhinnaphalatvenopadeÓÃt jÃbÃlaÓrutÃvapyanyatamamÃruhyetyanuktvà etÃnÃruhyeti samuccayÃbhiprÃyeïoktatvÃt, brahmalokaprÃpterapi samuccayaphalatvenopadi«ÂatvÃt jÃbÃlaÓrutÃvapi prÃdhÃnyena pÆrvaæ samuccayapak«asyaivÃbhihitatvÃt, 'sarve 'pi kramaÓa÷' ityasmin manuvÃkye 'piÓabdasya samuccayÃrthatvÃt, ÃpastambavÃkye 'pi te«u sarve«viti bahuvacanÃt- naikasminneva vartamÃna÷ kiæ tu sarve«veva vartamÃna ityabhiprÃyeïoktatvÃt, ïatrayaÓruterapi yathÃrtha evopapadyamÃnatvÃt,"pÆrvapraj¤Ã ca"iti Óruterapi vidyÃbhiprÃyeïopapadyamÃnatvÃt, yÃvajjÅvaÓruterapi"ghÅ vanaæ praviÓedyadi ghameva kÃmayeta tadà yÃvajjÅvasagnihotraæ juhuyÃt"iti jÃbÃlaÓrutivÃkye anityatvadarÓanÃt, asmin pak«e vyatthÃnaÓruterapi sutarÃmupapadyamÃnatvÃt,"caturthamÃyu«o bhÃgaæ"ityanenÃpi manunà samuccayapak«amevÃÓrityoktatvÃt, samuccayapak«a eva ÓreyÃniti /
ata eva vikalpabÃdhapak«au paramatatvenopanyastau /
eva¤ca -"yamicchettamÃvaset"ityÃdivÃkyÃni vikalpÃcÃryadarÓanenoktÃnÅti dra«ÂavyÃni /
asamartho ya÷ samuccayÃnu«ÂhÃne andhapaÇgutvÃdido«eïa ni÷svatvÃdinà và tena vikalpapak«o 'pyÃÓrayaïÅya÷ ityabhiprÃyeïa bruvata ityarthasiddhasyÃpyupanyÃsa÷ /
athavÃ-yo 'dhyÃtmaj¤ÃnÅ tena vikalpapak«a ÃÓrayaïÅya÷,itareïa samuccayapak«a iti /
kuta÷ ? anu«ÂhÃnasya vij¤Ãnotpatti÷ prayojanam /
tasminnutpanne yatra kvÃpyÃÓrame sthitasya puru«Ãrtha÷ sidhyatÅti /
ÃÓramagrahaïaæ saævyavahÃrÃrthaæ 'varïÃnÃÓramÃæÓca' ityÃdau //
ke punasta ÃÓramà ityata Ãha-
##
brahmacaryaæ caratÅti, brahmaïa eva và vi«aye ni÷sphaÓcaratÅti, brahmacÃrÅ /
ghaæ patnÅ tatsaæyogÃdaghastha÷ /
bhik«ÃÓÅlatvÃdibhak«u÷ /
vikhanasà proktaæ ÓÃstraæ vaikhÃnasaæ tadvidhinà vartata iti vaikhÃnasa÷ /
visamÃsa e«Ãmeva
pthaktvaj¤ÃpanÃrtha÷, yathÃ'hoÓanÃ-'dvau brahmacÃriïÃvupakurvÃïo nai«ÂhikaÓceti, dvau vaikhÃnasau sapatnÅko vipatnÅkaÓceti, dvau saænyÃsinau bhik«usanyÃsÅ vedasanyÃsÅ ceti, bahudhà ghastha÷ ÓÃlÅnayÃyÃvarÃdibhedena' ityÃdi /
nanu ca smtyantare vaikhÃnasamabhidhÃya bhik«urityukta÷ iha kimarthaæ kramabheda iti /
ucyate 'prÃguttamÃstraya ÃÓramiïa÷' ityatra vaikhÃnasavarjanÃrtha÷ kramabheda÷ /
tasya grÃmapraveÓanaprati«edhÃdeva siddhamiti cet na, arthinÃmaraïyagamanasyÃpi sambhavÃt tathÃca smtyantaram-
cÃturvaidyo vikalpÅ ca nairukto dharmapÃÂhaka÷ /
brahmacÃrÅ ghÅ bhik«u÷ par«ade«Ã daÓÃvarà //
iti //
kecittu-
prajÃpatyÃæ nirupye«Âiæ sarvavedasadak«iïÃm /
ÃtmanyagnÅnsamÃropya brÃhmaïa÷ pravrajet ghÃt //
iti smtyantaramavalambya gÃrhasthyÃdeva saænyÃsa÷ kartavya ityevamartha÷ kramabheda iti varïayanti /
tatpÆrvasÆtreïaiva pratipÃditaæ uta neti bhÆsurairvicÃraïÅyam //
##
caturïÃmapyÃÓramÃïÃæ ghastha÷ kÃraïaæ, aprajanatvÃditare«Ãæ brahmacÃryÃdÅnÃm /
vaikhÃnasÃrthà hetÆkti÷, brahmacÃriïo brahmacaryarak«aïÃdeva siddhatvÃdibhak«orapyÆrdhvaretastvavidhÃnÃt /
evaæ ca vaikhÃnasasya sapatnÅkatvapak«e 'pi brahmacaryarak«aïaæ kartavyam /
adhikÃrÃdeva siddhe 'te«Ãæ' grahaïaæ ghasthotpannÃnÃmeva te«Ãæ dharme ÃdhikÃra ityevamartham /
tathÃca ÓÃtÃtapa÷-
caï¬ÃlÃ÷ pratyavasitÃ÷ parivrÃjakatÃpasÃ÷ /
te«Ãæ jÃtÃnyapatyÃni caï¬Ãlai÷saha vÃsayet //
iti te«Ãæ ghastha eva yonirityukte evakÃrÃdevetare«Ãæ brahmacaryarak«aïe siddhe evamabhidhÃname«Ãæ punarnivttirmà bhÆditi /
yadi te gÃrhasthyaæ prati nivtti bhaveyu÷ tadà te caï¬Ãlà bhavanti kuta÷ ? udÃhtaÓÃtÃtapavacanÃt /
tatra- caï¬Ãlà bhavanti /
pratyavasitÃ÷ pratinivttÃ÷ ye parivrÃjakatÃpasÃ÷ nai«ÂhikavaikhÃnasÃ÷ tasmÃtte«Ãæ jÃtÃnyapatyÃni caï¬Ãlai÷sahavÃsayedrÃjà grÃmo vetyartha÷ //
idÃnÅmÃÓramadharme«u krameïa vaktavye«u prÃpte«u sarvÃÓramasÃmyÃdupakurvÃïasya pÆrvamuktvà nai«Âhikasya krameïa prÃptaæ vaktumÃha-
##
tatropanayanaprakareïa yadagnÅndhanÃdyuktaæ tadasyÃpi bhavatÅtyatideÓa÷ /
nanu ca nai«Âikasyaivedaæ nopakurvÃïasyeti kathaæ j¤Ãyata iti ? ucyate-upakurvÃïasyoktatvÃt, ghasthabhik«uvaikhÃnasÃnÃæ vak«yamÃïatvÃt, nai«Âikasyaiva bhavatÅti /
tarhi brahmacÃrigrahaïaæ kimartamiti cet yenopakurvÃïavratamanu«Âhitaæ tasyaiva
nai«ÂhikatvasyÃdhikÃra ityevamartham /
atideÓÃt upakurvÃïavratameva nai«ÂhikasyÃpyanu«ÂÃtavyamityuktvà idÃnÅmasya viÓe«avidhimÃha-
#<ÃcÃryÃdhÅnatvamÃntam // Gaut_3.5 //>#
ÃcÃryapÃratantryaæ taccittÃnuvidhÃyitvaæ à maraïÃt kartavyam //
kiæca-
##
guruÓuÓrÆ«ÃtiriktakÃle japaæ kuryÃt /
evaæ ca japa evÃsya viÓi«Âaæ dharmasÃdhanamiti //
ÃcÃrya iti prakte gurugrahaïaæ mÃtÃpitrorapi ÓuÓrÆ«ÃprÃpaïÃrtham /
tathÃca manu÷-
te«Ãæ trayÃïÃæ ÓuÓrÆ«Ã paramaæ tapa ucyate /
na tairanabhyanuj¤Ãto dharmamanyaæ samÃcaret //
iti //
##
gurorabhÃve tadapatye ÓuÓrÆ«Ã, adhyÃpayiturabhÃve tadapatye ÓuÓrÆ«eti niyamÃrtham /
gurugrahaïaæ samÃnajÃtÅyÃpatyagrahaïÃrtham /
apatyagrahaïaæ bhÃryÃnivttyartham //
##
tadabhÃve guruputrÃbhÃve vidyÃdibhirvddhe, tadabhÃve sabrahmacÃriïiæ samÃnacaraïe, tadabhÃve agnau /
agne÷ ÓuÓrÆ«Ã jyotÅrÆpasyÃgnerdhyÃnam //
kiæ punarasyÃÓramasya phalamityata Ãha-
##
evaæ yathopadeÓaæ vartamÃno brahmalokaæ brahmaïa÷ sthÃnamavÃpnoti sa cejjitendriyo bhavati /
brahmacaryarak«aïopadeÓÃt upasthendriyasyoktatvÃt idaæ cak«urÃdivi«ayaæ dra«Âavyam /
yathÃ'ha manu÷-
Órutvà sp«Âvà ca d«Âvà ca bhuktvà ghrÃtvà ca yo nara /
na h«yati glÃyati và sa vij¤eyo jitendriya÷ //
iti /
uttare«Ãmapyetadeva pradhÃnamityevamarthaæ phalÃvasÃne vidhÃnam //
idÃnÅmanye«Ãmapi sÃmÃnyadharmamÃha-
##
yadbrahmacÃriïa uktaæ taduttare«Ãmapi bhavati yadaviruddhaæ dyÆtÃdivarjanam /
yadvirudhyate tadvyÃvartate yathÃgnikÃryaæ pravrajitasya, gurukulavÃso vaikhÃnasasya, ghasthasya brahmacaryarak«aïam /
caÓabda÷ uttarasya yadvak«yamÃïaæ tadapyaviruddhaæ pÆrve«Ãmapi bhavatÅti j¤Ãpayati, 'yathà na mlecchÃÓucyadhÃrmikai÷saha sambhëeta' ityÃdi //
##
idÃnÅæ kramaprÃptasya ghasthasya dharmà vaktavyÃ÷, tÃnvilaÇghya kimarthaæ bhik«orabhidhÅyata iti cet,atrocyate- bahuvaktavyo ghastha÷ /
tasyÃbhidhÅyamÃnÃ÷ dharmÃ÷ aviruddhÃ÷ kecitkathaæ nÃma pÆrve«Ãæ syuriti tadarthaæ vyutkrameïÃbhidhÃnam /
tarhi vaikhÃnasasya vaktavya iti cet, upanyÃsakrameïoktatvÃdado«a÷ //
ato bhik«ostÃvaducyate /
anicayaÓabdenaupacayikadravyasya tyÃga ucyate, na nityadravyasya ÓikhÃyaj¤opavÅtÃde÷ //
nanu ca nityasyaiva tyÃgo yukta÷ upavÅtaÓabdena nyÃsaviÓe«o 'bhidhÅyate-
uddhte dak«iïe pÃïÃvupavÅtyucyate budhai÷ //
iti //
yathÃrthamupavÅtaæ yaj¤opavÅtam /
asya yaj¤ÃdhikÃrÃbhÃvÃt /
na kuï¬yÃæ nodake saÇge na cele na tripu«kare //
nÃgÃre nÃsane nÃnne yasya syÃnmok«avittu sa÷ //
iti kuï¬yÃdÅnÃæ tyÃgopadeÓÃt /
jÃbÃlaÓrutÃvapi-'nakhÃni niktya yaj¤opavÅtaæ visjya' iti yaj¤opavÅtasya
tyÃgopadeÓÃcceti //
ucyate-prathamaæ tÃvadyaduktaæ yaj¤ÃdhikÃrÃbhÃvÃt iti tatra yÃgaÓabdo devapÆjanÃdÃvapi vartate devapÆjanaæ tvasya dhyÃnena paramÃtmapÆjanÃmastyeva kuta÷ ?
araïyanityasya jitendriyasya sarvÃtmakaprÅtanivartakasya /
adhyÃtmacintÃgatamÃnasasya dhruvà hyanÃvttirupek«akasya //
iti smtyantaradarÓanÃt autmayÃga evÃdhikÃrÃt /
tathÃca ÓrÆyate Órutau-'dharmÃdharmau havirmana÷sruva÷ prÃïo 'dhvaryurindriyÃïyudgÃtÃra÷ ÓabdÃdayo hotà etai tvigbhistena sruveïa taddhaviraharaharyatinà paramÃtmanyagnau hotavyam' iti /
ato yogÃdhikÃrasadbhÃvÃdado«a÷ /
yaccoktam- 'na kuï¬yÃæ nodake saÇga÷' iti tatrÃpi kuï¬ikÃdÅnÃæ vaicitryavarjanÃrtha÷ saÇgasyaiva parityÃga÷, na kuï¬ikÃde÷ /
kuta÷ ? tatraiva
'yaj¤opavÅtyudakakamaï¬aluhasta÷' iti vak«yamÃïatvÃt /
tatra 'sarvÃÓrayÃïÃæ dharmi«Âhaæ' iti sarvÃÓramÃdhikÃrÃt sÃmÃnyatvena vartamÃno 'pi viÓe«adharmeïa bÃdhyata iti cet, na, yadi sarvÃÓramÃdhikÃrastatre«yate tatra prakaraïe vÃkyÃrthaghaÂanÃrthaæ 'yaj¤opavÅtyudakakamaï¬aluhastatvam' iti bhÃvapratyayenaivÃvak«yat 'paiÓunamatsarÃbhimÃnÃhaækÃrÃnÃrjavÃtmastavaparagarhadambhalobhakrodhamohavivarjanaæ sarvÃÓramÃïÃæ dharmi«Âham' iti pÆrvamuktvà tataÓcÃbhÃvapratyayena viÓe«oddeÓena 'yaj¤opavÅtyudakakamaï¬aluhasta÷' iti nirdeÓa÷ sarvÃÓramÃdhikÃranivttyartha iti j¤Ãtuæ Óakyate /
tatastatra sarvÃÓramÃdhikÃrÃbhÃvÃt pÆrvÃparavirodhaprasaÇgo mà bhÆditi 'na kuï¬yÃæ nodake saÇga÷' iti saÇgamÃtrasyaiva tyÃga÷ kriyata iti grahÅtuæ Óakyata eveti /
tadartha eva saÇgaÓabdasyÃpi nirdeÓa÷ /
tasmÃttenÃpi na kuï¬yÃdÅnÃæ tyÃga÷ yaccoktam-'nakhÃni niktya yaj¤opavÅtaæ visjya' iti tatrÃpi prathamaæ saænyÃsÃÓramapraveÓakÃle purÃïasya yaj¤opavÅtasya tyÃgamÃtraæ kriyate, na tadÃnÅæ ghyamÃïasya prati«edha÷ /
kuta÷ ? 'nakhÃni niktya purÃïaæ vastraæ yaj¤opavÅtaæ kamaï¬aluæ tyaktvà navÃni ghÅtvÃ'Óramaæ praviÓet' iti smtyantaraÓravaïÃt /
tasmÃdaupacayikataddravyasya tyÃga÷ //
ki¤ca-nityadravyatyÃge bhik«orÃcamanÃbhÃvaÓca prÃpnoti, 'Ãcamane yaj¤opavÅti' ityÃrambhÃt tadabhÃve ÃcamanasyÃpyabhÃva÷ prÃpnotÅti /
'muï¬aÓikhÅ vÃ' iti muï¬apak«e ÃcamanÃÇgaÓikhÃvarjitasyÃpi Ãcamanaæ yu«mÃbhirabhyupagamyate, tadvadasmÃbhirapÅti cet, na, tatra vacanÃdado«a÷ 'muï¬a÷ÓikhÅ vÃ' iti /
yu«mÃkaæ tu yaj¤opavÅtaæ tyaktavyamiti vacanÃbhÃvÃddo«a eveti //
bhik«uranicaya iti vaktavye dharmÃsyÃdÃvabhidhÃnaæ nityasyÃgnihotradÃrÃderapi tyÃgÃrtham /
evaæ ca gÃrhasthyÃdeva ya÷ pravrajet tena Órautasya ca smÃrtasya cÃgne÷ dÃraputraprapa¤cayaj¤Ãdisahitasya tyÃga÷
kartavya÷ /
vaisÃnasÃdeva ya÷ pravrajet tatrÃpi sapatnÅkapak«e prÃptasya dÃrasya ÓrÃmaïakÃgnisahitasya pa¤cayaj¤Ãderapi tyÃga÷ kartavya÷ //
kecinnai«ÂhikasyÃpyanicayatvavidhÃnÃrthamÃdÃbabhidhÃnamiti varïayanti /
tadayuktaæ, 'guro÷ karmaÓe«eïa japet' iti japasyaiva pradhÃnatvenopadi«ÂatvÃt tenaivÃgniparigrahÃderapyabhÃvo j¤Ãtuæ Óakyata eveti //
#<ÆrdhvaretÃ÷ // Gaut_3.12 //>#
'uttare«Ãæ caitadavirodhi' ityanena brahmacÃriïa÷ uktena brahmacaryarak«aïenÃsyÃpi siddherÆrdhvaretograhaïaæ yathà yathà retasa÷ k«ayo bhavati tathà tathopÃya÷ kartavya ityevamartham /
upÃyaÓcÃlpÃnnÃbhyavahÃrÃdi /
yathà cÃha bhagavÃnvÃsudeva÷-
vi«ayà vinivartante nirÃhÃrasya dehina÷ /
rasavarjaæ rasopyasya paraæ d«Âvà nivartate //
iti /
tathÃlpÃnnÃmyavahÃrÃbhiprÃyeïa smtyantare 'pyuktam 'a«Âau grÃsà munerbhak«a÷' ityÃdi /
evaæca brahmacÃriïa÷ saæpÆrïabhojane na do«a÷ /
tathà ca smtyantaram-
ana¬vÃnbrahmacÃrÅ ca ÃhitÃgniÓca te traya÷ /
bhu¤jÃnà eva sidhyanti nai«Ãæ siddhiranaÓnatÃm //
iti /
##
var«Ãsviti bahuvacanÃt grÃmÃdgrÃmÃntaraæ catur«u mÃse«u na gacchedityartha÷ /
ekatrÃpi vasanna caÇkramaïaprayÃsa÷ syÃditi ÓÅlagrahaïam /
anenaivÃsyÃniketanatvaæ sidhyati /
tathÃca smtyantaram- 'grÃmÃnte devaghe ÓÆnyÃgÃre vk«amÆle vÃ' iti /
ÓÅlagrahaïaæ ca kurvannetat j¤Ãpayati, nÃvaÓyamevaæ bhavet /
tataÓca durbhik«arëÂrabhraæÓÃdau gacchedapÅti //
##
bhik«Ã bhik«yamÃïatvÃdannaæ vÃsa÷ kamaï¬alvÃdi÷, tadarthaæ grÃmaæ gacchet arthÃcche«aæ kÃlamaraïye devÃyatanÃdau ti«Âhediti siddham //
brahmacÃribhik«ÃkÃle prÃpta Ãha-
##
jaghanyaæ bhojanakriyÃta÷ paÓcÃdityartha÷ /
tathÃca manu÷-
vidhÆme sannamusale vyaÇgÃre bhuktavajjane /
vtte ÓarÃvasaæpÃte bhik«Ãæ nityaæ yatiÓcaret //
iti /
anivttaæ yasmin ghe pratyÃkhyÃtaæ tasmindine tadgrahaæ punarna praviÓedityartha÷ /
carediti smtyantaropasaÇgrahaïÃrtham /
yathÃ'ha vasi«Âha÷-'vidhÆme sannamusale ekaÓÃÂhÅparihito 'jinena vÃ' iti //
##
bhik«ÃdÃnÃbhivÃdanÃdÃvÃÓi«Ãmaprayoktetyartha÷ /
'hiæsÃnugrahayoranÃrambhÅ' ityanenaivetallabhyamiti cet, na , kriyÃrÆpatvÃdanugrahasya, vÃgÃtmakatvÃdÃÓi«a÷ //
##
brahmacÃriprakaraïe 'vÃgbÃhÆdarasaæyata÷' ityanenaiva siddhe atiÓayÃrthaæ punarvacanam /
ato vÃksaæyamo maunam, anyatra svÃdhyÃyajapapathipraÓnadharmayogapraÓnebhya÷-
dharmayogaæ pathipraÓnaæ svÃdhyÃyaæ ca tathaiva ca /
bhik«Ãrthaæ dehivacanaæ na nindati yaterapi //
iti smtyantaravacanÃt /
cak«u÷saæyama÷, Ãtmano vyÃdherapÅk«aïaæ na kartavyam /
tathà ca vasi«Âha÷-'upek«aka÷sarvabhÆtÃnÃm' iti /
karmasaæyama÷ yÃvadvihitÃnu«ÂhÃnamÃtraæ, kÃmye pravttirmà bhÆditi //
idÃnÅæ 'anicayo bhik«u÷' ityanena sarvasyaipacayikadravyasya parityÃge sati pratiprasava÷ kriyate-
##
kaupÅnÃmiti nagnatocyate /
tadÃvaraïamÃtraæ vÃsa÷ paridadhyÃt /
evaæ ca praÓastadvijÃtibhyastÃvanmÃtrapratigrahe na do«a /
tataÓca-
abhayaæ sarvabhÆtebhyo datvà yastu nivartate //
hanti jÃtÃnajÃtÃæÓca pratighïÃti ya÷sadà //
iti smtyantare yaddo«asaækÅrtanaæ tadasmÃdanyatreti dra«Âavyam //
##
eke manyante pratigrahado«aparihÃrÃrthaæ prahÅïaæ yadrathyÃdau tyaktaæ tatprak«Ãlya paridadhyÃt nirïijyeti pratyÃtmikaÓaucaprÃpaïÃrtham //
##
o«adhaya÷ phalapÃkÃntÃ÷ /
apu«peïa ye phalavantaste vanaspataya÷ /
ubhayagrahaïena sarve sthÃvarà api ghyante /
te«Ãmaviprayuktaæ tato 'napagataæ ÓÃkhÃpatrÃdi na ghïÅyÃt 'hiæsÃnugrahayoranÃrambhÅ' ityanena siddhamiti
cet, tatra jaÇgamavadha eva hiæseti kecidvadanti /
tadabhiprÃyeïoktatvÃdado«a÷ /
upaÓabdÃt prayojayitÃpi na syÃt //
dhruvaÓÅlatvopadeÓÃdvar«Ãbhyo 'nyatra kÃmacÃre prÃpte Ãha-
##
tuÓabdena var«Ã evocyante /
apagate tau dvitÅyÃæ rÃtriæ grÃme na vaset /
ekasmingrÃme dinadvayaæ na vasedityartha÷ /
grÃmagrahaïÃdaraïye na do«a÷ /
apartugrahaïÃdvar«Ãsu kadÃcit dvitÅyÃmapi vasato na do«a÷ /
var«ÃÓabdena hemantagrëmÃvucyete /
tataÓca tasminvar«ÃkÃle ekatraiva vasedanyatra na vasedityarthasiddham //
##
jaÂilaprati«edhÃrtha Ãrambha÷ /
icchÃto vikalpa÷ /
##
bÅjÃnÃæ vrÅhyÃdÅnÃæ vadhaæ avahananÃdi na kuryÃt //
##
sarvaprÃïi«u madhyastha÷ syÃt Ãtmaparapak«avibhÃgavarjaka ityartha÷ //
##
brahmacÃriprakaraïe hiæsÃmityanenaiva siddhe atiÓayÃrthamidaæ punarvacanam /
tataÓcÃj¤Ãte 'pi prÃïivadhe aharahastatparihÃrÃrthaæ prÃyaÓcittaæ kartavyam /
tathÃcÃhoÓanÃ-'aj¤ÃtavadhaÓuddhyarthaæ rÃtrÃvahastrÅnmaprÃïÃyÃmÃndhÃrayet' iti /
anugrahaÓabdena sneha ucyate /
tamapi na kuryÃdityartha÷ //
bhik«oruktvà idÃnÅæ vaikhÃnasadharmamÃha-
##
vaikhÃnasaÓabda÷ stanirvacana÷ /
so 'raïye vasanmÆlÃdyaÓanaÓÅla÷ syÃt, na saæsktamannamaÓnÅyÃdityartha÷ /
tapa÷ÓÅla÷ ÓarÅrapariÓo«aïaÓÅla÷ /
evaæca mÆlaphalÃdyapi svalpamevÃÓnÅyÃt, smtyantaradarÓanÃt «o¬aÓaktva eva 'vÃnaprasthasya «o¬aÓa' iti //
#<ÓrÃmaïakenÃgnimÃdhÃya // Gaut_3.27 //>#
ÓrÃmaïako nÃma vaikhÃnasÃnÃæ ÓÃstram /
tenÃgnimÃdhÃya ghÅtvà sÃyaæprÃtarhemaæ kuryÃditi Óe«a÷ //
##
mÆlaphalamapi grÃmyaæ na bhak«ayet //
##
grÃmyÃnnasÃdhanÃ÷ ghasthasya pa¤ca mahÃyaj¤Ã÷ /
asya cÃgrÃmyÃhÃraprati«edhÃttannivttirmà bhÆdityÃrambha÷ /
tathÃca manu÷-
Ãraïyairvividhairmedhyai÷ ÓÃkamÆlaphalena và /
etÃneva mahÃyaj¤Ãn nirvapedvidhipÆrvakam //
##
yÃvadasya ÃÓramaæ gacchati tatsarvamasyÃtithireva /
'brÃhmaïasyÃnatithirabrÃhmaïa÷' ityÃdivarïaniyama÷ saÇkhyÃniyamo và nÃstÅtyartha÷ /
prati«iddhÃ÷ stenÃdaya÷ pratilomajÃÓca, tadvarjam //
##
vi«kairvyÃghrÃdibhirhatasya paÓormÃæsaæ vai«kam /
tadupayu¤jÅta /
apiÓabdo garhÃyÃm /
tataÓcÃpadyevopayu¤jÅta //
##
araïye 'pi phÃlak«ÂapradeÓaæ nÃkrÃmeta, ÃvÃsaæ tatra na kuryÃdityartha÷ /
ÃkrÃmediti siddhe adhiti«Âhediti vacanaæ pramÃdÃdÃkramato do«ÃbhÃvaj¤ÃpanÃrtham /
k«Âamiti siddhe phÃlagrahaïaæ k«etrasamÅpe vÃsaprati«edhÃrtham //
##
aphÃlak«ÂenÃpi mÃrgeïa janavÃsaæ na praviÓet /
caÓabdÃdgrÃmÃntaramapi //
##
jaÂila÷ keÓÅ /
jaÂila eva syÃditi niyamÃrtha Ãrambha÷ /
cÅraæ darbhÃdini«pannam /
idamadhovÃso dra«Âavyam /
ajinaæ carma /
uttarÅyamidam /
tathÃca smtyantaram-'cÅravÃsà ajinottarÅyaÓca' iti //
##
mÆlaphalamapi gatasaævatsaraæ na bhu¤jÅta /
tathÃca manu÷-'tyajedÃÓvayuje mÃsi' ityÃdi /
evaæca
saævatsaramÃtranicaya÷ siddha÷ //
vaikhÃnasasyoktvà idÃnÅmekÅyamatenÃÓramabÃdhapak«aæ vaktukÃma Ãha-
##
ekÃÓrame bhavamaikÃÓramyam /
tuÓabdo 'vadhÃraïe /
gÃrhasthasyeti karmaïi «a«ÂhÅ /
gÃrhasthyamevÃcÃryà icchanti /
kuta÷ ? pratyak«avidhÃnÃt upalabdhaÓrutividhÃnÃdityartha÷ /
yadyapi ghasthobhavedityevaæ na vihitam, tathÃpyagnihotrÃdighasthasÃdhyakriyÃvidhÃnÃttasyaiva vidhÃnaæ dra«Âavyam //
iti maskarÅye gautamabhëye ttÅyo 'dhy