Mitramisra: Viramitrodaya, Samayaprakasa
Based on the ed. by Vishnu Prasada Bhandari, Benares 1935
(Chowkhamba Sanskrit Series; 30, XIII)
Input by members of the Sansknet project
http://sansknet.ac.in (now defunct)
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
MV-S_nn = Mitrami÷ra' Vãramitrodaya-Samayaprakà÷a_pagination of CSS ed.
NOTES:
- After p. 265 of the printed edition, the pagination jumps back to "257" - "264".
- Where page breaks cut through sentences, the pagination has been moved to the daõóa that is closest to the page break
#<...># = BOLD for pagination and subject headings
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
description character =ASCII
long a à 224
long A â 226
long i ã 227
long I ä 228
long u å 229
long U æ 230
vocalic r ç 231
vocalic R è 232
long vocalic r é 233
vocalic l ë 235
long vocalic l í 237
velar n ï 239
velar N ð 240
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t ñ 241
retroflex T ò 242
retroflex d ó 243
retroflex D ô 244
retroflex n õ 245
retroflex N ö 246
palatal s ÷ 247
palatal S ø 248
retroflex s ù 249
retroflex S ú 250
anusvara ü 252
capital anusvara ý 253
visarga þ 254
long e ¹ 185
long o º 186
l underbar × 215
r underbar Ÿ 159
n underbar 173
k underbar É 201
t underbar  194
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
#<{MV-S_1}>#
÷rãgaõe÷àya namaþ /
atha vãramitrodayasya samayaprakà÷aþ /
kopàñopanañatsañodbhañamañadbhråbhãùaõabhråkuñi
bhràmyadbhairavadçùñi nirbharanamaddarvãkarorvãdharam /
nãrvàõàrivapurvipàñavikañàbhogatruñaddhàñaka-
brahmàõóorukañàhakoñi nçhareravyàdapårvaü vapuþ // 1 //
sañàgravyagrendusravadamçtabinduprativalan-
mahàdaityàrambhamphuritagurusaürambharabhasaþ /
lihannà÷àcakraü hutavaha÷ikhàvadrasanayà
nçsiüho raühobhirdamayatu madaüho madakalam // 2 //
saüsàradhvaüsikaüsapramukhasuraripupràü÷uva÷àvatasabhraü÷ã vaü÷ãdharo vaþ pracurayatu ciraü ÷aü sa ràdhàriraüsã /
yaccåóàråóhagåóhàsmatamadhuramukhàmbhoja÷obàü didçkùurgu¤jàbhiþ sànuràgàlikànakañanañaccandrakavyaktacakùuþ // 3 //
lãlàbhràntivisarpadamvaratayà vyagràddhakàntaü padanyàsanya¤caduda¤cadadrivasudhàbhogãndrakårmàdhipam /
phåtkàrasphuradutpatatphaõikulaü riïgajjañàtàóanadhmàtavyomagabharidundubhi nañannavyàtsa vo dhårjjañiþ // 4 //
kumbhodbhràntamadhuvratàvalivalañjhaïkàrakolàhalaiþ ÷uõóàsphàlanavihvalaiþ stuta iva vyàlairviyatplàvibhiþ /
majjatkumbhamahàvagàhanakçtàrambho mahàmbhonidhau herambaþ kurutàü kçtàmbarakaràlamba÷ciraü vaþ ÷ivam // 5 //
samantàtpa÷yantã samasamayameva tribhuvanaü
tribhirnnaitrairdderbhirda÷abhirapi pàntã da÷a di÷aþ /
dadhànà pàrãndropari caraõamekaü parapadà
hatàrirvo hanyànmahiùamathanã mohamahiùam // 6 //
vàmàn bhindannavàmàn bhuvamanu sukhayanpårayannarthikàmàn
÷rãmàn bhãmànukàrã bahalabalabharairmedinãmallanàmà /
àsãdàsãviùendradyutidhavalaya÷à bhåpacakràvatasaþ
sãkà÷ãràjavaü÷e vidhuriva jaladhau sarvabhåsàrvabhaumaþ // 7 //
#<{MV-S_2}>#
saïgràmagràmakàmo nirupamamahimà sattvavi÷ràmadhàma
kràmannevàricakraü mihira iva tamo vikramorukrameõa /
sàrairmerorudàrairapara iva girirmedinãmallanena
prakhyàtaþ kùoõicakra samajani nupàtirmedinãmallanàmà // 8 //
niryadbhistarjjayadbhirvidhumiva jagatãmarjjunàbhairya÷obhiþ
sampåryàvàryavãryo vi÷ikhavitaraõairarjjuno durjjanànàm /
sàmràjyopàrjjarna÷rãragaõitaguõabhårarjjunapràü÷ubàhur-
nàmnàbhådarjjuno 'smànnarapatiratulo medinãmallabhåpàt // 9 //
buddhiþ ÷uddhimatã kùamà nirupamà vidyànavadyà mano
gàmbhãryaikaniketanaü vitaraõe dãnàrtinirdàraõam /
àsãdarjjunabhåpatervidadheto vidràvaõe vidviùàü
bhåmãnàmavanaü ca kàraõaguõàtkàryaü ya÷o 'pyarjjunam // 10 //
tasmàdàvirabhåtprabhåtamahimà bhåmapiterarjjunà-
tsaujanyaikanidhirguõairanavadhirlàvaõyavàràünidhiþ /
bhindan durjanamarjjayan bahuya÷aþ prauóhapratàpodayair-
durjeyo malakhànanàma nikhilakùmàmaõóalàkhaõóalaþ // 11 //
yasmin ÷àsati nãtibhiþ kùitimimàü nirvairamàsãjjagatpàrãndreõa samaü karãndrarabhasàrambho 'pi sambhàvitaþ /
÷yenaþ krãóati kautukã sma vihagai÷cikrãóa nakrairjhaùaþ kiü vànyadgahane 'bhavatsaha mçgaiþ ÷àrdålavikrãóitam // 12 //
himavi÷adaya÷o 'bhi÷obhità÷o mahimatirohitavàridhiprabhàvaþ /
samajani malakhànataþ pratàpaistrijagati rudra iva pratàparudraþ // 13 //
÷uci dhanamarthiüni sahasà ya÷asà samamànane guõo jagataþ /
putre bhårabhidadhre ceto rudre pratàparudreõa // 14 //
jàtaþ pratàparudràtsasamudràü pàlayannavanãm /
kçtaripukànanadàho madhukarasàhau mahãpatiþ ÷u÷ubhe // 15 //
pçthuþ puõyàbhogairvihitahitayogairanudayatkhalàyogairyogaiþ kçtasukatiyogairapi guruþ /
bhujastambhàlambàsa÷ayitavi÷vambharatayà babhau prauóhotsàhaþ sa madhukarasàhaþ kùitipatiþ // 16 //
prajàgaõarujàpaho dyutimahodayàviùkçtaþ
sudhàü÷uriva màüsalo rasabharaiþ sabhàra¤janaþ /
#<{MV-S_3}>#
pradãptakumudàvalirdvijapati÷ca nakùatrapo
nçpo jayati satkçpo madhukaraþ kçtàritrapaþ // 17 //
vinyasya vãrasiühe bhåpatisiühe mahãbhàram /
j¤ànànalamaladàho madhukarasàho divaü bheje // 18 //
antargambhãratàndhåkçtaripunivaho nçtyasaïgãtaraïgã /
sanmàtaïgã turaïgã dharaõipatirabhådvãrasiüho nçsiühaþ // 19 //
amuùya prasthàne sati sapadi nànebhanivahairihaiko 'pi dveùã na khalu raõa÷eùã samajani /
paraü tasthau duþstho gahanakuharastho 'pi bhayataþ kùipannuccairdikùu bhramitacakitaü cakùurabhitaþ // 20 //
dànaü kalpamahãruhopari ya÷aþ kùãrodanãropari praj¤à ÷akrapurohitopari mahàsàro 'pi meråpari /
dàvàgnerupari pratàpagarimà kàmopari ÷rãrabhçtsiühàtikramavãrasiühançpateþ kiü kiü na kasyopari // 21 //
dànairarthinamarthanàvirahiõaü pratyarthinaü ca kùaõàtkurvàõe sati vãrasiühanikhilakùmàmaõóalàkhaõóale /
kàmaü cetasi kàmadhenuratanotkalpadrumaþ kalpitaü moghãbhåtajaniþ samà÷ritakhani÷cintàü ca cintàmaõiþ // 22 //
bhràmaübhràmamasambhramaü trijagatãvakràõi cakre ciràccàraü ÷ãlitaviùõupàdapadavãbrahmàõóabhàõóopari /
brahmàõóaü nijamaõóamaõóalamivàcchàdyaiva saivàdhunà vi÷veùàmapi yasya bhàsvaraya÷ohaüsã vataüsãyati // 23 //
jalakaõikàmiva jaladhiü kaõamiva kanakàcalaü manute /
nçpasiühavãrasiüho vitaraõaraüho yadà tanute // 24 //
yadà bhavati kuõóalãkçtamahàdhanurmaõóalastadà nayanatàõóavatrujitakhàõóavaþ pàõóavaþ /
manovitaraõotsukaü vahati vãrasiüho yadà tadà punarudàradhãrayamavarõi karõo janaiþ // 25 //
÷auryaudàryagabhãratàdhçtidayàdànàdinànàguõànurvãdurvahabhàravatyahipatisparddhàladoþ÷àlini /
#<{MV-S_4}>#
saüyojyaiva juhàrasiühadharaõãdhaureyacåóàmaõau majjan brahmaõi vãrasiühasukçtã tasthau svayaü nirguõaþ // 26 //
nadyaþ svàdujalà drumà÷ca suphalà bhårurvarà bhåsurà vedadhvànavidhåyamànadurità lokà vi÷okà babhuþ /
ràjannãtinirãtirãti pitarãvorvãmimàü ÷àsati ÷rãddhãrajuhàrasiühançpatau bhråbhaïgabhagnadviùi // 27 //
saïgaràmotkañatàõóavodbhañabhañairàrabdhahelàhañhai÷caõóàóambarapåritàmbaratañakùãràbdhigodhràvañaiþ /
bhåbhçtsiühajuhàrasiühadharaõãjàneþ prayàõe raõe ÷auryaudàryadhano 'pi ko nu dharaõãcakre na cakre bhayam // 28 //
tàvadvãragabhãrahuükçtiravastàvadgajàóambarastàvattuïgaturaïgariïgaõacamatkàra÷camånàmapi /
tàvattoyamahàmahãbhçdañavãdurgagraho vidviùàü yàvannaiva juhàrasiühançpatiryuddhàya baddhotsavaþ // 29 //
ayaü yadi mahàmanà vitaraõàya dhatte dhiyaü bhiyaü kanakabhådharo '¤cati hiyaü ca karõo 'ñati /
dadhãcirapacãyate baliralãkaråpàyate tadàtimalinàyate sa kila kalpabhåmãruhaþ // 30 //
pràsàdàgataóàganàgamaõibhådànàdinànàtapaþpràgalbhyena mahendracandravaruõabrahme÷aviùõusthalã /
pràcaõóyana jità mità vasumatã kodaõóadorhaõóayor jàgarttãti juhàrasiühançpateþ kutra pratàpo na và // 31 //
brahmàbhåccaturànanaþ smaraharaþ pa¤cànana ùaõmukhaþ skando bhåpajuhàrasiühaya÷aso gànotsave 'tyutsukaþ /
tasyàbhogamudãkùya bhådharanabhonadyastrilokã di÷aþ saptadvãpamayã mahã ca vidhinà vij¤ena nirvàhitàþ // 32 //
tuïgatvàdanavàpya daivatataroþ puùpàõi sarvàþ samaü
÷rãmadvãrajuhàrasiühançpaterddànaü samànaü jaguþ /
vrãóàdurvahabhàranirbharanamadgrãve tu devadrume
÷làghante sulabhàyamànakusu pràstaü bhåri devastriyaþ // 33 //
bhãmo yaþ sahadeva eva pçtanàdurdharùapàrsvà lasan
÷rãbhåmanikulaþ sadàjunamahàkhyàtiþ kùamàmaõóale /
#<{MV-S_5}>#
karõa÷rãþ kçtavarmabhãùmaghañanà÷auñãryaduryodhano
roùàdeùa yudhisthiro yadi bhavetkaþ syàdamuùyàgrataþ // 34 //
satkãrtigràmadàmàbharaõabhçtajagadvikramàdityanàmà
dhàmno bhåmnà mahimnà vighañitaripuõà vikramopakrameõa /
supràü÷uþ pãvaràüsaþ pçthubhujaparighastasya vaü÷àvataüso
vi÷voda¤catpra÷aüso guõigaõahadayànandano nandano 'bhåt // 35 //
à÷àpårttiprakurvan karavitaraõataþ padminãpràõabandhuþ
prodyaddivyàmbara÷rãþ sphuñamahimaruciþ sarvadàdhvastadoùaþ /
jambhàràterihoccairacalasamudayàtsuprabhàtaprakà÷ã
putro ràj¤aþ pavitro racayati sudinaü vikramàditya eva // 36 //
sàrthàkurvannirarthãkçtasuraviñapã càrthisàrthaü nijàrthair
vyarthãbhåtàripçthvãpatiramaragurusparddhivarddhiùõubuddhiþ /
mànairyànàdidànairbahuvidhaguõibhirgãyate yaþ sabhàyàü
bhràtarjàtaþ sa bhåyaþ sukavikulamude vikramàditya eva // 37 //
dànaü dãnamanorathàvadhi raõàrambho 'rinà÷àvadhi
krodho vàgavadhi pratàpaya÷asoþ panthà digantàvadhi /
dàkùiõyaü kùitirakùaõàvadhi harau bhakti÷ca jãvàvadhi
vyàluptàvadhi vãravikramaraveþ ÷reyaþ paraü varddhate // 38 //
hemàdreþ ÷riyamanyathaiva kurute cakre ca gaurãü tanuü kailà÷opari ÷obhate pañayati spaùñaü ca diïmaõóalam /
bhogãndraü na dadhe ÷rutau bala jañàgåóhàü ca gaïgàü vyadhàllokànàmayamã÷varo 'sya ya÷asastvai÷varyamujjçmbhate // 39 //
÷rãgopàcalamaulimaõóalamaõiþ ÷rãdåravàrànvaye
÷rãhaüsodayahaüsapaõóita iti khyàto dvijàdhã÷varaþ /
yaü lakùmã÷ca sarasvatã ca vigatadvandvaü ciraü bhejatur-
bhoktàraü rabhasàtsamànamubhayoþ sànnàóhayamàóhayaü guõaiþ // 40 //
pañu dikùu vidikùu kurvatãnàü nañalãlàü sphuñakãrttinarttakãnàm /
sphuradadhvaradhåmadhoraõãha cyutaveõãti janairamàni yasya // 41 //
tato 'nala ivàraõeratuladhàmabhårbhåbhujàü
÷iromàõaruromaõirdharaõinàmavàbhruvaþ /
rathã bahuguõã dhanã bhuvi vanãpaka÷rãkhanã
ramàramaõami÷raõã para÷uràmami÷ro 'jani // 42 //
#<{MV-S_6}>#
yenàgatva purà puràrinagare vidyànavadyàrjità
÷rãcaõóã÷varamagnihotritilakaü labdhvà garãyogurum /
÷uddhà saiva mahodyamena bahudhà bhàntã bhavantã sthirà
tadvaüsyeùu kiyanna kalpalatikevàdyàpi såte phalam // 43 //
àsyàravindamanupàsya gurorapàsya
làsyaü caturmukhamukheùu sahasvatãha /
sàlaïkçti÷ca sarasà ca guõànvità ca
yasyàtanoti rasanopari tàõóavàni // 44 //
aïke lomalateva sãmani dç÷orekeva rekhà¤canã
kastårãmakarãva bhàlaphalake dhàreva mårdhnyàlakã /
årddhvaü bhçïgaparampareva kabarã saurabhyalobhàkulà
yasyaivàdhvaradhåmadhoraõirabhådà÷àkuraïgãdç÷aþ // 45 //
subhàsuraya÷onidheþ suniravadyavidyànidheþ sucàrukavitànidheþ smçtinidheþ ÷ruti÷rãnidheþ /
ayaü sukçtagauravàtpara÷uràmami÷ràïgaõair anånagarimà piturjagati mitrami÷ro 'jani // 46 //
dharmàrthaikaniketanaü vidhimayaü karmàvanãdar÷anaü
smçtyambhojamahodayaü ÷rutimayaü ÷rãvãramitrodayam /
dràksiddhãkçtakàryasiddhi÷atayà ÷rãvãrasiühàj¤ayà
tene vi÷vamude pure purabhidaþ ÷rãmitrami÷raþ kçtã // 47 //
hàrãtagobhilaparà÷aranàradàdimunyuktamarthamakhilaü hçdaye 'vadhàrya /
÷rãvãrasiühançpade÷itamitrami÷ro vidvanmaõiþ prakurute samayaprakà÷am // 48 //
tatra kàlaprakà÷e tu kramo 'yamabhidhãyate /
nityakàlasvaråpaü pràvkàlopàdhirathoditaþ //
samvatsaràyanartånàü krameõàtha vinirõayaþ /
màsapakùatithãnàü ca krameõàtha niråpaõam //
sàmànyatastithãnàü ca gràhyàgràhyavivecanam /
pratipannirõayàtpascàt dvitãyàyà vinirõayaþ //
tçtãyànirõayasyànte caturthãnirõayaþ smçtaþ /
pa¤camãnirõayàtpa÷càtùaùñhãnirõaya ãritaþ //
saptamãnirõayasyànte 'ùñamãsàmànyanirõayaþ /
kçùõajasmàùñamã pa÷càdvistareõa niråpità //
navamãnirõayo ràmanavamyà÷càtha nirõayaþ /
#<{MV-S_7}>#
mahànavamyàstadanu nirõayaþ samudãritaþ //
da÷amãnirõayaþ pa÷càdekàda÷yà vinirõayaþ /
dvàda÷ãnirõayasyànte trayoda÷yà viniscayaþ //
sàmànyata÷caturda÷yà nirõayo 'tha prakãrttitaþ /
narasiühacaturda÷yà nirõayo 'tra prakãrttitaþ //
athàtraiva prasaïgena jayantãnàü vini÷cayaþ /
jyeùñhakàrtikamàgheùu caturda÷ryà vinirõayaþ //
÷ivaràtriþ pàraõà ca tatràtha parikãrtità /
atha pa¤cada÷ãkçtye ÷ràvaõãkçtyanirõayaþ /
uùàkarma prasaïgena utsargasamayàstridhà //
kàrttike pa¤cada÷yàstu nirõayastadanantaram /
holikànirõayaþ parvanirõayastadanantaram //
grahaõecaikabhakte ca nakte kàlasya nirõayaþ /
naktaikabhaktathoþ pràptau nirõayastadanantaram //
ayàcitasya nakùatropavàsasyàtha ni÷cayaþ /
saïkràntinirõayàtpa÷cànmalamàso niråpitaþ //
malamàse 'tha kçtyànàmakçtyànàü ca nirõayaþ /
guru÷ukràdibàlyàdau kàryàkàryavivecanam //
÷ràddhakàleùvamàvàsyà aùñakànvaùñakà tathà /
aùñakàpårvadivaso vçddhiþ pakùo 'sitastataþ //
à÷vayukkçùõapakùa÷ca tatraiva bharaõã tathà /
trayoda÷ãcaturda÷yau krameõeha niråpite //
prakãrõaka÷ràddhakàlàþ kàmya÷ràddhadinaü tataþ /
yugàdyà÷ca yugàntà÷ca tato manvantaràdayaþ //
kalpàdyà vyatipàta÷ca vaidhçti÷càvamaü dinam /
navànna÷ràddhakàla÷ca nava÷ràddhadinaü tataþ /
pretapiõóasya kàla÷ca tadante parikãrttitaþ
pàtheya÷ràddhakàla÷ca pràyaõottaramãritaþ //
asthisa¤caüyane kàlo dàne pretodakasya ca
da÷àdamadhye dar÷asya pàte pretakriyà tataþ //
ùoóa÷a÷ràddhakàlà÷ca tadanantaramãritàþ /
tithidvaiye pàrvaõàdi÷ràddhanirõaya ãritaþ //
#<{MV-S_8}>#
lakùaõaü càparàhõàdeþ kutapasya niråpaõam /
÷ràddhavelàpiõóadànaniùiddhasamayàstataþ //
prakãrõakàlàþ pratipadàdyà puõyatithistataþ /
nakùatravàràdiva÷àtpuõyà÷ca tithayastataþ //
ataþ paraü ni÷àyàü tu kçtyàkçtyavivecanam /
catuùpathasya sevàyà niùedhastadanantaram //
varjjanãyàni coktàni tithikàlvi÷eùayoþ /
parvakçtyaü yugadharmà yugavarjvàni càpyatha //
kalidharmàþ kalivarjyànyathoktàni vi÷eùataþ /
dãkùàkàlastatastasyàpavàdaþ parikãrttitaþ //
nàmakã ttanakàla÷càdhànakàlàstataþ param /
pa÷oþ kàlastataþ kàla÷càturmàsyeùñisàmayoþ //
evamatra vi÷eùeõa mitrami÷reõa såriõà /
smçtãþ sarvàþ samàlokya samayo 'tra niråpitaþ //
tatra tàvatkàlasadbhàve pramàõàni ÷rutyàdãni /
tathàhi /
tasmàtkàla eva dadyàtkàle na dadyàditi çgveda÷rutiþ /
atra kàla ityatra yathàkramaü vihite pratiùiddhe ityadhyàhàraþ /
"taü kàle kàla àgate yajata"iti yajuþ /
tathà, "samvatsaramàsàdikàla àgate 'vijàyata"iti ca /
"ahameva kàlo nàhaü kàlasya"iti ca /
"kàca sandhyà ka÷casandhyàyàþ kàla"iti sàmavedaþ /
"kàlaü kàla vibhaktiü ca"iti manusmçtiþ /
"÷ràddhakàlàþ prakãrttatà"iti yàj¤avalkyaþ /
tathà dhàraõàdhyànasamàdhitrayaråpàtsaüyamavi÷eùàdyogino 'tãtàdikàlaü pratyakùataþ pa÷ryantãti yoga÷àstre pratyakùamapi mànamuktam /
sukhamahamasvàpsaü na ki¤cidavediùamiti suptotthitasmaraõànyathànu papattikalpitaü sàkùipratyakùamapi pramàõamityaupaniùadàþ /
sarvendriyavedya iti jaiminãyàþ /
anàdireùa bhagavàn kàlo 'nanto 'jaraþ paraþ /
iti puràõamapi mànam /
tasmàdasti kàlaþ /
sa dvividhaþ akhaõóaþ sakhaõóa÷ca /
àdya ã÷varàdbhinna iti tàrkikàþ /
abhinna iti vedàntino navã-natàrkikà÷ca /
ã÷vàrabhede--
÷rutiþ, sa vi÷vakçdvi÷vavidàtmayonirj¤aþ kàlakàlo guõã sarvavidyaþ /
pradhànakùetraj¤apàterguõe÷aþ sesàramohasthitibandhahetuþ //
iti /
kàlakàlaþ = janyasya samvatsaràdiråpasya kàlasyàkalanàt /
#<{MV-S_9}>#
viùõudharmottare 'pi--
anàdinidhanaþ kàlo rudraþ saïkarùaõaþ smçtaþ /
kalanàtsarvabhåtànàü sa kàlaþ parikãrttitaþ //
karùaõàtsarvabhåtànàü sa tu saïkarùaõaþ smçtaþ /
sarvabhåta÷amitvàcca sa tu rudraþ prakãrttitaþ //
anàdinidhanatvena sa mahànparame÷varaþ /
iti /
#<[saüvatsaranirõaya]>#
etena paratvàparatvàbhyàmanumàne àkà÷àdau vinigamakàbhàvàdatiriktakàlasiddhirityapàstaü ÷rutereva vinigamakatvàt /
etacca yathàtathàstu /
nàsya kàlasyàdçùñàrthasmaraõàdanyaþ karmaõyupayoga iti na niråpyate /
saüvatsaràdiråpastu såryàdigatyavacchinnaþ karmaõi"porõamàsyàü paurõamàsyà yajet" "de÷e kàla upàyena"ityàdi÷rutismçtibhiradhikaraõatvena viniyuktatvàdvicàryate /
såryàdigatiparicchedyatvaü coktam--viùõudharmottare tasya såkùmàtisåkùmasya tathàtimahato dvijàþ! /
mànasaïkhyà budhairj¤eyà grahagatyanusàrataþ //
iti /
pratyakùopalabhyamànanimeùàdikriyàpariccheda÷ca tatraiva--
labvakùarasamà màtrà nimeùaþ parikãrttitaþ /
ataþ såkùmataraþ kàlo nopalabhyo bhçgåttama! //
nopalabhyaü yathà dravyaü susåkùmaü paramàõutaþ /
dvau nimeùau truñirj¤eyà pràõo da÷a truñiþ smçtaþ //
vinàóikà tu ùañ pràõàstatùaùñayà nàóikà smçtà /
ahoràtraü tu tat÷añayà nityameva prakãrttitam //
triü÷anmuhårtàsca tathà ahoràtreõa kãrttitàþ /
tatra pa¤cada÷a proktà ràma! nityaü divàcaràþ //
tathà pa¤cada÷a proktà ràma! nityaü ni÷àcaràþ /
uttaràü tu yadà kàùñhàü kramàdàkramate raviþ //
tathà tathà bhavedvçddhirdivasasya mahàbhuja! /
divasa÷ca yathà ràma! vçddhiü samadhigacchati //
tadà÷ritamuhårtànàü tathà vçddhiþ prakãrttità /
ityàdi /
tatra ÷rutau nimeùàdikàlànàü saüvatsaràvayavatvenoktatvàdavayaviråpaþ saüvatsaraþ pradhànatvàdvicàryate /
saüvatsaro nàma samyagvasantyayanartumàsapakùatithyàdayo 'sminniti vyutpattyà"dvàda÷a
màsàþ saüvatsara"iti÷rute÷ca dvàda÷amàsàtmakaþ kàlavi÷eùaþ /
sa pa¤cavidhaþ /
#<{MV-S_10}>#
saurabàrhaspatyasàvanacàndranàkùatrabhedàt /
tathà ca jyotiþ÷àstre--
saurabçhaspatisàvana÷a÷adharanàkùatrikàþ krameõa syuþ /
màtulapàtàlàtulavimalavaràïgàni vatsaràþ krama÷aþ //
iti /
asyàrthaþ /
gaõakaprasiddhyà kañapayà vargàþ /
÷uddhasvaraþ ÷ånyàrthaþ /
tatra vargàkùarasahkhayayàïkasaïgrahaþ /
tena màtuletyatra pavargàtpa¤camena makàreõa pa¤casaïkhyà labhyate ñabargaùaùñhena takàreõa ùañsaïkhayà /
yavargatçtãyena lakàreõa tritvasaïkhayà /
evaü càïkànàü vàmato gatiriti prakàreõa melane sàvanadinànàü pa¤caùaùñayadhika÷atatrayaü saurasaüvatsaro bhavati /
evaü pàtàla÷abda ekaùaùñayadhika÷atatrayasaïkhyàmàcaùñe /
tàvatsåryodayaparimito bahispatyaþ saüvatsaraþ /
evamatula÷abdaþ ùaùñhyadhika÷atatrayasaïkhayàmàha /
tàvatsåryodayaparimitassàvanaþ savatsaraþ /
eve vimala÷abdaþ catuùpa¤cà÷adadhika÷atatrayasaïkhyàmàcaùñe /
tàvatsåryodayaparimita÷càndraþ /
eva varàïga÷abda÷caturviü÷atyadhika÷atatrayasaïkhyàmàha tàvatsåryodayaparimito nàkùatraþ saüvatsara iti /
nanvadhikamàsavànsaüvatsaraþ kathaü dvàda÷amàsàtmako 'dhimàsasya trayoda÷atvàditi cet, na /
"ùaùñayà tu divasairmàsaþ kathito bàdaràyaõaiþ /
itivacanàt ùaùñidivasàtmakasyaikamàsatvena dvàda÷asaïkhyànapàyàt /
"asti trayoda÷o màsa"iti ÷rutistu trayoda÷adar÷àntatvenetyadoùaþ /
ye tu prabhavàdiùaùñisaüvatsaràþ te bàrhaspatyasyaiva bhedàþ /
màgha÷uklaü samàrabhya candràkàrai vàsavarkùagau /
jãvayuktau yadà syàtàü ùaùñyabdàdistadà smçtaþ //
iti viùõudharmokteþ /
te ca--
prabhavo vibhavaþ ÷uklaþ pramodo 'tha prajàpatiþ /
aïgiràþ ÷rãmukho bhàvo yuvà dhàte÷varastathà //
bahudhànyaþ pramàthã ca vikramo 'tha vçùastathà /
citrabhànuþ subhànu÷ca tàraõaþ pàrthivo vyayaþ //
sarvajitsarvadhàrã ca virodhã vikçtiþ kharaþ /
nandano vijaya÷caiva jayo manmathadurmukhau //
hemalambo vilamba÷ca vikàrã ÷àrvarã plavaþ /
÷ubhakçcchobhanaþ krodhã vi÷vàvasuparàbhavau //
plavaïgaþ kãlakaþ saumyaþ sàdhàraõavirodhakçt /
paridhàvã pramàdã ca ànando ràkùaso 'nalaþ //
piïgalaþ kàlayukta÷ca siddhàrtho raudradurmatã /
#<{MV-S_11}>#
dundubhã rådhirodgàrã raktàkùã krodhanaþ kùayaþ //
iti /
ete prabhavàdaya÷càndrà apãti màdhavaþ /
mãnàdisthe meùàdisthe và sårye saurasaüvatsaràrambhaþ /
bçhaspatimadhyamarà÷ibhogena bàrhaspatyàrambhaþ /
yatki¤ciddivasamàrabhya yatki¤cithimàrabhya và càndràrambhaþ /
yatki¤cinnakùatràdimàrabhya sàvanàrambhaþ /
athaiùàü viniyogaþ /
tatra càndrasya tilakavratàbdika÷ràddhàdàvupayogaþ /
tilakavratamuktam--
bhaviùyapuràõe:
vasante kiü÷ukà÷oka÷obhite pratipattithiþ /
÷uklà tasyàü prakurvãta snànaü niyamamàsthitaþ //
lalàñapaññe tilakaü kuryàccandanapaïkajam /
tataþ prabhçtyanudinaü tilakàlaïkçtaü mukham //
vidhàryaü vatsaraü yàvaccha÷ineva nabhastalam /
iti /
atra pratipattithàvupakramavidhànàdasya vratasya càndrasaüvatsarasàdhyatvàvagatiþ /
àbdike tu brahmasiddhànte--
pratisaüvatsara÷ràddhe màsa÷càndramasaþ smçtaþ /
iti /
sujanmàdivrate sauraþ /
viùõudharmottare--
bhagavankarmaõà kena tiryagyonau na jàyate /
ityupakramya--
meùasaïgakramaõe bhànoþ sopavàso narottamaþ //
ityàdinà vratasvaråpamabhidhàya--
vrataü caran vatsarametadiùñaü mleccheùu tiryakùu na càpi janma /
ityupasaühàràt /
evaü yatra saïkràntipuraskàreõa karmàõyuktvà"saüvatsaraü prakurvãta"ityuktistatra saüvatsaraþ sauro gràhyaþ /
"brahmahà dvàda÷àbdaü caret"ityàdipràya÷cittàdau sàvanaþ /
àyurdàyavibhàga÷ca pràya÷cittakriyà tathà /
sàvanenaiva kartavyà ÷atråõàü càpyupàsanà //
itijyotirgargokteþ /
bàrhaspatyasya tu yavadànàdau--
saüvatsare tu dàdéõàü tiladànaü mahàphalam /
paripårve tathà dànaü yavànàü dvijasattama! //
idàpårve ca vasràõàü dhànyànàü cànupårvake /
itpårve rajatasyàpi dànaü proktaü mahàphalam //
iti viùõudharmokteþ /
atra samparãtyàdi vatsara÷abdasyàdiþ /
#<{MV-S_12}>#
tena saüvatsaraparivatsaretyàdipa¤canàmakà vatsarà uktà bhavanti /
eteùàü pa¤cakasya yugamiti saüj¤à /
tathà ca prabhavàdi prakçtya--
brahmavaivarta,--
saüvatsarastu prathamo dvitãyaþ parivatsaraþ /
idàvatsarastçtãya÷caturtha÷cànuvatsaraþ //
idvatsaraþ pa¤camastu kàlastu yugasaüj¤akaþ /
iti /
bàrhaspatya eva kadàcilluptasaüvatsara ityabhidhãyate /
tathàca--
vasiùñhaþ:
sahajàü gatimàsàdya yadyatãcàrago guruþ /
ava÷iùñaü pårvarà÷iü nàyàsyatyupabhuktaye //
antarbhàvyopabhuktàü÷aü vakrànantaritaü tadà /
màsairdvàda÷abhirluptasaüvatsara itãritaþ //
sahajàü = vakràtãcàrabhinnàm /
tathàcàyamarthaþ /
yadyatãcàrago guruþ pårvarà÷yava÷iùñàü÷ànàü bhogàrthaü svàbhàvikagatimàsthitaþ punastaü rà÷iü naiti tadopabhuktàü÷amaticàrabhuktàü÷am antarbhàüvyàrabhya taddinaprabhçtãtiyàvat dvàda÷amàsaü luptasaüvatsaro bhavatãtyarthaþ /
asya kvacidapavàdaþ /
meùe jhaùe vçùe kumbhe yadyatãcàrago guruþ /
na tatra kàlalopaþ syàdityàha bhagavànyamaþ //
iti /
parà÷araþ--
màsàn da÷aikà da÷a và prabhujya rà÷eryadà rà÷imupaiti jãvaþ /
bhuhkte na pårvaü na punastathàpi na luptasaüvatsaramàhuràryàþ //
luptasaüvatsare karmaniùedho ràjamàrtaõóe,
atãcàragato jãvastaü rà÷iü naiti cetpunaþ /
luptasaüvatsaro jheyaþ sarvakarmasu garhitaþ //
iti /
asyàpavàdamàha--
vyàsaþ:
yadàticàraü suraràjamantrã karoti govç÷vicamãnasaüsthaþ /
nàyàtyasauyadyapipårvarà÷iü ÷ubhàya pàõigrahaõaü vadanti //
iti saüvatsaranirõayaþ /
##
tatra yadyapyayana÷abdena"ayanaü vartma màrgàdhva"iti ko÷àt màrgaüsàmànyamucyate /
tathàpyatra saurarttutritayam ayanamucyate /
"tasmàdàdityaþ ùaõmàsàn dakùiõenaiti ùaóutareõa"iti taittirãya÷ruteþ /
#<{MV-S_13}>#
sauramçtutrayamupakramya viùõudharmottare 'pi, çtutrayaü càyanaü syàditi /
siddhànta÷iromaõàvapi--
karkimçgàdiùañke te càyane dakùiõasaumyake staþ /
iti /
asyàdityagatipuraskàreõa vi dhànàtsauratvameva /
kecittu màrga÷ãr ùàdiùaõmàsà udagayanaü jyeùñhàdiùõmàsà dakùiõàyanamityàhustatra målaü jthotiþ÷àsre mçgyamiti màdhavaþ /
anayo÷ca saumyadakùiõayorviniyogaþ udagayana àpåryamàõapakùe puõyanakùatre caulakarmopanayanagodànavivàhàdirityàdiþ /
tathà--
màtçbhairavavàràhanàrasiühatrivikramàþ /
mahiùàsurahantrã ca sthàpyà vai dakùiõàyane //
ityàdiþ tattatprakaraõoditastatra tatra bodhyaþ /
sàmànyata÷coktaü jyotiùaratnamàlàyàm--
gçhaprave÷atridivapratiùñhàvivàhacaulavratabandhapårvam /
saumyàyane karma ÷ubhaü vidheyaü yadgarhitaü tatkhalu dakùiõe tu //
iti /
ityayananirõayaþ /
##
sa ca màsadvayàtmakaþ /
tathàca taittirãya÷rutiþ--dvandvamupadadhàti /
tasmàd dvandvamçtava iti /
dvandvaþ màsadvayam /
madhu÷ca màdhava÷ca vàsantikàvçtå ÷ukra÷ca ÷uci÷ca graiùmàvçtå nabha÷ca nabhasya÷ca vàrùikàvçtå iùa÷corja÷ca ÷àradàvçtå saha÷ca sahasya÷ca haimantikàvçtå tapa÷ca tapasya÷ca ÷ai÷iràvçtå iti ÷ruteþ /
atra ca çtå iti dvivacanaü tadghañakamàsadvayàbhipràyeõa /
atra ca madhvàdi÷abdàscaitràdivàcakàþ /
tathà ca--
màdhavãye:
caitro màso madhuþ prokto vai÷àkho màdhavo bhavet /
jyeùñhamàsastu ÷ukraþ syàdàùàóhaþ ÷ucirucyate //
nabhomàsaþ ÷ràvaõaþ syàt nabhasyo bhàdra ucyate /
iùa÷cà÷vayujo màsaþ kàrtika÷corjasaüj¤akaþ //
sahomàso màrga÷iraþ sahasyaþ pauùasaüj¤itaþ /
màghamàsastapaþ proktastapasyaþ phàlgunaþ smçtaþ //
iti /
ete cartavo madhu÷ca màdhava÷cetipårvàdàhçta÷ruteþ ùaóvidhàþ /
"ùaóvà çtava"iti ÷rute÷ca /
#<{MV-S_14}>#
yattu aitareyibràhmaõe"dvàda÷amàsàþ pa¤carttava"iti pa¤catvàbhidhànaü tattatraiva samàhitam--"hemanta÷i÷irayoþ samàsena"iti /
samàsa ekãkaraõaü tenetyarthaþ /
vasantàdayo 'pi pratyekaü dvividhàþ saurà÷càndrà÷ca /
tatra caitràdãnàü càndratvena tadghañitàste càndràþ /
÷rutirapi--candramàþ ùaóóhotà sa çtån kalpayatãti /
baóvçca÷rutau--vi÷vànyanyo bhuvanànyabhicaùñe çtånanyo vidadhajjàyate punariti /
atràbhicaùña ityataþ sa¤càràdikriyàjanakatvena såryokteranya ityata÷candra eva çtuvidhàyaka uktaþ /
kecittu punarjjàyate iti liïgàdçtukalpakatvaü candrasyeti, tanna /
såryasyàpi punaþ punarjàyamànatvasya ÷rutàvuktatvàt /
nanu yadà malamàso bhavati tadà kathaü dvimàsaçturiticet, ùaùñhyà tu divasairmàsaþ kathito bàdaràyaõaiþ /
iti vacanàt ùaùñidinàtmakasya màsasyaikatvàt /
saurastu viùõudharmottare--
sauraü màsadvayaü ràma! çturityabhidhãyate /
iti /
viùõupuràõe 'pi--dvau màsàvarkajàvçtå iti /
baudhàyanenàpi--"mãnameùayorvà vasanta"ityuktaþ /
yadyapi bodhàyanavàkyena vasantamàtre sauratva muktaü tathàpi viùõudharmottaravàkyaparyàlocanayàgre 'pi bodhyam /
eteùàü viniyogastu ÷rutismçtipuràõàdiùu draùñavyaþ /
tatra ÷rutiþ--vasante bràhmaõo 'gnimàdadhãta grãùme ràjanya àdadhãta ÷aradi vai÷ya àdadhãtetyàdiþ /
tathà varùàsu rathakàra iti /
à÷valàyanaþ-hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà iti /
viùõudharmottare 'pi- vasantàdiçtuùu ùañsu ùaõmårttivrate pçthakpåjàvi÷eùà uktàþ /
tatraiva snànànulepanàdidànaü grãùme pànakadànaü coktam /
devãpuràõe tu--varùàsu tiladànaü ÷aradyannadànam /
hemanta÷i÷irayorvastradànamiti màdhavaþ /
tathà divyàdivyavasthà çtuvi÷eùapuraskàreõoktà tatra tatra draùñavyeti /
iti çtunirõayaþ /
##
sa ca càndrasaurasàvananàkùatrabhedena caturvidhaþ /
tathàca--
jyotiþ÷àsre:
prathamaþ sàvano màso dvitãya÷càndra ucyate /
nàkùatrastu tçtãyaþ syàtsauro màsa÷caturthakaþ //
iti /
#<{MV-S_15}>#
etallakùaõàni viùõudharmottare:
candramàþ paurõamàsyante bhàskaràdatiricyate /
rà÷iùañkaü tadà ràma! màsàrdhena na saü÷ayaþ //
bhàgadvàda÷akenaivaü tithyàü tithyàü krameõa tu /
candramàþ kçùõapakùànte såryeõa saha yujyate //
asannikarùàdàrabhyàsannikarùamathàparam /
candràrkayorbudhairmàsa÷càndra ityabhidhãyate //
sàvane tu tathà màse triü÷atsåryodayàþ smçtàþ /
àdityarà÷ibhogena sauro màsaþ prakãrttitaþ //
sarvarkùaparivartaistu nàkùatro màsa ucyate /
iti /
càndro dvividhaþ kçùõàdiþ ÷uklàdi÷ca /
tatra kçùõàdistu udàhçtaviùõudharmottare dar÷itaþ /
÷uklàdimàha--
hàrãtaþ:
indràgno yatra håyete màsàdiþ sa prakãrtitaþ /
agnãùomau smçtau madhye samàptau pitçsomakau //
iti /
atrendràgnyagnãùomapitçsoma÷abdairamàvàsyottarapratipatpaurõamàsyamàvàsyà upalakùyante /
àdyàyàmindràgniyàgavidhànàt paurõamàsyà magnãùomãyavidhànàdamàvàsyàyàü piõóapitçyaj¤e somasya pitçmato vidhànàt /
tena ÷uklàdirmàsaþ pratipàdito bhavati /
anayo÷ca vyavasthoktà--
nnikàõóamaõóanena:
càndro 'pi ÷uklapakùàdiþ kçùõàdirveti ca dvidhà /
kçùõapakùàdikaü màsaü nàïgãkurvanti kecana //
ye 'pãcchànte na teùàmabhãùño vindhyasya dakùiõe /
iti /
atra vindhyadakùiõataþ kçùõàdiniùedhàduttarato dvayorapi vikalpaþ /
tatràpi ÷uklàdirmukhyaþ kçùõàdirgauõaþ /
caitre màsi jagadbrahmà sasarja prathame 'hani /
÷uklapakùe yamagraü tu tadà såryodaye sati //
pravartayàmàsa tadà kàlasya gaõanàmapi /
grahànnàgànçtånmàsànvatsarànvatsaràdhipàn //
iti brahmapuràõe màsarttusaüvatsaràrambhokteþ /
nahi kçùõàdivàdinàü saüvatsaro bhidyate /
÷uklàdinaiva malamàsokte÷ca kçùõàdinà tadasaübhavàcca /
#<{MV-S_16}>#
yadyapi yatkiücittriü÷attithisamudàyàtmako màsa÷càndra eva bhavati tithighañitatvàt, tathàpi tatra caitràdivyavahàràbhàvànnàsau tçtãyavidhàtvena kvacidabhihito dharma÷àstre /
evaü sauràdàvapi màsa÷abdo gauõaþ /
anyathàneka÷aktikalpanàpatteþ /
na ca vinigamanàvirahaþ /
masyante piramãyante svakalà vçddhihànitaþ /
màsa ete smçtà màsàstriü÷attithisamanvitàþ //
iti siddhànta÷iromaõinà vçddhihànibhyàü candrakalàparigaõanasyaiva màsapadapravkattinimittatvapradar÷anàt iti /
kecittu sarvamàseùu sauracàndrayoreva saura eva và mukhyo màsa÷abda ityàhuþ /
tadasat /
uktasiddhànta÷iromaõivacanaghirodhàt /
caturùvapi màsapadaprayogastu chatrinyàyena dvàda÷avidhaputreùu putrapadaprayogavadaviruddhaþ /
gauõamàsànàmapi vacanàttatra tatra grahaõamaviruddham /
nàsti vacanasyàtibhàra iti nyàyàt /
asati vi÷eùapramàõe càndrasyaiva grahaõam /
evaü caitràdi÷abdà api càndrasyaiva vàcakàþ /
anekàrthatvasyànyàyyatvàt /
màsavi÷eùavacanatvàcca /
"nakùatreõa yuktaþ kàlaþ" "sàsmin paurõamàsã"iti saüj¤àyàmiti pàõinipradar÷itayogabalàcca /
na càyaü yogaþ sauramàse 'pi sambhavati mãnàdisthe savitari kadàciccitràdiyuktapaurõamàsãyogasambhave 'pi kanyàdhanurmakarasthe savitari a÷vinãpuùyamaghàyuktapaurõamàsãnàü kadàcidapyasambhavàt /
na ca yadà nakùatrayogo na syàt tadà kathaü caitratvamitivàcyam /
kadàcidyogasyaiva tathàtvàt /
tathà ca cyavanaþ--
antyopàntyau trirbhau j¤eyau phàlguna÷ca tribho mataþ /
÷eùà màsà dvibhà j¤eyàþ kçttikàdivyavasthayà //
iti /
antyopàntyau = à÷vinabhàdrau /
etacca tribhatvàdikaü dvitrinakùatrayogena yathà kçttikàrohiõyanyatarayogaþ kàrtikyàü mçgàrdrànyatarayogo màrga÷ãrùyàmityàdi /
na ca kàrtikãü prakçtya--"yadà yàmyaü tu bhavati kvacittasyàm"iti pàdme bharaõãyogasyàpyukteþ kathaü dvibhatvamiti vàcyam /
paurõamàsyantimakùaõe kçttikàrohiõyanyatarayogasya vivakùitatvàt /
caitràdãnàü càndratvaü spaùñamuktam--
jyotiþ÷àstre:
meùàdisthe savitari yo yo màsaþ prapåryate càndraþ /
caitràdiþ sa tu vij¤eyaþ pårttidvitve 'dhimàso 'ntyaþ //
brahmagupto 'pi--
meùagaravisaïkràntiþ ÷a÷imàse bhavati yatra taccaitram /
#<{MV-S_17}>#
evaü vai÷àkhàdya vçùàdisaïkràntiyogena //
iti /
anayo÷ca lakùaõayoryathà nàdhimàsàdiùvavyàptistathà vakùyate sàvananàkùatramàsayostu caitràdipadaprayogàbhàvàttadvacanatvamanà÷aïkyameva /
mukhyagauõamàsànàü vyavasthà--
brahmasiddhànte:
amàvàsyàparicchinno màsaþ syàdbràhmaõasya tu /
saïkràntipaurõamàsàbhyàü tathaiva nçpavai÷yayoþ //
jyotirgargaþ:
sauro màso vivàhàdau yaj¤àdau sàvanaþ smçtaþ /
àbdike pitçkàrye ca càndro màsaþ pra÷asyate //
àbdike = sàüvatsarike /
pitçkàrye = ùàõmàsikàdau /
tathà sa eva--
àyurdàyavibhàga÷ca pràya÷cittakriyà tathà /
sàvanenaiva kartavyà ÷atråõàü càpyupàsanà //
upràsanà = samayapàlanam /
yathà pàõóavaþ kauravàõàm /
pitàmahaþ--
daive karmaõi pitrye ca màsa÷càndramasaþ smçtaþ /
iti /
viùõudharmottare--
nakùatrasatràõyayanàni cendormàsena kuryàdbhagaõàtmakena /
iti /
bràhme--
tithikçtye ca kçùõàdiü vrate ÷uklàdimeva ca /
vivàhàdau ca sauràdiü màsaü kçtye vinirdi÷et //
iti màsaþ /
##
sa caturvidhaþ /
taduktam--
viùõudharmottare:
tithinaikena divasa÷càndre màne prakãrttitaþ /
ahoràtreõa caikena sàvano divasaþ smçtaþ //
àdityarà÷ibhogena sauro divasa ucyate /
candranakùatrabhogena nàkùatro divasaþ smçtaþ //
iti /
rà÷ibhogenaubhujyamànarà÷itriü÷attamena bhàgenetyarthaþ /
iti divasaþ /
##
sadvividhaþ ÷uklakçùõabhedàt /
tathàca--
ùañtriü÷anmate:
#<{MV-S_18}>#
tatra pakùàvubhau màse ÷uklakçùõau krameõa tu /
candravçddhikaraþ ÷uklaþ kçùõa÷càndrakùayàtmakaþ //
iti /
anayorviniyogamàhà÷valàyanaþ--
udagayana àpåryamàõapakùe kalyàõe nakùatre caulakarmopanayanagodànavivàhàþ /
tathà, hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà ityàdi /
iti pakùaþ /
##
tatra tithirnàmàmàsaüj¤akasarvànusyåtanityakalàvyatiriktànàü pratipaddvitãyàdisaüj¤ànàü
pa¤cada÷akalanàü madhye ekaikasyàþ kalàyà÷candra maõóalasya såryamaõóalena saha paramasannikarùànantaraü viprakarùaþ paramaviprakarùànantaraü và sannikarùo yàvatà kàlena bhavati tàvànkàlo yathàkramaü ÷uklakçùõapakùagato niråóhalakùaõayà pratipatdvitãyàdi÷abdaiþ pratipàdyaþ /
tathà coktam--
skànde prabhàsakhaõóe:
(*)amàùoóa÷abhàgena devi! proktà mahàkalà /
saüsthità paramà màyà dehinàü dehadhàriõã //
__________
(*) asyàrthaþ /
yà mahàmàyà àdhàraråpà dehinàü dehadhàriõã saüsthità sà candramaõóalasya ùoóa÷abhàgena piramità candradehadhàriõã amànàmnã mahàkaleti proktà kùayodayarahità nityà tithisaüj¤akaiva /
itarà api pa¤cada÷akalà divasavyavahàropayoginyaþ kùayodayavatyaþ pa¤cada÷atithayo bhavantãti tithayaþ ùoóa÷aivetyaviruddhaü vacanamiti /
__________
amàdipaurõamàsyantà yà eva ÷a÷inaþ kalàþ /
tithayastàþ samàkhyàtàþ ùoóa÷aiva varànane! //
iti /
ùañtriü÷anmate 'pi--
tatra pakùàvubhau màse ÷uklakçùõau krameõa hi /
candravçddhikaraþ ÷uklaþ kçùõa÷candrakùayàtmakaþ //
pakùatyàdyàstu tithayaþ kramàtpa¤cada÷a smçtàþ /
dar÷àntàþ kçùõapakùe tàþ pårõimàntà÷ca ÷uklake //
iti /
sà ca tithirdvividhà pårõà khaõóà ca /
tatrodayamàrabhyodayaparyantà pårõà /
àdityodayavelàyà àrabhya ùaùñinàóikàþ /
sampårõà iti vikhyàtàþ /
iti nàradãyokteþ /
#<{MV-S_19}>#
pratipatprabhçtayaþ sarvà udayàdodayàdraveþ /
sampårõà iti vikhyàtà harivàsaravarjitàþ //
iti skàndokte÷ca /
kecittu udayàdastamayaparyantàyà api sampårõatvaü dinamàtrasàdhyeùu bhàvati /
trisandhyavyàpinã yà tu saiva påjyà sadà tithiþ /
na tatra yugmàdaraõamanyatra harivàsaràt //
iti parà÷aravacanàt /
trisandhyavyàpinã pràtarmadhyàhnasàyaüsandhyàvyàpinã /
na tu pràtaþsandhyàdvayaü sàyaüsandhyà ceti, saïkhayàyàþ pçthaktvanive÷itvàt"tisra àhutãrjuhoti"itivat /
trisandhyaü yaþ pañhedityàdau tathà vyutpatte÷ca /
tasmàdaharmàtrasàdhyeùu tanmàtravyàpinyapi sampårõe tyàhuþ /
sampårõetarà khaõóà /
tatra sampårõà ekadinamàtre sattvàttattithiprayuktasya kàryasya itaradine prasakteþ sandehàbhàvànna nirõeyà /
khaõóà tu dinadveye sattvàt guõànurodhena ca pradhànàvçtteranyàyyatvena tatprayuktasya kàryasya sakçdanuùñeyatvàt vka tadanuùñhànamiti sandehànnirõeyà bhavati /
niùedhe tu khaõóàpyanirõeyaiva /
nimittaü kàlamàdàya vçttirvidhiniùedhayoþ /
vidhiþ påjyatithau tatra niùedhaþ kàlamàtrake //
tithãnàü påjyatànàma karmànuùñhànayogyatà /
niùedhastu nivçttyàtmà kàlamàtramapekùate //
iti vçddhagàrgyokteþ /
atra kàlasya nimittatvaü nàmànupàdeyatvaü na tu vàstavanimittatvaü sarvasya karmaõo naimittikatvàpatteþ /
na ceùñàpattiþ /
amàvàsyàyàü pitçbhyo dadyàdityàdau tatra tatra saptamyàdibhiraïgatvàvagateþ /
na ca sàpi nimittasaptamyeveti vàcyam /
upapadavibhaktitaþ kàrakavibhakterbalãyastvàt /
na caivaü sarvavyàpikàmyatvàpattiþ akaraõe pratyavàya÷ravaõàdinànaimittikatvàt /
na caivaü yatra vãpsàmàtra÷ravaõaü tatra nimittaparatvameva syànna kàmye kàlaparateti vàcyam /
nimittatvenaiva ÷rutasyàpi kàlasya upasthitatvàdaïgatvenàpi bodhakàbhàvàditikecit /
vastuto naivopasthitasyàpi tasya kàmye prayoge grahaõaü bàrhadgiràdivat kintvanyasyaiva yasya kasya cit /
jyotiùñome tu vãpsàrahitena vàkyàntareõa vasantapràptirityanyatra vistaraþ /
"niùedhaþ kàlamàtraka' ityayaü na vàcaniko 'rthaþ kintu nyàyapràpta ityàha--niùedhastvityàdinà /
ayamarthaþ /
vidhivàkyeùu vidheyàrthasya ÷reyaþsàdhanatvaü vàkyàrthaþ /
niùedheùu tu kàlavi÷eùe ràgapràptasyànarthahetutvam /
evaü ca ùaùñhãùu tailamityàdau ùaùñhyàü tailàbhyaïgakaraõe 'narthaprasakteravagaterdvinadvaye 'pi ùaùñhyàü tanniùedha iti /
#<{MV-S_20}>#
tasmàdyàvattithibàvitvena niùedhasya nirõãtatvànniùedheùu khaõóà na nirõeyeti siddham /
na caivaü sarvaniùedhànàü nyàyàdeva tàtkàlikatvasiddhau--
abhyaïge codadhisnàne dantadhàvanamaithune /
jàte ca maraõe caiva tatkàlavyàpinã tithiþ //
iti skànde--abhyaïgàdau punarvacanànarthakyamiti vàcyam /
manvàdau ca yugàdau ca grahaõe candrasåryayoþ /
vyatãpàte vaidhutau ca tatkàlavyàpinã kriyà //
iti skànda eva manvàdau tatkàlavyàpitvavidhànastutyarthaü dçùñàntatayà tadupàdànàt /
tatkàlavyàpinã tithirityasyàyamarthaþ /
teùàmabhyaïgàdãnàü kàlamanuùñhànakàlaü vyàpnotvadhikaraõatveneti /
kecittu abhyaïgàdiùu vi hiteùveva tatkàlavyàpinã tithiranena vacanenoktetyàhuþ /
tadasat /
dantadhàvanamaithunayostithivi÷eùeùu vidheradar÷anàt niùedhadar÷anàcceti tatra khajóàyàmapi tattadaharbhàgaråpakàlavihiteùu karmasu tattadaharbhàgaråpakà lavyàpinã eva tithirgràhyà /
karmaõo yasya yaþ kàlastatkàlavyàpinã tithiþ /
tayà karmàõi kurvãta hàsavçddhã na kàraõam //
iti vçddhagàj¤avalkyokteþ /
aharbhàgaråpaþ karmakàla÷ca pràtaþsaïgavamadhyàhnàparàhlasàyàhnaråpasvimuhårtàtmakaþ /
lekhàprabhçtyathàdityànmuhårtàstraya eva ca /
pràtastu sesmçtaþ kàlo bhàga÷càhnaþ sa pa¤camaþ //
saïgavastrimuhårto 'tha madhyàhnastatsamaþ smçtaþ /
tatastrayo muhårtà÷ca aparàhõo vidhãyate //
pa¤camo 'tha dinàü÷o yaþ sa sàyàhna iti smçtaþ /
yadyadeteùu vihitaü tattatkuryàdvicakùaõaþ //
iti parà÷arokteþ /
yastudvedhà tredhà vibhàgaþ sa yatra karmavi÷eùe vihitastatra gràhyaþ tasminnasati tu pa¤cadhàvibhàga eveti dharma÷àstravidaþ /
teùàü càyamà÷avaþ /
atra hi yadyadeteùu vihitaü tattadatra kurvàditi na vidherya vidhita eva tatsiddheþ /
kintu yadyadyadvihitaü kàlàpekùaü tattadeteùviti vidhãyate"maitràvaruõaþ preùyati cànvàha"itivadapekùitàrthavidheþ tena sàmànyavidhirayamiti /
idaü copavàsàdanyatra tasyàho ràtrasàdhyatvàditi vakùyate /
tata÷ca pårvedyureva karmakàlavyàptau ekade÷asambandhe và pårvaiva àdye kàla÷àstralàbhàt dvitãye kàlamàtralàbhàt /
#<{MV-S_21}>#
ata eva paratraiva tathàtve paraiva /
dinadvaye vaiùamyeõa sambandhe yàdhikà saiva /
sàmyenaikade÷asambandhe tu yatkarma pràtarupakramya pràtareva samàpyate tatra pradhànopakramakàlãnà gràhyà /
yo yasya vihitaþ kàlaþ karmaõastadupakrame /
tithiryàbhimatà sà tu kàryà nopakramojjhità //
iti baudhàyanokteþ nàtra yugmavàkyapravçttiþ /
yattu--
karma pårvamupakramya madhyàhnàdau samàpyate //
tatra vakùyamàõayugmavàkyàdipravçttiþ evaü dinadvayavyàptàvavthàptau cetyutsargaþ /
madanaratnastu sàmyena vaiùamyeõa và dinadvaya ekade÷asambandhe 'pi yadyekatraivànuùñhànaparyàptaþ kàlastadà tatraiva yadyubhayatra tadà yugmavà kyàdinà nirõayaþ /
yadi nobhayatra kintu karmaikade÷asambandhastatràpi yadi samastadopakramavàkyàt yadi viùamastadàdhikyenetyàha /
atha yadyugmavàkyàdinirõàyakaü taducyate /
yugmavàkyaü tàvannigame--
yugmàgniyugabhåtànàü ùaõmunyorvasurandhrayoþ /
rudreõa dvàda÷ãyuktà caturda÷yà ca pårõimà //
pratipadyapyamàvàsyà tithyoryugmaü mahàphalam /
etadvyastaü mahàdoùaü hanti puõyaü puràkçtam //
iti /
yugmaü = dvitãyà, agnistçtãyà, yugaü = caturthã, bhåtaü = pa¤camã, ùañuùaùñhã /
muniþ = saptamã, vasuraùñamã /
randhraü = navamã /
rudra = ekàda÷ã /
yugmàgnyoþ yugabhåtayoþ ùaõmunyoþ vasurandhrayoþ rudradvàda÷yoþ caturda÷ãpårõimayoþ amàvàsyàpratipado÷ca tithyoryugme parasparavedhaþ /
tattatkarmàdhikaraõatithyavacchedakatvena samapatito mahàphala iti stutyunnãtaþ kàlavi÷eùavidhiþ /
etat yugmaü vvastam /
yugmagatàyàþ pårvatithestatpårvatithivedha uttaratitheþ svottaratithau vedho mahàdoùa iti na hi nindànyàyena pårvavidhistutiþ /
ekavàkyatàlàbhàt /
na tu svatantraniùedhakalpanaü vàkyabhedàpatteþ /
na ca vinigamanàvirahaþ /
niyamavidhau làghavàt niùedhe gauravàt /
etadyugyavàkyaviruddhamaparamàpastambàdiùu yugmavàkyam--
pratipat sadvitãyà syàd dvitãyà pratipadyutà /
caturthàsaüyutà yà ca sà tçtãyà phalapradà //
caturthã ca tçtãyàyàü mahàpuõyaphalapradà //
ityàdi /
#<{MV-S_22}>#
tathà kharvadarpavàkyaü vyàghrosanasoþ--
kharvo darpastathà hiüsà trividhaü tithilakùaõam /
kharvadarpàparau påjyau hiüsà syàt pårvakàlikã //
iti /
kharvaþ = sàmyam /
darpo = vçddhiþ /
hiüsà = kùayaþ /
tathà ÷uklakçùõapakùavàkyamapi viùõudharmottare:
vajra uvàca /
nakùatraü devadeve÷a! tithiü càrddhavinirgatàm /
dçùñopavàsaþ kartavyaþ kathaü ÷aïkara! jànatà //
ã÷vara uvàca /
sà tithistadahoràtraü yasyàmabhyudito raviþ /
tayà karmàõi kurvãta hàsavçddhã na kàraõam //
sà tithistadahoràtraü yasyàmastamito raviþ /
tayà karmàõi kurvãta hàsavçddhã na kàraõam //
÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyudito raviþ /
kçùõàpakùe tithirgràhyà yasyàmastamito raviþ //
iti /
atra pårvavàkyavihitodayàstamayatithivyavasthàrthaü ÷uklakçùõapakùavàkyam /
kocettu--
daivakàrye tithirj¤eyà yasyàmabhyudito raviþ /
pitçkàrye tithirj¤eyà yasyàmastamito raviþ //
iti vacanànusàreõodayàstamayatithyordevapitryaviùayatvena vyavasthàmàhuþ /
tanna /
upakramopasaühàrayorbhinnaviùayatvàpatteþ /
vakùyamàõasàkalyavacanena daive 'pyastamayavyàpitvavidhànàcca /
uktavacanasya tu pitrye 'stamayavyàpinãvidhàna eva tàtparyam /
daiva udayavyàpinyabhidhànaü tvanuvàdaþ"yaj¤opavãtã hi devebhyo dohayati"itivat stuttyarthaþ /
tathà sàkalyavacanaü devalãyam--
yàü tithiü samanupràpya udayaü yàti bhàskaraþ /
sà tithiþ sakalà j¤eyà snànadànavratàdiùu //
yàü tithiü samanupràpya astaü yàti divàkaraþ /
sà tithiþ sakalà j¤eyà snànadànavratàdiùu //
atreyaü vyavasthà /
yugmavàkyàni daivaviùayakàõi /
kharvadarpavàkyaü pitryaviùayam /
dvitãyàdikayugmànàü påjyatàniyamàdiùu /
ekoddiùñàdivçddhyàdau hràsavçddhyàdicodanà //
#<{MV-S_23}>#
iti vyàsanigamavacanàt /
atra påjyatàniyamàdiùvityàdipadena sakaladaivakarmopàdànam /
ekoddiùñàdãtyàdipadenàbhyudayika÷ràddhàtiriktasa kalapitryopàdànam /
vçddhyàdãtyàdipade vàtadguõasaüvij¤ànabahuvrãhiõà yaj¤opavãtàdidaivadharmavatàü daiva÷ràddhàdãnàü pitryàõàü ca putravçddhini mittava÷enàniyatakàlakatvenànirõeyatvàt /
hràsavçddhyàdãtyàdipadena sàmyaü teùàü codanà kharvadarpavàkyamityarthaþ /
yugmavàkyànàü tu mithovirodhe tadaviùayãbhåtatithiùu ca da÷amyàdiùu ÷uklakçùõavàkhyàdvyavasthà apekùitavighànàt /
ata eva ÷uklakçùõapakùavàkyopakrame upavàsagrahaõaü daivamàtropalakùaõam /
na copavàsa eva ÷uklakçùõavàkyàdvyavasthà tadatirikte tu
viruddhayugmavàkyadvayavirodhàt vikalpa evàstviti vàcyam /
tatra upavàsaprakrame 'pi"tayà karmàõi kurvãta"iti bahuvacanena karmamàtre tadavagamàt /
yattu devalavàkyaü tat yugmavàkyàdinà pårvasyàmuttarasyàü và gràhyatvena pràptàyàü tattadaharbhàge tattithyabhàve titheþ pradhànatvàdaharbhàgasya ca guõabhåtatvàd guõamukhyavyatikramanyàyena tithàveva kartavyatve pràpte aharbhàge evànuùñhànasiddhyarthamiti /
etacca sàkalyavacanaü manvàdivyatirekeõa /
tatra manvàdau cetyàdipràgudàhçtavacanenàpavàdàt /
pràcyàstu dvi tãyàdikayugmànàmiti pårvàrddhe na vivàdaþ /
"ekoddiùñàdivçddhyàdau hràsavçddhyàdicodanà"ityatra tu ekoddiùñamàdiþ prakçtiryasya màdhyàhnika÷ràddhasyetyatadguõasaüvij¤ànabahuvrãhiõà màdhyàhnika÷ràddhànyucyante /
mukhyaikohiùñasyà÷aucàntadina evànuùñheyatvenànirõeyatvàt /
vçddhyàdàvityanena paurvàhõikaü ÷ràddhamucyate /
hàsavçddhã candrasya tayoràdirà÷rayaþ kçùõa÷uklapakùau tatsambandhinã codanà ÷uklakçùõapakùavàkyamityarthaþ /
athavà hràsa vçddhã kçùõa÷uklapakùau tàvàdirnirmittabhåtà yasyà÷codanàyà nirõayasye tyarthaþ /
tadayamarthaþ /
àparàhõika÷ràddhàtiriktanirõaya÷ràddhe ÷uklakçùõavàkyànnirõaya iti /
àparàhõika÷ràddhe tu
yayàstaü savità yàti pitarastàmupàsate /
tithiü tebhyo 'paro datto hyaparàïõaþ svayambhuvà //
itihetumannigadayuktapari÷iùñavàkyàt pakùadvaye 'pyastamavavyàpinyeva, yadyapi ÷uklakçùõavàkyaü da÷amyàdiviùaye daive 'pi pravartata iti nàsya pitryamàtraviùayatvaü tathàpi àparàhõika÷ràddhàtirikta÷ràddheùu ÷uklakçùõavàkyameva nirõàyakamiti vyavasthàrthaü hràsavçddhyàdicodaneti vàkyamityadoùaþ /
ata eva ÷uklakçùõavàkyayipra÷navàkye upavàsagrahaõaü tàdç÷apitryopalakùaõam /
kharvadarpàdivàkyaü tu pràcyanibandhçbhiralikhanànnirmålam /
#<{MV-S_24}>#
samålatve tu amàvàsyàviùayameva /
yadà caturda÷ã yàmaü turãyamanupçrayet /
amàvàsyà kùãyamàõà tadaiva àddhamiùyate //
iti pari÷iùñaikavàkyatvàt /
yadapi"karmaõo yasya yaþ kàla"iti vàkye "hràsavçddhã na kàraõam' ityatra hràsavçddhigrahaõaü tadapi ÷uklakçùõaparamevetyàhuþ /
tanna /
hàsavçddhipadasya pårvàrddhepasthitatithigatahràsavçddhiparatve sambhavati atyantànupasthitacandrahràsavçddhiparatvasyàyuktvàt /
yaj¤aparatve lakùaõàpatte÷ca /
ki¤ca pårvàrddhe yugmavàkyaü daiva eveti niyamavidhànàt /
upakramànurodhenottaràrddhe 'pi pitrya eva ÷uklakçùõavàkyamiti niyamaucityàttadatikrameõa pitrye ÷uklakçùõavàkyamevetiniyamakaraõe vairåùyàpatteþ /
etena yat vivekatithitatvayorekoddiùñàdãtyàdipadena pàrvaõagrahaõàt vçddhyàdãtyàdipadena kùayasàmyayogrãhaõàt hàsavçddhyàdãtyàdipadena "yayà staü' itivàkyasya grahaõàdekoddiùñe paviõe ca tithivçddhikùayasàmyaprayuktasandehe sati ÷uklakçùõapakùavàkyàstamayavàkyàbhyàü krameõa nirõaya ityuktaü, tadapàstam /
vairåpyàpatteþ samànatvàt /
ki¤ca vçddhyàdàvitipadena sandehapratipàdanaü vyarthaü sarvanirõayavàkvànàü sandeha eva pravçtteþ /
teùu satsvapi karmakàlavyàpto satyàü sandehàbhàvànna sandehotthàpakatvamapi teùàü kintu tithikhaõóatvasyaivetyuktam /
yà ca yayàstamityàdeþ pàrvaõaviùayatvena vyavasthà sàpyayuktà /
asya hi satyapi aparàhõasamabhivyàhàre--
pårvàhõe daivikaü kàryamaparàhõe tu paitçkam /
tathà ÷ràddhasya pårvàhõàdaparàhõo vi÷iùyate //
ityàdivàkyaparyàlocanayà dvidhàvibhaktadinàparàhnaviùayatvàt sakalapitryaviùayatve 'pi na kàpi kùatiþ /
ekoddiùñàderapi hi kutapapårvàrddha upakrame 'pi tàdç÷àparàhõa eva samàpyamànatvàt /
evaü ca--
devakàrye tithirj¤eyà yasyàmabhyudito raviþ /
pitçkàrye tithirj¤eyà yasyàmastamito raviþ //
udite daivataü bhànau pitryaü càstamite ravau /
dvimuhårtaü triranha÷ca sà tithirhavyakabyayoþ //
ityàdisàmànyavacanànyupapadyante /
anyathà pàrvaõamàtraviùayatve saïkocàpatteþ /
na copakramaprabhçtisamàptiparyantaü pàrvaõa evàparàhõasambandhàt 'yayàstaü' itivacanasya tadviùayatvamevàstviti vàcyam /
÷uklapakùagatapàrvaõasyàpi pårvahõa evopakramàt upakramaprabhçtisamàptiparyantamaparàhvasambandhàbhàvàt /
#<{MV-S_25}>#
÷uklapakùasya pårvàhõe ÷ràddhaü kuryàdvicakùaõaþ /
kçùõapakùe 'paràhõe tu rauhiõaü tu na laïghayet //
iti pàrvaõaü prakçtyàbhidhànàt /
tasmàt yayàstamityàdi na pàrvaõe 'stamayavyàpitithividhàyakaü kintu sarvapitrye kharvadarpavàkyapràptàstamayavyàpitvànuvàdamàtram /
etena--
daive karmaõi sampràpte yasyàmabhyudito raviþ /
sà tithiþ sakalà j¤eyà pitrye 'rthe càparàhõikã //
iti màrkaõóeyavacanamapi satyapyaparàhõasamabhivyàhàre sarvapitryaviùayatvenaiva vyàkhyàtam /
tasmàduktayuktyà pitrye kharvavàkyàt, daive yugmavàkyàt, yugmavàkyavirodhe tadaviùayatithiùu ca ÷uklakçùõavàkyànnirõaya iti siddham /
yatra pårvaviddhãyà gràhyatvaü yugmàdivàkyàdavagataü yathà ddhitãyàviddhàyàstçtãyàyàstatra tçtãyàyà dvitãyàdinàstamayàt pårvaü trimuhårtàyàstato 'dhikàyà và sattve evàgràhyatvam /
na tu tato nyånàyàþ sattve /
evaü yatra uttaraviddhàyà gràhyatvaü yugmàdivàkyàdavagataü yathà tçtãyàviddhàyà dvitãyàyàstatra dvitãyàyàstçtãyàdine udayàdurdhvaü trimuhårtàyàstato 'dhikàyà và sattve eva tat na tu tato nyånatve /
pakùadvaye 'pi thithayastithiü pårvàü tathottaràm /
tribhirmåhårtairvidhyanti sàmànyo 'yaü vidhiþ smçtaþ //
iti paiñhãnasivacanàt,
udite daivataü bhànau pitryaü càstamite ravau /
dvimuhårtaü trirahna÷ca sà tithirhavyakavyayoþ //
itiviùõudharmottaravacanàcca /
astamite ityàdikarmaõi ktaþ /
astaü gantumàrabdha ityarthaþ /
astamayottaramanho 'sattvàt /
atrodayavyàpinyà dvimuhårtasattàstamayavyàpinyàstrimåhårtasattà vidhãyate /
na tu havye yodayavyàpinã kavye yàstamayavyàpinã tasyà dvitrimåhårtasattodde÷yavi÷eùaõasyàbivakùitatvàt /
ata eva--
yàü pràpyàstamupaityarkaþ sà cet syàt trimuhårtagà /
dharmakçtyeùu sarveùu sampårõàü tàü vidurbudhàþ //
iti ÷ivarahasye sàmànyato dharmakçtyeùvityuktam /
viùõudharmaüvàkye ca dvimuhårtagrahaõamanukalpatvena draùñavyam /
trimåhårtà na kartavyà yà tithiþ kùayagàminã /
dvimuhårtàpi kartavyà yà tithirvçddhigàminã //
#<{MV-S_26}>#
iti dakùavacane 'pi÷abda÷ravaõàt, pårvàrddhe kùayagàminyàstrimuhårtàyà niùedhasya pràptipårvakatvena vçddhisàmyayostrimuhårtagràhyatvaliïgàcca /
vastutastu pårvottaràrddhayorekavàkayatàrthamuttaràrddhagatàpi÷abdànu ùaïgeõa dvimuhårtànukalpastutyarthatvameva yuktaü na tu svatantro niùedho và kyabhedàpatteþ /
etenàyaü svatantro niùedhaþ atastatra caturthamuhårtaspar÷inã gràhyà iti màdhavoktamapyapàstam /
evaü yatra pårvaviddhottaraviddhà và niùidhyate tatràpi yadi pårvatithirvodhikà yathà pratipat dvitãyàyàstatra pratipadådayànantaraü trimuhårtà tato 'dhikà vottaratithervedhikà, yadi uttaratithirvedhikà yathà dvitãyà pratipadastatra dvitãyà pratipadidane 'stamayàtpràk trimuhårtà tato 'dhikà và na tato nyåneti /
pakùadvaye 'pi tithayastithiü pårvàü tathottaràm /
tribhirmuhårtairvidhyanti sàmànyo 'yaü vidhiþ smçtaþ //
itipaiñhãnasivacanàt /
yàni tu--
vratopavàsadànàdau ghañikaikàpi yà bhavet /
tathà:
àdityodayavelàyàü yà stokàpi tithirbhavet /
ityàdãni trimuhårtanyånàyà api sampårõatvapratipàdakàni tànyaùñàkapàla àgneyàdhikaraõanyàyena trimuhårtavedhastàvakàni stokàpãtyapi÷abdopàdànàdityalam /
ayaü ca nirõayo 'horàtrasàdhyopavàsàdikarmàtiriktaviùayaþ /
upavàsàdau tu yà pårvadine ÷uddhà satyuttaradine nàsti trimuhårtanyånàsti và tatràyugmàpi pårvaiva trimuhårtanyånàyà yuùma÷àstràviùayatvàt /
yà tu pårvadine trimuhårtaviddhottaradine trimåhårtà tato 'dhikà và tatra yugmavàkyànnirõayaþ /
na cottaràyà yugmavàkyavi ùayabhåtatve 'pi pårvaiva kàryà /
pårvadine 'horàtrakàlavyàpitvàditivàcyam yugmatvenopakramakàlãnatvena ca balãyastvàt upavàsasya ca saïkalparåpatvàt tasya ca"pràtaþ saïkalpayedvidvàn"itivacanena pràtaþ kàle vidhànenottaratitheþ prathànakàlatvàcceti kecid vadanti /
hemàdrimadanaratnayoståpavàse tu yatra pårvatithividdhottarà niùiddhà yathà pratipadviddhà dvitãyà tatra trimuhårtanyånayàpi pratipadà viddhà dvitãyà yadyuttaradine trimuhårtanyånàpyasti tadottaraiva /
ghañikàrghaü tribhàgaü và svalpaü và dåùayottithim /
pa¤cagavyaghañaü pårõaü suràyà binduko yathà //
#<{MV-S_27}>#
tathà:
sarvaprakàravedho 'yamupavàsasya dåùakaþ /
tathà upavàsaü prakramya--
ghañikàmàtravedho 'pi duùayatyuttaràü tithim //
itiùañtriü÷anmatanigamasmçtyantarairdåùakavedhokteþ /
udaye tåpavàsasya naktasyàstamaye tithiþ /
tathà:
vratopavàsaniyame ghañikaikàpi yà bhavet /
udaye sà tithirgràhyà viparãtà tu paitçke //
àdityodayavelàyàü yàlpàpi ca tithirbhavet /
pårõà ityeva mantavyà prasåtà nodayaü vinà //
ityàdibaudhàyananigamàdivacanaiþ svalpàyà api udayagàminyà gràhyatvàbhidhànàt /
yadà tåttaradine svalpàpi na labhyate tadà niùiddhapårvatithividdhàpyupoùyà /
aviddhàni niùiddhai÷cenna labyante dinàni tu /
muhårtaiþ pa¤cabhirviddhà gràhyaivaikàda÷ã tithiþ //
tadardhaviddhànyanyàni dinànyupavasennaraþ /
iti çùya÷çïgokteþ /
niùiddhairaviddhàni cenna labhyanta ityanvayaþ /
pa¤camuhårtaviddhàyà ekàda÷ryà gràhyatvaü ca yadà da÷amã pa¤camuhårtà paradine ekàda÷ã dvimuhårtà dvàda÷ã ca kùayaü gatà tadà j¤eyam /
aruõodayamàrabhya pa¤camåhårtavedha iti madanaratne /
tadarddhaviddhànãti tu niùiddhavedhopalalakùaõam /
ghañikàrddhaü tribhàgaü vetyàdivàkyànusàràt /
yatra tu pårvaviddhà gràhyetyuktaü tatra trimuhårtavedha eveti vi÷eùa iti yuktam /
iti ÷rãmatsakalasàmantacakracåóàmaõimarãcima¤jarãniràjitacaraõakamala÷rãmanmahàràjàdhiràjapratàparudratanåja÷rãmanmahàràjamadhukarasàhasånu÷rãmanmahàràjàdhiràjacaturudadhivala yavasundharàpuõóarãkavikàsadinakara-÷rãvãrasiühadevodyojita÷rãhaüsapaõóitàtmaja÷rãpara÷uràmami÷rasunusakalav idyàpàràvàrapàrãõadhurãõajagaddàridryamahàgajapàrãndravidvajjanajãvàtu÷rãmanmitrami÷rakçte ÷rãvãramitrodayàbhidhanibandhe samayaprakà÷e sàmànyatithinirõayaþ /
________________________________________________
#<{MV-S_28}>#
#<[pratipannirõayaþ]>#
evaü sàmànyatastithau nirõãtàyàü vi÷eùatastithirnirõãyate /
tatra pratipattàvannirõãyate /
tasyà mukhyatvàt /
pratipadupavàseùu ÷uklà kçùõà và pårvaiva /
pratipat pa¤camã caiva upoùyà pårvasaüyutà /
iti jàbàlivacanàt /
pratipat pcamã bhåtà sàvitrã vañapårõimà /
navamã da÷amã caiva nopoùyàþ parasaüyutàþ //
iti brahmavaivartte paraviddhàyà niùedhàcca /
yattu--
pratipat sadvitãyà syàt dvitãyà pratipadyutà /
ityàpastambavacanaü tadupavàsetaradaivakarmaviùayam /
upavàse 'pi anaparàhõikapratipadviùayaü ca vakùyamàõavacanànusàràt /
idaü copavàsetaradaivakarmaõyuttaraviddhàyà grahaõaü tat kçùõapakùe /
÷uklapakùe pratipadyapyamàvàsye tipårvaviddhàyà eva vidhànàt /
na caitadapyupavàsamàtra upasaühribatàmiti vàcyam /
÷uklapakùapratinmàtraviùayayugmavacanasya vi÷eùyatve ÷uklakçùõobhayasàdhàraõerupabàsavàkyairupasaühàràyogàt /
na ca sàmànyavàkyànyeva vi÷eùaråpeõa yugmavàkyenopasaühriyantàmitivàcyam /
tanmate yugmavàkyasya upavàsàtiriktadaivakarmaviùayatvasyàpyava÷yavàcyatvàttenaivopavàse 'pisiddhau sàmànyavacanànarthakyàpatteþ /
màdhavàcàryàstu upasaühàrameva matvàpastambavàkyàt kçùõopavàse 'pyuttaraiva gràhyetyàhuþ /
daivàntareùu tu kçùõàyà uttaraviddhàtvaü ÷uklàyà÷ca pårvaviddhàtvamavivàdameva /
idaü cãpavàse daivàntareùu ca ÷uklàyàþ pårvaviddhàtvaü na sàyaü trimåhurttasattve kintu àparàhõikyà eva /
pratipatsammukhã kàryà yà bhavedàparàhõikã /
iti skandokteþ /
yattu gauóaiþ etasya vacanasya nirmålatvaü, samålatve àparàhõikapitryaviùayatvaü yacchabdayogàt /
vacanàntarapràptàü pitrya àparàhõikãmuddi÷ya sammukhãtvasya làghavena vidhànàdityuktam /
tanna /
tathàtve pratipatpuraskàreõa sammukhãtvavidhànànarthakyàpatteþ /
pratipat saiva vij¤eyà yà bhavedàparàhõikã /
daivaü karma tayà kàryaü pitryaü ca manurabravãt //
iti màdhavodàhçtavyàsavacanavirodhàcca /
yadapi ca yacchabdayogàdàparàhõikyà udde÷yatvamuktam /
tadapyayuktam /
uktayuttyà sammukhãmuddi÷yàparàhõikatvasyaiva vidheyatvàvagamàt /
yacchabdayogastu vyavahitakalpanayàpi na duùyati"yadàhavanãye juhoti"itivat /
#<{MV-S_29}>#
yadà tu sammukhyàparàhõikã na labhyate tadottaraiva"pratipat sadvitãyà syàt"itisàmànyavacanàt /
màdhavastu tatràpi sàyànhavyàpinyà gràhyatvamàhànukalpatvàt /
÷eùaü tu sàmànyanirõayàdavaseyamiti /
caitra÷uklapratipattu saüvatsaràrambhàdiprayuktàbhyaïgàdàvaudayikã gràhyà /
caitre màsi jagata brahmà sasarja prathame 'hani /
÷uklapakùe samagraü tu tadà såryodaye sati //
iti bràhmokteþ /
dinadvaye tatsattvàsattvayoþ pårvaiva /
caitrasitapratipadi yo vàro 'rkodaye sa varùe÷aþ /
udayadvitaye pårvà nodayayugale 'pi pårvà syàt //
iti jyotirnibandhadhçtavacanàt /
vatsaràdau vasantàdau baliràjye tathaiva ca /
pårvaviddhaiva kartavyà pratipat sarvadà budhaiþ //
iti vçddhava÷iùñhokte÷ca /
navaràtràrambhapratipattu--
amàyuktà na kartavyà pratipaccaõóikàrcane /
muhårtamàtrà kartavyà dvitãyàdiguõànvità //
iti devãpuràõavacanàt /
tisro hyetàþ paràþ proktàstithayaþ kurunandana! /
kàrttikà÷vayujormàso÷caitre màsi ca bhàrata! //
iti pratipadamupakramya brahmapuràõàcca parayutà kàryà /
yattu--
devãpuràõe:
÷çõu ràjan! pravakùyàmi caõóikàpåjanakramam /
à÷vinasya site pakùe pratipatsu ÷ubhe dine //
ityupakramya--
÷uddhe tithau prakartavyaü pratipaccordhvagàminã /
àdyàstu nàóikàstyaktvà ùoóa÷a dvàda÷àpi và //
aparàïõe ca kartavyaü ÷uddhe santatikàïkùibhiþ /
ityàparàhõikyà gràhyatvamuktaü tat paradine pratipado 'bhàve j¤eyam /
pårvaviddhà tu yà ÷uklà bhavet pratipadà÷vinã /
navaràtravrataü tasyàü na kartavyaü ÷ubhecchunà //
iti màrkaõóeyadevãpuràõayoþ pårvaviddhàniùedhàcca /
vi÷eùo navaràtre 'tra vakùyate /
balyutsavapratipattu pårvà"vatsaràdau vasantàdau"iti pårvodàdçtavacanàt /
#<{MV-S_30}>#
pårvaviddhà prakartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam /
iti pàdmokte÷ca /
anyavi÷eùo dãpotsave vakùyate /
holàkà pratipat audayikã /
pravçtte madhumàse tu pratipadyudite ravau /
iti bhaviùyokteþ /
ubhayatra tathàtvàtathàtvayostu vatsaràdau vasantà dàviti vacanàt pårvaiva /
iyaü kàmapåjàyàü pràtaryutà gràhyà /
vçtte tuùàrasamaye sitapa¤cada÷yàü
pràtarvasantamaye samupasthite ca /
samprà÷ya cåtakusumaü sahacandanena
satyaü hi pàrtha! puruùo 'tha samàü sukhã syàt //
iti puràõasamuccayokteþ /
bhàdra÷uklapratipanmahattapavrate rudravratatvàt pårvà gràhyà /
rudravrateùu sarveùu kartavyà sammukhã tithiþ /
iti brahmavaivarttokteþ /
##
sà ca sarvaüdaivakàryeùu ÷uklà parà kçùõà tu pårvà gràhyà /
yugmàgnãtiparaviddhàgràhyatvapratipàdakasya nigamavàkyasya--
pratipat sadvitãyà syàd dvitãyà pratipadyutà /
ityàpastambavacenena,
pratipat sammukhã kàryà dvitãyà dvijasattama! /
iti brahmavaivartavacanena ca virodhe--
÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyudito raviþ /
kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamito raviþ //
iti màrkaõóeyavàkyena vyavasthàvidhànàt /
kecittu yugmàgnãti vàkye"caturda÷yà ca pårõimà"iti paurõamàsãsamabhivyàhàràt sarvaü vàkyaü svata eva ÷uklapakùaviùayamiti na ÷uklapakùe ityasya
vyavasthàpakatvamiti vadanti /
tattu samabhivyàhàraråpasannidhiva÷ena sàmànyaviùayayugàdi÷ruti saïkocàyogàt pratipadyapyamàvàsyeti pakùadvayavartyamàpratipatsamabhivyàhàràccàyuktamiti pårvoktaiva vyavasthà jyàyasã /
nanvevaü yugmàdivàkyànàü sarvadaivakàryatithiviùayatve--
ekàda÷yaùñamã ùaùñhã dvitãyà ca catudrda÷ã /
trayoda÷ã amàvàsyà upoùyàþ syuþ parànvitàþ //
#<{MV-S_31}>#
ityupavàsamàtraviùayakaparànvitàgràhyatvapratipàdakaviùõudharmottaravàkyànarthakyaü syàt /
etadvacanàbhàve hi--
tçtãyaikàda÷ã ùaùñhã tathà caivàùñamã tithiþ /
vedhàdadhastàddhanyustà upavàse tithãstvimàþ //
iti nàradãyavàkye tçtãyàyà dvitãyàdåùakatvàbhidhànadvàrà upavàse paraviddhadvitãyàyà niùedhàt sà upavàsàtiriktadaivaviùayaiva syàt /
viùõudharmottaravàkyena ca upavàsa eva punaþ parànvitàvidhàne sati vidhiniùedhayorvirodhe sati ÷uklakçùõavàkyàbhyàü vyavasthàpanàt /
tathàcàtra upavàsagrahaõasya upalakùaõamàtraparatayà paraviddhàyàþ pårvaviddhàyà÷ca ÷uklakçùõapakùavyavasthayà sarvadaivaviùayatvaü siddhaü bhavati /
evaü sarvatra sàmànyato nirõãte 'rthe vi÷eùato niùedhe punarvi÷eùavidhànasya idameva prayojanaü draùñavyam /
yacca kçùõadvitãyàyàþ pårvaviddhàyà gràhyatvamuktaü tat pårvàhõasaüspar÷e satyeva /
pratipat sammukhã kàryà yà bhavedàparàhõikã /
paurvàhõikã ca kartavyà dvitãyà tàdç÷ã vibho! //
iti skandapuràõavacanàt /
castvarthe /
tàdçsã sammukhã pårvaviddhetyarthaþ /
asya ca vàkyasya paurvàhõikatvapårvaviddhatvobhayavidhànaparatve gauravaprasaïgàt /
yatra pårvaviddhatvaü pràptaü tatraiva paurvahõikatvavidhànàt kçùõapakùaviùayatvameva /
asmiü÷ca vàkhye yadyapi pårvàhõàparàhõa÷abdadar÷anàt dvedhà vibhàga eva pratibhàsate /
tathàpi sàyànhamàtravyàpinyàmavidyamànasyàparàhõikatvasya dvedhàvibhàgapakùe 'sambhavàt pa¤cadhàvibhàgapakùopàdànenaivàparàhõikatvamupapàdanãyam /
tathà ca tatsàhacaryàt paurvàhõikatvamapi pa¤cadhàvibhàgapakùeõaiva, anhaþ pårvo bhàgaþ pårvàhõa ityevaü vyutpattyà pràtaþ-kàlasambandhitvameva vyàkhyeyam /
nanvevaü vyàkhyàne etasyàþ ÷uddhatvàdeva gràhyatvaü pràptamiti vacanàmidamanarthakaü syàt /
maivam /
etadvacanàbhàve hi yà pårvedyuþ sarvaü pràtaþ kàlaü parityajya pravçttà paredyu÷ca trimuhårtà tato 'dhikà và sà kçùõapakùagatatvena pårvaiva gràhyà syàt /
etadvacanasattvetu tasyàþ paurvàhõikatvàbhàvàt /
paredyu÷ca paraviddhàvacanànàü yugmàgnãtyàdãnàü pravçtteþ parasyà eva gràhyatvasiddhirityasya vacanasya prayojanaü vyatirekataþ siddhaü bhavati /
nanu yugmàdivàkyànàü ÷uklakçùõavàkyàbhyàü ÷uklakçùõaviùayatvena vyavasthàpitànàü kathaü kçùõapakùe pravçttiþ ? ucyate /
yugmàdivàkyànàü"dvitãyà pratipadyutà"ityàdivacanairvirodhe khalu ÷uklakçùõavàkyayorvyavasthàpakatvam /
#<{MV-S_32}>#
yadà tu tàni vacanàni paurvàhvikãtyanena vi ÷eùavacanena sambadhyante yà pratipadyuktà gràhyà sà paurvàhõikãtyevamarthatayà tadà etàdç÷ànàmeva yugmàgnivàkyavirodhàt ÷uklakçùõapakùaparatayà vyavasthàpanam /
yà tu sarvaü pràtaþ kàlaü parityajya pravçttà paradine ca trimuhårtà tato 'dhikà ca tasyàü pårvaviddhàgràhyatvavacanàbhàvàt bhavedeva yugmavàkyànàü
pravçttiriti /
yà tu paredyustrimuhårtanyånà sà pårvàhõasaüspar÷àbhàve 'pi pårvaiva gràhyà sandehàbhàvàt, paraviddhàvacanànàmapravçtte÷ca /
pràcyàstu idaü vacanaü na likhanti /
màdhavànantabhaññamate tu sarvà dvitãyà parà //
tathà ca--
màdhavaþ:
pårvedyurasatã pràtaþ paredyustrimåhårtagà /
sà dvitãyà paropoùyà pårvaviddhà tato 'nyathà //
iti /
÷ràvaõàdimàsacatuùñayàsitapakùadvitãyàsu a÷ånya÷ayanàkhye vrate candrodayavyàpinã gràhyà tasya candrodaye vidhànàt /
candrodayavratatvaü càsya
candràya càrghyo dàtavyo dadhyakùataphalàdibhiþ /
iti puràõàntaravacanàt /
vrataü coktam--
bhaviùye:
a÷ånya÷ayanaü nàma dvitãyàü ÷çõubhàrata! /
yàmupoùya na vaidhavyaü strã prayàti naràdhipa! //
iti /
atropoùyetyanenopàsanamuktaü na tu bhojananivçttiþ /
naktaü praõamyàyatane hariü bhu¤jãta vàgyataþ /
itipuràõàntare naktabhojanavidhànàt /
dinadvaye candrodaye tatsattvàsattvayoþ paraiva /
caturùvasitapakùeùu màseùu ÷ràvaõàdiùu /
a÷ånyàkhyaü vrataü kuryàjjayayà tu phalàdhikam //
itipuràõàntare jayàyuktàvidhànàditi madanaratnaþ /
kàrttika÷ukladvitãyà yamapåjàyàmàparàïõikã gràhyà /
årje ÷ukladvitãyàyàmaparàhõe 'rcayedyamam /
itiskàndokteþ /
bhaviùye--
prathamà ÷ràvaõe màsi màsi bhàdre tathà parà /
tçtãyà÷vayuje màsi caturthã kàrtike bhavet //
#<{MV-S_33}>#
÷ràvaõe kaluùà nàma tathà bhàdre ca gãrmatà /
à÷vine pretasa¤càrà kàrttike yàmyakà matà //
ityuktvà grathamàyàü vrataü dvitãyàyàü sarasvatãpåjàü tçtãyàyàü ÷ràddhamuktvà caturthyàmuktam--
kàrttike ÷uklapakùasya dvitãyàyàü yudhiùñhira! /
yamo yamunayà pårvaü bhojitaþ svagçhe 'rcitaþ //
ato yamadvitãyeyaü triùu lokeùu vi÷rutà /
asyàü nijagçhe vipra! na bhoktavyaü tato naraiþ /
snehena bhaginãhastàdbhoktavyaü puùñivarddhanam //
dànàni ca predayàni bhaginãbhyo vidhànataþ /
sarvà bhaginyaþ sampåjyà abhàve pratipannakàþ //
pratipannakàþ = bhaginãtve parikalpità iti hemàdriþ /
iti dvitãyànirõayaþ /
##
rambhàtçtãyàtiriktà tçtãyà upavàsàdisakaladaiveùu caturthãyutà gràhyà /
taduktam--
brahmavaivartte:
rambhàkhyàü varjayitvà tu tçtãyàü dvijasattamàþ!
anyeùu sarvakàryeùu gaõayuktà pra÷asyate //
gaõaþ = caturthã /
àpastambaþ--
caturthãsaüyutà yà ca sà tçtãyà phalapradà /
avaidhavyakarã strãõàü putrapautrapradàyinã //
atra caturthãyutatçtãyàyàþ pra÷aüsà÷ravaõena vidheyatàvagamyate /
dvitãyàyuktatçtãyàyà niùedha÷ca ÷råyate /
tathà ca--
skandapuràõe:
dvitãyayà tu yà viddhà tçtãyà na kadàcana /
kartavyà vratibhistàta! dharmakàmàrthatatparaiþ //
vihàyaikàü tu rambhàkhyàü tçtãyàü puõyavardhinãm /
taccàtra çùibhiþ prorkta vacanaü kçttikàsuta! //
brahmavaivarte ca--
tçtãyà tu na kartavyà dvitãyopahatà vibho! /
dvitãyayà yutàü tàü tu yaþ karoti naràdhamaþ //
#<{MV-S_34}>#
saüvatsarakçteneha naro dharmeõa mucyate /
tathà:
dvitãyà÷eùasaüyuktàü kurute nçpasattama! /
sa yàti narakaü ghoraü kàlasåtraü bhayaïkaram //
dvitãyà÷eùasaüyuktàü yà karoti vimãhità /
sà vaidhavyamavàpnoti pravadanti manãùiõaþ //
skandapuràõe--
tçtãyà tu na kartavyà dvitãyàsaüyutà tithiþ /
yà karoti vimåóhà strã puruùo và ÷ikhidhvaja! /
dvitãyàsaüyutàü tàta! pårvadharmàdvilupyate //
vidhavàtvaü durbhagatvaü bhavennaivàtra saü÷ayaþ /
kalàkàùñhàpi yà caiva dvitãyà sampradç÷yate //
sà tçtãyà na kartavyà kartavyà gaõasaüyutà /
ya icchetparamaü guhyaü bratakarttà ÷ikhidhvaja! //
bhaviùyatpuràõe--
kàryà dvitãyayà sàrddhaü na tçtãyà kadàcana /
iti /
atra"rambhàkyàü varjayitvà"iti"vihàyaikàü tu rambhàkhyàü"iti ca ÷ravaõàdrambhàvrate dvitãyàyuktatçtãyà gràhyeti gamyate sàkùàdvidhànàccayathoktam--
skandapuràõe:
bçhattapà tathà rambhà sàvitrã vañapaitçkã /
kçùõàùñamã ca bhåtà ca kartavyà sammukhã tithiþ //
tathà:
kçùõàùñamã tathà rambhà tçtãyà pañapaitçkã /
bçhattapà tathà brahmana! kartavyà sammukhã tithiþ //
evaü ca yugmàgnãtiyugmavàkyamapi rambhàvrataviùayameva /
na ca dvitãyàyutatçtãyàniùedhàþ caturthãyutatçtãyàvidhaya upavàsamàtraviùayàþ /
ekàda÷yaùñamã ùaùñhã paurõamàsã caturda÷ã /
amàvàsyà tçtãyà ca tà upoùyàþ parànvitàþ //
iti bçhaspativacanànuguõyàditivàcyam /
anyeùu sarvakàryeùu gaõayuktà pra÷asyate /
ityàdivacaneùu upavàsavyatiriktakàrye 'pi paraviddhàtvasahkãrttanàt ekàda÷yaùñamãtivàkyaü tu tithivi÷eùe upavàse paraviddhatvaü pratipàdayati /
#<{MV-S_35}>#
na tu kàryàntare paraviddhatvaü nivartayati /
ubhayàrthatve vàkyabhedaprasaïgàt /
kecittu dvitãyàyuktatçtãyàvidhiþ ÷uklatçtãyàviùayaþ /
niùedhastu kçùõatçtãyàviùayaþ /
nacaivaü rambhàvàkyamanarthakaü syàditivàcyam /
ekàda÷ryaùñamãtipràguktavacanava÷àdupavàse ÷uklapakùagatàyà api tçtãyàyàþ paraviddhatvà÷rayaõàttadapavàdatvena rambhàvàkyàrambhopapatterityàhuþ /
tadayuktam /
vaiparãtyasyàpi vastuü ÷aktyatvàt /
dvitãyàyutatçtãyàvidhiþ kçùõatçtãyàviùayaþ /
niùedhastu ÷uklatçtãyàviùaya iti /
ki¤ca--
÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyudito raviþ /
kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamito raviþ //
itivacanaü viparãtamevàrthamavagamayati /
atra hi kçùõapakùagatàyàstçtãyayàstitheryasyàmastamito raviritidvitãyàyutàyà gràhyatvaü pratãyate /
÷uklapakùagatàyàstu tasyà eva titheryasyàmabhyudito raviriti caturthãyutàyà gràhyatvam /
vastutastu na ÷uklakçùõabhedena vidhiniùedhayorviùaya vyavasthà yuktimatã /
tathàsati dvitãyàyuktatçtãyànaùedhakànàü caturthãyuktatçtãyàvidhàyakànàü ca pràgudàhçtànàü bahånàü saïkocàpatteþ /
asmatpakùe tu na tathà vàkyasaïkocaþ /
rambhàvrataparityàgena dvitãyàyutatçtãyàniùedhànàü caturthãyutatçtãyàvidhãnàü ca ÷uklapakùe 'pi pravçtteraïgãkaraõàt"anyeùu sarvakàryeùu"iti vacanaü ca bhavatpakùe bàdhyate /
kevalaü yugmavàkyameva tu rambhàvrataviùayatvenàsmatpakùe saïkocyate iti vi÷eùaþ /
ayaü ca dvitãyàvedhaþ svalpo 'pi tyàjyo na tu muhårtatrayaparimita eva /
"dvitãyà÷eùasaüyuktàü" "kakalàkàùñhàpi yà caiva"ityàdivacanebhyastathàvagamàt /
ata eva tçtãyàpi
caturthãyutà svalpàpi gràhyà na tu trimuhårtatvakarmakàlatvàdaraþ /
ayaü càlpasyàpi dvitãyàvedhasya niùedhaþ, alpottaratçtãyàparigraha÷ca ÷iùñàcàràt gaurãdaivatyavratàviùaya eva /
vratàntareùu tu niùedhyadvitãyàvedhàdestrimuhårtatvamàdaraõãyameva yadà tåttaradine alpàpi tçtãyà na labhyate tadà sarvavrateùu dvitãyàyuktàpi gràhyaiva /
ekàda÷ã tçtãyà ca ùaùñhã caiva trayoda÷ã /
pårvaviddhàpi kartavyà yadi na syàt pare 'hani //
iti vçddhavasiùñhavacanàt /
yadà tu pårvadine tçtãyà ÷uddhà satã uttaradine varddhate tadà ÷uddhàmapi tyaktvà caturthãyuktaiva gràhyà"gaõayuktà pra÷asyata"ityàdivacanaiþ caturthãyuktàyàþ prà÷astyàvagamàditi kecit /
#<{MV-S_36}>#
anye tu etàdç÷aviùaye niùedhavàkyànàmapravçtteþ ÷uddhàdhikàyàmapyuttaraviddhaiva tçtãyà gràhyetyetadarthapratipàdakasya vacanasyànupalambhàt gaõayuktàdivàkyànàü ca tçtãyàyàþ dvitãyàvedhacaturthãvedhayoþ satoþ pårvaviddhà và gràhyà uttaraviddhà và gràhyà ityevaü sandehe sati nirõàyakatvàt etàdç÷aviùaye ca titheþ pårõatvena sandehànudayàt nirõàyakagaõayuktàdivàkyàpravçtteþ pårvaiva tçtãyà gràhyetyàhuþ /
tadayaü saïkùepaþ /
rambhàvra tàrikteùu upavàsàdisakaladevakàryeùu na dvitãyàviddhà tçtãyà gràhyà kintu caturthãüyuktà /
gaurãvrateùu svalpayàpi dvitãyayà yuktà varjyà na dvitãyàyàstrimuhårtatvàdaraþ /
tathà gaurãvrata eva atrimuhårtàpi caturthãyuktà gràhyà vratàntareùu vedhyavedhakayostçtãyàdvitãyayostrimuhårtatvamà÷rayaõãyameva /
yadà tu svalpàpi tçtãyottaradine na labhyate tadà dvitãyàviddhàpi sarvavrateùu gràhyaiva rambhàvrate tu dvitãyàyuktaiva gràhyà tadalàbhe ca dvitãyàyuktàpi ÷udràdhikà punaþ pårõatvàt pårvaivàdeyeti /
iti tçtãyànirõayaþ /
##
caturthã pa¤camãyutà gràhyà yugabhåtànãtivàkyàt /
ekàda÷ã tathà ùaùñhã amàvàsyà caturthikà /
upoùyàþ parasaüyuktàþ paràþ pårveõa saüyutàþ //
iti vçddhava÷iùñhavàkyàcca /
vinàyakavrate tu tçtãyàyuktà caturthã gràhyà /
taduktam--
brahmavaivartte:
caturthãsaüyutà yà tu tçtãyà sà phalapradà /
caturthã ca tçtãyàyàü mahàpuõyaphalapradà //
kartavyà vratibhirvatsa! gaõanàthasutoùiõã /
iti /
atra gaõanàthetivi÷eùaõasàmarthyàt gaõanàthavrate tçtãyàyuktà caturthã gràhyeti gamyate /
evaü ca--
caturthãsaüyutà kàryà tçtãyà ca caturthikà /
tçtãyayà yutà naiva pa¤camyà kàrayetkvacit //
iti yat bhaviùyatpuràõasthaü vacanaü, yacca--
caturthã caiva kartavyà tçtãyàsaüyutà vibho! /
iti skandapuràõasthaü vacanaü, tadubhayamapi gaõanàthavrataviùayameva /
si dvivinàyakavrate ca madhyàhnavyàpinã caturthà pràhyà /
#<{MV-S_37}>#
caturthãü gaõanàthasya màtçviddhà pra÷asyate /
madhyàhavyàpinã sà tu parata÷cet pare 'hani //
iti bçhaspativacanàt /
parata÷cet pare 'hanãtyasyàyamarthaþ /
yadi paredyureva madhyàhnavyàptiþ tadaiva pare 'hani pa¤camãviddhetyarthaþ /
pakùàntareùu tu màtçciddhaiva gràhyeti /
pràtaþ ÷uklatilaiþ snàtvà madhyàhne påjayennçpa! /
itigaõapatikalpe madhyàhnasya karmakàlatvàvagamàcca /
yadà tu pårvaüdine màtçviddhà paredyureva ca madhyàhnavyàpinã bhavati tadà màtçviddhàtvaguõayogena paradina eva vinàyakavratamanuùñheyam /
tatraiva karmakàlavyàpteþ /
evaü nàgadevatàvrate 'pi madhyàhnavyàpinã caturthã gràhyà /
yugaü madhyandine yatra tatropoùya phaõã÷varàn /
kùãreõàpyàyya pa¤camyàü pàrayet prayato naraþ /
viùàõiü tasya na÷yanti na taü hiüsanti pannagàþ //
iti madhyàhne nàgapåjàvidhànàt /
etàvàüstu vi÷eùaþ /
yadà pårvedyu reva madhyàhnavyàptiþ tadaiva pårvà /
pakùàntareùu pa¤camãyuktaiva gràhyà /
pa¤camyà nàgatithitvena tadyogasya prà÷astyàt kecittu nàgadevatàvrate 'pi vinàyakavratavat tçtãyàyuktà gràhyetyàhuþ /
tadayuktam /
pramàõavirahàt /
pårvodàhçtabhaviùyatpuràõasthaskandapuràõasthavacanayoþ pramàõatvamiticet, na /
tayoþ sàmànyataþ pravçtteþ /
tatra hi caturthã tçtãyàyuktà gràhyetyeyàvat pratãyate na punarnàgacaturthã tçtãyàyukteti /
pårvodàhçtabrahmavaivartaüvacanànuguõyàttu gaõanàthasuteùiõã ca caturùãü tçtãyàyuktà gràhyetyetadevaitayorvacanayorhçdayamavagacchàmaþ /
tena nàgadevatàvrate dinadvaye madhyàhnabyàptyàdinà caturthãgrahaõasandehe yugmavàkyàt paraiva gràhyà, yadà tu pårvadina eva madhyàhnavabyàptistadà karmakàla÷àstrasya pràbalyàt pårvà gràhyà /
yattu --
dvitãyà pa¤camãvedhàt da÷amã ca trayoda÷ã /
caturda÷ã copavàse hanyuþ pårvauttare tithã //
iti pa¤camãyuktacaturthãüniùedhakaü vacanaü tadvinàyakavrataviùayam /
gaurãvrate tu tçtãyàyuktacaturthã gràhyà tçtãyàyà gaurãdevatàtvena tadyogasya prà÷astyàt /
caturthyàü gaurãvrate tu bhaviùyatpuràõe 'bhihitam--
vinàyakaü samabhyarcya caturthyàü yadunandana! /
sarvavighnavinirmuktaþ kàryasiddhimavàpnuyàt //
ityabhidhàyànantaramevàbhihitam--
#<{MV-S_38}>#
nidràü ratiü ÷ivàü bhadràü kãrtiü medhàü sarasvatãm /
praj¤àü tuùñiü tathà kàntiü tatraivàhani påjayet //
vidyàkàmo vi÷eùeõa påjayecca sarasvatãm /
iti /
liïgapuràõe 'pi--
caturthyàü tu gaõe÷asya gauryà÷caiva vidhànataþ /
påjàü kçtvà labhet siddhiü saubhàgyaü ca naraþ kramàt //
iti /
nàradãyapuràõe 'pi--
màgha÷uklacaturthyàü tu gaurãmàràdhayedåbudhaþ /
caturthã varadà nàma gaurã tatra supåjità //
iti /
jayà ca yadi sampårõà caturthã hasate punaþ /
jayà saiva hi kartavyà nàgaviddhàü na kàrayet //
iti vacanamapi gaurãvrate kaimutyanyàyena tçtãyàyuktacaturthãü gràhyatayà pratipàdayati /
ayaü hi asya vacanasyàrthaþ /
yadà paradine caturthãhràsena pa¤camã viddhà bhavati pårvadine punarjayà sampårõadinavyàpinã bhavati tadà ÷uddhà tçtãyàpi caturthãvrate gràhyà na tu doùabhåyiùñhà pa¤camãviddhà caturthãti /
na tvidaü vacanaü caturthãvrate ÷uddhatçtãyàü gràhyatayà pratipàdayati pa¤camãviddhacaturthãniùedhaparatvàt /
ubhayaparatve ca vàkyabhedàditi /
kecittu idaü vacanaü vinàyakavrataviùayamityaïgãkçtyànyathà vyàcakùate /
yadà pårvadine madhyàhne jayà sampårõà uttaradine punarhàsava÷àccaturthã madhyàhvàdarvàgeva samàpyate tadà dinadvaye karmakàle caturthyà abhàve sati kiü dinaü gràhyàmatyapekùàyàmidaü vacanamàrabhyate-jayà ca yadi sampårõeti /
jayàyà madhyànhavyàpitve 'pi jayàyuktà pårvaiüva caturthã gràhyà na tu nàgaviddhà parà caturthã /
gauryà÷caturthã vañadhenupåjà durgàcanaü durmaraholike ca /
vatsasya påjà ÷ivaràtriretàþ parà vinighnanti nçpaü saràùñram //
itipuràõamu¤cayavacanàdapi gaurãvrate tçtãyàyuktà caturthã gràhyeti pratãyate /
gauryà÷caturthã = gaurãvratasambandhinã caturthã /
dhenupåjà = tatsambandhinã bahulàcaturthã /
vatsasya påjà = vatsadvàda÷ã /
kecittu ÷uklacaturthã pa¤camãyutà kçùõacaturthã tçtãyàyutà gràhyà /
"÷uklapakùe tithirj¤eya"ityàdivacanàdityàhuþ /
tadayuktam /
tçtãyàyuktacaturthãgrahaõavàkyasya pårvoktaiva vyavasthà sàdhvãti /
saïkaùñacaturthã tu candrodayavyàpinã gràhyà tasyàstatkalpe candrodayakàlatvavidhànàt /
iti caturthãnirõayaþ /
#<{MV-S_39}>#
##
pa¤camã upavàsàdisakaladaivakarmasu pårvayutà gràhyà yugabhåtànàmiti yuramavàkyàt /
skandapuràõe 'pi--
pa¤camã ca tathà kàryà caturthãsaüyutà vibho! /
iti /
bhaviùyatpuràõe 'pi--
pa¤camã tu caturthyà tu kàryà ùaùñhyà na saüyutà /
iti /
ekàda÷ã tathà ùaùñhã amàvàsyà caturthikà /
upoùyàþ parasaüyuktàþ paràþ pårveõa saüyutàþ //
iti va÷iùñhavàkye parigaõitavyatiriktàyàþ para÷abdasaügçhãtàyàþ pa¤cabhyà upavàse pårvasaüyuktatvàbhidhànàcca /
tena yadyapi
pràyaþ prànta upoùyà hi tithirdevaphalepsubhiþ /
iti ÷ivarahasyasaurapuràõayostithipràntasyopavàse aïgatvàbhidhànàttithidvaidhe paraviddhà tithirupavàse gràhyeti pratãyate /
tathàpyasya sàmànyavidhitvàt pràgudàhçtatattadvi÷eùavacanaiþ upavàse pa¤camyàþ pårvayuktatvaü yuktameva /
etadevàbhipretya pràyaþ prànta iti pràyaþ÷abdaþ prayuktaþ /
yattu
pa¤camã tu prakartavyà ùaùñhyà yuktà tu nàrada! /
iti viruddhavacanaü tat skandopavàsaviùayam /
skandopavàse svãkàryà pa¤camã parasaüyutà /
iti tadvàkya÷eùe 'bhidhànàt nàgadevatàvrataviùayaü ca /
÷ràvaõe pa¤camã ÷uklà samproktà nàgapa¤camã /
tàü parityajya pa¤camya÷caturthãsahità hitàþ //
itivacanàt /
atra ÷ràvaõopàdànànmàrga÷uklapa¤camã vrate pårvaiveti bodhyam /
kecittu pa¤camãviùayaviruddhavacanànàü ÷uklakçùõabhedena vyavasthàmàhuþ /
tadayuktam /
caturthyà saüyutà kàryà pa¤camã parayà na tu /
deve karmaõi pitrye ca ÷uklapakùe tathàsite //
iti màdhavàdyudàhçtavacane pakùadvayavarttiüpa¤camyàþ pårvayuktatvàbhidhànàt /
atra pitryagrahaõaü dçùñàntatayà kçtam /
yathà pitrye aparàhõàdyanurodhena ùaùñhãyuktapa¤camãü parityajya caturthãsaüyutà pa¤camã upàdãyate tathà daive 'pãti /
naca daive pårvàhõasya karmakàlatvàt karmakàla÷àstrasya ca prabalatvàt parayuktaiva pa¤camã upàdeyeti ÷aïkanãyam /
pårvodàhçtatattadvi÷eùavacanànàü prabalataratvàt etàdç÷a eva ca viùaye"yàü tithiü samanupràpya"itisàkalyavacanamupapadyate /
#<{MV-S_40}>#
anyathà sàkalyavacanamanavakà÷aü syàt /
ata evopavàsa eva pa¤camã pårvayutànyatra daive 'pyuttaraivetyaùyabhidhànamayuktamava /
daive kammeõãti daivamàtre pçrvayutatvapratãteþ parayuktapa¤camãvacanànàü skandopavàsavacanena viùayadànàcca /
nanu vyàsanigamagatayugma÷àstràt pa¤camyà÷caturthãyuktàyà gràhyatvaü pratãyate /
àpastambàdyudàhçtayutma÷àstràttu--
prati patsadvitãyà syàt dvitãyà pratipadyutà /
caturthãsaüyutà yà ca sà tçtãyà phalapradà //
pa¤camã ca prakartavyà ùaùñhyà yuktà ca nàrada! //
ityevaüråpàt ùaùñhãyuktà pa¤camã gràhyeti pratãyate /
tata÷ca yugma÷àstrayorvirodhe vyavasthàpakavacanàntarasyàpokùitatvàt yuktà ÷uklakçùõa ÷àstreõa byavastheti /
satyam /
prayuktà ÷uklakçùõa÷àstreõa vyavasthà tàü niràkartumeva hàrãtavacane "÷uklapakùe tathàsita' ityuktam /
tena viruddhamàpastambàdiyugma÷àstraü skandopavàsaviùayaü yuktamiti tasmàt pårvoktaiva vyavasthà jyàyasã /
iti pa¤camãnirõayaþ /
##
sà ca skandavratàtirikte sarvatra daivakàrye saptamãyuktà gràhya ùaõmunyoritiyugmavàkyàt /
ekàda÷yaùñamã ùaùñhã dvitãyà ca caturda÷ã /
trayoda÷ã amàvàsyà upoùyàþ syuþ parànvitàþ //
iti viùõudharmottaravàkyàcca /
upavàsagrahaõaü tu daivamàtropalakùaõamityuktaü dvitãyànirõaye /
nàgaviddhà tu ùaùñhã syàtpakùayorubhayorapi /
daive karmaõi tàmantyàü pitrye pårveõa saüyutàm //
iti sumantunà pa¤camãviddhàniùedhapuraþsaraü daive karmaõi antyaþ÷abdoditàyàþ saptamãviddhàyà vidhànàcca /
nàgaviddhà tu yà ùaùñhã ÷ivaviddhàtu saptamã /
da÷amyekàda÷ãviddhà nopoùyà syàt katha¤cana //
iti ÷ivarahasyasaurapuràõayoþ /
nàgaviddhà tu yà ùaùñhã rudraviddho divàkaraþ /
kàmaviddho bhaved viùõurna gràhyàste tu vàsaràþ //
iti nigaye pårvaviddhà niùedhàcca /
atràpi upavàsagrahaõaü pårvavat /
nàgaþ pa¤camã /
#<{MV-S_41}>#
÷ivo rudra÷càùñamã /
divàkaraþ = saptamã /
kàmastrayoda÷ã /
viùõurdvàda÷ã /
pa¤camãvedhastu--
nàgo dvàda÷anàcãbhirdik pa¤cada÷abistathà /
bhåto 'ùñàda÷anàcãbhirduùayatyuttaràü tithim //
iti skandapuràõavacanàt ùaõmuhårtàtmako na tu sàmànyatastrimuhårtàmakaþ /
skandaùaùñhã tu--
kçùõàùñamã skandaùaùñhã ÷ivaràtri÷caturda÷ã /
etàþ pårvayutàþ kàryàstithyante pàraõaü bhavet //
iti vrahnavaivartavacanàt pa¤camãyutaiva gràhyà /
kçùõàùñamã = kçùõapakùagatà aùñamã /
vrataprakà÷aprasiddharudradaivatyakçùõàùñamãvratasambàndhinã và janmàùñamãtyapi kecit /
idaü vacanaü yà dvàda÷anàóãmitapa¤camyà viddhà ùaùñhã sàmànyataþ sarvadaivakàryeùu niùiddhà tasyà eva skandavrate pratiprasavàrtham /
tathàca skandavrate 'pi dvàda÷anàóãviddhàyà niùiddhatvàt tato nyånapa¤camãyutaiva gràhyeti j¤àtavyam /
tasyàþ ÷uddhatvena sarvatràpi gràhyatve vacanànarthakyàpatteþ /
ki¤ca"nàgo dvàda÷anàóãbhiþ"iti vàkyaü na sarvatra dvàda÷anàóãmitapa¤camyà uttaratithidåùakatvàbhidhànaparaü tadabhidhàne gauravàt kintu yatra dåùakatvaü pràptaü tatraiva dåùakatvànuvàdena dvàda÷anàóãmitatvavidhànaparam /
skandavrate tu pårvayutàyà eva gràhyatvàbhidhànànna dåùakatvamiti dvàda÷anàóãmitapa¤camãviddhàyàmapi tatkàryam /
yattu--
ekàda÷ã tçtãyà ca ùaùñhã caiva trayoda÷ã /
pårvaviddhàpi kartavyà yadi na syàtpare 'hani //
iti va÷iùñhavacanaü tat na sarvadaivaviùayam /
pårvedyuþ ùaõmuhårtapa¤camãviddhàyàþ ùaùñhyàstrimuhårtàdhikakùayàsambhavena uttaradine 'pi trimuhårtàyà ava÷yambhàvitvàt "yadi na syàt' ityàsyànupapatteþ, kintu ekabhaktàdikàle madhyànhàdau pare 'hani yadi na syàttadà yà skandavratàtirikte savartra niùiddhà pårvaviddhà sàpi kartavyeti pratiprasavàrtham /
yuktaü caitat /
kàla÷àstrasya prabalatvàt /
dvàda÷anàóyàdivedhasya naktaikabhaktàdivyatiriktaviùayatvaü vadato hemàdrerapyayamevàbhipràyo nirõãyate /
bhàdrapadakçùõapakùagataùaùñhã candraùaùñhã /
sà cadrodayayavyàpinã gràhyà /
tadvadbhàdrapade màsi ùaùñhã pakùe sitetare /
candraùaùñhãvrataü kuryàt pårvavedhaþ pra÷asyate //
#<{MV-S_42}>#
candrodaye yadà ùaùñhã pårvàhõe càpare 'hani /
candrodaye 'site pakùe saivopoùyà prayatnataþ //
iti vacanàt /
iti ùaùñhãnirõayaþ /
##
sà ca sarvatra daive pårvaviddhaiva gràhyà /
ùaõmunyoriti yugmavàkyàt /
ùaùñhã tu saptamã tàta! anyonyaü tu samà÷ritam /
pårvaviddhà dvija÷reùñha! kartavyà spatamã tithiþ //
itibrahmapuràõavacanàtu:
pa¤camã saptamã caiva da÷amã ca trayoda÷ã /
pratipannavamã caiva kartavyà sammukhã tithiþ //
iti paiñhãnasivacanàt /
nanu--
ùaùñhyekàda÷yamàvàsyà pårvaviddhà tathàùñamã /
saptamã paraviddhà ca nopoùyaü tithipa¤cakam //
iti upavàsa eva viddhàyà niùedhàttatraiva pårvaviddhàyà gràhyatvamastu /
tatràpi--
ùaùñhãsametà kartavyà saptamã nàùñamãyutà /
(*) pataïgopàsanàyeha ùaùñhyàmàhurupoùaõam //
(*) pataïgaþ såryaþ
iti bhaviùyatpuràõavacanàt--
ùaùñhyà yuktà saptamã ca kartavyà tàta! sarvadà /
ùaùñhã ca saptamã yatra tatra sannihito raviþ //
itiskandapuràõavacanàcca sauropavàsaviùayatvameva vàstu /
naitadyuktam /
saptamã nàùñamãyuktà na saptamyà yutàùñamã /
sarveùu vratakalpeùu aùñamã parataþ ÷ubhà //
itibrahmavaivartavàkye sarvavrateùu paraviddhàyà niùedhàt /
pataïgopàsanàyetyàderupalakùaõatayà pårvaviddhàyàþ sarvaviùayatvopapatteþ /
yadà tu pårvedyuþ astamayottaraü pravçttà paredyu÷ca tithikùayava÷ena trimuhårtayà aùñamyà viddhatvàt ÷uddhà pårvaviddhà và na labhyate /
tadà"guõe tvanyàyyakalpanà"itinyàyàt guõànurodhena pradhànatyàgàyogàt niùedhamatikramyàpi va canàbhàve 'pi guõakàlatvena aùñamãviddhàyà evopàdànaü nyàyyam /
màgha÷uklasaptamã càruõodayavyàpinã gràhyà /
#<{MV-S_43}>#
såryagrahaõatulyà tu ÷uklamàghasya saptamã /
aruõodayavelàyàü tatra snànaü vidhãyate //
iti vacanàt /
vai÷àkha÷uklasaptamyàü gaïgàpåjà tatra madhyànhavyàpinã gràhyà ÷iùñàcàràt /
iti saptamãnirõayaþ /
##
sà ca vratamàtre ÷uklà parà kçùõà pårvà /
÷uklapakùe 'ùñamã caiva ÷uklapakùe caturda÷ã /
pårvaviddhà na kartavyà kartavyà parasaüyutà //
kçùõapakùe 'ùñamã caiva kçùõapakùe caturda÷ã /
pårvaviddhà tu kartavyà paraviddhà na kutracit //
upavàsàdikàryeùu eùa dharmaþ sanàtanaþ /
iti nigamokteþ /
÷iva÷aktyutsave tu sarvà parà /
aùñamã navamãyoge mahotsàhe! mahotsavaþ /
÷iva÷aktyoþ ÷ivakùetre pakùayorubhayorapi //
iti pàdmokteþ /
upavàse tu pakùadvaye 'pyaùñamã parayutaiva gràhyà /
upavàse saptamã tu vedhàddhantyuttaraü dinam /
pakùayorubhayoreùa upavàsavidhiþ smçtaþ //
iti nàradãyavacane pakùadvaye 'pi saptamãviddhàniùedhàt /
yattu
"kçùõapakùe 'ùñamã caiva"itipårvodàhçtanigamavacane upavàsagrahaõaü tadrudropavàsaviùayam /
rudravrateùu sarveùu kartavyà sammukhã tithiþ /
anyeùu vratakalpeùu yathohiùñàmupàvaset //
itivacanàt /
yattu--
kçùõàùñamã skandaùaùñhã ÷ivaràtri÷caturda÷ã /
etàþ pårvayutàþ kàryàstithyante pàraõaü bhavet //
iti brhanavaivartavacanaü tajjanmàùñamãparamiti madanaratne /
bàdra÷uklàùñamã dårvàùñamã /
sà ca pårvà gràhyà /
÷ràvaõã durganavamã dårvà caiüva hutà÷anã /
pårvaviddhà tu karttvayà ÷ivaràtrirbalerdiünam //
iti bçhadyamokteþ /
#<{MV-S_44}>#
÷uklàùñamã tithiryàtu màsi bhàdrapade bhavet /
dårvàùñamã tu sà j¤eyà nottarà sà vidhãyate //
iti puràõasamuccayàcca /
yattu--
muhårte rauhiõe 'ùñamyàü pårvà và yadi và parà /
dårvàùñamã tu sà kàryà jyeùñhàü målaü ca varjayet //
iti paràbhidhànaü tat pårvadine jyeùñhàdiyoge veditavyam /
dårvàùñamã sadà tyàjyà jyeùñhàmålarkùasaüyutà //
tathà--
aindrarkùe påjità dårvà hantyapatyàni nànyathà /
bhartturàyurharà måle tasmàttàü parivarjayet //
itiniùedhàt /
iyaü ca kanyàrke agastyodaye ca na kàryà /
÷ukle bhàdrapade màsi dårvàsaüj¤à tathàùñamã /
siühàrka eva kartavyà na kanyàrke kadàcana //
itiskàndokteþ /
agastya udite tàta! påjayedamçtodbhavàm /
vaidhavyaü pårva÷okaü ca da÷avarùàõi pa¤ca ca //
iti tatraiva doùokte÷ca /
atraiva jyeùñhàvratamuktam--
laiïge:
kanyàrke yàùñamã ÷uklà jyeùñharkùe mahatã smçtà /
alakùmãparihàràya jyeùñhàü tatra prapåjayet //
iti /
iyaü ca jyeùñharkùayuktà gràhyà /
dinadvaye tathàtve parà kàryà /
navamyà saha kàryà syàdaùñamã nàtra saü÷ayaþ /
màse bhàdrapade ÷uklapakùe jyeùñharkùasaüyutà //
ràtriryasmindine kuryàt jyeùñhàyàþ paripåjanam /
itiskàndokteþ /
nakùatrayoga÷ca madhyànhàdårddhvam /
maghyànhàtpårvaü cet pårvaiva /
yasmin dine bhavejjyeùñhà madhyànhàdårddhvamapyadhaþ /
tasmin haviùyaü påjà ca nyånà cet pårvavàsare //
itivacanàt /
etacca tithiprayuktaü nakùatràbhàve kevalatithau kàryam /
nakùatraprayuktaü tu kevalanakùatre /
pratyàbdikaü tithàvuktaü yajjyeùñhàdaivataü vratam /
nãlajyeùñhàvrataü yacca vihitaü kevaloóuni //
itimàtsyoktaü nãlajyeùñhàvratamapi tithiprayuktameveti màdhavaþ /
tatràùñamyàü yadà vàro bhànornakùatrameva ca /
nãlajyeùñheti sà proktà durlabhà bahukàlikã //
#<{MV-S_45}>#
ititallakùaõàrthe skàndavacane tatreti saptamyà nirdiùñàyà aùñamyàstatra "jayàü juhuyàt' (a 0 3 pà 04 adhi 0 13) itivat pràdhànyàvagateþ /
madanaratnàdayastu nakùatravratamevetyàhuþ /
nãljayeùñhàpadasya nakùatraparatvàditi /
à÷vinabahulàùñamã mahàlakùmãvratasamàptau candrodayavyàpinã gràhyà /
pårvà và paraviddhà và gràhyà candrodaye sadà /
trimuhårtàpi sà påjyà parata÷cordhvagàminã //
itisaïgrahokteþ /
årdhvaügàminã = candrodayordhvagàminã trimuhårtà cet parato 'nyathà tu pårvà /
yattu--
kanyàgate 'rke pràrabhya kartavyaü na ÷riyo 'rcanam /
hastapràntadalasthe 'rke tadvrataü na samàpayet /
doùai÷rcaturbhiþ saütyaktà savesampatkarã tithiþ //
putrasaubhàgyaràjyàyurnà÷inã samprakãrttità /
tasmàtsarvaprayatnena tyàjyà kanyàgate ravau //
vi÷eùeõa parityàjyà navamãdåùità yadi /
tridine càvame caiva aùñamãü nopavàsayet //
putrahà navamãviddhà svaghnã hastàrkage ravau /
iti navamãyuktàyà niùedhakathanaü tadardharàtràdårdhvaü trimuhårtatvàbhàve trimuhårtetyupàdànàt /
trispçgàdiniùedha÷ca prathamàrambhaviùayaþ /
pràravdhasya ùoóa÷avàrùikavratasya madhye 'nuùñhàne lokavigarhaõà syàditi /
iti mahàlakùmyaùñamã /
à÷vina÷uklàùñamã tu durgàùñamã sà ca sàmànyanirõayàdeva navamãviddhà kàryà /
yadyapi ca
sàmànyanirõayàdevàsyà uttaraviddhatvaü tathàpi iyaü le÷ato 'pi saptamãviddhà na kartavyà /
tathà ca--
smçtisaïgrahe:
saptamãle÷asaüyuktàü mohàdaj¤ànato 'pivà /
mahàùñamãü prakurvàõo narakaü pratipadyate //
saptamã kalayà yatra parata÷càùñamã bhavet /
tena ÷alyamidaü proktaü putrapautrakùayapradam //
putràn hanti pa÷ån hanti hanti ràùñraü saràjakam /
hanti jàtànajàtàü÷ca saptamãsahitàùñamã //
itisaptamãmi÷ritàyà niùedàt /
yacca--
saptamyàmudite sårye parato yàùñamã bhavet //
tatra durgotsavaü kuryànna kuryàdapare 'hani //
iti,
#<{MV-S_46}>#
tad yadà÷vinakçùõàùñamãmàrabhya--
kanyàyàü kçùõapakùe tu påjayitvàùñamãdine /
navamyàü bodhayeddevãü gãtavàditranisvanaiþ //
iti devãpuràõe kçùõapakùàùñamyàü devãbodhanamuktaü tadviùayam /
yacca--
bhadràyàü bhadrakàlyà÷ca madye syàdarcanakriyà /
tasmàdvai saptamãviddhà kàryà durgàùñamã budhaiþ //
iti /
yacca madanaratne--
mahàùñamyà÷vine màsi ÷uklà kalyàõakàriõã /
saptamyàdiyutà kàryà målena tu vi÷eùataþ //
tathà nirõayàmåte--
ahaü bhadrà ca bhadràhaü nàvayorantaraü kvacit /
sarvasiddhiü pradàsyàmi bhadràyàmarcità hyaham //
iti devãpuràõam, tathà tatraiva--
viùñiü tyaktvà mahàràja! mama påjàü karoti yaþ /
kçtsnaü tasya phalaü na syàttenàhamavamànità //
ityanena saptamãviddhàyà api gràhyatvamuktam /
tadaparadine kalàkàùñhàdiråpàyà aùñamyà abhàve /
yattu--
yadàùñamãü tu sampràpya càstaü yàti divàkaraþ /
tatra durgotsavaü kuryànna kuryàdapare 'hani //
durbhikùaü tatra jànãyànnavamyàü yatra påjayet /
iti vacanaü tadda÷amyàü navamyasattve /
yadà såryodaye na syànnavamã càpare 'hani /
tadàùñamãü prakurvãta saptamyà sahitàü nçpa! //
iti smçtisaïgrahàditi madanaratne /
vastutaþ pårvodàhçtadevãpuràõàt kçùõapakùàùñamãviùayamidamiti
pratibhàti /
atra ca putravatà upavàso na kàrya ityuktam--
kàlikàpuràõe:
upavàsaü mahàùñamyàü putravànna samàcaret /
yathà tathà và påtàtmà vratã devãü prapåjayet //
iti /
iyaü ca målayuktàtipra÷astetyuktaü hemàdrau skandapuràõe--
kanyàü gate savitari ÷uklapakùe 'ùñamã tu yà /
målanakùatrasaüyuktà sà mahànavamã smçtà //
navamyàü påjità devã dadàtyabhimataü phalam /
iti /
#<{MV-S_47}>#
iyamapi saptamãyuktà na kàryetyuktam--
nirõayàmçte durgotsave:
målenàpihi saüyuktà sadà tyàjyàùñamã budhaiþ /
le÷amàtreõa saptamyà api syàd dåùità yadi /
iti /
iti durgàùñamãnirõayaþ /
pauùa÷uklàùñamã budhavàrayutà mahàbhadrà /
taduktam--
bhaviùyottare:
puùye màsi yadà devi! ÷uklàùñamyàü budho bhavet /
tadà sà tu mahàpuõyà mahàbhadretikãrttità //
iti /
iyameva bharaõãsaüyuktà jayantã /
tathàca--
tatraiva:
puùye màsi yadà devi! aùñamyàü nagaje ! ÷ubhe ! /
nakùatraü jàyate puõyaü yalloke raudramucyate //
tadà tu sà mahàpuõyà jayantã aùñamã ÷ubhà //
iti /
raudraü = kråradaivatyatvàdbharaõã /
àrdreti kalpataruþ /
tanna /
tatra tadyogàsambhavàt /
##
yadyapãyaü--
pràjàpatyarkùasaüyuktà kçùõà nabhasi càùñamã /
iti viùõudharmottaràt,
màsi bhàdrapade 'ùñamyàü kçùõapakùe 'rddharàtrake /
iti bhaviùyottaràcca ÷ràvaõabhàdrayoþ pratãyate /
tathàpyekamålakalpanàlàghavàt paurõamàsyantaü màsamàdàya bhàdre amàvàsyàntamàdàya ÷ràvaõe gràhyà ityanusandheyam /
evaü ca"tithikçtye ca kçùõàdim"iti vacanaü nàtra ÷ràvaõasya paurõamàstantatvavidhàyakaü kintu etadatiriktaviùayakalpanà làghavàt /
bhàdrastu yadyapi bhàdra÷rutyàmàvàsyànta eva pràpnoti måla÷rutikalpanàgauravasya phalamukhatvenàdoùatvàt tathàpi"tithikçtye ca kçùõàdim"itivacanàt tithyantarakçtyeùu tattanmàsapade lakùaõà÷rayaõavadihàpi lakùaõà÷rayaõamadoùaþ /
sà ca dvividhà ÷uddhà saptamãviddhà ca /
tatra dvividhà api såryodayàdårdhvagàminã na veti dvividhà /
tàdç÷yapi rohiõãyogàyogabhedena dvividhà /
tatra
såryodayordhvamasatyàü sarvasyàmapi na sandehaþ /
pare 'hanyaùñamyabhàvàt /
såryodayordhvagàminyàü tu ÷uddhàyàü viddhàyàü và rohiõãyogasyànyataratra sattve saiva /
#<{MV-S_48}>#
pràjàpatyarkùasaüyuktà kçùõà nabhasi càùñamã /
muhårtamapi labhyeta sopoùyà sà mahàphalà //
muhårtamapyahoràtre yasmin yuktaü hi labhyate /
aùñamyàü rohiõãçkùaü tàü supuõyàmupàvaset //
iti viùõurahasyokteþ /
tenottaradina eva rohiõãyoge pårvani÷ãthavyàpinã ÷uddhàpi tyàjyeti hemàdrimàdhavàdayaþ /
÷iùñàstu pårvàmevopavasanti /
teùàmayamà÷ayaþ /
atràrddharàtrasya vakùyamàõarãtyà karmakàlatvàt karmakàla÷àstrasya ca sarvàpekùayà balavattvàt parãdane ca tadabhàvàt pårvaiveti /
na ca rohiõãyoga÷àstrànurodhenottareti vàcyam /
tasya guõaphalasambandhàrthakatvena budhavàràdiyoga÷àstravanirõàyakatvàt /
anyathà
pretayonigatànàü ca pretatvaü nà÷itaü naraiþ /
yaiþ kçtà ÷ràvaõe màsi hyaùñamã rohiõãyutà //
kiü punarbudhavàreõa somenàpi vi÷eùataþ //
kiü punarnavamãyuktà kulakoyyàstu muktidà /
iti pàdmàt pårvejhurarddharàtragatàü rohiõãyutàmaùyaùñamãü parityajya budhavàràdiyutà parà kartavyà àpadyeta /
na ceùñàpattiþ /
kulakoñayàstu muktidà kiü punarbudhavàreõetyàdinà"yadi kàmayeta varùukaþ parjanyaþ syàt"itivat (a0 3 pà0 8 adhi0 6) guõaphalasambandhàrthakatvapratãteþ /
etena àcàryacåóàmaõyuktaü budhàvàràdiyogasya nirõàyakatvaü pratyuktam /
tithitattvakàràdayo 'pi budhavàràdiyogasyànirõàyakatvaü manyante /
evaü ca--
pràjàpatyarkùasaüyuktà kçùõà nabhasi càùñamã /
muhårtamapi labhyeta--
iti viùõurahasyavacanamapi guõaphalasambandhaparaü vyàkhyeyam /
yattu--
udaye càùñamã ki¤cit navamã sakalà yadi /
iti skàndavacane udayagrahaõaü taccandrodayaparaü"tàràpatyudaye tathà"itivacanàntaraikavàkyatvàt /
na ca--
divà và yadi và ràtrau nàsti cedrohiõã kalà /
ràtriyuktàü prakurvãta vi÷eùeõendusaüyutàm //
itivacanàt paradine rohiõãyogàbhàva eva ràtriyuktàùñamã gràhye ti vàcyam /
tasya taddine svalpasyàpi rohiõãyogasyàbhàve 'pi nyàyapràpta÷uddhà ùñamãvratakartavyatànuvàdakatvàt iti ÷iùñamatamanavadyam /
dinadvaye rohiõãyoge 'yoge và ÷uddhàdhikà pårvaiva tadatikrame kàraõàbhàvàt /
#<{MV-S_49}>#
viddhàdhikàyàü tvanyatarasminneva dine ni÷ãthe rohiõãyoge saiva rohiõãyogaprà÷astyàt /
pårvatraiva yoge--
saptamãsaüyutàùñamyàü ni÷ãthe rohiõã yadi /
bhavità sàùñamã puõyà yàvaccandradivàkarau //
iti vakùyamàõasaptamãviddhàniùedhapratiprasavàrthakavahvipuràõàt /
dinadvaye ni÷ãthe rohiõãyoge tåttaraiva /
varjanãyà prayatnena saptamãsaüyutàùñamã /
saçkùàpi na kartavyà saptamãsaüyutàùñamã //
iti brahmavaivartavacanàt /
ata eva viddhàdhikàyàü dvinadvaye 'pi ni÷ãtha matikramya rohiõãyoge 'ùñamyà÷ca dinadvaye ni÷ãthe sattvàsattavayoþ paraiva /
anyatarasminneva sattve saiva /
sarvathà rohiõãyogarahitàyàmaùñamyàü ni÷ãthe dinadvayasattvànyatarasattveùvayameva nyàyo draùñavyaþ /
na ca--
alàbhe rohiõãbhasya kàryàùñamyastagàminã /
tatropavàsaü kçtvaiva tithyante pàraõaü bhavet //
iti gauóadhçtaviùõurahasyavacanàt rohiõyalàbhe sarvathà pårvaiva gràhyà syàditivàcyam /
vàkyasya hemàdryàdibhiranibandhanànnirmålatvàt /
samålatve và paradine ni÷ãthe rohiõãyogàbhàvaviùayatvàditi /
atra càrddharàtrapåjopavàsa÷ca dvayaü pradhànam /
arddharàtre tu rohiõyàü yadà kçùõàùñamã bhavet /
tasyàmabhyarcanaü ÷aurerhanti pàpaü trijanmajam //
iti bhaviùyapuràõàt"sopoùyà sà mahàphalà"iti pårvodàhçtavacanàcca /
trikàlaü påjayeddevaü divàràtrau vi÷eùataþ /
ardharàtràvapi tathà puùpainàrnàvidhairapi //
iti bhaviùyoktapåjà tvaïgabhåtà phalasambandhàbhàvàt /
na caivaü påjopavàsayoþ phalabhedàt samànaphalakatve 'pi và nirapekùavidhànàt citrodbhidàdivadekaikasyàpyanuùñhànaprasaïga iti vàcyam /
sopavàso hareþ påjàü kçtvà tatra na sãdati /
iti bhaviùyavacanàt samuccayàvagateþ"dvàda÷aràtre havãüùi nirvapet"itivacanàdàdhànapavamàneùñayoriva /
bhàùyakàramatena ca phala÷ruteþ kàmyatvameva /
pràjàpatyarkùasaüyuktà kçùõà nabhasi càùñamã /
varùe varùe tu kartavyà tuùñayarthaü cakrapàõinaþ //
#<{MV-S_50}>#
iti vãpsà÷ravaõànnityatvopapatteþ /
na càtra tuùñayarthamitiphala÷ravaõàt phalanimittodde÷yadvayanimittavàkyabhedaþ syàditi vàcyam /
vijàtãyànekodde÷yadvayanimittavàkyabhedaþ syàditi vàcyam /
vijàtãyànekodde÷yatvanimittasya tasyàdoùatvàt /
na ca nityatve 'syàkaraõe pràya÷citta÷ravaõaü syàditivàcyam /
vi÷iùya tadanuktàvapi pràõàyàma÷ataü kàryaü sarvapàpàpanuttaye /
ityàdeþ sàmànyataþ ÷rutasyàtràpi pràpterityanavadyam /
iti janmaùñamãnirõayaþ /
##
tatra kevalàùñyamyupavàse pàraõadine càùñamyanuvçttau tadante kàryam /
viùõudharmottare--
jayantã ÷ivaràtri÷ca kàrye bhadràjayànvite /
kçtvopavàsaü tithyante tathà kuryàcca pàraõam //
iti /
atra jayantã÷abdo janmàùñamãmàtravacanaþ tithimàtrànte pàraõàvidhànàt /
rohiõãsahitàùñamyupavàse tu pàraõadine ubhayànuvçttàvubhayànte tat kàryam /
kàryà viddhà tu saptamyà rohiõãsahitàùñamã /
tatrovàsaü kuryàttu tithibhànte ca pàraõam //
iti padmapuràõàt /
idaü cobhayànte pàraõaü mahàni÷àto 'rvàgubha yànte bhojanaparyàptakàlalàbhe /
na ràtrau pàraõaü kuryàdçte vai rohiõãvratàt /
atra ni÷yapi tatkuryàt varjayitvà mahàni÷àm //
iti gauóanibandhodàhçtabrahmàõóapuràõàt /
mahàni÷à ca sàrddhayàmànantaraü yàmamàtro ràtribhàgaþ /
mahàni÷à tu vij¤eyà madhyaü madhyamayàmayoþ /
iti smçteþ rohiõãvrataü càtra taduktàùñamãvratameva prakaraõàt /
evaü ca--
sarveùvevopavàseùu divà pàraõamiùyate /
anyathà puõyahàniþ syàdçte dhàraõapàraõam //
anyatithyàgamo ràtrau tàmasastaijaso divà /
tàmase pàraõaü kuryàt tàmasãü gatimàpnuyàt //
iti garuóapuràõàdau ràtripàraõaniùedho janmàùñamãpàraõàtiriktaparaþ /
yadà tu tàdç÷e kàle ubhayànto na labhyate tadànyatarànte 'pi tat kàryam /
#<{MV-S_51}>#
bhànte kuryàttithervàpi ÷astaü bhàrata! pàraõam /
iti janmàùñamãü prakramya vanhipuràõàt /
yadà tu mahàni÷àyàþ pårvaü pàraõàparyàptaþ kàlo na labhyate tadà tatràpi kuryàt /
tithyarkùayoryadà cchedo nakùatràntamathàpi và /
arddharàtre 'pi và kuryàt pàraõaü tvapare 'hani //
iti hemàdridhçtavacanàt /
arddhaüràtre = mahàni÷àyàm /
tatraiva bhojananiùedhàt pratiprasavasyocitatvàt /
nakùatràntamiti tithyantasyàpyupalakùaõam /
gauóàstu arddharàtrena tat kuryàt iti pañhitvà yadyardharàtre ubhayoranyatarasya vàntastadà nàrddharàtre pàraõaü kintu divaiva /
varjayitvà mahàni÷àmiti paryudàsaikavàkyatàlàbhàdityàhuþ /
yattu--
tithyante votsavànte và vratã kurvãüta pàraõam /
iti kàlàdar÷avacanaü tada÷aktaviùayamiti madanaratne /
hemàdristu ubhayànte pàraõaü ÷aktaviùayama÷aktasya tu anyatarànte tato 'pya÷aktasyotsavànta ityàha /
iti ÷rãmatsakalasàmantacakracåóàmaõimarãcima¤jarãnãràjitacaraõakamala ÷rãmanmahàràjàdhiràjapratàparudratanåja÷rãmanmahàràjamadhukarasàhasånu-caturudadhivalayayasundharàhçdayapuõóarãkavikà÷adinakara ÷ra ÷rãmanmahàràjàdhiràjavãrasiühadevodyojita-÷rãhaüsapaõóitàtmaja-÷rãpara÷uràmami÷rasunu-sakalavidyàpàràvàrapàrãõadhurãõajagaddàridrayamahàgajapàrãndravidva¤canajãvàtu-÷rãmanmitrami÷rakçte vãramitrodayanibandhe samayaprakà÷e janmàùñamãnirõayaþ /
##
sà tu aùñamãsaüyutà gràhyà /
vasurandhrayoritiyugmavàkyàt /
padmapuràõe 'pi--
aùñamã navamãviddhà navamyà càùñamã yutà /
arddhanàrã÷varapràyà umàmàhe÷varã tithiþ //
iti /
bhaviùyapuràõe 'pi dvàda÷ãkalpe--
navamyà saha kàryà syàdaùñamã navamã tathà /
tathà = aùñamyà sahetyarthaþ /
niùedhamukhenàpi navamyà aùñamãviddhatvaüskandapuràõàdàvabhihitam--
#<{MV-S_52}>#
na kàryà navamã tàta! da÷amyà tu kadàcana /
iti skandapuràõam
navamyekàda÷ã caiva di÷à viddhà yadà bhavet /
tadà varjyà vi÷eùeõa gaïgàmbhaþ surayà yathà //
iti padmapuràõaü ca /
dik da÷amã /
navamyà aùñamãvedhavidhirda÷amãvedhaniùedha÷ca dvayaü brahmavaivartte dar÷itam /
aùñamyà navamã viddhà kartavyà phalakàïkùibhiþ /
na kuryànnavamãü tàta! da÷amyà tu kadàcana //
iti /
nanu kçùõanavamyà aùñamãviddhatve 'pi ÷uklapakùanavamyà da÷amãviddhatvamastu /
÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyudito raviþ /
iti vacanabalàditi cet, na /
pårvokteùu vacaneùu dadhamãvedhasya sàkùànniùiddhatvàt /
nanu pårvoüktaniùedhasya kçùõa÷uklapakùobhayasàdhàraõatvena sàmànyaråpasya kçùõapakùe saïkoco 'stviti cet, maivam /
bhavadukto 'pi"÷uklapakùe tithirgràhyà"ityayaü saïkocaheturapi sàmànyaråpa eva tasmàt pakùayorubhayorapi pårvaviddhaiva navamãti siddham /
caitra÷uklapakùe navamã ràmanavamã sà ca madhyàhnavyàpinã gràhyà /
meùe påùaõi sampràpte lagne karkañakàhvaye /
àviràsãtsa kalayà kosalyàyàü paraþ pumàn //
ityagastyasaühitàvacanàt maghyàhnasya janmakàlatvàt /
jayantãùu ca janmakàlasyaiva påjàråpakarmakàlatvàt /
janmàùñamyàdau tathà dar÷anàt /
saiva madhyàhnayoginã yadi punarvasuyutà atãva puõyatametyuktaü--
tatraiva:
caitra÷uddhàtra navamã punarvasuyutà yadi /
saiva madhyàhnayogena mahàpuõyatamà bhavet //
iti /
sà ràmanavamã yadi dinadvaye 'pi madhyàhnaspar÷inã dinadvaye 'pi madhyàhnàspar÷inã dinadvaye 'pi madhyàhnaikade÷aspar÷inã và tadà punarvasuyutà gràhyà /
punarvasvçkùasaüyogaþ svalpo 'pi yadi dç÷yate /
caitra÷uddhanavamyàü tu sà puõyà sarvakàmadà //
ityagastyasaühitàvacanàt /
yadà tàdç÷yà dinadvaye 'pi punarvasuyogastadà yà madhyàhne punarvasuyoginã sà gràhyà /
janmakàle çkùayogasyarohiõãyogavat pra÷astatvàt /
#<{MV-S_53}>#
yadà dinadvaye 'pi madhyàhne vrattamànà dinadvaye 'pi ca madhyàhne punarvasuyogastadàpyuttaraiva /
yadà dinadvaye madhyàhne madhyàhnaü parihçtya và vartamànà punarvasuyoga÷ca madhyàhnaü parihçtyaiva tadàpyuttaraiva /
yadà dinadvaye madhyàhnayoginã dinadvaye tadayoginã dinadvaye tadekade÷ayoginã và sarvathaiva punarvasuyogàbhàvastadàùyuttaraiva /
yadà tu uttaradine manyàhne vartamànà pårvadine çkùayogavatyapi tadàpi paraiva /
yadà tu pårvadine madhyàhne vartamànàpi uttaradine ca punarvasuyogastadàpyuttaraiva /
sarvathàùñamãviddhàyà niùiddhatvàditi /
navamã càùñamãviddhà tyàjyà viùõuparàyaõaiþ /
upoùaõaü navamyàü tu da÷amyàü pàraõaü bhavet //
ityagastyasaühitàvacanàt /
eteùàü ca pakùàõàü spaùñatvàrthamuktànàü nàtãva paunaruktyaü ÷aïkanãyam /
atraivaü kecit /
navamã càùñamãviddhà tyàjyà viùõuparàyaõaiþ /
ityatra viùõuparàyaõànàü vaiùõavànàm aùñamãviddhà navamã nopoùyà da÷amãviddhopoùyà /
avaiùõavànàü tu aùñamãviddhàpyupoùyeti manyante /
tadasat /
viùõuparàyaõaiþ sadbhiridaü sarvaü kartavyamityupade÷aparatvenàpi tasya vi÷eùaõasyopapattau avaiùõavànàmaùñamãviddhàvidhyàpàdakakarttçvi÷eùaõatvàïgãkàrasyànucitatvàt /
vastutastu viùõupadasya prakçtaràmàtmakaviùõuparatvàt paràyaõairityetattanmantradãkùitaparaü saïguõavidhàvapi ÷rutam--
tasmin dine tu kartavyamupavàsavrataü sadà /
iti sadà÷abdayukte nityaprayogàvadhyàkàïkùitatvàt prakçte 'nveti /
tena sadà÷abdaprayogàt pratãyamànaü nityatvametahratasya ràmamantradãkùitàn pratyeva bhavati /
nanu--
pràpte ÷rãràmanavamãdine marttyo vimåóhadhãþ /
upoùaõaü na kurute kummãpàkeùu pacyate //
akçtvà ràmanavamãvrataü sarvavratottamam /
vratànyanyàni kurute na teùàü phalabhàg bhavet //
ityàdiùu akaraõe doùapratipàdanàt nityatvàvedakeùu vacaneùu martya ityàdisàmànya÷abda÷ravaõàta sarvàn pratyevedaü kuto neti cet, maivam /
tannityatvaü hi"viùõuparàyaõaiþ"ityanena"tasmin dine tu kartavyam"ityàdinà ca ràmamantradãkùitàn pratyeva na sarvàn prati /
#<{MV-S_54}>#
loke 'pi ràmamantradãkùàrahità ràmanavamyàmanupavasantaþ ÷iùñà api bahu÷o dçùñà eva /
såryagrahe kurukùetre mahàdànaiþ kçtairmuhuþ /
yat phalaü tadavàpnoti ÷rãràmanavamãvratàt //
ityàdivàkyavihitaþ kàmyaprayogastu sarveùàü bhavati /
nanu yathà viùõuparàyaõairityasya nityàdhikàravidhàvanvayastathà kàmàdhikàravi dhàvapyanvayo 'stviticet, na /
khaõóatithau kàmyaprayogasya niùiddhatvàt khaõóatithinirõayavàkyànàü nityaprayogavidhimàtra÷eùatvàt tadantargatasya vi÷nuparàyaõairityetasya padasya nityaprayogamàtrànvayasyaivocitatvàt iti /
atra pàraõaü tu yadà pårvaviddhàyàmupavàsastadà navamãmatikramyaiva kartavyaü sàmànyavacanàt da÷amyàmeva pàraõamiti vi÷eùavacanàcca /
na càtra ràtripàraõàdiprasaktiþ kàpi /
iti ràmanavamãnirõayaþ /
à÷vina÷uklanavamã durgànavamã saiva mahànavamã /
tathà ca--
bhaviùye:
à÷vayuk÷uklapakùe tu aùñamã målasaüyutà /
sà mahànavamã nàma trailokye 'pi sudurlabhà //
iti /
målagrahaõamupalakùaõam /
durgàpåjàü prakramya tatraiva--
durgàpåjàsu navamã målàdyçkùatrayànvità /
mahatã kãrtità tasyàü durgàü mahiùamarddinãm //
iya ca upavàsàdiùu aùñamãviddhaiva gràhyà /
tathàca--
padmapuràõe:
÷ràvaõã durganavamã dårvà caiva hutà÷anã /
pårvaviddhà prakartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam //
iti /
na kuryànnavamãü tàta! da÷amyà tu kadàcana /
iti skàndàcca /
balidàne ca navamã såryodayasambandhinã gràhyà /
såryodaye paraü riktà pårõà syàdaparà yadi /
balidànaü prakartavye tatra de÷e ÷ubhàvaham //
balidàne kçte 'ùñamyàü putrabhaïgo bhavennçpa! /
iti devãpuràõàt /
yadapi tatra--
à÷vayuk÷uklanavamã muhårtaü và kalà yadi /
sà dithiþ sakalà j¤eyà lakùmãvidyàjayàrthibhiþ //
#<{MV-S_55}>#
iti saurapuràõam /
tadapi balidànaparameveti /
yadapi
navamyàmaparàhõe tu balidànaü pra÷asyate /
da÷amãü varjayettatra nàtra kàryà vicàraõà //
iti nàradavacanaü tacchuddhàdhikàniùedhaparamiti madanaratne /
alamatiprasaïgena /
vistarastu navaràtranirõaye draùñavyaþ /
iti navamãnirõayaþ /
##
tasyàü ca tithyantaravaddheyopàdeyavibhàgavacanaü nàsti /
tithyantare hi tithiþ kvacit pårvaviddhà gràhyà kvaciduttaraviddhà da÷amyàü ca tathà na ki¤cit niyàmakaü vaco 'sti /
tena da÷amã dinadvaye 'pi karmakàlavyà pinã pårvà parà vecchayà gràhyà /
sampårõà da÷amã gràhyà parayà pårvayàthavà /
yuktà na dåùità yasmàt tithiþ sà sarvatomukhã //
iti skandapuràõàt /
sampårõà karmakàle vi÷eùà÷ravaõàddinadvaye 'pi /
itareùu pakùeùu pårvà /
da÷amã caiva kartavyà sadurgà dvijasattam! /
iti skandapuràõa evoktatvàditi /
sadurgà = navamãviddhà /
nanu
sampårõà da÷amã gràhyà parayà pårvayàtha và /
ityanena avyavasthàyàü pràptàyàü vikalpaparyavasànàttasya càùñadoùaduùñatvàt kevalaü puruùecchàprasarasyànucitatvàdava÷yaü ki¤cidàsthàtavyaü vyavasthàpakaü ÷àstramiticet, satyam /
÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabyudito raviþ /
kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastamito raviþ //
iti màrkaõóeyoktàstyeva vyavasthà /
tena nàstyeva svacchandaü pumicchàprasaraþ /
ata evoktaü vyatirekamukhena--
udàsãne tu ÷àstràrthe puruùecchà niyàmikà /
iti /
evaü sati yàni paraviddhàniùedhakàni--
nandàviddhà tu yà pårõà dvàda÷ã makare sità /
bhçguõà naùñacandrà ca età vai niùphalàþ smçtàþ //
iti kårmapuràõe /
pårõà = da÷amã /
nandà = ekàda÷ã tadviddhà niùphale ti gamyate /
#<{MV-S_56}>#
pratipatå pa¤camã bhåtasàvitrã vañapårõimà /
navamã da÷amã caiva nopoùyàþ parasaüyutàþ //
iti brahmavaivarte:
nàgaviddhà tu yà ùaùñhã ÷ivaviddhà ca saptamã /
da÷amyekàda÷ãviddhà nopoùyàþ syuþ katha¤cana //
iti ÷ivarahasyasaurapuràõàdiùu vacanàni tàni kçùõapakùaviùayàõyeva na vyàptayàdipakùaviùayàõi /
atropavàsagrahaõaü mukhyatayà sarvakarmopalakùaõameva yuktamiti saïkùepaþ /
iti da÷amãsàmànyanirõayaþ /
jyeùñha÷uklada÷amã da÷aharà /
da÷amã ÷uklapakùe tu jyeùñhamàse kuje 'hani /
avatãrõà sarit svargàddhastarkùe sà yato 'malà //
harate da÷a pàpàni tasmàdda÷aharà smçtà (*) /
_______________
(*) da÷a pàpàni ca manunoktàni yathà--
pàruùyamançtaü caiva pai÷ånyaü càpi sarva÷aþ /
asambanaddhapralàpa÷ca vàïmayaü syàccaturvidham //
adattànàmupàdànaü hiüsà caivàvidhànataþ /
paradàropasevà ca kàyikaü trividhaü smçtam //
paradravyeùvabhidhyànaü manasàniùñacintanam /
vitathàbhinive÷a÷ca trividhaü karma mànasam //
iti /
_______________
iti skandapuràõàt /
atra yogavi÷eùa uktastatraiva--
jyeùñhe màsi site pakùe da÷amyàü budhahastayoþ /
garànande vyatãpàte kanyàcandre vçùe ravau //
da÷ayoge naraþ snàtvà sarvapàpaiþ pramucyate /
atra ca yatraiva yogabàhulyaü saiva gràhyà /
à÷vina÷uklada÷amã vijayàda÷amã /
tàü prakramya puràõasamuccaye--
da÷amyàü ca naraiþ samyak påjanãyàparàjità /
ã÷ànãü di÷amà÷ritya aparàhõe ca yatnataþ //
iyaü ca yadyuttaraiva ÷ravaõayutà tadà saiva gràhyà /
udaye da÷amã ki¤cit sampårõaikàda÷ã yadi /
÷ravaõarkùe yadà kàle sà tithirvijayàbhidhà //
#<{MV-S_57}>#
iti ka÷yapokteþ /
anyeùu pakùeùu navamãyuktà gràhyà /
yà pårõà navamãyuktà tasyàü påjyàparàjità /
iti puràõasamuccayàt /
iti da÷amãnirõayaþ /
##
sà ca sarvakàryeùu parayutaiva gràhyà /
"rudeõa dvàda÷ãyuktà"iti yugmavàkyàt /
ekàda÷ã na kartavyà da÷amãsaüyutà vibho!
pårvaviddhà na kartavyà tçtãyà ùaùñhireva ca /
aùñamyekàda÷ã bhåto dharmakàmàrthavà¤chibhiþ //
iti skandapuràõabhaviùyapuràõayoþ pårvaviddhàpratiùedhàcca /
caitra÷uklaikàda÷ã vai÷yakartçkavàstupåjane 'paràhõavyàpinã gràhyà /
tatràparàhõe vàstu÷ca vai÷yànàü vaü÷adhàrakaþ /
arghyairmàlyai÷ca vastrai÷ca påjyo raïgairvicitritaiþ //
iti tàü prakçtya brahmapuràõàt /
àùàóha÷uklaikàda÷yàdiùu viùõu÷ayanàdi kàryam /
tatra--
brahmapuràõe:
ekàda÷yàü tu ÷uklàyàmàùàóhe bhagavàn hariþ /
bhujaïga÷ayane ÷ete tadà kùãràrõave sadà //
ekàda÷yàü tu ÷uklàyàü kàrttike màsi ke÷avam /
prasuptaü bodhayedràtrau ÷radvàbhaktisamanvitaþ //
bhaviùyottare 'pi--
pràpte bhàdrapade màsi ekàda÷ryàü dine site /
kañidànaü bhevadviùõormahàpàtakanà÷anam //
kañidànam = aïgaparivçttikaraõam /
varàhapuràõàdau tu eteùveva màseùu ÷ukladvàda÷ãùu ÷ayanàdikamuktam /
àùàóhamàse dvàda÷ryàü sarva÷àntikaraü ÷ubham /
ya etena vidhànena j¤àtvà me karma kàrayet //
sa pumànna praõa÷yeta saüsàreùu yuge yuge /
tathà--
iyaü ca dvàda÷ã ràjan! prabodhàrthaü vinirmità /
mayaiùà sarvalokànàü hitàrthaü ÷eùa÷àyinà //
#<{MV-S_58}>#
tathà hemàdrayudàhçte bhaviùye 'pi--
dvàda÷yàü ÷uklapakùe tu prasvàpàvartanotsavàþ /
iti /
na càtra dvàda÷ãpadasya ekàda÷ãparatvamiti kasya ciduktiryuktà /
tathàtve pramàõàbhàvàt lakùaõàpatte÷ca /
pratipaddhanadasyoktà pavitràropaõe tithiþ /
÷riyo devyà dvitãyà tu tithãnàmuttamà smçtà //
tçtãyà syàdbhavànyàstu caturthã tatsutasya ca /
pa¤camã dharmaràjasya tathà ùaùñhã guhasya ca //
saptamã bhàskarasyoktà durgàyà aùñamã smçtà /
màtçõàü navamã caiva da÷amã vàsukeþ smçtà //
ekàda÷ã çùãõàü ca dvàda÷ã cakrapàõinaþ /
trayoda÷ã hyanaïgasya ÷ivasyoktà caturda÷ã //
mama caiva mani÷reùñha! pauõamàsã tithiþ smçtà /
yasya yasya ca devasya yannakùatraü tithi÷ca yà //
tasya devasya tasmiüstu ÷ayanàvartanàdikam.
iti matsyapuràõavacanavirodhàpatte÷ca /
tasmàt kàlàntaravidhànameva sàdhãyaþ /
kvacittu àùàóhakàrttikapaurõamàsyoþ svàpaprabodhàvuktau /
tathà ca--
yamaþ:
kùãràvdhau ÷eùaparyaïke àùàóhayàü saüvi÷eddhariþ /
nidràü tyajati kàrttikyàü tayoþ sampåjjayetsadà //
brahmahatyàdikaü pàpaü kùiprameva vyapohati /
àùàóhã kàrttikã càtra paurõamàsã /
tatraiva pracurataraprayogàt /
àùàóha÷uklapakùànte bhagavàn madhusådanaþ /
bhogibhoge nijàü màyàü yoganidràü samàpnuyàt //
÷ete 'sau caturo màsàn yàvadbhavati kàrttikã /
vi÷iùñà na pravartante tadà yaj¤àdikàþ kriyàþ //
iti viùõudharmottare pakùànta iti spaùñamabhidhànàcca /
etenàùàóhasyeyamàùàóhã ekàda÷ã kàrttikasyeyaü kàrttikã ekàda÷ãti kalpataruvyàkhyànamapàstam /
tena paurõamàsyapi ekaþ kàla iti siddham /
viùõudharmottare tu ekàda÷ãmàrabhya dinapa¤cakaü ÷ayanaprabodhàvuktau /
ekàda÷yàmàùàóhasya ÷uklapakùe janàrdanam /
devà÷ca çùaya÷caiva gandharvàpsarasàü gaõàþ //
#<{MV-S_59}>#
abhiùñuvanti te gatvà satataü dinapa¤cakam /
utsavaü caiva kurvanti gãtançtyasamàkulam //
tatastu caturo màsàn yoganidràmupàsate /
suptaü ca tamupàsante çùayo brahmasammitàþ //
karttikasya site pakùe tadeva dinapa¤cakam /
vibodhayanti deve÷aü gatvà sendrà sendrà divaukasaþ //
tasmàttathaiva kurvãta tadàpi ca mahotsavam /
na càtra svàpaprabodhau ekàda÷yàmeva dinacatuùñayaü tu påjeti kasyaciduktiryuktà /
"tatastu caturo màsàn"iti"vibodhayanti deve÷am"iti ca pa¤cadinasàdhyotsavànantaraü tayoþ kartavyatvapratãteþ /
tenedamapi ekaü kàlàntaramiti yuktam /
ete ca kàlàþ ÷aktyanusàreõa yathàsampradàyaü ca vyavasthitàþ /
ete ca svàpaparivartanaprabodhàþ ràtrisandhyàdineùu kàryàþ /
ni÷i svàpo divotthànaü sandhyàyàü parivartanam /
iti bhaviùyokteþ /
viùõurdivà na svapiti na ca ràtrau vibudhyate /
iti viùõudharmottaràcca /
evaü ca "prasuptaü bodhayedràtrau' iti brahmapuràõaü ràtrau prasuptaü divà bodhayedityeva bhaviùyavacanaikavàkyatayà vyàkhyeyam /
anyathà vikalpàpatteþ /
tadapekùayà ca padadharmasya sannidhànasyaiva bàdhaucityàt /
anyathà tadva÷ena padadharmasyàpyabàdhe padasya sutaràmabàdhàpatteþ paryudàsocchedàpattiþ /
kecittu ni÷i svàpa ityasminnanà÷vàsàdràtràvapi prabodhamàcaranti /
tattu vacanasya hemàdrayàdisakalanibandhàdçtatvàdasama¤jasam /
atra ca dvàda÷yàü ràtryàdibhàgeùu krameõa anuràdhà÷ravaõarevatãnàmàdimadyàvasàneùu jàyamàneùu prasvàpàvartanodbodhàþ pra÷astàþ /
tathà ca--
bhaviùye:
maitràdyapàde svapitãha viùõuþ ÷rute÷ca madhye parivartameti /
pauùõàvasàne ca suràrihantà prabudhyate màsacatuùñayena //
àbhàkàdyeùu màseùu nçpate! màdhavasya ca /
dvàda÷yà ÷uklapakùe ca prasvàpàvartanotsavàþ //
yadà dvà÷yàü ràtryàdibhàgeùu tattannakùatrabàgànàmayogo nakùatramàtrasyaiva tu yogastadà nakùatramàtrayuktaràtryàdibhàgeùveva ÷ayanàdikaü kàryam /
pàdayogo yadà na syàdçkùeõàpi tadà bhavet /
#<{MV-S_60}>#
iti varàhapuràõavacanàt /
viùõurdivà na svapiti na ca ràtrau vibudhyate /
dvàda÷yàmçkùasaüyoge pàdayogo na kàraõam //
iti viùõudharmottaràcca /
yadà dvàda÷yàü ràtryàdibhàgeùu nakùatramàtrasyàpyabhàvastadà dvàda÷yàmeva sandhyàyàü ÷ayanàdikaü kàryam /
tathà ca--
varàhapuràõe:
dvàda÷yàü sandhisamaye nakùatràõàmasambhave /
àbàkàsitapakùeùu ÷ayanàvartanàdikam //
sandhisamaye iti ÷ayanàdàvanveti /
sandhisamayaþ sandhyàkàlaþ /
hemàdyàdisammato 'pyayamarthaþ /
iti viùõu÷ayanakàlaþ /
asyàmevàùàóha÷uklaikàda÷yàü càturmàsyavratàrambha ukto--
mahàbhàrate:
àùàóhe tu site pakùe ekàda÷yàmupoùitaþ /
càturmàsyavrataü kuryàdyatki¤cinniyato naraþ //
asambhave tulàrke 'pi kartavyaü tat prayatnataþ /
##
tatra--
pakùe pakùe tu kartavyamekàda÷yàmupoùaõam /
ityàdinàradãyàdivacane tàvat yatropavàsa÷ravaõaü tatràùñayàmikàbhojanasaïkalpo vidhãyate /
upavàsapadasya vratavi÷eùaparyàyasya saïkalpavàcitvasyeùñatvàt /
yàni tu vrataü niyamo dharma ityàdisamabhivyahàravanti na¤yuktavàkyàni yathà--
ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi /
vanasthayatidharmo 'yam
ityàdãni tatràpi"nodyantamàdityamãkùeta"ityàdàviva saïkalpa eva lakùaõayà vidhãyate /
yà tu tatra bhojananindà sà"nahi nindà nindituü pravartata"iti nyàyena vratastutyarthà na tu svatantraniùedhonnàyikà gauravàt /
na ÷aïkhena pivettoyaü na khàdet kårõmaü÷åkarau /
ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi //
ityàdau tu niùedhapràyapàñhàt vratàdipadasamabhivyàhàràbhàvàcca bho jananiùedha eva /
tatra saïkalpalakùaõàyàü pramàõàbhàvàt /
na caikamålaka lpanàlàghavàrthaü setivàcyam /
#<{MV-S_61}>#
tasyottarakàlanitvàt /
anyathà niùàdasthapatyadhikaraõavirodhàpatteþ /
(a. 6 pà. 1 adhi. 13) atra bhojanaü smçtilokaprasiddho 'byavahàra eva niùidhyate na tu sarvàdananivçttiþ /
ata eva gçhasthasya kçùõaikàda÷yàdau vratabhojananiùedhayoþ pràptau--
upavàsaniùedhe tu ki¤cidbhakùyaü prakalpayet /
iti ki¤cidbhakùaõavidhànam /
na caitadvidhyanyathànupapattyaiva bhujeradanãyamàtràdanaparateti vàcyam /
asya ca vacanasya ràgadveùàdikçtaniràhàravyàvçttyà sàrthakatvàt /
ayaü ca niùedhaþ kala¤jabhakùaõaniùedhàdhikaraõanyàyena nitya eva /
ayaü ca kçùõe ÷ukle ca sarvàn prati pravartate /
aùñavarùàdhiko martyo hya÷ãtirna ca påryate /
yo bhuïkte màmake ràùñre viùõorahani pàpakçt /
sa me vadya÷ca daõóaya÷ca nirvàsyo de÷ataþ sa me //
iti nàradokteþ:
gçhastho brahmacàrã ca àhitàgnistathaiva ca /
ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi //
ityagnipuràõàcca /
atra càùñavarùagrahaõamupanayanopalakùaõam /
a÷ãtigrahaõaü ca ÷aktyupalakùaõamiti kecit /
tanna /
pramàõàbhàvàt /
na ca--
gçhastho brhanacàrã ca yo 'na÷naü÷ca tapa÷caret /
pràõàgnihotralopena avakãrõã bhavettu saþ //
iti vacanavirodha iti vàcyam /
asya-
ekabhaktena naktena tathaivàyàcitena ca //
upavàsena caikena pàdakçcchraþ prakãrttitaþ //
etat triguõitaü pràjàpatyam
ityàdivihitapràjàpatyànuùñhàne traiguõyasampattyarthaü svasthànavivçddhinyàyapràptopavàsàvçttinivçttyarthatvàt /
ata eva"ana÷naüstapa÷caret"iti yàvattapa÷caraõamana÷anàbhyàsàrthako vartamànakàlapratyayaþ /
"pràõàgnihotralopena' iti tu"tena hyannaü kriyate"iti vadarthavàdamàtram /
pràõàgnihotraü nàma tad"yadå bhaktaü prathamamàgacchet taddhomãyam"iti vihito bhojanà÷rito niyamavi÷eùo nityatayà vihitaþ /
na càsya à÷rayabhåtabhojanàbhàve lopo doùàya bhavati tasmàdarthavàdaþ /
hemàdristu brahmacàrigçhasthayormaraõàntikàna÷anaråpataponivçttyarthamidaü vacanamityàha /
#<{MV-S_62}>#
yadapi--
àhitàgniranaóvàü÷ca brahmacàrã ca te trayaþ /
a÷nanta eva siddhyanti naiùàü siddhirana÷natàm //
itisàïkhyàyanavacanaü tat bhojanàbhàve '÷attyàdhyayanàgnihotràdilopaprasaktau tannivçttyartham /
naiùàü siddhirana÷natàmitihetuvannigadàt /
agnihotràdeþ ÷rautatvena smàrttabhojananivçttibàdhaucityàt /
evaü càgnihotràdyavirodhena nityopavàsavidhiþ pravartate /
kàmyastu ÷rautasyàpi nityàgnihotràderbàdhaka eva pramàõabalàbalàpekùayà prameyabalàbalatvasya jyàyastvàt /
kàmyena tu ÷rautena kàmyasmàrttanivçttiriùñaiva ÷rautatvena balãyastvàdhikyàt /
etena nityasya kàmyasya smàrttopavàsasya ÷rautenàgnihotràdinà nivçttiriti yat kai÷ciduktaü tannirastam /
ityalaü prasaktànuprasaktena /
tasmànniùedhe pakùadvaye 'pi sarveùàmadhikàraþ /
vrate tu nityaprayoge gçhasthavyatiriktànàü pakùadvaye 'pyadhikàraþ /
gçhasthasya tu ÷u klapakùagata eva /
ekàda÷yàü na bhå¤jãta pakùayorubhayorapi /
vanasthayatidharmo 'yaü ÷uklàmeva sadà gçhã //
iti devalokteþ /
ekàda÷yàü na bhu¤jãta pakùayorubhayorapi /
brahmacàrã ca nàrã ca ÷uklàmeva sadà gçhã //
iti bhaviùyottarokte÷ca /
yathà ÷uklà tathà kçùõà dvàda÷ã me sadà priyà /
÷uklà gçhasthaiþ kartavyà bhogasantànavarddhinã //
mumukùubhistathà kçùõà tena tenopadar÷ità /
iti bhaviùyapuràõàcca /
yàni tu--
yathà ÷uklà tathà kçùõà vi÷eùo nàsti ka÷cana /
ityàdisàmànyavacanàni tàni gçhasthàtiriktaviùaya upasaüharttavyàni /
evaü ca sàmànyavacanena gçhasthaü prati upavàsàpràpteþ ÷uklàmeva sadà gçhãtyanena gçhasthaü prati ÷uklopavàsavidhiriti kecit /
anye tu evakàreõa"na catustriü÷aditi bråyàt ùaóviü÷atirityeva bråyàt" (a. 9 pà. 4 aghi. 2) itivat vidhi÷a ktipratibandhàdvàkyabhedàpatte÷ca gçhasthaü prati ÷uklopavàsavidhyasambhavàdanyasya ca vidherabhàvàdanuvàdatvànupapatterna sàmànyobhayaikàda÷yupavàsavidhãnà vanasthayativiùayatvenopasaühàraþ, kintu yat kçùõàmapyupavasettadvanastho yati÷cetyevaü tadantargatakçùõopavàsasyaiva /
#<{MV-S_63}>#
evaü ca sàmànyavidhita eva gçhasthasya ÷uklàmàtrapràpteþ ÷uklàmevetyanuvàda ityàhuþ /
apare tu sàmànyavacanebya eva gçhasthaü pratyapi upavàsapràpteþ parisaïkhayàrthaü ÷uklàmeveti vacanam"atra hyevàvapantyata evodvapanti"itivadityàhuþ /
karvathà tàvadgçhasthasya ÷uklaiveti siddhim /
yattu--
saïkràntyàmupavàsaü ca kçùõaikàda÷ivàsare /
candrasåryagrahe caiva na kuryàt putravàn gçhã //
ityàdikçùõaikàda÷yupavàsaniùedhakaü vacanaü tad gçhasthasàmànyapuraskàreõa kçùõàniùedhe satyapi putravadgçhasthasya doùàdhakyaj¤àpanàrthamiti màdhavàdayaþ /
tanna /
sàmànyavidhegçhamthavyatirikta pratyupasaühçtatvàt ÷uklàmeva sadà gçhãtyasya ca gçhasthaü pràta ÷uklàvidhànàrthatvenànuvàdatvena và sàrthakyàt parisaïkhayàpakùasya ca vàkyabhedanàyuktatvàt gçhasthaü prati kçùõopavàsàprarpatãnaùadhàsambhavàt putravadgçhamthaü prati"kçùõaikàda÷ivàsara"itivacanasya doùàdhikyakhyàpanàrthatvàyogàt /
vacanaü tu--
÷ayanãbodhinãmadhye yà kçùõaikàda÷ã bhavet /
saivopoùyà gçhasthena nànyà kçùõà kadàcana //
iti vacanena gçhasthaü prati ÷ayanãbodhinãmadhyavarttinyàþ kçùõàyà vihitatvàttatra putravadgçhasthaü prati paryudàsàrthamiti hemàdriprabhçtayaþ /
idaü ca vaiùõavavyatiriktaparam /
nityaü bhaktisamàyuktairnarairviùõuparàyaõaiþ /
pakùe pakùe ca kartavyamekàda÷yàmupoùaõam //
iti /
tathà:
yathà ÷uklà tathà kçùõà yathà kçùõà tathetarà /
tulye 'numanyate yastu sa vai vaiùõava ucyate //
iti nàradãyatatvasàgaravacanàbhyàü tasya savakçùõopavàsapratãteþ /
evaü kàmyaikàda÷ãvrataü pakùadvaye sarvaiþ kàryama /
putravàü÷ca gçhastha÷ca bandhuyuktastathaiva ca /
ubhayoþ pakùayoþ kàmyaü vrataü kuryàttu vaiùõavam //
iti hemàdrayudàhçtavacanàt /
yattu--
ravivàre 'rkasaïkràntyàmekàda÷yàü sitetare /
pàraõaü copavàsaü ca na kuryàt putravàn gçhã //
ityàdivacanairniùedhena paryudàsena và ravivàràdàvupavàsanivçttiþ /
sà tatprayuktopavàsasya na tu
tadadhikaraõakasyaikàda÷ryupavàsasyàpi /
#<{MV-S_64}>#
tannimittopavàsasya niùedho 'yamudàhçtaþ /
prayuttyantarayuktasya na vidhirna niùedhanam //
iti jaiminivacanàt /
ata eva--
bhçgubhànudinopetà såryasaïkràntisaüyutà /
ekàda÷ã sadopoùyà putrapautrapravardhinã //
iti viùõudharmottaramapi saïgacchate /
ravivàràdiprayukta upavàsa÷ca saüvartenoktaþ--
amàvàsyà dvàda÷ã ca saïkrànti÷ca vi÷eùataþ /
etàþ pra÷astàstithayo bhànuvàrastathaiva ca //
atra snànaü japo homo devatànàü ca påjanam /
upavàsastathà dànamekaikaü pàvanaü smçtam //
iti /
pàraõaü copavàsaü cetyatra samàptiparyàyapàraõapadasamabhivyàhàràdupavàsapadamupavàsopakramaparam /
tenopavàsavrataü ravivàràdau putravadgçhasthàtiriktaþ kuryàdityeva tàtparyàrthaþ /
na tu tannimittapàraõàyà api pçthaïniùedhaþ /
ravivàràdiprayuktapàraõàyà abhàvàt /
na ca--
sapta vàrànupoùyaiva saptadhà saüyatendriyaþ /
saptajanmakçtàtpàpàttatkùaõàdeva mucyate //
itivacanavihita÷anivàraprayuktopavàsapàraõàyà ravivàranimittatà /
tathà:
nityaü dvayorayanayornityaü viùuvatordvayoþ /
candràrkayorgrahaõayorvyatãpotaùu parvasu //
ahoràtroùitaþ snànaü ÷ràddhaü dànaü tathà japam /
yaþ karoti prasannàtmà tasya syàdakùyaü ca tat //
iti saïkrànti pårvadivasavihitopavàsapàraõàyà÷ca saïkràntinimittateti vàcyam /
pare 'hani tu pàrayedityàdivacanàduttaradinatvena ravivàràderadhikaraõatvaü na tu tatprayuktà pàraõà /
ravivàre pàrayodityàdivacanàbhàvàt /
kçùõaikàda÷ãprayuktapàraõàyàstu da÷amyupavàsavidhyadar÷anena kathamapyasambhavàcca na ca tarhi tadadhikaraõakapàraõàyà eva niùedhaþ ata eva tannimittopavàsasyetyupavàsamàtragrahaõamiti vàcyam /
dvàda÷yàü ravivàre ekàda÷ãpàraõàbhàvaprasaïghàt /
tasmàd yathoktaiva vyàkhyà yukteti /
yadapi ca-
vyatãpàte kçte ÷ràddhe putrã nopavasedgçhã /
#<{MV-S_65}>#
itivacanena ÷ràddhadine upavàsaniùedhanaü tat ekàda÷ãvyatiriktaviùaya eva /
upavàso yadà nityaþ ÷ràddhaü naimittikaü bhavet /
upavàsaü tadà kuryàdàghràya pitçsevitam //
iti vçddhayàj¤avalkyokteþ /
yasmin dine pituþ ÷ràddhaü màturvàtha bhavedguha! /
tasminneva dine tàta! bhavedekàda÷ãvratam //
anyadvàpi vrataü skanda! tadà kàryaü ca tacchçõu /
na lupyate yathà ÷ràddhaü tåpavàso 'thavà guha! //
iti vipratipanne 'rthe upàyaþ paramo mataþ /
iùño hitàrthaü sarvoùàü naràõàü ÷ikhivàhana! //
÷ràddhadinaü samàsàdya upavàso yadà bhavet /
tadà kçtvà tu vai ÷ràddhaü bhukta÷eùaü ca yad bhavet //
tatsarvaü dakùiõe pàõau gçhãtvànnaü ÷ikhidhvaja! /
avajighredanenàtha tena ÷ràddhaü ÷ikhidhvaja! /
pitéõàü tçptidaü jàtaü vratabhaïgo na vidyate //
iti skandapuràõokte÷ca /
yadapi ca--
patyau jãvati yà nàrã upavàsaü vrataü caret /
àyuùyaü harate bhartturnarakaü caiva gacchati //
iti vacanaü tadapi bhartrananuj¤àviùayam /
bhàryà bhartturmatenaiva vratàdãnyàcaret sadà //
iti kàtyàyanokteþ /
nàrã khalvananuj¤àtà bhartrà pitrà sutena và /
niùphalaü tu bhavettasyà yat karoti vratàdikam //
iti màrkaõóeyapuràõàcca /
atra pitràdigrahaõaü bhartrasannidhànàviùayaü vidhavàviùayaü ca na strã svàtantryamarhatãti vacanàt /
etacca vidhavayà pakùaddhaye 'pi kàryam /
ekàda÷yà vinà raõóà yati÷ca sumahàmate! /
pacyate hyandhatàmisre yàvadàbhåtasamplavam //
iti vacane raõóàyatisamabhivyàhàràt /
evaü ca sadhavàyà gçhasthavacchuklàyàmevàdhikàra ityanavadyam /
#<{MV-S_66}>#
##
sà ca dvividhà sampårõà viddhà ca /
tatra udayàt pràïmuhårtadvayamàrabhya pravçttàyàþ punaþ såryodayaparyantasattve sampårõà /
àdityodayavelàyàþ pràïmuhårtadvayanvità /
ekàda÷ã tu sampårõà viddhànyà parikãrttità //
iti bhaviùyapuràõàt /
ata eva--
pratipatprabhçtayaþ sarvà udayàdodayàdraveþ /
sampårõà iti vikhyàtà harivàsaravarjitàþ //
iti skandapuràõe sàmànyata uktasya sampårõatvasya harivàsaraparyàyaikàda÷yàü paryudàsaþ kçtaþ /
atra ca yat sàmànyataþ siddhaü udayàdàrabhya pravçttatvaü udayaparyantaü ca sattvamiti dvayamabhihitaü sampårõatvaü tanmadhye pårvameva ekàda÷yàü paryudasyate nottaramapi bhaviùyaikavàkyatvàt /
tena aruõodayamàrabhya punaþ såryodayaparyantaü sattva eva ekàda÷ã sampårõotisiddham /
yattu--
àdityodayavelàyà àrabhya ùaùñinàóikà /
sampårõaikàda÷ã nàma
itivacanaü tadanukalpabhåtasampårõatvavidhàyakamiti vakùyate /
viddhà tu da÷amyà aruõodayaspar÷e sati /
yà tu kçtsnà aruõodayavyàpinã dvitãyasåryodayàdavàrgeva samàptà sà na viddhà na sampårõà kintu khaõóamàtram /
tasmàdudayàdarvàk muhårtadvayànvità sampårõeti yuktam /
yattu--
aruõodayakàle tu di÷àgandho bhaved yadi /
ityàdivacaneùu aruõodayapadaü tadapi muhårtadvayaparameva /
yattu brahmavaivartte--
catasro ghañikàþ pràtararuõodaya iùyate /
tathà--
aruõodayavedhaþ syàt sàrddhaü tu ghañikàtrayam /
iti /
atràpi muhårtadvayopalakùaõam /
ekamålakalpanàlàghavàt /
ayaü càruõodayabedho vaiùõavàn pratyeva /
da÷amãvedhasaüyukto yadi syàdaruõodayaþ /
naivopoùyaü vaiùõavena taddhi naikàda÷ãvratam //
itigàruóokteþ /
yattu--
såryodayaspç÷àpyeùà da÷amyà garhità sadà /
itisåryodayavedhavacanaü tadvaiùõavàtiriktaviùayaü pari÷eùàt iti màdhavàdayaþ /
#<{MV-S_67}>#
kecittu aruõodayavedho 'pi sarvasàdhàraõaþ /
vedhasàmànyavacanàt /
vaiùõavagrahaõaü tu aruõodayavedhasya vaiùõavàn prati aruõodayavedha eveti niyamàrtham /
evaü ca sàmànyapràptaü vedhadvayamapi vaiùõavetaràn prati pravartate /
tatràruõodayavedhakùtàvat kàmyavrataviùayaþ /
udayàt pràk trighañikàvyàpinyekàda÷ã yadi /
sandigdhaikàda÷ã nàma tyàjyà vai dharmakàïkùibhiþ //
putraràjyasamçddhyarthaü dvàda÷yàmupavàsayet /
tatra kratu÷ataü puõyaü trayoda÷yàü tu pàraõam //
itigàruóokteþ /
na caitad vaiùõavàn pratyevopasaühiyatàmitivàcyam /
teùàü"naivopoùyaü"ityanenopavàsasàmànyaniùedhàt /
ekàda÷ãvçddhau dvàda÷ãvçddhau sarveùàü nityopavàsaviùayo 'pi saþ /
ekàda÷ãü di÷à yuktàü vardhamàne vivarjayet /
kùayamàrgasthite some kurvãta da÷amãyutàm //
itibhaviùyokteþ /
sema = ekàda÷ã /
da÷amã÷eùasaüyuktà upoùyaikàda÷ã tadà /
yadà na syàt trayoda÷yàü muhårtaü dvàda÷ã tithiþ //
itiviùõurahasyokteþ /
atra yadà na syàdityukteryadi syàttadà da÷amãviddhà na kàryetyarthàduktaü bhavati /
ekàda÷yà dvàda÷yà và vidhyabhàve tu aruõodayavedho na pravartate kintu såryodayavedha eva /
anyathà såryodayavedhànarthakyàpatteþ /
tathà ca vçddhyabhàve aruõodayaviddhaiva ÷uddhà /
såryodayavedhe tu vçddhyabhàve uttaraiva /
kuryàdalàbhe saüyuktà nàlàbhe 'pi prave÷inãm /
itivacanàt /
saüyuktà = aruõodayaviddhà /
grave÷inã = såryodayaviddhetyàhuþ /
sarvathàruõodayaviddhà vaiùõavaiþ
sarvadà tyàjyetyavivàdam /
÷uddhàpyekàda÷yà dvàda÷yà và vçddhau tyàjyà /
sampårõaikàda÷ã yatra dvàda÷yàü vçddhigàminã /
dvàda÷yàü laïghanaü kàryaü trayoda÷yàü ca pàraõam //
iti nàradokteþ /
sampårõà--
udayàtpràk yadà vipra! muhårtadvayasaüyutà /
iti paribhàùità /
dvàda÷ãmàtravçddhau tu sampårõàü prakramya vàsaþ--
ekàda÷ã yadà luptà parato dvàda÷ã bhavet /
upoùyà dvàda÷ã tatra yadãcchet paramàü gatim //
iti /
macaitatsmàrttaviùayamiti vàcyam /
teùàmãdda÷e viùaye ÷uddhàyàmevopavàsavidhànasya vakùyamàõatvàt /
vaiùõavastu viùõumantradãkùàvàn /
#<{MV-S_68}>#
vaikhànasàdyàgamoktadãkùàü pràpto hi vaiùõavaþ /
ityàdyukteþ /
evaü ca vaiùõavasya putràdayo 'vaiùõavà÷cenna tàn pratyayaü nirõaya iti dhyeyam /
atra ca viddhàniùedhaþ saüyogapçthaktvanyàyena vratàrthaþ puruùàrtha÷ca /
vratàrthatà tàvat prakaraõàt /
puruùàrthatà tu--
da÷amã÷eùasaüyuktà gàndhàryà samupoùità /
tasyàþ putra÷ataü naùñaü tasmàttàü parivarjayet //
da÷amyanugatà yatra tithirekàda÷ã bhavet /
tatràpatyavinà÷aþ syàt paretya narakaü vrajet //
ityàdinà puruùagatàniùñasmaraõàt /
jambhasyeyaü purà dattà da÷amã÷eùasaüyutà /
upoùya tàü pramàdena pràya÷cittaü careddvijaþ //
kçcchrapàdaü nara÷cãrtvà gàü ca dadyàt savatsikàm /
suvarõasyàrddhakaü deyaü tiladroõasamanvitam //
itipràya÷cittavidhànàcceti keciti /
tattvaü tu"aïge phala÷rutirarthavàda"iti nyàyena kratvarthaniùedhàtikrame narakàdi÷ravaõaü nindàrthavàda eva /
pràya÷cittamapi anàrabyàdhãtamapi adhikàrapa÷unyàyenottaradinakriyamàõavratàrthamevàbhyuditeùñivaditiyuktamityalaü prasaktànuprasattyà /
iti vaiùõavàn gratyekàda÷ãnirõayaþ /
##
tatra ÷uddhàbhedena dvividhàpi ekàda÷ã pratyekaü navavidhà /
÷uddhà viddhà tathà tredhà bhinnà nyånasamàdhikaiþ /
tridhaikaikà punarbhinnà dvàda÷yånasamàdhikaiþ //
itivacanàt /
atra nyånasametyàdau bhàvapradhàno nirdde÷aþ /
dvitãyasåryodayàvyavahitapràkkùaõe samàptà samà tato 'rvàksamàptànyånà udayotta rabhàvinã adhikà /
atra ca viddhà sakalamate såryodayavedhenaiva /
aruõodayavedhamàdàyàùñàda÷abhedàsambhavàt /
tàvaddhràsavçddhyorasambhavàt /
te ca ÷uddhanyånanyånadvàda÷ikà 1 ÷uddhanyånasamadvàda÷ikà 2 ÷uddhanyånàdhikadvàda÷ikà 3 ÷uddhasamanyånadvàda÷ikà 4 ÷uddhasamasamadvàda÷ikà 5 ÷uddhasamàdhikadvàda÷ikà 6
÷uddhàdhikanyånadvàda÷ikà 7 ÷uddhàdhikasamadvàda÷ikà 8 ÷uddhàdhikàdhikadvàda÷ikà 9 evaü viddhàyàmapãtyaùñàda÷a bhedàþ /
tatra nirõayasaïgràhaka÷lokau pràcyanibandheùu--
#<{MV-S_69}>#
àdyàsu ùañsu pårvaiva vyavasthànantaradvaye /
gçhamedhiyatãnàü syànnavamyàü syàt pare 'hani //
viddhàtraye tu pårvà syàdvyavasthànantaradvaye /
apare 'hani ÷eùàþ syuþ saptamã tu vyavasthayà //
iti /
màdhavastvaùñau bhedànàha--÷uddhànadhikànadhikadvàda÷ikà 1 ÷uddhànadhikàdhikadvàda÷ikà 2 ÷uddhàdhikàdhikadvàda÷ikà 3 ÷uddhàdhikànadhikadvàda÷ikà 4 evaü viddhàpi /
ubhayathàpi nirõayaþ samàna eva /
anadhikatvasya sàmyena kùayeõa ca sambhavàt /
tatra prathame pakùe sandeha eva nàsti /
dvitãye 'pyàdyaiva /
÷uddhà yadà samà hãnà samà hãnàdhikottarà /
ekàda÷ãmupavasenna ÷uddhàü vaiùõavãmapi //
itiskàndokteþ /
÷uddhaikàda÷ã ÷uddhà satãtyarthaþ /
samà hãnà và anadhiketiyàvat /
uttarà = vaiùõavã ca dvàda÷ã /
yàni tu--
ekàda÷ã bhavet pårõà parato dvàda÷ã yadi /
tadà hyekàda÷ãü tyaktvà dvàda÷ãü samupoùayet //
ityàdivacanàni tànyekàda÷yà apyàdhikye yojyàni /
pårõàpyekàda÷ã tyàjyà varddhate dvitayaü yadi /
iti vàkyàntaraikavàkyatvàt, vaiùõavaviùayàõi và /
teùàü dvàda÷ãmàtravçddhau paredyurupavàsasya sàdhitatvàt /
anantabhaññamàdhavàdãnàmatra vivàda eva /
hemàdristu asmin dvitãye pakùe ÷uddhaikàda÷yupavàsavidhàyakànàü vacanànàü gçhasthaviùayakatvaü ÷uddhadvàda÷yupavàsavidhàyakànàü tu yativiùayatvam /
sampårõaikàda÷ã yatra dvàda÷ã ca pare 'hani /
tatropoùyà dvàda÷ã syàd dvàda÷yàmeva pàraõam //
na garbhe vi÷ate janturityàha bhagavàn hariþ /
iti vacanàt /
atra ca na garbhe vi÷ate janturityato yatipratãterityàha /
atràrthe spaùñamålavacanaü pçùvãcandrodaye nàradãyanàmnà likhitam /
sampårõaikàda÷ã ÷uddhà dvàda÷yàü naiva ki¤cana /
dvàda÷ã ca trayoda÷yàmasti tatra kathaü bhavet //
pårvà gçhasthaiþ kàryà syàduttarà yatibhistathà /
iti /
tçtãyapakùe tu sarveùàü paraiva /
sampårõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà /
sarvairevottarà kàryà parato dvàda÷ã yadà //
#<{MV-S_70}>#
iti nàradokteþ /
caturthapakùe tu gçhiyatibhedena vyasthà /
prathame 'hani sampårõà vyàpyàhoràtramàsthità /
dvàda÷yàü ca tathà tàta! dç÷yate punareva sà //
pårvà kàryà gçhasthai÷ca yatibhi÷cottarà vibho! /
iti nàradokteþ /
yatigrahaõaü gçhibhinnopalakùaõam /
jaghanye lakùaõàyà nyàyyatvàt /
sampårõàü prakamya--
punaþ prabhàtasamaye ghañikaikà yadà bhavet /
tatropavàso vihito vanasthasya yatestathà //
vidhavàyà÷ca tatreva parato dvàda÷ã na cet /
itivacanà¤ca /
vidhavàyo÷cati cakàràt vidhuragrahaõam /
ekàïgavi kalatvasàmyàt /
kecittu gçhasthayatigrahaõaü sakàmaniùkàmopalakùaõam /
sampårõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà /
pårvàmupavaset kàmã niùkàmaståttaràü vaset //
iti màrkaõóeyokteþ /
na ca pràgudàhçtavacanànusàràt sakàmaniùkàmapadaü gçhiyatiparamastviti vàcyam /
niùkàmastu gçhã kuryàduttaraikàda÷ãü sadà /
pràtarbhavatu và mà và dvàda÷ã ca dvijottama! //
iti skandapuràõe gçhiõo 'pi niùkàmasyottaratropavàsavidhànàdityàhuþ /
viùõuprãtikàmanàyàü tu etàdç÷e viùaye dinadvaye 'pyupavàsaþ kàryaþ /
sampårõaikàda÷ã yatra prabhàte punareva sà /
trayodasã uùaþ kàle upoùyà tatra kàbhavet //
upoùye dve tithã tatra viùõuprãõanatatparaiþ /
iti skandapuràõokteþ /
kecittu dve upoùye ityanena naikasyopavàsasya àvçtyà vidhànaü kintu kai÷citpårvà kai÷ciduttareti tithidvayopoùyatvapratipàdanaparaü pårvaikavàkyatvàdityàhuþ /
yà tu viddhànadhikànadhikadvàda÷ikà tasyàü viddhaivopàùyà /
yadi daivàttu saüsiddhyedekàda÷yàü tithitrayam /
tatra kratu÷ataü puõyaü dvàda÷ãpàraõaü bhavet //
iti nàradokteþ /
ekàda÷ã na labhyate dvàda÷ã sakalà bhavet /
upoùyà da÷amãviddhà çùiruddàlako 'bravãt //
iti çùya÷çïgokte÷ca /
atra ca viddhàyà anàdhikyaü sàmyena kùayeõa ca bhavati /
tatra kùayeõa tasmin putravadgçhibhinnaiþ sarvairviddhaivopoùyà /
#<{MV-S_71}>#
ekàda÷ãkùayadina upavàsaü karoti yaþ /
tasya putrà vina÷yanti maghàyàü piõóado yathà //
ityàdivacane putravatàmupavàsaparyudàsàt /
evaü ca-
ekàda÷ã di÷àviddhà parato 'pi na varddhate /
yatibhirgçhibhi÷caiva saivopoùyà kùaye tithiþ //
iti pàdme gçhipadaü putravadbhinnagçhiparaü draùñavyam /
teùàütu dvàda÷yàmeva
dinakùaye tu sampràpte nopoùyà da÷amãyutà /
upoùyà dvàda÷ã ÷uddhà trayoda÷ryàü ca pàraõam //
itibhaviùyokteþ /
atraca dinakùaye viddhàniùedhasya putravadviùayatvàt dvàda÷yupavàso 'pi tadviùaya eveti dhyeyam /
sàmyena anàdhikye tu putra vatàmapi pårvatraiva"dinakùaya"ityàdinà kùaya evaiteùàü viddhopavàsaparyudàsàt /
ata eva-
ekàda÷ã kalàpyekà parato na ca varddhate /
gçhibhiþ putravadbhi÷ca viddhopoùyà tadà tithiþ //
iti hemàdrayudàhçtaü bhaviùyapuràõavacaüna saïgacchate /
atra vçddhiniùedhàt sàmyapratãtiþ /
yatãnàü tu sàmyenànàdhikye paraiva /
da÷amãmi÷rità pårvà pårõà ca dvàda÷ã parà /
÷uddhaiva dvàda÷ã ràjannupoùyà mokùakàïkùibhiþ //
iti viùõurahasyokteþ /
kùayeõànàdhikye tu pårvaiva"yatibhirgçhibhisca"iti pàdmànusàràt /
yattu--
dinapayekùa'pi ÷uddhaiva dbàdasã mokùakàïkùibhiþ /
upoùyà da÷amãviddhà nopoùyaikàda÷ã sadà //
iti sumantuvacanaü tat kùaya÷abdena vçddhyabhàvalakùaõayà sàmyaparameva vyàkhyeyam /
anyathà pàdmasya nirviùayatvàpatteþ /
na caitadvacanànurodhàt pàdmasyaiva lakùaõayà sàmyaparatvamastviti vàcyam /
kùaye parà sàmye pårvetyanaucityàpatteþ /
madanaratnastu sàmye kùaye ca yatãnàü paraiva pårvodàhçtasumantuviùõurahasyavacanàbhyàm /
pàdme yatigrahaõaü tu niyamaparyàyayatiyuktàmumukùunaiùñhikbarahnacàrivànaprasthaparamityàha /
yattu tithitattvàdau--
kuryàdalàbhe saüyuktàü nàlàbhe 'pi prave÷inãm /
iti kårmapuràõavacanànna kadàcidapi viddhopavàsavidhirityuktam /
tadasat /
asya vacanasyàcàryacåóàmaõiprabhçtibhiranudàhçtatvena nirmålatvàt samålatve vàmumukùuviùayatvenopapattiþ /
anyathà--
aviddhàni niùiddhai÷cenna labyante dinàni tu /
#<{MV-S_72}>#
muhårtaiþ pa¤cabhirviddhà gràhyaivaikàda÷ã tithiþ //
iti såryodayaviddhàpratiprasavàrthakasya çùya÷çïgavacanasyàcàryacåóàmaõiprabhçtibhirapi udàhçtasyànarthakyàpatteþ /
yà tu viddhànadhikàdhikadvàda÷ikà sà paraiva /
ekàda÷ã yadà luptà parato dvàda÷ã bhavet /
upàùyo dvàda÷ã ÷uddhà yadãcchetparamaü padam //
iti brahmavaivarttokteþ /
gauóàstu--
pakùahànau sthite some laïghayedda÷amãyutàm /
ityuttaràrddhaü pañhitvà ÷uklapakùe da÷amãviddhà tyàjyà kçùõapakùe tu da÷amãviddhà gràhyetyàhuþ /
tatredaü vaktavyam /
kimatra viddhàniùedhaþ ÷uklapakùa eveti vidhãyate kiü và viddhàvidhiþ kçùõapakùa eveti /
àdye kçùõapakùa ekàda÷ãdvàda÷yorvçddhàvapi viddhàkartavyatàpattiþ /
dvitãye tu ÷uklapakùe tadanàdhikye 'pi tyàgàpattiþ /
na ceùñàpattisteùàmapyasammatatvàt /
yattu madanaratne--
sarvatraikàda÷ã kàryà da÷amãmi÷rità naraiþ /
pràtarbhavatu và mà và yato nityamupoùaõam //
iti vacanaü pràtastrayoda÷ãdine dvàda÷ã bhadhatu và mà veti vyàkhyàya trayoda÷ryàü dvàda÷ãsattve 'pi viddhàyàmevopavàsa ityuktam /
tadayuktam /
ekàda÷ã yadà luptetyàdyudàhçtavacanavirodhàpatteþ /
pràtapadena tçtãyapràtaþ kàlànupasthite÷ca /
vacanasya tvayamarthaþ /
da÷amãvedhe pràtaþ saïkalpakàle ekàda÷ã bhavatu và mà và sarvathopavàsaþ kartavya eveti /
vastutastu hemàdùàdau"dvàda÷ãmi÷rità naraiþ"ityeva vàkyamudàhçtamiti na ka÷ciddoùaþ /
yà tu viddhàdhikàdhikadvàda÷ikà sà sarveùàü paraiva viddhàniùedhavàkyànàü niraïku÷aü tatraiva pravçtteþ /
yà tu viddhàdhikànadhikadvàda÷ikà sà sarvairapi paraivopoùyà /
dvàda÷ãmilità kàryà sarvatraikàda÷ã tithiþ /
dvàda÷ã ca trayoda÷yàü vidyate yadi và navà //
iti pojhoktaþ /
ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã /
tatra kratu÷ataü puõyaü trayoda÷yàü ca pàraõam //
iti kårmokte÷ca /
asmiü÷ca kùayeõa dvàda÷yà anàdhikye kaurmokteþ putravadgçhasthairnopavàsaþ kàryaþ /
ekàda÷ã dvàda÷ã ca ràtri÷eùe trayoda÷ã /
#<{MV-S_73}>#
upavàsaü na kurvãta putrapautrasamanvitaþ //
iti kaurmokteþ /
kintu naktameva /
ekàda÷ã yadà vçddhà dbàda÷ã ca kùayaü gatà /
kùãõà sà dvàda÷ã j¤eyà naktaü tatra vidhãyate //
iti vçddhaparà÷arokteþ /
kecittu dinakùayanimittopavàsaniùedha"upavàsaniùedhe tu"itivacanàt ki¤cidbhakùayedityàhuþ /
tanna /
naktàdividhervi ÷eùata àmnànàt /
yattu--
ekàda÷ã vivçddhà cecchukle kçùõe vi÷eùataþ /
uttaràü tu yatiþ kuryàt pårvàmupavasedgçhã //
iti pracetovacanaü tat ÷uddhàviùayaü"sampårõaikàda÷ã yatra"ityàdibahuvàkyaikavàkyatvàt /
màdhavastu asmàdvacanàt viddhàyàmapi iyaü vyavasthetyàha /
atra ca yeùu pakùeùu viddhopavàsaprasaktistatra ràtrau påjàvratasaïkalpàvanuùñheyau /
viddhopavàse 'na÷rnaüstu dinaü tyaktvà samàhitaþ /
ràtrau sampåjayedviùõuü saïkalpaü ca tadàcaret //
iti anantabhaññodàhçtasmçtivacanàt /
yeùu tu ÷uddhopavàsaprasaktistatra yadi pårvadine madhyaràtràt pårvaü da÷amã tadà"pràtaþ sahkalpayedvidvàn" "pårvàhne daivakàryàõi"ityàdisàmànyavacanebhyaþ pràtareva tàvanuùñhayau /
yadà tu madhyaràtrottaraü da÷amyà vedhastadà madhyàhnottaraü påjàvratasaïkalpà vanuùñheyau /
da÷amyàþ saïgadoùeõa madhyaràtràt peraõa tu /
varjayeccaturo màsàn sahkalpàrcanayostathà //
iti anantabhaññodàhçtavacanàt /
evaü ca--
ardharàtràt parà yatra ekàda÷yàü tu labhyate /
tatropavasanaü kartuü na cecchedda÷amãkalà //
itismçtivacane 'pyupavàsagrahaõaü pràtaþsahkalparåpopavàsaniùedhàrthameva vyàkhyeyaü na tåpavàsaniùedhàrthamityanantabhaññaþ /
hemàdristu prathamàrambhaviùayamityàha /
na ceccheditãcchàniùe vasya prathamaprayoga evà¤jasyàt /
anye tu kapàlavedhasyàpi aruõodayavedhavannityavadeva dåùakatvam asmàd vacanàt /
ata eva kàlanirõayadãpikàvivaraõakàreõàpi etanna dåùitam /
ata÷ca kapàlavedho de÷àcàràd vyavasthita ityàhuþ /
vastutastu
ardharàtre 'pi keùà¤cidda÷amyà vedha iùyate /
aruõodayakàle tu nàvakà÷o vicàraõe //
#<{MV-S_74}>#
kapàlavedha ityàhuràcàryà ye haripriyàþ /
naitanmama mataü yasmàt triyàmà ràtririùyate //
itivacane kaimutikanyàyapradar÷anàt kapàlavedhavacanàni aruõodayavedhastutyarthànyeveti yuktam /
atha pàraõànirõayaþ /
sà càlpàlpataràlpatamadvàda÷yàmapi pràtarmàdhyàhnikaü karmoùaþkàle 'pakçùya kàryà /
yadà bhavati alpà tu dvàda÷ã pàraõàdine /
uùaþkàle dvayaü kuryàt pràtarmàdhyàhnikaü tadà //
iti pàdmokteþ /
na coùaþkàlasyàlpatvàt kathaü tàvat karmànuùñheyamiti vàcyam /
vidhibalàt saïkhyàdibàdhena tadanuùñhànopapatteþ /
ata eva--
mahàhànikarã hyeùà dvàda÷ã laïghità naraiþ /
karoti dharmaharaõam--
iti pàdme dvàda÷yatikrame doùa uktaþ /
apakarùa÷ca smàrttasyaiva na ÷rautasya tato balãyastvàt /
÷rautakarmànãdhakçtaviùayatvena tasya sàvakà÷atvàcca /
evaü kàmyasyàpi nàpakarùaþ /
atra ca pràtarmàdhyàhnikagrahaõànna naimittikasaïkràntivyatãpàtàdiyuktasya tattatkàle vihitasya snànàdikarmaõaþ sàüvatsarikàdervàpakarùaþ /
evaü bhåyasyàmapi dvàda÷ryàü màdhyàhnikàpakarùaþ pràtaþ kàrya eva /
sarveùàmupavàsànàü pràtareva hi pàraõà /
iti màdhavodàhçtavacanàt /
yadà tu pràtaþkàlo dvàda÷ãprathamapàdàntargato bhavati tadà tadante pàraõà kàryà /
dvàda÷yàþ prathamaþ pàdo harivàsarasaüj¤itaþ /
tamatikramya kurvãta pàraõaü viùõutatparaþ //
iti viùõudharmokteþ /
ityekàda÷ãpàraõànirõayaþ /
ityekàda÷ãnirõayaþ /
atha dvàda÷ãnirõayaþ /
sà tu ekàda÷ãyuktà gràhyà"rudreõa dvàda÷ã yuktà"iti yugmavacanàt /
dvàda÷ã ca prakartavyà ekàda÷yà yutà prabho! /
sadà kàryà ca vidvadbhirviùõubhaktai÷ca mànavaiþ //
iti skandapuràõàcca /
#<{MV-S_75}>#
ekàda÷ã tathà ùaùñhã amàvàsyà caturthikà /
upoùyàþ parasaüyuktàþ paràþ pårveõa saüyutàþ //
iti gàrgyavacanàcca /
sakalakarmopalakùaõaü càtropavàsagrahaõam /
yadà caikàda÷yupavàsadvàda÷yupavàsayorekasmin dine prasaktistadopavàsadvayamapi tantreõa kàryam /
yadà tu sampårõayostithyorbhedenopavàsadvayaprasaktistadà ekàda÷yupavàsasaüyuktàü pàraõàü jalena kçtvà dvàda÷ãvratamàrabheteti màdhavaþ /
ayameva ca nyàyaþ sarvatra upavàsadvayaprasaktau dhyeyaþ /
caitra÷ukladvàda÷yàü damanotsava uktaþ--
dvàda÷yàü caitramàsasya ÷uklàyàü damanotsavaþ /
ityàdinà ràmàrcaünacandrikàyàm /
tatra ca pàraõàhamàtraü vivakùitam /
pàraõàhe na labhyeta dvàda÷ã ghañikàpi cet /
tadà trayoda÷ã gràhyà pavitradamanàrpaõe //
iti tatraivokteþ /
pavitràropaõaü ca ÷ràvaõa÷ukladvàda÷yàü vihitam /
÷ràvaõasya site pakùe karkasthe ca divàkare /
dvàda÷yàü vàsudevàya pavitràropaõaü smçtam //
iti viùõudharmokteþ /
atha ÷ravaõadvàda÷ãnirõayaþ /
tatra viùõudharmottare--
yà ràma! ÷ravaõopetà dvàdasã mahatã tu sà /
tasyàmupoùitaþ snàtaþ påjayitvà janàrdanam //
pràpnotyayatnàddharmaj¤o dvàda÷advàda÷ãphalam /
ayaü ca svalpo 'pi yogaþ phaladaþ /
tithinakùatrayoryogo yogasyaiva naràdhipa! /
dvikalo yadi labhyeta sa j¤eyo hyàùñayàmikaþ //
iti ÷ravaõadvàda÷ãü prakçtya nàradãyokteþ /
yogaþ rohiõãyogàdiþ /
tatra yà tàvadekasminneva dine ÷ravaõayogavatã ÷uddhà ÷uddhàdhikà và viddhà viddhàdhikà và tasyàü sandeha eva nàsti /
yadà viddhàdhikàyàü dinadvaye 'pi ÷ravaõayogastadà ekàda÷ãyutà gràhyà /
dvàda÷ã ÷ravaõaspçùñà spç÷edekàda÷ãü yadà /
sa eva vaiùõavo yogo viùõu÷çïkhalasaüj¤itaþ //
iti màtsyokteþ /
hemàdrau tu ÷ravaõàspçùñeti pàñhaþ /
vaõà÷abda÷ca strãliïga itvyikhyàtam /
tantreõa ca tadopavàsadvayaü kàyam /
#<{MV-S_76}>#
yadà tu ÷uddhàdhikàyà dinadvaye ÷ravaõayogastadottaraiva /
udayavyàpinã gràhyà ÷radhaõadvàda÷ã vrate /
iti bçhannàradãyàta /
yadà tu dvàda÷yàü ÷ravaõayoga eva nàsti tadà ekàda÷yàmeva tadvatyàü ÷ravaõadvàda÷ãvrataü kàryam /
yadà na pràpyate çkùaü dvàda÷yàü ÷ravaõaþ kvacit /
ekàda÷ã tadopoùyà pàpaghnã ÷ravaõànvità //
iti nàradãyokteþ /
etasyà÷ca saüj¤àvi÷eùo--
bhàviùye--
ekàda÷ã yadà ÷uklà ÷ravaõena samanvità /
vijayà sà tithiþ proktà bhaktànàü vijayapradà //
iti /
viddhàdhikye 'pi cottaradine ÷ravaõayogàbhàve tàdç÷ã da÷amãviddhàpi gràhyà /
da÷amyekàda÷ã yatra sà nopoùyà bhavettithiþ /
÷ravaõena tu saüyukta /
sà ÷ubhà sarvakàmadà //
iti vahnipuràõàt /
yadà caikàda÷ã÷ravaõadvàda÷yupavàsau dinabhedena pràpnutastadà ÷aktena dvayamapi kàryam /
ekàda÷ãmupoùyaiva dvàda÷ãü samupoùayet /
na tatra vidhilopaþ syàdubhayordaivataü hariþ //
iti bhaviùyokteþ /
svãkçtaikàda÷ãvrata÷ravaõadvàda÷ãvratobhayakaraõàsàmarthye tu ekàda÷ãmupoùya dvàda÷yàü påjàmàtraü kàryam /
dvàda÷yàü ÷uklapakùe tu nakùatraü ÷ravaõaü yadi /
upoùyaikàda÷ãü tatra dvàda÷yàü påjayeddharim //
iti màtsyokteþ /
agçhãtaikàda÷ãvratastu dvàda÷yàmevopavaset /
upoùya dvàda÷ãü puõyàü vaiùõavarkùeõa saüyutàm /
ekàda÷yudbhavaü puõyaü naraþ pràpnotyasaü÷ayam //
iti nàradãyokteþ /
atra ca yadà kadàcicchravaõayoge 'pi pràtareva saïkalpa iti hemàdriþ /
iyaü ca bhàdrapade mahatyuktà /
màsi bhàdrapade ÷uklà dvàda÷ã ÷ravaõànvità /
mahatã nàma sà j¤eyà upavàse mahàphalà //
iti skandapuràõàt /
iyaü ca budhayuktàtipra÷astà /
÷ravaõadvàda÷ãyoge budhavàro yadà bhavet /
atyantamahatã nàma dvàda÷ã sà prakãrttità //
iti viùõudharmottaràt /
÷ravaõadvàda÷ãvratanimittopavàsapàraõaü tu pàraõàdine ubhayànuvçttau tåbhayànte kartavyamiti mukhyaþ kalpaþ /
#<{MV-S_77}>#
tithinakùatrasaüyogàdupavàso bhavedyadà /
pàraõaü tu na kartavyaü yàvannaikasya saïkùayaþ //
iti nàradãyokteritikecit /
madanaratnastu atra yadyapi tithinakùatrayoranyatarànte pàraõaü pratãyate tathàpi tithyanta eva kàryam na tu tithimadhye 'pi nakùatramàtrànte /
yàþ kà÷cittithayaþ proktàþ puõyà nakùatrayogataþ /
çkùànte pàraõaü kuryàdvinà ÷ravaõarohiõãm //
iti viùõudharmottare ÷ravaõàntasya pàraõàyàü paryudastatvàt /
nacaivaü rohivyante 'pi sà na syàditivàcyam /
"bhànte kuryàttithervàpi"iti rohiõãyogaprayuktopavàsaprakaraõasthavanhipuràõavacanàttatra seùñaiva na tvatraivaü vacanamastãtyàha /
iti ÷ravaõadvàda÷ãnirõayaþ /
##
tatra brahmavaivartte:
unmãlinã va¤julinã trispç÷à pakùavarddhinã /
jayà ca vijayà caiva jayantã pàpanà÷inã //
dvàda÷yo 'ùñau mahàpuõyàþ sarvapàpaharà dvija! /
tithiyogena jàyante catasra÷càparàstathà //
nakùatrayogàtprabalapàpaü pra÷amayantitàþ /
ekàda÷ã tu sampårõà varddhate punareva sà //
unmãlinã bhçgç÷reùñha! kathità pàpani÷inã /
dvàda÷yàmupavàsastu dvàda÷yàmeva pàraõam //
va¤julã nàma sà proktà hatyàyutavinà÷inã /
aruõodaya àdyà syàddvàda÷ã sakalaü dinam /
ante trayoda÷ã bhadrà trispç÷à sà prakãrttità //
kuhåràke yadà vçddhiü prayàte pakùavarddhinãm /
vihàyaikàda÷ãü tatra dvàda÷ãü samupoùayet /
puùya÷ravaõapuùyàdyarohiõãsaüyutàstu tàþ //
upoùitàþ samaphalà dvàdasyo 'ùñau pçthak pçthak /
iti /
catasrastithiyogena catasro nakùatrayogenetyaùñau /
àdyà ekàda÷ã /
aruõodaye såryodaya iti kecit /
pakùavarddhinyàü copavàsadvayàsamarthaü prati dvàda÷yupavàsamàtravidhànaü ÷ravaõàdvàda÷ãvratavat /
puùyàdyaü punarvasuþ /
atra ca tithiprayuktàsu na ko 'pi vicàraþ /
#<{MV-S_78}>#
÷ravaõadvàda÷ã tu nirõãtaiva /
itaràsu nakùatraprayuktàsu tu na ÷ravaõadbàda÷ãvadalpayoge 'pi påjyatvaü kintu såryodayàdàrabhya punastatparyantamastamayaparyantaü và sattva eva /
kçttikàdibharaõyantaü tàràvàsarasaptakam /
naite saüyogamàtreõa punanti sakalàü tithim //
iti sàmànyavàkyàt /
÷ravaõe vi÷eùavacanàttathetyuktam /
età÷càùñau mahàdvàda÷yaþ kàmyàþ mahàpuõyà ityàdinà phala÷ravaõàt /
yattu--
na kariùyanti ye loke dvàda÷yo 'ùñau mamàj¤ayà /
teùàü yamapure vàso yàvadàbhåtasamplavam //
ityakaraõapratyavàyabodhakaü vacanaü tadanàkaram /
iti taditaramahàdvàda÷ãnirõayaþ /
kàrttikakçùõadvàda÷yàmuktàyàü vatsapåjàyàü pradoùavyàpinã tithirgràhyà /
tasya tatkàla eva
vidhànàt /
dinadvaye tatkàlavyàptau pårvaiva /
vatsapåjà vaña÷caiva kartavyà prathame 'hani /
iti smaraõàt /
iti dvàda÷ãnirõayaþ /
##
tatra ÷uklatrayoda÷ã pårvaviddhà kàryà /
trayoda÷ã tu kartavyà dvàda÷ãsahità mune! /
iti brahmavaivarttokteþ /
kçùõapakùatrayoda÷yàü nigame--
ùaùñhyaùñamã tvamàvàsyà kçùõapakùe trayoda÷ã /
etàþ parayutàþ kàryàþ paràþ pårvayutàstathà //
iti vi÷eùokte÷ca /
yattu vçddhava÷iùñhenoktam--
dvitãyà pa¤camã vedhàt da÷amã ca trayoda÷ã /
caturda÷ã copavàse hanyuþ pårvottare tithã //
iti,
tattu ÷uklatrayoda÷ãviùayam /
nigame "kçùõapakùe trayoda÷ã' iti kçùõapakùapuraskàreõa vi÷eùàbhidhànàt /
yadà tu paradine trayoda÷ã nàsti tadà pårvaviddhà kàryà /
tadàha--
va÷iùñhaþ:
ekàda÷ã tçtãyà ca ùaùñhã caiva trayoda÷ã /
pårvaviddhàpi kartavyà yadi na syàt pare 'hani //
iti /
upavàse 'pyayameva nirõayaþ /
yattu--
ekàda÷yaùñamã ùaùñhã dvitãyà ca caturha÷ã /
#<{MV-S_79}>#
trayoda÷ã amàvàsyà tà upoùyàþ parànvitàþ //
iti viùõudharmottaravacanaü tat kçùõatrayoda÷ãviùayam /
anyathà--
dvitãyà pa¤camã vedhàt da÷amã ca trayoda÷ã /
caturda÷ã copavàse hanyuþ pårvottare tithã //
iti vçddhavasiùñhavacanavirodhàt /
ataþ kçùõa÷uklabhedenobhayorà¤jasyam /
atra ca pårvaviddhàyà gràhyatvaü na sàyàhnamàtravyàpitve kintu aparàïõavyàpitve /
trayoda÷ã prakartavyà bhavedyà càparàhõikã /
iti skandapuràõàt /
caitre madanatrayoda÷ã tu madhyàhnabyàpinã gràhyà /
tatprakaraõe--
madhyàhne påjayedbhattyà gandhapuùpàkùatàdibhiþ /
ityukteþ /
sà tu ÷uklapakùagatatvàt pårvaviddhà /
tathà ÷anitrathoda÷ã pårvaviddhà pradoùabyàpinã kàryà /
pradoùalakùaõaü tu--
trimuhårtaü pradoùaþ syàdravàvastaü gate sati /
iti /
skandapuràõe--
tatastu lohite bhànau snàtvà saniyamo vratã /
påjàsthànaü tato gatvà pradoùe ÷ivamarcayet //
iti /
dinadvaye pradoùavyàpitve tadekade÷aspar÷e và uttarà gràhyà /
pràtaþ saïkalpayedvidbànupavàsavratàdikam /
iti saïkalpakàlamàrabhya pravçtteþ /
sadaiva tithyorubhayoþ pradoùabyàpinã tithiþ //
tatrottaratra naktaü syàdubhayatràpi sà yataþ /
iti jàvàlivacanàcca /
ekade÷aspar÷e 'pi yatràdhikyaü tatra gràhyà /
àdhikyaü devapåjanabhojanaparyàptakàlavyàpitvam /
sàbhye tåttaraiva /
màrga÷ãrùa÷uklatrayodasã anaïgatrayoda÷ã /
màr÷a÷ãrùe 'male pakùe ityupakramya-
anaïgena kçtà tveùà tenànaïgatrayoda÷ã /
iti viùõupuràõekteþ /
yadyàpi càtra sàmànyanirõayàdaparàhõavyàpinã pårvaviddhà pràpyate tathàpi--
kçùõàùñamã bçhattapà sàvitrã vañapaitçkã /
anaïgatrayodasã rambhà upoùyàþ pårvasaüyutàþ //
iti saüvartavacanàt sàyànhavyàpinyà api pårvaviddhàyà grahaõam /
anyathà hi sàmànyanirõayàdeva pràpteretasya vacanasya nirarthakatvàpatteþ /
#<{MV-S_80}>#
evaü kàrttikakçùõatrayoda÷ã sàyàhnavyàpinã gràhyà /
kàrttikasyàsite pakùe trayoda÷yàü ni÷àmukhe /
yamadãpaü bahirdadyàdapamçtyurvina÷yati //
iti skàndokteþ /
iti trayoda÷ãnirõayaþ /
##
tatra vyàsaþ--
÷uklà caturda÷ã gràhyà paraviddhà sadà vrate /
iti /
padmapuràõe--
ekàda÷yaùñamã ùaùñhã ÷uklapakùe caturda÷ã /
etàþ parayutàþ kàryàþ paràþ pårveõa saüyutàþ //
iti /
bhaviùyapuràõe--
sadà kàryà trayoda÷yà na tu yuktà caturda÷ã /
paurõamàsãyutà sà syàccaturda÷yà ca pårõimà //
iti /
nàradãyapuràõe--
tçtãyaikàda÷ã ùaùñhã paurõamàsã caturda÷ã /
pårvaviddhà na kartavyà kartavyà parasaüyutà //
iti /
vàràhapuràõe--
ekàda÷ã da÷amyà tu saptamyà càùñamã tathà /
pa¤camyà ca yadà ùaùñhã trayoda÷yà caturda÷ã //
àsu kriyà na kurvãta pårvaviddhàsu mànavaþ /
nàgaviddhà tathà ùaùñhã bhànuviddho mahe÷varaþ /
caturda÷ã kàmaviddhà mi÷ràstà malinàþ smçtàþ //
iti /
mahe÷varo 'ùñamã /
aùñamãcaturda÷yau ÷ukle /
caitra÷ràvaõacaturdasyau ÷ukle api ràtrivyàpinyau gràhye /
tathàca--
baudhàyanaþ-
madhoþ ÷ràvaõamàsasya ÷uklà yà tu caturda÷ã /
sà ràtrivyàpinã gràhyà parà pårvàhnagàminã //
iti /
parà = màsàntaragatà /
ni÷i bhramanti bhåtàni ÷aktayaþ ÷ålabhçt! yataþ /
atastasyàü caturda÷yàü satyàü tatpåjanaü bhavet //
iti hemàdrilikhitavacanàcca /
bhàdra÷uklacaturdasã tu trimuhårtavyàpinã /
dvimuhårtavyàpinyapi såryodayavyàpinã gràhyà /
"daive hyaudayikã gràhyà"iti vacànàt /
#<{MV-S_81}>#
"caturda÷yà ca pårõimà"iti yugmavàkyàcca /
evaü sakala÷iùñàcàraþ /
kecittu madhyàhnavyàpinã gràhyetyàhuþ /
bhaviùyottaravacanagataü ca liïgaü pramàõamupanyasyanti /
yathà--
madhyàhne bhojyavelàyàü samuttãrya sarittañe /
dadar÷a ÷ãlà sà strãõàü samåhaü raktavàsasàm //
caturda÷ryàmarcayantaü bhaktyà devaü pçthakpçthak //
iti /
tanna /
"madhyàhne påjayennçpa"iti vinàyakavratavat atra vidhàyakà÷ravaõàt /
liïgasya ca arthavàdagatatvàt, tadupodbalakapramàõàntarà dar÷anàt,"daive hyaudayikã gràhyà"iti pratyakùavacanavirodhàt audayikã gràhyà na madhyàhnagateti saïkùepaþ /
÷iùñà api audayikyàmeva vratamàcaranti /
kçùõacaturda÷ã tu pårvaviddhà gràhyà /
àpastambaþ--
kçùõapakùe 'ùñamã caiva kçùõapakùe caturda÷ã /
pårvaviddhà tu kartavyà paraviddhà na karhicit //
iti /
yattu nàradãye--
aùñamyekàda÷ã ùaùñhã kçùõapakùe caturdasã /
amàvàsyà tçtãyà ca kartavyà parasaüyutàþ //
iti /
tathà brahmavaivartte,
caturda÷ã dar÷ayuktà paurõamàsyà yutà vibho! /
iti, tadupavàsaviùayam /
ekàda÷yaùñamã ùaùñhã ube pakùe caturdasã /
amàvàsyà tçtãyà ca tà upoùyàþ parànvitàþ //
iti padmapuràõãyavi÷eùavacanaikavàkyatvàt pårvodàhçtavacanavirodhàcca /
ubhe pakùe = = bhayapakùagatetyarthaþ /
÷ivavrate tu pakùadvayagate caturda÷yau trayoda÷ãyute aparàhõavyàpinyau gràhye /
tathà ca--
skandapuràõe,
caturda÷ã tu kartavyà trayoda÷yà yutà vibho! /
mama bhaktairmahàbàho! bhavedyà càparàhõikã //
dar÷aviddhà na karktavyà ràkàviddhà kadàcana /
iti /
mama bhaktairitã÷varavacanàt liïgàt tadvratakiùayatà j¤àyate /
rudravrateùu sarveùu kartavyà saümukhã tithiþ /
iti vacanàcca /
yadapi-
kçùõapakùe 'ùñamã caiva kçùõapakùe caturda÷ã /
#<{MV-S_82}>#
pårvaviddhà tu kartavyà paraviddhà na karhicit //
upavàsàdikàryeùu hyeùa dharmaþ sanàtanaþ /
iti:
tadapi rudravrataviùayam pårvoditavacanaikavàkyatayà /
taditaravrateùu"ubhe pakùe caturda÷ã"iti pràgudàhçtapadmapuràõàt tàdç÷avçddhava÷iùñhavacanàcca uttaraviddhà gràhyeti /
iti caturda÷ãsàmànyanirõayaþ /
##
sà ca pradoùavyàpinã gràhyà /
taduktaü hemàdrau nçsiühapuràõe--
vai÷àkhe ÷uklapakùe tu caturda÷yàü ni÷àmukhe //
majjanmasambhavaü puõyaü vrataü pàpapraõà÷anam /
varùe barùe tu kartavyaü mama santuùñikàraõam //
dinadvaye tadvyàptau aü÷ataþ samavyàptau và paraiva /
viùamabyàptau tvadhikavyàptimatã /
dinadvaye 'pyavyàptau parà /
paradine gauõavyàpteþ sattvàt pårvadine ca tadabhàvàt /
yattu--
tato madhyàhnavelàyàü nadyàdau vimale jale /
ityupakramya--
paridhàya tato vàso vratakarma samàrabhet //
iti tatroktam /
tat saïkalparåpavratopakramaviùayaü na tu pradhànasya madhyàhnakàlatvaj¤àpakam /
pårvodàhçtavacanavirodhàt /
iyaü ca yogavi÷eùeõàtipra÷astà /
svàtãnakùatnayoge ca ÷anivàre ca madvratam /
siddhiyogasya saüyoge vaõije karaõe tathà //
puüsàü saubhàgyayogena labhyate daivayogataþ /
ebhiryogairviünàpi syàt maddinaü pàpanà÷anam //
iti tatraivokteþ /
idaü ca nçsiühopàsakànàmeva nityam /
sarveùàmeva varõànàmàdhikàro 'sti madvrate /
madbhaktaistu vi÷eùeõa kartavyaü matparàyaõaiþ //
iti tatraivokteþ /
iti nçsiühajayantãnirõayaþ /
athàtraiva prasaïgàdanyà api jayantyo 'bhidhãyante /
puràõasasuccaye--
matsyo 'bhåddhutabhugdine madhusite kårmo vidhau màdhave
vàràho girijàsute nabhasi yadbhåte site màdhave //
#<{MV-S_83}>#
siüho bhàdrapade site haritithau ÷rãvàmano màdhave
ràmo gauritithàvataþ paramabhådràmo navamyàü madhoþ //
kçùõo 'ùñamyàü nabhasi sitapare cà÷vine yadda÷amyàü
buddhaþ kalkã nabhasi samabhåcchuklaùaùñhyàü krameõa //
ahno madhye vàmano ràmaràmau
matsyaþ kroóa÷càparàhõe vibhàge /
kårmaþ siüho bauddhakalkã ca sàyaü
kçùõo ràtrau kàlasàmye ca pårve //
iti /
iti jayantãnirõayaþ /
jyeùñha÷uklacaturda÷yàü sarvasmin dine pa¤càgnisàdhanaü kçtvà pradoùe hemadhenurdeyà /
jyeùñhe pa¤catapàþ sàyaü hemadhenuprado divam /
yàtyaùñamãcaturda÷yo rudravratamidaü smçtam //
iti màtsyokteþ /
kàrttikakçùõacaturda÷ã dãpàvalã /
kàrttike kçùõapakùe tu caturda÷yàü dinodaye /
ava÷yameva kartavyaü srànaü narakabhãrubhiþ //
iti bhàviùyokteþ /
kàrttiko 'tra pårõimàntaþ /
atra dinodaya iti ÷ravaõàt pràtaþkàlavyàptitvamiti gauóàþ /
dàkùiõàtyàstu vidhådaya iti pàñhamàhuþ /
tanmate candrodayavyàpinã gràhyà /
dinadvaye tadvyàptau tadavyàptau và pårvaiva /
pårvaviddhacaturdha÷yàü kàrttikasya sitetare /
pratyåùasamaye snànaü kuryàttatra prayatnataþ //
iti pçùvãcandrodayodàhçtavacanàt /
asyàmeva ca ràtrau dãpadànaü kàryam
tataþ pradoùasamaye dãpàn dadyàn manoharàn /
iti vacanàt /
kàrttika÷uklacaturda÷yàü pàùàõacaturda÷ãvratam /
kàrttike ÷uklapakùe tu yà pàùàõacaturda÷ã /
tasyàmàràdhayedgaurãü naktaü pàùàõabhakùakaþ //
iti devãpuràõokteþ /
iyameva vaikuõñhacaturda÷ã /
sà ràtrivyàpinã gràhyà /
kàrttikasya site pakùe caturda÷yàü naràdhipa! /
sopavàsastu sampåjya hariü ràtrau jitendriyaþ //
iti bhaviùyokteþ /
asyà eva vi÷ve÷varapratiùñhàtiùñhàdinatvàt tatprayuktapåjàdàvaruõodayavyàpinã gràhyà /
#<{MV-S_84}>#
varùe ca hemalambàkhye màse ÷rãmati kàrttike /
÷uklapakùe caturda÷yàmaruõàbhyudayaü prati //
mahàdevatithau bràhme muhurtte maõikarõike /
snàtvà vi÷verã devã vi÷ve÷varamapåjayat //
iti sanatkumàrasaühitokteþ /
màgha÷uklacaturda÷ã àrañantyàkhyà /
sà aruõodayaviddhà gràhyà /
màgha÷uklacaturda÷yàü viùõordehànmarãcayaþ /
ni÷cerustilakàkàràþ ÷ata÷o 'tha sahasra÷aþ //
anarkàbhyudite kàle satsu tàràü÷ukeùvapi /
ràjà ca tatra sampåjyo yamaþ pralayabhàskaraþ /
iti brahmapuràõàt /
##
tatsvaråpaü ÷ivarahasye--
tatprabhçtyatha devarùe! màghakçùõacaturda÷ã /
÷ivaràtriþ samàkhyàtà priyeyaü tripuradviùaþ //
iti /
atra ca ràtri÷abdastithilakùakaþ siva÷abda÷ca ÷ivavratalakùakaþ prakaraõàt /
ata÷càyaü ÷ivaràtri÷abdo ÷ivavratavi÷eùayogyatithiparaþ /
skandapuràõe tu--
màghaphàlgunayormadhye asità yà caturda÷ã /
÷ivaràtristu sà khyàtà sarvayaj¤ottamottamà //
iti /
yattu bhaviùyapuràõe--
caturda÷yàü tu kçùõàyàü phàlgune ÷ivapåjanam /
tàmupoùya prayatnena viùayàn parivarjayet //
iti /
tat paurõamàsàntamàsàbhipràyaü pårvodàhçtavacanaikavàkyatvàt /
tadetat ÷ivaràtrivratamupavàsapåjàjàgaraõàtmakaü j¤eyam /
tathà ca nàgarakhaõóe--
upavàsaprabhàveõa balàdapi ca jàgaràt /
÷ivaràtrestathà tasyàü liïgasyàpi prapåjayà //
akùayàn labhate bhogàn ÷ivasàyujyamàpnuyàt /
tathà sahyakhaõóe--
svayaü ca liïgamabhyarcya sopavàsaþ sajàgaraþ /
ajànannapi niùpàpo niùàdo gaõatàü gataþ //
iti /
#<{MV-S_85}>#
brahmapuràõe--
màghe kçùõacaturda÷yàü kartavyaü vratamuttamam /
upoùito varàrohe! caturda÷ryàü varànane! /
ityàdyabhidhàya pratipraharaü påjàjàgaraõàdyuktam //
tathà skànde--
kçùõapakùe caturda÷yàü na ka¤cinmçgamàptavàn /
aõvapi pràõayàtràrthaü kùudhàsampãõóito 'vasat //
ityàdyuktvà--
dhanuùkoñyà hatànyeva bilvapatràõi mànada! /
pitatàni mahàràja! ÷ambhoþ ÷irasi bhåtale //
tatraiva tasthau ràjendra! sarvaràtramatandritaþ /
ràtri÷eùaü sthito vyàdhaþ stabdhadçùñiranàmiùaþ //
prabhàte vimale jàte dçùñvà tatraiva ÷aïkaram /
bilvapatrairnara÷reùñha! kandamålai÷ca pàritaþ //
iti /
yattu kvacit ekasya dvayorvà ÷ravaõam /
yathà,
athavà ÷ivaràtriü tu påjàjàgaraõairnayet /
iti /
tathàpi athavetyanukalpopakrameõà÷aktaviùayatayopapàdyam /
evamanyatràpi--
akhaõóitavrato yo hi ÷ivaràtrimupoùayet /
sarvàn kàmànavàpnoti ÷ivena saha modate //
tathànyatra--
ka÷cit påõyavi÷eùeõa jalahãno 'pi yaþ pumàn /
jàgaraü kurute tatra sa rudrasamatàü vrajet //
ityàdãni tàni a÷aktaviùayàõi /
tadetat ÷ivaràtrivrataü janmàùñamãvat saüyogamapçthaktvanyàyena nityaü kàmyaü ca tatra nityatvaü tàvat skandapåràõe--
paràtpataraü nàsti ÷ivaràtriþ paràtparam /
na påjayati bhaktye÷aü rudraü tribhuvane÷varam //
janturjanmasahasreõa bhramate nàtra saü÷ayaþ /
ityakaraõe pratyavàya÷ravaõàt /
varùe varùe mahàdevi! naro nàrã pativratà /
÷ivaràtrau mahàdevaü kàmaü bhattyà prapåjayet //
iti vãpsà÷ruteþ,
arõavo yadi và ÷uùyet kùãyeta himavànapi /
merumandaralaïkà÷ca ÷rã÷ailo vindhya eva ca //
#<{MV-S_86}>#
calantyete kadàcidvai ni÷calaü hi ÷ivavratam /
iti vacanàcca /
ni÷calaü nityakartavyamityarthaþ /
phala÷ravaõàtkàmyatàpi skandapuràõa eva--
÷ivaü ca påjayitvà yo jàgartti ca caturda÷ãm /
màtuþ payodhararasaü na pivetsa kadàcana //
yadãcchedakùayàn bhogàn divi deva! manorathàn /
àgamoktavidhiü kçtvà pràpnoti maramaü padam /
mama bhaktastu deve÷i! ÷ivaràtrimupoùakaþ //
gaõatvamakùayaü divyamakùayaü ÷iva÷àsanam /
sarvàn bhuktvà tato bhogàn mçto bhåpo 'bhijàyate //
kàmyavrate ã÷ànasaühitàyàü vi÷eùaþ /
evametadvrataü kuryàt pratisaüvatsaraü vratã /
dvàda÷àbdikameva syàccaturvi÷àbdikaü tu và //
sarvàn kàmànavàpnoti pretya ceha ca mànavaþ /
iti /
sarvàdhikàrikatvaü càsya tatraivoktam-
÷ivaràtrivrataü nàma sarvapàpapraõà÷anam /
àcàõóàlamanuùyàõàü bhuktimuktipradàyakam //
iti /
adhikàriniyamàþ skandapuràõe--
màdhamàse tu yà kçùõà phàlgunàdau caturda÷ã /
sà ca puõyà tithirj¤eyà sarvapàtakanà÷inã //
ahiüsà satyamakrodho brahmacaryaü kùamà dayà /
÷àntàtmà krodhahãna÷ca tapasvã hyanasåyakaþ //
tasmai deyamidaü devi! gurupàdànugo yadi /
anyathà yo dadàtãha sa dàtà narakaü vrajet //
iti /
sà ceyaü ÷ivaràtrirarddharàtravyàpinã trayoda÷ãyutà pra÷astà /
trayodasã yadà devi! dinabhuktipramàõataþ /
jàgare ÷ivaràtriþ syànni÷i pårõà caturda÷ã //
iti ÷ivarahasyokteþ /
ata evàtra vedho 'pi na divàvedha eva kintu janmàùñamãvadràtrivedho 'pi bhavatyeva /
tathà ca skandapuràõe--
ni÷i bhramanti bhåtàni ÷aktayaþ ÷ålabhçdyataþ /
atastasyàü caturda÷yàü satyàü tatpåjanaü bhavet //
iti /
bhåtàni ÷aktayo yoginyo 'pi ÷ålabhçcchaïkara÷ca yato ràtrau bhramanti ataþ satyàü tasyàü påjanaü bhavediti hemàdriþ /
#<{MV-S_87}>#
yadà dinadvaye ni÷ãthavyàpinã tadà pårvaiva gràhyà /
tathàca skandapuràõe--
kçùõàùñamã skandaùaùñhã ÷ivaràtri÷caturda÷ã /
etàþ pårvayutàþ kàryàstithyante pàraõaü bhavet //
tatraiva--
janmàùñamã rohiõã ca ÷ivaràtristathaiva ca /
pårvaviddhaiva kartavyà tithibhànte ca pàraõam //
iti /
tatraiva--
÷ràvaõã durganavamã tathà dårvàùñamã tu yà /
pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam //
jayantã ÷ivaràtri÷ca kàrye bhadràjayànvite /
màghaphàlgunayormadhye yà syàcchivacaturda÷ã //
anaïgena samàyuktà kartavyà sà sadà tithiþ /
iti /
tathà:
àdityàstamaye kàle asti cedyà caturda÷ã /
tadràtriþ ÷ivaràtriþ syàt sà bhaveduttamottamà //
iti /
vàyupuràõe-
trayoda÷yastage sårye catasçùveva nàóiùu /
bhåtaviddhà ca yà tatra ÷ivaràtrivrataü caret //
iti /
màghavodàhçtasmçtyantare-
pradoùavyàpinã gràhyà ÷ivaràtricaturda÷ã /
ràtrau jàgaraõaü yasmàttasmàttàü samupoùayet //
iti /
atra ràtrau jàgaraõaü yasmàditi hetuva÷àt pradoùa÷abdo ràtriparo 'vagantavyaþ /
nàradãyasaühitàyàm--
arddharàtrayutà yatra màghakçùõà caturda÷ã /
÷ivaràtrivrataü tatra so '÷vamedhaphalaü labhet //
iti /
màdhavatithitattvakàrau tu ãdç÷aviùaye bahukàlavyàpitvàt paraivetyàhatuþ /
tadetat--
ardharàtràtparastàcca jayàyogo yadà bhavet /
pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtriþ ÷ivapriyaiþ //
iti padmapuràõàdivacanànàü nirviùayatvàpattarayuktam /
yadà tu ni÷ãthàdårdhvagà trayoda÷ã pera'hani ca ni÷ãthàvyàpinyapi caturda÷ã bhavati tadà paraiva gràhyà /
tathàca hemàdrimàdhavodàhçtapuràõavacanam--
#<{MV-S_88}>#
màghàsite bhåtadinaü hi ràjannupaiti yogaü yadi pa¤cada÷yà /
jayàprayuktàü na tu jàtu kuryàcchivasya ràtriü priyakçcchivasya //
iti /
jayàprayuktàü jayayà trayoda÷yà prakarùeõa ni÷ãthàdårdhvaü yuktàü na kuryàt nopavaset kintu sakaladinabhåyoràtrilàbhàt paràmevetyarthaþ /
tathàca yat ÷ivaràtrivrate bhåtàü kàmaviddhàü vivarjayet /
itivacanaü, yacca kàmikavacanam--
ni÷àdvayacaturddra÷yàü pårvà tyàjyà parà ÷ubhà /
iti,
tadetàdç÷aviùayameva j¤eyam /
anyathà pårvàpàdakabahuvacanavirodhaþ syàt /
pårvasyà eva ni÷ãthavyàptau uttaràyà eva và ni÷ãthavyàptau tatkàlavyàpinã gràhyetyuktam--
nàradãye÷ànasaühitayoþ:
màdhakçùõacaturda÷yàmàdidevo mahàni÷i /
÷ivaliïgatayodbhåtaþ koñisåryasamaprabhaþ //
tatkàlavyàpinã gràhyà ÷ivaràtrivrate tithiþ /
arddharàtriyutà yatra màghakçùõacaturda÷ã /
÷ivaràtrivrataü tatra so '÷vamedhaphalaü labhet //
tatretyatra kurvan ityadhyàhàraþ /
pårvedyurvà paredyurvà mahàni÷i caturda÷ã /
vyàptà sà dç÷yate yasyàü tasyàü kuryàt vrataü naraþ //
iti /
mahàni÷àsvaråpaü tu devalenoktam--
mahàni÷à dve ghañike ràtrermadhyamayàmayoþ /
iti /
yadapi skandapuràõe--
àdau màrga÷ire màsi dãpotsavadine 'pi và /
gçhõãyànmàghamàse và dvàda÷aivamupoùayet //
iti kàmyaü pratimàsaü ÷ivaràtrivrataü tatràpi påjopavàsajàgaraõavidhànàt tasya ca sakalaràtrisàdhyatvàt bahuràtrivyàpinyàmanuùñhànam /
ubhayatra ràtrivyàptisàmye tu--
rudravrateùu sarveùu kartavyà sammukhã tithiþ /
anyathà vratakalpeùu yathoddiùñàmupàvaset //
iti pårvodàhçtavacanànuguõyàcca pårvaiva gràhyà /
asyà÷ca mahà÷iva ràtreþ ravibhaumavàrànyatarayoge pra÷astataratvaü ÷ivayogayoge pra÷astatamatvaü ca skandapuràõe--
#<{MV-S_89}>#
màghakçùõacaturda÷yàü ravivàro yadà bhavet /
bhaumo vàtha bhaveddevi! kartavyaü vratamuttamam //
÷ivayogasya yoge ca tadbhaveduttamottamam /
iti /
tathà trispç÷àtipra÷astà puràõàntare--
trayoda÷ã kalàpyekà madhye caiva caturda÷ã /
ante caiva ÷inãvàlã trispç÷yàü ÷ivamarcayet //
iti /
÷ivaràtripåjàprakàra÷ca rudravrateùåkta iti na likhyate /
athaitatpàraõaü tu skandapuràõa eva dvidhoktam--
kçùõàùñamã skandaùaùñhã ÷ivaràtri÷caturda÷ã /
etàþ pårvayutàþ kàryàstithyante pàraõaü bhavet //
itivacanàt paradine yadi divà tithyantastadà tatraiva /
no cet divaiva /
tathà ca skandapuràõe--
upoùaõaü caturdasyàü caturda÷yàü ca pàraõam /
kçtaiþ sukçtalakùai÷ca labhyate vàthavà navà //
brahmà svayaü caturvaktraiþ pa¤cavaktraistathà hyaham /
sikthe sikthe phalaü tasya vastuü ÷akto na pàrvati! //
brahmàõóodaramadhye tu yàni tãrthàni santi vai /
saüsthitàni bhavantãha bhåtàyàü pàraõe kçte //
itivacanàt /
sà tvastamayaparyantavyàpinã cetpare 'hani /
divaiva pàraõaü kuryàt pàraõànnaiva doùabhàk //
iti /
÷ivaràtriprakaraõapañhitakàlàdar÷amadanaratnamàdhavàdilikhitasmçtivacanàt /
anyatithyàgamo ràtrau tàmasastaijaso divà /
tàmase pàraõaü kurvan tàmasãü gatimàpnuyàt /
ityàdinindàvacanàcca /
màdhavàcàryàstu yàmatrayordhvagàminyàü pràtareva pàraõamàhuþ /
iti ÷ivaràtrinirõayaþ /
##
sà ca sàvitrãvratàtirikte kàrye paraiva /
bhåtaviddhà na kartavyà dar÷aþ pårõà kadàcana /
varjayitvà muni÷reùñha! sàvitrãvratamuttamam /
itibrahmavaivarttokteþ /
evaü yat"caturda÷yà ca pårõimà"itiyugmavàkyaü tat sàvitrãvrataviùayam /
#<{MV-S_90}>#
yattu "pratipadyapyamàvàsyà"ityamàyugmavàkyaü tat sàvitrãvratàtiriktaviùayaü draùñavyam /
atra ca na pårvaviddhàniùedhastasyàstrimuhårtasattve kiü tvaùñàda÷anàóãmitacaturda÷ãsattve /
bhåto 'ùñàda÷anàóãbhirdåùayatyuttaràü tithim /
itivi÷eùavacanàt /
màdhavastu idaü vacanaü yatra bhåtaviddhà kartavyà yathà sàvatrãvrate tatràùñàda÷anàóãmità na gràhyetyevaüparamityàha /
tattu nirastaü pràk /
jyeùñhapa¤cada÷yorvañasàvitrãvratam /
tatra pårvaviddhà gràhyà /
kçùõàùñamã bçhattapà sàvitrã vañapaitåkã /
anaïgatrayoda÷ã rambhà upoùyàþ pårvasaüyutàþ //
iti nigamokteþ /
sàvitrã = tadvratasambadhinã paurõamàsã /
vañapaitçkã = tatsambadhinyevàmàvàsyà /
jyeùñhe màsi site pakùe pårõimàyàü tayà vratam /
cãrõaü purà mahàbhaktyà kathitaü te mayà nçpa! //
iti sàvitrãvrataü prakramya skàndokteþ /
amàyàü ca tathà jyeùñhe vañamåle tathà satã /
triràtropoùità nàrã vidhinànena påjayayet //
iti bhaviùyokte÷ca /
hemàdrau tu bhàdrapadapårõimàyàmapãdamuktam /
gauóàstu--
meùe và vçùabhe vàpi sàvitrãü tàü vinirdi÷et /
jyeùñhakçùõacaturda÷yàü sàvitrãmarcayanti yàþ //
vañamåle sopavàsà na tà vaidhavyamàpnuyuþ /
iti parà÷aravàkyàccaturda÷yàmityàhuþ /
÷ràvaõãü paurõamàsãü prakçtyàmnàte rakùàbandhane tu aparàhõavyàpinã gràhyà /
tato 'paràhõasamaye rakùàpoñalikàü ÷ubhàm /
kàrayedakùataiþ ÷astaiþ siddhàrthairhemabhåùitaiþ //
iti bhaviùyokteþ /
atra ca tata iti ÷ravaõàtpårvànuùñhitopàkarmàïgatvametasya /
ata÷ca yathà tatra grahasaïkràtyàdivarjanamevamatràpãti kecit /
anye tu aïgatve pramàõàbàvàt tata ityasya càkhaõóaparvàõi arthasiddhatvenàvidheyatvànna grahasaïkràntyàdivarjanamityàhuþ /
idaü ca bhadràyàü na kàryam /
bhadràyàü dve na kartavye ÷ràvaõã phàlgunã tathà /
iti saïgrahokteþ /
asyàmeva hayagrãvotpattiþ /
÷ràvaõyàü ÷ravaõe jàtaþ pårvaü haya÷irà hariþ /
iti vacanàt /
asyàmeva ÷ravaõàkarmoktam /
tatràstamayavyàpinã gràhyà /
#<{MV-S_91}>#
"÷ràvaõyàü paurõamàsyàü ÷ravaõàkarma"iti tatprakçtya"astamite sthàlãpàkaü ÷rapayitvà' ityà÷valàyanasåtràt /
yàj¤ikàstu etasya vikçtitvàccheùaparvaõi anuùñhànamàhuþ /
asyàmevopàkarma /
tatra--
yàj¤avalkyaþ:
adhyàyànàmupàkarma ÷ràvaõyàü ÷raveõena và /
hastenauùadhibhàve và pa¤camyàü ÷ràvaõasya tu //
adhãyata ityaghyàyo vedaþ /
upàkarmeüti vedasaüskàrakarmaõo nàmadheyam /
÷ràvaõyàü ÷ràvaõapaurõamàsyàm /
yadyapi"nakùatreõa yuktaþ kàla" (4 / 3 / 2) ityataþ såtràt yà kàcicchravaõayuktà tithirlabhyate tathàpi ÷ràvaõapauõemàsyevàtra vivakùità /
pàraskaràdivàkyeùu vi÷iùyopàdànàt /
tathàca pàraskaraþ:
athàto 'dhyàyopàkarma oùadhãnàü pràdurbhàve ÷ravaõena ÷ràvaõyàü paurõamàsyàü ÷ràvaõasya pa¤camãü hastena veti /
÷ravaõeneti ÷ravaõasya pçthagupàdànàcca /
evam àùàóhyàü prauùñhapadyàmityàdiùvapi bodhyam /
hasteneti /
hastayukte kasmiü÷ciddivase /
kecittu hastenetyato nakùatraråpakàlaj¤àne 'pi titheràkàïkùitatvàttatra yàvadanirõãtaü ki¤ciddinamityupasthitaü bhavati tàvatsannidhànàt pa¤camyevopasthitànveti /
tena hastayuktapa¤camyàmityàhuþ /
oùadhirbhàve iti ÷ràvaõasya tviti ca sarvatra sambadhyate /
kàlàntaramapyàha--
baudhàyanaþ:
÷ràvaõyàü paurõamàsyàmà pàóhyàü vopàkçtya chandàüsyadhãyãta /
manurapi--
÷ràvaõyàü prauùñhapadyàü vàpyupàkçtya yathàvidhi /
yukta÷chandàüsyadhãyãta màsàn vipro 'rddhapa¤camàn //
iti /
api÷abdàdbhàdrapada÷ravaõahastapa¤camãnàmupàdànam /
kàtyàyano 'pi--
upàkçtyodagayane tato 'dhãyãta dharmavit /
iti /
gobhilo 'pi-prauùñhapadãü hasteneti /
prauùñhapadãmityataþ pràpyeti÷eùaþ /
tena bhàdrapadamàsi hastayukte kasmiü÷ciddina ityarthaþ /
à÷valàyanastu--athàto 'dhyàyopàkaraõamauùadhãnàü pràdurbàve ÷ràvaõasya pa¤camyàü hastena và /
ityupàkarma prakçtakya--
tadvàrùikamityàcakùata iti /
#<{MV-S_92}>#
anena varùàsambandhinoþ ÷ràvaõabhàdrapadayormadhye ÷ràvaõasya pårvaü vihitatvàt saüj¤àkaraõasiddhaü bhàdrapade 'nuùñhànaü stavayati /
bhàdrapade 'pi ÷ravaõahastapa¤camãùveva yata à÷valàyanasåtre màsanakùatratithãnabhidhàya màsàntaràbhidhàne pårvoktamàsasyaiva bàdho yujyate avàntarasàjàtye na tasya ÷ãghropasthitikatvàt na nakùatràdãnàm /
àkàïkùitatvàcca teùàmeva grahaõam /
ete ca kàlàþ svasvagçhnànusàrà vyava sthitàþ /
yeùàü ca ÷àkhàyàmaneke kàlà uktàsteùàmàkàïkùàva÷àt pà ukrameõopàdànam /
pàñhakramasya prayojanàntaràbhàvàt /
tathà ca bahavçcaiþ ÷ràvaõamàse ÷ravaõayukte
kasmiü÷ciddine /
(*) tatra ca saïkràntigrahaõaså takàdau hastayuktapa¤camyàü tadasambhave kevalapa¤camyàü kevalahaste và tadasambhave auùadhipràdurbhàvàbhàve ca ãdç÷anakùatràdiyukte bhàdrapade 'pi kartavyam /
__________
(*) tatra ca tasmin dine cetyarthaþ /
__________
tathà ca bahvçcagçhyakàrikàyàm--
avçùñayauùadhayastasmin màse tu na bhavanti cet /
tadà bhàdrapade màsi ÷ravaõena tadiùyate //
iti /
evaü ÷ràvaõe grahaõàdisattve bhàdreõa prathamàrambhaþ /
tasya tadabhàve vihitatvena gauõatvàt /
yàjuùaistu ÷ràvaõapaurõamàsyàdikrameõa /
sàmagànà hastàdikramaþ /
såtre kvacidviparyàsenopàdàne 'pi--
upàkarma prakurvaünti kramàt sàmargyajurvidaþ /
grahasaïkràntyayukteùu hasta÷ravaõaparvasu //
itivacanàdeùa eva krama upàdeyaþ /
saïkràntau grahaõe à÷auce ca doùo madanaratnàdibahnunibandhodàhçta smçtau--
saïkràntau grahaõe caiva såtake mçtake tathà /
gaõa÷ràddhaü na kurvãta nàradasya vaco yathà //
prathame doùasaüyukte parvaõi syàdupàkriyà /
duþkha÷okàmayagrastà ràùñre tasmin dvijàtayaþ //
iti /
atra vi÷eùo gàrgye--
ardharàtràdadhastàccet saïkràntigrahaõaü tathà /
upàkarma prakurvãta parata÷cenna doùakçt //
tathà--
yadyardharàtràdarvàk cet grahaþ saïkrama eva ca /
nopàkarma tadà kuryàt àvaõyàü ÷ravaõe 'pi và //
#<{MV-S_93}>#
yàni tu--
trayoda÷yàdikaü varjyaü dinànàü navakaü dhruvam /
màïgalyeùu samasteùu grahaõe candrasåryayoþ //
tathà--
dvàda÷yàdistçtãyànto vedha indugrahe smçtaþ /
ekàda÷yàdikaþ saure caturthyantaþ prakãrttitaþ //
khaõóagrahe tayoþ prokta ubhayatra dinatrayam /
ityàdãni niùedhavacanàni tàni màïgalyakarmàntaraviùayàõi /
tathàca smçtiþ:
nitye naimittike japye homayaj¤akriyàsu ca /
upàkarmaõi cotsarge grahabhedo na vidyate //
iti /
evaü ca grahaõapårvottaradine ÷ravaõasattve tatroyàkarma na tyàjyam /
yadà ca grahaõasaïkràntiduùñaü parva tadà kàlaniyama uktaþ smçtimahàrõave--
saïkràntirgrahaõaü vàpi yadi parvaõi jàyate /
tanmàse hastayuktàyàü pa¤camyàü ca tadiùyate //
tathà--
saïkràntirgrahaõaü vàpi paurõamàsyàü yadà bhavet /
upàkçtistu pa¤camyàü kàryà vàjasaneyibhiþ //
iti /
vàjasaneyibhirityanena yeùàü pa¤camã gçhya uktà ta upalakùyante /
"saïkràntirgrahaõaüvà pi' "yadi parvaõi' ityàdisàmànyavàkyaikavàkyatàlàmàt /
anyathà vàjasaneyibhiþ pa¤camyàmeveti cetyubhayavidhàne vàkyabhedaþ syàt /
na ca"saïkràntirgrahaõaü vàpi yadi parvaõi jàyate"ityasyànenopasaühàro yukto natu lakùaõà lakùaõàta upasaühàrasya nyàyyatvàt, anyathà"puroóà÷aü caturdhà karoti"ityetatsamànàrthakatvàrthamàgneyavàkye 'pi lakùaõà syàditi vàcyam /
prakçte hi upasaühàre ÷uddhapa¤camyà api vidheyatvena vàkyabhedàpattyà lakùaõaiva yuktà tasmàdyeùàü gçhye papa¤camã noktà taiþ pårvodàhçtamanuvàkyàt,
÷ràvaõasya tu màsasya paurõamàsyàü dvijottama! /
àùàóhyàü prauùñhapadyàü và vedopàkaraõaü smçtam //
iti kårmapuràõàcca prauùñhapadyàmàùàóhyàü và kàryam /
baudhàyanaistu àùàóhyàmevà teùàü kevalàyà evàùàóhyà uktatvàt /
sàmagaistu siühasthe sårye hastanakùatre kàryam /
prauùñhapadãü hastenetipårvodàhçtagobhilàt /
prauùñhapadãmityatra proùñhapadaþ saura eva siühàrkiråpaþ /
#<{MV-S_94}>#
siühe ravau tu puùyarkùe pårvàhõe vicaredbahiþ /
chandogà militàþ kuryurutsargaü sarvachandasàm //
÷uklapakùe tu hastena upàkarmàparàhõikam /
iti gàrgyavacanàt /
idaü ca chandogànàmeva /
yadapi
upàkarmàparàhõe syàdutsargaþ pràtareva hi /
iti,
tadapi chandogaviùayameva /
anyeùàü tu daivakarmatvàt pårvàhõa eva /
bhavedupàkçtiþ paurõamàsyàü pårvàhõa eva tu /
iti pracetovacanena pårvàhõasyàpi vihitatvàt /
yujyate càsya gàrgyavàkyaparyàlocanayà cchandogàtiriktaviùayatvam /
prayogapàrijàte tu sarvairaparàhõa evetyuktam /
atra parvaõaþ sakhaõóatve audayikasyaiva grahaõam /
tathà ca--
kàlikàpuràõe:
caturda÷yàü samutpannàvasurau madhukaiñabhau /
vedàn svãkurvataþ padmayonestau jahratuþ ÷rutãþ //
hatvà tàvasurau devaþ pàtàlatalavàsinau /
àhçtya tàþ ÷rutãstasmai dadau lokaguruþ svayam //
abhållabdha ÷rutirbrahmà parvaõyaudayike punaþ /
ato bhåtayute tasminnopàkaraõamiùyate //
àsuraü varjayet kàlaü vedàharaõa÷ahkayà /
bhaviùyottare 'pi--
sampràpte ÷ràvaõasyànte paurõamàsyàü dinodaye /
snànaü kurvãta matimàn ÷rutismçtividhànataþ //
tato devàn pitéü÷caiva tarpayet paramàmbhasà /
upàkarma divaivoktamçùãõàü caiva tarpaõam //
÷ràvaõasyànta iti gauõacàndràbhipràyeõa /
hasta÷ravaõe api sakhaõóe audayike eva gràhye /
tathà ca--
gçhyapari÷iùñe:
dhaniùñhàpratipadyuktaü tvàùñraçkùasamanvitam /
÷ràvaõaü karma kurvãta çgyajuþ sàmapàñhakaþ //
tvàùñraü citrà /
na ca ÷ràvaõamiti naitasya karmaõo nàmadheyaü kintu ÷ravaõàkarmaõa iti vàcyam /
vyàsenaiva tasyàpi saüj¤àkaraõàt /
tathà ca--
vyàsaþ:
÷ravaõena tu yatkarma uttaràùàóhasaüyutam /
saüvatsarakçto 'dyàyastatkùaõàdeva na÷yati //
#<{MV-S_95}>#
dhaniùñhàsaüyutaü kuryàt ÷ràvaõaü karma yadbhavet /
tatkarma saphalaü vidyàdupàkaraõasaüj¤itam //
iti /
idaü ca karmakàlabyàptyasambhave audayika÷àstram /
atra ca parvaudayikatvavidhiþ sarvayajuþ÷àkhiviùayaþ /
pårvoktairdhaniùñhàpratipadyuktamityàdivakyairyajuþ ÷àkhimàtraü prati audayikaparvaõa uktatvàt /
na ca--
parvaõyaudayike kuryuþ ÷ràvaõãü taittirãyakàþ /
bahvçcàþ ÷ravaõe kuryurgrahasaïkràntivarjite //
ityanena bahvçcapari÷iùñavàkyena taittirãyàõàmevoktatvàttaittirãyamàtraparatvamiti vàcyam /
atra taittirãyagrahaõasya upalakùaõàrthatvàt /
kathamanyathàtulyakakùatayà bahvçcànàmupàdànaü kriyeta tulyakakùàõàmeva hi samabhivyàhàro yujyate /
na hi sambhavati bràhmaõairidaü kartavyaü kùatriyairidaü kañhairidamiti yujyate ca vai÷yairidaü karttabyamiti /
evaü ca bahvçcaiþ ÷ravaõa iti samabhivyàhàro yujyate yàjuùaiþ parvaõãti /
kiü ca bahvçcagçhyapari÷iùñakàro bahvçcànàmeva karmasambandhidharmavidhànàrthaü pravçtto na tu taittirãyàõàm /
evaü ca yat tatra taittirãyasambandhitatkàlàdikaü ÷råyate tadaü÷e 'nuvàda eva /
anuvàda÷ca yathàpràptasyaiva pràpti÷ca prakçte parvaudayikatvavidhàyakakàlikàpuràõàdivàkyàt /
kàlikàpuràõamapi svasvagçhyapràptaparvaõyevaudayikatvaü vidadhàti /
parvapràpti÷càvi÷eùeõa sarvayàjuùàõàmeveti /
evaü ca teùàmevànuvàdo yujyate /
yadapi--
÷ràvaõã durganavamã dårvà caiva hutà÷anã /
pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirbalerdinam //
iti /
tadapi na taittirãyàtiriktànàü pårvaviddhàvidhàyakaü kintu upàkarmàtiriktaviùayam /
athavà chandogakarttçkopàkarmaviùayam /
api càtra parvagatavi÷eùasyaivaudayikasya vidhànaü yuktam apekùitatvàt samabhivyàhàràcca /
na ca yadaudayike parvaõyupàkuryuþ taittarãyakà eveti vacanavyaktirastviti vàcyam /
evaü hi vi÷iùñànuvàde vàkyabhedaþ syàt /
na ca yadaudayike taittirãyakà ityeva vacanavyaktiþ parvaudayikatvaü ca sannidhilabhyamiti vàcyam /
upàkarmaõaþ sannihitatve 'pi parvaõaþ
sannidhilabyatvàsambhavàt /
tathà sati sannidhita eva ÷ravaõopasthityà tatràpyaudayikatvalàbhe uttaràrddhaü nirarthakaü syàt /
na ca tavàpi parvauüdayikatvagrahaõasaïkràntirahitvaråpavi÷eùaõadvayavidhàne vàkyabhedàpattiritivàcyam /
ekahàyanãtvapiïgàkùitvayordvayorapi yaugikatvena dravyavacanayorvi÷iùñadravyavidhivadatràpi yaugikàbhyàmanyataþ prasiddhàrthàbhyàü padàbhyàü vi÷iùñaü parvaiva vidhãyate iti na ki¤cidanupapannam /
#<{MV-S_96}>#
anye tu taittirãyakarttçkaparvaudayikatvavi÷iùñopàkarmavidhimevacchanti /
na ca vi÷iùñavidhau gauravàpattestaittirãyakapade lakùaõà /
tathà sati"ràjà ràjasåyenayajeta"ityàdàvapi traivarõikalakùaõàprasaïgàditi /
gçhyoktasya ca punarvidhiþ karttçbhedàt, anyathà ekaviùayànekasmçtyucchedàpatteriti vadanti /
tanna /
smçtayo hi svàtantryeõaiva pravçttàþ yuktaü yat prati smçtividhiriti, pari÷iùñaü punaþ ÷eùapåraõaråpaü ÷eùiõamupajãvyaiva pravçttamiti na tatra tadananuvàdena vidhàyakatvamiti /
atra audayikamapi saïgava pràpi gràhyam /
tathà ca--
gàrgyaþ--
÷ràvaõã paurõamàsã tu saïgavàtparato yadi /
tadaivaudayikã gràhyà nànyadaudayikã bhavet //
nigame 'pi--
÷ràvaõyàü prauùñhapadyàü và pratipat ùaõmuhårtakaiþ /
viddhà syàcchandasàü tatropàkarmotsarjanaü bhavet //
iti /
parveti hasta÷ravaõayorupalakùaõam /
udaye saïgavaspar÷e ÷rutau parvaõi càrkabhe /
kuryurnabhasyupàkarma çgyajuþsàmagàþ kramàt //
iti pçùvãcandrodayadhçtavacanàt /
etaccopàkarma malamàse na kàryam tathà ca--
kàtyàyanaþ:
utkarùaþ kàlavçddhau syàdupàkaraõakarmaõi /
iti /
evaü ca--
da÷ahàràsu notkarùa÷caturùvapi yugàdiùu /
upàkarmamahàùaùñhyorhyetaduktaü vçùàditaþ //
iti vàkye sauramànavihitatvaråpahetåpanyàsapårvakamanutkarùavidhànàcchandogànàü sauramànena vihitatvàt tadviùayamidamçùya÷çïgavacanami ti /
kecittu ÷ukramauóhyàdivat dvitãyopàkarmàviùayatvàmiti /
tathà
ca--
smçtisaïgrahe:
gurubàrgavayormauóhye bàlye và vàrddhake 'pi và /
tathàdhimàsasaüsarpamalamàsàdiùu dvijàþ //
prathàdhimàsasaüsarpamalamàsàdiùu dvijàþ //
prathamopàkçtirna syàt kçtà karmavinà÷akçt /
iti
àdipadàt vakràticàrasaïgrahaþ /
vistarastu malamàsaniråpaõe draùñavyaþ /
atra vi÷eùo màdhavãye--
#<{MV-S_97}>#
vedopàkaraõe pràpte kulãre saüsthite ravau /
upàkarma na kartavyaü kartavyaü siühayuktake //
iti /
nanu--
÷ràvaõyàü ÷ràvaõãkarma yathàvidhi samàcaret /
upàkarma tu kartavyaü karkañasthe divàkare //
ityanena nigamavacanena karkañasthe vidhànàt kathaü niùedha iti /
satyam /
nàyaü niùedhaþ /
kintu siühavidhivi÷eùa eva"na giràgiretibråyàt"iti vat (*) (a. 9 pà. 1 adhi. 18) /
__________
(*)jyotiùñome ÷råyate"yaj¤àyaj¤ãyena stuvãta"iti /
tatra yaj¤àyaj¤ãyamityanena"yaj¤àyaj¤à vo giràgirà ca dakùase"iti yaj¤àyaj¤apadaghañitàyàmçci samutpannaü sàmàbhidhãyate /
tatra ca girà÷abdasya pàñhaþ /
tatra yonigànamaghãyànaiþ sàmagairgakàreõa sahitaü "gàyãrà girà iti gãyate /
"airaü kçtvodgeyam' iti bràhmaõavàkyena tu girà÷abde gakàralopapårvakamirà÷abdena gànaü vidhãyate /
tathà ca yonigànabràhmaõagànayosaktulyabalatvena viùeùàbhàvàdvikalpena prayoge pràpte"nagirà gireti bråyàt, yadgiràgireti bråyàdàtmànameva tadudghàtà giret"iti gakàrarahitagàne bàdhamuktvà gakàrarahitamiràpadaü geyatvena vidhãyate /
evamatràpi "vedopàkareõe' "÷ràvaõyàü' iti vacanayoþ samànabalatvena siühe karkañe ca vikalyenopàkarmaõaþ pràptau "narmadottara' iti vacanena de÷abhedàdvayavasthàpyata ityà÷ayaþ /
__________
evaü ca siühakarkañayorubhayorapi pràptatvàdavyavasthàyàü de÷abhedena vyavasthàmàha--
prayogaparijàte bçhaspatiþ:
narmadottarabhàge tu kartavyaü siühayuktake /
karkañe saüsthite bhànàvupàkuryàcca dakùiõe //
iti /
asyàrthaþ /
sarvatropàkaraõe pràpte dakùiõade÷e 'pi upàkaraõaü pràptam evaü sati tatrànena vàkyena yaddakùiõe upàkuryàt tat karkañe yaduttare tta siühe /
yattu--
siühe ravau tu puùyarkùe pårvàhõe vicaredvahiþ (*) /
__________
(*) pårvàhõe 'vivare bahiþ iti pàñho nirõayasindhvàdau /
avivare grahaõàdidoùarahite iti ca vyàkhyàtam /
__________
chandogà militàþ kuryurutsargaü sarvacchandasàm //
÷uklapakùe tu hastena upàkarmàparàhõikam /
ityatra siühe ravàvityetasyobhayatra sambandhena yat sàmagànàü siühàrkavidhànaü tadde÷abhedapràpakakarkasiühavyavasthànivçttiphalakatayà nityavat pràptyarthamiti na ki¤cidanupapannam /
etaccopàkarma brahmacàrigçhasthavànaprasthaiþ kàryaü nityatvàt /
nityatvaü ca brahmayaj¤aråpanityakarmàïgamantràpyàyakatvàt /
#<{MV-S_98}>#
àpyàyakatvaü coktam--
kàtyàyanena:
pratyabdaü yadupàkarma sotsargaü vidhivahvijaiþ /
kriyate chandasàü tena punaràpyàyanaü bhavet //
ayàtayàmai÷chandobhiryat karma kriyate dvijaiþ /
krãóamànairapi sadà tatteùàü siddhikàraõam //
upàkçtyàdhãyãtetyato nityàdhyayanàrthatvenàpi sarveùàmava÷yakartavyatvam /
adhyayanaü ca sarveùàm /
tatra brahmacàriõàü brahmacaryasya tadarthatvàdeva siddham /
gçhasthànàü tu grahaõàdhyayanamuktamà÷valàyanena--
samàvçtto brahmacàrikalpena yathànyàyamitare jàyopeyãtyeke pràjàpatyaü taditi /
brahmacàrikalpenauyena niyamavi÷eùeõa brahmacàryadhãyãta tenaiva yuktaþ samàvçtto 'pyadhãyãta /
itare brahmacàriõastu yathànyàyaü = svavidhyuktaprakàreõa adhãyãran /
tathà jàyopeyã = gçhastho 'pi brahmacàrikalpoktaniyamena natu bhikùàdidharmeõetyarthaþ /
dhàraõàdhyayanàrthatvàdapi sarvàn prati niyatànuùñhànamuktam--
gobhilena:
uvàkarmotsarjanaü ca vanasthànàmapãùyate /
dhàraõàdhyayanàïgatvàdgçhiõàü brahmacàriõàm //
iti /
brahmacàriõo naiùñhikàþ /
upakurvàõànàmadhyayanàrthatvàdeva pràptatvàt /
"adhyàpyeranvàravdha"ityato 'pyadhyàpakasya gçhasthasyànuùñhànamuktamiti /
ityupàkarmakàlaþ /
##
tatra manuþ--
puùye tu cchandasàü kuryàdvahirutsarjanaü dvijaþ /
màgha÷uklasya và pràpte pårvàhõe prathame 'hani //
(a. 4 ÷lo. 96)
puùye = pauùe /
bahiþ gràmàditi ÷eùaþ /
utsarjanaü kçùõapakùàdhyayanaràhityam /
na tu sarvathànadhyayanam /
yathà÷àstraü tu kçtvaivamutsargaü chandasàü bahiþ /
viramet pakùiõãü ràtriü yadvàpyekamaharni÷am //
(4 / 97)
ata årdhvaü tu chandàüsi ÷ukleùu niyataþ pañhet /
vedàïgàni rahasyaü ca kçùõapakùeùu sampañhet //
(4 / 98)
iti manåkteþ /
prathame 'hanãti puùya ityatràpi sambadhyate /
#<{MV-S_99}>#
yadà ÷ràvaõyàmupàkarma tadà puùyamàsasya ÷uklapratipadi pårvàhõe, yadà prauùñhapadyàü tadà màgha iti vyavasthito vikalpaþ /
÷ràvaõyàü prauùñhapadyàü vàpyupàkçtya yathàvidhi /
yukta÷candàüsyadhãyãta màsàn vipro 'rdhapa¤camàna //
(4 / 95)
iti manunaiva arddhapa¤camamàsàdhyayanasya vihitatvàt /
arddhapa¤camàn iti ardhaþ pa¤camo yeùu te sàrddhàü÷catura iti yàvat /
yàj¤avalkyastu kàlàntare 'pyàha--
pauùamàsasya rauhiõyàmaùñakàyàmathàpi và /
jalànte chandasàü kuryàdutsargaü vidhivadvahiþ //
iti /
pauùamàsarohiõã ca ÷uklapakùagataiva /
manuvihita÷uklapakùabàdhe pramàõàbhàvàt /
aùñakàyàmityatràpi pauùamàsasyeti sambadhyate /
tena pauùakçùõàùñamyàmityarthaþ /
àpastambaþ--
taiùyàü paurõamàsyàü rohiõyàü và viramate /
taiùyàmiti rohiõyàmityanenàpi sambadhyate pårvoktayàj¤avalkyavàkyàt /
baudhàyanaþ- ÷ràvaõyàmàùàóhayàü vopàkçtya taiùyàü màdhyàü votsçjet /
àùàóhyàmupàkçtya taiùyàü ÷ràvaõyàmupàkçtya màghyàmiti bodhyam /
etacca"ùaõmàsànadhãyãta"iti à÷valàyanoktamurarãkçtya /
utsarjanaü prakçtya à÷valàyanaþ--
madhyamàùñakàyàmetàbhyo devatàbyo 'nnena hutvàpo 'bhyavayantãti /
anena yadyapi màghakçùõàùñamã pratãyate /
tathàpyatra sàmãpyasaptamãvivakùayà màgyevoktà"agnãùomãyeõa carantyuttaravedyàm"iti vaditi vçttikçtà vyàkhyàtam /
ata eva baóvçcagçhyakàrikàyàü màghyevoktà /
adhyàyotsarjanaü màghyàü paurõamàsyàü vidhãyate /
iti /
ete ca pakùàþ svasvagçhyànusàràdvyavasthitàþ /
sàmagànàü tåtsarjanakàlamàha--
gàrgyaþ
siühe ravau tu puùyarkùe pårvàïõe vicaredvahiþ /
chandogà militàþ kuryurutsargaü sarvacchandasàm //
iti /
yadà tu siühasthe sårye hasta eva prathamastataþ puùyastadà karkañasthe puùye utsarjanaü kàryamityuktam--
chandogagçhyapari÷iùñe:
màse prauùñhapade hastàt puùyaþ pårvo bhavedyadà /
tadà tu ÷ràvaõe kuryàdutsargaü chandasàü dvijaþ //
iti /
#<{MV-S_100}>#
prauùñhapade yo hastastasmàt pårvaþ puùyo yadi ÷ràvaõagato bhavet tadà ÷ràvaõa evotsargaü kuryàdityarthaþ /
proùñhapada÷ràvaõau mãnàdisauramàsàbhi pràyeõa karkasiühayorevàbhidhàyakau /
teùàü sauramànenaivopàkarmavidhànàt /
atyantàdhyayana÷ãlànàü tu kàlàntaramuktam--
khàdiragçhye:
puùye tåtsarjanaü kuryàdupàkarmadine 'tha và /
iti /
eùa ca pakùo"yat svàdhyàyamadhãte 'bdam"itimàdhavopadar÷ita÷ruteþ ÷rautaþ /
etacca daivatvàtpårvodàhçtavacanebhya÷ca sarvaiþ pårvàhõa eva kàryam /
parvaõaþ sakhaõóatve saïgavavyàpyeva gràhyamityuktamupàkarmakàlaniråpaõe /
asya vedàdhyayanàrthaü pratyabdakartavyatàmàha--
kàtyàyanaþ:
pratyabdaü yadupàkarma sotsargaü vidhivat dvijaiþ /
kriyate chandasàü tena punaràpyàyanaü bhavet //
ayàtayàmai÷chandobhiryatkarma kriyate dvijaiþ /
krãcmànairapi sadà tatteùàü siddhikàrakam //
iti /
ityutsarjanakàlanirõayaþ /
dar÷àntà÷vinàmàvàsyà tu abhyaïge pràtaþ kàlavyàpinã gràhyà /
iùe bhåte ca dar÷e ca kàrttikaprathame dine /
yadà svàtã tadàbhyaïgasnànaü kuryàdinodaye //
iti bràhmokteþ /
dãpadàne tu prabhàtavyàpinã gràhyà /
evaü prabhàtasamaye tvamàvàsyàü naràdhipa! /
kçtvà tu pàrvaõa÷ràddhaü dadhikùãraghçtàdibhiþ //
dãpàn dattvà pradoùe tu lakùmãü påjya yathàvidhi /
svalaïkçtena bhoktavyaü sitavastropa÷obhinà //
itibhaviùyokteþ /
dinadvayasattve parà /
daõóaikarajanãyoge dar÷aþ syàttu pare 'hani /
tadà vihàya pårvedyuþ paredyuþ sukharàtrikà /
itijyotirvacanàt /
asyàmevàpararàtràvalakùmãniþsàraõaü kàryam /
evaïgate ni÷ãthe tu jane nidràrddhalocane /
tàvannagaranàrãbhiþ ÷årpaõóióimavàdanaiþ //
niùkà÷yate prahçùñàbhiralakùmãþ svagçhàïgaõàt /
iti bhaviùyokteþ /
kàrttikapaurõamàsã tripuradàhe sandhyàvyàpinã gràhyà /
#<{MV-S_101}>#
paurõamàsyàü tu sandhyàyàü kartavyastripurotsavaþ /
itibràhmokteþ /
phàlgunapaurõamàsyàü holàkà /
tasyàü ca pradoùavyàpinã gràhyà /
ni÷àgame tu påjyeta holàkà sarvatomukhã /
itivacanàt /
iyaü ca bhadràyàü na kartavyà"bhadràyàü dve na kartavye"itipårvodàhçtavacanàt /
evaü ca--
bhadràyàü vihitaü kàryaü holàyà÷ca prapåjanam /
itinibandhàbhàsavacanaü heyam /
tatra dinadvaye pradoùasattve parà pårvasya bhadràyuktatvàt /
yadà tu pårvasyàmeva pradoùavyàptirbhadràyoga÷ca bhavati, såryodayàt pårvaü ca yadi holàkàdãpanàya kiyànapi bhadràrahitaþ kàlo 'va÷iùyate /
tadà pradoùàtikrame 'pi tatraiva kàryam /
ekà yàmadvayàdårdhvaü caturda÷yàü yadà bhavet /
holàü bhadràvasàne ca ni÷ãthànte 'pi dãpayet //
iti bhaviùyottaràt /
yàni--
madhyaràtramatikramya viùñeþ pucchaü yadà bhavet /
pradoùe jvàlayedvahniü sukhasaubhàgyadàyakam //
ityàdivàkyàni tàni nirmålàni /
yadà tu pårvatra bhadràrihataþ kàlo na labhyate paratopi ca na pradoùavyàptiþ tadà pårvatraiva bhadràpucche kàryam /
pçthivyàü yàni kàryàõi ÷ubhàni tva÷ubhàni ca /
tàni sarvàõi sidhyanti viùñipucche na saü÷ayaþ //
iti lallavacanàt /
idaü ca yadottaratra sàrddhayàmàtrayàt pårvameva paurõa màsãsamàptistadà j¤eyam /
yadà tu tanmità tato 'dhikà và paurõamàsã pratipacca dvitãyadine vçddhigàminã tadà pratipatpradoùe 'pi sà kàryà /
sàrddhayàmatrayaü pårõà dvitãye divase yadà /
pratipad varddhamànà tu tadà sà holikà smçtà //
itibhaviùyokteþ /
yàni tu--
÷ràvaõã durganavamã dårvà caiva hutà÷anã /
pårvaviddhaiva kartavyà ÷ivaràtrirbalerddinam //
ityàdãni pårvaviddhàvidhàyakàni tàni pårvadine bhadràbhàve j¤eyàni /
yadà tu pårvadine bhadrà dvitãyadine candragrahaõaü tadà pårvatraiva bhadràpucche holàkà kàryeti divodàsaþ /
anye tu grahaõakàla evala kàryà /
#<{MV-S_102}>#
sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane /
snàtvà karmàõi kurvãta ÷çtamannaü virjayet //
iti vacanena snànottarakartavyatvapratãterityàhuþ /
iti holàkànirõayaþ /
##
yadyapi"paurõamàsyàü paurõamàsyà yajetàmàvàsyàyàmamàvàsyayà yajeta"itivàkyàbhyàü sàïgau dar÷apårõamàsau parvaõi vihitau iti pratãyate tathàpi"pårvamahardevatà gçhõantyuttaramaharyajeta" "pakùàdayoyaùñavyàþ pakùàntà upavastavyà"itivàkyàntaraikavàkyatayà parvaõyupakramamàtraü tàbhyàü vidhãyate samàptistu pratipadyeva /
atra devatàgrahaõamanvàdhànaü devatàsaïkalpa÷ca /
pakùàntàþ = paurõamàsyaþ pakùàdayaþ = pratipadaþ /
vyattyabhipràyaü bahuvacanam /
upavàsaþ kratvaïgabhåtayamaniyamasaïkalpaþ /
athavà paurõamàsyamàvàsyà÷abdayoþ sandhivàcitvasya vakùyamàõatvàt tasya càtisåkùmatvenopakramasyàpi tatra kartuma÷akyatvàdatra lakùaõayà paurõamàsyamàvàsyà÷abdàbhyàü parvapratipadråpaü sandhipàrsvadvayavartti tithidvayaü kçtsnaprayogàrthatvena vidhãyate /
evaü ca"sandhau yajeta"ityatràpi sandhi÷abdena tàdç÷atithidbayameva lakùyate /
tathà ca sandhimabhito yajetetyapyanugçhyate /
etadevàbhipretyàha--
baudhàyanaþ:
såkùõatvàt sandhikàlasya sandherviùaya ucyate /
sàmãpyaü viùayaü pràhuþ pårveõànhà pareõa và //
iti /
ubhayathà parvaõyanvàdhànam /
tatràpi na sampårõaü parvànvàdhànakàlaþ kintu àdyaü bhàgatrayam /
yàgakàlastu parvacaturthàü÷aþ pratipada àdyamaü÷atrayaü ca /
tathàca--
laugàkùiþ:
trãnaü÷ànaupavastasya yàgasya caturo viduþ /
dvàvaü÷àvutsçjedantyau yàge ca vratakarmaõi //
iti /
aupavastasyànvàdhànasya /
antyau = parvapratipadorantyau bhàgauþ yàge pratipado 'ntyo bhàgo varjyaþ, vratakarmaõi anvàdhàne parvaõo 'ntyo bhàgo varjya ityarthaþ /
etacca dvyahasàdhyatve /
sadyaskàlatve tu
parvacaturthe '÷e 'pyanvàdhànamiti vakùyate /
taccànvàdhànaü pràtareva /
"yadaharupavasatho bhavati tadahaþ pårvàhõa eva pràtaràhutiü hutvà"iti gobhilokteþ /
evaü yàgo 'pi pràtareva /
#<{MV-S_103}>#
parvaõo ya÷caturthàü÷a àdyàþ pratipadastrayaþ /
yàgakàlaþ sa vij¤eyaþ pràtarukto manãùibhiþ //
itivacanàt /
pràtaryajadhvamityàdi÷rute÷ca /
pràtakàlasca pa¤cadhàvibhàgena /
lekhàprabhçtyathàditye ghañikàstraya eva tu /
pràtaþkàla iti prokto bhàga÷cànhaþ sa pa¤camaþ //
itivacanàt /
caturàdivibhàgeùu--
sa evàdhyarddhasaüyuktaþ pràtarityabhidhãyate //
iti /
àdhunikànàü tacchabdavyavahàrastu bhàkto 'nekàrthatvasyànyàyyatvàt /
evaü yàgànvàdhànakàle niråpite yadà tàvat parvapratipadoþ sampårõatvaü tadà na ka÷cit sandehaþ /
yadà tu tayoþ khaõóatvaü tadà prakàracatuùñayam /
àvartanàt pràk àvartane và tadårddhvaü và ràtrau và /
tatràdye pakùadvaye taddine yàgastatpårvedyuranvàdhànam /
pårvàhõe vàtha madhyàhne yadi parva samàpyate /
upoùya tatra pårvedyustadaharyàga iùyate //
itilaugàkùivacanàt /
atra pårvàhõamadhyànha÷abdàvàvartanapårvabhàgàvartanaparau /
àvartanàttu pårvàhõo hyaparàhõastataþ paraþ /
madhyàhnastu tayoþ sandhiryadàvartanamucyate //
iti tatprakaraõapañhitavacanàt /
evaü caitatprakaraõapañhito 'paràhõa÷abdo 'pyàvartanottarabhàgavacano 'smàdvacanàdavagantavyaþ /
antyapakùadvaye tu yadyapi--
aparàhõe 'thavà ràtrau yadi parva samàpyate /
upoùya tasminnahani ÷vobhåte yàga iùyate //
itilaugakùivàkyàt sandhidine 'nvàdhàya pràtaryàga iti avi÷eùeõa pratãyate tathàpi aparàhõasandhau tàvatparedyu÷candradar÷anàbhàve sandhidine 'nvàdhànaü pràtaryàgaþ /
dvitãyà vimuhårtà cet pratipadyàparàhõikã /
anvàdhànaü caturda÷yàü parataþ somadar÷anàt //
itibaudhàyanavacanena candradar÷ane sandhidine yàgasya vihitatvàt /
atra caturda÷yàmanvàdhànaü caturda÷ãdine ki¤cidamàvàsyàprave÷a eva bodhyam /
yadà caturda÷ã yàmaü turãyamanupårayet /
amàvàsyà kùãyamàõà tadaiva ÷ràddhamiùyate //
#<{MV-S_104}>#
iti baudhàyanokteþ /
÷ràddhamanvàdhànasyàpyupalakùaõam /
ata eva màdhavena--
caturda÷yàü cutaryàme amà yatra na dç÷yate /
÷vobhåte pratipad yatra bhåte kavyàdikã kriyà //
iti baudhàyanavàkye amà sampårõà na dç÷yate kintu svalpà dç÷yata iti vyàkhyàtamiti kecit /
hemàdristu--
caturda÷ã ca sampårõà dvitãyà kùayagàminã /
caruriùñiramàyàü syàdbhåte kavyàdikã kriyà //
itivacanàccaturda÷yàmamàvàsyànanuprave÷e 'pi pratipadi candradar÷aüne caturda÷yàmanvàdhàya paredyuriùñirityàha /
dvitãyà kùayagàminãti candradar÷anopalakùaõam /
ràtrisandhau tu sarvadànvàdhànameva /
"aparàhõe 'thavà ràtrau"itilaugàkùivacanàt /
na caitasyàparàhõasandheriva candradar÷anàbhàvaviùayatvam /
candradar÷anàbhàve sati aparàhõasandhàvanvàdhànaü cet kimu vaktavyaü ràtrisandhàviti kaimutikanyàyenaiva
pràpte ràtrisandhi÷àstrànarthakyàpatteþ /
ata eva na paurõamàsãmàtraviùayatvamapi /
aparàhõagrahaõenaiva siddheþ /
atra ca sandhistithisàmye tàvadyathàsthita eva /
vçddhikùayayostu parvasandhimupakramya vi÷eùamàha--
laugàkùiþ:
titheþ parasyà ghañikàstu yàþ syurnyånàstathaivàbhyadhikà÷ca tàsàm /
arddhaü viyojyaü ca tathà prayojyaü hàse ca vçddhau prathame dine tat //
iti /
asyàrtho màdhavena spaùñãkçtaþ /
vçddhiþ pratipado yàsti tadarddhaü parvaõi kùipet /
kùayasyàrddhaü tatà kùiùtvà sandhirnirõãyatàü sadà //
iti /
kùiptvà nyånaü kçtvetyarthaþ /
nanu evaü yadà pårvedyuraparàhõasandhiþ paredyu÷ca pratipada÷caturtha eva bhàgo 'va÷iùyate tadà kathaü sandhi÷àstrànnirõayaþ paredyuryàgakàlàbhàvàt iticet, satyam /
sandhiryatràparàhõe syàdyàgaü pràtaþ pare 'hani /
kurvàõaþ pratipadbhàge caturthe 'pi na duùyati //
itivçddha÷àtàtapena doùàbhàvottyà caturthe 'pi bhàge prayogavidhànàt /
etacca paurõamàsyàmå /
amàvàsyàyàü tu candradar÷ane yàgasya niùedhàdaparàhõasandhau yàga evetyuktam /
hemàdristu "sandhiryatràparàhõe syàt"ityetannàrùavacanaü kintu maõóanakàrikeyamiti kçtvà paurõamàsyàmapi aparàhõasandhau yadi paredyuryàgakàlo 'sti tadaiva tatra yàgastadabhàve tu pårvedyurevetyuktavàn /
#<{MV-S_105}>#
amàvàsyàyà tu candradar÷aneneùñiriti sarvasammatam /
ata eva tatra pràya÷cittamuktamå--
kàtyàyanena:
yajanãye 'hni soma÷cedvàruõyàü di÷i dç÷yate /
tatra vyàhçtibhirhutvà daõóaü dadyàddvijàtaye //
iti /
na caivaü caturda÷yàmapi candradar÷anasambhavàttatra ca"yadaivainaü na purastàt pa÷yat, tarhyevopavaset"iti gobhilenànvàdhànasya paryudastatbàt kathaü tatra tadanuùñhànamiti vàcyam /
"aïgaguõavirodhe ca tàdarthyàt" (a. 12 pà. 2 adhi. 9) iti nyàyenaitàdç÷e viùaye tatràpyaïgabhåtànvàdhànànuùñhànaucityàt /
ata eva ÷rutiþ"taddhaike dçùñvopavasanti"iti /
àpastambo 'pi upavasedityanuvçttau--
yadaharna dç÷yate tadaharamàvàsyàü ÷vo na draùñàra iti veti /
na ca taittirãyabràhmaõe:
eùà vai sumanànàmeùñiryamabhiyajànaü pa÷càccandmàbhyudetyasminnevàsmai loke 'rdhukaü bhavati iti /
tathà aitareyibràhmaõe--
purastàdamàvàsyàyàü candramasaü yudapaiti tadyajate /
iti candrodaye yàgavidhànasya prà÷astyàvagamàt kathaü tatra yàganiùedha iti vàcyam /
atràbhyudayamàtra÷ravaõàttasya ca pratipadyapi sambhavànnaitasya candradar÷anadine yàgakartavyatàparatvamiti kecit /
tanna /
abhipårvasya udayateþ pratyakùadar÷anaparatvàt /
ata eva ÷rutyantare 'pi"sa eùa àhutibhyo
jàtaþ pa÷càddadç÷e"itispaùñaü candradar÷ane 'pi yàgapratãtistasmàcchàstrãyadar÷anàbhipràyàõyetànãti hemàdriþ /
vastutastu ràtrisandhau candradar÷anadine 'pi yàgànuùñhànasya pårvaü sàdhitatvàttadviùayàõãti yuktam /
màdhavàpastambabhàùyàrthasaïgrahakàràdayastu pårvodàhçtataittirãyaitareyivàkyàbhyàmàpastambàsvalàyana÷àkhinàmaparàhõasandhau candradar÷ana eva yàgaþ /
tadanyeùàü tu baudhàyanakàtyàyanàdãnàü candradar÷ane yàgo na bhavatye vetyàhuþ /
smçtyarthasàre tu sandhi÷àstreõaiva sarvadà nirõayastenàparàhõasandhàvapi sarvadànvàdhànameva /
yàni tu candradar÷anadine yàganiùedhavacanàni tàni tasyaivopolabdakàni na tu nirõàyakànãtyuktam /
#<{MV-S_106}>#
nanvevaü yàgakàlanirõaye kriyamàõe tithivçddhyà kadàcit pakùavçddhau pårvayajanãyadinàtsaptada÷e 'hanyapi yàgaþ prasajyate /
tacca--
ùoóa÷e 'hanyabhãùñeùñirmadhyà pa¤cada÷e 'hani /
caturda÷e jaghanyeùñiþ pàpà saptada÷e 'hani //
ityàpastambavavacanena viruddhamiti cet, na /
iùñigrahaõasyànvàdhànaparatvàt /
yàgaparatve caturda÷e 'hani yàgàpràptestatra jaghanyottyanupapatteþ /
ata÷ca vçddhisàmànyakùayeùu ùoóa÷apa¤cada÷acaturda÷adineùu krameõànvàdhànamitivàkyàrthaþ /
saptada÷e 'nvàdhànaniùedhastu nityànuvàdastatra tasya kathamapyapràpteþ /
ata eva baudhàyanaþ--
atràpavasathasya sthànàni caturda÷ã pa¤cada÷ã ùoóa÷ã na tu trayoda÷ã saptada÷ãti /
yatraupavasathaü karma yajanãyàt trayàda÷am /
bhavet saptada÷aü vàpi tatprayatnena varjayet //
iti /
idaü ùoóa÷àdidineùu anvàdhànaü hyahakàlatve boddhavyam /
sadyaskàlatve tu saptada÷e 'pi dine 'nvàdhànaü bhavatyeva /
tacca sadyaskàlatvaü paurõamasãvi÷eùe ityuktaü--
kàtyàyanena:
sandhi÷cet saïgavàdårddhvaü pràkparyàvartanàdraveþ /
sà paurõamàsã vij¤eyà sadyaskàlavidhau tithiþ //
idaü ca sadyaskàlatvaü vaikalpikam /
anvàhiti÷càstaraõopavàsau pårvedyurete khalu paurõamàsyàm /
àvartanàt pràk yadi parvasandhiþ sadyastadà và kriyate samastaþ //
iti saïgrahokteþ /
evaü ca"pårvo paurõamàsãmuttaràü vopavaset"ityupakramya"sadyo và pràtaþ"iti
sàmànyataþ paurõamàsyàmuktaü sadyastvamàvartanapràksandhiviùayamevopasaüharttavyam eka÷rutikalpanàlàghavàt /
etacca vàjasaneyivyatiriktaviùayam /
teùàü tu--
madhyandinàt syàdahanãha yasmin pràk parvaõaþ sandhiriyaü tçtãyà /
sà kharviükà vàjaseneyimatyà tasyàmupoùyàtha paredyuriùñiþ //
iti bàùyàrthasaïgrahakàreõa tatràpi dvyahakàlatokteþ /
iyaü tçtãyeti /
atreyamiti paurõamàsyevocyate na tvamàvàsyà asyà evàparàhõaràtrisandhibhyàü pårvaü dvaividhyàbidhànàt /
ata eva pairüõamàsãmevopakramya--
kharvikàü tçtãyàü vàjaseneyinaþ samàmananti /
ityàpastambenoktam /
#<{MV-S_107}>#
idamapi dvyahakàlatve pratipattçtãyàü÷alàbha eva na caturthàü÷alàbhe tasyàparàhõasandhàveva"sandhiryadyaparàhõe syàt"itivàkyena vihitatvàditi /
atra ca yadà parvasandhau iùñistadà antimaþ padàrthaþ pratipadyeva anuùñheyaþ /
pratipadyapraviùñàyàü yadi ceùñiþ samàpyate /
punaþ praõãya kçtsneùñiþ kartavyà yàgavittamaiþ //
iti gàrgyokteþ praõãya agnimiti÷eùaþ /
iti prakçteþ kàlanirõayaþ /
##
tatra dar÷apårõamàsavikçtãnàmiùñipa÷ubandhàdãnàmatide÷ato dvyahakàlapràptau--
yadaùñyi pa÷unà somena và yajeta so 'màvàsyàü paurõamàsyàü và yajeta /
iti vacanena sadyaskàlatà vidhãyate /
tathà dar÷avikçtau paurõamàsyapi pårõamàsavikçtàvamàvàsyàpi ityavyavasthà ca vidhãyata iti vyutpàditaü pa¤camopàntye /
baudhàyanastu nakùatre vetyadhikaü nakùatramapyàha /
tacca kçttikàdivi÷àkhàntam /
kçttikàþ prathamaü vi÷àkhe uttamaü tàni devanakùatràõi teùu kurvãta yatkàrã syàt /
iti taittirãya÷ruteþ /
revatã ca /
"yatki¤càrvàcãnaü somàttadrevatyàü kurvãta"iti tatraivokteþ /
etacca na dar÷apårõamàsau prati pravartate pràkaraõikena niravakà÷ena paurõamàsyàdikàlenànàrabhyàdhãtasya sàvakà÷asya nakùatrasya pà¤cada÷yena sàptada÷yasya dãkùaõãyàsvareõopàü÷utvasyeva bàdhitvàt /
tatra parvaõi vi÷eùaþ /
paurõamàsyamàvàsyà÷abdayoþ /
yaþ paramo viprakarùaþ såryàcandramasauþ sà paurõamàsã yaþ paraþ sannikarùaþ sàmàvàsyà /
iti gobilavacanàt paramasannikarùaviprakarùakùaõavàcitvàgateþ, tatra ca sàïgaprayogànuùñhànàsambhavàd"yadãùñyà"iti vàkyena paurõamàsyamàvàsyàpadalakùitayoþ sandhimadahoràtrayorvikçtervidhànàdàvartane tataþ pràgvà /
parvasandhau ca prakçterapi tatraiva vidhànàdyugapatprakçtivikçtyoþ prasaktau prakçteþ pårvedyuþ pràrabdhatvàdantarà karmàntarànuùñhànàsambhavàt prakçtau ca pràtaþkàlasyaupade÷ikatvàt prakçtiü kçtvà vikçtiþ kartavyeti yàj¤ikà àhuþ /
nyàyamålakameva vàkyaü codàharanti--
àvartanàtpràk yadi parvasandhiþ
kçtvà tu tasmin prakçtiü vikçtyàþ /
#<{MV-S_108}>#
tadaiva yàgaþ parato yadi syà-
ttasmin vikçtyàþ prakçteþ paredyuþ //
iti /
na càvartanàt parataþ sandhau vikçteþ pràthamye prakçteraupade÷ikànvàdhànakàlabàdhaþ syàditi vàcyam /
anvàdhànasyàïgatvena tatkàlasya pradhànà÷ritena vikçtikàlena"aïgaguõavirodhe ca tàdarthyàt" (a. 12 pà. 2 adhi. 9) itinyàyena bàdhasyocitatvàt /
evaü sutyà yadyapyapårvà tathàpi tadahareva kartavyà yadãùñyaütivacanàt /
àgrayaõaü tu paurõamàsàtpràk dar÷àttu param /
yasmin kàle 'màvàsyà sampadyeta tayeùñvàthaitayà yajeta yadi paurõa màsã syàttayeùñyàtha pårõamàsena yajate /
iti ÷ruteþ /
etayà àgrayaõeùñayà /
paurõamàsàtpràk àgrayaõaü tu sadyaskàlapaurõaümàsãviùayamiti hemàdriþ /
mãmàüsakàstu vikçtikàlamanyathà vadanti /
tathà hi--
somasya vai ràj¤o 'rdhamàsasya ràtrayaþ patnaya àsan tàsàmamàvàsyàü paurõamàsãü ca nopait /
iti÷rutau tacchabdanirdiùñaràtryoþ paurõamàsyamàvàsyà÷abdaprayogà dàgopàlàïganaü tathàprasiddhe÷ca tithivàcakatvàvagateþ /
gobhilasåtrasya tvekade÷avçttinimittapratipàdanàrthatvenàpyupapatteþ kùaõàbhidhànaparatvàbhàvàdàvartanatatpårvasàdhyaudayikaparvaõaþ prakçtyavaruddhatvàt pårvaparvaõi pràtastadabhàve 'pi audayikapradhànakàlenàtide÷ikapràtaþ kàlabàdhasyocitatvàt pårvaparvaõyeva vikçtyanuùñhànamiti /
iti ÷rãmatsakalasàmantacakracåóàmaõimarãcima¤jarãnãràjitacaraõakamala-÷rãmanmahàràjàdhiràjapratàparudratanuja÷rãmanmadhukarasàhusånucaturudadhivalayavasundharàhçdayapuõóarãkavikàsadinakara÷rãmanmahàràjàdhiràja÷rãvirasiü hodyojitahaüsapaõóitàtmajapara÷uràmaõi÷rasånusakalavidvyàpàràvàrapàrãõadhurãõajagaddàridvyamahàgajapàrãndrav idvajjanajãvàtu÷rãmanmitrami÷rakçte vãramitrodayanibandhe samayaprakà÷e parvanirõayaþ /
#<{MV-S_109}>#
##
tatra grahaõasvaråpaü såryasiddhànte--
chàdako bhàskarasyenduradhaþ stho ghanavadbhavet /
bhåcchàyàü pràïmukha÷candro vi÷atyasya bhavedasau //
asyaubàskarasya /
asau = uparàgaþ /
yadàdho 'vasthita indurbhàskarasya chàdako bhavettadà såryoparàgaþ /
yadà pràcyàü gacchaü÷candraþ pratyagavasthitasåryaprayuktabhåcchàyàü pravi÷ati tadà candroparàga ityarthaþ /
baràhasaühitàyàmapi:
bhåcchàyàü svagrahaõe bhàskaramarkagrahe ca pravi÷atãnduþ /
iti /
svagrahaõe = candragrahaõe /
bhàskaraü pravi÷ati = bhàskaraü chàdayatãtyarthaþ /
grahaõakàlamàha--
vçddhagàrgyaþ:
pårõimàpratipatsandhau ràhuþ sampårõamaõóalaþ /
grasate candramarkaü ca dar÷apratipadantare //
iti /
kàlavibhàgo brahmasiddhànte--
yàvàn kàlaþ parvaõo 'nte tàvàn pratipadàdimaþ /
ravãndugrahaõànehà supuõyo mi÷raõàdbhavet //
iti /
grahaõamardhaü parvàntabhàge arghaü pratipadàdibhàge bhavati /
parvapratipatsandhau grahaõasya madhya ityarthaþ /
anehà = kàlaþ /
atra snànamàva÷yakam--
candrasåryagrahe snàyàtsåtake mçtake 'pi ca /
asnàyã mçtyumàpnoti snàyã pàpaü na vindati //
iti laiïgàt /
prahaõe saïkrame caiva na snàyàdyadi mànavaþ /
saptajanmàni kuùñhã syàt duþkhabhàgã ca jàyate //
iti vçddhava÷iùñhenàkaraõe doùokte÷ca /
snànajalaniyamo--
mahàbhàrate:
gaïgàsnànaü prakurvãta grahaõe candrasåryayoþ /
mahànadãùu cànyàsu snànaü kuryàdyathàvidhi //
iti /
atra yathàvidhãtigrahaõàt yat smçtiratnàvalyàmuktametadamantrakaü snànamiti tat paràstam /
gaïgàstisraþ /
tisro nadyo mahàpuõyà veõã godà ca jàhnavã /
(*)gàü harã÷àïgataþ pràptà gaïgà iti hi kãrttitàþ //
__________
(*) kàlamàdhave tu gàü harã÷àïghikàt iti pàñhaþ /
hari÷ce÷a÷ca harã÷au /
aïghriþ pàdaþ kaü ÷iraþ /
aïghri÷ca kaü ca aïghrikam /
hareþ padàdã÷varasya ÷iraso gàü bhåmiü pràptà gaïgà /
yadyapi jàhnavyeva tàdçsã, na tu veõãgode /
tathàpi "chatriõo yànti' nyàyena jàhavyà sahanirdiùñayostayorapi gaïgàtvamaviruddhamiti vyàkhyàtaü ca /
__________
#<{MV-S_110}>#
iti brahmapuràõàt /
gàü pçthvãm /
gaïgàdharàüsata iti kvaciduttaràrddhàdiþ /
mahànadyaþ = samudragàminyaþ sarasvatãnarmadàdyàþ /
mahànadyaþ samudragàþ iti vacanàt /
÷aïkhaþ--
vàpãkåpatàóàgeùu giriprasravaõeùu ca /
nadyàü nade devakhàte sarasãùu dhçtàmbuni //
uùõodakena và kuryàhnrahaõe candrasåryayoþ /
iti /
uùõodakamàturasya /
àdityakiraõaiþ påtaü punaþ påtaü ca vahninà /
ato vyàdhyàturaþ snàyàhnrahaõe 'pyuùõavàriõà //
iti vyàghrokteþ /
apirbhinnakramaþ /
uùõavàriõàpãtyarthaþ /
atha và vakùyamàõayamavacane uparàgapràkpañhitajananàdisamuccayàrthaþ /
yattu--
mçte janmani saïkràntau grahaõe candrasåryayoþ /
aspç÷yaspar÷ane caiva na snàyàduùõavàriõà //
iti yamavacanaü tadanàturaviùayam /
vyàsaþ--
sarvaü gaïgàsamaü toyaü sarve brahmasamà dvijàþ /
sarvaü bhåmisamaü dànaü grahaõe candrasåryayoþ //
iti /
atra jalamàtrasya gaïgàsamatvoktyà prà÷astyàbhidhànenàvihitasya stutyànarthakyàdarthavàdeva yena kenàpi jalena snàyàditi vidhirunneyaþ /
jale puõyàti÷ayakramamàha--
màrkaõóeyaþ:
bhåmiùñhamuddhçtàt puõyaü tataþ prasravaõodakam /
tato 'pi sàrasaü puõyaü tataþ puõyaü nadãjalam //
tãrthatoyaü tataþ puõyaü mahànadyambu pàvanam /
tatastu paramaü gàïgaü puõyaü puõyastato 'mbudhiþ //
÷ãtamuùõodakàt puõyamapàrakyaü parodakàt /
iti /
atra bhåmiùñhàdeþ puõyàti÷ayatvastutirbhåmiùñhàdyasambhava uddhçtàdividhyunnayanàrthà na tu guõaphalasambandhaþ /
snànaphalamàtràrthino gaïgàkåpasamavàye kåpe 'pi snànaprasaïgàt /
màsavi÷eùe tarthivi÷eùàt puõyàti÷ayo--
#<{MV-S_111}>#
devãpuràõe:
kàrttike grahaõaü ÷reùñhaü gaïgàyamunasaïgame /
màrge tu grahaõaü ÷astaü devikàyàü mahàmune! //
pauùe tu narmadà puõyà màghe sannihità ÷ubhà /
phàlgune varuõà puõyà caitre puõyà sarasvatã //
vai÷àkhe tu mahàpuõyà candrabhàgà saridvarà /
jyeùñhaü tu kau÷ikã puõyà àùàóhe tàpikà nadã //
÷ràvaõe sindhunàmà tu tathà bhàdre tu gaõóakã /
à÷vine sarayåþ ÷reùñheti /
gaïgàyamunamityatraikavadbhàvaþ /
"sarvo dvandvo vibhàùaikavadbhavati"iti vavacanàt /
devikà devaheti ayodhyàmaõóale prasiddhà /
sannihatyà = kurukùetram /
yadyapi pauùe tu narmadà puõyetyàdau de÷apràdhànyaü pratãyate tathàpi"kàrttike grahaõaü ÷reùñhaü"ityupakramànurodhàt sarvatra grahaõasyaiva pràdhànyamanusandheyam /
uparàgavi÷eùe tãrthavi÷eùastatraiva--
godàvarã mahàpuõyà candre ràhusamanvite /
sårye ca ràhuõà graste tamobhåte mahàmune! //
narmadàtoyasaüspar÷àt kçtakçtyà bhavanti te /
iti /
màtsye--
gaïgà kanakhalaü puõyaü prayàgaþ puùkaraü tathà /
kurukùetraü tathà puõyaü ràhugraste divàkare //
tatraiva--
da÷ajanmakçtaü pàpaü gaïgàsàgarasaïgame
janmanàü tu sahasreõa yatpàpaü samupàrjitam /
tanna÷yet sannihatyàyàü ràhugraste divàkare /
iti /
vàravi÷eùe grahaõe cåcamaõiyogamàha--
vyàsaþ:
såryaüvàre ravergràsaþ some somagrahastathà /
cacamaõiriti khyàtastatrànantaphalaü labhet //
prabhàsakhaõóe--
gàvo nàgàstilà dhànyaü ratnàni kanakaü mahãm /
sampradàya kurukùetre yatphalaü labhyate naraiþ //
tadindugrahaõe 'mbhodhau snànàdbhavati ùaóguõam /
atra kurukùetre yat phalaü labhyate iti siddhavannirde÷ànupapattyà kurukùetre gavàdi dadyàditi vidhirunneyaþ /
#<{MV-S_112}>#
uparàge ca ÷ràddhamàva÷yakam /
sarvasvenàpi kartavyaü ÷ràddhaü vai ràhudar÷ane /
akurvàõastu nàstikyàt païke gauriva sãdati //
iti mahàbhàratokteþ /
yattu--
vi÷iùñe bràhmaõe pràpte såryendugrahaõe 'yane /
janmarkùagrahapãóàsu ÷ràddhaü kurvanti cecchayà //
iti vacanaü taduktavacanavirodhàdicchayà cetyanvayena"÷ràddhaü prati ruci÷ca"ityetatsvatantrecchàkàlapratipàdakavacanasamànàrthamityavirodhaþ /
÷ràddhaü prakçtya--
kårmapuràõe 'pi:
naimittikaü tu kartavyaü grahaõe candrasåryayoþ /
bàndhavànàü ca maraõe nàrakã syàttato 'nyathà //
iti /
dànamapyàva÷yakam--
ayanàdau sadà deyaü dravyamiùñaü gçhe ca yat /
ùaóa÷ãtimukhe caiva vimokùe candrasåryayoþ //
iti÷àtàtapãye sadà÷ruteþ /
etacca snànàdi ràtràvapi kàryam /
yathà snànaü ca dànaü ca såryasya grahaõe divà /
somasyàpi tathà ràtrau snànaü dànaü vidhãyate /
itidevalokteþ /
dànaü ca ÷ràddhasyàpyupalakùaõam /
naktaü tu varjayecchràddhaü ràhoranyatra såtake /
iti vàyupuràõàt /
snànaü dànaü tapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane /
àsurã ràtriranyatra tasmàttàü parivarjayet //
sandhyàràtryorna kartavyaü ÷ràddhaü khalu vicakùaõaiþ /
dvayorapi ca kartavyaü yadi syàdràhudar÷anam //
iti÷àtàtapaviùõuvacanàbhyàü ca /
etaccha malamàse 'pi kàryam /
candrasåryagrahe caiva maraõe putrajanmani /
malamàse 'pi deyaü syàddattamakùayakàrakam //
iti màtsyokteþ /
atra ca kàmyamapi snànàdikaü kàryam /
uùasyuùasi yat snànaü sandhyàyàmudite ravau /
candrasåryoparàge ca pràjàpatyena tatsamam //
iti dakùokteþ /
#<{MV-S_113}>#
ràhudar÷anadattaü hi ÷ràddhamàcandratàrakam /
guõavat sarvakàmãyaü pitéõàmupatiùñhate //
iti viùõåkteþ /
bhåmirgàüvaþ suvarõaü và dhànyaü và yadyadãpsitam /
tatsarvaü grahaõe deyamàtmanaþ ÷reya icchatà //
itimahàbhàratokte÷ca /
eteùàü kàlavi÷eùaþ smçtyantare--
grasyamàne bhavetsnànaü graste homo vidhãyate /
mucyamàne bhaveddànaü muktau snànaü vidhãyate //
iti /
homaþ suràrcanasyàpyupalakùaõam /
snànaü syàduparàgàdau madhye homasuràrcane /
iti brahmavaivartat /
÷ràddhaü ca homottaraü kàryam /
snànaü vidhàya gaïgàdau pràõàyàmaü ca tarpaõam /
gàyatryà÷ca japaü kçtvà tilahomaü samàcaret //
vyàhçtigrahamantrai÷ca sva÷àkhoktaistu ÷aktitaþ /
àma÷ràddhaü tataþ kàryaü ùaódaivatyaü vi÷eùataþ //
dànaü dadyàdyathà÷aktihiraõyànnagavàü bhuvaþ /
iti candraprakà÷e smçtyantarokteþ /
yattu brahmapuràõe snànàdi prakçtya--
upamarde lakùaguõaü grahaõe candrasåryayoþ /
puõyaü koñiguõaü madhye muktikàle tvanantakam //
iti /
tata àdimadhyàvasàneùu yadyad vihitaü tasya tasya phalàdi÷ayàrthamiti màdhavaþ /
yattu vyàsavacanam--
trida÷àþ spar÷asamaye tçpyanti pitarastathà /
manuùyà madhyakàle tu mokùakàle tu ràkùasàþ //
iti /
tat snànàdyapekùayottamamadhyamàdhamakàlaparam /
upamarde lakùaguõamiti kàlàntaramityanye /
snànàkaraõe karmàntarànadhikàroü brahmapuràõe--
à÷aucaü jàyate néõàü grahaõe candrasåryayoþ /
ràhuspar÷e dvayoþ snàtvà dànàdau kalpate naraþ //
iti /
kalpate = adhikàrãbhavatãtyarthaþ /
sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane /
snàtvà karmàõi kurvãta-
itiùañrtri÷anmatàcca /
snànaü ca sacailam /
sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhusåtake /
sacailaü tu bhavetsnànam--
#<{MV-S_114}>#
itivçddhava÷iùñhokteþ /
ràhusåtake = = paràge /
sacailatvaü muktisnàne 'pyavi÷eùàt /
grahaõe ÷àvamà÷aucaü vimuktau sautikaü smçtam /
tayoþ samparkamàtreõa upaspç÷ya kriyàkramaþ //
iti brahmàõóapuràõe saüspar÷avimuktyoþ ÷àvajananà÷aucottyà tannimittasanacailasnànàdidharmapràptyavagate÷ca /
etena muktisnànameva sacailamiti madanaratnamataü
pratyuktam /
rajasvalàpi tãrthoddhçtavàriõà snàyàt /
na såtakàdidoùo 'sti graste homajapàdiùu /
graste snàyàdudasyàpi tãrthàduddhçtya vàriõà //
itibhàrgavàrcanadãpikàyàü såryodayanivandhavacanàt /
snànavidhistu--
snàne naimittike pràpte nàrã yadi rajasvalà /
pàtràntaritatoyena snànaü kçtvà vrataü caret //
ityàdirmitàkùaràyàm /
tadahaþ pratyàbdikaptàptau madanapàrijàte--
gobhilaþ:
da÷eü ravigrahe pitroþ pratyàbdikamupasthitam /
annenàsambhave hemnà kuryàdàmena và sutaþ //
iti /
atra dar÷aravipitçsuta÷abdàþ pradar÷anàrthàþ /
nyàyasàmyàt /
tena candragrahaõe 'pi sapiõóàdivàrùikamannàdinà taddina eva kàryamiti madanapàrijàta eva vyàkhyàtam /
evameva pçthvãcandrodayanirõayàmçtaprayogapàrijàteùu /
yàni tu kai÷citpañhayante--
grastodaye yadà candre pratyabdaü samupasthitam /
taddine copavàsaþ syàt pratyabdaü tu pare 'hani //
tathà--
grastàvevàstamànaü tu ravãndå pràpnuto yadi /
pratyabdaü tu tadà kàryaü pare 'hanyeva sarvadà //
grahaõàttu dvitãye 'nhi rajodoùàttu pa¤came /
iti /
teùàü dç÷yamànasmçtiùu nibandheùu càdar÷anàdyàvanmålopalambhanamananuùñhànalakùaõamapràmàõyam /
dar÷asaïkràntyàdi÷ràddhakàle uparàge tu upa ràga÷ràddhenaiva siddhiþ prasaïgàt kàmyena ca nityasya /
etaccoparàgati mittaü snànàdi jananàdyà÷aucamadye 'pi kàryam /
såtake matake caiva na doùo ràhudar÷ane /
tàvadeva bhavecchuddhiryàvanmuktirna dç÷yate //
iti laiïgokteþ /
na caivam--
candrasåryagrahe snàyàtsåtake mçtake 'pi và /
#<{MV-S_115}>#
asnàyã mçtyumàpnoti snàyã pàpaü na vindati //
iti laiïga eva pårvavacanànarthakyamiti vàcyam /
gobalãvardanyàyena và jananamaraõayorapi
pçthaïnimittatvapratipàdanaparatayà và snànàkaraõe 'niùåvi÷eùapratipàdanaparatayà và sàrthakatvàt /
etenà÷auca uparàge snànameva kàryaü na dàna÷ràddhàdãti jãmåtavàhanamatamapàstam /
avi÷eùeõa ÷uddhyabhidhànàt /
yàvattàvacchabdàbhyàü spar÷àdimokùàntavyàpi÷uddhyabhi dhànaü snànamàtràrthatve 'narthakaü syàt snànasya spar÷akàlãnatvàt /
sarve varõàþ såtake 'pi mçtake ràhudar÷ane /
snàtvà ÷ràddhaü prakurvãürandànaü ÷àñhyavivarjitam //
itikàlàdar÷amadanaparijàtacandraprakà÷alikhitavacanavirodhàcca /
grahaõe ÷àvamà÷aucaü vimuktau sautikaü smçtam /
tayoþ samparkamàtreõa upaspç÷ya kriyàkramaþ //
ityanekasàpekùakramavidhyanupapatte÷ca /
yattu saüvatsarapradãpàdiùu vacanam--
såtake mçtake caiva na dauùo ràhudar÷ane /
snànamàtraü tu kartavyaü dàna÷ràddhavivarjitam //
iti /
tadà yadi samålaü tarhiü vikalpaþ /
vastuto nirmålam prayogapàrijàte 'pyalisranàt dàna÷ràddhavivarjitamitivaiyarthyàcca /
kàmyaü mahàdànàdi à÷aice na bhavati /
tasyànaimittikatvàt /
na hyuparàge nimitte mahàdànàdi vidhãyate kintu saïkràntyàdàvivàïnabhåta uparàgakàle /
kàlasandaü÷apràyapàñhàduparàgasya /
"sarve varõà"ityaïgirovacanena såtakamçtakanimittà÷uddhiùyudàsena ÷uddheþ karmavi÷eùàrthatvàvadhàraõàcca /
atra vi÷iùñasampradànàbhàve jàtimàtrabràhmaõe 'pi deyamityàha--
baudhàyanaþ:
a÷rotriyaþ ÷rotriyo và pàtraü vàpàtrameva và /
viprabruvo 'pi và vipro grahaõe dànamarhati //
iti /
a÷rotriyo 'na dhãtavedaþ /
"÷rotriyaü÷chando 'dhãta" (5 / 2 / 84) iti tadadhyetari ÷rotriyamitinipàtanàt /
pàtraü"na vidyayà"ityàdi prasiddham (*) /
__________
(*) na vidyayà kevalayà tapasà vàpi pàtratà /
yatra vçttamime cobhe taddhi pàtraü prakãrtitam //
itiyàj¤avalkyoktam /
__________
viprabuvalakùaõaü ùaótriü÷anmate--
garbhàdhànàdisaüskàravedopanayanairyutaþ /
nàdhyàpayati nàdhãte sa bhavedbràhmaõabruvaþ //
iti /
#<{MV-S_116}>#
vedagrahaõottarabhàvisaüskàralopàdadhyàpanàdàvaniyamàccàsya ÷rotriyàjjaghanyatvam /
atra vipro jàtimàtrabràhmaõaþ /
gàyatrãsàramàtrà ye sandhyàmàtrayutà÷ca ye /
aj¤ànàþ kçùikarmàõo bràhmaõà nàmadhàrakàþ //
iti caturvi÷atimatàt /
atra ca na tulyavadvikalpaþ /
samamabràhmaõe dànaü dviguõaü bràhmaõabruve /
÷rotriye ÷atasàhasraü pàtre tvànantyama÷nute //
iti dakùeõa phalatàratamyokteþ /
yattu--
ayane viùuve caiva grahaõe candrasåryayoþ /
pàtrabhåtàya vipràya bhårmi dadyàt sadakùiõàm //
ityuparàge pàtravidhànaü tat kàmyadànaparam /
kàbhyadànaü prakramyàbhidhànàt bhåmigrahaõasyopalakùaõatvàt /
bhåmidànaü pàtra eveti niyamaparaü và vacanam /
anyathà lakùaõàpatteþ /
uparàgakàle pakvamannaü parityàjyam /
"såtakànnaü ca varjayet"iti grahaõaü prakamya vçddhava÷iùñokteþ /
annamupavkam /
sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane /
snàtvà karmàõi kurvãta ÷çtamannaü vivarjayet //
iti ùaïtriü÷anmatàt /
uparàgàntaritamapi varjyam /
nava÷ràddheùu yacchiùñaü grahaparyuùitaü ca yat /
iti mitàkùaràyàü smçteþ /
kvacit pratiprasavamàha--
medhàtithiþ:
àranàlaü payastakraü kãlàñaü ghçtasaktavaþ /
snehapakvaü ca tailaü ca na kadàcit praduùyati //
iti /
atra saktusnehapavkayoþ pratiprasavaþ /
anyattu nityapràptànuvàdaþ /
dharmavi÷eùo vacanàntare--
àranàlaü ca takraü ca hyàdeyaü ghçtapàcitam /
udakaü ca ku÷acchannaü na duùyedràhudar÷ane //
iti /
kvacittu pàñhaþ--
vàritakràranàlàdi tiladarbhairna duùyati /
iti /
atra yuktamityadhyàhàraþ /
tiladarbhàþ samuccità upàdeyatvàt /
tena ràhudar÷ane vàritakràdi tilaku÷ayutaü kuryàditi vidhãyate na duùyatãti doùàbhàvastu nityanuvàdaþ tilaku÷àyoge doùaþ syàditikhyàpanàyetyarthaþ /
varjanaü ca bhojane /
#<{MV-S_117}>#
preta÷ràddhe yaducchiùñaü grahe paryuùitaü ca yat /
dampatyorbhukta÷eùaü ca na bhu¤jãta kadàcana //
iti vacanàt /
tatraiva pràya÷cittàmnànàcca /
ata eva vihitakarmaõyapi varjanãyam /
"yadàryàõàmabhojanãyaü syànna tena yajeta"ityàpastambavacanàt /
yajirvihitakarmopalakùaõam /
grahaõe svàpabhojananiùedhaþ /
÷ivarahasye--
såryendugrahaõaü yàvattàvat kuryàjjapàdikam /
na svapenna ca bhu¤jãta snàtvà bhu¤jãta muktayoþ //
iti /
atra ÷àtàtape vi÷eùaþ /
mukte ÷a÷ini bhu¤jãta yadi na syànmahàni÷à /
iti /
mahàni÷à màrkaõóeyenoktà--
mahàni÷à dve ghañike ràtrimadhyamayàmayoþ /
iti /
ubhayato dve dve militvà và dve ekaikamubhayata ityarthaþ /
sàrddhapraharottaraü muhårtacatuùñayaü mahàni÷eti kalpataruþ /
bhojanaü svagçha eva /
nà÷rnãyàdatha tatkàle grastayo÷candrasåryayoþ /
muktayo÷ca kçtasnànaþ pa÷càd bhu¤jyàt svave÷mani //
iti brahmapuràõàt /
tena parànnanivçttiþ /
uparàgàt pràgapi bhojanaü niùedhati--
bçddhagautamaþ:
såryagrahe tu nà÷nãyàt pårvaü yàmacatuùñayam /
candragrahe tu yàmàüstrãn bàlavçddhàturairvinà //
iti /
pårvatvaü coparàgayàmàvadhikam /
grahaõaü tu bhavedindoþ prathamàdadhiyàmataþ /
bhu¤jãtàvartanàt pårvaü prathame prathamàdadhaþ //
iti màrkaõóeyenendugrahe tathokteþ /
prathamàdadhi = prathamayàmàdårdhvaü dvitãye prahara ityarthaþ /
prathame = ràtriprathamayàme /
prathamàdadhaþ divasasya prathamayàma ityarthaþ /
kàlàdar÷e tu grahaõaü tu bhavedindorityasyànantaram--
svestvàvartanàdårdhvamarvàgeva ni÷ãthataþ /
caturthaprahare catsyàt caturthapraharàdadhaþ //
iti ca vàkyaü vasiùñhanàmnà pañhitam /
årdhvaü cehnrahaõaü ràtre÷caturthapraharàdadho bhu¤jãtetyarthaþ /
atra ca na bhojanaü vidhãyate kintu ràgataþ pràpte bhojane kàlo nithamyate /
na và so 'pi /
màdhyàhnikakriyàpakarùàpatteþ /
kintu målakalpanàlàghavàduktakàlàdårddhvaü bhojanaü niùidhyate /
#<{MV-S_118}>#
atha và"nàdyàt såryagrahàt pårvaü"iti niravadhikabhojananiùedhasyàvadhisamarpaõametat /
"rathantare praståyamàne 'bhiõã sammãlayet"iti vihitasammãlanasya"svardç÷aü prati vãkùeta"iti svardç÷apadàvadhisamarpaõavat /
(a. 1 pà. 6 adhi. 2) bhujistvanuvàdo vãkùaõavat /
bàlàdãnàmannaü vinàsthàtuma÷aktànàü vi÷eùo màtsyamàrkaõóeyayoþ /
sàyàhne grahaõaü cet syàdaparàhõe na bhojanam /
aparàhõe na madhyàhne madhyàhne na tu saïgave /
bhu¤jãta saïgave cet syànna pårvaü bhojanakriyà /
iti /
grahaõaü cediti aparàhõa ityàdau, bhojanamiti na madhyàhna ityàdàvanuùa¤janãyam /
sàyàhnàdau grahaõe '÷aktànàü krameõàparàhõàdàveva bhojananiùedhastato 'rvàï na doùa ityarthaþ /
etacca såryoparàge na candroparàge tasyàparàhõàdàvasambhavàt /
anenaiva nyàyena candroparàge 'pi bàlàdãnàü ÷eùivirodho màbhåditi ràtriü pa¤cadhà vibhajya pa¤camabhàga uparàge caturthe na bhoktavyaü caturtha uparàge tçtãye netyeva kalpanãyam /
såryoparàge tathà dar÷anàt /
(*) "arthàdvà kalpanaikade÷atvàt" (a. 1 pà. 4 adhi. 2 så. 3)iti nyàyàt /
__________
(*) suveõàvadyati, svadhitinàvadyati, hastenàvadyati, ityàdiùvavadeyeùu àjyapa÷upuroóà÷eùu haviþùu avadànahetavaþ sruvàdyà avyavasthità avi÷eùa÷ravaõàditi pràpta ucyate-a÷akyàrthavidhyasambhavàdava÷yaü vidhàyakasya ÷aktiþ sahakàriõãtyaïgãkartavyaü tasmàcchaktisahàyo vidhireva yathàsàmarthyaü vidheyaü vyavasthàpayati /
tata÷ca dravadravyasyàjyasya sruvo yogyaþ chedanãyamàüsasya svadhitiþ ÷asravi÷eùaþ, saükçtasya puroóà÷asya hasta iti vyavasyà /
tadvadatràpi /
arthàtusàmarthyàt vidheþ kalpanà = vyavasthitàrthatvakalpanà syàt ekade÷atvàtusàmarthyakalpita÷abdasya vidhivàkyaikade÷atvàditi såtràrthaþ /
__________
màdhave skànde--
yadà candragrahastàvanni÷ãthàt parato bhavet /
bhoktavyaü tatra pårvàhõe na madhyàhne katha¤cana //
pårvaü ni÷ãthàhnrahaõaü yadà candrasya ve bhavet /
tadà divà na kartavyaü bhojanaü ÷ikhivàhana! //
iti /
yacca hemàdriõà brahanavaivartte--
candrasåryagrahe nàdyàdàdyaü yàmacatuùñayam /
kecitritayamityàhurmunayo bhçgunandana! //
iti /
tacchaktà÷aktaparatayà vyavasthàpanãyam /
grastacandrodaye nàharmojanam /
grastodaye vidhoþ pårvaü nàharbhojanamàcaret /
#<{MV-S_119}>#
iti vçddhava÷iùñhokteþ /
yattu--
sandhyàkàle yadà ràhurgrasate ÷a÷ibhàskarau /
tadà divà na bhoktavyamàturastrã÷i÷ånvinà //
iti candragrahe 'harbhojananiùedhakaü tad grastodayaviùayam /
ekamålakalpanàlàghavàt /
atràpyàturàdãnàü pårvavadeva vyavasthà j¤eyà /
dvayorgrastàste--
÷àtàtapaþ:
snàtvà dçùñvà pare 'hnayadyàdgrastàstamitayostayoþ /
iti /
tayoþ = candrasåryayoþ /
yattu--
ahoràtraü tu nà÷nãyàccandrasåryagraho yadà /
mukti dçùñvà tu bhu¤jãta snànaü kçtvà vidhànataþ //
iti /
tadapi grastàstaviùayameva /
kintu candragrahe sà ràtristaduttaraü dinamityahoràtramiti draùñavyam /
atra dç÷irudayalakùaõàrthaþ /
grastàvevàstamànaü tu ravãndå pràpnuto yadi /
tadà paredyurudaye snàtvàbhyavaharennaraþ //
iti bhçguõodaye bhojanokteþ /
kàlàdar÷e 'pi--
gàrgyaþ:
sandhyàkàle yadà ràhurgrasate ÷a÷ibhàskarau /
tadaharnaiva bhu¤jãta ràtràvapi kadàcana //
iti /
atra kadàcaneti dhàraõaparàõavratasya paurõamàsyàditithinakùatràdiprayuktopavàsapàraõasya ca niùedhàrtham /
uparàgakàle tadvedhe ca bhojane pràya÷cittamuktaü màdhavãye--
kàtyàyanena:
candrasåryagrahe bhuttkà pràjàpatyena ÷udhyati /
tasminneva dine bhutrtkà triràtreõa vi÷udhyati //
iti /
atra dinagrahaõamuparàgàtiriktabhojananiùedhakàlopalakùaõam /
grastàstasamaye bhojanaü vinà sarvamàhnikaü kàryam /
graste càstaïgate tvindau j¤àtvà muttyavadhàraõam /
snànahomàdikaü kàryaü bhç¤jãtandådaye punaþ //
iti madanaratne ÷àtàtapokteþ /
atrendugrahaõamavivakùitaü grastàstamàtreõodde÷yaparyavasànàt /
evaü ca raverapi grastàste pràtaþkàlãnaü snànàdi kàryam /
atropavàsaþ kàmyo brahmapuràõe--
nityaü dvayorayanayostathà viùuvatordvayoþ /
candràrkayorgrahaõayorbyatãpàteùu parvasu //
#<{MV-S_120}>#
ahoràtroùitaþ snànaü ÷ràddhaü dànaü tathà japam /
yaþ karoti prasannàtmà tasya syàdakùayaü ca tat //
iti /
laiïge 'pi--
ekaràtrimupoùyaiva snàtvà dattvà ca ÷aktitaþ /
ka¤cukàdiva sarpasya nivçttiþ pàpako÷ataþ //
iti /
atropoùita iti niùñhayopoùyeti ca pårvakàlavihitapratyayàcca pårvedyurupavàsa iti kecit /
apare tvayanàdipràyapàñhàt ktamàdikarmaõilyapaü(*) ca "mukhaü vyàdàya svapiti' itivat samànakarttçkatàmàtre 'bhipretya tadaharevopavàsamàhuþ /
__________
(*) ktam ktagratyayamityarthaþ /
__________
etadeva yuktam /
grahaõe 'rkasya cendorvà bhujiþ pårvamupoùitaþ /
iti pura÷caraõe pårvamupavàsavidhànàt /
ayaü ca putravadgçhasthabhinnasya /
saïkràntyàmupavàsaü ca kçùõaikàda÷ivàsare /
candrasåryagrahe caiva na kuryàt putravàn gçhã //
iti nàradena paryudàsokteriti /
atredaü vaktavyam /
nàyaü paryudàsaþ /
"na hotàraü vçõãta"itivadekavàkyatvàbhàvàt /
(a. 1 pà. 8 adhi. 2)pratyuta"na tau pa÷au karoti"itivadasannihitatvàcca /
(a. 1 pà. 8 adhi. 3)bhavatu và paryudàsastathàpi saïkràntyàdiprayukte svatantropavàsa eva yuktaþ /
anyathà ÷uklaikàda÷yàdàvayanapàta ekàda÷yupavàsa uparàge mahàdànàïgabhåtopavàse càndràyaõàdyupavàse 'pi paryudàsaþ syàt /
aïgatvaü càsyàhoràtroùita itikarttçsaüskàratayopavàsàvagamàt /
"yo dãkùito yadagnãùomãyaü pa÷umàlabhate"ityatra pårvapakùe dãkùàyà iva karttçsaüskàradvàrà srànàrthatvàvagamàt /
ata evaikàda÷ãprakaraõa uktaü saïkràntyàdàvupavàsaniùedhastu tatprayuktopavàsasyeti /
ata eva pura÷caraõàïgabhçtamupavàsaü putravanto 'pi gçhasthà àcaranto dç÷yante ÷iùñà avigonana /
tammàdahoràtroùitaþ snàtvetyàdyaïgabhåta upavàsaþ putravadgç hasthasyàpi bhavatyeva /
yastvekàda÷yàdàviva
ekaràtramupoùyaiva ràhuü dçùñvàkùayaü naraþ /
puõyamàpnoti kçtvà ca snàna÷ràddhaü vidhànataþ //
iti màrkaõóeyoktaþ svatantrastatprayukta upavàsastatraivàsya /
paryudàsa iti /
grahaõaprayukto bhojananiùedhastvasya kçùõaikàda÷yàmiva bhavatyeva bàdhakàbhàvàt /
etacca snànàdi sarvaü càkùuùa evoparàge /
na tvabhrà dicchanne na càndhànàm /
#<{MV-S_121}>#
candrasåryoparàge tu yàvaddar÷anagocare /
iti /
ràhudar÷anadattaü hi ÷ràddhamàcandratàrakam /
snànaü dànaü tapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane /
dçùñvà snàyàdityàdinaimittikavidhiùu càkùuùaj¤ànavàcidç÷eþ prayogàt /
anyathà tadànarthakyàt
nimittottyaiva j¤ànamàtralàbhàt naimittike nimittani÷cayavato 'dhikàràt /
dar÷anaü ca snànàdikarttçgataü, ktvà÷ruteþ /
yatràpi"ràhudar÷ana"ityàdau na tttkà÷rutiþ kintu svaparasàdhàraõadar÷anamàtravàcã dç÷istatràpi"ekatra dçùña"iti nyàyena karttçgatadar÷analàbhaþ /
ata eva ràtrau revardine candrasya grahaõe na snànàdipràptiþ /
ata eva--
ràtrau ravigrahaþ syàcceddivà candagrahastathà /
nadi÷yamubhayaü ràj¤e yacca ÷åkùmatamaü bhavet //
iti jyautiùikàõàmanàde÷yatvoktiþ /
anyathà dç÷erj¤ànamàtravàcitve de÷àntarãyoparàge
snànàdiprasaïgo durvàraþ svàt /
"nàde÷yamubhayaü ràj¤e"ityatrànàde÷avacanamadçrùñàthakaü syàt /
manmate tu dçùñàrtham ayogyasya ràjanivedanamaphalamityarthasiddhànàde÷yatvànuvàdàt /
naca--
såryagraho yadà ràtrau divà candragrahastathà /
tatra snànaü na kurvãta dadyàddànaü ca na kvacit //
iti vacanànnivçttiriti vàcyam /
niùedhaparyudàsayorvikalpalakùaõàpatteþ. tena nityànuvàdaþ saþ /
atha dar÷ana÷abdena càkùuùaj¤ànaviùyatvayogyatà vivakùyate tathà ca na ràtridinoparàge 'tiprasaïgastathàpi grahaõade÷ãyacàkùuùatvena de÷àntarãyàõàmadhikàràpattiþ /
samànakarttçkatvasya paramate 'vivakùitatvàt /
na ca yasmin de÷e ya÷candrasåryoparàga÷càkùuùaj¤ànayogyaþ sa tasmin de÷e uditahome såryodayavat karmanimittamiti vàcyam /
a÷àbdade÷asyàvacchedakatvakalpanàtaþ ÷àbdasya samànakartçkatvasya tadaucityàt /
atha samànakartçkacàkùuùaj¤ànaviùayatvayogyatà vivakùyate tarhi tadviùayataivàstu vi÷eùaõatvena pårvopasthiteþ kiü yogyatayà jaghanyopasthitayà, tàvataiva de÷àntarãyoparàge 'tiprasaïgavàraõàt /
tasmàccàkùuùa evoparàge snànàdi kàryaü nàndhàdibhirabhracchane voparàgaiti pràcyàþ /
ta evaü vàcyàþ /
"dçùñvà snàyàt' ityatra dhàtusambandhàdhikàravihitaktvàpratyayena dar÷anasnànayoþ "yàvajjãvamagnihotraü juhoti' ityatra õamulà jãvanahomayoriva sàkùàtsambandhaþ pratãyate /
#<{MV-S_122}>#
sa na tàvannimittatvena ghañàdidar÷ane 'tiprasaïgàdàrttivat /
(a. 6 pà. 4 adhi. 6)na ca"mçùyàmahe haviùà vi÷eùaõam"itinyàyena haviùàrttirivoparàgeõa dar÷anaü vi÷eùyata itivàcyam prativasantaü somayàgàvçttivat"amedhyaü dçùñvà japatyavaddhaü mana"ityamedhyadar÷anàvçttau japàvçttivacca pratidar÷anaü snànàdyàvçttiprasaïgàt /
noparaktamàdityamãkùetetyanãkùaõavratapàlayitéõàü bahvàyàsasnànàdibhiyà buddhipårvaü dar÷anamakurvatàü duùñagrahaõamapa÷yatàü cànadhikàraprasaïgàcca /
ki¤ca "nà÷ucã ràhutàrakà' iti a÷ucerdar÷ananiùedhànna tasya nimittatà /
a÷ucitvaü ca sarveùàmuparàgakàle /
grahaõe ÷àvamà÷aucaü vimuktau sautikaü smçtam /
tayoþ samparkamàtreõa upaspç÷ya kriyàkramaþ //
iti brahmàõóokteþ /
naca niùedhasya ràgapràptaviùayatvenopapatterna vaidhe dar÷ane pravçttiriti vàcyam /
nimittasyàvidheyatvàt /
nanu na brhanàõóapuràõàduparàgasvaråpaõa÷ucitvàpàdakaü vaktuü ÷akyaü de÷àntarãyoparàgeõa de÷àntarãyàõàmà÷aucàpatteþ /
kintu dar÷anameva /
sarveùàmeva varõànàü såtakaü ràhudar÷ane /
itivacanàt /
brahmàõóavacanaü tu samparkamàtreõà÷ucitvaü kimut taddar÷anenetyevaüparam ata eva màtracprayogàþ /
tathà cà÷ucitvàsyàpi sànànàderiva dar÷ananimittakatvàt pràk dar÷anàda÷ucitvàbhàvànniùedhàpravçttyàsti dar÷anaprasaktiriti syàdeva nimittateticet /
tathàpi jananamaraõanimittà÷aucavato dar÷ananiùedhàt snànàdàvanadhikàrasya duùpariharatvàt /
na ceùñàpattiþ /
candrasåryagrahe snàyàt såtake mçtake 'pi ca /
asnàyã mçtyumàpyanoti snàyã pàpaü na vindati //
iti laiïgavacanavirodhàt /
nanu"nà÷ucã ràhutàrakà"iti à÷aucasàmànye niùiddhasyàpi dar÷anasya--
såtake mçtake caiva na doùo ràhudar÷ane /
ityanena jananamaraõà÷auce dar÷anapratiprasavadar÷anàdà÷auce 'pi adhikàràvighàt iti cet, na /
na hyetena dar÷anaü pratiprasåyate kintu tannimittaü snànàdi /
tàvadeva bhavecchaddhiryàvanmuktirna dçsyate /
iti vàkya÷eùe karmàdhikàraråpa÷uddhipratipàdanàt /
evaü ca jananàdyà÷auce niùedhapravçttyà dar÷anàprasakterna doùo ràhudar÷ane ityanuvàdànupapattiranadhikàra÷ca pårvokta eva /
na cà÷aucinau dar÷ananiùedhe 'pi--
#<{MV-S_123}>#
candrasåryagrahe snàyàt såtake mçtake 'pi ca /
itivacanàdadhikàro bhaviùyatãtivàcyam /
meghacchanne 'pyandhàderapi a÷ucinastadàpatteþ /
÷ådraspar÷àdinà÷ucestàdç÷avacanàbhàvàttadaprasakte÷ca de÷àntarãye 'tiprasaïgàcca /
tatra samànade÷ãyadar÷anayogyatvàdinà vi÷eùaõe tatra tatroparàgasvaråpsaya nimittatvàvagateþ sarvatra dadevàstu kimardhajaratyà /
ki¤ca kvaciduparàga sya kvaciddar÷anasya nimittatà ÷råyate tatràva÷yambhàvinyanyatarasya nimittatve uparàgasya dar÷anàdar÷anayoranugatatvena nityasya"ya etena"itinyàyena (a. 5 pà. 3 adhi. 13 så. 37)nimittatvaü yuktaü na tvanityasya dar÷anasya /
ata eva"ióànta àtithya"ityatra nityayà pårveóayaiva tadantatà nànityayottarayeóayetyuktam /
(a. 1 pà. 7 adi. 13) ki¤ca grahaõasyàsambandhikatvànnimittatà yuktà na tu dar÷anasya sasambandhikasya /
uktaü caitaduttaràdhikaraõe uttarà÷abde /
(9 pà. 2 adhi. 5) ki¤coparàgasvaråpasya nimittatve"na doùo ràhudar÷ane"ityanuvàdànupapattiþ /
na ca pramàdàdbuddhipårvaü và niùedhàtikramàt sa¤jàte dar÷ane naimittikaü snànàdi vidhãyata iti vàcyam /
niùedhàtikramajanitapratyavàyaparihàrasyopàyàpekùatvàt snànàde÷ca prayojanàpekùatvàt a÷vapratigraheùñimantrànuvacanayoþ"na ke÷ariõo dadàti" (a. 3 pà. 4 adhi. 14) "yåpaü nopaspç÷et" (a. 9 pà. 3 adhi. 3) iti niùedhàtikramajanitapratyavàyaparihàràrthatvavat snànàderapi tadarthatvàpatteþ /
tathàca niùadhaikavàkyatvena tadatikrama eva snànàdividyàpattyoparàgasàmànye snànàdividhirdurlabhaþ syàt /
nanu dvitãyapårvapakùe a÷vapratigraheùñerarthavàdena doùanirghàtàrthatvàvagamàddoùasya ca niùiddhaviùayatvànmantravacanasya ca"tasmàdåyåpo nopaspç÷ya"iti prakramya vidhànàdyuktaü pratyavàyaparihàràrthatvam /
iha tu niùedhamanàrabhya dar÷ane nimittanaimittikavidhànànniùedhaikavàkyatvàbhàvànna tadatikramajanyapratyavàyaparihàràrthatà /
kintu katha¤cidapi vidhito niùedhàbhàvàdvà niùedhàtikramàdvà prasaktaü dar÷anamanådya yo dar÷anavàn sa snàyaditividhànàt sulabhataraþ sàmànyavidhiþ syàditi cet, na /
tathàpyanatikràntaniùedhasyà÷aucino 'nadhikàrasya duùpariharatvàt /
tathà ca laiïgavacanavirodhaþ /
tasmàd yadi dar÷anamà÷aucajanakaü tata à÷aucino 'nadhikàraþ, yadi svaråpasannuparàga à÷au
cajanakastataþ sarveùàmanadhikàraprasaïgaþ /
kiü bahunà buddhipårvakàrã balànnimittaü sampàdya na ko 'pi duþkhàkare snànàdau pravartteteti sakalo vidhirapramàõãkçtaþ syàt /
#<{MV-S_124}>#
ki¤ca saïkrame pårvottarakàlayoþ puõyatvam uparàge tu yàvaddar÷anaviùayatà tàvadeva /
càkùuùaj¤ànaviùayatàsamakàlaü snànàdyanuùñheyamityarthaþ sampadyate /
na caitat sambhavati dar÷anasnànayorårdhvàdhomukhasàdhyatvena virodhàt /
na ca dç÷erbhramapramàsàdhàraõatvàjjale pratibimbabhramavataþ sa evàyaü candra iti bimbapratyabhij¤àpramàvato và snànàvirodha iti vàcyam /
÷ràddhàdivirodhasya duùpariharatvàt /
"noparaktaü na vàristham"iti niùedhàcca /
ata eva nopaghàtàgnivaddar÷a navi÷iùña uparàgo nimittaü pårvoktadoùànativçtteþ /
vi÷iùñodde÷e vàkyabhedàcca /
na codde÷yavi÷eùaõaü dar÷anaü vivakùitaü havirubhayatvavadavi vakùitatvàt /
nanvitthaü vyàkulayato dar÷anasya màstu nimittatvaü kintu nãhàrakarttçkasandhyàharaõe dar÷anavi÷aiùñajapavidhivaduparàga eva nimitte dar÷anavi÷iùñaü snànàdi tattadvàkyavihitasnànàdyanuvàdena dar÷anamàtraü và vidhãyate /
nimittani÷cayastu bhavadiùña evàstu /
naimittikasvaråpàlocanenaiva càndhodinivçttiþ ekaikàgnyàdinà÷a ivàgnyàdhànasya bhaviùyati /
atha vàvagate 'ïgatve dçùñàrthatvàdàruõyasyaikahàyanãparicchedakatayeva dar÷anasyaiva nimittani÷cayatvenàdhikàrasampàdanopayogità bhaviùyati, noparaktamityàdiniùedhasya vaidhe 'pravçtternà÷ucã ràhutàrakà iti niùedhasyai tanmate dar÷anottaraü pravçtteþ sarveùàmadhikàro bhaviùyatãti yukto 'yaü panthà iti cet, na yuktaþ /
tatra tàvanna dar÷ana÷abda÷càkùuùaj¤ànavacanaþ ùaódar÷anàni yàj¤ikadar÷anamityàderni÷cayamàtre 'pyabhiyuktaprayogàt /
"àtmà vàre draùñavya"iti ÷rute÷ca /
"sa ãkùà¤cakre" "ikùaterno÷abdam"itã÷varaj¤ànasya dç÷yarthekùatinàbhidhànàcca /
aitareye 'pi-
çtà và yasya rodasã iti ÷aüsati cakùurvàkùataü tasmàdyataro vivadamànayoràhàhamanuùñayà cakùuùàdar÷amiti tasya ÷raddadhati /
ityatra cakùurgrahaõànarthakyàcca /
adar÷amityetàvataiva càkùuùaj¤ànalàbhàt itthambhåtalakùaõe tçtãyàvidhànàt chàtreõopàdhyàyamadràkùãdityudàharaõàt /
tasmàt j¤ànamàtramapi dç÷yarthaþ /
ata eva--
rajaso dar÷ane nàrã triràtrama÷ucirbhavet /
iti dharmaֈstram /
càkùuùaprayogapràcuryaü tu pårvapårvaprayogàt go÷abdasyeva pa÷ugavi /
astu và càkùuùaj¤ànavàcità tathàpi na dar÷ane vidhiþ sambhavati tasya pakùapràptatve 'pårvavidhyasambhavàt, anekodde÷ena vidhàne vàkyabhedàcca /
atha dar÷ananiyamavi÷iùñasnànàdi vidhãyata iti matam, tathàpi nàndhàdinivçttiþ suvacà /
#<{MV-S_125}>#
tàn pratyapi naimittikavidhipravçtteþ /
na hi kàmya iva naimittikeùu sarvàïgopasaühàraþ nimittatvavyàghàtàt /
tadeva hi nimittaü yat svasattàyàmava÷yamanuùñhàpayati /
ananuùñhàpakasya nimittatvànupapatteþ /
na hi sarvadà sarvaþ sàïgamanuùñhàtuü samarthaþ /
tasmàt ki¤cidaïgahànenàpi naimittikàdhikàràdandhàdãnàü meghacchanne và dar÷anaråpàïgalope 'pi snànàdyadhikàro durnirvàraþ /
ata eva na naimittikànurodhena nimittasaïkocaþ nimitta÷rutivyàghàtàt /
"yasyobhàvagnã" (a. 6 pà. 4 adhi. 8) ityatra tu agnyanugamanamàtrasya nimittatve ubhayàgniniùpàdakatayà këptasyàgnyàdheyasyaikaikàgnijananasàmarthyàbhàvena pradhànasyaiva vidhyayogàdàkhyàtàsamànàdhikaraõasubantasya ca vyavahitaparàmar÷akatvena prakaraõàntaràbhàvena karmabhedàbhàvàdagatyà nimittasaïkocaþ /
na ceha pradhànabhåtasnànàdinàndhàdervirodho yena tadatiriktaviùayatà kalpyeta /
na caivamandhàderapyàdhànàdhikàraþ syàditi vàcyam /
tasya svaråpato nityatvàbhàvàttathàtve veùñàpatteþ /
vyutpàditaü caitadbhaññasome÷bareõa /
ki¤ca pratipradhànanyàyena snàna÷ràddhàdyarthaü dar÷anàvçttiprasaïgaþ /
uparàgamahàkàlaikye 'pi dvyahakàlàmnàtasàkamedhàvayavànàmanãkavatyàdãnàü pràtaràdikàleùu sàïgaprayogavidhivat"grasyamàne bhavet snànaü"ityàdikàlabhedabhinnasnànàdiprayogavidhiparigçhãtatvàt /
na càdhànayåpanyàyena tantratà /
"vasante bràhmaõo 'gnãnàdadhãta" "dãkùàsu yåpaü chinatti"itivat (a. 11 pà. 3 adhi. 3)svatantrakàlànàmnànàt /
na ca yåpàhutivattantraü (a. 11 pà. 2 adhi. 7) "yåpasyàntike 'gniü mathitvà yåpàhutiü juhoti"ityatra yåpaikàda÷inyàmantikade÷aikyena tathà, iha tu pradhànade÷abhedàdvaiùamyam /
na ca svarunyàyaþ /
(a. 11 pà. 3 adhi 5) tatra yåpasya tantratvena tadanuniùpàdiprathama÷akalasyaikatvàt tadråpatvàt svarostantratà yuktà /
iha tu na tathà hetvabhàvàt /
tasmàdàvçttirduùpariharà /
na ca dar÷anasya snànamàtràïgatvàcchràddhàdau ca taduttarakàlatvasya snànottaratvenàrthasiddhatvàdanàvçttiriti vàcyam /
snànaü dànaü tapaþ ÷ràddhamanantaü ràhudar÷ane /
iti ÷ràddhàdyaïgatvàvagamàt /
nanu dar÷anasya nimittani÷cayatvenàdhikàrasampàdanopayogitayàïgatvàt sakçddar÷ane 'pi tanni÷cayasya jàtatvàdanàvçttiriticet, na, /
anuùñhànakàlãnasya nimittaniscayasyàpokùitatvàdanuùñheyàrthasmaraõavat /
anyathà madhyàhnakàlãnajãvanavato 'pyagnihotràdhikàràpatteþ /
#<{MV-S_126}>#
atha tatra sàyaïkàlàvacchinnajãvanani÷cayavato 'dhikàrastadà prakçte 'pi grasyamànàdikàlàvacchinnoparàgadar÷anavataþ snànàdàvadhikàra iti tulyaþ /
ki¤ca sphayasya bhaktà÷leùanimittejyàyàü pårvakartavyàvàhana iva jyotiþ÷àstràdinà prayatnànapaneyapratibandhakaràhityaråpayogyatàyà ani÷cayàttadvi÷iùña dar÷anani÷cayàbhàvàduparàgapårvakàlakartavyamahàdànàïgabhåtàdhivàsanàdau triràtropavàsàdau ca niùkampaü na ko 'pi pravartteta /
ki¤ca dar÷anasya nimittatve uparàge snàyàdityàdau uparàgàdipade dar÷analakùaõàprasaïgaþ /
uparàgasya nimittatve dar÷ane 'pi sà tulyaiveticet, satyam /
ràhudar÷ane snàyàditi saptamãyuktavàkyeùu"yasya ca bhàvena bhàvalakùaõam" (2 / 3 / 37) iti bhàvalakùaõavihitasaptamyà "goùu duhyamànàsu gata' ityatra dohanasya gamanakàlalakùakatvavat dç÷eþ kàlalakùaõàrthatvàva÷yambhàvàttatkàle ca snànàdeþ kartuma÷akyatvàt"sakçtpravçttàyà"itinyàyena yogyatàlakùaõàyà api tatraiva ucitatvàt /
yasya gorbhàvena dohanakriyàråpadhàtvarthena bhàvasya gamanasya lakùaõamupalakùaõaü gamanaparicchedakàlàdipratipàdanaü tatra saptamã syàditi såtràrthaþ /
ata eva saptamyantadç÷iyukteùu na dar÷anavidhiþ prasiddhasya lakùaõatvàdaprasiddhasya tadayogàt abhi÷abdàdivadbhàvalakùaõavihitasaptamyà vidhi÷aktipratibandhàt /
evaü ca ktvànteùvapyuparàgadar÷anapadayuktavàkyakëptanyàyena yogyatàvi÷iùñoparàgalakùaõà sulabhà ekamålakalpanàlàghavàt /
ki¤ca na ktvànteùu dar÷anavidhiþ ktvo 'vidhàyakatvàtsnàtyàdeþ parasya tu vidheþ snànàdividhàyakatvàdvi÷iùñavidhau ca lakùaõà patteràrthikànekadar÷anatduttarakàlatvasamànakarttçkatvavidhyantarakalpanàpatte÷ca /
uparàgalakùaõàyàü tu lakùaõaiva kevalà /
nimittabalàdevottarakàlatvàdilàbhàt /
tata÷càyamarthaþ, anuvàdasyàtyantànarthakyaparihàràya--
såryagraho yadà ràtrau divà candragrahastathà /
tatra snànaü na kurvãta dadyàddànaü na ca kvacit //
itide÷àntarãyoparàgasya paryudàsàt samàne de÷e càkùuùatvayogyamuparàgaü ÷àstrato j¤àtvà tattatkàle snànàdi kuryàditi /
janmarà÷yàdau grahaõe doùastatra ca ÷àntikàni ÷àntiprakà÷e draùñavyàni /
atra mantradãkùàgrahaõe
màsarkùàdi na ÷odhyam /
sattãrthe 'rkavidhugràse tantudàmanaparvaõoþ /
mantradãkùàü prakurvàõo màsarkùàdãnna ÷odhayet //
candrasåryagrahe tãrthe siddhakùetre ÷ivàlaye /
mantramàtraprakathanamupade÷aþ sa ucyate //
#<{MV-S_127}>#
iti sàrasaïgrahàdau vacanàt /
atra pura÷caraõavidhiþ pura÷caraõacàndrikàyàm--
grahaõe 'rkasya cendorvà ÷uciþ pårvamupoùitaþ /
tathà samudragàminyà nàbhimàtre jale sthitaþ //
yadvà puõyodake snàtvà ÷uciþ pårvamupoùitaþ /
grahaõàdivimokùàntaü japenmatraü samàhitaþ //
anantaraü da÷àü÷ena kramàddhomàdikaü caret /
tadante mahatãü påjàü kuryàdbràhmaõatarpaõam //
tato mantraprasiddhyarthaü guruü sampåjya toùayet /
evaü ca mantrasiddhiþ syàddevatà ca prasãdati //
iti /
tatraiva-
homà÷aktau japaü kuryàddhomasaïkhyàcaturguõam /
ùaóguõaü càùñaguõitaü yathàsaïkhyaü dvijàtayaþ //
homasthànàpanno japo homakàla eva sthànàpatterdharmalàbhàt /
grahaõàdimokùàntakàlaparicchinnasya japasya càturguõyavidhànàttasya ca tatràsambhavàcca /
pura÷caraõaü ca na grastodaye grastàste ca bhavati /
spar÷àdimokùaparyantatvàsiddheþ /
spar÷amokùayo÷ca dar÷anayogyayoreva prayojakatvàt /
"yàvaddar÷anagocara"iti vacanàt /
ata eva na÷ràddhàdyapi pura÷caraõànuùñhàtéõà bhavati kàmyena nityasya bàdhàcceti ka÷cit /
vastutastu kàmyavidheþ ÷ràddhàdyanadhikàriõaü pratyapi caritàrthatvànna nityabàdhakatvam /
godohanokthyàdestu praõayanajyotiùñomà÷ritatvàccamasàgniùñomasaüsthàbàdhaü vinà nive÷àsambhavàdvàdhakateti vaiùamyam /
atra maïgalakçtye kàlaniùedho hemàdrau--
trayoda÷yàdikaü varjyaü dinànàü navakaü dhruvam /
maïgalyeùu samasteùu grahaõe candrasåryayoþ //
tathà--
dvàda÷yàditçtãyànto vedha indugrahe smçtaþ /
ekàda÷yàdikaþ saure caturthyantaþ prakãrttitaþ //
iti /
ayaü càva÷yakànava÷yakakàryaviùayatayà vyavasthàpanãyaþ /
iti grahaõakàlanirõayaþ /
##
tatsvaråpaü coktaü skandapuràõe--
dinàrdhasamaye 'tãte bhujyate niyamena yat /
ekabhaktamiti proktamatastatsyàddivaiva hi //
#<{MV-S_128}>#
atra ekabhaktamitiyaugikena nàmnà dvitãyabhojananivçttiþ /
niyameneti sàmànyato vihitavratadharmapràptyartham /
tena dvitãyabhojanàbhàvasahakçtaü divàbhojanam ekabhakta÷abdàrthaþ /
atra vi÷eùamàha--
devalaþ:
dinàrddhasamaye 'tãte bhujyate niyamena yat /
ekabhaktaü tu tatproktaü nyånaü gràsatrayeõa tu //
iti /
asya ca madhyàhno mukhyaþ kàlaþ /
madhyàhnavyàpinã gràhyà ekabhakte sadà tithiþ //
iti pàdmokteþ /
so 'pi na sampårõaþ /
kintu dinàrddhettarasamaya eva"dinàrddhasamaye 'tãte"itivacanàt /
madhyàhno 'tra tredhàvibhàgenetihemàdriþ pa¤cadhàvibhàgeneti tu màdhavaþ /
anyetu vinigamanàvirahàt pa¤cadhàtredhàvibhàgànyataravibhàgenàvartanottarakàlo mukhyakàla ityàhuþ /
gauõakàlastu tato 'stamayàvadhi divaivetyabhyanuj¤ànàt /
tatra dinadvaye tadvyàpto tadaspar÷e và pårvaiva /
gauõakàlavyàpteþ sattvàt /
mukhyakàlàspar÷e 'pi caikabhaktànuùñhànaü mukhyakàla eva--
tithyàdiùu bhavedyàvàn hràso vçddhiþ pare 'hani /
tàvàn gràhyaþ sa pårvedyuradçùño 'pi svakarmasu //
iti hemàdridhçtavacanàt /
pårvedyuþ pårvatithyàdiùu /
kùayavçddhisàmyàni ca sarvatra ùaùñhighañikàpekùayà na tu pårvatithyàdyapekùayeti kecit /
hemàdristu dinadvaye karmakàlavyàptau yugmavàkyànnirõayaþ /
dvitãyàdikayugmànà påjyatàniyamàdiùu /
ekoddiùñàdivçddhyàdau dvàsavddhyàdicodanà //
itivacanena niyamàdiùvityàdi÷abdenekabhaktopàdànàdekabhakte 'pi yugmavàkyapravçttervaktuü ÷akyatvàt /
aspar÷aikada÷asamavyàptyostu gauõakàlavyàptyà nirõaya ityàha /
tanna /
arddhajaratãyatàpattaþ /
na càyaü yugmavàkyasya viùayaþ /
kàla÷àstrasya pràbalyàt /
yathà hi mukhyakàlavyàptyanurodhena nirõayaþ sambhavati na yugmavàkyàdaraþ /
evaü gauõakàlavyàptayàpi /
anyathà hi--
khakàlàduttaraþ kàlo gauõaþ pårvasya karmaõaþ /
iti sàmànayvàkyàdeva gauõakàlapràpto punarekabhakte tadvidhànànarthakyàpatteþ /
tena yatra vi÷iùya gauõakàlavidhistatra tadvyàptyàpi nirõaya iti siddham /
anyàïgabhåtamekabhaktaü tat pradhàne nirõãtàyàü tithau madhyàhne kàryam /
pradhànaü madhyàhnakàlikaü tatraikabhaktaü gauõakàle 'pi kàryam /
#<{MV-S_129}>#
"aïgaõaguvirodhe ca tàdarthyat"itinyàyàt /
(a. 12 pà. 2 adhi. 9 så. 25) ata eva yatra
pradhànaü sàyàhnàdikàlikaü tatra ràtràvapyekabhaktànuùñhànamaviruddham /
yattåpavàsapratinidhibhåtamekabhaktaü tat tadyogyatithau madhyàhne kàryam /
ityekabhaktanirõayaþ /
##
tacca divàbhojanàbhàvavi÷iùñaràtribhojanaråpam /
kecittu na naktasya bhojanaråpatvaniyamaþ /
kintu pràyikaü tasya bhojanaråpatvam /
ata eva navaràtravratasyàpi naktavratatvaü màdhavàdyuktaü saïgacchata ityàhuþ /
tatra ca pradoùavyàpinã pràhyà /
pradoùavyapinã gràhyà tithirnaktavrate sadà /
iti vatsavacanàt /
pradoùa÷ca såryàstottaratrimuhårtàtmakaþ /
trimuhårtaþ pradoùaþ syàdbhànàvastaü gate sati /
naktaü tatra prakurvãta iti ÷àstravini÷cayaþ //
iti vyàsokteþ /
yastu--
yadà tu dviguõà cchàyàü kurvaüstapati bhàskaraþ /
tatra naktaü vijànãyànna naktaü ni÷i bhojanam //
iti sauradharmàdiùu dinàntyamuhårtàtmakau dviguõacchàyopalakùitaþ kàlo vihitaþ sa gauõaþ /
muhårtonaü dinaü naktaü pravadanti manãùiõaþ /
nakùatradar÷anànnaktamahaü manye gaõàdipa! //
iti bhaviùyavacane nakùatradar÷anaråpakàlasya svasammatatvena mukhyatvapratãteþ /
antimamuhårta pårvabhàvimuhårtaüdvayaü ca gauõataraþ kàlaþ /
pradoùabyàpinã yatra trimuhårtà divà yadi /
tadà naktavrataü kuryàt /
iti kaurmokteþ /
etasyàpi gauõatvaü pårvoktayuktereva /
gauõataratvaü tu mukhyakàlaviprakarùàt /
mukhyakàle 'pi àdyamuhårtadvayaü mukhyataram /
ni÷ànaktaü tu vij¤eyaü yàmàrddhe prathame sadà /
iti vacanàt /
yastu--
catvàrãmàni karmàõi sandhyàyàü parivarjayet /
àhàraü maithunaü nidràü svàdhyàyaü ca caturthakam //
iti sandhyàyàü bhojananiùedhastatra sandhyà÷abdo nakùatradar÷anaparyantakàlaparaþ /
#<{MV-S_130}>#
nakùatradar÷anàt sandhyà sàyaü tatparataþ sthitam /
iti vacanàntaraikavàkyatvàt /
sàyaü sandhyà trighañikà astàdupari bhàsvataþ /
iti ghañikàtraye 'pi sandhyà÷abdaþ sa sandhyàgarjitàdau bodhyaþ /
anye tu niùedhasya ràgapràptabhojanaviùayatvànnaktabhojanasya vihitatvànna niùedhaviùayatvam /
ata eva ravivàràdiprayuktaràtribhojananiùedhe satyapi tatra naktànuùñhànamuktaü hemàdriprabhçtibhiþ /
ata÷ca trighañikàtmakasandyàyàmapi naktaü kàryamevetyàhuþ /
vastutastu vidhiniùedhayoravirodhàt tridhañikottarameva naktaü kàryaü mukhyakàlalàbhàt /
anyathà"na kesariõodadàti"ityasyàpi vihità÷vadàne 'pravçttera÷vànàmapi"tasya dvàda÷a÷ataü"ityatra tasyeti tacchabdena paràmarùàt dvàda÷a÷atàpattiþ /
parvaravivàràdau vidhiniùedhayorvirodhàttathaiva yuktam /
yattu--
ye tvàdityadine brahmannaktaü kurvanti mànavàþ /
dinànte te 'pi bhu¤jãranniùedhàdràtribhojane //
iti bhaviùyapuràõavacanaü tad bhànusaptamyàdivihitasauranaktaviùayam /
trimuhårtaspçgevàhni ni÷i caitàvatã tithiþ /
tasyàü sauraü carennaktamahanyeva tu bhojanam //
itisumantunà evakàreõa sauranakte sàmànyataþ pràptaràtribhojanasya niùedhàt /
màdhavastu"ye tvàdityadina"iti vàkyàdàdityavàràdau divaiva gauõakàle naktamityàha /
evaü yatividhavàdhikàrikamapi naktaü divaiva kàryam /
naktaü ni÷àyà kurvãta gçhastho vidhisaüyutaþ /
yati÷ca vidhavà caiva kuryàt tat sadivàkaram //
iti vacanàt /
tadevaü gçhasthànàü pradoùa eva mukhyo naktakàlaþ /
tatra dinadvaye mukhyakàlavyàpitve tadaspar÷e và parà /
gauõakàlalàbhàt /
aspar÷a ca naikabhaktavanmukhyakàle bhojanaü kintu sàyàhna eva /
pradoùe yadi na syàcceddivànaktaü vidhãyate /
àtmano dviguõà cchàyà mandãbhavati bhàskare //
tannaktaü naktamityàhurna naktaü ni÷i bhojanam /
evaü j¤àtvà tato vidvàn sàyàhne tu bhujikriyàm //
kuryànnaktavratã naktaü phalaü bhavati ni÷citam /
itiskàndokteþ /
evaü saurayatinakte 'pi sàyàhnasya mukhyakàlatvàttadvyàpinã gràhyà /
#<{MV-S_131}>#
dinadvaye tadvyàptau tadaspar÷e và pårvaiva /
tatra sàyànharåpasya mukhyasya pradoùaråpasya ca gauõasya kàlasya sattvàt /
ayaü ca nirõayo na bhojanaråpa eva nakte kintu påjàdiråpe 'pi draùñavyaþ /
nyàyàvi÷eùàt /
anyàïga upavàsapratinidhau và nakte tu ekabhaktavadeva nirõayaþ /
iti naktanirõayaþ /
##
tatra yadekabhaktanaktàdiviruddhaü tithidvayaprayuktamekasmin dine pràpnoti tatra pårvapràrabdhayordvayoþ pårvatithiprayuktamanupasa¤jàtavirodhitvànmukhyakalpena kàryam, itarattu anukalpayet /
idaü ca yadyuttaradine dvitãyagauõakàlo na labhyate tadà /
tallàbhe tu tatraiva /
kàlasyàtyantabàdhàbhàve kartranurodhasyàpi nyàyyatvàt /
iti naktaikabhaktàdisannipàte nirõayaþ /
##
tacca yàc¤àràhityena labdhasya sakçdbhojanam /
anye tu yàc¤àbarjanasaïkalpa evàyàcitamityàhuþ /
tasya copavàsavadahoràtrasàdhyatvàttadubhayayoginã tithirgràhyà /
anyataratra sattve tvaharvyàpinã gràhyà /
"ahaþsu tithayaþ puõyà"ityàdijàvàlivacanàt /
ayàcitànnabhojanaü tu yadaiva labhyate tadaiva divà
ràtrau vàniùiddhakàle sakçdeva kàryam /
alàbhe tu na kàpi kùatiþ /
ityayàcitanirõayaþ /
##
taccàstamayasambandhi gràhyam /
upoùitavyaü yenàstaü yàti caiva tu bhàskaraþ /
yatra và yujyate ràma! ni÷ãthaþ ÷a÷inà saha //
itiviùõudharmottaràt /
dinadvaye 'stamayasambandhe và pårvameva ni÷ãthavyàpteþ sattvàt /
iti nakùatropavàsanirõayaþ /
##
tatra saïkramasvaråpaü tàvat ravibimbamadhyaparamàõormeùàdirà÷yàdya paramàõà÷ce sambandhaþ /
saca jyotiþ÷àtre prasiddhaþ /
#<{MV-S_132}>#
ata÷ca rà÷ãnàü dvàda÷atvàtte 'pi dvàda÷a bhavanti /
tathà ca--
devãpuràõe--
dvàda÷aiva samàkhyàtàþ samàþ saïkràntikalpanàþ /
kalpanà = bhedàþ /
te ca saïkràntisàmànyanimittakeùu vidhipratiùadheùu samàþ sàdhàraõà ityarthaþ /
màghavãye tu samà saïkràntikalpaneti pàñhaþ /
tadà samà varùam ekaikavarùasambandhinya ityarthaþ /
malamàsàdhikye 'pi saïkràntyo dvàda÷aivetyevamarthamevakàraþ /
etàsàü ca puõyakàlavi÷eùa pratipàdanàrthamavàntarasaüj¤à vasiùñhenoktàþ /
ayane dve viùuve dvecatasraþ ùaóa÷ãtayaþ /
catasro viùõupadya÷ca saïkràntyo dvàda÷a smçtàþ //
jhaùakarkañasaïkràntã dve udagdadakùiõàyane /
viùuve tu tulàmeùau tayormadhye tato 'paràþ //
vçùadç÷cikakumbheùu siühe caiva yadà raviþ /
etadviùõupadaü nàma viùuvàdadhikaü phale //
kanyàyàü mithune mãne dhanuùyapi ravergatiþ /
ùaóa÷ãtimukhã proktà ùaóa÷ãtiguõà phale //
jhaùo makaraþ /
tayoþ ayanaviùuvatormadhye /
aparàþ ùaóa÷ãtiviùõupadyaþ /
kàlàdar÷àdau tu golamadhye tato 'paretipàñhaþ /
golaü ca viùuvàyanàbhyàü yuktaü rà÷icakraü tanmadhye 'parà ityarthaþ /
ayaü ca niùkçùño 'rthaþ /
karkamakarayoþ krameõa dakùiõàyanottaràyaõa iti saüj¤à, tulàmeùayorviùuva iti, vçùavç÷cikakumbhasiüheùu viùõupadamiti, kanyàmithunadhanurmãneùu ùaóa÷ãtimukhamiti /
età eva ca vàrabhedena (nakùatrabhedena) ca jàtàþ pratyekaü saptasaüj¤à bhavanti /
tathàca--
devãpuràõe:
sårye ghorà vidhau dvàïkùã bhaume caiva mahodarã /
budhe mandàkinã nàma mandà surapurohite //
mi÷rità ÷ukravàre syàdràkùasã ca ÷anai÷care /
mandà dhruveùu vij¤eyà mçdau mandàkinã tathà //
kùipre dhyàïkùãü vijànãyàdugre ghorà prakãrttiütà /
carairmahodarã j¤eyà krårai çkùaistu ràkùasã //
mi÷rità caiva nirddiùñà mi÷ritairyadi saïkramaþ //
iti /
dhruvàõi = uttaràtrayaü rohiõã ca /
mçdåni = anuràdhàcitràrevatãmçga÷ãrùàõi /
kùipràõi = abhijiddhastà÷vinãpuùyàþ /
ugràõi = pårvàtrayaü bharaõã maghà ca /
#<{MV-S_133}>#
caràõi = punarvasu÷ravaõadhaniùñhàsvàtã÷atabhiùàþ /
kråràõi = målajyeùñhàrdrà÷leùàþ /
mi÷ràõi = kçttikàvi÷àkhà ca /
etatsaüj¤àprayuktaþ puõyakàlavi÷eùastu vakùyate /
atra ca ravibimbamadhyaparamàõormeùàdirà÷yàdyaparamàõusaüyogasyàtisåkùmakàlãnatvena durj¤eyatvàttatraikasyàpi vihitasya snànàdikarmaõo 'nuùñhàtuma÷akyatvena bahånàü sutaràma÷akyatvàt /
sannihitakàla anuùñhànamarthasiddhaü yathà sandhikàlavihitayordar÷apårõamàsayoþ sandhàvanuùñhàtuma÷akyatvena sannihitakàle karaõam /
sa ca sannihitakàlaþ kimubhayataþ kiüvànyatarataþ kiyàü÷cetyapekùàyàm--
devalaþ:
saïkràntisamayaþ såkùmo durj¤eyaþ pi÷itekùaõaiþ /
tadyogàccàpyadha÷corddhaü triü÷annàóyaþ pavitritàþ //
tadyogàtusaïkràntiyuktàtsåkùmakàlàdadha urdhvaü ca militvà triü÷annàóyo 'tra ÷àstrakàraiþ pàvitritàþ snànàdyanuùñhànayogyàþ kçtà ityarthaþ /
idaü ca ubhayataþ pa¤cada÷aghañikàpuõyatvavacanaü ravibimbaparimàõànàü jyotiþ--÷àstre matabhedena bhinnatvàdyanmate spaùñabhuktyarddhaü ravibimbaü tanmatàbhipràyeõa draùñavyam /
etanmate såkùmakàlàtpårvàüpa¤cada÷abhirghañikàbhã ravibimbapårvabhàgasya meùàdirà÷icakrànuprave÷aþ /
taduttarakàlaü ca tàvatãbhireva ghañikàbiruttarabhàgasyàpi meùàdirà÷icakrànuprave÷o jyotiþ÷àstre grasiddhaþ /
ayameva ca bhoga ityucyate /
tathà ca--
devãpuràõe:
atãtànàgato bhogo nàóyaþ pa¤cada÷a smçtàþ /
iti /
yàni tu--
arvàk ùoóa÷a vij¤eyà nàóyaþ pa÷càcca ùoóa÷a /
kàlaþ puõyo 'rkasaïkràntervidvadbhiþ parikãrttitaþ //
tathà:
nàóyaþ ùoóa÷a pårveõa saïkrànteruttareõa ca /
ràhordar÷anamàtraõa puõyakàlaþ prakãrttitaþ //
tathà:
saïkràntau puõyakàlastu ùoóa÷obhayataþ kalàþ /
ityàdãni ÷àtàtapamarãcijàbàlivàkyàni tàni yanmate nijapa¤cada÷àü÷ayuktabhuktyarthaü ravibimbaü tanmatàbhipràyeõa vyàkhyeyàni /
ata÷ca bimbaparimàõabhedena ùoóa÷a pa¤cada÷a và ghañikà ubhayataþ pratyekaü puõyakàla iti siddham /
hemàdriratnàkaràdisammato 'pyayamarthaþ /
#<{MV-S_134}>#
màdhavamadanaratnàdayastu--
tadyogàccàpyadha÷corddhaü triü÷annàóyaþ prakãrttitàþ /
iti devalavacanàt saïkràntikàlàt pårvaü triü÷annàóyaþ puõyàþ pa÷càcca triü÷annàóyaþ puõyàþ /
yàni
tu pårvoktaùoóa÷apa¤cada÷aghañikàpuõyatvapratipàdakàni vacanàni tàni puõyàdhikyapratipàdanàrthànãtyàhuþ /
idaü ca pårvottarakàlayoþ puõyatvavacanaü sarvasaïkràntisàdhàraõam /
avi÷eùàt /
yàni tu kvaciduttaratra kkacit pårvatra kvacidubhayatretyevaü saïkràntivi÷eùakàlavidhàyakàni vakùyamàõavacanàni tàni puõyàdhikyapratipàdanàrthàni /
hemàdrimàdhavàdisakalanibandhçsvaraso 'pyevam /
yattvatra ÷rãdattaratnà karàdiprabhçtibhirmaithilaiþ smàrttàdibhi÷ca gauóairuktam-"pårvodàhçtobhayataþ ùoóa÷aghañikàpuõyatvapratipàdakànàü ÷àtàtapàdivacanànàü viùõupadãmàtraviùayatvam itarasaïkràntiùu vakùyamàõarãtyà sarvatra
vi÷eùasyoktatvàt pari÷eùeõa ùoóa÷aghañãpuõyatvabodhakasàmànyavàkyànàü tanmàtraviùayatvasyaiva yuktatvàt /
ata÷ca--
puõyaþ kàlo 'rkasaïkrànteþ pràk pa÷càdapi ùoóa÷a /
iti skandapuràõavacanenàpyamãùàmupaüsahàro làghavàt"iti, tanna /
÷àtàtapena--
ayanàdau sadà deyaü dravyamiùñaü gçheùu yat /
ùaóa÷ãtimukhe caiva vimokùe candrasåryayoþ //
ityupakrame ayanàdàvityàdi÷abdena viùuvadviùõupadyorupasaïgrahàt sarvasaïkràntiùu dànàdividhipratãteþ såkùmakàle ca dànàdyanupapatteþ sthålakàlàpekùàyàm"arvàk ùoóa÷a vij¤eyà"ityàdyuparitanena vacanena ubhayataþ ùoóa÷aghañikàråpasthålakàlavidheþ sarvasaïkràntiviùayatvasya spaùñatvàt /
na ca spaùñasya sàmànyavidherupasaühàro yujyate /
yathoktaü bhaññapàdaiþ--
sàmànyavidhiraspaùñaþ saühiyeta vi÷eùataþ /
iti /
ata÷copasaühàràyogàt sarvaviùayatvameva yuktam /
evaü ca sarvasaïkràntisàdhàraõyena ubhayataþùoóa÷aghañikàpuõyatvavacanaiþ ubhayataþ puõyatve sthite vi÷eùavacanàni puõyàti÷ayàrthàni /
tatra--
va÷iùñhaþ:
madhye tu viùuve puõyaü pràgviùõau dakùiõàyane /
ùaóa÷ãtimukhe 'tãte atãte cottaràyaõe //
madhye ubhayata iti yàvat /
pràcyàstu--
ùàóhãtimukhe 'tãte vçtte ca viùuvadvaye /
#<{MV-S_135}>#
iti devãpuràõavàkyàt vçtta ityàhuþ /
vastutastu vçttaü vartanaü bhàve ktaþ vartamànakàle iti anantabhaññavyàkhyaiva yuktà /
va÷iùñavacanaikavàkyatàlàbhàt /
viùõau = viùõupadyàm /
idaü ca viùõupadãùu pràk puõyatvavacanaü pra÷astataratvadyotanàrtham /
puõyakàlo viùõupadyàþ pràk pa÷càdapi ùoóa÷a /
iti skandapuràõavacanena pårvàparaùoóa÷aghañikàråpapuõyakàlasyàùyuktatvàt /
ata÷ca viùõupadyàü paràþ ùoóa÷a ghañikà itarasaïkràntyepakùayà puõyataràþ pårvàþ ùoóa÷a puõyatamà iti vyavasthà /
hemàdrimadanatnàdisammatàpyayamarthaþ /
anye tu viùõupadãpårvakàlapuõyatvapràtapàdavàkyasya nirmulatvàt skàndavacanàdubhayata eva ùàóa÷a ghàñakàþ puõyakàla ityàhnuþ /
ùaóa÷ãtimukhe 'tãte puõyatamatvam /
tatràpi--
ùaóa÷ãtyàü vyatãtàyàmaùñiruktàstu nàóikàþ /
puõyàkhyà viùõupadyà÷ca pràkpa÷càdapi ùoóa÷a //
iti vacane cabdena itarasaïkràntyapekùayà ubhayataþ puõyataratvasya såcitatvàt /
tathà--
vçddhava÷iùñho 'pi:
atãtànàgate puõye dve udagdakùiõàyane /
triü÷at karkañake nàóyo makare viü÷atiþ parà //
brahmavaivartte tu makare tu da÷àdhikà iti caturthapàdaþ /
bçhaspatirapi--
ayane viü÷atiþ pårvà makare viü÷atiþ parà /
ayane = dakùiõàyane /
atra sarvatra viruddhànàü vacanànàü puõyàdhikyaparatvena vyavasthà draùñavyà /
ata÷ca viü÷atyapekùayà sàmànyavacanasiddhaùoóa÷aghañikàråpakàlasyàpi puõyataratvaü siddhaü bhavati /
sannikçùñatvàt /
viùuvaviùaye punaþ--
sa eva--
vartamàne tulàmeùe nàóyaståbhayato da÷a /
ùaóa÷ãtiviùaye vçddhava÷iùñhaþ--
ùaóa÷ãtyàü vyàtãtàyàmaùñiruktàstu nàóikàþ /
aùñiþ ùoóa÷a /
aùñicchandasaþ ùoóa÷àkùaratvàt /
madanaratnàdisammata÷càyaü pàñhaþ /
hemàdrimàdhavàdau tu ùaùñiriti pàñhaþ /
taü ca hemàdriþ pratyekaü pa¤cada÷eti militvà ùaùñiriti vyàkhyàtavàn /
viùõupadyàü tu saïkhayàvi÷eùasya a÷ravaõàt sàmànyavacanoktà eva ùoóa÷aghañikàþ pårvaü puõyàþ /
#<{MV-S_136}>#
atra càyaü niùkçùño 'rthaþ /
tulàmeùayoþ pràgårcvaü da÷a da÷a ghañikàþ puõyàþ, karke viü÷atiþ pårvaü makare urddhvaü, ùaóa÷ãtyàü ùoóa÷a paràþ, viùõupadyàü pårvà iti /
evaü vàranakùatraprayuktamandàdisaprasaüj¤àsu saïkràntiùu yat--
tricatuþpa¤casaptàùñanavadvàda÷a eva ca /
krameõa ghañikà hyetàstatpuõyaü pàramàrthikam //
iti devãpuràõavacanaü tadapi puõyàdhikyapratipàdanàrthaü draùñavyam /
atra caitàþ pårvabhoginya uttarabhoginyo ubhayatobhoginyo và yadi divàmadhryàhnàdiùu jàyante tadà divaiva tatra tatroktapra÷astakàlalàbhàt sapteva /
yadà pårvabhoginyàü såryodayottaram avyavadhànena jàyamànàyàmuttara, bhoginyàü và astàt pårvaü jàyamànàyàü divà pårvottarau pra÷astakàlau na labhyate tadà sàmànyavacanapràptasya pårvabhoginyàmuttarasya uttarabhoginyàüvà pårvasyaiva kàlasya grahaõaü na punaþ pra÷astakàlabhràntyà ràtreriti /
tathà ca--
va÷iùñhaþ:
ahni saïkramaõe puõyamahaþ kçtsnaü prakãrttitam /
ràtrau saïkramaõe bhànordinàrddhaü snànadànayoþ //
atra hi pårvàrddham ahni madhyàhnàdau saïkramaõe 'haþpuõyatvasya pårvottaranàóãpuõyavacanaireva siddhatvànna yathà÷rutàrthaparaü kintu uktaviùaye pra÷astakàlalàbhena prasaktasya ràtripuõyasya pratiùedhàrtham /
ata÷codayànantarame va pårvabhoginyàmastàt pårvaü vottarabhoginyàü jàyamànàyàmahanyeva snànàdyanuùñhayam /
yàsu tu ubhayatobhoginãùu ubhayorapi kàlayoþ sàmyaü tàsu divàpi pra÷astakàlalàbhàt na ràtràvanuùñhànaprasaïgaþ /
màdhavamadanaratnàdayo 'pyevam /
ràtrisaïkrame tu yadyapi--
yà yàþ sannihità nàóyastàstàþ puõyatamàþ smçtàþ /
iti vacanàt,
ràhudar÷anasaïkràntivivàhàtyayavçddhiùu /
snànadànàdikaü kàryaü ni÷i kàmyavrateùu ca //
iti vacanàcca ràtrerapi puõyakàlatvaü pràpnoti, tathàpi--
ràtrau saïkramaõe bhànordivà kuryàttu tat kriyàm //
iti gobhilavacanena divaiva puõyakàlaþ /
sa ca na sampårõaü dinaü kintu ràtrau saïkramaõe bhànorddinàrddhaü snànadànayoþ /
iti va÷iùñhavacanàt arddhameva /
tadàpi ca yadyarddharàtràt pårvaü saïkramastadà pårvadinasya yadyårdhvaü tadottarasya yadà tu ardharàtre tadobhayoriti vyavasthitamityàha--
#<{MV-S_137}>#
sa eva--
addharàtràdadhastasmin madhyàhnasyopari kriyà /
årdhvaü saïkramaõe cordhvamudayàt praharadvayam //
sampårõe arddharàtre tu yadà saïkramate raviþ /
pràhurdinadvayaü puõyaü muktvà makarakarkañau //
madhyàhnaþ = àvartanam /
tacca pårvadinasya, udaya÷cottaradinasya sannidhànàt /
sampårõe = arddharàtridaladvayasandhau /
màdhavastu tçtãyapraharasya prathamaghañikà dvitãyasya càntyetyevaü ghañikàdvayamarddharàtramityàha /
dinadvayaü ca na sampårõaü kintu arddhàvacchinnameva /
ràtrau saïkramaõe bhànordinàrddhaü snànadànayoþ /
iti sàmànyato ràtrisaïkrame dinàrddhapuõyatvasyaivopakrame abhidhànàt /
anantabhaññahemàdrimadanaratnàdayo 'pyevam /
kàlàdar÷amàdhavàdayastu--
saïkramastu ni÷ãthe syàt ùaóyàmàþ pårvapa÷cimàþ /
saïkràntikàlo vij¤eyastatra snànàdikaü caret //
iti bhabiùyottarapuràõavacanàdarddharàtrasaïkrame kçtsnaü dinadvayamityàhuþ /
vastutastu etasya anantabhaññena nirmålatvasyoktatvàt hemàdpyàdivyàkhyaiva jyàyasã bahusammatà ca /
tasmàt pårõe arddharàtre saïkrame pårvadinottaràrddhamuttaradinapårvàrddhaü ca puõyaü sannidhànàt /
tadapi na samuccayena kintu vikalpena anyathà pradhànàvçttyàpatteþ, so 'pi pårvadinottaràrddhavarttitithyà yadyabhinnà saïkramakàlãnà tithirbhavet tadà pårvadinottaràrddham, yadà tu dvitãyadinapårvàrddhatithyà abhinnà tadottaradinapårvàrddhaü gràhyamityevaü vyavasthitaþ /
tathà ca--
devãpuràõe:
àdau puõyaü vijànãyàt yadyabhinnà tithirbhavet /
arddharàtre vyatãte tu vij¤eyamapare 'hani //
pårvàrddhasya ayamarthaþ /
arddharàtrasaïkrame yadi pårvadinottaràrddhe saïkramakàle ca ekaiva tithirbhavet tadàdau
pårvadinottaràrdhe puõyaü jànãyàditi /
yadi tu uttaradinapårvàrdhatithyàbhinnà tadottaradinapårvàrdhamityarthasiddham /
ardharàtrottaraü sakraïme tu bhinnàyàmabhinnà tadottaradinapårvàrdhamityarthasiddham /
ardharàtrottaraü sakraïme tu bhinnàyàmabhinnàyàü và pårvadinatithau pare 'hanyevetyuttaràrdhàrthaþ /
yadà tu ardharàtrasaïkramakàlãnà tithirdinadvayàrdhayorapi bhavati tadà pårvabhãginãùu pårvadinottaràrdham uttarabhoginãùu uttaradinapårvàrdham ubhayatobhoginãùu aicchiko vikalpa iti vyavasthà /
#<{MV-S_138}>#
anantabhaññamadanaratnàdayo 'pyevam /
yattvatra ÷rãdattenoktam--abhinnàyàü tithau pårvadinapårvàrdhe puõyaü, bhede tu"sampårõe tåbhayordeyam"iti devãpuràõavacanàdubhayatreti /
tanna /
"sampårõe tåbhayordeyam"iti devãpuràõenobhayatradeyatve vihite pradhànàvçttyàpatteþ samuccayàyogàt avyavasthitavikalpe pràpte"àdau puõyaü vijànãyàt"ityuttaravacanena vyavasthàmàtrakaraõe làghavàt /
tadayamatra niùkçùñàrthaþ /
ardharàtràt pårvaü saïkrame pårvadinottaràrdhaü taduttaraü saïkrame uttaradinapårvàrdhe ni÷ãthasaïkrame tu yadi pårvadinottaràrdhavarttitithyàbhinnàyàü tithau saïkramaþ tadà pårvàdanottaràrdhaü yadi tu uttaradinapårvàrdhavarttitithyàbhinnàyàü tithau saïkramastadà uttaradinapåvàrdhaü yadà tu dinadvayàrdhavarttitithyàbhinnàyàü tithau saïkramastadà pårvabhogirnàùu pårvadinottaràrdham uttarabhoginãùu uttaradinapårvàrdhama ubhayabhoginãùu aicchiko vikalpa iti /
yattu--
viùõupadyàü dhanurmãnançyukkanyàsu vai yadà /
pårvottaragataü ràtrau bhànoþ saïkramaõaü bhavet //
pårvàhne pa¤ca nàóyastu puõyàþ proktà manãùibhiþ /
aparàhõe ca pa¤caiva ÷raute smàrtte ca karmaõi //
iti pårvàparadinagatàstamayodayapårvottaranàóãpuvyatvapratipàdakaü nigamavacanaü tat ati÷ayapradar÷anàrthaü draùñavyam /
madanaratne 'pyevam /
iyaü ca ràtrisaïkramavyavasthà ayanabhinnaviùayà pårvodàhçtava÷iùñhavacanena sakalasya ràtrinirõayasya ayane"muktvà makarakarkañau"iti paryudàsàt /
ata÷ca tayoþ kathamityapekùàyàü màdhavamadanaratnau tàvat--
mithunàt karkasaïkràntiryadi syàdaü÷umàlinaþ /
prabhàte và ni÷ãthe và kuryàdahani pårvataþ //
kàrmukaü tu parityajya j¤aùaü saïkramate raviþ /
pradoùe vàrdharàtre và snànaü dànaü pare 'hani //
ityàdibhaviüùyottaravacanànusàràdarddharàtratadårdhvasaïkrame 'pi karke 'hanyeva puõyaü pårvaü makare tu arddharàtratadadhaþsaïkrame 'pi pare 'hanyeva /
evaü ca ràtrisaïkrame 'pi divàpuõyatvavidhànàdarthàdràtrau snànàdipratiùedha unnãyate /
keùu cittu vacaneùu ràtrikartavyatàpi /
yathàtraiva tàvadva÷iùñhavacane sarvasaïkràntisàdhàraõaràtrisaïkramaõanimittakadivàkartavyatvasyàyane--"muktvà makarakarkañau"iti paryudàsàttatra ràtràvapi kartavyatà /
ata eva--
ràhudar÷anasaïkràntivivàhàtyayavçddhiùu /
#<{MV-S_139}>#
snànadànàdikaü kàryaü ni÷i kàmyavrateùu ca //
iti sàmànyato yàj¤avalkyavacanamapi ayanaviùayam, anyathà itarasaïkràntiùu divaiva puõyatvavidhànàdetasya nirviùayatvàpatteþ /
yadyapi codàhçtabhabiùyottaràdivacanàt tatràpi
divàpuõyatvavidhirastyeva tathàpi"muktvà makarakarkañau"itiparyudàsàdràtripuõyatvamapyasti /
ata÷ca yuktaü sàmànyavacanasyàyanaviùayatvam /
evaü càyane ràtripuõyatvadivàpuõyatvayorvikalpe de÷àcàràdvyavastheti /
hemàdristu--
pràhurdinadvayaü puõyaü muttkà makarakarkañau /
itiparyudàso na sakalasya ràtrinirõayasya kintu sannihitasyàrddharàtrasaïkramaõanimittakasya dinadvayasyaiva /
ata÷càyamarthaþ /
yathà itarasaïkràntiùu arddharàtre jàyamànàsu dinadvayaü puõyaü na tathà ayane tasmiüstu arddharàtre jàyamàne pårvodàhçtabhaviùyottaravacanànmakare uttaraü dinaü karke pårvaü puõyam /
bhaviùyottaravàkye hi na pradoùa arddharàtre và jàyamànàyà makarasaïkrànteþ paradine puõyaü prabhàte 'rddharàtre và jàyamànàyàþ karkasaïkrànteþ pårvadine puõyamiti pratipàdyate /
tathà sati--
dhanurmãnàvatikramya kanyàü ca mithunaü tathà /
dinànte pa¤ca nàóyastu tadà puõyatamàþ smçtàþ //
udaye ca tathà pa¤ca daive pitrye ca karmaõi /
itiskandapuràõavacanavirodhàpatteþ /
ata÷ca bhaviùyottaravacanamevaü vyàkhyeyam"pradoùe vàrddharàtre và"ityatra và÷abdau yathàtathàrthe"vopamànavikalpayoþ"iti nighaõñusmaraõàt /
tenàyamarthaþ /
yathà pradoùe jàyamànàyà makarasaïkrànteþ pårvadinàrddhe puõyaü tathà ardadharàtre jàyamànàyàþ pare 'hanãti /
evaü prabhàtavàkye 'pi /
ata÷càrddharàtrasaïkrame makare uttaraü dinaü karke pårvam, ardharàtràdadhaþ pa÷càdvà saïkrame tu ubhayatràpi itarasaïkràntisaråpa eva nirõayaþ /
na caivaü ràtripuõyatvapratipàdakànàü yàj¤avalkyàdivacanànàü nirviùayatvàpattiþ sarvasaïkràntiùu ràtrisaïkrame divaiva puõyakàlàbhidhànàditivàcyam /
ubhayavidhavacanadar÷anàdràtrisaïkrame ràtrau divà ca puõyakàlaþ /
"pàpàþ sannihità"itivacanàttu ràtreþ puõyataratvamiti hemàdrigrabhçtayaþ /
anantabhaññastu divà pramàdàdinà asambhave ràtràvanuùñheyamityàha /
pràcyàstu ràtrisannihitadinabhàgasaïkràntau ùoóa÷aghañikàdiråpavihitasamayena ràtrerapi vyàvçttatvà ttadviùayatayà ràtripuõyatvavacanànàmupapattirityàhuþ /
atra ca vihitaü snàna÷ràddhadànàdi niùiddhaü ca yàtràmaithunàdi anyato 'nusandheyam /
#<{MV-S_140}>#
rave rà÷isaïkramavannakùatrasaïkrame grahàntaràõàü ca rà÷inakùatrasaïkrame snànàdyanuùñhànam /
tatkàlaü càha--
jaiminiþ:
nakùatrarà÷yo ravisaïkrame syurarvàk paratràpi rasendunàóhyaþ /
puõyàstathendostridharàpalairyuge ekaiva nàóã munibhiþ ÷ubhoktà //
nàóya÷catasraþ sapalàþ kujasya budhasya tisno manavaþ palàni /
sàrddhà÷catasraþ palasaptayuktà guro÷ca ÷ukre sapalà÷catasraþ //
dvinàganàóhyaþ palasaptayuktà ÷anai÷carasyàbhihitàþ supuõyàþ /
àdyantamadhye japahomadànaü kurvannavàpnoti surendradhàma //
arvàk paratràpãti sarvatra sambadhyate /
rasendunàóyaþ = ùoóa÷a ghañikàþ /
tridharàpalaiþ = trayoda÷apalaiþ /
sapalà = ekapalàdhikàþ /
manava÷caturda÷apalàni /
nàgà aùñau dviguõitàþ ùoóa÷a /
grahàntarasaïkrame ca ràtrau jàyamàne ràtràveva snànàdi kàryaü ravisaïkramavat
divàpuõyatvavacanàbhàvàt /
kàmyaü cedaü tatra snànàdiphala÷ravaõàt /
ravisaïkramaõe pràpte na snàyàdyastu mànavaþ /
saptajanma bhavadrogã nirdhana÷caiva jàyate //
itivannityatvà÷ravaõàcca /
itisaïkràntinirõayaþ /
##
malamàsatvaü ca ekamàtrasaïkràntiràhitye sati ÷uklàdimàsatvam /
ekamàtraràhityaü
càsaïkràntatvena saïkràntidvayavattvena ca bhavatãti dvedhàmalamàsaþ adhikamàsaþ kùayamàsa÷ceti /
tathàca--
kàñhakagçhye:
yasmin màse na saïkràntiþ saïkràntidvayameva và /
malamàsaþ sa vij¤eyo màsaþ syàttu trayoda÷aþ //
iti /
na saïkràntirityanenàdhimàsasya grahaõam /
saïkràntidvayamityanena kùayasya /
tatràdhimàsasvaråpamàha--
bhçguþ:
ekarà÷isthite sårye yadà dar÷advayaü bhavet /
havyakavyakriyàhantà tadà j¤eyo 'dhimàsakaþ //
iti /
dar÷advayaü = dar÷ànatdvayam /
"dar÷aþ såryendusaïgame"itidar÷a÷abdasya saïgame mukhyatvàt /
saïgamasya càmàvàsyàntyakùaõa eva jyotiþ÷àstre prasiddhatvàt /
màsa÷càtra càndra eva malamàsaprayojakaþ /
#<{MV-S_141}>#
càndro màso hyasaïkrànto malamàsaþ prakãrttitaþ /
iti brahmasiddhàntàt /
so 'pi ca ÷uklàdireva /
indràgnã yatra håyete màsàdiþ sa prakãrttitaþ /
agnãùomau smçtau madhye samàptau pitçsomakau //
tamatikramya tu raviryadi gacchet kadàcana /
àdyo malimluco j¤eyo dvitãyaþ pràkçtaþ smçtaþ //
iti laghuhàrãtokteþ /
àdyadvitãya÷abdàbhyàü tasyetaramàsàpekùayà dvaiguõyam uttaramàsasaüj¤atvaü ca såcayati /
ata eva--
jyotiþ pitàmahaþ:
ùaùñayà tu divasairmàsaþ kathito bàdaràyaõaiþ /
pårvamarddhaü parityajya kartavyà cottare kriyà //
iti /
"trayoda÷amàsàþ saüvatsara"iti ÷rutivacanaü tat triü÷addivasamàsàbhipràyeõa /
màsavi÷eùasaüj¤atvaü càsya caitràdilakùaõàkràntatvàt /
tathàhi--
mãnàdistho raviryeùàmàrambhaprathame kùaõe /
bhavette 'nde càndramàsà÷caitràdyà dvàda÷a smçtàþ //
iti vyàsena mãnàdisthe ravau pratipadàdyalakùaõasambandhena caitràdilakùaõamuktam /
÷akyate
cedamadhimàse 'pi yojàyatum /
yattu--
meùagaravisaïkràntiþ ÷asimàse bhavati yatra taccaitram /
evaü vai÷àkhàdyà vçùàdisaïkràntiyogena //
itibrahmaguptoktaü caitràdilakùaõaü tacchuddhamàsàbhipràyeõa pràyikam na tu mukhyaü malamàsàvyàpakatvàt /
anyathà vçddhavyavahàre malamàse caitràdi÷abdaprayogànupapatteþ /
yà tu--
vatsaràntargataþ pàpo paj¤ànàü phalanà÷akçt /
nairçtairyàtudhànàdyaiþ samàkrànto vinàmakaþ //
iti jyotiþ÷àstre tasya nàma÷ånyatvoktiþ sà viruddhamalimlucàdinàmakatvàt /
vidyamànasyàpi và nàmnastatprayuktakarmànarhatvenàsatkalpatvàt /
atha và brahmaguptoktameva lakùaõaü mukhyaü na tu vyàsoktaü kùaye 'sambhavàt /
adhikasya ca ùaùñidinàtmakatvàt tena ca meùadisaïkràntisambhavàt /
tena sambhavanti malamàsasya caitràdayaþ saüj¤àþ /
adhikamàsasya malatvaü càdhikyàt /
ata eva--
gçhyapari÷iùñe:
malaü vadanti kàlasya màsaü kàlavido 'dhikam /
#<{MV-S_142}>#
etasya ca napuüsakasaüj¤à jyotiþ÷àstre--
asaïkrànto hi yo màsaþ kadàcittithivçddhitaþ /
kàlàntaràtsamàyàti sa napuüsaka ucyate //
atra sphuñamànàgatàsaïkrànta evàdhimàsatvena gràhyaþ /
na tu madhyamamànàgataþ, tasya ÷rautasmàrttavyavahàrànupayogàt /
tathàhi"indràgnã yatra håyete"ityàdivacanena ÷uklapratipadàdidar÷àntàsaïkràntamàsasya vidhiniùedhayogyàdhimàsatvamavagamyate /
na ca madhyamamànàgatàsaïkàntayo niyamena ÷uklapratipadàdidar÷àntàþ /
asya niyato bhavanakàlo va÷iùñhasiddhànte dar÷itaþ--
dvàtriü÷adbhirgatairmàsairdinaiþ ùoóa÷abhistathà /
ghañikànàü catuùkeõa patatyeko 'dhimàsakaþ //
iti pårvàdhimàsànantarametàvati kàle 'tãte sati dvitãyo 'dhimàso madhyamamànena bhavatãtyasyàrthaþ /
atra ca vàkye dar÷àntamàsavivakùàyàü kçùõadvitãyàyàü ghañikàcatuùñaye gate 'dhimàsopakramaþ pràpnoti /
aniyatopakramàvasànadvàtriü÷anmàsavivakùàyàü càniyatatithyupakramatvamadhimàsasya prasajyeta /
tata÷cobhayathàpyadhimàsasya ÷uklapratipadàdiniyamabhaïgaprasaïgaþ /
tasmàtsphuñamànàgata÷uklapratipadàdidar÷àntàsaïkràntasyaivàdhimàsaviùaya÷rautasmàrttavyavahàreùu upayogaþ /
ata evoktaü siddhànta÷iromaõau, asaïkràntamàso 'dhimàsaþ sphuñaþ syàditi /
sphuñaþ = sphuñamànàgataþ /
madhyamamànàgatàsahkràntasya tu jyotiþ÷àstrãyavyavahàra evopayogaþ /
ayaü càdhimàso na madhyamamànàgatàdhimàlavanniyataþ /
yàni tu"màse triü÷attame bhavet"ityàdivacanàni tàni sambhavàbhipràyeõa na tu niyatàni vyabhicàrasya sphuñatvàt /
kùayamàsastu dvisaïkràntiþ ÷uklapratipadàdi÷càndraþ /
"dvisaïkràntimàsaþ kùayàkhyaþ kadàcit"itisiddhàntasiromaõivacanàt /
sa ca kàrttikàdiùu triùveva bhavati nànyeùu /
yadà càyaü tadà varùamadhye kùayamàsasyobhayato 'dhikamàsadvayaü bhavati /
ata eva siddhànata÷iromaõau--
kùayaþ kàrttikàditraye nànyataþ syàttadà varùamadhye 'dhimàsadvayaü ca /
iti /
varùaü càtra pårvàsaïkràntàdikaü càndramàsadvàda÷akaü na tu caitràdikam /
kùayamàsottaracaitràdike ùañke kadàcidapi dvitãyàdhimàsàsambhavàt /
tatsambhavakàla÷ca tatraiva--
gato 'bdhyadrinandairmite ÷àkakàle
tithã÷airbhaviùyatyathàïgàkùasåryaiþ /
#<{MV-S_143}>#
gajàdrathagnibhåmistathà pràya÷o 'yaü
(*) kuvedenduvarùaiþ kavidgokubhi÷ca //
iti /
__________
(*) etatpratipàdyà saïkhyà ca vyavadhànakàlabodhikà /
klacit goku bhiþ 19 hãnaiþ kuvedendubhi (141) arthàt kvacit 141 varùaiþ kvacicca 122 varùairvyavadhànaü bhavatãti màvaþ /
tathàca pårvokta 974 saïkhyàyàü 141 saïkhyàyà melane 1115 jàyate tatra tanmelena 1256 jàyate tatra 122 melane 1378 jàyate ityavadheyam /
__________
abdhayaþ = catvàraþ /
adrayaþ = sapta /
nandà = nava eùàü pràtilomyena pàtaþ / 974 ebhirmitairvarùaiþ pårvaü kùayo jàta ityarthaþ /
tithayaþ = pa¤cada÷a /
ã÷à = ekàda÷a 1115 ebhirmiüte kadàcid bhaviùyati /
aïgaü = ùañaþ akùàþ = pa¤ca /
såryàþ = dvàda÷a /
ekatra sarve 1256 /
gajà = aùñau /
adrayaþ = sapta /
agnyaþ = trayaþ /
bhåþ = ekà /
ekatra 1378 /
kuþ = ekaþ /
vedàþ = catvàraþ /
induþ = ekaþ /
ekatra 141 /
gàvaþ = nava /
kuþ = ekaþ /
ekatra 19 /
ebhirmite varùe ka÷cidbhavãùyatã tyarthaþ /
ayaü ca kùayamàso meùagaravisaïkràntirityàdimàsalakùaõaprayojakasaïkràntidvayayuktatvànmàsadvayàtmakaþ /
ata eva ratnamàlàyàm--
yatra màsi ravisaïkramadvayaü tatra màsayugalaü kùayàhvayam /
iti /
ata eva pårvasaïkràntyupalakùitasya kàrttikàderuttarasaïkràntyupalakùitamàrga÷ãrùàdyapekùayà pçthagavasthànàbhàvàt dvisaïkràntaþ kùaya ityucyate /
anye tu--
meùàdisthe savitari yo yo màsaþ prapåryate càndraþ /
caitràdiþ sa tu vij¤eyaþ-
iti vacanoktalakùaõànusàràt kùaye pårvarà÷isthe ravau dar÷àntyasamàptyabhàvàduttararà÷istharavàveva tatsamàpteruttaramàsaråpatvamevetyàhuþ /
kùayamàsasya aühaspatisaüj¤atvaü tatpårvottarabhàvino÷càdhimàsayoþ saüsarpàdhimàsasaüj¤atvaü coktam--
bàrhaspatyasaühitàyàm:
yasmin màse na saïkràntiþ saïkràntidvayameva ca /
saüsarpàühaspatã etàvadhimàsa÷ca ninditaþ //
iti /
atra pårvàsaïkràntadvisaïkràntayoþ saüsarpaühaspatisaüj¤à uttaràsaïkràntatyàdhimàsatvaü krameõàbhidhànàdavagamyate iti madanaratnaþ /
saüsarpa÷ca na malamàsaþ kintu ÷uddhaþ uttarastva÷uddhaþ /
ekasminnapi varùe cet dvau màsàvadhimàsakau /
pårvo màsaþ pra÷astaþ syàpadarastu malimlucaþ //
#<{MV-S_144}>#
iti jàvalivacanàt /
yadà÷vinàdiùañke malamàsa ekaþ apara÷ca caitràdiùañke tadà pårvasya ÷uddhatvapratipàdakaü vacanàntaramapi--
brahmasiddhànte:
caitràdarvàïnàdhimàsaþ paratastvadhiko bhavet /
jyotiþsiddhànte 'pi--
dhañakanyàgate sårye vç÷cike vàtha dhanvini /
makare vàtha kumbhe và nàdhimàso vidhãyate //
dhañaþ = tulà /
na caitadvàkyadvayaü kadàcidapi tatràdhimàsapàtàbhàvaparam /
màsaþ kanyàgate bhànàvasaïkrànto bhavedyadi /
daivaü pitryaü tadà karma tulàsthe karturakùayam //
iti pitàmahàdivacanavirodhàt /
idaü ca saüsarpasya ÷uddhatvapratipàdanaü vivàhàdivyatiriktakùayàhàdi÷ràddhàdiviùayam /
yadvarùamadhye 'dhimàsayugmaü tatra kàrttikàditritaye kùayàkhyaþ /
màsatrayaü tyàjyamidaü prayatnàdvivàhayaj¤otsavamaïgaleùu /
iti jyotiþ÷àstravacanàt /
iti malamàsanirõayaþ /
##
taj¤a pauñhãnasiþ--
÷rautasmàrttakriyàþ sarvà dvàda÷e màsi kãrttitàþ /
tasmàt trayoda÷e màsi niùphalàstàþ prakãrttitàþ //
atra ca malamàsasya trayoda÷atvaü saïkràntiyukta÷uddhadvàda÷amàsàpekùayà na tu vàstavam /
atra yadyapi sarvà ityupàdànàt sarvakarmaõàü nivçttipratãtistathàpi--
iùñyàdi sarvaü kàmyaü tu malamàse vivarjayet /
ityàdivakùyamàõavacanànusàràt /
nityanaimittike kuryàt prayataþ san malimluce //
ityàdipratiprasavavacanebhya÷ca kàmyànàmeva nivçttiþ na tu nityanaimittikànàm /
teùàmapi cànanyagatikànàmeva tatrànuùñhànaü na sagatikànàm /
tathàca--
kàñhakagçhye:
male 'nanyagatiü kuryànnityàü naimittikãü kriyàm /
bçhaspatirapi--
nityanaimittike kuryàt prayataþ san malimluce /
iti /
ananyagatikàni nityanaimittikàni udàhçtàni--
#<{MV-S_145}>#
gçhyapari÷iùñàdau:
avaùañkàrahomà÷ca parva càgrayaõaü tathà /
malamàse 'pi kartavyaü kàmyà iùñã÷ca varjayet //
avaùañkàrahomà = agnihotraupàsanavai÷vadevàdayaþ /
idaü càrabdhaviùayam /
àrambhaü dar÷apårõeùñayoragnihotrasya càdimam /
iti madanaratne àrambhasyaiva niùedhàt /
parvaudar÷apårõamàsau sthàlãpàka÷ca /
àgrayaõaü = puràõànnàlàbhe /
eteùàü ca nityatvamakaraõe pratyavàya÷rava õàdinà bodhyam /
ananyagatikatvaü caiteùàü malamàsamadhye vihitakàlasamàpteþ /
dar÷apårõamàsàdãnàü hi tattatkàlàvacchinne jãvane nimitte vihitànàü malamàsa eva kàlasamàptiþ /
yeùàü tu jyotiùñomàdãnàü vihitakàlasya vasantàdermalamàse 'samàpti, ÷uddhe 'pyanuvçttestàni na tasmin kàryàõi /
ata evàgrayaõasyàpi màsadvayàtmakavarùàkàlavihitasya ÷uddhamàse 'pi kàlalàbhàd vakùyamàõamalamàsakartavyatàniùedhakavacanasyopapattiþ /
idaü càgre niråpayiùyàmaþ /
yamaþ--
candrasåryagrahe snànaü ÷ràddhadànajapàdikam /
kàryàõi malamàse 'pãti /
atra candrasåryagrahaõaü kapilaùaùñhyàdyalabhyayogopalakùaõam /
roge càlabhyayoge ca sãmante puüsave 'pi và /
itimarãcivacanena tatràpi malamàse kartavyatvapratãteþ /
idaü càtra kartavyatàvacanaü tannimittakasya snànàdereva na tu kàmyasya"kàmyaü naiva kadàcana"iti niùedhàt /
tathà--
garbhe vàrdhuùike bhçtye ÷ràddhakarmaõi màsike /
sapiõóãkaraõe nitye nàdhimàsaü vivarjayet //
tãrthasnànaü japo homo yavavrãhitilàdibhiþ /
jàtakarmàntyakarmàõi nava÷ràddhaü tathaiva ca //
maghàtrayoda÷ã÷ràddhaü ÷ràddhànyapi ca ùoóa÷a /
iti /
garbhe = garbhasaüskàre puüsavanàdau /
vàrdhuùike = vàrdhuùikakçtye vçddhigrahaõe /
bhçtye = tatkçtye bhçtigrahaõe /
màsike ÷ràddhakarmaõi amàvàsyà÷ràddhàdau /
ùoóa÷a÷ràddhànàmatraiva påthagupàdànàt /
jàtakarmaõi yacchràddhaü dar÷a÷ràddhaü tathaiva ca /
malamàse 'pi tatkàryaü vyàsasya vacanaü yathà //
itivyàsavacanena dar÷a÷ràddhasyàpi malamàsakartavyatàpratãte÷ca /
#<{MV-S_146}>#
yattu--
saüvatsaràtirekeõa yo màsaþ syàt trayoda÷aþ /
tasmin trayoda÷e ÷ràddhaü na kuryàdindusaïkùaye //
itikauthumivacanaü tat kàrttikàdimàsavi÷eùasambandhyamàvàsyàvihitaphalavi÷eùàrtha÷ràddhaviùayam /
àmàyàmeva sarvakàmàrthavihitakàmya÷ràddhaviùayaü và /
na tu nityadar÷a÷ràddhaviùayam /
tasya pràguktavyàsavacanàt,
nityanaimittike kuryàt prayataþ san malimluce /
tãrthasnànaü gajacchàyàü preta÷ràddhaü tathaiva ca //
ityàdisàmànyavacanàcca malamàse kartavyatvapratãteþ /
dàkùiõàtyasakalanibandhasvaraso 'pyevam /
gauóàstu na nityapadenàva÷yakartavyapàrvaõa÷ràddhàdigrahaõaü tathà sati preta÷ràddhàderapi tata eva kartavyatàsiddhau teùàü pçthaggrahaõavaiyarthyàpatteþ /
kintvaharahaþ kriyamàõasnànasandhyàdiparam /
ata÷ca pàrvaõa÷ràddhasya sàmànyataþ pratiprasavàbhàvàdudàhçtakauthumivacanànmalamàse niùedha eva /
yattu vyàsavacanaü tat piõóapitçyaj¤àkhya÷ràddhaparam //
indràgnã yatra håyete màsàdiþ sa prakãrttitaþ /
agnãùomau smçtau madhye samàptau pitçsomakau //
tamatikramya tu raviryadi gacchet kadàcana /
àdyo malimluco j¤eyo dvitãyaþ pràkçtaþ smçtaþ //
itilaghuhàrãtavacane"samàptau pitçsomakau"ityabhidhàya tamatikramyetyanena malamàsasvaråpàbhidhànàt pitçvi÷iùñasomadaivatyapiõóapitçyaj¤asya malamàsakartavyatàpratãtestadekavàkyatàlàbhàya
vyàsavacanasyàpyetatparatvaucityàdityàhuþ /
nitye = nityadàne /
varùe càharahaþ÷ràddhaü dànaü ca prativàsaram /
gobhåtilahiraõyànàü màse 'pi syànmalimluce //
itimàtsyànusàràt /
varùe = prathamavarùe /
aharahaþ÷ràddham = aharaharvihitamudakumbha÷ràddham /
tathà ca--
kauthumiþ:
abdamambughañaü dadhyàdannaü càpi susasa¤citam /
saüvatsare vivçddhe 'pi pratimàsaü ca màsikam //
tathà ca triü÷atsodakumbhànnadànànyekaü màsikamadhikaü bhavati /
ata eva--
va÷iùñhaþ, saüvatsaramadhye yadyadhimàso bhavet màsikàrthaü dinamekaü vçddhiü nayet /
#<{MV-S_147}>#
yattvatra jãmåtavàhanenoktam-amàvàsyàmçtasya tadadhikaraõakaü màsikaü na màsavçddhau varddhanãyaü"saüvatsaràtirekeõa"iti pårvodàhçtakauthumivacanàditi, tanna /
asmin vacane màsikànupàdànenaitasya tatparatve pramàõàbhàvàduktayuktyà pàrvarõaviùayatvasyaiva yuktatvàt, /
tãrthasnànam àvçttam /
anàvçttaniùedhasya vakùyamàõatvàt /
tadapi tãrthàdhikaraõakaü tãrthanimittakasya nimittava÷àdeva pràpteþ /
homo 'traupàsanahomo yavavrãhitilàdibhiriti dravyopàdànàt /
jàtakarmagrahaõaü nàmakaraõàdisaüskàropalakùaõam /
tathàca màdhavodàhçtàyàü smçtau--
÷ràddhajàtakanàmàni ye ca saüskàrasavratàþ /
malimluce 'pi kartavyàþ kàmyà iùñã÷ca varjayet //
÷ràddhaü = janananimittakaü jananasamabhivyàhàràt /
tasya jàtakarmànaïgatvena tatpratiprasavena tasyàpratiprasavàt pçthagabhidhànopapattiþ /
jàtakaü = jàtakarma /
saüskàrà = niùkramaõànnaprà÷anàdayo ye caturthàdimàsavi÷eùaniyatàþ /
þ--
nàmànnaprà÷anaü caulaü vivàhaü mau¤jibandhanam /
niùkramaü jàtakarmàpi kàmyaü vçùavisarjanam //
astaü gate gurau ÷ukre bàle vçddhe malimluce /
upàyanamupàrambhaü vratànàü naiva kàrayet //
iti gargavàkyaü jàtakarmàdãnàü niùedhakaü, tanmukhyakàlàkçtànàü veditabyam /
yathà ca sa eva--
nàmakarmàdijàtaü ca yathàkàlaü samàcaret /
atipàte tu kartavyaü pra÷aste màsi puùyade //
antyakarmaudàhàsthisa¤cayàdi /
nava÷ràddhaü = maraõadinàccaturthàüdidinakçtyam /
bahuspatiþ--
nityanaimittike kuryàt prayataþ san malimluce /
tãrtha÷ràddhaü gajacchàyàü preta÷ràddhaü tathaiva ca //
atra gajacchàyà--
paramànnaü tu yo dadyàt pitéõàü madhunà saha /
chàyàyàü ca gajendrasya pårvasyàü dakùiõàmukhaþ //
itivi÷vàmitroktà gajasyaiva chàyà gràhyà /
na tu--
yadenduþ pitçdaivatye haüsa÷caiva kare sthitaþ /
yàmyà tithirbhavet sàhi gajacchàyà prakãrttità //
iti tenaivoktà /
såryasya haste 'vathàne kanyàsaïkrànterava÷yaübhàvena malamàsàsambhavàt /
dàkùiõàtyà apyevam /
smàrttàstu--
#<{MV-S_148}>#
saiühikeyo yadà bhànuü grasate parvasandhiùu /
gajacchàyà tu sà proktà tatra ÷ràddhaü prakalpayet //
iti vàràhoktà gràhyetyàhuþ /
atra dàkùiõàtyamate gajacchàyàdeþ sagatitve 'pi vacanàtkartavyatà bodhyà /
evamananyagatikatvena nityanaimittikànàü malamàse kartavyatoktà /
yàni tu sagatikàni tàni nityànyapi na tatra kàryàõi /
tàni ca kànicit kàñhakagçhyapari÷iùñe dar÷itàni /
somayàgàdikarmàõi nityànyapi malimluce /
putreùñayàgrayaõàdhànacàturmàsyàdikàni ca //
mahàlayàùñakà÷ràddhopàkarmàdyapi karma yat /
spaùñamàsavi÷eùàkhyàvihitaü varjayenmale //
atra hi somayàgàdermàsadvayàtmakavasantàdikàlikatvena ÷uddhe 'pi vihitakàlalàbhàtsagatikatvam /
evamanyatràpyanusanedheyam /
putreùñirjàteùñiþ /
tasyà naimittikatve 'pi ÷eùivirodhànnimittànantarakàlabàdhe jàte parvopasaïgrahavacchuddhakàlopasaïgrahasya nyàyyatvàt sagatikatvam /
àgrayaõasya tu màsadvayàtmakavarùàkàlikatvena spaùñameva sagatikatvam /
yattu kartavyatàvacanaü tat puràõànnàlàbhaviùyamityuktaü pràk /
mahàlayàddirvakùyate /
kàmyànyapi yàni ÷eùivirodhàdvilambaü na sahante yathà kàrãryàdãni tàni malamàse 'pi bhavantyeva /
naimittikàni kàmyàni nipatanti yathà yathà /
tathà tathaiva kàryàõi na kàlastu vidhãyate //
iti dakùavacanàt /
atra naimittikàni kàmyànãti sàmànàdhikaraõyam tathà ca duþsvapnàdinimittena kartavyatayopasthitàni kàmyànãtyarthaþ /
÷uddhakàmyànàmapi varjanamàrambhasamàptyoreva /
asåryo nàma ye màsà na teùu mama sammatàþ /
vratànàü caiva yaj¤ànàmàrambha÷ca samàpanam //
itibrahmasiddhàntàt /
anuvçttistu tatràpi kartavyaiva /
pràrabdhaü karma yat ki¤cit tat kàryaü syànmalimluce /
iti tatraivokteþ /
ata eva kàmyacàturmàsyavratopakramasamàptikàlayormadhye 'dhimàsapàte tatra
tasyàvicchedenànuùñhànamuktam /
adhimàsanipàte 'pi hyeùa eva vidhiþ smçtaþ /
iti /
yattu--
pravçttaü malamàsàt pràk yatkàmyamasamàpitam //
àgate malamàse 'pi tatsamàpyamasaü÷ayam /
#<{MV-S_149}>#
iti malamàse 'pi kàmyakarmaõaþ samàptipratipàdakaü kàñhakagçhyaü tat sàvanamànopajãvikçcchracàndràyaõàhãnasatràdiviùayam /
kàlamàdhavo 'pyevam /
hemàdristu pràrambhamàtraü
kàmyakarmaõo malamàse niùiddham /
samàptistu tasya malamàse 'pi kartavyaiva pràgudàhçtakàñhakagçhyàt /
yastu khamàpanamiti brahmasiddhàntavacane samàptiniùedhaþ sa malamàsa eva mohàt pràrabdhasya tasya tatraiva samàpane doùàti÷ayapradar÷anàrtha ityàdda /
tadevaü saïkùepato varjyatve siddhe prapa¤càrthaü vacanànyudàhiyante /
jyotiþparà÷araþ--
agnyàdheyaü pratiùñhàü ca yaj¤adànavratàni ca /
vedavratavçùotsargacåóàkaraõameva ca //
màïgalyamabhiùekaü ca malamàse vivarjayet /
bàle và yadi và ÷ukre vçddhe vàstamupàgate //
malamàsa ivaitàni varjayeddevadar÷anam /
agnyàdhànaü ca prathamam /
agnyanugamanimittaü tu punaràdhànaü naimittikatvàt kartavyameva /
pratiùñhàpyapårvaiva /
caõóàlàdispar÷animittà tu punaþpratiùñhà tatra kàryaiva /
yaj¤adànàni sagatikàni /
agatikànàü pratiprasavokteþ /
yattu--
vàpãkåpataóàgàdipratiùñhàü yaj¤akarma ca /
na kçryànmalamàse tu mahàdànavratàni ca //
iti nàradavacena mahàdànànàmeva pratiùedhaþ sa pratyavàyàti÷ayàrthaþ /
yattvanantabhaññahemàdrijãmçtavàhana÷ålapàõyàdibhirdànapadaü mahàdànaparamata÷ca teùàmevàtra niùedha ityuktaü, tanna /
anyeùàmapi sagatikatvena gratiùedhasyocitatvàt /
aste sandhyàgate bàle bhçgau màsi malimluce /
devatàdar÷anaü dànaü mahàdànaü vivarjayet //
ityàdilaghuhàrãtavacaneùu dànamahàdànapadayorupàdànenopasaühàràsambhavàcca /
na caiteùàü nirmålatvaü jãmåtavàhanakàlavivekasmàrttapustakàdàvupalambhàt /
tasmàt pratyavàyàti÷ayàrthameva pçthaïmahàdànaniùedha iti yuktam /
anye tu ÷eùibàdhàpatterava÷yakartavye dànàdàvanyeùàmeva pratiprasavo na mahàdànànàü teùàü punarniùedhàdityàhuþ /
nàràyaõopàdhyàyàstu dànàntaràõi mumukùoþ phalàbhisandhiviraheõa kurvàõasya malamàse 'pi bhavanti mahàdànàni tu na tathà punarniùedhàdityàhuþ /
kçtyacintàmaõau tu dànamityatra yànamiti pàñhaþ /
vedavratàni mahànàmnãvratàni /
#<{MV-S_150}>#
vçùotsargaþ kàmyaþ /
ekàda÷àhikasya ùoóa÷a÷ràddhavadagatikatvena niùedhàyogàt /
màïgalyam anyadapi vivàhàdi /
ata eva bhãmaparàkrame--
adhimàsake vivàhaü yàtràü cåóàü tathopanayanàdi /
kuryànna sàvakà÷aü màïgalyaü na tu vi÷eùejyàm //
iti /
atra sàvakà÷amityanenaiva siddhe punarvivàhàdigrahaõaü nivakà÷atve 'pi pratiùedhàrthamiti smàrttaþ /
abhiùeko ràj¤aþ sa ca prathamaþ /
ràj¤o 'bhiùekaþ prathamaþ ÷uddhaü kàlaü pratãkùate /
pratyàbdikastu nitvatvàt kàlamàtre 'pi và bhavet //
iti madanaratnodàhçtavacanàt /
vastutastu dvitãyàdirapi malamàse niùiddha eva sagatikatvàt /
vacanaü
tu ÷ukràstàdikàle 'pi kartavyatàparam /
devadar÷anamapi puràõàdiprasiddhànàmanàdidevatànàü prathamam /
anàdidevatàü dçùñvà ÷ucaþ syurnaùñabhàrgave /
malamàse 'pyanàvçtta tãrthasnànaü vivarjayet //
iti skandapuràõàt /
atra hi pårvàrddhagatanindàpokùito niùedho na svatantraþ kalpyaþ /
yenànàvçttapadasyottaratraivànvayàddevadar÷anamàvçttamapi niùidhyeta kintåpasthi tatvàttyajedityayameva /
ata eva varjanavidhau tãrthasnànadevadar÷anayoþ samuccitatvàdapi÷abdopapattiþ /
ata÷cobhayorapi varjanakriyàkarmatvàvi÷eùàdanàvçttapadàrthasyobhayaparicchedakatvopapatterdevadar÷anasyàpi prathamasyaiva malamàse niùedhaþ /
ki¤càvçttadevadar÷ananiùedhe tàvatkàlamanàdidevatàpåjyatàpattiþ /
na ceùñàpattiþ /
anàdidevatàrcàrthaü kàladoùo na vidyate /
nityàsvabhyàsayogena tathaivaikàda÷ãvratam //
iti jyotiþparà÷aravacanavirodhàpatteþ /
atra ca skànde tãrthasnànagrahaõaü tãrthayàtràderupalakùaõam /
ata eva tãrthayàtràü vivarjayediti gàrgyavacane pàñhaþ /
asya ca pratiprasavo gayàyàm /
tathàca--
vàyupuràõe:
gayàyàü sarvakàleùu piõóaü dadyàdvicakùaõaþ /
adhimàse janmadine aste ca guru÷ukrayoþ //
na tyaktavyaü gayà÷ràddhaü siühasthe ca bçhaspatau /
satyavrataþ--
varùe varùe tu yacchràddhaü màtàpitrormçte 'hani /
malamàse na kartavyaü vyàghrasya vacanaü yathà /
màtàpitrorityupalakùaõam /
tena vàrùikaü ÷ràddhaü malamàse na kàryamityeva vivakùitam /
yuktaü caitat /
"màsapakùatithispçùña"iti vacanena tattanmàsãyatattattithau vidhànàt /
#<{MV-S_151}>#
spaùñamàsavi÷eùàkhyàvihitaü varjayenmale /
ityanena niùedhàt /
yàni tu--
pratisaüvatsara÷ràddhe nàdhimàsaü vidurbudhàþ /
jàtakarmaõi yacchràddhaü nava÷ràddhaü tathaiva ca //
pratisaüvatsaraü ÷ràddhaü malamàse 'pi tat smçtam /
ityàdi÷àtàtapàdivacanàni tàni malamàsamçtànàü punarmalamàse tatraiva pratyàvdikaü kàryaü na ÷uddha ityevaüparàõi /
varùe varùe tu yacchràddhaü mçtàhe tanmalimluce /
kuryàttatra pramãtànàmanyeùàmuttaratra tu //
iti ÷àtàtapenaiva viùayadànàt /
malimluce tu sampràpte bràhmaõo bhriyate yadi /
ånàbhidheyamàso 'sau kathaü kuryàttadàbdikam //
yasmin rà÷igate bhànau vipattiþ syàddvijanmanaþ /
tasminneva prakurvãta piõóadànodakakriyàþ /
adhimàse vipannànàü sauraü mànaü samà÷rayet /
sa eva divasastasya ÷ràddhapiõóodakàdiùu //
iti vyàsavacanenaikavàkyatvàcca /
na cedaü vacanaü malamàsamçtasya saureõaiva màsena sarvadà pratyàbdikakartavyatàparamiti samayaprakà÷akçdvyàkhyànaü yuktam /
malamàsamçtasyàbdàntare kadàcinmçtàhàpràptau ÷ràddhalopàpatteþ /
tasmànmalaümàsamçtasya punarmalamàse tatraiva pratyàbdikaü kàryaü na ÷uddha ityeva vyàkhyà jyàyasã bahusammatà ca /
÷uddhamàsamçtànàü tu dvitãyàdyàbdikaü ÷uddha eva kàryaü prathamàbdikaü tu mala eva /
tathàca--
hàrãtaþ:
asaïkrànte 'pi kartavyamàbdikaü prathamaü dvijaiþ /
tathaiva màsikaü ÷ràddhaü sapiõóãkaraõaü tathà //
asaïkrànte ravau malamàse ityarthaþ /
yamo 'pi--
àbdikaü prathamaü yat syàttat kurvãta malimluce /
trayoda÷e tu sampràpte kurvãta punaràbdikam //
asyàrthaþ /
prathamàbdikaü mala eva syàt /
punaràbdikaü dvitãyàdyàbdikaü tu yadi taddine malamàsapàtastadà trayoda÷e ÷uddhe kurvãtetyarthaþ /
#<{MV-S_152}>#
laghuhàrãto 'pi--
pratyabdaü dvàda÷e màsi kàryà piõóakriyà sutaiþ /
kvacittrayoda÷e 'pi syàdàdyaü muktvà tu vatsaram //
pratyabdaü dvàda÷e màsãtyutsargo malamàsàbhàve /
kvacid dvitãyàbdikàdau nalamàsapàte trayoda÷e ÷uddhe kàryam /
àdyàbdikaü malamàsapàte 'pi dvàda÷a eva màse kàryamityarthaþ /
iyaü ca malamàsapàte dvàda÷e màsi kartavyatà na saüvatsaramadhye malamàsapàte /
tathàca sati dvàda÷e màsi mçtatithyalàbhena sapiõóanànupapatteþ /
kàrttikamçtasyà÷vine pratyàbdikaprasaïgàt /
kintvantimasyaiva malamàsatve àdyàbdikasya tatra karttabyatà /
tadayamarthaþ /
malamàsamçtànàü yadà kàlakrameõa kadàcinmçtimàsa eva malamàsastadà tadãyamàbdikaü tatraiva kàryam /
÷uddhamàsamçtànàü tu dvitãyàdyàbdikaü ÷uddha eva prathamàbdikaü tu mala eveti /
evaü ca--
÷ràddhãyàhani sampràpte adhimàso bhavedyadi /
÷ràddhadvayaü prakuvãüta evaü kurvanna muhyati //
iti va÷iùñhavacanaü màsikaviùayaü vyàkhyeyam /
yàni tu"màsadvaye 'pi tatkàryaü vyàghrasya vacanaü yathà"
"pitçkàryàõi cobhayoþ"ityàdãni gàlavàdivacanàni tànyapyevameva vyavasthàpanãyàni /
kauthumiþ--
varùavçddhyàbhiùekàdi kartavyamadhike na tu /
varùavçddhiþ = vardhàüpanaü prativarùaü kriyamàõam /
hàrãtaþ--
adhimàse na kartavyaü ÷ràddhamabhyudayaü tathà /
tathaiva kàmyaü yat karma vatsaràt prathamàdçte //
sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatki¤cit ÷ràddhikaü bhavet /
iùñaü vàpyathatrà pårvaü tanna kuryànmalimluce //
atra càbhyudayaniùedhadvàrà tadaïgakasya caulopanayanàdereva niùedho draùñabyaþ /
"cåóàü mau¤jãbandhanaü ca"ityàdipràgudàhçtavàkyaikavàkyatvàt /
tatràpi prathamavatsarasambandhimalamàsakartavyanàmakarmàdiprayuktamàbhyudayikaü mala eva kàryamiti "vatsaràtprathamàdçta' ityasyàrthaþ /
kecittu prathamasamvatsare sapiõóãkaraõottaradine kriyamàõamàbhyudayikaü malamàse 'pi kàryamityarthamàhuþ /
hemàdristu vatsaràt prathamàdçta iti sapiõóãkaraõàdårdhvamityatrànveti /
tathà ca sapiõóãkaraõàdårdhvaü yàni prathamasaüvatsarasambandhãni punarmàsikàni kriyante tàni malamàse 'pi kàryàõi ityàha /
#<{MV-S_153}>#
÷ålapàõistu--
asaïkrànte 'pi kartavyamàbdikaü prathamaü dvijaiþ /
tathaiva màsikaü pårvaü sapiõóãkaraõaü tathà //
iti laghuhàrãtavacane pårvapadaü sapiõóanottarabhàvimàsika÷ràddhaniùedhàrtham /
ata÷catàni malamàse kartavyànãtyàha /
ayaü ca sapiõóãkaraõottarabhàvi÷ràddhaniùedho yugàdi÷ràddhabhinnaviùayaþ /
te tu malamàsa eva kàryàþ /
da÷aharàsu notkarùa÷caturùvapi yugàdiùu /
óapàkarmaõi cotsarge hyetadiùñaü vçùàditaþ //
iti vacanàt /
atra hi vçùàdita ityabhidhànàdvçùasthàravàvevada÷aharà, tulàmakarameùasiüheùveva yugàdaya iti pratãteþ /
yacca"jyeùñhemàsi site pakùe"ityàdivacaneùu da÷aharàdau càndramàsavàcijyeùñhàdipada÷ravaõaü tadagatyà lakùaõayà sauramàsaparam /
ata÷ca tulàdistharaveþ ÷uddhamàse asambhavàt malamàsa eva yugàdipràpteranutkarùasiddhiþ /
atra yat upàkarmotsarjanayoranutkarùavacanaü tat chandogaviùayam /
teùàmeva--
siühe ravau tu puùyarkùe pårvàhõe vicaredbahiþ /
chandogà militàþ kuryurutsargaü sarvacchandasàm //
÷uklapakùe ca hastena upàkarmàparàhõikam /
iti gàrgyavacanena siühasthe ravàvupàkarmotsarjanavidhànàt /
ata eva"÷ravaõena ÷ràvaõasya"ityàdàvà÷valàyanasåtre ÷ràvaõapadaü na sauramàsaparam /
vçùàdita ityasya prasiddhasauramàsopajãvicchandogaparatvenàpyupapattau ÷ràvaõapadasya làkùaõikatve pramàõàbhàvàt /
ataþ
sàmagànyairupàkarmotsarjane male na kàrye /
ata eva--
utkarùaþ kàlavçddhau syàdupàkramàdikarmaõàm /
abhiùekàdivçddhãnàü na tåtkarùo yugàdiùu //
ityàdikàtãyàdivacanànàmapyupapattiþ /
anyathà sarveùàmapi sauramàsopajãvane vacanànarthakyàpatteþ /
tasmàduktaiva vyavasthà÷rayaõãyà /
yattu smçtisaïgrahe--
bhçgubhàrgavayormauóhye bàlye và vàrddhake 'pi và /
tathàdhimàsasarüpamalamàsàdiùu dvijàþ //
prathamopàkçtirna syàtkçtà karmavinà÷akçt //
iti vacanaü tat sàmagànàmeva prathamopàkçtiniùedhakam /
màdhavàdayastu da÷aharàsu neti vacanasthaü vçùàdita iti hetuvacanamanàdçtya--
#<{MV-S_154}>#
pratimàsaü mçtàhe ca ÷ràddhaü yat prativatsaram /
manvàdau ca yugàdau ca màsayorubhayorapi //
yaugàdikaü màsikaü ca ÷ràddhaü càparapàkùikam /
manvàdikaü tairthikaü ca kuryànmàsadvaye 'pi và //
iti marãcyàdivacanàt yugàdi÷ràddhasyobhayatrakartavyatàmàhuþ /
tairthikasyobhayatrakartavyatà tu yadaiva tãrthapràptiþ ÷uddhe male và tadaiva ÷ràddhaü kuryàditivyavasthà draùñavyà /
vastutastu manvàdivàkyena vairåpyàpatteþ etadvacanabalàt tãrtha÷ràddhamubhayatra kàryamitiyuktam /
àparapàkùikaü kçùõapakùasàmànyanimittakaü màsadvaye kàryam /
mahàlayanimittasya tu yadi ÷ràvaõabhàdrayoradhimàsapàtastadà--
nabho vàtha nabhasyo và malamàso yadà bhavet /
saptamaþ pitçpakùaþ syàdanyatraiva tu pa¤camaþ //
iti nàgarakhaõóavacanenàùàóhãtaþ saptame pakùe vihitatvàt malamàse niùedhaþ spaùña eva /
yadà tvà÷vinasyàdhimàsatvaü tadàpi na kanyàsambandhabhràntyà malinà÷vine mahàlayaþ kàryaþ kintu bhàdràparapakùa eva"anyatrava tu pa¤camaþ"ityabhidhànàt /
na ca kanyàyogàbhàve kathaü tatra ÷ràddhamiti vàcyam /
sakalasya pakùasya kanyàyogàbhàve kathaü tatra ÷ràddhamiti vàcyam /
sakalasya pakùasya kanyàsambandhàbhàve 'pi bhàdrapadakçùõapakùasya kanyàsaïkràntispar÷avattvena tatra ÷ràddhasyànuùñhànaü ÷akyatvàt /
ata eva--
ante và yadi và madhye yatra kanyàü ravirvrajet /
sa pakùaþ sakalaþ påjyaþ ÷ràddhaü tatra vidhãyate //
iti kàrùõàjinivacane 'pi sakalasya pakùasya kanyàyogàbhàve 'pi tatra ÷ràddhamuktam /
÷ålapàõyàdimate tu kanyàsambandhanirapekùasya pa¤camapakùasyaiva ÷ràddhakàlatvàdyuktameva tatra ÷ràddhànuùñhànam /
yattu tanmate kanyàgatàparapakùe sakçtkriyamàõa÷ràddhàntara tat kanyàgatàparapakùasya pa¤camatvàsambhavànmalinà÷vine pràptamapi vakùyamàõavacanànusàràttulàgatàparapakùa eva kàryam /
vastutastu kanyàgatàparapakùa÷ràddhaü na pa¤camapakùa÷ràddhàdbhinnaü ÷ràddhabhede vidhikalpanàgauravàpatteþ /
pa¤camapakùasya"ante và yadi và madhya"iti vacanena kanyopalakùitasyaiva ÷ràddhakàlatvapratãte÷ca /
na ca kanyàsambandhàbhàve pa¤camapakùe
÷ràddhakaraõàpattiþ /
tasmin kanyàsambandhasyàva÷yakatvàt /
÷ràvaõabhàdrayorhi malamàsatve pa¤camapakùasya kanyàsambandho na bhavet /
tadà ca saptamapakùasya vihitatvàt kanyopalakùita eva ÷ràddhapràptiriti na kàpi kùatiþ /
#<{MV-S_155}>#
yadà tu à÷vinasya malinatvaü tadàpi pa¤camapakùasya kanyàsambandho 'styeva amàyàmeva kanyàprave÷àt tena ekameva ÷ràddhamiti yuktaü bahusammataü ca /
tadapi cà÷vinasya malinatve 'pi kanyopalakùitasya mukhyasyaiva pa¤camapakùasya làbhàttatraiva kàryam /
yattu--
màsaþ kanyàgate bhànàvasahkrànto bhavedyadi /
daivaü pitryaü tadà karma tulàsthe karturakùayam //
iti jyotiþ pitàmahavacanaü tulàstharavau kartavyatvabodhakaü tanmahàlayàtiriktavrãhipàkàdi÷ràddhaparam /
athavà mahàlayasya"yàvadvç÷cikadar÷anam"iti gauõakàle 'pi vihitatvàd gauõakàlabhràntyà malinà÷vine kriyamàõasya niùedhadvàrà tulàstharavau kartavyatàbodhakam /
yattu kàlàdar÷ena--
àbdodakumbhamanvàdimahàlayayugàdiùu /
iti kartavyeùu mahàlayaparigaõanaü kçtaü tat mahàlayàkhyatãrthaparam /
màdhavasammato 'pyayamarthaþ /
atra ca jyotiþ pitàmahavàkye daivasyàpi kanyàkartavyasya tulàyàü kartavyatvapratãterdurgàsthàpanàdikamapi tatraiva kàryam /
yaduktam--
jyotiùe:
sampårõe mithune 'dhiko yadi bhavenmàsastadà karkañe
÷ete buddhyati vç÷cike sa bhagavàn màsai÷caturbhirhariþ /
kanyàyàü tu ÷acãpatiþ surageõairvandyastadottiùñhate
durgà caiva tulàgame samadhike ÷eùàstadanye suràþ //
pari÷iùñe 'pi--
dviràùàóhe samutpanne karkañe ÷ayane harau /
àkhaõóalastu kanyàyàü tulàyàü pàrvatã tathà //
dviràùàóha÷càtra--
mithunastho yadà bhànuramàvàsyàdvayaü spç÷et /
dviràùàóhaþ sa vij¤eyo viùõuþ svapiti karkañe //
itivacanokto mukhya eva gràhyaþ /
màdhavàdyeùu ùañùvekamàsi dar÷advayaü bhavet /
dviràùàóhaþ sa vij¤eya--
ityàdistu gauõo 'tra na gràhya iti bahavaþ /
kùayamàsamçtasya pratyàbdike vi÷eùo--
hemàdrau bhaviùye:
tithyardhe prathame pårvo dvitãye 'rddhe tathottaraþ /
màsàviti budhai÷cintyau kùayamàsasya madhyamau //
iti /
àbdikavadvardhàpane 'pi j¤eyam /
iti malamàse kàryàkàryanirõayaþ /
#<{MV-S_156}>#
##
bçhaspatiþ--
bàle và yadi và vçddhe ÷ukre vàstaü gate ravau /
malamàsa ivaitàni varjayeddevadar÷anam //
anàdidevatàü dçùñvà ÷ucaþ syurnaùñabhàrgave /
malamàse 'pyanàvçttatãrthayàtràü vivarjayet //
àvçttatãrthadoùàbhàvamàtraü na tu phalamiti mi÷ràþ /
tanna /
bàdhakàbhàvàt /
lallo 'pi--
nãcasthe vakrasaüsthe 'pyaticaraõagate bàlavçddhàstage và
sannyàso devayàtràvrataniyamavidhiþ karõavedhastu dãkùà /
mau¤jãbandho 'ïganànàü pratiniyamavidhirvàstudevapratiùñhà
varjyàþ sadbhiþ prayatnàt trida÷apatigurau siüharà÷isthiteca //
iti /
asyàpavàdo bràhme--
muõóanaü copavàsaü ca gautamyàü siühage ravau /
kanyàgate tu kçùõàyàü na tu tattãravàsinàm //
bàlyàdilakùaõànyuktàni brahmasiddhànte--
raviõàsattiranyeùàü grahàõàmasta ucyate /
tato 'rvàk bàrdhakaü mauóhyàdårdhvaü bàlyaü prakãrttitam //
etatparimàõamapyuktaü tatraiva--
pakùaü pràgdi÷i vçddhatvaü pa÷càtpa¤cadinaü kaveþ /
÷ai÷avaü pràk tu pa¤càhaü pa÷càdda÷adinaü smçtam /
÷ai÷avaü vàrddhakaü pakùaü pràk pa÷càcca bçhaspateþ //
bàrhaspatye 'pi--
pràkpa÷càduditaþ ÷ukraþ pa¤casaptadinaü ÷i÷uþ /
viparãtaü tu vçddhatvaü tadvaddevagurorapi //
atra parimàõavirodhe de÷abhedàdàpatkçtà và vyavasthà /
ata eba--
mihiraþ:
bahavau dar÷itàþ kàlà ye bàlye vàrddhake 'pi ca /
gràhyàstatràdhikàþ ÷eùà de÷abhedàdutàpadi //
de÷abheda÷ca gàrgyeõektaþ /
yathà--
÷ukro guruþ pràk parata÷ca bàlo
vindhye da÷àvantiùu saptaràtram /
#<{MV-S_157}>#
vaïgeùu håõeùu ca ùañ ca pa¤ca
÷eùe ca de÷e tridinaü vadanti //
gaïgàyàü vi÷eùo vàyupuràõe--
gaïgàyàü sarvakàleùu piõóaü dadyàdvicakùaõaþ /
adhimàse janmadine aste ca ÷uru÷ukrayoþ //
na tyaktavyaü gayà÷ràddhaü siühasthe ca bçhaspatau /
tathà--
godàvaryàü gayàyàü ca ÷rã÷aile grahaõadvaye /
suràsuraguråõàü ca mauóhyadoùo na vidyate /
grahaõe = grahaõanimittakakurukùetrayàtràdau /
ata eva lallaþ--
upaplave ÷ãtalabhànubhànvorardhodaye và kapilàkhyaùaùyàm /
suràsurejyàstamaye 'pi tãrthe yàtràvidhiþ saïkramaõe ca ÷astaþ //
iti /
iti guru÷ukràdimauóhyàdinirõayaþ /
atha ÷ràddhakàlaþ /
tatra tàvadamàvàsyà kàlaþ /
tatra ÷àtàtapaþ--
dar÷a÷ràddhaü tu yat proktaü pàrvaõaü tat prakãrttitam /
aparàhõe pitéõàü ca tatra dànaü pra÷asyate //
yamaþ--
pakùànte nirvapettebhyo hyaparàhõe tu paitçkam /
kàtyàyanaþ--
piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kùãõe ràjani ÷asyate /
vàsarasya tçtãyeü'÷e nàtisandhyàsamãpataþ //
piõóànvahàryakasaüj¤à caitasya piõóapitçyaj¤ottaraü kriyamàõatvàt /
ata eva--
manuþ--
pitçyaj¤aü tu nirvatya vipra÷candrakùaye 'gnimàn /
piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikam //
(a. 3 ÷lo. 122)
aparàhõa÷càtra tredhàvibhaktadinatçtãyàü÷aþ /
vàsarasya tçtãyeü'÷a ityabhidhànàt /
candrakùaye = amàvàsyàyàm /
na ca pitçyaj¤apadena--
pitçyaj¤aü tu nirvartya tarpaõàkhyaü dvijo 'gnimàn /
piõóànvàhàryakaü kuryàcchràddhamindukùaye sadà //
iti màtsyànusàràttarpaõamevocyate na tu piõóapitçyaj¤a iti vàcyam /
manuvacane pitçyaj¤apadena tarpaõasya grahaõe piõóànvàhàryapadasya nàmadheyatvànupapatteþ /
#<{MV-S_158}>#
taddhi tatprakhyanyàyena nàmadheyam /
na ca piõóapitçyaj¤ottarakàlatvasyàvidhàne tatsambhavati /
tena pitçyaj¤apadaü piõóapitçyaj¤aparam /
màtsyavacane tu pitçyaj¤apadena tarpaõamevàcyate /
tacca na medhàtithyuktaü pa¤camahàyaj¤àntargatapitçyaj¤aråpaü tarpaõaü tasya ÷ràddhadine prasaïgasiddhatvana tatpa÷càdbhàvavidhànànupapatteþ /
kintu jalatarpaõameva /
tatpa÷càddhàvo 'pi ca yadyapi snàtasya ÷ràddhavidhànàttarpaõasya ca snànàïgatvàt pràpta eva tathàpi--
pitçyaj¤astu tarpaõam /
÷ràddhaü và pitçyaj¤aþ syàt pitryo balirathàpi và /
iti vacanoktatriprakàrapitçyaj¤apràptau jalatarpaõapunarvacanaü sàgnikasya ÷ràddhadine pitçyaj¤àntaravyàvçttyarthamiti gauóàþ /
anye tu snànaprayogàntargatasya tarpaõasya kàtãyànàmeva pràpteranyeùàü snànaprayogàntarbhàve pramàõàbhàvàt prasajyeta kadàcicchràddhottaraü tarpaõam /
ata÷ca tanniyamàrthatve sambhavati parisaïkhayàvidhyayogàjjalatarpaõottarabhàva eva matsyapuràõavàkye niyamyata
ityàhuþ /
sarvathà manuvàkye pitçyaj¤a÷abdaþ piõóapitçyaj¤apara eva /
ata÷ca tannimittakameva dar÷a÷ràddhasya piõóànvàhàryakasamàkhyànamiti siddham /
tàdç÷aü ca tat piõóapitçyaj¤àdhikàriõaþ sàgnikasyaiva sambhavatãti tadbiùayamevedaü jhandogapari÷iùñavacanaü manuvacanaü ca /
na tu sarvaviùayam itaràn prati tatsamàkhyàsambhavàt /
ata eva pari÷iùñokto vàsaratçtãyàü÷aråpo 'paràïõaþ piõóapitçyaj¤àdhikàriõa àhitàgnereva /
"nàtisandhyàsamãpata"ityapi ca dinàntyamuhårta eva taü prati niùidhyate na tu sàyàhnaråpastrimuhårtaþ //
tathàtve pa¤camamuhårtàtmakadinatçtãyabhàgaråpàparàhõamadhye 'va÷iùñayorekàda÷advàda÷ayoþ piõóapitçyaj¤a÷ràddhayoranuùñhànàsambhavàt /
piõóapitçyaj¤asyàpi tredhàvibhaktàparàhõa eva vihitatvàt /
etena"nàtisandhyàsamãpata"ityasya sàyàhnaniùedhaparatvamiti màdhavoktirnirastà /
ayaü ca pari÷iùñoktaþ kàlavidhiryeùàü candradar÷anavati pratipaddine dar÷eùñerniùedhasteùàmeveti pari÷iùñaprakà÷akàraþ /
tena tàdç÷ànuùñhànakarttén sàgnikàn prati yà gakàlànurodhenàmàvàsyà parisiùñànusàreõa mirõãyate /
tatra ca tredhàvibhaktàparàhõa eva kàlaþ /
candrakùaye tu prà÷astyamàtraü"kùãõe ràjani ÷asyate"iti vacanàt /
candra÷akùaya÷ca tatraivoktaþ--
aùñameü'÷e caturda÷yàþ kùãõo bhavati candramàþ /
amàvàsyàùñameü'÷e ca punaþ kila bhavedaõuþ //
iti /
#<{MV-S_159}>#
kùãõaþ = caturthabhàgonakalàva÷iùñaþ /
tathaivàgre paramasåkùmatàbhidhànàt /
amàsaptamàüse ca kçtsnakùayaþ tenobhayaü kùaya÷abdavàcyam /
màrga÷ãrùajyeùñhàmàvàsyayostu amàùñamàü÷a eva kùaya ityuktam--
tatraiva:
àgrahàyaõyamàvàsyà tathà jyeùñhasya yà bhavet /
vi÷eùa àbhyàü bruvate candravàravido janàþ //
atrenduràdye prahare 'vatiùñhate caturthabhàgonakalàva÷iùñaþ /
tadanta eva kùayameti kçtsna eva jyoti÷cakravido vadanti //
àbhyàm = anayoþ /
tadanta eva amànta eva /
malamàsayuktàbde tvanayorapãtaratulya eva kùaya ityuktam--
tatraiva:
yasminnabde dvàda÷aika÷ca pavyayastasmiüstçtãyàparidç÷yo nopajàyeteti /
pavyo = màsaþ /
tçtãyayà caturthabhàgonatvàt tribhàgamàtràva÷iùñayà kalayà paridç÷yo 'nayorapi amàvàsyayoràdyayàme na jàyeta kintu itaramàsavadatrànayoraõyàmàvàsyayoþ kùaya ityarthaþ /
atra paurõamàsyantau jyeùñhamàrga÷ãrùàviti pari÷iùñaprakà÷akàraþ /
tadevaü tredhàvibhaktàparàhõa eva mukhyaþ
kàlaþ /
candrakùaye tu prà÷astyamàtramiti siddham /
atràparàhõavyàptau trimuhårtàdhikavçttikùayàbhàvena dine kçtsnakàlavyàptiritaradine tadaspar÷ena ekade÷avyàptyà và bhavati tatra tadaspar÷acaturda÷yapekùayàmàvàsyàyàþ sàmyena vçddhyà kùayeõa và /
tatra yà tàvat pårvedyureva kçtsnakàlavyàpinã paredyu÷ca tadekade÷amapi na spç÷àti sà pårvaiva /
yàpi tàdçsyevottaratra tade kade÷avyàpinã sàpi pårvaiva /
paraü yadi yajanãyadine candradar÷anàdekade÷a vyàptidina eva yàgaþ /
yadi tu tithivçddhyà candràdar÷anàt pratipadyeva yàgastadà ekade÷avyàptidina eva kàryam /
anyathà trayàõàmanàvàdhànàdãnàmekakàlatvànupapatteþ gobhilabhàùyasavaraso 'pyavaüm /
yà tu
pårvedyurevaikade÷abyàpina sà sutarà pårvà /
yadà caturda÷ã yàmaü turãyamanuprayet /
amàvàsyà kùãyamàõà tadaiva ÷ràddhamiùyate //
iti pari÷iùñavacanàcca /
yà tu paredyureva kutsnakàlavyàpinã pårvedyustadekade÷aspar÷ena tadaspar÷ena và vidyamànà sottaraiva /
#<{MV-S_160}>#
yà tu dinadvaye 'pi vaiùamyeõaikade÷avyàpinã sà yaivàdhikà saiva gràhyà /
yà tu dinadvaye sàmyenaikade÷avyàpinã sà yadi kùayeõa tàdç÷ã tadà"yadà caturda÷ãyàmaü"iti pårvàdàhçtakùãyamàõavàkyàt pårvaiva, yadi tu vçddhyà tàdç÷ã tadottarà /
varddhamànàmamàvàsyàü labheccedapare 'hani /
yàmàüstrãnadhikànvàpi pitçyaj¤astatato bhavet //
iti pari÷iùñavacanàt /
candradar÷anàdar÷anakçtastayorapavàdastu pårvamevoktaþ /
evaü yadà sàmyena tàdçsã tadàpi dar÷anàdar÷anakçta eva nirõayaþ /
yadà ca keùucitpakùeùu caturda÷ãmi÷ràmàyàmanuùñhànaü pràpnoti tadà yadi amàpratãkùayà sarvànuùñhànaü sambhavati tadà sà pratãkùaõãyà no ceccatudde÷yàmapi sarvamanuùñheyam /
atha niragnikànàü sàgnikànàmapi ekadine tritayànuùñhànaniyamarahitànàmàpastambàsvàlayàdãnàmamàvàsyànirõayaþ /
atra ca pa¤cadhàvibhaktàparàhõavyàpinã gràhyà /
dinadvaye 'pyaràhõavyàptau kùaye pårvà vçddhau sàmye ca parà /
amàvàsyà tu yàhi syàdaparàhõadvaye 'pi sà /
kùaye pårvà parà vçddhau sàmya'pi ca parà smçtà //
itimàdhavodàhçtavacanàt /
kùayàdaya÷càtra paratithereva /
tattitherevetikecit /
dinadvaye sàmyenaikade÷avyàptàvapyayameva nirõayaþ /
dinadvaye 'pyavaràhõaspar÷inyàü tu sàgniniragnikabhedena vyavasthà /
aparàhõadvayàvyàpã yadi dar÷astithikùaye /
àhitàgnaþ sinãvàlã niragnyàdeþ kuhåþ smçtà //
iti jàbàlivacanàt /
àdi÷abdena ca strã÷ådrayorgrahaõam /
strãbhiþ ÷ådraiþ kuhåþ kàryà tathà cànagnikairdvijaþ /
itilaugàkùivacanàt /
àhitàgnipadaü càtra smàrttàgnerapyupalakùaõamiti madanapàrijàtaþ /
sinãvàlyàdilakùaõamuktam--
vyàsena:
dçùñacandrà sinãvàlã naùñacandrà kuhåþ smçtà /
iti
hemàdristu niragnikaiþ kutupakàlavyàpinã gràhyà /
dinadvaye tadvyàptau kùaye pårvaiva sàmyavçddhyoståttaraivetyàha /
ityamàvàsyànirõayaþ /
##
tatrà÷valàyanaþ--hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà iti
#<{MV-S_161}>#
hemanta÷i÷irau çtå tau càtra dar÷àntamàrgàdicatuùñayamàsaråpau /
aparapakùàþ = kçùõapakùàþ /
caturùviti ca
malamàse 'nuùñhànaniùedhàrtham /
etaduktaü bhavati-màrga÷ãrùàdicaturùu màseùu kçùõàùñamya÷catasrastàsvaùñakàrþ kattavyàþ /
aùñakà ityetaccà÷valàyanamate ÷ràddhahomayoþ kàtyàyanamate ca homamàtrasya nàmadheyam /
aùñamãùvaùñakà ityutpattividhau kàle aùñakàråpakarmavidhànàt /
"aùñakà pitçdaivatye"ityato 'pi vyàkaraõàt karmaparatvam /
eva¤ca yadyapi yàj¤avalkye"amàvàsyàùñakà"ityupakramya"÷ràddhakàlàþ prakãrttità"ityatràpàtataþ kàlavàcako 'pyaùñakà÷abdaþ pratãyate /
tathàpi sa"dravyaü bràhmaõasampattiþ"iti vadà÷valàyanoktasya kàlasya lakùaõayà bodhakaþ /
padmapuràõe tu:
prauùñhapadyaùñakà bhåyaþ pitçloke bhaviùyati /
ityanena bhàdrapadakçùõàùñamyàm aparàpyaùñakà uktà /
eva¤ca varùe pa¤ca aùñakà iti siddham /
à÷valàyanastu bhàdràùñakàyà màghyàvarùamiti saüj¤àntaraü paraü kçtavàn /
tatra ca aùñakàgharmàtide÷àdaùñakàtaþ karmàntaramitibhàùyakàràdibhirvyàkhyàtam /
eva¤cà÷valàyanãyairbhàdrakçùõàùñamyàü pauràõàùñakà màdhyàvarùaü ca tantreõànuùñheyamiti nyàyavidaþ /
gobhilastu"caturaùñako hemantastàþ sarvàþ samàüsà÷cikãrùet"ityabhidhàyàgre aùñakapakùamapyuktavàn /
caturaùñako hemanta ityetacca triçtuþ saüvatsara itye tatpakùàbhipràyeõa /
yadvà"hemanta÷i÷irayoþ samàsena"ityataþ pa¤carttusaüvatsaràbhipràyeõa bodhyam /
viùõvàdismçtau yatra tisro 'ùñakàstisro 'nvaùñakà ityetattrayàõàmupàdànaü tatra taddhemantagatànàmeva /
avyavadhànena tàsàmatropasthitisambhavàt /
yadyapi--
brahmàõóapuràõe--
aindùàü tu prathamàyàü ca ÷àkaiþ santarpayetpitén /
pràjàpatyàü dgitãyàyàü màüsaiþ ÷uddhai÷ca tarpayet //
vai÷vadevyàü tçtãyàyàmapåpai÷ca yathàkramam /
varùàsu medhya÷àkai÷ca caturthyàmeva sarvadà //
ityatra màsavi÷eùo noktastathàpi--
pauùe kçùõàùñakàyàü tu ÷àkaiþ santarpayet pitén /
itibrahmapuràõavacanàntaràt pauùakçùõàùñakàyàü ÷àkasantarpaõokteþ pauùamàghaphàlgunagatà eva tisra uktà bhavanti /
kårmapuràõe tu pauùàdigà eva tisra iti spaùñamuktam /
#<{MV-S_162}>#
amàvàsyàùñakàstisraþ pauùamàsàdiùu triùu /
iti /
pauùa÷càtra ÷uklàdimàsàbhipràyeõa /
àgrahàyaõyatikràntau kçùõàstisro 'ùñakàstathà /
itiviùõudharmottaràt /
evaü ca brahmapuràõaviùõudharmottarayoþ phàlgunakçùõàùñamãvyatiriktà hemanta÷i÷irayostisraþ uktà iti /
brahmavaivartavàyupuràõayostu--
putradànàya målaü syuraùñakàstisra eva ca /
kçùõapakùe variùñhà hi pårvà caindrã vibhàvyate //
pràjàpatyà dvitãyà syàt tçtãyà vai÷vadevakã /
àdyàpåpaiþ sadà kàryà màüsairanyà bhavettathà //
÷àkaiþ kàryà tçtãyà syàdeùa dravyagato vidhiþ /
yà càpyanyà caturthã syàttàü ca kuryàdvi÷eùataþ //
iti /
yadyapyatràpi màso noktastathàpyatra ÷àkàùñakàtvenoktàyàstçtãyàyàþ--
÷àkaü tu phàlgunàùñamyàü svayaü patnyapi và pacet /
ityanena phàlgunàùñamyàþ ÷àkàùñakàtvena pratyabhij¤ànànmàrga÷ãrùàùñakàparityàgena tisra uktàþ /
"yà càpyanyà caturthã syàt"ityanena bhàdrakçùõàùñamyevàbhihità /
varùàsu medhya÷àkai÷ca caturthyàmeva sarvadà /
ityatra tasyà eva caturthãtvena paràmar÷àt /
anye tu màrgakçùõàùñamãmàrabhya tisraþ /
evaü ca pårvodàhçtabrahmàõóapuràõaikavàkyatàsambhavenaika÷rutikalpanàlàghave sati pçthak ÷rutikalpanamanucitameva /
caturthã tu bhàdrakçùõàùñamyeva na tu phàlgunakçùõàùñamã kathamanyathà"etàstisra"iyaü caturthã"iti bråyàt /
gobhilavat prathamata eva catasra iti na vadediti /
tadevaü pauràõamate 'pi varùe catasro 'ùñakàþ kàryàþ /
a÷aktau tu"ekasyàü và"ityà÷valàyanasåtroktaikà puràõoktà ca bhàdrakçùõàùñamãti dve /
tatràpi såtroktàsu phàlgunàùñamyeva /
"yà màghyàþ paurõamàsyà upariùñàt dvyaùñakà tasyàmaùñamã jyeùñhayà sambadhyate tàmekàùñaketyàcakùate"ityàpastambenai kasyà eva phàlgunàùñamyà uktatvàt /
dvyaùñakà dinadvayasambandhàt /
sà prakàradvayena vyàkhyàtà tadbhàùyakçtà malamàsatvena khaõóatithisattvena và /
jyeùñhayà sambadhyata iti pradar÷anàrthaü na tu yadaiva jyeùñhàyuktà tadaivopàdeyà nànyadetyevamarthamiti /
ityaùñakà /
#<{MV-S_163}>#
##
tatrà÷valàyanaþ-aparedyuranvaùñakyamiti /
aparedyuraùñakàdinàt /
viùõurapi tisro 'nvaùñakà iti tisraþ pårvedyuriti /
pårvedyuþ = aùñakàtaþ pårvedyuriti /
tadapi karmanàmadheyam /
aùñakàyà nityatvamuktam--
vàyupuràõe:
yasya tu pratigaccheyuraùñakàbhirapåjitàþ /
moghastasya bhavelloko labdhaü càsya vina÷yati //
iti /
àsvalàyanena ca pårvedyuþ pitçbhyo dadyàditi aùñakà÷ràddhàtpårvedyuþ ÷ràddhàntaramuktam /
etattrayamapi
pradhànamiti kecit /
pårvedyuþ ÷ràddhamaïgamityapare /
ityanvaùñakà /
##
bràhme--
janmanyathopanayane vivàhe putrakasya ca /
piténnàndãmukhànnàma tarpayedvidhipårvakam //
vedavrateùu càdhànayaj¤apuüsavaneùu ca /
navànnabhojane snàne åóhàyàþ prathamàrttave //
devàràmataóàgàdipratiùñhàsåtsaveùu ca /
ràjàbiùeke bàlànnabhojane vçddhisaüj¤akam //
vanasthàdyà÷ramaü gacchanpårvedyuþ sadya eva yà /
pitén pårvoktavidhinà tarpayetkarmasiddhaye //
viùõupuràõe--
yaj¤odvàhapratiùñhàsu mekhalàbandhamokùayoþ /
putrajanmavçùotsarge vçddhi÷ràddhaü samàcaret //
chandogapari÷iùñe--
svapitçbhyaþ pità dadyàtsutasaüskàrakarmasu /
piõóànodvàhanàtteùàü tasyàbhàve tu tatkramàt //
sutagrahaõaü sutàyà apyupalakùaõam /
"àvçtaiva kumàryà"ityà÷valàyanokteþ /
àvçt kartavyatàprakàraþ /
odvàhanàdvivàhaparyantam /
tasyàbhàve = saüskàryapiturabhàve /
tatkramàtusaüskàryapitçkramàdityarthaþ /
idaü ca putrasyàdyo dvàha eva /
#<{MV-S_164}>#
tasyaiva saüskàrakatvàt /
dvitãyàdau tu /
putraþ svayameva kuryàt
nàniùñvà tu pitén ÷ràddhe karma vaidikamàrabhet /
iti ÷àtàtapokteþ /
atra nàniùñvetivacanenaiva sarvatra nàndã÷ràddhapràptau yaj¤odvàhapratiùñhàsvityàdipunarvacanaü niyamàrtham /
na copasaühàraþ"nàniùñvà"ityasyànarthakyàpatteþ /
na cotpattiviniyogàbhyàü sàptada÷ya iva sàrthakatobhayorapi viniyojakatvàt /
tenoktàdanyatràniyamaþ /
asyàpavàdaþ---
chandogapari÷iùñe:
nàùñakàsu bhavecchràddhaü na ÷ràddhe ÷ràddhamiùyate /
na soùyatãjàtakarmaproùitàgatakarmasu //
atra jàtakarmaõi ÷ràddhaü niùidhyate /
janananimittaü tu tadbhavatyeva /
kàlavi÷eùamàha--
hemàdrau va÷iùñhaþ:
pårvedyurmàtçkaü ÷ràddhaü karmàhe paitçkaü tathà /
uttaredyuþ prakurvãta màtàmahagaõasya tu //
vçddha÷àtàtapaþ--
pçthagdineùva÷akta÷cedekasminpårvavàsare /
÷ràddhatrayaü tu kurvãta vai÷vadevaü ca tàntrikam //
tatràpi kàlabhedamàha--
sa eva:
pårvàhõe màtçkaü ÷ràddhamaparàhõe ca paitçkam /
tato màtàmahànàü ca vçddhau ÷ràddhatrayaü smçtam //
etadasambhave vçddhamanuþ--
alàbhe bhinnakàlànàü nàndã÷ràddhatrayaü budhaþ /
pårvedyurvai prakurvãta pårvàhõe màtçpårvakam //
tatràpi pràtareva /
pràtarvçddhinimittakamiti÷àtàtapokteþ /
etatputrajanmano 'nyatra /
pårvàhõe vai bhavedvçddhirvinà janmanimittakam /
putrajanmani kurvãta ÷ràddhaü tàtkàlikaü budhaþ //
ityatrivacanàt /
putrajanmetyaniyatanimittopalakùaõam /
niyateùu nimitteùu pràtarvçddhinimittakam /
teùàmaniyatatve tu tadànantaryamiùyate //
iti laugàkùivacanàt /
atra pràtaritidinatrayàdipakùopalakùaõam /
niyatanimittatvena ÷akyànuùñhànatvàt /
karmàïga÷ràddhe 'pyeta eva kàlàþ /
#<{MV-S_165}>#
niùekakàle some ca sãmantonnayane tathà /
j¤eyaü puüsavane ÷ràddhaü karmàïgaü vçddhivatkçtam //
iti pàraskaravacane vçddhi÷ràddhakàlàtide÷àt /
iti vçddhi÷ràddhakàlàþ /
##
tatra yàj¤avalkyaþ--
pratipatprabhçtiùvekàü varjayitvà caturda÷ãm /
÷astreõa tu hatà ye vai tebhyastatra pradãyate //
iti /
(a. 1 ÷lo. 264)
asamarthaü pratyàha gautamaþ-pa¤camãprabhçti vàparapakùasyeti /
tato 'pyasàmarthye manuþ:
kçùõapakùe da÷amyàdau varjayitvà caturda÷ãm /
÷ràddhe pra÷astàstithayo yathaità na tathetaràþ //
iti /
(a. 3 ÷lo. 276)
tatràpyasàmarthye kàtyàyanaþ, aparapakùe kurvãtorddhvraü và caturthyà yadahaþ sampadyeteti /
sampadyetau÷ràddhasàdhanam /
yadàpyekadine tadàmàvàsyà÷ràddhàtpçthak kàryam"amàvàsyàùñakà vçddhiþ kçùõapakùe"iti pçthaïnirdde÷àt /
amàvàsyàyàmapi tantreõetyapare /
atràpyasàmarthye samvatsaramadhye caturvàramityàha devalaþ /
pàrvaõamadhikçtya--
anena vidhinà ÷ràddhaü kuryàtsaüvatsare sakçt /
dvi÷caturvà yathà÷ràddhaü màse màse dine dine //
catuþpakùe kanyàkumbhavçùatulàrke triþkaraõapakùe nirj¤àtatvàtpra÷astatvàcca /
atràpyasàmarthye saüvatsaramadhye trivàram /
tatràpi kanyàkumbhavçùàrke
anena vidhinà ÷ràddhaü trirabdasyeha nirvapet /
kanyàkumbhavçùasthe 'rke kçùõapakùe ca sarvadà //
iti màtsyokteþ /
tato 'pi hãna÷akterdvivàramudàhçtadevalavacanàt /
tacca kanyàyàü kumbhavçùayoranyatare và pra÷astatvàt /
tatràpyasàmarthye sakçt devalavacanàdeva /
tadapi kanyàyàmevàtipra÷astatvàt /
etacca nityaü "÷àkenàpyaparapakùaü nàtikràmet"itikàtyàyanokteþ /
ata eva gautamenànekàn kàlànabhidhàyoktam--kàlanithamaþ ÷aktita iti /
kàmyaü ca /
#<{MV-S_166}>#
"pratipaddhanalàbhàya"ityàdimàrkaõóeyapuràõàt /
etallope pràya÷cittameva gauõakàlànàmnànàt /
iti kçùõapakùa÷ràddhakàlaþ /
##
bràhme--
a÷vayukkçùõapakùe tu ÷ràddhaü kuryàddine dine /
tribhàgahãnaü pakùaü và tribhàgaü tvarddhameva và //
a÷vayukpadaü paurõamàsyantà÷vinaparam /
prauùñhapadyàþ paraþ pakùa iti yàvat /
dina÷abdo 'tra tithiparaþ pakùasya tithighañitatvàt /
ata eva--
viùõudharmottare:
tithinaikena divasa÷càndre màne prakãrtitaþ /
ahoràtreõa caikena sàvano divasaþ smçtaþ //
iti /
evaü caikasminneva dine ÷ràddhayogyatithidvayalàbhe ÷ràddhadvayaü tithivçddhau ca ÷ràddhàvçttiþ kçtatvàt /
etenàhanyahanãti kalpataråktiþ paràstà /
pàrijàtapradãpagrakà÷abhàùya÷ràddhãvavekaprãtahastakabhànåpàdhyàyàdayo 'pyevam /
tribhàgahãnaü = tçtãyabhàgahãnaü pa¤camãmàrabhya, tribhàgaü = tçtãyabhàgaü da÷amãmàrabhya
pa¤camãü tithimàrabhya yàvaccandràrkasaïgamam /
kçùõapakùe da÷amyàdau--
iti vàkyàditi kalpataruprabhçtayaþ /
÷ràddhavivekastu tribhàgahãnamiti ùaùñhyàdikalpaþ tribhàgamityekàda÷yàdikalpaþ /
prauùñhapadyàþ paraþ pakùastatràpi ca vi÷eùataþ /
pa¤camyårdhvaü ca tatràpi da÷amyårddhvaü tato 'pyati //
iti biùõudharmottaràditi /
tasmàdubhayavàkyadar÷anàdyukto vikalpaþ sa ca vyavasthitaþ /
yeùàü caturda÷yàü ÷ràddhaü nàsti teùàü pa¤camyàdida÷amyà dikalpau /
yeùàü tadasti teùàü ùaùñhyàdyekàda÷yàdikalpàviti /
bhànåpàdhyàryanãlàmbaràcàryàdayo 'pyevamàhuþ /
arddhamaveti /
arddhaü pakùasyàùñamãmàrabhyeti kalpataruprabhçtayaþ /
arddhaü tçtãyabhàgasyaivottarottaralaghukàlopade÷àtsannidhànàcceti vivekakåt bhànåpàdhyàya÷ca /
tatra
trayoda÷yàdikalpa iti vivekakàraþ /
bhànåpàdhyàyastu yeùàü caturda÷yàü ÷ràddhaü nàsti teùàü dvàda÷yàdiþ kalpaþ yeùàü tadasti teùàü trayoda÷yàdirityàha /
vastutastu asya vàkyasyànekakàlopade÷amàtre tàtparyàdgurulaghukàlopade÷asyàrthikatvàduttarottaralaghukàlopade÷akatvàbhàvàt tribhàgamityatra bhàgitayà buddhisthãkçtasya
#<{MV-S_167}>#
pakùasyàrdhamityatra parityàge hetvabhàvàttribhàgapadàrthasya sannidhàne 'pi bhàgitayànupasthiteþ pakùavi÷eùaõatvàccàrdhapadàrthenànvayàyogàt "athàparapakùe ÷ràddhaü pitçbhyo dadyàtpa¤camyàdidar÷àntamaùñamyàdida÷amyàdi sarvasmiü÷ca' iti gautamaikavàkyatayà måla÷rutikalpanàlàghavàcca ardhaü pakùàrdhamityeva vyàkhyànamucitam /
atra pakùa÷ràddhàdikalpànàü gurulaghukalpatvenecchàvikalpàsambhavàdekàdayo tisro deyà itivatphalatàratamyamiti ÷ràddhavivekaþ /
nitye phalàbhàvànna phale tàratamyaü kintu ÷aktyapekùayà vyavatthito vikalpaþ /
ekakalpà÷rayaõe ca tadanirvàhena kalpàntarà÷rayaõe tasminprayoge tasyaiva pakùasya katha¤cinnirvàhyatvàdvrãhiyavàdivaditimi÷ràþ /
vastutastu ùoóa÷igrahaõàdàviva phalabhåmaiva kalpayituü yuktaþ /
nityasyàpi kathà¤citphalavattvàcchaktasya laghukalpà÷rayaõe phalàbhàvakalpanàyà anyàyyatvàt ùoóa÷igrahaõàdàvatiprasakte÷ca /
atra ca dine dina iti vãpsà÷ravaõàccaturda÷yàmapi pàrvaõaü kàryaü"vajeyitvà caturda÷ãm"iti niùedhastu aparapakùàntaracaturda÷ãviùaya iti pradãpavivekau /
tanna /
÷ràddhaü ÷asrahatasyaiva caturda÷yàü mahàlaye /
iti vàkyavirodhàt /
klapatarubhànåpàghyàyanãlàmbaràcàryàdayo 'pyevamàhuþ /
tatrà÷aktaü prati sakçtkaraõamuktaü hemàdrau nàgarakhaõóe--
àùàóhyàþ pa¤came pakùe kanyàsaüsthe divàkare /
yo vai ÷ràddhaü naraþ kuryàdekasminnapi vàsare //
tasya saüvatsaraü yàvatsantçptàþ pitaro dhruvam /
iti /
atra kanyàsaüsthatvavacanaü prà÷astyàrthaü na tu tasyaiva ÷ràddhakàlatvam /
àùàóhamivadhiü kçtvà yaþ syàtpakùastu pa¤camaþ /
÷ràddhaü tatra prakurvãta kanyàü gacchatu và na và //
ityàdityapuràõe tadanàdarokteþ /
bçhanmanuþ--
madhye và yadi vàpyante yatra kanyàü ravirvrajet /
sa pakùaþ sakalaþ påjyaþ ÷ràddhaü tatra vidhãyate //
iti /
pakùo 'rdhamàsaþ /
tena ÷ràvaõasyàdhimàsatve 'pyaparapakùasya na pa¤camatvakùatiriti kecit /
vastutastu--
nabho vàtha nabhasyo và malamàso yadà bhavet /
saptamaþ pitçpakùaþ syàdanyatraiva tu pa¤camaþ //
iti nàgarakhaõóokteþ saptamapakùa eva tat nyàyyamityuktaü malamàsakartavyanirõaye /
#<{MV-S_168}>#
atra sarvatra pakùaþ ÷ràddhakàla uktaþ /
÷àñhyàyaninà tu--
nabhasyasyàpare pakùe tithiùoóa÷akastu yaþ /
kanyàgatànvita÷cetsyàtsa kàlaþ ÷ràddhakarmaõi //
iti ùoóa÷adinàni ÷ràddhakàla uktaþ /
pakùastu pa¤cada÷atithyàtmakaþ /
"pa¤cada÷a và ardhamàsasya
ràtraya"iti÷ruteþ /
tatkathamaparapakùe ùoóa÷a÷ràddhasaïkhayàsampattiþ /
paurõamàsyà saheti kecit /
nàndãmukhànàü pratyabdaü kanyàrà÷igate ravau /
paurõamàsyàü tu kurvãta varàhavacanaü yathà //
iti dhana¤jayahalàyudhàdilikhitavàkyàt /
ata eva brahmavàyupuràõayoþ paurõamàsyàditithiùoóa÷akasya phalamuktamityuktaü kàmaråpanibandhe /
atha và yadà tithivçddhyà ùoóa÷adinàtmakaþ pakùaþ syàttadà vçddhidine 'pi ÷ràddhaü kàryamityevamarthaü ùoóa÷agrahaõamiti hemàdriþ ãjyasvamàtàmahasannyàsiputrãdhikàrika÷ràddhàbhipràyamityanye /
tasyàpi
jãvatpitçkatvenàmàvàsyottarapratipadi màtàmaha÷ràddhavidhànàt /
vastutastu--
ahaþùoóa÷akaü yattu ÷uklapratipadà saha /
candrakùayàvi÷eùeõa sàpi dar÷àtmikà smçtà //
iti devaloktestatràpi ÷ràddhavidhànàditi /
sakçnmahàlaye tithyàdi ÷odhyam /
sakçnmahàle kàmye punaþ ÷ràddhe 'khileùu ca /
atãtaviùaye caiva sarvametadvicintayet //
iti pçùvãcandrodaye nàradokteþ /
etatuniùiddhatithyàdi /
tadevàha vasiùñhaþ-
nandàyàü bhàrgavadine caturda÷yàü trijanmasu /
eùu ÷ràddhaü na kurvãta gçhã putradhanakùayàt //
trijanmasu rohiõyàdinakùatratrayeùu /
tadàha vçddhagàrgyaþ--
pràjàpatye ca pauùõe ca pitryarkùe bhàrgave tathà /
yastu ÷ràddhaü prakurvãta tasya putro vina÷yati //
iti /
pràjàpatyaü = rohiõã, pauùõe = revatã, pitryaü = maghà kvacidasyàpavàdo--
hemàdrimàdhavayoþ:
amàpàte bharaõyàü ca dvàda÷yàü pakùamadhyake /
tathà tithiü ca nakùatraü vàraü ca na vicàrayet /
iti /
sakçtkaraõaü ca piturmçtàhe tatra vacanavàràdipiõóadànaniùedhavintetyàha--
#<{MV-S_169}>#
kàtyàyanaþ:
yà tithiryasya màsasya mçtàhe tu pravartate /
sà tithiþ pitçpakùe tu påjanãyà prayatnataþ //
tithicchedo na kartavyo vinà÷aucaü yadçcchayà /
piõóa÷ràddhaü ca kartavyaü vicchitiü naiva kàrayet //
a÷aktaþ pitçpakùe tu karotyekadine yadà /
niùiddhe 'pi dine kuryàtpiõóadànaü yathàvidhi //
iti /
atra pratidinaü ÷ràddhakaraõe nandàdi na varjyam /
nabhasyasyàpare pakùe ÷ràddhaü kuryàddine dine /
naiva nandàdi varjyaü syànnaiva varjyà caturda÷ã //
iti kàrùõàjinivacanàt /
itarapakùeùu caturda÷ã varjanãyà /
viùasarpa÷vàpadàhitiryagbràhmaõaghàtinàm /
caturda÷yàü kriyà kàryà anyeùàü tu vigarhità //
itimarãcinà:
÷ràddhaü ÷astrahatasyaiva caturda÷yàü mahàlaye /
iti kàlàdar÷àdyudàhçtavacanena ca ÷astrahatatirikta÷ràddhaniùedhàt ityuktam /
÷astrahatasya pitràdestu tatra bhavatyeva /
÷astreõa tu hatà yevai tebhyastatra pradãyate /
(a. 1 ÷lo. 264)
itiyàj¤avalkyokteþ /
nandàdivarjanaü tu pa¤camyàdipakùeùu na bhavati vibhàgàdiparimàõahàniprasaïgàt /
ata eva ùaùñhyàdipakùe na caturda÷ãvarjanam /
yattu såryasiddhànte--
ùaóviü÷e dhanuùo bhàge dvàviü÷e 'nimiùasya ca /
mithunàùñàda÷e bhàge kanyàyà÷ca caturda÷e //
ityuktvà--
ata årddhvaü tu kanyàyà yànyahàni tu ùoóa÷a /
kratubhistàni tulyàni pitçbhyo dattamakùayam //
itiùoóa÷adinàni ÷ràddhakàlatvenoktàni tàniü kàmya÷ràddhàntaraviùayàõãti ÷ålapàõiprabhçtayaþ /
yattu--
sårye kanyàsthite ÷ràddhaü yo na kuryàdgçhà÷ramã /
kutastasya dhanaü putràþ pitçni÷vàsapãóitàþ //
ityàdivacanaiþ pa¤camapakùanirapekùameva kanyànimittakaü ÷ràddhàntaraü vidhãyate tasya càparapakùa eva kanyàsaïkramaõe tantraü, bhede tu pçthageva,
#<{MV-S_170}>#
kanyàyàü sakçdevànuùñhànamiti ÷ålapàõinoktaü, tat vidhimede gauravàtpa¤camapakùe ca kanyà saïkramaõàva÷yambhàvàtkanyopalakùitasyaiva pa¤camapakùasya ÷ràddhakàlatvopapatteþ"àdau và yadi và madhye"ityudàhçtavàkyaikavàkyatayaika÷rutimålakalpanàlàghavàccàyuktam /
atra--
nabhasyasyàpare pakùe tithiùoóa÷akastu yaþ /
kanyàgatànvita÷cetsyàtsa kàlaþ ÷ràddhakarmaõi //
ityutpattivàkye ÷ràddhakarmaõãtyevacananirdde÷àdevameva ÷ràddhaü saïkhyàyuktatithisamuccayava÷àdàgneyavadyàvattithyabhayasyate /
yattu--
sa pakùaþ sakalaþ påjyaþ ÷ràddhaùoóa÷akaü prati /
iti karmaõi saïkhyà÷ravaõaü na tadbhedakaü tasyaikade÷akanyàsambandhamàtreõàpi sakalapakùapåjyatvaguõaparatvena karmotpattiparatvà bhàvàt /
utpattigatàyà eva saïkhyàyà bhedakatvàt /
÷ràddhaùoóa÷akamitidvitãyànimittabhåtalakùaõàrthakarmapravacanãyapratiyogena ÷ràddhànàmudde÷yatvàcca "dinedine' itivãpsàva÷àt"tribhàgahãnaü pakùaü và"ityàdiùu atyantasaüyogadvitãyàva÷àt"sa pakùaþ sakalaþ påjya"itisakalàdi÷abdava÷àdabhyasapratãte÷ca /
evaü ca kàlabhedàtsàyampràtaþ kàlayoþ sàïgahomaprayogàvçttivatsarvàsu tithiùu sàïga÷ràddhàvçttiþ /
kàryakàlasya prayogàvacchedakatvena kàlasamuccaye prayogàvçtterava÷yambhàvàt /
evaü ca yadabhyàsapakùe 'ntedakùiõàdànaü bràhmaõaikyaü ceti hemàdriõoktaü taccintyam /
anyeùàmapyàràdupakàrakàõàü pradhànapårvottarabhàvinàmaïgànàü sutaràü
tantratàpatte÷ca /
eva¤ca pakùa÷ràddhe nirvighnatàrthaü sakçdeva bràhmaõaiþ sahopasaüvàde kçte 'pi yadi bràhmaõànàmà÷aucapràptistadà teùàü tyàga eve /
÷àstrãyanimantraõàbhàvàt /
tathà karturapi kenacidapyabhyàsapakùeõa pravçttasyàntarà yadyà÷aucanipàtastadàpi "÷ràddhe pàkaparikriyà' ityuktamukhyapràrambhàbhàvàtsaïkalpàbhàvàcca"pràrabdhe såtakaünàsti"ityasyàpravçtteþ pràrabdhàbhyàsapakùatyàga eva /
kintvà÷aucàpagamottaraü sakçdàdipakùeõa yathàvanmahàlaya÷ràddhaü kàryaü kenàpi pakùeõa tasyàjàtatvàt /
pårvakçtaprayoügàõàü tu sahakàryantaràbhàvànniùphalatvameva /
à÷aucàtiriktapratibandhe tu pratinidhinà kartavyamityalaü prasaïgena /
mahàlaye ÷ràddàkaraõe gauõakàla
ukto hemàdrau--
yamaþ--
haüse varùàsu kanyàsthe ÷àkenàpi gçhe vasan /
pa¤camyorantare kuryàdubhayorapi pakùayoþ //
iti /
#<{MV-S_171}>#
kçùõa÷uklapakùasambandhinyoþ pa¤camyorantarà /
atra pràptàpràptavivekenàmàvàsyàyà årdhvamarvàk pa¤camyà gauõakàlavidhàne tàtparyam /
tatràpyasambhave vç÷cikasaïkràntiü yàvatkasmiü÷ciddine /
yàvacca kanyàtulayoþ kramàdàste divàkaraþ /
tàvacchràddhasyà kàlaþ syàcchånyaü pretapuraü tadà //
iti brahmapuràõàt /
atra kramàcchràddhasya kàla ityanvayaþ /
kanyàyàmasambhave tulàyàmityarthaþ /
ata eva--
nàgarakhaõóe:
pretapakùe 'pyatikrànte yàvatkanyàgato raviþ /
tàvacchràddhaü pravà¤chanti dattaü vai pitaraþ sutaiþ //
tatastulàgate 'pyeke sårye và¤chanti pàrthiva! /
÷ràddhaü svavaü÷ajairdattaü kùutpipàsàsamàkulàþ //
màsadvayaü pratãkùante gçhadvàraü samà÷ritàþ /
vàyubhåtàþ pipàsàrttàþ kùutkùàmàþ pitaro néõàm //
yàvatkanyàgataþ såryastulàstha÷ca mahãpate! //
iti /
tatràpi kàrttikàmàvàsyàyàü vi÷eùaþ /
yeyaü dãpànvità ràjan! khyàtà pa¤cada÷ã bhuvi /
tasyàü dadyànna ceddattaü pitéõàü vai mahàlaye //
iti bhaviùyokteþ /
atra yadyapi kàrttikapaurõamàsyàmapi dãpadànaü vihitaü tathàpyamàvàsyaiva pa¤cada÷ã÷abdena gràhyà /
kçùõapakùasya pitrye pra÷astatvàt dãpàvalãtvena tasyà eva khyàtatvàcca /
mahàlayo bhàdràparapakùaþ pitéõàü tatràti÷ayena layàt /
pitéõàü mahasyotsavasyàlayatayà và /
atha tatraiva bharaõyàü ÷ràddhaü mahàphalam /
bharaõã pitçpakùe tu mahatã parikãrttità /
asyàü ÷ràddhaü kçtaü yena sa gayà÷ràddhakçdbhavet //
iti matsyapuràõàt /
##
atra--
prauùñhapadyàmatãtàyàü maghàyuktàü trayoda÷ãm /
pràpya ÷ràddhaü hi kartavyaü madhunà pàyasena ca //
tathà--
yo và sambardhayeddehaü pratyahaü svàtmavikrayàt /
÷ràddhaü tenàpi kartavyaü taistairdravyaiþ susa¤citaiþ //
#<{MV-S_172}>#
trayoda÷yàü prayatnena varùàsu ca maghàsu ca /
nàsmàtparataraþ kàlaþ ÷ràddheùvanyatra vidyate //
tathà, (a. 3 ÷lo. 273)
yatki¤cinmadhunà mi÷raü pradadyàttu trayoda÷ãm /
tadapyakùayameva syàdbarùàsu ca maghàsu ca //
ityàdi ÷aïkhabrahmapuràõamanvàdivacaneùu maghàyuktaiva trayoda÷ã ÷ràddhakàlatvena yadyapi ÷råyate tathàpi kevalàpi sà ÷ràddhakàlaþ /
prauùñhapadyàmatãtàyàü tathà kçùõà trayoda÷ã /
prauùñhapadyårddhaü kçùõatrayoda÷ãti /
api jàyeta so 'smàkaü kule ka÷cinnarottamaþ //
pràvçñkàle site pakùe trayoda÷yàü samàhitaþ /
madhuplatena yaþ ÷ràddhaü pàyasena samàcaret //
tathà-- (a. 3 ÷lo. 274)
api naþ sa kule bhåyàdyo no dadyàttrayoda÷ãm /
pàyasaü madhusarpibhyàü pràkchàye ku¤jarasya ca //
iti viùõumanvàdismçtiùu kevalàyà api ÷ravaõàt /
yogavacanaü tu prà÷astyàrtham /
tathà varùàtrayoda÷yàü maghàsu ca vi÷eùataþ /
(a. 1 ÷rà. pra. ÷lo. 261)
iti yogiyàj¤avalkyena vi÷eùata ityanena prà÷astyàrthatvokteþ /
trayoda÷ã bhàdrapadã kçùõà mukhyà pitçpriyà /
tçpyanti pitarastasyàü svayaü pa¤ca÷ataü samàþ //
maghàyutàyàü tasyàü tu jalàdyairapi toùitàþ /
tçpyanti pitarastadvadvarùàõàmayutàyutam //
iti candrikàsthavàkyena ÷uddhàmabhidhàya maghàyoge prà÷astyàbhidhà nàcca /
"varùàsu ca maghàsu ca"ityàdau cakàrastu na tithyà sahetaretarayogàrthaþ kintu parasparanipekùaikakriyànvayalakùaõasamuccayàrthaþ /
madhumàüsai÷ca ÷àkai÷ca payasà pàyasena ca /
eùa no dàsyati ÷ràddhaü varùàsu ca maghàsu ca //
iti vasiùñhavàkye kevalamaghàyà api ÷ràddhakàlatvokteþ /
na caivaü
trayoda÷yàü prayatnena varùàsu maghàsu ca /
ityàdau varùàyà api pçthak÷ràddhakàlatà syàditi vàcyam /
"pràvçñkàle site pakùe trayoda÷yàü' iti, tathà"varùàtrayoda÷yàm"ityàdau vi÷eùaõatvàvagateþ /
#<{MV-S_173}>#
atra ÷ålapàõiþ--
prauùñhapadyàmatãtàyàü maghàyuktàü trayoda÷ãm /
pràpya ÷ràddhaü hi kartavyaü madhunà pàyasena ca //
iti ÷aïkhavàkye pratyakùavidhi÷ravaõàt /
api naþ sakule bhåyàdyo no dadyàttrayoda÷ãm //
tathà--
api jàyeta so 'smàkaü kule ka÷cinnarottamaþ /
pràvçñkàle site pakùe trayoda÷yàü samàhitaþ //
madhuplutena yaþ ÷ràddhaü pàyasena samàcaret /
itikevalatrayoda÷ãpratipàdakayormanuviùõuvàkyayoþ tathà--
eùa no dàsyati ÷ràddhaü varùàsu ca maghàsu ca /
iti kevalamaghàpratipàdakavasiùñhavàkyasya càrthavàdatvàtkathaücitpratyakùavidhyekavàkyatve ca sambhavati svatantravidhyantarakalpanànaicityà tkevalavàkyànàü lakùaõayà ÷rutikalpanàlàghavàya yogaviùayatvakalpanamevocitam /
gajacchàyàku¤jaracchàyàyogau tu trayodasã÷ràddha eva phalàti÷ayàrthàvanyamunyuktatvàdityàha /
tadayuktam /
yadyekavidhikalpanàlàghavàya svàrasikanairapekùyabàdhenàpyanàkàïkùitetaropalakùaõamà÷rãyate /
tarhi tata eva làghavàdgajacchàyàkhyayogayuktàyàmeva trayoda÷yàü ku¤jarapràkchàya eva ca de÷e ÷ràddhaü syànnànyatra /
sarvopasaühàreõa vi÷iùñaviùayiõyà eva ÷ruteþ kalpane làghavàt /
atha--
råpato hi niràkàïkùabhinnatvenàvadhàritàþ /
anyonyànàdareõaiva pràrthayante prayojanam //
itinyàyena tattadçùivacanànuråpanànà÷ritikalpanamapi pràmàõikam /
tataþ kevalamaghàtrayoda÷ãpratipàdakavàkyànàmapi niùparipanthitattadartha÷rutikalpakatvamityalam /
etacca ÷ràddhaü mahàlayàdi÷ràddhebhyo bhinnam /
prauùñhapadyàmatãtàyàü tathà kçùõatrayoda÷ãm /
tathà"prauùñhapadyårdhvaü kçùõatrayoda÷ã"ityàdivaücaneùu mahàlayàdi÷ràddhànupasthiteþ /
etacca nityam /
prauùñhapadyàmatãtàyàü tathà kçùõatrayoda÷ãm /
ityupakramya--
etàüstu ÷ràddhakàlànvai nityànàha prajàpatiþ /
÷ràddhameteùvakurvàõo narakaü pratipadyate //
#<{MV-S_174}>#
iti viùõudharmottaràt /
kàmyaü ca /
etadupakramya--
prajàmiùñàü ya÷aþ svargamàrogyaü ca dhanaü tathà /
néõàü ÷ràddhe sadà prãtàþ prayacchanti pitàmahàþ //
iti÷aïkhokteþ /
yastvatra ÷ràddhaniùedho jyotirbçhaspatinà:
kçùõapakùe trayoda÷yàü yaþ ÷ràddhaü kurute naraþ /
pa¤catvaü tasya jànãyàt jyeùñhaputrasya ni÷citam //
iti dar÷itaþ sa ekavargaviùayaþ /
ta thà ca--
kàrùõàjiniþ:
÷ràddhaü naivaikavargasya trayoda÷yàmupakramet /
na tçptàstatra ye yasya prajàü hiüsanti tasya te //
iti /
etadvacanaü hemàdriõà dvedhà vyàkhyàtam /
eka÷abdaþ kevalaparaþ /
pitçvargamàtrasya na kuryàtkintu màtàmahavargasyàpi kuryàt /
dar÷àdàvasamarthasya pitçvarga÷ràddhamàtreõàpi nitya÷àstràrthasiddheràpastambasåtràdau dar÷anàdekavar gayajanaprasaktiþ /
yadvà naiükavargasya pàrvaõamàtraü na kartavyaü kintu sarveùàü pitçpitçvyàdãnàmapi pàrvaõaikoddiùñàni kàryàõãtyarthaþ /
na tçptà iti vàkya÷eùàt /
athavà sapiõóaka÷ràddhaviùayo niùedhaþ /
ayanadvitaye ÷ràddhaü viùuvadvitaye tathà /
yugàdiùu ca sarvàsu piõóanirvapaõàdçte //
itipulastyokteþ /
mahàlayatrayoda÷ã÷ràddhaü ca yugàdi÷ràddhàdabhinnaü yugàditvàvinàbhàvena tadupasthiteriti kecit /
astu và bhedastathàpi--
maghàyuktatrayoda÷yàü piõóanirvapaõaü dvijaþ /
sasantàno naiva kuryànnityaü te kavayo viduþ //
itibçhatparà÷areõa vi÷iùyàparapakùatrayoda÷ã÷ràddhe piõóaniùedhàttadviùayaþ ÷ràddhaniùedha ityadoùaþ kàmya÷ràddhaviùayo và /
àpastambena--
trayoda÷yàü bahuputro bahumitro dar÷anãyàpatyoyuvamàriõastu bhavanti /
iti kàmya÷ràddhaü prakçtya doùokteþ putravadgçhasthaviùayo và /
trayoda÷yàü tu vai ÷ràddhaü na kuryàt putravàngçhã /
iti taü prati smçtyà niùedhàt /
asantànastu yastasya ÷ràddhe proktà trayoda÷ã /
santànayukto yaþ kuryàttasya vaü÷akùayo bhavet /
itihemàdrau nàgarakhaõóe santànavato doùokte÷ca /
atra santàna÷abdaþ putraparaþ"nakuryàtputravàngçhã"itismçteþ /
atra trayoda÷ãmahàlayamadhà÷ràddhànàü tantraü yugàdi÷ràddhabhede tu tasyàpi /
#<{MV-S_175}>#
anyo vi÷eùaþ ÷ràddhaprakà÷e draùñavyaþ /
iti trayoda֋ /
##
mariciþ:
viùasarpa÷vàpadàhitiryagbràhmaõaghàtinàm /
caturda÷yàü kriyàþ kàryà anyeùàü tu vigarhitàþ //
viùadibhirbràhmaõàntairghàto yeùàmiti vigrahaþ /
nàgarakhaõóe:
apamçtyurbhavedyeùàü ÷astramçtyurathàpi và /
upasargamçtànàü ca viùamçtyumupeyuùàm /
vahninà ca pradagdhànàü jalamçtyumupeyuùàm //
÷ràddhaü teùàü prakartavyaü caturda÷yàü naràdhipa! /
màrkaõóeyuparàõe--
yuvànaþ pitaro yasya mçtàþ ÷astreõa và hatàþ /
tena kàryaü caturda÷yàmiti /
yuvatvaü ca ùoóa÷avarùàdårdhvaü triü÷advarùaparyantamiti ÷ràddhavivekàdayaþ /
atra sarvatra liïgamavivakùitamudde÷ryavi÷eùaõatvàt /
atra càpamçtyurbhavedityàdi÷ravaõàdrogaü vinà mçtatvaü catuddar÷ã÷ràddhaprayojakam /
evaü ca kçtapatyanugamanàyà api caturda÷ã÷ràddhaü bhavatyeveti gauóàþ /
anye tu avaidhamaraõaü caturda÷ã÷ràddhaprayojakaü pràyo 'na÷anàbhyàü tu vidhito 'pi vipannànàü bhavatyeva /
pràyo 'na÷ana÷astràgniviùodvandhaninàü tathà /
itibrahmapuràõàt /
tathà yuddhahatànàmapi /
"yuddhahatànàü ÷ràddhakarmaõi caturda÷ã pra÷astà"iti viùõusmaraõàdityàhuþ etaccaikoddiùñaråpam /
caturda÷yàü tu yacchràddhaü sapiõóãkaraõàtparam /
ekoddiùñavidhànena tatkàryaü ÷astraghàtinaþ /
iti gàrgyoükteþ /
anyo 'tra vistaraþ ÷ràddhaprakà÷e boghyaþ /
iti caturda֋ /
athà÷vina÷uklapratipadi dauhitrakartçkaü màtàmaha÷ràddham /
saïgrahe:
jàtamàtro 'pi dauhitro vidyamàne 'pi màtule /
kuryànmàtàmaha÷ràddhaü pratipadyà÷vine site //
iti /
#<{MV-S_176}>#
iyaü saïgavavyàpinã gràhyeti nirõayadãpe--
pratipadyà÷vine ÷ukle dauhitrastvekapàrvaõam /
÷ràddhaü màtàmahaü kuryàtsapità saïgave sadà //
jàtamàtro 'pi dauhitrau jãyatyapi ca màtule /
pràtaþ saïgavayormadhye àryasya pratipadbhavet //
itivacanàt /
atha prakãrõakanitya÷ràddhakàlàþ /
tatra viùõudharmottare--
÷ràddhe saïkramaõaü bhànoþ pra÷astaü pçthivãpate! /
viùuvàdvitayaü tatra ayane dve vi÷eùataþ //
àva÷yakama--
upaplave candramaso rave÷ca triùvaùñakàsvapyayanadvaye ca /
pànãyamapyatra tilairvimi÷raü dadyàtpitçbhyaþ prayato manuùyaþ //
÷ràddhaü kçtaü tena samàþ sahasraü rahasyametat pitaro vadanti /
itiviùõupuràõàt /
kàmyatvam--àdityasaïkramaõamityàdiviùõuvàkyàt /
dravyabràhmaõasampattyupalakùitaþ kàlaþ ÷ràddhakàlaþ /
tathàca--
nigamaþ, aparaõkùe yadahaþ sampadyetàmàvàsyà yà tu vi÷eùeõàùñakà tãrthatithidrabyabràhmaõasampatsu cikãrùediti /
vçddhisaïkramadravyabràhmaõasampattyàdinimittavihitànàü naimittikatvenàva÷yakatvam /
hàrãtavacànàdapi:
tãrthadravyopapattau ca na kàlamavadhàrayet /
pàtraü ca bràhmaõaü pràpya sadyaþ ÷ràddhaü vidhãyate //
sadya iti àva÷yakam /
yamaþ--
ràhudar÷anadattaü ca ÷ràddhamànantyamucyate /
viùõuþ--
ràhudar÷anadattaü hi ÷ràddhamànantyamucyate /
guõavatsarvakàmãyaü pitéõàmupatiùñhati //
sarvakàmãyaü = sarvakàmavihitam /
liïgapuràõe--
sarvasvenàpi kartavyaü ÷ràddhaü vai ràhudar÷ane /
sarvasvenàpãtyanenàva÷yakatvam /
÷ràddhecchopalakùita÷ca kàlaþ ÷ràddhakàlaþ /
#<{MV-S_177}>#
màrkaõóeyapuràõe--
vi÷iùñabràhmaõapràptau såryendugrahaõe 'yane /
viùuve sati saïkràntyàü vyatãpàte ca putrakàþ //
÷ràddhàrhadravyasampattau tathà duþsvapnadar÷ane /
janmarkùagrahapãóàsu ÷ràddhaü kurvãta cecchayà //
ca÷abdo bhinnakramaþ /
iccayà cetyarthaþ /
àva÷yakatvamicchàyàü nimitte vidhànàt /
brahmapuràõe--
paurõamàsãùu yacchràddhaü kartavyamçkùagocare /
màsanakùatrasaüyoge /
bhàdrapadapaurõamàsyàü vi÷eùo brahmapuràõe--
nàndãmukhànàü pratyabdaü kanyàrà÷igate ravau /
paurõamàsyàü tu kartavyaü varàhavacanaü yathà //
ye syuþ pitàmahàdårddhvaü te tu nàndãmukhàstrayaþ /
prasannamukhasaüj¤àstu maïgalàyatanàstu te //
pitàmahàtupituþpitàmahàdityarthaþ /
yamaþ--
àùàóhyàmatha karttikyàü màghyàü trãn pa¤ca và dvijàn /
tarpayetpitçpårvaü tu tadasyàkùayamucyate //
matsyapuràõe--
vai÷àkhyàmuparàge ca tathà vatsa! mahàlaye /
eùu vacaneùu paurõamàsãvi÷eùàõàü grahaõamàva÷yakatvàrthamati÷ayàrthaü và /
viùõudharmottare--
à÷vinasyàpare pakùe prathame kàrttikasya ca /
yastu ÷ràddhaü sadà kuryàtso '÷vamedhaphalaü labhet //
nidràü tyajati sarvàtmà tasminkàle janàrdanaþ /
tatra ÷ràddhamathànantaü nàtra kàryà vicàraõà //
debalaþ--
ayugmàstithayaþ sarvà yugmàbhyaþ pratipåjitàþ /
kàlataþ påjitau màsau màghaprauùñhapadàvubhau //
pakùayoþ ÷uklapakùa÷ca bahulaþ ÷ràddhapåjitaþ /
uktà tithiparãkùeyaü na nakùatreùu pracakùyate //
#<{MV-S_178}>#
uttaràþ ÷ravaõastiùyo mçga÷ãrùaü prajàpatiþ /
hastaþ ÷atabhiùakå svàti÷citrà pitryamathà÷vinam //
nakùatràõi pra÷astàni sadaivaitàni paitçke /
aparàõi ca nakùatràõyucyante kàraõaiþ kvacit //
yasmin guõoditaü vipraü pàtrabhåtamathàpnuyàt /
÷ràddhasya påjitaþ kàlo bhavetsa eva và punaþ //
kàraõaiþ = màghapa¤cada÷ãyogàdibhiþ /
##
tatra kàtyàyanaþ--atha kàmyàni bhavanti striyo 'pratiråpàþ pratipadi, dvitãyàyàü strãjanma, a÷vàstçtãyàyàü, caturthyàü kùudrapa÷avaþ, putràþ pa¤camyàü, ùaùñhyàü dyåtarddhiþ, kçùiþ saptamyàm, aùñamyàü vàõijyam, eka÷aphaü navamyàü, gàvo da÷amyàü, paricàrakà ekàda÷yàü, dvàda÷yàü dhanadhànye kupyam, j¤àti÷raiùñhayaü trayoda÷yàü yuvànastasminmriyante ÷astrahatasya caturda÷yàmamàvàsyàyàü sarvam /
manuþ--(a. 3 ÷lo. 277)
yukùu kurvan dinarkùeùu sarvànkàmànsama÷nute /
ayukùu tu piténarcanprajàü pràpnoti puùkalàm /
yàj¤avalkyaþ--(a. 1 ÷rà. pra. 265-268)
svargaü hyapatyamoja÷ca ÷auryaü kùetraü balaü tathà /
putràn÷raiùñyaü sasaubhàgyaü samçddhiü mukhyatàü sutàn //
pravçttacakratàü caiva vàõijyaprabhçtãüstathà /
arogitvaü ya÷o vãta÷okatàü paramàü gatim //
vidyàü dhanaü bhiùaksiddhiü kupyaü gà apyajàvikam /
a÷vànàyu÷ca vidhivadyaþ ÷ràddhaü sampradàsyati //
kçttikàdibharaõyantaü sa kàmànàpnuyàdimàn /
àstikaþ ÷raddadhàna÷ca vyapetamadamatsaraþ //
pravçttacakratà = sarvatràpratihatàj¤à÷àlità /
viùõuþ--satatamàdityàhni ÷ràddhaü kurvannàrogyamàpnoti, saubhàgyaü càndre, samaravijayaü kauje:
sarvànkàmànbaudhe, vidyàmabhãùñàü jaive, dhanaü ÷aukre, jãvitaü ÷anai÷care /
iti kàmya÷ràddhakàlàþ /
#<{MV-S_179}>#
##
viùõupuràõe--
vai÷àkhamàsasya sitatçtãyà navamyasau kàrttika÷uklapakùe /
nabhasyamàsasya tamisrapakùe trayoda÷ã pa¤cada÷ã ca màghe //
età yugàdyàþ kathitàþ puràõairanantapuõyàstithaya÷catasraþ /
pànãyamapyatra tilairvimi÷raü dadyàt pitçbhyaþ prayato manuùyaþ //
÷ràddhaü kçtaü tena samàþ sahasraü rahasyametanmunayo vadanti /
nàgarakhaõóe--
adhunà ÷çõu ràjendra!yugàdyàþ pitçvallabhàþ /
yàsàü saïkãrttanenaiva kùãyate pàpasa¤cayaþ //
navamã kàrttike ÷uklà tçtãyà màdhave sità /
amàvàsyà tapasye ca nabhasye ca trayoda÷ã //
tretàkçtakalãnàü tu dvàparasyàdayaþ smçtàþ /
snàne dàne jape home vi÷eùàtpitçtarpaõe //
kçtasyàkùayakàriõyaþ sukçtasya mahàphalàþ /
iti /
tapasye = màgha ityarthaþ /
matsyapuràõe--
vai÷àkhasya tçtãyà yà navamã kàrttikasya tu /
pa¤cada÷yapi màghasya nabhasye tu trayoda÷ã //
yugàdayaþ smçtà hyetà dattasyàkùayakàrakàþ /
iti /
atra nakùatravi÷eùàtprà÷astyavi÷eùamàha--
devalaþ:
tçtãyà rohiõãyuktà vai÷àkhasya sità ÷ubhà /
maghàbhiþ sahità yà tu nabhasye tu trayoda÷ã //
yugàdayaþ smçtà hyetà dattasyàkùayakàrakàþ /
iti /
brahmapuràõe--
vai÷àkha÷uklapakùasya tçtãyàyàü kçtaü yugam /
ityàdyupakramya--
età÷catasrastithayo yugàdyà dattaü kulaü càkùayamàsu vindyàt /
yuge yuge varùa÷atena yacca yugàdikàle divasena tadbhavet //
iti /
bhaviùye--
vai÷àkhasya tçtãyà yà samà kçtayugena tu /
navamã kàrttike yà tu tretàyugasamà tu sà //
màghe pa¤cada÷ã ràjan! kalikàlasamà tu sà /
età÷catasro ràjendra! yugànàü prabhavàþ ÷ubhàþ //
#<{MV-S_180}>#
yugàdayastu kathyante tenaitàþ pårvasåribhiþ /
upavàsastato dànaü ÷ràddhaü homo japastathà //
tadà tu kriyate ki¤citsarvaü koñiguõaü bhavet /
iti /
kçtayugena sameti sampårõakçtayugadharmapràptirasyàmekasyàü tithau bhavatãtyàha hemàdriþ /
arthavàdamàtramityanye /
prabhàsakhaõóe--
yadà candra÷ca sårya÷ca yadà tiùyabçhaspatã /
ekàrà÷au sameùyanti pravekùyati tadà kçtam //
iti /
atra ca paurõamàsã tu màghasyeti bhaviùyavacanàt,
màghe ca paurõamàsyàü tu ghoraü kaliyugaü tathà /
iti brahmavaivarttàt"amàvàsyà ca tapasa"iti nàgarakhaõóàt"màghe candrakùaye 'hani" "dar÷e tu màghamàsasya"itibrahmapuràõàdivacanàt màghàmàvàsyàpaurõamàsyoryugabhedena vyavastheti j¤eyam /
atra ca--
÷ràddhaü kçtaü tena samàþ sahasraü rahasyametanmunayo vadanti /
iti viùõupuràõàt pitçkarmapràdhànyàt
àbdike pitçkàrye ca màsa÷candramasaþ smçtaþ /
iti smçtestasya ca ÷uklakçùõàdibhedena ubhayathopapatteþ /
màghàsite pa¤cada÷ã kadàcidupaiti yogaü yadi vàruõena /
çkùeõa kàlaþ sa paraþ pitéõàü na hyalpapuõyairnçpa! labhyate 'sau //
itimakaràditye tadasambhavàt kumbhàditye ca sambhavàt asminpakùe ca pårõimàmàvàsyayorapi yugàditvasambhavàt càndramàsayugàdayo gràhyà iti pårvapakùamupanyasya-
da÷aharàsu notkarùaþ caturùvapi yugàdiùu /
upàkarma mahàùaùñhyàü hyetaduktaü vçùàditaþ //
iti çùya÷çïgavacanàtsauramàsagatà eva gràhyà iti hemàdriþ /
etàstu pitçkarmasu aparàhõavyàpinyo gràhyà daivike pårvàhnavyàpinyaþ /
kçùõapakùe tithirgràhyà yasyàmastaü gato raviþ /
÷uklapakùe tithirgràhyà yasyàmabhyudito raviþ //
itismçteþ /
÷uklakçùõabhedena vyavasthetyanye /
ata eva--
nàradãyabhaviùyottarayoþ:
dve ÷ukle dve tathà kçùõe yugàdyàþ kavayo viduþ /
÷ukle pårvàhnike gràhye kçùõe caivàparàhõike //
iti /
iti yugàdayaþ /
#<{MV-S_181}>#
##
àdityapuràõe--
dinarkùaü revatã yatra gamanaü caiva rà÷iùu /
yugàntadivasaü tatra tatra dànamanantakam //
rà÷iùu gamanaü saïkràntirityarthaþ /
grahaõaü viùuve caiva saumye và mihiro yadi /
saptamã ÷uklakçùõà và yugàntadivasaü viduþ //
iti /
saumya udagayane yadi ÷uklà kçùõà và saptamã grahaõaviùuvottaràyaõopetà såryavàropetà tadà yugàntadivasa ityarthaþ /
brahmapuràõe vi÷eùaþ--
såryasya siühasaïkràntyàmantaþ kçtayugasya tu /
atha vç÷cikasaïkràntyàmantastretàyugasya tu //
j¤eyastu vçùasaïkràntyàü dvàparàntastu saïkhyayà /
tathàca kumbhasaïkràntyàmantaþ kaliyusya tu //
padmapuràõe--
yugàdiùu yugànteùu snànadànajapàdikam /
yatki¤cit kriyate tasya yugàntaphalamucyate //
brahmapuràõe 'pi--
yugàdiùu yàgànteùu ÷ràddhamakùayamucyate /
iti /
iti yugàntàþ /
##
màtsye--
a÷vayuk÷uklanavamã dvàda÷ã kàrttike tathà /
tçtãyà caiva màghasya tathà bhàdrapadasya ca //
phalgunasyàpyamàvàsyà pauùasyaikàda÷ã tathà /
àùàóhasyàpi da÷amã tathà màghasya saptamã //
÷ràvaõe càùñamã kçùõà tathàùàóhe ca pårõimà /
kàrttikã phàlganã caitrã jyeùñhà pa¤cada÷ãü sità //
manvantaràdayastvetà dattasyàkùayakàrakàþ /
àsu toyamapi snàtvà tiladarbhavimi÷ritam //
piténuddisya yo dadyàtsa gatiü paramàü labhet /
snànaü dànaü japo homaþ svàdhyàyaþ pitçtarpaõam //
sarvamevàkùayaü vidyàt kçtaü manvantaràdiùu /
#<{MV-S_182}>#
amàvàsyàtiriktàþ sarvàþ ÷uklà gràhyàþ /
àsàü ca toyamapi ityapi÷abdànnityatvam /
÷ålapàõistvetasya nirmålatvàtkàmyatvamevetyàha /
hemàdrau puràõàntare--
à÷vine da÷amã ÷uklà ÷ràvaõã kàrttikã tathà /
manvantaràdayo hyetà dattasyàkùayakàrakàþ //
iti /
iti manvantaràdayaþ /
##
nàgarakhaõóe--
atha kalpàdayo ràjan! kathyante tithayaþ ÷umàþ /
yàsu ÷ràddhe kçte tçptiþ pitéõàmakùayà bhavet //
caitra÷uklapratipadi ÷vetakalpaþ puràbhavat /
tasya ÷uklatrayoda÷yàmudànaþ samajàyata /
kalpastu nàrasiühàkhyaþ kçùõàyàü pratipadyabhåt //
atha kçùõatrayoda÷yàü gaurãkalpo 'pyakalpata /
vai÷àkhasya tçtãyàyàü ÷uklàyàü nãlalohitaþ //
caturda÷yàü tu ÷uklàyàü pravçtto garuóàbhidhaþ /
samànastu dvitãyàyàü kçùõàyàmudapadyata //
màhe÷varaü caturda÷yàü kçùõapakùe samàgamat /
jyeùñha÷uklatçtãyàyàü vàmadevasya sambhavaþ //
paurõamàsyàü tu tasyaiva kaurmaþ pravavçte nçpa! /
kçùõapakùe tçtãyàyàmàgneyaþ samajàyata //
pitçkalpastvamàvàsyàü tasyaivà÷ritya paprathe /
÷ucau ÷uklacaturthyàü tu kalpo ràthantaro 'bhavat //
tasyàü tasyaiva kçùõàyàü somakalpaþ samàpatat /
÷ràvaõe ÷uklapa¤camyàü rauravaþ samavartata //
tasyaiva kçùõapa¤camyàü mànavaþ samapadyata /
ùaùñhãü prauùñhapade ÷ukle pràpya pràõàbhidho 'bhavat //
sitetaràyàü ùaùñhyàü tu tasyàsãtpuùkaràhvayaþ /
bçhatkalpastu saptamyàü nabhasaþ pratyapadyata //
ùaùñhyàü prauùñhapade 'ùñamyàü ÷uklàyàmà÷vinasya tu /
kçùõàyàmapi vaikuõñhaþ pravive÷a vi÷àüpate! //
kàrttikasya sitàùñasyàü kalpaþ kandarpasaüj¤akaþ /
asitàyàü punaryaj¤e lakùmãkalpasya kalpanà //
#<{MV-S_183}>#
màrga÷uklanavamyàü ca kalpaþ sadyo 'nvapadyata /
asitàyàü ca sàvitrãkalpaþ pràrambhamabhyagàt //
puùye da÷amyàü ÷uklàyàmã÷ànaþ pràduràsa ha /
asitàyàmaghorasya kalpasyopakramo 'bhavat //
ekàda÷yàü tu ÷uklàyàü màghe vyànaþ prajagmivàn /
tasyàmeva tamisràyàü varàhaþ pràpa bhåpate! //
sàrasvatastu dvàda÷yàü ÷uklàyàü phàlgunasya tu /
kçùõàyàmapi vairàjo viraràja mahàmate! //
iti triü÷adamã kalpàstithayaþ parameùñhinaþ /
àrambhatithayasteùàmuktàþ puõyatamà mayà //
tàsu ÷ràddhe kçte puõyamàkalpasthàyi kalpate /
matsyapuràõe tu anyàstithayaþ kalpàditvenoktàþ /
yathà:
brahmaõo hi dinàdiryaþ kalpasyàdiþ prakãrttitaþ /
vai÷àkhasya tçtãyàyàü kçùõàyàü phàlgunasya ca //
pa¤camã caitramàsasya tasyaivàntyà tathàparà /
÷uklà trayoda÷ã màghe kàrttikasya tu saptamau //
navamã màrga÷ãrùasya spataivaitàþ smaràmyaham /
kalpànàmàdayo hyetà dattasyàkùayakàrakàþ //
tasyaivàntyeti /
tasya caitrasya antyà amàvàsyetyarthaþ /
vai÷àkhaphàlgunayoþ kçùõatçtãyà caitrapa¤camã tadamàvàsyeti catasraþ kçùõàþ /
màghatrayoda÷ãkàrttikada÷amãmàrga÷ãrùanavamãti tisraþ ÷uklàþ /
evaü sapta /
saptaiva smaràmãtyukternànyasmçtakalpàdiparisaïkhayà /
prà÷astyadyotanàrtho và eva÷abdaþ /
iti kalpàdayaþ /
##
vàràhapuràõe--
dar÷e ÷ataguõaü dànaü tacchataghnaü dinakùaye /
÷ataghnaü tattu saïkàntyàü ÷ataghnaü viùuve tataþ //
yugàdau tacchataguõamayane tacchatàhatam /
somagrahe tacchataghnaü tacchatagnaü ravigrahe //
asaïkhyeyaü vyatãpàte dànaü vedavido viduþ /
#<{MV-S_184}>#
ghnaü = guõitam /
viùkumbhàdiyogeùu saptada÷o yogo vyatãpàta iti /
asya ghañikàsu vi÷eùo jyotiþ÷àstre--
viü÷atirdviyutotpattau bhramaõe caikaviü÷atiþ /
tapane da÷anàóyastu patane saptanàóikàþ //
utpattyàdayo bhàgàþ /
dviyutà viü÷atiþ dvàviü÷atirityarthaþ /
tatra phalaü narasiühapuràõe--
phalaü lakùaghnamutpattau bhramaõe koñirucyate /
tapane da÷akoñyastu patane dattamakùayam //
hemàdrã yàj¤avavalkyaþ--
utpattau lakùaguõaü koñiguõaü bhramaõanàóikàyàü tu /
arvudaguõitaü patane japadànàdyakùayaü patite //
vçddhamanunà anyathoktam--
÷ravaõàsvidhaniùñhàrdrà nàgadaivatamastake /
yadyamà ravivàreõa vyatãpàtaþ sa ucyate //
nàgadaivatam = a÷leùà /
mastakam = àdicaraõaþ /
etannakùatrànyatamanakùatraprathamacaraõayuktà amàvàsyà ravivàravatã vyatãpàta iti /
kecittu mastakaü mçga÷ira ityàhuþ /
såryàcandramasoþ kràntisàmyaü jyotiþ÷àstragamyaü vyatãpàta iti kalpataruþ /
bhçguþ--
kràntisàmyasamayaþ samãritaþ såryaparvasadç÷o munã÷varaiþ /
tatra dattahutajàpapåjanaü koñikoñiguõamàha bhàrgavaþ //
iti /
hemàdrau smatyantare--
pa¤cànanasthau gurubhåmiputrau meùe raviþ syàdyadi ÷uklapakùe /
pà÷àbhidhànà karabheõa yuktà tithirvyatãpàta itãha yogaþ //
asmin hi gobhåmihiraõyavàsasàü dànena sarvaü ca vihàya pàpam /
suratvamindratvamanàmayatvaü martyàdhipatvaü labhate manuùyaþ //
pa¤cànanasthau = siühasthau /
pà÷àbhidhànà = dvàda÷ãti hemàdriþ /
karabheõa = hasteneti /
##
viùõuþ:
vaidhutau ca vyatãpàte dattamakùayakçdbhavet /
bhàradvàjo 'pi--
vyatãpàte vaidhçtau ca dattasyànto na vidyate /
vaidhçti÷ca vyatãpàtavatkràntisàmyamiti kecit /
yogavi÷eùa ityanye /
iti vaidhåtiþ /
#<{MV-S_185}>#
##
tatra ÷ràddhakàlaü prakramya va÷iùñaþ--
ekasminsàvasàne 'hni tithãnàü tritayaü yadà /
tadà dinakùayaþ proktastatra sàhasrikaü phalam //
##
viùõudharmottare--
vrãhipàke ca kartavyaü yavapàke tathaivaca /
(*)na tau vàhyau mahàràja! vinà ÷ràddhaü kathaücana //
__________
(*) vàhyau yàpyàvityarthaþ /
__________
vrãhiþ = ÷aratpavkadhànyaü ùaùñikàdi /
ata eva--
vrãhayaþ ÷àlayo mudgà godhåmàþ sarùapàstilàþ /
yavà÷cauùadhayaþ sapta vipado ghnanti dhàvitàþ //
iti pari÷iùñe haimantikadhànyàdibhyastasya pçthagupàdànaü kçtam /
idaü ca ÷uklapakùe kàryam /
tathà ca--
brahmapuràõe:
÷uklapakùe navaü dhànyaü pakvaü j¤àtvà su÷obhanam /
gacchet kùetrãvidhànena gãtavàdyapuraþsaram //
ityukramya--
tena daivàn pitéü÷caiva tarpayedarcayettathà /
kçùõàpakùaniùedhaþ kàmadhenau--
kçùõapakùe navànnaü tu na kuryànmànavo yataþ /
pitarastaü na gçhõanti dàtà ca narakaü vrajet //
jyotiùe--
nandàyàü bhàrgavadine trayoda÷yàü trijanmani /
nava÷ràddhaü na kurvãta putradàradhanakùayàt //
trijanmani = janmatithau janmanakùatre janmacandre veti kàmaråpãye /
apare tu trijanmani prathamada÷amaikonaviü÷atinakùatreùu /
tathà dãpikàyàmapi--
trayoda÷ãü janmadinaü ca nandàü janmarkùatàràü sitavàsaraü ca /
tyaktvà harãjyendukaràntyamaitradhruveùu ca ÷ràddhavidhànamiùñam //
hariþ = ÷ravaõaþ /
ijyaþ = puùyaþ /
indurmçga÷iràþ /
karo = hastaþ /
antyo = revatã /
maitramanuràdhà /
dhruvamuttaràtrayarohiõyaþ /
gràhyatithinakùatràõyapi jyautiùa eva--
#<{MV-S_186}>#
hastasvàtipunarvaså mçga÷iraþpuùyànuràdhà tathà
målàyàü ÷ravaõe ca revatidhane citrànale vàruõe /
bràhme ÷akravi÷àkhayo÷ca turage saumyendujãvàdike
candre ÷obhanatàrake ca ÷ubhadaü ÷ràddhaü navànne kçtam //
asya ca gauõakàla uktaþ smçtau--
÷yàmàkairvrãhibhi÷caiva yavai÷cànyonyakàlataþ /
pràgyaùñuü yujyate 'va÷yaü na hyatràgrayaõàtyayaþ //
÷yàmàkairityetadvànaprasthaparam"gçhamedhã hi yavàbhyàü ÷aradvasantayoryajeta ÷yàmàkairvanã varùàsu"iti ÷ruteriti kàmaråpãye /
iti navànnakàlaþ /
##
navodake navànne ca gçhapracchàdane tathà /
pitaraþ spçhantyannamaùñakàsu maghàsu ca //
tasmàddadyàtsadodyukto vidvatsu bràhmaõeùu ca /
navodake = varùopakrame /
àrdràstharavàviti yàvat /
gçhapracchàdane = navagçha karaõe /
iti navodakanavagçhakaraõa÷ràddhakàlaþ /
##
tatra brahmapuràõe--
pratisaüvatsaraü kàryaü màtàpitrormçtàhani /
pitçvyasyàpyaputrasya bhràturjyeùñhasya caiva hi /
atra màtràdisampradànaka÷ràddhakavidhau pratisambandhiputràderarthàtkarttçtvalàbho 'dhyavaseyaþ /
bhràturityatràpi madyapañhitatvàdaputrasyeti padaü sambadhyate /
jyeùñhasyetyanenàputrasyàpi kaniùñhasya bhràturnàva÷yakaü ÷ràddhamiti gamyate na punaþ sarvathà niùedhaþ /
na putrasya pità kuryànnànujasya tathàgrajaþ /
api snehena kuryàtàü sapiõóãkaraõaü vinà //
iti hemàdridhçtavacanaikavàkyatvàt /
atra mçtàha÷abdena maraõàdhikaraõakatithisajàtãyà tithirvivakùità /
saüvatsaràntatithau mçtisambandhàbhàvàt /
sajàtãyatvaü ca titherna pratipadàditvamàtreõa kintu tanmàsapakùasajàtãyamàsapakùagatatvena ca /
#<{MV-S_187}>#
màsapakùatithispçùñe yo yasmin mriyate 'hani /
pratyakùaü tu tathàbhåtaü kùayàhaü tasya taü viduþ //
iti vyàsavacanàt /
atra ca ahaþpadam ahoràtraparam /
atra ca--
mçte 'hani pituryastu na kuryàt ÷ràddhamàdaràt /
màtu÷ca khaga÷àrdåla! vatsarànte mçtàhani //
iti bhaviùyapuràõe vatsaràntagrahaõànna maraõàghikaraõakatitheþ ÷ràddhàdhikaraõatvaü kintu vatsaràntatithisajàtãyatvaniråpakatvameva /
tena yatkena ciducyate pratisaüvatsaramityavi÷eùa÷ravaõàdvarùe bhavaü vàrùikamitivyutpannasamàkhyàbalàcca maraõàdhikaraõakatitherapi ÷ràddhàdhikaraõàtvam ata÷ca sàüvatsarikaü maraõàdhikaraõatithàvapi pràptam /
"àdyamekàda÷e 'hani"itivacanàdekàda÷àhe kartavyamiti, tannirastaü veditavyam /
uktavàkye vatsaràntagrahaõena maraõatithau ÷ràddhapràpterabhàvàt /
"àdyamekàda÷e 'hani"itivacanaü tu màsikaviùayam /
tasya hi--
mçte 'hani tu kartavyaü pratimàsaü tu vatsaram /
itivacanàttattanmàsàdyabhåtàyàü mçtatithàveva kartavyatvàt /
sarvàdyamaraõàdhikaraõakatithàvapi pràptasya yuktam"àdyemekàda÷e 'hani"ityanenotkarùavidhànam /
ata eva tatraiva màse bhavaü màsikamityeva samàkhyàvyutpattiþ /
sàüvatsarike tu uktavàkye vatsaràntagrahamàdvarùànte bhavaü vàrùikamityeva samàkhyàvyutpattiþ /
atra ca"vatsarànte mçtàhani"ityatra savatsarànte jàte mçtàhanãtyartho bodhyaþ /
tathàhi /
atra hi na saüvatsarasya grahaõaü tithivçddhihra /
sàbhyàü mçtàhakàlatvànupapatteþ /
kintu càndratya /
ata eva--
àbdike pitçkàrye ca màsa÷càndramasaþ smçtaþ /
itivyàsavacanam /
ata÷ca càndrasaüvatsarasya pårvatithyantatvena dvitayivatsaràdyabhåtàyà mçtatitheþ pårvavatsaràntatvàbhàvànna vatsarànte mçtàhanãtisàmànàdhikaraõyaü kintu vatsarànte jàte mçtàhanãtyeva vacanàrthaþ /
tena dvitãyavatsaràdyamçtatithau ÷ràddhaü kàryam iti dàkùiõàtyasammato 'rthaþ /
÷ålapàõistu màse bhavaü varùe bhavamityeva samàkhyàvyutpattiþ na caivaü sarvàdyamçtatithau màsikasàüvatsarikàdikaraõàpattiþ /
mçtatithermçtatithiü yàvaccàndrasya màsasaüvatsaràdervivakùitatvàt /
mçtatitheriti càvadhau pa¤camã dar÷àddar÷a÷càndra itivat /
#<{MV-S_188}>#
ata÷ca antyamçtatithereva pårvamàsavarùa÷abdàrthatvaü nottaramàsavarùa÷abdàrthatvaü pårvamçtatitheþ /
tena prathamavarùàntargatàsu
dvitãyàdimçtitithiùu prathamàdimàsikàni prathamasaüvatsarànte ca prathamavàrùikam"àdyamekàda÷o 'hani"iti tu màsikàdbhinnameva sarvaikodiùñaprakçtibhåtaü ÷ràddhaü vidhatte na punaràdyamàsikasyotkarùamityàha /
dhana¤japa÷upatihalàyudhabhànåpàghyàyajãmåtavàhanadhavale÷varàdayastu--
yasminrà÷igate bhànau vipattiü yànti mànavàþ /
teùàü tatraiva deyà syàtpiõóadànodakakriyà //
itivacanàtsàüvatsarikasya sauramàsena kartavyatà /
na cedaü malamàsamçtàbdikaparaü saïkoce mànàbhàvàt /
na ca hràsava÷àttithilope ÷ràddhalopàpattiþ /
÷ràddhavighne samutpanne tithilope ca và punaþ /
ekàda÷yàü prakarvãta kçùõapakùe vi÷eùataþ //
itivacanenaikàda÷yàü tatsambhavàt /
càndramàsapratipàdake vacane àbdikagrahaõaü tat pratyabdakriyamàõadurgotsarvàdiparamityàhuþ /
atra ca---
yàü tithiü samanupràpya udayaü yàti bhàskaraþ /
sà tithiþ sakalà j¤eyà dànàdhyanakarmasu //
yàü tithi samanupràpya astaü yàti divàkaraþ /
sà tithiþ sakalà j¤eyà dànàdhyayanakarmasu //
itidevalàdivacanàdyathà karmakàleùvavidyamànàyà api titheþ sampår õatvakalpanayà grahaõaü na tathà naraõàdhikaraõàhoràtre trimuhårtàdiråpeõa udayàstamayavarttinyàstithermaraõasambandhitayà grahaõam, kintu--
pàraõe maraõe néõàü tithistàtkàlikã smçtà /
itiva÷iùñhavacanena maraõakàlikyà eveti /
##
tatra yasya maraõatithirmaraõapakùa÷ca na j¤àyate tanmàsastu j¤àyate /
tasya sàüvatsarikaü tanmàsagatàmàvàsyàyàü kartavyam /
tathàca--
bçhaspatiþ:
na j¤àyate mçtàha÷cetpramãte proùite sati /
màsa÷cetprativij¤àtastaddar÷e syànmçtàhani //
mçtàhani yadvihitaü taditi÷eùaþ /
#<{MV-S_189}>#
atra ca yadyapi mçtàhasyaivàj¤ànamuktaü tathàpi pakùaj¤àne vakùyamàõarãtyà tattyàgasyànunitatvàt ÷uklapakùagataikàda÷yàmeva sàüvatsarika÷ràddhapràpteþ pakùàj¤àne 'pyetasya
nirõàyakatvàdatra mçtàhagrahaõaü pakùasyàpyupalakùaõàrtham /
proùita iti mçtati thyaj¤ànakàraõopalakùaõam /
ata eva--
bhaviùyapuràõe:
pravàsamantareõàpi syàtàü tau vismçtau yadà /
ityàdi /
atra ca sàmànyavacanàtpitçvyàdãnàmapi mçtàhàdyaj¤àne ayameva nirõaya ucitatvàt /
eva¤ca--
na jànàti dinaü yastu màsaü vàtha naràdhipa! /
mçtayostu mahàpràj¤a! pitrostu sa kathaü naraþ //
iti bhaviùyapuràõãyapra÷navàkye pitçpadamupalakùaõàrthaü draùñavyam /
kàlàntaramàha--
marãciþ:
÷ràddhavighne samutpanne avij¤àte mçtàhani /
ekàda÷yàü tu kartavyaü kçùõapakùe vi÷eùataþ //
atra vi÷eùata iti÷ravaõàt ÷uklaikàda÷yàmapi ÷ràddhaü bhavatãti gacchuklapakùaikàda÷yà eva mukhyatvam /
yadi tu sa na j¤àyate tadà kçùõapakùasya pitrye pra÷astatvena vi÷eùata ityuktyà ca kçùõaikàda÷yeva mukhyaþ kàlaþ /
tadabhàve tu ÷uklaikàda÷yàþ kàlatvamiti vivekaþ /
hemàdràdisakaladàkùiõàtyamaithilasvaraso 'pyevam /
smàrttabhaññastu pràgudàhçtabçhaspativacanoktàmàvàtyàpekùayà kçùõaikàda÷yà mukhyatvamabhipretya vi÷eùata ityuktam /
na caivaü"÷ràddhavighne" "vi÷eùata"ityasyànupapattistatràmàvàsyàyà /
avihi tatvàt iti vàcyam /
÷ràddhavighne samutpanne tvantarà mçtasåtake /
amàvàsyàü prakurvãta ÷uddhe caike manãùiõaþ //
itivyàsavacanena tatràmàvàsyàyà vihitatvàdityàha /
yadà tu maraõamàso na j¤àyate dinaü tu j¤àyate tadà--
bhaviùyapuràõe:
dinameva tu jànàti màsaü naiva tu yo naraþ /
màrga÷ãrùe 'tha và bhàdre màghe 'vàtha samàcaret //
bçhaspatismçtàvapi:
tadà hyàùàóhake màsi màghe và taddinaü bhavet /
#<{MV-S_190}>#
atràpi ÷uklapakùaj¤àne tadgatà tattithirgràhyà /
no cetkçùõapakùagataiva tasya pitrye 'tipra÷astatvàt /
yadà tu trayàõàmapi maraõasambandhimàsapakùatithãnàmaj¤ànaü tadà yadi prasthànottarameva jãvanavàrttà na j¤àtà tatra prasthànatithyàdisajàtãyamàsatithipakùà gràhyàþ /
yathàha--
bçhaspatiþ:
dinamàsau na vij¤àtau maraõasya yadà punaþ /
prasthànadinamàsau tu gràhyau pårvoktayà di÷à //
dinamàsagrahaõaü pakùasyàpyupalakùaõaü pårvavat /
pårvoktayetyasyàyamarthaþ /
màsamàtràj¤àne bhàdrapadàdigatatatpakùatithyoþ, pakùamàtràj¤àne tanmàsãyakçùõapakùagatatattithau, tithimàtràj¤àne tanmàsãya÷uklaikàda÷yàü, màsapakùayoraj¤àne bhàdrapadàdimàsãyakçùõapakùagatatithau, pakùatithyoraj¤àne
tanmàsãyakçùõaikàda÷yàdau, màsatithyoraj¤àne tu bhàdràdimàsãya÷uklaikàda÷yàmiti /
yadà tu trayàõàmapi prasthànatithyàdisamànajàtãyànàü màsapakùatithãnàmaj¤ànaü yasya ca prasthànottaraü bahukàlaü jãvanavàrttà ÷rutà pa÷càcca maraõani÷caya÷ravaõaü tasyàkçtapretakàryasya ÷ravaõatithyàdisajàtãyamàsapakùatithayo gràhyàþ /
tathà ca
bhaviùyottare:
mçtavàrttà÷rutergràhyau tau pårvoktakrameõa tu /
pårvoktakrameõa tvityasyàyamarthaþ /
ekadvyaj¤ànakçto yo nirõayaþ pårvamuktaþ so 'tràpi draùñavya iti /
atra ca yaddine maraõani÷caya÷ravaõaü taddine 'pi kçtapretakàryasya àbdikakaraõaü veditavyam. akçtapretakàryasya tu maraõani÷caya÷ravaõottaraü pratikçtidàhàdipårvakamaurdhvadaihikaü nirvartya dvitãyasaüvatsare ÷ravaõatithau kàryamitivivekaþ /
yadà tu trayàõàmapi ÷ravaõatithyàdisajàtãyamàsatithipakùàõàmaj¤ànam atha và pretakàryakaraõani÷cayastasyàbdikaviùaye--
prabhàsakhaõóam--
mçtasyàharna jànàti màsaü vàpi kathaücana /
tena kàryamaümàyàü tu ÷ràddhaü màghe 'tha màrgake /
và÷abdaþ pakùasyàpyanugrahàrthaþ /
ata eva càmàvàsyàgrahaõamupapadyate /
anyathà tu--
màsapakùatithispçùñe yo yasmin mriyate 'hani /
pratyavdaü tu tathàbhåtaü kùayàhaü tasya taü viduþ //
#<{MV-S_191}>#
iti vyàsavacanena pakùasyàpi mçtàhopapàdakatvena pakùaj¤àne tattyàgasya kartuma÷akyatvàt bhàdràdimàsãya÷uklaikàda÷yàmeva pràpteramàgrahaõànupapattiþ /
ayaü ca tritayàj¤àne 'pårvakàlàntaravidhirgauravàt /
kintu anyataràj¤àne 'pi vihitasya amàvàsyàdikàlasyàrthàdeva ubhayàj¤àne 'pi pràpteranuvàdamàtram /
anuvàdakatvàdeva ca mukhyakçùõaikàda÷ãråpagauõa÷uklaikàda÷ãråpakàlàntaropalakùakatvamamà÷abdasya màghàdipadasya ca bàdràdyupalakùakatvaü na doùàya /
ata eva smàrttena svamatànusàreõa eta dvacanavyàkhyànàvasare kçùõaikàda÷yabhàve evàmàvasyà gràhyetyuktam /
athaü ca neti maraõapravàsamaraõa÷ravaõàdinà kenàpi cihnenetyarthaþ /
evaü ca maraõasambandhimàsaj¤àne ca maraõamàsãyapravàsatithirgràhyetyàdyapi såcitaü bhavati /
atra ca maraõasambandhitithyàdyaj¤àne prasthànasambandhino maraõa÷ravaõasambandhina÷ca tithyàderj¤àne prasthànasambandhitithyàdikameva gràhyam /
pràgudàhçtabçhaspativacane maraõasambandhitithyàdyaj¤àne prasthànasambandhitityàdãnàmeva gràhyatvàvagamàt /
prasthànasya ÷ravaõàpekùayà pràthamyàcceti bahavaþ /
vastutastu ÷ravaõadine maraõasya paramparayà mçtàhasambandhàvagateþ mukyatayàvagatasya sàvatsarikatithisajàtãyatiùyavacchedakatvaråpasya sambandhavi÷eùasya bàdhe 'pi arthàdavagatasya sambandhasàmànyasya sati sambhave ànubandhyàgnãùomayoþ sàdyaske prakçtidçùñapaurvàparyamàtrasyeva tyàgàyogàt maraõasambandhitithyàdyaj¤àne ÷ravaõasanbandhitithyàdikameva gràhyam /
na ca bçhaspativacanavirodhaþ /
maraõasyeti ùaùñhyàþ sambandhamàtravàcitvena ÷ravaõadvàrakatve 'pi na kadàcit kùàtiþ"saptada÷àratnirvàjapeyasya"itivat /
(a. 3 pà. 1 adhi. 9) tasmàt maraõasambandhitithyàdyaj¤àne ÷ravaõasambandhitithyàdigrahaõaü tadaj¤àne ca prasthànasambandhitithyàdigrahaõaü
tasyàpyaj¤àne prabhàsakhaõóoktakàlagrahaõamiti vivekaþ /
yattvatra vàcaspatinà màsasyàj¤ànena kàryaü målàbhàvàdityuktaü, tat kàlàrda÷ehamàdrismàrttabhaññàcàryàdidhçtapårvoktabçhaspatyàdivacanairmàsàj¤àne bhàdràdimàsànàü vihitatvàdupekùyam /
yasya tu aj¤àtade÷agatasya jãvanamaraõànyatarànirdhàraõàtpa¤cada÷avarùàõi pratãkùya pa÷càtpratikçtidàhàdyaurdhvadehikaü kriyate tasya dàhasambandhitithyàdisajàütãyà màsapakùatithathayo gràhyàþ /
tathà ca--
jàtukarõyaþ:
pitari proùite yasya na vàrttà naiva càgatiþ /
årdhvaü pa¤cada÷àdbarùàtkçtvà tu pratiråpakam //
kuryàttasya ca saüskàraü yathoktavidhinà tathà /
#<{MV-S_192}>#
tadànãmiva sarvàõi ÷eùakàryàõi sa¤caret /
tadànãmiva = tadànãü mçtasyeva /
÷eùakàryàõi = màsikàbdikàdãni /
yattu--
yasya na ÷råyate vàrttà yàvaddvàda÷avatsaram /
ku÷aputrakadàhena tasya syàdavadhàraõam //
iti bçhaspativacanam:
proùitasya yadà kàlo gata÷ceddvàda÷àdvikaþ /
pràpte trayoda÷e varùe pretakàryàõi kàrayet //
jãvan yadi sa àgacchet ghçtakumbhe niyojayet /
uddhçtya snàpayitvà tu jàtakarmàdi kàrayet //
dvàda÷àhaü vratacaryà triràtramathavàsya tu /
snàtvodvaheta tàü bhàryàmanyàü và tadabhàvataþ //
agnãnàdhàya vidhivadvràtyastomena và yajet /
athaindràgnena pa÷unà giriü gatvàtha tatra tu //
iùñãmàyuùmatãü kuryàdãpsitàü÷ca kratåüstataþ /
itivçddhamanuvacanaü ca dvàda÷avarùapratãkùàvidhàyakaü tat pitratiriktaparam /
pràgudàhçtajàtåkarõyàvàkye pitarãtivi÷eùopàdànàt /
kecittu pa¤cà÷ardvaùanyånavayaskasya pa¤cada÷avarùapratãkùà tadadhikavayaskasya dvàda÷eti vyavasthàmàhuþ /
tanna /
vàkyànàråóhatayàsyà nirmålatvàt /
jãvannityàdi tu pitaryapi bhavatyeva /
vratacaryà brahmacaryaråpà /
iti mçtàhàj¤àne sàüvatsarikakàlanirõayaþ /
##
tatrà÷aucena tàvatkùayàha÷ràddhapratibandhe à÷aucàntyadinottaradine tatkartavyam /
tathà ca--
çùya÷çïgaþ:
deye pitéõàü ÷ràddhe tu à÷aucaü jàyate yadi /
tadà÷auce vyatãte tu teùàü ÷ràddhaü vidhãyate //
÷ucãbhåtena dàtavyaü yà tithiþ pratipadyate /
sà tithistasya kartavyà na tvanyà vai kadàcana //
iti /
deya itivi÷eùaõaü mçtàhàtirikta÷ràddhavyàvçttyartham /
teùàmà÷auce ÷aïkhavacanenàdeyatvàvagamàt /
yathà:
dànaü pratigraho homaþ svàdhyàyaþ pitçkarma ca /
pretapiõóakriyàvarjamà÷auce vinivartate //
iti /
#<{MV-S_193}>#
nanu pitçkarmatvàvi÷eùànmçtàha÷ràddhasyàpi paryudastatvenàdeyatvàtkathaü mçtàha÷ràddhavyatirikta÷ràddhasyaivàdeyatvam /
atra kecidàhuþ /
pretapiõóakriyàpadasya pretaikoddiùñaparatvàtpretaikoddiùñasyà÷aiüce deyatvasiddho tadvikàre sàüvatsarikaikoddiùñe 'pi atide÷ena
deyatve pràpte çùyaïgavacanenà÷aucàntakàlavidhiriti /
tanna /
sàgnikaurasakarttçkasya pàrvaõavidhinà kriyamàõasya pratyàbdika÷ràddhasyaikoddiùñadharmànatide÷àddeyatvàprasakterà÷aucàntakartavyatà na syàt /
na ceùñàpattiþ ÷iùñàcàravirodhàpatteþ /
ki¤ca ÷aïkhavacanàtpretaikoddiùñavyatiriktapitçkarmaõo deyatve siddhe sàüvatsarikaikoddiùñasyàpi upade÷enàdeyatvapràpternàtide÷àvagatadeyatvaprasaktiþ /
vastutastu pretapiõóakriyàpadaü na pretaikoddiùñaparaü tatparatve lakùaõàpatteþ /
kintu piõóadànamàtraparam /
ata÷ca pretaikoddiùñasyàpi à÷auce adeyatvànnàtide÷ena sàüvatsarikaikoddiùñe deyatvaprasaktirasti /
tasmànnedçkvyàkhyànaü yuktam /
anye tu na deya itivi÷eùaõena pàrvaõàdãnàmà÷aucànte akattevyatà kintu kàmadhenau mçtàhaprakaraõa evaitasya çùya÷çïgavacanasya likhitatvàdàkare 'pi mçtàhaprakaraõa evaitadityunnãyate /
ata÷ca prakaraõànmçtàhakartavya÷ràddhasyaivà÷aucàntakartavyatànena vidhãyate na pàrvaõàdãnàmityàhuþ /
tanna /
deyapadasyànarthakyàpatteþ /
kàmadhenulikhanamàtreõàkare mçtàhaprakaraõasthatvakalpanasyànyàyyatvàcca /
tasmàddeya itivi÷eùaõava÷àdeva pàrvaõàdivyàvçttiþ katham /
teùàü tàvadadeyatvaü ÷aïkhavacanàtspaùñameva /
mçtàha÷ràddhasya deyatvaü tu--
÷ràddhavighne samutpanne mçtàhe 'vidite tathà /
ekàda÷yàü prakurvãta kçùõapakùe vi÷eùataþ //
itilaghuhàrãtavacanena /
atra hi mçtàhapadaü ÷ràddhavighne ityasyàpi vi÷eùaõaü madhyagatatvena vi÷eùàgrahaõàtsàkàïkùatvàcca /
atha và yadyapi mçtàhapadamavij¤àt ityanenaiva sambadhyate tathàpi upasthitatvàttatratya eva vighno bodhyaþ /
ata÷ca vighnamàtre mçtàha÷ràddhasya deyatvàvagamàdà÷aucavighne 'pi deyatvaprasaktiþ /
na caikàda÷yàdikàlapuraskàreõàtra deyatvàvagamànna çùya÷çïgavacanenà÷au càntakàlavidhisambhava itivàcyam /
asya satyapi deyatàvi÷eùaparatve àrthikasya deyatàsàmànyasyopajãvanenàtra kàlàntaravidhiþ sambhavatyeva /
yathà satyapi àgneyyàþ stotràdivi÷eùasambandhe 'rthasiddhaü kratusàmànyasambandhaü làghavàdupajãvya"àgneyyàgnãdhramupatiùñhate"ityatràgnidhropasthànàïgatvena vidhiþ /
#<{MV-S_194}>#
evaü ca atratyasya ekàda÷yàdikàlasya"na tvanyà vai kadàcana"iti çùya÷çïgavacanena niùedhànmçtàhapratyàsannamukhyà÷aucànantaradinàpekùayà gauõatvam /
niùedhàrthamupajãvyasya tasya sarvathà pratiùeddhuma÷akyatvena pratiùedhasya sambhavadviùayatvàt /
ata eva smçticandrikàkàlàdar÷ahemàdripramukhairlaghuhàrãtavacanamà÷aucavighne 'pi vyàkhyàyà÷aucàntakàlàpekùayà ekàda÷yàdikàlasya gauõatvamuktam /
etena yatkenaciduktamà÷aucavighne à÷aucàntatithau deyaü na kçùõaikàda÷ã pratãkùaõãyà tasyà"na tvanyà vai kadàcana"ityanena pratiùedhàt vignàntaraviùayatvamiti /
yacca gauóaikade÷inoktam--
÷ràddhavighne samutpanne tvantarà mçtasåtake /
ekàda÷yàü na karttvayaü dar÷e vàpi vicakùaõaiþ //
itibahunibandhadhçtavacanàdà÷aucànta eva kàryamiti, tadapyapàstaü voditabyam /
udàhçtavacanaü tu sambhavadviùayaü vyàkhyeyam /
anyathà--
pràpte pratyàbdike ÷ràddhe tvantarà måtasåtake /
à÷aucànantaraü kuryàttanmàsendukùaye 'pi và //
itikàlàdar÷adhçtagobhilavacanasya nirviùayatvàpatteþ /
tasmàdà÷aucena ÷ràddhapratibandhe à÷aucànte kàryam /
tatra pramàdàdinà ÷ràddhàsambhave amàvàsyàyàü, tasyàþ pràgudàhçtakàlàdar÷aüdhçtagobhilavacanenà÷aucapuraskàreõa vihitatvàt /
tatràpyasambhave kçùõekàda÷yàü laghuhàrãtavacane vighnasàmànye tasyà vihitatvàt /
tatràpyasambhave ÷uklaikàda÷yàü tasyà api vi÷eùata i tyuttyànukalpatvena såcitatvàt /
yattvatra vàcaspatinà laghuhàrãtavacanasya à÷aucàtiriktamçtàhapratibandhaviùayatvamuktaü tat"na tvanyà vai kadàcana"ityapràptakàlapratiùedhànupapatterayuktam /
÷ålapàõirapyevam /
iyaü cà÷aucavighne tadantakartavyatà puraùaprayatnànapaneyà÷aucavighne na tu puruùaprayatnàpaneye tasya ÷ràddhàharvihita÷aucàdevàpagamàt /
tathà ca kùatà÷aucasyàpi puruùaprayatnànapaneyatvàt kùatà÷aucena vighne tadanta eva kàryamititi kecit /
anyetu kùatà÷aucasya à÷aucatve pramàõàbhàvàt à÷aucitve 'pi và--
÷ràddhavighne samutpanne tvantarà mçtasåtake /
itipårvodàhçtavacanena jananamaraõà÷auca eva tadantakartavyatàvidhànàt na kùatà÷auce tadante kàryaü kintu ekàda÷yàdàvevetyàhuþ /
eva¤ca yanmate tadantakartavyatà tanmate pårvadinakartavyaniyamasyàpi uttaredyurevànuùñhànaü pårvadine nirvraõãbhàvasaü÷ayena pradhànakartavyatvàni÷cayàt /
na cottaredyurapi pårvàhõaråpakàlàbhàvàdananuùñhànamiti vàcyam /
aïgànurodhena pradhànalopasyànyàyyatvàt /
#<{MV-S_195}>#
na vàkàle kçtamakçtamiti vàcyam /
gauõakàlasya vidyamànatvàt /
anyathà a÷atkyà sadyaskàlàyàmamàvàsyàyàü pårvadinasàdhyànvàdhànàdilopàpatteþ /
eva¤ca yadbàcaspatinoktaü vraõà÷aucasthale pårvadinakçtyamanaïgemeva nirvraõãbhàvasaü÷ayena pårvadine pradhànakartavyatvàni÷cayàduttaradine ca tanni÷caye pårvàhõaråpakàlàbhàvàtsphyà÷leùe jyàyàmàvàhanasyeva bàdha iti, tannirastam /
gauõakàlasattvenàïgalopasyànyàyyatvàt /
yadapi ca dçùñàntakathanaü tadapi da÷ame àvàhanasya nimittànantaraü kartavyatvàbhidhànàt àkaràj¤ànamålam /
eva¤ca jananamaraõà÷aucàntyadinottaradine ÷ràddhakaraõe taddina eva pårvadinakçtyànuùñhànaü pårvadine à÷aucasattvena anadhikàràt /
yàni tu arthaluptàni ekabhaktàdãni teùàü lopa eva /
vàcaspatistu pårvadina eva kàryaü tatra ÷aucasyàtantratvàt ekàda÷àha÷ràddhavadityàha /
atra ca"deye pitéõàü"ityatra mçtàhaniråpya÷ràddhasya tasminnahani à÷auce tadantakartavyatà bodhyate /
ata÷ca màsikonaùàõmàsikatraipakùikàdãnàmapi làbhaþ /
tena màsikasàüvatsarikayorà÷aucavighne tadante kartavyatà tadasambhave tu amàvàsyàdau /
à÷aucàtiriktavighne tu màsikaikoddiùñaü màsikàntaradine kàryam /
tathàcàtriþ--
tadaha÷cetpraduùyeta kena citsåtakàdinà /
såtakànantaraü kuryàtpunastadahareva và //
iti /
atra ca prathamasya kàlasya såtakavighnaviùayatvaü çùya÷çïgabacanaikavàkyatvàt /
dvitãyasya tu àdi÷abdoktasåtakàtiriktavighnaviùayatvam /
çùya÷çïgavacanasya sàmànyavacanatve 'pi anayoþ pakùayorvikalpasya aùñadoùaduùñatvàdbhinnaviùayatvaü yuktameva /
na caitasya màsikaikoddiùñaviùayatve mànàbhàvaþ /
màsikaü codakumbhaü ca yadyadantaritaü bhavet /
tattaduttarasàtantryàdanuùñheyaü pracakùate //
itivacanaikavàkyatàlàbhena tathà ni÷cayàt /
ata eva hemàdrau devalavacanam--
ekoddiùñe tu sampràpte yadi vighnaþ grajàyate /
màse 'nyasmistiüthau tasmin÷ràddhaü kuryàtprayatnataþ //
iti /
yadyapi càtra nimittakathanabelàyàmekoddiùñapadaü màsikàbdikasàdhàraõaü pratãyate tathàpi màse 'nyasminnitivacanànmàsikaikoddiùñaparameva /
anyathà abde 'nyasminniti bråyàt /
#<{MV-S_196}>#
idaü ca màsikàntaradinaråpakàlavidhànaü na kçùõaikàda÷yàdyasambhave tasya màsikapuraskàreõa vi÷eùavihitatvàt /
ata eva smçticandrikàkàreõa"amàvàsyàyàü prakurvãta"itivacanaü sàüvatsarika÷ràddhaviùayamityuktam /
gauóanibandhe tu ekàda÷yàdàvakaraõe màsikàntaradine kàryamityuktam /
atra coktavacane ekoddiùñagrahaõàdekoddiùñaråpeùveva màsikeùu dinàntarakàlavidhànaü na pàrvaõaråpeùu anumàsikeùviti candrikàkàraþ /
atra ca patitamàsikaü kçtvà pa÷càttaddinamàsikaü kàryaü këptakramatyàge pramàõàbhàvàt iti gauóàþ /
tatra eka kàlakarttçkatvena tantrasyaiva yuktatvàt /
÷ràddhakramasya àrthikatvena tadvàdhe 'pyavaiguõyàt /
astu và kramasyàïgatvaü tathàpi anupàdeyakàlànurodhena tadbàdho yukta eva /
na ca aparàïõàdeþ ati÷ayamàtràrthatvàttadbàdhe 'pi na ÷ràddhakàlabàdha iti vàcyam /
tàdç÷àparàïõàdyanurodhenàpi tantrasya yuktatvàt /
anyathà kàlabàdhàbhàve bhinnaprayogavacanaparigçhãtatvàt saïkàntyamàvàsyàdi÷ràddhànàmapi bhedena karaõàpattiþ /
tasmàttantrameva yuktam /
ata eva"tattaduttarasàtantryàt"itipårvodàhçtavacane tantramuktam /
taccàïgànàü na tu pradhànasyàpi ùoóa÷asaïkhyàvyàghàtàpattaþ /
tasmàtpatitamàsikaü màsikàntaradine taddinamàsikena saha tantreõa kàryam /
àbdikaü tu à÷aucàtirikte pàkàsambhavàdinà vighne taduttaràmàvàsyàdiùu kàryaü na tu àmena /
vyàpanno 'pyàbdikaü naiva kuryàdàmena karhicit /
annenedamamàyàü tu kçùõe và harivàsare //
iti kàrùõàüjinivacanàt /
vyàpannaþ = pàkàsambhavàdinà /
àmaniùedhasàhacaryàt /
vyàdhyàdinà a÷aktena tu putràdidvàrà taddina evànnena karaõãyam /
anupàdeyakàlànurodhenopàdeyakarttçpratinidhernyàyyatvàt /
yattu--
÷ràddhavighne dvijàtãnàmàma÷ràddhaü prakãrttitam /
amàvàsyàdiniyataü màsasaüvatsaràdçte //
ekohiùñaü tu kartavyaü pàkenaiva sadà svayam /
abhàve pàkapàtràõàü tadahaþ samupoùayet //
iti laghuhàrãtavacanaü, tanna pratinidhimàtrasya niùedhakaü kintu asagotrapratinidhiniùedhakam /
tathà ca pretakriyàmadhikçtya brahmapuràõe--
na kadàcitsagotràya ÷ràddhaü deyamagautrajaiþ /
agotrajaiþ = dvàrabhåtaiþ na tu sakçtkarttçbhiþ sagotràyetyananvayàpatteþ /
ata÷ca preta÷ràddhavikçtitvàtsàüvatsarike 'pi asagotrapratinidhiniùedhàttadaikavàkyatayà laghuhàrãtavacanasthasvayaüpadamasagotrapratiùedhakameva /
#<{MV-S_197}>#
÷ålapàõyàdinibandhà apyevam /
kecittu svayaü pàkenetyanvayamàhuþ /
abhàva iti pàkapàtràbhàvo 'tra pàkasàmagrayabhàvopalakùakaþ /
tadahaþsamupoùayet
iti mukyakàlàkaraõanimittaü pràya÷cittaråpamupoùaõaü tadahni kartavyamityarthaþ /
÷ràddhaü punaþ kçùõaikàda÷yàdau kàryam /
anyathà pårvodàhçtakàrùõàjinivacanavirodhàpatteþ /
upanayanàdikàlàtipàte 'pi pràya÷cittaü kçtvà upanayanàdyakaraõàpatte÷ca /
tasmàttadahni upoùaõaråpaü pràya÷cittaü kçtvà kçùõaikàda÷yàdau punaþ ÷ràddhaü kàryameva /
maithilàstu upoùaõameva ÷ràddhasthànãyamàhuþ /
tasmàdvyàdhyàdinàsambhave putràdidvàrà kàryam /
bhàryàrajoyoge tu tadaharevàtmàdipavkenànnena màsikàdi kàryam /
yattu--
mçtàhani tu sampràpte yasya bhàryà rajasvalà /
÷ràddhaü tadà na kartavyaü kartavyaü pa¤came 'hani //
itihemàdrimàdhavàdilikhitaü vacanaü, tat yasya mçtasya ÷ràddhakartrã bhàryà rajasvaleti vyàkhyeyam /
na tu ÷ràddhakarturbhàryà rajasvaleti /
hemàdristu gçhasthasya bhàryayà sahaiva ÷ràddhe 'dhikàràdrajasvalàda÷àyàü srayanadhi kàràt vyàsajyavçtterbharttçgatasyàpyadhikàrasya nivçttatvàttasyàstadda÷àpagama eva ÷ràddhaü kàryam /
etannyàyamålakaü ca mçtàhanãtivacanam /
yattu--
puùpavatsvapi dàreùu vide÷astho 'pyanagnikaþ /
annenaivobdikaü kuryàddhemnà vàmena na kvacit //
iti laugàkùivacanaü tadadhikçtabhàryàntarasadbhàvaviùayamityàha /
tanna /
dampatyoþ ÷ràddhe sahàdhikàre pramàõàbhàvàt /
na ca"pàõigrahaõàddhi sahatvaü sarvakarmasu"iti vacanaü målamitivàcyam /
etasya yatra ÷rautasmàrttàgnisàdhyeùu karmasu pramàõàntareõa ubhayàdhikàro 'vagatastadanuvàdakatvena pårttàdiùviva ÷ràddhe ubhayàdhikàravidhàyakatvàbhàvàt /
na ca ÷ràddhasyàpi agnisàdhyatvàdubhayàdhikàrikatvamiti vàcyam /
agnisàdhyatve 'pi adhikàrasya vaktuma÷akyatvàt /
mçtapitràdikasya amàvàsyàdàvakaraõapratyavàyaparihàràrthe pitçpitàmahàdigatatçptyuddhàràdiphalàrthe và ÷ràddhe pitçtvàdyaniråpikàyàstasyà mçtapitçkatvàbhàvena adhikàràsambhavàt /
na càdhànagatàtmanepadavirodhaþ /
àtmanepadàddhi agnisvàmigataü phalaü janayantyagnisàdhyàni karmàõi na asvàmigatamityetàvadavagamyate na tu sarvasvàmigataü phalaü janayanti iti /
#<{MV-S_198}>#
dampatyormadhye ekasya rogàdipãóitasya tatparihàràrthamiùñau kriyamàõàyàü tadasambhavàt /
na ca ÷ràddhàïgapàkasya madhyamapiõóaprà÷anasya ca patnãsàdhyatvàt patnã÷abdasya ca yaj¤asvàmivacanatvàttasyà adhikàràbhàve kathaü tatkarttçkatvopapattiritivàcyam /
uktarãtyà adhikàràsambhave patnã÷abdasya lakùaõayà yajamànabhàryàmàtraparatnàt /
tasmàdadhikàrasadbhàve pramàõàbhàvàttasyàü rajasvalàyàmàtmàdipavkenànnena tadahareva ÷ràddhaü kàryam /
iti ÷ràddhavighne nirõayaþ /
##
tatra tàvat dvividhàni preta÷ràddhàni navàni navami÷ràõi ca /
nava÷ràddhaü da÷àhàni navami÷raü tu ùaóçtån /
iti smçteþ /
tena antarda÷àhaü kriyamàõànàü ÷ràddhànàü navànãtisaüj¤à /
saüj¤àkaraõaü tu "càndràyaõaü nava÷ràddhaü' iti pràya÷cittàdyupayogàrtham tànyanekavidhànyuktàni hemàdyudàhçtanàgarakhaõóe bhartçyaj¤ena /
trãõi sa¤cayanasyàrthe tàni vai ÷çõu sàmpratam /
yatra sthàne bhavenmçtyustatra ÷ràddhaü tu kàrayet //
ekoddiùñaü tato màrge vi÷ràmo yatra kàritaþ /
tataþ sa¤cayanasthàne tçtãyaü ÷ràddhamiùyate //
paü¤came saptame tadvadaùñame navame tathà /
da÷amaikàda÷e caiva nava÷ràddhàni tàni vai //
atra caikàda÷àhikasyàpi navamitisaüj¤à /
uktaü ca--
kàtyàyanena:
caturthe pa¤came caiva navamaikàda÷e 'hani /
yattu vai dãyate jantostannava÷ràddhamucyate //
aïgiràþ--
prathame 'hni tçtãye 'hni pa¤came saptame tathà /
navamaikàda÷e caiva ùaõnava÷ràddhamucyate //
navamaü caikàda÷aü cetidvandva iti kàlàdar÷aþ /
brahmapuràõe--
tçtãye 'hani kartavyaü pretadàhàvanau dvijàþ! /
såtakànte gçhe ÷ràddhamekoddiùñaü pracakùate //
iti
vyàsaþ--
prathame saptame caiva navamaikàda÷e 'hani /
yattu vai dãyate jantostannava÷ràddhamucyate //
iti /
#<{MV-S_199}>#
yadyapyetànyanekavidhàni tathàpi vçddhava÷iùñhoktànyeva /
prathame 'hni tçtãye 'hni saptame navame tathà /
ekàda÷e pa¤came 'hni nava÷ràddhàni ùañ tathà //
iti sàmprataü ÷iùñàcàragocaràõi /
baudhàyanena tu pa¤caivoktàni /
tatràpi navamadivasakartavyasya nava÷ràddhasya vighnàdinà vicchede tadekàda÷e 'hni kartavyamityuktam /
maraõàdviùameùu dineùu ekaikaü nava÷ràddhaü kuryàdànavamàt /
yatra navamaü vicchidyetaikàda÷e 'hni tatkuryàditi /
kàõvastu yasya kasyàpi nava÷ràddhasyàntaràye uttarasamànatantratàkartavyatàmàha--
nava÷ràddhaü màsikaü ca yadyantaritaü bhavet /
tattaduttarasàtantryàdanuùñheyaü pracakùate //
iti /
÷ivasvàmã tu--
nava÷ràddhàni pa¤càhurà÷valàyana÷àkhinaþ /
àpastambàþ ùaóityàhurvibhàùàmaitareyiõaþ //
iti à÷valàyana÷àkhinàü pa¤ca, àpastambànàü ùaóiti dvayoþ pakùayorvyavasthitiþ /
aitareyiõàü ca pa¤ca ùaó vetivikalpaü ca vakti /
varõato 'pi vyavasthoktà--
bhaviùyapuràõe:
nava sapta vi÷àü ràj¤àü nava÷ràddhànyanukramàt /
àdyantayorvarõayostu ùaóityàhurmaharùayaþ //
vi÷àü nava ràj¤àü sapta vipra÷ådrayoþ ùaóiti /
nava÷ràddhanimittaü tu ekamekàda÷e 'hani /
iti atriõà tvekamevoktam /
hemàdrau kàlakàõóe tu--
àdyaü ÷ràddhama÷uddho 'pi kuryàdekàdase 'hani /
kartustàtkàlikã ÷uddhira÷uddhaþ punareva saþ //
iti ÷aïkhavacane yat àdyaü tadapi navamiti vyàkhyàtam /
kàtyàyanagçhye 'pi idaü nàvamityuktaü tadapi svàrthe 'õukaraõànnavameva nàvamiti /
nava÷ràddhànàü ca yadyapi--
nava÷ràddhàni kurvanti pretodde÷ena yatnataþ /
ekoddiùñavidhànena nànyathà tu kadàcana //
iti brahmàõóapuràõàt sapiõóanapårvabhàvitvàccaikoddiùñaråpatvam /
tathà pi tatra bràhmaõà yugmasaïkhyàkàþ kàryàþ /
pretàya ca gçhadvàri caturthe bhojayet dvijàn /
dvitãye 'hani kartavyaü kùurakarma ca bàndhavaiþ //
#<{MV-S_200}>#
caturthe bàndhavaiþ sarvairasthnàü sa¤cayanaü bhavet /
pårvàn viprànniyu¤jãta yugmàüstu ÷raddhayà ÷ucãn //
pa¤came navame caiva tathaivaikàda÷e 'hani /
yugmàüstu bhojayedvipràn nava÷ràddhaü tu tadviduþ //
iti kårmapuràõàt /
÷ålapàõau tu--
ayugmànbhojayedvipràüstannava÷ràddhamucyate itipàñhaþ /
yattvatra brahmapuràõàdyåktam--
caturthe bràhmaõànàü tu pa¤came 'hani bhåbhçtàm /
navame vai÷yajàtãnàü ÷ådràõàü da÷amàtparam //
iti /
caturthe 'hani viprebyo deyamanna hi bàndhavaiþ /
yadiùñaü jãvata÷càsãttaddadyàttasya yatnataþ //
caturthe 'hani--sa¤cayàhanãtyarthaþ /
tasya pretasya jãvato yatki¤cidabhãùñamàsãttaddadyàdityarthaþ /
gàvaþ suvarõaü vittaü ca gretamuddi÷ya ÷aktitaþ /
iti bçhaspatyuktaü ca dharmajàtaü tat savistaramanyatra j¤eyam /
yadyapi caikàda÷e 'hni nava÷ràddhamapi
vihitam /
tathàca-- (a. 1 ÷rà. pra. ÷lo. 256)
mçte 'hani tu kartavyaü pratimàsaü tu vatsaram /
ityabhidhàya--àdyamekàda÷e 'hani /
iti yàj¤avalkyenàdyamàsikasya mçtadine pràptasyaikàda÷e 'hani utkarùàbhidhànàdàdyamàsikaü ca tatra prasaktam /
tathàpi vakùyamàõatadvàkyaparyàlocanayà ekàda÷e 'hani kriyamàõaü mahaikoddiùñaü tàbhyàü bhinnameva /
tathàhi--
ekàda÷àhe yacchràddhaü tatsàmànyamudàhçtam /
ekàda÷abhyo viprebhyo dadyàdekàda÷e 'hani //
itibhaviùyottare /
varàhapuràõe ca--
ekàda÷àhi karüttavyaü ÷ràddhaü pretàya yatnataþ /
÷vaþ kariùya iti j¤àtvà bràhmaõàmantraõakriyà //
ityatra ca vidhãyamànaü pretodde÷ena ÷ràddhaü tàbhyàü bhinnameva /
nava÷ràddhamàsikayoratràtyantamabuddhisthatvàt /
kårmapuràõe 'pi--"ekàda÷e 'hni kurvãta pretamuddi÷ya"ityàdinà sadharmakasya prakçtibhåtasyaikàda÷àhikasyaikoddiùñasyaiva dharmàtide÷o màsikeùu dçùñaþ /
#<{MV-S_201}>#
matsyapuràõe 'pi--
tatastvekàda÷àhe tu dvijànekàda÷aiva tu /
kùatràdiþ såtakànte tu bhojayedayujo dvijàn /
ityàdinà sadharmakaü vidhàya--
anena vidhinà sarvamanumàsaü samàcaret /
iti tathaivaikoddiùñaü prakçtitvena vidhàyànumàsikàdãnà vikçtitvenàbhidhànam /
bçhaspatirapi--
ekoddiùñavidhànena yadekasya pradãyate /
àvàhanàgnaukaraõarahitaü daivavarjitam //
vastràlahkàra÷ayyàdyaü pituryadvàhanàyudham /
gandhamàlyaiþ samabhyarcya ÷ràddhabhokre tadarpayet //
bhojanaü vànekavidhaü kàrayet bya¤janàni ca /
yathà÷atkyà pradadyàcca gobhåhemàdikaü tathà //
iti /
atràpi nava÷ràddhamàsikayoranupasthiterakoddiùñameva nànàdharmavi÷iùñaü bhinnameva tàbhyàmiti kiü bhåyasà /
tatra ca pårvodàhçtamatsyapuràõavacanàdekasminneva pretasthàne ekàda÷a bràhmaõà iti mukhyaþ kalpaþ /
satyavrato 'pyevamàha--pràtararutthàya pretabràhmaõànekàda÷àmantrya aparàhne nànàbhakùyànnarasavinyàsairityàdinà /
athà÷aucavyapagame pràtaþ suprakùàlitapàõipàdaþ svàcàntaþ evaü vidhàneva bràhmaõàn yathà÷aktyudahmukhàn gandhamàlyavastràlaïkàràdibhiþ påjitàn bhojayet /
iti viùõunà yathà÷akti (ityanena) bahavo 'pyuktàþ /
varàhapuràõe tu ekasyaiva bràhmaõasya tatra tatra paràmar÷àdekasyàpi niyojanam /
yathà--
gato 'si divyalokaü tvaü kçtàntavihitàtpathaþ /
manasà vàyubhåtena vipre tvàhaü niyojaye //
påjayiùyàmi bhogena evaü vipraü nimantrayet /
iti,
snàpanàbhya¤jane dadyàdvipràya vidhipårvakam /
iti,
bràhmaõaü ÷ãghramànayet /
àgataü ca dvijaü dçùñvà kartavyà svàgatakriyà //
iti /
àvaraõàrthaü chatraü tadbràhmaõàya pradãyate /
pa÷càdupànahau dadyàtpàdaspar÷akare ÷ubhe //
#<{MV-S_202}>#
santaptavàlukàü bhåmiü mahàkaõñakità tathà /
santàrayati durgàõi pretaü dadadupànahau //
iti /
yadàpi bahubràhmaõapakùastadàpi pretopabhuktavastra÷ayyàdikamekasmà eva guõavate deyamitarebhyo yathà÷akti dakùiõàmàtramityuktam--
bhaviùyottare, ekàda÷e 'hanãtyanantaram--
bhojanaü tatra caikasmai bràhmaõàya mahàtmane /
vastràlaïkàra÷ayyàdyaü pituryadvàhanàdikam //
gogçhàsanadàsàüstu dadyàtsampåjya bhaktitaþ /
pradadyàddakùiõàü teùàü sarveùàmanuråpataþ //
ityàdivistàro 'nyatra j¤eyaþ /
iha ca bahuùu vàkyeùu ekàda÷àhagrahaõaü na à÷aucottaradinopalakùakam /
ekàda÷e 'hni yacchràddhaü tatsàmànyamudàhçtam /
sarveùàümeva varõànàü såtakaü tu pçthak pçthak //
iti paiñhãnasivacanàt,
àdyaü ÷ràddhama÷uddho 'pi kuryàdekàda÷e 'hani /
kartustàtkàlikã ÷uddhira÷uddhaþ punareva saþ //
iti ÷aïkhavacanàcca /
kùatriyàdibirapi vacanàdà÷auce satyapi maraõàdekàda÷àha evàdya÷ràddhaü kartavyam /
tathà ekàhatryahà÷aucibhirapi /
sadyaþ÷auce 'pi dàtavyaü pretasyaikàda÷e 'hani /
sa eva divasastasya ÷ràddha÷ayyà÷anàdiùu //
iti ÷ahkhavacanàdekàda÷àha eva /
÷ålapàõyàdayastu--"athà÷aucavyapagame"iti,
tathà:
kùatràdiþ såtakànte tu bhojayedayujo dvijàn /
iti vaiùõavamàtsyavacanataþ kùatràdibhirapi svasvà÷aucànte ekàhatryahà÷aucibhirapi tanmadhye da÷àhakçtyànuùñhàne tadanta evaikàda÷àha÷ràddhaü naikàda÷e 'hnãti vadanti /
tanmate"sadyaþ ÷auce 'pi
dàtavyam"iti ÷aïkhavacanasya kà gatiriti vivektavyamiti /
asminpakùe viùõuvacanena virodhastàvannàstyeva /
tasya bràhmaõàbhipràyeõàpyupapatteþ /
saïkocamàtraü hi tadà na tu kasyacillakùaõà /
ekàda÷àha÷abdasyà÷aucàntamàtraparatayopalakùaõatve ekàda÷àha÷abde vidhau lakùaõà syàt /
na ca màtsyavacovirodha iti ÷aïkanãyam /
avirodhopapàdanàrthaü tasyàyamarthaþ /
bràhmaõa ekàda÷àhe tatkurvanna pavkena bhojayet kintu tatra tyaktena yathàsaïkhayabràhmaõabhojanaparyàptenàmena såtakànte paktvà bhojayediti /
#<{MV-S_203}>#
evaü ca sati ekàda÷àhasåtakàntaråpakàladvayopetaü bràhmaõakùàtriyàdiviùayaü vidhidvayamarthavadbhavati anyathà viùõuvacanàdeva såtakàntaråpakàlopetenaikenaiva
vidhinà sarvavarõasàdhàraõàdya÷ràddhavidhisiddhau màtsyamanarthakaü syàt /
ayujo dvijàniti ayugmasaïkhayà ca navasaptatrayoda÷àdiråpà /
àha bçhaspatiþ--
÷rotriyà bhojanãyàstu nava sapta trayoda÷a /
iti /
atriþ--
pretàrthaü såtakànte tu bràhmaõàn bhojayettataþ /
nava÷ràddhanimittaü tu ekamekàda÷àhe 'hani //
eva¤ca satyekàda÷àhikànnava÷ràddhàdà÷aucànte vidhãyamànaü bràhmaõabhojanaü karmàntaramiti gamyate iti hemàdriþ /
yadà ca"bràhmaõe da÷a piõóàþ syuþ"iti pàraskaravacanàtprativarõaü da÷advàda÷apa¤cada÷atriü÷atpiõóàþ, yadà và"sarvebhya"iti vàkyàt dvitãyo da÷aiva piõóà iti pakùaþ, sarveùàü ca khasvà÷aucàntyadine da÷amaþ piõóastadàpi kùatriyavai÷ya÷ådràdãnàmekàda÷e 'hni pretatvanivçttyarthaü kçtenàpi ÷ràddhena antyadinakriyamàõada÷amapiõóasahitenaiva pretatvanivçttirityanyatra vistaraþ /
÷àtàtapaþ--
nava÷ràddhaü sapiõóatvaü ÷ràddhànyapi ca ùoóa÷a /
ekenaiva tu kàryàõi saüvibhaktadhaneùvapi //
iti /
gàlavaþ--
÷àve tu såtakaü cetsyànni÷à÷eùe tathaiva ca /
nava÷ràddhàni deyàni yathàkàlaü yathàvidhi //
iti /
anvàrohaõe 'pi bhinnàni nava÷ràddhàni /
nava÷ràddhàni sarvàõi sapiõóãkaraõaü pçthak /
eka eva vçùotsargo gaurekà tatra dãyate //
iti /
kvacidvarmapradãpa ityuktvà likhitam--
daivàdyadi nava÷ràddhamatãtaü prathame 'hani /
tçtãye 'hani kartavyaü viùame vàpyasambhavàt //
iti /
tatraivàyamanyo vi÷eùaþ /
tathà--
nandàyàü bhàrgavadine caturda÷yàü tripuùkare /
nava÷ràddhaü na kurvãta tripàde pa¤cake tathà //
iti /
çùya÷çïgeõa vi÷eùàntaramuktam--
nava÷ràddhaü sapiõóatvaü pavkànnena samàcaret /
iti /
#<{MV-S_204}>#
nava÷ràddhànàmàva÷yakatvamuktaü vçddhava÷iùñhena,
alabdhvà tu nava÷ràddhaü pretatvànna vimucyate /
arvàktu dvàda÷àhasya labdhvà tarati duùkçtam //
iti /
iti nava÷ràddhànàü kàlaþ /
##
tatra brahmapuràõàdau"÷irastvàdyena piõóena"ityàrabhya--"da÷amena tu pårõatvaü"ityantena bràhmaõe da÷amapiõóasya da÷amadine kartavyatàmuktvà--
deyastu da÷amaþ piõóo ràj¤àü vai dvàda÷e 'hani /
vai÷yànàü pa¤cada÷ame deyastu da÷amastathà //
÷ådràõàü da÷amaþ piõóo màse pårõe vidhãyate /
iti prativarõaü kàlabhedena piõóà da÷aivoktàþ /
viùõunà tu à÷aucadinasaïkhayayà piõóasaïkhayoktà"yàvadà÷aucaü pretasyodakaü piõóamekaü ca dadyuþ"iti /
pàraskareõàpi--
bràhmaõe da÷a piõóàþ syuþ kùatriye dvàda÷a smçtàþ /
vai÷ye pa¤cada÷a proktàþ ÷ådre triü÷atprakãrttitàþ //
iti /
pretebhyaþ sarvavarõebhyaþ piõóàn dadyurda÷aiva tu /
ityaparo 'pi da÷apiõóapakùastenaivoktaþ /
pracetasàpi--
piõóaþ ÷ådràya dàtavyo dinànyaùñau navàthavà /
sampårõe tu tato màse piõóa÷eùaü samàpayet //
ityuktam /
atraivaü vyavasthoktà /
yàvadà÷aucaü piõóadànamiti mukhyaþ pakùaþ /
ràj¤àü dvàda÷e vai÷yànàü pa¤cada÷a ityàdinà da÷amapiõóamàtrotkarùastu madhyamaþ /
tatràpya÷aktau da÷adinaü da÷apiõóadànamiti jaghanya iti /
anye tvàhuþ /
atraitadvyavasthàkarturmate àdyapakùàdiùu ÷ådràdãnàü /
màsaü yàvadvàtrapårakapiõóàsamàptau kathamekàda÷àhika÷ràddhavidhiþ kathaü ca viùõåktaþ--
mantravarjaü hi ÷ådràõàü dvàda÷e 'hani kãrttitam /
itidvàda÷àhe sapiõóãkaraõavidhi÷cetyàdi cintyam /
ata÷ca--
sarveùàmeva varõànàü såtake mçtake 'tha và //
da÷àhàcchuddhireteùàmiti ÷àtàtapo 'bravãt //
itvàïgirasavacanàtsarveùàü da÷àhamevà÷aucamiti pakùaþ sàmprataü càyameva bahudhà pracàrãbhåtaþ kùatriyàdyàcàrasaüvàdã ca /
tadà na kasyàpi vacanasyànupapattiþ /
#<{MV-S_205}>#
tathàhi--"pretebhyeþ sarvavarõebhya"itipàraskaravacanamupapannaü, ÷ådre 'pi ekàda÷àhika÷ràddhaü dvàda÷àhikasapiõóãkaraõaü copapannamiti /
kena ciddharmapradãpa ityuktvà likhitam--
prathame 'hni tçtãye và pa¤came saptame 'pi và /
dvau dvau piõóau pradàtavyau ÷eùàüstu da÷ame 'hani //
iti ca /
tena"à÷aucavyagama"itiviùõvàdivàkyairà÷aucavçddhau tadanta eva kartavyatà, yàni tu ekàda÷àhapratipàdakàni tàni da÷àhà÷aucaviùayàõi /
evaü ca gàtrapårakapiõóadànaprakàràõàmapi anayaiva rãtyàvirodha iti, tanna /
"àdyaü ÷ràddhama÷uddho 'pi"ityàdi÷aïkhavacanavirodhàt /
tena pårvoktaiva vyavasthà jyàyasãti siddham /
tryahà÷auce vi÷eùa uktaþ
÷àtàtapena:
à÷aucasya ca hràse 'pi piõóàn dadyàdda÷aiva tu /
pàraskaraþ--
prathame divase deyàstrayaþ piõóàþ samàhitaiþ /
dvitãye caturo dadyàdasthisa¤cayanaü tathà /
trãüstu dadyàttçtãye 'hni vastràdi kùàlayettathà //
iti /
dakùastvanyathà'ha--
prathame 'hani piõóaü tu dvitãye caturastathà /
tçtãye pa¤caña vai dadyàdda÷apiõóavidhiþ smçtaþ //
iti /
yuddhàdihate 'pi manuþ--(a. 5 ÷lo. 98)
udyatairàhave ÷astraiþ kùatradharmahatasya ca /
sadyaþ santiùñhate yaj¤astathà÷aucamiti sthitiþ //
iti /
yaj¤aþ = piõóadànàdiråpaþ /
snatiùñhate = samàpto bhavatãtyarthaþ /
brahmapuràõe 'pi--
sadyaþ÷auce pradàtavyàþ sarve 'pi yugapattathà /
iti /
atha pàtheya÷ràddhakàlaþ /
÷àtàtapaþ:
bhålokàtpretalokaü tu gantuü ÷ràddhaü samàcaret /
tatpàtheyaü hi bhavati mçtasya manujasya ca //
iti /
atra ca ÷iùñaiþ prathamadine kriyamàõatvàdàdyadinaü gràhyam /
smçtyarthasàre tu sa¤cayane kçte manuùyalokàtpretalokaü gacchata àmena pàtheya÷ràddhamekoddiùñavidhànena ityuktam /
tena dinàntaramapi tasya kàlaþ /
athàsthisa¤cayane kàlaþ /
#<{MV-S_206}>#
tatra samvartaþ--
prathame 'hni tçtãye và saptame navame 'pi và /
asthisa¤cayanaü kàryaü dine tadgotrajaiþ saüha //
iti /
viùõustu caturthamapi dinamàha--"caturthe divase 'sthisa¤cayanaü kuryàtteùàü gaïgàmbhasi prakùepa"iti /
divodàsanibandhe brahmapuràõe varõapuraskàreõàpi kàlavi÷eùa uktaþ--
kuryustçtãye viprasya caturthe kùatriyasya ca /
pa¤came vai÷yajàtestu ÷ådrasya da÷ame 'hani /
tryahàdyà÷auce vi÷eùastatraiva--
tryahà÷auce dvitãye 'hni kartavyastvasthisa¤cayaþ /
sadyaþ ÷auce tatkùaõaü tu kartavya iti ni÷cayaþ //
asthipalà÷adàhe tu ÷aunakaþ--
pàlà÷e tvasthidàhe ca sadyaþ sa¤cayanaü bhavet /
bhçgvàdimaraõe manunà vi÷eùe uktaþ--
tasya triràtramà÷aucaü dvitãye tvasthisa¤cayaþ /
iti /
yattu kai÷cinnavãnaiþ sarvakàlànàü sarvavarõaviùayatvenenopanyasanaü tadbrahmapuràõavàkyàdar÷anamålakamitya÷raddheyameva /
na ca brahmapuràõoktavyavasthàpakùe saptamanavamadinapakùayornirviùayatà syàditi vaktavyam /
÷ràddhacintàmaõau--
saptame vai÷yajàtestu navame ÷ådrajanmanaþ /
ityasyaiva pàñhasyàdaraõàt /
atra vàranakùatraniùedho 'pi yemanoktaþ--
bhaumàrkamandavàreùu tithiyugmeùu varjayet /
varjayedekapàdarkùe dvipàdarkùe 'sthisa¤cayam //
pradàtçjanmanakùatre tripàdarkùe vi÷eùataþ /
iti /
tadetadasthisa¤cayanaü sàgnyanagnikayorapi dàhadinàdeva kàryamityàhàïgiràþ--
anagnimata utkrànteþ sàgneþ saüskàrakarmaõaþ /
÷uddhiþ sa¤cayane dàhànmçtàhastu yathàvidhi //
iti /
##
gautamaþ--prathamatçtãyapa¤camasaptamanavameùådakakriyeti /
atha da÷àhamadhye dar÷apàte bhaviùyapuràõe--
pravçttà÷aucatantrastu yadi dar÷aþ prapadyate /
samàpya codakaü piõóàn snànamàtraü samàcaret //
#<{MV-S_207}>#
à÷aucasamàptiparyantamiti ÷eùaþ /
çùya÷çïgaþ--
à÷aucamantarà dar÷o yadi syàtsarvavarõinàm /
samàptiü pretatantrasya kuryàdityàha gautamaþ //
paiñhãnasirapi--
àdyendàveva kartavyàþ pretapiõóodakakriyàþ /
dviraindave tu kurvàõaþ punaþ ÷àvaü sama÷nute //
dviraindave = candradvaye /
dar÷àtpràcãna ekaþ kùãõa indurdar÷ottaramaparo bhàvã vçddhimàn /
kàlàdar÷e tu etadagre tatheti kçtvà vacanàntaraü likhitam /
candradvaye tithirnaiva deyaþ pretasya ÷àntaye /
yadi dadyàdvicande 'nnaü dàtuþ kulavinà÷anam //
evaü sàmànyena màtàpitçviùaye 'pi dar÷a eva piõóodakadànàditantrasamàpriprasaktau--
÷lokagautamaþ:
antarda÷àhe dar÷a÷cettatra sarvaü samàpayet /
pitrostu yàvadà÷aucaü dadyàtpiõóatilà¤jalãn //
pitroriti viråpaika÷eùaþ /
evaü sati yadgàlavenoktam--
pitrorà÷aucamadhye 'pi yadi darsaþ samàpetat /
tàvadevottaraü tantraü paryavasyet tryahàtparam //
iti /
tasyàyamarthaþ /
pitryà÷aucamadhye 'pi dar÷apàte samàptiruttaratantrasyocità kimutànyà÷aucamadhye iti pitçvyatiriktasapiõóaviùaye uttaratantrasyàva÷yakasamàptipradar÷anàrthaü na punaþ pitçviùaye 'pi niyamàrthamiti /
bhavatu và pitçviùaye 'pi niyàmakaü tathàpi"asvargyaü lokavidviùñaü dharmyamapyàcarenna tu"ityanena nyàyena ÷iùñàcàrasahakçtena"pitrostu yàvadà÷aucaü"ityanena gotamavacanena gàlavavacanaü bàdhyata iti pitryà÷aucamadhye dar÷apàte 'pi yàvadà÷aucaü piõóàdikaü dadyàt itareùàü tu dar÷àvadhikamevottaratantrasamàpanamiti vivekaþ /
atha và kùetrajasya bãjipitçviùayaü dattakàdiputràõàü pratigrahãtràdimàtàpitçviùayaü và gàlavavacanaü gautamavacanaü tu aurasaputrikàputrayormàtàpitçviùayam. atha và aurasàdãnàü sarve ùàmapi svamàtàpitçviùaye àpadanàpatkalpà÷rayaõena vyavasthà vij¤eyeti madanapàrijàtaþ /
màdhavanirõayàmatàdau tryahànantaraü dar÷apàte màtàpitçtantrasyàpi samàptirna tu tryahamadhye dar÷apàte gautamavacanamapi tadviùayakameva /
màtàpitçvyatiriktànàü tu da÷àhamadhye yadà kadàciddar÷apàte tantrasamàptireveti /
#<{MV-S_208}>#
da÷àhamadhye dar÷apàte dar÷àtpårvaü pramàdàlasyàdinà yadà pretatantramanàrabdhaü tadà tasya dar÷ottaramapi àrambhaþ samàpti÷cocitaiva tadà dviraindavatàdoùo 'pi parihçto bhavati /
naca"àdyendàveva kartavyà"iti vacanàt dar÷ànurodhenàrambho 'pi dar÷àtpårvamàkùipta iti ÷ahkanãyam /
àdyondàvevetyatra kartavyà iti na vidhãyate tathàsati"àdyandau"iti"kartavyà"iti ca vidheyadvaye vàkyabhedaþ syàt /
tenàtràpi dviraindava iti niùedhàt dviraindavatvameva niùidhyata iti /
kvaciddar÷apàtavat saïkràntivyatãpàtayorapi pàte tantrasamàptiþ vacanaü ca saïgraha itikçtvà likhitam /
dar÷aþ saïkramaõaü pàto da÷àhàntaryadà bhavet /
tàvataivottaraü tantraü samàpyamiti kecana //
iti,
tattu nibandhçbhiradhçtaü niràkaramiva pratibhàti /
vyatãpàta÷aïkràntipàte tantrasamàpteþ ÷iùñàcàre 'pyadar÷anàcca iti /
atha navami÷ràõi ùoóa÷a÷ràddhàni cetyevaüprasiddhànàü màsikànàü kàlaþ /
tatrà÷valàyanaþ navami÷raü tu ùaóatåniti /
ùaóçtånityasyàrtho 'gre vivekùyate /
tàni ca maraõamàsàdàrabhya saüvatsaraü yàvatpratimàsaü vidhãyamànàni dvàda÷a ånamàsikaü traipàkùikam ånaùàõmàsikamånàbdikaü cetyeva ùoóa÷a bhavanti /
àha--
jàtåkarõyaþ:
dvàda÷a pratimàsyàni àdyaùàõamàsike tathà /
traipàkùikàbdike ceti ÷ràddhànyetàni ùoóa÷a //
iti /
atra dvàda÷apratimàsyànãti pçthagabhidhànàdàdyaùàõmàsikàbdika÷badà ånamàsikonaùàõmàsikonàbdikaparàþ /
àha--
gaubhilaþ:
ånaùàõmàsikaü ùaùñhe màsyåne conamàsikam /
traipakùikaü tripakùe syàdånàbdaü dvàda÷e tathà //
iti /
ånaùàõmàsikamåne ùaùñhe màsi, traipakùikaü tçtãye pakùe, unàbdikamåne dvàda÷e màsi, ånamàsikaü tu
dvàda÷àhe ånamàsi và kàryam /
maraõàt dvàda÷àhe syànmàsyåne vonamàsikam /
iti tenaivoktatvàt /
atronamàsikàdãni ånamàsàdiùu kàryàõã tyuktam /
tatra kiyadbhirdinairåneùu kàryàõãtyàkàïkùàyàü--
gàlavaþ:
tribhirvà divasairåne dvàbhyàmekena và tathà /
àdyàdiùu ca màseùu kuyàrdånàbdikàdikam //
iti /
#<{MV-S_209}>#
÷lokagautamoü'pi--
ekadvitridanairåne tribhànagenona eva và /
÷ràddhànyånàbdikàdãni kuryàdityàha gautamaþ //
iti
åne = ånatve /
àdi÷abdàdånaùàõmàsikonàdyamàsikayorgrahaõam /
jàtåkarõyaþ--
ekàhena tu ùaõmàsà yadà syurapi và tribhiþ /
nyånàþ, saüvatsara÷caiva syàtàü ùàõmàsike tadà //
iti /
ùàõmàsike = ånaùàõmàsikonàbdike /
ekenàhnà nyåne ekadinapårttinyåne tadantime dine ityarthaþ /
ata eva--
paiñhãnasiþ:
ùàõmàsikàbdike ÷ràddhe syàtàü pårvedyureva te /
màsikàni svakãye tu divase dvàda÷e 'pi và //
iti /
pårvedyuþ = mçtàhàtpårvadine /
ùàõmàsikàbdike = ånaùàõmàsikonàbdike iti madanaratnaþ /
traipakùikakàlamàha--
kàrùõàjiniþ:
ånà nyåneùu màseùu viùamàhe same 'pi và /
traipakùike tripakùe syànmçtàheùvitaràõi tu //
iti /
bhaviùye--
ùaùñhe ùàõmàsikaü kuryàt dvàda÷e màsi càbdikam /
traipakùikaü bhavedvçtte tripakùe tadanantaram //
iti /
na ca kàrùõàjininà "tripakùe' ityuktaü bhaviùye tu "vçtte tripakùe' ityuktaü tena virodha ãti vàcyam /
vçtte 'tãta iti nàrthaþ, kintu tripakùa ityadhikaraõasaptamyanurodhàdvçtte pravçtte ityartha iti ka÷cit /
kecittu--
såtakànte gçhe ÷ràddhamekoddiùñaü pracakùate /
dvàda÷e 'hani màse ca tripakùe ca tataþ param //
iti brahmapuràõavàkye 'pi pårvodàhçtavacanopàtta-vçtta iti padasya atãta iti yathà÷rutamevàrthaü kçtvà atràpi tripakùe ityasyàgre 'tãta iti ÷eùaü pårayanti /
vyàsaþ--
dvàda÷àhe tripakùe ca ùaõmàse màsikàbdike /
÷ràddhàni ùoóa÷aitàni saüsmçtàni manãùibhiþ //
ayamarthaþ /
dvàda÷àhe ityanena tatra kriyamàõamånamàsikaü, ùaõmàsa ityanenonaùàõmàsikaü, màsikaü pratimàsaü mçtàhe kriyamàõaü dvàda÷asaïkyàkam, àbdikamånàbdikam /
#<{MV-S_210}>#
atra ca dvitãyàdimàsikàni dvitãyatçtãyàdi màseùu mçtàhe kartavyàni àdyamàsikaü tu ekàda÷e 'hni kartavyamityàha--
yàj¤avalkyaþ, (a. 1 ÷rà. pra. ÷lo. 256)
mçte 'hani tu kartavyaü pratimàsaü tu vatsaram /
pratisaüvatsaraü caivamàdyamekàda÷e 'hani //
vatsaramiti vatsarapårttiparyantaü,"kàlàdhvanoratyantasaüyoge" (2 / 3 / 5) itidbitãyeti /
atra kocet /
àdyamçtatithiü gçhãtvottaramutatitheþ pårvatithiparyantaü triü÷attithisamudàyàtmakacàndramàsamànena caitra÷uklapa¤camyàü mçtasyàgrima÷uklacaturthyàü màsikam, evamånaùàõmàsikonàbdakayorekàhanyånatàpakùe tryahanyåtàpakùe ca tçtãyàyàü pratipadi ca tayoranuùñhànamiti /
tattuccham /
"mçte 'hani tu kartavyaü"iti pårvoktayàj¤avalkyavacanàt,"mçtàhaùvitaràõi tu"iti kàrùõàjinivacanàcca"màsikàni svakãye tu divase"iti,"ùàõmàsikàbdike÷ràddhe syàtàü pårvedyurevate"iti pårvopanyastapaiñhãnasivacanàcca /
tena pa¤camãpramãtasyàgrimapa¤camyàmeva màsikamånaùàõmàsikàdi tu caturthyàmeva /
tryahanyåtàpakùe dvitãyàyàmeva /
ata evoktaü kàlàdar÷e:
màsikànyapi conàni càùñàviü÷atime dine /
iti /
màdhavena tånaùàõmàsikaü saptamàsagatamçtàhadinàtpårvedyuranuùñheyam ånàbdikaü ca dvitãyavatsaràdermçtàhadinàtpårvedyuþ kartavyamiti /
atràyaü mugdhavyàmohanivçttyarthaü spaùñaþ kàlavivekaþ /
màse bhavaü màsikamiti vyutpattyà, màse 'tãte bhàvaü màsikamiti vyutpattyà và, màsasambandhi màsikamiti hemàdryuktavyutpattyà và, màsàdau bhavaü màsikamiti vyutpattyà và màsikasya yadyapi tanmàsabhavanaü tanmàsasambandho và tanmàsàntargatayatki¤cittithyadhikaraõakatvenàpi sambhavati jyotiùñomasyeva vasantakàlikatvaü ÷ràddhasyevàparapàkùikatvam /
tathàpi prathamàtikrame kàraõà bhàvàt vakùyamàõasmàrttabahuvacanànurodhàcca màsopakrama eva kartavyatà ni÷cãyate /
tàni tu vacàüsi ' màsikàni svakãye tu divasa"iti"mçtàheùvitaràõi tu"iti"mçte 'hani tu kartavyaü"iti ca /
brahmapuràõe 'pi--
dvàda÷e 'hani màse ca tripakùe ca tataþ param /
màsi màsi tu kartavyaü yàvatsamvatsaraü dvijaiþ //
tataþ parataraü kàryaü sapiõóãkaraõaü kramàt /
#<{MV-S_211}>#
kçte sapiõóãkaraõe pàrvaõaü procyate punaþ //
tataþ prabhçti nirmuktaþ pretatvàtpitçtàü gataþ /
vyàghrapàdo 'pi--
ekàda÷e caturthe ca màsi màsi ca vatsaram /
pratisaüvatsaraü caivamekoddiùñaü mçtàhani //
iti /
evaü satyàdyamàsikamekàda÷àhe, ånamàsikamåne màsi dvàda÷àhe và, dvitãyamàsikaü
dvitãyamàsasyàdyamçtatithau, tçtãyamàsikaü tçtãyamàsasyàdyamçtatithau kriyamàõatvàccaitra÷uklapa¤camãpramãtasya vai÷àkha ÷uklapa¤camyàü kriyamàõaü dvitãyamàsikaü jyeùñha÷uklapa¤camyàü tçtãyamàsikaü bhavati /
evamagre 'pi tattanmàse budhvà dvàda÷amàsasya phàlgunasyàdyamçtatithau pa¤camyàü dvàda÷amàsikaü kçtvà ånàbdikaü caitra÷uklacaturthyàü bhavati /
yadà tu sapiõóãkaraõe"tataþ saüvatsare pårõe sapiõóãkaraõam"itikàtyàyanapakùastadà tasminneva dine ånàbdikasapiõóãkaraõayorbaddhakramatvàdånàbdikaü kçtvà sapiõóãkçtiþ /
yadà tvà÷valàyanapakùaþ"atha sapiõóãkaraõaü saüvatsarànta iti, tadà pårvadine caturthyàmånàbdikaü kçtvà caitra÷uklapa¤camyàü dvitãyavatsaràdyamçtatithau sapiõóãkaraõaü kçtvà tatraivàbdikàmitiboddhavyam /
vastutastu na pakùadvayam /
kàtyàyanavàkye 'pi saüvatsare pårõe sati dbitãyadine sapiõóãkaraõamiti vyàkhyàsambhavàt /
vi÷vàdar÷e 'pi màsikànàmàdyamçtatithikàlikatvaü kaõñharaveõoktam--
màseùåktaü yadekàda÷asu mçtadineùvàdyamekàda÷àhe
nyånàbde yattadardhe yadapi tadapare dvàda÷àhe tripakùe /
iti /
tatràdyamàsikaü mçtàhe pràptam--"àdyamekàda÷e 'hani"itivacanàdekà da÷e 'hni utkçùya vidhãyate /
tata÷caikàda÷e 'hni utkçùya vidhãyate /
tata÷caikàda÷ã'hni ÷ràddhatrayaü nava÷ràddhàntyam àdyamàsikaü svatantraikoddiùñaü ceti /
smçtyarthasàre 'pyuktaü svatantraikoddiùñe kriyamàõe anyeùàü tantreõànuùñhànasiddhiricchatàmasti pçthaganuùñhànapakùe càdau svatantraikoddiùñaü kàryamiti /
evaü ca prathamamàsikonamàsikatraipakùikatçtãyamàsikacaturthapa¤camaùàõmàsikonaùàõmàsikasaptamàùñamanavamada÷amaikàda÷advàda÷amàsikonàbdikàni ùoóa÷a÷ràddhàni dadyàdinati hemàdyudàhçtasåtrabodhitaþ ÷ràddhakramo 'pyupapadyate /
anyathonànàü tattanmàsikottaratvaü traipakùikasya ca dvitãyottaratvaü na syàt /
etena yacchålapàõinoktaü màse bhavamityeva samàkhyàvyutpattiþ, na caivaü sarvàdyamçtatithau màsikàpattirmçtatithermçtatithiü yàvaccàndrasya vivakùitatvàt /
mçtatitheriti vàvadhau paccamã tenànyamçtatithereva pårvamàsa÷abdàrthatvam ata÷ca prathamamàsikaü dvitãyamçtatithàveveti /
#<{MV-S_212}>#
tannirastam /
udàhçtasåtravirodhàt /
nanu"pratisaüvattsaraü caivaü"itivacanàdàdyamçtatithiü gçhãtvà àdyasàüvatsàürekasyàpi àdmàsikavatpravçttiþ syàditicet, satyam /
"àdyamekàda÷e 'hani"iti màsika iva yadyatra vacanaü syàt /
pratyuta tasya dbitãyavatsaràdyamçtatithàvutpannatvàdàdyamatatithau pràptireva nàstãti dvitãyavatsaràdau kriyamàõamàbdikamityucyate tçtãyavatsaràdau tu pratyàbdikamiti /
ata evoktam--
smçtyarthasàre, dbitãyasaüvatsaràdàvàbdikaü tçtãyasaüvatsaràdau pratyàbdi kamiti krama iti /
nirõayàmçte tu--
vràhnaõaü bhojayedàdye hotavyamanale 'thavà /
puna÷ca bhojayedvipraü dviràvçttirbhavediti //
iti /
ata÷caikàda÷e 'hni vidhãyamànam àdyàbdikamiti /
adhikamàsapàte adhikaü màsikaü kàryam /
tadà saptada÷a bhavanti--
àdyamekàda÷e kàryamadhike càdhikaü bhavet /
iti laugàkùivacanàt /
abdamambughañaü dadyàdannaü vàpi susa¤citam /
saüvatsare vivçddhe 'pi pratimàsaü ca màsikam //
iti kauthumismaraõàcca /
saüvatsaràtireke vai màsà÷caiva trayoda÷a /
tasmàtrrayoda÷e ÷ràddhaü na kuryànnopatiùñhate //
iti çùya÷çïgavacane trayoda÷amàsikasya niùedha÷ravaõàdadhikamàse 'pi màsikavikalpa iti kecit /
vastutastu etasyàmàvàsyàvi÷eùavihitakàmya÷ràddhaviùayatvasya sthàpitatvànmàsikavçddhireva yuktà /
yattu hemàdùàdau ùoóa÷a÷ràddhànàü prakàràntareõa gaõanaü sapiõóãkaraõàdãnàü ca ùoóa÷a÷ràddhàntargatatvenopavarõanam /
tathàhi--
brahmapuràõe:
néõàü tu tyaktadehànàü ÷ràddhàþ ùoóa÷a sarvadà /
caturthe pa¤came caiva navamaikàda÷e tathà //
tato dvàda÷abhirmàsaiþ ÷ràddhà dvàda÷asaïkhyayà /
kartavyàþ ÷rutitasteùàü tatra vipràü÷ca tarpayet //
bhaviùyapuràõe 'pi--
asthisa¤cayane ÷ràddhaü tripakùe màsikàni ca /
riktayo÷ca tathà tithyoþ preta÷ràddhàni ùoóa÷a //
iti /
#<{MV-S_213}>#
riktayo÷ca tithyorityekenànhà nyåne ùaùñhe dvàda÷e ca màse ityarthaþ /
jàtåkarõyaþ--
dvàda÷a pratimàsyàni àdyaü ùàõmàsike tathà /
sapiõóãkaraõaü caivamityetacchràddhaùoóa÷am //
àdyam = ekàda÷àhikam /
ùàõmàsike = ånaùàõmàsike /
ekaü pårvaùa ñkàntargatamånaùàõmàsikamaparamuttaraùañkàntargatamånàbdikam /
tatra yattàvatsapiõóãkaraõasya ùoóa÷a÷ràddhàntargatatvàbhidhànaü tadbahusmçtivacovirodhàdasama¤jasamiva pratibhàti /
÷ràddhàni ùoóa÷àpàdya vidadhãta sapiõóanam /
iti laugàkùivacanàt,
tathà--
arvàk sapiõóãkaraõàt kuryàcchràddhàni ùoóa÷a /
iti paiñhãnasivacanàt,
÷ràddhàni ùoóa÷àdattvà naiva kuryàtsapiõóanam /
iti gobhilavacanàcca sapiõóãkaraõàdãnàü ùoóa÷a÷ràddhebhyaþ pçthagbhàvàt /
tasmàtpretatvanivçttyarthakatvàbhipràyeõa tadantarbhàvotkãrttanaütmçtivàkyeùu draùñavyam /
tena pårvoktamàsikasvaråpasaïkhyànukålyaü ÷iùñà càra÷cànugçhãto bhavati /
viruddhagaõanasya tu ÷àkhàbhadena de÷abhedena và vyavasthà draùñavyeti /
kùatriyàdibhirapyetadàdyaü ÷ràddhaü satyapyà÷auca ekà da÷e 'hanyeva kàryam /
àha paiñhãnasiþ--
ekàda÷e 'hni yacchràddhaü tatsàmànyamudàhçtam /
caturõàmapi varõànàü såtakaü tu pçthakpçthak //
iti /
÷aïkho 'pi--
àdyaü ÷ràddhama÷uddho 'pi kuryàdekàda÷e 'hani /
kartustàtkàlikã ÷uddhira÷uddhaþ punareva saþ //
iti /
sadyaþ÷aucàdàvapyàdyaü ÷ràddha pekàda÷e 'hanyeva bràhmaõàdibhissarvaiþ kàryam /
tathàca--
sa eva:
sadyaþ÷auce 'pi dàtavyaü pretasyaikàda÷e 'hani /
sa eva divasastasya ÷ràddha÷ayyàsanàdiùu //
iti /
sadyaþ÷auca ityekàhatryahà÷aucayorupalakùaõam /
àhitàgnermaraõadinà danyasmin dine dàhe sati dàhadinàdàrabhya nava÷ràddhaikàda÷àhikatraipakùikàntàni kuryàt /
anàhitàgnestvekàgnerniragnervà maraõadinàdàrabhya /
#<{MV-S_214}>#
tadårdhvàni tåbhayorapi maraõàdinàdeva /
tadàha--
kàtyàyanaþ:
÷ràddhamagnimataþ kàryaü dàhàdekàda÷e 'hani /
dhruvàõi tu prakurvãta pramãtàhani sarvadà //
iti /
dhruvàõãti traipakùikàdårdhvànàü saüj¤à /
årdhvaü tripakùàdyacchràddhaü mçtàhanyeva tadbhavet /
adhastu kàrayeddàhàdàhitàgnerdvijanmanaþ //
iti jàtåkarõyavacanàcca /
agnimata iti bahvagnimàn gçhyate /
maraõàdeva kartavyaü saüyogo yasya nàgnibhiþ /
dàhàdårdhvama÷aucaü syàdyasya vaitàniko vidhiþ //
iti ÷aïkhavacanaikavàkyatàlàbhàt /
marãcirmàsikànàü mukhyagauõàdikalpamàha--
mukhyaü ÷ràddhaü màsi màsi aparyàptàvçtuü prati /
dvàda÷àhena và kuryàdekàhe dvàda÷àpi và //
iti /
pratimàsaü mçtàhe màsikaü ÷ràddhamiti mukhyaþ kalpaþ /
aparyàptau = pratimàsaü ÷ràddhakaraõà÷aktau çtu prati /
çtoratra càndrasya saurasya vàsambhavànmàsadvaya÷ràddhamagrimamàsi kàryamiti tasyàrthaþ /
ayamarthaþ /
pårvamàse mçtitithimullaïdhyottaramàse mçtitithau atikrànta÷ràddhaü pràptakàlaü ca ÷ràddhaü ceti dvayaü tatra kàryam /
kvacittrayamapi /
yathà ekàda÷àhe àdyaü nirvarttya ånamàsikaü ca svakàle kçtvà
tato dvitãyamàsikaü traipakùikaü ca tçtãyamàsikena saha, caturthamàsikena saha caturthaü, pa¤camena saha ùaùñham, ånaùàõmàsikaü ca saptamena saha, aùñamaü navamena, da÷amamekàda÷ena, dvàda÷amånàbdikena saheti pårvamapyuktam"navami÷raü tu ùaóutaram"iti /
tasyàpyayamevàrtha iti dvitãyakalpaþ /
atha và dvàda÷àhena dvàda÷abhirdinaiþ apavarge tçtãyà /
tàcadbhirdinairapavçttàni dvàda÷amàsikàni kàryàõi /
tatrà÷aucottaradine ekàda÷àhe àdyaü, tatastaduttaradine tånàdyaü dvitãyaü ca, tatastaduttaradine traipàkùikaü tçtãyaü ca, tatastaduttareùu triùu dineùu krameõa caturthapa¤camaùaùñhàni, tata uttaradine tånaùàõmàsike saptamaü ca, tatastaduttaradineùu aùñamanavamada÷amaikàda÷àni, tata uttaradine dvàda÷amånàbdikaü ceti
dvàda÷abhirdinaiþ ùoóa÷a ÷ràddhàni kçtvà taduttaradine sapiõóãkaraõam /
÷ràddhacintàgaõau tu dvàda÷àhamupakramya dvàda÷abhirddinairdvàda÷a màsikàni ÷ràddhàni kçtvà tataþ pareha'ni sapiõóãkaraõamityuktam iti tçtãyakalpaþ /
#<{MV-S_215}>#
atha và ekasminneva dine ekàhe ekàda÷àhe dva /
da÷àhe và dvàda÷àpi màsikàni kçtvà sapiõóãkaraõaü kàryamiti caturthaþ kalpaþ /
dvàda÷àpi ùoóa÷àpãtyarthaþ /
kaõvaþ--
nava÷ràddhaü màsikaü ca yadyadantaritaü bhavet /
tattaduttarasàtantryàdanuùñheyaü pracakùate //
iti /
çùya÷çïgaþ--
ekoddiùñe tu sampràpte yadi vivnaþ grajàyate /
màse 'nyasmina tithau tasyàü kuryàdantaritaü ca yat //
antaritaü màsikaü taduttarasambandhini màsi kuryàditi kàlàdar÷e /
atra cakàreõa tanmàsikasamuccayaþ /
antaritaü tanmàsikaü kuryàditi nirõayàmçte /
à÷aucàdinà tu màsikàntaràye à÷aucànte uttaramàse mçtatithau và amàvàsyàyàü và kçùõaikàda÷ryàü và anukalpena ÷uklaikàda÷yàmapi veti /
uktaü ca kàlanirõaye--
à÷aucopahatau tu màsikavidherà÷aucakàlàtyayaþ
÷asto vottaramàsi taddinamamàvàsyà sitaikàda÷ã /
÷uklà vàpyanukalpato 'tra gaditetyàdi /
etàni ùoóa÷a ÷ràddhàni saüvatsaràdarvàk dvàda÷àhàdau sipaõóãkaraõe kartavye apakçùya sapiõóãkaraõàtpårvaü karttaüvyàni /
÷ràddhàni ùoóa÷àpàdya vidadhãta sapiõóanama /
iti laugàkùivacanàt /
arvàk sapiõóãkaraõàtkuryàt ÷ràddhàni ùoóa÷a /
iti paiñhanisivacanàcca /
sapiõóãkaraõàt pràgapakçùya kçtànyapi sapiõóanottaraü punastàni svasvakàle kartavyàni /
tadàha--
aïgiràþ:
yasya saüvatsaràdarvàk sapiõóãkaraõaü kçtam /
màsikaü codakummaü ca deyaü tasyàpi vatsaram //
iti /
gàlavo 'pi--
arvàk saüvatsaràdyasya sapiõóãkaraõaü kçtam /
ùoóa÷ànàü dviràvçttiü kuryàdityàha gautamaþ //
iti /
atra vi÷eùamàha kàrùõàjiniþ--
arvàgabdàdyatra yatra sapiõóãkaraõaü kçtam /
tadårdhvaü màsikànàü syàdyathàkàlamanuùñhitiþ //
iti /
asyàrthaþ /
ùoóa÷ànàü madhye yàni svasvakàle dvitràõi kçtàni tataþ sapiõóana upasthite tatpårvaü yàni ava÷iùñàni apakçùya kçtàni tànyeva punaþ kuryàt na tvanyàni svasvakàle kçtànãtyarthaþ /
#<{MV-S_216}>#
vivàhàdyupasthitau tu sapiõóãkaraõàtpårvamapakçùya kçtànyapi vådhdyanantaraü punarnaiva kàryàõãtyàha--
kàtyàyanaþ:
nirvartya vçddhitantraü tu màsikàni na tantrayet /
ayàtayàmaü maraõaü na bhavetpunarasya tu //
iti /
vçdhdyatantaraü màsikàni na kuryàttadà ayàtayàmaü nåtanaü maraõaü na bhavet /
anyathà nåtanaü maraõaü bhavedityarthaþ /
preta÷ràddhàni ÷iùñàni sapiõóãkaraõaü tathà /
apakçùyàpi kurvãta kartà nàndãmukhaü dvijaþ //
iti ÷àñhyàyani÷ca /
sapiõóãkaraõottaraü vçdhdyàdipàte tu anumàsikànyapi apakraùñavyàni /
sapiõóãkaraõàdarvàgapakçùya kçtànyapi /
punarapakçùyante vçddhyuttaraniùedhanàt //
iti kàrùõàjinyukteþ /
ataþ sapiõóãkaraõàdarvàk årdhvaü càpakarùaþ siddhaþ /
nanu--
pretasaüskàrakarmàõi yàni ÷ràddhàni ùoóa÷a /
yathàkàlaü tu kàryàõi nànyathà mucyate tataþ //
iti hàrãtavacanànnàpakarùaþ sidhdyatãticet, satyam /
saüvatsarànte sapiõóãkaraõe apakarùo na /
arvàksapiõóãkaraõe tu kena niroddhavyo 'pakarùa iti ùoóa÷a÷ràddhàni kçtvaiva sapiõóãkaraõaü saüvatsaràtpràgapi kartavyamiti /
so 'yamàpatkalpaþ /
yadà pràksapiõóãkaraõàt preta÷ràddhàni karoti tadaikoddiùñavidhànena kuryàt /
yadà tu tadårdhvaü karoti tadàbdikaü ÷ràddhaü yo yathà karoti pàrvaõamekoddiùñaü và tathà màsikàni kuryàt /
sapiõóãkaraõàdarvàk kurvan ÷ràddhàni ùoóa÷aü /
ekoddiùñavidhànena kuryàtsarvàõi tàni tu //
sapiõóãkaraõàdårdhvaü yadà kuryàttadà punaþ /
pratyabdaü yo yathà kuryàttathà kuryàtsa tànyapi //
iti smaraõàditi vij¤àne÷varaþ /
tathà saüvatsaraparyantaü pratidinaü pretodde ÷ena bhojanaparyàptànnasahita udakumbho deyaþ /
padmapuràõe--
udakumbha÷ca dàtavyo bhojyabhakùyasamanvitaþ /
yàvadvarùaü nara÷reùñha! satilodakapårvakam //
iti /
#<{MV-S_217}>#
hemàdrau smçtisamuccaye--
ekàda÷àhàtprabhçti ghañastoyànnasaüyutaþ /
dine dine pradàtavyo yàvatsyàdvatsaraþ sutaiþ //
iti /
pàraskareõa piõóadànamapyatra pàkùikamuktam--aharaharannamasmai bràhmaõàyodakumbhaü ca dadyàtpiõóamapyeke nipçõantãti /
asmai pretàya tadudde÷enetyarthaþ /
arvàksapiõóãkaraõe 'pi deya ityàha--
yàj¤avalkyaþ, (a. 1 ÷rà. pra. ÷lo. 255)
arvàksapiõóãkaraõaü yasya saüvatsaràdbhavet /
tasyàpyetat sodakumbhaü dadyàtsaüvatsaraü dvijaþ //
iti /
sapiõóãkaraõottaraü màsikeùviva nàtra preta÷abdollekhaþ /
asmàdeva vacanàdudakumbhasyàpakarùo nàstãti pratãyate /
yattu gobhila÷ràddhakalpabhàùye skàndavaco likhitam--
annaü caiva sva÷attyà tu saïkhayàü kçtvàbdikasya tu /
dàtavyaü bràhmaõebhyastu yadvà tanniùkrayaü ca yat //
api ÷ràddha÷atairdattairudakumbhaü vinà naràþ /
daridrà duþkhinastàta! bhramanti ca bhavàrõave //
tato 'pakçùya dàtavyaü pretasyàpyudakumbhakam /
iti udakumbhasyàpyapakarùakaü, tattu yàj¤avalkyavacovirodhànnàpakarùaparaükintu pratidinamudakumbhànnadànà÷aktau ekasminnapi dine tàvanto yathàsambhavaü yadà kadàcidvà vatsaramadhye tàvanto deyà iti tadarthaþ àcàrasyàpi tathàdçùñatvàt /
atra kvacitkumbhasyànnasàhityaü kvacidannasya kumbhasàhityaü yadyapi, tathàpi guõapradhànabhàvàvivakùayà idamannameùa kumbha iti pçthageva tyàgaþ kàryaþ /
atra ca yadà pretodde÷enànnasya tatsthànãyasya và dravyasya ÷raddhayà tyàgaþ ÷ràddhamiti vij¤àne÷varoktaü ÷ràddhalakùaõaü, bràhmaõasvãkàraprayantaþ piténuddi÷ya dravyatyàgaþ ÷ràddhamiti kalpataråktaü, pitràdãü÷caturthyantapadairuddi÷ya havistyàgaþ ÷ràddhamiti ÷ålapàùyuktaü ca ÷ràddha lakùaõaü, tadàpi etacchràddhalakùaõàkràntatvàdannodakumbhatyàgo 'pi ÷ràddharåpa eva /
yattu ÷ålapàõinà asya nitya÷ràddhatvamuktam--
ahanyahani yacchràddhaü tannityamabhidhãyate /
iti bhaviùyapuràõoktanitya÷ràddhalakùaõasyàtràpi sattvàditi, tanna /
ahanyahani yaccoditaü tannityàmatyabhidhànàdyatràvadhidinavi÷eùànupàdànena jãvanàvadhi niyojyatvaü pratãyate tannityam /
#<{MV-S_218}>#
"kuryàdaharahaþ ÷ràddhaü"ityatraca tàdç÷acodanàcoditatvàdbhavati nityatvapratãtiþ /
na tu prakçte /
anyathà katipayadinakriyamàõe 'pi--
a÷vayukkçùõapakùe 'pi ÷ràddhaü kuryàddinedine /
ityàparapakùike nitya÷ràddhatvaprasaïgàditi /
ånamàsikonaùàõmàsikonàbdikàni nandàdiùu na kàryàõi /
gàrgyaþ--
nandàyàü bhàrgavadine caturda÷yàü tripuùkare /
åna÷ràddhaü na kurvãta gçhã putradhanakùayàt //
marãcirapi--
dvipuùkare ca nandàsu sinãbàlyàü bhçgorddine /
caturda÷yàü ca nonàni kçttikàsu tripuùkare //
iti /
tripuùkaraü ca tripànnakùatraü bhadrà tithirgurubhaumaravivàràõàmanyatamasya melane bhavati /
dvayormelane dvipuùkaram /
ratnamàlàyàm--
viùamacaraõaü dhiùõyaü bhadràtithiryadi jàyate
suragururavikùmàputràõàü kathaü cana vàsare /
munibhiruditaþ so 'yaü tripuùkarasaüj¤akaþ //
iti /
tripàdbhaü cettithirbhadrà bhaumejyaravibhiþ saha /
tadà tripuùkaro yogo dvayoryogo dvipuùkaraþ //
iti /
dvitãyàsaptamãdvàda÷ãnàü bhadràtithãnàü punarvasåttaràphàlgunãvi÷àkhottaràùàóhàpårvàbhàdrapadanakùatràõàü bhànubhauma÷anai÷caràõàü ca melane tripuùkaraü dbimelane dvipuùkaram /
nandàþ pratipatùaùñhyekàda÷yaþ /
÷eùaü prasiddham /
iti màsikànàü kàlanirõayaþ /
atha pretakriyàsu vihitaniùiddhakàlàþ /
gàrgyaþ--
pratyakùa÷avasaüskàre dinaü naiva vi÷odhayet /
à÷aucamadhye kriyate punaþsaüskàrakarma cet //
÷odhanãyaü dinaü tatra yathàsambhavameva tu /
à÷aucavinivçttau tu punaþsaüskriyate mçtaþ //
saü÷odhyaiva dinaü gràhyamårdhvaü saüvatsaràdyadi /
pretakàryàõi kurvãta ÷reùñhaü tatrottaràyaõam //
kçùõapakùa÷ca tatràpi varjayettu dinakùayam /
#<{MV-S_219}>#
preta÷ràddhaü prakçtya gàrgyaþ--
nandàyàü bhàrgavadine caturda÷yàü tripuùkare /
tatra ÷ràddhaü na kurvãta gçhã putradhanakùayàt //
marãciþ--
ekàda÷yàü tu nandàyàü sinãvàlyàü bhçgordine /
nabhasyasya caturda÷yàü kçttikàsu tripuùkare //
÷ràddhaü na kurvãtetyanuùaïgaþ /
pretakriyàmeva prakçtya--
bhàrate:
nakùatre tu na kurvãta yasmin jàto bhavennaraþ /
na prauùñhapadayoþ kàrüyaü tathàgneye ca bhàrata! //
dàruõeùu ca sarveùu pratyarau ca vivarjayet /
jyautiùe yàni coktàni tàni yatnena varjayet //
uktàni varjyatveneti÷eùaþ /
dàruõàni--
dàruõaü coragaü raudramaindraü nairçtameva ca /
ityuktàni /
gratyariþ = pa¤camatàrà /
jyotiþ parà÷araþ--
sàdhàraõadhruvogre maitre no ÷asyate manuùyàõàm /
pretakriyà katha¤cittripuùkare yamaladhiùõaõe ca //
sàdhàraõe kçttikàvi÷àkhe /
dhruvàõi = uttaràtrayaü rohiõã ca /
ugràõi = pårvàtrayaü bharaõã maghà ca /
maitramanuràdhà /
yamaladhiùõyaü = dhaniùñhà /
ka÷yapaþ--
bharaõyàrdrà tathà÷leùà målatricaraõàni ca /
pretakçtye 'tiduùñàni dhaniùñhàdyaü ca pa¤cakam //
varàhapuràõe--
caturthàùñamage candre dvàda÷e ca vivarjayet /
pretakçtyaü vyatãpàte vaidhçtau paridhe tathà //
karaõe viùñisaüj¤e ca ÷anai÷caradine tathà /
trayoda÷yàü vi÷eùeõa janmatàràtraye 'pi ca //
janmatàràtrayam = àdyada÷amaikoneviü÷àni /
nandàyàü bhàrgavadine trayoda÷yàü trijanmani /
atra ÷ràddhaü na kurvãta putradàrathanakùayàt //
ityàdaya÷ca niùedhàþ pretakriyàtirikte na pravartante /
preta÷ràddheùvapi sàvakà÷eùu na pravartante /
niravakà÷eùu svakàle 'nuùñhãyamàneùu pravartante /
#<{MV-S_220}>#
tadàha gobhilaþ--
nandàyàü ÷ukravàreùu caturda÷yàü trijanmasu /
ekàda÷àhaprabhçti naikoddiùñaü niùidhyate //
vaijavàpaþ--
yugamanvàdisaïkràntidar÷e pretakriyà yadi /
daivàdàpatità tatra nakùatràdi na ÷odhayet //
iti pretakriyàvihitaniùiddhakàlàþ /
##
tatra yajamànapretayoranàhitàgnitve saüvatsarànto mukhyaþ /
upasthitavçddhipårvakàlo và /
tathàca--
bhaviùyapuràõe:
sapiõóãkaraõaü kuryàdyajamàno hyanagnimàn /
anàhitàgneþ pretasya pårõe 'bde bharatarùabha! //
tathà pulastyo 'pi--
niragniþ sahapiõóatvaü piturmàtu÷ca dharmataþ /
pårõe saüvatsare kuryàdvçddhirvà yadaharbhavet //
atra hi karturudde÷yasya niragnitve nimitte kàlo niyamyate tasyaiva karmàïgatvena vidhãyamànatvàt /
yattu kàle karma vidhãyate na karmaõi kàla itinyàyavidvacanaü tadanupàdeyatvàbhipràyam /
na punaravidheyatvaparam /
tathàtve hi kàlasyàïgatvameva na syàdavidhãyamànatvàt /
na hyavidhãyamànamaïgaü bhavatãti /
atra hi pårõa iti varùasamàptyuttaradina ityarthaþ /
tathàco÷anà--
pituþ sapiõóãkaraõaü vàrùike mçtavàsare /
àdhànàdyupasampràptàvetatpràgapi vatsaràt //
nàgararavaõóe 'pi--
pituþ sapiõóãkaraõaü vatsaràdårdhataþ sthitam /
vçddhiràgàmikã cetsyàttadarvàgapi kàrayet //
yacca paiñhãnasinà vatsarànte sapiõóãkaraõamityuktam /
tatràpi sati saptamyeva na tu da÷ànte paña itivadvàcakatvaü pårvodàhçtavàkyavirodhàt /
yacca smçtyarthasàre dvàda÷amàsopàntyadine ånàbdikaü taduttaradine sapiõóãkaraõaü taduttaradine mçtàharåpe prathamàbdikamiti, tadetat"vàrùike mçtavàsara"itivacanavirodhàdupekùaõãyama /
eva¤ca sati ekoddiùñapradhànakatvena madhyàhne sapiõóanaü vidhàya pàrvaõapradhànakatvena vàparàhõe sapiõóanaü kçtvà sambhave 'paràhõa eva gauõakàlaråpasàyàhne và sàüvatsarikaü kàryaü na tu lopastasya /
#<{MV-S_221}>#
kecittu mçtàhadine sapiõóane àbdikalopa eva mukhyakàlasyàbhàvàt, ÷eùabhojanaü vinà sapiõóãkaraõa÷ràddhàparisamàpte ÷ràddhàntaràrambhasyànucitatvàcceti vadanti /
tanna /
nahi gauõakàle 'nuùñhànaü niùiddhamapi tu mukhyakàle 'nadhikçtasya gauõakàle /
na ca prakçte mukhyakàle 'nadhikàrapratipàdakaü ki¤cidasti /
yacca ÷eùabhojanaü vinà karmàsamàpterna karmàntaràrambha iti /
tanna /
visarjanenaiva prayogasya parisamàptatvàt /
taduttaraü ca ràgataþ pràpte bhojane pratipattimàkàïkùamàõasya ÷eùasya niyamo na tu ÷eùabhojanaü ÷ràddhàïgam /
bhavadvàtadvi, na ràtrigatabrahmacaryàdivatprayogabahirbhåtamevàïgaü tacca pratyàbdikenàva÷yakartavyatayà vihitena vyavahitaü sadàbdika÷ràddhàïgaka÷eùabhojanena saha tantreõaikasmin dine daivava÷àpannànekavàrùika÷eùabhojanamivànuùñhàtuü ÷akyamiti na ki¤cidanupapannam /
vçddhirabhyudayaþ /
bhràtà và bhràtçputro và sapiõóaþ ÷iùya eva và /
sahapiõóakriyàü kçtvà kuryàdabhyudayaü tataþ //
iti laghuhàrãtoktaþ /
gomilo 'pi yadaharvà vçddhiràpadyate iti vçddhirvà yadahaþ syàditi /
atra vçdhdyahaþ sannihitaü dinàntarapamucyate /
anyathà tasminneva dine sapiõóãkaraõàpattiþ /
tacca viruddham /
sapiõóãkaraõasya madhyàhnakàlatvàt vçddhi÷ràddhasya ca pràtaþ kàlikatvàt /
spaùñaü coktam--
nàgarakhaõóe:
pituþ ÷apiõóãkaraõaü vatsaràdårdhvataþ sthitam /
vçddhiràgàminã cetsyàt tadarvàgapi kàrayet //
upalakùaõaü caitannàndãnimittasya karmamàtrasya /
tathà ca--
÷àñhyàyaniþ:
preta÷ràddhàni sarvàõi sapiõóãkaraõaü tathà /
apakçùyàpi kurvãta karttàü nàndãmukhaü dvijaþ //
iti /
ayaü càpakarùaþ sapiõóanaü vinà pitràdãnàü pàrvaõàrhapitçtvapràptyabhàvena nàndã÷ràddhasya kartuma÷akyatvàt
j¤eyo na tu vàcanika iti kecit /
apare tu na hyadçùñàrthe hetunà prayojanam /
na hyapakarùe devatàsambhavaþ prayojakaþ kintu vidhiþ /
devatàyà abhàve tu jãvatpitçkasyeva karmalopa eva yuktaþ /
devatànurodhenaivàpakarùe tãrtha÷ràddhàdyanurodhenàpakarùàpatteþ /
tasmàdvacanàdevàpakarùaþ /
#<{MV-S_222}>#
ki¤càhitàgnairdaihitrasya vidyamàne 'pi niragnau màtule pàrvaõànuroghena màtàmahasapiõóãkaraõaü pràpnuyàddauhitrànurodhena và màtulasya gauõakàle 'nuùñhànaprasaïgaþ,"na pàrvaõaü nàbhyudayam"iti pçthakvacanavaiyarthyàpatte÷ca /
abhyudaya÷ca ava÷yakartavyo na kàmyaþ /
tasya sapiõóãkaraõànapakarùe 'pi pçthakkartuü ÷akyatvàt /
sàgneþ pretasya niragnikarttçkasapiõóãkaraõakàlamàha--
laghuhàrãtaþ:
anagnistu yadà vãra! bhavetkuryàttadà gçhã /
preta÷cedagnimàüstasya tripakùe vai sapiõóanam //
gçhã = karttà /
sumanturapi-
preta÷cedàhitàgniþ syàtkarttànagniryadà bhavet /
sapiõóãkaraõaü kàryaü tadà pakùe tçtãyake //
atra ca "tripakùe vai sapiõóanam' ityatra tçtãyasya pakùasyàdhikaraõa toktà saptamã÷ravaõàt /
na càstu saptamã paraü tu satisaptamã sà, evaü ca màsikàbdikàdi÷ràddhavanmçtatithisajàtãyàyàü tithau sapiõóãkaraõa miti vàcyam /
"upapadavibhakteþ kàrakavibhaktirbalãyasã"itinyàyàtsa tisaptamãto 'dhikaraõasaptamyà eva balãyastvàtpåraõàrthakapratyayabalà hvitãyapakùasyaiva làbhàt /
na ca"pårõe saüvatsare ùaõmàse tripakùe yadaharvà vçddhiràpadyate"iti gobhilavàkye saüvatsara iva ùaõmàsatripakùayorapi pårõa ityanuùaïgeõànvayàttaduttaradinasyaiva grahaõamiti vàcyam /
pramàõàbhàvena"màsaü dar÷apauõarmàsàbhyàmiùñvopavasàdbhi÷caranti"ityatra màsasyopasatsvivàtra pårõa ityasya ùaõmàsatripakùayorananuùaïgàt /
tena sampårõasya tçtãyasyàdhikaraõatvamiti /
hemàdristu pakùatraye pårõa iti vadannapi tçtãyapakùasampårttidinasyaivàdhikaraõatvamàha saptamãsvàrasyàt na tu taduttaradinasyeti /
kartuþ sàgnitve--
sumantuþ:
yajamàno 'gnimàn ràjan! preta÷cànagnimàn bhavet /
dvàha÷àhe bhavetkàryaü sapiõóãkaraõaü sutaiþ //
kàtyàyanaþ--
ekàda÷àhaü nirvarttya arvàgdar÷àdyathàvidhi /
prakurvãtàgnimàn vipro màtàpitroþ sapiõóanam //
iti /
atràrvàkdar÷àdityuktàvapi"ekàda÷àhe dvàda÷àhe và"ityàdi baudhàyanàdyuktavihitakàla eva kartavyaü, tadabàdhenaivopapattau bàdhàyogàt svatantrakàlakalpanàprasaïgàcca /
#<{MV-S_223}>#
hemàdristu svatantraü kàlàntaramityàha /
yattu--
yà tu pårvamamàvàsyà mçtàhàdda÷amã bhavet /
sapiõóãkaraõaü tatyàü kuryàdeva suto 'gnimàn //
iti jàbàlivacanaü tat maraõadinàvadhikada÷amadinaparam /
evaücaikàda÷aü dinamuktaü bhavati /
yadà ca dar÷o
ddhàviü÷atidinàdårdhvaü bhavati tadà÷aucàtparato dvàda÷asu divaseùu ùoóa÷a÷ràddhàni kçtvà trayoda÷adivase sapiõóãkaraõaü kàryam /
sapimóãkaraõaü prakçtya--
màsikàrthavat dvàda÷àhaü ÷ràddhaü kçtvà trayoda÷e 'hni và kuryàt /
iti viùõåkteþ /
asyàrthaþ /
màsikànàmarthaþ prayojanaü pretabhàvanivçttistadvacchràddham /
gaõàbhipràyamekavacanam /
tatronamàsikatraipakùikonaùàõmàsikàni prathamadvitãyaùaùñhadvàda÷àdivaseùu kàryàõi divasasya màsa tthànãyatvàt /
ata evàgre"saüvatsaràbhyantare yadyadhikamàsako bhavettadà màsikàrthaü dinamekaü vardhayet"iti tenaivoktam dvàda÷àhaü trayoda÷a iti cà÷aucottaradinamàrabhyaiva"parato da÷aràtrasya"iti jàvàlokteþ /
atra dahàràtragrahaõaü tattadà÷aucopalakùaõam /
tatà sàgninà pravasitena vicchinnàgninà và pàrvaõa÷ràddhànurodhenàpi apakarùaþ kàryaþ /
tathà ca--
hemàdrau prajàpatiþ:
nàsapiõóyàgnimàn putraþ pitçyaj¤aü samàcaret /
na pàrvaõaü nàbhyudayaü kurvanna labhate phalam //
ityava÷yakartavyàbhyudayasàhacataryeõa pàveõasyoktatvàt /
arvàk dar÷àditidar÷opàdànàddar÷asambandhipitçyaj¤avatpàrvaõasyàpi grahaõàcca /
etacca yanmate piõóapitçyaj¤animittaü sapiõóãkaraõàpakarùaõaü tanmate 'pi pituriva màturapi kàryam /
ekatvaü sà gatà bharttuþ piõóe gotre ca såtake /
patnã patipitéõàü tu tasmàttadgotrabhàginã //
sapiõóãkaraõàdårdhvaü yatpitçbhyaþ pradãyate /
sarveùvaü÷aharà yàtà iti dharmeùu ni÷cayaþ //
iti yaj¤apàr÷vabaudhàyanavacanàbhyàü pitçpiõóe tasyà aü÷abhàgitvàt /
na caivaü tasyà udde÷yatvàpattiriti vàcyam /
ekamårttitvamàyàti sapiõóãkaraõe kçte /
iti vacanena sapatnãkatvenànudde÷e 'pi bharttçpiõóàü÷opabhogokteþ /
anyathà màtàmahena saha sapiõóane màtàmahapiõóabhoktçtvaü na syàt /
na hi saduhitçketimàtàmahànàmudde÷aþ pramàõàbhàvàt /
#<{MV-S_224}>#
tasmàtsàgninà kartrà à÷aucottaraü dvàda÷asu divaseùu màsikàni kçtvà trayoda÷e 'hni maraõadinàdàrabya và dvàda÷e dine ekàda÷e 'hani eva và dar÷apàte tatraiva sapiõóanaü kàryam /
atra ca pramàdàdakaraõe tripakùàdiùu vihiteùu kàleùu kàryam /
tathàca--
gobhilaþ:
dvàda÷àhàdikàleùu pramàdàdananuùñhitam /
sapiõóãkaraõaü kuryàtkàleùåttarabhàviùu //
idaü ca sàgnikasyaiva /
tasyaiva dvàda÷àhàdãnàü mukhyatvàt tadagrimàõàmanukalpatvena vidhànamuktaü na tu niragnikasya /
tasya varùàntasyaiva mukhyatvàt, na ca taduttaraü vihitaþ kàlo 'stãti /
bhàviùyapuràõe---
dvàda÷e 'hani ùaùñhe và tripakùe và trimàsi và /
ekàda÷e 'pi và màsi màïgalyasyàpyupasthitau //
atra ùaùñhe vetyatra màsãti sambadhyate /
tathà ca--
baudhàyanaþ--atha saüvatsare pårõe sapiõóãkaraõaü tripakùe tçtãyamàsi ùaùñhe vaikàda÷e và dvàda÷àhe veti /
atràpi pårvoktayuttyàdhikaraõatve siddhe yadatãte ùaùñhe màsãti kasyacidvyàkhyànaü tatra målaü mçgyam /
kàlàntaramàha--
paiñhãnasiþ, saüvatsarànte visarjanaü navamamàsyamityeke /
viùõurapi--
màsikàrthavat dvàda÷àhaü ÷ràddhaü kçtvà trayoda÷e 'hni và kuryàta /
vyàghraþ sàdhàraõyenaiva dvàda÷àhaprà÷astyamàha--
ànantyàtkuladharmàõàü puüsàü caivàyuùaþ kùayàt /
asthite÷ca ÷arãrasya dvàda÷àhaþ pra÷asyate //
kuladharmàõàü = kulàcàrànniyatakàlikànàü vçddhi÷ràddhavatàü cåóàdyanuùñhànànàm /
asthiti÷ca ràjopadravàdinà de÷atyàgasambhàvanàråpà rogàdinà karmàsàmarthyaråpà và /
prà÷astyaü ca mukhyakàlànuùñhiteneva tasmin kàle 'nuùñhitenàpyanena pretatva nivçttirbhavatãti /
dvàda÷àha÷ca dvàda÷a¤ca tadaha÷cetivyutpattyà dvàda÷aü dinaü tacca mçtadinàvadhikameva /
dvàda÷ànàmahnàü saïghàto dvàda÷àhaþ ùoóa÷a÷ràddhàpakarùakaþ kàlaþ sa càbhyudayaråpa iti ÷ålapàõiþ /
nanu kathamasya pra÷astatvaü sapiõóãkaraõaü hi pitçtvapràptyarthaü na ca dvàda÷àhe kçtaü kevalaü tatpitçtvàpàdakaü bhavati /
yato--
viùõudharmottare:
kçte sapiõóãkaraõe naraþ saüvatsaràtparam /
#<{MV-S_225}>#
pretadehaü parityajya bhogadehaü prapadyate //
iti /
agnipuràõe 'pi--
arvàk saüvatsaràdyasya sapiõóãkaraõaü bhavet /
pretatvamapi tasyàpi j¤eyaü saüvatsaraü nçpa! //
iti /
ataþ pårvaü kçte 'pi sapiõóane vatsarànta eva pretatvanivçtteþ kathamasya pra÷astatbamiticet, ùoóa÷a÷ràddhànyakçtvà kçte sapiõóane na pitçtvapràptirityetatparamidaü vacanadvayam /
÷ràddhàni ùoóa÷àdattvà naiva kuryàtsipaõóanam /
ityanenakavàkyatvàt /
asmàdeva vacanàtùe óa÷a÷ràddhànyapakraùñavyànãtyapyuktaü bhavati /
kathamanyathà ùãóa÷a÷ràddhànàmapakarùàbhàve tatsàcyapretatvanivçtterabhàvena kçtaü sapiõóãkaraõa÷ràddhamapyarthavatsyàt /
nanu ùoóa÷a÷ràddhànyapakçùya kçte sapiõóana pretatvanivçtterjàtatvàtpunarmàsikodakumbha÷ràddhaü na syàt /
satyam /
yadi--
yasya saüvatsaràdarvàk sapiõóãkaraõaü bhavet /
màsikaü codakumbhaü ca deyaü tasyàpi vatsaram //
itilaugàkùivacanaü na syàt /
tasmàdvacanàdeva punaràvçttiriti /
kecittu vçddhinimittaü vinàpakçùñe sapiõóane saüvatsarànta eva pretatvanivçttiþ /
vçddhinimittaü tvapakarùaõe sapiõóanottaramevàvyavadhànena pretatvanivçttiþ /
ata eva"arvàksaüvatsaràdvçddhau"ityanena sapiõóanàpakarùamabhidhà yàha--
÷àttàtapaþ:
na pçthakpiõóadànaü ca tasmàdårdhvaü vidhãyate /
pretànàmiha sarveùàü ye mantrai÷ca niyojitàþ //
pretatvàcceha nistãrõàþ pràptà pitçgaõaü tu te //
iti /
yadi và÷avatyà gauõekàle 'nuùñhàna daivàttaduttaraü vçddhyàdyàpadyeta tadà vçddhikàlaü pràpya pretatvaparihàro bhavati tasya vatsaràntakàlatulyatvàditi vadanti /
atredaü pratibhàti /
kathamasya vatsaràntakàlatulyatvamiti /
yadi càhitàgnerdvàda÷àhasyeva mukhyatvena pretatvanivçttiphalakasya sapiõóanasyàtra vihitatvàditi, tadà vihitatvaü gauõasyàpyastyeva /
mukhyakàla÷ca na svaråpeõa prayojakaþ anyathà vatsarànte sapiõóanàbhàve 'pi pretatvanivçttiþ syàdeva tasmànmakhyakàle 'nuùñhitameva sapiõóanaü pretatvanivartakaü vàcyam /
evaü sati vihitasyànarthakatvànupapattyà vihitakàle 'nuùñhitameva pretatvanivartakamityastu kçtaü mukhyatvenota /
#<{MV-S_226}>#
tasmàtùoóa÷a÷ràddhasahitaü sapiõóãkaraõamàtraü pretatvanivartakaü na mukhyakàlasahitamiti /
kecittu sarveùàmapi kàlànàhitàgniü prati mukhyatvena dvàda÷àdikàleùu kçtaü sapiõóanaü vçddhipårvaü kçtamiva pretatvanivartakamiti /
te ca kàlàþ /
tatra tàvat caturviü÷atimate--
sapiõóãkaraõaü càbde sampårõe 'bhyudaye 'pi và /
dvàda÷àhe tu keùà¤cinmataü caikàda÷e tathà //
iti /
kecittu idaü sakalasàdhàraõamukhyakàlasaïgràhakaü na tu niragnerekàda÷àhàdipratipàdakam /
anyathà sàgnerapi saüvatsaràntakàlasàdhakaü syàt /
evaü ca"yà tupårvamamàvàsyà"ityàdivàkyaistàüstàn prati pràpràneva kàlàn vidadhannàpårva÷rutimålamityàhuþ /
parà÷aramàdhavãye bhaviùye:
sapiõóãkaraõaü kuryàdyajamànastvanagnimàn /
anàhitàgneþ pretasya pårõe 'bde bharatarùabha! //
dvàda÷e 'hani ùaùñhe và tripakùe và trimàsi và /
ekàda÷e 'pi và màsi màïgalyasyàpyupasthitau //
iti /
ete ca sarve mukhyàþ /
eùu dvàda÷àhaþ pra÷astaþ /
ànantyàdivacanàt /
anyatrecchayà vikalpa iti màdhavaþ /
anye tu vatsarànto mukhyastatsannihita ekàda÷o màso jaghanyaþ /
evamanye viprakçùñà yathàpårvaü jaghanyà iti /
yadà ca sapiõóãkaraõàrthaü ùoóa÷a÷ràddhànyapakçùyante tadà mçtatithisajàtãyàyàü tithau kàryàõi /
ekasyàpi mukhyakàlalàbhàt /
asambhave tu sapiõóanadine eva nimitte sannidhànàt /
atha và sati kàlavyavadhàne pràgudàhçtaviùõuvàkyàt dvàda÷asu divaseùu
ùoóa÷a÷ràddhàni vidadhyàditi /
÷ådràõàü tu dvàda÷àha eva sapiõóanam /
tathàca--
viùõuþ, mantravarjaü hi ÷ådràõàü dvàda÷e 'hnãti /
na ca kàtyàyanena--
sarveùàmeva varõànàü såtakànte sapiõóanam /
iti vidhànànmàsaü ÷ådrasyà÷aucasattvàdavayavapiõóasya da÷amasya taü prati såtakànte vihitatvàt kathaü dvàda÷àhe ÷ådrasya sapiõóanamitivàcyam /
sarveùàmeva varõànàü da÷àhaü såtakaü bhavet /
ityetatpakùamà÷ritya và sacchådrasya dar÷a÷ràddhànurodhena ekàda÷àhavidhivadvacanabalàtsåtakanivçttimabhyupetya và vacanàt såtakamadhya eva và kàryamiti na doùaþ /
#<{MV-S_227}>#
vastuto dvàda÷àhapadaü na maraõadinàdàrabhya dvàda÷àhaparaü kintu såtakàntadivasàdårdhvaü dvijàtivat dvàda÷asu divaseùu dvàda÷a màsikàni kçtvà dvàda÷àha eva sapiõóanaü kàryaü na tu dvijà tivattrayoda÷àhe /
ata eva tatroktam--yadyadhimàsastadà trayoda÷e dina iti /
etena yatki¤cicchràddhavçddhirna dinavçddhiriti tadapi paràstam /
de÷àntarasthite tu putre itivi÷eùaþ /
tatra ÷àtàtapaþ--
de÷àntaragatànàü ca putràõàü ca kathaü bhavet /
÷rutvà tu vapanaü kàryaü da÷àhaü tu tilodakam //
tataþ sapiõóãkaraõaü kuryàdekàda÷e 'hani /
varùàntakàlàtikrame kàlàntaramukte màdhavãye--
çùya÷çïgaþ:
sapiõóãkaraõaü ÷ràddhamuktakàle na cet kçtam /
raudrahaste ca rohiõyàü maitrabhe và samàcaret //
etacca nakùatràdyanusàreõa vçdhdyàdyupasthitau vihitakàlàntaràlàbhe 'pi draùñavyam /
iti sapiõóanakàlaþ /
atha sàmànya÷ràddhatithinirõayaþ /
÷ràddhaü ca trividhaü pàrvaõamekoddiùñaü daivikaü ca /
tatra kaõvaþ--
ekamuddi÷ya yacchràddhamekoddiùñaü prakãrttitam /
trãnuddi÷ya tu yattaddhi pàrvaõaü munayo viduþ //
pàraskaraþ--
devànuddi÷ya kriyate yattaddaivikamucyate /
tannitya÷ràddhavatkuryàddvàda÷yàdiùu yatnataþ //
tatra yasyàü tithau pàrvaõa÷ràddhaü vihitaü sà yadi dinadvayasambandhinãbhavettadà yasminpårvasminparasminvà dine 'paràhõavyàpinã tasmin dine pàrvaõamanuùñheyam /
karmaõo yasya yaþ kàlastatkàlavyàpinã tithiþ /
tayà karmàõi kurvãta hràsavçddhã na kàraõam //
iti yàj¤avalkyavacanàt /
madhyàhnavyàpinã yà syàtsaikoddiùñe tithir bhavet /
aparàïõavyàpinã yà pàrvaõe sà tithirbhavet //
iti gautamavacanàcca /
yadà pårvedyuraparàhõavyàpinã tadà pårvaiva, gràhyà /
#<{MV-S_228}>#
tathàcamanuþ--
yasyàmastaü raviryàti pitarastàmupàsate /
sà pitçbhyo yato dattà hyaparàhõaþ svayaübhuvà //
yasyàmaparàhõasambandhinyàü ravirastaü yàti sà pitçkàrye pra÷aste tyarthaþ /
tathà ca hàrãtaþ--
aparàhõaþ pitéõàü tu yàparàhõànuyàyinã /
sà gràhyà pitçkàrye tu na pårvàstànuyàyinã //
astànuyàyinã = astamàtrànuyàyinã /
tathà ca yàparàhõavyàpinyastànuyàyinã sà pitçkàrye gràhyetyarthaþ /
yadà tu dinadvaye 'pi nàparàhõavyà pinã tadàpi pårvaiva gràhyà /
tathàca--
bçddhayàj¤avalkyaþ:
devakàrye tithirj¤eyà yasyàmabhyudito raviþ /
pitçkàrye tithirj¤eyà yasyàmastamito raviþ //
÷ivarahasyasaurapuràõayoþ--
pràyaþ prànta upoùyà hi tithirdaivaphalepsubhiþ /
målaü hi pitçtçptyarthaü paitraü coktaü maharùibhiþ //
màradoyapuràõe--
titheþ pràntaü suràkhyaü hi upoùyaü kavayo viduþ /
pitryaü målaü titheþ proktaü ÷àstraj¤aiþ kàlakovidaiþ //
pitrye 'stamayavelàyàü spçùñà pårõà nigadyate /
na tatraudayikã gràhyà daive hyaudayikã tithiþ //
gobhilaþ--
sàyàhnavyàpinã yà tu pàrvaõe sà uhàhçtà /
sàyàhnavyàpità ca trimuhårtànyånàyà eva bhavati /
vaudhàyano 'pi--
udite daivataü bhànau pitryaü càstamite ravau /
dvimuhårtaü trirahna÷ca sà tithirhavyakavyayoþ //
bhànàvudite sati yad dvimuhårtaü muhårtadvayaü taddaivataü = daivakarmayogyam /
astamite astaü gantumàrabdhe bhànau astamayàtpårvaü yat trimuhårtaü tatpitryaü = pitryakarmayogyam /
tasmàttadvarttinã ti thirhavyakavyayorgràhyetyarthaþ /
dinadvaye 'pi vaiùamyeõàparàhõaikade÷avyàptau tadàdhikyavatã gràhyà "aõurapi vi÷eùo 'dhyavasàyakara' iti nyàyàt /
#<{MV-S_229}>#
dinadvaye 'pi sàmyenàparàhõaikade÷avyàpti÷ca ÷ràddhàïgatithervçdhdyà kùayeõa sàmyena và bhavati, tatra kasmindine pàrvaõamitisaü÷aye--
kharvodarpastathà hiüsà trividhaü tithilakùaõam /
sarvadarpau parau påjyau hiüsà syàtpårvakàlikã //
iti vyàghrapacanànnirõayaþ /
kharvaþ = sàmyavàüstithiþ, darpo vçddhistadvàüstithiþ, hiüsà kùayastadvàniti trividhaü tithilakùaõaü tithisvaråpam /
atra sarvatvàdãnàü gràhyatithigatatvaü kharvadarpayoþ parayorhisàyà÷ca pårvasyà gràhyatvàbhidhànàt /
sà ca tulyakàlaikade÷abyàptirgràhyatithervçddhikùayasàmyairitthaübhavati samaràtrindivasamaye yadà viü÷atighañãparimità pårvatithir bhavati dvàviü÷atighañãparimità cottaratithistadà dinadvaye 'pi sàmyena ghañãcatuùñayaparimitàparàhõaikade÷avyàptirbhavati /
gràhyatithi÷ca ghañãdvayena vardhate /
yadà ca dvàviü÷atighañãparimità pårvatithirviü÷atighañãparimità cottaratithistadàpi
sàmyena ghañãdbayaråpàparàhõaikade÷avyàptirbhavati tithai÷ca ghañãdvayena kùãyate /
yadà ca pårvottaradinayoþ pårvottare tithã ekaviü÷atighañãparamite stastadàpi sàmyenaiva ghañãtrayaparimitàparàhõaikade÷avyàptirbhavati tithi÷ca sàmyamupaiti /
atra vçddhisàmyayoþ parà gràhyà kùaye pårveti /
iti pàrvaõanirõayaþ /
ekoddiùñasya tu kàlamàha hàrãtaþ--
àma÷ràddhaü tu pårvàhõa ekoddiùñaü tu madhyataþ /
pàrvaõaü càparàhõe tu pràtarvçddhinimittakam //
upakramakàlamàha vyàsaþ--
kutapaprathame bhàge ekoddiùñamupakramet /
àvartanasamãpe và tatraiva niyatàtmavàn //
samaptikàlamàha ÷lokagautamaþ--
àrabhya kutape ÷ràddhaü kuryàdàrauhiõaü budhaþ /
vidhij¤o vidhimàsthàya rauhiõaü tu na laïghayet //
evaü ca kutaparauhiõayormuhårtayorekoddiùñakàlatvàt tavdyàptyàdinaiva nirõayaþ /
atràpi pårvedyureva madhyàhnavyàptiraparedyureva madhyàhnavyàptirityanayoþ pakùayoþ--
madhyàhnavyàpinã yà tu tithiþ pårvà paràpi và /
tasyàü pitçbhyo dàtavyaü hàsavçddhã na kàraõam //
#<{MV-S_230}>#
iti baudhàyanavacanànnirõayaþ /
dinadvaye 'pi madhyàhnavyàpitve tatspar÷àbhàve và pårvedyurevànuùñhànam /
daivakàrye tithirj¤eyà yasyàmabhyudito raviþ /
pitçkàrye tithirj¤eyà yasyàmastamito raviþ //
iti vçddhayàj¤avalkyavacanàdipårvodàhçta÷ivarahasyasaurapuràõàdivacanebhyaþ /
dinadvaye 'pi sàmyenaikade÷avyàptau pårvavadeva kharvàdivàkyànnirõayaþ /
vaiùamyeõaikade÷avyàptau tu mahattvava÷ànnirõayaþ /
daivikaþ ÷ràddhakàla ukto--
brahmapuràõe:
pårvàhõe daivikaü ÷ràddhamaparàhõe tu pàrvaõam /
ekoddiùñaü tu madhyàhne pràtarvçddhinimittakam //
pårvàhõastu--
àvartanàtu pårvàhõo hyaparàhõastathàparaþ /
ityuktaþ /
tatràpi--
pràtaþkàle tu na ÷ràddhaü prakurvãta dvijottamaþ /
naimittikeùu ÷ràddheùu na kàlaniyamaþ smçtaþ //
itimàdhavodàhçtàcchivaràghavasaüvàdavàkyàtpràtaþ kàlavihitavçddhi÷ràddhàtirikteùu ÷ràddheùu pràtaþ kàlasya niùedhàttadatiriktapårvàhõo daivika÷ràddhakàlaþ tadvyàptyaiva pårvavannirõayaþ /
vi÷eùastu yadà vçddhikùayàdibhirdinadvaye 'pi tulyakàlà karmakàlavyàptistadottaraiva gràhyà /
udite daivataü bhànau pitrye càstamite ravau /
dvimuhårtaü trirahno và sà tithirhavyakavyayoþ //
iti baudhàyanavacanàt /
kharvàdivàkyasya caitadbhinnapitryaviùayatvàt /
itisàmànya÷ràddhatithinirõayaþ /
##
skandapuràõe--
àvartanàttu pårvàhõo 'pyaparàhõastataþ paraþ /
iti /
àvartanàdityatràïpra÷leùaþ kàryaþ /
àvartanaü nàma dinamadhyaü tathà ca àvartanàvadhikaþ pårvo bhàgaþ pårvahõastadavadhikaþ paro bhàgo 'paràhõa ityarthaþ /
imameva vibhàgamabhipretya--
manuràha, (a. 3 ÷loka. 278)
yathà caivàparaþ pakùaþ pårvapakùàdvi÷iùyate /
tathà ÷ràddhasya pårvàhõàdaparàhõo vi÷ivyate //
iti /
atra màsasamabhàgayoþ pårvapakùàparapakùayordçùñàntãkaraõàtpårvàrdhàparàrdharåpau pårvàhõàparàhõàvahno bhàgau pratãyete /
#<{MV-S_231}>#
tredhàvibhaktasyàhnastrayo bhàgàþ pårvàhõamadhyandinàparàhõàþ ÷rutau viniyuktàþ /
pårvàhõo vai devànàü madhyandino manuùyàõàmaparàhõaþ pitéõàü tasmàdaparàhõe dadàtãti /
atra vidheyàparàhõsaya stutyarthamuktasya pårvàhõamadhyandinayordevamanuùyasambandhasya pramàõàntaràpratãtatvàtpårvàhõe devebhyo dadàti madhyandine manuùyebhya iti vidhã kalpyete iti /
skandapuràõe--
årdhvaü såryodayàtproktaü muhårtànàü tu pa¤cakam /
pårvàhõaþ prathamaþ prokto madhyàhnastu tataþ paraþ //
aparàhõastataþ prokto muhårtànàü tu pa¤cakam //
÷àtàtapo 'pi--
tasmàdahnastu pårvàhõe devà a÷anamabhyavaharanti /
madhyandine manuùyà aparàhõe pitara iti //
caturdhà vibhàgamàha gobhilaþ:
pårvàhõaþ praharaü sàrddhaü madhyàhnaþ praharaü tathà /
àtçtãyàdaparàhõaþ sàyàhna÷ca tataþ paraþ //
iti /
pa¤cadhà vibhàgadyotikà ÷atapatha÷rutiþ--àdityastveva sarva çtavaþ sa yadaivodetyatha vasanto yathà
saïgavo 'tha grãùmo yathà madhyandino 'tha varùà yadàparàhno 'tha ÷aradyadaivàstametyatha hemanta iti /
pa¤cada÷amuhårtàtmakasya divasasya trimuhårtaparimita eko bhàgaþ /
evaü pa¤ca bhàgàþ pràtaþsaïgavamadhyàhnasàyàhnàparàhõasaüj¤à bhavanti /
vyàso 'pi--
måhårtatritayaü pràtastàvàneva tu saïgavaþ /
madhyàhnastrimuhårtaþ syàdaparàhõo 'pi tàdç÷aþ //
sàyàhnastrimuhårtastu sarvadharmabahiùkçtaþ /
iti /
pa¤cada÷adhà vibhàga uktaþ grabhàsakhaõóe--
ahno muhårtà vij¤eyà da÷a pa¤ca ca sarvadàü /
iti /
ahnastriü÷adghañãparimitatve nyånàdhikatve và muhårtàþ pa¤cada÷aiveti sarvadetyasyàrthaþ /
muhårtànàü krameõa nàmàni--
raudraþ ÷veta÷ca maitra÷ca tathà sàrabhañaþ smçtaþ /
sàvitro vai÷vadeva÷ca gàndharvaþ kutapastathà //
rohiõastilaka÷caiva vibhavo nikçtistathà /
#<{MV-S_232}>#
÷ambaro vijaya÷caiva bhedàþ pa¤cada÷a smçtàþ //
iti /
aùñadhà vibhàgàdayastu tàdç÷avyavahàràbhàvànna niråpitàþ /
athaiùàmaharbhàgànàü parimàõàni nirupyante /
tatra pràtaþsaïgavayostrimuhårtaparimitatvameva pårvàhõastu dvidhàvibhàge sàrdhasaptamuhårtaparimitaþ, tridhà vibhàge pa¤camuhårtaparimitaþ, caturdhàvibhàge sàrdhapraharaparimitaþ /
evaü trividhaþ pårvàhõaþ /
madhyàhno 'pi tridhàvibhàge pa¤camuhårtaparimita÷caturdhàvibhàge praharapa rimitaþ pa¤cadhàvibhàge trimuhårtapàramita iti trividhaþ /
aparàhõo 'pi dvidhàvibhàge sàrdhasaptamuhårtaparimitaþ, tridhàvibhàge pa¤camuhåtaparimitaþ, caturdhàvibhàge praharàrdhaparimitaþ, pa¤cadhàvibhàge trimuhårtaparimita iti caturvidho 'paràhõaþ /
sàyàhna÷ca caturdhàvibhàge praharaparimitaþ, pa¤cadhàvibhàge trimuhårtaparimita iti dvividhaþ sàyàhnaþ /
ete ca pårvàhõàdayastu tattatkarmasu yathàviniyojakaü yathàlàbhaü gràhyà yavabrãhyàdivat /
yadvà"àvartanàttu pårvàhõa"ityàdivàkyaissàrdhaspatamuhårtàtmakasya kàlasya pårvàhõatve bodhite tadantargatasàrdhapraharàdyàtmakasyàlpaparimàõasya tadantargatatvàtpårvàhvatvapràptau"pårvàhõaþ praharaü sàrdham"ityàdivacanànàü vaiyarthyàpatteradhikàdhikaparimàõapårvàhõàdyapekùayàlpàlpaparimàõapårvàhõàdestaratamabhàvaþ kalpanãya iti hemàdriþ /
##
skandavàyupuràõayoþ:
kuü yatra gopatirgobhiþ kàrtsnyena tapati kùaõe /
sa kàlaþ kutapo j¤eyastatra dattaü mahàphalam //
kuü = pçthivãm /
gopatiþ = såryaþ /
gobhiþ = kiraõaiþ /
sarvapçthivãtàpakatvaü khamadhyagatasya såryasya bhavatãti tadupalakùitaþ kàlaþ kutapa÷abdenocyata ityarthaþ /
sa càhno 'ùñamo muhårtaþ /
taduktam--
vàyupuràõe:
muhårtàtsaptamàdårdhvaü muhårtànnavamàdadhaþ /
sa kàlaþ kutapo j¤eyaþ pitéõàü dattamakùayam //
kàlikàpuràõe--
bràhmaõaþ kambalo gàvo råpyàgnyatithayo 'pi ca /
tilà darbhà÷ca madhyàhno navaite kupàþ smçtàþ //
#<{MV-S_233}>#
prabhàsakhaõóe 'pi--
madhyàhnaþ khaógapàtraü ca tathà nepàlakambalaþ /
råpyaü darbhàstilà gàvo dauhitra÷càùñamaþ smçtaþ //
pàpaü kutsitamityàhustasya santàpakàriõaþ /
aùñàvete yatastasmàtkutapà iti vi÷rutàþ //
iti kutapaþ /
atha ÷ràddhavelà /
tatra niùedhamukhena tàvatsà niråpyate /
manuþ-- (a. 3 ÷lo. 280)
ràtrau ÷ràddhaü na kurvãta ràkùasã kãrttità hi sà /
sandhyayorubhayo÷caiva sårye caivàcirodite //
iti /
atra sandhyà÷abdena--
udayàtpràktanã sandhyà ghañikàtrayamiùyate /
sàyaüsandhyà trighañikà hyastàdupari bhàsvataþ //
iti paribhàùità sandhyà na gçhyate /
kintu mukhyaiva ravimaõóalopalambhayogyakàlaråpà /
paribhàùitàyà ràtriniùedhenaiva siddheþ /
matsyapuràõe--
sàyàhnastrimuhårtaþ syàcchràddhaü tatra na kàrayet /
baudhàyanaþ--
caturthe prahare pràpte ÷ràddhaü tatra na kàrayet /
ete ca na niùedhà vikalpaprasaïgàt /
na ca"dãkùito na dadàti"itivadvikalpaparihàraþ /
vidhiniùedhayorubhayorapi prakaraõàcchràddhàrthatvena bhinnaviùayatvàt /
tenaite paryudàsà eva /
yattvatra ÷ålapàõyàdibhiruktaü na vikalpabhiyà paryudàsàïgãkaraõaü vidhiniùedhayoþ sàmànyavi÷eùaråpatvena tulyabalatvàbhàvàt tadaprasakteþ, kintu ekavàkyatàlàghavàt iti /
tattu àkaràj¤ànaprayuktam /
anyathà"na tau pa÷au karoti"ityatràpi vikalpàbhàvaprasaïgàcca /
tasmàduktavidhayaiva paryudàsatvam /
eteùàü ca paryudàsatvam amàvàsyàvidhi÷eùatayà ràtryàdãtaràmàvàsyàyàmi ti ÷ålapàõiþ /
tadayuktam /
ràtryàdibhàgànàü sàvanadinàvayavatvena amàvàsyà÷abdavàcyacàndratithyavayavatvàbhàvenedç÷aparyudàsànupapatteþ /
tena ràtryàdyatiriktasàvanadinabhàge iti sàvanadinasaïkocenaiva paryudàsatvam /
na ca sàvanadinavidhyabhàvàtkathaü taccheùatvena paryudàsatvam /
amàvàsyàdividhãnàmeva sàvanadinavidhàyakatvàt /
te hi ahoràtraü vinà karmakaraõà÷aktestadvadahoràtraparà bhavanti /
#<{MV-S_234}>#
yathà vasantàdernimittattva÷ravaõam ajãvato 'nuùñhànàsambhavàdvasantàdyavacchinnajavinaparaü bhavati /
ata evàdyetyàdisaïkalpavàkye sàvanadinasyàdhikaraõatvenollekhaþ ÷iùñànàm /
puràõeùvapi ca"adya janmàùñamãü pràpya"iti sahkalpavàkyaü sàvanadinasya vidhiü såcayati /
tena sàvanadinasaïkocenaiva paryudàsaþ /
nanu paryudàsasyàpi paryudasanãyapràptisàpekùatvàtsarva÷ràddheùu ca pårvàhõàparàhõàditattadvelànàü niyatatvena ràtryàdipràptyabhàvàtkathamete paryudàsà iti cet,
pràtaþsandhyàtatsamãpaparyudàsastàvatpràtarvçddhinimittakavacanapràptaputrajanmàtiriktavçddhi÷ràddhaviùayaþ /
samãpamapi càtra muhårtamàtra"såryodayamuhårte ca"iti ÷àtàtapavacanàt /
sàyaüsandhyà tatsamãpasàyàhnàdiparyudàsà÷ca pàrvaõa÷ràddhaviùayàþ /
tathà ÷ràddhasya pårvàhnàdaparàhõo vi÷iùyate /
vàsarasya tçtãye 'ü÷e--
ityàdivacanairdvedhàtredhàvibhàgàntargatàparàhõasya ràtriparyantasya tatra vihitatvàt /
caturthapraharasàyàhnadivasàùñamabhàgàntyamuhårtànàü ca tàratamyena varjyatvaü draùñavyam /
ràtriparyudàsasya tu grahaõaputrajanmàdinimitta ÷ràddhaviùayatvam /
teùàü--
ràhudar÷anasaïkràntivivàhàtyayavçddhiùu /
snànadànàdikaü kuryuürni÷i kàmyavrateùu ca //
ityàdidevalàdivàkyai ràtrau pràptatvàt /
dar÷aprakaraõagatasyàpi ca niùedhasya prakaraõe nive÷àmbhavàdutkarùa iti kecit /
anye tu vidhiparyudàsayorekagrahaõàdiviùayatvena tulyabalatvàdvikalpàpattestãrtha÷ràddhaviùayatvaü ràtriparyudàsasya /
taddhi prakçtipràptasyàparàhõasya aupide÷ikena nimittànantaryeõa bàdhàdràtràvapi sàmànyataþ pràpnoti na tu grahaõàdivattatpuraskàrema vidhirastãti tatra vikalpaprasattyabhàvàtsa eva ràtriparyudàsasya viùayaþ /
yattu--
akàle 'pyathavà kàle tãrtha÷ràddhaü ca tarpaõam /
ityàdivacanaü tadapi và÷abdopanibandhàdvacanàntaraparyudastaparàtreranyatra pràptapràtassàyàhnàdigauõakàlasyàpi mukhyatvadyotanàrthaü na punà ràtràvapi tatkartavyatàparamityàhuþ /
apare tu prakaraõàbàdhe sambhavati tadvàdhasyàyogàtprakçtàveva daivànmànuùàdvà pratibandhàdasamàpte ÷ràddhe yadi ravirastamiyàttadà pràrabdhatvàdràtràvapi tatsamàpane prasakte na naktaü ÷ràddhaü kurvãteti paryudàsaþ /
tathà ca sàmikçtameva sthàpayitvà paredyuþ kçtvàtatsamàpanãyaü yajamànenàpi ca taduttarameva bhoktavyam /
#<{MV-S_235}>#
ata eva"pràrabdhe và yojanamàparisamàpanàt"ityàpastambasåtram adhyetçbhàùyànugatamityàhuþ /
vastutastu aparàhõàdividhayo na niyamàrthàþ kintu prà÷astyàti÷ayàrthàþ /
dar÷a÷ràddhaü tu yatproktaü pàrvaõaü tatprakãrttitam /
aparàhõe pitéõàü tu tatra dànaü pra÷asyate //
ityàdi ÷àtàtapàdivacanebhyastathaivàvagamàt /
ata÷ca teùàmaniyatatvàttatra sarvabelànàü prasaktau yukte ràtriparyudàsaþ /
tena ràtrisandhyàdvayatadantikapràtaþsàyàhnavyatiriktatadantaràlavarttimuhårtavanakamapi anaimittika÷ràddhànàü kàla iti siddham /
tanmadhye 'pi kutapàdimuhårtapa¤cakaü pàrvaõe 'tipra÷astam /
årdhvaü muhårtàtkutapàdyanmuhårtacatuùñama /
muhårtapa¤cakaü vàpi svadhàbhavanamiùyate //
iti ÷àtàtapavacanàüt /
ekoddiùñe ca màdhyàhnaþ ÷astaþ /
sa càtra gàndharvaü hitvà kutaparohiõàtmakamuhårtadvayameva /
pràrabhya kutape ÷ràddhaü kuryàdàrauhiõaü budhaþ /
vidhij¤o vidhimàsthàya rauhiõaü tu na laïghayet //
iti gautamavacanàt /
sàyàhnasya ca niùiddhasyàpi--
svakàlàtikrame kuryàdràtreþ pårvaü tayàvadhiþ /
itivyàsavacanena punarvidhànàt gauõatvam /
tatràpi àdyadvitãyatçtãyamuhårtànàü gauõagauõataragauõatamatà /
dinàùñamabhàgàntyamuhårtayoþ punarniùedhàt na tu sarvathà vihitatvameva ràtripràtaþ kàlavat /
tayoþ sàyàhnavat pàrvaõaikoddiùñaviùaye punarvidhànàbhàvàt /
na càdyamuhårtasyapunarniùedhàttaccheùabhàgasya gauõatayàbhyanuj¤à gamyata iti vàcyam /
tasya sàmarthyàdvçddhi÷ràddhasyoktatvàt /
saïgavastu na niùidhdho nàpi pra÷astaþ /
bhavatu và ekodiùñavçddhyàdiùu madhyàhnapràtaràdi÷rutirniyamàrthà aparàhõa÷rutistu pàrvaõe pårvodàhçtavàkyaiþ prà÷astyàti÷ayàrthaiva /
ata÷ca yukto ràtryàdiparyudàsaþ /
atra ca pàrvaõasyàparàhõakàlatve 'pi pràrambhaþ kutapa eva /
ahno muhårtà vij¤eyà da÷a pa¤ca ca sarvadà /
tatràùñamo muhårto yaþ sa kàlaþ kutapaþ smçtaþ //
madhyàhne sarvadà yasmànmandãbhavati bhàskaraþ /
tasmàdanantaphaladastatràrambho vi÷iùyate //
#<{MV-S_236}>#
iti matsyapuràõàt /
na cedaü vacanamekoddiùñaviùayam /
tadviùayatve pràrambhagrahaõasya vaiyarthyàpatteþ /
etasyàpi ca vikçtibhåte pàrvaõe vyavasthà smaryate màrkaõóeyena--
÷uklapakùasya pårvàhõe ÷ràddhaü kuryàdvicakùaõaþ /
kçùõapakùàparàhõe tu rauhiõaü tu na laïghayet //
iti /
÷ålapàõyàdibhistu vàpupuràõatvenedaü vacanaü likhitam /
idaü hi vacanaü ÷uklapakùasambandhinàü yugamanvàdisàüvatsarikàdãnàü sarveùà sarvasya prayogasya pårvàhõakàlatvaü kçùõapakùasambandhinàü càparàhõakàlatvaü na vidadhàti /
ekatràparàhõàderbàdhaprasaïgàt aparatra ca pràptatvàt /
naca kçùõapakùàü÷e 'nuvàdaþ ÷uklapakùàü÷a eva tu prakçtipràptàparàhõabàdhenaiva pårvàhõavidhiriti vàcyam /
abàdhenopapattau tasyàpyanyàyyatvàt /
tena dvedhàvibhaktapårvàhõàntargatasya kutapapårvabhàgasya tàdç÷àparàhõàntargatasya ca taduttarabhàgasya pakùabhedenopakramakàlatvavyavasthàpanamevànena vàkyena kriyata iti siddham /
etenaivaitadvacanasiddhamevàrthaü yugàdiùu pratipàdayat--
dve ÷ukle dve tathà kçùõe yugàdã kavayo viduþ /
÷ukla paurvàhõike gràhye kçùõe caivàparahõike //
iti smatyantaravacanaü vyàkhyàtam /
anye tu yathà÷rutànyeva vacanànyetàni vyàcakùate /
tadevaü pàrvaõaikoddiùñabelà /
deva÷ràddhàdau tu"pårvàhõe daivikaü ÷ràddhaü"ityàdivacanàtpårvàhno gràhyaþ /
deva÷ràddhaü ca--
devànuddi÷ya yacchràddhaü taddaivikamucyate /
ityàdinà vi÷vàmitroktam /
pårvàhõa÷abdenàtra saïgavo gçhyate /
pràtaþ--kàlaniùedhasyàtràpi pravçttau bàdhakàbhàvàt /
evamàma÷ràddhaü tu pårvàhne ityatràpi sa eva /
kàlàtpràtastanàdårdhvaü trimuhårtà tu yà tithiþ /
àma÷ràddhaü tatra kuryàddvimuhårtàpi và tithiþ //
iti vyàghrapàdavacanàt /
ayaü càma÷ràddhe pårvàhnavidhirdvijàtikarttçkàma÷ràddha eva na tu ÷ådrakarttçkàma÷ràddhe 'pi /
dvijàtikarttçke 'hni prayoge àmasyàniyatatvàcchradrakarttçkaprayoge ca
niyatatvàdubhayatra pårvàhõavidhau nityànityasaüyogavirodhàpatteþ /
eva¤ca--
madhyàhvàtparato yastu kutapaþ samudàhçtaþ /
àmamàtreõa tatràpi pitéõàü dattama÷rayam //
iti ÷àtàtapavacanasyàpi saviùayakatvaü bhavediti hemàdriþ /
tanna /
#<{MV-S_237}>#
nityasaüyogavirodho hi phalacamasàdhikaraõanyàyena (a. 3 pà. 5 adhi. 18) và syàt saüsthàdhikaraõanyàyena và /
(a. 8 pà. 3 adi. 4) nàdyaþ, pårvàhõàdikàlasyàbhiùavàdivadàmàdidravyadharmatvàbhàvàt /
na dvitãyaþ, àma÷ràddhasyànna÷ràddhàpekùayà bhinnatvàt /
vacanaü tu yadi sàkaraü tadà sarvatràma÷ràddhe pårvàhõavikalpitaü kàlàntaraü vidhattàü na tu ÷ådràma÷ràddhe ka÷cidvi÷eùaþ /
tena ÷ådreõàpi pårvàhõa evàma÷ràddhaü kàryam /
evaü"pràtarvçddhinimittakaü"iti vacanàtputrajanmàtiriktanàndã÷ràddhasya pràtaþ kartavyatà /
putrajanmani tu nimittasvàbhàvyàttadanantarakàlasyaiva mukhyatvam /
atra ca pràtaþkàlaþ pa¤cadhàvibhàgena pakùàntareùu pràtarvibhàgàbhàvàt /
yastu tredhàcaturdhàvibhaktadinàdyabhàgayorapi kvacitpràtaþ÷abdaprayogaþ sa gauõa ityuktaü parvanirõaye /
iti ÷ràddhavelà /
##
tatra pulastyaþ--
ayanadvitaye ÷ràddhaü viùuvadvitaye tathà /
yugàdiùu ca sarvàsu piõóanirvapaõàdçte //
matsyapuràõe--
saïkràntiùu ca kartavyaü piõóanirvàpaõàdçte /
atra saïkàntigrahaõenaivàyanàdilàbhe punastadgrahaõaü doùàti÷ayàrthamiti hemàdriþ /
anye tu bhràntipràptaniùedhamàhuþ /
vastutastu çùibhedànniùedhopapattiþ /
vàcaspatinoktam--
tataþ prabhçti saïkràntàvuparàgàdiparvasu /
tripiõóajamàcarecchràddhamekoddiùñaü mçtàhani //
itimatsyapuràõavacanàtsaïkràntyàdàvapi tripiõóaü ÷ràddhaü kàryam /
na coktavacane niùedhànupapattiþ tasya samålatve vikalpenopapatteriti, tanna /
tripiõóapadasya pàrvaõaparatvàt /
anyathà piõóànuvàdena tritvavidhàne prasarabhaïgàpatteþ /
naca tripiõóapadena piõóamàtravidhànaü tritvaü tu avayutyànuvàda iti vàcyam /
bhavanmate niùedhavàkyasya nirmålatvena piõóadànaråpapràkçtàïgasya punàrvidhàne pårvatvàpatteþ /
piõóadànasya pràdhànyapakùe tu tasya ÷ràddhapadenaiva siddheþ punarvidhàne
bràhmaõabhojanaråpapradhànàntaraparisaïkhayàpatteþ /
na ca niùedhasya samålatvàïgãkàreõaiva pàkùikatvopapàdanàrthaü piõóadànavidhiriti vàcyam /
#<{MV-S_238}>#
tripiõóapadasya prakçtipràptapàrvaõànuvàdakatvenaikoddiùñavidhi÷eùatvopapattau vàkyabhedavikalpayoranyàyyatvàt /
brahmapuràõe matsyapuràõãya÷lokaü pañhitvà--
yadà ca ÷rotriyo 'bhyati gçhaü vedavidagnicit /
iti /
maghàyuktàü bhàdrapadàparapakùatrayoda÷ãm /
prakçtya devãpuràõam--
tatràpi mahatã påjà kartavyà pitçdaivate /
tatra piõóapradànaü tu jyeùñhaputrã vivarjayet //
påjà = ÷ràddhalakùaõà /
pitçdaivataü = maghà /
bçhatparà÷araþ--
bharaõãùu ca kurvãta piõóanirvapaõaü na hi /
ayaü ca bharaõãprayukta÷ràddhe piõóadànaniùedhaþ /
tasyà api mahàlayàntargatàyàþ ÷ràddhakàlatvasya--
bharaõã pitçpakùe tu mahatã parikãrtità /
asyàü ÷ràddhaü kçtaü yena sa gayà÷ràddhakçdbhavet //
iti matsyapuràõe uktatvàt /
tathà smçtyantare--
gaõóavaidhçtipàte ca piõóàstyàjyàþ sutepsubhiþ /
atràpi tattatprayukta÷ràddha eva niùedhaþ /
yàni tu--
bhànau bhaume trayoda÷yà nandàbhçgumaghàsu ca /
piõóadànaü mçdà snànaü na kuryàttilatarpaõam //
tathà--
nandà÷vakàmaravyàrabhçgvagnipitçkàlabhe /
ityàdãni prayogapàrijàtodàhçtavàkyàni tàni mahàlayàparapakùavihitasakçdàdipakùaùe /
yàni--
nandàyàü bhàrgavadine trayoda÷yàü trijanmasu /
revatyàü ca maghàyàü ca kuryànnàparapàkùikam //
ityàdãni ÷ràddhaniùedhakàni vacanàni tadekavàkyatayà ÷ràddhaniùedhakàni vyàkhyeyànãti kecit /
vastutastu hemàdrau tithau vàre ca ÷ràddhasya bihitatvàttatprayukta÷ràddha eva piõóadànaniùedhaþ /
ata eva pañhanti /
tithivàraprayukto yo doùo vai samudàhçtaþ /
sa ÷ràddhe tannimitte syànnànya÷ràddhe kadàcana //
iti /
smçtiratnàbalyàü--
putre jàte vyatãpàte grahaõe candrasåryayoþ /
÷ràddhaü kuryàtprayatnena piõóanirvapaõàdçte //
#<{MV-S_239}>#
eva¤ca--
makare vartamàne tu grahaõe candrasåryayoþ /
durlabhaü triùu lokeùu gaïgàyàü piõóapàtanam //
iti hemàdridhçtabrahmavaivartavacanaü tadgaïgàyàü grahaõaviùayam /
kàrùõàjiniþ--
vivàhavratacåóàsu varùamarddhaü tadarddhakam /
piõóadànaü mçdà snànaü na kuryàttilatarpaõama //
vçddhimàtre tathànyatra piõóadànaniràkriyà /
kçtà gargàdibhirmukhyairmàsamekaü tu karmiõàm //
idaü ca sapiõóànàmapi /
tathà ca--
jyotiþparà÷araþ--
vivàhe vihite màsàüstyajeyurdvàda÷aiva hi /
sapiõóàþ piõóanirvàpe mau¤jãbandhe ùaóeva hi //
asyàpavàdastatraiva--
mahàlaye gayà÷ràddhe màtàpitroþ kùaye 'hani /
yasya kasyàpi marttyasya sapiõóãkaraõe tathà //
kçtodvàho 'pi kurvãta piõóanirvapaõa sadà /
nanu ukteùu vàkyeùu na piõóadànaniùedhasambhavaþ /
kimayaü pratiùedho và syàtparyudàso và /
nàdyaþ /
÷àstrapràptasya piõóadànasya niùedhe"natau pa÷au karoti"iti vadvikalpàpatteþ /
na dvitãyaþ /
tattacchràddhavidhyekavàkyatvàbhàvàt /
atra hi anekàni ÷ràddhàni ekasmin vàkye upàdàya piõóadànaniùedhaþ ÷çyamàõo na tattacchràddhaprakaraõe pañhita iti vaktuü ÷akyate /
ata÷ca yathaiva"na tau pa÷au karoti"ityatràïgavidherasannidhànàtparyudàsàsambhavastathaivàtra smçtyantaravihitatattacchràddhavidhãnàmasannidhànànna paryudàsasambhavaþ /
ataþ kathamukta÷ràddheùu piõóadànanivçttiriti cet, na /
ayanadvitaye ÷ràddhaü viùuvadvitaye tathà /
ityàdivàkyeùu smçtyantaravihita÷ràddhànuvàdena na piõóadànaü paryudatyate yenoktadoùàvakà÷aþ syàt kintu apårvakarmotpattiþ kriyate /
smçtyantaratvàcca na vihitasya vidhànaü doùàya /
#<{MV-S_240}>#
tena piõóanivarpaõàdçta ityasya svavàkyavihitatattacthràddhavidhyekavàkyatvasambhavàtparyudàsatvopapatteryuktaiva piõóadànanivçtiþ /
iti piõóadànaniùedhakàlaþ /
iti ÷rãmatsakalasàmantacakracåóàmaõimarãcima¤jarãnãràjita caraõakamala÷rãmanmahàràjàdhiràjapratàparudratanåja÷rãmahàràjamadhukarasàhasånu-
caturudadhivalayavasundharàhçdayapuõóarãkavikàsadinakara÷rãvãrasiühadevodyojita÷rãhaüsapaõóitàtmaja÷rãpara÷uràmami÷rasånu sakalavidyàpàràvàrapàrãõadhurãõajagaddàridùamahàgajapàrãndravidvajjanajãvàt- ÷rãmanmitrami÷rakçte vãramitrodayàbhidhanibandhe samayaprakà÷e ÷ràddhakàlanirõayaþ /
##
tatra vai÷àkhasnànakàlaþ--
madhumàsasya ÷uklàyàmekàda÷yàmupoùitaþ /
pa¤cada÷yàü ca bho vãra! meùasaïkramaõe tu và //
vai÷àkhasnànaniyamaü bràhmaõànàmanuj¤ayà /
madhusådanamabhyarcya kuryàtsaïkalpapårvakam //
iti pàdme /
kàrttika÷ca--
pràrabhyaikàda÷ãü ÷uklàmà÷vinasya tu mànavaþ /
pràtaþ snànaü prakurvãta--
iti viùõurahasye /
pårõa à÷vayuje màsi paurõamàsyàü samàhitaþ /
màsaü samagraü parayà bhattyà snàyãta kàrttike //
ityàdityapuràõe /
idaü cànudite /
kàrttike bindutãrthe yo brahmacaryaparàyaõaþ /
snàsyatyanudite bhànau bhànujàtasya bhãþ kutaþ //
iti skàndokteþ /
màghe 'pi viùõuþ:
tulàmakarameùeùu pràtaþsnàyã bhavennaraþ /
#<{MV-S_241}>#
bràhme--
ekàda÷yàü ÷uklapakùe pauùamàse samàrabhet /
dvàda÷yàü paurõamàsyàü và ÷uklapakùe samàpanam //
viùõuþ--
dar÷aü và paurõamàsãü và pràrabhya snànamàcaret /
idaü càbhyudite ravau /
"ki¤cidabhyudite ravau"iti pàdmokteþ /
bàhne tu--
aruõodayamàrabhya pràtaþkàlàvadhi prabho! /
màghasnànavatàü puõyaü kramàttatra ca dhàraõà //
iti /
##
tatra pratipat pàdme--
caitre màsi mahàbàho! puõyà pratipadà purà /
tasyàü yastapanaü dçùñvà snànaü kuryànnarottamaþ //
na tasya duritaü ki¤cinnàdhayo vyàdhayo nçpa! /
putrastatraiva--
etàstisraþ purà proktàstithayaþ kurunandana! /
kàrttikà÷vayuje màsi caitre vàpi tathà nçpa! //
iti /
età iti pårvoktàþ pratipadaþ /
iti pratipat /
##
skandapuràõe--
à÷vine màsi vai påõyà dvitãyà ÷uklapakùagà /
dànaü pradattametasyàmanantaphalamucyate //
liïgapuràõe--
vç÷cike ca dvitãyàyàü ÷uklàyàü pratipåjanam /
iti /
iti dvitãyà /
##
caitramàsaü prakramya padmapuràõe--
tçtãyàyàü yajehevãü ÷aïkareõa samanvitàm /
gandhapuùpadhåpadãpairdamanena sumàlinà //
vai÷àkhamàse yatpuõyà tçtãyà ÷uklapakùajà /
anantaphaladà j¤eyà snànadànàdikarmasu //
bhaviùyottare--
guóàpåpà÷ca dàtabyà màsi bhàdrapade tathà /
tçtãyàyàü pàyasaü ca vàmadevasya tçptaye /
#<{MV-S_242}>#
màghe màsi tçtãyàü guóasya lavaõasya ca /
dànaü ÷reyaskaraü ràjan! strãõàü ca puruùasya ca //
iti tçtãyà /
##
bhaviùyapuràõe--
÷ivà ÷àntà sukhà ràjan! caturthã trividhà matà /
màsi bhàdrapade ÷uklà ÷ivà lokeùu påjità //
màsi màghe tathà ÷uklà yà caturthã mahãpate! /
j¤eyà sà ÷àntidà nityaü ÷àntiü kuryàtsadaiva tu //
yadà ÷uklacaturthyàü tu vàro bhaumasya vai bhavet /
tadà sà sukhadà j¤eyà sukhànàmeti kãrttità //
iti caturthã /
##
bhaviùyapuràõe--
÷uklàyàmatha pa¤camyàü caitre màsi ÷ubhànanà /
÷rãrviùõulokànmànuùyaü sampràptà ke÷avàj¤ayo //
tasmàttàü påjayettatra yastàü lakùmãrna mu¤cati /
tathà--
puõyà bhàdrapade proktà pa¤camã nàgapa¤camã /
skandapuràõe--
÷uklà màrga÷ire puõyà ÷ràvaõe yà ca pa¤camã /
snànadànairbahuphalà nàgalokapradàyinã //
##
bhaviùyapuràõe--
yeyaü bhàdrapade màsi ùaùñhã tu bharatarùabha! /
snànadànàdikaü sarvamasyàmakùayamucyate //
tathà--
yeyaü bhàdrapade màsi ùaùñhã syàdbharatarùabha! /
yo 'syàü paü÷ryati gàïgeyaü dakùiõàpathavàsinam //
brahmahatyàdipàpaistu mucyate nàtra saü÷ayaþ /
tathà--
yà ùaùñhã ÷uklapakùasya màrga÷ãrùe haripriyà /
mahàùaùñhã tu sà khyàtà-iti /
iti ùaùñhã /
#<{MV-S_243}>#
##
bhaviùyapuràõe--
màsi bhàdrapade ÷uklà saptamã yà gaõàdhipa! /
aparàjiteti vikhyàtà mahàpàtakanà÷inã //
yà tu màrga÷ire màsi ÷uklapakùe tu saptamã /
tadà sà kathità vãra! sarvànandakarã ÷ubhà //
snànadànàdikarmàõi yasyàmakùayama÷nute /
tathà--
nandà màrga÷ire ÷uklà saptamyànandadàyinã /
jayantãnàma sà proktà mahàpàpàpahà tithiþ //
viùõuþ--
såryagrahaõatulyà tu ÷uklà màghasya saptamã /
iti saptamã /
aùñamya÷ca jayantyaùñakàdurgàùñamãråpàstatra tatroktàþ /
ityaùñamã /
##
devãpuràõe--
à÷vinasya tu màsasya navamã ÷uklapakùagà //
jàyate koñiguõitaü dànaü tasyàü naràdhipa! /
÷uklapakùe navamyàü tu kàrtikasya samàhitaþ /
snàyàddadyànnamaskuryàdakùayaü labhate phalam //
iti naüvamã /
##
jyeùñhasya ÷uklada÷amã saüvatsaramukhã smçtà /
tasyàü snànaü prakurvãta dànaü caiva vi÷eùataþ //
brahmàõóapuràõe--
kàrtikasya tu màsasya da÷amã ÷uklapakùagà /
tasyàü vratàdi kurvàõo labhate và¤chitaü phalam //
##
vàràhapuràõe--
ekàda÷yàmupavasetpakùayorubhayorapi /
dvàda÷yàü yo 'rcayedviùõumanantaphalabhàgbhavet //
##
skànde--
caitre trayoda÷ã puõyà tasyàü da÷aguõaü phalam /
#<{MV-S_244}>#
##
skànde--
caitre caturda÷ã ÷uklà ÷ràvaõaproùñhapàdayoþ /
màghasya kçùõapakùe yo dàne bahuphalà hi sà //
iti caturda֋ /
##
viùõudharmottare--
vai÷àkhã kàrttikã màghã paurõamàsã mahàphalà /
iti /
atha nakùatravàràdiva÷àtpuõyàstithaya ucyante /
÷ravaõena samàyuktà tçtãyà yà vi÷eùataþ /
budha÷ravaõasaüyuktà tçtãyà yadi labhyate //
tasyàü snànopavàsàdi ananatphaladaü bhavet /
bhaviùyottare màgha÷uklatçtãyàü prakçtya--
÷ravaõena samàyogàt kurukùetrasamà smçtà //
vi÷eùàdbudhasaüyuktà tçtãyà tu vi÷eùataþ /
yamaþ--
caturthyàü bharaõãyoge ÷anai÷caradinaü yadi /
tadàbhyarcya yamaü devaü mucyate sarvakilviùaiþ //
maviùyapuràõe--
÷uklapakùasya saptamyàü bhànuvàro bhavedyadi /
saptamã vijayànàma tatra dattaü mahàphalam //
tathà--
÷uklapakùasya saptamyàü nakùatraü pa¤catàrakam /
puõyamiti vakùyamàõena sambandhaþ /
rauhiõyà÷leùàhastapuùyamaghàþ pa¤catàrakàtvena jyotiþ÷àstre prasiddhàþ /
÷uklapakùe tu saptamyàü yadà saïkramate raviþ /
mahàjayà tadà syàddhi maptamã bhàskarapriyà //
snànaü dàna japo homaþ pitçdevàdipåjanam /
sarveü koñiguõaü proktaü bhàskarasya vaco yathà //
àdityapuràõe--
revatã ravisaüyuktà saptamã syànmahàphalà /
mahàbhàrate--
÷a÷iputrasamàyuktà paripårõà sitàùñamã /
tasyàü niyamakarttàro na syuþ khaõóitasampadaþ //
÷a÷iputraþ = saumyaþ /
#<{MV-S_245}>#
bhaviùyapuràõe--
pauùe budhàùñamã ÷uklà mahàbhadrà mahàphalà /
iti /
brahmàõóapuràõe--
pauùe màsi yadà devi! aùñamyàü yamadaivatam /
nakùatraü jàyate puõyaü yalloke raudramucyate //
tadà sà tu mahàpuõyà jayantã càùñamã smçtà /
iti /
yamadaivataü = bharaõã /
tasya kråradevatàkatvàdraudratvam /
bhaviùye--
jyeùñha÷uklada÷amyàü ca bhavedbhaumadinaü yadi /
j¤eyà hastarkùasaüyuktà sarvapàpaharà tithiþ //
devãpuràõe--
puùyarkùaikàda÷ã ÷uklà supuõyà pàpanà÷inã /
viùõudharmottare--
ekàda÷yàü ÷uklapakùe yadarkùaü vai punarvasuþ /
nàmnà sà vijayà khyàtà tithãnàmuttamà tithiþ //
yo dadàti tilaprasthaü pràpya kàlaü tu vatsaram /
upavàsaparastasya prakaroti samaü phalam //
tasyàmàràdhya govindaü jagatàmã÷vare÷varam //
saptajanmakçtàtpàpànmucyate nàtra saü÷ayaþ /
viùõudharmottare--
caitre bhàgyarkùasaüyuktà dvàda÷ã syànmahàphalà /
hastayuktà tu vai÷àkhe jyeùñhe tu svàtisaüyutà /
jyeùñhayà tu tathàùàóhe målopetà tu vaiùõave //
vaiùõavaþ = ÷ràvaõaþ /
tathà bhàdrapade màsi ÷ravaõena ca saüyutà /
à÷vine dvàda÷ã puõyà bhavatyàjarkùasaüyutà //
kàrttike revatãyuktà saumye kçttikayà yutà /
saumyo = màrga÷ãrùaþ /
pauùe mçga÷iroyuktà màghe càdityasaüyutà /
phàlgune puùyasahità dvàda÷ã pàvanã parà //
nakùatrayuktàsvetàsu snànadànamupoùaõam /
iti /
màghyàü tu samatãtàyàü ÷ravaõena tu seyutà /
dvàda÷ã yà bhavet kçùõà proktà sà tilavaiùõavã //
tathà:
målarkùage ÷a÷adhare màghamàsi prajàyate /
ekàda÷ã kçùõapakùe sopavàso jitendriyaþ //
#<{MV-S_246}>#
dvàda÷yàü ùañtilàhàraü kçtvà pàpaiþ pramucyate /
varàhapuràõe--
caitrakçùõacaturda÷yàmaïgàrakadinaü yadi /
pi÷àcatvaü punarna syàt gaïgàyàü snànabhojanàt //
liïgapuràõe--
kàrttike bhaumavàreõa citrà kçùõà caturda÷ã /
tasyàmàràdhitaþ sthàõuryacchet ÷ivapuraü dhruvam //
devãpuràõe--
tathà kçùõacaturda÷yàü bhaumàhe pitçtarpaõam /
viùõudharmottare:
paurõamàsãùu sarvàsu magharkùasahitàsu ca /
dattànàmiha dànànàü phalaü da÷aguõaü smçtam /
mahatã pårõamàsã sà yuktà pårõendunà gurau //
jyotiþ÷àstre--
dçsyete sahitau yasyàü di÷i candrabçhaspatã /
paurõamàsã tu mahatã proktà saüvatsare tu sà /
tasyàü dànopavàsàdyamakùayaü parikãrttitam //
tathà:
màsàkhyarkùe candragurå tasmàtpa¤cada÷o raviþ /
pårõimà jãvavàre tu mahacchabdà hi sà tithiþ //
iti /
harikùetre ca gaïgàyàü sàmudre naimiùe tathà /
mahà÷abdatithau snànaü dànaü ÷ràddhamanantakam //
iti /
aindre guruþ ÷a÷ã caiva pràjàpatye ravistathà /
pårõamàsã tu sà j¤eyà mahàjyaiùñhãti kãrttità //
vàyupuràõe--
àgneyaü ca yadà çkùaü kàrtikyàü tu bhavetkvacit /
mahatã sà tithirj¤eyà snànadànàdiùåttamà //
yadà yàmyaü bhavedçkùaü puõyaü tasyàü tithau kvacit /
tithiþ sàpi mahàpuõyà çùibhiþ parikãrttiüttà //
pràjàpatyaü yadà çkùaü yadà tasyàü naràdhipa! /
sà mahàkàrttikã proktà devànàmapi durlabhà //
mande vàrke gurau vàpi vàreùveteùu ca triùu /
trãõyetàni ca çkùàõi proktàni vrahnaõà svayam //
tatrà÷vamedhikaü puõyaü snàtasya ca bhavennçpa! /
dànamakùayatàü yàti pitéõàü tarpaõaü tathà //
#<{MV-S_247}>#
brahmapuràõe--
puõyà mahàkàrttikã syàjjãvendau kçttikàsu ca /
maghàsvàtyo÷ca jãvendau mahàmàghãti kathyate //
jyotiþ ÷àstre--
meùasthasca yadà sauriþ siühe ca gurucandramàþ /
bhàskaraþ ÷ravaõàkhye tu mahàmàghã tu sà smçtà //
÷àtàtapaþ--
amàvàsyàü bhavedvàro yadà bhåmisutasya vai /
jàhnavãsnànamàtreõa gosahasraphalaü labhet //
mahàbhàrate:
amà somena bhaumena guruõà raviõà tathà /
tattãrthaü puùkaraü nàma såryagraha÷atàdhikam //
viùõupuràõe:
amàvàsyà yadà maitravi÷àkhàçkùayoginã /
÷ràddhe pitçgaõastçptiü tadàpnotyaùñavàrùikãm //
kvacittu vi÷àkhàsvàtiyonãti pàñhaþ /
amàvàsyà yadà puùye raudrarkùe và punarvasau /
dvàda÷àbdãü tathà tçptiü prayànti pitaro 'rccitàþ //
vàsavàjaikapàdarkùe pitéõàü tçptimicchatà /
vàruõe càpyadaivatye devànàmapi durllabhà //
màghàsite pa¤caga÷ã kadàcidupaiti yogaü yadi vàruõena /
çkùeõa kàlaþ sa paraþ pitéõàü na hyalpapuõyairnçpa! labhyate 'sau //
vyàsaþ--
vàruõena samàyuktà madhau kçùõà trayoda÷ã /
gaïgàyàü yadi labhyeta såryagraha÷ataiþ samà //
÷anivàreõa saüyuktà sà mahàvàruõã smçtà /
÷ubhayogasamàyuktà ÷anau ÷atabhiùà yadi /
mahàmaheti vikhyàtà trikoñikulamuddharet //
ardhoüdaya ukto mahàbhàrate--
amàrkapàta÷ravaõairyuktà cetpuùyamàghayoþ /
ardhodayaþ sa vij¤eyaþ koñisåryagrahaiþ samaþ //
kvacittu ki¤cidåno mahodaya iti pàñhaþ /
divaiva yogaþ ÷asto 'yaü na tu ràtrau kadàcana /
iti /
kapilaùaùñhã vàràhapuràõe--
nabhasye kçùõapakùe yà rohiõãpàtabhåsutaiþ /
#<{MV-S_248}>#
yuktà ùaùñhã puràõaj¤aiþ kapilà parikãrttità //
vratopavàsaniyamairbhàskaraü tatra påjayet /
kapilàü ca dvijàgryàya dattvà kratuphalaü labhet //
puràõasamuccaye tu--
bhàdramàsyasite pakùe bhànau caiva kare sthite /
pàte kuje ca rohiõyàü sà ùaùñhã kapilàbhidhà //
iti /
atra ca bhàdrapado dar÷àntamàsàbhipràyeõa /
tatraiva kçbõapakùe ùaùñyàü rohiõã sambhavati /
ayaü ca yadà sampårõaþ tadaiva puõyaþ /
taduktam--
saüyoge tu caturõàü tu nirddiùñà paraõeùñhinà /
hastasthasårya÷ca phalàti÷ayàrthaþ /
÷aïkhaþ--
amàvàsyà tu somena saptamã bhànunà saha /
caturthã bhåmiputreõa budhavàreõa càùñamã //
catasnastithayaþ puõyàstulyàþ syurgrahaõàdibhiþ /
sarvamakùayamatroktaü snànadànajapàdikam //
÷àtàtapaþ--
aïgàrakadine pràpte caturthã và caturda÷ã /
bhomavàreõa puõyàsau somavàre kuhåryathà //
màrkaõóeyaþ--
ekàda÷yàü site pakùe puùyarkùaü yadi jàyate /
dvàda÷yàü và tadà÷eùapàpakùayakaraü smçtam //
vyàsaþ--
÷ukle và yadi và kçùõe caturthã và caturda÷ã /
bhaumavàreõa puõyàsau somavàre kuhåryathà //
iti /
iti nakùatravàràdiyogaprayuktapuõyatithayaþ /
##
ràtrau snànaü na kurvãta dànaü caiva vi÷eùataþ /
naimittikaü ca kurvãta snànaü dànaü ca ràtriùu //
iti ràtrikaraõãyavarjyàni /
##
madhyaü dine 'rdharàtre ca ÷ràddhaü bhuktvà tu sàmiùam /
sandhyayayorubhayo÷caiva na seveta catuùpatham //
iti /
iti catuùpathavarjanakàlaþ /
#<{MV-S_249}>#
##
tatra siühàrke ÷uklacaturthyàü candradar÷anaü na kàryam /
màrkaõóeyaþ--
siühàditye ÷uklapakùe caturthyàü candradar÷anam /
mithyàbhidåùaõaü kuryàttasmàtpa÷ryenna taü tadà //
iti /
#<ùaùñhãvarjyàni />#
ùaùñyàü tailaü varjayedabhyaïge /
tathàca ratnamàlàyàm--
ùaùñhãùu tailaü palamaùñamãùu kùaurakriyàü caiva caturda÷ãùu /
strãsevanaü naùñakalàsu puüsàmàyuþkùayàrthaü munayo vadanti //
iti /
##
tatra bhaviùyapuràõe--
saptamyàü na spç÷ettailaü nãlavastraü na dhàrayet /
na càpyàmalakaiþ snànaü na kuryàtkalahaü naraþ //
saptamyàü naiva kurvãta tàmrapàtreõa bhojanam //
budhaþ--
nimbasya bhakùaõaü tailaü tilaistarpaõama¤janam /
saptamyàü naiva bhu¤jãta tàmrapàtreõa bhojanam //
iti /
##
tatra vyàsaþ--
ùaùñhyaùñamã tvamàvàsyà pakùadvayacaturda÷ã /
atra sannihitaü pàpaü taile màüse bhage kùure //
eùàü kecidàsu tithiùu krameõa niùedhamicchanti /
ùaùñhyàü tailamanàyuùyamaùñamyàü pi÷itaü tathà /
kàmabhoga÷caturda÷yàmamàyàü tu kùurakriyà //
iti smaraõàt tato 'nyatra doùàbhàva iti, tanna /
màüsà÷ane pa¤cada÷ã tailàbhyaïge caturda÷ã /
iti manunànyatràpi tailàdiniùedhàt /
tailaniùedhe ca sarvatra tilatailasyaiva niùedhaþ tailapadasya tatraiva
÷akteþ /
sàmànyato 'bhyaïganiùedhe tu snehaniùedha eveti /
atràùñamyàþ parvaråpatvàttatprayuktàþ sarve niùedhàstatra pravartante /
parvaråpatvaü coktaü--
viùõupuràõe:
caturda÷ã aùñamã ca amàvàsyà ca pårõimà /
parvàõyetàni ràjendra! ravisaïkràntirevaca //
#<{MV-S_250}>#
ityetàni abhidhàya--
tatraiva:
tailastrãmàüsabhogã yaþ parvasveteùu vai pumàn /
viõmåtrabhojanaü nàma prayàti narakaü naraþ //
iti /
parvapuraskàreõa niùedho vaudhàyane:
parvasu nàdãyãta na màüsamasnãyàt parvasu hi rakùaþpi÷àcavyabhicàrivãnnatambinãti /
manuþ--
caturda÷yaùñamã dar÷aþ paurõamàsyarkasaïkramaþ /
eùu strãtailamàüsàni dantakàùñhàni varjayet //
pa¤cada÷yàü caturda÷yàmaùñamyàü ca vi÷àradaþ /
tailaü màüsaü vyavàyaü ca kùuraü caiva vivarjayet //
hàrãtaþ--
÷leùmàtake tathàlakùmãrnityameva kçtàlayà /
bhage màüse kùure taile nityaü tiùñhati parvasu //
matsyapuràõe--
chinatti vãrudho yastu vãrutsesthe ni÷àkare /
patraü và pàñayetteùàü brahmahatyàü sa vindati //
vãrutsaüsthe = vanaspatigate /
vanaspatigatatvaü ca trimuhårtacaturthasthatvam /
trimuhårtaü vasedarke trimuhårtaü vasejjale /
trimuhårtaü vasedgoùu trimuhårtaü vanaspatau //
itismçteþ /
paiñhãnasiþ--
sàyaüsandhyàü parànnaü ca tilapiùñaü tathaivaca /
amàvàsyàü na seveta ràtrau maithunabhojane //
amàvàsyàü pràpyetyarthaþ /
vastutastu amàvàsyàmiti saptamyantam /
vasyà vàsyà vasã vàsã amàpårvà ameti ca /
ityevaü navadhà proktà kçùõapa¤cada÷ã tithiþ //
iti koֈt /
tathà--
nàmàyàü haritàn chindyàtku÷àü÷ca samidhastathà /
ayaü ca niùedho daivapitryakarmàrthavyatirekeõa /
tathàca kàtyàyanena amàyàü
darbhacchedaniùedhamabhidhàyoktam--
pitçdevajapàrthaü và samàdadyàditi /
#<{MV-S_251}>#
tathà kàtyàyanasmatàvapi--
màse nabhasyamàvàsyàü darbho gràhyo navaþ smçtaþ /
ayàtayàmàste darbhà niyoktavyàþ punaþpunaþ //
iti /
ku÷àþ ÷àkaü ca puùpàõi gavàrthe ca tçõàdikam /
àhareddevapitryarthamamàvàsyàhani dvijaþ //
iti dãpikàdhçtavacanàcca /
smçtisasuccaye--
sàyaüsandhyàü parànnaü ca punarbhojanamaithune /
tailaü màüsaü ÷ilàpiùñamamàvàsyàü vivarjayet //
màrkaõóeyaþ--
amàvàsyàsu sarvàsu navaü vastraü na dhàrayet /
iti parvavarjyàni /
atha kàlavi÷eùavarjyàþ /
skandapuràõe--
÷iraþkapàlamàntràõi nakhacarmatilàstathà /
patàni krama÷o nityamaùñamyàdiùu varjayet //
÷iro = nàrikelam /
kapàlamalàvå /
àntraü = pañolaü dãrgham /
nakhaü = niùpàvàþ, carmaumasåryaþ /
tilàþ = vçntàkamiti /
bçhatiprasiddhiriti hemàdriþ /
ùañtriü÷anmate--
saïkràntyàü pa¤cada÷yàü ca dvàda÷yàü ÷ràddhavàsare /
vastraü ca pãóayennaiva kùureõàpi na hiüsyate //
hemàdrau tu caturthacaraõe kareõàpi hi budhyate iti pàñhaþ /
vyàsaþ--
tailaü na saüspç÷edàmaü vçkùàdãn chedayenna ca /
pakùàdau ca ravau ùaùñyàü riktàyàü ca tathà tithau //
atràmaniùedho 'dhikaniùedhàrthaþ sàmànyena tailasya niùedhàt /
bçhaspatiþ--
amàvàsyendusaïkrànticaturda÷yaùñamãùu ca /
nara÷càõóàlayonau syàttailastrãmàüsasevanàt //
puràõe tu pårvàrdhe--
kuhåpårõendusaïkrànticaturda÷yaùñamãùu ca /
iti /
uttaràrddhaü tadeva /
vàmanapuràõe--
nandàsu nàbyaïgamupàcareta kùauraü ca riktàsu jayàsu màüsam /
pårõàsu yoùit parivarjanãyà bhadràsu sarvàõi samàrabheta //
#<{MV-S_252}>#
nàbhyaïgamarke na ca bhåmiputre kùãraü ca ÷ukre ca kuje ca màüsam /
budhena yoùà na samàcareta ÷eùeùu sarvàõi sadaiva kuryàt //
citràsu haste ÷ravaõeùu tailaü kùãraü vi÷àkhàpratipatsu varjyam /
måle mçge bhàdrapadàsu màüsaü yoùinmaghàkçttikayottaràsu //
yamaþ--
tathàsitàùvaùñamãùu bhåtàhendukùaye tathà /
tailàbhyaïgaü kùaurakarma strãsaïgaü ca vivarjayate //
vàràhapuràõe--
na mçcca nodakaü vàpi na ni÷àyàü tu gomayam /
gomåtraü ca pradoùe ca gçhõãyàdbuddhimànnaraþ //
ayaü ca niùedhaþ ÷aucàdyatiriktakarmasu tatra mçdgrahaõasya vihita tvàt /
màõóavyaþ--
÷rutibedhajàtakànnaprà÷anayàtràpratimàrcàþ /
ravibhavanasthe kàryaü jãve na kàryo vivàhastu //
ravibhavanaü = siüharà÷iþ /
ayaü ca narmadottarabhàge, na dakùiõe /
tathà ca---
jyotiþ÷àstre:
siühe gurau siühalave vivàho neùña÷ca godottarata÷ca yàvat /
bhàgãrathãyàmyataraü ca yàvattàvacca doùastapane 'pi meùe //
skànde--
snànaü caiva mahàdànaü svàdhyàyaü pitçtarpaõam /
prathame 'vde na kurvãta mahàgurunipàtane //
snànaü kàmyaü puùpasnànàdi /
bhaviùyapuràõe--
supte viùõau nivartante kriyàþ sarvàþ ÷ubhàdikàþ /
vivàhavratabandhàdicåóàsaüskàradãkùaõam //
yaj¤o gçhaprave÷a÷ca pratiùñhà devabhåbhçtàm /
puõyàni yàni karmàõi na syuþ supte jagatpatau //
iti /
manuþ--
catvàrãmàni karmàõi sandhyàyàü parivarjayet /
àhàraü maithunaü nidràü svàdhyàyaü ca caturthakam //
vçddhamanuþ--
àhàraü maithunaü nidràü sandhyàkàle vivarjayet /
karma càdhyayanaü vàpi tathà dànapratigrahau //
#<{MV-S_253}>#
àhàràjjàyate vyàdhirgarbho raudra÷ca bhaithunàt /
svapanàtsyàdalakùmãkaþ karma caivàtra niùphalam //
adhyetà narakaü yàti dàtà nàpnoti tatphalam /
pratigrahe bhavetpàpã tasmàtsandhyàü vivarjayet //
tathà hemàdrau smçtiþ--
ràtrau dànaü na kurvãta kadàcidapi kena cit /
haranti ràkùasà yasmàttasmàddàturbhayàvaham //
vi÷eùato ni÷ãthe tu na ÷ubhaü karma ÷armaõe /
ato vivarjayetpràj¤o dànàdiùu mahàni÷àm //
asyàpavàdo devalenoktaþ--
ràhudar÷anasaïkràntivivàhàtyayavçddhiùu /
snànadànàdikaü kuryànni÷i kàmyavrateùu ca //
vasiùñho 'pi--
grahaõodvàhasaïkràntiyàtràrttiprasaveùu ca /
dànaü naimittikaü j¤eyaü ràtràvapi tadiùyate //
tathà--
yaj¤e vivàhe yàtràyàü tathà pustakavàcane /
dànànyetàni ÷astàni ràtrau devàlaye tathà //
tathà hemàdrau--
a÷vatthasàgarau sevyau na spraùñavyau kadàcana /
koõavàre spç÷et pårvamuttaraü parvaõi spç÷et //
koõaþ = ÷anai÷caraþ /
tailàbhyaïge niùedha uktaþ sumantunà--
tailàbhyaïgo nàrkavàre na bhaume no saïkràntau vaidhçtau viùñiùaùñhyoþ /
parvasvaùñamyàü ca neùñaþ sa iùñaþ proktànmuktvà vàsare såryasånoþ //
yogiyàj¤abalkyaþ--
mohàtpratipadaü ùaùñhãü kuhåü riktàü tithiü tathà /
tailenàbhya¤jayedyastu caturbhiþ saha hãyate //
pa¤camyàü ca caturda÷yàü saptamyàü ravisaïkrame /
dvàda÷ãü saptamãü ùaùñhã tailaspar÷e vivarjayet //
trayoda÷yàü tçtãyàyàü pratipannavamãdvaye /
tailàbhyaïgaü na kurvãta kuryurvà navamãü vinà //
yaca--
pa¤camã da÷amã caiva tçtãyà ca trayoda÷ã /
ekàda÷ã dvitãyà ca pakùayorubhayorapi //
#<{MV-S_254}>#
abhya¤canaspar÷anàdyairyo 'tra snehaü niùevate /
caturõàü tasya vçddhiþ syàt dhanàpatyabalàyuùàm //
iti /
gargeõa kàsàü cidgrahaõaü tatpavkatailaparam /
sårya÷ukràdivàreùu niùiddhàsu tithiùvapi /
snàne và yadi vàsnàne pavkatailaü na duùyati //
iti ùañtriü÷anmatàditi kecit /
anye tu ràgapràptatailaviùayo niùedhaþ /
evaü ca sarvatailaniùedhapràptau pavkaü pratiprasåyate /
vihite ca tailàbhyaïge àmamapyupàdeyameveti saïkùepaþ /
yamo 'pi--
ghçtaü ca sàrùapaü tailaü yattailaü puùpavàsitam /
na doùaþ pavkataileùu snànàbhyaïgeùu nitya÷aþ //
kàtyàyano 'pi--
màïgalyaü vidyate snànaü vçddhiparvotsaveùu ca /
snehamàtrasamàyuktaü madhyàhnàtpravi÷iùyate //
iti /
màüsaniùedhakàlo nandipuràõe--
yadi nàma caturda÷yàü sadà màüsaü vivarjayet /
varjayedayane mukhye kçtasvargamatirnaraþ //
caturthã càùñamã caiva dvàda÷ã ca caturda÷ã /
tathà pa¤cada÷ã vàryà ùaóa÷ãtimukhàni ca //
saïkrame càpi såryasya viùuve càpi vàrùike /
màüsàttu virato martyo yàti svargaü dinatrayam //
tathàcà÷vayujaü màsaü varjayenmàüsabhakùaõe /
bahumàsakçtaü puõyaü labhetà÷vayujànnaraþ //
màüsabhojanasantyàgàt puruùaþ sudhdhamànasaþ /
yo naraþ kàrttike màsi màüsaü tu perivarjayet //
saüvatsarasya labhate puõyaü màüsavivarjanàt /
kàlanirõayadãpikàyàü tu yadi nàma caturda÷yàmiti sthàne yadi nàma ca ÷arvaryàmiti pàñhaþ /
iti kàlãve÷aùavarjyàni /
##
viùõuþ--parvasu ava÷yaü tilahomàn kuryàdalaïkçtastiùñhet evamàcàrasevã syàt /
manuþ--(a. 4 ÷lo. 150)
sàvitràn ÷àntihomàü÷ca kuryàtparvasu nitya÷aþ /
#<{MV-S_255}>#
sàvitrànusavitçdevatàkàn /
atra ca dravyamakùatàþ /
÷àntikàmastu juhuyàt gàyatryà càkùataiþ ÷uciþ /
iti smçteþ /
kàtyàyanaþ--
paurõamàsyàmamàvàsyàmadhaþ svàpo vidhãyate /
anàhitàgnerapyeùa pa÷càdagnervidhãyate //
anàhitàgniþ = smàrttàgnimàn /
àpastamvaþ--divà àdityaþ sattvãni gopàyati /
naktaü candramàþ tasmàdamàvàsyàyàü sàdhãyasãmàtmano guptimicchet /
pràjàpatyena brahmacaryakàlena ca jàyayà sahaitàü ràtriü såryàcandramasau vasata iti /
pràjàpatyenaurathyopasarpaõaràhityena /
tathà:
màse nabhasyamàvàsyà tasyàü darbhoccayo mataþ /
ayàtayàmàste darbà niyoktavyàþ punaþ punaþ //
iti parvànuùñheyàni /
atha nànàyugadharmàþ /
tatraupakàyanaþ--
÷ruti÷ca ÷aucamàcàraþ pratikàlaü vibhidyate /
nànàdharmàþ pravartante mànavànàü yuge yuge //
÷rutyàdipramàõaü ÷aucàdiràcàra÷ca pratikàlaü pratiyugaü bhidyate /
anena ÷lokapårvàrdhena pratiyugamàcàra÷abdavàcyàgnihotràdikarmaõàü bheda uktastadbhedàdeva ca tatpratipàdaka÷rutyàdipramàõasyàpi bheda uktastatra karmabhede hetumàhottaràrdhena--nànàdharmà ityàdinà /
dharmà arogatvàdayastaduktaü--
manunà,(a. 1 ÷lo. 83-84)
arogàþ sarvasiddhàrthà÷caturvarùa÷atàyuùaþ /
kçtatretàdiùu tveùàmàyurhasati pàda÷aþ //
vedoktamàyurmarttyànàmà÷iùa÷caiva karmaõàm /
phalantyanuyugaü loke prabhàvà÷ca ÷arãriõàm //
iti /
tathàraõyake parvaõi hanåmaddar÷ane kçtàdidharmànudàhçtyoktam--
pàdenaikena kaunteya! dharmaþ kaliyuge sthitaþ /
tàmasaü yugamàsàdya kçùõo bhavati ke÷avaþ //
vedàcàràþ pra÷àmyanti dharmayaj¤akriyàstathà /
#<{MV-S_256}>#
ãtayo vyàdhayastandrãdoùàþ krodhàdayastathà /
upadravà÷ca vartante àdhayaþ kùudbhayaü tathà //
iti /
tadayamarthaþ /
yugasvabhàvàdaharaharapacãyamànaj¤ànakarmendriya÷aktãnàü dvijàtãnàü katipayàïgasahitàgnihotràdikarmaõàü pramàdàlasyàdibhistattadaïgahànàttattvenàpratyabhij¤àyamànànàü bhedàdiva tatpratipàdakànàü ÷rutyàdãnàmapi bheda iva bhavati na punaþ ÷rutyàdãnàü karmaõàü và vàstavo bheda ityabhipràyaþ /
anayaiva ca di÷à eva¤jàtãyakàni vacanàni bodhyàni /
manurapi--(a. 1 ÷lo. 85-86)
anye kçtayuge dharmàstretàyàü j¤ànamucyate /
anye kaliyuge néõàü yugahràsànuråpataþ //
tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamucyate /
dvàpare yaj¤amevàhurdànameva kalau yuge //
tapaþ = kçcchracàndràyaõàdi /
taduktam--
skandapuràõe:
vedoktena prakàreõa kçcchracàndràyaõàdibhiþ /
÷arãra÷oùaõaü yattattapa ityucyate budhaiþ //
iti /
paraü = pradhànam /
mahàbhàrate--
tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamuttamam /
dvàpare yaj¤amevàhurdànameva kalau yuge //
tathà--
tapaþ paraü kçtayuge tretàyàü j¤ànamuttamam /
dvàpare yaj¤amevàhuþ kalau dànaü dayà damaþ //
bçhaspatiþ--
tapo dharmaþ kçtayuge j¤ànaü tretàyuge sthitam /
dvàpare càdhvaraþ proktastiùye dànaü dayà damaþ //
tiùyaþ = kaliþ /
÷ivapuràõe--
dhyànaü paraü kçtayuge tretàyàü liïgapåjanam /
dvàpare 'dhyayanaü tiùye mahàdevasya kãrttanam //
tathà--
dhyànaü paraü kçtayuge tretàyàü yajanaü tathà /
dvàpare liïgapåjà ca kalau ÷aïkarakãrttanam //
viùõudharmottare--
j¤ànaü paraü kçtayuge tretàyàü ca tataþ param /
#<{MV-S_257}>#
dvàpare ca tathà yaj¤aþ pratiùñhà tu kalau yuge //
kçtàdiùu yugeùu pràcuryeõa pravartamànàni pramàõànyàha--
parà÷araþ:
kçte tu mànavà dharmàstretàyàü gautamà matàþ /
dvàpare ÷aïkhalikhitàþ kalau pàrà÷aràþ smçtàþ //
tapaþ paraü kçtayuge ityàdyuktaü tatra hetumàha--
sa eva:
kçte tvasthigatàþ pràõàstretàyàü màüsamà÷ritàþ /
dvàpare rudhire caiva kalau tvannàdiùu sthitàþ //
pràõanàdivçttipa¤cakopeto vàyuvi÷a÷eùaþ pràõaþ, sa càsthimàüsàdimayeùu ÷arãreùu karmasåtranibaddho
yugasàmarthyàdasthyàdiùu sthito bhavati /
sàkùàtpravattinivçttyanaupayikànàü yugasvabhàvàdipratipàdakànàü vacanànàü pratiùedhe vi÷eùaparyavasàyitàmàha--
sa eva:
yuge yuge ca ye dharmàstatra tatra ca ye dvijàþ /
teùàü nindà na kartavyà yugaråpà hi te dvijàþ //
teùàmityupalakùaõam /
kàmakrodhalobhàdãn sarvàn doùànkàlakçtàn j¤àtvà kasyàpi nindàü na kuryàdityarthaþ /
nanvevam--
jito dharmo hyadharmeõa satyaü caivànçtena ca /
jità÷càrai÷ca ràjànaþ strãbhi÷ca puruùàþ kalau //
ityàdivacanabodhitayugadharmànusàriõàü pràõinàmanindyatve:
dharmaü cara satyaü vada,
nàsti satyàtparo dharmo nànçtàtpàtakaü param /
sthitirhi satyaü dharmasya tasmàtsatyaü na lopayet //
ityàdãni vidhiniùedhàviùayàõi ÷rutismçti÷àstràõyapramàõãkçtàni syuriti cet, na /
yugànuråpaü svasvasàmarthyamàlocya mukyakalpenànukalpe na và nityanaimittikàni karmàõyanutiùñhatà pratiùiddhàni ca varjayatàü pramàdakçtapàtakapràya÷cittàni càcaratàmatyantà÷aktànàü vànindyatvam /
tadanyeùàü nindyatvamiti vastusthiriþ /
evaü satyapi vastuto nindyasyàpi svayaü doùànnàviùkuryàditi teùàü nindà na kartavyetyasyàbhipràya iti /
bçhaspatiþ--
kçte yadabdàddharmaþ syàttatrretàyàmçtutrayàt /
dvàpare tu tripakùeõa kalàvahani tadbhavet //
#<{MV-S_258}>#
brahmàõóapuràõe--
tretàyàmàbdiko dharmo dvàpare màsikaþ smçtaþ /
yathà÷akti caran pràj¤astadahnà pràpnuyàtkalau //
viùõupuràõe--
yatkçte de÷abhirvarùaistretàyàü hàyanena tu /
dvàpare tattu màsena càhoràtreõa tatkalau //
skandapuràõe--
brahmàkçtayuge devastretàyàü bhagavàn raviþ /
dvàpare bhagavàn viùõuþ kalau devo mahe÷varaþ //
kçte nàràyaõaþ såkùmaþ ÷uddhamårttirupàsyate /
tretàyàü yaj¤aråpeõa pà¤caràtreõa dvàpare //
bhàgavate--
kçtaü tretà dvàparaü ca kalirityatra ke÷avaþ /
nànàvarõàbhidhàkàro nànaiva vidhinejyate //
kçte ÷uklascaturbàhurjañilo balkalàmbaraþ /
kçùõàjinopavãtã ca citradaõóakamaõóaluþ //
manuùyàstu tadà ÷àntà nirvairàþ suhçdaþ samàþ /
yajante tapasà devaü ÷amena ca damena ca //
haüsànuvarõo vaikuõñho varyo yoge÷varo 'malaþ /
ã÷varaþ puruùo 'saktaþ paramàtmeti gãyate //
tretàyàü raktavarõo 'sau caturbàhustrimekhalaþ /
hiraõyake÷astrayyàtmà sruksruvàdyupalakùaõaþ //
taü tadà manujà devaü sarvadevamayaü harim /
yajanti vidyayà trayyà dharmiùñhà brahmavàdinaþ //
viùõuryaj¤aþ pçsnigarbhaþ sarvadeva urukramaþ /
vçùàkapirjayanta÷ca urugàya itãryate //
dvàpare bhagavàn ÷yãmaþ pãtavàsà nijàyudhaþ /
÷rãvatsàdibhiraïkai÷ca lakùaõairupalakùitaþ //
taü tathà puruüùaü marttyà mahàràjopalakùaõam /
yajanti vedatantràbhyàü paraü jij¤àsavo nçpa! //
namaste vàsudevàya namaþ saïkarùaõàya ca /
pradyumnàyàniruddhàya tubyaü bhagavate namaþ //
nàràyaõàya çùaye puruùàya mahàtmane /
vi÷ve÷varàya vi÷vàya sarvabhåtàtmane namaþ //
#<{MV-S_259}>#
iti dvàpara urvã÷aü stuvanti jagadã÷varam //
nànàtantravidhànena kalàvapi yathà ÷çõu /
kçùõavarõànvitaü kçùõaü sàïgopàïgàstrapàrùadam //
yaj¤aiþ saïkãrttanapràyairyajanti hi sumedhasaþ /
evaü yugànuråpeõa bhagavànyugavarttibhiþ //
manujairijyate ràjan! ÷reyasàmã÷varo hariþ /
viùõudharmottare--
puùkaraü tu kçte sevyaü tretàyàü naimiùaü tathà /
dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgàü samà÷rayet //
vàmadevaþ--
kçte tu sarvatãrthàni tretàyàü puùkaraü param /
dvàpare tu kurukùetraü kalau gaïgà vi÷iùyate //
iti nànàyugadharmàþ /
atha nànàyugavarjyàni /
tatra ÷àtàtapaþ--
tyajedde÷aü kçtayuge tretàyàü gràmamutsçjet /
dvàpare kulamekaü tu karttàraü tu kalau yuge //
kçte sammàùaõàdeva tretàyàü spar÷anena ca /
dvàpare cànnamàdàya kalau patati karmaõà //
iti nànàyugavarjyàni /
atha kaliyugadharmàþ /
mahàbhàrate--
yastvoünamaþ ÷ivàyeti mantreõànena ÷aïkaram /
sakçtkàlaü samabhyarcetsarvapàpaiþ pramucyate //
sarvàvasthàü gato vàpi yukto và sarvapàtakaiþ /
yastvoünamaþ ÷ivàyeti mucyate tu kalau naraþ //
÷àñhyenàpi namaskàraþ prayuktaþ ÷ålapàõaye /
saüsàradoùasaïghànàmucchedanakaraþ kalau //
tathà--
sadà taü yajate yastu ÷raddhayà munipuïgava! /
liïge 'tha sthaõóile vàpi kçtake vidhipårvakam //
yugadoùaü vinirjitya ruduraloke pramodate /
liïgapuràõe--
kalau rudro mahàdevaþ ÷aïkaro nãlalohitaþ /
#<{MV-S_260}>#
prakà÷ate pratiùñhàrthaü dharmasya vikçtàkçtiþ //
ye taü vipràstu sevante yena kenàpi ÷aïkaram /
kalidoùaü vinirjitya prayànti paramaü padam //
vyàsaþ--
dhyàyankçte yajan yaj¤aistretàyàü dvàpare 'rcayan /
yadàpnoti tadàpnoti kalau saïkãrtya ke÷avam //
bhàgavate--
kaliü sabhàjayantyàryà guõaj¤àþ sàrabhàginaþ /
yatra saïkãrttanenaiva sarvaþ svàrtho 'pi labhyate //
saïkãrttanenauharisahkãrttanena /
na hyataþ paramo làbho dehinàü bhràmyatàmiha /
yato vindeta paramàü ÷àntiü na÷yati saüsçtiþ //
agnipuràõe--
nàsti ÷reyaskaraü némàü viùõoràràdhanànmune! /
yuge 'smiüstàmase ghore yaj¤adevavivarjite //
kurvãtàràdhanaü ràjanvàsudeve kalau yuge /
yadabhyarcya hariü bhattyà kçte varùa÷ataü nçpa! /
vidhànena phalaü lebhe ahoràtràtkalàviti //
tathà:
kalau kalimaladhvaüsaü sarvapàpaharaü harim /
ye 'rcayanti narà nityaü te 'pi vandyà yathà hariþ //
dharmotkarùamatãvànupràpnoti puruùaþ kalau /
svalpàyàsena dharmaj¤astena tuùño 'smyahaü kalau //
dhanye kalau bhavedviprà alpakle÷airmahatphalam //
viùõupuràõe--
devatàve÷mapårõàni nagaràõi kalau yuge /
kartavyàni mahãpàlaiþ svargalokamabhãpsubhiþ //
kårmapuràõe--
gaïgàmeva niùevreta prayàge tu vi÷eùataþ /
nànyatkaliyugodbhåtaü malaü hantuü suduùkaram //
tkandabhaviùyapuràõayoþ--
bhuktimuktiphalapretsuralpopàyena cennaraþ /
tãrthànyevà÷rayedvidvànkalau gaïgàü vi÷eùataþ //
gaïgottaravahà kà÷yàü liïgaü vi÷ve÷varaü mama /
ubhe vimuktide plaüsàü pràpte dàvànale kalau //
#<{MV-S_261}>#
nàradãye--
kalau tatparamabrahmapràptaye satvaraü néõàm /
gaïgàbhajanamevàhurmahopàyaü maharùayaþ //
kàmikasaühitàyàm--
na bhavedvedamantràõàü saüsiddhiþ ÷uddhivarjite /
mantrervinà na sidhdyànti praj¤àþ ÷uddhistu durlabhà //
kàle kalau vi÷eùeõa ÷uddhaü ghastu na dç÷yate /
kalau yuge hi tamasà naùñadharme bhayaïkare //
anavacchinnasantàno dharmatanturhi jàhnavã /
vinà gaïgàü dharmamayãü gatiþ syàcca kathaü kalau /
÷irasaþ karttanaü tasya pràõatyàgo 'pi và varaþ /
samarthastu kalau kàle gaïgàü yo nàbhigacchati //
bhaviùyapuràõe--
kalau kaluùacittànàü pàpadravyaratàtmanàm /
vidhihãnakriyàõàü ca gatirgaïgàü vinà nahi //
anà÷ritya tu gaïgàü hi muktimicchati yaþ kalau /
såryaü draùñumihodyukto jàtyandhasadç÷astu saþ //
vçthà kulaü vçthà vidyà vçthà yaj¤à vçthà tapaþ /
vçthà dànàni tasyeha kalau gaïgàü na yàti yaþ //
iti kaliyugadharmàþ /
##
brahmapuràõe--
dãrghakàlabrahmacaryaü dhàraõaü ca kamaõóaloþ /
gotrànmàtçsapiõóàttu vivàho govadhastathà /
narà÷vamedhau madyaü ca kalau varjyaü dvijàtibhiþ //
tathà--
åóhàyàþ punarudvàhaü jyeùñhàü÷o govadhastathà /
kalau pa¤ca na kurvãta bhràtçjàyàü kamaõóalum //
kratuþ--
devaràcca sutotpattirdattà kanyà na dãyate /
na yaj¤e govadhaþ kàryaþ kalau ca na kamaõóaluþ //
àdityapuràõe--
÷apathàþ ÷akunàþ svapnàþ sàmudrikamupa÷rutiþ /
upayàcitamàde÷àþ sambhavanti kalau kvacit //
#<{MV-S_262}>#
tasmàttanmàtralàbhena kàryaü yattanna kàrayet /
tathà dharmaj¤asamayava÷àdanyànyapi kalau varjyàni /
vidhavàyàü prajotpattau devarasya niyojanam /
vàlikàkùatayonyà÷ca vareõànyena saïgatiþ //
kanyànàmasavarõànàü vivàha÷ca dvijàtibhiþ /
àtatàyidvijàgrayàõàü dharmayuddhena hiüsanam //
dvijasyàbdhau tu nauyàtuþ ÷odhitasyàpi saïbrahaþ /
satradãkùà ca sarveùàü kamaõóaluvidhàraõam //
mahàprasthànagamanaü gosaüj¤apti÷ca gosave /
sautràmaõyàmapi suràgrahaõasya ca saïgrahaþ //
agnihotrahavaõyà÷ca leho lãóhàparigrahaþ /
vànaprasthà÷ramasyàpi prave÷o vidhicoditaþ //
vçttasvàdhyàyasàpekùamaghasaïkocanaü tathà /
pràya÷cittavidhànaü ca vipràõàü maraõàntikam //
saüsargadoùaþ steyànyamahàpàtakaniùkçtiþ /
varàtithipitçbhya÷ca pa÷åpàkaraõakriyà //
dattaurasetareùàü tu putratvena parigrahaþ /
(*)savarõànàü tathàduùñaiþ saüsargaþ ÷odhitairapi //
__________
(*) savarõànyàïganàduùñairiti pàñhàntaraü nirõayasindhvàdau /
__________
ayonau saïgrahe vçtte parityàgo gurustriyàþ /
parodde÷àtmasantyàga ucchiùñasyàpi varjanam //
pratimàbhyacanàrthàya saïkalpa÷ca sadharmakaþ /
asthisa¤cayanàdårdhvamaïgaspar÷anameva ca //
÷àmitraü caiva vipràõàü somavikrayaõaü tathà /
ùaómaktàna÷anenànnaharaõaü hãnakarmaõaþ //
÷ådreùu dàsagopàlakulamitràrdhasãriõàm /
bhojyànnatà gçhasthasya tãrthasevàtidårataþ //
÷iùyasya gurudàreùu guruvadvçtti÷ãlità /
àpadvçttirdvijàgùàõàma÷vastanikatà tathà //
prajàrthaü tu dvijàgtyàõàü prajàraõiparigrahaþ /
vràhnaõànàü pravàsitvaü mukhàgnidhamanakriyà //
balàtkàradiduùñastrãsaïgraho vidhicoditaþ /
#<{MV-S_263}>#
yatestu sarvavarõeùu bhikùàcaryà vidhànataþ /
navodake da÷àhaü ca dakùiõà gurucodità //
bràhmaõàdiùu ÷ådrasya pacanàdikriyàpi ca /
bhçgvagnipatanai÷caiva vçddhàdimaraõaü tathà //
gotçpti÷iùñe payasi ÷iùñairàcamanakriyà /
pitàputravirodheùu sàkùiõàü daõóakalpanam //
yateþ sàyaügçhatvaü ca munibhistattvatatparaiþ /
etàni lokaguptyarthaü kaleràdau mahàtmabhiþ //
nivarttiütàni karmàõi vyavasthàpårvakaü budhaiþ /
samaya÷càpi sàdhånàü pramàõaü vedavadbhavet //
puràõàntare--
åóhàyàþ punarudbàhaü jyeùñhàü÷aü govadhaü tathà /
kalau pa¤ca na kurvãta bhràtçjàyàü kamaõóalum //
nigame 'pi--
akùatà gopa÷u÷caiva ÷ràddhe màüsaü tathà madhu /
devaràcca sutotpattiþ kalau pa¤ca vivarjayet //
vyàsaþ--
catvàryabdasahasràõi catvàrybada÷atàni ca /
kaleryadà gamiùyanti tadà tretàparigrahaþ //
sannyàsa÷ca na kartavyo bràhmaõena vijànatà /
devalaþ--
yàvadvarõavibhàgo 'sti yàvadvedaþ pravartate /
agnihotraü ca sannyàsaü tàvatkuryàtkalau yuge //
laugàkùiþ--
ardhàdhànaü smçtaü ÷rautasmàrttàgnyostu pçthakkçtiþ /
sarvàdhànaü tayoraikyakçtiþ pårvayugà÷rayà //
iti kalivarjyàni /
##
kàlottare--
÷aradvasantayoryogo dãkùàkarmavidhau smçtaþ /
tayorasambhave varùà vinànyatràpi ÷asyate //
÷aradvasantayoryoga iti ÷aradi vasante cetyarthaþ /
tatra màsaphalàni tu saühitàyàm--
asiddhirbhåmisampattirmaraõaü bandunà÷anam /
#<{MV-S_264}>#
àyurvçddhiþ prajànà÷aþ sampattã ratnasa¤cayaþ //
÷ubhapràptiþ sthànanà÷o medhàrtha÷ca va÷ãkçtiþ /
caitràdãnàü phalaü j¤eyaü malamàsaü vivarjayet //
kàraõe tu anyathà màsaphalànyuktàni /
vai÷àkhapårvaje màse mantràrambhaþ suduþsahaþ /
vai÷àkhe dhanadàyã ca jyeùñhe mçtyuprado bhavet //
àùàóhe putralàbhàya ÷ràvaõe ÷ubhado mataþ /
bàdre caiva j¤ànahànistathàsiddhiþ prakãrttità //
à÷vine sarvasiddhi÷ca kàrttiko j¤ànasiddhidaþ /
÷ubhakçnmàrga÷ãrùaþ syàtpauùo duþkhavidhàyakaþ //
màghe medhàvivçddhi÷ca phàlgune sarvava÷yatà //
iti /
atràùàóhasya samyakphalatà pårvavàkye 'niùñaphaladatvamuktamato vikalpaþ /
siddhànta÷ekhare tu vi÷eùaþ /
÷aratkàle ca vai÷àkhe dãkùà ÷reùñhaphalapradà /
phàlgune màrga÷ãrùe ca jyeùñhe dãkùàtra madhyamà //
àùàóhaþ ÷ràvaõo màghaþ kaniùñhàþ sadbhiràdçtàþ /
nindita÷caitramàsastu pauùo bhàdrapadastathà //
ninditeùvapi màseùu dãkùoktà grahaõe ÷ubhà /
kàraõe--
àùàóhapårvamàse ca àùàóhe màrga÷ãrùake /
dãkùàü na kàrayeddhãmànanyamàseùu kàrayet //
÷uklapakùe ÷ubharkùe ca ÷ubhavàratithau tathà /
iti /
kriyàkàõóa÷ekhare tu--
na vinà parva dãkùà syàt varùàsu madhupauùayoþ /
anyatra tu sadà kàryà vi÷uddhau guru÷iùyayoþ //
varùàdau hi nimittàni pra÷astànyupalakùya vai /
iti varùàdiniùiddhakàleùvapi ÷ubha÷akunàdyupalamme sati dakùikàryetyàha hemàdriþ /
agastisaühitàyàm--
÷uklapakùe 'tha kçùõe và dãkùà sarvasukhàvahà /
iti /
kàlottare vi÷eùaþ /
dãkùàrambhaþ prakartavyo bhåtikàmaiþ site tathà /
muktikàmaiþ kçùõapakùa iti /
#<{MV-S_266 ("257")}>#
saühitàyàü tu--
pårõimà pa¤camã caiva dvitãyà saptamã tathà /
trayoda÷ã ca da÷amã pra÷astàþ sarvakàmadàþ //
iti /
anyatràpi--
kçùõàùñamyàü caturda÷yàü pa¤caparvadine 'thavà /
iti /
mantrasàrasaïgrahe--
dvitãyà pa¤camã caiva ùaùñhã càpi vi÷eùataþ /
dvàda÷yàmapi kartavyaü trayoda÷yàmathàpi và //
iti /
mantraratnàvalyàmapi--
caturthãü navamãü ùaùñhãmaùñamãü ca caturda÷ãm /
paurõamàsãü vinà ÷eùà hità muktau mumukùubhiþ //
hemàdrau smçtyantare--
saptamyàü ca navamyàü ca ekàda÷yàmathàpi và /
da÷amyàü ca trayoda÷yàü dãkùàkarma pra÷asyate //
kvacittu trayoda÷yàmamàvàsyàmiti pàñhaþ /
sitenduj¤aguråõàü tu parãkùete guõàguõaiþ //
guõairyuktà tu saïgràhyà guõairhãnàü tu vrajayet /
iti /
sitaþ = ÷ukraþ /
j¤o = budhaþ /
eùàü guõàguõaiþ tithivàrasaüyogajaiþ uditàstamitavakràticàruråpairdãkùàlagne kendratrikoõaùaóaùñamàntyasthitiråpairguõàguõaiþ /
kàlottare--
caturthyàmathavàùñamyàü caturda÷yàü tathaiva ca /
pårõimàyàü prakartavyaü bhåtikàmaiþ site sadà //
muktikàmaiþ kçùõapakùe yatki¤citkarma càcaret /
dinacchidràõi muktvàtha yà÷cànyàstithayaþ smçtàþ //
iti /
tatvasàgarasaühitàyàü vi÷eùaþ /
tàü tàü tithiü samàlocya tadbhaktàüstatra dãkùayet /
indra uvàca /
kasya kà tithiruddiùñà samàsàdvada nàürada! /
nàrada uvàca //
brahmaõaþ paurõamàsyuktà dvàda÷ã cakradhàriõaþ /
caturda÷ã ÷ivasyoktà vàcaþ proktà trayoda÷ã //
dvitãyà ca ÷riyaþ proktà pàrvatyàstu tçtãyikà /
nityà màrgeùu pàrvatyà aùñamã ca caturda÷ã //
#<{MV-S_266 ("258")}>#
caturthã gaõanàthasya bhànoþ proktà tu saptamã /
evaü mukyàstu tithayaþ surendra! paribhàùitàþ //
iti /
ratnàvalyàm--
àdityaü maïgalaü sauriü tyaktvà vàràstu bhåtaye /
iti /
saühitàyàü tu--
ravau gurau site some kartavyaü budha÷ukrayoþ /
iti /
site = ÷uklapakùe ityarthaþ /
saühitàyàm--
a÷vinãrohiõãsvàtivi÷àkhàhastabheùu ca /
jyeùñhottaràtrayeùveva kuryànmantràbhiùecanam //
ratnàvalyàm--
trãõyuttaràõi rohiõyaþ puùyakaü mçga÷ãrùakam /
hastaþ svàtiranuràdhà maghà målaü ca revatã /
abhijit ÷ravaõaü ce ti ÷ivayoge caturda÷ã //
kàraõe--
pauùõaü rohiõyathàdityaü ÷ravaõaü cà÷vinã tathà /
sàvitraü tvàùñravàyavyamaindraü nairçtameva ca //
tiùyaü triruttaràrdrà ca saumyaü ÷iùyatrijanmabham /
nakùatràõi pra÷astàni dãkùàkarmaõi suvrata! //
iti /
pauùõaü = revatã /
àdityaü = punarvasuþ /
sàvitraü = hastaþ /
tvàùñraü = citrà /
vàyavyaü = svàtiþ /
aindraü = jyeùñhà /
nairçtaü = målam /
saumyaü = mçga÷ãrùakam /
÷iùyatrijanmabhaü = ÷iùyajanmanakùatrada÷amaikonaviü÷àtinakùatram /
anyatràpi--
uttaràtrayarohiõyo revatãpuùyavàsavam /
dhaniùñhàvàyumitràgnipitryaü tvàùñraü ca nairçtam //
ai÷avaiùõavahastà÷ca dãkùàyàü tu ÷ubhàvahàþ /
iti /
yogà apyuktà ratnàvalyàm--
yogà÷ca prãtiràyuùmànsaubhàgyaþ ÷obhanaþ smçtaþ /
sukarmà ca dhçtirbçddhirdhravaþ siddhi÷ca harùaõaþ //
varãyàü÷ca ÷ivaþ siddho brahmà aindra÷ca ùoóa÷a /
nindyàni tàni sarvàõi pra÷astàni vimuktaye //
pratipatpårvàùàóhà ca pa¤camã kçttikà tathà /
pårvàbhàdrapadà ùaùñhã da÷amã rohiõã tathà //
dvàda÷yàü sarvanakùatramaryamõà ca trayoda÷ã /
#<{MV-S_267 ("259")}>#
nakùatrayogà ityete devànàmapi nàsadàþ //
÷akunyàdãni viùñiü ca vi÷eùeõa vivarjayet /
iti /
kàraõe--
rà÷aya÷ca caràþ ÷reùñhà madhyamà÷cobhayoþ smçtàþ /
sthirà÷ca naidhanasthàne grahàþ sarve vivarjitàþ /
àcàrya÷iùyayorànukålye ÷ubhapradaü bhavet //
kriyàkàõóa÷ekhare--
rà÷yàdivargasaü÷uddhirlagne carndràkayorapi /
balaü gocarasiddhi÷ca jyotiþ÷àstre pratãyatàm //
lagnadoùà grahadoùàþ sarve na÷yanti vai ÷ubhe /
lagnasthe bhàrgave prauóhe kendrasthe và bçhaspatau //
ityàdinipuõaü vãkùya dãkùàü kurvãta de÷ikaþ /
maumukùavãü pratyayaü tu na kàlaniyamaþ smçtaþ //
iti /
mantravarõeùu siddhàrõàtsusiddhànmelayed budhaþ /
vairivarõànudàsãnàn guõayedda÷abhiþ pçthak //
siddharà÷au haredbhàgaü vasubhirbhànubhiþ svaraiþ /
tridhà sthàpyàtra yaþ ÷eùo yàmasaïkhyodità hi sà //
tridhà sthàpyàtra yaþ ÷eùo yàmasahkhyodità hi sà //
ripurà÷igataþ ÷eùo màso 'sau parikãrttitaþ /
haretpa¤cada÷airbhàgaü tithij¤ànàya kevalam //
màsi tasmin tathà yàme kurvãta grahaõaü manoþ /
jyotiþ÷àstra÷unirõãte lagne và dãkùito bhavet //
iti /
etaduktaü bhavati /
deyamantravarõàn koùñhacakre catuùkoùñhàtmakamekakoùñhamaïgãkçtya siddhasàdhyasusiddhavairibhedena pçthakkçtya tanmadhye siddhasusiddhavarõànekãkçtya sàdhyavairivarõàn pratyekaü da÷abhirguõayitvà sarvamekãkçtàhkàn pçthak sthànatraye saüsthàpya prathamamaùñabhirharet /
ava÷iùñàïkasamo yàmaþ /
evaü bhànubhirhçte 'vi÷iùñàïkasamo màsaþ /
pa¤cada÷abhirhçte ÷eùàhkasamà tithiþ /
tatra tasmin màse ÷uklapakùe tasmin dine tasmin prahare mantramupadi÷et /
mumukùudãkùàyàü kçùõapakùa iti vi÷eùaþ /
ratnàvalyàm--
nindyàni tàni sarvàõi pra÷astàni vimuktaye /
saühitàyàm--
pa¤càïga÷uddhadivase svodaye tithivàrayoþ /
guru÷ukrodaye ÷uddhalagne dvàda÷asodhite //
pravçddhe balasaüyukte ÷ukre davagurau tathà /
#<{MV-S_268 ("260")}>#
÷ubhe vidhusamàyoge ÷ubhavarge ÷ubhodaye //
ityàdau sarvamantràõàü saïgrahaþ sarvasaukhyakçt /
iti /
tathànyatra--
÷iùyatrijanmadivase saïkràntiviùuve 'yane /
anyeùu puõyayogeùu grahaõe candrasåryayoþ //
÷iùyànukåle kàle và deha÷uddhiþ subhàvahà /
iti /
mahàkàpilapa¤caràtre--
evaü nakùatratithyàdau karaõe yogavàsare /
mantropade÷o guruõà sàdhanaü ca ÷ubhàvaham //
iti /
guruõà karttabya iti ÷eùaþ /
sàdhanaü = sàdhanàrambha ityarthaþ /
kàryamiti ÷eùaþ /
##
agastisaühitàthàm--
såryagrahaõakàle tu nànyadanveùitaü bhavet /
såryagrahaõakàlena na samo 'nyo 'sti ka÷cana //
tatra yadyatkçtaü sarvamanantaphaladaü bhavet /
iti /
na màsatithivàràdi÷odhanaü såryaparvaõi /
dadàtãùñaü gçhãtaü yat tasminkàle gurornçùu //
siddhirbhavati mantrasya vinàyàsena vegataþ /
kartavyaü sarvayatnena mantràsiddhimabhãpsubhiþ //
iti /
tasminkàle yadgurorgçhãtaü tat nçùu iùñaü dadàtãti sambandhaþ /
pranthàntare--
sattãrthe 'rkavidhugràse tantudàmanaparvaõoþ /
mantradãkùàü prakurvàõo màsarkùàdãn na ÷odhayet //
kàlàntare--
dhãkùàyàmamiùeke ca tathà mantraparigrahe /
vratagrahaõamokùe ca dravyàrambhaõakarmaõi //
kàrttikyàü caiva vai÷àkhyàü svarbhànorapi dar÷ane /
candrasåryoparàgeùu ùaóa÷ãtimukheùu ca //
grahanakùatrayogeùu viùuveùåtsaveùu ca /
ayaneùu ca sarveùu yogaþ sarvàrthasiddhidaþ //
kriyàkàõóa÷ekhare--
prasiddhàstithayo ràhudar÷anaü guruparva ca /
pavitrakatithi÷càpi dãkùàkarmavidhau parà //
iti /
prasiddhàþ = samanantaroktàstithayaþ /
#<{MV-S_269 ("261")}>#
siddhànta÷ekhare--
viùuve 'pyayanadvandve àùàóhyàü damanotsave /
dãkùà kàryà tu kàleùu pavitràropakarmaõi //
iti /
anyatràpi--
puõyatãrthe kurukùetre devãpãñhacatuùñaye /
prayàge ÷rãgirau kà÷yàü kàlàkàlau na ÷odhayet //
devãpãñhacatuùñayamu = óóãyànajàlandharapårõàgirikàmaråpàkhyam /
÷rãgirau = ÷rãparvate iti kecit /
anyatràpi--
÷a÷idinakarayorgrahaõe janmani ÷iùyasya makarasaïkràntau /
karuõàsamaye ca gurornakùatràdãùyate na dãkùàyàm //
iti /
tatvasàgarasaühitàyàm--
tithiü vinàpi dãkùàyàü vi÷iùñàvasaraü ÷çõu /
durlabhe sadguråõàü hi sakçtsaïga upasthite //
tadanuj¤àya dàtavyà sa dãkùàvasaro mahàn /
gràme và yadi vàraõye kùetre và divase ni÷i //
àgacchati gururdaivàdyadà dãkùà tadà bhavet /
yadaivecchà tadà dãkùà guroràj¤ànuråpataþ //
na tithirna jalaü homo na snànaü na japakriyà /
dãkùàyàþ kàraõaü kintu svecchàvàpte hi sadgurau //
iha kecit candragrahe dãkùà na kàryà jaóatvaü tadà syàdityàhuþ /
te tu"sattãrthe 'rkavidhugràse" "candrasåryoparàgeùu ca" "÷a÷idivàkarayorgrahaõe" "ràhudar÷anaü guruparva ca"ityàdibahumunivacanavirodhàt anàdaraõãyà iti /
viùõudãkùàyàü vi÷eùaþ--
pa¤caràtre:
dvàda÷yàü ÷uklapakùasya såryasaïkramaõe tathà /
dvàda÷yàü kçùõapakùasya paurõamàsyàü mune 'thavà //
amàvàsyàmapi tathà kàlamuddi÷ya de÷ikaþ /
navaikadvitryahaþpårvamadhivàsanamàrabhet //
tattva(ntra)sàgarasaühitàyàmapi--
brahmaõaþ porõamàsyuktà dvàda÷ã cakradhàriõaþ /
evaü grahaõàdikàleùu uktamàsa÷ukladvàda÷yàdiùu viùõudãkùà kàryà iti /
iti dãkùàükàlàþ /
#<{MV-S_270 ("262")}>#
##
viùõudharmottare--
atha sarvàõi nàmàni sarvakàrye harerjapet /
tathà--
cakriõaü halinaü caiva ÷àrïgiõaü khaïginaü tathà /
mokùàrthã pravasan ràjan!dikùu pràcyàdiùu smaret //
ajitaü càcyutaü caiva sarvaü sarve÷varaü pçthum /
saüsmaretpuruùaü bhattyà vyavahàreùu sarvadà //
kårmaü varàhaü matsyaü và jalaprataraõe smaret /
bhràjiùõumagnijananaü japennàma tvatandritaþ //
saïgràmàbhimukho gacchansaüsmaredaparàjitam /
ke÷avaü puõóarãkàkùaü puùkaràkùaü tathà japet //
netrabàdhàsu sarvàsu hçùãke÷aü tathaiva ca /
acyutaü càmçtaü càpi japedauùadhakarmaõi //
garuóadhvajànusmaraõàdàpado mucyate naraþ /
jvaradoùa÷irorogaviùavãryaü pra÷àmyati /
grahanakùatrapãóàsu devabàdhàñavãùu ca //
dasyuvairinirodheùu vyàghrasiühàdisaïkañe /
andhakàre tathà tãvre nàrasiüheti kãrttayet //
nàràyaõaü ÷àrïgadharaü ÷rãdharaü gajamokùaõam /
vàmanaü khaïginaü caiva duþsvapneùu ca saüsmaret //
agnidàhe samutpanne saüsmarejjala÷àyinam /
balabhadraü tu yuddhàrthã kçùyàrambhe halàyudham //
uttàraõaü vaõijyàrthã ÷rã÷amabhyudaye nçpa! /
maïgalyaü maïgale viùõuü màïgalyeùu ca kãrttayet //
agniùvàrtteùva÷eùeùu vi÷oketi tathà japet /
uttiùñhankãrttayedviùõuü prasupte màdhavaü naraþ //
bhojane caiva govindaü sarvatra madhusådanam /
nàràyaõaü sarvakàle kùutapraskhalitàdiùu //
dhyàne devàrcane home praõipàte pradakùiõe //
kãrttayedvàsudevaü ca anukteùvapi yàdavam /
kàryàrambhe tathà ràjan! yatheùñaü nàma kãrttayet //
sarvàõi nàmàni hi tasya ràjan!
sarvàrthasidhdyai hi bhavanti pusaþ /
#<{MV-S_271 ("263")}>#
tasmadyatheùñaü khalu devanàma
sarveùu kàryeùu japettu bhatkyà //
iti viùõornàmakãrttanakàlaþ /
##
tatra ÷rutiþ--
jàtaputraþ kçùõake÷o 'gnãnàdadhãteti /
etacca vayovasthàvi÷eùopalakùaõam,
tàmà÷iùamà÷àse taü tave jyotiùmatãmiti bråyàdyadyasya putro jàtaþ syàt /
ityàdiùu yadyupabandhadar÷anàdajàtaputrasyàpyàdhànapårvatvàt /
evaü ca upalakùyavayovasthàvi÷eùaõãbhåtavayasa àdhànakàlatvaü såcitaü bhavati /
kàlàntaramàha--
baudhàyanaþ, vivàho vyàkhyàto 'tràgnyàdheyasya kàlo yathà÷raddhamata årddhaü jãvati pitaryagnãnàdadhãteti baudhàyanaþ /
jãvàdimçte và jàyàmavàpya da÷ame 'hanyagnimàdadhãteti ÷àlàkiþ /
jàyàmavàpyetyutkyà vivàhasya sàrvakàlikatvena dakùiõàyane 'pirvaõyapãtyuktaü bhavati /
jãvati pitarãti pakùe caupàsanaü dhàrayato na pratyavàya ityuktaü baudhàyanenaiva--"na durbràhmaõo bhavatyaupàsanaü dhàrayamàõa"iti /
eùa traivarõikasàdhàraõaþ kàlo 'dhunà varõàvi÷eùapuraùkàreõa çtuvi÷eùà vivicyante /
tatra ÷rutiþ--vasante bràhmaõo 'gnãnàdadhãta, grãùme ràjanyaþ, ÷aradi vai÷yo, varùàsu rathakàra iti /
rathakàro na"màhiùyeõa karaõyàü tu rathakàraþ prajàyate"iti yàj¤abalkyokto jàtivi÷eùaþ, kintu saudhanvanàparaparyàyaþ /
àpastambastu--vasanto bràhmaõasya grãùmo ràjanyasya hemanto và ÷aradvai÷yasya varùàsu rathakàrasya /
ye trayàõàü varõànàmetatkarma kuryusteùà meùa kàlaþ /
÷i÷iraþ sàrvavàrõika iti /
ye trayàõàü varõànàmiti /
ye bràhmaõakùatriyavai÷yàþ eteùàü trayàõàü varõànàü madhye etatkarma rathakarma kuryusteùàmeùa kàla iti, evaü ca rathakàro na jàtivi÷eùaþ kintu traivarõiüka eveti /
kàlàntaramàha--
baudhàyanaþ--yadaivainaü ÷raddhopanamedathàdadhãta saivàsyarddhiþ tadetadàrttasyàtivelaü và ÷raddhàyuktasyeti /
àrttaþ = vyàdhitaþ /
ativelaü ÷raddhàyukto 'ti÷ayena ÷raddhàvàn /
#<{MV-S_272 ("264")}>#
##
kàtyàyanena--vasanto bràhmaõabrahmavarcasakàmayoþ grãùmaþ kùatriya÷rãkàmayoþ varùàþ prajàpa÷ukàmavai÷yarathakçtàmiti /
etena bràhmaõakùatriyavai÷yànàü kàmyà anye 'pi kàlà iti siddham /
vasantàdayo dvividhàþ /
sauracàndrabhedena çtuvivecane = ktàþ /
saurà api mãnameùau meùavçùau vetyàdibhedena dvividhà ityapi coktam /
evaü ca caitravai÷àkhajyeùñhàstathà pårvodàhçtàt"÷i÷iraþ sàrvavarõika"ityetasmànmàghaphàlgunau ca militvà pa¤ca màsà bràhmaõasyàdhànakàla iti siddham /
etanmålikaiva màghàdipa¤camàsà vasanta iti yàj¤ikaprasiddhiriti /
##
tatràpastambaþ--amàvàsyàyàü paurõamàsyàü và adhiya iti,
tathà phàlgunãpårõamàsa àdadhãtetyuktvà dvyahe puraikàhe veti /
dvyahe dinadvayaü, purà pårvamekàhe ekadinapårvamityarthaþ /
evaü ca dvyahetipakùe trayoda÷yàm /
ekàhetipakùe caturda÷yàmàdadhãtetyarthaþ /
baudhàyanasaktu-yà vai÷àkhyàþ paurõamàsyà upariùñàdamàvàsyà bhavati sà sakçtsavaütsarasya rohiõyà sampadyate tasyàmàdadhãteti /
à÷valàyanaþ-vasante parvaõi àdadhãteti /
satyàùàóhastu--àdadhãtetyupakramya--àmàvàsyàyàü paurõamàsyàmàpåryamàõapakùe và puõye nakùatre 'tra yattrãõi nipatanti tatsamåham /
vipratiùedhe çtunakùatraü balãya iti /
puõyanakùatràõi tu kçttikàdicaturda÷anakùatràõi"kçttikàþ prathamaü"ityàdi ÷ruteþ /
vàjasaneyake tu nakùatranindàpårvakamuktam--amavàsyàyàmagnãnàdadhãteti, tena parvàbhyarhitamiti /
atha nakùatràõi /
tatra kàtyàyanaþ--kçttikàrohiõãmçga÷iraþ phalgunãùu hasto làbha kàmasya citrà ceti /
baudhàyanaþ--kçttikàsu rohiõyàü punarvasuphalgunyo÷citràyàmiti /
à÷valàyanaþ-agnyàdheyaü kçttikàsu rohiõyàü mçga÷irasi phalgunãùu vi÷àkhayoruttarayoþ prauùñhapadayoreteùàmekasmin kasmiü÷cit /
àpastambastu--kçttikàsu bràhmaõa àdadhãta mukhyo brhanavarcasã bhavati /
gçhàüstasyàgnirddàhako bhavati /
rohiõyàmàdhàya sarvàn rohàn rohati /
mçga÷ãrùe brahmavarcasakàmo yaj¤akàmo và yaþ puràbhadraþ sanpàpãyàn syàtsa punarvasvoràdadhãta /
#<{MV-S_273}>#
pårvayoþ phalgunyoryaþ kàmayeta, dànakàmà me prajàþ syuriti /
uttarayoryaþ kàmayeta phaladaþ syàditi /
etadeva viparãtamathàparaü pårvayoràdhàya pàpãyàn bhavati uttarayorva÷ãyàn haste yaþ kàmayeta prame dãyeteti citràyàü ràjanyo bhràtçvyavàn vi÷àkhayoþ prajàkàmo 'nuràdhe vçddhikàmaþ uttareùu prauùñhapadeùu pratiùñhàkàmaþ sarvàõi nityavadeke samàmananti /
asyàrthaþ /
mukhyaþ = ÷reùñhaþ /
kalvàn rohàn gajàdãn rohati àrohati /
puràbhadraþ = pårvàphalgunãphalamuttaràphalgunãùu, uttaràphalgunãphalaü påvãphalgunãùvityarthaþ /
atra akàmyamànamapi aniùñaü phalaü bhavati vastu sàmarthyàt"yo bràhmaõàyàvaguret itivat /
gargasaühitàyàm--
puùyàgneyatryuttaràdityapauùõajyeùñhàcitràkàdidaivatyabheùu /
kuryurvahnayàdhànamàdyaü vasantagrãùmoùmànteùveva vipràdivarõàþ //
pauùõaü = revatã /
kaþ = brahmà taddevatyà rohiõã /
àdyaü = prathamàdhànam /
atràdyamityupàdànàt punaràdhànàdau na çtunakùatràdiniyamaþ /
apårve 'pi somapåvãdhàne na çtunakùatràdara ityuktam--àpastamvena,
somena yakùyamàõo narttuü sårkùenna nakùatramiti /
yaþ sarvakarmabhyo 'gnihotradar÷apårõamàsàdibhyaþ pårvaü somameva kartumicchati sa çtuü nakùatraü ca na sårkùetaunàdriyeta /
parva tu apekùedeva tathàca--
dhårtasbàmiþ-somàdhànamekadãkùàpakùe parvaõyeva naikàda÷yàdiùu somàdhànasya pavãpekùaõàditi /
rudradattena tu nakùatragrahaõaü pradar÷anàrthamiti na parvàdara iti uktam /
atredaü vicàryate /
kimanena somakàlamàtrabàdha utàdhànamàtrakàlabàdha ukta iti /
nàdyaþ, prakaraõàdàdhànakàlamàtrabàdho yukto na somasya tasyàprakçtatvàt /
ki¤ca na hi some àpastambena nakùatràõyuktàni yena katha¤cidbuddhisthatàmàtreõa bàdha ucyeteti /
na dvitãyaþ /
evaü sati atra vàkye bràhmaõaü prati çtvanàdarakathanamanarthaü syàt, somakàlatvenàdhàne 'pi vasantasyàvarjanãyatvàt /
na ca vasantastadànãü somàïgameva nàdhànàïgamiti vàcyam /
tasya sàdhàraõattvàt /
kàlasya hi adhikaraõatvenaivopakàrakatvam /
sati ca tasmin kathaü nàïgatvamiti /
ki¤ca utkarùàdbràhmaõasya somaþ syàdityantaràgarbhiõyadhikaraõe"somena yakùyamàõa"ityatra dar÷apårõamàsottarakàlatàråpaþ somakàla àdhànasomayorekàhasambandhena bàdhyata ityuktam /
#<{MV-S_274}>#
tattulyanyàye nàtràpi vasantànàdareõa kàlàntare àdhàne kriyamàõe somàdhànayorekàhasambandhàrthaü somasyàpyçturbàdhyata eva tasmànna somakàlamàtrasya na vàdhànakàlamàtrasya bàdhaþ ato vacanamanarthakamiti /
atra vadàmaþ /
satyaü, naikamàtrakàlabàdha iti, kintu somàdhànayordvayorapi kàlo bàdhyate /
tatra paraü vasanta ubhayàïgabhåto bàdhyate /
nakùatraü tu àdhànàïgabhå tameveti /
ata eva"yadaivainaü yaj¤a upanamedathàdadhãta"iti bhàradvàjena nakùatràdyanàdara ukto yakùyamàõatvàbhisandhimata iti na ki¤cidanupapannam /
uttaràyaõaü sarvamàdhànakàla ityuktamàcàryairityuktaü baudhàyanabhàùye ke÷avasvà minà /
yadyapi jyotiþ÷àstre lagnàdyuktamàdhàne, tathàpi tadupàdeyameva tasya smàrttatve 'pi àdhànapuraùkàreõaiva vihitatvàdananyathàsiddhatvenàva÷yamupasaüharttavyatvàt /
apare tu smàrttatvenàsya smàrttàdhàna evopasaühàro na ÷rautàdhàna iti vadanti /
etacca malamàsàdiùu tathà guru÷ukramauóhyàdiùu na kàryam /
ityàdhànakàlaþ /
##
tatra yàj¤avalkyaþ-(a. 1 ÷lo. 125)
pratisaüvatsaraü somaþ pa÷uþ pratyayanaü tathà /
kartavyàgrayaõeùñi÷ca càturmàsyàni caiva hi //
iti /
ayanam ayanaü pratãti pratyayanaü pratidakùiõàyanaü pratyuttaràyaõaü cetyarthaþ /
atràyanasya sampårõasàdhàraõattve 'pi ayanàdyadina eva kàryam /
"àvçttimukha àvçttimukhe"ityàpastamvasmaraõàt /
àvçttiþ /
uttaràvadhermakaràddakùiõàvadhervà karkàtsåryasya paràvçttistasya mukhamàdyaü dinamityarthaþ /
niråóhapa÷ubandhamupakramya kàlàntaramàha--
àpastambaþ--saüvatsare saüvatsare yajeta ùañsu ùañåsu và màseùvityeke /
çtuvyàvçttau suyavase veti /
saüvatsare pårõe iti ÷eùaþ /
tena varùàntare àdhànadivasa ityartha ityeke bhàùyakçtaþ /
kecittu
"upapadavibhakteþ kàrakavibhaktirbalãyasã"ityanu÷àsanàt saüvatsarasyaivàdhikaraõatve tatra ca kadetyapekùite çtuvyàvçttàvityekaþ suvayasa ityapara iti kàladvayam /
çtuvyàvçttau = rsavatsaramadhye yasmin kasmiü÷cit çtuvyàvçttidina ityarthaþ /
suyavase = suùñhuyavasamarjunaü tçõaü yasmin varùàsvityarthaþ /
bhàùyakàramate çtuvyàvçttau pratiçtuvyàvçttàvevaü saüvatsare ùañ iti pakùàntaraü suyavasa iti ca pakùàntaraü svatantrameva saüvatsarapakùàditi /
#<{MV-S_275}>#
ùañsu ùañsu màseùu iti ca pakùàntaram /
ùaõmàsa ityapyàdhànaprabhçtiùaõmàsapårttau bodhyamiti bhàùyakçtaþ /
keùàücinmate tu ùaõmàse ityetatpakùe àvçttimukha iti yojayanti /
evaü ca bhàùyakàramate pratisaüvatsaramàdhànadina ityekaþ pakùaþ, àdhànadinàt ùañsu
ùañsu màseùviti dvitãyaþ, saüvatsaramadhye pratiçtuvyàvçttàviti tçtãyaþ, saüvatsaramadhye varùàkàla eveti caturthaþ /
àvçttimukha iti pa¤ca kàlàþ /
keùàcinmate tu saüvatsare saüvatsare iti pakùe yasmin kasmiü÷cidçtàvekaþ, suyavase vetyaparaþ, ùañsu ùañsu màseù iti pakùe ca àvçttimukha iti tçtãya iti /
atra ca pratiniyatadinapakùe na parvaniyamaþ /
pakùàntare tanniyama eva yadi stotivacanàt /
kàtyàyano 'pi kàladvayamàha--pa÷vijyà saüvatsare saüvatsare pràvçùi àvçttimukhayorveti /
kàlàntaramàha baudhàyanaþ-pa÷ubandhena yajetetyupakramya àmàvàsyena và haviùeùñvà nakùatre veti /
àmàvàsyena haviùeùñveti yajanãyamahaþ /
apare tu ÷uklapakùaþ sampårõa iti àhuþ /
nakùatre = kçttikàþ prathamaü vi÷àkhà uttamamiti taittirãya÷àkhoktacaturda÷apuõyanakùatreùvityarthaþ /
athavà na kùãyate candramà asminniti nakùatraü paurõamàsãtyartha iti /
etanmate paurõamàsyàü dar÷apaurõamàsa prayogàrambhàtpaurõamàsãmàrabhya dar÷aparyantaü na karmàntaràrambhaþ, na karmavati karmàntaràrambha iti niyamàt /
bhàùyakàrastu tato nànãjànaü pa÷unà saüvatsaro 'tãyàdityarthavàdàntargatavàkyaparyàlocanayà àdhànadivasàtsaüvatsaramadhye yasmin kasmiü÷citparvaõi pa÷uþ kàrya iti ùaùñhaü kàlamàha /
eùa ca pu÷urnityaþ"saüvatsare saüvatsare"iti pratyayanamiti ca vãpsà÷ravàt, etadakaraõe manvàdyuktapràya÷cittasya vakùyamàõatvàcca /
iti pa÷ukàlaþ /
##
tatra càturmàsyàni kartavyànãtyuktaü yàj¤abalkyena--càturmàsyàni caiva hãti /
kartavyànãtyanuùaïgaþ /
tatra càturmàsyapadaü vai÷vadevavaruõapraghàsasàkamedha÷unàsãrãyayàgasamudàyanàmadheyaü ràjasåyavat /
tàni ca yàvajjãvikaprayogavanti, saüvatsaraprayogavanti, dvàda÷àhaprayogavanti ceti trividhàni /
prayogaparyàprakàlaparisamàpyànyapi kecinmanyante /
tatra saüvatsaraprayogavantyapi dvividhàni, çtakuyàjikalpena càturmàsyayàjikalpena ceti /
#<{MV-S_276}>#
eteùàü prayogàõàü bhede ca pramàõaü vakùyamàõatattatkàlavidhita evàvaseyam /
tatra sarveùàü prayogàõàü dar÷apaurõamàsottarakartavyatvamuktaü,"dar÷apaurõamàsàbhyàmiùñvà"ityanena /
##
tatra sàüvatsarikaprayoge çtuyàjikalpe vai÷vadevàdikàla ukta àpastambena /
vasante vai÷vadevena yajate pràvçùi varuõapraghàsaiþ ÷aradi sàkamedhairiti vij¤àyate /
atra triùu parvasu niyataþ kàla uktaþ /
÷unàsãrãye tu çtuyàjisaüj¤ànurodhàcchi÷ira eva gràhya iti pratibhàti /
atràpi pakùe ÷uklapakùaþ apekùita eva /
"udagayana àpåryamàõapakùe samastàni vaikalpikeùu
anekeùu kàleùu satsvapi"ityanena bhàradvàjavacanenoktasya tasyàbàdhenaivopapattau bàdhakalpanàyogàt /
càturmàsyayàjikalpe tathà yàvajjãvaprayoge 'pi kàla uktenaiva ya÷caturùu caturùu màseùu yajate sa càturmàsyayàjã /
tatràpi niyamamàha-phàlgunyàü paurõamàsyàü caitryàü và vai÷vadevena yajeta /
tata÷caturùu màseùu àùàóhyàü và ÷ràvaõyàü varuõapraghàsairyajeta /
tata÷caturùu màseùu pårvasmin parvaõyupakramya dvyahaü sàkamedhairyajeta /
tato dvyahetryahe caturahe 'rddhamàse màli caturùu và màseùu ÷unàsãrãyairiti /
atra yadà phàlgunyàmupakramastàdàùàóhyàmityàdi, yadà caitryàü tadà ÷ràvaõyàmiti /
asya pakùasya
çtuyàjipakùàdayameva bhedo yadçtuyàji pakùe vasantànte vai÷vadevairiùñvà pràvçóàdyaparvaõi varuõapraghàsànuùñhànamapi sambhavati /
càturmàsyayàjipakùe caturùu caturùu ca màseùviti niyama iti /
dvàda÷àhakalpaü baudhàyanabhàradvàjàvàhatuþ /
tatra bhàradvàjaþ--dvàda÷àhàni yakùyamàõaþ pratipadi vai÷vànarapàrjanyàbhyàü dvitãye vai÷vadevena tçtãye caturthe voparamya pa¤came varuõapraghàsaiþ ùaùñhe saptame voparamyàùñame navame và sàkamedhairda÷ame ekàda÷e voparamya dvàda÷e ÷unàsãrãyayà, trayoda÷e pa÷uriti saüvatsarapratimà vai dvàda÷a ràtrayaþ saüvatsarameva yajeteti vij¤àyate /
trayoda÷e pa÷uriti yadi pa÷unà samàptistatpakùe bodhyam /
atra dvitãyàdipadàni dvitãyàditithiparàõi pratipadãti upakramàt spaùñe coktaü baudhàyanena--
dvàda÷àhe 'pi càturmàsyairyajetàtha prathamàyàü vai÷vadeveneùñvà caturthyàü varuõapraghàsairaùñamyàü navamyàü ca sàkamedheþ dvàda÷yàü ÷unàsãrãyaiþ puruùo yajeteti vij¤àyata iti /
#<{MV-S_277}>#
kàlàntaramapyuktaü baudhàyanena--
nakùatre prayoga ityeka àhurådagayana àpåryamàõapakùe puõyàhe prayu¤jãteti /
atra pakùe àpåryamàõasya pakùasya puõyanakùatre upakramaþ /
nakùatre prayoga ityetasya vi÷eùaõamudagayanatvàdãti tadbhàùyakçtaþ /
yàvajjãvikaprayogapakùe àrambhastu càturmàsyayàjikalpenaiva /
dvitãyasaüvatsare paraü vi÷eùa ukto baudhàyanena-
kathamu khalu yàvajjãvaprayuktànàü càturmàsyànàmanuprayogo bhavatãti phàlgunyàü và caitryàü và paurõamàsyàü ÷unàsãrãyapuruùo ya jetàtha vai÷vadevàyopavaset vai÷vadeveneùñvà paurõamàsavaimçdhàbhyàü yajetàtha cediùñayà pa÷unà somena và yajeta kathaü tatra kuryàditi pratikçùyaitasya pakùasya ÷unàsãrãyapuruùo yajetaiùàmekena yajetàtha vai÷vadevàyopavaset vai÷vadeveneùñvà paurõamàsavaimçdhàbhyàü yajeteti /
atho etadbaudhàyanasya pakùaü vedayante yàvjajãvikànyeva càturmàsyàni syuriti /
anuprayogo = dvitãyaþ prayogaþ /
atra yadà phàlgunyàü pårvasaüvatsare upakramastadà phàlgunyàü yadà caitryàmupakramastadà caitryàmiti /
atha cediùñhyeti yadi prayogasamàptyarthaü iùñyàdi kriyate tadàyaü kramaþ /
cedityuktyà yàvajjãvaprayogasamàptyarthaikatvàtpa÷vàdãnàü pàkùikatvamiti /
atho etadbaudhàyanasyetyàdyuttyà ca yàvajjãvikaprayogo 'pi pàkùiko bodhyaþ /
kàlàntaramapi baudhàyana àha--
yathàprayogamityaupamanyava iti /
yathàprayogamiti yàvatà kàlena prayogasamàptirbhavati tàvati kàle santataü pårvàhnàdau kuryàditi /
atra pakùe udagayanapuõyanakùatra evopakrama iti /
etadrudradattàdayo na manyante /
na hi yathàprayogamityanena càturmàsyakàlavidhànaü kintu brahmacaryakàlasya niyamaþ prayogadinamitaiva vratacaryeti /
etacca spaùñamupakramànusàràdevàvagamyet /
tathà ca såtraü--
yàvajjãvaprayuktànyeva càturmàsyàni syurantaramithunàni prathame tveva saüvatsare vrataü caredityatrohasmàha ÷àlàkiþ sàüvatsarikànyeva càturmàsyàni brahmacaryavantãti /
yathàprayogamityaupamanyava iti /
asyàrthaþ /
baudhàyanamate yàvajjãvikànyeva càturmàsyàni kartavyàni antarimithunavanti, prathamasaüvatsarayavavratacaryoti ca /
÷àlikimate tu sàüvatsarikeùve vàyaü niyamo na yàvajjãvikeùu /
upamanyumate tu prayogadine eva vratacaryeti /
#<{MV-S_278}>#
apare tu màstu yathàprayogamityataþ santatakaraõaü tathàpi"udagayana àpåryamàõapakùe samastàni"iti bhàradvàjavacanàtsamastànàü saülagnànàü prayoga iti /
aihikànyapi càturmàsyànyuktàni ÷àïkhyàyanena /
atha somakàlaþ /
tatra ÷rutiþ--vasante vasante jyotiùà yajeteti /
yàj¤avalkyo 'pi pratisaüvatsaraü soma iti /
ayamapi dar÷apaurõamàsottaraü kartavya ityuktaü"dar÷apaurõamàsàbhyàmiùñvà somena yajeteti vacanàt /
ayamutsargaþ /
somàdhàne dar÷apaurõamàsebhyaþ pårvamapi tasya karaõàt /
à÷valàyanenàpi"pràgapi somenaikena"ityanena dar÷apaurõamàsebhyaþ pårvamapi somakartavyatàkathanàcca /
etacca vasante 'pi parvaõi kàryaü yadiùñyetivacanàt /
kàlàntaramaõyàha baudhàyanaþ--
àmàvàsyena haviùeùñvà nakùatre veti /
asyàrthaþ pa÷ukàlaniråpaõe pratipàditaþ /
iti somakàlaþ /
pratyà÷aü parivarddhate 'rthijanatàdainyàndhakàràpahe
÷rãmadvãramçgendradànajaladhiryadvakracandrodaye //
ràjàde÷itamitrami÷raviduùastasyoktibhirnirmite
granthe 'sminsamayaprakà÷anaparaþ pårttiü prakà÷o 'gamat //
iti ÷rãmatsakalasàmantacakracåóàmaõimarãcima¤jarãnãràjitacaraõakamala÷rãmanmahàràjàdhiràjapratàparudratanåja--÷rãmanmahàràjamadhukarasàhasånucaturudadhibalayavasundharàhçdayapuõóarãkavikàsadinakara
÷rãvãrasiühadevodyojita-
÷rãhaüsapaõóitàtmajapara÷uràmami÷rasånusakalavidyàpàràvàrapàrãõadhurãõajagaddàridrayamahàgajapàrãndravidvajjanajãvàtu ÷rãmanmitrami÷rakçte
vãramitrodayàbhidhanibandhe samayaprakà÷aþ samàptaþ /
÷ubhaü bhåyàt /