Pata¤jali's YogasÆtra (c) Ashok Aklujkar ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ The books consulted for this edition, which may develop into a critical edition, are: Bhëya: See the entries under Và and Vivaraïa. KSS. The Yoga-sÆtram by Mahar«i Pata¤jali with the Yoga-pradipikà Commentary by Pandit Bala-dewa MiÓra. Kashi Sanskrit Series Haridas Sanskrit Grantha-mÃlÃ) no. 85, 1931. B132 V6 P264 1931. Jhajjar. ùrya-muni. YogÃryya-bhëya. Bhëya-kartà Aryya-muni. Jhajjara: HarayÃïà SÃhitya SaæsthÃna, Gurukula Jhajjara. 2029. Vi[krama-saævat = 1973]. B132 Y6 A73 1973. Pp. 1-16 of the appendix. VÃ. Patanjala Darshana of the System of Yoga Philosophy by Maharshi Kapila [!] with the Commentary of Vyasa and the Gloss of Vachaspati Mishra. Edited and published by Pandit Jibananda Vidyasagara. Third edition. Calcutta. Printed at the Bachaspatya Press. 1940. VidyÃsÃgara: see entry under VÃ. Vivaraïa: PÃta¤jala-YogasÆtra-bhëya-vivaraïam of ÁaÇkara-bhagavat-pÃda. Critically edited with introduction by .... Polakam Sri Rama Sastri .... and S. R. Krishnamurthi Sastri. Madras: Government Oriental Manuscripts Library. 1952. The footnotes of the original edition have been turned into endnotes. I just noticed that the endnote numbers have possibly not been transmitted. Please count each pair of brackets, [], for one note and correlate them with the paragraphs appearing at the end of this instalment. ***************************************** prathama÷ samÃdhi-pÃda÷ | atha yogÃnuÓÃsanam ||1.1|| yogaÓ citta-v­tti-nirodha÷ ||1.2|| tadà dra«Âu÷ sva-rÆpe '-vasthÃnam ||1.3|| v­tti-sÃrÆpyam itaratra ||1.4|| v­ttaya÷ pa¤catayya÷ kli«Âà akli«ÂÃ÷ [ ] ||1.5|| pramÃïa-viparyaya-vikalpa-nidrÃ-sm­taya÷ ||1.6|| pratyak«ÃnumÃnÃgamÃ÷ pramÃïÃni ||1.7|| viparyayo mithyÃ-j¤Ãnam atad-rÆpa-prati«Âham ||1.8|| Óabda-j¤ÃnÃnupÃtÅ vastu-ÓÆnyo vikalpÃ÷ ||1.9|| abhÃva-pratyayÃlambanà v­ttir nidrà ||1.10|| anubhÆta-vi«ayÃsaæpramo«a÷ sm­ti÷ ||1.11|| abhyÃsa-vairÃgyÃbhyÃæ tan-nirodha÷ ||1.12|| tatra sthitau yatno '-bhyÃsa÷ ||1.13|| sa [?] tu [?] [ ] dÅrgha-kÃla-nairantarya-satkÃrÃsevito [ ]d­¬ha-bhÆmi÷ ||1.14|| d­«ÂÃnuÓravika-vi«aya-vit­«ïasya vaÓÅkÃra-saæj¤Ã vairÃgyam||15|| tat-paraæ puru«a-khyÃter guïa-vait­«ïyam ||1.16|| vitarka-vicÃrÃnandÃsmitÃ-rÆpÃnugamÃt saæpraj¤Ãta÷ ||1.17|| virÃma-pratyayÃbhyÃsa-pÆrva÷ saæskÃra-Óe«o '-nya÷ ||1.18|| bhava-pratyayo videha-prak­ti-layÃnÃm ||1.19|| ÓraddhÃ-vÅrya-sm­ti-samÃdhi-praj¤Ã-pÆrvaka itare«Ãm ||1.20|| tÅvra-saævegÃnÃm Ãsanna÷ ||1.21|| m­du-madhyÃdhimÃtratvÃt tato '-pi viÓe«a÷ ||1.22|| ÅÓvara-praïidhÃnÃd và ||1.23|| kleÓa-karma-vipÃkÃÓayair aparÃm­«Âa÷ puru«a-viÓe«a ÅÓvara÷ ||1.24|| tatra niratiÓayaæ sarvaj¤a-bÅjam ||1.25|| pÆrve«Ãm [ ] api guru÷ kÃlenÃnavacchedÃt ||1.26|| tasya vÃcaka÷ praïava÷ ||1.27|| taj-japas tadartha-bhÃvanam ||1.28|| tata÷ pratyak-cetanÃdhigamo '-py antarÃyÃbhÃvaÓ ca ||1.29|| vyÃdhi-styÃna-saæÓaya-pramÃdÃlasyÃvirati-bhrÃnti-darÓanÃlabdha-bhuumikatvÃnavasthitatvÃni citta-vik«epÃs. te '-ntarÃyÃ÷ ||1.30|| du÷kha-daurmanasyÃÇgamejayatva-ÓvÃsa-praÓvÃsà vik«epa-sahabhuva÷ ||1.31|| tat-prati«edhÃrtham eka-tattvÃbhyÃsa÷ ||1.32|| maitrÅ-karuïÃ-muditopek«aïÃæsukha-du÷kha-puïyÃpuïya-vi«ayÃïÃæ bhÃvanÃtaÓ citta-prasÃdanam ||1.33|| pracchardana-vidhÃraïÃbhyÃæ và prÃïasya ||1.34|| vi«ayavatÅ và prav­ttir utpannà manasa÷ sthiti-nibandhanÅ ||1.35|| viÓokà và jyoti«matÅ ||1.36|| vÅta-rÃga-vi«ayaæ và cittam ||1.37|| svapna-nidrÃ-j¤ÃnÃlambanaæ và ||1.38|| yathÃbhimata-dhyÃnÃd và ||1.39|| paramÃïu-parama-mahattvÃnto '-sya vaÓÅkÃra÷ ||1.40|| k«Åïa-v­tter, abhijÃtasyeva maïer, grahÅt­-grahaïa-grÃhye«utatstha-tada¤janatÃ-samÃpatti÷ ||1.41|| tatra ÓabdÃrtha-j¤Ãna-vikalpai÷ saækÅrïà savitarkà samÃpatti÷ ||1.42|| sm­ti-pariÓuddhau sva-rÆpa-ÓÆnyevÃrtha-mÃtra-nirbhÃsà [ ]nirvitarkà ||1.43|| etayaiva savicÃrà nirvicÃrà ca sÆk«ma-vi«ayà vyÃkhyÃtà ||1.44|| sÆk«ma-vi«ayatvaæ cÃliÇga-paryavasÃnam ||1.45|| tà eva sabÅja÷ samÃdhi÷ ||1.46|| nirvicÃra-vaiÓÃradye '-dhyÃtma-prasÃda÷ ||1.47|| rtaæbharà tatra praj¤Ã ||1.48|| ÓrutÃnumÃna-praj¤ÃbhyÃm anya-vi«ayà [ ] viÓe«ÃrthatvÃt ||1.49|| tajja÷ saæskÃro '-nya-saæskÃra-pratibandhÅ ||1.50|| tasyÃpi nirodhe sarva-nirodhÃn nirbÅja÷ samÃdhi÷ [ ] ||1.51|| [iti pata¤jali-viracite yoga-sÆtre prathama÷ samÃdhi-pÃda÷ |] [ ]dvitÅya÷ sÃdhana-pÃda÷ | tapa÷-svÃdhyÃyeÓvara-praïidhÃnÃni kriyÃ-yoga÷ ||2.1|| samÃdhi-bhÃvanÃrtha÷ kleÓa-tanÆkaraïÃrthaÓ ca ||2.2|| avidyÃsmitÃ-rÃga-dve«ÃbhiniveÓÃ÷ kleÓÃ÷ [ ] ||2.3|| avidyà k«etram uttare«Ãæ prasupta-tanu-vicchinnodÃrÃïÃm ||2.4|| anityÃÓuci-du÷khÃnÃtmasu nitya-Óuci-sukhÃtma-khyÃtir avidyà ||2.5|| d­g-darÓana-Óaktyor ekÃtmatevÃsmità ||2.6|| sukhÃnuÓayÅ [ ] rÃga÷ ||2.7|| du÷khÃnuÓayÅ [ ] dve«a÷ ||2.8|| sva-rasa-vÃhÅ vidu«o '-pi tathÃ-rƬho '-bhiniveÓa÷ ||2.9|| te pratiprasava-heyÃ÷ sÆk«mÃ÷ ||2.10|| dhyÃna-heyÃs tad-v­ttaya÷ ||2.11|| kleÓa-mÆla÷ karmÃÓayo d­«ÂÃd­«Âa-janma-vedanÅya÷ ||2.12|| sati mÆle tad-vipÃko jÃtyÃyur-bhogÃ÷ ||2.13|| te hlÃda-paritÃpa-phalÃ÷ puïyÃpuïya-hetutvÃt ||2.14|| pariïÃma-tÃpa-saæskÃra-du÷khair guïa-v­tti-virodhÃc ca du÷khameva sarvaæ vivekina÷ ||2.15|| heyaæ du÷kham anÃgatam ||2.16|| dra«Â­-d­Óyayo÷ saæyogo heya-hetu÷ ||2.17|| prakÃÓa-kriyÃ-sthiti-ÓÅlaæ bhÆtendriyÃtmakaæ bhogÃpavargÃrthaæd­Óyam ||2.18|| viÓe«ÃviÓe«a-liÇga-mÃtrÃ-liÇgÃni [ ] guïa-parvÃïi [ ] ||2.19|| dra«Âà d­Ói-mÃtra÷ Óuddho '-pi pratyayÃnupaÓya÷ ||2.20|| tadartha eva d­ÓyasyÃtmà ||2.21|| k­tÃrthaæ prati na«Âam apy ana«Âaæ tad, anya-sÃdhÃraïatvÃt ||2.22|| sva-svÃmi-Óaktyo÷ sva-rÆpopalabdhi-hetu÷ saæyoga÷ ||2.23|| tasya hetur avidyà ||2.24|| tadabhÃvÃt saæyogÃbhÃvo hÃnaæ. tad d­Óe÷ kaivalyam ||2.25|| viveka-khyÃtir aviplavà hÃnopÃya÷ ||2.26|| tasya saptadhà prÃnta-bhÆmi÷ praj¤Ã ||2.27|| yogÃÇgÃnu«ÂhÃnÃd aÓuddhi-k«aye j¤Ãna-dÅptir, Ãviveka-khyÃte÷ ||2.28|| yama-niyamÃsana-prÃïÃyÃma-pratyÃhÃra-dhÃraïÃ-dhyÃna-samÃdhayo'-«ÂÃv aÇgÃni ||2.29|| ahiæsÃ-satyÃsteya-brahmacaryÃparigrahà [ ] yamÃ÷ ||2.30|| jÃti-deÓa-kÃla-samayÃnavacchinnÃ÷ [ ] sÃrvabhaumà mahÃ-vratam ||2.31|| Óauca-saæto«a-tapa÷-svÃdhyÃyeÓvara-praïidhÃnÃni niyamÃ÷ ||2.32|| vitarka-bÃdhane pratipak«a-bhÃvanam ||2.33|| vitarkà hiæsÃdaya÷ k­ta-kÃritÃnumodità lobha-krodha-moha-pÆrvakÃm­du-madhyÃdhimÃtrà du÷khÃj¤ÃnÃnanta-phalà itipratipak«a-bhÃvanam ||2.34|| ahiæsÃ-prati«ÂhÃyÃæ tat-saænidhau vaira-tyÃga÷ ||2.35|| satya-prati«ÂhÃyÃæ kriyÃ-phalÃÓrayatvam ||2.36|| asteya-prati«ÂhÃyÃæ sarva-ratnopasthÃnam ||2.37|| brahmacarya-prati«ÂhÃyÃæ vÅrya-lÃbha÷ ||2.38|| aparigraha-sthairye janma-kathaætÃ-saæbodha÷ ||2.39|| ÓaucÃt svÃÇga-jugupsà parair asaæsarga÷ ||2.40|| sattva-Óuddhi-saumanasyaikÃgryendriya-jayÃtma-darÓana-yogyatvÃni [ ]ca ||2.41|| saæto«Ãd anuttama÷ [ ] sukha-lÃbha÷ ||2.42|| kÃyendriya-siddhir aÓuddhi-k«ayÃt tapasa÷ ||2.43|| svÃdhyÃyÃd i«Âa-devatÃ-saæprayoga÷ ||2.44|| samÃdhi-siddhir ÅÓvara-praïidhÃnÃt ||2.45|| sthira-sukham Ãsanam ||2.46|| prayatna-ÓaithilyÃnanta-samÃpattibhyÃm [ ] ||2.47|| tato dvandvÃnabhighÃta÷ ||2.48|| tasmin sati ÓvÃsa-praÓvÃsayor gati-viccheda÷ prÃïÃyÃma÷ ||2.49|| bÃhyÃbhyantara-stambha-v­ttir [ ] deÓa-kÃla-saækhyÃbhi÷parid­«Âo dÅrgha-sÆk«ma÷ ||2.50|| bÃhyÃbhyantara-vi«ayÃk«epÅ caturtha÷ ||2.51|| tata÷ k«Åyate prakÃÓÃvaraïam ||2.52|| dhÃraïÃsu ca yogyatà manasa÷ ||2.53|| sva-vi«ayÃsaæprayoge cittasya sva-rÆpÃnukÃra [ ] ivendriyÃïÃæpratyÃhÃra÷ ||2.54|| tata÷ paramà vaÓyatendriyÃïÃm ||2.55|| [iti pata¤jali-viracite yoga-sÆtre dvitÅya÷ sÃdhana-pÃda÷ |] t­tÅya÷ vibhÆti-pÃda÷ | deÓa-bandhaÓ cittasya dhÃraïà ||3.1|| tatra pratyayaika-tÃnatà dhyÃnam ||3.2|| tad evÃrtha-mÃtra-nirbhÃsaæ sva-rÆpa-ÓÆnyam iva samÃdhi÷ ||3.3|| trayam ekatra saæyama÷ ||3.4|| taj-jayÃt praj¤Ãloka÷ ||3.5|| tasya bhÆmi«u viniyoga÷ ||3.6|| trayam antaraÇgaæ pÆrvebhya÷ ||3.7|| tad api bahiraÇgaæ nirbÅjasya ||3.8|| vyutthÃna-nirodha-saæskÃrayor abhibhava-prÃdurbhÃvaunirodha-k«aïa-cittÃnvayo nirodha-pariïÃma÷ ||3.9|| tasya praÓÃnta-vÃhità saæskÃrÃt ||3.10|| sarvÃrthataikÃgratayo÷ k«ayodayau cittasya samÃdhi-pariïÃma÷ ||3.11|| tata÷ puna÷ [ ] ÓÃntoditau tulya-pratyayaucittasyaikÃgratÃ-pariïÃma÷ ||3.12|| etena bhÆtendriye«u dharma-lak«aïÃvasthÃ-pariïÃmà vyÃkhyÃtÃ÷ ||3.13|| ÓÃntoditÃvyapadeÓya-dharmÃnupÃtÅ dharmÅ ||3.14|| kramÃnyatvaæ pariïÃmÃnyatve hetu÷ ||3.15|| pariïÃma-traya-saæyamÃd atÅtÃnÃgata-j¤Ãnam ||3.16|| ÓabdÃrtha-pratyayÃnÃm itaretarÃdhyÃsÃt saækara÷.tat-pravibhÃga-saæyamÃt sarva-bhÆta-ruta-j¤Ãnam ||3.17|| saæskÃra-sÃk«at-karaïÃt pÆrva-jÃti-j¤Ãnam ||3.18|| pratyayasya para-citta-j¤Ãnam ||3.19|| na ca tat sÃlambanaæ, [ ] tasyÃvi«ayÅbhÆtatvÃt ||3.20|| kÃya-rÆpa-saæyamÃt tad-grÃhya-Óakti-stambhecak«u÷-prakÃÓÃsaæprayoge '-ntar-dhÃnam ||3.21|| sopakramaæ nirupakramaæ ca karma. tat-saæyamÃd aparÃnta-j¤Ãnam,ari«Âebhyo và ||3.22|| maitryÃdi«u balÃni ||3.23|| bale«u hasti-balÃdÅni ||3.24|| prav­ttyÃloka-nyÃsÃt sÆk«ma-vyavahita-viprak­«Âa-j¤Ãnam ||3.25|| bhuvana-j¤Ãnaæ sÆrye saæyamÃt ||3.26|| candre tÃrÃ-vyÆha-j¤Ãnam ||3.27|| dhruve tad-gati-j¤Ãnam ||3.28|| nÃbhi-cakre kÃya-vyÆha-j¤Ãnam ||3.29|| kaïÂha-kÆpe k«ut-pipÃsÃ-niv­tti÷ ||3.30|| kÆrma-nìyÃæ sthairyam ||3.31|| mÆrdha-jyoti«i siddha-darÓanam ||3.32|| prÃtibhÃd và sarvam ||3.33|| h­daye citta-saævit ||3.34|| sattva-puru«ayor atyantÃsaækÅrïayo÷ pratyayÃviÓe«o [ ] bhoga÷parÃrthatvÃt svÃrtha-saæyamÃt [ ] puru«a-j¤Ãnam ||3.35|| tata÷ prÃtibha-ÓrÃvaïa-vedanÃdarÓÃsvÃda-vÃrtà jÃyante ||3.36|| te samÃdhÃv upasargÃ. vyutthÃne siddhaya÷ ||3.37|| bandha-kÃraïa-ÓaithilyÃt pracÃra-saævedanÃc ca cittasyapara-ÓarÅrÃveÓa÷ ||3.38|| udÃna-jayÃj jala-paÇka-kaïÂakÃdi«v asaÇga utkrÃntiÓ ca ||3.39|| samÃna-jayÃj jvalanam [ ] ||3.40|| ÓrotrÃkÃÓayo÷ saæbandha-saæyamÃd divyaæ Órotram ||3.41|| kÃyÃkÃÓayo÷ saæbandha-saæyamÃl laghu-tÆla-samÃpatteÓcÃkÃÓa-gamanam ||3.42|| bahir akalpità v­ttir mahÃ-videhÃ. tata÷ prakÃÓÃvaraïa-k«aya÷ ||3.43|| sthÆla-sva-rÆpa-sÆk«mÃnvayÃrthavattva-saæyamÃd bhÆta-jaya÷ ||3.44|| tato '-ïimÃdi-prÃdurbhÃva÷ kÃya-saæpat tad-dharmÃnabhighÃtaÓ ca ||3.45|| rÆpa-lÃvaïya-bala-vajra-saæhananatvÃni kÃya-saæpat ||3.46|| grahaïa-sva-rÆpÃsmitÃnvayÃrthavattva-saæyamÃd indriya-jaya÷ ||3.47|| tato mano-javitvaæ [ ] vikaraïa-bhÃva÷ pradhÃna-jayaÓ ca ||3.48|| sattva-puru«ÃnyatÃ-khyÃti-mÃtrasya sarva-bhÃvÃdhi«ÂhÃt­tvaæsarva-j¤Ãt­tvaæ ca ||3.49|| tad-vairÃgyÃd api do«a-bÅja-k«aye kaivalyam ||3.50|| sthÃnyupanimantraïe [ ] saÇga-smayÃkaraïaæ punarani«Âa-prasaÇgÃt ||3.51|| k«aïa-tat-kramayo÷ saæyamÃd vivekajaæ j¤Ãnam ||3.52|| jÃti-lak«aïa-deÓair anyatÃnavacchedÃt tulyayos tata÷ pratipatti÷ ||3.53|| tÃrakaæ sarva-vi«ayaæ sarvathÃ-vi«ayam akramaæ ceti vivekajaæj¤Ãnam ||3.54|| sattva-puru«ayo÷ Óuddhi-sÃmye kaivalyam iti [ ] ||3.55|| [iti pata¤jali-viracite yoga-sÆtre t­tÅyo vibhÆti-pÃda÷] caturtha÷ kaivalya-pÃda÷ | janmau«adhi-mantra-tapa÷-samÃdhijÃ÷ siddhaya÷ ||4.1|| jÃtyantara-pariïÃma÷ prak­tyÃpÆrÃt ||4.2|| nimittam aprayojakaæ prak­tÅnÃæ. varaïa-bhedas tu tata÷ k«etrikavat ||4.3|| nirmÃïa-cittÃny asmitÃ-mÃtrÃt ||4.4|| prav­tti-bhede prayojakaæ cittam ekam aneke«Ãm ||4.5|| tatra dhyÃnajam anÃÓayam ||4.6|| karmÃÓuklÃk­«ïaæ yoginas. trividham itare«Ãm ||4.7|| tatas tad-vipÃkÃnuguïÃnÃm evÃbhivyaktir vÃsanÃnÃm ||4.8|| jÃti-deÓa-kÃla-vyavahitÃnÃm apy Ãnantaryaæ, sm­ti-saæskÃrayoreka-rÆpatvÃt ||4.9|| tÃsÃm anÃditvaæ cÃÓi«o [ ] nityatvÃt ||4.10|| hetu-phalÃÓrayÃlambanai÷ saæg­hÅtatvÃd e«Ãm abhÃve tadabhÃva÷ ||4.11|| atÅtÃnÃgataæ sva-rÆpato '-sty adhva-bhedÃd dharmÃïÃm ||4.12|| te vyakta-sÆk«mà guïÃtmÃna÷ ||4.13|| pariïÃmaikatvÃd vastu-tattvam ||4.14|| vastu-sÃmye citta-bhedÃt tayor vibhakta÷ [ ] panthÃ÷ ||4.15|| na caika-citta-tantraæ vastu tad apramÃïakaæ tadà kiæ syÃt ||4.16|| taduparÃgÃpek«atvÃt [ ] cittasya vastu j¤ÃtÃj¤Ãtam ||4.17|| sadà j¤ÃtÃÓ citta-v­ttayas, tat-prabho÷ puru«asyÃpariïÃmitvÃt ||4.18|| na tat svÃbhÃsaæ, d­ÓyatvÃt ||4.19|| eka-samaye cobhayÃnavadhÃraïam ||4.20|| cittÃntara-d­Óye buddhi-buddher atiprasaÇga÷ sm­ti-saækaraÓ ca ||4.21|| citer apratisaækramÃyÃs tadÃkÃrÃpattau sva-buddhi-saævedanam ||4.22|| dra«Â­-d­Óyoparaktaæ cittaæ sarvÃrtham ||4.23|| tad asaækhyeya-vÃsanÃ-citram [ ] api parÃrthaæ, saæhatya-kÃritvÃt ||4.24|| viÓe«a-darÓina Ãtma-bhÃva-bhÃvanÃ-viniv­tti÷ [ ] ||4.25|| tadà viveka-nimnaæ kaivalya-prÃg-bhÃraæ cittam ||4.26|| tac-chidre«u pratyayÃntarÃïi saæskÃrebhya÷ ||4.27|| hÃnam e«Ãæ kleÓavad uktam ||4.28|| prasaækhyÃne '-py akusÅdasya sarvathÃ-viveka-khyÃter dharma-megha÷samÃdhi÷ ||4.29|| tata÷ kleÓa-karma-niv­tti÷ ||4.30|| tadà sarvÃvaraïa-malÃpetasya j¤ÃnasyÃnantyÃj j¤eyam alpam ||4.31|| tata÷ k­tÃrthÃnÃæ pariïÃma-krama-parisamÃptir [ ] guïÃnÃm ||4.32|| k«aïa-pratiyogÅ pariïÃmÃparÃnta-nirgrÃhya÷ krama÷ ||4.33|| puru«Ãrtha-ÓÆnyÃnÃæ guïÃnÃæ pratiprasava÷ kaivalyaæ,sva-rÆpa-prati«Âhà và citi-Óaktir[] iti [ ] ||4.34|| [iti pata¤jali-viracite yoga-sÆtre caturtha÷ kaivalya-pÃda÷ |] [|| iti pÃta¤jala-yoga-sÆtrÃïi ||] NOTES: 1. kli«ÂÃkli# Jhajjar. 2. sa tu om. in Vivaraïa. These two words could originally have been a part of the Bhëya. 3. #kÃlÃdaranai# KSS. #tkÃrase# KSS. 4. [sa] at the beginning in the Vivaraïa edn. sa without brackets at the beginning in KSS. However,note: pÃtanikà '-'sa e«a'-' iti. sÆtraæ '-'pÆrve«Ãm api guru÷, kÃlenÃnavacchedÃt'-'- VÃ. 5. #rbhÃsÃn Vivaraïa. 6. #bhyÃæ sÃmÃnya# KSS. 7. iti not used at the end as it is used in the case of the last sÆtras of the third and fourth pÃdas. 8. Colophons at the end of the pÃdas vary considerably in the editions. Mss. must be consulted to determine the original forms of such colophons. They have been supplied here by the editor. 9. #ÓÃ÷ pa¤ca kle# VidyÃsÃgara. 10. #nujanmà Vivaraïa, which records also the reading accepted above. 11. #nujanmà Vivaraïa, which records also the reading accepted above. 12. #trÃ-liÇgà Vivaraïa. 13. #rvÃïa÷ Vivaraïa. 14. #-satyamaste# VidyÃsÃgara. 15. ete additional at the beginning KSS. 16. #kÃgratendri# KSS. ekÃgratÃ, not aikÃgrya, is used in 3.11-12, but Bhëya, Vivaraïa, and VÃ. have aikÃgrya here. 17. #ttamasu# i.e. a compound in VidyÃsÃgara; Bhëya does not indicate how it read the sÆtra. 18. #nantya-sa# KSS. 19. sa tu additional at the beginning in KSS; however, Vivaraïa and VÃ. clearly indicate that sa tu is not a part of the sÆtra for them. 20. #ttasya sva# VidyÃsÃgara; however, Bhëya, etc. clearly favor the compound reading. 21. tatra pu# Vivaraïa edn. First two words om. KSS. 22. na tat KSS. ca sÃ# Vivaraïa. 23. #Óe«Ãd bho# KSS. 24. #rÃrthÃt Vivaraïa. #rÃrthÃnyasvÃ# KSS. svÃrthe saæ# could have been the Vivaraïa author'-s reading. 25. #jayÃt prajva# KSS. 26. #javitvaæ VidyÃsÃgara, Jhajjar, KSS. Is #javatvaæ in Vivaraïa an attempt to eliminate a grammatically difficult matvarthÅya ? 27. #pama# Vivaraïa. 28. iti om. Jhajjar, KSS. iti[÷] sÆtra-samÃptau VÃ. 29. #ditvam ÃÓi# KSS. 30. vivikta÷ Vivaraïa, KSS. 31. #pek«itvÃt VidyÃsÃgara, Jhajjar, KSS. Is #pek«atvÃt in Vivaraïa an attempt to eliminate a grammatically difficult matvarthÅya? 32. #nÃbhiÓ ci# VidyÃsÃgara, Jhajjar, KSS. Bhëya too could have read so. 33. #nÃ-ni# Vivaraïa, KSS. 34. #krama-sa# VidyÃsÃgara, Jhajjar, KSS. Reading of VÃ. cannot be determined. 35. #Óakter KSS. 36. sautra iti-Óabda÷ ÓÃstra-parisamÃptau VÃ.