Patanjali: Yogasutra with Bhasya (=Pàta¤jalayoga÷àstra)
Based on the edition by Kà÷inàtha øàstrã âgà÷e: Vàcaspatimi÷raviracitañãkàsaüvalitavyàsabhàùyasametàni Pàta¤jalayogasåtràõi, tathà bhojadevaviracitaràjamàrtaõóàbhidhavçttisametàni pàta¤jalayogasåtràõi. såtrapàñhasåtravarõànukramasåcãbhyàü ca sanàthãkçtàni ...
Pune : ânandà÷ramamudraõàlaye 1904 (ânandà÷rama Sanskrit Series, 47).


Input and proof reading by Philipp A. Maas



#<...># = BOLD for sutras



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________




Pàta¤jalayoga÷àstram


     yas tyaktvà råpam àdyaü prabhavati jagato 'nekadhànugrahàya prakùãõakle÷arà÷ir viùamaviùadharo 'nekavaktraþ subhogã /
     sarvaj¤ànaprasåtir bhujagaparikaraþ prãtaye yasya nityaü devo 'hã÷aþ sa vo 'vyàt sitavimalatanur yogado yogayuktaþ //1//

#<atha yogànu÷àsanam  || YS_1.1 ||>#
     athety ayam adhikàràrthaþ. yogànu÷àsanaü ÷àstram adhikçtaü veditavyam. yogaþ samàdhiþ. sa ca sàrvabhauma÷ cittasya dharmaþ. kùiptaü måóhaü vikùiptam ekàgraü niruddham iti cittabhåmayaþ. tatra vikùipte cetasi vikùepopasarjanãbhåtaþ samàdhir na yogapakùe vartate. yas tv ekàgre cetasi sadbhåtam arthaü pradyotayati kùiõoti ca kle÷àn karmabandhanàni ÷lathayati nirodham abhimukhaü karoti sa saüpraj¤àto yoga ity àkhyàyate. sa ca vitarkànugato vicàrànugata ànandànugato 'smitànugata ity upariùñàn nivedayiùyàmaþ. sarvavçttinirodhe tv asaüpraj¤àtaþ samàdhiþ. 1.1

tasya lakùaõàbhidhitsayedaü såtraü pravavçte ---
     #<yoga÷ cittavçttinirodhaþ  || YS_1.2 ||>#

sarva÷abdàgrahaõàt saüpraj¤àto 'pi yoga ity àkhyàyate. cittaü hi prakhyàpravçttisthiti÷ãlatvàt triguõam.
     prakhyàråpaü hi cittasattvaü rajastamobhyàü saüsçùñam ai÷varyaviùayapriyaü bhavati. tad eva tamasànuviddham adharmàj¤ànàvairàgyànai÷varyopagaü bhavati. tad eva prakùãõamohàvaraõaü sarvataþ pradyotamànam anuviddhaü rajomàtrayà dharmaj¤ànavairàgyai÷varyopagaü bhavati.
     tad eva rajole÷amalàpetaü svaråpapratiùñhaü sattvapuruùànyatàkhyàtimàtraü dharmameghadhyànopagaü bhavati. tat paraü prasaükhyànam ity àcakùate dhyàyinaþ. citi÷aktir apariõàminy apratisaükramà dar÷itaviùayà ÷uddhà cànantà ca sattvaguõàtmikà ceyam ato viparãtà vivekakhyàtir iti. atas tasyàü viraktaü cittaü tàm api khyàtiü niruõaddhi. tadavasthaü saüskàropagaü bhavati. sa nirbãjaþ samàdhiþ. na tatra kiücit saüpraj¤àyata ity asaüpraj¤àtaþ. dvividhaþ sa yoga÷ cittavçttinirodha iti. 1.2

tadavasthe cetasi viùayàbhàvàd buddhibodhàtmà puruùaþ kiüsvabhàva iti ---
     #<tadà draùñuþ svaråpe 'vasthànam  || YS_1.3 ||>#

svaråpapratiùñhà tadànãü citi÷aktir yathà kaivalye. vyutthànacitte tu sati tathàpi bhavantã na tathà. 1.3

kathaü tarhi, dar÷itaviùayatvàt ---
     #<vçttisàråpyam itaratra  || YS_1.4 ||>#

vyutthàne yà÷ cittavçttayas tadavi÷iùñavçttiþ puruùaþ. tathà ca såtram ekam eva dar÷anaü khyàtir eva dar÷anam iti. cittam ayaskàntamaõikalpaü saünidhimàtropakàri dç÷yatvena svaü bhavati puruùasya svàminaþ. tasmàc cittavçttibodhe puruùasyànàdiþ saübandho hetuþ. 1.4

tàþ punar niroddhavyà bahutve sati cittasya ---
     #<vçttayaþ pa¤catayyaþ kliùñàkliùñàþ  || YS_1.5 ||>#

kle÷ahetukàþ karmà÷ayapracaye kùetrãbhåtàþ kliùñàþ. khyàtiviùayà guõàdhikàravirodhinyo 'kliùñàþ. kliùñapravàhapatità apy akliùñàþ. kliùñacchidreùv apy akliùñà bhavanti. akliùñacchideùu kliùñà iti. tathàjàtãyakàþ saüskàrà vçttibhir eva kriyante. saüskàrai÷ ca vçttaya iti. evaü vçttisaüskàracakram ani÷am àvartate. tad evaübhåtaü cittam avasitàdhikàram àtmakalpena vyavatiùñhate pralayaü và gacchatãti. tàþ kliùñà÷ càkliùñà÷ ca pa¤cadhà vçttayaþ. 1.5

#<pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayaþ  || YS_1.6 ||>#
1.6

#<pratyakùànumànàgamàþ pramàõàni  || YS_1.7 ||>#
     indriyapraõàlikayà cittasya bàhyavaståparàgàt tadviùayà sàmànyavi÷eùàtmano 'rthasya vi÷eùàvadhàraõapradhànà vçttiþ pratyakùaü pramàõam. phalam avi÷iùñaþ pauruùeya÷ cittavçttibodhaþ. pratisaüvedã puruùa ity upariùñàd upapàdayiùyàmaþ.
     anumeyasya tulyajàtãyeùv anuvçtto bhinnajàtãyebhyo vyàvçttaþ saübandho yas tadviùayà sàmànyàvadhàraõapradhànà vçttir anumànam. yathà de÷àntarapràpter gatimac candratàrakaü caitravat, vindhya÷ càpràptir agatiþ. àptena dçùño 'numito vàrthaþ paratra svabodhasaükràntaye ÷abdenopadi÷yate, ÷abdàt tadarthaviùayà vçttiþ ÷rotur àgamaþ. yasyà÷raddheyàrtho vaktà na dçùñànumitàrthaþ sa àgamaþ plavate. målavaktari tu dçùñànumitàrthe nirviplavaþ syàt. 1.7

#<viparyayo mithyàj¤ànam atadråpapratiùñham  || YS_1.8 ||>#
     sa kasmàn na pramàõam. yataþ pramàõena bàdhyate. bhåtàrthaviùayatvàt pramàõasya. tatra pramàõena bàdhanam apramàõasya dçùñam. tadyathà dvicandradar÷anaü sadviùayeõaikacandradar÷anena bàdhyata iti. seyaü pa¤caparvà bhavaty avidyà. avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷àþ kle÷à iti. eta eva svasaüj¤àbhis tamo moho mahàmohas tàmisro 'ndhatàmisra iti. ete cittamalaprasaïgenàbhidhàsyante. 1.8

#<÷abdaj¤ànànupàtã vastu÷ånyo vikalpaþ  || YS_1.9 ||>#
     sa na pramàõopàrohã. na viparyayopàrohã ca. vastu÷ånyatve 'pi ÷abdaj¤ànamàhàtmyanibandhano vyavahàro dç÷yate. tad yathà caitanyaü puruùasya svaråpam iti. yadà citir eva puruùas tadà kim atra kena vyapadi÷yate.
     bhavati ca vyapade÷e vçttiþ. yathà caitrasya gaur iti. tathà pratiùiddhavastudharmo niùkriyaþ puruùaþ, tiùñhati bàõaþ sthàsyati sthita iti. gatinivçttau dhàtvarthamàtraü gamyate. tathànutpattidharmà puruùa iti, utpattidharmasyàbhàvamàtram avagamyate na puruùànvayã dharmaþ. tasmàd vikalpitaþ sa dharmas tena càsti vyavahàra iti. 1.9

#<abhàvapratyayàlambanà vçttir nidrà  || YS_1.10 ||>#
     sà ca saüprabodhe pratyavamar÷àt pratyayavi÷eùaþ. katham, sukham aham asvàpsam. prasannaü me manaþ. praj¤àü me vi÷àradãkaroti. duþkham aham asvàpsam. styànaü me mano bhramaty anavasthitam gàóhaü måóho 'ham asvàpsam. guråõi me gàtràõi. klàntaü me cittam. alasaü muùitam iva tiùñhatãti. sa khalv ayaü prabuddhasya pratyavamar÷o na syàd asati pratyayànubhave tadà÷ritàþ smçtay÷ ca tadviùayà na syuþ. tasmàt pratyayavi÷eùo nidrà. sà ca samàdhàv itarapratyayavan niroddhavyeti. 1.10

#<anubhåtaviùayàsaüpramoùaþ smçtiþ  || YS_1.11 ||>#
     kiü pratyayasya cittaü smaraty àhosvid viùayasyeti. gràhyoparaktaþ pratyayo gràhyagrahaõobhayàkàranirbhàsas tajjàtãyakaü saüskàram àrabhate. sa saüskàraþ svavya¤jakà¤janas tadàkàràm eva gràhyagrahaõobhayàtmikàü smçtiü janayati.
     tatra grahaõàkàrapårvà buddhiþ. gràhyàkàrapårvà smçtiþ. sà ca dvayã --- bhàvitasmartavyà càbhàvitasmartavyà ca. svapne bhàvitasmartavyà. jàgratsamaye tv abhàvitasmartavyeti. sarvàþ smçtayaþ pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtãnàm anubhavàt prabhavanti. sarvà÷ caità vçttayaþ sukhaduþkhamohàtmikàþ. sukhaduþkhamohà÷ ca kle÷eùu vyàkhyeyàþ. sukhànu÷ayã ràgaþ. duþkhànu÷ayã dveùaþ. mohaþ punar avidyeti. etàþ sarvà vçttayo niroddhavyàþ. àsàü nirodhe saüpraj¤àto và samàdhir bhavaty asaüpraj¤àto veti. 1.11

athàsàü nirodhe ka upàya iti ---
     #<abhyàsavairàgyàbhyàü tannirodhaþ  || YS_1.12 ||>#

cittanadã nàmobhayatovàhinã vahati kalyàõàya vahati pàpàya ca. yà tu kaivalyapràgbhàrà vivekaviùayanimnà sà kalyàõavahà. saüsàrapràgbhàràvivekaviùayaniünà pàpavahà. tatra vairàgyeõa viùayasrotaþ khilãkriyate. vivekadar÷anàbhyàsena vivekasrota udghàñyata ity ubhayàdhãna÷ cittavçttinirodhaþ. 1.12

#<tatra sthitau yatno 'bhyàsaþ  || YS_1.13 ||>#
     cittasyàvçttikasya pra÷àntavàhità sthitiþ. tadarthaþ prayatno vãryam utsàhaþ. tat saüpipàdayiùayà tat sàdhanànuùñhànam abhyàsaþ. 1.13

#<sa tu dãrghakàlanairantaryasatkàràsevito dçóhabhåmiþ  || YS_1.14 ||>#
     dãrghakàlàsevito nirantaràsevitaþ satkàràsevitaþ. tapasà brahmacaryeõa vidyayà ÷raddhayà ca saüpàditaþ satkàravàn dçóhabhåmir bhavati. vyutthànasaüskàreõa dràg ity evànabhibhåtaviùaya ity arthaþ. 1.14

#<dçùñànu÷ravikaviùayavitçùõasya va÷ãkàrasaüj¤à vairàgyam  || YS_1.15 ||>#
     striyo 'nnapànam ai÷varyam iti dçùñaviùaye vitçùõasya svargavaidehyaprakçtilayatvapràptàv ànu÷ravikaviùaye vitçùõasya divyàdivyaviùayasaüprayoge 'pi cittasya viùayadoùadar÷inaþ prasaükhyànabalàd anàbhogàtmikà heyopàdeya÷ånyà va÷ãkàrasaüj¤à vairàgyam. 1.15

#<tat paraü puruùakhyàter guõavaitçùõyam  || YS_1.16 ||>#
     dçùñànu÷ravikaviùayadoùadar÷ã viraktaþ puruùadar÷anàbhyàsàt tacchuddhipravivekàpyàyitabuddhir guõebhyo vyaktàvyaktadharmakebhyo virakta iti. tad dvayaü vairàgyam. tatra yad uttaraü taj j¤ànaprasàdamàtram. yasyodaye sati yogã pratyuditakhyàtir evaü manyate --- pràptaü pràpaõãyaü, kùãõàþ kùetavyàþ kle÷àþ, chinnaþ ÷liùñaparvà bhavasaükramaþ, yasyàvicchedàj janitvà mriyate mçtvà ca jàyata iti. j¤ànasyaiva parà kàùñhà vairàgyam. etasyaiva hi nàntarãyakaü kaivalyam iti. 1.16

athopàyadvayena niruddhacittavçtteþ katham ucyate saüpraj¤àtaþ samàdhir iti ---
     #<vitarkavicàrànandàsmitàråpànugamàt saüpraj¤àtaþ  || YS_1.17 ||>#

vitarka÷ cittasyàlambane sthåla àbhogaþ. såkùmo vicàraþ. ànando hlàdaþ. ekàtmikà saüvid asmità. tatra prathama÷ catuùñayànugataþ samàdhiþ savitarkaþ. dvitãyo vitarkavikalaþ savicàraþ. tçtãyo vicàravikalaþ sànandaþ. caturthas tadvikalo 'smitàmàtra iti. sarva ete sàlambanàþ samàdhayaþ. 1.17

athàsaüpraj¤àtaþ samàdhiþ kimupàyaþ kiüsvabhàvo veti ---
     #<viràmapratyayàbhyàsapårvaþ saüskàra÷eùo 'nyaþ  || YS_1.18 ||>#

sarvavçttipratyastamaye saüskàra÷eùo nirodha÷ cittasya samàdhir asaüpraj¤àtaþ. tasya paraü vairàgyam upàyaþ. sàlambano hy abhyàsas tatsàdhanàya na kalpata iti viràmapratyayo nirvastuka àlambanãkriyate. sa càrtha÷ånyaþ. tadabhyàsapårvakaü hi cittaü niràlambanam abhàvapràptam iva bhavatãty eùa nirbãjaþ samàdhir asaüpraj¤àtaþ. 1.18

sa khalv ayaü dvividhaþ --- upàyapratyayo bhavapratyaya÷ ca. tatropàyapratyayo yoginàü bhavati ---
     #<bhavapratyayo videhaprakçtilayànàm  || YS_1.19 ||>#

videhànàü devànàü bhavapratyayaþ. te hi svasaüskàramàtropayogena cittena kaivalyapadam ivànubhavantaþ svasaüskàravipàkaü tathàjàtãyakam ativàhayanti. tathà prakçtilayàþ sàdhikàre cetasi prakçtilãne kaivalyapadam ivànubhavanti, yàvan na punar àvartate 'dhikàrava÷àc cittam iti. 1.19

#<÷raddhàvãryasmçtisamàdhipraj¤àpårvaka itareùàm  || YS_1.20 ||>#
     upàyapratyayo yoginàü bhavati. ÷raddhà cetasaþ saüprasàdaþ. sà hi jananãva kalyàõã yoginaü pàti. tasya hi ÷raddadhànasya vivekàrthino vãryam upajàyate. samupajàtavãryasya smçtir upatiùñhate. smçtyupasthàne ca cittam anàkulaü samàdhãyate. samàhitacittasya praj¤àviveka upàvartate. yena yathàrthaü vastu jànàti. tadabhyàsàt tattadviùayàc ca vairàgyàd asaüpraj¤àtaþ samàdhir bhavati. 1.20

te khalu nava yogino mçdumadhyàdhimàtropàyà bhavanti. tadyathà --- mçdåpàyo madhyopàyo 'dhimàtropàya iti. tatra mçdåpàyas trividhaþ --- mçdusaüvego madhyasaüvegas tãvrasaüvega iti. tathà madhyopàyas tathàdhimàtropàya iti. tatràdhimàtropàyànàm ---
     #<tãvrasaüvegànàm àsannaþ  || YS_1.21 ||>#

samàdhilàbhaþ samàdhiphalaü ca bhavatãti. 1.21

#<mçdumadhyàdhimàtratvàt tato 'pi vi÷eùaþ  || YS_1.22 ||>#
     mçdutãvro madhyatãvro 'dhimàtratãvra iti. tato 'pi vi÷eùaþ. tadvi÷eùàd api mçdutãvrasaüvegasyàsannaþ tato madhyatãvrasaüvegasyàsannataraþ, tasmàd adhimàtratãvrasaüvegasyàdhimàtropàyasyàpy àsannatamaþ samàdhilàbhaþ samàdhiphalaü ceti. 1.22

kim etasmàd evàsannatamaþ samàdhir bhavati. athàsya làbhe bhavaty anyo 'pi ka÷cid upàyo na veti ---
     #<ã÷varapraõidhànàd và  || YS_1.23 ||>#

praõidhànàd bhaktivi÷eùàd àvarjita ã÷varas tam anugçhõàty abhidhyànamàtreõa. tadabhidhyànamàtràd api yogina àsannatamaþ samàdhilàbhaþ samàdhiphalaü ca bhavatãti. 1.23

atha pradhànapuruùavyatiriktaþ ko 'yam ã÷varo nàmeti ---
     #<kle÷akarmavipàkà÷ayair aparàmçùñaþ puruùavi÷eùa ã÷varaþ  || YS_1.24 ||>#

avidyàdayaþ kle÷àþ. ku÷alàku÷alàni karmàõi. tatphalaü vipàkaþ. tadanuguõà vàsanà à÷ayàþ. te ca manasi vartamànàþ puruùe vyapadi÷yante, sa hi tatphalasya bhokteti. yathà jayaþ paràjayo và yoddhçùu vartamànaþ svàmini vyapadi÷yate. yo hy anena bhogenàparàmçùñaþ sa puruùavi÷eùa ã÷varaþ.
     kaivalyaü pràptàs tarhi santi ca bahavaþ kevalinaþ. te hi trãõi bandhanàni cchittvà kaivalyaü pràptà ã÷varasya ca tatsaübandho na bhåto na bhàvã. yathà muktasya pårvà bandhakoñiþ praj¤àyate naivam ã÷varasya. yathà và prakçtilãnasyottarà bandhakoñiþ saübhàvyate naivam ã÷varasya. sa tu sadaiva muktaþ sadaive÷vara iti.
     yo 'sau prakçùñasattvopàdànàd ã÷varasya ÷à÷vatika utkarùaþ sa kiü sanimitta àhosvin nirnimitta iti. tasya ÷àstraü nimittam.
     ÷àstraü punaþ kiünimittam, prakçùñasattvanimittam.

etayoþ ÷àstrotkarùayor ã÷varasattve vartamànayor anàdiþ saübandhaþ. etasmàd etad bhavati sadaive÷varaþ sadaiva mukta iti. tac ca tasyai÷varyaü sàmyàti÷ayavinirmuktam. na tàvad ai÷varyàntareõa tad ati÷ayyate. yad evàti÷ayi syàt tad eva tat syàt. tasmàd yatra kàùñhàpràptir ai÷varyasya sa ã÷vara iti. na ca tatsamànam ai÷varyam asti. kasmàt, dvayos tulyayor ekasmin yugapatkàmite 'rthe navam idam astu puràõam idam astv ity ekasya siddhàv itarasya pràkàmyavighàtàd ånatvaü prasaktam. dvayo÷ ca tulyayor yugapatkàmitàrthapràptir nàsti. arthasya viruddhatvàt. tasmàd yasya sàmyàti÷ayair vinirmuktam ai÷varyaü sa eve÷varaþ. sa ca puruùavi÷eùa iti. 1.24

kiü ca ---
     #<tatra nirati÷ayaü sarvaj¤abãjam  || YS_1.25 ||>#

yad idam atãtànàgatapratyutpannapratyekasamuccayàtãndriyagrahaõam alpaü bahv iti sarvaj¤abãjam etad vivardhamànaü yatra nirati÷ayaü sa sarvaj¤aþ. asti kàùñhàpràptiþ sarvaj¤abãjasya sàti÷ayatvàt parimàõavad iti. yatra kàùñhàpràptir j¤ànasya sa sarvaj¤aþ. sa ca puruùavi÷eùa iti.
     sàmànyamàtropasaühàre ca kçtopakùayam anumànaü na vi÷eùapratipattau samartham iti. tasya saüj¤àdivi÷eùapratipattir àgamataþ paryanveùyà. tasyàtmànugrahàbhàve 'pi bhåtànugrahaþ prayojanam. j¤ànadharmopade÷ena kalpapralayamahàpralayeùu saüsàriõaþ puruùàn uddhariùyàmãti. tathà coktam --- àdividvàn nirmàõacittam adhiùñhàya kàruõyàd bhagavàn paramarùir àsuraye jij¤àsamànàya tantraü provàceti. 1.25

sa eùaþ ---
     #<pårveùàm api guruþ kàlenànavacchedàt  || YS_1.26 ||>#

pårve hi guravaþ kàlenàvacchidyante. yatràvacchedàrthena kàlo nopàvartate sa eùa pårveùàm api guruþ. yathàsya sargasyàdau prakarùagatyà siddhas tathàtikràntasargàdiùv api pratyetavyaþ. 1.26

#<tasya vàcakaþ praõavaþ  || YS_1.27 ||>#
     vàcya ã÷varaþ praõavasya. kim asya saüketakçtaü vàcyavàcakatvam atha pradãpaprakà÷avad avasthitam iti.
     sthito 'sya vàcyasya vàcakena saha saübandhaþ. saüketas tv ã÷ravasya sthitam evàrtham abhinayati. yathàvasthitaþ pitçputrayoþ saübandhaþ saüketenàvadyotyate, ayam asya pità, ayam asya putra iti. sargàntareùv api vàcyavàcaka÷aktyapekùas tathaiva saüketaþ kriyate. saüpratipattinityatayà nityaþ ÷abdàrthasaübandha ity àgaminaþ pratijànate. 1.27

vij¤àtavàcyavàcakatvasya yoginaþ ---
     #<tajjapas tadarthabhàvanam  || YS_1.28 ||>#

praõavasya japaþ praõavàbhidheyasya ce÷varasya bhàvanam. tad asya yoginaþ praõavaü japataþ praõavàrthaü ca bhàvayata÷ cittam ekàgraü saüpadyate. tathà coktam ---
     "svàdhyàyàd yogam àsãta yogàt svàdhyàyam àmanet /
     svàdhyàyayogasaüpattyà paramàtmà prakà÷ate //" iti. 1.28

kiü càsya bhavati ---
     #<tataþ pratyakcetanàdhigamo 'py antaràyàbhàva÷ ca  || YS_1.29 ||>#

ye tàvad antaràyà vyàdhiprabhçtayas te tàvad ã÷varapraõidhànàn na bhavanti. svaråpadar÷anam apy asya bhavati. yathaive÷varaþ puruùaþ ÷uddhaþ prasannaþ kevalo 'nupasargas tathàyam api buddheþ pratisaüvedã yaþ puruùas tam adhigacchati. 1.29

atha ke 'ntaràyà ye cittasya vikùepàþ. ke punas te kiyanto veti ---
     #<vyàdhistyànasaü÷ayapramàdàlasyàviratibhràntidar÷anàlabdhabhåmikatvànavasthitatvàni cittavikùepàs te 'ntaràyàþ  || YS_1.30 ||>#
     navàntaràyà÷ cittasya vikùepàþ. sahaite cittavçttibhir bhavanti. eteùàm abhàve na bhavanti pårvoktà÷ cittavçttayaþ. vyàdhir dhàturasakaraõavaiùamyam. styànam akarmaõyatà cittasya. saü÷aya ubhayakoñispçg vij¤ànaü syàd idam evaü naivaü syàd iti. pramàdaþ samàdhisàdhanànàm abhàvanam. àlasyaü kàyasya cittasya ca gurutvàd apravçttiþ. avirati÷ cittasya viùayasaüprayogàtmà gardhaþ. bhràntidar÷anaü viparyayaj¤ànam. alabdhabhåmikatvaü samàdhibhåmer alàbhaþ. anavasthitatvaü yal labdhàyàü bhåmau cittasyàpratiùñhà. samàdhipratilambhe hi sati tadavasthitaü syàd iti. ete cittavikùepà nava yogamalà yogapratipakùà yogàntaràyà ity abhidhãyante. 1.30

#<duþkhadaurmanasyàïgamejayatva÷vàsapra÷vàsà vikùepasahabhuvaþ  || YS_1.31 ||>#
     duþkham àdhyàtmikam àdhibhautikam àdhidaivikaü ca. yenàbhihatàþ pràõinas tadapaghàtàya prayatante tad duþkham. daurmanasyam icchàvighàtàc cetasaþ kùobhaþ. yad aïgàny ejayati kampayati tad aïgamejayatvam. pràõo yad bàhyaü vàyum àcàmati sa ÷vàsaþ. yat kauùñhyaü vàyuü niþsàrayati sa pra÷vàsaþ. ete vikùepasahabhuvo vikùiptacittasyaite bhavanti. samàhitacittasyaite na bhavanti. 1.31

athaite vikùepàþ samàdhipratipakùàs tàbhyàm evàbhyàsavairàgyàbhyàü niroddhavyàþ. tatràbhyàsasya viùayam upasaüharann idam àha ---
     #<tatpratiùedhàrtham ekatattvàbhyàsaþ  || YS_1.32 ||>#

vikùepapratiùedhàrtham ekatattvàvalambanaü cittam abhyaset. yasya tu pratyarthaniyataü pratyayamàtraü kùaõikaü ca cittaü tasya sarvam eva cittam ekàgraü nàsty eva vikùiptam. yadi punar idaü sarvataþ pratyàhçtyaikasminn arthe samàdhãyate tadà bhavaty ekàgram ity ato na pratyarthaniyatam.
     yo 'pi sadç÷apratyayapravàhena cittam ekàgraü manyate tasyaikàgratà yadi pravàhacittasya dharmas tadaikaü nàsti pravàhacittaü kùaõikatvàt. atha pravàhàü÷asyaiva pratyayasya dharmaþ, sa sarvaþ sadç÷apratyayapravàhã và visadç÷apratyayapravàhã và pratyarthaniyatatvàd ekàgra eveti vikùiptacittànupapattiþ. tasmàd ekam anekàrtham avasthitaü cittam iti.
     yadi ca cittenaikenànanvitàþ svabhàvabhinnàþ pratyayà jàyerann atha katham anyapratyayadçùñasyànyaþ smartà bhavet. anyapratyayopacitasya ca karmà÷ayasyànyaþ pratyaya upabhoktà bhavet. kathaücit samàdhãyamànam apy etad gomayapàyasãyanyàyam àkùipati.
     kiü ca svàtmànubhavàpahnava÷ cittasyànyatve pràpnoti. katham, yad aham adràkùaü tat spç÷àmi yac càspràkùaü tat pa÷yàmãty aham iti pratyayaþ sarvasya pratyayasya bhede sati pratyayiny abhedenopasthitaþ. ekapratyayaviùayo 'yam abhedàtmàham iti pratyayaþ katham atyantabhinneùu citteùu vartamànaþ sàmànyam ekaü pratyayinam à÷rayet. svànubhavagràhya÷ càyam abhedàtmàham iti pratyayaþ. na ca pratyakùasya màhàtmyaü pramàõàntareõàbhibhåyate. pramàõàntaraü ca pratyakùabalenaiva vyavahàraü labhate. tasmàd ekam anekàrtham avasthitaü ca cittam. 1.32

yasya cittasyàvasthitasyedaü ÷àstreõa parikarma nirdi÷yate tat katham ---
     #<maitrãkaruõàmuditopekùàõàü sukhaduþkhapuõyàpuõyaviùayàõàü bhàvanàta÷ cittaprasàdanam  || YS_1.33 ||>#
     tatra sarvapràõiùu sukhasaübhogàpanneùu maitrãü bhàvayet. duþkhiteùu karuõàm. puõyàtmakeùu muditàm. apuõya÷ãleùåpekùàm. evam asya bhàvayataþ ÷uklo dharma upajàyate. tata÷ ca cittaü prasãdati. prasannam ekàgraü sthitipadaü labhate. 1.33

#<pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõasya  || YS_1.34 ||>#
     kauùñhyasya vàyor nàsikàpuñàbhyàü prayatnavi÷eùàd vamanaü pracchardanam, vidhàraõaü pràõàyàmas tàbhyàü và manasaþ sthitiü saüpàdayet. 1.34

#<viùayavatã và pravçttir utpannà manasaþ sthitinibandhanã  || YS_1.35 ||>#
     nàsikàgre dhàrayato 'sya yà divyagandhasaüvit sà gandhapravçttiþ. jihvàgre rasasaüvit. tàluni råpasaüvit. jihvàmadhye spar÷asaüvit. jihvàmåle ÷abdasaüvid ity età vçttaya utpannà÷ cittaü sthitau nibadhnanti, saü÷ayaü vidhamanti, samàdhipraj¤àyàü ca dvàrãbhavantãti. etena candràdityagrahamaõipradãpara÷myàdiùu pravçttir utpannà viùayavaty eva veditavyà yady api hi tattacchàstrànumànàcàryopade÷air avagatam arthatattvaü sadbhåtam eva bhavati. eteùàü yathàbhåtàrthapratipàdanasàmarthyàt, tathàpi yàvad ekade÷o 'pi ka÷cin na svakaraõasaüvedyo bhavati tàvat sarvaü parokùam ivàpavargàdiùu såkùmeùv artheùu na dçóhàü buddhim utpàdayati. tasmàc chàstrànumànàcàryopade÷opodbalanàrtham evàva÷yaü ka÷cid arthavi÷eùaþ pratyakùãkartavyaþ. tatra tadupadiùñàrthaikade÷apratyakùatve sati sarvaü såkùmaviùayam api àpavargàc chraddhãyate. etadartham evedaü cittaparikarma nirdi÷yate. aniyatàsu vçttiùu tadviùayàyàü va÷ãkàrasaüj¤àyàm upajàtàyàü samarthaü syàt tasya tasyàrthasya pratyakùãkaraõàyeti. tathà ca sati ÷raddhàvãryasmçtisamàdhayo 'syàpratibandhena bhaviùyantãti. 1.35

#<vi÷okà và jyotiùmatã  || YS_1.36 ||>#
     pravçttir utpannà manasaþ sthitinibandhanãty anuvartate. hçdayapuõóarãke dhàrayato yà buddhisaüvit, buddhisattvaü hi bhàsvaram àkà÷akalpaü, tatra sthitivai÷àradyàt pravçttiþ såryendugrahamaõiprabhàråpàkàreõa vikalpate. tathàsmitàyàü samàpannaü cittaü nistaraïgamahodadhikalpaü ÷àntam anantam asmitàmàtraü bhavati. yatredam uktam --- "tam aõumàtram àtmànam anuvidyàsmãty evaü tàvat saüprajànãte" iti. eùà dvayã vi÷okà viùayavatã, asmitàmàtrà ca pravçttir jyotiùmatãty ucyate. yayà yogina÷ cittaü sthitipadaü labhata iti. 1.36

#<vãtaràgaviùayaü và cittam  || YS_1.37 ||>#
     vãtaràgacittàlambanoparaktaü và yogina÷ cittaü sthitipadaü labhata iti. 1.37

#<svapnanidràj¤ànàlambanaü và  || YS_1.38 ||>#
     svapnaj¤ànàlambanaü và nidràj¤ànàlambanaü và tadàkàraü yogina÷ cittaü sthitipadaü labhata iti. 1.38

#<yathàbhimatadhyànàd và  || YS_1.39 ||>#
     yad evàbhimataü tad eva dhyàyet. tatra labdhasthitikam anyatràpi sthitipadaü labhata iti. 1.39

#<paramàõuparamamahattvànto 'sya va÷ãkàraþ  || YS_1.40 ||>#
     såkùme nivi÷amànasya paramàõvantaü sthitipadaü labhata iti. sthåle nivi÷amànasya paramamahattvàntaü sthitipadaü cittasya. evaü tàm ubhayãü koñim anudhàvato yo 'syàpratãghàtaþ sa paro va÷ãkàraþ. tadva÷ãkàràt paripårõaü yogina÷ cittaü na punar abhyàsakçtaü parikarmàpekùata iti. 1.40

atha labdhasthitikasya cetasaþ kiüsvaråpà kiüviùayà và samàpattir iti, tad ucyate ---
     #<kùãõavçtter abhijàtasyeva maõer grahãtçgrahaõagràhyeùu tatsthatada¤janatà samàpattiþ  || YS_1.41 ||>#
     kùãõavçtter iti pratyastamitapratyayasyety arthaþ. abhijàtasyeva maõer iti dçùñàntopàdànam. yathà sphañika upà÷rayabhedàt tattadråpoparakta upà÷rayaråpàkàreõa nirbhàsate tathà gràhyàlambanoparaktaü cittaü gràhyasamàpannaü gràhyasvaråpàkàreõa nirbhàsate. bhåtasåkùmoparaktaü bhåtasåkùmasamàpannaü bhåtasåkùmasvaråpàbhàsaü bhavati. tathà sthålàlambanoparaktaü sthålaråpasamàpannaü sthålaråpàbhàsaü bhavati. tathà vi÷vabhedoparaktaü vi÷vabhedasamàpannaü vi÷varåpàbhàsaü bhavati.
     tathà grahaõeùv apãndriyeùv api draùñavyam. grahaõàlambanoparaktaü grahaõasamàpannaü grahaõasvaråpàkàreõa nirbhàsate. tathà grahãtçpuruùàlambanoparaktaü grahãtçpuruùasamàpannaü grahãtçpuruùasvaråpàkàreõa nirbhàsate. tathà muktapuruùàlambanoparaktaü muktapuruùasamàpannaü muktapuruùasvaråpàkàreõa nirbhàsata iti. tad evam abhijàtamaõikalpasya cetaso grahãtçgrahaõagràhyeùu puruùendriyabhåteùu yà tatsthatada¤janatà teùu sthitasya tadàkàràpattiþ sà samàpattir ity ucyate. 1.41

#<tatra ÷abdàrthaj¤ànavikalpaiþ saükãrõà savitarkà samàpattiþ  || YS_1.42 ||>#
     tadyathà gaur iti ÷abdo gaur ity artho gaur iti j¤ànam ity avibhàgena vibhaktànàm api grahaõaü dçùñam. vibhajyamànà÷ cànye ÷abdadharmà anye 'rthadharmà anye vij¤ànadharmà ity eteùàü vibhaktaþ panthàþ. tatra samàpannasya yogino yo gavàdyarthaþ samàdhipraj¤àyàü samàråóhaþ sa cec chabdàrthaj¤ànavikalpànuviddha upàvartate sà saükãrõà samàpattiþ savitarkety ucyate. 1.42

yadà punaþ ÷abdasaüketasmçtipari÷uddhau ÷rutànumànaj¤ànavikalpa÷ånyàyàü samàdhipraj¤àyàü svaråpamàtreõàvasthito 'rthas tatsvaråpàkàramàtratayaivàvacchidyate. sà ca nirvitarkà samàpattiþ. tat paraü pratyakùam. tac ca ÷rutànumànayor bãjam. tataþ ÷rutànumàne prabhavataþ. na ca ÷rutànumànaj¤ànasahabhåtaü tad dar÷anam. tasmàd asaükãrõaü praümàõàntareõa yogino nirvitarkasamàdhijaü dar÷anam iti. nirvitarkàyàþ samàpatter asyàþ såtreõa lakùaõaü dyotyate ---
     #<smçtipari÷uddhau svaråpa÷ånyevàrthamàtranirbhàsà nirvitarkà  || YS_1.43 ||>#

yà ÷abdasaüketa÷rutànumànaj¤ànavikalpasmçtipari÷uddhau gràhyasvaråpa.uparaktà praj¤à svam iva praj¤àsvaråpaü grahaõàtmakaü tyaktvà padàrthamàtrasvaråpà gràhyasvaråpàpanneva bhavati sà tadà nirvitarkà samàpattiþ.
     tathà ca vyàkyàtaü tasyà ekabuddhyupakramo hy arthàtmàõupracayavi÷eùàtmà gavàdir ghañàdir và lokaþ.
     sa ca saüsthànavi÷eùo bhåtasåkùmàõàü sàdhàraõo dharma àtmabhåtaþ phalena vyaktenànumitaþ svavya¤jakà¤janaþ pràdurbhavati. dharmàntarasya kapàlàder udaye ca tirobhavati. sa eùa dharmo 'vayavãty ucyate. yo 'sàv eka÷ ca mahàü÷ càõãüya÷ ca spar÷avàü÷ ca kriyàdharmaka÷ cànitya÷ ca tenàvayavinà vyavahàràþ kriyante.
     yasya punar avastukaþ sa pracayavi÷eùaþ. såkùmaü ca kàraõam anupalabhyam avikalpasya tasyàvayavyabhàvàd atadråpapratiùñhaü mithyàj¤ànam iti pràyeõa sarvam eva pràptaü mithyàj¤ànam iti. tadà ca samyagj¤ànam api kiü syàd viùayàbhàvàt. yad yad upalabhyate tat tad avayavitvenàmnàtam. tasmàd asty avayavã yo mahattvàdivyavahàràpannaþ samàpatter nirvitarkàyà viùayã bhavati. 1.43

#<etayaiva savicàrà nirvicàrà ca såkùmaviùayà vyàkhyàtà  || YS_1.44 ||>#
     tatra bhåtasåkùmakeùv abhivyaktadharmakeùu de÷akàlanimittànubhavàvacchinneùu yà samàpattiþ sà savicàrety ucyate. tatràpy ekabuddhinirgràhyam evoditadharmavi÷iùñaü bhåtasåkùmam àlambanãbhåtaü samàdhipraj¤àyàm upatiùñhate.
     yà punaþ sarvathà sarvataþ ÷àntoditàvyapade÷yadharmànavacchinneùu sarvadharmànupàtiùu sarvadharmàtmakeùu samàpattiþ sà nirvicàrety ucyate. evaüsvaråpaü hi tadbhåtasåkùmam etenaiva svaråpeõàlambanãbhåtam eva samàdhipraj¤àsvaråpam upara¤jayati.
     praj¤à ca svaråpa÷ånyevàrthamàtrà yadà bhavati tadà nirvicàrety ucyate. tatra mahadvastuviùayà savitarkà nirvitarkà ca, såkùmavastuviùayà savicàrà nirvicàrà ca. evam ubhayor etayaiva nirvitarkayà vikalpahànir vyàkhyàteti. 1.44

#<såkùmaviùayatvaü càliïgaparyavasànam  || YS_1.45 ||>#
     pàrthivasyàõor gandhatanmàtraü såkùmo viùayaþ. àpyasya rasatanmàtram. taijasasya råpatanmàtram. vàyavãyasya spar÷atanmàtram. àkà÷asya ÷abdatanmàtram iti. teùàm ahaükàraþ. asyàpi liïgamàtraü såkùmo viùayaþ. liïgamàtrasyàpy aliïgaü såkùmo viùayaþ. na càliïgàt paraü såkùmam asti. nanv asti puruùaþ såkùma iti satyam. yathà liïgàt param aliïgasya saukùmyaü na caivaü puruùasya. kiütu, liïgasyànvayikàraõaü puruùo na bhavati, hetus tu bhavatãti. ataþ pradhàne saukùmyaü nirati÷ayaü vyàkhyàtam. 1.45

#<tà eva sabãjaþ samàdhiþ  || YS_1.46 ||>#
     tà÷ catasraþ samàpattayo bahirvastubãjà iti samàdhir api sabãjaþ. tatra sthåle 'rthe savitarko nirvitarkaþ, såkùme 'rthe savicàro nirvicàra iti caturdhopasaükhyàtaþ samàdhir iti. 1.46

#<nirvicàravai÷àradye 'dhyàtmaprasàdaþ  || YS_1.47 ||>#
     a÷uddhyàvaraõamalàpetasya prakà÷àtmano buddhisattvasya rajastamobhyàm anabhibhåtaþ svacchaþ sthitipravàho vai÷àradyam. yadà nirvicàrasya samàdher vai÷àradyam idaü jàyate tadà yogino bhavaty adhyàtmaprasàdo bhåtàrthaviùayaþ kramànanurodhã sphuñaþ praj¤àlokaþ. tathà coktam --- "praj¤àprasàdam àruhya a÷ocyaþ ÷ocato janàn / bhåmiùñhàn iva ÷ailasthaþ sarvàn pràj¤o 'nupa÷yati". 1.47

#<çtaübharà tatra praj¤à  || YS_1.48 ||>#
     tasmin samàhitacittasya yà praj¤à jàyate tasyà çtaübhareti saüj¤à bhavati. anvarthà ca sà, satyam eva bibharti na ca tatra viparyàsaj¤ànagandho 'py astãti. tathà coktam ---
     "àgamenànumànena dhyànàbhyàsarasena ca /
     tridhà prakalpayan praj¤àü labhate yogam uttamam" iti. 1.48

sà punaþ ---
     #<÷rutànumànapraj¤àbhyàm anyaviùayà vi÷eùàrthatvàt  || YS_1.49 ||>#

÷rutam àgamavij¤ànaü tat sàmànyaviùayam. na hy àgamena ÷akyo vi÷eùo 'bhidhàtum, kasmàt, na hi vi÷eùeõa kçtasaüketaþ ÷abda iti. tathànumànaü sàmànyaviùayam eva. yatra pràptis tatra gatir yatràpràptis tatra na bhavati gatir ity uktam. anumànena ca sàmànyenopasaühàraþ. tasmàc chrutànumànaviùayo na vi÷eùaþ ka÷cid astãti.
     na càsya såkùmavyavahitaviprakçùñasya vastuno lokapratyakùeõa grahaõam asti. na càsya vi÷eùasyàpramàõakasyàbhàvo 'stãti samàdhipraj¤ànirgràhya eva sa vi÷eùo bhavati bhåtasåkùmagato và puruùagato và. tasmàc chrutànumànapraj¤àbhyàm anyaviùayà sà praj¤à vi÷eùàrthatvàd iti. 1.49

samàdhipraj¤àpratilambhe yoginaþ praj¤àkçtaþ saüskàro navo navo jàyate ---
     #<tajjaþ saüskàro 'nyasaüskàrapratibandhã  || YS_1.50 ||>#

samàdhipraj¤àprabhavaþ saüskàro vyutthànasaüskàrà÷ayaü bàdhate. vyutthànasaüskàràbhibhavàt tatprabhavàþ pratyayà na bhavanti. pratyayanirodhe samàdhir upatiùñhate. tataþ samàdhijà praj¤à, tataþ praj¤àkçtàþ saüskàrà iti navo navaþ saüskàrà÷ayo jàyate. tata÷ ca praj¤à, tata÷ ca saüskàrà iti. katham asau saüskàràti÷aya÷ cittaü sàdhikàraü na kariùyatãti. na te praj¤àkçtàþ saüskàràþ kle÷akùayahetutvàc cittam adhikàravi÷iùñaü kurvanti. cittaü hi te svakàryàd avasàdayanti. khyàtiparyavasànaü hi cittaceùñitam iti. 1.50


kiü càsya bhavati ---
     #<tasyàpi nirodhe sarvanirodhàn nirbãjaþ samàdhiþ  || YS_1.51 ||>#
sa na kevalaü samàdhipraj¤àvirodhã praj¤àkçtànàm api saüskàràõàü pratibandhã bhavati. kasmàt, nirodhajaþ saüskàraþ samàdhijàn saüskàràn bàdhata iti.
     nirodhasthitikàlakramànubhavena nirodhacittakçtasaüskàràstitvam anumeyam. vyutthànanirodhasamàdhiprabhavaiþ saha kaivalyabhàgãyaiþ saüskàrai÷ cittaü svasyàü prakçtàv avasthitàyàü pravilãyate. tasmàt te saüskàrà÷ cittasyàdhikàravirodhino na sthitihetavo bhavantãti. yasmàd avasitàdhikàraü saha kaivalyabhàgãyaiþ saüskàrai÷ cittaü nivartate, tasmin nivçtte puruùaþ svaråpamàtrapratiùñho 'taþ ÷uddhaþ kevalo mukta ity ucyata iti. 1.51

iti ÷rãpàta¤jale sàükhyapravacane yoga÷àstre ÷rãmadvyàsabhàùye prathamaþ samàdhipàdaþ 1.

uddiùñaþ samàhitacittasya yogaþ. kathaü vyutthitacitto 'pi yogayuktaþ syàd ity etad àrabhyate ---
     #<tapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni kriyàyogaþ  || YS_2.1 ||>#

nàtapasvino yogaþ sidhyati. anàdikarmakle÷avàsanàcitrà pratyupasthitaviùayajàlà cà÷uddhir nàntareõa tapaþ saübhedam àpadyata iti tapasa upàdànam. tac ca cittaprasàdanam abàdhamànam anenàsevyam iti manyate.
     svàdhyàyaþ praõavàdipavitràõàü japo mokùa÷àstràdhyayanaü và. ã÷varapraõidhànaü sarvakriyàõàü paramaguràv arpaõaü tatphalasaünyàso và. 2.1

sa hi kriyàyogaþ ---
     #<samàdhibhàvanàrthaþ kle÷atanåkaraõàrtha÷ ca  || YS_2.2 ||>#

sa hy àsevyamànaþ samàdhiü bhàvayati kle÷àü÷ ca pratanåkaroti. pratanåkçtàn kle÷àn prasaükhyànàgninà dagdhabãjakalpàn aprasavadharmiõaþ kariùyatãti. teùàü tanåkaraõàt punaþ kle÷air aparàmçùñà sattvapuruùànyatàmàtrakhyàtiþ såkùmà praj¤à samàptàdhikàrà pratiprasavàya kalpiùyata iti. 2.2

atha ke kle÷àþ kiyanto veti ---
     #<avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷àþ kle÷àþ  || YS_2.3 ||>#

kle÷à iti pa¤ca viparyayà ity arthaþ. te spandamànà guõàdhikàraü draóhayanti, pariõàmam avasthàpayanti, kàryakàraõasrota unnamayanti, parasparànugrahatantrãbhåtvà karmavipàkaü càbhinirharantãti. 2.3

#<avidyà kùetram uttareùàü prasuptatanuvicchinnodàràõàm  || YS_2.4 ||>#
     atràvidyà kùetraü prasavabhåmir uttarareùàm asmitàdãnàü caturvidhavikalpànàü prasuptatanuvicchinnodàràõàm. tatra kà prasuptiþ. cetasi ÷aktimàtrapratiùñhànàü bãjabhàvopagamaþ. tasya prabodha àlambane saümukhãbhàvaþ. prasaükhyànavato dagdhakle÷abãjasya saümukhãbhåte 'py àlambane nàsau punar asti, dagdhabãjasya kutaþ praroha iti. ataþ kùãõakle÷aþ ku÷ala÷ caramadeha ity ucyate. tatraiva sà dagdhabãjabhàvà pa¤camã kle÷àvasthà nànyatreti. satàü kle÷ànàü tadà bãjasàmarthyaü dagdham iti viùayasya saümukhãbhàve 'pi sati na bhavaty eùàü prabodha ity uktà prasuptir dagdhabãjànàm apraroha÷ ca.
     tanutvam ucyate --- pratipakùabhàvanopahatàþ kle÷às tanavo bhavanti. tathà vicchidya vicchidya tena tenàtmanà punaþ punaþ samudàcarantãti vicchinnàþ. kathaü, ràgakàle krodhasyàdar÷anàt. na hi ràgakàle krodhaþ samudàcarati. ràga÷ ca kvacid dç÷yamàno na viùayàntare nàsti. naikasyàü striyàü caitro rakta ity anyàsu strãùu viraktaþ, kiütu tatra ràgo labdhavçttir anyatra tu bhaviùyadvçttir iti. sa hi tadà prasuptatanuvicchinno bhavati.
     viùaye yo labdhavçttiþ sa udàraþ. sarva evaite kle÷aviùayatvaü nàtikràmanti. kas tarhi vicchinnaþ prasuptas tanur udàro và kle÷a iti, ucyate --- satyam evaitat, kiütu vi÷iùñànàm evaiteùàü vicchinnàditvam. yathaiva pratipakùabhàvanàto nivçttas tathaiva svavya¤jakà¤janenàbhivyakta iti. sarva evàmã kle÷à avidyàbhedàþ. kasmàt, sarveùv avidyaivàbhiplavate. yad avidyayà vastv àkàryate tad evànu÷erate kle÷à viparyàsapratyayakàla upalabhyante kùãyamàõàü càvidyàm anu kùãyanta iti. 2.4

tatràvidyàsvaråpam ucyate ---
     #<anityà÷uciduþkhànàtmasu nitya÷ucisukhàtmakhyàtir avidyà  || YS_2.5 ||>#

anitye kàrye nityakhyàtiþ. tadyathà --- dhruvà pçthivã, dhruvà sacandratàrakà dyauþ, amçtà divaukasa iti. tathà÷ucau paramabãbhatse kàye, ---
     "sthànàd bãjàd upaùñambhàn niþsyandàn nidhanàd api /
     kàyam àdheya÷aucatvàt paõóità hy a÷uciü viduþ" //

iti a÷ucau ÷ucikhyàtir dç÷yate. naveva ÷a÷àïkalekhà kamanãyeyaü kanyà madhvamçtàvayavanirmiteva candraü bhittvà niþsçteva j¤àyate, nãlotpalapatràyatàkùã hàvagarbhàbhyàü locanàbhyàü jãvalokam à÷vàsayantãveti kasya kenàbhisaübandhaþ. bhavati caivam a÷ucau ÷uciviparyàsapratyaya iti. etenàpuõye puõyapratyayas tathaivànarthe càrthapratyayo vyàkhyàtaþ.
     tathà duþkhe sukhakhyàtiü vakùyati --- "pariõàmatàpasaüskàraduþkhair guõavçttivirodhàc ca duþkham eva sarvaü vivekinaþ" iti. tatra sukhakhyàtir avidyà. tathànàtmany àtmakhyàtir bàhyopakaraõeùu cetanàcetaneùu bhogàdhiùñhàne và ÷arãre puruùopakaraõe và manasy anàtmany àtmakhyàtir iti. tathaitad atroktam --- "vyaktam avyaktaü và sattvam àtmatvenàbhipratãtya tasya saüpadam anu nandaty àtmasaüpadaü manvànas tasya vyàpadam anu ÷ocaty àtmavyàpadaü manvànaþ sa sarvo 'pratibuddhaþ" iti. eùà catuùpadà bhavaty avidyà målam asya kle÷asaütànasya karmà÷ayasya ca savipàkasyeti.
     tasyà÷ càmitràgoùpadavadvastusatattvaü vij¤eyam. yathà nàmitro mitràbhàvo na mitramàtraü kiütu tadviruddhaþ sapatnaþ. yathà vàgoùpadaü na goùpadàbhàvo na goùpadamàtraü kiütu de÷a eva tàbhyàm anyad vastvantaram. evam avidyà na pramàõaü na pramàõàbhàvaþ kiütu vidyàviparãtaü j¤ànàntaram avidyeti. 2.5

#<dçgdar÷ana÷aktyor ekàtmatevàsmità  || YS_2.6 ||>#
     puruùo dçk÷aktir buddhir dar÷ana÷aktir ity etayor ekasvaråpàpattir ivàsmità kle÷a ucyate. bhoktçbhogya÷aktyor atyantavibhaktayor atyantàsaükãrõayor avibhàgapràptàv iva satyàü bhogaþ kalpate. svaråpapratilambhe tu tayoþ kaivalyam eva bhavati kuto bhoga iti. tathà coktam --- "buddhitaþ paraü puruùam àkàra÷ãlavidyàdibhir vibhaktam apa÷yan kuryàt tatràtmabuddhiü mohena" iti. 2.6

#<sukhànu÷ayã ràgaþ  || YS_2.7 ||>#
     sukhàbhij¤asya sukhànusmçtipårvaþ sukhe tatsàdhane và yo gardhas tçùõà lobhaþ sa ràga iti. 2.7

#<duþkhànu÷ayã dveùaþ  || YS_2.8 ||>#
     duþkhàbhij¤asya duþkhànusmçtipårvo duþkhe tatsàdhane và yaþ pratigho manyur jighàüsà krodhaþ sa dveùaþ. 2.8

#<svarasavàhã viduùo 'pi tathà råóho 'bhinive÷aþ  || YS_2.9 ||>#
     sarvasya pràõina iyam àtmà÷ãr nityà bhavati mà na bhåvaü bhåyàsam iti. na cànanubhåtamaraõadharmakasyaiùà bhavaty àtmà÷ãþ. etayà ca pårvajanmànubhavaþ pratãyate. sa càyam abhinive÷aþ kle÷aþ svarasavàhã kçmer api jàtamàtrasya pratyakùànumànàgamair asaübhàvito maraõatràsa ucchedadçùñyàtmakaþ pårvajanmànubhåtaü maraõaduþkham anumàpayati.
     yathà càyam atyantamåóheùu dç÷yate kle÷as tathà viduùo 'pi vij¤àtapårvàparàntasya råóhaþ. kasmàt samànà hi tayoþ ku÷alàku÷alayor maraõaduþkhànubhavàd iyaü vàsaneti. 2.9

#<te pratiprasavaheyàþ såkùmàþ  || YS_2.10 ||>#
     te pa¤ca kle÷à dagdhabãjakalpà yogina÷ caritàdhikàre cetasi pralãne saha tenaivàstaü gacchanti. 2.10

sthitànàü tu bãjabhàvopagatànàm ---
     #<dhyànaheyàs tadvçttayaþ  || YS_2.11 ||>#

kle÷ànàü yà vçttayaþ sthålàs tàþ kriyàyogena tanåkçtàþ satyaþ prasaükhyànena dhyànena hàtavyà yàvat såkùmãkçtà yàvad dagdhabãjakalpà iti. yathà vastràõàü sthålo malaþ pårvaü nirdhåyate pa÷càt såkùmo yatnenopàyena càpanãyate tathà svalpapratipakùàþ sthålà vçttayaþ kle÷ànàü, såkùmàs tu mahàpratipakùà iti. 2.11

#<kle÷amålaþ karmà÷ayo dçùñàdçùñajanmavedanãyaþ  || YS_2.12 ||>#
     tatra puõyàpuõyakarmà÷ayaþ kàmalobhamohakrodhabhavaþ. sa dçùñajanmavedanãya÷ càdçùñajanmavedanãya÷ ca. tatra tãvrasaüvegena mantratapaþsamàdhibhir nirvartita ã÷varadevatàmaharùimahànubhàvànàm àràdhanàd và yaþ pariniùpannaþ sa sadyaþ paripacyate puõyakarmà÷aya iti. tathà tãvrakle÷ena bhãtavyàdhitakçpaõeùu vi÷vàsopagateùu và mahànubhàveùu và tapasviùu kçtaþ punaþ punar apakàraþ sa càpi pàpakarmà÷ayaþ sadya eva paripacyate. yathà nandã÷varaþ kumàro manuùyapariõàmaü hitvà devatvena pariõataþ. tathà nahuùo 'pi devànàm indraþ svakaü pariõàmaü hitvà tiryaktvena pariõata iti. tatra nàrakàõàü nàsti dçùñajanmavedanãyaþ karmà÷ayaþ. kùãõakle÷ànàm api nàsty adçùñajanmavedanãyaþ karmà÷aya iti. 2.12

#<sati måle tadvipàko jàtyàyurbhogàþ  || YS_2.13 ||>#
     satsu kle÷eùu karmà÷ayo vipàkàrambhã bhavati nocchinnakle÷amålaþ. yathà tuùàvanaddhàþ ÷àlitaõóulà adagdhabãjabhàvàþ prarohasamarthà bhavanti, nàpanãtatuùà dagdhabãjabhàvà và tathà kle÷àvanaddhaþ karmà÷ayo vipàkaprarohã bhavati, nàpanãtakle÷o na prasaükhyànadagdhakle÷abãjabhàvo veti. sa ca vipàkas trividho jàtir àyur bhoga iti.
     tatredaü vicàryate --- kim ekaü karmaikasya janmanaþ kàraõam athaikaü karmànekaü janmàkùipatãti. dvitãyà vicàraõà --- kim anekaü karmànekaü janma nirvartayati athànekaü karmaikaü janma nirvartayatãti. na tàvad ekaü karmaikasya janmanaþ kàraõam. kasmàt, anàdikàlapracitasyàsaükhyeyasyàva÷iùñasya karmaõaþ sàüpratikasya ca phalakramàniyamàd anà÷vàso lokasya prasaktaþ, sa càniùña iti. na caikaü karmànekasya janmanaþ kàraõam. kasmàt, anekeùu karmasu ekaikam eva karmànekasya janmanaþ kàraõam ity ava÷iùñasya vipàkakàlàbhàvaþ prasaktaþ, sa càpy aniùña iti. na cànekaü karmànekasya janmanaþ kàraõam. kasmàt, tad anekaü janma yugapan na saübhavatãti krameõaiva vàcyam. tathà ca pårvadoùànuùaïgaþ.
     tasmàj janmapràyaõàntare kçtaþ puõyàpuõyakarmà÷ayapracayo vicitraþ pradhànopasarjanabhàvenàvasthitaþ pràyaõàbhivyakta ekapraghaññakena maraõaü prasàdhya saümårchita ekam eva janma karoti. tac ca janma tenaiva karmaõà labdhàyuùkaü bhavati. tasminn àyuùi tenaiva karmaõà bhogaþ saüpadyata iti. asau karmà÷ayo janmàyurbhogahetutvàt trivipàko 'bhidhãyata iti. ata ekabhavikaþ karmà÷aya ukta iti.
     dçùñajanmavedanãyas tv ekavipàkàrambhã bhogahetutvàd dvivipàkàrambhã vàyurbhogahetutvàn nandã÷varavan nahuùavad veti. kle÷akarmavipàkànubhavanirvartitàbhis tu vàsanàbhir anàdikàlasaümårchitam idaü cittaü vicitrãkçtam iva sarvato matsyajàlaü granthibhir ivàtatam ity età anekabhavapårvikà vàsanàþ. yas tv ayaü karmà÷aya eùa evaikabhavika ukta iti. ye saüskàràþ smçtihetavas tà vàsanàs tà÷ cànàdikàlãnà iti.
     yas tv asàv ekabhavikaþ karmà÷ayaþ sa niyatavipàka÷ càniyatavipàka÷ ca. tatra dçùñajanmavedanãyasya niyatavipàkasyaivàyaü niyamo na tv adçùñajanmavedanãyasyàniyatavipàkasya kasmàt. yo hy adçùñajanmavedanãyo 'niyatavipàkas tasya trayã gatiþ --- kçtasyàvipakvasya nà÷aþ, pradhànakarmaõy àvàpagamanaü và, niyatavipàkapradhànakarmaõàbhibhåtasya và ciram avasthànam iti.
     tatra kçtasyàvipakvasya nà÷o yathà ÷uklakarmodayàd ihaiva nà÷aþ kçùõasya. yatredam uktam --- "dve dve ha vai karmaõã veditavye pàpakasyaiko rà÷iþ puõyakçto 'pahanti tad icchasva karmàõi sukçtàni kartum ihaiva te karma kavayo vedayante."
     pradhànakarmaõy àvàpagamanam. yatredam uktaü --- "syàt svalpaþ saükaraþ saparihàraþ sapratyavamarùaþ ku÷alasya nàpakarùàyàlam. kasmàt, ku÷alaü hi me bahv anyad asti yatràyam àvàpaü gataþ svarge 'py apakarùam alpaü kariùyati" iti.
     niyatavipàkapradhànakarmaõàbhibhåtasya và ciram avasthànam. katham iti, adçùñajanmavedanãyasyaiva niyatavipàkasya karmaõaþ samànaü maraõam abhivyaktikàraõam uktam. na tv adçùñajanmavedanãyasyàniyatavipàkasya. yat tv adçùñajanmavedanãyaü karmàniyatavipàkaü tan na÷yed àvàpaü và gacched abhibhåtaü và ciram apy upàsãta, yàvat samànaü karmàbhivya¤jakaü nimittam asya na vipàkàbhimukhaü karotãti. tadvipàkasyaiva de÷akàlanimittànavadhàraõàd iyaü karmagati÷ citrà durvij¤ànà ceti. na cotsargasyàpavàdàn nivçttir ity ekabhavikaþ karmà÷ayo 'nuj¤àyata iti. 2.13

#<te hlàdaparitàpaphalàþ puõyàpuõyahetutvàt  || YS_2.14 ||>#
     te janmàyurbhogàþ puõyahetukàþ sukhaphalà apuõyahetukà duþkhaphalà iti. yathà cedaü duþkhaü pratikålàtmakam evaü viùayasukhakàle 'pi duþkham asty eva pratikålàtmakaü yoginaþ. 2.14

kathaü, tad upapàdyate ---
     #<pariõàmatàpasaüskàraduþkhair guõavçttivirodhàc ca duþkham eva sarvaü vivekinaþ  || YS_2.15 ||>#
     sarvasyàyaü ràgànuviddha÷ cetanàcetanasàdhanàdhãnaþ sukhànubhava iti tatràsti ràgajaþ karmà÷ayaþ. tathà ca dveùñi duþkhasàdhanàni muhyati ceti dveùamohakçto 'py asti karmà÷ayaþ. tathà coktam --- "nànupahatya bhåtàny upabhogaþ saübhavatãti hiüsàkçto 'py asti ÷arãraþ karmà÷ayaþ" iti. viùayasukhaü càvidyety uktam.
     yà bhogeùv indriyàõàü tçpter upa÷àntis tat sukham. yà laulyàd anupa÷àntis tad duþkham. na cendriyàõàü bhogàbhyàsena vaitçùõyaü kartuü ÷akyam. kasmàt, yato bhogàbhyàsam anu vivardhante ràgàþ kau÷alàni cendriyàõàm iti. tasmàd anupàyaþ sukhasya bhogàbhyàsa iti. sa khalv ayaü vç÷cikaviùabhãta ivà÷ãviùeõa daùño yaþ sukhàrthã viùayànuvàsito mahati duþkhapaïke nimagna iti. eùà pariõàmaduþkhatà nàma pratikålà sukhàvasthàyàm api yoginam eva kli÷nàti.
     atha kà tàpaduþkhatà, sarvasya dveùànuviddha÷ cetanàcetanasàdhanàdhãnas tàpànubhava iti tatràsti dveùajaþ karmà÷ayaþ. sukhasàdhanàni ca pràrthayamànaþ kàyena vàcà manasà ca parispandate tataþ param anugçhõàty upahanti ceti parànugrahapãóàbhyàü dharmàdharmàv upacinoti. sa karmà÷ayo lobhàn mohàc ca bhavatãty eùà tàpaduþkhatocyate. kà punaþ saüskàraduþkhatà, sukhànubhavàt sukhasaüskàrà÷ayo duþkhànubhavàd api duþkhasaüskàrà÷aya iti. evaü karmabhyo vipàke 'nubhåyamàne sukhe duþkhe và punaþ karmà÷ayapracaya iti.
     evam idam anàdi duþkhasroto viprasçtaü yoginam eva pratikålàtmakatvàd udvejayati. kasmàt, akùipàtrakalpo hi vidvàn iti. yathorõàtantur akùipàtre nyastaþ spar÷ena duþkhayati na cànyeùu gàtràvayaveùu, evam etàni duþkhàny akùipàtrakalpaü yoginam eva kli÷nanti netaraü pratipattàram. itaraü tu svakarmopahçtaü duþkham upàttam upàttaü tyajantaü tyaktaü tyaktam upàdadànam anàdivàsanàvicitrayà cittavçttyà samantato 'nuviddham ivàvidyayà hàtavya evàhaükàramamakàrànupàtinaü jàtaü jàtaü bàhyàdhyàtmikobhayanimittàs triparvàõas tàpà anuplavante. tad evam anàdinà duþkhasrotasà vyuhyamànam àtmànaü bhåtagràmaü ca dçùñvà yogã sarvaduþkhakùayakàraõaü samyagdar÷anaü ÷araõaü prapadyata iti.
     guõavçttivirodhàc ca duþkham eva sarvaü vivekinaþ. prakhyàpravçttisthitiråpà buddhiguõàþ parasparànugrahatantrã bhåtvà ÷àntaü ghoraü måóhaü và pratyayaü triguõam evàrabhante. calaü ca guõavçttam iti kùiprapariõàmi cittam uktam. råpàti÷ayà vçttyati÷ayà÷ ca paraspareõa virudhyante, sàmànyàni tv ati÷ayaiþ saha pravartante. evam ete guõà itaretarà÷rayeõopàrjitasukhaduþkhamohapratyayàþ sarve sarvaråpà bhavantãti, guõapradhànabhàvakçtas tv eùàü vi÷eùa iti. tasmàd duþkham eva sarvaü vivekina iti.
     tad asya mahato duþkhasamudàyasya prabhavabãjam avidyà. tasyà÷ ca samyagdar÷anam abhàvahetuþ. yathà cikitsà÷àstraü caturvyåham --- rogo rogahetur àrogyaü bhaiùajyam iti. evam idam api ÷àstram caturvyåham eva. tadyathà --- saüsàraþ saüsàrahetur mokùo mokùopàya iti. tatra duþkhabahulaþ saüsàro heyaþ. pradhànapuruùayoþ saüyogo heyahetuþ. saüyogasyàtyantikã nivçttir hànam. hànopàyaþ samyagdar÷anam.
     tatra hàtuþ svaråpam upàdeyaü và heyaü và na bhavitum arhatãti hàne tasyocchedavàdaprasaïga upàdàne ca hetuvàdaþ. ubhayapratyàkhyàne ÷à÷vatavàda ity etat samyagdar÷anam. 2.15

tad etac chàstraü caturvyåham ity abhidhãyate ---
     #<heyaü duþkham anàgatam  || YS_2.16 ||>#

duþkham atãtam upabhogenàtivàhitaü na heyapakùe vartate. vartamànaü ca svakùaõe bhogàråóham iti na tat kùaõàntare heyatàm àpadyate. tasmàd yad evànàgataü duþkhaü tad evàkùipàtrakalpaü yoginaü kli÷nàti netaraü pratipattàram. tad eva heyatàm àpadyate. 2.16

tasmàd yad eva heyam ity ucyate tasyaiva kàraõaü pratinirdi÷yate ---
     #<draùñçdç÷yayoþ saüyogo heyahetuþ  || YS_2.17 ||>#

draùñà buddheþ pratisaüvedã puruùaþ. dç÷yà buddhisattvopàråóhàþ sarve dharmàþ. tad etad dç÷yam ayaskàntamaõikalpaü saünidhimàtropakàri dç÷yatvena svaü bhavati puruùasya dç÷iråpasya svàminaþ, anubhavakarmaviùayatàm àpannaü yataþ. anyasvaråpeõa pratilabdhàtmakaü svatantram api paràrthatvàt paratantram.
     tayor dçgdar÷ana÷aktyor anàdir arthakçtaþ saüyogo heyahetur duþkhasya kàraõam ity arthaþ. tathà coktam --- tatsaüyogahetuvivarjanàt syàd ayam àtyantiko duþkhapratãkàraþ. kasmàt, duþkhahetoþ parihàryasya pratãkàradar÷anàt. tadyathà --- pàdatalasya bhedyatà, kaõñakasya bhettçtvaü, parihàraþ kaõñakasya pà(pa)dànadhiùñhànaü pàdatràõavyavahitena vàdhiùñhànam, etat trayaü yo veda loke sa tatra pratãkàram àrabhamàõo bhedajaü duþkhaü nàpnoti. kasmàt, tritvopalabdhisàmarthyàd iti. atràpi tàpakasya rajasaþ sattvam eva tapyam. kasmàt, tapikriyàyàþ karmasthatvàt, sattve karmaõi tapikriyà nàpariõàmini niùkriye kùetraj¤e, dar÷itaviùayatvàt. sattve tu tapyamàne tadàkàrànurodhã puruùo 'py anutapyata iti. 2.17

dç÷yasvaråpam ucyate ---
     #<prakà÷akriyàsthiti÷ãlaü bhåtendriyàtmakaü bhogàpavargàrthaü dç÷yam  || YS_2.18 ||>#
     prakà÷a÷ãlaü sattvam. kriyà÷ãlaü rajaþ sthiti÷ãlaü tama iti. ete guõàþ parasparoparaktapravibhàgàþ pariõàminaþ saüyogaviyogadharmàõa itaretaropà÷rayeõopàrjitamårtayaþ parasparàïgàïgitve 'py asaübhinna÷aktipravibhàgàs tulyajàtãyàtulyajàtãya÷aktibhedànupàtinaþ pradhànavelàyàm upadar÷itasaünidhànà guõatve 'pi ca vyàpàramàtreõa pradhànàntarõãtànumitàstitàþ puruùàrthakartavyatayà prayuktasàmarthyàþ saünidhimàtropakàriõo 'yaskàntamaõikalpàþ pratyayam antareõaikatamasya vçttim anuvartamànàþ pradhàna÷abdavàcyà bhavanti. etad dç÷yam ity ucyate.
     tad etad bhåtendriyàtmakaü bhåtabhàvena pçthivyàdinà såkùmasthålena pariõamate. tathendriyabhàvena ÷rotràdinà såkùmasthålena pariõamata iti. tat tu nàprayojanam api tu prayojanam urarãkçtya pravartata iti bhogàpavargàrthaü hi tad dç÷yaü puruùasyeti. tatreùñàniùñaguõasvaråpàvadhàraõam avibhàgàpannaü bhogo bhoktuþ svaråpàvadhàraõam apavarga iti. dvayor atiriktam anyad dar÷anaü nàsti. tathà coktam --- ayaü tu khalu triùu guõeùu kartçùv akartari ca puruùe tulyàtulyajàtãye caturthe tatkriyàsàkùiõy upanãyamànàn sarvabhàvàn upapannàn anupa÷yann adar÷anam anyac chaïkata iti.
     tàv etau bhogàpavargau buddhikçtau buddhàv eva vartamànau kathaü puruùe vyapadi÷yete iti. yathà vijayaþ paràjayo và yoddhçùu vartamànaþ svàmini vyapadi÷yate, sa hi tatphalasya bhokteti, evaü bandhamokùau buddhàv eva vartamànau puruùe vyapadi÷yete, sa hi tatphalasya bhokteti. buddher eva puruùàrthàparisamàptir bandhas tadarthàvasàyo mokùa iti. etena grahaõadhàraõohàpohatattvaj¤ànàbhinive÷à buddhau vartamànàþ puruùe 'dhyàropitasadbhàvàþ. sa hi tatphalasya bhokteti. 2.18

dç÷yànàü guõànàü svaråpabhedàvadhàraõàrtham idam àrabhyate ---
     #<vi÷eùàvi÷eùaliïgamàtràliïgàni guõaparvàõi  || YS_2.19 ||>#

tatràkà÷avàyvagnyudakabhåmayo bhåtàni ÷abdaspar÷aråparasagandhatanmàtràõàm avi÷eùàõàü vi÷eùàþ. tathà ÷rotratvakcakùurjihvàghràõàni buddhãndriyàõi, vàkpàõipàdapàyåpasthàþ karmendriyàõi, ekàda÷aü manaþ sarvàrtham, ity etàny asmitàlakùaõasyàvi÷eùasya vi÷eùàþ. guõànàm eùa ùoóa÷ako vi÷eùapariõàmaþ.
     ùaó avi÷eùàþ. tadyathà --- ÷abdatanmàtraü spar÷atanmàtraü råpatanmàtraü rasatanmàtraü gandhatanmàtraü ceti ekadvitricatuþpa¤calakùaõàþ ÷abdàdayaþ pa¤càvi÷eùàþ, ùaùñha÷ càvi÷eùo 'smitàmàtra iti. ete sattàmàtrasyàtmano mahataþ ùaóavi÷eùapariõàmàþ. yat tat paramavi÷eùebhyo liïgamàtraü mahattattvaü tasminn ete sattàmàtre mahaty àtmany avasthàya vivçddhikàùñhàm anubhavanti.
     pratisaüsçjyamànà÷ ca tasminn eva sattàmàtre mahaty àtmany avasthàya yat tan niþsattàsattaü niþsadasan nirasad avyaktam aliïgaü pradhànaü tat pratiyanti. eùa teùàü liïgamàtraþ pariõàmo niþsattàsattaü càliïgapariõàma iti.
     aliïgàvasthàyàü na puruùàrtho hetur nàliïgàvasthàyàm àdau puruùàrthatà kàraõaü bhavatãti. na tasyàþ puruùàrthatà kàraõaü bhavatãti. nàsau puruùàrthakçteti nityàkhyàyate. trayàõàü tv avasthàvi÷eùàõàm àdau puruùàrthatà kàraõaü bhavati. sa càrtho hetur nimittaü kàraõaü bhavatãty anityàkhyàyate. guõàs tu sarvadharmànupàtino na pratyastam ayante nopajàyante. vyaktibhir evàtãtànàgatavyayàgamavatãbhir guõànvayinãbhir upajananàpàyadharmakà iva pratyavabhàsante. yathà devadatto daridràti. kasmàt yato 'sya mriyante gàva iti, gavàm eva maraõàt tasya daridràõaü na svaråpahànàd iti samaþ samàdhiþ.
     liïgamàtram aliïgasya pratyàsannaü, tatra tat saüsçùñaü vivicyate kramàn ativçttayaþ. tathà ùaó avi÷eùà liïgamàtre saüsçùñà vivicyante pariõàmakramaniyamàt. tathà teùv avi÷eùeùu bhåtendriyàõi saüsçùñàni vivicyante. tathà coktaü purastàt. na vi÷eùebhyaþ paraü tattvàntaram astãti vi÷eùàõàü nàsti tattvàntarapariõàmaþ. teùàü tu dharmalakùaõàvasthàpariõàmà vyàkhyàyiùyante. 2.19

vyàkhyàtaü dç÷yam atha draùñuþ svaråpàvadhàraõàrtham idam àrabhyate ---
     #<draùñà dç÷imàtraþ ÷uddho 'pi pratyayànupa÷yaþ  || YS_2.20 ||>#

dç÷imàtra iti dçk÷aktir eva vi÷eùaõàparàmçùñety arthaþ. sa puruùo bhuddheþ pratisaüvedã. sa buddher na saråpo nàtyantaü viråpa iti. na tàvat saråpaþ kasmàt. j¤àtàj¤àtaviùayatvàt pariõàminã hi buddhiþ. tasyà÷ ca viùayo gavàdir ghañàdir và j¤àta÷ càj¤àta÷ ceti pariõàmitvaü dar÷ayati.
     sadàj¤àtaviùayatvaü tu puruùasyàpariõàmitvaü paridãpayati kasmàt. na hi buddhi÷ ca nàma puruùaviùaya÷ ca syàd agçhãtà gçhãtà ceti siddhaü puruùasya sadàj¤àtaviùayatvaü tata÷ càpariõàmitvam iti. kiü ca paràrthà buddhiþ saühatyakàritvàt, svàrthaþ puruùa iti. tathà sarvàrthàdhyavasàyakatvàt triguõà buddhis triguõatvàd acetaneti. guõànàü tåpadraùñà puruùa ity ato na saråpaþ.
     astu tarhi viråpa iti. nàtyantaü viråpaþ kasmàt. ÷uddho 'py asau pratyayànupa÷yo yataþ. pratyayaü bauddham anupa÷yati, tam anupa÷yann atadàtmàpi tadàtmaka iva pratyavabhàsate. tathà coktam --- apariõàminã hi bhoktç÷aktir apratisaükramà ca pariõàminy arthe pratisaükrànteva tadvçttim anupatati, tasyà÷ ca pràptacaitanyopagraharåpàyà buddhivçtter anukàramàtratayà buddhivçttyavi÷iùñà hi j¤ànavçttir ity àkhyàyate. 2.20

#<tadartha eva dç÷yasyàtmà  || YS_2.21 ||>#
     dç÷iråpasya puruùasya karmaråpatàm àpannaü dç÷yam iti tadartha eva dç÷yasyàtmà bhavati. svaråpaü bhavatãty arthaþ. svaråpaü tu pararåpeõa pratilabdhàtmakaü bhogàpavargàrthatàyàü kçtàyàü puruùeõa na dç÷yata iti. svaråpahànàd asya nà÷aþ pràpto na tu vina÷yati. 2.21

kasmàt ---
     #<kçtàrthaü prati naùñam apy anaùñaü tadanyasàdhàraõatvàt  || YS_2.22 ||>#

kçtàrtham ekaü puruùaü prati dç÷yaü naùñam api nà÷aü pràptam apy anaùñaü tadanyapuruùasàdhàraõatvàt. ku÷alaü puruùaü prati nà÷aü pràptam apy aku÷alàn puruùàn prati na kçtàrtham iti teùàü dç÷eþ karmaviùayatàm àpannaü labhata eva pararåpeõàtmaråpam iti. ata÷ ca dçgdar÷ana÷aktyor nityatvàd anàdiþ saüyogo vyàkhyàta iti. tathà coktam --- dharmiõàm anàdisaüyogàd dharmamàtràõàm apy anàdiþ saüyoga iti. 2.22

saüyogasvaråpàbhidhitsayedaü såtraü pravavçte ---
     #<svasvàmi÷aktyoþ svaråpopalabdhihetuþ saüyogaþ  || YS_2.23 ||>#

puruùaþ svàmã dç÷yena svena dar÷anàrthaü saüyuktaþ. tasmàt saüyogàd dç÷yasyopalabdhir yà sa bhogaþ. yà tu draùñuþ svaråpopalabdhiþ so 'pavargaþ. dar÷anakàryàvasànaþ saüyoga iti dar÷anaü viyogasya kàraõam uktam. dar÷anam adar÷anasya pratidvandvãty adar÷anaü saüyoganimittam uktam. nàtra dar÷anaü mokùakàraõam adar÷anàbhàvàd eva bandhàbhàvaþ sa mokùa iti. dar÷anasya bhàve bandhakàraõasyàdar÷anasya nà÷a ity ato dar÷anaü j¤ànaü kaivalyakàraõam uktam.
     kiücedam adar÷anaü nàma, kiü guõànàm adhikàra àhosvid dç÷iråpasya svàmino dar÷itaviùayasya pradhànacittasyànutpàdaþ. svasmin dç÷ye vidyamàne yo dar÷anàbhàvaþ.
     kim arthavattà guõànàm. athàvidyà svacittena saha niruddhà svacittasyotpattibãjam. kiü sthitisaüskàrakùaye gatisaüskàràbhivyaktiþ. yatredam uktaü pradhànaü sthityaiva vartamànaü vikàràkaraõàd apradhànaü syàt.
     tathà gatyaiva vartamànaü vikàranityatvàd apradhànaü syàt. ubhayathà càsya vçttiþ pradhànavyavahàraü labhate nànyathà. kàraõàntareùv api kalpiteùv eva samàna÷ carcaþ. dar÷ana÷aktir evàdar÷anam ity eke, "pradhànasyàtmakhyàpanàrthà pravçttiþ" iti ÷ruteþ.
     sarvabodhyabodhasamarthaþ pràkpravçtteþ puruùo na pa÷yati sarvakàryakaraõasamarthaü dç÷yaü tadà na dç÷yata iti. ubhayasyàpy adar÷anaü dharma ity eke. tatredaü dç÷yasya svàtmabhåtam api puruùapratyayàpekùaü dar÷anaü dç÷yadharmatvena bhavati. tathà puruùasyànàtmabhåtam api dç÷yapratyayàpekùaü puruùadharmatvenevàdar÷anam avabhàsate. dar÷anaü j¤ànam evàdar÷anam iti kecid abhidadhati. ity ete ÷àstragatà vikalpàþ. tatra vikalpabahutvam etat sarvapuruùàõàü guõànàü saüyoge sàdhàraõaviùayam. 2.23

yas tu pratyakcetanasya svabuddhisaüyogaþ ---

#<tasya hetur avidyà  || YS_2.24 ||>#
     viparyayaj¤ànavàsanety arthaþ. viparyayaj¤ànavàsanàvàsità ca na kàryaniùñhàü puruùakhyàtiü buddhiþ pràpnoti sàdhikàrà punar àvartate. sà tu puruùakhyàtiparyavasànàü kàryaniùñhàü pràpnoti, caritàdhikàrà nivçttàdar÷anà bandhakàraõàbhàvàn na punar àvartate.
     atra ka÷cit paõóakopàkhyànenodghàñayati --- mugdhayà bhàryayàbhidhãyate --- paõóakàryaputra, apatyavatã me bhaginã kimarthaü nàma nàham iti, sa tàm àha --- mçtas te 'ham apatyam utpàdayiùyàmãti. tathedaü vidyamànaü j¤ànaü cittanivçttiü na karoti, vinaùñaü kariùyatãti kà pratyà÷à. tatràcàryade÷ãyo vakti --- nanu buddhinivçttir eva mokùo 'dar÷anakàraõàbhàvàd buddhinivçttiþ. tac càdar÷anaü bandhakàraõaü dar÷anàn nivartate. tatra cittanivçttir eva mokùaþ, kimartham asthàna evàsya mativibhramaþ. 2.24

heyaü duþkhaü heyakàraõaü ca saüyogàkhyaü sanimittam uktam ataþ paraü hànaü vaktavyam ---
     #<tadabhàvàt saüyogàbhàvo hànaü taddç÷eþ kaivalyam  || YS_2.25 ||>#

tasyàdar÷anasyàbhàvàd buddhipuruùasaüyogàbhàva àtyantiko bandhanoparama ity arthaþ. etad dhànam. taddç÷eþ kaivalyaü puruùasyàmi÷rãbhàvaþ punar asaüyogo guõair ity arthaþ. duþkhakàraõanivçttau duþkhoparamo hànam, tadà svaråpapratiùñhaþ puruùa ity uktam. 2.25

atha hànasya kaþ pràptyupàya iti ---
     #<vivekakhyàtir aviplavà hànopàyaþ  || YS_2.26 ||>#

sattvapuruùànyatàpratyayo vivekakhyàtiþ. sà tv anivçttamithyàj¤ànà plavate. yadà mithyàj¤ànaü dagdhabãjabhàvaü vandhyaprasavaü saüpadyate tadà vidhåtakle÷arajasaþ sattvasya pare vai÷àradye parasyàü va÷ãkàrasaüj¤àyàü vartamànasya vivekapratyayapravàho nirmalo bhavati. sà vivekakhyàtir aviplavà hànopàyaþ. tato mithyàj¤ànasya dagdhabãjabhàvopagamaþ puna÷ càprasava ity eùa mokùasya màrgo hànasyopàya iti. 2.26

#<tasya saptadhà pràntabhåmiþ praj¤à  || YS_2.27 ||>#
     tasyeti pratyuditakhyàteþ pratyàmnàyaþ. saptadheti a÷uddhyàvaraõamalàpagamàc cittasya pratyayàntarànutpàde sati saptaprakàraiva praj¤à vivekino bhavati.
     tadyathà --- parij¤àtaü heyaü nàsya punaþ parij¤eyam asti. kùãõà heyahetavo na punar eteùàü kùetavyam asti. sàkùàtkçtaü nirodhasamàdhinà hànam. bhàvito vivekakhyàtiråpo hànopàya iti. eùà catuùñayã kàryà vimuktiþ praj¤àyàþ. cittavimuktis tu trayã caritàdhikàrà buddhiþ. guõà giri÷ikharatañacyutà iva gràvàõo niravasthànàþ svakàraõe pralayàbhimukhàþ saha tenàstaü gacchanti. na caiùàü pravilãnànàü punar asty utpàdaþ prayojanàbhàvàd iti. etasyàm avasthàyàü guõasaübandhàtãtaþ svaråpamàtrajyotir amalaþ kevalã puruùa iti. etàü saptavidhàü pràntabhåmipraj¤àm anupa÷yan puruùaþ ku÷ala ity àkhyàyate. pratiprasave 'pi cittasya muktaþ ku÷ala ity eva bhavati guõàtãtatvàd iti. 2.27

siddhà bhavati vivekakhyàtir hànopàya iti, na ca siddhir antareõa sàdhanam ity etad àrabhyate ---
     #<yogàïgànuùñhànàd a÷uddhikùaye j¤ànadãptir à vivekakhyàteþ  || YS_2.28 ||>#

yogàïgàny aùñàv abhidhàyiùyamàõàni. teùàm anuùñhànàt pa¤caparvaõo viparyayasyà÷uddhiråpasya kùayo nà÷aþ. tatkùaye samyagj¤ànasyàbhivyaktiþ. yathà yathà ca sàdhanàny anuùñhãyante tathà tathà tanutvam a÷uddhir àpadyate. yathà yathà ca kùãyate tathà tathà kùayakramànurodhinã j¤ànasyàpi dãptir vivardhate. sà khalv eùà vivçddhiþ prakarùam anubhavatyà vivekakhyàteþ, à guõapuruùasvaråpavij¤ànàd ity arthaþ. yogàïgànuùñhànam a÷uddher viyogakàraõam. yathà para÷u÷ chedyasya. vivekakhyàtes tu pràptikàraõaü yathà dharmaþ sukhasya nànyathà kàraõam. kati caitàni kàraõàni ÷àstre bhavanti. navaivety àha. tadyathà ---
     "utpattisthityabhivyaktivikàrapratyayàptayaþ /
     viyogànyatvadhçtayaþ kàraõaü navadhà smçtam //" iti.

tatrotpattikàraõaü mano bhavati vij¤ànasya, sthitikàraõaü manasaþ puruùàrthatà, ÷arãrasyevàhàra iti. abhivyaktikàraõaü yathà råpasyàlokas tathà råpaj¤ànam, vikàrakàraõaü manaso viùayàntaram. yathàgniþ pàkyasya. pratyayakàraõaü dhåmaj¤ànam agnij¤ànasya. pràptikàraõaü yogàïgànuùñhànaü vivekakhyàteþ.
     viyogakàraõaü tad evà÷uddheþ. anyatvakàraõaü yathà suvarõasya suvarõakàraþ. evam ekasya strãpratyayasyàvidyà måóhatve dveùo duþkhatve ràgaþ sukhatve tattvaj¤ànaü màdhyasthye. dhçtikàraõaü ÷arãram indriyàõàm. tàni ca tasya. mahàbhåtàni ÷arãràõàm, tàni ca parasparaü sarveùàü tairyagyaunamànuùadaivatàni ca parasparàrthatvàd ity evaü nava kàraõàni. tàni ca yathàsaübhavaü padàrthàntareùv api yojyàni. yogàïgànuùñhànaü tu dvidhaiva kàraõatvaü labhata iti. 2.28

tatra yogàïgàny avadhàryante ---
     #<yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayo 'ùñàv aïgàni  || YS_2.29 ||>#
     yathàkramam eùàm anuùñhànaü svaråpaü ca vakùyàmaþ. 2.29

tatra ---
     #<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahà yamàþ  || YS_2.30 ||>#

tatràhiüsà sarvathà sarvadà sarvabhåtànàm anabhidrohaþ. uttare ca yamaniyamàs tanmålàs tatsiddhiparatayaiva tatpratipàdanàya pratipàdyante. tadavadàtaråpakaraõàyaivopàdãyante. tathà coktam --- sa khalv ayaü bràhmaõo yathà yathà vratàni bahåni samàditsate tathà tathà pramàdakçtebhyo hiüsànidànebhyo nivartamànas tàm evàvadàtaråpàm ahiüsàü karoti.
     satyaü yathàrthe vàïmanase. yathà dçùñaü yathànumitaü tathà vàï mana÷ ceti. paratra svabodhasaükràntaye vàg uktà, sà yadi na va¤cità bhràntà và pratipattivandhyà và bhaved iti. eùà sarvabhåtopakàràrthaü pravçttà na bhåtopaghàtàya. yadi caivam apy abhidhãyamànà bhåtopaghàtaparaiva syàn na satyaü bhavet pàpam eva bhavet tena puõyàbhàsena puõyapratiråpakeõa kaùñaü tamaþ pràpnuyàt. tasmàt parãkùya sarvabhåtahitaü satyaü bråyàt.
     steyam a÷àstrapårvakaü dravyàõàü parataþ svãkaraõaü, tatpratiùedhaþ punar aspçhàråpam asteyam iti. brahmacaryaü guptendriyasyopasthasya saüyamaþ. viùayàõàm arjanarakùaõakùayasaïgahiüsàdoùadar÷anàd asvãkaraõam aparigraha ity ete yamàþ. 2.30

te tu ---
     #<jàtide÷akàlasamayànavacchinnàþ sàrvabhaumà mahàvratam  || YS_2.31 ||>#

tatràhiüsà jàtyavacchinnà matsyavadhakasya matsyeùv eva nànyatra hiüsà. saiva de÷àvacchinnà na tãrthe haniùyàmãti. saiva kàlàvacchinnà na caturda÷yàü na puõye 'hani haniùyàmãti. saiva tribhir uparatasya samayàvacchinnà devabràhmaõàrthe nànyathà haniùyàmãti. yathà ca kùatriyàõàü yuddha eva hiüsà nànyatreti. ebhir jàtide÷akàlasamayair anavacchinnà ahiüsàdayaþ sarvathaiva paripàlanãyàþ. sarvabhåmiùu sarvaviùayeùu sarvathaivàviditavyabhicàràþ sàrvabhaumà mahàvratam ity ucyante. 2.31

#<÷aucasaütoùatapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni niyamàþ  || YS_2.32 ||>#
     tatra ÷aucaü mçjjalàdijanitaü medhyàbhyavaharaõàdi ca bàhyam. àbhyantaraü cittamalànàm àkùàlanam. saütoùaþ saünihitasàdhanàd adhikasyànupàditsà. tapo dvaüdvasahanam. dvaüdvà÷ ca jighatsàpipàse ÷ãtoùõe sthànàsane kàùñhamaunàkàramaune ca. vratàni caiùàü yathàyogaü kçcchracàndràyaõasàütapanàdãni. svàdhyàyo mokùa÷àstràõàm adhyayanaü praõavajapo và. ã÷varapraõidhànaü tasmin paramagurau sarvakarmàrpaõam.
     ÷ayyàsanastho 'tha pathi vrajan và svasthaþ parikùãõavitarkajàlaþ /
     saüsàrabãjakùayam ãkùamàõaþ syàn nityayukto 'mçtabhogabhàgã //

yatredam uktaü tataþ pratyakcetanàdhigamo 'py antaràyàbhàva÷ ceti. 2.32

eteùàü yamaniyamànàm ---
     #<vitarkabàdhane pratipakùabhàvanam  || YS_2.33 ||>#

yadàsya bràhmaõasya hiüsàdayo vitarkà jàyeran haniùyàmy aham apakàriõam ançtam api vakùyàmi dravyam apy asya svãkariùyàmi dàreùu càsya vyavàyã bhaviùyàmi parigraheùu càsya svàmã bhaviùyàmãti. evam unmàrgapravaõavitarkajvareõàtidãptena bàdhyamànas tatpratipakùàn bhàvayet. ghoreùu saüsàràïgàreùu pacyamànena mayà ÷araõam upàgataþ sarvabhåtàbhayapradànena yogadharmaþ. sa khalv ahaü tyaktvà vitarkàn punas tàn àdadànas tulyaþ ÷vavçtteneti bhàvayet. yathà ÷và vàntàvalehã tathà tyaktasya punar àdadàna iti. evamàdi såtràntareùv api yojyam. 2.33

#<vitarkà hiüsàdayaþ kçtakàritànumodità lobhakrodhamohapårvakà mçdumadhyàdhimàtrà duþkhàj¤ànànantaphalà iti pratipakùabhàvanam  || YS_2.34 ||>#
     tatra hiüsà tàvat --- kçtà kàritànumoditeti tridhà. ekaikà punas tridhà lobhena màüsacarmàrthena krodhenàpakçtam aneneti mohena dharmo me bhaviùyatãti. lobhakrodhamohàþ punas trividhà mçdumadhyàdhimàtrà iti. evaü saptaviü÷atir bhedà bhavanti hiüsàyàþ. mçdumadhyàdhimàtràþ punas tridhà --- mçdumçdur madhyamçdus tãvramçdur iti. tathà mçdumadhyo madhyamadhyas tãvramadhya iti. tathà mçdutãvro madhyatãvro 'dhimàtratãvra iti. evam ekà÷ãtibhedà hiüsà bhavati. sà punar niyamavikalpasamuccayabhedàd asaükhyeyà, pràõabhçdbhedasyàparisaükhyeyatvàd iti. evam ançtàdiùv api yojyam.
     te khalv amã vitarkà duþkhàj¤ànànantaphalà iti pratipakùabhàvanam. duþkham aj¤ànaü cànantaü phalaü yeùàm iti pratipakùabhàvanam. tathà ca hiüsakas tàvat prathamaü vadhyasya vãryam àkùipati. tata÷ ca ÷astràdinipàtena duþkhayati. tato jãvitàd api mocayati. tato vãryàkùepàd asya cetanàcetanam upakaraõaü kùãõavãryaü bhavati. duþkhotpàdàn narakatiryakpretàdiùu duþkham anubhavati, jãvitavyaparopaõàt pratikùaõaü ca jãvitàtyaye vartamàno maraõam icchann api duþkhavipàkasya niyatavipàkavedanãyatvàt kathaücid evocchvasiti. yadi ca kathaücit puõyàvàpagatà hiüsà bhavet tatra sukhapràptau bhaved alpàyur iti. evam ançtàdiùv api yojyaü yathàsaübhavam. evaü vitarkàõàü càmum evànugataü vipàkam aniùñaü bhàvayan na vitarkeùu manaþ praõidadhãta. 2.34

pratipakùabhàvanàd dhetor heyà vitarkà yadàsya syur aprasavadharmàõas tadà tatkçtam ai÷varyaü yoginaþ siddhisåcakaü bhavati. tadyathà ---
     #<ahiüsàpratiùñhàyàü tatsaünidhau vairatyàgaþ  || YS_2.35 ||>#

sarvapràõinàü bhavati. 2.35

#<satyapratiùñhàyàü kriyàphalà÷rayatvam  || YS_2.36 ||>#
     dhàrmiko bhåyà iti bhavati dhàrmikaþ, svargaü pràpnuhãti svargaü pràpnoti amoghàsya vàg bhavati. 2.36

#<asteyapratiùñhàyàü sarvaratnopasthànam  || YS_2.37 ||>#
     sarvadiksthàny asyopatiùñhante ratnàni. 2.37

#<brahmacaryapratiùñhàyàü vãryalàbhaþ  || YS_2.38 ||>#
     yasya làbhàd apratighàn guõàn utkarùayati. siddha÷ ca vineyeùu j¤ànam àdhàtuü samartho bhavatãti. 2.38

#<aparigrahasthairye janmakathaütàsaübodhaþ  || YS_2.39 ||>#
     asya bhavati ko 'ham àsaü katham aham àsaü kiüsvid idaü kathaüsvid idaü ke và bhaviùyàmaþ kathaü và bhaviùyàma ity evam asya pårvàntaparàntamadhyeùv àtmabhàvajijàsà svaråpeõopàvartate. età yamasthairye siddhayaþ. 2.39

niyameùu vakùyàmaþ ---
     #<÷aucàt svàïgajugupsà parair asaüsargaþ  || YS_2.40 ||>#

svàïge jugupsàyàü ÷aucam àrabhamàõaþ kàyàvadyadar÷ã kàyànabhiùvaïgã yatir bhavati. kiüca parair asaüsargaþ kàyasvabhàvàvalokã svam api kàyaü jihàsur mçjjalàdibhir àkùàlayann api kàya÷uddhim apa÷yan kathaü parakàyair atyantam evàprayataiþ saüsçjyeta. 2.40

kiüca ---
     #<sattva÷uddhisaumanasyaikàgryendriyajayàtmadar÷anayogyatvàni ca  || YS_2.41 ||>#

bhavantãti vàkya÷eùaþ. ÷uceþ sattva÷uddhis tataþ saumanasyaü tata aikàgryaü tata indriyajayas tata÷ càtmadar÷anayogyatvaü buddhisattvasya bhavatãty etac chaucasthairyàd adhigamyata iti. 2.41

#<saütoùàd anuttamaþ sukhalàbhaþ  || YS_2.42 ||>#
     tathà coktam ---

"yac ca kàmasukhaü loke yac ca divyaü mahat sukham /

tçùõàkùayasukhasyaite nàrhataþ ùoóa÷ãü kalàm" iti. 2.42

#<kàyendriyasiddhir a÷uddhikùayàt tapasaþ  || YS_2.43 ||>#

     nirvartyamànam eva tapo hinasty a÷uddhyàvaraõamalaü tadàvaraõamalàpagamàt kàyasiddhir aõimàdyà. tathendriyasiddhir dåràc chravaõadar÷anàdyeti. 2.43

#<svàdhyàyàd iùñadevatàsaüprayogaþ  || YS_2.44 ||>#
     devà çùayaþ siddhà÷ ca svàdhyàya÷ãlasya dar÷anaü gacchanti, kàrye càsya vartanta iti. 2.44

#<samàdhisiddhir ã÷varapraõidhànàt  || YS_2.45 ||>#
     ã÷varàrpitasarvabhàvasya samàdhisiddhir yayà sarvam ãpsitam avitathaü jànàti de÷àntare dehàntare kàlàntare ca. tato 'sya praj¤à yathàbhåtaü prajànàtãti. 2.45

uktàþ saha siddhibhir yamaniyamàþ àsanàdãni vakùyàmaþ tatra ---
     #<sthirasukham àsanam  || YS_2.46 ||>#

tadyathà padmàsanaü bhadràsanaü svastikaü daõóàsanaü sopà÷rayaü paryaïkaü krau¤caniùadanaü hastiniùadanam uùñraniùadanaü samasaüsthànaü sthirasukhaü yathàsukhaü cety evamàdãni. 2.46

#<prayatna÷aithilyànantasamàpattibhyàm  || YS_2.47 ||>#
     bhavatãti vàkya÷eùaþ prayatnoparamàt sidhyaty àsanaü yena nàïgamejayo bhavati. anante và samàpannaü cittam àsanaü nirvartayatãti. 2.47

#<tato dvandvànabhighàtaþ  || YS_2.48 ||>#
     ÷ãtoùõàdibhir dvandvair àsanajayàn nàbhibhåyate. 2.48

#<tasmin sati ÷vàsapra÷vàsayor gativicchedaþ pràõàyàmaþ  || YS_2.49 ||>#
     saty àsanajaye bàhyasya vàyor àcamanaü ÷vàsaþ, kauùñhyasya vàyor niþsàraõaü pra÷vàsaþ, tayor gativiccheda ubhayàbhàvaþ pràõàyàmaþ. 2.49

sa tu ---
     #<bàhyàbhyantarastambhavçttir de÷akàlasaükhyàbhiþ paridçùño dãrghasåkùmaþ  || YS_2.50 ||>#
     yatra pra÷vàsapårvako gatyabhàvaþ sa bàhyaþ. yatra ÷vàsapårvako gatyabhàvaþ sa àbhyantaraþ. tçtãyaþ stambhavçttir yatrobhayàbhàvaþ sakçñprayatnàd bhavati. yathà tapte nyastam upale jalaü sarvataþ saükocam àpadyate tathà dvayor yugapad gatyabhàva iti. trayo 'py ete de÷ena paridçùñà iyàn asya viùayo de÷a iti. kàlena paridçùñàþ kùaõànàm iyattàvadhàraõenàvacchinnà ity arthaþ. saükhyàbhiþ paridçùñà etàvadbhiþ ÷vàsapra÷vàsaiþ prathama udghàtas tadvan nigçhãtasyaitàvadbhir dvitãya udghàta evaü tçtãyaþ. evaü mçdur evaü madhya evaü tãvra iti saükhyàparidçùñaþ. sa khalv ayam evam abhyasto dãrghasåkùmaþ. 2.50

#<bàhyàbhyantaraviùayàkùepã caturthaþ  || YS_2.51 ||>#
     de÷akàlasaükhyàbhir bàhyaviùayaparidçùña àkùiptaþ. tathàbhyantaraviùayaparidçùña àkùiptaþ. ubhayathà dãrghasåkùmaþ. tatpårvako bhåmijayàt krameõobhayor gatyabhàva÷ caturthaþ pràõàyàmaþ. tçtãyas tu viùayànàlocito gatyabhàvaþ sakçdàrabdha eva de÷akàlasaükhyàbhiþ paridçùño dãrghasåkùmaþ. caturthas tu ÷vàsapra÷vàsayor viùayàvadhàraõàt krameõa bhåmijayàd ubhayàkùepapårvako gatyabhàva÷ caturthaþ pràõàyàma ity ayaü vi÷eùa iti. 2.51

#<tataþ kùãyate prakà÷àvaraõam  || YS_2.52 ||>#
     pràõàyàmàn abhyasyato 'sya yoginaþ kùãyate vivekaj¤ànàvaraõãyaü karma. yat tad àcakùate. mahàmohamayenendrajàlena prakà÷a÷ãlaü sattvam àvçtya tad evàkàrye niyuïkta iti. tad asya prakà÷àvaraõaü karma saüsàranibandhanaü pràõàyàmàbhyàsàd durbalaü bhavati pratikùaõaü ca kùãyate. tathà coktam. "tapo na paraü pràõàyàmàt tato vi÷uddhir malànàü dãpti÷ ca j¤ànasya" iti. 2.52

kiüca ---
     #<dhàraõàsu ca yogyatà manasaþ  || YS_2.53 ||>#

pràõàyàmàbhyàsàd eva "pracchardanavidhàraõàbhyàü và pràõasya" iti vacanàt. 2.53

atha kaþ pratyàhàraþ ---
     #<svaviùayàsaüprayoge cittasvaråpànukàra ivendriyàõàü pratyàhàraþ  || YS_2.54 ||>#

svaviùayasaüprayogàbhàve cittasvaråpànukàra iveti, cittanirodhe cittavanniruddhànãndriyàõi netarendriyajayavadupàyàntaram apekùante. yathà madhukararàjaü makùikà utpatantam anåtpatanti nivi÷amànam anu nivi÷ante tathendriyàõi cittanirodhe niruddhànãty eùa pratyàhàraþ. 2.54

#<tataþ paramà va÷yatendriyàõàm  || YS_2.55 ||>#
     ÷abdàdiùv avyasanam indriyajaya iti kecit. saktir vyasanaü vyasyaty enaü ÷reyasa iti. aviruddhà pratipattir nyàyyà. ÷abdàdisaüprayogaþ svecchayety anye. ràgadveùàbhàve sukhaduþkha÷ånyaü ÷abdàdij¤ànam indriyajaya iti kecit. cittaikàgryàd apratipattir eveti jaigãùavyaþ. tata÷ ca paramà tv iyaü va÷yatà yac cittanirodhe niruddhànãndriyàõi netarendriyajayavat prayatnakçtam upàyàntaram apekùante yogina iti. 2.55

iti ÷rãpàtà¤jale sàükhyapravacane yoga÷àstre ÷rãmadvyàsabhàùye dvitãyaþ sàdhanapàdaþ 2.
uktàni pa¤ca bahiraïgàni(õi) sàdhanàni. dhàraõà vaktavyà ---
     #<de÷abandha÷ cittasya dhàraõà  || YS_3.1 ||>#

nàbhicakre hçdayapuõóarãke mårdhni jyotiùi nàsikàgre jihvàgra ity evamàdiùu de÷eùu bàhye và viùaye cittasya vçttimàtreõa bandha iti dhàraõà. 3.1

#<tatra pratyayaikatànatà dhyànam  || YS_3.2 ||>#

tasmin de÷e dhyeyàlambanasya pratyayasyaikatànatà sadç÷aþ pravàhaþ pratyayàntareõàparàmçùño dhyànam. 3.2

#<tad evàrthamàtranirbhàsaü svaråpa÷ånyam iva samàdhiþ  || YS_3.3 ||>#
     dhyànam eva dhyeyàkàrànirbhàsaü pratyayàtmakena svaråpeõa ÷ånyam iva yadà bhavati dhyeyasvabhàvàve÷àt tadà samàdhir ity ucyate. 3.3

#<trayam ekatra saüyamaþ  || YS_3.4 ||>#
     tad etad dhàraõàdhyànasamàdhitrayam ekatra saüyamaþ. ekaviùayàõi trãõi sàdhanàni saüyama ity ucyate. tad asya trayasya tàntrikã paribhàùà saüyama iti. 3.4

#<tajjayàt praj¤àlokaþ  || YS_3.5 ||>#
     tasya saüyamasya jayàt samàdhipraj¤àyà bhavaty àloko yathà yathà saüyamaþ sthirapado bhavati tathà tathà samàdhipraj¤à vi÷àradã bhavati. 3.5

#<tasya bhåmiùu viniyogaþ  || YS_3.6 ||>#
     tasya saüyamasya jitabhåmer yànantarà bhåmis tatra viniyogaþ. na hy ajitàdharabhåmir anantarabhåmiü vilaïghya pràntabhåmiùu saüyamaü labhate. tadabhàvàc ca kutas tasya praj¤àlokaþ. ã÷varaprasàdàj jitottarabhåmikasya ca nàdharabhåmiùu paracittaj¤ànàdiùu saüyamo yuktaþ. kasmàt, tadarthasyànyata evàvagatatvàt. bhåmer asyà iyam anantarà bhåmir ity atra yoga evopàdhyàyaþ. katham evaü hy uktam. "yogena yogo j¤àtavyo yogo yogàt pravartate / yo 'pramattas tu yogena sa yoge ramate ciram" iti. 3.6

#<trayam antaraïgaü pårvebhyaþ  || YS_3.7 ||>#
     tad etad dhàraõàdhyànasamàdhitrayam antaraïgaü saüpraj¤àtasya samàdheþ pårvebhyo yamàdibhyaþ pa¤cabhyaþ sàdhanebhya iti. 3.7

#<tad api bahiraïgaü nirbãjasya  || YS_3.8 ||>#
     tad apy antaraïgaü sàdhanatrayaü nirbãjasya yogasya bahiraïgaü bhavati kasmàt, tadabhàve bhàvàd iti. 3.8

atha nirodhacittakùaõeùu calaü guõavçttam iti kãdç÷as tadà cittapariõàmaþ ---
     #<vyutthànanirodhasaüskàrayor abhibhavapràdurbhàvau nirodhakùaõacittànvayo nirodhapariõàmaþ  || YS_3.9 ||>#
     vyutthànasaüskàrà÷ cittadharmà na te pratyayàtmakà iti pratyayanirodhe na niruddhà nirodhasaüskàrà api cittadharmàs tayor abhibhavapràdurbhàvau vyutthànasaüskàrà hãyante nirodhasaüskàrà àdhãyante. nirodhakùaõaü cittam anveti tad ekasya cittasya pratikùaõam idaü saüskàrànyathàtvaü nirodhapariõàmaþ. tadà saüskàra÷eùaü cittam iti nirodhasamàdhau vyàkhyàtam. 3.9

#<tasya pra÷àntavàhità saüskàràt  || YS_3.10 ||>#
     nirodhasaüskàràbhyàsapàñavàpekùà pra÷àntavàhità cittasya bhavati. tatsaüskàramàndye vyutthànadharmiõà saüskàreõa nirodhadharmasaüskàro 'bhibhåyata iti. 3.10

#<sarvàrthataikàgratayoþ kùayodayau cittasya samàdhipariõàmaþ  || YS_3.11 ||>#
     sarvàrthatà cittadharmaþ. ekàgratàpi cittadharmaþ. sarvàrthatàyàþ kùayas tirobhàva ity arthaþ. ekàgratàyà udaya àvirbhàva ity arthaþ. tayor dharmitvenànugataü cittaü, tad idaü cittam apàyopajanayoþ svàtmabhåtayor dharmayor anugataü samàdhãyate sa cittasya samàdhipariõàmaþ. 3.11

#<tataþ punaþ ÷àntoditau tulyapratyayau cittasyaikàgratàpariõàmaþ  || YS_3.12 ||>#
     samàhitacittasya pårvapratyayaþ ÷ànta uttaras tatsadç÷a uditaþ, samàdhicittam ubhayor anugataü punas tathaivàsamàdhibhreùàd iti. sa khalv ayaü dharmiõa÷ cittasyaikàgratàpariõàmaþ. 3.12

#<etena bhåtendriyeùu dharmalakùaõàvasthàpariõàmà vyàkhyàtàþ  || YS_3.13 ||>#
     etena pårvoktena cittapariõàmena dharmalakùaõàvasthàråpeõa bhåtendriyeùu dharmapariõàmo lakùaõapariõàmo 'vasthàpariõàma÷ cokto veditavyaþ. tatra vyutthànanirodhayor abhibhavapràdurbhàvau dharmiõi dharmapariõàmaþ. lakùaõapariõàma÷ ca nirodhas trilakùaõas tribhir adhvabhir yuktaþ. sa khalv anàgatalakùaõam adhvànaü prathamaü hitvà dharmatvam anatikrànto vartamànalakùaõaü pratipannaþ. yatràsya svaråpeõàbhivyaktiþ. eùo 'sya dvitãyo 'dhvà. na càtãtànàgatàbhyàü lakùaõàbhyàü viyuktaþ.
     tathà vyutthànaü trilakùaõaü tribhir adhvabhir yuktaü vartamànalakùaõaü hitvà dharmatvam anatikràntam atãtalakùaõaü pratipannam. eùo 'sya tçtãyo 'dhvà. na cànàgatavartamànàbhyàü lakùaõàbhyàü viyuktam. evaü punar vyutthànam upasaüpadyamànam anàgatalakùaõaü hitvà dharmatvam anatikràntaü vartamànalakùaõaü pratipannam. yatràsya svaråpàbhivyaktau satyàü vyàpàraþ eùo 'sya dvitãyo 'dhvà. na càtãtànàgatàbhyàü lakùaõàbhyàü viyuktam iti. evaü punar nirodha evaü punar vyutthànam iti.
     tathàvasthàpariõàmaþ tatra nirodhakùaõeùu nirodhasaüskàrà balavanto bhavanti durbalà vyutthànasaüskàrà iti. eùa dharmàõàm avasthàpariõàmaþ. tatra dharmiõo dharmaiþ pariõàmo dharmàõàü tryadhvanàü lakùaõaiþ pariõàmo lakùaõànàm apy avasthàbhiþ pariõàma iti. evaü dharmalakùaõàvasthàpariõàmaiþ ÷ånyaü na kùaõam api guõavçttam avatiùñhate. calaü ca guõavçttam. guõasvàbhàvyaü tu pravçttikàraõam uktaü guõànàm iti. etena bhåtendriyeùu dharmadharmibhedàt trividhaþ pariõàmo veditavyaþ.
     paramàrthatas tv eka eva pariõàmaþ. dharmisvaråpamàtro hi dharmo dharmivikriyaivaiùà dharmadvàrà prapa¤cyata iti. tatra dharmasya dharmiõi vartamànasyaivàdhvasv atãtànàgatavartamàneùu bhàvànyathàtvaü bhavati na tu dravyànyathàtvam. yathà suvarõabhàjanasya bhittvànyathàkriyamàõasya bhàvànyathàtvaü bhavati na suvarõànyathàtvam iti.
     apara àha --- dharmànabhyadhiko dharmã pårvatattvànatikramàt. pårvàparàvasthàbhedam anupatitaþ kauñasthyenaiva parivarteta yady anvayã syàd iti.
     ayam adoùaþ. kasmàt. ekàntatànabhyupagamàt. tad etat trailokyaü vyakter apaiti nityatvapratiùedhàt. apetam apy asti vinà÷apratiùedhàt. saüsargàc càsya saukùmyaü, saukùmyàc cànupalabdhir iti.
     lakùaõapariõàmo dharmo 'dhvasu vartamàno 'tãto 'tãtalakùaõayukto 'nàgatavartamànàbhyàü lakùaõàbhyàm aviyuktaþ. tathànàgato 'nàgatalakùaõayukto vartamànàtãtàbhyàü lakùaõàbhyàm aviyuktaþ. tathà vartamàno vartamànalakùaõayukto 'tãtànàgatàbhyàü lakùaõàbhyàm aviyukta iti. yathà puruùa ekasyàü striyàü rakto na ÷eùàsu virakto bhavatãti.
     atra lakùaõapariõàme sarvasya sarvalakùaõayogàd adhvasaükaraþ pràpnotãti parair doùa÷ codyata iti. tasya parihàraþ --- dharmàõàü dharmatvam aprasàdhyam. sati ca dharmatve lakùaõabhedo 'pi vàcyo na vartamànasamaya evàsya dharmatvam. evaü hi na cittaü ràgadharmakaü syàt krodhakàle ràgasyàsamudàcàràd iti.
     kiüca trayàõàü lakùaõànàü yugapad ekasyàü vyaktau nàsti saübhavaþ. krameõa tu svavya¤jakà¤janasya bhàvo bhaved iti. uktaü ca råpàti÷ayà vçttyati÷ayà÷ ca virudhyante, sàmànyàni tv ati÷ayaiþ saha pravartante. tasmàd asaükaraþ yathà ràgasyaiva kvacit samudàcàra iti na tadànãm anyatràbhàvaþ, kiütu kevalaü sàmànyena samanvàgata ity asti tadà tatra tasya bhàvaþ tathà lakùaõasyeti.
     na dharmã tryadhvà dharmàs tu tryadhvànas te lakùità alakùitàs tatra lakùitàs tàü tàm avasthàü pràpnuvanto 'nyatvena pratinirdi÷yante 'vasthàntarato na dravyàntarataþ. yathaikà rekhà ÷atasthàne ÷ataü da÷asthàne da÷aikà caikasthàne yathà caikatve 'pi strã màtà cocyate duhità ca svasà ceti.
     avasthàpariõàme kauñasthyaprasaïgadoùaþ kai÷cid uktaþ. katham. adhvano vyàpàreõa vyavahitatvàt. yadà dharmaþ svavyàpàraü na karoti tadànàgato yadà karoti tadà vartamàno yadà kçtvà nivçttas tadàtãta ity evaü dharmadharmiõor lakùaõànàm avasthànàü ca kauñasthyaü pràpnotãti parair doùa ucyate.
     nàsau doùaþ. kasmàt. guõinityatve 'pi guõànàü vimardavaicitryàt. yathà saüsthànam àdimad dharmamàtraü ÷abdàdãnàü guõànàü vinà÷yavinà÷inàm evaü liïgam àdimad dharmamàtraü sattvàdãnàü guõànàü vinà÷yavinà÷inà tasmin vikàrasaüj¤eti.
     tatredam udàharaõaü mçddharmã piõóàkàràd dharmàd dharmàntaram upasaüpadyamàno dharmataþ pariõamate ghañàkàra iti. ghañàkàro 'nàgataü lakùaõaü hitvà vartamànalakùaõaü pratipadyata iti lakùaõataþ pariõamate. ghaño navapuràõatàü pratikùaõam anubhavann avasthàpariõàmaü pratipadyata iti. dharmiõo 'pi dharmàntaram avasthà dharmasyàpi lakùaõàntaram avasthety eka eva dravyapariõàmo bhedenopadar÷ita iti. evaü padàrthàntareùv api yojyam iti. ta ete dharmalakùaõàvasthàpariõàmà dharmisvaråpam anatikràntà ity eka eva pariõàmaþ sarvàn amån vi÷eùàn abhiplavate. atha ko 'yaü pariõàmaþ.avasthitasya dravyasya pårvadharmanivçttau dharmàntarotpattiþ pariõàma iti. 3.13

tatra ---
     #<÷àntoditàvyapade÷yadharmànupàtã dharmã  || YS_3.14 ||>#

yogyatàvacchinnà dharmiõaþ ÷aktir eva dharmaþ. sa ca phalaprasavabhedànumita ekasyànyo 'nya÷ ca paridçùñaþ. tatra vartamànaþ svavyàpàram anubhavan dharmã dharmàntarebhyaþ ÷àntebhya÷ càvyapade÷yebhya÷ ca bhidyate. yadà tu sàmànyena samanvàgato bhavati tadà dharmisvaråpamàtratvàt ko 'sau kena bhidyeta.
     tatra ye khalu dharmiõo dharmàþ ÷àntà udità avyapade÷yà÷ ceti, tatra ÷àntà ye kçtvà vyàpàrànuparatàþ savyàpàrà uditàs te cànàgatasya lakùaõasya samanantarà vartamànasyànantarà atãtàþ kimartham atãtasyànantarà na bhavanti vartamànàþ, pårvapa÷cimatàyà abhàvàt. yathànàgatavartamànayoþ pårvapa÷cimatà naivam atãtasya. tasmàn nàtãtasyàsti samanantaraþ tadanàgata eva samanantaro bhavati vartamànasyeti.
     athàvyapade÷yàþ ke sarvaü sarvàtmakam iti. yatroktam --- jalabhåmyoþ pàriõàmikaü rasàdivai÷varåpyaü sthàvareùu dçùñam. tathà sthàvaràõàü jaïgameùu jaïgamànàü sthàvareùv ity evaü jàtyanucchedena sarvaü sarvàtmakam iti.
     de÷akàlàkàranimittàpabandhàn na khalu samànakàlam àtmanàm abhivyaktir iti. ya eteùv abhivyaktànabhivyakteùu dharmeùv anupàtã sàmànyavi÷eùàtmà so 'nvayã dharmã. yasya tu dharmamàtram evedaü niranvayaü tasya bhogàbhàvaþ. kasmàt, anyena vij¤ànena kçtasya karmaõo 'nyat kathaü bhoktçtvenàdhikriyate. tatsmçtyabhàva÷ ca nànyadçùñasya smaraõam anyasyàstãti. vastupratyabhij¤ànàc ca sthito 'nvayã dharmã yo dharmànyathàtvam abhyupagataþ pratyabhij¤àyate tasmàn nedaü dharmamàtraü niranvayam iti. 3.14

#<kramànyatvaü pariõàmànyatve hetuþ  || YS_3.15 ||>#
     ekasya dharmiõa eka eva pariõàma iti prasakte kramànyatvaü pariõàmànyatve hetur bhavatãti. tadyathà cårõamçtpiõóamçdghañamçtkapàlamçtkaõamçd iti ca kramaþ. yo yasya dharmasya samanantaro dharmaþ sa tasya kramaþ. piõóaþ pracyavate ghaña upajàyata iti dharmapariõàmakramaþ. lakùaõapariõàmakramo ghañasyànàgatabhàvàd vartamànabhàvaþ kramaþ. tathà piõóasya vartamànabhàvàd atãtabhàvaþ kramaþ. nàtãtasyàsti kramaþ. kasmàt. pårvaparatàyàü satyàü samanantaratvaü, sà tu nàsty atãtasya tasmàd dvayor eva lakùaõayoþ kramaþ. tathàvasthàpariõàmakramo 'pi ghañasyàbhinavasya prànte puràõatà dç÷yate. sà ca kùaõaparamparànupàtinà krameõàbhivyajyamànà paràü vyaktim àpadyata iti. dharmalakùaõàbhyàü ca vi÷iùño 'yaü tçtãyaþ pariõàma iti.
     ta ete kramà dharmadharmibhede sati pratilabdhasvaråpàþ. dharmo 'pi dharmã bhavaty anyadharmasvaråpàpekùayeti. yadà tu paramàrthato dharmiõy abhedopacàras taddvàreõa sa evàbhidhãyate dharmas tadàyam ekatvenaiva kramaþ pratyavabhàsate.
     cittasya dvaye dharmà paridçùñà÷ càparidçùñà÷ ca. tatra pratyayàtmakàþ paridçùñà vastumàtràtmakà aparidçùñàþ. te ca saptaiva bhavanty anumànena pràpitavastumàtrasadbhàvàþ.
     "nirodhadharmasaüskàràþ pariõàmo 'tha jãvanam /
     ceùñà ÷akti÷ ca cittasya dharmà dar÷anavarjitàþ //" iti. 3.15

ato yogina upàttasarvasàdhanasya bubhutsitàrthapratipattaye saüyamasya viùaya upakùipyate ---
     #<pariõàmatrayasaüyamàd atãtànàgataj¤ànam  || YS_3.16 ||>#

dharmalakùaõàvasthàpariõàmeùu saüyamàd yoginàü bhavaty atãtànàgataj¤ànam. dhàraõàdhyànasamàdhitrayam ekatra saüyama uktaþ. tena pariõàmatrayaü sàkùàtkriyamàõam atãtànàgataj¤ànaü teùu saüpàdayati. 3.16

#<÷abdàrthapratyayànàm itaretaràdhyàsàt saükaras tatpravibhàgasaüyamàt sarvabhåtarutaj¤ànam  || YS_3.17 ||>#
     tatra vàgvarõeùv evàrthavatã. ÷rotraü ca dhvanipariõàmamàtraviùayam. padaü punar nàdànusaühàrabuddhinirgràhyam iti. varõà ekasamayàsaübhavitvàt parasparaniranugrahàtmànas te padam asaüspç÷yànupasthàpyàvirbhåtàs tirobhåtà÷ ceti pratyekam apadasvaråpà ucyante.
     varõaþ punar ekaikaþ padàtmà sarvàbhidhàna÷aktipracitaþ sahakàrivarõàntarapratiyogitvàd vai÷varåpyam ivàpannaþ pårva÷ cottareõottara÷ ca pårveõa vi÷eùe 'vasthàpita ity evaü bahavo varõàþ kramànurodhino 'rthasaüketenàvacchinnà iyanta ete sarvàbhidhàna÷aktiparivçtà gakàraukàravisarjanãyàþ sàsnàdimantam arthaü dyotayantãti.
     tad eteùàm arthasaüketenàvacchinnànàm upasaühçtadhvanikramàõàü ya eko buddhinirbhàsas tatpadaü vàcakaü vàcyasya saüketyate. tad ekaü padam ekabuddhiviùaya ekaprayatnàkùiptam abhàgam akramam avarõaü bauddham antyavarõapratyayavyàpàropasthàpitaü paratra pratipipàdayiùayà varõair evàbhidhãyamànaiþ ÷råyamàõai÷ ca ÷rotçbhir anàdivàgvyavahàravàsanànuviddhayà lokabuddhyà siddhavatsaüpratipattyà pratãyate.
     tasya saüketabuddhitaþ pravibhàga etàvatàm evaüjàtãyako 'nusaühàra ekasyàrthasya vàcaka iti. saüketas tu padapadàrthayor itaretaràdhyàsaråpaþ smçtyàtmako yo 'yaü ÷abdaþ so 'yam artho yo 'yam arthaþ so 'yaü ÷abda iti. evam itaretaràdhyàsaråpaþ saüketo bhavatãti. evam ete ÷abdàrthapratyayà itaretaràdhyàsàt saükãrõà gaur iti ÷abdo gaur ity artho gaur iti j¤ànam. ya eùàü pravibhàgaj¤aþ sa sarvavit.
     sarvapadeùu càsti vàkya÷aktivçkùa ity ukte 'stãti gamyate. na sattàü padàrtho vyabhicaratãti. tathà na hy asàdhanà kriyàstãti.
     tathà ca pacatãty ukte sarvakàrakàõàm àkùepo niyamàrtho 'nuvàdaþ kartçkaraõakarmaõàü caitràgnitaõóulànàm iti. dçùñaü ca vàkyàrthe padaracanaü ÷rotriya÷ chando 'dhãte, jãvati pràõàn dhàrayati. tatra vàkye padàrthàbhivyaktis tataþ padaü pravibhajya vyàkaraõãyaü kriyàvàcakaü và kàrakavàcakaü và. anyathà bhavaty a÷vo 'jàpaya ity evamàdiùu nàmàkhyàtasàråpyàd anirj¤àtaü kathaü kriyàyàü kàrake và vyàkriyeteti.
     teùàü ÷abdàrthapratyayànàü pravibhàgaþ. tadyathà ÷vetate pràsàda iti kriyàrthaþ, ÷vetaþ pràsàda iti kàrakàrthaþ ÷abdaþ, kriyàkàrakàtmà tadarthaþ pratyaya÷ ca. kasmàt so 'yam ity abhisaübandhàd ekàkàra eva pratyayaþ saüketa iti.
     yas tu ÷veto 'rthaþ sa ÷abdapratyayayor àlambanãbhåtaþ. sa hi svàbhir avasthàbhir vikriyamàõo na ÷abdasahagato na buddhisahagataþ. evaü ÷abda evaü pratyayo netaretarasahagata ity anyathà ÷abdo 'nyathàrtho 'nyathà pratyaya iti vibhàgaþ. evaü tatpravibhàgasaüyamàd yoginaþ sarvabhåtarutaj¤ànaü saüpadyata iti. 3.17

#<saüskàrasàkùàtkaraõàt pårvajàtij¤ànam  || YS_3.18 ||>#
     dvaye khalv amã saüskàràþ smçtikle÷ahetavo vàsanàråpà vipàkahetavo dharmàdharmaråpàþ. te pårvabhavàbhisaüskçtàþ pariõàmaceùñànirodha÷aktijãvanadharmavad aparidçùñà÷ cittadharmàþ. teùu saüyamaþ saüskàrasàkùàtkriyàyai samarthaþ. na ca de÷akàlanimittànubhavair vinà teùàm asti sàkùàtkaraõam. tad itthaü saüskàrasàkùàtkaraõàt pårvajàtij¤ànam utpadyate yoginaþ. paratràpy evam eva saüskàrasàkùàtkaraõàt parajàtisaüvedanam.
     atredam àkhyànaü ÷råyate --- bhagavato jaigãùavyasya saüskàrasàkùàtkaraõàd da÷asu mahàsargeùu janmapariõàmakramam anupa÷yato vivekajaü j¤ànaü pràdurabhåt. atha bhagavàn àvañyas tanudharas tam uvàca --- da÷asu mahàsargeùu bhavyatvàd anabhibhåtabuddhisattvena tvayà narakatiryaggarbhasaübhavaü duþkhaü saüpa÷yatà devamanuùyeùu punaþ punar utpadyamànena sukhaduþkhayoþ kim adhikam upalabdham iti. bhagavantam àvañyaü jaigãùavya uvàca. da÷asu mahàsargeùu bhavyatvàd anabhibhåtabuddhisattvena mayà narakatiryagbhavaüduþkhaü saüpa÷yatà devamanuùyeùu punaþ punar utpadyamànena yat kiücid anubhåtaü tat sarvaü duþkham eva pratyavaimi. bhagavàn àvañya uvàca. yad idam àyuùmataþ pradhànava÷itvam anuttamaü ca saütoùasukhaü kim idam api duþkhapakùe nikùiptam iti. bhavagठjaigãùavya uvàca --- viùayasukhàpekùayaivedam anuttamaü saütoùasukham uktam. kaivalyasukhàpekùayà duþkham eva. buddhisattvasyàyaü dharmas triguõas triguõa÷ ca pratyayo heyapakùe nyasta iti. duþkharåpas tçùõàtantuþ. tçùõàduþkhasaütàpàpagamàt tu prasannam abàdhaü sarvànukålaü sukham idam uktam iti. 3.18

#<pratyayasya paracittaj¤ànam  || YS_3.19 ||>#
     pratyaye saüyamàt pratyayasya sàkùàtkaraõàt tataþ paracittaj¤ànam. 3.19

#<na ca tat sàlambanaü tasyàviùayãbhåtatvàt  || YS_3.20 ||>#
     raktaü pratyayaü jànàty amuùminn àlambane raktam iti na jànàti. parapratyayasya yad àlambanaü tad yogicittena nàlambanãkçtaü parapratyayamàtraü tu yogicittasyàlambanãbhåtam iti. 3.20

#<kàyaråpasaüyamàt tadgràhya÷aktistambhe cakùuþprakà÷àsaüprayoge 'ntardhànam  || YS_3.21 ||>#
     kàyasya råpe saüyamàd råpasya yà gràhyà ÷aktis tàü pratiùñabhnàti. gràhya÷aktistambhe sati cakùuùprakà÷àsaüprayoge 'ntardhànam utpadyate yoginaþ. etena ÷abdàdyantardhànam uktaü veditavyam. 3.21

#<sopakramaü nirupakramaü ca karma tatsaüyamàd aparàntaj¤ànam ariùñebhyo và  || YS_3.22 ||>#
     àyurvipàkaü karma dvividhaü sopakramaü nirupakramaü ca. tatra yathàrdraü vastraü vitànitaü laghãyasà kàlena ÷uùyet tathà sopakramam. yathà ca tad eva saüpiõóitaü cireõa saü÷uùyed evaü nirupakramam. yathà vàgniþ ÷uùke kakùe mukto vàtena samantato yuktaþ kùepãyasà kàlena dahet tathà sopakramam. yathà và sa evàgnis tçõarà÷au krama÷o 'vayaveùu nyasta÷ cireõa dahet tathà nirupakramam. tadaikabhavikam àyuùkaraü karma dvividhaü sopakramaü nirupakramaü ca. tatsaüyamàd aparàntasya pràyaõasya j¤ànam.
     ariùñebhyo veti trividham ariùñam àdhyàtmikam àdhibhautikam àdhidaivikaü ceti. tatràdhyàtmikaü ghoùaü svadehe pihitakarõo na ÷çõoti, jyotir và netre 'vaùñabdhe na pa÷yati. tathàdhibhautikaü yamapuruùàn pa÷yati, pitén atãtàn akasmàt pa÷yati. tathàdhidaivikaü svargam akasmàt siddhàn và pa÷yati. viparãtaü và sarvam iti anena và jànàty aparàntam upasthitam iti. 3.22


#<maitryàdiùu balàni  || YS_3.23 ||>#
     maitrã karuõà muditeti tisro bhàvanàs tatra bhåteùu sukhiteùu maitrãü bhàvayitvà maitrãbalaü labhate. duþkhiteùu karuõàü bhàvayitvà karuõàbalaü labhate. puõya÷ãleùu muditàü bhàvayitvà muditàbalaü labhate. bhàvanàtaþ samàdhir yaþ sa saüyamas tato balàny avandhyavãryàõi jàyante. pàpa÷ãleùåpekùà na tu bhàvanà. tata÷ ca tasyàü nàsti samàdhir ity ato na balam upekùàtas tatra saüyamàbhàvàd iti. 3.23

#<baleùu hastibalàdãni  || YS_3.24 ||>#
     hastibale saüyamàd dhastibalo bhavati.vainateyabale saüyamàd vainateyabalo bhavati. vàyubale saüyamàd vàyubalo bhavatãty evamàdi. 3.24

#<pravçttyàlokanyàsàt såkùmavyavahitaviprakçùñaj¤ànam  || YS_3.25 ||>#
     jyotiùmatã pravçttir uktà manasas tasyà ya àlokas taü yogã såkùme và vyavahite và viprakçùñe vàrthe vinyasya tam artham adhigacchati. 3.25

#<bhuvanaj¤ànaü sårye saüyamàt  || YS_3.26 ||>#
     tatprastàraþ sapta lokàþ. tatràvãceþ prabhçti merupçùñhaü yàvad ity evaü bhårlokaþ. merupçùñhàd àrabhya --- àdhruvàd grahanakùatratàràvicitro 'ntarikùalokaþ. tataþ paraþ svarlokaþ pa¤cavidho màhendras tçtãyo lokaþ. caturthaþ pràjàpatyo maharlokaþ. trividho bràhmaþ tadyathà --- janalokas tapolokaþ satyaloka iti.
     "bràhmas tribhåmiko loka pràjàpatyas tato mahàn /
     màhendra÷ ca svar ity ukto divi tàrà bhuvi prajàþ //"
iti saügraha÷lokaþ.
     tatràvãcer upary upari niviùñàþ ùaõmahànarakabhåmayo ghanasalilànalànilàkà÷atamaþpratiùñhà mahàkàlàmbarãùarauravamahàrauravakàlasåtràndhatàmisràþ. yatra svakarmopàrjitaduþkhavedanàþ pràõinaþ kaùñam àyur dãrgham àkùipya jàyante. tato mahàtalarasàtalàtalasutalavitalatalàtalapàtàlàkhyàni sapta pàtàlàni. bhåmir iyam aùñamã saptadvãpà vasumatã, yasyàþ sumerur madhye parvataràjaþ kà¤canaþ. tasya ràjatavaidåryasphañikahemamaõimayàni ÷çïgàõi. tatra vaidåryaprabhànuràgàn nãlotpalapatra÷yàmo nabhaso dakùiõo bhàgaþ, ÷vetaþ pårvaþ, svacchaþ pa÷cimaþ, kuraõñakàbha uttaraþ. dakùiõapàr÷ve càsya jambår yato 'yaü jambådvãpaþ. tasya såryapracàràd ràtriüdivaü lagnam iva vartate. tasya nãla÷veta÷çïgavanta udãcãnàs trayaþ parvatà dvisàhasràyàmàþ. tadantareùu trãõi varùàõi nava nava yojanasàhasràõi ramaõakaü hiraõmayam uttaràþ kurava iti. niùadhahemakåñahima÷ailà dakùiõato dvisàhasràyàmàþ. tadantareùu trãõi varùàõi nava nava yojanasàhasràõi harivarùaü kiüpuruùaü bhàratam iti. sumeroþ pràcãnà bhadrà÷vamàlyavatsãmànaþ pratãcãnàþ ketumàlà gandhamàdanasãmànaþ. madhye varùamilàvçtam. tad etad yojana÷atasàhasraü sumeror di÷idi÷i tadardhena vyåóham.
     sa khalv ayaü ÷atasàhasràyàmo jambådvãpas tato dviguõena lavaõodadhinà valayàkçtinà veùñitaþ. tata÷ ca dviguõà dviguõàþ ÷àkaku÷akrau¤ca÷àlmalagomedha(plakùa) puùkaradvãpàþ, samudrà÷ ca sarùaparà÷ikalpàþ savicitra÷ailàvataüsà ikùurasasuràsarpirdadhimaõóakùãrasvàdådakàþ. sapta samudrapariveùñità valayàkçtayo lokàlokaparvataparivàràþ pa¤cà÷ad yojanakoñiparisaükhyàtàþ. tad etat sarvaü supratiùñhitasaüsthànamaõóamadhye vyåóham. aõóaü ca pradhànasyàõur avayavo yathàkà÷e khadyota iti.
     tatra pàtàle jaladhau parvateùv eteùu devanikàyà asuragandharvakiünarakiüpuruùayakùaràkùasabhåtapretapi÷àcàpasmàrakàpsarobrahmaràkùasakåùmàõóavinàyakàþ prativasanti. sarveùu dvãpeùu puõyàtmàno devamanuùyàþ.
     sumerus trida÷ànàm udyànabhåmiþ tatra mi÷ravanaü nandanaü caitrarathaü sumànasam ity udyànàni. sudharmà devasabhà sudar÷anaü puram. vaijayantaþ pràsàdaþ. grahanakùatratàrakàs tu dhruve nibaddhà vàyuvikùepaniyamenopalakùitapracàràþ sumeror upary upari saüniviùñà divi viparivartante.
     màhendranivàsinaþ ùaódevanikàyàþ --- trida÷à agniùvàttà yàmyàs tuùità aparinirmitava÷avartinaþ parinirmitava÷avartina÷ ceti. sarve saükalpasiddhà aõimàdyai÷varyopapannàþ kalpàyuùo vçndàrakàþ kàmabhogina aupapàdikadehà uttamànukålàbhir apsarobhiþ kçtaparicàràþ.
     mahati loke pràjàpatye pa¤cavidho devanikàyaþ --- kumudà çbhavaþ pratardanà a¤janàbhàþ pracitàbhà iti. ete mahàbhåtava÷ino dhyànàhàràþ kalpasahasràyuùaþ. prathame brahmaõo janaloke caturvidho devanikàyo brahmapurohità brahmakàyikà brahmamahàkàyikà amarà iti. te bhåtendriyava÷ino dviguõadviguõottaràyu¤aþ.
     dvitãye tapasi loke trividho devanikàyaþ --- àbhàsvarà mahàbhàsvaràþ satyamahàbhàsvarà iti. te bhåtendriyaprakçtiva÷ino dviguõadviguõottaràyuùaþ sarve dhyànàhàrà årdhvaretasa årdhvam apratihataj¤ànà adharabhåmiùv anàvçtaj¤ànaviùayàþ. tçtãye brahmaõaþ satyaloke catvàro devanikàyà akçtabhavananyàsàþ svapratiùñhà uparyuparisthitàþ pradhànava÷ino yàvat sargàyuùaþ.
     tatràcyutàþ savitarkadhyànasukhàþ, ÷uddhanivàsàþ savicàradhyànasukhàþ, satyàbhà ànandamàtradhyànasukhàþ, saüj¤àsaüj¤ina÷ càsmitàmàtradhyànasukhàþ. te 'pi trailokyamadhye pratitiùñhanti. ta ete sapta lokàþ sarva eva brahmalokàþ. videhaprakçtilayàs tu mokùapade vartanta iti na lokamadhye nyastà iti. etad yoginà sàkùàtkaraõãyaü såryadvàre saüyamaü kçtvà, tato 'nyatràpi evaü tàvad abhyased yàvad idaü sarvaü dçùñam iti. 3.26

#<candre tàràvyåhaj¤ànam  || YS_3.27 ||>#
     candre saüyamaü kçtvà tàràõàü vyåhaü vijànãyàt. 3.27

#<dhruve tadgatij¤ànam  || YS_3.28 ||>#
     tato dhruve saüyamaü kçtvà tàràõàü gatiü vijànãyàt årdhvavimàneùu kçtasaüyamas tàni vijànãyàt. 3.28

#<nàbhicakre kàyavyåhaj¤ànam  || YS_3.29 ||>#
     nàbhicakre saüyamaü kçtvà kàyavyåhaü vijànãyàt vàtapitta÷leùmàõas trayo doùàþ. dhàtavaþ sapta tvaglohitamàüsasnàyvasthimajjà÷ukràõi pårvaü pårvam eùàü bàhyam ity eùa vinyàsaþ. 3.29

#<kaõñhakåpe kùutpipàsànivçttiþ  || YS_3.30 ||>#
     jihvàyà adhastàt tantus tantor adhastàt kaõñhas tato 'dhastàt kåpas tatra saüyamàt kùutpipàse na bàdhete. 3.30

#<kårmanàóyàü sthairyam  || YS_3.31 ||>#
     kåpàd adha urasi kårmàkàrà nàóã, tasyàü kçtasaüyamaþ sthirapadaü labhate yathà sarpo godhà veti. 3.31

#<mårdhajyotiùi siddhadar÷anam  || YS_3.32 ||>#
     ÷iraþkapàle 'nta÷ chidraü prabhàsvaraü jyotis tatra saüyamaü kçtvà siddhànàü dyàvàpçthivyor antaràlacàriõàü dar÷anam. 3.32

#<pràtibhàd và sarvam  || YS_3.33 ||>#
     pràtibhaü nàma tàrakaü tadvivekajasya j¤ànasya pårvaråpam. yathodaye prabhà bhàskarasya. tena và sarvam eva jànàti yogã pràtibhasya j¤ànasyotpattàv iti. 3.33

#<hçdaye cittasaüvit  || YS_3.34 ||>#
     yad idam asmin brahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma tatra vij¤ànaü tasmin saüyamàc cittasaüvit. 3.34


#<sattvapuruùayor atyantàsaükãrõayoþ pratyayàvi÷eùo bhogaþ paràrthàt svàrthasaüyamàt puruùaj¤ànam  || YS_3.35 ||>#
     buddhisattvaü prakhyà÷ãlaü samànasattvopanibandhane rajastamasã va÷ãkçtya sattvapuruùànyatàpratyayena pariõatam. tasmàc ca sattvàt pariõàmino 'tyantavidharmà vi÷uddho 'nya÷ citimàtraråpaþ puruùaþ. tayor atyantàsaükãrõayoþ pratyayàvi÷eùo bhogaþ puruùasya dar÷itaviùayatvàt sa bhogapratyayaþ sattvasya paràrthatvàd dç÷yaþ.
     yas tu tasmàd vi÷iùña÷ citimàtraråpo 'nyaþ pauruùeyaþ pratyayas tatra saüyamàt puruùaviùayà praj¤à jàyate. na ca puruùapratyayena buddhisattvàtmanà puruùo dç÷yate puruùa eva taü pratyayaü svàtmàvalambanaü pa÷yati tathà hy uktam --- "vij¤àtàram are kena vijànãyàt" iti. 3.35

#<tataþ pràtibha÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtà jàyante  || YS_3.36 ||>#
     pràtibhàt såkùmavyavahitaviprakçùñàtãtànàgataj¤ànam. ÷ràvaõàd divya÷abda÷ravaõam. vedanàd divyaspar÷àdhigamaþ. àdar÷àd divyaråpasaüvit àsvàdàd divyarasasaüvit vàrtàto divyagandhavij¤ànam ity etàni nityaü jàyante. 3.36

#<te samàdhàv upasargà vyutthàne siddhayaþ  || YS_3.37 ||>#
     te pràtibhàdayaþ samàhitacittasyotpadyamànà upasargàs taddar÷anapratyanãkatvàt vyutthitacittasyotpadyamànàþ siddhayaþ. 3.37

#<bandhakàraõa÷aithilyàt pracàrasaüvedanàc ca cittasya para÷arãràve÷aþ  || YS_3.38 ||>#
     lolãbhåtasya manaso 'pratiùñhasya ÷arãre karmà÷ayava÷àd bandhaþ pratiùñhety arthaþ tasya karmaõo bandhakàraõasya ÷aithilyaü samàdhibalàd bhavati. pracàrasaüvedanaü ca cittasya samàdhijam eva karmabandhakùayàt svacittasya pracàrasaüvedanàc ca yogã cittaü sva÷arãràn niùkçùya ÷arãràntareùu nikùipati. nikùiptaü cittaü cendriyàõy anu patanti. yathà madhukararàjànaü makùikà utpatantam anåtpatanti nivi÷amànam anu nivi÷ante tathendriyàõi para÷arãràve÷e cittam anu vidhãyanta iti. 3.38

#<udànajayàj jalapaïkakaõñakàdiùv asaïga utkrànti÷ ca  || YS_3.39 ||>#
     samastendriyavçttiþ pràõàdilakùaõà jãvanaü, tasya kriyà pa¤catayã pràõo mukhanàsikàgatir àhçdayavçttiþ. samaü nayanàt samàna÷ cànàbhivçttiþ. apanayanàd apàna àpàdatalavçttiþ unnayanàd udàna à÷irovçttiþ vyàpã vyàna iti. eùàü pradhànaü pràõaþ udànajayàj jalapaïkakaõñakàdiùv asaïga utkrànti÷ ca pràyaõakàle bhavati tàü va÷itvena pratipadyate. 3.39

#<samànajayàj jvalanam  || YS_3.40 ||>#
     jitasamànas tejasa upadhmànaü kçtvà jvalayati. 3.40

#<÷rotràkà÷ayoþ saübandhasaüyamàd divyaü ÷rotram  || YS_3.41 ||>#
     sarva÷rotràõàm àkà÷aü pratiùñhà sarva÷abdànàü ca yathoktam --- tulyade÷a÷ravaõànàm ekade÷a÷rutitvaü sarveùàü bhavatãti tac caitad àkà÷asya liïgam.
     anàvaraõaü coktam. tathàmårtasyànàvaraõadar÷anàd vibhutvam api prakhyàtam àkà÷asya. ÷abdagrahaõànumitaü ÷rotram. badhiràbadhirayor ekaþ ÷abdaü gçhõàty aparo na gçhõàtãti tasmàc chrotram eva ÷abdaviùayam ÷rotràkà÷ayoþ saübandhe kçtasaüyamasya yogino divyaü ÷rotraü pravartate. 3.41

#<kàyàkà÷ayoþ saübandhasaüyamàl laghutålasamàpatte÷ càkà÷agamanam  || YS_3.42 ||>#
     yatra kàyas tatràkà÷aü tasyàvakà÷adànàt kàyasya tena saübandhaþ pràptis tatra kçtasaüyamo jitvà tatsaübandhaü laghuùu và tålàdiùv à paramàõubhyaþ samàpattiü labdhvà jitasaübandho laghur bhavati. laghutvàc ca jale pàdàbhyàü viharati tatas tårõanàbhitantumàtre vihçtya ra÷miùu viharati tato yatheùñam àkà÷agatir asya bhavatãti. 3.42

#<bahir akalpità vçttir mahàvidehà tataþ prakà÷àvaraõakùayaþ  || YS_3.43 ||>#
     ÷arãràd bahir manaso vçttilàbho videhà nàma dhàraõà. sà yadi ÷arãrapratiùñhasya manaso bahirvçttimàtreõa bhavati sà kalpitety ucyate. yà tu ÷arãranirapekùà bahirbhåtasyaiva manaso bahirvçttiþ sà khalv akalpità tatra kalpitayà sàdhayanty akalpitàü mahàvidehàm iti. yayà para÷arãràõy àvi÷anti yoginaþ, tata÷ ca dhàraõàtaþ prakà÷àtmano buddhisattvasya yadàvaraõaü kle÷akarmavipàkatrayaü rajastamomålaü tasya ca kùayo bhavati. 3.43

#<sthålasvaråpasåkùmànvayàrthavattvasaüyamàd bhåtajayaþ  || YS_3.44 ||>#
     tatra pàrthivàdyàþ ÷abdàdayo vi÷eùàþ sahàkàràdibhir dharmaiþ sthåla÷abdena paribhàùitàþ etad bhåtànàü prathamaü råpam. dvitãyaü råpaü svasàmànyaü mårtir bhåmiþ sneho jalaü vahnir uùõatà vàyuþ praõàmã sarvatogatir àkà÷a ity etat svaråpa÷abdenocyate.
     asya sàmànyasya ÷abdàdayo vi÷eùàþ tathà coktam --- ekajàtisamanvitànàm eùàü dharmamàtravyàvçttir iti.
     sàmànyavi÷eùasamudàyo 'tra dravyam. dviùñho hi samåhaþ pratyastamitabhedàvayavànugataþ ÷arãraü vçkùo yåthaü vanam iti.
     ÷abdenopàttabhedàvayavànugataþ samåha ubhaye devamanuùyàþ samåhasya devà eko bhàgo manuùyà dvitãyo bhàgas tàbhyàm evàbhidhãyate samåhaþ.
     sa ca bhedàbhedavivakùitaþ. àmràõàü vanaü bràhmaõànàü saügha àmravaõaü bràhmaõasaügha iti.
     sa punar dvividho yutasiddhàvayavo 'yutasiddhàvayava÷ ca. yutasiddhàvayavaþ samåho vanaü saügha iti ayutasiddhàvayavaþ saüghàtaþ ÷arãraü vçkùaþ paramàõur iti. ayutasiddhàvayavabhedànugataþ samåho dravyam iti pata¤jaliþ etat svaråpam ity uktam.
     atha kim eùàü såkùmaråpaü, tanmàtraü bhåtakàraõaü, tasyaiko 'vayavaþ paramàõuþ sàmànyavi÷eùàtmàyutasiddhàvayavabhedànugataþ samudàya ity evaü sarvatanmàtràõy etat tçtãyam. atha bhåtànàü caturthaü råpaü khyàtikriyàsthiti÷ãlà guõàþ kàryasvabhàvànupàtino 'nvaya÷abdenoktàþ. athaiùàü pa¤camaü råpam arthavattvaü, bhogàpavargàrthatà guõeùv evànvayinã, guõàs tanmàtrabhåtabhautikeùv iti sarvam arthavat. teùv idànãü bhåteùu pa¤casu pa¤caråpeùu saüyamàt tasya tasya råpasya svaråpadar÷anaü jaya÷ ca pràdurbhavati. tatra pa¤ca bhåtasvaråpàõi jitvà bhåtajayã bhavati tajjayàd vatsànusàriõya iva gàvo 'sya saükalpànuvidhàyinyo bhåtaprakçtayo bhavanti. 3.44

#<tato 'õimàdipràdurbhàvaþ kàyasaüpat taddharmànabhighàta÷ ca  || YS_3.45 ||>#
     tatràõimà bhavaty aõuþ laghimà laghur bhavati mahimà mahàn bhavati. pràptir aïgulyagreõàpi spç÷ati candramasam. pràkàmyam icchànabhighàtaþ bhåmàv unmajjati nimajjati yathodake. va÷itvaü bhåtabhautikeùu va÷ã bhavaty ava÷ya÷ cànyeùàm ã÷itçtvaü teùàü prabhavàpyayavyåhànàm ãùñe. yatra kàmàvasàyitvaü satyasaükalpatà yathà saükalpas tathà bhåtaprakçtãnàm avasthànam. na ca ÷akto 'pi padàrthaviparyàsaü karoti kasmàt anyasya yatra kàmàvasàyinaþ pårvasiddhasya tathà bhåteùu saükalpàd iti. etàny aùñàv ai÷varyàõi.
     kàyasaüpad vakùyamàõà taddharmànabhighàta÷ ca pçthvã mårtyà na niruõaddhi yoginaþ ÷arãràdikriyàü, ÷ilàm apy anuvi÷atãti. nàpaþ snigdhàþ kledayanti nàgnir uùõo dahati na vàyuþ praõàmã vahati anàvaraõàtmake 'py àkà÷e bhavaty àvçtakàyaþ siddhànàm apy adç÷yo bhavati. 3.45

#<råpalàvaõyabalavajrasaühananatvàni kàyasaüpat  || YS_3.46 ||>#
     dar÷anãyaþ kàntimàn ati÷ayabalo vajrasaühanana÷ ceti. 3.46

#<grahaõasvaråpàsmitànvayàrthavattvasaüyamàd indriyajayaþ  || YS_3.47 ||>#
     sàmànyavi÷eùàtmà ÷abdàdir gràhyaþ teùv indriyàõàü vçttir grahaõam. na ca tatsàmànyamàtragrahaõàkàraü katham anàlocitaþ sa viùayavi÷eùa indriyeõa manasànuvyavasãyeteti. svaråpaü punaþ prakà÷àtmano buddhisattvasya sàmànyavi÷eùayor ayutasiddhàvayavabhedànugataþ samåho dravyam indriyam. teùàü tçtãyaü råpam asmitàlakùaõo 'haükàraþ. tasya sàmànyasyendriyàõi vi÷eùàþ caturthaü råpaü vyavasàyàtmakàþ prakà÷akriyàsthiti÷ãlà guõà yeùàm indriyàõi sàhaükàràõi pariõàmaþ. pa¤camaü råpaü guõeùu yad anugataü puruùàrthavattvam iti. pa¤casv eteùv indriyaråpeùu yathàkramaü saüyamas tatra tatra jayaü kçtvà pa¤caråpajayàd indriyajayaþ pràdurbhavati yoginaþ. 3.47

#<tato manojavitvaü vikaraõabhàvaþ pradhànajaya÷ ca  || YS_3.48 ||>#
     kàyasyànuttamo gatilàbho manojavitvam. videhànàm indriyàõàm abhipretade÷akàlaviùayàpekùo vçttilàbho vikaraõabhàvaþ. sarvaprakçtivikàrava÷itvaü pradhànajaya ity etàs tisraþ siddhayo madhupratãkà ucyante età÷ ca karaõapa¤caråpajayàd adhigamyante. 3.48

#<sattvapuruùànyatàkhyàtimàtrasya sarvabhàvàdhiùñhàtçtvaü sarvaj¤àtçtvaü ca  || YS_3.49 ||>#
     nirdhåtarajastamomalasya buddhisattvasya pare vai÷àradye parasyàü va÷ãkàrasaüj¤àyàü vartamànasya sattvapuruùànyatàkhyàtimàtraråpapratiùñhasya sarvabhàvàdhiùñhàtçtvam. sarvàtmàno guõà vyavasàyavyavaseyàtmakàþ svàminaü kùetraj¤aü pratya÷eùadç÷yàtmatvenopasthità ity arthaþ. sarvaj¤àtçtvaü sarvàtmanàü guõànàü
 ÷àntoditàvyapade÷yadharmatvena vyavasthitànàm akramopàråóhaü vivekajaü j¤ànam ity arthaþ. ity eùà vi÷okà nàma siddhir yàü pràpya yogã sarvaj¤aþ kùãõakle÷abandhano va÷ã viharati. 3.49

#<tadvairàgyàd api doùabãjakùaye kaivalyam  || YS_3.50 ||>#
     yadàsyaivaü bhavati kle÷akarmakùaye sattvasyàyaü vivekapratyayo dharmaþ sattvaü ca heyapakùe nyastaü puruùa÷ càpariõàmã ÷uddho 'nyaþ sattvàd iti. evam asya tato virajyamànasya yàni kle÷abãjàni dagdha÷àlibãjakalpàny aprasavasamarthàni tàni saha manasà pratyastaü gacchanti. teùu pralãneùu puruùaþ punar idaü tàpatrayaü na bhuïkte. tad eteùàü guõànàü manasi karmakle÷avipàkasvaråpeõàbhivyaktànàü caritàrthànàü pratiprasave puruùasyàtyantiko guõaviyogaþ kaivalyaü tadà svaråpapratiùñhà citi÷aktir eva puruùa iti. 3.50

#<sthànyupanimantraõe saïgasmayàkaraõaü punar aniùñaprasaïgàt  || YS_3.51 ||>#
     catvàraþ khalv amã yoginaþ pràthamakalpiko madhubhåmikaþ praj¤àjyotir atikràntabhàvanãya÷ ceti. tatràbhyàsã pravçttamàtrajyotiþ prathamaþ çtaübharapraj¤o dvitãyaþ bhåtendriyajayã tçtãyaþ sarveùu bhàviteùu bhàvanãyeùu kçtarakùàbandhaþ kartavyasàdhanàd imàn. caturtho yas tv atikràntabhàvanãyas tasya cittapratisarga eko 'rthaþ saptavidhàsya pràntabhåmipraj¤à.
     tatra madhumatãü bhåmiü sàkùàtkurvato bràhmaõasya sthànino devàþ sattvavi÷uddhim anupa÷yantaþ sthànair upanimantrayante bho ihàsyatàm iha ramyatàü kamanãyo 'yaü bhogaþ kamanãyeyaü kanyà rasàyanam idaü jaràmçtyuü bàdhate vaihàyasam idaü yànam amã kalpadrumàþ puõyà mandàkinã siddhà maharùaya uttamà anukålà apsaraso divye ÷rotracakùuùã vajropamaþ kàyaþ svaguõaiþ sarvam idam upàrjitam àyuùmatà pratipadyatàm idam akùayam ajaram amarasthànaü devànàü priyam iti. evam abhidhãyamànaþ saïgadoùàn bhàvayed ghoreùu saüsàràïgàreùu pacyamànena mayà jananamaraõàndhakàre viparivartamànena kathaücid àsàditaþ kle÷atimiravinà÷ã yogapradãpas tasya caite tçùõàyonayo viùayavàyavaþ pratipakùàþ. sa khalv ahaü labdhàlokaþ katham anayà viùayamçgatçùõayà va¤citas tasyaiva punaþ pradãptasya saüsàràgner àtmànam indhanãkuryàm iti. svasti vaþ svapnopamebhyaþ kçpaõajanapràrthanãyebhyo viùayebhya ity evaü ni÷citamatiþ samàdhiü bhàvayet.
     saïgam akçtvà smayam api na kuryàd evam ahaü devànàm api pràrthanãya iti smayàd ayaü susthitaümanyatayà mçtyunà ke÷eùu gçhãtam ivàtmànaü na bhàvayiùyati. tathà càsya cchidràntaraprekùã nityaü yatnopacaryaþ pramàdo labdhavivaraþ kle÷àn uttambhayiùyati tataþ punar aniùñaprasaïgaþ. evam asya saïgasmayàv akurvato bhàvito 'rtho dçóhãbhaviùyati bhàvanãya÷ càrtho 'bhimukhãbhaviùyatãti. 3.51

#<kùaõatatkramayoþ saüyamàd vivekajaü j¤ànam  || YS_3.52 ||>#
     yathàpakarùaparyantaü dravyaü paramàõur evaü paramàpakarùaparyantaþ kàlaþ kùaõo yàvatà và samayena calitaþ paramàõuþ pårvade÷aü jahyàd uttarade÷am upasaüpadyeta sa kàlaþ kùaõaþ. tatpravàhàvicchedas tu kramaþ kùaõatatkramayor nàsti vastusamàhàra iti buddhisamàhàro muhårtàhoràtràdayaþ. sa khalv ayaü kàlo vastu÷ånyo 'pi buddhinirmàõaþ ÷abdaj¤ànànupàtã laukikànàü vyutthitadar÷anànàü vastusvaråpa ivàvabhàsate.
     kùaõas tu vastupatitaþ kramàvalambã krama÷ ca kùaõànantaryàtmà taü kàlavidaþ kàla ity àcakùate yoginaþ. na ca dvau kùaõau saha bhavataþ krama÷ ca na dvayoþ sahabhuvor asaübhavàt. pårvasmàd uttarabhàvino yadànantaryaü kùaõasya sa kramaþ tasmàd vartamàna evaikaþ kùaõo na pårvottarakùaõàþ santãti. tasmàn nàsti tatsamàhàraþ ye tu bhåtabhàvinaþ kùaõàs te pariõàmànvità vyàkhyeyàþ tenaikena kùaõena kçtsno lokaþ pariõàmam anubhavati. tatkùaõopàråóhàþ khalv amã sarve dharmàþ tayoþ kùaõatatkramayoþ saüyamàt tayoþ sàkùàtkaraõam. tata÷ ca vivekajaü j¤ànaü pràdurbhavati. 3.52

tasya viùayavi÷eùa upakùipyate ---
     #<jàtilakùaõade÷air anyatànavacchedàt tulyayos tataþ pratipattiþ  || YS_3.53 ||>#

tulyayor de÷alakùaõasàråpye jàtibhedo 'nyatàyà hetuþ, gaur iyaü baóaveyam iti. tulyade÷ajàtãyatve lakùaõam anyatvakaraü kàlàkùã gauþ svastimatã gaur iti. dvayor àmalakayor jàtilakùaõasàråpyàd de÷abhedo 'nyatvakara idaü pårvam idam uttaram iti. yadà tu pårvam àmalakam anyavyagrasya j¤àtur uttarade÷a upàvartyate tadà tulyade÷atve pårvam etad uttaram etad iti pravibhàgànupapattiþ. asaüdigdhena ca tattvaj¤ànena bhavitavyam ity ata idam uktaü tataþ pratipattir vivekajaj¤ànàd iti.
     kathaü, pårvàmalakasahakùaõo de÷a uttaràmalakasahakùaõàd de÷àd bhinnaþ te càmalake svade÷akùaõànubhavabhinne. anyade÷akùaõànubhavas tu tayor anyatve hetur iti. etena dçùñàntena paramàõos tulyajàtilakùaõade÷asya pårvaparamàõude÷asahakùaõasàkùàtkaraõàd uttarasya paramàõos tadde÷ànupapattàv uttarasya tadde÷ànubhavo bhinnaþ sahakùaõabhedàt tayor ã÷varasya yogino 'nyatvapratyayo bhavatãti.
     apare tu varõayanti --- ye 'ntyà vi÷eùàs te 'nyatàpratyayaü kurvantãti tatràpi de÷alakùaõabhedo mårtivyavadhijàtibheda÷ cànyatve hetuþ. kùaõabhedas tu yogibuddhigamya eveti ata uktaü mårtivyavadhijàtibhedàbhàvàn nàsti målapçthaktvam iti vàrùagaõyaþ. 3.53

#<tàrakaü sarvaviùayaü sarvathàviùayam akramaü ceti vivekajaü j¤ànam  || YS_3.54 ||>#
     tàrakam iti svapratibhottham anaupade÷ikam ity arthaþ sarvaviùayaü nàsya kiücid aviùayãbhåtam ity arthaþ. sarvathàviùayam atãtànàgatapratyutpannaü sarvaü paryàyaiþ sarvathà jànàtãty arthaþ. akramam ity ekakùaõopàråóhaü sarvaü sarvathà gçhõàtãty arthaþ. etad vivekajaü j¤ànaü paripårõam asyaivàü÷o yogapradãpo madhumatãü bhåmim upàdàya yàvad asya parisamàptir iti. 3.54

pràptavivekajaj¤ànasyàpràptavivekajaj¤ànasya và ---
     #<sattvapuruùayoþ ÷uddhisàmye kaivalyam iti  || YS_3.55 ||>#

yadà nirdhåtarajastamomalaü buddhisattvaü puruùasyànyatàpratãtimàtràdhikàraü dagdhakle÷abãjaü bhavati tadà puruùasya ÷uddhisàråpyam ivàpannaü bhavati, tadà puruùasyopacaritabhogàbhàvaþ ÷uddhiþ. etasyàm avasthàyàü kaivalyaü bhavatã÷varasyànã÷varasya và vivekajaj¤ànabhàgina itarasya và. na hi dagdhakle÷abãjasya j¤àne punar apekùà kàcid asti sattva÷uddhidvàreõaitat samàdhijam ai÷varyaü j¤ànaü copakràntam. paramàrthatas tu j¤ànàd adar÷anaü nivartate tasmin nivçtte na santy uttare kle÷àþ. kle÷àbhàvàt karmavipàkàbhàvaþ caritàdhikàrà÷ caitasyàm avasthàyàü guõà na puruùasya punar dç÷yatvenopatiùñhante. tatpuruùasya kaivalyaü, tadà puruùaþ svaråpamàtrajyotir amalaþ kevalã bhavati. 3.55

iti ÷rãpàta¤jale sàükhyapravacane yoga÷àstre vyàsabhàùye vibhåtipàdas tçtãyaþ 3.

#<janmauùadhimantratapaþsamàdhijàþ siddhayaþ  || YS_4.1 ||>#
     dehàntarità janmanà siddhiþ oùadhibhir asurabhavaneùu rasàyanenety evamàdiþ. mantrair àkà÷agamanàõimàdilàbhaþ. tapasà saükalpasiddhiþ, kàmaråpã yatra tatra kàmaga ity evamàdi samàdhijàþ siddhayo vyàkhyàtàþ. 4.1

tatra kàyendriyàõàm anyajàtãyapariõatànàm ---
     #<jàtyantarapariõàmaþ prakçtyàpåràt  || YS_4.2 ||>#

pårvapariõàmàpàya uttarapariõàmopajanas teùàm apårvàvayavànuprave÷àd bhavati. kàyendriyaprakçtaya÷ ca svaü svaü vikàram anugçhõanty àpåreõa dharmàdinimittam apekùamàõà iti. 4.2

#<nimittam aprayojakaü prakçtãnàü varaõabhedas tu tataþ kùetrikavat  || YS_4.3 ||>#
     na hi dharmàdi nimittaü tatprayojakaü prakçtãnàü bhavati na kàryeõa kàraõaü pravartyata iti kathaü tarhi, varaõabhedas tu tataþ kùetrikavat. yathà kùetrikaþ kedàràd apàü pårõàt kedàràntaraü piplàvayiùuþ samaü nimnaü nimnataraü và nàpaþ pàõinàpakarùaty àvaraõaü tv àsàü bhinatti tasmin bhinne svayam evàpaþ kedàràntaram àplàvayanti tathà dharmaþ prakçtãnàm àvaraõadharmaü bhinatti tasmin bhinne svayam eva prakçtayaþ svaü svaü vikàram àplàvayanti. yathà và sa eva kùetrikas tasminn eva kedàre na prabhavaty audakàn bhaumàn và rasàn dhànyamålàny anuprave÷ayituü, kiü tarhi mudgagavedhuka÷yàmàkàdãüs tato 'pakarùati. apakçùñeùu teùu svayam eva rasà dhànyamålàny anupravi÷anti, tathà dharmo nivçttimàtre kàraõam adharmasya, ÷uddhya÷uddhyor atyantavirodhàt, na tu prakçtipravçttau dharmo hetur bhavatãti. atra nandã÷varàdaya udàhàryàþ viparyayeõàpy adharmo dharmaü bàdhate. tata÷ cà÷uddhipariõàma iti. tatràpi nahuùàjagaràdaya udàhàryàþ. 4.3

yadà tu yogã bahån kàyàn nirmimãte tadà kim ekamanaskàs te bhavanty athànekamanaskà iti ---
     #<nirmàõacittàny asmitàmàtràt  || YS_4.4 ||>#

asmitàmàtraü cittakàraõam upàdàya nirmàõacittàni karoti, tataþ sacittàni bhavantãti. 4.4

#<pravçttibhede prayojakaü cittam ekam anekeùàm  || YS_4.5 ||>#
     bahånàü cittànàü katham ekacittàbhipràyapuraþsarà pravçttir iti sarvacittànàü prayojakaü cittam ekaõ nirmimãte, tataþ pravçttibhedaþ. 4.5

#<tatra dhyànajam anà÷ayam  || YS_4.6 ||>#
     pa¤cavidhaü nirmàõacittaü janmauùadhimantratapaþsamàdhijàþ siddhaya iti. tatra yad eva dhyànajaü cittaü tad evànà÷ayaü tasyaiva nàsty à÷ayo ràgàdipravçttir nàtaþ puõyapàpàbhisaübandhaþ kùãõakle÷atvàd yogina iti itareùàü tu vidyate karmà÷ayaþ. 4.6

yataþ ---
     #<karmà÷uklàkçùõaü yoginas trividham itareùàm  || YS_4.7 ||>#

catuùpadã khalv iyaü karmajàtiþ kçùõà ÷uklakçùõà ÷uklà÷uklàkçùõà ceti. tatra kçùõà duràtmanàm, ÷uklakçùõà bahiþsàdhanasàdhyà. tatra parapãóànugrahadvàreõaiva karmà÷ayapracayaþ ÷uklà tapaþsvàdhyàyadhyànavatàm. sà hi kevale manasy àyattatvàd abahiþsàdhanàdhãnà na paràn pãóayitvà bhavati. a÷uklàkçùõà saünyàsinàü kùãõakle÷ànàü caramadehànàm iti tatrà÷uklaü yogina eva phalasaünyàsàd akçùõaü cànupàdànàt itareùàü tu bhåtànàü pårvam eva trividham iti. 4.7

#<tatas tadvipàkànuguõànàm evàbhivyaktir vàsanànàm  || YS_4.8 ||>#
     tata iti trividhàt karmaõaþ, tadvipàkànuguõànàm eveti yajjàtãyasya karmaõo yo vipàkas tasyànuguõà yà vàsanàþ karmavipàkam anu÷erate tàsàm evàbhivyaktiþ. na hi daivaü karma vipacyamànaü nàrakatiryaïmanuùyavàsanàbhivyaktinimittaü saübhavati kiütu daivànuguõà evàsya vàsanà vyajyante nàrakatiryaïmanuùyeùu caivaü samàna÷ carcaþ. 4.8

#<jàtide÷akàlavyavahitànàm apy ànantaryaü smçtisaüskàrayor ekaråpatvàt  || YS_4.9 ||>#
     vçùadaü÷avipàkodayaþ svavya¤jakà¤janàbhivyaktaþ. sa yadi jàti÷atena và dårade÷atayà và kalpa÷atena và vyavahitaþ puna÷ ca svavya¤jakà¤jana evodiyàd dràg ity evaü pårvànubhåtavçùadaü÷avipàkàbhisaüskçtà vàsanà upàdàya vyajyeta. kasmàt, yato vyavahitànàm apy àsàü sadç÷aü karmàbhivyaj¤akaü nimittãbhåtam ity ànantaryam eva. kuta÷ ca, smçtisaüskàrayor ekaråpatvàt yathànubhavàs tathà saüskàràþ. te ca karmavàsanànuråpàþ yathà ca vàsanàs tathà smçtir iti jàtide÷akàlavyavahitebhyaþ saüskàrebhyaþ smçtiþ. smçte÷ ca punaþ saüskàrà ityevam ete smçtisaüskàràþ karmà÷ayavçttilàbhava÷àd vyajyante ata÷ ca vyavahitànàm api nimittanaimittikabhàvànucchedàd ànantaryam eva siddham iti. 4.9

#<tàsàm anàditvaü cà÷iùo nityatvàt  || YS_4.10 ||>#
     tàsàü vàsanànàm à÷iùo nityatvàd anàditvam. yeyam àtmà÷ãr mà na bhåvaü bhåyàsam iti.sarvasya dç÷yate sà na svàbhàvikã. kasmàt jàtamàtrasya jantor ananubhåtamaraõadharmakasya dveùaduþkhànusmçtinimitto maraõatràsaþ kathaü bhavet na ca svàbhàvikaü vastu nimittam upàdatte. tasmàd anàdivàsanànuviddham idaü cittaü nimittava÷àt kà÷cid eva vàsanàþ pratilabhya puruùasya bhogàyopàvartata iti.
     ghañapràsàdapradãpakalpaü saükocavikàsi cittaü ÷arãraparimàõàkàramàtram ity apare pratipannàþ tathà càntaràbhàvaþ saüsàra÷ ca yukta iti.
     vçttir evàsya vibhuna÷ cittasya saükocavikàsinãty àcàryaþ. tac ca dharmàdinimittàpekùam. nimittaü ca dvividham --- bàhyam àdhyàtmikaü ca. ÷arãràdisàdhanàpekùaü bàhyaü stutidànàbhivàdanàdi, cittamàtràdhãnaü ÷raddhàdy adhyàtmikam. tathà coktam --- ye caite maitryàdayo dhyàyinàü vihàràs te bàhyasàdhananiranugrahàtmànaþ prakçùñaü dharmam abhinirvartayanti. tayor mànasaü balãyaþ. kathaü, j¤ànavairàgye kenàti÷ayyete, daõóakàraõyaü ca cittabalavyatirekeõa ÷àrãreõa karmaõà ÷ånyaü kaþ kartum utsaheta samudram agastyavad và pibet. 4.10

#<hetuphalà÷rayàlambanaiþ saügçhãtatvàd eùàm abhàve tadabhàvaþ  || YS_4.11 ||>#
     hetur dharmàt sukham adharmàd duþkhaü sukhàd ràgo duþkhàd dveùas tata÷ ca prayatnas tena manasà vàcà kàyena và parispandamànaþ param anugçhõàty upahanti và tataþ punar dharmàdharmau sukhaduþkhe ràgadveùàv iti pravçttam idaü ùaóaraü saüsàracakram. asya ca pratikùaõam àvartamànasyàvidyà netrã målaü sarvakle÷ànàm ity eùa hetuþ. phalaü tu yam à÷ritya yasya pratyutpannatà dharmàdeþ, na hy apårvopajanaþ. manas tu sàdhikàram à÷rayo vàsanànàm. na hy avasitàdhikàre manasi nirà÷rayà vàsanàþ sthàtum utsahante. yad abhimukhãbhåtaü vastu yàü vàsanàü vyanakti tasyàs tadàlambanam. evaü hetuphalà÷rayàlambanair etaiþ saügçhãtàþ sarvà vàsanàþ eùàm abhàve tatsaü÷rayàõàm api vàsanànàm abhàvaþ. 4.11

nàsty asataþ saübhavaþ, na càsti sato vinà÷a iti dravyatvena saübhavantyaþ kathaü nivartiùyante vàsanà iti ---
     #<atãtànàgataü svaråpato 'sty adhvabhedàd dharmàõàm  || YS_4.12 ||>#

bhaviùyadvyaktikam anàgatam anubhåtavyaktikam atãtaü svavyàpàropàråóhaü vartamànaü, trayaü caitad vastu j¤ànasya j¤eyam. yadi caitat svaråpato nàbhaviùyan nedaü nirviùayaü j¤ànam udapatsyata. tasmàd atãtànàgataü svaråpato 'stãti. kiüca bhogabhàgãyasya vàpavargabhàgãyasya và karmaõaþ phalam utpitsu yadi nirupàkhyam iti tadudde÷ena tena nimittena ku÷alànuùñhànaü na yujyeta. sata÷ ca phalasya nimittaü vartamànãkaraõe samarthaü nàpårvopajanane siddhaü nimittaü naimittikasya vi÷eùànugrahaõaü kurute nàpårvam utpàdayatãti.
     dharmã cànekadharmasvabhàvas tasya càdhvabhedena dharmàþ pratyavasthitàþ na ca yathà vartamànaü vyaktivi÷eùàpannaü dravyato 'sty evam atãtam anàgataü ca. kathaü tarhi, svenaiva vyaïgyena svaråpeõànàgatam asti. svena cànubhåtavyaktikena svaråpeõàtãtam iti vartamànasyaivàdhvanaþ svaråpavyaktir iti na sà bhavaty atãtànàgatayor adhvanoþ. ekasya càdhvanaþ samaye dvàv adhvanau dharmisamanvàgatau bhavata eveti nàbhåtvà bhàvas trayàõàm adhvanàm iti. 4.12

#<te vyaktasåkùmà guõàtmànaþ  || YS_4.13 ||>#
     te khalv amã tryadhvano dharmà vartamànà vyaktàtmàno 'tãtànàgatàþ såkùmàtmànaþ ùaóavi÷eùaråpàþ. sarvam idaü guõànàü saünive÷avi÷eùamàtram iti paramàrthato guõàtmànaþ. tathà ca ÷àstrànu÷àsanam ---
     "guõànàü paramaü råpaü na dçùñipatham çcchati /
     yat tu dçùñipathaü pràptaü tan màyeva sutucchakam //" iti. 4.13

yadà tu sarve guõàþ katham ekaþ ÷abda ekam indriyam iti ---
     #<pariõàmaikatvàd vastutattvam  || YS_4.14 ||>#

prakhyàkriyàsthiti÷ãlànàü guõànàü grahaõàtmakànàü karaõabhàvenaikaþ pariõàmaþ ÷rotram indriyaü, gràhyàtmakànàü ÷abdatanmàtrabhàvenaikaþ pariõàmaþ ÷abdo viùaya iti, ÷abdàdãnàü mårtisamànajàtãyànàm ekaþ pariõàmaþ pçthivãparamàõus tanmàtràvayavas teùàü caikaþ pariõàmaþ pçthivã gaur vçkùaþ parvata ityevamàdir bhåtàntareùv api snehauùõyapraõàmitvàvakà÷adànàny upàdàya sàmànyam ekavikàràrambhaþ samàdheyaþ.
     nàsty artho vij¤ànavisahacaraþ, asti tu j¤ànam arthavisahacaraü svapnàdau kalpitam ity anayà di÷à ye vastusvaråpam apahnuvate j¤ànaparikalpanàmàtraü vastu svapnaviùayopamaü na paramàrthato 'stãti ya àhus te tatheti pratyupasthitam idaü svamàhàtmyena vastu katham apramàõàtmakena vikalpaj¤ànabalena vastusvaråpam utsçjya tad evàpalapantaþ ÷raddheyavacanàþ syuþ. 4.14

kuta÷ caitad anyàyyam ---
     #<vastusàmye cittabhedàt tayor vibhaktaþ panthàþ  || YS_4.15 ||>#

bahucittàlambanãbhåtam ekaü vastu sàdhàraõaü, tat khalu naikacittaparikalpitaü nàpy anekacittaparikalpitaü kiütu svapratiùñham. kathaü, vastusàmye cittabhedàt dharmàpekùaü cittasya vastusàmye 'pi sukhaj¤ànaü bhavaty adharmàpekùaü tata eva duþkhaj¤ànam avidyàpekùaü tata eva måóhaj¤ànaü samyagdar÷anàpekùaü tata eva màdhyasthyaj¤ànam iti. kasya tac cittena parikalpitam. na cànyacittaparikalpitenàrthenànyasya cittoparàgo yuktaþ. tasmàd vastuj¤ànayor gràhyagrahaõabhedabhinnayor vibhaktaþ panthàþ. nànayoþ saükaragandho 'py astãti.
     sàükhyapakùe punar vastu triguõaü calaü ca guõavçttam iti dharmàdinimittàpekùaü cittair abhisaübadhyate. nimittànuråpasya ca pratyayasyotpadyamànasya tena tenàtmanà hetur bhavati. kecid àhuþ. j¤ànasahabhår evàrtho bhogyatvàt sukhàdivad iti ta etayà dvàrà sàdhàraõatvaü bàdhamànàþ pårvottarakùaõeùu vasturåpam evàpahnuvate. 4.15

#<na caikacittatantraü vastu tadapramàõakaü tadà kiü syàt  || YS_4.16 ||>#
     ekacittatantraü ced vastu syàt tadà citte vyagre niruddhe vàsvaråpam eva tenàparàmçùñam anyasyàviùayãbhåtam apramàõakam agçhãtasvabhàvakaü kenacit tadànãü kiü tat syàt. saübadhyamànaü ca puna÷ cittena kuta utpadyeta ye càsyànupasthità bhàgàs te càsya na syur evaü nàsti pçùñham ity udaram api na gçhyeta. tasmàt svatantro 'rthaþ sarvapuruùasàdhàraõaþ svatantràõi ca cittàni pratipuruùaü pravartante tayoþ saübandhàd upalabdhiþ puruùasya bhoga iti. 4.16

#<taduparàgàpekùitvàc cittasya vastu j¤àtàj¤àtam  || YS_4.17 ||>#
     ayaskàntamaõikalpà viùayà ayaþsadharmakaü cittam abhisaübandhyopara¤jayanti. yena ca viùayeõoparaktaü cittaü sa viùayo j¤àtas tato 'nyaþ punar aj¤àtaþ vastuno j¤àtàj¤àtasvaråpatvàt pariõàmi cittam. 4.17


yasya tu tad eva cittaü viùayas tasya ---
     #<sadà j¤àtà÷ cittavçttayas tatprabhoþ puruùasyàpariõàmitvàt  || YS_4.18 ||>#

yadi cittavat prabhur api puruùaþ pariõamet tatas tadviùayà÷ cittavçttayaþ ÷abdàdiviùayavaj j¤àtàj¤àtàþ syuþ sadàj¤àtatvaü tu manasas tatprabhoþ puruùasyàpariõàmitvam anumàpayati. 4.18

syàd à÷aïkà cittam eva svàbhàsaü viùayàbhàsaü ca bhaviùyatãty agnivat ---
     #<na tat svàbhàsaü dç÷yatvàt  || YS_4.19 ||>#

yathetaràõãndriyàõi ÷abdàdaya÷ ca dç÷yatvàn na svàbhàsàni tathà mano 'pi pratyetavyam. na càgnir atra dçùñàntaþ na hy agnir àtmasvaråpam aprakà÷aü prakà÷ayati prakà÷a÷ càyaü prakà÷yaprakà÷akasaüyoge dçùñaþ. na ca svaråpamàtre 'sti saüyogaþ kiüca svàbhàsaü cittam ity agràhyam eva kasyacid iti ÷abdàrthaþ. tadyathà svàtmapratiùñham àkà÷aü na parapratiùñham ity arthaþ svabuddhipracàrapratisaüvedanàt sattvànàü pravçttir dç÷yate --- kruddho 'haü bhãto 'ham amutra me ràgo 'mutra me krodha iti etat svabuddher agrahaõe na yuktam iti. 4.19

#<ekasamaye cobhayànavadhàraõam  || YS_4.20 ||>#
     na caikasmin kùaõe svapararåpàvadhàraõaü yuktaü, kùaõikavàdino yad bhavanaü saiva kriyà tad eva ca kàrakam ity abhyupagamaþ. 4.20

syàn matiþ svarasaniruddhaü cittaü cittàntareõa samanantareõa gçhyata iti ---
     #<cittàntaradç÷ye buddhibuddher atiprasaïgaþ smçtisaükara÷ ca  || YS_4.21 ||>#

atha cittaü cec cittàntareõa gçhyeta buddhibuddhiþ kena gçhyate, sàpy anyayà sàpy anyayety atiprasaïgaþ. smçtisaükara÷ ca, yàvanto buddhibuddhãnàm anubhavàs tàvatyaþ smçtayaþ pràpnuvanti. tatsaükaràc caikasmçtyanavadhàraõaü ca syàd ity evaü buddhipratisaüvedinaü puruùam apalapadbhir vainà÷ikaiþ sarvam evàkulãkçtam. te tu bhoktçsvaråpaü yatra kvacana kalpayanto na nyàyena saügacchante kecit tu sattvamàtram api parikalpyàsti sa sattvo ya etàn pa¤ca skandhàn nikùipyànyàü÷ ca pratisaüdadhàtãty uktvà tata eva punas trasyanti. tathà skandhànàü mahannirvedàya viràgàyànutpàdàya pra÷àntaye guror antike brahmacaryaü cariùyàmãty uktvà sattvasya punaþ sattvam evàpahnuvate. sàükhyayogàdayas tu pravàdàþ sva÷abdena puruùam eva svàminaü cittasya bhoktàram upayantãti. 4.21

katham ---
     #<citer apratisaükramàyàs tadàkàràpattau svabuddhisaüvedanam  || YS_4.22 ||>#
apariõàminã hi bhoktç÷aktir apratisaükramà ca pariõàminy arthe pratisaükrànteva tadvçttim anupatati. tasyà÷ ca pràptacaitanyopagrahasvaråpàyà buddhivçtter anukàrimàtratayà buddhivçttyavi÷iùñà hi j¤ànavçttir àkhyàyate. tathà coktam.
     "na pàtàlaü na ca vivaraü girãõàü naivàndhakàraü kukùayo nodadhãnàm /
     guhà yasyàü nihitaü brahma ÷à÷vataü buddhivçttim avi÷iùñàü kavayo vedayante" iti. 4.22

ata÷ caitad abhyupagamyate ---
     #<draùñçdç÷yoparaktaü cittaü sarvàrtham  || YS_4.23 ||>#

mano hi mantavyenàrthenoparaktaü, tat svayaü ca viùayatvàd viùayiõà puruùeõàtmãyayà vçttyàbhisaübaddhaü, tad etac cittam eva draùñçdç÷yoparaktaü viùayaviùayinirbhàsaü cetanàcetanasvaråpàpannaü viùayàtmakam apy aviùayàtmakam ivàcetanaü cetanam iva sphañikamaõikalpaü sarvàrtham ity ucyate.
     tad anena cittasàråpyeõa bhràntàþ kecit tad eva cetanam ity àhuþ apare cittamàtram evedaü sarvaü nàsti khalv ayaü gavàdir ghañàdi÷ ca sakàraõo loka iti. anukampanãyàs te. kasmàt, asti hi teùàü bhràntibãjaü sarvaråpàkàranirbhàsaü cittam iti. samàdhipraj¤àyàü praj¤eyo 'rthaþ pratibimbãbhåtas tasyàlambanãbhåtatvàd anyaþ. sa ced artha÷ cittamàtraü syàt kathaü praj¤ayaiva praj¤àråpam avadhàryeta. tasmàt pratibimbãbhåto 'rthaþ praj¤àyàü yenàvadhàryate sa puruùa iti. evaü grahãtçgrahaõagràhyasvaråpacittabhedàt trayam apy etaj jàtitaþ pravibhajante te samyagdar÷inas tair adhigataþ puruùaþ. 4.23

kuta÷ ca ---
     #<tad asaükhyeyavàsanàbhi÷ citram api paràrthaü saühatyakàritvàt  || YS_4.24 ||>#

tad etac cittam asaükhyeyàbhir vàsanàbhir eva citrãkçtam api paràrthaü parasya bhogàpavargàrthaü na svàrthaü saühatyakàritvàd gçhavat. saühatyakàriõà cittena na svàrthena bhavitavyaü, na sukhacittaü sukhàrthaü na j¤ànaü j¤ànàrtham ubhayam apy etat paràrtham. ya÷ ca bhogenàpavargeõa càrthenàrthavàn puruùaþ sa eva paro na paraþ sàmànyamàtram. yat tu kiücit paraü sàmànyamàtraü svaråpeõodàhared vainà÷ikas tat sarvaü saühatyakàritvàt paràrtham eva syàt. yas tv asau paro vi÷eùaþ sa na saühatyakàrã puruùa iti. 4.24

#<vi÷eùadar÷ina àtmabhàvabhàvanànivçttiþ  || YS_4.25 ||>#
     yathà pràvçùi tçõàïkurasyodbhedena tadbãjasattànumãyate tathà mokùamàrga÷ravaõena yasya romaharùà÷rupàtau dç÷yete tatràpy asti vi÷eùadar÷anabãjam apavargabhàgãyaü karmàbhinirvartitam ity anumãyate. tasyàtmabhàvabhàvanà svàbhàvikã pravartate yasyàbhàvàd idam uktaü svabhàvaü muktvà doùàdyeùàü pårvapakùe rucir bhavaty aruci÷ ca nirõaye bhavati tatràtmabhàvabhàvanà ko 'ham àsaü katham aham àsaü kiüsvid idaü kathaüsvid idaü ke bhaviùyàmaþ kathaü và bhaviùyàma iti. sà tu vi÷eùadar÷ino nivartate kutaþ cittasyaivaiùa vicitraþ pariõàmaþ, puruùas tv asatyàm avidyàyàü ÷uddha÷ cittadharmair aparàmçùña iti. tato 'syàtmabhàvabhàvanà ku÷alasya nivartata iti. 4.25

#<tadà vivekanimnaü kaivalyapràgbhàraü cittam  || YS_4.26 ||>#
     tadànãü yad asya cittaü viùayapràgbhàram aj¤ànanimnam àsãt tad asyànyathà bhavati kaivalyapràgbhàraü vivekajaj¤ànanimnam iti. 4.26

#<tacchidreùu pratyayàntaràõi saüskàrebhyaþ  || YS_4.27 ||>#
     pratyayavivekanimnasya sattvapuruùànyatàkhyàtimàtrapravàhiõa÷ cittasya tacchidreùu pratyayàntaràõy asmãti và mameti và jànàmãti và na jànàmãti và. kutaþ, kùãyamàõabãjebhyaþ pårvasaüskàrebhya iti. 4.27

#<hànam eùàü kle÷avad uktam  || YS_4.28 ||>#
     yathà kle÷à dagdhabãjabhàvà na prarohasamarthà bhavanti tathà j¤ànàgninà dagdhabãjabhàvaþ pårvasaüskàro na pratyayaprasår bhavati. j¤ànasaüskàràs tu cittàdhikàrasamàptim anu÷erata iti na cintyante. 4.28

#<prasaükhyàne 'py akusãdasya sarvathà vivekakhyàter dharmameghaþ samàdhiþ  || YS_4.29 ||>#
     yadàyaü bràhmaõaþ prasaükhyàne 'py akusãdas tato 'pi na kiücit pràrthayate. tatràpi viraktasya sarvathà vivekakhyàtir eva bhavatãti saüskàrabãjakùayàn nàsya pratyayàntaràõy utpadyante tadàsya dharmamegho nàma samàdhir bhavati. 4.29

#<tataþ kle÷akarmanivçttiþ  || YS_4.30 ||>#
     tallàbhàd avidyàdayaþ kle÷àþ samålakàùaü kaùità bhavanti ku÷alàku÷alà÷ ca karmà÷ayàþ samålaghàtaü hatà bhavanti. kle÷akarmanivçttau jãvann eva vidvàn vimukto bhavati kasmàt, yasmàd viparyayo bhavasya kàraõam. na hi kùãõaviparyayaþ ka÷cit kenacit kvacij jàto dç÷yata iti. 4.30

#<tadà sarvàvaraõamalàpetasya j¤ànasyànantyàj j¤eyam alpam  || YS_4.31 ||>#
     sarvaiþ kle÷akarmàvaraõair vimuktasya j¤ànasyànantyaü bhavati. àvarakeõa tamasàbhibhåtam àvçtam anantaü j¤ànasattvaü kvacid eva rajasà pravartitam udghàñitaü grahaõasamarthaü bhavati. tatra yadà sarvair àvaraõamalair apagataü bhavati tadà bhavaty asyànantyam. j¤ànasyànantyàj j¤eyam alpaü saüpadyate yathàkà÷e khadyotaþ. yatredam uktam ---
     "andho maõim avidhyat tam anaïgulir àvayat /
     agrãvas taü pratyamu¤cat tam ajihvo 'bhyapåjayat //" iti. 4.31

#<tataþ kçtàrthànàü pariõàmakramasamàptir guõànàm  || YS_4.32 ||>#
     tasya dharmameghasyodayàt kçtàrthànàü guõànàü pariõàmakramaþ parisamàpyate na hi kçtabhogàpavargàþ parisamàptakramàþ kùaõam apy avasthàtum utsahante. 4.32

atha ko 'yaü kramo nàmeti ---
     #<kùaõapratiyogã pariõàmàparàntanirgràhyaþ kramaþ  || YS_4.33 ||>#

kùaõànantaryàtmà pariõàmasyàparàntenàvasànena gçhyate kramaþ na hy ananubhåtakramakùaõà puràõatà vastrasyànte bhavati nityeùu ca kramo dçùñaþ.
     dvayã ceyaü nityatà kåñasthanityatà pariõàminityatà ca. tatra kåñasthanityatà puruùasya. pariõàminityatà guõànàm. yasmin pariõamyamàne tattvaü na vihanyate tan nityam ubhayasya ca tattvànabhighàtàn nityatvam. tatra guõadharmeùu buddhyàdiùu pariõàmàparàntanirgràhyaþ kramo labdhaparyavasàno nityeùu dharmiùu guõeùv alabdhaparyavasànaþ. kåñasthanityeùu svaråpamàtrapratiùñheùu muktapuruùeùu svaråpàstità krameõaivànubhåyata iti tatràpy alabdhaparyavasànaþ ÷abdapçùñhenàstikriyàm upàdàya kalpita iti.
     athàsya saüsàrasya sthityà gatyà ca guõeùu vartamànasyàsti kramasamàptir na veti. avacanãyam etat katham asti pra÷na ekàntavacanãyaþ sarvo jàto mariùyatãti oü bhoþ iti.

     atha sarvo mçtvà janiùyata iti vibhajyavacanãyam etat. pratyuditakhyàtiþ kùãõatçùõaþ ku÷alo na janiùyata itaras tu janiùyate. tathà manuùyajàtiþ ÷reyasã na và ÷reyasãty evaü paripçùñe vibhajya vacanãyaþ pra÷naþ pa÷ån adhikçtya ÷reyasã devàn çùãü÷ càdhikçtya neti. ayaü tv avacanãyaþ pra÷naþ saüsàro 'yam antavàn athànanta iti. ku÷alasyàsti saüsàrakramasamàptir netarasyeti anyataràvadhàraõe doùaþ tasmàd vyàkaraõãya evàyaü pra÷na iti. 4.33

guõàdhikàrakramasamàptau kaivalyam uktaü tatsvaråpam avadhàryate ---
     #<puruùàrtha÷ånyànàü guõànàü pratiprasavaþ kaivalyaü svaråpapratiùñhà và citi÷aktir iti  || YS_4.34 ||>#
     kçtabhogàpavargàõàü puruùàrtha÷ånyànàü yaþ pratiprasavaþ kàryakàraõàtmakànàü guõànàü tat kaivalyaü, svaråpapratiùñhà punar buddhisattvànabhisaübandhàt puruùasya citi÷aktir eva kevalà, tasyàþ sadà tathaivàvasthànaü kaivalyam iti. 4.34

iti ÷rãpàta¤jale sàükhyapravacane yoga÷àstre vyàsabhàùye kaivalyapàda÷ caturthaþ 4.