Gheranda-Samhita Electronic text based on the edition: Gherandasamhita : Sanskrit-deutsch. Ed. Peter Thomi. Wichtrach: Institut fuer Indologie, 1993 (ISBN 3 7187 0013 1). Input by Peter Thomi, edited by Peter Schreiner TEXT IN PAUSA FORM For input conventions etc. see introduction to the analytic version (TUSTEP conventions). <1.0/1> Ãdi+ +ÅÓvarÃya praïanÃmi tasmai ! <1.0/2> yena upadi«Âà haÂha+ +yoga+ +vidyà ! <1.0/3> virÃjate pronnata+ +rÃja+ +yogam ! <1.0/4> Ãro¬hum iccho÷ adhirohiïÅ iva !!1.0! <1.1/1> ekadà caï¬akÃpÃli÷ !gatvà gheraï¬a+ +kuÂÂiram ! <1.1/2> praïamya vinayÃt bhaktyà !gheraï¬am parip­cchhati !!1.1! <1.2/1> caï¬akÃpÃli÷ uvÃca: ghaÂa+ +stha+ +yogam yoga+ +ÅÓa !tattva+ +j¤Ãnasya kÃraïam ! <1.2/2> idÃnÅm Órotum icchÃmi !yoga+ +ÅÓvara vada prabho !!1.2! <1.3/1> gheraï¬a÷ uvÃca: sÃdhu sÃdhu mahÃ+ +bÃho !yat mÃm tvam parip­cchasi ! <1.3/2> kathayÃmi hi te tattvam !sa+ +avadhÃna÷ avadhÃraya !!1.3! <1.4/1> na asti mÃyÃ+ +sama÷ pÃÓa÷ !na asti yogÃt param balam ! <1.4/2> na hi j¤ÃnÃt para÷ bandhu÷ !na aham+ +kÃrÃt para÷ ripu÷ !!1.4! <1.5/1> abhyÃsÃt ka+ +Ãdi+ +varïa+ +Ãde÷ !yathà ÓÃstrÃïi bodhayet ! <1.5/2> tathà yogam samÃsÃdya !tattva+ +j¤Ãnam ca labhyate !!1.5! <1.6/1> su k­tai÷ du÷+ +k­tai÷ kÃryai÷ !jÃyate prÃïinÃm ghaÂa÷ ! <1.6/2> ghaÂÃt utpadyate karma !ghaÂa+ +yantram yathà bhramet !!1.6! <1.7/1> Ærdhva+ +adha÷ bhramate yadvat !ghaÂa+ +yantram gavÃm vaÓÃt ! <1.7/2> tadvat karma+ +vaÓÃt jÅva÷ !bhramate janma+ +m­tyunà !!1.7! <1.8/1> Ãma+ +kumbha÷ iva ambha÷+ +stha÷ !jÅryamÃïa÷ sadà ghaÂa÷ ! <1.8/2> yoga+ +analena saædahya !ghaÂa+ +Óuddhim samÃcaret !!1.8! <1.9/1> Óodhanam d­¬hatà ca eva !sthairyam dhairyam ca lÃghavam ! <1.9/2> prati+ +ak«am ca nirliptam ca !ghata+ +stham sapta+ +sÃdhanam !!1.9! <1.10/1> «aÂ+ +karmaïà Óodhanam ca !Ãsanena bhavet d­¬ham ! <1.10/2> mudrayà sthiratà ca eva pratyÃhÃreïa dhairyatà !!1.10! <1.11/1> prÃïa+ +ÃyÃmÃt lÃghavam ca !dhyÃnÃt prati+ +ak«am Ãtmani ! <1.11/2> samÃdhinà nirliptam ca !mukti÷ eva na saæÓaya÷ !!1.11! <1.12/1> dhauti÷ vasti÷ tathà neti÷ !laulikÅ trÃÂakam tathà ! <1.12/2> kapÃla bhÃti÷ ca etÃni !«aÂ+ +karmÃïi samÃcaret !!1.12! <1.13/1> anta÷+ +dhauti÷ danta+ +dhauti÷ !h­t+ +dhauti÷ mÆla+ +Óodhanam ! <1.13/2> dhautya÷ catu÷+ +vidhà proktà !ghaÂam kurvanti ni÷+ +malam !!1.13! <1.14/1> vÃta+ +sÃram vÃri+ +sÃram !vahni+ +sÃram bahi÷+ +k­tam ! <1.14/2> ghaÂasya ni÷+ +mala+ +arthÃya hi !anta÷+ +dhauti÷ catu÷+ +vidhà !!1.14! <1.15/1> kÃka+ +ca¤cÆvad Ãsyena !pibet vÃyum Óanai÷ Óanai÷ ! <1.15/2> cÃlayet udaram paÓcÃt !vartmanà recayet Óanai÷ !!1.15! <1.16/1> vÃta+ +sÃram param gopyam !deha+ +ni÷+ +mala+ +kÃrakam ! <1.16/2> sarva+ +roga+ +k«aya+ +karam !deha+ +anala+ +vivardhakam !!1.16! <1.17/1> Ã+ +kaïÂham pÆrayet vÃri !vaktreïa ca pibet Óanai÷ ! <1.17/2> cÃlayet udareïa eva !ca udarÃt recayet adha÷ !!1.17! <1.18/1> vÃri+ +sÃram param gopyam !deha+ +ni÷+ +mala+ +kÃrakam ! <1.18/2> sÃdhayet ya÷ prayatnena !deva+ +deham prapadyate !!1.18! <1.19/1> vÃri+ +sÃram parÃm dhautim !sÃdhayet ya÷ prayatnata÷ ! <1.19/2> mala+ +deham Óodhayitvà !deva+ +deham prapadyate !!1.19! <1.20/1> nÃbhi+ +granthim meru+ +p­«Âhe !Óata+ +vÃram ca kÃrayet ! <1.20/2> udara+ +Ãmaya+ +jam tyaktvà !jÃÂhara+ +agnim vivardhayet ! <1.20/3> vahni+ +sÃram iyam dhauti÷ !yoginÃm yoga+ +siddhi+ +dà !!1.20! <1.21/1> e«Ã dhauti÷ parà gopyà !na prakÃÓyà kadÃ+ +cana ! <1.21/2> kevalam dhauti+ +mÃtreïa !deva+ +deha÷ bhavet dhruvam !!1.21! <1.22/1> kÃkÅ+ +mudrÃm sÃdhayitvà !pÆrayet udaram mahat ! <1.22/2> dhÃrayet ardhayÃmam tu !cÃlayet adha+ +vartmanà ! <1.22/3> e«Ã dhauti÷ parà gopyà !na prakÃÓyà kadÃ+ +cana !!1.22! <1.23/1> nÃbhi+ +magna+ +jale sthitvà !Óakti+ +nìÅm vimarjayet ! <1.23/2> kÃrÃbhyÃm k«Ãlayet nìÅm !yÃvat mala+ +visarjanam !!1.23! <1.24/1> tÃvat prak«Ãlya nìÅm ca !udare veÓayet puna÷ ! <1.24/2> idam prak«Ãlanam gopyam !devÃnÃm api du÷+ +labham ! <1.24/3> kevalam dhauti+ +mÃtreïa !deva+ +deha÷ bhavet dhruvam !!1.24! <1.25/1> yÃm Ãrdha+ +dhÃraïÃ+ +Óaktim yÃvat na sÃdhayet nara÷ ! <1.25/2> bahi÷+ +k­tam mahÃ+ +dhautÅ !tÃvat na eva tu jÃyate !!1.25! <1.26/1> danta+ +mÆlam jihvÃ+ +mÆlam !randhram ca karïa+ +yugmayo÷ ! <1.26/2> kapÃla+ +randhram pa¤ca iti@ !dantadhautirvidhÅyate !!1.26! <1.27/1> khadireïa rasena atha !m­ttikayà ca Óuddhayà ! <1.27/2> mÃrjayet danta+ +mÆlam ca !yÃvat kilbi«am Ãharet !!1.27! <1.28/1> danta+ +mÆlam parà dhauti÷ !yoginÃm yoga+ +sÃdhane ! <1.28/2> nityam kuryÃt prabhÃte ca !danta+ +rak«Ãya yoga+ +vit ! <1.28/3> danta+ +mÆlam dhÃraïÃ+ +Ãdi+ +!+ +kÃrye«u yoginÃm yata÷ !!1.28! <1.29/1> atha ata÷ saæpravak«yÃmi !jihvÃ+ +Óodhana+ +kÃraïam ! <1.29/2> jarÃ+ +maraïa+ +roga+ +ÃdÅn !nÃÓayet dÅrgha+ +lambikà !!1.29! <1.30/1> tarjanÅ+ +madhyamÃ+ +nÃmà !aÇguli+ +traya+ +yogata÷ ! <1.30/2> veÓayet gala+ +madhye tu !mÃrjayet lambikÃ+ +malam ! <1.30/3> Óanai÷ Óanai÷ mÃrjayitvà !kapha+ +do«am nivÃrayet !!1.30! <1.31/1> mÃrjayet navanÅtena !dohayet ca puna÷ puna÷ ! <1.31/2> tat+ +agram lauha+ +yantreïa !kar«ayitvà puna÷ puna÷ !!1.31! <1.32/1> nityam kuryÃt prayatnena !rave÷ udayake astake ! <1.32/2> evam k­te tu nitye ca !lambikà dÅrghatÃm gatà !!1.32! <1.33/1> tarjanÅ+ +aÇguli+ +agra+ +yogÃn@ !mÃrjayet karïa+ +randhrayo÷ ! <1.33/2> nityam abhyÃsa+ +yogena !nÃda+ +antaram prakÃÓanam !!1.33! <1.34/1> v­ddha+ +aÇgu«Âhena dak«eïa !mardayet bhÃla+ +randhrakam ! <1.34/2> evam abhyÃsa+ +yogena !kapha+ +do«am nivÃrayet !!1.34! <1.35/1> nìŠni÷+ +malatÃm yÃti !divya+ +d­«Âi÷ prajÃyate ! <1.35/2> nidrÃ+ +ante bhojana+ +ante ca !diva+ +ante ca dine dine !!1.35! <1.36/1> h­t+ +dhautim tri+ +vidhÃm kuryÃt !daï¬a+ +vamana+ +vÃsasà !!1.36! <1.37/1> rambhÃ+ +daï¬am harit+ +daï¬am !vetra+ +daï¬am tathà eva ca ! <1.37/2> h­t+ +madhye cÃlayitvà tu !puna÷ pratyÃharet Óanai÷ !!1.37! <1.38/1> kapha+ +pittam tathà kledam !recayet Ærdhva+ +vartmanà ! <1.38/2> daï¬a+ +dhauti+ +vidhÃnena !h­t+ +rogam nÃÓayet dhruvam !!1.38! <1.39/1> bhojana+ +ante pibet vÃri !Ã+ +karïa+ +pÆritam su+ +dhÅ÷ ! <1.39/2> Ærdhva+ +d­«Âim k«aïam k­tvà !tat jalam vamayet puna÷ ! <1.39/3> nityam abhyÃsa+ +yogena !kapha+ +pittam nivÃrayet !!1.39! <1.40/1> eka+ +Æna+ +viæÓati÷ hasta÷ !pa¤ca+ +viæÓati vai tathà ! <1.40/2> catu÷+ +aÇgula+ +vistÃram !sÆk«ma+ +vastram Óanai÷ graset ! <1.40/3> puna÷ pratyÃharet etat !procyate dhauti+ +karmakam !!1.40! <1.41/1> gulma+ +jvara+ +plÅhÃ+ +ku«Âha+ +!+ +kapha+ +pittam vinaÓyati ! <1.41/2> Ãrogyam bala+ +pu«Âi÷ ca !bhavet tasya dine dine !!1.41! <1.42/1> apÃna+ +krÆratà tÃvat !yÃvat+ +mÆlam na Óodhayet ! <1.42/2> tasmÃt sarva+ +prayatnena !mÆla+ +Óodhanam Ãcaret !!1.42! <1.43/1> pÅta+ +mÆlasya daï¬ena !madhyama+ +aÇgulinà api và ! <1.43/2> yatnena k«Ãlayet guhyam !vÃriïà ca puna÷ puna÷ !!1.43! <1.44/1> vÃrayet ko«Âha+ +kÃÂhinyam !ÃmÃ+ +jÅrïam nivÃrayet ! <1.44/2> kÃraïam kÃnti+ +pu«Âyo÷ ca !dÅpanam vahni+ +maï¬alam !!1.44! <1.45/1> jala+ +vasti÷ Óu«ka+ +vasti÷ !vastÅ ca dvi+ +vidhau sm­tau ! <1.45/2> jala+ +vastim jale kuryÃt !Óu«ka+ +vastim k«itau sadà !!1.45! <1.46/1> nÃbhi+ +magna+ +jale pÃyu+ +!+ +nyasta+ +nÃla+ +utkaÂa+ +Ãsana÷ ! <1.46/2> Ãku¤canam prakÃÓam ca !jala+ +vastim samÃcaret !!1.46! <1.47/1> prameham ca guda+ +Ãvartam !krÆra+ +vÃyum nivÃrayet ! <1.47/2> bhavet sva+ +chanda+ +deha÷ ca !kÃma+ +deva+ +sama÷ bhavet !!1.47! <1.48/1> vastim paÓcima+ +tÃnena !cÃlayitvà Óanai÷ Óanai÷ ! <1.48/2> aÓvinÅ+ +mudrayà pÃyum !Ãku¤cayet prakÃÓayet !!1.48! <1.49/1> evam abhyÃsa+ +yogena !ko«Âha+ +do«a÷ na vidyate ! <1.49/2> vivardhayet jÃÂhara+ +agnim !Ãma+ +vÃtam vinÃÓayet !!1.49! <1.50/1> vitastimÃnam sÆk«ma+ +sÆtram !nÃsÃ+ +nÃle praveÓayet ! <1.50/2> mukhÃt nirgamayet paÓcÃt !procyate neti+ +karmakam !!1.50! <1.51/1> sÃdhanÃt neti+ +karma api !khecarÅ+ +siddhim ÃpnuyÃt ! <1.51/2> kapha+ +do«Ã÷ vinaÓyanti !divya+ +d­«Âi÷ prajÃyate !!1.51! <1.52/1> a+ +manda+ +vegam tundam ca !bhrÃmayet ubha+ +pÃrÓvayo÷ ! <1.52/2> sarva+ +rogÃt nihanti iha !deha+ +anala+ +vivardhanam !!1.52! <1.53/1> nime«a+ +unme«akam tyaktvà !sÆk«ma+ +lak«yam nirÅk«ayet ! <1.53/2> yÃvat aÓrÆ nipatate !trÃÂakam procyate budhai÷ !!1.53! <1.54/1> evam abhyÃsa+ +yogena !ÓÃæbhavÅ jÃyate dhruvam ! <1.54/2> na jÃyate netra+ +roga÷ !divya+ +d­«Âi+ +pradÃyakam !!1.54! <1.55/1> vÃma+ +krameïa vyutkrameïa !ÓÅt+ +krameïa viÓe«ata÷ ! <1.55/2> bhÃla+ +bhÃtim tridhà kuryÃt !kapha+ +do«am nivÃrayet !!1.55! <1.56/1> i¬ayà pÆrayet vÃyum ++recayet piÇgalà puna÷ ! <1.56/2> piÇgalayà pÆrayitvà !puna÷ candreïa recayet !!1.56! <1.57/1> pÆrakam recakam k­tvà !vegena na tu cÃlayet ! <1.57/2> evam abhyÃsa+ +yogena !kapha+ +do«am nivÃrayet !!1.57! <1.58/1> nÃsÃbhyÃm jalam Ãk­«ya !puna÷ vaktreïa recayet ! <1.58/2> pÃyam pÃyam prakurvan cet !Óle«ma+ +do«am nivÃrayet !!1.58! <1.59/1> ÓÅt+ +k­tya pÅtvà vaktreïa !nÃsÃ+ +nalai÷ virecayet ! <1.59/2> evam abhyÃsa+ +yogena !kÃma+ +deva+ +sama÷ bhavet !!1.59! <1.60/1> na jÃyate vÃrddhakam ca !jvara÷ na eva prajÃyate ! <1.60/2> bhavet sva+ +chanda+ +deha÷ ca !kapha+ +do«am nivÃrayet !!1.60! <1.61/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghaÂa+ +stha+ +yoge «aÂ+ +karma+ +sÃdhanam nÃma prathama+ +upadeÓa÷ !!1!! ]] <2.1/1> gheraï¬a÷ uvÃca: <2.1/11> ÃsanÃni samastÃni !yÃvanta÷ jÅva+ +jantava÷ ! <2.1/2> catu÷+ +aÓÅti lak«Ãïi !Óivena kathitam purà !!2.1! <2.2/1> te«Ãm madhye viÓi«ÂÃni !«aÂ+ +daÓa+ +Ænam Óatam k­tam ! <2.2/2> te«Ãm madhye martya+ +loke !dvÃ+ +triæÓat Ãsanam Óubham !!2.2! <2.3/1> siddham padmam tathà bhadram !muktam vajram ca svastikam ! <2.3/2> siæham ca go+ +mukham vÅram !dhanu÷+ +Ãsanam eva ca !!2.3! <2.4/1> m­tam guptam tathà mÃtsyam !matsya+ +indra+ +Ãsanam eva ca ! <2.4/2> go+ +rak«am paÓcima+ +uttÃnam !ut+ +kaÂam sam+ +kaÂam tathà !!2.4! <2.5/1> mayÆram kukkuÂam kÆrmam !tathà uttÃna+ +kÆrmakam ! <2.5/2> uttÃna+ +maï¬ukam v­k«am !maï¬Ækam garu¬am v­«am !!2.5! <2.6/1> Óalabham makaram ca u«Âram !bhujam+ +gam ca yoga+ +Ãsanam ! <2.6/2> dvÃ+ +triæÓat ÃsanÃni eva !martya+ +loke ca siddhi+ +dà !!2.6! <2.7/1> yoni+ +sthÃnakam aÇghri+ +mÆla+ +ghaÂitam saæpŬya gulpha+ +itaram ! <2.7/11> me¬hra+ +upari atha saænidhÃya cibukam k­tvà h­di sthÃpitam ! <2.7/2> sthÃïu÷ saæyamita+ +indriya÷ a+ +cala+ +d­Óà paÓyan bhruvo÷ antare ! <2.7/3> etat mok«a+ +kapÃÂa+ +bhedana+ +karam siddha+ +Ãsanam procyate !!2.7! <2.8/1> vÃmo÷ Æpari dak«iïam hi caraïam saæsthÃpya vÃmam tathà ! <2.8/11> dak«o÷ Æpari paÓcimena vidhinà k­tvà karÃbhyÃm d­¬ham ! <2.8/2> aÇgu«Âhau h­daye nidhÃya cibukam nÃsÃ+ +agram Ãlokayet ! <2.8/3> etat vyÃdhi+ +vikÃra+ +nÃÓana+ +karam padma+ +Ãsanam procyate !!2.8! <2.9/1> gulphau ca v­«aïasya adha÷ !vyutkrameïa samÃhitau@ ! <2.9/2> pÃda+ +aÇgu«Âhau karÃbhyÃm ca !dh­tvà ca p­«Âha+ +deÓata÷ !!2.9! <2.10/1> jÃlam+ +dharam samÃsÃdya !nÃsÃ+ +agram avalokayet ! <2.10/2> bhadra+ +Ãsanam bhavet etat !sarva+ +vyÃdhi+ +vinÃÓakam !!2.10! <2.11/1> pÃyu+ +mÆle vÃma+ +gulpham !dak«a+ +gulpham tathà upari ! <2.11/2> Óira÷+ +grÅva+ +Ãsame kÃye@ !mukta+ +Ãsanam tu siddhi+ +dam !!2.11! <2.12/1> jaÇghayo÷ vajravat k­tvà !guda+ +pÃrÓve padau ubhau ! <2.12/2> vajra+ +Ãsanam bhavet etat !yoginÃm siddhi+ +dÃyakam !!2.12! <2.13/1> jÃnu+ +urvo÷ antare k­tvà !yogÅ pÃda+ +tale ubhe ! <2.13/2> ­ju+ +kÃya÷ samÃsÅna÷ !svastikam tat pracak«ate !!2.13! <2.14/1> gulphau ca v­«aïasya adha÷ !vyutkrameïa ÆrdhvatÃm gatau ! <2.14/2> citi+ +mÆlau bhÆmi+ +saæsthau !karau ca jÃnunà upari !!2.14! <2.15/1> vyÃtta+ +vaktra÷ jalam+ +dhreïa !nÃsÃ+ +agram avalokayet ! <2.15/2> siæha+ +Ãsanam bhavet etat !sarva+ +vyÃdhi+ +vinÃÓakam !!2.15! <2.16/1> pÃdau bhÆmau ca saæsthÃpya !p­«Âha+ +pÃrÓve niveÓayet ! <2.16/2> sthira+ +kÃyam samÃsÃdya !go+ +mukham go+ +mukha+ +Ãk­ti !!2.16! <2.17/1> eka+ +pÃdam atha ekasmin !vinyaset Æru+ +saæsthitam ! <2.17/2> itarasmin tathà paÓcÃt !vÅra+ +Ãsanam iti Åritam !!2.17! <2.18/1> prasÃrya pÃdau bhuvi daï¬a+ +rÆpau ! <2.18/11> karau ca p­«Âham dh­ta+ +pÃda+ +yugmam ! <2.18/2> k­tvà dhanu÷+ +tulya+ +vivartita+ +aÇgam ! <2.18/3> nigadyate vai dhanu÷+ +Ãsanam tat !!2.18! <2.19/1> uttÃnam Óavavat bhÆmau !ÓayÃnam tu Óava+ +Ãsanam ! <2.19/2> Óava+ +Ãsanam Órama+ +haram !citta+ +viÓrÃnti+ +kÃraïam !!2.19! <2.20/1> jÃnu+ +Ærvo÷ antare pÃdau !k­tvà pÃdau ca gopayet ! <2.20/2> pÃdaupari ca saæsthÃpya !gudam gupta+ +Ãsanam vidu÷ !!2.20! <2.21/1> mukta+ +padma+ +Ãsanam k­tvà !uttÃna+ +Óayanam caret ! <2.21/2> kÆrparÃbhyÃm Óira÷ ve«Âya !matsya+ +Ãsanam tu roga+ +hà !!2.21! <2.22/1> udare paÓcimam@ tÃnam !k­tvà ti«Âhati yatnata÷ ! <2.22/2> namra+ +aÇgam vÃma+ +padam hi !dak«a+ +jÃnu+ +Æpari nyaset !!2.22! <2.23/1> tatra yÃmyam kÆrparam ca !yÃmya+ +kare ca vaktrakam ! <2.23/2> bhruvo÷ madhye gatà d­«Âi÷ !pÅÂham matsya+ +indram ucyate !!2.23! <2.24/1> jÃnu+ +Ærvo÷ antare pÃdau !uttÃnau vyakta+ +saæsthitau ! <2.24/2> gulphau ca ÃcchÃdya hastÃbhyÃm !uttÃnÃbhyam prayatnata÷ !!2.24! <2.25/1> kaïÂha+ +saækocanam k­tvà !nÃsa+ +agram avalokayet ! <2.25/2> go+ +rak«a+ +Ãsanam iti Ãhu÷ !yoginÃm siddhi+ +kÃraïam !!2.25! <2.26/1> prasÃrya pÃdau bhuvi daï¬a+ +rÆpau ! <2.26/2> saænyasta+ +bhÃlam citi+ +yugma+ +madhye ! <2.26/3> yatnena pÃdau ca dh­tau karÃbhyÃm ! <2.26/4> yoga+ +indra+ +pÅÂham paÓcima+ +tÃnam Ãhu÷ !!2.26! <2.27/1> aÇgu«ÂhÃbhyÃm ava«Âabhya !dharÃm gulphau ca khe gatau ! <2.27/2> tatra upari gudam nyaset !vij¤eyam utkaÂa+ +Ãsanam !!2.27! <2.28/1> vÃma+ +pÃda+ +cite÷ mÆlam !saænyasya dharaïÅ+ +tale ! <2.28/2> pÃda+ +daï¬ena yÃmyena !ve«Âayet vÃma+ +pÃdakam ! <2.28/3> jÃnu+ +yugme kara+ +yugmam !etat saækaÂam Ãsanam !!2.28! <2.29/1> dharÃm ava«Âabhya kara+ +dvayÃbhyÃm ! <2.29/2> tat kÆrpare sthÃpita+ +nÃbhi+ +pÃrÓvam ! <2.29/3> ucca+ +Ãsane daï¬avat utthita÷ khe ! <2.29/4> mayÆram etat pravadanti pÅÂham !!2.29! <2.30/1> bahu+ +kat+ +aÓana+ +bhuktam bhasma kuryÃt a+ +Óe«am ! <2.30/2> janayati jaÂhara+ +agnim jÃrayet kÃla+ +kÆÂam ! <2.30/3> harati sa+ +kala+ +rogÃn ÃÓu gulma+ +jvara+ +ÃdÅn ! <2.30/4> bhavati vigata+ +do«am hi Ãsanam ÓrÅ+ +mayÆram !!2.30! <2.31/1> padma+ +Ãsanam samÃsÃdya !jÃnu+ +Ærvo÷ antare karau ! <2.31/2> kÆrparÃbhyÃm samÃsÅna÷ !ma¤ca+ +stha÷ kukkuÂa+ +Ãsanam !!2.31! <2.32/1> gulphau ca v­«aïasya adha÷ !vyutkrameïa samÃhitau ! <2.32/2> ­ju+ +kÃya+ +Óira÷+ +grÅvam !kÆrma+ +Ãsanam iti Åritam !!2.32! <2.33/1> kukkuÂa+ +Ãsana+ +bandha+ +stham !karÃbhyÃm dh­ta+ +kandharam ! <2.33/2> kha+ +ga+ +kÆrmavat uttÃnam !etat uttÃna+ +kÆrmakam !!2.33! <2.34/1> pÃda+ +talau p­«Âha+ +deÓe !aÇgu«Âhau dvau ca saæsp­Óet ! <2.34/2> jÃnu+ +yugmam purask­tya !sÃdhayet maï¬uka+ +Ãsanam !!2.34! <2.35/1> maï¬Æka+ +Ãsana+ +bandha+ +stham !kÆrparÃbhyÃm dh­tam Óira÷ ! <2.35/2> etat bhekavat uttÃnam !etat uttÃna+ +maï¬ukam !!2.35! <2.36/1> vÃma+ +Æru+ +mÆla+ +deÓe ca !yÃmyam pÃdam nidhÃya tu ! <2.36/2> ti«Âhati v­k«avat bhÆmau !v­k«a+ +Ãsanam idam vidu÷ !!2.36! <2.37/1> jaÇgha+ +urubhyÃm dharÃm pŬya !sthira+ +kÃya÷ dvi+ +jÃnunà ! <2.37/2> jÃnu+ +Æpari kara+ +yugmam !garu¬a+ +Ãsanam ucyate !!2.37! <2.38/1> yÃmya+ +gulphe pÃyu+ +mÆlam !vÃma+ +bhÃge pada+ +itaram ! <2.38/2> viparÅtam sp­Óet bhÆmim !v­«a+ +Ãsanam idam bhavet !!2.38! <2.39/1> adhyÃsya Óete pada+ +yugma+ +vak«e ! <2.39/2> bhÆmim ava«Âabhya kara+ +dvayÃbhyÃm ! <2.39/3> pÃdau ca ÓÆnye ca vitasti ca Ærdhvam ! <2.39/4> vadanti pÅÂham Óalabham muni+ +indrÃ÷ !!2.39! <2.40/1> adhyÃsya Óete h­dayam nidhÃya ! <2.40/2> bhÆmau ca pÃdau pravisÃryamÃïau ! <2.40/3> Óira÷ ca dh­tvà kara+ +daï¬a+ +yugme ! <2.40/4> deha+ +agni+ +kÃram makara+ +Ãsanam tat !!2.40! <2.41/1> adhyÃsya Óete pada+ +yugmam astam@ ! <2.41/11> p­«Âhe nidhÃya api dh­tam karÃbhyÃm ! <2.41/2> Ãku¤cya samyak ghi udara+ +Ãsya+ +gaï¬am@ ! <2.41/3> u«Âram ca pÅÂham yataya÷ vadanti !!2.41! <2.42/1> aÇgu«Âha+ +nÃbhi+ +pari+ +antam !adha÷ bhÆmau ca vinyaset ! <2.42/2> kara+ +talÃbhyÃm dharÃm dh­tvà !Ærdhvam ÓÅr«am phaïÅ iva hi !!2.42! <2.43/1> deha+ +agni÷ vardhate nityam !sarva+ +roga+ +vinÃÓanam ! <2.43/2> jÃgarti bhuja+ +gÅ devÅ !sÃdhanÃt bhujam+ +ga+ +Ãsanam !!2.43! <2.44/1> uttÃnau caraïau k­tvà !saæsthÃpya jÃnunà upari ! <2.44/2> Ãsana upari saæsthÃpya !uttÃnam kara+ +yugmakam !!2.44! <2.45/1> pÆrakai÷ vÃyum Ãk­«ya !nÃsa+ +agram avalokayet ! <2.45/2> yoga+ +Ãsanam bhavet etat !yoginÃm yoga+ +sÃdhane !!2.45! <2.46/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghata+ +stha+ +yoge Ãsana+ +prayoga÷ nÃma dvitÅya+ +upadeÓa÷ !!2!! ]] <3.1/1> gheraï¬a÷ uvÃca: mahÃ+ +mudrà nabha÷+ +mudrà !u¬¬ÅyÃnam jalam+ +dharam ! <3.1/2> mÆla+ +bandham mahÃ+ +bandham !mahÃ+ +vedhaÓ ca khe+ +carÅ !!3.1! <3.2/1> viparÅta+ +karaïÅ yoni÷ !vajrolÅ Óakti+ +cÃlanÅ ! <3.2/2> ta¬ÃgÅ mÃï¬ukÅ mudrà !ÓÃæbhavÅ pa¤ca+ +dhÃraïà !!3.2! <3.3/1> aÓvinÅ pÃÓinÅ kÃkÅ !mÃtaÇgÅ ca bhujam+ +ginÅ ! <3.3/2> pa¤ca+ +viæÓati+ +mudrÃ÷ ca !siddhi+ +dà iha yoginÃm !!3.3! <3.4/1> mudrÃïÃm paÂalam devi !kathitam tava saænidhau ! <3.4/2> yena vij¤Ãta+ +mÃtreïa !sarva+ +siddhi÷ prajÃyate !!3.4! <3.5/1> gopanÅyam prayatnena !na deyam yasya kasya+ +cit ! <3.5/2> prÅti+ +dam yoginÃm ca eva !durt+ +abham marutÃm api !!3.5! <3.6/1> pÃyu+ +mÆlam vÃma+ +gulphe !saæpŬya d­¬ha+ +yatnata÷ ! <3.6/2> yÃmya+ +pÃdam prasÃrya atha !karÃbhyÃm dh­ta+ +pada+ +aÇguli÷ !!3.6! <3.7/1> kaïÂha+ +saækocanam k­tvà !bhruvo÷ madhye nirÅk«ayet ! <3.7/2> pÆrakai÷ vÃyum saæpÆrya !mahÃ+ +mudrà nigadyate !!3.7! <3.8/1> valitam palitam ca eva !jarÃm@ m­tyum nivÃrayet ! <3.8/2> k«aya+ +kÃsam guda+ +Ãvartam !plÅhÃ+ +jÅrïam jvaram tathà ! <3.8/3> nÃÓayet sarva+ +rogÃn ca !mahÃ+ +mudrÃ+ +abhisevanÃt !!3.8! <3.9/1> yatra yatra sthita÷ yogÅ !sarva+ +kÃrye«u sarvadà ! <3.9/2> Ærdhva+ +jihva÷ sthira÷ bhÆtvà !dhÃrayet pavanam sadà ! <3.9/3> nabha÷+ +mudrà bhavet e«Ã !yoginÃm roga+ +nÃÓinÅ !!3.9! <3.10/1> udare paÓcimam tÃnam !nÃbhe÷ Ærdhvam tu kÃrayet ! <3.10/2> u¬¬Ånam kurute yasmÃt !a+ +viÓrÃntam mahÃ+ +kha+ +ga÷ ! <3.10/3> u¬¬ÅyÃnam tu asau bandha÷ !m­tyu+ +mÃtaæga+ +kesarÅ !!3.10! <3.11/1> samagrÃt bandhanÃt hi etat !u¬¬ÅyÃnam viÓi«yate ! <3.11/2> u¬¬ÅyÃne samabhyaste !mukti÷ svÃbhÃvikÅ bhavet !!3.11! <3.12/1> kaïÂha+ +saækocanam k­tvà !cibukam h­daye nyaset ! <3.12/2> jÃlam+ +dhare k­te bandhe !«aÂ+ +daÓa+ +ÃdhÃra+ +bandhanam ! <3.12/3> jÃlam+ +dhara+ +mahÃ+ +mudrà !m­tyo÷ ca k«aya+ +kÃriïÅ !!3.12! <3.13/1> siddham jÃlam+ +dharam bandham !yoginÃm siddhi+ +dÃyakam ! <3.13/2> «aÂ+ +mÃsam abhyaset ya÷ hi !sa÷ siddha÷ na atra saæÓaya÷ !!3.13! <3.14/1> pÃr«ïinà vÃma+ +pÃdasya !yonim Ãku¤cayet tata÷ ! <3.14/2> nÃbhi+ +granthim meru+ +daï¬e !saæpŬya yatnata÷ su+ +dhÅ÷ !!3.14! <3.15/1> me¬hram dak«iïa+ +gulphena !d­¬ha+ +bandham samÃcaret ! <3.15/2> nÃbhe÷ Ærdhvam adha÷ ca api !tÃnam kuryÃt prayatnata÷ ! <3.15/3> jarÃ+ +vinÃÓinÅ mudrà !mÆla+ +bandha÷ nigadyate !!3.15! <3.16/1> saæsÃra+ +sÃgaram tartum !abhila«ati ya÷ pumÃn ! <3.16/2> virale su+ +gupta÷ bhÆtvà !mudrÃm etÃm samabhyaset !!3.16! <3.17/1> abhyÃsÃt bandhanasya asya !marut+ +siddhi÷ bhavet dhruvam ! <3.17/2> sÃdhayet yatnatas tarhi !maunÅ tu vijita+ +Ãlasa÷ !!3.17! <3.18/1> vÃma+ +pÃdasya gulphena !pÃyu+ +mÆlam nirodhayet ! <3.18/2> dak«a+ +pÃdena tat gulpham !saæpŬya yatnata÷ su+ +dhÅ÷ !!3.18! <3.19/1> Óanai÷ Óanai÷ cÃlayet pÃr«ïim !yonim Ãku¤cayet Óanai÷ ! <3.19/2> jÃlam+ +dhare dhÃrayet prÃïam !mahÃ+ +bandha÷ nigadyate !!3.19! <3.20/1> mahÃ+ +bandha÷ para÷ bandha÷ !jarÃ+ +maraïa+ +nÃÓana÷ ! <3.20/2> prasÃdÃt asya bandhasya !sÃdhayet sarva+ +vächitam !!3.20! <3.21/1> rÆpa+ +yauvana+ +lÃvaïyam !nÃrÅïÃm puru«am vinà ! <3.21/2> mÆla+ +bandha+ +mahÃ+ +bandhau !mahÃ+ +vedham vinà tathà !!3.21! <3.22/1> mahÃ+ +bandham samÃsÃdya !u¬¬Ãna!kumbhakam caret ! <3.22/2> mahÃ+ +vedha÷ samÃkhyÃta÷ !yoginÃm siddhi+ +dÃyaka÷ !!3.22! <3.23/1> mahÃ+ +bandha+ +mÆla+ +bandhau !mahÃ+ +vedha+ +samanvitau ! <3.23/2> prati+ +aham kurute ya÷ tu !sa÷ yogÅ yoga+ +vittama÷ !!3.23! <3.24/1> na m­tyuta÷ bhayam tasya !na jarà tasya vidyate ! <3.24/2> gopanÅya÷ prayatnena !vedha÷ yam yogi+ +pum+ +gavai÷ !!3.24! <3.25/1> jihvà adha÷ nìÅm saæchitya !rasanÃm cÃlayet sadà ! <3.25/2> dohayet nava+ +nÅtena !lauha+ +yantreïa kar«ayet !!3.25! <3.26/1> evam nityam samabhyÃsÃt !lambikà dÅrghatÃm vrajet ! <3.26/2> yÃvadgacchedbhruvormadhye tadà sidhyati khecarÅ !!3.26! <3.27/1> rasanÃm tÃlu+ +madhye tu !Óanai÷ Óanai÷ praveÓayet ! <3.27/2> kapÃla+ +kuhare jihvà !pravi«Âà viparÅta+ +gà ! <3.27/3> bhruvo÷ madhye gatà d­«Âi÷ !mudrà bhavati khe+ +carÅ !!3.27! <3.28/1> na ca mÆrcchà k«udhà t­«ïà !na eva Ãlasyam prajÃyate ! <3.28/2> na ca roga÷ jarà m­tyu÷ !deva+ +deham prapadyate !!3.28! <3.29/1> na ca agni÷ dahate gÃtram !na Óo«ayati mÃruta÷ ! <3.29/2> na deham kledayanti Ãpa÷ !daæÓayet na bhujam+ +gama÷ !!3.29! <3.30/1> lÃvaïyam ca bhavet gÃtre !samÃdhi÷ jÃyate dhruvam ! <3.30/2> kapÃla+ +vaktra+ +saæyoge !rasanà rasam ÃpnuyÃt !!3.30! <3.31/1> nÃnÃ+ +vidhi+ +samudbhÆtam !Ãnandam ca dine dine ! <3.31/2> Ãdau lavaïa+ +k«Ãram ca !tata÷ tikta+ +ka«Ãyakam !!3.31! <3.32/1> nava+ +nÅtam gh­tam k«Åram !dadhi+ +takra+ +madhÆni ca ! <3.32/2> drÃk«Ã+ +rasam ca pÅyÆ«am !jÃyate rasanÃ+ +udakam !!3.32! <3.33/1> nÃbhi+ +mÆle vaset sÆrya÷ !tÃlu+ +mÆle ca candramÃ÷ ! <3.33/2> a+ +m­tam grasate sÆrya÷ !tata÷ m­tyu+ +vaÓa÷ nara÷ !!3.33! <3.34/1> Ærdhvam ca yojayet sÆryam !candram ca adha÷ Ãnayet ! <3.34/2> viparÅta+ +karÅ mudrà !sarva+ +tantre«u gopità !!3.34! <3.35/1> bhÆmau Óira÷ ca saæsthÃpya !kara+ +yugmam samÃhita÷ ! <3.35/2> Ærdhva+ +pÃda÷ sthira÷ bhÆtvà !viparÅta+ +karÅ matà !!3.35! <3.36/1> mudrà iyam sÃdhayet nityam !jarÃm m­tyum ca nÃÓayet ! <3.36/2> sa÷ siddha÷ sarva+ +loke«u !pralaye api na sÅdati !!3.36! <3.37/1> siddha+ +Ãsanam samÃsÃdya !karïa+ +ak«i+ +nÃsikÃ+ +mukham ! <3.37/2> aÇgu«Âha+ +tarjanÅ+ +madhya+ +a+ +!+ +nÃmÃ+ +Ãdibhi÷ ca dhÃrayet !!3.37! <3.38/1> kÃkÅbhi÷ prÃïam saæk­«ya !apÃne yojayet tata÷ ! <3.38/2> «a cakrÃïi kramÃt dh­tvà !hum+ +ham+ +sa+ +manunà su+ +dhÅ÷ !!3.38! <3.39/1> caitanyam Ãnayet devÅm !nidrità yà bhujam+ +ginÅ ! <3.39/2> jÅvena sahitÃm Óaktim !samutthÃpya para+ +ambu+ +je !!3.39! <3.40/1> Óaktimayam svayam bhÆtvà !param Óivena saægamam ! <3.40/2> nÃnÃ+ +sukham vihÃram ca !cintayet paramam sukham !!3.40! <3.41/1> Óiva+ +Óakti+ +samÃyogÃt !eka+ +antam bhuvi bhÃvayet ! <3.41/2> Ãnanda+ +mÃnasa÷ bhÆtvà !aham brahma iti saæbhavet !!3.41! <3.42/1> yoni+ +mudrà parà gopyà !devÃnÃm api du÷+ +labhà ! <3.42/2> sak­t+ +tat+ +bhÃva+ +saæsiddha÷ !samÃdhi+ +stha÷ sa÷ eva hi !!3.42! <3.43/1> brahma+ +hà bhrÆïa+ +hà ca eva !surÃ+ +pa÷ guru+ +talpa+ +ga÷ ! <3.43/2> etai÷ pÃpai÷ na lipyate !yoni+ +mudrÃ+ +nibandhanÃt !!3.43! <3.44/1> yÃni pÃpÃni ghorÃïi !upa+ +pÃpÃni yÃni ca ! <3.44/2> tÃni sarvÃïi naÓyanti !yoni+ +mudrÃ+ +nibandhanÃt ! <3.44/3> tasmÃt abhyasanam kuryÃt !yadi muktim samicchati !!3.44! <3.45/1> dharÃm ava«Âabhya kara+ +dvayÃbhyÃm ! <3.45/11> Ærdhvam k«ipet pÃda+ +yugam Óira÷ khe ! <3.45/2> Óakti+ +prabodhÃya cira+ +jÅvanÃya ! <3.45/3> vajroli+ +mudrÃm munaya÷ vadanti !!3.45! <3.46/1> ayam yoga÷ yoga+ +Óre«Âha÷ !yoginÃm mukti+ +kÃraïam ! <3.46/2> ayam hita+ +prada÷ yoga÷ !yoginÃm siddhi+ +dÃyaka÷ !!3.46! <3.47/1> etat yoga+ +prasÃdena !bindu+ +siddhi÷ bhavet dhruvam ! <3.47/2> siddhe bindau mahÃ+ +yatne !kim na sidhyati bhÆ+ +tale !!3.47! <3.48/1> bhogena mahatà yukta÷ !yadi mudrÃm samÃcaret ! <3.48/2> tathà api sa!kalà siddhi÷ !tasya bhavati niÓcitam !!3.48! <3.49/1> mÆla+ +ÃdhÃre Ãtma+ +Óakti÷ !kuï¬alÅ para+ +devatà ! <3.49/2> Óayità bhuja+ +ga+ +ÃkÃrà !sa+ +ardha+ +tri+ +valaya+ +anvità !!3.49! <3.50/1> yÃvat sà nidrità dehe !tÃvat jÅva÷ paÓu÷ yathà ! <3.50/2> j¤Ãnam na jÃyate tÃvat !koÂi+ +yogam samabhyaset !!3.50! <3.51/1> udghÃÂayet kavÃÂam ca !yathà ku¤cikayà haÂhÃt ! <3.51/2> kuï¬alinyÃ÷ prabodhena !brahma+ +dvÃram vibhedayet !!3.51! <3.52/1> nÃbhim b­hat+ +ve«Âanam ca !na ca nagnam bahi÷ sthitam ! <3.52/2> gopanÅya+ +g­he sthitvà !Óakti+ +cÃlanam abhyaset !!3.52! <3.53/1> vitasti+ +pramitam dÅrgham !vistÃre catu÷+ +aÇgulam ! <3.53/2> m­dulam dhavalam sÆk«ma+ +!+ +@ve«Âana+ +ambara+ +lak«aïam ! <3.53/3> evam ambaram uktam @ ca !kaÂi+ +sÆtreïa yojayet !!3.53! <3.54/1> bhÃsmanà gÃtra+ +saæliptam !siddha+ +Ãsanam samÃcaret ! <3.54/2> nÃsÃbhyÃm prÃïam Ãk­«ya !apÃne yojayet balÃt !!3.54! <3.55/1> tÃvat Ãku¤cayet guhyam !Óanai÷ aÓvini+ +mudrayà ! <3.55/2> yÃvat gacchet su«umïÃyÃm !vÃyu÷ prakÃÓayet haÂhÃt !!3.55! <3.56/1> tÃvat vÃyu+ +prabhedena !kumbhikà ca bhujam+ +ginÅ ! <3.56/2> baddha+ +ÓvÃsa÷ tata÷ bhÆtvà !ca÷ Ærdhva+ +mÃtram prapadyate ! <3.56/3> Óabda+ +dvayam phala+ +ekam tu !yoni+ +mudrÃm ca cÃlayet !!3.56! <3.57/1> vinà Óakti+ +cÃlanena !yoni+ +mudrà na sidhyati ! <3.57/2> Ãdau cÃlanam abhyasya !yoni+ +mudrÃm samabhyaset !!3.57! <3.58/1> iti te kathitam caï¬a !prakÃram Óakti+ +cÃlanam ! <3.58/2> gopanÅyam prayatnena !dine dine samabhyaset !!3.58! <3.59/1> mudrà iyam paramà gopyà !jarÃ+ +maraïa+ +nÃÓinÅ ! <3.59/2> tasmÃd abhyasanam kÃryam !yogibhi÷ siddhi+ +kÃÇk«ibhi÷ !!3.59! <3.60/1> nityam ya÷ abhyasate yogÅ !siddhi÷ tasya kare sthità ! <3.60/2> tasya vigraha+ +siddhi÷ syÃt !rogÃïÃm saæk«aya÷ bhavet !!3.60! <3.61/1> udare paÓcimam @ tÃnam !k­tvà ca ta¬Ãga+ +Ãk­ti ! <3.61/2> ta¬ÃgÅ sà parà mudrà !jarÃ+ +m­tyu+ +vinÃÓinÅ !!3.61! <3.62/1> mukham saæmudritam k­tvà !jihvÃ+ +mÆlam pracÃlayet ! <3.62/2> Óanai÷ graset a+ +m­tam tat !mÃï¬ukÅm mudrikÃm vidu÷ !!3.62! <3.63/1> valitam palitam na eva !jÃyate nitya+ +yauvanam ! <3.63/2> na keÓe jÃyate pÃka÷ !ya÷ kuryÃt nitya mÃï¬ukÅm !!3.63! <3.64/1> netra+ +a¤janam samÃlokya !Ãtma+ +ÃrÃmam nirÅk«ayet ! <3.64/2> sà bhavet ÓÃæbhavÅ mudrà !sarva+ +tantre«u gopità !!3.64! <3.65/1> veda+ +ÓÃstra+ +purÃïÃni !sÃmÃnya+ +gaïikà iva ! <3.65/2> iyam tu ÓÃæbhavÅ mudrà !guptà kula+ +vadhÆ÷ iva !!3.65! <3.66/1> sa÷ eva Ãdi+ +nÃtha÷ ca !sa÷ ca nÃrÃyaïa÷ svayam ! <3.66/2> sa÷ ca brahmà s­«Âi+ +kÃrÅ !ya÷ mudrÃm vetti ÓÃæbhavÅm !!3.66! <3.67/1> satyam satyam puna÷ satyam !satyam uktam mahÃ+ +ÅÓvara ! <3.67/2> ÓÃæbhavÅm ya÷ vijÃnÅyÃt !sa÷ ca brahma na ca anyathà !!3.67! <3.68/1> kathità ÓÃæbhavÅ mudrà !Ó­ïu«va pa¤ca+ +dhÃraïÃm ! <3.68/2> dhÃraïÃni samÃsÃdya !kim na sidhyati bhÆ+ +tale !!3.68! <3.69/1> anena nara+ +dehena !svarge«u gamana+ +Ãgamam ! <3.69/2> mana÷+ +gati÷ bhavet tasya !khe+ +caratvam na ca anyathà !!3.69! <3.70/1> yat tattvam hari+ +tÃla+ +deÓa+ +racitam bhaumam la+ +kÃra+ +anvitam ! <3.70/11> veda+ +Ãsram kamala+ +Ãsanena sahitam k­tvà h­di sthÃyinam ! <3.70/2> prÃïam tatra vinÅya pa¤ca+ +ghaÂikÃ÷ citta+ +anvitam dhÃrayet ! <3.70/3> e«Ã stambha+ +karÅ sadà k«iti+ +jayam kuryÃt adha÷+ +dhÃraïà !!3.70! <3.71/1> pÃrthivÅ+ +dhÃraïÃ+ +mudrÃm !ya÷ karoti ca nityaÓa÷ ! <3.71/2> m­tyum+ +jaya÷ svayam sa÷ api !sa÷ siddha÷ vicaret bhuvi !!3.71! <3.72/1> ÓaÇkha+ +indu+ +pratimam ca kunda+ +dhavalam tattvam kilÃlam Óubham ! <3.72/11> tat pÅyÆ«a+ +va+ +kÃra+ +bÅja+ +sahitam yuktam sadà vi«ïunà ! <3.72/2> prÃïam tatra vinÅya pa¤ca+ +ghaÂikÃ÷ citta+ +anvitam dhÃrayet ! <3.72/3> e«Ã du÷+ +saha+ +tÃpa+ +pÃpa+ +hariïÅ syÃt ÃmbhasÅ dhÃraïà !!3.72! <3.73/1> ÃmbhasÅm paramÃm mudrÃm !ya÷ jÃnÃti sa÷ yoga+ +vit ! <3.73/2> jale ca gabhÅre ghore !maraïam tasya na u bhavet !!3.73! <3.74/1> iyam tu paramà mudrà !gopanÅyà prayatnata÷ ! <3.74/2> prakÃÓÃt siddhi+ +hÃni÷ syÃt !satyam vacmi ca tattvata÷ !!3.74! <3.75/1> yat nÃbhi+ +sthitam indra+ +gopa+ +sa+ +d­Óam bÅja+ +tri+ +koïa+ +anvitam @ ! <3.75/11> tattvam tejamayam pradÅptam aruïam rudreïa yat siddhi+ +dam ! <3.75/2> prÃïam tatra vinÅya pa¤ca+ +ghaÂikÃ÷ citta+ +anvitam dhÃrayet ! <3.75/3> e«Ã kÃla+ +gabhÅra+ +bhÅti+ +haraïÅ vaiÓvÃnarÅ dhÃraïà !!3.75! <3.76/1> pradÅpte jvalite vahnau !yadi patati sÃdhaka÷ ! <3.76/2> etat+ +mudrÃ+ +prasÃdena !sa÷ jÅvati na m­tyu+ +bhÃk !!3.76! <3.77/1> yat bhinna+ +a¤jana+ +pu¤ja+ +saænibham idam dhÆmra+ +avabhÃsam param ! <3.77/11> tattvam sattvamayam ya+ +kÃra+ +sahitam yatra ÅÓvara÷ devatà ! <3.77/2> prÃïam tatra vinÅya pa¤ca+ +ghaÂikÃ÷ citta+ +anvitam dhÃrayet ! <3.77/3> e«Ã khe gamanam karoti yaminÃm syÃt vÃyavÅ dhÃraïà !!3.77! <3.78/1> iyam tu paramà mudrà !jarÃ+ +m­tyu+ +vinÃÓinÅ ! <3.78/2> vÃyunà mriyate na api !khe ca gati+ +pradÃyinÅ !!3.78! <3.79/1> ÓaÂhÃya bhakti+ +hÅnÃya !na deyà yasya kasya+ +cit ! <3.79/2> datte ca siddhi+ +hÃni÷ syÃt !satyam vacmi ca caï¬a te !!3.79! <3.80/1> yat sindhau vara+ +Óuddha+ +vÃri+ +sa+ +d­Óam vyomam param bhÃsitam ! <3.80/11> tattvam deva+ +sadÃ+ +Óivena sahitam bÅjam ha+ +kÃra+ +anvitam ! <3.80/2> prÃïam tatra vinÅya pa¤ca+ +ghaÂikÃ÷ citta+ +anvitam dhÃrayet ! <3.80/3> e«Ã mok«a+ +kavÃÂa+ +bhedana+ +karÅ tu syÃt @ nabha÷+ +dhÃraïà !!3.80! <3.81/1> ÃkÃÓÅ+ +dhÃraïÃm mudrÃm !ya÷ vetti sa÷ ca yoga+ +vit ! <3.81/2> na m­tyu÷ jÃyate tasya !pralaye na avasÅdati !!3.81! <3.82/1> Ãku¤cayet guda+ +dvÃram !prakÃÓayet puna÷ puna÷ ! <3.82/2> sà bhavet aÓvinÅ mudrà !Óakti+ +prabodha+ +kÃriïÅ !!3.82! <3.83/1> aÓvinÅ paramà mudrà guhya+ +roga+ +vinÃÓinÅ ! <3.83/2> bala+ +pu«Âi+ +karÅ ca eva !a+ +kÃla+ +maraïam haret !!3.83! <3.84/1> kaïÂha+ +p­«Âe k«ipet pÃdau !pÃÓavat d­¬ha+ +bandhanam ! <3.84/2> sà eva pÃÓinÅ mudrà !Óakti+ +prabodha+ +kÃriïÅ !!3.84! <3.85/1> pÃÓinÅ mahatÅ mudrà !bala+ +pu«Âi+ +vidhÃyinÅ ! <3.85/2> sÃdhanÅyà prayatnena !sÃdhakai÷ siddhi+ +kÃÇk«ibhi÷ !!3.85! <3.86/1> kÃka+ +ca¤cuvat Ãsyena !pibet vÃyum Óanai÷ Óanai÷ ! <3.86/2> kÃkÅ mudrà bhavet e«Ã !sarva+ +roga+ +vinÃÓinÅ !!3.86! <3.87/1> kÃkÅ+ +mudrà parà mudrà !sarva+ +tantre«u gopità ! <3.87/2> asyÃ÷ prasÃda+ +mÃtreïa !na rogÅ kÃkavat bhavet !!3.87! <3.88/1> kaïÂha+ +magna+ +jale sthitvà !nÃsÃbhyÃm jalam Ãharet ! <3.88/2> mukhÃt nirgamayet paÓcÃt !puna÷ vaktreïa ca Ãharet !!3.88! <3.89/1> nÃsÃbhyÃm recayet paÓcÃt !kuryÃt evam puna÷ puna÷ ! <3.89/2> mÃtaÇginÅ parà mudrà !jarÃ+ +m­tyu+ +vinÃÓinÅ !!3.89! <3.90/1> virale ni÷+ +jane deÓe !sthitvà ca eka+ +agra+ +mÃnasa÷ ! <3.90/2> kuryÃt mÃtaÇginÅm mudrÃm !mÃtaÇga÷ iva jÃyate !!3.90! <3.91/1> yatra yatra sthita÷ yogÅ !sukham ati+ +antam aÓnute ! <3.91/2> tasmÃt sarva+ +prayatnena !sÃdhayet mudrikÃm parÃm !!3.91! <3.92/1> vaktram kim+ +cit+ +su+ +prasÃrya !cÃlinam galayà pibet ! <3.92/2> sà bhavet bhuja+ +gÅ mudrà !jarÃ+ +m­tyu+ +vinÃÓinÅ !!3.92! <3.93/1> yÃvat ca udare rogam !a+ +jÅrïa+ +Ãdi viÓe«ata÷ ! <3.93/2> tat sarvam nÃÓayet ÃÓu !yatra mudrà bhujam+ +ginÅ !!3.93! <3.94/1> idam tu mudrÃ+ +paÂalam !kathitam caï¬a te Óubham ! <3.94/2> vallabham sarva+ +siddhÃnÃm !jarÃ+ +maraïa+ +nÃÓanam !!3.94! <3.95/1> ÓaÂhÃya bhakti+ +hÅnÃya !na deyam yasya kasya+ +cit ! <3.95/2> gopanÅyam prayatnena !du÷+ +labham marutÃm api !!3.95! <3.96/1> ­jave ÓÃnta+ +cittÃya !guru+ +bhakti+ +parÃya ca ! <3.96/2> kulÅnÃya pradÃtavyam !bhoga+ +mukti+ +pradÃyakam !!3.96! <3.97/1> mudrÃïÃm paÂalam hi etat !sarva+ +vyÃdhi+ +vinÃÓanam ! <3.97/2> nityam abhyÃsa+ +ÓÅlasya !jaÂhara+ +agni+ +vivardhanam !!3.97! <3.98/1> na tasya jÃyate m­tyu÷ !na asya jarÃ+ +Ãdikam tathà ! <3.98/2> na agni+ +jala+ +bhayam tasya !vÃyo÷ api kuta÷ bhayam !!3.98! <3.99/1> kÃsa÷ ÓvÃsa÷ plÅhà ku«Âham !Óle«ma+ +rogÃ÷ ca viæÓati÷ ! <3.99/2> mudrÃïÃm sÃdhanÃt ca eva !vinaÓyanti na saæÓaya÷ !!3.99! <3.100/1> bahunà kim iha uktena !sÃram vacmi ca caï¬a te ! <3.100/2> na asti mudrÃ+ +samam kim+ +cit !siddhi+ +dam k«iti+ +maï¬ale !!3.100! <3.101/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghaÂa+ +stha+ +yoga+ +prakaraïe mudrÃ+ +prayoga÷ nÃma t­tÅya+ +upadeÓa÷ !!3!! ]] <3.102/0> <4.1/1> gheraï¬a÷ uvÃca: <4.1/11> atha ata÷ saæpravak«yÃmi !pratyÃhÃrakam uttamam ! <4.1/2> yasya vij¤Ãna+ +mÃtreïa !kÃma+ +Ãdi+ +ripu+ +nÃÓanam !!4.1! <4.2/1> yata÷ yata÷ niÓcarati !mana÷ ca¤calam a+ +sthiram ! <4.2/2> tata÷ tata÷ niyamya etat !Ãtmani eva vaÓam nayet !!4.2! <4.3/1> yatra yatra gatà d­«Âi÷ !mana÷ tatra pragacchati ! <4.3/2> tata÷ pratyÃharet etat !Ãtmani eva vaÓam nayet !!4.3! <4.4/1> pura÷+ +kÃram tira÷+ +kÃram !su+ +ÓrÃvyam và bhayÃnakam ! <4.4/2> mana÷ tasmÃt niyamya etat !Ãtmani eva vaÓam nayet !!4.4! <4.5/1> ÓÅtam và api tathà ca u«ïam !yat mana÷+ +sparÓa+ +yogata÷ ! <4.5/2> tasmÃt pratyÃharet etat !Ãtmani eva vaÓam nayet !!4.5! <4.6/1> su+ +gandhe và api du÷+ +gandhe !ghrÃïe«u jÃyate mana÷ ! <4.6/2> tasmÃt pratyÃharet etat !Ãtmani eva vaÓam nayet !!4.6! <4.7/1> madhura+ +Ãmlaka+ +tikta+ +Ãdi+ +!+ +rasam gatam yadà mana÷ ! <4.7/2> tasmÃt pratyÃharet etat !Ãtmani eva vaÓam nayet !!4.7! <4.8/1> Óabda+ +Ãdi«u anuraktÃni !nig­hya ak«Ãïi yoga+ +vit ! <4.8/2> kuryÃt citta+ +anucÃrÅïi !pratyÃhÃra+ +parÃyaïa÷ !!4.8! <4.9/1> vaÓyatà paramà tena !jÃyate ati+ +cala+ +ÃtmanÃm ! <4.9/2> indriyÃïÃm a+ +vaÓyai÷ tai÷ !na yogÅ yoga+ +sÃdhaka÷ !!4.9! <4.10/1> prÃïa+ +ÃyÃmai÷ dahet do«Ãn !dhÃraïÃbhi÷ ca kilbi«am ! <4.10/2> pratyÃhÃreïa vi«ayÃn !dhyÃnena an+ +ÅÓvarÃn guïÃn !!4.10! <4.11/1> yathà parvata+ +dhÃtÆnÃm !do«Ã÷ dahyanti dhÃmyatÃm ! <4.11/2> tathà indriya+ +k­tÃ÷ do«Ã÷ !dahyante prÃïa+ +nigrahÃt !!4.11! <4.12/1> sama÷ sama+ +Ãsana÷ bhÆtvà !saæh­tya caraïau ubhau ! <4.12/2> saæv­ta+ +Ãsya÷ tathà eva urÆ !samyak vi«Âabhya ca agrata÷ !!4.12! <4.13/1> pÃr«ïibhyÃm liÇga+ +v­«aïau !a+ +sp­Óan prayata÷ sthita÷ ! <4.13/2> kim+ +cit+ +unnÃmita+ +ÓirÃ÷ !dantai÷ dantÃn na saæsp­Óet ! <4.13/3> saæpaÓyan nÃsika+ +agram svam !diÓa÷ ca an+ +avalokayan !!4.13! <4.14/1> rajasà tamasa÷ v­ttim !sattvena rajasa÷ tathà ! <4.14/2> saæchÃdya ni÷+ +male sattve !sthita÷ yu¤jÅta yoga+ +vit !!4.14! <4.15/1> indriyÃïi indriya+ +arthebhya÷ !prÃïa+ +ÃdÅn mana÷ eva ca ! <4.15/2> nig­hya samavÃyena !pratyÃhÃram upakramet !!4.15! <4.16/1> ya÷ tu pratyÃharet kÃmÃn !sarva+ +aÇgÃn Åva kacchapa÷ ! <4.16/2> sadà Ãtma+ +rati÷ eka+ +stha÷ !paÓyati ÃtmÃnam Ãtmani !!4.16! <4.17/1> sa÷ bÃhya+ +abhi+ +antaram Óaucam !ni«pÃdya Ã+ +kaïÂha+ +nÃbhita÷ ! <4.17/2> pÆrayitvà budha÷ deham !pratyÃhÃram upakramet !!4.17! <4.18/1> tathà vai yoga+ +yuktasya !yogina÷ niyata+ +Ãtmana÷ ! <4.18/2> sarve do«Ã÷ praïaÓyanti !sva+ +stha÷ ca eva upajÃyate !!4.18! <4.19/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghaÂa+ +stha+ +yoge pratyÃhÃra+ +prayoga÷ nÃma caturtha+ +upadeÓa÷ !!4!! ]] <5.1/1> gheraï¬a÷ uvÃca: <5.1/11> atha ata÷ saæpravak«yÃmi !prÃïa+ +ÃyÃmasya yat+ +vidhim ! <5.1/2> yasya sÃdhana+ +mÃtreïa !deva+ +tulya÷ bhavet nara÷ !!5.1! <5.2/1> Ãdau sthÃnam tathà kÃlam !mita+ +ÃhÃram tathÃ+ +aparam ! <5.2/2> nìÅ+ +Óuddhim tata÷ paÓcÃt !prÃïa+ +ÃyÃmam ca sÃdhayet !!5.2! <5.3/1> dÆra+ +deÓe tathà araïye !rÃja+ +dhÃnyÃm jana+ +antike ! <5.3/2> yoga+ +Ãrambham na kurvÅta !k­ta÷ cet siddhi+ +hà bhavet !!5.3! <5.4/1> a+ +viÓvÃsam dÆra+ +deÓe !araïye bhak«a!varjitam ! <5.4/2> loka+ +Ãraïye prakÃÓa÷ ca !tasmÃt trÅïi vivarjayet !!5.4! <5.5/1> su+ +deÓe dhÃrmike rÃjye !su+ +bhik«e ni÷+ +upadrave ! <5.5/2> tatra ekam kuÂiram k­tvà !prÃcÅrai÷ parive«Âayet !!5.5! <5.6/1> vÃpÅ+ +kÆpa+ +ta¬Ãgam ca !prÃcÅra+ +madhya+ +varti ca ! <5.6/2> na ati+ +uccam na ati+ +nÅcam và !kuÂiram kÅÂa+ +varjitam !!5.6! <5.7/1> samyak+ +gomaya+ +liptam ca !kuÂiram randhra+ +varjitam ! <5.7/2> evam sthÃne hi gupte ca !prÃïa+ +ÃyÃmam samabhyaset !!5.7! <5.8/1> hemante ÓiÓire grÅ«me !var«ÃyÃm ca ­tau tathà ! <5.8/2> yoga+ +Ãrambham na kurvÅta !k­te yoga÷ hi roga+ +da÷ !!5.8! <5.9/1> vasante Óaradi proktam !yoga+ +Ãrambham samÃcaret ! <5.9/2> tadà yoga÷ bhavet siddha÷ !rogÃt mukta÷ bhavet dhruvam !!5.9! <5.10/1> caitra+ +Ãdi+ +phÃlguna+ +ante ca !mÃgha+ +Ãdi+ +phÃlguna+ +antike ! <5.10/2> dvau dvau mÃsau ­tu+ +bhÃgau !anubhÃva÷ catu÷ catu÷ !!5.10! <5.11/1> vasanta÷ caitra+ +vaiÓÃkhau !jye«Âha+ +ëìhau ca grÅ«makau ! <5.11/2> var«Ã ÓrÃvaïa+ +bhÃdrÃbhyÃm !Óarat ÃÓvina+ +kÃrtikau ! <5.11/3> mÃrga+ +pau«au ca hemanta÷ !ÓiÓira÷ mÃgha+ +phÃlgunau !!5.11! <5.12/1> anubhÃvam pravak«yÃmi !­tÆnÃm ca yathÃ+ +uditam ! <5.12/2> mÃgha+ +Ãdi+ +mÃdhava+ +ante hi !vasanta+ +anubhava÷ catu÷ !!5.12! <5.13/1> caitra+ +Ãdi ca ëìha+ +antam ca !grÅ«ma÷ ca anubhava÷ catu÷ ! <5.13/2> ëìha+ +Ãdi ca aÓvina+ +antam !var«Ã ca anubhava÷ catu÷ !!5.13! <5.14/1> bhÃdra+ +Ãdi mÃrgaÓÅr«a+ +antam !Óarada÷ anubhava÷ catu÷ ! <5.14/2> kÃrtika+ +Ãdi+ +mÃgha+ +mÃsa+ +antam !hemanta+ +anubhava÷ catu÷ ! <5.14/3> mÃrga+ +ÃdÅn catura÷ mÃsÃn !ÓiÓira+ +anubhavam vidu÷ !!5.14! <5.15/1> vasante và api Óaradi !yoga+ +Ãrambham tu samÃcaret ! <5.15/2> tadà yoga÷ bhavet siddha÷ !vinà ÃyÃsena kathyate !!5.15! <5.16/1> mita+ +ÃhÃram vinà ya÷ tu !yoga+ +Ãrambham tu kÃrayet ! <5.16/2> nÃnÃ+ +roga÷ bhavet tasya !kim+ +cit yoga÷ na sidhyati !!5.16! <5.17/1> ÓÃli+ +annam yava+ +piï¬am và !godhÆma+ +piï¬akam tathà ! <5.17/2> mudgam mëa+ +caïaka+ +Ãdi !Óubhram ca tu«a+ +varjitam !!5.17! <5.18/1> paÂolam panasam mÃnam !kakkolam ca Óuka+ +ÃÓakam ! <5.18/2> drìhikÃm karkaÂÅm rambhÃm !¬umbarÅm kaïÂa+ +kaïÂakam !!5.18! <5.19/1> Ãma+ +rambhÃm bÃla+ +rambhÃm !rambhÃ+ +daï¬am ca mÆlakam ! <5.19/2> vÃrtÃkÅm mÆlakam ­ddhim !yogÅ bhak«aïam Ãcaret !!5.19! <5.20/1> bÃla+ +ÓÃkam kÃla ÓÃkam !tathà paÂola+ +patrakam ! <5.20/2> pa¤ca+ +ÓÃkam praÓaæsÅyÃt !vÃstÆkam hila+ +mocikÃm !!5.20! <5.21/1> Óuddham su+ +madhuram snigdham !udara+ +ardha+ +vivarjitam ! <5.21/2> bhujyate sura+ +saæprÅtyà [su+ +rasam prityÃ] !mita+ +ÃhÃram imam vidu÷ !!5.21! <5.22/1> annena pÆrayet ardham !toyena tu t­tÅyakam ! <5.22/2> udarasya turÅya+ +aæÓam !saærak«et vÃyu+ +cÃraïe !!5.22! <5.23/1> kaÂu amlam lavaïam tiktam !bh­«Âam ca dadhi takrakam ! <5.23/2> ÓÃka+ +utkaÂam tathà madyam !tÃlam ca panasam tathà !!5.23! <5.24/1> kulattham masÆram pÃï¬um !kÆ«mÃï¬am ÓÃka+ +daï¬akam ! <5.24/2> tumbÅ+ +kola+ +kapittham ca !kaïÂa+ +bilvam palÃÓakam !!5.24! <5.25/1> kadambam jambÅram bimbam !lakucam laÓunam vi«am ! <5.25/2> kÃma+ +raÇgam piyÃlam ca !hiÇgu+ +ÓÃlmali+ +kemukam !!5.25! <5.26/1> yoga+ +Ãrambhe varjayet ca !patha+ +strÅ+ +vahni+ +sevanam !!5.26! <5.27/1> nava+ +nÅtam gh­tam k«Åram !gu¬am Óarkara+ +Ãdi ca Åk«avam ! <5.27/2> pakva+ +rambhÃm nÃrikelam !dìimbam a+ +Óiva+ +Ãsavam ! <5.27/3> drÃk«Ãm tu lavalÅm dhÃtrÅm !rasam amla+ +vivarjitam !!5.27! <5.28/1> elÃ+ +jÃti+ +lavaÇgam ca !pauru«am jambu+ +jÃmbalam ! <5.28/2> harÅtakÅm kharjÆram ca !yogÅ bhak«aïam Ãcaret !!5.28! <5.29/1> laghu+ +pÃkam priyam snigdham !tathà dhÃtu+ +prapo«aïam ! <5.29/2> mana÷+ +abhila«itam yogyam !yogÅ bhojanam Ãcaret !!5.29! <5.30/1> kÃÂhinyam duritam pÆtim !u«ïam paryu«itam tathà ! <5.30/2> ati+ +ÓÅtam ca ati ca u«ïam !bhak«yam yogÅ vivarjayet !!5.30! <5.31/1> prÃta÷+ +snÃna+ +upavÃsa+ +Ãdi+ +!+ +kÃya+ +kleÓa+ +vidhim tathà ! <5.31/2> eka+ +ÃhÃram ni÷+ +ÃhÃram !yÃma+ +ante ca na kÃrayet !!5.31! <5.32/1> evam+ +vidhi+ +vidhÃnena !prÃïa+ +ÃyÃmam samÃcaret ! <5.32/2> Ãrambhe prathame kuryÃt !k«Åra+ +Ãdyam nitya+ +bhojanam ! <5.32/3> madhya+ +ahne ca eva sÃya+ +ahne !bhojana+ +dvayam Ãcaret !!5.32! <5.33/1> kuÓa+ +Ãsane m­ga+ +ajine !vyÃghra+ +ajine ca kambale ! <5.33/2> sthÆla+ +Ãsane samÃsÅna÷ !prÃkmukha÷ và apiudak+ +mukha÷ ! <5.33/3> nìÅ+ +Óuddhim samÃsÃdya !prÃïa+ +ÃyÃmam samabhyaset !!5.33! <5.34/1> caï¬akÃpÃli÷ uvÃca: <5.34/11> nìÅ+ +Óuddhim katham kuryÃt !nìÅ+ +Óuddhi÷ tu kÅ+ +d­ÓÅ ! <5.34/2> tat sarvam Órotum icchÃmi !tat vadasva dayÃ+ +nidhe !!5.34! <5.35/1> gheraï¬a÷ uvÃca: <5.35/11> mala+ +ÃkulÃsu nìūu !mÃruta÷ na eva gacchati ! <5.35/2> prÃïa+ +ÃyÃma÷ katham sidhyet !tattva+ +j¤Ãnam katham bhavet ! <5.35/3> tasmÃt Ãdau na¬Å+ +Óuddhim !prÃïa+ +ÃyÃmam tata÷ abhyaset !!5.35! <5.36/1> nìÅ+ +Óuddhi÷ dvidhà proktà !sa+ +manu÷ ni÷+ +manu÷ tathà ! <5.36/2> bÅjena sa+ +manum kuryÃt !ni÷+ +manum dhauti+ +karmaïi !!5.36! <5.37/1> dhauti+ +karma purà proktam !«aÂ+ +karma+ +sÃdhane yathà ! <5.37/2> Ó­ïu«va sa+ +manum caï¬a !nìÅ+ +Óuddhi÷ yathà bhavet !!5.37! <5.38/1> upaviÓya Ãsane yogÅ !padma+ +Ãsanam samÃcaret ! <5.38/2> guru+ +Ãdi+ +nyÃsanam k­tvà !yathà eva guru+ +bhëitam ! <5.38/3> nìÅ+ +Óuddhim prakurvÅta !prÃïa+ +ÃyÃma+ +viÓuddhaye !!5.38! <5.39/1> vÃyu+ +bÅjam tata÷ dhyÃtvà !dhÆmra+ +varïam sa+ +tejasam ! <5.39/2> candreïa pÆrayet vÃyum !bÅjam «aÂ+ +daÓakai÷ su+ +dhÅ÷ !!5.39! <5.40/1> catu÷+ +«a«Âyà mÃtrayà ca !kumbhakena eva dhÃrayet ! <5.40/2> dvÃ+ +triæÓat+ +mÃtrayà vÃyum !sÆrya+ +nìyà ca recayet !!5.40! <5.41/1> nÃbhi+ +mÆlÃd vahnim utthÃpya !dhyÃyet teja÷ vanÅ+ +yutam ! <5.41/2> vahni+ +bÅjam @ «aÂ+ +daÓena !sÆrya+ +nìyà ca pÆrayet !!5.41! <5.42/1> catu÷+ +«a«Âyà mÃtrayà ca !kumbhakena eva dhÃrayet ! <5.42/2> dvÃ+ +triæÓat+ +mÃtrayà vÃyum !ÓaÓi+ +nìyà ca recayet !!5.42! <5.43/1> nÃsa+ +agre ÓaÓa+ +dh­k bimbam !dhyÃtvà jyotsnÃ+ +samanvitam ! <5.43/2> Âham bÅjam «aÂ+ +daÓena eva !i¬ayà pÆrayet marut !!5.43! <5.44/1> catu÷+ +«a«Âyà mÃtrayà ca ![kumbhakena eva] dhÃrayet ! <5.44/2> a+ +m­ta+ +plÃvitam dhyÃtvà !prÃïa+ +ÃyÃmam samabhyaset !!5.44! <5.45/0> vam bÅjam Óa÷+ +¬aÓena eva !sÆrya+ +nìyà ca pÆrayet ! <5.45/1> vam bÅjam Óa÷+ +¬aÓena eva !sÆrya+ +nìyà ca pÆrayet ! <5.45/2> dvÃ+ +triæÓena la+ +kÃreïa !d­¬ham bhÃvyam virecayet !!5.45! <5.46/1> evam+ +vidhÃm nìÅ+ +Óuddhim !k­tvà nìÅm viÓodhayet ! <5.46/2> d­¬ha÷ bhÆtvà Ãsanam k­tvà !prÃïa+ +ÃyÃmam samÃcaret !!5.46! <5.47/1> sahita÷ sÆrya+ +bheda÷ ca !ujjÃyÅ ÓÅtalÅ tathà ! <5.47/2> bhastrikà bhrÃmarÅ mÆrcchà !kevalÅ ca a«Âa kumbhikÃ÷ !!5.47! <5.48/1> sahitau dvi+ +vidhau proktau !prÃïa+ +ÃyÃmam samÃcaret ! <5.48/2> sa+ +garbha÷ bÅjam uccÃrya !ni÷+ +garbha÷ bÅja+ +varjita÷ ! <5.48/3> prÃïa+ +ÃyÃmam sa+ +garbham ca !prathamam kathayÃmi te !!5.48! <5.49/1> sukha+ +Ãsane ca upaviÓya !prÃk+ +mukha÷ và api udak+ +mukha÷ ! <5.49/2> dhyÃyet vidhim raja÷+ +guïam !rakta+ +varïam a+ +varïakam !!5.49! <5.50/1> i¬ayà pÆrayet vÃyum !mÃtrayà «aÂ+ +daÓai÷ su+ +dhÅ÷ ! <5.50/2> pÆraka+ +ante kumbhaka+ +Ãdye !kartavya÷ tu u¬¬iyÃnaka÷ !!5.50! <5.51/1> sattvamayam harim dhyÃtvà !u+ +kÃrai÷ Óukla+ +varïakai÷ ! <5.51/2> catu÷+ +«a«Âyà ca mÃtrayà !anilam kumbhakam caret ! <5.51/3> kumbhaka+ +ante recaka+ +Ãdye !kartavyam ca jÃlam+ +dharam !!5.51! <5.52/1> rudram tama÷+ +guïam dhyÃtvà !ma+ +kÃrai÷ k­«ïa+ +varïakai÷ ! <5.52/2> dvÃ+ +triæÓat+ +mÃtrayà ca eva !recayet vidhinà puna÷ !!5.52! <5.53/1> puna÷ piÇgalayà ÃpÆrya !kumbhakena eva dhÃrayet ! <5.53/2> i¬ayà recayet paÓcÃt !tat+ +bÅjena krameïa tu !!5.53! <5.54/1> anu+ +loma+ +vi+ +lomena !vÃram vÃram ca sÃdhayet ! <5.54/2> pÆraka+ +ante kumbhaka+ +Ãdye !dh­tam nÃsÃ+ +puÂa+ +dvayam ! <5.54/3> kani«ÂhÃ+ +a+ +nÃmikÃ+ +aÇgu«Âhai÷ !tarjanÅ+ +madhyame vinà !!5.54! <5.55/1> prÃïa+ +ÃyÃmam ni+ +garbham tu !vinà bÅjena jÃyate ! <5.55/2> vÃma+ +jÃnu+ +upari nyasta+ +!+ +vÃma+ +pÃïi+ +talam bhramet ! <5.55/3> mÃtrÃ+ +Ãdi+ +Óata+ +pari+ +antam !pÆra+ +kumbhaka+ +recanam !!5.55! <5.56/1> uttamà viæÓati÷ mÃtrà !madhyamà «aÂ+ +daÓÅ sm­tà ! <5.56/2> adhamà dvÃ+ +daÓÅ mÃtrà !prÃïa+ +ÃyÃmÃ÷ tridhà sm­tÃ÷ !!5.56! <5.57/1> adhamÃt jÃyate gharma÷ !meru+ +kampa÷ ca madhyamÃt ! <5.57/2> uttamÃt ca bhÆmi+ +tyÃga÷ !tri+ +vidham siddhi+ +lak«aïam !!5.57! <5.58/1> prÃïa+ +ÃyÃmÃt khe+ +caratvam !prÃïa+ +ÃyÃmÃt roga+ +nÃÓanam ! <5.58/2> prÃïa+ +ÃyÃmÃt bodhayet Óaktim prÃïa+ +ÃyÃmÃt mana+ +unmanÅ ! <5.58/3> Ãnanda÷ jÃyate citte !prÃïa+ +ÃyÃmÅ sukhÅ bhavet !!5.58! <5.59/1> kathitam sahitam kumbham !sÆrya+ +bhedanakam Ó­ïu ! <5.59/2> pÆrayet sÆrya+ +nìyà ca !yathÃ+ +Óakti bahi÷+ +marut !!5.59! <5.60/1> dhÃrayet bahu+ +yatnena !kumbhakena jalam+ +dharai÷ ! <5.60/2> yÃvat svedam nakha+ +keÓÃbhyÃm !tÃvat kurvantu kumbhakam !!5.60! <5.61/1> prÃïa÷ apÃna÷ samÃna÷ ca udÃna+ +vyÃnau ca vÃyava÷ ! <5.61/2> nÃga÷ kÆrma÷ ca k­kara÷ !deva+ +datta÷ dhanam+ +jaya÷ !!5.61! <5.62/1> h­di prÃïa÷ vahet nityam !apÃna÷ guda+ +maï¬ale ! <5.62/2> samÃna÷ nÃbhi+ +deÓe tu !udÃna÷ kaïÂha+ +madhya+ +ga÷ ! <5.62/3> vyÃna÷ vyÃpya ÓarÅre tu !pradhÃnÃ÷ pa¤ca vÃyava÷ !!5.62! <5.63/1> prÃïa+ +ÃdyÃ÷ pa¤ca vikhyÃtÃ÷ !nÃga+ +ÃdyÃ÷ pa¤ca vÃyava÷ ! <5.63/2> te«Ãm api ca pa¤cÃnÃm !sthÃnÃni ca vadÃmi aham !!5.63! <5.64/1> udgÃre nÃga÷ ÃkhyÃta÷ !kÆrma÷ tu unmÅlane sm­ta÷ ! <5.64/2> k­kara÷ k«ut+ +t­«e @ j¤eya÷ !deva+ +datta÷ vij­mbhaïe ! <5.64/3> na jahÃti m­te kva api !sarva+ +vyÃpÅ dhanam+ +jaya÷ !!5.64! <5.65/1> nÃga÷ g­hïÃti caitanyam !kÆrma÷ ca eva nime«aïam ! <5.65/2> k«ut+ +t­«am k­kara÷ ca eva !j­mbhaïam caturthena tu ! <5.65/3> bhavet dhanam+ +jayÃt Óabdam !k«aïa+ +mÃtram na ni÷saret !!5.65! <5.66/1> sarvam ca sÆryakam bhitvà !nÃbhi+ +mÆlÃt samuddharet !!5.66! <5.67/1> i¬ayà recayet paÓcÃt !dhairyeïa a+ +khaï¬a+ +vegata÷ ! <5.67/2> puna÷ sÆryeïa ca Ãk­«ya !kumbhayitvà yathÃ+ +vidhi !!5.67! <5.68/1> recayitvà sÃdhayet tu !krameïa ca puna÷ puna÷ ! <5.68/2> kumbhaka÷ sÆrya+ +bheda÷ tu !jarÃ+ +m­tyu+ +vinÃÓaka÷ !!5.68! <5.69/1> bodhayet kuï¬alÅm Óaktim !deha+ +anala+ +vivardhanam ! <5.69/2> iti te kathitam caï¬a !sÆrya+ +bhedanam uttamam !!5.69! <5.70/1> nÃsÃbhyÃm vÃyum Ãk­«ya !mukha+ +madhye ca dhÃrayet ! <5.70/2> h­t+ +galÃbhyÃm samÃk­«ya !vÃyum vaktreïa dhÃrayet !!5.70! <5.71/1> mukham praphullam saærak«ya !kuryÃt jÃlam+ +dharam tata÷ ! <5.71/2> Ã+ +Óakti kumbhakam k­tvà !dhÃrayet a+ +virodhata÷ !!5.71! <5.72/1> ujjÃyÅ+ +kumbhakam k­tvà !sarva+ +kÃryÃïi sÃdhayet ! <5.72/2> na bhavet kapha+ +roga÷ ca !krÆra+ +vÃyu÷ a+ +jÅrïakam !!5.72! <5.73/1> Ãma+ +vÃta÷ k«aya÷ kÃsa÷ !jvara+ +plÅhà na jÃyate ! <5.73/2> jarÃ+ +m­tyu+ +vinÃÓÃya !ca ujjÃyÅm sÃdhayet nara÷ !!5.73! <5.74/1> jihvayà vÃyum Ãk­«ya !udare pÆrayet Óanai÷ ! <5.74/2> k«aïam ca kumbhakam k­tvà !nÃsÃbhyÃm recayet puna÷ !!5.74! <5.75/1> sarvadà sÃdhayet yogÅ !ÓÅtalÅ+ +kumbhakam Óubham ! <5.75/2> a+ +jÅrïam kapha+ +pittam ca !na eva tasya prajÃyate !!5.75 bhastrà iva loha+ +kÃrÃïÃm !yathÃ+ +krameïa saæbhramet ! <5.75/3> tata÷ vÃyum ca nÃsÃbhyÃm !ubhÃbhyÃm cÃlayet Óanai÷ !!5.76! <5.77/1> evam viæÓati+ +vÃram ca !k­tvà kuryÃt ca kumbhakam ! <5.77/2> tat+ +ante cÃlayet vÃyum !pÆrva+ +uktam ca yathÃ+ +vidhi !!5.77! <5.78/1> tri+ +vÃram sÃdhayet enam !bhastrikÃ+ +kumbhakam su+ +dhÅ÷ ! <5.78/2> na ca roga÷ na ca kleÓa÷ !Ãrogyam ca dine dine !!5.78! <5.79/1> ardha+ +rÃtre gate yogÅ !jantÆnÃm Óabda+ +varjite ! <5.79/2> karïau nidhÃya hastÃbhyÃm !kuryÃt pÆrakam uttamam !!5.79! <5.80/1> Ó­ïuyÃt dak«iïe karïe !nÃdam anta÷+ +gatam su+ +dhÅ÷ ! <5.80/2> prathamam jhiæjhÅ+ +nÃdam ca !vaæÓÅ+ +nÃdam tata÷ param ! <5.80/3> megha+ +gharghara+ +bhrÃmarÅ ca !ghaïÂÃ+ +kÃæsyam tata÷ param !!5.80! <5.81/1> turÅ+ +bherÅ+ +m­t+ +aÇga+ +Ãdi+ +!+ +vÅïÃ+ +nÃdaka+ +dundubhi÷ ! <5.81/2> evam nÃnÃ+ +vidha÷ nÃda÷ !jÃyate nityam abhyasÃt !!5.81! <5.82/1> an+ +Ãhatasya Óabdasya !tasya Óabdasya ya÷ dhvani÷ ! <5.82/2> dhvane÷ anta÷+ +gatam jyoti÷ !jyoti÷ anta÷+ +gatam mana÷ !!5.82! <5.83/1> tasmin tu vilayam yÃti !tat vi«ïo÷ paramam padam ! <5.83/2> evam bhrÃmarÅ+ +saæsiddhi÷ !samÃdhi+ +siddhim ÃpnuyÃt !!5.83! <5.84/1> mukhe ca kumbhakam k­tvà !bhruvo÷ anta÷+ +gatam mana÷ ! <5.84/2> saætyajya vi«ayÃn sarvÃn !mana÷+ +mÆrcchà sukha+ +pradà !!5.84! <5.85/1> Ãtmani mana+ +saæyogÃt !Ãnandam jÃyate dhruvam ! <5.85/2> evam nÃnÃ+ +vidhÃ+ +Ãnanda÷ !jÃyate nityam abhyasÃt ! <5.85/3> evam abhyÃsa+ +yogena !samÃdhi+ +siddhim ÃpnuyÃt !!5.85! <5.86/1> bhujam+ +ginyÃ÷ ÓvÃsa+ +vaÓÃt !a+ +japà jÃyate nanu ! <5.86/2> ham+ +kÃreïa bahi÷ yÃti !sa÷+ +kÃreïa viÓet puna÷ !!5.86! <5.87/1> «a ÓatÃni divÃ+ +rÃtrau !sahasrÃïi eka+ +viæÓati÷ ! <5.87/2> a+ +japÃm nÃma gÃyatrÅm !jÅva÷ japati sarvadà !!5.87! <5.88/1> mÆla+ +ÃdhÃre yathà haæsa÷ !tathà hi h­di paÇka+ +je ! <5.88/2> tathà nÃsÃ+ +puÂa+ +dvandve !tri+ +veïÅ+ +saægama+ +Ãgamam !!5.88! <5.89/1> «aÂ+ +navati+ +aÇgulÅ+ +mÃnam !ÓarÅram karma+ +rÆpakam ! <5.89/2> dehÃt bahi÷+ +gata÷ vÃyu÷ !sva+ +bhÃvÃt dvÃ+ +daÓa+ +aÇguli÷ !!5.89! <5.90/1> Óayane «aÂ+ +daÓa+ +aÇgulya÷ !bhojane viæÓati÷ tathà ! <5.90/2> catu÷+ +viæÓa+ +aÇguli÷ panthe !nidrÃyÃm triæÓat+ +aÇguli÷ ! <5.90/3> maithune «aÂ+ +triæÓat uktam !vyÃyÃme ca tata÷ adhikam !!5.90! <5.91/1> sva+ +bhÃve asya gate÷ nyÆne !param Ãyu÷ pravardhate ! <5.91/2> Ãyu÷+ +k«aya÷ adhike prokta÷ !mÃrute ca antarÃt gate !!5.91! <5.92/1> tasmÃt prÃïe sthite dehe !maraïam na eva jÃyate ! <5.92/2> vÃyunà ghaÂa+ +saæbandhe !bhavet kevala+ +kumbhaka÷ !!5.92! <5.93/1> yÃvat+ +jÅvam japet mantram !a+ +japÃ+ +saækhya+ +kevalam ! <5.93/2> adya+ +avadhi dh­tam saækhyÃ+ +!+ +vibhramam kevalÅ+ +k­te !!5.93! <5.94/1> ata÷ eva hi kartavya÷ !kevalÅ+ +kumbhaka÷ narai÷ ! <5.94/2> kevalÅ ca a+ +japÃ+ +saækhyà !dvi+ +guïà ca mana+ +unmanÅ !!5.94! <5.95/1> nÃsÃbhyÃm vÃyum Ãk­«ya !kevalam kumbhakam caret ! <5.95/2> eka+ +Ãdika+ +catu÷+ +«a«Âim !dhÃrayet prathame dine !!5.95! <5.96/1> kevalÅm a«Âadhà kuryÃt !yÃme yÃme dine dine ! <5.96/2> atha và pa¤cadhà kuryÃt !yathà tat kathayÃmi te !!5.96! <5.97/1> prÃta÷ madhya+ +ahna+ +sÃya+ +ahne !madhya+ +rÃtre caturthake ! <5.97/2> tri+ +saædhyam atha và kuryÃt !sama+ +mÃne dine dine !!5.97! <5.98/1> pa¤ca+ +vÃram dine v­ddhi÷ !vÃra+ +ekam ca dine tathà ! <5.98/2> a+ +japÃ+ +parimÃïe @ ca !yÃvat siddhi÷ prajÃyate !!5.98! <5.99/1> prÃïa+ +ÃyÃmam kevalÅm nÃma !tadà vadati yoga+ +vit ! <5.99/2> kumbhake kevale siddhe !kim na sidhyati bhÆ+ +tale !!5.99! <5.100/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghata+ +stha+ +yoga+ +prakaraïe prÃïa+ +ÃyÃma+ +prayoga÷ nÃma pa¤cama+ +upadeÓa÷ !!5! ]] <6.1/1> gheraï¬a÷ uvÃca: <6.1/11> sthÆlam jyoti÷ tathà sÆk«mam !dhyÃnasya tri+ +vidham vidu÷ ! <6.1/2> sthÆlam mÆrtimayam proktam !jyoti÷ tejomayam tathà ! <6.1/3> sÆk«mam bindumayam brahma !kuï¬alÅ para+ +devatà !!6.1! <6.2/1> svakÅya+ +h­daye dhyÃyet !sudhÃ+ +sÃgaram uttamam ! <6.2/2> tat+ +madhye ratna+ +dvÅpam tu !su+ +ratna+ +vÃlukÃmayam !!6.2! <6.3/1> catu÷+ +dik«u nÅpa+ +tarum !bahu+ +pu«pa+ +samanvitam ! <6.3/2> nÅpa+ +upa+ +vana+ +saækulai÷ !ve«Âitam parità @ iva !!6.3! <6.4/1> mÃlatÅ+ +mallikÃ+ +jÃtÅ+ +!+ +kesarai÷ campakai÷ tathà ! <6.4/2> pÃrijÃtai÷ sthala+ +padmai÷ !gandhÃ+ +modita+ +dik+ +mukhai÷ !!6.4! <6.5/1> tat+ +madhye saæsmaret yogÅ !kalpa+ +v­k«am mana÷+ +ramam ! <6.5/2> catu÷+ +ÓÃkhÃ+ +catu÷+ +vedam !nitya+ +pu«pa+ +phala+ +anvitam !!6.5! <6.6/1> bhramarÃ÷ kokilÃ÷ tatra !gu¤janti nigadanti ca ! <6.6/2> dhyÃyet+ +tatra sthira÷ bhÆtvà !mahÃ+ +mÃïikya+ +maï¬apam !!6.6! <6.7/1> tat+ +madhye tu smaret yogÅ !paryaÇkam su+ +mana÷+ +haram ! <6.7/2> tatra i«Âa+ +devatÃm dhyÃyet !yat+ +dhyÃnam guru+ +bhëitam !!6.7! <6.8/1> yasya devasya yat rÆpam !yathà bhÆ«aïa+ +vÃhanam ! <6.8/2> tat rÆpam dhyÃyate nityam !sthÆla+ +dhyÃnam idam vidu÷ !!6.8! <6.9/1> sahasra+ +ara+ +mahÃpadme !karïikÃyÃm vicintayet ! <6.9/2> vilagna+ +sahitam padmam !dvÃ+ +daÓai÷ dala+ +saæyutam !!6.9! <6.10/1> Óubhra+ +varïam mahÃ+ +teja÷ !dvÃ+ +daÓai÷ bÅja+ +bhëitam ! <6.10/2> sa+ +ha+ +k«a+ +ma+ +va+ +la+ +ri+ +yum !ham+ +sa+ +Óa+ +ktim yathÃ+ +kramam !!6.10! <6.11/1> tat+ +madhye karïikÃyÃm tu !a+ +ka+ +tha+ +Ãdi+ +rekhÃ+ +trayam ! <6.11/2> ha+ +la+ +k«a+ +koïa+ +saæyuktam !praïavam tatra vartate !!6.11! <6.12/1> nÃda+ +bindumayam pÅÂham !dhyÃyet tatra mana÷+ +haram ! <6.12/2> tatra+ +upari ham+ +sa+ +yugmam !pÃdukà tatra vartate !!6.12! <6.13/1> dhyÃyettatra gurum devam !vi+ +bhujam ca tri+ +locanam ! <6.13/2> Óveta+ +ambara+ +dharam devam !Óukla+ +gandha+ +anulepanam !!6.13! <6.14/1> Óukla+ +pu«pamayam mÃlyam !rakta+ +Óakti+ +samanvitam ! <6.14/2> evam+ +vidha+ +guru+ +dhyÃnÃt !sthÆla+ +dhyÃnam prasidhyati !!6.14! <6.15/1> kathitam sthÆla+ +dhyÃnam tu !teja÷+ +dhyÃnam Ó­ïu«va me ! <6.15/2> yat+ +dhyÃnena yoga+ +siddhi÷ !Ãtma+ +prati+ +ak«am eva ca ! <6.15/3> mÆla+ +ÃdhÃre kuï¬alinÅ !bhuja+ +ga+ +ÃkÃra+ +rÆpiïÅ !!6.15! <6.16/1> jÅva+ +Ãtmà ti«Âhati tatra !pradÅpa+ +kalikÃ+ +Ãk­ti÷ ! <6.16/2> dhyÃyet tejomayam brahma !teja÷+ +dhyÃnam tat eva hi !!6.16! <6.17/1> nÃbhi+ +mÆle sthitam sÆrya+ +!+ +maï¬alam vahni+ +saæyutam ! <6.17/2> dhyÃyet teja÷ mahat vyÃptam !teja÷+ +dhyÃnam tat eva hi !!6.17! <6.18/1> bhruvo÷ madhye mana+ +Ærdhve ca !yat teja÷ praïava+ +Ãtmakam ! <6.18/2> dhyÃyet jvÃla+ +avalÅ+ +yuktam !teja÷+ +dhyÃnam tat eva hi !!6.18! <6.19/1> teja÷+ +dhyÃnam Órutam caï¬a !sÆk«ma+ +dhyÃnam vadÃmi aham ! <6.19/2> bahu+ +bhÃgya+ +vaÓÃt yasya !kuï¬alÅ jÃgratÅ bhavet !!6.19! <6.20/1> Ãtmanà saha yogena !netra+ +randhrÃt vinirgatà ! <6.20/2> viharet rÃja+ +mÃrge ca !ca¤calatvÃt na d­Óyate !!6.20! <6.21/1> ÓÃæbhavÅ+ +mudrayà yogÅ !dhyÃna+ +yogena sidhyati ! <6.21/2> sÆk«ma+ +dhyÃnam idam gopyam !devÃnÃm api du÷+ +labham !!6.21! <6.22/1> sthÆla+ +dhyÃnÃt Óata+ +guïam !teja÷+ +dhyÃnam pracak«ate ! <6.22/2> teja÷+ +dhyÃnÃt lak«a+ +guïam !sÆk«ma+ +dhyÃnam parÃt+ +param !!6.22! <6.23/1> iti te kathitam caï¬a !dhyÃna+ +yogam su+ +du÷+ +labham ! <6.23/2> Ãtmà sa+ +ak«Ãt bhavet yasmÃt !tasmÃt dhyÃnam viÓi«yate !!6.23! <6.24/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghata+ +stha+ +yoge sapta+ +sÃdhane dhyÃna+ +yoga÷ nÃma «a«Âha+ +upadeÓa÷ !!6! ]] <7.1/1> gheraï¬a÷ uvÃca: <7.1/11> samÃdhi÷ ca param tattvam !bahu+ +bhÃgyena labhyate ! <7.1/2> guro÷ k­pÃ+ +prasÃdena !prÃpyate guru+ +bhaktita÷ !!7.1! <7.2/1> vidyÃ+ +pratÅti÷ sva+ +guru+ +pratÅti÷ ! <7.2/2> Ãtma+ +pratÅti÷ manasa÷ prabodha÷ ! <7.2/3> dine dine yasya bhavet sa÷ yogÅ ! <7.2/4> su+ +Óobhana+ +abhyÃsam upaiti sadya÷ !!7.2! <7.3/1> ghaÂÃt bhinnam mana÷ k­tvà !aikyam kuryÃt para+ +Ãtmani ! <7.3/2> samÃdhim tam vijÃnÅyÃt !mukta+ +saæj¤a÷ daÓÃ+ +Ãdibhi÷ !!7.3! <7.4/1> aham brahma na ca anya÷ asmi !brahma eva aham na Óoka+ +bhÃk ! <7.4/2> sat+ +cit+ +Ãnanda+ +rÆpa÷ aham !nitya+ +mukta÷ sva+ +bhÃvavÃn !!7.4! <7.5/1> ÓÃæbhavyà ca eva khe+ +caryà !bhrÃmaryà yoni+ +mudrayà ! <7.5/2> dhyÃnam nÃdam rasa+ +Ãnandam !laya+ +siddhi÷ catu÷+ +vidhà !!7.5! <7.6/1> pa¤cadhà bhakti+ +yogena !mana÷+ +mÆrcchà ca «aÂ+ +vidhà ! <7.6/2> «aÂ+ +vidha÷ ayam rÃja+ +yoga÷ !prati+ +ekam avadhÃrayet !!7.6! <7.7/1> ÓÃæbhavÅm mudrikÃm k­tvà !Ãtma+ +prati+ +ak«am Ãnayet ! <7.7/2> bindu brahmamayam d­«Âvà !mana÷ tatra niyojayet !!7.7! <7.8/1> kha+ +madhye kuru ca ÃtmÃnam !Ãtma+ +madhye ca kham kuru ! <7.8/2> ÃtmÃnam khamayam d­«Âvà !na kim+ +cit api bÃdhyate ! <7.8/3> sat+ +Ãnandamaya÷ bhÆtvà !samÃdhi+ +stha÷ bhavet nara÷ !!7.8! <7.9/1> khe+ +carÅ+ +mudrÃ+ +sÃdhanÃt !rasanÃ÷ Ærdhva+ +gatà yadà ! <7.9/2> tadà samÃdhi+ +siddhi÷ syÃt !hitvà sÃdhÃraïa+ +kriyÃm !!7.9! <7.10/1> anilam manda+ +vegena !bhrÃmarÅ+ +kumbhakam caret ! <7.10/2> mandam mandam recayet vÃyum !bh­Çga+ +nÃdam tata÷ bhavet !!7.10! <7.11/1> anta÷+ +stham bhramarÅ+ +nÃdam !Órutvà tatra mana÷ nayet ! <7.11/2> samÃdhi÷ jÃyate tatra !Ãnanda÷ sa÷ aham iti ata÷ !!7.11! <7.12/1> yoni+ +mudrÃm samÃsÃdya !svayam Óaktimaya÷ bhavet ! <7.12/2> su+ +Ó­ÇgÃra+ +rasena eva !viharet parama+ +Ãtmani !!7.12! <7.13/1> Ãnandamaya÷ saæbhÆtvà !aikyam brahmaïi saæbhavet ! <7.13/2> aham brahmeti ca a+ +dvaitam !samÃdhi÷ tena jÃyate !!7.13! <7.14/1> svakÅya+ +h­daye dhyÃyet !i«Âa+ +deva+ +sva+ +rÆpakam ! <7.14/2> cintayet bhakti+ +yogena !parama+ +ÃhlÃda+ +pÆrvakam !!7.14! <7.15/1> Ãnanda+ +aÓru+ +pulakena !daÓÃ+ +a+ +bhÃva÷ prajÃyate ! <7.15/2> samÃdhi÷ saæbhavet tena !saæbhavet ca mana+ +unmanÅ !!7.15! <7.16/1> mana÷+ +mÆrcchÃm samÃsÃdya !mana÷ Ãtmani yojayet ! <7.16/2> para+ +Ãtmana÷ samÃyogÃt !samÃdhim samavÃpnuyÃt !!7.16! <7.17/1> iti te kathitam caï¬a !samÃdhi÷ mukti+ +lak«aïam ! <7.17/2> rÃja+ +yoga÷ samÃdhi÷ syÃt !eka+ +Ãtmani eva sÃdhanam ! <7.17/3> unmanÅ saha+ +ja+ +avasthà !sarve ca eka+ +Ãtma+ +vÃcakÃ÷ !!7.17! <7.18/1> jale vi«ïu÷ sthale vi«ïu÷ !vi«ïu÷ parvata+ +mastake ! <7.18/2> jvÃlÃ+ +mÃla+ +Ãkule vi«ïu÷ !sarvam vi«ïumayam jagat !!7.18! <7.19/1> bhÆ+ +carÃ÷ khe+ +carÃ÷ ca amÅ !yÃvanta÷ jÅva+ +jantava÷ ! <7.19/2> v­k«a+ +gulma+ +latÃ+ +vallÅ+ +!+ +t­ïa+ +ÃdyÃ÷ vÃri parvatÃ÷ ! <7.19/3> sarvam brahma vijÃnÅyÃt !sarvam paÓyati ca Ãtmani !!7.19! <7.20/1> Ãtmà ghata+ +stha+ +caitanyam !a+ +dvaitam ÓÃÓvatam param ! <7.20/2> ghaÂÃt bhinnataram j¤Ãnam !vÅta+ +rÃgam vi+ +vÃsanam !!7.20! <7.21/1> evam+ +vidhi÷ samÃdhi÷ syÃt !sarva+ +saækalpa+ +varjita÷ ! <7.21/2> sva+ +dehe putra+ +dÃra+ +Ãdi+ +!+ +bÃndhave«u dhana+ +Ãdi«u ! <7.21/3> sarve«u ni÷+ +mama÷ bhÆtvà !samÃdhim samavÃpnuyÃt !!7.21! <7.22/1> laya+ +a+ +m­tam param tattvam !Óiva+ +uktam vi+ +vidhÃni ca ! <7.22/2> te«Ãm saæk«epam ÃdÃya !kathitam mukti+ +lak«aïam !!7.22! <7.23/1> iti te kathita÷ caï¬a !samÃdhi÷ du÷+ +labha÷ para÷ ! <7.23/2> yam j¤Ãtvà na puna÷+ +janma !jÃyate bhÆmi+ +maï¬ale !!7.23! <7.24/0> [[iti ÓrÅ+ +gheraï¬a+ +saæhitÃyÃm gheraï¬a+ +caï¬a+ +saævÃde ghata+ +stha+ +yoga+ +sÃdhane yogasya sapta+ +sÃre samÃdhi+ +yoga÷ nÃma saptama+ +upadeÓa÷ samÃpta÷ !!7! ]]