Gheranda-Samhita Electronic text based on the edition: Gherandasamhita : Sanskrit-deutsch. Ed. Peter Thomi. Wichtrach: Institut fuer Indologie, 1993 (ISBN 3 7187 0013 1). Input by Peter Thomi, edited by Peter Schreiner Analytic text, BHELA conventions ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ANALYTIC VERSION according to BHELA conventions: Sandhi markers: (. =short vowel, - =long vowel) in word-sandhi: 1: . . e.g.: veda+anta = vedà1nta 2: - . 3: . - 4: - - in sentence-sandhi: 7: . . e.g.: ca+api = cà7pi 8: . - 9: - . 0: - - <1.0/1> àdã3÷varàya praõanàmi tasmai ! <1.0/2> yeno7padiùñà hañha-yoga-vidyà ! <1.0/3> viràjate pronnata-ràja-yogam ! <1.0/4> àroóhum icchor adhirohiõã9va !!1.0! <1.1/1> ekadà caõóakàpàlir !gatvà gheraõóa-kuññiram ! <1.1/2> praõamya vinayàd bhaktyà !gheraõóaü paripçcchhati !!1.1! <1.2/1> caõóakàpàlir uvàca: ghaña-stha-yogaü yoge3÷a !tattva-j¤ànasya kàraõam ! <1.2/2> idànãü ÷rotum icchàmi !yoge3÷vara vada prabho !!1.2! <1.3/1> gheraõóa uvàca: sàdhu sàdhu mahà-bàho !yan màü tvaü paripçcchasi ! <1.3/2> kathayàmi hi te tattvaü !sà1vadhàno 'vadhàraya !!1.3! <1.4/1> nà7sti màyà-samaþ pà÷o !nà7sti yogàt paraü balam ! <1.4/2> na hi j¤ànàt paro bandhur !nà7haü-kàràt paro ripuþ !!1.4! <1.5/1> abhyàsàt kà3di-varõà3der !yathà ÷àstràõi bodhayet ! <1.5/2> tathà yogaü samàsàdya !tattva-j¤ànaü ca labhyate !!1.5! <1.6/1> sukçtair duù-kçtaiþ kàryair !jàyate pràõinàü ghañaþ ! <1.6/2> ghañàd utpadyate karma !ghaña-yantraü yathà bhramet !!1.6! <1.7/1> årdhvà1dho bhramate yadvad !ghaña-yantraü gavàü va÷àt ! <1.7/2> tadvat karma-va÷àj jãvo !bhramate janma-mçtyunà !!1.7! <1.8/1> àma-kumbha ivà7mbhaþ-stho !jãryamàõaþ sadà ghañaþ ! <1.8/2> yogà1nalena saüdahya !ghaña-÷uddhiü samàcaret !!1.8! <1.9/1> ÷odhanaü dçóhatà cai7va !sthairyaü dhairyaü ca làghavam ! <1.9/2> praty-akùaü ca nirliptaü ca !ghata-sthaü sapta-sàdhanam !!1.9! <1.10/1> ùañ-karmaõà ÷odhanaü ca !àsanena bhaved dçóham ! <1.10/2> mudrayà sthiratà cai7va pratyàhàreõa dhairyatà !!1.10! <1.11/1> pràõà3yàmàl làghavaü ca !dhyànàt praty-akùam àtmani ! <1.11/2> samàdhinà nirliptaü ca !muktir eva na saü÷ayaþ !!1.11! <1.12/1> dhautir vastis tathà netir !laulikã tràñakaü tathà ! <1.12/2> kapàlabhàti÷ cai7tàni !ùañ-karmàõi samàcaret !!1.12! <1.13/1> antar-dhautir danta-dhautir !hçd-dhautir måla-÷odhanam ! <1.13/2> dhautya÷ catur-vidhà proktà !ghañaü kurvanti nir-malam !!1.13! <1.14/1> vàta-sàraü vàri-sàraü !vahni-sàraü bahiù-kçtam ! <1.14/2> ghañasya nir-malà1rthàya hy !antar-dhauti÷ catur-vidhà !!1.14! <1.15/1> kàka-ca¤cåvad àsyena !pibed vàyuü ÷anaiþ ÷anaiþ ! <1.15/2> càlayed udaraü pa÷càd !vartmanà recayec chanaiþ !!1.15! <1.16/1> vàta-sàraü paraü gopyaü !deha-nir-mala-kàrakam ! <1.16/2> sarva-roga-kùaya-karaü !dehà1nala-vivardhakam !!1.16! <1.17/1> à-kaõñhaü pårayed vàri !vaktreõa ca pibec chanaiþ ! <1.17/2> càlayed udareõai7va !co7daràd recayed adhaþ !!1.17! <1.18/1> vàri-sàraü paraü gopyaü !deha-nir-mala-kàrakam ! <1.18/2> sàdhayed yaþ prayatnena !deva-dehaü prapadyate !!1.18! <1.19/1> vàri-sàraü paràü dhautiü !sàdhayed yaþ prayatnataþ ! <1.19/2> mala-dehaü ÷odhayitvà !deva-dehaü prapadyate !!1.19! <1.20/1> nàbhi-granthiü meru-pçùñhe !÷ata-vàraü ca kàrayet ! <1.20/2> udarà3maya-jaü tyaktvà !jàñharà1gniü vivardhayet ! <1.20/3> vahni-sàram iyaü dhautir !yoginàü yoga-siddhi-dà !!1.20! <1.21/1> eùà dhautiþ parà gopyà !na prakà÷yà kadà-cana ! <1.21/2> kevalaü dhauti-màtreõa !deva-deho bhaved dhruvam !!1.21! <1.22/1> kàkã-mudràü sàdhayitvà !pårayed udaraü mahat ! <1.22/2> dhàrayed ardhayàmaü tu !càlayed adha-vartmanà ! <1.22/3> eùà dhautiþ parà gopyà !na prakà÷yà kadà-cana !!1.22! <1.23/1> nàbhi-magna-jale sthitvà !÷akti-nàóãü vimarjayet ! <1.23/2> kàràbhyàü kùàlayen nàóãü !yàvan mala-visarjanam !!1.23! <1.24/1> tàvat prakùàlya nàóãü ca !udare ve÷ayet punaþ ! <1.24/2> idaü prakùàlanaü gopyaü !devànàm api dur-labham ! <1.24/3> kevalaü dhauti-màtreõa !deva-deho bhaved dhruvam !!1.24! <1.25/1> yàm àrdha-dhàraõà-÷aktiü yàvan na sàdhayen naraþ ! <1.25/2> bahiù-kçtaü mahà-dhautã !tàvan nai7va tu jàyate !!1.25! <1.26/1> danta-målaü jihvà-målaü !randhraü ca karõa-yugmayoþ ! <1.26/2> kapàla-randhraü pa¤ce7ti@ !dantadhautirvidhãyate !!1.26! <1.27/1> khadireõa rasenà7tha !mçttikayà ca ÷uddhayà ! <1.27/2> màrjayed danta-målaü ca !yàvat kilbiùam àharet !!1.27! <1.28/1> danta-målaü parà dhautir !yoginàü yoga-sàdhane ! <1.28/2> nityaü kuryàt prabhàte ca !danta-rakùàya yoga-vit ! <1.28/3> danta-målaü dhàraõà4di- !-kàryeùu yoginàü yataþ !!1.28! <1.29/1> athà7taþ saüpravakùyàmi !jihvà-÷odhana-kàraõam ! <1.29/2> jarà-maraõa-rogà3dãn !nà÷ayed dãrgha-lambikà !!1.29! <1.30/1> tarjanã-madhyamà-nàmà !aïguli-traya-yogataþ ! <1.30/2> ve÷ayed gala-madhye tu !màrjayel lambikà-malam ! <1.30/3> ÷anaiþ ÷anair màrjayitvà !kapha-doùaü nivàrayet !!1.30! <1.31/1> màrjayen navanãtena !dohayec ca punaþ punaþ ! <1.31/2> tad-agraü lauha-yantreõa !karùayitvà punaþ punaþ !!1.31! <1.32/1> nityaü kuryàt prayatnena !raver udayake 'stake ! <1.32/2> evaü kçte tu nitye ca !lambikà dãrghatàü gatà !!1.32! <1.33/1> tarjany--aïguly-agra-yogàn@ !màrjayet karõa-randhrayoþ ! <1.33/2> nityam abhyàsa-yogena !nàdà1ntaraü prakà÷anam !!1.33! <1.34/1> vçddhà1ïguùñhena dakùeõa !mardayed bhàla-randhrakam ! <1.34/2> evam abhyàsa-yogena !kapha-doùaü nivàrayet !!1.34! <1.35/1> nàóã nir-malatàü yàti !divya-dçùñiþ prajàyate ! <1.35/2> nidrà2nte bhojanà1nte ca !divà1nte ca dine dine !!1.35! <1.36/1> hçd-dhautiü tri-vidhàü kuryàd !daõóa-vamana-vàsasà !!1.36! <1.37/1> rambhà-daõóaü harid-daõóaü !vetra-daõóaü tathai9va ca ! <1.37/2> hçn-madhye càlayitvà tu !punaþ pratyàharec chanaiþ !!1.37! <1.38/1> kapha-pittaü tathà kledaü !recayed årdhva-vartmanà ! <1.38/2> daõóa-dhauti-vidhànena !hçd-rogaü nà÷ayed dhruvam !!1.38! <1.39/1> bhojanà1nte pibed vàri !à-karõa-påritaü su-dhãþ ! <1.39/2> årdhva-dçùñiü kùaõaü kçtvà !taj jalaü vamayet punaþ ! <1.39/3> nityam abhyàsa-yogena !kapha-pittaü nivàrayet !!1.39! <1.40/1> eko3na-viü÷atiþ hastaþ !pa¤ca-viü÷ati vai tathà ! <1.40/2> catur-aïgula-vistàraü !såkùma-vastraü ÷anair graset ! <1.40/3> punaþ pratyàhared etat !procyate dhauti-karmakam !!1.40! <1.41/1> gulma-jvara-plãhà-kuùñha- !-kapha-pittaü vina÷yati ! <1.41/2> àrogyaü bala-puùñi÷ ca !bhavet tasya dine dine !!1.41! <1.42/1> apàna-kråratà tàvad !yàvan-målaü na ÷odhayet ! <1.42/2> tasmàt sarva-prayatnena !måla-÷odhanam àcaret !!1.42! <1.43/1> pãta-målasya daõóena !madhyamà1ïgulinà9pi và ! <1.43/2> yatnena kùàlayed guhyaü !vàriõà ca punaþ punaþ !!1.43! <1.44/1> vàrayet koùñha-kàñhinyam !àmà-jãrõaü nivàrayet ! <1.44/2> kàraõaü kànti-puùñyo÷ ca !dãpanaü vahni-maõóalam !!1.44! <1.45/1> jala-vastiþ ÷uùka-vastir !vastã ca dvi-vidhau smçtau ! <1.45/2> jala-vastiü jale kuryàc !chuùka-vastiü kùitau sadà !!1.45! <1.46/1> nàbhi-magna-jale pàyu- !-nyasta-nàlo1tkañà3sanaþ ! <1.46/2> àku¤canaü prakà÷aü ca !jala-vastiü samàcaret !!1.46! <1.47/1> pramehaü ca gudà3vartaü !kråra-vàyuü nivàrayet ! <1.47/2> bhavet sva-cchanda-deha÷ ca !kàma-deva-samo bhavet !!1.47! <1.48/1> vastiü pa÷cima-tànena !càlayitvà ÷anaiþ ÷anaiþ ! <1.48/2> a÷vinã-mudrayà pàyum !àku¤cayet prakà÷ayet !!1.48! <1.49/1> evam abhyàsa-yogena !koùñha-doùo na vidyate ! <1.49/2> vivardhayej jàñharà1gnim !àma-vàtaü vinà÷ayet !!1.49! <1.50/1> vitastimànaü såkùma-såtraü !nàsà-nàle prave÷ayet ! <1.50/2> mukhàn nirgamayet pa÷càt !procyate neti-karmakam !!1.50! <1.51/1> sàdhanàn neti-karmà7pi !khecarã-siddhim àpnuyàt ! <1.51/2> kapha-doùà vina÷yanti !divya-dçùñiþ prajàyate !!1.51! <1.52/1> a-manda-vegaü tundaü ca !bhràmayed ubha-pàr÷vayoþ ! <1.52/2> sarva-rogàn nihantã7ha !dehà1nala-vivardhanam !!1.52! <1.53/1> nimeùo1nmeùakaü tyaktvà !såkùma-lakùyaü nirãkùayet ! <1.53/2> yàvad a÷rå nipatate !tràñakaü procyate budhaiþ !!1.53! <1.54/1> evam abhyàsa-yogena !÷àübhavã jàyate dhruvam ! <1.54/2> na jàyate netra-rogaþ !divya-dçùñi-pradàyakam !!1.54! <1.55/1> vàma-krameõa vyutkrameõa !÷ãt-krameõa vi÷eùataþ ! <1.55/2> bhàla-bhàtiü tridhà kuryàt !kapha-doùaü nivàrayet !!1.55! <1.56/1> ióayà pårayed vàyuü -recayet piïgalà punaþ ! <1.56/2> piïgalayà pårayitvà !puna÷ candreõa recayet !!1.56! <1.57/1> pårakaü recakaü kçtvà !vegena na tu càlayet ! <1.57/2> evam abhyàsa-yogena !kapha-doùaü nivàrayet !!1.57! <1.58/1> nàsàbhyàü jalam àkçùya !punar vaktreõa recayet ! <1.58/2> pàyaü pàyaü prakurvaü÷ cec !chleùma-doùaü nivàrayet !!1.58! <1.59/1> ÷ãt-kçtya pãtvà vaktreõa !nàsà-nalair virecayet ! <1.59/2> evam abhyàsa-yogena !kàma-deva-samo bhavet !!1.59! <1.60/1> na jàyate vàrddhakaü ca !jvaro nai7va prajàyate ! <1.60/2> bhavet sva-cchanda-deha÷ ca !kapha-doùaü nivàrayet !!1.60! <1.61/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghaña-stha-yoge ùañ-karma-sàdhanaü nàma prathamo1pade÷aþ !!1!! ]] <2.1/1> gheraõóa uvàca: <2.1/11> àsanàni samastàni !yàvanto jãva-jantavaþ ! <2.1/2> catur-a÷ãti lakùàõi !÷ivena kathitaü purà !!2.1! <2.2/1> teùàü madhye vi÷iùñàni !ùo-óa÷o3naü ÷ataü kçtam ! <2.2/2> teùàü madhye martya-loke !dvà-triü÷ad àsanaü ÷ubham !!2.2! <2.3/1> siddhaü padmaü tathà bhadraü !muktaü vajraü ca svastikam ! <2.3/2> siühaü ca go-mukhaü vãraü !dhanur-àsanam eva ca !!2.3! <2.4/1> mçtaü guptaü tathà màtsyaü !matsye1ndrà3sanam eva ca ! <2.4/2> go-rakùaü pa÷cimo1ttànam !ut-kañaü saü-kañaü tathà !!2.4! <2.5/1> mayåraü kukkuñaü kårmaü !tathà uttàna-kårmakam ! <2.5/2> uttàna-maõóukaü vçkùaü !maõóåkaü garuóaü vçùam !!2.5! <2.6/1> ÷alabhaü makaraü co7ùñraü !bhujaü-gaü ca yogà3sanam ! <2.6/2> dvà-triü÷ad àsanàny eva !martya-loke ca siddhi-dà !!2.6! <2.7/1> yoni-sthànakam aïghri-måla-ghañitaü saüpãóya gulphe1taraü ! <2.7/11> meóhro1pary atha saünidhàya cibukaü kçtvà hçdi sthàpitam ! <2.7/2> sthàõuþ saüyamite1ndriyo '-cala-dç÷à pa÷yan bhruvor antare ! <2.7/3> etan mokùa-kapàña-bhedana-karaü siddhà3sanaü procyate !!2.7! <2.8/1> vàmor åpari dakùiõaü hi caraõaü saüsthàpya vàmaü tathà ! <2.8/11> dakùor åpari pa÷cimena vidhinà kçtvà karàbhyàü dçóham ! <2.8/2> aïguùñhau hçdaye nidhàya cibukaü nàsà2gram àlokayed ! <2.8/3> etad vyàdhi-vikàra-nà÷ana-karaü padmà3sanaü procyate !!2.8! <2.9/1> gulphau ca vçùaõasyà7dho !vyutkrameõa samàhitau@ ! <2.9/2> pàdà1ïguùñhau karàbhyàü ca !dhçtvà ca pçùñha-de÷ataþ !!2.9! <2.10/1> jàlaü-dharaü samàsàdya !nàsà2gram avalokayet ! <2.10/2> bhadrà3sanaü bhaved etat !sarva-vyàdhi-vinà÷akam !!2.10! <2.11/1> pàyu-måle vàma-gulphaü !dakùa-gulphaü tatho9pari ! <2.11/2> ÷iro-grãvà3same kàye@ !muktà3sanaü tu siddhi-dam !!2.11! <2.12/1> jaïghayor vajravat kçtvà !guda-pàr÷ve padàv ubhau ! <2.12/2> vajrà3sanaü bhaved etad !yoginàü siddhi-dàyakam !!2.12! <2.13/1> jànå1rvor antare kçtvà !yogã pàda-tale ubhe ! <2.13/2> çju-kàyaþ samàsãnaþ !svastikaü tat pracakùate !!2.13! <2.14/1> gulphau ca vçùaõasyà7dho !vyutkrameõo8rdhvatàü gatau ! <2.14/2> citi-målau bhåmi-saüsthau !karau ca jànuno9pari !!2.14! <2.15/1> vyàtta-vaktro jalaü-dhreõa !nàsà2gram avalokayet ! <2.15/2> siühà3sanaü bhaved etat !sarva-vyàdhi-vinà÷akam !!2.15! <2.16/1> pàdau bhåmau ca saüsthàpya !pçùñha-pàr÷ve nive÷ayet ! <2.16/2> sthira-kàyaü samàsàdya !go-mukhaü go-mukhà3kçti !!2.16! <2.17/1> eka-pàdam athai7kasmin !vinyased åru-saüsthitam ! <2.17/2> itarasmiüs tathà pa÷càd !vãrà3sanam itã8ritam !!2.17! <2.18/1> prasàrya pàdau bhuvi daõóa-råpau ! <2.18/11> karau ca pçùñhaü dhçta-pàda-yugmam ! <2.18/2> kçtvà dhanus-tulya-vivartità1ïgaü ! <2.18/3> nigadyate vai dhanur-àsanaü tat !!2.18! <2.19/1> uttànaü ÷avavad bhåmau !÷ayànaü tu ÷avà3sanam ! <2.19/2> ÷avà3sanaü ÷rama-haraü !citta-vi÷rànti-kàraõam !!2.19! <2.20/1> jànå3rvor antare pàdau !kçtvà pàdau ca gopayet ! <2.20/2> pàdaupari ca saüsthàpya !gudaü guptà3sanaü viduþ !!2.20! <2.21/1> mukta-padmà3sanaü kçtvà !uttàna-÷ayanaü caret ! <2.21/2> kårparàbhyàü ÷iro veùñya !matsyà3sanaü tu roga-hà !!2.21! <2.22/1> udare pa÷cimaü@ tànaü !kçtvà tiùñhati yatnataþ ! <2.22/2> namrà1ïgaü vàma-padaü hi !dakùa-jànå3pari nyaset !!2.22! <2.23/1> tatra yàmyaü kårparaü ca !yàmya-kare ca vaktrakam ! <2.23/2> bhruvor madhye gatà dçùñiþ !pãñhaü matsye1ndram ucyate !!2.23! <2.24/1> jànå3rvor antare pàdau !uttànau vyakta-saüsthitau ! <2.24/2> gulphau cà8cchàdya hastàbhyàm !uttànàbhyaü prayatnataþ !!2.24! <2.25/1> kaõñha-saükocanaü kçtvà !nàsà1gram avalokayet ! <2.25/2> go-rakùà3sanam ity àhur !yoginàü siddhi-kàraõam !!2.25! <2.26/1> prasàrya pàdau bhuvi daõóa-råpau ! <2.26/2> saünyasta-bhàlaü citi-yugma-madhye ! <2.26/3> yatnena pàdau ca dhçtau karàbhyàü ! <2.26/4> yoge1ndra-pãñhaü pa÷cima-tànam àhuþ !!2.26! <2.27/1> aïguùñhàbhyàm avaùñabhya !dharàü gulphau ca khe gatau ! <2.27/2> tatro7pari gudaü nyased !vij¤eyam utkañà3sanam !!2.27! <2.28/1> vàma-pàda-citer målaü !saünyasya dharaõã-tale ! <2.28/2> pàda-daõóena yàmyena !veùñayed vàma-pàdakam ! <2.28/3> jànu-yugme kara-yugmam !etat saükañam àsanam !!2.28! <2.29/1> dharàm avaùñabhya kara-dvayàbhyàü ! <2.29/2> tat kårpare sthàpita-nàbhi-pàr÷vam ! <2.29/3> uccà3sane daõóavad utthitaþ khe ! <2.29/4> mayåram etat pravadanti pãñham !!2.29! <2.30/1> bahu-kad-a÷ana-bhuktaü bhasma kuryàd a-÷eùaü ! <2.30/2> janayati jañharà1gniü jàrayet kàla-kåñam ! <2.30/3> harati sa-kala-rogàn à÷u gulma-jvarà3dãn ! <2.30/4> bhavati vigata-doùaü hy àsanaü ÷rã-mayåram !!2.30! <2.31/1> padmà3sanaü samàsàdya !jànå3rvor antare karau ! <2.31/2> kårparàbhyàü samàsãno !ma¤ca-sthaþ kukkuñà3sanam !!2.31! <2.32/1> gulphau ca vçùaõasyà7dho !vyutkrameõa samàhitau ! <2.32/2> çju-kàya-÷iro-grãvaü !kårmà3sanam itã8ritam !!2.32! <2.33/1> kukkuñà3sana-bandha-sthaü !karàbhyàü dhçta-kandharam ! <2.33/2> kha-ga-kårmavad uttànam !etad uttàna-kårmakam !!2.33! <2.34/1> pàda-talau pçùñha-de÷e !aïguùñhau dvau ca saüspç÷et ! <2.34/2> jànu-yugmaü puraskçtya !sàdhayen maõóukà3sanam !!2.34! <2.35/1> maõóåkà3sana-bandha-sthaü !kårparàbhyàü dhçtaü ÷iraþ ! <2.35/2> etad bhekavad uttànam !etad uttàna-maõóukam !!2.35! <2.36/1> vàmo3ru-måla-de÷e ca !yàmyaü pàdaü nidhàya tu ! <2.36/2> tiùñhati vçkùavad bhåmau !vçkùà3sanam idaü viduþ !!2.36! <2.37/1> jaïgho1rubhyàü dharàü pãóya !sthira-kàyo dvi-jànunà ! <2.37/2> jànå3pari kara-yugmaü !garuóà3sanam ucyate !!2.37! <2.38/1> yàmya-gulphe pàyu-målaü !vàma-bhàge pade1taram ! <2.38/2> viparãtaü spç÷ed bhåmiü !vçùà3sanam idaü bhavet !!2.38! <2.39/1> adhyàsya ÷ete pada-yugma-vakùe ! <2.39/2> bhåmim avaùñabhya kara-dvayàbhyàm ! <2.39/3> pàdau ca ÷ånye ca vitasti co8rdhvaü ! <2.39/4> vadanti pãñhaü ÷alabhaü munã1ndràþ !!2.39! <2.40/1> adhyàsya ÷ete hçdayaü nidhàya ! <2.40/2> bhåmau ca pàdau pravisàryamàõau ! <2.40/3> ÷ira÷ ca dhçtvà kara-daõóa-yugme ! <2.40/4> dehà1gni-kàraü makarà3sanaü tat !!2.40! <2.41/1> adhyàsya ÷ete pada-yugmam astaü@ ! <2.41/11> pçùñhe nidhàyà7pi dhçtaü karàbhyàm ! <2.41/2> àku¤cya samyag ghy udarà3sya-gaõóam@ ! <2.41/3> uùñraü ca pãñhaü yatayo vadanti !!2.41! <2.42/1> aïguùñha-nàbhi-pary-antam !adho bhåmau ca vinyaset ! <2.42/2> kara-talàbhyàü dharàü dhçtvà !årdhvaü ÷ãrùaü phaõã9va hi !!2.42! <2.43/1> dehà1gnir vardhate nityaü !sarva-roga-vinà÷anam ! <2.43/2> jàgarti bhuja-gã devã !sàdhanàd bhujaü-gà3sanam !!2.43! <2.44/1> uttànau caraõau kçtvà !saüsthàpya jànuno9pari ! <2.44/2> àsano7pari saüsthàpya !uttànaü kara-yugmakam !!2.44! <2.45/1> pårakair vàyum àkçùya !nàsà1gram avalokayet ! <2.45/2> yogà3sanaü bhaved etad !yoginàü yoga-sàdhane !!2.45! <2.46/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghata-stha-yogae àsana-prayogo nàma dvitãyo1pade÷aþ !!2!! ]] <3.1/1> gheraõóa uvàca: mahà-mudrà nabho-mudrà !uóóãyànaü jalaü-dharam ! <3.1/2> måla-bandhaü mahà-bandhaü !mahà-vedha÷ ca khe-carã !!3.1! <3.2/1> viparãta-karaõã yonir !vajrolã ÷akti-càlanã ! <3.2/2> taóàgã màõóukã mudrà !÷àübhavã pa¤ca-dhàraõà !!3.2! <3.3/1> a÷vinã pà÷inã kàkã !màtaïgã ca bhujaü-ginã ! <3.3/2> pa¤ca-viü÷ati-mudrà÷ ca !siddhi-dà iha yoginàm !!3.3! <3.4/1> mudràõàü pañalaü devi !kathitaü tava saünidhau ! <3.4/2> yena vij¤àta-màtreõa !sarva-siddhiþ prajàyate !!3.4! <3.5/1> gopanãyaü prayatnena !na deyaü yasya kasya-cit ! <3.5/2> prãti-daü yoginàü cai7va !durl-abhaü marutàm api !!3.5! <3.6/1> pàyu-målaü vàma-gulphe !saüpãóya dçóha-yatnataþ ! <3.6/2> yàmya-pàdaü prasàryà7tha !karàbhyàü dhçta-padà1ïguliþ !!3.6! <3.7/1> kaõñha-saükocanaü kçtvà !bhruvor madhye nirãkùayet ! <3.7/2> pårakair vàyuü saüpårya !mahà-mudrà nigadyate !!3.7! <3.8/1> valitaü palitaü cai7va !jaràü@ mçtyuü nivàrayet ! <3.8/2> kùaya-kàsaü gudà3vartaü !plãhà-jãrõaü jvaraü tathà ! <3.8/3> nà÷ayet sarva-rogàü÷ ca !mahà-mudrà2bhisevanàt !!3.8! <3.9/1> yatra yatra sthito yogã !sarva-kàryeùu sarvadà ! <3.9/2> årdhva-jihvaþ sthiro bhåtvà !dhàrayet pavanaü sadà ! <3.9/3> nabho-mudrà bhaved eùà !yoginàü roga-nà÷inã !!3.9! <3.10/1> udare pa÷cimaü tànaü !nàbher årdhvaü tu kàrayet ! <3.10/2> uóóãnaü kurute yasmàd !a-vi÷ràntaü mahà-kha-gaþ ! <3.10/3> uóóãyànaü tv asau bandho !mçtyu-màtaüga-kesarã !!3.10! <3.11/1> samagràd bandhanàd dhy etad !uóóãyànaü vi÷iùyate ! <3.11/2> uóóãyàne samabhyaste !muktiþ svàbhàvikã bhavet !!3.11! <3.12/1> kaõñha-saükocanaü kçtvà !cibukaü hçdaye nyaset ! <3.12/2> jàlaü-dhare kçte bandhe !ùo-óa÷à3dhàra-bandhanam ! <3.12/3> jàlaü-dhara-mahà-mudrà !mçtyo÷ ca kùaya-kàriõã !!3.12! <3.13/1> siddhaü jàlaü-dharaü bandhaü !yoginàü siddhi-dàyakam ! <3.13/2> ùaõ-màsam abhyased yo hi !sa siddho nà7tra saü÷ayaþ !!3.13! <3.14/1> pàrùõinà vàma-pàdasya !yonim àku¤cayet tataþ ! <3.14/2> nàbhi-granthiü meru-daõóe !saüpãóya yatnataþ su-dhãþ !!3.14! <3.15/1> meóhraü dakùiõa-gulphena !dçóha-bandhaü samàcaret ! <3.15/2> nàbher årdhvam adha÷ cà7pi !tànaü kuryàt prayatnataþ ! <3.15/3> jarà-vinà÷inã mudrà !måla-bandho nigadyate !!3.15! <3.16/1> saüsàra-sàgaraü tartum !abhilaùati yaþ pumàn ! <3.16/2> virale su-gupto bhåtvà !mudràm etàü samabhyaset !!3.16! <3.17/1> abhyàsàd bandhanasyà7sya !marut-siddhir bhaved dhruvam ! <3.17/2> sàdhayed yatnatas tarhi !maunã tu vijità3lasaþ !!3.17! <3.18/1> vàma-pàdasya gulphena !pàyu-målaü nirodhayet ! <3.18/2> dakùa-pàdena tad gulphaü !saüpãóya yatnataþ su-dhãþ !!3.18! <3.19/1> ÷anaiþ ÷anai÷ càlayet pàrùõiü !yonim àku¤cayec chanaiþ ! <3.19/2> jàlaü-dhare dhàrayet pràõaü !mahà-bandho nigadyate !!3.19! <3.20/1> mahà-bandhaþ paro bandho !jarà-maraõa-nà÷anaþ ! <3.20/2> prasàdàd asya bandhasya !sàdhayet sarva-và¤chitam !!3.20! <3.21/1> råpa-yauvana-làvaõyaü !nàrãõàü puruùaü vinà ! <3.21/2> måla-bandha-mahà-bandhau !mahà-vedhaü vinà tathà !!3.21! <3.22/1> mahà-bandhaü samàsàdya !uóóàna!kumbhakaü caret ! <3.22/2> mahà-vedhaþ samàkhyàto !yoginàü siddhi-dàyakaþ !!3.22! <3.23/1> mahà-bandha-måla-bandhau !mahà-vedha-samanvitau ! <3.23/2> praty-ahaü kurute yas tu !sa yogã yoga-vittamaþ !!3.23! <3.24/1> na mçtyuto bhayaü tasya !na jarà tasya vidyate ! <3.24/2> gopanãyaþ prayatnena !vedho yaü yogi-puü-gavaiþ !!3.24! <3.25/1> jihvà9dho nàóãü saüchitya !rasanàü càlayet sadà ! <3.25/2> dohayen nava-nãtena !lauha-yantreõa karùayet !!3.25! <3.26/1> evaü nityaü samabhyàsàl !lambikà dãrghatàü vrajet ! <3.26/2> yàvadgacchedbhruvormadhye tadà sidhyati khecarã !!3.26! <3.27/1> rasanàü tàlu-madhye tu !÷anaiþ ÷anaiþ prave÷ayet ! <3.27/2> kapàla-kuhare jihvà !praviùñà viparãta-gà ! <3.27/3> bhruvor madhye gatà dçùñir !mudrà bhavati khe-carã !!3.27! <3.28/1> na ca mårcchà kùudhà tçùõà !nai7và8lasyaü prajàyate ! <3.28/2> na ca rogo jarà mçtyur !deva-dehaü prapadyate !!3.28! <3.29/1> na cà7gnir dahate gàtraü !na ÷oùayati màrutaþ ! <3.29/2> na dehaü kledayanty àpo !daü÷ayen na bhujaü-gamaþ !!3.29! <3.30/1> làvaõyaü ca bhaved gàtre !samàdhir jàyate dhruvam ! <3.30/2> kapàla-vaktra-saüyoge !rasanà rasam àpnuyàt !!3.30! <3.31/1> nànà-vidhi-samudbhåtam !ànandaü ca dine dine ! <3.31/2> àdau lavaõa-kùàraü ca !tatas tikta-kaùàyakam !!3.31! <3.32/1> nava-nãtaü ghçtaü kùãraü !dadhi-takra-madhåni ca ! <3.32/2> dràkùà-rasaü ca pãyåùaü !jàyate rasano2dakam !!3.32! <3.33/1> nàbhi-måle vaset såryas !tàlu-måle ca candramàþ ! <3.33/2> a-mçtaü grasate såryas !tato mçtyu-va÷o naraþ !!3.33! <3.34/1> årdhvaü ca yojayet såryaü !candraü ca adha ànayet ! <3.34/2> viparãta-karã mudrà !sarva-tantreùu gopità !!3.34! <3.35/1> bhåmau ÷ira÷ ca saüsthàpya !kara-yugmaü samàhitaþ ! <3.35/2> årdhva-pàdaþ sthiro bhåtvà !viparãta-karã matà !!3.35! <3.36/1> mudre9yaü sàdhayen nityaü !jaràü mçtyuü ca nà÷ayet ! <3.36/2> sa siddhaþ sarva-lokeùu !pralaye 'pi na sãdati !!3.36! <3.37/1> siddhà3sanaü samàsàdya !karõà1kùi-nàsikà-mukham ! <3.37/2> aïguùñha-tarjanã-madhyà1- !-nàmà4dibhi÷ ca dhàrayet !!3.37! <3.38/1> kàkãbhiþ pràõaü saükçùya !apàne yojayet tataþ ! <3.38/2> ùañ cakràõi kramàd dhçtvà !huü-haü-sa-manunà su-dhãþ !!3.38! <3.39/1> caitanyam ànayed devãü !nidrità yà bhujaü-ginã ! <3.39/2> jãvena sahitàü ÷aktiü !samutthàpya parà1mbu-je !!3.39! <3.40/1> ÷aktimayaü svayaü bhåtvà !paraü ÷ivena saügamam ! <3.40/2> nànà-sukhaü vihàraü ca !cintayet paramaü sukham !!3.40! <3.41/1> ÷iva-÷akti-samàyogàd !ekà1ntaü bhuvi bhàvayet ! <3.41/2> ànanda-mànaso bhåtvà !ahaü brahme7ti saübhavet !!3.41! <3.42/1> yoni-mudrà parà gopyà !devànàm api dur-labhà ! <3.42/2> sakçt-tad-bhàva-saüsiddhaþ !samàdhi-sthaþ sa eva hi !!3.42! <3.43/1> brahma-hà bhråõa-hà cai7va !surà-po guru-talpa-gaþ ! <3.43/2> etaiþ pàpair na lipyate !yoni-mudrà-nibandhanàt !!3.43! <3.44/1> yàni pàpàni ghoràõi !upa-pàpàni yàni ca ! <3.44/2> tàni sarvàõi na÷yanti !yoni-mudrà-nibandhanàt ! <3.44/3> tasmàd abhyasanaü kuryàd !yadi muktiü samicchati !!3.44! <3.45/1> dharàm avaùñabhya kara-dvayàbhyàm ! <3.45/11> årdhvaü kùipet pàda-yugaü ÷iraþ khe ! <3.45/2> ÷akti-prabodhàya cira-jãvanàya ! <3.45/3> vajroli-mudràü munayo vadanti !!3.45! <3.46/1> ayaü yogo yoga-÷reùñho !yoginàü mukti-kàraõam ! <3.46/2> ayaü hita-prado yogo !yoginàü siddhi-dàyakaþ !!3.46! <3.47/1> etad yoga-prasàdena !bindu-siddhir bhaved dhruvam ! <3.47/2> siddhe bindau mahà-yatne !kiü na sidhyati bhå-tale !!3.47! <3.48/1> bhogena mahatà yukto !yadi mudràü samàcaret ! <3.48/2> tathà9pi sa!kalà siddhis !tasya bhavati ni÷citam !!3.48! <3.49/1> målà3dhàre àtma-÷aktiþ !kuõóalã para-devatà ! <3.49/2> ÷ayità bhuja-gà3kàrà !sà1rdha-tri-valayà1nvità !!3.49! <3.50/1> yàvat sà nidrità dehe !tàvaj jãvaþ pa÷ur yathà ! <3.50/2> j¤ànaü na jàyate tàvat !koñi-yogaü samabhyaset !!3.50! <3.51/1> udghàñayet kavàñaü ca !yathà ku¤cikayà hañhàt ! <3.51/2> kuõóalinyàþ prabodhena !brahma-dvàraü vibhedayet !!3.51! <3.52/1> nàbhiü bçhad-veùñanaü ca !na ca nagnaü bahiþ sthitam ! <3.52/2> gopanãya-gçhe sthitvà !÷akti-càlanam abhyaset !!3.52! <3.53/1> vitasti-pramitaü dãrghaü !vistàre catur-aïgulam ! <3.53/2> mçdulaü dhavalaü såkùma- !-@veùñanà1mbara-lakùaõam ! <3.53/3> evam ambaram uktaü @ ca !kañi-såtreõa yojayet !!3.53! <3.54/1> bhàsmanà gàtra-saüliptaü !siddhà3sanaü samàcaret ! <3.54/2> nàsàbhyàü pràõam àkçùya !apàne yojayed balàt !!3.54! <3.55/1> tàvad àku¤cayed guhyaü !÷anair a÷vini-mudrayà ! <3.55/2> yàvad gacchet suùumõàyàü !vàyuþ prakà÷ayed dhañhàt !!3.55! <3.56/1> tàvad vàyu-prabhedena !kumbhikà ca bhujaü-ginã ! <3.56/2> baddha-÷vàsas tato bhåtvà !ca årdhva-màtraü prapadyate ! <3.56/3> ÷abda-dvayaü phalai1kaü tu !yoni-mudràü ca càlayet !!3.56! <3.57/1> vinà ÷akti-càlanena !yoni-mudrà na sidhyati ! <3.57/2> àdau càlanam abhyasya !yoni-mudràü samabhyaset !!3.57! <3.58/1> iti te kathitaü caõóa !prakàraü ÷akti-càlanam ! <3.58/2> gopanãyaü prayatnena !dine dine samabhyaset !!3.58! <3.59/1> mudre9yaü paramà gopyà !jarà-maraõa-nà÷inã ! <3.59/2> tasmàd abhyasanaü kàryaü !yogibhiþ siddhi-kàïkùibhiþ !!3.59! <3.60/1> nityaü yo 'bhyasate yogã !siddhis tasya kare sthità ! <3.60/2> tasya vigraha-siddhiþ syàd !rogàõàü saükùayo bhavet !!3.60! <3.61/1> udare pa÷cimaü @ tànaü !kçtvà ca taóàgà3kçti ! <3.61/2> taóàgã sà parà mudrà !jarà-mçtyu-vinà÷inã !!3.61! <3.62/1> mukhaü saümudritaü kçtvà !jihvà-målaü pracàlayet ! <3.62/2> ÷anair grased a-mçtaü tan !màõóukãü mudrikàü viduþ !!3.62! <3.63/1> valitaü palitaü nai7va !jàyate nitya-yauvanam ! <3.63/2> na ke÷e jàyate pàko !yaþ kuryàn nitya màõóukãm !!3.63! <3.64/1> netrà1¤janaü samàlokya !àtmà3ràmaü nirãkùayet ! <3.64/2> sà bhavec chàübhavã mudrà !sarva-tantreùu gopità !!3.64! <3.65/1> veda-÷àstra-puràõàni !sàmànya-gaõikà iva ! <3.65/2> iyaü tu ÷àübhavã mudrà !guptà kula-vadhår iva !!3.65! <3.66/1> sa eva àdi-nàtha÷ ca !sa ca nàràyaõaþ svayam ! <3.66/2> sa ca brahmà sçùñi-kàrã !yo mudràü vetti ÷àübhavãm !!3.66! <3.67/1> satyaü satyaü punaþ satyaü !satyam uktaü mahe4÷vara ! <3.67/2> ÷àübhavãü yo vijànãyàt !sa ca brahma na cà7nyathà !!3.67! <3.68/1> kathità ÷àübhavã mudrà !÷çõuùva pa¤ca-dhàraõàm ! <3.68/2> dhàraõàni samàsàdya !kiü na sidhyati bhå-tale !!3.68! <3.69/1> anena nara-dehena !svargeùu gamanà3gamam ! <3.69/2> mano-gatir bhavet tasya !khe-caratvaü na cà7nyathà !!3.69! <3.70/1> yat tattvaü hari-tàla-de÷a-racitaü bhaumaü la-kàrà1nvitaü ! <3.70/11> vedà3sraü kamalà3sanena sahitaü kçtvà hçdi sthàyinam ! <3.70/2> pràõaü tatra vinãya pa¤ca-ghañikà÷ città1nvitaü dhàrayed ! <3.70/3> eùà stambha-karã sadà kùiti-jayaü kuryàd adho-dhàraõà !!3.70! <3.71/1> pàrthivã-dhàraõà-mudràü !yaþ karoti ca nitya÷aþ ! <3.71/2> mçtyuü-jayaþ svayaü so 'pi !sa siddho vicared bhuvi !!3.71! <3.72/1> ÷aïkhe1ndu-pratimaü ca kunda-dhavalaü tattvaü kilàlaü ÷ubhaü ! <3.72/11> tat pãyåùa-va-kàra-bãja-sahitaü yuktaü sadà viùõunà ! <3.72/2> pràõaü tatra vinãya pa¤ca-ghañikà÷ città1nvitaü dhàrayed ! <3.72/3> eùà duþ-saha-tàpa-pàpa-hariõã syàd àmbhasã dhàraõà !!3.72! <3.73/1> àmbhasãü paramàü mudràü !yo jànàti sa yoga-vit ! <3.73/2> jale ca gabhãre ghore !maraõaü tasya no7 bhavet !!3.73! <3.74/1> iyaü tu paramà mudrà !gopanãyà prayatnataþ ! <3.74/2> prakà÷àt siddhi-hàniþ syàt !satyaü vacmi ca tattvataþ !!3.74! <3.75/1> yan nàbhi-sthitam indra=gopa-sa-dç÷aü bãja-tri-koõà1nvitaü @ ! <3.75/11> tattvaü tejamayaü pradãptam aruõaü rudreõa yat siddhi-dam ! <3.75/2> pràõaü tatra vinãya pa¤ca-ghañikà÷ città1nvitaü dhàrayed ! <3.75/3> eùà kàla-gabhãra-bhãti-haraõã vai÷vànarã dhàraõà !!3.75! <3.76/1> pradãpte jvalite vahnau !yadi patati sàdhakaþ ! <3.76/2> etan-mudrà-prasàdena !sa jãvati na mçtyu-bhàk !!3.76! <3.77/1> yad bhinnà1¤jana-pu¤ja-saünibham idaü dhåmrà1vabhàsaü paraü ! <3.77/11> tattvaü sattvamayaü ya-kàra-sahitaü yatre8÷varo devatà ! <3.77/2> pràõaü tatra vinãya pa¤ca-ghañikà÷ città1nvitaü dhàrayed ! <3.77/3> eùà khe gamanaü karoti yaminàü syàd vàyavã dhàraõà !!3.77! <3.78/1> iyaü tu paramà mudrà !jarà-mçtyu-vinà÷inã ! <3.78/2> vàyunà mriyate nà7pi !khe ca gati-pradàyinã !!3.78! <3.79/1> ÷añhàya bhakti-hãnàya !na deyà yasya kasya-cit ! <3.79/2> datte ca siddhi-hàniþ syàt !satyaü vacmi ca caõóa te !!3.79! <3.80/1> yat sindhau vara-÷uddha-vàri-sa-dç÷aü vyomaü paraü bhàsitaü ! <3.80/11> tattvaü deva-sadà-÷ivena sahitaü bãjaü ha-kàrà1nvitam ! <3.80/2> pràõaü tatra vinãya pa¤ca-ghañikà÷ città1nvitaü dhàrayed ! <3.80/3> eùà mokùa-kavàña-bhedana-karã tu syàn @ nabho-dhàraõà !!3.80! <3.81/1> àkà÷ã-dhàraõàü mudràü !yo vetti sa ca yoga-vit ! <3.81/2> na mçtyur jàyate tasya !pralaye nà7vasãdati !!3.81! <3.82/1> àku¤cayed guda-dvàraü !prakà÷ayet punaþ punaþ ! <3.82/2> sà bhaved a÷vinã mudrà !÷akti-prabodha-kàriõã !!3.82! <3.83/1> a÷vinã paramà mudrà guhya-roga-vinà÷inã ! <3.83/2> bala-puùñi-karã cai7va !a-kàla-maraõaü haret !!3.83! <3.84/1> kaõñha-pçùñe kùipet pàdau !pà÷avad dçóha-bandhanam ! <3.84/2> sà eva pà÷inã mudrà !÷akti-prabodha-kàriõã !!3.84! <3.85/1> pà÷inã mahatã mudrà !bala-puùñi-vidhàyinã ! <3.85/2> sàdhanãyà prayatnena !sàdhakaiþ siddhi-kàïkùibhiþ !!3.85! <3.86/1> kàka-ca¤cuvad àsyena !pibed vàyuü ÷anaiþ ÷anaiþ ! <3.86/2> kàkã mudrà bhaved eùà !sarva-roga-vinà÷inã !!3.86! <3.87/1> kàkã-mudrà parà mudrà !sarva-tantreùu gopità ! <3.87/2> asyàþ prasàda-màtreõa !na rogã kàkavad bhavet !!3.87! <3.88/1> kaõñha-magna-jale sthitvà !nàsàbhyàü jalam àharet ! <3.88/2> mukhàn nirgamayet pa÷càt !punar vaktreõa cà8haret !!3.88! <3.89/1> nàsàbhyàü recayet pa÷càt !kuryàd evaü punaþ punaþ ! <3.89/2> màtaïginã parà mudrà !jarà-mçtyu-vinà÷inã !!3.89! <3.90/1> virale nir-jane de÷e !sthitvà cai7kà1gra-mànasaþ ! <3.90/2> kuryàn màtaïginãü mudràü !màtaïga iva jàyate !!3.90! <3.91/1> yatra yatra sthito yogã !sukham aty-antam a÷nute ! <3.91/2> tasmàt sarva-prayatnena !sàdhayen mudrikàü paràm !!3.91! <3.92/1> vaktraü kiü-cit-su-prasàrya !càlinaü galayà pibet ! <3.92/2> sà bhaved bhuja-gã mudrà !jarà-mçtyu-vinà÷inã !!3.92! <3.93/1> yàvac ca udare rogam !a-jãrõà3di vi÷eùataþ ! <3.93/2> tat sarvaü nà÷ayed à÷u !yatra mudrà bhujaü-ginã !!3.93! <3.94/1> idaü tu mudrà-pañalaü !kathitaü caõóa te ÷ubham ! <3.94/2> vallabhaü sarva-siddhànàü !jarà-maraõa-nà÷anam !!3.94! <3.95/1> ÷añhàya bhakti-hãnàya !na deyaü yasya kasya-cit ! <3.95/2> gopanãyaü prayatnena !dur-labhaü marutàm api !!3.95! <3.96/1> çjave ÷ànta-cittàya !guru-bhakti-paràya ca ! <3.96/2> kulãnàya pradàtavyaü !bhoga-mukti-pradàyakam !!3.96! <3.97/1> mudràõàü pañalaü hy etat !sarva-vyàdhi-vinà÷anam ! <3.97/2> nityam abhyàsa-÷ãlasya !jañharà1gni-vivardhanam !!3.97! <3.98/1> na tasya jàyate mçtyur !nà7sya jarà4dikaü tathà ! <3.98/2> nà7gni-jala-bhayaü tasya !vàyor api kuto bhayam !!3.98! <3.99/1> kàsaþ ÷vàsaþ plãhà kuùñhaü !÷leùma-rogà÷ ca viü÷atiþ ! <3.99/2> mudràõàü sàdhanàc cai7va !vina÷yanti na saü÷ayaþ !!3.99! <3.100/1> bahunà kim iho7ktena !sàraü vacmi ca caõóa te ! <3.100/2> nà7sti mudrà-samaü kiü-cit !siddhi-daü kùiti-maõóale !!3.100! <3.101/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghaña-stha-yoga-prakaraõe mudrà-prayogo nàma tçtãyo1pade÷aþ !!3!! ]] <3.102/0> <4.1/1> gheraõóa uvàca: <4.1/11> athà7taþ saüpravakùyàmi !pratyàhàrakam uttamam ! <4.1/2> yasya vij¤àna-màtreõa !kàmà3di-ripu-nà÷anam !!4.1! <4.2/1> yato yato ni÷carati !mana÷ ca¤calam a-sthiram ! <4.2/2> tatas tato niyamyai7tad !àtmany eva va÷aü nayet !!4.2! <4.3/1> yatra yatra gatà dçùñir !manas tatra pragacchati ! <4.3/2> tataþ pratyàhared etad !àtmany eva va÷aü nayet !!4.3! <4.4/1> puras-kàraü tiras-kàraü !su-÷ràvyaü và bhayànakam ! <4.4/2> manas tasmàn niyamyai7tad !àtmany eva va÷aü nayet !!4.4! <4.5/1> ÷ãtaü và9pi tathà co7ùõaü !yan manaþ-spar÷a-yogataþ ! <4.5/2> tasmàt pratyàhared etad !àtmany eva va÷aü nayet !!4.5! <4.6/1> su-gandhe và9pi dur-gandhe !ghràõeùu jàyate manaþ ! <4.6/2> tasmàt pratyàhared etad !àtmany eva va÷aü nayet !!4.6! <4.7/1> madhurà3mlaka-tiktà3di- !-rasaü gataü yadà manaþ ! <4.7/2> tasmàt pratyàhared etad !àtmany eva va÷aü nayet !!4.7! <4.8/1> ÷abdà3diùv anuraktàni !nigçhyà7kùàõi yoga-vit ! <4.8/2> kuryàc città1nucàrãõi !pratyàhàra-paràyaõaþ !!4.8! <4.9/1> va÷yatà paramà tena !jàyate 'ti-calà3tmanàm ! <4.9/2> indriyàõàm a-va÷yais tair !na yogã yoga-sàdhakaþ !!4.9! <4.10/1> pràõà3yàmair dahed doùàn !dhàraõàbhi÷ ca kilbiùam ! <4.10/2> pratyàhàreõa viùayàn !dhyànenà7n-ã÷varàn guõàn !!4.10! <4.11/1> yathà parvata-dhàtånàü !doùà dahyanti dhàmyatàm ! <4.11/2> tathe9ndriya-kçtà doùà !dahyante pràõa-nigrahàt !!4.11! <4.12/1> samaþ samà3sano bhåtvà !saühçtya caraõàv ubhau ! <4.12/2> saüvçtà3syas tathai9vo7rå !samyag viùñabhya cà7grataþ !!4.12! <4.13/1> pàrùõibhyàü liïga-vçùaõàv !a-spç÷an prayataþ sthitaþ ! <4.13/2> kiü-cid-unnàmita-÷irà !dantair dantàn na saüspç÷et ! <4.13/3> saüpa÷yan nàsikà1graü svaü !di÷a÷ cà7n-avalokayan !!4.13! <4.14/1> rajasà tamaso vçttiü !sattvena rajasas tathà ! <4.14/2> saüchàdya nir-male sattve !sthito yu¤jãta yoga-vit !!4.14! <4.15/1> indriyàõã7ndriyà1rthebhyaþ !pràõà3dãn mana eva ca ! <4.15/2> nigçhya samavàyena !pratyàhàram upakramet !!4.15! <4.16/1> yas tu pratyàharet kàmàn !sarvà1ïgàn ãva kacchapaþ ! <4.16/2> sadà0tma-ratir eka-sthaþ !pa÷yaty àtmànam àtmani !!4.16! <4.17/1> sa bàhyà1bhy-antaraü ÷aucaü !niùpàdyà8-kaõñha-nàbhitaþ ! <4.17/2> pårayitvà budho dehaü !pratyàhàram upakramet !!4.17! <4.18/1> tathà vai yoga-yuktasya !yogino niyatà3tmanaþ ! <4.18/2> (sarve doùàþ praõa÷yanti !sva-stha÷ cai7vo7pajàyate) !!4.18! <4.19/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghaña-stha-yoge pratyàhàra-prayogo nàma caturtho1pade÷aþ !!4!! ]] <5.1/1> gheraõóa uvàca: <5.1/11> athà7taþ saüpravakùyàmi !pràõà3yàmasya yad-vidhim ! <5.1/2> yasya sàdhana-màtreõa !deva-tulyo bhaven naraþ !!5.1! <5.2/1> àdau sthànaü tathà kàlaü !mità3hàraü tathà2param ! <5.2/2> nàóã-÷uddhiü tataþ pa÷càt !pràõà3yàmaü ca sàdhayet !!5.2! <5.3/1> dåra-de÷e tathà9raõye !ràja-dhànyàü janà1ntike ! <5.3/2> yogà3rambhaü na kurvãta !kçta÷ cet siddhi-hà bhavet !!5.3! <5.4/1> a-vi÷vàsaü dåra-de÷e !araõye bhakùa!varjitam ! <5.4/2> lokà3raõye prakà÷a÷ ca !tasmàt trãõi vivarjayet !!5.4! <5.5/1> su-de÷e dhàrmike ràjye !su-bhikùe nir-upadrave ! <5.5/2> tatrai7kaü kuñiraü kçtvà !pràcãraiþ pariveùñayet !!5.5! <5.6/1> vàpã-kåpa-taóàgaü ca !pràcãra-madhya-varti ca ! <5.6/2> nà7ty-uccaü nà7ti-nãcaü và !kuñiraü kãña-varjitam !!5.6! <5.7/1> samyag-gomaya-liptaü ca !kuñiraü randhra-varjitam ! <5.7/2> evaü sthàne hi gupte ca !pràõà3yàmaü samabhyaset !!5.7! <5.8/1> hemante ÷i÷ire grãùme !varùàyàü ca çtau tathà ! <5.8/2> yogà3rambhaü na kurvãta !kçte yogo hi roga-daþ !!5.8! <5.9/1> vasante ÷aradi proktaü !yogà3rambhaü samàcaret ! <5.9/2> tadà yogo bhavet siddho !rogàn mukto bhaved dhruvam !!5.9! <5.10/1> caitrà3di-phàlgunà1nte ca !màghà3di-phàlgunà1ntike ! <5.10/2> dvau dvau màsau çtu-bhàgau !anubhàva÷ catu÷ catuþ !!5.10! <5.11/1> vasanta÷ caitra-vai÷àkhau !jyeùñhà3ùàóhau ca grãùmakau ! <5.11/2> varùà ÷ràvaõa-bhàdràbhyàü !÷arad à÷vina-kàrtikau ! <5.11/3> màrga-pauùau ca hemantaþ !÷i÷iro màgha-phàlgunau !!5.11! <5.12/1> anubhàvaü pravakùyàmi !çtånàü ca yatho2ditam ! <5.12/2> màghà3di-màdhavà1nte hi !vasantà1nubhava÷ catuþ !!5.12! <5.13/1> caitrà3di cà8ùàóhà1ntaü ca !grãùma÷ cà7nubhava÷ catuþ ! <5.13/2> àùàóhà3di cà7÷vinà1ntaü !varùà cà7nubhava÷ catuþ !!5.13! <5.14/1> bhàdrà3di màrga÷ãrùà1ntaü !÷arado 'nubhava÷ catuþ ! <5.14/2> kàrtikà3di-màgha-màsà1ntaü !hemantà1nubhava÷ catuþ ! <5.14/3> màrgà3dãü÷ caturo màsठ!÷i÷irà1nubhavaü viduþ !!5.14! <5.15/1> vasante và9pi ÷aradi !yogà3rambhaü tu samàcaret ! <5.15/2> tadà yogo bhavet siddho !vinà0yàsena kathyate !!5.15! <5.16/1> mità3hàraü vinà yas tu !yogà3rambhaü tu kàrayet ! <5.16/2> nànà-rogo bhavet tasya !kiü-cid yogo na sidhyati !!5.16! <5.17/1> ÷àly-annaü yava-piõóaü và !godhåma-piõóakaü tathà ! <5.17/2> mudgaü màùa-caõakà3di !÷ubhraü ca tuùa-varjitam !!5.17! <5.18/1> pañolaü panasaü mànaü !kakkolaü ca ÷ukà3÷akam ! <5.18/2> dràóhikàü karkañãü rambhàü !óumbarãü kaõña-kaõñakam !!5.18! <5.19/1> àma-rambhàü bàla-rambhàü !rambhà-daõóaü ca målakam ! <5.19/2> vàrtàkãü målakam çddhiü !yogã bhakùaõam àcaret !!5.19! <5.20/1> bàla-÷àkaü kàla ÷àkaü !tathà pañola-patrakam ! <5.20/2> pa¤ca-÷àkaü pra÷aüsãyàd !vàståkaü hila-mocikàü !!5.20! <5.21/1> ÷uddhaü su-madhuraü snigdham !udarà1rdha-vivarjitam ! <5.21/2> bhujyate sura-saüprãtyà [su-rasaü prityà] !mità3hàram imaü viduþ !!5.21! <5.22/1> annena pårayed ardhaü !toyena tu tçtãyakam ! <5.22/2> udarasya turãyà1ü÷aü !saürakùed vàyu-càraõe !!5.22! <5.23/1> kañv amlaü lavaõaü tiktaü !bhçùñaü ca dadhi takrakam ! <5.23/2> ÷àko1tkañaü tathà madyaü !tàlaü ca panasaü tathà !!5.23! <5.24/1> kulatthaü masåraü pàõóuü !kåùmàõóaü ÷àka-daõóakam ! <5.24/2> tumbã-kola-kapitthaü ca !kaõña-bilvaü palà÷akam !!5.24! <5.25/1> kadambaü jambãraü bimbaü !lakucaü la÷unaü viùam ! <5.25/2> kàma-raïgaü piyàlaü ca !hiïgu-÷àlmali-kemukam !!5.25! <5.26/1> yogà3rambhe varjayec ca !patha-strã-vahni-sevanam !!5.26! <5.27/1> nava-nãtaü ghçtaü kùãraü !guóaü ÷arkarà3di ce8kùavaü ! <5.27/2> pakva-rambhàü nàrikelaü !dàóimbam a-÷ivà3savam ! <5.27/3> dràkùàü tu lavalãü dhàtrãü !rasam amla-vivarjitam !!5.27! <5.28/1> elà-jàti-lavaïgaü ca !pauruùaü jambu-jàmbalam ! <5.28/2> harãtakãü kharjåraü ca !yogã bhakùaõam àcaret !!5.28! <5.29/1> laghu-pàkaü priyaü snigdhaü !tathà dhàtu-prapoùaõam ! <5.29/2> mano-abhilaùitaü yogyaü !yogã bhojanam àcaret !!5.29! <5.30/1> kàñhinyaü duritaü påtim !uùõaü paryuùitaü tathà ! <5.30/2> ati-÷ãtaü cà7ti co7ùõaü !bhakùyaü yogã vivarjayet !!5.30! <5.31/1> pràtaþ-snàno1pavàsà3di- !-kàya-kle÷a-vidhiü tathà ! <5.31/2> ekà3hàraü nir-àhàraü !yàmà1nte ca na kàrayet !!5.31! <5.32/1> evaü-vidhi-vidhànena !pràõà3yàmaü samàcaret ! <5.32/2> àrambhe prathame kuryàt !kùãrà3dyaü nitya-bhojanam ! <5.32/3> madhyà1hne cai7va sàyà1hne !bhojana-dvayam àcaret !!5.32! <5.33/1> ku÷à3sane mçgà1jine !vyàghrà1jine ca kambale ! <5.33/2> sthålà3sane samàsãnaþ !pràïmukho và9pyudaï-mukhaþ ! <5.33/3> nàóã-÷uddhiü samàsàdya !pràõà3yàmaü samabhyaset !!5.33! <5.34/1> caõóakàpàlir uvàca: <5.34/11> nàóã-÷uddhiü kathaü kuryàn !nàóã-÷uddhis tu kã-dç÷ã ! <5.34/2> tat sarvaü ÷rotum icchàmi !tad vadasva dayà-nidhe !!5.34! <5.35/1> gheraõóa uvàca: <5.35/11> malà3kulàsu nàóãùu !màruto nai7va gacchati ! <5.35/2> pràõà3yàmaþ kathaü sidhyet !tattva-j¤ànaü kathaü bhavet ! <5.35/3> tasmàd àdau naóã-÷uddhiü !pràõà3yàmaü tato 'bhyaset !!5.35! <5.36/1> nàóã-÷uddhir dvidhà proktà !sa-manur nir-manus tathà ! <5.36/2> bãjena sa-manuü kuryàn !nir-manuü dhauti-karmaõi !!5.36! <5.37/1> dhauti-karma purà proktaü !ùañ-karma-sàdhane yathà ! <5.37/2> ÷çõuùva sa-manuü caõóa !nàóã-÷uddhir yathà bhavet !!5.37! <5.38/1> upavi÷yà8sane yogã !padmà3sanaü samàcaret ! <5.38/2> gurv-àdi-nyàsanaü kçtvà !yathai9va guru-bhàùitam ! <5.38/3> nàóã-÷uddhiü prakurvãta !pràõà3yàma-vi÷uddhaye !!5.38! <5.39/1> vàyu-bãjaü tato dhyàtvà !dhåmra-varõaü sa-tejasam ! <5.39/2> candreõa pårayed vàyuü !bãjaü ùo-óa÷akaiþ su-dhãþ !!5.39! <5.40/1> catuþ-ùaùñyà màtrayà ca !kumbhakenai7va dhàrayet ! <5.40/2> dvà-triü÷an-màtrayà vàyuü !sårya-nàóyà ca recayet !!5.40! <5.41/1> nàbhi-målàd vahnim utthàpya !dhyàyet tejo vanã-yutam ! <5.41/2> vahni-bãjaü @ ùo-óa÷ena !sårya-nàóyà ca pårayet !!5.41! <5.42/1> catuþ-ùaùñyà màtrayà ca !kumbhakenai7va dhàrayet ! <5.42/2> dvà-triü÷an-màtrayà vàyuü !÷a÷i-nàóyà ca recayet !!5.42! <5.43/1> nàsà1gre ÷a÷a-dhçg bimbaü !dhyàtvà jyotsnà-samanvitam ! <5.43/2> ñhaü bãjaü ùo-óa÷enai7va !ióayà pårayen marut !!5.43! <5.44/1> catuþ-ùaùñyà màtrayà ca ![kumbhakenai7va] dhàrayet ! <5.44/2> a-mçta-plàvitaü dhyàtvà !pràõà3yàmaü samabhyaset !!5.44! <5.45/1> [vaü bãjaü ÷o-óa÷enai7va !sårya-nàóyà ca pårayet] ! <5.45/2> dvà-triü÷ena la-kàreõa !dçóhaü bhàvyaü virecayet !!5.45! <5.46/1> evaü-vidhàü nàóã-÷uddhiü !kçtvà nàóãü vi÷odhayet ! <5.46/2> dçóho bhåtvà0sanaü kçtvà !pràõà3yàmaü samàcaret !!5.46! <5.47/1> sahitaþ sårya-bheda÷ ca !ujjàyã ÷ãtalã tathà ! <5.47/2> bhastrikà bhràmarã mårcchà !kevalã cà7ùña kumbhikàþ !!5.47! <5.48/1> sahitau dvi-vidhau proktau !pràõà3yàmaü samàcaret ! <5.48/2> sa-garbho bãjam uccàrya !nir-garbho bãja-varjitaþ ! <5.48/3> pràõà3yàmaü sa-garbhaü ca !prathamaü kathayàmi te !!5.48! <5.49/1> sukhà3sane co7pavi÷ya !pràï-mukho và9py udaï-mukhaþ ! <5.49/2> dhyàyed vidhiü rajo-guõaü !rakta-varõam a-varõakam !!5.49! <5.50/1> ióayà pårayed vàyuü !màtrayà ùo-óa÷aiþ su-dhãþ ! <5.50/2> pårakà1nte kumbhakà3dye !kartavyas tå7óóiyànakaþ !!5.50! <5.51/1> sattvamayaü hariü dhyàtvà !u-kàraiþ ÷ukla-varõakaiþ ! <5.51/2> catuþ-ùaùñyà ca màtrayà !anilaü kumbhakaü caret ! <5.51/3> kumbhakà1nte recakà3dye !kartavyaü ca jàlaü-dharam !!5.51! <5.52/1> rudraü tamo-guõaü dhyàtvà !ma-kàraiþ kçùõa-varõakaiþ ! <5.52/2> dvà-triü÷an-màtrayà cai7va !recayed vidhinà punaþ !!5.52! <5.53/1> punaþ piïgalayà0pårya !kumbhakenai7va dhàrayet ! <5.53/2> ióayà recayet pa÷càt !tad-bãjena krameõa tu !!5.53! <5.54/1> anu-loma-vi-lomena !vàraü vàraü ca sàdhayet ! <5.54/2> pårakà1nte kumbhakà3dye !dhçtaü nàsà-puña-dvayam ! <5.54/3> kaniùñhà2-nàmikà2ïguùñhais !tarjanã-madhyame vinà !!5.54! <5.55/1> pràõà3yàmaü ni-garbhaü tu !vinà bãjena jàyate ! <5.55/2> vàma-jànå1pari nyasta- !-vàma-pàõi-talaü bhramet ! <5.55/3> màtrà4di-÷ata-pary-antaü !påra-kumbhaka-recanam !!5.55! <5.56/1> uttamà viü÷atir màtrà !madhyamà ùo-óa÷ã smçtà ! <5.56/2> adhamà dvà-da÷ã màtrà !pràõà3yàmàs tridhà smçtàþ !!5.56! <5.57/1> adhamàj jàyate gharmo !meru-kampa÷ ca madhyamàt ! <5.57/2> uttamàc ca bhåmi-tyàgas !tri-vidhaü siddhi-lakùaõam !!5.57! <5.58/1> pràõà3yàmàt khe-caratvaü !pràõà3yàmàd roga-nà÷anam ! <5.58/2> pràõà3yàmàd bodhayec chaktiü pràõà3yàmàn mano1nmanã ! <5.58/3> ànando jàyate citte !pràõà3yàmã sukhã bhavet !!5.58! <5.59/1> kathitaü sahitaü kumbhaü !sårya-bhedanakaü ÷çõu ! <5.59/2> pårayet sårya-nàóyà ca !yathà-÷akti bahir-marut !!5.59! <5.60/1> dhàrayed bahu-yatnena !kumbhakena jalaü-dharaiþ ! <5.60/2> yàvat svedaü nakha-ke÷àbhyàü !tàvat kurvantu kumbhakam !!5.60! <5.61/1> pràõo 'pànaþ samàna÷ ca- !udàna-vyànau ca vàyavaþ ! <5.61/2> nàgaþ kårma÷ ca kçkaro !deva-datto dhanaü-jayaþ !!5.61! <5.62/1> hçdi pràõo vahen nityam !apàno guda-maõóale ! <5.62/2> samàno nàbhi-de÷e tu !udànaþ kaõñha-madhya-gaþ ! <5.62/3> vyàno vyàpya ÷arãre tu !pradhànàþ pa¤ca vàyavaþ !!5.62! <5.63/1> pràõà3dyàþ pa¤ca vikhyàtà !nàgà3dyàþ pa¤ca vàyavaþ ! <5.63/2> teùàm api ca pa¤cànàü !sthànàni ca vadàmy aham !!5.63! <5.64/1> udgàre nàga àkhyàtaþ !kårmas tå7nmãlane smçtaþ ! <5.64/2> kçkaraþ kùut-tçùe @ j¤eyo !deva-datto vijçmbhaõe ! <5.64/3> na jahàti mçte kvà7pi !sarva-vyàpã dhanaü-jayaþ !!5.64! <5.65/1> nàgo gçhõàti caitanyaü !kårma÷ cai7va nimeùaõam ! <5.65/2> kùut-tçùaü kçkara÷ cai7va !jçmbhaõaü caturthena tu ! <5.65/3> bhaved dhanaü-jayàc chabdaü !kùaõa-màtraü na niþsaret !!5.65! <5.66/1> sarvaü ca såryakaü bhitvà !nàbhi-målàt samuddharet !!5.66! <5.67/1> ióayà recayet pa÷càd !dhairyeõà7-khaõóa-vegataþ ! <5.67/2> punaþ såryeõa cà8kçùya !kumbhayitvà yathà-vidhi !!5.67! <5.68/1> recayitvà sàdhayet tu !krameõa ca punaþ punaþ ! <5.68/2> kumbhakaþ sårya-bhedas tu !jarà-mçtyu-vinà÷akaþ !!5.68! <5.69/1> bodhayet kuõóalãü ÷aktiü !dehà1nala-vivardhanam ! <5.69/2> iti te kathitaü caõóa !sårya-bhedanam uttamam !!5.69! <5.70/1> nàsàbhyàü vàyum àkçùya !mukha-madhye ca dhàrayet ! <5.70/2> hçd-galàbhyàü samàkçùya !vàyuü vaktreõa dhàrayet !!5.70! <5.71/1> mukhaü praphullaü saürakùya !kuryàj jàlaü-dharaü tataþ ! <5.71/2> à-÷akti kumbhakaü kçtvà !dhàrayed a-virodhataþ !!5.71! <5.72/1> ujjàyã-kumbhakaü kçtvà !sarva-kàryàõi sàdhayet ! <5.72/2> na bhavet kapha-roga÷ ca !kråra-vàyur a-jãrõakam !!5.72! <5.73/1> àma-vàtaþ kùayaþ kàso !jvara-plãhà na jàyate ! <5.73/2> jarà-mçtyu-vinà÷àya !co7jjàyãü sàdhayen naraþ !!5.73! <5.74/1> jihvayà vàyum àkçùya !udare pårayec chanaiþ ! <5.74/2> kùaõaü ca kumbhakaü kçtvà !nàsàbhyàü recayet punaþ !!5.74! <5.75/1> sarvadà sàdhayed yogã !÷ãtalã-kumbhakaü ÷ubham ! <5.75/2> a-jãrõaü kapha-pittaü ca !nai7va tasya prajàyate !!5.75 bhastre9va loha-kàràõàü !yathà-krameõa saübhramet ! <5.75/3> tato vàyuü ca nàsàbhyàm !ubhàbhyàü càlayec chanaiþ !!5.76! <5.77/1> evaü viü÷ati-vàraü ca !kçtvà kuryàc ca kumbhakam ! <5.77/2> tad-ante càlayed vàyuü !pårvo1ktaü ca yathà-vidhi !!5.77! <5.78/1> tri-vàraü sàdhayed enaü !bhastrikà-kumbhakaü su-dhãþ ! <5.78/2> na ca rogo na ca kle÷a !àrogyaü ca dine dine !!5.78! <5.79/1> ardha-ràtre gate yogã !jantånàü ÷abda-varjite ! <5.79/2> karõau nidhàya hastàbhyàü !kuryàt pårakam uttamam !!5.79! <5.80/1> ÷çõuyàd dakùiõe karõe !nàdam antar-gataü su-dhãþ ! <5.80/2> prathamaü jhiüjhã-nàdaü ca !vaü÷ã-nàdaü tataþ param ! <5.80/3> megha-gharghara-bhràmarã ca !ghaõñà-kàüsyaü tataþ param !!5.80! <5.81/1> turã-bherã-mçd-aïgà3di- !-vãõà-nàdaka-dundubhiþ ! <5.81/2> evaü nànà-vidho nàdo !jàyate nityam abhyasàt !!5.81! <5.82/1> an-àhatasya ÷abdasya !tasya ÷abdasya yo dhvaniþ ! <5.82/2> dhvaner antar-gataü jyotir !jyotir antar-gataü manaþ !!5.82! <5.83/1> tasmiüs tu vilayaü yàti !tad viùõoþ paramaü padam ! <5.83/2> evaü bhràmarã-saüsiddhiþ !samàdhi-siddhim àpnuyàt !!5.83! <5.84/1> mukhe ca kumbhakaü kçtvà !bhruvor antar-gataü manaþ ! <5.84/2> saütyajya viùayàn sarvàn !mano-mårcchà sukha-pradà !!5.84! <5.85/1> àtmani mana-saüyogàd !ànandaü jàyate dhruvam ! <5.85/2> evaü nànà-vidhà4nando !jàyate nityam abhyasàt ! <5.85/3> evam abhyàsa-yogena !samàdhi-siddhim àpnuyàt !!5.85! <5.86/1> bhujaü-ginyàþ ÷vàsa-va÷àd !a-japà jàyate nanu ! <5.86/2> haü-kàreõa bahir yàti !saþ-kàreõa vi÷et punaþ !!5.86! <5.87/1> ùañ ÷atàni divà-ràtrau !sahasràõy eka-viü÷atiþ ! <5.87/2> a-japàü nàma gàyatrãü !jãvo japati sarvadà !!5.87! <5.88/1> målà3dhàre yathà haüsas !tathà hi hçdi païka-je ! <5.88/2> tathà nàsà-puña-dvandve !tri-veõã-saügamà3gamam !!5.88! <5.89/1> ùaõ-õavaty-aïgulã-mànaü !÷arãraü karma-råpakam ! <5.89/2> dehàd bahir-gato vàyuþ !sva-bhàvàd dvà-da÷à1ïguliþ !!5.89! <5.90/1> ÷ayane ùo-óa÷à1ïgulyo !bhojane viü÷atis tathà ! <5.90/2> catur-viü÷à1ïguliþ panthe !nidràyàü triü÷ad-aïguliþ ! <5.90/3> maithune ùañ-triü÷ad uktaü !vyàyàme ca tato 'dhikam !!5.90! <5.91/1> sva-bhàve 'sya gater nyåne !param àyuþ pravardhate ! <5.91/2> àyuþ-kùayo 'dhike prokto !màrute cà7ntaràd gate !!5.91! <5.92/1> tasmàt pràõe sthite dehe !maraõaü nai7va jàyate ! <5.92/2> vàyunà ghaña-saübandhe !bhavet kevala-kumbhakaþ !!5.92! <5.93/1> yàvaj-jãvaü japen mantram !a-japà-saükhya-kevalam ! <5.93/2> adyà1vadhi dhçtaü saükhyà- !-vibhramaü kevalã-kçte !!5.93! <5.94/1> ata eva hi kartavyaþ !kevalã-kumbhako naraiþ ! <5.94/2> kevalã cà7-japà-saükhyà !dvi-guõà ca mano1nmanã !!5.94! <5.95/1> nàsàbhyàü vàyum àkçùya !kevalaü kumbhakaü caret ! <5.95/2> ekà3dika-catuþ-ùaùñiü !dhàrayet prathame dine !!5.95! <5.96/1> kevalãm aùñadhà kuryàd !yàme yàme dine dine ! <5.96/2> atha và pa¤cadhà kuryàd !yathà tat kathayàmi te !!5.96! <5.97/1> pràtar madhyà1hna-sàyà1hne !madhya-ràtre caturthake ! <5.97/2> tri-saüdhyam atha và kuryàt !sama-màne dine dine !!5.97! <5.98/1> pa¤ca-vàraü dine vçddhir !vàrai1kaü ca dine tathà ! <5.98/2> a-japà-parimàõe @ ca !yàvat siddhiþ prajàyate !!5.98! <5.99/1> pràõà3yàmaü kevalãü nàma !tadà vadati yoga-vit ! <5.99/2> kumbhake kevale siddhe !kiü na sidhyati bhå-tale !!5.99! <5.100/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghata-stha-yoga-prakaraõe pràõà3yàma-prayogo nàma pa¤camo1pade÷aþ !!5! ]] <6.1/1> gheraõóa uvàca: <6.1/11> sthålaü jyotis tathà såkùmaü !dhyànasya tri-vidhaü viduþ ! <6.1/2> sthålaü mårtimayaü proktaü !jyotis tejomayaü tathà ! <6.1/3> såkùmaü bindumayaü brahma !kuõóalã para-devatà !!6.1! <6.2/1> svakãya-hçdaye dhyàyet !sudhà-sàgaram uttamam ! <6.2/2> tan-madhye ratna-dvãpaü tu !su-ratna-vàlukàmayam !!6.2! <6.3/1> catur-dikùu nãpa-taruü !bahu-puùpa-samanvitam ! <6.3/2> nãpo1pa-vana-saükulair !veùñitaü parità @ iva !!6.3! <6.4/1> màlatã-mallikà-jàtã-!-kesarai÷ campakais tathà ! <6.4/2> pàrijàtaiþ sthala-padmair !gandhà-modita-diï-mukhaiþ !!6.4! <6.5/1> tan-madhye saüsmared yogã !kalpa-vçkùaü mano-ramam ! <6.5/2> catuþ-÷àkhà-catur-vedaü !nitya-puùpa-phalà1nvitam !!6.5! <6.6/1> bhramaràþ kokilàs tatra !gu¤janti nigadanti ca ! <6.6/2> dhyàyet-tatra sthiro bhåtvà !mahà-màõikya-maõóapam !!6.6! <6.7/1> tan-madhye tu smared yogã !paryaïkaü su-mano-haram ! <6.7/2> tatre7ùña-devatàü dhyàyed !yad-dhyànaü guru-bhàùitam !!6.7! <6.8/1> yasya devasya yad råpaü !yathà bhåùaõa-vàhanam ! <6.8/2> tad råpaü dhyàyate nityaü !sthåla-dhyànam idaü viduþ !!6.8! <6.9/1> sahasrà1ra-mahàpadme !karõikàyàü vicintayet ! <6.9/2> vilagna-sahitaü padmaü !dvà-da÷air dala-saüyutam !!6.9! <6.10/1> ÷ubhra-varõaü mahà-tejo !dvà-da÷air bãja-bhàùitam ! <6.10/2> sa-ha-kùa-ma-va-la-ri-yuü !haü-sa-÷a-ktiü yathà-kramam !!6.10! <6.11/1> tan-madhye karõikàyàü tu !a-ka-thà3di-rekhà-trayam ! <6.11/2> ha-la-kùa-koõa-saüyuktaü !praõavaü tatra vartate !!6.11! <6.12/1> nàda-bindumayaü pãñhaü !dhyàyet tatra mano-haram ! <6.12/2> tatro1pari haü-sa-yugmaü !pàdukà tatra vartate !!6.12! <6.13/1> dhyàyettatra guruü devaü !vi-bhujaü ca tri-locanam ! <6.13/2> ÷vetà1mbara-dharaü devaü !÷ukla-gandhà1nulepanam !!6.13! <6.14/1> ÷ukla-puùpamayaü màlyaü !rakta-÷akti-samanvitam ! <6.14/2> evaü-vidha-guru-dhyànàt !sthåla-dhyànaü prasidhyati !!6.14! <6.15/1> kathitaü sthåla-dhyànaü tu !tejo-dhyànaü ÷çõuùva me ! <6.15/2> yad-dhyànena yoga-siddhir !àtma-praty-akùam eva ca ! <6.15/3> målà3dhàre kuõóalinã !bhuja-gà3kàra-råpiõã !!6.15! <6.16/1> jãvà3tmà tiùñhati tatra !pradãpa-kalikà4kçtiþ ! <6.16/2> dhyàyet tejomayaü brahma !tejo-dhyànaü tad eva hi !!6.16! <6.17/1> nàbhi-måle sthitaü sårya- !-maõóalaü vahni-saüyutam ! <6.17/2> dhyàyet tejo mahad vyàptaü !tejo-dhyànaü tad eva hi !!6.17! <6.18/1> bhruvor madhye mano3rdhve ca !yat tejaþ praõavà3tmakam ! <6.18/2> dhyàyej jvàlà1valã-yuktaü !tejo-dhyànaü tad eva hi !!6.18! <6.19/1> tejo-dhyànaü ÷rutaü caõóa !såkùma-dhyànaü vadàmy aham ! <6.19/2> bahu-bhàgya-va÷àd yasya !kuõóalã jàgratã bhavet !!6.19! <6.20/1> àtmanà saha yogena !netra-randhràd vinirgatà ! <6.20/2> vihared ràja-màrge ca !ca¤calatvàn na dç÷yate !!6.20! <6.21/1> ÷àübhavã-mudrayà yogã !dhyàna-yogena sidhyati ! <6.21/2> såkùma-dhyànam idaü gopyaü !devànàm api dur-labham !!6.21! <6.22/1> sthåla-dhyànàc chata-guõaü !tejo-dhyànaü pracakùate ! <6.22/2> tejo-dhyànàl lakùa-guõaü !såkùma-dhyànaü paràt-param !!6.22! <6.23/1> iti te kathitaü caõóa !dhyàna-yogaü su-dur-labham ! <6.23/2> àtmà sà1kùàd bhaved yasmàt !tasmàd dhyànaü vi÷iùyate !!6.23! <6.24/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghata-stha-yoge sapta-sàdhane dhyàna-yogo nàma ùaùñho1pade÷aþ !!6! ]] <7.1/1> gheraõóa uvàca: <7.1/11> samàdhi÷ ca paraü tattvaü !bahu-bhàgyena labhyate ! <7.1/2> guroþ kçpà-prasàdena !pràpyate guru-bhaktitaþ !!7.1! <7.2/1> vidyà-pratãtiþ sva-guru-pratãtir ! <7.2/2> àtma-pratãtir manasaþ prabodhaþ ! <7.2/3> dine dine yasya bhavet sa yogã ! <7.2/4> su-÷obhanà1bhyàsam upaiti sadyaþ !!7.2! <7.3/1> ghañàd bhinnaü manaþ kçtvà !aikyaü kuryàt parà3tmani ! <7.3/2> samàdhiü taü vijànãyàn !mukta-saüj¤o da÷à4dibhiþ !!7.3! <7.4/1> ahaü brahma na cà7nyo 'smi !brahmai7và7haü na ÷oka-bhàk ! <7.4/2> sac-cid-ànanda-råpo 'haü !nitya-muktaþ sva-bhàvavàn !!7.4! <7.5/1> ÷àübhavyà cai7va khe-caryà !bhràmaryà yoni-mudrayà ! <7.5/2> dhyànaü nàdaü rasà3nandaü !laya-siddhi÷ catur-vidhà !!7.5! <7.6/1> pa¤cadhà bhakti-yogena !mano-mårcchà ca ùaó-vidhà ! <7.6/2> ùaó-vidho 'yaü ràja-yogaþ !praty-ekam avadhàrayet !!7.6! <7.7/1> ÷àübhavãü mudrikàü kçtvà !àtma-praty-akùam ànayet ! <7.7/2> bindu brahmamayaü dçùñvà !manas tatra niyojayet !!7.7! <7.8/1> kha-madhye kuru cà8tmànam !àtma-madhye ca khaü kuru ! <7.8/2> àtmànaü khamayaü dçùñvà !na kiü-cid api bàdhyate ! <7.8/3> sad-ànandamayo bhåtvà !samàdhi-stho bhaven naraþ !!7.8! <7.9/1> khe-carã-mudrà-sàdhanàd !rasanà årdhva-gatà yadà ! <7.9/2> tadà samàdhi-siddhiþ syàd !dhitvà sàdhàraõa-kriyàm !!7.9! <7.10/1> anilaü manda-vegena !bhràmarã-kumbhakaü caret ! <7.10/2> mandaü mandaü recayed vàyuü !bhçïga-nàdaü tato bhavet !!7.10! <7.11/1> antaþ-sthaü bhramarã-nàdaü !÷rutvà tatra mano nayet ! <7.11/2> samàdhir jàyate tatra !ànandaþ so 'ham ity ataþ !!7.11! <7.12/1> yoni-mudràü samàsàdya !svayaü ÷aktimayo bhavet ! <7.12/2> su-÷çïgàra-rasenai7va !viharet paramà3tmani !!7.12! <7.13/1> ànandamayaþ saübhåtvà !aikyaü brahmaõi saübhavet ! <7.13/2> ahaü brahmeti cà7-dvaitaü !samàdhis tena jàyate !!7.13! <7.14/1> svakãya-hçdaye dhyàyed !iùña-deva-sva-råpakam ! <7.14/2> cintayed bhakti-yogena !paramà3hlàda-pårvakam !!7.14! <7.15/1> ànandà1÷ru-pulakena !da÷à2-bhàvaþ prajàyate ! <7.15/2> samàdhiþ saübhavet tena !saübhavec ca mano1nmanã !!7.15! <7.16/1> mano-mårcchàü samàsàdya !mana àtmani yojayet ! <7.16/2> parà3tmanaþ samàyogàt !samàdhiü samavàpnuyàt !!7.16! <7.17/1> iti te kathitaü caõóa !samàdhir mukti-lakùaõam ! <7.17/2> ràja-yogaþ samàdhiþ syàd !ekà3tmany eva sàdhanam ! <7.17/3> unmanã saha-jà1vasthà !sarve cai7kà3tma-vàcakàþ !!7.17! <7.18/1> jale viùõuþ sthale viùõur !viùõuþ parvata-mastake ! <7.18/2> jvàlà-màlà3kule viùõuþ !sarvaü viùõumayaü jagat !!7.18! <7.19/1> bhå-caràþ khe-carà÷ cà7mã !yàvanto jãva-jantavaþ ! <7.19/2> vçkùa-gulma-latà-vallã- !-tçõà3dyà vàri parvatàþ ! <7.19/3> sarvaü brahma vijànãyàt !sarvaü pa÷yati cà8tmani !!7.19! <7.20/1> àtmà ghata-stha-caitanyam !a-dvaitaü ÷à÷vataü param ! <7.20/2> ghañàd bhinnataraü j¤ànaü !vãta-ràgaü vi-vàsanam !!7.20! <7.21/1> evaü-vidhiþ samàdhiþ syàt !sarva-saükalpa-varjitaþ ! <7.21/2> sva-dehe putra-dàrà3di- !-bàndhaveùu dhanà3diùu ! <7.21/3> sarveùu nir-mamo bhåtvà !samàdhiü samavàpnuyàt !!7.21! <7.22/1> layà1-mçtaü paraü tattvaü !÷ivo1ktaü vi-vidhàni ca ! <7.22/2> teùàü saükùepam àdàya !kathitaü mukti-lakùaõam !!7.22! <7.23/1> iti te kathita÷ caõóa !samàdhir dur-labhaþ paraþ ! <7.23/2> yaü j¤àtvà na punar-janma !jàyate bhåmi-maõóale !!7.23! <7.24/0> [[iti ÷rã-gheraõóa-saühitàyàü gheraõóa-caõóa-saüvàde ghata-stha-yoga-sàdhane yogasya sapta-sàre samàdhi-yogo nàma saptamo1pade÷aþ samàptaþ !!7! ]]