Yamuna: Siddhitraya, Part 2: Isvarasiddhi Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! *{...}* = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ *{ÅÓvarasiddhi÷ /}* *{siddhäjananÃmakavyÃkhyopetà /}* *{(sÆ0) tatra kasyacidekasya vaÓe viÓvaæ pravartate /}* *{iti sÃdhayituæ pÆrvaæ pÆrvapak«aæ pracak«mahe // 1 //}* *{tatra mÅmÃæsakÃ÷ prÃhu÷ - nÃyaæ sarvÃrthadarÓanaÓaktisampanna÷ puru«o 'bhyupagamamarhati, atipatitasakalasÃdhakapramÃïasambhÃvanÃbhÆmitvÃtsphuÂavividhabÃdhakatvÃcca / tathÃhi - asya papratyak«amanyadvà sÃdhakaæ bhavet ? pratyak«amapi laukikaæ yaugikaæ và ?}* *{(vyÃkhyÃ) dhyÃtvà ÓrÅpaticaraïau natvà cÃcÃryapÃdadmayugam /}* *{ÅÓvarasiddherviv­tiæ kurve lalitÃæ sukhÃvabodhÃrthÃm // 1 //}* *{trayyantasiddha ÅÓo matastu sadyukticintakairaniÓam /}* *{bhaktyà dhyÃnÃbhyÃsÃt prakaÂa÷ praj¤Ãæ tanotu me ÓubhrÃm // 2 //}* *{atha khalu tatrabhavÃn paramÃcÃrya÷ ÓrÅmadbhagavadyÃmunamunirÃtmacintÃæ vidhÃyÃtmasiddhau paramÃtmacintÃæ vidadhadÅÓvarasiddhÃvÅÓvarasÃdhakapramÃïavyavasthÃpanÃyopakramamÃïa÷ pratijÃnÅte tatre ti / samastamaæ cetanÃcatanÃtmakaæ jagat ekasya - sarveÓvarasya vaÓe - icchÃyÃæ saÇkalpalak«aïÃyÃæ pravartateprakar«eïa vartate - asaÇkÅrïasvarÆpasvabhÃvavyavasthamÃste, pravartate ca sve sve karmaïi yathÃyathamiti k­tsnasya sarveÓvarasaÇkalpÃdhÅnasvarÆpasthitiprav­ttikatvaæ sÃdhayituæ - pramÃïato vyavasthÃpayituæ, prathamata÷ pÆrvapak«aæ varïayÃma iti kÃrikÃrtha÷ / atra tatreti prakÃntaparÃmarÓakatacchabdanirdeÓÃdetatpÆrvatana÷ kaÓcaneÓvarasiddhagranthabhÃga÷ syÃt , yo baho÷ kÃlÃtpÆrvamevavilupta ityabhyÆhyate 1}* *{vyavasthitamitasvÃrthaæ na tÃvadiha laukikam /}* *{sÃdhanaæ tena sarvÃrthatajj¤ÃnÃderasiddhita÷ // 2 //}* *{sarvÃrthadarÓanaÓaktiÓÃlinamavagamayatà hi deÓakÃlasvabhÃvaviprakar«avyavadhÃnaju«a÷ sarva evÃrthÃstaddarÓanaæ ÓaktiÓca gocarayitavyÃni / na ca vidyamÃnendriyasannikar«ayogyakatipayavi«ayanipatav­tterlaukikapratyak«asya niravadhirayaæ mahimà saæbhÃvanÃbhÆmiriti kathamiva tadiha sÃdhanamiti manyemahi/ 'nÃyam' iti / sarvÃrthasÃk«ÃtkakÃrasarvakÃryopajananaÓakti sampannaÓcetanaviÓe«a ÅÓvaraÓabdita÷ sÃdhakÃbhÃvÃdbÃdhakabalÃcca nÃÇgÅkartuæ yogya ityartha÷ / ' atipatite ' ti / atipatità - apakrÃntà sakalasÃdhakapramÃïasambhÃvanà yasyÃ÷ evambhÆtà bhÆmirvi«aya÷, tattvÃt - vyapetasakalasÃdhakapramÃïasambhÃvanÃtmakavi«ayatvÃdityartha÷ / atra iti 'atipatitasakalasÃdhakapramÃïasaæbhÃvanÃbhÆmitvatvÃ' diti 'atipatitasakala sÃdhakapramÃïasaæbhÃvanÃbhÆmitvatvÃ'diti và pÃÂha÷ sambhÃvyate / 'sphuÂe' ti / sphuÂÃni - prasiddhÃni vividhÃni bÃdhakÃni yasyaivambhÆtatvÃccetyartha÷ / upak«iptayorÅÓvare sÃdhakÃbhÃvabÃdhakabhÃvayo÷ sÃdhakÃbhÃvaæ tÃvadÃdau samarthayitumupakramate 'tathÃhi'tyÃdinà / anyat - anumÃnÃdi /}* *{laukikasyendriyÃrthasannikar«ajasya pratyak«asyeÓvarÃsÃdhakatÃmupapÃdayati 'vyavasthite'ti / hetugarbhamidaæ viÓe«aïam / laukikapratyak«asya vi«ayà yata÷ parimità vyavasthitÃÓca, ata ityartha÷ / iha - ÅÓvare vi«aye / sÃdhanaæsÃdhakam / pramÃïamiti yÃvat / tena - laukikapratyak«eïa / asiddhita÷ -aprakÃÓata÷ / ayaæ bhÃva÷ - cÃk«u«asya tÃvat pratyak«asya rÆparÆpirÆpaikÃrthasamavetasaÇkhyÃdaya eva vi«ayÃ÷, na tu rasÃdaya iti parimitatà / udbhÆtÃnabhibhÆtameva rÆpaæ mahattvaikÃdhikaraïaæ grÃhyaæ na tu paramÃïvÃdigatamiti tatrÃpi vyavasthitatà / evaæ rÃsanÃdi«vapi bodhyam / evaæbhÆtasya caindriyikapratyak«asya sarvÃrthÃderaprakÃÓakatvÃnneÓvare pramÃïatvaæ sambhavati / sarvÃrthadarÓanakaraïasÃmarthyaviÓi«Âo hyabhimata÷ sa÷ / sarvÃrthasya tadgrahaïasya tacchakteÓca grahaïamantarà ca na tasya grahaïaæ ghaÂate / sarvÃrthe«vayogyÃnÃmapi pravi«ÂatvÃcchakteÓcÃtÅndriyatvÃt , j¤Ãnasya bahirindriyÃgrÃhyatvÃdvÃhyÃrthÃnÃæ ca kevalena manasÃgrahÃnnendriyeïa kenÃpi sarvÃrthÃdergrahaïam / tadgrahaïamantarà ca na viÓi«ÂeÓvaragrahaïam /}* *{'nÃg­hÅtaviÓe«aïe' ti nyÃyÃt / tadaindriyikalaukikapratyak«aæ neÓvare pramÃïaæ bhavitumarhatÅti // 2 //}* *{nÃpi yogipratyak«amasya sÃdhakam ; yata÷ -}* *{pratyak«atve tadapyevaæ vidyamÃnaikagocaram /}* *{bhÆtÃdigocaraæ naiva pratyak«aæ pratibhÃdivat // 3 //}* *{tat khalu yogivij¤Ãnamaindriyikaæ na và ? aindriyikamapi bahirindriyasambhavamÃntarakaraïajanitaæ và ? bahirindriyÃïi tÃvatsamadhigatanijavi«ayasannikar«asahakÃrÅïi tadgocaraj¤ÃnajananÃnÅti jagati viditam / ato na rasanÃdibhirajÃtÃtiv­ttavyavahitÃdi sakalavi«ayavedanaprasaÇga÷ / na cÃvidyamÃnairajÃtÃdibhi÷ saæbhavati sannikar«a÷ ; tasya dvyÃÓrayatvÃdÃÓrayÃbhÃve tadasambhavÃt / ato 'pek«itor'thasannikar«a÷ / sahakÃrivirahe kathamindriyÃïyatÅtÃdivi«ayasÃk«ÃtkÃrÃya kalperan? / bhavati ca - yat yatsahakÃri yatkÃryajananam , tattadabhÃve na tajjanayati ; yathà k«itisalilasahakÃri aÇkarakÃryajananabÅjaæ k«ityÃdyabhÃve 'Çkaram / arthasannikar«asahakÃrÅïi bahirindriyÃïi j¤ÃnajananÃnÅti tÃnyapi nÃtÅte 'nÃgate vÃr'the j¤Ãnaæ janayantÅti na tadupajanitaæ pratyak«aæ yathoktavi«ayaniyamamatikrÃmati / nÃpyÃntarakaraïasambhavam , Ãntaragocara eva sukhÃdau svÃntasvÃtatryÃt / bÃhyavi«ayamiti«u ca manaso niraÇkuÓakaraïatÃÇgÅkÃre hi k­taæ cak«urÃdibhi÷ / ataÓca na kaÓcidandho badhiro và bhavet / bhavati cÃtra - vimatipadaæ mano bahirindriyanirapek«aæ na bÃhyapratyak«agocare pravartate, tatra tattantrav­ttitvÃt / yadyatra yattantrav­tti na tattannirapek«aæ tatra pravartate, yathÃ'lokÃpek«aprav­tti cak«u÷ svagocare 'ndhatamasa iti / na ca siddhau«adhamatpratapa÷samÃdhimahimasamÃsÃditÃtiÓayÃnÅndriyÃïi kadÃcidapajahati samÃdhigatavi«ayaniyamamiti sambhavati ; sÃæsiddhikasÃmarthyÃvirbhÃvaikaphalatvÃtte«Ãm , sÃmarthyasya ca pratiniyamÃt / na khalu suprayuktabhe«ajaÓatavihitasaæskÃramapi Órotraæ rÆparasavibhÃgÃvagamÃya kalpate / bhavati ca - vivÃdÃdhyÃsitabÃhyabhyantarakaraïapÃÂavÃtiÓayo 'nullaÇghitasÅmÃ, aindriyikaprakar«atvÃt , d­ÓyamÃnatatprakar«avat ityaindriyikaæ j¤Ãnaæ nÃtÅtÃdi gocarayati /}* *{bhÃvanÃprakar«aparyantajanmanastu satyapi viÓadanirbhÃsatve prÃcyÃnu bhavagocarÃdanadhikamadhikaæ vÃdhyavasyata÷ sm­tivibhramastrotasoranya tarÃvartaparivartina÷ kuta÷ prÃmÃïyakÆlapratilambha÷ ? kutastarÃæ ca pratyak«atayottambhanam ? / pratyak«asya và sata÷ kathamiva viditavi«ayaniyamavyatikrama÷ ? atikrÃmato và kuta÷ pratk«atvamiti na viÓvÃnubhavaiÓvaryaÓÃlini pratyak«aæ pramÃïam /}* *{(itÅÓvare pratyak«apramÃïanirasanam)}* *{nÃpi pramÃïÃntaram / tatsvalvanumÃnamÃgamo và ? anumÃnamapi viÓe«atod­«Âaæ sÃmÃnyatod­«Âaæ và ? tatra sakalapadavÅdavÅyasi bhagavati na tÃvatsvalak«aïasÃk«ÃtkÃrapÆrvakÃvinÃbhÃvÃvadhÃraïÃdhÅnodayatvÃdidamanumÃnamudatumalam / na hyanavagatacarahutabhujastadavinÃbhÃvitayà dhÆmamanusandhÃtumÅÓate / naca sarvÃrthanirmÃïasÃk«ÃtkÃrapaÂÅyasi liÇgaæ sÃmÃnyatod­«Âamapi ki¤cana labhyate/}* *{(itÅÓvare 'numÃnasya prÃmÃïyÃsambhavopak«epa÷)}* *{'vyavasthite'tyÃdÅkÃrikÃrthaæ svayameva viv­ïoti 'sarvÃrthe'ti /}* *{avagamayatà - g­hïatà / avagamayanta iti pÆrvamudritapÃÂho 'Óuddha÷ / deÓaviprakar«o dÆradeÓasthatvam / kÃlaviprakar«o 'tÅtatvamanÃgatatvaæ ca / svabhÃvaviprakar«o 'yogyatvamatÅndriyatvarÆpam / yogyÃnÃmapi ku¬yÃdivyavahitÃnÃæ cak«urÃdinÃgrahaïaæ d­«Âam / sarvÃrthe«vevambhÆtà api padÃrthÃ÷ pravi«Âà iti bhÃva÷ / evakÃro 'pyarthe / gocarayitavyÃni - vi«ayÅkaraïÅyÃni / 'napuæsakamanapuæsakene'ti klÅbaikaÓe«anirdeÓo 'yam / ' na ce ' ti / vidyamÃnetyanena kÃlaviprak­«Âasya vyavaccheda÷ / indriyasannikar«ayogyetyanena vyavahitasya deÓaviprak­«Âasya ca / katipayetyanenÃtÅndriyasya / katipayavi«ayaniyatav­tte÷ - niruktavidhakakatipayapadÃrthamÃtragrahaïÃnuguïavyÃpÃravata÷ / niravadhirmahimà apakar«ÃsamÃnÃdhikaraïotkar«a÷ / sa ca j¤Ãnasya sarvÃrthagocaratvarÆpa÷ / tat - laukikapratyak«am / iha - sarvadarÓitvÃdiviÓi«Âa ÅÓvare / sÃdhanaæ - pramÃïam / Ói«Âaæ spa«Âam /}* *{yogipratyak«asyÃpÅÓvarÃsÃdhakatvaæ sÃdhayati 'pratyak«atva' iti / pratyak«atvavyÃpakatvÃdvartamÃnÃrthagrÃhakatvasya yogij¤Ãnamapi pratyak«aæ cedvartamÃnaikagrÃhi}* *{bhavediti na tasya sarvÃrthagrÃhakatvam / atÅtÃdilavi«ayatve và na tatpratyak«aæ bhavet / kintu pratibhÃdij¤ÃnavadupanÅtabhÃnaviÓe«arÆpameva saæÓayÃdisahamiti na pramÃïatÃmanubhavitumalamÅÓvara ityartha÷//3//}* *{nanvekacetanÃdhÅnaæ vivÃdÃdhyÃsitaæ jagat /}* *{acetanenÃrabdhatvÃdarogasvaÓarÅravat // 4 //}* *{tathà sarvÃrthanirmÃïasÃk«ÃtkaraïakauÓalam /}* *{kÃryatvÃdeva jagatastatkarturanumÅyatÃm // 5 //}* *{sarvaæ hi kÃryamupÃdÃnopakaraïasampradÃnaprayojanasaævedicetanaracitamavagataæ ghaÂamaïikakag­hÃdi / kÃryaæ ca vimatipadamavanigirimahÃrïavÃdÅti tadapi}* *{tathÃvidhabuddhimaddhetukamadhyavasÅyate / na ca kÃryatvamasiddhamiti vÃcyam , avayavasanniveÓÃdibhirhetubhistatsiddhe÷ / iha cÃntyÃvayavibhya÷ prabh­ti ÃdvyaïukakamakhilamavayavikramanihÅyamÃnanÃnÃvayavavyati«aÇgaviÓe«ajanitamavagatam ityantata upÃdÃnaæ caturvidhÃ÷ paramÃïava÷ prapa¤casya / te«ÃmÃdiparispandaÓca tadamuguïÃd­«ÂaviÓi«Âatattatk«etraj¤asaæyogÃsamavÃyikÃraïakaka iti upakaraïamapi samastabhetraj¤avartÅni dharmÃdharmalak«aïÃnyad­«ÂÃni / prayojanaæ punastadabhinirvartitavicitrÃrthakriyÃkÃraÓcetanopakÃraprakÃrabhedo 'payanta÷ / tadupabhujasta eva k«etraj¤Ã÷ samprdÃnam / na cÃmÅ svasamavÃyinÃvapi dharmÃdharmÃvalamavalokayitumiti tadatirekÅ nikhilabhuvananirmÃïa nipuïo 'dhikaraïasiddhÃntasamadhigataniratiÓayasahajasakalavi«ayasaævideÓvaryaÓakyatyatiÓaya÷ puru«adhaureyaka÷ kimiti na sÃmÃnyatod­«ÂaliÇgÃdanumÅyate ?}* *{(itÅÓvare sÃmÃnyatod­«ÂÃnumÃnasya pramÃïatÃpratipÃdanam) tadidamaviditÃnumÃnav­ttasya svamatiracitataralatarkollasitamiti parihasanti mÅmÃsaækÃ÷ / tathÃhi - kimidamekacetanÃdhÅnatvaæ nÃmÃbhipretaæ tanubhÆvanÃde÷ ? tadÃyattatvamiti cet ;}* *{ÓlokÃrthameva prapa¤cayati 'ta' dityÃdinà / 'samadhigate'tyÃdi bahuvrÅhiv­ttam / yai÷ svayogyÃrthasannikar«arÆpasahakÃrikÃraïamadhigatam , evaæbhÆtÃni cak«urÃdÅni}* *{svavi«ayapratyak«aj¤ÃnajanakÃnÅti loke prasiddhamityartha÷ / 'ata' iti / yator'thasannikar«asya sahakÃritvaæ prasiddhamanvayavyatirekÃbhyÃm , ata ityartha÷ / 'rasanÃdibhi'riti / 'nayanÃdibhi'riti pÃÂha÷ syÃdvà / ajÃtÃtiv­ttau - ÃgÃmyatÅtau / indriyeïÃtÅtÃnÃgatayoragrahaïe prayojakaæ sannikar«ÃbhÃvamupapÃdayati 'na ce' ti / rajatÃdibhiriti mudritapÃÂhastu na susaÇgata÷ / tasya - sannikar«asya saæyogalak«aïasya, dvyÃÓrayatvÃt - ubhayasamavÃyikatvÃt , ÃÓrayÃbhÃve - anyatarÃÓrayavirahe, tadasambhavÃt - sannikar«otpattyayogÃt / 'ata÷' iti sahakÃritvÃdityartha÷ / indriyeïÃtÅtÃdigrahaïÃsambhavamupapÃdayati sahakÃrÅti / kÃraïÃbhÃvÃtkÃryÃbhÃva iti bhÃva÷ / amumarthaæ prayogÃrƬhaæ prapa¤cayati bhavati ceti / yadityÃdyudÃharaïavÃkyam / yatsahakÃri yasya tadyatsahakÃrÅti bahuvrÅhiv­ttam / yÃd­ksahakÃriviÓi«Âamityartha÷ / evamagre 'pi bodhyam / jananam - janakam / arthasannikar«e tyÃdyupanaya÷ / tÃnyapÅti nigamanam / indriyÃïi nÃtÅtÃdigrÃhÅïi, tadasannik­«ÂatvÃditi pratij¤ÃhetÆ cÃnusandheyau / evaæ yogipratyak«asyabahirindriyajatve na sarvÃrthagocaratvamityuktam / ataÓceÓvare tasya sÃdhanatvÃyoga÷ phalita÷ / }* *{atha tasya manomÃtrajanyatve 'pi na tatpramÃïatvaæ sarvÃrthadyagrÃhakatvÃdevetyÃha ' nÃpyÃntare' ti / ' Ãntaragocara' iti / karmadhÃrayo 'yam / abÃhyavi«aye sukhÃdÃveva manaso bahirindrayamadvÃhÅk­tya pratyak«ajanakatvÃdityartha÷ / manasa÷ sÃk«Ãdeva bÃhyÃrthagrÃhakatve do«amÃha ' niraÇkuÓe' ti / niraÇkuÓatvamatra bahirindriyanirapek«atvam / evaæ manasi hetumupapÃdya sÃdhyaæ prayogamukhata÷ sÃdhayati ' bhavatÅ ' ti / prayoga iti Óe«a÷ / na pravartatena grahaïÃnuguïaprav­ttimat / tattantrav­ttitvÃt - bÃhyÃrthe«u bahirindriyasahakÃradvÃrakagrahaïavyÃp­timattvÃt / tantraæ - prayojakaæ, sahakÃri và / tattantraæ yasyÃ÷, evambhÆtà v­ttiryasya tattattantrav­tti, tasya bhÃvastattvaæ tasmÃditi ca}* *{vyutpatti÷ / udÃharaïaæ ' yadyatre ' ti / yadyatra kÃrye yatsahakÃrisamavadhÃnÃdhÅnajananavyÃpÃravat tattadasamavadhÃne na tatkÃryajanakatÃvat , yathÃ'lokasahakÃrikaæ jak«urnÃlokÃbhÃve svÃrthaghaÂÃdicÃk«u«ajanakamityartha÷ / ÓaÇkate ' na ce ' ti / Ãjanmasiddherapi prÃktanatapa÷ phalatvÃtp­thaganuktiratra / siddhau«adhÃdisÃdhyaÓcendriyÃïÃæ pÃÂavÃtiÓaya÷ sÆk«maviprak­«ÂÃdigrahaïasÃmarthyalak«aïa÷ /}* *{samadhigatavi«ayaniyamam - autsargikaæ vartamÃnayogyasannik­«ÂÃrthamÃtragrÃhakatvarÆpaniyamam / apajahati - parityajanti / pariharati ' sÃæsiddhike ' ti / karmapratibaddhasaÇkucitaprav­ttisvÃbhÃvikakaraïaÓaktivikÃsakatvameva siddhau«a dhÃdÅnÃm , natvapÆrvaÓaktyÃdhÃyakatvamityartha÷ / nanvastvevam / tÃvatà yogicak«urÃdinà sarvÃrthÃgrahaïasya kimÃyÃtam ? atrÃha ' ÓakteÓce ' ti / cak«u«o hi svÃbhÃvikaæ sÃmarthyaæ rÆparÆpyÃdigrahaïa eva, na tu yogÃdinÃpi rasÃdigrahaïe sÃmarthyaæ tasya saæbhavatÅtyartha÷ / tathÃca pÃÂavÃtiÓayÃddhavÅyo 'pi sÆk«matamaæ rÆpaæ g­hïÃtu nÃma yogicak«u÷ / naitÃvatÃtÅtÃde÷ rasÃdervà tadgrÃhakaæ bhavediti bhÃva÷ / atra ca nyÃyamÃha ' bhavatÅ' ti / anullaÇghitasÅmà - anatikrÃntasvamaryÃda÷ / maryÃdà ca cak«u«o rÆpÃdi«u catur«u rÆpasyaiva grÃhakatvamiti / evaæ rasanÃdÃvapi anusandheyam / ' d­ÓyamÃne ' ti / ayoginÃmapi cÃk«u«atejomÃndyaprakar«ÃbhyÃæ rÆpÃdigrahaïatÃratamyaæ hi d­«Âam / evameva yogicak«usteja÷prakar«o 'pi tato 'pyadhikagocaro 'natikrÃntamaryÃda eva sidhyedityÃÓaya÷ / evamaindriyikatve yogij¤Ãnasya sarvÃrthÃdyagrÃhakatvamupapÃdyÃnaindriyikatve 'pi tasya yathÃtvamata eveÓvare pramÃïatvÃsaæbhavaæ copapÃdayati ' bhÃvane ' ti / bhÃvanÃprakar«aprayante janma yasyeti bahuvrÅhi÷ / viÓadanirbhÃsatve - viÓadaprakÃÓakatve - laukikavi«ayatÃnirÆpakatve / prÃcyÃnubhavagocarÃt - pÆrvÃnubhavavi«ayÃt / adhyavasyata÷ - prakÃÓayata÷ / pÆrvÃnubhÆtÃdanadhikavi«ayatve sm­titvam / adhikavi«ayatve tu bhramatvam , kÃminÅbhÃvayitu÷ kÃmina÷ purovartitvenÃsatyÃ÷ kÃminyÃ÷ pratimÃnasyevetyartha÷ / samuditÃÓayastvayam - anubhÆtasya pauna÷punyena sm­tyabhyÃsena saæskÃrapracaya÷ saæpadyate / tatparyante sm­tyabhyÃse sati jÃyamÃnà sm­tirevapratyak«avadviÓadavi«ayÃvabhÃsà bhavatÅti pratyak«asamÃnÃkÃraæ smaraïameva cedyogipratyak«aæ vivak«itam , tarhi tasya pÆrvÃnubhÆtÃrthamÃtragocaratvÃnneÓvaragocaratvam / sarvÃrthagrahaïÃdisamarthasyeÓvarasya pramÃïÃbhÃvena prÃgananubhÆtatvÃt / sm­titve ca yathÃrthÃnubhavatvalak«aïamaj¤ÃtÃrthaj¤Ãpakatvalak«aïaæ và prÃmÃïyaæ tannÃrhatyeva / ata eva pramÃïaviÓe«apratyak«arÆpatvaæ tasya na tarÃæ ghaÂata iti / ' pratyak«atve ' iti}* *{ÓlokÃrthopasaæhÃra÷ ' pratyak«asya ve ' ti / viditatvaæ - prasiddhatvam / ' na viÓve ' ti / sarvasÃk«Ãtkartari sarvakartari sarvaniyantari ceÓvare 'smadÃdÅnÃæ yoginÃæ vendriyarÆpaæ pratyak«aæ na pramÃïaæ - na pramitijanakamityartha÷ / nanu kevalasya bahirasvÃtantrye 'pi yogajaprak­«ÂÃd­«Âasahak­tasya tasya bÃhye«vatÅndriye«u traikÃlike«u cÃrthe«u prav­tti÷ saæbhavennÃma / tat prak­«ÂÃd­«Âasahak­tamanojanyameva pratyak«aæ yoginÃæ syÃdÅÓvare pramÃïam / pratyak«asya vartamÃnamÃtragrÃhitvamiti vyavasthà cÃyogipratyak«aikagocareti cet ; atra brÆma÷ - prak­«ÂÃd­«ÂaviÓe«asahakÃrÃdapi prÃmÃïikasarvÃrthagrahaïameva bhavennÃma/ sarveÓvare caikasmin na pramÃïaæ ki¤cit / ato na tatsiddhiryogajapratyak«eïÃpÅti hÃrdamÃk«eptu÷ / etena paramÃtmadhyÃnajanitameva paramÃtmavi«ayamÃnasapratyatraæ pramÃïaæ tasminnityapi nirastam / paramÃtmano dhyÃnaæ hi tajj¤Ãnamantarà na saæbhavati / taccÃntato gatvà ÓÃstrajanitameveti vaktavyam / ÓÃstrasya ca kÃryaparasya na tatra tÃtparyam / Órutipauru«eyatvanaye punaranyonyasaæÓraya÷ spa«Âa eva ÅÓvarasiddhau taduktatvÃcchÃstraprÃmÃïyasiddhi÷, tatsiddhau ceÓvarasiddhiriti / anumÃnaæ ca na pramÃïaæ tatretyanantarameva vak«yate / tathà ceÓvarapramiterevÃbhÃvÃttanmÆlataddhyÃnÃdyasiddhireveti / evaæ laukikayaugikabhedena dvividhasya pratyak«asyeÓvare na pramÃïatvamityuktam /}* *{kimasya tasminnÃyattaæ kiæ nu janmÃthavà sthiti÷ /}* *{prav­ttirvÃ'dyayostÃvat sÃdhyahÅnaæ nidarÓanam // 6 //}* *{na khalu ÓarÅramekacetanÃdhÅnotpattisthiti / ye hi yaddehÃdhÅnasukhadu÷khopabhogabhÃgina÷, bhavati hi taducitÃd­«ÂaÓÃlinÃæ sarve«Ãmeva te«Ãæ taddehina iva tadutpattisthitinimittatvam / api ca ÓarÅrÃvayavina÷ svÃvayavasamavÃyalak«aïà sthitiravayavavyati«aÇgaviÓe«Ãd­te na cetayitÃraæ paramapek«ate / yà punastadapek«iïÅ prÃïanalak«aïà sthiti÷, na sà pak«Åk­te k«ityÃdau sambhavatÅti sthitimapi naikarÆpÃæ pak«asapak«ÃnuyÃyinÅmudÅk«Ãmahe /}* *{ekacetanÃdhÅnaprav­ttitve tu prabalabahujanasarabhasaprayatnapracÃlyairupalataru rathÃdibhirvyabhicÃra÷ / ÃrabdhatvÃdeva caitatsÃdhyasiddhÃvadhikamidamupÃdÃna viÓe«avacanam/}* anenÃnumÃnenÃbhimateÓvarÃkÃraviÓe«asiddhiprakÃraæ viÓadayati '*{sarvam}*' iti / upÃdÃnaæ-samavÃyikÃraïam / upakaraïaæ-sahakÃrarikÃraïam / saæpradÃnaæ-kÃryaæ yadbhogÃrthaæ s­«Âaæ, sa upabhoktà / prayojanaæ-kriyamÃïavastusÃdhyaæ phalam / upÃdÃnÃdÅnÃæ saævedÅ-sÃk«Ãtkartà yaÓcetana÷ tena nimittahetunà kriyamÃïaæ d­«Âaæ ghaÂÃdikÃryamityartha÷ / maïiko-mahÃghaÂa÷ / etadvÃkyena kÃryatvasya sakart­katvavyÃpyatvaæ pratipÃditaæ bhavati / upÃdÃnÃdigocarÃparok«aj¤Ãna cikÅr«Ãk­timattvaæ kart­tvamatra vivak«itam / upanayanimane '*{kÃryaæ ce}*'ti / vimatipadaæ sakart­katvÃkart­katvavipratipattivi«ayÅbhÆtam / anena sandigdhasÃdhyakatvalak«aïaæ pak«atvamavanyÃderupapannamiti sÆcitam / svarÆpÃsiddhimÃÓaÇkya pariharati '*{na ce}*' ti / pak«e mahyÃdÃviti Óe«a÷ / Ãk­timattvÃdibhi÷ k«ityÃde÷ kÃryatvasiddhiriti bhÃva÷ / pak«adharmatÃbalÃtkart­viÓe«asiddhiriti pratipÃdanÃrthaæ kÃryasÃmÃnyopÃdÃnÃdi nirdhÃrayati '*{ihe}*' ti / avayavatvÃsamÃnÃdhikaraïÃvayavitvÃmantyÃvayavitvam / antyÃvayavita ÃrabhyÃdyÃvayavidvyaïukamabhivyÃpya sarvamavayavikÃryadravyajÃta mavayavasaæyogaviÓe«ajanitaæ prasiddhamityartha÷ / uttarottarÃpek«ayà pÆrvapÆrvakÃrye 'vayavÃlpatvaæ 'kramanihÅyamÃne'-tyucyate / avayavasaæÓle«aviÓe«ajanitatvaæ ca kvacitpratyak«ÃdanumÃnÃccakvacit siddhamiti bhÃva÷ / antyepÃdanatvam avayavitvÃsamÃnÃdhikaraïÃvayavatvam / caturvidhÃ÷ paramÃïava÷ p­thivÅjalajvalanapavanaparamÃïava÷ / prapa¤casya-kÃryadravyaprapa¤casya / '*{te«Ã}*' miti / paramÃïÆnÃmÃdiparispanda÷sargÃdyakÃlÅnÃrambhakasaæyogajanakakriyÃlak«aïa÷ ad­«Âa vadÃtmasaæyogarÆpÃsamavÃyihetuja ityad­«ÂÃnÃmupakaraïatvamityartha÷ / ÃdyaparispandasyÃd­«Âahetukatvaæ ca kaïÃdamuninà sÆtritam '*{agrerÆrdhvajvalanaæ vÃyostiryakpavanamaïÆnÃæ manasaÓcÃdyaæ karmÃd­«ÂakÃritam}*' iti / '*{prayojana}*'miti / s­«ÂiprayojanamanavadhirjÅvopakÃra prakÃrabheda÷ s­jyapadÃrthanirvÃhyanÃnÃvidhÃrthakriyÃrÆpa÷ nÃnÃvidhabhogani«pÃdana lak«aïo 'saÇkhyÃta ityartha÷/ sampradÃnaæ ca sÃk«Ãtparamparayà và kÃryapadÃrthani«pÃditaæ bhogamanubhavanto jÅvarÃÓaya ityÃha '*{tadupabhuja}*' iti / evaæ sarvavidhaparamÃïusarvajÅvÃd­«ÂasarvajÅvopakÃraprakÃrarÆpanikhila jagadupÃdÃnopakaraïa- prayojanasÃk«Ãtkart­tvÃdi jÅve«i na sa bhavatÅti kaimutikanyÃyena sÃdhayituæ svÅyÃd­«ÂÃsÃk«Ãtkart­tvamapi na te«vityÃha '*{na cÃmÅ}*' iti / tadatirekÅ-jÅvavilak«aïa÷ / '*{yatsiddhÃvanyaprakaraïasiddhi÷ so 'dhikaraïasiddhÃnta÷}* 'iti nyÃyasÆtram / yatsiddhimantarà prak­tor'thoæ na sidhyati, tathÃbhÆta÷ prak­tÃrthasiddhernÃntarÅyakatayà sidhyannartho 'dhikaraïasiddhÃntasiddha ityartha÷ / tathÃcanikhilÃrthasÃk«ÃtkÃritvÃdyantarà kart­÷ k«ityÃde÷ sakart­katvarÆpa÷ prak­tÃrtho na sidhyatÅti viÓi«Âakart­lÃbho 'dhikaraïasiddhÃntanayeneti phalitam / tÃrkikÃbhimatamÅÓvarÃnumÃnaprakÃramimaæ nirasyanti mÅmÃæsakÃ÷ '*{tadida}*' mityÃdinà / d­«ÂÃjÃtÅyasyaiva sÃdhakamanumÃnaæ, na tvatÅndriyÃrthasyetyanumÃnav­ttamajÃnata÷ svabuddhyatprek«itÃvyavasthitatarkÃbhÃsa mÆlamidaævilak«aïapuru«asÃdhanamityartha÷ / tarkasvabhÃvÃnabhij¤asya tÃrkikatvavyapadeÓa÷suÓobhana iti copahÃso garbhita÷ / paroktasya tarkasyÃbhÃsatvamupapÃdayitumupakramate '*{tathÃhÅ}*' ti / '*{kimidam}*' iti / tanumuvanÃde÷-piï¬abrahmÃï¬Ãde÷ / piï¬o deha÷ / tathÃca purÃïaratne '*{piï¬a÷ p­thagyata÷ puæsa÷ Óira÷pÃïyÃdilak«aïa÷}*'iti / pak«asapak«ayoriti vÃr'tha÷ / ekacetanÃyattatvaæ jagato vikalpya dÆ«ayati '*{kimasye}*' ti kÃrikayà / Ãyattaæ-kÃryatvena saæbaddham / ekacetanahetukatvaæ kiæ bhuvanajanmana÷ sÃdhyate, uta bhuvanasthite÷, Ãhosvidbhuvanaprav­tte÷ ? Ãdyayo÷ kalpayoranvayad­«ÂÃnto nÅrogadeha÷ sÃdhyavikala ityartha÷ / tathÃca vyÃptyasiddhirvyabhicÃraÓceti bhÃva÷ // 6 // *{cetanÃdhÅnatÃmÃtrasÃdhane siddhasÃdhyatà /}* *{cetanairbhokt­bhirbhogya÷ karmabhirjanyate hi na÷ // 7 //}* *{yuktaæ caitat-yadubhayavÃdisiddhÃnÃmeva cetanÃnÃæ kart­tvÃbhyupagama÷ lÃghavÃt / na copÃdÃnÃdyanabhij¤atayà tatpratik«epa÷ /}* d­«ÂÃnte sÃdhyaÓÆnyatvamupapÃdayati '*{na khalvi}*' tyÃdinà / svaÓarÅrotpattisthityo÷ svasyÃpyad­«ÂadvÃrà hetutvaæ vÃcyam / taccharÅrÃdhÅnopabhogopakÃrabhÃjÃmanye«Ãæ ca tatrÃd­«ÂadvÃrà hetutvaæ taddehina ivÃstÅti ekacetanÃyattotpattisthitikatvaæ d­«ÂÃnte nÃstÅtyartha÷ / dvitÅye kalpe sthitiÓabdÃrthavikalpanamukhena dÆ«aïÃntaramapyÃha '*{api ce}*' ti/ ÓarÅrÃvayavuna iti karmadhÃrayav­ttam / Ãrambhakasaæyoge 'vayavasamavete d­¬he sati svÃvayavasamavetatvalak«aïÃvayavina÷ sthiti÷ ÓarÅrasya nirÃbÃdhà ghaÂÃderiva prasidhyatyeveti naivaævidhasthiteÓcetanÃpek«atà / prÃïav­ttyadhÅnÃÓaithilyÃvasthÃnalak«aïà ÓarÅradh­ti÷ paraæ jÅvanayoniyatnahetukatvÃdbhavennÃma cetanÃpek«Ã d­«ÂÃnte vyÃpakatvena sÃdhanasya g­hÅtaivaævidhà sthitistu na pak«e mahyÃdau / tathÃca kÃryatvÃvacchedena evaævidhaikacetanÃdhÅnÃsthitikatvasÃdhaneæ'Óato bÃdha iti bhÃva÷ / t­tÅye kalpe ekacetanÃyattaprav­ttikatve 'naikÃnyamÃha '*{eke}*' ti / sarabhasaprayatna÷-tÅvraprayatna÷ / bahujanaikasÃdhyacalanaprav­ttimati mahopalÃdau sÃdhyaÓÆnye sattvÃdanekÃntatà hetorityartha÷ / hetorvyarthaviÓe«aïatvaæ cÃha '*{ÃrabdhatvÃdeve}*' ti / janyatvasyaiva hetutve vyabhicÃrÃprasakteracetanopÃdÃnanirÆpitatvasya tadviÓe«aïasya vaiyarthyam / tathà ca vyÃpyatvÃsiddhi÷ / adhikaæ nÃma nigrahasthÃnaæ ca prayu¤jata iti bhÃva÷ / yadyapi samavetadravyatvarÆpe phalite hetau na vaiyarthya prasakti÷ / athÃpi yathÃÓrutahetvabhiprÃyeïa vyarthaviÓe«aïatvÃbidhanam / phalite 'pi hetÃvanaikÃnyaæ tu durvÃrameveti dik / nanvanaikÃntyaprasaÇgÃdekatvaviÓe«aïaæ tyajyate / cetanÃdhÅnatvameva tu sÃdhyata iti cettatrÃha '*{cetana}*' ti / yadyapyuktahÃnyÃdyevaæ vadata÷ prasajyata eva / athÃpi tasyaktido«atvattadupek«yÃrthadÆ«aïamevÃtrocyate / '*{hÅ}*' ti prasiddhau / asmÃkamapi kÃryasÃmÃnyasya jÅvÃd­«Âahetukatvena cetanÃdhÅnatvasya sampratipatte÷ cetanÃdhÅnatvamÃtrasÃdhane jÅvai÷ sdidhasÃdhanam / bhavataÓcÃrthÃntaramiti bhÃva÷ // 7// *{upÃdÃnaæ p­thivyÃdi yÃgadÃnÃdi sÃdhanam /}* *{sÃk«Ãtkartuæ k«amante yatsarva eva ca cetanÃ÷ // 8 //}* *{adyavadeva viÓvambharÃdaya÷ karmaprÃptÃgantukopacayÃpacayaikadeÓaÓÃlino na yugapadeva niravaÓe«avilayajananabhÃgina ityantimaparamÃïusÃk«ÃtkÃro na kart­bhÃvopayogÅ /}* nanvad­«ÂadvÃrà cenaprayojyatvamÃtraæ na sÃdhyate/ kiæ tu cetanakart­katvam / kart­tvaæ ca k«ityÃdau jÅvÃnÃæ nasaæbhavatÅti cet ; evaæ sati dvitÅyÃnumÃna eva viÓrÃnti÷ / tatrÃpi siddhasÃdhanamevetyÃha'*{yukta}*'miti / lÃghavapak«apÃtitvÃdanumÃnasya sakart­katvÃnumÃnasyÃpi saæpratipannajÅva mÃtraviÓrÃntiriti bhÃva÷ / nanu jÅvasya jagatkart­tvamanupannam / anupapanne cÃrthe lÃghavamaki¤citkaram / tadÅÓvarasiddhirapratyÆheti ÓaÇkÃæ pratik«ipati '*{na copÃdÃne}*'ti / jÅvasyÃpyupÃdÃnÃdisÃk«ÃtkÃra upapanna evetyÃha '*{upadÃna}*'miti / ayamÃÓaya÷-tattadvaidikakarmaïo 'tiÓayitatattatphalasÃdhanatvamavagatya vedÃdvaidikÃnÃæ vacanÃcca tadanugrahata evÃnu«ÂhÃya tattatkarma yathÃvidhi samadhigatasÃmarthyaviÓe«Ã jÅvaviÓe«Ã eva p­thivyÃdibhÆtacatu«Âayaæ bhautikakÃryavargopÃdÃnabhÆtaæ sahakÃrivargaæ ca sÃk«Ãtk­tyopÃdÃya ca jagats­jeyuriti na kartrantarakalpanÃvakÃÓa iti / yat yasmÃt, k«amante, atona tatpratik«epa ityanvaya÷ pÆrveïa // 8 // *{karmaïa÷ ÓaktirÆpaæ yadapÆrvÃdipadÃspadam /}* *{mà bhÆtpratyak«atà tasya Óaktimaddhyak«agocara÷ // 9 //}* *{na khalu kulÃlÃdaya÷ kumbhÃdikÃryamÃrabhamÃïÃstadupÃdÃnopakaraïa- bhÆtam­ddaï¬acakrÃdikÃryotpÃdanaÓaktiæ sÃk«Ãtk­tya tattadÃrabhante / yadi paraæ Óaktimavidu«Ãmabhila«itasÃdhane tadupÃdÃnÃdivyavahÃro 'nupapanna÷, iha tu-}* nanu pralaye p­thvyÃderÃdyadvyaïukaæ vinÃÓÃjjÅvÃnÃæ ca tadà karaïakale varavidhuratvena j¤ÃnopÃdÃnasÃmarthyavirahÃnna te«Ãæ sargÃdyajagats­«Âikart­tvaæ saæbhavatatyatrÃha '*{adyava}*' diti/ na p­thivyÃdÅnÃæ sarvÃÓena pralayotpÃdau / kintu vartamÃna iva kÃle bhÃgabhedenaiva tau kramaÓa÷ / ÃgantukaikadeÓav­ddhihrÃsalak«aïau / tathÃca jÅve«veva ke«Ã¤citsÃdhanaviÓe«asamÃsÃditaj¤ÃnaÓaktyatiÓayÃnÃæ hÅnÃæÓaprapÆraïÃtmakaæ sarjanaæ p­thivyÃdyupÃdÃnasÃk«ÃtkÃrÃdita÷ saæbhavedeva viÓvÃmitrÃdÅnÃmivetyartha÷ / niravaÓe«apralaye na puna÷sarga÷ / sÃvaÓe«alaye tu jÅvaviÓe«ÃïÃæ tattadbhÃgabhedakart­tvaæ saæbhavi«yatÅti neÓvarakalpanÃvasara iti bhÃva÷/ nanvad­«Âamapyasti sahakÃri puïyapÃparÆpam / tatsÃk«ÃtÃkaramanrà ca na tadanuguïakÃryasarjanaæ saæbhavet / tatsÃk«ÃtkÃro na ca jÅvÃnÃæ ghaÂata ityatrÃha '*{karmaïa÷}*' iti / anyakart­kayÃgÃdidharmÃïÃæ cauryÃdyadharmÃïÃæ ca sÃk«ÃtkÃre k«amà eva sÃk«ibhÆtÃjÅvaviÓe«Ã÷ / ÓÃsrataÓca tattatkarmaïa÷ phalaviÓe«ajanana sÃmarthyamadhigatavantaste / tathÃca tattadanuguïaæ s­jeyurnÃma/ Óaktimata÷ sÃk«ÃtkÃra÷ Óakterj¤ÃnamÃtraæ ca kart­tvopayogi, natu Óakterapi sÃk«Ãtkaraïam / svasya puna÷ / karaïasÃmarthyaæ cÃpek«itam / tathÃca puïyapÃpaÓabditakarmaÓaktyasÃk«ÃtkÃre 'pi noparodha÷ kartabhÃvasyeti bhÃva÷ // 9 // *{ÃgamÃdavagamyante vicitrÃ÷ karmaÓaktaya÷ /}* *{tena karmabhirÃtmÃnÃ÷ svaæ nirmimatÃæ p­thak // 10 //}* *{api ca tadeva cetanakart­kaæ jagati parid­Óyate, yadeva Óakyakriyaæ Óakyaj¤ÃnopÃdÃnÃdi ca / na ca tathà mahÅmahÅdharamahÃrïavÃdÅti kathamiva tattatkÃryatvam ? kathantarÃæ ca tadupÃdÃnopakaraïÃde÷ sÃk«ÃtkÃragocaratà ? yÃd­Óaæ hi kÃryamupÃdÃnÃdyabhij¤apÆrvakamavagataæ ghaÂamaïikÃdi, tÃd­Óameva hi tathÃvidhabuddhimaddhetukatvÃnumÃnÃya prabhavati /}* *{api cÃnÅÓvareïa parimitaÓaktij¤Ãnena vigrahavatÃnavÃptakÃmena k­tamavagataæ ghaÂÃdikÃryamiti tathÃvidhaæ boddhÃramupasthÃpayan heturabhimatapuru«a sÃrvaj¤yasarvaiÓvaryÃdiviparyayasÃdhÃnÃdviruddha÷ syÃt / na caivaæ sati sarvÃnumÃnavyavahÃrocchedaprasaÇga ÓaÇkitavya÷ / pramÃïÃntaragocare hi liÇgini liÇgabalÃdÃpatato viparÅtaviÓe«ÃæstatpramÃïameva pratiruïÃddhi / iha punaratipatitasakalamÃnÃntarakarmabhÃve sarvanirmÃïanipuïe si«Ãdhayi«ite yÃvanto 'nvayavyatirekÃvadhÃritÃvinÃbhÃvabhÃjodharmÃstÃnapyaviÓe«eïopasthÃpa yati /}* upapÃdayatyetadeva nidarÓanata÷ '*{ne}*' ti / tuÓabdÃrthe 'yaæ prayukto 'yaæ / yadvà ihetyata÷ pÆrvaæ*{iti, satyam,}*iti yojyam / '*{ÃgamÃ}*' diti/ tena-karmani«ÂhaÓaktÅnÃæ ÓÃsrato 'vagamena, karmabhi÷-nÃnÃjÅvÅyakarmahetuta÷, karmÃnuguïamiti yÃvat, ÃtmÃna÷-Óaktimanto jÅvÃ÷, p­thak-vibhÃgena, tattadekeÓabhedeneti yÃvat, sarvaæ jagatkÃryadravyajÃtam, nirmimatÃm-s­jantu ityartha÷ // 10 // *{api ca-svÃrthakÃruïyabhÃvena vyÃptÃ÷ prek«Ãvata÷ kriyÃ÷ /}* *{ÅÓvarasyobhayÃbhÃvÃjjagsargo na yujyate // 11 //}* *{avÃptakÃmatvÃnna tÃvadÃtmÃrthe s­jati ; pralayasamaye pralÅnasakalakaraïakalevarÃdibhogopakaraïatayà ca cetanÃnÃæ du÷khÃbhÃvÃt du÷khidarÓanajanitak­pÃprayuktirapi nÃstÅti vyÃpakabhÆtasvÃrthakÃruïya}* *{niv­ttervyÃpyabhÆtayà prek«Ãvatprav­ttyÃpi nivartitavyam/}* atha kÃryatvahetau do«ÃnÃha '*{apice}*' tyÃdinà / tatrÃdau svarÆpÃsiddhirupÃdhimukhena vyÃpyatvÃsiddhiÓca kÅrtyete / Óakyà kriyÃ-karaïaæ yasya tacchakyakrayam / kart­æ Óakyamiti yÃvat / Óakyaæ j¤Ãnaæ yasya tacchakyaj¤Ãnam, Óakyaj¤ÃnÃmupÃdÃnÃdi yasya kÃryasya tacchakyaj¤ÃnopÃdÃnÃdi / evaæbhÆtameva kÃryaæ sakart­kaæ bhavitumarhatÅtyartha÷ / cetanakart­katvarahitaæ kÃryaæ nÃstÅti cÃnusandhem / '*{na ce}*' ti / tattatkÃryatvam-tasya tasya kÃryatvaæ k«ityÃderaÓakyakriyasyetyartha÷ / anena svarÆpÃsiddhirbhÃgÃsiddhirvÃktà / '*{kathantarÃ}*' miti / upÃdÃnopakaraïaparamÃïvad­«ÂÃde÷sÃk«ÃtkartumaÓakyatayopÃdÃnÃdisÃk«ÃtkÃracikÅr«Ãk­timatpuru«a pÆrvakatvaæ kathantarÃæ ghaÂate k«itidvyaïukÃderityartha÷ / k«ityÃde÷ kÃryatve cedÃgraha÷ , i«yatÃm / sakart­katvaæ tu upapannameveti(?) bhÃva÷ / sopÃdhikatvamÃha '*{yÃd­Óam}*' iti / yÃd­Óaæ-k­tisÃdhyatvÃrhaæ j¤eyatvÃrhepÃdÃnÃdikaæ ca / anena Óakyakriyatvaæ Óakyaj¤ÃnopÃdÃnadikatvaæ copÃdhirityuktaæ bhavati / asya vyabhicÃronnÃyakatvaæ satpratipak«onnÃyakatvaæ và bodhyam / evaæ kÃryatvahetorabhimatakart­pÆrvakatvÃsÃdhakatvamuktvÃnabhimatÃpÃdakatvaæ cÃha '*{api ce }*'ti / sapak«e hi ghaÂÃdau vigrahavattvasvÃrthÃpek«atvÃnÅÓvaratvÃdiviÓi«Âakart­pÆrvakatvena kÃryatvasya vyÃptirg­hÅtà / viÓi«ÂasÃdhyena g­hÅtavyÃptikaæ ca ÓarÅrÃdi viÓi«Âameva kartÃraæ sÃdhayet pak«e /te cÃkÃrà abhimataviparÅtà iti viruddhavyÃpyatvÃddhetorviruddhatvamiti bhÃva÷ / nanvevaæ sapak«e mahÃnasÃdau kÃrÅ«atvÃdimatà vahninà g­hÅtavyÃptinà dhÆmena pak«e parvate kÃrÅ«Ãdivahnereva sÃdhanaæ syÃt / sa ca tatra nÃstÅti aprÃmÃïyaprasaÇgo 'numÃnamÃtrasyetyatrÃha '*{nacaivam}*' iti / '*{pramÃïÃntare}*'ti / sÃdhyasya pramÃïÃntaragrahyatve liÇgabalÃtprasaktÃnÃæ viruddhaviÓe«ÃïÃæ pratyak«ÃdinÃpavadanÃt vahnimÃtre prÃmÃïyamanumÃnasyavyavasthÃpyaæ bhavennÃma / pramÃïÃntarÃgocare tu sÃdhye liÇgabalaprasaktÃnÃæ viparÅtaviÓe«ÃïÃmapavÃdakÃbhÃvÃttathaivÃvasthÃnaæ syÃdityÃÓaya÷ / anvayavyatirekasahacÃragrahÃdyadyaddharmÃvacchinnakart­pÆrvatvena kÃryatvasya vyÃptirg­hÅtÃ, te kulÃlÃdyanugatà anÅÓvatvasaæsÃritvÃdayo bhavanti vyÃpakatÃvacchedakatvena g­hÅtÃ÷ / vyÃpakatÃvacchedakadharmaprakÃreïa sÃdhyÃnumÃpakatvasvÃbhÃvyÃcca liÇgasyÃnÅÓvarasaæsÃrikart­mÃtraparyavasÃyitvaæ kÃryatvahetukasakart­katvÃnumÃnasyeti '*{yÃvanta}*' ityÃdinà vivak«itam / ÅÓvarasya jatkart­tvÃsaæbhavÃdapi niruktÃnumÃnamanÅÓvara eva viÓrÃmyatÅtyabhiprayannÃha '*{apace}*' ti / svÃrtha÷-svaprayojanam / kÃruïyam-paraprayojanasampÃdanopayogiguïaviÓe«a÷ parÃrthaparyayavanna÷ / svÃrthecchÃyÃ÷ kÃruïyasya và sattayà vyÃpyaæ buddimatprav­ttisÃmÃnyamiti pÆrvÃrdhasyÃrtha÷ / si«Ãdhayi«itasyeÓvarasya tvavÃptakÃmatvÃnna svÃrtha÷ sÃdhanÅya÷ kaÓcana sambhavati s­«Âihetu÷,na và kÃruïyam, paradu÷khadarÓanÃdhÅnoddhodhatvÃttasya pralaye ca pare«Ãæ du÷khasyaivÃbhÃvÃt / ata÷svÃrthÃbhisandhisamudbuddhakÃruïyÃnyatararÆpavyÃpakaniv­ttyà jagatkaraïarÆpaprav­tterniv­ttirityuttarÃrdhasyÃrtha÷ // 11 // *{sukhaikatÃnaæ janayejjagatakaruïayà s­jan /}* *{tatkarmÃnuvidhÃyitve hÅyetÃsya svatantratà // 12 //}* *{na copÃdÃnÃdisÃk«ÃtkÃriïa eva kart­tvamityapi niyama÷ ; upÅdÃnamupakaraïaæ cÃvidu«a evÃtmano j¤anÃdi«u kart­tvÃt /}* kÃrikÃrthameva prapa¤cayati '*{avÃpte}*' tyÃdinà / prakÃrÃntareïa kÃruïyasyÃsaæmbhavamÃha '*{sukhaike}*' ti ÓlokÃrdhena / pratyuta÷ du÷khÃlayaæ jagats­jato na kÃruïyaleÓo 'pi ghaÂata iti bhÃva÷ / nanvÅÓvara÷ kÃruïyenaiva sra«Âuæ prav­ttaæ / athÃpi s­jyakarmÃpek«ayà sarjanÃnna nairgh­ïyÃdiprasaÇga ityatrÃha '*{tatkarme}*' ti / tathà sati karmapÃratantryaprasaÇgÃdÅÓvaratvaæ bhajyeteti bhÃva÷ / ÆÓÃvaro yadi jagatkartà syÃdanavÃptakÃmatvÃdimÃn syÃditi pratitarko 'trÃnusandheya÷ / pratiprayogastvagre vak«yata eva // 12 // *{ata÷ - asiddhatvÃdviruddhatvÃdanaikÃntyÃcca varïitÃt /}* *{kÃryatvahetorjagato nayathoditakart­tà // 13 //}* *{prayogaÓca bhavati-mahÅmahÅdharÃdi kÃryaæna bhavati, prasiddhakÃryavilak«aïatvÃt, gaganavat ; aÓakyadarÓanopÃdÃnopakaraïatvÃdvÃ, vyatirekeïa ghaÂÃdivat / paramÃïavona pratyak«Ã÷ niratiÓayasÆk«madravyatvÃt tathaiva ghaÂÃdivat / vimativi«aya÷}* *{kÃlo na lokaÓÆnya÷, kÃlatvÃdidÃnÅntanakÃlavat / tanubhuvanÃdÅÓvarakart­kaæ na bhavati kÃryatvÃttadvadeva / ÅÓvara÷ kartà na bhavati prayojanarahitatvÃdaÓarÅratvÃdvà muktÃtmavaditi /}* athÃnaikÃntyamapyÃhopÃdÃnÃdyabhij¤akart­pÆrvakatvasÃdhane '*{na copÃdÃnÃdÅ}*' ti / j¤anÃdiviÓe«aguïoparÃgeïaivÃtmana÷ pratyak«atvÃt j¤ÃnÃrthaprav­ttivelÃyÃæ nÃtmano j¤ÃnopÃdÃnabhÆtasvÃtmasÃk«ÃtkÃritvaæ niyamato 'sti / na và tadupakaraïÃd­«Âamana ÃdisÃk«Ãtkart­tva m / j¤ÃnÃrtha prav­tterj¤ane kart­tvaæ samavÃyitvaæ ca paramasti / tathà copÃdÃnÃdyabhij¤apÆrvakatvÃbhÃvavati j¤ÃnÃdai kÃryatvasya sattvÃdvyabhicÃra ityartha÷/ nirukteÓvarÃnumÃnadÆ«aïÃni saÇg­hïÃti '*{asiddhatvÃ}*' diti / kÃryatvasya k«ityÃdÃvasiddhiraÓakyakriyatvÃdinÃkÃryatvÃnumÃnÃttasya anÅÓvaratvÃnavÃpta kÃmatvaÓarÅritvÃdiviparÅtÃkÃrak«epakatvÃt k«ityÃdau kartu÷ si«Ãdhayi«itasya kÃryatvasya viruddhatvam / abhimataviparÅtÃkÃrÃk«epakatvaæ hetorviruddhatvamiti hi prÃcÃæ paribhëà / anaiÓvaryÃdyÃpÃdakatvaæ cÃnaiÓvaryÃdiviÓi«Âakart­katvena vyÃpterghaÂÃdau kÃryatvahetorg­hÅtatvÃdeva / ki¤cacetanajanyatvamÃtre sÃdhye 'd­«ÂadvÃrà jÅvajanyatvasya kÃryamÃtre 'bhimatatvÃtsiddhasÃdhanam / tadupÃdÃnÃdisÃk«Ãtkart­kart­pÆrvakatvaæ sÃdhyamityurarÅkÃryam / tatra cÃnupadoktamanaikÃntyaæ sthitaæ j¤ÃnÃdyantarbhÃvena / evamasiddhyÃdido«adu«ÂatvÃtkÃryatvasya tena k«ityÃdau upÃdanopakaraïÃdisÃk«Ãtkart­ kart­pÆrvakatvaæ na sÃdhayituæ Óakyata ityartha÷ // 13 // *{atra brÆmo na kÃryatvaæ k«ityÃdau Óakyanihnavam /}* *{sabhÃgatvÃt kriyÃvattvÃt mahattvenaviÓe«itÃt // 14 //}* *{tÃd­ÓÃdeva mÆrtatvÃdbahyapratyak«atÃnvitÃt /}* *{samÃmÃnyavaÓe«atvÃdityÃdibhyo ghaÂÃdivat // 15//}* *{na ced­Óa eva sanniveÓa÷ kÃrya÷ netara ityavayavasanniveÓaviÓe«apratiniyataæ rÆpabhedamudÅk«Ãmahe / yattu Óakyakriyaæ Óakyaj¤ÃnopÃdÃnopakaraïaæ ca kriyata ita, tadastu nÃma / kintu te kriyÃj¤ÃnaÓaktÅ kriyÃj¤ÃnÃbhyÃmeva samadhigamanÅye / te ca k«ityÃdi«u yathoktasÃdhanabalasamupasthÃpite iti na viÓe«a÷}* *{prasiddhaprÃkÃragopurÃdi kÃryebhyastanubhuvanÃde÷ / nacaitÃvÃneva kriyÃgocara iti vi«ayaniyama÷ kaÓcit kriyÃya d­«Âa÷ ; yenedamaÓakyakriyamadhyavasyema / siddhe ca kÃryatve tadupÃdÃnÃdisÃk«Ãtkaraïatadadhi«ÂhÃnatatpreraïanipuïa÷ puru«aviÓe«a sidhyatyeva /}* *{adhi«ÂhÃnaæ ca tatprav­ttyanuguïasaÇkalpavadÅÓvarasannikar«a÷, k«etrÃj¤eneva svaÓarÅrÃdau / sa ca dravyai÷ saæyogalak«aïa÷, tadguïaistisaæyuktasamavÃyarÆpa÷ / prav­ttiÓca paramÃïÆnÃæ parispandalak«aïà ; dharmÃdharmayostu phalodayÃnukÆlatÃd­ÓadeÓakÃlÃdisahakÃrisahitatà / tÃbhyÃæ dharmÃdharmÃbhyÃmeva phalam, cetanÃnadhi«ÂhitÃnÃæ sarve«Ãmete«ÃmacaitanyenÃki¤citkaratvÃt / na hi cetanena vardhakinÃnadhi«Âhità vÃsÅ / deÓakÃlÃdisahakÃri Óatasamadhigame 'pi yÆpÃdÅnyÃpÃdayitumalam / bÅjÃÇkurÃdayastu pak«ÃntarbhÆtà iti tairvyabhicÃravacanamanabhij¤atayaiva ÓrotriyÃïÃm / etena sukhÃdibhirvyabhicÃro 'pi pratyukta÷ / na cobhayavÃdisiddhatÃmÃtreïa k«etraj¤ÃnÃmeved­ÓÃdhi«ÂhÃt­tvakalpanamucitam ; te«Ãæ sÆk«mavyavahitÃdidarÓanà ÓakterniÓcitatvÃt / d­«ÂÃnusÃriïÅ hi sarvatra kalpanà ; na d­«virodhinÅ / na caivamÅÓvarasyÃÓaktirniÓcità ; pramÃïÃntaratasta(da)tsiddhe÷ / yathoditapramÃïabalena sidhyam sÃæsiddhikasarvÃrthadarÓanatatpreraïaÓaktisampanna eva sidhyati ; kÃryatvasya samarthakart­pÆrvakatvena pratibandhÃt /}* *{yattu parimitaÓaktij¤ÃnÃnaiÓvaryÃdyÃpadanÃddharmaviÓe«aviparÅsÃdhanatva mudbhÃvitam, tadatisthadhÅya÷, aprayojakatvÃtte«am / na hi ki¤cit kriyamÃïaæ karturarthÃntaravi«ayamasÃmarthyamaj¤ÃnÃæ và svotpatte 'pek«ate ; svasabhpÃdanasamarthakart­mÃtrÃk«epÃt kevalavyatirekÃsiddhe÷ / tÃvataivopapadyamÃne kÃryodaye sambandino 'ki¤citkarasyÃrthÃntaravi«ayasyÃbhÃvasya hetutva kalpanÃnupapatte÷ / api ca kiæ taditaramastavastuvi, yamaj¤ÃnÃdi vyÃpakam, uta katipayagocaramiti vivecanÅyam / na tÃvadaÓe«avi«ayam, anupalabdhe÷ / na khalu kumbhakÃra÷ kumbhÃtireki kimapi na vijÃnÃti / atha katipayavi«ayam / tadapi na, aniyatavi«ayatayà tasya tasyavyabhicÃradarÓanÃt / na cÃstiki¤cidvyavasthitam,}* *{yadavidyÃdimÃneva kart­tÃmanubhavati /}* *{na ca ÓarÅriïaiva kartrà bhÃvyam, ÓarÅragrahaïenaivÃnaikÃntyÃt / na khalu ÓarÅraviÓi«ÂassannevÃyamÃtmà ÓarÅramupÃdatte, ayoginoyugapadanekaÓarÅra grahaïÃyogÃt/pÆrvadhaparityÃgena dehÃntaraprÃpakakarmapreritaprÃïasahÃya eva dehÃntaraæ praviÓatÅtyupapÃditamÃtmacintÃyÃm/}* *{ki¤cÃtmana÷ ÓarÅramadhiti«Âhato 'dhi«ÂhÃnakriyÃtakarmabhÆtasya dehasyÃdhi«ÂhÃt­daÓà (dehÃ)nupraveÓo 'nupapanna÷, yugapadekakriyÃyÃmekasya karmakart­tvavirodhÃt / adhiti«ÂhÃsitadehasaæyogavata eva tatprav­ttyanuguïa prayatnayogalak«aïamadhi«ÂhÃnaæ d­«Âamiti cet ; astvekatattva (satva)sambaddhasyÃdhi«ÂhÃnÃnupapatte÷ preryavastusambhandhinà prerakeïa bhavitavyamiti ; na punardehasambandhena (ndhinÃ) bhÃvyamiti / kuto nirïaya÷ ? ita eva, yato 'nyadapyadhi«ÂhÅyamÃnaæ mÃnajaï¬Ãdi svasambandhinauvÃdhi«ÂhÅyate / tenÃdhi«ÂhÃnakriyÃpek«itÃdhi«ÂheyapadÃrthasambhandhamÃtrÃtirekeïa dehasambandho nÃmaparo nÃdartavya÷ asti ceÓvarasyÃpi jagadupÃdÃnopakaraïaissambandha ityuktameva /}* *{atha svadehavyatirikta vastuni prav­ttiviÓe«akaratvaæ dehadvÃreïaiva / d­«Âaæ hi daï¬acakrÃdi«u karasaæyogÃdinà kulÃlÃde÷ pravartayit­tvamityucyeta ; tadapi na ; abhidhyÃnamÃtreïaiva paraÓarÅragatagaranirasanavisÃraïadarÓanÃt /}* *{kathamasati ÓarÅre parapreraïÃtmaka÷ saÇkalpa iti cet ; kiæ ÓarÅraæ saÇkalpayati, yena tadabhÃve na bhavet ? / karaïamiti cenna; manasa÷ karaïatvÃt kimastÅÓvarasya mana÷ ? bìham / nanvevaæ vugrahadharmÃdharmÃnaiÓvaryÃdaya÷ sÃdhÃraïadharmÃ÷ prÃdu÷«yu÷ / maivam ; kÃryatvÃk«iptasamarthakart­mattvÃt (ttvÃrtha) dra¬himnaivÃpÃstatvÃt / manaso nityendriyatayà dehÃpagame 'pi sambandhÃbhyupagamÃdanaikÃntikaÓca / yÃvaddhi d­«ÂÃnuguïaæ vyÃptyupayogi, tÃvadanuj¤Ãyate / nacÃsmadÃdermanasÃpyacintyaracanasyÃparyantavistÃrasya mahÃbhÆtabhautikaprapa¤casya prÃdeÓikaÓarÅraka÷ ki¤cijj¤a÷ puïyapÃpaparavaÓagatiralaæ nirmÃïÃyetyaparimitaj¤ÃnaiÓvaryaÓakti÷ ÓarÅrÃdyanapek«a÷ saÇkalpÃdeva sakalabhuvananirmÃïak«ama÷ kartà siddha÷ /}* *{Åd­Óena kartrà ghaÂÃdi«u kÃryatvasya sambandho na d­«Âa iti cet ;}* *{atigahanagiritaÂÃdhi«ÂhÃnenÃtiprak­«ÂÃd­«Âacarendhananivahasambandhinà hutavahaviÓe«eïa mahÃnasÃdau dhÆmasya và kiæ sambandho d­«Âa÷ ? yena dhÆmaviÓe«adarÓanÃt giriÓikhare tathÃvidhÃgniranumÅyate / yÃd­Óo dhÆmo yatrÃvagata÷ tatraiva tÃd­ÓastatsampÃdanasamarthau d­«ÂÃntabhÆmÃvaparid­«Âo 'pi sÃmÃnyavyÃptibalena pak«adhramatÃvaÓÃt sidhyatÅtita cet ; tadidamasmÃbhirabhidhÅyamÃnaæ kimiti na h­dayamadhihohati bhavatÃm / imÃpi kÃryatvaæ samarthakart­pÆrvakatvena ghaÂÃdi«u viditasambandhaniyamaæ k«ityÃdi«u d­ÓyamÃnaæ svasampÃdanasamarthamad­«ÂapÆrvameva buddhimatkartÃramupasthÃpayati / yathaiva hi deÓakÃlendhanaparimÃïÃdiviÓe«ÃnÃdareïa dhÆmasya svodayÃnuguïahutavahamÃtreïa sambndhaniyama÷,tathaivÃnÅÓvaratvÃki¤cijj¤atvaÓarÅritvapuïyapÃpaparavaÓatvamanu«yatvÃdi- viÓe«aprahÃïena kÃryasya svinirmÃïasamarkhabuddhimatkart­mÃtreïa sambandhaniyamaniÓcaya iti na kaÓcidviÓe«a÷ /}* *{api ca vibhudravyasaæyogina÷ parispandavataÓca sarvatra sparÓavattvÃvyÃbhicÃre 'pi j¤ÃnasukhÃdinityadravyaviÓe«aguïÃnumitÃtmasaæyogino manasa÷ kathamiva sparÓarahitatvam ? kathaæ na vÃyavÅyadravyasyamahimaguïaÓÃlino niyatÃdhi«ÂhÃnaspÃrÓanatvaniyamadarÓane 'pi tvagindriye tadviparyaya÷ ? taijasasya và rÆpasparÓayoranyattarasya và prÃkaÂyaniyame 'pi rÆpopalambhasÃdhanatÃnumitataijasabhÃsya cak«u«o niyamena tadubhayÃnudbhavÃbhyupagama÷ ? / atha kÃryadarÓanÃnumitasadbhÃvÃnÃæ taijasÃdibhÃve 'pi tattadviÓe«ÃïÃæ yogyÃnupalabdhibÃdhitatvÃt tadabhyupagame 'nekaniyamabhaÇgaprasaÇgÃcca tathÃbhyupagama÷, hanta tarhi prak­vi«aye 'pi prasa¬ha¤jitadharmaviÓe«ÃïÃmanupalambhabÃdhÃviÓe«Ãt anekaniyamadarÓanavighÃtaprasaÇgÃcca tathÃbhyupagama iti sarvaæ samÃnamanyatrÃbhiniveÓÃt /}* *{d­Óyante hi nÅtaya÷ / yathÃ-vivÃdÃspadaæ paramÃïvÃdi prek«Ãvapreritaæ ce«Âate, acetanatvÃt ; yadacetanaæ tattathÃ, yathà tathÃvidhaæ kandukÃdi / tathà vivÃdÃdhyÃsità bÃhyÃbhyantaraprav­ttaya-prak­tyupakaraïapratyak«apÆrvikÃ÷ kÃryatvÃttadvadeva /}* pratiprayogÃnÃha '*{prayogaÓce}*' ti / aÓakyadarÓanopÃdÃnatvamupÃdayati '*{paramÃïava}*' iti / tathaiva-vyatirekeïaiva / kÃryatvasya pak«e k«ityÃdau asiddhisÃdhanÃya prayoga ukta÷ / atha jÅvai÷ siddhasÃdhanatvasÃdhanÃrtha pralayanirÃse prayoga ucyate '*{vimatÅ}*' ti / sati hi pralaye sargÃrambhesra«Â­tvaæ jÅvÃnÃæ karaïÃdividhuratvÃnna ghaÂata iti kartrantaraæ mantavyaæ bhavet / tat sarvakÃryadravyavirahalak«aïa÷ pralayo nÃstyeveti sÃdhyate 'tra / viruddhatvapradarÓanÃrtha÷ prayoga÷ '*{tanubunavanÃdÅ}*' ti / ÅÓvarakart­kaæ na bhavatÅtyanÅÓvarakart­kaæ bhavatÅtyarthaparyavasÃyi / tadvadeva-anvayena ghaÂÃdivadeva / viparÅtaparyavasÃyitvaæ kÃryatvÃnumÃnasyoktam / abhimataparyavasÃyitvÃbhÃvaæ ca sphorayati '*{ÅÓvara}*' iti / ÅÓvara÷ÅÓvaratvÃbhimata÷ / ayaæ ca satpratipak«arÆpa÷ / evaæ mÅmÃæsakaidrÆ«itameveÓvarÃnumÃnaæ tÃrkikaprakriyÃmevÃvalambya prÃyaÓo vyavaÓthÃpayitumupakramate do«oddhÃramukhena '*{atra brÆma}*'ityÃdinà / kÃryatvam-utpattimattvam / k«ityÃde÷ kÃryatve hetava÷ sabhÃgatvÃdaya÷ / sabhÃgatvaæ-sÃvayavatvam / '*{vittyÃdibhya}*'iti pracÅnamudritapÃÂhastu na samÅcÅna÷ / kriyÃvattvaæ, paricchinnaparimÃïavattvarÆpaæ mÆrtatvaæ ca nityaparamÃïusÃdhÃraïamiti sÃmÃnÃdhikaraïyasambandhena mahattvaviÓi«Âaæ taddetÆk­tam / sÃmÃnyaviÓe«a÷-dravyatvÃdi p­thitvÃdi ca, tacac kevalaæ nityaparamÃïvÃdisÃdhÃraïamiti bÃhyapratyak«avi«ayatvena viÓe«itaæ taddhetÆk­tam / Ãtmano mÃnasapratyak«atvÃtsÃmÃnyaviÓe«avattvÃcca tatra vyabhicÃra iti bÃhyatvena pratyak«aæ viÓe«itam // 14 // 15 // *{pratyak«aæ tat prameyatvÃtpadÃrthatvÃddhaÂÃdivat /}* *{ekecchÃnuvidhÃyÅdamacaitanyÃt svadehavat // 16 //}* nanu kÃryatvamastu niruktahetubhi÷ / tÃvatà sakart­katve kimÃyÃtam ? kÃryasÃmÃnye kartu÷ kÃraïatve mÃnÃbhÃvÃt, kartÃæ vinÃpi kÃraïÃntarata eva k«ityÃderutpattisambhavÃdityatrÃha '*{na ced­Óa}*' iti / sÃvayavatvaæ hyavayavasanniveÓaviÓe«arÆpÃk­timattvam / tacca puruÓak­tisÃdhyameva d­«Âamiti vicitrÃkÃrasya mahyaderapi sakart­katvame«Âavyameva / kÃryaviÓe«atvameva sakart­katvavyÃpyamastu / sa ca viÓe«o na k«oïyÃdivyÃv­tta iti tasyÃpi sakart­katvasiddhirapratihatà / ki¤ca 'yadviÓe«ayo'rityÃdinyÃyena kÃryaviÓe«o kulÃlÃde÷ kÃraïatvÃt kÃryatvÃvacchinne 'pi kart­tvÃvacchinnasya kÃraïatvamastyeveti kÃryatvameva sakart­katvavyÃpyaæ k«ityÃdau kartÃraæsamarthayatÅti bhÃva÷ / yadvà k«ityÃdi na kÃryaæ prasiddhakÃryavilak«aïatvÃdityatrÃprayojakatvamÃha '*{na ced­Óa}*' iti/ kÃrya÷-k­tijanya÷, utpattimÃn và / k­tijanyatve và prayojakaæ k«oïyÃdyÃkÃravyÃv­ttaÇghaÂÃdyÃkÃramÃtrav­ttidharmaviÓe«aæ na paÓyÃma ityartha÷ / sati hi tasmin viÓe«e prasiddhakÃryavailak«aïyasyÃkart­kart­katvavyÃpti÷ prasidhyet / anyathà tvaprayojakatvameva ad­«Âakart­ko rÃjaprÃsÃdo na kÃryo da«Âakart­kaghaÂÃdikÃryavilak«aïatvÃdityÃdivaditi bhÃva÷ / nanu ÓakyakriyatvÃdireva tÃd­ÓoviÓe«a÷ k«ityÃdyÃk­tivyÃv­tta iti cettatrÃha '*{yattu}*'iti / '*{tadastunÃme}*' ti / k«ityÃdau tÃd­ÓaviÓe«ÃbhÃvo 'siddha iti hÃrdam / te-kriyÃj¤Ãne / '*{yathokte}*'ti kÃryatvahetukasakart­katvÃnumÃnalak«aïeti yÃvat / ayaæ bhÃva÷ - upÃdÃnÃdigocarÃparok«aj¤ÃnacikÅr«Ãk­timajjanyatvaæ hi sÃdhyeta mahyÃdau / tatra ca tadvidheyakak­ti÷, tadupÃdÃnÃdyaparok«aj¤Ãnaæ ca ghaÂakamastyeva / j¤Ãnakriyayorevaæ prÃmÃïikatvaæ tadanuguïasÃmarthyamapi kalpanÅyameva jagatkarturityaÓakyakriyatvÃderasiddhiriti bhÃva÷ / kriyÃgocara-k­tividheya÷ / '*{siddha}*' iti / prÃmÃïike ca kÃryatve sati kÃryatvasya viÓi«Âakart­pÆkatvavyÃptibalÃt k«ityÃdau kart­viÓe«asiddhirapratyÆhaiveti bhÃva÷ / 'tadadhi«ÂhÃnatapreraïe' ti karmadhÃraya÷ / yadvà paraprav­ttyanuguïavyÃpÃra÷ / preramam / tÃd­ÓavyÃpÃravata÷ preryeïa sannikar«o 'dhi«ÂhÃnamiti bhidà / evaæ kÃryatvaæ k«ityÃdestata÷ sakart­katvaæ ca sÃdhitam / atha sakart­katvÃnumÃnasya jÅvai÷ siddhasÃdhanatÃæ parihartuæ kart­tvesvarÆpÃnupravi«Âamadhi«ÂÃnÃdi viv­ïoti '*{adhi«ÂhÃna}*' mityÃdinà / yathà jÅvasya ÓarÅrÃvayavÃdyadhi«ÂÃnaæ tatprav­ttyanukÆlasaÇkalpena, evaæ paramÃïyad­«ÂÃdyadhi«ÂhÃnaæ jagatkart­rÅÓvarasya tatprav­ttyunukÆlasaÇkalpeneti mantavyamityartha÷ / '*{sa}* *{ce}*'ti / ÅÓvarasannikar«a÷ paramÃïvÃdau saæyogarÆpa÷ ad­«Âe ca saæyuktasamavÃyarÆpo vibhuddhayasaæyogasyopagame / tadanupagame saæyuktasaæyogisamavÃyalak«aïo bodhya÷ /idaæ ca tÃrkikaprakriyayà / '*{prav­tti}*' riti / ÃrambhakasaæyogÃnukÆlakriyÃrÆpà ca paramÃïÆnÃæ prav­ttirityartha÷ / ad­«Âasya prav­ttiæ nirvakti '*{dharmÃdharmayo' }*riti/ idaæ puïyaæ pÃpaæ vÃsmin deÓe kÃle ca phalaæ janayatvitÅÓvarasaÇkalpamÆlÃd­«Âasya prav­tti÷ phalodayÃnukÆlatÃd­ÓadeÓakÃlÃdisahakÃrisamÃsÃdanalak«aïà bhavatÅtyartha÷ / '*{tÃbhyÃ}*' miti/ evakÃro bhinnakrama÷ / tÃbhyÃæ-cetanÃdhi«ÂhitÃbhyÃmeva dharmÃdharmÃbhyÃæ palamityÃnvaya÷ / nanu kartÃramantaraiva kÃraïÃntarata÷ k«ityÃdi bhavediti ÓaÇkÃmantarnidhÃya tatparihÃramÃha '*{cetana}*'ti / aki¤citkaratvamevopapÃdayati '*{nahÅ}*' ti / tathà cÃdhi«ÂhÃtu÷ kÃrakacakraprayokta÷ kart­ÓcetanasyÃpek«Ã kÃryasÃmÃnye 'syeveti k«ityÃdau sakart­katvaæ nÃpahnavÃrham / acetanasya kÃraïagrÃmasya catanÃdhi«ÂhÃnamantarà prav­ttyanupapatteriti bhÃva÷ / upÃdÃnadigocarÃparok«aj¤Ãnamantarà ca tadadhi«ÂhÃnalak«aïasya kart­tvasyÃsambhavÃt k«ityÃdikart­÷ paramÃïvÃdisÃk«ÃtkÃro 'pyÃvaÓyaka÷ / cikÅr«ÃpÆrvakÃrakacakraprav­ttihetuk­tinirÆpyaæ ca preraïamiti kÃrakacakraprayokt­tvarÆpÃdhi«ÂhÃt­tvalak«aïasyopÃdÃnÃdigocarÃparok«aj¤ÃnacikÅr«Ãk­timattvalak«a ïasya ca kart­tvasya nÃtyantabheda÷ / tataÓca pÆrvatropÃdÃnÃdigocarÃparok«aj¤ÃnacikÅr«Ãk­timattvaæ kart­tvamuktam / atrÃdhi«ÂhÃt­tvarÆpaæ tat samarthyata iti parak­tÃsÃÇgatyamiti ÓaÇkÃyà nÃvasara ityavadheyama / evaæbhÆtasya k«ityÃdikart­tvasya sadà sarvadarÓinaæ sarvasamarthaæ ceÓvaraæ vinÃnyatra jÅve«vasambhavÃnna tai÷ siddhasÃdhanamiti cÃtra vivak«itam / na cobhayavÃdÅ' tyagrimagranthe caitadvak«yate / madhye 'naikÃntyaæ paraharati prasaæÇgata÷ '*{bÅje}*' ti / yatra yatra kÃrye na d­«Âa÷ kartÃ, tatatsarvamipa kÃryaæ prak­te pak«Åk­tam / pak«e ca vyabhicÃraÓaÇkà na do«Ãya, anyathÃnumÃnakathÃyà eva vilopaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / '*{etene}*' ti / pak«ÃntarbhÆtatvenaivetyartha÷ / Ãdipadena j¤ÃnÃdi grahyam / na hi svasukhaj¤ÃnÃdyarthaprav­ttimÃn jÅvastadopakaraïopÃdÃnÃd­«ÂasvÃtmasÃk«Ãtkartà / tat upÃdÃnÃdi sÃk«Ãtkart­pÆrvakatvarÆpasÃdhyabhÃvavati sukhaj¤ÃnÃdau kÃryatvasya sattvÃdvyabhicÃra ityapi sukhÃderapi pak«ÃntarbhÃvata eva nirastamityartha÷ / tatrÃpyupÃdÃnÃdisÃk«Ãtkart­pÆrvakatvamÅÓvareïaiva nirÆhyate 'smÃbhiriti h­dayam / nanu tarhi jÅvasya svasukhÃdau kart­tvaæ na syÃditi vÃcyam / sukhÃdisampÃdanÃrthatassÃdhanadarÓanopÃdÃnaprav­ttimattvÃdevopapatte÷, kulÃlÃderiva d­«ÂopakaraïÃdidarÓanopÃdÃnÃdinà ghaÂÃdau / ad­«ÂakÃraïÃdhi«ÂhÃnaæ tu sarvatra kÃrye paramÃtmana eveti dhyeyam / nanvevamapi svaj¤ÃnÃdyarthaprav­ttipÆrvakÃle niyamena svasya sÃk«ÃtkÃrÃbhÃvÃt svaj¤ÃnÃdyupÃdÃnabhÆtasvÃtmasÃk«Ãtkart­tvaæ tadà tasya nÃstÅti cet, na, Ãtmana÷ svaprakÃÓatvanayena tadà svÃtmasÃk«ÃtkÃrasyÃpi saæmÃnayitavyatvÃt / svaj¤ÃnÃdau svasya kart­tvasya svasm­timÃtreïÃpi abhyupagantavyatvÃdvà na do«a÷ / upÃdÃnÃdisÃk«Ãtkart­pÆrvakatvamiti niyamastu ÅÓvareïaiva tatra tatra nirvÃhyeti ca na vismartavyama / tadarthameva sukhÃdyapi pak«Åk­tamiti bodhyam / vyabhicÃraæ parih­tya siddhasÃdhanatÃæ pariharati '*{na cobhaye}*' ti / paramÃïvad­«ÂÃdiprav­ttyanuguïÃdhi«ÂhÃt­tvakalpanamityartha÷ / ayuktatve(?) hetimÃha '*{te«Ã}*' miti / dra«Âumeva tadaÓaktÃnÃntadadhi«ÂhÃnakathà keti bhÃva÷ / nanvÅÓvarasyÃpi adhi«ÂhÃnasÃmarthamad­«Âaæ kathaæ kalpate ? tatrÃha '*{na caivam}*' iti / ad­«Âamapi na d­«ÂavirodhÅti bhÃva÷ / kuto na d­«Âavirodha÷ ? atrÃha '*{pramÃïÃntarata}*' iti / atra 'tadasiddhe' riti pÃÂha÷ syÃdveti sandihyate / pratyak«ÃdineÓvarasyÃsiddherasÃmarthyasya tasminnad­«ÂatvÃdityartha÷ / nanvanenaivÃnumÃnena tasyÃsÃmarthyaæ setsyatÅtyatrÃha '*{yathodite}*' ti / 'tatsiddhe' riti pÃÂhe tu ÓaktimadÅÓvarasyaiva vilak«aïapramÃïena siddherityartha÷ / kintat ? tadÃha '*{yathodite}*'ti / sidhyannityasyÃgre '*{hi}*' iti yojyam / '*{sÃæsiddhike}*' ti / sarvasyÃrthasya kriyÃkÃrakaphalavargÃnta÷ pÃtitayà sarvÃdhi«ÂhÃnaæ tadarthaæ sarvasÃk«ÃtkaraïamapÅÓvarasya prÃpte / te cÃkaraïakatvÃnnitye eveti bhÃva÷ / '*{kÃryatvasye}*' ti / yatra kÃryatvaæ tatra tatra samarthakart­janyatvamiti vyÃpterityartha÷ / kulÃlade÷ ki¤cidvi«ayÃj¤ÃnÃÓaktÅ api vidyete / tadalpaj¤ÃlpaÓaktikartÅ vyÃpti÷ kÃryatvasya g­hyate bhÆya÷sahacÃradarÓanabalÃt / tadabhimataviparÅtÃpÃdakatvÃdviruddhatvÃmiti ÓaÇkÃæ '*{yattu}*' ityÃdinÃnÆdya pariharati '*{ta}*' diti / aprayojakatvÃt-kÃryakaraïopayuktatvÃbhÃvÃtki¤cidvi«ayÃj¤ÃnÃde÷ / ayaæ bhÃva÷-yenÃkareïa kartu÷ kÃraïatvaæ tadrÆpÃvacchinnakart­pÆrvakatvenaiva kÃryatvasya ghaÂÃdau vyÃptirg­hÅtà / ki¤cidvi«ayÃj¤ÃnÃdimattvena ca na ghaÂÃdau kÃraïatvaæ kulÃlÃde÷ / kintu tadupÃdÃnÃdisÃk«ÃtkÃrÃdhi«ÂhÃnak«amatvaviÓi«Âatvenaiva / anyavi«aye j¤ÃnÃj¤Ãne ÓaktyaÓaktÅ và aprayojake prak­takÃryotpÃde / tatsamarthakart­katvenaiva vyÃpti÷ kÃryatvasya / yathà dhÆmasyÃdraindhanasaæyogaviÓi«ÂavahnitvÃvacchinnennaiva saæbandhaniyama÷, na tu raktatvakÃrÅ«atvÃdyanupayuktadharmÃvacchinnena, tadvaditi / aprayojakatvamevopapÃdayati '*{nahÅ}*' ti / aj¤Ãnam-arthÃnatropakaraïÃdyaj¤Ãnam / '*{sve}*' ti / svakÃraïatvenÃnumÅyamÃnasya kartu÷svani«pattyupayogisÃmarthyÃdyevÃk«ipyate kÃryatvasya masarthakart­katvavyÃpteriti kevalavyarirekasya-kevalasya pÆrvavartimÃtrasyÃnupayogino vyatirekasya-arthÃntaragocaraÓaktyÃdyabhÃvasya prak­takÃrye prayojakatayÃsiddherityartha÷ / arthÃntaravi«ayaÓaktyÃdyabhÃvasya vyatireke prak­takÃryasya vyatireka iti vyatirekasahacÃrasyÃsiddheriti vÃr'tha÷ / mÆlapÃÂho 'trÃnyathà syÃdvà / tÃvataiva-svani«pÃdanopayogij¤ÃnaÓaktita eva / arthÃntaro vi«ayo yasyeti bahutrÅhi÷ / anyapadÃrtho j¤ÃnÃdirarthasiddha÷ / tasya pratiyogitayÃbhÃve 'nvaya÷ / sambandhina÷-kÃryaniyatapÆrvavartina÷ / aki¤citkarasya-prak­takÃryÃnupayogina÷ / anyathÃsiddhasyeti yÃvat / atha vikalpamukhenÃrthÃntaravi«ayakÃj¤ÃnÃde÷ niyatapÆrvav­ttitvamapi pratik«ipati '*{api ce}*' ti / vyÃpakaæ-kÃryasya niyatapÆrvav­tti / '*{na tÃva}*' prak­takÃryÃtiriktasakalakÃryopayogij¤ÃnasÃmarthyaviraha÷ kartari kutrÃpyasiddha eveti bhÃva÷ / nanu prak­takÃryÃtiriktakatipayavi«ayÃj¤ÃnÃdi karturi«Âaæ d­«Âaæ cetyatrÃha '*{athe}*' ti / arthÃntarayatki¤cidaj¤ÃnÃdi na vyavasthitam / yathà kaÓcitpaÂakÃra÷ ghaÂaæ na jÃnÃti kaÓcittu jÃnÃti, kaÓcittvanyanna jÃnÃti anyastu tajjÃnÃtÅti prak­takarturanyÃnyavi«ayaæ j¤Ãnamaj¤Ãnaæ cÃvyavasthitaæ d­Óyate / paÂÃdyaj¤Ãnaæ ghaÂÃdyaj¤Ãnaæ và niyataæ karturdurvacamiti tattadaj¤Ãnasya tatra tatrÃnaikÃntyÃnna hetutvamiti bhÃva÷ / sarvasyÃpi kartu÷ ki¤cidvastu niyamena na j¤Ãyate iti tu durvacamevetyÃha '*{na cÃstÅ}*' ti / nanu svaviÓi«Âaj¤ÃnÃbhÃvatvenÃj¤Ãnasya hetutvamupeyate / svapadaæ prak­takÃryaparam / vaiÓi«Âyaæ ca j¤Ãne svani«Âhavi«ayatvÃnirÆpakatvasvÃnya ni«Âhavi«ayatÃnirÆpakatvobhayasambandhena / tathà ca tattadaj¤Ãnasya tatra tatra vyabhicÃre 'pi niruktarÆpÃvacchinnaj¤ÃnÃbhÃvasya niyatapÆrvav­ttitvasambhava eveti cet, evamapi pÆrvokmanyathÃsiddhatvaæ durvÃrameveti dhyeyam / kÃryatvasyÃj¤ÃtvÃdiviruddhÃkÃrÃk«epakatvaæ k«ityÃdikartari parih­tametÃvatà / atha ÓarÅratvalak«aïaviparÅtÃkÃrÃk«epakatvaæ pariharati '*{na ce}*' ti / kartu÷ ÓarÅravattvameveti na niyama÷ / ekaæ dehaæ parityajya dehÃntaraparigrahaïaæ kurvato jÅvasya tadÃ/¬aÓarÅritvÃdita bhÃva÷ / yogino yogabalÃjjÅvato dehÃntaragrahaïaæ kurvato jÅvasya tadÃÓarÅritvÃditi bhÃva÷ / yogino yogabalÃjjÅvato dehÃntaragrahaïaæ saÓarÅrasyaiva d­«Âamityayogina ityuktam / nanu ayogino 'pi sÆk«maÓarÅravata eva sthÆladehÃntaragrahaïaæ pretyeti na vyabhicÃra ityatrÃha '*{pÆrveti}*' / nanu ÓrutibalÃdbhÆtasÆk«mai÷ pari«vaktasyaiva jÅvasya gatyÃdire«Âavyà / tÃnyevendriyaprÃïasaæs­«ÂÃni sÆk«madeha ucyate / tathà ca kartu÷ ÓarÅratvaniyame na vyabhicÃra iti cet ; atra brÆma÷ / evamapi sthÆlaÓarÅravattvaniyame 'naikÃntyaæ sthitameva / sÆk«masya tu na mukhyaæ ÓarÅratvam / amukhyaæ ca tadÅÓvaraæ prati paramÃïÆnÃmapyak«uïïameva / tathÃhi nyÃyÃcÃryodayana÷ paramÃïÆnÃmÅÓvara ÓarÅratvamuÓatÅti / evaæ ÓarÅropÃdÃne kart­tvaæ jÅvasyà ÓarÅrasyaiveti samarthya ÓarÅrapreraïe kart­tvamapyaÓarÅrasyaivetyÃha '*{ki¤ce}*' ti / adhiti«Âhata÷-pravartayata÷ adhi«ÂhÃt­dehÃnupraveÓa÷ adhi«ÂhÃt­tÃvacchedakaghaÂakatà / ÓarÅramadhiti«Âhato 'dhi«ÂhÃt­tÃvacchedakaæ saÇkalpÃdireva, na tu taccharÅramapi / adhi«ÂhÃnakarmÅbhÆtasya këÂhÃde stacchett­tÃvacchedakatvaæ yathà na tadvaditi bhÃva÷ / nanu svÃdhi«ÂhÃt­sambaddhasya dehasya kathaæ nÃdhi«ÂhÃt­tÃvacchedakatà ? iti ÓaÇkate '*{adhiti«ÂhÃsite}*' ti / pariharati '*{astveke}*' ti / 'ekatattve' ti prÃcÅnamudritapÃÂho na saæÓuddha÷ / 'ekatastvasaæbaddhasye' ti vÃnyathà và pÃÂha÷ saæbhÃvyate / atyantato 'sambaddhasyÃdhi«Âheyena tadadhi«ÂhÃt­tvasya këÂhÃsaæbaddhasya kuÂhÃrasya cchett­tvasyevÃsaæbhavÃdadhi«ÂheyasambandhinÃdhi«ÂhÃtrà bhavitavyamityeva niyama÷, na tu dehasaæbandhinà bhÃvyamitÅti bhÃva÷ / preraïaæ prati preryasambandha eva hetu÷ na dehasambandha ityatra niyÃmakaæ p­cchati '*{kuta}*' iti / tadvadati '*{yata}*' iti / adhi«ÂhÅyamÃnaæ-pravartyamÃnam / svasaæbandhinÃ-preryasaæyoginà / hastÃdi viÓe«yamatra / ayamÃÓaya÷-ÓarÅriïa eva pravartakatvamiti na niyama÷ / hastÃderapi mÃnadaï¬ÃdipravartakatvÃt / preryasaæbandhina eva prerakatvamiti ta saæbhavati, hastÃderapi preryasambandhÃditi / ÓaÇkate '*{athe}*' ti / pravartanaæ nÃma paravyÃpÃraprayojakaprayatnavattvam / tacca puru«asyaiva / sa ca svahastavyÃpÃreïa mÃnadaï¬Ãdi pravartayati / tathà ca dehatadavayavabhinnavastupravartane dehahastÃdivyÃpÃrÃpek«Ãsyeveti neÓvarasyÃnÃk­te÷ paramÃïvÃdyadhi«ÂhÃt­tvaæ saæbhavatÅtyÃÓaya÷ ÓaÇkitu÷ / imamapi niyamamanaikÃntyenaiva dÆ«ayati '*{tadapi ne}*' ti / saÇkalpagaru¬adhyÃnÃdimÃnasavyÃpÃramÃtreïa hastÃdivyÃpÃraæ vinÃpi paraÓarÅrasthavi«anivartanÃdidarÓanÃddehatadavayavavyatiriktÃdhi«ÂhÃne dehÃdivyÃpÃrÃpek«Ãniyamo nÃstÅtyartha÷ / preryasaæbandho 'pyatra prerakasya j¤ÃnadvÃraka eveti ca bodhyam / puna÷ ÓaÇkate '*{katham}*' iti / janyaj¤ÃnÃdau dehasya hetutvÃditi bhÃva÷ / antarnihitottara Ãk«ipati '*{ki}*' miti / dehasya kiæ saÇkalpe kart­tvam ? yena yena tadabhÃve saÇkalpo na ghaÂetetyartha÷ / ÓaÇkate '*{karaïa}*' miti / tatra karaïaæ ÓarÅramiti cenna, manasa eva karaïatvÃdityartha÷ / tathà ca ÓarÅrÃbhÃve 'pi svahetoreva saÇkalpo bhavi«yatÅti bhÃva÷ / nanu manasa÷ karaïatve 'pi janyaj¤ÃnÃdau dehasyÃpyastyevÃpek«Ãvacchedakatayeti cedatra brÆma÷-baddhaj¤ÃnÃdÃveva dehÃpek«Ã, nÃnyatra / '*{manasaivaitÃn kÃmÃn paÓyan ramateya ete brahmaloke}*' '*{manasaiva jagats­«Âi}*'-mityÃdinà muktasyeÓvarasya ca manovattvaæ, tata eva j¤ÃnasaÇkalpÃdikaæ ca pratÅyate / taddehavigame 'pi manaso nityendriyatvopagamÃdeva ÓarÅrÃnapek«asaÇkalpÃdyupapattiriti / ÅÓvare nityaj¤ÃnacikÅr«ÃprayatnavÃdinÃæ tÃrkikÃïÃæ mate tu na tarÃæ ÓarÅrÃdyapek«Ã / atra manovattvÃgantukasaÇkalpÃdisamarthanaæ tu tadekadeÓimatena và siddhÃntacchÃyayà veti bodhyam / manovattve 'ni«ÂaprasaÇgaæ ÓaÇkate '*{nanvevam}*' iti / manovattvasya ÓarÅritvÃdivyÃpyatayà ÓarÅritvÃdyÃpadyeteÓvarasyetyartha÷ / pariharati '*{maivam}*' iti / samarthakart­pÆrvakatvena kÃryatvasya vyÃpterg­hÅtatvÃt tata÷ k«ityÃdau sidhyata÷ karturÅÓvarasyÃÓarÅritvaiÓvaryÃdyeva setsyati '*{yak«ÃnurÆpo bali}*' riti nyÃyÃt / ÓarÅritvÃdyupagame cÃsÃmarthyaprasaÇgÃt / yathÃcaitattathà 'nacÃsmadÃde' -rityanantaravÃkye vak«yate / tathà ceÓvare ÓarÅratvÃnaiÓvaryÃdyÃpÃdanaæ dharmigrÃhakamÃnabÃdhitamityartha÷ / dra¬himnaiva-d­¬hatayaiva / 'samarthakart­katvÃrthadra¬himnaive'ti samastapÃÂha÷ sÃdhÅyÃn / manasa÷ ÓarÅritvÃdivyÃpyatvamapi nirÃkaroti '*{manasa}*' iti / sarÅrÃbhÃve 'pi prÃyaïÃvÃntaralayÃdau nityendriyatayà manasa÷ sattvÃtkÃlÃvacchedena ÓarÅravyÃpyatvaæ manaso nÃstÅtyartha÷ / nanvevamapi saÓarÅrasyaiva kart­tvaæ tatra tatra d­«ÂÃmiti ÓarÅrikart­katvena vyÃpti÷ kÃryatvasya kuto na g­hyata ityatrÃha '*{yÃvaddhÅ}*' ti / d­«ÂÃnuguïaæ kÃryÃnugumatvena d­«Âamata eva vyÃptyupayogi thadrÆpaæ tadavacchinnenaiva vyÃptire«Âavyà / j¤ÃnaÓaktyoreva ca kÃryÃnugumatà / te yadyapi karmaparavaÓe kulÃlÃdau ÓarÅrÃdhÅne ; naitÃvatà ÓarÅrÃdervyÃpakatÃvacchedakakoÂiniveÓa iti bhÃva÷ / evamanabhimatÃpadakatvaæ parih­tam / athÃbhimataviÓe«asiddhiprakÃraæ prapa¤cayati '*{na cÃsmadÃde}*' riti / aparyantavistÃrasya anavadhikÃyÃmavato 'paricchinnasya prÃdeÓikaÓarÅraka÷ parimitadeÓavartiparicchinnamÆrtimÃn / alaæ-samartha÷ / Ói«Âaæ spa«Âam / ÓaÇkate '*{Åd­Óene}*' ti / akarmavaÓyatvÃÓarÅritvasarvaj¤atvÃdiviÓi«Âakartrà kÃryatvasyÃvinÃbhÃvo ghaÂÃdau na d­«Âa iti ÓaÇkiturbhÃva÷ / sÃmÃnyadharmÃvacchinnavyÃptigrahÃdeva pak«adharmatÃbalasahakÃrÃtpak«ÅyasÃdhya viÓe«asiddhiriti hÃrdena pratibandÅmÃha '*{atigahane}*' ti / ÓaÇkiturmukhenaiva parahÃraæ vÃcayati '*{yÃd­Óa}*' iti / yÃd­Óa÷-atija¬ilaganatalanicumbisantata- santanyamÃnadhÃrÃrÆpa÷ / tÃd­Óa÷mahÃvahni÷ / '*{ta}*' diti / niruktavidhamahÃdhÆmajananasamartha ityartha÷ / atra '*{tÃd­ÓatatsaæpÃdanasamartha}*' iti samastapÃÂha÷ syÃdvà / uttarataulyamÃha '*{tadidam}*' iti / yathà deÓakÃlaparimÃïÃdiviÓe«o vahneranaikÃntyÃddhÆmavyÃpakatÃvacchedakaghaÂako na bhavati, kintvÃdrendhanayugvahnitvamÃtraæ tathÃ, evaæ manu«yatvÃdi sahacaritamipi na kart­tÃvacchedakakoÂighaÂakam / anyatrÃpi kart­tvadarÓanÃt / kintu sÃmarthyamÃtraæ tathetyÃha '*{yathaive}*' ti / dhÆmÃtparvate vahniviÓe«ÃnumÃnÃt kÃryatvÃt k«ityÃdau kart­viÓe«ÃnumÃnasya na vailak«aïyam / yathà tatrÃbhimataviÓe«asiddhistathà prak­te 'pÅte bhÃva÷ / atha sapak«adarÓanamÃtreïa sarvadharmÃpÃdane pratibandÅ vivak«urÃha '*{api ce}*' ti / vibhudravyasaæyogina ityanenÃvibhutvaæ manaso vivak«itam / vibhudvayasaæyogasya tÃrkikairanupagamÃt / j¤ÃnÃdyasamavÃyikÃraïasaæyogÃÓrayatayà mana÷siddhirita j¤ÃnetyÃdiviÓe«aïam / Ãtmamana÷saæyogasyaiva hi j¤ÃnÃdÃvasamavÃyihetutvaæ tanmatam / j¤ÃnÃyaugapadyÃcca tasyÃïutvaæ matam, ni÷sparÓatvaæ ca / sparÓavattve bhÆtatvaprasaÇgÃt / bhÆtatve cÃbhÆtaviÓe«aguïagrahakatvÃsaæbhavÃt / atrÃyaæ pratitarko vivak«ita÷-mano yadi paricchinnaparimÃmavat syÃt kriyÃvadvà tarhi sparÓavadbhavediti / bhÆya÷ sahacÃrad­«ÂasyÃpi kvacidvyabhicÃra ityasyedamekaæ nidarÓanam / atha nidarÓanamanyatpradarÓayati '*{kathaæ ce}*' ti / aniyatÃdhi«ÂhÃneti padancheda÷ / yadyapi mahato vÃyorgatiÓÅlasyÃniyatÃdhi«ÂhÃnatvamudbhÆtasparÓavattvÃt spÃrÓanapratyak«atvaæ ca bhÆyo d­«Âam / athÃpi vÃyavÅyatvenÃnumitasya dehavyÃpinastvagindriyasya niyatÃdhi«ÂhÃnatvamaspÃrÓanatvaæ cÃbhimatam / atra pratitarka÷-tvaco vÃyavÅyamahatkÃryatve udbhÆtasparÓavattvÃdi bhavediti / nidarÓanÃntaraæ '*{taijasasye}*' ti / kÃryatejaso mahimaguïavato rÆpasparÓayorudbhÆtatvaæ jvalanÃdau / sparÓamÃtrasyodbhÆtatvaæ bharjjitakapÃlavahnyÃdau / rÆpamÃtrasyodbhÆtatvaæ prabhÃdau / evaæ rÆpasparÓaubhayatadanyatarodbhavasya bhÆyo d­«Âatve 'pi cak«u«o rÆpadi«u rÆpÃdi«u rÆpamÃtravya¤jakatvenÃnumitataijasabhÃvasya tadubhayÃnudbhava÷ kathamityartha÷ / cak«u«a÷ taijasamahatkaryatve rÆpasparÓÃnyatarodbhava÷ syÃditi prasaÇgo 'tra bodhya÷ / pratitarkÃïÃmÃbhÃsatvamityÃÓayena prativakti para÷ '*{atha }*'ti / tattadviÓe«ÃïÃm-udbhÆtarÆpasparÓÃnyataraspÃrÓanatvasparÓavattvÃdÅnÃæ bhÆya÷ / sahacÃradarÓanamÃtreïa cak«urÃdÃvÃpÃd.mÃnÃnÃæ yogyÃnupalambhabÃdhitatvamiti nÃpÃdakavyÃpakatvamÃpÃdyasyeti bhÃva÷ / yadyapi manaso 'ïutvÃttatra sparÓavattvasya yogyÃnupalambhabÃdho durvaca÷ / tathÃpi tatra tadupagame 'nekaniyamabhaÇgaprasaÇgostyeva / tadÃha '*{tadabhyupagama}*' iti / yathÃ- manasa÷ sparÓavattve bhÆtatvaprasaÇga÷ / bhÆtatvÃnupagame sparÓavato bhÆtatvameveti niyamabhaÇga/ bhÆtatvopagame cendriyÃntaravadabhÆtÃtmaviÓe«aguïÃgrÃhaktavÃtti÷ / tadgrÃhakatvopagame cÃbhÆtaviÓe«aguïÃgrÃhakatvaniyamasyÃpi bhaÇga / iti / evaæ cak«urÃdÃvapi udbhÆtarÆpavattvÃdisvÅkÃre nÃnÃniyamabhaÇgaprasaÇgo 'nusandheya÷ / vipak«e bÃdhakaviraheïÃpÃdyÃpÃdakayorvyÃpyavyÃpakabhÃvÃsiddhi÷ / tathà ca pratitarkÃïÃæ chinnamÆlatvaæ ca vivak«itam / '*{tathÃbhyupagama}*' iti mana-prabh­terni÷sparÓatvÃdyabhyupagama ityartha÷ / tulyanayena krat­tve saÓarÅratvamiti niyamo 'pi nÃstÅtyÃÓayavÃnÃheÓvaravÃdÅ '*{hantatarhÅ}*' ti / svasmin prasa¤jitapratitarkanirÃkaramayukte÷ paramukhenaivÃnuvÃcanajanitahar«adyotako 'yaæ / hantaÓabda÷ / saÓarÅratve ÓarÅradvÃropalambhaprasaÇga ÅÓvarasya / kramavattve cÃsÃrvaj¤yÃdiprasaÇga÷ / prak­ta«ÂadharmavattvÃt sÃrvaj¤yÃdyugamaÓca na saæbhavati / sÃdhÃnÃnu«ÂhÃnarÃhityÃtprak­«ÂadharmasyÃnupapatte÷ / ÅÓvarasya sa dharmo nitya evopeyata iti pak«e ca dharmasÃmÃnyasya vihitakriyÃjanyatvaniyamabhaÇga÷ / akarmatve ceÓvarasya saÓarÅratvÃyoga÷ / taccharÅrasya nityatvopagame ca sÃvayavatvasya kÃryatvavyÃpyatvaniyamabhaÇga÷ / tathà ca k«ityÃderapi kÃryatvÃsiddhestatkart­tveneÓvarÃnumÃnÃyoga iti bahuramÆhanÅyam / sahacÃramÃtreïa kart­tvasya na saÓarÅratvÃdivyÃpti÷, vipak«e bÃdhakavirahÃditi ca hÃrdam / nanu cak«urÃdestaijasÃdibhÃve 'pi tattadviÓe«asya pramÃïasiddhatvÃnna tadviruddhÃpÃdÃnasambhava÷ / naivaæ tvÅÓvarÅyaviÓe«ÃïÃæ mÃnasiddhatvamiti cettatrÃha '*{d­Óyanta}*' iti / nÅtaya÷-nyÃyÃ÷, anumÃnÃni / ÅÓvare 'pyabhimataviÓe«e«u santi pramÃïÃnÅtyartha÷ tÃnyeva prapa¤cayati '*{yathÃ}*' iti / 'tathe' ti pÃÂhe tu tathà hi nÅtayo d­Óyanta ityanvaya÷ / tathÃ-ÅÓvarÅyÃbhimataviÓe«asÃdhakÃ÷ / ÅÓvarasya sra«Â­tve tÃdanumÃnamuktaæ pÆrvam / tasya pravartayit­tve tadÃha '*{paramÃïvÃdÅ}*' ti / vivÃdÃspadamiti pak«atÃsambhavadyotakaæ viÓe«aïam / sÃdhyatadabhÃvÃnyataranirïaye hi pak«atÃtivartate / sÃdhyatadabÃvavattvavipratipattivi«ayÅbhÆtamiti /tadartha÷ / sÃdhyavattvena sandihyamÃnamiti phalitam / sÃdhyasandehasya pak«atÃtvaæ prÃcÃæ matam / siddhisthale 'pyÃhÃryasaæÓayÃdevÃnumitsayà bhavatyanumÃnamiti bodhyam / preraïaæ ca parapr­ttyanuguïasaÇkalpaprayannavattvalak«aïam / paramÃïvÃdigocarÃvÅÓvarasya saÇkalpaprayatnau prasÃdhya sÃk«ÃtkÃramapi tÃd­Óaæ sÃdhayati '*{tathe}*' ti / tadvadeva-kandukÃdiprav­ttivadeva / kandukÃdiprav­ttÃvupÃdÃnaæ kandukÃdi, upakaraïaæ daï¬Ãdi / tatsÃk«ÃtkÃrÅ daï¬ena kandukÃdi pravartayati / tataÓca tatra prav­ttirÆtpadyate / evaæ paramÃïvÃdiprav­tterj¤ÃnÃdyarthÃntarÃtmaprav­tterapyupÃdÃnopakaraïaparamÃïvÃdyad­«ÂÃdisÃk«Ãtkart Ãtra sÃdhyate / na caitatsÃk«Ãtkart­tvaæ jÅvÃnÃmiti na tai÷ siddhasÃdhanam / atÅndriyÃrthÃnÃmapi sÃk«ÃtkÃra÷ phalito 'trÃnumÃne / atha sÃk«ÃdevÃtÅndriyÃrthÃn pak«Åk­tya pratyak«avi«ayatvaæ sÃdhayati '*{pratyak«am}*' iti / tat-paramÃïvÃdi / atÅndriyÃrthasÃk«Ãtkartà kaÓcit saæbhavatÅtyatraiva tÃtparyamevaævadhÃnumÃnapratipÃdakÃnÃæ paramÃcÃryÃïÃm / k«ityÃdikarturabhimata ekatve prayogamÃha '*{ekecche}*' ti / idamacetanaprapa¤cajÃtam, acaitanyÃtam, acaitanyÃt acetanatvÃt, ekecchÃnuvidhÃyi ekacetanasaÇkalpanusÃri / atrÃnvayyudÃharaïaæ svadeha÷ // 16 // *{ekenÃdhi«ÂhitÃ÷ kÃryaæ-kurvate sravacetanÃ÷ /}* *{dehasambandhasÃpek«akÃryak­ttvÃt tvagÃdivat // 17 //}* *{ekapradhÃnapuru«aæ vivÃdÃdhyÃsitaæ jagat /}* *{cetanÃcetanÃtmatvÃdekarÃjakadeÓavat // 18 //}* *{iti ÓrÅmadviÓi«ÂÃdvaitasiddhÃntapravartanadhurandharaparamÃcÃryaÓrÅbhagavadyÃmunamuni samanug­hÅtesiddhitraye ÅÓvarasiddhi÷ //}* acetanaprapa¤casyeÓvarecchÃnuvidhÃyiprav­ttitvaæ prasÃdhya cetanaprapa¤casyÃpi tatsÃdhayati '*{ekene}*' ti / tvagÃdivat-tvagÃdÅndriyavat // 17 // sarvajagatsvÃmitvasarveÓvaratvarÆpaviÓe«asÃdhakamanumÃnamÃha '*{eke}*' ti / eka÷ pradhÃnapuru«o yasya tadekapradhÃnapuru«am / ekapradhÃnapuru«aviÓi«Âamityartha÷ / puru«asyaikasya prÃdhÃnyaæ niyant­tvasvÃmitvalak«aïam / vaiÓi«Âyaæ niyÃmyatvaÓe«atvÃdinà // 18 // *{(vyÃ0)}*ni«prayojanatvÃtkart­tvÃmÅÓvarasya na saæbhavatÅtyÃderapi parÃso 'tra vibhÃvya÷ / yathÃ-jÅvarak«Ãrthameva tÃvavadÅÓvarasya jagadvyÃpÃra÷ / nanu tarhi sukhottarameva jagat s­jet / maivam / jÅvÅyakarmÃpek«ayà tathà tathà sarjanÃt / nanu karmÃpek«itve 'naivaÓvaryaæ tasya prasajyeta / na / aparÃdhÃnuguïadaï¬adharasyeva rÃj¤a÷ tattatkarmaphalani«pÃdakasyeÓvarasyÃpi aiÓvaryÃtiÓayasyaiva prasiddhe÷ / ad­«ÂÃdÅnÃmadhi«ÂhÃt­tvÃdi hi tasya mahate vaibhavÃya / yathÃkarma phalapradatvÃt svÃmitvamapi sarvasya tasmin pratiti«Âhatyeva / sarvapradhÃnatvÃd­«ÂÃdhi«ÂhÃt­tvÃdisÃdhanapramÃïopanyÃsakÃnÃæ cÃcÃryacaraïÃnÃmetaddhÃrdagra mityunnayÃma iti dik // *{granthabhÃgo 'grima÷ kvÃpi neta÷ samupalabhyate /}* *{yÃvallabdhasya vihità vyÃkhyeyaæ saralà mayà //}* iti ÓrÅnÃgapurÅ (tirunÃÇgÆra) divyadeÓÃbhijanena prativÃdibhayaÇkarÃcÃryÃnvayabhÆ«aïavidvadvarya*{ÓrÅk­«ïamÃcÃryÃ}*khyÃcÃryavaryaputraratnena catustantrÅpÃrÃvÃrapÃrÅïadigantaviÓrantakÅrti-dayÃmÆrti-ÓrÅmadbhëyakÃradivyavaæÓÃvatarïaÓrÅbhÆtap urÆnivÃsarasika-vidvatsÃrvabhauma- hÃrÅta-*{ÓrÅmadÃsÆrirÃmÃnujÃcÃrya}*deÓikendracaraïakamalavarivasyÃsamadhigatapadavÃkyapramÃïata ntrah­dayena ÓrÅvai«ïavadÃsena pra.bha.*{aïïaÇgÃcÃryeïa }*nyÃyavyÃkaraïaÓiromaïinobhayavedÃntavidu«Ã praïÅtamÅÓvarasiddhervyÃkhyÃnaæ*{siddhäjanaæ }*vijayatÃntarÃm /