Samkara (attrib.): Kathopanisadbhasya Based on Ten Principal Upani«ads with ÁaÇkarabhëya (Works of ÁaÇkarÃcÃrya in original Sanskrit 1). Delhi : Motilal Banarsidass 1964 (reprint 2007) Input by Ivan Andrijanic [GRETIL-Version: 2017-10-06] STRUCTURE OF REFERENCES KaU_n.n/n,n.n = KaÂha-Upani«ad_vallÅ.verse/adhyÃya,vallÅ.verse KaUBh_n.n/n,n.n = KaÂha-Upani«ad-Bhëya_vallÅ.verse/adhyÃya,vallÅ.verse BùU = B­hadÃraïyaka-Upani«ad BhG = Bhagavad-GÅtà ChU = ChÃndogya-Upani«ad LiP = LiÇga-PurÃïa RS = ãk-saæhità ViP = Vi«ïu-PurÃïa MARKUP ## @@ ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ Áaækara (attrib.): KaÂhopani«adbhëya kÃÂhakopani«at oæ saha nÃv avatu / saha nau bhunaktu / saha vÅryaæ karavÃvahai // tejasvi nÃvadhÅtamastu mà vidvi«Ãvahai // oæ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ // oæ namo bhagavate vaivasvatÃya m­tyave brahmavidyÃcÃryÃya naciketase ca / atha kÃÂhakopani«advallÅnÃæ sukhÃrthaprabodhanÃrtham alpagranthà v­ttir Ãrabhyate / sader dhÃtor viÓaraïagatyavasÃd anÃrthasyopanipÆrvasya kvippratyayÃntasya rÆpam idam upani«ad iti / upani«acchabdena ca vyÃcikhyÃsitagranthapratipÃdyavedyavastuvi«ayà vidyocyate / kena punar arthayogenopani«acchabdena vidyocyata ity ucyate / ye mumuk«avo d­«ÂÃnuÓravikavi«ayavit­«ïÃ÷ santa upani«acchabdavÃcyÃæ vak«yamÃïalak«aïÃæ vidyÃm upasadyopagamya tanni«Âhatayà niÓcayena ÓÅlayanti te«Ãm avidyÃde÷ saæsÃrabijasya viÓaraïÃd dhiæsanÃd vinÃÓanÃd ity anenÃrthayogena vidyopani«ad ity ucyate / tathà ca vak«yati @<"nicÃyya taæ m­tyumukhÃt pramucyate" (KaU 3.15)>@ iti / pÆrvoktaviÓe«aïÃn và mumuk«Æn paraæ brahma gamayatÅti brahmagamayit­tvena yogÃd brahmavidyopani«at / tathà ca vak«yati @<"brahmaprÃpto virajo 'bhÆd vim­tyu÷" (KaU 3.18)>@ iti / lokÃdir brahmajaj¤o yo 'gnis tadvi«ayÃyà vidyÃyà dvitÅyena vareïa prÃrthyamÃnÃyÃ÷ svargalokaphalaprÃptihetutvena garbhavÃsajanmajarÃdyupadravav­ndasya lokÃntare pauna÷punyena prav­ttasyÃvasÃdayit­tvena ÓaithilyÃpÃdanena dhÃtvarthayogÃd agnividyÃpy upani«ad ity ucyate / tathà ca vak«yati @<"svargalokà am­tatvaæ bhajante" (KaU 1.13)>@ ity Ãdi / nanu copani«acchabdenÃdhyetÃro grantham apy abhilapanti / upani«adam adhÅmaha upani«adam adhyÃpayÃma iti ca / nai«a do«a÷, avidyÃdisaæsÃrahetuviÓaraïÃde÷ sadi dhÃtvarthasya granthamÃtre 'sambhavÃd vidyÃyÃæ ca sambhavÃt / granthasyÃpi tÃdarthyena tacchabdatvopapatter Ãyur vai dh­tam ity Ãdivat / tasmÃd vidyÃyÃæ mukhyayà v­ttyopani«acchabdo vartate, granthe tu bhaktyeti / evam upani«annirvacanenaiva viÓi«Âo 'dhikÃrÅ vidyÃyÃm ukta÷ / vi«ayaÓ ca viÓi«Âa ukto vidyÃyÃ÷ paraæ brahma pratyagÃtmabhÆtam / prayojanaæ cÃsyà upani«ada ÃtyantikÅ saæsÃraniv­ttir brahmaprÃptilak«aïà / sambandhaÓ caivaæ bhÆtaprayojanenokta÷ / ato yathoktÃdhikÃrivi«ayaprayojanasambandhÃyà vidyÃyÃ÷ karatalanyastÃmalakavat prakÃÓakatvena viÓi«ÂÃdhikÃrivi«ayaprayojanasambandhà età vallyo bhavantÅti / atas tà yathÃpratibhÃnaæ vyÃcak«mahe / ## tatrÃkhyÃyikà vidyÃstutyarthà / uÓan kÃmayamÃno ha và iti v­ttÃrthasmaraïÃrthau nipÃtau / vÃjamannaæ taddÃnÃdinimittaæ Óravo yaÓo yasya sa vÃjaÓravÃ, rƬhito vÃ, tasyÃpatyaæ vÃjaÓravasa÷ / sa kila viÓvajità sarvamedheneje tatphalaæ kÃmayamÃna÷ / tasmin kratau sarvavedasaæ sarvasvaæ dhanaæ dadau dattavÃn / tasya yajamÃnasya ha naciketà nÃma putra÷ kilÃsa babhÆva // KaUBh_1.1/1,1.1 // ## taæ ha naciketasaæ kumÃraæ prathamavayasaæ santam aprÃptajananaÓaktiæ bÃlam eva ÓraddhÃstikyabuddhi÷ pitur hitakÃmaprayuktaviveÓa pravi«ÂavatÅ / kasmin kÃla ity Ãha -- ­tvigbhya÷ sadasyebhyaÓ ca dak«iïÃsu nÅyamÃnÃsu vibhÃgenopanÅyamÃnÃsu dak«iïÃrthÃsu go«u, sa Ãvi«ÂaÓraddho naciketà amanyata // KaUBh_1.2/1,1.2 // ## katham ity ucyate -- pÅtodakà ity Ãdinà dak«iïÃrthà gÃvo viÓe«yante / pÅtam udakaæ yÃbhis tÃ÷ pÅtodakÃ÷ / jagdhaæ bhak«itaæ t­ïaæ yÃbhis tà jagdhat­ïÃ÷ / dugdho doha÷ k«ÅrÃkhyo yÃsÃæ tà dugdhadohÃ÷ / nirindriyà prajananÃsamarthà jÅrïà ni«phalà gÃva ity artha÷ / yÃs tà evambhÆtà gà ­tvigbhyo dak«iïÃbuddhyà dadatprayacchannanandà anÃnandà asukhà nÃmety etad ye te lokÃs tÃn sa yajamÃno gacchati // KaUBh_1.3/1,1.3 // ## tad evaæ kratvasampattinimittaæ pitur ani«Âaæ phalaæ mayà putreïa satà nivÃraïÅyam ÃtmapradÃnenÃpi kratusampattiæ k­tvà ity evaæ matvà pitaram upagamya sa hovÃca pitaram -- he tata tÃta kasmà ­tvigviÓe«Ãya dak«iïÃrthaæ mÃæ dÃsyasÅti prayacchasÅty etat / evam uktena pitropek«yamÃïo 'pi dvitÅyaæ t­tiyam apy uvÃca kasmai mÃæ dÃsyasi kasmai mÃæ dÃsyasÅti / nÃyaæ kumÃrasvabhÃva iti kruddha÷ san pità taæ ha putraæ kilovÃca m­tyave vaivasvatÃya tvà tvÃæ dadÃmÅti // KaUBh_1.4/1,1.4 // ## sa evam ukta÷ putra ekÃnte paridevayä cakÃra / katham ity ucyate -- bahÆnÃæ Ói«yÃïÃæ putrÃïÃæ và emi gacchÃmi prathama÷ sanmukhyayà Ói«yÃdiv­ttyety artha÷ / madhyamÃnÃæ ca bahÆnÃæ madhyamo madhyamayaiva v­ttyaimi / nÃdhamayà kadÃcid api / tam evaæ viÓi«Âaguïam api putraæ mÃæ @<"m­tyave tvà dadÃmi" (KaU 1.4)>@ ity uktavÃn pità / sa kiæ svid yamasya kartavyaæ prayojanaæ mayà prattena kari«yati yatkartavyam adya? nÆnaæ prayojanam anapek«yaiva krodhavaÓÃd uktavÃn pità / tathÃpi tatpitur vaco m­«Ã mà bhÆditi // KaUBh_1.5/1,1.5 // evaæ matvà paridevanÃpÆrvakam Ãha pitaraæ ÓokÃvi«Âa kiæ và mayoktam iti -- ## anupaÓyÃlocaya vibhÃvayÃnukrameïa yathà yena prakÃreïa v­tÃ÷ pÆrve 'tikrÃntÃ÷ pit­pitÃmahÃdayas tava / tÃn d­«Ârvà ca te«Ãæ v­ttam ÃsthÃtum arhasi / vartamÃnÃÓ cÃpare sÃdhavo yathà vartante tÃæÓ ca tathà pratipaÓyÃlocaya / na ca te«Ãæ m­«Ãkaraïaæ v­ttaæ vartamÃnaæ vÃsti / tadviparÅtam asatÃæ ca v­ttaæ m­«Ãkaraïam / na ca m­«ÃbhÆtaæ k­tvà kaÓcid ajarÃmaro bhavati / yata÷ sasyam iva martyo manu«ya÷ pacyate jÅrïo mriyate, m­tvà ca sasyam ivÃjÃyata Ãvirbhavati punar evam anitye jÅvaloke kiæ m­«Ãkaraïena / pÃlayÃtmana÷ satyam / pre«aya mÃæ yamÃyety abhiprÃya÷ // KaUBh_1.6/1,1.6 // ## sa evam ukta÷ pitÃtmana÷ satyatÃyai pre«ayÃmÃsa / sa ca yamabhavanaæ gatvà tistro rÃtrÅr uvÃsa yame pro«ite / pro«yÃgataæ yamam amÃtyà bhÃryà và Æcur bodhayanto vaiÓvÃnaro 'gnir eva sÃk«Ãt praviÓaty atithi÷ san brÃhmaïo g­hÃn dahann iva / tasya dÃhaæ Óamayanta ivÃgner etÃæ pÃdyÃsanÃdidÃnalak«aïÃæ ÓÃntiæ kurvanti santo 'tither yata÷, ato harÃhara he vaivasvatodakaæ naciketase pÃdyÃrtham / yataÓ cÃkaraïepratyavÃya÷ ÓrÆyate // KaUBh_1.7/1,1.7 // #<ÃÓÃpratÅk«e saægataæ sÆn­tÃæ ca i«ÂÃpÆrte putrapaÓÆæÓ ca sarvÃn / etad v­Çkte puru«asyÃlpamedhaso yasyÃnaÓnan vasati brÃhmaïo g­he // KaU_1.8/1,1.8 //># ÃÓÃpratÅk«a anirj¤ÃtaprÃpye«ÂÃrthaprÃrthanà ÃÓÃ, nirj¤ÃtaprÃpyÃrthapratÅk«aïaæ pratÅk«Ã, ta ÃÓÃpratÅk«e / saÇgataæ satsaæyogajaæ phalam, sÆn­tÃæ ca sÆn­tà hi priyà vÃktannimittajaæ ca / i«ÂÃpÆrte i«Âaæ yÃgajaæ phalam, pÆrtam ÃrÃmÃdi kriyÃjaæ phalam / putrapaÓÆæÓ ca putrÃæÓ ca sarvÃn etat sarvaæ yathoktaæ v­Çkte varjayati vinÃÓayatÅty etat, puru«asyÃlpamedhaso 'lpapraj¤asya / yasyÃnaÓnannabhu¤jÃno brÃhmaïo g­he vasati / tasmÃd anupek«aïÅya÷ sarvÃvasthÃsv apy atithir ity artha÷ // KaUBh_1.8/1,1.8 // ## evam ukto m­tyur uvÃca naciketasam upagamya pÆjÃpura÷saram / tistro rÃtrÅr yad yasmÃd avÃtsÅr u«itavÃnasi g­he me mamÃnaÓnan he brahmann atithi÷ san namasyo namaskÃrÃrhaÓ ca, tasmÃn namaste tubhyam astu bhavatu / he brahman svasti bhadraæ me 'stu / tasmÃd bhavato 'naÓanena madg­havÃsanimittÃd do«Ãt / tatprÃptyupaÓamena yady api bhavad anugraheïa sarvaæ mama svasti syÃt tathÃpi tvadadhikasamprasÃdanÃrtham anaÓaneno«itÃm ekaikÃæ rÃtriæ prati trÅn varÃn v­ïÅ«v ÃbhipretÃrthaviÓe«Ãn prÃrthayasva matta÷ // KaUBh_1.9/1,1.9 // #<ÓÃntasaÇkalpa÷ sumanà yathà syÃd vÅtamanyur gautamo mÃbhi m­tyo / tvatpras­«Âaæ mÃbhivadet pratÅta etat trayÃïÃæ prathamaæ varaæ v­ïe // KaU_1.10/1,1.10 //># naciketÃs tv Ãha -- yadi ditsur varÃn ÓÃntasaÇkalpa upaÓÃnta÷ saÇkalpo yasya mÃæ prati, yamaæ prÃpya kin nu kari«yati mama putra iti, sa ÓÃntasaÇkalpa÷ sumanÃ÷ prasannamanÃÓ ca yathà syÃd vÅtamanyur vigataro«aÓ ca gautamo mama pità mÃbhi mÃæ prati he m­tyo, ki¤ ca tvatpras­«Âaæ tvayà vinirmuktaæ pre«itaæ g­haæ prati mÃm abhivadet pratÅto labdhasm­ti÷, sa evÃyaæ putro mamÃgata ity evaæ pratyabhijÃnann ity artha÷ / etat prayojanaæ trayÃïÃæ varÃïÃæ prathamam Ãdyaæ varaæ v­ïe prÃrthaye yatpitu÷ parito«aïam // KaUBh_1.10/1,1.10 // ## m­tyur uvÃca -- yathà buddhis tvayi purastÃt pÆrvam ÃsÅt snehasamanvità pitus tava bhavità prÅtisamanvitas tava pità tathaiva pratÅta÷ pratÅtavÃn sann auddÃlakir uddÃlaka evauddÃlaki÷, aruïasyÃpatyam Ãruïir dvyÃmu«yÃyaïo và matpras­«Âo mayÃnuj¤Ãta÷ sann uttarà api rÃtrÅ÷ sukhaæ prasannamanÃ÷ Óayità svaptà vÅtamanyur vigatamanyuÓ ca bhavati syÃt tvÃæ putraæ dad­ÓivÃn d­«ÂavÃn san m­tyumukhÃn m­tyugocarÃt pramuktaæ santam // KaUBh_1.11/1,1.11 // ## naciketà uvÃca -- svarge loke rogÃdinimittaæ bhayaæ ki¤cana ki¤cid api nÃsti / na ca tatra tvaæ m­tyo sahasà prabhavasi, ato jarayà yukta iha lokavat tvatto na bibheti kaÓcit tatra / ki¤cobha aÓanÃyÃpipÃse tÅrtvÃtikramya Óokam atÅtya gacchatÅti ÓokÃtiga÷ san mÃnasena du÷khena varjito modate h­«yati svargaloke divye // KaUBh_1.12/1,1.12 // ## evaÇ guïaviÓi«Âasya svargalokasya prÃptisÃdhanabhÆtaæ svargyam agniæ sa tvaæ m­tyur adhye«i smarasi jÃnÃsÅty artha÷ / he m­tyo yatas taæ prabrÆhi kathaya ÓraddadhÃnÃya ÓraddhÃvate mahyaæ svargÃrthine / yenÃgninà citena svargaloka÷ svargo loko ye«Ãæ te svargalokà yajamÃnà am­tatvam amaraïatÃæ devatvaæ bhajante prÃpnuvanti tad etad agnivij¤Ãnaæ dvitÅyena vareïa v­ïe // KaUBh_1.13/1,1.13 // ## m­tyo÷ pratij¤Ã iyam -- pra te tubhyaæ prabravÅmi / yat tvayà prÃrthitaæ tadu me mama vacaso nibodha budhyasvaikÃgramanÃ÷ san svargyaæ svargÃya hitaæ svargasÃdhanam agniæ he naciketa÷ prajÃnan vij¤ÃtavÃn sann aham ity artha÷ / prabravÅmi tan nibodheti ca Ói«yabuddhisamÃdhÃnÃrthaæ vacanam / adhunÃgniæ stauti -- anantaæ lokÃpti svargalokaphalaprÃptisÃdhanam ity etat / atho 'pi prati«ÂhÃm ÃÓrayaæ jagato virìrÆpeïa tam etam agniæ mayocyamÃnaæ viddhi vijÃnÅhi tvaæ nihitaæ sthitaæ guhÃyÃæ vidu«Ãæ buddhau nivi«Âam ity artha÷ // KaUBh_1.14/1,1.14 // ## idaæ Óruter vacanam / lokÃdiæ lokÃnÃm Ãdiæ pratham aÓarÅritvÃd agniæ taæ prak­taæ naciketasà prÃrthitam uvÃcoktavÃn m­tyus tasmai naciketase / ki¤ ca yà i«ÂakÃÓ cetavyÃ÷ svarÆpeïa, yÃvatÅr và saÇkhyayÃ, yathà và ciyate 'gnir yena prakÃreïa sarvam etad uktavÃn ity artha÷ / sa cÃpi naciketÃs tan m­tyunoktaæ pratyavadad yathÃvat pratyayenÃvadat pratyuccÃritavÃn / athÃsya pratyuccÃraïena tu«Âa÷ san m­tyu÷ punar evÃha varatrayavyatirekeïÃnyaæ varaæ ditsu÷ // KaUBh_1.15/1,1.15 // ## kathaæ taæ naciketasam abravÅt prÅyamÃïa÷ Ói«yasya yogyatÃæ paÓyan prÅyamÃïa÷ prÅtim anubhavan mahÃtmÃk«udrabuddhir varaæ tava caturtham iha prÅtinimittam adyedÃnÅæ dadÃmi bhÆya÷ puna÷ prayacchÃmi / tavaiva naciketaso nÃmnÃbhidhÃnena prasiddho bhavità mayocyamÃno 'yam agni÷ / ki¤ ca s­ÇkÃæ ÓabdavatÅæ ratnamayÅæ mÃlÃm imÃm anekarÆpÃæ vicitrÃæ g­hÃïa svÅkuru / yad vÃ, s­ÇkÃm akutsitÃæ gatiæ karmamayÅæ g­hÃïa / anyad api karmavij¤Ãnam anekaphalahetutvÃt svÅkurvity artha÷ // KaUBh_1.16/1,1.16 // punar api karmastutim evÃha -- ## triïÃciketas tri÷k­tvà nÃciketo 'gniÓ cito yena sa triïÃciketas tadvij¤Ãnatadadhyayanatadanu«ÂhÃnavÃn và / tribhir mÃt­pitrÃcÃryair etya prÃpya sandhiæ sandhÃnaæ sambandhaæ mÃtrÃdyanuÓÃsanaæ yathÃvat prÃpyety etat / tad dhi prÃmÃïyakÃraïaæ ÓrutyantarÃd avagamyate @<"yathà mÃt­mÃn pit­mÃn" (BùU 4,1.2)>@ ity Ãde÷ / vedasm­tiÓi«Âair và pratyak«ÃnumÃnÃgamair và / tebhyo hi viÓuddhi÷ pratyak«Ã / trikarmak­t ijyÃdhyayanadÃnÃnÃæ kartà taraty atikrÃmati janmam­tyÆ / ki¤ ca brahmajaj¤aæ brahmaïo hiraïyagarbhÃj jÃto brahmaja÷, brahmajaÓ cÃsau j¤aÓ ceti brahmajaj¤a÷ sarvaj¤o hy asau / taæ devaæ dyotanä j¤ÃnÃdiguïavantam Ŭyaæ stutyaæ viditvà ÓÃstrato, nicÃyya d­«Âvà cÃtmabhÃvenemÃæ svabuddhipratyak«Ãæ ÓÃntim uparatim atyantam ety atiÓayenaiti / vairÃjaæ padaæ j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃnena prÃpnotÅty artha÷ // KaUBh_1.17/1,1.17 // idÃnÅm agnivij¤Ãnacayanaphalam upasaæharati prakaraïa ca -- ## triïÃciketas trayaæ yathoktaæ @<"yà i«Âakà yÃvatÅrvà yathà vÃ" (KaU 1.15)>@ ity etad viditvÃvagamya yaÓ caivam ÃtmarÆpeïÃgniæ vidvÃæÓ cinute nirvartayati nÃciketam agniæ kratuæ sa m­tyupÃÓÃn adharmÃj¤ÃnarÃgadve«Ãdilak«aïÃn purato 'grata÷ pÆrvam eva ÓarÅrapÃtÃd ity artha÷ praïodyÃpahÃya ÓokÃtigo mÃnasair du÷khair varjita ity etan modate svargaloke vairÃje virìÃtmasvarÆpapratipattyà // KaUBh_1.18/1,1.18 // ## e«a te tubhyam agnir varo he naciketa÷, svargya÷ svargasÃdhano yam agniæ varam av­ïÅthÃ÷ prÃrthitavÃnasi dvitÅyena vareïa, so 'gnir varo datta ity uktopasaæhÃra÷ / ki¤ caitam agniæ tavaiva nÃmnà pravak«yanti janÃso janà ity etat / e«a varo datto mayà caturthas tu«Âena / t­tÅyaæ varaæ naciketo v­ïÅ«va / tasmin hy adatta ­ïavÃn evÃham ity ÃbhiprÃya÷ // KaUBh_1.19/1,1.19 // etÃvad dhy atikrÃntena vidhiprati«edhÃrthena mantrabrÃhmaïenÃvagantavyaæ yadvaradvayasÆcitaæ vastu nÃtmatattvavi«ayayÃthÃtmyavij¤Ãnam / ato vidhiprati«edhÃrthavi«ayasyÃtmani kriyÃkÃrakaphalÃdhyÃropaïalak«aïasya svÃbhÃvikasyÃj¤Ãnasya saæsÃrabÅjasya niv­ttyarthaæ tadviparÅtabrahmÃtmaikatvavij¤Ãnaæ kriyÃkÃrakaphalÃdhyÃropaïalak«aïaÓÆnyam Ãtyantikani÷Óreyasaprayojanaæ vaktavyam ity uttaro grantha Ãrabhyate / tam etam arthaæ dvitÅyavaraprÃptyÃpy ak­tÃrthatvaæ t­tÅyavaragocaram Ãtmaj¤Ãnam antareïa ity ÃkhyÃyikayà prapa¤cayati -- ## yata÷ pÆrvasmÃt karmagocarÃt sÃdhyasÃdhanalak«aïÃd anityÃd viraktasyÃtmaj¤Ãne 'dhikÃra iti tannindÃrtha putrÃdyupanyÃsena pralobhanaæ kriyate / naciketà uvÃca @<"t­tÅyaæ varaæ naciketo v­ïÅ«va" (KaU 1.19)>@ ity ukta÷ san -- yeyaæ vicikitsà saæÓaya÷ prete m­te manu«ye, astÅty eke 'sti ÓarÅrendriyamanobuddhivyatirikto dehÃntarasambandhyÃtmety eke manyante, nÃyam astÅti caike, nÃyam evaævidho 'stÅti caike / ataÓ cÃsmÃkaæ na pratyak«eïa nÃpi vÃnumÃnena nirïayavij¤Ãnam / etad vij¤ÃnÃdhÅno hi para÷ puru«Ãrtha ity ata etad vidyÃæ vijÃnÅyÃm aham anuÓi«Âo j¤Ãpitas tvayà / varÃïÃm e«a varas t­tÅyo 'vaÓi«Âa÷ // KaUBh_1.20/1,1.20 // kim ayam ekÃntato ni÷ÓreyasasÃdhanÃtmaj¤ÃnÃrho na vety etat parÅk«aïÃrtham Ãha -- ## devair apy atraitasmin vastuni vicikitsitaæ saæÓayitaæ purà pÆrvam / na hi suvij¤eyaæ su«Âhu j¤eyam asak­t Órutam api prÃk­tair janair yato 'ïu÷ sÆk«ma e«a ÃtmÃkhyo dharma÷ / ato 'nyam asan digdhaphalaæ varaæ naciketo v­ïÅ«va, mà moparotsÅr uparodhaæ mà kÃr«År adharmaïam ivottamarïa÷ / atis­ja vimu¤cainaæ varaæ mà mÃæ prati // KaUBh_1.21/1,1.21 // evam ukto naciketà Ãha -- ## devair atrÃpy etasmin vastuni vicikitsitaæ kileti bhavata eva na÷ Órutam / tvaæ ca m­tyo yady asmÃn na suj¤eyam Ãtmatattvam Ãttha kathayasi / ata÷ paï¬itair apy avadanÅyatvÃd vaktà cÃsya dharmasya tvÃd­k tvattulyo 'nya÷ paï¬itaÓ ca na labhyo 'nvi«yamÃïo 'py ayaæ tu varo ni÷ÓreyasaprÃptihetu÷ / ato nÃnyo varas tulya÷ sad­Óo 'sty etasya kaÓcid apy, anityaphalatvÃd anyasya sarvasyaivety abhiprÃya÷ // KaUBh_1.22/1,1.22 // evam ukto 'pi puna÷ pralobhayann uvÃca m­tyu÷ -- #<ÓatÃyu«a÷ putrapautrÃn v­ïÅ«va bahÆn paÓÆn hastihiraïyam aÓvÃn / bhÆmer mahad Ãyatanaæ v­ïÅ«va svayaæ ca jÅva Óarado yÃvad icchasi // KaU_1.23/1,1.23 //># ÓatÃyu«a÷ Óataæ var«Ãïy ÃyÆæ«i ye«Ãæ tÃn ÓatÃyu«a÷ putrapautrÃn v­ïÅ«va / ki¤ ca gavÃdilak«aïÃn bahÆn paÓÆn, hastihiraïyaæ hastÅ ca hiraïyaæ ca hastihiraïyam, aÓvÃæÓ ca / ki¤ ca bhÆme÷ p­thivyà mahad vistÅrïam Ãyatanam ÃÓrayaæ maï¬alaæ sÃmrÃjyaæ v­ïÅ«va / ki¤ ca sarvam apy etad anarthakaæ svayaæ ced alpÃyur ity ata Ãha -- svayaæ ca tvaæ jÅva dhÃraya ÓarÅraæ samagrendriyakalÃpaæ Óarado var«Ãïi yÃvad icchasi jÅvitum // KaUBh_1.23/1,1.23 // ## etat tulyam etena yathopadi«Âena sad­Óamanyam api yadi manyase varaæ tam api v­ïÅ«va / ki¤ ca vittaæ prabhÆtaæ hiraïyaratnÃdi cirajÅvikÃæ ca saha vittena v­ïÅ«vety etat / kiæ bahunÃ, mahÃbhÆmau mahatyÃæ bhÆmau rÃjà naciketas tvam edhi bhava / ki¤ cÃnyat kÃmÃnÃæ divyÃnÃæ mÃnu«ÃïÃæ ca tvà tvÃæ kÃmabhÃjaæ kÃmabhÃginaæ kÃmÃrhaæ karomi, satyasaÇkalapo hy ahaæ deva÷ // KaUBh_1.24/1,1.24 // ## ye ye kÃmÃ÷ prÃrthanÅyà durlabhÃÓ ca matryaloke sarvÃs tÃn kÃmä chandata icchÃta÷ prÃrthayasva / ki¤ cemà divyà apsaraso, ramayanti puru«Ãn iti rÃmÃ÷, saha rathair vartanta iti sarathÃ÷, satÆryÃ÷ savÃditrÃ÷, tÃÓ ca na hi lambhanÅyÃ÷ prÃpaïÅyà Åd­Óà evaævidhà manu«yair matyair asmadÃdiprasÃdam antareïa / Ãbhir matprattÃbhir mayà pradattÃbhi÷ paricÃriïÅbhi÷ paricÃrayasvÃtmÃnam, pÃdaprak«ÃlanÃdiÓuÓrÆ«Ãæ kÃrayÃtmana ity artha÷ / naciketo, maraïaæ maraïasambaddhaæ praÓnaæ prete 'sti nÃstÅti kÃkadantaparÅk«ÃrÆpaæ mÃnuprÃk«År maivaæ pra«Âum arhasi // KaUBh_1.25/1,1.25 // evaæ pralobhyamÃno 'pi naciketà mahÃhradavadak«obhya Ãha -- #<ÓvobhÃvà martyasya yad antakaitat sarvendriyÃïÃæ jarayanti teja÷ / api sarvaæ jÅvitam alpam eva tavaiva vÃhÃs tava n­tyagÅte // KaU_1.26/1,1.26 //># Óvo bhavi«yanti na bhavi«yanti veti sandihyamÃna eva ye«Ãæ bhÃvo bhavanaæ tvayopanyastÃnÃæ bhogÃnÃæ te ÓvobhÃvÃ÷ / ki¤ ca matryasya manu«yasyÃntaka he m­tyo, yad etat sarvendriyÃïÃæ tejas taj jarayanty apak«ayanty apsara÷prabh­tayo bhogà anarthÃyaivate dharmavÅryapraj¤ÃtejoyaÓa÷prabh­tÅnÃæ k«apayit­tvÃt / yÃæ cÃpi dÅrghajÅvikÃæ tvaæ ditsasi tatrÃpi Ó­ïu / sarvaæ yad brahmaïo 'pi jÅvitam Ãyur alpam eva, kim utÃsmadÃdidÅrghajÅvikà / atas tavaiva ti«Âhantu vÃhà rathÃdayas tathà tava n­tyagÅte ca // KaUBh_1.26/1,1.26 // ## ki¤ ca na prabhÆtena vittena tarpaïÅyo manu«ya÷ / na hi loke vittalÃbha÷ kasyacit t­ptikaro d­«Âa÷ / yadi nÃmÃsmÃkaæ vittat­«ïà syÃl lapsyÃmahe prÃpsyÃmahe vittam adrÃk«ma d­«Âavanto vayaæ cet tvà tvÃm / jÅvitam api tathaiva, jÅvi«yÃmo yÃvad yÃmye pade tvam ÅÓi«yasÅÓi«yase prabhu÷ syÃ÷ / kathaæ hi martyas tvayà sametyÃlpadhanÃyur bhavet / varas tu me varaïÅya÷ sa eva yadÃtmavij¤Ãnam // KaUBh_1.27/1,1.27 // ## yataÓ cÃjÅryatÃæ vayohÃïim aprÃpnuvatÃm am­tÃnÃæ sakÃÓam upetyopagamyÃtmana utk­«Âaæ prayojanÃntaraæ prÃptavyaæ tebhya÷ prajÃnann upalabhamÃna÷ svayaæ tu jÅryan martyo jarÃmaraïavÃn kvadha÷stha÷ ku÷ p­thivy adhaÓ cÃsÃv Ãntarik«ÃdilokÃpek«ayà tasyÃæ ti«ÂhatÅti kvadha÷stha÷ san katham evam avivekibhi÷ prÃrthanÅyaæ putravittÃdyasthiraæ v­ïÅte / "kva tadÃstha÷" iti và pÃÂhÃntaram / asmin pak«e caivam ak«arayojanà te«u putrÃdi«v Ãsthà sthitis tÃtparyeïa vartanaæ yasya sa tadÃstha÷, tato 'dhikataraæ puru«Ãrthaæ du«prÃpam api prÃpipayi«u÷ kva tadÃstho bhavet ? na kaÓcit tadasÃraj¤as tadarthÅ syÃd ity artha÷ / sarvo hy uparyuparyeva bubhÆ«ati lokas tasmÃn na putravittÃdilobhai÷ pralobhyo 'ham / ki¤ cÃpsara÷ pramukhÃn varïaratipramodÃnanavasthitarÆpatayÃbhidhyÃyannirÆpayanyathÃvad atidÅrghe jÅvite ko vivekÅ rameta // KaUBh_1.28/1,1.28 // ## iti kÃÂhakopani«adi prathamà vallÅ // 1 // ato vihÃyÃnityai÷ kÃmai÷ pralobhanaæ yanmayà prÃrthitaæ yasmin preta idaæ vicikitsanaæ vicikitsanty asti nÃstÅty evaæ prakÃram, he m­tyo, sÃmparÃye paralokavi«aye mahati mahatprayojananimitta Ãtmano nirïayavij¤Ãnaæ yat tad brÆhi kathaya no 'smabhyam / kiæ bahunà / yo 'yaæ prak­ta Ãtmavi«ayo varo gƬhaæ gahanaæ durvivecanaæ prÃpto 'nupravi«Âa÷, tasmÃd varÃd anyam avivekibhi÷ prÃrthanÅyam anityavi«ayaæ varaæ naciketà na v­ïÅte manasÃpÅti Óruter vacanam iti // KaUBh_1.29/1,1.29 // iti kaÂhavallyÃæ prathamavallÅbhëyam // 1 // atha dvitÅyà vallÅ / parÅk«ya Ói«yaæ vidyÃyogyatÃæ cÃvagamyÃha -- ## anyat p­thag eva Óreyo ni÷Óreyasaæ tathÃnyad utaivÃpi ca preya÷ priyataram api te preya÷ Óreyasy ubhe nÃnÃrthe bhinnaprayojane satÅ puru«am adhik­taæ varïÃÓramÃdiviÓi«Âaæ sinÅto badhnÅtas tÃbhyÃæ vidyÃvidyÃbhyÃm Ãtmakartavyatayà prayujyate sarva÷ puru«a÷ / Óreya÷ preyasor hy abhyudayÃm­tatvÃrthÅ puru«a÷ pravartate / ata÷ Óreya÷ preya÷ prayojanakartavyatayÃ, tÃbhyÃæ buddha ity ucyate sarva÷ puru«a÷ / te yady apy ekaikapuru«ÃrthasambandhinÅ vidyÃvidyÃrÆpatvÃd viruddhe ity anyatarÃparityÃgenaikena puru«ena sahÃnu«ÂhÃtum aÓakyatvÃt tayor hitvÃvidyÃrÆpaæ preya÷, Óreya eva kevalam ÃdadÃnasyopÃdÃnaæ kurvata÷ sÃdhu Óobhanaæ Óivaæ bhavati / yas tv adÆradarÓÅ vimƬho hÅyate viyujyate 'rthÃt puru«ÃrthÃt pÃramÃrthikÃt prayojanÃn nityÃt pracyavata ity artha÷ / ko 'sau ya u preyo v­ïÅta upÃdatta ity etat // KaUBh_2.1/1,2.1 // #<ÓreyaÓ ca preyaÓ ca manu«yam etas tau saæparÅtya vivinakti dhÅra÷ / Óreyo hi dhÅro 'bhi preyaso v­ïÅte preyo mando yogak«emÃd v­ïÅte // KaU_2.2/1,2.2 //># yady ubhe 'pi kartuæ svÃyatte puru«eïa, kim arthaæ preya evÃdatte bÃhulyena loka ity ucyate -- satyaæ svÃyatte, tathÃpi sÃdhanata÷ phalataÓ ca mandabuddhÅnÃæ durvivekarÆpe satÅ vyÃmiÓrÅbhÆta iva manu«yaæ puru«am eta÷ prÃpnuta÷ ÓreyaÓ ca preyaÓ ca / ato haæsa ivÃmbhasa÷ paya÷, tau Óreya÷ preya÷ padÃrthau samparÅtya samyak parigamya manÃsÃlocya gurulÃghavaæ vivinakti p­thak karoti dhÅro dhÅmÃn / vivicya ca Óreyo hi Óreya evÃbhiv­ïÅte preyaso 'bhyarhitatvÃt / ko 'sau dhÅra÷ / yas tu mando 'lpabuddhi÷ sa sadasadvivekÃsÃmarthyÃd yogak«emÃd yogak«emanimitaæ ÓarÅrÃdyupacayarak«aïanimittam ity etat preya÷ paÓuputrÃdilak«aïaæ v­ïÅte // KaUBh_2.2/1,2.2 // ## sa tvaæ puna÷ punar mayà pralobhyamÃno 'pi priyÃn putrÃdÅn priyarÆpÃæÓ cÃpsara÷prabh­tilak«aïÃn kÃmÃn abhidhyÃyaæÓ cintayaæs te«Ãm anityatvÃsÃratvÃdido«Ãn he naciketotyastrÃk«Åratis­«ÂavÃn parityaktavÃn asyaho buddhimattà tava / naitÃm avÃptavÃn asi s­ÇktÃæ s­tiæ kutsitÃæ mƬhajanaprav­ttÃæ vittamayÅ dhanaprÃyÃm / yasyÃæ s­tau majjanti sÅdanti bahavo 'neke mƬhà manu«yÃ÷ // KaUBh_2.3/1,2.3 // ## @<"tayo÷, Óreya Ãdadanasya sÃdhu bhavati hÅyate 'rthÃdya u preyo v­ïÅte" (KaU 2.1)>@ ity uktaæ tatkasmÃt ? yato dÆraæ dÆreïa mahatÃntareïaite viparÅta anyonyavyÃv­ttarÆpe vivekÃvivekÃtmakatvÃt tama÷prakÃÓÃv iva vi«ÆcÅ vi«Æcyau nÃnÃgatÅ bhinnaphale saæsÃramok«ahetutvenety etat / ke ta ity ucyate -- yà cÃvidyà preyovi«ayà vidyeti ca Óreyovi«ayà j¤Ãtà nirj¤ÃtÃvagatà paï¬itais tatra vidyÃbhÅpsinaæ vidyÃrthinaæ naciketasaæ tvÃm ahaæ manye / kasmÃd yasmÃd avidvad buddhipralobhina÷ kÃmà apsara÷prabh­tayo bahavo 'pi tvà tvÃæ nÃlolupanta na vicchedaæ k­tavanta÷ ÓreyomÃrgÃd ÃtmopabhogÃbhivächÃsampÃdanena / ato vidyÃrthinaæ ÓreyobhÃjanaæ manya ity abhiprÃya÷ // KaUBh_2.4/1,2.4 // ## ye tu saæsÃrabhÃjo janà avidyÃyÃm antare madhye ghanÅbhÆta iva tamasi vartamÃnà ve«ÂyamÃnÃ÷ putrapaÓvÃdit­«ïÃpÃÓaÓatai÷, svayaæ dhÅrÃ÷ praj¤Ãvanta÷ paï¬itÃ÷ ÓÃstrakuÓalaÓ ceti manyamÃnÃs te dandramyamÃïà atyarthaæ kuÂilÃm anekarÆpÃæ gatiæ gacchanto jarÃmaraïarogÃdidu÷khai÷ pariyanti parigacchanti mƬhà avivekino 'ndhenaiva d­«ÂivihÅnenaiva nÅyamÃnà vi«ame pathi yathà bahavondhà mahÃntam anartham ­cchanti tadvat // KaUBh_2.5/1,2.5 // ## ata eva mƬhatvÃn na sÃmparÃya÷ pratibhÃti / sampareyata iti sÃmparÃya÷ paralokas tatprÃptiprayojana÷ sÃdhanaviÓe«a÷ ÓÃstrÅya÷ sÃmparÃya÷ sa ca bÃlam avivekinaæ prati na pratibhÃti na prakÃÓate nopati«Âhata ity etat / pramÃdyantaæ pramÃdaæ kurvantaæ putrapaÓvÃdiprayojane«v Ãsaktamanasaæ tathà vittamohena vittanimittenÃvivekena mƬhaæ tamasÃcchannam / sa tv ayam eva loko yo 'yaæ d­ÓyamÃna÷ stryannapÃnÃdiviÓi«Âo nÃsti paro 'd­«Âo loka ity evaæ mananaÓÅlo mÃnÅ puna÷ punar janitvà vaÓaæ me 'dhÅnatÃmÃpadyate m­tyor mama jananamaraïÃdilak«aïadu÷khaprabandhÃrƬha eva bhavatÅty artha÷ / prÃyeïa hy evaævidha eva loka÷ // KaUBh_2.6/1,2.6 // #<ÓravaïÃyÃpi bahubhir yo na labhya÷ Ó­ïvanto 'pi bahavo yaæ na vidyu÷ / ÃÓcaryo vaktà kuÓalo 'sya labdhà ÃÓcaryo j¤Ãtà kuÓalÃnuÓi«Âa÷ // KaU_2.7/1,2.7 //># yas tu ÓreyorthÅ sahasre«u kaÓcid evÃtmavidbhavati tvad vidho yasmÃc chravaïÃyÃpi ÓravaïÃrthaæ Órotam api yo na labhya Ãtmà bahubhir anekai÷ Ó­ïvanto 'pi bahavo 'neke 'nye yam ÃtmÃnaæ na vidyur na vidanty abhÃgino 'saæsk­tÃtmÃno na vijÃnÅyu÷ / ki¤ cÃsya vaktÃpy ÃÓcaryo 'dbhutavad evÃneke«u kaÓcid eva bhavati / tathà ÓrutvÃpy asyÃtmana÷ kuÓalo nipuïa evÃneke«u labdhà kaÓcid eva bhavati / yasmÃd ÃÓcaryo j¤Ãtà kaÓcid eva kuÓalÃnuÓi«Âa÷ kuÓalena nipuïenÃcÃryeïÃnuÓi«Âa÷ (saæÓik«ita ity adhyÃhÃryam) san // KaUBh_2.7/1,2.7 // ## kasmÃt ? na hi nareïa manu«yeïÃvareïa prokto 'vareïa hÅnena prak­tabuddhinety etad ukta e«a Ãtmà yaæ tvaæ mÃæ p­cchasi / na hi su«Âhu samyag vij¤eyo vij¤Ãtuæ Óakyo yasmÃd bahudhÃsti nÃsti kartÃkartà Óuddho 'Óuddha ity Ãdyanekadhà cintyamÃno vÃdibhi÷ / kathaæ puna÷ suvij¤eya ity ucyate -- ananyaprokte 'nanyenÃp­thag darÓinÃcÃryeïa pratipÃdyabrahmÃtmabhÆtena prokta ukta Ãtmani gatir anekadhÃstinÃstÅty Ãdilak«aïà cintà gatir atrÃsminn Ãtmani nÃsti na vidyate sarvavikalpagatipratyastamitatvÃd Ãtmana÷ / athavà svÃtmabhÆte 'nanyasminn Ãtmani prokte 'nanyaprokte gatir atrÃnyÃvagatir nÃsti j¤eyasyÃnyasyÃbhÃvÃt / j¤Ãnasya hy e«Ã parà ni«Âhà yad Ãtmaikatvavij¤Ãnam / ato 'vagantavyÃbhÃvÃn na gatir atrÃvaÓi«yate, saæsÃragatir vÃtra nÃsty ananya Ãtmani prokte nÃntarÅyakatvÃt tadvij¤Ãnaphalasya mok«asya / athavà procyamÃnabrahmÃtmabhÆtenÃcÃryeïÃnanyatayà prokta Ãtmany agatir anavabodho 'parij¤Ãnam atra nÃsti / bhavaty evÃvagatis tadvi«ayà Órotus tadananyo 'ham ity ÃcÃryasyevety artha÷ / evaæ suvij¤eya ÃtmÃgamavatÃcÃryeïÃnanyatayà prokta÷ / itarathà hy aïÅyÃn aïutaro 'ïupramÃïÃd api sampadyata Ãtmà / atarkyam atarkya÷ svabuddhyabhyÆhena kevalena tarkeïa / tarkyamÃïe 'ïuparimÃïe kenacit sthÃpita Ãtmani tato 'ïutaram anyo 'bhyÆhati, tato 'py anyo 'ïutaram, iti na hi tarkasya ni«Âhà kvacid vidyate // KaUBh_2.8/1,2.8 // ## ato 'nanyaprokta Ãtmany utpannà yeyam ÃgamapratipÃdyÃtmamatir nai«Ã tarkeïa svabuddhyÃbhyÆhamÃtreïÃpaneyà na prÃpaïÅyety artha÷ / nÃpanetavyà vÃ, na hÃtavyà / tÃrkiko hy anÃgam aj¤a÷ svabuddhiparikalpitaæ yat ki¤cid eva kalpayati / ata eva ca yeyam ÃgamaprabhÆtà matis tÃrkikÃd anyenaivÃgamÃbhij¤enÃcÃryeïaiva proktà satÅ suj¤ÃnÃya bhavati he pre«Âha priyatama / kà puna÷ sà tarkÃgamyà matir ity ucyate / yÃæ tvaæ matiæ madvarapradÃnenÃpa÷ prÃptavÃn asi / satyà avitathavi«ayà dh­tir yasya tava sa tvaæ satyadh­ti÷ / batÃsÅty anukampayann Ãha m­tyur naciketasaæ vak«yamÃïavij¤Ãnastutaye / tvÃd­k tv atulyo no 'smabhyaæ bhÆyÃd bhavatÃdbhavatvanya÷ putra÷ Ói«yo và pra«Âà / kÅd­k ? yÃd­ktvaæ he naciketa÷ pra«Âà // KaUBh_2.9/1,2.9 // ## punar api tu«Âa Ãha -- jÃnÃmy ahaæ Óevadhir nidhi÷ karmaphalalak«aïo nidhir iva prÃthyata iti / asÃv anityam anitya iti jÃnÃmi / na hi yasmÃd anityair adhruvair yan nityaæ dhruvaæ tatprÃpyate paramÃtmÃkhya÷ Óevadhi÷ / yas tv anityasukhÃtmaka÷ Óevadhi÷ sa evÃnityair dravyai÷ prÃpyate hi yatas tatas tasmÃn mayà jÃnatÃpi nityam anityasÃdhanai÷ prÃpyata iti nÃciketaÓ cito 'gnir anityair dravyai÷ paÓvÃdibhi÷ svargasukhasÃdhanabhÆto 'gnir nirvartita ity artha÷ / tenÃham adhikÃrÃpanno nityaæ yÃmyaæ sthÃnaæ svargÃkhyaæ nityam Ãpek«ikaæ prÃptavÃn asmi // KaUBh_2.10/1,2.10 // ## tvaæ tu kÃmasyÃptiæ samÃptim, atraiva hi sarve kÃmÃ÷ parisamÃptÃ÷, jagata÷ sÃdhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivÃde÷ prati«ÂhÃmÃÓrayaæ sarvÃtmakatvÃt, krator upÃsanÃyÃ÷ phalaæ hairaïyagarbhapadam anantyamÃnantyam / abhayasya ca pÃraæ parÃæ ni«ÂhÃm / stomaæ stutyaæ mahadaïimÃdyaiÓvaryÃdyanekaguïasaæhatam, stomaæ ca tanmahac ca niratiÓayatvÃt stomamahat / urugÃyaæ vistÅrïÃæ gatim / prati«ÂhÃæ sthitim Ãtmano 'nuttamÃm api d­«Âvà dh­tyà dhairyeïa dhÅge dhÅmÃn san naciketo 'tyasrÃk«Å÷ param evÃkÃÇk«ann atis­«ÂvÃn asi sarvam etat saæsÃrabhogajÃtam / aho batÃnuttamaguïo 'si // KaUBh_2.11/1,2.11 // ## yaæ tvaæ j¤Ãtum icchasy ÃtmÃnaæ taæ durdarÓaæ du÷khena darÓanam asyeti durdarÓo 'tisÆk«matvÃt taæ gƬhaæ gahanam, anupravi«Âaæ prÃk­tavi«ayavikÃravij¤Ãnai÷ pracchannam ity etat / guhÃhitaæ guhÃyÃæ buddhau sthitaæ tatropalabhyamÃnatvÃt / gahvare«Âhaæ gahvare vi«ame 'nekÃnarthasaÇkaÂe ti«ÂhatÅti gahvare«Âham / yata evaæ gƬham anupravi«Âo guhÃhitaÓ cÃto gahvare«Âho 'to durdarÓa÷ / taæ purÃïaæ purÃtanam adhyÃtmayogÃdhigamena vi«ayebhya÷ pratisaæh­tya cetasa Ãtmani samÃdhÃnam adhyÃtmayogas tasyÃdhigamas tena matvà devam ÃtmÃnaæ dhÅro har«aÓokÃv Ãtmana utkar«Ãpakar«ayor abhÃvaj jahÃti // KaUBh_2.12/1,2.12 // ## ki¤ ca, etad Ãtmatattvaæ yad ahaæ vak«yÃmi tac chutvÃcÃryaprasÃdÃt samyag ÃtmabhÃvena parig­hyopÃdÃya martyo maraïadharmà dharmÃd anupetaæ dharmyaæ prav­hyodyamya p­thak k­tya ÓarÅrÃder aïuæ sÆk«mam etam ÃtmÃnam Ãpya prÃpya sa martyo vidvÃn modate modanÅyaæ har«aïÅyam ÃtmÃnaæ labdhvà / tad etad evaævidhaæ brahma sadma bhavanaæ naciketasaæ tvÃæ pratyapÃv­tadvÃraæ viv­tam abhimukhÅbhÆtaæ manye, mok«Ãrhaæ tvÃæ manya ity abhiprÃya÷ // KaUBh_2.13/1,2.13 // ## etac chrutvà naciketÃ÷ punar Ãha -- yady ahaæ yogya÷, prasannaÓ cÃsi bhagavan mÃæ prati, anyatra dharmÃc chÃstrÅyÃd dharmÃnu«ÂhÃnÃt tatphalÃt tatkÃrakebhyaÓ ca p­thag bhÆtam ity artha÷ / tathÃnyatrÃdharmÃd vihitÃkaraïarÆpÃt pÃpÃt, tathÃnyatrÃsmÃt k­tÃk­tÃt / k­taæ kÃryam ak­taæ kÃraïam asmÃd anyatra / ki¤ cÃnyatra bhÆtÃc cÃtikrÃntÃt kÃlÃd bhavyÃc ca bhavi«yataÓ ca tathà vartamÃnÃt / kÃlatrayeïa yan na paricchidyata ity artha÷ / yad Åd­Óaæ vastu sarvavyavahÃragocarÃtÅtaæ paÓyasi jÃnÃsi tadvada mahyam // KaUBh_2.14/1,2.14 // ## ity evaæ p­«Âavate m­tyur uvÃca p­«Âaæ vastu viÓe«aïÃntaraæ ca vivak«an -- sarve vedà yat padaæ padanÅyaæ gamanÅyam avibhÃgenÃvirodhenÃmananti pratipÃdayanti, tapÃæsi sarvÃïi ca yad vadanti yat prÃptyarthÃnÅty artha÷ / yad icchanto brahmacaryaæ gurukulavÃsalak«aïam anyad và brahmaprÃptyarthaæ caranti, tat te tubhyaæ padaæ yaj j¤Ãtum icchasi saÇgraheïa saÇk«epato bravÅmi, om ity etat / tad etat padaæ yad bubhutsitaæ tvayà / yad etad om ity oæ ÓabdavÃcyam oæ ÓabdapratÅkaæ ca // KaUBh_2.15/1,2.15 // ## ata etad dhy evÃk«araæ brahmÃparam etad dhy evÃk«araæ paraæ ca / tayor hi pratÅkam etad ak«aram / etad dhy evÃk«araæ j¤ÃtvopÃsya brahmeti, yo yad icchati paramaparaæ và tasya tad bhavati / paraæ cej j¤Ãtavyam aparaæ cet prÃptavyam // KaUBh_2.16/1,2.16 // ## yata evam ata eva etad Ãlambanaæ brahmaprÃptyÃlambanÃnÃæ Óre«Âhaæ praÓasyatamam / etad Ãlambanaæ paramaparaæ ca parÃparabrahmavi«ayatvÃt / etad Ãlambanaæ j¤Ãtvà brahmaloke mahÅyate / parasmin brahmaïy aparasmiæÓ ca brahmabhÆto brahmavad upÃsyo bhavatÅty artha÷ // KaUBh_2.17/1,2.17 // @<"anyatra dharmÃt" (KaU 2.15)>@ ity Ãdinà p­«ÂasyÃtmano 'Óe«aviÓe«arahitasyÃlambanatvena pratÅkatvena coÇkÃro nirdi«Âa÷ / aparasya ca brahmaïo mandamadhyamapratipattÌn prati // athedÃnÅæ tasyoÇkÃrÃlambanasyÃtmana÷ sÃk«Ãt svarÆpanirdidhÃrayi«ayedam ucyate -- ## na jÃyate notpadyate mriyate và na mriyate cotpattimato vastuno 'nityasyÃnekà vikriyÃs tÃsÃm Ãdyante janmavinÃÓalak«aïe vikriya ihÃtmani prati«idhyete prathamaæ sarvavikriyÃprati«edhÃrthaæ na jÃyate mriyate veti / vipaÓcinmedhÃvÅ, avipariluptacaitanyasvabhÃvÃt / ki¤ ca nÃyam Ãtmà kutaÓcit kÃraïÃntarÃd babhÆva na prabhÆta÷ / asmÃc cÃtmano na babhÆva kaÓcid arthÃntarabhÆta÷ / ato 'yam ÃtmÃjo nitya÷ ÓÃÓvato 'pak«ayavivarjita÷ / yo hy aÓÃÓvata÷ so 'pak«Åyate, ayaæ tu ÓÃÓvato 'ta eva purÃïa÷ purÃpi nava eveti / yo hy avayavopacayadvÃreïÃbhinirvartyate sa idÃnÅæ navo yathÃÇkarÃdis tadviparÅtas tv Ãtmà purÃïo v­ddhivivarjita ity artha÷ / yata evam ato na hanyate na hiæsyate hanyamÃne ÓastrÃdibhi÷ ÓarÅre / tatstho 'py ÃkÃÓavad eva // KaUBh_2.18/1,2.18 // ## evaæ bhÆtam apy ÃtmÃnaæ ÓarÅramÃtrÃtmad­«Âir hantà ced yadi manyate cintayati hantuæ hani«yÃmy enam iti yo 'py anyo hata÷ so 'pi cen manyate hatam ÃtmÃnaæ hato 'ham ity ubhÃv api tau na vijÃnÅta÷ svam ÃtmÃnam, yato nÃyaæ hanty avikriyatvÃd Ãtmanas tathà na hanyata ÃkÃÓavad avikriyatvÃd eva / ato 'nÃtmaj¤avi«aya eva dharmÃdharmÃdilak«aïa÷ saæsÃro nÃtmaj¤asya ÓrutiprÃmÃïyÃnnyÃyÃccadharmÃdharmÃdyanupapatte÷ // KaUBh_2.19/1,2.19 // ## kathaæ punar ÃtmÃnaæ jÃnÃtÅty ucyate -- aïo÷ sÆk«mÃd aïÅyä ÓyÃmÃkÃder aïutara÷ / mahato mahatparimÃïÃn mahÅyÃn mahattara÷ p­thivyÃde÷ / aïu mahad và yad asti loke vastu tat tenaivÃtmanà nityenÃtmavat sambhavati / tad Ãtmanà vinirmuktam asat sampadyate / tasmÃd asÃv evÃtmÃïor aïÅyÃn mahato mahÅyÃn sarvanÃmarÆpavastÆpÃdhikatvÃt / sa cÃtmÃsya jantor brahmÃdistambaparyantasya prÃïijÃtasya guhÃyÃæ h­daye nihita Ãtmabh­ta÷ sthita ity artha÷ / tam ÃtmÃnaæ darÓanaÓravaïamananavij¤ÃnaliÇgam akratur akÃmo, d­«ÂÃd­«ÂabÃhyavi«ayoparatabuddhir ity artha÷ / yadà caivaæ tadà mana ÃdÅni karaïÃni dhÃtava÷ ÓarÅrasya dhÃraïÃt prasÅdantÅty e«Ãæ dhÃtÆnÃæ prasÃdÃd Ãtmano mahimÃnaæ karmanimittav­ddhik«ayarahitaæ paÓyaty ayam aham asmÅti, sÃk«Ãd vijÃnÃti / tato vÅtaÓoko bhavati // KaUBh_2.20/1,2.20 // anyathà durvij¤eyo 'yam Ãtmà kÃmibhi÷ prÃk­tapuru«ai÷, yasmÃt #<ÃsÅno dÆraæ vrajati ÓayÃno yÃti sarvata÷ / kas taæ madÃmadaæ devaæ mad anyo j¤Ãtum arhati // KaU_2.21/1,2.21 //># ÃsÅno 'vasthito 'cala eva san dÆraæ vrajati ÓayÃno yÃti sarvata÷, evam asÃv Ãtmà devo madÃmada÷ samado 'madaÓ ca sahar«o 'har«aÓ ca viruddhadharmavÃn ato 'ÓakyatvÃj j¤Ãtuæ kas taæ madÃmadaæ devaæ madanyo j¤Ãtum arhati / asmadÃder eva sÆk«mabuddhe÷ paï¬itasya vij¤eyo 'yam Ãtmà sthitigatinityÃnityÃdiviruddhÃnekadharmopÃdhitvÃd viruddhadharmavÃn viÓvarÆpa iva cintÃmaïivat kasyacid avabhÃsate / ato durvij¤eyatvaæ darÓayati kas taæ madanyo j¤Ãtum arhatÅti / karaïÃnÃm upaÓama÷ Óayanaæ karaïajanitasyaikadeÓavij¤ÃnasyopaÓama÷ ÓayÃnasya bhavati / yadà caivaæ kevalasÃmÃnyavij¤ÃnatvÃt sarvato yÃtÅva yadà viÓe«avij¤Ãnastha÷ svena rÆpeïa sthita eva san mana Ãdigati«u tadupÃdhikatvÃd dÆraæ vrajatÅva sa cehaiva vartate // KaUBh_2.21/1,2.21 // ## tadvij¤ÃnÃc ca ÓokÃtyaya ity api darÓayati -- aÓarÅra÷ svena rÆpeïÃkÃÓakalpa Ãtmà tam aÓarÅraæ ÓarÅre«u devapit­manu«yÃdiÓarÅre«v anavasthe«v avasthitir ahite«v anitye«v avasthitaæ nityam avik­tam ity etat / mahÃntaæ mahattvasyopek«ikatvasaÇkÃyÃm Ãha vibhuæ vyÃpinam ÃtmÃnam / Ãtmagrahaïaæ svato 'nanyatvapradarÓanÃrtham / ÃtmaÓabda÷ pratyagÃtmavi«aya eva mukhyas tam Åd­Óam ÃtmÃnaæ matvÃyam aham iti, dhÅro dhÅmÃn na Óocati / na hy evaævidhasyÃtmavida÷ Óokopapatti÷ // KaUBh_2.22/1,2.22 // ## yady api durvij¤eyo 'yam Ãtmà tathÃpy upÃyena suvij¤eya evety Ãha nÃyam Ãtmà pravacanenÃnekavedasvÅkaraïena labhyo j¤eyo, nÃpi medhayà granthÃrthadhÃraïaÓaktyÃ, na bahunà Órutena kevalena / kena tarhi labhya ity ucyate -- yam eva svÃtmÃnam e«a sÃdhako v­ïute prÃrthayate tenaivÃtmanà varitrà svayam Ãtmà labhyo j¤Ãyata ity etat / ni«kÃmaÓ cÃtmÃnam eva prÃrthayate, ÃtmanaivÃtmà labhyata ity artha÷ / kathaæ labhyata ity ucyate -- tasyÃtmakÃmasyai«a Ãtmà viv­ïute prakÃÓayati pÃramÃrthikÅæ tanÆæ svÃæ svakÅyÃæ svayÃthÃtmyam ity artha÷ // KaUBh_2.23/1,2.23 // ## ki¤ cÃnyat / na duÓcaritÃt prati«iddhÃc chrutism­tyavihitÃt pÃpakarmaïo 'virato 'nuparata÷ / nÃpÅndriyalaulyÃd aÓÃnto 'nuparata÷ / nÃpy asamÃhito 'nekÃgramanà vik«iptacitta÷ / samÃhitacitto 'pi san samÃdhÃnaphalÃrthitvÃn nÃpy aÓÃntamÃnaso vyÃp­tacitto và / praj¤Ãnena brahmavij¤Ãnenainaæ prak­tam ÃtmÃnam ÃpnuyÃt / yas tu duÓcaritÃd virata indriyalaulyÃc ca, samÃhitacitta÷ samÃdhÃnaphalÃd apy upaÓÃntamÃnasaÓ cÃcÃryavÃn praj¤Ãnena yathoktam ÃtmÃnaæ prÃpnotÅty artha÷ // KaUBh_2.24/1,2.24 // ## iti kÃÂhakopani«adi iti dvitÅyà vallÅ // 2 // yas tv anevaæ bhÆta÷ -- yasyÃtmano brahma ca k«atraæ ca brahmak«atre sarvadharmavidhÃraka api sarvatrÃïabhÆta ubha Ãdano 'Óanaæ bhavata÷ syÃtÃm / sarvaharo 'pi m­tyur yasyopasecanam ivaudanasya, aÓanatve 'py aparyÃpta÷, taæ prÃk­tabuddhir yathoktasÃdhanarahita÷ san ka itthà ittham evaæ yathoktasÃdhanavÃnivety artha÷ / veda vijÃnÃti yatra sa Ãtmeti // KaUBh_2.25/1,2.25 // iti kÃÂhavallyÃæ dvitÅyavallÅbhëyam // 2 // ## ­taæ pibantÃvityasyà vallyÃ÷ sambandha÷ / vidyÃvidye nÃnà viruddhaphale ity upanyaste, na tu saphale te yathÃvan nirïÅte / tannirïayÃrthà ratharÆpakakalpanÃ, tathà ca pratipattisaukaryam / evaæ ca prÃpt­prÃpyagant­gantavyavivekÃrtharatharÆpakadvÃrà dvÃv ÃtmÃnÃv upanyasyete -- ­taæ satyam avaÓyambhÃvitvÃt karmaphalaæ pibantau / ekas tatra karmaphalaæ pibati bhuÇkte netaras tathÃpi pÃt­sambandhÃt pibantÃv ity ucyate cchatrinyÃyena / suk­tasya svayaÇk­tasya karmaïa ­tam iti pÆrveïa sambandha÷ / loke 'smi¤ ÓarÅre / guhÃæ guhÃyÃæ buddhau pravi«Âau / parame bÃhyapuru«ÃkÃÓasaæsthÃnÃpek«ayà paramam / parÃrdhe parasya brahmaïo 'rdhaæ sthÃnaæ parÃrdhaæ hÃrdÃkÃÓam / tasmin hi paraæ brahmopalabhyate / tatas tasmin parame parÃrdhe hÃrdÃkÃÓe pravi«ÂÃv ity artha÷ / tau ca cchÃyÃtapÃv iva vilak«anau saæsÃritvÃsaæsÃritvena brahmavido vadanti kathayanti / na kevalam akarmiïa eva vadanti / pa¤cÃgnayo g­hasthÃ÷ / ye ca triïÃciketÃ÷, tri÷ k­tvo nÃciketo 'gniÓ cito yais te triïÃciketÃ÷ // KaUBh_3.1/1,3.1 // ## ya÷ setu÷ setur iva setur ÅjÃnÃnÃæ yajamÃnÃnÃæ karmiïÃæ du÷khasantaraïÃrthatvÃt / nÃciketaæ nÃciketo 'gnis tam, vayaæ j¤Ãtuæ cetuæ ca Óakemahi Óaknuvanta÷ / ki¤ ca yac cÃbhayaæ bhayaÓÆnyaæ saæsÃrasya pÃraæ titÅr«atÃæ tartum icchatÃæ brahmavidÃæ yatparamÃÓrayam ak«aram ÃtmÃkhyaæ brahma, tac ca j¤Ãtuæ Óakemahi / parÃpare brahmaïÅ karmibrahmavidÃÓraye veditavye iti vÃkyÃrtha÷ / etayor eva hy upanyÃsa÷ k­ta @<"­taæ pibantau" (KaU 3.1)>@ iti // KaUBh_3.2/1,3.2 // #<ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi ÓarÅraæ ratham eva tu / buddhiæ tu sÃrathiæ viddhi mana÷ pragraham eva ca // KaU_3.3/1,3.3 //># tatra ya upÃdhik­ta÷ saæsÃrÅ vidyÃvidyÃyor adhik­to mok«agamanÃya saæsÃragamanÃya ca, tasya tadubhayagamane sÃdhano ratha÷ kalpyate / tatrÃtmÃnam ­tapaæ saæsÃriïaæ rathinaæ rathasvÃminaæ viddhi jÃnÅhi / ÓarÅraæ ratham eva tu rathabaddhahayasthÃnÅyair indriyair Ãk­«yamÃïatvÃc charÅrasya / buddhiæ tv adhyavasÃyalak«aïÃæ sÃrathiæ viddhi, buddhinet­pradhÃnatvÃc charÅrasya sÃrathinet­pradhÃna iva ratha÷ / sarvaæ hi dehagataæ kÃryaæ buddhikartavyam eva prÃyeïa / mana÷ saækalpavikalpÃdilak«aïaæ pragrahaæ raÓanÃæ viddhi / manasà hi prag­hÅtÃni ÓrotrÃdÅni karaïÃni pravartante raÓanayevÃÓvÃ÷ // KaUBh_3.3/1,3.3 // ## indriyÃïi cak«urÃdÅni hayÃn ÃhÆ rathakalpanÃkuÓalÃ÷, ÓarÅrasthÃkar«aïasÃmÃnyÃt / te«v evendriye«u hayatvena parikalpite«u gocarÃn mÃrgÃn rÆpÃdÅn vi«ayÃn viddhi / Ãtmendriyamanoyuktaæ ÓarÅrendriyamanobhi÷ sahitaæ saæyuktam ÃtmÃnaæ bhokteti saæsÃrÅty Ãhur manÅ«iïo vivekina÷ / na hi kevalasyÃtmano bhokt­tvam asti, buddhyÃdyupÃdhik­tam eva tasya bhokt­tvam / tathà ca Órutyantaraæ kevalasyÃbhot­tvam eva darÓayati @<"dhyÃyatÅva lelÃyatÅva" (BùU 4,4.7)>@ ity Ãdi / eva¤ ca sati vak«yamÃïarathakalpanayà vai«ïavasya padasyÃtmatayà pratipattir upapadyate, nÃnyathà svabhÃvÃn atikramÃt // KaUBh_3.4/1,3.4 // ## tatraivaæ sati yas tv avij¤ÃnavÃn yasya buddhyÃkhya÷ sÃrathir avij¤Ãno 'nipuïo 'vivekÅ prav­ttau ca niv­ttau ca bhavati, yathetaro rathacaryÃyÃm ayuktenÃprag­hÅtenÃsamÃhitena manasà pragrahasthÃnÅyena sadà yukto bhavati, tasyÃkuÓalabuddhisÃrather indriyÃïy aÓvasthÃnÅyÃny avaÓyÃny aÓakyanivÃraïÃni du«ÂÃÓvà adÃntÃÓvà ivetarasÃrather bhavanti // KaUBh_3.5/1,3.5 // ## yas tu puna÷ pÆrvoktaviparÅtasÃrathir bhavati vij¤ÃnavÃn prag­hÅtamanÃ÷ samÃhitacitta÷ sadÃ, tasyÃÓvasthÃnÅyÃnÅndriyÃïi pravartayituæ nivartayituæ và ÓakyÃni vaÓyÃni dÃntÃ÷ sadaÓvà ivetarasÃrathe÷ // KaUBh_3.6/1,3.6 // ## tasya pÆrvoktasyÃvij¤Ãnavata idaæ phalam Ãha -- yas tv avij¤ÃnavÃn bhavati / amanasko 'prag­hÅtamanaska÷ sa tata evÃÓuci÷ sadaiva / na sa rathÅ tatpÆrvoktam ak«araæ yatparaæ padam Ãpnoti tena sÃrathinà / na kevalaæ tan nÃpnoti saæsÃraæ ca janmamaraïalak«aïam adhigacchati // KaUBh_3.7/1,3.7 // ## yas tu dvitÅyo vij¤ÃnavÃn vÅj¤Ãnavat sÃrathyupeto rathÅ vidvÃn ity etat / yuktamanÃ÷ samanaska÷ sa tata eva sadà Óuci÷, sa tu tatpadam Ãpnoti, yasmÃd ÃptÃt padÃd apracyuta÷ san bhÆya÷ punar na jÃyate saæsÃre // KaUBh_3.8/1,3.8 // ## kiæ tatpadam ity Ãha vij¤ÃnasÃrathir yas tu yo vivekabuddhisÃrathi÷ pÆrvokto mana÷pragrahavÃn prag­hÅtamanÃ÷ samÃhitacitta÷ sa¤ Óucir naro vidvÃn so 'dhvana÷ saæsÃragate÷ pÃraæ param evÃdhigantavyam ity etad Ãpnoti mucyate sarvasaæsÃrabandhanai÷ / tad vi«ïor vyÃpanaÓÅlasya brahmaïa÷ paramÃtmano vÃsudevÃkhyasya paramaæ prak­«Âaæ padaæ sthÃnam, satattvaæ ity etad yad asÃv Ãpnoti vidvÃn // KaUBh_3.9/1,3.9 // adhunà yatpadaæ gantavyaæ tasyendriyÃïi sthÆlÃny Ãrabhya sÆk«matÃratamyakrameïa pratyagÃtmatayÃdhigama÷ kartavya ity evam artham idam Ãrabhyate -- ## sthÆlÃni tÃvad indriyÃïi, tÃni yair arthair ÃtmaprakÃÓanÃyÃrabdhÃni tebhya indriyebhya÷ svakÃryebhyas te parà hy arthÃ÷ sÆk«mà mahÃntaÓ ca pratyagÃtmabhÆtÃÓ ca / tebhyo 'py arthebhyaÓ ca paraæ sÆk«mataraæ mahatpratyagÃtmabhÆtaæ ca mana÷ / mana÷ÓabdavÃcyaæ manasa Ãrambhakaæ bhÆtasÆk«maæ saÇkalpavikalpÃdyÃrambhakatvÃt / manaso 'pi parà sÆk«matarà mahattarà pratyagÃtmabhÆtà ca buddhi÷, buddhiÓabdavÃcyÃm adhyavasÃyÃdyÃrambhakaæ bhÆtasÆk«mam / uddher Ãtmà sarvaprÃïibuddhÅnÃæ pratyagÃtmabhÆtatvÃd Ãtmà mahÃn sarvamahattvÃd avyaktÃd yat prathamaæ jÃtaæ hairaïyagarbhaæ tattvaæ bodhÃbodhÃtmakaæ mahÃn Ãtmà buddhe÷ param ity ucyate // KaUBh_3.10/1,3.10 // ## mahato 'pi paraæ sÆk«mataraæ pratyagÃtmabhÆtaæ sarvamahattaraæ cÃvyaktaæ sarvasya jagato bÅjabhÆtam avyÃk­tanÃmarÆpaæ satattvaæ sarvakÃryakÃraïaÓaktisamÃhÃrarÆpam avyaktam avyÃk­tÃkÃÓÃdinÃm avÃcyaæ paramÃtmany otaprotabhÃvena samÃÓritaæ vaÂakaïikÃyÃm iva vaÂav­k«aÓakti÷ / tasmÃd avyaktÃt para÷ sÆk«matara÷ sarvakÃraïakÃraïatvÃt pratyagÃtmatvÃc ca mahÃæÓ ca, ata eva puru«a÷ sarvapÆraïÃt / tato 'nyasya parasya prasaÇgaæ nivÃrayann Ãha -- puru«Ãn na paraæ ki¤cid iti / yasmÃn nÃsti puru«Ãc cinmÃtrÃghanÃt paraæ ki¤cid api vastvantaram, tasmÃt sÆk«matvamahattvapratyagÃtmatvÃnÃæ sà këÂhà ni«Âhà paryavasÃnam / atra hÅndriyebhya Ãrabhya sÆk«matvÃdi parisamÃptam / ata eva ca gantÌïÃæ sarvagatimatÃæ saæsÃriïÃæ sà parà prak­«Âà gati÷ / @<"yad gatvà na nivartante" (BhG 15.6)>@ iti sm­te÷ // KaUBh_3.11/1,3.11 // ## nanu gatiÓ ced ÃgatyÃpi bhavitavyam, kathaæ @<"yasmÃd bhÆyo na jÃyate" (KaU 3.8)>@ iti / nai«a do«a÷ / sarvasya pratyagÃtmatvÃd avagatir eva gatir ity upacaryate / pratyagÃtmatva¤ ca darÓitam indriyamanobuddhiparatvena / yo hi gantà so 'yam apratyagrÆpaæ gacchaty anÃtmabhÆtaæ na vindati svarÆpeïa / tathà ca Óruti÷ -- @<"anadhvagà adhvasu pÃrayi«ïava÷" (ItihÃsa-Upani«ad 18)>@ ity Ãdyà / tathà ca darÓayati pratyagÃtmatvaæ sarvasya / e«a puru«a÷ sarve«u brahmÃdistambaparyante«u bhÆte«u gƬha÷ saæv­to darÓanaÓravaïÃdikarmÃvidyÃmÃyÃc channo 'ta evÃtmà na prakÃÓata Ãtmatvena kasyacit / Ãho 'tigambhÅrà duravagÃhyà vicitrà ceyaæ mÃyÃ, yad ayaæ sarvo jantu÷ paramÃrthata÷ paramÃrthasatattvo 'py evaæ bodhyamÃno 'haæ paramÃtmeti na g­hïÃti, anÃtmÃnaæ dehendriyÃdisaÇghÃtam Ãtmano d­ÓyamÃnam api ghaÂÃdivad ÃtmatvenÃham amu«ya putra ity anucyamÃno 'pi g­hïÃti / nÆnaæ parasyaiva mÃyayà momuhyamÃna÷ sarvo loko bambhramÅti / tathà ca smaraïam @<"nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya yogamÃyÃsamÃv­ta÷" (BhG 7.25)>@ ity Ãdi / nanu viruddham idam ucyate @<"matvà dhÅro na Óocati" (KaU 2.22)>@ @<"na prakÃÓate" (KaU 3.12)>@ iti ca / naitad evam / asaæsk­tabuddher avij¤eyatvÃn na prakÃÓata ity uktam / d­Óyate tu saæsk­tayÃgryayà agram ivÃgryayà tayÃ, ekÃgratayopetayety etat sÆk«mayà sÆk«mavastunirÆpaïaparayà / kai÷ / sÆk«madarÓibhir indriyebhya÷ parà hy arthà ity ÃdiprakÃreïa sÆk«matÃpÃramparyadarÓanena paraæ sÆk«maæ dra«Âuæ ÓÅlaæ ye«Ãæ te sÆk«madarÓinas tai÷ sÆk«madarÓibhi÷ paï¬itair ity etat // KaUBh_3.12/1,3.12 // ## tatpratipattyupÃyam Ãha yacchen niyacched upasaæharet prÃj¤o vivekÅ / kim? vÃgvÃcam / vÃgatropalak«aïÃrthà sarve«Ãm indriyÃïÃm / kva? manasÅ / manasi chÃndasaæ dairghyam / tac ca mano yacchej j¤Ãne prakÃÓasvarÆpe buddhÃv Ãtmani / buddhir hi mana ÃdikaraïÃnyÃpnotÅty Ãtmà pratyak ca te«Ãm / j¤Ãnaæ buddhim Ãtmani mahati prathamaje niyacchet / prathamajavat svacchasvabhÃvakam Ãtmano vij¤Ãnam ÃpÃdayed ity artha÷ / ta¤ ca mahÃntam ÃtmÃnaæ yacchec chÃnte sarvaviÓe«apratyastamitarÆpe 'vikriye sarvÃntare sarvabuddhipratyayasÃk«iïi mukhya Ãtmani // KaUBh_3.13/1,3.13 // ## evaæ puru«a Ãtmani sarvaæ pravilÃpya nÃmarÆpakarmatrayaæ yan mithyÃj¤Ãnavij­mbhitaæ kriyÃkÃrakaphalalak«aïaæ svÃtmayÃthÃtmyaj¤Ãnena marÅcyudakarajjusarpagaganamalÃnÅva marÅcirajjugaganasvarÆpadarÓanenaiva svastha÷ praÓÃnta÷ k­tak­tyo bhavati yata÷, atas taddarÓanÃrtham anÃdyÃprasuptà utti«Âhata he jantava÷, Ãtmaj¤ÃnÃbhimukhà bhavata, jÃgratÃj¤ÃnanidrÃyà ghorarÆpÃyÃ÷ sarvÃnarthabÅjabhÆtÃyÃ÷ k«ayaæ kuruta / katham / prÃpyopagamya varÃn prak­«ÂÃn ÃcÃryÃæs tattvavida÷, tadupadi«Âaæ sarvÃntaram ÃtmÃnam aham asmÅti nibodhatÃvagacchata / na hy upek«atavyam iti Órutir anukampayÃha mÃt­vat / atisÆk«mabuddhivi«ayatvÃj j¤eyasya / kim iva sÆk«mabuddhir ity ucyate / k«urasya dhÃrÃgraæ niÓità tÅk«ïÅk­tà duratyayà du÷khenÃtyayo yasyÃ÷ sà duratyayà / yathà sà padbhyÃæ durgamanÅyà tathà durgaæ du÷sampÃdyam ity etat patha÷ panthÃnaæ tat taæ j¤Ãnalak«aïaæ mÃrgaæ kavayo medhÃvino vadanti / j¤eyasyÃtisÆk«matvÃt tadvi«ayasya j¤ÃnamÃrgasya du÷sampÃdyatvaæ vadantÅty abhiprÃya÷ // KaUBh_3.14/1,3.14 // tatkatham atisÆk«matvaæ j¤eyasyety ucyate / sthÆlà tÃvad iyaæ medinÅ ÓabdasparÓarÆparasagandhopacità sarvendriyavi«ayabhÆtà tathà ÓarÅram / tatraikaikaguïÃpakar«eïa gandhÃdÅnÃæ sÆk«matvamahattvaviÓuddhatvanityatvÃditÃratamyaæ d­«ÂamabÃdi«u yÃvad ÃkÃÓam iti / te gandhÃdaya÷ sarva eva sthÆlatvÃd vikÃrÃ÷ ÓabdÃntà yatra na santi kim u tasya sÆk«matvÃdiniratiÓayatvaæ vaktavyam ity etad darÓayati Óruti÷ -- ## aÓabdam asparÓam arÆpam arasam agandhavac ca yad etad vyÃkhyÃtaæ brahmÃvyayaæ yad dhi ÓabdÃdimattadvyetÅdaæ tv aÓabdÃdimattvÃd avyayaæ na vyeti na k«Åyate, ata eva ca nityam, yad dhi vyeti tad anityam idaæ tu na vyety ato nityam / itaÓ ca nityam anÃdyavidyamÃna Ãdi÷ kÃraïam asya tad idam anÃdi / yad dhy ÃdimattatkÃryatvÃd anityaæ kÃraïe pralÅyate yathà p­thivyÃdi / idaæ tu sarvakÃraïatvÃd akÃryam akÃryatvÃn nityam, na tasya kÃraïam asti yasmin pralÅyate / tathÃnantam avidyamÃno 'nta÷ kÃryam asya tad anantam / yathà kadalyÃde÷ phalÃdikÃryotpÃdanenÃpy anityatvaæ d­«Âam, na ca tathÃpy antavattvaæ brahmaïo 'to 'pi nityam / mahato mahattattvÃd buddhyÃkhyÃt paraæ vilak«aïaæ nityavij¤aptisvarÆpatvÃt sarvasÃk«i hi sarvabhÆtÃtmatvÃd brahma / uktaæ hi @<"e«a sarve«u bhÆte«u" (KaU 3.12)>@ ity Ãdi / dhruvaæ ca kÆÂasthaæ nityaæ na p­thivyÃdivad Ãpek«ikaæ nityatvam / tad evambhÆtaæ brahmÃtmÃnaæ nicÃyyÃvagamya tam ÃtmÃnaæ m­tyumukhÃn m­tyugocarÃd avidyÃkÃmakarmalak«aïÃt pramucyate vimucyate // KaUBh_3.15/1,3.15 // ## prastutavij¤Ãnastutyartham Ãha Óruti÷ -- nÃciketaæ naciketasà prÃptaæ nÃciketaæ m­tyunà proktaæ m­tyuproktam idam ÃkhyÃnam upÃkhyÃnaæ vallÅtrayalak«aïaæ sanÃtanaæ cirantanaæ vaidikatvÃd uktvà brÃhmaïebhya÷ Órutvà cÃcÃryebhyo medhÃvÅ brahmaiva loko brahmalokas tasmin brahmaloke mahÅyata ÃtmabhÆta upÃsyo bhavatÅty artha÷ // KaUBh_3.16/1,3.16 // ## iti kÃÂhakopani«adi t­tÅyà vallÅ // 3 // ya÷ kaÓcid imaæ granthaæ paramaæ prak­«Âaæ guhyaæ gopyaæ ÓrÃvayed granthato 'rthataÓ ca brÃhmaïÃnÃæ saæsadi brahmasaæsadi prayata÷ Óucir bhÆtvà ÓrÃddhakÃle và ÓrÃvayed bhu¤jÃnÃn tacchÆddham asyÃnantyÃyÃnantaphalÃya kalpate sampadyate / dvir vacanam adhyÃyaparisamÃpty artham // KaUBh_3.17/1,3.17 // iti kaÂhavallyÃæ t­tÅyÃvallÅbhëyam // 3 // atha dvitÅyo 'dhyÃya÷ @<"e«a sarve«u bhÆte«u gƬho 'tmà na prakÃÓate d­Óyate tv agryayà buddhyÃ" (KaU 3.12)>@ ity uktam / ka÷ puna÷ pratibandho 'grayÃyà buddher yena tadabhÃvÃd Ãtmà na d­Óyata iti tadadarÓanakÃraïapradarÓanÃrthà vally Ãrabhyate / vij¤Ãte hi Óreya÷pratibandhakÃraïe tadapanayanÃya yatna Ãrabdhuæ Óakyate nÃnyatheti -- ## paräci parÃga¤canti gacchantÅti, khÃni tadupalak«itÃni ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïi khÃnÅty ucyante / tÃni paräcy eva ÓabdÃdivi«ayaprakÃÓanÃya pravartante / yasmÃd evaæ svÃbhÃvikÃni tÃni vyat­ïaddhiæsitavÃn hananaæ k­tavÃn ity artha÷ / ko 'sau / svayambhÆ÷ parameÓvara÷ svayam eva svatantro bhavati sarvadà na paratantra iti / tasmÃt parÃÇ parÃg rÆpÃn anÃtmabhÆtä ÓabdÃdÅn paÓyaty upalabhata upalabdhà nÃntarÃtman nÃntarÃtmÃnam ity artha÷ / evaæsvabhÃve 'pi sati lokasya kaÓcin nadyÃ÷ pratisrota÷ pravartanam iva dhÅro dhÅmÃn vivekÅ pratyagÃtmÃnaæ pratyak cÃsÃv Ãtmà ceti pratyagÃtmà / pratÅcyevÃtmaÓabdo rƬho loke nÃnyatra / vyutpattipak«e 'pi tatraivÃtmaÓabdo vartate / @<"yac cÃpnoti yadÃdatte yac cÃtti vi«ayÃn iha / yac cÃsya santato bhÃvas tasmÃd Ãtmeti kÅrtyate" (LiP 1,70.96)>@ ity ÃtmaÓabdavyutpattismaraïÃt / taæ pratyagÃtmÃnaæ svaæ svabhÃvam aik«ad apaÓyat paÓyatÅty artha÷ / chandasi kÃlÃniyamÃt / kathaæ paÓyatÅty ucyate -- Ãv­ttacak«urÃv­ttaæ vyÃv­ttaæ cak«u÷ÓrotrÃdikamindriyajÃtam aÓe«avi«ayÃdyasya sa Ãv­ttacak«u÷ / sa evaæ saæsk­ta÷ pratyagÃtmÃnaæ paÓyati / na hi bÃhyavi«ayÃlocanaparatvaæ pratyagÃtmek«aïaæ caikasya sambhavati / kim arthaæ punar itthaæ mahatà prayÃsena svabhÃvaprav­ttinirodhaæ k­tvà dhÅra÷ pratyagÃtmÃnaæ paÓyatÅty ucyate -- am­tatvam amaraïadharmatvaæ nityasvabhÃvatÃm icchann Ãtmana ity artha÷ // KaUBh_4.1/2,1.1 // ## yat tÃvat svÃbhÃvikaæ parÃg evÃnÃtmadarÓanaæ tad ÃtmadarÓanasya pratibandhakÃraïam avidyà tatpratikÆlatvÃd yà ca parÃg evÃvidyopapradarÓite«u d­«ÂÃd­«Âe«u bhoge«u t­«ïà tÃbhyÃm avidyÃt­«ïÃbhyÃæ pratibaddhÃtmadarÓana÷ parÃco bahirgatÃn eva kÃmÃn kÃmyÃn vi«ayÃn anuyanty anugacchanti bÃlà alpapraj¤Ã÷, te tena kÃraïena m­tyor avidyÃkÃmakarmasamudÃyasya yanti gacchanti vitatasya vistÅrïasya sarvato vyÃptasya pÃÓaæ pÃÓyate badhyate yena taæ pÃÓaæ dehendriyÃdisaæyogalak«aïam / anavarataæ janmamaraïajarÃrogÃdyanekÃnarthavrÃtaæ pratipadyanta ity artha÷ / yata evam atha tasmÃd dhÅrà vivekina÷ pratyagÃtmasvarÆpÃvasthÃn alak«aïam am­tatvaæ dhruvaæ viditvà / dehÃdyam­tatvaæ hy abruvam idaæ tu pratyagÃtmasvarÆpÃvasthÃn alak«aïaæ dhruvaæ @<"na karmaïà vardhate no kanÅyÃn" (BùU 4,4.23)>@ iti Órute÷ / tad evambhÆtaæ kÆÂastham avicÃlyam am­tatvaæ viditvÃdhruve«u sarvapadÃrthe«v anitye«u nirdhÃryaæ brÃhmaïà iha saæsÃre 'narthaprÃye na prÃrthayante ki¤cid api pratyagÃtmadarÓanapratikÆlatvÃt / putravittalokai«aïÃbhyo vyutti«Âhanty evety artha÷ // KaUBh_4.2/2,1.2 // ## yad vij¤ÃnÃn na ki¤cid anyat prÃrthayante brahmaïÃ÷, kathaæ tadadhigama ity ucyate -- yena vij¤ÃnasvabhÃvenÃtmanà rÆpaæ rasaæ gandhaæ ÓabdÃn sparÓÃæÓ ca maithunÃn maithunanimittÃn sukhapratyayÃn vijÃnÃti vispa«Âaæ jÃnÃti sarvo loka÷ / nanu naivaæ prasiddhir lokasyÃtmanà dehÃdivilak«aïenÃhaæ vijÃnÃmÅti / dehÃdisaÇghÃto 'haæ vijÃnÃmÅti tu sarvo loko 'vagacchati / na tv evam / dehÃdisaÇghÃtasyÃpi ÓabdÃdisvarÆpatvÃviÓe«Ãd vij¤eyatvÃviÓe«Ãc ca na yuktaæ vij¤Ãt­tvam / yadi hi dehÃdisaÇghÃto rÆpÃdyÃtmaka÷ san rÆpÃdÅn vijÃnÅyÃt tarhi bÃhyà api rÆpÃdayo 'nyonyaæ svaæ svaæ rÆpa¤ ca vijÃnÅyu÷ / na caitad asti / tasmÃd dehÃdilak«aïÃæÓ ca rÆpÃdÅn etenaiva dehÃdivyatiriktenaiva vij¤ÃnasvabhÃvenÃtmanà vijÃnÃti loka÷ / yathà yena loho dahati so 'gnir iti tadvat / Ãtmano 'vij¤eyaæ kim atrÃsmiæl loke pariÓi«yate na ki¤cit pariÓi«yate / sarvam eva tv Ãtmanà vij¤eyam / yasyÃtmano 'vij¤eyaæ na ki¤cit pariÓi«yate sa Ãtmà sarvaj¤a÷ / etad vai tat / kiæ tad yan naciketasà p­«Âaæ devÃdibhir api vicikitsitaæ dharmÃdibhyo 'nyad vi«ïo÷ paramaæ padaæ yasmÃt paraæ nÃsti tadvai etad adhigatam ity artha÷ // KaUBh_4.3/2,1.3 // ## atisÆk«matvÃd durvij¤eyam iti matvaitam evÃrthaæ puna÷ punar Ãha -- svapnÃntaæ svapnamadhyaæ svapnavij¤eyam ity etat / tathà jÃgaritÃntaæ jÃgaritamadhyaæ jÃgaritavij¤eyaæ ca / ubhau svapnajÃgaritÃntau yenÃtmanÃnupaÓyati loka iti sarvaæ pÆrvavat / taæ mahÃntaæ vibhum ÃtmÃnaæ matvÃvagamyÃtmabhÃvena sÃk«Ãd aham asmi paramÃtmeti dhÅro na Óocati // KaUBh_4.4/2,1.4 // ## ki¤ca ya÷ kaÓcid imaæ madhvadaæ karmaphalabhujaæ jÅvaæ prÃïÃdikalÃpasya dhÃrayitÃram ÃtmÃnaæ veda vijÃnÃty antikÃd antike samÅpa ÅÓÃnam ÅÓitÃraæ bhÆtabhavyasya kÃlatrayasya, tatas tadvij¤ÃnÃd Ærdhvam ÃtmÃnaæ na vijugupsate na gopÃyitum icchaty abhayaprÃptatvÃt / yÃvad dhi bhayam adhyastho 'nityam ÃtmÃnaæ manyate tÃvad gopÃyitum icchaty ÃtmÃna÷ / yadà tu nityam advaitam ÃtmÃnaæ vijÃnÃti tadà ka÷ kiæ kuto và gopÃyitum icchet / etad vai tad iti pÆrvavat // KaUBh_4.5/2,1.5 // ## ya÷ pratyagÃtmeÓvarabhÃvena nirdi«Âa÷ sa sarvÃtmety etad darÓayati -- ya÷ kaÓcin mumuk«u÷ pÆrvaæ prathamaæ tapaso j¤ÃnÃdilak«aïabrahmaïa ity etaj jÃtam utpannaæ hiraïyagarbham / kim apek«ya pÆrvam ity Ãha -- adbhya÷ pÆrvam apsahitebhya÷ pa¤cabhÆtebhyo na kevalÃbhyo 'dbhya ity abhiprÃya÷ / ajÃyata utpanno yas taæ prathamajaæ devÃdiÓarÅrÃïy utpÃdya sarvaprÃïiguhÃæ h­dayÃkÃÓaæ praviÓya ti«Âhantaæ ÓabdÃdÅn upalabhamÃnaæ bhÆtebhir bhÆtai÷ kÃryakaraïalak«aïai÷ saha ti«Âhantaæ yo vyapaÓyata ya÷ paÓyatÅty etat / ya evaæ paÓyati sa etad eva paÓyati yat tat prak­taæ brahma // KaUBh_4.6/2,1.6 // ## ki¤ ca -- yà saravadevatÃmayÅ saravadevatÃtmikà prÃïena hiraïyagarbharÆpeïa parasmÃd brahmaïa÷ sambhavati ÓabdÃdÅnÃm adanÃd aditis tÃæ pÆrvavad guhÃæ praviÓya ti«ÂhantÅm aditim / tÃm eva viÓina«Âi -- yà bhÆtebhir bhÆtai÷ samanvità vyajÃyata utpannety etat // KaUBh_4.7/2,1.7 // ## ki¤ ca -- yo 'dhiyaj¤a uttarÃdharÃraïyor nihita÷ sthito jÃtavedà agni÷ puna÷ sarvahavi«Ãæ bhoktà adhyÃtmaæ ca yogibhir garbha iva garbhiïÅbhir antarvatnÅbhir agarhitÃnnabhojanÃdinà yathà garbha÷ subh­ta÷ su«Âhu samyagbh­to loke, ivettham eva rtvigbhir yogibhiÓ ca sum­ta ity etat / ki¤ ca dive dive 'hany ahanŬya÷ stutyo vandyaÓ ca karmibhir yogibhiÓ cÃdhvare h­daye ca jÃg­vadbhir jÃgaraïaÓÅlair apramattair ity etat / havi«madbhir ÃjyÃdimadbhir dhyÃnabhÃvanÃvadbhiÓ ca, manu«yebhir manu«yair agnir etad vai tat tad eva prak­taæ brahma // KaUBh_4.8/2,1.8 // ## ki¤ ca -- yataÓ ca yasmÃt prÃïÃd udety utti«Âhati sÆryo 'staæ nimlocanaæ yatra yasminn eva ca prÃïo 'hanyahani gacchati, taæ prÃïam ÃtmÃnaæ devÃ÷, sarva agnyÃdayo 'dhidaivaæ vÃgÃdayaÓ cÃdhyÃtmaæ sarve viÓve 'rà iva rathanÃbhÃv arpitÃ÷ sampraveÓitÃ÷ sthitikÃle / so 'pi brahmaiva / tad etat sarvÃtmakaæ brahma / tad u nÃtyeti nÃtÅtya tadÃtmakatÃæ tadanyatvaæ gacchati kaÓcana kaÓcid api / etad vai tat // KaUBh_4.9/2,1.9 // ## yad brahmÃdisthÃvarÃnte«u vartamÃnaæ tat tadupÃdhitvÃd brahmavadavabhÃsamÃnaæ saæsÃry anyat parasmÃd brahmaïa iti mà bhÆt kasyacid ÃÓaÇketÅdam Ãha -- yad eveha kÃryakÃraïopÃdhisamanvitaæ saæsÃradharmavadavabhÃsamÃnam avivekinÃæ tad eva svÃtmastham amutra nityavij¤ÃnaghanasvabhÃvaæ sarvasaæsÃradharmavarjitaæ brahma / yac cÃmutrÃmu«minn Ãtmani sthitaæ tad eveha nÃmarÆpakÃryakaraïopÃdhim anu vibhÃvyamÃnaæ nÃnyat / tatraivaæ saty upÃdhisvabhÃvabhedad­«Âilak«aïayÃvidyayà mohita÷ san ya iha brahmaïyanÃnÃbhÆte parasmÃd anyo 'haæ matto 'nyatparaæ brahmeti nÃneva bhinnam iva paÓyaty upalabhate, sa m­tyor maraïÃn m­tyuæ maraïaæ puna÷ punar jananamaraïabhÃvam Ãpnoti pratipadyate / tasmÃt tathà na paÓyet / vij¤Ãnaikarasaæ nairantaryeïÃkÃÓavat paripÆrïa brahmaivÃham asmÅti paÓyed iti vÃkyÃrtha÷ // KaUBh_4.10/2,1.10 // ## prÃgekatvavij¤ÃnÃcÃryÃgamasaæsk­tena manasaivedaæ brahmaikarasam Ãptavyam Ãtmaiva nÃnyad astÅti / Ãpte ca nÃnÃtvapratyupasthÃpikÃyà avidyÃyà niv­ttatvÃd iha brahmaïi nÃnà nÃsti ki¤canÃïumÃtram api / yas tu punar avidyÃtimirad­«Âiæ na mu¤catÅha brahmaïi nÃneva paÓyati, sa m­tyor m­tyuæ gacchaty eva svalpam api bhedam adhyÃropayann ity artha÷ // KaUBh_4.11/2,1.11 // punar api tad eva prak­taæ brahmÃha -- ## aÇgu«ÂhamÃtro 'Çgu«ÂhaparimÃïo 'Çgu«ÂhaparimÃïaæ h­dayapuï¬arÅkaæ tacchidravarty anta÷ -- karaïopÃdhir aÇgu«ÂhamÃtro 'Çgu«ÂhamÃtravaæÓaparvamadhyavarty ambaravat / puru«a÷ pÆrïam anena sarvam iti / madhya Ãtmani ÓarÅre ti«Âhati yas tam ÃtmÃnam ÅÓÃnaæ bhÆtabhavyasya viditvà na tad ity Ãdi pÆrvavat // KaUBh_4.12/2,1.12 // ## kiæ cÃÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«o jyotir ivÃdhÆmaka÷, adhÆmakam iti yuktaæ jyoti«paratvÃt / yas tv evaæ lak«ito yogibhir h­daya ÅÓÃno bhÆtabhavyasya sa eva nitya÷ kÆÂastho 'dyedÃnÅæ prÃïi«u vartamÃna÷ sa u Óvo 'pi varti«yate, nÃnyas tatsamo 'nyaÓ ca jani«yata ity artha÷ / anena @<"nÃyamastÅti caika" (KaU 1.20)>@ ity ayaæ pak«o nyÃyato 'prÃpto 'pi svavacanena Órutyà pratyuktas tathà k«aïabhaÇgavÃdaÓ ca // KaUBh_4.13/2,1.13 // ## punar api bhedadarÓanÃpavÃdaæ brahmaïa Ãha -- yathodakaæ durge durgame deÓa ucchrite v­«Âaæ siktaæ parvate«u parvavatsu nimnapradeÓe«u vidhÃvati vikÅrïaæ sad vinaÓyati, evaæ dharmÃn Ãtmano 'bhinnÃn p­thak paÓyan p­thag eva pratiÓarÅraæ paÓyaæs tÃn eva ÓarÅrabhedÃnuvartino 'nuvidhÃvati / ÓarÅrabhedam eva p­thak puna÷ puna÷ pratipadyata ity artha÷ // KaUBh_4.14/2,1.14 // ## iti kÃÂhakopani«adi caturthÅ vallÅ // asya punar vidyÃvato vidhvastopÃdhik­tabhedadarÓanasya viÓuddhavij¤Ãnaghanaikarasam advayam ÃtmÃnaæ paÓyato vijÃnato muner mananaÓÅlasyÃtmasvarÆpaæ kathaæ sambhavatÅty ucyate yathodakaæ Óuddhe prasanne Óuddhaæ prasannam Ãsiktaæ prak«iptam ekarasam eva nÃnyathà tÃd­g eva bhavaty ÃtmÃpy evam eva bhavaty ekatvaæ vijÃnato muner mananaÓÅlasya he gautama. tasmÃt kutÃrkikabhedad­«Âiæ nÃstikakud­«Âiæ cojjhitvà mÃt­pit­sahastrebhyo 'pi hitai«iïà vedenopadi«Âam ÃtmaikatvadarÓanaæ ÓÃntadarpair ÃdaraïÅyam ity artha÷ // KaUBh_4.15/2,1.15 // iti kaÂhavallyÃæ caturthavallÅ bhëyam // 4 // atha pa¤camÅ vallÅ / punar api prakÃrÃntareïa brahmatattvanirdhÃraïÃrtho 'yam Ãrambho durvij¤eyatvÃd brahmaïa÷ -- ## puraæ puram iva puram / dvÃrapÃlÃdhi«ÂhÃtrÃdyanekapuropakaraïasampattidarÓanÃccharÅraæ puram / puraÓ ca sopakaraïaæ svÃtmanÃsaæhatasvatantrasvÃmyarthaæ d­«Âam / tathedaæ purasÃmÃnyÃd anekopakaraïasaæhataæ ÓarÅraæ svÃtmanÃsaæhatarÃjasthÃnÅyasvÃmyarthaæ bhavitum arhati / tac cedaæ ÓarÅrÃkhyaæ puram ekÃdaÓadvÃram ekÃdaÓa dvÃrÃïy asya sapta ÓÅr«aïyÃni, nÃbhyà sahÃrväci trÅïi, Óirasy ekam, tair ekÃdaÓadvÃraæ puram / kasya? ajasya janmÃdivikriyÃrahitasyÃtmano rÃjasthÃnÅyasya puradharmavilak«aïasya / avakracetaso 'vakram akuÂilam ÃdityaprakÃÓavan nityam evÃvasthitam ekarÆpaæ ceto vij¤Ãnam asyety avakracetÃs tasyÃvakracetaso rÃjasthÃnÅyasya brahmaïa÷ / yasyedaæ puraæ taæ parameÓvaraæ purasvÃminam anu«ÂhÃya dhyÃtvà / dhyÃnaæ hi tasyÃnu«ÂhÃnaæ samyag vij¤ÃnapÆrvakam / taæ sarvai«aïÃvinirmukta÷ san samaæ sarvabhÆtasthaæ dhyÃtvà na Óocati / tadvij¤ÃnÃd abhayaprÃpte÷ ÓokÃvasarÃbhÃvÃt kuto bhayek«Ã / ihaivÃvidyÃk­takÃmakarmabandhanair vimukto bhavati / vimuktaÓ ca san vimucyate puna÷ ÓarÅraæ na g­hïÃtÅty artha÷ // KaUBh_5.1/2,2,1 // ## sa tu naikaÓarÅrapuravarttyevÃtmà kiæ tÃrhi sarvapÆravartÅ / katham -- haæso hanti gacchatÅti / Óuci«acchucau divyÃdityÃtmanà sÅdatÅti / vasur vÃsayati sarvÃniti / vÃyvÃtmanÃntarik«e sÅdatÅty antarik«asat / hotÃgni÷, "agnir vai hotÃ" iti Órute÷ / vedyÃæ p­thivyÃæ sÅdatÅti vedi«ad @<"iyaæ vedi÷ paro 'nta÷ p­thivyÃ÷" (RS 2,3.20)>@ ity ÃdimantravarïÃt / atithi÷ soma÷ san duroïe kalaÓe sÅdatÅti duroïasat / brÃhmaïo 'tithirÆpeïa và duroïe«u g­he«u sÅdatÅti / n­«an­«u manu«ye«u sÅdatÅti / varasad vare«u deve«u sÅdatÅti / ­tasad ­taæ satyaæ yaj¤o và tasmin sÅdatÅti / vyomasad vyomnyÃkÃÓe sÅdatÅti / abjà apsu ÓaÇkhakhaÓuktimakarÃdirÆpeïa jÃyata iti / gojà gavi p­thivyÃæ vrÅhiyavÃdirÆpeïa jÃyata iti / ­tajà yaj¤ÃÇgarÆpeïa jÃyata iti / adrijÃ÷ parvatebhyo nadyÃdirÆpeïa jÃyata iti / sarvÃtmÃpi sann ­tam avitathasvabhÃva eva / b­han mahÃn sarvakÃraïatvÃt / yadÃpy Ãditya eva mantreïocyate tad apy ÃtmasvarÆpatvam ÃdityasyÃÇgÅk­tatvÃd brÃhmaïo vyÃkhyÃne 'py avirodha÷ / sarvavyÃpy eka evÃtmà jagato nÃtmabheda iti mantrÃrtha÷ // KaUBh_5.2/2,2.2 // #<Ærdhvaæ prÃïam unnayati apÃnaæ pratyag asyati / madhye vÃmanam ÃsÅnaæ viÓve devà upÃsate // KaU_5.3/2,2.3 //># Ãtmana÷ svarÆpÃdhigame liÇgam ucyate -- Ærdhvaæ h­dayÃt prÃïaæ prÃïav­ttiæ vÃyum unnayaty Ærdhvaæ gamayati / tathÃpÃnaæ pratyagadho 'syati k«ipati ya iti vÃkyaÓe«a÷ / taæ madhye h­dayapuï¬arÅkÃkÃÓa ÃsÅnaæ buddhÃv abhivyaktavij¤ÃnaprakÃÓanaæ vÃmanaæ vananÅyaæ sambhajanÅyaæ viÓve sarve devÃÓ cak«urÃdaya÷ prÃïà rÆpÃdivij¤Ãnaæ balim upÃharanto viÓva iva rÃjÃnam upÃsate tÃdarthyenÃnuparatavyÃpÃrà bhavantÅty artha÷ / yad arthà yat prayuktÃÓ ca sarve vÃyukaraïavyÃpÃrÃ÷, so 'nya÷ siddha iti vÃkyÃrtha÷ // KaUBh_5.3/2,2.3 // ## ki¤ cÃsya ÓarÅrasthasyÃtmano visraæsamÃnasya bhraæÓamÃnasya dehino dehavata÷ / visraæsanaÓabdÃrtham Ãha -- dehÃd vimucyamÃnasyeti / kim atra pariÓi«yate prÃïÃdikalÃpe na ki¤cana pariÓi«yate 'tra dehe purasvÃmividravaïa iva paravÃsinÃæ yasyÃtmanopagame k«aïamÃtrÃt kÃryakaraïakalÃparÆpaæ sarvam idaæ hatabalaæ vidhvastaæ bhavati vina«Âaæ bhavati so 'nya÷ siddha Ãtmà // KaUBh_5.4/2,2.4 // ## syÃn mataæ prÃïÃpÃnÃdyapagamÃd evedaæ vidhvastaæ bhavati na tu tadvyatiriktÃtmÃpagamÃt prÃïÃdibhir eveha martyo jÅvatÅti / naitad asti / na prÃïena nÃpÃnena cak«urÃdinà và martyo manu«yo dehavÃn kaÓcana jÅvati na ko 'pi jÅvati / na hy e«Ãæ parÃrthÃnÃæ saæhatyakÃritvÃj jÅvanahetutvam upapadyate / svÃrthanÃsaæhatena pareïa kenacid aprayuktaæ saæhatÃnÃm avasthÃnaæ na d­«Âaæ yathà g­hÃdÅnÃæ loke, tathà prÃïÃdÅnÃm api saæhatatvÃd bhavitum arhati / ata itareïa itareïaiva saæhataprÃïÃdivilak«aïena tu sarve saæhatÃ÷ santo jÅvanti prÃïÃn dhÃrayanti / yasmin saæhatavilak«aïa Ãtmani sati parasminn etau prÃïÃpÃnau cak«urÃdibhi÷ saæhatÃv upÃÓritau, yasyÃsaæhatasyÃrthe prÃïÃpÃnÃdi÷ sarvaæ vyÃpÃraæ kurvan vartate saæhata÷ san sa tato 'nya÷ siddha ity abhiprÃya÷ // KaUBh_5.5/2,2.5 // ## hantedÃnÅæ punar api te tubhyam idaæ guhyaæ gopyaæ brahma sanÃtanaæ cirantanaæ pravak«yÃmi / yad vij¤ÃnÃt sarvasaæsÃroparamo bhavati, avij¤ÃnÃc ca yasya maraïaæ prÃpya yathà cÃtmà bhavati yathÃtmà saæsarati tathà ӭïu he gautama // KaUBh_5.6/2,2.6 // ## yoniæ yonidvÃraæ ÓukrabÅjasamanvitÃ÷ santo 'nye kecid avidyÃvanto mƬhÃ÷ prapadyante ÓarÅratvÃya ÓarÅragrahaïÃrthaæ dehino dehavanta÷, yoniæ praviÓantÅty artha÷ / sthÃïuæ v­k«ÃdisthÃvarabhÃvam anye 'tyantÃdhamà maraïaæ prÃpyÃnusaæyanty anugacchanti / yathÃkarma yady asya karma tadyathÃkarma yair yÃd­Óaæ karmeha janmani k­taæ tadvaÓenety etat / tathà ca yathÃÓrutaæ yÃd­Óaæ ca vij¤Ãnam upÃrjitaæ tadanurÆpam eva ÓarÅraæ pratipadyanta ity artha÷ / "yathÃpraj¤aæ hi saæbhavÃ÷" iti ÓrutyantarÃt // KaUBh_5.7/2,2.7 // ## yatpratij¤Ãtaæ guhyaæ brahma pravak«yÃmÅti tadÃha -- ya e«a supte«u prÃïÃdi«u jÃgartiæ na svapiti / katham / kÃmaæ kÃmaæ taæ tam abhipretaæ stryÃdyartham avidyayà nirmimÃïo ni«pÃdaya¤jÃgartiæ puru«o ya÷, tad eva Óukraæ Óubhraæ Óuddhaæ tad brahma nÃnyad guhyaæ brahmÃsti / tad evÃm­tam avinÃÓy ucyate sarvaÓÃstre«u / ki¤ ca p­thivyÃdayo lokÃs tasminn eva sarve brahmaïi Órità ÃÓritÃ÷ sarvalokakÃraïatvÃt tasya / tad u nÃtyeti kaÓcanety Ãdi pÆrvavad eva // KaUBh_5.8/2,2.8 // ## anekatÃrkikakubuddhivicÃlitÃnta÷karaïÃnÃæ pramÃïopapannam apy Ãtmaikatvavij¤Ãnam asak­d ucyamÃnam apy an­jubuddhÅnÃæ brÃhmaïÃnÃæ cetasi nÃdhÅyata iti tatpratipÃdana ÃdaravatÅ puna÷ punar Ãha Óruti÷ -- agnir yathaika eva prakÃÓÃtmà san bhuvanaæ bhavanty asmin bhÆtÃnÅti bhuvanam ayaæ lokas tam imaæ pravi«Âo 'nupravi«Âa÷, rÆpaæ rÆpaæ prati dÃrvÃdidÃhyabhedaæ pratÅty artha÷, pratirÆpas tatra tatra pratirÆpavÃn dÃhyabhedena bahuvidho babhÆva / eka eva tathà sarvabhÆtÃntarÃtmà rÆpaæ rÆpaæ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm abhyantara ÃtmÃtisÆk«matvÃd dÃrvÃdi«v iva sarvadehaæ prati pravi«ÂatvÃt pratirÆpo babhÆva bahiÓ ca svenÃvik­tena svarÆpeïÃkÃÓavat // KaUBh_5.9/2,2.9 // ## tathÃnyo d­«ÂÃnta÷ -- vÃyur yathaika ity Ãdi / prÃïÃtmanà dehe«v anupravi«Âo, rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆvety Ãdi samÃnam // KaUBh_5.10/2,2.10 // ## ekasya sarvÃtmatve saæsÃradu÷khitvaæ parasyaiva syÃd iti prÃpta idam ucyate -- sÆryo yathà cak«u«a ÃlokenopakÃraæ kurvan mÆtrapurÅ«ÃdyaÓuciprakÃÓanena taddarÓina÷ sarvalokasya cak«ur api san na lipyate cÃk«u«air aÓucyÃdidarÓananimittair ÃdhyÃtmikai÷ pÃpado«air bÃhyaiÓ cÃÓucyÃdisaæsaÇgado«air eka÷ saæs tathà sarvabhÆtÃntarÃtmà na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷ / loko hy avidyayà svÃtmany adhyastayà kÃmakarmodbhavaæ du÷kham anubhavati / na tu sà paramÃrthata÷ svÃtmani / yathà rajjuÓuktiko«aragagane«u sarparajatodakamalÃni na rajjvÃdÅnÃæ svato do«arÆpÃïi santi, saæsargiïi viparÅtabuddhyadhyÃsanimittÃt tad do«avadvibhÃvyante / na taddo«ais te«Ãæ lepo viparÅtabuddhyadhyÃsabÃhyà hi te / tathÃtmani sarvo loka÷ kriyÃkÃrakaphalÃtmakaæ vij¤Ãnaæ sarpÃdisthÃnÅyaæ viparÅtamadhyasya tannimittaæ janmamaraïÃdidu÷kham anubhavati, na tv Ãtmà sarvalokÃtmÃpi san viparÅtÃdhyÃropanimittena lipyate lokadu÷khena / kuto bÃhyo rajjvÃdivad eva viparÅtabuddhyadhyÃsabÃhyo hi sa iti // KaUBh_5.11/2,2.11 // ## ki¤ ca sa hi parameÓvara÷ sarvagata÷ svatantra eko na tatsamo 'bhyadhiko vÃnyo 'sti / vaÓÅ sarvaæ hy asya jagadvaÓe vartate / kuta÷? sarvabhÆtÃntarÃtmà / yata ekam eva sadekarasam ÃtmÃnaæ viÓuddhavij¤ÃnarÆpaæ nÃmarÆpÃdyaÓuddhopÃdhibhedavaÓena bahudhÃnekaprakÃraæ ya÷ karoti svÃtmasattÃmÃtreïÃcintyaÓaktitvÃt tam Ãtmasthaæ svaÓarÅrah­dayÃkÃÓe buddhau caitanyÃkÃreïÃbhivyaktam ity etat / na hi ÓarÅrasyÃdhÃratvam Ãtmana÷ / ÃkÃÓavad amÆrtatvÃt / ÃdarÓasthaæ mukham iti yadvat / tam etam ÅÓvaram ÃtmÃnaæ ye niv­ttabÃhyav­ttayo 'nupaÓyanty ÃcÃryÃgamopadeÓam anu sÃk«Ãd anubhavanti dhÅrà vivekinas te«Ãæ parameÓvarabhÆtÃnÃæ ÓÃÓvataæ nityaæ sukham ÃtmÃnandalak«aïaæ bhavati, netare«Ãæ bÃhyÃsaktabuddhÅnÃm avivekinÃæ svÃtmabhÆtam apy avidyÃvyavadhÃnÃt // KaUBh_5.12/2,2.12 // ## ki¤ ca nityo 'vinÃÓyanityÃnÃæ vinÃÓinÃm / cetanaÓ cetanÃnÃæ cetayitÌïÃæ brahmÃdÅnÃæ prÃïinÃm agninimittam iva dÃhakatvam anagnÅnÃm udakÃdÅnÃm Ãtmacaitanyanimittam eva cetayit­tvam anye«Ãm / ki¤ ca sa sarvaj¤a÷ sarveÓvara÷ kÃminÃæ saæsÃriïÃæ karmÃnurÆpaæ kÃmÃn karmaphalÃni svÃnugrahanimittÃÓ ca kÃmÃny eko bahÆnÃm aneke«ÃmanÃyÃsena vidadhÃti prayacchatÅty etat / tÃm Ãtmasthaæ ye 'nupaÓyanti dhÅrÃs te«Ãæ ÓÃntir uparati÷ ÓÃÓvatÅ nityà svÃtmabhÆtaiva syÃn netare«Ãm anevaæ vidhÃnÃm // KaUBh_5.13/2,1.13 // ## yat tad Ãtmavij¤Ãnasukham anirdeÓyaæ nirde«Âum aÓakyaæ paramaæ prak­«Âaæ prÃk­tapuru«avÃÇmanasayor agocaram api san niv­ttai«aïà ye brÃhmaïÃs ta etat pratyak«am eveti manyante, kathaæ nu kena prakÃreïa tat sukham ahaæ vijÃnÅyÃm / idam ity Ãtmabuddhivi«ayam ÃpÃdayeyaæ yathà niv­ttai«aïà yataya÷ / kim u tad bhÃti dÅpyate prakÃÓÃtmakaæ tad yato 'smadbuddhigocaratvena vibhÃti vispa«Âaæ d­Óyate kiæ và neti // KaUBh_5.14/2,1.14 // ## atrottaram idaæ bhÃti ca vibhÃti ceti / katham? na tatra tasmin svÃtmabhÆte brahmaïi sarvÃvabhÃsako 'pi sÆryo bhÃti tad brahma na prakÃÓayatÅty artha÷ / tathà na candratÃrakam, nemà vidyuto bhÃnti, kuto 'yam asmadd­«Âigocaro 'gni÷ / kiæ bahunÃ, yad idam Ãdikaæ sarvaæ bhÃti tat tam eva parameÓvaraæ bhÃntaæ dÅpyamÃnam anubhÃty anudÅpyate / tathà jalolmukÃdy agnisaæyogÃd agniæ dahantam anudahati na svatas tadvat / tasyaiva bhÃsà dÅptyà sarvam idaæ sÆryÃdi vibhati / yata evaæ tad eva brahma bhÃti ca vibhÃti ca / kÃryagatena vividhena bhÃsà tasya brahmaïo bhÃrÆpatvaæ svato 'vagamyate / na hi svato 'vidyamÃnaæ bhÃsanam anyasya kartuæ Óaktam / ghaÂÃdÅnÃm anyÃvabhÃsakatvÃdarÓanÃd bhÃrÆpÃïÃæ cÃdityÃdÅnÃæ taddarÓanÃt // KaUBh_5.15/2,2.15 // iti kaÂhavallyÃæ pa¤camavallÅ bhëyam // 5 // atha «a«Âha vallÅ / tÆlÃvadhÃraïenaiva mÆlÃvadhÃraïaæ v­k«asya yathà kriyate loke, evaæ saæsÃrakÃryav­k«ÃvadhÃraïena tanmÆlasya brÃhmaïa÷ svarÆpÃvadidhÃrayi«ayeyaæ «a«ÂhÅ vally Ãrabhyate -- #<ÆrdhvamÆlo avÃkÓÃkha e«o 'Óvattha÷ sanÃtana÷ / tad eva Óukraæ tad brahma tad evÃm­tam ucyate / tasmiæl lokÃ÷ ÓritÃ÷ sarve tad u nÃtyeti kaÓcana // etad vai tat // KaU_6.1/2,3.1 //># ÆrdhvamÆla Ærdhvaæ mÆlaæ yat tad vi«ïo÷ paramaæ padam asyeti so 'yam avyaktÃdisthÃvarÃnta÷ saæsÃrav­k«a ÆrdhvamÆla÷ / v­k«aÓ ca vraÓcanÃt / avicchinnajanmajarÃmaraïaÓokÃdyanekÃnarthÃtmaka÷ pratik«aïam anyathà svabhÃvo mÃyÃmarÅcyudakagandharvanagarÃdivad d­«Âana«ÂasvarÆpatvÃd avasÃne ca v­k«avad abhÃvÃtmaka÷ kadalÅstambhavan ni÷sÃro 'nekaÓatapÃkhaï¬abuddhivikalpÃspadas tattvavijij¤Ãsubhir anirdhÃritedantattvo vedÃntanirdhÃritaparabrahmamÆlasÃro 'vidyÃkÃmakarmÃvyaktabÅjaprabhavo 'parabrahmavij¤ÃnakriyÃÓaktidvayÃtmakahiraïyagarbhÃÇkura÷ sarvaprÃïiliÇgabhedaskandhas tat tat t­«ïÃjalÃsekodbhÆtadarpano buddhÅndriyavi«ayapravÃlÃÇkura÷ Órutism­tinyÃyavidyopadeÓapalÃÓo yaj¤adÃnatapodyanekakriyÃsupu«pa÷ sukhadu÷khavedanÃnekarasa÷ prÃïyupajÅvyÃnantaphalas tat t­«ïÃsalilÃvasekaprarƬhajaÂilÅk­tad­¬habaddhamÆla÷ satyanÃmÃdisaptalokabrahmÃdibhÆtapak«ik­tanŬa÷ prÃïisukhadu÷khodbhÆtahar«aÓokajÃtan­tyagÅtavÃditrak«velitÃsphoÂitahasitÃk­«ÂaruditahÃhÃmu¤camu¤cetyÃdyanekaÓabdak­tatumulÅbhÆtamahÃravo vedÃntavihitabrahmÃtmadarÓanÃsaÇgaÓastrak­toccheda e«a saæsÃrav­k«o 'Óvattho 'Óvatthavat kÃmakarmavÃteritanityapracalitasvabhÃva÷ / svarganarakatiryakpretÃdibhi÷ ÓÃkhÃbhir avÃkÓÃkha÷ / sanÃtano 'nÃditvÃc ciraæ prav­tta÷ / yad asya saæsÃrav­k«asya mÆlaæ tad eva Óukraæ Óubhraæ Óuddhaæ jyoti«mac caitanyÃtmajyoti÷svabhÃvaæ tad eva brahma sarvamahattvÃt / tad evÃm­tam avinÃÓasvabhÃvam ucyate kathyate satyatvÃt / vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyam an­tam anyadato martyam / tasmin paramÃrthasatye brahmaïi lokà gandharvanagaramarÅcyudakamÃyÃsamÃ÷ paramÃrthadarÓanÃbhÃvÃvagamanÃ÷ ÓritÃÓritÃ÷ sarve samastà utpattisthitilaye«u / tad u tadbrahma nÃtyeti nÃtivartate m­dÃdikam iva ghaÂÃdikÃryaæ kaÓcana kaÓcid api vikÃra÷ / etad vai tat // KaUBh_6.1/2,3.1 // ## yad vij¤ÃnÃd am­tà bhavantÅty ucyate, jagato mÆlaæ tad eva nÃsti brahmÃsata evedaæ ni÷s­tam iti tan na / yad idaæ ki¤ ca yat kiæ cedaæ jagatsarvaæ prÃïe / parasmin brahmaïi satyejati kampate, tata eva ni÷s­taæ nirgataæ satpracalati niyamena ce«Âate / yad evaæ jagadutpattyÃdikÃraïaæ brahma tanmahadbhayam / mahac ca tad bhayaæ ca bibhety asmÃd iti mahadbhayam / vajram udyatam udyatÃm iva vajram / yathà vajrodyatakaraæ svÃminam abhimukhÅbhÆtaæ d­«Âvà bh­tyà niyamena tac chÃsane vartante, tathedaæ candrÃdityagrahanak«atratÃrakÃdilak«aïaæ jagatseÓvaraæ niyamena k«aïam apy aviÓrÃntaæ vartata ity uktaæ bhavati / ya etad vidu÷ svÃtmaprav­ttisÃk«ibhÆtam ekaæ brahmÃm­tà amaraïadharmÃïÃste bhavanti // KaUBh_6.2/2,3.2 // ## kathaæ tadbhayÃj jagadvartata ity Ãha -- bhayÃd bhÅtyÃsya parameÓvarasyÃgnis tapati, bhayÃt tapati sÆryo, bhayÃd indraÓ ca vÃyuÓ ca m­tyur dhÃvati pa¤cama÷ / na hÅÓvarÃïÃæ lokapÃlÃnÃæ samarthÃnÃæ satÃæ niyantà ced vajrodyatakaravan na syÃt svÃmibhayabhÅtÃnÃm iva bh­tyÃnÃæ niyatà prav­tir upapadyate // KaUBh_6.3/2,3.3 // ## tac ceha jÅvann eva ced yady aÓakac chaknoti Óakta÷ san jÃnÃty etad bhayakÃraïaæ brahma boddhum avagantuæ prak pÆrvaæ ÓarÅrasya visraso 'vasraæsanÃt patanÃt saæsÃrabandhanÃd vimucyate / na ced aÓakadboddhum, tato 'navabodhÃt sarge«u, s­jyante ye«u sra«ÂavyÃ÷ prÃïina iti sargÃ÷ p­thivyÃdayo lokÃs te«u sarge«u loke«u ÓarÅratvÃya ÓarÅrabhÃvÃya kalpate samartho bhavati ÓarÅraæ g­hïÃtÅty artha÷ // tasmÃc charÅravisraæsanÃt prÃgÃtmÃvabodhÃya nÃstheya÷ / yasmÃd ihaivÃtmano darÓanam ÃdarÓasthasyeva mukhasya spa«Âamupapadyate na lokÃntare«u brahmalokÃd anyatra / sa ca du«prÃpa÷ // KaUBh_6.4/2,3.4 // katham ity ucyate -- ## yathÃdarÓe pratibimbabhÆtam ÃtmÃnaæ paÓyati loko 'tyantaviviktam, tathehÃtmani svabuddhÃvÃdarÓavan nirmalÅbhÆtÃyÃæ viviktam Ãtmano darÓanaæ bhavatÅty artha÷ / yathà svapne 'viviktaæ jÃgradvÃsanodbhÆtam, tathà pit­loke 'viviktam eva darÓanam Ãtmana÷ karmaphalopabhogÃsaktatvÃt / yathà cÃpsv aviviktÃvayavam ÃtmarÆpaæ parÅva dad­Óe parid­Óyata iva, tathà gandharvaloke 'viviktam eva darÓanam Ãtmana÷ / eva¤ ca lokÃntare«v api ÓÃstraprÃmÃïyÃd avagamyate / chÃyÃtapayor ivÃtyantaviviktaæ brahmaloka evaikasmin / sa ca du«prÃpo 'tyantaviÓi«Âakarmaj¤ÃnasÃdhyatvÃt / tasmÃd ÃtmadarÓanÃyehaiva yatna÷ kartavya ity abhiprÃya÷ // KaUBh_6.5/2,3.5 // ## katham asau boddhavya÷ kiæ và tadavabodhe prayojanam ity ucyate -- indriyÃïÃæ ÓrotrÃdÅnÃæ svasvavi«ayagrahaïaprayojanena svakÃraïebhya ÃkÃÓÃdibhya÷ p­thagutpadyamÃnÃnÃm atyantaviÓuddhÃt kevalÃc cinmÃtrÃtmasvarÆpÃt p­thagbhÃvaæ svabhÃvavilak«aïÃtmakatÃm, tathà te«Ãm evendriyÃïÃm udayÃstamayau cotpattipralayau jÃgratsvÃpnÃvasthÃpek«ayà nÃtmanas tÃv iti matvà j¤Ãtvà vivekato dhÅro dhÅmÃn na Óocati / Ãtmano nityaikasvabhÃvatvÃvyabhicÃrÃc chokakÃraïatvÃnupapatte÷ / tathà ca Órutyantaraæ @<"tarati Óokam Ãtmavit" (ChU 7,1.3)>@ iti // KaUBh_6.6/2,3.6 // ## yasmÃd Ãtmana indriyÃïÃæ p­thagbhÃva ukto nÃsau bahir adhigantavyo yasmÃt pratyagÃtmà sa sarvasya, tat katham ity ucyate -- indriyebhya÷ paraæ mana ity Ãdi / arthÃnÃm ihendrayasamÃnajÃtÅyatvÃd indriyagrahaïenaiva grahaïam / pÆrvavad anyat / sattvaÓabdÃd buddhir ihocyate // KaUBh_6.7/2,3.7 // ## avyaktÃt tu para÷ puru«o vyÃpako, vyÃpakasyÃpy ÃkÃÓÃde÷ sarvasya kÃraïatvÃd aliÇgo liÇgyate gamyate yena tal liÇgaæ budhyÃdi, tad avidyamÃnaæ yasya so 'yam aliÇga eva ca / sarvasaæsÃradharmavarjita ity etat / yaæ j¤ÃtvÃcÃryata÷ ÓÃstrataÓ ca mucyate jantur avidyÃdih­dayagranthibhir jÅvann eva, patite 'pi ÓarÅre 'm­tatvaæ ca gacchati / so 'liÇga÷ paro 'vyaktÃt puru«a iti pÆrveïaiva sambandha÷ // KaUBh_6.8/2,3.8 // ## kathaæ tarhi tasyÃliÇgasya darÓanam upapadyata ity ucyate na san d­Óe san darÓanavi«aye na ti«Âhati pratyagÃtmano 'sya rÆpam / ato na cak«u«Ã sarvendriyeïa, cak«urgrahaïasyopalÃk«aïÃrthatvÃt, paÓyati nopalabhate kaÓcana kaÓcid apy enaæ prak­tam ÃtmÃnam / kathaæ tarhi taæ paÓyed ity ucyate -- h­dà h­tsthayà buddhyà / manÅ«Ã manasa÷ saÇkalpÃdirÆpasye«Âe niyant­tveneti manÅ tayà manÅ«Ãvikalpayitryà buddhyà / manasà mananarÆpeïa samyag darÓanenÃbhikÊpto 'bhisamarthito 'bhiprakÃÓita ity etat / Ãtmà j¤Ãtuæ Óakya iti vÃkyaÓe«a÷ / tam ÃtmÃnaæ brahmaitad ye vidur am­tÃs te bhavanti // KaUBh_6.9/2,3.9 // ## sà h­nmanÅ kathaæ prÃpyata iti tad artho yoga ucyate -- yadà yasmin kÃle svavi«ayebhyo nivartitÃnyÃtmany eva pa¤ca j¤ÃnÃni / j¤ÃnÃrthatvÃc chrotrÃdÅnÅndriyÃïi j¤ÃnÃny ucyante / avati«Âhante saha manasà yad anugatÃni, tena saækalpÃdivyÃv­ttenÃnta÷karaïena / buddhiÓ cÃdhyavasÃyalak«aïà na vice«Âati svavyÃpÃre«u na vice«Âate na vyÃpriyate, tÃm Ãhu÷ paramà gatim // KaUBh_6.10/2,3.10 // ## tÃm Åd­ÓÅæ tadavasthÃæ yogam iti manyante viyogam eva santam / sarvÃnarthasaæyogaviyogalak«aïà hÅyam avasthà yogina÷ / etasyÃæ hy avasthÃyÃm avidyÃdhyÃropaïavarjitasvarÆpaprati«Âha Ãtmà / sthirÃm indrayadhÃraïÃæ sthirÃm acalÃm indrayadhÃraïÃæ bÃhyÃnta÷karaïÃnÃæ dhÃraïam ity artha÷ / apramatta÷ pramÃdavarjita÷ samÃdhÃnaæ prati nityaæ yatnavÃæs tadà tasmin kÃle, yadaiva prav­ttayogo bhavatÅti sÃmarthyÃd avagamyate / na hi buddhyÃdice«ÂÃbhÃve pramÃdasaæbhavo 'sti / tasmÃt prÃg eva buddhyÃdice«ÂoparamÃd apramÃdo vidhÅyate / athavà yadaivendriyÃïÃæ sthirà dhÃraïÃ, tadÃnÅm eva niraÇkuÓam apramattatvam ity ato 'bhidhÅyate 'pramattas tadà bhavatÅti / kuta÷ / yogo hi yasmÃt prabhavÃpyayÃv upajanÃpÃyadharmaka ity artha÷ / ato 'pÃyaparihÃrÃyÃpramÃda÷ kartavya ity abhiprÃya÷ // KaUBh_6.11/2,3.11 // ## buddhyÃdice«ÂÃvi«ayaæ ced brahmedaæ tad iti viÓe«ato g­hyeta, buddhyÃdyuparame ca grahaïakÃraïÃbhÃvÃd anupalabhyamÃnaæ nÃsty eva brahma / yad dhi karaïagocaraæ tad astÅti prasiddhaæ loke viparÅtaæ cÃsad iti / ataÓ cÃnarthako yogo 'anupalabhyamÃnatvÃd và nÃstÅty upalabdhavyaæ brahmety evaæ prÃpta idam ucyate / satyam / naiva vÃcà na manasà na cak«u«Ã nÃnyair apÅndriyai÷ prÃptuæ Óakyata ity artha÷ / tathÃpi sarvaviÓe«arahito 'pi jagato mÆlam ity avagatatvÃd asty eva, kÃryapravilÃpanasyÃstitvani«ÂhatvÃt / tathà hÅdaæ kÃryaæ sÆk«matÃratamyapÃramparyeïÃnugamyamÃnaæ sadbuddhini«ÂhÃm evÃvagamayati / yadÃpi vi«ayapravilÃpanena pravilÃpyamÃnà buddhis tadÃpi sà satpratyayagarbhaiva vilÅyate / buddhir hi na÷ pramÃïaæ sadasator yÃthÃtmyÃvagame / mÆlaæ cej jagato na syÃd asad anvitam evedaæ kÃryam asad ity evaæ g­hyeta, na tv etad asti, satyasad ity eva tu g­hyate, yathà m­dÃdikÃryaæ ghaÂÃdi m­dÃdyanvitam / tasmÃj jagato mÆlam ÃtmÃstÅty evopalabdhavya÷ / kasmÃt / astÅti bruvato 'stitvavÃdina ÃgamÃrthÃnusÃriïa÷ ÓraddadhÃnÃd anyatra nÃstikavÃdini nÃsti jagato mÆlam Ãtmà niranvayam evedaæ kÃryam abhÃvÃntaæ pravilÅyata iti manyamÃne viparÅtadarÓini, kathaæ tad brahma tattvata upalabhyate, na katha¤canopalabhyata ity artha÷ // KaUBh_6.12/2,3.12 // ## tasmÃd apohyÃsadvÃdipak«am Ãsuram astÅty evÃtmopalabdhavya÷ satkÃryabuddhyÃdyupÃdhibhi÷ / yadà tu tadrahito 'vikriya Ãtmà kÃryaæ ca kÃraïavyatirekeïa nÃsti @<"vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttikety eva satyam" (ChU 6,1.4)>@ iti Órute÷ / tadà tasya nirupÃdhikasyÃliÇgasya sadasadÃdipratyayavi«ayatvavarjitasyÃtmanas tattvabhÃvo bhavati / tena ca rÆpeïÃtmopalabdhavya ity anuvartate / tatrÃpy ubhayo÷ sopÃdhikanirupÃdhikayor astitvatattvabhÃvayo÷ -- nirdhÃraïÃrthà «a«ÂhÅ -- pÆrvam astÅty evopalabdhasyÃtmana÷ satkÃryopÃdhik­tÃstitvapratyayenopalabdhasyety artha÷ / paÓcÃt pratyastamitasarvopÃdhirÆpa Ãtmanas tattvabhÃvo viditÃviditÃbhyÃmanyo 'dvayasvabhÃvo "neti neti" @<"asthÆlam anaïv ahrasvam" (BùU 3,8.8)>@ @<"ad­Óye 'nÃtmye 'nirukte 'nilayane" (TaittU 2,7.1)>@ ity Ãdi Órutinirdi«Âa÷ prasÅdatyabhimukhÅbhavati / ÃtmaprakÃÓanÃya pÆrvam astÅty upalabdhavata ity etat // KaUBh_6.13/2,3.13 // ## evaæ paramÃrthÃtmadarÓino yadà yasmin kÃle sarve kÃmÃ÷ kÃmayitavyasyÃnyasyÃbhÃvÃt, pramucyante, viÓÅryante, ye 'sya prÃk pratibodhÃd vidu«o h­di buddhau Órità ÃÓritÃ÷ / buddhir hi kÃmÃnÃm ÃÓrayo nÃtmà @<"kÃma÷ saÇkalpa÷" (BùU 1,5.3)>@ ity ÃdiÓrutyantarÃc ca / atha tadà martya÷ prÃk prabodhÃd ÃsÅt sa prabodhottarakÃlam avidyÃkÃmakarmalak«aïasya m­tyor vinÃÓÃd am­to bhavati, gamanaprayojakasya m­tyor vinaÓÃd gamanÃnupapatter atrehaiva pradipanirvÃïavatsarvabandhanopaÓamÃd brahma samaÓnute brahmaiva bhavatÅty artha÷ // KaUBh_6.14/2,3.14 // ## kadà puna÷ kÃmÃnÃæ mÆlato vinÃÓa ity ucyate -- yadà sarve prabhidyante bhedam upayÃnti vinaÓyanti h­dayasya buddher iha jÅvata eva granthayo granthivad d­¬habandhanarÆpà avidyÃpratyayà ity artha÷ / aham idaæ ÓarÅraæ mamedaæ dhanaæ sukhÅ du÷khÅ cÃham ity evam Ãdilk«aïÃs tadviparÅtabrahmÃtmapratyayopajananÃd brahmaivÃham asmy asaæsÃrÅti vina«Âe«v avidyÃgranthi«u tannimittÃ÷ kÃmà mÆlato vinaÓyanti / atha matryo 'm­to bhavaty etÃvad dhy etÃvad evaitÃvan mÃtraæ nÃdhikam astÅty ÃÓaÇkà kartavyà / anuÓÃsanam anuÓi«Âir upadeÓa÷ sarvavedÃntÃnÃm iti vÃkyaÓe«a÷ // KaUBh_6.15/2,3.15 // #<Óataæ caikà ca h­dayasya nìyas tÃsÃæ mÆrdhÃnam abhini÷s­taikà / tayordhvam Ãyann am­tatvam eti vi«vaÇÇ anyà utkramaïe bhavati // KaU_6.16/2,3.16 //># nirastÃÓe«aviÓe«avyÃpibrahmÃtmapratipattyà prabhinnasamastÃvidyÃdigranther jÅvata eva brahmabhÆtasya vidu«o na gatir vidyate @<"atra brahma samaÓnute" (BùU 4,4.7)>@ ity uktatvÃt @<"na tasya prÃïà utkÃmanti brahmaiva san brahmÃpyeti" (BùU 4,4.6)>@ iti ÓrutyantarÃc ca / ye punar mandabrahmavido vidyÃntaraÓÅlinaÓ ca brahmalokabhÃjo ye ca tadviparÅtÃ÷ saæsÃrabhÃja÷, te«Ãm eva gativiÓe«a ucyate prak­totk­«ÂabrahmavidyÃphalastutaye / ki¤ cÃnyad agnividyà p­«Âà pratyuktà ca / tasyÃÓ ca phalaprÃptiprakÃro vaktavya iti mantrÃrambha÷ / tatra -- Óataæ ca ÓatasaÇkhyÃkà ekà ca su«umnà nÃma puru«asya h­dayÃd vini÷s­tà nìya÷ ÓirÃ÷, tÃsÃæ madhye mÆrdhÃnaæ bhittvÃbhini÷s­tà nirgatà ekà su«umnà nÃma / tayÃntakÃle h­daya ÃtmÃnaæ vaÓÅk­tya yojayet / tayà nìyor dhvam uparyÃyan gacchann ÃdityadvÃreïÃm­tatvam amaraïadharmatvam Ãpek«ikam -- @<"ÃbhÆtasamplavaæ sthÃnam am­tatvaæ hi bhëyate" (ViP 2,8.17)>@ iti sm­te÷ -- brahmaïà và saha kÃlÃntareïa mukhyam am­tatvam eti bhuktvà bhogÃn anupamÃn brahmalokagatÃn / vi«vaÇnÃnÃvidhagatayo 'nyà nìya utkramaïe bhavanti saæsÃrapratipattyarthà eva bhavantÅty arthÃ÷ // KaUBh_6.16/2,3.16 // ## idÃnÅæ sarvavallyarthopasaæhÃrÃrtham Ãha -- aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«o 'ntarÃtmà sadà janÃnÃæ sambandhini h­daye san nivi«Âo yathà vyÃkhyÃta÷, taæ svÃdÃtmÅyÃc charÅrÃt prav­hed udyacchen ni«kar«et p­thak kuryÃd ity artha÷ / kim ivety ucyate -- mu¤jÃdive«ÅkÃmantasthÃæ dhairyeïÃpramÃdena / taæ ÓarÅrÃn ni«k­«Âaæ cinmÃtraæ vidyÃdvijÃnÅyÃc chukraæ Óuddham am­taæ yathoktaæ brahmeti / dvir vacanam upani«at parisamÃpty artham iti ÓabdaÓ ca // KaUBh_6.17/2,3.17 // ## vidyÃstutyartho 'yam ÃkhyÃyikÃrthopasaæhÃro 'dhunocyate -- m­tyuproktÃm etÃæ yathoktÃæ brahmavidyÃæ yogavidhiæ ca k­tsnaæ samastaæ sopakaraïaæ saphalam ity etat / naciketo 'tha varapradÃnÃn m­tyor labdhvà prÃpyety artha÷ / kim? brahma prÃpto 'bhÆn mukto 'bhavad ity artha÷ / katham? vidyÃprÃptyà virajo vigatadharmÃdharmo vim­tyur vigatakÃmÃvidyaÓ ca san pÆrvam ity artha÷ / na kevalaæ naciketà evÃnyo 'pi ya evaæ naciketovad Ãtmavid adhyÃtmam eva nirupacaritaæ pratyak svarÆpaæ prÃpya tattvam evety abhiprÃya÷ / nÃnyad rÆpam apratyag rÆpam / tad evam adhyÃtmam evam uktaprakÃreïa veda vijÃnÃtÅty evaævit so 'pi virajÃ÷ san brahma prÃpya vim­tyur bhavatÅti vÃkyaÓe«a÷ // KaUBh_6.18/2,3.18 // ## oæ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ // iti kaÂhopani«adi dvitÅyÃdhyÃye t­tÅyà vallÅ // Ói«yÃcÃryayo÷ pramÃdak­tÃnyÃyena vidyÃgrahaïapratipÃdananimittado«apraÓamanÃrtheyaæ ÓÃntir ucyate -- saha nÃv ÃvÃm avatu pÃlayatu vidyÃsvarÆpaprakÃÓanena / ka÷? sa eva parameÓvara upani«at prakÃÓita÷ / ki¤ ca saha nau bhunaktu tatphalaprakÃÓanena nau pÃlayatu / sahaivÃvÃæ vidyÃk­taæ vÅryaæ sÃmathryaæ karavÃvahai ni«pÃdayÃvahai / ki¤ ca tejasvi nau tejasvi naurÃvayor yad adhÅtaæ tat svadhÅtam astu / athavà tejasvi nÃvÃvÃbhyÃæ yad adhÅtaæ tad atÅva tejasvi vÅryavad astv ity artha÷ / mà vidvi«Ãvahai Ói«yÃcÃryÃv anyonyaæ pramÃdak­tÃnyÃyÃdhyayanÃdhyÃpanado«animittaæ dve«aæ mà karavÃvahai ity artha÷ / ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ ÓÃntir iti trir vacanaæ sarvado«opaÓamanÃrtham ity om iti // KaUBh_6.19/2,3.19 // iti ÓrÅmat paramahaæsaparivrÃjakÃcÃryasya ÓrÅ govindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yasya ÓrÅ ÓaÇkarabhagavata÷ k­tau kÃÂhakopani«adbhëyaæ samÃptam //