Samkara (attrib.): Kathopanisadbhasya Based on Ten Principal Upaniùads with øaïkarabhàùya (Works of øaïkaràcàrya in original Sanskrit 1). Delhi : Motilal Banarsidass 1964 (reprint 2007) Input by Ivan Andrijanic [GRETIL-Version: 2017-10-06] STRUCTURE OF REFERENCES KaU_n.n/n,n.n = Kañha-Upaniùad_vallã.verse/adhyàya,vallã.verse KaUBh_n.n/n,n.n = Kañha-Upaniùad-Bhàùya_vallã.verse/adhyàya,vallã.verse BâU = Bçhadàraõyaka-Upaniùad BhG = Bhagavad-Gãtà ChU = Chàndogya-Upaniùad LiP = Liïga-Puràõa RS = èk-saühità ViP = Viùõu-Puràõa MARKUP ## @@ ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ øaükara (attrib.): Kañhopaniùadbhàùya kàñhakopaniùat oü saha nàv avatu / saha nau bhunaktu / saha vãryaü karavàvahai // tejasvi nàvadhãtamastu mà vidviùàvahai // oü ÷àntiþ ÷àntiþ ÷àntiþ // oü namo bhagavate vaivasvatàya mçtyave brahmavidyàcàryàya naciketase ca / atha kàñhakopaniùadvallãnàü sukhàrthaprabodhanàrtham alpagranthà vçttir àrabhyate / sader dhàtor vi÷araõagatyavasàd anàrthasyopanipårvasya kvippratyayàntasya råpam idam upaniùad iti / upaniùacchabdena ca vyàcikhyàsitagranthapratipàdyavedyavastuviùayà vidyocyate / kena punar arthayogenopaniùacchabdena vidyocyata ity ucyate / ye mumukùavo dçùñànu÷ravikaviùayavitçùõàþ santa upaniùacchabdavàcyàü vakùyamàõalakùaõàü vidyàm upasadyopagamya tanniùñhatayà ni÷cayena ÷ãlayanti teùàm avidyàdeþ saüsàrabijasya vi÷araõàd dhiüsanàd vinà÷anàd ity anenàrthayogena vidyopaniùad ity ucyate / tathà ca vakùyati @<"nicàyya taü mçtyumukhàt pramucyate" (KaU 3.15)>@ iti / pårvoktavi÷eùaõàn và mumukùån paraü brahma gamayatãti brahmagamayitçtvena yogàd brahmavidyopaniùat / tathà ca vakùyati @<"brahmapràpto virajo 'bhåd vimçtyuþ" (KaU 3.18)>@ iti / lokàdir brahmajaj¤o yo 'gnis tadviùayàyà vidyàyà dvitãyena vareõa pràrthyamànàyàþ svargalokaphalapràptihetutvena garbhavàsajanmajaràdyupadravavçndasya lokàntare paunaþpunyena pravçttasyàvasàdayitçtvena ÷aithilyàpàdanena dhàtvarthayogàd agnividyàpy upaniùad ity ucyate / tathà ca vakùyati @<"svargalokà amçtatvaü bhajante" (KaU 1.13)>@ ity àdi / nanu copaniùacchabdenàdhyetàro grantham apy abhilapanti / upaniùadam adhãmaha upaniùadam adhyàpayàma iti ca / naiùa doùaþ, avidyàdisaüsàrahetuvi÷araõàdeþ sadi dhàtvarthasya granthamàtre 'sambhavàd vidyàyàü ca sambhavàt / granthasyàpi tàdarthyena tacchabdatvopapatter àyur vai dhçtam ity àdivat / tasmàd vidyàyàü mukhyayà vçttyopaniùacchabdo vartate, granthe tu bhaktyeti / evam upaniùannirvacanenaiva vi÷iùño 'dhikàrã vidyàyàm uktaþ / viùaya÷ ca vi÷iùña ukto vidyàyàþ paraü brahma pratyagàtmabhåtam / prayojanaü càsyà upaniùada àtyantikã saüsàranivçttir brahmapràptilakùaõà / sambandha÷ caivaü bhåtaprayojanenoktaþ / ato yathoktàdhikàriviùayaprayojanasambandhàyà vidyàyàþ karatalanyastàmalakavat prakà÷akatvena vi÷iùñàdhikàriviùayaprayojanasambandhà età vallyo bhavantãti / atas tà yathàpratibhànaü vyàcakùmahe / ## tatràkhyàyikà vidyàstutyarthà / u÷an kàmayamàno ha và iti vçttàrthasmaraõàrthau nipàtau / vàjamannaü taddànàdinimittaü ÷ravo ya÷o yasya sa vàja÷ravà, råóhito và, tasyàpatyaü vàja÷ravasaþ / sa kila vi÷vajità sarvamedheneje tatphalaü kàmayamànaþ / tasmin kratau sarvavedasaü sarvasvaü dhanaü dadau dattavàn / tasya yajamànasya ha naciketà nàma putraþ kilàsa babhåva // KaUBh_1.1/1,1.1 // ## taü ha naciketasaü kumàraü prathamavayasaü santam apràptajanana÷aktiü bàlam eva ÷raddhàstikyabuddhiþ pitur hitakàmaprayuktavive÷a praviùñavatã / kasmin kàla ity àha -- çtvigbhyaþ sadasyebhya÷ ca dakùiõàsu nãyamànàsu vibhàgenopanãyamànàsu dakùiõàrthàsu goùu, sa àviùña÷raddho naciketà amanyata // KaUBh_1.2/1,1.2 // ## katham ity ucyate -- pãtodakà ity àdinà dakùiõàrthà gàvo vi÷eùyante / pãtam udakaü yàbhis tàþ pãtodakàþ / jagdhaü bhakùitaü tçõaü yàbhis tà jagdhatçõàþ / dugdho dohaþ kùãràkhyo yàsàü tà dugdhadohàþ / nirindriyà prajananàsamarthà jãrõà niùphalà gàva ity arthaþ / yàs tà evambhåtà gà çtvigbhyo dakùiõàbuddhyà dadatprayacchannanandà anànandà asukhà nàmety etad ye te lokàs tàn sa yajamàno gacchati // KaUBh_1.3/1,1.3 // ## tad evaü kratvasampattinimittaü pitur aniùñaü phalaü mayà putreõa satà nivàraõãyam àtmapradànenàpi kratusampattiü kçtvà ity evaü matvà pitaram upagamya sa hovàca pitaram -- he tata tàta kasmà çtvigvi÷eùàya dakùiõàrthaü màü dàsyasãti prayacchasãty etat / evam uktena pitropekùyamàõo 'pi dvitãyaü tçtiyam apy uvàca kasmai màü dàsyasi kasmai màü dàsyasãti / nàyaü kumàrasvabhàva iti kruddhaþ san pità taü ha putraü kilovàca mçtyave vaivasvatàya tvà tvàü dadàmãti // KaUBh_1.4/1,1.4 // ## sa evam uktaþ putra ekànte paridevayठcakàra / katham ity ucyate -- bahånàü ÷iùyàõàü putràõàü và emi gacchàmi prathamaþ sanmukhyayà ÷iùyàdivçttyety arthaþ / madhyamànàü ca bahånàü madhyamo madhyamayaiva vçttyaimi / nàdhamayà kadàcid api / tam evaü vi÷iùñaguõam api putraü màü @<"mçtyave tvà dadàmi" (KaU 1.4)>@ ity uktavàn pità / sa kiü svid yamasya kartavyaü prayojanaü mayà prattena kariùyati yatkartavyam adya? nånaü prayojanam anapekùyaiva krodhava÷àd uktavàn pità / tathàpi tatpitur vaco mçùà mà bhåditi // KaUBh_1.5/1,1.5 // evaü matvà paridevanàpårvakam àha pitaraü ÷okàviùña kiü và mayoktam iti -- ## anupa÷yàlocaya vibhàvayànukrameõa yathà yena prakàreõa vçtàþ pårve 'tikràntàþ pitçpitàmahàdayas tava / tàn dçùñrvà ca teùàü vçttam àsthàtum arhasi / vartamànà÷ càpare sàdhavo yathà vartante tàü÷ ca tathà pratipa÷yàlocaya / na ca teùàü mçùàkaraõaü vçttaü vartamànaü vàsti / tadviparãtam asatàü ca vçttaü mçùàkaraõam / na ca mçùàbhåtaü kçtvà ka÷cid ajaràmaro bhavati / yataþ sasyam iva martyo manuùyaþ pacyate jãrõo mriyate, mçtvà ca sasyam ivàjàyata àvirbhavati punar evam anitye jãvaloke kiü mçùàkaraõena / pàlayàtmanaþ satyam / preùaya màü yamàyety abhipràyaþ // KaUBh_1.6/1,1.6 // ## sa evam uktaþ pitàtmanaþ satyatàyai preùayàmàsa / sa ca yamabhavanaü gatvà tistro ràtrãr uvàsa yame proùite / proùyàgataü yamam amàtyà bhàryà và åcur bodhayanto vai÷vànaro 'gnir eva sàkùàt pravi÷aty atithiþ san bràhmaõo gçhàn dahann iva / tasya dàhaü ÷amayanta ivàgner etàü pàdyàsanàdidànalakùaõàü ÷àntiü kurvanti santo 'tither yataþ, ato haràhara he vaivasvatodakaü naciketase pàdyàrtham / yata÷ càkaraõepratyavàyaþ ÷råyate // KaUBh_1.7/1,1.7 // #<à÷àpratãkùe saügataü sånçtàü ca iùñàpårte putrapa÷åü÷ ca sarvàn / etad vçïkte puruùasyàlpamedhaso yasyàna÷nan vasati bràhmaõo gçhe // KaU_1.8/1,1.8 //># à÷àpratãkùa anirj¤àtapràpyeùñàrthapràrthanà à÷à, nirj¤àtapràpyàrthapratãkùaõaü pratãkùà, ta à÷àpratãkùe / saïgataü satsaüyogajaü phalam, sånçtàü ca sånçtà hi priyà vàktannimittajaü ca / iùñàpårte iùñaü yàgajaü phalam, pårtam àràmàdi kriyàjaü phalam / putrapa÷åü÷ ca putràü÷ ca sarvàn etat sarvaü yathoktaü vçïkte varjayati vinà÷ayatãty etat, puruùasyàlpamedhaso 'lpapraj¤asya / yasyàna÷nannabhu¤jàno bràhmaõo gçhe vasati / tasmàd anupekùaõãyaþ sarvàvasthàsv apy atithir ity arthaþ // KaUBh_1.8/1,1.8 // ## evam ukto mçtyur uvàca naciketasam upagamya påjàpuraþsaram / tistro ràtrãr yad yasmàd avàtsãr uùitavànasi gçhe me mamàna÷nan he brahmann atithiþ san namasyo namaskàràrha÷ ca, tasmàn namaste tubhyam astu bhavatu / he brahman svasti bhadraü me 'stu / tasmàd bhavato 'na÷anena madgçhavàsanimittàd doùàt / tatpràptyupa÷amena yady api bhavad anugraheõa sarvaü mama svasti syàt tathàpi tvadadhikasamprasàdanàrtham ana÷anenoùitàm ekaikàü ràtriü prati trãn varàn vçõãùv àbhipretàrthavi÷eùàn pràrthayasva mattaþ // KaUBh_1.9/1,1.9 // #<÷àntasaïkalpaþ sumanà yathà syàd vãtamanyur gautamo màbhi mçtyo / tvatprasçùñaü màbhivadet pratãta etat trayàõàü prathamaü varaü vçõe // KaU_1.10/1,1.10 //># naciketàs tv àha -- yadi ditsur varàn ÷àntasaïkalpa upa÷àntaþ saïkalpo yasya màü prati, yamaü pràpya kin nu kariùyati mama putra iti, sa ÷àntasaïkalpaþ sumanàþ prasannamanà÷ ca yathà syàd vãtamanyur vigataroùa÷ ca gautamo mama pità màbhi màü prati he mçtyo, ki¤ ca tvatprasçùñaü tvayà vinirmuktaü preùitaü gçhaü prati màm abhivadet pratãto labdhasmçtiþ, sa evàyaü putro mamàgata ity evaü pratyabhijànann ity arthaþ / etat prayojanaü trayàõàü varàõàü prathamam àdyaü varaü vçõe pràrthaye yatpituþ paritoùaõam // KaUBh_1.10/1,1.10 // ## mçtyur uvàca -- yathà buddhis tvayi purastàt pårvam àsãt snehasamanvità pitus tava bhavità prãtisamanvitas tava pità tathaiva pratãtaþ pratãtavàn sann auddàlakir uddàlaka evauddàlakiþ, aruõasyàpatyam àruõir dvyàmuùyàyaõo và matprasçùño mayànuj¤àtaþ sann uttarà api ràtrãþ sukhaü prasannamanàþ ÷ayità svaptà vãtamanyur vigatamanyu÷ ca bhavati syàt tvàü putraü dadç÷ivàn dçùñavàn san mçtyumukhàn mçtyugocaràt pramuktaü santam // KaUBh_1.11/1,1.11 // ## naciketà uvàca -- svarge loke rogàdinimittaü bhayaü ki¤cana ki¤cid api nàsti / na ca tatra tvaü mçtyo sahasà prabhavasi, ato jarayà yukta iha lokavat tvatto na bibheti ka÷cit tatra / ki¤cobha a÷anàyàpipàse tãrtvàtikramya ÷okam atãtya gacchatãti ÷okàtigaþ san mànasena duþkhena varjito modate hçùyati svargaloke divye // KaUBh_1.12/1,1.12 // ## evaï guõavi÷iùñasya svargalokasya pràptisàdhanabhåtaü svargyam agniü sa tvaü mçtyur adhyeùi smarasi jànàsãty arthaþ / he mçtyo yatas taü prabråhi kathaya ÷raddadhànàya ÷raddhàvate mahyaü svargàrthine / yenàgninà citena svargalokaþ svargo loko yeùàü te svargalokà yajamànà amçtatvam amaraõatàü devatvaü bhajante pràpnuvanti tad etad agnivij¤ànaü dvitãyena vareõa vçõe // KaUBh_1.13/1,1.13 // ## mçtyoþ pratij¤à iyam -- pra te tubhyaü prabravãmi / yat tvayà pràrthitaü tadu me mama vacaso nibodha budhyasvaikàgramanàþ san svargyaü svargàya hitaü svargasàdhanam agniü he naciketaþ prajànan vij¤àtavàn sann aham ity arthaþ / prabravãmi tan nibodheti ca ÷iùyabuddhisamàdhànàrthaü vacanam / adhunàgniü stauti -- anantaü lokàpti svargalokaphalapràptisàdhanam ity etat / atho 'pi pratiùñhàm à÷rayaü jagato viràóråpeõa tam etam agniü mayocyamànaü viddhi vijànãhi tvaü nihitaü sthitaü guhàyàü viduùàü buddhau niviùñam ity arthaþ // KaUBh_1.14/1,1.14 // ## idaü ÷ruter vacanam / lokàdiü lokànàm àdiü pratham a÷arãritvàd agniü taü prakçtaü naciketasà pràrthitam uvàcoktavàn mçtyus tasmai naciketase / ki¤ ca yà iùñakà÷ cetavyàþ svaråpeõa, yàvatãr và saïkhyayà, yathà và ciyate 'gnir yena prakàreõa sarvam etad uktavàn ity arthaþ / sa càpi naciketàs tan mçtyunoktaü pratyavadad yathàvat pratyayenàvadat pratyuccàritavàn / athàsya pratyuccàraõena tuùñaþ san mçtyuþ punar evàha varatrayavyatirekeõànyaü varaü ditsuþ // KaUBh_1.15/1,1.15 // ## kathaü taü naciketasam abravãt prãyamàõaþ ÷iùyasya yogyatàü pa÷yan prãyamàõaþ prãtim anubhavan mahàtmàkùudrabuddhir varaü tava caturtham iha prãtinimittam adyedànãü dadàmi bhåyaþ punaþ prayacchàmi / tavaiva naciketaso nàmnàbhidhànena prasiddho bhavità mayocyamàno 'yam agniþ / ki¤ ca sçïkàü ÷abdavatãü ratnamayãü màlàm imàm anekaråpàü vicitràü gçhàõa svãkuru / yad và, sçïkàm akutsitàü gatiü karmamayãü gçhàõa / anyad api karmavij¤ànam anekaphalahetutvàt svãkurvity arthaþ // KaUBh_1.16/1,1.16 // punar api karmastutim evàha -- ## triõàciketas triþkçtvà nàciketo 'gni÷ cito yena sa triõàciketas tadvij¤ànatadadhyayanatadanuùñhànavàn và / tribhir màtçpitràcàryair etya pràpya sandhiü sandhànaü sambandhaü màtràdyanu÷àsanaü yathàvat pràpyety etat / tad dhi pràmàõyakàraõaü ÷rutyantaràd avagamyate @<"yathà màtçmàn pitçmàn" (BâU 4,1.2)>@ ity àdeþ / vedasmçti÷iùñair và pratyakùànumànàgamair và / tebhyo hi vi÷uddhiþ pratyakùà / trikarmakçt ijyàdhyayanadànànàü kartà taraty atikràmati janmamçtyå / ki¤ ca brahmajaj¤aü brahmaõo hiraõyagarbhàj jàto brahmajaþ, brahmaja÷ càsau j¤a÷ ceti brahmajaj¤aþ sarvaj¤o hy asau / taü devaü dyotanठj¤ànàdiguõavantam ãóyaü stutyaü viditvà ÷àstrato, nicàyya dçùñvà càtmabhàvenemàü svabuddhipratyakùàü ÷àntim uparatim atyantam ety ati÷ayenaiti / vairàjaü padaü j¤ànakarmasamuccayànuùñhànena pràpnotãty arthaþ // KaUBh_1.17/1,1.17 // idànãm agnivij¤ànacayanaphalam upasaüharati prakaraõa ca -- ## triõàciketas trayaü yathoktaü @<"yà iùñakà yàvatãrvà yathà và" (KaU 1.15)>@ ity etad viditvàvagamya ya÷ caivam àtmaråpeõàgniü vidvàü÷ cinute nirvartayati nàciketam agniü kratuü sa mçtyupà÷àn adharmàj¤ànaràgadveùàdilakùaõàn purato 'grataþ pårvam eva ÷arãrapàtàd ity arthaþ praõodyàpahàya ÷okàtigo mànasair duþkhair varjita ity etan modate svargaloke vairàje viràóàtmasvaråpapratipattyà // KaUBh_1.18/1,1.18 // ## eùa te tubhyam agnir varo he naciketaþ, svargyaþ svargasàdhano yam agniü varam avçõãthàþ pràrthitavànasi dvitãyena vareõa, so 'gnir varo datta ity uktopasaühàraþ / ki¤ caitam agniü tavaiva nàmnà pravakùyanti janàso janà ity etat / eùa varo datto mayà caturthas tuùñena / tçtãyaü varaü naciketo vçõãùva / tasmin hy adatta çõavàn evàham ity àbhipràyaþ // KaUBh_1.19/1,1.19 // etàvad dhy atikràntena vidhipratiùedhàrthena mantrabràhmaõenàvagantavyaü yadvaradvayasåcitaü vastu nàtmatattvaviùayayàthàtmyavij¤ànam / ato vidhipratiùedhàrthaviùayasyàtmani kriyàkàrakaphalàdhyàropaõalakùaõasya svàbhàvikasyàj¤ànasya saüsàrabãjasya nivçttyarthaü tadviparãtabrahmàtmaikatvavij¤ànaü kriyàkàrakaphalàdhyàropaõalakùaõa÷ånyam àtyantikaniþ÷reyasaprayojanaü vaktavyam ity uttaro grantha àrabhyate / tam etam arthaü dvitãyavarapràptyàpy akçtàrthatvaü tçtãyavaragocaram àtmaj¤ànam antareõa ity àkhyàyikayà prapa¤cayati -- ## yataþ pårvasmàt karmagocaràt sàdhyasàdhanalakùaõàd anityàd viraktasyàtmaj¤àne 'dhikàra iti tannindàrtha putràdyupanyàsena pralobhanaü kriyate / naciketà uvàca @<"tçtãyaü varaü naciketo vçõãùva" (KaU 1.19)>@ ity uktaþ san -- yeyaü vicikitsà saü÷ayaþ prete mçte manuùye, astãty eke 'sti ÷arãrendriyamanobuddhivyatirikto dehàntarasambandhyàtmety eke manyante, nàyam astãti caike, nàyam evaüvidho 'stãti caike / ata÷ càsmàkaü na pratyakùeõa nàpi vànumànena nirõayavij¤ànam / etad vij¤ànàdhãno hi paraþ puruùàrtha ity ata etad vidyàü vijànãyàm aham anu÷iùño j¤àpitas tvayà / varàõàm eùa varas tçtãyo 'va÷iùñaþ // KaUBh_1.20/1,1.20 // kim ayam ekàntato niþ÷reyasasàdhanàtmaj¤ànàrho na vety etat parãkùaõàrtham àha -- ## devair apy atraitasmin vastuni vicikitsitaü saü÷ayitaü purà pårvam / na hi suvij¤eyaü suùñhu j¤eyam asakçt ÷rutam api pràkçtair janair yato 'õuþ såkùma eùa àtmàkhyo dharmaþ / ato 'nyam asan digdhaphalaü varaü naciketo vçõãùva, mà moparotsãr uparodhaü mà kàrùãr adharmaõam ivottamarõaþ / atisçja vimu¤cainaü varaü mà màü prati // KaUBh_1.21/1,1.21 // evam ukto naciketà àha -- ## devair atràpy etasmin vastuni vicikitsitaü kileti bhavata eva naþ ÷rutam / tvaü ca mçtyo yady asmàn na suj¤eyam àtmatattvam àttha kathayasi / ataþ paõóitair apy avadanãyatvàd vaktà càsya dharmasya tvàdçk tvattulyo 'nyaþ paõóita÷ ca na labhyo 'nviùyamàõo 'py ayaü tu varo niþ÷reyasapràptihetuþ / ato nànyo varas tulyaþ sadç÷o 'sty etasya ka÷cid apy, anityaphalatvàd anyasya sarvasyaivety abhipràyaþ // KaUBh_1.22/1,1.22 // evam ukto 'pi punaþ pralobhayann uvàca mçtyuþ -- #<÷atàyuùaþ putrapautràn vçõãùva bahån pa÷ån hastihiraõyam a÷vàn / bhåmer mahad àyatanaü vçõãùva svayaü ca jãva ÷arado yàvad icchasi // KaU_1.23/1,1.23 //># ÷atàyuùaþ ÷ataü varùàõy àyåüùi yeùàü tàn ÷atàyuùaþ putrapautràn vçõãùva / ki¤ ca gavàdilakùaõàn bahån pa÷ån, hastihiraõyaü hastã ca hiraõyaü ca hastihiraõyam, a÷vàü÷ ca / ki¤ ca bhåmeþ pçthivyà mahad vistãrõam àyatanam à÷rayaü maõóalaü sàmràjyaü vçõãùva / ki¤ ca sarvam apy etad anarthakaü svayaü ced alpàyur ity ata àha -- svayaü ca tvaü jãva dhàraya ÷arãraü samagrendriyakalàpaü ÷arado varùàõi yàvad icchasi jãvitum // KaUBh_1.23/1,1.23 // ## etat tulyam etena yathopadiùñena sadç÷amanyam api yadi manyase varaü tam api vçõãùva / ki¤ ca vittaü prabhåtaü hiraõyaratnàdi cirajãvikàü ca saha vittena vçõãùvety etat / kiü bahunà, mahàbhåmau mahatyàü bhåmau ràjà naciketas tvam edhi bhava / ki¤ cànyat kàmànàü divyànàü mànuùàõàü ca tvà tvàü kàmabhàjaü kàmabhàginaü kàmàrhaü karomi, satyasaïkalapo hy ahaü devaþ // KaUBh_1.24/1,1.24 // ## ye ye kàmàþ pràrthanãyà durlabhà÷ ca matryaloke sarvàs tàn kàmठchandata icchàtaþ pràrthayasva / ki¤ cemà divyà apsaraso, ramayanti puruùàn iti ràmàþ, saha rathair vartanta iti sarathàþ, satåryàþ savàditràþ, tà÷ ca na hi lambhanãyàþ pràpaõãyà ãdç÷à evaüvidhà manuùyair matyair asmadàdiprasàdam antareõa / àbhir matprattàbhir mayà pradattàbhiþ paricàriõãbhiþ paricàrayasvàtmànam, pàdaprakùàlanàdi÷u÷råùàü kàrayàtmana ity arthaþ / naciketo, maraõaü maraõasambaddhaü pra÷naü prete 'sti nàstãti kàkadantaparãkùàråpaü mànupràkùãr maivaü praùñum arhasi // KaUBh_1.25/1,1.25 // evaü pralobhyamàno 'pi naciketà mahàhradavadakùobhya àha -- #<÷vobhàvà martyasya yad antakaitat sarvendriyàõàü jarayanti tejaþ / api sarvaü jãvitam alpam eva tavaiva vàhàs tava nçtyagãte // KaU_1.26/1,1.26 //># ÷vo bhaviùyanti na bhaviùyanti veti sandihyamàna eva yeùàü bhàvo bhavanaü tvayopanyastànàü bhogànàü te ÷vobhàvàþ / ki¤ ca matryasya manuùyasyàntaka he mçtyo, yad etat sarvendriyàõàü tejas taj jarayanty apakùayanty apsaraþprabhçtayo bhogà anarthàyaivate dharmavãryapraj¤àtejoya÷aþprabhçtãnàü kùapayitçtvàt / yàü càpi dãrghajãvikàü tvaü ditsasi tatràpi ÷çõu / sarvaü yad brahmaõo 'pi jãvitam àyur alpam eva, kim utàsmadàdidãrghajãvikà / atas tavaiva tiùñhantu vàhà rathàdayas tathà tava nçtyagãte ca // KaUBh_1.26/1,1.26 // ## ki¤ ca na prabhåtena vittena tarpaõãyo manuùyaþ / na hi loke vittalàbhaþ kasyacit tçptikaro dçùñaþ / yadi nàmàsmàkaü vittatçùõà syàl lapsyàmahe pràpsyàmahe vittam adràkùma dçùñavanto vayaü cet tvà tvàm / jãvitam api tathaiva, jãviùyàmo yàvad yàmye pade tvam ã÷iùyasã÷iùyase prabhuþ syàþ / kathaü hi martyas tvayà sametyàlpadhanàyur bhavet / varas tu me varaõãyaþ sa eva yadàtmavij¤ànam // KaUBh_1.27/1,1.27 // ## yata÷ càjãryatàü vayohàõim apràpnuvatàm amçtànàü sakà÷am upetyopagamyàtmana utkçùñaü prayojanàntaraü pràptavyaü tebhyaþ prajànann upalabhamànaþ svayaü tu jãryan martyo jaràmaraõavàn kvadhaþsthaþ kuþ pçthivy adha÷ càsàv àntarikùàdilokàpekùayà tasyàü tiùñhatãti kvadhaþsthaþ san katham evam avivekibhiþ pràrthanãyaü putravittàdyasthiraü vçõãte / "kva tadàsthaþ" iti và pàñhàntaram / asmin pakùe caivam akùarayojanà teùu putràdiùv àsthà sthitis tàtparyeõa vartanaü yasya sa tadàsthaþ, tato 'dhikataraü puruùàrthaü duùpràpam api pràpipayiùuþ kva tadàstho bhavet ? na ka÷cit tadasàraj¤as tadarthã syàd ity arthaþ / sarvo hy uparyuparyeva bubhåùati lokas tasmàn na putravittàdilobhaiþ pralobhyo 'ham / ki¤ càpsaraþ pramukhàn varõaratipramodànanavasthitaråpatayàbhidhyàyanniråpayanyathàvad atidãrghe jãvite ko vivekã rameta // KaUBh_1.28/1,1.28 // ## iti kàñhakopaniùadi prathamà vallã // 1 // ato vihàyànityaiþ kàmaiþ pralobhanaü yanmayà pràrthitaü yasmin preta idaü vicikitsanaü vicikitsanty asti nàstãty evaü prakàram, he mçtyo, sàmparàye paralokaviùaye mahati mahatprayojananimitta àtmano nirõayavij¤ànaü yat tad bråhi kathaya no 'smabhyam / kiü bahunà / yo 'yaü prakçta àtmaviùayo varo gåóhaü gahanaü durvivecanaü pràpto 'nupraviùñaþ, tasmàd varàd anyam avivekibhiþ pràrthanãyam anityaviùayaü varaü naciketà na vçõãte manasàpãti ÷ruter vacanam iti // KaUBh_1.29/1,1.29 // iti kañhavallyàü prathamavallãbhàùyam // 1 // atha dvitãyà vallã / parãkùya ÷iùyaü vidyàyogyatàü càvagamyàha -- ## anyat pçthag eva ÷reyo niþ÷reyasaü tathànyad utaivàpi ca preyaþ priyataram api te preyaþ ÷reyasy ubhe nànàrthe bhinnaprayojane satã puruùam adhikçtaü varõà÷ramàdivi÷iùñaü sinãto badhnãtas tàbhyàü vidyàvidyàbhyàm àtmakartavyatayà prayujyate sarvaþ puruùaþ / ÷reyaþ preyasor hy abhyudayàmçtatvàrthã puruùaþ pravartate / ataþ ÷reyaþ preyaþ prayojanakartavyatayà, tàbhyàü buddha ity ucyate sarvaþ puruùaþ / te yady apy ekaikapuruùàrthasambandhinã vidyàvidyàråpatvàd viruddhe ity anyataràparityàgenaikena puruùena sahànuùñhàtum a÷akyatvàt tayor hitvàvidyàråpaü preyaþ, ÷reya eva kevalam àdadànasyopàdànaü kurvataþ sàdhu ÷obhanaü ÷ivaü bhavati / yas tv adåradar÷ã vimåóho hãyate viyujyate 'rthàt puruùàrthàt pàramàrthikàt prayojanàn nityàt pracyavata ity arthaþ / ko 'sau ya u preyo vçõãta upàdatta ity etat // KaUBh_2.1/1,2.1 // #<÷reya÷ ca preya÷ ca manuùyam etas tau saüparãtya vivinakti dhãraþ / ÷reyo hi dhãro 'bhi preyaso vçõãte preyo mando yogakùemàd vçõãte // KaU_2.2/1,2.2 //># yady ubhe 'pi kartuü svàyatte puruùeõa, kim arthaü preya evàdatte bàhulyena loka ity ucyate -- satyaü svàyatte, tathàpi sàdhanataþ phalata÷ ca mandabuddhãnàü durvivekaråpe satã vyàmi÷rãbhåta iva manuùyaü puruùam etaþ pràpnutaþ ÷reya÷ ca preya÷ ca / ato haüsa ivàmbhasaþ payaþ, tau ÷reyaþ preyaþ padàrthau samparãtya samyak parigamya manàsàlocya gurulàghavaü vivinakti pçthak karoti dhãro dhãmàn / vivicya ca ÷reyo hi ÷reya evàbhivçõãte preyaso 'bhyarhitatvàt / ko 'sau dhãraþ / yas tu mando 'lpabuddhiþ sa sadasadvivekàsàmarthyàd yogakùemàd yogakùemanimitaü ÷arãràdyupacayarakùaõanimittam ity etat preyaþ pa÷uputràdilakùaõaü vçõãte // KaUBh_2.2/1,2.2 // ## sa tvaü punaþ punar mayà pralobhyamàno 'pi priyàn putràdãn priyaråpàü÷ càpsaraþprabhçtilakùaõàn kàmàn abhidhyàyaü÷ cintayaüs teùàm anityatvàsàratvàdidoùàn he naciketotyastràkùãratisçùñavàn parityaktavàn asyaho buddhimattà tava / naitàm avàptavàn asi sçïktàü sçtiü kutsitàü måóhajanapravçttàü vittamayã dhanapràyàm / yasyàü sçtau majjanti sãdanti bahavo 'neke måóhà manuùyàþ // KaUBh_2.3/1,2.3 // ## @<"tayoþ, ÷reya àdadanasya sàdhu bhavati hãyate 'rthàdya u preyo vçõãte" (KaU 2.1)>@ ity uktaü tatkasmàt ? yato dåraü dåreõa mahatàntareõaite viparãta anyonyavyàvçttaråpe vivekàvivekàtmakatvàt tamaþprakà÷àv iva viùåcã viùåcyau nànàgatã bhinnaphale saüsàramokùahetutvenety etat / ke ta ity ucyate -- yà càvidyà preyoviùayà vidyeti ca ÷reyoviùayà j¤àtà nirj¤àtàvagatà paõóitais tatra vidyàbhãpsinaü vidyàrthinaü naciketasaü tvàm ahaü manye / kasmàd yasmàd avidvad buddhipralobhinaþ kàmà apsaraþprabhçtayo bahavo 'pi tvà tvàü nàlolupanta na vicchedaü kçtavantaþ ÷reyomàrgàd àtmopabhogàbhivà¤chàsampàdanena / ato vidyàrthinaü ÷reyobhàjanaü manya ity abhipràyaþ // KaUBh_2.4/1,2.4 // ## ye tu saüsàrabhàjo janà avidyàyàm antare madhye ghanãbhåta iva tamasi vartamànà veùñyamànàþ putrapa÷vàditçùõàpà÷a÷ataiþ, svayaü dhãràþ praj¤àvantaþ paõóitàþ ÷àstraku÷ala÷ ceti manyamànàs te dandramyamàõà atyarthaü kuñilàm anekaråpàü gatiü gacchanto jaràmaraõarogàdiduþkhaiþ pariyanti parigacchanti måóhà avivekino 'ndhenaiva dçùñivihãnenaiva nãyamànà viùame pathi yathà bahavondhà mahàntam anartham çcchanti tadvat // KaUBh_2.5/1,2.5 // ## ata eva måóhatvàn na sàmparàyaþ pratibhàti / sampareyata iti sàmparàyaþ paralokas tatpràptiprayojanaþ sàdhanavi÷eùaþ ÷àstrãyaþ sàmparàyaþ sa ca bàlam avivekinaü prati na pratibhàti na prakà÷ate nopatiùñhata ity etat / pramàdyantaü pramàdaü kurvantaü putrapa÷vàdiprayojaneùv àsaktamanasaü tathà vittamohena vittanimittenàvivekena måóhaü tamasàcchannam / sa tv ayam eva loko yo 'yaü dç÷yamànaþ stryannapànàdivi÷iùño nàsti paro 'dçùño loka ity evaü manana÷ãlo mànã punaþ punar janitvà va÷aü me 'dhãnatàmàpadyate mçtyor mama jananamaraõàdilakùaõaduþkhaprabandhàråóha eva bhavatãty arthaþ / pràyeõa hy evaüvidha eva lokaþ // KaUBh_2.6/1,2.6 // #<÷ravaõàyàpi bahubhir yo na labhyaþ ÷çõvanto 'pi bahavo yaü na vidyuþ / à÷caryo vaktà ku÷alo 'sya labdhà à÷caryo j¤àtà ku÷alànu÷iùñaþ // KaU_2.7/1,2.7 //># yas tu ÷reyorthã sahasreùu ka÷cid evàtmavidbhavati tvad vidho yasmàc chravaõàyàpi ÷ravaõàrthaü ÷rotam api yo na labhya àtmà bahubhir anekaiþ ÷çõvanto 'pi bahavo 'neke 'nye yam àtmànaü na vidyur na vidanty abhàgino 'saüskçtàtmàno na vijànãyuþ / ki¤ càsya vaktàpy à÷caryo 'dbhutavad evànekeùu ka÷cid eva bhavati / tathà ÷rutvàpy asyàtmanaþ ku÷alo nipuõa evànekeùu labdhà ka÷cid eva bhavati / yasmàd à÷caryo j¤àtà ka÷cid eva ku÷alànu÷iùñaþ ku÷alena nipuõenàcàryeõànu÷iùñaþ (saü÷ikùita ity adhyàhàryam) san // KaUBh_2.7/1,2.7 // ## kasmàt ? na hi nareõa manuùyeõàvareõa prokto 'vareõa hãnena prakçtabuddhinety etad ukta eùa àtmà yaü tvaü màü pçcchasi / na hi suùñhu samyag vij¤eyo vij¤àtuü ÷akyo yasmàd bahudhàsti nàsti kartàkartà ÷uddho '÷uddha ity àdyanekadhà cintyamàno vàdibhiþ / kathaü punaþ suvij¤eya ity ucyate -- ananyaprokte 'nanyenàpçthag dar÷inàcàryeõa pratipàdyabrahmàtmabhåtena prokta ukta àtmani gatir anekadhàstinàstãty àdilakùaõà cintà gatir atràsminn àtmani nàsti na vidyate sarvavikalpagatipratyastamitatvàd àtmanaþ / athavà svàtmabhåte 'nanyasminn àtmani prokte 'nanyaprokte gatir atrànyàvagatir nàsti j¤eyasyànyasyàbhàvàt / j¤ànasya hy eùà parà niùñhà yad àtmaikatvavij¤ànam / ato 'vagantavyàbhàvàn na gatir atràva÷iùyate, saüsàragatir vàtra nàsty ananya àtmani prokte nàntarãyakatvàt tadvij¤ànaphalasya mokùasya / athavà procyamànabrahmàtmabhåtenàcàryeõànanyatayà prokta àtmany agatir anavabodho 'parij¤ànam atra nàsti / bhavaty evàvagatis tadviùayà ÷rotus tadananyo 'ham ity àcàryasyevety arthaþ / evaü suvij¤eya àtmàgamavatàcàryeõànanyatayà proktaþ / itarathà hy aõãyàn aõutaro 'õupramàõàd api sampadyata àtmà / atarkyam atarkyaþ svabuddhyabhyåhena kevalena tarkeõa / tarkyamàõe 'õuparimàõe kenacit sthàpita àtmani tato 'õutaram anyo 'bhyåhati, tato 'py anyo 'õutaram, iti na hi tarkasya niùñhà kvacid vidyate // KaUBh_2.8/1,2.8 // ## ato 'nanyaprokta àtmany utpannà yeyam àgamapratipàdyàtmamatir naiùà tarkeõa svabuddhyàbhyåhamàtreõàpaneyà na pràpaõãyety arthaþ / nàpanetavyà và, na hàtavyà / tàrkiko hy anàgam aj¤aþ svabuddhiparikalpitaü yat ki¤cid eva kalpayati / ata eva ca yeyam àgamaprabhåtà matis tàrkikàd anyenaivàgamàbhij¤enàcàryeõaiva proktà satã suj¤ànàya bhavati he preùñha priyatama / kà punaþ sà tarkàgamyà matir ity ucyate / yàü tvaü matiü madvarapradànenàpaþ pràptavàn asi / satyà avitathaviùayà dhçtir yasya tava sa tvaü satyadhçtiþ / batàsãty anukampayann àha mçtyur naciketasaü vakùyamàõavij¤ànastutaye / tvàdçk tv atulyo no 'smabhyaü bhåyàd bhavatàdbhavatvanyaþ putraþ ÷iùyo và praùñà / kãdçk ? yàdçktvaü he naciketaþ praùñà // KaUBh_2.9/1,2.9 // ## punar api tuùña àha -- jànàmy ahaü ÷evadhir nidhiþ karmaphalalakùaõo nidhir iva pràthyata iti / asàv anityam anitya iti jànàmi / na hi yasmàd anityair adhruvair yan nityaü dhruvaü tatpràpyate paramàtmàkhyaþ ÷evadhiþ / yas tv anityasukhàtmakaþ ÷evadhiþ sa evànityair dravyaiþ pràpyate hi yatas tatas tasmàn mayà jànatàpi nityam anityasàdhanaiþ pràpyata iti nàciketa÷ cito 'gnir anityair dravyaiþ pa÷vàdibhiþ svargasukhasàdhanabhåto 'gnir nirvartita ity arthaþ / tenàham adhikàràpanno nityaü yàmyaü sthànaü svargàkhyaü nityam àpekùikaü pràptavàn asmi // KaUBh_2.10/1,2.10 // ## tvaü tu kàmasyàptiü samàptim, atraiva hi sarve kàmàþ parisamàptàþ, jagataþ sàdhyàtmàdhibhåtàdhidaivàdeþ pratiùñhàmà÷rayaü sarvàtmakatvàt, krator upàsanàyàþ phalaü hairaõyagarbhapadam anantyamànantyam / abhayasya ca pàraü paràü niùñhàm / stomaü stutyaü mahadaõimàdyai÷varyàdyanekaguõasaühatam, stomaü ca tanmahac ca nirati÷ayatvàt stomamahat / urugàyaü vistãrõàü gatim / pratiùñhàü sthitim àtmano 'nuttamàm api dçùñvà dhçtyà dhairyeõa dhãge dhãmàn san naciketo 'tyasràkùãþ param evàkàïkùann atisçùñvàn asi sarvam etat saüsàrabhogajàtam / aho batànuttamaguõo 'si // KaUBh_2.11/1,2.11 // ## yaü tvaü j¤àtum icchasy àtmànaü taü durdar÷aü duþkhena dar÷anam asyeti durdar÷o 'tisåkùmatvàt taü gåóhaü gahanam, anupraviùñaü pràkçtaviùayavikàravij¤ànaiþ pracchannam ity etat / guhàhitaü guhàyàü buddhau sthitaü tatropalabhyamànatvàt / gahvareùñhaü gahvare viùame 'nekànarthasaïkañe tiùñhatãti gahvareùñham / yata evaü gåóham anupraviùño guhàhita÷ càto gahvareùñho 'to durdar÷aþ / taü puràõaü puràtanam adhyàtmayogàdhigamena viùayebhyaþ pratisaühçtya cetasa àtmani samàdhànam adhyàtmayogas tasyàdhigamas tena matvà devam àtmànaü dhãro harùa÷okàv àtmana utkarùàpakarùayor abhàvaj jahàti // KaUBh_2.12/1,2.12 // ## ki¤ ca, etad àtmatattvaü yad ahaü vakùyàmi tac chutvàcàryaprasàdàt samyag àtmabhàvena parigçhyopàdàya martyo maraõadharmà dharmàd anupetaü dharmyaü pravçhyodyamya pçthak kçtya ÷arãràder aõuü såkùmam etam àtmànam àpya pràpya sa martyo vidvàn modate modanãyaü harùaõãyam àtmànaü labdhvà / tad etad evaüvidhaü brahma sadma bhavanaü naciketasaü tvàü pratyapàvçtadvàraü vivçtam abhimukhãbhåtaü manye, mokùàrhaü tvàü manya ity abhipràyaþ // KaUBh_2.13/1,2.13 // ## etac chrutvà naciketàþ punar àha -- yady ahaü yogyaþ, prasanna÷ càsi bhagavan màü prati, anyatra dharmàc chàstrãyàd dharmànuùñhànàt tatphalàt tatkàrakebhya÷ ca pçthag bhåtam ity arthaþ / tathànyatràdharmàd vihitàkaraõaråpàt pàpàt, tathànyatràsmàt kçtàkçtàt / kçtaü kàryam akçtaü kàraõam asmàd anyatra / ki¤ cànyatra bhåtàc càtikràntàt kàlàd bhavyàc ca bhaviùyata÷ ca tathà vartamànàt / kàlatrayeõa yan na paricchidyata ity arthaþ / yad ãdç÷aü vastu sarvavyavahàragocaràtãtaü pa÷yasi jànàsi tadvada mahyam // KaUBh_2.14/1,2.14 // ## ity evaü pçùñavate mçtyur uvàca pçùñaü vastu vi÷eùaõàntaraü ca vivakùan -- sarve vedà yat padaü padanãyaü gamanãyam avibhàgenàvirodhenàmananti pratipàdayanti, tapàüsi sarvàõi ca yad vadanti yat pràptyarthànãty arthaþ / yad icchanto brahmacaryaü gurukulavàsalakùaõam anyad và brahmapràptyarthaü caranti, tat te tubhyaü padaü yaj j¤àtum icchasi saïgraheõa saïkùepato bravãmi, om ity etat / tad etat padaü yad bubhutsitaü tvayà / yad etad om ity oü ÷abdavàcyam oü ÷abdapratãkaü ca // KaUBh_2.15/1,2.15 // ## ata etad dhy evàkùaraü brahmàparam etad dhy evàkùaraü paraü ca / tayor hi pratãkam etad akùaram / etad dhy evàkùaraü j¤àtvopàsya brahmeti, yo yad icchati paramaparaü và tasya tad bhavati / paraü cej j¤àtavyam aparaü cet pràptavyam // KaUBh_2.16/1,2.16 // ## yata evam ata eva etad àlambanaü brahmapràptyàlambanànàü ÷reùñhaü pra÷asyatamam / etad àlambanaü paramaparaü ca paràparabrahmaviùayatvàt / etad àlambanaü j¤àtvà brahmaloke mahãyate / parasmin brahmaõy aparasmiü÷ ca brahmabhåto brahmavad upàsyo bhavatãty arthaþ // KaUBh_2.17/1,2.17 // @<"anyatra dharmàt" (KaU 2.15)>@ ity àdinà pçùñasyàtmano '÷eùavi÷eùarahitasyàlambanatvena pratãkatvena coïkàro nirdiùñaþ / aparasya ca brahmaõo mandamadhyamapratipattén prati // athedànãü tasyoïkàràlambanasyàtmanaþ sàkùàt svaråpanirdidhàrayiùayedam ucyate -- ## na jàyate notpadyate mriyate và na mriyate cotpattimato vastuno 'nityasyànekà vikriyàs tàsàm àdyante janmavinà÷alakùaõe vikriya ihàtmani pratiùidhyete prathamaü sarvavikriyàpratiùedhàrthaü na jàyate mriyate veti / vipa÷cinmedhàvã, avipariluptacaitanyasvabhàvàt / ki¤ ca nàyam àtmà kuta÷cit kàraõàntaràd babhåva na prabhåtaþ / asmàc càtmano na babhåva ka÷cid arthàntarabhåtaþ / ato 'yam àtmàjo nityaþ ÷à÷vato 'pakùayavivarjitaþ / yo hy a÷à÷vataþ so 'pakùãyate, ayaü tu ÷à÷vato 'ta eva puràõaþ puràpi nava eveti / yo hy avayavopacayadvàreõàbhinirvartyate sa idànãü navo yathàïkaràdis tadviparãtas tv àtmà puràõo vçddhivivarjita ity arthaþ / yata evam ato na hanyate na hiüsyate hanyamàne ÷astràdibhiþ ÷arãre / tatstho 'py àkà÷avad eva // KaUBh_2.18/1,2.18 // ## evaü bhåtam apy àtmànaü ÷arãramàtràtmadçùñir hantà ced yadi manyate cintayati hantuü haniùyàmy enam iti yo 'py anyo hataþ so 'pi cen manyate hatam àtmànaü hato 'ham ity ubhàv api tau na vijànãtaþ svam àtmànam, yato nàyaü hanty avikriyatvàd àtmanas tathà na hanyata àkà÷avad avikriyatvàd eva / ato 'nàtmaj¤aviùaya eva dharmàdharmàdilakùaõaþ saüsàro nàtmaj¤asya ÷rutipràmàõyànnyàyàccadharmàdharmàdyanupapatteþ // KaUBh_2.19/1,2.19 // ## kathaü punar àtmànaü jànàtãty ucyate -- aõoþ såkùmàd aõãyठ÷yàmàkàder aõutaraþ / mahato mahatparimàõàn mahãyàn mahattaraþ pçthivyàdeþ / aõu mahad và yad asti loke vastu tat tenaivàtmanà nityenàtmavat sambhavati / tad àtmanà vinirmuktam asat sampadyate / tasmàd asàv evàtmàõor aõãyàn mahato mahãyàn sarvanàmaråpavaståpàdhikatvàt / sa càtmàsya jantor brahmàdistambaparyantasya pràõijàtasya guhàyàü hçdaye nihita àtmabhçtaþ sthita ity arthaþ / tam àtmànaü dar÷ana÷ravaõamananavij¤ànaliïgam akratur akàmo, dçùñàdçùñabàhyaviùayoparatabuddhir ity arthaþ / yadà caivaü tadà mana àdãni karaõàni dhàtavaþ ÷arãrasya dhàraõàt prasãdantãty eùàü dhàtånàü prasàdàd àtmano mahimànaü karmanimittavçddhikùayarahitaü pa÷yaty ayam aham asmãti, sàkùàd vijànàti / tato vãta÷oko bhavati // KaUBh_2.20/1,2.20 // anyathà durvij¤eyo 'yam àtmà kàmibhiþ pràkçtapuruùaiþ, yasmàt #<àsãno dåraü vrajati ÷ayàno yàti sarvataþ / kas taü madàmadaü devaü mad anyo j¤àtum arhati // KaU_2.21/1,2.21 //># àsãno 'vasthito 'cala eva san dåraü vrajati ÷ayàno yàti sarvataþ, evam asàv àtmà devo madàmadaþ samado 'mada÷ ca saharùo 'harùa÷ ca viruddhadharmavàn ato '÷akyatvàj j¤àtuü kas taü madàmadaü devaü madanyo j¤àtum arhati / asmadàder eva såkùmabuddheþ paõóitasya vij¤eyo 'yam àtmà sthitigatinityànityàdiviruddhànekadharmopàdhitvàd viruddhadharmavàn vi÷varåpa iva cintàmaõivat kasyacid avabhàsate / ato durvij¤eyatvaü dar÷ayati kas taü madanyo j¤àtum arhatãti / karaõànàm upa÷amaþ ÷ayanaü karaõajanitasyaikade÷avij¤ànasyopa÷amaþ ÷ayànasya bhavati / yadà caivaü kevalasàmànyavij¤ànatvàt sarvato yàtãva yadà vi÷eùavij¤ànasthaþ svena råpeõa sthita eva san mana àdigatiùu tadupàdhikatvàd dåraü vrajatãva sa cehaiva vartate // KaUBh_2.21/1,2.21 // ## tadvij¤ànàc ca ÷okàtyaya ity api dar÷ayati -- a÷arãraþ svena råpeõàkà÷akalpa àtmà tam a÷arãraü ÷arãreùu devapitçmanuùyàdi÷arãreùv anavastheùv avasthitir ahiteùv anityeùv avasthitaü nityam avikçtam ity etat / mahàntaü mahattvasyopekùikatvasaïkàyàm àha vibhuü vyàpinam àtmànam / àtmagrahaõaü svato 'nanyatvapradar÷anàrtham / àtma÷abdaþ pratyagàtmaviùaya eva mukhyas tam ãdç÷am àtmànaü matvàyam aham iti, dhãro dhãmàn na ÷ocati / na hy evaüvidhasyàtmavidaþ ÷okopapattiþ // KaUBh_2.22/1,2.22 // ## yady api durvij¤eyo 'yam àtmà tathàpy upàyena suvij¤eya evety àha nàyam àtmà pravacanenànekavedasvãkaraõena labhyo j¤eyo, nàpi medhayà granthàrthadhàraõa÷aktyà, na bahunà ÷rutena kevalena / kena tarhi labhya ity ucyate -- yam eva svàtmànam eùa sàdhako vçõute pràrthayate tenaivàtmanà varitrà svayam àtmà labhyo j¤àyata ity etat / niùkàma÷ càtmànam eva pràrthayate, àtmanaivàtmà labhyata ity arthaþ / kathaü labhyata ity ucyate -- tasyàtmakàmasyaiùa àtmà vivçõute prakà÷ayati pàramàrthikãü tanåü svàü svakãyàü svayàthàtmyam ity arthaþ // KaUBh_2.23/1,2.23 // ## ki¤ cànyat / na du÷caritàt pratiùiddhàc chrutismçtyavihitàt pàpakarmaõo 'virato 'nuparataþ / nàpãndriyalaulyàd a÷ànto 'nuparataþ / nàpy asamàhito 'nekàgramanà vikùiptacittaþ / samàhitacitto 'pi san samàdhànaphalàrthitvàn nàpy a÷àntamànaso vyàpçtacitto và / praj¤ànena brahmavij¤ànenainaü prakçtam àtmànam àpnuyàt / yas tu du÷caritàd virata indriyalaulyàc ca, samàhitacittaþ samàdhànaphalàd apy upa÷àntamànasa÷ càcàryavàn praj¤ànena yathoktam àtmànaü pràpnotãty arthaþ // KaUBh_2.24/1,2.24 // ## iti kàñhakopaniùadi iti dvitãyà vallã // 2 // yas tv anevaü bhåtaþ -- yasyàtmano brahma ca kùatraü ca brahmakùatre sarvadharmavidhàraka api sarvatràõabhåta ubha àdano '÷anaü bhavataþ syàtàm / sarvaharo 'pi mçtyur yasyopasecanam ivaudanasya, a÷anatve 'py aparyàptaþ, taü pràkçtabuddhir yathoktasàdhanarahitaþ san ka itthà ittham evaü yathoktasàdhanavànivety arthaþ / veda vijànàti yatra sa àtmeti // KaUBh_2.25/1,2.25 // iti kàñhavallyàü dvitãyavallãbhàùyam // 2 // ## çtaü pibantàvityasyà vallyàþ sambandhaþ / vidyàvidye nànà viruddhaphale ity upanyaste, na tu saphale te yathàvan nirõãte / tannirõayàrthà ratharåpakakalpanà, tathà ca pratipattisaukaryam / evaü ca pràptçpràpyagantçgantavyavivekàrtharatharåpakadvàrà dvàv àtmànàv upanyasyete -- çtaü satyam ava÷yambhàvitvàt karmaphalaü pibantau / ekas tatra karmaphalaü pibati bhuïkte netaras tathàpi pàtçsambandhàt pibantàv ity ucyate cchatrinyàyena / sukçtasya svayaïkçtasya karmaõa çtam iti pårveõa sambandhaþ / loke 'smi¤ ÷arãre / guhàü guhàyàü buddhau praviùñau / parame bàhyapuruùàkà÷asaüsthànàpekùayà paramam / paràrdhe parasya brahmaõo 'rdhaü sthànaü paràrdhaü hàrdàkà÷am / tasmin hi paraü brahmopalabhyate / tatas tasmin parame paràrdhe hàrdàkà÷e praviùñàv ity arthaþ / tau ca cchàyàtapàv iva vilakùanau saüsàritvàsaüsàritvena brahmavido vadanti kathayanti / na kevalam akarmiõa eva vadanti / pa¤càgnayo gçhasthàþ / ye ca triõàciketàþ, triþ kçtvo nàciketo 'gni÷ cito yais te triõàciketàþ // KaUBh_3.1/1,3.1 // ## yaþ setuþ setur iva setur ãjànànàü yajamànànàü karmiõàü duþkhasantaraõàrthatvàt / nàciketaü nàciketo 'gnis tam, vayaü j¤àtuü cetuü ca ÷akemahi ÷aknuvantaþ / ki¤ ca yac càbhayaü bhaya÷ånyaü saüsàrasya pàraü titãrùatàü tartum icchatàü brahmavidàü yatparamà÷rayam akùaram àtmàkhyaü brahma, tac ca j¤àtuü ÷akemahi / paràpare brahmaõã karmibrahmavidà÷raye veditavye iti vàkyàrthaþ / etayor eva hy upanyàsaþ kçta @<"çtaü pibantau" (KaU 3.1)>@ iti // KaUBh_3.2/1,3.2 // #<àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü ratham eva tu / buddhiü tu sàrathiü viddhi manaþ pragraham eva ca // KaU_3.3/1,3.3 //># tatra ya upàdhikçtaþ saüsàrã vidyàvidyàyor adhikçto mokùagamanàya saüsàragamanàya ca, tasya tadubhayagamane sàdhano rathaþ kalpyate / tatràtmànam çtapaü saüsàriõaü rathinaü rathasvàminaü viddhi jànãhi / ÷arãraü ratham eva tu rathabaddhahayasthànãyair indriyair àkçùyamàõatvàc charãrasya / buddhiü tv adhyavasàyalakùaõàü sàrathiü viddhi, buddhinetçpradhànatvàc charãrasya sàrathinetçpradhàna iva rathaþ / sarvaü hi dehagataü kàryaü buddhikartavyam eva pràyeõa / manaþ saükalpavikalpàdilakùaõaü pragrahaü ra÷anàü viddhi / manasà hi pragçhãtàni ÷rotràdãni karaõàni pravartante ra÷anayevà÷vàþ // KaUBh_3.3/1,3.3 // ## indriyàõi cakùuràdãni hayàn àhå rathakalpanàku÷alàþ, ÷arãrasthàkarùaõasàmànyàt / teùv evendriyeùu hayatvena parikalpiteùu gocaràn màrgàn råpàdãn viùayàn viddhi / àtmendriyamanoyuktaü ÷arãrendriyamanobhiþ sahitaü saüyuktam àtmànaü bhokteti saüsàrãty àhur manãùiõo vivekinaþ / na hi kevalasyàtmano bhoktçtvam asti, buddhyàdyupàdhikçtam eva tasya bhoktçtvam / tathà ca ÷rutyantaraü kevalasyàbhotçtvam eva dar÷ayati @<"dhyàyatãva lelàyatãva" (BâU 4,4.7)>@ ity àdi / eva¤ ca sati vakùyamàõarathakalpanayà vaiùõavasya padasyàtmatayà pratipattir upapadyate, nànyathà svabhàvàn atikramàt // KaUBh_3.4/1,3.4 // ## tatraivaü sati yas tv avij¤ànavàn yasya buddhyàkhyaþ sàrathir avij¤àno 'nipuõo 'vivekã pravçttau ca nivçttau ca bhavati, yathetaro rathacaryàyàm ayuktenàpragçhãtenàsamàhitena manasà pragrahasthànãyena sadà yukto bhavati, tasyàku÷alabuddhisàrather indriyàõy a÷vasthànãyàny ava÷yàny a÷akyanivàraõàni duùñà÷và adàntà÷và ivetarasàrather bhavanti // KaUBh_3.5/1,3.5 // ## yas tu punaþ pårvoktaviparãtasàrathir bhavati vij¤ànavàn pragçhãtamanàþ samàhitacittaþ sadà, tasyà÷vasthànãyànãndriyàõi pravartayituü nivartayituü và ÷akyàni va÷yàni dàntàþ sada÷và ivetarasàratheþ // KaUBh_3.6/1,3.6 // ## tasya pårvoktasyàvij¤ànavata idaü phalam àha -- yas tv avij¤ànavàn bhavati / amanasko 'pragçhãtamanaskaþ sa tata evà÷uciþ sadaiva / na sa rathã tatpårvoktam akùaraü yatparaü padam àpnoti tena sàrathinà / na kevalaü tan nàpnoti saüsàraü ca janmamaraõalakùaõam adhigacchati // KaUBh_3.7/1,3.7 // ## yas tu dvitãyo vij¤ànavàn vãj¤ànavat sàrathyupeto rathã vidvàn ity etat / yuktamanàþ samanaskaþ sa tata eva sadà ÷uciþ, sa tu tatpadam àpnoti, yasmàd àptàt padàd apracyutaþ san bhåyaþ punar na jàyate saüsàre // KaUBh_3.8/1,3.8 // ## kiü tatpadam ity àha vij¤ànasàrathir yas tu yo vivekabuddhisàrathiþ pårvokto manaþpragrahavàn pragçhãtamanàþ samàhitacittaþ sa¤ ÷ucir naro vidvàn so 'dhvanaþ saüsàragateþ pàraü param evàdhigantavyam ity etad àpnoti mucyate sarvasaüsàrabandhanaiþ / tad viùõor vyàpana÷ãlasya brahmaõaþ paramàtmano vàsudevàkhyasya paramaü prakçùñaü padaü sthànam, satattvaü ity etad yad asàv àpnoti vidvàn // KaUBh_3.9/1,3.9 // adhunà yatpadaü gantavyaü tasyendriyàõi sthålàny àrabhya såkùmatàratamyakrameõa pratyagàtmatayàdhigamaþ kartavya ity evam artham idam àrabhyate -- ## sthålàni tàvad indriyàõi, tàni yair arthair àtmaprakà÷anàyàrabdhàni tebhya indriyebhyaþ svakàryebhyas te parà hy arthàþ såkùmà mahànta÷ ca pratyagàtmabhåtà÷ ca / tebhyo 'py arthebhya÷ ca paraü såkùmataraü mahatpratyagàtmabhåtaü ca manaþ / manaþ÷abdavàcyaü manasa àrambhakaü bhåtasåkùmaü saïkalpavikalpàdyàrambhakatvàt / manaso 'pi parà såkùmatarà mahattarà pratyagàtmabhåtà ca buddhiþ, buddhi÷abdavàcyàm adhyavasàyàdyàrambhakaü bhåtasåkùmam / uddher àtmà sarvapràõibuddhãnàü pratyagàtmabhåtatvàd àtmà mahàn sarvamahattvàd avyaktàd yat prathamaü jàtaü hairaõyagarbhaü tattvaü bodhàbodhàtmakaü mahàn àtmà buddheþ param ity ucyate // KaUBh_3.10/1,3.10 // ## mahato 'pi paraü såkùmataraü pratyagàtmabhåtaü sarvamahattaraü càvyaktaü sarvasya jagato bãjabhåtam avyàkçtanàmaråpaü satattvaü sarvakàryakàraõa÷aktisamàhàraråpam avyaktam avyàkçtàkà÷àdinàm avàcyaü paramàtmany otaprotabhàvena samà÷ritaü vañakaõikàyàm iva vañavçkùa÷aktiþ / tasmàd avyaktàt paraþ såkùmataraþ sarvakàraõakàraõatvàt pratyagàtmatvàc ca mahàü÷ ca, ata eva puruùaþ sarvapåraõàt / tato 'nyasya parasya prasaïgaü nivàrayann àha -- puruùàn na paraü ki¤cid iti / yasmàn nàsti puruùàc cinmàtràghanàt paraü ki¤cid api vastvantaram, tasmàt såkùmatvamahattvapratyagàtmatvànàü sà kàùñhà niùñhà paryavasànam / atra hãndriyebhya àrabhya såkùmatvàdi parisamàptam / ata eva ca gantéõàü sarvagatimatàü saüsàriõàü sà parà prakçùñà gatiþ / @<"yad gatvà na nivartante" (BhG 15.6)>@ iti smçteþ // KaUBh_3.11/1,3.11 // ## nanu gati÷ ced àgatyàpi bhavitavyam, kathaü @<"yasmàd bhåyo na jàyate" (KaU 3.8)>@ iti / naiùa doùaþ / sarvasya pratyagàtmatvàd avagatir eva gatir ity upacaryate / pratyagàtmatva¤ ca dar÷itam indriyamanobuddhiparatvena / yo hi gantà so 'yam apratyagråpaü gacchaty anàtmabhåtaü na vindati svaråpeõa / tathà ca ÷rutiþ -- @<"anadhvagà adhvasu pàrayiùõavaþ" (Itihàsa-Upaniùad 18)>@ ity àdyà / tathà ca dar÷ayati pratyagàtmatvaü sarvasya / eùa puruùaþ sarveùu brahmàdistambaparyanteùu bhåteùu gåóhaþ saüvçto dar÷ana÷ravaõàdikarmàvidyàmàyàc channo 'ta evàtmà na prakà÷ata àtmatvena kasyacit / àho 'tigambhãrà duravagàhyà vicitrà ceyaü màyà, yad ayaü sarvo jantuþ paramàrthataþ paramàrthasatattvo 'py evaü bodhyamàno 'haü paramàtmeti na gçhõàti, anàtmànaü dehendriyàdisaïghàtam àtmano dç÷yamànam api ghañàdivad àtmatvenàham amuùya putra ity anucyamàno 'pi gçhõàti / nånaü parasyaiva màyayà momuhyamànaþ sarvo loko bambhramãti / tathà ca smaraõam @<"nàhaü prakà÷aþ sarvasya yogamàyàsamàvçtaþ" (BhG 7.25)>@ ity àdi / nanu viruddham idam ucyate @<"matvà dhãro na ÷ocati" (KaU 2.22)>@ @<"na prakà÷ate" (KaU 3.12)>@ iti ca / naitad evam / asaüskçtabuddher avij¤eyatvàn na prakà÷ata ity uktam / dç÷yate tu saüskçtayàgryayà agram ivàgryayà tayà, ekàgratayopetayety etat såkùmayà såkùmavastuniråpaõaparayà / kaiþ / såkùmadar÷ibhir indriyebhyaþ parà hy arthà ity àdiprakàreõa såkùmatàpàramparyadar÷anena paraü såkùmaü draùñuü ÷ãlaü yeùàü te såkùmadar÷inas taiþ såkùmadar÷ibhiþ paõóitair ity etat // KaUBh_3.12/1,3.12 // ## tatpratipattyupàyam àha yacchen niyacched upasaüharet pràj¤o vivekã / kim? vàgvàcam / vàgatropalakùaõàrthà sarveùàm indriyàõàm / kva? manasã / manasi chàndasaü dairghyam / tac ca mano yacchej j¤àne prakà÷asvaråpe buddhàv àtmani / buddhir hi mana àdikaraõànyàpnotãty àtmà pratyak ca teùàm / j¤ànaü buddhim àtmani mahati prathamaje niyacchet / prathamajavat svacchasvabhàvakam àtmano vij¤ànam àpàdayed ity arthaþ / ta¤ ca mahàntam àtmànaü yacchec chànte sarvavi÷eùapratyastamitaråpe 'vikriye sarvàntare sarvabuddhipratyayasàkùiõi mukhya àtmani // KaUBh_3.13/1,3.13 // ## evaü puruùa àtmani sarvaü pravilàpya nàmaråpakarmatrayaü yan mithyàj¤ànavijçmbhitaü kriyàkàrakaphalalakùaõaü svàtmayàthàtmyaj¤ànena marãcyudakarajjusarpagaganamalànãva marãcirajjugaganasvaråpadar÷anenaiva svasthaþ pra÷àntaþ kçtakçtyo bhavati yataþ, atas taddar÷anàrtham anàdyàprasuptà uttiùñhata he jantavaþ, àtmaj¤ànàbhimukhà bhavata, jàgratàj¤ànanidràyà ghoraråpàyàþ sarvànarthabãjabhåtàyàþ kùayaü kuruta / katham / pràpyopagamya varàn prakçùñàn àcàryàüs tattvavidaþ, tadupadiùñaü sarvàntaram àtmànam aham asmãti nibodhatàvagacchata / na hy upekùatavyam iti ÷rutir anukampayàha màtçvat / atisåkùmabuddhiviùayatvàj j¤eyasya / kim iva såkùmabuddhir ity ucyate / kùurasya dhàràgraü ni÷ità tãkùõãkçtà duratyayà duþkhenàtyayo yasyàþ sà duratyayà / yathà sà padbhyàü durgamanãyà tathà durgaü duþsampàdyam ity etat pathaþ panthànaü tat taü j¤ànalakùaõaü màrgaü kavayo medhàvino vadanti / j¤eyasyàtisåkùmatvàt tadviùayasya j¤ànamàrgasya duþsampàdyatvaü vadantãty abhipràyaþ // KaUBh_3.14/1,3.14 // tatkatham atisåkùmatvaü j¤eyasyety ucyate / sthålà tàvad iyaü medinã ÷abdaspar÷aråparasagandhopacità sarvendriyaviùayabhåtà tathà ÷arãram / tatraikaikaguõàpakarùeõa gandhàdãnàü såkùmatvamahattvavi÷uddhatvanityatvàditàratamyaü dçùñamabàdiùu yàvad àkà÷am iti / te gandhàdayaþ sarva eva sthålatvàd vikàràþ ÷abdàntà yatra na santi kim u tasya såkùmatvàdinirati÷ayatvaü vaktavyam ity etad dar÷ayati ÷rutiþ -- ## a÷abdam aspar÷am aråpam arasam agandhavac ca yad etad vyàkhyàtaü brahmàvyayaü yad dhi ÷abdàdimattadvyetãdaü tv a÷abdàdimattvàd avyayaü na vyeti na kùãyate, ata eva ca nityam, yad dhi vyeti tad anityam idaü tu na vyety ato nityam / ita÷ ca nityam anàdyavidyamàna àdiþ kàraõam asya tad idam anàdi / yad dhy àdimattatkàryatvàd anityaü kàraõe pralãyate yathà pçthivyàdi / idaü tu sarvakàraõatvàd akàryam akàryatvàn nityam, na tasya kàraõam asti yasmin pralãyate / tathànantam avidyamàno 'ntaþ kàryam asya tad anantam / yathà kadalyàdeþ phalàdikàryotpàdanenàpy anityatvaü dçùñam, na ca tathàpy antavattvaü brahmaõo 'to 'pi nityam / mahato mahattattvàd buddhyàkhyàt paraü vilakùaõaü nityavij¤aptisvaråpatvàt sarvasàkùi hi sarvabhåtàtmatvàd brahma / uktaü hi @<"eùa sarveùu bhåteùu" (KaU 3.12)>@ ity àdi / dhruvaü ca kåñasthaü nityaü na pçthivyàdivad àpekùikaü nityatvam / tad evambhåtaü brahmàtmànaü nicàyyàvagamya tam àtmànaü mçtyumukhàn mçtyugocaràd avidyàkàmakarmalakùaõàt pramucyate vimucyate // KaUBh_3.15/1,3.15 // ## prastutavij¤ànastutyartham àha ÷rutiþ -- nàciketaü naciketasà pràptaü nàciketaü mçtyunà proktaü mçtyuproktam idam àkhyànam upàkhyànaü vallãtrayalakùaõaü sanàtanaü cirantanaü vaidikatvàd uktvà bràhmaõebhyaþ ÷rutvà càcàryebhyo medhàvã brahmaiva loko brahmalokas tasmin brahmaloke mahãyata àtmabhåta upàsyo bhavatãty arthaþ // KaUBh_3.16/1,3.16 // ## iti kàñhakopaniùadi tçtãyà vallã // 3 // yaþ ka÷cid imaü granthaü paramaü prakçùñaü guhyaü gopyaü ÷ràvayed granthato 'rthata÷ ca bràhmaõànàü saüsadi brahmasaüsadi prayataþ ÷ucir bhåtvà ÷ràddhakàle và ÷ràvayed bhu¤jànàn tacchåddham asyànantyàyànantaphalàya kalpate sampadyate / dvir vacanam adhyàyaparisamàpty artham // KaUBh_3.17/1,3.17 // iti kañhavallyàü tçtãyàvallãbhàùyam // 3 // atha dvitãyo 'dhyàyaþ @<"eùa sarveùu bhåteùu gåóho 'tmà na prakà÷ate dç÷yate tv agryayà buddhyà" (KaU 3.12)>@ ity uktam / kaþ punaþ pratibandho 'grayàyà buddher yena tadabhàvàd àtmà na dç÷yata iti tadadar÷anakàraõapradar÷anàrthà vally àrabhyate / vij¤àte hi ÷reyaþpratibandhakàraõe tadapanayanàya yatna àrabdhuü ÷akyate nànyatheti -- ## parà¤ci paràga¤canti gacchantãti, khàni tadupalakùitàni ÷rotràdãnãndriyàõi khànãty ucyante / tàni parà¤cy eva ÷abdàdiviùayaprakà÷anàya pravartante / yasmàd evaü svàbhàvikàni tàni vyatçõaddhiüsitavàn hananaü kçtavàn ity arthaþ / ko 'sau / svayambhåþ parame÷varaþ svayam eva svatantro bhavati sarvadà na paratantra iti / tasmàt paràï paràg råpàn anàtmabhåtठ÷abdàdãn pa÷yaty upalabhata upalabdhà nàntaràtman nàntaràtmànam ity arthaþ / evaüsvabhàve 'pi sati lokasya ka÷cin nadyàþ pratisrotaþ pravartanam iva dhãro dhãmàn vivekã pratyagàtmànaü pratyak càsàv àtmà ceti pratyagàtmà / pratãcyevàtma÷abdo råóho loke nànyatra / vyutpattipakùe 'pi tatraivàtma÷abdo vartate / @<"yac càpnoti yadàdatte yac càtti viùayàn iha / yac càsya santato bhàvas tasmàd àtmeti kãrtyate" (LiP 1,70.96)>@ ity àtma÷abdavyutpattismaraõàt / taü pratyagàtmànaü svaü svabhàvam aikùad apa÷yat pa÷yatãty arthaþ / chandasi kàlàniyamàt / kathaü pa÷yatãty ucyate -- àvçttacakùuràvçttaü vyàvçttaü cakùuþ÷rotràdikamindriyajàtam a÷eùaviùayàdyasya sa àvçttacakùuþ / sa evaü saüskçtaþ pratyagàtmànaü pa÷yati / na hi bàhyaviùayàlocanaparatvaü pratyagàtmekùaõaü caikasya sambhavati / kim arthaü punar itthaü mahatà prayàsena svabhàvapravçttinirodhaü kçtvà dhãraþ pratyagàtmànaü pa÷yatãty ucyate -- amçtatvam amaraõadharmatvaü nityasvabhàvatàm icchann àtmana ity arthaþ // KaUBh_4.1/2,1.1 // ## yat tàvat svàbhàvikaü paràg evànàtmadar÷anaü tad àtmadar÷anasya pratibandhakàraõam avidyà tatpratikålatvàd yà ca paràg evàvidyopapradar÷iteùu dçùñàdçùñeùu bhogeùu tçùõà tàbhyàm avidyàtçùõàbhyàü pratibaddhàtmadar÷anaþ paràco bahirgatàn eva kàmàn kàmyàn viùayàn anuyanty anugacchanti bàlà alpapraj¤àþ, te tena kàraõena mçtyor avidyàkàmakarmasamudàyasya yanti gacchanti vitatasya vistãrõasya sarvato vyàptasya pà÷aü pà÷yate badhyate yena taü pà÷aü dehendriyàdisaüyogalakùaõam / anavarataü janmamaraõajaràrogàdyanekànarthavràtaü pratipadyanta ity arthaþ / yata evam atha tasmàd dhãrà vivekinaþ pratyagàtmasvaråpàvasthàn alakùaõam amçtatvaü dhruvaü viditvà / dehàdyamçtatvaü hy abruvam idaü tu pratyagàtmasvaråpàvasthàn alakùaõaü dhruvaü @<"na karmaõà vardhate no kanãyàn" (BâU 4,4.23)>@ iti ÷ruteþ / tad evambhåtaü kåñastham avicàlyam amçtatvaü viditvàdhruveùu sarvapadàrtheùv anityeùu nirdhàryaü bràhmaõà iha saüsàre 'narthapràye na pràrthayante ki¤cid api pratyagàtmadar÷anapratikålatvàt / putravittalokaiùaõàbhyo vyuttiùñhanty evety arthaþ // KaUBh_4.2/2,1.2 // ## yad vij¤ànàn na ki¤cid anyat pràrthayante brahmaõàþ, kathaü tadadhigama ity ucyate -- yena vij¤ànasvabhàvenàtmanà råpaü rasaü gandhaü ÷abdàn spar÷àü÷ ca maithunàn maithunanimittàn sukhapratyayàn vijànàti vispaùñaü jànàti sarvo lokaþ / nanu naivaü prasiddhir lokasyàtmanà dehàdivilakùaõenàhaü vijànàmãti / dehàdisaïghàto 'haü vijànàmãti tu sarvo loko 'vagacchati / na tv evam / dehàdisaïghàtasyàpi ÷abdàdisvaråpatvàvi÷eùàd vij¤eyatvàvi÷eùàc ca na yuktaü vij¤àtçtvam / yadi hi dehàdisaïghàto råpàdyàtmakaþ san råpàdãn vijànãyàt tarhi bàhyà api råpàdayo 'nyonyaü svaü svaü råpa¤ ca vijànãyuþ / na caitad asti / tasmàd dehàdilakùaõàü÷ ca råpàdãn etenaiva dehàdivyatiriktenaiva vij¤ànasvabhàvenàtmanà vijànàti lokaþ / yathà yena loho dahati so 'gnir iti tadvat / àtmano 'vij¤eyaü kim atràsmiül loke pari÷iùyate na ki¤cit pari÷iùyate / sarvam eva tv àtmanà vij¤eyam / yasyàtmano 'vij¤eyaü na ki¤cit pari÷iùyate sa àtmà sarvaj¤aþ / etad vai tat / kiü tad yan naciketasà pçùñaü devàdibhir api vicikitsitaü dharmàdibhyo 'nyad viùõoþ paramaü padaü yasmàt paraü nàsti tadvai etad adhigatam ity arthaþ // KaUBh_4.3/2,1.3 // ## atisåkùmatvàd durvij¤eyam iti matvaitam evàrthaü punaþ punar àha -- svapnàntaü svapnamadhyaü svapnavij¤eyam ity etat / tathà jàgaritàntaü jàgaritamadhyaü jàgaritavij¤eyaü ca / ubhau svapnajàgaritàntau yenàtmanànupa÷yati loka iti sarvaü pårvavat / taü mahàntaü vibhum àtmànaü matvàvagamyàtmabhàvena sàkùàd aham asmi paramàtmeti dhãro na ÷ocati // KaUBh_4.4/2,1.4 // ## ki¤ca yaþ ka÷cid imaü madhvadaü karmaphalabhujaü jãvaü pràõàdikalàpasya dhàrayitàram àtmànaü veda vijànàty antikàd antike samãpa ã÷ànam ã÷itàraü bhåtabhavyasya kàlatrayasya, tatas tadvij¤ànàd årdhvam àtmànaü na vijugupsate na gopàyitum icchaty abhayapràptatvàt / yàvad dhi bhayam adhyastho 'nityam àtmànaü manyate tàvad gopàyitum icchaty àtmànaþ / yadà tu nityam advaitam àtmànaü vijànàti tadà kaþ kiü kuto và gopàyitum icchet / etad vai tad iti pårvavat // KaUBh_4.5/2,1.5 // ## yaþ pratyagàtme÷varabhàvena nirdiùñaþ sa sarvàtmety etad dar÷ayati -- yaþ ka÷cin mumukùuþ pårvaü prathamaü tapaso j¤ànàdilakùaõabrahmaõa ity etaj jàtam utpannaü hiraõyagarbham / kim apekùya pårvam ity àha -- adbhyaþ pårvam apsahitebhyaþ pa¤cabhåtebhyo na kevalàbhyo 'dbhya ity abhipràyaþ / ajàyata utpanno yas taü prathamajaü devàdi÷arãràõy utpàdya sarvapràõiguhàü hçdayàkà÷aü pravi÷ya tiùñhantaü ÷abdàdãn upalabhamànaü bhåtebhir bhåtaiþ kàryakaraõalakùaõaiþ saha tiùñhantaü yo vyapa÷yata yaþ pa÷yatãty etat / ya evaü pa÷yati sa etad eva pa÷yati yat tat prakçtaü brahma // KaUBh_4.6/2,1.6 // ## ki¤ ca -- yà saravadevatàmayã saravadevatàtmikà pràõena hiraõyagarbharåpeõa parasmàd brahmaõaþ sambhavati ÷abdàdãnàm adanàd aditis tàü pårvavad guhàü pravi÷ya tiùñhantãm aditim / tàm eva vi÷inaùñi -- yà bhåtebhir bhåtaiþ samanvità vyajàyata utpannety etat // KaUBh_4.7/2,1.7 // ## ki¤ ca -- yo 'dhiyaj¤a uttaràdharàraõyor nihitaþ sthito jàtavedà agniþ punaþ sarvahaviùàü bhoktà adhyàtmaü ca yogibhir garbha iva garbhiõãbhir antarvatnãbhir agarhitànnabhojanàdinà yathà garbhaþ subhçtaþ suùñhu samyagbhçto loke, ivettham eva rtvigbhir yogibhi÷ ca sumçta ity etat / ki¤ ca dive dive 'hany ahanãóyaþ stutyo vandya÷ ca karmibhir yogibhi÷ càdhvare hçdaye ca jàgçvadbhir jàgaraõa÷ãlair apramattair ity etat / haviùmadbhir àjyàdimadbhir dhyànabhàvanàvadbhi÷ ca, manuùyebhir manuùyair agnir etad vai tat tad eva prakçtaü brahma // KaUBh_4.8/2,1.8 // ## ki¤ ca -- yata÷ ca yasmàt pràõàd udety uttiùñhati såryo 'staü nimlocanaü yatra yasminn eva ca pràõo 'hanyahani gacchati, taü pràõam àtmànaü devàþ, sarva agnyàdayo 'dhidaivaü vàgàdaya÷ càdhyàtmaü sarve vi÷ve 'rà iva rathanàbhàv arpitàþ samprave÷itàþ sthitikàle / so 'pi brahmaiva / tad etat sarvàtmakaü brahma / tad u nàtyeti nàtãtya tadàtmakatàü tadanyatvaü gacchati ka÷cana ka÷cid api / etad vai tat // KaUBh_4.9/2,1.9 // ## yad brahmàdisthàvarànteùu vartamànaü tat tadupàdhitvàd brahmavadavabhàsamànaü saüsàry anyat parasmàd brahmaõa iti mà bhåt kasyacid à÷aïketãdam àha -- yad eveha kàryakàraõopàdhisamanvitaü saüsàradharmavadavabhàsamànam avivekinàü tad eva svàtmastham amutra nityavij¤ànaghanasvabhàvaü sarvasaüsàradharmavarjitaü brahma / yac càmutràmuùminn àtmani sthitaü tad eveha nàmaråpakàryakaraõopàdhim anu vibhàvyamànaü nànyat / tatraivaü saty upàdhisvabhàvabhedadçùñilakùaõayàvidyayà mohitaþ san ya iha brahmaõyanànàbhåte parasmàd anyo 'haü matto 'nyatparaü brahmeti nàneva bhinnam iva pa÷yaty upalabhate, sa mçtyor maraõàn mçtyuü maraõaü punaþ punar jananamaraõabhàvam àpnoti pratipadyate / tasmàt tathà na pa÷yet / vij¤ànaikarasaü nairantaryeõàkà÷avat paripårõa brahmaivàham asmãti pa÷yed iti vàkyàrthaþ // KaUBh_4.10/2,1.10 // ## pràgekatvavij¤ànàcàryàgamasaüskçtena manasaivedaü brahmaikarasam àptavyam àtmaiva nànyad astãti / àpte ca nànàtvapratyupasthàpikàyà avidyàyà nivçttatvàd iha brahmaõi nànà nàsti ki¤canàõumàtram api / yas tu punar avidyàtimiradçùñiü na mu¤catãha brahmaõi nàneva pa÷yati, sa mçtyor mçtyuü gacchaty eva svalpam api bhedam adhyàropayann ity arthaþ // KaUBh_4.11/2,1.11 // punar api tad eva prakçtaü brahmàha -- ## aïguùñhamàtro 'ïguùñhaparimàõo 'ïguùñhaparimàõaü hçdayapuõóarãkaü tacchidravarty antaþ -- karaõopàdhir aïguùñhamàtro 'ïguùñhamàtravaü÷aparvamadhyavarty ambaravat / puruùaþ pårõam anena sarvam iti / madhya àtmani ÷arãre tiùñhati yas tam àtmànam ã÷ànaü bhåtabhavyasya viditvà na tad ity àdi pårvavat // KaUBh_4.12/2,1.12 // ## kiü càïguùñhamàtraþ puruùo jyotir ivàdhåmakaþ, adhåmakam iti yuktaü jyotiùparatvàt / yas tv evaü lakùito yogibhir hçdaya ã÷àno bhåtabhavyasya sa eva nityaþ kåñastho 'dyedànãü pràõiùu vartamànaþ sa u ÷vo 'pi vartiùyate, nànyas tatsamo 'nya÷ ca janiùyata ity arthaþ / anena @<"nàyamastãti caika" (KaU 1.20)>@ ity ayaü pakùo nyàyato 'pràpto 'pi svavacanena ÷rutyà pratyuktas tathà kùaõabhaïgavàda÷ ca // KaUBh_4.13/2,1.13 // ## punar api bhedadar÷anàpavàdaü brahmaõa àha -- yathodakaü durge durgame de÷a ucchrite vçùñaü siktaü parvateùu parvavatsu nimnaprade÷eùu vidhàvati vikãrõaü sad vina÷yati, evaü dharmàn àtmano 'bhinnàn pçthak pa÷yan pçthag eva prati÷arãraü pa÷yaüs tàn eva ÷arãrabhedànuvartino 'nuvidhàvati / ÷arãrabhedam eva pçthak punaþ punaþ pratipadyata ity arthaþ // KaUBh_4.14/2,1.14 // ## iti kàñhakopaniùadi caturthã vallã // asya punar vidyàvato vidhvastopàdhikçtabhedadar÷anasya vi÷uddhavij¤ànaghanaikarasam advayam àtmànaü pa÷yato vijànato muner manana÷ãlasyàtmasvaråpaü kathaü sambhavatãty ucyate yathodakaü ÷uddhe prasanne ÷uddhaü prasannam àsiktaü prakùiptam ekarasam eva nànyathà tàdçg eva bhavaty àtmàpy evam eva bhavaty ekatvaü vijànato muner manana÷ãlasya he gautama. tasmàt kutàrkikabhedadçùñiü nàstikakudçùñiü cojjhitvà màtçpitçsahastrebhyo 'pi hitaiùiõà vedenopadiùñam àtmaikatvadar÷anaü ÷àntadarpair àdaraõãyam ity arthaþ // KaUBh_4.15/2,1.15 // iti kañhavallyàü caturthavallã bhàùyam // 4 // atha pa¤camã vallã / punar api prakàràntareõa brahmatattvanirdhàraõàrtho 'yam àrambho durvij¤eyatvàd brahmaõaþ -- ## puraü puram iva puram / dvàrapàlàdhiùñhàtràdyanekapuropakaraõasampattidar÷anàccharãraü puram / pura÷ ca sopakaraõaü svàtmanàsaühatasvatantrasvàmyarthaü dçùñam / tathedaü purasàmànyàd anekopakaraõasaühataü ÷arãraü svàtmanàsaühataràjasthànãyasvàmyarthaü bhavitum arhati / tac cedaü ÷arãràkhyaü puram ekàda÷advàram ekàda÷a dvàràõy asya sapta ÷ãrùaõyàni, nàbhyà sahàrvà¤ci trãõi, ÷irasy ekam, tair ekàda÷advàraü puram / kasya? ajasya janmàdivikriyàrahitasyàtmano ràjasthànãyasya puradharmavilakùaõasya / avakracetaso 'vakram akuñilam àdityaprakà÷avan nityam evàvasthitam ekaråpaü ceto vij¤ànam asyety avakracetàs tasyàvakracetaso ràjasthànãyasya brahmaõaþ / yasyedaü puraü taü parame÷varaü purasvàminam anuùñhàya dhyàtvà / dhyànaü hi tasyànuùñhànaü samyag vij¤ànapårvakam / taü sarvaiùaõàvinirmuktaþ san samaü sarvabhåtasthaü dhyàtvà na ÷ocati / tadvij¤ànàd abhayapràpteþ ÷okàvasaràbhàvàt kuto bhayekùà / ihaivàvidyàkçtakàmakarmabandhanair vimukto bhavati / vimukta÷ ca san vimucyate punaþ ÷arãraü na gçhõàtãty arthaþ // KaUBh_5.1/2,2,1 // ## sa tu naika÷arãrapuravarttyevàtmà kiü tàrhi sarvapåravartã / katham -- haüso hanti gacchatãti / ÷uciùacchucau divyàdityàtmanà sãdatãti / vasur vàsayati sarvàniti / vàyvàtmanàntarikùe sãdatãty antarikùasat / hotàgniþ, "agnir vai hotà" iti ÷ruteþ / vedyàü pçthivyàü sãdatãti vediùad @<"iyaü vediþ paro 'ntaþ pçthivyàþ" (RS 2,3.20)>@ ity àdimantravarõàt / atithiþ somaþ san duroõe kala÷e sãdatãti duroõasat / bràhmaõo 'tithiråpeõa và duroõeùu gçheùu sãdatãti / nçùançùu manuùyeùu sãdatãti / varasad vareùu deveùu sãdatãti / çtasad çtaü satyaü yaj¤o và tasmin sãdatãti / vyomasad vyomnyàkà÷e sãdatãti / abjà apsu ÷aïkhakha÷uktimakaràdiråpeõa jàyata iti / gojà gavi pçthivyàü vrãhiyavàdiråpeõa jàyata iti / çtajà yaj¤àïgaråpeõa jàyata iti / adrijàþ parvatebhyo nadyàdiråpeõa jàyata iti / sarvàtmàpi sann çtam avitathasvabhàva eva / bçhan mahàn sarvakàraõatvàt / yadàpy àditya eva mantreõocyate tad apy àtmasvaråpatvam àdityasyàïgãkçtatvàd bràhmaõo vyàkhyàne 'py avirodhaþ / sarvavyàpy eka evàtmà jagato nàtmabheda iti mantràrthaþ // KaUBh_5.2/2,2.2 // #<årdhvaü pràõam unnayati apànaü pratyag asyati / madhye vàmanam àsãnaü vi÷ve devà upàsate // KaU_5.3/2,2.3 //># àtmanaþ svaråpàdhigame liïgam ucyate -- årdhvaü hçdayàt pràõaü pràõavçttiü vàyum unnayaty årdhvaü gamayati / tathàpànaü pratyagadho 'syati kùipati ya iti vàkya÷eùaþ / taü madhye hçdayapuõóarãkàkà÷a àsãnaü buddhàv abhivyaktavij¤ànaprakà÷anaü vàmanaü vananãyaü sambhajanãyaü vi÷ve sarve devà÷ cakùuràdayaþ pràõà råpàdivij¤ànaü balim upàharanto vi÷va iva ràjànam upàsate tàdarthyenànuparatavyàpàrà bhavantãty arthaþ / yad arthà yat prayuktà÷ ca sarve vàyukaraõavyàpàràþ, so 'nyaþ siddha iti vàkyàrthaþ // KaUBh_5.3/2,2.3 // ## ki¤ càsya ÷arãrasthasyàtmano visraüsamànasya bhraü÷amànasya dehino dehavataþ / visraüsana÷abdàrtham àha -- dehàd vimucyamànasyeti / kim atra pari÷iùyate pràõàdikalàpe na ki¤cana pari÷iùyate 'tra dehe purasvàmividravaõa iva paravàsinàü yasyàtmanopagame kùaõamàtràt kàryakaraõakalàparåpaü sarvam idaü hatabalaü vidhvastaü bhavati vinaùñaü bhavati so 'nyaþ siddha àtmà // KaUBh_5.4/2,2.4 // ## syàn mataü pràõàpànàdyapagamàd evedaü vidhvastaü bhavati na tu tadvyatiriktàtmàpagamàt pràõàdibhir eveha martyo jãvatãti / naitad asti / na pràõena nàpànena cakùuràdinà và martyo manuùyo dehavàn ka÷cana jãvati na ko 'pi jãvati / na hy eùàü paràrthànàü saühatyakàritvàj jãvanahetutvam upapadyate / svàrthanàsaühatena pareõa kenacid aprayuktaü saühatànàm avasthànaü na dçùñaü yathà gçhàdãnàü loke, tathà pràõàdãnàm api saühatatvàd bhavitum arhati / ata itareõa itareõaiva saühatapràõàdivilakùaõena tu sarve saühatàþ santo jãvanti pràõàn dhàrayanti / yasmin saühatavilakùaõa àtmani sati parasminn etau pràõàpànau cakùuràdibhiþ saühatàv upà÷ritau, yasyàsaühatasyàrthe pràõàpànàdiþ sarvaü vyàpàraü kurvan vartate saühataþ san sa tato 'nyaþ siddha ity abhipràyaþ // KaUBh_5.5/2,2.5 // ## hantedànãü punar api te tubhyam idaü guhyaü gopyaü brahma sanàtanaü cirantanaü pravakùyàmi / yad vij¤ànàt sarvasaüsàroparamo bhavati, avij¤ànàc ca yasya maraõaü pràpya yathà càtmà bhavati yathàtmà saüsarati tathà ÷çõu he gautama // KaUBh_5.6/2,2.6 // ## yoniü yonidvàraü ÷ukrabãjasamanvitàþ santo 'nye kecid avidyàvanto måóhàþ prapadyante ÷arãratvàya ÷arãragrahaõàrthaü dehino dehavantaþ, yoniü pravi÷antãty arthaþ / sthàõuü vçkùàdisthàvarabhàvam anye 'tyantàdhamà maraõaü pràpyànusaüyanty anugacchanti / yathàkarma yady asya karma tadyathàkarma yair yàdç÷aü karmeha janmani kçtaü tadva÷enety etat / tathà ca yathà÷rutaü yàdç÷aü ca vij¤ànam upàrjitaü tadanuråpam eva ÷arãraü pratipadyanta ity arthaþ / "yathàpraj¤aü hi saübhavàþ" iti ÷rutyantaràt // KaUBh_5.7/2,2.7 // ## yatpratij¤àtaü guhyaü brahma pravakùyàmãti tadàha -- ya eùa supteùu pràõàdiùu jàgartiü na svapiti / katham / kàmaü kàmaü taü tam abhipretaü stryàdyartham avidyayà nirmimàõo niùpàdaya¤jàgartiü puruùo yaþ, tad eva ÷ukraü ÷ubhraü ÷uddhaü tad brahma nànyad guhyaü brahmàsti / tad evàmçtam avinà÷y ucyate sarva÷àstreùu / ki¤ ca pçthivyàdayo lokàs tasminn eva sarve brahmaõi ÷rità à÷ritàþ sarvalokakàraõatvàt tasya / tad u nàtyeti ka÷canety àdi pårvavad eva // KaUBh_5.8/2,2.8 // ## anekatàrkikakubuddhivicàlitàntaþkaraõànàü pramàõopapannam apy àtmaikatvavij¤ànam asakçd ucyamànam apy ançjubuddhãnàü bràhmaõànàü cetasi nàdhãyata iti tatpratipàdana àdaravatã punaþ punar àha ÷rutiþ -- agnir yathaika eva prakà÷àtmà san bhuvanaü bhavanty asmin bhåtànãti bhuvanam ayaü lokas tam imaü praviùño 'nupraviùñaþ, råpaü råpaü prati dàrvàdidàhyabhedaü pratãty arthaþ, pratiråpas tatra tatra pratiråpavàn dàhyabhedena bahuvidho babhåva / eka eva tathà sarvabhåtàntaràtmà råpaü råpaü sarveùàü bhåtànàm abhyantara àtmàtisåkùmatvàd dàrvàdiùv iva sarvadehaü prati praviùñatvàt pratiråpo babhåva bahi÷ ca svenàvikçtena svaråpeõàkà÷avat // KaUBh_5.9/2,2.9 // ## tathànyo dçùñàntaþ -- vàyur yathaika ity àdi / pràõàtmanà deheùv anupraviùño, råpaü råpaü pratiråpo babhåvety àdi samànam // KaUBh_5.10/2,2.10 // ## ekasya sarvàtmatve saüsàraduþkhitvaü parasyaiva syàd iti pràpta idam ucyate -- såryo yathà cakùuùa àlokenopakàraü kurvan måtrapurãùàdya÷uciprakà÷anena taddar÷inaþ sarvalokasya cakùur api san na lipyate càkùuùair a÷ucyàdidar÷ananimittair àdhyàtmikaiþ pàpadoùair bàhyai÷ cà÷ucyàdisaüsaïgadoùair ekaþ saüs tathà sarvabhåtàntaràtmà na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ / loko hy avidyayà svàtmany adhyastayà kàmakarmodbhavaü duþkham anubhavati / na tu sà paramàrthataþ svàtmani / yathà rajju÷uktikoùaragaganeùu sarparajatodakamalàni na rajjvàdãnàü svato doùaråpàõi santi, saüsargiõi viparãtabuddhyadhyàsanimittàt tad doùavadvibhàvyante / na taddoùais teùàü lepo viparãtabuddhyadhyàsabàhyà hi te / tathàtmani sarvo lokaþ kriyàkàrakaphalàtmakaü vij¤ànaü sarpàdisthànãyaü viparãtamadhyasya tannimittaü janmamaraõàdiduþkham anubhavati, na tv àtmà sarvalokàtmàpi san viparãtàdhyàropanimittena lipyate lokaduþkhena / kuto bàhyo rajjvàdivad eva viparãtabuddhyadhyàsabàhyo hi sa iti // KaUBh_5.11/2,2.11 // ## ki¤ ca sa hi parame÷varaþ sarvagataþ svatantra eko na tatsamo 'bhyadhiko vànyo 'sti / va÷ã sarvaü hy asya jagadva÷e vartate / kutaþ? sarvabhåtàntaràtmà / yata ekam eva sadekarasam àtmànaü vi÷uddhavij¤ànaråpaü nàmaråpàdya÷uddhopàdhibhedava÷ena bahudhànekaprakàraü yaþ karoti svàtmasattàmàtreõàcintya÷aktitvàt tam àtmasthaü sva÷arãrahçdayàkà÷e buddhau caitanyàkàreõàbhivyaktam ity etat / na hi ÷arãrasyàdhàratvam àtmanaþ / àkà÷avad amårtatvàt / àdar÷asthaü mukham iti yadvat / tam etam ã÷varam àtmànaü ye nivçttabàhyavçttayo 'nupa÷yanty àcàryàgamopade÷am anu sàkùàd anubhavanti dhãrà vivekinas teùàü parame÷varabhåtànàü ÷à÷vataü nityaü sukham àtmànandalakùaõaü bhavati, netareùàü bàhyàsaktabuddhãnàm avivekinàü svàtmabhåtam apy avidyàvyavadhànàt // KaUBh_5.12/2,2.12 // ## ki¤ ca nityo 'vinà÷yanityànàü vinà÷inàm / cetana÷ cetanànàü cetayitéõàü brahmàdãnàü pràõinàm agninimittam iva dàhakatvam anagnãnàm udakàdãnàm àtmacaitanyanimittam eva cetayitçtvam anyeùàm / ki¤ ca sa sarvaj¤aþ sarve÷varaþ kàminàü saüsàriõàü karmànuråpaü kàmàn karmaphalàni svànugrahanimittà÷ ca kàmàny eko bahånàm anekeùàmanàyàsena vidadhàti prayacchatãty etat / tàm àtmasthaü ye 'nupa÷yanti dhãràs teùàü ÷àntir uparatiþ ÷à÷vatã nityà svàtmabhåtaiva syàn netareùàm anevaü vidhànàm // KaUBh_5.13/2,1.13 // ## yat tad àtmavij¤ànasukham anirde÷yaü nirdeùñum a÷akyaü paramaü prakçùñaü pràkçtapuruùavàïmanasayor agocaram api san nivçttaiùaõà ye bràhmaõàs ta etat pratyakùam eveti manyante, kathaü nu kena prakàreõa tat sukham ahaü vijànãyàm / idam ity àtmabuddhiviùayam àpàdayeyaü yathà nivçttaiùaõà yatayaþ / kim u tad bhàti dãpyate prakà÷àtmakaü tad yato 'smadbuddhigocaratvena vibhàti vispaùñaü dç÷yate kiü và neti // KaUBh_5.14/2,1.14 // ## atrottaram idaü bhàti ca vibhàti ceti / katham? na tatra tasmin svàtmabhåte brahmaõi sarvàvabhàsako 'pi såryo bhàti tad brahma na prakà÷ayatãty arthaþ / tathà na candratàrakam, nemà vidyuto bhànti, kuto 'yam asmaddçùñigocaro 'gniþ / kiü bahunà, yad idam àdikaü sarvaü bhàti tat tam eva parame÷varaü bhàntaü dãpyamànam anubhàty anudãpyate / tathà jalolmukàdy agnisaüyogàd agniü dahantam anudahati na svatas tadvat / tasyaiva bhàsà dãptyà sarvam idaü såryàdi vibhati / yata evaü tad eva brahma bhàti ca vibhàti ca / kàryagatena vividhena bhàsà tasya brahmaõo bhàråpatvaü svato 'vagamyate / na hi svato 'vidyamànaü bhàsanam anyasya kartuü ÷aktam / ghañàdãnàm anyàvabhàsakatvàdar÷anàd bhàråpàõàü càdityàdãnàü taddar÷anàt // KaUBh_5.15/2,2.15 // iti kañhavallyàü pa¤camavallã bhàùyam // 5 // atha ùaùñha vallã / tålàvadhàraõenaiva målàvadhàraõaü vçkùasya yathà kriyate loke, evaü saüsàrakàryavçkùàvadhàraõena tanmålasya bràhmaõaþ svaråpàvadidhàrayiùayeyaü ùaùñhã vally àrabhyate -- #<årdhvamålo avàk÷àkha eùo '÷vatthaþ sanàtanaþ / tad eva ÷ukraü tad brahma tad evàmçtam ucyate / tasmiül lokàþ ÷ritàþ sarve tad u nàtyeti ka÷cana // etad vai tat // KaU_6.1/2,3.1 //># årdhvamåla årdhvaü målaü yat tad viùõoþ paramaü padam asyeti so 'yam avyaktàdisthàvaràntaþ saüsàravçkùa årdhvamålaþ / vçkùa÷ ca vra÷canàt / avicchinnajanmajaràmaraõa÷okàdyanekànarthàtmakaþ pratikùaõam anyathà svabhàvo màyàmarãcyudakagandharvanagaràdivad dçùñanaùñasvaråpatvàd avasàne ca vçkùavad abhàvàtmakaþ kadalãstambhavan niþsàro 'neka÷atapàkhaõóabuddhivikalpàspadas tattvavijij¤àsubhir anirdhàritedantattvo vedàntanirdhàritaparabrahmamålasàro 'vidyàkàmakarmàvyaktabãjaprabhavo 'parabrahmavij¤ànakriyà÷aktidvayàtmakahiraõyagarbhàïkuraþ sarvapràõiliïgabhedaskandhas tat tat tçùõàjalàsekodbhåtadarpano buddhãndriyaviùayapravàlàïkuraþ ÷rutismçtinyàyavidyopade÷apalà÷o yaj¤adànatapodyanekakriyàsupuùpaþ sukhaduþkhavedanànekarasaþ pràõyupajãvyànantaphalas tat tçùõàsalilàvasekapraråóhajañilãkçtadçóhabaddhamålaþ satyanàmàdisaptalokabrahmàdibhåtapakùikçtanãóaþ pràõisukhaduþkhodbhåtaharùa÷okajàtançtyagãtavàditrakùvelitàsphoñitahasitàkçùñaruditahàhàmu¤camu¤cetyàdyaneka÷abdakçtatumulãbhåtamahàravo vedàntavihitabrahmàtmadar÷anàsaïga÷astrakçtoccheda eùa saüsàravçkùo '÷vattho '÷vatthavat kàmakarmavàteritanityapracalitasvabhàvaþ / svarganarakatiryakpretàdibhiþ ÷àkhàbhir avàk÷àkhaþ / sanàtano 'nàditvàc ciraü pravçttaþ / yad asya saüsàravçkùasya målaü tad eva ÷ukraü ÷ubhraü ÷uddhaü jyotiùmac caitanyàtmajyotiþsvabhàvaü tad eva brahma sarvamahattvàt / tad evàmçtam avinà÷asvabhàvam ucyate kathyate satyatvàt / vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyam ançtam anyadato martyam / tasmin paramàrthasatye brahmaõi lokà gandharvanagaramarãcyudakamàyàsamàþ paramàrthadar÷anàbhàvàvagamanàþ ÷rità÷ritàþ sarve samastà utpattisthitilayeùu / tad u tadbrahma nàtyeti nàtivartate mçdàdikam iva ghañàdikàryaü ka÷cana ka÷cid api vikàraþ / etad vai tat // KaUBh_6.1/2,3.1 // ## yad vij¤ànàd amçtà bhavantãty ucyate, jagato målaü tad eva nàsti brahmàsata evedaü niþsçtam iti tan na / yad idaü ki¤ ca yat kiü cedaü jagatsarvaü pràõe / parasmin brahmaõi satyejati kampate, tata eva niþsçtaü nirgataü satpracalati niyamena ceùñate / yad evaü jagadutpattyàdikàraõaü brahma tanmahadbhayam / mahac ca tad bhayaü ca bibhety asmàd iti mahadbhayam / vajram udyatam udyatàm iva vajram / yathà vajrodyatakaraü svàminam abhimukhãbhåtaü dçùñvà bhçtyà niyamena tac chàsane vartante, tathedaü candràdityagrahanakùatratàrakàdilakùaõaü jagatse÷varaü niyamena kùaõam apy avi÷ràntaü vartata ity uktaü bhavati / ya etad viduþ svàtmapravçttisàkùibhåtam ekaü brahmàmçtà amaraõadharmàõàste bhavanti // KaUBh_6.2/2,3.2 // ## kathaü tadbhayàj jagadvartata ity àha -- bhayàd bhãtyàsya parame÷varasyàgnis tapati, bhayàt tapati såryo, bhayàd indra÷ ca vàyu÷ ca mçtyur dhàvati pa¤camaþ / na hã÷varàõàü lokapàlànàü samarthànàü satàü niyantà ced vajrodyatakaravan na syàt svàmibhayabhãtànàm iva bhçtyànàü niyatà pravçtir upapadyate // KaUBh_6.3/2,3.3 // ## tac ceha jãvann eva ced yady a÷akac chaknoti ÷aktaþ san jànàty etad bhayakàraõaü brahma boddhum avagantuü prak pårvaü ÷arãrasya visraso 'vasraüsanàt patanàt saüsàrabandhanàd vimucyate / na ced a÷akadboddhum, tato 'navabodhàt sargeùu, sçjyante yeùu sraùñavyàþ pràõina iti sargàþ pçthivyàdayo lokàs teùu sargeùu lokeùu ÷arãratvàya ÷arãrabhàvàya kalpate samartho bhavati ÷arãraü gçhõàtãty arthaþ // tasmàc charãravisraüsanàt pràgàtmàvabodhàya nàstheyaþ / yasmàd ihaivàtmano dar÷anam àdar÷asthasyeva mukhasya spaùñamupapadyate na lokàntareùu brahmalokàd anyatra / sa ca duùpràpaþ // KaUBh_6.4/2,3.4 // katham ity ucyate -- ## yathàdar÷e pratibimbabhåtam àtmànaü pa÷yati loko 'tyantaviviktam, tathehàtmani svabuddhàvàdar÷avan nirmalãbhåtàyàü viviktam àtmano dar÷anaü bhavatãty arthaþ / yathà svapne 'viviktaü jàgradvàsanodbhåtam, tathà pitçloke 'viviktam eva dar÷anam àtmanaþ karmaphalopabhogàsaktatvàt / yathà càpsv aviviktàvayavam àtmaråpaü parãva dadç÷e paridç÷yata iva, tathà gandharvaloke 'viviktam eva dar÷anam àtmanaþ / eva¤ ca lokàntareùv api ÷àstrapràmàõyàd avagamyate / chàyàtapayor ivàtyantaviviktaü brahmaloka evaikasmin / sa ca duùpràpo 'tyantavi÷iùñakarmaj¤ànasàdhyatvàt / tasmàd àtmadar÷anàyehaiva yatnaþ kartavya ity abhipràyaþ // KaUBh_6.5/2,3.5 // ## katham asau boddhavyaþ kiü và tadavabodhe prayojanam ity ucyate -- indriyàõàü ÷rotràdãnàü svasvaviùayagrahaõaprayojanena svakàraõebhya àkà÷àdibhyaþ pçthagutpadyamànànàm atyantavi÷uddhàt kevalàc cinmàtràtmasvaråpàt pçthagbhàvaü svabhàvavilakùaõàtmakatàm, tathà teùàm evendriyàõàm udayàstamayau cotpattipralayau jàgratsvàpnàvasthàpekùayà nàtmanas tàv iti matvà j¤àtvà vivekato dhãro dhãmàn na ÷ocati / àtmano nityaikasvabhàvatvàvyabhicàràc chokakàraõatvànupapatteþ / tathà ca ÷rutyantaraü @<"tarati ÷okam àtmavit" (ChU 7,1.3)>@ iti // KaUBh_6.6/2,3.6 // ## yasmàd àtmana indriyàõàü pçthagbhàva ukto nàsau bahir adhigantavyo yasmàt pratyagàtmà sa sarvasya, tat katham ity ucyate -- indriyebhyaþ paraü mana ity àdi / arthànàm ihendrayasamànajàtãyatvàd indriyagrahaõenaiva grahaõam / pårvavad anyat / sattva÷abdàd buddhir ihocyate // KaUBh_6.7/2,3.7 // ## avyaktàt tu paraþ puruùo vyàpako, vyàpakasyàpy àkà÷àdeþ sarvasya kàraõatvàd aliïgo liïgyate gamyate yena tal liïgaü budhyàdi, tad avidyamànaü yasya so 'yam aliïga eva ca / sarvasaüsàradharmavarjita ity etat / yaü j¤àtvàcàryataþ ÷àstrata÷ ca mucyate jantur avidyàdihçdayagranthibhir jãvann eva, patite 'pi ÷arãre 'mçtatvaü ca gacchati / so 'liïgaþ paro 'vyaktàt puruùa iti pårveõaiva sambandhaþ // KaUBh_6.8/2,3.8 // ## kathaü tarhi tasyàliïgasya dar÷anam upapadyata ity ucyate na san dç÷e san dar÷anaviùaye na tiùñhati pratyagàtmano 'sya råpam / ato na cakùuùà sarvendriyeõa, cakùurgrahaõasyopalàkùaõàrthatvàt, pa÷yati nopalabhate ka÷cana ka÷cid apy enaü prakçtam àtmànam / kathaü tarhi taü pa÷yed ity ucyate -- hçdà hçtsthayà buddhyà / manãùà manasaþ saïkalpàdiråpasyeùñe niyantçtveneti manãñ tayà manãùàvikalpayitryà buddhyà / manasà mananaråpeõa samyag dar÷anenàbhikëpto 'bhisamarthito 'bhiprakà÷ita ity etat / àtmà j¤àtuü ÷akya iti vàkya÷eùaþ / tam àtmànaü brahmaitad ye vidur amçtàs te bhavanti // KaUBh_6.9/2,3.9 // ## sà hçnmanãñ kathaü pràpyata iti tad artho yoga ucyate -- yadà yasmin kàle svaviùayebhyo nivartitànyàtmany eva pa¤ca j¤ànàni / j¤ànàrthatvàc chrotràdãnãndriyàõi j¤ànàny ucyante / avatiùñhante saha manasà yad anugatàni, tena saükalpàdivyàvçttenàntaþkaraõena / buddhi÷ càdhyavasàyalakùaõà na viceùñati svavyàpàreùu na viceùñate na vyàpriyate, tàm àhuþ paramà gatim // KaUBh_6.10/2,3.10 // ## tàm ãdç÷ãü tadavasthàü yogam iti manyante viyogam eva santam / sarvànarthasaüyogaviyogalakùaõà hãyam avasthà yoginaþ / etasyàü hy avasthàyàm avidyàdhyàropaõavarjitasvaråpapratiùñha àtmà / sthiràm indrayadhàraõàü sthiràm acalàm indrayadhàraõàü bàhyàntaþkaraõànàü dhàraõam ity arthaþ / apramattaþ pramàdavarjitaþ samàdhànaü prati nityaü yatnavàüs tadà tasmin kàle, yadaiva pravçttayogo bhavatãti sàmarthyàd avagamyate / na hi buddhyàdiceùñàbhàve pramàdasaübhavo 'sti / tasmàt pràg eva buddhyàdiceùñoparamàd apramàdo vidhãyate / athavà yadaivendriyàõàü sthirà dhàraõà, tadànãm eva niraïku÷am apramattatvam ity ato 'bhidhãyate 'pramattas tadà bhavatãti / kutaþ / yogo hi yasmàt prabhavàpyayàv upajanàpàyadharmaka ity arthaþ / ato 'pàyaparihàràyàpramàdaþ kartavya ity abhipràyaþ // KaUBh_6.11/2,3.11 // ## buddhyàdiceùñàviùayaü ced brahmedaü tad iti vi÷eùato gçhyeta, buddhyàdyuparame ca grahaõakàraõàbhàvàd anupalabhyamànaü nàsty eva brahma / yad dhi karaõagocaraü tad astãti prasiddhaü loke viparãtaü càsad iti / ata÷ cànarthako yogo 'anupalabhyamànatvàd và nàstãty upalabdhavyaü brahmety evaü pràpta idam ucyate / satyam / naiva vàcà na manasà na cakùuùà nànyair apãndriyaiþ pràptuü ÷akyata ity arthaþ / tathàpi sarvavi÷eùarahito 'pi jagato målam ity avagatatvàd asty eva, kàryapravilàpanasyàstitvaniùñhatvàt / tathà hãdaü kàryaü såkùmatàratamyapàramparyeõànugamyamànaü sadbuddhiniùñhàm evàvagamayati / yadàpi viùayapravilàpanena pravilàpyamànà buddhis tadàpi sà satpratyayagarbhaiva vilãyate / buddhir hi naþ pramàõaü sadasator yàthàtmyàvagame / målaü cej jagato na syàd asad anvitam evedaü kàryam asad ity evaü gçhyeta, na tv etad asti, satyasad ity eva tu gçhyate, yathà mçdàdikàryaü ghañàdi mçdàdyanvitam / tasmàj jagato målam àtmàstãty evopalabdhavyaþ / kasmàt / astãti bruvato 'stitvavàdina àgamàrthànusàriõaþ ÷raddadhànàd anyatra nàstikavàdini nàsti jagato målam àtmà niranvayam evedaü kàryam abhàvàntaü pravilãyata iti manyamàne viparãtadar÷ini, kathaü tad brahma tattvata upalabhyate, na katha¤canopalabhyata ity arthaþ // KaUBh_6.12/2,3.12 // ## tasmàd apohyàsadvàdipakùam àsuram astãty evàtmopalabdhavyaþ satkàryabuddhyàdyupàdhibhiþ / yadà tu tadrahito 'vikriya àtmà kàryaü ca kàraõavyatirekeõa nàsti @<"vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttikety eva satyam" (ChU 6,1.4)>@ iti ÷ruteþ / tadà tasya nirupàdhikasyàliïgasya sadasadàdipratyayaviùayatvavarjitasyàtmanas tattvabhàvo bhavati / tena ca råpeõàtmopalabdhavya ity anuvartate / tatràpy ubhayoþ sopàdhikanirupàdhikayor astitvatattvabhàvayoþ -- nirdhàraõàrthà ùaùñhã -- pårvam astãty evopalabdhasyàtmanaþ satkàryopàdhikçtàstitvapratyayenopalabdhasyety arthaþ / pa÷càt pratyastamitasarvopàdhiråpa àtmanas tattvabhàvo viditàviditàbhyàmanyo 'dvayasvabhàvo "neti neti" @<"asthålam anaõv ahrasvam" (BâU 3,8.8)>@ @<"adç÷ye 'nàtmye 'nirukte 'nilayane" (TaittU 2,7.1)>@ ity àdi ÷rutinirdiùñaþ prasãdatyabhimukhãbhavati / àtmaprakà÷anàya pårvam astãty upalabdhavata ity etat // KaUBh_6.13/2,3.13 // ## evaü paramàrthàtmadar÷ino yadà yasmin kàle sarve kàmàþ kàmayitavyasyànyasyàbhàvàt, pramucyante, vi÷ãryante, ye 'sya pràk pratibodhàd viduùo hçdi buddhau ÷rità à÷ritàþ / buddhir hi kàmànàm à÷rayo nàtmà @<"kàmaþ saïkalpaþ" (BâU 1,5.3)>@ ity àdi÷rutyantaràc ca / atha tadà martyaþ pràk prabodhàd àsãt sa prabodhottarakàlam avidyàkàmakarmalakùaõasya mçtyor vinà÷àd amçto bhavati, gamanaprayojakasya mçtyor vina÷àd gamanànupapatter atrehaiva pradipanirvàõavatsarvabandhanopa÷amàd brahma sama÷nute brahmaiva bhavatãty arthaþ // KaUBh_6.14/2,3.14 // ## kadà punaþ kàmànàü målato vinà÷a ity ucyate -- yadà sarve prabhidyante bhedam upayànti vina÷yanti hçdayasya buddher iha jãvata eva granthayo granthivad dçóhabandhanaråpà avidyàpratyayà ity arthaþ / aham idaü ÷arãraü mamedaü dhanaü sukhã duþkhã càham ity evam àdilkùaõàs tadviparãtabrahmàtmapratyayopajananàd brahmaivàham asmy asaüsàrãti vinaùñeùv avidyàgranthiùu tannimittàþ kàmà målato vina÷yanti / atha matryo 'mçto bhavaty etàvad dhy etàvad evaitàvan màtraü nàdhikam astãty à÷aïkà kartavyà / anu÷àsanam anu÷iùñir upade÷aþ sarvavedàntànàm iti vàkya÷eùaþ // KaUBh_6.15/2,3.15 // #<÷ataü caikà ca hçdayasya nàóyas tàsàü mårdhànam abhiniþsçtaikà / tayordhvam àyann amçtatvam eti viùvaïï anyà utkramaõe bhavati // KaU_6.16/2,3.16 //># nirastà÷eùavi÷eùavyàpibrahmàtmapratipattyà prabhinnasamastàvidyàdigranther jãvata eva brahmabhåtasya viduùo na gatir vidyate @<"atra brahma sama÷nute" (BâU 4,4.7)>@ ity uktatvàt @<"na tasya pràõà utkàmanti brahmaiva san brahmàpyeti" (BâU 4,4.6)>@ iti ÷rutyantaràc ca / ye punar mandabrahmavido vidyàntara÷ãlina÷ ca brahmalokabhàjo ye ca tadviparãtàþ saüsàrabhàjaþ, teùàm eva gativi÷eùa ucyate prakçtotkçùñabrahmavidyàphalastutaye / ki¤ cànyad agnividyà pçùñà pratyuktà ca / tasyà÷ ca phalapràptiprakàro vaktavya iti mantràrambhaþ / tatra -- ÷ataü ca ÷atasaïkhyàkà ekà ca suùumnà nàma puruùasya hçdayàd viniþsçtà nàóyaþ ÷iràþ, tàsàü madhye mårdhànaü bhittvàbhiniþsçtà nirgatà ekà suùumnà nàma / tayàntakàle hçdaya àtmànaü va÷ãkçtya yojayet / tayà nàóyor dhvam uparyàyan gacchann àdityadvàreõàmçtatvam amaraõadharmatvam àpekùikam -- @<"àbhåtasamplavaü sthànam amçtatvaü hi bhàùyate" (ViP 2,8.17)>@ iti smçteþ -- brahmaõà và saha kàlàntareõa mukhyam amçtatvam eti bhuktvà bhogàn anupamàn brahmalokagatàn / viùvaïnànàvidhagatayo 'nyà nàóya utkramaõe bhavanti saüsàrapratipattyarthà eva bhavantãty arthàþ // KaUBh_6.16/2,3.16 // ## idànãü sarvavallyarthopasaühàràrtham àha -- aïguùñhamàtraþ puruùo 'ntaràtmà sadà janànàü sambandhini hçdaye san niviùño yathà vyàkhyàtaþ, taü svàdàtmãyàc charãràt pravçhed udyacchen niùkarùet pçthak kuryàd ity arthaþ / kim ivety ucyate -- mu¤jàdiveùãkàmantasthàü dhairyeõàpramàdena / taü ÷arãràn niùkçùñaü cinmàtraü vidyàdvijànãyàc chukraü ÷uddham amçtaü yathoktaü brahmeti / dvir vacanam upaniùat parisamàpty artham iti ÷abda÷ ca // KaUBh_6.17/2,3.17 // ## vidyàstutyartho 'yam àkhyàyikàrthopasaühàro 'dhunocyate -- mçtyuproktàm etàü yathoktàü brahmavidyàü yogavidhiü ca kçtsnaü samastaü sopakaraõaü saphalam ity etat / naciketo 'tha varapradànàn mçtyor labdhvà pràpyety arthaþ / kim? brahma pràpto 'bhån mukto 'bhavad ity arthaþ / katham? vidyàpràptyà virajo vigatadharmàdharmo vimçtyur vigatakàmàvidya÷ ca san pårvam ity arthaþ / na kevalaü naciketà evànyo 'pi ya evaü naciketovad àtmavid adhyàtmam eva nirupacaritaü pratyak svaråpaü pràpya tattvam evety abhipràyaþ / nànyad råpam apratyag råpam / tad evam adhyàtmam evam uktaprakàreõa veda vijànàtãty evaüvit so 'pi virajàþ san brahma pràpya vimçtyur bhavatãti vàkya÷eùaþ // KaUBh_6.18/2,3.18 // ## oü ÷àntiþ ÷àntiþ ÷àntiþ // iti kañhopaniùadi dvitãyàdhyàye tçtãyà vallã // ÷iùyàcàryayoþ pramàdakçtànyàyena vidyàgrahaõapratipàdananimittadoùapra÷amanàrtheyaü ÷àntir ucyate -- saha nàv àvàm avatu pàlayatu vidyàsvaråpaprakà÷anena / kaþ? sa eva parame÷vara upaniùat prakà÷itaþ / ki¤ ca saha nau bhunaktu tatphalaprakà÷anena nau pàlayatu / sahaivàvàü vidyàkçtaü vãryaü sàmathryaü karavàvahai niùpàdayàvahai / ki¤ ca tejasvi nau tejasvi nauràvayor yad adhãtaü tat svadhãtam astu / athavà tejasvi nàvàvàbhyàü yad adhãtaü tad atãva tejasvi vãryavad astv ity arthaþ / mà vidviùàvahai ÷iùyàcàryàv anyonyaü pramàdakçtànyàyàdhyayanàdhyàpanadoùanimittaü dveùaü mà karavàvahai ity arthaþ / ÷àntiþ ÷àntiþ ÷àntir iti trir vacanaü sarvadoùopa÷amanàrtham ity om iti // KaUBh_6.19/2,3.19 // iti ÷rãmat paramahaüsaparivràjakàcàryasya ÷rã govindabhagavatpåjyapàda÷iùyasya ÷rã ÷aïkarabhagavataþ kçtau kàñhakopaniùadbhàùyaü samàptam //