Ramanuja: Vedarthasamgraha

Input by Sadanori ISHITOBI


PLAIN TEXT VERSION


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





(1)
aÓe«acidacidvastuviÓe«iïe Óe«aÓÃyine /
nirmalÃnantakalyÃïanidhaye vi«ïave nama÷ //(1)

(2)
paraæ brahmaivÃj¤aæ bhramaparigataæ saæsarati tatparopÃdhyÃlŬhaæ vivaÓamaÓubhasyÃspadam iti /
ÓrutinyÃyÃpetaæ jagati vitataæ mohanam idaæ tamo yenÃpÃstaæ sa hi vijayate yÃmunamuni÷ //(2)

(3)
aÓe«ajagaddhitÃnuÓÃsanaÓrutinikaraÓirasi samadhigato 'yam artha÷ jÅvaparamÃtmayÃthÃtmyaj¤ÃnapÆrvakavarïÃÓramadharmetikartavyatÃkaparamapuru«acaraïayugaladhyÃnÃrcanapraïÃmÃdir atyarthapriyas tatprÃptiphala÷ /

(4)
asya jÅvÃtmano 'nÃdyavidyÃsaæcitapuïyapÃparÆpakarmapravÃhahetukabrahmÃdisuranaratiryaksthÃvarÃtmakacaturvidhadehapraveÓak­tatattadabhimÃnajanitÃvarjanÅyabhavabhayavidhvaæsanÃya dehÃtiriktÃtmasvarÆpatatsvabhÃvatadantarayÃmiparamÃtmasvarÆpatatsvabhÃvatadupÃsanatatphalabhÆtÃtmasvarÆpÃvirbhÃvapÆrvakÃnavadhikÃtiÓayÃnandabrahmÃnubhavaj¤Ãpane prav­ttaæ hi vedÃntavÃkyajÃtam, tat tvam asi / ayam Ãtmà brahma / ya Ãtmani ti«Âhann Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃtmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati sa ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ / e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃpahatapÃpmà divyo deva eko nÃrÃyaïa÷ / tam etaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapasÃnÃÓakena / brahmavid Ãpnoti param / tam evaæ vidvÃn am­ta iha bhavati nÃnya÷ panthà ayanÃya vidyata ityÃdikam /

(5)
jÅvÃtmana÷ svarÆpaæ devamanu«yÃdiprak­tipariïÃmaviÓe«arÆpanÃnÃvidhabhedarahitaæ j¤ÃnÃnandaikaguïaæ, tasyaitasya karmak­tadevÃdibhede 'padhvaste svarÆpabhedo vÃcÃm agocara÷ svasaævedya÷, j¤ÃnasvarÆpam ity etÃvad eva nirdeÓyam / tac ca sarve«Ãm ÃtmanÃæ samÃnam /

(6)
evaævidhacidacidÃtmakaprapa¤casyodbhavasthitipralayasaæsÃranirvartanaikahetubhÆta÷ samastaheyapratyanÅkÃnantakalyÃïatayà ca svetarasamastavastuvilak«aïasvarÆpo 'navadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïa÷ sarvÃtmaparabrahmaparajyoti÷paratattvaparamÃtmasadÃdiÓabdabhedair nikhilavedÃntavedyo bhagavÃn nÃrÃyaïa÷ puru«ottama ity antaryÃmisvarÆpam / asya ca vaibhavapratipÃdanaparÃ÷ Órutaya÷ svetarasamastacidacidvastujÃtÃntarÃtmatayà nikhilaniyamanaæ tacchaktitadaæÓatadvibhÆtitadrÆpataccharÅratattanuprabh­tibhi÷ Óabdais tatsÃmÃnÃdhikaraïyena ca pratipÃdayanti /

(7)
tasya vaibhavapratipÃdanaparÃïÃm e«Ãæ sÃmÃnÃdhikaraïyÃdÅnÃæ vivaraïe prav­ttÃ÷ kecana nirviÓe«aj¤ÃnamÃtram eva brahma, tac ca nityamuktasvaprakÃÓasvabhÃvam api tat tvam asy ÃdisÃmÃnÃdhikaraïyÃvagatajÅvÃikyaæ, brahmaivÃj¤aæ badhyate mucyate ca, nirviÓe«acinmÃtrÃtirekeÓvareÓitavyÃdyanantavikalparÆpaæ k­tsnaæ jaganmithyÃ, kaÓcid baddha÷, kaÓcin mukta ity iyam avasthà na vidyate / ita÷ pÆrvaæ kecana muktà ity ayam artho mithyà / ekam eva ÓarÅraæ jÅvavan nirjÅvÃnÅtarÃïi, taccharÅraæ kim iti na vyavasthitam, ÃcÃryo j¤Ãnasyopade«Âà mithyà ÓÃstraæ ca mithyà ÓÃstrapramÃtà ca mithyà ÓÃstrajanyaæ j¤Ãnaæ ca mithyà  etat sarvaæ mithyÃbhÆtenaiva ÓÃstreïÃvagamyata iti varïayanti /

(8)
apare tv apahatapÃpmatvÃdisamastakalyÃïaguïopetam api brahmaitenaivÃikyÃvabodhena kenacid upÃdhiviÓe«eïa saæbaddhaæ badhyate mucyate ca nÃnÃvidhamalarÆpapariïÃmÃspadaæ ceti vyavasthitÃ÷ /

(9)
anye punar aikyÃvabodhayÃthÃtmyaæ varïayanta÷ svÃbhÃvikaniratiÓayÃparimitodÃraguïasÃgaraæ brahmaiva suranaratiryaksthÃvaranÃrakisvargyapavargicetane«u svabhÃvato vilak«aïam avilak«aïaæ ca viyadÃdinÃnÃvidhamalarÆpapariïÃmÃspadaæ ceti pratyavati«Âhante /

(10)
tatra prathamapak«asya ÓrutyarthaparyÃlocanaparà du«parihÃrÃn do«Ãn udÃharanti / prak­taparÃmarÓitacchabdÃvagatasvasaækalpak­tajagadudayavibhavavilayÃdayas tad+aik«ata bahu syÃæ prajÃyeyetyÃrabhya sanmÆlÃ÷ somyemÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ sadÃyatanÃ÷ satprati«Âhà ityÃdibhi÷ padai÷ pratipÃditÃs tatsaæbandhitayà prakaraïÃntaranirdi«ÂÃ÷ sarvaj¤atÃsarvaÓaktitvasarveÓvaratvasarvaprakÃratvasamÃbhyadhikaniv­ttisatyakÃmatvasatyasaækalpatvasarvÃvabhÃsakatvÃdyanavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïà apahatapÃpmetyÃdyanekavÃkyÃvagatanirastanikhilado«atà ca sarve tasmin pak«e vihanyante /

(11)
atha syÃt  upakrame 'py ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnamukhena kÃraïasyaiva satyatÃæ pratij¤Ãya tasya kÃraïabhÆtasyaiva brahmaïa÷ satyatÃæ vikÃrajÃtasyÃsatyatÃæ m­dd­«ÂÃntena darÓayitvà satyabhÆtasyaiva brahmaïa÷ sad eva somyedam agra ÃsÅd ekam evÃdvitÅyam iti sajÃtÅyavijÃtÅyanikhilabhedanirasanena nirviÓe«ataiva pratipÃdità / etac chodhakÃni prakaraïÃntaragatavÃkyÃny api satyaæ j¤Ãnam anantaæ brahma, ni«kalaæ ni«kriyaæ nirguïaæ, vij¤Ãnam Ãnandam ityÃdÅni sarvaviÓe«apratyanÅkaikÃkÃratÃæ bodhayanti / na caikÃkÃratÃbodhane padÃnÃæ paryÃyatà / ekatve 'pi vastuna÷ sarvaviÓe«apratyanÅkatopasthÃpanena sarvapadÃnÃm arthavattvÃd iti /

(12)
naitad evam / ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ sarvasya mithyÃtve sarvasya j¤ÃtavyasyÃbhÃvÃn na setsyati / satyatvamithyÃtvayor ekatÃprasaktir và / api tv ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ sarvasya tadÃtmakatvenaiva satyatve sidhyati /

(13)
ayam artha÷  Óvetaketuæ pratyÃha stabdho 'sy uta tam ÃdeÓam aprÃk«ya iti paripÆrïa iva lak«yase tÃn ÃcÃryÃn prati tam apy ÃdeÓaæ p­«ÂavÃn asÅti / ÃdiÓyate 'nenety ÃdeÓa÷ / Ãde«a÷ praÓÃsanam / etasya và ak«arasya gÃrgi sÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata ity Ãdibhir aikyarthyÃt / tathà ca mÃnavaæ vaca÷  praÓÃsitÃraæ sarve«Ãm ityÃdi / atrÃpy ekam eveti jagadupÃdÃnatÃæ pratipÃdyÃdvitÅyapadenÃdhi«ÂhÃtaranivÃraïÃd asyaivÃdhi«ÂhÃt­tvam api pratipÃdyate /atas taæ praÓÃsitÃraæ jagadupÃdÃnabhÆtam api p­«ÂavÃn asi yena Órutena matena vij¤ÃtenÃÓrutam amatam avij¤Ãnaæ Órutaæ mataæ vij¤Ãtaæ bhavatÅty uktaæ syÃt / nikhilajagadudayavibhavavilayÃdikÃraïabhÆtaæ sarvaj¤atvasatyakÃmatvasatyasaækalpatvaparimitodÃraguïagaïasÃgaraæ kiæ brahmÃpi tvayà Órutam iti hÃrdo bhÃva÷ / tasya nikhilakÃraïatayà kÃraïam eva nÃnÃsaæsthÃnaviÓe«asaæsthitaæ kÃryam ity ucyata iti kÃraïabhÆtasÆk«macidacidvastuÓarÅrakabrahmavij¤Ãnena kÃrrabhÆtam akhilaæ jagad vij¤Ãtaæ bhavatÅti h­di nidhÃya yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavaty amataæ matam avij¤Ãtaæ vij¤Ãtaæ syÃd iti putraæ prati p­«ÂavÃn pità / tad etatsakalasya vastujÃtasyaikakÃraïatvaæ pit­h­di nihitam ajÃnan putra÷ parasparavilak«aïe«u vastu«v anyasya j¤Ãnena tadanyavij¤ÃnasyÃghaÂamÃnatÃæ buddhvà paricodayati  kathaæ nu bagava÷ sa ÃdeÓa iti /

(14)
paricodita÷ punas tad eva h­di nihitaæ j¤ÃnÃnandÃmalatvaikasvarÆpam aparicchedyamÃhÃtmyaæ satyasaækalpatvamiÓrair anavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïair ju«Âam avikÃrasvarÆpaæ paraæ brahmaiva nÃmarÆpavibhÃgÃnarhasÆk«macidacidvastuÓarÅraæ svalÅlÃyai svasaækalpenÃnantavicitrasthiratrasasvarÆpajagatsaæsthÃnaæ svÃæÓenÃvasthitam iti /

(15)
tajj¤ÃnenÃsya nikhilasya j¤ÃtatÃæ bruvaæl lokad­«Âaæ kÃryakÃraïayor ananyatvaæ darÓayituæ d­«ÂÃntam Ãha  yathà somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃd vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttikety eva satyam iti / ekam eva m­ddravyaæ svaikadeÓena nÃnÃvyavahÃrÃspadatvÃya ghaÂaÓarÃvÃdinÃnÃsaæsthÃnÃvasthÃrÆpavikÃrÃpannaæ nÃnÃnÃmadheyam api m­ttikÃsaæsthÃnaviÓe«atvÃn m­ddravyam evettham avasthitaæ na vastvantaram iti / yathà m­tpiï¬avij¤Ãnena tatsaæsthÃnaviÓe«arÆpam ghaÂaÓarÃvÃdi sarvaæ j¤Ãtam eva bhavatÅtyartha÷ /

(16)
tata÷ k­tsnasya jagato brahmaikakÃraïatÃm ajÃnan putra÷ p­cchati  bhagavÃæs tv eva me tad bravÅtv iti / tata÷ sarvaj¤aæ sarvaÓakti brahmaiva sarvakÃraïam ity upadiÓan sa hovÃca sad eva somyedam agra ÃsÅd ekam evÃdvitÅyam iti / atredam iti jagan nirdi«Âam / agra iti ca s­«Âe÷ pÆrvakÃla÷ / tasmin kÃle jagata÷ sadÃtmakatÃæ sad eveti pratipÃdya, tats­«ÂikÃle 'py aviÓi«Âam iti k­tvaikam eveti sadÃpannasya jagatas tadÃnÅm avibhaktanÃmarÆpatÃæ pratipÃdya tatpratipÃdanenaiva sato jagadupÃdÃnatvaæ pratipÃditam iti svavyatiriktanimittakÃraïam advitÅyapadena prati«iddham /

(17)
tam ÃdeÓam prÃk«yo yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatÅtyÃdÃv eva praÓÃstitaiva jagadupÃdÃnam iti h­di nihitam idÃnÅm abhivyaktam / svayam eva jagadupÃdÃnaæ jagannimittaæ ca sat tad aik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti / tad etacchabdavÃcyaæ paraæ brahma sarvaj¤aæ sarvaÓakti satyasaÇkalpam avÃptasamastakÃmam api lÅlÃrthaæ vicitrÃnantacidacinmiÓrajagadrÆpeïÃham eva bahu syÃæ tadarthaæ prajÃyeyeti svayam eva saækalpya svÃæÓaikadeÓÃd eva viyadÃdibhÆtÃni s­«Âvà punar api saiva sacchabdÃbhihità parà devataivam aik«ata hantÃham imÃs tisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïÅti / anena jÅvenÃtmaneti  jÅvasya brahmÃtmakatvaæ pratipÃdya brahmÃtmajÅvÃnupraveÓÃd eva k­tsnasyÃcidvastuna÷ padÃrthatvam evaæbhÆtasyaiva sarvasya vastuno nÃmabhÃktvam iti ca darÓayati / etaduktaæ bhavati  jÅvÃtmà tu brahmaïa÷ ÓarÅratayà prakÃratvÃd brahmÃtmaka÷ / yasyÃtmà ÓarÅram iti ÓrutyantarÃt / evaæbhÆtasya jÅvasya ÓarÅratayà prakÃrabhÆtÃni devamanu«yÃdisaæsthÃnÃni vastÆnÅti brahmÃtmakÃni tÃni sarvÃïi / ato devo manu«yo rÃk«asa÷ paÓur m­ga÷ pak«Å v­k«o latà këÂhaæ Óilà t­ïaæ ghaÂa÷ paÂa ityÃdaya÷ sarve prak­tipratyayayogenÃbhidhÃyakatayà prasiddhÃ÷ Óabdà loke tattadvÃcyatayà pratÅyamÃnatattatsaæsthÃnavastumukhena tadabhimÃnijÅvatadantaryÃmiparamÃtmaparyantasaæghÃtasyaiva vÃcakà iti /

(18)
evaæ samastacidacidÃtmakaprapa¤casya sadupÃdÃnatÃsannimittatÃsadÃdhÃratÃsanniyamyatÃsacche«atÃdi sarvaæ ca sanmÆlÃ÷ somyemÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ sadÃyatanÃ÷ satprati«Âhà ityÃdinà vistareïa pratipÃdya kÃryakÃraïabhÃvÃdimukhenÃitadÃtmyam idaæ sarvaæ tatsatyam iti k­tsnasya jagato brahmÃtmakatvam eva satyam iti pratipÃdya k­tsnasya jagata÷ sa evÃtmà k­tsnaæ jagat tasya ÓarÅraæ tasmÃt tvaæÓabdavÃcyam api jÅvaprakÃraæ brahmaiveti sarvasya brahmÃtmakatvaæ pratij¤Ãtaæ tat tvam asÅti jÅvaviÓe«a upasaæh­tam /

(19)
etad uktaæ bhavati / aitadÃtmyam idaæ sarvam iti cetanÃcetanaprapa¤cam idaæ sarvam iti nirdiÓya tasya prapa¤casyai«a Ãtmeti pratipÃdita÷, prapa¤coddeÓena brahmÃtmakatvaæ patipÃditam ityartha÷ / tad idaæ brahmÃtmakatvaæ kim ÃtmaÓarÅrabhÃvenota svarÆpeïeti vivecanÅyam / svarÆpeïa ced brahmaïa÷ satyasaÇkalpÃdya÷  tad aik«ata bahu syaæ prajÃyeyety upakramÃvagatà bÃdhità bhavanti / ÓarÅrÃtmabhÃvena ca tad Ãtmakatvaæ ÓrutyantarÃd viÓe«ato 'vagatam anta÷pravi«Âa÷ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃtmeti praÓÃsit­tvarÆpÃtmatvena sarve«Ãæ janÃnÃm anta÷pravi«Âo 'ta÷ sarvÃtmà sarve«Ãæ janÃnÃm Ãtmà sarvaæ cÃsya ÓarÅram iti viÓe«ato j¤Ãyate brahmÃtmakatvam / ya Ãtmani ti«Âhann Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃtmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati sa ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta iti ca / atrÃpy anena jÅvenÃtmanetÅdam eva j¤Ãyata iti pÆrvam evoktam / ata÷ sarvasya cidacidvastuno brahmaÓarÅratvÃt sarvaprakÃraæ sarvaÓabdair brahmaivÃbhidhÅyata iti tat tvam iti sÃmÃnÃdhikaraïyena jÅvaÓarÅratayà jÅvaprakÃraæ brahmaivÃbhihitam /

(20)
evam abhihite saty ayam artho j¤Ãyate  tvam iti ya÷ pÆrvaæ dehasyÃdhi«ÂhÃt­tayà pratÅta÷ sa paramÃtmaÓarÅratayà paramÃtmaprakÃrabhÆta÷ paramÃtmaparyanta÷ / atas tvam iti Óabdas tvatprakÃraviÓi«Âaæ tvadantaryÃmiïam evÃca«Âa iti / anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïÅti brahmÃtmakatayaiva jÅvasya ÓarÅriïa÷ svanÃmabhÃktvÃt tat tvam iti sÃmÃnÃdhikaraïyaprav­ttayor dvayor api padayor brahmaiva vÃcyam / tatra ca tatpadaæ jagatkÃraïabhÆtaæ sakalakalyÃïaguïagaïÃkaraæ nirvadyaæ nirvikÃram Ãca«Âe / tvam iti ca tad eva brahma jÅvÃntaryÃmirÆpeïa saÓarÅraprakÃraviÓi«Âam Ãca«Âe / tad evaæ prav­ttinimittabhedenaikasmin brahmaïy eva tat tvam iti dvayo÷ padayor v­ttir uktà / brahmaïo niravadyaæ nirvikÃraæ sakalakalyÃïaguïagaïÃkaratvaæ jagatkÃraïatvaæ cÃbÃdhitam /

(21)
aÓrutavedÃntÃ÷ puru«Ã÷ padÃrthÃ÷ sarve jÅvÃtmanaÓ ca brahmÃtmakà iti na paÓyati sarvaÓabdÃnÃæ ca kevale«u tattatpadÃrthe«u vÃcyaikadeÓe«u vÃcyaparyavasÃnaæ manyante / idÃnÅæ vedÃntavÃkyaÓravaïena brahmakÃryatayà tadantaryÃmitayà ca sarvasya brahmÃtmakatvaæ sarvaÓabdÃnÃæ tattatprakÃrasaæsthitabrahmavÃcitvaæ ca jÃnanti / nanv evaæ gavÃdiÓabdÃnÃæ tattatpadÃrthavÃcitayà vyutpattir bÃdhità syÃt / naivaæ sarve Óabdà acijjÅvaviÓi«Âasya paramÃtmano vÃcakà ity uktam / nÃmarÆpe vyÃkaravÃïÅty atra / tatra laukikÃ÷ puru«Ã÷ Óabdaæ vyÃharanta÷ ÓabdavÃcye pradhÃnÃæÓasya paramÃtmana÷ pratyak«ÃdyaparicchedyatvÃd vÃcyaikadeÓabhÆte vÃcyasamÃptiæ manyante / vedÃntaÓravaïena ca vyutpatti÷ pÆryate / evam eva vaidikÃ÷ sarve ÓabdÃ÷ paramÃtmaparyantÃn svÃrthÃn bodhayanti / vaidikà eva sarve Óabdà vedÃdav uddh­tyoddh­tya pareïaiva brahmaïà sarvapadÃrthÃn pÆrvavat s­«Âvà te«u paramÃtmaparyante«u pÆrvavan nÃmatayà prayuktÃ÷ / tad Ãha manu÷ 
sarve«Ãæ tu nÃmÃni karmÃïi ca p­thak p­thak /
vedaÓabdebhya evÃdau p­thaksaæsthÃÓ ca nirmame //
iti / saæsthÃ÷ saæsthÃnÃni rÆpÃïÅti yÃvat / Ãha ca bhagavÃn parÃÓara÷ 
nÃma rÆpaæ bhÆtÃnÃæ k­tyÃnÃæ prapa¤canam /
vedaÓabdebhya evÃdau daivÃdÅnÃæ cakÃra sa÷ //
iti / ÓrutiÓ ca  sÆryÃcandramasau dhÃtà yathÃpÆrvam akalpayad iti / sÆryÃdÅn pÆrvavat parikalpya nÃmÃni ca pÆrvavac cakÃra ityartha÷ /

(22)
evaæ jagadbrahmaïor ananyatvaæ prapa¤citam / tenaikena j¤Ãtena sarvasya j¤Ãtato 'papÃdità bhavati / sarvasya brahmakÃryatvapratipÃdanena tadÃtmakatayaiva satyatvaæ nÃnyatheti tat satyam ityuktam / yathà d­«ÂÃnte sarvasya m­dvikÃrasya m­dÃtmanaiva satyatvam /

(23)
ÓodhakavÃkyÃny api niravadyaæ sarvakalyÃïaguïÃkaraæ paraæ brahma bodhayanti / sarvapratyanÅkÃkÃratÃbodhane 'pi tattatpratyanÅkÃkÃratÃyÃæ bhedasyÃvarjanÅyatvÃn na nirviÓe«avastusiddhi÷ /

(24)
nanu ca j¤ÃnamÃtraæ brahmeti pratipÃdite nirviÓe«aj¤ÃnamÃtraæ brahmeti niÓcÅyate / naivaæ / svarÆpanirÆpaïadharmaÓabdà hi dharmamukhena svarÆpam api pratipÃdayanti / gavÃdiÓabdavat / tad Ãha sÆtrakÃra÷  tadguïasÃratvÃt tadvyapadeÓa÷ prÃj¤avat / yÃvad ÃtmabhÃvitatvÃc ca na do«a iti / j¤Ãnena dharmeïa svarÆpam api nirÆpitaæ na j¤ÃnamÃtraæ brahmeti / katham idam avagamyata iti ced ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavid ityÃdij¤Ãt­tvaÓrute÷ parÃsya Óaktir vividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca / vij¤ÃtÃram are kena vijÃnÅyÃd ityÃdiÓrutiÓatasamadhigatam idam / j¤Ãnasya dharmamÃtratvÃd dharmamÃtrasyaikasya vastutvapratipÃdanÃnupapatteÓ ca / ata÷ satyaj¤ÃnÃdipadÃni svÃrthabhÆtaj¤ÃnÃdiviÓi«Âam eva brahma pratipÃdayanti / tat tvam iti dvayor api padayo÷ svÃrthaprahÃïena nirviÓe«avastusvarÆpopasthÃpanaparatve mukhyÃrthaparityÃgaÓ ca /

(25)
nanv aikye tÃtparyaniÓcayÃn na lak«aïÃdo«a÷ / so 'yaæ devadatta itivat / yathà so 'yam ity atra sa iti Óabdena deÓÃntarakÃlÃntarasaæbandhÅ puru«a÷ pratÅyata ayam iti ca saænihitadeÓavartamÃnakÃlasaæbandhÅ, tayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyenÃikyaæ pratÅyate / tatraikasya yugapadviruddhadeÓakÃlasaæbandhitayà pratÅtir na ghaÂata iti dvayor padayo÷ svarÆpamÃtropasthÃpanaparatvaæ svarÆpasya cÃikyaæ pratipadyata iti cen naitad evam / so 'yaæ devadatta ity atrÃpi lak«aïÃgandho na vidyate / virodhÃbhÃvÃt / ekasya bhÆtavartamÃnakriyÃdvayasaæbaædho na viruddha÷ / deÓÃntarasthitir bhÆtvà saænihitadeÓasthitir vartate / ato bhÆtavartamÃnakriyÃdvayasaæbandhitayÃikyapratipÃdanam aviruddham / deÓadvayavirodhaÓ ca kÃlabhedena parih­ta÷ / lak«aïÃyÃm api na dvayor api padayor lak«aïÃsamÃÓrayaïam / etenaiva lak«itena virodhaparihÃrÃt / lak«aïÃbhÃva evokta÷ / deÓÃntarasaæbandhitayà bhÆtasyaivÃnyadeÓasaæbandhitayà vartamÃnatvÃvirodhÃt /

(26)
evam atrÃpi jagatkÃraïabÆtasyaiva parasya brahmaïo jÅvÃntaryÃmitayà jÅvÃtmatvam aviruddham iti pratipÃditam / yathà bhÆtayor eva hi dvayor aikyaæ sÃmÃnÃdhikaraïyena pratÅyate / tatparityÃgena svarÆpamÃtrÃikyaæ na sÃmÃnÃdhikaraïyÃrtha÷  bhinnaprav­ttinimittÃnÃæ ÓabdÃnÃm ekasminn arthe v­tti÷ sÃmÃnÃdhikaraïyam iti hi tadvida÷ / tathÃbhÆtayor aikyam upapÃditam asmÃbhi÷ / upakramavirodhyupasaæhÃrapadena vÃkyatÃtparyaniÓcayaÓ ca na ghaÂate / upakrame hi tad aik«ata bahu syÃm ityÃdinà satyasaækalpatvaæ jagadekakÃraïatvam apy uktam / tadvirodhi cÃvidyÃÓrayatvÃdi brahmaïa÷ /

(27)
api cÃrthabhedatatsaæsargaviÓe«abodhanak­tapadavÃkyasya svarÆpatÃlabdhapramÃïabhÃvasya Óabdasya nirviÓe«avastubodhanÃsÃmarthÃn na nirviÓe«avastuni Óabda÷ pramÃïam / nirviÓe«a ityÃdiÓabdÃs tu kenacid viÓe«eïa viÓi«ÂatayÃvagatasya vastuno vastvantaragataviÓe«ani«edhaparatayà bodhakÃ÷ / itarathà te«am apy anavabodhakatvam eva / prak­tipratyayarÆpeïa padasyaivÃnekaviÓe«agarbhatvÃd anekapadÃrthasaæsargabodhakatvÃc ca vÃkyasya /

(28)
atha syÃt  nÃsmÃbhir nirviÓe«e svayaæprakÃÓe vastuni Óabda÷ pramÃïam ity ucyate / svata÷siddhasya pramÃïÃnapek«atvÃt / sarvai÷ Óabdais taduparÃgaviÓe«Ã j¤Ãt­tvÃdaya÷ sarve nirasyante / sarve«u viÓe«e«u niv­tte«u vastumÃtram anavacchinnaæ svayaæprakÃÓaæ svata evÃvati«Âhata iti / naitad evam / kena Óabdena tadvastu nirdiÓya tadgataviÓe«Ã nirasyante / j¤aptimÃtraÓabdeneti cen na / so 'pi saviÓe«am eva vastvavalambate / prak­tipratyayarÆpeïa viÓe«agarbhatvÃt / j¤Ã avabodhana iti sakarmaka÷ sakart­ka÷ kriyÃviÓe«a÷ kriyÃntaravyÃvartakasvabhÃvaviÓe«aÓ ca prak­tyÃvagamyate / pratyayena ca liÇgasaækhyÃdaya÷ / svata÷siddhÃv apy etatsvabhÃvaviÓe«avirahe siddhir eva na syÃt / anyasÃdhanasvabhÃvatayà hi j¤apte÷ svata÷siddhir ucyate /

(29)
brahmasvarÆpaæ k­tsnaæ sarvadà svayam eva prakÃÓate cen na tasminn anyadharmÃdhyÃsa÷ saæbhavati / na hi rajjusvarÆpe 'vabhÃsamÃne sarpatvÃdir adhyasyate / ata eva hi bhavadbhir ÃcchÃdikÃvidyÃbhyupagamyate / tataÓ ca ÓÃstrÅyanivartakaj¤Ãnasya brahmaïi tirohitÃæÓo vi«aya÷ / anyathà tasya nivartakatvaæ ca na syÃt / adhi«ÂhÃnÃtirekirajjutvaprakÃÓanena hi sarpatvaæ bÃdhyate / ekaÓ ced viÓe«o j¤ÃnamÃtre vastuni ÓabdenÃbhidhÅyate sa ca brahmaviÓe«aïaæ bhavatÅti sarvaÓrutipratipÃditasarvaviÓe«aïaviÓi«Âaæ brahma bhavati /

(30)
ata÷ prÃmÃïikÃnÃæ na kenÃpi pramÃïena nirviÓe«avastusiddhi÷ / nirvikalpakapratyak«e 'pi saviÓe«am eva vastu pratÅyate / anyathà savikalpake so 'yam iti pÆrvÃvagataprakÃraviÓi«ÂapratyayÃnupapatte÷ / vastusaæsthÃnaviÓe«arÆpatvÃd gotvÃder nirvikalpatadaÓÃyÃm api sasaæsthÃnam eva vastv ittham iti pratÅyate / dvitÅyÃdipratyaye«u tasya saæsthÃnaviÓe«asyÃnekavastuni«ÂhatÃmÃtraæ pratÅyate / saæsthÃnarÆpaprakÃrÃkhyasya padÃrthasyÃnekavastuni«ÂhatayÃnekavastuviÓe«aïatvaæ dvitÅyÃdipratyayÃvagamyam iti dvitÅyÃdipratyayÃ÷ savikalpakà ity ucyante / ata evaikasya padÃrthasya bhinnÃbhinnatvarÆpeïa dvyÃtmakatvaæ viruddhaæ pratyuktam / saæsthÃnasya saæsthÃnina÷ prakÃratayà padÃrthÃntaratvam / prakÃratvÃd eva p­thaksiddhyanarhatvaæ p­thaganupalambhaÓ ceti na dvyÃtmakatvasiddhi÷ /

(31)
api ca nirviÓe«avastvÃdinà svayaæprakÃÓe vastuni taduparÃgaviÓe«Ã÷ sarvai÷ Óabdair nirasyanta iti vadatà ke te Óabdà ni«edhakà iti vaktavyam / vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttikety eva satyam iti vikÃranÃmadheyayor vÃcÃrambhaïamÃtratvÃt / yat tatra kÃraïatayopalak«yate vastumÃtraæ tad eva satyam anyad asatyam itÅyaæ Órutir vadatÅti cen naitad upapadyate / ekasmin vij¤Ãte sarvaæ vij¤Ãtaæ bhavatÅti pratij¤Ãte 'nyaj¤ÃnenÃnyaj¤ÃnÃsaæbhavaæ manvÃnasyaikam eva vastu vikÃrÃdyavasthÃviÓe«eïa pÃramÃrthikenaiva nÃmarÆpam avasthitaæ cet tatraikasmin vij¤Ãte tasmÃd vilak«aïasaæsthÃnÃntaram api tad eveti tatra d­«ÂÃnto 'yaæ nidarÓita÷ / nÃtra kasyacid viÓe«asya ni«edhaka÷ ko 'pi Óabdo d­Óyate / vÃcÃrambhaïam iti vÃcà vyavahÃreïÃrabhyata ity Ãrambhaïam / piï¬arÆpeïÃvasthitÃyÃ÷ m­ttikÃyà nÃma vÃnyadvyavahÃraÓ cÃnya÷ / ghaÂaÓarÃvÃdirÆpeïÃvasthitÃyÃs tasyà eva m­ttikÃyà anyÃni nÃmadheyÃni vyavahÃrÃÓ cÃnyaddaÓÃ÷ / tathÃpi sarvatra m­ttikÃdravyam ekam eva nÃnÃsaæsthÃnanÃnÃnÃmadheyÃbhyÃæ nÃnÃvyavahÃreïa cÃrabhyata ityetad eva satyam ity anenÃnyaj¤ÃnenÃnyaj¤Ãnasaæbhavo nidarÓita÷ / nÃtra kiæcid vastu ni«idhyata iti pÆrvam evÃyam artha÷ prapa¤cita÷ /

(32)
api ca yenÃÓrutaæ Órutam ityÃdinà brahmavyatiriktasya sarvasya mithyÃtvaæ pratij¤Ãtaæ ced yathà somyaikena m­tpiï¬enetyÃdid­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala÷ syÃt / rajjusarpÃdivan m­ttikÃvikÃrasya ghaÂaÓarÃvÃder asatyatvaæ Óvetaketo÷ ÓuÓrÆ«o÷ pramÃïÃntareïa yuktyà cÃsiddham ity etad api si«Ãdhayi«itam iti cet / yatheti d­«ÂÃntayopÃdÃnaæ na ghaÂate /

(33)
sad eva somyedam agra ÃsÅd ekam evÃdvitÅyam evÃdvitÅyam ity atra sad evaikam evety avadhÃraïadvayenÃdvitÅyam ity anena ca sanmÃtrÃtirekisajÃtÅyavijÃtÅyÃ÷ sarve viÓe«Ã ni«iddhà iti pratÅyata iti cenn etad evam / kÃryakÃraïabhÃvÃvasthÃdvayÃvasthitasyaikasya vastuna ekÃvasthÃvasthitasya j¤ÃnenÃvasthÃntarÃvasthitasyÃpi vastvaikyena j¤ÃtatÃæ d­«ÂÃntena darÓayitvà Óvetaketor apraj¤Ãtaæ sarvasya brahmakÃraïatvaæ ca vaktuæ sad eva somyedam ity Ãrabdham / idam agre sad evÃsÅd iti / agra iti kÃlaviÓe«a÷ / idaæÓabdavÃcyasya prapa¤casya sadÃpattirÆpÃæ kriyÃæ sadravyatÃæ ca vadati / ekam eveti cÃsya nÃnÃnÃmarÆpavikÃraprahÃïam / etasmin pratipÃdite 'sya jagata÷ sadupÃdÃnatà pratipÃdità bhavati / anyatropÃdÃnakÃraïasya svavyatiriktÃdhi«ÂhÃtrapek«ÃdarÓane 'pi sarvavilak«aïatvÃd asya sarvaj¤asya brahmaïa÷ sarvaÓaktiyogo na viruddha ity advitÅyapadam adhi«ÂhÃtrantaraæ nivÃrayati / sarvaÓaktiyuktatvÃd eva brahmaïa÷ / kÃÓcana Órutaya÷ prathamam upÃdÃnakÃraïatvaæ pratipÃdya nimittakÃraïam api tad eveti pratipÃdayanti / yatheyaæ Óruti÷ / anyÃÓ ca Órutayo brahmaïo nimittakÃraïatvam anuj¤ÃyÃsyaivopÃdÃnatÃdi katham iti paricodya, sarvaÓaktiyuktatvÃd upÃdÃnakÃraïaæ taditarÃÓe«opakaraïaæ ca brahmaiveti pariharanti  kiæsvid vanaæ ka u sa v­k«a ÃsÅd yato dyÃvÃp­thivÅ ni«Âak«urmaïÅ«iïo manasà p­cchated utdyad adhyati«Âhad bhuvanÃni dhÃrayan / brahma vanaæ brahma sa v­k«a ÃsÅd yato dyÃvÃp­thivÅ ni«Âatak«ur manÅ«iïo manasà vibravÅmi va÷ brahmÃdhyati«Âhad bhuvanÃni / dhÃrayann iti sÃmÃnyato d­«Âena virodham ÃÓaÇkya brahmaïa÷ sarvavilak«aïatvena parihÃra ukta÷ / ata÷ sad eva somyedam agra ÃsÅd ity atrÃpy agra ityÃdyanekaviÓe«Ã brahmaïo pratipÃditÃ÷ / bhavadabhimataviÓe«ani«edhavÃcÅ ko 'pi Óabdo na d­Óyate / praty uta jagadbrahmaïo÷ kÃryakÃraïabhÃvaj¤ÃpanÃyÃgra iti kÃlaviÓe«asadbhÃva÷ / ÃsÅd iti kriyÃviÓe«o, jagadupÃdÃnatà jagannimittatà ca, nimittopÃdÃnayor bhedanirasanena tasyaiva brahmaïa÷ sarvaÓaktiyogaÓ cety apraj¤Ãta÷ sahasraÓo viÓe«Ã eva pratipÃditÃ÷ /

(34)
yato vÃstavakÃryakÃraïabhÃvÃdivij¤Ãne prav­ttam ata evÃsad evedam agra ÃsÅd ityÃrabhyÃsatkÃryavÃdani«edhaÓ ca kriyate  kutas tu khalu somyaivaæ syÃd iti / prÃgasata utpattir ahetuketyartha÷ / tad evopapÃdayati  katham asata÷ saj jÃyeteti / asata utpannam asadÃtmakam eva bhavatÅtyartha÷ / yathà m­d utpannaæ ghaÂÃdikaæ m­dÃtmakam / sata utpattir nÃma vyavahÃraviÓe«ahetubhÆto 'vasthÃviÓe«ayoga÷ /

(35)
etad uktaæ bhavati / ekam eva kÃraïabhÆtaæ dravyam avasthÃntarayogena kÃryam ity ucyata ity ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratipipÃdayi«itam / tad asatkÃryavÃde na setsyati / tathà hi nimittasamavÃyyasamavÃyiprabh­ti÷ kÃraïair avayavyÃkhyaæ kÃryaæ dravyÃntaram evotpadyata iti kÃraïabhÆtÃd vastuna÷ kÃryasya vastvantaratvÃn na tajj¤ÃnenÃsya j¤Ãtatà katham api saæbhavatÅti / katham avayavi dravyÃntaraæ nirasyata iti cet / kÃraïagatÃvasthÃntarayogasya dravyÃntarotpattivÃdina÷ saæpratipannasyaivaikatvanÃmÃntarÃder upapÃdakatvÃd dravyÃntarÃdarÓanÃc ceti kÃraïam evÃvasthÃntarÃpannaæ kÃryam ity ucyata ity uktam /

(36)
nanu niradhi«ÂhÃnabhramÃsaæbhavaj¤ÃpanÃyÃsatkÃryavÃdanirÃsa÷ kriyate / tathà hy ekaæ cidrÆpaæ satyam evÃvidyÃc chÃditaæ jagadrÆpeïa vivartata ity avidyÃÓrayatvÃya mÆlakÃraïaæ satyam ity abhyupagantavyam ity asatkÃryavÃdanirÃsa÷ / naitad evam / ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤Ãd­«ÂÃntamukhena satkÃryavÃdasyaiva prasaktatvÃd ity uktam / bhavatpak«e niradhi«ÂhÃnabhramÃsaæbhavasya durupapÃdatvÃc ca / yasya hi cetanagatado«a÷ pÃramÃrthiko do«ÃÓrayatvaæ ca pÃramÃrthikaæ tasya pÃramÃrthikado«eïa yuktasyÃpÃramÃrthikagandharvanagarÃdidarÓanam upapannaæ, yasya tu do«aÓ cÃpÃramÃrthiko do«ÃÓrayatvaæ cÃpÃramÃrthikaæ tasyÃpÃramÃrthikenÃpy ÃÓrayeïa tad upapannam iti bhavatpak«e na niradhi«ÂhÃnabhramÃsaæbhava÷ /

(37)
Óodhake«v api satyaæ j¤Ãnam anantaæ brahma, Ãnando brahmetyÃdi«u vÃkye«u sÃmÃnyÃdhikaraïyavyutpattisiddhÃnekaguïaviÓi«ÂaikÃrthÃvabodhanam aviruddham iti sarvaguïaviÓi«Âaæ brahmÃbhidhÅyata iti pÆrvam evoktam /

(38)
athÃta ÃdeÓo neti netÅti bahudhà ni«edho d­«yata iti cet / kim atra ni«idhyata iti vaktavyam / dve vÃva brahmaïo rÆpe mÆrtaæ caivÃmÆrtaæ ceti mÆrtÃmÆrtÃtmaka÷ prapa¤ca÷ sarvo 'pi ni«idhyata iti cen naivam / brahmaïo rÆpatayÃpraj¤Ãtaæ sarvaæ rÆpatayopadiÓya punar tad eva ni«eddhum ayuktam / prak«ÃlanÃd dhi paÇkasya dÆrÃd asparÓanaæ varam iti nyÃyÃt / kas tarhi ni«edhavÃkyÃrtha÷ / sÆtrakÃra÷ svayam eva vadati  prak­taitÃvattvaæ hi prati«edhati tato bravÅti ca bhÆya iti / uttaratra atha nÃmadheyaæ saty asya satyaæ prÃïà vai satyaæ te«Ãm e«a satyam iti satyÃdiguïagaïasya pratipÃditatvÃt pÆrvaprak­taitÃvanmÃtraæ na bhavati brahmeti, brahmaïa etÃvanmÃtratà prati«idhyata iti sÆtrÃrtha÷ /

(39)
neha nÃnÃsti kiæcanetyÃdinà nÃnÃtvaprati«edha eva d­«yata iti cet / atrÃpy uttaratra sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓana iti satyasaÇkalpatvasarveÓvaratvapratipÃdanÃc cetanavastuÓarÅra ÅÓvara iti sarvaprakÃrasaæsthita÷ sa eka eveti tatpratyanÅkÃbrahmÃtmakanÃnÃtvaæ prati«iddhaæ na bhavadabhimatam / sarvÃsv evaæprakÃrÃsu Óruti«v iyam eva sthitir iti na kvacid api brahmaïa÷ saviÓe«atvani«edhakavÃcÅ ko 'pi Óabdo d­Óyate /

(40)
api ca nirviÓe«aj¤ÃnamÃtraæ brahma tac cÃchÃdikÃvidyÃtirohitasvarÆpaæ svagatanÃnÃtvaæ paÓyatÅty ayam artho na ghaÂate / tirodhÃnaæ nÃma prakÃÓanivÃraïam / svarÆpÃtirekiprakÃÓadharmÃnabhyupagamena prakÃÓasyaiva svarÆpatvÃt svarÆpanÃÓa eva syÃt / prakÃÓaparyÃyaæ j¤Ãnaæ nityaæ sa ca prakÃÓo 'vidyÃtirohita iti bÃliÓabhëitam idam / avidyayà prakÃÓatirohita iti prakÃÓotpattipratibandho vidyamÃnasya vinÃÓo và / prakÃÓasyÃnutpÃdyatvÃd vinÃÓa eva syÃt / prakÃÓo nityo nirvikÃras ti«ÂhatÅti cet / satyÃm apy avidyÃyÃæ brahmaïi na kiæcit tirohitam iti nÃnÃtvaæ paÓyatÅti bhavatÃm ayaæ vyavahÃra÷ satsv anirvacanÅya eva /

(41)
nanu ca bhavato 'pi vij¤ÃnasvarÆpa ÃtmÃbhyupagantavya÷ / sa ca svayaæprakÃÓa÷ / tasya ca devÃdisvarÆpÃtmÃbhimÃne svarÆpaprakÃÓatirodhÃnam avaÓyam ÃÓrayaïÅyam / svarÆpaprakÃÓe sati svÃtmany ÃkÃrÃntarÃdhyÃsÃyogÃt / ato bhavataÓ cÃyaæ samÃno do«a÷ / kiæ cÃsmÃkam ekasminn evÃtmani bhavadudÅritaæ durghaÂatvam bhavatÃm ÃtmÃnantyÃbhyupagamÃt sarve«v ayaæ do«a÷ pariharaïÅya÷ /

(42)
atrocyate  svabhÃvato malapratyanÅkÃnantaj¤ÃnÃnandaikasvarÆpaæ svÃbhÃvikÃnavadhikÃtiÓayÃparimitodÃraguïasÃgaraæ nime«akëÂhÃkalÃmuhÆrtÃdiparÃrdhaparyantÃparimitavyavacchedasvarÆpasarvotpattisthitivinÃÓÃdisarvapariïÃmanimittabhÆtakÃlak­tapariïÃmÃspa«ÂÃnantamahÃvibhÆti svalÅlÃparikarasvÃæÓabhÆtÃnantabaddhamuktanÃnÃvidhacetanatadbhogyabhÆtÃnantavicitrapariïÃmaÓakticetanetaravastujÃtÃntaryÃmitvak­tasarvaÓaktiÓarÅratvasarvaprakarÓÃvasthÃnÃvasthitaæ paraæ brahmaiva vedyaæ, tatsÃk«ÃtkÃrak«amabhagavaddvaipÃyanaparÃÓaravÃlmÅkimanuyÃj¤avalkyagautamÃpastambaprabh­timunigaïapraïÅtavidhyarthavÃdamantrasvarÆpavedamÆletihÃsapurÃïadharmaÓÃstropabh­æhitaparamÃrthabhÆtÃnÃdinidhanÃvicchinnapÃÂhasaæpradÃyargyaju÷sÃmÃtharvarÆpÃnantaÓÃkhaæ vedaæ cÃbhyupagacchatÃm asmÃkaæ kiæ na setsyati / yathoktaæ bhagavatà dvaipÃyanena mahÃbhÃrate 
yo mÃm ajam anÃdiæ ca vetti lokamaheÓvaram /
dvÃv imau pura«au loke k«araÓ cÃk«ara eva ca /
k«ara÷ sarvÃïi bhÆtÃni kÆÂastho 'k«ara ucyate //
uttama÷ puru«as tv anya÷ paramÃtmety udÃh­ta÷ /
yo lokatrayam ÃviÓya vibhartyavyaya ÅÓvara÷ //
kÃlaæ ca pacate tatra na kÃlas tatra vai prabhÆ÷ /
ete vai nirayÃs tÃta sthÃnasya paramÃtmana÷ //
avyaktÃdiviÓe«Ãntaæ pariïÃmarddhisaæyuktam /
krŬà harer idaæ sarvaæ k«aram ity avadhÃryatÃm //
k­«ïa eva hi lokÃnÃm utpattir api cÃpyaya÷ /
k­«ïasya hi k­te bhÆtam idaæ viÓvaæ carÃcaram //
iti / k­«ïasya hi k­ta iti k­«ïasya Óe«abhÆtaæ sarvam ityartha÷ /
bhagavatà parÃÓareïÃpy uktam 
Óuddhe mahÃvibhÆtyÃkhye pare brahmaïi Óabdyate /
maitreya bhagavacchabda÷ sarvakÃraïakÃraïe //
j¤ÃnaÓaktibalÃiÓvaryavÅryatejÃæsy aÓe«ata÷ /
bhagavacchabdavÃcyÃni vinà heyair guïÃdibhi÷ //
evam e«a mahÃÓabdo maitreya bhagavÃn iti /
paramabrahmabhÆtasya vÃsudevasya nÃnyaga÷ //
tatra pÆjyapadÃrthoktiparibhëÃsamanvita÷ /
Óabdo 'yaæ nopacÃreïa tv anyatra hy upacÃrata÷ //
evaæprakÃram amalaæ satyaæ vyÃpakam ak«ayam /
samastaheyarahitaæ vi«ïvÃkhyaæ paramaæ padam //
kalÃmuhÆrtÃdimayaÓ ca kÃlo na yadvibhÆte÷ pariïÃmahetu÷ //
krŬato bÃlakasyeva ce«ÂÃs tasya niÓÃmaya //
ityÃdi / manunÃpi 
praÓÃsitÃraæ sarve«Ãm aïÅyÃæsam aïÅyasÃm /
ityuktam / yÃj¤avalkyenÃpi 
k«etrasyeÓvaraj¤ÃnÃd viÓuddhi÷ paramà matà /
iti / ÃpastambenÃpi  pÆ÷ prÃïina÷ sarva eva guhÃÓayasyeti / sarve prÃïino guhÃÓayas paramÃtmana÷ pÆ÷  puraæ ÓarÅram ityartha÷ / prÃïina iti sajÅvÃtmabhÆtasaæghÃta÷ /

(43)
nanu ca kim anenìambareïa / codyaæ tu na parih­tam / ucyate / evam abhyupagacchatÃm asmÃkam ÃtmadharmabhÆtasya caitanyasya svÃbhÃvikasyÃpi karmaïà pÃramÃrthikaæ saækocaæ vikÃsaæ ca bruvatÃæ sarvam idaæ parih­tam / bhavas tu prakÃÓa eva svarÆpam iti prakÃÓo na dharmabhÆtas tasya saækocavikÃsau và nÃbyupagamyete / prakÃÓaprasÃrÃnutpattim eva tirodhÃnabhÆtÃ÷ karmÃdaya÷ kurvanti / avidyà cet tirodhÃnaæ tirodhÃnabhÆtatayÃvidyayà svarÆpabhÆtaprakÃÓanÃÓa iti pÆrvam evoktam / asmÃkaæ tv avidyÃrÆpeïa karmaïà svarÆpanityadharmabhÆtaprakÃÓa÷ saækucita÷ / tena devÃdisvarÆpÃtmÃbhimÃno bhavatÅti viÓe«a÷ / yathoktam 
avidyà karmasaæj¤Ãnyà t­tÅyà Óaktir i«yate //
yathà k«etraÓakti÷ sà ve«Âità n­pa sarvagà /
saæsÃratÃpÃn akhilÃn avÃpnoty atisaætatÃn //
tayà tirohitatvÃc ca Óakti÷ k«etraj¤asaæj¤ità /
sarvabhÆte«u bhÆpÃle tÃratamyena vartate //
iti / k«etraj¤ÃnÃæ svadharmabhÆtasya j¤Ãnasya karmasaæj¤Ãvidyayà saækocaæ vikÃsaæ ca darÓayati /

(44)
api cÃcchÃdikÃvidyà ÓrutibhiÓ cÃikyopadeÓabalÃc ca brahmasvarÆpatirodhÃnaheyado«arÆpÃÓrÅyate tasyÃÓ ca mithyÃrÆpatvena prapa¤cavatsvadarÓanamÆlado«Ãpek«atvÃt / na sà mithyà darÓanamÆlado«a÷ syÃd iti brahmaiva mithyÃdarÓanamÆlaæ syÃt / tasyÃÓ cÃnÃditve 'pi mithyÃrÆpatvÃd eva brahmad­ÓyatvenaivÃnÃditvÃt taddarÓanamÆlaparamÃrthado«ÃnabhyupagamÃc ca brahmaiva taddarÓanamÆlaæ syÃt / tasya nityatvÃd anirmok«a eva /

(45)
ata evedam api nirastam  ekam eva ÓarÅraæ jÅvavat, nirjÅvÃnÅtarÃïi ÓarÅrÃïi svapnad­«ÂanÃnÃvidhÃnantaÓarÅrÃïÃæ yathà nirjÅvatvam / tatra svapne dra«Âu÷ ÓarÅram ekam eva jÅvavat / tasya svapnavelÃyÃæ d­ÓyabhÆtanÃnÃvidhaÓarÅrÃïÃæ nirjÅvatvam eva / anenaikenaiva parikalpitatvÃj jÅvà mithyÃbhÆtà iti brahmaïà svasvarÆpavyatiriktasya jÅvabhÃvasya sarvaÓarÅrÃïÃæ ca kalpitatvÃd ekasminn api ÓarÅre ÓarÅravaj jÅvabhÃvasya ca mithyÃrÆpatvÃt sarvÃïi ÓarÅrÃïi mithyÃrÆpÃïi, tatra jÅvabhÃvaÓ ca mithyÃrÆpa ity ekasya ÓarÅrasya tatra jÅvabhÃvasya ca na kaÓcid viÓe«a÷ / asmÃkaæ tu svapne dra«Âu÷ svaÓarÅrasya tasminn ÃtmasadbhÃvasya ca prabodhavelÃyÃm abÃdhitatvÃn anye«Ãæ ÓarÅrÃïÃæ tadgatajÅvÃnÃæ ca bÃdhitatvÃt te sarve mithyÃbhÆtÃ÷ svaÓarÅram ekaæ tasmi¤ jÅvabhÃvaÓ ca paramÃrtha iti viÓe«a÷ /

(46)
api ca kena và vidyÃniv­tti÷ sà kÅd­ÓÅti vivecanÅyam / aikyaj¤Ãnaæ nivartakaæ niv­ttiÓ cÃnirvacanÅyapratyanÅkÃkÃreti cet / anirvacanÅyapratyanÅkaæ nirvacanÅyaæ tac ca sad vÃsad và dvirÆpaæ và koÂyantaraæ na vidyate / brahmavyatirekeïaitadabhyupagame punar avidyà na niv­ttà syÃt / brahmaiva cen niv­ttis tatprÃg apy aviÓi«Âam iti vedÃntaj¤ÃnÃt pÆrvam eva niv­tti÷ syÃt / aikyaj¤Ãnaæ nivartakaæ tadabhÃvÃt saæsÃra iti bhavaddarÓanaæ vihanyate / 

(47)
ki¤ ca nivartakaj¤ÃnasyÃpy avidyÃrÆparvÃt tannivartanaæ keneti vaktavyam / nivartakaj¤Ãnaæ svetarasamastabhedaæ nivartya k«aïikatvÃd eva svayam eva vinaÓyati dÃvÃnalavi«anÃÓanavi«Ãntaravad iti cen na / nivartakaj¤Ãnasya brahmavyatiriktatvena tatsvarÆpatadutpattivinÃÓÃnÃæ mithyÃrÆpatvÃt tadvinÃÓarÆpà vidyà ti«Âhaty eveti tadvinÃÓadarÓanasya nivartakaæ vaktacyam eva / dÃvÃgnyÃdÅnÃm api pÆrvÃvasthÃvirodhipariïÃmaparaæparÃvarjanÅyaiva /

(48)
api ca cinmÃtrabrahmavyatiriktak­tsnani«edhavi«ayaj¤Ãnasya ko 'yaæ j¤Ãtà / adhyÃsarÆpa iti cen na / tasya ni«edhatayà nivartakaj¤ÃnakarmatvÃt tatkart­tvÃnupapatte÷ / brahmasvarÆpa eveti cen na / brahmaïo nivartakaj¤Ãnaæ prati j¤Ãt­tvaæ kiæ svarÆpam utÃdhyastam / adhyastaæ ced ayam adhyÃsas tanmÆlavidyÃntaraæ ca nivartakaj¤Ãnavi«ayatayà ti«Âhaty eva / tannivartakÃntarÃbhyupagame tasyÃpi trirÆpatayÃnavasthaiva / sarvasya hi j¤Ãnasya trirÆpakatvavirahe j¤Ãnatvam eva hÅyate / kasyacit kaæcanÃrthaviÓe«aæ prati siddhirÆpatvÃt / j¤Ãnasya trirÆpatvavirahe bhavatÃæ svarÆpabhÆtaj¤Ãnavan nivartakaj¤Ãnam apy anivartakaæ syÃt / brahmasvarÆpasyaiva j¤Ãt­tvÃbhyupagame 'smadÅya eva pak«a÷ parig­hÅta÷ syÃt / nivartakaj¤ÃnasvarÆpaj¤Ãt­tvaæ ca svanivartyÃntargatam iti vacanaæ bhÆtalavyatiriktaæ k­tsnaæ chinnaæ devadattenety asyÃm eva chedanakriyÃyÃm asyÃÓ chedanakriyÃyÃÓ chett­tvasya ca chedyÃntarbhÃvavacanavad upahÃsyam /

(49)
api ca nikhilabhedanivartakam idam aikyaj¤Ãnaæ kena jÃtam iti vimarÓanÅyam / Órutyaiveti cen na / tasyà brahmavyatiriktÃyà avidyÃparikalpitatvÃt prapa¤cabÃdhakaj¤ÃnasyotpÃdakatvaæ na saæbhavati / tathà hi du«ÂakÃraïajÃtam api rajjusarpaj¤Ãnaæ na du«ÂakÃraïajanyena rajjur iyaæ na sarpa iti j¤Ãnena bÃdhyate / rajjusarpaj¤Ãnabhaye vartamÃne kenacidbhrÃntena puru«eïa rajjur iyaæ na sarpa ityukte 'py ayaæ bhrÃnta iti j¤Ãte sati tadvacanaæ rajjusarpaj¤Ãnasya bÃdhakaæ na bhavati bhayaæ ca na nivartate / prayojakaj¤Ãnavata÷ ÓravaïavelÃyÃm eva hi brahmavyatiriktatvena Óruter api bhrÃntimÆlatvaæ j¤Ãtam iti / nivartakaj¤Ãnasya j¤Ãtus tatsÃmagrÅbhÆtaÓÃstrasya ca brahmavyatiriktatayà yadi bÃdhyatvam ucyate hanta tarhi prapa¤caniv­tter mithyÃtvam ÃpatatÅti prapa¤casya satyatà syÃt / svapnad­«Âapuru«avÃkyÃvagatapitrÃdimaraïasya mithyÃtvena pitrÃdisatyatÃvat / ki¤ca tat tvam asy ÃdivÃkyaæ na prapa¤casya bÃdhakam / bhrÃntimÆlatvÃd bhrÃntaprayuktarajjusarpabÃdhakavÃkyavat /

(50)
nanu ca svapne kasmiæÓcid bhaye vartamÃne svapnadaÓÃyÃm evÃyaæ svapna iti j¤Ãte sati pÆrvabhayaniv­ttir d­«Âà / tadvad atrÃpi saæbhavatÅti / naivam / svapnavelÃyÃm eva so 'pi svapna iti j¤Ãte sati punarbhayÃniv­ttir eva d­«Âeti na kaÓcid viÓe«a÷ /

(51)
ÓravaïavelÃyÃm eva so'pi svapna iti j¤Ãtam evetyuktam / yad api cedam uktaæ bhrÃntiparikalpitatvena mithyÃrÆpam api ÓÃstram advitÅyaæ brahmeti bodhayati tasya sato brahmaïo vi«ayasya paÓcÃt tanabÃdhÃdarÓanÃd brahma susthitam eveti / tad ayuktam / ÓÆnyam eva tat tvam iti vÃkyena tasyÃpi bÃdhitatvÃt / idaæ bhrÃntimÆlavÃkyam iti cet / sad advitÅyaæ brahmeti vÃkyam api bhrÃntimÆlam iti tvayaivoktam / paÓcÃt tanabÃdhÃdarÓanaæ tu sarvaÓÆnyavÃkyasyaiveti viÓe«a÷ / sarvaÓÆnyavÃdino brahmavyatiriktavastumithyÃtvavÃdinaÓ ca svapak«asÃdhanapramÃïapÃramÃrthyÃnabyupagamenÃbhiyuktair vÃdÃnadhikÃra eva pratipÃdita÷ / adhikÃro 'nabhyupÃyatvÃn na vÃde ÓÆnyavÃdina÷ / iti /

(52)
api ca pratyak«ad­«Âasya prapa¤casya mithyÃtvaæ kena pramÃïena sÃdhyate / pratyak«asya do«amÆlatvenÃnyathÃsiddhisaæbhavÃn nirdo«aæ ÓÃstram ananyathÃsiddhaæ pratyak«asya bÃdhakam iti cet / kena do«eïa jÃtaæ pratyak«am anantabhedavi«ayam iti vaktavyam / anÃdibhedavÃsanÃkhyado«ajÃtaæ pratyak«am iti cet / hanta tarhy anenaiva do«eïa jÃtaæ ÓÃstram apÅty ekado«amÆlatvÃc chÃstrapratyak«ayor na bÃdhyabÃdhakabhÃvasiddhi÷ /

(53)
ÃkÃÓavÃyvÃdibhÆtatadÃrabdhaÓabdasparÓÃdiyuktamanu«yatvÃdisaæsthÃnasaæsthitapadÃrthagrÃhi pratyak«am / ÓÃstraæ tu pratyak«ÃdyaparicchedyasarvÃntarÃtmatvasatyatvÃdyanantaviÓe«aïaviÓi«ÂabrahmasvarÆpatadupÃsanÃdyÃrÃdhanaprakÃratatprÃptipÆrvakatatprasÃdalabhyaphalaviÓe«atadani«ÂakaraïamÆlanigrahaviÓe«avi«ayam iti na ÓÃtrapratyak«ayor virodha÷ / anÃdinidhanÃvicchinnapÃÂasaæpradÃyatÃdyanekaguïaviÓi«Âasya ÓÃstrasya balÅyastvaæ vadatà pratyak«apÃramÃrthyam avaÓyam abhyupagantavyam ity alam anena ÓrutiÓatavitativÃtavegaparÃhatakud­«Âidu«ÂayuktijÃlatÆlanirasanenety uparamyate /

(54)
dvitÅye tu pak«a upÃdhibrahmavyatiriktavastvantarÃnabhyupagamÃd brahmaïy evopÃdhisaæsargÃd aupÃdhikÃ÷ sarve do«Ã brahmaïy eva bhaveyu÷ / tataÓ cÃpahatapÃpmatvÃdinirdo«atvaÓrutaya÷ sarve vihanyante /

(55)
yathà ghaÂÃkÃÓÃde÷ paricchinnatayà mahÃkÃÓÃd vailak«aïyaæ parasparabhedaÓ ca d­Óyate  tatrasthà guïà và do«Ã vÃnavacchinne mahÃkÃÓe na saæbadhyante evam upÃdhik­tabhedavyavasthitajÅvagatà do«Ã anupahite pare brahmaïi na saæbadhyanta iti cet / naitad upapadyate / niravayavasyÃkÃÓasyÃnavacchedyasya ghaÂÃdibhiÓ chedÃsaæbhavÃt tenaivÃkÃÓena ghaÂÃdaya÷ saæyuktà iti brahmaïo 'py acchedyatvÃd brahmaivopÃdhisaæyuktaæ syÃt / ghaÂasaæyuktÃkÃÓapradeÓo 'nyasmÃd ÃkÃÓapradeÓÃd bhidyata ic cet / ÃkÃÓasyaikasyaiva pradeÓabhedena ghaÂÃdisaæyogÃd ghaÂÃdau gacchati tasya ca pradeÓabhedasyÃniyama iti tadvad brahmaïy eva pradeÓabhedÃniyamenopÃdhisaæsargÃd upÃdhau gacchati saæyuktaviyuktabrahmapradeÓabhedÃc ca brahmaïy evopÃdhisaæsarga÷ k«aïe k«aïe bandhamok«au syÃtÃm iti santa÷ parihasanti /

(56)
niravayavasyaivÃkÃÓasya Órotrendriyatve 'pÅndriyavyavasthÃvad brahmaïy api vyavasthopapadyata iti cet / na vÃyuviÓe«asaæsk­takarïapradeÓasaæyuktasyaivÃkÃÓapradeÓasyendriyatvÃt tasya ca pradeÓÃntarÃbhede 'pÅndriyavyavasthopapadyate / ÃkÃÓasya tu sarve«Ãæ ÓarÅre«u gacchat svaniyamena sarvapradeÓasaæyoga iti brahmaïy upÃdhisaæyogapradeÓÃniyama eva /

(57)
ÃkÃÓasya svarÆpeïaiva Órotrendriyatvam abhyupagamyÃpÅndriyavyavasthokatà / paramÃrthatas tv ÃkÃÓo na Órotrendriyam / vaikÃrikÃd ahaækÃrÃd ekÃdaÓendriyÃïi jÃyanta iti hi vaidikÃ÷ / yathoktaæ bhagavatà parÃÓareïa 
taijasÃnÅndriyÃïy Ãhur devà vaikÃrikà daÓa /
ekÃdaÓaæ manaÓ cÃtra devà vaikÃrikÃ÷ sm­tÃ÷ // iti /
ayam artha÷ / vaikÃrikas taijaso bhÆtÃdir iti trividho 'haækÃra÷ / sa ca kramÃt sÃttviko rÃjasas tÃmasaÓ ca / tatra tÃmasÃd bhÆtÃder ÃkÃÓÃdÅni bhÆtÃni jÃyanta iti s­«Âikramam uktvà taijasÃd rÃjasÃd ahaækÃrÃd ekadaÓendriyÃïi jÃyanta iti paramatam upanyasya sÃttvikÃhaækÃrÃd vaikÃrikÃnÅndriyÃïi jÃyanta iti svamatam ucyate  devà vaikÃrikÃ÷ sm­tà iti / devà indriyÃïi / evam indriyÃïÃm ÃhaækÃrikÃïÃæ bhÆtaiÓ cÃpy Ãyanaæ mahÃbhÃrata ucyate / bhautikatve 'pÅndriyÃïÃm ÃkÃÓÃdibhÆtavikÃratvÃd evÃkÃÓÃdibhÆtapariïÃmaviÓe«Ã vyavasthità eva ÓarÅravat puru«ÃïÃm indriyÃïi bhavantÅti brahmaïy acchedye niravayave nirvikÃre tv aniyamenÃnantaheyopÃdhisaæsargado«o du«parihara eveti ÓraddadhÃnÃnÃm evÃyam pak«a iti ÓÃstravido na bahu manyante / svarÆpapariïÃmÃbhyupagamÃd avikÃratvaÓrutir bÃdhyate / niravadyatà ca brahmaïa÷ ÓaktipariïÃma iti cet / keyaæ Óaktir ucyate / kiæ brahmapariïÃmarÆpà / uta brahmaïo 'nanyà kÃpÅti / ubhayapak«e 'pi svarÆpapariïÃmo 'varjanÅya eva /

(58)
t­tÅye 'pi pak«e jÅvabrahmaïor bhedavad abhedasya cÃbhyupagamÃt tasya ca tadbhÃvÃt saubharibhedavac ca svÃvatÃrabhedavac ca sarvasyeÓvarabhedatÃt sarve jÅvagatà do«Ãs tasyaiva syu÷ / etad uktaæ bhavati / ÅÓvara÷ svarÆpeïaiva suranaratiryaksthÃvarÃdibhedenÃvasthita iti hi tadÃtmakatvavarïanaæ kriyate / tathà saty ekam­tpiï¬ÃrabdhaghaÂaÓarÃvÃdigatÃny udakÃharaïÃdÅni sarvakÃryÃïi yathà tasyaiva bhavanti, evaæ sarvajÅvagatasukhadu÷khÃdi sarvam ÅÓvaragatam eva syÃt /

(59)
ghaÂaÓarÃvÃdisaæsthÃnÃnupayuktam­ddravyaæ yathà kÃryÃntarÃnvitam evam eva surapaÓumanujÃdijÅvatvÃnupayukteÓvara÷ sarvaj¤a÷ satyasaækalpatvÃdikalyÃïaguïÃkara iti cet satyaæ sa eveÓvara ekenÃæÓena kalyÃïaguïagaïÃkara÷ sa evÃnyenÃæÓena heyaguïÃkara ity uktam / dvayor aæÓayor ÅÓvarÃviÓe«Ãt / dvav aæÓau vyavasthitav iti cet / kas tena lÃbha÷ / ekasyaivÃnekÃæÓena nityadu÷khitvÃd aæÓÃntareïa sukhitvam api neÓvaratvÃya kalpate / yathà devadattasyaikasmin haste candanapaÇkÃnulepakeyÆrakaÂakÃÇgulÅyÃlaækÃras tasyaivÃnyasmin haste mudgarÃbhighÃta÷ kÃlÃnalajvÃlÃnupraveÓaÓ ca tadvad eveÓvarasya syÃd iti brahmÃj¤Ãnapak«Ãd api pÃpÅyÃn ayaæ bhedÃbhedapak«a÷ / aparimitadu÷khasya pÃramÃrthikatvÃt saæsÃriïÃm anantatvena dustaratvÃc ca /

(60)
tasmÃd vilak«aïo 'yaæ jÅvÃæÓa iti cet / Ãgato 'si tarhi madÅyaæ panthÃnam / ÅÓvarasya svarÆpeïa tÃdÃtmyavarïane syÃd ayaæ do«a÷ / ÃtmaÓarÅrabhÃvena tu tÃdÃtmyapratipÃdane na kaÓcid do«a÷ / praty uta nikhilabhuvananiyamanÃdir mahÃn ayaæ guïagaïa÷ pratipÃdito bhavati / sÃmÃnÃdhikaraïyaæ ca mukhyav­ttam /

(61)
api caikasya vastuno bhinnÃbhinnatvaæ viruddhatvÃn na saæbhavatÅtyuktam / ghaÂasya paÂÃd bhinnatve sati tasya tasminn abhÃva÷ / abhinnatve sati tasya ca bhÃva iti / ekasmin kÃle caikasmin deÓe caikasya hi padÃrthasya yugapatsadbhÃvo 'sadbhÃvaÓ ca viruddha÷ /

(62)
jÃtyÃtmanà bhÃvo vyaktyÃtmanà cÃbhÃva iti cet / jÃter muï¬ena cÃbhÃve sati khaï¬e muï¬asyÃpi sadbhÃvaprasaÇga÷ / khaï¬ena ca jÃter abhinnatve sadbhÃvo bhinnatve cÃsadbhÃva÷ aÓve mahiÓatvasyaiveti virodho du«parihara eva / jÃtyÃder vastusaæsthÃnatayà vastuna÷ prakÃratvÃt prakÃraprakÃriïoÓ ca padÃrthÃntaratvaæ prakÃrasya p­thaksiddhyanarhatvaæ p­thaganupalambhaÓ ca tasya ca saæsthÃnasya cÃnekavastu«u prakÃratayÃvasthitaÓ cetyÃdi pÆrvam uktam /

(63)
so 'yam iti buddhi÷ prakÃrÃikyÃd ayam api daï¬Åti buddhimat / ayam ca jÃtyÃdiprakÃro vastuno bheda ity ucyate / tadyoga eva vastuno bhinnam iti vyavahÃrahetur ityartha÷ / sa ca vastuno bhedavyavahÃrahetu÷ svasya ca saævedanavat / yathà saævedanaæ vastuno vyavahÃrahetu÷ svasya vyavahÃrahetuÓ ca bhavati /

(64)
ata eva sanmÃtragrÃhi pratyak«aæ na bhedagrÃhÅtyÃdivÃdà nirastÃ÷ / jÃtyÃdisaæsthÃnasaæsthitasyaiva vastuna÷ pratyak«eïa g­hÅtatvÃt tasyaiva saæsthÃnarÆpajÃtyÃde÷ pratiyogyapek«ayà bhedavyavahÃrahetutvÃc ca / svarÆpapariïÃmado«aÓ ca pÆrvam evokta÷ /

(65)
ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅm antaro yamayati e«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷ / ya Ãtmani ti«Âhann Ãtmano 'ntaro ya Ãtmà na veda yasyÃtmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati e«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷ / ya÷ p­thivÅm antare saæcaran yasya p­thivÅ ÓarÅraæ yaæ p­thivÅ na vedetyÃdi  yo 'k«aram antare saæcaran yasyÃk«araæ ÓarÅraæ ak«araæ na veda  yo m­tyum antare saæcaran yasya m­tyu÷ ÓarÅraæ yaæ m­tyur na veda  e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃpahatapÃpmà divyo deva eko nÃrÃyaïa÷ / dvà suparïà sayujà sakhÃyà samÃnaæ v­k«aæ pari«asvajÃte / tayor anya÷ pippalaæ svÃdv atty anaÓnann anyo 'bhicÃkaÓÅti / anta÷ pravi«Âa÷ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃtmà / tats­«Âvà tad evÃnuprÃviÓat / tadanupraviÓya sac ca tyac cÃn­taæ ca satyam abhavat / anena jÅvenÃtmanetyÃdi / p­thagÃtmÃnaæ preritÃraæ matvà ja«Âas tatas tenÃm­tatvam eti / bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matvà sarvaæ proktaæ trividhaæ brahma, etat / nityo nityÃnÃæ cetanaÓ cetanÃnÃm eko bahÆnÃæ yo vidadhÃti kÃmÃn / pradhÃnak«etraj¤apatir guïeÓa÷ / j¤Ãj¤au dvav ajav ÅÓÃnÅÓav ityÃdiÓrutiÓatais tadupab­æhaïai÷ 
jagat sarvaæ ÓarÅraæ te sthairyaæ te vasudhÃtalam //
yat kiæcit s­jyate yena sattvajÃtena vai dvija /
tasya s­jyasya saæbhÆtau tatsarvaæ vai hares tanu÷ //
aham Ãtmà gu¬ÃkeÓa sarvabhÆtÃÓayasthita÷ //
sarvasya cÃhaæ h­di saænivi«Âo
matta÷ sm­tir j¤Ãnam apohanaæ ca //
ityÃdivedavidagresaravÃlmÅkiparÃÓaradvaipÃyanavacobhiÓ ca parasya brahmaïa÷ sarvasyÃtmatvÃvagamÃc cidacidÃtmakasya vastunas taccharÅratvÃvagamÃc ca ÓarÅrasya ÓarÅriïaæ prati prakÃratayaiva padÃrthatvÃc ÓarÅraÓarÅriïoÓ ca dharmabhede 'pi tayor asaækarÃt sarvaÓarÅraæ brahmeti brahmaïo vaibhavaæ pratipÃdayadbhi÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃdibhir mukhyav­ttai÷ sarvacetanÃcetanaprakÃraæ brahmaivÃbhidhÅyate / sÃmÃnÃdhikaraïyaæ hi dvayo÷ padayo÷ prakÃradvayamukhenaikÃrthani«Âhatvaæ / tasya caitasmin pak«e mukhyatà / tathà hi tat tvam iti sÃmÃnÃdhikaraïye tad ityanena jagatkÃraïaæ sarvakalyÃïaguïagaïÃkaraæ niravadyaæ brahmocyate / tvam iti ca cetanasÃmÃnÃdhikaraïyav­ttena jÅvÃntaryÃnirÆpi taccharÅraæ tadÃtmatayÃvasthitaæ tatprakÃraæ brahmocyate / itare«u pak«e«u sÃmÃnÃdhikaraïyahÃnir brahmaïa÷ sade«atà ca syÃt /

(66)
etad uktaæ bhavati / brahmaivam avasthitam ity atraivaæÓabdÃrthabhÆtaprakÃratayaiva vicitracetanÃcetanÃtmakaprapa¤casya sthÆlasya sÆk«masya ca sadbhÃva÷ / tathà ca bahu syÃæ prajÃyeyety ayam artha÷ saæpanno bhavati / tasyaiveÓvarasya kÃryatayà kÃraïatayà ca nÃnÃsaæsthÃnasaæsthitasya saæsthÃnatayà cidacidvastujÃtam avasthitam iti /

(67)
nanu ca saæsthÃnarÆpeïa prakÃratayaivaæÓabdÃrthatvam jÃtiguïayor eva d­«Âaæ na dravyasya / svatantrasiddhiyogyasya padÃrthasyaivaæÓabdÃrthatayeÓvarasya prakÃramÃtratvam ayuktaæ / ucyate  dravyasyÃpi daï¬akuï¬alÃder dravyÃntaraprakÃratvaæ d­«Âam eva / nanu ca daï¬Ãde÷ svatantrasya dravyÃntaraprakÃratve matvarthÅyapratyayo d­«Âa÷ / yathà daï¬Å kuï¬alÅti / ato gotvÃditulyatayà cetanÃcetanasya dravyabhÆtasya vastuna ÅÓvaraprakÃratayà sÃmÃnÃdhikaraïyena pratipÃdanaæ na yujyate / atrocyate  gaur aÓvo manu«yo deva iti bhÆtasaæghÃtarÆpÃïÃæ dravyÃïÃm eva devadatto manu«yo jÃta÷ puïyaviÓe«eïa yaj¤adatto gaurjÃta÷ pÃpena, anyaÓ cetana÷ puïyÃtirekeïa devo jÃta ityÃdidevÃdiÓarÅrÃïÃæ cetanaprakÃratayà lokadevayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyena pratipÃdanaæ d­«Âam /

(68)
ayam artha÷  jÃtir và guïo và dravyaæ và na tatrÃdara÷ / kaæcana dravyaviÓe«aæ prati viÓe«aïatayaiva yasya sadbhÃvas tasya tadap­thaksiddhes tatprakÃratayà tatsÃmÃnÃdhikaraïyena pratipÃdanaæ yuktam / yasya punar dravyasya p­thaksiddhasyaiva kadÃcitkvaciddravyÃntaraprakÃratvam i«yate tatra matvarthÅyapratyaya iti viÓe«a÷ / evam eva sthÃvarajaÇgamÃtmakasya sarvasya vastuna ÅÓvaraÓarÅratvena tatprakÃratayaiva svarÆpasadbhÃva iti / tatprakÃrÅÓvara eva tattacchabdenÃbhidhÅyata iti tatsÃmÃnÃdhikaraïyena pratipÃdanaæ yuktaæ / tad evaitat sarvaæ pÆrvam eva nÃmarÆpavyÃkaraïaÓrutivivaraïe prapa¤citam /

(69)
ata÷ prak­tipuru«amahadahaækÃratanmÃtrabhÆtendriyatadÃrabdhacaturdaÓabhuvanÃtmakabrahmÃï¬atadantarvartidevatiryaÇmanu«yasthÃvarÃdisarvaprakÃrasaæsthÃnasaæsthitaæ kÃryam api sarvaæ brahmaiveti kÃraïabhÆtabrahmavij¤ÃnÃd eva sarvaæ vij¤Ãtaæ bhavatÅty ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnam upapannataram / tad evaæ kÃryakÃraïabhÃvÃdimukhena k­tsnasya cidacidvastuna÷ parabrahmaprakÃratayà tadÃtmakatvam uktam /

(70)
nanu ca parasya brahmaïa÷ svarÆpeïa pariïÃmÃspadatvaæ nirvikÃratvaniravadyatvaÓrutivyÃkopaprasa¤gena nivÃritam / prak­tiÓ ca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃd ity ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤Ãnam­ttatkÃryad­«ÂÃntÃbhyÃæ paramapuru«asya jagadupÃdÃnakÃraïatvaæ ca pratipÃditam / upÃdÃnakÃraïatvaæ ca pariïÃmÃspadatvam eva / katham idam upapadyate /

(71)
atrocyate  sajÅvasya prapa¤casyÃviÓe«eïa kÃraïatvam uktam / tatreÓvarasya jÅvarÆpapariïÃmÃbhyupagamena nÃtmà Óruter nityatvÃc ca tÃbhya iti virudhyate / vai«amyanairgh­ïyaparihÃraÓ ca jÅvanam anÃditvÃbhyupagamena tatkarmanimittatayà pratipÃdita÷  vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃn na karmavibhÃgÃd iti cen na  anÃditvÃd upapadyate cÃpy upalabhyate cetyak­tÃbhyÃgamak­tavipraïÃÓaprasaÇgaÓ cÃnityatve 'bhihita÷ /

(72)
tathà prak­ter apy anÃdità Órutibhi÷ pratipadità 
ajÃm ekÃæ lohitaÓuklak­«ïÃæ bahnÅæ prajÃæ janayantÅæ sarÆpÃm /
ajo hy eko ju«amÃïo 'nuÓete jahÃty enÃæ bhuktabhogÃm ajo 'nya÷ //
iti prak­tipuru«ayor ajatvaæ darÓayati / asmÃn mÃyÅ s­jate viÓvam etat tasmiæÓ cÃnyo mÃyayà saæniruddha÷  mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃn mÃyinaæ tu maheÓvaram iti prak­tir eva svarÆpeïa vikÃrÃspadam iti ca darÓayati / gaur anÃdyantavatÅ sà janitrÅ bhÆtabhÃvinÅti ca / sm­tiÓ ca bhavati 
prak­tiæ puru«aæ caiva viddhy anÃdÅ ubhav api /
vikÃrÃæÓ ca guïÃæÓ caiva viddhi prak­tisaæbhavÃn //
bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ khaæ mano buddhir eva ca /
ahaækÃra itÅyaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà //
apareyam itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm /
jÅvabhÆtÃæ mahÃbÃho yayedaæ dhÃryate jagat //
prak­tiæ svÃm ava«Âabhya vis­jÃmi puna÷ puna÷ /
mayÃdhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sacarÃcaram //
ityÃdikà /

(73)
evaæ ca prak­ter apÅÓvaraÓarÅratvÃt prak­tiÓabdo 'pi tadÃtmabhÆtasyeÓvarasya tatprakÃrasaæsthitasya vÃcaka÷ / puru«aÓabdo 'pi tadÃtmabhÆtasyeÓvarasya puru«aprakÃrasaæsthitasya vÃcaka÷ / atas tadvikÃrÃïÃm api tatheÓvara evÃtmà / tad Ãha 
vyaktaæ vi«ïus tathÃvyaktaæ puru«a÷ kÃla eva ca /
sà eva k«obhako brahman k«obhyaÓ ca parameÓvara÷ //
iti / ata÷ prak­tiprakÃrasaæsthite paramÃtmani prakÃrabhÆtaprak­tyaæse vikÃra÷ prakÃryaæse cÃvikÃra÷ / evam eva jÅvaprakÃrasaæsthite paramÃtmani ca prakÃrabhÆtajÅvÃæÓe sarve cÃpuru«ÃrthÃ÷ prakÃryaæÓo niyantà niravadya÷ sarvakalyÃïaguïÃkara÷ satyasaækalpa eva /

(74)
tathà ca sati kÃraïÃvastha ÅÓvara eveti tadupÃdÃnakajagatkÃryÃvastho 'pi sa eveti kÃryakÃraïayor ananyatvaæ sarvaÓrutyavirodhaÓ ca bhavati / tad evaæ nÃmarÆpavibhÃgÃnarhasÆk«madaÓÃpannaprak­tipuru«aÓarÅraæ brahma kÃraïÃvasthaæ, jagatas tadÃpattir eva ca pralaya÷ / nÃmarÆpavibhÃgavibhaktasthÆlacidacidvastuÓarÅraæ brahma kÃryatvaæ, brahmaïas tathÃvidhasthÆlabhÃva eva jagata÷ s­«Âir ity ucyate / yathoktaæ bhagavatà parÃÓareïa 
pradhÃnapuæsor ajayo÷ kÃraïaæ kÃryabhÆtayo÷ / iti /

(75)
tasmÃd ÅÓvaraprakÃrabhÆtasarvÃvasthaprak­tipuru«avÃcina÷ ÓabdÃs tatprakÃraviÓi«ÂatayÃvasthite paramÃtmani mukhyatayà vartante / jÅvÃtmavÃcidevamanu«yaÓabdavat / yathà devamanu«yÃdiÓabdà devamanu«yÃdiprak­tipariïÃmaviÓe«ÃïÃæ jÅvÃtmaprakÃratayaiva padÃrthatvÃt prakÃriïi jÅvÃtmani mukhyatayà vartante / tasmÃt sarvasya cidacidvastuna÷ paramÃtmaÓarÅratayà tatprakÃratvÃt paramÃtmani mukhyatayà vartante sarve vÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ /

(76)
ayam eva cÃtmaÓarÅrabhÃva÷ p­thaksiddhyanarhÃdhÃrÃdheyabhÃvo niyant­niyÃmyabhÃva÷ Óe«aÓe«ibhÃvaÓ ca / sarvÃtmanÃdhÃratayà niyant­tayà Óe«itayà ca  ÃpnotÅty Ãtmà sarvÃtmanÃdheyatayà niyÃmyatayà Óe«atayà ca  ap­thaksiddhaæ prakÃrabhÆtam ity ÃkÃra÷ ÓarÅram iti cocyate / evam eva hi jÅvÃtmana÷ svaÓarÅrasaæbandha÷ / evam eva paramÃtmana÷ sarvaÓarÅratvena sarvaÓabdavÃcyatvam /

(77)
tad Ãha Órutigaïa÷  sarve vedà yatpadam Ãmananti sarve vedà yatraikaæ bhavantÅti / tasyaikasya vÃcyatvÃd ekÃrthavÃcino bhavantÅtyartha÷ / eko devo bahudhà nivi«Âa÷, sahaiva santaæ na vijÃnanti devà ityÃdi / devà indriyÃïi / devamanu«yÃdÅnÃm antaryÃmitayÃtmatvena niviÓya sahaiva santaæ te«Ãm indriyÃïi mana÷paryantÃni na vijÃnantÅtyartha÷ / tathà ca paurÃïikÃni vacÃæsi 
natÃ÷ sma sarvavacasÃæ prati«Âhà yatra ÓaÓvatÅ /
vÃcye hi vacasa÷ prati«Âhà /
kÃryÃïÃæ kÃraïÃæ pÆrvaæ vacasÃæ vÃcyam uttamam /
vedaiÓ ca sarvair aham eva vedya÷ /
ityÃdÅni sarvÃïi hi vacÃæsi saÓarÅrÃtmaviÓi«Âam antaryÃmiïam evÃcak«ate / hantÃham imÃs tisro devatà anena jÅvenÃtmÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïÅti hi Óruti÷ / tathà ca mÃnavaæ vaca÷ 
praÓÃsitÃraæ sarve«Ãm aïÅyÃæsam aïÅyasÃm 
rukmÃbhaæ svapnadhÅgamyaæ vidyÃt taæ puru«aæ param //
anta÷ praviÓyÃntaryÃmitayà sarve«Ãæ praÓÃsitÃraæ niyantÃram  aïÅyÃæsa ÃtmÃna÷ k­tsnasyÃcetanasya vyÃpakatayà sÆk«mabhÆtÃs te te«Ãm api vyÃpakatvÃt tebhyo 'pi sÆk«matara ityartha÷  rukmÃbha÷ Ãdityavarïa÷  svapnakalpabuddhiprÃpya÷, viÓadatamapratyak«atÃpannÃnudhyÃnaikalabhya ityartha÷ /
enam eke vadanty agniæ mÃruto 'nye prajÃpatim /
indram eke pare pramÃïam apare brahma ÓÃÓvatam //
iti / eke  vedà ityartha÷ / uktarÅtyà parasyaiva brahmaïa÷ sarvasya praÓÃsit­tvena sarvÃntarÃtmatayà praviÓyÃvasthitatvÃd agnyÃdaya÷ Óabdà api ÓÃÓvatabrahmaÓabdavat tasyaiva vÃcakà bhavantÅtyartha÷ / tathà ca sm­tyantaram 
ye yajanti pitQn devÃn brÃhmaïÃn sahutÃÓanÃn /
sarvabhÆtÃntarÃtmÃnaæ vi«ïum eva yajanti te //
iti / pit­devabrÃhmaïahutÃÓanÃdiÓabdÃs tanmukhena tadantarÃtmabhÆtasya vi«ïor eva vÃcakà ityuktaæ bhavati /

(78)
atredaæ sarvaÓÃstrah­dayam  jÅvÃtmÃna÷ svayam asaækucitÃparicchinnanirmalaj¤ÃnasvarÆpÃ÷ santa÷ karmarÆpÃvidyÃve«ÂitÃs tattatkarmÃnurÆpaj¤Ãnasaækocam ÃpannÃ÷, brahmÃdistambaparyantavividhavicitradehe«u praviÓÂÃs tattaddehocitalabdhaj¤ÃnaprasarÃs tattaddehÃtmÃbhimÃninas taducitakarmÃïi kurvÃïÃs tadanuguïasukhadu÷khopabhogarÆpasaæsÃrapravÃhaæ pratipadyante / ete«Ãæ saæsÃramocanaæ bhagavatprapattim antareïa nopapadyata iti tadartha÷ prathamam e«Ãæ devÃdibhedarahitaj¤ÃnaikÃkÃratayà sarve«Ãæ sÃmyaæ pratipÃdya, tasyÃpi svarÆpasya bhagavacche«ataikarasatayà bhagavadÃtmakatÃm api pratipÃdya, bhagavatsvarÆpaæ ca heyapratyanÅlakalyÃïaikatÃnatayà sakaletaravisajÃtÅyam anavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïÃÓrayaæ svasaækalpaprav­ttasamastacidacidvastujÃtatayà sarvasyÃtmabhÆtaæ pratipÃdya, tadupÃsana sÃÇgaæ tatprÃpakaæ pratipadayanti ÓÃstrÃïÅti /

(79)
yathoktam 
nirvÃïamaya evÃyam Ãtmà j¤Ãnamayo 'mala÷ /
du÷khÃj¤Ãnamalà dharmà prak­tes te na cÃtmana÷ /
iti prak­tisaæsargak­takarmamÆlatvÃn nÃtmadvarÆpaprayuktà dharmà ityartha÷ / prÃptÃprÃptavivekena prak­ter eva dharmà ityuktam /
vidyÃvinayasaæpanne brÃhmaïe gavi hastini /
Óuni caiva ÓvapÃke ca pÃï¬itÃ÷ samadarÓina÷ /
iti / devatiryaÇmanu«yasthÃvararÆpaprak­tisaæs­«ÂasyÃtmana÷ svarÆpavivecanÅ buddhir e«Ãæ te paï¬itÃ÷ / tattat prak­tiviÓe«aviyuktÃtmayÃthÃtmyaj¤Ãnavantas tatra tatrÃtyantavi«amÃkÃre vartamÃnam ÃtmÃnaæ samÃnÃkÃraæ paÓyantÅti samadarÓina ity uktam / tad idam Ãha 
ihaiva tair jita÷ sargo ye«Ãæ sÃmye sthitaæ mana÷ /
nirdo«aæ hi samaæ brahma tasmÃd brahmaïi te sthitÃ÷ //
iti / nirdo«aæ  devÃdiprak­tiviÓe«asaæsargarÆpado«arahitaæ svarÆpeïÃvasthitaæ sarvam Ãtmavastu nirvÃïarÆpaj¤ÃnaikÃkÃratayà samam ityartha÷ /

(80)
tasyaivaæbhÆtasyÃtmano bhagavacche«ataikarasatà tanniyÃmyatà tadekÃdhÃratà ca taccharÅratattanuprabh­tibhi÷ Óabdais tatsamÃnÃdhikaraïyena ca Órutism­tÅtihÃsapurÃïe«u pratipÃdyata iti pÆrvam evoktam /

(81)
daivÅ hy e«Ã guïamayÅ mama mÃyà duratyayà /
mÃm eva ye prapadyante mÃyÃm etÃæ taranti te //
iti tasyÃtmana÷ karmak­tavicitraguïamayaprak­tisaæsargarÆpÃt saæsÃrÃn mok«o bhagavatprapattim antareïa nopapadayata ityuktaæ bhavati / nÃnya÷ panthà ayanÃya vidyata ityÃdiÓrutibhiÓ ca /
mayà tatam idaæ sarvaæ jagad avyaktamÆrtinà /
matsthÃni sarvabhÆtÃni na cÃhaæ te«u avasthita÷ //
na ca matsthÃni bhÆtÃni paÓya me yogam aiÓvaram //
iti sarvaÓaktiyogÃt svÃiÓvaryavaicitryam uktam / tad Ãha 
vi«ÂabhyÃham idaæ k­tsnam ekÃæÓena sthito jagat /
iti  anantavicitramahÃÓcaryarÆpaæ jagan mamÃyutÃæÓenÃtmatayà praviÓya sarvaæ matsaækalpena vi«ÂabhyÃnena rÆpeïÃnantamahÃvibhÆtiparimitodÃraguïasÃgaro niratiÓayÃÓcaryabhÆta÷ sthito 'ham ityartha÷ / tad idam Ãha 
ekatve sati nÃnÃtvaæ nÃnÃtve sati caikatà /
acintyaæ brahmaïo rÆpaæ kutas tadveditum arhati //
iti / praÓÃsit­tvenaika eva sanvicitracidacidvastu«v antarÃtmatayà praviÓya tattadrÆpeïa vicitraprakÃro vicitrakarma kÃrayan nÃnÃrÆpÃæ bhajate / evaæ svalpÃæÓena tu sarvÃÓcaryaæ nÃnÃrÆpaæ jagattadantarÃtmatayà praviÓya vi«Âabhya nÃnÃtvenÃvasthito 'pi sann anavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïa÷ sarveÓvara÷ parabrahmabhÆta÷ puru«ottamo nÃrÃyaïo niratiÓayÃÓcaryabhÆto nÅlatoyadasaækÃÓa÷ puï¬arÅkadalÃmalÃyatek«aïa÷ sahasrÃæÓusahasrakiraïa÷ parame vyomni yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyomaæs tadak«are parame vyomann ityÃdiÓrutisiddha eka evÃti«Âhate /

(82)
brahmavyatiriktasya kasyacid api vastuna ekasvabhÃvasyaikakÃryaÓaktiyuktasyaikarÆpasya rÆpÃntarayoga÷ svabhÃvÃntarayoga÷ ÓaktyantarayogaÓ ca na ghaÂate / tasyaitasya parabrahmaïa÷ sarvavastuvijÃtÅyatayà sarvasvabhÃvatvaæ sarvaÓaktiyogaÓ cety ekasyaiva vicitrÃnantarÆpatà ca punar apy anantÃparimitÃÓcaryayogenaikarÆpatà ca na viruddheti vastumÃtrasÃmyÃd virodhacintà na yuktetyartha÷ / yathoktaæ 
Óaktaya÷ sarvabhÃvÃnÃm acintyaj¤ÃnagocarÃ÷ /
yato 'to brahmaïas tÃs tu sargÃdyà bhÃvaÓaktaya÷ //
bhavanti tapasÃæ Óre«Âa pÃvakasya yatho«ïatà //iti /
etad uktaæ bhavati  sarve«Ãm agnijalÃdÅnÃæ bhÃvÃnÃm ekasminn api bhÃve d­«Âaiva Óaktis tadvijÃtÅyabhÃvÃntare 'pÅti na cintayituæ yuktà jalÃdÃv ad­«ÂÃpi tadvijÃtÅyapÃvake bhÃsvaratvo«ïatÃdiÓaktir yathà d­Óyate, evam eva sarvavastuvisajÃtÅye brahmaïi sarvasÃmyaæ nÃnumÃtuæ yuktam iti / ato vicitrÃnantaÓaktiyuktaæ brahmaivetyartha÷ tad Ãha 
jagad etan mahÃÓcaryaæ rÆpaæ yasya mahÃtmana÷ /
tenÃÓcaryavareïÃhaæ bhavatà k­«ïa saægata÷ //
iti /

(83)
tad etan nÃnÃvidhÃnantaÓrutinikaraÓi«Âaparig­hÅtatadvyÃkhyÃnapariÓramÃd avadhÃritam / tathà hi  pramÃïÃntarÃparid­«ÂÃparimitapariïÃmÃn ekatattvaniyatakramaviÓi«Âau s­«Âipralayau brahmaïo 'nekavidhÃ÷ Órutayo vadanti  niravadyaæ nira¤janaæ vij¤Ãnam Ãnandaæ nirvikÃraæ ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ nirguïam ity ÃdikÃ÷ nirguïaæ j¤ÃnasvarÆpaæ brahmeti kÃÓcana Órutayo 'bhidadhati / neha nÃnÃsti kiæcana  m­tyo÷ sa m­tyum Ãpnoti ya iha nÃneva paÓyati yatra tv asya sarvam ÃtmaivÃbhÆt  tat kena kaæ paÓyet tat kena kaæ vijÃtÅyÃd ityÃdikà nÃnÃtvani«edhavÃdinya÷ santi kÃÓcana Órutaya÷ / ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit  yasya j¤Ãnamayaæ tapa÷ sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadan yad Ãste  sarve nime«Ã jaj¤ire vidyuta÷ puru«Ãdadhi  apahatapÃpmà vijaro vim­tyur viÓoko vijaghatso 'pipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa iti sarvasmi¤ jagati heyatayÃvagataæ sarvaguïaæ prati«idhya niratiÓayakalyÃïaguïÃnantyaæ sarvaj¤atà sarvaÓaktiyogaæ sarvanÃmarÆpavyÃkaraïaæ sarvasyÃvadhÃratÃæ ca kÃÓcana Órutayo bruvate / sarvaæ khalv idaæ brahma tajjalÃn iti  aitadÃtmyam idaæ sarvaæ  eka÷ san bahudhà vicÃra ityÃdikà brahmas­«Âaæ jagan nÃnÃkÃraæ pratipÃdya tadaikyaæ ca pratipÃdayanti kÃÓcana / p­thagÃtmÃnaæ preritÃraæ ca matvà  bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matvà  prajÃpatir akÃmayata prajÃ÷ s­jeyeti  patiæ viÓvasyÃtmeÓvaraæ  ÓvÃstaæ Óivam acyutaæ  tam ÅÓvarÃïÃæ paraæ maheÓvaraæ taæ devatÃnÃæ paraæ ca daivataæ  sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna ityÃdikà brahmaïa÷ sarvasmÃd anyatvaæ sarvasyeÓitavyam ÅÓvaratvaæ ca brahmaïa÷ sarvasya Óe«atÃæ patitvaæ ceÓvarasya kÃÓcana / anta÷ pravi«Âa÷ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃtmà  e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷  yasya p­thivÅ ÓarÅraæ  yasyÃpa÷ ÓarÅraæ  yasya teja÷ ÓarÅram ityÃdi yasyÃvyaktaæ ÓarÅraæ  yasyÃk«araæ ÓarÅraæ  yasya m­tyu÷ ÓarÅraæ yasyÃtmà ÓarÅram iti brahmavyatiriktasya sarvasya vastuno brahmaïaÓ ca ÓarÅrÃtmabhÃvaæ darÓayanti kÃÓcaneti /

(84)
nÃnÃrÆpÃïÃæ vÃkyÃnÃm avirodho mukhyÃrthÃparityÃgaÓ ca yathà saæbhavati tathà varïanÅyam / varïitaæ ca  avikÃraÓrutaya÷ svarÆpapariïÃmaparihÃrÃd eva mukhyÃrthÃ÷ / nirguïavÃdÃÓ ca prÃk­taheyaguïani«edhaparatayà vyavasthitÃ÷ / nÃnÃtvani«edhavÃdÃÓ caikasya brahmaïa÷ ÓarÅratayà prakÃrabhÆtaæ sarvaæ cetanÃcetanaæ vastv iti sarvasyÃtmatayà sarvaprakÃraæ brahmaivÃvasthitam iti surak«itÃ÷ / sarvaprakÃravilak«aïatvapatitveÓvaratvasarvakalyÃïaguïagaïÃkÃratvasatyakÃmatvasatyasaækalpatvÃdivÃkyaæ tadabhyupagamÃd eva surak«itam / j¤ÃnÃnandamÃtravÃdi ca sarvasmÃd anyasya sarvakalyÃïaguïagaïÃÓrayasya sarveÓvarasya sarvaÓe«iïa÷ sarvÃdhÃrasya sarvotpattisthitipralayahetubhÆtasya niravadyasya nirvikÃrasya sarvÃtmabhÆtasya parasya brahmaïa÷ svarÆpanirÆpakadharmo malapratyanÅkÃnandarÆpaj¤Ãnam eveti svaprakÃÓatayà svarÆpam api j¤Ãnam eveti ca pratipÃdanÃd anupÃlitam / aikyavÃdÃÓ ca ÓarÅrÃtmabhÃvena sÃmÃnÃdhikaraïyamukhyÃrthatopapÃdanÃd eva susthitÃ÷ /

(85)
evaæ ca saty abhedo và bhedo và dvyÃtmakatà và vedÃntavedya÷ ko 'yam artha÷ samarthito bhavati / sarvasya vedavedyatvÃt sarvaæ samarthitam / sarvaÓarÅratayà sarvaprakÃraæ brahmaivÃvasthitam ity abheda÷ samarthita÷ / ekam eva brahma nÃnÃbhÆtacidacidvastuprakÃraæ nÃnÃtvenÃvasthitam iti bhedÃbhedau / acidvastunaÓ cidvastunaÓ ceÓvarasya ca svarÆpasvabhÃvavailak«aïyÃd asaækarÃc ca bheda÷ samarthita÷ /

(86)
nanu ca tat tvam asi Óvetaketo tasya tÃvad eva ciram ity aikyaj¤Ãnam eva paramapuru«Ãrthalak«aïamok«asÃdhanam iti gamyate / naitad evam / p­thagÃtmÃnaæ preritÃraæ ca matvà ju«Âas tatas tenÃm­tatvam etÅty ÃtmÃnaæ preritÃraæ cÃntaryÃmiïaæ p­thag matvà tata÷ p­thaktvaj¤ÃnÃd dhetos tena paramÃtmanà ju«Âo 'm­tatvam etÅti sÃk«Ãdam­tatvaprÃptisÃdhanam Ãtmano niyantuÓ ca p­thagbhÃvaj¤Ãnam evety avagamyate /

(87)
aikyavÃkyavirodhÃd etadaparamÃrthasaguïabrahmaprÃptivi«ayam ity abhyupagantavyam iti cet / p­thaktvaj¤Ãnasyaiva sÃk«Ãdam­tatvaprÃptisÃdhanatvaÓravaïÃd viparÅtaæ kasmÃn na bhavati /
etad uktaæ bhavati / dvayor tulyayor virodhe saty avirodhena tayor vi«ayo vivecanÅya iti / katham avirodha iti cet / antaryÃmirÆpeïÃvasthitasya parasya brahmaïa÷ ÓarÅratayà prakÃratvÃj jÅvÃtmanas tatprakÃraæ brahmaiva tvam iti ÓabdenÃbhidhÅyate / tathaiva j¤Ãtavyam iti tasya vÃkyasya vi«aya÷ / evaæbhÆtÃj jÅvÃt tadÃtmatayÃvasthitasya paramÃtmano nikhilado«arahitatayà satyasaækalpatvÃd anavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïÃkaratvena ca ya÷ p­thagbhÃva÷ so 'nusaædheya ity asya vÃkyasya vi«aya ity ayam artha÷ pÆrvam asak­dukta÷ / bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matveti bhogyarÆpasya vastuno 'cetanatvaæ paramÃrthatvaæ satataæ vikÃrÃspadatvam ityÃdaya÷ svabhÃvÃ÷, bhoktur jÅvÃtmanaÓ cÃmalÃparicchinnaj¤ÃnÃnandasvabhÃvasyaivÃnÃdikarmarÆpÃvidyÃk­tanÃnÃvidhaj¤ÃnasaækocavikÃsau bhogyabhÆtÃcidvastusaæsargaÓ ca paramÃtmopÃsanÃn mok«aÓ cetyÃdaya÷ svabhÃvÃ÷, evaæbhÆtabhokt­bhogyayor antaryÃmirÆpeïÃvasthÃnaæ svarÆpeïa cÃparimitaguïaughÃÓrayatvenÃvasthÃnam iti parasya brahmas trividhÃvasthÃnaæ j¤Ãtavyam ityartha÷ //

(88)
tat tvam asÅti sadvidyÃyÃm upÃsyaæ brahma saguïaæ saguïabrahmaprÃptiÓ ca phalam ity abhiyuktai÷ pÆrvÃcÃryair vyÃkhyÃtam / yathoktaæ vÃkyakÃreïa  yuktaæ tadguïakopÃsanÃd iti / vyÃkhyÃtaæ ca drami¬ÃcÃryeïa vidyÃvikalpaæ vadatà  yady api saccito na nirbhugnadaivataæ guïagaïaæ manasÃnudhÃvet tathÃpy antarguïÃm eva devatÃæ bhajata iti tatrÃpi saguïaiva devatà prÃpyata iti / saccitta÷ sadvidyÃni«Âha÷ / na nirbhugnadaivataæ guïagaïaæ manasÃnudhÃvet apahatapÃpmatvÃdikalyÃïaguïagaïaæ daivatÃd vibhaktaæ yady api daharavidyÃni«Âha iva saccito na smaret / tathÃpy antarguïÃm eva devatÃæ bhajate  devatÃsvarÆpÃnubandhitvÃt sakalakalyÃïaguïagaïasya kenacid paradevatÃsÃdhÃraïena nikhilajagatkÃraïatvÃdinà guïenopÃsyamÃnÃpi devatà vastuta÷ svarÆpÃnubandhi sarvakalyÃïaguïagaïaviÓi«ÂaivopÃsyate / ata÷ saguïam eva brahma tatrÃpi prÃpyam iti sadvidyÃdaharavidyayor vikalpa ityartha÷ /

(89)
nanu ca sarvasya janto÷ paramÃtmÃntaryÃmÅ tanniyÃmyaæ ca sarvam evety uktam / evaæ ca sati vidhini«edhaÓÃstrÃïÃm adhikÃrÅ na d­Óyate / ya÷ svabuddhyaiva prav­ttiniv­ttiÓakta÷ sa evaæ kuryÃn na kuryÃd iti vidhini«edhayogya÷ / na cai«a d­Óyate / sarvasmin prav­ttijÃte sarvasya preraka÷ paramÃtmà kÃrayiteti tasya sarvaniyamanaæ pratipÃditam / tathà ca ÓrÆyate  e«a eva sÃdhu karma kÃrayati te yam ebhyo lokebhya unninÅ«ati / e«a evÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yam adho ninÅ«atÅti / sÃdhvasÃdhukarmakÃrayit­tvÃn nairgh­ïyaæ ca /

(90)
atrocyate  sarve«Ãm eva cetanÃnÃæ cicchaktiyoga÷ prav­ttiÓaktiyoga ityÃdi sarvaæ prav­ttiniv­ttiparikaraæ sÃmÃnyena saævidhÃya tannirvahaïÃya tadÃdhÃro bhÆtvÃnta÷ praviÓyÃnumant­tayà ca niyamanaæ kurva¤ Óe«itvenÃvasthita÷ paramÃtmaitadÃhitaÓakti÷ sanprav­ttiniv­ttyÃdi svayam eva kurute / evaæ kurvÃïam Åk«amÃïa÷ paramÃtmodÃsÅna Ãste / ata÷ sarvam upapannam / sÃdhvasÃdhukarmaïo÷ kÃrayit­tvaæ tu vyavasthitavi«ayaæ na sarvasÃdhÃraïam / yas tu sarvaæ svayam evÃtimÃtram ÃnukÆlye prav­ttas taæ prati prÅta÷ svayam eva bhagavÃn kalyÃïabuddhiyogadÃnaæ kurvan kalyÃïe pravartayati / ya÷ punar atimÃtraæ prÃtikÆlye prav­ttas tasya krÆrÃæ buddhiæ dadan svayam eva krÆre«v eva karmasu prerayati bhagavÃn / yathoktaæ bhagavatà 
te«Ãæ satatayuktÃnÃæ bhajatÃæ prÅtipÆrvakam /
dadÃmi buddhiyogaæ taæ yena mÃm upayÃnti te //
te«Ãm evÃnukampÃrtham aham aj¤Ãnajaæ tama÷ /
nÃÓayÃmy ÃtmabhÃvastho j¤ÃnadÅpena bhÃsvatà //
tÃn ahaæ dvi«ata÷ krÆrÃn saæsÃre«u narÃdhamÃn /
k«ipÃmy ajasram aÓubhÃn ÃsurÅ«v eva yoni«u // iti /

(91)
so 'yaæ parabrahmabhÆta÷ puru«ottamo niratiÓayapuïyasaæcayak«ÅïÃÓe«ajanmopacitapÃparÃÓe÷ paramapuru«acaraïÃravindaÓaraïÃgatijanitatadabhimukhyasya sadÃcÃryopadeÓopab­æhitaÓÃstrÃdhigatatattvayÃthÃtmyÃvabodhapÆrvakÃharaharupacÅyamÃnaÓamadamatapa÷Óaucak«amÃrjavabhayÃbhayasthÃnavivekadayÃhiæsÃdyÃtmaguïopetasya varïÃÓramocitaparamapuru«ÃrÃdhanave«anityanaimittikakarmopasaæh­tini«iddhaparihÃrani«Âasya paramapuru«acaraïÃravindayugalanyastÃtmÃtmÅyasya tadbhaktikÃritÃnavaratastutism­tinamask­tivandanayatanakÅrtanaguïaÓravaïavacanadhyÃnÃrcanapraïÃmÃdiprÅtaparamakÃruïikapuru«ottamaprasÃdavidhvastasvÃntadhvÃntasyÃnanyaprayojanÃnavarataniratiÓayapriyaviÓadatamapratyak«atÃpannÃnudhyÃnarÆpabhaktyekalabhya÷ / tad uktaæ paramagurubhir bhagavadyÃmunÃcÃryapÃdai÷  ubhayaparikarmitasvÃntasyaikÃntikÃtyantikabhaktiyogalabhya iti / j¤Ãnayogakarmayogasaæsk­tÃnta÷karaïasyetyartha÷ / tathà ca Óruti÷ /
vidyÃæ cÃvidyÃæ ca yas tad vedobhyaæ saha /
avidyayà m­tyuæ tÅrtvà vidyayÃm­tam aÓnute //
iti/ atrÃvidyÃÓabdena vidyetaratvÃd varïÃÓramÃcÃrÃdi pÆrvoktaæ karmocyate vidyÃÓabdena ca bhaktirÆpÃpannaæ dhyÃnam ucyate / yathoktam 
ijÃya so 'pi subahÆny aj¤Ã¤ j¤ÃnavyapÃÓraya÷ /
brahmavidyÃm adhi«ÂhÃya tartuæ m­tyum avidyayà //
iti / tam evaæ vidvÃn am­ta iha bhavati nÃnya÷ panthà ayanÃya vidyate / ya enaæ vidur am­tÃs te bhavanti / brahmavid Ãpnoti param / so yo ha vai tat paraæ veda brahma veda brahmaiva bhavatÅtyÃdi / vedanaÓabdena dhyÃnam evÃbhihitam / nididhyÃsitavya ityÃdinÃikÃrthyÃt / tad eva dhyÃnaæ punar api viÓina«Âi  nÃyam Ãtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahudhà Órutena / yam evai«a v­ïute tena labhyas tasyai«a Ãtmà viv­ïute tanÆæ svÃm iti / bhaktirÆpÃpannÃnudhyÃnenaiva labhyate na kevala,, vedanÃmÃtreïa na medhayeti kevalasya ni«iddhatvÃt /

(92)
etad uktaæ bhavati  yo 'yaæ mumuk«ur vedÃntavihitavedanarÆpadhyÃnÃdini«Âho yadà tasya tasminn evÃnudhyÃne niravadhikÃtiÓayà prÅtir jÃyate tadaiva tena labhyate para÷ puru«a iti / yathoktaæ bhagavatà 
puru«a÷ sa para÷ pÃrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà /
bhaktyà tv ananyayà Óakyo 'ham evaævidho 'rjuna /
j¤Ãtuæ dra«Âuæ ca tattvena prave«Âaæ ca paraætapa //
bhaktyà mÃm abhijÃnÃti yÃvÃn yaÓ cÃsmi tattvata÷ /
tato mÃæ tattvato j¤Ãtvà viÓate tadanantaram //
iti / tadanantaraæ tata eva bhaktito viÓata ityartha÷ / bhaktir api niratiÓayapriyÃnanyaprayojanasakaletaravait­ïyÃvahaj¤ÃnaviÓe«a eveti / tad yukta eva tena pareïÃtmanà varaïÅyo bhavatÅti tena labhyata iti Órutyartha÷ / evaævidhaparabhaktirÆpaj¤ÃnaviÓe«asyotpÃdaka÷ pÆrvoktÃharaharupacÅyamÃnaj¤ÃnapÆrvakakarmÃnug­hÅtabhaktiyoga eva / yathoktaæ bhagavatà parÃÓareïa 
varïÃÓramÃcÃravatà puru«eïa para÷ pumÃn /
vi«ïur ÃrÃdhyate panthà nÃnyas tatto«akÃraka÷ //
iti / nikhilajagaduddhÃraïÃyÃvanitale 'vatÅrïa÷ parabrahmabhÆta÷ puru«ottama÷ svayam evaitaduktavÃn 
svakarmanirata÷ siddhiæ yathà vindati tacch­ïu //
yata÷ prav­ttir bhÆtÃnÃæ yena sarvam idaæ tatam /
svakarmaïà tam abhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷ //
iti / yathoditakramapariïatabhaktyekalabhya eva /

(93)
bodhÃyanaÂaÇkadrami¬aguhadevakapardibhÃruciprabh­tyavigÅtaÓi«Âaparig­hÅtapurÃtanavedavedÃntavyÃkhyÃnasuvyaktÃrthaÓrutinikaranidarÓito 'yaæ panthÃ÷ / anena cÃrvÃkaÓÃkyÃulÆkyÃk«apÃdak«apaïakakapilapata¤jalimatÃnusÃriïo vedabÃhyà vedÃvalambikud­«Âibhi÷ saha nirastÃ÷ / vedÃvalambinÃm api yathÃvasthitavastuviparyayas tì­ÓÃæ bÃhyasÃmyaæ manunaivoktam 
yo vedabÃhyÃ÷ sm­tayo yÃÓ ca kÃÓ ca kud­«Âaya÷ /
sarvas tà ni«phalÃ÷ pretya tamoni«Âhà hi tÃ÷ sm­tÃ÷ //
iti / rajastamobhyÃm asp­«Âam uttamaæ sattvam eva ye«Ãæ svÃbhÃviko guïas te«Ãm eva vaidikÅ rucir vedÃrthayÃthÃtmyÃvabodhaÓ cetyartha÷ /

(94)
yathoktaæ mÃtsye 
saækÅrïÃ÷ sÃttvikÃÓ caiva rÃjasÃs tÃmasÃs tathà /
iti / kecid brahmakalpÃ÷ saækÅrïÃ÷ kecit sattvaprÃyÃ÷ kecid raja÷prÃyà kecit tama÷prÃyà iti kalpavibhÃgam uktvà sattvarajastamomayÃnÃæ tattvÃnÃæ mÃhÃtmyavarïanaæ ca tattatkalpaproktapurÃïe«u sattvÃdiguïamayena brahmaïà kriyata iti coktam 
yasmin kalpe tu yat proktaæ purÃïaæ brahmaïà purà /
tasya tasya tu mÃhÃtmyaæ tatsvarÆpeïa varïyate //
iti / viÓe«ataÓ coktam 
agne÷ Óivasya mÃhÃtmyaæ tÃmase«u prakÅrtyate /
rÃjase«u ca mÃhÃtmyam adhikaæ brahmaïo vidu÷ //
sÃttvike«u ca kalpe«u mÃhÃtmyam adhikaæ hare÷ /
te«v eva yogasaæsiddhà gami«yanti parÃæ gatim //
saækÅrïe«u sarasvatyÃ÷ ....................... //
ityÃdi / etaduktaæ bhavati  Ãdik«etraj¤atvÃd brahmaïas tasyÃpi ke«ucid ahassu sattvamudrikaæ ke«ucid raja÷ ke«ucit tama÷ / yathoktaæ bhagavatà 
na tad asti p­thivyÃæ và divi deve«u và puna÷ /
sattvaæ prak­tijair muktaæ yad ebhi÷ syÃt tribhir guïai÷ //
iti / yo brahmaïaæ vidadhati pÆrvaæ yo vai vedÃæÓ ca prahiïoti tasmà iti Órute÷ / brahmaïo 'pi s­jyatvena ÓÃstravaÓyatvena ca k«etraj¤atvaæ gamyate / sattvaprÃye«v ahassu taditare«u yÃni purÃïÃni brahmaïà proktÃni te«Ãæ parasparavirodhe sati sÃttvikÃha÷proktam eva purÃïaæ yathÃrthaæ tadvirodhyanyad ayathÃrtham iti purÃïanirïayÃyaivedaæ sattvani«Âhena brahmaïÃbhihitam iti vij¤Ãyata iti /
sattvÃdÅnÃæ kÃryaæ ca bhagavataivoktam 
sattvÃt saæjÃyate j¤Ãnaæ rajaso lobha eva ca /
pramÃdamohau tamaso bhavato 'j¤Ãnam eva ca //
prav­ttiæ ca niv­ttiæ ca kÃryÃkÃrye bhayÃbhaye /
bandhaæ mok«aæ ca yà vetti buddhi÷ sà pÃrtha sÃttvikÅ //
yathà dharmam adharmaæ ca kÃryaæ cÃkÃryam eva ca /
ayathÃvat prajÃnÃti buddhi÷ sà pÃrtha rÃjasÅ //
adharmaæ dharmam iti yà manyate tamasÃv­tà /
sarvÃrthÃn viparÅtÃæÓ ca buddhi÷ sà pÃrtha tÃmasÅ //
iti /
sarvÃn purÃïÃrthÃn brahmaïa÷ sakÃÓÃd adhigamyaiva sarvÃïi purÃïÃni purÃïakÃrÃÓ cakru÷ / yathoktam 
kathayÃmi yathà pÆrvaæ dak«Ãdyair munisattamai÷ /
p­«Âa÷ provÃca bhagavÃn abjayoni÷ pitÃmaha÷ //
iti /

(95)
apauru«eye«u vedavÃkye«u parasparaviruddhe«u katham iti cet / tÃtparyaniÓcayÃd avirodha÷ pÆrvam evokta÷ / yad api ced evaæ viruddhavad d­Óyate  prÃïaæ manasi saha kÃraïair nÃdÃnte paramÃtmani saæprati«ÂhÃya dhyÃyÅtavyaæ pradhyÃyÅtavyaæ sarvam idaæ, brahmavi«ïurudrÃs te sarve saæprasÆyante, na kÃraïaæ, kÃraïaæ tu dhyÃya÷, sarvÃiÓvaryasaæpanna÷ sarveÓvara÷ Óaæbhur ÃkÃÓamadhye dhyeya÷  yasmÃt paraæ nÃparam asti kiæcid yasmÃn nÃïÅyo na jyÃyo 'sti kaÓcit  v­k«a iva stabdho divi ti«Âhaty ekas tenedaæ pÆrïaæ puru«eïa sarvam  tato yaduttarataraæ tadarÆpam anÃmayaæ ya etadvidur am­tÃs te bhavanti, athetare du÷kham evÃpiyanti 
sarvÃnanaÓirogrÅva÷ sarvabhÆtaguhÃÓaya÷ /
sarvavyÃpÅ ca bhagavÃæs tasmÃt sarvagata÷ Óiva÷ //
yadà tamas tan na divà na rÃtrir na san na cÃsac chiva eva kevala÷ /
tadak«araæ tatsavitur vareïyaæ praj¤Ã ca tasmÃt pras­tà purÃïÅ //
ityÃdi nÃrÃyaïa÷ paraæ brahmeti ca pÆrvam eva pratipÃditaæ, tenÃsya katham avirodha÷ /

(96)
atyalpam etat 
vedavitpravaraproktavÃkyanyÃyopab­æhitÃ÷ /
vedÃ÷ sÃÇgà hariæ prÃhur jagajjanmÃdikÃraïaæ //
janmÃdyasya yata÷  yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante, yena jÃtÃni jÅvanti, yat prayanty abhisaæviÓanti, tad vijij¤Ãnasva tad brahmeti jagajjanmÃdikÃraïaæ brahmety avagamyate / tac ca jagats­«Âipralayaprakaraïe«v avagantavyam / sad eva somyedam agra ÃsÅd ekam evÃdvitÅyam iti jagadupÃdÃnatÃjagannimittatÃjagadantaryÃmitÃdimukhena paramakÃraïaæ sacchabdena praitpÃditaæ brahmety avagatam / ayam evÃrtha÷  brahma và idam ekam evÃgra ÃsÅd iti ÓÃkhÃntare brahmaÓabdena pratipadita÷ / anena sacchabdenÃbhihitaæ brahmety avagatam / ayam evÃrthas tathà ÓÃkhÃntara Ãtmà và idam eka evÃgra ÃsÅn nÃnyat kiæcana mi«ad iti sadbrahmaÓabdÃbhyÃm ÃtmaivÃbhihita ity avagamyate / tathà ca ÓÃkhÃntara eko ha vai nÃrÃyaïa ÃsÅn na brahma neÓÃno neme dyÃvap­thivÅ na nak«atrÃïÅti sadbrahmÃtmÃdiparamakÃraïavÃdibhi÷ Óabdair nÃrÃyaïa evÃbhidhÅyata iti niÓcÅyate /



(97)
yam anta÷ samudre kavayo vayantÅtyÃdi  nainam Ærdhvaæ na tirya¤caæ na madhye parijagrabhat / na tasyeÓe kaÓcana tasya nÃma mahadyaÓa÷ // na saæd­Óe ti«Âhati rÆpam asya na cak«u«Ã paÓyati kaÓcanainam, h­dà manÅ«Ã manasÃbhikÊpto ya evaæ vidur am­tÃs te bhavantÅti sarvasmÃt paratvam asya pratipÃdya, na tasyeÓe kaÓcaneti tasmÃt paraæ kim api na vidyata iti ca prati«idhya, adbhya÷ sambhÆto hiraïyagarbha itya«ÂÃv iti tenaikavÃkyatÃæ gamayati / tac ca mahÃpuru«aprakaraïaæ hrÅÓ ca te lak«mÅÓ ca patnyÃv iti ca nÃrÃyaïa eveti dyotayati /

(98)
ayam artho nÃrÃyaïÃnuvÃke prapa¤cita÷ / sahasraÓÅr«aæ devam ityÃrabhya sa brahma sa Óiva÷ sendra÷ so 'k«ara÷ parama÷ svarì iti / sarvaÓÃkhÃsu paratattvapratipÃdanaparÃn ak«araÓivaÓaæbhuparabrahmaparajyoti÷paratattvaparÃyaïaparamÃtmÃdisarvaÓabdÃæs tattadguïayogena nÃrÃyaïa eva prayujya tadvyatiriktasya samastasya tadÃdhÃratÃæ tanniyÃmyatÃæ tacche«atÃm tadÃtmakatÃæ ca pratipÃdya brahmaÓivayor apÅndrÃdisamÃnÃkÃratayà tadvibhÆtitvaæ ca pratipÃditam / idaæ ca vÃkyaæ kevalaparatattvapratipÃdanaikaparam anyat kiæcid apy atra na vidhÅyate /

(99)
asmin vÃkye pratipÃditasya sarvasmÃt paratvenÃvasthitasya brahmaïo vÃkyÃntare«u brahmavid Ãpnoti param ityÃdi«ÆpÃsanÃdi vidhÅyate / ata÷ prÃïaæ manasi saha karaïair ityÃdi vÃkyaæ sarvakÃraïe paramÃtmani karaïaprÃïÃdi sarvaæ vikÃrajÃtam upasaæh­tya tam eva paramÃtmÃnaæ sarvasyeÓÃnaæ dhyÃyÅteti parabrahmabhÆtanÃrÃyaïasyaiva dhyÃnaæ vidadhÃti /

(100)
patiæ viÓvasyeti na tasyeÓe kaÓcaneti ca tasyaiva sarvasyeÓÃnatà pratipÃdità / ata eva sarvÃiÓvaryasaæpanna÷ sarveÓvara÷ ÓaæbhurÃkÃÓamadhye dhyeya iti nÃrÃyaïasyaiva paramakÃraïasya ÓaæbhuÓabdavÃcyasya dhyÃnaæ vidhÅyate / kaÓ ca dhyeya ityÃrabhya kÃraïaæ tu dhyeya iti kÃryasyÃdhyeyatÃpÆrvakakÃraïaikadhyeyatÃparatvÃd vÃkyasya / tasyaiva nÃrÃyaïasya paramakÃraïatà ÓaæbhuÓabdavÃcyatà ca paramakÃraïapratipÃdanaikapare nÃrÃyaïÃnuvÃka eva pratipanneti tadvirodhyarthÃntaraparikalpanaæ kÃraïasyaiva dhyeyatvena vidhivÃkye na yujyate /

 

(101)
yad api tato yaduttaram ity atra puru«Ãd anyasya parataratvaæ pratÅyata ityabhyadhÃyi tad api yasmÃt paraæ nÃparam asti kiæcid yasmÃn nÃïÅyo na jyÃyo 'sti kaÓcit yasmÃd aparaæ  yasmÃd anyat kiæcid api paraæ nÃsti kenÃpi prakÃreïa puru«avyatiriktasya paratvaæ nÃstÅtyartha÷ / aïÅyastvaæ  sÆk«matvam / jyÃyastvaæ  sarveÓvaratvam / sarvavyÃpitvÃt sarveÓvaratvÃd asyaitadvyatirikitasya kasyÃpy aïÅyastvaæ jyÃyastvaæ ca nÃstÅtyartha÷ / yasmÃn nÃïÅyo na jyÃyo 'sti kaÓcid iti puru«Ãd anyasya kasyÃpi jyÃyastvaæ ni«iddham iti tasmÃd anyasya paratvaæ na yujyata iti pratyuktam /

(102)
kas tarhy asya vÃkyasyÃrtha÷ / asya prakaraïasyopakrame tam eva viditvÃtim­tyum eti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃyÃiti puru«avedanasyÃm­tatvahetutÃæ tadvyatiriktasyÃpathatÃæ ca pratij¤Ãya yasmÃt paraæ nÃparam asti kiæcit tenedaæ pÆrïaæ puru«eïa sarvam ity etad antena sarvasmÃt paratvaæ pratipÃditam / yata÷ puru«atattvam evottarataraæ tato yaduttarataraæ puru«atattvaæ tad evÃrÆpam anÃmayaæ ya etadvidur am­tÃs te bhavanti, athetare du÷kham evÃpiyantÅti puru«avedanasyÃm­tatvahetutvaæ taditarasyÃpathatvaæ pratij¤Ãtaæ sahetukam upasaæh­tam / anyathopakramagatapratij¤ÃbhyÃæ virudhyate / puru«asyaiva Óuddhiguïayogena ÓivaÓabdÃbhiprÃyatvaæ ÓÃÓvataæ Óivam acyutam ityÃdinà j¤Ãtam eva / puru«a eva ÓivaÓabdÃbhidheya ityanantaram eva vadati  mahÃn prabhur vai puru«a÷ sattvasyai«a pravartaka iti / uktenaiva nyÃyena na san na cÃsac chiva eva kevala ityÃdi sarvaæ neyam /

(103)
kiæca na tasyeÓe kaÓcaneti nirastasamÃbhyadhikasaæbhÃvanasya puru«asyÃïor aïÅyÃnityasminn anuvÃke vedÃdyantarÆpatayà vedabÅjabhÆtapraïavasya prak­tibhÆtÃkÃravÃcyatayà maheÓvaratvaæ pratipÃdya daharapuï¬arÅkamadhyasthÃkÃÓÃntarvartitayopÃsyatvam uktam / ayam artha÷  sarvasya vedajÃtasya prak­ti÷ praïava ukta÷ / praïavasya ca prak­tir akÃra÷ / praïavavikÃro veda÷ svaprak­tibhÆte praïave lÅna÷ / praïavo 'py akÃravikÃrabhÆta÷ svaprak­tÃv akÃre lÅna÷ / tasya praïavaprak­tibhÆtasyÃkÃrasya ya÷ paro vÃcya÷ sa eva maheÓvara iti sarvavÃcakajÃtaprak­tibhÆtÃkÃravÃcya÷ sarvavÃcyajÃtaprak­tibhÆtanÃrÃyaïo ya÷ sa maheÓavara ityartha÷ / yathoktaæ bhagavatà 
ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà /
matta÷ parataraæ nÃnyatkiæcid asti dhanaæjaya //
ak«araïÃm akÃro 'smi  //
iti / a iti brahmeti ca Órute÷ / akÃro vai sarvà vÃg iti ca / vÃcakajÃtasyÃkÃraprak­titvaæ vÃcyajÃtasya brahmaprak­titvaæ ca suspa«Âam / ato brahmaïo 'kÃravÃcyatÃpratipÃdanÃd akÃravÃcyo nÃrÃyaïa eva maheÓvara iti siddham /

(104)
tasyaiva sahasraÓÅr«aæ devam iti kevalaparatattvaviÓe«apratipÃdanapareïa nÃrÃyaïÃnuvÃkena sarvasmÃt paratvaæ prapa¤citam / anenÃnanyapareïa pratipÃditam eva paratattvam anyapare«u sarvavÃkye«u kenÃpi Óabdena pratÅyamÃnaæ tad evety avagamya iti ÓÃstrad­«tyà tÆpadeÓo vÃmadevavad iti sÆtrakÃreïa nirïÅtam / tad etat paraæ brahma kvacid brahmaÓivÃdiÓabdÃd avagatam iti kevalabrahmaÓivayor na paratvaprasaÇga÷ / asminn ananyapare 'nuvÃke tayor indrÃditulyatayà tadvibhÆtitvapratipÃdanÃt / kvacid ÃkÃÓaprÃïÃdiÓabdena paraæ brahmÃbhihitam iti bhÆtÃkÃÓaprÃïÃder yathà na paratvam / yat punar idam ÃÓaÇkitam atha yad idam asmin brahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminn antarÃkÃÓas tasmin yad antas tad anve«Âavyaæ tad và va vijij¤Ãsitavyam ity atrÃkÃÓaÓabdena jagadupÃdÃnakÃraïaæ pratipÃdya tadantarvartina÷ kasyacit tattvaviÓe«asyÃnve«Âavyatà pratipÃdyate / asyÃkÃÓasya nÃmarÆpayor nivo¬h­tvaÓravaïÃt puru«asÆkte puru«asya nÃmarÆpayo÷ kart­tvadarÓanÃc cÃkÃÓaparyÃyabhÆtÃt puru«Ãd anyasyÃnve«ÂavyatayopÃsyatvaæ pratÅyata ityanadhÅtavedÃnÃm ad­«ÂaÓÃstrÃïÃm idaæ codyaæ /

(105)
yatas tatra Órutir evÃsya parihÃram Ãha / vÃkyakÃraÓ ca  daharo 'sminn antarÃkÃÓa÷ kiæ tad atra vidyate yad anve«Âavyaæ yad và va vijij¤Ãsitavyam iti codite yÃvÃn và ayam ÃkÃÓas tÃvÃn e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa ityÃdinÃsyÃkÃÓaÓabdavÃcyasya paramapuru«asyÃnavadhikamahattvaæ sakalajagadÃdhÃratvaæ ca pratipÃdya tasmin kÃmÃ÷ samÃhità iti kÃmaÓabdenÃpahatapÃpmatvÃdisatyasaækalpaparyantaguïëÂakaæ nihitam iti paramapuru«avat paramapuru«aguïëÂakasyÃpi p­thivijij¤ÃsitavyatÃpratipÃdayi«ayà tasmin yad antas tadanve«Âavyam ityuktam iti Órutyaiva sarvaæ parih­tam /

(106)
etad uktaæ bhavati  kiæ tad atra vidyate yad ane«Âavyam ity asya codyasya tasmin sarvasya jagata÷ sra«Â­tvam ÃdhÃratvaæ niyant­tvaæ Óe«itvam apahatapÃpmatvÃdayo guïÃÓ ca vidyanta iti parihÃra iti / tathà ca vÃkyakÃravacanam  tasmin yad antar iti kÃmavyapadeÓa iti / kÃmyanta iti kÃmÃ÷ / apahatapÃpmatvÃdayo guïà ityartha÷ / etad uktaæ bhavati  yad etad daharÃkÃÓaÓabdÃbhidheyaæ nikhilajagadudayavaibhavalayalÅlaæ paraæ brahma tasmin yad antar nihitam anavadhikÃtiÓayam apahatapÃpmatvÃdiguïëÂakaæ tad ubhayam apy anve«Âavyaæ vijij¤Ãsitavyam iti / yathÃha  atha ya ihÃtmÃnam anuvidya vrajanty etÃæÓ ca satyÃn kÃmÃæs te«Ãæ sarve«u loke«u kÃmacÃro bhavantÅti /

(107)
ya÷ puna÷ kÃraïasyaiva dhyeyatÃpratipÃdanapare vÃkye vi«ïor ananyaparavÃkyapratipÃditaparatattvabhÆtasya kÃryamadhye niveÓa÷ sa svakÃryabhÆtatattvasaækhyÃpÆraïaæ kurvata÷ svalÅlayà jagadupakÃrÃya svecchÃvatÃra ity avagantavya÷ / yathà lÅlayà devasaækhyÃpÆrïaæ kurvata upendratvaæ parasyaiva, yathà ca sÆryavaæÓodbhavarÃjasaækhyÃpÆrïaæ kurvata÷ parasyaiva brahmaïo dÃÓarathirÆpeïa svecchÃvatÃra÷, yathà ca somavaæÓasaækhyÃpÆraïaæ kurvato bhagavato bhÆbhÃrÃvatÃraïÃya svecchayà vasudevag­he 'vatÃra÷ /

(108)
s­«Âipralayaprakaraïe«u nÃrÃyaïa eva paramakÃraïatayà pratipÃdyata iti pÆrvam evoktam / yat punar atharvaÓirasi rudreïa svasarvÃiÓvaryaæ prapa¤citaæ tat so 'ntarÃd antaraæ prÃviÓad iti paramÃtmapraveÓÃd uktam iti Órutyaiva vyaktam / ÓÃstrad­«Âyà tÆpadeÓo vÃmadevavad iti sÆtrakÃreïaivaævÃdinÃm artha÷ pratipÃdita÷ / yathoktaæ prahlÃdenÃpi 
sarvagatvÃd anantarasya sa evÃham avasthita÷ /
matta÷ sarvam ahaæ sarvaæ mayi sarvaæ sanÃtane //
ityÃdi / atra sarvagatvÃd anantasyeti hetur ukta÷ / svaÓarÅrabhÆtasya sarvasya cidacidvastuna Ãtmatvena sarvaga÷ paramÃtmeti sarve ÓabdÃ÷ sarvaÓarÅraæ paramÃtmÃnam evÃbhidadhatÅty uktam / ato 'ham iti Óabda÷ svÃtmaprakÃraprakÃriïaæ paramÃtmÃnam evÃca«Âe / ata idam ucyate / Ãtmety eva tu g­hïÅyÃt sarvasya tanni«patter ityÃdinÃhaægrahaïopÃsanaæ vÃkyakÃreïa kÃryÃvastha÷ kÃraïÃvasthaÓ ca sthÆlasÆk«macidacidvastuÓarÅra÷ paramÃtmaiveti sarvasya tanni«patter ity uktam / Ãtmeti tÆpagacchanti grÃhayanti ceti sÆtrakÃreïa ca / mahÃbhÃrate ca brahmarudrasaævÃde brahmà rudraæ prayÃha 
tavÃntarÃtmà mama ca ye cÃnye dehisaæj¤itÃ÷ /
iti / rudrasya brahmaïaÓ cÃnye«Ãæ ca dehinÃæ parameÓvaro nÃrÃyaïo 'ntarÃtmatayÃvasthita iti / tathà tatraiva 
vi«ïur Ãtmà bhagavato bhavasyÃmitatejasa÷ /
tasmÃd dhanurjyÃsaæsparÓaæ sa vi«ehe maheÓvara÷ //
iti / tatraiva 
etau dvau vibudhaÓre«Âhau prasÃdakrodhajau sm­tau /
tadÃdarÓitapanthÃnau s­«ÂisaæhÃrakÃrakau //
iti / antarÃtmatayÃvasthitanÃrÃyaïadarÓitapathau brahmarudrau s­«ÂisaæhÃrakÃryakarÃv ityartha÷ /

(109)
nimittopÃdÃnayos tu bhedaæ vadanto vedabÃhyà eva syu÷ / janmÃdyasya yata÷  prak­tiÓ ca  pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃd ityÃdi vedavitpraïÅtasÆtravirodhÃt / sad eva somyedam agra ÃsÅd ekam evÃdvitÅyam  tad aik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti  brahmavanaæ brahma sa v­k«a ÃsÅd yato dyÃvÃp­thivÅ ni«Âatak«u÷  brahmÃdhyati«ÂhadbhuvanÃni dhÃrayan  sarve nime«Ã jaj¤ire vidyuta÷ puru«Ãdadhi  na tasyeÓe kaÓcana tasya nÃma mahadyaÓa÷  neha nÃnÃsti kiæcana  sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna÷  puru«a evedaæ sarvaæ yad bhÆtaæ yac ca bhavyam utÃm­tattvasyeÓÃna÷  nÃnya÷ panthà ayanÃya vidyata ityÃdisarvaÓrutivirodhÃc ca /

(110)
itihÃsapurÃïe«u ca s­«Âisthitipralayaprakaraïayor idam eva paratattvam ity avagamyate / yathà mahÃbhÃrate 
kuta÷ s­«Âam idaæ sarvaæ jagatsthÃvarajaÇgamam /
pralaye ca kam abhyeti tan to  brÆhi pitÃmaha //
iti p­«Âo 
nÃrÃyaïo jaganmÆrtir anantÃtmà sanÃtana /
ityÃdi ca vadati 
­«aya÷ pitaro devà mahÃbhÆtÃni dhÃtava÷ /
jaÇgamÃjaÇgamaæ cedaæ jagannÃrÃyaïodbhavam //
iti ca / prÃcyodÅcyadÃk«iïÃtyapÃÓcÃtyasarvaÓi«Âai÷ sarvadharmasarvatattvavyavasthÃyÃm idam eva paryÃptam ity avigÃnaparig­hÅtaæ vai«ïavaæ ca purÃïaæ janmÃdy asya yata iti jagajjanmÃdikÃraïaæ brahmety avagamyate / tajjanmÃdikÃraïaæ kim iti praÓnapÆrvakaæ vi«ïo÷ sakÃÓÃd bhÆtam ityÃdinà brahmasvarÆpaviÓe«apratipÃdanaikaparatayà prav­ttam iti sarvasaæmatam / tathà tatraiva 
prak­tir yà khyÃtà vyaktÃvyaktasvarÆpiïÅ /
puru«aÓ ca+py ubhÃv etau lÅyete paramÃtmani //
paramÃtmà ca sarve«Ãm ÃdhÃra÷ parameÓvara÷ /
vi«ïunÃmà sa vede«u vedÃnte«u ca gÅyate //
iti / sarvavedavedÃnte«u sarvai÷ Óabdai÷ paramakÃraïatayÃyam eva gÅyata ityartha÷ / yathà sarvÃsu «ruti«u kevalaparabrahmasvarÆpaviÓe«apratipÃdanÃyaiva prav­tto nÃrÃyaïÃnuvÃkas tathedaæ vai«ïavaæ ca purÃïam 
so 'ham icchÃmi dharmaj¤a Órotuæ tvatto yathà jagat /
babhÆva bhÆyaÓ ca yathà mahÃbhÃga bhavi«yati //
yanmayaæ ca jagadbrahmany ataÓ caitaccarÃcaram /
lÅnam ÃsÅd yathà yatra layam e«yati yatra ca //
iti  paraæ brahma kim iti prakramya 
vi«ïo÷ sakÃÓÃd udbhÆtaæ jagat tatraiva ca sthitam /
sthitisaæyamakartÃsau jagato 'sya jagac ca sa÷ //
para÷ parÃïÃæ parama÷ paramÃtmÃtmasaæsthita÷ /
rÆpavarïÃdinirdeÓaviÓe«aïavivarjita÷ //
apak«ayavinÃÓÃbhyÃæ pariïÃmarddhijanmabhi÷ /
varjita÷ Óakyate vaktuæ ya÷ sad astÅti kevalam //
sarvatrÃsau samastaæ ca vasaty atreti vai yata÷ /
tata÷ sa vÃsudeveti vidvadbhi÷ paripaÂhyate //
tadbrahma paraæ nityam ajam ak«ayam avyayam /
ekasvarÆpaæ ca sadà heyÃbhÃvÃc ca nirmalam //
tad eva sarvam evaitadvyaktÃvyaktasvarÆpavat /
tathà puru«arÆpeïa kÃlarÆpeïa ca sthitam //
sa sarvabhÆtaprak­tiæ vikÃrÃn guïÃdido«ÃæÓ ca mune vyatÅta÷ /
atÅtasarvÃvaraïo 'khilÃtmà tenÃst­taæ yad bhuvanÃntarÃle //
samastakalyÃïaguïÃtmako 'sau svaÓaktileÓoddh­tabhÆtavarga÷ /
icchÃg­hÅtÃbhimatorudeha÷ saæsÃdhitÃÓe«ajagaddhito 'sau //
tejobalÃiÓvaryamahÃvabodhasuvÅryaÓaktyÃdiguïaikarÃÓi÷ /
para÷ parÃïÃæ sakalà na yatra kleÓÃdaya÷ santi parÃvareÓe //
sa ÅÓvaro vya«Âisama«ÂirÆpo 'vyaktasvarÆpa÷ prakaÂasvarÆpa÷ /
sarveÓvara÷ sarvad­ksarvavettà samastaÓakti÷ parameÓvarÃkhya÷ //
saæj¤Ãyate yena tad astado«aæ Óuddhaæ paraæ nirmalam ekarÆpam /
saæd­Óyate vÃpy adhigamyate và tajj¤Ãnam aj¤Ãnam ato 'nyad uktam //
iti parabrahmasvarÆpaviÓe«anirïayÃyaiva prav­ttam /

(111)
anyÃni sarvÃïi purÃïÃny etadavirodhena neyÃni / anyaparatvaæ ca tattadÃrambhaprakÃrair avagamyate / sarvÃtmanà viruddhÃæÓas tÃmasatvÃd anÃdaraïÅya÷ /

(112)
nanv asminn api 
s­«ÂisthityantakaraïÅæ brahmavi«nuÓivÃtmikÃæ /
sa saæj¤Ã yÃti bhagavÃn eka janÃrdana÷ //
iti trimÆrtosÃmyaæ pratÅyate / naitad evam / eka eva janÃrdana iti jana ardanasyaiva brahmaÓivÃdik­tsnaprapa¤catÃdÃtmyaæ vidhÅyate / jagac ca sa iti pÆrvoktam eva viv­ïoti  sra«ÂÃ s­jati cÃtmÃnaæ vi«ïu÷ pÃlyaæ ca pÃti ca /
upasaæhriyate cÃnte saæhartà ca svatyaæprabhu÷ //
iti ca sra«Â­tvenÃvasthitaæ brahmaïaæ s­jyaæ ca saæhartÃraæ saæhÃryaæ ca yugapan nirdiÓya sarvasya vi«ïutÃdÃtmyopadeÓÃt s­jyasaæhÃryabhÆtÃd vastuna÷ sra«Â­saæhartror janÃrdanavibhÆtitvena viÓe«o d­Óyate / janÃrdanavi«ïuÓabdayo÷ paryÃyatvena brahmavi«ïuÓivÃtmikÃm iti vibhÆtim / ata eva svecchayà lÅlÃrthaæ vibhÆtyantarbhÃva ucyate / yathedam anantaram evocyate 
p­thivyÃpas tathà tejo vÃyur ÃkÃÓa eva ca /
sarvendriyÃnta÷karaïaæ puru«Ãkhyaæ hi yaj jagat //
sa eva sarvabhÆtÃtmà viÓvarÆpo yato 'vyaya÷ /
sargÃdikaæ tato 'syaiva bhÆtastham upakÃrakam //
sa eva s­jya÷ sa ca sarvakartà sa eva pÃtyatti ca pÃlyate ca /
brahmÃdyavasthÃbhir aÓe«amÆrtir vi«ïur vari«Âho varado vareïya÷ // iti /

(113)
atra sÃmÃnÃdhikaraïyanirdi«Âaæ heyamiÓraprapa¤catÃdÃtmyaæ niravadyasya nirvikÃrasya samastakalyÃïaguïÃtmakasya brahmaïa÷ katham upapadyata ity ÃÓaÇkhya sa eva sarvabhÆtÃtmà viÓvarÆpo yato 'vyaya iti svayam evopapÃdayati / sa eva sarveÓvara÷ parabrahmabhÆto vi«ïur eva sarvaæ jagad iti pratij¤Ãya sarvabhÆtÃtmà viÓvarÆpo yato 'vyaya iti hetur ukta÷ / sarvabhÆtÃnÃm ayam Ãtmà viÓvaÓarÅro yato 'vyaya ityartha÷ / vak«yati ca  satsarvaæ vai hares tanur iti /
etad uktaæ bhavati / asyÃvyayasyÃpi parasya brahmaïo vi«ïor viÓvaÓarÅratayà tÃdÃtmyaviruddham ity ÃtmaÓarÅrayoÓ ca svabhÃvà vyavasthità eva / evaæbhÆtasya sarveÓvarasya vi«ïo÷ prapa¤cÃntarbhÆtaniyÃmyakoÂinivi«ÂabrahmÃdidevatiryaÇmanu«ye«u tat tat samÃÓrayaïÅyatvÃya svecchÃvatÃra÷ pÆrvokta÷ / tad etad brahmÃdÅnÃæ bhÃvanÃtrayÃnvayena karmavaÓyatvaæ bhagavata÷ parabrahmabhÆtasya vÃsudevasya nikhilajagadupakÃrÃya svecchayà svenaiva rÆpeïa devÃdi«v avatÃra iti ca «a«Âe 'æÓe ÓubhÃÓrayaprakaraïe suvyaktam uktam / asya devÃdirÆpeïÃvatÃre«v api na prÃk­to deha iti mahÃbhÃrate  na bhÆtasaæghasaæsthÃno deho 'sya paramÃtmana÷ / iti pratipÃdita÷ / ÓrutibhiÓ ca  ajÃyamÃno bahudhà vijÃyate  tasya dhÅrÃ÷ parijÃnanti yonim iti / karmavaÓyÃnÃæ brahmÃdÅnÃm anicchatÃm api tattatkarmÃnuguïaprak­tipariïÃmarÆpabhÆtasaæghasaæsthÃnaviÓe«adevÃdiÓarÅrapraveÓarÆpaæ janmÃvarjanÅyam / ayaæ tu sarveÓvara÷ satyasaækalpo bhagavÃn evaæbhÆtaÓubhetarajanmÃkurvann api svecchayà svenaiva niratiÓayakalyÃïarÆpeïa devÃdi«u jagadupakÃrÃya bahudhà jÃyate, tasyaitasya ÓubhetarajanmÃkurvato 'pi svakalyÃïaguïÃnantyena bahudhà yoniæ bahuvidhajanma dhÅrÃdhÅramatÃm agresarà jÃnantÅtyartha÷ /

(114)
tadetannikhilajagannimittopÃdÃnabhÆtÃj janmÃdy asya yata÷  prak­tiÓ ca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃdityÃdisÆtrai÷ pratipÃditÃt parasmÃd brahmaïa÷ paramapuru«Ãd anyasya kasyacit parataratvaæ paramata÷ setÆn mÃnasaæbandhabhedavyapadeÓebhya ityÃÓaÇkya sÃmÃnyÃt tu  buddhyartha÷ pÃdavat  sthÃnaviÓe«Ãt prakÃÓÃdivat  upapatteÓ ca  tathÃnyaprati«edhÃt  anena sarvagatatvamÃyÃm ÃdiÓabdÃdibhya iti sÆtrakÃra÷ svayam eva nirÃkaroti /

(115)
mÃnave ca ÓÃstre 
prÃdurÃsÅt tamonuda÷ sis­k«ur vividhÃ÷ prajÃ÷ /
apa eva sasarjÃdau tÃsu vÅryam apÃs­jat //
tasmi¤ jaj¤e svayaæ brahma
iti brahmaïo janmaÓravaïÃt k«etraj¤atvam evÃvagamyate / tathà ca sra«Âu÷ paramapuru«asya tadvis­«Âasya ca brahmaïa÷
ayaæ tasya tÃ÷ pÆrvaæ tena nÃrÃyaïa÷ sm­ta÷ /
tadvis­«Âa÷ sa puru«o loke brahmeti kÅrtyate //
iti nÃmanirdeÓÃc ca / tathà ca vai«ïave purÃïe hiraïyagarbhÃdÅnÃæ bhÃvanÃtrayÃnvayÃd aÓuddhatvena ÓubhÃÓrayatvÃnarhatopapÃdanÃt k«etraj¤atvaæ niÓcÅyate /

(116)
yad api kaiÓcid uktam  sarvasya ÓabdajÃtasya vidhyarthavÃdamantrarÆpasya
kÃryÃbhidhÃyitvenaiva prÃmÃïyaæ varïanÅyam / vyavahÃrÃd anyatra Óabdasya bodhakatvaÓaktyavadhÃraïÃsaæbhavÃd vyavahÃrasya ca kÃryabuddhimÆlatvÃt kÃryarÆpa eva ÓabdÃrtha÷ / na parini«panne vastuni Óabda÷ pramÃïam iti / atrocyate / pravartakavÃkyavyavahÃra eva ÓabdÃnÃm arthabodhakatvaÓaktyavadhÃraïaæ kartavyam iti kim iyaæ rÃjÃj¤Ã / siddhavastu«u Óabdasya bodhakatvaÓaktigrahaïam atyantasukaram / tathà hi  kenacid dhastace«ÂÃdinÃpavarake daï¬a÷ sthita iti devadattÃya j¤Ãpayeti pre«ita÷ kaÓcit tajj¤Ãpane prav­tto 'pavarake daï¬a÷ sthita iti Óabdaæ prayuÇkte / mÆkavad dhastace«ÂÃm imÃæ jÃnan pÃrÓvastho 'nya÷ prÃgvyutpanno 'pi tasyÃrthasya bodhanÃyÃpavarake daï¬a÷ sthita ityasya Óabdasya prayogadarÓanÃd asyÃrthasyÃyaæ Óabdo bodhaka iti jÃnÃtÅti kim atra du«karam / tathà bÃlas tÃto 'yam iyaæ mÃtÃyaæ mÃtulo 'yaæ manu«yo 'yaæ m­gaÓ candro 'yam ayaæ ca sarpa iti mÃtÃpit­prabh­tibhi÷ Óabdai÷ Óanai÷ Óanair aÇgulyà nirdeÓane tatra tatra bahuÓa÷ Óik«itas tair eva Óabdais te«v arthe«u svÃtmanaÓ ca buddhyutpattiæ d­«Âvà te«v arthe«u te«Ãæ ÓabdÃnÃm aÇgulyà nirdeÓapÆrvaka÷ prayoga÷ sambandhÃntarÃbhÃvÃt saæketayit­puru«Ãj¤ÃnÃc ca bodhakatvanibandhana iti krameïa niÓcitya punar apy asya ÓabdasyÃyam artha iti pÆrvav­ddhai÷ Óik«ita÷ sarvaÓabdÃnÃm artham avagamya svayam api sarvaæ vÃkyajÃtaæ prayuÇkte / evam eva sarvapadÃnÃæ svÃrthÃbhidhÃyitvaæ saæghÃtaviÓe«aïÃæ ca yathÃvasthitasaæsargaviÓe«avÃcitvaæ ca jÃnÃtÅti kÃryÃrthaiva vyuttipattir ityÃdinirbandho nirbandhana÷ / ata÷ pari«panna÷ vastuni ÓabdasyabodhakatvaÓaktyavadhÃraïÃt sarvÃïi vedÃntavÃkyÃni sakalajagatkÃraïaæ sarvakalyÃïaguïÃkaramuktalak«aïaæ brahma bodhayanty eva /

(117)
api ca kÃryÃrtha eva vyutpattir astu / vedÃndavÃkyÃny apy upÃsanavi«ayakÃryÃdhik­taviÓe«aïabhÆtaphalatvena du÷khÃsaæbhinnadeÓaviÓe«arÆpasvargÃdivad rÃtrisatraprati«ÂhÃnÃdivad apagoraïaÓatayÃtanÃsÃdhyasÃdhanabhÃvavac ca karyopayogitayaiva sarvaæ bodhayanti / tathÃ+hi  brahmavid Ãpnoti param ityatra brahmopÃsanavi«ayakÃryÃdhik­taviÓe«aïabhÆtaphalatvena brahmaprÃpti÷ ÓrÆyate  paraprÃptikÃmo brahma vidyÃd ityatra prÃpyatayà pratÅyamÃnaæ brahmasvarÆpaæ tadviÓe«aïaæ ca sarvaæ kÃryopayogitayaiva siddhaæ bhavati / tadantargatam eva jagatsra«Â­tvaæ saæhart­tvam ÃdhÃratvam antarÃtmatvam ityÃdy uktam anuktaæ ca sarvam iti na kiæcid anupapannam /

(118)
evaæ ca sati mantrÃrthavÃdagatà hy aviruddhà apÆrvÃÓ cÃrthÃ÷ sarve vidhiÓe«atayaiva siddhà bhavanti / yathoktaæ drami¬abhëye  ­ïaæ hi vai jÃyata iti Óruter ity upakramya yady apy avadÃnastutiparaæ vÃkyaæ tathÃpi nÃsatà stutir upapadyata iti / etad uktaæ bhavati  sarvo hy arthavÃdabhÃgo devatÃrÃdhanabhÆtayÃgÃde÷ sÃÇgasyÃrÃdhyadevatÃyÃÓ cÃd­«ÂarÆpÃn guïÃn sahasraÓo vadan sahasraÓa÷ karmaïi prÃÓastyabuddhim utpÃdayati / te«Ãm asadbhÃve prÃÓastyabuddhir eva na syÃd iti karmaïi prÃÓastyabuddhyarthaæ guïasadbhÃvam eva bodhayatÅti / anayaiva diÓà sarve mantrÃrthavÃdÃvagatà arthÃ÷ siddhÃ÷ /

(119)
api ca kÃryavÃkyÃrthavÃdibhi÷ kim idaæ kÃryatvaæ nÃmeti vaktavyam / k­tibhÃvabhÃvità k­tyuddeÓyatà ceti cet / kim idaæ k­tyuddeÓyatvam / yad adhik­tya k­tir vartate tat k­tyuddeÓyatvam iti cet / puru«avyÃpÃrarÆpÃyÃ÷ k­te÷ ko 'yam adhikÃro nÃma / yatprÃptÅcchayà k­tim utpÃdayati puru«a÷ tat k­tyuddeÓyatvam iti ced dhanta tarhÅ«Âatvam eva k­tyuddeÓyatvam / athaivaæ manu«e i«Âasyaiva rÆpadvayam asti / icchÃvi«ayatayà sthiti÷ puru«aprerakatvaæ ca / tatra prerakatvÃkÃra÷ k­tyuddeÓyatvam iti so 'yaæ svapak«ÃbhiniveÓakÃrito v­thÃÓrama÷ / tathà hÅcchÃvi«ayatayà pratÅtasya svaprayatnotpattim antareïÃsiddhir eva prerakatvam / tata eva prav­tte÷ / icchÃyÃæ jÃtÃyÃm i«Âasya svaprayatnotpattim antareïÃsiddhi÷ pratÅyate cet tataÓ cikÅr«Ã jÃyate tata÷ pravartate puru«a iti tattvavidÃæ prakriyà / tasmÃd i«Âasya k­tyadhÅnÃtmalÃbhatvÃtireki k­tyuddeÓyatvaæ nÃma kim pi na d­«yate / athocyate  i«ÂatÃhetuÓ ca puru«ÃnukÆlatà / tatpuru«ÃnukÆlatvaæ k­tyuddeÓyatvam iti cet / naivam / puru«ÃnukÆlaæ sukham ity anarthÃntaram / tathà puru«ÃnukÆlaæ du÷khaparyÃyam / ata÷ sukhavyatiriktasya kasyÃpi puru«ÃnukÆlatvaæ na saæbhavati /
nanu ca du÷khaniv­tter api sukhavyatiriktÃyÃ÷ puru«ÃnukÆlatà d­«Âà / naitat / ÃtmÃnukÆlaæ sukham ÃtmapratikÆlaæ du÷kham iti hi sukhadu÷khayor viveka÷ / tatrÃtmÃnukÆlaæ sukham i«Âaæ bhavati / tatpratikÆlaæ du÷khaæ cÃni«Âam / ato du÷khasaæyogasyÃsahyatayà tanniv­ttir apÅ«Âà bhavati / tata eve«ÂatÃsÃmyÃd anukÆlatÃbhrama÷ / tathà hi  prak­tisaæs­«Âasya saæsÃriïa÷ puru«asyÃnukÆlasaæyoga÷ pratikÆlasaæyoga÷ svarÆpeïÃvasthitir iti ca tisro 'vasthÃ÷ / tatra pratikÆlasaæbandhaniv­ttiÓ cÃnukÆlasaæbandhaniv­ttiÓ ca svarÆpeïÃvasthitir eva / tasmÃt pratikÆlasaæyoge vartamÃne tanniv­ttirÆpà svarÆpeïÃvasthitir apÅ«Âà bhavati / tatre«ÂatÃsÃmyÃd anukÆlatÃbhrama÷ /

(120)
ata÷ sukharÆpatvÃd anukÆlatÃyÃ÷ niyogasyÃnukÆlatÃæ vadantaæ prÃmÃïikÃ÷ parihasanti / i«ÂasyÃrthaviÓe«asya nivartakatayaiva hi niyogasya niyogatvaæ sthiratvam apÆrvatvaæ ca pratÅyate / svargakÃmo yajetety atra kÃryasya kriyÃtiriktà svargakÃmapadasamabhivyÃhÃreïa svargasÃdhanatvaniÓcayÃd eva bhavanti / na ca vÃcyaæ yajetety atra prathamaæ niyoga÷ svapradhÃnatayaiva pratÅyate svargakÃmapadasamabhivyÃhÃrÃt svasiddhaye svargasiddhyanukÆlatà ca niyogasyeti / yajeteti hi dhÃtvarthasya puru«aprayatnasÃdhyatà pratÅyate / svargakÃmapadasamabhivyÃhÃrÃd eva dhÃtvarthÃtirekiïo niyogatvaæ sthiratvam apÆrvatvaæ cetyÃdi / tac ca svargasÃdhanatvapratÅtinibandhanam / samabhivyÃh­tasvargakÃmapadÃrthÃnvayayogyaæ svargasÃdhanam eva kÃryaæ liÇÃdayo 'bhidadhatÅti lokavyutpattir api tirask­tà / etad uktaæ bhavati  samabhivyah­tapadÃntaravÃcyÃrthÃnvayayogyam evetarapadapratipÃdyam ityanvitÃbhidhÃyipadasaæghÃtarÆpavÃkyaÓravaïasaman antaram eva pratÅyate / tac ca svargasÃdhanarÆpam / ata÷ kriyÃvad ananyÃrthatÃpi virodhÃd eva parityakteti / ata eva gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau gho«aprativÃsayogyÃrthopasthÃpanaparatvaæ gaÇgÃpadasyÃÓrÅyate / prathamaæ gaÇgÃpadena gaÇgÃrtha÷ sm­ta iti gaÇgÃpadÃrthasya peyatvaæ na vÃkyÃrthÃnvayÅbhavati / evam atra api yajetetyetÃvanmÃtraÓravaïe kÃryam ananyÃrthaæ sm­tam iti vÃkyÃrthÃnvayasamaye kÃryasyÃnanyÃrthatà nÃvati«Âhate / kÃryÃbhidhÃyipadaÓravaïavelÃyÃæ prathamaæ kÃryam ananyÃrthaæ pratÅtam ity etad api na saægacchate / vyutpattikÃle gavÃnayanÃdikriyÃyà du÷kharÆpÃyà i«ÂaviÓe«asÃdhanatayaiva kÃryatÃpratÅte÷ / ato niyogasya puru«ÃnukÆlatvaæ sarvalokaviruddhaæ niyogasya sukharÆpapuru«ÃnukÆlatÃæ vadata÷ svÃnubhavavirodhaÓ ca / karÅryà v­«ÂikÃmo yajeytetyÃdi«u siddhe 'pi niyoge v­«ÂyÃdisiddhinimittasya v­«Âivyatirekeïa niyogasyÃnukÆlatà nÃnubhÆyate / yady apy asmi¤ janmani v­«ÂyÃdisiddher aniyamas tathÃpy aniyamÃd eva niyogasiddhir avaÓyÃÓrayaïÅyà / tasminn anukÆlatÃparyÃyasukhÃnubhÆtir na d­Óyate / evam uktarÅtyà k­tisÃdhye«ÂatvÃtireki k­tyuddeÓyatvaæ na d­Óyate /

(121)
k­tiæ prati Óe«itvaæ k­tyuddeÓyatvam iti cet / kim idaæ Óe«itvaæ kiæ ca Óe«atvam iti vaktavyam / kÃryaæ prati saæbandhÅ Óe«a÷ / tatpratisaæbandhitvaæ Óe«itvam iti cet / evaæ tarhi kÃryatvam eva Óe«itvam ity uktaæ bhavati / kÃryatvam eva vicÃryate / paroddeÓaprav­ttak­tivyÃptyarhatvam Óe«atvam iti cet / ko 'yaæ paroddeÓo nÃmeti / ayam eva hi vicÃryate / uddeÓyatvaæ nÃmepsitatvasÃdhyatvam iti cet / kim idam Åpsitatvam / k­tiprayojanatvam iti cet puru«asya k­tyÃrambhaprayojanam eva hi k­tiprayojanam / sa cecchÃvi«aya÷ k­tyadhÅnÃtmalÃbha iti pÆrvokta eva / ayam eva hi sarvatra Óe«aÓe«ibhÃva÷ / paragatÃtiÓayÃdhÃnecchopÃdeyatvam eva yasya svarÆpaæ sa Óe«a÷ para÷ Óe«Å / phalotpattÅcchayà yÃgÃdes tatprayatnasya copÃdeyatvaæ yÃgÃdisiddhÅcchayÃnyat sarvam upÃdeyam /

(122)
evaæ garbhadÃsÃdÅnÃm api puru«aviÓe«ÃtiÓayÃdhÃnopÃdeyatvam eva svarÆpam / evam ÅÓvaragatÃtiÓayÃdhÃnecchayopÃdeyatvam eva cetanÃcetanÃtmakasya nityasyÃnityasya ca sarvasya vastuna÷ svarÆpam iti sarvam ÅÓvaraÓe«atvam eva sarvasya ceÓvara÷ Óe«Åti sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna÷ patiæ viÓvasyetyÃdyuktam / k­tisÃdhyaæ pradhÃnaæ yat tatkÃryam abhidhÅyata ity ayam artha÷ ÓraddadhÃne«v eva Óobhate /

(123)
api ca svargakÃmo yajetetyÃdi«u lakÃravÃcyakart­viÓe«asamarpaïaparÃïÃæ svargakÃmÃdipadÃnÃæ niyojyaviÓe«asamarpaïaparatvaæ ÓabdÃnuÓÃsanaviruddhaæ kenÃvagamyate / sÃdhyasvargaviÓi«Âasya svargasÃdhane kart­tvÃnvayo na ghaÂata iti cet / niyojyatvÃnvayo 'pi na ghaÂata iti hi svargasÃdhanatvaniÓcaya÷ / sa tu ÓÃstrasiddhe kart­tvÃnvaye svargasÃdhanatvaniÓcaya÷ kriyate / yathà bhoktukÃmo devadattag­haæ gacched ityukte bhojanakÃmasya devadattag­hagamane kart­tvaÓravaïÃd eva prÃgaj¤Ãtam api bhojanasÃdhanatvaæ devadattag­hagamanasyÃvagamyate / evam atrÃpi bhavati / na kriyÃntaraæ prati kart­tayà Órutasya kriyÃntare kart­tvakalpanaæ yuktam  yajeteti hi yÃgakart­tayà Órutasya biddhau kart­tvakalpanaæ kriyate / buddhe÷ kart­tvakalpanam eva hi niyojyatvam / yathoktaæ 
       niyojya sarvakÃryaæ ya÷ svakÅyatvena budhyate /
iti / ya«Â­tvÃnuguïaæ tadbodh­tvam iti cet / devadatta÷ paced iti pÃke kart­tayà Órutasya devadattasya pÃkÃrthagamanaæ pÃkÃnuguïam iti gamane kart­tvakalpanaæ na yujyate /

(124)
kiæ ca liÇÃdiÓabdavÃcyaæ sthÃyirÆpaæ kim ity apÆrvam ÃÓrÅyate / svargakÃmapadasamabhivyÃhÃrÃnupapatter iti cet / kÃtrÃnupapatti÷ / si«Ãdhayi«itasvargo hi svargakÃma÷ / tasya svargakÃmasya kÃlÃntarabhÃvisvargasiddhau k«aïabhaÇginÅ yÃgÃdikriyà na samartheti cet / anÃghrÃtavedasiddhÃntÃnÃm iyam anupapatti÷ / sarvai÷ karmabhir ÃrÃdhita÷ parameÓvaro bhagavÃn nÃrÃyaïas tattadi«Âaæ phalaæ dadÃtÅti vedavido vadanti / yathÃhur vedavidagresarà drami¬ÃcÃryÃ÷  phalasaæbibhatsayà hi karmabhir ÃtmÃnaæ piprÅ«anti sa prÅto 'laæ phalÃyeti ÓÃstramaryÃdà iti / phalasaæbandhecchayà karmabhir yÃgadÃnahomÃdibhir indriyÃdidevatÃmukhena tattadantaryÃmirÆpeïÃvasthitam indrÃdiÓabdavÃcyaæ paramÃtmÃnaæ bhagavantaæ vÃsudevam ÃrirÃdhayi«anti, sa hi karmabhir ÃrÃdhitas te«Ãm i«ÂÃni phalÃni prayacchatÅtyartha÷ / tathà ca Óruti÷  i«ÂÃpÆrtaæ bahudhà jÃtaæ jÃyamÃnaæ viÓvaæ bibharti bhuvanasya nÃbhir iti / i«ÂÃpÆrtam iti sakalaÓrutism­ticoditaæ karmocyate / tadviÓvaæ bibharti  indrÃgnivaruïÃdisarvadevatÃsaæbandhitayà pratÅyamÃnaæ tattadantarÃtmatayÃvasthita÷ paramapuru«a÷ svayam eva bibharti svayam eva svÅkaroti / bhuvanasya nÃbhi÷  brahmak«atrÃdisarvavarïapÆrïasya bhuvanasya dhÃraka÷  tais tai÷ karmabhir ÃrÃdhitas tattadi«ÂaphalapradÃnena bhuvanÃnÃæ dhÃraka iti nÃbhir ityukta÷ / agnivÃyuprabh­tidevatÃntarÃtmatayà tattacchabdÃbhidheyo 'yam evety Ãha  tad evÃgnis tadvÃyus tatsÆryas tad u candramà iti / yathoktaæ bhagavatà 
yo yo yÃm yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddhayÃrcitum icchati /
tasya tasyÃcalÃæ ÓraddhÃæ tÃm eva vidadhÃmy aham //
sa tasya Óraddhayà yuktas tasyÃrÃdhanam Åhate /
labhate ca tata÷ kÃmÃn mayaiva vihitÃn iha tÃn // iti /
yÃæ yÃæ tanum itÅndrÃdidevatÃviÓe«Ãs tattadantaryÃmitayÃvasthitasya bhagavatas tanava÷ ÓarÅrÃïÅtyartha÷ /
ahaæ hi sarvayaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca /
ityÃdi / prabhur eva ceti sarvaphalÃnÃæ pradÃtà cetyartha÷ / yathà ca
yaj¤ais tvam ijyase nityaæ sarvadevamayÃcyuta /
yai÷ svadharmaparair nÃtha narair ÃdÃdhito bhavÃn /
te taranty akhilÃm etÃæ mayÃm Ãtmavimuktaye //
iti / setihÃsapurÃïe«u sarve«v eva vede«u sarvÃïi karmÃïi sarveÓvarÃrÃdhanarÆpÃïi, tais tai÷ karmabhir ÃrÃdhita÷ puru«ottamas tattadi«Âaæ phalaæ dadÃtÅti tatra tatra prapa¤citam / evam hi sarvaÓaktiæ sarvaj¤aæ sarveÓvaraæ bhagavantam indrÃdidevatÃntaryÃmirÆpeïa yÃgadÃnahomÃdivedoditasarvakarmaïÃæ bhoktÃraæ sarvaphalÃnÃæ pradÃtÃraæ ca sarvÃ÷ Órutayo vadanti / caturhotÃro yatra saæpadaæ gacchanti devair ityÃdyÃ÷ / caturhotÃro yaj¤Ã÷, yatra paramÃtmani deve«v antaryÃmirÆpeïÃvasthite, devai÷ saæpadaæ gacchanti  devai÷ saæbandhaæ gacchanti yaj¤Ã ityartha÷ / antaryÃmirÆpeïÃvasthitasya paramÃtmana÷ ÓarÅratayÃvasthitÃnÃm indrÃdÅnÃæ yÃgÃdisaæbandha ity uktaæ bhavati / yathoktaæ bhagavatà 
bhoktÃraæ yaj¤atapasÃæ sarvalokamaheÓvaram /
iti / tasmÃd agnyÃdidevatÃntarÃtmabhÆtaparamapuru«ÃrÃdhanarÆpabhÆtÃni sarvÃïi karmÃïi, sa eva cÃbhila«itaphalapradÃteti kim atrÃpÆrveïa vyutpattipathadÆravartinà vÃcyatayÃbhyupagatena kalpitena và prayojanam / evaæ ca sati liÇÃde÷ ko 'yam artha÷ parig­hÅto bhavati / yaja devapÆjÃyÃm iti devatÃrÃdhanabhÆtayÃgÃde÷ prak­tyarthasya kart­vyÃpÃrasÃdhyatÃæ vyutpattisiddhÃæ liÇÃdayo 'bhidadhatÅti na kiæcid anupapannam / kart­vÃcinÃæ pratyayÃnÃæ prak­tyarthasya kart­vyÃpÃrasaæbandhaprakÃro hi vÃcya÷ / bhÆtavartamÃnÃdikam anye vadanti / liÇÃdayas tu kart­vyÃpÃrasÃdhyatÃæ vadanti /

(125)
api ca kÃmina÷ kartavyatà karma vidhÃya karmaïo devatÃrÃdhanarÆpatÃæ taddvÃrà phalasaæbhavaæ ca tattatkarmavidhivÃkyÃny eva vadanti / vÃyavyaæ Óvetam Ãlabhata bhÆtikÃmo vÃyur vai k«epi«Âhà devatà vÃyum eva svena bhÃgadheyenopadhÃvati sa evainaæ bhÆtiæ gamayatÅtyÃdÅni / nÃtra phalasiddhyanupapatti÷ kÃpi d­Óyata iti phalasÃdhanatvÃvagatir aupÃdÃnikÅty api na saægacchati / vidhyapek«itaæ yÃgÃde÷ phalasÃdhanatvaprakÃraæ vÃkyaÓe«a eva bodhayatÅtyartha÷ / tasmÃd brÃhmaïÃya nÃpaguretety atrÃpagoraïani«edhavidhiparavÃkyaÓe«e ÓrÆyamÃïaæ ni«edhyasyÃpagoraïasya ÓatayÃtanÃsÃdhanatvaæ ni«edhavidhyupayogÅti hi svÅkriyate / atra puna÷ kÃmina÷ kartavyatayà vihitasya yÃgÃde÷ kÃmyasvargÃdisÃdhanatvaprakÃraæ vÃkyaÓe«Ãvagatam anÃd­tya kim ity upÃdÃnena yÃgÃde÷ phalasÃdhanatvaæ parikalpyate / hiraïyanidhim apavarake nidhÃya yÃcate kodravÃdilubdha÷ k­païaæ janam iti ÓrÆyate tad etad yu«mÃsu d­Óyate / ÓatayÃtanÃsÃdhanatvam api nÃd­«ÂadvÃreïa / coditÃny anuti«Âho vihitaæ karmÃkurvato ninditÃni ca kurvata÷ sarvÃïi sukhÃni du÷khÃni ca paramapuru«ÃnugrahanigrahÃbhyÃm eva bhavanti / e«a hy evÃnandayati  atho so 'bhayaæ gato bhavati  atha tasya bhayaæ bhavati  bhÅ«ÃsmÃd vÃta÷ pavate bhÅ«odeti sÆryo bhÅ«ÃsmÃd agniÓ candraÓ ca m­tyur dhÃvati pa¤cama÷  iti / etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷  etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi dadato manu«yÃ÷ praÓaæsanti yajamÃnaæ devà darvÅæ pitaro 'nvÃyattà ityÃdyanekavidhÃ÷ Órutaya÷ santi / yathoktaæ drami¬abhëye  tasyÃj¤ayà dhÃvati vÃyur nadya÷ sravanti tena ca k­tasÅmÃno jalÃÓayÃ÷ samadà iva me«avirsapitaæ kurvantÅti / tatsaækalpanibandhanà hÅme loke na cyavante na sphuÂante / svaÓÃsanÃnuvartinÃæ j¤Ãtvà kÃruïyÃt sa bhagavÃn vardhayeta vidvÃn karmadak«a iti ca /

(126)
paramapuru«ayÃthÃtmyaj¤ÃnapÆrvakatadupÃsanÃdivihitakarmÃnu«ÂhÃyinas tatprasÃdÃt tatprÃptiparyantÃni sukhÃny abhayaæ ca yathÃdhikÃraæ bhavanti / tajj¤ÃnapÆrvakaæ tadupÃsanÃdivihitaæ karmÃkurvato ninditÃni ca kurvatas tannigrahÃd eva tadaprÃptipÆrvakÃparimitadu÷khÃni bhayaæ ca bhavanti / yathoktaæ bhagavatà 
niyataæ kuru karma tvaæ karma jyÃyo hy akarmaïa÷ /
ityÃdinà k­tsnaæ karma j¤ÃnapÆrvakam anu«Âheyaæ vidhÃya 
mayi sarvÃïi karmÃïi saænyasya
iti sarvasya karmaïa÷ svÃrÃdhanatÃm ÃtmanÃæ svaniyÃmyatÃæ ca pratipÃdya 
ye me matam idaæ nityam anuti«Âhanti mÃnavÃ÷ /
ÓraddhÃvanto 'nasÆyanto mucyante te 'pi karmabhi÷ //
ye tv etadabhyasÆyanto nÃnuti«Âhanti me matam /
sarvaj¤ÃnavimƬhÃæs tÃn viddhi na«ÂÃn acetasa÷ //
iti svÃj¤Ãnuvartina÷ praÓasya viparÅtÃn vinindya punar api svÃj¤ÃnupÃlanam akurvatÃm Ãsur aprak­tyantarbhÃvam abhidhÃyÃdhamà gatiÓ coktà 
tÃn ahaæ dvi«ata÷ krÆrÃn saæsÃre«u narÃdhamÃn /
k«ipÃmy ajasram aÓubhÃn ÃsurÅ«v eva yoni«u //
ÃsurÅæ yonim Ãpannà mƬhà janmani janmani /
mÃm aprÃpyaiva kaunteya tato yÃnty adhamÃæ gatim // iti /
sarvakarmÃïy api sadà kurvÃïo madvypÃÓraya÷ /
matprasÃdÃd avÃpnoti ÓÃÓvataæ padam avyayam //
iti ca svÃj¤ÃnuvartinÃæ ÓÃÓvataæ padaæ coktam / aÓrutavedÃntÃnÃæ karmaïy aÓraddhà mà bhÆd iti devatÃdhikaraïe 'tivÃdÃ÷ k­tÃ÷ karmamÃtre yathà Óraddhà syÃd iti sarvam ekaÓÃstram iti vedavitsiddhÃnta÷ /

(127)
tasyaitasya parasya brahmaïo nÃrÃyaïasyÃparicchedyaj¤ÃnÃnandÃmalatvasvarÆpavajj¤ÃnaÓaktibalÃiÓvaryavÅryateja÷prabh­tyanavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïavatsvasaækalpapravartyasvetarasamastacidacidvastujÃtavatsvÃbhimatasvÃnurÆpaikarÆpadivyarÆpataducitaniratiÓayakalyÃïavividhÃnaætabhÆ«aïasvaÓaktisad­ÓÃparimitÃnantÃÓcaryanÃnÃvidhÃyudhasvÃbhimatÃnurÆpasvarÆpaguïavibhavÃiÓvaryaÓÅlÃdyanavadhikamahimamahisÅsvÃnurÆpakalyÃïaj¤ÃnakriyÃdyaparimeyaguïÃnantaparijanaparicchedasvocitanikhilabhogyabhogopakaraïÃdyanantamahÃvibhavÃvÃÇmanasagocarasvarÆpasvabhÃvadivyasthÃnÃdinityatÃniravadyatÃgocarÃÓ ca sahasraÓa÷ Órutaya÷ santi / vedÃham etaæ puru«aæ mahÃntam Ãdityavarïaæ tamasa÷ parastÃt / ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«a÷ / tasya yathà kapyÃsaæ puï¬arÅkam evam ak«iïÅ / ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓas tasminn ayaæ puru«o manomayo 'm­to hiraïmaya÷  manomaya iti manasaiva viÓuddhena g­hyata ityartha÷  sarve nime«Ã jaj¤ire vidyuta÷ puru«Ãd adhi  vidyudvarïÃt puru«Ãd ityartha÷  nÅlatoyadamadhyasthà vidyullekheva bhÃsvarà  madhyasthanÅlatoyadà vidyullekheva seyaæ daharapuï¬arÅkamadhyasthÃkÃÓavartinÅ vahnirÓikhà svÃntarnihitanÅlatoyadÃbhaparamÃtmasvarÆpà avÃntarnihitanÅlatoyadà visyud ivÃbhÃtÅtyartha÷ / manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷ / satyakÃma÷ satyasaækalpa÷ / ÃkÃÓÃtmà sarvakÃmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷ sarvam idam abhyÃtto 'vÃkyÃnÃdara÷ / mÃhÃrajanaæ vÃsa ityÃdyÃ÷ / asyeÓÃnà jagato vi«ïupatnÅ / hrÅÓ ca te lak«mÅÓ ca patnyau /tadvi«ïo÷ paramaæ padaæ sadà paÓyanti sÆraya÷ / k«ayantam asya rajasa÷ parÃke / yad ekam avyaktam anantarÆpaæ viÓvaæ purÃïaæ tamasa÷ parastÃt / yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyoman / yo 'syÃdhyak«a÷ parame vyoman / tad eva tad u bhavyamà idaæ tadak«are parame vyoman nityÃdiÓrutiÓataniÓcito 'yam artha÷ /

(128)
tadvi«ïo÷ paramaæ padam iti vi«ïo÷ parasya brahmaïa÷ paraæ padaæ sadà paÓyanti sÆraya iti vacanÃt sarvakÃladarÓanavanta÷ paripÆrïaj¤ÃnÃ÷ kecana santÅti vij¤Ãyate / ye sÆrayas te sadà paÓyantÅti vacanavyakti÷, ye sadà paÓyanti te sÆraya iti và / ubhayapak«e 'py anekavidhÃnaæ na saæbhavatÅti cet / na / aprÃptatvÃt sarvasya sarvaviÓi«Âaæ paramasthÃnaæ vidhÅyate / yathoktaæ  tadguïÃs te vidhÅyerann avibhÃgÃd vidhÃnÃrthe na ced anyena Ói«Âà iti / yathà yadÃgneyo '«ÂÃkapÃla ityÃdikarmavidhau karmaïo guïÃnÃæ cÃprÃptatvena sarvaguïaviÓi«Âaæ karma vidhÅyate tathÃtrÃpi sÆribhi÷ sadà d­Óyatvena vi«ïo÷ paramasthÃnam aprÃptaæ pratipÃdayatÅti na kaÓcid virodha÷ / karaïamantrÃ÷ kriyamÃïÃnuvÃdina÷ stotraÓastrarÆpà japÃdi«u viniyuktÃÓ ca prakaraïapathitÃÓ cÃprakaraïapathitÃÓ ca svÃrthaæ sarvaæ yathÃvasthitam evÃprÃptam aviruddhaæ brÃhmaïavad bodhayantÅti hi vaidikÃ÷ / pragÅtamantrasÃdhyaguïaguïiabhimÃnaæ stotram / apragÅtamantrasÃdhyaguïaguïini«ÂhaguïÃbhidhÃnaæ Óastram / niyuktÃrthaprakÃÓanÃæ ca devatÃdi«v aprÃptÃviruddhaguïaviÓe«aprtipÃdanaæ viniyogÃnuguïam eva / neyaæ Órutir muktajanavi«ayà / teÓÃæ sadÃdarÓanÃnupapatte÷ / na+pi muktapravÃhavi«ayà / sadà paÓyantÅty ekaikakart­kavi«ayatayà pratÅte÷ ÓrutibhaÇgaprasaÇgÃt / mantrÃrthavÃdagatà hy arthÃ÷ kÃryaparatve 'pi siddhyantÅtyuktam / kiæ puna÷ siddhavastuny eva tÃtparye vyutpattisiddha iti sarvam upapannam / nanu cÃtra tadvi«ïo÷ paramaæ padam iti parasvarÆpam eva paramapadaÓabdenÃbhidhÅyate / samastaheyarahitaæ vi«ïvÃkhyaæ paraæ padam ityÃdi«v avyatirekadarÓanÃt / naivam / k«ayantam asya rajata÷ parÃke, tadak«are parame vyoman, yo asyÃdhyÃk«a÷ parame vyoman, yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyoman nityÃdi«u paramasthÃnasyaiva darÓanam / tadvi«ïo÷ paramaæ padam iti vyatirekanirdeÓÃc ca / vi«ïvÃkhyaæ paramaæ padam iti viÓe«aïÃd anyad api paramaæ padaæ vidyata iti ca tenaiva j¤Ãyate / tad idaæ parasthÃnaæ sÆribhi÷ sadÃd­Óyatvena pratipÃdyate /

(129)
etaduktaæ bhavati  kvacitparasthÃnaæ paramapadaÓabdena pratipÃdyate, kvacitprak­tiviyuktÃtmasvarÆpaæ, kvacidbhagavatsvarÆpam / tadvi«ïo÷ paramaæ padaæ sadà paÓyanti sÆraya iti parasthÃnam /
sargasthityantakÃle«u trividhaiva pravartate /
guïaprav­ttyà paramaæ padaæ tasyÃguïaæ mahat //
ityatra prak­tiviyuktÃtmasvarÆpam /
samastaheyarahitaæ vi«ïvÃkhyaæ paramaæ padam /
ityatra bhagavatsvarÆpam / trÅïy apy etÃni paramaprÃptatvena paramapadaÓabdena pratipÃdyante / kathaæ trayÃïÃæ paramaprÃpyatvam iti cet / bhagavatsvarÆpaæ paramaprÃpyatvÃd eva paramaæ padam / itarayor api bhagavatprÃptigarbhatvÃd eva paramapadatvam / sarvakarmabandhavinirmuktÃtmasvarÆpÃvÃptir bhagavatprÃptigarbhà / ta ime satyÃ÷ kÃmà an­tÃpidhÃnà iti bhagavato guïagaïasya tirodhÃyakatvenÃn­taÓabdena svakarmaïa÷ pratipÃdanam /

(130)
an­tarÆpatirodhÃnaæ k«etraj¤akarmeti katham avagamyata iti cet /
avidyà karmasaæj¤Ãnyà t­tÅyà Óaktir i«yate /
yathà k«etraj¤aÓakti÷ sà ve«Âità n­pa sarvagà //
saæsÃratÃpÃn akhilÃn avÃpnoty atisaætatÃn /
tayà tirohitatvÃc ca
ityÃdivacanÃt /

(131)
parasthÃnaprÃptir api bhagavatprÃptigarbhaiveti suvyaktam / k«ayantam asya rajasa÷ parÃka iti rajata÷Óabdena triguïÃtmikà prak­tir ucyate kevalasya rajaso 'navasthÃnÃt / imÃæ triguïÃtmikÃæ prak­tim atikramya sthite sthÃne k«ayantam  vasantam ityartha÷ / anena triguïÃtmakÃt k«etraj¤asya bhogyabhÆtÃd vastuna÷ parastÃd vi«ïor vÃsasthÃnam iti gamyate / vedÃham etaæ
puru«aæ mahÃntam Ãdityavarïaæ tamasa÷ parastÃd ityatrÃpi tama÷Óabdena saiva prak­tir ucyate / kevalasya tamaso 'navasthÃnÃd eva / rajasa÷ parÃke k«ayantam ityanenaikavÃkyatvÃt tamasa÷ parastÃd vasantaæ mahÃntam Ãdityavarïaæ puru«am ahaæ vedety ayam artho 'vagamyate / satyaæ j¤Ãnam anantaæ brahma / yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyoman / tadak«are parame vyomann iti tatsthÃnam avikÃrarÆpaæ paramavyomaÓabdÃbhidheyam iti ca gamyate / ak«are parame vyoman nityasya sthÃnasyÃk«aratvaÓravaïÃt k«ararÆpÃdityamaï¬alÃdayo na paramavyomaÓabdÃbhidheyÃ÷ / yatra pÆrve sÃdhyÃ÷ santi devÃ÷, yatra r«aya÷ prathamajà ye purÃïà ityÃdi«u ca ta eva sÆraya ity avagamyate / tadviprÃso vipanyavo jÃg­vÃæsa÷ samindhate vi«ïor yatparaæ padam ityatrÃpi viprÃso  medhÃvina÷, vipanyava÷  stutiÓÅlÃ÷, jÃg­vÃæsa÷  askhalitaj¤ÃnÃs ta evÃskhalitaj¤ÃnÃs tadvi«ïo÷ paramaæ padaæ sadà stuvanta÷ samindhata ityartha÷ /

(132)
ete«Ãæ parijanasthÃnÃdÅnÃæ sad eva somyedam agra ÃsÅd ityatra j¤ÃnabalÃiÓvaryÃdikalyÃïaguïagaïavatparabrahmasvarÆpÃntarbhÆtatvÃt sad evaikam evÃdvitÅyam iti brahmÃntarbhÃvo 'vagamyate / e«Ãm api kalyÃïaguïaikadeÓatvÃd eva sad eva somyedam agra ÃsÅd ity atredam iti Óabdasya karmavaÓyabhokt­vargamiÓratadbhogyabhÆtaprapa¤cavi«ayatvÃc ca sadà paÓyanti sÆraya iti sadÃdarÓitvena ca te«Ãæ karmavaÓyÃnantarbhÃvÃt / apahatapÃpmetyÃdy apipÃsa ityantena salÅlopakaraïabhÆtatriguïaprak­tiprÃk­tatatsaæs­«Âapuru«agataæ heyasvabhÃvaæ sarvaæ prati«idhya satyakÃma ityanena svabhogyabhogopakaraïajÃtasya sarvasya satyatà pratipÃdità / asatyÃ÷ kÃmà yasyÃsau satyakÃma÷ / kÃmyanta iti kÃmÃ÷ / tena pareïa brahmaïà svabhogyatadupakaraïÃdaya÷ svÃbhimatà ye kÃmyante te satyÃ÷  nityà ityartha÷ / anyasya lÅlopakaraïasyÃpi vastuna÷ pramÃïasaæbandhayogyatve saty api vikÃrÃspadatvenÃsthiratvÃd tadviparÅtaæ sthiratvam e«Ãæ satyapadenocyate / satyasaækalpa ityete«u bhogyatadupakaraïÃdi«u nitye«u niratiÓaye«v anante«u satsvapyapÆrvÃïÃm aparimitÃnÃm arthÃnÃm api saækalpamÃtreïa siddhiæ vadati / e«Ãæ ca bhogopakaraïÃnÃæ lÅlopakaraïÃnÃæ cetanÃnÃm acetanÃnÃæ sthirÃïÃm asthirÃïÃm ca tatsaækalpÃyattasvarÆpasthitiprav­ttibhedÃdi sarvaæ vÃti satyasaækalpa iti /

(133)
itihÃsapurÃïayor vedopab­æhaïayoÓ cÃyam artha ucyate 
tau te medhÃvinau d­«Âvà vede«u parini«Âhitau /
vedopab­æhaïÃrthÃya tÃv agrÃhayata prabhu÷ //
iti vedopab­æhaïatayà prÃrabdhe ÓrÅmadrÃmÃyaïe 
vyaktam e«a mahÃyogÅ paramÃtmà sanÃtana÷ /
anÃdimadhyanidhano mahata÷ paramo mahÃn //
tamasa÷ paramo dhÃtà ÓaÇkhacakragadÃdhara÷ /
ÓrÅvatsavak«Ã nityaÓrÅr ajayya÷ ÓÃÓvato dhruva÷ //
ÓÃrà nÃnÃvidhÃÓ cÃpi dhanur Ãyatavigraham /
anvagacchanta kÃkutsthaæ sarve puru«avigrahÃ÷ //
viveÓa vai«ïavaæ teja÷ saÓarÅra÷ sahÃnuga÷ //
ÓrÅmadvai«ïavapurÃïe 
samastÃ÷ ÓaktayaÓ caità n­pa yatra prati«ÂhitÃ÷ /
tadviÓvairÆpyaæ rÆpam antyaddharer mahat //
mÆrtaæ brahma mahÃbhÃga sarvabrahmamayo hari÷ //
nityaivai«Ã jaganmÃtà vi«ïo÷ ÓrÅr anapÃyinÅ /
yathà sarvagato vi«ïus tathaiveyaæ dvijottama //
devatve devadeheyaæ manu«yatve ca mÃnu«Å /
vi«ïor dehÃnurÆpÃæ vai karoty e«Ãtmanas tanum //
ekÃntina÷ sadà brahmadhyÃyino yogino hi ye /
te«Ãæ tatparaæ sthÃnaæ yad vai paÓyanti sÆraya÷ //
kalÃmuhÆrtÃdimayaÓ ca kÃlo na yadvibhÆte÷ pariïÃmahetu÷ //
mahÃbhÃrate ca 
divyaæ sthÃnam ajaraæ cÃprameyaæ durvij¤eya, cÃgamair gamyamÃdyam /
gaccha prabho rak«a cÃsmÃn prapannÃn kalpe kalpe jÃyamÃna÷ svamÆrtyà //
kÃla÷ sa pacate tatra na kÃlas tatra vai prabhu÷ /
iti / parasya brahmaïo rÆpavattvaæ sÆtrakÃraÓ ca vadati  antas taddharmopadeÓÃd iti

(134)
yo 'sÃv Ãdityamaï¬alÃntarvartÅ taptakÃrtasvaragirivaraprabha÷ sahasrÃæÓuÓatasahasrakiraïo gambhÅrÃmbha÷samudbhÆtasum­«ÂanÃlavikaravikasitapuï¬arÅkadalÃmalÃyatek«aïa÷ subhrÆlalÃÂa÷ sunÃsa÷ susmitÃdharavidruma÷ surucirakomalagaï¬a÷ kambugrÅva÷ samunnatÃæsavilambicÃrurÆpadivyakarïakisalaya÷ pÅnav­ttÃyatabhujaÓ cÃrutarÃtamrakaratalÃnuraktÃÇgulÅbhir alaæk­tas tanumadhyo viÓÃlavak«a÷sthala÷ samavibhaktasarvÃÇgo 'nirdeÓyadivyarÆpasaæhanana÷ snigdhavarïa÷ prabuddhapuï¬arÅkacÃrucaraïayugala÷ svÃnurÆpapÅtÃmbaradho 'malakirÅÂakuï¬alahÃrakaustubhakeyÆrakaÂakanÆpurodarabandhanÃdyaparimitÃÓcaryÃnantadivyabhÆ«aïa÷ ÓaÇkhacakragadÃsiÓrÅvatsavanamÃlÃlaÇk­to 'navadhikÃtiÓayasaundaryÃh­tÃÓe«amanod­«Âiv­ttir lÃvaïyÃm­tapÆritÃÓe«acarÃcarabhÆtajÃto 'tyadbhutÃcintyanityayauvana÷ pu«pahÃsasukumÃra÷ puïyagandhavÃsitÃnantadigantarÃlas trailokyÃkramaïaprav­ttagambhÅrabhÃva÷ karuïÃnurÃgamadhuralocanÃvalokitÃÓritavarga÷ puru«avaro darÅd­Óyate / sa ca nikhilajagadudayavibhavalayalÅlo nirastasamastaheya÷ samastakalyÃïaguïagaïanidhi÷ svetarasamastavastuvilak«aïa÷ paramÃtmà paraæ brahma nÃrÃyaïa ity avagamyate / taddharmopadeÓÃt  sa e«a sarve«Ãæ lokÃnÃm Å«Âe sarve«Ãæ kÃmÃnÃm  sa e«a sarvebhya÷ pÃpabhya udita ityÃdidarÓanÃt / tasyaite guïÃ÷ sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna÷  apahatapÃpmà vijara ityÃdi satyasaækalpa ityantam  viÓvata÷ paramaæ nityaæ viÓvaæ nÃrÃyaïaæ harim / patiæ viÓvasyÃtmeÓvaram ityÃdivÃkyapratipÃditÃ÷ /

(135)
vÃkyakÃraiÓ caitatsarvaæ suspa«Âam Ãha  hiraïyamaya÷ puru«o d­Óyata iti prÃj¤a÷ sarvÃntara÷ syÃl lokakÃmeÓopadeÓÃt tathodayÃt pÃpmanÃm ityÃdinà / tasya ca rÆpasyÃnityatÃdi vÃkyakÃreïaiva prati«iddham  syÃt tadrÆpaæ k­takam anugrahÃrthaæ taccetanÃnÃm aiÓvaryÃd ity upÃsitur anugrahÃrtha÷ paramapuru«asya rÆpasaægraha iti pÆrvapak«aæ k­tvÃ, rÆpaæ vÃtÅndriyam anta÷karaïapratyak«aæ tannirdeÓÃd iti / yathà j¤ÃnÃdaya÷ parasya brahmaïa÷ svarÆpatayà nirdeÓÃt svarÆpabhÆtaguïÃs tathedam api rÆpaæ Órutyà svarÆpatayà nirdeÓÃt svarÆpabhÆtam ityartha÷ / bhëyakÃreïaitad vyÃkhyÃtam  a¤jasaiva viÓvas­jo rÆpaæ tat tu na cak«u«Ã grÃhyaæ manasà tv akalu«eïa sÃdhanÃntaravatà g­hyate, na cak«u«Ã g­hyate nÃpi vÃcà manasà tu viÓuddheneti Órute÷, na hy rÆpÃyà devatÃyà rÆpam upadiÓyate, yathÃbhÆtavÃdi hi ÓÃstram, mahÃrajanaæ vÃsa÷  vedÃham etaæ puru«aæ mahÃntam Ãdityavarïaæ tamasa÷ parastÃd iti prakaraïÃntaranirdeÓÃc ca sÃk«iïa ityÃdinà hiraïyamaya iti rÆpasÃmÃnyÃc candramukhavat, na maya¬ atra vikÃram ÃdÃya prayujyate, anÃrabhyatvÃd Ãtmana iti / yathà j¤ÃnÃdikalyÃïaguïagaïÃnantaryanirdeÓÃd aparimitakalyÃïaguïagaïaviÓi«Âaæ paraæ brahmety avagamyata evam Ãdityavarïaæ puru«am ityÃdinirdeÓÃt svÃbhimatasvÃnurÆpakalyÃïatamarÆpa÷ parabrahmabhÆta÷ puru«ottamo nÃrÃyaïa iti j¤Ãyate / tathÃsyeÓanà jagato vi«ïupatnÅ  hrÅÓ ca te lak«mÅÓ ca patnyau  sadà paÓyanti sÆraya÷  tamasa÷ parastÃt  k«ayantam asya rajasa÷ parÃka ityÃdinà patnÅparijanasthÃnÃdÅnÃæ nirdeÓÃd eva tathaiva santÅty avagamyate / yathÃha bhëyakÃra  yathÃbhÆtavÃdi hi ÓÃstram iti /

(136)
etaduktaæ bhavati  yathà satyaæ j¤Ãnaæ anantaæ brahmeti nirdeÓÃt paramÃtmasvarÆpaæ samastaheyapratyanÅkÃnavadhikÃnantaikatÃnatayÃparicchedyatayà ca sakaletaravilak«aïaæ tathà ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit  parÃsya Óaktir vividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca  tam eva bhÃntam anubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvam idaæ vibhÃtÅtyÃdinirdeÓÃn niratiÓayÃsaækhyeyÃÓ ca guïÃ÷ sakaletaravilak«aïÃ÷ / tathÃdityavarïam ityÃdinirdeÓÃd rÆpaparijanasthÃnÃdayaÓ ca sakaletaravilak«aïÃ÷ svÃsÃdhÃraïà anirdeÓyasvarÆpasvabhÃvà iti /

(137)
vedÃ÷ pramÃïaæ ced vidhyarthavÃdamantragataæ sarvam apÆrvam aviruddham arthajÃtaæ yathÃvasthitam eva bodhayanti / prÃmÃïyaæ ca vedÃnÃm autpattikas tu ÓabdasyÃrthena saæbandha ityuktam / yathÃgnijalÃdÅnÃm au«ïyÃdiÓaktiyoga÷ svÃbhÃvika÷, yathà ca cak«urÃdÅnÃm indriyÃïÃæ buddhiviÓe«ajanaÓakti÷ svÃbhÃvikÅ tathà ÓabdasyÃpi bodhanaÓakti÷ svÃbhÃvikÅ / na ca hastace«ÂÃdivat saæketamÆlaæ Óabdasya bodhakatvam iti vaktuæ Óakyam / anÃdyanusaædhÃnÃvicchede 'pi saæketayit­puru«Ãj¤ÃnÃt / yÃni saæketamÆlÃni tÃni sarvÃïi sÃk«Ãd và paraæparayà và j¤Ãyante / na ca devadattÃdiÓabdavat kalpayituæ yuktam / te«u ca sÃk«Ãd và paraæparayà và saæketo j¤Ãyate / gavÃdiÓabdÃnÃæ tv anÃdyanusaædhÃnÃvicchede 'pi saæketÃj¤ÃnÃd eva bodhakatvaÓakti÷ svÃbhÃvikÅ / ato 'gnyÃdÅnÃæ dÃhakatvÃdiÓaktivad indriyÃïÃæ bodhakatvaÓaktivac ca ÓabdasyÃpi bodhakatvaÓaktir ÃÓrayaïÅyà //

(138)
nanu cen indriyavac chabdasyÃpi bodhakatvaæ svÃbhÃvikaæ saæbandhagrahaïaæ bodhakatvÃya kim ity apek«ate, liÇgÃdivad iti ucyate  yathà j¤Ãtasaæbandhaniyamaæ dhÆmÃdyagnyÃdivij¤Ãnajanakaæ tathà j¤Ãtasaæbandhaniyama÷ Óabdo 'py arthaviÓe«abuddhijanaka÷ / evaæ tarhi Óabdo 'py arthaviÓe«asya liÇgam ity anumÃnaæ syÃt  naivam / ÓabdÃrthayo÷ saæbandho bodhyabodhkabhÃva eva dhÆmÃdÅnÃæ tu saæbandhÃntara iti tasya saæbandhasya j¤ÃnadvÃreïa buddhijanakatvam iti viÓe«a÷ / evaæ g­hÅtasaæbandhasya bodhakatvadarÓanÃd anÃdyanusaædhÃnÃvicchede 'pi saæketÃj¤ÃnÃd bodhakatvaÓaktir eveti niÓcÅyate /

(139)
evaæ bodhakÃnÃæ padasaæghÃtÃnÃæ saæsargaviÓe«abodhakatvena vÃkyaÓabdÃbhidheyÃnÃm uccÃraïakramo yatra puru«abuddhipÆrvakas te pauru«eyÃ÷ Óabdà ity ucyante / yatra tu taduccÃraïakrama÷ pÆrvapÆrvoccaraïakramajanitasaæskÃrapÆrvaka÷ sarvadÃpauru«eyÃs te ca vedà ity+ucyante / etad eva vedÃnÃm apauru«eyatvaæ nityatvaæ ca yatpÆrvoccÃraïakramajanitasaæskÃreïa tam eva kramaviÓe«aæ sm­tvà tenaiva krameïoccÃryamÃïatvam / te cÃnupÆrvÅviÓe«eïa saæsthità ak«ararÃÓayo vedà ­gyaju÷sÃmÃtharvabhedabhinnà anantaÓÃkhà vartante / te ca vidhyarthavÃdamantrarÆpà vedÃ÷ parabrahmabhÆtanÃrÃyaïasvarÆpaæ tadÃrÃdhanaprakÃrÃdhitÃt phalaviÓe«aæ ca bodhayanti / paramapuru«avat tatsvarÆpatadÃrÃdhanatatphalaj¤ÃpakavedÃkhyaÓabdajÃtaæ nityam eva / vedÃnÃm anantatvÃd duravagÃhatvÃc ca paramapuru«aniyuktÃ÷ paramar«aya÷ kalpe kalpe nikhilajagadupakÃrÃrthaæ vedÃrthaæ sm­tvà vidhyarthavÃdamantramÆlÃni dharmaÓÃstrÃïÅtihÃsapurÃïÃni ca cakru÷ / laukikÃÓ ca Óabdà vedarÃÓer uddh­tyaiva tattadarthaviÓe«anÃmatayà pÆrvavat prayuktÃ÷ pÃraæparyeïa prayujyante / nanu ca vaidika eva sarve vÃcakÃ÷ ÓabdÃÓ cec chandasyaivaæ bhëÃyÃm evam iti lak«aïabheda÷ katham upapadyate / ucyate  te«Ãm eva ÓabdÃnÃæ tasyÃm evÃnupÆrvyÃæ vartamÃnÃæ tathaiva prayoga÷ / anyatra prayujyamÃnÃnÃm anyatheti na kaÓcid do«a÷ /

(140)
evam itihÃsapurÃïadharmaÓÃstropab­æhitasÃÇgavedavedya÷ parabrahmabhÆto nÃrÃyaïo nikhilaheyapratyanÅka÷ sakaletaravilak«aïo 'paricchinnaj¤ÃnÃnandaikasvarÆpa÷ svÃbhÃvikÃnavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïÃkara÷ svasaækalpÃnuvidhÃyisvarÆpasthitiprav­ttibhedacidacidvastujÃto 'paricchedyasvarÆpasvabhÃvÃnantamahÃvibhÆtir nÃnÃvidhÃnantacetanÃcetanÃtmakaprapa¤calÅlopakaraïa iti pratipÃditam / sarvaæ khalv idaæ brahma  aitadÃtmyam idaæ sarvaæ  tat tvam asi Óvetaketo 
enam eke vadanty agniæ maruto 'nyo prajÃpatim /
indram eke pare prÃïam apare brahma ÓÃÓvatam //
jyotÅæ«i ÓuklÃni ca yÃni loke trayo lokà lokapÃlÃs trayÅ ca /
trayo 'gnayaÓ cÃhutayaÓ ca pa¤ca sarve deva devakÅputra eva //
tvaæ yaj¤as tvaæ va«aÂkÃras tvam oækÃra÷ paraætapa÷ /
­tudhÃmà vasu÷ pÆrvo vasÆnÃæ tvaæ prajÃpati÷ //
jagatsarvaæ ÓarÅraæ te sthairyaæ te vasudhÃtalam /
agni÷ kopa÷ prasÃdas te soma÷ ÓrÅvatsalak«aïa÷ //
jyotÅæ«i vi«ïur bhuvanÃni vi«ïur vanÃni vi«ïur girayo diÓaÓ ca /
nadya÷ samudrÃÓ ca sa eva sarvaæ yad asti yan nÃsti ca vipravarya //
ityÃdisÃmÃnÃdhikaraïyaprayoge«u sarvai÷ Óabdai÷ sarvaÓarÅratayà sarvaprakÃraæ brahmaivÃbhidhÅyata iti coktam / satyasaækalapaæ paraæ brahma svayam eva bahuprakÃraæ syÃm iti saækalpyÃcitsama«ÂirÆpamahÃbhÆtasÆk«mavastu bhokt­vargasamÆhaæ ca svasmin pralÅnaæ svayam eva vibhajya tasmÃd bhÆtasÆk«mÃd vÃstuno mahÃbhÆtÃni s­«Âvà te«u ca bhokt­vargÃtmatayà praveÓya taiÓcid adhi«Âhitair mahÃbhÆtair anyonyasaæs­«Âai÷ k­tsnaæ jagad vidhÃya svayam api sarvasyÃtmatayà praviÓya paramÃtmatvenÃvasthitaæ sarvaÓarÅraæ bahuprakÃram avati«Âhate / yad idaæ mahÃbhÆtasÆk«maæ vastu tad eva prak­tiÓabdenÃbhidhÅyate / bhokt­vargasamÆha eva puru«aÓabdena cocyate / tau ca prak­tipuru«au paramÃtmaÓarÅratayà paramÃtmaprakÃrabhÆtau / tatprakÃra÷ paramÃtmaiva prak­tipuru«aÓabdÃbhideya÷ / so 'kÃmayata bahu syÃæ prajÃyeyeti  tats­«Âvà tad evÃnupraviÓat  tad anupraviÓya sac ca tyac cÃbhavan niruktaæ cÃniruktaæ ca nilayanaæ cÃnilayanaæ ca vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca satyaæ cÃn­taæ ca satyam abhavad iti pÆrvoktaæ sarvam anayaiva Órutyà vyaktam /

(141)
brahmaprÃptyupÃyaÓ ca ÓÃstrÃdhigatatattvaj¤ÃnapÆrvakasvakarmÃnug­hÅtabhaktini«ÂhÃsÃdhyÃnavadhikÃtiÓayapriyaviÓadatamapratyak«atÃpannÃnudhyÃnarÆpaparabhaktir evetyuktam / bhaktiÓabdaÓ ca prÅtiviÓe«e vartate / prÅtiÓ ca j¤ÃnaviÓe«a eva / nanu ca sukhaæ prÅtir ityanarthÃntaram / sukhaæ ca j¤ÃnaviÓe«asÃdhyaæ padÃrthÃntaram iti hi laukikÃ÷ / naivam / yena j¤ÃnaviÓe«eïa tatsÃdhyam ity ucyate sa eva j¤ÃnaviÓe«a÷ sukham /

(142)
etad uktaæ bhavati  vi«ayaj¤ÃnÃni sukhadu÷khamadhyasÃdhÃraïÃni / tÃni ca vi«ayÃdhÅnaviÓe«Ãïi tathà bhavanti / yena ca vi«ayaviÓe«eïa viÓe«itaæ j¤Ãnaæ sukhasya janakam ity abhimataæ tadvi«ayaæ j¤Ãnam eva sukhaæ, tadatireki padÃrthÃntaraæ nopalabhyate / tenaiva sukhitvavyavahÃropapatteÓ ca / evaævidhasukhasvarÆpaj¤Ãnasya viÓe«akatvaæ brahmavyatiriktasya vastuna÷ sÃtiÓayam asthiraæ ca / brahmaïas tv anavadhikÃtiÓayaæ sthiraæ ceti / Ãnando brahmety ucyate / vi«ayÃyattatvÃj j¤Ãnasya sukhasvarÆpatayà brahmaiva sukham / tad idam Ãha  raso vai sa÷  rasaæ he evÃyaæ labdhvÃnandÅ bhavatÅti brahmaiva sukham iti brahma labdhvà sukhÅ bhavatÅtyartha÷ / paramapuru«a÷ svenaiva svayam anavadhikÃtiÓayasukha÷ san parasyÃpi sukhaæ bhavati / sukhasvarÆpatvÃviÓe«Ãt / brahma yasya j¤Ãnavi«ayo bhavati sa sukhÅ bhavatÅtyartha÷ / tad evaæ parasya brahmaïo 'navadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïÃkarasya niravadyasyÃnantamahÃvibhÆter anavadhikÃtiÓayasauÓÅlyasaundaryavÃtsalyajaladhe÷ sarvaÓe«itvÃd Ãtmana÷ Óe«atvÃt pratibaædhitayÃnusaædhÅyamÃnam anavadhikÃtiÓayaprÅtivi«ayaæ sat paraæ brahmaivainam ÃtmÃnaæ prÃpayatÅti /

(143)
nanu cÃtyantaÓe«ataivÃtmano 'navadhikÃtiÓayasukham ityuktaæ bhavati / tad etat sarvalokaviruddham / tathà hi sarve«Ãm eva cetanÃnÃæ svÃtantryam eva i«Âatamaæ d­Óyate, pÃratantryaæ du÷khataram / sm­tiÓ ca 
sarvaæ paravaÓam du÷khaæ sarvam ÃtmavaÓaæ sukham /
tathà hi 
sevà Óvav­ttir ÃkhyÃtà tasmÃt tÃæ parivarjayet /
iti / tad idam anadhigatadehÃtiriktÃtmarÆpÃïÃæ ÓarÅrÃtmÃbhimÃnavij­mbhitam / tathà hi  ÓarÅraæ hi manu«yatvÃdijÃtiguïÃÓrayapiï¬abhÆtaæ svatantraæ pratÅyate / tasminn evÃham iti saæsÃriïÃæ pratÅti÷ / ÃtmÃbhimÃno yÃd­Óas tadanuguïaiva puru«ÃrthapratÅti÷ / siæhavyÃghravarÃhamanu«yayak«arak«a÷piÓÃcadevadÃnavastrÅpuæsavyavasthitÃtmÃbhimÃnÃnÃæ sukhÃni vyavasthitÃni / tÃni ca parasparaviruddhÃni / tasmÃd ÃtmÃbhimÃnÃnuguïapuru«Ãrthavyavasthayà sarvaæ samÃhitam / ÃtmasvarÆpaæ tu devÃdidehavilak«aïaæ j¤ÃnaikÃkÃram / tac ca paraÓe«ataikasvarÆpam / yathÃvasthitÃtmÃbhimÃne tadanuguïaiva puru«ÃrthapratÅti÷ / Ãtmà j¤Ãnamayo 'mala iti sm­ter j¤ÃnaikÃkÃratà pratipannà / patiæ viÓvasyetyÃdi Órutiguïai÷ paramÃtmaÓe«ataikÃkÃratà ca pratÅtà / ata÷ siæhavyÃghrÃdiÓarÅrÃtmÃbhimÃnavat svÃtantryÃbhimÃno 'pi karmak­taviparÅtÃtmaj¤ÃnarÆpo veditavya÷ / ata÷ karmak­tam eva paramapuru«avyatiriktavi«ayÃïÃæ sukhatvam / ata eva te«Ãm alpatvam asthiratvaæ ca paramapuru«asyaiva svata eva sukhatvam / atas tad eva sthiram anavadhikÃtiÓayaæ ca  kaæ brahma khaæ brahma  Ãnando brahma  satyaæ j¤Ãnam anantaæ brahmeti Órute÷ / brahmavyatiriktasya k­tsnasya vastuna÷ svarÆpeïa sukhatvÃbhÃva÷ karmak­tatvena cÃsthiratvaæ bhagavatà parÃÓareïoktam 
narakasvargasaæj¤e vai pÃpapuïye dvijottama /
vastv ekam eva du÷khÃya sukhÃyer«yÃgamÃya ca /
kopÃya ca yatas tasmÃd vastu vastvÃtmakaæ kuta÷ //
sukhadu÷khÃdyekÃntarÆpiïo vastuno vastutvaæ kuta÷ / tadekÃntatà puïyapÃpak­tetyartha÷ / evam anekapuru«Ãpek«ayà kasyacit sukham eva kasyacid du÷khaæ bhavatÅtyavasthÃæ pratipÃdya, ekasminn api puru«e na vyavasthitam ityÃha 
tad eva prÅyate bhÆtvà punarsu÷khÃya jÃyate /
tad eva kopÃya yata÷ prasÃdÃya ca jÃyate //
tasmÃd du÷khÃtmakaæ nÃsti na ca kiæcit sukhÃtmakam /
iti sukhadu÷khÃtmakatvaæ sarvasya vastuna÷ karmak­taæ na vastusvarÆpak­tam / ata÷ karmÃvasÃne tad apaitÅtyartha÷ /

(144)
yat tu sarvaæ paravaÓaæ du÷kham ityuktaæ tatparamapuru«avyatiriktÃnÃæ parasparaÓe«aÓe«ibhÃvÃbhÃvÃt tadvyatiriktaæ prati Óe«atà du÷kham evetyuktam / sevà Óvav­ttir ÃkhyÃtety atrÃpy asevyasevà Óvav­ttir evetyuktam / sa hy ÃÓramai÷ sadopÃsya÷ samastair eka eva tv iti sarvair ÃtmayÃthÃtmyavedibhi÷ sevya÷ puru«ottama eka eva / yathoktaæ bhagavatà 
mÃæ ca yo 'vyabhicÃreïa bhaktiyogena sevate /
sa guïÃn samatÅtyaitÃn brahmabhÆyÃya kalpate //
itÅyam eva bhaktirÆpà sevà brahmavid Ãpnoti param  tam evaæ vidvÃn am­ta iha bhavati  brahma veda brahmaiva bhavatÅtyÃdi«u vedanaÓabdenÃbhidhÅyata ityuktam / yam evai«a v­ïute tena labhya iti viÓe«aïÃd yam evai«a v­ïuta iti bhavagatà varaïÅyatvaæ pratÅyate / varaïÅyaÓ ca priyatama÷ / yasya bhagavaty anavadhikÃtiÓayà prÅtir jÃyate sa eva bhagavata÷ priyatama÷ / tad uktaæ bhagavatà 
priyo hi j¤Ãnino 'tyartham ahaæ sa ca mama priya÷ /
iti / tasmÃt parabhaktirÆpÃpannam eva vedanaæ tattvato bhagavatprÃptisÃdhanam / yathoktaæ bhagavatà dvaipÃyanena mok«adharme sarvopani«advyÃkhyÃnarÆpam 
na saæd­Óo ti«Âhati rÆpam asya na cak«u«Ã paÓyati kaÓcanainam /
bhaktyà ca dh­tyà ca samÃhitÃtmà j¤ÃnasvarÆpaæ paripaÓyatÅtÅha //
dh­tyà samÃhitÃtmà bhaktyà puru«ottamaæ paÓyati  sÃk«Ãtkaroti  prÃpnotÅtyartha÷ / bhaktyà tv anannyayà Óakya ityanenÃikÃrthyÃt / bhaktiÓ ca j¤ÃnaviÓe«a eveti sarvam upapannam /

(145)
sÃrÃsÃravivekaj¤Ã garÅyÃæso vimatsarÃ÷ /
pramÃïatantrÃ÷ santÅti k­to vedÃrthasaÇgraha÷ //