Ramanuja: Vedarthasamgraha

Input by Sadanori ISHITOBI


PLAIN TEXT VERSION


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




(1)
a÷eùacidacidvastuvi÷eùiõe ÷eùa÷àyine /
nirmalànantakalyàõanidhaye viùõave namaþ //(1)

(2)
paraü brahmaivàj¤aü bhramaparigataü saüsarati tatparopàdhyàlãóhaü viva÷ama÷ubhasyàspadam iti /
÷rutinyàyàpetaü jagati vitataü mohanam idaü tamo yenàpàstaü sa hi vijayate yàmunamuniþ //(2)

(3)
a÷eùajagaddhitànu÷àsana÷rutinikara÷irasi samadhigato 'yam arthaþ jãvaparamàtmayàthàtmyaj¤ànapårvakavarõà÷ramadharmetikartavyatàkaparamapuruùacaraõayugaladhyànàrcanapraõàmàdir atyarthapriyas tatpràptiphalaþ /

(4)
asya jãvàtmano 'nàdyavidyàsaücitapuõyapàparåpakarmapravàhahetukabrahmàdisuranaratiryaksthàvaràtmakacaturvidhadehaprave÷akçtatattadabhimànajanitàvarjanãyabhavabhayavidhvaüsanàya dehàtiriktàtmasvaråpatatsvabhàvatadantarayàmiparamàtmasvaråpatatsvabhàvatadupàsanatatphalabhåtàtmasvaråpàvirbhàvapårvakànavadhikàti÷ayànandabrahmànubhavaj¤àpane pravçttaü hi vedàntavàkyajàtam, tat tvam asi / ayam àtmà brahma / ya àtmani tiùñhann àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmàntaryàmy amçtaþ / eùa sarvabhåtàntaràtmàpahatapàpmà divyo deva eko nàràyaõaþ / tam etaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasànà÷akena / brahmavid àpnoti param / tam evaü vidvàn amçta iha bhavati nànyaþ panthà ayanàya vidyata ityàdikam /

(5)
jãvàtmanaþ svaråpaü devamanuùyàdiprakçtipariõàmavi÷eùaråpanànàvidhabhedarahitaü j¤ànànandaikaguõaü, tasyaitasya karmakçtadevàdibhede 'padhvaste svaråpabhedo vàcàm agocaraþ svasaüvedyaþ, j¤ànasvaråpam ity etàvad eva nirde÷yam / tac ca sarveùàm àtmanàü samànam /

(6)
evaüvidhacidacidàtmakaprapa¤casyodbhavasthitipralayasaüsàranirvartanaikahetubhåtaþ samastaheyapratyanãkànantakalyàõatayà ca svetarasamastavastuvilakùaõasvaråpo 'navadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõaþ sarvàtmaparabrahmaparajyotiþparatattvaparamàtmasadàdi÷abdabhedair nikhilavedàntavedyo bhagavàn nàràyaõaþ puruùottama ity antaryàmisvaråpam / asya ca vaibhavapratipàdanaparàþ ÷rutayaþ svetarasamastacidacidvastujàtàntaràtmatayà nikhilaniyamanaü tacchaktitadaü÷atadvibhåtitadråpataccharãratattanuprabhçtibhiþ ÷abdais tatsàmànàdhikaraõyena ca pratipàdayanti /

(7)
tasya vaibhavapratipàdanaparàõàm eùàü sàmànàdhikaraõyàdãnàü vivaraõe pravçttàþ kecana nirvi÷eùaj¤ànamàtram eva brahma, tac ca nityamuktasvaprakà÷asvabhàvam api tat tvam asy àdisàmànàdhikaraõyàvagatajãvàikyaü, brahmaivàj¤aü badhyate mucyate ca, nirvi÷eùacinmàtràtireke÷vare÷itavyàdyanantavikalparåpaü kçtsnaü jaganmithyà, ka÷cid baddhaþ, ka÷cin mukta ity iyam avasthà na vidyate / itaþ pårvaü kecana muktà ity ayam artho mithyà / ekam eva ÷arãraü jãvavan nirjãvànãtaràõi, taccharãraü kim iti na vyavasthitam, àcàryo j¤ànasyopadeùñà mithyà ÷àstraü ca mithyà ÷àstrapramàtà ca mithyà ÷àstrajanyaü j¤ànaü ca mithyà  etat sarvaü mithyàbhåtenaiva ÷àstreõàvagamyata iti varõayanti /

(8)
apare tv apahatapàpmatvàdisamastakalyàõaguõopetam api brahmaitenaivàikyàvabodhena kenacid upàdhivi÷eùeõa saübaddhaü badhyate mucyate ca nànàvidhamalaråpapariõàmàspadaü ceti vyavasthitàþ /

(9)
anye punar aikyàvabodhayàthàtmyaü varõayantaþ svàbhàvikanirati÷ayàparimitodàraguõasàgaraü brahmaiva suranaratiryaksthàvaranàrakisvargyapavargicetaneùu svabhàvato vilakùaõam avilakùaõaü ca viyadàdinànàvidhamalaråpapariõàmàspadaü ceti pratyavatiùñhante /

(10)
tatra prathamapakùasya ÷rutyarthaparyàlocanaparà duùparihàràn doùàn udàharanti / prakçtaparàmar÷itacchabdàvagatasvasaükalpakçtajagadudayavibhavavilayàdayas tad+aikùata bahu syàü prajàyeyetyàrabhya sanmålàþ somyemàþ sarvàþ prajàþ sadàyatanàþ satpratiùñhà ityàdibhiþ padaiþ pratipàditàs tatsaübandhitayà prakaraõàntaranirdiùñàþ sarvaj¤atàsarva÷aktitvasarve÷varatvasarvaprakàratvasamàbhyadhikanivçttisatyakàmatvasatyasaükalpatvasarvàvabhàsakatvàdyanavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõà apahatapàpmetyàdyanekavàkyàvagatanirastanikhiladoùatà ca sarve tasmin pakùe vihanyante /

(11)
atha syàt  upakrame 'py ekavij¤ànena sarvavij¤ànamukhena kàraõasyaiva satyatàü pratij¤àya tasya kàraõabhåtasyaiva brahmaõaþ satyatàü vikàrajàtasyàsatyatàü mçddçùñàntena dar÷ayitvà satyabhåtasyaiva brahmaõaþ sad eva somyedam agra àsãd ekam evàdvitãyam iti sajàtãyavijàtãyanikhilabhedanirasanena nirvi÷eùataiva pratipàdità / etac chodhakàni prakaraõàntaragatavàkyàny api satyaü j¤ànam anantaü brahma, niùkalaü niùkriyaü nirguõaü, vij¤ànam ànandam ityàdãni sarvavi÷eùapratyanãkaikàkàratàü bodhayanti / na caikàkàratàbodhane padànàü paryàyatà / ekatve 'pi vastunaþ sarvavi÷eùapratyanãkatopasthàpanena sarvapadànàm arthavattvàd iti /

(12)
naitad evam / ekavij¤ànena sarvavij¤ànaü sarvasya mithyàtve sarvasya j¤àtavyasyàbhàvàn na setsyati / satyatvamithyàtvayor ekatàprasaktir và / api tv ekavij¤ànena sarvavij¤ànaü sarvasya tadàtmakatvenaiva satyatve sidhyati /

(13)
ayam arthaþ  ÷vetaketuü pratyàha stabdho 'sy uta tam àde÷am apràkùya iti paripårõa iva lakùyase tàn àcàryàn prati tam apy àde÷aü pçùñavàn asãti / àdi÷yate 'nenety àde÷aþ / àdeùaþ pra÷àsanam / etasya và akùarasya gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhata ity àdibhir aikyarthyàt / tathà ca mànavaü vacaþ  pra÷àsitàraü sarveùàm ityàdi / atràpy ekam eveti jagadupàdànatàü pratipàdyàdvitãyapadenàdhiùñhàtaranivàraõàd asyaivàdhiùñhàtçtvam api pratipàdyate /atas taü pra÷àsitàraü jagadupàdànabhåtam api pçùñavàn asi yena ÷rutena matena vij¤àtenà÷rutam amatam avij¤ànaü ÷rutaü mataü vij¤àtaü bhavatãty uktaü syàt / nikhilajagadudayavibhavavilayàdikàraõabhåtaü sarvaj¤atvasatyakàmatvasatyasaükalpatvaparimitodàraguõagaõasàgaraü kiü brahmàpi tvayà ÷rutam iti hàrdo bhàvaþ / tasya nikhilakàraõatayà kàraõam eva nànàsaüsthànavi÷eùasaüsthitaü kàryam ity ucyata iti kàraõabhåtasåkùmacidacidvastu÷arãrakabrahmavij¤ànena kàrrabhåtam akhilaü jagad vij¤àtaü bhavatãti hçdi nidhàya yenà÷rutaü ÷rutaü bhavaty amataü matam avij¤àtaü vij¤àtaü syàd iti putraü prati pçùñavàn pità / tad etatsakalasya vastujàtasyaikakàraõatvaü pitçhçdi nihitam ajànan putraþ parasparavilakùaõeùu vastuùv anyasya j¤ànena tadanyavij¤ànasyàghañamànatàü buddhvà paricodayati  kathaü nu bagavaþ sa àde÷a iti /

(14)
paricoditaþ punas tad eva hçdi nihitaü j¤ànànandàmalatvaikasvaråpam aparicchedyamàhàtmyaü satyasaükalpatvami÷rair anavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõair juùñam avikàrasvaråpaü paraü brahmaiva nàmaråpavibhàgànarhasåkùmacidacidvastu÷arãraü svalãlàyai svasaükalpenànantavicitrasthiratrasasvaråpajagatsaüsthànaü svàü÷enàvasthitam iti /

(15)
tajj¤ànenàsya nikhilasya j¤àtatàü bruvaül lokadçùñaü kàryakàraõayor ananyatvaü dar÷ayituü dçùñàntam àha  yathà somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàd vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttikety eva satyam iti / ekam eva mçddravyaü svaikade÷ena nànàvyavahàràspadatvàya ghaña÷aràvàdinànàsaüsthànàvasthàråpavikàràpannaü nànànàmadheyam api mçttikàsaüsthànavi÷eùatvàn mçddravyam evettham avasthitaü na vastvantaram iti / yathà mçtpiõóavij¤ànena tatsaüsthànavi÷eùaråpam ghaña÷aràvàdi sarvaü j¤àtam eva bhavatãtyarthaþ /

(16)
tataþ kçtsnasya jagato brahmaikakàraõatàm ajànan putraþ pçcchati  bhagavàüs tv eva me tad bravãtv iti / tataþ sarvaj¤aü sarva÷akti brahmaiva sarvakàraõam ity upadi÷an sa hovàca sad eva somyedam agra àsãd ekam evàdvitãyam iti / atredam iti jagan nirdiùñam / agra iti ca sçùñeþ pårvakàlaþ / tasmin kàle jagataþ sadàtmakatàü sad eveti pratipàdya, tatsçùñikàle 'py avi÷iùñam iti kçtvaikam eveti sadàpannasya jagatas tadànãm avibhaktanàmaråpatàü pratipàdya tatpratipàdanenaiva sato jagadupàdànatvaü pratipàditam iti svavyatiriktanimittakàraõam advitãyapadena pratiùiddham /

(17)
tam àde÷am pràkùyo yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatãtyàdàv eva pra÷àstitaiva jagadupàdànam iti hçdi nihitam idànãm abhivyaktam / svayam eva jagadupàdànaü jagannimittaü ca sat tad aikùata bahu syàü prajàyeyeti / tad etacchabdavàcyaü paraü brahma sarvaj¤aü sarva÷akti satyasaïkalpam avàptasamastakàmam api lãlàrthaü vicitrànantacidacinmi÷rajagadråpeõàham eva bahu syàü tadarthaü prajàyeyeti svayam eva saükalpya svàü÷aikade÷àd eva viyadàdibhåtàni sçùñvà punar api saiva sacchabdàbhihità parà devataivam aikùata hantàham imàs tisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti / anena jãvenàtmaneti  jãvasya brahmàtmakatvaü pratipàdya brahmàtmajãvànuprave÷àd eva kçtsnasyàcidvastunaþ padàrthatvam evaübhåtasyaiva sarvasya vastuno nàmabhàktvam iti ca dar÷ayati / etaduktaü bhavati  jãvàtmà tu brahmaõaþ ÷arãratayà prakàratvàd brahmàtmakaþ / yasyàtmà ÷arãram iti ÷rutyantaràt / evaübhåtasya jãvasya ÷arãratayà prakàrabhåtàni devamanuùyàdisaüsthànàni vastånãti brahmàtmakàni tàni sarvàõi / ato devo manuùyo ràkùasaþ pa÷ur mçgaþ pakùã vçkùo latà kàùñhaü ÷ilà tçõaü ghañaþ paña ityàdayaþ sarve prakçtipratyayayogenàbhidhàyakatayà prasiddhàþ ÷abdà loke tattadvàcyatayà pratãyamànatattatsaüsthànavastumukhena tadabhimànijãvatadantaryàmiparamàtmaparyantasaüghàtasyaiva vàcakà iti /

(18)
evaü samastacidacidàtmakaprapa¤casya sadupàdànatàsannimittatàsadàdhàratàsanniyamyatàsaccheùatàdi sarvaü ca sanmålàþ somyemàþ sarvàþ prajàþ sadàyatanàþ satpratiùñhà ityàdinà vistareõa pratipàdya kàryakàraõabhàvàdimukhenàitadàtmyam idaü sarvaü tatsatyam iti kçtsnasya jagato brahmàtmakatvam eva satyam iti pratipàdya kçtsnasya jagataþ sa evàtmà kçtsnaü jagat tasya ÷arãraü tasmàt tvaü÷abdavàcyam api jãvaprakàraü brahmaiveti sarvasya brahmàtmakatvaü pratij¤àtaü tat tvam asãti jãvavi÷eùa upasaühçtam /

(19)
etad uktaü bhavati / aitadàtmyam idaü sarvam iti cetanàcetanaprapa¤cam idaü sarvam iti nirdi÷ya tasya prapa¤casyaiùa àtmeti pratipàditaþ, prapa¤codde÷ena brahmàtmakatvaü patipàditam ityarthaþ / tad idaü brahmàtmakatvaü kim àtma÷arãrabhàvenota svaråpeõeti vivecanãyam / svaråpeõa ced brahmaõaþ satyasaïkalpàdyaþ  tad aikùata bahu syaü prajàyeyety upakramàvagatà bàdhità bhavanti / ÷arãràtmabhàvena ca tad àtmakatvaü ÷rutyantaràd vi÷eùato 'vagatam antaþpraviùñaþ ÷àstà janànàü sarvàtmeti pra÷àsitçtvaråpàtmatvena sarveùàü janànàm antaþpraviùño 'taþ sarvàtmà sarveùàü janànàm àtmà sarvaü càsya ÷arãram iti vi÷eùato j¤àyate brahmàtmakatvam / ya àtmani tiùñhann àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmàntaryàmyamçta iti ca / atràpy anena jãvenàtmanetãdam eva j¤àyata iti pårvam evoktam / ataþ sarvasya cidacidvastuno brahma÷arãratvàt sarvaprakàraü sarva÷abdair brahmaivàbhidhãyata iti tat tvam iti sàmànàdhikaraõyena jãva÷arãratayà jãvaprakàraü brahmaivàbhihitam /

(20)
evam abhihite saty ayam artho j¤àyate  tvam iti yaþ pårvaü dehasyàdhiùñhàtçtayà pratãtaþ sa paramàtma÷arãratayà paramàtmaprakàrabhåtaþ paramàtmaparyantaþ / atas tvam iti ÷abdas tvatprakàravi÷iùñaü tvadantaryàmiõam evàcaùña iti / anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti brahmàtmakatayaiva jãvasya ÷arãriõaþ svanàmabhàktvàt tat tvam iti sàmànàdhikaraõyapravçttayor dvayor api padayor brahmaiva vàcyam / tatra ca tatpadaü jagatkàraõabhåtaü sakalakalyàõaguõagaõàkaraü nirvadyaü nirvikàram àcaùñe / tvam iti ca tad eva brahma jãvàntaryàmiråpeõa sa÷arãraprakàravi÷iùñam àcaùñe / tad evaü pravçttinimittabhedenaikasmin brahmaõy eva tat tvam iti dvayoþ padayor vçttir uktà / brahmaõo niravadyaü nirvikàraü sakalakalyàõaguõagaõàkaratvaü jagatkàraõatvaü càbàdhitam /

(21)
a÷rutavedàntàþ puruùàþ padàrthàþ sarve jãvàtmana÷ ca brahmàtmakà iti na pa÷yati sarva÷abdànàü ca kevaleùu tattatpadàrtheùu vàcyaikade÷eùu vàcyaparyavasànaü manyante / idànãü vedàntavàkya÷ravaõena brahmakàryatayà tadantaryàmitayà ca sarvasya brahmàtmakatvaü sarva÷abdànàü tattatprakàrasaüsthitabrahmavàcitvaü ca jànanti / nanv evaü gavàdi÷abdànàü tattatpadàrthavàcitayà vyutpattir bàdhità syàt / naivaü sarve ÷abdà acijjãvavi÷iùñasya paramàtmano vàcakà ity uktam / nàmaråpe vyàkaravàõãty atra / tatra laukikàþ puruùàþ ÷abdaü vyàharantaþ ÷abdavàcye pradhànàü÷asya paramàtmanaþ pratyakùàdyaparicchedyatvàd vàcyaikade÷abhåte vàcyasamàptiü manyante / vedànta÷ravaõena ca vyutpattiþ påryate / evam eva vaidikàþ sarve ÷abdàþ paramàtmaparyantàn svàrthàn bodhayanti / vaidikà eva sarve ÷abdà vedàdav uddhçtyoddhçtya pareõaiva brahmaõà sarvapadàrthàn pårvavat sçùñvà teùu paramàtmaparyanteùu pårvavan nàmatayà prayuktàþ / tad àha manuþ 
sarveùàü tu nàmàni karmàõi ca pçthak pçthak /
veda÷abdebhya evàdau pçthaksaüsthà÷ ca nirmame //
iti / saüsthàþ saüsthànàni råpàõãti yàvat / àha ca bhagavàn parà÷araþ 
nàma råpaü bhåtànàü kçtyànàü prapa¤canam /
veda÷abdebhya evàdau daivàdãnàü cakàra saþ //
iti / ÷ruti÷ ca  såryàcandramasau dhàtà yathàpårvam akalpayad iti / såryàdãn pårvavat parikalpya nàmàni ca pårvavac cakàra ityarthaþ /

(22)
evaü jagadbrahmaõor ananyatvaü prapa¤citam / tenaikena j¤àtena sarvasya j¤àtato 'papàdità bhavati / sarvasya brahmakàryatvapratipàdanena tadàtmakatayaiva satyatvaü nànyatheti tat satyam ityuktam / yathà dçùñànte sarvasya mçdvikàrasya mçdàtmanaiva satyatvam /

(23)
÷odhakavàkyàny api niravadyaü sarvakalyàõaguõàkaraü paraü brahma bodhayanti / sarvapratyanãkàkàratàbodhane 'pi tattatpratyanãkàkàratàyàü bhedasyàvarjanãyatvàn na nirvi÷eùavastusiddhiþ /

(24)
nanu ca j¤ànamàtraü brahmeti pratipàdite nirvi÷eùaj¤ànamàtraü brahmeti ni÷cãyate / naivaü / svaråpaniråpaõadharma÷abdà hi dharmamukhena svaråpam api pratipàdayanti / gavàdi÷abdavat / tad àha såtrakàraþ  tadguõasàratvàt tadvyapade÷aþ pràj¤avat / yàvad àtmabhàvitatvàc ca na doùa iti / j¤ànena dharmeõa svaråpam api niråpitaü na j¤ànamàtraü brahmeti / katham idam avagamyata iti ced yaþ sarvaj¤aþ sarvavid ityàdij¤àtçtva÷ruteþ paràsya ÷aktir vividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca / vij¤àtàram are kena vijànãyàd ityàdi÷ruti÷atasamadhigatam idam / j¤ànasya dharmamàtratvàd dharmamàtrasyaikasya vastutvapratipàdanànupapatte÷ ca / ataþ satyaj¤ànàdipadàni svàrthabhåtaj¤ànàdivi÷iùñam eva brahma pratipàdayanti / tat tvam iti dvayor api padayoþ svàrthaprahàõena nirvi÷eùavastusvaråpopasthàpanaparatve mukhyàrthaparityàga÷ ca /

(25)
nanv aikye tàtparyani÷cayàn na lakùaõàdoùaþ / so 'yaü devadatta itivat / yathà so 'yam ity atra sa iti ÷abdena de÷àntarakàlàntarasaübandhã puruùaþ pratãyata ayam iti ca saünihitade÷avartamànakàlasaübandhã, tayoþ sàmànàdhikaraõyenàikyaü pratãyate / tatraikasya yugapadviruddhade÷akàlasaübandhitayà pratãtir na ghañata iti dvayor padayoþ svaråpamàtropasthàpanaparatvaü svaråpasya càikyaü pratipadyata iti cen naitad evam / so 'yaü devadatta ity atràpi lakùaõàgandho na vidyate / virodhàbhàvàt / ekasya bhåtavartamànakriyàdvayasaübaüdho na viruddhaþ / de÷àntarasthitir bhåtvà saünihitade÷asthitir vartate / ato bhåtavartamànakriyàdvayasaübandhitayàikyapratipàdanam aviruddham / de÷advayavirodha÷ ca kàlabhedena parihçtaþ / lakùaõàyàm api na dvayor api padayor lakùaõàsamà÷rayaõam / etenaiva lakùitena virodhaparihàràt / lakùaõàbhàva evoktaþ / de÷àntarasaübandhitayà bhåtasyaivànyade÷asaübandhitayà vartamànatvàvirodhàt /

(26)
evam atràpi jagatkàraõabåtasyaiva parasya brahmaõo jãvàntaryàmitayà jãvàtmatvam aviruddham iti pratipàditam / yathà bhåtayor eva hi dvayor aikyaü sàmànàdhikaraõyena pratãyate / tatparityàgena svaråpamàtràikyaü na sàmànàdhikaraõyàrthaþ  bhinnapravçttinimittànàü ÷abdànàm ekasminn arthe vçttiþ sàmànàdhikaraõyam iti hi tadvidaþ / tathàbhåtayor aikyam upapàditam asmàbhiþ / upakramavirodhyupasaühàrapadena vàkyatàtparyani÷caya÷ ca na ghañate / upakrame hi tad aikùata bahu syàm ityàdinà satyasaükalpatvaü jagadekakàraõatvam apy uktam / tadvirodhi càvidyà÷rayatvàdi brahmaõaþ /

(27)
api càrthabhedatatsaüsargavi÷eùabodhanakçtapadavàkyasya svaråpatàlabdhapramàõabhàvasya ÷abdasya nirvi÷eùavastubodhanàsàmarthàn na nirvi÷eùavastuni ÷abdaþ pramàõam / nirvi÷eùa ityàdi÷abdàs tu kenacid vi÷eùeõa vi÷iùñatayàvagatasya vastuno vastvantaragatavi÷eùaniùedhaparatayà bodhakàþ / itarathà teùam apy anavabodhakatvam eva / prakçtipratyayaråpeõa padasyaivànekavi÷eùagarbhatvàd anekapadàrthasaüsargabodhakatvàc ca vàkyasya /

(28)
atha syàt  nàsmàbhir nirvi÷eùe svayaüprakà÷e vastuni ÷abdaþ pramàõam ity ucyate / svataþsiddhasya pramàõànapekùatvàt / sarvaiþ ÷abdais taduparàgavi÷eùà j¤àtçtvàdayaþ sarve nirasyante / sarveùu vi÷eùeùu nivçtteùu vastumàtram anavacchinnaü svayaüprakà÷aü svata evàvatiùñhata iti / naitad evam / kena ÷abdena tadvastu nirdi÷ya tadgatavi÷eùà nirasyante / j¤aptimàtra÷abdeneti cen na / so 'pi savi÷eùam eva vastvavalambate / prakçtipratyayaråpeõa vi÷eùagarbhatvàt / j¤à avabodhana iti sakarmakaþ sakartçkaþ kriyàvi÷eùaþ kriyàntaravyàvartakasvabhàvavi÷eùa÷ ca prakçtyàvagamyate / pratyayena ca liïgasaükhyàdayaþ / svataþsiddhàv apy etatsvabhàvavi÷eùavirahe siddhir eva na syàt / anyasàdhanasvabhàvatayà hi j¤apteþ svataþsiddhir ucyate /

(29)
brahmasvaråpaü kçtsnaü sarvadà svayam eva prakà÷ate cen na tasminn anyadharmàdhyàsaþ saübhavati / na hi rajjusvaråpe 'vabhàsamàne sarpatvàdir adhyasyate / ata eva hi bhavadbhir àcchàdikàvidyàbhyupagamyate / tata÷ ca ÷àstrãyanivartakaj¤ànasya brahmaõi tirohitàü÷o viùayaþ / anyathà tasya nivartakatvaü ca na syàt / adhiùñhànàtirekirajjutvaprakà÷anena hi sarpatvaü bàdhyate / eka÷ ced vi÷eùo j¤ànamàtre vastuni ÷abdenàbhidhãyate sa ca brahmavi÷eùaõaü bhavatãti sarva÷rutipratipàditasarvavi÷eùaõavi÷iùñaü brahma bhavati /

(30)
ataþ pràmàõikànàü na kenàpi pramàõena nirvi÷eùavastusiddhiþ / nirvikalpakapratyakùe 'pi savi÷eùam eva vastu pratãyate / anyathà savikalpake so 'yam iti pårvàvagataprakàravi÷iùñapratyayànupapatteþ / vastusaüsthànavi÷eùaråpatvàd gotvàder nirvikalpatada÷àyàm api sasaüsthànam eva vastv ittham iti pratãyate / dvitãyàdipratyayeùu tasya saüsthànavi÷eùasyànekavastuniùñhatàmàtraü pratãyate / saüsthànaråpaprakàràkhyasya padàrthasyànekavastuniùñhatayànekavastuvi÷eùaõatvaü dvitãyàdipratyayàvagamyam iti dvitãyàdipratyayàþ savikalpakà ity ucyante / ata evaikasya padàrthasya bhinnàbhinnatvaråpeõa dvyàtmakatvaü viruddhaü pratyuktam / saüsthànasya saüsthàninaþ prakàratayà padàrthàntaratvam / prakàratvàd eva pçthaksiddhyanarhatvaü pçthaganupalambha÷ ceti na dvyàtmakatvasiddhiþ /

(31)
api ca nirvi÷eùavastvàdinà svayaüprakà÷e vastuni taduparàgavi÷eùàþ sarvaiþ ÷abdair nirasyanta iti vadatà ke te ÷abdà niùedhakà iti vaktavyam / vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttikety eva satyam iti vikàranàmadheyayor vàcàrambhaõamàtratvàt / yat tatra kàraõatayopalakùyate vastumàtraü tad eva satyam anyad asatyam itãyaü ÷rutir vadatãti cen naitad upapadyate / ekasmin vij¤àte sarvaü vij¤àtaü bhavatãti pratij¤àte 'nyaj¤ànenànyaj¤ànàsaübhavaü manvànasyaikam eva vastu vikàràdyavasthàvi÷eùeõa pàramàrthikenaiva nàmaråpam avasthitaü cet tatraikasmin vij¤àte tasmàd vilakùaõasaüsthànàntaram api tad eveti tatra dçùñànto 'yaü nidar÷itaþ / nàtra kasyacid vi÷eùasya niùedhakaþ ko 'pi ÷abdo dç÷yate / vàcàrambhaõam iti vàcà vyavahàreõàrabhyata ity àrambhaõam / piõóaråpeõàvasthitàyàþ mçttikàyà nàma vànyadvyavahàra÷ cànyaþ / ghaña÷aràvàdiråpeõàvasthitàyàs tasyà eva mçttikàyà anyàni nàmadheyàni vyavahàrà÷ cànyadda÷àþ / tathàpi sarvatra mçttikàdravyam ekam eva nànàsaüsthànanànànàmadheyàbhyàü nànàvyavahàreõa càrabhyata ityetad eva satyam ity anenànyaj¤ànenànyaj¤ànasaübhavo nidar÷itaþ / nàtra kiücid vastu niùidhyata iti pårvam evàyam arthaþ prapa¤citaþ /

(32)
api ca yenà÷rutaü ÷rutam ityàdinà brahmavyatiriktasya sarvasya mithyàtvaü pratij¤àtaü ced yathà somyaikena mçtpiõóenetyàdidçùñàntaþ sàdhyavikalaþ syàt / rajjusarpàdivan mçttikàvikàrasya ghaña÷aràvàder asatyatvaü ÷vetaketoþ ÷u÷råùoþ pramàõàntareõa yuktyà càsiddham ity etad api siùàdhayiùitam iti cet / yatheti dçùñàntayopàdànaü na ghañate /

(33)
sad eva somyedam agra àsãd ekam evàdvitãyam evàdvitãyam ity atra sad evaikam evety avadhàraõadvayenàdvitãyam ity anena ca sanmàtràtirekisajàtãyavijàtãyàþ sarve vi÷eùà niùiddhà iti pratãyata iti cenn etad evam / kàryakàraõabhàvàvasthàdvayàvasthitasyaikasya vastuna ekàvasthàvasthitasya j¤ànenàvasthàntaràvasthitasyàpi vastvaikyena j¤àtatàü dçùñàntena dar÷ayitvà ÷vetaketor apraj¤àtaü sarvasya brahmakàraõatvaü ca vaktuü sad eva somyedam ity àrabdham / idam agre sad evàsãd iti / agra iti kàlavi÷eùaþ / idaü÷abdavàcyasya prapa¤casya sadàpattiråpàü kriyàü sadravyatàü ca vadati / ekam eveti càsya nànànàmaråpavikàraprahàõam / etasmin pratipàdite 'sya jagataþ sadupàdànatà pratipàdità bhavati / anyatropàdànakàraõasya svavyatiriktàdhiùñhàtrapekùàdar÷ane 'pi sarvavilakùaõatvàd asya sarvaj¤asya brahmaõaþ sarva÷aktiyogo na viruddha ity advitãyapadam adhiùñhàtrantaraü nivàrayati / sarva÷aktiyuktatvàd eva brahmaõaþ / kà÷cana ÷rutayaþ prathamam upàdànakàraõatvaü pratipàdya nimittakàraõam api tad eveti pratipàdayanti / yatheyaü ÷rutiþ / anyà÷ ca ÷rutayo brahmaõo nimittakàraõatvam anuj¤àyàsyaivopàdànatàdi katham iti paricodya, sarva÷aktiyuktatvàd upàdànakàraõaü taditarà÷eùopakaraõaü ca brahmaiveti pariharanti  kiüsvid vanaü ka u sa vçkùa àsãd yato dyàvàpçthivã niùñakùurmaõãùiõo manasà pçcchated utdyad adhyatiùñhad bhuvanàni dhàrayan / brahma vanaü brahma sa vçkùa àsãd yato dyàvàpçthivã niùñatakùur manãùiõo manasà vibravãmi vaþ brahmàdhyatiùñhad bhuvanàni / dhàrayann iti sàmànyato dçùñena virodham à÷aïkya
brahmaõaþ sarvavilakùaõatvena parihàra uktaþ / ataþ sad eva somyedam agra àsãd ity atràpy agra ityàdyanekavi÷eùà brahmaõo pratipàditàþ / bhavadabhimatavi÷eùaniùedhavàcã ko 'pi ÷abdo na dç÷yate / praty uta jagadbrahmaõoþ kàryakàraõabhàvaj¤àpanàyàgra iti kàlavi÷eùasadbhàvaþ / àsãd iti kriyàvi÷eùo, jagadupàdànatà jagannimittatà ca, nimittopàdànayor bhedanirasanena tasyaiva brahmaõaþ sarva÷aktiyoga÷ cety apraj¤àtaþ sahasra÷o vi÷eùà eva pratipàditàþ /

(34)
yato vàstavakàryakàraõabhàvàdivij¤àne pravçttam ata evàsad evedam agra àsãd ityàrabhyàsatkàryavàdaniùedha÷ ca kriyate  kutas tu khalu somyaivaü syàd iti / pràgasata utpattir ahetuketyarthaþ / tad evopapàdayati  katham asataþ saj jàyeteti / asata utpannam asadàtmakam eva bhavatãtyarthaþ / yathà mçd utpannaü ghañàdikaü mçdàtmakam / sata utpattir nàma vyavahàravi÷eùahetubhåto 'vasthàvi÷eùayogaþ /

(35)
etad uktaü bhavati / ekam eva kàraõabhåtaü dravyam avasthàntarayogena kàryam ity ucyata ity ekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratipipàdayiùitam / tad asatkàryavàde na setsyati / tathà hi nimittasamavàyyasamavàyiprabhçtiþ kàraõair avayavyàkhyaü kàryaü dravyàntaram evotpadyata iti kàraõabhåtàd vastunaþ kàryasya vastvantaratvàn na tajj¤ànenàsya j¤àtatà katham api saübhavatãti / katham avayavi dravyàntaraü nirasyata iti cet / kàraõagatàvasthàntarayogasya dravyàntarotpattivàdinaþ saüpratipannasyaivaikatvanàmàntaràder upapàdakatvàd dravyàntaràdar÷anàc ceti kàraõam evàvasthàntaràpannaü kàryam ity ucyata ity uktam /

(36)
nanu niradhiùñhànabhramàsaübhavaj¤àpanàyàsatkàryavàdaniràsaþ kriyate / tathà hy ekaü cidråpaü satyam evàvidyàc chàditaü jagadråpeõa vivartata ity avidyà÷rayatvàya målakàraõaü satyam ity abhyupagantavyam ity asatkàryavàdaniràsaþ / naitad evam / ekavij¤ànena sarvavij¤ànapratij¤àdçùñàntamukhena satkàryavàdasyaiva prasaktatvàd ity uktam / bhavatpakùe niradhiùñhànabhramàsaübhavasya durupapàdatvàc ca / yasya hi cetanagatadoùaþ pàramàrthiko doùà÷rayatvaü ca pàramàrthikaü tasya pàramàrthikadoùeõa yuktasyàpàramàrthikagandharvanagaràdidar÷anam upapannaü, yasya tu doùa÷ càpàramàrthiko doùà÷rayatvaü càpàramàrthikaü tasyàpàramàrthikenàpy à÷rayeõa tad upapannam iti bhavatpakùe na niradhiùñhànabhramàsaübhavaþ /

(37)
÷odhakeùv api satyaü j¤ànam anantaü brahma, ànando brahmetyàdiùu vàkyeùu sàmànyàdhikaraõyavyutpattisiddhànekaguõavi÷iùñaikàrthàvabodhanam aviruddham iti sarvaguõavi÷iùñaü brahmàbhidhãyata iti pårvam evoktam /

(38)
athàta àde÷o neti netãti bahudhà niùedho dçùyata iti cet / kim atra niùidhyata iti vaktavyam / dve vàva brahmaõo råpe mårtaü caivàmårtaü ceti mårtàmårtàtmakaþ prapa¤caþ sarvo 'pi niùidhyata iti cen naivam / brahmaõo råpatayàpraj¤àtaü sarvaü råpatayopadi÷ya punar tad eva niùeddhum ayuktam / prakùàlanàd dhi païkasya dåràd aspar÷anaü varam iti nyàyàt / kas tarhi niùedhavàkyàrthaþ / såtrakàraþ svayam eva vadati  prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhati tato bravãti ca bhåya iti / uttaratra atha nàmadheyaü saty asya satyaü pràõà vai satyaü teùàm eùa satyam iti satyàdiguõagaõasya pratipàditatvàt pårvaprakçtaitàvanmàtraü na bhavati brahmeti, brahmaõa etàvanmàtratà pratiùidhyata iti såtràrthaþ /

(39)
neha nànàsti kiücanetyàdinà nànàtvapratiùedha eva dçùyata iti cet / atràpy uttaratra sarvasya va÷ã sarvasye÷ana iti satyasaïkalpatvasarve÷varatvapratipàdanàc cetanavastu÷arãra ã÷vara iti sarvaprakàrasaüsthitaþ sa eka eveti tatpratyanãkàbrahmàtmakanànàtvaü pratiùiddhaü na bhavadabhimatam / sarvàsv evaüprakàràsu ÷rutiùv iyam eva sthitir iti na kvacid api brahmaõaþ savi÷eùatvaniùedhakavàcã ko 'pi ÷abdo dç÷yate /

(40)
api ca nirvi÷eùaj¤ànamàtraü brahma tac càchàdikàvidyàtirohitasvaråpaü svagatanànàtvaü pa÷yatãty ayam artho na ghañate / tirodhànaü nàma prakà÷anivàraõam / svaråpàtirekiprakà÷adharmànabhyupagamena prakà÷asyaiva svaråpatvàt svaråpanà÷a eva syàt / prakà÷aparyàyaü j¤ànaü nityaü sa ca prakà÷o 'vidyàtirohita iti bàli÷abhàùitam idam / avidyayà prakà÷atirohita iti prakà÷otpattipratibandho vidyamànasya vinà÷o và / prakà÷asyànutpàdyatvàd vinà÷a eva syàt / prakà÷o nityo nirvikàras tiùñhatãti cet / satyàm apy avidyàyàü brahmaõi na kiücit tirohitam iti nànàtvaü pa÷yatãti bhavatàm ayaü vyavahàraþ satsv anirvacanãya eva /

(41)
nanu ca bhavato 'pi vij¤ànasvaråpa àtmàbhyupagantavyaþ / sa ca svayaüprakà÷aþ / tasya ca devàdisvaråpàtmàbhimàne svaråpaprakà÷atirodhànam ava÷yam à÷rayaõãyam / svaråpaprakà÷e sati svàtmany àkàràntaràdhyàsàyogàt / ato bhavata÷ càyaü samàno doùaþ / kiü càsmàkam ekasminn evàtmani bhavadudãritaü durghañatvam bhavatàm àtmànantyàbhyupagamàt sarveùv ayaü doùaþ pariharaõãyaþ /

(42)
atrocyate  svabhàvato malapratyanãkànantaj¤ànànandaikasvaråpaü svàbhàvikànavadhikàti÷ayàparimitodàraguõasàgaraü nimeùakàùñhàkalàmuhårtàdiparàrdhaparyantàparimitavyavacchedasvaråpasarvotpattisthitivinà÷àdisarvapariõàmanimittabhåtakàlakçtapariõàmàspaùñànantamahàvibhåti svalãlàparikarasvàü÷abhåtànantabaddhamuktanànàvidhacetanatadbhogyabhåtànantavicitrapariõàma÷akticetanetaravastujàtàntaryàmitvakçtasarva÷akti÷arãratvasarvaprakar÷àvasthànàvasthitaü paraü brahmaiva vedyaü, tatsàkùàtkàrakùamabhagavaddvaipàyanaparà÷aravàlmãkimanuyàj¤avalkyagautamàpastambaprabhçtimunigaõapraõãtavidhyarthavàdamantrasvaråpavedamåletihàsapuràõadharma÷àstropabhçühitaparamàrthabhåtànàdinidhanàvicchinnapàñhasaüpradàyargyajuþsàmàtharvaråpànanta÷àkhaü vedaü càbhyupagacchatàm asmàkaü kiü na setsyati / yathoktaü bhagavatà dvaipàyanena mahàbhàrate 
yo màm ajam anàdiü ca vetti lokamahe÷varam /
dvàv imau puraùau loke kùara÷ càkùara eva ca /
kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñastho 'kùara ucyate //
uttamaþ puruùas tv anyaþ paramàtmety udàhçtaþ /
yo lokatrayam àvi÷ya vibhartyavyaya ã÷varaþ //
kàlaü ca pacate tatra na kàlas tatra vai prabhåþ /
ete vai nirayàs tàta sthànasya paramàtmanaþ //
avyaktàdivi÷eùàntaü pariõàmarddhisaüyuktam /
krãóà harer idaü sarvaü kùaram ity avadhàryatàm //
kçùõa eva hi lokànàm utpattir api càpyayaþ /
kçùõasya hi kçte bhåtam idaü vi÷vaü caràcaram //
iti / kçùõasya hi kçta iti kçùõasya ÷eùabhåtaü sarvam ityarthaþ /
bhagavatà parà÷areõàpy uktam 
÷uddhe mahàvibhåtyàkhye pare brahmaõi ÷abdyate /
maitreya bhagavacchabdaþ sarvakàraõakàraõe //
j¤àna÷aktibalài÷varyavãryatejàüsy a÷eùataþ /
bhagavacchabdavàcyàni vinà heyair guõàdibhiþ //
evam eùa mahà÷abdo maitreya bhagavàn iti /
paramabrahmabhåtasya vàsudevasya nànyagaþ //
tatra påjyapadàrthoktiparibhàùàsamanvitaþ /
÷abdo 'yaü nopacàreõa tv anyatra hy upacàrataþ //
evaüprakàram amalaü satyaü vyàpakam akùayam /
samastaheyarahitaü viùõvàkhyaü paramaü padam //
kalàmuhårtàdimaya÷ ca kàlo na yadvibhåteþ pariõàmahetuþ //
krãóato bàlakasyeva ceùñàs tasya ni÷àmaya //
ityàdi / manunàpi 
pra÷àsitàraü sarveùàm aõãyàüsam aõãyasàm /
ityuktam / yàj¤avalkyenàpi 
kùetrasye÷varaj¤ànàd vi÷uddhiþ paramà matà /
iti / àpastambenàpi  påþ pràõinaþ sarva eva guhà÷ayasyeti / sarve pràõino guhà÷ayas paramàtmanaþ påþ  puraü ÷arãram ityarthaþ / pràõina iti sajãvàtmabhåtasaüghàtaþ /

(43)
nanu ca kim anenàóambareõa / codyaü tu na parihçtam / ucyate / evam abhyupagacchatàm asmàkam àtmadharmabhåtasya caitanyasya svàbhàvikasyàpi karmaõà pàramàrthikaü saükocaü vikàsaü ca bruvatàü sarvam idaü parihçtam / bhavas tu prakà÷a eva svaråpam iti prakà÷o na dharmabhåtas tasya saükocavikàsau và nàbyupagamyete / prakà÷aprasàrànutpattim eva tirodhànabhåtàþ karmàdayaþ kurvanti / avidyà cet tirodhànaü tirodhànabhåtatayàvidyayà svaråpabhåtaprakà÷anà÷a iti pårvam evoktam / asmàkaü tv avidyàråpeõa karmaõà svaråpanityadharmabhåtaprakà÷aþ saükucitaþ / tena devàdisvaråpàtmàbhimàno bhavatãti vi÷eùaþ / yathoktam 
avidyà karmasaüj¤ànyà tçtãyà ÷aktir iùyate //
yathà kùetra÷aktiþ sà veùñità nçpa sarvagà /
saüsàratàpàn akhilàn avàpnoty atisaütatàn //
tayà tirohitatvàc ca ÷aktiþ kùetraj¤asaüj¤ità /
sarvabhåteùu bhåpàle tàratamyena vartate //
iti / kùetraj¤ànàü svadharmabhåtasya j¤ànasya karmasaüj¤àvidyayà saükocaü vikàsaü ca dar÷ayati /

(44)
api càcchàdikàvidyà ÷rutibhi÷ càikyopade÷abalàc ca brahmasvaråpatirodhànaheyadoùaråpà÷rãyate tasyà÷ ca mithyàråpatvena prapa¤cavatsvadar÷anamåladoùàpekùatvàt / na sà mithyà dar÷anamåladoùaþ syàd iti brahmaiva mithyàdar÷anamålaü syàt / tasyà÷ cànàditve 'pi mithyàråpatvàd eva brahmadç÷yatvenaivànàditvàt taddar÷anamålaparamàrthadoùànabhyupagamàc ca brahmaiva taddar÷anamålaü syàt / tasya nityatvàd anirmokùa eva /

(45)
ata evedam api nirastam  ekam eva ÷arãraü jãvavat, nirjãvànãtaràõi ÷arãràõi svapnadçùñanànàvidhànanta÷arãràõàü yathà nirjãvatvam / tatra svapne draùñuþ ÷arãram ekam eva jãvavat / tasya svapnavelàyàü dç÷yabhåtanànàvidha÷arãràõàü nirjãvatvam eva / anenaikenaiva parikalpitatvàj jãvà mithyàbhåtà iti brahmaõà svasvaråpavyatiriktasya jãvabhàvasya sarva÷arãràõàü ca kalpitatvàd ekasminn api ÷arãre ÷arãravaj jãvabhàvasya ca mithyàråpatvàt sarvàõi ÷arãràõi mithyàråpàõi, tatra jãvabhàva÷ ca mithyàråpa ity ekasya ÷arãrasya tatra jãvabhàvasya ca na ka÷cid vi÷eùaþ / asmàkaü tu svapne draùñuþ sva÷arãrasya tasminn àtmasadbhàvasya ca prabodhavelàyàm abàdhitatvàn anyeùàü ÷arãràõàü tadgatajãvànàü ca bàdhitatvàt te sarve mithyàbhåtàþ sva÷arãram ekaü tasmi¤ jãvabhàva÷ ca paramàrtha iti vi÷eùaþ /

(46)
api ca kena và vidyànivçttiþ sà kãdç÷ãti vivecanãyam / aikyaj¤ànaü nivartakaü nivçtti÷ cànirvacanãyapratyanãkàkàreti cet / anirvacanãyapratyanãkaü nirvacanãyaü tac ca sad vàsad và dviråpaü và koñyantaraü na vidyate / brahmavyatirekeõaitadabhyupagame punar avidyà na nivçttà syàt / brahmaiva cen nivçttis tatpràg apy avi÷iùñam iti vedàntaj¤ànàt pårvam eva nivçttiþ syàt / aikyaj¤ànaü nivartakaü tadabhàvàt saüsàra iti bhavaddar÷anaü vihanyate / 

(47)
ki¤ ca nivartakaj¤ànasyàpy avidyàråparvàt tannivartanaü keneti vaktavyam / nivartakaj¤ànaü svetarasamastabhedaü nivartya kùaõikatvàd eva svayam eva vina÷yati dàvànalaviùanà÷anaviùàntaravad iti cen na / nivartakaj¤ànasya brahmavyatiriktatvena tatsvaråpatadutpattivinà÷ànàü mithyàråpatvàt tadvinà÷aråpà vidyà tiùñhaty eveti tadvinà÷adar÷anasya nivartakaü vaktacyam eva / dàvàgnyàdãnàm api pårvàvasthàvirodhipariõàmaparaüparàvarjanãyaiva /

(48)
api ca cinmàtrabrahmavyatiriktakçtsnaniùedhaviùayaj¤ànasya ko 'yaü j¤àtà / adhyàsaråpa iti cen na / tasya niùedhatayà nivartakaj¤ànakarmatvàt tatkartçtvànupapatteþ / brahmasvaråpa eveti cen na / brahmaõo nivartakaj¤ànaü prati j¤àtçtvaü kiü svaråpam utàdhyastam / adhyastaü ced ayam adhyàsas tanmålavidyàntaraü ca nivartakaj¤ànaviùayatayà tiùñhaty eva / tannivartakàntaràbhyupagame tasyàpi triråpatayànavasthaiva / sarvasya hi j¤ànasya triråpakatvavirahe j¤ànatvam eva hãyate / kasyacit kaücanàrthavi÷eùaü prati siddhiråpatvàt / j¤ànasya triråpatvavirahe bhavatàü svaråpabhåtaj¤ànavan nivartakaj¤ànam apy anivartakaü syàt / brahmasvaråpasyaiva j¤àtçtvàbhyupagame 'smadãya eva pakùaþ parigçhãtaþ syàt / nivartakaj¤ànasvaråpaj¤àtçtvaü ca svanivartyàntargatam iti vacanaü bhåtalavyatiriktaü kçtsnaü chinnaü devadattenety asyàm eva chedanakriyàyàm asyà÷ chedanakriyàyà÷ chettçtvasya ca chedyàntarbhàvavacanavad upahàsyam /

(49)
api ca nikhilabhedanivartakam idam aikyaj¤ànaü kena jàtam iti vimar÷anãyam / ÷rutyaiveti cen na / tasyà brahmavyatiriktàyà avidyàparikalpitatvàt prapa¤cabàdhakaj¤ànasyotpàdakatvaü na saübhavati / tathà hi duùñakàraõajàtam api rajjusarpaj¤ànaü na duùñakàraõajanyena rajjur iyaü na sarpa iti j¤ànena bàdhyate / rajjusarpaj¤ànabhaye vartamàne kenacidbhràntena puruùeõa rajjur iyaü na sarpa ityukte 'py ayaü bhrànta iti j¤àte sati tadvacanaü rajjusarpaj¤ànasya bàdhakaü na bhavati bhayaü ca na nivartate / prayojakaj¤ànavataþ ÷ravaõavelàyàm eva hi brahmavyatiriktatvena ÷ruter api bhràntimålatvaü j¤àtam iti / nivartakaj¤ànasya j¤àtus tatsàmagrãbhåta÷àstrasya ca brahmavyatiriktatayà yadi bàdhyatvam ucyate hanta tarhi prapa¤canivçtter mithyàtvam àpatatãti prapa¤casya satyatà syàt / svapnadçùñapuruùavàkyàvagatapitràdimaraõasya mithyàtvena pitràdisatyatàvat / ki¤ca tat tvam asy àdivàkyaü na prapa¤casya bàdhakam / bhràntimålatvàd bhràntaprayuktarajjusarpabàdhakavàkyavat /

(50)
nanu ca svapne kasmiü÷cid bhaye vartamàne svapnada÷àyàm evàyaü svapna iti j¤àte sati pårvabhayanivçttir dçùñà / tadvad atràpi saübhavatãti / naivam / svapnavelàyàm eva so 'pi svapna iti j¤àte sati punarbhayànivçttir eva dçùñeti na ka÷cid vi÷eùaþ /

(51)
÷ravaõavelàyàm eva so'pi svapna iti j¤àtam evetyuktam / yad api cedam uktaü bhràntiparikalpitatvena mithyàråpam api ÷àstram advitãyaü brahmeti bodhayati tasya sato brahmaõo viùayasya pa÷càt tanabàdhàdar÷anàd brahma susthitam eveti / tad ayuktam / ÷ånyam eva tat tvam iti vàkyena tasyàpi bàdhitatvàt / idaü bhràntimålavàkyam iti cet / sad advitãyaü brahmeti vàkyam api bhràntimålam iti tvayaivoktam / pa÷càt tanabàdhàdar÷anaü tu sarva÷ånyavàkyasyaiveti vi÷eùaþ / sarva÷ånyavàdino brahmavyatiriktavastumithyàtvavàdina÷ ca svapakùasàdhanapramàõapàramàrthyànabyupagamenàbhiyuktair vàdànadhikàra eva pratipàditaþ / adhikàro 'nabhyupàyatvàn na vàde ÷ånyavàdinaþ / iti /

(52)
api ca pratyakùadçùñasya prapa¤casya mithyàtvaü kena pramàõena sàdhyate / pratyakùasya doùamålatvenànyathàsiddhisaübhavàn nirdoùaü ÷àstram ananyathàsiddhaü pratyakùasya bàdhakam iti cet / kena doùeõa jàtaü pratyakùam anantabhedaviùayam iti vaktavyam / anàdibhedavàsanàkhyadoùajàtaü pratyakùam iti cet / hanta tarhy anenaiva doùeõa jàtaü ÷àstram apãty ekadoùamålatvàc chàstrapratyakùayor na bàdhyabàdhakabhàvasiddhiþ /

(53)
àkà÷avàyvàdibhåtatadàrabdha÷abdaspar÷àdiyuktamanuùyatvàdisaüsthànasaüsthitapadàrthagràhi pratyakùam / ÷àstraü tu pratyakùàdyaparicchedyasarvàntaràtmatvasatyatvàdyanantavi÷eùaõavi÷iùñabrahmasvaråpatadupàsanàdyàràdhanaprakàratatpràptipårvakatatprasàdalabhyaphalavi÷eùatadaniùñakaraõamålanigrahavi÷eùaviùayam iti na ÷àtrapratyakùayor virodhaþ / anàdinidhanàvicchinnapàñasaüpradàyatàdyanekaguõavi÷iùñasya ÷àstrasya balãyastvaü vadatà pratyakùapàramàrthyam ava÷yam abhyupagantavyam ity alam anena ÷ruti÷atavitativàtavegaparàhatakudçùñiduùñayuktijàlatålanirasanenety uparamyate /

(54)
dvitãye tu pakùa upàdhibrahmavyatiriktavastvantarànabhyupagamàd brahmaõy evopàdhisaüsargàd aupàdhikàþ sarve doùà brahmaõy eva bhaveyuþ / tata÷ càpahatapàpmatvàdinirdoùatva÷rutayaþ sarve vihanyante /

(55)
yathà ghañàkà÷àdeþ paricchinnatayà mahàkà÷àd vailakùaõyaü parasparabheda÷ ca dç÷yate  tatrasthà guõà và doùà vànavacchinne mahàkà÷e na saübadhyante evam upàdhikçtabhedavyavasthitajãvagatà doùà anupahite pare brahmaõi na saübadhyanta iti cet / naitad upapadyate / niravayavasyàkà÷asyànavacchedyasya ghañàdibhi÷ chedàsaübhavàt tenaivàkà÷ena ghañàdayaþ saüyuktà iti brahmaõo 'py acchedyatvàd brahmaivopàdhisaüyuktaü syàt / ghañasaüyuktàkà÷aprade÷o 'nyasmàd àkà÷aprade÷àd bhidyata ic cet / àkà÷asyaikasyaiva prade÷abhedena ghañàdisaüyogàd ghañàdau gacchati tasya ca prade÷abhedasyàniyama iti tadvad brahmaõy eva prade÷abhedàniyamenopàdhisaüsargàd upàdhau gacchati saüyuktaviyuktabrahmaprade÷abhedàc ca brahmaõy evopàdhisaüsargaþ kùaõe kùaõe bandhamokùau syàtàm iti santaþ parihasanti /

(56)
niravayavasyaivàkà÷asya ÷rotrendriyatve 'pãndriyavyavasthàvad brahmaõy api vyavasthopapadyata iti cet / na vàyuvi÷eùasaüskçtakarõaprade÷asaüyuktasyaivàkà÷aprade÷asyendriyatvàt tasya ca prade÷àntaràbhede 'pãndriyavyavasthopapadyate / àkà÷asya tu sarveùàü ÷arãreùu gacchat svaniyamena sarvaprade÷asaüyoga iti brahmaõy upàdhisaüyogaprade÷àniyama eva /

(57)
àkà÷asya svaråpeõaiva ÷rotrendriyatvam abhyupagamyàpãndriyavyavasthokatà / paramàrthatas tv àkà÷o na ÷rotrendriyam / vaikàrikàd ahaükàràd ekàda÷endriyàõi jàyanta iti hi vaidikàþ / yathoktaü bhagavatà parà÷areõa 
taijasànãndriyàõy àhur devà vaikàrikà da÷a /
ekàda÷aü mana÷ càtra devà vaikàrikàþ smçtàþ // iti /
ayam arthaþ / vaikàrikas taijaso bhåtàdir iti trividho 'haükàraþ / sa ca kramàt sàttviko ràjasas tàmasa÷ ca / tatra tàmasàd bhåtàder àkà÷àdãni bhåtàni jàyanta iti sçùñikramam uktvà taijasàd ràjasàd ahaükàràd ekada÷endriyàõi jàyanta iti paramatam upanyasya sàttvikàhaükàràd vaikàrikànãndriyàõi jàyanta iti svamatam ucyate  devà vaikàrikàþ smçtà iti / devà indriyàõi / evam indriyàõàm àhaükàrikàõàü bhåtai÷ càpy àyanaü mahàbhàrata ucyate / bhautikatve 'pãndriyàõàm àkà÷àdibhåtavikàratvàd evàkà÷àdibhåtapariõàmavi÷eùà vyavasthità eva ÷arãravat puruùàõàm indriyàõi bhavantãti brahmaõy acchedye niravayave nirvikàre tv aniyamenànantaheyopàdhisaüsargadoùo duùparihara eveti ÷raddadhànànàm evàyam pakùa iti ÷àstravido na bahu manyante / svaråpapariõàmàbhyupagamàd avikàratva÷rutir bàdhyate / niravadyatà ca brahmaõaþ ÷aktipariõàma iti cet / keyaü ÷aktir ucyate / kiü brahmapariõàmaråpà / uta brahmaõo 'nanyà kàpãti / ubhayapakùe 'pi svaråpapariõàmo 'varjanãya eva /

(58)
tçtãye 'pi pakùe jãvabrahmaõor bhedavad abhedasya càbhyupagamàt tasya ca tadbhàvàt saubharibhedavac ca svàvatàrabhedavac ca sarvasye÷varabhedatàt sarve jãvagatà doùàs tasyaiva syuþ / etad uktaü bhavati / ã÷varaþ svaråpeõaiva suranaratiryaksthàvaràdibhedenàvasthita iti hi tadàtmakatvavarõanaü kriyate / tathà saty ekamçtpiõóàrabdhaghaña÷aràvàdigatàny udakàharaõàdãni sarvakàryàõi yathà tasyaiva bhavanti, evaü sarvajãvagatasukhaduþkhàdi sarvam ã÷varagatam eva syàt /

(59)
ghaña÷aràvàdisaüsthànànupayuktamçddravyaü yathà kàryàntarànvitam evam eva surapa÷umanujàdijãvatvànupayukte÷varaþ sarvaj¤aþ satyasaükalpatvàdikalyàõaguõàkara iti cet satyaü sa eve÷vara ekenàü÷ena kalyàõaguõagaõàkaraþ sa evànyenàü÷ena heyaguõàkara ity uktam / dvayor aü÷ayor ã÷varàvi÷eùàt / dvav aü÷au vyavasthitav iti cet / kas tena làbhaþ / ekasyaivànekàü÷ena nityaduþkhitvàd aü÷àntareõa sukhitvam api ne÷varatvàya kalpate / yathà devadattasyaikasmin haste candanapaïkànulepakeyårakañakàïgulãyàlaükàras tasyaivànyasmin haste mudgaràbhighàtaþ kàlànalajvàlànuprave÷a÷ ca tadvad eve÷varasya syàd iti brahmàj¤ànapakùàd api pàpãyàn ayaü bhedàbhedapakùaþ / aparimitaduþkhasya pàramàrthikatvàt saüsàriõàm anantatvena dustaratvàc ca /

(60)
tasmàd vilakùaõo 'yaü jãvàü÷a iti cet / àgato 'si tarhi madãyaü panthànam / ã÷varasya svaråpeõa tàdàtmyavarõane syàd ayaü doùaþ / àtma÷arãrabhàvena tu tàdàtmyapratipàdane na ka÷cid doùaþ / praty uta nikhilabhuvananiyamanàdir mahàn ayaü guõagaõaþ pratipàdito bhavati / sàmànàdhikaraõyaü ca mukhyavçttam /

(61)
api caikasya vastuno bhinnàbhinnatvaü viruddhatvàn na saübhavatãtyuktam / ghañasya pañàd bhinnatve sati tasya tasminn abhàvaþ / abhinnatve sati tasya ca bhàva iti / ekasmin kàle caikasmin de÷e caikasya hi padàrthasya yugapatsadbhàvo 'sadbhàva÷ ca viruddhaþ /

(62)
jàtyàtmanà bhàvo vyaktyàtmanà càbhàva iti cet / jàter muõóena càbhàve sati khaõóe muõóasyàpi sadbhàvaprasaïgaþ / khaõóena ca jàter abhinnatve sadbhàvo bhinnatve càsadbhàvaþ a÷ve mahi÷atvasyaiveti virodho duùparihara eva / jàtyàder vastusaüsthànatayà vastunaþ prakàratvàt prakàraprakàriõo÷ ca padàrthàntaratvaü prakàrasya pçthaksiddhyanarhatvaü pçthaganupalambha÷ ca tasya ca saüsthànasya cànekavastuùu prakàratayàvasthita÷ cetyàdi pårvam uktam /

(63)
so 'yam iti buddhiþ prakàràikyàd ayam api daõóãti buddhimat / ayam ca jàtyàdiprakàro vastuno bheda ity ucyate / tadyoga eva vastuno bhinnam iti vyavahàrahetur ityarthaþ / sa ca vastuno bhedavyavahàrahetuþ svasya ca saüvedanavat / yathà saüvedanaü vastuno vyavahàrahetuþ svasya vyavahàrahetu÷ ca bhavati /

(64)
ata eva sanmàtragràhi pratyakùaü na bhedagràhãtyàdivàdà nirastàþ / jàtyàdisaüsthànasaüsthitasyaiva vastunaþ pratyakùeõa gçhãtatvàt tasyaiva saüsthànaråpajàtyàdeþ pratiyogyapekùayà bhedavyavahàrahetutvàc ca / svaråpapariõàmadoùa÷ ca pårvam evoktaþ /

(65)
yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayati eùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ / ya àtmani tiùñhann àtmano 'ntaro ya àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati eùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ / yaþ pçthivãm antare saücaran yasya pçthivã ÷arãraü yaü pçthivã na vedetyàdi  yo 'kùaram antare saücaran yasyàkùaraü ÷arãraü akùaraü na veda  yo mçtyum antare saücaran yasya mçtyuþ ÷arãraü yaü mçtyur na veda  eùa sarvabhåtàntaràtmàpahatapàpmà divyo deva eko nàràyaõaþ / dvà suparõà sayujà sakhàyà samànaü vçkùaü pariùasvajàte / tayor anyaþ pippalaü svàdv atty ana÷nann anyo 'bhicàka÷ãti / antaþ praviùñaþ ÷àstà janànàü sarvàtmà / tatsçùñvà tad evànupràvi÷at / tadanupravi÷ya sac ca tyac cànçtaü ca satyam abhavat / anena jãvenàtmanetyàdi / pçthagàtmànaü preritàraü matvà jaùñas tatas tenàmçtatvam eti / bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà sarvaü proktaü trividhaü brahma, etat / nityo nityànàü cetana÷ cetanànàm eko bahånàü yo vidadhàti kàmàn / pradhànakùetraj¤apatir guõe÷aþ / j¤àj¤au dvav ajav ã÷ànã÷av ityàdi÷ruti÷atais tadupabçühaõaiþ 
jagat sarvaü ÷arãraü te sthairyaü te vasudhàtalam //
yat kiücit sçjyate yena sattvajàtena vai dvija /
tasya sçjyasya saübhåtau tatsarvaü vai hares tanuþ //
aham àtmà guóàke÷a sarvabhåtà÷ayasthitaþ //
sarvasya càhaü hçdi saüniviùño
mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca //
ityàdivedavidagresaravàlmãkiparà÷aradvaipàyanavacobhi÷ ca parasya brahmaõaþ sarvasyàtmatvàvagamàc cidacidàtmakasya vastunas taccharãratvàvagamàc ca ÷arãrasya ÷arãriõaü prati prakàratayaiva padàrthatvàc ÷arãra÷arãriõo÷ ca dharmabhede 'pi tayor asaükaràt sarva÷arãraü brahmeti brahmaõo vaibhavaü pratipàdayadbhiþ sàmànàdhikaraõyàdibhir mukhyavçttaiþ sarvacetanàcetanaprakàraü brahmaivàbhidhãyate / sàmànàdhikaraõyaü hi dvayoþ padayoþ prakàradvayamukhenaikàrthaniùñhatvaü / tasya caitasmin pakùe mukhyatà / tathà hi tat tvam iti sàmànàdhikaraõye tad ityanena jagatkàraõaü sarvakalyàõaguõagaõàkaraü niravadyaü brahmocyate / tvam iti ca cetanasàmànàdhikaraõyavçttena jãvàntaryàniråpi taccharãraü tadàtmatayàvasthitaü tatprakàraü brahmocyate / itareùu pakùeùu sàmànàdhikaraõyahànir brahmaõaþ sadeùatà ca syàt /

(66)
etad uktaü bhavati / brahmaivam avasthitam ity atraivaü÷abdàrthabhåtaprakàratayaiva vicitracetanàcetanàtmakaprapa¤casya sthålasya såkùmasya ca sadbhàvaþ / tathà ca bahu syàü prajàyeyety ayam arthaþ saüpanno bhavati / tasyaive÷varasya kàryatayà kàraõatayà ca nànàsaüsthànasaüsthitasya saüsthànatayà cidacidvastujàtam avasthitam iti /

(67)
nanu ca saüsthànaråpeõa prakàratayaivaü÷abdàrthatvam jàtiguõayor eva dçùñaü na dravyasya / svatantrasiddhiyogyasya padàrthasyaivaü÷abdàrthataye÷varasya prakàramàtratvam ayuktaü / ucyate  dravyasyàpi daõóakuõóalàder dravyàntaraprakàratvaü dçùñam eva / nanu ca daõóàdeþ svatantrasya dravyàntaraprakàratve matvarthãyapratyayo dçùñaþ / yathà daõóã kuõóalãti / ato gotvàditulyatayà cetanàcetanasya dravyabhåtasya vastuna ã÷varaprakàratayà sàmànàdhikaraõyena pratipàdanaü na yujyate / atrocyate  gaur a÷vo manuùyo deva iti bhåtasaüghàtaråpàõàü dravyàõàm eva devadatto manuùyo jàtaþ puõyavi÷eùeõa yaj¤adatto gaurjàtaþ pàpena, anya÷ cetanaþ puõyàtirekeõa devo jàta ityàdidevàdi÷arãràõàü cetanaprakàratayà lokadevayoþ sàmànàdhikaraõyena pratipàdanaü dçùñam /

(68)
ayam arthaþ  jàtir và guõo và dravyaü và na tatràdaraþ / kaücana dravyavi÷eùaü prati vi÷eùaõatayaiva yasya sadbhàvas tasya tadapçthaksiddhes tatprakàratayà tatsàmànàdhikaraõyena pratipàdanaü yuktam / yasya punar dravyasya pçthaksiddhasyaiva kadàcitkvaciddravyàntaraprakàratvam iùyate tatra matvarthãyapratyaya iti vi÷eùaþ / evam eva sthàvarajaïgamàtmakasya sarvasya vastuna ã÷vara÷arãratvena tatprakàratayaiva svaråpasadbhàva iti / tatprakàrã÷vara eva tattacchabdenàbhidhãyata iti tatsàmànàdhikaraõyena pratipàdanaü yuktaü / tad evaitat sarvaü pårvam eva nàmaråpavyàkaraõa÷rutivivaraõe prapa¤citam /

(69)
ataþ prakçtipuruùamahadahaükàratanmàtrabhåtendriyatadàrabdhacaturda÷abhuvanàtmakabrahmàõóatadantarvartidevatiryaïmanuùyasthàvaràdisarvaprakàrasaüsthànasaüsthitaü kàryam api sarvaü brahmaiveti kàraõabhåtabrahmavij¤ànàd eva sarvaü vij¤àtaü bhavatãty ekavij¤ànena sarvavij¤ànam upapannataram / tad evaü kàryakàraõabhàvàdimukhena kçtsnasya cidacidvastunaþ parabrahmaprakàratayà tadàtmakatvam uktam /

(70)
nanu ca parasya brahmaõaþ svaråpeõa pariõàmàspadatvaü nirvikàratvaniravadyatva÷rutivyàkopaprasa¤gena nivàritam / prakçti÷ ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàd ity ekavij¤ànena sarvavij¤ànapratij¤ànamçttatkàryadçùñàntàbhyàü paramapuruùasya jagadupàdànakàraõatvaü ca pratipàditam / upàdànakàraõatvaü ca pariõàmàspadatvam eva / katham idam upapadyate /

(71)
atrocyate  sajãvasya prapa¤casyàvi÷eùeõa kàraõatvam uktam / tatre÷varasya jãvaråpapariõàmàbhyupagamena nàtmà ÷ruter nityatvàc ca tàbhya iti virudhyate / vaiùamyanairghçõyaparihàra÷ ca jãvanam anàditvàbhyupagamena tatkarmanimittatayà pratipàditaþ  vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàn na karmavibhàgàd iti cen na  anàditvàd upapadyate càpy upalabhyate cetyakçtàbhyàgamakçtavipraõà÷aprasaïga÷ cànityatve 'bhihitaþ /

(72)
tathà prakçter apy anàdità ÷rutibhiþ pratipadità 
ajàm ekàü lohita÷uklakçùõàü bahnãü prajàü janayantãü saråpàm /
ajo hy eko juùamàõo 'nu÷ete jahàty enàü bhuktabhogàm ajo 'nyaþ //
iti prakçtipuruùayor ajatvaü dar÷ayati / asmàn màyã sçjate vi÷vam etat tasmiü÷ cànyo màyayà saüniruddhaþ  màyàü tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mahe÷varam iti prakçtir eva svaråpeõa vikàràspadam iti ca dar÷ayati / gaur anàdyantavatã sà janitrã bhåtabhàvinãti ca / smçti÷ ca bhavati 
prakçtiü puruùaü caiva viddhy anàdã ubhav api /
vikàràü÷ ca guõàü÷ caiva viddhi prakçtisaübhavàn //
bhåmir àpo 'nalo vàyuþ khaü mano buddhir eva ca /
ahaükàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà //
apareyam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm /
jãvabhåtàü mahàbàho yayedaü dhàryate jagat //
prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ /
mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaram //
ityàdikà /

(73)
evaü ca prakçter apã÷vara÷arãratvàt prakçti÷abdo 'pi tadàtmabhåtasye÷varasya tatprakàrasaüsthitasya vàcakaþ / puruùa÷abdo 'pi tadàtmabhåtasye÷varasya puruùaprakàrasaüsthitasya vàcakaþ / atas tadvikàràõàm api tathe÷vara evàtmà / tad àha 
vyaktaü viùõus tathàvyaktaü puruùaþ kàla eva ca /
sà eva kùobhako brahman kùobhya÷ ca parame÷varaþ //
iti / ataþ prakçtiprakàrasaüsthite paramàtmani prakàrabhåtaprakçtyaüse vikàraþ prakàryaüse càvikàraþ / evam eva jãvaprakàrasaüsthite paramàtmani ca prakàrabhåtajãvàü÷e sarve càpuruùàrthàþ prakàryaü÷o niyantà niravadyaþ sarvakalyàõaguõàkaraþ satyasaükalpa eva /

(74)
tathà ca sati kàraõàvastha ã÷vara eveti tadupàdànakajagatkàryàvastho 'pi sa eveti kàryakàraõayor ananyatvaü sarva÷rutyavirodha÷ ca bhavati / tad evaü nàmaråpavibhàgànarhasåkùmada÷àpannaprakçtipuruùa÷arãraü brahma kàraõàvasthaü, jagatas tadàpattir eva ca pralayaþ / nàmaråpavibhàgavibhaktasthålacidacidvastu÷arãraü brahma kàryatvaü, brahmaõas tathàvidhasthålabhàva eva jagataþ sçùñir ity ucyate / yathoktaü bhagavatà parà÷areõa 
pradhànapuüsor ajayoþ kàraõaü kàryabhåtayoþ / iti /

(75)
tasmàd ã÷varaprakàrabhåtasarvàvasthaprakçtipuruùavàcinaþ ÷abdàs tatprakàravi÷iùñatayàvasthite paramàtmani mukhyatayà vartante / jãvàtmavàcidevamanuùya÷abdavat / yathà devamanuùyàdi÷abdà devamanuùyàdiprakçtipariõàmavi÷eùàõàü jãvàtmaprakàratayaiva padàrthatvàt prakàriõi jãvàtmani mukhyatayà vartante / tasmàt sarvasya cidacidvastunaþ paramàtma÷arãratayà tatprakàratvàt paramàtmani mukhyatayà vartante sarve vàcakàþ ÷abdàþ /

(76)
ayam eva càtma÷arãrabhàvaþ pçthaksiddhyanarhàdhàràdheyabhàvo niyantçniyàmyabhàvaþ ÷eùa÷eùibhàva÷ ca / sarvàtmanàdhàratayà niyantçtayà ÷eùitayà ca  àpnotãty àtmà sarvàtmanàdheyatayà niyàmyatayà ÷eùatayà ca  apçthaksiddhaü prakàrabhåtam ity àkàraþ ÷arãram iti cocyate / evam eva hi jãvàtmanaþ sva÷arãrasaübandhaþ / evam eva paramàtmanaþ sarva÷arãratvena sarva÷abdavàcyatvam /

(77)
tad àha ÷rutigaõaþ  sarve vedà yatpadam àmananti sarve vedà yatraikaü bhavantãti / tasyaikasya vàcyatvàd ekàrthavàcino bhavantãtyarthaþ / eko devo bahudhà niviùñaþ, sahaiva santaü na vijànanti devà ityàdi / devà indriyàõi / devamanuùyàdãnàm antaryàmitayàtmatvena nivi÷ya sahaiva santaü teùàm indriyàõi manaþparyantàni na vijànantãtyarthaþ / tathà ca pauràõikàni vacàüsi 
natàþ sma sarvavacasàü pratiùñhà yatra ÷a÷vatã /
vàcye hi vacasaþ pratiùñhà /
kàryàõàü kàraõàü pårvaü vacasàü vàcyam uttamam /
vedai÷ ca sarvair aham eva vedyaþ /
ityàdãni sarvàõi hi vacàüsi sa÷arãràtmavi÷iùñam antaryàmiõam evàcakùate / hantàham imàs tisro devatà anena jãvenàtmànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti hi ÷rutiþ / tathà ca mànavaü vacaþ 
pra÷àsitàraü sarveùàm aõãyàüsam aõãyasàm 
rukmàbhaü svapnadhãgamyaü vidyàt taü puruùaü param //
antaþ pravi÷yàntaryàmitayà sarveùàü pra÷àsitàraü niyantàram  aõãyàüsa àtmànaþ kçtsnasyàcetanasya vyàpakatayà såkùmabhåtàs te teùàm api vyàpakatvàt tebhyo 'pi såkùmatara ityarthaþ  rukmàbhaþ àdityavarõaþ  svapnakalpabuddhipràpyaþ, vi÷adatamapratyakùatàpannànudhyànaikalabhya ityarthaþ /
enam eke vadanty agniü màruto 'nye prajàpatim /
indram eke pare pramàõam apare brahma ÷à÷vatam //
iti / eke  vedà ityarthaþ / uktarãtyà parasyaiva brahmaõaþ sarvasya pra÷àsitçtvena sarvàntaràtmatayà pravi÷yàvasthitatvàd agnyàdayaþ ÷abdà api ÷à÷vatabrahma÷abdavat tasyaiva vàcakà bhavantãtyarthaþ / tathà ca smçtyantaram 
ye yajanti pitQn devàn bràhmaõàn sahutà÷anàn /
sarvabhåtàntaràtmànaü viùõum eva yajanti te //
iti / pitçdevabràhmaõahutà÷anàdi÷abdàs tanmukhena tadantaràtmabhåtasya viùõor eva vàcakà ityuktaü bhavati /

(78)
atredaü sarva÷àstrahçdayam  jãvàtmànaþ svayam asaükucitàparicchinnanirmalaj¤ànasvaråpàþ santaþ karmaråpàvidyàveùñitàs tattatkarmànuråpaj¤ànasaükocam àpannàþ, brahmàdistambaparyantavividhavicitradeheùu pravi÷ñàs tattaddehocitalabdhaj¤ànaprasaràs tattaddehàtmàbhimàninas taducitakarmàõi kurvàõàs tadanuguõasukhaduþkhopabhogaråpasaüsàrapravàhaü pratipadyante / eteùàü saüsàramocanaü bhagavatprapattim antareõa nopapadyata iti tadarthaþ prathamam eùàü devàdibhedarahitaj¤ànaikàkàratayà sarveùàü sàmyaü pratipàdya, tasyàpi svaråpasya bhagavaccheùataikarasatayà bhagavadàtmakatàm api pratipàdya, bhagavatsvaråpaü ca heyapratyanãlakalyàõaikatànatayà sakaletaravisajàtãyam anavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõà÷rayaü svasaükalpapravçttasamastacidacidvastujàtatayà sarvasyàtmabhåtaü pratipàdya, tadupàsana sàïgaü tatpràpakaü pratipadayanti ÷àstràõãti /

(79)
yathoktam 
nirvàõamaya evàyam àtmà j¤ànamayo 'malaþ /
duþkhàj¤ànamalà dharmà prakçtes te na càtmanaþ /
iti prakçtisaüsargakçtakarmamålatvàn nàtmadvaråpaprayuktà dharmà ityarthaþ / pràptàpràptavivekena prakçter eva dharmà ityuktam /
vidyàvinayasaüpanne bràhmaõe gavi hastini /
÷uni caiva ÷vapàke ca pàõóitàþ samadar÷inaþ /
iti / devatiryaïmanuùyasthàvararåpaprakçtisaüsçùñasyàtmanaþ svaråpavivecanã buddhir eùàü te paõóitàþ / tattat prakçtivi÷eùaviyuktàtmayàthàtmyaj¤ànavantas tatra tatràtyantaviùamàkàre vartamànam àtmànaü samànàkàraü pa÷yantãti samadar÷ina ity uktam / tad idam àha 
ihaiva tair jitaþ sargo yeùàü sàmye sthitaü manaþ /
nirdoùaü hi samaü brahma tasmàd brahmaõi te sthitàþ //
iti / nirdoùaü  devàdiprakçtivi÷eùasaüsargaråpadoùarahitaü svaråpeõàvasthitaü sarvam àtmavastu nirvàõaråpaj¤ànaikàkàratayà samam ityarthaþ /

(80)
tasyaivaübhåtasyàtmano bhagavaccheùataikarasatà tanniyàmyatà tadekàdhàratà ca taccharãratattanuprabhçtibhiþ ÷abdais tatsamànàdhikaraõyena ca ÷rutismçtãtihàsapuràõeùu pratipàdyata iti pårvam evoktam /

(81)
daivã hy eùà guõamayã mama màyà duratyayà /
màm eva ye prapadyante màyàm etàü taranti te //
iti tasyàtmanaþ karmakçtavicitraguõamayaprakçtisaüsargaråpàt saüsàràn mokùo bhagavatprapattim antareõa nopapadayata ityuktaü bhavati / nànyaþ panthà ayanàya vidyata ityàdi÷rutibhi÷ ca /
mayà tatam idaü sarvaü jagad avyaktamårtinà /
matsthàni sarvabhåtàni na càhaü teùu avasthitaþ //
na ca matsthàni bhåtàni pa÷ya me yogam ai÷varam //
iti sarva÷aktiyogàt svài÷varyavaicitryam uktam / tad àha 
viùñabhyàham idaü kçtsnam ekàü÷ena sthito jagat /
iti  anantavicitramahà÷caryaråpaü jagan mamàyutàü÷enàtmatayà pravi÷ya sarvaü matsaükalpena viùñabhyànena råpeõànantamahàvibhåtiparimitodàraguõasàgaro nirati÷ayà÷caryabhåtaþ sthito 'ham ityarthaþ / tad idam àha 
ekatve sati nànàtvaü nànàtve sati caikatà /
acintyaü brahmaõo råpaü kutas tadveditum arhati //
iti / pra÷àsitçtvenaika eva sanvicitracidacidvastuùv antaràtmatayà pravi÷ya tattadråpeõa vicitraprakàro vicitrakarma kàrayan nànàråpàü bhajate / evaü svalpàü÷ena tu sarvà÷caryaü nànàråpaü jagattadantaràtmatayà pravi÷ya viùñabhya nànàtvenàvasthito 'pi sann anavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõaþ sarve÷varaþ parabrahmabhåtaþ puruùottamo nàràyaõo nirati÷ayà÷caryabhåto nãlatoyadasaükà÷aþ puõóarãkadalàmalàyatekùaõaþ sahasràü÷usahasrakiraõaþ parame vyomni yo veda nihitaü guhàyàü parame vyomaüs tadakùare parame vyomann ityàdi÷rutisiddha eka evàtiùñhate /

(82)
brahmavyatiriktasya kasyacid api vastuna ekasvabhàvasyaikakàrya÷aktiyuktasyaikaråpasya råpàntarayogaþ svabhàvàntarayogaþ ÷aktyantarayoga÷ ca na ghañate / tasyaitasya parabrahmaõaþ sarvavastuvijàtãyatayà sarvasvabhàvatvaü sarva÷aktiyoga÷ cety ekasyaiva vicitrànantaråpatà ca punar apy anantàparimità÷caryayogenaikaråpatà ca na viruddheti vastumàtrasàmyàd virodhacintà na yuktetyarthaþ / yathoktaü 
÷aktayaþ sarvabhàvànàm acintyaj¤ànagocaràþ /
yato 'to brahmaõas tàs tu sargàdyà bhàva÷aktayaþ //
bhavanti tapasàü ÷reùña pàvakasya yathoùõatà //iti /
etad uktaü bhavati  sarveùàm agnijalàdãnàü bhàvànàm ekasminn api bhàve dçùñaiva ÷aktis tadvijàtãyabhàvàntare 'pãti na cintayituü yuktà jalàdàv adçùñàpi tadvijàtãyapàvake bhàsvaratvoùõatàdi÷aktir yathà dç÷yate, evam eva sarvavastuvisajàtãye brahmaõi sarvasàmyaü nànumàtuü yuktam iti / ato vicitrànanta÷aktiyuktaü brahmaivetyarthaþ tad àha 
jagad etan mahà÷caryaü råpaü yasya mahàtmanaþ /
tenà÷caryavareõàhaü bhavatà kçùõa saügataþ //
iti /

(83)
tad etan nànàvidhànanta÷rutinikara÷iùñaparigçhãtatadvyàkhyànapari÷ramàd avadhàritam / tathà hi  pramàõàntaràparidçùñàparimitapariõàmàn ekatattvaniyatakramavi÷iùñau sçùñipralayau brahmaõo 'nekavidhàþ ÷rutayo vadanti  niravadyaü nira¤janaü vij¤ànam ànandaü nirvikàraü niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü nirguõam ity àdikàþ nirguõaü j¤ànasvaråpaü brahmeti kà÷cana ÷rutayo 'bhidadhati / neha nànàsti kiücana  mçtyoþ sa mçtyum àpnoti ya iha nàneva pa÷yati yatra tv asya sarvam àtmaivàbhåt  tat kena kaü pa÷yet tat kena kaü vijàtãyàd ityàdikà nànàtvaniùedhavàdinyaþ santi kà÷cana ÷rutayaþ / yaþ sarvaj¤aþ sarvavit  yasya j¤ànamayaü tapaþ sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadan yad àste  sarve nimeùà jaj¤ire vidyutaþ puruùàdadhi  apahatapàpmà vijaro vimçtyur vi÷oko vijaghatso 'pipàsaþ satyakàmaþ satyasaükalpa iti sarvasmi¤ jagati heyatayàvagataü sarvaguõaü pratiùidhya nirati÷ayakalyàõaguõànantyaü sarvaj¤atà sarva÷aktiyogaü sarvanàmaråpavyàkaraõaü sarvasyàvadhàratàü ca kà÷cana ÷rutayo bruvate / sarvaü khalv idaü brahma tajjalàn iti  aitadàtmyam idaü sarvaü  ekaþ san bahudhà vicàra ityàdikà brahmasçùñaü jagan nànàkàraü pratipàdya tadaikyaü ca pratipàdayanti kà÷cana / pçthagàtmànaü preritàraü ca matvà  bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà  prajàpatir akàmayata prajàþ sçjeyeti  patiü vi÷vasyàtme÷varaü  ÷vàstaü ÷ivam acyutaü 
tam ã÷varàõàü paraü mahe÷varaü taü devatànàü paraü ca daivataü  sarvasya va÷ã sarvasye÷àna ityàdikà brahmaõaþ sarvasmàd anyatvaü sarvasye÷itavyam ã÷varatvaü ca brahmaõaþ sarvasya ÷eùatàü patitvaü ce÷varasya kà÷cana / antaþ praviùñaþ ÷àstà janànàü sarvàtmà  eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ  yasya pçthivã ÷arãraü  yasyàpaþ ÷arãraü  yasya tejaþ ÷arãram ityàdi yasyàvyaktaü ÷arãraü  yasyàkùaraü ÷arãraü  yasya mçtyuþ ÷arãraü yasyàtmà ÷arãram iti brahmavyatiriktasya sarvasya vastuno brahmaõa÷ ca ÷arãràtmabhàvaü dar÷ayanti kà÷caneti /

(84)
nànàråpàõàü vàkyànàm avirodho mukhyàrthàparityàga÷ ca yathà saübhavati tathà varõanãyam / varõitaü ca  avikàra÷rutayaþ svaråpapariõàmaparihàràd eva mukhyàrthàþ / nirguõavàdà÷ ca pràkçtaheyaguõaniùedhaparatayà vyavasthitàþ / nànàtvaniùedhavàdà÷ caikasya brahmaõaþ ÷arãratayà prakàrabhåtaü sarvaü cetanàcetanaü vastv iti sarvasyàtmatayà sarvaprakàraü brahmaivàvasthitam iti surakùitàþ / sarvaprakàravilakùaõatvapatitve÷varatvasarvakalyàõaguõagaõàkàratvasatyakàmatvasatyasaükalpatvàdivàkyaü tadabhyupagamàd eva surakùitam / j¤ànànandamàtravàdi ca sarvasmàd anyasya sarvakalyàõaguõagaõà÷rayasya sarve÷varasya sarva÷eùiõaþ sarvàdhàrasya sarvotpattisthitipralayahetubhåtasya niravadyasya nirvikàrasya sarvàtmabhåtasya parasya brahmaõaþ svaråpaniråpakadharmo malapratyanãkànandaråpaj¤ànam eveti svaprakà÷atayà svaråpam api j¤ànam eveti ca pratipàdanàd anupàlitam / aikyavàdà÷ ca ÷arãràtmabhàvena sàmànàdhikaraõyamukhyàrthatopapàdanàd eva susthitàþ /

(85)
evaü ca saty abhedo và bhedo và dvyàtmakatà và vedàntavedyaþ ko 'yam arthaþ samarthito bhavati / sarvasya vedavedyatvàt sarvaü samarthitam / sarva÷arãratayà sarvaprakàraü brahmaivàvasthitam ity abhedaþ samarthitaþ / ekam eva brahma nànàbhåtacidacidvastuprakàraü nànàtvenàvasthitam iti bhedàbhedau / acidvastuna÷ cidvastuna÷ ce÷varasya ca svaråpasvabhàvavailakùaõyàd asaükaràc ca bhedaþ samarthitaþ /

(86)
nanu ca tat tvam asi ÷vetaketo tasya tàvad eva ciram ity aikyaj¤ànam eva paramapuruùàrthalakùaõamokùasàdhanam iti gamyate / naitad evam / pçthagàtmànaü preritàraü ca matvà juùñas tatas tenàmçtatvam etãty àtmànaü preritàraü càntaryàmiõaü pçthag matvà tataþ pçthaktvaj¤ànàd dhetos tena paramàtmanà juùño 'mçtatvam etãti sàkùàdamçtatvapràptisàdhanam àtmano niyantu÷ ca pçthagbhàvaj¤ànam evety avagamyate /

(87)
aikyavàkyavirodhàd etadaparamàrthasaguõabrahmapràptiviùayam ity abhyupagantavyam iti cet / pçthaktvaj¤ànasyaiva sàkùàdamçtatvapràptisàdhanatva÷ravaõàd viparãtaü kasmàn na bhavati /
etad uktaü bhavati / dvayor tulyayor virodhe saty avirodhena tayor viùayo vivecanãya iti / katham avirodha iti cet / antaryàmiråpeõàvasthitasya parasya brahmaõaþ ÷arãratayà prakàratvàj jãvàtmanas tatprakàraü brahmaiva tvam iti ÷abdenàbhidhãyate / tathaiva j¤àtavyam iti tasya vàkyasya viùayaþ / evaübhåtàj jãvàt tadàtmatayàvasthitasya paramàtmano nikhiladoùarahitatayà satyasaükalpatvàd anavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõàkaratvena ca yaþ pçthagbhàvaþ so 'nusaüdheya ity asya vàkyasya viùaya ity ayam arthaþ pårvam asakçduktaþ / bhoktà bhogyaü preritàraü ca matveti bhogyaråpasya vastuno 'cetanatvaü paramàrthatvaü satataü vikàràspadatvam ityàdayaþ svabhàvàþ, bhoktur jãvàtmana÷ càmalàparicchinnaj¤ànànandasvabhàvasyaivànàdikarmaråpàvidyàkçtanànàvidhaj¤ànasaükocavikàsau bhogyabhåtàcidvastusaüsarga÷ ca paramàtmopàsanàn mokùa÷ cetyàdayaþ svabhàvàþ, evaübhåtabhoktçbhogyayor antaryàmiråpeõàvasthànaü svaråpeõa càparimitaguõaughà÷rayatvenàvasthànam iti parasya brahmas trividhàvasthànaü j¤àtavyam ityarthaþ //

(88)
tat tvam asãti sadvidyàyàm upàsyaü brahma saguõaü saguõabrahmapràpti÷ ca phalam ity abhiyuktaiþ pårvàcàryair vyàkhyàtam / yathoktaü vàkyakàreõa  yuktaü tadguõakopàsanàd iti / vyàkhyàtaü ca dramióàcàryeõa vidyàvikalpaü vadatà  yady api saccito na nirbhugnadaivataü guõagaõaü manasànudhàvet tathàpy antarguõàm eva devatàü bhajata iti tatràpi saguõaiva devatà pràpyata iti / saccittaþ sadvidyàniùñhaþ / na nirbhugnadaivataü guõagaõaü manasànudhàvet apahatapàpmatvàdikalyàõaguõagaõaü daivatàd vibhaktaü yady api daharavidyàniùñha iva saccito na smaret / tathàpy antarguõàm eva devatàü bhajate  devatàsvaråpànubandhitvàt sakalakalyàõaguõagaõasya kenacid paradevatàsàdhàraõena nikhilajagatkàraõatvàdinà guõenopàsyamànàpi devatà vastutaþ svaråpànubandhi sarvakalyàõaguõagaõavi÷iùñaivopàsyate / ataþ saguõam eva brahma tatràpi pràpyam iti sadvidyàdaharavidyayor vikalpa ityarthaþ /

(89)
nanu ca sarvasya jantoþ paramàtmàntaryàmã tanniyàmyaü ca sarvam evety uktam / evaü ca sati vidhiniùedha÷àstràõàm adhikàrã na dç÷yate / yaþ svabuddhyaiva pravçttinivçtti÷aktaþ sa evaü kuryàn na kuryàd iti vidhiniùedhayogyaþ / na caiùa dç÷yate / sarvasmin pravçttijàte sarvasya prerakaþ paramàtmà kàrayiteti tasya sarvaniyamanaü pratipàditam / tathà ca ÷råyate  eùa eva sàdhu karma kàrayati te yam ebhyo lokebhya unninãùati / eùa evàsàdhu karma kàrayati taü yam adho ninãùatãti / sàdhvasàdhukarmakàrayitçtvàn nairghçõyaü ca /

(90)
atrocyate  sarveùàm eva cetanànàü cicchaktiyogaþ pravçtti÷aktiyoga ityàdi sarvaü pravçttinivçttiparikaraü sàmànyena saüvidhàya tannirvahaõàya tadàdhàro bhåtvàntaþ pravi÷yànumantçtayà ca niyamanaü kurva¤ ÷eùitvenàvasthitaþ paramàtmaitadàhita÷aktiþ sanpravçttinivçttyàdi svayam eva kurute / evaü kurvàõam ãkùamàõaþ paramàtmodàsãna àste / ataþ sarvam upapannam / sàdhvasàdhukarmaõoþ kàrayitçtvaü tu vyavasthitaviùayaü na sarvasàdhàraõam / yas tu sarvaü svayam evàtimàtram ànukålye pravçttas taü prati prãtaþ svayam eva bhagavàn kalyàõabuddhiyogadànaü kurvan kalyàõe pravartayati / yaþ punar atimàtraü pràtikålye pravçttas tasya kråràü buddhiü dadan svayam eva kråreùv eva karmasu prerayati bhagavàn / yathoktaü bhagavatà 
teùàü satatayuktànàü bhajatàü prãtipårvakam /
dadàmi buddhiyogaü taü yena màm upayànti te //
teùàm evànukampàrtham aham aj¤ànajaü tamaþ /
nà÷ayàmy àtmabhàvastho j¤ànadãpena bhàsvatà //
tàn ahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn /
kùipàmy ajasram a÷ubhàn àsurãùv eva yoniùu // iti /

(91)
so 'yaü parabrahmabhåtaþ puruùottamo nirati÷ayapuõyasaücayakùãõà÷eùajanmopacitapàparà÷eþ paramapuruùacaraõàravinda÷araõàgatijanitatadabhimukhyasya sadàcàryopade÷opabçühita÷àstràdhigatatattvayàthàtmyàvabodhapårvakàharaharupacãyamàna÷amadamatapaþ÷aucakùamàrjavabhayàbhayasthànavivekadayàhiüsàdyàtmaguõopetasya varõà÷ramocitaparamapuruùàràdhanaveùanityanaimittikakarmopasaühçtiniùiddhaparihàraniùñasya paramapuruùacaraõàravindayugalanyastàtmàtmãyasya tadbhaktikàritànavaratastutismçtinamaskçtivandanayatanakãrtanaguõa÷ravaõavacanadhyànàrcanapraõàmàdiprãtaparamakàruõikapuruùottamaprasàdavidhvastasvàntadhvàntasyànanyaprayojanànavaratanirati÷ayapriyavi÷adatamapratyakùatàpannànudhyànaråpabhaktyekalabhyaþ / tad uktaü paramagurubhir bhagavadyàmunàcàryapàdaiþ  ubhayaparikarmitasvàntasyaikàntikàtyantikabhaktiyogalabhya iti / j¤ànayogakarmayogasaüskçtàntaþkaraõasyetyarthaþ / tathà ca ÷rutiþ /
vidyàü càvidyàü ca yas tad vedobhyaü saha /
avidyayà mçtyuü tãrtvà vidyayàmçtam a÷nute //
iti/ atràvidyà÷abdena vidyetaratvàd varõà÷ramàcàràdi pårvoktaü karmocyate vidyà÷abdena ca bhaktiråpàpannaü dhyànam ucyate / yathoktam 
ijàya so 'pi subahåny aj¤à¤ j¤ànavyapà÷rayaþ /
brahmavidyàm adhiùñhàya tartuü mçtyum avidyayà //
iti / tam evaü vidvàn amçta iha bhavati nànyaþ panthà ayanàya vidyate / ya enaü vidur amçtàs te bhavanti / brahmavid àpnoti param / so yo ha vai tat paraü veda brahma veda brahmaiva bhavatãtyàdi / vedana÷abdena dhyànam evàbhihitam / nididhyàsitavya ityàdinàikàrthyàt / tad eva dhyànaü punar api vi÷inaùñi  nàyam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahudhà ÷rutena / yam evaiùa vçõute tena labhyas tasyaiùa àtmà vivçõute tanåü svàm iti / bhaktiråpàpannànudhyànenaiva labhyate na kevala,, vedanàmàtreõa na medhayeti kevalasya niùiddhatvàt /

(92)
etad uktaü bhavati  yo 'yaü mumukùur vedàntavihitavedanaråpadhyànàdiniùñho yadà tasya tasminn evànudhyàne niravadhikàti÷ayà prãtir jàyate tadaiva tena labhyate paraþ puruùa iti / yathoktaü bhagavatà 
puruùaþ sa paraþ pàrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà /
bhaktyà tv ananyayà ÷akyo 'ham evaüvidho 'rjuna /
j¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùñaü ca paraütapa //
bhaktyà màm abhijànàti yàvàn ya÷ càsmi tattvataþ /
tato màü tattvato j¤àtvà vi÷ate tadanantaram //
iti / tadanantaraü tata eva bhaktito vi÷ata ityarthaþ / bhaktir api nirati÷ayapriyànanyaprayojanasakaletaravaitçõyàvahaj¤ànavi÷eùa eveti / tad yukta eva tena pareõàtmanà varaõãyo bhavatãti tena labhyata iti ÷rutyarthaþ / evaüvidhaparabhaktiråpaj¤ànavi÷eùasyotpàdakaþ pårvoktàharaharupacãyamànaj¤ànapårvakakarmànugçhãtabhaktiyoga eva / yathoktaü bhagavatà parà÷areõa 
varõà÷ramàcàravatà puruùeõa paraþ pumàn /
viùõur àràdhyate panthà nànyas tattoùakàrakaþ //
iti / nikhilajagaduddhàraõàyàvanitale 'vatãrõaþ parabrahmabhåtaþ puruùottamaþ svayam evaitaduktavàn 
svakarmanirataþ siddhiü yathà vindati tacchçõu //
yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam /
svakarmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ //
iti / yathoditakramapariõatabhaktyekalabhya eva /

(93)
bodhàyanañaïkadramióaguhadevakapardibhàruciprabhçtyavigãta÷iùñaparigçhãtapuràtanavedavedàntavyàkhyànasuvyaktàrtha÷rutinikaranidar÷ito 'yaü panthàþ / anena càrvàka÷àkyàulåkyàkùapàdakùapaõakakapilapata¤jalimatànusàriõo vedabàhyà vedàvalambikudçùñibhiþ saha nirastàþ / vedàvalambinàm api yathàvasthitavastuviparyayas tàóç÷àü bàhyasàmyaü manunaivoktam 
yo vedabàhyàþ smçtayo yà÷ ca kà÷ ca kudçùñayaþ /
sarvas tà niùphalàþ pretya tamoniùñhà hi tàþ smçtàþ //
iti / rajastamobhyàm aspçùñam uttamaü sattvam eva yeùàü svàbhàviko guõas teùàm eva vaidikã rucir vedàrthayàthàtmyàvabodha÷ cetyarthaþ /

(94)
yathoktaü màtsye 
saükãrõàþ sàttvikà÷ caiva ràjasàs tàmasàs tathà /
iti / kecid brahmakalpàþ saükãrõàþ kecit sattvapràyàþ kecid rajaþpràyà kecit tamaþpràyà iti kalpavibhàgam uktvà sattvarajastamomayànàü tattvànàü màhàtmyavarõanaü ca tattatkalpaproktapuràõeùu sattvàdiguõamayena brahmaõà kriyata iti coktam 
yasmin kalpe tu yat proktaü puràõaü brahmaõà purà /
tasya tasya tu màhàtmyaü tatsvaråpeõa varõyate //
iti / vi÷eùata÷ coktam 
agneþ ÷ivasya màhàtmyaü tàmaseùu prakãrtyate /
ràjaseùu ca màhàtmyam adhikaü brahmaõo viduþ //
sàttvikeùu ca kalpeùu màhàtmyam adhikaü hareþ /
teùv eva yogasaüsiddhà gamiùyanti paràü gatim //
saükãrõeùu sarasvatyàþ ....................... //
ityàdi / etaduktaü bhavati  àdikùetraj¤atvàd brahmaõas tasyàpi keùucid ahassu sattvamudrikaü keùucid rajaþ keùucit tamaþ / yathoktaü bhagavatà 
na tad asti pçthivyàü và divi deveùu và punaþ /
sattvaü prakçtijair muktaü yad ebhiþ syàt tribhir guõaiþ //
iti / yo brahmaõaü vidadhati pårvaü yo vai vedàü÷ ca prahiõoti tasmà iti ÷ruteþ / brahmaõo 'pi sçjyatvena ÷àstrava÷yatvena ca kùetraj¤atvaü gamyate / sattvapràyeùv ahassu taditareùu yàni puràõàni brahmaõà proktàni teùàü parasparavirodhe sati sàttvikàhaþproktam eva puràõaü yathàrthaü tadvirodhyanyad ayathàrtham iti puràõanirõayàyaivedaü sattvaniùñhena brahmaõàbhihitam iti vij¤àyata iti /
sattvàdãnàü kàryaü ca bhagavataivoktam 
sattvàt saüjàyate j¤ànaü rajaso lobha eva ca /
pramàdamohau tamaso bhavato 'j¤ànam eva ca //
pravçttiü ca nivçttiü ca kàryàkàrye bhayàbhaye /
bandhaü mokùaü ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha sàttvikã //
yathà dharmam adharmaü ca kàryaü càkàryam eva ca /
ayathàvat prajànàti buddhiþ sà pàrtha ràjasã //
adharmaü dharmam iti yà manyate tamasàvçtà /
sarvàrthàn viparãtàü÷ ca buddhiþ sà pàrtha tàmasã //
iti /
sarvàn puràõàrthàn brahmaõaþ sakà÷àd adhigamyaiva sarvàõi puràõàni puràõakàrà÷ cakruþ / yathoktam 
kathayàmi yathà pårvaü dakùàdyair munisattamaiþ /
pçùñaþ provàca bhagavàn abjayoniþ pitàmahaþ //
iti /

(95)
apauruùeyeùu vedavàkyeùu parasparaviruddheùu katham iti cet / tàtparyani÷cayàd avirodhaþ pårvam evoktaþ / yad api ced evaü viruddhavad dç÷yate  pràõaü manasi saha kàraõair nàdànte paramàtmani saüpratiùñhàya dhyàyãtavyaü pradhyàyãtavyaü sarvam idaü, brahmaviùõurudràs te sarve saüprasåyante, na kàraõaü, kàraõaü tu dhyàyaþ, sarvài÷varyasaüpannaþ sarve÷varaþ ÷aübhur àkà÷amadhye dhyeyaþ  yasmàt paraü nàparam asti kiücid yasmàn nàõãyo na jyàyo 'sti ka÷cit  vçkùa iva stabdho divi tiùñhaty ekas tenedaü pårõaü puruùeõa sarvam  tato yaduttarataraü tadaråpam anàmayaü ya etadvidur amçtàs te bhavanti, athetare duþkham evàpiyanti 
sarvànana÷irogrãvaþ sarvabhåtaguhà÷ayaþ /
sarvavyàpã ca bhagavàüs tasmàt sarvagataþ ÷ivaþ //
yadà tamas tan na divà na ràtrir na san na càsac chiva eva kevalaþ /
tadakùaraü tatsavitur vareõyaü praj¤à ca tasmàt prasçtà puràõã //
ityàdi nàràyaõaþ paraü brahmeti ca pårvam eva pratipàditaü, tenàsya katham avirodhaþ /

(96)
atyalpam etat 
vedavitpravaraproktavàkyanyàyopabçühitàþ /
vedàþ sàïgà hariü pràhur jagajjanmàdikàraõaü //
janmàdyasya yataþ  yato và imàni bhåtàni jàyante, yena jàtàni jãvanti, yat prayanty abhisaüvi÷anti, tad vijij¤ànasva tad brahmeti jagajjanmàdikàraõaü brahmety avagamyate / tac ca jagatsçùñipralayaprakaraõeùv avagantavyam / sad eva somyedam agra àsãd ekam evàdvitãyam iti jagadupàdànatàjagannimittatàjagadantaryàmitàdimukhena paramakàraõaü sacchabdena praitpàditaü brahmety avagatam / ayam evàrthaþ  brahma và idam ekam evàgra àsãd iti ÷àkhàntare brahma÷abdena pratipaditaþ / anena sacchabdenàbhihitaü brahmety avagatam / ayam evàrthas tathà ÷àkhàntara àtmà và idam eka evàgra àsãn nànyat kiücana miùad iti sadbrahma÷abdàbhyàm àtmaivàbhihita ity avagamyate / tathà ca ÷àkhàntara eko ha vai nàràyaõa àsãn na brahma ne÷àno neme dyàvapçthivã na nakùatràõãti sadbrahmàtmàdiparamakàraõavàdibhiþ ÷abdair nàràyaõa evàbhidhãyata iti ni÷cãyate /



(97)
yam antaþ samudre kavayo vayantãtyàdi  nainam årdhvaü na tirya¤caü na madhye parijagrabhat / na tasye÷e ka÷cana tasya nàma mahadya÷aþ // na saüdç÷e tiùñhati råpam asya na cakùuùà pa÷yati ka÷canainam, hçdà manãùà manasàbhikëpto ya evaü vidur amçtàs te bhavantãti sarvasmàt paratvam asya pratipàdya, na tasye÷e ka÷caneti tasmàt paraü kim api na vidyata iti ca pratiùidhya, adbhyaþ sambhåto hiraõyagarbha ityaùñàv iti tenaikavàkyatàü gamayati / tac ca mahàpuruùaprakaraõaü hrã÷ ca te lakùmã÷ ca patnyàv iti ca nàràyaõa eveti dyotayati /

(98)
ayam artho nàràyaõànuvàke prapa¤citaþ / sahasra÷ãrùaü devam ityàrabhya sa brahma sa ÷ivaþ sendraþ so 'kùaraþ paramaþ svaràó iti / sarva÷àkhàsu paratattvapratipàdanaparàn akùara÷iva÷aübhuparabrahmaparajyotiþparatattvaparàyaõaparamàtmàdisarva÷abdàüs tattadguõayogena nàràyaõa eva prayujya tadvyatiriktasya samastasya tadàdhàratàü tanniyàmyatàü taccheùatàm tadàtmakatàü ca pratipàdya brahma÷ivayor apãndràdisamànàkàratayà tadvibhåtitvaü ca pratipàditam / idaü ca vàkyaü kevalaparatattvapratipàdanaikaparam anyat kiücid apy atra na vidhãyate /

(99)
asmin vàkye pratipàditasya sarvasmàt paratvenàvasthitasya brahmaõo vàkyàntareùu brahmavid àpnoti param ityàdiùåpàsanàdi vidhãyate / ataþ pràõaü manasi saha karaõair ityàdi vàkyaü sarvakàraõe paramàtmani karaõapràõàdi sarvaü vikàrajàtam upasaühçtya tam eva paramàtmànaü sarvasye÷ànaü dhyàyãteti parabrahmabhåtanàràyaõasyaiva dhyànaü vidadhàti /

(100)
patiü vi÷vasyeti na tasye÷e ka÷caneti ca tasyaiva sarvasye÷ànatà pratipàdità / ata eva sarvài÷varyasaüpannaþ sarve÷varaþ ÷aübhuràkà÷amadhye dhyeya iti nàràyaõasyaiva paramakàraõasya ÷aübhu÷abdavàcyasya dhyànaü vidhãyate / ka÷ ca dhyeya ityàrabhya kàraõaü tu dhyeya iti kàryasyàdhyeyatàpårvakakàraõaikadhyeyatàparatvàd vàkyasya / tasyaiva nàràyaõasya paramakàraõatà ÷aübhu÷abdavàcyatà ca paramakàraõapratipàdanaikapare nàràyaõànuvàka eva pratipanneti tadvirodhyarthàntaraparikalpanaü kàraõasyaiva dhyeyatvena vidhivàkye na yujyate /

 

(101)
yad api tato yaduttaram ity atra puruùàd anyasya parataratvaü pratãyata ityabhyadhàyi tad api yasmàt paraü nàparam asti kiücid yasmàn nàõãyo na jyàyo 'sti ka÷cit yasmàd aparaü  yasmàd anyat kiücid api paraü nàsti kenàpi prakàreõa puruùavyatiriktasya paratvaü nàstãtyarthaþ / aõãyastvaü  såkùmatvam / jyàyastvaü  sarve÷varatvam / sarvavyàpitvàt sarve÷varatvàd asyaitadvyatirikitasya kasyàpy aõãyastvaü jyàyastvaü ca nàstãtyarthaþ / yasmàn nàõãyo na jyàyo 'sti ka÷cid iti puruùàd anyasya kasyàpi jyàyastvaü niùiddham iti tasmàd anyasya paratvaü na yujyata iti pratyuktam /

(102)
kas tarhy asya vàkyasyàrthaþ / asya prakaraõasyopakrame tam eva viditvàtimçtyum eti nànyaþ panthà vidyate 'yanàyàiti puruùavedanasyàmçtatvahetutàü tadvyatiriktasyàpathatàü ca pratij¤àya yasmàt paraü nàparam asti kiücit tenedaü pårõaü puruùeõa sarvam ity etad antena sarvasmàt paratvaü pratipàditam / yataþ puruùatattvam evottarataraü tato yaduttarataraü puruùatattvaü tad evàråpam anàmayaü ya etadvidur amçtàs te bhavanti, athetare duþkham evàpiyantãti puruùavedanasyàmçtatvahetutvaü taditarasyàpathatvaü pratij¤àtaü sahetukam upasaühçtam / anyathopakramagatapratij¤àbhyàü virudhyate / puruùasyaiva ÷uddhiguõayogena ÷iva÷abdàbhipràyatvaü ÷à÷vataü ÷ivam acyutam ityàdinà j¤àtam eva / puruùa eva ÷iva÷abdàbhidheya ityanantaram eva vadati  mahàn prabhur vai puruùaþ sattvasyaiùa pravartaka iti / uktenaiva nyàyena na san na càsac chiva eva kevala ityàdi sarvaü neyam /

(103)
kiüca na tasye÷e ka÷caneti nirastasamàbhyadhikasaübhàvanasya puruùasyàõor aõãyànityasminn anuvàke vedàdyantaråpatayà vedabãjabhåtapraõavasya prakçtibhåtàkàravàcyatayà mahe÷varatvaü pratipàdya daharapuõóarãkamadhyasthàkà÷àntarvartitayopàsyatvam uktam / ayam arthaþ  sarvasya vedajàtasya prakçtiþ praõava uktaþ / praõavasya ca prakçtir akàraþ / praõavavikàro vedaþ svaprakçtibhåte praõave lãnaþ / praõavo 'py akàravikàrabhåtaþ svaprakçtàv akàre lãnaþ / tasya praõavaprakçtibhåtasyàkàrasya yaþ paro vàcyaþ sa eva mahe÷vara iti sarvavàcakajàtaprakçtibhåtàkàravàcyaþ sarvavàcyajàtaprakçtibhåtanàràyaõo yaþ sa mahe÷avara ityarthaþ / yathoktaü bhagavatà 
ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà /
mattaþ parataraü nànyatkiücid asti dhanaüjaya //
akùaraõàm akàro 'smi  //
iti / a iti brahmeti ca ÷ruteþ / akàro vai sarvà vàg iti ca / vàcakajàtasyàkàraprakçtitvaü vàcyajàtasya brahmaprakçtitvaü ca suspaùñam / ato brahmaõo 'kàravàcyatàpratipàdanàd akàravàcyo nàràyaõa eva mahe÷vara iti siddham /

(104)
tasyaiva sahasra÷ãrùaü devam iti kevalaparatattvavi÷eùapratipàdanapareõa nàràyaõànuvàkena sarvasmàt paratvaü prapa¤citam / anenànanyapareõa pratipàditam eva paratattvam anyapareùu sarvavàkyeùu kenàpi ÷abdena pratãyamànaü tad evety avagamya iti ÷àstradçùtyà tåpade÷o vàmadevavad iti såtrakàreõa nirõãtam / tad etat paraü brahma kvacid brahma÷ivàdi÷abdàd avagatam iti kevalabrahma÷ivayor na paratvaprasaïgaþ / asminn ananyapare 'nuvàke tayor indràditulyatayà tadvibhåtitvapratipàdanàt / kvacid àkà÷apràõàdi÷abdena paraü brahmàbhihitam iti bhåtàkà÷apràõàder yathà na paratvam / yat punar idam à÷aïkitam atha yad idam asmin brahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminn antaràkà÷as tasmin yad antas tad anveùñavyaü tad và va vijij¤àsitavyam ity atràkà÷a÷abdena jagadupàdànakàraõaü pratipàdya tadantarvartinaþ kasyacit tattvavi÷eùasyànveùñavyatà pratipàdyate / asyàkà÷asya nàmaråpayor nivoóhçtva÷ravaõàt puruùasåkte puruùasya nàmaråpayoþ kartçtvadar÷anàc càkà÷aparyàyabhåtàt puruùàd anyasyànveùñavyatayopàsyatvaü pratãyata ityanadhãtavedànàm adçùña÷àstràõàm idaü codyaü /

(105)
yatas tatra ÷rutir evàsya parihàram àha / vàkyakàra÷ ca  daharo 'sminn antaràkà÷aþ kiü tad atra vidyate yad anveùñavyaü yad và va vijij¤àsitavyam iti codite yàvàn và ayam àkà÷as tàvàn eùo 'ntarhçdaya àkà÷a ityàdinàsyàkà÷a÷abdavàcyasya paramapuruùasyànavadhikamahattvaü sakalajagadàdhàratvaü ca pratipàdya tasmin kàmàþ samàhità iti kàma÷abdenàpahatapàpmatvàdisatyasaükalpaparyantaguõàùñakaü nihitam iti paramapuruùavat paramapuruùaguõàùñakasyàpi pçthivijij¤àsitavyatàpratipàdayiùayà tasmin yad antas tadanveùñavyam ityuktam iti ÷rutyaiva sarvaü parihçtam /

(106)
etad uktaü bhavati  kiü tad atra vidyate yad aneùñavyam ity asya codyasya tasmin sarvasya jagataþ sraùñçtvam àdhàratvaü niyantçtvaü ÷eùitvam apahatapàpmatvàdayo guõà÷ ca vidyanta iti parihàra iti / tathà ca vàkyakàravacanam  tasmin yad antar iti kàmavyapade÷a iti / kàmyanta iti kàmàþ / apahatapàpmatvàdayo guõà ityarthaþ / etad uktaü bhavati  yad etad daharàkà÷a÷abdàbhidheyaü nikhilajagadudayavaibhavalayalãlaü paraü brahma tasmin yad antar nihitam anavadhikàti÷ayam apahatapàpmatvàdiguõàùñakaü tad ubhayam apy anveùñavyaü vijij¤àsitavyam iti / yathàha  atha ya ihàtmànam anuvidya vrajanty etàü÷ ca satyàn kàmàüs teùàü sarveùu lokeùu kàmacàro bhavantãti /

(107)
yaþ punaþ kàraõasyaiva dhyeyatàpratipàdanapare vàkye viùõor ananyaparavàkyapratipàditaparatattvabhåtasya kàryamadhye nive÷aþ sa svakàryabhåtatattvasaükhyàpåraõaü kurvataþ svalãlayà jagadupakàràya svecchàvatàra ity avagantavyaþ / yathà lãlayà devasaükhyàpårõaü kurvata upendratvaü parasyaiva, yathà ca såryavaü÷odbhavaràjasaükhyàpårõaü kurvataþ parasyaiva brahmaõo dà÷arathiråpeõa svecchàvatàraþ, yathà ca somavaü÷asaükhyàpåraõaü kurvato bhagavato bhåbhàràvatàraõàya svecchayà vasudevagçhe 'vatàraþ /

(108)
sçùñipralayaprakaraõeùu nàràyaõa eva paramakàraõatayà pratipàdyata iti pårvam evoktam / yat punar atharva÷irasi rudreõa svasarvài÷varyaü prapa¤citaü tat so 'ntaràd antaraü pràvi÷ad iti paramàtmaprave÷àd uktam iti ÷rutyaiva vyaktam / ÷àstradçùñyà tåpade÷o vàmadevavad iti såtrakàreõaivaüvàdinàm arthaþ pratipàditaþ / yathoktaü prahlàdenàpi 
sarvagatvàd anantarasya sa evàham avasthitaþ /
mattaþ sarvam ahaü sarvaü mayi sarvaü sanàtane //
ityàdi / atra sarvagatvàd anantasyeti hetur uktaþ / sva÷arãrabhåtasya sarvasya cidacidvastuna àtmatvena sarvagaþ paramàtmeti sarve ÷abdàþ sarva÷arãraü paramàtmànam evàbhidadhatãty uktam / ato 'ham iti ÷abdaþ svàtmaprakàraprakàriõaü paramàtmànam evàcaùñe / ata idam ucyate / àtmety eva tu gçhõãyàt sarvasya tanniùpatter ityàdinàhaügrahaõopàsanaü vàkyakàreõa kàryàvasthaþ kàraõàvastha÷ ca sthålasåkùmacidacidvastu÷arãraþ paramàtmaiveti sarvasya tanniùpatter ity uktam / àtmeti tåpagacchanti gràhayanti ceti såtrakàreõa ca / mahàbhàrate ca brahmarudrasaüvàde brahmà rudraü prayàha 
tavàntaràtmà mama ca ye cànye dehisaüj¤itàþ /
iti / rudrasya brahmaõa÷ cànyeùàü ca dehinàü parame÷varo nàràyaõo 'ntaràtmatayàvasthita iti / tathà tatraiva 
viùõur àtmà bhagavato bhavasyàmitatejasaþ /
tasmàd dhanurjyàsaüspar÷aü sa viùehe mahe÷varaþ //
iti / tatraiva 
etau dvau vibudha÷reùñhau prasàdakrodhajau smçtau /
tadàdar÷itapanthànau sçùñisaühàrakàrakau //
iti / antaràtmatayàvasthitanàràyaõadar÷itapathau brahmarudrau sçùñisaühàrakàryakaràv ityarthaþ /

(109)
nimittopàdànayos tu bhedaü vadanto vedabàhyà eva syuþ / janmàdyasya yataþ  prakçti÷ ca  pratij¤àdçùñàntànuparodhàd ityàdi vedavitpraõãtasåtravirodhàt / sad eva somyedam agra àsãd ekam evàdvitãyam  tad aikùata bahu syàü prajàyeyeti  brahmavanaü brahma sa vçkùa àsãd yato dyàvàpçthivã niùñatakùuþ  brahmàdhyatiùñhadbhuvanàni dhàrayan  sarve nimeùà jaj¤ire vidyutaþ puruùàdadhi  na tasye÷e ka÷cana tasya nàma mahadya÷aþ  neha nànàsti kiücana  sarvasya va÷ã sarvasye÷ànaþ  puruùa evedaü sarvaü yad bhåtaü yac ca bhavyam utàmçtattvasye÷ànaþ  nànyaþ panthà ayanàya vidyata ityàdisarva÷rutivirodhàc ca /

(110)
itihàsapuràõeùu ca sçùñisthitipralayaprakaraõayor idam eva paratattvam ity avagamyate / yathà mahàbhàrate 
kutaþ sçùñam idaü sarvaü jagatsthàvarajaïgamam /
pralaye ca kam abhyeti tan to  bråhi pitàmaha //
iti pçùño 
nàràyaõo jaganmårtir anantàtmà sanàtana /
ityàdi ca vadati 
çùayaþ pitaro devà mahàbhåtàni dhàtavaþ /
jaïgamàjaïgamaü cedaü jagannàràyaõodbhavam //
iti ca / pràcyodãcyadàkùiõàtyapà÷càtyasarva÷iùñaiþ sarvadharmasarvatattvavyavasthàyàm idam eva paryàptam ity avigànaparigçhãtaü vaiùõavaü ca puràõaü janmàdy asya yata iti jagajjanmàdikàraõaü brahmety avagamyate / tajjanmàdikàraõaü kim iti pra÷napårvakaü viùõoþ sakà÷àd bhåtam ityàdinà brahmasvaråpavi÷eùapratipàdanaikaparatayà pravçttam iti sarvasaümatam / tathà tatraiva 
prakçtir yà khyàtà vyaktàvyaktasvaråpiõã /
puruùa÷ ca+py ubhàv etau lãyete paramàtmani //
paramàtmà ca sarveùàm àdhàraþ parame÷varaþ /
viùõunàmà sa vedeùu vedànteùu ca gãyate //
iti / sarvavedavedànteùu sarvaiþ ÷abdaiþ paramakàraõatayàyam eva gãyata ityarthaþ / yathà sarvàsu ùrutiùu kevalaparabrahmasvaråpavi÷eùapratipàdanàyaiva pravçtto nàràyaõànuvàkas tathedaü vaiùõavaü ca puràõam 
so 'ham icchàmi dharmaj¤a ÷rotuü tvatto yathà jagat /
babhåva bhåya÷ ca yathà mahàbhàga bhaviùyati //
yanmayaü ca jagadbrahmany ata÷ caitaccaràcaram /
lãnam àsãd yathà yatra layam eùyati yatra ca //
iti  paraü brahma kim iti prakramya 
viùõoþ sakà÷àd udbhåtaü jagat tatraiva ca sthitam /
sthitisaüyamakartàsau jagato 'sya jagac ca saþ //
paraþ paràõàü paramaþ paramàtmàtmasaüsthitaþ /
råpavarõàdinirde÷avi÷eùaõavivarjitaþ //
apakùayavinà÷àbhyàü pariõàmarddhijanmabhiþ /
varjitaþ ÷akyate vaktuü yaþ sad astãti kevalam //
sarvatràsau samastaü ca vasaty atreti vai yataþ /
tataþ sa vàsudeveti vidvadbhiþ paripañhyate //
tadbrahma paraü nityam ajam akùayam avyayam /
ekasvaråpaü ca sadà heyàbhàvàc ca nirmalam //
tad eva sarvam evaitadvyaktàvyaktasvaråpavat /
tathà puruùaråpeõa kàlaråpeõa ca sthitam //
sa sarvabhåtaprakçtiü vikàràn guõàdidoùàü÷ ca mune vyatãtaþ /
atãtasarvàvaraõo 'khilàtmà tenàstçtaü yad bhuvanàntaràle //
samastakalyàõaguõàtmako 'sau sva÷aktile÷oddhçtabhåtavargaþ /
icchàgçhãtàbhimatorudehaþ saüsàdhità÷eùajagaddhito 'sau //
tejobalài÷varyamahàvabodhasuvãrya÷aktyàdiguõaikarà÷iþ /
paraþ paràõàü sakalà na yatra kle÷àdayaþ santi paràvare÷e //
sa ã÷varo vyaùñisamaùñiråpo 'vyaktasvaråpaþ prakañasvaråpaþ /
sarve÷varaþ sarvadçksarvavettà samasta÷aktiþ parame÷varàkhyaþ //
saüj¤àyate yena tad astadoùaü ÷uddhaü paraü nirmalam ekaråpam /
saüdç÷yate vàpy adhigamyate và tajj¤ànam aj¤ànam ato 'nyad uktam //
iti parabrahmasvaråpavi÷eùanirõayàyaiva pravçttam /

(111)
anyàni sarvàõi puràõàny etadavirodhena neyàni / anyaparatvaü ca tattadàrambhaprakàrair avagamyate / sarvàtmanà viruddhàü÷as tàmasatvàd anàdaraõãyaþ /

(112)
nanv asminn api 
sçùñisthityantakaraõãü brahmaviùnu÷ivàtmikàü /
sa saüj¤à yàti bhagavàn eka janàrdanaþ //
iti trimårtosàmyaü pratãyate / naitad evam / eka eva janàrdana iti jana ardanasyaiva brahma÷ivàdikçtsnaprapa¤catàdàtmyaü vidhãyate / jagac ca sa iti pårvoktam eva vivçõoti  sraùñà sçjati càtmànaü viùõuþ pàlyaü ca pàti ca /
upasaühriyate cànte saühartà ca svatyaüprabhuþ //
iti ca sraùñçtvenàvasthitaü brahmaõaü sçjyaü ca saühartàraü saühàryaü ca yugapan nirdi÷ya sarvasya viùõutàdàtmyopade÷àt sçjyasaühàryabhåtàd vastunaþ sraùñçsaühartror janàrdanavibhåtitvena vi÷eùo dç÷yate / janàrdanaviùõu÷abdayoþ paryàyatvena brahmaviùõu÷ivàtmikàm iti vibhåtim / ata eva svecchayà lãlàrthaü vibhåtyantarbhàva ucyate / yathedam anantaram evocyate 
pçthivyàpas tathà tejo vàyur àkà÷a eva ca /
sarvendriyàntaþkaraõaü puruùàkhyaü hi yaj jagat //
sa eva sarvabhåtàtmà vi÷varåpo yato 'vyayaþ /
sargàdikaü tato 'syaiva bhåtastham upakàrakam //
sa eva sçjyaþ sa ca sarvakartà sa eva pàtyatti ca pàlyate ca /
brahmàdyavasthàbhir a÷eùamårtir viùõur variùñho varado vareõyaþ // iti /

(113)
atra sàmànàdhikaraõyanirdiùñaü heyami÷raprapa¤catàdàtmyaü niravadyasya nirvikàrasya samastakalyàõaguõàtmakasya brahmaõaþ katham upapadyata ity à÷aïkhya sa eva sarvabhåtàtmà vi÷varåpo yato 'vyaya iti svayam evopapàdayati / sa eva sarve÷varaþ parabrahmabhåto viùõur eva sarvaü jagad iti pratij¤àya sarvabhåtàtmà vi÷varåpo yato 'vyaya iti hetur uktaþ / sarvabhåtànàm ayam àtmà vi÷va÷arãro yato 'vyaya ityarthaþ / vakùyati ca  satsarvaü vai hares tanur iti /
etad uktaü bhavati / asyàvyayasyàpi parasya brahmaõo viùõor vi÷va÷arãratayà tàdàtmyaviruddham ity àtma÷arãrayo÷ ca svabhàvà vyavasthità eva / evaübhåtasya sarve÷varasya viùõoþ prapa¤càntarbhåtaniyàmyakoñiniviùñabrahmàdidevatiryaïmanuùyeùu tat tat samà÷rayaõãyatvàya svecchàvatàraþ pårvoktaþ / tad etad brahmàdãnàü bhàvanàtrayànvayena karmava÷yatvaü bhagavataþ parabrahmabhåtasya vàsudevasya nikhilajagadupakàràya svecchayà svenaiva råpeõa devàdiùv avatàra iti ca ùaùñe 'ü÷e ÷ubhà÷rayaprakaraõe suvyaktam uktam / asya devàdiråpeõàvatàreùv api na pràkçto deha iti mahàbhàrate  na bhåtasaüghasaüsthàno deho 'sya paramàtmanaþ / iti pratipàditaþ / ÷rutibhi÷ ca  ajàyamàno bahudhà vijàyate  tasya dhãràþ parijànanti yonim iti / karmava÷yànàü brahmàdãnàm anicchatàm api tattatkarmànuguõaprakçtipariõàmaråpabhåtasaüghasaüsthànavi÷eùadevàdi÷arãraprave÷aråpaü janmàvarjanãyam / ayaü tu sarve÷varaþ satyasaükalpo bhagavàn evaübhåta÷ubhetarajanmàkurvann api svecchayà svenaiva nirati÷ayakalyàõaråpeõa devàdiùu jagadupakàràya bahudhà jàyate, tasyaitasya ÷ubhetarajanmàkurvato 'pi svakalyàõaguõànantyena bahudhà yoniü bahuvidhajanma dhãràdhãramatàm agresarà jànantãtyarthaþ /

(114)
tadetannikhilajagannimittopàdànabhåtàj janmàdy asya yataþ  prakçti÷ ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàdityàdisåtraiþ pratipàditàt parasmàd brahmaõaþ paramapuruùàd anyasya kasyacit parataratvaü paramataþ setån mànasaübandhabhedavyapade÷ebhya ityà÷aïkya sàmànyàt tu  buddhyarthaþ pàdavat  sthànavi÷eùàt prakà÷àdivat  upapatte÷ ca  tathànyapratiùedhàt  anena sarvagatatvamàyàm àdi÷abdàdibhya iti såtrakàraþ svayam eva niràkaroti /

(115)
mànave ca ÷àstre 
pràduràsãt tamonudaþ sisçkùur vividhàþ prajàþ /
apa eva sasarjàdau tàsu vãryam apàsçjat //
tasmi¤ jaj¤e svayaü brahma
iti brahmaõo janma÷ravaõàt kùetraj¤atvam evàvagamyate / tathà ca sraùñuþ paramapuruùasya tadvisçùñasya ca brahmaõaþ
ayaü tasya tàþ pårvaü tena nàràyaõaþ smçtaþ /
tadvisçùñaþ sa puruùo loke brahmeti kãrtyate //
iti nàmanirde÷àc ca / tathà ca vaiùõave puràõe hiraõyagarbhàdãnàü bhàvanàtrayànvayàd a÷uddhatvena ÷ubhà÷rayatvànarhatopapàdanàt kùetraj¤atvaü ni÷cãyate /

(116)
yad api kai÷cid uktam  sarvasya ÷abdajàtasya vidhyarthavàdamantraråpasya
kàryàbhidhàyitvenaiva pràmàõyaü varõanãyam / vyavahàràd anyatra ÷abdasya bodhakatva÷aktyavadhàraõàsaübhavàd vyavahàrasya ca kàryabuddhimålatvàt kàryaråpa eva ÷abdàrthaþ / na pariniùpanne vastuni ÷abdaþ pramàõam iti / atrocyate / pravartakavàkyavyavahàra eva ÷abdànàm arthabodhakatva÷aktyavadhàraõaü kartavyam iti kim iyaü ràjàj¤à / siddhavastuùu ÷abdasya bodhakatva÷aktigrahaõam atyantasukaram / tathà hi  kenacid dhastaceùñàdinàpavarake daõóaþ sthita iti devadattàya j¤àpayeti preùitaþ ka÷cit tajj¤àpane pravçtto 'pavarake daõóaþ sthita iti ÷abdaü prayuïkte / måkavad dhastaceùñàm imàü jànan pàr÷vastho 'nyaþ pràgvyutpanno 'pi tasyàrthasya bodhanàyàpavarake daõóaþ sthita ityasya ÷abdasya prayogadar÷anàd asyàrthasyàyaü ÷abdo bodhaka iti jànàtãti kim atra duùkaram / tathà bàlas tàto 'yam iyaü màtàyaü màtulo 'yaü manuùyo 'yaü mçga÷ candro 'yam ayaü ca sarpa iti màtàpitçprabhçtibhiþ ÷abdaiþ ÷anaiþ ÷anair aïgulyà nirde÷ane tatra tatra bahu÷aþ ÷ikùitas tair eva ÷abdais teùv artheùu svàtmana÷ ca buddhyutpattiü dçùñvà teùv artheùu teùàü ÷abdànàm aïgulyà nirde÷apårvakaþ prayogaþ sambandhàntaràbhàvàt saüketayitçpuruùàj¤ànàc ca bodhakatvanibandhana iti krameõa ni÷citya punar apy asya ÷abdasyàyam artha iti pårvavçddhaiþ ÷ikùitaþ sarva÷abdànàm artham avagamya svayam api sarvaü vàkyajàtaü prayuïkte / evam eva sarvapadànàü svàrthàbhidhàyitvaü saüghàtavi÷eùaõàü ca yathàvasthitasaüsargavi÷eùavàcitvaü
ca jànàtãti kàryàrthaiva vyuttipattir ityàdinirbandho nirbandhanaþ / ataþ pariùpannaþ vastuni ÷abdasyabodhakatva÷aktyavadhàraõàt sarvàõi vedàntavàkyàni sakalajagatkàraõaü sarvakalyàõaguõàkaramuktalakùaõaü brahma bodhayanty eva /

(117)
api ca kàryàrtha eva vyutpattir astu / vedàndavàkyàny apy upàsanaviùayakàryàdhikçtavi÷eùaõabhåtaphalatvena duþkhàsaübhinnade÷avi÷eùaråpasvargàdivad ràtrisatrapratiùñhànàdivad apagoraõa÷atayàtanàsàdhyasàdhanabhàvavac ca karyopayogitayaiva sarvaü bodhayanti / tathà+hi  brahmavid àpnoti param ityatra brahmopàsanaviùayakàryàdhikçtavi÷eùaõabhåtaphalatvena brahmapràptiþ ÷råyate  parapràptikàmo brahma vidyàd ityatra pràpyatayà pratãyamànaü brahmasvaråpaü tadvi÷eùaõaü ca sarvaü kàryopayogitayaiva siddhaü bhavati / tadantargatam eva jagatsraùñçtvaü saühartçtvam àdhàratvam antaràtmatvam ityàdy uktam anuktaü ca sarvam iti na kiücid anupapannam /

(118)
evaü ca sati mantràrthavàdagatà hy aviruddhà apårvà÷ càrthàþ sarve vidhi÷eùatayaiva siddhà bhavanti / yathoktaü dramióabhàùye  çõaü hi vai jàyata iti ÷ruter ity upakramya yady apy avadànastutiparaü vàkyaü tathàpi nàsatà stutir upapadyata iti / etad uktaü bhavati  sarvo hy arthavàdabhàgo devatàràdhanabhåtayàgàdeþ sàïgasyàràdhyadevatàyà÷ càdçùñaråpàn guõàn sahasra÷o vadan sahasra÷aþ karmaõi prà÷astyabuddhim utpàdayati / teùàm asadbhàve prà÷astyabuddhir eva na syàd iti karmaõi prà÷astyabuddhyarthaü guõasadbhàvam eva bodhayatãti / anayaiva di÷à sarve mantràrthavàdàvagatà arthàþ siddhàþ /

(119)
api ca kàryavàkyàrthavàdibhiþ kim idaü kàryatvaü nàmeti vaktavyam / kçtibhàvabhàvità kçtyudde÷yatà ceti cet / kim idaü kçtyudde÷yatvam / yad adhikçtya kçtir vartate tat kçtyudde÷yatvam iti cet / puruùavyàpàraråpàyàþ kçteþ ko 'yam adhikàro nàma / yatpràptãcchayà kçtim utpàdayati puruùaþ tat kçtyudde÷yatvam iti ced dhanta tarhãùñatvam eva kçtyudde÷yatvam / athaivaü manuùe iùñasyaiva råpadvayam asti / icchàviùayatayà sthitiþ puruùaprerakatvaü ca / tatra prerakatvàkàraþ kçtyudde÷yatvam iti so 'yaü svapakùàbhinive÷akàrito vçthà÷ramaþ / tathà hãcchàviùayatayà pratãtasya svaprayatnotpattim antareõàsiddhir eva prerakatvam / tata eva pravçtteþ / icchàyàü jàtàyàm iùñasya svaprayatnotpattim antareõàsiddhiþ pratãyate cet tata÷ cikãrùà jàyate tataþ pravartate puruùa iti tattvavidàü prakriyà / tasmàd iùñasya kçtyadhãnàtmalàbhatvàtireki kçtyudde÷yatvaü nàma kim pi na dçùyate / athocyate  iùñatàhetu÷ ca puruùànukålatà / tatpuruùànukålatvaü kçtyudde÷yatvam iti cet / naivam / puruùànukålaü sukham ity anarthàntaram / tathà puruùànukålaü duþkhaparyàyam / ataþ sukhavyatiriktasya kasyàpi puruùànukålatvaü na saübhavati /
nanu ca duþkhanivçtter api sukhavyatiriktàyàþ puruùànukålatà dçùñà / naitat / àtmànukålaü sukham àtmapratikålaü duþkham iti hi sukhaduþkhayor vivekaþ / tatràtmànukålaü sukham iùñaü bhavati / tatpratikålaü duþkhaü càniùñam / ato duþkhasaüyogasyàsahyatayà tannivçttir apãùñà bhavati / tata eveùñatàsàmyàd anukålatàbhramaþ / tathà hi  prakçtisaüsçùñasya saüsàriõaþ puruùasyànukålasaüyogaþ pratikålasaüyogaþ svaråpeõàvasthitir iti ca tisro 'vasthàþ / tatra pratikålasaübandhanivçtti÷ cànukålasaübandhanivçtti÷ ca svaråpeõàvasthitir eva / tasmàt pratikålasaüyoge vartamàne tannivçttiråpà svaråpeõàvasthitir apãùñà bhavati / tatreùñatàsàmyàd anukålatàbhramaþ /

(120)
ataþ sukharåpatvàd anukålatàyàþ niyogasyànukålatàü vadantaü pràmàõikàþ parihasanti / iùñasyàrthavi÷eùasya nivartakatayaiva hi niyogasya niyogatvaü sthiratvam apårvatvaü ca pratãyate / svargakàmo yajetety atra kàryasya kriyàtiriktà svargakàmapadasamabhivyàhàreõa svargasàdhanatvani÷cayàd eva bhavanti / na ca vàcyaü yajetety atra prathamaü niyogaþ svapradhànatayaiva pratãyate svargakàmapadasamabhivyàhàràt svasiddhaye svargasiddhyanukålatà ca niyogasyeti / yajeteti hi dhàtvarthasya puruùaprayatnasàdhyatà pratãyate / svargakàmapadasamabhivyàhàràd eva dhàtvarthàtirekiõo niyogatvaü sthiratvam apårvatvaü cetyàdi / tac ca svargasàdhanatvapratãtinibandhanam / samabhivyàhçtasvargakàmapadàrthànvayayogyaü svargasàdhanam eva kàryaü liïàdayo 'bhidadhatãti lokavyutpattir api tiraskçtà / etad uktaü bhavati  samabhivyahçtapadàntaravàcyàrthànvayayogyam evetarapadapratipàdyam ityanvitàbhidhàyipadasaüghàtaråpavàkya÷ravaõasaman antaram eva pratãyate / tac ca svargasàdhanaråpam / ataþ kriyàvad ananyàrthatàpi virodhàd eva parityakteti / ata eva gaïgàyàü ghoùa ityàdau ghoùaprativàsayogyàrthopasthàpanaparatvaü gaïgàpadasyà÷rãyate / prathamaü gaïgàpadena gaïgàrthaþ smçta iti gaïgàpadàrthasya peyatvaü na vàkyàrthànvayãbhavati / evam atra api yajetetyetàvanmàtra÷ravaõe kàryam ananyàrthaü smçtam iti vàkyàrthànvayasamaye kàryasyànanyàrthatà nàvatiùñhate / kàryàbhidhàyipada÷ravaõavelàyàü prathamaü kàryam ananyàrthaü pratãtam ity etad api na saügacchate / vyutpattikàle gavànayanàdikriyàyà duþkharåpàyà iùñavi÷eùasàdhanatayaiva kàryatàpratãteþ / ato niyogasya puruùànukålatvaü sarvalokaviruddhaü
niyogasya sukharåpapuruùànukålatàü vadataþ svànubhavavirodha÷ ca / karãryà vçùñikàmo yajeytetyàdiùu siddhe 'pi niyoge vçùñyàdisiddhinimittasya vçùñivyatirekeõa niyogasyànukålatà nànubhåyate / yady apy asmi¤ janmani vçùñyàdisiddher aniyamas tathàpy aniyamàd eva niyogasiddhir ava÷yà÷rayaõãyà / tasminn anukålatàparyàyasukhànubhåtir na dç÷yate / evam uktarãtyà kçtisàdhyeùñatvàtireki kçtyudde÷yatvaü na dç÷yate /

(121)
kçtiü prati ÷eùitvaü kçtyudde÷yatvam iti cet / kim idaü ÷eùitvaü kiü ca ÷eùatvam iti vaktavyam / kàryaü prati saübandhã ÷eùaþ / tatpratisaübandhitvaü ÷eùitvam iti cet / evaü tarhi kàryatvam eva ÷eùitvam ity uktaü bhavati / kàryatvam eva vicàryate / parodde÷apravçttakçtivyàptyarhatvam ÷eùatvam iti cet / ko 'yaü parodde÷o nàmeti / ayam eva hi vicàryate / udde÷yatvaü nàmepsitatvasàdhyatvam iti cet / kim idam ãpsitatvam / kçtiprayojanatvam iti cet puruùasya kçtyàrambhaprayojanam eva hi kçtiprayojanam / sa cecchàviùayaþ kçtyadhãnàtmalàbha iti pårvokta eva / ayam eva hi sarvatra ÷eùa÷eùibhàvaþ / paragatàti÷ayàdhànecchopàdeyatvam eva yasya svaråpaü sa ÷eùaþ paraþ ÷eùã / phalotpattãcchayà yàgàdes tatprayatnasya copàdeyatvaü yàgàdisiddhãcchayànyat sarvam upàdeyam /

(122)
evaü garbhadàsàdãnàm api puruùavi÷eùàti÷ayàdhànopàdeyatvam eva svaråpam / evam ã÷varagatàti÷ayàdhànecchayopàdeyatvam eva cetanàcetanàtmakasya nityasyànityasya ca sarvasya vastunaþ svaråpam iti sarvam ã÷vara÷eùatvam eva sarvasya ce÷varaþ ÷eùãti sarvasya va÷ã sarvasye÷ànaþ patiü vi÷vasyetyàdyuktam / kçtisàdhyaü pradhànaü yat tatkàryam abhidhãyata ity ayam arthaþ ÷raddadhàneùv eva ÷obhate /

(123)
api ca svargakàmo yajetetyàdiùu lakàravàcyakartçvi÷eùasamarpaõaparàõàü svargakàmàdipadànàü niyojyavi÷eùasamarpaõaparatvaü ÷abdànu÷àsanaviruddhaü kenàvagamyate / sàdhyasvargavi÷iùñasya svargasàdhane kartçtvànvayo na ghañata iti cet / niyojyatvànvayo 'pi na ghañata iti hi svargasàdhanatvani÷cayaþ / sa tu ÷àstrasiddhe kartçtvànvaye svargasàdhanatvani÷cayaþ kriyate / yathà bhoktukàmo devadattagçhaü gacched ityukte bhojanakàmasya devadattagçhagamane kartçtva÷ravaõàd eva pràgaj¤àtam api bhojanasàdhanatvaü devadattagçhagamanasyàvagamyate / evam atràpi bhavati / na kriyàntaraü prati kartçtayà ÷rutasya kriyàntare kartçtvakalpanaü yuktam  yajeteti hi yàgakartçtayà ÷rutasya biddhau kartçtvakalpanaü kriyate / buddheþ kartçtvakalpanam eva hi niyojyatvam / yathoktaü 
       niyojya sarvakàryaü yaþ svakãyatvena budhyate /
iti / yaùñçtvànuguõaü tadbodhçtvam iti cet / devadattaþ paced iti pàke kartçtayà ÷rutasya devadattasya pàkàrthagamanaü pàkànuguõam iti gamane kartçtvakalpanaü na yujyate /

(124)
kiü ca liïàdi÷abdavàcyaü sthàyiråpaü kim ity apårvam à÷rãyate / svargakàmapadasamabhivyàhàrànupapatter iti cet / kàtrànupapattiþ / siùàdhayiùitasvargo hi svargakàmaþ / tasya svargakàmasya kàlàntarabhàvisvargasiddhau kùaõabhaïginã yàgàdikriyà na samartheti cet / anàghràtavedasiddhàntànàm iyam anupapattiþ / sarvaiþ karmabhir àràdhitaþ parame÷varo bhagavàn nàràyaõas tattadiùñaü phalaü dadàtãti vedavido vadanti / yathàhur vedavidagresarà dramióàcàryàþ  phalasaübibhatsayà hi karmabhir àtmànaü piprãùanti sa prãto 'laü phalàyeti ÷àstramaryàdà iti / phalasaübandhecchayà karmabhir yàgadànahomàdibhir indriyàdidevatàmukhena tattadantaryàmiråpeõàvasthitam indràdi÷abdavàcyaü paramàtmànaü bhagavantaü vàsudevam àriràdhayiùanti, sa hi karmabhir àràdhitas teùàm iùñàni phalàni prayacchatãtyarthaþ / tathà ca ÷rutiþ  iùñàpårtaü bahudhà jàtaü jàyamànaü vi÷vaü bibharti bhuvanasya nàbhir iti / iùñàpårtam iti sakala÷rutismçticoditaü karmocyate / tadvi÷vaü bibharti  indràgnivaruõàdisarvadevatàsaübandhitayà pratãyamànaü tattadantaràtmatayàvasthitaþ paramapuruùaþ svayam eva bibharti svayam eva svãkaroti / bhuvanasya nàbhiþ  brahmakùatràdisarvavarõapårõasya bhuvanasya dhàrakaþ  tais taiþ karmabhir àràdhitas tattadiùñaphalapradànena bhuvanànàü dhàraka iti nàbhir ityuktaþ / agnivàyuprabhçtidevatàntaràtmatayà tattacchabdàbhidheyo 'yam evety àha  tad evàgnis tadvàyus tatsåryas tad u candramà iti / yathoktaü bhagavatà 
yo yo yàm yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitum icchati /
tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàm eva vidadhàmy aham //
sa tasya ÷raddhayà yuktas tasyàràdhanam ãhate /
labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn iha tàn // iti /
yàü yàü tanum itãndràdidevatàvi÷eùàs tattadantaryàmitayàvasthitasya bhagavatas tanavaþ ÷arãràõãtyarthaþ /
ahaü hi sarvayaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca /
ityàdi / prabhur eva ceti sarvaphalànàü pradàtà cetyarthaþ / yathà ca
yaj¤ais tvam ijyase nityaü sarvadevamayàcyuta /
yaiþ svadharmaparair nàtha narair àdàdhito bhavàn /
te taranty akhilàm etàü mayàm àtmavimuktaye //
iti / setihàsapuràõeùu sarveùv eva vedeùu sarvàõi karmàõi sarve÷varàràdhanaråpàõi, tais taiþ karmabhir àràdhitaþ puruùottamas tattadiùñaü phalaü dadàtãti tatra tatra prapa¤citam / evam hi sarva÷aktiü sarvaj¤aü sarve÷varaü bhagavantam indràdidevatàntaryàmiråpeõa yàgadànahomàdivedoditasarvakarmaõàü bhoktàraü sarvaphalànàü pradàtàraü ca sarvàþ ÷rutayo vadanti / caturhotàro yatra saüpadaü gacchanti devair ityàdyàþ / caturhotàro yaj¤àþ, yatra paramàtmani deveùv antaryàmiråpeõàvasthite, devaiþ saüpadaü gacchanti  devaiþ saübandhaü gacchanti yaj¤à ityarthaþ / antaryàmiråpeõàvasthitasya paramàtmanaþ ÷arãratayàvasthitànàm indràdãnàü yàgàdisaübandha ity uktaü bhavati / yathoktaü bhagavatà 
bhoktàraü yaj¤atapasàü sarvalokamahe÷varam /
iti / tasmàd agnyàdidevatàntaràtmabhåtaparamapuruùàràdhanaråpabhåtàni sarvàõi karmàõi, sa eva càbhilaùitaphalapradàteti kim atràpårveõa vyutpattipathadåravartinà vàcyatayàbhyupagatena kalpitena và prayojanam / evaü ca sati liïàdeþ ko 'yam arthaþ parigçhãto bhavati / yaja devapåjàyàm iti devatàràdhanabhåtayàgàdeþ prakçtyarthasya kartçvyàpàrasàdhyatàü vyutpattisiddhàü liïàdayo 'bhidadhatãti na kiücid anupapannam / kartçvàcinàü pratyayànàü prakçtyarthasya kartçvyàpàrasaübandhaprakàro hi vàcyaþ / bhåtavartamànàdikam anye vadanti / liïàdayas tu kartçvyàpàrasàdhyatàü vadanti /

(125)
api ca kàminaþ kartavyatà karma vidhàya karmaõo devatàràdhanaråpatàü taddvàrà phalasaübhavaü ca tattatkarmavidhivàkyàny eva vadanti / vàyavyaü ÷vetam àlabhata bhåtikàmo vàyur vai kùepiùñhà devatà vàyum eva svena bhàgadheyenopadhàvati sa evainaü bhåtiü gamayatãtyàdãni / nàtra phalasiddhyanupapattiþ kàpi dç÷yata iti phalasàdhanatvàvagatir aupàdànikãty api na saügacchati / vidhyapekùitaü yàgàdeþ phalasàdhanatvaprakàraü vàkya÷eùa eva bodhayatãtyarthaþ / tasmàd bràhmaõàya nàpaguretety atràpagoraõaniùedhavidhiparavàkya÷eùe ÷råyamàõaü niùedhyasyàpagoraõasya ÷atayàtanàsàdhanatvaü niùedhavidhyupayogãti hi svãkriyate / atra punaþ kàminaþ kartavyatayà vihitasya yàgàdeþ kàmyasvargàdisàdhanatvaprakàraü vàkya÷eùàvagatam anàdçtya kim ity upàdànena yàgàdeþ phalasàdhanatvaü parikalpyate / hiraõyanidhim apavarake nidhàya yàcate kodravàdilubdhaþ kçpaõaü janam iti ÷råyate tad etad yuùmàsu dç÷yate / ÷atayàtanàsàdhanatvam api nàdçùñadvàreõa / coditàny anutiùñho vihitaü karmàkurvato ninditàni ca kurvataþ sarvàõi sukhàni duþkhàni ca paramapuruùànugrahanigrahàbhyàm eva bhavanti / eùa hy evànandayati  atho so 'bhayaü gato bhavati  atha tasya bhayaü bhavati  bhãùàsmàd vàtaþ pavate bhãùodeti såryo bhãùàsmàd agni÷ candra÷ ca mçtyur dhàvati pa¤camaþ  iti / etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ  etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi dadato manuùyàþ
pra÷aüsanti yajamànaü devà darvãü pitaro 'nvàyattà ityàdyanekavidhàþ ÷rutayaþ santi / yathoktaü dramióabhàùye  tasyàj¤ayà dhàvati vàyur nadyaþ sravanti tena ca kçtasãmàno jalà÷ayàþ samadà iva meùavirsapitaü kurvantãti / tatsaükalpanibandhanà hãme loke na cyavante na sphuñante / sva÷àsanànuvartinàü j¤àtvà kàruõyàt sa bhagavàn vardhayeta vidvàn karmadakùa iti ca /

(126)
paramapuruùayàthàtmyaj¤ànapårvakatadupàsanàdivihitakarmànuùñhàyinas tatprasàdàt tatpràptiparyantàni sukhàny abhayaü ca yathàdhikàraü bhavanti / tajj¤ànapårvakaü tadupàsanàdivihitaü karmàkurvato ninditàni ca kurvatas tannigrahàd eva tadapràptipårvakàparimitaduþkhàni bhayaü ca bhavanti / yathoktaü bhagavatà 
niyataü kuru karma tvaü karma jyàyo hy akarmaõaþ /
ityàdinà kçtsnaü karma j¤ànapårvakam anuùñheyaü vidhàya 
mayi sarvàõi karmàõi saünyasya
iti sarvasya karmaõaþ svàràdhanatàm àtmanàü svaniyàmyatàü ca pratipàdya 
ye me matam idaü nityam anutiùñhanti mànavàþ /
÷raddhàvanto 'nasåyanto mucyante te 'pi karmabhiþ //
ye tv etadabhyasåyanto nànutiùñhanti me matam /
sarvaj¤ànavimåóhàüs tàn viddhi naùñàn acetasaþ //
iti svàj¤ànuvartinaþ pra÷asya viparãtàn vinindya punar api svàj¤ànupàlanam akurvatàm àsur aprakçtyantarbhàvam abhidhàyàdhamà gati÷ coktà 
tàn ahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn /
kùipàmy ajasram a÷ubhàn àsurãùv eva yoniùu //
àsurãü yonim àpannà måóhà janmani janmani /
màm apràpyaiva kaunteya tato yànty adhamàü gatim // iti /
sarvakarmàõy api sadà kurvàõo madvypà÷rayaþ /
matprasàdàd avàpnoti ÷à÷vataü padam avyayam //
iti ca svàj¤ànuvartinàü ÷à÷vataü padaü coktam / a÷rutavedàntànàü karmaõy a÷raddhà mà bhåd iti devatàdhikaraõe 'tivàdàþ kçtàþ karmamàtre yathà ÷raddhà syàd iti sarvam eka÷àstram iti vedavitsiddhàntaþ /

(127)
tasyaitasya parasya brahmaõo nàràyaõasyàparicchedyaj¤ànànandàmalatvasvaråpavajj¤àna÷aktibalài÷varyavãryatejaþprabhçtyanavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõavatsvasaükalpapravartyasvetarasamastacidacidvastujàtavatsvàbhimatasvànuråpaikaråpadivyaråpataducitanirati÷ayakalyàõavividhànaütabhåùaõasva÷aktisadç÷àparimitànantà÷caryanànàvidhàyudhasvàbhimatànuråpasvaråpaguõavibhavài÷varya÷ãlàdyanavadhikamahimamahisãsvànuråpakalyàõaj¤ànakriyàdyaparimeyaguõànantaparijanaparicchedasvocitanikhilabhogyabhogopakaraõàdyanantamahàvibhavàvàïmanasagocarasvaråpasvabhàvadivyasthànàdinityatàniravadyatàgocarà÷ ca sahasra÷aþ ÷rutayaþ santi / vedàham etaü puruùaü mahàntam àdityavarõaü tamasaþ parastàt / ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùaþ / tasya yathà kapyàsaü puõóarãkam evam akùiõã / ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷as tasminn ayaü puruùo manomayo 'mçto hiraõmayaþ  manomaya iti manasaiva vi÷uddhena gçhyata ityarthaþ  sarve nimeùà jaj¤ire vidyutaþ puruùàd adhi  vidyudvarõàt puruùàd ityarthaþ  nãlatoyadamadhyasthà vidyullekheva bhàsvarà  madhyasthanãlatoyadà vidyullekheva seyaü daharapuõóarãkamadhyasthàkà÷avartinã vahnir÷ikhà svàntarnihitanãlatoyadàbhaparamàtmasvaråpà avàntarnihitanãlatoyadà visyud ivàbhàtãtyarthaþ / manomayaþ pràõa÷arãro bhàråpaþ / satyakàmaþ satyasaükalpaþ / àkà÷àtmà sarvakàmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ sarvam idam abhyàtto 'vàkyànàdaraþ / màhàrajanaü vàsa ityàdyàþ / asye÷ànà jagato viùõupatnã / hrã÷ ca te lakùmã÷ ca patnyau /tadviùõoþ paramaü
padaü sadà pa÷yanti sårayaþ / kùayantam asya rajasaþ paràke / yad ekam avyaktam anantaråpaü vi÷vaü puràõaü tamasaþ parastàt / yo veda nihitaü guhàyàü parame vyoman / yo 'syàdhyakùaþ parame vyoman / tad eva tad u bhavyamà idaü tadakùare parame vyoman nityàdi÷ruti÷atani÷cito 'yam arthaþ /

(128)
tadviùõoþ paramaü padam iti viùõoþ parasya brahmaõaþ paraü padaü sadà pa÷yanti såraya iti vacanàt sarvakàladar÷anavantaþ paripårõaj¤ànàþ kecana santãti vij¤àyate / ye sårayas te sadà pa÷yantãti vacanavyaktiþ, ye sadà pa÷yanti te såraya iti và / ubhayapakùe 'py anekavidhànaü na saübhavatãti cet / na / apràptatvàt sarvasya sarvavi÷iùñaü paramasthànaü vidhãyate / yathoktaü  tadguõàs te vidhãyerann avibhàgàd vidhànàrthe na ced anyena ÷iùñà iti / yathà yadàgneyo 'ùñàkapàla ityàdikarmavidhau karmaõo guõànàü càpràptatvena sarvaguõavi÷iùñaü karma vidhãyate tathàtràpi såribhiþ sadà dç÷yatvena viùõoþ paramasthànam apràptaü pratipàdayatãti na ka÷cid virodhaþ / karaõamantràþ kriyamàõànuvàdinaþ stotra÷astraråpà japàdiùu viniyuktà÷ ca prakaraõapathità÷ càprakaraõapathità÷ ca svàrthaü sarvaü yathàvasthitam evàpràptam aviruddhaü bràhmaõavad bodhayantãti hi vaidikàþ / pragãtamantrasàdhyaguõaguõiabhimànaü stotram / apragãtamantrasàdhyaguõaguõiniùñhaguõàbhidhànaü ÷astram / niyuktàrthaprakà÷anàü ca devatàdiùv apràptàviruddhaguõavi÷eùaprtipàdanaü viniyogànuguõam eva / neyaü ÷rutir muktajanaviùayà / te÷àü sadàdar÷anànupapatteþ / na+pi muktapravàhaviùayà / sadà pa÷yantãty ekaikakartçkaviùayatayà pratãteþ ÷rutibhaïgaprasaïgàt / mantràrthavàdagatà hy arthàþ kàryaparatve 'pi siddhyantãtyuktam / kiü punaþ siddhavastuny eva tàtparye vyutpattisiddha iti sarvam upapannam / nanu càtra tadviùõoþ
paramaü padam iti parasvaråpam eva paramapada÷abdenàbhidhãyate / samastaheyarahitaü viùõvàkhyaü paraü padam ityàdiùv avyatirekadar÷anàt / naivam / kùayantam asya rajataþ paràke, tadakùare parame vyoman, yo asyàdhyàkùaþ parame vyoman, yo veda nihitaü guhàyàü parame vyoman nityàdiùu paramasthànasyaiva dar÷anam / tadviùõoþ paramaü padam iti vyatirekanirde÷àc ca / viùõvàkhyaü paramaü padam iti vi÷eùaõàd anyad api paramaü padaü vidyata iti ca tenaiva j¤àyate / tad idaü parasthànaü såribhiþ sadàdç÷yatvena pratipàdyate /

(129)
etaduktaü bhavati  kvacitparasthànaü paramapada÷abdena pratipàdyate, kvacitprakçtiviyuktàtmasvaråpaü, kvacidbhagavatsvaråpam / tadviùõoþ paramaü padaü sadà pa÷yanti såraya iti parasthànam /
sargasthityantakàleùu trividhaiva pravartate /
guõapravçttyà paramaü padaü tasyàguõaü mahat //
ityatra prakçtiviyuktàtmasvaråpam /
samastaheyarahitaü viùõvàkhyaü paramaü padam /
ityatra bhagavatsvaråpam / trãõy apy etàni paramapràptatvena paramapada÷abdena pratipàdyante / kathaü trayàõàü paramapràpyatvam iti cet / bhagavatsvaråpaü paramapràpyatvàd eva paramaü padam / itarayor api bhagavatpràptigarbhatvàd eva paramapadatvam / sarvakarmabandhavinirmuktàtmasvaråpàvàptir bhagavatpràptigarbhà / ta ime satyàþ kàmà ançtàpidhànà iti bhagavato guõagaõasya tirodhàyakatvenànçta÷abdena svakarmaõaþ pratipàdanam /

(130)
ançtaråpatirodhànaü kùetraj¤akarmeti katham avagamyata iti cet /
avidyà karmasaüj¤ànyà tçtãyà ÷aktir iùyate /
yathà kùetraj¤a÷aktiþ sà veùñità nçpa sarvagà //
saüsàratàpàn akhilàn avàpnoty atisaütatàn /
tayà tirohitatvàc ca
ityàdivacanàt /

(131)
parasthànapràptir api bhagavatpràptigarbhaiveti suvyaktam / kùayantam asya rajasaþ paràka iti rajataþ÷abdena triguõàtmikà prakçtir ucyate kevalasya rajaso 'navasthànàt / imàü triguõàtmikàü prakçtim atikramya sthite sthàne kùayantam  vasantam ityarthaþ / anena triguõàtmakàt kùetraj¤asya bhogyabhåtàd vastunaþ parastàd viùõor vàsasthànam iti gamyate / vedàham etaü
puruùaü mahàntam àdityavarõaü tamasaþ parastàd ityatràpi tamaþ÷abdena saiva prakçtir ucyate / kevalasya tamaso 'navasthànàd eva / rajasaþ paràke kùayantam ityanenaikavàkyatvàt tamasaþ parastàd vasantaü mahàntam àdityavarõaü puruùam ahaü vedety ayam artho 'vagamyate / satyaü j¤ànam anantaü brahma / yo veda nihitaü guhàyàü parame vyoman / tadakùare parame vyomann iti tatsthànam avikàraråpaü paramavyoma÷abdàbhidheyam iti ca gamyate / akùare parame vyoman nityasya sthànasyàkùaratva÷ravaõàt kùararåpàdityamaõóalàdayo na paramavyoma÷abdàbhidheyàþ / yatra pårve sàdhyàþ santi devàþ, yatra rùayaþ prathamajà ye puràõà ityàdiùu ca ta eva såraya ity avagamyate / tadvipràso vipanyavo jàgçvàüsaþ samindhate viùõor yatparaü padam ityatràpi vipràso  medhàvinaþ, vipanyavaþ  stuti÷ãlàþ, jàgçvàüsaþ  askhalitaj¤ànàs ta evàskhalitaj¤ànàs tadviùõoþ paramaü padaü sadà stuvantaþ samindhata ityarthaþ /

(132)
eteùàü parijanasthànàdãnàü sad eva somyedam agra àsãd ityatra j¤ànabalài÷varyàdikalyàõaguõagaõavatparabrahmasvaråpàntarbhåtatvàt sad evaikam evàdvitãyam iti brahmàntarbhàvo 'vagamyate / eùàm api kalyàõaguõaikade÷atvàd eva sad eva somyedam agra àsãd ity atredam iti ÷abdasya karmava÷yabhoktçvargami÷ratadbhogyabhåtaprapa¤caviùayatvàc ca sadà pa÷yanti såraya iti sadàdar÷itvena ca teùàü karmava÷yànantarbhàvàt / apahatapàpmetyàdy apipàsa ityantena salãlopakaraõabhåtatriguõaprakçtipràkçtatatsaüsçùñapuruùagataü heyasvabhàvaü sarvaü pratiùidhya satyakàma ityanena svabhogyabhogopakaraõajàtasya sarvasya satyatà pratipàdità / asatyàþ kàmà yasyàsau satyakàmaþ / kàmyanta iti kàmàþ / tena pareõa brahmaõà svabhogyatadupakaraõàdayaþ svàbhimatà ye kàmyante te satyàþ  nityà ityarthaþ / anyasya lãlopakaraõasyàpi vastunaþ pramàõasaübandhayogyatve saty api vikàràspadatvenàsthiratvàd tadviparãtaü sthiratvam eùàü satyapadenocyate / satyasaükalpa ityeteùu bhogyatadupakaraõàdiùu nityeùu nirati÷ayeùv ananteùu satsvapyapårvàõàm aparimitànàm arthànàm api saükalpamàtreõa siddhiü vadati / eùàü ca bhogopakaraõànàü lãlopakaraõànàü cetanànàm acetanànàü sthiràõàm asthiràõàm ca tatsaükalpàyattasvaråpasthitipravçttibhedàdi sarvaü vàti satyasaükalpa iti /

(133)
itihàsapuràõayor vedopabçühaõayo÷ càyam artha ucyate 
tau te medhàvinau dçùñvà vedeùu pariniùñhitau /
vedopabçühaõàrthàya tàv agràhayata prabhuþ //
iti vedopabçühaõatayà pràrabdhe ÷rãmadràmàyaõe 
vyaktam eùa mahàyogã paramàtmà sanàtanaþ /
anàdimadhyanidhano mahataþ paramo mahàn //
tamasaþ paramo dhàtà ÷aïkhacakragadàdharaþ /
÷rãvatsavakùà nitya÷rãr ajayyaþ ÷à÷vato dhruvaþ //
÷àrà nànàvidhà÷ càpi dhanur àyatavigraham /
anvagacchanta kàkutsthaü sarve puruùavigrahàþ //
vive÷a vaiùõavaü tejaþ sa÷arãraþ sahànugaþ //
÷rãmadvaiùõavapuràõe 
samastàþ ÷aktaya÷ caità nçpa yatra pratiùñhitàþ /
tadvi÷vairåpyaü råpam antyaddharer mahat //
mårtaü brahma mahàbhàga sarvabrahmamayo hariþ //
nityaivaiùà jaganmàtà viùõoþ ÷rãr anapàyinã /
yathà sarvagato viùõus tathaiveyaü dvijottama //
devatve devadeheyaü manuùyatve ca mànuùã /
viùõor dehànuråpàü vai karoty eùàtmanas tanum //
ekàntinaþ sadà brahmadhyàyino yogino hi ye /
teùàü tatparaü sthànaü yad vai pa÷yanti sårayaþ //
kalàmuhårtàdimaya÷ ca kàlo na yadvibhåteþ pariõàmahetuþ //
mahàbhàrate ca 
divyaü sthànam ajaraü càprameyaü durvij¤eya, càgamair gamyamàdyam /
gaccha prabho rakùa càsmàn prapannàn kalpe kalpe jàyamànaþ svamårtyà //
kàlaþ sa pacate tatra na kàlas tatra vai prabhuþ /
iti / parasya brahmaõo råpavattvaü såtrakàra÷ ca vadati  antas taddharmopade÷àd iti

(134)
yo 'sàv àdityamaõóalàntarvartã taptakàrtasvaragirivaraprabhaþ sahasràü÷u÷atasahasrakiraõo gambhãràmbhaþsamudbhåtasumçùñanàlavikaravikasitapuõóarãkadalàmalàyatekùaõaþ subhrålalàñaþ sunàsaþ susmitàdharavidrumaþ surucirakomalagaõóaþ kambugrãvaþ samunnatàüsavilambicàruråpadivyakarõakisalayaþ pãnavçttàyatabhuja÷ càrutaràtamrakaratalànuraktàïgulãbhir alaükçtas tanumadhyo vi÷àlavakùaþsthalaþ samavibhaktasarvàïgo 'nirde÷yadivyaråpasaühananaþ snigdhavarõaþ prabuddhapuõóarãkacàrucaraõayugalaþ svànuråpapãtàmbaradho 'malakirãñakuõóalahàrakaustubhakeyårakañakanåpurodarabandhanàdyaparimità÷caryànantadivyabhåùaõaþ ÷aïkhacakragadàsi÷rãvatsavanamàlàlaïkçto 'navadhikàti÷ayasaundaryàhçtà÷eùamanodçùñivçttir làvaõyàmçtapårità÷eùacaràcarabhåtajàto 'tyadbhutàcintyanityayauvanaþ puùpahàsasukumàraþ puõyagandhavàsitànantadigantaràlas trailokyàkramaõapravçttagambhãrabhàvaþ karuõànuràgamadhuralocanàvalokità÷ritavargaþ puruùavaro darãdç÷yate / sa ca nikhilajagadudayavibhavalayalãlo nirastasamastaheyaþ samastakalyàõaguõagaõanidhiþ svetarasamastavastuvilakùaõaþ paramàtmà paraü brahma nàràyaõa ity avagamyate / taddharmopade÷àt  sa eùa sarveùàü lokànàm ãùñe sarveùàü kàmànàm  sa eùa sarvebhyaþ pàpabhya udita ityàdidar÷anàt / tasyaite guõàþ sarvasya va÷ã sarvasye÷ànaþ  apahatapàpmà vijara ityàdi satyasaükalpa ityantam  vi÷vataþ paramaü nityaü vi÷vaü nàràyaõaü harim
/ patiü vi÷vasyàtme÷varam ityàdivàkyapratipàditàþ /

(135)
vàkyakàrai÷ caitatsarvaü suspaùñam àha  hiraõyamayaþ puruùo dç÷yata iti pràj¤aþ sarvàntaraþ syàl lokakàme÷opade÷àt tathodayàt pàpmanàm ityàdinà / tasya ca råpasyànityatàdi vàkyakàreõaiva pratiùiddham  syàt tadråpaü kçtakam anugrahàrthaü taccetanànàm ai÷varyàd ity upàsitur anugrahàrthaþ paramapuruùasya råpasaügraha iti pårvapakùaü kçtvà, råpaü vàtãndriyam antaþkaraõapratyakùaü tannirde÷àd iti / yathà j¤ànàdayaþ parasya brahmaõaþ svaråpatayà nirde÷àt svaråpabhåtaguõàs tathedam api råpaü ÷rutyà svaråpatayà nirde÷àt svaråpabhåtam ityarthaþ / bhàùyakàreõaitad vyàkhyàtam  a¤jasaiva vi÷vasçjo råpaü tat tu na cakùuùà gràhyaü manasà tv akaluùeõa sàdhanàntaravatà gçhyate, na cakùuùà gçhyate nàpi vàcà manasà tu vi÷uddheneti ÷ruteþ, na hy råpàyà devatàyà råpam upadi÷yate, yathàbhåtavàdi hi ÷àstram, mahàrajanaü vàsaþ  vedàham etaü puruùaü mahàntam àdityavarõaü tamasaþ parastàd iti prakaraõàntaranirde÷àc ca sàkùiõa ityàdinà hiraõyamaya iti råpasàmànyàc candramukhavat, na mayaó atra vikàram àdàya prayujyate, anàrabhyatvàd àtmana iti / yathà j¤ànàdikalyàõaguõagaõànantaryanirde÷àd aparimitakalyàõaguõagaõavi÷iùñaü paraü brahmety avagamyata evam àdityavarõaü puruùam ityàdinirde÷àt svàbhimatasvànuråpakalyàõatamaråpaþ parabrahmabhåtaþ puruùottamo nàràyaõa iti j¤àyate / tathàsye÷anà jagato viùõupatnã  hrã÷ ca te lakùmã÷ ca patnyau  sadà pa÷yanti sårayaþ  tamasaþ parastàt  kùayantam asya
rajasaþ paràka ityàdinà patnãparijanasthànàdãnàü nirde÷àd eva tathaiva santãty avagamyate / yathàha bhàùyakàra  yathàbhåtavàdi hi ÷àstram iti /

(136)
etaduktaü bhavati  yathà satyaü j¤ànaü anantaü brahmeti nirde÷àt paramàtmasvaråpaü samastaheyapratyanãkànavadhikànantaikatànatayàparicchedyatayà ca sakaletaravilakùaõaü tathà yaþ sarvaj¤aþ sarvavit  paràsya ÷aktir vividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca  tam eva bhàntam anubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvam idaü vibhàtãtyàdinirde÷àn nirati÷ayàsaükhyeyà÷ ca guõàþ sakaletaravilakùaõàþ / tathàdityavarõam ityàdinirde÷àd råpaparijanasthànàdaya÷ ca sakaletaravilakùaõàþ svàsàdhàraõà anirde÷yasvaråpasvabhàvà iti /

(137)
vedàþ pramàõaü ced vidhyarthavàdamantragataü sarvam apårvam aviruddham arthajàtaü yathàvasthitam eva bodhayanti / pràmàõyaü ca vedànàm autpattikas tu ÷abdasyàrthena saübandha ityuktam / yathàgnijalàdãnàm auùõyàdi÷aktiyogaþ svàbhàvikaþ, yathà ca cakùuràdãnàm indriyàõàü buddhivi÷eùajana÷aktiþ svàbhàvikã tathà ÷abdasyàpi bodhana÷aktiþ svàbhàvikã / na ca hastaceùñàdivat saüketamålaü ÷abdasya bodhakatvam iti vaktuü ÷akyam / anàdyanusaüdhànàvicchede 'pi saüketayitçpuruùàj¤ànàt / yàni saüketamålàni tàni sarvàõi sàkùàd và paraüparayà và j¤àyante / na ca devadattàdi÷abdavat kalpayituü yuktam / teùu ca sàkùàd và paraüparayà và saüketo j¤àyate / gavàdi÷abdànàü tv anàdyanusaüdhànàvicchede 'pi saüketàj¤ànàd eva bodhakatva÷aktiþ svàbhàvikã / ato 'gnyàdãnàü dàhakatvàdi÷aktivad indriyàõàü bodhakatva÷aktivac ca ÷abdasyàpi bodhakatva÷aktir à÷rayaõãyà //

(138)
nanu cen indriyavac chabdasyàpi bodhakatvaü svàbhàvikaü saübandhagrahaõaü bodhakatvàya kim ity apekùate, liïgàdivad iti ucyate  yathà j¤àtasaübandhaniyamaü dhåmàdyagnyàdivij¤ànajanakaü tathà j¤àtasaübandhaniyamaþ ÷abdo 'py arthavi÷eùabuddhijanakaþ / evaü tarhi ÷abdo 'py arthavi÷eùasya liïgam ity anumànaü syàt  naivam / ÷abdàrthayoþ saübandho bodhyabodhkabhàva eva dhåmàdãnàü tu saübandhàntara iti tasya saübandhasya j¤ànadvàreõa buddhijanakatvam iti vi÷eùaþ / evaü gçhãtasaübandhasya bodhakatvadar÷anàd anàdyanusaüdhànàvicchede 'pi saüketàj¤ànàd bodhakatva÷aktir eveti ni÷cãyate /

(139)
evaü bodhakànàü padasaüghàtànàü saüsargavi÷eùabodhakatvena vàkya÷abdàbhidheyànàm uccàraõakramo yatra puruùabuddhipårvakas te pauruùeyàþ ÷abdà ity ucyante / yatra tu taduccàraõakramaþ pårvapårvoccaraõakramajanitasaüskàrapårvakaþ sarvadàpauruùeyàs te ca vedà ity+ucyante / etad eva vedànàm apauruùeyatvaü nityatvaü ca yatpårvoccàraõakramajanitasaüskàreõa tam eva kramavi÷eùaü smçtvà tenaiva krameõoccàryamàõatvam / te cànupårvãvi÷eùeõa saüsthità akùararà÷ayo vedà çgyajuþsàmàtharvabhedabhinnà ananta÷àkhà vartante / te ca vidhyarthavàdamantraråpà vedàþ parabrahmabhåtanàràyaõasvaråpaü tadàràdhanaprakàràdhitàt phalavi÷eùaü ca bodhayanti / paramapuruùavat tatsvaråpatadàràdhanatatphalaj¤àpakavedàkhya÷abdajàtaü nityam eva / vedànàm anantatvàd duravagàhatvàc ca paramapuruùaniyuktàþ paramarùayaþ kalpe kalpe nikhilajagadupakàràrthaü vedàrthaü smçtvà vidhyarthavàdamantramålàni dharma÷àstràõãtihàsapuràõàni ca cakruþ / laukikà÷ ca ÷abdà vedarà÷er uddhçtyaiva tattadarthavi÷eùanàmatayà pårvavat prayuktàþ pàraüparyeõa prayujyante / nanu ca vaidika eva sarve vàcakàþ ÷abdà÷ cec chandasyaivaü bhàùàyàm evam iti lakùaõabhedaþ katham upapadyate / ucyate  teùàm eva ÷abdànàü tasyàm evànupårvyàü vartamànàü tathaiva prayogaþ / anyatra prayujyamànànàm anyatheti na ka÷cid doùaþ /

(140)
evam itihàsapuràõadharma÷àstropabçühitasàïgavedavedyaþ parabrahmabhåto nàràyaõo nikhilaheyapratyanãkaþ sakaletaravilakùaõo 'paricchinnaj¤ànànandaikasvaråpaþ svàbhàvikànavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõàkaraþ svasaükalpànuvidhàyisvaråpasthitipravçttibhedacidacidvastujàto 'paricchedyasvaråpasvabhàvànantamahàvibhåtir nànàvidhànantacetanàcetanàtmakaprapa¤calãlopakaraõa iti pratipàditam / sarvaü khalv idaü brahma  aitadàtmyam idaü sarvaü  tat tvam asi ÷vetaketo 
enam eke vadanty agniü maruto 'nyo prajàpatim /
indram eke pare pràõam apare brahma ÷à÷vatam //
jyotãüùi ÷uklàni ca yàni loke trayo lokà lokapàlàs trayã ca /
trayo 'gnaya÷ càhutaya÷ ca pa¤ca sarve deva devakãputra eva //
tvaü yaj¤as tvaü vaùañkàras tvam oükàraþ paraütapaþ /
çtudhàmà vasuþ pårvo vasånàü tvaü prajàpatiþ //
jagatsarvaü ÷arãraü te sthairyaü te vasudhàtalam /
agniþ kopaþ prasàdas te somaþ ÷rãvatsalakùaõaþ //
jyotãüùi viùõur bhuvanàni viùõur vanàni viùõur girayo di÷a÷ ca /
nadyaþ samudrà÷ ca sa eva sarvaü yad asti yan nàsti ca vipravarya //
ityàdisàmànàdhikaraõyaprayogeùu sarvaiþ ÷abdaiþ sarva÷arãratayà sarvaprakàraü brahmaivàbhidhãyata iti coktam / satyasaükalapaü paraü brahma svayam eva bahuprakàraü syàm iti saükalpyàcitsamaùñiråpamahàbhåtasåkùmavastu bhoktçvargasamåhaü ca svasmin pralãnaü svayam eva vibhajya tasmàd bhåtasåkùmàd vàstuno mahàbhåtàni sçùñvà teùu ca bhoktçvargàtmatayà prave÷ya tai÷cid adhiùñhitair mahàbhåtair anyonyasaüsçùñaiþ kçtsnaü jagad vidhàya svayam api sarvasyàtmatayà pravi÷ya paramàtmatvenàvasthitaü sarva÷arãraü bahuprakàram avatiùñhate / yad idaü mahàbhåtasåkùmaü vastu tad eva prakçti÷abdenàbhidhãyate / bhoktçvargasamåha eva puruùa÷abdena cocyate / tau ca prakçtipuruùau paramàtma÷arãratayà paramàtmaprakàrabhåtau / tatprakàraþ paramàtmaiva prakçtipuruùa÷abdàbhideyaþ / so 'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti  tatsçùñvà tad evànupravi÷at  tad anupravi÷ya sac ca tyac càbhavan niruktaü càniruktaü ca nilayanaü cànilayanaü ca vij¤ànaü càvij¤ànaü ca satyaü cànçtaü ca satyam abhavad iti pårvoktaü sarvam anayaiva ÷rutyà vyaktam /

(141)
brahmapràptyupàya÷ ca ÷àstràdhigatatattvaj¤ànapårvakasvakarmànugçhãtabhaktiniùñhàsàdhyànavadhikàti÷ayapriyavi÷adatamapratyakùatàpannànudhyànaråpaparabhaktir evetyuktam / bhakti÷abda÷ ca prãtivi÷eùe vartate / prãti÷ ca j¤ànavi÷eùa eva / nanu ca sukhaü prãtir ityanarthàntaram / sukhaü ca j¤ànavi÷eùasàdhyaü padàrthàntaram iti hi laukikàþ / naivam / yena j¤ànavi÷eùeõa tatsàdhyam ity ucyate sa eva j¤ànavi÷eùaþ sukham /

(142)
etad uktaü bhavati  viùayaj¤ànàni sukhaduþkhamadhyasàdhàraõàni / tàni ca viùayàdhãnavi÷eùàõi tathà bhavanti / yena ca viùayavi÷eùeõa vi÷eùitaü j¤ànaü sukhasya janakam ity abhimataü tadviùayaü j¤ànam eva sukhaü, tadatireki padàrthàntaraü nopalabhyate / tenaiva sukhitvavyavahàropapatte÷ ca / evaüvidhasukhasvaråpaj¤ànasya vi÷eùakatvaü brahmavyatiriktasya vastunaþ sàti÷ayam asthiraü ca / brahmaõas tv anavadhikàti÷ayaü sthiraü ceti / ànando brahmety ucyate / viùayàyattatvàj j¤ànasya sukhasvaråpatayà brahmaiva sukham / tad idam àha  raso vai saþ  rasaü he evàyaü labdhvànandã bhavatãti brahmaiva sukham iti brahma labdhvà sukhã bhavatãtyarthaþ / paramapuruùaþ svenaiva svayam anavadhikàti÷ayasukhaþ san parasyàpi sukhaü bhavati / sukhasvaråpatvàvi÷eùàt / brahma yasya j¤ànaviùayo bhavati sa sukhã bhavatãtyarthaþ / tad evaü parasya brahmaõo 'navadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõàkarasya niravadyasyànantamahàvibhåter anavadhikàti÷ayasau÷ãlyasaundaryavàtsalyajaladheþ sarva÷eùitvàd àtmanaþ ÷eùatvàt pratibaüdhitayànusaüdhãyamànam anavadhikàti÷ayaprãtiviùayaü sat paraü brahmaivainam àtmànaü pràpayatãti /

(143)
nanu càtyanta÷eùataivàtmano 'navadhikàti÷ayasukham ityuktaü bhavati / tad etat sarvalokaviruddham / tathà hi sarveùàm eva cetanànàü svàtantryam eva iùñatamaü dç÷yate, pàratantryaü duþkhataram / smçti÷ ca 
sarvaü parava÷am duþkhaü sarvam àtmava÷aü sukham /
tathà hi 
sevà ÷vavçttir àkhyàtà tasmàt tàü parivarjayet /
iti / tad idam anadhigatadehàtiriktàtmaråpàõàü ÷arãràtmàbhimànavijçmbhitam / tathà hi  ÷arãraü hi manuùyatvàdijàtiguõà÷rayapiõóabhåtaü svatantraü pratãyate / tasminn evàham iti saüsàriõàü pratãtiþ / àtmàbhimàno yàdç÷as tadanuguõaiva puruùàrthapratãtiþ / siühavyàghravaràhamanuùyayakùarakùaþpi÷àcadevadànavastrãpuüsavyavasthitàtmàbhimànànàü sukhàni vyavasthitàni / tàni ca parasparaviruddhàni / tasmàd àtmàbhimànànuguõapuruùàrthavyavasthayà sarvaü samàhitam / àtmasvaråpaü tu devàdidehavilakùaõaü j¤ànaikàkàram / tac ca para÷eùataikasvaråpam / yathàvasthitàtmàbhimàne tadanuguõaiva puruùàrthapratãtiþ / àtmà j¤ànamayo 'mala iti smçter j¤ànaikàkàratà pratipannà / patiü vi÷vasyetyàdi ÷rutiguõaiþ paramàtma÷eùataikàkàratà ca pratãtà / ataþ siühavyàghràdi÷arãràtmàbhimànavat svàtantryàbhimàno 'pi karmakçtaviparãtàtmaj¤ànaråpo veditavyaþ / ataþ karmakçtam eva paramapuruùavyatiriktaviùayàõàü sukhatvam / ata eva teùàm alpatvam asthiratvaü ca paramapuruùasyaiva svata eva sukhatvam / atas tad eva sthiram anavadhikàti÷ayaü ca  kaü brahma khaü brahma  ànando brahma  satyaü j¤ànam anantaü brahmeti ÷ruteþ / brahmavyatiriktasya kçtsnasya vastunaþ svaråpeõa sukhatvàbhàvaþ karmakçtatvena càsthiratvaü bhagavatà parà÷areõoktam 
narakasvargasaüj¤e vai pàpapuõye dvijottama /
vastv ekam eva duþkhàya sukhàyerùyàgamàya ca /
kopàya ca yatas tasmàd vastu vastvàtmakaü kutaþ //
sukhaduþkhàdyekàntaråpiõo vastuno vastutvaü kutaþ / tadekàntatà puõyapàpakçtetyarthaþ / evam anekapuruùàpekùayà kasyacit sukham eva kasyacid duþkhaü bhavatãtyavasthàü pratipàdya, ekasminn api puruùe na vyavasthitam ityàha 
tad eva prãyate bhåtvà punarsuþkhàya jàyate /
tad eva kopàya yataþ prasàdàya ca jàyate //
tasmàd duþkhàtmakaü nàsti na ca kiücit sukhàtmakam /
iti sukhaduþkhàtmakatvaü sarvasya vastunaþ karmakçtaü na vastusvaråpakçtam / ataþ karmàvasàne tad apaitãtyarthaþ /

(144)
yat tu sarvaü parava÷aü duþkham ityuktaü tatparamapuruùavyatiriktànàü paraspara÷eùa÷eùibhàvàbhàvàt tadvyatiriktaü prati ÷eùatà duþkham evetyuktam / sevà ÷vavçttir àkhyàtety atràpy asevyasevà ÷vavçttir evetyuktam / sa hy à÷ramaiþ sadopàsyaþ samastair eka eva tv iti sarvair àtmayàthàtmyavedibhiþ sevyaþ puruùottama eka eva / yathoktaü bhagavatà 
màü ca yo 'vyabhicàreõa bhaktiyogena sevate /
sa guõàn samatãtyaitàn brahmabhåyàya kalpate //
itãyam eva bhaktiråpà sevà brahmavid àpnoti param  tam evaü vidvàn amçta iha bhavati  brahma veda brahmaiva bhavatãtyàdiùu vedana÷abdenàbhidhãyata ityuktam / yam evaiùa vçõute tena labhya iti vi÷eùaõàd yam evaiùa vçõuta iti bhavagatà varaõãyatvaü pratãyate / varaõãya÷ ca priyatamaþ / yasya bhagavaty anavadhikàti÷ayà prãtir jàyate sa eva bhagavataþ priyatamaþ / tad uktaü bhagavatà 
priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ /
iti / tasmàt parabhaktiråpàpannam eva vedanaü tattvato bhagavatpràptisàdhanam / yathoktaü bhagavatà dvaipàyanena mokùadharme sarvopaniùadvyàkhyànaråpam 
na saüdç÷o tiùñhati råpam asya na cakùuùà pa÷yati ka÷canainam /
bhaktyà ca dhçtyà ca samàhitàtmà j¤ànasvaråpaü paripa÷yatãtãha //
dhçtyà samàhitàtmà bhaktyà puruùottamaü pa÷yati  sàkùàtkaroti  pràpnotãtyarthaþ / bhaktyà tv anannyayà ÷akya ityanenàikàrthyàt / bhakti÷ ca j¤ànavi÷eùa eveti sarvam upapannam /

(145)
sàràsàravivekaj¤à garãyàüso vimatsaràþ /
pramàõatantràþ santãti kçto vedàrthasaïgrahaþ //